Sayisal 6

MATEMATİK – ÖSS Ortak
KÖKLÜ İFADELER
Tanım: m ≥ 2 ve m ∈ N olmak üzere, xm = a eşitliğini ÇÖZÜM

sağlayan x sayısına a nın m. kuvvetten kökü denir.
3
a − 2 ∈ R dir.
m m
x = a ise, x = a dır. a + 4 ∈ R olması için, a + 4 ≥ 0 , a ≥ −4 olmalıdır.
4
a ifadesi, karekök a, 3
a ifadesi, küpkök a, 10 − a ∈ R olması için, 10 − a ≥ 0 , a ≤ 10 olmalıdır.
−4 ≤ a ≤ 10 olup, bu aralıkta 15 farklı tamsayı değeri var-
m
a ifadesi, m. kuvvetten kök a diye okunur. dır.
m
1. m tek ve a ∈ R ise, a ∈ R dir.
m
2. m çift ve a ≥ 0 ise, a ∈ R dir. ÖRNEK 4
m
3. m çift ve a < 0 ise, a ∉ R dir.
x ve y reel sayılardır.
m m
4. m tek ise, a = a dır. y = 5 x − 4 + 2x − 6 + 6 12 − 4x + 3x + 1 olduğuna göre,
m m
m çift ise, a = a dır.
y kaçtır?
m m
a ≥ 0 ise, a = a dır.
n
m n ÇÖZÜM
5. a ≥ 0 ise, a = a m dir.
ÖRNEK 1 5
x − 4 ∈ R dir.
2x − 6 ∈ R olması için, 2x − 6 ≥ 0 , x ≥ 3 olmalıdır.
3 3 4 2
( −2) + 4 (−5) + 6 işleminin sonucu kaçtır? 6
12 − 4x ∈ R olması için, 12 − 4x ≥ 0 , x ≤ 3 olmalıdır.
O halde, y ∈ R olması için, x = 3 olmalıdır.
ÇÖZÜM
y = 5 −1 + 0 + 0 + 9 + 1 = −1 + 9 + 1 = 9 dur.
3
( −2)3 + 4 ( −5)4 + 62 = −2 + −5 + 6 = −2 + 5 + 6 = 9 dur.
ÖZELLİKLER
ÖRNEK 2
mp np
(p ∈ N+ )
m n
1. a = a
a < 0 < b olduğuna göre,
2. p. m a ∓ k . m a = (p ∓ k) . m a
5 5 2 2 2
a + a − 2ab + b + (− a) ifadesinin eşitini bula-
lım. 3. m
a . mb = m
ab ( m a ∈ R, m
b ∈ R)
m
ÇÖZÜM
4. m
a
= m a
(m a ∈ R, m
b ∈ R − {0})
b b
5 5 2 2 2 2 2
a + a − 2ab + b + ( −a) = a + (a − b) + a
5. m na = mn a
= a + a − b + a = a − a + b − a = b − a dır.
6. ( m a )n = m an
ÖRNEK 3
a ∈ R olmak üzere,
3 ÖRNEK 5
a − 2 + a + 4 + 4 10 − a ifadesinin bir reel sayı be-
lirtmesi için, a nın alabileceği kaç farklı tamsayı değeri
27 + 12 − 75 işleminin sonucu kaçtır?
vardır?
-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 3

ÇÖZÜM ÖRNEK 9
27 + 12 − 75 = 9.3 + 4.3 − 25.3 x ve y pozitif sayılardır.
= 3 3 + 2 3 − 5 3 = 3(3 + 2 − 5) = 0 dır.
x 3 2 4
x. 3 = y . xy olduğuna göre,
y
ÖRNEK 6
y nin x türünden eşitini bulalım.
15 + 12 − 5 − 2
işleminin sonucu kaçtır?
3 −1
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM x 3 2 4 x3 . x 8
x. 3 = y . xy , 3 = 3 4 y .y.x
y y
15 + 12 − 5 − 2 5. 3 + 4. 3 − 5 − 2 x4 12 x8 12
= 6 = x.y9 , 12 = x. y9 dan,
3 −1 3 −1 y y2
3 ( 5 + 2) − ( 5 + 2) ( 5 + 2 )( 3 − 1) x8
= = = 5 + 2 dir. = x ⋅ y9 , x7 = y11 , y =
11 7
x dir.
3 −1 3 −1 y2
ÖRNEK 10
ÖRNEK 7
a = 2 , b = 3 3 ve c = 4 5 olduğuna göre,
2 .3 2 .4 2
3 1 a, b, c sayılarının sıralanışını bulalım.
2
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM a= 2=
12 6
2 = 12 64
12 4
b=33 = 3 = 12 81
12 6 3 12 4 4 12 3
2= 2 , 2= 2 , 2= 2 c = 45 =
12 3
5 = 12 125 olup,
2 a < b < c dir.
3 1 6 1 12 ⎛ 1 ⎞
= = ⎜ ⎟ dir.
2 2 ⎝2⎠
12 6 12 4 12 3
2 .3 2 .4 2 2 . 2 . 2 ÖRNEK 11
=
3 1 12
1
2 4 0,6 − 0,12
12 6 4 3 13
0,12 − 0,024
2 .2 .2 2 12 15
= = 12 = 2
12 −2
2 2−2 ÇÖZÜM
60 − 12
4 5 4 4
= 2 = 2 .2 = 2. 4 2 dir. 0,6 − 0,12
= 10 =
12 5 − 1
⋅
(
10 10 )
0,12 − 0,024 120 − 24 10 24 5 − 1 ( )
10 10
ÖRNEK 8
120
= = 5 tir.
24
x + 3 x x = 4 olduğuna göre,
x kaçtır?
ÖRNEK 12
ÇÖZÜM
x > 0 olmak üzere,
2 3 2
x x= x . x= x olur. x + 5x = 4 olduğuna göre,
3
x +3x x = 4 , x+ x3 = 4 x x+5
− ifadesinin değeri kaçtır?
6 3
x+ x =4 , x+ x =4 , x = 2 den, x = 4 tür. x+5 x

ÇÖZÜM ÖRNEK 15
x x+5 x
2
x(x + 5)
2
x 4 ( 8 x − 1) . ( 8 x + 1) . ( 4 x + 1) . ( x + 1) = 3 denklemini sağ-
− = − = −
x+5 x x(x + 5) x
2 4 x
2 layan x değeri kaçtır?
2
x 2 x 2 x − 4 −5x 5
= − = − = = = − dir.
2 x 2 x 2x 2x 2 ÇÖZÜM
BİR KÖKLÜ SAYININ EŞLENİĞİ ( 8 x − 1) . ( 8 x + 1) = 4 x − 1 dir.

( 4 x − 1) . ( 4 x + 1) = x − 1 dir.
a ∈ Q+ ve m
a ∉ Q olmak üzere,
( x − 1) . ( x + 1) = x − 1 dir.
m
a .b ∈ Q koşulunu sağlayan b sayısına m
a nın eşleniği ( 8 x − 1) . ( 8 x + 1) . ( 4 x + 1) . ( x + 1) = x − 1 = 3 ten,
denir. x = 4 tür.
m m m−1 ÖRNEK 16
a nın eşleniği, b = a dir.
m
a . am−1 =
m m m
a = a dır. 5x + 16 − 5x − 4 = 2
5x + 16 + 5x − 4 = b olduğuna göre,
a ve b pozitif rasyonel sayılar olmak üzere,
b kaçtır?
a− b , a − b , a + b sayıları rasyonel değilse, bu
sayıların eşlenikleri sırayla; a + b , a + b , a − b dir.
ÇÖZÜM
ÖRNEK 13
( 5x + 16 − 5x − 4 ) . ( 5x + 16 + 5x − 4 ) = 2b
2 1 5x + 16 − ( 5x − 4 ) = 2b den, b = 10 dur.
3
+ 3 − 3 4 işleminin sonucu kaçtır?
2 4
ÖRNEK 17
ÇÖZÜM 1
− 4 5 işleminin sonucu kaçtır?
(4 5 − 2 ) . ( 5 + 2)
3 3 3 3
2 nin eşleniği 4, 4 ün eşleniği 2 dir.
2 1 3 2. 4 2 3 3 ÇÖZÜM
3
+ − 4 = 3 3 + 3 3 −34
2 34 2. 4 2. 4
2 = 4 4 tür.
23 4 3 2 23 4 3 2
= + − = dir.
2 2 2 2 Pay ve paydayı 4
5 + 4 4 ile çarpalım.
4
5+44
−45
ÖRNEK 14 ( 4
5 + 4 ) . ( 5 − 4 4 ) . ( 5 + 2)
4 4
2 2 5 −2
− işleminin sonucu kaçtır?
7+ 5 7− 5 4
5+44
= − 4 5 = 4 5 + 4 4 − 4 5 = 2 dir.
( 5 − 2 )( 5 + 2 )
ÇÖZÜM
5− 4
2 2 2( 7 − 5) 2( 7 + 5) KÖKLÜ SAYILARDA TAMKARE İFADELER

− = −
7+ 5 7− 5 ( 7 + 5 )( 7 − 5 ) ( 7 − 5 )( 7 + 5 )
2 2 ( a ∓ b ) = a + b ∓ 2 ab olduğundan,
2
= 7 − 5 − 7 − 5 = −2 5 tir. a + b ∓ 2 ab = ( a ∓ b) =
2
a ∓ b dir.

ÖRNEK 18 ÖRNEK 21
7 + 2 10 ifadesinin değeri kaçtır? 3 4 . 3 4 . 3 4 .... + 20 + 20 + 20 + ... ifadesinin değeri

kaçtır?
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
a.b = 10 , a + b = 7 olduğundan,
3 4. 3 4. 3 4.... = a ise, 3
4a = a , 4a = a3 ten, a = 2 dir.
7 + 2 10 = ( 5 + 2) =
2
5 + 2 = 5 + 2 dir.
a
ÖRNEK 19 20 + 20 + 20 + ... = b ise,
b
10 + 2 24 + 22 − 2 96 ifadesinin değeri kaçtır?
2
20 + b = b , b − b − 20 = 0 dan,
ÇÖZÜM b = 5 tir. İfadenin değeri, 2 + 5 = 7 dir.
10 + 2 24 + 22 − 2 96
= 6 + 4 + 2 6.4 + 16 + 6 − 2 16.6 ÖRNEK 22
= ( 6 + 4) +
2
( 16 − 6 )
2
a>
4
olmak üzere,
= 6 + 4 + 16 − 6 = 6 + 2 + 4 − 6 = 6 dır. 7
2 2 2 2
2a + 4a + 2a + 4a + 2a + 4a + ... = 7a − 4a denk-
ÖRNEK 20 lemini sağlayan a kaçtır?
x > 1 olmak üzere,

ÇÖZÜM
2x + 2 x 2 − 1 + 2x − 2 x 2 − 1 = 4 denklemini sağla-
2 2 2 2
yan x değeri kaçtır? 2a + 4a + 2a + 4a + 2a + 4a + ... = 7a − 4a
2
7a − 4a
ÇÖZÜM
2 2 2
9a = 7a − 4a , 3a = 7a − 4a dan, a = 1 dir.
2
x − 1 = ( x − 1) (x + 1) olup, x – 1 + x + 1 = 2x tir.
2 2 ÖRNEK 23
2x + 2 x − 1 + 2x − 2 x − 1 = 4 ise,
2 2
( x − 1 + x + 1) + ( x − 1 − x + 1) = 4
3 x
2 x 3 2 x... = denklemini sağlayan x kaçtır?
x −1+ x +1+ x −1− x +1 = 4 4
x −1+ x +1+ x +1− x −1 = 4
2 x + 1 = 4 ten, x = 3 tür. ÇÖZÜM
SONSUZ DEFA TEKRARLANAN KÖKLÜ İFADELER 3 x

2 x 3 2 x... =
4
m a m a m a... = b ise, m ab = b biçimine gelir. x
4
b
32 x2 x 3 x x3
m a + m a + m a + ... = b ise, m a + b = b biçimine gelir. = , x= , x= ten, x = 8 dir.
4 4 4 64
b

ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜM
A.B = ( 2 + 3 + 5 ) . ( 2 + 3 − 5 ) . ⎡⎣ 5 − ( 3 − 2 ) ⎤⎦
. ⎡⎣ 5 + ( 3 − 2 ) ⎤⎦
1+ x 1− x
1. + = 4 olduğuna göre,
1− x 1+ x ⎡ ⎤⎡ 2⎤
A.B = ⎣( 2 + 3 ) − 5 ⎦ ⎣5 − ( 3 − 2 ) ⎦
2
x kaçtır? = 2 6.2 6 = 24 tür.

Yanıt: A
1 1 3 1 3
A) B) C) D) E)
8 4 8 2 4 5. x + 1 + x + 6 = 2x + 19 olduğuna göre,
3
ÇÖZÜM x − 4 + 3 x + 5 ifadesinin değeri kaçtır?
⎛ 1+ x
2 A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
1− x ⎞ ( )2 1+ x 1− x
⎜ ⎟
⎜ 1 − x + 1 + x ⎟ = 4 , 1 − x + 1 + x + 2 = 16 ÇÖZÜM
⎝ ⎠
(1 + 2
x ) + (1 − x )
2
3 ( x + 1 + x + 6 ) = ( 2x + 19 )
2 2
= 14 , 2 + 2x = 14(1 − x) ten, x = tür.
1− x 4 x + 1 + x + 6 + 2 ( x + 1) ( x + 6 ) = 2x + 19
Yanıt: E ( x + 1) ( x + 6 ) = 6 , x 2 + 7x − 30 = 0 dan,
x = 3 , x = −10 dur. (x = −10 olamaz.)
1 2 2
3
x = 3 için, x − 4 + 3 x + 5 = 3 −1 + 3 8 = 1 dir.
2. 3
2 − 5 . 6 7 + 2 10 işleminin sonucu kaçtır? Yanıt: A
6. a > 0 olmak üzere,

A) − 3 5 B) − 3 3 C) − 3 2 D) 3 E) 5
(a + a) + (a + a) + (a + a ) + ... = 3 a ise,
ÇÖZÜM
a kaçtır?
2 1 1 1
3
2 − 5 . 6 7 + 2 10 = 3 2 − 5 .
6
( 2 + 5) A) 2 B) 1 C) D) E)
2 4 8
= 3 2 − 5 . 3 2 + 5 = 3 2 − 5 = − 3 3 tür. ÇÖZÜM
Yanıt: B (a + a) + (a + a) + (a + a ) + ... = 3 a
1 1 1 1 3 a
3. + + + ... + iş-
5+ 4 6+ 5 7+ 6 64 + 63
leminin sonucu kaçtır? a + a + 3 a = 3 a , a + 4 a = 9a , 8a = 4 a dan,
1
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7 a= tür.
4
Yanıt: D
ÇÖZÜM
1 1 1 1
+ + + ... + 7. x ve y pozitif tamsayılardır.
5+ 4 6+ 5 7+ 6 64 + 63
x + y = 63 olduğuna göre,
5− 4 6− 5 7− 6 64 − 63
= + + + ... +
1 1 1 1 x+y toplamı kaçtır?
= − 4 + 64 = 8 − 2 = 6 dır.
A) 23 B) 27 C) 30 D) 32 E) 35
Yanıt: D ÇÖZÜM
63 = 9.7 = 3 7 = 2 7 + 7 dir.
4. A = ( 2 + 3 + 5 )( 2 − 3 + 5 ) x + y = 63 , x + y = 2 7 + 7 den,
B = ( 2 + 3 − 5 )( 3 + 5 − 2 ) olduğuna göre, x =2 7 , y = 7 veya x= 7 , y = 2 7 den,
x = 28 , y = 7 veya x = 7 , y = 28 olup,
A.B kaçtır?
x + y = 35 tir.
A) 24 B) 26 C) 30 D) 32 E) 36 Yanıt :E

KONU TESTİ 6. 1
+
1
+
1
+ ... +
1
iş-
2 +1 3+ 2 4+ 3 100 + 99
leminin sonucu kaçtır?
23 ( 5 − 2 ) A) 5 B) 6 C) 7 D) 8 E) 9
1. işleminin sonucu kaçtır?
10 + 5 5 − 2 2 − 10
A) 5 + 2 B) 5 +2 C) 5 − 2
D) 5 −2 E) 5+ 2
y x
7. x + x + x − x = 6 olduğuna göre,
x⋅ + y⋅
x y
2. ifadesinin eşiti aşağıdakilerden han- x kaçtır?
x y
+
y x 15 9 8
A) 3 B) C) 2 D) E)
gisidir? 7 5 5
x+y xy 2xy
A) xy B) x+y C) D) E)
2 x+y x+y
8. x ve y birer rasyonel sayıdır.
3. 3 6
3 − 11 ⋅ 14 + 132 işleminin sonucu kaçtır?
( 6 + x ) . ( 2 − 6 ) = y. 6 olduğuna göre,
A) 2 B) 1 C) –1 D) –2 E) –3 x + y toplamı kaçtır?
A) 4 B) 2 C) 1 D) 0 E) –2
16 25 10
4. + − işleminin sonucu kaçtır?
49 16 7
17 19 51 17 15 9. 3
5 + x + 3 5 − x = 1 olduğuna göre,
A) B) C) D) E)
18 28 28 14 14
x kaçtır?
A) 45 B) 48 C) 52 D) 56 E) 70
6 + 3x − 2
5. A= veriliyor.
x + 2 − 3x
A bir reel sayı belirttiğine göre,
A kaçtır? 10. x + x + x + ... = x . x . x . ... − 8 denklemini

sağlayan x değeri kaçtır?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
A) 10 B) 12 C) 20 D) 30 E) 42
1.C 2.E 3.D 4.B 5.A 6.E 7.D 8.B 9.C 10.B

GEOMETRİ – ÖSS Ortak
ÇOKGENLER
b) n kenarlı bir çokgende dış açıların ölçüleri toplamı

Tanım: n ≥ 3 ve n ∈ N+
360° dir.
olmak üzere, yalnız ÖRNEK 1
A1,A2,A3,...,An noktala-
Bir çokgenin iç açılarının ölçüleri toplamı 1620° dir.
rında kesişen ve her-
hangi ardışık üç noktası Bu çokgenin çizilebilmesi için birbirinden bağımsız en
doğrusal olmayan az kaç elemana ihtiyaç vardır?
ÇÖZÜM
⎣⎡ 1 2 ⎦⎤ ⎡⎣ 2 3 ⎤⎦
A A , A A ,..., ⎡ A A ⎤ doğru parçalarının birleşim
⎣ n 1⎦
1620° = ( n − 2 ) .180°
kümesine çokgen, A1, A2, A3,...,An noktalarına çokgenin kö-
162 = 18n − 36 , n = 11 dir.
şeleri ve ⎡ A A ⎤ , ⎡ A A ⎤ ,..., ⎡ A A ⎤ doğru parçalarına da
⎣ 1 2⎦ ⎣ 2 3⎦ ⎣ n 1⎦ En az bağımsız eleman sayısı
çokgenin kenarları denir. 2n − 3 = 2.11 − 3 = 19 tanedir.
Tanım: Bir çokgenin ardışık iki kenarının oluşturduğu açı-
ya çokgenin iç açısı, bir iç açıyı bütünleyen açıya da dış
açısı denir.
ÖRNEK 2
Bir çokgenin üç iç açısının ölçüleri 105°, 125°, 150° dir.
Uyarı: Çokgenler kenar sayılarına göre isimlendirilir- Geriye kalan iç açılar birbirine eş olup ölçüleri 140 ar de-
ler: Üçgen, dörtgen, beşgen ... gibi. recedir.
Tanım: Çokgenin iç bölgesinde alınan herhangi iki noktayı Bu çokgen kaç kenarlıdır?
birleştiren doğru parçası tamamen çokgenin iç bölgesinde
kalıyorsa bu çokgene, dışbükey (konveks) çokgen; ta- ÇÖZÜM 1
mamen iç bölgede kalmıyorsa çokgene içbükey (konkav) Bilinen üç farklı açıya ait
çokgen denir. dış açıların ölçüleri sıra-
sıyla 75°, 55°, 30° dir. Bu
Not: Bu bölümde konveks çokgenler inceleneceğinden açıların ölçüleri toplamı
çokgen deyiminden konveks çokgen anlaşılmalıdır. 160° dir. Geriye kalan
140° lik iç açılara ait dış
açıların ölçüleri 40 ar de-
rece olup toplamları 200°
dir. O halde 40° lik dış
açılardan 5 adet vardır. Dış açıların sayısı 8 olduğuna gö-
re, çokgen 8 kenarlıdır.
ÇÖZÜM 2
Kenar sayısı n olsun
Tanım: Bir çokgenin ardışık ol-
mayan iki köşesini birleştiren her 105° + 125° + 150° + (n − 3 ) .140° = ( n − 2 ) .180° (tüm iç açı-
doğru parçasına, çokgenin bir ların toplamı)
köşegeni denir. 380° + 140°.n − 420° = 180°.n − 360°
320° = 40°.n , n = 8 dir.
Çokgende Köşegen:
Çokgenin Belli Olma (Çizilebilme) Koşulları: Kenar sayısı n ise,
a) n kenarlı bir çokgenin çizilebilmesi için birbirinden ba- a) Bir köşeden geçen köşegen
ğımsız en az (2n–3) elemanı bilinmelidir. sayısı (n–3) tür.
b) Bilinen elemanlardan en az (n–2) tanesi uzunluk olmalı- b) Çokgensel bölge bir köşe-
dır. den çizilen köşegenlerle
Çokgende Açılar: (n–2) tane üçgensel bölge-
a) n kenarlı bir çokgende iç açıların ölçüleri toplamı ye ayrılır.
( n − 2) .180° dir.

n. ( n − 3 ) ÖRNEK 5
c) Tüm köşegenlerin sayısı dir. ABCDEF düzgün altıgen
2
ABKHG düzgün beşgen ise,
ÖRNEK 3
İç açılarının ölçüleri toplamı dış açılarının ölçüleri top-
lamının 3 katı olan çokgenin kaç köşegeni vardır?
ÇÖZÜM m(GLE) = x kaç derecedir?

( n − 2 ) .180° = 360°.3 , n = 8 dir.
n. ( n − 3 ) 8. ( 8 − 3 )
Köşegen sayısı = = = 20 dir.
2 2 ÇÖZÜM
m(FAB) = 120° , m(GAB) = m(AGL) = 108° dir.
ÖRNEK 4
Köşegen sayısı kenar sayısının 3 katı olan düzgün m(FAG) = 120° − 108° = 12° dir.
çokgenin bir iç açısının ölçüsü kaç derecedir? F ile G yi birleştirelim.
FAG üçgeninde AF = AG
ÇÖZÜM
n (n − 3 ) m(AFG) = m(AGF) = 84° olur.
= 3n , n = 9 dur.
2 m(EFG) = 120° − 84° = 36° dir.
360° m(FGL) = 168° dir.
Dış açısının ölçüsü = = 40° dir.
9 EFGL dörtgeninde
İç açısının ölçüsü = 180° − 40° = 140° dir. 120° + 36° + 168° + x = 360°
x = 36° dir.
DÜZGÜN ÇOKGEN
Tanım: Kenar uzunlukları eşit
ve açıları eş olan çokgene
düzgün çokgen denir. (Düz- ÖRNEK 6
gün üçgenin adı eşkenar üç- ABCDEF düzgün altıgen
gen, düzgün dörtgenin adı ka- AL = LF
redir.)
LD = 3 13 cm ise,
İç açısının ölçüsü α, dış açı-
sının ölçüsü β ve kenar sayısı
n ise,
a) α + β = 180° A(KCD) kaç cm2 dir?
dır. ( n ∈ N+ )
360° 360°
b) β = ve n =
n β ÇÖZÜM
m(EFC) = m(DCF) = 60° dir.
DÜZGÜN ÇOKGENİN ÇEMBERLERİ
[DH] ⊥ [FC] çizelim
Tanım: Düzgün çokgenin
köşelerinden geçen çembere HC = 3a , DC = 6a dır.
çevrel çember, kenarlarına FC = 12a olur.
teğet olan çembere iç teğet Δ Δ
çember denir. FLK ∼ CDK ( A.A.A )
Çemberlerin merkezleri aynı FK 1
= , FK = 4a dır.
olup hem iç açıortayların kesi- KC 2
şim noktası, hem de kenar or- KC = 8a , KH = 5a dır.
ta dikmelerinin kesişim nokta-
sıdır. LK = 13 cm , KD = 2 13 cm dir.
DÜZGÜN ÇOKGENİN ALANI DHC üçgeninde DH = 3 3 a dır.

Kenar sayısı :n DKH üçgeninde Pisagor bağıntısı yazılırsa
= ( 5a ) + ( 3 3a )
Kenar uzunluğu :a 2 2 2
DK
İç teğet çemberin yarıçap uzunluğu :r
2
Çevrel çemberin yarıçap uzunluğu :R 52 = 52a , a = 1 cm dir.
Çokgenin alanı : A ise,
KC = 8.1 = 8 cm , DH = 3 3.1 = 3 3 cm dir.
a.r
a) A = n ⋅ 8.3 3
2 A (KCD ) = = 12 3 cm2 dir.
1 2
b) A = n ⋅ R . R sin β dır.
2

ÇÖZÜM 1
DÖRTGENLER
m(ABF) = m(FBC) = α ⎫⎪
Tanım: Kenar sayısı dört ⎬ olsun.
olan çokgenlere dörtgen m(ADE) = m(EDC) = β ⎪⎭
denir. m(BED) = 140° dir.
[ AB], [BC], [CD], [DA ] doğ-
EBCD dörtgeninde
ru parçaları dörtgenin ke-
α + β + m(C) + 140° = 360°
narları ve AB = a, BC = b,
CD = c, DA = d dörtgenin α + β + m(C) = 220°
kenar uzunluklarıdır. ABCD dörtgeninde
Şekildeki dörtgenin, iç açılarının ölçüleri α, β, θ, γ ve dış 2α + 2β + m(C) + m(A) = 360°
açılarının ölçüleri x, y, z, t dir. ve den,
Dörtgende açılar: m(C) − m(A) = 80° olur.
a) İç açılarının ölçüleri toplamı 360° dir.
m(C) + m(A) = 230° , m(A) = 75° dir.
( α + β + θ + γ = 360° )
b) Dış açılarının ölçüleri toplamı 360° dir.
( x + y + z + t = 360° )
Dörtgende Köşegenlerle İlgili Özellikler: m(C) − m(A)
Uyarı: m(FED) = dir.
a) ABCD dörtgeninde köşegenler 2
birbirine dik ise, [ AC] ⊥ [BD]
a2 + c 2 = b2 + d2 dir.
ÇÖZÜM 2
m(C) − m(A)
= 40°
2
b) Kenarların orta nokta-
m(C) − m(A) = 80°
larını birleştiren doğru
parçaları bir paralel- m(C) + m(A) = 230° , m(A) = 75° dir.
kenar oluşturur.
(KLMN paralelkenar)
ÖRNEK 8
c) Ç (KLMN) = AC + BD
Düzlemsel şekilde
d) [ AC] ⊥ [BD] ise, [ AC] ⊥ [BD]
KLMN dikdörtgendir.
BE = EC
e) AC = BD ise, KLMN eşkenar dörtgendir.
AF = FD
[ AC] ⊥ [BD]⎫⎪
f) ⎬ ise, KLMN karedir. BD = 6 5 cm
AC = BD ⎪⎭
AC = 2 5 cm ise,
Dörtgende Alan:
A ( ABCD ) EF kaç cm dir?
a) A (KLMN) = dir.
2
1
b) A ( ABCD ) = AC . DB .sin α ÇÖZÜM
2
A ile B ve C ile D noktalarını birleştirelim.
c) [ AC] ⊥ [DB] ise, α = 90° ve sin90° = 1 dir.
[EK ] // [BD] çizilirse
AC . DB [EK ] orta taban olur.
A ( ABCD ) = olur.
2
BD 6 5
EK = = = 3 5 cm
ÖRNEK 7 2 2
ABCD dörtgeninde
DAC üçgeninde [FK ] orta tabandır.
[BF ve [DE açıortay
AC 2 5
m(FED) = 40° FK = = = 5 cm dir.
2 2
m(A) + m(C) = 230° ise, [EK ] ⊥ [FK ] dir.
FEK üçgeninde Pisagor bağıntısı yazılırsa
FE = ( 3 5 ) + ( 5 ) = 45 + 5 = 50
2 2 2
FE = 5 2 cm dir.
m(A) kaç derecedir?

ÖRNEK 9 a) Yamukta Açılar
ABC üçgeninde m(A) + m(D) = m(B) + m(C) = 180° dir.
[ AH] ⊥ [BC]
AB = 6 cm b) Yamukta Orta Taban
Tanım: Bir yamukta yan
AC = 8 cm
kenarların orta noktalarını
DC = 4 2 cm ise, birleştiren doğru parçasına
yamuğun orta tabanı denir.
BD = x kaç cm dir? [ AC] ve [BD] yamuğun
köşegenleri [EF] orta ta-
ÇÖZÜM ban olmak üzere, (a>c)
DH = HE alınırsa c a a+c
EK = LF = , EL = KF = , EF = ve
BD = BE = x ⎪⎫ 2 2 2
⎬ olur. a−c
CD = CE = 4 2 cm ⎪⎭ KL = dir.
2
(ikizkenar üçgen özelliği)
[ AE] ⊥ [BC] olduğundan
2
x 2 + 8 2 = 62 + ( 4 2 ) c) Bir yamukta yan kenarla-
ra komşu açıların açıortay-
x 2 = 4 cm2 , x = 2 cm dir. ları orta taban üzerinde dik
kesişir.
ÖRNEK 10
ABCD dörtgeninde d) Yamukta Alan
ABCD yamuk
EA = 2. ED
[CH] ⊥ [ AB]
FC = 2. FD
AB = a
PB = PC
CD = c
2
A ( ABCD ) = 34 cm
CH = h olmak üzere,
2
A ( APCF ) = 20 cm ise, a+c
A(ABCD) = ⋅ h dir.
2
A(EAF) kaç cm2 dir? CE = EB ise,
1
ÇÖZÜM A ( AED ) = A(ABCD) dir.
2
DE = k , EA = 2k
DF = p , FC = 2p dir.
ABCD yamuğunda
A (DEF ) = S , A (EAF ) = 2S [ AC] ve [BD] köşegen ise,
A (FAC ) = 6S dir. A(OAD) = A(OBC) = S dir.
1
A ( ABP ) = A ( APC ) = A
A(OCD) = S
2A + 9S = 34 2
A + 6S = 20 A(OAB) = S ise,
3
2
S = 2 cm2 dir. S = S .S
1 2 3
tür.
2
A (EAF ) = 2S = 2.2 = 4 cm dir.
İKİZKENAR YAMUK
Tanım: Yan kenar uzunluk-
YAMUK ları birbirine eşit olan ya-
muğa ikizkenar yamuk
Tanım: Yalnız iki kenarı birbi- denir.
rine paralel olan dörtgene ya- AD = BC
muk denir.
[DC] // [ AB] ise, [DC] kenarı-
na yamuğun üst tabanı, [ AB ] a) İkizkenar yamukta bir tabana komşu olan açıların ölçü-
kenarına yamuğun alt tabanı, leri eşittir.
paralel olmayan [ AD] ile [BC] kenarlarına yamuğun yan
m(A) = m(B) , m(C) = m(D)
kenarları denir. AB = a, CD = c ile gösterilir.

b) İkizkenar yamukta köşegen ÖRNEK 12
uzunlukları eşittir. ABCD ikizkenar yamuk
AC = BD [ AD] // [BC]
( OC = OD , OA = OB ) AB = BC = CD
m(ABE) = m(BAE) = 8°
m(EAD) = 96° ise,
Uyarı: İkizkenar yamukta köşegenler birbirine dik ise, m(ECD) = x kaç derecedir?
yükseklik orta tabana eşittir.
ÇÖZÜM
DİK YAMUK
Tanım: Yan kenarlarından biri m(ABC) = m(DCB) = 76° dir.
tabana dik olan yamuğa dik Δ Δ
yamuk denir. TBC ≅ EAB çizelim
[DA ] ⊥ [ AB] m(TBC) = 8°
m(EBT) = 60° olur.
EBT eşkenar üçgendir.
ABCD dik yamuk
[ AC] ⊥ [DB]
AD = h m(ETC) = 360° − ( 60° + 164° ) = 136° dir.
AB = a m(TEC) = m(TCE) = 22° dir.
CD = c ise, x + 22° + 8° = 76° , x = 46° dir.
2
h = a.c dir.
ÖRNEK 11 ÖRNEK 13
AB//DC ABCD yamuk
[ AC] açıortay [ AD] // [BC]
DC = BC K, L, M, N bulundukları
kenarların orta noktaları
m(ADC) = 130° ise,
AB = BC = DC = 12 cm
AK = 4 cm ise,
m(ACB) = x kaç derecedir?
Ç(KLMN) kaç cm dir?
A) 105 B) 115 C) 125 D) 130 E) 135
(2006 ÖSS)
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
[LN] orta tabandır.
m(DAC) = m(CAB) = 25°
12 + 8
m(DCA) = m(CAB) = 25° LN = = 10 cm dir.
2
(içters açılar) KLMN eşkenar dörtgendir.
DAC ikizkenar üçgen [KM] ⊥ [LN]
DA = DC
OL = ON = 5 cm dir.
[CE] // [DA ] çizelim
AH ⊥ [LN] çizelim.
CE = DA
AK = HO = 4 cm
m(DAC) = m(ACE) = 25° ( içters açılar ) LH = 1 cm dir.
DA = CE = DC ALH diküçgeninde Pisagor bağıntısı yazılırsa
m(CEB) = m(DAB) = 50° ( yöndeş açılar ) 2
AH + 1 = 6
2 2
, AH = 35 cm
CEB ikizkenar üçgen AH = OK = 35 cm dir.
m(CEB) = m(CBA) = 50° KLO üçgeninde Pisagor bağıntısı yazılırsa
KL = 52 + ( 35 ) = 60 , KL = 2 15 cm dir.
2
m(ECB) = 80° dir. 2
m(ACB) = x = 25° + 80° = 105° dir. Ç (KLMN) = 4.2 15 = 8 15 cm dir.

YANIT: A

ÇÖZÜMLÜ TEST 3. ABCD yamuk
1. [DC] // [ AB]
[DA ] ⊥ [ AB ]
[DE] ⊥ [EF]
EF = 2 cm
ABCD yamuk, [ AB] // [DC] , AF = FB = 6 cm ED = 4 cm
DE = EC = 2 cm , AD = 4 cm , BC = 6 cm ise, DC = 3 2 cm
EF = x kaç cm dir? FB = 4 2 cm
m(CDE) = m(EFB) ise,
A) 3 B) 10 C) 4 D) 17 E) 5
ÇÖZÜM A(ABCD) kaç cm2 dir?
A) 12 B) 18 C) 24 D) 28 E) 36
ÇÖZÜM
[KL] ⊥ [ AB] çizelim.
[EK ] // [DA ] , [EL ] // [CB] çizelim. AKED paralelkenar
AK = DE = 2 cm , AD = KE = 4 cm m(DEK) = m(FEL) = 45 dir.
ELBC paralelkenar m(KDE) = m(EFB) = 45 olur.
EC = LB = 2 cm , CB = EL = 6 cm dir. KDE üçgeninde
KF = FL = 4 cm olur. KD = KE = 2 2 cm
EKL üçgeninde kenarortay teoremi yazılırsa EFL üçgeninde
82 EL = FL = 2 cm , AL = DK = 2 2 cm
42 + 62 = + 2x 2
2 AF = 2 cm dir.
52 = 32 + 2x 2 2
, x = 10 , x = 10 cm dir. (5 2 + 3 2)
A ( ABCD ) = ⋅ 3 2 = 24 cm2 dir.
YANIT: B 2
YANIT: C
2. ABCD dik yamuk
[DC] // [ AB]
[DA ] ⊥ [ AB ] 4. ABCD yamuk
DAC üçgeninin iç EBGD paralelkenar
teğet çemberinin AE = 2. EB
değme noktaları
DF = FE
E, K ve F dir.
DG = GC
m(DAC) = m(ABC) , ED = 1 cm , EA = 3 cm ise,
A (FEB ) = 10 cm2 ise,
AB kaç cm dir?
22 25 A(ABCD) kaç cm2 dir?

A) 7 B) C) 8 D) E) 9
3 3
A) 90 B) 100 C) 110 D) 120 E) 130
ÇÖZÜM
DE = DF = 1 cm ÇÖZÜM
AE = AK = 3 cm EB = k , AE = 2k dir.
FC = CK = x olsun. DG = GC = k olur.
F ile A yı birleştirelim.
DAC üçgeninde Pisagor
bağıntısı yazılırsa A (FAE ) = 2.A (FEB ) = 20 cm2
( x + 3 )2 = ( x + 1)2 + 42 A (FAE ) = A (FAD ) = 20 cm2
x = 2 cm dir.
m(DAC) = m(ABC) = α olsun. [CH] ⊥ [ AB ] çizelim.
Δ Δ 1 ( 1
HB 4 16 A (BCG ) = ⋅ A DAE ) = ⋅ 40 = 20 cm2 dir.
DAC ∼ HBC ( A.A.A ) , = , HB = cm dir. 2 2
4 3 3
16 25 A (EBGD ) = 2.A (BCG ) = 2.20 = 40 cm2 dir.
AB = 3 + = cm dir.
3 3 A ( ABCD ) = 40 + 40 + 20 = 100 cm2 dir.
YANIT: D YANIT: B

KONU TESTİ 5. ABCDEF düzgün altıgen
AKLB kare
ABCDEF düzgün altıgeninin
1. ABCDE düzgün beşgeninde alanı 54 3 cm2 ise,
A, F, K noktaları doğrusal
DK = KC A(AFK) kaç cm 2 dir?
AE = FC ise,
m(BFC) = x
kaç derecedir?
A) 6 B) 8 C) 9 D) 12 E) 16
A) 32 B) 48 C) 52 D) 66 E) 74
6. ABCD konveks dörtgeninde

[BD] ∩ [ AC] = {E}
2. ABCDE düzgün beşgen P, iç bölgede bir nokta
[KF] // [ AB] ise, AC = 8 cm
BD = 12 cm ise,
m(BFK) = x
kaç derecedir? PA + PB + PC + PD
toplamı cm türünden
aşağıdaki değerlerden hangisi olamaz?
A) 20 B) 21 C) 22 D) 23 E) 24
A) 12 B) 15 C) 18 D) 20 E) 24
7. ABCD dörtgeninde
[ AB] ⊥ [BD]
3. ABCDEF düzgün altı-
geninin çevrel çemberi- [ AC] ∩ [BD] = {E}
nin merkezi O noktası- m(CED) = 45
dır.
FK = BL ise, BE = ED = 2. EC ise,
A ( AED )
m(OKL) = x oranı kaçtır?
A ( BEC )
kaç derecedir?
A) 1 B) 3 C) 2 D) 6 E) 2 2
A) 15 B) 20 C) 25 D) 30 E) 40
8. ABCD dörtgen
4. ABCDEF düzgün altı- m(BAD) = 135
geninin çevrel çemberi-
nin merkezi O noktası- m(CDA) = 135
dır. AD = 4 2 cm
4. FK = 4. DL = AB
AB = 4 cm
KL = 2 39 cm ise,
DC = 2 cm ise,
Ç(ABCDEF) kaç cm dir?

A(ABCD) kaç cm2 dir?
A) 48 B) 42 C) 36 D) 30 E) 24 A) 12 B) 14 C) 16 D) 18 E) 24

9. ABCE yamuk 13. ABCD yamuk
[ AE] // [BC] [ AB] // [KL ] // [DC]
[ED] ⊥ [DC] A ( ABLK ) = A (KLCD )
DB = DC DC = 4 cm
m(BAE) = 110 ise, AB = 12 cm ise,
m(AED) kaç derecedir? KL = x kaç cm dir?
A) 2 5 B) 6 C) 4 3 D) 8 E) 4 5
A) 10 B) 20 C) 25 D) 30 E) 35
10. 14. ABCD ikizkenar yamuk

[DC] // [EF] // [ AB]
AD = BC
[EF] orta taban
AECD yamuk, ABCD dikdörtgen [KL ] ⊥ [EF]
m(DEC) = 20 , m(AED) = 10 , FK = 3. DF ise, KL = EF
DK = 2 cm
m(FAE) = α kaç derecedir? BL = 3 cm ise,
A) 40 B) 45 C) 50 D) 55 E) 60
A) 20 B) 25 C) 30 D) 40 E) 50
11. ABCD yamuk
[ AB] // [DC]
[EF] ⊥ [ AD]
FC = FB
15. ABCD yamuğu kü-
çük tabanları 4 cm
EF = 12 cm olan dört tane özdeş
DE = 3 cm yamuktan oluşmuş-
tur.
EA = 13 cm ise,
Buna göre, A(ABCD) kaç cm2 dir?
AB + CD toplamı kaç cm dir?
A) 24 3 B) 30 3 C) 36 3
A) 20 B) 22 C) 26 D) 28 E) 30
D) 40 3 E) 48 3
12. ABCD yamuk

[ AD] // [BC]
[ AB] ⊥ [BC]
16. ABCD yamuk
m(ADE) = m(EDC) [DC] // [ AB]
AE = 4 cm AF = 4. FB
AD = 3 cm 3. DE = KB = 6 cm
CD = 5 cm ise,
A (KEC ) = 2 cm2
olduğuna göre,
EB = x kaç cm dir?
3 4 5 6 7
A) B) C) D) E)
4 5 6 7 8 A) 25 B) 30 C) 32 D) 36 E) 40
1.D 2.C 3.D 4.A 5.C 6.A 7.E 8.C 9.B 10.A 11.C 12.B 13.E 14.B 15.E 16.D

TÜRKÇE – ÖSS Ortak
SÖZCÜK TÜRLERİ (KELİME ÇEŞİTLERİ) - I
Sevgili Öğrenciler, • Her işin kolayı var.

Bu sayımızla “dilbilgisi” konularına başlıyoruz. ÖSS’de dil- • Kolay soruları testin başına koymuşlar.
bilgisinden -“anlatım bozukluğu”, “yazım” ve “noktalama”
dahil- yaklaşık on soru (2006’da dokuz) çıkmaktadır. An- • Sorular kolay görünüyor.
cak, bu soruların her bir seçeneği ile ayrı bir konunun yok- “Kolay” sözcüğü bu cümlelerde sırasıyla ad, sıfat, belirteç
lanabildiğini, böylelikle dilbilgisinin tüm konularının soru görevinde kullanılmıştır.
kapsamına alındığını da vurgulamalıyız.
• Yanlış yanıtlar doğru yanıtları götürür.
Dilbilgisi soruları belli bir temeli olan, dilbilgisinin anahtar
kavramlarını doğru bilen ve cümle içinde ayırt edebilen • Yanlışlar doğruları götürür.
adayların kolayca çözebileceği niteliktedir. Kimi adayların, • Yanlış yapmışsın ilk soruyu.
dilbilgisi sorularını karmaşık ve itici bulduklarını görüyoruz.
Bunun, bilgi birikiminin azlığından ve soru çözme eksikli- “Yanlış” sözcüğü ilk cümlede sıfat, ikincide ad, üçüncüde
ğinden ileri geldiğini düşünüyoruz. belirteçtir.
Derginizde, dilbilgisi konuları, ayrıntılara boğulmadan, • Bu senin telefonun mu?
özetle ve örnekler yardımıyla verilecektir. Bunları titizlikle • Bu telefon senin mi?
okuyup örnek soruları ve konu testlerini çözen adaylar
için, ÖSS dilbilgisi soruları sürpriz olmayacaktır. “Bu” sözcüğü, birinci cümlede adıl (işaret adılı), ikincide
sıfat (işaret sıfatı) görevindedir.
SÖZCÜK TÜRLERİ ÖRNEK 1
Sözcükler dilbilgisi görevleri bakımından sekize ayrılır: “Temiz” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde ad olarak
kullanılmıştır?
• Adlar (isimler)
• Sıfatlar (önadlar) A) Temiz giysileri kirlilerle karıştırma!
B) Bunlar temiz görünüyor, kaldır bunları.
• Adıllar (zamirler)
C) Ele geçen temiz para bu kadar mı?
• Belirteçler (zarflar) D) İkinci el arabaların temizini bulmak zor.
• İlgeçler (edatlar) E) Kan tahlili sonucuna göre temiz çıkmış.
• Bağlaçlar
ÇÖZÜM
• Ünlemler
“Temiz” sözcüğü A ve C’de, adları nitelediğinden sıfat; B
• Eylemler (fiiller) ve E’de eylemlerin nasıl olduğunu anlattığından belirteç;
Bu sözcük türlerinden ilk yedisi “ad soylu sözcükler” başlı- D’de ise tamlanan (iyelik) eki ve ad durum eki (-i) aldığın-
ğı altında incelenir. “Eylemler” ise ayrı bir alt başlık oluştu- dan ad görevinde kullanılmıştır.
rur. Yanıt: D
Sözcük türleri, sözcüklerin cümledeki dilbilgisel görevleni-
şinden doğmuştur. Bir sözcük bir varlığı, bir kavramı karşı-
lıyor, onu ötekilerden ayırmamızı sağlıyorsa “ad”; bir adı ADLAR (İSİMLER)
niteliyor ya da belirtiyorsa “sıfat”; bir eylemi zaman, du- Adlar, somut ya da soyut tüm varlıkları / kavramları tanıt-
rum… yönünden tamamlıyorsa “belirteç”; bir adın yerine maya yarayan sözcüklerdir.
kullanılmışsa “adıl”; bir iş, oluş, devinim bildiriyorsa “ey-
lem” görevinde kullanılmış olur. Adlar birkaç bakımdan kümelenir:
Anlam Bilgisi ünitesinde sözcüğün, cümlede kullanılışına
göre değişik anlamları karşılayabildiğini görmüştük. Söz- 1. Varlıklara verilişine göre
cüklerin tür görevi üstlenişlerinde de böyle bir çeşitlenme
görülür. Özellikle ad soylu sözcükler, “konuluş” anlamları- A) Özel adlar: Bir tek varlığa verilen ad’a özel ad denir.
na göre değil, cümlede “kullanılış” durumlarına göre tür Buna göre:
adı alırlar:
• Kişi adları (Barış, Orhan, Zeynep…)

• Ülke, ulus, devlet adları (Türkiye, Türkler, İngiliz…)
Uyarı: “-cik”, “ceğiz” ekleri, adlara “küçültme,
• Gazete, dergi, kitap, yasa… adları (Hürriyet, Anaya- sevgi, acıma anlamları katabilir.
sa)
• Ovanın ortasında bir tepecik… (küçültme)
• Kurum adları (Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu)
• Anneciğim seni çok özledim. (sevgi)
• Dil, din, mezhep adları (Türkçe, İslamiyet, Hıristiyan)
• Adamcağız açlıktan iğne ipliğe dönmüş. (acıma)
• Yıldızların, yıldız kümelerinin adları (Venüs, Küçüka-
yı)
• Hayvanlara verilen adlar (Karabaş, Boncuk)… özel AD DURUMLARI (İSMİN HALLERİ)
addır. Durum ekleri, adın çekim ekleridir. Bunlar adın cümledeki
B) Tür (cins) adları: Aynı türden varlıklara verilen adlar- öğe görevini belirler.
dır. Buna göre: Ad durumları beşe ayrılır:
• çiçek, ağaç, öykü, sanat, kaya, duvar, koyun, kele- 1. Yalın durum: Adın, durum eklerinden herhangi birini
bek… tür adıdır. almamış biçimidir:
Uyarı: Ev, su, uçak, ağaç
1) Tür adları 2. Belirtme durumu (-i hali): “-i (-ı, -u, -ü)” ekinin ad’a
a) Bir türün tüm elemanlarını karşılayabilir: eklenmesiyle oluşan durum.
Balık, suda yaşar. Ev-i, su-y-u, uçağ-ı, ağac-ı
b) Türün bir tek elemanını karşılayabilir:
Uyarı:
Balık, oltadan kurtulup kaçtı.
2) Tür adları kapsamına göre 1) “-i” durum ekini alan adlar cümlede belirtili nes-
ne olur: Evi satmışlar.
a) Özelden genel doğru sıralanabilir.
2) “-i” durum eki ile, tamlanan (iyelik) eki olan “-i”
Serçe – kuş – hayvan – canlı
ekini karıştırmamalıyız: Evi şu sokağın başındaydı
b) Genelden özele doğru sıralanabilir: (onun evi).
Bitki – ağaç – çam – kızılçam
3. Yönelme (yaklaşma) durumu (-e hali): Adlara “-e (-a)”

2. Varlıkların oluşuna göre eki getirilerek sağlanan durumdur. Ev - e (gitti), suy - a
A) Somut adlar: Duyularımızla algılayabildiğimiz varlıkla- (düştü), uçağ - a (bakıyor)…
rın adlarıdır: Ekmek, su, ışık, aydınlık, koku…
B) Soyut adlar: Duyularla algılanabilen bir varlıkları ol- Uyarı: “-e, (-a)” eki adlara değişik anlamlar katar ve
mayıp zihinde tasarlanan varlıkların (kavramların) ad- bunları buldurmak isteyen sorular düzenlenebilir.
larıdır: dilek, kuşku, özgünlük, umut, sevinç…
• Bunu beş yüz - e aldım. (500 lira karşılığında)
3. Varlıkların sayılarına göre • Pazartesi - y - e görüşürüz. (zaman anlamı)
A) Tekil adlar: Bir varlığı, kavramı anlatan adlardır: Duy- • Çocukları - n - a düşkün anne (bileşik sıfat oluştu-
gu, insan, okul… ruyor.)
B) Çoğul adlar: “-ler” ekiyle çoğullanarak birden çok var- • Bunları bana almış. (“benim için” anlamı)
lığı, kavramı anlatan adlar: İnsanlar, duygular, okul-
lar… Uyarı: “-e” durum eki alan adlar cümlede dolaylı
tümleç (okul - a gitti.) belirteç tümleci (akşam - a
Uyarı: Özel adlar da çoğullanabilir. Bu durumda, görüşürüz.) olur.
• Aynı adı taşıyanlar düşündürülmek istenebi-
lir: Sınıftaki Ayça’lar…
4. Kalma (bulunma) durumu (-de hali): Adların “-de
• “O ve benzerleri” anlamı düşündürülmek is- (-da, -te, -ta) ekini almış biçimidir. Ev - de (yok), su - da
tenebilir: Fuzuli’ler, Baki’ler… (çırpınıyor), köy - de (yaşıyor), sekiz - de (gelecek), yüz -
• O kişi ve ailesi, o kişinin oturduğu yer… dü- de beş (faiz)
şündürülmek istenebilir (Bu durumda çoğul eki
kesme imi ile ayrılmaz): Ayhanlar yeni bir ev almış-
lar. Akşam Ayhanlara gideceğiz. Uyarı: “-de” ekini alan adların cümlede dolaylı tüm-
leç, belirteç tümleci olabildiğini, kesir sayı sıfatı…
oluşturabildiğini bu örneklerde görüyoruz.
C) Topluluk adları: Birçok “tek”in birleşmesinden oluşan
bir “küme”yi anlatan adlardır: sürü, orman, bölük, ta- 5. Çıkma (ayrılma) durumu (-den hali): Adların “-den (-
bur, sınıf… Topluluk adları öteki tür adları gibi çoğulla- dan, -ten, -tan) ekini almış biçimidir.
nabilir: ordular, ormanlar…

Ev - den (geliyorum), uzak - tan (gördüm), su - dan (çık- • Kesilmişti suyu çeşmenin (çeşmenin suyu).
mış); uzak - tan (akrabamdır), su - dan (sebeplerle bizi tamlanan tamlayan
başından savdı.)
• Çaresi varmış bu hastalığın (hastalığın çaresi).
tamlanan tamlayan
Uyarı: • Ad tamlamalarında, tamlayan ya da tamlanan düşe-
1) “-den” ekini alan adlar, doğal olarak, cümlede bilir:
dolaylı tümleç görevi üstlenir. Ancak, bu adların ni- • Kardeşi (onun / Ayşım’ın) liseyi bitirmiş.
telik bildiren sözcüklere (sıfata) dönüşebildiğini de
yukarıdaki örneklerde görüyoruz. • Başım (benim) ağrıyor.
2) “Kardan beyaz çiçek.”, “sudan ucuz giysi” örnek- – Sen kimin kardeşisin?
lerinde olduğu gibi, “-den” eki alan adlarla bileşik – Ayşım’ın. (Yanıt cümlesinde tamlanan düşmüş.)
sıfat da yapılır.
• Ad tamlamalarında birden çok tamlayan ya da tam-
lanan bulunabilir.
Durum eki alan sözcükler genellikle adlaşır: • Evin halıları, mobilyaları
Soğuk havalar başlıyor. ortak tamlanan tamlanan
sıfat tamlayan
Soğuğa alışamadım. • Köylerin ve kasabaların yolları
ad tamlayan tamlayan ortak
tamlanan
Yarın gidiyorlar.
belirteç
Yarını düşünmelisin… 2. Belirtisiz ad tamlaması: Yalnız ikinci adın (tamlana-
ad nın) ek aldığı tamlamalardır.
Sen sınıf başkanı mısın. • Ders kitabı
adıl
• Kış ayları
Seni başkan mı seçtiler. (Bu durumda adıllar adlaşmaz.)
adıl • Okul şarkısı
• Bu tamlamalarda tamlayan tamlananın kime ve neye
ait olduğunu “genel olarak” bildirir. Belirtisiz ad tam-
AD TAMLAMASI laması, bu yönüyle belirtil ad tamlamasından ayrılır.
• İki ya da daha çok adın aitlik, tür, neden-sonuç… ilgisiy- • Ev eşyası (Belli bir evi düşündürmüyor.)
le oluşturduğu takıma “ad tamlaması (ad takımı)” denir. • Evin eşyası (Evin hangi ev olduğu söz söyleyen ve din-
• Ad tamlamasında birinci ad “tamlayan”, ikinci ad “tamla- leyence biliniyor.)
nan”dır. • Belirtisiz ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan
Güneş ışığı arasında türlü anlam ilişkileri kurulabilir:
tamlayan tamlanan • Türk bayrağı (aitlik, özgülük)
Denizin mavisi • Yaşama sevinci (neden-sonuç)
tamlayan tamlanan
• Ağacın dalı (parça-bütün)
Ad tamlamaları dört türlüdür. • Diş fırçası (amaç-araç)
1. Belirtili ad tamlaması: Tamlayanın da tamlananın da • Kiraz ağacı (tür)

ek aldığı ad tamlamasıdır. • İstanbul Valiliği / valisi (görev / görevli)…
• Su - y - un içi (“su”, “y” kaynaştırma ünsüzü almış.) • Belirtisiz ad tamlamaları bileşik sözcük oluşturmaya
• Dağ - ın sırtı yatkındır:
• Masa - n - ın üstü (“masa”, “n” kaynaştırma ünsüzü al- • Kuşadası
mış.)
• Yerelması…
• Yemek(ğ) - in tuzu (“yemek” sözcüğünün son ünsüzü
yumuşamış.)
• Belirtili ad tamlamalarında araya tamlananın sı- Uyarı: Belirtisiz ad tamlamalarında tamlayanla
fat(lar)ı girebilir: tamlanan arasına sıfat girmez. Sıfat, tamlamanın
başında yer alır.
• Çocuğun kırmızı gömleği
• Kentin çok uzak semtleri • Yeni okul önlüğü (doğru)
• Belirtili ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan yer • Okul yeni önlüğü (yanlış, böyle denmez.)
değiştirebilir:

3. Zincirleme ad tamlaması ÖRNEK 3
Tamlayanı ya da tamlananı, bazen de hem tamlayanı hem Aşağıdaki dizelerin hangisinde “tamlananı, tamlayan-
tamlananı ayrı bir ad tamlaması olan takımdır. dan önce söylenmiş belirtili ad tamlaması” vardır?
i Korku filmleri − nin meraklı − s − ı
A) Beklemesem olmaz mı güneşin doğmasını
tamlayan tamlanan B) Hatırlarım ilk görüşümü dünyayı
zincirleme ad tamlaması C) Hiçbir güzel yok avutacak gönlümü
i Türkçe − n − in çekim ekleriı D) Hüznüdür yağmurun içime dolan
E) Bir İstanbul akşamını yaşamak isterim
tamlayan tamlanan
zincirleme ad tamlaması
ÇÖZÜM
i Futbol maçı − n − ın başlama saati
A’da “güneşin doğması”, E’de “İstanbul akşamı” birer ad
tamlayan tamlanan tamlamasıdır ve önce tamlayan, sonra tamlanan kullanıl-
zincirleme ad tamlaması mıştır. Tamlayanla tamlananın ancak belirtili tamlamalar-
da yer değiştirebileceği anımsanırsa “E” zaten yanıt ola-
mazdı. D’de “hüznüdür yağmurun” tamlamasında soruda
açıklanan durum vardır (yağmurun hüznü). B ve C’de dev-
Uyarı: Bu tür tamlamalarda da araya sıfat girebilir: rik cümleler verilerek soru zorlaştırılmak istenmiştir.
• Kardeşimin yeni okul kıyafeti… Yanıt: D
sıfat
ÖRNEK 4
Aşağıdakilerin hangisinde, “tamlananın sıfat aldığı ad
4. Takısız ad tamlaması: İki adın ek almadan oluşturdu- tamlaması” kullanılmıştır?
ğu takımdır. Bunlarda iki ad arasında şu ilgilerin kurulduğu
görülür. A) Annemin tatlı sesi beni uyandırırdı.
• Altın bilezik, ipek gömlek, taş duvar… (tamlayan tamla- B) Harabelerin arasında kediler dolaşıyor.
nanın neden yapıldığını gösteriyor.) C) Bütün bu söylenenler benim içindi.
• Tunç bilek, taş yürek, melek kadın… (tamlayan tamlana- D) Ilgaz’ın ağaç denizine daldık birden.
nın neye benzediğini gösteriyor.) E) Az ileride bir sokak kedisi, çöpleri karıştırıyordu.
ÇÖZÜM
Uyarı: Takısız tamlamaları “sıfat tamlaması” sa- A’da “annemin sesi” sözü bir belirtili ad tamlamasıdır ve
yanlar da vardır. ÖSYM bu terimi kullanarak soru araya tamlananın sıfatı (tatlı) girmiştir: Annemin tatlı se-
sormamıştır. si…
Yanıt: A
ÖRNEK 5
ÖRNEK 2 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, “zincirleme ad tam-
Aşağıdakilerin hangisinde, “ad tamlaması” yoktur? laması” yoktur?
A) Sen, bir el uzanışıyla aydınlanan yeni ay mısın? A) Yemek masasının örtüsünü yeni yıkamış.
B) Geyik resimleriyle süslenmişti duvarlar. B) Ders kitaplarının kabı iyice eskimişti.
C) İlk sokağın ağzında kaybolursan ağlayacağım. C) Binanın ikinci katı da kiraya veriliyor.
D) Coşkun denizin uğultusu uzaklardan duyuluyordu. D) Evleri futbol sahasının yanındaymış.
E) Sana geldiğim yağmurlu günleri hatırlar mısın? E) Emlak vergisinin son dilimi bu ay ödenecek.
ÇÖZÜM
A’da “yemek masası - nın örtüsü”
ÇÖZÜM
B’de “ders kitapları-nın kabı”
A’da “el uzanışı”, B’de “geyik resimleri”, C’de “sokağın ağ- D’de “futbol sahası-nın yanı”
zı”, D’de “coşkun denizin uğultusu” birer ad tamlamasıdır.
E’de ad tamlaması yoktur. E’de “emlak vergisi-nin son dilimi” birer zincirleme tamla-
madır.
Yanıt: E
C’de arasına sıfat girmiş ad tamlaması var.
Yanıt: C

SIFATLAR • Pekiştirme sıfatları ikilemelerle ya da yinelenen sıfat-
Adları niteleyen ya da belirten sözcüklere “sıfat” denir. ların arasına “mi” getirilerek de yapılır.
• İyi adam, lafının üstüne gelir. (niteleyen sıfat) Kara kara (gözler) kırık dökük (masa)
• Bu adam kimi soruyor? (göstererek belirten sıfat) Soğuk mu soğuk (hava)
• Bir adam geldi, seni sordu. (belli belirsiz belirten sıfat)

• Küçültme sıfatları
• Bir adam yeter, siz gidin. (sayı belirten sıfat)
Sıfatların anlamlarına “azlık, küçüklük” anlamı katan “-ce,
• Hangi adam sordu beni? (soru yoluyla belirten sıfat) -cik, -imsi, -imtırak” ekleriyle “küçültme sıfatları” elde
edilir.
Bir sözcüğün “sıfat” görevi alması, bir adla birlikte kul-
lanılmasına bağlıdır. • Uzunca bir ip (çok uzun değil)
• “İyi adam” tamlamasında “iyi” sıfattır; çünkü bir adı • Ekşimsi erik (pek ekşi değil)
(adamı) niteliyor. • Ekşimtırak erik (pek ekşi değil)
• “Bunlar iyi, şunlar kötü.” cümlesindeki “iyi” ve “kötü” birer • Ufa(k)cık çocuk (iyice ufak)
adı niteleyecek durumda bulunmuyor. Öyleyse bunlar ad- • Yumuşa(k)cık ekmek (aşırılık anlamı katmış)
dır.
• Unvan (san) sıfatları
• Bir işi iki kişi dört günde yapabiliyor. (Altı çizili sözcükler
sıfattır.) İnsanların adlarıyla birlikte kullanılan saygı ve tanıtma
(rütbe, derece, görev…) sözleridir. Bunlar adlardan önce
• Sekiz, ikinin küpüdür. (Altı çizili sözcükler addır.) de sonra da kullanılabilir:
Sıfatlar yalın durumda bulunur (çekim eki almaz): • Şehzade Murat, Yüzbaşı Kemal, Doktor Fikret…
• Eski giysileri kaldırın. (“Eski” sıfattır.) • Namık Kemal Bey, Şair Nigâr Hanım
• Eskileri kaldırın. (“Eskiler” addır.)
ÖRNEK 6
Çekim eki alan sıfatlar adlaşır.
Sıfatlar iki başlık altında incelenir:
1. Niteleme sıfatları Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük bu
açıklamaya örnektir?
2. Belirtme sıfatları
A) Davranışlarındaki incelik bazen yapaylaşıyor.
B) Çürükleri çöpe atıp diğerlerini alıkoyduk.
1. NİTELEME SIFATLARI C) Küçücük bir kulübeye sığınmıştık.
D) Bugünlerde piyasada yaprak kımıldamıyor.
Adların nasıl, ne durumda olduklarını bildiren sıfatlardır.
E) Ücretsiz izin vermişler kendisine.
• Uzak ülkeler (nasıl ülkeler?)
• Pahalı giysiler (nasıl giysiler?) ÇÖZÜM
• Sevimli kedi (nasıl kedi?) Çekim eki alan sıfatlarda, sıfatın önündeki ad kaldırılmış,
o adın alması gereken ek sıfata eklenmiş gibidir. Buna gö-
• Soğuk su (nasıl su?) re düşünürsek B’deki “çürük” sözcüğü ek almasaydı ve bir
• Tatsız şaka (nasıl şaka?) adı niteleseydi sıfat olurdu: “Çürük meyve-leri…” Altı çizili
sözcük kullanılmadığı için ek alan sıfat, adlaşmıştır.
Yanıt: B
Pekiştirme Sıfatları (Pekiştirilmiş Sıfatlar)
Kimi niteleme sıfatlarının ilk seslisine kadar olan bölümü,
m, p, r, s ünsüzlerinden yakışanı ile bir “önek” haline geti- ÖRNEK 7
rilerek sıfatın başına eklenir. Böylece “pekiştirme sıfatı” (I) Kerem’in yeni dükkânına doğru ağır ağır yürüdü. (II)
elde edilir. Kerem hemen yer gösterdi. (III) Çırağını kahve için koş-
Yeşil → ye + m + yeşil (ağaçlar) turdu. (IV) Sevinçten, iri göbeğini hoplatarak, ışıltılı gözle-
riyle güldü. (V) Sonra da sevinçli yüzü birden kederlendi.
taze → ta + p + taze (ekmek)
Bu parçadaki numaralı cümlelerden hangisinde, bir-
temiz → te + r + temiz (ev)
den çok niteleme sıfatı vardır?
doğru → do + s + doğru (söz)
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
• Kimi kez pekiştirmeye bir “ünlü”nün ya da “-ıl” hece-
sinin katıldığı da olur. ÇÖZÜM
sağlam → sa + p + a + sağlam (ayakkabı) IV. cümledeki “iri” ve “ışıltılı” sözcükleri “göbek” ve “göz”
sözcüklerini niteleyen sıfatlar olarak kullanılmıştır.
çıplak → çı + r + ıl + çıplak (yamaçlar)
Yanıt: D

2. BELİRTME SIFATLARI Uyarı: Soru bildiren bu sözcükler, yerine göre adıl
ya da belirteç de olabilir:
Adları gösteren, sayısını bildiren, soru yoluyla ya da belli
belirsiz belirten sözcüklerdir. Buna göre “belirtme sıfatları” Bunu kaç liraya aldın? (soru sıfatı)
dörde ayrılır. Bunu kaça aldın? (soru adılı)
• Sayı sıfatları Nasıl kitaplardan hoşlanırsın? (soru sıfatı)
• İşaret (gösterme) sıfatları Nasıl çalışır bu alet? (soru belirteci)
• Soru sıfatları
• Belgisiz sıfatlar d) Belgisiz sıfatlar, varlıkları tam olarak değil de aşağı
yukarı belirten sıfatlardır: Birkaç kişi, bütün dostlarım,
a) Sayı sıfatları her kuş, başka zaman, bazı kimseler, birçok soru, hiçbir
• İki yolcu son anda vapura yetişti. sorun, birtakım sözler, herhangi bir gün, bir adam…
• Onuncu sıradaki yarışmacı elendi.

• İkişer ekmek aldık eve giderken. Uyarı: “Bir” sözcüğü gerçek sayı belirtmeyip “her-
hangi bir” anlamında kullanılmışsa belgisiz sıfattır.
• Satıştan yüzde yirmi beş kâr sağladık.
Bir lira verir misin? (asıl sayı)
Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler sırasıyla “asıl sayı sı-
fatı”, “sıra sayı sıfatı”, “üleştirme sayı sıfatı” ve “kesir Bir gün buluşup konuşalım. (belgisiz sıfat)
sayı sıfatı” olarak kullanılmıştır.
• Asıl sayılar, varlıkların sayısını belirtir: Beş parmak, beş
yüz elli lira, iki yüz kişi…
• Sıra sayıları, varlıkların derecesini belirtir: Uyarı: Belgisiz sıfatlarla belgisiz adılları karıştır-
mamalıyız.
Birinci takım, yirmi birinci yüzyıl…
• Hiçbir arkadaşım beni aramadı. (sıfat)
Sıra sayıları “-(-i)nci” ekiyle türetilir. Sonunda ünlü harf bu-
lunan sözcüklere bu ekin getirilişi sırasında baştaki “-i” • Arkadaşlarımın hiçbiri beni aramadı (adıl)
düşer: 17’nci (on yedinci)
• Üleştirme sayıları, varlıkların eşit bölümlere ayrıldığını
belirten sayılardır. Bu sayılar, “-er” ekiyle türetilir: Birer,
yetmiş beşer, altmışar… BİLEŞİK SIFATLAR (SIFAT GRUPLARI)
Ünlü ile sona eren sayılardan türetilen üleştirme sayıların- İki ya da daha çok sözcüğün birlikte oluşturduğu sıfatlar-
da araya “-ş” kaynaştırma ünsüzü girer: İki-ş-er, altı-ş-ar, dır.
yedi-ş-er, yirmi-ş-er, elli-ş-er…
“Yarım, az, tek, kaç” sözcüklerinin üleştirme biçimleri de 1. Kaynaşmış bileşik sıfatlar
-er (-(ş)er) ekiyle türetilmiştir: Yarımşar, azar, teker, ka-
çar. Boşboğaz adam, biraz süre, birçok kitap, kuşbaşı et,
başıboş köpekler, yurtsever insan…
• Kesir sayıları, bir “bütün”ün eş parçalarından kaç tane
alındığını gösteren sayılardır: Onda iki, yüzde yirmi, ya-
rım, çeyrek, iki buçuk… 2. Kurallı bileşik sıfatlar
b) İşaret (gösterme) sıfatları: Adları, göstererek belirten İki sözcükten niteleme öbeği biçiminde oluşan sıfatlardır.
sıfatlardır:
a. Sıfat tamlamalarında ad’a “-li” eki getirilerek yapılabilir:
• Bu araba, şu sözcük, o kitap, öteki soru, beriki sandal-
ye… Uzun boylu kadın, sarı saçlı kız, geniş odalı ev, sert
bakışlı insanlar…
Uyarı: b. Kimi sıfat tamlamalarında adla sıfatın yeri değiştirilerek

ad’a “-i, -si” eklenerek yapılabilir:
1) “Bu, şu, o” sözcükleri işaret (gösterme) adılı da
olur: Bu, bana verilen armağandır. Şu, senin miy- Boyu uzun kadın (uzun boy), bahçesi küçük ev (küçük
di? O bugün mü postalanacak, bahçe), sesi titrek adam (titrek ses)…
2) “O” sözcüğü üçüncü tekil kişi adılı da olur: O
c. Asıl sayılarla kurulmuş sıfat tamlamalarına “-lik” eki ge-
benim asker arkadaşımdır.
tirilerek yapılabilir:
Üç günlük dünya (üç gün), bir haftalık izin (bir hafta),
beş paralık iş (beş para)…
c) Soru sıfatları: Varlıkları soru yoluyla belirten sözcük-
lerdir: Nasıl kalem? Kaç kuruş? Hangi kent? Ne biçim d. Belirtisiz ad tamlamalarına “-li” eki getirilerek yapılabilir:
söz? Ne türlü hareket? Kaçıncı yıl? Kaçar lira? Kaçta Polis giysili adam (polis giysisi), Doğu şiveli biri (doğu
kaç pay? şivesi)

Not: Belirtisiz ad tamlamasında, “tamlanana” eklenen “-li” ADILLAR (ZAMİRLER)
eki, genelde tamlanan ekinin düşmesine sebep olur.
Ad olmadıkları halde adların ya da daha önce geçen söz-
10 Kasım tarihli gazete (10 Kasım tarihi+li) lerin, yargıların yerini tutan sözcüklerdir.
e. İkilemeleri (ikizlemeleri) oluşturan sözcüklere “-li” veya O, bana: “Trombon nedir?” dedi; ben ona: “O, nefesli
“-siz” eki getirilerek yapılabilir: bir çalgıdır.” dedim. Bu cümlelerde adı söylenmemiş iki
kişi var. Bu kişi adlarının yerine birinci cümlede “o” ve
İrili ufaklı elmalar, derli toplu oda, anlı şanlı tarihimiz… “bana” sözcükleri kullanılmış. İkinci cümlede, konuşan ki-
Evsiz barksız adam, yersiz yurtsuz insanlar, tatsız tuzsuz şi, kendi adının yerine “ben”, üçüncü kişinin yerine “ona”,
yemekler… daha önce adı geçen adın (trombon) yerine “o” sözcükle-
rini kullanmış. Ayrıca ilk cümledeki “nedir” sözcüğü de so-
f. Bir sıfat tamlamasının, başka bir adı nitelemesiyle yapı- ru yoluyla bir adın yerini tutmuştur. Öyleyse bu cümlelerde
labilir. altı adıl kullanılmıştır: O, bana, nedir, ben, ona, o.
Üç metre kumaş, iki şişe süt… Adıllar (zamirler), yerlerini tuttukları varlıklara ve varlıkların
yerini tutuş özelliklerine göre şu alt başlıklarda incelenir:
3. Tümlenmiş (tamlanmış) bileşik sıfatlar
• Kişi adılları (şahıs zamirleri)
Yurduna bağlı insan, eve yakın okul…
• Gösterme adılları (işaret zamirleri)
Bahçede oynayan çocuk
Sokaktan gelen ses… • Belgisiz adıllar
• Soru adılları
SIFAT TAMLAMASI • İlgi ve iyelik adılları (ek durumundaki adıllar)
Sıfatlar adların niteliğini göstermek ya da adları belirtmek Bunları tek tek ele almadan önce, adıllara ilişkin birkaç
için adlarla tamlama oluşturur. Sıfat tamlamalarında tam- genel özelliği vurgulamak yararlı olacaktır:
layıcı sözcük sıfat, tamlanan sözcük addır. Sıfat tamlama-
larında çeşitli durumlar vardır: • Adıllar adlara benzerler; bu nedenle adlar gibi durum
• Mutlu insan (niteleme sıfatı ve bir ad) eki alabilirler:
• Üç kişi (belirtme sıfatı ve bir ad) • Ben; beni, bana, bende, benden
• Geniş odalar, salonlar, balkonlar (bir sıfatın birden çok • Bu; bunu, buna, bunda, bundan
adı nitelemesi) • Ne; neyi, neye, nede, neden
• Geniş, aydınlık, konforlu ev (birden çok sıfatın bir adı
nitelemesi) • Adıllar ad tamlaması kurabilirler:
• Şu çizgili gömlek (bir adın hem belirtilip hem de nite- • Benim sorunlarım bana yeter.
lenmesi) adıl
• Onun bilgisi yeterliydi.
Uyarı: Sıfat tamlamalarında önce belirtme sıfatları adıl
sonra niteleme sıfatları yer alır: • Hiçbirinin aklı ermez bu işe.
Kaç doğru yanıt?.. adıl
belirtme niteleme • Bunların bazısı arızalanmış.
Ancak, “bir” sözcüğü bu kuralı bozabilir: “Bir güzel adıl adıl
kız” yerine “güzel bir kız” denebilir.
Uyarı: Kişi adıllarının “tamlayan” olduğu ad tamla-

ÖRNEK 8 malarında “tamlayan” durumundaki adıl kullanıl-
mayabilir (Bak. “tamlayanı düşmüş ad tamlaması”):
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sıfat tamlaması yok- Annem beni sever. (“Benim annem” denmemiş.)
tur?
A) Az ile aşta gör, çok eli işte gör.

B) Tatilde çok para gider.
1. KİŞİ ADILLARI
C) Tatlı diliyle hepimizi etkiledi.
D) Öğleyin güzellik uykusuna yatar. Birinci tekil kişi adılı : Ben
E) Yazlık ev almayı düşünüyorlar. İkinci tekil kişi adılı : Sen
Üçüncü tekil kişi adılı : O
ÇÖZÜM
Birinci çoğul kişi adılı : Biz
A’da “az el”, “çok el”; B’de “çok para”, C’de “tatlı dil”, E’de
“yazlık ev” sıfat tamlamasıdır. D’de sıfat tamlaması yok; İkinci çoğul kişi adılı : Siz
“güzellik uykusu” ad tamlamasıdır.
Üçüncü çoğul kişi adılı : Onlar
Yanıt: D

Uyarı: Dönüşlülük anlamı veren “kendi” sözcüğü Uyarı: Bazısı, birçoğu, birkaçı, hiçbiri, başkası gibi
de kişi adılıdır. Bu sözcük, tek başına öğe olabildiği adılların sonlarındaki iyelik eki atılırsa bunların sıfat
gibi pekiştirme görevi de yapabilir: olduğunu biliyoruz.
• Bunu kendim istedim (özne).
• Bunu ben istedim (özne).
• Bunu ben kendim istedim (pekiştirilmiş özne). 4. SORU ADILLARI
Adların yerini soru sorarak tutan sözcüklerdir: Kim, ne,
hangisi, kaça, kaçı, nereye, nerede, nereden, nereleri,
2. GÖSTERME (İŞARET) ADILLARI neresi…
Varlıkların adlarını söylemeden, onları göstererek belirten • Telefondaki kimmiş? (yüklemi bulduran soru adılı)
sözcüklerdir. Bunlar, varlıkların adlarını, yakından uzağa • Yemekte ne var? (özneyi bulduran soru adılı)
doğru şöyle karşılarlar: • Nereye gitmiş? (dolaylı tümleci bulduran soru adılı)
• Bu, şu, o (tekil) • Kim geldi? (özneyi bulduran soru adılı)…
• Bunlar, şunlar, onlar (çoğul)
Uyarı: Kimi soru adılları soru sıfatlarıyla ya da soru
Uyarı: belirteçleriyle karışabilir.
1) Öteki, beriki, bura, şura, ora, böylesi, öylesi gibi
sözcükler de gösterme anlamlı adıllardır.
2) Bu, şu, o sözcüklerinin, yerine göre, sıfat da ola- • Bana ne aldınız? (soru adılı)
bildiğini biliyorsunuz. • Bana ne bakıyorsun? (“niçin” anlamında soru belirteci)
• Hangi ayakkabıyı beğendin? (soru sıfatı)
Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak • Hangisini beğendin? (soru adılı)
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
O benim milletimin yıldızıdır parlayacak Burada soru bildiren sözcüğün türünü daha iyi belirleye-
O benimdir, o benim milletimindir ancak bilmek için, sorunun yanıtına bakmak yararlı olabilir. Yanıt
sıfatsa, ad ya da başka bir adılsa, belirteçse soru da o
• Birinci dizedeki “bu” (şafaklarda) sıfattır. türdendir.
• Üçüncü dördüncü dizelerdeki “o” sözcüğü “al sancak” • İşler nasıl gidiyor?
yerine kullanılmıştır, gösterme adılıdır. ?
• İşler iyi gidiyor?
belirteç
ÖRNEK 9
• Bunu kaça aldın?
“O” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde gösterme (işa- ?
ret) sıfatı ya da adılı göreviyle kullanılmamıştır?
• Bunu elliye aldım?
A) O sözü benim söylediğimi düşünme. ad
B) O benim düşüncelerime katılmadı.
C) O gün beni arayan siz miydiniz?
D) O çok ucuz olduğu için hemen satıldı.
E) O taraflara yolum düşmez benim.
ÖRNEK 10
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru zamiri vardır?
ÇÖZÜM
“O” sözcüğü A, C, E’de adları göstermek için kullanılmış A) Arkadaşın Ankara’ya ne zaman gelmiş?
(işaret sıfatı), D’de ucuz olduğu söylenen maddeyi karşı- B) Bu tabağı buraya kim koymuş olabilir.
lamak için kullanılmış (işaret adılı); B’de ise bir insan (kişi) C) Ben de onunla gidebilir miyim?
adının yerine kullanılmış (üçüncü tekil kişi adılı).
D) Kaçıncı katta oturuyorsunuz?
Yanıt: B E) İstanbul’a ilk kez mi gidiyorsun?
(1995 ÖSS)
3. BELGİSİZ ADILLAR ÇÖZÜM

Hangi adın yerini tuttukları apaçık belli olmayan adıllardır: B’deki “kim” sorusu bir adın, insan adının yerini tutuyor.
Bazısı, birçoğu, birkaçı, birtakımı, hiçbiri, çoğu, hepsi, A’da soru belirteci, D’de soru sıfatı kullanılmış. “C” ve “E”
herkes, kimse, kimi, kimisi, bazısı, biri, birisi, falan, fi- de ise soru anlamı “mi” ile sağlanmış.
lan, şey… Yanıt: B

İLGİ VE İYELİK ADILLARI ÇÖZÜMLÜ TEST
(EK DURUMUNDAKİ ADILLAR)
• İlgi adılı (-ki) 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, hem ad tamla-

ması hem sıfat tamlaması vardır?
- ki eki sözcüklere eklenince daha önce geçen bir adın ye-
rini tutabilir. Başka bir deyişle bir ad tamlamasının tamla-
A) Dost toplantılarında hep bu şarkı söylenirdi.
nanı (bunun ne olduğu söz söyleyen ve dinleyence bilin-
diği için) - ki ile karşılanabilir. “İlgi adılı” ya da “ilgi eki” bu- B) Dayım, yaz akşamları bize kahramanlık öyküleri
dur. anlatırdı.
• Bizim evimiz sizinki kadar geniş değil. C) Günün sonunda yağmur damlaları çatıları dövü-
yordu.
• Bizimki sizin ev(iniz) kadar geniş değil.
D) Nüfus artışının hızı biraz kesilmiş.
E) Maçın sonunda sevinç çığlıkları yükseldi tribün-
Uyarı: İlgi adılı olan “-ki” ile sıfat türeten “-ki” karış- lerden.
tırılmamalıdır.
• Telefonun faturası ödendi, doğalgazınki duruyor. ÇÖZÜM
(adıl)
B, C ve E’de ikişer, D’de bir (zincirleme) ad tamlaması
• Sabahki tartışma tatlıya bağlandı. (sıfat yapan var. A’da ise hem ad tamlaması (dost toplantıları) hem sı-
ek) fat tamlaması (bu şarkı) var.
Yanıt: A
• İyelik adılları (iyelik ekleri)
Bir şeyin kime (kaçıncı kişiye) ait olduğunu bilmemizi sağ-
layan eklerdir. 2. “-li (-lı, -lu, -lü)” eki, kimi sıfat tamlamalarına eklene-
rek bunların “bileşik sıfat” olarak kullanılması sağla-
(Onun) işi bitmiş. nır.
(Senin) işin zor.
Aşağıdakilerin hangisinde, bu açıklamanın dışın-
(Benim) işim var. da bir yolla oluşturulmuş bileşik sıfat vardır?
A) Bu kırık ayaklı koltuğu buradan kaldırın.

B) Kıvırcık saçlı çocuğun adı neydi?
Uyarı: İyelik ekleri “tamlanan eki”dir. Bunların kul-
C) O da, düşük çeneli bir adammış.
lanılması, çok kez, kişi adılını kullanmayı gereksiz
kılar. D) Dayımlar, göl manzaralı ev tutmuşlar.
E) Pis kokulu bir yere çadır kurmuşsunuz.
ÇÖZÜM
A’daki “kırık ayak”, B’deki “kıvırcık saç”, C’deki “düşük çe-
ne” E’deki “pis koku” birer sıfat tamlaması iken “-li” ekini
alarak bileşik sıfat özelliği kazanmışlar. D’de ise “göl man-
zarası” bir ad tamlaması iken sondaki iyelik eki (-sı) düş-
ÖRNEK 11 müş ve yerine “-lı” eki gelmiştir. Bu oluşum, farklıdır.
Aşağıdaki altı çizili sözcüklerin hangisinde “üçüncü te- Yanıt: D
kil kişi iyelik eki” vardır?
A) Çayı yeni demledim. 3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde, soru anlamı

B) Suyu kaynamıştı. soru sıfatıyla sağlanmamıştır?
C) Evi kiraya mı verdiniz?
A) Düğüne nasıl bir elbiseyle gitmeyi düşünüyorsun?
D) Kışı burada geçirecekmiş.
B) Apartmanın kaçıncı katında oturuyorsunuz?
E) Yolu asfaltlamışlar. C) Konferansa hangi ülkeler katılmıştı?
D) Oraya kaç kişi götürmeye karar verdiniz?
E) Sana kaçıncı sırada olduğunu söylemiş miydim?
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
İyelik eki alan sözcükten önce “benim, senin, onun” tam-
layanlarından biri getirilebilir. Buna göre B’yi “Onun suyu, A, B, C, D’deki sorulara sıfatlarla yanıt verebiliyoruz: uzun,
yemeğin suyu” diye başlatabilirdik. Ötekilerde altı çizili beşinci, şu, on… Öyleyse bunlar soru sıfatıyla soru cüm-
sözcükler belirtme (-i) durum eki almıştır. lesi olmuştur. E’deki “kaçıncı” sözcüğü de soru sıfatıysa
da cümle, “mi” ile soru anlamı kazanmıştır.
Yanıt: B
Yanıt: E

KONU TESTİ 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, soru anlamı
"soru sıfatı" ile sağlanmıştır?
A) Nereden geliyorsunuz?
1. “Bulaşık” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangi- B) Neden ağlıyorsun?
sinde, “ad (isim)” görevinde değildir?
C) Kimden korkuyormuş?
A) Bulaşık makinesini yeni aldık. D) Nasıl hastalıkmış?
E) Niçin soruyorsun?
B) Bulaşık kapları makineye yerleştirdik.
C) Bulaşık yıkayarak borcunu ödemiş.
D) Bulaşıklar dağ gibi yığılmıştı mutfakta. 7. Aşağıdakilerin hangisinde, “bir ad, hem belirtme
E) Bu kaplar bulaşık mı, temiz mi? hem niteleme sıfatı” almıştır?
A) Yamaçlarda her akşam batan güneşe karşı
B) Uçan kuşları düşün, geçen kervanları an
2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz- C) Mademki kara bahtın adını koydu çoban
cük, tür yönüyle ötekilerden farklıdır? D) Karıştım o gün bugün bu zavallı çobanla
E) Bingöl yaylalarının mavi dumanlarına
A) Sekiz, çocuğun uğur sayısıymış.
B) Bazı sorunları olduğunu hepimiz biliyoruz.
C) Böyle ağır bir görevi kabul edemezdim. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “belgisiz adıl
D) Hiçbir şey söylemeden öylece oturuyordu. (zamir)” yoktur?
E) Her akşam sahilde bir süre yürürdük. A) Notlarını öğrenince hepsi birden bağırmaya baş-
ladı.
B) Bazıları bu konuyu daha çabuk kavrıyor.
C) Haksız olduğunu kendisi de çok iyi anladı.
3. “Böyle” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde
ötekilerden farklı türdedir? D) Birkaçımız o günkü sınava geç kalmıştık.
E) Kimisi kalabalığın içinde koşuşturup duruyordu.
A) Eski İstanbul’da böyle şeyler olmazdı.
B) “Açıklama böyle değildi.” diye karşı çıktı.
C) Bana kalırsa bunun doğrusu böyleydi.
9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili bel-
gisiz adıl (zamir), belgisiz sıfat olarak kullanıla-
D) Böyle miydi sizin ilin töresi? maz?
E) “Bu böyledir.” demişse artık onu vazgeçiremezsi-
niz. A) Tümü, önerilerinize katılmayabilir.
B) Birkaçı, bu soruyu bana da sordu.
C) Birçoğu, bunun önemini kavramış değil.
D) Bazıları, bu tür filmlerden hoşlanır.
4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, “o” sözcüğünün
E) Kimse, yoğurdum ekşi demez.
“işaret sıfatı” olduğu kesindir?
A) O akşam beni aramış.

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde, soru anlamı
B) O akşam bize geldiler. zamirle sağlanmıştır?
C) O akşam bizdeydi.
A) Kaç kişilik bir masa ayıralım?
D) O akşam kaçta geldi?
B) Bu dükkânda ne satıyorsunuz?
E) O akşam ne yalan uydurdu? C) Ben mi senden büyüğüm?
D) Sizden kaç lira istediler?
E) Bu makine nasıl kullanılır?
5. “Soluk” sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisin-
de, “ad” ya da “sıfat” görevinde kullanılmamıştır?
11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, “tamlananı adıl
A) Soluk renkler egemendi tablolarına. olan ad tamlaması” vardır?
B) Soluk alması için çevresini açtık. A) Benim sorunum bu değil.
C) Soluk alıp veriyorsun ya yeter, dedi. B) Bazılarının rahatı kaçtı.
D) Soluk kumaşları vitrinden kaldırdılar. C) Seyircilerin kimisi bunu istemedi.
E) Soluk görünüyor bütün renkler bana. D) Hiçbirinin arabası yoktu.
E) Birçoğunun düşüncesine katılmadık.
1.B 2.A 3.A 4.B 5.E 6.D 7.D 8.C 9.E 10.B 11.C

FİZİK – ÖSS Ortak
BASINÇ VE BASINÇ KUVVETİ
1. BASINÇ, BASINÇ KUVVETİ, TANIMI VE BİRİMLERİ b. Katı cismin bulunduğu yüzey yatay değilse:
Sivri uçlu bir çivi, tahtaya çakıldığında tahtada rahatlıkla Yüzey üzerine etkiyen ba-
ilerlerken, küt uçlu bir çiviyi tahtaya aynı kuvvetle çaka- sınç kuvveti, ağırlığın yüze-
mayız. Aynı ağırlıktaki iki araçtan, paletli olan kumda da- ye dik bileşenine eşittir.
Gx A
ha az batarken, dar lastikli araç kuma daha çok batar. Şekil 3 te G ağırlıklı cisim, Gy =G.Cosa
Raptiyeler, küçük bir kuvvet uygulanarak tahtaya rahatlık- eğim açısı a olan eğik düz-
la batırılabilir. Ayaklara takılan kayak karda batmayı önler. lem üzerinde iken yüzeye a G
Bu olayların nedeni, cisimlerin bulundukları yüzeye yaptık- uygulanan basınç kuvveti Þekil 3 yatay
ları basınçtır. F=Gy=G.Cosa dır.
Birim yüzeye dik olarak etkiyen kuvvetin büyüklüğüne ba- Bu durumda yüzeye uygulanan basınç
sınç denir.
G.Cosα
Basınç P sembolü ile gösterilir. P= olur.
Kuvvet F A
Basınç= ,P= bağıntısı ile bulunur.
Yüzey A Uyarı: Eğik düzlem üzerine bir cisim konduğunda,
Bir yüzeyin tümüne dik olarak uygulanan toplam kuvvete eğik düzlemin eğim açısı (a) büyüdükçe, cismin
basınç kuvveti denir. yüzeye uyguladığı basınç ve basınç kuvvetinin
büyüklüğü küçülür.
Basınç kuvveti = Basınç . Yüzey alanı
F = P . A bağıntısı ile bulunur.
ÖRNEK 1
Birim tablosu
3r r r
Nicelik Kuvvet Yüzey Basınç 2r
Sembol F A P
Birim N m2 N/m2=Pascal
yatay P yatay P1 P2
2. KATILARIN BASINCI VE BASINÇ KUVVETİ
Þekil 1 Þekil 2
Katı cisimler üzerlerine etkiyen kuvveti aynı doğrultuda ve
aynı büyüklükte iletirler.
Şekil 1 deki düzgün, türdeş 3r yarıçaplı silindirin yatay düz-
Bir yüzeyin üzerine bırakılan cisimler, ağırlıkları nedeniyle
leme uyguladığı basınç P dir. Bu silindirden r yarıçaplı si-
yüzeye basınç uygular. Bu yüzeye uygulanan basınç kuv-
lindir kesilip çıkarılıyor. Çıkarılan ve kalan parçalar Şekil 2
veti cismin ağırlığıdır.
deki gibi yatay düzleme konulduğunda yere uyguladığı ba-
sınçlar P1 ve P2 oluyor.
a. Katı cismin bulunduğu yüzey yatay ise:
Bir cisim yatay düzleme Şekil 2A A Buna göre P, P1 ve P2 arasındaki ilişki nedir?
1 deki gibi konulduğunda
değme yüzeyine uygulanan F1 A) P = P1 = P2 B) P > P2 > P1 C) P = P2 > P1
basınç kuvveti (F1 = G) cis- yatay F2 yatay D) P > P1 = P2 E) P1 > P2 > P
min ağırlığıdır. A 2A
Þekil 1 Þekil 2
G ÇÖZÜM
Basınç ise P1 = dır.
A Düzgün, türdeş dik prizma ya da dik silindir biçimindeki bir
Cisim, Şekil 2 deki konuma getirilirse basınç kuvveti yine katı cisim yatay düzlemde ise düzleme uyguladığı basınç,
cismin ağırlığına eşit olduğundan (F2 = G) değişmez. Bu ko- G
P= bağıntısı ile bulunur.
G S
numda iken değme yüzeyine uygulanan basınç P2 =
2A
dır. Cismin ağırlığı G= V . d . g = S . h . d .g olduğuna göre
Buna göre P1 > P2 ve F1 = F2 dir. S.h.d.g
P= = h . d . g dir.
S
Şekil 1 ve Şekil 2 deki silindirlerin özkütleleri ve yükseklik-
Uyarı: Yatay düzlem üzerindeki cisimlerin, konum- leri aynı olduğundan yüzeye uyguladığı basınçlar,
ları değiştirildiğinde, yüzeye uygulanan basınç kuv- P1 = P2 = P dir.
veti değişmez. Yanıt: A

ÖRNEK 2 G
d özkütleli G1, G2, G3
G3 P= = h.d.g
S
ağırlıklı, düzgün ve X kesik konisinin hacmi, kesikli çizgilerle gösterilen silindi-
türdeş cisimler yatay rin hacminden küçük olduğuna göre, özkütlesi silindirin
düzlem üzerine şekil- G1 G2 özkütlesinden büyük; Y konisinin hacmi, kesikli çizgilerle
deki gibi konulduğun- gösterilen dik silindirin hacminden büyük olduğuna göre,
da yüzeye uygulanan 2h özkütlesi silindirin özkütlesinden küçüktür.
h h d
basınçlar P1, P2, P3 d d Yanıt:A
oluyor. yatay
Buna göre, P1, P2, A1 A2 A3
ÖRNEK 4
P3 arasındaki ilişki nedir?
2h
A) P1 = P2 = P3 B) P1 = P2 > P3 C) P3 > P1 = P2
h h
D) P2 = P3 > P1 E) P3 > P1 > P2 P1 P2 P3
A A 2A yatay
ÇÖZÜM Dik kesitleri şekildeki gibi olan dikdörtgenler prizması şek-
G G G lindeki üç cisim aynı maddeden yapılmıştır. Cisimler yatay
P = 1 , P = 2 , P = 3 tür. bir düzlem üzerine konulunca yüzeye uyguladıkları ba-
1 A 2 A 3 A
1 2 3 sınçlar sırasıyla P1, P2, P3 tür.
Cisimlerin ağırlıkları G = V.d.g = A . h . d . g olduğundan
P1 = h.d.g
Buna göre, P1, P2, P3 arasındaki ilişki nedir?
P2 = h.d.g ve P3 = 2h.d.g dir.
P3 > P1 = P2 dir. A) P1 = P2 = P3 B) P2 > P1 = P3 C) P2 > P3 > P1
Yanıt : C D) P3 > P2 > P1 E) P3 > P1 > P2
Uyarı: Aynı maddeden yapılmış, küp, dik silindir

ve dik prizma biçimindeki cisimler yatay düzleme ÇÖZÜM
konulduğunda, yüzeye yaptıkları basınçlar Basınç birim yüzeye dik olarak uygulanan kuvvettir. Katı
P = h.d.g. şeklinde yazılır. Bu cisimlerin basınç- cisimlerin yatay düzlemdeki basınç kuvveti cismin ağırlığı-
ları yükseklikleri ile doğru orantılıdır. dır (G). Katı bir cismin yatay yüzeye uyguladığı basınç
G
P= ile bulunur. Cisimlerin ağırlıkları G=V.d.g hacimleri
A
ÖRNEK 3 X Y Z yatay A.h.d.g
V=A.h olduğundan, basınçları, P = = h.d.g dir.
A
Bu bağıntıya göre özkütleleri aynı olan şekildeki cisimlerin
yatay yüzeye uyguladıkları basınçlar yükseklikleri ile doğ-
yatay (yer) ru orantılı olacağından P2 > P1 = P3 olur.
Yanıt:B
Düşey kesitleri şekillerdeki gibi olan dx, dy, dz özkütleli
türdeş X, Y kesik konisi ve Z silindirinin yere uyguladıkları ÖRNEK 5 1 2 3
basınçlar eşittir.
Buna göre, cisimlerin özkütleleri dx, dy, dz arasındaki G1 G2 G3
K
ilişki nedir? P1 P2 P3
yatay
A) dx > dz > dy B) dx > dy > dz C) dx = dy = dz Þekil I Þekil II
D) dz > dy > dx E) dy > dz > dx Şekil I de kesiti verilen düzgün ve türdeş K cismi kesile-
rek, G1, G2, G3 ağırlıklı üç parça çıkarılıyor. Çıkarılan par-
ÇÖZÜM
X Y Z yatay
çalar, Şekil II deki gibi yatay düzleme konulduğunda ba-
sınçları P1, P2 ve P3 oluyor.
K cisminin yere yaptığı basınç P olduğuna göre,
I. P1 = P2 = P dir.
yatay (yer)
II. P1 > P3 tür.
III. G1 = G3 tür.
G
Katı bir cisim yatay düzlemde iken basıncı, P = dir.
S
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
Cismin ağırlığı G=S.h.d.g olduğundan dik silindirin basıncı
P=h.d.g olur. Koni şeklindeki cisimlerle Z silindiri aynı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
maddeden yapılmış olsaydı şekildeki gibi kesikli çizgilerle
D) I ve III E) II ve III
gösterilen dik silindir cisimlerin yere uyguladıkları basınç-
lar eşit olurdu.

ÇÖZÜM Şekil 4 teki gibi sıvının serbest yüzeyine uzaklığı (h) kadar
I. Aynı maddeden yapılmış düzgün ve türdeş cisimlerin olan taralı sıvı sütununun ağırlığına eşittir.
yere uyguladıkları basınç F= Gsıvı sütunu buna, hidrostatiğin temel prensibi denir.
G Şekildeki sıvı sütununun A yüzeyine uyguladığı basınç
P= = h . d . g dir.
A G
K cismi ile 1 ve 2 parçalarının yükseklikleri ve özkütleleri P = sıvı sütunu
A
eşit olduğundan P = P1 = P2 dir.
Gsıvı sütunu = m.g = V.d.g = A.h.d.g
II. G3 ağırlıklı parça 1. ve 2. parçalardaki gibi düzgün
A.h.d.g
olsa idi P1 = P2 = P3 olurdu. Parçanın ağırlığı düzgün P= = h.d.g bulunur.
A
cisme göre daha küçük olduğundan yere yaptığı basınç,
diğer iki parçanın yere yaptığı basınçtan daha küçüktür. Sıvının bir noktaya uyguladığı basınç :
P1 = P2 > P3 tür.
III. 1. parça ile 3. parçanın taban alanları bilinmediğinden a. Noktanın, sıvının serbest yüzeyine olan h uzaklığı ile
ağırlıkları için kesin bir şey söylenemez. doğru orantılıdır.
Yanıt : C b. Sıvının özkütlesi ile doğru orantılıdır.
c. Sıvının bulunduğu yerdeki yerçekimi ivmesi ile doğru
ÖRNEK 6 orantılıdır.
G ağırlıklı cisim şekildeki d. Sıvının içinde bulunduğu kabın şekline bağlı değildir.
G
sürtünmesiz yolun K nok- K
yatay N
tasından serbest bırakı-
lınca, N noktasına kadar
a b su h
çıkıyor. yatay
su su
L M
Cismin yüzeye uyguladığı basınç yolun KL bölümün- P1 P2 P3

de P1, LM bölümünde P2 ve MN bölümünde P3 oldu- A 2A 3A
Þekil 5
ğuna göre P1 , P2 , P3 arasındaki ilişki nedir? (a > b)
Şekil 5 teki kaplarda aynı yükseklikte, aynı cins sıvılar var-
dır. Kapların üçünde de sıvının, kabın tabanına uyguladığı
A) P2 > P3 > P1 B) P2 = P3 > P1 C) P1 > P2 = P3 basınçlar eşit olup P1 = P2 = P3 = h.d.g dir.
D) P2 > P1 = P3 E) P2 > P1 > P3
Durgun bir sıvı içinde aynı yatay düzlem üzerinde bulunan
ÇÖZÜM noktalara sıvının uyguladığı basınçlar eşittir. Buna göre,
Taban alanları A olan cismin, yüzeyin eğimli KL bölümün- bir sıvı içinde aynı derinlikte bulunan bütün noktalara sıvı-
G.Cosα nın uyguladığı basınçlar eşittir.
de iken yüzeye uyguladığı basınç P = dır.
1 A
Yüzeyin yatay LM bölümünde iken yüzeye uyguladığı ba- ÖRNEK 7
G
sınç P = dır. Düşey kesiti şekildeki gibi olan
2 A kapta 3h yüksekliğinde sıvı bulun- h
Yüzeyin eğimli MN bölümünde iken yüzeye uyguladığı K
maktadır. N h
G.Cosβ
basınç P = dır. L h
3 A Sıvının K noktasına uyguladığı yatay
M
a > b olduğundan P3 > P1 dir. Bu basınçlar, arasındaki basınç P olduğuna göre, L, M ve
N noktalarına uyguladığı sıvı basıncı nedir?
ilişki P2 > P3 > P1 dir.
Yanıt: A L M N
A) P 2P Sıfır
3. DURGUN SIVILARIN BASINCI VE BASINÇ KUVVETİ
B) 2P 3P P
a. Sıvıların Basıncı
C) 2P 2P P
D) Sıfır 3P Sıfır
Sıvıların belli şekilleri olmadığından konuldukları kabın
E) 3P 3P 2P
şeklini alırlar. Sıvılar ağırlıkları nedeniyle bulundukları ka-
bın değdikleri yüzeylerine bir kuvvet uygular.
ÇÖZÜM
Bir plastik şişeye su doldurulup yan yüzeyine delikler açı-
Sıvının bir noktaya uyguladığı basınç P = h.d.g dir. h
lırsa, deliklerden suyun fışkırmasının nedeni suyun bir etki
yüksekliği, sıvı içindeki bir noktanın, sıvının serbest yüze-
kuvveti ile yana doğru itilmesidir. Bu etki kuvveti, yerçe-
yine olan uzaklığıdır. N ve K noktaları sıvı içinde aynı ya-
kimi kuvveti ya da suyun ağırlığıdır.
tay düzlemde olduğundan bu noktalarda sıvı basınçları
Sıvı içerisinde alınan
birbirine eşit ve P dir.
bir yüzey parçasına sıvı
PN = PK = P = h . dsıvı . g
ağırlığı nedeniyle etkiyen
h PL = 2h . dsıvı . g ve
basınca, sıvı basıncı de- F
nir. A PM = 3h . dsıvı . g olduğundan PL = 2P, PM = 3P dir.
Birim yüzey üzerine etki Þekil 4 Bir kap içindeki bir sıvının, sıvı içinde bulunan noktalara
eden basınç kuvveti (F),
uyguladığı basınçlar karşılaştırılırken d ve g aynı oldu-

ğundan K, L ve M noktalarının sıvı yüzeyine olan uzaklık- b. Sıvıların Taban Yüzeyine Uyguladığı Basınç Kuvveti
ları ile karşılaştırılabilir.
Yanıt : B Bir sıvının taban yüzeyinin tümüne uyguladığı kuvvete sı-
vının basınç kuvveti denir.
ÖRNEK 8
Düşey kesiti şekildeki gibi olan I Bir sıvının Şekil 6 daki gibi kabın A ta-
ve II kaplarında aynı yükseklikte banına uyguladığı basınç P = h.d.g, A
su vardır. Kapların tabanına su- yüzeyine uygulanan basınç kuvveti ise h
yun uyguladığı basınçlar eşit ve su h su F = P.A = h.d.g.A dır. Şekil 6 daki düşey
F
P dir. Kaplara, her kaptaki su noktalı çizgiler arasındaki sıvının ağırlığı
hacmi kadar daha su koyarsak I II yatay G = msıvı . g = Vsıvı . dsıvı . g = A.h.dsıvı A yatay
Þekil 6
tabandaki su basınçları sırasıy- . g olduğundan A yüzeyine uygulanan
la P1 ve P2 oluyor. sıvı basınç kuvveti, düşey noktalı çizgiler arasındaki sıvı
sütununun ağırlığıdır.
Buna göre P1 ve P2 için aşağıdakilerden hangisi doğ-
rudur?
Uyarı : Kesiti Şekil 7 deki gibi olan,
P1 P2 düzgün kaplarda taban yüzeyine etki-
yen sıvı basınç kuvveti, kaptaki sıvı-
A) 2P 2P nın ağırlığına eşittir.
F1
B) 2P 2P ile 3P arasında G1 = F1 dir.
C) 2P P ile 2P arasında Þekil 7
D) 1,5P 2P
E) 2P 3P Kesiti Şekil 8 deki gibi olan kaplarda
taban yüzeyine etkiyen sıvı basınç
ÇÖZÜM kuvveti, kaptaki sıvı ağırlığından kü-
Sıvılar konuldukları kabın şeklini alır. Suyun kabın tabanı- çüktür.
na uyguladığı basınç P = h.d.g bağıntısı ile bulunur. I. ka- F2 < G2 dir. F2
ba aynı miktarda su koyarsak, kabın tabanındaki su derin- Þekil 8
liği, kap düzgün olduğu için 2h olur. Bu durumda suyun
kabın tabanına uyguladığı basınç P1 = 2P olur. II. kaba, Kesiti Şekil 9 daki gibi olan kaplarda
taban yüzeyine etkiyen basınç kuvveti,
içindeki su hacmi kadar su koyarsak, kap yukarıya doğru kaptaki sıvı ağırlığından büyüktür.
genişlediğinden kabın içindeki suyun yüksekliği h den bü- F3 > G3 tür.
yük 2h den küçük olur. Bu nedenle P2 basıncı P ile 2P F3
arasında olur. Þekil 9

Yanıt : C
ÖRNEK 10
ÖRNEK 9
Düşey kesiti şekildeki gibi yatay
Taban alanları S, 2S, S olan su dolu kap I konumun-
olan şekildeki kaplara X, da iken kabın tabanına uygu- su su
X Z
Y, Z sıvıları h yüksekli- h
Y lanan su basıncı P, taban yü-
ğine kadar doldurulmuş- zeyine suyun uyguladığı ba- I II yer (yatay)
tur. 2S sınç kuvvetinin büyüklüğü F,
S S
suyun yere göre potansiyel enerjisi E dir.
Sıvıların bulundukları kabın tabanına uyguladıkları
basınç kuvvetleri birbirine eşit olduğuna göre, Kap II konumuna getirilirse P, F, E niceliklerinden
özkütleleri için ne söylenebilir? hangileri artar?
A) X ve Y ninki birbirine eşit, Z ninki farklıdır. A) Yalnız P B) Yalnız F C) Yalnız E
B) X ve Z ninki birbirine eşit, Y ninki farklıdır. D) P ve E E) F ve E
C) Y ve Z ninki birbirine eşit, X inki farklıdır.
D) Üçü de birbirinden farklıdır. ÇÖZÜM
E) Üçü de birbirine eşittir.
Suyun kabın tabanına uyguladığı basınç P = h.d.g dir.
ÇÖZÜM Kap I konumundan II konumuna getirildiğinde, h, d, g ni-
celikleri değişmediğinden P değişmez. Suyun taban yüze-
Sıvıların tabana uyguladığı sıvı basınç kuvveti, yine uyguladığı basınç kuvveti F = P.A dır. Kap I konu-
F = P.S = h.d.g.S dir. mundan II konumuna getirildiğinde P değişmez, A azalır,
X sıvısı için F = h . dX . g. S F (suyun tabana uyguladığı basınç kuvveti) azalır.
Z sıvısı için F = h.dZ . g. S olduğundan dX = dZ dir. Suyun yere göre potansiyel enerjisi E = m.g.h dır. h, su-
Y sıvısı için F = h . dY . g . 2S olduğundan yun kütle merkezinin yerden yüksekliğidir. Kap I konu-
mundan II konumuna getirildiğinde m ve g değişmez, h ve
dX = 2dY ve dX = dZ > dY olur. E artar.
Yanıt : B Yanıt : C

c. Sıvıların Yan Yüzeye Uyguladığı Basınç ve Basınç ÖRNEK 12
Kuvveti Birbirine karışmayan, sıcaklıkları aynı
d ve 3d özkütleli sıvılar, şekildeki gibi d h
İçinde Şekil 10 daki gibi d bir kaba konulunca kabın K noktasına K
özkütleli sıvı bulunan kabın K

sývý h +h hK uygulanan sıvı basıncı PK, L noktasına 3d
hort = K L K h
ve L noktalarına uygulanan
basınç, hL
2 uygulanan sıvı basıncı PL oluyor.
P L
PK = hK.d.g K
d Buna göre, oranı kaçtır?
PL = hL.d.g dir. P
L
L
KL yan yüzeyine uygulanan 1 1 1 1 1
ortalama basınç, A) B) C) D) E)
Þekil 10 2 3 4 5 6
P +P
P = K L ,
ort 2 ÇÖZÜM
Port = hort.d.g bağıntılarıyla bulunur. K noktasına uygulanan sıvı basıncı,
PK = h . d . g dir.
h +h
hort = K L dir.
K noktasına uygulanan bu basınç 3d özkütleli sıvı tarafın-
2 dan L noktasına iletildiğinden L noktasına uygulanan sıvı
KL yan yüzeyinin alanı A ise, bu yan yüzeye sıvının uygu- basıncı PL = PK + h . 3d . g = 4h . d . g olur.
ladığı basınç kuvveti,
F = Port.A Yanıt : C
F = hort.d.g.A bağıntılarıyla bulunur. a. U Borusu
Bir U borusunda d1
ÖRNEK 11 özkütleli sıvı varken kol- d2
h2
Düşey kesiti şekildeki gibi olan sıvı do- lardaki sıvı düzeyi Şekil
S K h1 d1
lu kabın 2S, 2S ve S yüzeylerine etki- h
F1 sývý S 12 (a) daki gibi aynı olur. d1
yen sıvı basınç kuvvetleri F1, F2 ve F3
L
M Kollarından birine bu sı- K L
F3
tür. h S
F2 vıyla karışmayan d2
Buna göre, bu kuvvetlerin büyük- özkütleli sıvı konuldu- (a) (b)
2S
lükleri arasındaki ilişki nedir? ğunda, sıvılar Şekil 12
Þekil 12
(KL = LM) (b) deki gibi dengede kalmış olsun. Sıvıların K ve L noktala-
rındaki basınçları eşit olacağından
A) F1 > F2 > F3 B) F1 = F2 > F3 C) F2 > F1 = F3 h1.d1 = h2.d2 olur.
D) F2 > F1 > F3 E) F1 = F3 > F2 h1 < h2 olduğundan, d1 > d2 olur.
ÇÖZÜM b. Bileşik Kaplar

Sıvının içinde bulunduğu kabın yan yüzeylerine uyguladığı
basınç kuvveti bulunurken, yüzeyin orta noktasının sıvı yüze- Şekil 13 teki gibi
yine olan yüksekliği ortalama derinlik (h) olarak alınır. 2S yan tabanları birleşti- h1 d1 h2
yüzeyin orta noktasının derinliği h olduğundan rilmiş olan kaplara
d2 h3 d3 yatay
F1= P1.2S = h.d.g.2S olur. 2S taban yüzeyi için derinlik 2h bileşik kap denir.
K L M
olduğundan F2 = P2.2S = 2h.d.g.2S, F2 = 4 h.d.g.S olur. Bu bileşik kaba
S yan yüzeyinin orta noktasının derinliği h olduğundan birbirine karışma-
F3 = P3.S = h.d.g.S olur. yan d1, d2, d3 Þekil 13
Yanıt : D özkütleli sıvılar konulduğunda Şekil 13 teki gibi dengede kal-

mış olsunlar. Bu durumda K, L, M noktalarına uygulanan ba-
4. SIVILARIN BASINCI İLETMESİ (Pascal Prensibi) sınçlar eşit olduğundan,
Bir sıvıya uygulanan basınç sıvı tarafından her doğrultuda h1.d1 = h2.d2 = h3.d3 tür.
sıvının dokunduğu tüm yüzeylere değeri değiştirilmeden h2 > h1 > h3 olduğuna göre,
iletilir. Buna Pascal Prensibi denir. d2 < d1 < d3 tür.
Uyarı : Sıvı dolu bir kaba hangi yönde basınç uygulanırsa
uygulansın sıvı bu basıncı her yönde ve eşit değerde iletir. ÖRNEK 13
Düşey kesiti şekildeki gibi olan U
Düşey kesiti Şekil 11 deki borusunda birbirine karışmayan d h
d, 2d, 3d özkütleli sıvılar şekilde-
gibi olan kapalı kaptaki sıvı-
K
2d
x
ya kesit alanı A olan piston- h ki gibi dengededir. 2h
yatay
la F kuvvetini uygulayalım. L 3d
Pistonun sıvıya uyguladığı h Buna göre, 2d özkütleli sıvının
F A

M
yüksekliği x kaç h dir?
basınç, P = dır. F
sývý h
A
5 7
Sıvı bu basıncı K, L, M, N N h A) 2 B) C) 3 D) E) 4
noktalarına aynen iletir. 2 2
Þekil 11

K L
ÇÖZÜM Su cenderesinin bir koluna O
U borusu içine birbirine karışmayan Şekil 15 teki gibi bir kaldıraç F F1 F2
farklı sıvılar konulduğunda, sıvıları d h düzeneği ekleyelim. Kaldıracın A1 A2 yatay
birbirinden ayıran alt düzeydeki K ve 2d
K ucuna uyguladığımız düşey F su
x
L noktalarında sıvı basınçları eşittir. 2h kuvvetiyle büyük piston üzerin-
Buna göre, PK = PL olduğundan, yatay deki F2 ağırlığındaki yük den-
K L Þekil 15
3d
h.d.g + x . 2d.g = 2h . 3d.g den gede olsun. Kaldıracın ve pistonların ağırlığı ve sürtünme-
5h ler önemsenmiyorsa;
x= bulunur. F F
2
F.⎜KO⎜= F1.⎜LO⎜ ve 1 = 2 dir.
Yanıt : B A A
1 2
ÖRNEK 14 ÖRNEK 15
Şekilde K musluğu kapalıyken eşit Her iki kolunda h yükseklikte sıvı bu- K
L
bölmeli I, II, III kaplarından I nolu kabın lunan ve düşey kesiti şekildeki gibi F
O
G
tabanındaki sıvı basıncı P dir. olan bir su cenderesinde, ağırlıkları ve I II

S1 S2 yatay
K musluğu açılıp denge sağlandı- sürtünmeleri önemsenmeyen I, II pis-
ğında II ve III kaplarının tabanındaki tonlarının kesit alanları S1 ve S2 dir. I sývý h
K
PII ve PIII sıvı basıncı ne olur? pistonu üzerinde kaldıraç koluna F
(Borularda kalan sıvılar önemsizdir.) I kuvveti uygulandığında, II pistonu üzerine konulan G cismi
PII PIII II
şekildeki gibi dengede kalıyor.
III G cisminin ağırlığının bulunabilmesi için aşağıdaki ni-
A) P/3 2P celiklerden hangisinin bilinmesine gerek yoktur?
B) P/2 P
KO
C) P/4 2P A) F B) oranı C) S1
D) P/3 7P/12 LO
E) P/4 7P/12 D) S2 E) Sıvının h yüksekliği
ÇÖZÜM ÇÖZÜM
K musluğu açıldığında kaplarda aynı Kollardaki sıvı seviyeleri eşit oldu- K
yatay doğrultu üzerindeki basınçlar L
ğuna göre, pistonların K ve L nok- F F1 O G
eşit olacağından tüm kollarda sıvıların talarına etkiyen basınçlar eşittir.

açık yüzeyi aynı yatay doğru üzerinde F S1 K S2 L yatay
G
olacak şekilde sıvı dengede kalır. K yatay PK=PL olduğundan, 1 = dir. sývý
K musluğu kapalı iken h/3 S S
1 2
P1 = P = 4h . d . g dir. I h
O noktasına göre moment aldığımızda,
II
K musluğu açılınca, sıvı yüzeyi şekil- h
KO
deki gibi olacağından III F . |KO| = F1 . |LO| olduğundan F1 = F. olur.
LO
4h P
P = .d.g = olur. KO
2 3 3 G ağırlığının bulunabilmesi için F, oranı, S1 ve S2 bi-
LO
7h 7P linmelidir. K ve L noktalarında sıvı basınçları eşit olduğundan
P = .d.g = olur.
3 3 12 sıvının h yüksekliğinin bilinmesi gereksizdir.
Yanıt : D Yanıt : E
c. Su Cenderesi ÖRNEK 16
Basıncın etki yüzeyinin büyük- F1 F2
Şekildeki bileşik K ve L kaplarının K
L
lüğü ve konumu ayarlanarak taban alanları A, 2A dır. K kabında
A1
istenilen yönde ve büyüklükte A2 yatay 2h yüksekliğinde, L kabında h yük- h
d
K L
basınç kuvveti elde edilebilir. sekliğinde aynı sıcaklıkta sıvı bu-
Şekil 14 teki pistonlarının ağır- su lunmaktadır. K kabının tabanına h h
M
lığı ve sürtünmesi önemsen- uygulanan sıvı basıncı P dir. M P
meyen su cenderesi F1 ve F2 Þekil 14 musluğu açılıp aynı sıcaklıktaki sı- A 2A
vılar türdeş karışım oluşturduktan
kuvvetleriyle dengede olsun. Su seviyeleri aynı olduğundan
sonra kapların tabanına uygulanan sıvı basıncı 2P oluyor.
K ve L noktalarına uygulanan basınçlar eşittir.
K deki sıvının özkütlesi d olduğuna göre, L deki sıvı-
PK = PL
nın özkütlesi kaç d dir?
F F
1 = 2 olur. A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
A A
1 2
A1 : Küçük pistonun kesit alanı ÇÖZÜM
Musluk açıldıktan sonra türdeş karışımın kollardaki yük-
A2 : Büyük pistonun kesit alanı sekliği eşit olur. Bu yüksekliğe h2 diyelim.
4
Uyarı : Bir su cenderesinde, büyük piston yüzeyi h2.3A = 2h.A+2A.h, h2 = h olur.
küçük piston yüzeyinden ne kadar büyükse kuvvet 3
kazancı da o kadar büyük olur. Musluk açılmadan önce K kabının tabanına uygulanan sı-
vı basıncı P =2h.d.g dir.

Musluk açılıp sıvılar türdeş karışım oluşturduğunda taba- Şekil 17 de S1 > S2 olduğundan, suyun akış hızı,v1 < v2
na uygulanan sıvı basıncı 2P olduğuna göre, dir. Suyun basıncı ise, P1 > P2 dir.
2P = h2.dkarışım.g
Buna göre,
4h a. Akışkanların hızı, kesitle ters orantılıdır.
2.2h.d.g = .d .g
3 karışım b. Akışkanların hızlarının arttığı yerde basınçları azalır.
dkarışım = 3d dir. c. Akışkanlar, basıncın büyük olduğu yerden küçük olduğu
Türdeş karışımın özkütlesi 3d, sıvıların da hacimleri eşit yere doğru akar.
olduğuna göre,
d +d d+d
d = K L , 3d = L den d = 5d dir. Şekil 18 deki K, L, M musluklarının
karışım 2 2 L kesit alanları sırasıyla 2S, S, S dir.
K su L
Yanıt : D Musluklardan suyun akış hızının bü-
yatay
yüklüğü vM > vL > vK olur. 2S S
ÖRNEK 17
Dik kesiti şekildeki gibi olan bir P0 M
ucu kapalı kaptaki sıvının denge
K Þekil 18 S
durumu görülmektedir. M
Şekil 19 da M musluğu
hava
K, L ve M noktalarına uygulanan açıldığında;
toplam basınçlar PK, PL, PM ol- L yatay
I. Suyun v akış hızı h1 h1 su
duğuna göre, aşağıdakilerden yüksekliği artarsa artar. M
v
hangisi doğrudur? sývý
II. Suyun t yere düşme sü-
(P0 : Açık hava basıncı) resi h2 yüksekliği artarsa
t
h2
artar.
A) PK > PL > PM B) PM > PL > PK C) PK = PL > PM III. Suyun düştüğü x uzak- x yer(yatay)
D) PM > PK = PL E) PK = PL = PM lığı v hızı ve t süresiyle Þekil 19
ÇÖZÜM doğru orantılıdır x = v.t dir.
Sıvılar Pascal prensibi nedeniyle P0
kendilerine uygulanan basıncı ÖRNEK 18 F

K
aynen iletirler. Bu nedenle K, L, M
M noktalarına uygulanan basınç,
hava h týpa
PK = PL = P0 + hdg L yatay
PM = P0 dır. su
Yanıt : C sývý h
x yer(yatay)
5. AKIŞKANLARIN BASINCI
I
Şekildeki sürtünmesiz piston F kuvvetiyle itildikten sonra
II
yatay akacın ucundaki tıpa çıkarıldığında musluktan akan su ya-
tayda x kadar uzaklığa düşmektedir.
M
Suyun düştüğü x uzaklığı

K

L S2 = S
F, pistona uygulanan kuvvetin büyüklüğü
S1 = 3S
h, akacın yerden yüksekliği
su
S, akacın dik kesit alanı
Þekil 16 niceliklerinden hangileri değiştirildiğinde kesinlikle
değişir?
Düşey kesiti Şekil 16 da verilen kabın kesit alanı S1 = 3S
olan kolundaki piston dengede tutulmaktayken I ve II kolla- A) Yalnız F B) Yalnız h C) F ya da S
rındaki su yükseklikleri eşit olur. Çünkü durgun sıvıların den- D) F ya da h E) h ya da S
gesi nedeniyle K ve L noktalarına uygulanan basınçlar eşittir.
M musluğu açıldıktan sonra Şekil 17 deki gibi piston F ÇÖZÜM
kuvvetiyle x1 = x kadar itilirse kesit alanı S2 = S olan ince F kuvveti suyun akaçtan v akış hızını etkiler ve x uzaklığı de-
kolda su x2 = 3x kadar yer değiştirir. ğişir. Akacın yerden h yüksekliği değişirse x uzaklığı artabilir,
azalabilir ya da değişmeyebilir. Akacın S kesit alanı daha kü-
I II çük olursa v akış hızı daha büyük, S kesit alanı daha büyük
olursa v akış hızı daha küçük olur ve x de değişir.
h1 Yanıt : C
h2 M

K
L S2 = S v2
F
S1 = 3S V1
x2 = 3x
x1 = x Þekil 17

Özdeş cisimlerin ağırlıkları G
1. olsun
K pistonunun üzerindeki cisim- yatay
lerden birini aldığımızda piston
yüzeylerine yapılan basınçlar
birbirine eşit olur.
yatay
2G 4G
=
S 2S
Bir sıvı içinde aynı yatay yüzeydeki basınçlar eşit olaca-
Düşey kesiti Şekil I deki gibi olan silindir biçimli kap, X ğından su cenderesinde iki koldaki su yükseklikleri eşit
bölmesine K musluğundan, Y bölmesine de L muslu- olur.
ğundan sabit debilerle akan suyla 5t sürede ağzına ka- Yanıt: D
dar dolduruluyor. Bu süreçte kabın N noktasındaki su
basıncını zamana bağlayan grafik de Şekil II deki gibi 3. Düşey kesiti şekildeki gibi olan eşit
oluyor. bölmeli kap boşken suyun akış hı-
X bölmesinin hacmi Y ninkine eşit olduğuna göre, zının sabit olduğu musluk açılıyor. t
h
I. K ve L musluklarından akan suların debileri birbi- süre sonra kap K düzeyine kadar h
rine eşittir. dolduğunda tabana yapılan su ba- h
II. K musluğu L musluğundan önce açılmıştır. sıncı P oluyor. h
III. L musluğu K musluğundan önce açılmıştır. K
h
yargılarından hangileri doğrudur? Musluk açıldıktan 2t süre sonra
tabandaki su basıncı kaç P olur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III 7 9
(2006–ÖSS) A) 2 B) 3 C) D) 4 E)
2 2
ÇÖZÜM ÇÖZÜM
Kabın Y bölmesi L musluğundan akan su ile X bölmesi ise K t süre sonra kabın 3 bölmesi dolduğuna göre, 2t sürede
ve L musluklardan akan su ile dolmaktadır. Y bölmesi doldu- kabın 6 bölmesi dolar. Kaptaki su yüksekliği 3h olur. Kap
rulunca N noktasındaki basınç 2t sürede P olduğuna göre, L K ye kadar dolduğunda kabın tabanına yapılan su basıncı
musluğundan akan su Y bölmesini 2t sürede doldurmuştur. P = h.d.g olduğuna göre, 2t süre sonra kabın tabanına
2t-3t zaman aralığında ise N noktasındaki basınç sabit oldu- yapılan su basıncı P´ = 3h.d.g = 3P olur.
ğundan X bölmesi dolmaktadır. Her iki musluk X bölmesini t Yanıt: B
sürede doldurduğuna göre musluklardan akan suların debile-
ri eşittir. Her iki musluk aynı anda açılsa idi N noktasındaki
basınç 2t-3t zaman aralığında sabit kalmazdı. Bu nedenle 4. İçinde su ve gaz bulunan kapalı bir gaz
önce L musluğu 2t anında ise K musluğu açılmıştır. kapta bir buz parçası kabın tabanına
Yanıt: E bir iple şekildeki gibi bağlanmıştır. Bu
durumda iken kaptaki gazın basıncı buz
2. PG, suyun kabın tabanına yaptığı ba-
ip
sınç PS dir. su
Kaba yalnız buzu eritecek kadar ısı verildiğinde

PG ve PS öncekine göre nasıl değişir?
PG PS
Pistonlarının alanları S, 2S olan bir su cenderesi pis-
tonlarının üzerine konan özdeş cisimlerle şekildeki A) Azalır Artar
gibi dengede kalıyor. B) Azalır Azalır
Aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılırsa, yeni denge C) Artar Azalır
konumunda kollardaki su yükseklikleri birbirine eşit D) Değişmez Değişmez
olur? E) Artar Artar
(Pistonların sızdırmaz olduğu varsayılacak, ağırlıkları
önemsenmeyecek.) ÇÖZÜM
A) K ve L pistonlarının üzerine aynı cisimlerden birer Kaptaki buz eriyince oluşan suyun hacmi, buzun hacmin-
tane daha koyma den daha küçük olur. Bu nedenle kaptaki su seviyesi aza-
B) K ve L pistonlarının üzerinden birer tane cisim alma lır. Suyun kabın tabanına yaptığı PS su basıncı azalır.
C) Yalnızca L pistonunun üzerine aynı cisimden bir
Kaptaki su seviyesi azaldığında kaptaki gazın hacmi artar,
tane daha koyma
gazın hacmi artınca PG basıncı azalır.
D) Yalnızca K pistonunun üzerinden bir tane cisim alma
E) Yalnızca L pistonunun üzerinden bir tane cisim Yanıt: B
alma
(2006–ÖSS)

2S S 2S S
5. Kesiti verilen kapta birbirine ka-
S ®
7.
rışmayan d ve 2d özkütleli sıvı- F1 h M
d L
lar şekildeki gibi dengededir. Bu ® K L h
F2 yatay K
durumda kabın S ve 2S yüzey- 2S h
lerine etkiyen sıvı basınç kuv- 2d
su su
vetleri F1 ve F2 dir. yatay
Þekil 1 Þekil 2
F
Buna göre, 1
oranı kaçtır? Şekil 1 de bileşik kaptaki sürtünmesiz K ve L piston-
F ları dengededir. K pistonu üzerine M cismi konulunca
2
pistonlar Şekil 2 deki gibi dengede kalıyor.
1 1 1 1 1 Buna göre,
A) B) C) D) E)
3 4 6 8 12 I. K pistonunun ağırlığı L pistonunun ağırlığının iki ka-
tıdır.
ÇÖZÜM II. h yüksekliğindeki suyun basıncı L pistonunun su-
Yan yüzeye sıvının uyguladığı basınç kuvveti F = Port. S bağın- ya yaptığı basınca eşittir.
tısı ile bulunur. Buna göre, S yüzeyindeki ortalama sıvı basıncı III. Şekil 2 de yalnız M cisminin K pistonuna uyguladığı
h basınç, L pistonunun suya uyguladığı basınca eşit-
P1 = . d.g = P ise 2S yüzeyinde ortalama sıvı basıncı tir.
2
h yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
P2 = h.d.g + .2d.g = 4P dir.
2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
F1 = P.S D) I ve II E) II ve III
F2 = 4P.2S = 8P.S
ÇÖZÜM
F 1 I. K pistonunun ağırlığı GK, L nin ki GL ise, Şekil 1 de
1= dir.
F 8 G G
2 K L olduğundan G = 2G dir.
=
Yanıt: D 2S S K L
II. M cisminin ağırlığı bilinmediğinden h yüksekliğindeki

6. Şekildeki eşit kütleli, K, K L
suyun basıncının, L pistonunun suya yaptığı basınca eşit
L, X, Y cisimlerinden K S 2S olup olmadığı bilinemez.
ve L ile X ve Y nin bo- III. M cisminin ağırlığı bilinmediğinden M cisminin K pisto-
yutları eşittir. Cisimler X Y nuna uyguladığı basıncın, L pistonunun suya uyguladığı
şekildeki konumda den- basınç eşit olup olmadığı bilinemez.
gedeyken K cisminin X yatay
2S S Yanıt: A
cismine uyguladığı ba-
sınç P1, L cisminin Y cismine uyguladığı basınç P2, X 8. Düşey kesiti verilen Şekil 1 deki
2A
cisminin yere uyguladığı basınç P3, Y cisminin yere uy- kapta 3h yüksekliğinde su bu- h su
lunmaktadır. Bu durumda kabın h boþ

guladığı basınç P4 tür.
tabanına yapılan su basıncı P,
tabana uygulanan basınç kuv- h
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? vetinin büyüklüğü F dir. 2A
A
Şekil 1 deki kaptaki su Şekil 2 Þekil 1 Þekil 2
A) P4 > P3 B) P1 = P3 C) P4 > P1 deki kaba boşaltılırsa bu ka-
D) P2 = P3 E) P4 > P2 bın tabanına yapılan basınç ve basınç kuvvetleri
aşağıdakilerden hangisi olur?
Basınç Basınç kuvveti
ÇÖZÜM A) P F
K cisminin X cismine yaptığı basınç, B) P den büyük F den küçük
G C) P den küçük F den büyük
P = D) P den küçük F den küçük
1 S
E) P den büyük F den büyük
L cisminin Y cismine yaptığı basınç,
G ÇÖZÜM
P =
2 2S Şekil 1 deki kaptaki su, Şekil 2 deki kaba boşaltıl-
X cisminin yere uyguladığı basınç, dığında bu kaptaki su yüksekliği öncekine göre
2G G azalır. P = h.d.g olduğundan suyun kabın tabanına
P = =
3 2S S yaptığı basınç P den daha küçük olur. Şekil 1 deki
Y cisminin yere uyguladığı basınç, kapta kabın tabanına uygulanan sıvı basınç kuv-
2G veti kabın ortasındaki koyu taralı su sütununun
P = dir. ağırlığıdır. Bu sıvı Şekil 2 deki kaba boşaltıldığın- Þekil 1
4 S dan kabın tabanına yapılan basınç kuvveti ise
Bu basınçlar arasındaki ilişki kaptaki suyun ağırlığıdır. Bu nedenle kabın tabanına uygula-
P4 > P1 = P3 > P2 dir. nan basınç kuvveti F den daha büyük olur.
Yanıt: D Yanıt: C

KONU TESTİ 4. Kollarının kesit alanları 3S 2S
S
G3
3S, 2S, S olan bileşik
G1 G2
kap, sürtünmesiz hareket
yatay
1. edebilen G1, G2, G3 ağır-
lıklı pistonlarla şekildeki
sývý
X X
X gibi dengededir. yatay
K
K
Buna göre, pistonların ağırlıkları arasındaki ilişki
60°
30° 60° K nedir?

yatay yatay yatay (yer)
Þekil 1 Þekil 2 Þekil 3 A) G1 = G2 > G3 B) G3 > G1 = G2
C) G1 > G2 > G3 D) G2 > G3 > G1
K cismi Şekil 1 ve 2 de eğik düzlemlerde, Şekil 3 te
ise yatay düzlem üzerinde X cismi yardımıyla denge- E) G3 > G1 > G2
lenmiştir. K cisminin eğik düzleme yaptığı basınçlar
sırasıyla P1, P2, yere yaptığı basınç ise P3 tür.
5. Şekildeki bileşik kapta K muslu- S S
h
Buna göre, P1, P2, P3 basınçları arasındaki ilişki ğu kapalı iken I kolu boş II ko-
nedir? lundaki su yüksekliği ise 4h dir. K h
musluğu açılarak su dengesi h
(Cos 30° = 3 / 2 , Cos 60° = 1/2) sağlandığında I ve II kollarının
h K N
tabanındaki M ve N noktalarında
A) P1 = P3 > P2 B) P2 > P1 = P3 su basınçları PM ve PN oluyor. h M II
C) P1 > P3 > P2 D) P1 > P2 > P3

I
P
M
E) P3 > P1 > P2 Buna göre, oranı kaçtır?
P
N
5 3 2 1 2
A) B) C) D) E)
3 5 3 2 5
2. Boyutları eşit X, K, L, M tuğ-

M
lalarından K ve X tuğlaları 6. Dik kesitleri verilen
X
şekildeki I konumdayken ye- silindir biçimli kapla-
K
re uyguladıkları basınç P1, X L X rın tabanındaki K ve 2h d1
ve L II konumdayken P2, X X L noktalarında sıvı
K h d2 L
ve M III konumdayken P3
I II III basınçları eşit ve P
yer(yatay)
dir. I. kaptaki sıvının S 4S
oluyor. tamamı II. kaba bo- I II
şaltılarak türdeş bir karışım oluşturuluyor.

P1 = P2 = P3 olduğuna göre, K, L, M tuğlalarının
özkütleleri dK, dL ve dM arasındaki ilişki nedir? Buna göre, karışımın II. kabın tabanına yaptığı sıvı
basıncı kaç P dir?
A) dK > dL = dM B) dL = dM > dK (Sıvılar aynı sıcaklıktadır.)
C) dK = dL = dM D) dK > dL > dM 5 5 3 7 9
A) B) C) D) E)
E) dK > dM > dL 4 2 2 2 2
7. Şekildeki eşit bölmeli kapta h yüksekli- h

3. Düşey kesiti şekildeki gibi olan ğinde d özkütleli sıvı varken kabın taba- h
bir kolu açık, diğer kolu kapalı 2h nındaki K noktasında sıvı basıncı P olu-
kapta birbirine karışmayan d ve d yor. Kabın geri kalan kısım bu sıvı ile h
X
2d özkütleli sıvılar bulunmakta- h karışmayan aynı sıcaklıktaki dX özkütleli d h
dır. 2d X sıvısı ile doldurulunca K deki sıvı ba-
K
sıncı 6P oluyor.
Buna göre, kabın X noktasına
yapılan sıvı basıncı kaç h.d.g Buna göre, X sıvısının özkütlesi dX kaç d dir?
dir?
(g: Yerçekimi ivmesidir.)
5 3 5
A) B) C) 2 D) E) 3
1 3 3 2 2
A) B) 1 C) D) 2 E) 3
2 2

8. Bir kolu açık, diğer kolu ka- 11. Şekildeki kabın yan yüzeylerin-
X Y
palı düşey kesiti şekildeki gi- N deki musluklardan Y nin kesit
bi olan kapta su bulunmak-
su alanı, diğerlerinden daha büyük-
su
tadır. M musluğu kapalı iken M tür. X ve Y muslukları sıvıda ay- Z
K, L, N noktalarına yapılan nı derinlikte, Z ise daha derin-
su basıncı PK, PL ve PN dir. K L dedir. Musluklar aynı anda açıl-
dığında, musluklardan sıvı akış
M musluğu açıldığında PK, PL ve PM basınçlarının hızı vZ > vX > vY olmaktadır.
değişimi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğru- Buna göre, bu olay,
dur? I. Durgun sıvıların bir noktaya yaptığı basınç, sıvı
derinliğiyle doğru orantılıdır.
PK PL PN II. Sıvıların akış hızı sıvı basıncı ile doğru orantılıdır.
III. Akan sıvıların hızı kesit alanıyla ters orantılıdır.
A) Değişmez Değişmez Artar
B) Değişmez Artar Artar yargılarından hangileriyle açıklanabilir?
C) Değişmez Değişmez Değişmez
D) Azalır Artar Artar A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
E) Artar Artar Azalır D) II ve III E) I, II ve III
9. 12. İçinde gaz ve sıvı bulunan kapta bir ci- gaz

sim şekildeki gibi kabın tabanına iple
su su su bağlanmış iken dengededir. Bu durum-
da kap tabanındaki sıvı basıncı Ps ve cisim
A A A gazın basıncı Pg dır. T =/ 0 ip

sývý
Taban alanları eşit olan kaplarda aynı yükseklikte, Buna göre, kabın tabanına bağlanan
aynı sıcaklıkta su vardır. Özdeş musluklar aynı anda ip kesilecek olursa, Ps ve Pg öncekine göre nasıl
açılıp kısa bir süre sonra aynı anda kapatıldığında değişir?
kapların tabanına yapılan sıvı basınçları P1, P2, P3
oluyor. Ps Pg
Buna göre, P1, P2, P3 arasındaki ilişki nedir? A) Azalır Değişmez

B) Azalır Artar
C) Azalır Azalır
A) P1 = P2 = P3 B) P1 > P2 > P3
D) Artar Değişmez
C) P2 > P1 > P3 D) P3 > P2 > P1 E) Değişmez Değişmez
E) P3 > P1 > P2
10. Düşey kesiti şekildeki gibi

13. Ağırlığı önemsenmeyen pis- F S 3S
tonlarla oluşturulan şekildeki 2S
olan kap su ile doludur. Ka- I h
bın kesit alanları sırayla 2A, ®
sistem dengededir. 2S yü-
T1
2A F1 zeyli piston F büyüklüğünde- T2 T
A, A olan sürtünmesiz I, II ve su 2
ki kuvvet ile şekildeki gibi iti-
III pistonlarına F1, F2, F3 bü- su h
II
®
lince yüzey alanları S ve 3S yatay
yüklüğünde kuvvetler uygu- A F2 olan pistonları dengede tu-
landığında dengede kalıyor. h tan iplerdeki gerilme kuvvetleri T1 ve T2 oluyor.
III
®
Buna göre, dengede tutan A F3
F1, F2, F3 kuvvetlerinin bü- T
Buna göre, oranı 1 kaçtır?
yüklükleri arasındaki ilişki nedir? T
2
(Makara ağırlığı ve sürtünmeler önemsenmiyor.)
A) F3 > F1 = F2 B) F1 = F2 > F3
C) F1 = F2 = F3 D) F1 > F2 > F3 1 1 2 3
A) B) C) D) E) 3
E) F3 > F2 > F1 3 2 3 2

14. Düşey kesiti şekildeki gibi
L
17. Tabanında düşey K bölmesi bulunan
olan kapalı kap su ile dolu- T1 şekildeki eşit bölmeli boş kap t = 0 anın-
dur. Şişirilmiş bir çocuk balo- esnek da sabit debiyle su akıtan musluk ile
nu ve çelik bir bilye K ve L balon dolduruluyor.
noktalarına iple bağlıdır. Pis- çelik hava
K
bilye
→ Kabın I bölmesi t sürede dolduğuna
I
tona uygulanan F kuvveti, ®
F T2 göre, 2S yüzeyindeki A noktasına sı- A
sistemi şekildeki gibi denge- vının uyguladığı basıncın zamana
de tutmaktadır. S 2S
K bağlı grafiği aşağıdakilerden hangisi
gibidir?
→ A) basýnç B) basýnç C) basýnç
Buna göre, F kuvveti artırıldığında iplerdeki T1 ve
3P
3P
T2 gerilme kuvvetlerinin büyüklüklerinin değişimi
2P 2P
2P
ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? P P P
zaman zaman zaman
A) İkisi de azalır. B) İkisi de artar. 0 t 3t 6t 0 t 2t 4t 6t 0 t 3t 6t
C) T1 değişmez, T2 artar. D) T1 değişmez, T2 azalır.
D) basýnç E) basýnç
E) T1 azalır, T2 artar. 2P 3P
P 2P
P
15.Şekildeki silindirik kapta bulunan sı- r zaman zaman
0 0 3t 6t
vının K noktasına yaptığı basınç P S
t 3t 6t t
dir. Sıvı düzgün olarak ısıtılınca sıvı

R
seviyesi S düzeyine kadar çıkıyor. r 18.
3A L
N
Kabın genleşmesi önemsenmedi-
K K
ğine göre, sıvı düzeyi M den N ye, M
N den R ye, R den S ye çıkarken K
noktasındaki sıvı basıncının deği- sývý
L
şimi için aşağıdakilerden hangisi A 3A
yatay(yer) yatay(yer)
doğrudur? Þekil I Þekil II
K yer(yatay)
Şekil I deki K cismi, A tabanı üzerinde iken yere yap-
r
tığı basınç P dir. K cismi 3A tabanı üzerine ters çevri-
M den N ye N den R ye R den S ye lip, üzerine L cismi konulunca cisimlerin yere yaptığı
çıkarken çıkarken çıkarken toplam basınç yine P oluyor.
A) Değişmez Değişmez Değişmez
Buna göre L cisminin ağırlığı, K cisminin ağırlığı-
B) Değişmez Azalır Değişmez
nın kaç katıdır?
C) Değişmez Azalır Artar
D) Artar Değişmez Artar
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
E) Artar Azalır Değişmez
19.
16. h
X Y Z
yatay
I II III
su su su
Aynı maddeden yapılmış I, III kesik konileri ve II silin-
dirinin yere uyguladıkları basınçlar PI, PII ve PIII tür.
K X L Y M Z Bu cisimlerden, taban alanları eşit düzgün X, Y ve
Düşey kesitleri şekildeki gibi olan özdeş K, L, M kap- Z silindiri şekildeki gibi çıkarıldığında, öncekine
larındaki özdeş musluklar aynı anda açılarak özdeş göre,
X, Y, Z kapları su ile dolduruluyor. I. PI artar.
II. PII değişmez.
X kabı tX, Y kabı tY, Z kabı tZ sürede dolduğuna
III. PIII azalır.
göre, tX, tY, tZ arasındaki ilişki nedir?
yargılarından hangileri doğrudur?
A) tY > tX > tZ B) tX > tY > tZ C) tX > tY = tZ
D) tX = tY = tZ E) tX > tZ > tY A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız II
D) I ve II E) I, II ve III
1. E 2. A 3. D 4.C 5. A 6. A 7. C 8. B 9. D 10. A 11. E 12. A 13. C 14. D 15. C 16. E 17. A 18. B 19. E

KİMYA – ÖSS Ortak
MOL KAVRAMI – I
Maddelerin taneciklerden oluştuğunu biliyoruz. Bu tane- ÖRNEK 2

ciklere atom, molekül ya da iyon denir.
Atom : Kimyasal yöntemlerle daha basit taneciklere ay- Bir tane C7H13(OH)X molekülünde toplam 26 tane atom
rılmayan ve elementlerin yapıtaşı olan taneciklere atom bulunduğuna göre, formüldeki X değeri kaçtır?
adı verilir. Atomlar, elementlerin özelliklerini taşıyan en
küçük taneciklerdir. Örneğin, bakır elementi çok sayıda ÇÖZÜM
bakır atomunun bir araya gelmesiyle oluşan bir maddedir.
Molekül : İki ya da daha fazla sayıda aynı tür ya da farklı 7 + 13 + (1+1).X = 26
tür atomun kovalent bağlarla birbirine bağlanması sonu- 2X = 6 ⇒ X = 3 tür.
cunda oluşan nötr taneciklere molekül adı verilir. Farklı tür
ametal atomlarının oluşturduğu NH3, C2H6, C6H12O6, SO3 Yanıt : 3
gibi bileşikler ve aynı tür ametal atomlarından oluşan O2, MOL SAYISI VE AVOGADRO SAYISI
N2, P4 gibi elementler moleküllerden oluşur.
Günlük yaşantımızda maddi varlıkları sayarken deste, dü-
Molekül yapılı bazı önemli elementler şunlardır : zine gibi birimleri kullanırız. Örneğin 12 tane kalemi, 1 dü-
Hidrojen gazı : H2 Beyaz fosfor : P4 zine şeklinde belirtebiliriz.
Bu birimler, atom ya da molekülleri saymak için kullanışlı
Oksijen gazı : O2 Kükürt : S8 değildir. Bu tanecikler çok küçük olduğundan, düzine ile
Ozon gazı : O3 Klor gazı : CI2 ifade edilen bir atom ya da molekül topluluğu gözle görü-
lebilecek ya da en hassas teraziyle kütlesi ölçülebilecek
Azot gazı : N2 Flor gazı : F2
bir büyüklük oluşturamaz. Bu nedenle, kimyacılar çok da-
Molekül yapılı bazı önemli bileşiklere de birkaç örnek ve- ha büyük bir birim seçmek durumunda kalmışlardır. Bu
relim: birim, mol dür.
Karbon dioksit gazı : CO2 Kükürt dioksit gazı : SO2 Yapılan deneylerde herbir elementin bağıl atom kütlesi
Su : H2O Azot monoksit gazı : NO kadar gramındaki atom sayısının birbirine eşit olduğu he-
Molekül formülünde, sembollerin sağ alt köşesinde yazılı saplanmış ve bu sayının 6,02.1023 olduğu bulunmuştur.
olan sayılar, molekülü oluşturan her elementin atom sayı-
sının kaç tane olduğunu gösterir. Bağıl Atom Kütlesi
Örneğin, metan gazının formülü CH4 tür. Öyleyse, 1 tane
Atomların kütlesi ölçülemeyecek kadar küçüktür. Bu ne-
metan molekülünde, 1 tane karbon (C) atomu ve 4 tane
hidrojen (H) atomu vardır. denle, 12C izotopunun kütlesi 12 atomik kütle birimi (akb)
olarak kabul edilmiş ve diğer atomların kütlesi, 12C ato-
İyon : Pozitif (+) ya da negatif (–) yüklü atom ve atom munun kütlesi ile karşılaştırılarak hesaplanmıştır.
12
gruplarına iyon denir. Metallerin ametallerle oluşturduğu C atomunun kütlesinin 12 akb kabul edilerek, hesapla-
bileşikler, iyonlardan oluşur ve bileşiklere iyonik bileşik adı nan atom kütlelerine bağıl atom kütlesi denir.
verilir. Örneğin, Mg atomunun kütlesi, 12C atomunun kütlesinin
Bazı iyonik bileşikler de şunlardır : 2 katı, AI atomunun kütlesi ise 12C atomunun kütlesinin
Sodyum klorür : NaCI Gümüş karbonat : Ag2CO3
9
Potasyum sülfat : K2SO4 Demir (II) nitrat : Fe(NO3)2 katıdır.
4
ÖRNEK 1 Öyleyse,
Mg nin bağıl atom kütlesi, 12.2 = 24 akb,
Bir tane C12H23(NH2)2COOH molekülünde toplam kaç 9
AI nin bağıl atom kütlesi, 12. = 27 akb dir.
tane atom vardır. 4
Bağıl atom kütlelerini gram türünden söyleyebilir miyiz?
ÇÖZÜM
Bunun için 1 akb nin gram türünden değerini bilmek gere-
Sembollerin sağ alt köşesinde yazılı olan sayılar, mole- 1
kir. Deneysel olarak 1 akb nin 23
grama eşit ol-
külde yer alan taneciklerin kaç tane olduğunu gösterir. 6,02.10
Öyleyse, 1 tane C12H23(NH2) 2COOH molekülünde, duğu kanıtlanmıştır. Öyleyse, bağıl atom kütlesi 56 akb
12 + 23 + (1+2).2 + 1 + 1 + 1 + 1 = 45 tane atom vardır. 56
olan Fe nin 1 tane atomunun kütlesi, 23
gramdır.
Yanıt : 45 atom 6,02.10

Avogadro Sayısı ÖRNEK 5
Elementlerin bağıl atom kütleleri kadar gramında
I. N tane atom içeren SO3 gazı
6,02.1023 tane atom bulunduğu deneysel olarak hesap-
II. N tane CI atomu içeren FeCI3 tuzu
lanmıştır. Örneğin, 12 gram karbonda (12C), 39 gram po-
tasyumda (39K), 1 gram hidrojende (1H) 6,02.1023 er tane III. 0,5 mol O2 molekülü
atom vardır.
Bu sayıya (6,02.1023 sayısına) Avogadro sayısı denir. Bu Yukarıda bazı nicelikleri verilen maddelerin mol sayı-
sayı, sembolik olarak N ya da NA ile gösterilir. larını karşılaştırınız. (Avogadro sayısı = N)
Kimyacılar, 6,02.1023 taneyi bir birim olarak kabul etmişler

ve bu sayıya 1 mol adını vermişlerdir. ÇÖZÜM
Öyleyse, 6,02.1023 tane He atomuna, 1 mol He atomu;
6,02.1023 tane H2O molekülüne, 1 mol H2O molekülü di- I. 1 mol SO3 molekülü, toplam 4N tane atom içerir.
yebiliriz. 1
N tane atom içeren SO3, moldür.
4
ÖRNEK 3 II. 1 mol FeCI3 tuzu, toplam 3N tane CI atomu içerir.
1 mol C2H5OH molekülünde, 1

N tane CI atomu içeren FeCI3, moldür.
3
a) Kaç tane molekül vardır?
b) Kaç tane H atomu vardır? ⎛ 1⎞
III. O2 nin 0,5 ⎜ ⎟ mol olduğu soruda verilmiştir.
c) Toplam kaç tane atom vardır? ⎝2⎠
d) Kaç mol C atomu vardır? Öyleyse, mol sayıları III > II > I dir.
e) Kaç mol O atomu vardır?
f) Toplam kaç mol atom vardır? Yanıt : III > II > I
ÇÖZÜM ATOM KÜTLESİ VE MOLEKÜL KÜTLESİ
a) 1 mol bileşikte, Avogadro sayısı kadar (6,02.1023 tane) Bir tane atomun kütlesine atom kütlesi, bir tane molekü-
molekül vardır. lün kütlesine molekül kütlesi denir.
b) Her molekül 6 tane (5 + 1) H atomu içerdiğine göre, Atom ve molekül kütleleri akb ya da gram birimleriyle ifade
1 mol (6,02.1023 tane) molekülde, 6.6,02.1023 tane H edilebilir.
atomu vardır. Örneğin 12C izotopunun atom kütlesi;
c) Her molekül 9 tane (2 + 5 + 1 + 1) atom içerdiğine gö- 12
12 akb = gramdır.
re, 1 mol (6,02.1023 tane) molekülde, 9.6,02.1023 tane 6,02.10
23
atom vardır.
d) Bileşiğin formülünde 2 tane C atomu olduğuna göre,
ÖRNEK 6
1 mol bileşik 2 mol C atomu içerir.
e) Bileşiğin formülünde 1 tane O atomu olduğuna göre,
Br2O5 molekülünün kütlesi kaç gramdır?
1 mol bileşik 1 mol O atomu içerir.
f) Bileşiğin formülünde toplam 9 tane atom olduğuna gö- (O = 16, Br = 80)
re, 1 mol bileşik 9 mol atom içerir.
ÇÖZÜM
ÖRNEK 4
Br atomunun kütlesi 80 akb, O atomunun kütlesi 16 akb
3,01.10 22
tane molekülden oluşan bir H2O damlacığı dir.
Br2O5 molekülünün kütlesi = 2.80 + 5.16 = 240 akb dir.
toplam kaç mol atom içerir?
240
Gram türünden kütlesi ise, 23
gramdır.
ÇÖZÜM 6,02.10
240
H2O molekülü, 3 atomludur. Yanıt : 240 akb ya da 23
gram
6,02.10
1 mol (6,02.1023 tane) H2O molekülü, 3 mol (3.6,02.1023
tane) atom içerir. MOL KÜTLESİ
6,02.1023 tane molekül 3 mol atom içerirse,
1 mol (6,02.1023 tane) taneciğin (atom, molekül, iyon…)
3,01.1022 tane molekül X mol atom içerir. kütlesine mol kütlesi denir.
1 tane O atomunun kütlesi 16 akb ise
3.3,01.1022 1 mol O atomunun kütlesi 16.6,02.1023 akb
X= 23
= 0,15 mol atom içerir.
6,02.10 16.6,02.1023
ya da = 16 gramdır.
6,02.1023
Yanıt : 0,15 mol atom

MOLAR HACİM
Not : 1 tane atomun akb türünden kütlesinin sayısal
değeri, aynı atomun 1 molünün gram türünden kütle- 1 mol maddenin hacmine molar hacim denir. Katı ve sıvı
sinin sayısal değerine eşittir. maddelerin molar hacimleri, maddenin türüne ve sıcaklı-
Örneğin, 1 tane Fe atomunun kütlesi 56 akb, 1 mol Fe ğına bağlıdır. Aynı sıcaklıktaki farklı türde katı ve sıvı
atomunun kütlesi 56 gramdır. maddelerin molar hacimleri birbirinden farklıdır. Bu neden-
le, molar hacim, katı ve sıvı maddeler için ayırt edici
ÖRNEK 7 bir özelliktir.
Gazların molar hacmi, gazın türüne bağlı değildir, gazın
C2H5OH bileşiğinin mol kütlesi kaç gramdır?
basıncına ve sıcaklığına bağlıdır. Aynı koşullardaki bütün
(H = 1, C = 12, O = 16) gazların molar hacimleri birbirine eşittir. Bu nedenle,
molar hacim gazlar için ayırt edici özellik değildir.
ÇÖZÜM Normal koşullarda (0°C sıcaklık ve 1 atmosfer basınçta)
gazların molar hacmi (1 mollerinin hacmi) 22,4 litredir.
C2H5OH bileşiğinin molekül kütlesi,
Örneğin normal koşullarda,
12.2 + 5.1 + 16 + 1 = 46 akb dir. 1 mol H2 gazının kütlesi 2 gram, hacmi 22,4 litre,
C2H5OH bileşiğinin mol kütlesi ise,
1 mol CO2 gazının kütlesi 44 gram, hacmi 22,4 litredir.
23 46.6,02.1023 Öyleyse, hacimleri eşit olan bu gazların kütleleri farklı ol-
46.6,02.10 akb ya da = 46 gramdır.
6,02.1023 duğu için, aynı koşullardaki özkütleleri de farklıdır.
Yanıt : 46 gram Maddelerin mol sayısı (n), kütlesi (m), mol kütlesi (MA),
gazların normal koşullardaki hacmi (V) ve tanecik sayısı
ÖRNEK 8 arasındaki ilişkiyi şöyle formüle edebiliriz.
m V Tanecik sayısı
n= n= n=
Bir tane Sc atomunun kütlesi 7,5.10–23 gramdır. M 22, 4 6,02.10
23
A
Buna göre, Sc nin mol kütlesi kaç gramdır?

(Avogadro sayısı = 6.1023) Not : Normal koşullarda özkütlesi bilinen bir gazın mol
kütlesi aşağıdaki bağıntı kullanılarak hesaplanabilir.
ÇÖZÜM Gazın mol kütlesi = Özkütle. 22,4
1 tane Sc atomunun kütlesi 7,5.10–23 gram ise,

6.1023 tane (1 mol) Sc atomunun kütlesi,
ÖRNEK 10
7,5.10–23 . 6.1023 = 45 gramdır.
Normal koşullarda 3,36 litre hacim kaplayan helyum
Yanıt : 45 gram (He) gazı kaç moldür?
ÖRNEK 9
ÇÖZÜM
1 gram C3H4 bileşiği,
a) Kaç tane C3H4 molekül içerir? Normal koşullarda 3,36 litre hacim kaplayan helyum gazı-
b) Toplam kaç mol atom içerir? 3,36
nın mol sayısı, n = = 0,15 moldür.
(H = 1, C = 12) 22,4
Yanıt : 0,15 mol
ÇÖZÜM
C3H4 bileşiğinin mol kütlesi, 12.3 + 4.1 = 40 gramdır. ÖRNEK 11
a) 40 gram C3H4 6,02.1023 molekül içerirse, Normal koşullarda özkütlesi 1,25 gram/litre olan C2HX
1 gram C3H4 X molekül içerir. gazının formülündeki X değeri kaçtır? (H = 1, C = 12)
ÇÖZÜM
23
6,02.10
X= tane molekül içerir. Gazın normal koşullardaki özkütlesi 1,25 gram/litre ise,
40
mol kütlesi MA = d.V = 1,25.22,4 = 28 gramdır.
b) 1 mol (40 gram) bileşik 3 mol C + 4 mol H = 7 mol
atom içerir. C2HX için ; 2.12 + 1.X = 28
X = 4 tür.
40 gram C3H4 7 mol atom içerirse,
1 gram C3H4 X mol atom içerir. Yanıt : X = 4
7
X= mol atom içerir.
40

I. Normal koşullarda 1 mol CH4 gazı, 22,4 litredir ve 5N
tane atom içerir. 4,48 litre CH4 gazı N tane atom içe-
1.
rir.
Madde Kütlesi
I 1 tane H2O molekülü II. 1 mol C2H6 gazı 6,02.1023 = N tane molekül,
18
gram 2N tane C + 6N tane H = 8N tane atom içerir.
N
II 1 tane H2O molekülü 18 akb 6,02.1023 tane C2H6 molekülü 8N tane atom içerirse,
III N tane H2O molekülü 18 gram
6,02.1022 tane C2H6 molekülü X tane atom içerir.
Yukarıda verilen maddeler ve bu maddelerin küt- X = 0,8N tane atom içerir.
leleri ile ilgili, açıklamalardan hangileri doğrudur? III. 1 mol C2H6 gazı, 30 gramdır. 8N tane atom içerir.
(H = 1, O = 16, Avogadro sayısı = N)
30 gram C2H6 gazı 8N tane atom içerirse,
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III 6 gram C2H6 gazı X tane atom içerir.
D) II ve III E) I, II ve III
X = 1,6N tane atom içerir.
ÇÖZÜM Buna göre, verilen maddelerin toplam atom sayıları ara-
sındaki ilişki III > I > II dir.
1 mol H2O, N tane molekül içerir ve 18 gramdır.
Yanıt : A
18
1 tane H2O molekülü gramdır.
N 4. Kapalı bir kapta bulunan 16 gram O2 gazına ayrı ayrı
1 18 uygulanan işlemler ile ilgili, aşağıdaki bilgiler veriliyor.
1 akb = gramdır. gram = 18 akb dir.
N N • a gram SO2 gazı eklenince kaptaki molekül sayısı
Buna göre, üç açıklama da doğrudur.
2 katına çıkıyor.
Yanıt : E • b gram N2H4 gazı eklenince kaptaki atom sayısı
4 katına çıkıyor.
2. Kütlesi bilinen C2H6 gazının, Buna göre, a ve b nicelikleri için aşağıdakilerden
hangisi doğrudur? (H = 1, N = 14, O = 16, S = 32)
I. Normal koşullardaki hacmi
II. Normal koşullardaki özkütlesi a (gram) b (gram)
III. İçerdiği toplam atom sayısı
A) 32 32
niceliklerinden hangileri hesaplanır? (H=1, C=12) B) 32 16
C) 64 16
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) 64 32
D) II ve III E) I, II ve III E) 16 64
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
32 gram O2 gazı N tane molekül içerirse, 16 gram O2 gazı
C2H6 gazının mol kütlesi ve kütlesi bilindiğine göre, mol
0,5N tane molekül içerir.
sayısı hesaplanabilir. 1 mol gazın normal koşullardaki
hacminden, C2H6 gazının hacmi ve özkütlesi hesaplanır. • Kaba a gram SO2 gazı eklendiğinde, molekül sayısı
C2H6 gazının 1 molündeki toplam atom sayısı bilindiğine 2 katına çıktığına göre, SO2 gazının molekül sayısı
göre, içerdiği toplam atom sayısı hesaplanır. 0,5N dir.
Öyleyse, üç nicelik de hesaplanabilir.
N molekül SO2 64 gram ise,
Yanıt : E 0,5N molekül SO2 a gramdır.
a = 32 gram SO2 dir.

3. I. Normal koşullarda 4,48 litre CH4 gazı
II. 6,02.1022 molekül C2H6 gazı • 0,5N molekül O2, N tane atom içerir.
III. 6 gram C2H6 gazı Kaba b gram N2H4 eklendiğinde, atom sayısı 4 katına
çıktığına göre, N2H4 gazının atom sayısı 3N dir.
Yukarıda bazı nicelikleri verilen maddelerin içer- 1 mol N2H4 gazı, 6N atom içerir ve 32 gramdır.
dikleri toplam atom sayıları için, aşağıdaki karşı-
laştırmalardan hangisi doğrudur? 6N atom içeren N2H4 32 gram ise,
(H = 1, C = 12, Avogadro sayısı = 6,02.1023) 3N atom içeren N2H4 b gramdır.
A) III > I > II B) I > II > III C) III > II > I b = 16 gram N2H4 tür.
D) II > III > I E) II > I > III Yanıt : B

KONU TESTİ 5. 2N tane H atomu içeren C3H4 gazı için,
1. Bir tane H2O molekülünün, gram cinsinden ve I. Normal koşullardaki hacmi 11,2 litredir.
atomik kütle birimi (akb) cinsinden kütlesi aşağı- II. 18 gram C içerir.
dakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? III. Kütlesi, 80 gramdır.
(H = 1, O = 16, Avogadro sayısı = N)
açıklamalarından hangileri doğrudur?
Gram cinsinden akb cinsinden (H = 1, C = 12, Avogadro sayısı = N)
18 A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 18 D) II ve III E) I, II ve III
N
18
B) 18
N
C) 18 18N 6. I. 6 gram H2O
18 II. 0,2 mol P2O3
D) 18N
N III. Normal koşullarda 11,2 litre CI2 gazı
E) 18N 18
Yukarıda bazı nicelikleri verilen maddelerden
hangileri Avogadro sayısı kadar atom içerir?
( H = 1, O = 16)
2. Avogadro sayısının bilinen değeri 6,02.1023 tür.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
24 D) II ve III E) I, II ve III
Avogadro sayısı, bilinen değeri yerine 6,02.10
alındığında bir gazın 1 molünün normal koşullar-
daki hacmi ve 1 molekülünün gram cinsinden
kütlesi için, aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
1 molünün hacmi 1 molekülünün kütlesi 7. C2H4 ve C4H8 gazları için,
A) Değişmez On katına çıkar I. Eşit kütlelerindeki toplam atom sayıları

B) Değişmez Onda birine iner II. Normal koşullardaki özkütleleri
C) Onda birine iner Değişmez III. 1 er gramlarındaki C atom sayıları
D) On katına çıkar Değişmez
E) On katına çıkar Onda birine iner niceliklerinden hangileri aynıdır? (H = 1, C = 12)
3. 1 tane X atomunun kütlesi 5.10–23 gramdır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

Buna göre,
I. 1 tane X atomunun kütlesi 30 akb dir.

II. 1 mol X atomunun kütlesi 30 gramdır. 8. I. 1 mol atom içeren CH4 gazı
23
m.10 II. 1 mol C atomu içeren C2H6 gazı
III. m gram X elementi tane X atomu içerir.
5 III. 0,4 mol H atomu içeren C2H4 gazı
Yukarıda bazı nicelikleri verilen gazların, normal
(Avogadro sayısı = 6.1023)
koşullarda hacimleri arasındaki ilişki aşağıdaki-
lerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) I > II > III B) II > I > III C) I = II > III
D) II > III > I E) I > III > II
4. Eşit sayıda molekül içeren CO2 ve SO2 gazlarının,
I. Mol sayıları
II. Toplam atom sayıları 9. Aynı sayıda atom içeren bileşiklerden H2O nun
III. Kütlece oksijen yüzdeleri
molekül sayısının, C2H5OH nin molekül sayısına
niceliklerinden hangileri eşittir? oranı aşağıdakilerden hangisidir?
(C = 12, O = 16, S = 32)
1 1
A) 5 B) 4 C) 3 D) E)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 3 5

10. Bir miktar X gazı ile ilgili, aşağıdaki bilgiler veriliyor : 14. I. 0,1 mol O3
• Kütlesi m gramdır. II. 0,1 mol X
• Normal koşullardaki hacmi V litredir. III. 0,2 mol Y
22, 4.m Yukarıdaki maddelerin içerdikleri toplam atom sayıla-

Buna göre, X gazı için değeri aşağıdaki-
V.N rı arasındaki ilişki, III > II > I dir.
lerden hangisine eşittir? Buna göre, X ve Y maddeleri aşağıdakilerden
(Avogadro sayısı = N) hangisi olabilir?
A) 1 tane X molekülünün gram cinsinden kütlesi X Y
B) 1 litre X gazının gram cinsinden kütlesi
C) 1 mol X gazının gram cinsinden kütlesi A) SO2 NO2
D) 1 gram X gazının normal koşullardaki hacmi
E) Normal koşullardaki 1 litre X gazının molekül sa- B) SO3 NO
yısı C) N2H4 SO2
D) SO3 NO2
11. İçinde 10 gram HF gazı bulunan sabit hacimli bir ka- E) CO2 CH4
ba 10 gram He gazı ekleniyor.
Buna göre, kaptaki, 15. Normal koşullarda X soygazı ile dolu olan bir kabın
hacmi 22,4 litredir. Bu kaba aynı sıcaklıkta 10 mol H2
I. Toplam atom sayısı 3 katına çıkar. gazı eklenirse, toplam kütle 2 katına çıkmaktadır.
II. Gaz özkütlesi 2 katına çıkar.
III. Gaz molekülü sayısı 6 katına çıkar. Buna göre,
yargılarından hangileri doğrudur? I. X in atom kütlesi
(He = 4, HF = 20) II. Kaptaki gaz karışımının özkütlesi
III. Kaptaki gaz karışımının toplam atom sayısı
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II niceliklerinden hangileri hesaplanabilir? (H = 1)
D) I ve III E) I, II ve III
12. C3H4 ve CO2 gazlarını içeren bir karışımda 0,4 mol
hidrojen (H) atomu ve 0,5 mol karbon (C) atomu bu-
lunmaktadır.
16. I. N tane CH4 molekülü ve 0,5 mol oksijen gazı
II. Kütlesi 56N akb olan Fe metali ve 1 mol C4H8
Buna göre, bu karışımla ilgili, gazı
III. 11 tane atom içeren C3H8 gazı ve 1 mol CO2 gazı
I. CO2 nin mol sayısı 0,2 dir.
II. 0,4 mol oksijen (O) atomu içerir. Yukarıda bazı nicelikleri verilen madde çiftlerin-
III. C3H4 ün mol sayısı 0,1 dir. den hangilerinin kütlesi eşittir?
(H = 1, C = 12, O = 16, Avogadro sayısı = N)
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
17.
Madde Normal koşullarda
özkütlesi (g/mL)
13. CuSO4.5H2O bileşiğinin 25 gramında 6,02.10 23
tane
X katısı 1,5
hidrojen (H) atomu vardır. Y gazı 0,0025
Z sıvısı 1,2
Buna göre, 25 gram CuSO4.5H2O bileşiğinin içer-
diği toplam oksijen (O) atomu sayısı aşağıdaki- Yukarıda X, Y ve Z maddelerinin normal koşullardaki
lerden hangisine eşittir? özkütleleri verilmiştir.
(Avogadro sayısı = 6,02.1023)
Buna göre, X, Y ve Z maddelerinden hangilerinin
mol kütleleri hesaplanabilir?
A) 0,9.6,02.1023 B) 9.6,02.1023
C) 9 D) 6,02.1023 A) Yalnız X B) Yalnız Y C) Yalnız Z
23
6,02.10 D) X ve Y E) X ve Z
E)
9
1.A 2.D 3.E 4.C 5.B 6.E 7.C 8.B 9.C 10.A 11.D 12.E 13.A 14.D 15.E 16.C 17.B
BİYOLOJİ – ÖSS Ortak
HÜCRE - I
(Hücre Çeşitleri, Hücre Çeperi, Hücre Zarı)
Hücreler canlının temel yapı ve görev birimidir. Hücre, tüm ron=0,001 mm). En büyük hücre ise devekuşu ve tavuk
canlı varlıkların temel birimi olmaya ek olarak canlılığın yumurtasıdır. Bilinen en uzun hücre ise aksonlarıyla bera-
kendi karmaşıklığının ve zenginliğinin bir mikrokozmo- ber 1 m kadar uzunluktaki bazı sinir hücreleridir (siyatik
sudur. Bugünkü anlamda hücre teorisi aşağıdaki ifadeleri siniri).
kapsar; Hücreler evrim dereceleri bakımından prokaryot ve
• Bütün organizmalar, bir ya da daha fazla hücreden ökaryot hücre olmak üzere iki grupta incelenir.
oluşur.
Prokaryot Hücre
• Hücreler, bütün organizmaların yapı ve işlevlerinin
temel taşıdır. Bazı tekhücreli canlılarda gözlenen, çekirdek zarı ve zarlı
organelleri bulunmayan hücre tipidir. Prokaryot hücreler,
• Yeni hücreler, var olan hücrelerin çoğalması ile olu- histon proteinlere sarılmamış, büyük DNA molekülü içerir.
şur. Sitoplazmada bulunan bu DNA kromozom olarak kabul
• Canlının kalıtım maddeleri hücrelerinde bulunur. edilir. Ayrıca çoğu prokaryot hücrede plazmit denilen ba-
Hücreler ya tek başına (prokaryot olan bakteriler ya da ğımsız, küçük halkasal DNA parçaları da bulunur. Prokar-
protistalardan amip, terliksi vb) ya da çokhücrelilerde ol- yotik kromozom (DNA) ve plazmitler halka şeklindedir
duğu gibi belirli bir görevi yapmak için farklılaşmış hücre (uçları birbirine bağlı). Prokaryot hücrelerde ribozomdan
grupları (=dokular) halinde bulunurlar. Tekhücreli orga- başka organel bulunmaz (mitokondri, golgi cisimciği,
nizmalar hayatın sürekliliği için gerekli tüm işlevleri kendi endoplazmik retikulum vb.) Bakteriler ve mavi-yeşil algler
başlarına gerçekleştirir. Çokhücreli organizmalarda ise prokaryot hücrelerdir. Prokaryot hücreler MONERA ALE-
hücreler arasında işbölümü vardır ve hücreler işlevlerine Mİ ni oluşturur.
göre özelleşmişlerdir. Hücrelerin şekilleri işlevleri ile ilgili-
dir (Şekil 1 de hücre şekilleri örneklenmiştir). ÖRNEK 1
Aşağıdakilerden hangisi, tüm prokaryot hücrelerin or-
tak özelliğidir?
A) Sitoplazmada elektron taşıma sistemi bulundurma

B) Çekirdek zarı, çekirdekçik ve zarlı organellerden yok-
sun olma
C) Sitoplazma içinde fotosentez için özelleşmiş tanecikler
bulundurma
D) Hücre zarından oluşan mezozomlara sahip olma
Bakteri Amip E) Hareketi sağlayan kamçı bulundurma
ÇÖZÜM
Bakteriler ve mavi-yeşil algler prokaryot hücrelerdir. Mavi-
yeşil algler fotosentez yapar, klorofillerini sitoplazmada
bulundurur.
Sperm hücresi Bakterilerin oksijenli solunum yapanlarında mezozom ve
elektron taşıma sistemi (ETS) enzimleri bulunur. Fotosen-
tetik bakteriler klorofil içerir.
Bazı bakteriler kamçı ile aktif hareket eder.
Sinir hücresi
Çekirdek zarı, çekirdekçik ve zarlı organellerden yoksun
olma tüm prokaryotların ortak özelliğidir.
Yanıt: B
Şekil 1: Hücre şekilleri Ökaryot Hücre

Ökaryot hücrelerde, kromozomal DNA, çekirdek zarı ile
sitoplazmadan ayrılmıştır (gerçek çekirdek). Bu tip hücre-
Hücrenin şekli ve büyüklüğü: Hücre şeklinin oluşumun- lerde mitokondri, endoplazmik retikulum gibi zarlı orga-
da yüzey gerilimi, komşu hücrelerin mekanik etkisi, kalıt- neller de bulunur. Ribozom tüm hücrelerde bulunan zarsız
sal faktörler, sitoplazma yoğunluğu ve hücrenin işlevi etki- bir organeldir. Protista (amip, öglena, paramesyum gibi)
lidir. Hücrelerin büyüklükleri de farklıdır. En küçük boylu mantarlar, bitkiler ve hayvanlar alemindeki canlıların hüc-
hücreler gametler, bakteriler ve parazit birhücreli canlılar- releri ökaryot hücre örnekleridir.
dır. Bu hücreler 0,2-0,5 mikron çapındadır (1 mik-

Şekil 2: Bakterinin genel yapısı (prokaryot hücre örneği) Şekil 3: Hayvan hücresi (ökaryot hücre örneği)
Şekil 2 de, bakterinin genel yapısı, Şekil 3 te ökaryot hay- Kalınlığı en fazla 120 A° (1 angstrom=1/10.000 mm) dur.
van hücresi verilmiştir. Tablo 1 de ise prokaryot ve ökaryot 1972 yılında, hemen hemen tüm dünyanın kabul ettiği
hücreler arasındaki önemli farklılıkların bir kısmı özet ha- akıcı-mozaik zar modeline göre, hücre zarı temel olarak
linde verilmiştir. iki sıra fosfolipitten oluşmuştur.
Fosfolipitlerin hidrofilik (su seven) baş kısımları dışa dö-
Prokaryot Ökaryot nük, hidrofobik (su sevmeyen) kuyruk kısımları içe dö-
Özellik
hücreler hücreler nüktür. Dolayısıyla iki sıra fosfolipitin hidrofob kuyruk kı-
Hücre sımları karşılıklı gelmiştir. İki sıra fosfolipit zinciri aralarına
1-10 mm 10-100 mm suyun sızmadığı bir duvar meydana getirirler (Şekil 4).
büyüklüğü
Çekirdek zarı Yok Var
İki ucu açık, merdi-
Kromozomal Tek, dairesel, histon ven şeklinde,
DNA proteinsiz histon proteinlerine
sarılı
Ribozom VAR VAR
Mitokondri YOK VAR
Endoplazmik
YOK VAR
retikulum
Golgi
YOK VAR
cisimciği
Hücre zarı VAR VAR
Bitki ve mantar
hücrelerinde var
Hücre çeperi VAR
Hayvan hücrelerin-
de yok Şekil 4: Hücre zarında fosfolipitlerin konumu
Bitki hücrelerinde
sürekli, hayvan
Koful YOK
hücrelerinde geçici
olarak var Fosfolipit tabakadan, yağda çözünen (A, D, E ve K vita-
minleri gibi) veya yağı çözen (etil alkol gibi) moleküller ge-
Tablo: 1 çiş yaparlar. Proteinler, glikoproteinler, glikolipitler,
fosfolipit tabakanın arasına dağılarak mozaik görü-
nümü verirler. Bu haliyle hücre zarı, içinde proteinlerden
Ökaryot bir hücre, dıştan içe doğru;
yapılmış adalar taşıyan bir lipit denizi gibi görünür (Şekil
I. Hücre zarı 5).
II. Sitoplazma ve organeller Büyük proteinlerden bazıları lipit tabakasında bir baştan
III. Çekirdek bir başa uzanarak dış ortam ile sitoplazma arasında por
olmak üzere üç kısımda incelenir. adı verilen delikler meydana getirirler. Lipit tabakadan ge-
çemeyen su ve suda çözünmüş küçük moleküller bu delik-
lerden hücre içine veya dışına taşınırlar.
I. Hücre zarı Her hücrenin hücre zarı, yapısındaki moleküler dağılımın
Hücrenin iç ortamını, dış ortamdan ayıran ve her iki farklılığı nedeniyle kendine özgü özellikler taşır. Hücrenin
ortam arasındaki madde alışverişini düzenleyen, seçi- özgüllüğü de zardaki glikoprotein, lipoprotein, gliko-
ci-geçirgen özellikte canlı yapıdır. Elektron mikroskobu lipitlerin miktarına ve dağılımına bağlıdır.
ile ayrıntılı yapısı açıklanabilmiştir.

yüzden belirli bir zamanda belirli bir konumda bulunan bir
molekül, birkaç saniye sonra tamamen farklı bir konumda
bulunabilir. Lipitlerin hareketliliği doymamış fosfolipitler
bakımından zengin olan ve kolesterol içermeyen zarlarda
çok yüksektir.
Hücre zarı canlıdır. Seçici geçirgen özelliği canlı oldu-

ğunun kanıtıdır. Hücre öldükten sonra, zarın seçici ge-
çirgen özelliği kaybolur, yarı geçirgen hale gelir.
Hücre zarının görevleri:
I. Hücreye şekil verir, sitoplazmanın dağılmasını ön-

ler ve bütünlük sağlar.
II. Hücreyi korur.
Şekil 5: Hayvan hücresinin zar yapısı III. Madde alışverişini gerçekleştirir.
IV. Glikoprotein ve glikolipit yapılarıyla hücrelerin çe-
Karbonhidratlar, hücre zarında proteinlere (glikoprotein) şitli moleküllere duyarlılığını belirler.
ve lipitlere (glikolipit) bağlı olarak bulunurlar ve zar yü- V. Glikoprotein yapıları ile aynı tip hücrelerin birbirini
zeyinin, türlere hatta hücre gruplarına ait özgüllüğünü tanımasını sağlar.
sağlarlar. Organellerin zarında karbonhidrat buluna-
mamıştır.
Bazı hücrelerde hücre zarı hareket ve madde alışverişi gi-
Hücre yüzeyinde ince bir film halinde bulunan gliko- bi olaylarla ilgili olarak şekilsel değişime uğrayabilir. Hücre
proteinler, hücreye antijen özelliği verirler. Bunlar virüs zarında yüzey farklılaşmasıyla oluşan yapılar aşağıda ve-
almacı olarak da kullanılır. Alyuvarlardaki mukopo- rilmiştir.
lisakkaritler antijen özelliğinin yanı sıra, kan grupları-
nın oluşumunu da sağlar. Bu karbonhidrat gruplarının
bozulması (kanserleşme) ya da bir çeşit aşınması, yani I. Sil ve Kamçı: Serbest hücre yüzeyinin farklılaşması ile
hücre zarının kelleşmesi yaşlılığa neden olur. Lipitlerin çift oluşan ve hareketi sağlayan ince uzantılardır. Sil; kısa ve
yüzeyleri zarın esas devamlı bölümünü oluşturur. Yüksek çok sayıdadır (paramesyumdaki gibi), kamçı; kalın, uzun
yapılı hayvansal organizmaların plazma zarları içinde ko- ve genellikle tektir (öglena ve spermdeki gibi).
lesterol de bulunur. Kolesterol, zayıf fakat etkili bir şekilde
iki komşu fosfolipide bağlanır, böylece onları kısmen ha-
II. Mikrovillüsler: Hücre zarının hücre dışına doğru yaptı-
reketsiz kılar. Sonuçta, daha az akıcı ve mekanik olarak
ğı parmaksı çıkıntılardır. İnsanın incebağırsak tümür hüc-
daha güçlü bir zar oluşur.
relerinde, böbreklerdeki nefronlarda görülür. Mikrovilluslar
hücrenin yüzeyini artırarak madde alışverişini hızlandırır-
lar.
III. Yalancı ayak (psödopot): Geçici olarak şekillenen si-

toplazma uzantılarıdır. Hem yer değiştirme, hem de büyük
katı maddelerin alınmasını (fagositoz) sağlar. Amip, ak-
yuvar gibi bağımsız olarak yaşayan hücreler ile bazı doku
hücrelerinde (salgıbezi, karaciğer hücreleri) görülür.
IV. Mezozom: Bazı prokaryotlarda hücre zarının hücre

içine doğru eldiven parmağı gibi uzanıp katlanması ile
oluşur. Mezozom, prokaryotlarda oksijenli solunum en-
zimlerinin (ETS elemanlarının) bulunduğu yerdir.
Şekil 6: Hücre zarında fosfolipitler ve kolesterol V. Fagositik ve pinositik kofullar: Hücre içi sindirim ya-
pan hücrelerde katı ve sıvı makromoleküllerin sitoplazma-
Kolesterol miktarı hücre tipine göre geniş çeşitlilik gösterir, ya alınışı sırasında hücre zarından koparak oluşan koful-
bazı hücreler zarlarında neredeyse fosfolipitler kadar ko- lardır. Derginin bundan sonraki sayısında, hücre zarından
lesterol molekülüne sahipken bazıları hiç kolesterol içer- madde geçişi anlatılırken bu konuyla ilgili detaylı bilgi veri-
meyebilir. lecektir (Dergi 7).
Bitki hücrelerinin zarlarında kolesterol bulunmaz, bu-
nun yerine dayanıklılık hücre duvarıyla sağlanır. HÜCRE ÇEPERİ
Akıcı zar modeline göre, zar yapısı sabit bir duvar gibi de- Bazı hücrelerde hücre zarının dış yüzeyinde bulunan ve
ğildir. Her bir lipit molekülü zar hattında sağa sola hareket hücre tarafından oluşturulan ikinci bir örtü daha vardır.
edebilir. Bu hareketin nedeni, bazı hücresel faaliyetler so- Bakteri, mavi-yeşil alg, yosun, mantar ve bitki hücrelerinde
nucu zara yeni parçalar eklenmesi veya çıkarılmasıdır. Bu görülen bu örtüye hücre çeperi veya hücre duvarı denir.

Hücre çeperi cansız, az esnek, iç ve dış basınçlara
dayanıklı ve geçirgendir. Bitki hücrelerinde çeper üze-
ÇÖZÜMLÜ TEST
rinde büyük moleküllerin kolayca geçebileceği “geçitler”
vardır (Şekil 7).
1. Bir hücrede gerçekleşen aşağıdaki olaylardan
hangisi, bu hücrenin prokaryot veya ökaryot ol-
duğunu anlamak için yeterli bir veri sayılamaz?
A) ATP sentezinin hem sitoplazmada hem de mito-

kondride olması
B) mRNA moleküllerinin çekirdek zarından geçerek
ribozomlara ulaşması
C) Hücre dışına salgıladığı enzimlerle hücre dışı
sindirim yapabilmesi
D) Güneş ışınlarını kullanmadan inorganik madde-
lerden organik madde üretebilmesi
E) Golgi cisimciğinde ürettiği salgıları salgı kofulları
aracılığı ile dışarı atabilmesi
ÇÖZÜM
Mitokondri, çekirdek zarı ve golgi cisimciği bulunduran
Şekil 7: Bitki hücresi hücreler ökaryottur (A, B ve E seçenekleri). Güneş enerji-
sini kullanmadan inorganik maddeden organik madde
sentezini kemosentetik bakteriler başarır (D seçeneği).
Hücre çeperi bitkilerde selülozdan yapılmıştır. Ancak Bazı ökaryot hücrelerle saprofit bakteriler hücre dışı sindi-
bitki hücrelerinin yaşı ve işlevine bağlı olarak selülozun rimi gerçekleştirebilir.
yapısına süberin (mantar özü), lignin (odun özü), silisyum Yanıt: C
vb. maddeler de katılabilir.
Mantarlarda hücre çeperi, genellikle kitinden oluş- 2.
muştur. Bakterilerde çeper, karbonhidrat, yağ ve pro- III
tein içerir. I II
ÖRNEK 2
Yukarıda hücre zarının bir bölümü şemalaştırılmıştır.
Hücre çeperinin aşağıda verilen özelliklerinden hangi-
si plazma zarı ile ortaktır? Numaralandırılmış kısımlarla ilgili olarak aşağı-
dakilerden hangisi doğru değildir?
A) Selüloz yapıda olması A) O2 ve CO2, I ve II den geçiş yapabilir.
B) Koruyucu olması B) A vitamini I den geçiş yapabilir.
C) Cansız olması C) III, hücreye antijen özelliği verir.
D) Tam geçirgen olması D) I, II ve III ün, zar yapıdaki yerleri sabittir.
E) Su ve suda çözünmüş maddeler II den geçiş ya-
E) Yaşlı hücrelerde kalın olması
par.
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM Şekilde I fosfolipit tabakayı, II proteinler arasındaki poru,
Hücre zarı Hücre çeperi III glikoproteini göstermektedir. Fosfolipitlerin konumu ne-
deniyle aralarına su giremez. Dolayısıyla su ve suda çö-
• Canlıdır • Cansızdır zünen maddeler I. bölgeden geçiş yapamazlar. I. bölge-
• Seçici yarı geçirgendir. • Tam geçirgendir. den yağı çözen ve yağda çözünen maddeler geçiş yapabi-
• Fosfolipit, protein, • Glikoz moleküllerinden lir. O2 ve CO2 hem suda hem yağda çözündükleri için I
glikoprotein, glikolipit, oluşan selüloz yapılıdır. den ve II den geçiş yapabilirler. A vitamini yağda çözünen
lipoprotein içerir. vitaminlerdendir. Bu nedenle I den geçiş yapabilir. III
• Hücreyi korur. • Hücreyi korur. glikoproteindir. Glikoproteinler, reseptör görevi yapar, hüc-
reye antijen özelliği verir. Hücre zarı hareketlidir. Fos-
• Golgi cisimciğinde • Golgi cisimciğinde
folipitlerin sağa ve sola doğru hareketleri sırasında prote-
sentezlenir. sentezlenir.
inler de sürüklenir. Bu nedenle, hücre zarındaki yapıların
Yanıt: B yerleri sabit değildir.
Yanıt: D

3. Bitki hücrelerinin zar yapılarında hayvan hücrele- 6.
rinden farklı olarak aşağıdakilerden hangisi bu- Hücre
lunmaz? Yapı X Y Z
A) Fosfolipit molekülleri Hücre çeperi − + +

B) Protein porlar Nişasta − + −
C) Glikoproteinler Ribozom + + +
D) Kolesterol molekülleri
Çekirdek + + −
E) Glikolipitler
Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z ile gösterilen hücrelerde

ÇÖZÜM bulunan (+) ve bulunmayan (−) yapılar gösterilmiştir.
Bitki hücrelerinin zarlarında kolesterol bulunmaz.
Yanıt: D Tablo verilerine göre, bu hücrelerle ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisi geçersizdir?
A) X hücresinin mitokondrisi vardır.

4. Aşağıdakilerden hangisi hücre teorisinin varsa- B) Y hücresi mavi-yeşil alg hücresidir.
yımları arasında yer almaz? C) Z hücresinin çeper yapısı Y den farklıdır.
A) Bütün canlılar hücrelerden yapılmıştır. D) Y hücresi iyot bulunan ortamda mor renk alabilir.
B) Tüm hücreler, çekirdek tarafından yönetilir. E) Z hücresinin DNA sı halka şeklindedir.
C) Yeni hücreler, var olan hücrelerin çoğalması ile
oluşur.
D) Hücre, bütün organizmaların yapı ve işlevlerinin ÇÖZÜM
temel taşıdır. Tablo verileri incelendiğinde X hücresinin, hücre çeperi ve
E) Canlının kalıtım maddeleri hücrelerinde bulunur. nişasta bulundurmadığı, ribozom ve çekirdek bulundurdu-
ğu anlaşılıyor. Ribozom, tüm canlı hücrelerde bulunan bir
organeldir ve varlığı bize hücre ile ilgili bilgi vermez. Çe-
ÇÖZÜM kirdek bulunduran hücreler ökaryottur ve ökaryot hücre-
Bugünkü anlamda hücre teorisi aşağıdaki varsayımları lerde mitokondri bulunur. X hücresinin hücre çeperi olma-
içermektedir: dığına göre hayvan hücresi, amip hücresi vb. olduğunu
– Bütün organizmalar, bir ya da daha fazla hücreden düşünebiliriz. Y hücresi verilen yapıların tümünü bulun-
meydana gelir. durduğuna göre ökaryot bitki hücresi olmalıdır. Sitoplaz-
masında nişasta bulunuyorsa iyot bulunan bir ortama ko-
– Bütün organizmaların yapı ve işlevlerinin temel taşı
nulduğunda iyot sitoplazmaya geçiş yapar ve nişasta ile
hücredir.
mor renk verir (Bakınız dergi 2, organik moleküller). Y
– Yeni hücreler, var olan hücrelerin çoğalmasıyla oluşur. hücresi mavi-yeşil alg olamaz, mavi-yeşil algler prokaryot-
– Canlının kalıtım maddeleri hücrelerinde bulunur. tur ve çekirdekleri yoktur. Z hücresinin hücre çeperi var
Yanıt: B ama çekirdeği yoktur. Bu durumda prokaryot bir hücre ol-
malıdır. Prokaryotların DNA sı halka şeklindedir.
Yanıt: B
5. Genç ve yaşlı bitki hücreleri bazı özellikleri ile ayırt
edilebilir.
Bununla ilgili olarak,
I. bol sitoplazma
II. çepere yakın çekirdek
III. kalın çeper
7. Prokaryot hücrelerde aşağıdaki hücresel eleman-
IV. küçük kofullar lardan hangisi bulunmaz?
bulundurma gibi özelliklerden hangileri yaşlı bitki A) Ribozom B) Enzim C) Koful
hücrelerinde gözlenir?
D) RNA E) Hücre zarı
A) I ve II B) I ve III C) II ve III
D) II ve IV E) III ve IV ÇÖZÜM
Ribozom, tüm hücre tiplerinde bulunan ortak organeldir.
ÇÖZÜM Enzim, biyolojik katalizördür. Her hücrede enzim bulunur.
Genç bitki hücrelerinde, bol sitoplazma, küçük kofullar, in- RNA, protein sentezinde görev alır ve her hücrede bulu-
ce çeper gözlenirken yaşlı hücrelerde, büyük koful, çepere nur. Hücre zarı (plazmik zar), sitoplazmayı çevreler, hüc-
yakın çekirdek, kalın çeper gözlenir. reyi korur, madde alışverişini düzenler.
Yanıt: C Yanıt: C

KONU TESTİ 5. Selüloz çeperle ilgili;
1. Prokaryot hücrelerin tümünde;
I. tam geçirgen olma
I. hücre duvarı II. hücreye şekil verme ve koruma
III. büyük geçitler bulundurma
II. hücre zarı
III. klorofil özelliklerinden hangileri hücre zarı için de söyle-
IV. DNA nebilir?
yapılarından hangileri ortak olarak bulunur? D) I ve II E) II ve III
6.
A) I ve II B) I, II ve III C) II, III ve IV
Yapı ve olay Genç hücre Yaşlı hücre
D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
I Hücre duvarı İnce Kalın
II Sitoplazma Az Bol
2. Bitki hücrelerinde bulunan; III Metabolizma Hızlı Yavaş

IV Koful Büyük Küçük
I. hücre çeperi
II. hücre zarı Yukarıdaki tabloda, genç ve yaşlı bitki hücrelerinin
III. ribozom bazı özelliklerinin karşılaştırılması verilmiştir.
IV. plastit Numaralandırılan karşılaştırmalardan hangileri
doğru değildir?
gibi yapılardan hangileri, prokaryot hücrelerde de
bulunur ve aynı işlevi gerçekleştirir? A) I ve II B) I ve II C) II ve III
A) I ve II B) I ve IV C) II ve IV D) II ve IV E) I, III ve IV
D) I, II ve III E) II, III ve IV
7. Hücre zarında sağa ve sola doğru gözlenen kay-
ma hareketine;
3. Hücre çeperinde bulunan geçitlerle, hücre zarın- I. glikozun solunum tepkimelerinde yıkılması
daki porların ortak özelliği aşağıdakilerden han- II. golgi cisimciğinde hücre zarının sentezlenip, zar
gisidir? yapıya eklenmesi
III. mRNA ların ribozomlarda okunması
A) Hücreye madde giriş çıkışına izin verme olaylarından hangileri neden olur?
B) Protein molekülleri ile çevrili olma
C) Selüloz molekülleri ile çevrili olma
D) I ve II E) II ve III
D) Makromolekül geçişini sağlama
E) Hücre reseptörlerini bulundurma 8. X Y Z
4. Hücre zarının dışındaki eldiven parmağı şeklindeki

çıkıntılar mikrovillus adını alır. Mikrovilluslar, insana
ait her hücrede az veya çok bulunmakla birlikte bazı X ATP Z
Y ADP
hücrelerde sayıları çok fazla olabilir. Mikrovillüs olu-
I II III
şumu, hücre zar yüzeyini artırmaya yönelik bir özel-
liktir. Yukarıda hücre zarının dış yüzeyinde bulunan X, Y
ve Z ile gösterilen üç farklı molekülün I, II ve III ile be-
Aşağıdakilerden hangisi mikrovilluslar bakımın- lirtilen bölgelerden geçişleri şematize edilmiştir.
dan sayıları çok olan hücrelere örnek gösterile-
bilir? Şekil verilerine dayanarak aşağıdaki yorumlardan
hangisine ulaşılamaz?
A) Fagositoz yeteneği yüksek akyuvarlar
A) X molekülü hem yağda hem suda çözünmektedir.
B) Merkezi sinir sistemindeki sinir hücreleri
B) Y molekülü yağda çözünemez.
C) Bağırsak boşluğuna bakan epitel hücreleri C) X molekülü oksijen olabilir.
D) İsteğimize bağlı olarak çalışan kaslar D) Y molekülü, E vitamini olabilir.
E) Kılcal damarları oluşturan epitel hücreleri E) Z molekülünün hücre zarından geçişinde enerji
harcanmıştır.
1.D 2.D 3.A 4.C 5.B 6.D 7.B 8.D

TARİH – ÖSS Ortak
I. DÜNYA SAVAŞI VE SONRASINDAKİ GELİŞMELER
Savaşın Başlamasına Yol Açan Etkenler Bu oluşumun kendileri için getireceği tehlikenin bilincine
varan İngiltere, Fransa ve Rusya ise 1907’ye kadar ken-
• Sanayi Devrimi ve Sömürgecilik di aralarındaki anlaşmazlıkları adım adım çözerek,
- XIX. yüzyılda Avrupa’da sanayinin gelişmesi, hem sö- 1907’de Üçlü İtilaf’ı oluşturdular. Üçlü İtilaf’a sonradan,
mürge edinme gereğini artırmış hem de sömürge ve Rusya’nın etkisindeki Balkan devletleri, Uzakdoğu’da Al-
pazar paylaşımına yeni devletlerin katılmasına yol aç- manya’nın güçlenmesini istemeyen Japonya, savaşın
mıştır. Sanayileşmelerini erken tamamlayan İngiltere sonlarına doğru da ABD katılmıştır. Böylelikle İtilaf (An-
ve Fransa, büyük birer sömürge imparatorluğu kurmuş- laşma) Devletleri oluşmuştur.
lardı.
- Almanya ve İtalya da siyasi birliklerini tamamladıktan
sonra gelişen sanayileri için, sömürgecilik faaliyetlerine
katıldılar. Savaşın Nedenleri
- Sanayi Devrimi’nin dünyadaki en önemli sonucu ise,
sömürgeciliğin emperyalizme dönüşmesidir. Büyük tarihi olayların, güncel nedenleri ve temel neden-
leri vardır. Birinci Dünya Savaşı’nı bu açıdan ele alırsak;
güncel nedeni; Avusturya-Macaristan veliahtının 1914’te
Anahtar sözcük bir Sırplı tarafından öldürülmesidir. Ancak her suikastten
sonra bir savaş çıkmamaktadır. Demek ki bu durumun bir
Emperyalizm: Özellikle Avrupa’nın sanayileşmiş bü- savaşa yol açabilmesi için temel nedenlere gerek vardır.
yük devletlerinin, XIX. yüzyılın ikinci yarısında öteki Savaşın temel nedeni; dünya sömürge ve pazarlarının
kıtalar üzerinde sadece siyasal alanda değil, ekono- paylaşılması konusunda devletler arasında doğan eko-
mik ve kültürel alanlarda da egemenlik kurmalarına nomik rekabettir.
verilen addır.
Savaşın Başlaması
• Fransız Devrimi
Avusturya, 28 Haziran 1914’te veliahtın Saraybosna’yı zi-
Fransız Devrimi’nin getirdiği milliyetçilik (ulusçuluk) dü- yareti sırasında bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi
şüncesi, Avrupa’nın siyasi yapısının değişmesinde etkili üzerine 28 Temmuz 1914’te Belgrat’ı bombalayarak Sır-
olmuştur. Bir yandan Almanya ve İtalya gibi devletler ulu- bistan’a savaş ilan etti. Rusya Sırbistan’ı, Almanya Avus-
sal birliklerini kurmuş, bir yandan da Avrupa imparatorluk- turya-Macaristan’ı korumak bahanesiyle savaşa girdi. Bir
larının dağılma süreci başlamıştır. Avrupa savaşı olarak başlayan savaş zamanla dünya sa-
vaşı niteliği kazandı ve insanlık tarihi boyunca en fazla
Bloklaşmalar Hangi Devletler Arasında Gerçekleşmiş- can ve mal kaybına sebep olan savaşlardan biri haline
tir? geldi.
Siyasi birliklerini geç tamamlayan Almanya ve İtalya, sa-

nayileşme yarışında da geç kalmışlardı. Bu devletler yer- Osmanlı İmparatorluğu’nun Savaşa Girişi
yüzü kaynaklarının var olan paylaşım dengesine karşı çı-
kıyor ve bu dengenin yapılacak bir yeniden paylaşımla Osmanlı İmparatorluğu, başlangıçta her iki tarafla da ilişki-
kendi yararlarına değiştirilmesini istiyorlardı. Almanya, lerini sürdürerek tarafsız kalmaya çalıştı. Ancak Alman-
Fransa’yı yenerek kömür yatakları bakımından zengin o- ya’nın savaşı kazanacağını düşünen İttihat ve Terakki yö-
lan Alsace - Lorraine bölgesini ele geçirdi. Rusya’nın sı- netimi, Ağustos 1914’te Almanya ile gizli bir antlaşma im-
cak denizlere inmek için uyguladığı Panslavist politikalar, zaladı. Bundan sonra Avrupa cephelerinde sıkışmış olan
Avusturya - Macaristan İmparatorluğu’nu rahatsız etti. Av- Almanya, kendi orduları üzerindeki baskıyı azaltabilmek
rupa’nın eski güçlü Kutsal Roma Germen İmparatorlu- için Osmanlının bir an önce savaşa girmesi için baskı
ğu’nun kalıntısı olan Avusturya - Macaristan İmparator- yapmaya başladı. Bu sırada Akdeniz’deki İngiliz donan-
luğu, giderek Almanya’nın siyasal denetimine girdi. Bu masından kaçan iki savaş gemisi (Goeben ve Breslaw) İs-
devletler İtalya’nın da katılımıyla 1883’te Üçlü İttifak’ı tanbul’a gelerek Osmanlıya sığındı. Osmanlı Hükümeti bu
kurdular. İtalya, savaş başladığında bir süre savaşa gir- iki gemiyi satın aldığını ilan etti ve gemilere Yavuz ve Mi-
memiş, 1915’te İngiltere’nin yanında savaşa katılmıştır. dilli isimlerini verdi. Bu gemiler, Enver Paşa’nın emriyle
İtalya’nın taraf değiştirmesinin nedeni, Osmanlı İmparator- Karadeniz’e çıktı ve Sivastopol, Odessa limanlarını topa
luğu’nun paylaşımına ortak edilmesidir. Bu gruba daha tuttu. Bunun üzerine Rus orduları, 1 Kasım 1914’te doğu
sonra Osmanlı ve Bulgaristan da katılmıştır. Üçlü İttifak, sınırımızdan saldırıyı başlattı. 12 Kasım 1914’te Osmanlı,
bundan sonra İttifak (Bağlaşma) Devletleri olarak anıla- Almanya’nın yanında resmen savaşa girdi.
caktır.

ABD’nin Savaşa Girmesi Savaşın Gidişatını Nasıl De-
Anahtar sözcük ğiştirmiştir?
Almanya’nın Osmanlı Devleti’ne yakınlaşmasının - Almanya’nın Amerikan ticaret ve yolcu gemilerini batır-
nedenleri: ması ABD’nin savaşa girmesinde etkili oldu.
- Stratejik önemi nedeniyle Almanya’nın üzerindeki - ABD’nin savaşa girişi, İtilaf Devletleri açısından büyük
savaş yükünü azaltacak olması avantaj olmuş ve Amerika büyük maddi gücüyle Alman-
- Osmanlı padişahının aynı zamanda İslam dünyası- ya’nın karşısında yer almıştır. Ancak bu durum siyasal
nın halifesi olması (cihat çağrısı) sorunların da başlamasına yol açmıştır. Çünkü ABD
- Almanya’nın Osmanlının insan kaynaklarından, Başkanı Wilson’un savaş sonrası düzeni konusunda
hammaddelerinden ve Süveyş Kanalı’na yakın ol- bağlaşıklarından çok farklı görüş ve düşünceleri vardı.
masından yararlanacak olması; yani, Osmanlı Dev- - Daha savaş sona ermeden, Ocak 1918’de Başkan
leti’nin savaşın kaderini belirleyecek önemli bir jeo- Wilson savaş sonrası dünya ile ilgili görüşlerini “14 İlke”
politik konuma sahip olması halinde yayınladı. Bu ilkelerle ABD, liberal sistemini
dünyaya yaymaya çalışmış, ulusal devletlerin kurulması
sürecini hızlandırmış, İngiltere ve Fransa’nın savaş so-
İtilaf Devletleri Osmanlının savaşa girmemesi için kapitü- nunda daha da büyümesini engellemeyi amaçlayarak,
lasyonların kaldırılmasını ve borçlarının bir kısmının silin- kendi ekonomisini korumaya çalışmıştır.
mesini önermişler, ancak Osmanlı bunu kabul etmediği
gibi kapitülasyonları tek yanlı olarak kaldırmıştır. Bu du-
rum Almanya’nın da tepkisine yol açmıştır.
Anahtar sözcük
Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda Almanlarla Wilson İlkeleri: Barışın kurulması üzerindeki gö-
Birlikte Yaptığı Savaş Planının Esası Nedir? rüşler 1. 5. ve 14. maddelerde şöyle açıklanmakta-
dır: Açık diplomasi olacak, gizli antlaşmalar yapıl-
- Doğu Anadolu ve Kafkasya üzerinden Rusya’ya darbe mayacaktır. Sömürge yönetimi altındaki ulusların
vurmak. Burada Kafkas ve Orta Asya Türklerinin a- çıkarları düşünülerek bir sonuca bağlanacaktır. Her
yaklanmasına güvenilmiş ancak başarılı olunama- devletin bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü gü-
mıştır. vence altına almak amacıyla, uluslararası bir örgüt
- İngiltere’nin ana imparatorluk yolunu kesmek için Sü- kurulacaktır.
veyş Kanalı’na ve Mısır’a karşı harekete geçmek. Bu- Osmanlı Devleti ile ilgili olan 12.maddede ise,
rada Trablusgarp ve Sudan Müslümanlarına güveni- “Osmanlı Devleti’nin Türk kesimlerinin egemenliği-
liyordu, ancak başarılı olunamadı. nin güvence altına alınmasını, imparatorluk içindeki
- Ege ve Akdeniz’de İngiliz ve Fransız donanmaları ege- öteki uluslara can güvenliğinin ve özerk gelişme
men olduğundan Çanakkale’yi korumak için Trakya’da olanaklarının sağlanmasını, Boğazlardan sürekli
önemli bir kuvvet bırakmak. Çanakkale Cephesi, Os- geçiş özgürlüğünün uluslararası güvence altına
manlı Devleti’nin tek başarılı cephesidir. alınmasını” önermektedir.
Çanakkale Cephesi’nin Sonuçları:
- Yarım milyon insanın ölümüne yol açtı. Savaşın Sonuçları Nelerdir?

- Savaşın uzamasına sebep oldu.
- İtilaf Devletleri Rusya’ya yardım ulaştıramadı ve
1917’de Rusya’da ihtilal çıktı, Rusya savaştan çekilmek • Ekonomik ve toplumsal sonuçları
zorunda kaldı.
- Mustafa Kemal’in askeri dehası ortaya çıktı ve tanındı. - Ekonomik refah dünyanın her yerinde geriledi.
- Bulgaristan’ın İttifak Devletleri’nin yanında savaşa ka- - Avrupa’da işsizlik kitlesel boyutlara ulaştı.
tılmasında etkili oldu. Bulgaristan’ın savaşa girişi, Al- - Dünya ekonomisinde Avrupa’nın yeri, bir daha eski gün-
manya’dan Osmanlıya yapılacak yardım için kara yolu lerine geri dönmeyecek biçimde azaldı. Avrupa ekono-
bağlantısı sağlaması açısından önemlidir. misi zayıflayınca iki sanayi devi, ABD ile Japonya bü-
yük bir gelişme içine girdiler.
- Savaşın toplum üzerindeki en önemli sonucu ulusalcılık
duygusunun güçlenmesidir.
Anahtar sözcük
Brest Litowsk Antlaşması: 3 Mart 1918’de, yeni ku- • Siyasal Sonuçları

rulan Sovyet Rusya, savaş sırasında imzalanan gizli
antlaşmaları açıklayıp İttifak Devletleri’yle bu antlaş- - Ekonomik ve askeri güç Avrupa’nın dışındaki kanatlara
mayı imzalayarak savaştan çekildi. Rusya, 1878 Ber- geçince, Avrupa’nın dünya politikasındaki üstünlüğü ve
lin Antlaşması’yla Osmanlı Devleti’nden aldığı Kars, etkinliği de azalmaya başladı.
Ardahan ve Batum’dan çekildi. İttifak Devletleri’nin - Rusya’da Bolşevik devriminden sonra iki uzlaşmaz
doğu cephesi kapandı. ideoloji ile dünyanın iki düşman bloka ayrılması süreci
de biçimlenmeye başladı (Sosyalizm – Kapitalizm).

• Genel sonuçları Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Osmanlı Devleti’nin
Genel Durumu Nasıldır?
- Savaş sonucunda sınırlar yeniden belirlendi ve Avrupa
haritası yeniden çizildi. Yenilen devletlerin kaybettiği - Padişah VI. Mehmet Vahdettin’di.
topraklarda Çekoslovakya, Polonya, Macaristan ve - Talat Paşa Kabinesi 27 Ekim 1918’de çekildi. Bu İttihat-
Yugoslavya kuruldu. çılığın resmi sonu oldu. Sadrazamlığa Ahmet İzzet Pa-
şa atandı.
- Osmanlı İmparatorluğu ve Avusturya - Macaristan İmpa- - Bulgaristan’ın savaştan çekilmesi, Almanya ile bağlantı-
ratorluğu yıkıldı. nın kopması, batı bölgesinde Fransa ve İngiltere’nin as-
keri baskısının artması gibi dış nedenlerle Osmanlı yö-
- Totaliter rejimler doğdu: Rusya’da, sosyalist iktidar netimi, ateşkes istemek zorunda kaldı.
kuruldu. Almanya’da, önce cumhuriyet ilan edildi, ardın-
dan nazizm ortaya çıktı. İtalya’da faşizm ortaya çıktı. Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)
Antlaşma Hükümleri;
Kara ve deniz kuvvetlerinin silahsızlandırılması: İç gü-
Anahtar sözcük venliği sağlayacak sayı dışında kalan Osmanlı askeri gü-
cü dağıtılacaktır.
Totaliter rejimler: Devletin bir ideoloji adına tüm ki- Boğazların açılması ve kontrolü: İstanbul ve Çanakkale
şisel etkinlikleri sıkı bir biçimde denetimi altına aldığı Boğazları geçişe açılacak ve İtilaf Devletleri’nin deneti-
siyasal sistemin uygulanmasıdır. minde olacaktır.
Boşaltılacak yerler ve teslim olacak kuvvetler: Anadolu
Faşizm: Çoğunlukla toplumsal, ekonomik ve siyasal dışındaki Osmanlı kuvvetleri teslim olacaklardır.
kriz dönemlerinde liderlerin çevresinde gelişen, top- İtilaf Devletleri’nin denetimine bırakılacak yerler: Toros
lumdan topluma değişmekle beraber temelde ırkçı tünelleri, telsiz, telgraf ve kablolar, bütün demiryolları, de-
ideolojilerden beslenen, baskıcı nitelik taşıyan yöne- niz ve kara ticaret araç ve gereçleri.
tim biçimidir. İtilaf Devletleri’nin güvenliği ile ilgili önlemler: Antlaş-
manın 7. ve 24. maddeleri.
- Dünya barışını korumak amacıyla Milletler Cemiyeti

kuruldu. Ancak sömürgeciliğe, hammadde ve pazar re- Anahtar sözcük
kabetine son verilemediği için bu cemiyet başarılı ola-
madı ve İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasını önleye- 7. madde: İtilaf Devletleri güvenliklerini tehlikede gör-
medi. dükleri herhangi bir stratejik noktayı işgal etme hakkı-
na sahiptir. (Bu madde Wilson İlkeleri’ne rağmen Os-
manlıyı paylaşma planlarını uygulamaya yöneliktir.)
24. madde: Doğu Anadolu’daki altı vilayette kargaşa
Anahtar sözcük çıkması halinde, vilayetlerin işgal hakkı İtilaf Devletle-
ri’nindir. (Bu madde Doğu Anadolu’da Ermeni devleti
Milletler Cemiyeti: İtilaf Devletleri’nin 18 Ocak kurmaya yöneliktir.)
1919’da topladıkları Paris Barış Konferansı’nda
dünya barışını korumak amacıyla kurdukları örgüt-
tür.
Mondros Ateşkes Antlaşması’nın Değerlendirilmesi:
- Ateşkes sınırlarının antlaşmada belirtilmemiş olması,

İtilaf Devletleri’nin Osmanlıyı paylaşmakta kararlı olduk-
- I. Dünya Savaşı’ndan en olumsuz etkilenen devlet Os- larını göstermektedir. 7. ve 24. maddelerin varlığı da
manlı oldu. Çünkü, Osmanlı toprakları savaş sonrasın- bunu kanıtlamaktadır. Bu özellikleriyle Mondros, ateş-
da paylaşıldı ve Osmanlı Devleti’ne yaşama şansı ta- kes antlaşması niteliği taşımamaktadır.
nınmadı. Bu da Türkiye’de bir “Kurtuluş Mücadele- - Osmanlı yönetiminin teslimiyetçi tutumunu gösterir. Bu
si”ne neden oldu. durum Türk halkına güvenilmediğini kanıtlar.
- Paris Barış Konferansı sonucunda imzalanmış bulunan Ahmet İzzet Paşa’dan sonra sadrazamlığa Tevfik Paşa
barış antlaşmaları, üç büyük devlet adamının; ABD atandı. “İttihatçı kökenli meclisle Mondros gerekleri ye-
başkanı Wilson, Fransız Başbakanı Clemenceau ve İn- rine getirilemez.” düşüncesiyle meclis feshedildi (21 A-
giltere Başkanı Lloyd George’un eseridir. ralık 1918). Asıl neden ise hükümetin politikalarının
- Wilson’un en çok üzerinde durduğu konular; demokrasi sorgulanmasını önlemekti.
ilkeleri, ulusal self determination (ulusların kendi ka-
derlerini kendilerinin saptaması ilkesi) ve bundan sonra
savaşın çıkmasını engelleyeceği düşüncesinde olduğu Anahtar Sözcük
uluslararası bir örgütün, yani Milletler Cemiyeti’nin ku-
rulmasıydı. Savaşta sağladığı büyük prestijle öteki dev- Osmanlı devlet tezi: Ulusal değildi. Ulusal vatan,
let adamlarını etkilemeye çalıştı, bundan sonraki geliş- ulusal devlet görüşlerine karşıydı. İngiliz himayesin-
melere karışmayarak ülkesine döndü. Bu nedenle savaş de, saltanat ve hilafetin yaşatıldığı bir yarı sömürge
sonrası barış antlaşmaları büyük ölçüde İngiltere’nin ve devlet tasarlanıyordu.
Fransa’ nın isteklerine göre gerçekleşmiştir.

KONU TESTİ 4. 1917 Ekim Devrimi sonrasında Sovyet Rusya’nın sa-
vaştan çekilmesiyle, daha önce Rusya’ya verilmesi
1. Siyasi birliğini kurduktan sonra ekonomisi için kendi-
kararlaştırılan Doğu Anadolu Bölgesi için paylaşım
sine hayat alanı olarak Osmanlı topraklarını seçen
planları değiştirilmiş ve bu bölgede bir Ermeni devle-
Almanya, Osmanlı Devleti ile yakın ilişkiler kurup İn-
tinin kurulmasına karar verilmiştir.
giltere’nin Hindistan yolu için büyük tehlike olan Ber-
lin – Bağdat demiryolu projesini Osmanlı Devleti’ne
Mondros Ateşkes Antlaşması’nın aşağıdaki mad-
kabul ettirmişti. delerinden hangisi, öncelikle İtilaf Devletleri’nin
bu politika değişikliğini uygulama amacına yöne-
Bu bilgilere göre,
liktir?
I. Osmanlı toprakları, İngiltere ve Almanya arasında
A) Osmanlı ordusu dağıtılacaktır.
rekabet alanıdır.
B) Boğazlar tüm devletlere açık olacaktır.
II. I. Dünya Savaşı milliyetçilik çatışmalarının etkisiy-
C) Altı doğu ilinde kargaşa çıkarsa İtilaf devletleri bu
le başlamıştır.
bölgeleri işgal edecektir.
III. Sanayileşmiş ülkeler arasında sömürge rekabeti
D) Tüm istihkâmlar, İtilaf Devletleri’nin kontrolüne bı-
vardır.
rakılacaktır.
E) Osmanlı Hükümeti, İttifak Devletleri ile tüm ilişki-
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
sini kesecektir.
2. I. Dünya Savaşı sonrasında,

5. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın,
I. Osmanlı Devleti’nden ayrılan topraklar üzerinde
I. işgallere ortam hazırlaması,
mandater yönetimlerin kurulması,
II. Osmanlı Devleti’nin hukuki varlığını tanıması,
II. Wilson İlkeleri’nin “Galipler, yenik devletlerden
III. Osmanlı Devleti’nin müttefikleriyle olan bağlantı-
toprak ve tazminat almayacaklardır.” hükmüne
sını kesmesi
uyulmaması,
III. Milletler Cemiyeti’nde mandater devletler için bir
özelliklerinden hangileri, Kuvayı Milliye’nin ku-
“Vesayet Konseyi”nin oluşturulması rulmasında etkili olmuştur?
durumlarından hangileri, sömürgecilik politikası-
nın sürdüğünü kanıtlar?
D) I ve II E) I ve III
3. Wilson İlkeleri’nin Osmanlı ile ilgili bölümünde, “Os-

manlı toprakları üzerinde Türklerin çoğunlukta olduğu
yerlerde Türk egemenliği sağlanmalı, bu topraklar
üzerindeki diğer uluslara da kendi geleceğini ser- 6. Wilson İlkeleri’nin aşağıdaki özelliklerinden han-
bestçe tayin etme hakkı tanınmalıdır.” denilmektedir.
gisi, Osmanlı yöneticilerinin Mondros Ateşkes
Antlaşması’nı imzalamalarının nedenlerinden biri
Buna göre,
olamaz?
I. Osmanlı topraklarının parçalanması konusunda
A) Barış antlaşmaları ve diplomasisinde açıklık hâ-
altyapı oluşturulmuştur.
kim olacaktır.
II. Osmanlı İmparatorluğu’nun yaşatılması amaç-
B) Osmanlı Devleti’nde Türk olmayan milletlere
lanmıştır.
özerk gelişme olanağı verilecektir.
III. Cumhuriyet yönetimlerinin yaygınlaştırılmasına
C) Ülkelerin silahsızlanmalarını sağlayacak yeterli
çalışılmıştır.
garantiler getirilecektir.
D) Ekonomik engellemeler mümkün olduğunca kal-
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
dırılacaktır.
E) Bütün devletlerin egemenlik ve toprak bütünlükle-
rini karşılıklı olarak garanti altına alacak bir Millet-
ler Cemiyeti kurulacaktır.
1. D 2. E 3. A 4. C 5. A 6. B

COĞRAFYA– ÖSS Ortak
NEMLİLİK ve YAĞIŞLAR
NEMLİLİK ÇÖZÜM
Buharlaşma sonucu havaya karışan su buharına nem de- Sıcaklık düştükçe, denizden uzaklaştıkça ve yükselti art-
nir. Havada her zaman su buharı vardır ve havada bulu- tıkça havadaki nemin miktarı azalır. Haritadaki bilgilere
nan su buharının miktarı yere ve zamana göre değişir. göre, sıcaklığı en düşük ve denize en uzak olan 5. mer-
Havada bulunan su buharı miktarını etkileyen etmenlerin kezdir. Bu merkezde mutlak nem en azdır.
başlıcaları şunlardır: Yanıt: E
• Sıcaklık: Bir yerde sıcaklık arttıkça buharlaşma artar.

Böylece havadaki su buharı miktarı da artar. Maksimum Nem: 1m3 havanın belli bir sıcaklıkta alabile-
Sıcaklığın etkisiyle havadaki su buharı miktarı, ceği en fazla su buharı miktarına maksimum nem (doyma
– ekvatordan kutuplara doğru azalır, noktası) denir. Taşıyabileceği su buharının tamamını
– yazın fazla kışın azdır, (maksimum nem) bulunduran hava, neme doymuş hava-
– gündüz fazla gece azdır. dır. Sıcaklık arttıkça hava genleşir ve hacmi büyür. Bu ne-
denle sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği maksimum
• Yükselti: Yükselti arttıkça havada bulunan su buharı su buharı miktarı artar.
miktarı azalır. Çünkü yükseldikçe sıcaklık ve havanın
yoğunluğu azalır.
ÖRNEK 2
• Denize Uzaklık: Okyanus, deniz veya göl kıyısından ka-
ra içlerine doğru gidildikçe havada bulunan su buharı
miktarı azalır.
4
Havada bulunan su buharı; mutlak nem, maksimum nem 2
ve bağıl nem olmak üzere üç şekilde ifade edilir. 5
Mutlak Nem: 1 m3 havanın içinde bulunan su buharının
gram cinsinden ağırlığına mutlak nem denir. 1
3
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı gibi,
– bir yerde sıcaklık azaldıkça,
– yerden yükseldikçe,
Yukarıdaki Türkiye haritasında, ocak ayında numara-
– kıyıdan iç kesimlere doğru gidildikçe mutlak nem aza-
landırılan yerlerden hangisinin maksimum nemliliği en
lır.
fazla, hangisinin en azdır?
En fazla En az
A) 1 3
ÖRNEK 1
B) 3 5
C) 5 4
2 D) 1 2
5 E) 4 3
4
1
ÇÖZÜM
100 3
Deniz Sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği nem miktarı artar.
Ocak ayında enlem ve özel konumun etkisiyle en yüksek
Yukarıda eşyükselti eğrileriyle gösterilmiş topografya sıcaklıklar Akdeniz Bölgesi’nde, en düşük sıcaklıklar Doğu
haritasında, numaralandırılan merkezlerden hangisin- Anadolu Bölgesi’nde görülür. Bu nedenle numaralandırı-
de, havanın mutlak nemi en azdır? lan yerlerden havanın taşıyabileceği nem miktarı 1’de en
az, 2’de en fazladır.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Yanıt: D

ÖRNEK 3 ÖRNEK 4
Sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği su buharı miktarı Bağıl nem, belli bir sıcaklıkta havada mevcut su buharı
da artar. miktarının, havanın o sıcaklıkta taşıyabileceği maksimum
su buharı miktarına oranıdır.
Aşağıdakilerden hangisi bu bilgiyle açıklanamaz?
Aşağıdaki grafik, belli bir yerde beş farklı sıcaklıkta hava-
A) Gündüz, sis yoğunluğunun geceden az olması da mevcut su buharı ile havanın taşıyabileceği maksimum
B) Kutup bölgelerinde yağışın az olması su buharı miktarını (gr/cm3) göstermektedir.
C) Sıcak çöllerde bağıl nemin düşük olması
D) Bir dağı aşarak oluşan fön rüzgârlarının kurutucu etki
Havanýn taþýyabileceði
yapması maksimum su buharý
E) Havanın bulutsuz olduğu günlerde günlük sıcaklık far- gr/cm3
Havadaki mevcut su buharý
25 23
kının fazla olması
20 19 17
(ÖSS 1996)
15 13
11 10
10 9
6 5 6
5
0
5 10 15 20 25
ÇÖZÜM Sýcaklýklar (°C)
A, B, C ve D de verilen durumlar havanın taşıyabileceği

su buharı miktarının sıcaklığa göre değişmesinin sonu- Yukarıdaki bilgilere göre, kaç °C sıcaklıkta havada ba-
cunda ortaya çıkmıştır. A, C ve D’de verilenler sıcaklığın ğıl nem en düşüktür?
fazla olmasının, B’de verilen durum sıcaklığın düşük ol-
masının nemlilik üzerindeki etkilerine örnektir. A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 25
E’de verilen durum ise sıcaklığın nemlilik üzerindeki etki- (ÖSS – 2000)
sinin sonucu değil, nemliliğin sıcaklık üzerindeki etkisinin
sonucudur.
ÇÖZÜM
Yanıt: E Havadaki su buharının havanın taşıyabileceği maksimum
su buharına oranına bağıl nemlilik denir. Grafikteki bilgiler
incelendiğinde, mevcut su buharının havanın taşıyabile-
ceği maksimum su buharına en yakın olanı 5°C sıcaklığı,
en uzak olanı ise 20°C sıcaklığıdır. Bu nedenle 20°C sı-
caklıktaki havanın bağıl nemi en düşüktür.
Yanıt: D
Bağıl Nem: Belirli bir sıcaklıktaki havada bulunan su bu-

harının, o sıcaklıkta havanın taşıyabileceği maksimum su
buharı miktarına oranına bağıl nem denir. ÖRNEK 5
Mutlak nem
Bağıl nem = x100
Maksimum nem
Samsun Ardahan
– Havanın bağıl nemini değiştiren temel faktör sıcaklıktır.
Sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği su buharı miktarı
(doyma noktası) artar. Bu da havanın bağıl neminin
azalmasına neden olur.
Konya Mardin
– Sıcaklık azaldıkça havanın taşıyabileceği maksimum su Mersin
buharı miktarı azalır. Bu durumda havanın nem açığı
azalır, bağıl nemi artar. Yani hava kütlesi doyma nokta-
sına yaklaşır.
– Neme doymuş havanın bağıl nemi %100 dür. Bu du- Haritada verilen kentlerimizin mutlak nemlilikleri aynı
rumdaki havada bulunan su buharı miktarı ile havanın olduğu düşünüldüğünde, 21 Haziran’da hangisinin
taşıyabileceği maksimum su buharı miktarı eşittir. bağıl nemliliği en düşük olur?
– Bağıl nem arttıkça buharlaşma şiddeti azalır.
A) Samsun B) Ardahan C) Mardin
D) Konya E) Mersin

ÇÖZÜM üzerinde yoğunlaşma sonucu oluşan ince buz kristalleri-
Mutlak nemlilikleri aynı kabul edilen kentlerimizin, sıcaklığı ne kırağı, cisimlerin üzerini kaplayan ince buz örtüsüne
dolayısıyla maksimum nemliliği en fazla olanında bağıl de kırç denir.
nemlilik en düşüktür. Kentlerimizin coğrafi konumları dik-
kate alındığında, 21 Haziran’da sıcaklığı en yüksek olanı
Mardin’dir. Bu nedenle Mardin’de havanın bağıl nemliliği ÖRNEK 6
en düşük olur. Havadaki mutlak nemin maksimum neme eşit olması
Yanıt: C hangi hava olayına yol açar?
A) Sıcaklığın artmasına
B) Yağışın başlamasına
C) Bulutluluk süresinin kısalmasına
Uyarı: Türkiye’de mutlak nemin en fazla olduğu yerler D) Rüzgârın şiddetlenmesine
Akdeniz kıyılarındadır. Bağıl nemin en fazla olduğu yer- E) Alçalıcı hava hareketlerine
ler ise Karadeniz kıyılarındadır. Çünkü Karadeniz kıyı-
larındaki ortalama sıcaklık Akdeniz kıyılarına göre daha
düşüktür. ÇÖZÜM
Mutlak nemi maksimum neme eşit olan bir hava, doyma
noktasına erişmiştir. Doyma noktasına ulaşmış bir hava
da yağış başlar.
Yoğunlaşma ve Yağış Yanıt: B
Havada gaz halinde bulunan su buharının sıvı ya da katı

hale geçmesine yoğunlaşma denir. Yoğunlaşma, yağışın – Yağış oluşumu için havanın soğuması gerekir. Yağış
şartı ve birinci aşamasıdır. Yoğunlaşmanın temel nedeni oluşumunda, havanın soğumasının temel nedeni hava-
de havanın soğumasıdır. nın yükselmesidir.
Havanın yükselme şekline göre farklı yağış tipleri olu-
– Havanın bağıl neminin artması ve doyma noktasına şur.
ulaşmasıyla yoğunlaşma meydana gelir. Yoğunlaşma-
nın yeryüzüne yakın yerde meydana gelmesi sonucu
sis, yükseklerde meydana gelmesi sonucu bulut oluşur.
Bulut içindeki sayısız su zerrecikleri, güneş ışınlarını geri 1. Yamaç Yağışları (Orografik yağışlar):
yansıtır. Onun için bulutların rengi beyazdır. Bulutun
yerde oluşmuş haline de sis denir.
Uyarı: Bulutların özelliklerinden biri de altlarının düz

olmasıdır. Bu durumun nedeni bulutların alt seviyesi-
nin yoğunlaşma düzeyi ile çakışmasıdır.
Dağlarla karşılaşan hava kütlelerinin yamaç boyunca yük-
selerek soğuması sonucu oluşan yağıştır. Güneydoğu As-
– Havadaki su buharının yoğunlaşma sonucu su damla- ya, Karadeniz ve Akdeniz bölgeleri gibi dağların kıyıya pa-
cıkları şeklinde düşmesiyle yağmur, kristalleşerek ralel uzandığı yerlerde daha çok görülür.
düşmesiyle kar oluşur. Bulutlardaki su damlacıklarının
dikey doğrultuda, hızla yükselmesi ve donması sonu-
cunda dolu oluşur.
2. Cephe Yağışları:
Uyarı: Bulutluluk, gökyüzünün bulutlarla kaplı olma

oranını ifade eder. 10 üzerinden değerlendirdiği bulut-
luluk, saat 07.00,14.00 ve 2.00’de yapılan gözlemlerle
günlük bulutluluk bulunur.
– Havadaki su buharı soğuk cisimlerle temas ettiğinde bu

cisimler üzerinde yoğunlaşır. Daha çok sabaha karşı Sıcaklıkları ve nemlilikleri farklı olan hava kütlelerinin kar-
meydana gelen bu yoğunlaşma farklı şekillerde oluşur. şılaşma alanlarında görülen yağışlardır. Bu yağış tipi farklı
Su buharının bitkiler veya cisimler üzerinde yoğunlaş- iklim kuşakları arasında yer alan orta kuşakta daha çok
masıyla oluşan su damlacıklarına çiy denir. Cisimler görülür.

3. Konveksiyonel Yağışlar: Yağış rejimi: Yağış rejimi, yağışın yıl içindeki dağılışıdır.
Bazı yerlerde yağış yılın her ayında görülür ve aylar ara-
sındaki yağış farkı az olur. ekvatoral kuşak, Batı Avrupa
ve Karadeniz Bölgesi gibi. Bazı yerlerde ise yılın sadece
bir mevsiminde yağmaktadır muson, savan ve Akdeniz ik-
liminde durum böyledir. Bu iklimlerde yıl içinde, bir yağışlı
bir de kurak dönem belirmiştir.
Termik alçak basınç alanlarında, ısınan havanın yüksele-

rek soğuması sonucu oluşan yağışlardır. Daha çok öğle Uyarı: Mevsimler arasında yağış farkı az olan ya da
saatlerinde ve kısa süreli sağanak şeklinde görülür. Bu kurak mevsiminin bulunmadığı yerlerde yağış rejimi,
yağış tipi Ekvatoral Bölge’de yıl boyunca, orta kuşakta sı- düzenlidir.
cak dönemlerde görülür.
Uyarı: Türkiye’de, orografik yağışlar Karadeniz Böl- Yeryüzünde Yağış Dağılışı

gesi’nde, cephe yağışları Ege ve Akdeniz bölgelerin-
de, konveksiyonel yağışlar da en çok İç Anadolu ve
Kuzeydoğu Anadolu’da görülür.
Uyarı: İç Anadolu’da ilkbahar ve yaz başlarında öğle-

den sonra görülen konveksiyonel yağışlara kırkikindi
yağışları denir. Kırkikindi yağışları en çok Ankara ve
Eskişehir çevresinde görüyor.
Yeryüzünde yağış dağılışını,
– sürekli – mevsimlik basınç ve rüzgârlar,

ÖRNEK 7 – denize göre konum
– okyanus akıntıları
gibi nedenler etkilidir.
Dünya’nın en çok yağış alan yerleri:

Yukarıda esiş yönü ve ortamı gösterilen rüzgârlardan
hangilerinin yağış getirmesi beklenir? – sürekli rüzgârların karşılaşma alanları olan ekvatoral
bölge termik alçak basınç alanı ile 60° paralelindeki
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III dinamik alçak basınç çevresi
D) I ve II E) II ve III – orta kuşak kıtalarının batı kıyıları (batı rüzgârları)
(ÖSS 1997) – Güneydoğu Asya (Musonlar Asyası)
– Akdeniz çevresi
ÇÖZÜM Dünya’nın en kurak yerleri

Yağış oluşumu için havanın yükselerek soğuması gerekir.
II ve III’te hava hareketi alçalıcı olduğundan yağış oluş- – 30° paraleller çevresi (dinamik alçak basınç alanı)
maz. – Kutuplar çevresi (termik basınç alanı)
Yanıt: A – Kıtaların iç kısımları

KONU TESTİ 5. – Sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.
– Sıcaklık arttıkça buharlaşma artar.
1.
Nem oranı (%) Sıcaklık (°C) Buna göre, aşağıdaki grafiklerden hangisi, buhar-
I 10 32 laşma ile bağıl nem arasındaki ilişkiyi göstermek-
II 53 28 tedir?
III 80 25 A) Baðýl nem B) Baðýl nem

IV 25 27
V 62 30
Yukarıda, sıcaklıkları ve nem oranları verilen mer-

kezlerden hangisinde, buharlaşma şiddeti daha
Sýcaklýk Sýcaklýk
azdır?
C) Baðýl nem D) Baðýl nem
A) I B) II C) III D) IV E) V
2.
Merkez Maksimum Mutlak Bağıl Sýcaklýk Sýcaklýk
nem (gr/m3) nem (gr/m3) nem (%)
E) Baðýl nem
I 10 10 100
II 28 18 64,2
Yukarıdaki tabloda, Akdeniz ikliminin görüldüğü iki

merkezin aynı andaki maksimum, mutlak ve bağıl
nemlilikleri verilmiştir. Sýcaklýk
Bu merkezlerin maksimum nemliliklerinin farklı

olmasının temel nedeni, aşağıdakilerden hangisi-
dir? 6. Ülkemizde, bağıl nemliliğin en fazla olduğu yerler,
A) Yerşekilleri Doğu Karadeniz’dedir.
B) Denize uzaklık
C) Bitki örtüsü Aşağıdakilerden hangisi, Doğu Karadeniz’de ba-
D) Yarımküreleri ğıl nemliliğin fazla olmasında, tek başına kanıt
E) Buharlaşma şiddetleri oluşturamaz?
A) Bulutlu gün sayısının fazla olması

B) Pamuk ve buğday tarımının yapılamaması
C) Dağınık kır yerleşmelerinin görülmesi
3. – Gündüz sis yoğunluğu geceden azdır.
D) Orman yangınlarının az olması
– Föhn rüzgârı havayı kurutur.
E) Çay ve fındık tarımının yapılması
– Bulutlar, öğleden sonra dağılır.
Yukarıdaki sonuçlar, havanın taşıyabileceği su

buharı ile aşağıdakilerden hangisi arasındaki iliş-
kiyi kanıtlamada örnek olur? 7.
Sıcaklık (°C) Nem taşıma kapasitesi (gr/m3)
A) Basınç B) Enlem C) Yükselti 0 4,8
D) Mevsim E) Sıcaklık 10 9,4
20 17,3
30 26,2
4. Havanın taşıyabileceği nem miktarına doyma miktarı
ya da maksimum nem denir. Yukarıdaki tabloda, bazı sıcaklıklar ve bu sıcaklıktaki
1m3 havanın nem taşıma kapasiteleri verilmiştir.
Aşağıdakilerden hangisi, havanın nem taşıma ka-
pasitesini değiştirir?
Buna göre, 10°C sıcaklıkta ve içerisinde 4,8 gr/m3
A) Sıcaklık nem bulunan bir hava kütlesi, kaç metre yükselir-
B) Buharlaşma miktarı se doyma noktasına ulaşır?
C) Kuraklık
D) Mutlak nem A) 1200 B) 1400 C) 1600
E) Bitki örtüsü D) 1800 E) 2000

8. Kırç, sıcaklığın donma derecesinin altında bulunan 12. Aşağıda, yağış oluşum şekilleri gösterilmiştir.
ve havaya karşı açık olan eşya üzerinde suyun don-
masıyla oluşan yoğunlaşma biçimidir. Kırç, yerin .. .
enerji kaybetmesi nedeniyle en çok havanın açık ol- . . .
. . . . . .
duğu kış gecelerinde görülür. .. . . Sýcak
hava . Soðuk
.. . . hava
. . . . .
Aşağıda verilen illerimizin iklim koşulları göz
önüne alındığında, hangisinde kırç daha çok gö- I II
rülür?
. . . . . .
A) Sivas B) Eskişehir C) İzmir . . . . . . .. . . .
. . . . .
D) Gaziantep E) Rize . . . . . .. . . . . . .
.
. .
III
9. Bu yağış oluşumlarına göre, aşağıdakilerden han-
gisi söylenemez?
DENÝZ DENÝZ
A) Havanın yükselmesi sonucunda yağış oluşur.
B) Yükselen hava soğuyarak neme doygun hale ge-
lir.
Yukarıdaki şekilde, hareket yönleri verilen hava C) Hâkim rüzgâr yönüne dönük yamaçlar daha çok
kütlelerinin neden olduğu ortak sonuç, aşağı- yağış alır.
dakilerden hangisidir? D) Aşağıya doğru alçalan hava yağış bırakır.
E) II. ve III. şekillerde yerşekillerinin yağış oluşu-
A) Bağıl nemin artması munda etkisi azdır.
B) Sıcaklığın düşmesi
C) Bulutluluk süresinin uzaması
D) Doyma noktasından uzaklaşılması
E) Havanın nem açığının azalması 13.
5 5
20 20
40 10
10. Isınan havanın yükselip soğumasıyla oluşan yağışla- 80 5 5 40 40
5
ra konveksiyonel yağış denir. 5
40
5
Ekvator 40
40 40
80
Bu yağışların oluşum yeri ya da zamanı ile ilgili 5 20
5 5
olarak, aşağıdakilerden hangisi söylenemez? 5
A) Orta kuşakta daha çok yazın oluşur.

Yukarıdaki harita, dikey hava hareketleri (konvek-
B) Birim zamanda oluşan yağış miktarı azdır.
siyonel) sonucunda oluşan şiddetli sağanak yağışla-
C) Ekvatoral iklimde yıl boyunca görülür.
D) Genelde öğleden sonra oluşur. rın dağılışını göstermektedir.
E) En çok kıtaların iç kesimlerinde görülür.
Bu haritadan, sağanak yağışlarla ilgili olarak,
aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
11. Sürekli rüzgârlar, kıta kenarlarına bol yağış getirir.
A) Kutuplarda daha az görülür.
B) Isınmanın çok olduğu yerlerde daha fazla görülür.
II C) Karalardan denizlere geçildikce azalır.
III D) En çok görüldüğü yerlerin başında Afrika Kıtası
IV gelir.
E) Aynı enlem üzerinde aynı sayıda görülür.
Ekvator
I
V 14. Yağışın mevsimlere göre dağılımına yağış rejimi de-
nir.
Buna göre, haritada numaralandırılan alanların
hangisinin yağış oluşumunda, sürekli rüzgârlar Aşağıdakilerden hangisi üzerinde, yağış rejiminin
etkili olmuştur? etkisi en azdır?
A) Yalnız I B) Yalnız lV C) I ve II A) Yağış miktarı B) Bitki örtüsü

D) I ve IV E) II ve III C) Ürün çeşidi D) Tarımsal verim
E) Akarsu rejimi
1.C 2.D 3.E 4.A 5.E 6.C 7.E 8.A 9.D 10.B 11.C 12.D 13.E 14.A

FELSEFE – ÖSS Ortak
BİLİM FELSEFESİ - 2
Bilimsel Yöntem Gözlem

Belirli bir konunun belli bir plana göre incelenmesidir. Bu
Bilimsel bilgi, doğruluğu güvenilir yollardan elde edilmiş gözlemler sonunda, incelenen olayın nedeni hakkında ilk
bilgidir. Dolayısıyla bilimde önemli olan, o bilgiye ulaşma- geçici çözüm denemesi yapılır.
da izlenen yol, yani yöntemdir.
Tüm bilimler, insan aklının işleyiş biçimi olan üç yolu kul- Varsayım
lanırlar. Henüz doğruluğu kontrol edilmemiş, geçici çözüm dene-
mesidir. Bilim adamı, bu aşamadayken varsayımına kuş-
kuyla yaklaşır ve onun doğru olup olmadığını kontrol et-
1- Tümdengelim mek ister. Varsayım için hipotez, önkabul ve sayıltı söz-
Tümdengelim, bir bütün için doğru olan parçaları için de cükleri de kullanılmaktadır.
doğrudur, ilkesine dayalı, genelden özele doğru giden akıl
yürütme biçimidir. Bu akıl yürütme yolu, özellikle konusu Deney
doğada bulunmayan matematik ve mantık gibi ideal bilim- Varsayımın doğru olup olmadığının kontrol edilmesidir. Bu
lerde kullanılır. Tümdengelimle elde edilen bir bilgi, kesin kontrol, varsayımın doğrudan olgulara uygulanmasıyla
bir doğruluk değerine sahiptir. Çünkü bütün, parçalarını gerçekleşir. Olguyla uyum sağlayan varsayım doğrulanır,
kendisine zorunlu olarak bağlar. yasa ya da kurama dönüşür.
Olguyla uyum sağlamayan varsayımlar ise terk edilir ya
da birtakım değişiklikler yapılarak tekrar sınanır.
2- Tümevarım
Bu akıl yürütme biçiminde ise, tek tek örneklerden yola Açıklama
çıkarak genellemelere ulaşılmaya çalışılır. Bu akıl yürütme İncelenen olayın oluş nedenini ortaya koymaktır.
yolu, konusu doğada bulunan, örnek üzerinde çalışma
olanağı olan pozitif bilimlerde kullanılır. Bu yolla elde edi-
len bilgiler, kesin olmayıp yüksek olasılıklı bir doğruluk Bilimsel Yasa ve Kuram
değerine sahiptir. Çünkü evrende sonsuz sayıda ve çeşit- Bilimsel yasa, doğanın işleyişine ilişkin özellikleri içeren
lilikte örnek vardır, bunların tümünü tek tek kontrol etmek açıklamalardır. Bilimsel kuram, doğruluğu deneyle kanıt-
olanaksızdır ve bütünün tüm parçaları, bütünün tüm özel- lanmış olguların yanında deneylenmemiş olguları da içe-
liklerini taşımayabilir. Örneğin, insanlar uzun bir zaman ren, yanlışlanma olasılığı hep var olan geniş kapsamlı
kuğuların beyaz olduğunu gözlemişler, buradan “Tüm ku- açıklamalardır.
ğular beyazdır.” genellemesine ulaşmışlardır. Ancak
Avustralya’da siyah kuğularla karşılaşılınca bu genelle- Kuramın özellikleri şunlardır:
menin yanlış olduğu ortaya çıkmıştır. Popper, bu gerekçe- – Geneldir, aynı türden birçok olayı kapsar.
lerle doğrulama kuramına karşı çıkarak yanlışlama kura- – Belli bir alana ilişkin genel açıklamadır.
mını ortaya atmıştır. Ona göre, bir kuramın doğruluğu,
onu yanlışlayan bir gözlemin yapılmasına kadar geçerlidir. – İlgili olduğu olguları açıkladığı gibi, gelecekte olacaklar
hakkında da öndeyide bulunma olanağı sağlar.
3- Analoji – Kesinlik taşımaz. Olguları açıklamada yetersiz kalan

Bilinen benzerliklerden yararlanarak bilinmeyenlerin bu- bir kuram, yerini yeni bir kurama bırakmak zorunda ka-
lunmasını amaçlayan, zihnin iki özel durum arasında bağ- lır.
lantı kurmasına dayalı akıl yürütmedir. – Kuram, varsayımla karşılaştırıldığında, daha kapsamlı
Bu yolla elde edilen bilgiler, bilimsel olmayıp yalnızca var- ve köklü açıklamalar getirir. Doğrulanabilir ve test edi-
sayımsaldır. lebilir niteliktedir.
Bilimsel Araştırma Aşamaları Bilimin Değeri

Bilimsel Bilginin Diğer Bilgi Türleriyle Tamamlanma
Bilimsel bilgiler, sistemli araştırmalara dayanır.
Gerekliliği
Bu araştırma aşamaları şunlardır:
Bilim, insanlığı bugünkü uygarlık düzeyine taşımış olan
değerli bir insan eseridir. Ancak bilim, diğer insan uğraşla-
Betimleme rı olan felsefe ve sanata ilişkin bilgilerle tamamlanmazsa,
Bir olayın oluş koşulları içinde incelenmesidir. Veri topla- yalnızca bilimsel ve teknik bilgiye dayalı olarak yaşanırsa
ma aşamasıdır. insan kendine yabancılaşabilir.

Bilimsel Bilgiyle Yaşam İç İçeliği 2. Kuram, inceleme konusu olan olgu kümesini açıkla-
maya, bazı olgu ya da olgusal ilişkileri öngörmeye
Yeniçağda ortaya çıkan yeni bilim anlayışıyla bilim, doğa- yönelik, birden fazla üst düzey genelleme içeren bir
ya egemen olmak, doğal çevreyi denetleyip doğa karşı- dizgedir. Örneğin, Newton’un klasik mekaniği, Dar-
sında güçlü olmak amacıyla teknolojiyi üretmiştir. Tekno- win’in evrim kuramı kapsamlı dizgelerdir.
loji ürünü olan araç gereçler yaşamımızı kolaylaştırmakta,
bize daha güvenli ve sağlıklı yaşama olanakları sunmak- Buna göre, aşağıdakilerden hangisi kurama ilişkin
tadır. Ancak teknoloji kullanılış amacına göre, insan için bir özellik değildir?
riskli durumlar da oluşturabilmektedir. Örneğin, bilim ve
teknolojinin insana sağladığı olanaklardan biri de iletişim- A) Düzenli ve sistemli olması
dir. Radyo, TV, internet, aracılığıyla insanlar arasında me-
safeler ortadan kalkmakta, kültürel etkileşim yaşanmakta- B) Olgusal kanıtlamaya dayalı olması
dır. Ancak aynı iletişim araçları, insanın çevresindeki in- C) Elde ettiği bilgileri genellemesi
sanlarla olan yüz yüze ilişkilerini azaltabilmektedir. Özetle D) Matematiksel ifadelerle dile getirilmesi
bilim, insan yaşamında olumlu ve olumsuz etkileriyle
E) Olgulara dayalı olması
önemli bir yer tutmaktadır.
ÇÖZÜM
Parçada belirtildiği gibi kuram, olgu kümesini açıklamaya

yönelik üst düzeyde genellemeler içeren bir sistemdir. Do-
ÇÖZÜMLÜ TEST layısıyla kuram, olgulara dayalıdır; yani deney ve gözlemle
test edilmiştir; ancak deneylenmiş olgular yanında henüz
deneylenmemiş olguları da kapsayan geniş açıklamadır. Bu
1. Bilimde doğruyu aramanın ve bulmanın yalnızca iki
nedenle kuram, matematiksel bir dille ifade edilmez. Mate-
yolu vardır:
matiksel dil kullanılması, kurama göre daha dar kapsamlı
I. Doğruluğu apaçık sayılan en genel önermelerden olan, iki olgu arasındaki neden sonuç ilişkisini açıklayan bi-
yola çıkarak alt düzeyde genellemelere varmak limsel yasaya özgü bir özelliktir.
II. Tikel olguların gözleminden elde edilen duyu veri-
lerinden yola çıkarak düzenli adımlarla üst düzeyde Yanıt: D
genellemelere ulaşmak
3. Hipotez (varsayım) genellikle tek bir önermede dile
Bu açıklamaya göre, bilimin doğruyu arama ve bul- getirilir, açıkladığı olgu alanı da sınırlıdır. Kuram ise,
mada izlediği yollar aşağıdakilerden hangisinde kimi yasa, ilke ve açıklayıcı genellemeleri içeren
verilmiştir? karmaşık bir dizgedir, açıkladığı olgu alanı geniş ve
çeşitlidir. Hipotez, yeterince deneyle doğrulandığın-
A) Betimleme - yorumlama da, kapsamına göre yasa ya da kuram niteliği kaza-
B) Tümdengelim - tümevarım nır.
C) Analoji - kanıtlama
Bu açıklamadan aşağıdaki genellemelerin hangisi-
D) Varsayım oluşturma - temellendirme
ne ulaşılamaz?
E) Sentez - analiz
A) Her kuram başlangıçta bir hipotezdir.
B) Kanıtlarla desteklenmiş, kapsamlı her hipotez bir
ÇÖZÜM kuram adayıdır.
C) Her hipotez, olgular yoluyla doğrulanır ve kesinle-
I. Bilimde doğruyu aramada, doğruluğu apaçık sayılan en
şir.
genel önermelerden alt düzeyde genellemelere doğru akıl
yürütme yolunu izlemek, tümdengelim yöntemini kullan- D) Her hipotez, olgulara dayalıdır.
maktır. Tümdengelim, bütünden parçaya doğru giden bir yol E) Her kuram açıklayıcı bilgiler içerir.
izlemektir. Aklın, “Bir bütün için doğru olan, o bütünün par-
çaları için de doğrudur.” ilkesi doğrultusunda düşünmesidir.
Bu yol, daha çok matematik ve mantık gibi konusu düşün- ÇÖZÜM
sel varlık alanı ideal (rasyonel) bilimler tarafından kullanılır.
II. Tikel olguların gözleminden elde edilen duyu verilerinden Parçada, hipotezin sınırlı bir olgu alanıyla ilgili olduğu, de-
yola çıkarak düzenli adımlarla üst düzeyde genellemelere neyle yeterince doğrulandığında kuram ya da yasaya dö-
ulaşma yolunu izlemek ise, tümevarım yöntemini kullan- nüştüğü açıklamasına yer verilmiştir. Deneyle doğruluğu
maktır. Tümevarım, parçadan bütüne doğru giden bir yol kanıtlanamayan hipotezler ise ya terk edilir ya da değiştirile-
izlemektir. Aklın, “Bir bütünün parçaları için doğru olan, o rek yeniden deneylerle doğruluğu sınanır. Dolayısıyla bilim-
bütünün kendisi için de doğrudur.” ilkesi doğrultusunda dü- sel yasa ve kuramlar için temel oluşturan hipotezlerin hep-
şünmesidir. Bu yol, daha çok konusu reel varlık alanı olan sinin bir yasa ya da kuram haline gelmesi söz konusu de-
pozitif bilimler tarafından kullanılır. ğildir.
Yanıt: B Yanıt: C

KONU TESTİ 4. Bilimsel yöntemi farkında olmadan, adını koymadan,
günlük yaşamda da kullanmaktayız. Bilimsel yöntem,
güvenilir bilgi edinmeyi sağlamanın en işe yarayan
1. Bilimlerin gelişmesi, insana yalnızca güvenilir bilgiler yoludur. Örneğin, gece evinizde otururken birdenbire
kazandırmakla kalmamış, bilgi edinmenin yol ve yön- yandaki odadan bir tıkırtı duydunuz (olay) ve aklınıza
temlerini de öğretmiştir. Bu yol ve yöntemler, bilimle- hemen eve hırsız girmiş olabileceği düşüncesi geldi
rin ilerleme hızını da artırmıştır. Önceleri deneme ya- (hipotez). Kalkıp yandaki odaya gittiniz ve penceresi-
nılma yöntemini kullanan bilim adamları, farklı yön- nin açık kaldığını, rüzgâr pencereyi hareket ettirdiği
tem ve tekniklerin bulunmasıyla zaman ve emek isra- için bu sesin çıktığını anladınız (gözlem). Böylece
fından kurtulmuş, daha az çabayla daha çok iş yapar eve hırsız girmiş olabileceği yönündeki hipoteziniz
duruma gelmişlerdir. 17. yüzyılın başlarında Descar- yanlışlanmış oldu. Ama hırsızla karşılaşsaydınız, o
tes’ın matematiğe, Bacon’ın doğa bilimlerine özgü zaman hipoteziniz doğrulanmış olurdu. Bu olay, bi-
önermelerini kapsayan yapıtları, bu tarihten sonraki limsel yöntemin günlük yaşamda nasıl çalıştığına iliş-
çalışmaların itici gücü olmuştur. kin basit bir örnektir.
Bu parçada, bilimsel yöntemin hangi işlevi vurgu- Bu örnekten hareketle aşağıdakilerin hangisinin
lanmıştır? hipotezin tanımı olduğu söylenebilir?
A) Bilim adamlarının nesnel bir tutum içinde olmasını A) Bilimsel araştırmayı başlatan gözlemdir.
sağlamak
B) Doğruluğu kanıtlanmamış geçici tezdir.
B) Evrensel nitelikteki konuların araştırılmasını sağ-
lamak C) Parçadan bütüne doğru giden akıl yürütmedir.
C) Bilimsel etkinlikteki enerji kaybını önlemek D) Benzerlikler arasında bağ kurmadır.
D) Bilim, sözde bilim ayrımını yapmak E) Doğruluğu gözlemle kanıtlanmış tezdir.
E) Bilimsel bulguların yaşama uygulanmasını sağla-
mak
5. 17. yüzyılda İngiliz hekim W. Harvey, Galen’in kan
dağılım kuramı üzerinde çalıştı. Galen’e göre karaci-
ğerde yapılan kan, damarlar aracılığıyla vücuda da-
ğılıyor ve kayboluyordu. Kalbin hiç durmadan attığını
gören W. Harvey, kalbin dakikada kaç kere attığını,
bir atımda ne kadar kan pompaladığını atlar üzerinde
2. “Bilimsel araştırmanın sonuçlandığı aşama, felsefi yaptığı çalışmalarla ortaya koydu. Böylece kanın da-
ğılmadığını, kapalı bir sistem içinde dolaştığını kanıt-
sorgulamanın başladığı noktadır.”
layarak Galen’in kuramını çürüttü.
Bu cümlede belirtilen nokta, aşağıdakilerin hangi-
Buna göre, W. Harvey’i Galen’in kuramını çürütme-
sidir?
ye götüren bilimsel araştırmasının, başlangıç aşa-
ması aşağıdakilerden hangisidir?
A) Varsayım B) Deney C) Betimleme
D) Kuram E) Gözlem A) Açıklama B) Olgusal kanıtlama
C) Çözümleme D) Varsayım oluşturma
E) Gözlem
6. Bilim, sınırlı sayıdaki gözlemden hareket ederek ge-

3. Bilimsel yöntem, bilim adamlarının ortaklaşa kullan- nellemelere ulaşır. Tıpkı günlük yaşamda, çevremiz-
dıkları, olguları betimleme ve açıklama yollarını kap- deki çocukların yaramazlığına bakarak tüm çocukla-
sayan bir süreçtir. Bilimlerin amaçlarına göre, bazı rın yaramaz olduğu biçiminde genellemeye gitmek
küçük farklılıklar olsa bile yöntemsel olarak aynı te- gibi. Bilim tarihine bakıldığında, Kepler’in Güneş sis-
mel ilkeye sahiptirler. temine, Boyle’un gazlara ilişkin geliştirdikleri yasala-
ra, gözlem temelindeki bu yöntemle ulaştıkları görü-
Bu parçadan hareketle bilimsel yöntemle ilgili ola- lür.
rak aşağıdakilerin hangisi söylenebilir?
Bu parçada açıklanan bilimsel genellemelere
A) Bilimsel yöntemin temel ilkeleri, tüm bilimlere uy- ulaşma yolu, aşağıdakilerin hangisidir?
gundur.
B) Farklı bilimlerde farklı yöntemler kullanılır. A) Mantıksal yargıların olgusal karşılıklarını bulmak
C) Bilimsel yöntem, bilim adamlarının öznel koşulları- B) Gözlem ve deneyle elde edilen bilgileri analiz et-
na göre belirlenir. mek
D) Bilimsel yöntemleri üretmek, felsefenin ve mantığın C) Betimlemelerle tümel sonuçlara ulaşmak
görevidir. D) Olguların oluş nedenlerini kavramak
E) Bilimsel yöntem, bilimlerin amaçlarını değiştirebilir. E) Benzer olayları birbirleriyle karşılaştırmak

7. Kuram (teori), henüz tüm deney ve araştırmaların 10. Popper, bilimsel araştırmalarda önce gözlem yapıp
yapılmadığı veya yapılamayacağı, hiçbir yanlış örne- sonra bu gözlemlere dayalı genellemelere ulaşılması
ğin de bulunmadığı durumlarda ulaşılmış sonuçtur. yöntemine karşı çıkar. Popper’a göre, bilimsel kuram-
Görecelik, kuantum, psikanaliz kuramlarında olduğu ların hiçbiri kesin olarak belgelenemez. Bilim adamı,
gibi. bir grup veriyi gözlemleyip kuramlar geliştirmek yeri-
Yasa (kanun), incelenen olguya ilişkin tüm deneylerin ne, mevcut kuramları sınama amacı güder. Çünkü
yapıldığı ve çalışmalar sonunda kesin sonuçların Popper’a göre, bilimsel araştırma her zaman belli bir
alındığı bilgidir. Yerçekimi yasası gibi. alana odaklanmış, zihinde belli beklentiler ve hedef-
lerle gerçekleştirilmiştir. Eğer hep doğru sonuçlar or-
Buna göre, yasanın kuramdan farkı aşağıdakiler- taya koyacağı beklenen bir kuram, sınamalar sonu-
den hangisidir? cunda bu beklentilere uygun bir sonuç vermezse,
Popper’a göre bilimselliği kesinleşmiş olur.
A) Yaşanan olaylara ilişkin açıklamalar getirmesi
B) Olgular dünyasında doğruluğunun kanıtlanmış ol- Popper’a göre, bir bilginin bilimselliğinin kanıtı
ması aşağıdakilerden hangisidir?
C) Deneysel yöntemlerle elde edilmesi A) Deney ve gözlem sonucunda yanlışlanabilmesi
D) Aksi kanıtlanıncaya kadar geçerli olması B) Tümevarımla elde edilmiş olması
E) Niceliksel bir dille ifade edilmesi C) Olgusal verilere dayanması
D) Aklın sınırları içinde elde edilmesi
8. İnsanlık, bilimin bir yandan çoğaldığı, diğer yandan E) Önceki bilgilerle tutarlılık göstermesi
da parçalandığı bir dönemden geçiyor. İnsanoğlu bü-
tünsel bakış açılarından, doğayı kuşbakışı kavrama 11. İnsanın kişiliğinin gelişmesinde bilimin rolü yadsına-
çabasından uzaklaşıp bilimsel devrim düşüncesi bi- maz. Bilim, insana nesnel davranabilmeyi öğrettiği
çimlerine yeniden kapılma eğilimi gösteriyor. İnsanlı- gibi, onun, bilimsel çalışma sürecinde kolektif araş-
ğın binlerce yıldır taş üstüne taş koyarak ulaşabildiği tırmalara, tartışmalara katılarak sosyalleşmesine ve
düşünsel düzey, dağılma tehlikesi yaşıyor. Ama bu kendini ifade etmesine de katkıda bulunur. Bilimsel
durum yeniden ve daha üst bir düzlemde yeni bir bü- bakış açısı, insana kendi görüşlerini savunabilme ye-
tünsel bakış açısı gereksinmesini ve olasılığını da tisi kazandırdığı gibi, yeniliklere uyum sağlamasını
gündeme getiriyor. Yakın bir gelecekte bilim, daha da kolaylaştırır.
gerilere düşebileceği gibi yeni bir bilimsel devrimin
doğuşunu da sağlayabilir. Bu parçaya dayanılarak aşağıdakilerin hangisine
ulaşılabilir?
Bu durum, bilim felsefesinde aşağıdakilerin hangi-
sinin yaşandığının göstergesidir? A) Bilim, insanın sosyal yaşamıyla ilgili olmadığı gibi
kişisel gelişimine de katkı sağlamaz.
A) Bilimsel kuramların (paradigmaların) açıklama gü- B) Bilim, insana birtakım etik değerlere sahip çıkması,
cünü yitirdiği için iflas ettiğinin topluma uyum sağlaması ve kendini geliştirebilme-
B) Bilimsel kuramların yasalaştığının si açısından katkı sağlar.
C) Bilimde yeterli bir ilerlemenin sağlanamamış oldu- C) Bilim, toplumdaki sınıfsal farklılıkları güçlendirir,
ğunun yaşamı kolaylaştırır.
D) Bilimsel kuramların öndeyide bulunma gücünü yi- D) Bilim, önyargılara ulaşmamızı sağlayarak değişme
tirdiğinin olasılığımızı en aza indirger.
E) Bilimin yöntem ve tekniklerinde yapılan seçimlerin E) Bilimsel çalışmalar sayesinde insan, bireyselliğinin,
insanları bilimdışı bilgilere yönlendirdiğinin öznel tutumun değerini anlar.
9. Bilim tarihinde Rönesans’a kadar olan dönem, somut 12. Genel olarak pozitif bilimler, olguların gözlemiyle ge-
düşünceden soyut düşünceye geçişin tarihidir. So- nellemelere ulaşan, ortaya yeni bilgiler koyan yaratıcı
mut olan doğrudan, dolaysız gerçeklerle ilgilidir. So- disiplinlerdir. İdeal bilimler ise, tümdengelime dayalı
yut olan ise, bir anlam ya da fikir olarak gerçeklikten olan bilgiler üretir.
getirilendir. Somut, gerçekliğin kendisi, soyut ise an-
lamıdır. İnsan zihninin bir ürünü olan soyutlama, için- Buna göre, pozitif bilimleri ideal bilimlerden farklı
de yaşanan gerçekliğin üst düzeyde yorumlarını ya- kılan yan aşağıdakilerden hangisidir?
pabilmektir.
A) Kullandıkları dil
Bu açıklamaya göre, bilimde soyutlama bilimsel
yöntemin hangi evresinde gerçekleşir? B) Ele aldıkları konu
C) Konularını inceleme yolları
A) Betimleme B) Gözlem C) Deney D) Sonuçlarının geçerlilik düzeyi
D) Açıklama E) Yordama E) Öngörüde bulunma güçleri
1.C 2.D 3.A 4.B 5.E 6.C 7.B 8.A 9.D 10.A 11.B 12.C

MATEMATİK – ÖSS SAY/EA
LOGARİTMA
ÜSTEL FONKSİYON ÖRNEK 1
+ 2x – 1 = 3 ise,
Tanım: a ∈ R + − {1} olmak üzere, f : R → R , f(x) = a
x
biçimindeki fonksiyonlara üstel fonksiyon denir. x in eşiti nedir?
a > 1 ise, f(x) = ax fonksiyonunun grafiği aşağıdaki gibidir.

ÇÖZÜM
y x −1
f 2 = 3 ise, x − 1 = log 3 , x = 1 + log 3 tür.
2 2
x
O ÖRNEK 2
b d
a = c ise,
d nin, a, b ve c türünden eşiti nedir?

1. f fonksiyonu bire birdir.
2. R → R+ ya, f fonksiyonu örtendir.
3. f fonksiyonu artandır. ÇÖZÜM
0 < a < 1 ise, f(x) = ax fonksiyonunun grafiği aşağıdaki gi- b

a =c
d b
ise, d = log a dir.
bidir. c
y
f
ÖRNEK 3
x log (x + 1) = 2 ise,
O
3
x kaçtır?
ÇÖZÜM
1. f fonksiyonu bire birdir.
2. R → R+ ya, f fonksiyonu örtendir. log (x + 1) = 2 ise, x + 1 = 3
2
, x = 8 dir.
3. f fonksiyonu azalandır. 3
LOGARİTMA FONKSİYONU ÖRNEK 4
3
log = −1 denklemini sağlayan x değeri kaçtır?
Tanım: Üstel fonksiyonun ters fonksiyonuna logaritma x x+4
fonksiyonu denir.
a ∈ R + − {1} olmak üzere, y = f(x) = a ise,

x ÇÖZÜM
3 3 1 3
x = log y olup, f −1 : R + → R , f −1(x) = log x tir. log = −1 ise, x −1 = , = , x = 2 dir.
a a x x+4 x+4 x x+4

ÖRNEK 5 ÇÖZÜM
n
a = 2 ve log 16
16 2
= n ise, x −1 f(x) x −1
a f(x) = 2log ise, = log ,
5 x +1 2 5 x +1
f(x) y y
a kaçtır? 2 x −1
5 = , 5 2 ⋅ x + 5 2 = x − 1,
x +1
y
⎛ y ⎞ y
ÇÖZÜM ⎜ ⎟ 52 + 1
x ⎝ 5 2 − 1⎠ = −1 − 5 2 , x= y
olup,
2
1− 5 2
log 16
16
=n
2
ise, a
n2 16
= 16 , ( 2n )n = (2
4 )16 , x
a
n3 64 4 −1 52 + 1
2 =2 ten, n = 4 ve a = 2 = 16 dır. f (x) = dir.
x
1− 5 2
ÖRNEK 6
ÖRNEK 9
log
5 (log2 (log3 (x − 1))) = 0 ise,
3
x kaçtır? y = f(x) = 2.10 x fonksiyonu veriliyor.
f–1(x) fonksiyonunu bulalım.
ÇÖZÜM
log
5 (log2 (log3 ( x − 1))) = 0 , log
2 (log3 ( x − 1)) = 50 = 1 ÇÖZÜM
1 2
log ( x − 1) = 2 = 2 , x − 1 = 3 den, x = 10 dur. y
3
3 y
3
3
y = 2.10 x ise, = 10 x , = log ,
2 x 10 2
3 −1 3
x= olup, f (x) = dir.
y x
log log
10 2 10 2
ÖRNEK 7
f(x) = log
3
(16 − x 2 ) fonksiyonunun tanım aralığını bu-
lalım. ÖRNEK 10
f(x) = log x fonksiyonunun grafiğini çizelim.

2
ÇÖZÜM
f(x) = log b fonksiyonunda, b ∈ R + , a ∈ R + − {1} dir. ÇÖZÜM

a
y
16 − x 2 > 0 dan, x ∈ ( −4,4 ) tür. 1 ⎛ 1⎞
x= ise, f ⎜ ⎟ = −1
2 ⎝2⎠
f
x = 1 ise, f(1) = 0 1
1
2
x = 2 ise, f(2) = 1 olup, O 1 2
x
ÖRNEK 8
grafik yandaki gibidir. –1
x −1
y = f(x) = 2log fonksiyonu veriliyor.
5 x +1
1. Fonksiyonun tanım kümesi R+ dır.
–1 2. a = 2 > 1 olduğundan, fonksiyon artandır.
f (x) fonksiyonunu bulalım.
3. Fonksiyon bire birdir.

ÖRNEK 11 ÖRNEK 13
–1
y f
f(x) = log x fonksiyonunun grafiğini çizelim.
1
3
B f
C
ÇÖZÜM x
y O 1 A
2
1 3
x Şekilde , f(x) = log ax ve f −1(x) fonksiyonlarının grafikle-
4
O 1
3 ri verilmiştir.
–1 f
Buna göre, A noktasının apsisi kaçtır?

1 ⎛ 1⎞
x= ise, f ⎜ ⎟ = 1
3 ⎝3⎠
x = 1 ise, f(1) = 0
x = 3 ise, f(3) = −1 olup, ÇÖZÜM
grafik yukarıdaki gibidir.

f(x) = log ax fonksiyonunda,
4
1. Fonksiyonun tanım kümesi R+ dır. 1 ⎛ 1⎞ a
1 x = için, f ⎜ ⎟ = 0 olduğundan, 0 = log den, a = 2 dir.
2. a = ∈ (0,1) olduğundan, fonksiyon azalandır. 2 ⎝2⎠ 42
3
4x ⎛ 1⎞
3. Fonksiyon bire birdir. f(x) = log 2x , f −1(x) = olur. f −1 ⎜ ⎟ = 1 dir.
4 2 ⎝2⎠
AB = 1 olup, 1 = log 2x , 2x = 4 ten, x = 2 dir.
4
ÖRNEK 12
f
1
LOGARİTMANIN ÖZELLİKLERİ
x
–1 O 1
1. log 1 = 0 , log a = 1
a a
n
Grafik, f(x) = log (bx + c) fonksiyonuna aittir. 2. log x = nlog x
a a
a
3. log (xy) = log x + log y
Buna göre, f(15) kaçtır? a a a
x
log = log x − log y
a y a a
ÇÖZÜM
log x
4. a a
=x
n
x = 0 iken, f(0) = 0 olduğundan, 5. log x = log x
a an
0 = log c , c = 1 olur.
a
log x log a
x = −1 iken, b( −1) + c = 0 dan, b = 1 olur. 6. a b
=x b
x = 1 iken, f(1) = 1 olduğundan, log b

7. log b = c (Taban değiştirme kuralı)
1 = log 2 den, a = 2 dir. a
a log a
c
f(x) = log (x + 1) olup, f(15) = log 16 = 4 tür.
2 2

ÖRNEK 14 ÇÖZÜM
x −1 A(–1, 0) noktası eğri üzerinde olduğundan,

f(x) = 2 − log fonksiyonunun tanım aralığında 0 = log (b − 2) den, b = 3 tür.
2 3 a
kaç farklı x tamsayı değeri vardır? B(2, 1) noktası eğri üzerinde olduğundan,
1 = log (4 + b) , a = 4 + 3 = 7 dir.
a
ÇÖZÜM f(x) = log (2x + 3) olur.

7
C(k, 2) noktası eğri üzerinde olduğundan,

x −1 x −1
2 − log ≥0 , log ≤ 2 olmalıdır. 2 = log (2k + 3) ten, k = 23 tür.
2 3 2 3 7
x −1 1 x −1
−2 ≤ log ≤2 , ≤ ≤ 4 ten,
2 3 4 3 ÖRNEK 17
7
≤ x ≤ 13 olup, bu aralıkta 12 farklı x tamsayı değeri
4 y
vardır.
f
2
x
ÖRNEK 15 O 1 10
a > 1 olmak üzere,
x
y = –x + 4 doğrusu ile f(x) = log fonksiyonunun eğ- Grafik, f( x) = log (x + b) fonksiyonuna aittir.
3 a a
risinin kesim noktasının apsisi aşağıdakilerden hangisi

olabilir? Buna göre, f(4) + f–1(3) kaçtır?
5 7
A) 2 B) C) 3 D) E) 4 ÇÖZÜM
2 2
f fonksiyonu, x ≤ 1 için tanımsız olduğundan,
ÇÖZÜM 1 + b = 0 , b = –1 dir.
y f(10) = 2 olduğundan,
2 = log (10 − 1) , a = 3 olur.
a
4 f(x) = log (x − 1) , f −1(x) = 3 x + 1 olup,
3
f
f(4) + f − (3) = log 3 + 3 + 1 = 29 dur.
1 3
3
x
O 3 4
d
ÖRNEK 18
x
f(x) = log = 0 dan, x = 3 olur. a
a3 log = 2 ve log b = 2 olduğuna göre,
3 b a
f fonksiyonunun eğrisi yatay ekseni (3, 0) noktasında ke-
seceğinden, doğru ile eğrinin kesim noktasının apsisi (3, 4)
aralığındadır. a + b toplamı kaçtır?
Yanıt: D
ÇÖZÜM
a a
log = 2 ise, = 9 , a = 9b dir.
3 b b
ÖRNEK 16
log b = 2 ise, b = a2 dir.
a
f(x) = log (2x + b) fonksiyonunun eğrisi; 2 1 1
a a = 9a den, a = ve b = olup,
A(–1, 0) , B(2, 1), C(k, 2) noktalarından geçtiğine göre, 9 81
10
a+b = dir.
k kaçtır? 81

ÖRNEK 19 ÇÖZÜM
3 2
x2 . 3 y 360 = 2 .3 .5 olduğundan,
log ifadesini; x, y ve z nin logaritmaları tü-
log ( 2 .3 .5 ) = ( 3 log 2 + 2log3 + log5 )
3 z 1 1
3 2
log 3 360 =
ründen ifade edelim. 3 3
1
= (3a + 2b + c) dir.
3
ÇÖZÜM
x 2. 3 y 2 3
log = log x + log y − log z
3 z 3 3 3
1 1 ÖRNEK 23
= 2log x + log y − log z olur.
3 3 3 2 3
log 3 = a ve log 5 = b olduğuna göre,
2 3
log 54 ifadesinin a ve b türünden eşiti nedir?

45
ÖRNEK 20
log 9.log 8.log 5 ifadesinin değeri kaçtır?

2 25 27
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
1
log 3 = a ise, log 2 = dır.
log9 log8 log5 2 3 a
log 9.log 8.log 5 = ⋅ ⋅
2 25 27 log 2 log 25 log 27 log 54 log ( 33.2 ) 3 log 3 + log 2
log 54 = 3 = 3 = 3 3
2 log3 3 log 2 log5 45 log 45 2 2log 3 + log 5
= ⋅ ⋅ = 1 dir. 3 log (3 .5)
3 3 3
log 2 2 log5 3 log3
1
3+
a 3a + 1
= = dır.
2 + b ab + 2a
ÖRNEK 21
1 1 1
= + olduğuna göre,
log 36 log 6 log 36
a 2 3
ÖRNEK 24
a kaçtır?
log 3 = a ise,
2
ÇÖZÜM
log 6 ifadesinin a türünden eşiti nedir?
18
1 1 1
= +
log 36 log 6 log 36
a 2 3 ÇÖZÜM
log a = log 2 + log 3
36 6 36
log a = log 4 + log 3
36 36 36 log 6 log (2.3) log 2 + log 3
log 6= 2 = 2 = 2 2
log a = log (4.3) ten, a = 12 dir.
36 36 18 log 18 log (9.2) 2log 3 + log 2
2 2 2 2
1+ a
= dır.
1 + 2a
ÖRNEK 22
log2 = a , log3 = b ve log5 = c ise,

ÖRNEK 25
log 3 360 ın a, b, c türünden eşiti nedir? log 4 log 25

25 5
+7 49
ifadesinin değeri kaçtır?

ÇÖZÜM ON TABANINDA LOGARİTMA FONKSİYONU
2
log 4 log 25 2 log 4 log 5
25 5
+7 49
=5 5
+7 72 Tanım: Tabanı 10 olan logaritma fonksiyonuna on tabanlı
=5
log 16
5
+7
log 5
7
= 16 + 5 = 21 dir. a ( log x
a
= x idi. ) logaritma fonksiyonu veya bayağı logaritma fonksiyonu
denir.
+
f : R → R , f(x) = log x = log x biçiminde gösterilir.
10
ÖRNEK 26
log x log 2 DOĞAL LOGARİTMA FONKSİYONU

2 3 +x 3
= 8 denklemini sağlayan x değeri kaç-
tır?
Tanım: Tabanı e olan (e = 2,7182…) logaritma fonksiyo-
nuna doğal logaritma fonksiyonu denir.
ÇÖZÜM
+
f : R → R , f(x) = log x = ln x biçiminde gösterilir.
log c log a log x log 2 e
a b
=c b
dan, 2 3
=x 3
dir. On tabanında logaritma ve doğal logaritma fonksiyonları-
log x log 2 log x nın grafikleri aşağıdaki gibidir.
2 3
+x 3
= 2.2 3
= 8 den,
log x 2
2 3
=2 , log x = 2 , x = 9 dur.
3 y
y = lnx
ÖRNEK 27
y = logx
1
log x
x 2 = 32x 4 denklemini sağlayan x değerlerinin çar- x
O 1 e 10
pımı kaçtır?
ÇÖZÜM
log x 4 4
x 2
= 32x ise, log x = log 32x
2 x
ÖRNEK 29
log x = 5 log 2 + 4 olur. log x = t dersek,
2 x 2
5 2 5
p.lnx = logx olduğuna göre,
t= + 4 , t − 4t − 5 = 0 , t = log x = 5 , x = 2
t 1 2 1 1
p kaçtır?
t = log x = −1 , x = 2−1 den, x x = 24 = 16 dır.
2 2 2 2 1 2
ÇÖZÜM
ÖRNEK 28 ln x 1
p.lnx = logx ise, p.ln x = , p= = log e dir.
ln10 ln10
a = log 3 , b = log 7 ve c = log x veriliyor.
2 2 2
2a – b + c sayısının tam kısmının 2 olması için, x kaç

farklı tamsayı değeri alabilir? ÖRNEK 30
( e)
ln x
= 10log 10
denklemini sağlayan x değeri kaç-
ÇÖZÜM tır?
9x
2a − b + c = 2log 3 − log 7 + log x = log olur. ÇÖZÜM
2 7 2 2 2
9x 9x 28 56
2 ≤ log <3 , 4≤ < 8 den, ≤x< olur. 1
ln x
2 7 7 9 9 ln x
Bu aralıkta; 4, 5 ve 6 tamsayıları bulunup, x üç farklı tam-
( e)
log 10
= 10 ise, e 2 = 10
log 10
,
sayı değeri alabilir. eln x
= 10log 10
, x = 10 dan, x = 10 dur.

ÖRNEK 31 ÖRNEK 34
a = ln 3 , b = log7 ve c = log 10 olduğuna göre,

3 32x − 2.3x + 1 + 8 = 0 denklemini sağlayan x değerleri-
nin toplamı kaçtır?
a, b, c sayılarının sıralanışını bulalım.
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
3 x = t diye lim.
e < 3 < e2 olduğundan, 1 < ln3 < 2 olup, 1 < a < 2 dir. 32x − 2.3 x +1 + 8 = 0 , t 2 − 6t + 8 = 0
x
t =3 1
= 4 ten, x = log 4
0 1 1 1 3
10 < 7 < 10 olduğundan, 0 < log7 < 1 olup, 0 < b < 1
x
dir. t =3 2
= 2 den, x = log 2 olup, x + x = log 8 dir.
2 2 3 1 2 3
32 < 10 < 33 olduğundan, 2 < log310 < 3 olup, 2 < c < 3
tür.
O halde, b < a < c dir.

ÖRNEK 35
2x −1 + 22 − x = 3 denklemini sağlayan x değerlerinin

ÖRNEK 32
çarpımı kaçtır?
( 5)
log
25
81
+ ( e)
ln 4
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
2x = t diyelim.
t 4
1
log 34 1 2 2x −1 + 22 − x = 3 , + =3 , t 2 − 6t + 8 = 0 olur.
ln 2 2 t
( 5)
log
25
81
+ ( e)
ln 4
=5 2 52
+ e2 x
log 3 ln 2
t =2 1
=2 , x =1
=5 5
+e = 3 + 2 = 5 tir. 1 1
x
t =2 2
= 4 , x = 2 olup, x .x = 2 dir.
2 2 1 2
ÖRNEK 33
ÖRNEK 36
lnx = a olduğuna göre,
logx3 ü bulalım. e x ln2 ⋅ e x ln3 = 36 denklemini sağlayan x değeri kaç-

tır?
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
a
ln x = a ise, x = e dır. x x
x ln 2 x ln 3 ln 2 ln 3 x x
e ⋅e = 36 , e ⋅e = 36 , 2 .3 = 36,
log x 3 = 3 log x = 3 log ea = 3a.log e dir.
x 2
6 = 6 den, x = 2 dir.
ÜSLÜ DENKLEMLER
ÖRNEK 37
+
Tanım: a ∈ R ve a ≠ 1 olmak üzere,
a2x − 5.a x + 6 = 0 denklemini sağlayan x değerlerinin top-
af(x) = ag(x) biçimindeki denklemlere üslü denklemler
1
denir. lamı olduğuna göre,
2
f(x) g( x)
a =a ise, f(x) = g(x) tir. a kaçtır?

ÇÖZÜM ÇÖZÜM
a
2x x
− 5.a + 6 = 0 denklemin de, a = t dersek,
x 2x + 12
log(2x + 12) − log(x − 6) = 1 , log = log10
2 x x x−6
t − 5t + 6 = 0 , t = a 1
=3 , t =a 2
=2 2x + 12
1 2
= 10 dan, x = 9 dur.
1 x−6
x x x +x
a 1 .a 2
=6 , a 1 2
=6 , a2 = 6 dan, a = 36 dır.
ÖRNEK 41
ÖRNEK 38
log (5 + x) + log (5 − x) = 4 denkleminin çözüm küme-
2 2
log x log 2 sini bulalım.
2 +x 2 x
= 8 denklemini sağlayan x değeri
kaçtır?
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
log (5 + x) + log (5 − x) = 4 , log (5 + x)(5 − x) = log 16
2 2 2 2
2
25 − x = 16 dan, x = 3 , x = −3 olup,
2 1 2
log x = t 2 dersek, x = 2t olur.
2 Ç = {−3, 3} tür.
1
+ (2 ) = 8
log x log 2 t 2
t t
2 2
+x x
=8 , 2
t t 2
2.2 = 8 , 2 =4=2 den, t = 2 olup, x = 16 dır. ÖRNEK 42
( ln x )2 − ln x2 = 8 denklemini sağlayan x değerlerinin

LOGARİTMALI DENKLEMLER çarpımı kaçtır?
ÇÖZÜM
Tanım: a ∈ R + − {1} olmak üzere, log f(x) = log g(x) bi-
a a
çimindeki denklemlere logaritmalı denklemler denir. ( ln x )2 − ln x 2 = 8 , ( ln x )2 − 2ln x − 8 = 0 denkleminde,
lnx = t dersek, t2 – 2t – 8 = 0 olur.
log f(x) = log g(x) ise, f(x) = g(x) tir.
a a
4
t = ln x = 4 ten, x = e
1 1 1
−2 2
t = ln x = −2 den, x = e olup, x x = e dir.
2 2 2 1 2
ÖRNEK 39
log x − log (x + 1) = 1 denkleminin çözüm kümesini

2 2 ÖRNEK 43
bulalım.
2
log x − 3log 9 = 5 denklemini sağlayan x değerleri-
9 x
ÇÖZÜM nin çarpımı kaçtır?
x ÇÖZÜM
log x − log (x + 1) = 1 , log = log 2
2 2 2 x +1 2
log x = t dersek,
x 9
= 2 den, x = −2 bulunur. log b ifadesinde, a > 0 ,
x +1 a 3 2
2t − =5 , 2t − 5t − 3 = 0 , ( t − 3 ) ( 2t + 1) = 0 dan,
b > 0 , a ≠ 1 olacağından, denklemin çözüm kümesi boş t
kümedir. t = log x = 3 , x =9
3
1 9 1 1
1
1 −
t = log x = − , x =9 2 olur.
2 9 2 2 2
ÖRNEK 40
1
−
3 2 6 −1
log(2x + 12) − log(x − 6) = 1 denklemini sağlayan x de- x .x = 9 .9 = 3 .3 = 243 tür.
1 2
ğeri kaçtır?

ÖRNEK 44 ÖRNEK 48
log 27.log (x − 1) = 6 denklemini sağlayan x değeri x

2 9 log =2
2 y
kaçtır?
log (x + y) = 2 denklem sistemini sağlayan x ve y değer-
5
ÇÖZÜM leri için,
3 log3 log(x − 1) x.y çarpımı kaçtır?

log 27.log (x − 1) = 6 , ⋅ =6
2 9 log 2 2log3
log(x − 1) = 4 log 2 = log16 dan, x = 17 dir. ÇÖZÜM
x x
log = 2 ise, = 4 , x = 4y dir.
2 y y
ÖRNEK 45
log (x + y) = 2 ise, x + y = 25 , 5y = 25,
5
log (ln x) = log 2 . log 5
3 ( 5 )( 3 ) denklemini sağlayan x y = 5 ve x = 20 olup, x.y = 100 dür.
değeri kaçtır?
ÇÖZÜM ÖRNEK 49
log2 log5 log x + log y = a

3 (
log (ln x) = log 2 . log 5 , log ( ln x ) =
5 )( 3 ) 3
⋅
log5 log3
, 2 2
log x − log y = 3a denklem sistemini sağlayan x ve y
2 2
2
log (ln x) = log 2 , ln x = 2 den, x = e dir. değerlerinin çarpımı 4 olduğuna göre,
3 3
x kaçtır?
ÖRNEK 46
log ( 2 + 16 ) = x log2 + log3

x
denklemini sağlayan x ÇÖZÜM
değeri kaçtır?
log x + log y = a
2 2
ÇÖZÜM log x − log y = 3a dan, log x = 2a , x = 22a ve

2 2 2
−a
log y = −a , y = 2 bulunur.
log ( 2 + 16 ) = x log2 + log3 , log ( 2 + 16 ) = log ( 3.2 )
x x x 2
2a −a
x x x x.y = 2 .2 = 2 = 4 ten, a = 2 ve x = 24 = 16 dır.
a
2 + 16 = 3.2 ten, 2 = 8 , x = 3 tür.
ÖRNEK 47
log x 2 + log x
LOGARİTMALI EŞİTSİZLİKLER
x 5 =5 5
denklemini sağlayan x değerlerinin
çarpımı kaçtır? log f(x) < b , log f(x) ≥ c , log f(x) < log g(x)... bi-
a a a a
çimindeki eşitsizliklerdir.
ÇÖZÜM
a > 1 ve log f(x) < b ise, f(x) < ab dir.
a
log x 2 +log x log x 2 log5 x
x 5
=5 5
, x 5
= 5 .5 0 < a < 1 ve log f(x) < b ise, f(x) > a
b
dir.
a
log x
x 5
= 25x , log x = log 25x , log x = 2log 5 + 1 a > 1 ve log f(x) < log g(x) ise, f(x) < g(x) tir.
5 x 5 x a a
log x = t dersek, 0 < a < 1 ve log f(x) < log g(x) ise, f(x) > g(x) tir.
5 a a
2 2
t = +1 , t − t − 2 = 0 olur.
t
2
t = log x = 2 den, x = 5 ÖRNEK 50
1 5 1 1
−1
t = log x = −1 den, x = 5 olup, x .x = 5 tir.
2 5 2 2 1 2 log (x − 4) ≤ 2 eşitsizliğinin çözüm aralığını bulalım.
3

ÇÖZÜM ÇÖZÜM
log (x − 4) ≤ 2 de, x − 4 > 0 , x > 4 olmalıdır. x > 0 olmalıdır.

3
x + 20
log (x − 4) ≤ 2 ise, x − 4 ≤ 9 , x ≤ 13 olur. log(x + 20) − 2log x > 0 , log >0
3
x2
Çözüm aralığı (4, 13] tür.
x + 20 > x 2 , x 2 − x − 20 < 0 , (x − 5)(x + 4) < 0
−4 < x < 5 ve x > 0 dan, çözüm aralığı (0,5) tir.
ÖRNEK 51
ÖRNEK 54
log
1 ( log2 x ) > −1 eşitsizliğinin çözüm aralığını bula-
3 x + 20
log > 0 eşitsizliğinin çözüm aralığını bulalım.
lım. x2
ÇÖZÜM ÇÖZÜM
log x > 0 , x > 1 olmalıdır.

2
−1 x + 20 x + 20
⎛ 1⎞ log >0 , > 1 , x 2 − x − 20 < 0,
log
1 ( 2 )
log x > −1 ise, log x < ⎜ ⎟
2 ⎝3⎠
, log x < 3
2 x 2
x2
3 (x + 4)(x − 5) < 0 dan, çözüm aralığı ( −4, 5) − {0} dır.
x < 8 olup, çözüm aralığı (1, 8) dir.
UYARI:
f(x) = log(x + 20) − 2log x fonksiyonu ile,
x + 20
ÖRNEK 52 g(x) = log fonksiyonunun eşit olmadığına, bu
x2
fonksiyonların x > 0 için eşit olduğuna dikkat ediniz.
2 Bundan dolayı da 53. ve 54. örnekteki eşitsizliklerin çö-
log > log x eşitsizliğini sağlayan x tamsayı
1 x + 28 3 züm aralıkları farklı çıkmıştır.
3
değerlerinin toplamı kaçtır?
ÇÖZÜM LOGARİTMADA KARAKTERİSTİK VE MANTİS
+
2 x + 28 2 Tanım: ∀x ∈ R için, bir x sayısının 10 tabanında loga-
log > log x , log > log x den,
1 x + 28 3 3 2 3 ritması,
3
x + 28 log x = k + m (k ∈ Z , 0 ≤ m < 1) biçiminde yazılır. k ye lo-
> x 2 , 2x 2 − x − 28 < 0 , ( x − 4 ) (2x + 7) < 0 olup,
2 garitmanın karakteristiği, m ye de logaritmanın mantisi
7 denir.
− < x < 4 olmalıdır. x > 0 olacağından,
2
0 < x < 4 olup, bu aralıktaki tamsayıların toplamı 6 dır.
ÖRNEK 55
ÖRNEK 53 Aşağıdaki sayıların logaritmasının karakteristiğini bu-
lalım.
log(x + 20) − 2log x > 0 eşitsizliğinin çözüm aralığını
bulalım. 1) 12,24 2) 386,18 3) 0,76 4) 0,003

ÇÖZÜM ÇÖZÜM
1)
2
10 < 12,24 < 10 , log10 < log12,24 < log10
2 log 400 = 2,60206 , log 4 + log100 = 2,60206
1 < log12,24 < 2 olup, log12,24 = 1,... biçimindedir. 2log2 + 2 = 2,60206 , log2 = 0,30103 olur.
Karakteristiği 1 dir. 1 −6
log = log2 = −6log2 = −1,80618
64
2.
2 3 2
10 < 386,18 < 10 , log10 < log386,18 < log10
3 1
log = −1 − 0,80618 = −1 − 1 + 1
−
= 2,19382 dir.
0,80618

2 < log386,18 < 3 olup, log386,18 = 2, .... biçimin- 64
dedir. Karakteristiği 2 dir.
1 1
3. < 0,76 < 1 , log < log 0,76 < log1
10 10
ÖRNEK 59
−1 < log0,76 < 0 , log0,76 = −1 + 0 , .... biçiminde-
dir. Karakteristiği –1 dir.
log x = 2,15 ve log y = 3,65 olduğuna göre,
1 1 1 1
4. < 0,003 < , log < log0,003 < log
1000 100 1000 100 x2
log kaçtır?
−3 < log0,003 < −2 olup, log0,003 = −3 + 0, ... biçi- y
mindedir. Karakteristiği –3 tür.
ÇÖZÜM
ÖRNEK 56
x2
logx = 2,7592 olsun. log = 2log x − log y = −4 + 0,30 − 3 − 0,65
y
logx in karakteristik ve mantisini bulalım. = −7 − 0,35 = −7 − 1 + 1
−

= 8,65 tir.
0,35
ÇÖZÜM
logx = 2 + 0,7592 olduğundan, karakteristik 2 ve mantis ÖRNEK 60

7592 dir.
log x = 2,864 olduğuna göre,
x10 sayısı kaç basamaklıdır?

ÖRNEK 57
ÇÖZÜM
logx = –2,38 olsun.
logx in mantis ve karakteristiğini bulalım. log x10 = 10.log x = 28,64 olur.

x10 = 1028,64 olup, x10 sayısı 29 basamaklıdır.
ÇÖZÜM
ÖRNEK 61
log x = −2 − 0,38 = −2 − 1 + 1 − 0,38 = −3 + 0,62
log x = 3,62 biçiminde gösterilir. log2 = 0,30103 olduğuna göre,
Karakteristik –3 ve mantis 62 dir.
64010 sayısı kaç basamaklıdır?
ÖRNEK 58 ÇÖZÜM
log 400 = 2,60206 olduğuna göre,

10 6
log 640 = 10 log 640 = 10 (log10 + log 2 ) = 10 + 60 log 2
1 10
log kaçtır? = 10 + 18,0618 = 28,0618 olup, 640 sayısı 29 basa-
64
maklıdır.

ÖRNEK 62 ÖRNEK 65
cologx = 2,32 olduğuna göre,

1 1 2
a = log , b = log , c = log olduğuna göre,
23 32 1 3 x2
5 log kaçtır?
10
a, b, c sayılarının sıralanışını bulalım.
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM
2
x 1 1
log = 2log x − log10 = −2co log x −
10 2 2
1
a = log
23 2 2 (
= − log 3 = −1 , .... log 2 = 1 , log 4 = 2
2 ) −4 − 0,64 − 0,5 = −5 − 0,14 = −5 − 1 + 1
−

= 6,86 dır.
0,14
1
b = log
32 3 3 (
= − log 2 = −0 , .... log 1 = 0 , log 3 = 1
3 )
2 3
c = log
1 3
= log
52 (
= 0 , .... log 1 = 0 , log 5 = 1
5 5 )
5
olduğundan, a < b < c dir. ÖRNEK 66
logx = 2,64 ve log y = 1,18 olduğuna göre,

KOLOGARİTMA
x
+
Tanım: x ∈ R sayısının çarpma işlemine göre tersinin sayısının hangi aralıkta olduğunu bulalım.
y
logaritmasına x in kologaritması denir ve cologx biçimin-
de gösterilir.
1 ÇÖZÜM
co log x = log = − log x tir.
x
x 1 1
ÖRNEK 63 log = log x − log y = (2,64) − (1,18 )
y 2 2
logx = 3,76 ise, = 1,32 − 1 − 0,18 = 0,14 olur.
x x 0,14
cologx kaçtır? log = 0,14 ten, = 10 olup,
y y
x
ÇÖZÜM 1< < 10 dur.
y
colog x = − log x = −3,76 = −3 − 0,76 = −3 − 1 + 1 − 0,76

= 4,24 tür.
ÖRNEK 67
ÖRNEK 64
colog200 = 3,69897 olduğuna göre,
logx = 2, 45 olduğuna göre,
log40 kaçtır?
10
co log kaçtır?
x
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM colog200 = − log200 = −3 + 0,69897

log 200 = 3 − 0,69897 , log100 + log 2 = 2 + 0,30103
10 10 log 2 = 0,30103 olur.
co log = − log = − ( log10 − log x ) = log x − log10
x x log 40 = log10 + 2log 2 = 1 + 0,60206 = 1, 60206 dır.
= −2 + 0, 45 − 1 = 3, 45 tir.

4
ln xy = 4 ise, xy = e
1. A = log 25.log 9.log 64 olduğuna göre, x x 2 2
3 4 5 ln = 2 ise, = e , x = e y olur.
y y
A kaçtır? 2 2 4 2 2
e y =e , y =e , y = e dir.
A) 24 B) 18 C) 12 D) 10 E) 8
Yanıt: A
ÇÖZÜM
2 log5 2 log3 6 log2

A = log 25.log 9.log 64 = ⋅ ⋅ = 12 dir.
3 4 5 log3 2 log2 log5
Yanıt: C
4. 4 x − 2x + 3 + 15 = 0 denklemini sağlayan x değerle-

rinin toplamı kaçtır?
A) log 20 B) log 15 C) log 10

2 2 2
D) 8 E) 3
2. a ≠ b olmak üzere,
log b + 3 log a = 4 olduğuna göre, ÇÖZÜM
a b
a ile b arasındaki bağıntı aşağıdakilerden hangi- 4 x − 2x + 3 + 15 = 0 denkleminde, 2x = t dersek,

sidir? x
2
t − 8t + 15 = 0 , t = 2 1
= 5 , x = log 5
3 3 2 1 1 2
A) a = b B) a = b C) a = b x
t =2 2
=3 , x = log 3 olup,
D) b = a2 E) ab = 1 2 2 2
x + x = log 5 + log 3 = log 15 tir.
1 2 2 2 2
Yanıt: B
ÇÖZÜM
1
log b = t dersek, log a = olur.
a b t
3 2
t+ =4 , t − 4t + 3 = 0
t
t = log b = 1 den, a = b olur. (a ≠ b idi.)
1 a
3 ln(ln 4)
t = log b = 3 ten, b = a tür.
2 a 5. 4 ln 4 ifadesinin eşiti aşağıdakilerden hangisi-
dir?
Yanıt: B
A) 2 B) 4 C) e D) ln2 E) ln4
ÇÖZÜM
3. lnxy = 4 ln(ln 4)
x 4 ln 4 ifadesinde, ln4 = t , 4 = et diyelim.
ln = 2 denklem sistemini sağlayan y nin pozitif
y ln t
değeri kaçtır? ( et ) t
=e
ln t
= t = ln 4 tür.
A) e B) e2 C) e3 D) e4 E) e5 Yanıt: E

1 ⎛ x−3⎞
6. x.log 7 + 5 x.log 7 = log3
3 1
denklemini sağ- 9. log ⎜ log
3⎝ 2 5 ⎟⎠
< 0 eşitsizliğini sağlayan kaç farklı
3 49
3
x tamsayı değeri vardır?
layan x değerlerinin toplamı kaçtır?
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7
A) 8 B) 10 C) 13 D) 15 E) 18
ÇÖZÜM
x.log 7 + 5 x.log 7 = log 7−2 ÇÖZÜM

3 3−1 1
33
x−3 x−3
x log 7 − 5 x log 7 = −6 log 7 log >0 , >1 , x > 8 olmalıdır.
3 3 3 2 5 5
log 7. ( x − 5 x + 6 ) = 0 log 7 ≠ 0 ( ) ⎛ x−3⎞ x −3
3 3 log ⎜ log < 0 , log <1
3⎝ 2 5 ⎟⎠ 2 5
( x − 2 )( x − 3 ) = 0 dan,
x−3
x − 2 = 0 , x = 4 ve x − 3 = 0 , x = 9 olup, < 2 , x < 13 ten, 8 < x < 13 olmalıdır.
1 1 2 2 5
x + x = 13 tür. Bu aralıkta 4 tamsayı vardır.
1 2
Yanıt: B
Yanıt: C
7. f(x) = log (x + 1) ve (fog)(x) = x − 1 olduğuna göre,

3
g(x) fonksiyonu aşağıdakilerden hangisine eşit- 10. Grafik, f(x) = loga(x+b) y

tir? fonksiyonuna aittir.
A) 3x – 1 B) 3x–1 – 1 C) 3x + 1
Buna göre, f–1(x) O 1 x
D) 3x–1 + 1 E) 3x+1 – 1 fonksiyonu aşağıda- –2
kilerden hangisine –1 f
eşittir?
ÇÖZÜM
(fog)(x) = f ( g(x) ) = log [g(x) + 1] = x − 1

3 A) 3x – 1 B) 3x – 2 C) 3–x – 2
x −1 x −1
g(x) + 1 = 3 den, g(x) = 3 − 1 dir. D) 3–x + 2 E) 2.3–x
Yanıt: B
8. log x = 2,05 olduğuna göre, ÇÖZÜM
x = −2 için f( −2) tanımsız olduğundan,

log 3 x kaçtır?
−2 + b = 0 , b = 2 dir.
1
A) 1, 45 B) 1,65 C) 1, 25 D) 0,65 E) 1, 35 f(1) = −1 olduğundan, − 1 = log (1 + 2) , a = tür.
a 3
f(x) = log ( x + 2 ) olur.
1
ÇÖZÜM 3
y
⎛ 1⎞
1 1 y = log ( x + 2 ) , ⎜ ⎟ = x + 2 , x = 3− y − 2 olup,
log x = log x = ( −2 + 0,05 )
3 1 ⎝3⎠
3 3 3
1 −1 −x
= ( −3 + 1,05 ) = 1,35 tir. f (x) = 3 − 2 dir.
3
Yanıt: C
Yanıt: E

11. a ln 5 = log 5 olduğuna göre, ÇÖZÜM
3
2
3a kaçtır? ⎛ 1⎞
( )
2
(log25 3 ) (log5 3) + ⎜ log 1 3 3 ⎟
2 3 2
+ log 3 =
5 2 ⎜ ⎟
1 1 e e ⎝ 52 ⎠
A) B) C) D)
4 2 4 2 2 2
⎛1 ⎞ ⎛2 ⎞ 1 4
( ) ( )
2 2
E) e = ⎜ log 3 ⎟ + ⎜ log 3 ⎟ = log 3 + log 3
⎝2 5 ⎠ ⎝3 5 ⎠ 4 5 9 5
25 5 5
( ) ( )
2
= log 3 = log 3 = a dır. log 3 > 0 dır.
36 5 6 5 6 5
ÇÖZÜM
Yanıt: A
ln 5
a ln 5 = log 5 , a ln 5 = ten, a = log e olur.
3 ln 3 3
log e
3a = 3 3
= e dir.
Yanıt: E 14. log ⎡log (10 − x)⎤ ≥ 0 eşitsizliğini sağlayan x tam-

1⎣ 3 ⎦
5
sayı değerlerinin toplamı kaçtır?
A) 7 B) 9 C) 12 D) 15 E) 18
1+ log x log 16
12. 2 2
=x x
olduğuna göre, ÇÖZÜM
x kaçtır? log ⎡log (10 − x)⎤ ≥ 0 ise, log (10 − x) ≤ 1,

1⎣ 3 ⎦ 3
5
A) 4 2 B) 3 2 C) 2 D) 2 E) 4
10 − x ≤ 3 , x ≥ 7 olmalıdır.
Ayrıca, log (10 − x) > 0 , 10 − x > 1 , x < 9 olmalıdır.
3
7 ≤ x < 9 olup, bu aralıktaki tamsayıların toplamı 15 tir.
ÇÖZÜM
Yanıt: D
1+log x log 16 2
2 2
=x x
da, 1 + log x = t dersek,
2
2 t 2 −1
log x = t − 1, x=2 olur.
2
2
15. a = log 7 ve b = log 49 olduğuna göre,
t
2 = 2 ( 2
t −1 ) t 2 −1
, 2 =2
t 2 t 2 −1
,
3 27
2 2 2 2 4 a
t = 2 t − 1 , t = 4t − 4 ten, t = olur. kaçtır?
3 b
1
2
x = 2 − = 2 3 = 3 2 dir.
t 1
1 2 7
A) B) C) 3 D) E) 4
2 3 2
Yanıt: B
ÇÖZÜM
a = log 7 = log 7 = 2log 7
3 1 3
32
13. log 3 = a olduğuna göre,
5 2
b = log 49 = log 72 = log 7
27 33 3 3
( )
2
( log25 3)
2
+ log 3
3 ifadesinin a türünden a 2log3 7
5 = = 3 tür.
b 2 log 7
eşiti nedir? 3 3
5a 2a a a a
A) B) C) D) E) Yanıt: C
6 3 2 3 6

16. log (5x − 6).log 3 = 1 denklemini sağlayan x de- ÇÖZÜM
9 x
ğerlerinin toplamı kaçtır?
log ⎡⎢log ( 3 + 20 ) ⎤⎥ = 1 ise, log ( 3 + 20 ) = x ,
x x
x⎣ 9 ⎦ 9
A) 3 B) 5 C) 7 D) 9 E) 11
− 3 − 20 = 0 , ( 3 − 5 )( 3 + 4 ) = 0 dan,
x x 2x x x x
3 + 20 = 9 , 3
x x
3 = 5 , x = log 5 tir. (3 = −4 olamaz.)
ÇÖZÜM 3
log(5x − 6) log3 Yanıt: E

log (5x − 6).log 3 = 1 , ⋅ =1
9 x 2 log3 log x
2 2
log(5x − 6) = 2log x = log x den, x − 5x + 6 = 0 olur.
x = 2 ve x = 3 olup, x + x = 5 tir.
1 2 1 2 ex + 1
19. f(x) = olduğuna göre,
ex − 1
Yanıt: B
f–1(x) fonksiyonu aşağıdakilerden hangisidir?
x +1 x −1
A) ln B) ln C) ln(x2 + 1)
17. y g x −1 x +1
D) ln(x + 1) E) ln(x – 1)
B
ÇÖZÜM
x
O A x
e +1 x x x
f y= x
ise, y.e − y = e + 1 , e (y − 1) = y + 1
e −1
x y +1 y +1
e = , x = ln olup,
y −1 y −1
Şekilde, g(x) = 2x+2 ve f(x) = –g–1(x) fonksiyonlarının
grafikleri verilmiştir. −1 x +1
f (x) = ln dir.
x −1
Buna göre, |AB| kaç birimdir?
Yanıt: A
A) 8 B) 16 C) 32 D) 64 E) 128
ÇÖZÜM 20. xy = ex olduğuna göre,

x+y
y = g(x) = 2x + 2 ise, x + 2 = log y , x = −2 + log y olup, ifadesinin eşiti aşağıdakilerden hangisi-
2 2 x + 2y
g−1(x) = −2 + log x , f(x) = 2 − log x olur. dir?
2 2
2 − log x = 0 , log x = 2 , x = 4 olup, A(4, 0) dır. 2
2 2 A) log ex B) log e x C) log ex
x ex e x
2
6
AB = g(4) = 2 = 64 birimdir.
D) log x E) log x
ex e x
2
Yanıt: D
ÇÖZÜM
y x y x
x = e ise, log x = log e , y log x = x log e
18. log ⎡log ( 3 + 20 ) ⎤ = 1 denklemini sağlayan x
x
x⎣ 9 ⎦ y = x.log e olur.
x
değeri kaçtır?
x+y x(1 + log e) log ex
= x = x = log 2 ex tir.
A) log 3 B) log 4 C) log 5 x + 2y x(1 + 2log e) log e2 x e x
4 3 9 x x
D) log 3 E) log 5
5 3
Yanıt: C

KONU TESTİ 6. 5
log x
3
+x
log 5
3
= 250 olduğuna göre,
x kaçtır?
1. log35 = a ve log52= b olduğuna göre,
A) 54 B) 27 C) 18 D) 9 E) 5
log512 nin a ve b türünden eşiti aşağıdakilerden
hangisidir?
a + 3b 2a + b 2ab + 1
A) B) C)
2 a a
a+b 2a + 1
D) E)
2b ab
7. 5x = a ve log4 25= x2 ise,
a
x kaçtır?
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
2 2
⎛ 2⎞ ⎛ 2⎞
2. 5 ⎜ log ⎟ + ⎜ 2log
5 3⎠ 1 3⎟
ifadesinin eşiti aşağı-
⎝ ⎜ ⎟
⎝ 5 ⎠
dakilerden hangisidir?
27 8 8
A) log B) log C) log
5 8 5 27 5 3
9 2 2 4 9
D) log E) log
5 4 5 3 8. + + = 8 olduğuna göre,
log 2 log 4 log3 8
a a a
a kaçtır?
3. loga(4a) = 5 olduğuna göre, A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
log2a ifadesinin değeri kaçtır?
1 1 1
A) B) C) D) 2 E) 4
8 4 2
9. log5x + log5(2x + 5) = 2 olduğuna göre,

4. log1224 = x, log2 = y, ve log3 = z olduğuna göre,
x kaçtır?
log17 nin x, y ve z türünden eşiti aşağıdakilerden
hangisidir?
5 7 9
A) 2 B) C) D) E) 5
A) 2x – y –2z B) x – 3y – z C) 2x – 3y – z 2 2 2
D) 2x + 3y – z E) x – 3y – 2z
5. log23 = a olduğuna göre,

10. ( x + 1).log 25 + x.log 125 = 0
1
denklemini sağ-
3
log 27 nin a türünden eşiti aşağıdakilerden 3
2
hangisidir? layan x değeri kaçtır?
A) 7a B) 6a C) 5a D) 4a E) 3a A) –1 B) –2 C) –3 D) –4 E) –5

11. logax – logxa3 = 2 denklemini sağlayan x değerle- 17. 0 < x < 1 < y < z olmak üzere,
rinin çarpımı aşağıdakilerden hangisidir?
⎛ y⎞
a = log ⎜ ⎟ , b = logxy ve c=logxz sayıları ara-
2 3 4 x⎝z⎠
A) a B) a C) Ma D) a E) a
sındaki sıralama aşağıdakilerden hangisidir?
A) a < b < c B) b < c < a C) c < a < b

D) b < a < c E) c < b < a
log x
12. log 25 − 5
5
5
+ 3log52 = log5(3x – 52–x) denkle-
mini sağlayan x değeri kaçtır?
1 18. Şekilde, f y
A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 5
2 f(x) = loga(bx+c)
fonksiyonunun grafiği
verilmiştir. -3 -2
x
0
Buna göre, a nın b türün- -1
13. a = log 3, b = log23 ve c = log43 olduğuna göre,
1 den eşiti aşağıdakilerden
2 hangisidir?
aşağıdaki sıralamalardan hangisi doğrudur? 1 1 1

A) B) C)
b 2b b −1
A) b < c < a B) a < b < c C) a < c < b 1 1
D) E)
D) c < b < a E) c < a < b b +1 1− b
4
19. f(x) = log24x ve g(x) = log2
fonksiyonlarının belirt-
14. n∈N ve log2 = 0,301 olmak üzere; x
tikleri eğrilerin kesim noktası A, bu eğrilerin yatay ek-
2n sayısının 9 basamaklı olmasını sağlayan n de- seni kestikleri noktalar B ve C olduğuna göre,
ğerlerinin toplamı kaçtır?
ABC üçgeninin alanı kaç birimkaredir?
A) 57 B) 63 C) 72 D) 84 E) 90
15 13 11 5
A) B) C) D) E)
4 4 4 2
3
2
x−1
15. f(x) = log fonksiyonunun ters fonksiyonu
2
x
–1
olan f fonksiyonu aşağıdakilerden hangisidir?
1 20. Grafik, y
A) 1+2x B) 1–2x C) aşağıdaki fonksi-
x
2 yonlardan hangisine ait
2x − 1 1
olabilir?
D) E) x
2x 1 − 2x
x2 + 2 x2
16. log2[log3(x–7) ]<1 ise, A) f(x) = log
2 2
B) f(x) = log
2 2
x +1 x +1
x in alabileceği en büyük ve en küçük tamsayı 1 x2 + 1
değerlerinin toplamı kaçtır? C) f(x) = log D) f(x) = log
2 2
x +1 2
x2 + 2
A) 24 B) 23 C) 22 D) 21 E) 20 4
E) f(x) = log
2 2
x +1
1.C 2.A 3.C 4.E 5.B 6.B 7.A 8.C 9.B 10.D
11.A 12.C 13.C 14.D 15.E 16.A 17.E 18.E 19.A 20.D

GEOMETRİ – ÖSS SAY/EA
DÖNÜŞÜM FORMÜLLERİ
a, b ∈ R olmak üzere, ÇÖZÜM

a+b a−b ( cos170D + cos70D ) + cos50D
1. sina + sinb = 2.sin ⋅ cos
2 2
170D + 70D 170D − 70D
a−b a+b = 2.cos ⋅ cos + cos50D
2. sina − sinb = 2.sin ⋅ cos 2 2
2 2
2.cos120D.cos50D + cos50D
a+b a−b
3. cosa + cosb = 2.cos ⋅ cos ⎛ 1⎞
2 2 = 2 ⋅ ⎜ − ⎟ ⋅ cos50D + cos50D
a+b a−b ⎝ 2⎠
4. cosa − cosb = −2.sin ⋅ sin
2 2 = − cos50D + cos50D = 0 dır.
sin ( a + b )
5. tana + tanb =
cos a.cosb
ÖRNEK 4
sin ( a − b )
6. tana − tanb = π
cos a.cosb 8a = ise,
2
sin ( a + b )
7. cot a + cot b =
sina.sinb cos 2a − cos 4a
sin ( b − a ) cos 7a.cos 5a
8. cot a − cot b =
sina.sinb
ÇÖZÜM
2a + 4a 2a − 4a
−2sin ⋅ sin
cos 2a − cos 4a 2 2
=
cos7a.cos5a cos7a.cos5a
−2sin3a.sin ( −a ) 2 sin3a.sina
ÖRNEK 1 = =
cos7a.cos5a cos7a.cos5a
sin160° + sin140° toplamını çarpım biçiminde yazalım.
2cos5a.cos7a
= = 2 dir.
ÇÖZÜM cos7a.cos5a
160D + 140D 160D − 140D
2.sin ⋅ cos =
2 2 ÖRNEK 5
1 15a = π ise,
2.sin150D.cos10D = 2 ⋅ ⋅ cos10D = cos10D dir.
2
cos13a + cos 7a
cos 8a + cos 2a
ÖRNEK 2
1 + cos2x toplamını çarpım biçiminde yazalım.
ÇÖZÜM
ÇÖZÜM 1 13a + 7a 13a − 7a
2cos ⋅ cos
cos13a + cos7a 2 2
1 + cos 2x = cos0D + cos 2x =
cos8a + cos 2a 8 a+ 2a 8a − 2a
2cos ⋅ cos
0D + 2x 0D − 2x 2 2
= 2.cos ⋅ cos
2 2 2cos10a.cos3a cos10a
= =
= 2cos x.cos x = 2cos2 x tir. 2cos5a.cos3a cos5a
− cos5a
= = −1 dir.
ÇÖZÜM 2 cos5a
1 + cos 2x = 1 + 2 cos2 x − 1 = 2cos2 x tir.
ÖRNEK 6
cos 3x + cos 2x + cos x

ÖRNEK 3 kesrinin sadeleşmiş biçimi
cos170° + cos50° + cos70° toplamının sayısal değerini sin3x + sin2x + sin x
bulalım. nedir?

ÇÖZÜM ÖRNEK 9
3x + x 3x − x x
2cos ⋅ cos + cos 2x cos + sin x
2 2 2 ifadesinin eşiti nedir?
3x + x 3x − x ⎛ x⎞ ⎛ x⎞
2sin ⋅ cos + sin2x sin ⎜ 15° + ⎟ ⋅ cos ⎜ 15° − ⎟
2 2 ⎝ 4⎠ ⎝ 4⎠
2cos 2x.cos x + cos 2x
=
2sin2x.cos x + sin2x
ÇÖZÜM
cos 2x ( 2cos x + 1) cos 2x
= = = cot 2x tir. x x x
sin2x ( 2cos x + 1) sin 2x cos + 2.sin ⋅ cos
2 2 2
1 ⎡ ⎛ x x⎞ ⎛ x x ⎞⎤
⋅ sin ⎜ 15° + + 15° − ⎟ + sin ⎜ 15° + − 15° + ⎟ ⎥
2 ⎢⎣ ⎝ 4 4⎠ ⎝ 4 4 ⎠⎦
ÖRNEK 7 x⎛ x⎞ x⎛ x⎞
cos ⎜ 1 + 2.sin ⎟ cos ⎜ 1 + 2.sin ⎟
2⎛ π⎞ 2⎛ π⎞ 2 ⎝ 2 ⎠ 2 ⎝ 2 ⎠
sin ⎜ x − ⎟ − sin ⎜ x + ⎟ ifadesinin eşiti nedir? = =
⎝ 3⎠ ⎝ 3⎠ 1⎡ x⎤ 1⎛ 1 x⎞
sin30° + sin ⎥ ⎜ + sin ⎟
2 ⎢⎣ 2⎦ 2⎝2 2⎠
ÇÖZÜM x⎛ x⎞
⎡ ⎛ π⎞ ⎛ π ⎞⎤ ⎡ ⎛ π⎞ ⎛ π ⎞⎤ cos ⎜ 1 + 2.sin ⎟
2⎝ 2 ⎠ = 4.cos x dir.
⎢sin ⎜ x − 3 ⎟ − sin ⎜ x + 3 ⎟ ⎥ ⋅ ⎢sin ⎜ x − 3 ⎟ + sin ⎜ x + 3 ⎟ ⎥ =
⎣ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠⎦ ⎣ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠⎦ 1 1 ⎛ x⎞ 2
⋅ ⋅ ⎜ 1 + 2.sin ⎟
⎡ ⎛ π π⎞ ⎛ π π ⎞⎤ 2 2 ⎝ 2⎠
⎢ ⎜x−3 −x−3⎟ ⎜ x − 3 + x + 3 ⎟⎥
= ⎢ 2.sin ⎜ ⎟ ⋅ cos ⎜ ⎟⎥ ⋅
⎣ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠⎦
⎡ ⎛ π π⎞ ⎛ π π ⎞⎤ ÖRNEK 10
⎢ ⎜x−3+x+3⎟ ⎜ x − 3 − x − 3 ⎟⎥
⎢2.sin ⎜ ⎟ ⋅ cos ⎜ ⎟⎥ cos40°.cos80°.cos160° çarpımının değeri kaçtır?
⎣ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠⎦
⎛ π⎞ ⎛ π⎞
= 2.sin ⎜ − ⎟ ⋅ cos x.2.sin x.cos ⎜ − ⎟ ÇÖZÜM
⎝ 3⎠ ⎝ 3⎠
İfadeyi sin40° ile çarpıp bölersek
3 1
= −2 ⋅ ⋅ 2.sin x.cos x ⋅ sin 40D cos 40D.cos80D.cos160D
2 2 cos 40D.cos80D.cos160D =
sin 40D
3
=− ⋅ sin 2x tir. 1
2 ⋅ sin80D.cos80D.cos160D
= 2
sin 40D
1 1 1 1
⋅ ⋅ sin160D.cos160D ⋅ ⋅ sin320D
TERS DÖNÜŞÜM FORMÜLLERİ = 2 2 = 4 2
sin 40D sin 40D
a, b ∈ R olmak üzere, 1
− ⋅ sin 40D
1 8 1
1. sina.cos b = [ sin ( a + b ) + sin ( a − b )] = D
= − dir.
2 sin 40 8
1
2. cos a.cos b = [cos ( a + b ) + cos ( a − b )]
2
1
3. sina.sin b = − [cos ( a + b ) − cos ( a − b )] ÖRNEK 11
2
12x = π ise,
ÖRNEK 8 sin3x.cos9x çarpımının eşiti nedir?

7π π
sin ⋅ sin çarpımının değeri kaçtır?
24 24 ÇÖZÜM
1
ÇÖZÜM sin3x.cos9x = [sin ( 3x + 9x ) + sin ( 3x − 9x )]
2
7π π 1⎡ ⎛ 7π π ⎞ ⎛ 7π π ⎞ ⎤
sin ⋅ sin = − ⎢cos ⎜ + ⎟ − cos ⎜ − ⎟ 1[
24 24 2⎣ ⎝ 24 24 ⎠ ⎝ 24 24 ⎠ ⎥⎦ = sin12x − sin6x ]
2
1⎡ π π⎤ 1 ⎛1 2⎞ 1⎡ π⎤
= − ⎢cos − cos ⎥ = − ⋅ ⎜ − ⎟ = ⎢sin π − sin ⎥
2⎣ 3 4⎦ 2 ⎝2 2 ⎠ 2⎣ 2⎦
2 −1 1 1
= tür. = ( 0 − 1) = − dir.
4 2 2

ÖRNEK 12
sin20°.sin40°.sin30°.sin80° çarpımının değeri kaçtır?
KONU TESTİ
cos10x − cos 8x
ÇÖZÜM 1. ifadesinin sadeleştirilmiş biçimi
1( sin10x + sin8x
sin 20D.sin 40D ) .sin80D aşağıdakilerden hangisidir?
2
= ⎢ − ( cos 60D − cos 20D ) ⎥ .sin80D
1⎡ 1 ⎤ A) –tanx B) –cosx C) tanx D) sinx E) 1
2⎣ 2 ⎦
1 D 1
= − sin80 + cos 20 .sin80DD
8 4 2. 11x = π ise,
= − sin80 + ⋅ ⎣sin ( 80D + 20D ) + sin ( 80D − 20D ) ⎤⎦
1 D 1 1⎡
8 4 2 cos11x + cos 9x
ifadesinin eşiti aşağıdakilerden
1 1 1 3 1 + cos 2x
= − sin80D + sin100D + ⋅ hangisidir?
8 8 8 2
1 1 3 3
= − sin80D + sin80D + = dır. A) − 3 B) −1 C) 0 D) 1 E) 3
8 8 16 16
sin 2x + sin 5x + sin 8x

3. f (x) = ise,
ÖRNEK 13 cos 2x + cos 5x + cos 8x
1
− 2 sin70D ifadesinin değeri kaçtır?
2 cos 80
D ⎛ π ⎞
f⎜ ⎟ kaçtır?
⎝ 15 ⎠
ÇÖZÜM 1 1 1
A) − 3 B) − C) D) E) 3
1 − 4 sin70D.cos80D 2 3 2
2cos80D
1 − 4 ⋅ ⎡⎣ sin ( 70D + 80D ) + sin ( 70D − 80D ) ⎤⎦
1
= 2
2cos80D
sin5D
1 − 2 ( sin150D − sin10D )
4. D D
ifadesinin eşiti aşağıdakiler-
= cos125 + cos65
D
2cos80 den hangisidir?
1
1 − 2 ⋅ + 2sin10D
2 sin10D − 3 1
= = A) –1 B) C) D) 3 E) 1
2cos80D cos80D 3 2
cos80D
= = 1 dir.
cos80D
2 D 2 D
5. sin 18 − sin 12 ifadesinin eşiti aşağıdakiler-
den hangisidir?
ÖRNEK 14 1
A) 2sin15D B) −2sin15D C) sin12D
f ( x ) = 4 sin8x.cos2x fonksiyonunun periyodu kaçtır? 2
1
D) sin 6D E) sin 6D
2
ÇÖZÜM
1
4 sin8x.cos 2x = 4 ⋅ [sin ( 8x + 2x ) + sin ( 8x − 2x )]
2
= 2 sin10x + 2sin6x 6. sin α + sin2α + sin3α = 2 sin2α ifadesinin eşiti
2π π aşağıdakilerden hangisidir?
sin10x → T1 = =
10 5
2π π A) cos2α − 1 B) cos 2α ( cos α − 1)
sin6x → T2 = =
6 3 C) sin2α ( 2cos α − 1) D) cos 2α ( sin α − 1)
T = okek ( T1,T2 ) = π dir.
E) sin2α ( cos α − 1)

cos x − cos 3x + cos 7x 7π 5π π
7. 2
ifadesinin sadeleşmiş bi- 12. 4.sin ⋅ sin ⋅ sin çarpımının eşiti aşağıda-
1 − 4 sin 2x 24 24 12
çimi aşağıdakilerden hangisidir? kilerden hangisidir?
A) sinx B) cosx C) cos3x D) sin3x E) 1 1 1 1

A) B) C) D) 1 E) 2
8 4 2
π
8. x+y= ise,
3
π
13. 8a = ise,
sin x + sin y 2
ifadesinin değeri aşağıdakilerden
cos x + cos y
hangisidir? cos12a.cos 4a
sin6a.sin2a
1 1 3 2 hangisidir?
A) 1 B) C) D) E)
2 3 3 3
2
A) − B) − 2 C) −1 D) 1 E) 2
2
sin34D − sin26D
9. D D
sec 4 .cos82
hangisidir?
3
14. 2 sin 40 −
D
D
3 1 1 3 2cos 20
A) − B) − C) 1 D) E) den hangisidir?
2 2 2 2
A) tan20° B) cot20° C) sin20° D) cos20° E) 1
1 1
10. D
− D
cos 75 sin75
hangisidir?
1
15. sin20D.cos50D − sin70D ifadesinin eşiti aşağı-
A) –1 B) 1 C) 2 D) 2 2 E) 3 2
1 1 3 1 1
A) − B) − C) − D) E)
4 2 4 4 2
π
11. θ= ise,
10
sin θ + sin2θ + sin3θ + sin 4θ

ifadesinin eşiti
cos θ + cos 2θ + cos 3θ + cos 4θ 16. D
sec 70 − 4.cos10
D
aşağıdakilerden hangisidir? den hangisidir?
1 4 3 A) sec20° B) sec10° C) 0 D) –sec10° E) –sec20°

A) B) 1 C) D) E) 2
2 3 2
1.A 2.B 3.E 4.B 5.E 6.C 7.C 8.D 9.E 10.D 11.B 12.C 13.B 14.A 15.A 16.D

FİZİK – ÖSS SAY
ELEKTROSTATİK
1. ELEKTRİKSEL KUVVET (Coulomb Kanunu) ÇÖZÜM

Ek =M3 E
q1 q2
Coulomb Kanunu: Elektrik yük- F + + F E3 = E
leri birbirlerini yüklerinin çarpımıy- E2 = E 30°30° E1 = E
la doğru orantılı, aralarındaki L 60°
uzaklığın karesiyle ters orantılı d + 1C K + 1C 60°
EL = E
olarak iterler veya çekerler. (a)
60°
Şekil 1 deki gibi q1 ve q2 yükleri- q1 F F q
_ 2 d
E4 = E
+ d d
nin arasındaki uzaklık d ise bu d
yüklerin birbirine uyguladığı F
elektriksel kuvvetin büyüklüğü d d d
q1 = +q q2 = +q q3 = +q q4 = _ q
q .q (b)
F= k . 1 2 2 bağıntısıyla bulunur. Þekil 1 Þekil 2
Þekil 1
d
Şekil 1 de q1 in K noktasındaki elektrik alanı bu noktadaki
2. ELEKTRİK ALAN
Bir elektrik yükünün elektriksel kuvvet etkisini gösterdiği + 1C luk yüke uygulanan elektriksel kuvvete eşit olduğun-
alana o elektrik yükünün elektrik alanı denir. Elektrik alanı dan,
→ q q
E sembolü ile gösterilir. Elektrik alanının büyüklüğü E1 = k . =E , E2 = k . = E dir.
d2 d2
F Newton K noktasındaki bileşke elektriksel alan; E1 = E2 = E ve
E= bağıntısı ile bulunur. Elektrik alan birimi
q Coulomb
dur. aralarındaki açı 60° olduğundan EK = 3 E olur. L nokta-
+q yükünün kendisinden d kadar uzaktaki +1 coulombluk sındaki bileşke elektriksel alan; E3 = E4 = E ve aralarında-
birim elektriksel yüke uyguladığı elektriksel kuvvete bu ki açı 120° olduğundan EL = E dir.
yükün elektrik alanı denir.
Şekil 2 de K noktasındaki +q ® Yanıt: B
+1 C
+q yükünün L noktasındaki E Birim Tablosu
d L
elektrik alanının büyüklüğü K Elektriksel Elektrik Elektrik
q Þekil 2 Nicelik Kuvvet yükü Uzaklýk alan
E= k. bağıntısıyla bulunur. Elektrik alanının yönü bu
Sembolü F q d E
d 2
noktadaki +1 C lik birim yüke etki eden kuvvetin yönüdür. Birimi N C m N/C
ÖRNEK 1 K L
3. YÜKLÜ İKİ DÜZLEM LEVHA ARASINDAKİ

d d d d
ELEKTRİK ALAN (Düzgün Elektrik Alan)
G
K
_ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _ _
d d _q
q1 = +q +q
+q
Þekil 1 Þekil 2
d V
Eşkenar üçgenlerin iki köşesine şekillerdeki gibi noktasal
+
yükler yerleştirilmiştir. Şekil 1 deki +q1 yükünün K nokta-

+ + + + + + + + + + + + + + + + + +
sındaki elektriksel alanının büyüklüğü E dir. L
Buna göre, K ve L noktalarındaki bileşke elektrik ala- Þekil 3
nın büyüklükleri EK ve EL nedir? Özdeş K ve L düzlem levhaları bir üretecin uçlarına
EK EL Şekil 3 teki gibi bağlandığında K levhası (_) yüklü, L lev-
A) M2 E E hası (+) yüklü olur.Bu şekilde yüklenen levhalar arasında
(+) yüklü levhadan (_) yüklü levhaya doğru bir elektrik alan
B) M3 E E
oluşur. Levhaların arasındaki d uzaklığı, levhaların G
C) M2 E M3 E uzunluğunun yanında çok küçük ise levhalar arasındaki
D) M3 E M2 E kuvvet çizgileri birbirine paralel olur. Bu şekilde oluşan
elektrik alana düzgün elektrik alan denir. Düzgün elektrik
E) 2M2 E M3 E alanı içindeki her noktada elektrik alan şiddeti aynıdır.

Paralel levhalar arasındaki düzgün elektrik alan şiddeti →
V KL arasında K den L ye doğru E elektrik alanı oluşur.
E= bağıntısıyla bulunur.
d Parçacık dengede olduğundan,
Birim Tablosu
G=F
Elektriksel Elektrik G=E.q
Nicelik potansiyel Uzaklýk alan
V
Sembolü V d E G= . q dur.
d
Birimi Volt m N/C Verilen değerler bu bağıntıda yerine yazılarak,
60
G= . 4 . 10 −6
a. Düzgün Elektriksel Alan İçindeki Elektrik Yüklerine 0,04
Uygulanan Elektriksel Kuvvet _3
G = 6. 10 N dur.
Düzgün elektriksel alanın içinde (+) ®
E
işaretli yüklere uygulanan elektriksel Yanıt: C
kuvvet elektriksel alan ile aynı yönde, +q
®
+
(_) işaretli yüklere uygulanan elekt- F
ÖRNEK 3
riksel kuvvet elektriksel alan ile zıt _® _ A ve B iletken paralel levhaları şekildeki A B
F
_q
yöndedir (Şekil 4). gibi bir üretecin uçlarına bağlanmıştır. L
Þekil 4 Buna göre,
I. Levhalar arasına bırakılan bir elektron M
b. Düzgün Elektrik Alan İçine Konulan İletkenlerin elektriksel alana zıt yönde hareket eder.
Elektrik Alanı II. L ve M noktalarındaki elektrik alanlar
→ ® birbirine eşittir. +
Düzgün E elektrik alanı içine Şekil 5 E
III. Levhalar arasındaki elektrik alan A lev-
K_ N V
teki gibi konulan KLMN metal levha- + hasından B levhasına doğrudur.
_® +
→ E
_ levha+
sının üzerindeki serbest elektronlar E _ +
elektrik alanıyla zıt yönde hareket _ + yargılarından hangileri doğrudur?
ederek metal levhanın KL kenarının L M
_ Þekil 5
( ) yüklü, MN kenarının ise (+) yüklü D) I ve II E) I, II ve III
olmasına neden olurlar.
→ ® ÇÖZÜM
Levhanın üzerinde Elevha E
A levhası (+) yüklü, B levhası (_) yüklü olur. Levhalar ara-
elektrik alanı ile dış elektrik _
_®
+ sında elektrik alan A dan B ye doğrudur. A ve B arasında
+
alanın eşit büyüklükte ve zıt _ ER = 0 + düzgün elektrik alan oluştuğundan L ve M noktalarındaki
_
→ + elektrik alanlar birbirine eşittir. Levhalar arasına bırakılan
yönlü olduğundan ER bileşke elektron (+) yüklü A levhası tarafından çekileceğinden
Þekil 6
elektrik alan sıfırdır (Şekil 6). elektriksel alana zıt yönlü hareket eder.
Levhanın içindeki bileşke elektriksel alan sıfır oluncaya Yanıt: E
kadar serbest elektronlar hareket eder.
4. YÜKLÜ BİR İLETKEN KÜRE ÇEVRESİNDEKİ
ÖRNEK 2 ELEKTRİK ALANI
Özdeş K ve L iletken K
paralel levhalarına bir Elektrik yüklü bir iletken kürenin üzerindeki elektrik yükleri
üretecin kutupları şe- d = 4 cm _
q = _ 4.10 6 C kürenin dış yüzeyine düzgün olarak dağılır. Kürenin etra-
+
V = 60 volt
kildeki gibi bağlanmış- fında elektrik alan oluşurken kürenin içi kapalı alan oldu-
tır. L
ğundan elektrik alan sıfırdır (Şekil 7).
Levhalar arasındaki +q d
+
q = _ 4 . 10-6 C yüklü parçacık düşey düzlemde denge- + +
+
de kaldığına göre, parçacığın ağırlığı kaç N dur? + +
+ r r L
-3 -3 -3 O
A) 2.10 B) 4.10 C) 6.10 +
K x M
+
D) 8.10-3 E) 9.10-3 +
+ +
elektrik alan
(N/C)
ÇÖZÜM E
K + + + + + + +
F uzunluk
_q _ (m)
d = 0,04 m r 0 r
+
® G V = 60 volt
Þekil 7
_ _ _ _E _ _ _
L
Şekil 7 de +q yüklü kürenin içindeki her noktada elektrik
alan sıfırdır. Kürenin üzerindeki her noktada elektrik alan
K levhasından elektronlar üretecin (+) kutbuna gelerek K
q
levhası (+) yüklenir. Üreteçten L levhasına elektronlar şiddeti E = k bağıntısıyla bulunur.
gelerek L levhası (_) yüklenir. r2

Kürenin yüzeyinden x kadar uzaklıktaki M noktasında getirmek için yapılan elektriksel işe eşittir. Bir noktadaki
q q elektriksel potansiyel, bu noktadaki pozitif birim yük başı-
elektrik alan şiddeti, E = k veya E = k 2 na düşen elektriksel potansiyel enerjisine eşittir.
(r + x)2 d
bağıntılarıyla bulunur. Şekil 9 daki +q yükünün L
+q1 = +q +q2 = +1C
noktasındaki elektriksel
ÖRNEK 4 +q1 +
+ potansiyeli, K d L
+q2 Þekil 9
+ + + +
+ 2r + r + q1 . q2 q .1 q
+
K L V = EP 1,2 ⇒ V = k ⇒V=k 1 ⇒V=k
+ + + d d d
+ + bağıntısıyla bulunur. Bu bağıntıda yük birimi Coulomb (C),
+
+
2d d uzaklık birimi metre (m), k = 9 . 109 N.m2/C2 alındığında
elektriksel potansiyel birimi Volt (V) olur.
Þekil 1 Þekil 2
Şekil 1 deki +q1 yüklü 2r yarıçaplı kürenin K noktasındaki b. Elektrik Yüklerinin Bir Noktadaki Toplam Elektriksel
Potansiyeli
elektrik alanı ile Şekil 2 deki +q2 yüklü r yarıçaplı kürenin L
Şekil 10 daki gibi q1,
noktasındaki elektrik alanı eşit büyüklüktedir. q2
q2 ve q3 gibi yüklerin A
q
Buna göre, 2 oranı kaçtır? noktasında oluşturdu- d2
q1
ğu toplam elektriksel
1 1 4 3 potansiyel, yüklerin bu
A) B) C) 1 D) E) q1 q3
4 2 3 2 noktadaki potansiyelle- d1 A d3
ri toplamına eşittir. Þekil 10
ÇÖZÜM
q1 q2 A noktasındaki toplam elektriksel potansiyel, V = V1 + V2 + V3
E1 = E2 , k. 2
= k⋅ 2
, q1 = 4q2
4d d ⎛q q q ⎞
V = k ⎜ 1 + 2 + 3 ⎟ bağıntısıyla bulunur.
q2 1 d
⎝ 1 d2 d3 ⎠
= bulunur.
q1 4 Elektriksel yüklerin bazıları pozitif bazıları negatif olabilir.
Yanıt: A Bir sistemin potansiyel enerjisi veya herhangi bir noktada-
ki toplam elektriksel potansiyeli bulunurken bu büyüklükler
5. ELEKTRİKSEL POTANSİYEL ENERJİ skaler olduklarından cebirsel toplam alınır.
Şekil 8 de +q1 yüküne sonsuzdaki +q2 yükünü aralarında
c. Yüklü Bir Kürenin Elektriksel Potansiyeli
uzaklık d olacak kadar yaklaştırmak için elektriksel kuvvet-
lere karşı iş yapılır. +q yüklü r yarıçaplı +q d
+q1 +q1 iletken bir kürenin + + + +
+q2 +q2
+ +
d ¥ sonsuzda d elektriksel potansiyeli + r r L
(a) kürenin içindeki ve + O M
x
+ +
+q1 q2 +q1 q2 yüzeyindeki her nok- + +
d ¥ sonsuzda d tada aynıdır. elektriksel
potansiyel
(volt)
V
(b)
Þekil 8 Şekil 11 deki +q yükü- uzunluk
_r (m)
Bu işlem sırasında sistemde bir enerji depo edilir. Bu nün O ve L noktaların- 0 r
enerjiye elektriksel potansiyel enerji denir. daki elektriksel potansi- Þekil 11
q .q q
Bu enerji, EP = k . 1 2 bağıntısıyla bulunur. Sistemin yeli V = k , M nokta-
d r
elektriksel potansiyel enerjisi bu kadar artar. q
sındaki elektriksel potansiyeli ise, VM = k veya
+q1 yükünün elektrik alanına ∞ dan – q2 yükü taşınırken r+x
elektriksel kuvvetler iş yapar. Sistemin elektriksel potansi- q
VM = k bağıntılarıyla bulunur.
yel enerjisi azalır. Çünkü bu sırada –q2 yükünün kinetik d
enerjisi artar.
Sistemin kaybettiği elektriksel potansiyel enerji ya da d. İki Nokta Arasındaki Elektriksel Potansiyel Farkı
q .q
elektriksel kuvvetlerin yaptığı iş, EP = k . 1 2 bağın- Bir elektriksel alan içindeki A
d ®
ve B noktaları arasındaki E
tısıyla bulunur. Bu bağıntıda yük birimi Coulomb(C), uzak- 1
elektriksel potansiyel farkı;
lık birimi metre, k = 9 . 109 N . m2 / C2 alındığında elekt- +1C luk birim elektriksel yükü 2
riksel potansiyel enerji birimi joule ( J ) olur. A B
A noktasından B noktasına
getirmek için yapılan elekt- 3
a. Bir Noktanın Elektriksel Potansiyeli riksel işe eşittir.
q yükünü Şekil 12 deki A
Noktasal bir yükün bir noktadaki elektriksel potansiyeli, noktasından sonsuza götür- Þekil 12
sonsuzdan bu noktaya pozitif birim elektriksel yükü (+1C) mek için yapılan elektriksel iş WA = q . VA dır.

q yükünü Şekil 12 deki B noktasından sonsuza götürmek ÇÖZÜM
için yapılan elektriksel iş WB = q . VB dir. Yükler arasındaki uzaklık 2d iken sistemin elektriksel po-
q yükünü A noktasından B noktasına götürmek için yapı- tansiyel enerjisi,
lan iş, q .q (+q) (+8q)
EP1 = k . 1 2 = k .
WAB = WB – WA d1 2d
WAB = q . VB – q . VA q2
EP1 = 4k . EP1 = 4E
WAB = (VB – VA) . q olur. d
d
Yüklerin arasındaki uzaklık iken sistemin elektriksel
AB arasındaki elektriksel potansiyel farkı 3
WAB potansiyel enerjisi,
VAB = VB – VA = bağıntısıyla bulunur.
q q1 . q2 (+q) (+8q) q2
EP2 = k . , EP2 = k . , EP2 = 24k .
d1 d d
BA arasındaki elektriksel potansiyel farkı ise,
3
W
VBA = VA – VB = BA bağıntısıyla bulunur. EP2 = 24E dir.
q
Sistemin potansiyel enerjisindeki değişim,
e. Ortak Elektriksel Potansiyel DEp = E − E , DE p = 24E – 4E , DEP = 20E bulunur.
P P
2 1
Yanıt: E
Elektriksel potansiyelleri farklı olan iki küre birbirine do-
kundurulduğunda elektriksel potansiyelleri eşit oluncaya
ÖRNEK 6 _10 _8
kadar küreler arasında yük alış verişi olur. q = + 4.10 C q = _ 3 .10 C
q2 q2 20 cm K 70 cm L
q1 q1
ı
r1 q ve q yükleri aynı düzlemde şekildeki gibi yerleştirilmiştir.
r2 r1 r2 Buna göre,
I. q yükünün K noktasındaki elektriksel potansiyeli
(a) (b) 18 volt tur.
Þekil 13
II. q yükünün L noktasındaki elektriksel potansiyeli
4 volt tur.
Şekil 13 (a) da r1 yarıçaplı q1 yüklü küre ile r2 yarıçaplı q2 IIII. K noktasındaki qı yükü L ye götürülürken elektriksel
yüklü kürenin elektriksel potansiyeli, _
7
kuvvetlere karşı yapılan iş 4,2.10 joule dür.
q q
V1 = k ⋅ 1 ve V2 = k ⋅ 2 dir. yargılarından hangileri doğrudur?
r1 r2
Bu küreler Şekil 13 (b) deki gibi birbirine, dokunduruldu- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
ğunda, yük akışı sonunda oluşan ortak elektriksel potan-
siyel,
q + q2 Σq ÇÖZÜM
Vortak = k ⋅ 1 = k⋅ olur.
r1 + r2 Σr I. q yükünün K noktasındaki elektriksel potansiyeli
Kürelerin üzerindeki yüklerin cebirsel toplamı yarıçaplarıy- q
VK = k .
la orantılı olarak paylaşılır. Bu nedenle kürelerin son yük- dK
Σq Σq
leri q 1ı = k . r1 ve q2ı = k . r2 bağıntılarıyla 4 . 10 −10
Σr Σr VK = 9 . 109 . = 18 volt
0,2
bulunur.
Kürelerin birbirine dokundurulmadan önceki yüklerinin II. q yükünün L noktasındaki elektriksel potansiyeli,
cebirsel toplamı, dokundurulduktan sonraki yüklerinin
cebirsel toplamına eşittir. Buna yüklerin korunumu ya- q 4 . 10 −10
sası denir. VL = k . , VL = 9 . 109 . = 4 volt
dL 0,9
q1 + q2 = q1ı + q2ı
III. qı yükü K noktasından L noktasına götürülürken yapı-
ÖRNEK 5 q1 = +q q2 = + 8q lan elektriksel iş,
2d
WKL = VKL . qı
Şekildeki q1 ve q2 yüklerinin birbirine göre elektriksel
WKL = (VL – VK) . qı
potansiyel enerjisi 4E dir.
d WKL = (4 – 18) (–3 . 10-8)
Yüklerin arasındaki uzaklık yapıldığında sistemin
3
elektriksel potansiyel enerjisi öncekine göre nasıl WKL = (–14) . (–3 . 10-8)
değişir?
_
8
WKL = +42 . 10 joule dür.
A) 4E artar B) 8E artar C) 10E artar
D) 16E artar E) 20E artar Yanıt: E

6. ELEKTRİKSEL SIĞA Seri bağlamada kondansatörlerin her birinin yükü eşit olur.
Herhangi bir kondansatörün yükü aynı zamanda sistemin
r yarıçaplı kürenin q yükü artarsa kürenin V elektriksel toplam yüküdür.
potansiyeli de artar. Kürenin elektrik yükünün elektriksel Seri bağlı kondansatörlerin yükleri eşit olduğundan,
potansiyeline oranı sabit olup buna iletken kürenin elekt- qtoplam = q1 = q2 = q3
riksel sığası denir. Elektriksel sığa C ile gösterilir. Ceş . V = C1.V1 = C2 .V2 = C3.V3
q 2q 3q
C= = = = ...... sabit V = V1 + V2 + V3
V 2V 3V
Yarıçapı r olan q yüklü iletken bir kürenin elektriksel po- 1 1 1 1
= + + tür.
q Ceş C1 C2 C3
tansiyeli V = k olduğundan kürenin elektriksel sığası
r
q r b. Kondansatörlerin Paralel Bağlanması
C= veya C = bağıntılarıyla bulunur. Kondansatörlerin bir levhasının Şekil 17 deki gibi üretecin
V k
Birim Tablosu bir kutbuna, diğer levhasının üretecin öteki kutbuna bağ-
lanmasına paralel bağlama denir.
Elektrik Elektriksel Elektriksel
Nicelik yükü potansiyeli Uzaklýk sýða +
+
Sembolü V r C C1
q
V1
Birimi C (Coulomb) V(Volt) m (metre) F (Farad)
+
+
C2
Bir iletken kürenin elektrik yükünün elektriksel potansiyele V2
bağlı grafiği Şekil 14 teki gibidir. +
elektrik yükü +
C3
Bu grafiğin eğimi kürenin sığasını (Coulomb)
V3
verir. q +
q r
Eğim = tanα = C = = V
V k potansiyel Þekil 17
a (Volt)
0 V Paralel bağlı kondansatörlerin uçları arasındaki potansiyel
farkları eşit olduğundan,
Þekil 14
V = V1 = V2 = V3
7. KONDANSATÖRLER
iletken
+ _
_ iletken q toplam q1 q2 q3
levha
+ _ levha = = =
Paralel iki iletken levhanın ara- +
+
yalýtkan _ Ceş C1 C2 C3
_
sına bir yalıtkan konularak elde + _
edilen düzeneğe kondansatör

+ _ q toplam = q1 + q2 + q3 ve Ceş = C1 + C2 + C3 dir.
+
denir (Şekil 15).
+
c. Kondansatörlerin Enerjisi
Bu şekilde yüklenen kondansa- V
törün elektrik yükü q, elektriksel Þekil 15 Bir kondansatörün yükünün uçları arasındaki potansiyele
q bağlı olarak elektrik yükü Şekil 18 deki gibidir.
potansiyeli V ise sığası C = Bu grafiğin eğimi kondansatörün sığasını verir.
V
q elektrik yükü
bağıntısıyla bulunur. Kondansatörün levhalarından birinin Eğim = tana = C =
alanı A, levhalar arasındaki yalıtkanın dielektrik sabiti e ise V
A Grafikteki taralı alan kondansatö- q
sığası, C = ε bağıntısıyla bulunur. rün elektriksel potansiyel enerjisini
d Ep
verir.
Birim Tablosu a potansiyel
1
Elektrik Elektrik Dielektrik Elektrik Taralı alan = Ep = q.V 0 V
Nicelik yükü potansiyeli sabiti Alan Uzaklýk sýðasý 2 Þekil 18
Sembolü V e A d
1 2
q C Ep = CV bağıntılarıyla bulunur.
Birimi
2
C (Coulomb) V(Volt) Farad/metre m2 m F (Farad)
ÖRNEK 7 2 mF 20 mF
8. KONDANSATÖRLERİN BAĞLANMASI
K
a. Kondansatörlerin Seri Bağlanması 3 mF
L
Kondansatörlerin Şekil 16 daki q1 q2 q3
+ + +
gibi bir üretecin uçlarına bağlan- + + +
3 mF
masına seri bağlama denir. C1 C2 C3

Şekil 16 da sığaları C1, C2 ve C3 V1 V2 V3 Şekildeki devre parçasında kondansatörlerin eşdeğer
olan kondansatörlerinden oluşan sığası kaç mF tır?
+
sistemin sığasına, eşdeğer sığa
denir ve Ceş sembolüyle gösterilir. V A) 6 B) 7 C) 8 D) 10 E) 12
Þekil 16

ÇÖZÜM ELEKTRİK AKIMININ ETKİLERİ
2mF ve 3mF lık kondansatörler paralel bağlı olduklarından 1. ELEKTRİK AKIMININ YAPTIĞI İŞ (Joule Yasası)
bunların eşdeğer sığası,
Cı = 2mF + 3mF = 5mF tır. R
i
Cı ile 20 mF lık kondansatörler seri bağlı olduklarından
bunların eşdeğer sığası,
1 1 1 ıı +V
= + den C = 4μF tır.
C
ıı 5 20 Þekil 1
Ceş = Cı ı + 3 = 4 + 3 = 7mF bulunur. Şekil 1 deki kapalı devrede elektrik akımı geçtiği anda ser-
Yanıt: B best elektronlar, iletken içinde atom ve moleküllerle çarpışır.
Bu sırada elektronların kinetik enerjisi atomlara aktarılır. Bu-
nun sonucunda iletken ısınır ve bu ısıyı suya aktarır. Dolayı-
sıyla suyun sıcaklığı artar. Şekil 1 de R direncinden geçen q
ÖRNEK 8 q3= +5q elektrik yükünün yaptığı iş, W = V . q dur.
q1 = +8q V
q2 = _q q=i.t, V=i.R, i= olduğundan,
R
r2 = r V2
r1 = 2r r3 = 3r W=V .i.t, W = i2 . R . t , .t W=
R
L
K bağıntılarından biriyle bulunur. Bu sonuç Joule Yasasıdır.
M Bir iletkenin birim zamanda harcadığı enerji ise o iletkenin
Şekildeki K, L ve M kürelerinin elektrik yükleri ve yarıçap- gücüdür. Buna göre, direnci R olan iletkenin uçları arasın-
ları verilmiştir. r yarıçaplı L küresinin sığası C, elektriksel daki potansiyel farkı V, iletkenden geçen akımın şiddeti i
potansiyeli –V dir. ise bu iletkenin gücü,
W V2
Küreler birbirine dokundurulduğunda, P= den, P = V . i, P = i2 . R, P=
t R
I. Kürelerin ortak elektriksel potansiyeli +2V olur.
bağıntılarıyla bulunur.
II. K nin elektrik yükü +4q olur.
III. M nin elektrik yükü +6q olur.
2. ELEKTROMOTOR KUVVET (e.m.k)
Bir iletkende elektrik akımı oluşturarak, akım geçişini sağ-
layan pil, akümülatör, dinamo gibi araçlara e.m.k kaynağı
veya üreteç denir.
ÇÖZÜM İçerisinde mekanik, kimyasal veya başka çeşit enerjiyi elekt-
rik enerjisine dönüştüren araçlara e.m.k kaynağı denir.
Kürelerin sığaları yarıçapları ile orantılıdır. Piller ve akümülatörler kimyasal enerjiyi, dinamolar ise
r −q mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürür.
CL = = C VL = = −V
k C
Bir üreteç, q kadar elektrik yüküne devresinde bir tam
2r +8q dolanım yaptırırken W kadar enerji harcıyorsa, bu enerjiye
CK = = 2C VK = = +4V
k 2C üretecin elektromotor kuvveti (e.m.k) denir. e.m.k e
3r +5q 5V W
CM = = 3C VM = = sembolüyle gösterilir ve ε = bağıntısıyla bulunur.
k 3C 3 q
Küreler birbirine dokundurulduğunda ortak potansiyelleri Bir üreteç devreye elektrik akımı vermediği zaman ürete-
q + q + q3 cin uçları arasındaki elektriksel potansiyel farkı üretecin
Vortak = 1 2
C1 + C2 + C3 e.m.k ine eşittir (e = V).
+8q − q + 5q
Vortak = Birim Tablosu
2C + C + 3C
Elektriksel Elektrik Akýmýn Zaman Elektriksel
+12q Nicelik potansiyel yükü þiddeti
Direnç
iþ
Vortak =
6C Sembolü V q i R t W
Vortak = +2V bulunur. Birimi V(Volt) C (Coulomb) A(Amper) W(Ohm) s(saniye) J (Joule)
K nin başlangıçtaki yükü qK = 2C . 4V = 8q olduğundan,
K nin son yükü
Bir üreteçten t sürede geçen elektrik yükü miktarı q ise t
qıK = CK . Vortak ⇒ qıK = 2C . 2V ⇒ qıK = 4q bulunur.
sürede üreteçte elektrik enerjisine dönüşen enerji ya da
M nin son yükü yapılan elektriksel iş, W = e. q dur. q = i . t olduğundan
qıM = CM. Vortak ⇒ qıM = 3C . 2V ⇒ 6q bulunur.
W = e . i . t dir.
Yanıt: E

Üretecin birim zamanda harcadığı enerjiye üretecin gücü b. Elektrik Motoru
denir. e
R
Şekil 4 teki elektrik devresin-
Üretecin gücü, de motorun zıt e.m.k i e ı, r
W motorunu iç direnci r ı, moto-
Püreteç = , Püreteç= e.i bağıntısıyla bulunur. V= e + i.r
t run uçları arasındaki potan-
+e
R siyel farkı V ise, t sürede
Enerjinin korunumu yasasına motora verilen enerji; r
i Þekil 4
göre Şekil 2 deki devrede, t
sürede üretecin devreye verdiği Wverilen = e ı . i . t + i2 . r ı . t dir.
enerji, devrede harcanan ener- e
jiye eşittir. +
r
motordan t sürede alınan mekanik enerji,
Üretecin devreye t sürede sağladığı enerji, Þekil 2
Walınan = e ı . i . t dir.
Wü = ε . i . t Walınan εı .i.t
Verim = = ı den
Wverilen ε .i . t + i2. r ı . t
Devrede t sürede harcanan enerji,
Wh = i2 . R . t + i2 . r . t dir. εı
Verim = olup V = εı + i . r ı olduğundan
Enerjinin korunumu yasasına göre,
εı + i. r ı
Wü = Wh εı
Verim = dir.
V
ε . i . t = i2 . R . t + i2 . r . t
Motorun gücü;
ε = i .R + i . r Pmotor = eı . i + i2 . r ı dür.
ε = i.(R + r) dir.
Kapalı devreden geçen akımın şiddeti i=
ε bağıntı- Motorun mekanik gücü ise,
R+r Pmekanik= eı. i dir.
sıyla bulunur.
Bu bağıntı birden fazla üreteçten oluşan devre için genel- c. Kapalı Devrede İki Nokta Arasında Potansiyel Farkı
Σε
leştirilirse, i = bağıntısı yazılır. R e e
ΣR i +
A r B
r
Þekil 5
3. ZIT ELEKTROMOTOR KUVVET (Zıt e.m.k)
Şekil 5 deki devre parçasına verilen enerji, devre parça-
a. Zıt e.m.k sında harcanan enerjiye eşittir.
R e Wü = Wh
Enerji kaynağından sağladık-
ları enerjiyi, ısı ve ısıdan baş- A B
r C VBA . i . t + e . i . t = eı . i .t + i2 . R . t + i2 . r . t + i2 . r ı . t
ka çeşit, enerjiye dönüştüren VBA + e = e ı + i . R + i. r + i . r ı
elektrik motoru gibi araçlara
almaç denir. Birim yük başına + e VBA + e – eı = i.(R + r + r ı)
düşen ve ısıdan başka bir r VBA = i.(R + r + r ı) – (e– eı ))
enerjiye dönüşen bu elektrik Þekil 3
enerjisine almacın zıt elekt- VBA = S i . R – S e
romotor (zıt e.m.k) denir. VBA = VA – VB ise VAB = – VBA olacağından,
Elektrik enerjisi, akümülatör dolarken, elektroliz yapılırken
kimyasal enerjiye, motor çalışırken mekanik enerjiye VAB = S e – S i. R olur.
dönüşür.
Şekil 3 teki elektrik devresinde, üretecin devreye sağladığı Bu bağıntı kullanılırken pozitif bir yön seçilir. Seçilen bu yönle
elektrik enerjisi, devre elemanlarının harcadığı enerjiye devre akımı aynı ise, (i . R) nin işareti pozitif, devre akımı
eşittir. ile zıt yönlü ise, (i . R) nin işareti negatif alınır (Şekil 6).
Wü = Wh olduğundan R
i
R
i
2 2 2
e . i . t = e . i .t + i . R . t + i . r . t + i
ı
.r .t
ı seçilen
yön
seçilen
yön _i.R
+i.R
e = e ı + i .R + i . r + i . rı Þekil 6
e – e ı = i (R + r + rı), i = ε − ε
ı
Devre üzerinde gidilirken üretecin negatif kutbundan girip
R + r + rı pozitif kutbundan çıkılırsa, e.m.k işareti pozitif (+e), pozitif
Σε − ΣRi = 0 bağıntısı bulunur. kutbundan girip negatif kutbundan çıkarılırsa, e.m.k işareti
Σε negatif (–) alınır (Şekil 7).
Bu bağıntı genelleştirilirse i = bağıntısı elde edilir. Bu
ΣR e
+ i
e
+ i
bağıntıya kapalı devrelerde Ohm yasası denir. seçilen seçilen
yön yön _e
+e
Þekil 7

Motorun zıt e.m.k işareti, seçilen yönde dolanırken, moto- ÇÖZÜM R
ra negatif kutuptan girip pozitif kutuptan çıkılıyorsa, zıt Devredeki üreteçlerin eşdeğer
e.m.k nin işareti pozitif (+e), seçilen yönde dolanırken, e.m.k i, i
motora pozitif kutuptan girip negatif kutuptan çıkılıyorsa zıt eeş = e1 – e2 + e3 e1= e
+
e2= 2e
+
e3= 4e
+
e.m.k nin işareti negatif (– e) alınır (Şekil 8). = e – 2e + 4 e r1 = r r2 = 2r r3 = 3r
e e
+ + = 3e dir.
seçilen seçilen
yön yön _e
Devredeki üreteçlerin eşdeğer direnci,
+e
reş = r1 + r2 + r3
Þekil 8
= r + 2r + 3r
4. ÜRETEÇLERİN BAĞLANMASI = 6r
a. Üreteçlerin Seri Bağlanması Σε 3ε
R
Devreden geçen akımın şiddeti, i= , i=
ΣR R + 6r
e.m.k leri e1, e2, e3 ve iç di- bulunur.
rençleri r1, r2, r3 olan üreteçle- Yanıt: E
e e e
rin birinin (+) kutbu, diğerinin + 1 + 2 + 3
_ 5. AKIMIN ISI ETKİSİ
( ) kutbuna Şekil 9 daki gibi r1 r2 r3
Şekil 11 de devredeki suyun içindeki R direncinden geçen
bağlanmasına seri bağlama Þekil 9 akımın etkisiyle kaptaki suyun sıcaklığı artar. Kapta buz
denir. olsaydı erirdi. Bu da elektrik enerjisinin bu düzenekte ısıya
Şekil 9 daki seri bağlı üreteçlerin yerine geçen üretece dönüşebileceğini gösterir.
eşdeğer e.m.k denir.
Eşdeğer e.m.k, eeş = e1 + e2 + e3 tür. Üreteçlerin iç di- Şekil 11 de R direncinden t sürede
rencinin eşdeğer direnci, reş = r1 + r2 + r3 tür. geçen i akım şiddeti nedeniyle ısıya
∑ε
dönüşen enerji, W = i2 . R . t ba-
Devreden geçen akımın şiddeti, i = bağıntısıyla ğıntısıyla bulunur. i R
ΣR 4,18 joule = 1 calori dir.
bulunur. Elektrik enerjisi, Q = m . c . Dt veya su
b. Üreteçlerin Paralel Bağlanması Q = m . L olarak ısıya dönüşerek
Þekil 11
K R K R sıcaklık değişimi ve hal değiştirme-
lere neden olabilir. Kısaca dirençten açığa çıkan enerji
+ e + e suya ısı olarak aktarılır.
r r
e e 6. LAMBALARIN PARLAKLIĞI
+ +
r r
e
+ +
e Lambanın parlaklığı lambanın gücüyle doğru orantılıdır.
r r V2
(a) (b) Lambanın gücü, P = i2 R, P= , P = V . i bağıntılarıyla
Þekil 10 R
Şekil 10 (a) da K anahtarı açıkken üreteçlerin hiçbirinden bulunur.
akımın geçmemesi için üreteçlerin e e.m.k lerinin eşit Özdeş lambaların parlaklığı lambalardan geçen akımın
olması gerekir. e.m.k e, iç direnci r olan üreteçlerin (+) şiddetinin karesiyle ya da lambaların uçları arasındaki
potansiyel farkının karesiyle doğru orantılıdır.
kutuplarının bir noktaya gelecek biçimde Şekil 10 daki gibi
bağlanmasına paralel bağlama denir.
Şekil 10 da e.m.k leri e, iç dirençleri r olan üç tane üreteç ÖRNEK 10
V = 30 Volt 3W
paralel bağlanmıştır. Devredeki üreteçlerin eşdeğer e.m.k i, Şekildeki devrede voltmetre KL
eeş = e dir. Özdeş üreteçlerin eşdeğer direnci, reş = r ile arasındaki potansiyel farkını
V = 30 volt olarak ölçmektedir.
6W
n K L
5W
ε
bulunur. Devreden geçen akımın şiddeti, i = bağıntı- Buna göre, üretecin e e.m.k
r 2W
R+ i kaç volt tur?
n
+ e
sıyla bulunur.
r = 2W
ÖRNEK 9
Şekildeki devreden geçen R A) 36 B) 40 C) 42 D) 46 E) 48
akımın şiddeti hangi bağıntı ile
bulunur? ÇÖZÜM
e1= e e2= 2e e3= 4e 30 Volt
+
+ +
5Ω luk dirençten geçen akım, i = = 6A dir.
r1 = r r2 = 2r r3 = 3r
5Ω
3Ω, 6Ω ve 2Ω luk dirençler paralel bağlı olduğundan bun-
3ε ε 3ε
A) B) C) 1 1 1 1
R+r R + 3r 3R + r ların eşdeğeri, = + + ⇒ Rı = 1Ω dur.
R' 3 6 2
3ε 3ε
D) E)
6R + r R + 6r

Şekildeki devreden, V = 30 Volt mX A .i A .i A .i n
= X X : Y Y = X X. Y
ε mY nX nY A Y . iY . n X
i=
R + Rı + r R = 5W L R = 1W 32 64 . 3 . 1
K =
ε i = 6A m Y 108 . 2 . 2
6=
5 + 1+ 2 mY = 72 gram bulunur.
ε = 48 Volt bulunur. e
+ Yanıt: D
Yanıt: E r = 2W
8. SUYUN ELEKTROLİZİ
7. AKIMIN KİMYASAL ETKİSİ (Elektroliz) Saf su iletken değildir. Suya bir miktar sül- X Y
Pil ve akümülatör gibi üreteçler, kim- _
+ fürik asit (H2SO4) katarak bir çözelti (elekt- +
yasal enerjiyi elektrik enerjisine çevi- rolit) oluşturarak Şekil 13 teki devreyi kura-
rirler. Bu olayın tam tersi olan elektrik anot katot
lım. Açığa çıkan gazları toplamak için anot
enerjisinin kimyasal enerjiye dönüştü- ve katot elektrotları X ve Y tüplerinin içine
rülmesine elektroliz denir. Asit, baz konmuştur. Çözelti içindeki kimyasal reak-
+
ve tuz gibi maddelerin sulu çözeltileri V
siyon sonucunda X tüpünde oksijen gazı, Y Þekil 13
elektrik akımını iletirler. Bu çözeltilere elektrolit
tüpünde hidrojen gazı toplanır.
elektrolit denir. Tüplerde aynı sürede toplanan hidrojen gazının hacmi,
Şekil 12 de bir elektroliz kabı verilmiş- Þekil 12
oksijen gazının hacminin iki katıdır. Yapılan deneyler
tir. Elektrolit içerisine batırılan iletken levhalara elektrot denir. 1 coulomb luk yükün devreden geçmesi halinde yaklaşık
Üretecin pozitif kutbuna bağlı levhaya anot elektrot, negatif
kutbuna bağlı levhaya katot elektrot denir. olarak 0,12 cm3 hidrojen ve 0,06 cm3 oksijen gazının
Katot tarafından çekilen iyonlara katyon, anot tarafından açığa çıktığını göstermiştir.
çekilen iyonlara ise anyon denir. Bir hidrojen atomunu 1 e.y = 1,6.10-19 C luk yük açığa çıka-
Bir atomun açığa çıkabilmesi için o atomun değerlik sayısı rırken bir oksijen atomunu 2 e.y = 3,2.10-19 C luk yük açığa
kadar devreden elemanter yük (e . y) geçmelidir. t saniye- çıkarır.
de q = i . t kadar yük geçen devrede açığa çıkan N atom
q i.t ÖRNEK 12 X
sayısı; N = = bağıntısıyla bulunur.
n.e.y n.e.y
Buradaki n açığa çıkan atomun değerlik sayısıdır.
t sürede katodun kütlesindeki artma miktarı Dm, katotta I Y T
biriken bir atomun kütlesi mı ise, katot üzerinde biriken N

Δm
atom sayısı, N = bağıntısıyla bulunur.
mı
II Z IV
Deneyler sonucunda elektrotlarda toplanan elementlerin
kütlesi (m);
ı. Akım şiddeti (i) ile doğru orantılı
II. Akımın geçiş süresi (t) ile doğru orantılı III
+
III. Elementin kütle numarası (A) ile doğru orantılı
IV. Elementin değerliği n ile ters orantılıdır. Direnç bakımından özdeş olan şekildeki I, II, III, IV elekt-
A.i.t roliz kaplarında suyun elektrolizi yapılmaktadır. Belli bir t
m= bağıntısı ile hesaplanır.
n . 96500 süresinde Y tüpünde 30 cm3 oksijen ve hidrojen gazı
karışımı toplanmıştır
ÖRNEK 11
Buna göre, X, Y, Z, T tüplerinde aynı sürede toplam
Direnç bakımından özdeş olan AgNO3 AgNO3
4 voltametre (elektroliz kabı) kaç cm3 hidrojen gazı toplanmıştır?
Cu Ag
Ag
şekildeki gibi bağlanmıştır. X
AgNO3
t süresince X kabında 32 A) 120 B) 90 C) 80 D) 70 E) 60
CuSO4
gram bakır toplandığına Ag Y
göre, aynı sürede Y kabın- ÇÖZÜM
r =0
da toplanan gümüş kaç + Y tüpündeki 30 cm3 gaz karışımının 10 cm3 ü oksijen gazı
gramdır? e 20 cm3 ü hidrojen gazıdır. I, II, III kapları paralel olduğu
+1 +2 için üçünde de eşit miktarda hidrojen gazı toplanır.
(Ag ; Cu ; Acu = 64; AAg = 108) Aynı sürede IV kabından geçen akımın şiddeti diğer kap-
ların her birinden geçen akımın şiddetinin 3 katı olduğun-
A) 9 B) 18 C) 36 D) 72 E) 216
dan IV kabında ise 60 cm3 hidrojen toplanır. Tüm kaplar-
ÇÖZÜM da toplanan toplam hidrojen gazı miktarı;
Her bir elektroliz kabının direnci R kabul edilirse üst kolda X tüpünde : 20 cm3
2R direnci olduğundan bu koldan 1 birim akım, alt kolda R
Y tüpünde : 20 cm3
direnci olduğundan bu koldan 2 birim akım, ana koldan
ise ikisinin toplamı 3 birim akım geçer. Z tüpünde : 20 cm3
A.i.t T tüpünde : 60 cm3 tür.
m= bağıntısına göre;
n . 96500 Dört tüpte toplam 120 cm3 hidrojen gazı toplanır.
Yanıt: A

K R
Şekildeki devrede üç kapalı bölüm vardır. +
1. Bir çemberin K ve L noktalarında L(+q) Her kapalı bölümde Σε–ΣiR = 0 olduğuna

ve devredeki X lambasından akım geçme-
L
+
1 X
(+q) yükleri şekildeki gibi konuldu-
ğunda çemberin O merkezinde diğine göre, R dirençlerinden geçen akım-
O M
elektriksel alan şiddeti E, elektrik- 30° 30° lar eşit ve i dir.
+
2 3
sel potansiyel V oluyor. K(+q) M 1 kapalı devresinde seçilen yöne göre

R
Buna göre, εK –εL –i.R = 0
I. M noktasına –q yükü konulursa O noktasındaki E
elektriksel alan şiddeti artar.
εK = εL + i.R dir.
II. M noktasına +q yükü konulursa O noktasında εK > εL dir.
elektriksel alan sıfır olur. 2 kapalı devresinde seçilen yöne göre
III. M noktasına –q yükü konulursa O noktasındaki V
potansiyel farkı azalır. εL + εM – i.R = 0
yargılarından hangileri doğrudur? εL + εM = i.R dir.
3 kapalı devresinde seçilen yöne göre
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
εK + εM – i.R – i.R = 0
ÇÖZÜM εK + εM = 2i.R dir.
I. K ve L deki +q yüklerinin O daki L(+q)
εL + εM = i.R olduğundan

q
elektriksel alanları EK = EL = k 2 olup EK εK = 2εL + ε M dir.
r O
şekildeki gibidir. M noktasına –q yükü EM εK > εM dir.
→ → K(+q) EL M(q)
q εL ile εM ise karşılaştırılamaz.
konulursa EM = k 2 olup, EK + EL ile
r Yanıt: C
aynı yönlü olduğundan O noktasındaki elektriksel alan şiddeti
artar. 3.
II. M noktasına +q yükü konulursa K, L(+q)
L ve M deki yüklerin O noktasındaki

EK
elektriksel alanları şekildeki gibi olur. EM 120°
→ → → O
120° 120°
EK + EL + EM = 0 dır. K(+q) EL M (+q)
III. K ve L deki yüklerin O daki elekt-
riksel potansiyeli
Elektrikle yüklü iletken K, L kürelerinin konumu ve
q q 2q bunlara ilişkin kuvvet çizgilerinin biçimi ile yönü
V = k +k =k dir. M noktasına –q yükü konulursa O
r r r şekildeki gibidir.
daki elektriksel potansiyel
K nin yükünün büyüklüğü qK, L ninki qL ve d1 > d2
q q q q V
V´= k + k − k = k = olur ve öncekine göre azalır. olduğuna göre, qK ve qL nin büyüklükleri ve işaret-
r r r r 2
Yanıt: E leri için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
2. A) qK = qL, ikisi de – işaretlidir.

B) qK < qL, ikis ide – işaretlidir.
C) qK > qL, ikisi de – işaretlidir.
D) qK > qL, ikisi de + işaretlidir.
E) qK < qL, ikisi de + işaretlidir.
(2006–ÖSS)
ÇÖZÜM
K, L, M üreteçleri, X lambası ve özdeş R dirençlerinden Elektrik alan çizgile-
oluşan şekildeki elektrik devresinde, X lambasından rinin yönü (+) yüklü
akım geçmiyor. küreden (–) yüklü
Buna göre, küreye doğrudur. Bu K L
I. K nin elektromotor kuvveti M ninkinden büyüktür. nedenle K ve L küre- d1 O d2
II. K nin elektromotor kuvveti L ninkinden büyüktür. lerinin her ikisi de (–)
III. L nin elektromotor kuvveti M ninkinden büyüktür. işaretlidir. Şekle göre
K ve L kürelerinin O
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
noktasındaki elektriksel alanı sıfırdır. d1 > d2 olduğuna göre,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II qK > qL dir ya da K nin çevresindeki elektrik alan çizgileri L
D) I ve III E) II ve III ninkinden daha fazla olduğundan qK > qL dir.
(2006–ÖSS)
Yanıt: C

4. Hava aralıklı sığaları eşit ve Aynı devrenin 2 kapalı kısmında seçilen yöne göre
C olan şekildeki kondansa- C q1 2ε–ε–i2.2R = 0 olur.
törlerden X kondansatörü- X ε
V1
nün yükü q1 uçları arasında- C q2 i = dir.
2 2R
+ Y
ki potansiyel farkı V1, Y kon- V2
Devrenin 3 kapalı kısmında seçilen yöne göre
e
dansatörünün yükü q2 uçları r=0 2ε + ε–i3.R = 0
arasındaki potansiyel farkı V2 dir. 3ε
i = dir.
3 R
Bu kondansatörlerin levhaları arasına dielektrik
katsayısı havadan daha büyük olan madde konu- Akım şiddetleri arasındaki ilişki i4 > i3 > i1 > i2 dir.
lursa V1, V2, q1, q2 niceliklerinden hangileri önce- Yanıt: C
kine göre değişir?
6. r´ = 1 W
+
R=5W r´ = 1 W
A) Yalnız q1 B) Yalnız q2 C) q1 ve q2
A i = 2 amper B
D) q1 ve V2 E) q2 ve V1 e = 20 volt e´ = 5 volt
ÇÖZÜM Şekildeki devre parçasından gösterilen yönde
ε.A i = 2 amper şiddetinde akım geçmektedir.
Bir kondansatörün sığası C = bağıntısı ile bulunur.
d
Buna göre, VAB potansiyel farkı (VB–VA) kaç volt
ε dielektrik katsayısı havadan daha büyük olan madde konul-
duğunda X ve Y kondansatörlerinin sığaları artar. X kondansa- tur?
törü üretece bağlıdır. Sığası artan X kondansatörünün uçları
arasındaki V1 potansiyel farkı değişmez. Yükü ise q1 = V1.CX A) –1 B) 1 C) 19 D) 39 E) 46
olduğundan CX artarsa q1 de artar. Y kondansatörü üretece r=1W
ÇÖZÜM R=5W r´ = 1 W
bağlı değildir. Sığası arttığında q2 yükü değişmez. +
A i = 2 amper B
q e = 20 volt e´ = 5 volt
V = 2 olduğundan CY artarsa Y kondansatörünün uçları
2 C seçilen yön
Y
arasındaki V2 potansiyel farkı azalır. Şekildeki devrede seçilen yön şekildeki gibidir. Seçilen yön,
Yanıt: D üretecin akım yönü ile aynı olduğundan ε değeri pozitiftir.
Seçilen yön i akımının yönünde olduğunda ε´ ve i.R değerleri
negatiftir. Buna göre, VAB = ε–i.r–i.R–ε´–i.r´ olduğundan
5. e.m.k leri ve büyüklükleri + R1 = R
VAB = 20–2.1–2.5–5–2.1 = 1 volt tur.
verilen ε1, ε2, ε3, ε4 üre- e1 = e Yanıt: B
teçleri ile R1, R2, R3 di- +
R2 = 2R
rençlerinden şekildeki e2 = e R1
devre oluşturulmuştur. 7. İç dirençleri önemsiz özdeş
B

Devrede R1, R2, R3 di- + üreteçler, R1, R2 dirençleri iç
i4
rençlerinden geçen akım e4 = 2e direnci r´ zıt e.m.k. i ε´ olan
+
R3 = R
e3 = e K L
şiddetleri i1, i2, i3, e.m.k i almacın oluşturduğu devrede R2
r´ e´
ε4 olan üreteçten geçen akım şiddeti i4 oluyor. şekildeki gibidir.
Bu devredeki almacın ve-
Buna göre, i1, i2, i3 ve i4 arasındaki ilişki nedir? rimi + e
I. A anahtarını kapatma r=0
II. B anahtarını kapatma + e A
A) i 4 > i3 > i2 > i1 B) i1 = i4 > i2 = i3 C) i4 > i3 > i1 > i2
III. Reosta sürgüsünü K den r=0
D) i3 = i4 > i1 = i2 E) i3 = i4 > i1 > i2 L ye çekme
işlemlerinden hangileri yapılırsa öncekine göre

ÇÖZÜM artar?
Şekildeki devrede A noktasına i1 + R
gelen akım i4 bu noktadan çı- e A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kan i1+ i2, i3 akımlarının topla- D) I ya da III E) II ya da III
i2 + e 2R
mına eşittir. i4 = i1+i2+i3 tür.
i1 + i2
Şekildeki 1 kapalı kısmında se- i4 + 2e 2
ÇÖZÜM
1
çilen yöne göre, A
Almacın verimi
3
2ε –ε – i1.R = 0 olur.
+
e Alınan güç ε´.i ε´

Verim = = =
ε i3 R Verilen güç ε´.i + i2.r´ ε´+i.r´
Buna göre, i = dir.
1 R bağıntısı ile bulunur.

Buna göre III. Z kabının katodunda t sürede toplanan Cu atom sayısı
I. A anahtarı kapatıldığında üreteçlerin toplam e.m.k. i de- 2q
ğişmediğinden akım değişmez. Almacın verimi değişmez. N = = n ise
Z 2
II. B anahtarı kapatıldığında devrenin direnci azaldığından T kabının katodunda t sürede toplanan AI atom sayısı
motordan geçen akım artar, motorun verimi azalır.
3q
III. Reosta sürgüsü K den L ye çekilirse devrenin direnci ar- N = = n dir.
T 3
tar, motordan geçen akım azalır, motorun verimi artar.
Yanıt: C NT = NZ dir.
Yanıt: E
8. Şekildeki gibi bağlanmış X Y

Rlamba = 20 W
özdeş ve dirençleri eşit 9. R1
Rütü = 20 W
R2
elektroliz kaplarından X ve Cu Cu Ag Ag T
Z kabında CuSO4 çözeltisi CuSO4 AgNO3
AI AI
Cu elektrotlar, Y de AgNO3 Z AICI3
Cu Cu
çözeltisi Ag elektrotlar, T
de AICI3 çözeltisi AI elekt-
CuSO4
V = 200 volt

V = 200 volt
I II
rotlar vardır. +
Devreden akım geçirildi- I. devredeki direnci 20 Ω olan lambadan en çok
ğinde, i = 2 amper şiddetinde akım geçebilmektedir. II. dev-
I. Aynı sürede Y kabının katodunda toplanan Ag redeki ütünün gücü P = 500 watt, direnci ise 20 Ω
atomu sayısı T kabının katodunda toplanan AI dur. Lamba ve ütü 200 volt gerilimlerde şekildeki gibi
atom sayısına eşittir. R1 ve R2 dirençleri ile birlikte kullanılacaktır.
II. Z kabının katodunda t sürede, X kabının katodunda
2t sürede toplanan Cu atomu sayıları eşittir. Ütü ve lambanın çalışması için R1 ve R2 direnci
III. Z kabında t sürede toplanan Cu atomu sayısı ay-
nı sürede T kabında toplanan AI atom sayısına kaç ohm olmalıdır?
eşittir.
R1 R2
A) 80 20
(Ag+1, Cu+2, AI+3) B) 20 80
C) 20 20
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) 80 80
D) II ve III E) I, II ve III E) 100 100
ÇÖZÜM
I. devredeki lambadan 2 amper akım geçebilmesi için dev-
ÇÖZÜM renin toplam direnci
V 200
Dirençleri eşit X, Y, Z, T X Y R = = = 100Ω
i eş i 2
kaplarından geçen akım 1
Cu Cu Ag Ag T R =R +R
şiddetleri şekildeki gibidir. eş lamba 1
CuSO4 AgNO3 1
Buna göre, AI AI
Z 3i 100 = 20+R1
I. t sürede Y kabından ge- AICI3
çen yük qY = i.t = q 2i
Cu Cu
R1 = 80 Ω olmalıdır.
CuSO4
T kabından geçen yük II. devrede ütünün gücü
qT = 3i.t = 3q dur. + P = i2.R olduğundan ütüden geçen akım şiddeti
Ag+1, AI+3 olduğundan t 500 = i2.20
sürede Y ve T nin katotlarında toplanan atom sayıları bu i2=25
değerlikler ile ters orantılıdır. i = 5 amper olmalıdır.
q q II. devrenin eşdeğer direnci
N = Y = =n V 200
Y 1 1 R = = = 40 Ω,
eş i 5
q 3q 2
N = T = = n dir. R =R +R
T 3 3 eş ütü 2
2
NY = NT dir. 40 = 20 + R2
II. X kabından 2t sürede geçen yük
R2 = 20 Ω olmalıdır.
qX = i.2t = 2q ise,
Yanıt: A
Z kabından t sürede geçen yük
qZ = 2i.t = 2q dur.
qX = qZ olduğundan X kabının katodunda 2t sürede Z ka-
bının katodunda t sürede toplanan Cu atom sayıları eşittir.

KONU TESTİ 4. Şekildeki C, 2C, 3C sığalı X, Y, Z
X Y
kondansatörleri V potansiyel far- C 2C

kına şekildeki gibi bağlanmıştır. VX VY
qX qY
1. Düşey kesiti şekildeki gibi qK = q O qL = q Kondansatörlerin yükleri qX, qY, Z
olan r yarıçaplı sürtünme-

K r r
L
qZ uçları arasındaki potansiyel q
3C Z
siz yalıtkan rayın K ve L r farkları ise VX, VY, VZ dir. VZ
noktalarından aynı q elekt- +
Buna göre, V
rik yükü ile yüklü olan öz-
deş iki cisim aynı anda I. qZ > qX tir.
serbest bırakılıyor. II. qY > qX tir.
Buna göre, III. VX > VY dir.
I. O noktasının elektriksel potansiyeli
II. Sistemin elektriksel potansiyel enerjisi IV. V > VZ dir.
III. Cisimlerin hızlarının büyüklüğü yargılarından hangileri doğrudur?
niceliklerinden hangileri hareket süresince de- A) I ve II B) I ve III C) II ve IV

ğişmez? D) I ve IV E) III ve IV
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 5.

D) I ve II E) II ve III 3C
2C
2C 3C
4C M
2C
2. d2
K +q + L 12C
®
V0 + K 4C 5C
+ + L 6C N
q
+
M

+
d1 + Þekil 1 Þekil 2
+
Şekil 1 deki devre parçasında K ve L noktaları arasın-
Şekilde +q yüklü tanecik v0 büyüklüğünde hızla içi daki eşdeğer sığa C1, Şekil 2 deki devre parçasında M
boş +q yüklü KL silindirinin içine atılıyor. Silindirin ek- ve N noktaları arasındaki eşdeğer direnç C2 dir.
seni boyunca hareket eden tanecik silindiri terk ettik- C
ten sonra M levhasına çarpıyor. 1
Buna göre, oranı kaçtır?
C
2
Buna göre, taneciğin d1 ve d2 yolu boyunca hare-
1
ketleri aşağıdakilerden hangisi gibi olur? A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
2
(Levhalarla silindir arasındaki etkileşme ve yerçekimi
önemsenmiyor.)
6. Sığası C olan, bir kon- +
dansatör sabit V gerili- C C

d1 d2
minde şekildeki gibi yük-
A) Düzgün hızlanan Düzgün hızlanan lenince yükü q elektrik 2C
B) Düzgün doğrusal Düzgün yavaşlayan enerjisi E oluyor. +

V
C) Düzgün yavaşlayan Düzgün hızlanan
Þekil 1 Þekil 2
D) Düzgün doğrusal Düzgün hızlanan Bu kondansatör üre-
E) Düzgün yavaşlayan Düzgün yavaşlayan teçten ayrılıp, yüksüz 2C sığalı kondansatöre Şekil 2
deki gibi bağlandığında yükü ve enerjisi ne olur?
3. Özdeş C sığalı X, Y, Z kondansa- X Z

A)
q E
, B)
2q
,E C)
q E
,
törleri V potansiyel farkına şekildeki 3 9 3 3 3
C C
gibi bağlanmıştır. X kondansatörü- Y 2q E E
nün yükü qX, Y ninki qY, Z ninki qZ D) , E) q,
3 9 3
dir. Z kondansatörünün levhaları C
birbirinden uzaklaştırılıyor. +

V 7. Uçları arasındaki potan- R R
siyel farkı V olan bir üre-
Bu durumda X, Y, Z kondansatörlerinin qX, qY, qZ
teç, özdeş dirençlerden R
yükleri öncekine göre nasıl değişir? oluşan devreye şekildeki R
gibi bağlanmıştır.
voltmetre
qX qY qZ Buna göre, devreye bağ- R
lı voltmetre kaç V değe- + r= 0
A) Azalır Artar Azalır
rini gösterir? V
B) Artar Değişmez Azalır
C) Azalır Değişmez Azalır
D) Azalır Değişmez Artar 1 2 8 3 4
A) B) C) D) E)
E) Artar Artar Artar 2 5 5 4 5

8. R
11. Şekildeki elektrik devresinde üre- i1 R
R R tecin iç direnci önemsiz olup r

R + + + i2
e.m.k. i ε = V, motorun zıt e.m.k. i
+ R
ε´, iç direni r dir. Bu devrede R di- e=V
e´
rencinden i1, motordan i2 şidde- +
+ + + + +
tinden akım geçmektedir.
K L M Buna göre,
ε´+i2.r
Şekildeki devreler iç dirençleri önemsenmeyen özdeş I. i1 = dir.
R
üreteçlerle oluşturulmuştur.
V − ε´
II. i2 = dir.
Buna göre, K, L ve M üreteçlerinin tükenme süre- r
leri için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? ε´
III. Motorun verimi dir.
V
A) tK > tM > tL B) tK = tL > tM
C) tM > tL > tK D) tM > tL = tK
E) tL = tM > tK A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
12. Şekildeki devredeki elektrik moto- r´

R
9. R 3R
ru döndürülürken devreden geçen
X Y akım şiddeti i, R direncinin gücü P e´
+ dir.
+ + + e V potansiyel farkı sabit tutula- +
e
V
e e + rak motor rotorunun dönmesi
engellenirse i ve P öncekine göre nasıl değişir?
e
Şekildeki devrelerde üreteçler özdeş olup iç dirençle- i P
ri önemsenmiyor.
A) Artar Değişmez
Buna göre, büyüklükleri R ve 3R olan X ve Y di- B) Değişmez Artar
C) Azalır Artar
W
rençlerinden t sürede açığa çıkan ısıların X D) Değişmez Azalır
W E) Artar Artar
Y
oranı kaçtır?
1
13. Şekildeki devrede lambalar
K L
A) B) 1 C) 2 D) 3 E) 4 ve üreteçler özdeştir.
2 + +
Buna göre, lambaların IK,

IL, IM ışık şiddetleri arasın-
daki ilişki nedir? M
10. R=4W e = 24 V
+ (Üreteçlerin iç direnci önemsizdir.)
r=2W
e´= 12 V A) IM > IK = IL B) IK = IL > IM C) IK = IL = IM

elektrik
e = 24 V r´ = 3 W motoru
D) IK > IL > IM E) IM > IL > IK
+
r=2W
e = 24 V
+ e= 24 V +
r=2W r=2W
14. Şekildeki devredeki üre- e´ = 5 V e2 = 10 V
teçlerin e.m.k. i, iç direnç- +
Şekildeki devrede, özdeş üreteçlerin e.m.k. leri K L
leri elektrik motorun zıt r2 = 1 W
ε = 24 V, iç dirençleri r = 2 Ω dur. Devredeki elektrik e.m.k. i iç direnci ile dev-
r´ = 2 W
motorunun zıt e.m.k. i ε´ = 12 V, iç direnci r´ = 3 Ω re direnci R nin değerleri e1 = 30 V

dur. gösterilmiştir. +
r =2W R = 10 W
Devredeki direnç R = 4 Ω olduğuna göre, moto- Buna göre, K ve L 1
run verimi yüzde kaçtır? noktaları arasındaki potansiyel farkı kaç volt tur?
A) 90 B) 80 C) 75 D) 60 E) 50 A) 24 B) 20 C) 18 D) 12 E) 6
1. A 2. D 3. C 4.B 5. B 6. A 7. A 8. D 9. D 10. B 11. E 12. E 13. A 14. C

KİMYA – ÖSS SAY
ÇÖZÜNÜRLÜK DENGELERİ
Madde taneciklerinin (atom, iyon, molekül), bir başka Çözücü ve Çözünenin Türü
maddenin (çözücünün) tanecikleri arasında homojen ola- Molekülleri apolar olan maddeler, apolar moleküllü çözü-
rak dağılmasına çözünme, oluşan homojen karışıma çö- cülerde, molekülleri polar olan maddeler ve iyonik bileşik-
zelti denir. ler, polar moleküllü çözücülerde daha iyi çözünür.
Alkollü su, tuzlu su, şekerli su gibi çözeltilerde, çözünen Bunu bir örnekle açıklayalım:
maddenin (alkol, tuz, şeker) tanecikleri, iyi bir çözücü olan O
suyun molekülleri arasına homojen olarak dağılmış ve su H H (H2O) polar moleküllü bir çözücü,
molekülleri tarafından sarılmıştır.
C6H6 (benzen) apolar moleküllü bir çözücüdür.
Birim çözeltideki çözünen madde miktarına derişim denil-
diğini biliyoruz. Derişim, çeşitli şekillerde ifade edilebilir. H
Örneğin, 100 gram çözeltide, çözünen madde kütlesini
gösteren derişime kütlece yüzde derişim, bir litre çözel- H C H (CH4) maddesi apolar moleküllü,
tide, çözünen maddenin mol sayısını gösteren derişime H
molar derişim denir.
Belirli koşullarda bir çözücünün çözebileceği madde mik- H
tarını içeren çözeltilere doymuş çözelti, daha azını içeren H C OH (CH3–OH) maddesi ise polar moleküllüdür.
çözeltilere doymamış çözelti, daha fazlasını içeren çö-
zeltilere aşırı doymuş çözelti denir. Aşırı doymuş çözel- H
tiler, kararsızdır. Bekletildiğinde, çözünebilecek miktardan CH4 molekülleri, apolar olduğu için C6H6 da çok, H2O da
daha fazla olan madde çözelti dışına atılır (örneğin, katı
ise çöker). az çözünür. Tersine, CH3OH molekülleri, polar olduğu için
Bir çözücünün, birim miktarının belirli koşullarda çözebile- C6H6 da az, H2O da çok çözünür.
ceği en fazla madde miktarına, o maddenin çözünürlüğü
denir. Not : Bu konu ile ilgili daha ayrıntılı bilgiler ve örnekler
“Kimyasal Bağlar” konusunda verilecektir.
ÖRNEK 1
X katısının oda koşullarında doymuş çözeltisi kütlece
% 20 liktir. Sıcaklık Etkisi
Sıcaklık artışı, çözünürken ısı alan (endotermik) maddele-
Buna göre, X in oda koşullarında çözünürlüğü kaç rin çözünürlüğünü artırır, çözünürken ısı veren (ekzoter-
gram X / 100 gram sudur? mik) maddelerin çözünürlüğünü azaltır.
ÇÖZÜM
100 gram doymuş X çözeltisi alalım. Kütlece % 20 lik çö- ZZZ
C12H22O11(katı) + ısı YZX
ZZ C12H22O11(suda)
zeltinin 20 gramı X, 80 gramı sudur.
80 gram suda en çok 20 gram X çözünürse, ZZZ
X +2 −
CaCI2(katı) + ısı YZZZ Ca(suda ) + 2CI(suda)
100 gram suda en çok m gram X çözünür.
m = 25 gram X
Öyleyse, oda koşullarında X katısının çözünürlüğü Yukarıdaki çözünme tepkimeleri endotermiktir. Sıcaklık ar-
25 gram X / 100 gram sudur. tışı, C12H22O11 ve CaCI2 maddelerinin sudaki çözünürlü-
ğünü artırır.
Yanıt : 25 gram X / 100 gram su
ZZZ
CO2(gaz) YZX
ZZ CO2(suda) + ısı
ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ZZZ

X +2 −2
CaSO4(katı) YZZZ Ca(suda) + SO4(suda) + ısı
Maddelerin çözünürlüğü, Yukarıdaki çözünme tepkimeleri ekzotermiktir. Sıcaklık ar-
tışı, CO2 ve CaSO4 maddelerinin sudaki çözünürlüğünü
• Çözücü ve çözünenin türüne
• Sıcaklığa azaltır.
• Çözünen madde bir gaz ise, gazın basıncına
• Çözünen madde iyonik bir katı ise, çözücünün bu katı Basınç Etkisi
ile ortak bir iyon içerip içermediğine Sıvı ve katıların çözünürlüğüne basıncın etkisi yok dene-
cek kadar azdır. Gazlarda ise, basınç artışı çözünürlüğü
bağlıdır. artırır.

KİMYA – ÖSS SAY
ÖRNEK 2 CaF2 iyonik katısı suda çözündüğünde, suda Ca+2 ve F–
Aşağıda verilen sıcaklık ve basınç koşullarından han-
gisinde O2 gazının sudaki çözünürlüğü en fazladır? iyonları oluşur. Başlangıçta sudaki Ca+2 ve F– iyonları sü-
rekli olarak artarken, katı CaF2 giderek azalır. Bir süre
Sıcaklık (°C) Basınç (atm) sonra Ca+2 ve F– iyonları çarpışarak CaF2 katısına dö-
nüşmeye başlar. Sonuçta, çözünme hızı ile çökelme hızı
A) 20 1 birbirine eşitlendiğinde,
B) 10 2 Çözünme +2 −
C) 10 1 ZZZZZZZ
CaF2(katı) YZZZZZZ X
Z Ca(suda) + 2F(suda)
Çökelme
D) 20 0,5
dengesi oluşur. Bu denge kurulduğunda, kaptaki katı
E) 20 2
madde miktarı ve iyon derişimleri sabit kalır. Ancak, çö-
zünme ve çökelme devam eder. Bu tür dengelere çözü-
nürlük dengeleri denir.
ÇÖZÜM
Bu tepkimenin denge bağıntısı,
Gazların çözünürlüğü, düşük sıcaklıkta ve yüksek basınç- –
ta en fazladır. K = [Ca+2]. [F ]2 şeklindedir.
Bu nedenle, verilen seçeneklerden 10°C sıcaklık ve 2 atm
basınçta O2 gazının sudaki çözünürlüğü en fazladır. Bu bağıntıda K denge sabitine çözünürlük denge sabiti
ya da çözünürlük çarpımı denir ve Kç ile gösterilir.
Yanıt : B
Standart Kç değeri, iyonik katıların 25°C de doymuş çözel-
tilerindeki iyonlarının molar derişimleri çarpımları ile ta-
Ortak İyon Etkisi nımlanmıştır. Kç değeri, yalnızca sıcaklığa bağlı olarak
İyonik bileşiklerin, arı sudaki çözünürlüğü ile bileşiğin iyon- değişir.
larından birini içeren bir sulu çözeltideki çözünürlüğü fark-
lıdır. Suda bu bileşiğin iyonlarından birini içeren başka bir ÖRNEK 4
bileşik çözünmüşse, çözünürlük sudakine göre daha az- Zn3(PO4)2 bileşiğinin, suda çözünme denklemini ve
dır.
çözünürlük çarpımı bağıntısını yazınız.
Örneğin, CaSO4 tuzu, Na2SO4 çözeltisinde aynı sıcaklıkta
arı suya göre daha az çözünür. ÇÖZÜM
ZZZ
X +2 −2 +2 −3
Çünkü; CaSO4(katı) YZZZ Ca(suda) + SO4(suda) ZZZ
Zn3(PO4)2(katı) YZX
ZZ 3Zn(suda) + 2PO4(suda)
dengesinde, SO−2 iyonlarının varlığı dengenin giren- Çözünürlük çarpımı bağıntısı,

4(suda) 3 2
ler yönünde bozulmasına ve suda daha az CaSO4 ün çö- Kç = ⎡ Zn+2 ⎤ . ⎡PO −3 ⎤ dir.
⎣ ⎦ ⎣ 4 ⎦
zünmesine neden olur.
ÖRNEK 5
Ag2SO4 tuzunun çözünürlük çarpımı bağıntısı aşağı-
ÖRNEK 3 dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
I. Arı su
II. NaCI çözeltisi 2
A) Kç = ⎡ Ag+ ⎤ . ⎡SO −2 ⎤
⎣ ⎦ ⎣ 4 ⎦
Yukarıdaki sıvılarda AgCI katısının aynı koşullardaki
2 4
çözünürlüğünü karşılaştırınız. B) Kç = ⎡ Ag+ ⎤ . ⎡SO−2 ⎤
⎣ ⎦ ⎣ ⎦
2
ÇÖZÜM C) Kç = ⎡ Ag+ ⎤ . ⎡SO −2 ⎤
⎣ 2⎦ ⎣ 4 ⎦
AgCI katısı suda aşağıdaki gibi iyonlaşarak çözünür. 2
+ − D) Kç = ⎡ Ag+ ⎤ . ⎡SO−2 ⎤
AgCI(katı) ZZZ
YZX
ZZ Ag(suda) + CI(suda) ⎣ ⎦ ⎣ 4 ⎦
2 4
Suda CI– iyonlarının varlığı (NaCI çözeltisinde suda CI– E) Kç = ⎡ Ag+ ⎤ . ⎡SO−2 ⎤
⎣ 2⎦ ⎣ ⎦
iyonları vardır.) dengenin girenler yönünde bozulmasına
neden olur. Suda, önceden CI– iyonları varsa, daha az ÇÖZÜM
AgCI nin çözünmesiyle dengeye ulaşılır. Ag2SO4 tuzunun suda çözünme denklemi,
Öyleyse, AgCI nin belirtilen sıvılardaki çözünürlüğü I > II
dir. ZZZ
X + −2
Z 2Ag(suda) + SO4(suda) şeklindedir.
Ag2SO4(katı) YZZ
Yanıt : I > II Çözünürlük bağıntısında, iyon derişimleri katsayıları üstel
terim olacak şekilde çarpılır.
ÇÖZÜNÜRLÜK DENGELERİ Öyleyse çözünürlük çarpımı bağıntısı,
Çözünme Çökelme
_ 2
Oda koşullarında suda az çözü- Ca+2 F Kç = ⎡ Ag+ ⎤ . ⎡SO −2 ⎤ dir.
⎣ ⎦ ⎣ 4 ⎦
nen CaF2 katısının sudaki çö-
zünme olayını inceleyelim. CaF2 katýsý Yanıt : A

KİMYA – ÖSS SAY
ÖRNEK 6 ÇÖZÜM
−2 İyonlar çarpımı (Qiyon), çözünürlük çarpımından (Kç değe-
t°C de doymuş Ag2SO4 çözeltisinde SO iyonlarının de-
4
–5
rinden) küçükse çözelti doymamış, Kç değerine eşitse çö-
rişimi 1.10 mol / litredir.
zelti doymuş, Kç değerinden büyükse çözelti aşırı doy-
Buna göre, t°C de Ag2SO4 ün çözünürlük çarpımı muştur.
Bileşiklerin çözünme denklemlerini yazarak, iyon deri-
(Kç) değeri kaçtır?
şimlerini ve iyonlar çarpımı (Qiyon) değerlerini hesaplaya-
lım.
ÇÖZÜM I. PbF X Pb+2
ZZZ + 2F−
2(katı) YZZ
Z (suda) (suda)
Ag2SO4 ün sudaki iyonlaşma denklemini yazalım.
−3 −3
+ −2
1.10 M 2.10 M
Ag SO ZZZ
X
Z 2Ag(suda) + SO4(suda)
2 4(katı) YZZ +2
Qiyon = [Pb ].[F ]–2
−5 −5
2.10 M 1.10 M Qiyon = 1.10–3.(2.10–3)2 = 4.10–9
Çözünürlük çarpımı bağıntısında derişimleri yazarak Qiyon < Kç olduğu için, çözelti doymamıştır.
Kç değerini bulalım.
ZZZ
X + −
2 Z Ag(suda) + OH(suda)
II. AgOH(katı) YZZ
Kç = ⎡ Ag+ ⎤ . ⎡SO −2 ⎤
⎣ ⎦ ⎣ 4 ⎦ −4 −4
1,5.10 M 1,5.10 M
Kç = (2.10–5)2. (1.10–5) = 4.10–15 tir. + –
Qiyon = [Ag ].[OH ]
Yanıt : Kç = 4.10 –15 Qiyon = 1,5.10–4 . 1,5.10–4 = 2,25.10–8
Qiyon = Kç olduğu için çözelti doymuştur.

ÖRNEK 7
Yanıt : Yalnız II
Mg(OH)2 için t°C sıcaklıkta Kç = 32.10–12 dir. Mol sayýsý
ÖRNEK 9 -3
5.10
İyonik X katısı bulunan bir kaba
Buna göre, t°C sıcaklıkta Mg(OH)2 nin çözünürlüğü -3 _
B m
su eklenerek 4 litrelik bir çözelti 4.10
-3
kaç mol/litredir? hazırlanırken X katısının, A+n ve 3.10 X
-3 +n
2.10
B–m iyonlarının mol sayıları za- A
-3
mana bağlı olarak şekildeki gibi 1.10
ÇÖZÜM
değişmektedir. 0
Mg(OH)2 nin sudaki çözünme denklemini yazalım: Zaman
ZZZ
Mg(OH)2(katı) YZX Mg
+2
+ 2OH
− Buna göre, deney koşullarında X in Kç değeri kaçtır?
ZZ (suda) (suda)
XM 2X M ÇÖZÜM
Grafikteki mol sayısı değişmelerinden yararlanarak X in A
Çözünürlük çarpımı bağıntısı, ve B türünden formülü bulunabilir.
–
Kç = [Mg+2].[OH ]2 ZZZ
X
YZX
ZZ mA+n + nB–m
–12 2
32.10 = X . (2X) –3
Başlangıç : 5.10 mol 0 0
3
4X = 32.10 –12 Değişim : –2.10–3 mol +2.10–3 mol +4.10–3 mol
X = 2.10–4 mol / litredir.
Denge : 3.10–3 mol 2.10–3 mol 4.10–3 mol
–4
Doymuş Mg(OH)2 çözeltisinin derişimi, 2.10 mol/litre ol-
Değişim miktarları oranı (X / A / B), 1 / 1 / 2 dir.
duğundan, Mg(OH)2 nin çözünürlüğü de 2.10–4 mol/litre- Öyleyse, X in formülü AB2 dir.
dir. Çözelti hacmi 4 litre olduğuna göre,
Yanıt : 2.10 –4
mol / litre 2.10 −3
A+n nin derişimi, ⎡⎣ A +n ⎤⎦ = −4
= 5.10 mol / litre,
4
4.10−3
ÖRNEK 8 B–m nin derişimi, ⎣⎡B−m ⎦⎤ = = 1.10−3 mol / litredir.
I. F– iyonları derişimi 2.10–3 molar olan PbF2 çözeltisi 4
Çözünürlük çarpımı bağıntısında derişimleri yerine koya-
II. Ag+ iyonları derişimi 1,5.10–4 molar olan AgOH çö- rak Kç değerini bulalım.
zeltisi
Kç = [A+n].[B–m]2 dir.
Yukarıda bazı iyonlarının derişimi verilen oda sıcaklı-
ğındaki çözeltilerden hangileri doymuştur? Kç = (5.10–4) . (1.10–3)2 = 5.10–10 dur.
(25°C de PbF2 için Kç = 4.10–8, AgOH için Kç = 2,25.10–8) Yanıt : Kç = 5.10–10

KİMYA – ÖSS SAY
ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİNE SICAKLIK ETKİSİ O halde, doymuş CaSO4 çözeltisine aynı sıcaklıkta Ca+2
Sıcaklık, Kç değerini değiştirerek dengeyi etkiler. Endo-
−2
termik çözünen maddelerde sıcaklık artışı, Kç yi artırır ve ya da SO iyonunu (ortak iyon) içeren bir madde eklen-
4
dengeyi ürünler yönünde etkiler. diğinde CaSO4 ün çözünürlüğü azalır. Denge girenler
ZZZ
X +
+ B− (çökme) yönünde bozulur.
AB(katı) + ısı Z A (suda)
YZZ (suda)
Ekzotermik çözünen maddelerde sıcaklık artışı, Kç yi azal- ÖRNEK 11

tır ve dengeyi girenler yönünde etkiler. Be(OH)2 nin, 0,005 molar Ca(OH)2 çözeltisindeki çö-
zünürlüğü aşağıdaki bağıntılardan hangisi ile hesap-
ZZZ
X + − lanır? (Be(OH)2 için Kç = A)
Z X(suda) + Y(suda) + ısı
XY(katı) YZZ
ÖRNEK 10 A) A = X.(X+0,005)2 B) A = (X+0,005).(X+0,005)

C) A = X.(2X+0,01)2 D) A = (X+0,01).(2X+0,01)2
ZZZ
X
X(katı) + su YZZZ Sulu çözelti + ısı
E) A = X.(2X+0,005)2
Aşağıdaki işlemlerden hangisi X katısının sudaki çö-
zünürlüğünü artırır?
ÇÖZÜM
A) Çözeltiyi karıştırma 0,005 molar Ca(OH)2 çözeltisinde, OH– iyonları derişimi
B) Sıcaklığı düşürme
0,005.2 = 0,01 molardır. Be(OH)2 nin ortak iyon olan OH–
C) Su miktarını artırma
D) Katı miktarını artırma nin 0,01 molarlık çözeltisinde çözünürlüğünü, çözünme
E) Katıyı toz haline getirme denklemini yazarak görelim.
(ÖYS–1990) Be(OH) X Be+2
ZZZ + 2OH
−
ÇÖZÜM 2(katı) YZZ
Z (suda) (suda)
X katısının miktarını artırma, katıyı toz haline getirme ve X molar (2X + 0,01) molar
çözeltiyi karıştırma, çözünen X miktarını değiştirmez. Su Be(OH)2 nin çözünürlük çarpımı bağıntısı,
ekleme, daha çok X çözünmesini sağlar. Ancak, doymuş
çözelti derişimini ve çözünürlüğü etkilemez. Kç = [Be+2].[OH–]2 dir.
X katısı, suda ısı vererek (ekzotermik olarak) çözünmek- Bu bağıntıda, iyon derişimlerini yazalım.
tedir. Sıcaklık düşürülürse, X in Kç değeri artar, denge
A = X.(2X+0,01)2
ürünler yönünde bozulur, X in doymuş çözeltisinin derişimi
ve çözünürlüğü artar. Yanıt : C
Yanıt : B
ÖRNEK 12
ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİNE ORTAK İYON ETKİSİ CaF2 nin, 25°C de 0,1 molar NaF çözeltisindeki çözü-
İyonik katıların iyonlarından birini içeren bir çözeltide, söz nürlüğü kaç mol / litredir?
konusu olan katı, arı suya göre daha az çözünür. Bunun (25°C de CaF2 için Kç = 4.10–11)
nedeni, iyonlar çarpımının (Qiyon değerinin), Kç değerine
daha çabuk erişebilmesidir. Bunu, CaSO4 ün arı suda ve
0,1 molar Na2SO4 çözeltisindeki çözünürlüklerini karşılaş- ÇÖZÜM
–5 CaF2 nin sudaki çözünme denklemi
tırarak inceleyelim. t°C de CaSO4 için Kç = 2,5.10 tir.
CaF X Ca+2
ZZZ + 2F−
CaSO4 ün, arı suda çözünme tepkimesi ve çözünürlüğü, 2(katı) YZZ
Z (suda) (suda) dir.
+2
CaSO ZZZ
X
Z Ca(suda) + SO−2 XM 2X M
4(katı) YZZ 4(suda)
0,1 molar NaF çözeltisinde, Ca+2 iyonu derişimi X molar
XM XM
ise, F– iyonu derişimi (2X + 0,1) molardır.
Kç = X.X , X = K = 25.10 −6 = 5.10−3 M dir.
ç Kç = [Ca+2].[F–]2 bağıntısında bilinen değerleri yerine ya-
0,1 molar Na2SO4 çözeltisindeki çözünürlüğü, zalım.
4.10–11 = X. (2X + 0,1)2
CaSO X Ca+2
ZZZ + SO
−2
4(katı) YZZ
Z (suda) 4(suda) ihmal
YM (Y + 0,1) M X = 4.10–9 mol / L olarak bulunur.
−5
2,5.10 Buna göre, 0,1 molar NaF çözeltisinde, CaF2 nin çözü-
Kç = Y.(Y+0,1) , Y= = 2,5.10−4 M dir.
0,1
nürlüğü 4.10–9 mol / L dir.
Görüldüğü gibi, saf sudaki çözünürlüğü (X), 0,1 M Na2SO4
çözeltisindeki çözünürlüğünden (Y) daha fazladır. Yanıt : 4.10–9 mol / L

KİMYA – ÖSS SAY
ÖRNEK 13 Qiyon < Kç ise, çözelti doymamıştır.
Doymuş PbS çözeltisine, sıcaklık sabit tutularak Pb(NO3)2 Qiyon = Kç ise, çözelti doymuştur. Dipte katı varsa, çö-
katısı eklenerek çözünmesi sağlanıyor. zünme – çökelme dengesi kurulmuştur.
+2
Buna göre, bu işlem sonunda PbS nin Kç değeri, Pb
ve S–2 iyonları derişimi nasıl etkilenir? ÖRNEK 15
100 mL 5.10–6 molar FeCI2 çözeltisine, 100 mL 2.10–5
molar K2CO3 çözeltisi ekleniyor.
ÇÖZÜM
PbS nin suda çözünme tepkimesinin denklemini yazalım.
Buna göre, karışımda FeCO3 katısının çökmesi gözle-
ZZZ
X +2 −2
Z Pb(suda) + S(suda)
PbS(katı) YZZ nebilir mi?
Doymuş PbS çözeltisinde, Pb(NO3)2 katısı çözüldüğünde (FeCO3 için Kç = 2,5.10–11 dir.)
Pb+2 iyonları derişimi artar, denge girenler yönünde bozu-

lur. PbS katısı çöker ve S–2 iyonları derişimi azalır. Ekle- ÇÖZÜM
nen Pb+2 iyonunun tamamı çökmediği için Pb+2 iyonu de- Çözeltiler, eşit hacimde karıştırıldığı için, bütün iyonların
rişimi başlangıçtakinden daha fazladır. Kç değeri, yalnızca derişimi yarıya iner.
sıcaklıkla değişir. Sıcaklık sabit kaldığı için, Kç değeri de- 5.10−6
[Fe+2] = = 2,5.10 −6 mol / L
ğişmez. 2
−5
⎡CO−2 ⎤ = 2.10 = 1.10 −5 mol / L olur.
ÖRNEK 14 ⎣ 3 ⎦ 2
Na2CO3 tuzu suda endotermik olarak çözünür. FeCO3 için Kç = ⎡Fe +2 ⎤ . ⎡CO−2 ⎤ dir.
⎣ ⎦ ⎣ 3 ⎦
Buna göre, Na2CO3 ün 25°C de saf sudaki çözünürlü-
ğü, Çözeltide Qiyon = (2,5.10–6). (1.10–5)
Qiyon = 2,5.10–11 dir.
I. 25°C de 0,1 molar NaNO3 çözeltisi
II. 20°C de saf su Kç = Qiyon olduğu için çözelti, FeCO3 bileşiğine doymuş-
III. 30°C de saf su
tur. Aşırı doymuşluk durumu oluşmadığından, çökme ol-
sıvılarının hangilerine göre daha fazladır? maz.
ÇÖZÜM
ÖRNEK 16
Na2CO3 ile NaNO3 ün, Na+ iyonları ortaktır. Bu nedenle,
2.10–9 molar AgNO3 çözeltisi ile X molar NaI çözeltisi eşit
Na2CO3 tuzu; arı suda, NaNO3 çözeltisine göre daha çok
hacimlerde karıştırılıyor.
çözünür.
Na2CO3, suda endotermik (ısı alarak) çözündüğüne göre, AgI katısının çökebilmesi için, NaI çözeltisinin baş-
sıcaklık artışı çözünürlüğü artırır. 25°C deki çözünürlüğü langıçtaki derişimi (X) en az kaç molar olmalıdır?
30°C deki çözünürlüğünden az, 20°C deki çözünürlüğün- (AgI için Kç = 1,6.10–16 dır.)
den fazladır.
Öyleyse, Na2CO3 ün 25°C de saf sudaki çözünürlüğü,
25°C de 0,1 molar NaNO3 çözeltisi ve 20°C de saf sudaki
ÇÖZÜM
çözünürlüğünden daha fazladır.
AgI katısının çökmeye başlaması için, iyonlar çarpımı
(Qiyon) değerinin en az çözünürlük çarpımı (Kç) değerine
Yanıt : I ve II
eşit olması ya da daha büyük olması gerekir.
ÇÖKELTİ OLUŞUMU
Bir çözeltide, iyonlar çarpımı (Qiyon), çözünürlük denge Çözeltiler eşit hacimde karıştırılınca, iyon derişimleri
sabitinden (Kç) daha büyükse, çözelti aşırı doymuş du- 2.10 −9 – X
[Ag+] = = 1.10–9 M, [I ] = M olur.
rumdadır. Aşırı doymuş çözeltiler kararlı değildir, yeterince 2 2
bekletilirse çökme olur. –
AgI için Kç = [Ag+].[I ] dir.
İyonik bileşiklerin çözeltilerinde, bileşiğin iyonlarından biri-
ni içeren başka bir bileşik yeterince eklenirse (Qiyon artırı- Çökme olabilmesi için Qiyon ≥ Kç olmalıdır.
lırsa) ya da sıcaklık değiştirilerek çözünürlük azaltılırsa (Kç X
1.10–9. ≥ 1,6.10–16
değeri küçültülürse), Qiyon > Kç durumu oluşabilir ve çök- 2
me olur. Qiyon = Kç eşitliği oluştuğunda, sistem dengeye X ≥ 3,2.10–7 M olmalıdır.
ulaşır. Yanıt : X ≥ 3,2.10–7 M

KİMYA – ÖSS SAY
ÇÖZÜMLÜ TEST 3. Oda sıcaklığında, iyonik Molar deriþim
(mol / L)
bir katının suda çözünür- -5
1. I II III ken verdiği iyonların de-
8.10 Ya
-5
rişimi grafikteki gibi de- 4.10 X+b
ğişmektedir. 0
t Zaman (dakika)
1 L saf su 0,1 M 1 L 0,2 M 1 L Oluşan çözelti katısı ile dengede olduğuna göre,
Mg(NO3)2 KCI
I. Katının formülü XY2 dir.
Aynı sıcaklıkta KNO3 katısının yukarıda verilen
II. Doymuş çözeltinin derişimi 8.10–5 mol/L dir.
sıvılardaki çözünürlükleri arasındaki ilişki aşağı-
dakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? III. Katının çözünürlük çarpımı (Kç) değeri 32.10–10
dur.
A) I > II > III B) I > II = III C) III > II > I yargılarından hangileri doğrudur?
D) II = III > I E) I = II > III
ÇÖZÜM D) I ve III E) II ve III
İyonik bileşiklerin, bileşiğin iyonlarından birini içeren bir ÇÖZÜM
sulu çözeltideki çözünürlüğü, saf sudaki çözünürlüğünden İyonik bir katının suda çözünürken verdiği iyonların deri-
daha azdır. Ortak iyonun derişimi arttıkça, çözünürlük
azalır. şiminin zamana bağlı grafiğinden X+b iyonunun molar de-
KNO3 katısının suda çözünme tepkimesinin denklemi, rişimi 4.10–5 mol/L, Y–a iyonunun molar derişimi 8.10–5
mol/L olduğu görülmektedir.
ZZZ
X + −
KNO
3( katı)
YZZZ K suda + NO3 şeklindedir. Y–a iyonunun derişimi, X+b iyonunun derişiminin 2 katı ol-
( ) ( suda )
duğuna göre, bileşik formülü XY2 dir.
I. kapta; 1 L saf su
− XY2 katısının suda çözünme tepkimesinin denklemi,
II. kapta; 0,1 M 1 L Mg(NO3)2 çözeltisi, 0,2 M NO ortak
3
XY X X +2
ZZZ + 2Y
−
şeklindedir.
iyonu içerir. 2(katı) YZZ
Z
( suda ) ( suda )
III. kapta; 0,2 M 1L KCI çözeltisi, 0,2 M K+ ortak iyonu Doymuş çözeltinin derişimi 4.10–5 mol/L dir.
içerir.
Öyleyse, aynı sıcaklıkta KNO3 katısının verilen sıvılardaki Çözünürlük çarpımı, Kç = [X+2].[Y–]2
çözünürlüğü, I > II = III tür. Kç = 4.10–5 . (8.10–5)2 Kç = 2,56.10–13 tür.
Yanıt : B Öyleyse, yalnız I. yargı doğrudur.
Yanıt : A
2. PbSO4 tuzu için,
+ −
4. AgCI ZZZ
X
YZZZ Ag suda + CI suda
20°C de Kç = 1.10–8, 75°C de Kç = 1.10–6 dır. (katı) ( ) ( )
20°C de hazırlanan 10 litre doymuş PbSO4 çözeltisi- dengesinin bulunduğu çözeltiye aynı sıcaklıkta
NaCI katısı eklenirse,
nin sıcaklığı 75°C ye getiriliyor.
I. Ag+ iyonu derişimi azalır.
Buna göre, 75°C deki bu çözeltiyi doyurmak için
II. AgCI nin çözünürlük çarpımı (Kç) değeri azalır.
kaç mol daha PbSO4 tuzu ilave edilmelidir?
III. AgCI katısının mol sayısı artar.
A) 6.10–5 B) 2.10–3 C) 9.10–3
D) 1,8.10 –2
E) 2.10–2 yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
ÇÖZÜM D) II ve III E) I, II ve III
PbSO4 tuzunun çözünürlük çarpımı, ÇÖZÜM
K = ⎡⎢Pb
+2 ⎤ −2
. ⎡SO ⎤ AgCI X Ag+
ZZZ + CI
−
ç ⎣
dir.
⎦⎥ ⎣⎢ 4 ⎦⎥ (katı) YZZZ ( suda ) ( suda )
20°C de doymuş PbSO4 çözeltisinin çözünürlüğü, dengesinin bulunduğu çözeltiye aynı sıcaklıkta NaCI katısı
eklendiğinde,
1.10–8 = X.X ⇒ X = 1.10–4 mol/L dir.
NaCI X Na +
ZZZ + CI
−
75°C de doymuş PbSO4 çözeltisinin çözünürlüğü, (katı) YZZZ ( suda ) ( suda )
1.10–6 = X.X ⇒ X = 1.10–3 mol/L dir. tepkimesine göre, CI– ortak iyonundan dolayı AgCI katısı-
Buna göre, 20°C de hazırlanan 1 litre PbSO4 çözeltisini nın çözünürlüğü azalır. Denge girenler yönünde bozulur.
75°C de doyurmak için, 1.10–3 – 1.10–4 = 9.10–4 mol Ag+ iyonu derişimi azalır. AgCI katısının mol sayısı artar.
PbSO4 tuzu ilave edilmeli, 10 litre çözeltiyi doyurmak için AgCI nin çözünürlük çarpımı (Kç) değeri yalnız sıcaklıkla
değişir.
ise 9.10–3 mol PbSO4 tuzu ilave edilmelidir.
Öyleyse, I. ve III. yargılar doğru, II. yargı yanlıştır.
Yanıt : C Yanıt : C

KİMYA – ÖSS SAY
KONU TESTİ 4.
Sıcaklık (°C) Çözelti
1. AgBr tuzunun suda çözünme tepkimesinin denklemi I 25 0,1 M KCI
aşağıda verilmiştir. II 25 0,2 M KCI
+ − III 40 0,1 M KCI
ZZZ
X
AgBr(katı) + ısı YZZZ Ag suda + Br suda
( ) ( )
AgCI tuzu, suda endotermik olarak çözünür.
Buna göre, doymuş AgBr çözeltisine,
I. Sıcaklığı düşürmek Buna göre, yukarıda sıcaklıkları ve molar deri-
II. Sıcaklığı yükseltmek şimleri verilen çözeltilerde AgCI nin çözünürlük-
III. Katı AgNO3 çözmek lerini karşılaştıran aşağıdaki bağıntılardan hangi-
si doğrudur?
işlemlerinden hangileri uygulanırsa, AgBr nin çö- A) I > II > III B) III > I > II C) II > I > III
zünürlük çarpımı (Kç) değeri küçülür? D) III > II > I E) I > III > II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III +2 −

5. ZZZ
PbCI2(katı) YZZX
Z Pb suda + 2CI suda
( ) ( )
ΔH > 0
denklemine göre, katısı ile dengede olan PbCI2 çö-

zeltisine,
2. Hacim ve molar derişimleri eşit olan NaI ve AgNO3
I. Aynı sıcaklıkta KCI katısı eklemek
çözeltileri karıştırıldığında, AgI katısının çöktüğü göz- II. Çözeltinin sıcaklığını bir miktar artırmak
leniyor.
AgI katısının çözünürlük çarpımı Kç olduğuna gö- işlemleri, sırasıyla uygulanıyor.
re,
Buna göre, çözeltideki Pb+2 iyonunun molar
+ – derişiminin zamanla değişim grafiği aşağıdakiler-
I. Başlangıçta Ag ve I iyonlarının molar derişimleri
çarpımı Kç değerinden büyüktür. den hangisi olabilir?
−
II. Denge çözeltisinde NO ve I– iyonlarının molar A) B) C)
3 [Pb+2] (mol/L) [Pb+2] (mol/L) [Pb+2] (mol/L)
derişimleri birbirine eşittir. I II I
II
III. Denge çözeltisinde Ag+ ve I– iyonlarının molar
II I
derişimleri çarpımı Kç değerine eşittir.

Zaman Zaman Zaman
D) [Pb+2] (mol/L)
E) [Pb+2] (mol/L)
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
I II I II
Zaman Zaman
3. XY tuzunun çözünürlük çarpımı (Kç) değeri,

20°C de Kç = 1,0.10–10, 25°C de Kç = 0,81.10–10 dur.
6. t°C sıcaklıkta 0,2 M NaF çözeltisinde, MgF2 tuzunun
çözünürlüğü 5.10–11 mol/litredir.
Buna göre, XY tuzu için,
Buna göre, aynı sıcaklıkta MgF2 tuzunun çözü-
I. Suda çözünme tepkimesi, nürlük çarpımı (Kç) değeri aşağıdakilerden hangi-
XY X X +2
ZZZ +Y
−2
+ ısı şeklindedir. sidir?
(katı) YZZ
Z
( suda ) ( suda )
II. 20°C deki doymuş çözeltisinin X+2 iyonu derişimi, A) 1.10–12 B) 2.10–12 C) 4.10–12
25°C deki doymuş çözeltisinin X+2 iyonu derişi- D) 2,5.10 –11
E) 1.10–11
minden daha düşüktür.
III. 25°C deki 1 litre doymuş XY çözeltisi, 20°C ye 7. Be(OH)2 katısı, hacimleri ve sıcaklıkları eşit olan
soğutulduğunda 0,1 mol XY tuzu çözebilir.
aşağıdaki çözeltilerin hangisinde en fazla çözü-
yargılarından hangileri yanlıştır? nür? (Be(OH)2 için Kç = 1,93.10–21 dir.)
(X, bileşiklerinde +2 değerlik alır.)
A) 0,1 molar Ca(OH)2 B) 0,1 molar NaOH
C) 0,1 molar Be(NO3)2 D) 0,5 molar NaOH
E) 0,5 molar Be(NO3)2

KİMYA – ÖSS SAY
8. XY2 katısının suda çözünme tepkimesinin denklemi, 11. XY2 iyonik katısı ile t°C sıcaklıkta hazırlanan 500 mL
ZZZ
X
XY2(katı) YZZ +2
+ 2Y
−
+ ısı şeklindedir. lik çözelti 1.10–3 mol Y– iyonu içermektedir.
Z X suda
( ) ( suda )
Buna göre, aynı sıcaklıkta XY2 katısının çözünür-
Buna göre,
lük çarpımı (Kç) değeri aşağıdakilerden hangisi-
I. XY2 katısının 10°C deki çözünürlük çarpımı (Kç)
dir?
değeri, 25°C deki çözünürlük çarpımı (Kç) değe-
rinden daha büyüktür. A) 5.10–6 B) 2.10–6 C) 5.10–9
–9
II. Doymuş XY2 çözeltisi soğutulursa, çözeltinin küt- D) 2.10 E) 4.10–9
lesi zamanla azalır.
III. Eşit hacimli doymuş çözeltilerinden 35°C de çö-
zünen XY2 kütlesi, 25°C de çözünen XY2 kütle-
sinden daha fazladır.
12. t°C sıcaklıkta doymuş X2SO4 çözeltisinde, X+ iyonları
derişimi 0,02 mol/litredir.
Buna göre, aynı sıcaklıkta X2SO4 tuzunun çözü-
nürlük çarpımı (Kç) değeri aşağıdakilerden hangi-
sidir?
9. 0,02 M NaI çözeltisi ile 0,08 M AgNO3 çözeltisi eşit A) 2.10–6 B) 4.10–6 C) 1,6.10–5
D) 3,2.10–5 E) 8.10–4
hacimde karıştırılıyor. AgI tuzunun çözünürlük çarpı-
mı (Kç) değeri 1,5.10–16 dır.
Buna göre, 13. Mol sayýsý
b
I. Çökelek (çökelti) oluşur. 0,4 Z(suda)
−
II. NO iyonları derişimi 0,04 molar olur. 0,3
3
– +a
III. I iyonları derişimi 0,01 molar olur. 0,2 Y(suda)
0,1 X(katý)
yargılarından hangileri doğrudur? Y
0
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Zaman
25°C sıcaklıkta X katısının suda çözünerek 10 litre
çözeltisi oluşturulurken, Y+a iyonu, Z–b iyonu ve X ka-
tısının mol sayılarındaki değişmeler grafikteki gibidir.
10. XY tuzunun çözünürlük çarpımı, Buna göre, X katısının 25°C sıcaklıktaki çözünür-
18°C de Kç = 1,0.10–8, 25°C de Kç = 1,3.10–8 dir. lük çarpımı (Kç) değeri aşağıdakilerden hangisi-
dir?
Buna göre, XY tuzu için,
A) 3,2.10–3 B) 1,6.10–4 C) 6,4.10–4
I. Suda çözünme tepkimesi, –5 –5
D) 1,6.10 E) 3,2.10
XY + ısı ⎯⎯→ X + + Y− şeklindedir.
(katı) ( suda ) ( suda )
II. 25°C deki 1 litre doymuş çözeltisi 18°C ye kadar
soğutulduğunda, 0,3.10–8 mol XY katısı dibe çö- 14. 1 litre doymuş AgCI çözeltisine, 3 litre KCI çözeltisi
ker. ilave ediliyor.
III. 18°C deki doymuş XY çözeltisinin molar derişimi,
25°C deki doymuş XY çözeltisinin molar derişi- AgCI nin çökmemesi için, KCI çözeltisinin baş-
minden küçüktür. langıç derişimi en çok kaç mol / litre olmalıdır?
(AgCI için Kç = 1.10–10)
(X, bileşiklerinde +1 değerlik alır.)
A) 1.10–4 B) 4.10–4 C) 5.10–5
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) 1.10 –5
E) 4.10–10
1.A 2.D 3.E 4.B 5.D 6.B 7.C 8.A 9.C 10.D 11.E 12.B 13.E 14.C

BİYOLOJİ – ÖSS SAY
HÜCRE SOLUNUMU
(Oksijensiz Solunum, Oksijenli Solunum)
Canlı hücrelerin kullanabildiği enerji kaynağı ATP dir. Her talizörlüğünde 3C lu, birer fosfatlı iki ayrı moleküle ayrılır.
hücre kendi ATP sini üretir ve tüketir. Hücre solunumu- Oluşan yeni bileşikler fosfogliser aldehit (PGAL) ve
nun temel amacı, ATP sentezi için gereksinim duyulan dihidroksi aseton fosfattır (bu iki molekül birbirine çevri-
enerjilerin elde edilmesine olanak sağlamaktır. Bu ne- lebilir). Hidrojen ve e tutucu bir koenzim olan NAD, PGAL
denle hücre solunumu, hemen hemen her hücrede den iki hidrojen alır ve NADH2 oluşur (NAD nin işlevi
gerçekleşir ve kesintisiz devam eder. yüksek enerjili elektronları geçici olarak biriktirmektir;
Glikoz, yağ asidi, amino asit gibi maddelerin hücre içinde bu madde enerjiyi bir yoldan diğerine ya da bir yolda-
parçalanarak ATP sentezlenmesine hücre solunumu deki basamaktan diğer bir basamağa taşır). Reaksiyona
nir. Hücre solunumu sonucu oluşan moleküllerin (ürün) iç inorganik fosfat (H3PO4) girer ve enzimler PGAL i, difos-
enerjilerinin toplamı, bunları oluşturan organik molekülün fogliserik asite (DPGA) dönüştürür. DPGA ların birer fos-
iç enerjisinden daha azdır. Aradaki fark, enerji olarak dışa- fatı ADP ye aktarılarak 2 ATP sentezlenir, oluşan PGA
rı verilir ve bir kısmı ATP molekülünde depolanırken bir ların (fosfogliserik asit) birer fosfatı tekrar ADP ye aktarıla-
kısmı da ısı olarak çevreye verilir. rak 2 ATP sentezi daha gerçekleşir ve toplam 4 ATP sen-
Hücre solunumu, tepkimelerde oksijenin kullanılıp kulla- tezlenmiş olur (substrat düzeyinde fosforilasyon) fosfat
nılmamasına bağlı olarak iki şekilde gerçekleşir: gruplarını kaybeden PGA dan, pirüvik asit (pirüvat) olu-
I. Oksijensiz solunum (anaerob solunum, fermantasyon) şur. Glikoliz tepkimeleri tamamlanır. Bu durumda bir mo-
lekül glikoz (C6H12O6), iki molekül pirüvik asite (C3H4O3)
II. Oksijenli solunum (aerob solunum)
yıkılıncaya kadar, 2 ATP harcanmış, 4 ATP sentezlenmiş
(net kazanç 2 ATP), 2NADH2 oluşmuştur (Şekil 1).
I. Oksijensiz Solunum
Organik maddelerin, hücrenin sitoplazmasında, oksi-
jen kullanılmadan yalnız enzimlerin etkisi ile yıkılması
ve serbestlenen kimyasal bağ enerjisi ile ATP sentez-
lenmesini içeren tepkimelerin tümüne oksijensiz so-
lunum denir.
Çoğu kez fermantasyon ve mayalanma kavramları ile
eşanlamlı olarak kullanılır. Bu tepkimelerde görev alan
enzimler prokaryot ve ökaryot hücrelerin sitoplazmasında
(sitosöl) bulunur. Bu nedenle fermantasyon hücre sitop-
lazmasında gerçekleşir. Oksijensiz solunum, zorunlu
anaerob (sadece oksijensiz solunum yapan) canlılar ile
geçici anaerob (oksijensiz kaldığında veya yeterli oksijen
alamadığında oksijensiz solunum yapabilen) canlılarda
görülür. Örnek: Bazı bakteriler ve maya mantarları. Oksi-
jensiz solunum, oksijenli solunum olayının da başlangıç
evresi olan glikoliz tepkimeleri ile başlar. Glikozun hücre
sitoplazmasında, yalnız enzimlerin katalizörlüğünde iki
molekül pirüvik asite kadar yıkım tepkimelerinin tamamına
glikoliz denir. Glikoliz bazı kemoototrof bakteriler hariç
tüm hücrelerde gözlenir ve gerçekleştiği tüm canlılar-
da aynı tepkimeleri içerir. Bu durum, tüm canlı hücreler-
de, glikoliz tepkimelerinde kullanılan enzimlerin ve bu en-
zimlerin sentezinden sorumlu genlerin aynı olduğunu ka-
nıtlar. Ayrıca ilkel atmosferde oksijenin bulunmadığı var-
sayıldığından, evrimde ilk ortaya çıkan enerji elde etme
şeklinin de fermantasyon olduğu kabul edilir. Glikoliz sıra-
sında her biri farklı bir enzim tarafından katalizlenen 10
tepkime olur. Tepkimeler Şekil 1 deki gibi özetlenir.
Glikoz, tepkimeye girdiği bir ATP den fosfat alarak glikoz
6 fosfata, daha sonra früktoz 6 fosfata dönüşür ve kim-
yasal olarak aktif hale gelir. Früktoz 6 fosfat, ikinci bir ATP
ile tepkimeye girerek bir fosfat grubu daha alır ve früktoz Şekil 1: Glikoliz tepkimeleri ve substrat seviyesinde ATP
1,6 difosfat olur. Bu aşamaya kadar 2 ATP aktivasyon üretim basamakları
enerjisi olarak harcanmıştır. Fruktoz-1,6 difosfat enzim ka-

Glikoliz sırasında oluşan NADH2 nin yükseltgenmesi ÇÖZÜM
ve pirüvik asitin sitoplazmada birikimini önleyen tep- Deney verileri incelendiğinde, I nolu kabın ağzı mantar tı-
kimelerle, oksijensiz solunum sonlanır. Canlı türüne pa ile kapatıldığı için bira mayalarının fermantasyon yap-
göre, değişen kalıtsal bilgiler farklı enzimlerin üretilmesine tığı anlaşılıyor. Bira mayaları etil alkol fermantasyonu ya-
neden olur. Farklı enzimler, aynı substrattan farklı ürünle- par. Denklem aşağıdaki gibi yazılır.
rin oluşmasına neden olur. Oksijensiz solunum tepki-
enzim
meleri genel olarak son ürün çeşidine göre adlandırı- Glikoz ⎯⎯⎯⎯
→ 2Etil alkol + 2CO + 4ATP
2 ATP 2
lır. Örneğin, etil alkol fermantasyonu, laktik asit fermen-
tasyonu gibi. Bazı bakterilerin fermantasyonu sonucu, Etil alkol ve CO2 ortama verilir. Ortamda biriken etil alkol
asetik asit, sitrik asit, bütanol gibi maddeler de oluşur. (%18 civarında) bira mayalarına olumsuz etki yapar ve
fermantasyonu durdurur. Bu nedenle kapalı kapta bira
mayalarının artış eğrisi D seçeneğinde verildiği gibi olmaz.
a. Etil Alkol Fermantasyonu Bir süre sonra bira mayalarının sayıca azalması gerekir.
Bazı bakterilerde ve maya mantarlarında (bira mayası) Ayrıca kapta bira mayası bulunduğu için eğrinin sıfırdan
görülür. Glikoliz sonucu oluşan pirüvik asit, bir molekül başlamaması gerekir.
CO2 kaybederek asetaldehite dönüşür. Asetaldehit Yanıt: D
NADH2 ile tepkimeye girerek, NADH2 nin hidrojenlerini alır
ve etil alkole dönüşür. NADH2 yükseltgenerek NAD yi b. Laktik Asit Fermantasyonu
oluşturur. Tepkimeler aşağıda gösterildiği gibi özetlenebi- Bazı bakterilerde (yoğurt bakterileri gibi) görülür. Omurga-
lir. lıların normalde oksijenli solunum yapan iskelet kası hüc-
2ATP 4ATP 2NADH2 relerinde kısa süreli oksijen yetersizliğinde laktik asit üreti-
lerek, hücrenin canlı kalması sağlanır.
Glikoz 2 Pirüvat 2 Asetaldehit 2 Etilalkol
Glikolizin son ürünü olan pirüvik asit doğrudan NADH2 ile
2CO2 tepkimeye girerek NADH2 nin hidrojenlerini alır ve laktik
2ADP 4ADP 2NAD+ 2NAD+
asite dönüşür. Yükseltgenen NAD, glikolizin devamını
sağlar. Bu tepkimede CO2 çıkışı yoktur.
Alkolik fermantasyonun genel denklemi aşağıda verilmiş-
tir. Tepkime aşağıdaki gibi özetlenebilir.
C H O + 2ATP ⎯⎯⎯⎯⎯
→ 2C H OH + 2CO + 4ATP 2NADH2
6 12 6 enzimler 2 5 2 2ATP 4ATP
Ortama verilen etil alkol miktarı % 18 i aştığında, zehir et- Glikoz 2 Pirüvik 2 Laktik
kisi yapar ve mikroorganizmaların üremesini durdurur. asit asit
2ADP 4ADP 2NAD+

ÖRNEK 1
Tepkimenin genel denklemi aşağıda verildiği gibidir.
Termometre enzimler
C H O + 2 ATP ⎯⎯⎯⎯⎯
→ 2C H O + 4 ATP
6 12 6 3 6 3
Mantar týpa (laktat)
Kireç suyu
İnsanda iskelet kası hücrelerinde oluşan laktik asitler, hüc-
Üzüm suyu
Gaz kabarcýklarý
reye oksijen geldiğinde pirüvik asite dönüştürülür, pirüvik
asit de Asetil CoA ya çevrilerek (O2 varlığında), oksijenli
Bira mayasý
I II solunum tepkimelerine giriş yapar. Bu arada hücrelerden
doku sıvısına difüzyon olan laktik asitler buradan kan
Yukarıda gösterilen deney sırasında I nolu kapta mey- plazmasına geçerek kan dolaşımına katılırlar. Kan yolu ile
dana gelen değişikliklerle ilgili olarak aşağıdaki grafik- vücuda dağılan laktik asit;
lerden hangisi çizilemez? a. Beynin ilgili bölümünü uyararak yorgunluk duyusu oluş-
turur ve organizma dinlenmeye yönelir.
A) Glikoz B) CO2 miktarý
C) Etil alkol miktarý b. Karaciğer hücrelerince alınır, pirüvata, glikoza ve gliko-
miktarý
jene çevrilir.
c. Kalp kası hücrelerince alınarak, pirüvata çevrilir ve oksi-
jenli solunum tepkimelerine katılır.
t t t Kanda ve kas hücrelerinde, laktik asit yok oluncaya
0 0 0 kadar yorgunluk hissedilir.
D) Bira mayalarý E) Sýcaklýk
Fermantasyon tepkimelerinde oksijen kullanılmadığı için
glikoz, CO2 ve H2O ya kadar yıkılamaz ve oluşan son
ürünlerde (etil alkol, laktik asit vb.) enerji kalır. Bu nedenle
fermantasyonun enerji verimi oksijenli solunuma göre çok
t t
0 0 düşüktür.

b. Oksijenli Solunum (= Aerobik solunum) ile birleşerek 6C lu sitrik asiti oluşturur. Sonraki tepkime-
Organik bileşiklerin monomerlerinin oksijen varlığın- ler sırasında CO2 olarak 2 karbonun yanı sıra toplam 8
da hücre içinde gerçekleşen bir dizi enzimatik tepkime hidrojen ayrılır. Bu hidrojenlerin 6 sı NAD, 2 si FAD tara-
ile yıkılması ve serbestlenen kimyasal bağ enerjisi fından toplanırlar. Bu arada bir molekül ATP substrat
(KBE) ile ATP sentezlenmesi olaylarının tamamına ok- düzeyinde fosforilasyon ile sentezlenir. Son olarak 4C
sijenli solunum denir. lu okzaloasetik asit yeniden üretilir ve döngüyü tekrar baş-
Canlıda enerji verici organik moleküllerin ana kaynağı, latmak üzere yeni bir asetil grubu ile birleşebilir. Her bir
polisakkaritler, yağlar ve proteinlerdir. Bu moleküllerin glikoz molekülünün oksitlenmesi için döngü 2 kez tekrar-
hücreye alınabilmesi için sindirim sisteminde monomer- lanır. Bir krebs döngüsünde 3 molekül H2O kullanılır.
lerine hidrolizi gerekir.
Canlı hücreler solunum tepkimelerinde enerji elde et- 3. Elektron Taşıma Sistemi (ETS)
mek için öncelikle glikozu kullanır. Glikoz yokluğunda ETS, oksijenli solunumda enerjinin en yoğun üretildiği
yağların monomerleri olan yağ asitleri ve gliserol kullanı- safhadır. Krebs tepkimeleriyle paralel yürütülür. Mito-
lır. Bunların yokluğunda da zorunlu olarak proteinlerin kondri iç zar kıvrımlarında (krista) yer alan ETS ele-
monomerleri olan amino asitler kullanılır. manları indirgenme potansiyellerine (elektron çekme
O2 li solunum tepkimelerinde, tepkimeye katılan organik özelliklerine) göre sıraya dizilmişlerdir. Her molekül
kendinden öncekinden elektron alabilir ve dolayısıyla in-
madde, oksijen varlığında kendisini oluşturan inorganik
dirgenebilir.
moleküllere (CO2, H2O) kadar yıkılır, buna bağlı olarak
ETS elemanları ve dizilimleri aşağıda verilmiştir.
serbestlenen KBE ile, O2 siz solunuma oranla çok daha
fazla ATP sentezlenir. Ancak açığa çıkan enerjinin bir NAD FAD Koenzim Q Sit.b Sit.c Sit.a Sit.a3 O2
kısmı oksijensiz solunumda olduğu gibi ısı enerjisine dö- (ubikinon)
nüşmektedir.
Koenzimler; elektron Sitokromlar; yalnýz elektron
Bazı bakteriler (aerobik) ve hücrelerinde mitokondri bu- ve hidrojen tutucu, tutucu ve aktarýcý görev
lunduran tüm canlılar oksijenli solunumu katalizleyen en- aktarýcý görev yaparlar. yaparlar.
zimlere sahiptir. Ökaryot hücrelerde oksijenli solunum
tepkimeleri sitoplazma ve mitokondride gerçekleşir.
Mitokondri içindeki tepkimeler ise 1.Mitokondri sıvısında Oksijen, glikoza ya da glikozun bağlarına doğrudan
(matriksinde), 2. İç zar kıvrımları (krista) üzerindeki etki etmez. ETS de son elektron tutucu olarak görev
elektron taşıma sisteminde (ETS) gerçekleşir. yapar. Asetil CoA ile başlayan tepkimelerin devam ede-
O2 li solunum tepkimelerinde 3 temel evre vardır: bilmesi için, parçalanan organik molekülün hidrojeninin
atomları ve elektronlarının ETS nin sonuna kadar taşınıp
oksijenle birleşmesi gerekir. Bu tepkimeler, Şekil 2 de
1. Glikoliz:
gösterilmiştir. Enzimler, parçalanan organik bileşiğin hid-
Glikozun sitoplazmada enzimlerle, birbirini izleyen bir rojenlerini ikişer ikişer NAD ye, ya da FAD ye aktarır. Hid-
dizi tepkime sonucunda 2 molekül pirüvik asite kadar rojenlerin bu iki molekülden hangisine verileceğini, organik
yıkımıdır. O2 li ya da O2 siz solunum yapan tüm hücre- molekülün kimyasal yapısı belirler. Bir hidrojen atomu, bir
lerde gerçekleşen ortak bir olaydır. proton (H+) ve bir elektrondan (e−) oluşmuştur.
2 ATP 2NAD+ 4ADP Bir molekülden diğer bir moleküle hidrojen atomu ya da
elektron verilirse, bu tepkimeye oksidasyon (yükseltgen-
Glikoz 2 pirüvik asit me) denir. Hidrojen ya da elektron veren molekül okside
olurken (yükseltgenir), alan molekül redükte olur (indirge-
nir).
2ADP 2NADH2 4ATP
Bir çift hidrojen atomu (2H+ ve 2e–) NAD tarafından tutul-
Oksijensiz solunumdan farklı olarak; oluşan 2NADH2, 4H+ duğunda, NAD indirgenir (NADH+H+ oluşur). FAD,
atomuna ait elektronları mitokondride ETS üzerinden oksi- NADH2 nin hidrojenlerini alarak indirgenirken (FADH2),
jene iletir ve bu arada oksidatif fosforilasyonla 6 ATP daha NADH2 yükseltgenir (NAD). Bu arada elektronların enerjisi
sentezlenir. Böylece glikoliz tepkimeleri süresince toplam
ile ADP ye bir fosfat eklenerek bir ATP sentezlenir.
10 ATP üretilir (4ATP substrat düzeyinde fosforilasyonla,
6 ATP oksidatif fosforilasyonla).Tepkimeler iki koldan de- FADH2, aldığı bir çift hidrojen atomunu (2H++2e-),
vam eder. koenzim Q ya (CoQ) aktararak yükseltgenirken, CoQ in-
dirgenir.
2. Krebs Çemberi (= Sitrik asit döngüsü) Zar lipitleri içinde çözüldüğü için yer değiştirebilen CoQ,
Mitokondri sıvısında (matriks) gerçekleşen yıkım tep- hidrojenlerin protonları (2H+) ile elektronlarını (2e–) ayıra-
kimeleridir. Glikoliz evresinde oluşan 2 pirüvik asit or- bilme özelliğindedir.
tamda oksijen varsa mitokondrilere alınır. Mitokondride
parçalanan 1 piruvattan 1 molekül CO2 ve 2H atomu çı- Böylece protonlar (2H+) mitokondri matriksine geçerken,
elektronlar (2e–), sitokrom b ye (sit.b) aktarılır. CoQ yük-
kar. Hidrojenler NAD tarafından tutulur (NADH+H+). seltgenirken, sit.b indirgenmiştir. Aynı şekilde
Pirüvik asitten CO2 çıkınca 2C lu Asetil CoA oluşur sitokromlardan (sit.c-sit.a-sit.a3) birer birer oksijene iletilen
(As.CoA). Asetil CoA, krebs çemberini başlatacak te-
mel maddedir, oluşumu ortamda O2 varlığını kanıtlar. 2e– nun enerjisi ile 2 ATP daha sentezlenir (basamaklar
şekil 2 de gösterilmiştir). Böylece NAD den başlayarak ta-
As.CoA ilk olarak 4C lu bir bileşik olan okzalo asetik asit şınan bir çift elektronun enerjisi ile 3ATP, FAD den başla-

yarak taşınan bir çift elektronun enerjisi ile 2 ATP sentez- Protein karbonhidrat ve yağların oksijenli solunumda kul-
lenmiş olur. Sitokrom a3 moleküler oksijen ile okside edilir lanılmaları için önce hidroliz edilerek monomerlerine ay-
(hücrede zehir etkisi yapan siyanür, bu basamakta solu- rışmaları gerekir. Amino asitler glikoliz tepkimesine girme-
den, pirüvat, As.CoA, krebs basamaklarındaki bazı ara
numu bloke eder). Bir oksijen atomuna 2e– verilir ve sıvı
maddelere dönüştükten sonra solunum tepkimelerine gi-
ortamdan da daha önce açığa çıkmış iki proton (2H+) çe- rebilirler. Gliserol, glikoliz basamaklarındaki bir ara mad-
kilerek H2O meydana getirilir. Bu şekilde ETS aracılığı ile deye; yağ asidi, As-CoA ya dönüştükten sonra solunum
ATP sentezlenmesine oksidatif fosforilasyon denir. Bu tepkimelerine girer. Organik moleküllerin birbirlerine dö-
olayların gerçekleştiği tepkimeler dizisine de hidrojen yo- nüşüm basamakları ve monomerlerin tepkimeye giriş ba-
lu denir. samakları aşağıda gösterilmiştir (Şekil 3).
Fosforilasyonda kullanılmayan bir miktar oksidasyon ener-
jisi, ısı enerjisi olarak açığa çıkar. Bu da canlıda vücut sı-
caklığının kaynağını oluşturur. Şekil 2 de oksijenli solu-
num evreleri özetlenmiştir.
6C (Glikoz)
2ATP 2NAD+
4ATP 2NADH2 GLÝKOLÝZ
3C 3C
p.asit p.asit
2H
CO2
2C
As.CoA H 2O
4C
Okzalo 6C
asetik asit Sitrik Şekil 3: Organik moleküllerin oksijenli solunuma giriş basamakları
asit
ve ara basamaklarda geri dönüşümler
2H KREBS
ÇEMBERÝ CO2 2H
ÖRNEK 2
H 2O
4C
ADP+Pi ATP 5C I. Glikoz
CO2 II. Yağ asidi
2H III. Maltoz
4C
2H H 2O Yukarıda verilen organik moleküllerin oksijenli solu-
numda yıkılması durumunda, en fazla metabolik su
oluşturandan en az oluşturana doğru sıralanışı aşağı-
2H+ ATP
NAD+ A) I, II, III B) II, III, I C) I, III, II
2H+ D) II, I, III E) III, I, II
FAD
2H+ ÇÖZÜM
ADP+Pi CoQ
2e
Aşağıda glikoz, maltoz ve palmitik asidin (bir çeşit yağ
ATP
Sit.b asidi) C, H ve O atom sayıları verilmiştir. Yağların H atom
2e sayısı, karbonhidratlara göre çok yüksektir.
Sit.c Glikoz:C6H12O6;Maltoz:C12H22O11;Palmitik asit C16H32O2
2e
ETS ADP+Pi
elemanlarý ATP
Sit.a
Oksijenli solunum tepkimesi ise aşağıdaki gibi özetlenir.
2e
Sit.a3
2e C6H12O6 + 6O2 ⎯⎯⎯⎯
→ 6CO2 + 6H2O + 40 ATP
ADP+Pi 2 ATP
2H + 2e + 1 O2
+ H2O
2
Görüldüğü gibi açığa çıkan suyun oksijeni ortamdan alı-
nan oksijendir. Suyun hidrojeni ise organik molekülden
Şekil 2: Oksijenli solunum evreleri
gelmektedir. Bu durumda organik moleküller içerdikleri H
atom sayısına göre çoktan aza doğru;
Yağ asidi > Maltoz > Glikoz şeklinde dizilmelidir.
Yanıt: B

ÇÖZÜMLÜ TEST 3. Aşağıda, insanın iskelet kas dokusuna ait bir hücre-
sinde gerçekleşen bazı katabolik tepkimeler özet-
1. Karbonu radyoaktif işaretli glikoz içeren B.K.O. lenmiştir.
(Basit Kültür Ortamı) na bira mayaları eklenip, Enerji
uygun koşullarda bekletiliyor. Bu deney ortamın- I II
da bir süre sonra; Glikoz Pirüvat Laktik asit
I. etil alkol III

II. karbondioksit Enerji
III. enzim
CO2+H2O
moleküllerinden hangilerinin yapısında işaretli
karbona rastlanır?
Hangi numara ile gösterilen tepkime oksijen ye-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III tersizliğinde gerçekleşir?
ÇÖZÜM D) I ve II E) II ve III
Bira mayaları ortamdaki glikozu kullanarak etil alkol fer-
mantasyonu yapar. Tepkime aşağıdaki gibi özetlenebilir. ÇÖZÜM
C6H12O6 ⎯→ 2C2H5OH + 2CO2 + 4ATP Numaralandırılmış tepkime aşamaları aşağıda açıklan-
mıştır:
(Glikoz) (Etil alkol)
I. Glikolizdir, hücre sitoplazmasında gerçekleşir. Oksijen
Tepkimede görüldüğü gibi karbonu radyoaktif işaretlenmiş
kullanılmaz, bu nedenle bu tepkimeler oksijen yetersiz-
glikoz molekülü fermantasyonda yıkıldığında oluşan etil
liğinden etkilenmez.
alkol ve karbondioksitin yapısında işaretli karbon bulunur.
II. Laktik asit fermantasyonudur, kas aktivitesi arttığında
Bu maddeler hücre dışına verildiklerinden deney ortamın-
kısa süreli oksijen yetersizliğinde gerçekleşir.
da bulunur. Fermantasyon tepkimelerinde görev yapan
III. Oksijenli solunumun, krebs ve oksidatif fosforilasyon
enzimler hücre sitoplazmasındadır. Deney ortamında en-
evreleridir. Oksijen kullanılır.
zim bulunmaz.
Yanıt: D Yanıt: B
2. Termometre
4. C6H32O2 + 13O2 ⎯→ 6CO2 + 16H2O + 129 ATP
(Palmitik asit)
C6H12O6 + 6O2 ⎯→ 6CO2 + 6H2O + 40 ATP
Glikoz
(Glikoz)
çözeltisi Ca(OH)2
+ Yukarıda palmitik asit (yağ asiti çeşiti) ve glikozun
Bakteri oksijenli solunum tepkimeleri verilmiştir.
Alkol fermantasyonu yapan bakteriler, glikoz çözeltisi Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğru değil-
içeren kapalı bir kaba konuluyor ve bu kap, Ca(OH)2 dir?
içeren başka bir kaba bir boru yardımıyla bağlanarak
oda sıcaklığında bekletiliyor. Deney süresince ter- A) Oksijenli solunumda üretilen ATP sayısı kullanı-
mometrede sıcaklığın arttığı, Ca(OH)2 çözeltisinde lan besin çeşidine bağlıdır.
beyaz çökelti oluştuğu gözleniyor. B) Palmitik asit yıkımı için glikoza göre daha fazla
oksijen gerekir.
Bu gözlemlere dayanarak,
C) Glikoz tamamen yıkılamadığı için palmitik asite
I. Organik maddelerin yıkımı sırasında ısı açığa çı- göre daha az ATP üretilmiştir.
kar. D) Oksijenli solunumda her zaman metabolik su olu-
II. Fermantasyon sırasında CO2 açığa çıkar. şur.
E) Yağ asitlerinde hidrojen oranı glikoza göre yük-
III. Bakteri sayısı, kapta biriken alkol miktarına bağlı
sektir.
olarak değişir.
sonuçlarından hangilerine ulaşılamaz? ÇÖZÜM
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Tepkimelere dikkat edildiğinde, bir molekül palmitik asidin
D) I ve II E) I, II ve III oksijenli solunumda yıkılmasıyla 129 ATP molekülü sen-
tezlendiği, 13 molekül oksijen kullanıldığı ve 16H2O mole-
ÇÖZÜM külünün oluştuğu gözleniyor. Bir molekül glikozun oksijenli
Kapalı kapta bakterilerin fermantasyonu sırasında sıcaklı- solunumda yıkımında ise, 40 ATP molekülü sentezlenir-
ğın yükselmesi, fermantasyon tepkimeleri sırasında ısı ken, 6 molekül oksijen kullanılmakta ve 6 molekül su
açığa çıktığını gösterir (I. veri), Ca(OH) 2 çözeltisinin bula- oluşmaktadır (A, B, D ve E seçenekleri doğru). Oksijenli
nıklaşması ise tepkime sırasında CO2 in açığa çıktığını solunumda organik monomerler yapıtaşlarına kadar yıkılır.
gösterir (II. veri). Glikozun, palmitik aside oranla daha az enerji vermesinin
Kapalı kapta bakteri sayısındaki değişimle ilgili bir gözlem nedeni içerdiği hidrojen atomu sayısının az olmasıdır.
kaydedilmemiştir. Bu durumda III. veriye ulaşılamaz.
Yanıt: C
Yanıt: C

KONU TESTİ 6. C C C C C C
(Glikoz)
2ATP
1. O2 li solunumun glikoliz evresinde gerçekleşen; 2ADP
I. substrat düzeyinde fosforilasyon ~

P C C C C C C ~P
(Fruktoz difosfat)
II. NAD nin NADH2 ye dönüşümü
III. früktoz difosfatın PGAL ye dönüşümü
P ~C C C C C C ~P
olaylarından hangileri, krebs döngüsü sırasında (PGAL) (PGAL)
da gerçekleşir?
NAD+ NAD+

NADH2 NADH2
2ADP+2P 2ADP+2P
2. Aşağıdakilerden hangisi bir fermantasyon olayı

değildir?
2ATP 2ATP
A) Sütün peynire dönüşmesi C C C C C C
B) Glikozun laktik aside dönüşmesi Pirüvik asit Pirüvik asit
C) Meyve reçelinin yapılması
D) Hamurun mayalanması Yukarıda bir glikoz molekülünün, sitoplazmada pirü-
E) Üzüm suyunun şaraba dönüşmesi vik aside kadar yıkım tepkimeleri (glikoliz) şemalaştı-
rılmıştır.
3. Etil alkol fermantasyonunun ara tepkimelerinde Bu tepkimelerle ilgili;
oluşan; I. Glikozun aktifleşmesi için 2 ATP harcanır.
II. Tepkime sırasında açığa çıkan hidrojenler NAD
I. pirüvat tarafından tutulur.
II. CO2 III. Üretilen ATP tüketilen ATP nin 4 katıdır.
III. asetaldehit IV. Tepkime sonucu hücre sitoplazmasının pH si dü-
şer.
moleküllerinden hangileri laktik asit fermantas-
yonunun ara tepkimelerinde de oluşur? açıklamalarından hangileri doğrudur?
A) I ve II B) II ve III C) I, III ve IV
D) I ve II E) I, II ve III D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
4. Etil alkol ve laktik asit fermantasyonlarının ortak 7. Oksijenli solunum, aşağıda verilen hangi özelliği
ara ürünü aşağıdakilerden hangisi olamaz? ile oksijensiz solunumdan ayrılır?
A) PGAL B) PGA C) Pirüvat A) Substrat düzeyinde fosforilasyonun gerçekleşme-
D) Früktoz difosfat E) Asetaldehit siyle
B) Elektron taşıma sisteminin görev yapmasıyla
5. II
Laktik asit C) NAD nin hidrojen atomlarını alarak NADH2 ye in-
I dirgenmesiyle
Glikoz Pirüvat
D) Ara tepkimelerde früktoz difosfat oluşmasıyla
III CO2+H2O E) NADH2 nin hidrojen atomları vererek NAD ye
yükseltgenmesiyle
Yukarıda çizgili kas hücrelerinde, gerçekleşebilen
tepkimeler özetlenmiştir.
8. Oksijenli ve oksijensiz solunumun glikoliz evre-
Bu tepkimelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi sinde oluşan,
yanlıştır?
I. ATP
A) Glikozun pirüvata dönüşümü sitoplazmada ger-
II. PGA
çekleşir.
III. NADH2
B) I nolu tepkime sırasında NADH2 yükseltgenir.
C) II nolu tepkime sitoplazmada pirüvat birikimini gibi moleküllerden hangileri glikolizden sonraki
engeller. evrelerde kullanılır?
D) CO2 ve H2O oluşumu mitokondride gerçekleşir.
E) III nolu tepkimenin gerçekleştiği olayda ETS de A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kullanılır. D) I ve II E) II ve III

9. Mitokondri organeli çift zarlıdır. İç zar, yüzey artışını 13. Glikoz
sağlayan kıvrımlı bir yapıya sahiptir, aynı zamanda
organelden sitoplazmaya geçiş yapan moleküllere
I
karşı oldukça seçici özelliktedir. Glikoz 6 fosfat
Aşağıdaki moleküllerden hangisi sürekli olarak Pirüvik asit

mitokondri iç zarından sitoplazmaya doğru geçiri-
lir? M
Asetil CoA Ý
A) Asetil CoA B) Adenozintrifosfat T
C) Pirüvik asit D) Oksijen II O
Krebs
E) Sitrik asit döngüsü K
O
CO2
e N
III
D
H2O
R
10. Oksijenli solunumun krebs reaksiyonlarına doğ-
rudan katılabilen organik monomer, aşağıdakiler- Ý
den hangisidir?
O2
A) Glikoz B) Gliserin C) Amino asit
D) Yağ asiti E) Gliserol Yukarıdaki şekilde oksijenli solunumun aşamaları
özetlenmiştir.
Numaralandırılmış aşamalarla ilgili olarak aşağı-

dakilerden hangisi söylenemez?
11. Oksijenli solunumun Krebs döngüsünde (Sitrik
A) I. de ATP harcanır ve sentezlenir.
asit döngüsü) veya ETS sinde aşağıdakilerden
hangisi gerçekleşmez? B) II. de substrat düzeyinde ATP üretimi gerçekleşir.
C) III. de ETS görev yapar.
A) ATP üretimi D) Ortamda oksijen yoksa I, II ve III gerçekleşmez.
B) CO2 açığa çıkması
E) ATP nin en yoğun üretildiği aşama III. dür.
C) ATP tüketimi
D) NAD nin indirgenmesi
E) Enzim - substrat kompleksinin kurulması
12. – Yapılan tüm gözlemler ve araştırmalar, mitokondri- 14. Mitokondri iç zarında yer alan aşağıdaki ETS
lerin metabolizma hızının endokrin hormonların elemanlarından hangisi yalnızca elektron alır?
(örneğin tiroksin) etkisinin yanı sıra, hücredeki ATP
nin kullanılma durumuna göre de düzenlendiğini A) Koenzim Q B) Oksijen
göstermiştir. C) NAD
+
D) FAD
+
– Hücredeki ADP lerin tümünün ATP ye dönüşmesi
ETS de elektron akışını tamamen durdurmaktadır. E) Sitokrom b
+
– Hücrede, fosfatları alacak ADP olduğunda NADH
oksitlenmekte ve O2 kullanılarak ATP sentezlen-
mektedir.
Bu verilere dayanarak, aşağıdaki yorumlardan

hangisine ulaşılamaz?
15. Oksijenli solunum reaksiyonları sırasında organik
A) Hücredeki ADP derişimi, ATP sentez hızını etki- maddeden ayrılan 6H atomunun ETS ye NAD ve-
ler. ya FAD aracılığı ile girmesi durumunda,
B) ADP fazlalığı, glikoliz ve krebs döngüsünde bazı
enzimleri aktifleştirir. I. sentezlenen su
C) Kanda tiroksin hormonu artışı, hücresel solunumu II. sentezlenen ATP
etkiler. III. kullanılan oksijen
D) ADP derişimi ile ATP sentezinin düzenlenmesi
biyolojik olarak enerji savurganlığını önler. moleküllerinden hangilerinin sayıları değişmez?
E) ATP sentezinin yavaşlaması serbestlenen ısı
enerjisini arttırır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

16. Sitoplazma 19. Oksijenli solunum tepkimelerinde glikoz molekü-
Hücre zarý lünün aktivasyonu için 8 ATP harcandığında;
ADP ATP
I. Krebs döngüsünde substrat düzeyinde 8 ATP
Glikoz Glikoz Pirüvik asit
üretilir.
Yað asitleri Yað asitleri
II. 24 molekül O2 kullanılır.
Amino asitler Amino asitler III. 48 molekül CO2 açığa çıkarılır.
Asetil CoA
ADP ifadelerinden hangileri doğru olur?
Asetil CoA
O2 O2 O2
ADP D) II ve III E) I, II ve III
H2O H2O
ATP
CO2 CO2
Mitokondri
Yukarıda bir hücrede gerçekleşen oksijenli solunum 20. Bir çizgili kas hücresi ile yapılan deney sonucunda X
reaksiyonları özetlenerek şemalaştırılmıştır. molekül glikozun aerobik ve anaerobik solunum tep-
kimelerinde yıkımı sonucu net 480 ATP sentezlendiği
Yalnız şema verileri kullanıldığında, solunum re- belirlenmiştir.
aksiyonları ile ilgili aşağıdaki hangi bilgiye ulaşı-
lır? 480 ATP nin, 114 molekülü aerobik solunum so-
nucunda kazanılmışsa, bu hücre ile ilgili olarak;
A) Farklı monomerlerin reaksiyona giriş basamakları I. Solunum tepkimelerinde toplam 186 molekül gli-
B) Amino asitlerin yıkımıyla NH3 açığa çıktığı koz kullanmıştır.
C) Sentezlenen ATP molekül sayısı II. 183 molekül glikozu anaerobik olarak yıkmıştır.
D) H atomlarının organik moleküllerden kopuş ba- III. 240 molekül laktik asit üretmiştir.
samakları ifadelerinden hangileri doğru olur?
E) Mitokondride gerçekleşen tepkimelerin çeşidi
17. Glikozun (C6H12O6), tüm atomları radyoaktif işaret-
lendiğinde, oksijenli solunum sonucunda oluşan,
I. H2O
II. ATP 21. – Oksijenli solunum sonucu net enerji kazancı 38
ATP (sentezlenen 40 ATP) dir.
III. CO2
– Bir ATP molekülünden bir fosfat bağı koparıldı-
ğında 7300 kalorilik enerji açığa çıkar.
gibi ürünlerden hangileri radyoaktif atom içerir?
– Bir molekül glikozun kalorimetrede oksijenle ya-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III kılmasından açığa çıkan enerji 686.000 kaloridir.
D) I ve II E) I ve III Yukarıda verilen bilgiler kullanıldığında oksijenli
solunum yapan bir hücrede;
I. Enerji verimi yaklaşık % 40 dır.
18. Glikozun oksijenli solunumda yıkımı sırasında
II. Açığa çıkan toplam enerjinin 394.000 kalorilik
gerçekleşen,
kısmı ısı enerjisine dönüşür.
I. fosfogliser aldehitin pirüvata dönüşmesi III. Enerjinin büyük bir kısmı ETS den açığa çıkar.
II. krebs çemberi
yargılarından hangilerine ulaşılır?
III. NAD ın indirgenmesi
tepkimelerinden hangileri, amino asit ve yağ asit- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
lerinin oksijenli solunumda yıkılmaları sırasında D) I ve II E) I, II ve III
da gerçekleşir?

1.D 2.C 3.A 4.E 5.B 6.D 7.B 8.C 9.B 10.C 11.C 12.E 13.D 14.E 15.D 16.A 17.E 18.E 19.C 20.D 21.D

Sayisal 6

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sayisal 6

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MATEMATİK – ÖSS Ortak

Tanım: m ≥ 2 ve m ∈ N olmak üzere, xm = a eşitliğini ÇÖZÜM

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 3

27 + 12 − 75 = 9.3 + 4.3 − 25.3 x ve y pozitif sayılardır.

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 4

BİR KÖKLÜ SAYININ EŞLENİĞİ ( 8 x − 1) . ( 8 x + 1) = 4 x − 1 dir.

2 2 2( 7 − 5) 2( 7 + 5) KÖKLÜ SAYILARDA TAMKARE İFADELER

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 5

7 + 2 10 ifadesinin değeri kaçtır? 3 4 . 3 4 . 3 4 .... + 20 + 20 + 20 + ... ifadesinin değeri

ÖRNEK 19 20 + 20 + 20 + ... = b ise,

x > 1 olmak üzere,

SONSUZ DEFA TEKRARLANAN KÖKLÜ İFADELER 3 x

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 6

x kaçtır? = 2 6.2 6 = 24 tür.

6. a > 0 olmak üzere,

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 7

8. x ve y birer rasyonel sayıdır.

A bir reel sayı belirttiğine göre,

A kaçtır? 10. x + x + x + ... = x . x . x . ... − 8 denklemini

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 8

b) n kenarlı bir çokgende dış açıların ölçüleri toplamı

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 9

ÇÖZÜM m(GLE) = x kaç derecedir?

a) α + β = 180° A(KCD) kaç cm2 dir?

DÜZGÜN ÇOKGENİN ALANI DHC üçgeninde DH = 3 3 a dır.

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 10

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 11

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 12

m(ACB) = x = 25° + 80° = 105° dir. Ç (KLMN) = 4.2 15 = 8 15 cm dir.

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 13

22 25 A(ABCD) kaç cm2 dir?

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 14

6. ABCD konveks dörtgeninde

Ç(ABCDEF) kaç cm dir?

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 15

m(AED) kaç derecedir? KL = x kaç cm dir?

10. 14. ABCD ikizkenar yamuk

12. ABCD yamuk

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 16

SÖZCÜK TÜRLERİ (KELİME ÇEŞİTLERİ) - I

Sevgili Öğrenciler, • Her işin kolayı var.

SÖZCÜK TÜRLERİ ÖRNEK 1

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 17

3. Yönelme (yaklaşma) durumu (-e hali): Adlara “-e (-a)”

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 18

Ad tamlamaları dört türlüdür. • Diş fırçası (amaç-araç)

1. Belirtili ad tamlaması: Tamlayanın da tamlananın da • Kiraz ağacı (tür)

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 19

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 20

• Bu adam kimi soruyor? (göstererek belirten sıfat) Soğuk mu soğuk (hava)

• Bir adam geldi, seni sordu. (belli belirsiz belirten sıfat)

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 21

• Onuncu sıradaki yarışmacı elendi.

Uyarı: b. Kimi sıfat tamlamalarında adla sıfatın yeri değiştirilerek

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 22

Uyarı: Kişi adıllarının “tamlayan” olduğu ad tamla-

A) Az ile aşta gör, çok eli işte gör.

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 23

3. BELGİSİZ ADILLAR ÇÖZÜM

-MEF İLE HAZIRLIK 6. SAYI- 24

• İlgi adılı (-ki) 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, hem ad tamla-

A) Bu kırık ayaklı koltuğu buradan kaldırın.

A) Çayı yeni demledim. 3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde, soru anlamı