Blm 1

I. DERS

1.1 AFN UZAY-KLD UZAY

Tanm 1.1.1 A bo olmayan bir cmle, V , nboyutlu bir vektr uzay ol-
sun. Bir
f :AAV
dnm verildiinde,
A1. P, Q, R A iin;

f (P, Q) + f (Q, R) = f (P, R)

dir.
A2. P A ve

V iin bir tek Q A ;

f (P, Q) =

olacak ekilde vardr.

artlar salanyor ise, (A, V, f ) sistemine bir an uzay (A ya V ile bir-
leen an uzay) denir.

Kabul: An uzaynn boyutu birletii vektr uzayn boyutu olarak kabul

edilir.

1.2 KLD UZAYI

Tanm 1.2.1 A an uzaynn birletii V vektr uzay bir i-arpml vektr
uzay ise A ya (V i-arpml vektr uzay ile birleen) klid uzay denir.

1
2 I. DERS

rnek 1.2.2 A = Rn , V = ((Rn , ), (R, +, .), ) olsun. f yi

f :
AAV

(P, Q) f (P, Q) = P Q = Q P

olarak tanmlayalm. f, A1 ve A2 aksiyomlarn salar. yle ki;

A1. P, Q, R A iin;

f (P, Q) + f (Q, R) = Q P + R Q = R P = f (P, R)

A2. P A ve

V iin

f (P, Q) =

QP =

Q P = (1 , 2 , ..., n )

(q1 p1 , q2 p2 , ..., qn pn ) = (1 , 2 , ..., n )

qi pi = i , 1 i n,
qi = i + pi

olacak ekilde vardr.

Bylece, A = Rn nokta cmlesi V = Rn vektr uzay ile birleen nboyutlu

an uzaydr. Ayrca Rn , V = (Rn , h, i) uzay ile birleen nboyutlu klid
uzaydr.

1.2.1 Nokta-Vektr Elemesi

V, nboyutlu vektr uzay ile birleen an uzay A olsun. A da bir tek P0
noktas tesbit edilir ve sabit tutulursa, A2 gereince, her P A noktasna

P0 P vektr karlk gelir.

Bylece, V deki, bir {1 , 2 , ..., n } baz sistemini, A da tesbit edilen

nokta P0 ve i iin, P0 Pi = i elemesiyle elde edilen nokta Pi olmak zere,

{P0 , P1 , ..., Pn }

nokta cmlesiyle elemek mmkndr. Bu ekilde elde edilen {P0 , P1 , ..., Pn }

nokta (n + 1)lisine A da bir an at denir.
A bir klid uzay ise, {P0 , P1 , ..., Pn } atsna klid ats denir. A = Rn ,
V = (Rn , <, >) olmak zere, A, V ile birleen bir klid uzay olduunu gs-
terdik. Eer Rn de <, >E = xi yi klid i arpm alnrsa,
P

(Rn , (Rn , +), (Rn , +, .), , <, >E , A1 , A2 )

1.2 KLD UZAYI 3

klid uzay standard klid uzay olarak isimlendirilir ve bazen E n ile gs-
terilir. 1
Bir x Rn vektrnn normu kxk = hx, xi 2 dir. Rn in standard baz
{ei }, i = 1, ..., n, ei = (i1 , i2 , ..., in ) , E n in bu bazla birleen klid ats
balang noktas E0 = (0, ..., 0) = 0 olan ve Ei = (i1 , i2 , ..., in ), {Ei }
noktalaryla oluan nokta (n + 1)lisidir.

rnek 1.2.3

E0 = (0, 0, 0),
E1 = (1, 0, 0),
E2 = (0, 1, 0),
E3 = (0, 0, 1)

olarak belirli,
{E0 , E1 , E2 , E3 } R3 (= A)
nokta cmlesinin R3A da bir an (ve hatta klid) at olduunu gsteriniz.
zm:
R 3 , R3 ile birleen 3-boyutlu bir klid uzaydr.
A
n V o
E0 E1 =
e1 , E0 E2 =
e2 , E0 E3 =
e3 sistemi R3V de bir ortonormal bazdr.:
(
1, i=j
hei , ej i = ij =
0, i 6= j

he1 , e1 i = h(1, 0, 0), (1, 0, 0)i = 1

he2 , e2 i = h(0, 1, 0), (0, 1, 0)i = 1
he3 , e3 i = h(0, 0, 1), (0, 0, 1)i = 1

he1 , e2 i = h(1, 0, 0), (0, 1, 0)i = 0

he2 , e3 i = h(0, 1, 0), (0, 0, 1)i = 0
he1 , e3 i = h(1, 0, 0), (0, 0, 1)i = 0

e1 ,

e2 ,

e3 vektrleri lineer bamszdr ve R3 gererler.

rnek 1.2.4 R2N , (R2V , h, i) verilsin.

P0 = (1, 1)
P1 = (4, 1)
P2 = (3, 4)
4 I. DERS

{P0 , P1 , P2 } R2N bir an at mdr?

P0 P1 , P0 P2 vektrlerinin lineer bamsz ve R2 yi gerip germediini in-
celememiz gerekmektedir.
=



P0 P1 = (3, 0)
1
=



P0 P2 = (2, 3)
2

i)
+c
c1
1

2 2 = 0 c1 (3, 0) + c2 (2, 3) = (0, 0)
c1 = c2 = 0

,

1 2 lineer bamsz

ii) {
,
2 2
1 2 }, RN yi gerer. (x, y) RN iin

(x, y) = c1
+c
1

2 2
= c1 (3, 0) + c2 (2, 3)

x = 3c1 + 2c2
y 2 x
y = 3c2 c2 = c1 = y +
3 9 3
(x, y) R2N ,
ve
1
bileenleri cinsinden yazlabilir.
2

Altrma 1.2.5 1 = (0, 0, 2), 2 = (1, 1, 0), 3 = (2, 1, 4),

{1 , 2 , 3 } R3 cmlesinin R3 de bir baz oluturduunu ve kar gelen
R3 = A uzayndaki an aty bulunuz.

Rn de bir P Rn noktas iin, sabit tutulan nokta P0 = 0 olmak zere,

elenen vektr OP vektrdr. OP vektrne bazen P nin yer vektr
ad verilir. Nokta vektr elemesi kullanlarak P nin bileenleri ve koor-
dinat fonksiyon kavram verilebilir. Bir P Rn = A iin, Rn deki bir baz,
1 = OP1 , 2 = OP2 , ..., n = OPn ise;

OP = a1 1 + a2 2 + ... + an n = (a1 , a2 , ..., an )
yazlabilir. ai , 1 i n reel saylarna, P nin OPi bazna veya {O, P1 , ..., Pn }
atsna bal an (klid yapyla ele alnrsa klid) koordinatlar ad verilir.

xi : RnA R
1.2 KLD UZAYI 5

P xi (P ) = ai , OP = a1 1 + a2 2 + ... + an n
olarak tanml xi fonksiyonuna RnA nn i-yinci koordinat fonksiyonu ve
(x1 , ..., xn ) fonksiyon n-lisine de RnA nn bazna gre koordinat sistemi denir.
Eer E n ve {ei } baz alnrsa, elde edilecek olan koordinat sistemi klid
koordinat sistemi vaya dik koordinat sistemi olarak adlandrlr.