METODOLOGIJA ISTRAIVANJA IVOTNE SREDINE

Osnovni metodoloki koraci

Potreba za jedinstvenim metodolokim koracima istraivanja problematike ivotne sredine u procesu projektovanja puteva potie prvenstveno iz istaknutih principa kompatibilnosti, usklaenosti nivoa analize, hijerarihjske uredjenosti i sukcesivne razmjene informacija. Imajui u vidu istaknuti globalni karakter problematike zatite ivotne sredine osnovni metodoloki koraci su definisani u irem kontekstu.Ovaj kontekst podrazumijeva proces prostornog planiranja u kome su integrisani specifini planerski postupci karakteristini za put, s obzirom na njegove funkcionalne zahtjeve i specificne posledice (prostorni plan specijalne namjene).Sam proces definisan je kroz vec analizirane metodoloke korake. 1. Studija ekolokog rizika 2. Studija zatite i unapreenja ivotne sredine 3. Studija uticaja na ivotnu sredinu 4. Izvoaki projekat zatitnih konstrukcija 5. Ekoloki izvjetaj

1. Studija ekolokog rizika - predstavlja najiru prostornu analizu

problematike ivotne sredine koja svoj puni smisao ima u polaznim planerskim i projektantskim koracima. Vezana je prvenstveno za kreativne korake koncipiranja mree na nivou zemaljskog prostornog planiranja, stvarajui tako uslove za inventar ekolokih potencijala, kao i procjenu eventualnih ekolokih rizika. Osnovna informacija podloga za ove analize je karta razmjere 1:50 000 U sluaju kada analiza ekolokog rizika nije sprovedena na nivou prostirnog plana, javlja se poteba da ovakva analiza bude polazna osnova kao i sastavni dio istraivanja naredne faze, i u tim situacijama osnovna informativna osnova je razmjere 1:25 000 2. Studija zatite i unapreenja ivotne sredine predstavlja kljuni korak u pozitivnom pristupu ovoj problematici. Kako je sutina odgovarajue projektantske faze izbor optimalnog koridora jasno je da se na ovom nivou pruaju i jedine sutinske anse za zatitu i unapreenje ivotne sredine. Dinamika izrade mora biti usklaena sa dinamikom generalnog projekta.Za najiru komunikaciju i ukljuivanje javnosti izrauje se poseban izvjetaj o zatiti i unapreenju ivotne sredine za predmetni projekat.Izvjetaj sadri sve kljune informacije o projektu.

3. Studija uticaja na ivotnu sredinu predstavlja detaljnu analitiku kvantifikaciju budui da za osnovu analize slui prostorno definisana trasa u okviru poznatog koridora.

3. Studija uticaja na ivotnu sredinu predstavlja detaljnu analitiku kvantifikaciju budui da za osnovu analize slui prostorno definisana trasa u okviru poznatog koridora. Prateu dokumentaciju studije uticaja predstavlja elaborat i izvjetaj. Elaborat o uticajima na ivotnu sredinu se izrauje kao poseban materijal sa jasno definisanom namjenom. Izvjetaj o studiju uticaja predstavlja sintezni prikaz svih relevantnih injenica i slui za distribuciju svim institucijama koje su ukljucene u projekat kao i za prezentaciju javnosti. 4. Izvoaki projekat zatitnih konstrukcija je proces u kome se razrauju usvojene zatitne konstrukcije iz faze idejnog projekta, definiu svi izvoaki detalji, metode graenja i vri optimizacija procesa izvoenja, te je doprinos ivotnoj sredini mogu samo u domenu ovih aktivnosti. Projekat mora sadrati sve neophodne numerike i grafike priloge, i u svim detaljima mora biti usaglaen sa osnovnim projektom. 5. Ekoloki izvjetaj (El) ima poseban znaaj obzirom da predstavlja saetu formu prikazivanja rezultata pojedinih faza ekolokih analiza te kao takav predstavlja polaznu osnovu i podlogu za komunikaciju sa javnou i donoenje odgovarajuih odluka.

Zastupljenost metodolokih koraka

Prethodno definisana algoritamska struktura osnovnih metodolokih koraka istraivanja problematike ivotne sredine predstavlja najiri pristup koji u pojedinim okolnostima, bez obzira na globalni znaaj, ne mora biti i najracionalniji. To znai da se radi o injenici da lokalni uslovi, minimalni ili nepostojei ekoloki potencijali kao i struktura i obim uticaja mogu dozvoliti izostavljanje pojedinih koraka. Najjednostavniju vezu za zastupljenost pojedinih koraka analize za jedan proces projektovanja svakako treba traiti prvenstveno u funkcionalnoj klasifikaciji vangradskih puteva budui da su u njoj sadrane najire karakteristike svakog putnog pravca.

Procedura promjene uticaja puta na okolinu (PUO)

Procjena uticaja na okolinu je fleksibilna procedura koja moe varirati u irini, dubini i po vrstama analize zavisno od projekta. Kada se radi o konkretnom projektu putnog pravca, oslanja se na Studiju ekolokog rizika, ukoliko ona postoji u okviru prostornog plana. Ukoliko Studija ekolokog rizika na nivou prostornog plana ne postoji, radis e uporedno sa Generalnih projektom, na podlogama sa razmjerom najmanje 1:25000, te ima linijski karakter, uz analizu koridora ija je irina po pravilu vea od definisanog putnog koridora i zavisna od optih ekolokih faktora. Sama procedura se moze klasifikovati na vie nadlenosti:

Nadlenosti i organizacija procedure procjene uticaja na okolinu Ukljuivanje zainteresovanih slubi Ukljuivanje zainteresovanih grupa i nevladinih organizacija Panelno savjetovanje o problemima zatite ivotne okoline

Operativni elementi procedure procjene uticaja puta na okolinu

Izvrenje PUO je obaveza investitora koja moe biti prenijeta na projektanta, a rukovodilac PUO organizuje i nadgleda izvrenje procesa PUO, uz pomo i saradnju sa projektantom i zainteresovaniim slubama. Glavni koraci u operativnoj proceduri PUO ukljuuju:

Rekognosciranje (preliminarna procjena moguih uticaja) uz sagledavanje postojeih informacija o ekol. potencijalima, Priprema projektnog zadatka za pojedine faze PUO, Izvrivanje PUO, Projektovanje i izvravanje mjera za zatitu okoline u okviru projekta, Nadzor, Naknadno vrednovanje i praenje stanja.

U toku izvrenja procedure PUO investitor se obavjetava o aktuelnom stanju radova putem mjesenih izvjetaja.

Rekognosciranje (preliminarna procjena moguih uticaja). Projekat i pojedine njegove komponente se sagledavaju u okviru postojeih ekolokih potencijala podruja, odnosno veliine i osjetljivosti faktora okoline uzimajui u obzir karakteristike projektovanog puta. Ovu akciju sprovodi rukovodilac zadatka i radni tim uz savjetovanje sa zainteresovanim slubama. Projekat je mogue svrstati u jednu od sledeih kategorija:
Kategorija A Projekat moe imati razliite i znaajne uticaje na okolinu.
Kategorija B Projekat moe imati specifian uticaj na okolinu, potrebna je ograniena analiza uticaja na okolinu Kategorija C Detaljna analiza uticaja na okolinu nije potrebna, daje se samo izvjetaj o preliminarnoj procjeni. Kategorija D PUO nije potrebna. Priprema projektnog zadatka. Na osnovu zakljuaka proisteklih iz aktivnosti opisanih u prethodnom stavu rukovodilac PUO sa investitorom razmatra ciljeve PUO i definie projektni zadatak za PUO. U tu svrhu je uglavnom poeljan obilazak terena od strane kvalifikovanih strunjaka. Projektni zadatak treba da obuhvati adekvatnu saradnju sa zainteresovanim slubama kao i konsultacije sa zainteresovanim grupama i lokalnim nevladinim organizacijama.

Izvrenje PUO. Analiza uticaja na okolinu za velike projekte obino zahtjeva 6-18 mjeseci za pripremu i razmatranje. Nacrti PUO treba da se daju prilikom kljunih taaka u ciklusu obrade, a finalna PUO treba da se dostavi pre procjenjivanja, kako bih se smanjio rizik promjene projektne dokumentacije, kao i zastoja koji bih kasnije mogli nastati. Poseban Ekoloki izvjetaj treba da ire sumarizuje PUO, pokrivajui, izmeu ostalog, osnovne uslove okoline, akcije za ublaavaje, organizaciju monitoringa okoline i konsultacije obavljene sa zainteresovanim slubama kao i nevladinim organizacijama.

Izvjetaj o preliminarnoj procjeni. U izvjetaju o preliminarnoj procjeni rukovodilac PUO, uz konsultaciju sa zainteresovanim dravnim, regionalnim i lokalnim slubama, treba da: Identifikuje kljune problleme okoline, Identifikuje kategoriju (A-D) i vrstu analie uticaja na okolinu koja se i preporuuje, Pripremi preliminarni plan za PUO.

Nadzor. Preporuke PUO ine osnovu za nadzor nad izvrenjem projekta u oblasti zatite okoline. Usaglaavanje sa uslovima okoline, status mjera za ublaavanje i podaci iz programa osmatranja inie dio u izvjetajima nadzora. Kada se ostvare glavni ciljevi, moe se ukazati potreba za posebnom inspekcijom od strane eksperta za oblast zatite okoline.

Naknadno vrednovanje. Arhivski izvjetaj o zavretku projekta koji se unosi u banku podataka o putevima treba da sadri podatke o:

Uticajima na okolinu, bez obzira da li su oni bili predvieni Ekolokim izvjetajem Efikasnost mjera za ublaavanje, program monitoringa i druge aktivnosti vezane za okolinu u toku eksploatacije puta.

Primjeri moguih postupaka procjene

U zavisnosti od nivoa detaljnosti procjene uticaja puta na okolinu, postupak procjene moemo podjeliti u dvije globalne kategorije: preliminarnu i detaljnu. Preliminarna procjena ima za cilj definisanje moguih uticaja putnog projekta na okolinu pri emu se postupak procjene svodi na globalnu procjenu inteziteta i smjera uticaja (pozitivan ili negativan) svakog uticaja posebno u odnosu na svaku pojedinanu posledicu. Preliminarna procjena je obino (ili moe biti) prethodnica detaljne procjene. Na tome se posebno insistira u sluajevima kada se pojavljuje veliki broj moguih uticaja kod vie varijanti koje se uporeuju. Preliminarna procjena se obino vri pomou matrica. Svakoj eliji matrice pridruuje se odreeni vrednosni poen koji pokazuje vjerovatnu vanost (znaaj, veliinu) posledice izazvane datom aktivnou. Procjena koja se u okviru ove kategorije obavlja ima karakter kvalitativnog procjenjivanja.

Kod Preliminarne procjene moe se koristiti skala u kojoj znak plus oznaava pozitivan uticaj odreene aktivnosti na odgovarajuu posledicu dok znak minus ukazuje na tetno dejstvo posmatrane aktivnosti:

0 nema posledica (uticaja) aktivnosti na posledicu (+) 1 manja tetna posledica koja se moe ublaiti boljim projektom (+)2 znatna tetna posledica (+)3 veoma velika tetna osledica ija bi veliina zahtjevala promjenu projekta te varijante ili njeno naputanje Rezultati svakog pojedinanog snimanja kao i informacija o korienim metodama mogu se prikazati na standardizovanim obrascima, a obrasci treba da sadre:

Identifikacione podatke, Opis odnosa, Pregled rezultata snimanja, Komentar rezultata snimanja, Predloene mjere za uklanjanje negativnih posledica, Izvore informacija, Napomene.

U Preliminarnoj fazi ocjene uticaja na okolinu najee se uzimaju u obzir sledei faktori: kvalitet voda, uticaj na vegetaciju, vodene ivotinje, korienje zemljita, istorijsko-arheoloki aspekti (kulturno-istorijski spomenici) movare, socijalno ekonomski aspekti, kvalitet vazduha, ume, ekosistemi, podzemne vode i sl.

Detaljna procjena. Ova promjena predstavlja kvantitativnu proceduru kojom se povezuju procjene svih uticaja u zavrnu ukupnu ocjenu korisnosti svake varijante. Detaljnu procjenu ima smisla primjetiti samo u fazi idejnog projekta. Detaljna procjena se bazira na analizi vrijednosti koja numeriki izraava veliinu odnosno znaenje pojedinih posledica i rezultujue vrijednosti pojedinih varijanti Veliina pojedinanih posledica se transformie u jednu korisnu vrijednost u opsegu 0-10. Ova transformacija se vri za svaku posledicu posebno posredstvom odreenih funkcija. Postupak vrednovanja, bilo da se radi o fazi preliminarne ili o fazi detaljne procene, sastoji se iz sledeih faza:

Izbor relevantnih pokazatelja, njihov opis i procjena prihvatljivosti Sumiranje parcijalnih procjena u rezultujuu procjenu pojedinane varijante Meusobno poreenje varijanti uz prateu analizu moguih rizika vezanih za procjenu.

Oblici prezentacije dobijenih rezultata

Stablo odluke razmatramo u okviru detaljne procjene varijantnih rjeenja obuhvata 4 nivoa rangiranih po detaljnosti. Najnii, odnosno najdetaljniji nivo predstavljaju indikatori koji se odnose na najkonkretnije zahtjeve koje put mora ispuniti u ekolokom pogledu. Parcijalno vrednovanje koristi svakog pojedinanog indikatora na osnovu rezultata dobijenih analizom prikupljenih podataka pomou funkcije ocjene treba izvriti tako da se pored procjene korisnosti svakog od njih prikau i ostali podaci koji su bili od znaaja pri donoenju svake posebne ocjene. Uobiajeno je da se pregledana prezentacija dobijenih rezultata vezanih za svaki indikator pojedinanoo daje u formi indikatorskih obrazaca koji treba da obuhvataju sledee elemente:

Opis indikatora Prezentacija rezultata u prigodnom obliku Metoda prorauna vrijednosti indikatora Prikaz izvora podataka Proraun vrijednosti indikatora Odreivanje vrijednosne funkcije Osvrt na mogunost primjene analize trokova dobit Napomene, primjedbe, objanjenja pojedinih postupaka, literatura i sl.

Prikaz dobijenih rezultata moe se dati i u formi preglednih

Tabela ( u kojoj se za svaku varijantu projektovanog putnog pravca prikazuje broj poena po svakom od indikatora, kao i konanu sumu poena po svakoj varijanti), Tematskih karata (gdje se znaajniji indikatori mogu prikazati odreenim grafikim simbolima ija veliina oznaava stepen uticaja pojedinih indikatora na pojedinim dionicama unutar svake pojedinane novoprojektovanog puta), Dijagrama Crtea.

Prikladno i pregledno prezentiranje rezultata ekolokih analiza u nekoj od pomenutih formi, zajedno sa ekolokim izvjetajem daje podlogu za ukljuivanje javnosti u proces projektovanja kao njegove nezamjenjive faze te se stoga ovom elementu mora ukazati posebna panja.

Kompleksna procjena putnih projekata

Konana odluka o predloenom projekt u svojoj osnovi ima centralni konflikt izmeu napora za ouvanjem ovjekove okoline i nastojanja za postizanjem to veih ekonomskih efekata. Jedan od naina da se izbjegne subjektivnost u procjeni vrijednosti pojedinih rjeenja je svakako dodjeljivanje odreenih novanih vrijednosti vezano za pojedine elemente koji sainjavaju odreeni efekat na okolinu

Primjer sadraja ekolokog izvjetaja (EI) o projektu

Ekoloki izvjetaj treba da budu koncizni i ogranieni na znaajne stavke. Detaljnost i suptilnost analize treba da bude proporcionalna potencijalnim uticajima Ovi izvjetaji su namjenjeni projektantima koji rade na projektnoj dokumentaciji, realizatorima projekta i zainteresovanim slubama.

Ekoloki izvjetaj treba da sadri: Pregled rezultata i mjera (koncizna diskusija znaajnih rezultata analize i preporuenih mjera). Politiki, pravni i administrativni poslovi u toku pripreme EI ( Treba objasniti zahtjeve za zatitu okoline date od strane bilo kog subjekta). Opis projekta u geografskom, ekolokom i socijalnom vremenskom kontekstu. Osnovni podaci ( dimenzije analizirane zone i opis relevantnih fizikih,biolokih, socioekonomskih uslova ukljuuujui i promjene koje se oekuju pre nego se otpone sa projektom). Uticaji na okolinu (Treba inentifikovati i procjeniti pozitivne i negativne uticaje koji e se pojaviti kao posledica predloenog projekta.Treba ispitati mogunosti za poboljanje okoline. Obim i kvalitet raspoloivih podataka, nedostatak kljunih podataka inesigurnost koja se pojavljuje u prognozama takoe treba da bude definisana.) Analiza alternativa. (Za svaku alternativu treba kvantifikovati u moguem obimu trokove i koristi za okolinu, uz pridruivanje ekonomskih vrijednosti gdje je to mogue) Plan za ublaavanje posledica. (Treba predloiti izvodljive i ekonomski opravdane mjere za dovoenje veih potencijalnih uticaja na okolinu na prihvatljiv nivo).

Ureenje okoline i obuka (Treba da se utvrdi i procjeni postojanje, uloga i sposobnost slubi na nivou gradilita, lokalnom i viim nivoima za odravanje i unapreenje okoline) Plan osmatranja (monitoringa) uticaja na okolinu i preformansi. Plan treba da specifikuje vrstu osmatranja, ko e to raditi, koliko e to kotati i koje e druge stvari biti neophodne.

HVALA NA PANJI!