PG154

'
THIS VOLUME
D O t S NOT
CIRCULATE
OUTSIDE TliE Li-JKARY
PATROLOGIJE
CURSUS C O M P L E T U S ,
SKO B I B L I O T H E C A U N I V E R S A L I S , I N T E G R A , O N I F O R M I S , C O M M O D A . OECONOMICA,
OINUM SS. PATRIM. DOCTOBIM. SGBIPTORliQllfi ECCLESl\STlCOUl,

f l Y B LATlROROkJ, SIVB ,
QUI AB
APOSTOUCO
AD
I T ADCONCUU
FLORBNTINI
OMNIUIT WM
JSTATBM
1NNOCBNT11
TBMPORA
(ANN.
1459)
Ut
(AN!f. 1516)
PRO
LATINIS,
PRO GRMCIS
FLORUBRUNT
:
RECUSIO
CHRONOLOGICA
MONUMENTOKUM CATHOLICi*; TRADITIONIS PER QUINDECIM PRIORA
ECCLESIjfi SJECULA,
WXJk BBIT10NEB ACCURATI88IIUB,1FITBR
CVMQIIB WONNULL18 COD1CIIU8 MANUSCRirTlS COLLATAS, PRRQUAM Dll.lGBNTBR CARTIGATA ; DIBBBRTATIONIBtli, COMIf ENTARI16 TARII8QUE LECTION1BU8 CONTINENTER II.LU8TRATA ; 118
u r e n i u e r o g T AUPLISBIIUB BDITIONES QU* TRIBUS NOTiBsmie SJBCOLIS DBBBNTUR ABBOLUTA8, DETFCTIS

AUCTA ; INDICIBU8 0RDINARI18 VBL ETIAM ANALTTICI8, 81N00LO8 8IVB TOUOS, SIVB AUCTORE8 ALtClliDS
MOHKNTI RUBSBQUBflTlBOt, DOftATA *, CAPITIILIS INTRA IP6UII TKXTDU RITB D1SPOSITIS, NECNON BT TtTULIS
8IHUI.AR0II PAGINARtlM M4R6INEM SUPBRtORRM DI8TIH6UBNTIBD8 8UBJECTAMQUB HATBKUH 81GNIFICABTIBU8, ADORNAT*k \ OPERIRUS COtf DUBII8, TUH APOCRYPHIS, ALIQUi VBRO AUCTORITATE Itf
ORDIMB AD TRADITIONBM ECGLESlASTICAM POLLENTIBU8, AHPL1P1CATA ;
U C U r r i 8 BT QOARAAGIRTA INDICIBUS 81) OHNI RESPBCTU, 8CILICET, ALPHABETICO, C11ROWOLOGICO, ANALVTICO,
AMALOGICO, BTATISTIGO, 8IHTIIBTICO, E T C , OPERA, HES BT AUCTORES BXIHBBMTIBUS, ITA UT NON SOLIU
8TDDIOBO, SE KEGOTIIB fMPLICATO, ET 81 FORTB 8IHT, PIGRIS ETIAH BT IHPERITIS PATKANT OUNES
ftt. PATRKS, , , ; 8ED PRiCSERTIM DUOBD8 1818 ET GEMERALIBU8 INDJCIBD8, ALTBRO
8C1L1GBT RERUM, QUO CONSULTO, QUIDQIH* RON 80LCM T A L I 8 TALI8VB PAJBR, VBRUH KTIAM
O*U8Q0I8QUB P f T R t J I I , ABSQUE ULLA BXCEPTIONE, IN QDODLIBBT THBHA 8CRIPSRRIT, UNO
JBTDITO C 0 N 8 P I C U T 0 R ; ALTBRO SCRlPTURifi SACRifi, B I QUO LBCTORI COMPBRIRB 1 OBVIUH QUINAM PATRBB BT IM QUIBUB OPBRUM 8UORIIM LOCI8
IMGUL08 81NCULORUM LIBROROH 8CRIFTURA VBRSU8, PRlMO GBNE8E0S
U8QOB AD.NOVI88iyi)H AP0CALYP8|, COMMEKTATl 81 :
BBITIO AGG0RATI8tlHA CJSYERISQUB OMNIBU8 FACILB ANTEPONENDA, 81 FBRPBNDANTUR CIIARACTKRIIII NlTlDITAS
CHARTJS Q U A L I T A t , IMTBGR1TA8 T E I T U 8 , CORRECTIONI8 FERFBCTIO, OPBRUH RECDSORUM TUM f AR1BTA8
BUNBRUB, PORMA VOLUIIINUH PERQUAM COMUODA SIBIQUB IM TOTO FATROLOGIA DEGUHSU C.ONSTANTER
m i L l f t , PRBTII EXICU1TA8, PRJMBRTIHQUB I8TA COLLECTIO UNA, HBTHODICA BT CIIRONOI.OGICA,
BSXCBNTORUH FRAGMBNTORUII OPUSCULORUMQUB UACTEMUS HIC II.LIC 8PAR80RUM, VEL ETIAH
IKEBITORUM, PRIIIUM AUTBM IB M08TRA BIBLIOTHECA, BX OPBRIBU8 BT M88. AD 0MNB8
JtTATBS, LOC08, LIM6UA8 F0RMA8QUB PBRTINKMTIBUS, COAUUNATORUM^
BT BX lANUMERIS OPfiRIBUS TBADITIONBH CATHOLICAH CONFLANT1BU8, OPC8 UNIGUM MIRABILITBR BFFIClKMTlUM.
t
SERIES GRJECA
POSTERIOR
Ifl OU* PBODKDNT PATRE9, DOCTORKS SCRIPTURKSQUK ECCI.KSI* GR/ AB AVO AD

CONaUl USQUE FLORENTINI TEUPOfU, AMPLIUS, NEMPE MORTEU CARDINALIS BESSARIONIS.
ACCURANTE
J.-P.
MIGNE.
Blbllolhecae e l e r l anlTcrsee,
81TB CUR8UUM COMPLBTORUM 1N 8INGULOS SCIBNTLS BCCLBSUSTlCJt RAM08 BDITORB.
PATROI.OGIA, AB IB8TAR 1P8ID8 BCCLB8IA, IN DIIA8 PARTB8 DITIDITOR/ALIAM
MBMPB L A T I N A l l , ALUM GRACO-LATINAM.

AMRJEPARTBB JAB1 INTEGRB B X A R A T ^ 8 0 LATINA,
VOLUMIMIB08 M<>LE 8UA STAB8, 1 MOFBANCIS VENIT : GR^CA
BDPLICI EDITIOHB 18 MAMUTA B 8 T . PRIOR GRACUH TEXTUM IIMA CUM VBR8IONB LATINA LATBRALI COMPLECTITOR, BT404 VOLUIHNA IN 409 TOMI8, p n o PRIHA SERIB, NON BXCEDIT. POSTKRIOR VKRSIONBM LATINAM TANTUM
, IDBOQUB INTRA 55 VOLUUINA RBTINBTUR. SECONDA 8BRIBS GRACO-LATINA AD 58 VOLIIUINA TANTUM ATTIN*
GIT; DUII nUJOB VBRSIO MBRB LATINA29 VOLUHIMIBOS EST ABSOLUTA. UNUWQUODQUB VOLUMBN GUACO-LATINUM 8,
VBOHQOODQIIB NERB LATINOM 5 FRANCI8 80LUMMODO EMITUR : UTROBIQUB VERO, UT PRRTH BUJUS BBNEFICIO
FROATUR BHPTOR, COLLBCTIOIIEII INTEGRAM, 81VB LATINAM, 8IVE CRACAM COMPARBT NEGB88E B R t T ; SECU8 BNIM
GOJOS0IJBYOLUIIINI8 AMPLITUblNBIf NBCNON BT DIFF1CULTATE8 VARIA PRBTIA jBQUABUNT. IDEO, 81 QUI8 TANTOM BMAT
U C B T IWTEGRE, 8ED 8EOR8IM, COLLECTIONBII GR#CO-LATINAII, yBL EAHDEU EX GR^CO LATINE VBR8AII, TUM QUODOUB
o L i m e * PRO 9 VFL PRO 6 FRANCIS SOLUM OBTINBBIT. IST^ CONDITIONES POSTERIORI PATROLOGI^ LATINJE SEKIBl,
PATRBS AB INHOGENTIO I I I AD CONCILtUM TRIDENTINUM , APPLIGABUNTUR. PATROI.OGIA QUM MANC8CRIPTI8
Uf BIBL10TBEC18 ORBIS tJNIVERHI QOIEBCENTIBUS CONSTABIT, NEGNOB PATROLOGIA ORIEWTALIS, CONDITIONIBU8 SPBC l A U B U t 8UBJ1CIEJITUR, BT J TEMPORB SUO ANNUNTIABOWTUR, 81 TEMPU8 EAS TYPIS UAHDANDl N0BI8N0N DEFUKRIT,
PATROLOGIM
GRJECM
TOMUS
CLIY.
JOANNES CANTACUZENUS IMP. CP. DEMETRIUS CYDONIUS. ALII.

EXCUDBBATUR ET VENIT APDLVJ.-P. MIGNE, EDITOREM,
W VIA DICTA THIBAUD, OLIM irAlinOISK, PROPE PORTAM UJTKTI/fc PAKISIOIUIM VULGO
VENFILh NOMINATAM, SEIJ PETIT-MONTROUGE, NUNC VERO INTRA MUENIA PAIUSINA.
1866
T R A D I T I O
S&CVLVM
CATHOLICA.
XIV.
ANNUS
1375.
JOANNIS
CANTACUZENI
O P E R A
HISTORJCA,
TBEOLOGICA,
APOLOGET1CA.
ACGBD01IT
JOANNIS PAUEOLOGI-, PHILOTHEI CPOLITANI PATRIARCHÊ, DEMETRII
CYDONU, 1CHRYSOBERGJE, PHILOTHEI SELYMBR1ENS1S.
, OPU8CULA, E P I S T O L J E ;
ACCURANTE DKNUO RBCOGNOSCENTB J.-P.
IBLIOTHBCiB CLEBI ,
CUMUUM COMPLETOBUM SINCUL09 .SCIRNTLI BCCLBSIASTIC2 BAMOS BDITORB.
- ..-.
..;. . ;
tomus' p ^ s f E i i i Q R . ' ;
. .
.,.
YKKBUHT 2 VOLUMIKA 32 FBARCIS SAIXICIS
EXCUDEBATUR BT VENFr APDD J.-P. HIGNE EDITORBM,

IM VIA DICTA tEIBAVD, OUH VAMBOISE PROPE PORTAM LUTETIJS PARISIORUM VULGO
VUIFBR , 8KU PETIT-MONTROIGE, MUNC VERO INTRA MUENIA PAHISINA.
1866
R D I 1 0
S&CULUU
C A T H O L I C a .
XI ,
ANNUS1S7S.
ELENCHUS
AUCTOaUM B T OPERUM QUI Uff HOG . C L I V COEITIlfEllTUR.
JOANNES CANTACUZKNU9 IMP. CP.

Hisloriae Byzantirue continuatio.
col.
9
Contra sectam Mahomelicam pro Chrjstiana religione Apologi quatuor, ex
editione Basileensi anni 1543; apud Joannem Oporinom.
371
Contra Mahometem orntiones quatuor, et eadem editione.
583
Contra Barlaam el Acindynum, sub ficto noraine Christoduli mooacbt. Cf. H o nitum Editorum.
693
PHILOTBEUS CPOUTANUS PATRIARCIJA.
Sermo i n Exallationem Crucis.
719
Do mandalis D. N . Jesu Chrisli.
*
729
Ordo eacft nnoisteriL
745
Laudatio triam Doeioruai, Basilii scilicet, Gregorii et Joanni* Chrysostomi. ~
767
Refulalio Anatbematismorutn Hartnenopuli.
821
(Philoihei contra Gregoram Ant rrliPticorum libri XII, ejuedem Eucominm Gregorii Palamae
exsiunt in tomo CLI; ejtiedeio Viu S. Deweirii inariyris io tono CXV; ejusdein diplomau in tonio OLll.)
DEMETRIOS CYDONIUS.
Notitia ex Bibliotheca Fabricii.
825
De processione Spiritus sancti adversus Gregorium Palamam.
835
De eodem argumento, ad eos qui dicunt Filium Dei non esse ex substantia
Patris.
863
Ejusdem argumenii EpUtota t d Barltamuin, q o a exstat inter epislolai Barlaimi
tom. CLI.
Oralio ad suos de admittendo contra Turcas Latinorum subsidio.
959
Oratio deliberatita de non reddeoda Callipoli, petento suliano Araurale.
1009
Translalio libri fratris Ricardi, ordinis Pr&dicatoruw, coplra Mabometi asseclas,
ex editione Basileensi, de qua vide not. ad col. 371. Accedit Chrislianae fidei
confessio facla Saracenis.
'
1035
De contemoenda morte.
.;; :f \
1169
Epistola ad t n a g n u p n p $ 6 H d n t * , Thessalonica scripta cum Amurales 11 u r b e i ^ v ^ l V i o W a i f g e r V t , Ex edij, ctajyHasii.
1313
De processioncSpiriCuVbBcn-iid Crelenses. Cf. Monitum Editorum.

1217
" PHILOTHEUS SELYMBRIENSIS ARCHIEPBCOPUS.
Oratio i n 8. Agalhonicum, ex Cod. Gr. Nanian., p. 531, addita interpretatione
nostra.
229
IOANNES PALEOLOGUSIMP.
Professio fidei, cum Romam ad flagitandaffl ab Urbano V opem adnavigassel,
coram Guillelmo Ostiensi episcopo dicta.
1237
e
ParisUs. - E i Typis J.- MIGMC
JOANNIS
CANTACUZENI
HISTORIARUM LIBRI I V .
ARGUMENTUM
LIBRI
QUARTI.
701 TestiGcalur Iiistoricus, se, quaegestasiQt, fldeliter narratnrum. Imperalrix cura Gliis
ante itnaginem Dei Genitricw consistens sic tacite victoris mist-ricordiara implorat. Jiirat
ibiiiem Cantacozenns, se acrimine alienura. Filiara HelenamJoanni imperatori adolescenti
despondet. Juramenlum subditis defertur. Nobiles refragantes, utrique imperatori sacramcnlura dicere coguntur : de bonis mobilibus per bellum alienatis sanrtio. Helena i m peratrix salulatur. Nuptiaa apparanlur. In imperio a seditionibus et armi* suroma iranuillitas. Marchio e Lombardia Byzantiura, Thessalonicam, ASnum ut sibi j u r e paterno
ebitas occupare cogitat: Bartholomai legati duae euistol, una ad Clementero V I RomaDum pontificem, altera ad Delflnum Viennensem, de laudibus Cantacuzeni imperatori*,
Joaanem patriarcham conveniens ei soelera praterita i n se et rempublicaincum dogmaItim impielate objectat; patriarcba a synodo damnalar, cujns locum leidorus capessit.
Eju5 laus. Monacbi do ambitione patrtarchalus rvprehenduntur. Ab Isidoro imperator
nublice anathemate absolvitur. Ab Orchane et ejus familia v i s i t u r : iterum in BlachernU
justas ob causas coronatur. Joanni iinperaiori uxor jungitur. De collapsa magoam partem
d e Sophi, illiusque iostauraiione. Crales semel e t i l e r u m appellatus, urbes post ictum
fcedus ablatas restituturam negal. Contraeum copicura Persicis auxiliis. Oppida iraperatoris, quoniam a Triballis tenebantur, deprusdali P e r s , i n sedes suas revertunlur, cuoi
Tribailos devasiare ac diripero dehtrissent. Imperator utruraque? filium, et fratres uxoris
njuneribus ornat. Pecuni virilim exigend consilium capit, denuose i n coucione contra
jcoj hantas taetur, de qutbus graviter conqueritur; de Barbaris subsidio vocatis se purgat;culpam i n adversarios rejicit; de tuenda republica sententias poscit. Civium p r i uiariorum responsum, quo suum, iraperatoris, militis, mercatoris, opificis oiQciura declarant. Causa exactioois pecuniari. I n imperatorem inimicorum maljgnit is et c r i minntio Cur illis pepercent, negotiumque deseruerit. I n s i d i noy quoruradam procerum, et cogitationes belli reparandi. Dantur in custodiam, ignoscitur, pristinis funclionibus redduntur, Querimonia procerum qtiod A n n et filio fidem astringere coacti s i n t ;
ambos defendit imperator, et illos excusat, qui se ulrique Adelem futurum uoo pntab a n l . Necessario se ad imperium accessisse, et imperatrici ac filiis ejus infensura 702
fion e<se. Seditiosi etiam ab lrene uxore repelluntur; Glium Matlhaum ad defectiooem
a patre, et ad principalum, aliquot urbibusin potestatem redacus, sibi eondendam prinriiies sollicitanK Curad illum desciverint. Mattnus qua&dam oppida s i b i aobdit. Mater
tihum ad sanilalem revocat. Ejus femin.e laus. Androoicus minimus natu Glius e tribus,
pestilentia m o r i l u r ; ejus pestilentiffi elegans descriplio. Quas ulilitates in hominum
animis illa lues effecerit. Imperator cum geaero Tbraci urbes obit, ejasque ad militiam
habilitate l l a t u r . Ad Clemeoiem papam legatio, qua se de Barbaris i n auxilium ascitis excusat; opem suam spondet, si cum }.rincipibu5 CbHstiaois i n Berbaros belluni
suscipere velit. Laudatur a papa. Legali dicta Cantacuzeni i n ephemeridero referunt.
Papa de cura erga adolesoentera impcratorem et matremei gralias a g i l ; ad Ecclesiarum
concurdJaui conciliaodara euuidem horlalur. Pelit abeo imperator concilium , p r o m i u i tuf, sed bello ltalico res differtur, el ioierea poulifei vita defungitnr; ita ex re parata
iaiparaia evadit. Tomprolizas urbero Iradit. Pers populatores caesi, capti; reliqui i n
coUua confugiunt. Nicepbori despol periculosa temeritaa. Pers donati doraum r e m i l iuniur. Matthaei iilii geuerosus animus in confliciu. Victoriaruin nuntii utrinque. CaU
culus imperaioris, et in morbo virtus. Quare Galataei bellum imperatori feceriot; spalium
regionis supra urbem vafre petutit, nec impelrant; asinis coiaparantur. Damna ab i i s
per incendiuui illata Bjzantiis. l n tumulo turrim a i c i t a n t ; spatium muro interciphiot.
Hercatores et opiGces se de Galaiaeis vindicari orant. Eorum lapidum jaculatrix maehina
Saxa Constantiuopoli Galatam per tormenla displosa. Oneraria cum machina depressa.
A^nueasium oDerar\a intercepla^ BeMum narale. Imperator vicius animum excelaumre-
P A T M L . GR. CLIV.

JOANNIS CANTACUZENl
12
tinet, classem reparal. Victores triumphant; eorum irr viais contcmnondis insolenlia.
Locuim rrddunt, quem eis imperator donat. De nimia exactiono ralumnia. Cau< i n solilorum tributornm. Chium Genuenses tandem restituunt. Calotbetus Phoceeam pr&v
fectus mittitur. Status Peloponnesi miseraadus. Manuel filius iraperatricis prailor designatus quid ibi gesserit. Vincit bosles, et ipnoscit. Latini Acbaiam lenente.% ainici ac
socii tiunt. Laus ejusdem Manuelis a placidis et integris moribus. Lazarus Hierosolymitanus acousnlus, gradu pellitur; fame afQigitur; a Galalffiis ad iiJei communionem m v i tatus recusat; injurias contemnit; boslibus suis traditur. PatriarchflB in eum et humanitas et inhuraanitas. Cantacuzeno legalus ad sultanum Êgypli pro Chrislianis et sua
restUulione iniltitur. Epistola sultani responsoria; in extrema Cantacweni laus. Gerasiwus ilerum Lazarum apud sultanum accusare parans, in via moritur. Successor sultant
Sichuntis archisalrap impulsu i n Chrislianos svit. Cur Jaeobilis hfiBreticis Sichuni
peperceril. Lazaru.s flagellatur; Cbrisliani damnantur infamia, caeteroqui a suppliciis i m rounes. Palamas Tbessalonicee crealus episcopus, a praefeclis repudialur, qui urbem
auam facere conantur. Andre Palffiologi i n imperatorem audacia. Callistus Isidoro patriarchaB succedit. Imperator cura uxore monachisraura medllatur. Thessalonicenses
opem rogitant suppliciter. Palaeologum urbe exigunt, quara Zelot CraH tradere sludent.
Barbarorum mos in aemulis imperii occidendis. Merzianes ad imperatorem jiifcnem jisgulandum ab Orchaoe subornalus deprehenditur. Imperatrix Arma filium Thessalonic
reUnqui non vult. Cavelur a Macedoni direptionibus. Praafeclus Anacloropolis urbem
sibi vindicat, locis aliis infestns. Imperator ejus naves incendil. Orcbanes filium cum
sociis revocat; revertentes Moasiam depopulantur. Prfecli Ampliipolitani in imperatorem hunianitas. Thcssalonb* i n l e s t i n d i s c o r d i ; res feliciter gesta. Veneli opem adyersus t3enuenses nullam impetrant. Cum principe pastorura pro filio captivo liberando
rogante pactum init imperator. Qua ratione Berrhoeam Crales muniverit. De navibus
i n transitu fluminis impeditis, et maris aestu expediiis. BerrhoBa capitur. Persis d i r i piendi Cralis regionem fit potostas. Movet Edessarn irappraior, et spe stia frustratur.
Oppidula plura se dedunt. Expeditio in Semos. Oppidi 703 descriptio. Suburbanorum
transitio. Urbs oppugnatur. Urbes egregi et ipsa Scopia, sedes Cralis, imperatorem
expetunt. dynastis item Triballicis accersitur. Duo transfugiunt. Reditus imperaloris
Thessalonicam. Profectio GyniBcocestrum. Perfidia prarerti ejusdem loci. Aute Thossalonicam inter Cralem et imperatorem colloquiutn s ubi se iujperator defendii, ipsumque
periurum et causam belli ostendit; nihilotuinus ejus in se et uxoris beneikentiam
et humanitatera laudat. Crales perfidiam confitelur; ablata non reddit: impcratrircin
incredibiliter timet. Curnam urbes occupatas relinere cupial. Iniperator ei impiobiiatem rursus objicit. Urbiura parlilio. Pax et epulatio. De Gralis perfldta. Gopiaa ulrinque
eductffi, et cilra prolium redurt. Iinperator juniorem imperaiorem, Joaoiiein neinpe
de Crale carendo monet, qui prodilione E<iessam capit. Lyzici praferti poena, et obilus.
E d e s s eversio. Purgat se Moesorura regi imperator de impressione Barbaronuu in ejus
r e g u m ; consilium dat de illis*M(Bsia et Thracia prohibendis. Prodigiam, quo Alexander coivtra Cralem erigitur. Navale purgatur. Moesi inconslanlia, quom frustra revocare
conatur imperator. Synodus propter b r e s m Barlaami et Acindyni. Cur se occtiliarit
Acindynus. Quatriduum in disceptaiione ponitur. Ephesi et Gaui epi^cofd exauctoraRHir. De iribus iomis conscriptis. Barlaamilis Acindyanib silenliuin indicitur; in
<itistodiishabentur. De Nicephoro Greôra u i sediiioso, inendare, et i n Ecclesiam Byzantinam, in iraperatorecD ei monacliosmaledico. Fabella Atlantisad samtns monachos
accommodaia. Gur imperalor admontem Aibo profectus; cur inde reversus ; cur imperium susceperit. Ejue i n curanda Ecclesi pace seduiiias. Ileruiii coulra Gregoram disseritur. Veneli contra Genuenses auxiliutu petunl. Temf.orariiiin foedus Ven^lorurrt
cum imperator* unde ortufai. Galaieeorum superbia cum arrogantia Lacedfiemoniurum
coBferlur. Saxum Byzantium bisjaciunt; bellum eis itidicitur. Cuio Veneiis itnpemtor
conira Genuenses socielalem iniu Cur rautuuru h d u respi4)lic infestee. Galaiobs< ssio. Venetffi classis ptaefecti audacia. Tres raachin fruslra comparataB. Do septuaginta trirenjibus Genuensium -nuntius. Populi Gcnuensis contra oplimates turbae,
quoruai suaiptibus e naves conslrAict. Veneii ducis ignavia. Galata irustra oppugnatur. TarcbanioLffi l>rachUim graviter vulneratur. Venetus domum renavigans, Genuenses vi-x effugit. Imperator junior malevolorum sermunculis ia socerum incendilur.
Iidera Andronicum callidissime decipiunl, quo ejus discessu liberius sint nequam. Ad
tilium reconciliandum Anna imperairix a Cantaouzeno miuitur, cui res succedit. Gralem
cum oxore objurgat. Genuenses Euboe eppldum iucaseum oppugnant. De muuitione
Byzanlii, et stolido consilio cujusdam Mariini, eji>a oppugnandi. Ad urbes juxta Poutum imperator mittit subsidia. Sozopolis superbe rejicii,
a Latinis tapitur. Ejus
erersionem optimales pecunia redimunt. Pbilotheus Ueracleensium episcopus a Gaiatoeia capiivos suos liberat. Nicolai ducis Venet classie tknidiias. Geouenses vincuntur.
Galatoorum ia Catatenes kDposlura.Genuensiuai, Veneiorum, Catalanorum clades. Ducrs
Genuensium magnus animus. Mcolaus victoriaa) fcedat. Imperatoris et Catalanorum
ducis i n eum ira. Byzantiorum k i Caialanis groiis rurandis niemoranda charilas. Genuenses ab Orcbane auxilium ioiploram. Cur i l e Venetis iufonsus. Nicolaus denuo reprebenditur. Catalanorum dux pr dolore animi oiorilur : cui sufQcitur Monean, quetn
13
HISTORIARUM LIBER IV.
14
iraperator ad pugnam frustra incilat. lNicolaus ut stultus reliuquitur; classem reparat.
Gnmoaldus Pagani, ducis Genuensiura successor, apud Sardiniam vincitur. Venetis
Genuenses afflicli, se principi Mediolanensium cutD condilione subjiciunt. Pagano
apud .Methonen Voneti expugnantur. Pax inter utrosque. Pagani et opiimatiumexsilium.
(ienuensium slatus restifutus. Paleeologus cum uxore, el altero filiorum Didyiuotirhura abit : eodem Irene ctim episcopis Matlhffium i l l i concilialura proficisdtur. Paiaeologus Matthaeo absolulam gubernalioneni swiplo firinare abouit, et contra socerum
arma capit.- Maiihffium Adrianopoli obsidet; Zernomianum ti-more supervenientis soceri conccdit. Adrianopolilani GaiUacuzeno rcsistentes 704 vincuntur et d i h p i u n t u r .
Zernouiianenses ul lemerarii incursantur. Palaeologus pro auxilio Crali fratrem dat obsidera; eidem Mcesus subsidiura mittit. Cantacuzenus ab Orcbane auxilium contendit.
AKesi Persas fugiuiil, a gtiibus Triballi et Romani partimf cwduntur, partiui capiuntur.
Pers MiBsoruin agris illata vastiiatein Asiam rcdeunt. Canlacuzenus pace a Palaeologu
oblenta, ejus oppidis infestus. Chalcidicen propter Morrhffios incurtat. Ad Palaeologum
pacem pelentem scila similitudo, r u i malos consiliarios pacem impedientes detrahere
n i l i i u r . Palaeologus desperans i n Tenedum cum uxore fugit. Ejtis femin laus exiroia. Urbes cjus Cantacuzenum accipiunt dominum. Jrene Byzantium sedulo tuelur.
Palaeologus ad nioenia veniens, et spe lapsus, Galatara d i v e r t i t : tnde in Tenedum renavigans, maledicta vectorutn i n Cantacuzenum dissimulat. Tumultus nobiliiatis Byz n i i i ,
etcuin Cantacuzeno expostulatio, et de Mattheeo i.-nperatore designaodo peliiio. Calii%l\is palriartha obsistit, et quasi aliena locutus reprehenditur. Longa oratione ut spe
imperator suspicionem tyrannidis a se depellit, justiliaeque et integritatis laudem aucupatur. Paleeologum de aliquot capitibus accusat, inde probans Matlhamm filium non
injuria impcratorem nominari. Paleeologus se de duobus capitibus purgat. Malthaeus
iinperator declaralus, Adrianopolin luiuitur. Callisti i n sedo non repetenda pertinaria.
De successore ejus deliberatio. Citali canones. Imperator peccatum suum falelur. Philotheus fit patnarcha. Callistus Galala in Tenedum profugit. Coronatio Matlhwi et uxoris.
Pergamenus Tenedius seditiosus, et auctor defeclionis, vinctus Thessalonicam mitlitur.
De Persis, pecunia e Thracia educendia. T e r r motus ingens urbes proslemit, quas
Barbari ut d\serlas oceupant. Sulimani perfidia. Ab Orchane imperator urbes reposcil,
e l i l l e filium ad reddendum inducit. Causa cur Cantacuzejius ad generum in Tenedum
rellet profioisci. Duas Galalaeorum urbes in Scytliia Sulimaaus expugnat. Palaaologus
ByzaQtium renit, populus tumultuator. Cantacuzenus cum uxore de mooastica vita
comp!eclenda*agit. Pugna cum Palaeologo. Pbilothei monilio de Barbaris ad auxilium
non vocandis; paret imperator. Redaocensus populi furor. Philotheus se occulit. Gertia
conditionibus juratur. Propugnaculum ad portaro Auream describilur. De Barbaris
Tbracia pelJendis, i n quos bellum dissuadet Cantacuzenus. Diversura de ejus oratione
judicium. Juniorum obtrectaiio. Cuslodes ad portam Auream dedere se Patoologo
abborrent: astus Italicorum mililura. Min Cantacuzeoi. Veniam petunt, arcem dedunl". Pabeologus in palatiun invitatur; ad epnlas socerum ipse invitat. Plebis tumullus
propter Cantacuzenum sedatur. Socer genero voluntatem proiitendi roonachismi detegit
e( cum uxore fit monacbus; mutantque ambo nomina. Petit Palaeoiosus ut inter ipsum
et filium Matthaeum resarciat concordiam. Redditur thronoCallistus. Nicephorus despola
tidera fallit. Foedus inler imperatore. Optimales Joannis impostores; propter eos bel~
lura recrudescii; Matllifeo se pureat. Obitus Cralis. Helena Cralaena imperat. Faclionea
nobilium. Nicephorus dux ThessaTiam oblinet. Famuli ejiis sceljera. Regina uxor Nicepbori Byzanlium, deinde ad virum se confei ; i n Peloponnesura ad fratrem perfugit. Mantus i o cerlamine ab Albanis inleificiiur; ipsa Byzantii curo matre mooacham agil.
, Orchanis Olium a piralis capium persoluta grandi pecunia liberat Paloologus. Tribailorum principum amicitia cuin Cantacuzcno et ejus fllio. I n quantas angustias redactus
Matlbaeus. Urbis Pbilipporum descriptio. Capitur Matlhaeus a Philippensibus i n palude.
Gratianupolim cum ejus uxore et liberis oapitPalaeologue. Boichoa Triballo Matibius
pecunia Pateeologo venditur. Ctrum oculi ei effodiendi. Laudaiur Palffiologi in eumdem '
misericordia; liberlas caplivo promillitur. Gantacuzenus gratias agit, et euiu e custodia
stadet impetrare. Ziani i n Eugeniam monacbam, Cantacuzeni antea conjugem, pestifera
calumnia. Quiddara a MatthffiO liberando postulatur; ambiliosios respondet. Prudentissima oralio, qua pater filium a cupiditate imperii delorquere nititur. Obteaiperat Mat- >
thaeus, el jurat. Palaeologus 705amice cum eo versalur.Cantaciizenuscum eodem.toiaquc
ejus famtlia ad novuio dissidium inter iilum et geoerum iugiendum Peloponnesum
petit, ibique euni fratri Manueli praefecto commendat; et taudem Manuelem i n se a
caluuinialoribus irritatum placat, Callistus patriarcba ad Cralcenam legalus imperaloris cum sociis ibidem obit. Ejus corpus raonachis ab Aiho monte negatur; Mebeui*
bria obsidetur. Pax. Philolheus in patriarchatum rcdit. Historiee totius epilogus. Notatu i n prirais digna i n boc exlrcino libro sunt: Secunda CanlacuzenP corooatio Constaulinopoli, prior enim Adrianopoli contigit. Templi Sophi laue, collapsio, inslauratio. Nupti imperaloris Palaeologi cum Helenar Cantacuzeni tilia. Litterffl ei legationos
iuler Clementem V I pontificem et CJntacuzenum super Barbaris oppugnandis, el concordia Ecclesiaram. Bellutu navale cum Galataeis. Cbius insula a Genuensibus recepia.
Rea. geslaa ia Peloponneso. Legaiio Cautacuzeni ad suhanum Êgypti, el ejus responsio.
1
16
JOANNIS CANTACUZENI
Hes Tircssalonicenscs. Contra Barlaamuni el Acindynum sjrnodus. Nicepbori Gregor
inseclatio. Inter socerum et generum repullulans belluro, prudantia el auctoritate
imperatricis Ann repressum. I n Cataianos vulneratos, ot aegros Byzanliorum civiuui
iaudabilis charilas. lnter Malthaeum et Patoologum propCer Adrianopoliro, finitimasque
urbes conlroversia. De Mallhao i n imperatorem flagitato. Pax et foadus inter i i n peratorcs. Res inler Palologum ct Matthttum g e s l . MaUbi,infelix eiitus. Canlavuzeui et conjugis monacbatus.
LIBER
QUARTUS.
CAPUT PRIMUM.
FideUtaiem $uam in narrando testatur. Libri argitmeutum. Imperatrix cum filiii anU iiHaainem Deiparv*
Jurat imperator, quod tctpiut antea. Deo sgcophantHi tiberaUu gratias ag\l. lltlena Cantacuzeni filia
vdolescenti Joanui despondetur, quem commendat. Juramentum tubdiiit poilulatur. Nobilissimi qui~
. dam dftreclant, soii Ctuttacuuno iubeae cupientes ; qvod ille non patitur. Sanctio de boni soli.
Joanne* imperalor llclenam Canlacuzem filiam ducit. Quies summa discordm tt armit. Marchio e
Lomburdia Byzaniium, Thessalonicam, Anum t t f hareditarla* urbet occupare molilur.
%
IstiUsmodi bellam Snter Ronaitoa ipaos aceen- '

sum quinquemuo duravit, adeoque muliae ac sas- \ ^ 0, \
va& cUdes imicem intulerunt, ut iis iraperium \ , &
Romamim pene iuudiiiw eversum. ac d. Iciuui siu ' Qux oqinia ticut acciderunt, ita nos mhil prwcr- . * \
iiuenle* accurale explattavuiius: et quod jaui
, ,
piidem facluros spopondimus, oec ad graliam , ,
quidquam, nec ad odium scripsimus. Reliquum est ,
igiiur ea quoque lioniinum memoriae cominendare, .
nu.ii in monarcUia Canlacuzenus gesscrit, ei qure , \
illi rursuni conlrovcrsia alque dissidium cum ge- ;
ucro Palseologo inqperaturc inlercesscrU. Poslquam . \
enitn jurejurando funclue, palaiinm inlroivit, Au- ,
gustam ante Deipare Hodegeiriae imaginem cum ' * liliis slaiiiem inveuii (1-60), quo magis imperaiorem g ^ ^, ,
~
ad misericordiam permoverei, efficeretque
ut re- \ ^
cordutior.cm omnium qu* per bellum gravia sibi et
odiosa aocidient deponeret. 706
priantm ,
DeL Matris iconem enpplex veneraias, deinde su- ,
pcr ea univcrais audienlibus juravii se nec mediia- , .
tum ease, nec fectese quidquatn qualecunque \ , \
conira ipsam et fllio, priusquam ab jllis bellum * * *
moveieiur : neque eam cum iilio imperalore impe- \ 16 7 *
rto spoliare ulloroodooogiiayisse, sed omnia me- \ *
ras eese fabulaniium criminationes conficlasque & .
calumnias. Sibi inde ab ifiilio fuisse proposi um, ;, ,
quemvis laborem aubire, et quantuin quanlum ha-
beret opum, ad communem imperalricis fllio- , \
ruir.que frncium ac suain denique gloriam in pri- , \ , ,
vaio babitu raanentein impendere. Pottea Deo ex*C in\ .
r ulsitae agit gratias, cum vivus ad illum diem , 4 ^,
pervenern, ex quo roanifestiiniuie obireciatioei-

bus ci lnjttstift accusatigjuibue liber futurus
cum febus ipsit * obuecialorum nequiliam mode- , t , xal
siiamque tiiam palam declararii. T*iD una eum Au- . " ^ & v
Jacobi Pontani notic.

(4-66) Sicinvenius est Andronicus senlor capia ginem rn pcriculis confugere, eolerone fuil ut
Mxht a iiepotQ bbro priiuo cap. 59. Ad Uauc ima- apparct.
W
HISTORIAROM UBER IV.
13
& \ - geett el (Uio impcratore Hk conciare-sibi pmfttia
. . \ ingreesasesi. Ibi sermo indectus de Tepublica , et
\ , \ ' adolescenti desponsa HelenaGIia. CoepU enim sta . tim vebemenlissime juvenem diligere, iton solutn
* ob amorem qno in patrem ejus fuerat, sed etiam
, - quod videbat esse gratiaram omnrgenaram, ut iU
, * \ , 4 , dicam, doiuicilium (67). Nec eiiim forma dutitaxai
* ei ineral digna imp*rio (68), verum etiam fortitu , \ dinis atque prudcntfce non vcrlgarem pra se fere ; * & bal indolem : qu.c virtutfs postea quoqite, ul spe * . rabatur , in eo eluieruni. Nuili qnippe majorunv
, \ suorura iroperaiorum intelligeiuia seoandnr est,
\ , \ et generosain fcppenuniero audendi Adtictatn bd . - tlibus deraonslrafii. Poetridie edixll imperator, Ot
* , qui secum essent, extra urbeui morantes, et qui ab
; , \ * impentrice etsent opiimates, milittt, aliique no - \ , \ bitoe sacramento concepto fldem utrisqtie itnpera , toribos astringerent, et universis uni se iinperio
gobjicientibus, ccesarei omnis dlssensio, et Ottmes
6\ :, ' discordi* aliqnando tande:n flnirentur. QuOtcnn$ ; . " qae Igiiur ia urbe cum imperalricc erant, et gra , xaV lias imperatori agere, el hMcramentum libenter di, \ eere. Forls aatem plures, et qnidem nobilissirai,
IJa> repagoare, ae profiteri, Cantacuzeno soli se pari, turos, praeterea neraini. Esse enim perabeurdum,
, . cum tot tantosqoe labores belle exantlaverint, fa , cultatesqoe, propinquos, semeiipsos pro nibilo
\ , \ ;, \ habaerint, ut hostes debellarent, jatn cum debella; , verint repente ipsosinel debellatos superalosque
^, C videri, ct stibesse illis, quibus et ante, tam mul, \ ; \ larura molcsltaium adbuc experles, subesse poie4:;^ zl 6/, rant, si voluissem. 707
P duum, ne idem
. \ quod cxteri facercnt, neu junioris imperatoris
'. 5, jugtim acciperent rcnitebanlur. Canlacuzenua iin $ perator contumaciam videns, paucis ac summa se. ^ veritale ditii, qtti geaero parere nollent, a se
>, \ quoque discedoreul. Nolle cuiquam sibi parendt
*** . necessiltleni imponere, quemadino !um ncc ante6 . bac imposuissel: 8dl si quU aibi subdere se cu*9$ 40 piat, eura ei imperatorem gen TUO oporiere domi, / ' - nam agnosccre; aliierenim lites ei dissidia nun ' , \ quain sablatum iri. Haec imperator, non sine bile:
6 ^> * - cujus minis r^belles clli conierriti cesseruut, aique
-. , \ * ut jussum erat juraverunt. Praeterea sanxit, ne
; \ ^ <l
^P
^ negblium facesseret; res
i x .' tamen soli ad antiquos posscssores redire.nl (69)
elxc . ol - Si quaeemptse aul vitiat* essnt, neque redbibc, ; , \ rentur , neque veterem formam habituroque
. jj . reslituerentur. lnjuriosis iuque el invasiribus
Me*i \
laiem honorem babuit. Qui autem injuriam perer
lr
,,i8
o l )
13
b e
Jucobi Ponlani notee.

(67) Suavis omnino laus, qtta sgnificatur, nihil inentoruni, Agura, speciesqne docora. eximinin
quod graltam et amorom coiiciliarc possef, huic reg s or!i.niit>n:uni, ei ad graliam ainorcmqup ina;iole* enli ulla e< parte defuiss^. Tale est, ad lao- ter sid)j!'ctng coiictliandiiiTi percommodum insirudcin qiiidem spcctans, / , iiieuluin. Lege qo ptura Jisserimus de fonna el
cotumune generis biiniaiii d^cns ct oniainen- pHUbntudinc regs, dialogo 12 secundalertii.
turu, quod fj.is patti Andronico triburt, lib. i ,
(69) Feit hoc Andromcus qo<|u juuior, rapia
cap. 3.
Cmislaitlinopoli, el billo linrto. Vide lib. n, cap. I .
(68j Composiiio mrmbrorum,conformali* linca- et Niilas ibiuem.
19
JOANNIS CANTACCZEXI
20
peesi, et fortttnts suis nudali essonl, eorum inopUe
aliis raiionibus nredebalur. Sic brevi spatio omnoa :
disreplaii n<s el turbartim occasiones*amputavii, * ! ,
rursuniqiie bcne ordinaia respubhca paccm ac ,
tranquilliliteoi agilabat. His aclis Adrianopoli . '.
uxorem (um (iliabus evocat. QIMP ut afTuerunl, in \ lemplo Deipara anlc urbcm (quod ut nominc , , * \
id esl fons di< ilur, sic re ipsa curaiionuni pltiri- , - .
itiarum font en), Anna imperatrice egreasa b- iam, et praeseniibut imperaloribus cum magt- \ * \
ttraUbna et nobilitate universa, Helena adolescenti ' . "
Joanni nuptura, patre et Anna AugusU jubentibus,
ifnperaiorio culto exornaU et iniperatrix saluiata . \
eeuDeiude oronibus simul CQDI imperatoribus in ,
palaiio congregalis, nuptiae apparabanlur, et uni- ^ ,
ersi a bellicis mi.seriit rctevali, meliora omioa- " \ banUr. Quippe non laiitutn Romani conlentioni- \ > \ ,
bus el faclionibug mutuis desiglebant, verum
, etiam exieri bosies tub Cantacuzeni auctoriuiam , \ " ,
totum knperiura Romanuui subjeclum esse aodien- '. , \ ' tes, arma inbibebant: siquidem antaa et vidns \ . "
dynasUt aliquid ab eo abradere laborabanl, et ,
marcbio e Lombardia prineepe, imperatoris An- ,
dronici senioris ex Qlio nepos, qui prae caHeris ,
omnibnt tibi imperiuoi tanquam debitum vindica- . ol '
bat (cujus etiam pater Tbeodorus cum Andronico . \ ,
juuiore de eodetn liligaverat), 708 ceriior faclus, ol , ;
Romaiiis Canlacozenum imperare, ac prxler By- '
zanlium, Tbessalonicajii et iEnum, reliquum omne , .|
impcrium filiis defuncli iiupcratoris abslulisse, ^ ' considerabal, quoroodo et ipse adJucta classe ba- , xa\ rura Irium urb}um sibi poiius ex paterna haeredi- , ;
lale, quam Cantacuzeno debilanim poiirelur : ad , \ ' quod euro m riftce Cumimzes cardinalis, uxoris (\ \
cjus fraler sollicitabat, qui eliam navibua difi-
candis non exiguam pecuniam, et alioqui ad appa- \ ' ), ratnm bellicuin impensam non modicam couferebat. '
'Jamque inslructus erat, ul illius anni vere ineuule , \
Byzanlios niagna potenlia navali aggressurus.
, \
\ ; , \ , \ ,
^ . \ ;
, ) , *\ *
. \ , ;
.
CAPUT 11.
Marchio quodam Bartholomao deterretur. Ejm epiilofce od papam Clemcntem et Delfinum Viennemem
de laudibm Canlacuzeni, oratione admodum luculenla. Quem etiam contra uccusatores defendit, et Delfino
commendat. Etiam Constantino aquat, et Octaviano ac Thcodosio, Scipionique Africano praferL Scopus
luudationii explicatur.
Verutn enimvero ex Bartboloinaeo quodam in- D , telligcns, Canlacuzenum jam Byzantium alque \
imperium universum sub se redegUse, ab insliltilo ' , quievil. Hic namque Barilioloniaeus a Delflno Vicn- . \,
nenai (70) ad Annam imperalricem legatus, cuiu "
Jacobi Ponlani .
(70) 4548, Imbertus, seu lngibcrlus, ut
alil vocanl, Deltiiius Yienneneis, Dclfinalum suum
Pbilippo regi Gallorum vendldit, ea condioiw, ut

primogenilus regis pcrpetvo csect dominus illius

HISTORIARUM LIBRR IV.
2
, ltv , interea, ilom ipse legatfonem obh, CanUevtemis
ConstaBtinopolitn occupasset, coiigreaans tmm eo,
Cr.vo; , '
, \ , ejusque prudeuliam admiratus, Glementi pap el
\ Delfloo, a quo missus fuerat, ecripsil. Eas epUUH
* ) - las in bisloriara banc ad verbum illigavinuf. Qu
. *- qvidem ad papamest, sic babct: Uuiversue popu6 ' \ lus exsuliet, victoriaque lanli imperaloris lolus
lerrarum orbis graluleiur. Dies enim sanctificatue
. Cbriscianis illuxil lertio Nonae Februarii, quo ni roirum Deus emisit angdum suum praeparare viam
, soaro anie illuro, ellumine suo spleotlidissiino belli
tenebrat procul dispellere: qui pacem unquant
~, \ \ virentis oliv ramuscuiura ailulit. Uic enim est
, - rex pacis, alter Salomon, cujue Taciem O D i n i s lerra
. videre desideral (71). Ecce enim ul ostenderet Do , t n equi robore, aut in polenlia bomi.i$,
, - sed divina viriute ereclum lioc tropaeum, a precel:. lenliseimo et invictissimo domino Joanne Cantacti, , ' zeno Augusto iraperatore, poteslatis tua> ibesatt \ ro8 aperuit, et in illum suorum chaiiemalum doatv
\ ^'. \ ; effudit, 709 duni videlicet illi banc reginam ur , b'.um, Consiajiiinopoliui iuquam, et quaotuiucuD , * qiie esl iinperium, coelesii virtuie in poieniia ar / , morum, et bracbio exlento iradidil, ut in ipso
, \, \ donorum ejus et miaericordi* fluvii perennes
clarius apparerenL Hic euim $st de quo Scriptura
, \ - qui potuil transgredi, et non eet trtusgressas,.
, ' ol facere mala, et non fecil. Imo profeclo Cbrigtui
\ iuittatus , bonum pro raalo reddidit; inemar mise. \ , - q raiionis, et immemor iniquilatis. Qui etiam fuil
, \ , , bnnus milee, secunduin exemplar primi alblet
* Slepbani oranlis pro pmeciiloribtis c lapidan \ , , libus, dicentisque: c Domiue, ne slaluas illis
. " \ ^ boc peccalum quia nescinnt quid faciunl *. Nun quam posl bomines naios ullius tam singularis iiH
, credibilisque virtus audila esi, neque Octaviani,
, \ , - neque Theodosii (72): ut quos vi armorum huiui
, , , proslernere poiuit, illia, oranium in se commiseo , * * ; - rum oblitus, pie misericordiam suira impertiret.
, * Lstare igitur, sanciissime domine, adeo felici,adeo, , Irtumpbali, incruentoque el Cbrisiiano populo
, ; minime noxio ingrcssu. Ilerum gaude, quoniam
, veriias per verilalem suscepla est. Cbrisll enim.
, veriias hujus insoniis imperaloris veritaiem oslen^
. , , D dil proplerea quod verilae el raisericordia ilii
^ , , - obviaverunt, justitiaque ct pax inler se osculatas
\ * Equidem hoc ad pacem potius el optiniuiu
\ , 6V - universi populi Ghristiani sUlum el ad incremcn. " ^
foiniicos crucis Chrisli perli ) , \ . nere conOdo : queraadmodum non mediocri d^r
m i n u 8
c o n t r a
Aci. , 59.
Jacobi Pontani .
lerrae. dicereturque Delflnus. Igttur anno se<jueti
Jcianiies Philippi primogeuhus accepit possessionem
Hlias, et farius est primus Delfttius. imbertus aute.ii apud Lugdonum ordinem Pnedkatorum ingressus est.
(71) In 2 Paralip. est bis verbis : Omnetque re%t% lcrrarum deîdâbant foVre faciem Sabmonu,
ut audirenl tapiemiam, clc; nec aliler apiid Scp^

tuagtnia.
(72) Sequilur in Graeco,
. Sed boc est repetere Octavium : idetii enim
Augusi*i8, qui OcUvius. Foruasis alium nominare
voluit. lufra autem explicat, quoroodo quemqtio
supcrarit, ct (.onslanUnuin ac Scipionem adjoiigil.
83
JOANNIS CANTACDZENI
Ji
trtutttto fuk RoeiajDortim Imparatoribua longissi- , \ rao tempore amplificaU discordia. Proinde clsi \ .
qwdam nefanda faeinora de Hominato a me src* '
mesinto imperalore et aagiisto dotuine Joaune , \
Cantacuzeno (qui eliam pater nune esl serrniiasiim ,
imperatoris et augosti Romanorum Joannis Pa- ^
beologi), sanclitati tux itarrala sunt, cerlc nequa- \
quam admiltenda, nec ullo modo cfedenda sunt. . Arbitror enim beatiludinem tuam de his ab ipsis ^
dominit latperatonbusque nosffis sive per lega- êai '
toe, eive per litteras probe et verins atque liqui- , \
dius nihilo minas eognSturam. Haecad papam '
Cteiueniam VI Barlbolomseus da fmperaioribus. Ad , *
Imbertum auiam Deilhtum Ylanneosem a quo
, .
ettam legatus ad Annam imperatricem venit, in jg \
haec verba liiteras dedit: Totas fldelium populus
jubttet bilariier ; psallat ChriBtianoruiD cboros; , ,
710 in sacrosanclis ecclesiis illustrissimi dies \ . ;
feeli renovemur; feriant sidera psalmodi ; eant
cto monachorora organa ; volvantur per oomiom \ .
ora, orniiemque circuracirca regionem pervagen- * "
tur itse jucundie panegyres, ot gaudaotium chuior , *
non a terresiribas solum, sed etiam a coelesiibas *
civibus exaudiatur. Audile igilur, coeli, quseloquar, *
et audiat terra verbie oris mei. At enini quis non \ *
libenler audial, quis iion sollicite dtctis adbibeat *
animum, factam esse scilicetTiianura Domini super , \
Romanum imperiuiu, quia dies iUuminavil noctera , \
ei spleiidor fugavlt tenebras, sedemibusque Sn ,
tcnebria et umbra mortis lux de coelis orla esi? C
Videte quomodo lux baec desuper orta sil, ut qui , * \
sedet super omnes Excelsissimus, non apparaiu . " , , \ ,
bellico eiiraio, sed sua ipsius virtute .magno et \ . *
Inclytissimo imperatori, domino Joanni Canlacu- & ,
' zcno, eidemque imperii et imperaloris pareuti, :, \
banc omnium urbium reginam traderct, et buc us- ',
que justus judex boc ei iiuperiuin pro munere , \ ^
bervaret, ut omnibus li>c a Domino Deo, non ab , \ ; bomhie factum plane constaret. Ait enim sapien- \ ^
lissimus Satomon, c Tempus cuique rei sub ; \ coeio, ei omnia bona in tempore suo. Teiupus ,
flendi, et tempus lauaodi . Sic aliquando et \ ;
Cbriatus, c Nonduin venit hora mea
> Et alib!. t Paler, venil liora, et nunc est ul clariiicelur Fi- d ! ,
lins tuus ; > staiimque paierna ad Filium, c Et ; \ ,
- clarificavi, et iterum clarificabo . Eiiaiu in Evan- , \ \
gelio legimus, ioanni Cbrieto nosiro ad Jordaoem
dicenti: c Ego a te baplizari debeo, el iu venis ad ; ,
me ? > respondisse Cbristum : c Sine modo; sic enim *
decelnos implere omnem ju8liliani .Verba illa, Stne , \ . \ '
modo, nondura adesse tcmpus s gniih abant exalta- * c ; \
lionis ei gloriac, quoniam uondu:n venerat hora , .
benediciionis et graiiae. Haec igitur luminis bora , \ . *
Romanorum servata est impeno : ne si repente et , c . *-;
improviso munus boc fidel busexbiberelur, vilipen- , c , , , *?-.
derelur. Hic est, qui coelum ac lewpestates serenat. * \
Ific ilte, qui post lamcoialionam et lacryuias laeli- , c \ , \ ,
f
Gccle. , i seqq.
Jpan. , 4.
Joan. , 1. Joan. , 28. * Maub. m 14. Mbid, 15.

f
%
HISTORIARUH LIBBR I V .
25
\ \ tfani infuadit. Qucm enim Mielontfli Ptftrum
exaltavil in gloria, tribulaiioBibus prtus escrci
c , \ tum ? sicuiel Scripitva pmpicue clamat:Flagelial
; > ;< ,, auicm omnem Gliura quem recipit. et Dena
. ! dicil: t Quos tliligo ,711 arguo et caatigo'.
. > % , - Sic el Psaltnicen, codeslis ille citbaroedui Da: , . v i j , cecinit : c Casugans caatigavit me Doiuinua,
, ; \ sed morti non tradidil rae . Et alio loco :
. , c Paier meus, el mater mea, ei omnes noii tnei dc ' , ? reliquerunt me, Dorointis autem aasump&it me .
; . Tu qtioqoe , araabilissime dux , bunc de quo
, loquor imperatorem , admilte, queni Deus ad
\ . imperium temperandum delegit, et hunc inier
, prsecipuos Bumera, quem Deus iroperto cttatodiviu
, \ c Omnis namque potesUs a Domino ad bonom alt1
" ~ " <
-i - t c
- * JJ
^ #, c ,
; 6 , c
\ . \
%\ ; ; \ $*
* ,
. \ ' , ,
\ ol : ^ ,
: . .\
, * , $5 \
, * ,
. c
*
& TCU ; ,
, . >
" < xa\
,
, ^,
.
"
,

$
,
. '
, .' ,
6 * (

:. ' . \ ^
, *:? . \
, yt \
,
., ' ' ;
;
Hcbr. xn, 6. Apoc. ni, 19.
PsaJ. cxvn. 18.
"
"
qtiem 'ftnem inglilula est; ct qui poteeiati impe

ranife resistit, secandum Apottolnm *, divinae ordiualioni resielit. El cave,i>c qnandoonus de illorurn ordine reperiare, qtii a jusio Job reprehemiunlur, islis verbis: Ui stiai qui rcsisitinl iuci. Hi swii
deseriores laniiitte, quod in lettebris sine crimine
lucet, siquidem tenebrse id non comprebeaderacti.
Et exemplum aierna dignum memoria Cbristi
culloribug exbtbeio, quomodo oiagnus isie impcrator magui Consiautini clemento in se ipso fert
imagiaem : qua infanles, in quornm cruore a lepra
curandus crat, jogulari vetuil. Ec kufnanilatetJi
illius, qui post Juliuiu Osarem imperavit Octaviani (propier quani ei bumanjtalis rex vocaitts
cst [15]), nosler imperalor superavit, aeqoalis , si
non eliam inajor, pielate opliroo imperatori Theodosio. Vicit squilatem ac boniiatein Scipionis Africani, qui Afrkam nobis Ilalis IribuUriam fecil,
Nani cuin imiiii diversisqiie moribus cl ingeiuis
niorlalcs imperatorein talem offendiwent, meritoque capilis poeium limere poloia&ent, siinulalque
vl bcllica intra HKBiiia fuil, nulli malo aliquo inflicto nocuU; de oeaitHK anlein bonig et malia
beae mereri cupii, Deam in boc hniiaiido, qui
solem suum wtper bouos et malos oriri tarit,
Quonam igHur modo Cbristianis istis boniitn
non veliin? Quomodo Romanonnn geiuif, qtiad
Cbristum in crucem actum adorat (qucm Veius ao
Novum Testaraenlum agno&cii et seqiiiiur), in mediocordis raei non collocem, propier quem neque
sanguine bufnano gladii Habuunttjr, neijue malum
malo, imo roalum bono pensatur ? Qu;c cqin ita
eint, luaui ducalera poteslatem borior, ui buncca
imperaiorem Joaiinem , cujiia nowa lêi graiiaiu
sonat, arctis aroicitiaevin' olis libi asiringas, nU
bilque conlra illum novi vel facere, vel autliro
sustineas. Hic 712
Joannes gralia dititur,
e n l n >
11
Psa). xxu, 10.
11
Rom. xm, 2.
Jacobi Ponloni ootae.

(73) Octavianum sive Augucium esse regem butnAnilalis Tocalum, ego quidem nusquaiii leêre
ntcijiiuL Et Uuien Caniacuzciium id apud s c r j p t o -
rem aliqiiem Icgisse verisiniile e>i. Mwlta de ejiis

bumaaiuie Pltitarchua scribit, hoc tauica uou
scrilii,
27JOAKMS CANTACIJZENI
28
nec foUo, cuitl si( gralus et jumndus omnibus, \ ,
qtiiqaectim Apostolo dicere queat: < (Jrnlia Dei sum xa\ .
kl quod suni : ct gratia Dei vacna in me non fuit, ; ;
sed scmper in me manel. Quoniam enim ex ' ,
fructa arbor cognoscttur, ct fructtis ab arbore lau- , \ \
daUir, in- virtule Cliristi spero, imp ratoreni de , \ , *
quo agtmus, ex bonoruni operum cogniium , * ' iri. Etenini ur.umqueinqne ad se rcfcrcntem, facile , \ ,
el buinaniter audil , leiiifer respon *ct, sapienter * \ ;
iiK|iiirii jtisle judica*. H*c stint iHa quatuor, quae , :
tniperatorcs kabere |*rpelito debent (74). Hae sunt , virlutes, qoa a eapientissimis rectoribus postulan- , ; ;, \
Ur : de quibus Plalo pliilosopktie, luro dcmura * , .
fore bealas retptibHcaf (75), cum earnm modemto- , \ ,
rea sapientia instrucii et omali fuerini. _Cujusqiri-
-
,
- \ I
-
.R,F~,
dem eapienli exiniia est sane dignitas, qux el , f ! \
Socraiem Ailtcnieneem anmmo Deo similem red- \ ,
didit (76). EgoigUnr spe bona sum, imptriam ba- \ . *, jus viri Cbrisiianis ad pacem, Isaaaelilis ad re- ,
pulMin (77), atque ad jnsiiiiam et misericordiam , ,
toii populo ei traljecto ftitarum (oi scriptam esi ^\ ;
reateeimo vicesiino capite Proveriiiuniin [78] ) : . \
llisericordia el veritas coslodiunt regem, et flr- * , .
mabiiur in jusiilk tlironua ejus . Hit-c ille eltam , , .
ad luibertum; qiwe nou fruetra, aut iniempestlve ol
ineernimtra, sed utper liiijmtnodi landationem iin- * \
peratoris HMrckionem a Romanis magna classe / * \
> in%ad*ndi* repressom doceremos. Siqaidem papa ; ,
etprincipes Italur, cum tmilla et indtgna dc ilload ol \
eoe perferreniur, mnrt bioni expediltoncm coinmi- ^ J *.'* ,
eeraît. At vcro missis lnijiismodi lillcris ab bomine \
cui fitlem arcotumo 'audam jud*cabant, rum cactero- , , ;
runi coii&tuum ejus invadendi ad niliilum vmit, - lum marcbionis impelus elanguil; qui non solum , \ ,
virlulem imperaloris revereivtuT, eed eiiam quid- ' ,
piam egregHim felici euecessu |am se focluruai ;
desporaret, quatidoqeidem knparalor nunc ex asse , c \ <
potUu tmperio, insttper nt dax probatissimtis sibi , \ ;
ab omnibui pradicarei ur. His de catisis ille corpU . ;, ; intermiuii, ci exoroitui miesionem dediL
#
'
! Cor. , 10.
Prov. xx, 28.
\
Jajobi Pt>n
(71) Qnaiuor tirtutee a principe requirit, hama- I cujusprincipem coutigerit tapientin habere ttndinm.
(76) Pro porlione et raplu scilicet bnnian r nau\ aicm i audiendo, teniiaiem in reprebendndo,
lrudniiam give sapiouiiam in inquirendo, justi- lura, et quo pacto eecaiidiim alia, ita eliain sccutili.un in judicando. liuitianus, b nis, sapiens, justus dum sapietitiam qua Deuin imilaniur, lioinines dti
eit iiiiperalor oportet. Sed nibil tam ci proprium, vocari suo modtilo possunl. Vercautim omnis noquam justilia, cujus fruemUe-causa videri oliui bene Slra sopbia non nisi pbilObOpbia est, quoil P\lbaonit>ratos regef constitulos aii Herodolus, et ex eo- ras volebai, qui ee pri uus non , sed dem Ciccro n De oflic. tnc uoain, quia potissi- , esse Leonli Pbliasioriim tyranno rcspomlit.
ma, in Didone regina memoral llionetis oratur apud l.i qucmadinoduiii iiemo boniis, nisi sdtis Oeus,
sic iiemo sapiena, nisi solus Oeus, id^mque s;ipieulUronein, jEueid. cum ail, Jovera ei detussc,
Juttitia gentes frenare $ttperba$. lium du\ cl einetidalor.
(77) Per Umaelius puio inlelligi Tuixas, qui
(75) Celeberrima se.nlenua Fhitonis, iu primo de
republica, et epist. 7, ad Didotiis propioquos JMalo- cuui e Persis oriundi, el Pers;e au Ismade, non
nis, inquam, priucipis n^cnii cl dociriua:, ul a<( malc sic appoUaiiiur.
(78) Laiitia iranelatio nn liabct nisi triginia
Cncro cpist. 1, tib. i , ad Quinlum, tibi eaui eidnn
Qainlo frairi gun proponil. tlauc scmper in ore opi;a. Forsiian scclioi^ nomine inielliabebat iutperalor M. Antonimis cognomcnto Pbilo* ligu, qiiarum utiiiis librt solcnl essc quam pturinue,
aophas.îmriianus Snie< a nrologo cpist. :A iapien- etiam nosirx biKtorise eraut. quas in capiia cootibus tandla cu $en(cnlio, illud beaium eue regnuw. slrinximus. Scriptutii cst autem boc cap. 2.
29
HISTORIARUM L I B E R I V .
30
, ' IV
, . \
; \ . .
,
, , 10\. '
;, ' ^, ;
. , \ . .
713 CAPUT III.
Jmperalor potriareham uittttat, pr<rteritorum admonet cum reprehemione ejm improbiiath. Perversitatem
dogmatum objicit : ad $e provocandi potestatem dat. Synodut in palatio contra patriarcham, ejitbque
abdicalio, morbus, intatiia, mort. Ditceplatio de surrogaudo mccessore. hidvrvt efojitur. Ejus lans*
Qno eruperit quorumdam monachorum ambitio. Eortm reprehentio. Dolvr imptrutorii propler dttsidium. hidorui patriareha ab excommunicatione palriarchica publice imperatorem abtahil*
\ Imperator autem, qitoniam Joannes patrinrcba
ofxoi, - adliuc in palatio morabalnr, eralque \acnus, ipsum
, , \ - adil, placide snlnlat, in mcmoriam redigit, qti
/ , \ posl imperatoris obitum ante belli exordia cum
, - eo rolloculus sit : fuluros nimirum, qni calunimaf
* , comra se comitiiniscerentur, el quoroodo eum ro \ - gaverit, uti pro jusiilia comraunique lono nullo
; , labori parccret , nec ab obtrfctaloribu impcra$ , \ - Iricera corrumpi, bellumque ci\ile excilari patr , * relur, sed cos tanquam pe&tem Romanstque feli; " * ciutis perniciosissimos inimicos abigeret; dabal , que ciimini quod non solum excelso anirao,
; , quemadirodiim decuisset, calumnialoribw non
, \ . restiiissei, sed cum ininirae nescrret, se meniiii
, ei calumniari, tanten eos insuprr adjuvisfet el
\ \ . , classicum bcllo roovcmlo ipse prae aliis cecinissel.
\ Illud vero essc borr.bile, quod post laiilaoi cala, , \ mitaiem c bello profrciaui^post caedes innaroera, \ , \ bilcs, post lol mortales in servitulem abreptos ,
;, \ , - post bonorum publieaiinncs , carceres , conmiuae
. ' , exlremumque exitium nulla pcreunitum misera , ; tione caplus s i l , ne|iic de acerbilale in ipsuiu
; \ usque ad finem qiiidqtiain reniiaeril, sed quamvia
, tolies ipse niuUunique scripscril, et quandiu bol ? < , lutn fuit, pacem oraveril, non modo adduci eo non
, \ , \ poiuerit, aui qu dicerenlur audire voiuerit, ve'^ . riiui omuibus ucrvis coniendcrit, et alios ad idein
, ort - . iinpulerit, ue bello Gnis adderetur. Sed hsrc itt
> ' lempori aliena omittamug, inquil; non euiin ista
; , Q dixi, itl libi scelus tuuiu exprobrarein, verum ut
* * , \ , ouines scirent, nie fulura omnia aiitequam iie /. rem, rcrum usu docium conjeclasse. Nunc iei
;. \ aute meum uigressum Constantinopolira sede lua
moius esses ab episcopis, de bis nemu tibi ino , \ lesliatn exhibuissei, quominus pra*lexeres quod
\ . prelexeb.ig. Quod aulem ad prava dogmaia atti\ , net, quoruin te episcopi coarguunl, <go quoque le
, , calciilo meo condeiuno, si convincare. Siu ab ' solvare, 714 nihil impcdiet, qoin llirontim tuum
, \ recipias. Quoiiiam vero le ab fpiscopis exauclorari
. \ , conligit, ego lc in scdcm resiimerc non possum.
> Tamcn ad me provoces licei, roeqwe arbiiro ad
, objecta rcspondeas (79). Patriarcha imperaloris
%
Jacobi Pontani nolie.

(79) Nescio qui in catfsa ecclesiaslira imperalor cpiscepos litcs suas inter so djudicarc jusail, suiitn
potnetit ess* jadex. Constaminus quidetn Ma^nus arbitrium inUrponcre uoluil. SeJ ui anic monui*
31
JOANNIS CANTACUZENI
32
erga se mansuetudinem bencvoliMUiamque cernens, , proptmodum somniare se pulabal, propter renim ' . *0
evenluni inopinatum videlicef. luusitatun. enim
morlis genus, et omnia sumnaa ltidibria, supremas- ,
que coniumclias sibi patfendas suspicabatur, dum * .
porpenderei, quam multa belli tempore in euin , \
nefarie deliquissel. Deinde jam meliore spe sub- nixus, ct e timore quo tenebalur recreatus, impe- ,
raiorcm de lenilale injurtarumquc oblivionc prae- . "
du-abat eppido, agebatqne gratias impense, quod , \
tni nrsrrtus, ignovisset. Petebat autem leropus , . ad deliberandum, qnid episcopis respontfenduin \
esset, si causam suaro lueri vellet; quod ei impe- ,
rator concessit. Tertio f>osi die ad eum regressus, , '^ ,
perblandis ac fcstivis sermonibus eum exhilarans, , etiam de judicio percunctabalur, velletne causam ;
suam agitari. Patriarcba rursum affatim fmpcrato- , xa\ .
rem laudare, et Judicium sibi optalum afflrmare; * , , ;
elenim crimina se diluturum. Imperator ejus peiir \ tionein cpiscopi stalim significat, soaque senien- , \ ,
tia nl Jirsiam conprmat, id quod episcopis quoque ' .
perplacere videbatur, aflirmanlibus nec fcibi pro- ,
bari p.tiriarcbam tbrono dcpelli, nisi pervcrsam
doctrinam et ab ortbodoxa religione valdc discre- . pantein seciari oaiendetettir; prxflgebautque diem, , quo omnes in palaiium coacti , in ejus do- *
gmata inqairerent. Qui ubi itluxit, epfscopi, ct \ monacborum praecipui, aulicorumque procerum
lectfeeimi conveniunt. Vocatur pairiarcha; dtffcrt , >
et se venturum negat. Iterum ac tertium pro more Q ,, \
vocaius, judicium semper delrcciau Kpiscopi.de- , \ , h
crelara exajuctomtonero, joxta Palrum de bis rebus &

sauctiones, raiam faciendam constituuni. Non per- . \
miucns ituperalor, ipsc patriarcham adit;quaerit , ol ,
num ad causam dicendam velit occurrere. Quo , \
apcrte, etiam illo praeside, judicium repudianle, . \
*piscopi consensu abdicalionem ejus in litteras re- * 6 .
digunt, et de dogniaiis tomum edunt, iu quo con- \ *\ \
Alentur omnes, Acindynum ejusquc coelum (qui- , .
buscum et palriarcbae Joanni, eadem sentienti, can- tietudo fueril, 715 qaoeirca et sede sua dcjectus \
sit) pnve atque linpie de religione sentire, Pa- . , '
lamam auiem cum 'sui simillbus (l) divlnorura * ,
^beologorom placiiis coosentanea et sapere et ,
profiieri. Tali raodo Joaoues patriarcba Ihrono ^
* \ \ \
ejectus est, etiaui anlequani Byzanlium iotrarel ,
imperalor. Nec vero quiescebat, sed cum eccle- ot
eiaf tteis quilms lam, et episcopis, ac privatis con , \ \ epirans, iieruoi (urbas conuuovebat, et jaciare
Jacobi Pontani not.
mus, Gra?ci imperaioribus suis adulantes, nimis plum noimnatini quarii, legai Balsaraoiiew in cainagnam eis auclojriiaiera conceateruot. Qui exem- nooern 69 syaodi sextse in Trullo.

Jaoobi Grelseri notas.

1(1) De conlroverbia Barlaami, Acindyui el Palamai copiose egiuius ad fliieiu libri seCundi, quo
Je loiem redire cupimus , qnolies Caniacuzenue
Palamara ejusque asseclas , tanquam recle senlimiles, pratdicat ct exlollit. Omisimus eo loco
iiaiu* synoduni advrrsns Acindynuui occasione
Jvauuis paiiiunbi: coatiam. QHLC si ad reiiquas
adjuugatur, jam 6<x synodoe stipcr controvcrsia

de luiuiuc Tbaborio ei dislinclionc essentiae aclioiiisque divina* babrbitiius. Quinqnc quidem,
quarum ipsc Gatuacttxenus meiiiiiiii, et aliani, cujus lib. ii testeu (atidavimus Davidcm iiioiiacbuiu
in stia Bclationc dc disccptatione Barlaanii cl lamas.
33
34
ws , , ; persevcrabat, sihi judicio factam mjuriam : vo' ; \ , ; cifeians contra episcopos, qni ei patriarchatum
; , abrogaverant. Quamobrem omnes, exceplis tribtis
\ , \ ejus asseclis, ad iwperatorem adeantes pelunt, nt
\ , \ Byzanlio pellalur, iia a seditioite el UimulU Eccle ; stani conqniettiram. Imperatori ob seditinncm com; , . ponendam similiier visum cst faciendum. Erpo
, Didytuoiichum illum luhh. Qut non diu post tan\ \ - tse mutatiums impaticns (asuromo enim felicitatis
. , gradu ad imam miseriam pracipitaius erat), pri , \ mum qtitdcm morbum contraxit; portmodom e
\ , - potcsiate txhit, qaanquam non simul et semf I ;
, . , Interdum enim recepta mente, rursum de ea de ' turbabaiur. Qtiod audiens iniperater euin Byzan ol . tiura rcverii, et a roedicis curaH practpil. Re , - versus, non diu duravtt, aed morbo el crucialii
\ . animi consumptus, dacessft. Sed ba?e poetea acci
. \ derunt. Tum vero eo exauctorato, dc alio in cjtit
. locum suflleiendo mox sermones inlgo eerebamur.
.6 AHi igitur omnes neminem opinabaiiitir Palama
tbrono magis idoneom, non ob vfrtulein lanliiin' , modo ac religiotum vitae itistitutum, divinorum\ , * \ que dogmattiin accuraiam cognitionpm atquc usum,
, . * scd quod insuper jam inde ab initio iniperatoris
6 , ; bosiibus palam advcnatus ac lestalus esset, Snique
, * cl cum reipublicae labe alque exilio bellum mo * , - reii. Quare a principio usque ad flnmi carcereui
* babitavii. Episcopi >ero ei bonoraliorts de n o, . nachis vebementer in co ncgoito di>ptitabam.
. - Q lluhis siquidem ci erodilioribus, cl anle alios xt
\ nerablibtis , pcr Umpus belli pro iniperatorc bTs
. 01 ; quidem in aedlbus conclusis, liis in carcere, el aliia
\ alia raifoite afllictis, pairiarcbicam sedem libi suo , rum laborum pra*tninm singuli proiiiiserant, et
, \ , \ ? quiiibel sibi pra cseleris suffragium dabal. Quani
<\ , * \ contentionem parum liberalemanimadveriens, sc dilionemque inde in Ecclesia suboriluram prospi , \ cicns imperator, oibil per se facere, ged eleclio\ ? \ , * nem patriarcbae episcopis liberam relinquere sta\ luit. 710 Plures^nno animo Isidonim eligODl,
;. \ virnm prubalis moribos ac mitem, et ad omneni
- FaiMituxmtem nalum, atque in littcraruni discipU;. \ , \ nis et recoudiia dogaiatuiti acieatia perfeclunu
) Imperaior eleciionem approbai, iiec multo posi
, ol , D consecialur. com celari quidem, exeeplo.
, \ ; illi subesse nou nollcul, qwi prius sedcm sjbi dc, Iponderani, se prx;erilos non concoqucbanl; (aii*
\ demqne amore doininandi eo nequiliae devencrunt,
^. , ut cum IIOII haberent, quomodo impcratorem <-l
\ /; episcopos, a quibua se despecios rebantur, ulcisci , renlnr, intcr sectatores Aciudyni nomina dareni,
* , aeque ipsos cura alia nitdiiiudine ab Ecclesia ab . rumpeniea , hemeuter illam deformarent, cum
, paulo anie adcm de causa Joaiiacni tbrono sub \ , - movisseni. qui luloree dogmalum longe pr nit
, \ \ videbaniur, quod praeieriti essent, rcpenie mulali,
. \ eorum facii suut viiulices, quorum fucrant aecu , ' salore. Hasc jure quispiam ei Iribuaril, qui ab
. 01 orbe fondUo communis bumani gcneris inimicus
35
JOANNIS CANTACUZENl
36
eislilit. Oporlebal euiin viros illos prudenies al- * , ;
que in priihis honorabilVi, si aliud, illtid sal , leui cugilarc, ciun esseul mulli, qui ad bnjns ofli- , \
cii piOci<ra(ioneiii apposiii babetentur, unum pro- , , ferri necessariuiu fn sse , qui regcret, reliquos , ,
autem regi. Nunc anibitione nimia eaeeali, semet-
ipsos prorsue rrlro pgenies, ignomiuia Jiiaxima el , \
iiaiifragio circa fidcin seque aliosque paucos , \ .$:,
itivolvcrunt. Sed bac aliquanie fost enucleatius, *
stcul eveneruut, explicabuniur. lniperator cogno- ;, \
SCIMIS. quo paclo se ipsos * rcliquo Ecclcsiae cor- , pore prajfiilisscnt, fcrrbat agerriirie , el dolebal , ,
propirr disstnsitnem duulaxal, qu ab aliis iu .
gemiana fidei docirina lifferebani, sed quod siimil
amiii eranl proque illo, bello durante, inulla per- . "
pessii aspcra exbatibcraiu : quos, quanqiiani pras- . \ ,
cipua pnu iardialus digniiate fmsiraioe, nibilo , ' ,
n iitus donis ac beneficiis remunerandos exislima- .
bat quantum poss-l. At illi iujurix mcmoria 8*mel ,
a< ti prsciphee, quod palriarcbicO ihiono dignatt . \ '
non eranl, nullo prartiyea prseinio labores ao slu- , , ,
dia sua erga impeialorem compensari posse aibi- \ \ \
Irahaiiiur, simulqtie ab illo et a vcrilale se als- .
Irabeiites, ipsum malediciif lacerabaul, et baue ,
BtfndMio palruciuanies, corrumpebant, Barlaami . ei Acimlyiii falsa dogiuala per vesligia iiisequenlcs.
lsidoru* porro pairiarcba brevi mauguratio- , , \
neui, etiani alio<s epi>copos secum babtns, 717 , , :
quolquoi adfueiani, dnin ipw> belli inilio Joannes \ > patriarcha in Joannem t aiuacuzcnuin , praeler , ' \ , \
omne jug fasque, i.evoiiimis carraen prouunliarot, .
eosdem, inquaiii, fecum babens, in ambonem qui , dicilur ascenden*, quo claritis ab omnibus exaudi- , \ ,
reiup, anaihemalismum prasenle populo rescidii, .
lameisi ipse Joanue*, ui iuiperaior occupaio Byzan- } ,
tio ad eoiu venit, corain imillis eumdein anliqua- ,
ral. Ntbilo ininus Isidoro id ipsum ad tuajorcm ^ ,
securilalcni iterato fieri complacitum fuit.

\ , , , , \ . * .
, , \ ,

xal , xal
, \ , ,
,
, \ , . ,'*
\ *1 .
CAPUT IV.
Orchnnet gener tocernm imperatorem cum tota fumilia invitil. Potatur. Imperator cum filia et Orelianit
filiis CoiuLantinopolim redil. /n Machernis tem, (u Ddparaiiterumcoronaiur. Cur tecundo coronutus. Vxor
junclu Joanni imperatori. De ruinis tcmph Sanca' Stphiw el inalauratione. Urbes posi fcedut ablaue
Crale repetnntur; cui reddere nolenii bellum f\t accertitis ab Orchane eenero Pmamm auxiliis.
Eorum latrocinia, et inde tristitia imperalori.
, \
Orcbanes imperaioria gencr, posleaquam socirum Byzantio potiium tolum jam iniperiuin Ro- ,
manam, qaantum es&el, certo poasidere didicit, ' , Tum lota domo Scularinm (ul ab indigenis vocil- , tur) e regione Byzautii silum (80) victoriam gra- ; , ; \ *2
JaCobi I onumi.nol.
(80) jnilitum KUtariorum suiione sic diclum scrib tur. Quida:u puiant oliin dicum CbrysopOlim.
(
37
niSTORIARUH LIBER IV
38
* \ jtv lulalurus advcnil, Ad quem exletupUt itnperaltr
:;6 '' Irircmibus irajecii, diebusque non paucis venatio, / \ - oibus et sywposiia vacanles colLetaii sunl. Ad
. \ eamdera porro iuensain iuiperator ct Orcbanes ge ; , ! - ner, iilii quatuor ex priuribus suseepii uxoriboe
ad aliam uou lunge accumbebanl; caueri illuslres
* , Per&c ei Humaai iii eorum cotitpeciu super sira ot .', lis lapetibus discumbebanl (81). Dbi se diu mu ' , luo deleciarum, Orclianes quidem in castris srii
. \ ' - classf* (82j reiuaiisil; iiuperaior cuni lilia Tbeo;, ; \ dora Ortbanis <oiijiige sequenlibus rjusdcm tiliie,
; > - reliquisque doinesikis Byzaiiliuut e rec< p i i ; ibi
> ;, \ , cum uiaire cl suroribus iri.luum versaia, poslea in
\ ; ! ^ - Biibyniam cuiu priviguis r i comilibua bonorilice
* < \ a paire donatU nuliil. Tcrtio ldus Maas fodeni
; * \ , -
i p | o l)ei Geuilmis iu Blachernia impera lor Canlacuz*itus ab IsiHoro palrtanba deiiuo,
Anna iuip< ralrice cl Jounne imperatore pnesen 3 . libus, coronalus e*i, servalU omnibus qme illo
; taiu festo dic tervari rooribiis rei cpium cat. Mos
, - el ipse lreuem coiijugeiu pro consiiciudine coro uavil; rcveisique in palalium, 7 1 8 quarcuiiqtie
, " ; ad lalar.tateiu diei pcrtinerc nosseul, iis 86 dede . \ r . u i . Kl qtia quain Adiiaitopoli anlcbac a Lazaro
iv $ ?, &;. patiiarclia llieiosolyiuilaiio coiona e&ornaius eesei,
" suflccis^lque apud vcros prudeuiea illa sacra
* ; \ ., uiictio, (auicii ue obluculoribus sertuonem daret
, \
qtiod iioii Byzanlii sccunduiu iinperalortHn so, . lenme coronaai aocepis&el, iieruiii corouari p!a '/^ . Q cuii. (ktavo auleni die ab ili, id esl duodecimo
, \ Kalendas Junks, qui dies Consianliui ct Uelen
. claribsimorum imperaloruiii lueoioria: coosccratui
* cst, in eodeiu leiuplo Deipara in Blaeheroia j u ?; , - nioii iiupcr.itori uxor tradila eti. Nam Sopaise
> 10 , \ J tcinpluiu, el gantia ac tuagiiiludine qurunque
' ^. ' ' , lempla orbis lcrraruin supcraus (83), ei veluii
\ '- * quoddani connuuue Hoinani imptrii dceiu atque
, \ ol ornauienluui, roagaiiicûe siruciurae ei ambi4 : ; . . tiosi cujus tam sludii pulcberriine ;idi(icandi
; \ speciiiien, auno aiiuquain Canlacuzciius Byzanlittiii
; , capcrel iunnani lerr<e iuulu cunciderai : non illud
' , \ quidcm totum,*scd magna porticua uua cuin la;, \ , bcrnaculo, el lecli paiiis plusdu. Ucin sacrait
1*1 ' ] ' caremoaiue iuipiTaloriini Blacbcmis, ul quou , - 0 dani, pcragelaniur. agiiaiu ilaqiie poriicum ct
, , * ; taberiiaculiini imperatru Auna, Pbaieolaio operis
>, \ , pra fcclo instauratil, supeiiora CUIII iexio po:ea
,. >. <
Caiilacuzcnua reficil; catcramquc lempli \uii\ , sialeui iu uiariuorc cl lcbsclaio upcre pohilaiu curja
;
v c r e
i n
len
Jacobi Poniani noi.

(81) 08 Barbaro um discumbeiidi eliam bo3ie. Chrinianis huxc pnlcherrimu et pt-ne dhino tcmpto
Occurrii us e\ iEneid. de convivio Didonis : habendui non fuil, quod ornnine Dei mauibu$ ful>ri~
Jam paer AZnrai, et jnm Trojana juvenlut
catum
primum ac postremum oput pulckerrtmu
i'.onren\uni blratoqne super dUcumbitur otiro. atque inimitabUe, neque tii terris aliud, qnam orblt
lu ia\ibus. Caiacbrcsis, ul rur>um inlra,
uidam cceteslli rxslitu ? Ulem in narraiione de r<v
us p)8i urbem a LatinU <Mpiam gi*stis : Kunquid
cap. 50. Uoi plurj diccnlnr.
(85 l>e ln c eodein lani rclcbri trtnplo crlas teinplunt amplutituumei d tiiiitnmum uiutuaw ponkac
I B A*cm Cifmiicno, Manu I s filo, ;cgre furtMis le vidcbo, ccelum terreuum, tolium tjhritv Oet, C/<earuiba% pnUumui 8*c CiT*auttis UJJ Salomo rubice curru,firnmmeutumalterum, fabricum ma+
Mnm teiuplum T;lu iutperalor Dcuia reveritus vi<- nuum Uei unnunUant, tpectacuium ct opns smyntarfi
p n ib c r l , Qii Lanot, iuquii, rdyiosU et ftrmu.n unmrsac lerroc decu$?
%
35
JOANNIS CANTACUZENl
36
exslilit. Oporlebat enim viros illos prwdenies al- ' , ;
quc iu priuJs honorabil^s, si aliud, illnd sal- , lein cugilarc, cuin essonl mulli, qui ad hujits - , \
cii prociralionem appositi habetentur, untim pro- , 1/, ferri neeessarium f sse , qui regeret, reliquoe , ,
autem rcgi. Nunc ambitione niniia ca?eali, semel*
iisos prursus ivlro 2>g<*nies, ignomiuia jiiaxima et , \
liaufragio ciroa tltlcin seqtie aliosque uon paucos , \ \:,
iuvolvcrunl. Sed bac aliqaanio \ osl enucleatius, *
stcul CYenermit, explieabimiur. lmperator cngno- ;, \
sceuS, quo paclo se ipsos a reliquo Ecclcsiae cor- , pore prairi.lis^cnt, fcrrbal agerrime , el dolebat , ,
lion propttr disstnsi<iieiudimlaxal, qn ab aliis iu ; .
germana fidci doctrina dilTerebant, sed quod situul
amiii eranl proque illo, bello durante, niulla per- ^ .
pcssu aspcra exbaiibcraiu : quos, quanquam pra> . \ ,
cipua pau ianhatus digniiale frusiratoe, nibilo , ' ,
n iitus donis ac beneGciis remuneraudos exislima- ,
bat, qiianiom poss-t. At illi injuriae mcmoria stmcl ,
a< ti pr&cipilet, quod palriarcbico throno dignall . '
iioti eranl, millo pra-tiyea prsemio labores ao Mu- , , ,
dia sua erga iinpetatorem compensari posse arbi- \ \
lralanlur, simulque ab illo el a vcriialc se als- .
irabeules, ipsum ntaledicits lacerabanl, et bauc ,
ftttndatio palruciuames, corrumpebant, Barlaanii . r l Acimlytii falsa dogiuata per vesligia inseqiieiilvs.
lsidorus porro pairiarcba brevi posl inauguralio- , ,
nem, etiam alios epUcopos secuin habtns, 717 , , -
quutquot adfuerant, duui ipso Iielli inilio Joaimes \ pairiarcha Joannem t amacuzenum , praeler , ' ,
omne j " 6 fasquc, uevoikmis carroen pronunliarot, .
eosdem, inquaiit, secum babens, in ambonera qui , dicilur a$cenden<, quo clariiie ab omnibus exaudi- , \ , \
reiiip, anaihemalisnium pra sente populo rescidil, . 01
lameisi ipse JoaiineiF, iuiperaior occupalo Byzan- ^ ,
iio ad eum vcnil, coram mullis eumdem anliqua- ,
ral. Nibilo luinus lsidoro id ipsum ad uiajorcm ^ , \
sccuritatcni ileraio fieri complacituui fuit.

\ , , \ , , . ' * .
, , \ ,
.
, \
, ~, ,
,
, \ , . ,'*
; \ .
CAP13T IV.
Orchanes gener toeernm imperatorem cum tola fumilia invisil. PoMur. Imperalor cum filia et Orcltam*
filiis ConsianimopolimredU. lh blacherms tem, /o Utipara>ilerumcoronatur. Cur secundo coronulus. llxor
juncla Joanm imperalori. De ruinis tcmpli Sanc"*' Scphiw el inslauratione. Vrbes pott fcedvs ablaue
Crale repetuntur; dji reddere nolenii bellum /if, accersitis ab Orchane cenero fenarum auxiUis.
Eorum ialrocinut et inde iristitia imperatori.
, \
Orcbanes imperatoris gencr, posleaquam *oceritm Byzaniio potilum tottim jam imperium Bo- , \
manam, quantum esaet, cerlo possidere didicH, ' , rum (ota domo Scularium (ut ab indigcais vociUi* , tur) e regione Byzanlii silum (80) vicloriam gra- , \ *,
JaCobi I oniini.noi.
(80) militum Kutariorum jutione sic dicluui scrib lur. Quidam puiani oliin dictam CbrysopOlim.
t
37
IUSTORIARUll LIBER IV.
!\ lululurus advciiil, Ad quem exlemple itnperaiar
; \'* trircmibus trajecii, diebusque non paucis venalio, /; \ ; \ - nibus et sywposiis vacanles colketati sunt. Ad
. eaindera porro inen&am iuiperator ei Orcbanes ge ; , - ner, iilii quatuor ex prioiibus suseepii uxoribus
' ad aliaiu uoit lunge accuinbebanl; caHeri illuslres
* , Persx ei Homani iu eoruiu contpeclu super sira ol -', \ lis tapelibus discumbebanl (81). Ubi se din rau , tuo deleciarum, Orclianes quidem in castris e e i i
. \ * classft (82) reiuansii; iiuperator cuni Ulia Tbeo ;, ; \ dora Orchauis ronjnge sequeniibus rjusdcin tiliie,
; > - reliquisque dome*ii<:U Byzaiuiuiu ae re&pii; ibi
> ;, \ , cum luairc el suroribus irMuuru versaia, poslea m
\ ; - Biibyniam cum privignis cl cuiuiiibus buuoriiice
\ a paire doualU rediil. Tcriio Idus Maias todeni
; \ \ , - re in lemplo l)ci Geiiilricis in Blachernis impera lor Canlacuzîius ab lsiiloro palriartba deiiuo,
Anua iuiprratrice cl Joanne imperalare prxsen . libus, coroiialus esl, servatis omuibus qtue ttlo
; taiu festo dic aervari Hioribus re< cpium cat. Mos
, et ipse lreueni coiijugeiu pro consttcludine coro; iiavil; rcveraique in palaLiuai, 718 ouciiiM|ue
, " ; ; ad bilarlateiu diei pcrlinere nosbeut, iis 86 dede . \ r..iii. Ki qua quam Adiianopoli anlcbac a Lazare
$ ? , ; ;. pattiarcba Hieiusolyiuitauo coiona e&ornaiuH essei
suflccisselquti apud vero8 prudentea illa sacra
; \ ,;, uiiclio, taiueii ne obluculoribus sermonont daret
qnod non Byzanlii setuiiduiu iuiperatorimi so \ , \
, . leinne coronaiu aocepis&el, iiertmi torouari pla\ 4 . Q cuii. (klavo aulem die ab illo, id csl duodeeiiuo
, Kalcndas Junks, qui dies ConsUmiui ct llcltna
, claribsiinorum iinperaioruiu tueoioria: contccralua
C8l, iu eodeiu lewplo Deipara in BtaeJiernia ju!; , ; - nioii iiiipcr.aori uxor tradila ebi. Nam Sopkke
10 , \ / leinpluiu , el ganlia ac maguiludine qu^runque
' . * , teoipla orbis t^rranun suporaus (83), ei veiuii
\ '- + quoddam cotuiiiuue Uomani imperii dccns aique
, ol ornaaientum, magoiiicûe siruciurse et ambi ; tiosi cujuslam siudii piilcberrime asliftcandi
; \ speciuieu, aiino aiiuquaiu CaiilaGUzeuus Byzaiuiuai
; , \ capcrel tuunani terraj iuulu concidcrai : uon illud
' , \ quidcm lotum,*scd magna (Hirticus una cuui la;, \ \ , bcrnaiulo, el lecii partts plusdu. Idcirc aacra 11
tvl ' ) * caremoaia3 iiuperaloruii) ia Blacberuis, ul quou , . - 0 dani, pcragelaniur. Magiiam itaque poriicum ct
, , * tabernaculiiiii iiuperalrix Aiina, Pbaieolaio opcrii
>, \ , pra feclo inslauratit, supetiora cum lccio posea
^,-. \ - Caiilactjzcnus reficil; cajicramquc leinpli \eiiti\ , siateui iu uiaruiorc cl icaselalu opcrc puhilam curjo
VC
Jacobi Ponlani
(81) Mos Barbaro um discumbeiidi etiaut IioSie. Chrinianis huic pnieherrhnu et pl.ne dhino templo
Occurrii UH u$ ex iEneid. dc couvivio Didonis : habendus non fu/i quod omnino Dei mauibut [ubricuium t$t, primuiu ac postremuM opus pulclterrimu
Jum fio er jEneas, ct jam Trojnna juventut
Cottreniunt, ttratoqne super dhcumbitur otiro. atque ittiinttabile, neque tu lerris aliud qitam orblt
(Itt) lu i-axibus. Calatbre*i8, ul rurûiu inlra,
uidam eocletlii ex$litu? UJem in iiarralione de rcus .poal urliem a Laiinis capiam g*&iis : Nunquid
cap- 50 Uoi pSura dicenlur.
(85) l>c li' c eadem lani cclcbri irmplo crtas iemplum umplminiumet d tiuiuimum untiuam potthac
u vidcbo ccetum lerreuum, solium ijiuruv Oei, C/ie| B O W K I C I U ) , Manu I s l i l o , icgre fureus
carttttaft poHniani sso a OirHrtattis t u ^ Salomo- rnbici! curru,firmnmenlumalterum, fabricum ma*
liiimi lempiitiii T;lU5 iutpcr.iUr Dciim reverihis vi<- nuum Uei unnuntiaui, tpectaculmn et opnt tmyniarti
p n o I'J cnl, Qxi Lvnot, iuquit, rcl'gtom el firmuu: univcrsa lerrv decus?
t
39
JOANNIS CANTACUZENi
40
tiabuil. Verum Pateologvs deinde sohis impcra- ;. ) ; ", tor, quod deerat explevit, manumque exlremam
imposuit. Subserviebani aolem imperatoribus in
hac pneclara aemulalionc Asras magnus slrato- '.pcdarcha, vir in primis spectatus et architeclus , y.a\
insignis, ct cum eo ex Lalinis imperaiori subje- 5
cis Joannes Peralta nominatus. Sed baec posterius . , ;
conligcrunt. Tunc ergo, ul docebam, quoniam , ; >,
' . '
magnuin iltud mnndi miraculum el decaniata
aedes ruinae erant, rerum elegaiiltum stwdiosis la-
crymabiles, in Blacbeniis in Dei Matris, sub Isi- ,
doro palriarcha, Helena imperatoris Cantacuieni ,
filia Joanni imperatori in manom convenit : qui ^,
.
et ipse a Joanne patrlarcba ante coronatue, uxorein suam usitalo more coronavit. El indulgebalur .
epulis ac plausibus, exercebalque ferias populae,
ut videliccl nuptiis imperator.is decorum erat. ,
Imperaior domi rcbus probe consi tntis ad hosies
exlcrnos scsc convertii, ei ad Cralem mlssis oraio-
ribus, amplas ei gratias egit 710 de bonore ac .
tludio, qnibue prroenlero proseculus fnissef, quo ,
tetnpore bomophytornm arma pertulissei, seqoc, , ,
obi occasio inciderit, jure ac meriio faclis re- j
iponsurum; si tamen fordera salva manerent, ;. \ ,
quibtis ab atroctinque violatis atterum vindiceni \ ,
propterea in vitio poncrc, baud %quum esse; ,
niillam quippe obstare legem, quin, qui lacsns est, ,
ab eo qui laeeil injuriam pcrscquatiir, posiulabat- ; , *
que urbcs post foedus eancitum Romano iinpcrio , \ &
ad<*mplas restitui : sic enim in juramcnlis scri- Q ; ; ,
ptttiri exslare. Nnmque non solum pberas, et alia \
Macedonia oppida atqiie castella, prccler Tbessa- . * ,
lonicam occuparat, sed Berrbceoiarum quoque
potenlissimos pecunia et potliciiationibus magnis
corruptos eo pejlraxeral, ut exacto Manuele impe- , ,
raloris ftlio urbem sibi addicerent : qtiod sane \
moleslia aflkiebat imperatorein non mediocri. ' *
Manucl iiaque apud Joannem Angelam consobrinum
in Tbessatia degebat. Crales andita legatione ni- , \
bil )usle obtcndcre poteral; el juramenia sic con- , \ cepia csse non ibat ille quidem iuflcias, oppida U - ; ; \
men rcddero nolcbat, sod ad praeicxtus et excu- , ,
salioues ineplas conf giebat. lmperator iteraia , * ' .
legatione pusiulal, iu sibl urbibus ex juramcmis ce
dal; si abnegel, bellum ei denuntial, et orat futuras D
ca^des ac servitutes ne sibi ascribal; opibus
eiiim Romante. civili bcllo fractis ac debilitaus se
Barbarorum auxiiiis vel nolemem usurum. Qu ut
eipendat, el quo facio opus sit, faciat, sc boriari.
Cutn nec post aheram legationem praestarel Crales,
quod debebat, imo poiius cseieras urbes obsideret,
impcrator Orcbancin generum subsidium poposcii: veiierunique Barbarorum supra decem millia,
ducentibus Sulimano cuin fratribus Orcbanis iiliis.
Miitit una unpcraior ttiam Mauhaeam Glium Roitiano agiuiui prsepotitum, et citra maleftciiim
liaueilis Ruiuanorum finibus Triballoi devaslarc
jubct. At Barbari ubi tailluro Ifygdoniam per
muuilioneui, qu* juxia CbrisiopoHin cst, perve-
t v
"
.
,
, , . *
^; \
.
,
. ,
* ; \ ^ *
' ,
,
. *
. ' \ *
4(
HISTORIARUM LIBEH IV.
42
, , nerunl, et urbes illas aCrafc teneri Inlellexcruut,
xa\ - ,
ducum imperia parvipendentes, ad poptdaltonem
, sese illho effudemnt, vtcosqne omnes vaslave \ ( , runt, et urbes Mygdonia3 finilimas incursarunl,
ol occidenintque et capiivos egerunt qnamplurimos :
. \ atque ctim opiwa prada armis quaesita, 720 P
' Hellespontam in Bilhyniam rediemnt. Imperator ut
, \ ' Baibaros deserutese ordines audivii, moleslissimc
6).6 titlit: qaandoquidem in qtiorum utiliiatem bellun
. 01 hoc susceperat, eos ipsos h\ qui se pro sociis
, \ , adjutttri videbanlur. perdiderant.
, \ ,
, \ , \
\ \ ,
\ ' . ;
, , ,
.
cr
CAPUT V.,
Imperator juniorem filium et generum detpotai creat. Matthaum ultra extoilit. Fratret uxorit teba&iocraloras (acit. Jnopia pecunice magna undique : de ea viritim exigenda. lterum conlra sycovhantns. se
defendit, de quibnt vehementer conquerilur. De Barbarn in iocioi ascith te purgal, et de repnbUca
juvanda tenlentias qwerit.
,
/ \ ,
, \
, ,
\
, ,
^
\
,
.
\
. '

\
,
, _
* -
(
),
, *
, \
,
, \ \
, ,

, \ *

\ *
,
, ,
,
tV ol , ^
. .
>. \

, >. ,
PATROL. G R . C U V .
Sub haec missa triremi in Thessaliam, filium

Manuelem accersit, eumquc Constantinopoli cum
Nicephoro duca genero suo despoiam dcclarai.
Malthaeum seniorcm iilium nulla dignitaie tiominatim cohonestal; Iionore lamcn supra despotas cffert, nempe ut esset imperaiori proximus : quciu
hofiorem priraus Palaeologorum imperacor Michael, propter Oliura Conetanlinum Porpbyrogenitum invenit, videbaturque ca digniias dcspolarum dignitatl anleceliere. Fratres uxoris joannt*m et Manticlem sebastocraloias* legil. Cernms
autem Romanum imperium civili bello vehemenler quassatum et ailriium alque a vicinis cuiu
propter inopiam pecuniae (quam quidam nervos
esse belli non insrite dixit) ulcisci se non posset,
'
; r
quod nec de suo, nec de pnblico sumptus suppeditaret; quae eniin ln tbesauris imperaioriis reposUa habebantur,~abstimpia erant omnia: el vectigalia
regionefunditus direpfa ac devaslala defcccrani; et
insulae atque continentis urbes aliae hostibus serviebant, aiiae propter hostiles incursiones ioris, et civlum discordias intus, extremis difficultaiibus conflicUbantur ; nec suppetebal in niilitesaliroonia, qui
<juanquam multi acslrenui, prae egestate, qua undique premebanlur, eranl inermes atque inutiles; edicere cogitavit, ot cives de facullalibus suis viri lim conferrcnt, quo et ipst qui baberent, el ii
qui egereni una eervareniur. Hoc medilanii occurr i l vim abst.nendam, siquidem illam ipsaoi pecuniam eollalitiam pro conferentibus insumpturus
esset, sed hortando potius ad id libenter faciendum impdtendos. Iiide conventu civium Byzantiorum ex onmibus ordinibue indicto (nnm et mercaiores, et milites, et opificee, 721
plobca
infima frequens, ei sacrorum monasieriorum praefecli, et ecclesiarara procuraiores confluebant, in
medium progressus sic inilt dicere : Veterem
t
13
JOANNIS C A N T A C U Z K N I
Itnmani imperii feli<Jitalcoj, viri Romani, admi- ^randam fuieee* et Barbaros circumjacenlcs, alios ol , ol quidem ab iisdem vicios et eubjugalos esse^ alios *
nianeisse semper slipendiarios, clarissimos autem, ', '
eosdemquc pixpoteutes eatis se beatos pmavisse, ; ^^
si illos aiuicos el socios baberent, parique eiiiu ,
iisjitre auis rebus iiitegri* viverenl, <6 ,
universi propcmadiun non igiioraiis. Xerum b&*e , ol \
augusu, el admtratida', et hodie tama tantuto ,
velui si extra uhimaiu Tbulen (84) gesia es&ent, , ;
celebrata, laudtu viguerunt, quaodiu sque om- , * ,
nibus, impcraioribiis ninwruru ei privaus com- . J, ,
munis gloria cordi fuil, ei publiea commoda pri- , /
vatisa:iiclala. Ex quo aulein iinperaiores liligare , ,
el conlciidere de suinma reruu), el bostes oppu- ;
gnare parcenlcs, cum consanguineis con fligere ;,
coe.eruni, alii jue communi salulc iw*gb*cl, el . '*
quam dmiebanl, obedienltalegum ac principum ab- ,
Jacia, ad proprios quftsltis omni ratione compa- *
iauidos incubuerunl : roisla sunt ima siimmis, el , ,
sununa iuilmis, gloriaeque nostre dauiuum l(Nige ; ; ;,
maxirnu:! fefiratts, coque tniirmttaiis recidiiitus, ; , ; ,
ui jam non amplius quomodo alios subiganni, , >
he\ ne ipsi ignaviler ar. lurpiter eubigamur, pro- . ,
lcndum eil. Quod igitur HbcriK imperatoris in- , ,
bidias ncquaquam fecerhn, nec rognandi cupidi- ' . w
tale | aleifto eos principaiu spolians buc venerun, , ' ; .
cuivis ex ipsa re evtdeiuer licet perspicere. Si . ;
eairo. ul sycirpbanla; claiiiilaiU, boc ab inilio in , ,
animutn imitixibsnn, post Cain alrox bclluin , el ^ ;
cladcs mullifariaiQ illalas, pcsl ercptas mibi facul- ,
tales, propiiiqitorujn ei amicorum lanlas aerumnas, . , /.
nunc cerie, quando omuia in manibus meis &uni, , , quod constituisscin exscqucrer. Uuocirca et ma- :
jores multo NuminL gralias ago, quando non pa- *., ,
ccm UWs aiuplecteniibus, neque ad pacia dcseeu- \ ikntibus (lametsi id ego rogarein creberriine), sed , ; ,
b^llantilius quanlum vircg paaTcnlur, nlliilque in *
boc geaerc Don audentibus, solu Deo tuibi favenle , \\ i
pugnans, omnilius evasi superioc. ne ^ ^ ^
conveiiui ei juraiaenia, sed propier veterem aninii mai moderaliouem, ei ciim aiiigalari illo. me* ;,
cunjquc quiuidaiu coyjunctieeimo itnparatoie aaii* ,,
ciiiaiu biiis ejus parcerc, et paternum eis imjHi- & ,
riiun cuslodire cxisiimer. 722 Sl erga auctuad- > ,
inuduiu a principio ips# cugiiabain, ad comrauneui , . ,
HouKiiiuruiii irucliun scilicet, omues actiojies
uicas diiigere, impendereque pecaniasrat; , tauias. quauias vos sciiis, el uullura laborcm aut , . &
disrriiucn subierfngere, si baec, inquam , alii ,
cugilasseni, ct me irnpigre seculi fuUsenl, aut ' ;;,
quod iiunus est, saltcm me non probibuisscnt, ,
liou boc lcmpore de nastra libcriale reliticuda, ,
m
Jacobi Pontani nolee

(8) EtiaiBTixgibus Georg* ullimam vocai, quod . enim qnarum feruntvr nomina, maxim* vernu tepniiiiirnni dislarei (ongissiuic, esseique pdstrema, tcnlripncni es$e hauc disttlam aiunl, PoeUe iti masive iilnma imcr insulas Homanis expior.tlns et xima dislaniia, el loco looginquissiniu siginlicauilu,
cognilas. btrabo, bb. iv : Magis eliam obtcura esl Tbulen iioiitinaiil.
Thulu hitforia, ob tam bngbtquum ulum. Qmnium
45
HISTORIAR
, - j
, J ,
\ ,
. \
, \
, \ ; , \
,
* * ,
, \ , * , \
fiiv ,
**., tV
', * ^, *
3 ^ /- '
\ , , , larai
, \
, ,*.
^ , , \
. ,

, * :,
.
' {
. ( ,
*
,,
*
f I ,
, \ , \
fmifiovw \ *
\ * , .0
\ ,
,
*
* *
.
, '
* , \ ,
, \ \ , ,
.

, < ,
\
.
, \
|,
.

\ ,
, ,
& *,

*; .
LIRER IV.
46
&cd (abaU verbo invidia) aealieiia potitis cripienda
consullaremus. Crterura quia hc adversum no*
maligiw* qtiispiatn dferoon ex kitidia callid*
wachinaiu s i , et illi contra tne communi*
liberlalis diligentigsiroam arraa cupide susceperuni, eodemque alioi omnes perpulerunl, noslrasquc fortunas et commiinem pecuniara omnem
prodegerunt, in ee (si vervm licet dicere) non
magis mc quam vos univereos aeserunt, tolamque
regionem, tmde pen&ioties ooltigebantur, txpilarunt, rt bo*tes jio\.'w
fortnidabiles, nrbinm aHas*
sporte ipsis tltraitienies (ut cr>s coutra Bomanns
baberenl soctat/ alias non cur.mtes (ut illi eas
posaent ebigere), noe aulem paucilale liiiliiuw
el tnopia pecuniaria infirmisein os reddiderunl :
coitjedique sumus in angustias per omnia. Cum
barc, inquam ita sinf, perpendendum cuique, tt
afferenda in medium scmentia, qua statas rerum
emondeiur, el cum pnesenli, lum adbuc imn.inonlt miseria libereinur. Nam Triballi , llirsi,
Pcrsse , et si qui alii viclnas nobis provinciae
iicdlnnt, quae per brlli lempu* rapuerunt, iis conlenti non sunt; 8cd simul et seinel nobis conlemp;i?, avantia; suae impeiare nulla ratione voluni.
Ego vcro libenter viderem diem illuin, quo oninia
iti nos insolenter ac proierve admissa pnntr. ntnr.
Nec enim vel ipeis armis durantibus sponte roea^
sed ab bostibus adarius, Barbarorutii cor>lra
Romanos auxilia ascivi. lHi eaim, oppida regiones nulla religione projicientes, Meesos, Triballos,
et si quos alios ad me loii^ viribus oppugnanduni
incitarunt : qui per se sciebani, s\ aJeptus essem
inpcriu i i , non solum de ca?tero reniro noslraram
nibil acquisimros, ged et rapla CQ npulses a me
reddiluros: illis auleiu regnaniibas, sa velul iran*
ripiis iisnros, quare arma arm*8 alacrtter juaxcrttnt.
Ad baec iieque Pereas non eitaNi agrcsei unt, quot
ipei et prius aaxiliarescontra att indaianmi, p<5t
4
non se:nel, ilerumre, 723
sed sepiue bortet mitii
facere, parlim data, parUm promtesa iogenti poctmia stadveruiil. Ad uncam igitnr poieiiCiaiA
bosutim undiqae ciDgentium ipge imbecilils,
prxierea tiiDens ne a me coniempios ilii eoeioa
assumerent, neiaaeiUile eic poaidaoie, Barbaroi ram societaiem et amlcitiam 8tadH>9isskMe expo-
lendam jodicavi. Al.oonc pab-hrc a Beo opMmo

maxiino dirempta ôalroversia, omnique sediliont
ac tliôrdia snblala, vobiscum pronipte illorum
faciiiortim poenas reposram. Ul igiiur nie nihil
ouiiseuro, quod ad gloriaiu et prisUnjs fcliciiaiis
resiilutionem expedire nobis videatur, omnia
alacriler ediiotc, quae c<M)ducere ccnsetis. Nam
et cgo, quas magis probo, ea suadebo, el ab aliis
rwt* dtctis facilius assenliar. O H I I H I I O enm gic
Tobis persuadeie, si nunc quje teiupus flagilat
et slaiuerimus, et egerimus, el alicundc vires
comparaveriinus, cum a4uicis chariores, tum bosiibus lerribiliores fore. Siii ob imliecilliutein noslram
despemlion: cedenies, olium el qoietcin coa<plexi
47
JOANNIS CANTACUZENI
48
sedebimus, niliil nobis, pr,vler servitutem brevi ; iniervallo exspeclandum erit. Aul enim tentalis , ,
omnibus imperandtim nibilque de priori decore , \
ac forlitudine remiuemluin, au( potentioribus * ,
sine dubio servieadum esl. Cum ilaque non solum ,
praeteriia gloria, sed et futura secuiiias ct l i - ,
bcrlas vcsira agalur, consulite et quae vobis ad ; . "
bunc fincm prodesse posse videbtintur, facilole. ;, ;
;, . "Q;
, ^ \ , \
& .
CAP13T VI.
Responsio civium prmcipuornm, qua te paratoi ottendunt ad o/ficium faciendum, Docent item quod impera
torit, quod militis, qmod mercatoris, et opificit munut tf, nempe ad militem alendum conferre pecuniam.
Cur ab > pecuniam petal. Makvoleniia advcnariorum in imperalorem, et criminatio. Cur eos non
punivcrir el totius negotii curam deposuerit. Nova: insidiw pcr Joannit imperatori* fugam Gulatam, ubi
betlum repararelur. Noxii cuncti liberantur, et tuis funclionibus redduntur.
Il.xc imperalor in commune ad omnes, apcrle
autem de pecunia collatilia nihil; nolebai eniui, ut , \ dicebamus, vi exigcre, sed ipsos per se publicae , ,
ulililalis gralia conferrc. Tum principcs civitatis, , *
quanla el privatis el publicis rebus data sit bcllo .
Islo peruicies, non se nescire, nec ignorare, qnan- \
ta in praescns pecuniae penuria laboretur. 724 , \
Existimandum vero, ipsos quoquc ad illa incuin* \
bcre, per quae ilerum iortunaio vivere liceat. Id , ncuiiquam fore nisi pro se quisque ad quae par est .
reipublicse opcratn suaro praebeat; ul imperator , *
quidein recle cunsuliel, et bostibus cum exercilu ' occurrat, illorumqne increnienta oninimo lis impe- . ,
dire nitatur; aut illos eliam, si possit, everlat, -
ademplasque urbes recipiat; mililes ad lnilitau- , ,
duiii faciles fiinl, nibilque dc aniiqua gloria el vir- ^ ,
tuie dcperdani, sed ioler se iu ptigna verean- ,
tur (85), ac viros praesênt sirenuoe, utpote sibi \ ,
primum, dcindc pro quibus propiignant, forlito- *
dine sua profuluri : mercalorcs et qui alias ance ,
qujesluosa* per&equuntur, milites aiant, pecuniam \
conferentes, quaudo de xerario jam exinaniio ali ;, * ,
nequeani. Agricolam cnim, mercaiorom ei opiAcero, ,
si 4ulus aU, sibi aeque et militi pjrnpugnauli posse ; , \
coaeulere. Siu euni alorc fugial, sequi ul seipsuoi , *
pcrdal cam milite, bunc quidem iarae, se ipsura , ,
liberoeque fame, obsidione, ei bostium gladiis : . , *
aut cerie &i necessilati^ vi se subjeceril, majora .
et acerbiora domiloribiw iribuia pendat, quaia , 4
Jacobi Pontani nol.

(85) Hoc ul facilius et melius Aal prudenlis im- * ; ' , ,
peratoris eril, ordines i u disponere, ut fratres ** * , .
cum (ratribus, ainici cmn aniicis una sint. Cum
$ecerne per agmina tola
enim qut in discrimine Tersalur, proximus Uli est, Ba$ omne$ acie$ alque ordine riu localo
a quo diligiiur, liiuc necessario evenit, amicum pro Quwque iuo g$n* u*ta $uo tribut uua suo itei
amici saluie audacius depugnare. Pudet quippe Ordine, civit erit cwi, gentili* adhtrrem
gratiam bene merenli non referre: ei socius so- Gentili, feret auxillum sibi sangume juncto
cium dcserendo, si prior in fuga e8$e videalur, Sanguine conjunctus, defendet amiciu amicum.
erubescit. Praeceptum isiuc mililarc Ouoaander ab
uod $i tu auditrk hwc me non vana monenum,
Homero didicil, apud quem Neslor Agameuinoai
t vero audierint Achivi jutta jubentem,
boc dat cousilii in acie disponenda, Iliad. n.
Cognosca quis dux melior, qui$ milet in armi*
* , ^, *, Quatu quceque cohon, nam per u tingmla quaqu*
' , .
Agmina pugnabuni.
,
t
t
49
50
, , alioqui re gua incolumi libeflale libens ac vo , lene pepeadisaet. IIa*c cum cires Byzantini ns , spondUsent, imperator laudarc, et eorum sententiae
, , suffragari ac dicere, pecuniamj ad apparatum con
* %\ ira hostera plane r^quiri. Quod si diviiiae ejus ab
, ' ii qui cum reipublicae detrimcnto pugnassent,
, eonsumptae aen essent, nihil opus fuisse nunc ab
ipsie mutuari : o* noque prins unquam, cura
, . magna bella, imperalore Andronieo adbuc vivo,
, gererentur, ad quae pccunia pubKca non siifli, \ , ciente, ipse impcrii admiimtrator de sua summam
expleverit. Modo, quoniam ea inutiliter profusa
. eil, et prnpter dircptam devaslalamqtie provin ciam publirae pensfones cessaverint, cogi se ad
% xoivfj, " , cemmunem istatu eollationem respicere. Elenini
- ^ ei vel moderati sumplue eappedHenl, se coltapsnm
, '&, ' , Romauorum imperium panro negolio mslauralu , \ rum. Hacc et similia effalos, eonvenlum dimisity
,-, ralus se magnopere e repoblica locuium. At *-. nulli eorum qui ab inilio advereari iuslilueraiii,
, \ > qui plurimi erant, et ex ubernis argenlaras num^
, - mularii, eliam poslquam pax visa est confirmata,
^, animos reiinenles arinaioe et iiijuriac memores*
, ^ manibusque ac pedibtts eum irapedire laboranles,
' . 725 nihilque einentes communi commodare, ma , xime ut ipsorum improbilas legeretur, nec videre ., tur propter bellum cohlra imperatorem afflicium
. ac perdilum Bomauum impcriuro (siquidom et
*&** , poBt paceni, ct post oimies ab iipperatore subju~
, \ Q gtos, nulla fuisset stibsecuta commodilas, nulke
, - malorum induci;e), et ipsi lumulluabaiilur, ul 8
, \ , \ ncquaquam collaiuri, el alijs idem dabant consi , lium, male admodum secuni actum iri dicenles,
\ . $ , 8 i , quae imperaior antca adbuc bostis conficere
, nequiisset, ea nunc propter bem-volenti.e et sollici tudiiMS simulaiionem ab ipso ferant. Nam dum
, \ \ bellaret, umnem suburbanorum diripuisse pecu , niam : quse intra urbem el in ntanibus civium es , * set, de ea auferre nibil poiuisse. Nunc ct illam
;, \ deperdidisse , el hanc averiore velle, nescio quos
, , - apparatus bellicos et alias quasdam fallacias prie texendo : quorum nibil taiUum apud eos valilu \ rum sit, ul illi bonis suis cedant, nisi forle vim
* , ! manifeslam adbibueril, el ca*dibus saevierii. Hujos , D cemodi, et his telriora in vulgus disseminabanlur.
. \ exsisiebantque lumultus et periurbatio, et omnes
, \ , pariter contribuere pecuniam abnuebant. Impera \ , lor bis auditis, prsesligias ac doloe improboruin
, arllficum intelligebat, et populo earuin turbarum
, - auctores poenis subdejp parabat, euillum el ab
\ *. - oroni bonestate jwsliiiaque alienum ducens," ob
, \ quorumdam perversilatem capierorum omnium sat)v , \ lutem floccipendere. Verum enimvero, ne illoe^
. \ - non communi speclato emelunaeiuo, sed quod
6, prius ab Anna Augusla sietissent, specioso quodam
, \ pnetestu ad poenam vocaro seseque uleisei puia * \ retur, iis plectendis supersedit toiumqae neg<K
^ ., liura reliquum neglecfbi habuit, mullum Iratus ac
moestus, quod se contra bosies emersuros inslruc
9
51
JOANNIS CANTACUZENI
lt
posaet sed gimtil illie resistere, eiinul pccu- ; ttiara et alit bello opporluna conquircre compel- , "
lereliir. llane ob causam luni a bene cogiiaiis ;
destitii, quod postea reipublcse ingigni nocaraento ,
fuiu Si eniui, qaod mcdilabalur, navali eiercilu
, ^
comparalo, irirwnes ad obiinendut mare ornavi*- , \ , set, uon ita res R<>HTJi;a a Latims Gatatsns pe&-
guuidaia fuisset. Brevi posl novae exorise suut insi- ; * &
diae. Quidam namque de proceribua palatini, lio- , \ \
glibu* aniea et oppugnatoribu imperatoris, aliis .
iieui ex eadem figlina iu coetura pelleciis, Joanneai ,
. ,
imperatorem, malre imperatrice nesda, 7 2 6
adoU&ceiitem, nec adhuc jodicio maturum decipere ,-
volebant, et cam eo in oppidum Galatann transfu- , \
gieolee, belhim adversum socerura imperatorem ^ ,
atoUri, cura gpe Byzafittorum eomptore aese so- .
cios addilart*. faisidn* delatig, hojus machins fa- \ .
bricalores seelerie sui poenam ia carcerem iraditi
persolreruDi: qoos non longo lempore interjecto, , dala venia emiait, eorumque opera ul qui&que vo- , ,
,
febal, de integro uaus est.
, \ ; \ ,
, , '
. , , ,
, , .
DOJI
0 1
CAPUT VII.
Querela proeernm dt juranento exaeto; nolunt enimjuniori imperatori et matri subesse. Imperator umbo*.
excusat. EtiamiUos qui sefidelemfore matri, et filio non possunt credere. C*m aliis te imperatorilms
comparant* tuam cequllaiem ostendit. Imperti uuscepli causam fuisse necessariam. Iwperalnci et /iltis
non este vtfetuum, argumentis probat, Procere$ ab Ircue imperatrice similiter repelluniur. Mattlmus
filius ad statuendum ttbi prineipatum seditiosis inciiatur. Causa cur ad eum defecerhit, et eorum haud
salis pium consilium.
Porro illastrissiim genere, qui castra Cantacu- C ") zeni secuti fuerani, euro convenium, seque hijurta affici ei violenter ab eo haberi conquerunlur, , , \ '
quando imperaiori juniori, ei malri imperatrici \
ervitutem jurare cogal, qui pure sincereque ipsia , *,
reconciliari ntmûam posseat, scd occasionem ,
captarent, qua eos adorienles inlerficerent. Hoc ,
vero sapienltbua propemodiim deUrum videri posse, \
si cum beUo mulia laboriosa el aspera subierint, * \
Runc in vicloria boetibus serviant, quos propter ,
jusjurandum nec intueri libere audeanl; qui si , * juiata servent, ip*is imperaluri, si perjuri flant, ,
cum Hbucrit, ipsos occiseri sint. Nam ecee, si nunc , \ ,
msidiaR ipsis procederenl, nibil probibiturum aut .
occidi victos, armis resisltnies, rureum priori
, fewi implicari mlseriia, contra bomophytos pugnan- ^ , .
tes, populari seditiaua, ut aolea exagitatos, publt-
eationesque boneriMn, t carceret, ei aba qoae- , ,
conqite antecedeMiuf similia suslftientes. Proinde ,
orabant, ut sacramenli dandi religione soluli, gibi- , \ , \ ;
met consulendi poiestateni aecipereiU. Mam el . \
priue ab ipso compulsos jurarisee, el tMine, qno- , \ fj
niam illi priores deliqaerint, gi ipsi jain sib provi- . \ *
derinl, culpa cariiuroe. Hmc illuslres viri, addicli , >
Cantacuzeno, dixerunt. Qurtus respondil, injuslem ,
ese altos peccasse, e( alios plecii. Nara imperairi- .
51
*1
HISTORIARUM LIBBR IV.
ct
qtittjurnta
sint,
- ccm facti cssc consciam
ol . 6 serrare diligenler omnia, filiumque itnpcrnlorem,
* ; 727 quamvis malevolos adjnverit, ob consilii im. { becillilalem, ul adolescenlem, debere excnsari. I I lorum slullitiam temeritalemqtie sc a tmirari, cum
, *. - post iam clara benevolentiie su<e in Hnperalricem
& , \ ; - ac fttios argumenla, adbuc nlrovte distracta cogi , - tatione ambiganl, eoquid ad finem in ea pcrscvc \ , ramres sit. Quia enitn m arduis elaborarit, ct
; , quavnemo Koman>rum imprratorum cfiicerc tanta
\ - eontentione smduerit, propterea amicos impcratri, . eis fideiem ipsum fore non credcre, nibu esse a1> , \ turdufl. Neninem eirim ex superiorum temporum
imperatoribus, potc dcbellatos adversnrios et rc , \ ^ dactum sob se universoni tmperitim, qui prius
, imperarant, denuo collcgai asciscerc ausnni fuisse,
. imo, stqnod res est fateri velimu% jvotiorcin im , , perii parlem illis altribuere, ut se n m rum ad
* , tempus aJiqnod regnaluro, illis vero eliam ad
Kberos iiftperium tranamissuris. Causam fui**e,
; , qnod in eo omnis eorum cura evigilaret, cnins
;. ; ;, cogilatio verteremr, quomodo ab aliis intpprium
ad se iransferreni. Alia se via im essissc : ab initio
filinrum
} ; ; enim id operam dcdisse, constare;,
. , araici imperaloris deluncii tulorem el scrvatoroin
, - esse, ac uibil, etiam post obitum illias, aniboruni
, , amiciiia indignum perpelrarct. Quod vcro posioa
; ;. - iu iuxperiara venoril, non id sui arbiirnins ac
, >; vduutalis, nequo ambilionis, qnia honores imper a l o r i o s
8 i l i r e l
, \ C
(<1* eliam babilu rcteulo consr \ , ' qui licuerit), 6cd necessilatis fuisse, bello civili
\ , jaro flagrante videlicel: aliter quippe, capite &uo
, ' ( absentis jam devolo el consecraio salvum csse
non poioissc. Qoare nibil mirum, si et illi tam
), ; , inusiiatis fidem derogenl. !Uud in ipsis jure accu*
; , sandutn, si post rerum eventum adeo clarum
. \ a<lbuc euno tmperalrici et filiis ejns iniensum arlvi^
, trenlur. Elcnira si hxc sibi mens fuias(!t, vi et
; , / - armis occupato Byzanlio, cum ea el lilii in paiatio
, obsidarenlttr, auxilitnn nnsquam appareret, rerutii
\ , \ necessariaruni extrema urgeret inopia, domesiici
. , insidiarenlur, et omnia ferme in angnsto illig es& - eent, Unlumque nutua ad omnes fundilus delendoi
, sufflceret, opporluoiiaiea) e mambus dimissiirum
, D non foiase. Quod si lunc, qoando nullo imprdimen, \ to facere quidvis poieral, non ju< undissima, scd
, \ uiilieeiroa malnerit, injorianimqoe oblivionem
, \ juraverit, cum neceesilaa nalla moneret, Qlian
. adolescenii imperatori locaverit, omniaque pne, , aUleril, qnae nec a soroma boniutts excellenlia
quispiam spera*Issei, 728
t
nuno
' ,
, \ - eutpicentur, et aliquando in generum imperatorem
, \ , " iotprobutn repertum i r i , ct in euro nibil ameniitt
&/ * pra*term8eiiruin exislimenl? Haec igitar, inquil, ol
, * , - illis ad iniquilalem eorom redarguendaro, el ad
\ peiilioni vcslrae reepoudendtim dixerim. Nec enim
, ; acqua, addo, nee qu fieri queant cogitatis. Inpe , , ; raiorem cnini generum meum occidere nou pos , \ ' lum, neque post collocaum liliaui meam iiwpctia
9
c u r
s , n e
r a
e n e
65
JOANNIS CANTACUZENI
56
delurbare. Neque vero matrem ejns Augustam ob . , *
ea, quorum conscia est, accusare decet. Quin
ego amboe ea benevoleniia el veneraiione coli ,
volo, quam majestas imperaloria postulal. sce- . & \
leratis aulem illis el insidiarum compositoribus * , '
merilas perjnrii poenas expelam. Uac fuit impera- \
loris ad proeeres oralio, pro eo cjuod ipsuin in , . *
odium imperairicig, et gcneri imperaioris eruptu- , \ ^ rum gperaverant. Qui ui se operam perdere, et .
qnod proverbio fertur, iu coeluro jaculari agnove- ; ,
runt, illius mutaiione desperala, ad Itenem irope- * \
ratricem ge conlulerunt, rati eam ge expagnaturoA, \ .
persuasurosque ul aibi tanqtian bene m#uiiurig ,
aures daret. Caeieruin ubi illa eadetn, vei eliatn , ,
geveriora respondit, alque a Houianls Uerum , \
uiagnis calamiiatibiig obruendis facessere juasit, * ,
nonnulli quidem repreheusionibug islis pudefacti, , .
omnino quievemnt, alii, bomines in onani vila
turbulenli ac sediliosi, cnm pausam aliquanlam , \
fecissent, MaUhxum filiura imluxernnt, ui Didy- ; rooticbtiin, Adrianopolim, el in circuilu oppidala , , \
occuparet, ipsisque adjuvantibus propriuro prin- , ,
cipalum fundaret. Factiosis ad illum deficiendi in- ,
vitamentum et occasio erat, quod paier imperalor ,
pott mille labores atque periculi. et amorcm , '., , \
pnccipuum erga eos deinonslralum, bostibus devi- ,
ctis, Joannem grncrum, nec illum dunlaxat, scd ^' .
fainiiiares ejus omnes benevolenlia praeferret, nec ,
sineret bona, quibug essêntab illis muliati, reci- ,
pere : gcd retinere ea palerelur, despectis iis qui Q
anjiseranl, ul dolercnt amplius, et enixe laboraret , ul imperatori juniori imperium conservarei, qui et , ,
noDO, gpreiis juiamentis, cum coelu suo fugam me- \ , \
ditaretur. Quae si irent ex sentenlia, iiibil obstitu- * .
rum, quin ilernm bellum habeanl, pcrindeque ut ' ^, '
aniea cum ipso omnes de galule cotitendanl. De , gwwlxo
bis ut eollicile cogilaret, ncc in otio stulio inconsi- *
derale periculi tempus exspectaret, monebant : ,
729
sibimet tllisque prospic^rcl, ui gi im- . ,
peralor marilus sororis, vel inorluo patre, vel atio , ,
quodam modo totius imperii potens evaderet, ipse \ \
cuin amiris exlra discrimen esset. Ne enim Joan- . " , \
ncm imperatorem et affinem unquam sibi amicura
fore duceret, sed uliorem quacunquc raiione, enixu- , ' "
rutnque, ul eum vila mullel, duei secum de impe D \ , * rio, ut el ipsum imperaloris filiuni prodebiiagibi ;
]ia;reditate conlroversaturum opinabilur: eraniqnc , ,
aiiclores, ut oppida giipra noininaia sub se redige- ,
rtfl, ac de reliquo corpore imperii avellerel: non .
quideni penitus, veruni ila ul posl deiectionem , * ,
rursus palrem imperaiorem rogaret, liccrel jura- ,
meiilo lirmare, mililaUiroa ipsi , cum colloeatie \ ,
ibi praesidiig, quo eos vocaret: omne jus reliquum ,
earum urbiutn, patre vivo ac nioriuo, penes se
regideret: sic namque et se, et amicog sccure vi- , ; '
Oiurog, et imperalorem gororia virutu, eiiam vokn- ,
leiu, nibil damnogum iuferre posse. Ilac coborla- , ,
lione sensim juvenem ad defeciionem iropellebant
uialaque geiuiua pejoris dcinde gcnninia jaciebani. ;
s e d
W
HISTORIARUM LfBER IV.
,68
, ' \ , \
* , \ , ,
. , ,
.
CAPUT VIII.
Matthaxtoppida ad suam auctoritatem adducit. Imperator suasoribu* magnopen iratcitur. P$r matrem
filiut ad lanitatem rcducitur. Ejut femin* lau$. Morz Andronici filii. Descriptio eleganlitsima pestilentuv
getitftit* et qHQm utitii ad morum emendalionem fuerit. Dotor maiernus de morte fitii, et pueri
comdendaiio. Jmperator cum gemro urbe$ Thracite duabtn d* caum *til. Junioris impcratork com
nundatio.
Motas eorttm oonstlio Mius imperatoris, propler

xa\ , incuseuin timorem ac pcrieula, rem incipil tn illi
* 5 , \ voluerant, et oppkla a flde palris nd suam abdoch,
. , dettberatum babeue doinde orare patrem, nt in ea
imperium libi, quoad vrxerit, reiioere Hceret,
, principalas aniem in potestaie ipsiue et.affints
. \ iropeioloris essel. Caiitactizeitus iniellecio negolio,
, ; adversum suaeores loiige iratissimus, jam eos
, . vindictam parturiebal. Postea ttmen iram mansue , ludine tewperans, quod sciret lenitate facilios
$ , conciliatum iri Alium, Irenen conjugera, ejus ma irera misit, a qua cuni patre in graliam reduce \, \ - relur, atque ab inceplo nefario revocaretor. Illa
. , , $ aspeclu solo oninia oflendicula' suspicionesque
\ . facillime sualulil. Erat enim femina non eolurn
prudens, el usu magnarum rerum.qtias ad arbitrium
;, jj \ commuiaret periia, 730
ei filiuin Maiibeum
anle alios liberoa amabat ipsa, ei redamabatur ab
, \ * eo mirabiliter. Qoare nec longa oraiione indiguit,
' , \ * sed verbo tantum mandavit, illeqoe niandanli
. ntorem perfecie gessit. Deinde discordiarum auclo. , , ribus objurgalis, cum minis gravissimis, si rursum
, in lali scelere, quam essent callldi oslendereui
* , \ (erant enim ei consanguinilate juncli), et fllio ad
\ * pristioam plenamque obtdienliam pairis reducto,
*3 , . Byzantium rcversa est, ubi minimum naiu Andro, ' nicum pestilentia exstinctum reperit, quae lunc
, ; grassabatur (86), quaeque a Scylhis Ilyperborcis
, incipieus, ferme omnes oras niarilimas pervasit,
, xat magnanique indigenarum pariem absumpsil.
Tbraciam,
Maccdoniam,
. . enira Poiilom taiitumrcodo,
"
^ 5.
^, , ged ctiam Helladeai, Italiam, iusulas omnes, iEgy, , , ptum, Libyam, Judaea<u,. Syriam, et orbem ferc
, , \ , \ - universnm iu circuiiu permensa ac pervagata ef u
.- - Sic aulem eral incurabile malum, ut neque ulla
, , diaeta, ueque robur corporis posset reeisiere, curo
^ . omnia, aeqne valida ul imbecilla corpora proeter; , \ * nerel, quique maxiroa ioapensa curabanlur, non
seeus ac pauperrunl moriebantur. El vacabal qui. " dera a morbis eteris annua illa. Quod si quis
;. eliam anle aliqcantum aegroUret, omnia iilud
., , morbi genus e exonerabaat. Mussabal ars medico , - wm tota. Nec siiniliUir otaoes occupabat, sed atk
. ' , qnidera cwaiouo, nec paultm durames, ipso die,
, , quidam ipsa hora ponebanl animas. QttOtquai
Jacobi Pontani nolce.

(8C) IHustris admodum descriplio peslilemiae, luni est otii, uuiusvis poelac carmen cum*hac b!qualis apud Lticretium, lib*. vi.ex Tbucydidis Jib. u, slorica narralione comeral, non parvam reruin
expressa, el apud Maronem Ceorgicon su. Gui lan- simililudiaem deprebendel: uos alio festinaious.
60
JOANNIS CANTACUZENI
jtitcm biduuin, triduumve resUlissent, priinum \ * \ \ \
quitfem febrim habebanl aculisaimam, el morbo , caput invadente, elingues el ad omnia qu flerenl \ ,
siupidi reddebaniur, ac velui somno profundo ab- \
sorbebantur. Sin forle ad ?e redirent, loqoi nile- , * banlur illi quidem, sed haerescenle lingua, mulla , inarticutata, nervis in ocoipiiio emortub, prome- , , \
banr, el exspirabanl celerrime. Aliis oon in captit, ,
veruiu in pulmone* malum incideoe, aaox prae- , . *.;
eordia ii)Qamaiabat,et dolores aculos circum pecttis , *
aflferebat, el epuia eanguine cooucla ejiciebant, , ,
aique e visceribus spiritue letnim foraa odorem \ *
voUebal. Faucis et lingiia calore exaruerani, ,
aigra ei auffusa eanguine; nec pUa proftdebaal t i , ^,
\ raiftluiti), qtum si r paraui

oii nuUo
- -
~ bibereni.
- ~ ~ . ~Sotano
~
r v _
^ - -
"
poicrant, el undequaque angebanlur. In brachlis * .

supra el itifra, paum Uera in maatlli*, et iv *
quibnedain 731 iu aliis corporis partibos abscet- , \ ,
sus, sivc ulcera, bis majora, illis toinora exsisubanl, . > , \
et nigr* papulne enascebantur. Quibosdam velnt , \
atra stigmata per lotum corpus eritmpebanl, aliis , ; ,
rariora inagisque conapicua, aliis densiora et ob- , \ .
fcuriora; cl emnes periude ex UU omnibus mo- '
riebaiiiur. Noiinullie eniui cuncta basc, aliis plura, * \ aiil paiiciora contingebanl. Compluribus nnicum , * \ *
lantumtnodo ex istis omnibus rooniferum eral. .
Uuicunquc vero de muliis pauci evaserant. non , >,
amplius eo niato corripiebantur sic, nt eiiam inlori- \
rent: quamobrem rursus correpti, bene conGde- .
banl. Fiebant porro magni abscessus femoribus, C , *
aul in bracbiis : quibtis sectis, mulla el foeiida ,
sanies elflut bat, et morbus (urbanle materia sic \ .
emissa levebatur. Coiuplures his omnibus obsessi, , ,
praeter opinionem convalescebant. Ncc ulluni un- ^ ^^ \ , \
defiiinque ceriiim anxilium inveniebatur. Quod ,
tnim tinl salulare, akeri idem paiienti venenum ;^.
eral: alierque ab altcrius curalione morbum in- , . diiis:ebatur, et cumulabantur funera, quibus ^. *0 , '
multse domus vacuabaniur, cuui et incoke, et \ *
brutaB animanles una cam domiuis vitam redderent. * ,
Sed nibil erat desperalione, roiserabilius. Cum ?, \
enim quis tam grum se senlicbat, spes nolla , \
incoluinilaiis relitiquebalur, ac despcrabundi se- . .
,
mctipsos abjiciebant,roorbumqtie mcdiocrlier
isla dejectione trisliliaque augeutes, repente ani- ^ ,
mas efflabant. Species igilur isia luis satis exprimi , , \
verbis non poteal. Uitde inaxime inlellectum est, , noo bumanae naturae qoiddam agoatum et conve- .
nieos, sed diviniius immiseani caaiigaUonem fuiste : '
multlquo inde ad sanitaiem mentis conversi, me- , \
lions evaseront, non illi modo, qut ea pcste fnorte , *
ctubuenmt, sed qootaiiot ea liberali vitani retl- nuecoDU Tuiieeiilmf4iiis omnibesdeierus, virtati * \
siodebant, el multi faeoluiee I V H in pauperee ;, ,
dietribaebanl, etuin priusqttaiti a morbo illo Snva- \ .
dertniur. Quo si se affecio d^prebeoderenl, nemo , \
tam lapideus erat, aninioque plane immedicabili * ,
alque insanabili, ut non poenileuliam de peccatis ' ~ *
tuis prae se fcrcns, Deo apud tribunal illud $ui \ , \
1
HISTORiARUtt LIBBR I V .
62
; >, ivVt- salvandi aliquam occasioncm darel. Hac pestilentia
, Byzantii quain plurimi, et ftlius iinperatorts An - drontcas lcuriio dtc interiil. Imperalrix matcr ubi
, \ de obilu fllH comperil, 732 vebemenlissimo do . , lore animum perctiwa, qtiandiu supcravit, infixam
, in medultis ejus niemoriam circumlulH. Erat
, \, quippe non sotam forma lit>erali, sed ad omnia
;. \ \ - item, qua? nosset adolescenli.e ornamenta. natura
, habilti in primts et idonene , tittilandornmque
, panntum epein non modicam *nslii}ebat. Potibaec
. , imperator cum genoro iinpeniore urbes Thracia
\ , , einguiae obirit, parlioi ul emn haclenus ignoium
/ , \ eiunibiif ostendetet, el Ipso opere palam declararet,
. juniorem imperalorem paiernum excepisse impc , rium, parlim ut eumdem ad laborem miRtarem
, \ assuefacerel : quera cmn mfflli apiom, et
praesemibus indiciis magna fulurum pollicentem
, \ aniiiudverierel, gaadio cxsaltabat incivdlbili.
, Etenim eitra molestiam bilarilerque labores et
, mtilalionem T i r t o s lolerabat, et omnia quasi cx
- diuturna consaeludiiie faciebai.
, \
. ' - \ ,
; .
CAPUT IX.
Lrgatio itnperatoris ad Clemenlem Papam; legationis capUa duo, amolitto opinionis falsce, et promistio
auiilii contra Barbaros, Chrhtianorum hoitts. Papa gnarus omnium bello Iransactorum* eum miris
luudibus cclebral. Duo epi$copi cum ejus leuaiu papa rcmissi. Agunlur ei gratice de cura adolescentis
imperaloris et matris, et de auimo in Barlaros. Colwrlatio additur de Ecclesiurum concordia curanda.
herum ardorem contra Barbaro, et studium pacis Ecclestarum ostentat. Imperator conditionem p r o dohU de coucilio, Laudatur papa. Promiuitur conveilus; sed bellum inter principes liuliw negotium
totum diisipal.
; ; , C Rcversus Constanlinopolim imperator, ad Cle; ' - menictti epi-copum urbis Kotua? Georgium Spano &"., \ - ptilum prolovesliarium, el Sigerum praitoreiu po , \ puli, et de Latinis Fraiiciscum quemdam uomine,
- vetcrem minislrum sumn, pap;e uolum ac farailia , ' \ rera legalos dclgit 7). Lcgalioais capiia erant,
. , ul deleret ex aniino ejus. qjam de eo opinioneiu
&; ; iHe conceporat. Non eniui ignorabat auditum a
: . ", Romano ponlifice, quoniodo belii lempore Barba , ^ roruni ususe>sel auxilio, qui Komanos occidisseftt,
, \ cl caplivos rapuissenl quot.die. Idcirco niiniopero
' . desiderabat papam causas eorum qua3 gesU eraiit,
%\ edocere, neinpe bello preiuenle necessario id fe , \ ; - cisse. uou quod coininutiioneiu Barbarorum am \ , '
plecterelur. Deinde rogabat, quuui ipse papa, el
^. " \
.
cuin eo Italiae et Occideulis principes conlra Bar * , \ baros crucis hositii expediiiunem tueditaii esscol,
, se nunc imperaiore susciperenl. ^33 Piurimum
' * enim &e illoruin peste el intertiecioife l eiari, &eque
\ , adjntoreui fore niaxiuium, non solum iraiibiluiu
\ , expedituiu exercilui iu Asiaui concedendo, scd
tfl , cuiu suis quoque copiis proilciscondo, el uoa <er\ ;, \ - tamen cupide obeundo. Aliia enim pricrogaiivii
Jacobi Pontani noiee.
Platlna iutemenie VI nulium plane vcrboin habet,
quod qiiis IIOU iiijuria mirelur.
m(K7) De lam nobili legalione imperaloris ad oontificem Romanum, et bujus ad imperalorem Cariiacuzenam: de rabas lanti momenli inier eos acus,
63
JOANNIS CANTACUZENI
64
aiHecessoribus suis imperatoribus libentisaime ce- .
dere, alacritate auiein ad re honestas, et desiderio e :
videmli Barbaros eadeni pali, quae Cbristianis , \
tamdiu nefarie iiiluliesent, nulli cedere. Legalic ita
se babebat, et ibant ex sentenlia imperaloris orania. ^
Cum enim legali exposuissent papae, quorum gratia ,
veaerant, ille exorsus, omnia bello gcsta lam exacte, , \ . quam si coram alfuieset, recenscbat. Mirantibns
legatis, ac percunctaulibus, unde bac illi tam ccrta , ,
notilia, a Zamp&a Sabaudienei femina, quae in ,
oomilatu imperatrici* inde ab exordio belli usque , ad exlrenium versata esset, se accepisse dixit : ,
quae caplo Byzantio in palriam remigrans, pcnitas oiunia sibi uli cooltgissent, diligenier cnarrassel : *
laudabalqtte et in coelum loJlebat iinperatorem, qui , " .
adeo injuste arntie oppugnalus, el calumntis ita ( , ,
vexalus, et bello lam mulia indtgna perpessue, , ,
post deviclos beeies nibil paruir) ttigenuuui, aut . , \ pusilti animi prae se tulissel : neque malus sibi , , \
inalia ac praseriira aniea tot a se beneficiis aflfeclis 6\ , \
fuisset, sedcuin Augusta et filiis ejtis cum ut seroet, ,
tom ut sludio illo imperaioris araici erga se dignum , ^, '
eral, egisse visus essci : el in alios omnes simililcr
eese railera ac placidum, non solum commissorum , *
poenas a neniine reposcendo, sed conlra studiose ,
benefaciend pra?stilisset. Illud vero in prima ,
latidc ducebai, quod imperaiori adolescenii filiam \ , \
copulasset, paternuiuque iniperium ei restUuisset. \ , )
Tra^tatis aulem legatis honorificcntjssime, in pi iinis , \ ecdibus, inclediictionbus, de<cssionibus de via, C
5 .
et alits quibns decuit, eos landetn dimisit, cutn duo- viq>, \ bus cp scopis, quorum unus (88) eral ordinis Mino- .
r.im, GuiiUlmus nomine, alter ex Pnrdicatorum fa- \ ,
milia, Hngo de Spert vocabalur, uierque virtuti de- \ , \ ,
dilissiimis, ct in profanis littcrts apprime ver>atus. , , \
Quareetin corgressu eiant festivis-imi et pc terat , rotiltum eorum ad persuadendumsermo.Quos impe- , ,
rafor pcrbenevole et magno cura honore excepil,
quoltdieqiie cuin illis jucunde colloeulus esi; ipsique opcrae prelium maxiroum dtixerunl onuiia, quae is , \ in dies singulos proposuissel, 734
super pro- . \ ; *
;, \ \ .
posiiis disseruisset, lolo illo lempore, quo apud
eum mansissent, Hlieris consigiure, e e memoria \
elabereniur. Quae in Ilaliam sccum porlanies, , * \ /,
ibique el papas, et vlris sapientibus cxbibenies, ^ ? ,
quantus vir esset, ostendebani, et ore ipsi nibilo- * ,
minue ejos iaudes praedicabanl. Verum ba?c poste- . ,
rius facta sunt. Tam vero sub adventura gnum le- . * êUoneui e\nlicant, cujus ha>c erat summa. Primum , \
<um bonis omnibus graiias agunt, quoJ jnnior , \ imperator ejusque niater illi curaa sinl : cum, quae .
nemo unquam exspectassel, po^t tam ssvum bel- . lum, el iniinicilias implacabiles, et criminatorum \ .
in illum scelus, non ad prxtenla respexerit, sed \ \ \
featis esse exislimarit, si tanium belli causarum , '
purus viderelur, et quasi nibil novi inlervenisset, , \
6
e l
Jacobi Pontani notiB.

(88) Gregoras quoque de bis duobus episcopis, et rem toiam jmpeifcctissime negligjentissimeqiiQ,
qui sub Andronico missi aiut, confundit tempora, ut solct, expoâii lib. x.
65
HISTORIARUM LIBER IV
G&
, \ prietinis mortbus vlserit; staiknque a morte iotperttoris Andromci benignaro yoluntatem ac sollici , piva , * ludinem erga ejns filios susceperil. Prxlerea quod
. de bello Barbaris inferendo animum suum signiii carit. El aliisquidein anle ipsuiu Romants episcopia
fuisse id oplatissimum, sibi tamen longe magis,
, \
\ , crebruque ac mullum super eo cum Italiae dynasiii
. egisse, onmesque bortalum communiler ad opus,
, \ unde Cbrisliauoriim libertas a Barbaris asseratur;
et quod ad* se ailineal, ad pccuniam et copias
quantas maximas possit, omninoque ad sumpius

, \ \ uon modicos pro sua parle conferendo* paraimn
, esse. Nuuc eliam a nplius ejua legaiorumque \erbi
>. exarsisse : cl graiias agere, cum se ad Barbaros
- pro Chrisli ftdclibus expedilione lacessendos adeo
, \ - propensum demonslrel. Quod si praier alia bona,
* \ , \ - quae Komanis COTNiliare enilalur, eliam EccKsias
, concordia devineire conemr, uj divulsa Cbristi
, \ membra per euiu conglulineniur, non homiuibus
, va duntaxat universis, sed coelesiibus etiam poiestaiinus,
; ipsique Deo id magnae volupiali fuiuruin. H a c l e n i H
- p a p a per legatos episcopos. lmperator illi graibs
. , agere di* benevolentia, et quodultro conlra Bar , \ baros Cbristianoruin i u i m i c o s exarsissct, seque
. , * - dupliciter boc bello laelum esse : ttim quia p r o
, ^ coinmuui Chrislianoru n ulililaie gercnduin sil :
, , - tuui quia el ipse l a m pulcbritm boc ccrlamcu
. ceilaniiuui socius et comniiliio fulurus sit. Sic
- enim
siatuisse, et classe, el suniplibus, ei a r . \ ', C ntis, et equis et qutbuscumque possii rebus
; \ , itlo invadere
pulareqiie se iore bealissi 0- mum, si in tali causa oppeiere morlem c o m . n K a L
, 735 Quaiilo a u t e m dtelractorum Cbrisli meinbro * rum conjunciio, alque conceiuus, el pax Ecdesta; ruin sibi desiderio ac studio sii, verbU se effari
' \ baud posse. Enimvero ad boc tanlopere ferri sesc,
. ei incilari, ut si p r o concordia interiici oportc ;, ; \ \ rel (89), non eolum inleriicienti j u g u l u m , scd et
\ , * gladium alacriler ipae porrigere vellel: aut si pu , . taretnr ipse exustus per cineres corporis sui Ec . clesiis consensum conspirationeniqae iribulurus,
\ ipsum ee anle alios ligna in pyram, qua in cine , - r e r a r e d i g e r e t i K , imposiiurun. Aitamen U l e , t a m , ^ que magnum, et admirabile, et unum instar om
ac- teuiere, et* i'-n . - nium opus nou ila indiligenler,
\ , ' - consullo fieri, sed anlegressa indagalfoue nutlta,
, omnique sedulitate ad vcre bonum cognoscendum
, \ - adbibita, sic domum ea eligere oportere, quae fi * dom germanam et tulam complecli videaniur.
- Ineptum quippe ac turpe videri, de qnibusdam
; , fluxir el caducis consilia agiiantes, qux el adeptis
, * baud ingens emolumeutuin, el fruslratis lev
, damnum partuni, in illis nullam diligeniix partem
, omittere, ne, quod bonum apparet ainiuatur :
\ cum de coeleslibus, et de feriuie dogmatuto Gdei
9
J ! , !
Jacobi PonUoi n o l .
( 8 9 ) Pareni Conataolint prft ee tulit, cujus boc membris proprils parcere debcre, publica? tranaicturu Annmt. lonio prodituro esi a Zonora, quillitalis couscrvanda causa.
iMperaiorra nemini omntum, ac ne suis quidein
JOANXIS CANrACUZENI
G8
67
qitxesiio est, parva Ungi soUicUudine, et fidere tlbi , \
; ,
aoli, perinde ac i per te ad lam suWimem cogni
tionem s idoneus. Hoc eniro, hoc esee, onde a \ \
primordio in Ecclesia diseeneio manaveril. Siieoim, \
qui primi doctrinam (m), quae nunc apud Roma- , A
Jacobi Gretseri not.

(m) lnanes sunt i*ta% ne dicam vaiue, Cantacu^ lari Grmcoi ad EccUva convenhnem et obedienzeni excnsationos cl lergiversaliones , quarum si- tiam, quousque concta est synodut apud Lugdunum ,
mtles adducil Nilns in suolihro de causis dissidii quam Grasci octavam vocant; cujvs auctor exstitit
inler Lalinos et Gwcos. Quid enim a Latinis, Gregorius papa decimus, et uitio estsubsecuta. Sed
prsscnim a pontificibus Romanis , praeeliluin non Uerum defecerunt, et iterum tegaios Ecclesia reccesi, tit (lrxc.\ a pcrnicioso scbismate revocarenlur perunl. Cogiiur tynodiu Conslantinopolitana ctitn
el ad ovile Cbristi redireni? Jure pne<ticei Eccle- papos icgotis, Joannis Becci temporibus Conttanlinosia Laiina stium erj;a Gnrcos stiidimn illis verbts, poliiani patriarchfp* et unionem amplexi *unt ad
quibus E(Tlcsiasponi;usCbnst!is8edulitaleni suam, breve lempus, obedientiam Oitcndentes et pacem. sed
et desidtrium juvandi lsraidiiicurn popnlum decla- poslea rursus ad suum et proprium vomitum reverSed nec rurstu defaliaati sunt Ecclesia caravit. Quo:ie$ volni cotigregarefilion/MO.<, qnemad-terunt.
g
modum gnllina congregat pullos suot sub alas ? et tholiae pr&sides eos ad cbedientiam et pacem exc\voiuhti Qnu\ stibdiiur ? Eece relinquetur vobis do- tare. At illi, cum semel obsurduissent, non pnruemn$ vcsira deferta. Gnrciae in soliiudinem redaclje runt. Protracta est igilur resusque ad nos, aspcximusque nostris oculh quod muiti ante nos patriarclue
i r s i r m babemus experienliara. Testes sollicitudi*
nis qua L tina Erclesia Graeam ad avia errorum el reges videre exoplarunt, nec viderunt. Nos vero
drflectcnlem in viam reducerc siudutt, laudare vidimus beatissimum Eugenium IV Homance Ecclesia
possumus, piader alioa innumera*bilcs, duos anin- pontiHcem summum quanlo studio in hoc sanctum
nfoa pontiOces Niculaum boc nomine priinum, et opus incubuerit, trtremibm miuis et sumplibus, ui
Leonem I X , quoruni scripta ad Graecos planutn hoc magnum vulnus tanarelur, celcbrataque est $leslatumque faciunl, quantopere Gracbe sahilem nodus ingem et admirabili Ferraria el Floretitice
quaisiorint el proctirarinl. Sed Canlacuzenus desi- insignibus llalios urbibus, magna doctorum et /drral synodum. Eadctn suni Nili et alioram vota. picntum virorum frequentia, et iheoloyia*. icientia ac
Al vix ignorare pnteral Ganiacuzenus, quolies virtute illuslrium. Tandem decretnm sancitum e&t
propter coniroversias Gra^cos inter el Latinos ex- emni sapieulia et veritate conspieuum, quod ubique
cilalas synodi coaclae sint. Annon apud Barum e*t promulgatum, et ab omnibus geniibus receplum.
celebraium esl concilium a Graecis simul et Lalinis Graci vero et ex iis qui pejoris sunt condiiionis
tempore Urbani secundi, circaannum Douvint 1090 vulgare$ quidam homhies et indocti huic contradicuul,
in quo sanctus Anselmus evidentissimis rationibus ac si quis rationis particeps decreto contradicit. id
Gracos convicil? Cujus concilii meminil ipse Au- mn doctrma propeisciiur, $ed ab animi pravilats,
sclums libro De proceisione sancti Spirilus, et fu- GfaUa el stuilh prfttumpiione et gloria inani, qnam
sius rcm narrai auclor Vitae Ansekui, lib. n, qui ex vulgi imperiiia aucupantnr. l u pro Laliots Gmf idem synodo iulerfuit. Au non jam celebratuiti nadius pairiarcba Gnccus.
fiierai coHciiium Laierauene sub I m i O i enlio teriio,
Cttferum non modo res loliea digcusta, dismamio Domiiii !2l5 in quo delinitum, Spiritura ptala et dijudicala, sed eliam summa obsiinaiio ,
saiietum a Patre Filioque procedere, cousenlien- pertinacia. Icvitas, et atroâniia Grecoruiu, ci
lihus, approltautibus el subscriienlibug ipsismel ipse etiam scbismaiicorum genius, Laiinos a conGnecia? Quid tlicam de concilio Lugdunenui sub cilio rursus cogendo absterrere nierilo poteral.
iiregorio deciiao, cui siinililcr Graeci inierfuerunt, Cum mulutudo Ua ctnfirmat* et in fide defkza sit,
i oninibuB consenuenlibus cantatum st Symlio- itiquit schismalicus Gregoras. qui boc ipso leiuXum C4JHI addiliotie : Filioque: ler Grasce , ler La- pore vivebat, ut ferri naturam (aciliut mutet, quam
tine. Taceo concilium floreuliimm, quia Canuca- 99 paululum patriii dogmatibus abduca* : quid
zeiiue diu jinie iUud vivere de*iiU Taceo tot IUIU- opui est dwputt&mibus (et Coaciliis) nUHi profut*uôruio poalilicum snperbia quaesiionibus respoiisa; m ? Ot enim ei ipte Apotioli vtrbu opporiune mtar,
ut pruiude niinine audiendus sil, qui posl iot ju- persuasum habeo, neque morlem, mque vitam, ncdicia aluid i u d i c i u H i quaeril. Prseclare GaprfcOlus que angeUn, neque principaiut, neque polettates,
4-pUcopus tjarihagiiieuaia, in epistola ad Palren neque pra*enti* ueque fniura, neque altUmdmem,
magiii conciJii Epbesini : 5i qui* in ea qu(v jam neque profuiiditaUm, neque uliam aiiam Cfaiuiam
clim dijudicata sunt, denuo inqutrere tentaverit, ispoue iopulum palriu instAulis et duretis abdu$ane aliud nihil faeere cen$ebitur quam de fide, |>cere. ttxc Gregwas ad iinem lib. Uist. Bytanqux kactenus valuil, aperle dubitar*. Vnde ad potteritati* exemplum, tutn ut ea quoque, quv jam
Leviiaicm Graecam arffutt tam crebra ad V O D U olim pro Catliolicafidedefinita et consiitula $unt tum reversio. Quoiies ab erroribus exlracli, ia
perpeluamfirmUatetnobtinere naleant, oportet eaerrores reciderunlf Vix domtiin veneraiU ex con
omuia inconcu**a immolaque conurvart, quce sxcilio Fiorenliiio , et mox ttdem Latinie dalam
perwriou* ttmporibut tajiclii Palribu* consttiuta violarunl : Gruci domum revem, inqutt Laonicus
*ifji/;quia, ui Martianus imperalor iccte ail, inju- lib. vi, non ampliui /lii, qua convenerant in Ualia
riom facit judicio reverendisnmce sgnodi, quh tturt votuerunt: ted apprehendente* senleniiam diemel judicata et recUtiupositaretolver* ei pubUeewer$am, noluerunt ampliu$ in religiom$ ntgoti*
disputare conlenderit.
adhctrere Romanii. Hinc motus pomifex Romunv*
I)e indesiuenli siudio Lalinas Eccleeiae revocandi tfiro$ quo*dam doctos Byzaniium ad Grceco$ tnuit. * l
Gnecos ab errore ba;c Gennadins, libro pro Gun- cum hii in colbquiutn venircnt, qmi quidem $ynodum
cihu frlorentiiio, cap. 5, sea. itt : Po$i inobidie*- et cimcordkm, in haliu fmctum, non admittebani.
iiom el schisina fticolaui primu* ipumet Conitantu Nam Marcus Epkesi episcopm, et Sclwlarius Grctconopolim profeclus e$t, Plwtii tempore, trl loiltret rum dociissinuH, ne qutdem ab inilw Laimorum
dogmati coruemum pretter* wlmerunt. Ubi td co/schiana , qnem cum non recepi$$4nt, excommunicationi ab eo tubjeai $*nt. Post huncsumtni poniificesloquiumel di$pulationumvemtum , Romani nihil
per iemuorum Vices non dettiteruut tcribere et Zior-eficere poUurunl, verum r* inftcta domum re*<r$i
%
69
, \ , iccp\ nam Ecclesiam iget, intiilernnt, nou sibi Untum

, arrogassenl, neque alios villpendiseenl, sed in iue~
Jacobi Gre sori notffi.
gnnt. tt?rc dft Grsprnrom levitale el versatili in- clesiasi. (it. el privlleg. mendaoinm hoc evidfni^r
genio I a^nicus, Gnecus Spse. Quod scribii de coargnit, nbi primrp de erunlur Romano pontiHri;
Goorgio Scholario, qui post<*a palriarcba Constan- sociinda Constaniinopolfano ? Sncrorum conciliolinopolitanus fartii* Gonnadii nomen asstnnpsit, id rnm dogmata , siatti snnctax Scrtplura* aa ipimus,
falsum
si velii Laoiiicas Scholarium dcrretis inqiiit iinperator, ideoqne tancimu$ tecundum enrum
iTnodt F ore ntinse ntinquam aesensum esse inslar definitiones sauctitsimttm senioris Romae papam p~i*
Marci tllius Ephrsini; non enim satis babtiit as- mum esse omnium *acerdctum; beatissimvm avlem
sensnm prapbuisse. sed ct insuper doclissimam et Constantinopolcoi novce secundum tntbere /oTalidis?imam apologiam pro decretis concilii illius enm pott tanctam npostolicam settioris Remic *ed?m.
adversns Graccos edidit, qurc l.atine exsial. Nec Et in Novella, tii EccletiaMomana centum annorum
prnbabtb* ef, qnod anctor Tnrco-Grxcto sine au- gnudeat prxscriptione. sic lonuUiir idem impcrainr.
riorc prodidit, Srbolariiim postea improbassc de- Ut legum oriqinem anterior Roma sortUn est, ita et
creia synodi. Unde e n i m boc c o n s l a t i l l i scctario ? sumtni pontificalui apicem apud eam fsst, nemo es(
Nain Laotticus, qucm ciiat, non dirit euni dissen- qni dnbitet.
sisse. poslqiiam assensus fuerat, sed ab initio non \ Falsissimum porro os, quod Anna a* dil de syassensuin essc, quod qua ratione verum sit. paulo nodo Galcbedonensi: ntiltuin cnim verbnm h loa
amca expltcatum est. lino Gennadius apnlogiam illa synodo, quo prinripalus ecclesiast'cns el riira
pro concilio non conseripsii iu ipo c o n c i l i o , sed omnium Erclesiarumepiscopo Gonstaniiiiopoliiana
posiea/cuin Gneci a recto iramitoresilircnl.
deferatur. Gonatus qutcletn cst Anatolitts GousiatiFastus-, arrogantia, el ambilio G r a O o r i i m * vel linopolitanus anlisics ranoncm qiiemdam in c n
inde potisshnum elitcet, quod nibil non ifhlaruut, cllio Galchedonetisi condcre in gratiam. commodnm
ul patriarcbae GorHlanltnopolitano pnma vindi- et praemineiitiam su.i srdis : voruin in pn rartono
careul, lameui legibus divinis buinanisqitc invins. non iribuii Anatolius nim suis asserlis primas
Qtiare cum inficiari non possenl Homanum pomi- episcopo Gonslanlinopolitano . sed Rouiano : s<
/icem in ecclesiasiica bierarchia supremtiin esse, cundas deferi Gonslaniinopolitnno, ncc dcfrrt iMi
duplici commento boc supremre dignitalis fastigium cnram oninium Ecclcbiarmn lolius nmndi, i t
ad se lranferre coriati sunt; primo enim dixerunt, Anna coniuiini*<ciiur sed Ponli, Asioft, Thracia^.
ponlifiti non competere priina% divino insiiiutoet Deinde eanon ille plancsubrepli ius esl, niillins nioeoncessu, scd iuiperaiorum nutu , douo et privi- menli ct roboris; qutppe apo?,i(dicnR s dis l^gatis^
legio , ac proinde in imperatoris mauu essc, pri- absentibus non sine asiti comHuis iu pr,Tjiiclici<M>i
mas Romano pontiiici adimere, iisque Gouslattti- prnpcipue Alexainlrin* Ecclesi:e. Quocirca allcro a
nopolilanum prsesuiem insigiiirc, imo ef reipea condilo canone die, staiim rcciamarutil nposlolicu?
inigtiiiNse tunc, cum Roma Conslanlinopolini iin- sotlis Icgati. neqne uPo modo, quitd pcr stimmaii
periuiii iraneiulil. Ita scnlil elscribil AnitaComnena . fraudiiieniiaui ei itiju acium fuerat, suliragiis
llia Alexii Cotiuteiti imperatoru Jib. lAlexindi*: cmn ' ct assensu suo comprobaritnt : de quo consulat
eninincscio quae de ponliftce Roinano recensuiss I , qui plura cupil, illuslrisshbum cardinale>n Uaroei ha*c. tnqtiit, perpclrat itle, qui univcrso orbi pr<e- nium, loin. VI Annalium , anno Clirisli 451. iNcc
Stdel: "QincpoOv xal ol xaV . r e f e r f , quod Anatolius in ^tsiii illo canono
" ', ; . - ee relert ad Ganoncmconcilii Gonslanlitiopoliiaur
. cenlum quinquagitila epi&coporum sub Tb*H>d/>si<
^ ICOAIV, xal ', Magno; uani neque islc eauon largiiur Unluin
\ /. ; , > episcopo Gonslantinopoltlano , qnaiiitiiu fabulatiir
, \ Anna, seeundM etifcn concedil, non primas Deinde
6 quia et iste canon ex eodem ambiiionis foiue ma^, \ navk ; et vd in illo o i H i c U i oft*>nest condiiuf> vei
si in illo eondiluaest, a paucis, no aitie fraudc r i
faJlacia condiies eet, neqne unquam a tola ayAdo
* Quemaumo- aot ponufice Oamaao prabaUis, ul copb>se osiendit
dum Leuim dkunt et oftwantur. E*t enim et hoc ar- Baroniua toro. IV Annal., anno Gbriati 581. El
togmmtiw UUrum argumenium, Jnd namqiu in hanlanen Gned, et iii bis pracipue Nilus, arcem aiu
urbcm irantiaHs imptrw, unalu ioloque tm- cauaat I D bis ligiueniis el iiiipotftoria collocatit. Nce
pcrmtorio orutme, ii*mtalu$ Uidem e$t episeapalium
ideo Roroanus pooiifex primatam a cencitiis aut
itdium ordo, el luperiores imperatores prtmas iribut- ab impotaloribue babet, qia conciba ct iniperaionmt uat Lonsianiinopoliiana, f maxtme sgnodui > res, noroinatim iuîiumiua, lestantur ei deliniuni
Cakhedontum, qum L9u$tentin*potituno autuuti ad in ttiit decreiit el Legibui RoinanuiD ponliliceu
M M M M M ci prmam tpeculam evecto, otunes tolkn esae odfbium priuiom quia hia aanctionibus uon
orats d.actte* $ubjectt. Hxc Anna, vel schismaiicus, tribuuoi ilii prtouim el lupfemam pot6taienn sed
cni Caeaanssa n o m e i i syum auppoauit: qiue declaraal ei deiiuiiMl, quid iUi jure divino coiyvcrba a iducii lityricus in caiaJogo I C ^ I I I I I M feriu- pelat; idque quod jure divino ilii oom|etil comI, ci auctor Turco-Gnecis, qoi Aun codictnn pelere eibtu voluni jiire suo, boc etl, eicksia>licc>
t\ bibUoiUcea Auguslana naclua videtur; quof>' lo- el civili, laiiquain juris divini iniarprete; ul eo .
du>
libas aiendaciis ei injperiliis in caibedraiu Peiri, tuiiiue nucVoriias et poteslaa dlius primaria
Ccirralique viearium iueurgere, nil miruin : vab- bium ab improbis tevocari possit. Non enim Pu- )
diofa eiiiiu ariua nott babet falailaa, quam ueuua- tifex Roroanua accepit priiiiataii a conciliis aul
cia el iasciliain. Quid i M i p e r i l i u s , quam exUliiuare uiiperatoribus sed ab iilo, qui Petro ti 8ucce**i>primaiytn ecckaiaaiicae hiorarcbia peiulare ab iiu- ribuf aaucti Petri iu Pelro d i x i l : Tu e$ i'etru$ **
super hanc petram elc; et, Patce oves nuat. Quod
p e r e U H r w arburio, e t a Loci urbitva aoApliUidine el
uiajex4aie ? Quid meudaciua quam imperaioref imlli ex Cuiislanlinopolilanie pairiarchis dictum*
CoaaUHlinuiu Mkgnwn, aboequo, qui sceplra p o i i l i kkcc ai Nilus adveriisset, minns forUssie iiiepliarum
Mmi usque ad exorliuu scbibma, GonaiajiltiMipoli- in libello suo de primaiu ponliticis eflTudiasci.
Uium Erxictiaiu auperiorem ieciaae Rouiaiia, vel
Alii Gneci alia via et raiionc primaiuiB ad se raeiiain parem ? Yel unica Justiniani Novella de cc- pere teiiiaruut; conspicali, opioor, se apud perr
7i
JOANNIS CANTACUZENI
72
dium ab aliarum Eccleniarum rectoribns disculien- , \ dain proposuissenl, lantum mali vidissemus, ;, \ ,
Jacobt Gretseri notee.
spicaciorps parum efTectnros. si'rimnm tllam viam til coinmunionem sut> una tantum sperie; morem
iiiirent el teuerenl; quid enitn insnlsius cl sioli- semel dunlaxat mergendi vcl lingendi eos qui badius, quain assercre, prinam cl supremam digni- piizantur; morcni non pra?budi Eucbarisliam, aut
lateni i n ceclesiastica bierarcbia pendere ab arbi- confirniationem adtninislrandi infaniibus ; purgaiotrio imperaVoris? Aliam ergo rationem ambitiosas rium, sanclorum bcaliludinem; verba conaecrasua3 citpidini satisfaciendi cxcogiurunl: Romanam tiouis in sacriGcio Missie, el bujus gcncris plura ,
enim Ecclesiani pat&im apud suos iraduxere, quasi quibus Graeci in eum fastuni siiperbi:i>qiie lypbuiii
in iioniiuilis fidei capiiibus a sacris Lilleris, ei ab elati sunl, ut Romanae Ecclesiaj non modo vale,
aposlolicis iradilionibus penilus deviel, pernicio- sed cl analhema diccrenl, snamquo, boc esi Consosqtie errorcs foveat, lueaiur, cl omiiibtis amplc- stanliiiopoliianam, quasi omiiium priacipcm, jacliciendos obtrudal. Quapropier eam prinue sedis ho~ tarenl ct vendharent. Hinc illa plcna insolenliae
nore eiculmine excidisse , hancque dignitateni a d oraiio Jeremi* pairiarcbaj Conslaminopolilaui in
Constnntinopolilanum praesnlem iransiisse diciiia- censnra ad Lulberauos cap. 15 : \
bani. Pnmi, qiii banc viam paulo expressiore pede ' ; \; prcssertinl el inslilenml vbienlur fuisse Palres illi , >\
Trullani; qui ul lurpissimam ambilionem , q u a , :
astuabanl, 1/) csialis quasi vclo obnuberenl, \aria ,
in Lalinorum Ecrlesia carpere, i m o ei dantnare in- ; .,
gressi suiit: ul coiiliiieitliam seu cxlibaluiri mini- *; , \
slrorum Ecclcsiar. jojunium Sabbali \ ipsi cnim Sab*
balo non jojutianl. Missam perfcctam vi coinplclam Quoniam igilur qua apud nos est sancta Dei Ecciein Quadragesima ; ipsi eiiim exceplo die Doniinico, $ia patria eccletiarum est, et per graiiam Dei exSabbalo, ct festo Atiiiuiitialionis, caHert* Quadra- ccllU cognitione : de sviceritale gloriatur in clarilate
ges niae diebus celebranl Missam, quam vocanl , apohiolicorum el palernorum mslitulorum: el jam
., id esl, ex prasQnaificalis, ad
horc nova (Roma) principalum recia docirina, caeum fere moduin, quo Laiinidie sacro Parasceves pitisque locum obixnci, par eu, ut omues Chri$lianocx praesancliiicaiis oderunl; eisi Graeci non unam rum Ecclesias ad huuc modum sacras liturgias cetaulum speciem, ul Laiini, sed ulranique adser- Ubrent. Ila ca^ci isli de sua impieiaie el inendiciiaie
vanl, et in bac sua Mibsa adbibent. Accusarunt sibi bJandiuntur, et se pruicipes esse sumniaiu, cuia
eliam Laiinos, quod a sauguine ct suffocato non sinl oniiiium inortaliuin abjeclissimi et uiiserrimi.
abslineant, adiium a d sacrum allare laicis Scd satis de arroganlia Gra?coruni, qua;, ut supra
tion inlercludanl, u l id genusalia praleream : q u i - dicebam, Lnlinos merito remorari poierai, ne cum
bus accusatiooibus viara uon sibi, sed aliis rauiii- Grsecis synodice coiivoiiireul, non modo sine fruerunl, ul pomiliiem Romanum de sua digniiaie Q clu, sed et stne ullt. spe fructus; praeserlim cum
excidisse puldice pranlicareiU. Nam ipsis s a l i s fuil isto eliain concilio concilium pelere solili iuenut,
in prxsenii ova ponnsse , qtia? alii excluderent, ui Romanuin ponliiicem in ordineia togcnmi:
caiioneiuque de episoopo Conslantinopolilanu con- bocque concilii convenlu indicareul, supreinaiii
didisse longe iinpudentioreui,, quatu iinposiores conlroverbias dijudicandi el deliniendi polcslaleiu
tempore Concilii priuii Cumitaiuiiiopolitani el Cal- non esse penes Romaiiuui ponlilicem, sed penca
cbedonensis ; de q u o plura Franciscus Turrianus 6oIam syiiodum, quidquid ponLilex conlra seniial
lib. de sexta, sepiima, et oclava synodo. Secu- aul decernau Adde, quod cuncibuin petebaiu;
lus esl Pboliue, q u i qua? Trullani isti legislaiores sed eo uiodo.quo nunc Lulberaui, liberuui, ut
inccperanl, perficeret, ambilione tbroni Conslan- loquuniur, ei Gbiisliaiiuin, bocesl, quale ipsi
liiiopolitaiii simul ci furore in Nicolaum priuiuro pobtulant, el in quo ea duniaxai sancianlur el
pouiittceiii, etiu c&terus Romanos prarsulea incen- cousiituanlur, quae ipsi poslulant, el prout ipsi
bus, quod obslarenl, ne *edeiu CoimaMinopobU- posiulam. iloc scilicei liberutu zsl el Gbrihliauuia
iiain conlra ju& el fae occupaiain quicle possiderei. concilium.
De Pbolio dici polcl, quud Teriuluauus libro conReslat ipse acbismalicorum genius, cui soleinne
trt Valeniiuiaiios, cap. 4, de Yaleuliuo ; Sperave- judices peiere, sed ubi tlaii iueriiu, a senieuiu
rat efriscopalum Vaieniinus (Pboliue) quia utgenioeorura alio appellare : lesles sunt, ut alio$ nuu
poterat, ei eloquio. Sed alium ex marlyrii prccroga-noiuinejn, Donaiisi, qui coniroverais cum Ca:citiva Uci potitum indignalus, de EvcUita authenttcmliano judicem flagiurunt. Ualue esl a Goasuniiiio
regulat abrupil \ut solent tuiimi pro prioratu exciii
D imperaiore Mekbiadea ponlifex Romanua. Absoprcesumplione ullionit accendi) adexpugnandamcon-lulut est Caecilianue. Danitiaii Donaiistx. Nuin acvertus teritaum, el cujusdam ttelens opinionu $e~ quieveront ? PoatuiaruMt alioa judices. Dali suni
mini aciu colubwo vttm detiuMvit. H*c TerluHia- ei isii, eodem ruraua evenio* Wura aoouieverunt
nus d e Valeniino, ego de PboUo; qui im Aaspe- Donailsu ? Minime vero. Aliud iribunal qiwesiveralut adversut Laiiuo* insurrexiiobjeccans cttui ea, runl, a quo denuo condetunaii sunl. Sed irmlra.
quaB Patrea TruU?ni, lum Drseriiin proce8ionem
Damnari potuil periinacia, vinci aul franguiiou bpiritus eancii e Patre et Fibo, el addilionem iilaui l u i l : Puto quod ipu diabotus, inquit aancius Au
ad Synibulum : tilioqut. txsial boc arguuienlo gusliims, episi. 4o7, tuctoritaU judicis, quem
liber Pbolii in bibbolbeca Bavarica.
uUro eiegerai, totiet vincerelur, non euct iam imTaudem Leone IX poniiiice maxiino, Graeci puden$ ut ea causa pennteret. Non aliier egisomnie jugi jaui iiupalientes in perptluum et ge- seni Grci loties anlea dainnali: licel CUenietit
uerale scLibuia erupftrunt, ducibu Micbaele epi- ponlifex, Ganlactizeiit rogaiu, synodum convocasscopo Coiiaiantmopoliiane, et Leone episcopo sei quod aliquol poai anuis in concilio Floreulmo
Achridano in Bulgaria, concra quos ul longissiuiain, roanifealum evasil. liaque vana eat querela Cauiaila el doctissintaiu epistolam scripsil Leo IX pon- cuieni, cuui ail Laliuos sua dogmaU ab aliarum
tifcx, accurale umnes eoruni querdas seu poiius Ecclesiarun recioribus discuiieoda noo propo*ub*e,
cnroinatioiies refellens, q u i Roinanrc Ecclc&ia: po^ niuiiuuique aibi arrogasse , conleinpiia cieri$.
lissiuium crimini dabanl, quod in azymis rcm d i - Vaniutis redarguuut dicluin boc scripla Nicolai
vinam faccret. Aduideruui posiea aiu Grasci alia , primi el Leonis IX, ul gilearo cottcilia auie Gauu
%
73
BISTOIIIARUM LIBER IV.
71
, \ n | U e dislrarU Christi meaibra siWi beUuiu iii*
; lestinum iiidixissem. Aut enim ut pura puta ab
. , univcrss, absque reiragaiioae accepia feieset
. (quippe quain comniunig conscnsus approhassei),
' aut 8 i a reclo uonnibil devia, ab omnibus rcqua*
6 liter obtivioni altnque silenlio mandau fuiggeU
, , ' Vetus esl bic mos, el a priniis Evangebi prwconi.! - bus in preiio habitas. Nam et Paulus qu.tnlumvi*
, in terlium coelura raplus, et arcana mygieria
, ; , \ edoctus, Evangelium suuih coin apostolis cotn i u * nicavil , tirocns, iuquit, ne in vacuum curram,
, \ - aiinuntiang, quae Deo non plaeent. Qoia et primo
, ex Palacologis (90) iroperatoribus Micbaeli bic
, ausus non profuii : deteriue enira schisma, et
. \- perniclosius consecelum est dissidium. Quare nec
, \ j i aliquando persuaderi patiar, ut antequam
. \ \
congregata synodus oecumenica, 736 Q aacure
, , \, credeada sint decernat, eliam ipse novilales con , * gecter, et alioe ad id cogani : idque non propter
* , \ - Erclcsiam et twiversitatem Chrislianorum n;odo,
^. sed et propier me ipsum. Eiemm sic sum coropaJacobi Pontani noue.
(90) Uic in coneilio Lugdunensi anb Innoeentio lib. v, cui ideo rel a sacerdotibtig, v d ab Androteriio novam et solemnera cum Laiina Ecclesia nico filio sepultura negata, quod cum Latjnisconconcordiam inivil, ut tradit Gcorgius Pacbymcrius, sensUsct.
' Jacobi Gr^tseri notfe.
cnzent aelalem snper bis ipslg conlroversiis rele- C quens Grajcos: Vo$ inquit, Loiinot tanqtmm fia*
alierios exniimaiis, et ab ei$ refugere, lawjuam faci*
brala. quibosnam proponenda fuerunt d<>g
mata Latinormn, hoc est, ipsids veritatis? An ierpentum simpiihores edocetis, Ulque liquido patet.
Grecis, qui a veriuve aversi, a d fabulas toli jam Ac si quk ex LatinU vidHur ianetui, tos hunc taln*
conversi eranlt Sed facile crat divinare, qua* iare non vultis, imo vero maledicta ingeritti. Gratot
scnlentia secutura eeset, si litis hujus decisto Grav quamvisflagitiohissimoset stullissimos, $i iolum adcis commissa fuisset. Et quid sibi volunl illa versus Latinos dicanl, omnium sanetissimos arbitra
verba : Doetrhta. qum nune apud Romanam Rccle- mitti: inter alios qttidem multos quemdmn; qui tu>>
tinm tigei f Signilical nimiruin anlca non viguisee: catur Palamas el Ephesi Marcum+ hominem nec *aqiue accusaiio omnium novalorum cst. Novitaii* th menlis coiupotem, sed lumidum sapientia: otmnaccuaaht ortbodoxam Ecclesiara, ne ipsi novitaiis tatorem, nuila virtutetoel ianciitate submxos: qnia
auciores ei seclatoree existimentur. Quoiies La- loquuntur solum el tcribunt contra Lntinos, extoili*
tini demonstraruni, et quidem evidenlcr, omiiia ii$ et celebrattSy eorumque imaginet exornatit, fedo^mata, de quiLus Grapci Laiinis diem dicunl, ab* stutnaue aqenie* diem coltlh, ac veluii tanclos ador.aaposiolicis temporibus semper in Ecclesia Homana (fi. Latinos vero quamvis jampridem Ecclesia pro
vigtiisse , neque nudiustenius D a t a esse, ui sunt sanclis coiendot duxeril, vot iuceuanter blaiphemaGnecorum placila et dccreta, quae quibus auclori- ti$, ita et dc gtmmo poutifice facitis; ham ilum
bus el quando proseminata sinl, Lalini adamus- omnino Christianum esse non ext*i\muii* qnia Latinus. Haec Gennadius, el patriarcba Conslantinoaim osiendere pussunt, et ssepius jam oslenderunt
Uienim laiituiii nomincin quinque illa capita, de ry pblilanu*, quae Jucem acceiiilent illig, qua? passim
quibus Gtnnadius palriarcha GoitstaiUinopolil*nue de Gregorio Palaraa in bac bigloiia ferunliir, cui
Caniacuzenns addiclissimus erat, tnnûnn insignt
adversas Gra*cos pro concilto Florenlino accnra
tissiine disputai, Spiriium snnctum Patre Filioqtte sanciimonia pradito, cum talis essef. qui ab Genproccdere, puryntorium cste, in aztjmis Eucharistiamnadio vere describilur.
quod Caniacuzenus ait, si Asia ei Europa
riie el legitime celebrari; animas juitorum, quibus
nihil niacula? in purgatorio expiaudie inesl, slatiin quemadmodum olim in Rouianortini itnperio cen*
ab excessu l)euin videre, Romanumque pontificetn gereniur, syuodum cogendam esse apud Gra.-c.os,
otnnium Ecclesiarum priticip^m el caput csse , id secus habei. Nam gumrni ponliflots munug e i ,
senipcr credidtl et docuil Romana Ecclesia. Quarc ul gynodum hidicere cl convocarc, ila ci locum
licei sine cuncilii decreio bis dogmalis Canlacuze- pra3Sliiuerc. De quovidc cardinalem Beliaruiiuum,
nus ge addttxissel, tniniinc noviialcs, sed veneran- lib. Dc conciliis, <ap. 12 el 15. Denique ul locuiu
bunc coiicludam, Cauiacuzeno tergiversanli niorasdaui veluslatein seclauis (uissel.
Sed Canlacuieuus ceiera felix el magnug, hoc que nectenli, dici et poterat et debebat, quod poslono iuiger el mbiulua fuit, quod a scbismaticis ea teste Gennadio, legaius pouliiicis dixit Graic a
osl varias dispuiaiioncs CUID monacbo quodaui
episcopis et monacbis in praecepg agi se permisii,
arUarao babilag: Mihi Ubct tibi dieere breve et vencc unde lam ip&e, quam reliqm Graeci exciderint,
atlendii: Palainae eniin el Pbiloibeo potiagtmum ad- rum tcrbttm, quod et alii* Grmcu mki injunctum
luesit quorum utrumque forlasais ideo pnccipue ett dicere : Si volueritis et audieritis me, bona terra
coluit, quod indefessi Lalinorum adversarii ct op- comedetis, secundum prophetam; $i vero noiueritit,
pugnaloreg cssent. Apud Graecoa enim in ganclissi ncque audieriti$ mi, gtadius vot devorabii. Nuni mis nuiBtratog eaae illos, qui Lalioos vebemeniig- fta$ os locutum e$l hmc . ait Gennadias. Num habt*
simitel diclis et ecripiis iiifi'sgerent, lcstatur Gen- /ittir, quod conlradicai Lege et cxpende, an eventrii,
nadlug palriarcha CunglaiHinopolilanug, qui allo- sicut ipse dixii,
3
PATROL. GR. C U V .
m
,WB
75
JOANNIS CANTACUZENl
%
ralits, nt credere vtlim omnia qurc commune , /*
episcoporum jndicium et senteniia de fidc consii- , 0, \ :*
tueril, extra lioc milli me noviiali addicam. Et ). * *
cum episcopos omnes, lutn alios ecclesiaslicorum ,
dogmatura defensores ac palronos boc propen- ,
sissime facturos opinor; sin aucloriiaie iniperiali , \
compellantur, aures obiuraturos, ut irec primam * *
vocem excipiant. Quanquam nec apud vos mibi \ ,
ttdem babilum iri pulo, si ita leviler nulloque . !, eiamine dogmalis veslris subscripsero. Qui enim
parum constanter inbaeret, ci paralus esl deserere
qu& majores illi CTadiderunt, el in quibus est .
educaitts, quani, quaeso, teneat de receniibus fi- , \
dem ? Quocirca necessarium arbitror, si idem -
bis probabilur, euper rebus adeo magni mumenli * ,
ortenialium occidenUliuinque episroporuiti con- *, venlum oecuiuenicum celebrari. Id si Gat, lidel s . *
esl Deug, qui noe a veritaie aberrare noo palietur.
Si igitur Asia el Europa, queroadmodum olim, in , : \ \
Homanorum impcrio censerenlur, apud nos syno- . *0
dus cogenda esset. Quod cum iieri jaro ncqueat(nara , et papa buc proficisci nequit :et mibi lam longo ab , *
imperio discedere propter coniinenlia bella, vicinos- ,
qne Barbaros, el dynastas alios, nobis undique in- ; * , \
cumbenles, qui cum de flde nobiscum senliant, ta- ,\
men bostes se profuenlur, non est facile), si et patri fj \
papse videbilur, adlocum aliquein niaritimuiu in me- . ,
dio ulrorumque situm consensu deveniemus : ille , cum Occidenlis episcopis, ego cum palriarchts eo- . "
runique episcopis. Et in spe sutn, Dcum benignilate \ .
gua adduclui um nos in oinitem vcritaiem, nec per- G * . \
mitsuruui, ul negolio infcclo reverlamur. Ad ex- , iremum adjecit, si papae placeret synodum!colligi, , ^
cderriine ad se numium miileiei, qui se el an-
nuisse illum, el de loco ac tempore, quando et ubi \
congregari dcbeani, ceriiorem facerei; sibi enim , \ ,
ad palriarcbas aliosque episcopos couvocandos , ,
inora longiore opus fore. Haec inipcrator ad lega- \ , ;
tiQnem papae, quae legati episcopi wberaenter ap- , -
probanies, *l cum antea, lum discessuri, mullis . \
ab eo muiieribus culli, in Italiani redierunl: 737 , *
ac ponliftci legationem reuuntiantes, oiultis iinpe- , \
ratorem laudibus praedicarunt, exaratasque a sc * .
ephemeridas ostenderunl. Papa et ipse non se :,
a synodo abborrere confessus, ccleriler misil, qui ^ , ci dicerenl, consilium ejus se valde amplecti, con
. \
venluni episcoporum sibi esse io oplaiissimis. \ , ;
(êteram episcopos suos omnes in uhum congre- ,
g:tos, locum el lempus eynodo agundae nominare , ',
dcbere. Inierim baud mulio posl rursum a papa \ \ littene imperatori reddunlur, quibus uionebatur, .
ut procraslinationera synodi negligentiae alicui ne
atlribueret: se quidem Ecclesiarum redinlegrandae .
concordias nihil auleverlendum ducere, et hoc *
ununi in suinme ncccssariis numerare, bello au- ,
lera ntaximo in lialia inier poteniissimos regulos ;
exorto, mutlikqiw bominum millibus concursuris, ,
dccere se in primis ui palrem spiritualem, pucem ,
illis et olium cousuadere. Quo ex senteuiia per- , \
fecto, nibil antiquius 1; ' rum, qiiam consuliis , - . *
7
HISTORIARUM LIBER I V .
78
. \ episcopis ftois, et tempue el locum el significare
, quo conveftiant, et de conjungenda ac paciftcanda
, \ Ecclesia inter se disserant. Tum ti iniperator ex
, \ amicis Galalae babitanlibas Joannem ordinis Prav
. ' dicaiorura ad papam miltens, gralias agil Hberales
, de propcnsa voluntaie ac diligenlia, quain super
- * . Ecclesiarum recftnciliaiione deiuonslret, peiitque
, rursum, ad rem eamdem incumbat, neu belluin
, Ecciesix illatum, quod tolli possil, per gocordiani
* . . despiciatur.
,
. , * , \ ,
, ,
. , ,
' , \ .
\ . \
, , -,
\ , \
. \ , 0 f
' $ .
k
tAPUT .
Mortpapct. TomprolUiai *e eum o;>\rido imperatort lre*ii. rersa* y.opu atores Thraciam invaduw;
eadunlur et capiuntur liomanis ad Metennm oppidum. llcliquice in collem confugiunt, inde descendtntes, invitatu imperatoris $e dedunt. Niccphorus despoia gener summum periculum socero temeritaie
$ua crtat. pugna revocalvr. Perttr donati dimitiuntur liberi. Audacia ti virtu$ Matlkai filii; utrinqttc
ictorim nuntiu De morbo renum imperatorit, ejutquf tn eo (nrendo comlantia.
, -
, \ \
.
,
,

" \,

;, ,
\ . *
'* *
\ ,
\
. "
.
'

, \ ^
,
' \
, \ , \ \
*
,
, . *
\ ;
, . \ ,
,
.
,
r
Dum in bis lempus volvitur, Clemens papa vivere desinit, el cura de eynodo in nihilum rtf< idit.
lmperator comiianie genero adversus Mediam
urbem roaritimam ad Ponlum exercitom ducit,
eujus vigente bello prefectita Tonipjoiiizae ab
imperairicc Anna declaratus, neque posi factam
inler ioiperatores pacem parere Canlacuzeno volebal, scd numerosa praedonum ad se allecla 738
tuanu vicina oppida populationibus non tnediocriier vexabal. Eum imperator antea, poiioribus
negotiis nccessario inlentus, conlemnebal. Quia
vtro lalrocinia itla, quae ex Media fiebaDt, nou
paruin detrimeniosa accidebant, primum quidem
terra marique eum missis copiis oppugnabal.
Deinde filio Manuele despola Byzanlii relicio prav
*
"
*
feclo,
el
iriremibus
fabricari
jussis,
Phaceolato
proiosiraiore operi praeposiio (admodum enim
navali poleniia Komanum imperium tgere inteliigebai), cum juniore imperatore Mediara ipse venii,
ubi de obcdientia sibi prastanda et nrbe dedenda
TomproliUain appellavit. Qui ut vidil resisti non
posse, seque urbemque dedidil: qoem imperaior
bencvolentia curaquc convenienti dignatus, Romanis nobilioribus annumeravit. Recepla Media imperatorero juniorem domuui rcmisit, copiarumque
bonam pariem, quosque in suas sedes abire jusait:
ipse cum pancis poblicae rei causa Adrianopolim
teiendit; cum in itinere ad eom perfertur, manum
Persicam paulo minus duo miltia selectoe, iranaiio
Hellesponto per urbes Tbraciae praedalom diacorrere. lodoluil Uta auditione confeslim imperalor,
79
JOANNIS CANTACUZENl
*t>
ob diraissum militem, quem rursum cogere lam . ,
brevi tempore poterat, meluebatque, ne in-
terea dum cogeret, Persae cum praeda in Asiam ,
renavigarent, et ipse incassum venirei. llaque \
coaclus, praesentero copiam in illos ducit, el po- . "
stridie apud montem Lippici appellatum castra-
metandbus appropinquat. Forie in loco impedilo , .
Persa? lendebant, el imperatorem confligere vt- *, lenlem adesse nesciebant. Imperator autem locis
difficilibus, fossisque et vallibiis interruptis, quos , . "
ducebat catapbracios, sagillariis levibus el expe- , * ' ,
ditis opponcndos non pulabat. Nam praeterquam , " , ct
quod plures erant, eliam difficuliaiem loci uon
parrnn iisad victoriam momemi allaluram. Idcirco .
prosp ciebat euis, ut in locis opaciesimis, et ad ,
occullandum sese idoneis densarentur, cum cau- 3 \ , liont multa, ne a Barbaris conspicerenlur. Ita .
reliquum diem consumebant, fallentea illos qui e , \ regione casira habebant. Sole jam occidente, Bar- ^ \ ,
bari castris praedatum que libebal proccdebant, et .
imperalor eos lcnlo gradu tota nocte omniniodis ,
latere sludens srquebalur. 739 Poslero die ad *
Mesenam oppidum agmina ambo veniunt, con- \>ftictoque inito, Romani plurimls Barbarorum oc- \ , *
clsis, muliis etiam caplis, virlute victoriam. obli- .
nuerunt. In pugna altcr ducum, Caramacbumet ; vocabulo, C i d d i l ; pauei qui in praescn9 nioriem . effugerunt, cum Maraiumano altero duee deserlis > ,
eqais, collem quemdam occuparunt, undc crebro , \ 1#
Roroano jaculantes, multosque el equos cl \ , { militcs vulnerantcs sese lucbanlur. pcraior sais >,
edicens, uti pugna abstinerent, propior factus, Pcr- . $
sas se dederc jussit, nibil gravius formidantcs; ^ ,
erat euim illis baud ignotus, quippc quicum socpi s , '
bello civili milkaverant. Qui aflirmarunl, in armis , \
pro sc dimicantes paratos occumbere, nec abjicere , . " \
spem salulis, nec cum generosa mortc in pra?lio , turpcm ct abjectam servitutem coramutare velle. . Vocante aulem eo, hortanteque uti confidentes ,
nihil secus passuros, libentcr se traderent, stalim ,
aecesserunt, el circuinfusi, eum splum in medio \
babenles adorarunt, eique pcdes osculali sunt.
juo illos alloquenie, et iniquum facinus expro",
branU-, quod amici cum esscnt, in suam provin- . ^ eiam irruissent, Nicepborua despota gcner eum D , , ndolescentibus quibusdam nobilibus temere per- titrbnlis ordinibus, in cxtremum discrimen impe- . *
raiorcm conjecit. Elenim repente in circmnslantes
Pcrsas incurrentes eos neci dabant. Qui nudaiis . * ' ;
ensibus, facile, si voluissent, imperatorem in me- , ,
dio eorum consisienicra Irucidassenl. Rali porro,
id quod eral, prreter voluntatem roililibus ' \
lurbantibus id accidisse, nihil praeler fas egerunt. \ .
hhperator ul quosdam aspexit interBci, slatim ^,
Persica lingua mandavit, uli in collem sakitis , ,
causa confugerent, nec enim Persico omuino \ , \ , nesciebat. Novem illo impelu, una cum duce desl- \
deratis, colle rursos conscenso, pugnam ciere . ,
insliicrunt. lmperator ira inflammatus, generum- ,
81
IIISTOHIARUM H J l E i l IV.
82
\ , que * mililes a Persis revocans, poenas confusio nis liujiis sumpsil : Persas reliquos in tumulo
, , donis littperlilos, domum liberos dimisil , liaud
7 * suum esse duccns non servare eos qui ci salutcm
5 , . suam bona fide ciedidissent. Sub idem lempus et
, ^ Matlhaeus Cbalcidices urbium praefecius Persarum
- pedeslrem, caroque non exiguam mullitudinem
* , navibus ad loca illa diripieftda trajeclam vicit :
, ' - 740 el alios quidero inieremit, alios ccpit, desi , . deraio ex suis nemine. Quem ipsum quoquc eo
\ , confliclu praesentissinium adire periculum comigii.
\ \ * Dum cnim juvenili quadam audacia impoieniiiis
. in bosiium aciera se immiliit, eundoque ac rcd , cundo siragem edit, equo lapsante eflundiiur,
\ . clrcunifusisque repenie Barbaris, pedes se defen , \ dit, et proxiini capul aniputat incrcpitans. Tum
, cxieri terrefacli relro pedeiu referre; niilites aliuni
; cquum subjicere; ille iroperturbalus asccndere,
, vicioriamque complere, el ad parenteni vicmrias
, nunlios illico mitlere. Ideui pareus ad filium fa - cere : evenilque, ut qui nunliuiu iropoeorum por . Ubanl, iu media via sibi occurrerenl. Imperalor
\ viclor Mosena Didyraolicbura reveniens, ex rcni) , bas anno integro laboravit, cum lola vila usque ad
- id lemporis nunquam aegrolassel; sed ociavi aut
, sepliini anni periodjo, terliana febre corrnplus,
\ - posl lerliam accessionem moi convalescebai. Tum
, , vero, cum ame pugnam dolor cocpisset, sccundum
cam slali.ti crevil magnopere. Nec leveiu buic
.
. - Q uicrememo occasioncm ipse dedisse visus esl. la
, congressu siquidem b laborcra raullo sudore ma \ , nans undique, calore insuper sialis inlokrabili,
, ^ . deposilis armis venlulum captans, plus eequo sc
, \ refrigeravil, e i quo morbum esse auclum suspicio
fuiU yEgrotabai igitur, nec medicoruin, quanquam
. 01 , \ clarissimorum, auxilia quidquam proiiciebaut, donec
, auno verianle dolor evanescerel; nec potucruut
, \ - illi, undc coepcrit, aut deeierit cognoscere. Tenebat
. ; aulem consuetam victus raiionem, nec raro assi . duitalcm in leciulo non fercns, in equum sc, tani elsi difficulter, nec sine cruciatu suslollebat.
$$. , * ,
,
, . \
', .
. &; , ' ,
, , ,
. , \ ,
,
, , .
; , \
, ; \ , .
4
83
JOANNIS CANTACUZENI
81
741 CAPUT XI.

Cur Gatalm bellum moverint. Eorum perfidta. Spaiium wpra utbem, cur ao imperatore pclherint. Cur
adnis comparentur. JEdificia suburbana et navet Byzantiorum exurunl. Collem turri ccdificata mvniunt,
reliquum spatium muro circumdant et aggeribus. Imperator Byzantii mercatoribug et opificibu$
contra Galatctot vindictam rogalur. Naves construuntur. GalaUei pacem orant, loco intercepto u cetsuros neganl. Macnina, undt lapide$ in urbem mtm. Ex urbe rursus saxa Galatam per tormenta
injkiuntur. Machina cum onerarta ûbmcrgitur. Oneruria Genu$ntit intercipitur. Quid Romanis axwquaginla in ea acciderit. Dolut Galatororum. Dezcriptio belli navali$. Deu* Romanoz punil. Magnanimitas imperatorii. Galatceorum in victoria exiuUath*
apud Didymoticbuin aegro, a Latinis Galaiaeis ,
bellum oritur, lali initio. Genus hoc bominum ; *
semper insidiosum et infestum Romanis fuil, at- . ,
que ubi commoditatem aggrediuildi animadvertit, \ ',
ad fidem prodendam paratissimum. Nam et impe- ,
ratore Andronico juniore superslile, Pbocsam et .
llitylenen perfldiose occuparunt (etsi pravitas nil , els profuil, quandoquidem egregie, et quo debue- \ , \ rnnt cum dedecore inde pulsi sunt), et post illius ,
obilum, lempore belli civilis Cbium adorti, foedas , \
cum Anna imperairice sancitum postbabentes, eam *
subegerunt. Postea pace composha, et Cantacu- , ,
zeno samroam lenenle reropublicam, adeuntes ro- , \
ganint, ut qaod supra oppidulum esset regionis, " . ipsii concederetur; pecie quidem oppiduli am- , \'
pliandi, com, qui nunc esset ambitus, ad habitan- , dum non sufficeret, revera autem spaiium illud ,
roiiro volentes intercipere, ne facile obeideri pos- lent. Nam qood acclive et velut imminens ipso- , ,
rum capitibns, incomraodum erat valde, si quando * ctiia Roinanis bellum gererent. Nihii enim bumilc , (3
cogitabant, sed roari volebant imperitare, et Ro- , \ ,
manos navigatioae excludere, quasi id ipeis debe-
retnr (videbant quippe Romanos magis tunc quam .
anlea id frequentanles, eorumque naves longas et , ,
alias onerarias noo paacas, moltam studii in id ,
Canucuieno impendenle), qnod imperatorem mi- .
nime tolefatorum verebanlnr. Quare priusquain , \
cogilata aperirent, lbcos uspeclos, unde se hedi ; poese exlslimabant, praeoccupare cupiebant. lmpe- ,
rator vafrom iHorum commentum non ignorans, \ ,
naves comparabal, ut, si bello opus foret, ne im- . , , paraius esset: et spatium illis negabat penitus, , quod eoa liinore magis quam qoitate et jora- , .
roenti religionc perversis oonsiliis temperaturos , noverat. 742 Quare ei ab aliis Latinis cura asinis , ,
conferunlur. Elenim asinus, si agaso forte debi- \
lior non possit valide fasiem ineuiere, hand recla *
ingreditur via , sed exorbitat, et deflectit et pro- \
pter agenlis imbeciHitatem ambulare desinit. Ita .
bi, ai*i poenam sapra caput astantem meiuant, .
ntiHa alia de causa, quod debent, praestabunl.
Quocirca imperator, ut dicebamus, eorum itnpro- , >> , bitalis baud nescius, loco quem expetebant mi- , \
nime cessit. Illi trireraee compingi cernentes, pa- ^ , \
riierque ei loci fruslrationem , ei multitudinem onerariaram, quas Romani habebant, indignantes, ,
bellum facere decernunt, ut simul ct%Romanos mari .
arceant, ei locum, s\ possint, vel invito iinpersn , .
lore communiant. Jamque selectos lapides quaro- ,
rif aliod simulaniea colligebant, reliôamque tua- ))
85
HISTORIARUM LIBEK IV..
, ; , * leriam clam convehebant. Postquam autero i?iipe " ,

ratorcm Didymolichi morho affeclum copnoverunt,
, ' , rali advenisse rei incipiendae occasioncm maxi , , mam, noctu de improviso Ronianos primnm c re. \ ' gione incolentes invadmu, sedes omnes inQain , \ mant. Poslridie triremes saas jain paratas, item
/^. - aoatia ei leinbos,quotquol erant,armalis inslruunt,
, - Byxauiii aedilicia extra nmros ad mare inoendunt,
, et pucrarias alias quidem capiunt, alias exurunt.
'. , Quin eiiatn constructis triremibus universis, tribus
. tantum exceptis, ignem injiciunt. Quas ires, reli quis flamma abeumptis, tollentes Byzamii e loco
, \ ; , ubi parabantur, Cosmidio appellalo, Glio impera toris Manuele mandante. per fluviura Pissam in \ - terfluentem in lerrtiu subduxerunt. et cuslodiam
, \ illis ulrinque adbibuerunl. Sic Latini bellum Ro& , manis aperium iuferenies, el ex eo jam ntaris po , tentes, oras legebanl, omniaque direptionibus el
- iucendiU permkcebanl : el egressns populus fre, queulissitmis, primum quidem collem, in ejus jugo
turri exciiaia mimiebant, omnique in eam rein
, , couaiu miilieres juxta atque viri Uicumbebani:
, . nec vel illiilrissimi ad aedificalioneni sociare ope ' ram dedignabaulur. Deinde et reliquum spatii oc , cupantes, inuro includebant, quoad calx et ca>
, > menla suppedilarenl, qni in altitudinem utagnaiw
, , \ \ - 8-.itis surrcxit. Quin alias quoque slrttcturag omnes
* , ad seruritatem facierries adjungebajil. Qiia autem
, ; - defecti murali maleria, producere opus non pote, ' , \ ; Q ranl, excelsis aggeribus el crucibus eam partem
* \ ' circuindabant, brevique ten>pore quidquid eral
spaiii coiuprebensum csl. 743 Itnperator de au . \ dacia Gulalaeoruni faclus ccrtior, maxiniopere do luii, propierea quod haec a Laiinis Romannm so, ; ; , lum accolentibn, et qui merito su!>esse ac parcre
- sedulo deberent, patcrtlur. Tamen qu miquam ad. " * ; - buc morbo cruciaretur, ut poluil, ByzaiUium inivit:
, ; \ - ubi eum etalim mercalores polissimum et opifices
6, . in palaiio convenerunl, oranies, ne se ila contetuni
a Latinis Gatala3is, et intolerandis exagiiari injuriis
, * ! aineret, sed annaiis triremibus nefarie perpetra ' lorum poeuas exigeret: se iojpeusam ad bellum
, \ . " promple pro faculiate collaturos : illala eiquidem
/, ; , ! a Laiinis detrimenla niagis ad ipso* pertinebani,
. , D quod naves, supetlex, el doraus incensae, omnia
\ ', - fere illorum erant. fmperator eos primutn de \n ;, , lemiesliva cupiditate reprebeudere : tunc enitu
; proaipte confereudam fuisse, cum ipse auctor f)c , \ bat: ita nunc Lattnos nibif tale ausuros fuisse.
; - Nam cara hoc longa rerum experienlia doclus prae ideret, antequam fierel, suadere voluisse, quae
; paulo post plurimum profulura putaret. Nihilo
J . minus ei ipe, postquam bellum visum est capes . setidum, Byzantios pecuniam numerare jussit, et
3 \ , , Gonslanlinum Tarcbanioiam exactioni prxfecit.
. eique triremium aedificandarum negoiiuiii dedit.
Tenenlibus autem mare Galalaeb, cum per id ligm
. conslruendis navibus subvebere difflcile csset,
, , bobus cl IDUHS junctis, ex Sergeuiii nioniibus
87
JOANNIS CANTACUZEifl
18
sdvebi jussil; quod operose admodum et difilcul- * ; ".
ler flebal, alque in Heptascalo navalt iriremes fa- >
bricabanlur. Cseiertim Gatatei imperalorem, ut , \ \
enit, stalim bello adversus ipaos despejantem, . " \
euae vellcnl, omnia concesiurem, el ad pacla de- ; ?,
;, \ Kisurum cosquc maris dominos relictunira
confidebanl. Asl ubt nibil eis pro opinione evenit, ,
ted navci conipiu-i et ad pugnaui insirui vide- \ ; . ;
runt, mulata voluniaie legationem de pace mise- ;, \
runt. ImpHrator eis iniquitatem itulliliamque ex- probrare, quod nibil tinquam ab eo laesi, nec ulla , \ belli ^ccasione data, tam improbi exstilissent, ci . \
tantas aliis injurias tanlamqtie pemiciem ullro ' \
intuliseent. Deinde campum xauro s e p t u R i relin- .
qui, rournm dejici imperare i sic enim secuni, 01
daaana data iguoscenie, foedus et pacem forc. Itli ,
jussa auribus aversari, ac direre, oporlere ipsis , ; ' ,
' ; ,
locum jam intinitum cederc ; 744
*
qnidem in se sit omissuros : et simul belhim in- . *
valjescebat, ei navibae vagantes, obyios dire mul- ^, \
âbant. Sublala Konaanis navigalione, in praegrandi ,
eiierarit muralem inacbinam constUueruiU, ex qua , \ \ .
aaxa laoti ponderis emiUebanlur, quamum horoo \ robuslu* ferre posset. Tuiu Iriremi onerariam cir- , , ' '
cunitrabeates, u^dique in itrbem,sed cilra damnum ,. jaculabanlur. linperator, quoniara in pr.esens mari , /
occurrare illis nequibal, quod triremibus carerei, \ ,
nisit, qui ex oonlinente crebris incursiouibu^, , \ quanlum po&senl, illis incommodarenl. Neque la- ; , \
xncn mare penitus negligebat, sed lormetva slatue- ^ , 'bal immensae magitiiudinis, imde bpidcs ttyzaniio .

"
'

. 01
(Ulatam explodebantur. Perlingebanl enim co, ac \,
domos complures pracsertiro ad littus pot>iia$
^.,
coiiterebant : nec parum ea saxa Latinorum one- *
jariis nocebant. Quin etiam illam, qua roacbina , \
sustentabatur, elassiariis vix efliig el'bu% lapidum ;. \ >
Jaclu Byzanlii submerserunt. Lalini dc pace ora- ' , '
lores iterum ac tertium oiiltere : imperaior eos se , '
audUurum negare, nisi muro cverso, qttod loci ,
\indicarent, relinquerent. Consumpto in bis roulto ,
lempore, confeciis trireraibus reiniges ct milites , . \
legit, et alia ad pugnani ouinia adornavii, ducesque
pâefecil : Ulis qifldem apnd Pissam lernis irireini- ,
bos Pbaceoiaium proiosiraioreni, aliis in Hepla- , ,
acalo construelis, Zamplaconero magnura ducem D .
qoi conleadebat enixius, insuper suas allaborari , ac perilci; erant enim visenda mole, quas ligncis ,
t D i r i b u s impositis, ei remigibus desuper tabulato
, .
contectis (super qiio gravis armatur el velitum \ , "
niuUitadtnem coneiituebat, quod roagno eiin po- , \
gna detrimcnto iuit, ut paulo infra dicelur), dupli- . c a b a t . Prtdie porro illius diei, quo trirenes e na ,
a l i edacend erant, oneraria quae Genaa soWerat,
. 01
in altti conspecta esi, magois, ut aiebant, onusia \ \'\ ,
diviliis. Malacia autero veniis ponentibus oppressa, , ad Piincipis insulam anchorls fundaia est. In eam , .
ex imperatoriis Irireroibus duac, cum toiidem uni- , \ remibus, noctu e na-vali profecisc invaserunt: , ,
^loribu&que forliter se defcndentibus, ignem , 9
a u t
, ,
1(
83
HISTORIAiiujf UBER IV.
Q)
i jecerunl, atque i u vlclores in eam inslliierlmu
\ , n*c paocis obtrunralis, omnium potiti sunt. Yerum
8* &, - ubi rumor incerto auclore manavit, Latinas trire , mes e Galata eo carsum dirigere, perculsi Koniani,
circiler quinquaginta de suis in oneraria relictis,
, xaV - fujain arripuernnt. 745 êd hic rumor plane
, \ , mendax erat. Deserti in oneraria Romani, triremes
, abnavigassc cum Renlirent, consilii inopes, cutn
, \ , \ Lalinis jam viclis colloqiiuntur ; et convenil, ut
, I . coromuniler ifwendiuin restinguerent, ne et ipss
.jTjj una pereundum foret. Poslero die, si Romnni
. , - adnaviganU* onerariam caperertt, ipsi Lalinos
, , , . exoratis ducibus conservjrenl. Sin Latini, ut Ro , manis idera oificiura Latini praesUrenl, qnod et
' . ' facliira prima luce. Paralia enlm ita omnibue im - peraioris Iriremibus, Laiini allabenles, semitistam
, \
onerariam abslraxerunt, quique in ea vebebantur
\ , \ Latini, ex juramenlo Romanis incoluroilatem iin, , - pctranini. Imperaloriae triremes inslruclae omnes
, , ei parats penilus, ornalaque insigniter, el arma , torura numero, splendore ac magnitodine appara*
. - lus nibilo anttquis Romanomm claasibus tarerio
, ; res, e navali deducuntur. Ouiremee non paucae
!, , scquunlur : lerabi iiem, el aetuaria, et in iis ca t . tapbracti, qni omnes tdio Latinoram cupide raili . - laium proGeiscebantur. Latini tanto apparatu allo/ ' \ , n'ui. oronia potioa cogiiabani, quam cum triremi , - btis imperatoriis deccrtare. Suas antem ante oppi, - dum inftlrucus babebant, opinionem prabentes
, \ in iiupcratorias, si vcnirent, ilurae. Sic aotcm
, - C
comparali Galatsei, ul si imperatorlas accnrka \ . rere vidcrent, funibua suas retrabcrent, ac de
nuiris sese luerentur. Verum enirovero etiam in
, '- iniiris sui servandi apem gerebant inanissimam.
* Trireroee imperatoris deduclas, ea noete prope
* * ' \ - navale steterunl, ui altero die cum tribus qoae
, Ibaceolalus ducebat, conjunct, in Galaueoe age", \ * renlur. Pbaceolatus et ipse paratus eral, ut postri :\ , die erumperet. El imperalor cum fllio despota
, frequenlera ac elrenuum eqoilaium raitlebat, ut
. \ * congressis Iriremibus, ipsi quoque a conlinenle
* irruerent. Die jam procedenle, naves e navali ad
, - portam Eugenianam cernebaniur : quibus autem
, Phaceohtus prolostrator praeerat, et ipsae pulsu
, , j> remorum agitatae, aliis sese aggregare festinabant.
\ - At enim Deo, qui g<ibernat omuia ei sua culque
. - juste dispcnsat, Romanos, ui apparet, propier
\ , \ \ praierita, eaque ronlla delicta puniente, et a mullo
, - inferi >ribus superari permittente, ecce ttbi magna
r
triremes, in
. vis venii eooritur, 746
, quibus ligneae lurros, evertil, siraalque milites eum
, - ipsis armis, ei remiges in pelagus decidunt, ei uno
* - roomento omncs vcclorum vacnae aspiciuntor.
, , - Eodem punclo temporis, qui slabant io tabulatw,
, earum quas Pbaceolatus ducebal, similiter in undas
. , delapsi sunl: eraique mulliplox naularum ac mili - lum imerhio. Complures sane, quoniam jnxia litliia
xmt , \ * - naves everUbanlur, evasruni, aqtiis snflToeati cir . citer ducenli, et de Zuinplaconis grogc Menau dueis
e r a n l
e (
r , i n a s

JOANNIS CANTACUZEIM
W
friius, Manuet Philanthropenus praefcoius navis .
praetori, vir manu promptus, imperatorique cha-
msimus. Tum Galaisi inslauratis animis prove- ,
liuniur, naves hoslium retrahiini, easqae nemine ; -,
prolribonle aut ulciscenie flammis implent, et vi- , ctoriam sine sanguine consequunlur. Qui vero in . \ *
coniinenle cum filio imperaloris erant, operi qui- ,
flfcm sesc accingebant, putanles eliam navales so- ,
cios e mari impressionem facluros. Asi ubi naves
Roman.is inancs subdoci conspexerunt, etlam ipsi \ ,
reirocesscninl. Imperator, videns lantam copiam , \ \ . \
graiis periisse, tam gravi Romanorow) calamitate -,
ingemuii. m qui Deum oflTensum boc egisse huelti- ,
gcret. Nibil tamen de akitudine animi disct^sii, ntc . quia vtclus, eliam fractus : qoin subilo ad novas , \ *, *
<|UMI
9UUIIII
ail
IlllVaS
- " "
T e w
. .
# 0
triremes aBdiOcandas lignalum ire praeceptt, el operi
* *
* *
cnrafore* prafcctt. GalaUei porro diem illum fau-
*
, '
stissJmum nrnittranles, quo tot bostium navibos , ,
ntiilo suo lab^re politi eseent, non *o1nm epinicia, , \
sed insnper soieria celebrabant. Jam enim tota spes , sahilis levi momenlo illis pependerat. Die sequenti , \
ommbns iriremibus atiis instructis, et tanqaam in ' ! , \
vicloria coronatis, elegantcroqae in modum exor-
natis, ex adverso palalii guretim ac dcorsum navi- , \ \ .
ganles, Imperatoria signa capta, ad Itidibrium, ut 0
mos est, trabcbant. Et imperatorem propter adver- , \
sam casum eliam animo succubuisse, siatimqae , , \ \
beUo posito pacem expetiturum, et spaiium, de , \
quo supra, illis donalurum arbitratanlur. Scd ut . spem eventus fefellit, eumque novas triremes com- C
pingendas locavisse audiveruitl, paem per legatos
poposceruni. Ac primum quidem de loco sibi \
relinqucndo imperaiorem leniaverunt; quem ut , intrepidum, et animo invicimn, putantemque i r i - ,
ilera illam iortnnam altorum quorunidam dcticlo- , \
rura esse preiium, et in priore aentenlia immobilem . ,
, viderunt, 747
millies talia coulingerent,
locum illis^lonalurum, ei iratum frementemquc , , \ \
potius quod victue el ad vires reparandas alacrio- .
rem, velut tutn primum arma capcssivisset, me- ,
taentcs ne eibi parum feliciler caderel diuturna ,
contenlio, locum remiuere de compacto sialuerunt: ** \ "
faciaque pax in hanc conditionem, ut spatium illud , .
imperaiori reddercnt, veterf ambitu conlenli. Et
milo foedere novam munilionem despolae impera- i>
loris fllio, cum agmine armatorum vcnienii resii- ', tucrunt. Iroperaior autem accersitis eorum optima- . ,
tibus, comiicr ac placide illoe affatus, locum , ' \
eponte donat. Aiebat enim, non dc lantilla ac , nullins preiii regiuncula, sed de jure iniperii *
Romani cum ipsis sibi conlroversiam esse. Haud . enim cum ralione congruere, -ciira sint ad- fj
venae, ei a Romanis imperatoribus complura con- ,
seculi l)cncficia ut subessc ac parerc jure optimo , , \
debeant, adhuc impudenter agcre, et ipsis nolenti- * \
bue, aliquid de Smperio velle decerpere. Alque ob .
bauc causam magis quara ob loci possessionem sc
ad bellum aggressum. Quod nisi justitix serviant, ;,
certum sibi esse, landiu arma continaare, quoad , , 3
n e c
s i

94
\ ;, 80 eos deleveril. Qeoniam vero ipsi sceicre desteto
. " - rent, el qoa? rapoissent, ea relinquerent, nec se rei
\ , - exiguae ita nagnara raiionem habiturnro, ut eos
, \ p r i m , quod illorura tantopere inlersit, quodque
. * - Ionge plurinii facianl : stalimque filio praecipit,
!% , * loco illis auributo inde militem abducere. Galalaei
, - gratias agere cum innumeris laudibus, et ad Olium
- ejus post locum JIISSU paterno illis Iraditam ve \ ;, niendo, rursus imperatorem in coelum ferre, me . - gnamquc nummorura aureorum vim circa vexillum
, iinperatorium spargere, quos, despota jubente,
, - mililes lusus et volupialis gralia diripueruQt.
, - jusmodiigitur iniliiim ac finem. id bellum accepit.
, *
, * ,
, ,
, ; \ \
, . ,
: .
;, ; , *
. '. , , "
, " . "
, ' , \
, , \ ,.
, , \ , , . *\ \ ,
, * , * , "
, \ . \ ,
. 01 ,
, \ ,
, \ ^ , & , ; \ .
, \ .
CAPUT X I I .
Calumnia de nimia exaclione ditsipatur. Cur iributa imolita impotucril imperator, et qualia fuerint. ChiuS
Genuemibus repeliiur. ExcManhw., et reddituro$ per opportunitatem promittuht. Non placet resoonm m . Quibut conditionibus Cbius urb$ et insula Genuensiout relicta ad Umput. Pertinada quorumdam.
Ztjbu* eum ausilio insulam recnperaturum promittit, audacia sua perit. Intula restituitur. Leo Ca/oliutus Phocasae prwjecturam adipiscitur.
" Imperalor aulem per id bellum Tarchanioiam im? mane quanium exegisse, ct turbarum querelarum , que plenam esse urbem audiens, conviciatoreeque
\^ * , ac sycopbanlas captata occasione incredibilia
, * - 7 4 8 comminisct, biscenlenuni, imo, ut multi gar;, \ ; , riebant, ter cenlenum miUium aureorum exaclain
, - fuisse, ipso facto os illis obturare [decrevil. Mox
, ^ convocato tolo populo Tarcbaniotam imperat
. \ pccuniae rationem poposcit. Keddidit, iis ipsis qui
, \ pensitarant confitentibus, non plus quinqoaginla
* \ , \ niillia exegisse : praeler. alia non paulo plura ex
, serario publico ei fisco imperatoris, qux in appa , & raluni classis consumpta fuerint. Cum porro anim , adverteret, necessaria multa propter dilDcttlta . lera omiui, et tam Ronianos ad conferendum de
: C
parum faciles, publicaque vectigalia oranino
, defecisse, tributa prius inosiuta imposuit : ut
" , oneraria quselibet irumeniura in extera regione
, coemplum advecUns, pro medio medirouo aurenni
8 U 0
93
JOANNIS CANTACUZENf
ararto penderet, ei pro fructibus prb
portione simiHter. Agricoka pro quinquaginU , congiis vini aureum persolvcrenl. Qui a rusiicis ,
mercarenlur, duplum dareni, non solum ut copio- . \
eiores, sed quod etiani citra laborem ipsi ex alio- , rum laboribus lucra niajora faclitarent. Guraque
vetue cssel lex, ul mercatores singult aerario d e c u - , , mis solverenl, ipse quinquagecuroas insiiluil, , ' \ \
luide paulo rainus duceniis oneraria* brevi lera- \ .
pore Roiuauis accesaerunt, quod antea nunquam *
faclum, valebantiiue navali potentia, el jam do- ,
inini njaris, ex mercimoniis quaesiutn uou raedio- . ,
crem colligebani. Quia vero Cliiiis, ut narravimus, ' , $
iujuste el conira fasdus a Genuensibus tenereiur, , \
ad principcm eoruni (ilucem ipsi appellaol), ad , ,
senaiuQi
pBpulumque impcrator legalos misil, .
insularoqne sccundum sancila cura Romanis foedera , , repetivit. Dux, senatus populusque responderunt, , ,
justa quidem imperalorem poslulare: verumiamen , \ insulam non scnieutia ac suffragio suo, sed quo- , ,
rumdam apud se nobilium, seu palriciorura, qui ,
suis sumpiibus classcm instruxissent, audacia ' .
oblineri, quos in prasetis coerceie non possent; , \ ,
opus enim fore grandi impensa, et apparatu non ,
minimo; quibus cum carerent, eos insula nequire ,
depellere, sed ien*pore procedenie, industria po- '
tius ac providentia quadam i l l i s ademptam, impe- ,
raiori baud dubie restiluturos. Haec responderunl, *
tl simul Jacobum Herminium, et Antarum Pincl- ,
lttin de nobililaie, fidei facienda miserunt. 749
Imperatori lesponsum non placuil, voluitque diem pfacstilui reddendae insulae : aut se êrjurii ho ,
accuaarcnt, si eam exiorquere potuisset. Et con- .
\entum 'esl in eam coudiiionem, ut Lalini wbe.n , \ \ ', '
insulse, etiam Cbium notninalam, ad decennium
.
tvlitierenl, fruercnturque redilibus (91)J, penden ,
tea in annos singulos imperalori duo et viginti
*
aureorum millia. Insuper vexillam impcralorium
,
in urbc pro consueiudine erigerent; episcopum
. \ ,
ex Ecclesia Byzanlina acciperent, et Sabbalis pro
., \ more fausiuin imperaioribus acclamarent: eorum, \ , \
qae memoriam s a i e r d o i e s in sacriflcio missae fre <jueniarciu, nec ab ullo probibcrentur. Rcliqua
\ tnsula tola cum caslellis el vicis sub impertlore
essel, qui praefectum pro arbilratu constitueret :Bl D , \
is Romanoe, qui intra urbem versarenlur, regeret, privatasqtte eorumdem controversias discepuret. , \
Qaod si Laiinus qui^piam Romano, aui Romanus , ,
Laiino lilcm intenderel, pratores, aeu prêfecli, , \
siroul jns illis dicerent, et litem secundum alieru- * . , \
frem darent. Poal decem vero annos ab oocupato , ,
Canucuxeiio Byzanlio, Latini Cbio penitus exce- | ^, \
djBffnl. Ha?c pacta legati Genuensium ciun impera- ', .
tore inicrtint. Siiiieon vero Beajuius, eoraia qui ' '
iasulajD tenelânt faciie priaceps, cxterique rnani- , '
dHDidium
Jacobi Pontanj not.

(91) Ipeius Cbii urbis lantam, an totius in&ulac ? dem, ut lib. n dicturo esl, loia insula lantura red^
8i lantum urbia, quomodo potuenini imperaiori in debat in annum cenlum millia et viginu ?
ajtnos ainguloa peudere vigioii duo mrflia siqui
f
57
HISTORIARUM LlBBR I V .
*
9S
', feale repugnarunt, praeoptantei bostfes senalu*
, populique Genuensis judicari, quim Cbio disce , dere. Dura legatt Genu versantur, Zybus quidam
. , Chiorum poleitlissimtis, Pbo< arac veteris praefeclus
- a.Genuensibus crealus, quando iliis Chius dedeba lur (deditione eniin ad eos venil, victu defecta, ut
. dixiinus), ad iniperatorem mitlerts, primum quidem
. , - veniara propler Cbiuni traditam rogabat; id enini
? , non roagis nequitia sua, quam necessilate factunu
, - Deinde horlabatur, ne insulam sibi negligcndam
, duceret : nam si parvo adjuvaretur auxilio, se
^ , - illam Roraanis haud operosc recuperalurum. Im. - perator Zybo laudem iuiperiiri, et ob volunlaiem
, , adeo propensam magna polliccri : moncre tnn.enj
: - se couiiifcret, doncc legaii Ceuua rcvenirrnl. For
, , ^ tassis eniro citra dimiralionem eam rec<>plurum.
, , Addcbai, alienum esse a dignitaie sua de pace et"
, , faderc legatos niiiure, et intcrim inimica inire
{ \ $ , consilia bellumque moliri. Ac mclius de se mrruis
, set, si imperaiori oblcmpcrasset. Prae cupiditatei
, , , enim audaciaquc niililari nnn exspectato subsidio,
' . 750
* ' duntaxat viribus confisns, periil.
, - Coaclis enitu quot maiiiue licebat ex Plv c * a Ro manis, repcntino Gbium navigavii, et cum Laiinie
, conserlo prxlio, palam eos vicit, mullisôe ocmis
. et Benjuzo principe vuineraio reliquos intra mania
' ' conipulit. Deo auleni aliter statueal<% eo ipso dio
quo pugnatum esl, contigii Andream Pelrila*
, - Genuenscm cum duabus iriremibus Sniyrn Cbitfni
- urbem praelernaviganteni, Byzantium fcstinare, et
. \ audienlem cives suos a Zybo obsideri, cl in insu \ , lam descendere, obsessisque succurr re. Conflicln
, iteraio, et rursum ad Romanos spectaMe virioria
| ^ . Zybus animofe pugnans, iclu sagitlae moribundnt
', concidit, el Gbius, Pbocxensibus post cae<!em ducia
\ , \ sui Pbocaeam reversis, ad Latiuos rediit, quam a
, \ se iandiu obteniam quandia et urbcm Cbium iin , \ - peratori tradiderunt. Iioperalor Pi ocaeam Leonei
c . Galoihelum praefeclum miuit, qui et ipse Gbiua
, ' erat, ac belli leropore ab Apocaucbo maguo duce
ipv $ , - in Zybuni translala praefectura, propler siudiuin
tpQav i x Xiov - erga Caniacuzenum magnopere aflliclaius, ei insit , - la deniqoe puUus eral, qu$ pr^cipua Cbii amii , , tend<e causa visa esi; ijatelligenlia enim ac pro . ^ visiooe fuiurorum, scientiaque luendê orbis MIM
, \ ^ credilae, m u l l i H u illi praistabal. Hic Pboca ara ve ', , ntene, eam in fide Runtanorum usque bodie ccn^ , \ ei servavii.

* \
. , ,
,
, '
. *0 .
\ , \
. *0 , ' .
;
se(
s u
JOANNIS CAtiTACUfcEi
CAPUT XIII.
100
Aliser stalus Petoponnesi. Manuet filius imperatorh prator eo mittitur; eius res ge$t(e. Conjuratio procerum
in itlum. Immorteles eorum immiciite. BeUum in despotam per Lampudium. Victor de$pota victi*
igtioscil. Ab eo sub Palwologo universi propter unam urbem desci&cunt. Bursum ub illo uliliter tubigur*
Sur. Latini Achaiam tenentes, fiunt amici ac tociu Laus Manuelu moribus.
Quoniara vero et Peloponncsus (92) oitinino la- \ \ -*
befaciaia erat, non a Pcr&is solnm classibus Inaguis ; eaiq invadentibns eta Latinis, quam Grspci Acbaiam , ' *voc nl (93) occupantibus, et principi suo parenli- /*
btis, sed etianit el quidem amplius, a -semctipsis, , \
couiinenier muluo beiligerantibus, diripb mibus, , \
ocidentibtw : et vki muris carcnles ab externii \ ,
boslibus, urbcs autem acivibus incolis va6Ubantur, ,
ui ab extrema pernicie non procul bbessc videren- , \ *
tur* curam aiiquain e s iinpendere imperalor cogi- , tavil. 751 Majorera aulem fil uro ad manum . ,
Imbens, minorem, nempe Manuelcta despoia u, cuui triremibqs pranorem Peloponnesiis misil, pro , >
virili iis coniiitodalurum. Qui anle omnia civilos * , ; 1*
discordias eanavit, puniils earuox, nl decuit, aucto- . ribus, et lerritis alis, ne siroilia conarentur. Post* , , \
ea cum Latinis ftedere cnmposilo, suos ab eorum , * '
servavit injuriis, el cuni BarLaris acie congredieus, ,
ac saepe vincens, cffecit, ne ita Pclopomiehses ob- , \
lemncrenl. Quilusex tebusel civilates piistinas , \ ,
vires recipiebant, cl ex ivagnU Calamiutibus ro- .
spirabaul quadaimnodo, el agris paria securiiale ^,
regio douiiciliis frequemabalur, ac demum Pelo- , \ (|
ponnesus Scyibia desert or br^vi culta apparebat, . \ beueque babilura etiam alque ciiam sperabatur. -
Ncc soluni urbibus; coinmuniter, scd separalim ,
quoque proceribus Peloponnesiacis benefaciebat, *
quibus lamen nibil suflkiibat, sed ferre poterant ,
omnia, praeterquaro non exercere factiones, nec
suis uti moribue. Quare cum id inier se meluda- Q ,
spotas possent, una mente on.nes in eum COD- , ,
spirant, pariterque arma sumunu Insdias autem
-. " .
et dolos quidaro Lampudius macbinatur, baruin , $
ariium ex oinnibiis Pelopounesiis peiilissinius: qui ' , \ .
ab adversa faciione victus, et faculiatibus suis
n^que ad assem nudatus, ad ultimam redaciue *
inopiam, propler morum improbilaiem, e ercila- ,
lionemque in corxitandis seditionibus a dcspota \, , ,
quoque despiciebalur. Ad quem dainde adieiia, et , \
cum precibus fldem obslringeas, nibil unquain no- , .
varum rerum inolilurum,scd ejus cupdissimum \ , \
semper fore, ab eo susceptus, atque in prioreui *4, *
siaium resiilutus est, muliasquead opes exaggeran- \ ,
oas illi occasiones dalae, ui jam potentia adversa- ,
riis exaequareUir. Nec eniiu vel sccundaa vel tur- .
bida; res, nec tempus onnnia consumens muiua .
illorum odia valet consumere, scd usque ad inortcm , * ,
inimicilias gerunl; et posl morlem velut palrimo-
uium quoddam filiis siinullalem cum aliquibus re- ' * ^ ,
A
Jacobi Pontani not.

(92) Grapci bodie Moream vocant, abarbore moro
*lola regione frequeniissima.
(93) Quinquc sunt partes Peloponnesi: Laconica,
Acbaica (aub qua et Argoliea), Messcnia seu Mes-
senica, Eliaca, Arcadica. Duas ex bis quinque lenuisie Lacedaemonios, lesiatur Tbucydides lib. vu,
nempe Laconicam ei ftfessenicam.
IIISTORJAHUM LIBER IV.

ICl
\ * ^ - linquuni; ac Lycurgi legum parun) obserVarttfes (94),
; . uni taiilutn Solonis stndiose obediuiii, noianlis
\ , iufamla cives, qui in sediiione neutrarum partiutu
fuissenl. Despola veio, prupier Persaruin deprada, - lion 8 (quas n ullas et assiduas terra marique
. * pauci ex Asia trajicienles inferebanl), judicanle
, %> irircmes comparandas, quibus insub circumnavi\ , garetur 752 ei pirata arcerentur, com id pro
- ulili placcrei omn bus, et iti \4 pecun am conferri
* , \ riijm oporlerel, Lainpudius muuus exactionis, ut
, \ , pra* cajteris universis ob experientiam et amorcm
, - erga illum mel us eo fuuclurus, mullis prcc bus
, sibi a despota ullro deposcii : nactusquc polesla, - lera lolam Peloponncsuin ob ens, animos ad arma
\ - ^ in eum sollichat; urbibus ac vicisomu bus voJun . , tariam servilutem exprobrai, eo* 11 ajorum suorum
, . \ dissimiles, ad asserendani libertatem torpe:e, ac
\ - mancipioruui inslar agi se ferrique a despoia per, \ \ - pett. Stc tandem peraeque omnibtts armoruni cor , ' - ripieiidoruni auclor fuit, aQirmaiisaul nibil ipsuai
., \ , conira universitatem valiturum, scd Poloponneso
* rclicia fugiluriim, contenlum servasse auimam;
, aiit si inancat, cum bello undiquc coarctctur, peri , lurum. Sic illos seduxit, communeque pactum pro, ; , posuit,ut omiies eodem die SUQS prefectos aggressi,
, primum quidem illos in potestate Inberent, deiude
. ., in despoiam jam tittbecillioreiu infesti ircnl. Acta
, ' transacla ex illius consilio omnia. Uno einm eo , demque die sub jugum missi otuiics, qui urbibus
, , Q aut vicis praeerant. Posl undequaque conflala i
. gens peditum equitumque vis, Lauipudio et polen : tioribus pnpeuutibus, in despotaru leudit. Is cuin
. snis, quoiquot Byzuntio adduxerat (adduxerat au, ; leui circitcr ireicntos, selectos oinuee) paucisque
, , 5 condu titiis Acarnanibti contra Peloponnesios
* . procedil; qui ne in conspecium quidem bosiium ve ; n re susiinentes, in fugam verei et oppidalim di , lapsi sunl. Tuin dc bis alii quidem in ejus fldem
, \ sptim se tr.d dcre, veniam poscenies, quam mox
. 01 - conseqnebanlur : alii, quibus ad sludium reruin
, , - novaruin plus inerat audaci, urbibus occupatia,
* despotam non . diniltebanl, stolidc profecto; qui
, \ entm oiunes fdiuul resistere non poierant, hi per
, coborliculas dissipali, viclori m sibi pollicebanlur.
, - D Tandem aliquando et ipsi tol p^rbtis incommodis,
. et incursionibus, dircpiionibusque assiduis, oculos
, ' , aperuerunl, ei petiia venia in despolae auctorita-. - \ tem concesserunl. llle ignoscere omnibus, nec eos
, \ \ odisse niagis, qnani ul amenles miserari, qui cum
, sine pcrculo servari possent, iniqua viribus conati,
. sesc perditum iveranl. Nec diu reqiiierunt, quod
despolse imperiuin non tam proplcr aequaniinitatem
, , ; ,
, libcntes, quam cum tiinore nolenles suffcrrenl; el
bello inler imperatores resuscitalo, 753 juniore, ' que imperatore Palxologo rerum potiente, rursum,
Jacobi Pontani nolce.
^ (94) Qux fuerint istai lcges, aul quse lcx, quie bellum non reprtcnduin, quod eiiam de aimalinimicilias aS posteros etiam propagari vctaret, non lalibus el iniiiih itiis polest accipi.
reperi: nisi est illa forte, adversus eosdein bosies
iOANNIS CANTACUZENl
104
quia paier iuipcrio se abdicassei, plus se potse *
tonfisi ; et intliper Asania Isaaci filiis, qui illttc a
Pa aeologo ad insulara procurandam missi eranl, ad , \
prroa eo8 revocanlibus, nniversi einrol ac de$pota, , praler unicara urbem, cujus praesidiarii miliies arcean naiura loci, ei opere inexpugnabilem tene- * , ; *
banl, dcfecerunt. Cacleruni despota suis duoiaxat .
cop olis et arrois denuo subjugavit omnes. Ex illo , ; bellum adversus eum penitus valere jubenles, ad ,
pacero ipsunique colcnduin se dederunt, plurimum- , ,
que inde eroolumenti senserunt; quando ei arvis
imperare, et pecuariam facera, el possessiones ac \
fundos multos acquirere licebat, com priuft despoia . '
advenienle, praeter urbee, et has seditionibus at , , , \
dUcordiis iniestinig aegras ac depositas, nibil fuis- .
eet. Latini vero prineipl subjecii, primom quidera ,
et ipsi despotam armia aggredi constituerant, et infestare urbes, quod nec ante omiscrant. Verum , \ , \
tota audacia brevi iempore secus cessit; ipst enim , \ ,
bello potius aiflicti sunl vebemenler. .Quod cum ;,
inldligerent, per legatos obnixe precantee, a de- *
spoia pacisfoedusimpetrarunt, ut in ditione quidem ,
ac poteslate principis, ipsiue autein aniici a c socii , ! ,
ensent; sicubi ebrum operam in insula et extra in- \ , \
sulaip requirerel, promple illum suisslipendiis inili- , *
taulcs adjuvarent. lliac el conlra Persa? praedones
ssepius ei auvlium lulerunt, mullaque cum eocon- * \
t r a Barbaroe tropjta statuerunl: c t i n Ikcoliaiu .
tonirar quennlam e Laluiis dynaslani, Runlicrem , ,
de Loria appellatum, una irruperunt: deqae morum
\ ,
suaviute et fldeliute exinre illuni dilexerunl. ,
lam eniui pridem nullius proinissi fidem fefellisse , \ ,
conpiTtus est. Unde si quid eo egenl, ejus tamen ,
jurejurando non egeut, cum ad fidem verbum ipius ;, \ '
nudum sufliciat (95). PeloponitesuS itaquc a Ha- . " \
nuele Canlacuzeni filio niullis cumulata boiris , \ '
(ob quae usque bodie ab boslibus invicla manei), ab , \
eodcfn mansuete el cum sollicitudine erga subje- Ctos eiiam nunc adoiinistratur.
, ' *
, \ . . " oiSi
' , .
*
; ; , \ ,
.
754
CAPUT
\.
Legatfo ud tultauum AZgypli pro Christianis ; citra cujus astensum non poterant epUcopt rcsiltui. Patriarcha Hierosotymitanus accu$atur gradu movelur, fame eruciatur, ad Cantacuzeuum confttgtre
nilens, Galalceorum intitationem et mitias conlemnit, hostibut tradilur. Palriarchw in eum humanilat,
postea inUumanitas; Canlacuzeno ItbeialUer liabelur; ad sullanum legulus mitiitur; per eumden
udi suce reililuitur. Litterce ejutdem ad imperalorem. In fine lau$ CantacuxenL
y
lam vero impcralor ad Êgypli, SyrLe et Judae D \ \

sullanuni legationem pro illarum regionuni Cbri- \
stianis niuit. Legali eranlMaouel, Scrgopoius, ci- . \ ^
Jacobi Pontani notce.
(95) Nempe ut Xenocralis pbilosophi graviasimi, dt PLitone ipso Tutculanarum: Ut enim rationem
Plalonis discipuli, cujus verbis tanta habebalur Plato nullam offerret (vide quid homini tribuam) ip$a
lides Aibenig, ul cum injuratt nullius tcsiinionium auctoriiate me frangerei.
aoimitereior, buic soli injuraio crederctur. Cicero
9
105
HISTORTARUM LIBER IV.
106
; , \ vis Byzanciii*, et ff terosolymit anus patriarcha La ; * zarus, qaem concessa acroandaiosuliani in scdem
restiloi oportebal : aliier quippe non tfral licilum
(w) quemquam episcoporum per urbes bisê Bar ;, baris subdila* resiiluere: sic Deo permilieme,
ob mulla qu in ipsum peccavinius, ct eliamnum
; - peccaraiis nns, qni a Cbrislo noman diicimus.
, . Ilic namque palriarcba, adbuc Andronico inipera, , lore saperstite, a coepiscopis in sancta civiiaie,
} - ut mos esl, elecius, postea Byzantium ab inipcra;, 10, ; - lorc conOrmandus tenit. Tum Geraumus mona; \ ;. cbus indidcm profeclus, cum aliis qu.busdam
, audaciae stise satellilibus, patfiarcbam in iis caiuin; , fciose aecusat, ob quae gradu movcndus videbatur.
; , * lmperator nec sutim patriarcbaium propler Gera; , ' ; - siroi accusaiionem ei abtogat, nec audiia omnino
;, - pro falsie ducit, sed Byzaulii maneie jubei, doncc
Jeeobi Gretseri nol.
(n) Bene babet. Agnoscil Cautacuzenus culpant, nendcndum nominant: quod nequiiia et ambhione
qaa facliim, ul nullue episcopas sine conseusu rx*coruin ad centum ei quatnor millia florenoruiii
fultani aul creari, aul iu sedcm suam reelilni pervîiii), ilem pJus Pescosii (boc enim noincn
VsseU ai qnaiido expulsus e*set. ]><MIS, inquil, babct vectigal peteolveiidiim a quovis patrian ha
hoe permiuil, ob multa, qnm in ipsum peccavi- inilio sui pomiflcatus, quod eadeiu Grxcoruin imfNOf, tX etiamnum peceamus , qui Chrtito pfobUale jtd tria inillia aureorutn ascudit) is pamen ducimvt Eadem excusalioiie utebanlur olim trian ba fit. Evolvat kcior paulo amoa nominaiam
Gr.rci, quando capia CouslaiiLinopoli, Turcico jugo bisioriam Turro-grsecise insertam, nec aliud inpcnifus subjecti sunl. Gausam durissltn^ bujus SIT- veniet, quod dical, quam illud : Judicia Dei abyssm
vitulis rcjxiebanl iu peccata, morialibus cnnctis tnulta; simulque in Gaiilacuzentim, aliosque Gr%coiiimonia, scd Geiiuadiuv, reaccnraiiua expeusa : cos imperaldrcs causam latiiae niiscriai coniercl,
Si dixeriiis , ai<b:tt, ut dicere comucttis, ob notira qui peninaciier in acbismate persistendo, a quae
deticta k(rc evenuse, non ita se res habet. Kgo dicam,imperaloribus niinime coiiveniunt, ut esi episcopoquonwm nou magis , quamctrtera Chrittianorumrum confirmalio, sibi usurparnnt. Quis a condila
gentes noslris criminibus Deutn irritamut. Sunt enim
Cbrislianitale unqaam audivit pairiarcbam Hicro
il atim nationes magis iceleribu* et peccatis obnoxia:
C
solyniilanum
abioiperaloribus Constanliiio(ioliia:its
qnomodo non affligunlur, ut nostra infelicissima ti aui confirmatum esse, aal conArmari debahse? El
mueranda nttio f Vm miiii misero, alius tx alio $ub-lainen Lazarus istc conflrmaiionis gratia ad Gama
inde /fo cunx ad hasc animutn converlo, et eor meum
cuzenom proficiscilur. Idem jusarrogabani sibi oliiu
coninrbatur, et spirtiu* meus eestuat. El post non-reês llaliae Ariani in sunnnos poniiUces Kouiaiios,
nulla: Nonne reliquum eit plorare et lumentari ac qui elecii suo munere fuugi uequibanl, utsi regis
ditquirere eautam et vtdere propter quas palimur lucc?
conOrmatio acccssisaet. Yermii nou iuirum est b.-cEgo vero aliam non possum invenire nisi schi$ma, rclieos Arianos boc fecisse. Illad magis iniranduiu,
ei qnod se subtraxerU ab obedientia et 'subjectione iinpcratores Graecos iinpiam banc coiuuetudiiiem
Homanet Ecclesia: eam el solam decerno esse causam
posl rccepiam a Gollbis Roiuam niuhis annis rointeriiu$ notlne genlit, quia postquam ab ea divisi linuisse, in quos gravissimis verbis invcbiiur sain
tumut, maledictionem accepimus, et patimur, qua ctus Grcgorius Magnus iu Expositioue quarti psalmi
nos patimur, nec ideo pwniict , sed deteriorei eva- pcenitcni. Ulud eliam inirandtuii iinperalores scbisdjmus, el maUdielis impetimtii ipsam Eccletium, di-maticos poslea in oiimee episcopos banc licenliain
cmda et tacenda adverws eam impudenUr evomimtt$.
sibi sumpsisse, quasi unquain visum audilumve sii
Ilanc causam infelicilaii illius el calamilalis ul ovis pastorein confiriiuu alque approlel ita uft
si Canlacuzenus reddidisscl, propius ad verum ac- pascerc non valeat, niei prxcipuac ovis calculus accesetsset. Nam quo magis orienlales a setle apostoli- cedai. Vido Illusirissiiiiuiii Baronium, tom. VIII,
ca per varios errores mulliplicesque basreses abie- iuil. statiin, ubi plura de bac indignilatc scribit.
mnt, eo magis Maboinetani invaluerunt, ei non Uuanlo melius consuluusel Ganlacuzenus ei sibi
ianlum plebein, cd ct clcrum, cterique principes et Lazaro suo, ct omnibiu episcopis Giaecis, bi
patriarcbas el episcopos $ibi subjecerunt, ut ipsis (qiioit po>lea fecil Gemiadius patri<*rcba) bis verinconsuUis nibil pentlus agera possenl. Idem Graecis bis Grsecos ad sludium pacis et chariialis coborexetiit, miod flebilibus plane modis deplorat Gen- Utus fuitsel: Accedamut verce Christianorum unioni,
naduis. Quanu eniiu lyranntde ct servilute pre- agnoicamtu peccuta nostra, ne pejoret Judais eva itianiur nunc a Turcis episcopi Gra?ci, et pr^serljn dunius, neve \aUa masione, maliltu et prwkumplwne
palriarcba Coiisiantiuopulitanus, pcrspicuc docet Aia aures obstruamus, ut nec audiamus, nec UiietUbisiona mixobarbara de pairiarcbis, qui Ibronunt yamui. Audiamus Christum clamantem apostotis:
Gon$laiii'inopidilamiin posl caplam a iurcis urbein *Qui vos audit, mc audit: et qui ro spernit, me
teuuerunl. Dejiciuntur eiiim dc sede, el restiluuii- $ ,ernU : qui vtro me ipernit , sperml eum, qui
lui\ el in exsiliuiii agunlur, arbitraiu lyranni; nou nmHme.i Yere ergo licet diccre, qui papam auuil,
ieeas ac vibssimi capjlis mancipia. ipn itideni - UQminum audit, qui tero papam non attdU, />omiler se, lanquam scbismatici, el biuc ciiarilaiis cx- num non audil: qui vero Dominum non audit, tiperles perpeluis rixis agilanlur, quasi IIOH saljtigi dit cupliv^t et gladiis comminulos, boc esi, Jauizaios
ctonerf* ipsum juguiu el onus Mabuiuelauum creel. el Bassas, lios eiiim Gennadius iutelligit, qna cl e\
îec fraudibus dunlaxai se muluo dc digmuie de- capiivi? sutit, ei circumcisi. Canere possunl GTMCX
lurbaut. sed el muneribus. Quurc qui pius ailert f.iuii Jcrcmia Thrcnuiii ilium : Servi dominati suni
CharaiZ!! (sic euim auiiuiiiii vceiigal a p&lriarcba nostri non (uit, qui redimeret de manu eorum.
. . VJH. CliV.
k
t
107
JOANNIS CANTACUZENI
108
c,ue causa cognoscatur; interim legaiionein a d , * sullanum cum dc aliis nccessariis quibusdam, lum * tle Cbrislianis in iEgypto, nec minus de hoc cliam , ,
pUriarcha mUtit, et llgatis rcandal ut cuin in , \ Tatosiina fucriui, una cum cpiscopis iu ejus res , \
inquiraitl. Per id terapus dcfuucio impcralore, et *
bcllo conlra Gautacuzenuin cxcitaio, cliam Laza- *, *
rus Caiitacuzenisnii suspectus, a Joanne palriar- . *.
cba nec synoduin, nccaliquid aliud legtbus prai- ,
scriploruin quarcnlc, indicia causa condemnatur, ,
ct in ejus locum Gcrasiiuus accusalor epUcopus ,
sanclu: civitaiis conlra faseligtlur. Lazaruspatriar- ,
cba lali se ignominia prorsus immcrentcm afle- ' , ,
rlum iuluens, nec probabili de causa, sed propter '
odium dunlaxal, quo iti Ganlacuzenum fcrvebat, Ii33c pali; prxlerea nibil pene sustenlando corpori . ;
necessarium sibi, Unquam rejeclamenlo praberi, *
scque lennissimo cibo ali, clegcre rcbus omnibus, , ,
755 ecquid ad Cantacuzenum iinperatorem Didy- '
woticbum ex OccidciUe redcuulem transfugerel, ^, , \
secum deliberabat, probatoquc cunsilio, Galalam ( ;
Lalinorum oppidum vadens, modum captat quo ad iilum pervenire queat. Arcbontes Byzantii com- . ,
peria ejns fuga, palriarcba Joanne conacio Gala- , , *
tam tmliunl, Ilierosolymorum palriarcbam dedt .
postulanl. Galalaei oplionem illi integram relin- , \
(), aui secum communicare in dogmaiis, ,
et de cauero inler ipsos babiiare, qucm ei ipsi " . 01
' .
,

miQc bcnertcetitissime traciaiuri,, ei episco
f
|His
poelca m a g n i s m e r i t i s
proseculurus,
suiaque
episcopisadnumeraturus sit: aul ( quod minaban

lur) peteitlibu* iradi, a quibus immania pateretur.
.-Jllc vcro i>on tantum terrcbaiur coiiitninaiioniiius (JH>), quanltiui eorum ridebal siuliitiam, qui
, .
\ ,
" ,
\ ' > ,
Jacobi Pontani notee.

(96) Nota periinaciam bu)as peetidepfecopi, qui
eliain 8iib euliano ^gypti gravia torracuta perferl,
ac Mabumeianam sectam delcsialur, ut habce infra,

cap. xv.
Jacobi Gretseri nolffi.

(o) Pie ct rcligiosc Galila3i, qui Lazarum is um jam Mvculifine hominum parher ac temporum proirtccribu obsUntn persanare slndcbant : scbisma- batione venerunt. Magis ac magis adversario scuvtetue
licc cl portinacia3 convenicnter Lazarus, qui nie- error
exiollit /upor, l.vor incendit, cupidiia*
dicos obslinalo animo respuil, in qna nionlis excwcut, dfprarat impietas* tuperbia inflat, di$obstinalione ila excellunt Orientales scbisniatici, cordia exasperat, ira prcccipiiat. Non lamen not
iil cum noslris seciariis de peninaciie paliua cer- moveat aut turbet mullorum ttimia ct abrupta perlare qiicant, uoxi sine spe victoria. Adeo stolidi fidi i, sed potiusfidemnottram pnvnuniianle ventate
$unt inquil Genuadius pairiarcba Gonaianlinopo- ^ corroboret, Poterant Galauei, boc est, Genuetises,
litauus, ui aperle Laiino* lutreticos enc dicant, ei qut Galatatu seti Peratn incolebanl, u>urpatc illud
papam pmter cwlero* omnet. Hinc unionem re[u- (iancli Augustini, Eimucrilum Doiatislani episcogiiit. uil Gcunadius alloqucns Gracos, tieque papw pum ad Ecclcsiam traducrre adiiitcnlis : ilulia
memoviam audire, tieque qui unionem ex vettrit *adiximus eliam futigati. tt tamen fraUr notter,
cerdotibus amplectuninr, videre tuslinelis, neque propler quem wa dicimus vobii, et cui parilet diqui cmn ipsit communicant omnino pro Chrhiianis cimv$ et pro quo tanta agimus, adhttc pertinax
habctis* et t (orte conlingit, ut tii aliquod incur- couiistit. Constantem se putat (orlitudo crudeln.
ratiSy quod vos paprt commonefaciat, panem obla*
fllon adltuc de vana et (alsa fortiludine gforietur,
tionis non accipttis, sed [uriis agiiamim, ac denlibtth audiat apoitotutn: t Virtusin mjirmitaie perfxcAur. >
adversus ipsos sucerdolct frcndetis, el Judceis de- Nec ideo negligenda est mcdicina, quia nonnullorum
terhres estc puiatis. 11<C Gemiadius de Gr^corum insanabilu esi pettitentia, ail scile ct verc idcm
perliuacia. Quumodo Joannct ei Mambres resiilervntsanclus Augusliuus, episl. 48. Oplo eqwdem, </;Aloyti, inquil cx Apostulu sauclus Gyprianus, libro lectitiimi [raires, aii sanclus Cyprianus, libro De
De unilutc Ecclesin\ stc el lit ruhlunl verituli. ho> umtaie Eccle*Li\ el consulo pariier ct suadeo ttf, i
miucs corrupii *e/<*K, reprobi circa fidem, sed non fieri poiest, ncmo de fratribus pcreal, ti contenpro/fcient plurimum. Imperitia enim eorum mani- tiemis poputi corpus unum gremio *uo gauduis
(esta etii omniuus, sicttl et illorum [uii. Adimplen- muler vicludut. Si lamen quosdani ichismatum duc^s
lur qucaunque pradicta bitnt, et appropiuquattte (qualis iale Lazarusj et disseniwnit auclorc*, in
%
109
IIISTOIUARUM LIBER IV.
liG
| , ' mimilortim et despfcabilltm) bonorum promtssig a
. ;, pairiis ciim institutis se aversuros sperarcnt : con , traque ei ipse pollicebaiur, faclitis se iilos ab adul terinis dogmalis revocalurum, qoam ul ipse cum
, , ^5| ilfis ant ingeiiliiim bonorum sponsionibus, aut
, telerrimorum suppliciorum min s, simul in erroiem
, - abriperefur. Galaixi ut obfirmaluro ac pra?fractum
, . \ viderunt, vincium petcnlibus transdiderunt ; qui
, eum aJ palriarcbam, a quo erudeliter aecipiendiis
, , putabafur, deduxerunt. Afqtii is virtulcm viri
. reveriius (neque cniin nesciebai, quanlopere L i , tinis ad commtiiitonem religionis cum all cient , bus rcpugnassut, neque quomodo mori nialuc, * , rit, quam a palrum suorum recio scnsu discedere),
, , accedenli assurrexit, bumanilerquc ac leniter aa , - lutalum, assidere sibi jussit, et amanler cnm
, eo sermonem miscens, conftssorem appella vit (07). Post in domum designatam dimisit,
" , ncc niinimo maevolentis animi dalo Indicio;
, . nulla autem cura dignatus est. Quamobrera panlo
6* , post ctim egeetale admodum prenierettir, ad impc*
tyyuo ; , raloretn conftigiens, per reliquum belli tempus
; apud eum di\ersatus, ejusdem liberalitale procu\ , ; - ralioneque ctiam Byzanlii, poslquain ille impe , ; ' riuin obtinuit, usus est. Hunc ergu palriarcbam
. - cutn Sergopulo poslraodum ad suhanum jEgypti
legans, siinul alia ab eo pctebat pro Cbrisiianis
, , illic degenlibus, siuiul , ul palriarcham, dcjecto
;, - Gerasimo contra jus et fas epicopalum gerente,
, C in sedeiu suam reponerel. Suliami* el ad robira
. quod allinet, bonoriOce legatos suscepit, etomnia,
; qu pelercnl praesiiiit, mullasque ob legationere
ad se missaiti gratias egit, 756 Audierat
, imperalore quacdam mirifica, ei ejus anficiiise cu * pidissimus erat, patriarcbamque ad sanctam civi
, tatem miltens, Barbarorum illic magislratui pra>
cepit, Gerasimum expcllerent, Lazarum patriar*, , cham bonorarenl, nibilque illi, episcopum Gbri , , slianorum per Palaeslinam agenti, molestiarum fa : , ccsfer<Mit. Ad baec lilleras ad iniperaiorem dcd.t
.; in hxc verba : Iu nomine Dei miscricordis cl mi . scraloris (DK). Producai Deus allissimus scmper
; * dibS imperii, magni, bencflci, prudenlis , leouis,
. fortis, bcllaicris strcnui, cujus conspeclum ferre
^ advcrsarius ncmo poicst, sapienlissimi in rcligio , , , , jtistissimi in loco cl regionc sua, fundameiiti
e n i m
Jacobi Ponlani nol

(97) Sanclas Gyprianus confessores rocat ctiam quibus Gantacuzcnum impcratorern cobonesiai,
eos, qui in carcercm propter fidcm conjecti et in hngua Graica veleri scripli suni, rcliqna tota,
qua^slionem dati sitnl, seu, qui fldei Cbristiamc lingua, quam nunc vulgare Grrccum appcilant. Ilaque studio [). Marci VeUeri facium, utea nobis ab
c a u s a jam dura et crudclia perluleruiit. Et proprie
bouiine uiriusque sermonis Graeci, ct scbulu&lici,
s a i t e ; i i a u i isli revera confitenlur Gbristuin coraiu
boniinibus : coufitenlur, inquam, bonam confes- inqiiain, cl vulgaris periti Gwco puro pnto redtionem coram muilit testibus, ul Tiiuoiiieus, cui boc dercltir, quo eatu convertere in Laiinatn posscmus.
Esl aulem suliani Êgypii Mahumeiaiii.
dogium Paulus iribuil.
ifio) iJujus episiolai priocipium, id esi, tiiuli,
Jacobi Grelseri nolao
fallentis asluli* calliditate decepli, fnlluciis vot
tmca et obsiinata dementia permanenles non poluerit
ad vtnm salutis consitium revocare : caueri lanien laquei.i tolvite, tuqautea greuus ab enoribus libt~
tel $intpiicitate capli, vel errore inducli, vel aliqua ratc, itvr rcclum v,(v casL&tit ugno%cUt.
III
JOANNIS CANTACUZENI
112
Cliristianorum fidei alque dogmaiis, omniumsacro , , ,

lonte inilialorum coiumnae immobilis , doclrin ,
Uirisii propugnaloris, gladii Macedonum , regis ,
,
r . r j e t o r u i n , rcgis Bulgarorum, Asaniorum, Blachorum, Rhossorum et Alanoruin, ornamenti do- ,
gmaiis Iberorum et Syforum, bairedis iroperii re- ,
gnorum ejus, tuarium el magnorum fluminura ct ,
instilarum, domini Angeli Comneni Paheologl Can- , ,
, ,
tacuzeni (99). Majesias tua , quod ei placitum est,
a atiliauica poteiuia noslra, et sanctificata atque , , ' \
,
illuminata don:o noslra semper requirat. Nam
pro eo amore, quo amborum majores inier se ,
, ,
c o D j u n c t i fuerunt,;et nos erga te sumus, quanlum
viribbs possumus, tanlum tibi graiificabimur. Ul , , J
.
q u e m a d m o d u m patrum ttiorum desiderio a nostra
aucloriute respondebaiur, nobisque Uli gralias ^
babebant, et ad nos legatos mUiebaiit, et commer- , \
ciura intcr nos erat : sic iterum quae libi grala , \ ;
sunt, Oant, et voluntali tuae ad nos provocanti a
noslra potestate satisfiaf. Et quoniam consuetudo ,
illa inlerrupia, et in longum dilala eet, denuo a
me niiituntur islae liuera, ut eoram magno impe- , \
ralore leganlur, ad laudem veleris amiciliae, et ad
; , \ /,
i n v i l a m e n t u D i peiendi, ulpote nobis oronia libenter cum auciario praeslituris. Quidquid auiem a ,
vobis ad bonestalis dulcissimam propagalionem ,
perlinens vcncrit, i d omne animo benevolenlis- , \
siroo suscipimus : q u o m o d o et nunc de manu prae- . \
fecii Manuclis veslrae majestatis legali, mira curo \ ,
#
lxtitia et pace ejus litleras suscepimus, et quani Q *

conlinebant petilioneiu legimus.Aioigitur, cbarilate , -
el amicilia colligaiosfuisse magnum sultanum patrem , ' -
ineuni, 757 J animae Deus excelsus sit propitius, ,
majeelalis luae fratrcm RomanoruiM uupmCoreni, , \ *
ut propter consueiudiaeui amborum domus una, ^ > ,
iit dicis, esset, el inde legaiiones ad nos, et rur- ,
sum binc illuc miltcrenlur, et Derenl quae ille , \ vcllct. Praelerea de sacris Hierosolymae sanci*
icinplis petebat, quod eiiam legimus, et ecclesiis, ; \ ,
de quibus bigniGcasiis, curam adbiberi jussiinus. . ,
Quod aulem apposuislis, ul copiaru fandi darenius ,
,
Manueli prafeelo legalo, ut coniiceret, quorum
causa venirct, invenit quod oplavit; nam euiu au- ,
diri jussimus. Post baec petivit lcgatus vesier, ut ' ?,
quoddam veteris templi ruinosuio aediiiciura, vici- D *
num Romants, saucti Georgii renovarctur; id eliam , \ ' focimus. Insuper s;cram a nobis facuhalem pete- , \ ' , \
bat, ui cum sociis a tua majestate illi altribuiis, ad , , \
sanclam resarreciionem adorandi causa proficisci .
posset; quod permi&imus, et libenler ejus voiuqtati '
, \ \ .
respondimus. Nam dc eo quod legatus peiebat, ut
fieret, quod ad sanciam resurrecttonem pertinet \ , '
scriplum est mandalum, elrogaoti illuc proGcisci,^ , \
coinitem prafectiim adjunximus, adoravilque
qnaiitum voluit, eicum graiiaruuj aciione reversua , , est. Eiiani boc idem legatus adjecit ut edictum se- ,
:
CU
US
Jacobi Ponlani u o t .
(99) Non fuit Comnenus, nec Palaeologus, nisi a materna linea. Sed
voluii, quanlum uiaxiiiiuni poluil.
Barbarus ei bonorem babere
113
-HISTORIARUM L I B E R I V .
114
, ,: } ; . rium edereraos, quo qui in sanctissiims Hierojo , ; lymse locis habilant Christiani, iient monasterta ct
' ecclesiae ne vfolarentor, ei per chariialem conjun, , gerentur, qui illic est amerse (i) seu praefecio,
, . ejusqae auxilio defenderentur. Nec soluna tndi genas, sed et qui dislinctis lemporibtis ad sanciam
, \ , \ resurreclionem adorandam eo venirent, *t prae ' ; , cipuc qui illic serviunt Mnsnlmanos
ne sineret
\ , coiiviciis lacerare ac verberare, aol alla moleslia
, aflicere, lom eos qui sanclam adorationem eerto
; ; . lenipore adveniuut, tnni eos qui in loco illo babi\ , * lanl; sed poiins in honore illos baberent, eosque
, \ , \ susciperent, iisdemque ministrarenl. Ita maiida, \ * ;. - tum a nobs, proot pelebatur, euper illo loco sa ; ; , crosancium est ediium. Quod vero postea nos
' ^
t r i a r c b a 3 admomitf,
, \
qaem sancfae memori* aullanus MeJec Nasar dum
, \ *, \ ' *, viveret (propilins sit poccaiis ejtis Deoe) throno de * pulit, al legatos docdrit, ac plenam fidcm faciel,
, \ , \ quotnodo res acta stt et quem iitiem babaeril, mi sutn est a nobis mabdatnra Ilierosoiyioam, 7 5 8
, \ ut Lazarutn patriarcbam libenler recipianl, eum\ ; , que velut antegresaos pairiarcbas observent; qui
, , \ , eliam ipse cum legalo Hierosolymain missus et
, restiiutii* est. PraHerea et boc legatus tesler pe , tebat, qui invenirentur ex imperio Romano ca , \ , \ plivi, liberlate eos ul donarem. Nos autera (ul el
. isiud majestas tua noverit) jaru pridera in capiivis
morem hunc babemus, ul eos pcrmulemus et di . miltamus, quos a vobis habenius, vicissiinque na. . ^ ^ .
1.4.
- X . .
- J t G - - . . .
r.
L
. . babct.
. . . Quin
k .

jesias lua, quos a nobis
etiam de boc
consilto cerliorem te Deri jussiiuus, el quolquot
. ' legatus pclivit, eos manumisimus, quos et secum
. abdiixit. Apposuil et hoc rogalis legalu*, ut mer; , \ catoribus iude huc venientibus tulo commorari
liceat. Cui aures praebuimui, ediximusque pu , blice, ut liujusmodi mercatores admiltaiilur et
, defendantur, qucmadmodum legalus rogaverat. Sic
, cum gravissimo edicto ei responsione legaium di , misimus, el boc luae raajestali, ul vcris&imum, uo . . (uro esse cupimus. Quod si quid aliud voluerit, no , bis indicet, et volunlali ejus sat 8 a c i e i i i u 8 . Nos le
\ post tuuin in nrbem, Dei nultj, cum robusia manu
. ingressuro, malorum tibi irrogaiorum oblitum esse,
, D imperaloris AHura conservasse, iniinicis misericor ", diam tribuisse anlebac cognovitnus. Ex quo niaguam
. \ , repimus deleclationcm, leque commendaviinus. Id
- modo fusius et clarius a patriarcba Lazaro ct
, , \ ' pnB eclo Manuelc didicimus, ut eiiam illud, (e
, \ dala in matrimonii socielaiem adolescenli filia tua
, * et genemm libi et fPiam cooptaese; utide eliam
\ , ^ , uber ore gaudio perfusi sumus. Deug dilatet cor
, luum atque imperium luum, ac pro uno ceotum
mi%
u%
l u a d
e c
| f a
Jacobi Pontani DOtffi.

credcnies, ut Arianicis temporibus caeteri ChriStiani, quotquot abominabanlur eorum farores,
oribodoxorum nomen profliebanior. LEUNCLATIUS.
Quidara eo notntne Cbristianos ad Turcarmn religio*
ncm transeuntee acciprant.
(1) Vox Arabica est amira, seu amiras, suninius

rifccius, qua utuiiiur sxpe Zonoras, Cedrenus,
licetaa. Ilinc Aineralius vocabuto composito cx
Arabico et Graeco, pr*icctus maris, ;.
(t) Masulmanos dici se volunt Mabumeiaui rccte
Hfr
JOANNIS CANTACUZENI
116
tribuat,gladiunque tuumhostibusfurmidaLilcmeiR- \* ;. clal, ettecouservet, misericordiaqueac beneficenlia fio; , ; ; *
eua beattim reddat. Eliam ita flat, precor, Deus altie- , ,
siioe. Scripta est epistola die decimo quinto mensis , ;
Saapan, septmgentesirao quinquagesimo. anno Ma- , ;,
boroeti (3) Et scripta esl ex summo Dei mandaio. Glo- .
ria uoagnae glorix unius Dei. Voia el adoraliones
,
noatro illi auctori Mabometo, simul et discipulis , \ ;
cjus, bonorabiliori plasroaii Dci. Gralias ago Dco . ;
otnnipolenli, in quem Sj ero. Hactenus sullauus. , >
. . , \ '
, , \ , \ .
, , , \
, ,
, \ , \ ,
, , , ; <
. 0 , \ * \
. ,
. . . . \
,
. . .
759
CAPUT .
Veratimtti novam acctttationem yarant moritur. Sultani tuccetsor Clirislianorum penecutor. Cur Sichun
archUalrapa Jacobilis peperccrtt. Martyria et apo$ta$i<e Chrinianorum. Lazari patriarcluc tupplicium;
episcopi in eum humaniias. Sultnnus perseculione cessant. Chrislianot ignominia damnal. hidorus
wtriarcha episcepo$ creat, et Thestalonica Palamam, quem prwfectis commendat imperator. Illorum
nobeditnlia, et notiiatis itudium, cum [allacia. Palama$ exclu&us in Lemno manet. Andrtce Palaohgi
insQlentia et audacia.
Geraeimue Ihrono ejectus, rursum ad sultanum , venire mendaciisque patriarcbae deposilionem ei W* ^ , , pcrsuadere properavit. Caelerum profectus ex urbe
, aancta (4), post diem terlium in itinere sphitum .
ftdit: eic Deo judicante , ut justa iliius morte ten- ;, ,
Utionibus injuslis justus liberaretur. Atque ita diu
, ealie patriarcfia suos bonores gcseil. Porro, sullano * ; .
illo moriuo, alius in principatu suffeclus esl, qiiem * * **> \
liulla causa inaiiifesta ad Christianos persequendos ^ . Coimnotii, acd quidani Sicliun arcbisatrapa plu- , ; '
riiimm graiia et aucloritaie apud illum valens, jncitavit: bomo Chrisliajus omnibus infensissiinus, , prseterquam Jacobitis hsereticis (5) quoruin in sancta civitate praeserlim , ac per jEgyplum et , \
Syriain rnagna multitudo cum episcopo proprio ,
visebatur : quibus non tam propter bonitaiem , ^ , \ ' ,
quam motum pai^cebar. Ferlur cnim gens inagua, \ , \
Jacobi baeresin pertinacissime complexa, Nilum . * accolere, quaro Sultaiius iEgypti oiBciis demereri , .
necesse babel, propterea quod illa Nilum alio * \ ,
Jacobi Pontani not.

(5) Sicut iios ab orlu Chrisii, iia Maiiamelaui peccala, 8edDeoeoli.Parvalo^circumcidebant,adiiab oriu eni propbeue annos numeranl.
slione quadam in Tronte vel genis inipressa, hinc
(4) Ex Evangelio aliisque locis ulriusque TesU- putanies orginala peccatum explari, propier illud
menli iia, el merito vocatur. Congerere buc testi- Cbrisli Maub. i t t : Ipte vos baptizabit in Spiritu
monia wihil allinet, sicut nec causam afferre bujus tancto el igui. Unam lantum in Christo nalurain
nppeUationis, cum cag nemo nescire possit, qui profiiebanlur. Non credebant sanclam Trinilatem,
quidem Christianus sit. sed unitaiem solum, elc. Vide Gabrielem Prateo(5) Dicti sunt a quodam Jacobo. genere Syro, lum, De vitis, sectis el dogmalibut ommum haretiqui tempore Mauritii iiuperatoris et Pelagii II pon i - corum, el Jacobi de Vilriaco lib. l Bhtoria: orieniicis maximi emerserunt, circa annum Domini 584. /, cap. 76.
L>icebanl non eaae necessariuoi sacerdoii cooiiteri
.117
IUSTORIARUM LIBER IV.
118
. - poiest derivarc. Qtiod si fial, tola JEgypms ct
6 , * Syria , qu;e iitde aiTatii aluntur , Tamc fuaililtis
* . ,
iniereant. Hac dc causa ct lunc Barbart solis Ja ;, - cobitis eranl prophii : reliquos Chrisliairos omnes
' . * e-ic premebant, ul complurcs vaiiis torraentoruin
\ - generibus excruciatos e niedio tollerenl, non pau . ': cos etiam a fide in Cliristmn ad sua s cra pelli , cerent. Dignum sone lacrymis , adeo muUos cutn
> - fide Cbrisli per opcra ad cacodxmonem abripi,
, *\ cl e]u9dcni geheniKC coharedes illi evadere. Nou
, enim est, non, inqunni (), est viix inlegrilatcm
, \ cnm vera fide seclantem , aliquando circa 6dem,
, \ divino auxiiio destitulum, naufragari. Tum igslur
, \ et Lazarum pairiarcham (q) cotnprcbcndcutcs,
. primum quidem blanditiis eum captabanl, cjtisqua
, iiiviclaro constanli: n> labefaclareet a celigtoiie
, , Chris!ian> abstrahere nilebanltir : conlisi, si hunc
. " expugnasscnt, 760 universes statim Ghrisliatios
\ ;, dncis sui exempluni eequenies, ad Cbrisluin ne ;, gandum adacluros : nec ad eos mactandos com , pulaum i r i , siquidcm eos a sacris ipsonim dimo; , - tos, liabere vivos, quam ntillo cum frurta occidere
^ malebanl. Ubi adulalio frustra fuit, omnia siquidem
, ;, ille potias pro fide Ghrisliana ptrpeti paratus erat
\ . rarniiicnmqtie in 8e manos provocabat, etlaniatus,,
, ac mciubrorum dislorsiones exoptare magis videf
Jacobi Gretseri n o t .
[) Significare videlur Cmlaciizenus, eum qui dhcordias nec pa$$ione purgatur. E M martyr nom
semel verain fidem adeptus cst, viUrque el inoriiiu potesi, qui in Ecctesia non e$t ad eum pervenirc
honeslali et probilati studcl, non posse a fide non poterit, qui eam qum icgnalura esl derelintxcidere, quba dogroa Calvini esl clGalvinislariim, quit, elc. Exhibere te non potesl marttjrem qtd
licci, ut consideranli inanifeslum erit, v rba Can- fralernam non tenuit charUutem. Docet hoc ei con
lacazeni in bonum sensum accipi posînl; non testalur Paulus apostolus dicens Et habueto
cniiu quemquam fide el cbariiale praediium dcstt- fidem, ita ut monles transferam. charilalem atttem
tai Deus auxilio necessario ad hoc, ut lldem et non habeam, nihtl $nm. Et si in cibos panperum
cbariiaiem consenret, aed si amiitit, culpa el ne- ditfribuero omnia men ct $i Iraddero corpm meum.
glieenlia sua amittit, non dcfeclti ei penuria ul ardcam, charitalem anlem non habeam, nihil
coeleslis sobsidii ad conservalioncm grali ucccs- profich, elc. Cum Deo manere non po$$unt, quia
5*rii. Siraites senlentise oceurruul aliquando in este in Ecctesia Dei unanime* noluervnt; ardeant
M*numenti$ Patrum, ex qiiorum numero sauciua licet flammis et ignibut iradtii vel objecti bettii*
Cyprianus libro De unituls Ecclesia?: Nemo exUtu animas suas ponant, non erit illa fidei corona, nce
tnet bonot de EccUiia potse discedere. Triticum non religiosce virlulU exitus gloriosus, *ed desperationis
rapit venltt$ nec arborem sottda radice \undaiam interiius. Occidi tatis potest, coronari non potesi. Sie
proalla subterlit. Inanes patece lempestate jaclan- se Chrislianum esse profiutur. quomodo et Chr\iur invalidcp arboret turbinis incunione everluulur.stum diabolus sape meniitur ipso Domino prvmolloc ideo dicil, quia sa*pc fii, ui qui iu basresin netrtc et dicente : < Mulii vement in nofttine meo
aul aliam infldelitatis specicm labimtur, prius dicentet : Ego sum Cliri$tn$ , cl mnllos fallent.
aceleratam viiiisque contaiuinalam vitaui duxerinl: Sicul Hle Chriitut non esl quamvis failat in st*Neque enim furipotnl, inquil Damasceuus,-lib. <mine illius, itn nec Cliristianm videri pote$t qui
Paral., cap. 42, ut quisquam hasrclicui fiat, nisi ^non permanei in Evangelii ejm ei fidei verimie.
Sanclus Auguslinus lib. Conira Parmenianum,
prhu vei in verbit, vel in actionibus rationcs vita
stug maie compararit. liUerim cerlum fixuinque cap. 7 : Non quisquit in aliqua religionis qucesiione
uaneat, eum, qui vere sial, vere cadere,
eura fuerii punitus ab imperatore [tullano) martyr effi*
qui vere tecidit, vere ilcrum resurgcre, alrjue ciiur, ctc. Non ergo ex pastione cerla est jn$li'ia
adeo vere slare pussi . Quam multi modo luxurian- sed ex justitia pnssio gloriosa e$t; ideoqne pominus,
lr, inquit sanctus Augustinus traclat. 45, tit ne quisquam in hac re nebulas offunderet imperitis,
Ji/an., casti (uturi. Quam mulli blatphemanl Chri- ei in tuorum damnatione meritorum laudem qtuvre$ m, credituri inChrislum; quam mulli se incbriant, ret martyrum, non generuliler ait : < Beati qui
fmluri tobrii; quam muiii rapiunt res alienas, dona-perttcutionem palinnmr; > scd addidit magnam
luri **ai, elc. Item quam mulii intus laudatil, blus- differeniiam, qua vera sacrilegio pietas ncernatur.
pitemaluri; ea*ii iuni, fornicaturi; sobrii itftt/, se AU enim : c Beali qui persecutionem patiuntur
propter JHtliliam. > JSullo modo autem (paliuntur)
vbto pottea sepulturi; i/anl, casuri,
(q) De carcere caMcrisque molcsliis et aerumnis, propter juslitiam, qui Christi Ecelesiam diviteruni
qnas Lazarus isie perpcssus esi a Sarraceuis, ntliil (ut fecerunt schismatici Grseci), et cum ea qnasi
aliud babeo dicere, quam illud santli Gypriani, simulata justUia eonantur anle lempus palea
libro De unitale Ecclesias: Tales (scbismalici) sepururi, ac frumenta ejus faliit crtminaihnibus
Otciii in confetsiotie nominis \uerinl macula ista inseclanlur, dum ipu ab ea potius, tanquam UDI*ncctanguint abluitur. Inexpiabilis et gravi* culpa sima palea, variis rumorumflatibusteuarati $unl*
9
JOANNIS CANTACUZENI
1
batar : cl, Nihil, inquil, me a Dde Cbriftti separare , . ; potcrii, desperau viri rauUtione, Barbari blandi- *
mcMita ut supervacaiiea omiitunt, ad inganitaio \,
et amicam sibi raimaniiatem se converiuni. ,
Sicbun quidem sial m illum morte damual. Sultanes , \ , ^
aulem, ul acr^piiuiis, ne occidaiur, rogat, sed , , , ,
aiio quodam modo de inobedi ntia pueialur. Non * enim illc tam mfosius erat Cliristianis (imo vero ,
eoruin uecea dolemer fcrre dkebatur) quam S*- ,
^bun, mali illus pejus domicilium : boc cst, ipso \ / ,
dacmone pejor, Clins perdiiioais, qui homici.l*
patri auo obsequeuiissimus, Cbrisiianoruai c&dibus . , satnrari ttcquibat, sed criinabaiur potius, quoJ *

non cettritefCbrisii noioeae lerris eradere poasct. *.
Scnti-niia igittir nioriis iabibebatur; plagas autero ,
quinqnagima, nervis bubulis nudaio corpori &i- , ,
cbuu jubcbal iuiponi, quod ad tot verbera minime , *
Uuraiurum putarel, scd auie ftnem aiutuam emis- \ ,
tiirum, ad virca buixuoas vjdelicel respiciens, * *
Caruifices pottquam sedocturo QageUaruat, ei ilU , ;
qutdein phgaruw , qnas inferebant, numero defe- .
tentnt; alblcu vero menlem in Deo quem deside- ,
rabai, detixaia babeqs, ccelefcte auMliuai iapJo- ravit, nibil ab}cciiim nec dicena, nec faciene ob . "
ncerbiUlcui verberum , tyraunog nagis acceusus , \
Curiis et ira, quasi seip&un moilitiei el tkaidilaiis ,
coarguens, lotidem aliae infligi mandavii. Quod . \ ,
eum iili diclo citius exsequercntur, totum pavi- \ ,
mmUem sanguinerabescebat,et caroes dilaceraus ,
deQuebam, faliscenlibusque compagibus , ossa C \ ,
jpalfeebaii Pairiarcba laolo cruciameatodeftciens, , ,
ei ntm. coilabâs jacebat, paulum adbuc spirans, ,
el Barbaris tderaniia fam dirae verberatioui sm- ,
poren coouxtwebat. Deiude jterum quxrunt , \ .
am suluni oiandalie obtemperans, Cbrbti fidein ,
deserere, et curo ipsis communicare velil: libcre- ,
cue
usaniem , ac diccniem , NJhil iwe a lide io ^ , \ Chrilum separare poterit, 701 \n carccrem
quemdam niorte damnalis deslinatum asporlantes ,
projiciunl, ui si non ex plagis , cerie post gladia , \ ; morilurum. Socii aulem earceris (qiiorum erant non , *
paoci ex Barbaris, alii alias ob causas capiie dam- , naii) hnnjanitate qoadam ei miseratione ob natura ,
cansorUum , nen modica euro eara dignabaniur, , ; peritiqoe hujusmodi affectuum medertdorum , pau- D * ' ,
laUm eum persanaiis plagarnm vulneribus resii- \, , ^^;
tueruftt. Adbuc sub judicio mortis erat , cnm , , \
iaeobUanHi) epiecopus, quanquam prius ob saeio* ;,
rum diversitalem eum odisset, inierfeclumque , , *
eupivisaet^ prcter opimontm servaium conspiciens, .
nec bumana3id| sed dtvina? virtutis roonumentuni >, '
exisUmans , ex eo ul atbletam complecli omniqee ,
lionore ci observantia colere, et siudioae victum ,
qnandiv in vmculis fuil, subminislrare cpit. Ao ;,
posl inienrafttim tongioa Sicbanli abrupia anima, * \
ipse pairiarcbam a sultana impetralam e careere .- , ,
edoxit qai et Ckii&t.aaaQ religionis colendx po* .
teslatem dedit. Erat namque sultanue (ut docui- . *0
mus) Qon sua sponte ad persecutionam propengus, ,
121
192
, ; - sed a Sicbunle vel nolcns eo induttbaiur; idctrCo
vov , , et posl obitum illias slaiim cessavil, ei infamia
, duolaxat Gbrisiianos damnavit. Nam ctvitibus eos
, , funcliopibus exelodens, alque in capiivomm Itico
, babens, cerli coleris vestitura pro signo gestare
\ , <>- jusail, UDtle pro Cbristiania agnoscerealur, quori * , dam probrum illis bac ratione se itiusiurum arbi\ , Iralus. Verum ipsis color ille non esl visus igno^ , miniosior, quam Paulo propter Chrisluw sttg<t ata,
, , quibas condecorabalur. < Ego, inqutt, stigtimu
\ Domini nosUi Jesu Ghrisli in eorpore meo ..
. * , , Lazarus porro saucta* civiiaiis palr arcba, curo
\ . postflagellationcmcredituro sibi grtgem din pa , * . visset, a suliano posiea legaius ad imperatoreiu
\ , Joannem Palaeologum imssa* est. Res igitur ltie , rosolymorum anlitistis ab inilioadfinemojiisoeinodi
, fuerunt. Isidorus vero, qui Ecclesiam RyzaiUtnam
* , \ post Joannera moderaiidam accepii, et allos nom
, * paucarum urbium, el Gregoriom Palamam Tbes , Sdlouic* epistopum cnnseeravit. Quem ad Ecclemm
. quam sorlilus erai, prutVcturam, imporah>r liHeri*
, ad prajfcclos Thessaloniccnses Alexiimi Mclocbilcn
, - proiosebasium, et Andream Palaôgnm mensas
4#, iinperajtoria* prafecium, tauquam vialico inslrailf.
, , . 762 * mandabatur, uli episeopuro eamiaa
2 leiicvolenlia suuimoque honorc susciperetii. Ast
- illi nec litieris imperatoriis paruerunl, ncc opitco, pum susceperant, palan negantes, se imperatbri
. otolrictos : in speciem quidem ae si PafeiOlogi
^
"--- ,p
parlium esseat, alque ideo Cantacuzcno, qni eam
* . iraperio spoliaseet, rebellarenl : vere auletn, vt
, Tbessalonicam sibi acquirerent. Nam cura scirent,
, - nec imperaiori expeditum esse, eorum coiiata
, . * \ arrois comprimere (quando jam Macedoniam titii , - versaro, Thessalonica excepla, Crales occupassel),
; , et requiaitum iri apparatum ingontem, si por ter ;, \ ram boslilem Iransiens, in ejus mcdio castramcta* 6 ; ;, relur, ipsoaque obsidcret, quae fieri BOII possini:
-pia Craiem insuper non pecuntam modo, sed ipsam
. , quoque,8i diei polesl.aniinam.qua nihil eicharina,
' - pr.e Thessaloiiicaspreturuin, imperatoris jngtimex - cuiere, ac nisi eos missos iaceret, Triballis urbcm
, - addulures minari decreverunl. Crali aulero vorba
, - Q dare, nerope cum a Romanoruin iinperatore desr-i %%v ^ * , vcrint, La<:ile ad HIUID transituros : et idcirco sua . ; dete illi, ne se armis polius cogere, qiiam o*qiittate
; fJÔtov - aDimi el lenitate allicere coneiur. Sic cum uirut
*> qus, akerum per alterum reputerint, ipsi civiuncin
, \ , sibi vindicarp , eaque frui. Et processerimt ilKe ad
U , \ - teiirput doli. Gregorius Paiamas ThessakipiceNsium
, - eptscopiM a praefectis non aduiissos, revertens iu
, , Lemno insula consedit; cui ab intpcralore qna par
\ , , fttit cura prospeclum eal. Praefecli vero Tbcssalo , nicae, in primisque Palseologus, Zeb>las circum se
, ' - babens, civibus propter exempla pneccdemia lerrori
*# , , , crat, omnesque prae inetu itli se submitientee,
. - contra mussitare non audcbanl. Iliuc eliaoi paulo
1
Galat. , 17.
123
JOANNIS CANTACUZENI
124
|At, com iraperator humanilate el bencficcnlia , ' urbem sibt cocciliare cuperet (armiseiiiui compelli xit (* xa\
potei\a), el super beneficiis publice privaiim- , \
qtie cooiereDtliscdirta miltcret, PalaiologueZelolis, , \ quoruin audacia a nullo facinore abborrebat, adju- * * , *
vantibuSj ea in combussit; qua de re paulo \
wifra disserctur.
. ; ,
\ , .
, * . 01
, \ , \ ,
, , \ . \
,
, ' \ ,
, .
.
7G3
CAPUT
Celliitus fit patriareha; approbatur ab ephcoph. Jn gratiam imperatoris eleciio. Imperator monachhmum
eum uxore medUatur. Philotheo fleracleetui episcopo in monatterio Mamantn se subjicere cogitat. Duo
$e illi socii adjungunt. Monaslerivm in Manganis elujnnt. Ullerce tupplicn Thessalonicensium. Protoiebastus Palaologo discedit, quem civet urbe pellunt. Zclotce conantur urbem Crali prodere, qui ipsos
U he$ ccrrumpit. imperator auxilium promittit. Barburorum mos. Merttiane* tubmittus ab Orchane
ad cadem Palaologi imperalorU deprehendilur. lwperatrix plium Thessalomctg relinqui non vult.
Por id tempus Isidoro patriarcba rebus morta- \ ,
libtis exemplo, qui ihronum annis dccem tenue- ; ; ' ,
ral (6), el grcg*iii divino ardens amore paverat, ;, /
impcraior Gallistutit in ejus sede collocat. Hic post ; , "
secessum a uiundana vila, iu monasierium Ibe-
roruni apud iiionlem Atho se abdiderat. Quem . 0v \ ut virlatis aniuluin, cl ad niinislct ium tale ido- ,
iteiiin audivit, niissa Irircmi Byz tnliuni adduxit. " <, .
Eaa eleclioiieiu episcopis indigne patienlibus, ,
quanqtiam non oinnibus , et aliis aiium noininan- , xa\ ,
libae, data gollicile opera, imperalor ad consensuin ,
oinnes imptilii; ita Callislue caetcris oimiimn , \ ;.
calrulis pralatus esl. Verum enimvcro iniperalor \ , \
et alias, ei per tenipus belli, cum acdilionibus , \ >> ' ,
Romanoiura cxagitalus baud vuleus, eed necessitate \ adarlus ariua iractaret, ct direptiouibus vacarct C , (aliier quippe servare sc cutii suis neqtiaquam ,
poliiissel), molestiis exsolvi ciipiens, et vilain procal , xa\
negolus bealissimam repulans , tandemque pobl^ , \
adcplu:n imperium nascentcs inde turbas et cu- ; rarom ii:ole iniolcranter xuslinene , ac genua , xal , \ , vivendi placidum miiiinieque .neôtiosum su- ,
apirans, cum Irenc uxore seusa sua communicat; ,
tlaluunlque ambo, transJato iu gencrum imperio, , \ /
nunliam rebus boinanis mitlcre, moiiachorumque

inftiiiuia eectari. El oonvenit, ipsam quidein ad ,
monatteriuui llartbse (ea Micbaelis priini Palaeologi
wror fail) Dt impcratori ex ba rediiate materna ,
debilum (7) conccderc , et illic monacbarum in- , , dulam habilu , qood reslarel viue consumere : ;
jpaumauleniPhilotlieolIeradexMDTbraciaepiecopo ^ e
Jacobi Pontani .
(G) Laciina esi in Gra?co longior quam opus torie $en h<ereditate, iCgcndura puto,
videalur. Nara quod sequilur, , declarat ,^ harcditate; entmMarllia bajo
niliil otiiissum, praeier anuorum numcrum, quibus soror Michaelia priitii Palaeologi, proavia Caulal&idorus palriarcba sedcm Byzantiu nn obtimiit.
cuzeni malcrna.
(7)GoiDin <051, ( ,<paterna
%
5
ISTORIRUM LIBER I V .
m
?>, eesubjicere (non solumquiapnideniia et erudiiione
"' , * - qua profana, qua Ckrisliana excellerct, sed eiiam
, quia vilaa soltiaris, propto dixcrtm a puero addi
\ \ cius, diligentia et dintunulale in satictiinonia
\ , \ viveodi, liarum rerura sane quam expericns eral:
" ul et ntoderalor sacrse laurai in Alho montc a
, ,
Patribus ibidem >nte episcopatmi dcligerelur,
; 764 alque d alios in bis instiurndos idotietis
apparebai), tn nionasierio Sancli Matnantis silu
opporluno, et lor.o, ul in urbe, uaxi.ne *
, , liiario, alquc ideo ad curandam aniinani,
. alquc ad Deuin propler contratias in vha ma - culas propitiandum apposiio. Addebanl se ad
, - hanc secessionein socios Nicohus Gabasilas, et
, - Demetrius Cydoues, qui exlernae sapicniue ia*
, \ , \ siigium altigerant, et moribus pbitosophaotes ,
- . \ - vhain cadibem conjugaliunique periurbationiim
. ' \ * expcrlem amplexi iueraul. Quocirca pr.iciptium
, \ graifce, amiciii& el iaiuiliariialis locum apud
. iuiperalorcm oblinebant. Primum igiiur re init*r
Waxi , illos dcliberata , placuii omnibus in mouasierio
- sancli Mamaniis iranquillum bluc, et a slrepilu
fiav , \ ctirarum alienum/ac pbilosopbicum viue genus acli . - tare. Deiude mutata seoleiHia, tuonasteriuin Man, , ganicura (8) maluerunt, idque ratum fuit. Quare
. \ ei imperaiorraultasei possessiones dicabal, cura , \ - batque diligentissirae, ul iude ad UFUS viiic necee, * * sarios copi;e suppedilaretit. Atque bac pra*lcr
{3 cjufdcui consilii populares ncmo noverat. Paratfa
; . - ^ omiubus, < uiu id ununi restarel ul iinperium recle
,
constiueret, quo filiis defuncti iuipcratoris nulia
, ejus recessu coniroversia de principaiu relinquo rclur, neque novam belli civiiis occasioneio iuve
, nireut, el jam opus inclioaturus e^sct, btierae
, Tbessalonica cum aliorum civiuin, Itim MclOfbit
, , protosebasii redduntur : quibus prior iPa nequilia
TMV , inipudcntia Andreae Palxologo, lanquaui capiU
, \ - el audori oinnium iribaebatur. Et roga!>atur ul
, quanlum possct, cl quidem qnam priroum , urbi
* \ consttleret, neu paleretur primo quoque tciuporo
, sub Triballis fuluram , nisi succurreret, nevc Ro , manum imperium aliero oculo privari (9) susii? '
nerei ; cum praesertim ejccio Paiajologo cives
' , :omues, prastcr steleraiissimos Zeloiaa, cum gaudio
, \ - 0 eum accepturi urbemque tradiuiri sinl. Ul cnim
foro, quod diximus, imperalori liilerae, quibus
,
, ,\ - ille publice privarimque bei)ilcia dislribui man^. ' , , dabat, a Zelolis et Palaeologo creniala aitni,
Meiocbites prolos^baslus id facinu& pro intli^no
, *
, \ babuil , nibilque aliud , quam absoluum a
, Romano impcrio defe<iionem csse rensuit.
, \ '- Quamubreoi clam cum civibus ea de re ser . \ mocinaius, cum omnce aque stomacbanles rea
Jacobi Ponlani nolco.

(8) Mangani campos e&t extra Byzantium, in quo mani, quod lnnc erat, imperii duos octilos appellal.
nonasteriani isiac aediecavil Conslantinus Mouo- Lib. i i i , cap. 93, de cadom Tbessalonica,
aacbtM, oecaiiotie parum laudabili, de qua viJe ' , pvit magnum (sub2oaaram, Annal. m.
audi Coitataulinopoliii) prima urbs.
(9) Vidc, Couranlinopolin et Tbcssalonicam Ru-
127
JOANNIS CANTACUZENI
M8
pttrissel, teneretqiie auetorilaie sua praesidium, , \ aperie se a Palaeologo et Zeloiie sejuuxit. Pa- , Ittologus cives in se cooepiranlcs animadvftrteng, ,
7 6 5 parallialassios (id eal ad mare, seu in littore \ >.
babiianies) ut *tiam ante occupavit, et arma ca-v * ,
pcre jussit, conira prolosebaslnm aliosque civea ; ,
se defensums vklelicet. Qui ex praeieriio casu , \ , facti cauliores, non jam olio et cunctationi induU \
gcbant, sed simul ac eum tenseront nocln cum .
paraibalassiis in armis esse, non exspectala loee in , \ illum invasewnt, victum urbe pepuleranl. Ejns *
et paralhalussiorum domos popuhis diripuit, in , , }
pugna tamen eorum ncmo cecidit. Palaeologus , \ , fconfcsUm rebtie euis diflisus, ad Cralcm, inde ' *
poetea ad sanctum moiit<*m Atbo venit. Zelolae \ , >
cum populam amplias concilare non possent, nec ' . *
divitum aedes diripere, abjecta persona, qua se , \
pro juniore imperatore conlendere simulabant, ot , * "
eivitas Triballie proderotur, laborarunt. Crales . 01 \ enim ob kl grandem pceuniara effundebat, gran- ,
diorem prombtebal : borao, qui eliam alioqui ex , ,
largitionibus fanvam anctiparelur. Vertim tilbil * ,
erat, quod ei prae Thessalonica non aorderet : . ).
qam si ocr upasset, impensam se refeeturum, nec , , \
pttftiHam Romani imperii partem lam ppaliosa \
nrbe ad caetcras jam ante oecupaiaa adjuncta ha- ,
bUomm sciebat. Iiaqae profusis donaiionibus et ,
Zeloias, el per tllos non paucos cives ad se tra- ,
duxii, nt etiam palatn aflirmaret, justc ac merito ,
ad se transiii, qui qnando totam provinciam obii- , iiCrel, nrb^ni obsidere, ei detrimenu inrerre quara ' . * gratissima poseel, et si se dederent, ifMs romnio- , , \ *
dare Tellel. Qutbus condilioitem rejicienitbus, iirbem cinxit atque obeedh. Quod cum protoseba- , \
stns et cives Romanorum studiosi cenierent neqne proditoribus praevalere poterant, propter vim, , . ' ,
que fdris instabat (cum praescrtim et populu* \ , !
obsidionera a?gre, fercns, Triballis subjici, fore , .
malis fiberari patarct^ neqne tam amplam urbem
\ . " Roroanis eripi, ei se Barbaris semlutem servire ^^ ,
aeqnis animis patiebantur. Qirapropter imperatorcm
obsccrabant, ne sui essel imiucnior, sed quam ,
citissime iipem ferret. Nam si morarelur, urbetii , paucrs dicbus in hosttum poteslalem venturanu

llsec iHi scripseriint. Iniperator laro pnrclane urbi, D ,
taro pcriculose laburanli non venire auxilio, inhti- , \ ;
manam exisiiniabal: cl tamen depoiwrc, quod ? . ^
animo oiisiitulum babebat, el ad bella dticlun- , , -j
dosque exercilus redire gravabalur. Niliilominus ,
ntilitatem suam romniunibus Romanoram commo- / )..
dls postponens, iierain satagebat, ne Thessalonica . '
perirel. 7 6 6 Rescrtbit igi>ur ilHs, segnitieni ab -J
se amoVeant, prudiloribus se opponanl, atrxilia ,
propediem inissurum. Miilit ctiam ad Orcbaneui \ \ genemm, el copias ab eo subsidiarias pelit. Is ,
subilo Sulimano Olio inandat, ctiiii viginli equitum , ,
tiiillibus imperatori militeu Vulens aulem iuipera- ,
lor etiam impcratorem gcnerum in expediiHKiem , \ |5,
Tbessalouicenscm sccura educcre, Irireiues 9rma \ . "
v
129
13)
tc \ , - tis complei, qoibus luto in Macedoniam com co
< . 'uavigarct. Non euiui iguorabat, Barbaroa uafevo ; lenlia in eum soffusos, ei si eum possent adipisci,
. facile inlereflapiuros. Esi aiquidem apud cos
\ ; imroanis isia consueiudo, queravis iniperii semulum
, occidere, ei in eo nulli vel a&iaii, vel cognalioni
& parcere. Ilinc el princtpio gialim paiis inler
*/ . " imperatores factae, post Helenam imperalori juuiuri
, (& iraptam, opinaius Orcbanee, -gralura te faciuruui
, . aocero, si quo niodo funiorem imperaiorcm jugu larvt, ennucbum quemdam Merlzianein vocabulo,
, \ - et plures alios robore corporis coufideniiaqiie
, . \ insigoes misit: obtenlu quidcni legationis necessa , rije, reipsa ul eum dau occasione obtruncarent.
, Nec igitur fides hoic narralioni deroganda esi,
; - quasi baec iu medio Romauorutu citra pcriculum
$, , auderi non potuerint. Mos enim illis erat, non
, \ apnd exleroa et alieoigenas modo, acd ia sua iiem
; , \ genie hujusmodi facinus designare, el sponle eua
* , letbo caput oflerre: pro eo quod inimicuni dynasbo
, - Buo trucidantes, graliam inirent raaxiiiiaui, bbe; , * , * risque ac familias stiae benevolenliam , velm
. , pairimonium quoddam relinquerent : quomodo ni, mirum eliam hic Mertzianee se cnm saitgttirte
-. . " poenas expeneerum nibil dnblians, tameu conalu%
, suscepit, et qua erat in Orcbantm propens onc,
, salulem toam prodidit. Impcrator Cantacuzetiiif
- nbi iiuidias factas cognovii, adotacentem absqiie
, , \ , te nunquam eitra palatiuui prodire voluit, poiis*
, Q simom Barbarorum iegatis Byzanlii versaniibus :
. , , lieruianeiii vero cekritar ad legalioncm dato re \ , sponso dimisit. Ob banc igitur erga juiiioreiu
, - impcratorem Barbaromm malignitatem arroalis in
. triremes impoeitit et ipsc se comparabal. Ilnbebai
, - autam propositum, nttnc quidem primo inipelu
& , \ Triballos obsidione dcpellcre, et Tbesealonicam
, ' , discriraiue liberare ; jam enini et aulumnne fac acebat; deinde imperatorem javenam ibi relia quere ipse Byzantiuiu rcHiira, et per biemfem se
' , . instruere, alquecom majoreac diularnioreapparain
Augoai Annae aullo inodo
reverti. 767 Q
% probabatur, rogabalque eL admonebai ne fllium
\ . , ibi relinqueret, scd cum eo rediret; timere enim
, \ > se non raagis adolesctotis setatem fraudi opporiu * \ nam, quam iinprolMiatem occidenlaliun, et pro * clivee ad ree novandas aniroos, quae cavere boria batur, ne ab illis deceplo juvene, sediiio et betla
, \ ; , inler Romanos rcdintegrascereDt, quod el ipsts ei
\ reipublicoD damnoaissimum accideret. Imperator
. * " - consiliuin imperatricis, ut verom ao justum, ei
, , cum erga se auiicitiae volonuiie, tum erga rem , * * publtcam olUciiudinia plenum lnidart, jubereque
oUvat - bono esse aiiimo. Putarc sc iu primis conducibile,
, ! post advcnlum Thessalonieam fHium illic aolum
\ * relinquere, cum ipse diulius inde abfuluros sii. Et
& * - nuiic quidcm ceu impressioncm faciendam, qaan ; doquidcm in gravi periculo civilaa versari videa ' , \ tur, quod ei non tam iniirmitas incolarum, quam
/. perversius atlulerii ; et se, cum ibi fucril, expuU
rt<Ml
JOANNIS 1'ANTACUZENl
132
131
sis, qui arbem Triballle prodere cogitassent, iiu- , peralorcm juvcnein ibidein |ier hicmeni reliclunuu, , ;
qui piOdiioribtis, si qui supcrfueriiU, obsistat. , , \
Non enim uiiquo eo praeseule cummuni senlculia, 0 , ut vel sceleslissimi sint, ipsuin cum civilate ,
bosiibus iradiiuros. Vere ineuiUe, ubi cl ipsc cum * *
majore apparalu advenerit, tuin jara Deo adju-
vante non de Tbessalonica solum, sed et de *
reiiqua Macedonia, Tbessalia t*t Acarnania (quas,
dnui bellum gcrereiur, Tiiballi occupafinl) ad eos *
vcrba facluruin. Ilac ralione Augustani, quod ,
5 , \ nilebatur, non admodum flexit.
, ., . \
, . "
, ' , \ ,
\ \ *, . ; , .
4
CAPUT XVII.
Cavei Macedoniw direptiouibus imperalor. Tentat in transitu mcenia AvactoropoHs. De ejus pr<rfccio
Alexio. Eionem fruttra oppugnat, naves uicendit. Orelumes fihum cum tociit rcvorat propter hostes.
Pertet reverlettte* Hmiam deprccdanlur. Filitu klallhaus etiam redit. ihtmenUat prafecti Amplripolis
iit imperatorem. Pena illi se jungunl. Thessalonica: di$$idium et res ibi feltciter getla.
t
Ituperalor ut Perstcas copias ad llellesponluni /

trantiiiiliere inlellexil, paratis jam iriremtbtis , \ celeriier solvii, iroperalorem juniorem*secum du- : , , \
cens. Cuinque in Hellebponto esset, eo in navibus , ; ,
relicle, ipse in coniineniem egressua, duces admo- ,
rjsbai qua iucederent, cavebatque diligenter ne > ,
Maeedoniam siiam mox fuluram popuiarentur : \ ^ 768 *ed cum Thessakmieam venissent, sibi curae
foiurum, quatenus regionam bostium infesiarent.
Et llaulieuni filitim Romanas agentcra copias, , * cum ducibus praeire Tbessalonicam Barbaro jussil. , fj .
Scopus auiem illius eral, ut cum ibi in luto im-
peratoreiu juniorem reliquissei, ipse CUIII Romanis ,
et Barbaris in boslium provinciam irrumperet. Ubi V. ,
igitur, ut videbatur, exercilum terresirem recte ; consliluil, triremibus in ahum cst provecius. Obi- , " \ ,
ter porro alque in transim Eiones urbis maritimae . '
in Tbracia, quse nunc Anacloropobs vocatur, rattnia , ,
tcntavit, cui pneeral quidam Aiexius Bilbvnus, e . *
vico quodam nomine Belltcotna orimidtis, qui bello ,
civili sub Apocaucbo magno duce merueral, ei non , , '
parutn diu uuiremia praedaloriae prafectum egcraL , Posi cujiis necem, siiuililer ut alii, propter inter- ;
regnum res novas uioliens, non banc urbem solnm \
sibi subjecil, sed eliain CbriFlopoli nocuil, quaa- , .tuiu poluit, Thraciosque ct Lemuioa presait, oinnia
a Roiuano imperio avellere stbiqoe subjugare \ : / \ concupiscens. Quocirca descenden iinperalor, , Eioncnique adorlut, bidutwi ant iridunin muros , > \ ,
oppugnavii, nec, Alexiauis fortiter defendentibus, j ) , \ \ ,
expiigiiavit; uavee vero ad unam, et trireiues pira- '^ ,
licas, quibu%Alexius ulebalur, Qaniniis coiubussit. . * ; Adbuc io illis locis moranti miniialur, Persa^ qui *, \ \
auxilio veneraol, abiisse. Visum lunc compluribus, \ \ , \
a Romantg quibusdain Pereas ad discedendum in- , \
ciialos o.Ho tctlicet jmiioris imperaUiris, nc Ro- , -t
#
133
HISTORIARUM LIBKR IV.
134
, ;, manum imperium aogcretur. Id aulcm secos erat.
. , et on>nimodis a vero aberrabat suspicio. Orcbanes
; aiquidem post exercitum in Tbraciam trajectom,
. ; ul iti Occident^m pergerel, inissis ocrulie ad fltium
' - Sulimanum litleris, reditum pntcipieb.U; se entin
; , a vicinis et poienlissimis Persaruin dynaslis invadi,
' . ad quos profligandos iis copiis &ibi opus sit. Jube
, bai itein nc rcversionis causam Romanis indicaret,
. * ne imperator sibi irasceretur, sedfingeret aliquid,
; ^ - atque ita rediret. Quae pneccpla palris aoi agitans
, ^& Sulimanus, Hebro lran*niisso in Maesiam popula;, tum abiit, et com pecorum bominumque magno
; ;, \ nuinero in Asiain renavigavit. Mauhoeus, quo . . . niam cum solis Romanis per bosles ire non
' poterat, percnnibus etiam in niedio fluviis baud
, ^ facilem Iransilum conccdenlibus, ci 769 Triballis
, vias insidenlibus, ac tirmioribus inuUitudinc, quaro
. " - pro copiis Roiuams, quas ducebat, eiiam ipso
, , reversus est, et excrcitus dissipalus, palriqtie
quid sibi obstilisset indicavit. Imperaior hoc eveniu
* - alomachaius, cum quid potius ageret, non baberet,
? \ . Eione Tbessalonicam proficiscens, nocte illa prope
& ' Amphipolim, quam Triballi tenebanl, jactU an ^ cboris mansit. Eani Brajaues regebaft, imperalori ob
, veierem consuctudtnem conjunciissiinus ; ad qoem
, noctu navigiolo clam Amphipolim vcnil, et cum eo
, - scrinonem babuii. Qui quod ad se altinebal, bene.
, ' ' , iinperatori volens, omnia cx ejus complacilo factu , * - rum, et cum aliis ejusdem aniicis acturum recipie. . C ât, ut opportuno tempore illi operam navarent;
, nuniiabalque, ad Slrymonis ripas naves Perslcas
, duas supra viginli populandi causa appulsas. Im , , peraior iinito boc nocturno colloquio, ad trire * , mcs reverlit, cauiione magna adbibita, ne cum
. - Triballo eongressus resciretur. Diluculo Persas ad
auxiliuin invitat, qui sine niora advolant, cum iis
* , Thessalonicani dcfertur, ubi populum et Zelolasab
, - opiimaiibos dissidenles invenii, el urbem (um ab
. - externis bostibus, lum ab interuis insidiatotibtis
, afllictatam commnniter. Vernm omne malom ad ; , * venlu suo discassit, tolaque civiias fesluiu dieni
, - agcns, et acclamaiiones ingeminans, imperatores
loela sus epit. Secundum adventuin Caniacnzenus
. vocalo in concionem popuio, de beJlo, quod con \ \ , D tra se Roinani movisseot, disseruil: non sibi, scd
, sycopbanlis causam illius aseribendam ; ei dc Zt* - lotis ipsorum, qui nequeantea, quasi imperaiori
. " juniori aiuderent, arma itt se movisseut, 8<d ui
, - locupletura facultales diriperenl, ipsi phriquc om * nee egentes: ei nunc nibilomiiius Triballoruni
, largiiiooibus corrupli, non impcraK rem moJo, pro
; , \ qiio se pugnaluros aiBrmasseot, sed el urbein 10
lam propler compendium saum prodidcrinl. Ac
. muliis argnmentis demonstrabat, non solom iinpe , \ , raiori juniori, sed universis qaoque Romanis et
. civibus inde ab inilio tnalevolos exstitissc : praici , puosqoe eomprebendi hnpcrabat, qnos ct Byzan tium secum adduxit. Alios urbi fugari jussit: TH, ballos vero propugnaculie circum iirbcm expubt,
J O A N i m CANTACUZENl
132
131
ftit, qni titbem Tiiballis prodere cogitassenl, imperalorcm jnveneni ibidetn per hicmem reliclunuu, \ ,
qui pi-odiioribus, si qui supcrfueriiH, obsistal. , \ , \
Non eniin niiquo eo praeseute cummuni senlcniia, ^,, ut vel sceleslissimi sinl, ipsuin cum civiiaie ,
bostibus tradiiuros. Vere ineume, ubi cl ipse cum '
inajore apparatu advenerit, tiiin jam Deo adju- vaitte non de Tbessalonica solum, sed et de *
reliqua Macedonia, Tbessalia et Acarnania (quas,
dum belluin gcrepewr, Triballi occupafinl) ad eos *
vcrba faclurum. Ilac ralione Auguslani, quod ,
3 , \ tiiiebatur, non adinodum ikxtl.
, ., .
, . "
, ' , ,
\ \ , . , .
CAPUT XVII.
Cavet Maccdomw direptiombu* imperator. Tentat in tratwtu mocnia Avacloropolh. De ejus prafccio
Alexio. Eionem fruttra oppugnat, naves incendit. Orcfiancs fihum cum sociis rcvocal propter /lottet.
Perta reverleiites Mcetiam deprcedanlur. Filius Uallhaus etiam redit. ititmauitas prafecti Amphipolit
tii imperatoretn. Pertce ilti $e jungunt. Thessalonica: ditsidium, cl res ibi (eltciter getta.
hnperator ut Persicas copias ad Utllesponlum \ / -,
trantiuiliere inlellexit, paratis jam triremibus , celeriier solvit, iraperatorem juniorem*secum du- : , ,
cens. Cuinque in Helle^ponto esset, eo in navibus , ; ',
relicto, ipse in contineniem egressus, duces admo* ,
nsbat qua incederent, cavebatque diligenler ne ^ ,
Macedoniam suam mex fuluram popuiarenlur : ? \ Jj 768 sed cum Thessalonieam venissent, sibi cune *
futurum, quateous regionen boslium infesiarent.
Et Mallbcum tiliura Romanaa agcntcm copias, , * cum ducibus praeire Tbessalonicam Barbam jussit. , J .
Scoput autera illius erat, ul cum ibi in luto im-
peratoreni juniorem reliquissei, ipse cum Romanis ,
et Barbaris in bosliuni provinciam imimperet. Ubi V. ,
igilar, ut videbalur, exercitum lerresirem recte ; *
consliluii, ttiremibus in alium cst proveclus. Obi- , ' \ ,
ter porro atque in traosiiu Eiones urbis maruimae .
inlbracia,quae nunc Anacloropolis vocatur, roeuia , .
tcntavil, cui praeral quidani Alexius Bitbynus, e .
vico quodam nomine Bellicoina oriundus, qui bello ,
civili sub Apocaucbo tnagno duce meroeral, et non , ,
parum diu uuiremis praedaloriae prafectum egcrai, , Posi cujus necem, siiuiliier ut alii, propter inter- *
regnura res novas inoliens, non banc urbem soltim
sibi subjecil, sed eliam CbriFlopoli nocuil, qiiaa- , ."
luin poluit, Thraciosque et Lemuio* presait, omnia ;
a Romano tinperio avellcre stbiqite subjugare \ : concupiscens. Quocirca descendena imperaior, , Eioucmque adorlut, biduum aul induuin muros , ) \ .
oppngnaviU nec, Alexiauis forliter defendeniibus, D , \ ^
expiigitavit; uaveg vero ad unam, et trireiues pira- * , '
licas, quibiis.Alcxiu8 ulebatur, Qaiiimis combussit. . ' ; Adbuc iu illis locis moranli nuniiatur, Persa^ qui ', \
auxilio venerant, abiisse. Visuro lunc compluribus, \ ,
a Rotnania quibusdaro Persas ad discedendum in- , \ *{
ciialos oMo sctlicel juciioris iniperatoris, nc Ro- ,
133
HISTOIUARUM LIBER IV.
1
xi;, ;, manum imperium augcrelur. Id aulcm secns erai,
:. \ ( , et omnimodis a vero aberrabat suspicio. Orcbanes
; - aiquidem post exercilum in Tbracwm irajcctom,
. ; ul iu Occident^m pergerel, missis ocrulie ad filium
' - Sulimanuni litleris, reditum pntcipiebat; se enim
; , a vicinis et potenlissimis Persaruin dynastis invadi,
; ' . ad quos profligandos iis copiis sibi opus ait. Jubc
, ; bal itetn ne reversionis causam Romanis indicaret,
; ;. ne imperator sibi irasceretur, sedfingeret aliqaid,
; - alque ita rediret. Quae precepla palris soi agitans
, ^ Sulimanus, llebro transmisso in MoBsiara popula;, * lum abiil, el com pecorum bominumque magno
, numero in Asiam reuavigavit. Matihaeus, quo , . niam cum aolis Romanis per bosles ire non
' poleral, percnnibus eiiam in medio fluviis baud
; , facilem transilum conccdenlibus, ci 769 Triballia
, vias insidenlibus, ac firmioribus inulliludiiie, quam
. " - pro copiis Romanis, quas ducebat, eiiam ipso
, , reversus est, et exercilus dissipalus, palriqtie
quid sibi obstitisset indicavit. Impcrator hoc evenlu
\ slomacbalus, cum quid potius agerel, non baberet,
\ . Eione Tbessalonicam proficiscens, nocte illa prope
' Amphipolim, quam Triballi tenebanl, jacii* an - cboris mansit. Eani Brajaues regebat, imperatori ob
, veterem consuctudinem conjunclissiinus ; ad qoem
, ^ nocia navigiolo clam Amphipolim vcnit, et CUIII eo
, - eertnonem habuit. Qui quod ad se atluiebal, bene
, ' ' , iinpcratori voiens, omnia cx ejus complacito facttt , * - rum, et cum aliie ejusdein amicis acturuui recipie . C bat, ul opportuno lempore illi operam navarent;
, nuuiiabatque, ad Strymonis ripas naves Persicas
, duas upra vlginlt populandi causa appulsas. Iin , , \ perator finilo boc nociurno colloquio, ad trire ' , mes reveriii, cautione magna adbibita, ne cnm
. - Tribailo congressus resciretur. Diluculo Persas ad
^ auxiliuio invilat, qui aine niora advolaiit, cutii iis
* , Thesealonicam dcferlur, ubi populum el Zelolasab
, - opiimalibos dissideules invenii, et urbem lum ab
. 8 - externis hostibus, lum ab interuis insidialotibtts
, \ alllicialam comnmniter. Vernm omne malum ad ; 9, ' veniu suo discussit totaque civitas festutu diem
, - agcns, et acclamaiiones ingeminans, iinperatortts
laeta sus epit. Secundum adventuin CaniacDzenus
\ . vocalo in coacionem populo, de bello, quod con
, D tra se Roinani movisseot, disseruit : non sibi, sotl
, sycopbanlis cauaam illius ascribendam ; et dc Z** - lolis ipsorum, qui neque antea, quasi iinperaiori
6. * juniori etuderent, arma i se movisseiit, 8t*d m
, - locupletum facullalea diripereni, ipsi pKriquc om * nee egentes; ei nunc nibilomiiius Triballoruni
, larghionibus corrapli, non imperctcrem modo, pro
; , \ qiio se pugnaturos affirmassent, sed el urbem to tam propter compendiuui soum prodidcrint. Ac
. muhis argumenlie demonstrabat, non solom impe \, \ , ralori janiori, sed universis qaoqae Romania et
\ . civibus inde ab initio malevolos exsiitissc : praeci &k , puosqne comprebendi impcrabat, quos ct Byzan lium secum addtixit. Alios urbi ftigari jussit: T r i , ballos vero propugiiaculie circum urbcm expulil,
J35
JOANNIS CANTACUZENI
136
alios Dor se fugtentes, eliam ante conflictum, alios ; ' , coneerla manu ; brevique spalio temporis re ;, ',
gonem bostibus purgavil. Etenim anlequam eo \ , ;
venirel, quid|uid cxira portas esl agri, Triballi
possidebant.
xivoiev , ' \
, \ * \ ,
,
, , , , * \ ^,
. ' , \ , \ ;, *
\ .
.
770 CAPUT* XVIII.

Veneti opem contra Genuemes petunt*quo* re infecta dimittU imperalor, Damna data Persis. anlequam
imperdtori mililarent. Pattorum prwceps pro filio caplivo rogat: cum co pacinm init imperator de
sealu Berrhcew mnris apponendh. Quomodo eam Cralts muniverit. Navium trantitus in flttmine impeditur ei wslu marit expediiur. Brrhcta capitur. Quid actutu mililibus, pra>[ecti$ imperalore. Pertat
permitsu imperaloris Cralis rcgionem deprasdantur.
t%
Poslmodum qiiaiuor Iriremibus Tbessalonicam U

Veneiorum legaius domi eoae vir nobilis Jacobus , Bragadinua appelliitir, qui senatus poputique ver
* bU imperaum promissa dal|ingeniia, si ipsis con- *
ira GeDuenses ferat auxilium (eral eniin perma- ,
gnujii inler eos subortum dissidium), precanlurque, *
ut Byzantium reversus, arma secutn in illos sumai; * ; ex priorc enim bello aliquas odii adversura Go- '
iiuenscs reliquias apud eum residere suspiraban- . '
lur. Imperalor abnegal sibi cum Crale negotium
esse, qni llonianis bello civili occupalis, BOU pau- .
cas urbes et lerrarwn regiones imperio absiule- ,
riu Lfgali polliccnies, Veneios illi rem cuin Crale \
Iransaciuros; cooplatum eoim ease in eorum ee- ' ,
nalum, ac proinde neces&e babere obteixiperare ; . ne sic quidcm persuaeerunt, sed huinaniler ba- C , , biii, cuiu donis dimissi sunt. Ael Barbari navi- : , \
bus una militanles, non tanlum oras Macedonfoe , ' ,
inariiimas populati erant, antequaui imperaiori se , , . 01
conjungerent, sed eliam in Bolliseam navigantes \ ,
oinnia direptioiiibus et vastitate fradaveranl, in ,
qua praeter alios Marcelati cujusdam iilium ccpe- , \ rant, paslorum quorumdam principis, qui armenla , *
boum Triballis Berrboeeneibus pascebant, eratque , iiDperatori notus, quippe qui quondam unos de ;,
ejus pastoribus fuisset. Qua re poiiswmum frelus ^(&
Tbessalonicam ae contulit, et etratus ad ejus pe- * , '
des, pro filio capti vo rogavil. Imperaior ncscio quo *
hisiinciu boaiinein apprebendene, cumeoagii, ut , ,
si velit a Barbaris filium recipere, in Berrboea ca- , :;
---,
pieiida oporain sibi det nullam aliam, quain ul

nociu lanium scalas iuuri$ appooau Barbarus COIIdilionem per&ibenier suacipit, et majora eiiam
pr;eslituruiu spondei, coaQrniatquc, rem sibi baud
difficilem iorc. Naui se cum quibusdain aliia Triballorum Berrboea poienlissimorum pagcenlem boves, inter binoa inuros urbis nocm wansitare:
quibus uulla il custodia, ut facile possil 771
persuasis sociis imperaiori gratilicari. Sic Barbarus
cum ^cius recedit, ttlii a Peraia liberandi pro-
. * ,
, (
,
^ ,
; :.
) , \ *
\ ^
. * ^& ^
, -
f?7
HISTORIARUM L I B E R I V .
138
missa secura auferens, si ad orbem occupandum
\ * - operam viriliter contulisset. Jamque imperator ut
^, ' (55 - Berrhoeam noctu iret se comparabat, mandans na, . varchis, iriremes instruerent, et barbaros simul
, , duccntes, in fluvium quemdain perennem, non ad inodniu Berrhoea procul manantcm, ex composiio
, - venirent, ibique se exspeclarenl. Ipse vero ium
0 . , ex Tbessalonica prsesidium, lum qui e Byzantio so
Bifjtotav , \ sequentes, non paucos iude equos conquisi ram,
) , \ ducens ex conlinente Berrhoeam, imperatore j u , niore Tbessalonic;e reliclo, petebal. Berrhoea ait ^, - tem, etsi jam antea multi dcgercnt Triballi, a
, \ . Craleeo babitaluin missi, non mililes molo, vcrum
, etiam homines copiosi, lum propler cseleram com , - modiialem (nibil siquidem eorura quae urbem nli, ^ , - & quam beatam faciunt, illic dcest), tum quia ampla
. . $- est, mullisque incolis frequeos, non plcbeia soluni
0 turba, sed et miliiibus et optin atibus, quorutn
, , plures, vel omnes potius Crales ea occupata expulit.
, ; nibilo minus adbuc ejus defe<uiouem timens, non
* paucos mililes et nobilcs aliquol ibi siabili sede
, , collocarat. Arccs purro construxit duas. Ac om /, , nino quidem perfecix, ad portam quae Regia dici\ , * tur, Gerroanos pracsidiarios impo3uit: altera etiam ; , ; num praesidio rarebal; non enim laro arx,
, - quam parva urbs in magna erat (10). Parte cnim
;, , non exigua de ambiiu prioris urbis abscissa, mitro
' - eam discludebal, solo aequalis ttdtbus, et turrcs
, , erigebar, post unam maximam tres roinores, mu^
' *
'
intcr turres crassiludine illis responden,

.

, rorumque
tium duplicia propugnacula, seu pinnas faciebat,
. ui si opus foret, ab una in aheram facilc coromea - renl milites : ct si arx forte caperetur, cuslodesab
; , hoslibus aeque inlus ac foris nihil la?derentur.
xal \ ; - Hanc igtiur arcem sic insiilulam ad finero perdu, \ cere non potuit, sed convcniens alliludo lurribus
; , ' adbuc deerat. Proptcr causas igiiur a me posilas,
, * , (5 ruagna el beliicosa Triballorum vis Berrboeani in , colebat : 1 lunc propler infestum imperatoris ad venluin non pauci iu vicis babitautes, quod et se
. invasum iri ineluercnl, eo confluxerant, custodie , , balurque urbs uoctti el inlerdiu vigilanler, et ad
bostem propulsandum scse instrucbant. Qtue cum
. , el iinperaior exploralissiine scitet, non aperle eos
^, \ D aggrediebalrJr,quod se ad tam inultos expugnalione
subigendos viribus imparem nossel, sed ad furU
] se converiebat potius, non parum et iucolis coufi \ , su8; 772 nempe si se inius esse cognoverinl, si . \ * mul in bosles surrecturos, beliumque secum con (&; feciuros. Ilaque magnopere studens, ne in Tribal, tjv . " los ire nosceretur, ex compacto cum exercila ad
, flumen venii. Triremes aulem nondum aderant.
Cum enim essent ad osiium flumiiiis, e mari al ' , que e fluvio in modum aggeris aggesio iuio (ut
, ainat accidere), adilus ad iranseuudum obtiiieri
, \ - non poterat: et navarcbi ad naves expedieudae
;
Jacobi PoQtani oot.

(10) Graeee festivius propter .
PATROL. (JR. C L I V .
139
JOANNIS CANTACUZENI
140
nullam machinam invenicbanl, tanturaque occa- . sionem talem rei bene gerenda elabi dolebant.
Sciebant quippe, nec imperalorem sine ipsis Ber- , \
rboeam iuvasurum : scd dilticulo agnitum, Tbes- .
galonicam ropeiere coacluni i r i . Imperalor eimili- , ter ad fluvium r.onsislens, nondum adesse Irire- , \
mes dolenler ferebal, causamqne absenliae ignora-
bat: cl ue coepla in nihilum caderent, si dies in- , \
tcrvcnissef, eliain ipse verebatur. Intcrea duin ,
classiani haerent, quid agant, desubilo exxstuans .
niare, et aliquandiufluctttans,naves placido ac leni \
tmpelu in flumen prouiovet, ciloque cum impera- ^, * , tore conjuncii, quam iniquocasu impediii fuissenl, .
commemorabanl. Imperator haec non forluna, sed ,
divina providenlia fieri existtmaiis, ad ncgolium * liansigendum, ut Deo opilulanle, confirmabatur , , \ 6
ei quam celeriler licebal, cum gravi tevique ar- \ , .
malura et barbaris Berrboeam properabat, relic- \ tis ad custodiam iriremium quot sufficere arbitra- , , balur. Euntem Merzclatus occurrens ad ieslinan- \ , \, 0
dum acuebal, quod diceret, omnia se confecisse, \ , \
el s< alas faciendas sociis commisisse. Cuin ab op- , pido propius abessenl, iinperator rursus Merzela- , .
lum millit, visum, ecquid scaU sinl confectae. Re- , ffert ille, nullas esse confeclas. Impcrator ilerum \, ^
aiicipiii cogilatione lurbari. Tum qui illi eraut , fj ,
proxitui aptare in sylvis trabes, allUudmem muri , ,
aequanles (una eniiu in expeditione versabantur , 8, \
Berrboeolarum primarii, a Crale in exsilium acli, ( luagiianunitate ei fldenlia nibil reliquis de imj e- , .
raloris agmiue concedenles, prompieque ad omuia ' , (.
priservieules, el ad palriam occupandam sludium , suum accommodanles), ei qnoniam clavi non sup- . \
pciebant, funibus ex labernaculo imperatoris usi, ,
quaiernas scatas brevi cotnponere, quas caia- , phracli, el quidam levis armaturae tollentes, Ber- . , rboeoiis eum Merzelato ducibus, murie applicue- ,
runi, oppidanis ad unum ignorantibus : ipsique . 01 >. ^
primi, deinde airiusque annalurae milrfes ascen- * (
derunt. 773 Iwperaior ui suos inius esse conipe- (5 ril, divisis copiis, ipse Romanos, equiles pediles- , \
que ducens ad scalas processii : barbaros cum * reliquis Romanls arcem adoriri jussil, ut pluribus ; ,
ex pariibus invadentes, lerrorem indigenis affer- ),
renl. Qui intus jain erant inilites, primum quidem D , ;
in quosdam custodes incidentes, eos compreben- , ;
debant, morletnque interaiinabautiir, si vocem , \ ,
edcrent. Deinde cuin ad portam Opsiccejauam ve- ^ , nlssent, alios custodes, eosdeinque cives olTcnde- ,
runl, qoos ad ee juvandos, vectesque diffringeudos * \ , \
bortati sunt. Dicium ac facium. IIIx ponis aperiis \ . * \
ifDperatorem intromitluni. Qui pptimaium paucos :,
apud portam secum retinens, alios introrsus ire et , \
cum Triballis hostibus dimicare jussit : ad quos , \ ,
perdendos soli incolae eat roulii erant. Ut eoim in- ' ira moenia itnperatorem esse cognoverunt, accla- ,
matione fausta eum prodcnte omnibus, slaiiiu in . ,
Tribatlos irruenles, faculutes illorum diripiebani, , )^,
etforle occurrcnies capiebaut. Triballi urbein ca- *\ , .
(
141
HISTORIARUM LIBBR IV.
142
& kn\ ' - plam aaJraadTtftenles, primum ad prsfcclos cum
, , arnis undiqoe conearrerant, ul eos defendercni,
, \ ^ ei posscnt, aalportis apud arcem aperiis aufuge * rent. Barbaris autem extra arcem laHum vorife, . , - ramibue, atatim salute iundiiusdesperau, ab cquis
\ , descendentee, cum liberis el uioribus, cseteris
, \ negleciis, in arcen coafugerunt. Gum porro rauhi
. \ - easent prcefecli mililum (iriginla videlicet nobi 4 . les, habentee uxores ac liberos, inilites atilein
, , feiilequingetut), quoniamarcis raari eC turres non , , \ dum exlremara manum acceperani, praef* cii cum
. \ coRJugibus el liis in unara lutritn satts aiiam se
, , abdiderunl; de roiiillbus alii quidem mox comprc , hendebantur, alii in aedibus ab amicis occultaban ,\ tur. Germani aUeraro arcem, quae ad poriani rc . ^ ** erai, soli luebaiklnr : alia multiludo, epe , - rariorum, ut ferebaiur, decem raillia, ex tota
, Cralie proviucia ad arcis sediOcaiioneni collecla,
, ^ , \ exlra rouros maneas, obt barbaros sensit, euam
, - tuna trabibus magnisad muros appiiciiis (lapidi. , bue reliquseque maleriae sursum aUrabendae viddi \ , cet), per eas tn urbem scandaiites servali aunt.
, \ Quam ut jam vi ac virlute occupatam cognovit
, \ imperater, et ipse ad arcero acclamanie ac dedu , cenie populo profectus, ibi omnia et a plebe et a
niiliiibus dircpla invenit ; misilque, et barbarps
* * ^ , urbis ingressu probibuit, ne quid ei, ut bello cap * lis solet, noceretur. Deinde Triballos, qui 774 se
. in turrim condiderant, exire jussit, daia fide pu>
* ,
> nihil mali perpessoros. Qui protinus egresai,
\8
.!.
. . .
J f \ \ - .
91
_%~_
eum
A u m adorarunt;
Aif n r o i * i i n t erant
A r a n l siquidem
mlnnlAam
! omomnes
amici

, , ncs. Al Germani populo, et quiex trireraibus ve nerani, catapbractis resistebant, quoad imperatot
, , accessit; tmn enim confeslim arce deserta se
, - dediderunt. Atque hi ipsi Uli erant, quos ei pri* , \ \ mum Berrboeam petenti Crales socioe adjanxerat;
, ' , quibus lunc imperator magnas de benevolentia
. *0 \ graiias egit. Non cnim quamvis id Crales mandas , \ sel, Tbesealonicae in caslrie ipsum deseruerant,
, \ - sed per roedia multaque discrimina asque Ber * , rboeam cupide secuti fuerant. Qaa de caasa impe \ * raior etsi eaptivos benigne et haraaniter eos ba , bnit et cum equis alque etiam cura armis, donato
, 6* , viatico, ad Cralem dimieil. Caeteroe milites omnes
.
triginta prxfectos, contentos indumentis,
, , pedibus abire domum voluit; equi namque ab
, ' . 01 ' exercitu diiepti eraiit; reHquanf colluviem, baju lorum niiuirtim ac fossoruro, longius ab urbe,
. jussu bnperatoris abdnctam, ne a barbaris epolia , rcntur, niilites dimrseruat. Gum autem et t r i * \ ginla illos honorifice vellet dimittere, se relineri
/ . rogaverunt, neapud ipsorura principem per calum , ! , ^ niam accusarenliir, seseque volenles cum orbe
, tradidisse viderentur. Paulo post alii qaidcm do mos suas iraperatoris permissu petiverunt ; aliis
, fuga placuit; nonnulli Thessalonicam ducti, inde
, - fugiebant; nec enim in carceribus concludeban, - tur, sed in monasleriis sine vincalis cuslodieban, ^ . tur. Talia apud Berrhoeam acciderant, feliciora
;
b i i c a
e i l r a
!
JOANNIS CANTACU2ENI
1U
irnperatore quam sperari poterat, et toi hosiium ,
iiiio <lie viciore ac doinino sine sanguine. Nemo. \ , \ <iim ve) Romanus, vel Triballus occobuit; umia , , barbarus a Rotnanis interempUie narrabalur. Bar- \, .
bari, postqiiam ex wrbc capta nibil praodarnm ac- ;, ,
quisieruiu (nec eiiMH,es imperaloreinebat ingredi), *
subjcciam Crali regionem ut ibi incursare licerel *
oravei unt. Pcrmiitente imperatore, vim maximam
pecoris, homines pauco abegerunt, qaod illi opa- , eis ac nemorosis locis facile eomm manas efluge- , . reht.
, , 6 ,
, \ | \ . ,
, ' *
, * , * ^
. ,
, \ .
', , ' . 0 1
* *
t , \ , ,
; , .
\ , .
775
CAPUT .
Edesfam propciscilur imperator, quem spes fallit; naturalit, el ab arte iiliui oppidi munitio. cnUphractii qulbusdam ad oppugnaiiotum incilatur, quibut obsequitur, eamque capit. Quid po$t captam ibi
vgerit. Dedilio plurium oppidutorum. hi Servios expeditio ; oppidi detcriptio. Prctfecto per$uadeiur t i f f
obiidienem tolerel. Extra tneenia habHanle*, se impevalori didunt. MttUi tit otrpido eidem faveni; ejtu
owpngnatio. nobilitsimis urbibus, et ipta Sopia sede Cralis, accersitur, deditioque promitUtur.
dtfttastis quoque adiocalur. Eortim duo ad eum iransfugiunl. Tliessulonicam regreditur*
%
hnperator siatu Benhceensium ireriini ex sen-

lentia formato, Edessara majore cum agmine, , , ,
quam Bcrrboeam vcnerat, disceesit; mulli siqui- ^ .
dcm etiam Berrbnea se adjunxcraia. Verumlamen ^ *
non laniam in praesentibus copiis, quanlam in ;
civibus Edessenis prxslaniioribus urbis capienda ^, ,
fiduciain rcponebat, quos statiin ,ad ee defecluros, ^, \ reliquosque secum Iracturos confidebat. Canerum ,
res longe secus omninoque adversus opinionem .
evenit. Nam et ipsi palain se iniinicos profitc- , \ ,
banlur, et infirmam plrbeni eodcm incilabanl, ac ,
slanies pro muris, in imperatorem ronviciisincur- ,
rebant, aieulee, valde imperiium ess^ quod cura
Crali lo. ge majore cum exercitu sedecim aimts ;, \
obsidenti, nibilque proflcknti, se dedere nolue- , rint, ipse parvo spauo cum lam pauxiUo agmine ^ ,
eos domiturum sperarel. Imperaior urbe se fru- .
strari doluit, et oppugnalioni mox desperavil : *
non solura quia naiura manuque muniu esset , (plusquam dimidiata enun lacu circumdaU, ho- , \ * (
stibus inaccessa esi, pars reliqna muris mulio ,
flrmissimis, cl vastU turribus, alicubi etiam pra?* , , cipuiis ct vallibqs imperviis cingiiu-), sed quia \ , *
ilcm non modica TribaUorum inauus eam praesidii \ \
causa insidebal : cui qualuor apud eos illa&tr$8 ), *
pr.reraui, quos cives potenliores adjuvabanl sire- ,
nue. Nibilominus noctem ibi maucndum, postri- * ,
dioque disccdcndura , nec in iis quae eflfici \
nequirent aggrediundis lempus conierendum sla- * ,
\ml. In qwam scntintja.ni ei prociTes Romani , \
'**
HiSTORIARUM LIBER JV.

T
<
e l
14^
s
l^J^?*4^?.T^f.. f f T ^ ^ * ! * *
*
*
<* - b experiemia roilitari urtaiit
tv ' , \
Hiexpugnabilem judic.ntes, iverunt. Noctu porro
* quidatu ile gravi armalura, qu* euin irircmibus
, tecula fuerat, accedunl, quid de oppido eegitei,
. percunttantur. Imperaior per simulationem v i / , - cissim quaerit utruin probent teniarc moenia ;m
, \ discedere. IIR ad oppugnaiionemborianiur, et orani
. - 776
pi^pter Edcsscnorum periidiam ab uibe
, ' , armis subigenda desistat, siquidcm subigi possit :
, , \ , saamque et alioruoi ex trireiiiibus, quibus id pcr, suasuri csscnt, promptam operam potticentur. !m , - peralor cousibum illico arripiens, eos scalas com, 3 , parare, duces beno mane militem in armis ad
\ . oppugnalionem babere jubct. Ubi diiuxit, copias

digerit, et barbaros mtiris juxia lacum admovet.
, * , unde urbs capi nullo modo poterat, ul si ea forlc
, occupareiar, noii baberent qua fngressi aliquos
, - trucidarent: ipse vero cum robore, catapbracli
' . \ ecuicet ae nobilibus, ad arcem sc applituit, ul>
\ $ , , \ muri valtdissimi, et TribaHorum Edessenorumque
, flos : altos duces cum ordintbus sais ad aiias moe ' " niuin partes, ut cuique sors cecidit, adbibuit, coe, ptaque cirm die oppugnatio est, et certalum gtn*
^ remissione usque ad meridtem acerrfme. Oppidanr
, eniin de muris proliabantur fortiter, et qui foria
, - oppugnabant, imperterriUe virlutis documenla da, \ bant eximia ; pracipue autem qni e Iriremibiis
* gravis et levis armaturae erani, corporifcus suis
, , - minime parcebant.
~
- qui
primus
~*
Imperalor cienim
ei
, - iu moro vcxiUum defixisset, prasmium virluiis qita, tuor
tuor minas.
minas, sen
seu libras
libras aurL
auri, i*rne
lernas tetnndA.
-ecundo, btnaa
binas
.
teriio pneconis voce proniiserat. Meridie inttltis f *
, \ propugnatoribus vulneratis, aliquoi eiiani i* lerfc ? , clis, tt scalas muris afllxerunt, langnidius jam
, \ \ oppblauis rcsisle.ilibus, et port* arcis igne.u sub
. jecerunl : qua consumpla, inde, et per scalas so
inruderunt, obltnebalnrqtie uri>s, ul diciiur, fuudi , * lus ( I I ) . Imperator ea capta non est passns militea
, \ * . tnrbaiis ordinibus ad prsdam disvurrere, prscter
& , eos qtii primi inlroruperant, el quxsliculuin sibi
, fceerant. Ex Romanis el imperatoriis ttutlii vulne, rali 5tint,nemo tamcn ocrubuif; milit^s TribaUi
, , ad unum siue equis ad suos dimUi. Qualuur p i * $ . :
- sitiii duces, et cx civibus Cralis faulores expitlit;
_.
, - D ane defendenda ducenlos, paniia gravis, par, , , I m lcvis a r n i a l u r a 3 reliquit; urbis praefectuoi Gcor \ , * gium Lyzicum, virura bello fortissimum ac pru , , deniem destgnaftt, atque ita Bcrrhoeam repeiiiu
, Citra Alarlem quoque accesseranl circuiu Edrssani
>. ei Berrboeam ca&tella et oppiduhi, nempe bc, Sta ' , ridola, Peira, Soscos, Daura, Strobas, Noiia; et ex
* oppidulis Tbeasalise Lycostomium, Ca&trium. 777
; \, Aliquanla requie exercitui concessa, iroperator
. rursus expedilionem contra Servioa suscepti. Urbs
, barc non parva ad conflnia Bottiaiae ei Tbessalia
; * jacei: cui el reltquae Tbessaliae Preoiimpus e pron e
Jacobi Poniani notee.

( i l > Ergo , boc Yerbum, ittquam, proverbiale est.
117
JOANFflS CANTACUZENl
148
crribus Cralis praeerat, qui prudentia, forlitudine,
< xercitatione bellica supra cacteros exoeUere vide- ) ,
l aiur. iOdificata esl super montis ardua prominen- ti:i, atalimqoe a principio semeiipsa aliior, gicut , ^ .
esl, accedenii apparel. In ipso autem jiigo montis " \ ^
desinit, Iripliri muro dieiincta et inlersepta, ut \ , , \
foris existimes tria esse oppida, aliud post aliud. , \ , \ , 'Ulrinque vallibus profundis circumdatur. Quod , \ * ,
patet ab urbe spatii usque ad planitiem, et ad , \ . valle*, qna babilari potest, aedibus et incolis,
iion plebeiie modo, sed et optimatiboe ac mililibus .
domesticis multis aique strenois plenum esl. Ipsa ,
rbs propter loci posiiiooem sursum succedentes \ *
riomos babens, pauras a*les cum multi contigna- ,
tionibof videlur habere, Ejue duae partee inferio- , \ \
les a civibug incoluntur : lertia, quae eadero arx .
eei, praefecto reliitquitur. Esi aulem undeqnaque ,
ccessa oppugnataquc difficilis. Illic Prealimpus
sedens fossis ac muBitionibus noa egebat, cum . *
buic rei nalura providiwel. Et is civibus magno- \ ,
pere diifidene, eorom iiberos, uxores, et rem fami- , .
liarem io secundum, seu medium sepluro sevoca- .
bal, viros omnee in ultimam, geu infimam urbem '
expellebat: mandans uti imperatorem, si invaderet, , ,
a se iiberlsque suis propulsarent; ipae media illi \
i r b i , Sn qua conjuges cum prolibue erant, prasi- , ,^
diuro e Triballis imponebat, quos supra quingenlos , !
babere dicebatur. Habitantes autera exlra rnuros, , *?
neque in arbem ingredi sinebat, neque Olios eorum ,
cuiu uxoribus recipiebat : sed pro a?dibus slantes Q . pugnare jutobat, loco penc inaecesso et adorien- * ,
tibus difljcillimo. Sic igilur ille ad obeidionem ex- . " ,
ciptendam se comparabat. Rumor vagabatur, invi- \ (5 . 11 tum in urbe retineri, malleque, riiandae pugnoe, ad , ,
urbes Thessaliae profugere. Contra sui etiin ab hac ,
menie deducebant: quod si ea urbe potiretar ira- . \
peralor, tota quoque Tbossalia pro certo politu- , , \
rum. Qaibus obaequene, obsidionem sustinuit. Im- ,
perator, postquam castra propius urbem movit, * \
primum qaidem milites^paucis secum remaneiitibua, ,
praedaiumdimisil: prxdam opiraam Romani, barba- *
rique sinv.Mieret ex ipeis Serviis, et ex circuinjacen- , \ , !
iH>us vicis retulerunl. Posiea vicinius accedentes, \ , oppugoationi se accingcbanl. 778 Q ' Serviiis * ,
cxtra oppidum babtlabant, impressionem hosuum . ,
me&uentes, el iballie eos intra moenia non admit- * ,
leniibug, et quia insoper ab imperaiore liaud erant \ * .*
alieni, oouies conseneu in ejus se poteeiaiem tra- ,
diderunt, ae milites hoepitio receperunt. Qui in , .
urbe erant, ipsi quoque partibus cjusdem vebeman- .
ter adbanrebant: laroen propler uxoree ac liberos, \ )
qui in medio fenebantur, nccessario Triballis au- . \
scultabant. Tertio die parati mtiroe, indigenis prae- .. ]
cipne allicientibue, et capi urbem posse aiDrmanti- , \
bus opôgnanl. Sed quia non undeeunque licebat
invadere, locis ut plurmium duris et asperis, ubi ^ .
maxiroe dabatur ascenaus, florem ipsura sagitlario- \ ,
ruro constiiuens imperaior propugnatorea propellere ,
Jubet. AIU teatudine facU ad muroa ruunt, eosque \
d e
119
150
\ ' perfodienles peneiratU contigilque inlra domnm
' \
moenibus baerentem, bominibus vacuam veniri, pcr
" , quam cum se in urbem immissuri essent, domina
. 01 - domus casu ingressa, oppidumque capturo adverlens,
xiac, ^, elato claraore propugtianles convocat. 11 exlemplo
, accurrunl, fodientesque jaculis a inuro depellunl \ , Cumque in ipso potissimum fervore certaininis
, \ irober effusius caderet, manus illa a pugna desiiiit*.
, \ \ - atque in caslra recessit, quando sitnul adversus
. 01 \ iinbrem et bostem dimicare non poierat, tuta
, \ supra muros stantera, cum ipsi fallenlibus vesligiis
, . toties in luium prolaberenlur. Imperat.or quoque pri , mum impelum faisseirrilum ccrnens, ei armiscogi
\ , posse desperans, et propter imbrem atque biemem
continuare obsidionem non valens, Berrboeaui rediil;

.

t f ~ - r
" I '
- r .
vr
, quem suburbani Serviorum pracipui omnes prxtcr
\ , paucos, cum liberis et uxoribus, de fanihaiibus
suisnonplushabentes,quam asporiare secum pote , rant, secuti sunt. Neque id faciebant ob amorem erga
, . " imperalorem (aiilummodo.sedquodeUam aTriballis
, , si eis amplius subessent, defeaionis su$ prsemia
. , parura bona exspeclabani. Adhuc agente apudBcr , rhoeani imperatore ex. Qobilissimis urbibus, quae anii1 , quilus Romauis parebant, jamque diu Triballis servie , raut, vAiiebaotqui clam colloquerentur/rogarentque
, , \ ad se venirei, ejectis Tribailis illum suscepluros. Nec
. 01 - ex aliis duutaxat urbibus, verum et am ex ipsa Scopia,
, \ , qnac Cralis regia pulatur, quara Micbael cx Palaeolo" ' . ^ - gis primus imperator a Romano imperio separavit,
, Q legali palam urbis noraine venerunt, eum ad se in
t8 \ dcditiooem accipiendos invStantes. 7 7 9 ^ ^ "
* les, qui lunc in Pieonas moverat, ul imperatorem
adveniasse audivit, quanquam baberet copias ift, gentes, se ilii audebat opponere: sed omnia
. \ dueens in niiuimis conflictum vokbat dectinare.
, Unde ctiam curo Scopiae cives legatione missa inv
, \ peratorem infestis signis ad se tendere nantiassent,
, auxiliumque popoieisseot primura quidem spem
faciebat, si Kotiiani ipeot adorireniur. Ut aulem
, fama de adventantibus Romanis barbarisque incre \ , buit, lerroremque duplicavit, manifeste opem Sco , piansibus negavit, bortans, ut semetipsos pro viri , ' bus defensarenl, se in prafsentia ad eos venire non
posse. Illi communi consilio raagna3 dementiae tri , ' . " D buenduin slatuentes, illis resisiere, quibuscutn
^ , eoruin princeps cum tanlo exercitu bellare non

anderet, ad imperaiorem adcunt, urbisque, ante* , - quam duriora experiantur, dedilionem faciunt.
, , Postmodum sedato timore in judicium a Crale vo * ,
cati, el defeclionis accusati, facile crinien refuta.^ , runl, arcbiepiscopo eorum cognoscente, qui eos
, nibil adversu* a*quilalem patravisse pronuntiavit,

&i Cralc nolente succurrere, sed bortanie ul setpsos
'^ ',
luerentur, illi prudenlcr sibi ac salulariier consu*
lenles, poieniioribus parera constituerint. Adeo
' , . tunc omnes urbes perculsae, ultro, priusquam diri , perentur, impcraloris esse cupiebant. Nec urbee
, 601111:, sed cliam Triballorum poleutissiiiii, qui
\ ,
antea impcralori fuisseiil aniici, ct ci subcsse ma
a m
ra
151
JOA.NNIS CANTACUZENI
152
Toisseni, tunc eliarn magis volebant, sed ob inelum ^ secreto cum eo agebant, et ad se illu allectabat>t, . " xa\
omnes quanlam pos*enl opem eidem allaturi. Ve- , \ nerunt et duo rx ipsis transfugap., quorum alb r ,
illustrissiniiis c Cralis familia, Cblapjenus nomme, ; ,
inanum sub se non conteninendam babebat, ct . ' dlvitih pollebat : aller non \alde clarus, tamen ei ' \ Me urbium pnrfecluras gesserat, exercitusque du- ,
ctaveral, Tolisllilabus appellatus. Atque bi caetero- ; ;
rura dynastarum sententiam decretumque alTere- ^
bant, si Cralem invaderet, armis suppetias laturos. ;. *,, \ ;
Imperatori paresad confliyendum copiasnon habcnti Tvai visum, tion oportere fretum defectionibus lantum- ; ,
niodopericulumsubire.sedinstriiciunci proopportu- , \
nilale in boslem ire. Ac lunc quidem prefeclumBer- g . " ,
rboe;e Diplohatatzen protovesliarium ad rerum diffi- . , *
cultales et conversiones scientem acrommodare ;, 0 , *
consilia, el ad pugnam interrilum r Hnqtiens, 780

iis aulem qui e Tbracia accesserant, Nicepborum , Tarenlinum prxficiens, Thessalonicam regressus est.
, \ ; ;, \ , ;
, \ > , \*
. , \ , ; \
, \ ' , \
;, .
*
, ' \
* ; , \
, .
, *|, \ . .
, ^ ^ , *
,, . ^ \ ., ,
, , .
CAPUT XX.
Ggn<ccoca$trutn movet. Id occupare proefecti rationibu$ motus differt. Ejusdem prwfecti perfidia. Legatia
Cralis ad imperatorem exposlulatoria. Ad Thessalonicam ad colloijuium ex paclo convenhmt. Craiet
beneficia exprobrat, et pro iniquo ingratoque imperalorem nccusat. Qui suam defenionem cnm eximia
hosti* prcedkutione conjungit. Laudatur tliam ejus xtxor Helena; ipsum Cralem huju$ beili auctorem
este osteudii, juxta id, quod Plaului ait; c Vilium quod de me prtcdicas, id libi e$t.> Monet ad exfremum officii) et minas adnectit.
Paulo post cum equilatu peditatuque et genero C , \
cxpcditionis socio Gynaecocasirum abit. Castelluni ,
csl mumlissimuin, ab Andronico juniore impera- , ,
tore ab ipsis fundaroenlis exaediflcalum , unius '< nc diei ilinere Thessalomca dislans. Id cum aliis ,
captum a Triballis leneba4ur, etex iis atque e Ro- .
iuauis dedititiis praesidiarios habebat. Bcssus prse- .
fcclus advenlu imperaloris cognito, timens nc vi , 1
capcretur, per nunlium sponte ad eum se transi /, \
liirum promisit. Fidei aulem facicndae, el quas de . collo su pcnsas gestabat, sacras reliquias (12) ad, ,
jecit, et Untiira nonjuravit, castellum sese tradi , .
turuio Iinperator oplimum fore ratus, nullis di- niicalionibus ac caedibus id recipcre, Bessum aq- *, *
ccr&il. Ui iu casira venit, sacrajncnio quidcm cou &. ih
urmat, ad eum sedeUcere, casicllumque dedcre;
precalur lamen, ne in praeseng aut ipse ingredia- * . \ / ^
Jjcobi Pontani nolflo.
(I2)0bserva pium morcm, cujuscxcmplum ciiam supra babuisii.
e
153
HISTORIARUM LIBER IV
154
; , tur, aut ipse praesidium inducat; suascnim facui\ , \ talcs et maximas, el locis disjuncias Triballis diri * pienlibus amissurum, el Cralem odio inccnsiim
, * cognatos alque doroesticos suos fundims perdiiu rum; sed exspeciato dic quinlo decimo, doinc
\ , ; propinquos et opes suas collegerii, sic deniuin illud
\ occupet. Hie imperator, juramenio praseriioi ac cedenle, persaasus, Thessalonicam repelii. Bessua
, \ jurata exsequens, ei propinquos ac peeora resquo
, alias e Triballis cogens, Tbessalonicara non pauca,
. , \ suae in imperalorem propensionis paclique servaii
; ; , indicium millit. Crales ît accepit taniinn e Roma ; . - nis atque barbaris collectum exerciium e conii , nente reversum, et iroperatorem triremiUus soli*,
, cum barbaris pedilibus non iia mullie Tbessalotii \ & cam profeclum, Berrboeamque 7 1 & Edessam .
\ et atia, oppidula coinpluraceptsse (15), sese confir . - tnans, cum copiis noo magnis, imperatortis lamcn
, , longe majoribusThesealoiiicam coniendit. Beg*
\ , sus quidem cum miliiibue suis, paclorein ei jura
\ ; menli oblitns, slalim illi ae jungit. Cralea Tbessa ^ , lonicae appropinquans, legationem ad imperatorem
, \ ; , - miltit, eique ingratura animum exprobrat, quod ac
, \ , ceptorura beneficiorum immemor, tempore adju , vante urbes guas "oppugnarit, ejectieque pnesidiis
\ . occaparil, el facultaiibus noo modicis spoltarit,
' , ' secus quaro debuerit. Deboisse aiitem recordantem
, ; - eua merita sacrosanclaro servare amichiam. Et
. , quia contra fasegerit, se illum reprebendere, pu , \ Q | eqoe reprebensum iri ab omnibus. Verum quia
, <
preierita corrigi nequeant, velle ee, si idem ipsi
' , placeat, cum eo congredi, disceptatisque contro , \ vcrsiis pacisci, et bello valere juseo, fcedus pacte
, \ renovare. HJBC in legatione Crales, quaj imperalori
, , gratisslma accWere : praBxeeque amboruna volun , taie dies , quo convenirent, ac dissidium icto foa . dere componerent. Jamque dies praeftniius ad col, , \ loquium aderal, cura ambo imperalores el comi - tes armatl exeent. Grales aimiliier cum elipatori, , bue suis armalus ad urbem Tbessalonicara et im, , \ \ peratores accedit. Ubi inier ee consaluUrunl,
, \ Grales prior fari Sncipil: Iniquus es in me, impe, ; \ rator, cura bellu u mibi facis. Ego vero sic arbitra. , - bar, rem csse nuJlam, quaealienum et ingratum le
, \ ^, D reddere posset. Scis enira, u4 neroo meliua, quo , niodo hostiliter ab homopbylis oppugnatus, ei . , manoram unibus exactus (inju8te'qiidem, quia ne , \ gat? sed tamen exactus) ad nos confugeris : qui
;. " \ - nequa beneflcium aliquod libi debebamus, nee tua
, \ injuria dolebamas. Sed ei vera dicenda sanl, dis - cordias in loco beaiitadtnis numerabamus, cuin

inde res nostwe bene haberent. Asl ego, quanquam
. ;, , , . hostes lui erebro legationes imltereut, pecuaiam
, - el urbem non ooam offierrent, iinperiique Roraaui
. pariem non fninimam parvipenderenl, ei ine amiar
Jacobi Ponlani notne.

(13) Posi bajcverba esi in codicc Graeco lacuna penc unius vcrsus. \idenlur iamen verba sequcalia , ctc. cohaercre cum superioribus.
155
JOANNIS CANTACUZENI
156
cum aique socium nanciscerentur, et unam solam , ,
pro bis omnibas graliam peterent ut te vinfctum \ ' ( ,
illis transderem, aut ipse constrictum tencrem, ' , ' ),
nihilo minus immani pecuniae. et toi oppidis, lam- * , '
qtie amplae, et cuJtae regioni necessitudinem tuam , '
anlcposui : nec tantum quod facillime pote.ram , , * ! ,
boslibus non prodidi (haud enim tibi iiiemoria
exeidit ille sta'.a& tous), 782 sed etiam, quod in .
mefuit, bis, lerqne auxilia mea libi adjtimi. \ ,
Qiiorum omniutn existimabam te perpetuo meroo- , ,
rem, nnnquam eo progressnram, ul qaamvis po- '
ens, urbes meas affligeres. Tn aatem, qaod appa , , \ ret, eorum oranium posita-memoria, nuncbarba ,
ros in me, itt in hoetem injerfosiselmum ducis. Et
, urbinm quidem alias armis cepiel , al as do et
,
.
*
, ,
,,
.
. ....
,.
. . .
t .
\.
,
insidiia, aliqoanlagetiam roeta sebegisli. MilHum
,
...
. '
,
.
, ,
vero praesidiariorum, qui in quaque reperli suni,
\ , ,
aiqne nobiiium mullorum, partim pugna occidisli,
\ ; ,
partim In servilniera redegisti, ei Hbartatem eis
p$ * *
corporum, quando libi liboii, praebuisti, non roa fycov,
gis manumrtsioneeoeexbilafans, quam dum eervae
, \ .
faceres, conirtsUveras : quod non ita ipsSs juconda
esaet post serviiutem liberiae, quam trtstis fuerat
, *
ltberlati impoaila scrvilue. Pecuniam quoque infl
nitanr et pecora iunumerabilia abslulieti. Qu * . *, ,
omnia me excrnciant, faciunlque ul veheroenler , .
F
iagratumteeiinia^t^)dicem.VePttmeniinver<i,- *
* " ** ^ . *
lainetsi abs le Uestts toiies, non boelia l i b i , eed , , ,
amicus et&odusesse rolo, perindo ut antebac : et \ .
bortor, ut abjeclis istis cogiiaiioaibus bumilibne , \
priorem amiciliam et foedus mecum renovea, ei C , .
lerque qiie habei, reiioeat. Quod si aagre libi est, ,
me qtioque portiouem aliquara de Bomaoo imperio , ablaum possidere, ai iUud cogiies velim, le mulio , ,
ampliorem baber*. detrartam ex ea quae alieriue , . .
erai propria : quibus utrumqite conlenUim esse, ,
et faclo foedere pacom agitare parest. Sin ista con- . " , \
d.lio le non dcleclat, vide ne, praelerquam quod " ,
nibil proOcie, eliam inexplebilis avariiiae et ingrali , ,
aiiiml erga araicos ac beiie meriioe crimen iHcur- \ , \
ras. Ha^cGralesad imperatorem multis preeeeotibut. . liuperalor aliquandiu silens, in haec verba respon- , \ 8uin reddidit: Nihil aque bominum vitfe jam inde , .
ab initio obesee opfoor, neque aliud magna dissidia '
bella gravia peperisse, quam quod unusquisque , ' ,
aibi et alifi* baud juotuset arbiier, sed sibi quidem \
vel lurpiseima frequenler igooscit, ab iliis autem * , \
eiiam pro ininuliaeiiuis delicils poenas poscit acer- , .
biaainas. Aique boc est, qood viUm bumanam , tantopere perlurbavit alque permitcuit, nec urbi- , \
bus tanlum domibus iogentia incommoda in- iutit, eed et lota imperia peeeumdedil, cum aui .
qoidam insaiurabili cupidiiaie bello per nefas i l - . , )ato alios evcrtunf, aul ab aliis quibus iniqui .
fuerant, jaste ac boneste se uJcisoentibuseveriuu-
tur, quod el tibi modo conligitse arbtiror. Si enim
, aquuni el bonum 783
nostra amboruin
\ '
causa judicem prasiitisies, non tu conlra fcedus
\ , *
et jaraaienu tot oppidi Romanorum incubans,
\
nibil te novum admitlere censuisscs . nec me, qui
n
l e
i n
157
158
. , ex multis pauca recepi, ul improbum ingratura , que, et quod his mirabilius est, avarum accusa , xaV - visses. Me igilur a civibus meis bcllo petilum, ct
, * Romano eolo pulsum, cum necessariis et amicis,
. , et pecunia mulia ad le venisse, te neque amore
, \ pecunia?, quam ego ei bosles lam grandcin oflerebamus, neque urbihus et regione, quibus libi ce * \ debalur, ut mihi malefaceres, le, inquam, nullo
. \
horum victum eesf, sed omnibus amicitiatn meam
\ , , \ praelulisse, nec tpse ncgaverim ; essem enini in te
' et alios, qoi tam egregiis extmplis ad virtaiem in, 6> , ' cilari poterant, tojaeUssimos. Nam quod nullum,
, ul aiebas, benefieium mihi debens, in mea me
, , calamiiate excepiali, neque luopte ingenio ad
. ' commoda tua ex me coraparanda impulsus es,
, \ ' , neque ab alio indMUa, aut coaclus injuste, aut
, , kidigne ia rae consuluisli: sed omiiibus illis, quae
oQftrf, \ , \ ad principatQm amplificandora pertinere videban * - tur, boneautem alque juslitiam aoteposuisti, baec
\, \ , le non modo excelso animo, et ardore quodain
*V immorlalie gloria^ praditom, aed ei bonum virum,
, , iweJligeiiiia praatantem testantur, et ob harc
, - omnia egq. tibi muliaa graliae jure debere confi/ ' teor : non soluin qnod nibil nocueris, cum id ia , - cilliine posees, sed eiiam quod majori me hooore,
quam amicum curaulaveris. Fcrme enim, quandiu
. , tecum vixi, luo principalu mibi ceseisli, non ipae
, , duntaxat priores raihi deferens, sed et subjeotos
, * Uios omnes, lanquam eorum rex essem, miht
, * ' - obtemperare, omnique veneratione et bonore me
, , * , ' C prosequi pnecipiens. Quorum gratia ampliores
\ ,
libi, quam pro salute el incolumiiatc mea abs te
, conservata gratias ago. Tum siquidem abs te ser - vaius, omnino landem aliquando hac luce defun, , gar: bonor aulem, quo me cobonestasti, eiiam post
\ , faia manens, per ora posierorum volitabit. Neque
vero te tantum bis de causis, sedet conjagem luara
* - jure hudibus celebrarim, qu Uiorum erga me
, ' beneficiorum causa praecipua fuiu Ipsa enim con , . siliura dedit, ipsa libi aliisque proceribus pe^na * > , \ sit ne quid sordidius committeretie, neyc praemium
, aliquod cxspectantes, sed gratis pforsu9, et laudi
, \ ^ vobis studium in roe vestrum ducentes, bcncfiei
, \ esselis, hoc unum in lucris maximls depuianles,
/ \ . * \ justa el bonesta consecUri. Principes porro lui
, . , -ômnes et miliies, non lantumqaia tu ila vclles,
* ilaque mandares, 784 ** sponle el voluntaie
, libera bumaniutem candoremque eximium adver . \ sus rae declararunt. Pro quibus el ipse graiias dc , >. beo, el quorum aures vel sero ea narratio leiigerit,
illos praedicabunt. Quid est igilur quod dici, me
* \ , lot mcrilorum immemorem, sine nlla causa vo , luisse bello te lacessere, tam male respoiuleniem
* , tuis bcncfactis ? Atqui louge foret absurdissiiuuiu,
, Iingua quidem s\c prolixe gralias agcre bene nie, \ * * rentibus, nec tacita velle habere meriia, re auletn
, \ , ingratum esse, viderique sibi maxime conurarmai:
, \ quem nequc in illos qui me vebcmenler offendc, ^ rant et in miscrias praeripilaverant, imquani tali
^ . Qv
aoimo fiiisse constat, sed et dissidii bujus, ei ar
1?;9
JOANNIS CANrACLZENI
11
inorum islorum causas ab iuitio usque nunc ipsi * , \ ot
pra-bufsiis, id quod rebns demonstrareconlcndam. \ . T t
Ut einm mrbi apud vos diversanti super socielate ,
visum est foedus sancirc , et sic invicem commo- , dare conari, m mcrcedis societaiem multa oppida , \ ; ;
el regionem Rotnaui pfincipalus propriam postu- ' ,
labas. Ego vero nec abjcciissimuro quidem castcl- , \ lum tibi spondebam, volebamque auxilium essc , ,
graluiluro. Non enim vobis dunlaxa indignum , \ ,
illibcralc el pudendum esse summopere non glo- , riae el aniicilia gralia , sed mercede servire : ve- ,
riim etiara iuibi tam impossibila faclu esse, ut ,
nibil niagis, propler meam et eoruin qui me se-
querentur salutem Rotuanos prodere, quaaivis illi , ,
in me arma improbe movissent : quandoquidem
non illos servitute maciare, sed ab eorum cervici- . ' *
bus hosiile servilutis jugnm dejicere, jam inde a ,*
principio nervis omnibas contendo, slatimque ,
meam sentenliam aperui, ut, si viderelur, amici-
liae laolnm el bonoris amplissimi causa opem fer- '
res : sin minus, me lamen nihil ab ingenuitaie ' ;
abhorrens commissurum, neque cives meos Ro- ' .
manos prodimrnm, sed cum liberis el propinqtii- , \
tate conjunctis morilurum potius, quam ob prae- ,
sentem uliliiatem aeterna dedecoris momnnenia ad * , , \
posleros Romanos reliclurum. Quae tu quoque cum , '
coiijuge proceribuaque consultando jnsta et utri- ', !
,ue noslrum laudem non niiniraam concilialnra ,
jndicabas, foedusque percussimus, et sacramenla * , ' concepimus, ut amiciliam et societatem in oroni C
,
vila colercmus, alierqne alterum, ut maxirae pos- ,
set, io tempore adjuvaret. Oppida vero el regio- ,
nem Romanam, quantam Andronico imperalore \ , *
adbuc supersiile lu ipse, aui majores tui prioribus ,
imperatoribus abstulissent, 785 lantara secttre ' * 'leneres : nec propterea cgo arma sumerem, quam- , * \
vis ea possem tibi cripere. Reliclas usque ad id ,
lempus urbes, nuHo modo, neque arte, aut machina ' ulla auferre nilerere : sed mihi, ad reeuperatio- . * \ nem Romani principatus, pro facultate contra \ ,
adversarios meos dimicans navares operam ; et \ *
capias quidcm, aut deditas me presenie ego habe- ,
rem sine controversia: sin contingeret me absente, , \
aut ipsum te, aut dynastarum luorum quenipiam , \ ,

01
urbem aliquam Romanorum aut proditione, a u l X ^

obsidione, aut corruptis largiiione civibus, aut alia ', .quadam raiione occupare, mibi restitueretur, nul-
lusque obtcntus ad ullum auferendi modura suffi- , , \
cerel. Atque istuc probare evidenter licet ex jura- \ ,
meritis in tabulas relaiis, quibus tunc focdus inter * ,
nos iclum sanxisli, praesentibus arcbiepiscopo too, \ , }
el iis qui nunc coram adsunt, principibus (uis. , ' \ '
Consideremus itaque, uler juramenia ista gerrarit, \
egone, quem tu tantae improbilatvs cl taro ingrat , \
volunlaiis atque sceleris in amicos, et insatiabiiis , ,
cujusdam copidilatis accusas : an la, qui scilieet .
alienum nibil concupiscis, scd ainicitiam constan- , ,
ter colis, et quasi quoddam vilse institulum tencs, , ",
ut non facile cam temporc commuteris, ncque se- , , *^
161
HiSTORlARUM LIBER I V .
162
, ' , \ meldecrela per icvitatom retractes. Eqtiidem milii
, \ - videor ntillum religiouis , conslanliae , aequitatis
>. , | ? munus erga aroicos praHermisisse : neque avari , litt meae, perjurii et infidelitatis in eosdem ulluni
argumeotum exslat. Cora cnim Berrhoeae versarer,
, \ \ - urbesque finitimae quaedam ad me descisrerent,
. - ego quidetn, ut res ferebat, aogere impetium co , * . nabar, et colleclis qnar.tas polcrain copiis, babens
\ , - et Germanos abs te roihi missos, Tbessalonicam
\ , , amicoruni accersita veni. Ta mox nulla cansa,
, nulk occasione a me prabila niihi ittsidiaius,
\ , Thesealonicenaibus, ut in meirent, auclor fwisii,
^, Germanosque tuos ex ipsa propemodum acie revo . \ casti. Qu* profecto importuniseimi bostis esee, si
, * tu non dicas, al dicent quolquoi bic astani. Me
, \ - aulero inde revertentera , m&num ad Axtum flu, , \ , men, Iransitu rae probibiluram misisli, et lantum
\ * non. tua ipse manu bostibus me Iradidisii. Eo
^, eiiira nece&silaiis adegisti , ul nisi Deus deswper
, - manum suam ad fliimen trajiciendum extendissei,
, a circumiusis simul Romanis atque barbaris nulta
, \ , cum noslra gloria delendi fueriiaus : 7 8 6
. p r a 3 C l a r e tu jusjurandum, idque in litteras nupcr
, relatam prxslilisli. Nec elandeslinis tnsidiis con , \ tentus, etiam Apocaucbi, hominls veniosi, figmen , \ tis credens, efpecunia ab illo, ut aicbant, accepta,
' boslem me palam decJarasli, quem in jurejurando
* , , ' socium seraper atque amieum babiturum te scrt . * , bis. Haec qui faciat, nec tu eum, opinor, juratis
siare affirmaverie. Insuper liiteras mittebas qui4pov, - ^ bu9 pacem et amicitiam aperte remmliaba?, et
* , bellum non ante, pro more , indiclam denunti:
baa : quas et in bunc usque diem a me eervatas
, ' videre liceL Ex illo me et maniieetis armis, et oc ' \ . cullis insidiis petere non cessaetf. Nam etDidymo , tichum cum Amurio reversum, postquam ille in
. Asiam renavigavit, ut Apocaucbo promissa faceres,
, ' robur exercitoA in me duxisti; et usqtie Mygdo \ , , niam palam hostis meus tetendisti. Persis autem
, * , peditibus oeeorrenlibus, quoram navcs Latinae t r i , remee incenderanl, et egregie atirito ab eis exer * , - citu, quem contra ipsos roitlebas, ipse quoque im, * provisa re percolaus, in tuam provinciam rediisti *.
- et Manuelem despotam fiJtum meum, quem ego
, Benrbce, oppidulorumque aliorum prafectnm reli\ f * queram , palam obsedisti, nec cives pecunla de. \ pravare omisieti, donec illis exosum in Tbessaliara
, . expulisli. Tu vero urbem occapabas, tt Pberas
, \ eiroiliier longo tempore obsidens , cum te orarem,
*, - jurameniique commonefacercm, quandoquidcra
, civili bello d i s t e n t U 9 , ad arbes illas accedere non
, poteram , auris discerpenda mea verba tradebas :
. , ei egesiate illos ofc%essioneque astidua premens,
, poslremo eliam ibi civibus primariis pecunia trans^ , ' , - versim aclis, urbem ad te allexisti: ctposiraodum
\ - magno equitum peditumque numcro Thessaliara
, \ et Acarnaniam Romanorum provincias invasisti,
^ , \ ac memorabilem illam calamitatem invexisti, ut
' ,
Acarnanes ob inlolerandam famem ad mariiimas
t a m
1 6 3
WANNIS CANTACUZENI
164
oraesponle profecli, barbaris plagiariis hnruro se ,

graluiium prostiluereni obsecranle* in alias ter- , ,
ras iransferri, ibique servire tota vila politn, (,
quam pnesenti inedia conlabescere. Posiea Angelo , \ -^
consobrino mco demortuo, quem ego praeiorem eo , , \ miaeram, tu provincias libi vindicasti, el praeterea , \
urbes Macedoniae non paucas, quae, quando vicis- ,
sim jurabaraus, sub imperio Romano censebantur. , '
Utruin igiiur bc amanlis , et juramenli sanctila- , , tem custodienlia, babendique inexplebilem avidi- \ ,
tatem ei rapinas odieiuis sunl, ao plane eecus ? '
787 quibus vitiis nos procul absomue. Qein ,
iroo cum Amurius bic ad rae juvandum cum qua- , \
tuor el viginti barbarorum nillib6 adesset, qui , * universum principatum luum concutere ac destru- ,
ere poterani, cavi diligenlissiine, ne quid daaMii t V
provincia tiia palerelur : quanqaam beiit honestam , \ '
occasionem baberem , priorett msidias, quodque
opere ipso apertum le bostem profiiebare, et hisce , | .
litieris, qaas ad me misi*li, paccm et juramentam
retcmdebas et id a me barbari etiam alqoe etiam , ' \,
ilagilarenl. Tainen absurduw nimia et person:e
meae indecorum duxi, propter minuluni abjeclum- /, ?
que animum tuom, ei in rebus honesiie inconstan* ' ,
iiam, ingratuni erga amicos alque infidelem vidcri, . ai qiri tanla in me prior boua comuTisset, ei ni- , \ , hil rependerem, sed propier culpas quasdani to- \ , ;
lerabiles, in ornni viia mea reltqua hoslis loco eum
' , \
daeerem. Post id tempus cum saspiug utateci me , posem, nolwi, verumiBUtis oratortbUB. etiam ame (* :, !
captum ByEaniicm, ut tandem amiei officram ea- ,
querere, neve juramenta violares, rogavi. At lu , quid jus faaque poeiularent tion curabaa: sermo-
nibusque fallacibus el etiriosia cipcumdcribore me , , \
aiteniabag. Ego, lametei id nosaem planissime,jion , , \
statim in le arma roovi, srd enhebar semper, ne \
limiditate quadaro ad faeUara libi inferendum pta- , ,
. ' ,
ailuisse exislimarer. Qum ccraerem'autem inoaeiuia
xue laborare, cunclaiionemqtie oteam moti magni- ,
tudinem animi el a?quiiaiein, sed moruro cif ilinai , neglectum, ac propemoduna prodiiionem eeae, ne ).
sic quidem in provinciam tuam irmi, eed adera- *
ptas urbes nitor reoipere, quarma caesa tu me ' > variiiaB iniquitaiisqao insimulas : tale qolddam . \
faciens, quale esl in proverbio, fures Intraper ac- D , , .
cusant: et cupidiialero quasi xacrito mibi objectas, \ , \
quod cuin ipse ampliesimam Romani imperii par- ,
lem obliiieam, tibi miuoretn invideam. Alqui, bone .
vir, boc jusium el decorum esse difikaber probavo- *
rie. ISon enim sane Moosorum, aut Pieonum alio- . ^
rumve regnum, quod neulrius eral, diviaiiuiia, aed ,
cam tu de Romano imperio, cujus peoes Bie ju^ ' , et auctoriias est, non exiguam poriionem detraxe-
ris, adbuc de reliqua tibi graiias agi posiulaa. He . , vcre etiam ante hunc babitum, quem gesio, Ro- , *
manis inipera$se, docere uibil alliuei, quando id ,
omnibus uotissimura est. Al enim eUi autea in , ' !|
tenebris vivens, repenle imperator prodiiaaem , * 788 fcmen sic me in aulecedeotium iipperatoruin , ' 1
L V
C V O L
166
165
HISTORIARDM LTBER IV.
quetnadmodum in hatrediiatem
' , * principatum
* \ quamdam palernam stKcessisse arbiirarer, toiisqne
, , viribus debere, el vcrissime posse, non solum de
, \ - iis qitae to avell sli sed de minoribtis quoque ct
. , parvi raomenli cufn quovis contenderc, illumqne
, clvai ni justitiae muno9 preesiare velii, bello aggredi.
. Nen solum autemfeocfirroameniocausa mea niti, , , - tur, sed juramcnto htsuper, quo te mihi, el qu * \ ' dero oonduro toiius Romaiioriun imperii compoti
, obstrinxisd. Parum enim cousenuneain eeeei, tum
. neque cfrcumelanles me nndiquecastis, neque Ro* ' maftorum tanlom in me odium, neqtie quod opem
, , tuam implorabam, qno aliorttm dominos evade . ' xal rem, neque aliud quippiam eorum, qo% lunc ad , ' - verea nobis videbantur, inibi persiiaeiese, titurbi*
, bus Romanis tibi cederem, std oiori pneeptaase,
, , \ qtram indigonm quidquam admitlere, ot te poiies
, \ permovisse, ot Romanorom civilales mih\ deberi
, , \ decemeres : nunc quando uuum in mano baboo
, , imperium, et ea sum poteniia, ut ablat* recnperare
. \ quearo, aut ila summieso ac servil! sse animo,
, \ , ut urbes libi volens rettnqnM, aet paiare, te
* , isiuc posttilaolem, rationi convenienter loqiii. Me
'. igitur nec injurium, necperjurmn vel anle fuivge,
, '- vel modo esse, ex diclis palere omnibus epinor.
/ , ' Quare si vel nunc servire jusliti.e et aqultati est
, - aniious, el Acarnanianr, Thessaliam, atque urbes
, ' quas babes in Maccdonia, rrstiiaere, prseieritas
, '- injurias hand in magno ponam discrimine: quando
, ' Q *as amore ct bonore mihi temporibus metg exhi , - bito compensas, inetaoraioque foedere rt sacra, mento, de iniegro ut amicum et socluiti le ample \ ' ; ctar, rursumque siudio atque observanlia ttia di , \ gnum me ab inilto ostendam. Sin autem jus fas , qtie contenuiis, et injuriam infcrre ac pejerare
, ' , imbibisti, ego de Romano imperio nihil dimitlam :
. Deum vero jorisjurandi praesidem, et homine*. qui
, timc aderant, cura juraretur, et nnnc adsunt, dum
, , d tequiiaiem proTOco, et belio anpersedere cnpio,
. , \ Denm, inquam, boroinesque testor, nisl ]ue mcum
, , \ oonseqaar, me armis, et qnaThabeo conservare, et
, ' , , quje ablala sonl reclpere conatururo. Quod si inde
, etenerint, qase ta minime veDes, ne mibi, sed libi
, irascare, qai Jaratls manere nolueris.
. \ , , \ , \ , \ ,
. * ,
' , , '
, \ ,
. \ , , \ ,
, -, \ /
. * , \ ,
\ .
{
788
CAPUT .
Crates obmvtescit, perjurium confitetur; oblata restituere non vult; re non compotita diseeditur.Quantopere imperatorem timeat. Eju$ perlinacia, quamtii timidu Qnare urbes retinere cupiat. Testatur
imperator te ad bellum eju$ improbitate cogi. Terretur Crale$, et pudori $uo consuli rogat. Iniquitatem
rursum impcrator objicil; cum eo urbes partilur, ac paeem fcil, aiqut ad epulas adhibei.
'
Haec impcratoris ad Cralis crimioationem reftpon-
167
JOANNIS CANTACUZENI
168
sio fuil: cyi ciim ilte opponere nibil possel (quippe , quem injuriarum aique perfidiae conscientia sti- *
mularei) paulum coniicuit: deiode imperatorom , \ ,
rogavit, uli secedcntes de controversia sua sine . ,
arbilris colloquerentur. Annuil, seeedunt. Ibi tem '
Cralesconfitcri, se fidera parum sanctam habuisse, \ . '
couiraque feedus Romanorum oppida occupasse : \ - ,
ncc lainen ad reddendum propendere, sed orare, , '
collala in se beneficia apud animuro recoleret, et * *
hanc sibi graliam persolveret, ut ambobus reii- nentibus quod habercni, i(a demum foedus feri- , ,
rent. Cum nibil vel minimum concederetur, re , ,
imperfecla, Crales in castra, imperaior in urbem rediil. Posiridie denno, ul inier se polliciii cranl, , .
conveniunl, eademquc ilcranlur, et neque impe- ,
rator de repetkione urbiutn occupalarum quid- ,
quam remiltere, neqae Crales eas rcddere, quan- \ quam diccrel, tanlum se limorcm imperaloris con- ;, ,
cepisse, nt etiam si pcr eomnium euw videret, ,
siaiim expcrgisceretur: et, si de bello cum eo ge- ' ,
rendo cogilaret, anlequam somno consopiretur, , prae metu anxio noclem inromnia iraducere. Ne- , $ ,
quc vero morbum celabat suinn : quin paiam apud , ,
Romanos, el Tribalios narrabat, se in omni ante- , \
acia viia nullam perinde morlalem, ul Cantacuze- ,
num limuisse, borruisseqiic. El in illa congrcs- ,
eione quaerente imperalore, quid ila landem dede- ' \ "
cus tantum conscivissel, dum in scnalumVenetorum , ,
se allegisaet, qui majus ct illuslrius, quam ipsi, '
imperium baberet, respon lil, ejus niclu adacturo Q . \
id fccUsc : ct adjecil, ltibil mirum, quod se buc , ,
demisisset, mirum iragis non viiius atque dcspe-
ciius aliquid ausum. Al cnim mim lali timorelabo- ,
rarei, nec euin propalam confiieri erubescerel, ,
nibilo minus urbes reddere delreciabal: rogabat- . ,
que, uti tantum foedus iceret, contenlus Berrhoea , *
dunlaxat, et Edessa, 7 9 0 castcllisquc, et oppido- , \ \
lis aliis, quae ad euiu dclccJssent. Et juratus affir- .
mabal, non se urbcs cupidinis poliusquam pudoris , \ ,
crgo afifeoUre : quem pudorem non apud domesti- * *
cos modo, sod alios quoque ubicunque dynaslas ,
sibi inculiat, si meta imperatoris adeo J perculsus ^ , \ ', \ )
dejmusque videaiur, ul tot oppida eine pugna de- , \ , .
serat, quae post lanlam impensam tamdiu posse- \ \,
deril, quorumque causa G o n i exercilu lot labores D
, et discriuiina pertulerit. Obsiinaiione n vlri cer-
r.ens imperaior, Mei quidem candoris erga te, , ; ,
inquit, el quod Diillum unquam amici officium a I
nic desiderari passus sim , cum praeterilum, tum , / \ ,
niaxime praesens tsmpus idoneo possunl esse tesii- , ntonio. Quia nibil libi facere allubescU, quod/ , \
ju3tum boneslunique sit, venire me ad arma opor- . \
tebil, feras imilantcm , quae venalorum jaculis ap- , , , ,
pelilae, el pcr silvas agiiatse, primum quidem fugi- ,
unt, el cerlanicn cum hominibus quantum valenl , , * , \
devilant, ad neccssiiatem autem redactae, perico- , 6 \
lo(jue jam proximx, se converluni: et dura viiam . *uam vebementiseiiue defeudunt, ipsi vilaB nullo ,
modo parcunt. Uem sane ego nunc faciam. Nihil ,
169
HISTOIUARUM LIBER IV.
170
, , \ enira miuus cupiebam quam bellote pertequi: seo
, , \ ul aequum erat, amicum et sociiim babere, tuisqiie
: . roeritis ultro mibi praesiitis, quanlas maximas
, \ - possem, graiias referre. Qooniam tairten nibff
, , recium, ac probum agere, neque ab urbibus qnas
, - conira fas oecupatas relines discedere decrevUti,
opus esl et me aggredi, quae ex Romanonim repu
blica fore seniio, et excuiere jugum , quod eorum
\ , cervicibus Triballi per nefas injuuxcrunt. Yeruni
, , nunc quidem cuin insuper conscripiae copi e uou , . \ * - dum 'adsinl, Byzanlium reverlar, itmruciuftque
, hibcrnis nienstbus, priino vere cutn quain ingenti
, - polero exercitu, magnoque apparaiu in vos mo, \ Vebo : ea mente ut aul prseliando occumbam, aul
', , $ praler libertalein mea opera Romanis resiiiulai,
* leqnc popuJumque tuuiii caedibus ac servituti subxa\ , jiciam. Et cum tu quoque scias me vera Joqui, ad
* \ , \ - resisienduiq, el dccerlatidtim de euuuna reruiu ie
, compara. Crales, audilis (am graviter ac serio de
, \ bello diciis, cuin voluntatem intperaioris inmiuia * , - bilem videret, admodura exiimescem, precabalur,
, ' , \ ne sic iratus ad arma ferveret; quin polius viam
, aliquam in his malis invwiirct, qaa et beilo saper .
\ . , sedereiur; 791 ipse pro laboribus, atquc pcricu , \ - lis, quae urbibiis acquircndis tolerasset, non om . nino nibil reciporet : reoique tolam ejas arbitrio
, permittebat, aequi bonique se factuium promtt , tens, quidquid ipse ulrisqOe roelius, commodius , qoe fulurum judicasseu Imperator, itiiclligens et
- orania citra molesiiam, laboremque baberi 11011
, , posse, et paucis quibusdam pritalum paci repu * , gnare, ac de summa jacere aleam vcJle, dementia
, , esse, cum iutora incertissima sint, et aneops, ac
. , \ - dubia fortuna belli: ad haoc barbaroe sc imrodu , , cturum cogitans, qai et Romanis, qtiorum viden . tur socii, plurimum noceajit; et Triballorum iu , \ turam cladoro, csdee, servitulcs (de quibus quan& , quam hostibus, nibilominus, ut Dei cullor crai, sol*tp\ , licilus), Graleoi compellans ait, veritalrm, et jtisti , tiam, et quod qnilibetbonus aesiitnatorcalculoeuo
- appjrobarit, nibil esse alittd, quam Romanis urbi, \ bus jurauiento comprebensis ee abdicare. Caîemm
, \ , quia ipsum lanlopere urbibus ioescatuni viduai,
, et arbitrantem viiae parlem non inodicara ctim illis
, \ , \ , f> amissurum, injoriam quidem Romanis se irrogatov , - lurum, verumtamen judicio suo urbea partituruiiK
, , , et cessurum , qaot aibi placuerit, si illi etiaro vi, deaiur, etsua stei aenientiae, pacem supcr his, ei
, , ioedus faciendura. Si rccuset, licere. illi ae omnes
. \ habentem de integro arniie iacessera, el mox
? $ , \ Acarnaniam, Tbcssaliam , Servia, ei inlra has ad
- mar$ sitas, 0 1 Berrboeam cum Edessa, Gynaeco, , '- castrum, ei Mygdoniaro , cum inslauratis oppidis
, et circom Strymonem VIGOU, usque ad terininos
, , Pberarum, et Tantessani montes appellalos Roma , * nis attribuit. Zicbna, Phera$, Melenicum, Sirom * , bilzam, Gastoriam, aliosque vicos, et oppidula
! . \ Macedonica, qua eitra-diclos montes crant, Cra' , lcm reiinere voluil, et zoper -bis foedus, societaPATROL. G B . C L I V .
6
171
.
JOANNIS CANTACUZENI
Yti
temque inire, el abstinere damnis rouluis. Sic - , ^,
perator .urbeft distribuit; quav distributio eliain
\ ", xa\
Crali placait, et ila inter illos convenii, paxque
, \ \
confecia TribalHs juxla ac Romanis gaudio fuit. ; , Atque eodem in loco Gralera, ejusquc comitatum , ' *
imperator ad epalas magnificas lirvkavit, juniore ( , , ,
imperatore praesente, et citm socero pariter ex ea \ , \
rouniflcentra gloriam aucupante.
\ , ,
, \ , *
* \ , , \
, " . *0 ,*\
' , \ ., .
792 APUT XXII.
Pactum de sligendis proceribus, qui urbes utriusque nomine tradant, et accipiani. Crates seducitur, fctdus
renuntiaL, suos in Cantacuzenum animat. Copice ttlrimque educuntur. Neuter pugnam incipit, uterque
se excusat. Imperator Byxanlium abiturus imperatorem juniorem monet, Crale caveat, qui Edeuam
proditione captt. Lyzicus prafeclui punilur, in via moritur, Edessa evertitur incolarum part major
nuda dimitiitur. De incursu barbarorum. Mceto regi $e purgat itnperaior. Connlium de barbarit Thracia
el Mcttia arcendis. Prodigium, quo Alexander contra Cralem conffrmalur. Imperator navale purgat.
McBsmfidemfallit. Eum imperalor ad officium rtducere frustra nititur.
t
Secundum prondium pacti sunt, ul postridie ini- ,

peralor Romanoe principes firos quinque delige- , '
rct, qui suo noutiae urbes acciperent, Crales de ,
suis totidem deeiinaret, qui illasproeo traderent, * finilisque conveniis, t salute dicla, hic ad castra, , , \ ,
Hte in urbem se reiulit. Jam nox eral, cura qui- \ , dam ex comiiibus iinperatorum danfr ad Cralem , .
adcunt, horlauturqoe urbes ne tradat, sed belium
, ; adversus Canlacuxenum nialit, qui cum in praesen- ,
lia exercitu inferior sil, parum, aut nihil obesse ,
possit. Si Byzanlium redeat, ut iilic se comparet, ,
Palaeologum iropcralorem permoluros, ul cum eo ,
quibus videbitux optaiissimis condilionibus pacis- . "
catur, conjanciimque bellum coiilra illum susci- ,
piat. Sibi enim intolerabile videri, imperare eum ,
qui baeredem imperii legitimum haeredilate sua
' ,
dejecerit. Grales slaiim hrtilia ebrius, multas eua- ,
ftoribue gratiae agit, seque imperatori Palaeologo ,
conlra socerum promple affuturum , et omnem ei *
benevolenliam, studiumqae spondet. Postquom ' , \ luxit, paccra certa lege constitulam renuntiavit. ,
Sed si velit urbes nuper occupalas solas babere,
rmo vero , si etiam de iis adhuc qtnsdam reddal, , \
sic persuasurum sibi, ul bello abslineat: si nolit, * , \ ,
paraius ad praelium exeat, se loiis viribus contra , \
pugnaiurum. Imperator Gralis verba parvi ducere; * *
norai enim, se illum cogere in gyrum posse. Vehe- , ,
menicrautcm Romanis iusidialoribus succensebat; * ,
non "enim ignorabal, unde bc ejus mutalio, el *
rcrura cinendationem desperabat, ratus, bellorum
\ .
rursus civilium, magnarumque seditionum baec .
esse praeludia. Tamen quamvis sic affectos, postri- ,
die se ad dimicaiionem cxiturum denunliavit. Gra- .
Jcs contra 793 ^ parare , et suos conflrmare: ' 6) ,
Gantacuzcnum non cssc limendum, quandiu a suis *
oppugnetur, sed conslanler sperandum victoriam, , ,
quasque Ronianis aderoerint urbes, retenturos. Si- .
wlom^niin esse bomini aquis submerso, qucm sui "; \ ,
(
J73
171
> . \ aslanles, si quando emerscrif, ilcrum sub aqua
deprinuint, et neque eibi, neque ipsis eommolare
, \ (5 !
* - sinunt. Sin domeslicis discordiis, ac dissidiis ali, , quando expedilue fueril, tum jam omnibus illi ce * dcndaml benter, anibiendamqae studiose ejusami , ' citiam. Nam tum illi armis adversari, nec se putare
. conducere, nec ipsis boc suadere. Sic Crales non
, - sua magis poteniia, quam seditionibus, ac dissen, , sionibus Romanorum confisus , dc integro belium
, , \ parturiebat, el die ahero prinia luce per phalan* , ' $ gas disposito exercilu , et caslris Thessalonicam
ofxoi , procedebal: simililerque imperalor pedestrcs, el
' , equestres copias educens , in acifi adveraa consli . luebat. Neuter autem prselium ordiebalur, siabant , que dia, nec se exercitus commovebanl. Crales
, ' , ' Undem imperatori nunliat, aut pacem componen. dam, si utrumque relinere velil, quae babel; aut
, , \ sine mora pugnam incipiendam. Renumiare jubet
', , imperator, se hesterno die pacta praeferre el ami \ )- cum ipsum qnam bosiem malle, si urbes resti , tuerit. Sin bellura ei opiaiius sit, prior paulum
. , progressus, pugnae det iniiium : lum enim se non
ut conflicius auctorem, sed ui sui defensorem ala , ' criter olmicaturum, Deum atque homines lesian . lem, non se dare, sed accipere, ae perpeti inju- , riam : ncque fidem fraugere, et male mnreri de
, amico, sed necessitalera a se exprimere, quae ipse
, , ' . nolil. Qaod si prior ille e moverit, ncc ipse con , \ - tra gradialur, victoriam sibi quasi de fugitivo
, \ , Q habe;it. His acceptis , Crales nec se pugnae avidum
, * ' esse dixit. Si pbalangas paulo post moveri viderit,
, ne putet molum illum sui invadendi, sed in caetra
, \ reverlendi causa exsistere. Haec Grales. Nec diu
, post in casira se recipiens, ibi pernoclavik Impe . \ rator quoque ctitn cohortibus suis urbem repeti\ , , * vit. Crales Axio transmisso, et finitimos Edessae
, \ \ locos depradaius, ipsam obsiderc iiisiiiuit. fmpe&, ' ' " * ralor cum diutius Thressalonicae comiuorandum
, , non putaret, quod ntbil memorabilc agendom re \ , , siarel, Byzanlium uavigaiionem comparabal. 794
. Discessurus , juniorem impcratorem majoreiu
* , , ' roodum bortabaiur, ne Crali Oderei. Jam enim
* rursus aggressum bello civili RomaDOS impiicare,
to; , , ut iis inter se dimicantibus, ipse urbcs sibi ba* - bcat, et monebat caverel iusidias, qua non res
. * parvas, sed imperium ipsum attingerenl : unde
non ad ipsum duntaxat, sed ad alios quoque Ro manos calamilas rcdundarel. TameUi is aiiud
. quam res cst ioquens, et mentiens ^dicat, inipigre
; , - se ipsum adjuturum, quo palernum imperiuni a
, . raplure recuperct, eumque ulciscatur : cuui da bitelur, an non solum ei imperium non restitutu, , - rus, quod lamen polliceatur, sed eliam viiae ejus
, . insidias instracturus sit. Nullam ei fidem borum
, \ commodct, certoqire aciat, omnia baec arlificiose
: . " slrui, ut potius ipse quod reliquum esi iroperii
, sfiûre devoret. Si spretis admonUioiiibus Cralt
, IV , crediderit, tunc cognilurum essc, quantum damni
, - fecerit, quando nec ipsi, nec aliis ulium fructura
n
JOANNIS CANTACUZENI
176
,175
ca cognitio dalura sii. Nequc cnim protoplaslis . paradiso ejeclis a scrpente dccepiosesse cognoscerc ,
profuisse. Haec, et pLura cum admonuisset, Andro- , \
nicum Asanem socerum cuiii juniore imperalore .
relinquens, diclo vale, solvit. Crales paulo post ,
ejus Thessalonica discessum, quibusdam de fac- \
tionc sua prodenlibus, Edessam ccpit, caplam , \ ,
evcriii: cum quibus pepigerat, ut paralis scalis ,
signuin de muro ipsis suslolletilibtis, acccderei. , Tum iidem arcentes, qui inlus propugnarcnl, se- . ,
curilatem facerent, ut ila nrbs facilius oaperelur. , ,
Res secundum pacla transigilur. Nam cum in co . ' essent, ut muros oppugnarent, prodiloresque si- ,
giium inde dedissenl, Gralesscalas ajlmovit, miliies , ' ,
impunc aecendertint, slatimque irruentes ila cos , , .
diruemnt (noa enim crant ahi) ut equis pervios ' redderent. Lyzicus praefeclus urbcm proditam con- , .
spicicns, cum pra*idk> conlra vidil, sed muris jam ' ;, *
prostralis aclum agere se inlelligens, in arccm
, ,
fesiinus recurril. Simililer Byzanlii docenii ab
. imperatore in prasidio rclicti, ubi urbem caplaro ,
scnserunt, ipsi quoque in arcem refugerunl. Cralcs " ; , tirhc potiius, in illos adbuc ex fuga pavilanles te- .
lendit. Cum e turri se tuerenlur (arx enim iiondum , \ ,
reparata crat) ct Lyzicus femur saucialus essel, , ' ,
subilo praesidiarii arma Iradiderunt, Gde accepta, ' . "
nihil incomroodi perpessuros. 795 Ul alitem et , \
arx in poteslatem veuit, praesidiiim, el Macrodu- , f . "
cam pr.Tfectum Crales, ul juraral, armis tantum
ablalis, dimisil : Lyzico in conspectu suo barbam ,
velli jussil,
non
solum
12
n
A n
rrt
quia
viiio
ttum
urrk
preslilissel,
acliliccul
Csed
Arl
L
\ _
_ ,
...__
r
_
^_
_ m
\ t
,
quia cliam Andronico vivo apud Castoriara non . , parvae calamitatis ipsi auclor fuisset.* Deinde vin- , clum Scopiam, ibi pcenas audaciae eicepiurum , , *
duci mandavit. Qui el propter negleclam curaiio- . ,
liem vulnurt, et alioqui* propter hunc casum , , '
suuro in ipsa via decessit. Crales militi urbem dtri- , pfrndam, incendendam , evertendamque permisit. ' Incolarum pars maxima, cl praecipua, summa \ .
bieme , novo niimrum Januario, nuda expellitur, \,
perque Berrboeam, elalias urbes dissipatur. Egen- , \
lissimue quisque ad aedes reliclas confugicns, ibi . ,
rclinquilur. Cralcs bieme sxviente, imposilo in '
arcem pracsidio domum redil. Fama vulgavit, mi- :. , ^
liles, el animalia vecloria plurima, frigoris acer- D ' bitale in castris emortua. Byzantium revcrsus im- , \
petalor, de Moesorum rege Alexandro quaerit; s n- ,
gularcm quippp ex eo moesliludinein capiebat, . \
quod Pcrsae in ejue regnum inopfnato irrucntes, , \
ciadem ci gravilsimam intulerant. Incessehat enim , ,
Alcxandrum suspicio, non suoplc nulu, sed missu .
imperatoris irrupisse barbaros : quae res vehe- ' , inentiseime illum cruciabat, quia cum ei nullara , ' \
ansam bostilia inacbinandi pra-buisset, tamen con- .
icmpto feedere ab eo vexaretur. Missa igitur lega- . ,
tione, primum quidem de incursiorie barbarorum ,
respondk , non eam sua Tohinlaie factam, sed . ,
ipsos per se poientes, cupidilalibus suis morcm ,
gcrcre. Nec tamen mngis istuc propler illorum ;. ?
t
17
HISTOMARUM LIBBR IV.
KS
. \ poienllam evenire, quanxquod ipsimot liolint ava, riiia, et appelilione repora alienarum desisientes,
, pro virili juvare mutunm, et coercere barbaros,
, quod facHe possent, si conspirarent. Eienim si
^, \ . Crales erepias urbes restitucre, et ul juraverat,
cpnservare juslitiam voltiisset, non sibi socielatem
. barbarorum requircndam fuisse, quos pessimer
, - oderit: neccssario aulem iis uti, quo et praesentia
, . taeatur, et abrepta, si possit, recuperet. Adversus
, Cralem igitur se facturum, quod in primis com . modainrum videatar : ipsi autcm se hoc dare con silii, uli ad barbaros in Tbraciam nuilo roelu, ac
cp\ , pro libidme Irajtcicnlcs probibendos, seVum vires
conjungat. Hoc fleri posse, si pecuniae ad appara, - tum triremitim coneiituiae pendaninr : 796 * *
s
l~
"M
"
"
4'-
f>
- w
. ' navales copias non deesse: deessc aulcm pretiuin,

, , unde aliraenta provideantar; quod si ille pro fa, - cullaie eroget, Iriremes in Hellesponlitnr deducla , runo, quae oras praiernavigando, barbaros traji . cere, ac nocere conlinenti non sinant. Et boc
, modo eorum vexationes licere effugere. Quodsi , - Crales pra?slare se ambobus, qoalem decel, nolue, * ' rit (coiistare enim sibi, eum quoque laesum ab
, . , illo graviter), si praesens cum copia ad officiuro co , gere nequiverit, tunc et barbaromm ope usuros,
, \ trajecta eorum anctorilate lanla multitudine ,
, - quaniara dueere quocunque voluerint: ei ita in
, 0$ bostes paucos intrepide facto impeto, eis vham
, . -aderopluros. Uxc ftiit legaliouis sentenlia. Regi
, C cohorlalio imperatoris visa nsl condacibilis, reiotrfv , que gerendae socielaiem pacius est. Evenit autem
- quiddam, quod ei ad hoc operis animos addidit.
, Cum enira Triaobi, ubi sedes illi, publica laetiiia
, \ , - dies festus ageretur, pJuriraique morlaies aliunde
, . , , concurrisyni, dum per eos iransit, legalia lrope $ . - raloris prosequenlibu, oinnes, sua quiqae lingua, acclamarunl, Canlacuzcno gratificandum per om , { - nia, et omniinodis pacem cum eo coniicieudam : ne
. ' , si is ad bellum irritetur, ipsi barbarorum gladiis
/ . intereanl, et orabant voti compoles fieri. Alexandro
-! * autem legatos interrogante, ecquid aadita inielli * gerent, cum negasient, Graece illis interprelatu*
, esf, populique petilionera pro augurio maximo
! , babuit, bene ipsis reui processuraui : quod eliam
t. !> nemlne interrogalus, quae sibi expedirent, suaKai sisset, statimque el ipse pciiiis suffragalus, legatos
. " dimisil. Imperalor, cogno&cens Alexandrum bor , \ lationi sua3 benignas aure commodasse, et velle
' , peconiam ad apparalum conferre, mirabiliter ga visus est, ralus se posse barbaros reprimere, no
, \ Roinanos, Et Moesos incursando vasiarent, ct ac , ; cingi ad expeditionem navalem barbaris prohibcn , \ , - dis constiiuit, navaleque in Uepfascalo pluribus
\ \ . annie lulo ibidem Cxaggerato , ut ouerariara cum
. \ onere baud commode posset excipere, illo anno,
, expargavit : potoitque magnura, Qi civiuii Otilis * \ simum opus roullo labore, muUoque xre felicUer
, . conficere. Caeterum Mcesipromissa venti rapueruni;
uon diu enim post per legalos de pecunia collaihia
a
179
JOANNLS CANTACUZENI
180
relraclavit. Cralem quippe re audila non leviicr , \ ^,
reprebendisse , 797 <l d tributa Romanis ullro \ '
promississet, ct quae armis obtinere Canl&cuzeniis , ,
nequiret, haec sibi dolo persua/leri susiinuisset.

Quare se proniissa tamum dedecus sibi, ac generi ,
intirenlia, persolverc non posse. Ilac de causa , ,
non parum indignalus imperalor, docere aggressus \ ,
osl suam quam Cralis admonilionein illi frucluo- \ .
siorem fore ; qui, ul bomo invidus el insidiosus , , scmpcr ea dislurbare nilatur, qux* ipsi Alexandro , ,
ejusque populo valde cpnductura sint. Non enim , \
Alexandrum tribula pendere, ut ille fraudulciiles ,
commiiijpealtir, sed in rebus imperio necessariis , \ ' ' ,
collocare pecuniam , nisi quse suis ipsemel miltli- . bus slipendia solvit, iribula nominet. Vcrum nibil , . . borum ad Alexandrum inducendum satis valebat. Imperator imminentem a Barbaris cladem ei prae- ,
dicens, el testiflcans, lunc propler islam amen- , ,
liam poenitudine laclum i r i , quando painilere nibil ,
proderit, boriaiione destiiil. Quae oiunia poslmo- ' \ ,
dum ila acciderunl.
\
\ .
, , \ , \ , \
. " ac .
, . ,
, ' \, \
. , . ' ' , \ . '
, , , , .
, \, ,
*. , *
' , . '
.
, , \ , , \ . "
.
u
CaPUT XXIII.
Propter Barlaami et Acinduni hceretin synodhs ab imperaiore concediiur, et ejus in ea re diligentia. Cur
Acindynui se occullarit. Diuidium eo mortuo ejus seclatores excipiunt. Quatriduum Jn disceplaiionibut
ponitur. Epheii el Gani episcopi exauctoranlur. Barlaamus et Acindynut post morlem excommunicaniur.
De tomis conscriptis. BarlaamUh et Acindynianis silenlium indicilur, W in cutlodia habentur.
Poslbaec imperator confusionem borribilein et C \
turbas in Ecclesia excilatas inluens, atqne a com- , \
Hiuuione reliquorum discessisse Barlaami et Acindyni scclalcres, multosque ab iis seductos, et ,
illos Ecclesiain perversorum dogmatum accusare, ,
et judicium postulare, lumultuanles quotidie, , \ rogantesque ad rationem reddendam se vocari, , , \
Cal.ist palriarcba, et abis episcopis, monacborum- ,
que priiuariis, quod scdiliosis ac distractoribus , ,
illis coutraria senlirent, simililer orantibus syno- ,
dum congregari el dogmala examinari, sequum , \
exisliman?, non haec vilipendere, sed quanlum , possel, Ecclesiae paci consulere, synodum agi per- , \
misit : ei cum alios episcopos, tum Gregorium $,
Palamam Thessalonicensem litteris accersivil. , Quanquam siatim ab inilio, poslquam fluctus bclli ^ * * \ -,

DISTORIARUM LIBER IV.
1
, - civilie resedertint, lolius jam compos imperii, ae , tessarium reputans quomodo civiles, sic etiara
ecclesiasticas sedare lites atque controVersias,
, \ ' ' GregoriuraAcindynuroadbuesuperstitem 798 (M '
, cum Barlaamo buic dissidro auctor et patrontra
, fuit), non semel, sed ssppius advocavit, etadversa, , rioi, Tsi qtiid haberet, manifesie reos peragerc
jussit : maxime enim e, partibus disceptaniibus,
, , \ , verilalem ex nwtua eontenlione elucentem vello
\ - cognoscere. Acindynus siqurdem ipse Itbere loqui
, . , nonaudebat, sed alios quoedara farinae suae alle - gans, suadebat eis nequiter, ul imperaiorem tur, barent,. et actionem lanquam k9i, deqne corru.. , ^ plela rectorum dogroalum falso accasali poslula ^^, rent, cum potius soeii Palaroae tales essent, et
, ' proscribi mererentur. Quocirca imperator niajorem
, Acindyno liberlatero imperliebat, horlans ne se
, occultarel, aul per alios controversias suscitaret :
, , sed palam ac per se adversariis resistens, aut
. ' & , - vinceret, si magis pietaiem ipse colere videretur ^ , \ aut victus corrigerelur : neve impudenier agerel*.
, ' - aliis dissensionem a veritale exprobrans, cum in
* - eo ipsemel scelus admitleret. Hle verbis Impera*, $ loris sibi renuntialis percupere se dfxit palam
, , respondere adversariis; timere autcm, ne si pu , ' , blico ae credat poenas reposcatur eorum, in qui . bus palriarcbae Joanni belli tenipore subserviens,
imperalorem offenderit. Imperator stathn edicttira
, - proponit, ut Acindynus nihil durius formidang, de
. C dogmatis qua vera putel, cilra melum expromat.
, \ Nihilorainus ille, etiam tanla libertate concessa,
- se occulere, et in latebris usque ad obitum delt . tescere. Posl bomiais obiiura ejtis seciae affinea
, dissidium excipienies (Ephesiorum antistite, et
, ^ aliie qui se Ihrono pairiarchico quem speraverant,
. excidisse indignabantur, accedenlibus, qaamvis
, Barlaaroum a principio damnassent, posleaque
, contra Joannem patriarcbam, et Acindynmn fre, , - muissent, et omnibus lalculis illum degradu de , , turbassent, ob boc soium, quod Barlaami et
\ Acindyni docirinam admirarelur) tumuliuabaxtur,
, el Ecclesiam criimnabantur, quod de doginalis
^ fldei, quae theologi non tredidissent, ipsa et bono , \ rifice scnliret, et alios doceret. Idcirco itftperaior,
, , D coacta eynodo, dogmala in disquisitionem addu*
cenda censait. ;Ubi undequaque Ecclesiarum- re* , , ctores convenerunt, et utraque pars afiVit in , palatio in BJachernis quaB dicuntur, affuit etiam
, Ganlacuzenus imperator, et de nobilUtte Romana*
illustris3iiui quique, 799 inque coirtroversiarum*
, . ' quaestione dies quatuor consumpii aunt. Qu.vnam.
,. igitur ibi allercaliones exsiilerinl Palamae Thcssale . nicensis episcopi (cum eo enim petissimum cer tarocn erai) el Acindynianorum (quorora capila et
antesignani Ephesi, et Gani metropolttae, Gregoros * item et Dexius erant) commemorare hoc loea au , pervacaneum esset. Si cnjug ea nosse interest,
, \ tomam auper boc conscriptum, et eigiUalim omntarr
. " recusaiilem legat Hcet, sat Miperquc ouuiia^
u 1
1S3
JOANNIS CARTACUZKNI
184
cfiscei. Illud tantummodo huic bisloriae inseremitm , ; jduximus, Aciodyni seciatores, qtinsi ipsovfurlo, , ,
ui dicitur, cun Barlaamo de Eeclesia: dogmaiibus , ,
eapere deprelicnsos fuisie. Quapropter synodus , ^,
Ephesi ei Gaoi episcopos ordine raovcndos de\ , .
crevit: Barlaamum vero, et Acindynum a reliquo , , ,
Eccle&ioe corpore, ut menibra morbo insanabili
iofecia, nulliusque correciionis post nioriera ca- .
pacia, manifeste ampulavit. Si quis autem eorum ,
nefaria impietale damnata ad reclam eemitara re- ' ^
dicns, incorruptam Ecclesi* doclrinam comple- \
cierelur, euin ab EccJesia suscipiendum, el ut '
membro legiiimo, sine ulla praeteritorum repre- .
hensione, |aut exprobratione providendum slaia- ^
erunt. Qui usque ad exlremum epiriium obsiinatos , ,
inanerel?, iisdem pcenis, quibus Barlaamus et .
Acindynus, uiuliaretur. Secundun haec tomus ter- * ,
lius duobus prioribus est additus. Nam iile post ,
Joannis pairiarchae abdicalionera conscriptus (cui , \
eiiam pajriarcba flierosolymonjm eubseripsit) ,
Barlaami el Acindyni sceleralanv impietatera et , .
yermanorum dogpiatum corruplionem delegit , 0(quam ob cauaam et Joannes pairiarcha sede sua '
depiifeag e*i, quod nimirum cum Barlaairo sen- lirei), et prinius, posl dijudicalionem Andronici \
junioris imperaloris composilus, quando et pa- , ,
Uiarcba Joanoes synodo prsesidebat, qaeoi ei ipse ,
uiana sua subsignavit, non eolum Barlaamum et ,
Aeindynum, ui injuslos raooacborum accusatoreg , ' \ damnal, sed ct si qujs alius, inquit, quippiam a (j , ,
Barlaaoio blaspbeme et b&relice conlra mona-
chos, imo vero contra Eccifcriam ipsam dictorum, , \
criptoniinve ruraum roonachU objecerit, aut ,
pmntno in Ul bus eoe perslrinxerit, eadem ponna , \
a nostra medincritate daipnatur, atque a sancia ,
Dei caibolica el apoaiolica Ecclesia, et orthodoxo , ,
ChrUlianoruiu coeiu eiiarp ipse exlerminauir atque ,
praecidilur. 8 0 0 Sic iiaque et teriius lorous dnos ,
pnecedentes conecqpcns faclus est, eademquo ,
contra Barlaami et Acifidyni sequaces decreia : , ,
CuiCallisius pa(riarcba cmn episcopis subscripsil; ,
et ante eoe Canlacuxenus iroperator, deinde Jo- ,
annes Pakeologus imperalor junior, Ecclesiae con- \ ^ ,
cors, et ipse rubrica anbsignavit. Discussione ,
dogmatum penilus absoluia, et toiuo planc jam D .
perfeclo, Callisio palriarcha in templo divinae Sa- \ \
pientiae, cuin reliquie episcopis MtesaB sacriflcio ,
Cungente, Gantacuienus omni imperatorio ornatu
excullus, inlra adyta, palriarcbae reliqooque epi- , \
gooporum ordini tomuiu tcadidil. Postea Barlaami ;,
ei Acindyni discipuli ab imperatore et palriarcha ;,
juasi sunt de dogmatis nibil neque dicere, neque , \ scrcibere : ne eincertores suis fallaciis perverterenl. \
Horura alii obedienies quiescebanl, alii lacere non \ ,
poterani, sed cum voce, lum scriptis disserendo, ,
plures insupcr depravabant: quare e( carcere ab .
imperalore puniii suni, quepi ad teiopus babita- ,
ruot. Eorum iUusiriores in suis ipaoriun aedibus
attioe]>antur, ne cum iliis verba misc^reaC. Iia , ,
;
HiSTORlARUM LIBER IV.

186
\ *5 timentes, sceleri modum faclcbanl. Si qui etiam posi
*. \ ablalam com oronibus colloquendi poieslalem, cwn
, , \ quibosdam per lilteras,aut coram superdogmalisage reiit, id clam eteum roulla latendi providenlia fiebat.
, , . 01
, . .
. \ , \ . "
,
, . \
, . ,
.
CAPUT XXIV.
Nicephorus Gregoras teditiotut, et Eccletia> Bwtanlinas iniqum. inlerdicitur ad eum edilvs. In imperatorem el Eccltsiam contumeliose tcribil. Etiam monachos peritringit, vi epuione$, et hwreticos. qtto*
(ifendit imperator. Fabella Atlantit accommodata sanctis monuchis. Suam cautam adversut mendacem
atjii, de profectione ed monackos in Atho monie. Cur inde reversu* $it, et qua ratione imperium perit. De tua $um Barlaamo contuetudine, et in eccletiatlica pace curahda sedulitaie. In exlrewo sibi
falso kvretin objectam lesiatur.
, , ' At Nicepborus Grtgoras nec antc, nec post cee * eabat: sed primum quidetn datis Trapezunlium
, litleris ad amicos, Byzantinam Ecclesiam ul reclo , - rum dogmatum desertrieem accusabat, docebatque
audacler, ab ea, ot morbida sccedendum. Dcinde
. , et in Gyprum ad aui cupidos, prae aliis auiem ad
queradam Georglum Lapilbam, apud quem nou
xotvj , solum Ecclesiam communtlcr, sed et separalim
* 3 0 1 J s magistratus in viluperationem addu * ' , cebat, curo lamen uibil quidquam sanum cuiquam
, , , ecriberel: sed de industria mendacia el calum \ - nias conflngens, qua? nec eranl, nec in termonetri
, venerant de dogntatie, ea ille accusabar. Ubi vero
, bujusmodi facinorosa audaeia diutlus latcie uoti
potuit, parilerqqe iroperalor ei palriarcha pro
, inlolerando babueruut, euiii non eibi tantum, sed
aliis preierea moliis idem exitium parare, mo
, nacbis monaalerie, quod Gbriati appellalur (et
, $, , est in regione solitaria), qnoniam et Gregoras inter
, , cos loiigo jam lcmpore vivebat, mandarunl, ne
. minem adiium ad euro pcrmitt rcnt, caverentqve,
, quantum possent, ne foras littcras quopiam daret,
, , ac fraudibus euis muiios circumdaceret. Gam
* . volunlutem explere non sinereiur, nihilominaa
, conira imperaiorem qtie, ut conira Ecclesiam
* insaniens, utrumque scriptis laceravit. Et conCu , - meliis qnidem in Ecclesiam, tomi in tertia synodo
, , saper AcindyRi et Patams dtssensione facti repre * hensionem prapposuit, semper pollicens, se osien . . 0 surum illuia bbrum vable, ac turpiter menliri,
" ' sanclorumque Pairura scltis contraria conlihere;
, nec iamen unquani quod pollicetur, aliqua ex parto
\, * pnestare valet. Gum enim ad ipsnm arliculum
, * venit, quo probare debet, de qoo quaeritur, quasi
, oblitus, qaas in manibns erant, ad alia quaedam,
' , \ nibil ad inaiilutum pertinenlia, aut ad quoadam ca, , lomniis et maledictis incessendos (quod IIH hi
. oiuni scriplione solemne esl), aut ad narralionein
, inepiam. delabilur :
trMstra; ajque inaniter
verbis veliundo, nibilqua opportuniiia proferendo
, \ , desipil. Postquan) vero-Gaaiacuxenuin iiuperaiorem
e
187
JOANNIS CANTACUZEPil
8
ipsunt pcr se dcprimere alque evertere non pojUiit, ' , \ Pabcologorum imperatorum bellum motuum pro ,
argumento sumcns, et partira ignoranlia rerum \ ' ' gcslarum, partim graiia corrupta verilaie, ac lotis ,
viribus velul in fabiila. comminiscenda mentiens, , , ,
dcindc ordine ad bellum, quod noslra mcmoria \ , \
conira Cauiacu&cnuro exciialum est proRres- , *
SIIR (U), ifiui a!ia contpliira crimini dal, servitu- , \
f s , c a e l e s , trucidaiioncs, populaliones, etquaB- .
cunque Romanis pcr id bellura luctuosa incide- " ,
runl, illa ascribena : tuni ob amorem dominandi, , ,'.
in.perialisquc fastigii cupidincm malonun illorum ,
nnHani duxisse rationem affirraal. llltid auteai , ,
Caniacuzenum anle alia velticat, et cor ejus tirit, ,
qm>d mentilur, eiim adhuc vivente Andronico im- ,
perii Romani Jlonge appelentissimum , cum id \ , ,
assequi non possel, 802 ad monaebos in meirte . \ Albo, qui viri sancti et a Deo afflali fulurorura , *
pricsensionem haberc judlcabantur profecium esse, , \
de futuris, et an ad se Romanum iinperiuin per- , \
venlunnn csset, percunctaturom. Pusi ad inona- ' , , , \
cbos'conversue, multis et acriter in eos, non .
aolum ut in Massalianos el prave de religione ,
eontientes, sed eliam ut crapuke ac vinoientiae , \ . '
dediios invebilur. Comeduni enim, inquil, plus- ,
quain sucs, ei bibunt plusquara elepbanli. Ubi .
ajlem cbrictalem nimiaiu edormierunt, arcana ,
Dei.se srirc conienduot, ei respousa edunt. Deni-
que aliorum quorumdam eos insiuiulat, quae prac- , ,
lcr ipsum nenio illis intenlassel. Deinde cura de C
^ .
bello miriiice meniiendo narrasset, jamque eo ,
pcrveuissel, ut ab Ecclesia dissensioncm quoruiu- dam exponertl, ipse docet, quo paclo imperator ,
in fidero orlbodoxam oflendat, el dogmata palria . " ,
convdiat. Quare nec judicium ab illo judicatum ,
approbaliene dignum putat, ut qui Palamae ad- , luereat, eaindemque doclrinae perversitatem colal. .
Quae cum lcgiaael Cantacuzenus imperaior (in
iDanus enini ejus veneruui), de accusaiione quidem ,
lomi nullum se verbum diciurom ait, cum is
semet lueri niaxime possit. Si namque ex eo ejue , ' rectitudo et verilas demonslraiur, quia sanctis Pa- , ,
tribue, el editis a sacris antea synodis de germana ,
fide coneiiluiionibus consenlauea loquilur, et is . ' ,
baec semper Hudet, eique rei diligenler prospicil, D ,
aliaprobalioneopus non esl, cum illa sufficiai, quam ,
suppedilai. Quin el ipse accusaior tcstis idoneus , 'fuerii, qui in aliis scriptis suis prava Barlaami ] ,
dograata Hberrime viluperat, quando mortuum
Androoicum juniorem lamentans (15), iulercalera , ,
eneomia sic praedical : Sacri Ecclesiae praesides,
*
fervidum aioatorera, et tutorem dogmatum; qui
,
in montibus et spelunds; babilatie, vestrae cla- . 01 ritudinU et gloriae defensorem ac propugnalorem ; , .
sacrorum monasteriorum moderaiores, vestri ro-
Jacobi Pontani .
( ^ ) Legal qui voluerit, exstat eotm lib. x : tfo*
(44) Nori exstant hc scripia Gregorae, el Cantaciix* nam valde cummoverunl, ui res suas ipse, ut vero v'\clotia*canialuro$ et laudumspectacuUi taciatitsimi imperalQris, clc.
poie verius, siucerius, exploratiusquc scribcrct.
t
189
, boris arcera destderale. Ifementote eupremos ejns

Ix , pro vobis agones, quomodo debilitaio jam penitus
. toto corpore hostilibus vurneribuB, medicorumque
, , ustionibus, et inde ad morlero tendenle, se con , , tempseril, vilaeque haud pepercerit, alacriter ad
\ , \ tribunal et sacrorum antisliles venerit , nec prias
, \ , \ inde abieril, quara insectalores voslros, el depra , vala illorum dogmala, et inducta Ecclesiae nau , \ fragia contriverit, el iniis perditioois exiliique
. fluclibus dederil. 803 Talis item ejns fuil,
\ priusquam perverterelur, de dogmalis senlemia.
, , Non enim dici polest, atia fuisse, quae jtidicio suo,
, ut depravatjonem' ac perniciem veriiatis, condem , \ navit imperator: alia tomum sub me confectum (16)
* ' ; - ex Ecclesia exturbasse (adversus quem iomum
, * ^ mirum est quantum studii adhibueril), sed cadem
, . penUissime. Idem et de sanctis in monie Aibo ba \ \ . \ - bendum, quos lemulenliaB ac ventris vitio dedilos
, ' meulius, quandovila et mores oinni luce clarius
, \ iliorum virtutem et cum Deo conjunclionem pro . dunt. Tantum enhn somper a vinoleniia et crapula
\ , abfuerunt, quanlum accusator a veriiatc. Graeci
. " , fabulantur Atlantcm quenidam, diiscum Saturno
, coelo pulsis (47), bac pcena a principibus punUtim,
uj, lerrap. coluninas susiineret, atque ita pondcris
, * vastilale prcmerelur. Aiqui cgo, verilaie mibi ai*
. tesianie, bosce bomines vita puriter admodum
, , agondataunchonorem a Deo consequi dixerim, ut
, lerrarum orbem, ejus nomen precibus illi placaa , , Q tes, fulciant ac sustentcnt. Me auiem, etiamnum
" " , vivo Andronico imperalore, ad eos profecium, de
, \ - imperio Romano, ul mibi vaticinarcnlur, rogasse,
, , . ecquid ad me venturum esset, aperle meuiitur :
, quein boc ipsura menliri ccrtissima Uia probalio
' est, quod tolies eliam in aliis meiuiri consuevit*
, , In primis auicm el Anna iuiperalrix, eorum om\ * niiicxi mihi conscia, verilali testimonium imperttet.
\ Non enim minus illa me, quam inipcralor comroo . \ vit, ul deliberala in aliud lempus diflferrem. Non
ego, ut iHe mendax ait, tunc ad monachos in
- Aibo monte discessi, ut fuiuros eveuias ex eorum
, \ praedictionibuH elicerem : sed anie omuia, ut im peraloris valetudinem, qoa in v i u nihil habebaui
meliuft ac prcliosius, eorum votis pi ecibusque com, , D mendarem; ilem,uteorumdem promesupplicationea
. iinpelrarem,qui, quod lolies Deum offeudisscm, per , petralorum supplicia, post obituin lucnda , perti! . inescerem. Ad bxccum animo sederei, posi bumanae
: gloria?, felicitatis, ac deliciarum salielaiem a tumul , tibus recedere, prestare cogUabam aticui monasiarto
v
Jacobi Pontani not.

(16) Vel hinc paiet, bujus historiae parentem Can(47) Hanc fabulam nusqnara Icgi. Allas est mons
ucuzenum ipsissimnm esse, cum oblilus sui priin Mauritauia, cujus veriex prop/^r altiludinem
jnatn personam ponal, sub me inquit, id est, me videlur coelum altingere. Et quoniau. AUas, qui ibi
imperatore ac preside. Infra rursum, me autetn, regnavit,remm aslronomicarum fuit studiosissimue,
etc. altquoties per totum capui. Tamen in fine ad doiii8 ex similiiudine nominis fabulae locus, ut
dieeimulationem redil, diceua, hxc pro se respon- coelum susiineie diceretur. Gui parumper euceesait
disae Canlacuzenom, lectis Gregorae scriptis de se, in eo onere sustinendo Hercules, quia niiuirum ab
ei dixiase jam monachum, cap. 25, quo ei jam lcm- eodem Ailante res coelesics, steilarumque ralioncs
pore ex antecedentibus vcrisimile cst ad bistoriaoi ei moius didicit.
scribendaiiraggrcssuin fui^sc.
%
191
JOANNIS CANTACUZENI
192
inc mandarc , ibiguc rcliquum annorum meorum , \ \ , nb inanibus mundi periurbationibus, strepituque ,
remotum, in iranquillitaic consumere. Placebal
auiem magis Balopedii monasterium. Moxque mo- \ .
nacbis illis dato argenlo praecipi, domicilia roihi ,
cpnstruenda locarent, quae usque nunc exslani, , ,,
vcrilaiemque, qua nihil colo sanclius, leslantiur \ , ,
clarissime. 804 Cur autem non illic monachi * \
babitum indulus roanstrim, sed ad imperaiorum , ,
negotiorumt|ue lumullus rcdierim , nec amor , *
mundi in causa fuit , nec ad res bumanas laud* \ ,
dignas torpor quidam, sed imperator ipac immo- * , * *
dice niibi affixus, et qui sine me vllam sibi in- , \
suavem, atque acerbam putarel. Ut enim sciscila- .
0 ,
tus, qtiid roe Albo addnxissel, causam percepit,
ncmpe, libcrandi me a curis et negoliortiro turbis, ^", ,
viueque innocenler aciiland* deiiderium , ami- \ , ,
citiam a me magnoperc violatam conqueslus est, ,
quod privata seclans commoda, publica neglige- , , ~
reiri : el ipsum solum in tanta occupalionum mul- ,
liiudine, molesliaque deslituens, ipse secedere , , .
et tranquillo otio perfrui mediiarer : erumpcns- , ,
que in me slomacburo , proposilum rneum inju- .
riain, et amicitia? suae conlempium appellabat. Me ,
aulem aflirmante, animam cnrare voluissc, ct ,
seqoum censenie, niiiil boc uno prasiamiusexisti- ' , ! mari, magisque ipsum iniquum esse, si me eo ,
incunibenlem, et hofieeiatn aliquam responsionem ,
. apnd forraidabile iliud Dci Iribunal pro admissis * , ;
acquirore laboraotem prohibere conareluf, post- ~ , ,
qitam animum mcum ttectere nequivit, et in su- * ,
sceplo constlio obfirmatum vidit, Auguslam ascivil \ - ,
sociam. lnde anibo inuhis verbiset argumentis me ,
pervicerunt, nc tuni quod cupiebam exsequcrer. .
Quanquam (amica eniin veriias) nec ipse, eisi iin- , *
pcnse volebam, propter conjunciissimam famUia- , ritatem ab imperalore separari polcram. Nec ta- ,
men ab ea mentc prorsns discessi, sed lum qui- , detii, pro eo ac illi pelebant, rediturum me pro- , . \ misi, el ubi sanetos illoe alloculus, eCfeci, ut in
Baiopedio babilaculum mibi construeretur, Tbea- , , \
ealonicam ad imperatorem redii. Erat autem in ) animo rebus meis bene composilis reverli, ct inlcr , ,
monachos ttlos eadem vita insiituta , legesque * , ,
prufiteri. Brevi intcrvallo imperstore mortalilale Q .
perfuncto, quia aliud non liccbat, lola rectionc in ,
buraeros meos Iranslata, deicnius sum etiam invi- * ,
lus. Cum auteni sycopbantnB illi bellum suscitas- ,
eent, ct nie mcosque adeoîn snmmum discrimen ,
onjectsteni, non mea? polius, quam omnium saluii , \
consulturus, imperatorem Romanum fleri me su- eiinui, taiituipque malorum exameo tamdiu oppu- ,
gnalas tolaravi. Qtiod cum ila sit, Gregorae u:en- ,
thar ea impudentUsime, qtia; non vcfutari modo, ,
. &
ecd facHIkae refuiari queant. 805 Q
P
me panibus Palainae addictum, injusiaiu lulisse ,
senlemiam, ait, aique ideonec se parilurntn, cum ^. "
judicio disceplaniibue idem et judcx, ei adversa- ,
rius fucrit, niillo ncgotio ejus vaniiaiem demon- : , \ '
u 0 ( i
o r r o
191
niSTORIARUM LIBERIV.
194
, , \ , strabo. Conlra enitn poitiis Barlaamo,*ejuS disscnxal

sionis incentort a principto adhserebam, qnem et
, . in aedibus meis cain fratribue bospitio exceperam,
, et curabara eum studieee, numerabaroque in ami ciesimis; cui prae aliis palebai ad me adilus, as , , siduo enim mecum vereabalui*) rcsque snat expo \ nebat mihi accuratisaime, et docebat quotidie.
, \ ' Unde non est, cur qois flngai, me, quae Palamaa
. , quidem pro verissimis duceret, et conftrmaret,
* , noa ignorasee, ighorasee aulem, quae conlra ab
. * , altis dicerentur. Sed, si vera licel loqui* cum iHii
, ct prius, et bello flnito, posiquam imperio univerto
. ' - poiitus soHi, egi; tantumque abfuit, ul magis
6 , , \ teineritate- quadam ab aliis starem, ul Joannem
, ' palriarcbam sapius in bis ipsfe exatninandum ad
,
'
"
-
* ^, judiciuro provocarim *. siquidem eorutndctn rena

* , erat. post illum rarsus Acindynum (qui so pa , , rietibus tegens, alios mitiebat, male a se pereua sos, ut lurauUuarentur, perinde, quasi corrupio * , rura Ecclesiae dognnatam per neias aoctisarelur,
* , - cmn ipsi potius adversarii ea corrumpereni), non
, - praelerii, sed ad quaestioncm de se babendam ire,
pubcU, et jari gtare jussi,fidemqiiededi, nibil ei irlste
, \ eventurura; timerp enim se affirmabat, ne jii8<it
, ' * nieo in carcerem rap? retur, llle vero quanquam
, , accepla fide, nibHo minos se occultabai, et ad
$ mortein usque latuit. Tempore proeedenic, ubl
* . ipse Gregoras, et alii Barlaami, el Acindyni hwre , \ 8)3 successores exorti, Eccleaiam perlurbnrunl, et
. \ - ^ lribuna'1 appellarunl, denao rem minime dtesiiuu
, , landam ceneni : sed mullorum episcoporum syno , - diitn coegi, Gregoriumque Falamam Tbessaloni , , censero amistilem âccersivi, dt quibue accusaba * tur, reeponsurara : quamvis anlea bis decreti*
, merilo conientus ease potuiasem. Naro et laoda , * lissimus ille imperalor Andronicus cum aynodo
* non Barlaamiim solum , sed si quia in posteruro
. \ paria sentire reperiretur, penitas damnavii, el
poslea me abeenie Anna imperatrix eom episcopU
, quando Joannem patriarcbara propter optnionis
, , errorcm, simulqno omnes eadem sentiemes, aut
, , sensvros exauctoravit, cum plurcs eorum, qal
conitadixerunt, aasenlirentur, imo rei agnnd-H
, \ preessent potius. Gum itaque, ut narravi, decieD
11
, , ol j> tis conlentus esse possem, non quievi, 8 0 6 ^ ^

, > me quoque imperatore, qnns dicla sunt, in disqui. , sitionem Toeareninr, ei jusllti rationem babul
, , \ ' sentenliam veram, et juslam, nallo vel ad odium
, \ vel aliud quidqoam respectu, luli. Qui enim nec ob
:, * parva quedam, et despicabilia litigantium jur
, , , vilipemli, sed ex vero el justo jos dixi omnibus
. roullo miiiHS in dogmatum judicio, ubi kl. de quo
* * \ periculum esl, Deus est, verilate quidqtram anti * * quios babui, sed lanquam pra?sente, el audienie
, * Numine dogmata ad liquidum, ct fideliter dte<4i , tienda cum cura^sem, Palaiuam, ei aocioe eaucti
, * Patribus ftomme congruenles, eorumqoc vesligia
* manifesic premcntes, Grcgoram vcro et alios, qui
, ) , bis advcrsabaniur, Barlaami et Aciudyni genuiuos
r
195
JOANNIS CANTAf.UZENl
196
discipulos inveni, quorom plactta cum veritate , , \ gnaiuia, ei pieute fidei a sanciis Pairibus iradii*, , * ;
esee coniraria , licebal eliam magiftlris prioribus , \ ; ! tomis disc^re. Nibilo minus cwm prascripiis ab , , '
, ,
Ecclesia? doctoribus velul canomiba ea conparaa
semus, minime dubioai pkme depravalionem vidi- \
mui. Qooaiea f piscopis omnibus approbaniibus, , \
illoe quidem ul recie scniienles absolvi, bos con- ;.
demnavi : ac decaUero, ul aequum eral, viciori- *
bus omoi ralioue adjutorem me praebui, victis, , , t
amissa fronie nec ad veriiatem redire, nec quies- , ,
cere volenlibus, nec sua Unlum pernicie contentis ,
eed ad idem baraibrum ei alios illicienlibus, eine ,
ulla verecundia contumdiosis, et supra omnem , ,
modom impudentibus (id quod a principio inimicit , , verilalis, ei Eccleeia boelibus in more fuii) poenam , '
debitam inflixi; imo enimvero minorem debiia, ,
ncque enim ul illi raalum quod merebaatut, acci- , ,
pcrent, sed ne possent maluro dare providebam. , \ ,
Esl autem , opinor, lex et in aliis vitae bumanae ,
publicie, privatisque criminibus, judicetn, prias- ,
quam liiigalores causara dicanl, nullum daninare, ,
nisi ab officio velii discedere: auditis autem ulris- ;, que pariibus, el ad allcram respicienie victoria * ,
(quod omnino oportel) el ipsum ad validiorem ao-
cedere, illaiuque aliam, qu laeserat, ad officium ,
coinpellere., Non igitur injurius quilibel propierea "E<rtt , ,' \ contra judicem excipiet, euroque pro injuito ira- , , \ ,
ducel, quia se ad violati parles adjunxcrii. Quod Gregoras nunc facicns, non^nagis mendacii, quam Q , aroenlhe cl improbilatis opinionem coneequitur. , ^
Quod auiem legilimum de veritaie eensum in se , \ ,
corrumpi paseus , el pairia 807 pieiaie ejuraia iransversim raptus, a Barlaamo,el Acindyno hae- ,
reticis, propier improbitalem suani, ei irustralio- ,
nem eorum quae speraveral, nec ipsi animae suse , ,
pepercil, nl ulcisceretur lantumiuodo, a quibus . ,
se laesum pulat, mibi eadem objicil, uiirari nemo , , \
debet. Qui namque Deum ipsum non esl reverilos, . " *
eed propter odiuro suum in quosdam adversue , ,
illum mendacia mulla effudil, longe rainue ab im- \ ',
peratore, praesertim cum ei cum oflecisse videre- , , -
tur, lemperare voluit. Pietali autcm mese, et in , ,
vera, alque avita religione conslanliae lola Eccle- ,
sia, gralia Dei in veriiale atabiliia, et apoalolicU D
'^, .
tradilionibus sedulo inb&rens, lesliraoniuni dabit, ,
nec niinus ipse Gregoras, accueator meus, qui (oto , *
belli tempore non solum de laudibu uiei multa , ; , '
disseruit (18), sed eliam benevoleniia quadam-in ; ,
me, mea causa exirema perpeli paralus fuit, , '
quando eadem senliebam, quse bodie sentio. Nam ,
dainnationem Barlaami, qua illum feriil Androni- ,
cus imperalor, ipse approbavi, et posl ejus mor- ;
iem rursuro Acindynum damna?i, Joanne palri- \ ,
arcba synodum convocanie, et siomacbaiiie vebe- "! uovov .
4
Jacolii Pontani notoe.

(18) Elogia illa simul unoloco posi Vilam Ganiacuzeni, ex Gregora collecta, posuimiis.Bellum auiero
iaielligU, quod Andronicus nepos cum avo gessit.
197
mSTORlARUM LIBER I V .
198
$- ntenlius, proplcr ca quae Acindymis Bariaaroo pa , \ . Irocinana, in Palama caHerisque monacbis injusle
accueaverat.
-, , , ,
, ;, '
, .
CAPUT XXV.
fireqoras habetur mendax, impudens, Uvis. Negat $e contra imperalorcm tcriptisue, el abolere ea vult.
Imperatoru respontum gravi leprchensione plenum. Veneti Galatam noctu apertis porli* ingrediuntur;
armii poslea repelluntur. Oneraria* $ecum abttrahunt; pnvtereuntes vexanfj auxilium contra Genuenses
petunt, nec obtinent. Galatcei veniam orant, et ne hoites adjuvet. Venetorum cum imperatore fcedus
Umporarium. Origo ejus cotuuetudinis. Veneii non imptirato auxilio, indignabundi recedunt.
, Hsec Cantacuzenus imperalor poslea, cum scripta
\ , Gregoraj in manug ejus venisscnt, pro se respondit,
, , ipsumque ialsa, et incredibilia scripsisse doMon . stravii. Deinde bonoratissimis, et nobilisftnis Ro' , \ manorum dedila opera convocalie, eorum prae , - sentia recitari ambo jussit, omncgqne Gregoraro
, mendacem graphicuro, et bootfnem bene invere , , cundum, ac levem pronuntiarunl, quod de publi, , & , cis rebus, quas plerique omnee nossenl, figmenia
* , litleris mandare non dubitosset, adeo iqetida, * 1$ ciorum convinci (acillime posset. Gregoras, audito
. & quod iinperator fecisset, et quoraodo de ejus com , mentis trionphum egisaet, irisiitia non vulgari
, , affedlus, eom convenit,de triumpho illo, ut ad 808
, ' ,
dedecut euum Insliluto, conquestus el. Qaa con- r i - -
-~-.rww
'
, " tra tomum dicla sint, sua esse; quae contra ipgiim
* * , imperatorem , nescire se Cujus sint; velle auleni,
- bi inciderii, ea supprimere; quae si prius acce , pisset, quam ad aliorum aures venirenl, igni man . daiurum fuisse. Hic imperalor, non se perepicero
* , quorsum verba ejus pertineant. Si enim scripta sua
. nolehat exire in publicum, cur tanlum laborem iu
, * ', componendo susceperit ? autem, quod sequius,
, ' publica volebai esse, eiiam roagnas sibi gratias
; *, , meriio debere, cum curam tam multis et illustri, ?, btis, el vim diccndi admirari scientibus, ea legenda
; , dederu, ui et laudaretur, et laborum suorum fru clnm adbuc vivus perciperet, gloriamque senliret:
, * , mortuos enim nec laudibus delectari, nec vitupe , Q ratioite conirislari. Quod si propterea doleat, quia
, ' ;, cjiis mendacia deprebensa sint, quae nullo iunda . menlo ipse excogilarit, non se illi causam doloris
, * esse, quandoquidem non suaserit, ut tam improbe
, , conira veritaiem mentirelur. Oportcrc tanien etiam
ob boc moerori non indulgere : paulo enim posl
. discessu facto ex bac vita (19), nec laudes, nec re . prebensiones sensurum , aive jnre ac vere, sive
, , aecus reprebcndalur : sicut ncc tlli sentianf, quoa
, * ipse mulia mentiendo insimnlaverit. Illud potiua
, , aegritudiuem, acsollicitudincm non parvani higcne . rare nobis debere tie in futuro judicio quomodo
, , aliorum crirainum in bac vila designaloruitt, sir
, - mendacii quoque calumniarumque pceaas persolJacobi Pontani nolffi.
(19)Hinccollegimus, Gregorampene senem imm. Fuit autera aulicus seniorls Andronici, et venit ia
aubm anno* nalus 27, ut ipse leotalm lib. .
JOANXIS CANTACUZENl
.
200
199
vamus : potissiniom si praier iniquom odium , \ ,
nuilam aliam meniicndi, caluroniandique causam , , *
habuerimus. Haec postea a Canlacuzcno facla , ei , .
dicla sunl, cutii iniperatori gcnero imperiuiu trans- :*;
didii, et 9tib babitu iiHHtacbi viue genus par alum, -
vi quiclmn agere oonsiUuit. Tunc aulem synodo , * prorsus finila, el Acindyni seclaloribus impielaiis , . , \
evidcnler conviclis, civilibus acliombus ssc red- , ,
deiie, cxpedilloitenl in Triballos adornavil. Inlerea
ad Lalinos Galatacos qualuordecim Venetorum tri- ;, \
remes appcllumur. Et quia nociti itnprovisi super- \ .
venerani, iion animadversi descendemnl, imraque muros ingressi (porte siquideni oppidi per nociem .
aperlae reJinquebanliir, ea erat incolarum super- , bia el audacia), non parum nocucrunt* Guslodes , *
enim ubi oppidum captum animadverlerunl, vo- ., * ciferalionibus cives ad vim propulsandam conci
, , larunt, qui ex aedibus incrines versus mare decur- . ;
rentes, el quid boc rci esset nesciiare cupienles, , , parliin vulnerabanlur : 809 pariim (et qtiidero . ,
non panci) intcrficibaniur. Tandem re comperla, , ,
animis el arniis instructt, bostes nulla re inemora- \ . ,
bili gesia, et ignavissime prxliantes, rursum eji- , ,
ciuni: qui ad trircmes nullo suorutn inlerfecto, * ,
aliquot duntaxat vultieratis pcrveneruut, solven-
lesque, onerarias quasdam vacuas secum abslraxe- , , runl, ac sibi proprias fecerunl. Claro jain die bie , lerque ignera in onerarias, quas plurimae in porlu , , atabant, iinmiiicre conati sunt, sed accedere pro- . ,
pius non sinebanlur. Deinde praeiereundo aliae ^ infeetabant, ei quasdame Ponlo descendenles one- , *
rariaa capiebant. In islis igiiur iriremibus etiaui * .
legalus Venetorum, nomine Delpbinus, ad impc- ,
ralorem niKtebaliir, opem rogatum ad bellumcon* . ,
tra Genuenses, promiiiebatque ducem Veneliarum, , ei senalum dc Koraanis meriitirum opliiue, si ,, ,
auxiliura annuerei. Paria Ravennse princeps per ,
lilteraa pollicens rogabai, nempe uli Yenetos ad- ,
juvandoa susciperei, quibus etiam ipee opitulare- ' ,
iur. Imperaior eis societatem , iit et anlea apud . 0 '
Thessalonicam negavit, addidilque nullam se ipsis ,
facere injuriam , si, praelerquam quod nullo eis ad ,
bellum irapedimento es&fii, advereum Galataeos , .
etiam non pugnarel. Qui laroetsi belluin saepe com- , meruerint, a ueino queal reprebendere, aut conlra j> ^
,
dicere, si prxteriiae injurias pereequalur ; ailamen
in amiciliain Veneloruin uibil peccaiurum, si of- , . '' '
fensas ipws sua sponte condonel. Imperaior igiiur ,
ila scile bellum subterfugit. Longe enim meliua
pulabal, ab uirisque abstinentein, ad Romanorum , *
urbes, quae eranl in continente, ab bostium domi- ,
nalu assercndas incumbere. Ai Venetus legatus,
el alii qui cum co venerant, hujus societatis recu- .
ealionein permoleste lerebanu Galaiaji quoque, ul .
rcsciverunt bo&les auos iinperalorein rogare auxi- ,
lia, iteralis legaiionibus orare insistebanl, ne de- '
spicerentur, sed si quid aulea iinpiobius iu illtfm . *0
admiaiieonK veniam daret, nec jam vires bosliuin \ ,
augerel, in posierum nibil pcr scclus unquam, sed ).
x ( a t v k v
niSTORIARUM LIBER I V .
202
201
; , omnia ex ejus arbilralu facturos diligciilerque
, ; ; paiiluros; simul pecimiaui ingcntcni oflVrobaui.
, - lmperalor annis se tomperaturuiii spondera, si
, , opere ipso promissorum vcritalem co:iiirtneiil :
\ , pccuniam repudiare, ratus non e dcccre banc
bumililatcm animi, nequc videri pecunia deJiiii ,
, tuin, commuue Romanorum eniolumcnlum in ex, . tremis ponere. 810 Veneli euni a sociciale secu \\
, paciscenda abhorreniem cxperli, quoniam absque
ipso niliil egregjum se effeeluros opinabantur,
, graviier id alque indigne fercbani : ei cum apene
belJum adversus illum moliri non vidercnlur, su
spicioncm lamen praebebant; natu foedus cum llo. manis lum exspirabal. Quod quidciu nonaelcTnum,
sed ad annos piiclinilos ac ccrios babent, a lei:i poribns MkbaeHs primi Palxologi imperaioris,
, quibus transaclis, utrivis parti bellum movere in\ ; - tcgrura est. Sin tilrique parti pax utilior appaivaf,
, * foedus denuo sancilur. Ea consueludo iuier Roma * ' ' nos ac Venetos binc polissiruum manavit. Micbael
' . " imperalor Byzanlio, Tbracia, Macedonia, toto Oc , ' ' cidcnle (qnae paulo amplius scxagiuta annos sub
dilione Latiuorum fucrant) Romaito imperio rc; cupcraiis, copias quidem pedestres et equeslres
, , non exiguas , el quibusvis hoslibus opponcndas
. * habebat, classem nondum lantam, quanlaui poslea
, \ , ; aediGcavil : unde el maris dominos limebai; cl
. tcmpori se accoinmodansrofficiis cos demerebalur.
Cuni autem fttdus facere cum singulis oporlerel,
. , \ , aliis quidem mcrcatus causa Byzaulium et ad
', , \ ' aiias urbes Romanorutn marilimas, navigaiuibus
, - porloria, et pecutiiain cerlam aerario inferendam
' , imposuil : qui quod aliter non po&senl, parebant,
- et usque bodie veclrgal penduut. Veneii autem ei
, Genuenses, freti poteniia sua, el lonium, iEgxum,
, * Euxtnum niaria magnis classibus circumua\igan\ , \ les (ad quorum llitora urbes pene omnes, aul sal-
* tem plurima pars tunc Romanis suberal), bujus , , * modi porlorium solvere delrectabant, volebamquc
, per oniuia cmporia immumlaleni sibi concedi. Im' , perator, quoniam iltos lunc nec verbis movere,
* nec armis cogere valebal, cum Genuensibus ioedu>
perpeluum percassit, ul esscnt quidem por uni * versas urbes el emporia Romanorum iinnuutcs
, , , Q penitus : aliqao Umcn modo imperalori subjicc , , renlur, et, ei opus foret, subsidiarias Irireruos
, armatas quinquaginla niiueront, imperalore solum
* , ; reniiges et siipcndia in miliicm suppediiaulc. Si
* vacuis egerel, loiidem numero, lanlum cum armis
. et praefeclis pncberent, et quo bellatum proftci , scerclur, eosequereniur, eosdemquc secumamicos
\ ;; ac socios colerent. Ciun Venetis, quia convcnire
, nihil poteral, prclio contendere cogiiabat. Verum
, ' - bcllo alio majore ingruenle, a rcge, inquani, Fran * , cix Garolo 811 (exspectabatur enim cuin po , , tcnii classe Byzanuura venturus), et paraule se ad
, , navalem ptignam itnperatore , placuit in annos
. c T l o s cum Yenetis inducias pacisci, ul si quando
, bello coolra Carolum dcfungcretur, exeunlo fo>
P I T R O L . GR. CUV.
1
/
03
JOANNIS CANTACUZENI
204
dcre, advcrsura illos iortunam bellicam experire- \ , '
tur. Alque hac ab illis lcmporibus ducia consue- * \ , \
ludine, Vcneti cum Romanis foederanlur : ea ioG- , .
dera, cum lerminus adveneril, renovaniur. Quod , \ .
si alterutris bellum arriseril, cilra crimen licet.
Ergo in exitu foederis cum Veneiis, ul dicebamus , ,
ubi imperatorem ad coeundam belli socictalem , \
adducere ncquiveront, palam quidem arma haud ' , denunlianles, prefeclum suorum, qni Byzanlii ha- ,
bitabant, in irireroes accipientcs recesseroni, cum ' , '
opinione , si occasionem nanciacerenlur, ee de , ,
.
inperalore uliuros.
, ' . ,
. , .
, , , \
, ;
, . , .
CAPUT .
Galatxi noianlur. $ Laceaatmoniorum snperbus. Galatoti taxum e machina Byzantium jaciunt bis, quibus
bellum indicilur. Veneti revocantur, cum quibus initur tocietas. Causa belli VenetU et Genuensibus. Galatcc obsidio. Nicolai Pisani prcefecti classit Venetcc audacia. Tret machinos (rustra factas. Nuniiu*
Venetu* de septuaginta triremibut Genuensium tupervenienlibut. Populi GenuemU contra optimales l u multw. Democratiam qucerit; optimatibus patriam honoresque restiluil, quorum sumptibiu clauis
vdificata contra imperatorem miilitur. Duai Veneti ignavia. Pugna ad G*latam* Tarckanhta vulnemtut.
Imperator Bytaniium (ruslratut redit. Venetui rediens, in Genuen$e$ incidit. Jn Eubctam fugiens
servatur.
Galataii , cerneale* abire Vcnelos , et falso , ;,
erisiiniatiles, non in ipsorum gratiam iniperaiorem ,
auxilium dcnegasse, ecd poiius,- cum magna quae- *
dam iuter se reposcerent, coirvenhre non potuisse ; * ,
cum alioqui etiam bene meritis seniper male gra- , liam referre consuevissent (quomodo olim Lace- ,
dxmoniosfecissefertnr) (20) ne ullius egere neve ; ,
ulli cedere viderenlur, prae niinio faslu et arro- * , '
ganlia, meridie, nulla re ab impcralore irritali, , \ .lapidem tormeulo Byzantium per macbinani jacu- ) ,
lati sunl. Quo cognilo iuiperalor ad eorum princi- *
pem et scnalum miltil percuncialum, quare bel- \ ,
luni inceplarcut. llli faclutn ignorare siiuulanl, ct \ ,
causam facinoris tam insoleuiis machinario i r i - , ' .
buunl. Tum legali
.. in illum el adminislros exem- ,
plum edi instanl (fieri enim noutiquam pospe , ^ , quiu mulios adjutores babuerii), sic enira sibi ab \
imperalore mandalum. Galalai se facturos staiira *
pollicentur. Poslridic mane aliud saxum Byian- ; tium jaciunt. 812 Tum reputane imperalor, et . mpo*
scoptim langens, propter recessum Vcnelorum in .
banc confideniiam el conlemptionem erupisse, ut \ . *
bellum ordianlur, ipsis conlbnuo per inlernuiitiuin , bellum indicit, jubens, diebus octo, quos habercnt , ,
cum Romanis, mercalurae conlractibus, ac nomi- ,. nibus aliisve quae praelexi possenl compositis, ad , praeliandum occurranl. Deinde Yenetos revocat, , '
qui siaiim gaudenles revertuntur. Cum bis socie- , , , 1
Jacobi Pontani nol.

(20) Bona facta malo faciis compensasec Lace- . , daeinonios, vulgo noiuro esse ait. Herodolus qui- , ex omnibut GratcU fuitte praviuimh moridcm, loquens de Laccdsemoniis, anie Lycurtfum, lut, nee vel inter se vel cum advtnh commercimm
inquil, - habuitse.
t
ffa
206
* - tatcm ac foedue insiittiit, inullo minore condilione,
. 01 , quam prius erat iaclurus, quando unimopere ex , \ , petita iroperatoris societate, eximia quaedam et
* Romams uliliseima promittebant. Sedut eum anim adverieruni, facile aHter noo posee (jam enint
. Galalaei arma fremobant), multa ex promisais illis
magniftcis rescideront. Nibileminus faclo conlra
, , Genuense9 foedere, bellum denuo ab imperatore
. * inchoatum eat. Causa porro belli hujus Veneti*
, et Geneensibus, (quod ulrieque magnae cladi fuit)
. erai quod Tanaim ambobus mercalus gratia navi , , ganlibus (21), Genuensi cum Scytba quodam al , lercanle, lis usque ad ca*dem pervenerat. Dumque
' , Scyibae tuentur suum , et Latini suum siimliter,
^ cotnmunis ei publica jnler ulramque gentem pu, gna commissa eet, multique Lalini, eed amplitis
, . allero lanio Scylhse oppeliverunt. Posica Laiinis
, ad naves reversis, Scyihae quia nocere neqnibant
* ulpole maris expertes, fundhus Gapbaro, Gcnuen*
, sium oppidom (22), in raarhimis Scylbiae aediiica . " lum, oppugnare metituerunt, obsederuniquc bien , nio continenter. Quo tempore ei de suis adverto
, , marle mullos amiserunl, et Lalinoa ad grande*
, impensas adegeront. Nam muris oppugnandis
baud satis valebant, quod castellani viriliier se
, * \ acriterque defenderent: mercalorum vero nierci . monia, et illa multa per Scytbiara occupanles, et
, ; conduciitios ad oppidi praesidium alerc cogenles,
. non paruin eis detriinenii creabant. Yeruin ut la*
bor inanis apparuit, bellum foedere direnieront.
; ,
'k
I
*
' _ , , "|
r
r
*
'
Quo
dirempto,
Genuatee
neque Romanum neqne
, - Veneluin mercatorem , nec de eois ulktm Tanaim
navigare
vohierunt
:
vcrbo
, ne rursus ipsis b*lli
, . - cum Scyihis gerendi naaceretor maleria, rc, ut
;, . , inagnorum Y&stigalium causam aibi pararcnl. Sic
;. - enim raliocinabanlur, t i Capba nndecunque ad ', vcntamibus commnne emporiam fieret, quaesturn
, ' uberem argenti exacliane collectnros*: 813 aut
* - &i isluenon probarent, belli sumpium una tolera , * renl. Al Venetis Tanai prorsus excludl non vidc balur e re publica. De communilate autcm sum. , ptuum harrebanl aadire , aiebantqae, neminem
, sibi navigalionem, qao gperala invitarct uiiliias,
> ad^mplurum : siinaique nolentibus eliam Genu;n * , | ) sibns, Tanain cursntu dirigebant, qui per vim ob . eis4ebant, et quosdam mercalores cum onerariis
, , - inlercipienies, mercibus eos muHabani. Inde bel, , \ lum alrox conflaiuro, nec paruin pecunisc ct tri * * rcmium ulriuque deperdilum. Tuiu igiiur, ul et
imperaior Venelis belli sociain se ascripsit, trire*
* \ mee militibus complebat, mare cum Venelis obti * {, * nebal, el ex conlinenie mtssa manu oppidum obsi9
Jacobi Ponlani nota.

(21) Tanats est urbs ad ostium flovii ejusdem no- onorat, adificala, el Emporium quoque vocatur.
oiiiiis slta. Slephanus : , ; . (2i) Gapba, olim Theodosia, gita in Ponii Euxini
. ora, Geuuensium colonia, de aa vide Pelri Bixari
; - llisioriw GenutntU lib. vi. Anno 1475 oeoupau eal
, , urb$, a Mabomele,TuVcarum imperatore, noh sine uiagoa
cognomini*fluvio.Ett aulem Qrceca civitat, juxta slrage.
otfimm flmmnii, quo te in Mceolidem paiudem ex-
2W
JOAXIMS CANTACUZENi
208
nebal. Ac primum quiclcm ab ulroquc lalere, et ; ; . , navalis et lcrreslris copia invadentes, acdes ex- .
icri res (exoepiis, quae sub ipsis muris erant) , ,
mcendcruiu. Dcinde agmen ex contincnle frequen- , \ * .
tir in dies singulos impelum faciebat, arcleqne ' \ obsidebat, ut Latinos ne prodirc quid^ru exlra ,
muros pcrmittcret. Navalem vero lurbam bi| artito , \
divideus iinperaior, unam partem illic ad obsi- , ,
dionem rcliquil : alleram in Ponlum ad Gcnuates \
vexandos niisit, quod cumulatissimc pnesliierunt; , ;
nam el inerces, et mercatores non paucos inter- ,
ceperunt, ct oncrarias muhas exussertint. Ubi . ,
Ponto redierunt, ad oppidi expugnationem se i n - , ; ,
slruxerunt, quanquam imperalore uiniiopere ad- .
\ersaiite, cxislimanieque muros validissimos, mul- , ,
lis prppugnaloribus supra astanlibus nuila spe ,
obliaendae victoria3 adoriri non oporlere, sed \ ,
longinquilale obsidionis potius rem confeclum i r i , *
ac Venetae classis Nicolaum Pisanura ob* id mo- , ,
nenie, cui ut inexercilato tentanda videbatur . \ ,
oppugnalio, quique Romanos aeque omnes nolabal, , **
quodammodo, quasi per corum liniiditalcm staret, ,
quominus Galata capcrelur, quod facillime posset, ,
si Romani sccum vircs alacriler cousociarenl.
Quocirca imperalor, etsi evidenlissime scirel, eum ; * aggredi/quae prudentem ac peritum ducem non ,
dcccrcnt, tamcn ne quae obiineri possent, ipsc *
quadam ignavia e manibus dimisisse pulareiur, , ' ,
Lalini spiriubus obsecundavit, el cum alia ad. ; ,
oppugnalionem apla comparavil, lum binas onera-
rias praegrandes conjunxit, et quanlurn poiuit, , , ' irabibus copulavil, ligneamque lurrira superposuit, . * , ,
814
J
altiludo Galal muros exccderct. ,
Turris illa tabulata babebal Iria, in quibus inilites , , *
consistenles pugnarenl. Ab eadem duo cornua \ * ; ,
longissima projiciebanlur, quai usquc ad moenia per- \
veniura existimabaot.supcr quibus fabri compaciis , \: ,
inslar tabulali asseribus pontqm ad muros slrave- \ ; ,
raul. Crcdebant auiem, :is quide turri pugnabant, \
tulo iranseundi iacultatem praebentibus, magna- ,
nimos quosdam iude progres.sos, cum oppidauis , propugnatoribus in inuro commiftsuros, ei vicluros. . , i processisset illis inventum, si exlrema cor- ,
nuum usque ad moenia pcrlinuissent. Sed quia , ' ;
non parum longiiudini deerat, macbina inanis fuil. rj , , .
Similcm pontem, absque turri, eiiam Pbaceolalus \
protostrator jussu inipcraloris super grandi one- , "^
raria fecit, el exlremis comibus ligneam basin , (&
seu craliculani imposuil, iia composiiairi, ut qui- *
busdain funibus el vecllbus super quibus jacebat, , \ , \
movcreiur, eoquc ligna igui alendo idonea conges- . *0
sit, eo consiiio, ut inceusam uni turrium Galalax , ,
iniponerel (orant enim pleraquc ligno supcrnc ,
construcl%), quo per lurrim eliam aedes flamma .
vento stante comprchenderel. Sed cnim cornibus , \ ; deiicieniibus, iu nibilum recidil ejus cogilaiio. ; ; * ,
Terliam insuper macbinam Veneti tanquam soalas \ :, ' ; a navi ad muros fabricati sunt. Paralis jam a mari , ,
omnibus, eliam a continente quae opus cranl, pra> / , ^/ '/
C U
U S
m
IIISTORTARUM LIBER I V .
Tt?i \ , ' , stabanlur, scal.Tquc et fcrramenta quiorcbanluT,

, quibus mnros perfodeivnt : et libenler lignorum
, ; \ fasccs advebebantur, quibus cum ipsis plauslris in
. ; fossatn injnclis, ad iranseundum ct ad porlas, si
, \ opus foret, inflaniniandas utercnUir. Ciimque mbil
, jam dcstderarelur, pediiatus et cquilaius a despo ' , - ta Manticle, Asanr, Irenos imperatricis fralre, edu . \ \ ctus (fujtis lcgalus scu minor dux Pbacrascs pro^, losiralor), Galatam circumsedit. Et pars navalis
. \ jam accincta erat, ut orla luce poslridic ad muros
, \ ferrelur, ipsique Galauei ad resistcndum se *n , \ - alruebant. Nam onerarfas et triremes, quolquot
, \ babebant , prius deduxerant , singulas deinceps
, ' antc muros funibus a pinis religatas, nc pcnitus
, - abriperentnr, sed pro tempore subduci facile pos*
*
- '

, , \ senl, ct alia quaecunquc ad macbinas avertendas
commodatura credcbanl. 815 Maxime autem
; , , . * \
illis profuil onerariarum deduclio; fpsne cnini igne
, ,
consnmi nequibanlproplcr aquam scilicet, ct
, ',
bostiles naves accessu ad inuros prohibebant. Im
perator itaque cum excrcitu terrestri advcnicns,
,
noclem egit : proloslratorem vero Tarcbaniotam,
. , ;
imperaloriis iriremibus prsefectum, et Vcnelowxi
;,
, - ducem Nicolaum, die recenti a mari aggredi jussit,
, , utpole eodcm lempore equitibus et peditibus a
, qoniinente simul aggressuris. Numcrabantur au lem in illa pngna irircmes Romanorum e( Vcnc
, , terum simul binae supra triginta. Eadem porro
* , , \ recte Iriremem Vcneliis ad Nicolaum venire con Q tigil, qu doccbat, septuaginta irircmes solvisse
el
tendere;
mandabanlque
dux ct
. ; Genua,
"
" in illos
" *
~
^
senatus, sibi ct navibus suis consulerct, ne ab
\, \ bostium classe interclusue periret. Popuius siqui\ ; - dein Genuensis jampridem polentibus oppugnalis,
. ct opiimalum victor, alios in perpeluum exsilium
* cgcrat, alios capile diminutos, neque scnaiorio
, ordine, neqnc ullo magistratu dignabatur, ted
, \ omnibus modis eos premebat oc deprimcbal;
, populari enim, quam illorum imperio uli malcbat.
;, \ , Tum vero dc plebc qucmdam Simonem Buccane . gram (25j suinm* reipublicae praifeceraM, idqne
, * populus ct scnatus approbaral. Caterum beUo
. boc cum Venetis exardescente cum se vidercnt
, non posse resislere, nisi a poleutibus adjuvaren J) lur, quod et mulla pecunia et majore apparata
, * , , opus essct, oplimatibus rcdiluni ab exsilio decre , , \ verunt, eoe in senalum legerunt, et rempoblicam
, capessere jussernnt. Poienles, cum prospicorcnt,
. < si iTatis animis reconcUiationem graiiae cum populo
aspcrnarentur, futurum ul eo a Venelis atlrito,
, , , ipsi eamdcm calauiitaieui subircnt, el lurpe, inio
, ' - vero turpissimurn duccntes, propler populi adver , * 5us sc crimen ullro libcriatem prodere, inbonc*
, \ '*- stamque ac minimc ingenuam serviiulem longe
, ' inferioribus servire, scelus ei et stullitiam expro. ^ ^ brarunt, quod optimales (24) ob boc solum, quia
1
Jacooi Ponlani notae.

(23) I)e hnc legc lib. vi Bizari.
de tali poena, el lali cx caiiea, quali, cl ex qua
(24) Oe oslracismo U&c accipienda sunt: hoc cst, Alheuis posl cxactum
piam tyraunum Pisislrali
Sll
J3AX3IS CAXTACMEXl
V&
vulgo prscslurcnt, adeo facjle dedrcori ac ignomi- ,
uiae subjecissent, bellum pro republica imprgre , ,
arripuerunt, arma et reliqua necessaria contule- . runt, et < lassem sepluaginta navium aedificatam, , , eum pra*feclo Pagano Auria (23), viro uobilissimo, \ prudenliaque, forijlndine, experienlia ante alios , , eminente bellatom miserunt. 816 Nicolaus, Yene- ,
tarum triremrom dactor, ubi classem bosiium ,
adventarc accepit, quanquam alioqui ad pugnam ,
audacissimus, timore cerreplus, confestim de fuga .
cogilavit. Sed ne parata oppugnalio impedirelur, ,
imperatorem audita ceUns, cam iriremibus suis, , et macbina supcr oneraria, eilra teli epalium , duntaxat, ordinem armaius tenebal, pugnaturi ,
opinionem prebene, cum re pcnirus abetineret.
r
.. .
J r
.,_
- _^
r
Roroani
dilucalo
jussa faccssenles,
triremibus
,
,
et
machinis
onerariarum
niuris cum
sese admovent.
Verum inacbfn, qiiod eos non atiingerent, inuli- , ,
les erani. Nibilominus qui intus eraftt milites,
propiores facti, in propugnatores jacula contorquc- , ;
bant, et vulnerabant pluriutos. Idipsum faciebant, *
qui e triremibus pugnabaot. Nec pauci ex impera- , , ,
loriis vulnerali sunl, ex quibus nonnuili occiibue-
runl. Quin et dux Tarchaniota cubitum daxlrum ,
per iboracem, seu loricam (lanto iropelu tdum ,
advolavit) lrajeetus, paulum a morte abiuil. Di- , , ,
vina autem providenlia scrvatus, luulloe et into- ,
lerandos dolores susiinuit; vix enim biennio plagi , .
cicalricem obduxil. Imperator qaoque ex conti- , nente invadere, et currus onustos fossae immittcre Q ,
ui ea pema scaiaa ad rouros applicaren- , ,
tur. Immieeruiu, etsi non omnes. Adbuc in eo . " negolio militibus occupaiia, Galata3i maritima ,
pugna dimissa, qua moenia vmus continentero , ,
prxripue laborabaat, accurrerunl, aperlisque poriit ,
effusi, et igni m virgulta arida conjeelo, omnia
ciiro ipais plaustrie combuseerant , ac de muris , ; ;,
bomines ct equos wagno numero vulnerarunt: . , .
nec ipai vicissim pauciores vulnera retulerunl. & ,
Jmperator jaw cernens operam inanem ease, , ;.
quanquam id fulurum anlea scivisset, receplui ,
cecinit, et pedites qwdein exlemplo jussit absce- . " *
dere, ipse cum equitalu pcr noclem jrt castris , ,
mansit. Aliero die cum armalis diu ad porlas ,
GalaUe couslitit, nec quisquam Latinorum con- ^ . \
ira proccssit, nec te!are jecii. Inde, quia nullus , .
prodibai, Byzantiurn se recepit. Nicolaus, Veneto- ,
rum duetor, occullata causa, ob quam pnr.liosu- ,
persedisset, omnino volebat discedere, atqae hoe , ^solum elocoiue, a tenalu et duce eibr mandatom, , .
uti redirel, salute dicia, Venetias renavigavit, beilo ,
cimtra Genuates soli imperaiori reltclo, qui irire- *
mibus suis e mari S l l Gakiiam obtidebat, et a . Jacobi Pontani nolffl.
filium institetam esl, ut ejicerentur, qui ob nimiam
pr^slanliam oppressa civiuin liberlale, lyrannidem
occupaturiraeiuebaiUur,r.iiquc,ul Pluiarcbus ait,
iomine et apecie poieniiae el exxellenliae depressio atque iniminuiiu: revera iiividiae popuii
solaiium. Vide Dtodori lib. 11; Alexandri NeapoHlaiii lib. m, cap. 20; Lambini Gomiuenlarium in
Tbemisloclem iEmilii Probi.
(25) De hoc lutilla Bizarufi, De bello Veneto,
lib. M.
813
21*
, comintinlo crebris eam impreesionibus lacessebat,
,
nibilquo ad oppidanos affligendos praRtermitlebat,
. - nee saueraedocritcr illos vcxabai. Nicolaus Vene . tias cursum lencns, iu hostium classcm devenit,
, quam praesenticns summam in fugiendo celeritatem
, adhibuit, el bosies insequenles effugiens, apud
, - Euboeoe quoddam oppidulum, Venelis subjectum,
., \ , triremcs, nulla amissa, scrvavit :,ipsiimque iulalus.
est, quod levi negotio Cenuenses cepissenl, ni ille
inlraudo anteveriisset.
, .
, , , {
, ,
, , \
, '. , . , ot'
, \ , , ; ,
, ,
, ,
, , \
. ; , , , fj , , %
, , * \ * , $ .
CAPUT XXVII.
Per intidio* quotdam pervertitur junior imperalor. Vnde bellum redintegralur. Causa Ulorum mahvoleniia*. SimplicUas et candor juniom impe aloris. Andronicus Asanes malevolis suspectus, ab ei$
deapitur fraude admirabili, ut Byzantium discedal. Cantacuzenus adversi* nuntiis tristatus, matrem ad
filium hibi reconeiliundum miltit, quod feliciler prtsstat. Cralem quoque el Cralanam severiisime objurgat,
et bellum depellit.
r
, Hoc rerum siatu eliam bellura inter imperatorcs

, ex causis non levibus recruduit. Qui enim cum
. 01 Joanne imperalore Thessalonicae remanserant, prae , senlibus non coiilenti, nova moliebanlur, et
, , Joannem ad arma socero inferenda sollicitabani,
quanquam iidem apud Cantacuzenum graliosi ad! modum, eique amicissiim ae familiarissimi vide, renlur. Atebant enim, moleslum sibi accidere,
. quod paterno fraudalus imperio tam injusle babe , relur. Etenim non hoc solum esse iniquuin, quod
. ille totum sibi asciftcens imperium, imperaioris
, vocabulom inane ac nudum prorsus ei rdiquftset,
sed quod etiam quasi exsilio daranaseet, abdu, , ctumque in mediis bostibus deseruisset, nalla cura
, adbibita, qucmadmodum discedens proniisissel
, * ^ sed bellorum causas conQngendo, ipse Romanum
, ' - lenens principatum sederet, cura vero, ul bonii , nero nullius frugi, aut a Triballis expugnandum,
, - aot a tain lurbulenlo et ad omnem audaciam
, * , pracipiti populo prodendum abjiceret. Qua? anim! , " advertenda sint, el coasiderandum, quo pacto
, , majorum suoram imperium recuperct, in quo
(& . quidem nulla sil futura dtfflcultas. Gralem enim
Ganlacuzeno infensissimum, tota potentia libenter
, - auxilio succursurum. Se quoque quamvis diinica, - lionem capilis ejus cansa ir.inime recueaturos,
, , mpideque nna ei pecuniis, ei armis, et corpori , , bus cei-laturos. Horlabantur proinde, ne ad reai
215
JOANNIS CANTACUZENI
216
aggredi rcorarelur. Indueebat aulem illos ad anna .

818
imperalores instauranda non parum

vittosiias el nequilia, qua vcl ad infanda proinpti
ferebantur, potius tatnen promissa a Crale pecu- , ,
nia, si bellumintcr Romanos iterum innamnmsent, ,
eorum animos dcpr ivaverai. Quibus junior impe- ' .
ralor, utpote calliditalis ei sermonum atqac mo- , & ,
rum corruplehe onmino ignarus el incxperlus, et, , \ ;
rrqtia frucluosnque suaderi, ac sibi sluderi ratus, , , \ obtemperavit: el profecto iniuiicissirnos, quiqne , , ob vile lucellum, et parvnm compendium ipsum ,
Ginn universo imporio prodtderunt, pro aiiticia*!- , ,
ruis babuii: qntbuscum detiberare coepit, unde et ,
qtiomodo bcllum contra socerum insiiluerei. Pa- , ,
cuii igitur, priusquam consulta cinanarenl, Audro- ; nicum Asanern Thcssalonicain removeri , quem ^ .
arcrrimtim forc adversarium, ncc solum alioqur se , ?
oppositurum, sed et jimiorem imperalorem adtuo-
iiiiurum verebantur, uii conatu tam maJeominato ,
desisleret, neve imperium (cujos paulo post fulu- , \
rus sit dominus, si erga snccrurn imperatorein ,
probe el candide se gesserit) eciens ac vulens ,
ppssumdarel. Ergo eum cum simulaiione amicili.c ,
adeuntes, sacranicntum siknlii exigunt, junioris
imperatoris secrelissima palefacluros. Ubi iide , ,
juranlis accepta ausi sunt fidere, cum Crale ^
belliim socero infercndum pepigisse, nibilque . ,
paciis et conventis deesse narratit, Cralomquc pro- ,
pensissimosludio et alacritalc imperalori opitulalu- rum. Cum aulem is vir ad rcs perturbandas ac per Q ,
misccndassil appositus,ci foro uii noverit, eliam boc .
vafre excogitassc, quo imperalures a resarcienda ,
coiicordia alieniores reddal, ul ipsnm obsidis loca , ,
accipial; simulare enirn, non se Qdere imperalori ,
juniori, neforte exerciiui, qucm sit suppelias rois- ; ' ^
surus, insidietur, cumque composita cum Canta- '
cnzcno conlroversia disperdal. Ob boc nl Asancm , , *
obsidcm accipiat, imperatorem urgere. Qui quu- ^
niam bellum movere slatueril, maxiroeqtie Tri- , ,
ballorum auxilium expetat, necessario annuisse.
Qaa perpendenda sint, el invenienda machina, qua ,
sibiet praesenli rerum condilioni consulat. Sic . ' ,
illi probabilem fraudem nexuerunt. Asanes quia ',
imposlurse hujus erat nescius (norat enim eos . " ,
anlebac Cantacuzeno deditis$imos , et quia insuper ,
aures ejus rumoribus de bello, quod junior impe- . ouv
ralor in socerum parturiret, undique circumso- nabanl, dictie fidem commodabat, el angebaiur . ;
magnopere , amplasque ipsis de benevolentia
'
819 B imperaiorem Cantacuzenum ei se gralias
agens, modum orabal, quo imniinenlibus sese roalis ,
eriperel. Illi aiftrmare, nibil utilius quam celA-
rime Byzantium discedere, ut qui i u ei periculum , ,
effugerct, el imperalori quid agerelor, exponerei : *
quo is rebtis nutanlibus malurrime succurreref, nec ,
ullam segniliem larditaiemve admittcret. Quod si ,
junjor imperator cum retinere conarelur, se abi- . ' lum fideliter curaturos, hortantes ipsum et sua- , '.' ,
deutcs, nc quid pcr vim agal, nevc profcclioni a*- ,
i n l c r
e r
HlSTORiARUM LtCER IV.

218
) , ' - versciur. Hoc modo Asani iiiiposuenini, qui ininif
; , exterritus, ei triremem ibi paralam naetus, By, , , zanliuni solvit, el Canlacuzeno imperalori audila
. " ' nunliavil, juniorem mafcifeste bellum moliri as , * - severaus. Discessu Asanis belli sollicilaiores, lar , - gam nacti licenliam, juniori imperatori auclorcs
fiunt, uti legationem ad Cralcra mitiat. Quam ille
, ' . libens admisit, imperatoremque adversus sucerum
* ' , copiis, pecunia, ncrvis omnibus adjulurum, alque
, imperiam restiiutururo magniiice spopoudtl, fa, , \ ctoque focdere, quod illi ad eara rem imprimis fru * , ctuosum fore confidebat, fecit, ac suggessil omnia
qnae ad arina inler imperalores alenda valilura
. , credidit. His nuntiis, quos ab amicis clanculu.n
, quolidie accipiebat, graviter commolus Cantacu zenus, ad coiispiratiouem dissipandam eo sibi pro
. ' , ficiscendum existimabal. Verum quia tunc bellum
, , Lalinum Uagrabat, nec aDesse licebat, ncc alias
^ \ conscribere copias, cum el conscriptje ad bellu
, jam diclum nccessario relinerenlur. Quouiam
, , igiltir videbal, se naviga:ione in MaccdoniaiQ ex > cludi, Annam imperalriccin ad filium legavil, cujus
. oralio illum ab indccemi facinorc abstraclum, in

concordiam secum reduceret; quam ila esl allo. culus : Nec lu, ncc alius quisquam ignorat, quale&
* qnaniasque calamitates bellum civile Romanis noiv
, , sabjcclis mocfo, veruio eliam principibus ipsis at ' . tuleril. Quo (andem aliquando finito, el publicis
, ' privatisque rcbus oronibus jam nielius eumibus, , ' , cujuspiam da?monis invidia, otium et quietex*
banc perdirbavii, rursumqtie h o n n n e M imptiros, ci
. \ - sycopbantas,el ncquilfa nibil prioribus concedcnle^
*. , " excitans, belium saivius commovere annitilur. , * - peratorcm eniin filium luuni mendaciis onerantes,
, , atque ut juvenem d<dos, cl astutias, et iti iiirumvis
> ' , * buinaoorum 820 ingeniorum niutabiliialem nec
, duin agnoscentein decipientes, eo penilus perpule
, runt, ul sibi tanquam amicis, el ejus causa sol!4
, . citis, toioque pectore ad palcrnum imperium ei
; , recuperandum incumbentibus obsequalur, cum pro
certo ei ipsi ct Romanis universis bostcs sint in fcslissimi, me autem insidiaiorem atque bostem
* * , - ducat, qui ex animo Ipsum diligo ei nibil non
,
lenio, quo non tantum palernum principaturo, scd
, t majorem ac roclrorem habeal, quantum fleri
. possit. Etiam belium texit, foedere cumCrale inilo,
, ul ab eo Triballo miliie acceplo, in me ducat :
, , , quam ego rem oec illi, nec subdilis, nec nobis
proiuluram auguror. Qua ilaque impendent mab^
, , adeo perniciosa snnt, ct ea alium pra?ter nos facil , , Hmc posse depcllere non arbilror. Quodsi, praelerca
bellum boc Laiinum me non urgeret, cum armis
supervenissem, conjurationemque isiam non con^, , specliv lanium, sed sola audiiione advenlus mei
, , uullo labore disturbassem. Nnc enim poluissenl,
> 5> , quin, ul aiunt, orci galeam tnduli, viiae servanda?
, , . eiabi conarenlur. Quia vero instanli pugnae inter\\ csee me praescniem oporiet, par cst, tc Tbcssalo ^ nicam naviganlcm, scdarc baup discordiauv ei
e
219
JOANNIS CAKTACUZENI
quod anle fores cst, bcllum rcpritnere : ubi filiutn ' t , ; docueris, quara fatuum sit, eum principalum uliro , ' .
vaslare, cujus possessionem citra ullura certamen, * ciiraque mole6tiam brevi aditurus sil (nam ni '., .
belluin contra Triballos coeptum csset, et nunc
Laitnum istuc inviium me occupasset, pridem ei , clavura imperii tradidissem, ac inler monacbos
professus cssem : id quod baud ila longo posl tem- , ,
pore iacere iterum paraius sum), sediliosos autem * " .
illos, eommunique Romanorum pesiem raolienles, , , $ ,
a mediiaio 8'celere, et increpatione, et borribi- . *
libus minis, et omni demum ratione avocare siu-
durris. Haec ad Annain Augusiam Canlacuzenus , imperator, quibus eam moverei, ul Tbessalonicam ,
navigans, excitaiam seditioncm in tranquillum , ,
redigerct. Quem illa primum leniter objurgare, ^ quod oplime monenti ac roganti, nc fibm adbuc ,
adolescenlem Tbessalonicac relinqueret, qui dolis .
cjpi, et Iransversim agi facile posset, idque inter ,
improbissimos illos vivens, qui vel callidissimum, , cl eorum versuijas ac lecbnas longa experientia ptaa
doclum, fraudibus et blandimenlissuis irrelirent,
non paruisset. Quoniam aulcm haec lam inique ,
comparala sint, ct quae non conducercnt, prxvalue- ' ^,
rinl, 321 Hbemer ad filium profecturain, etom- ,
nia ista odiosa, cum iu conspectum venerii, e mc- $ .
dto tiiblatuiam. Eiimperator triremcm insiruclam "
atiribuii. Qua3 Tbessalonicam ingressa bellum jam '., plane fcrvcns invenit : omnia siquidem pacta
.coudilionesqtie cum Crale transaciae, quibus impe- Q , ,
ralorem juniorem adjuvareC, ipseque Crales et , iixo* prope Tbcssalonicam tendenles, intesiinum
Ronianorum belluai, unde compendia sua spcra- , ( banl, nec exigua urgebanl. Canlacuzenuni quippc , ,
iimebanl,et ardens sludium crga juniorem impcra- ,
lorem prae se fercbant, cuplenles illi ex boc per- ,
suasum se eum amare, el ejus injuriae vindicandae ,
cura aflici, cum tainen conlrarium omnino, et qui- ,
dem non segniter facerenl. Etenim pro magnie et ' , '
inultis, quac abstulerani, vilia quaedam nulliusque , *
pretii resliluebanl. Haic igitur omnia quasi ara- , neolorum opera (26) advenlu praesentiaque sua , , imperairix disjecit. Nara filium, qiisedecuit, admo- ,
nuit, eaniquc flexii, qiiod ârentcs bonorare sci- . ,
ret, el obedire in omnlbus, qua? summa illorutn D .
charitas suadei. In facliosos autem ira fcrvescens , .*
cos lcrrilabat, et dirissimorum supplicioniin com- ,
luinalionibus abslintrc cogebat a facinore impro-
bissimo. Ad baec ad Cralem egressa, eumque et '
ixorum affala, ostendil eos conlra jus fasque .
agere, fulmma ccelc&iesque plagasvelut intentans : ,
quia pneterquam quod Romanos perjuriis suis,
ioedei ibusque violandis tolieslaiderent, etiam bellis , ,
civilibus eoscommillereot, quibusniutuis slragibus ,
Jacobi Poatani nolae.
(26) AUerum ex^mplum matemre auctorilaiis in
fUium in ?iatn reducendum. Supra cap. 8, Irene
^quoquc uxor Cantacuzeni, liallbaeo lilio, proprium
5ibi prlncipaium meditanli, meliora solo conspcclu
ct verbo unico persuasit. Major lamen bujus Annae

ia Joanne lllto emendando elueet auctoritae; quippe
legilimi iroperatoris legitimac mairls.
fil
HISTOIUARUM IJBER IV.
222
* . inlereurilibus, ipsi eorura bona luto possidercnt.
\ , His vcrbis efleclum est, ul factorum turpiuidine
. palain erubescentes, re imperfecta discedereni.
. Imperalor aulero junior matri iinperatrici aapieutcr
*&, * , monenti obsecundans, yEnum ntbitoiuintis oppida , que Cbalcidices, qua? Matibaeus gubernabat, pro
; , \ principatu singulari sibi a Cantacuzeno pelebal :
, \ , \ - alioqui per omnia rursos in cjus auctorifateae fu , . turum. Audha petitione, Caniacnzemis mirari se
, dixiiquod omnium dominus brevi fulurus, lamcn
; , ila pusillo angusioque essel anirao, ut- loci*
, , \ quibusdain paucis imperare vcllel. Nihilominus
, * ' . prompte dedit, et millere jussii, qui ejas nomine
, - ea accipcrent; ipsc contra mitlebat, qui suo no, ; - mlne iradcrent. Uoc maxime modo gltscens lunc
, i t imperaiores beilum ab Anna imperalrice com, ' - pressum esl.
, , . ,
, \ ,
\& , . . , ,
, , "
, ,
. _
.
n
e r
8 2 2 CAPUT xxvnr.
Ct*uen$f$ oppidum Eubce(B et ibidem Venetot hcassum oppugnant. In Romanot tendunt. Heracleam vento
rejiaunlur. Dvobus occisis urbem oppugnare gestiunt; duce deterrentur. Martinus quidam trierarcha
tarbas facil, c*ju$ mini$ territus Pagantis, oppugnationem permittit. CapUur oppidum, fru$tra submtesi*
cnxilii*. Cum capttvis setectis Galatam discedilur. Viclu Heracleas invenlo utuntur. Quomodo Byzantittm
mttniBerit imperator. Mariino oppugnationem suadenti, duce repugnatur, cum quo omne$ tentiunl.
Vires Btjzanliorum exploranlur, et re ipsa Martini consUium ineptum convincitur.
, (* Verutn eniravero PaganusGenuenskimnavarcbus
iix\ , \ Nicolaum ei Ycneias naves, qu jaoi in lulo eraiu,
, \ frusira inseciaius, Euboeam et ipse appeliitur,
, , \ - etuuque obsidet, muros crebro acriterque, qni
. " , inlus propngnabant pari virlute se defendentibus,
- oppiignal. Cernens se actum agere, contra Rornanos
. ' , cursun vertil: audieral siquidem eliam imperato , ". " rem bosiem faclom, Galaiam obsidere. Delalus
n , \ porro ad Heracleam Tbraci*, ea noclc jacti
, . ancboris ibisubstitii, postridieque in allum, velul"
\ ' Byzantium navlgalurus, procedens, ventis immane
, reflanlibas maia sorle Heracleensifjm reverei, in eo , - rum porlum desoendunl, reraigesque adoleraex bor*
, tis suburbanU colligenda discorrunl, quorum duobtB
, \ in via comprehensis, Heracôtae sutim capila prae-,
ol D cidunl. Qui in trireroibus erabt, propter civea suos
, ira furentee, arraa corripiunl, ducem ortnl. uti se
* , ad urbem poenas hujus injuriae expetituros adducai.
. ! Paganus illes cobibere, ei ab oppugnalione aver , tere nilriur, haud sanae menlis esse affirmaas,
, propter duoe inierfecios mcenla adoriundo, piurc
. perdere. Nara ibi, inquil. et de r<08lris el iu.etibu
, - inultos oppetere oporlebit, siquidem illi suos, qol
, ceciderint, inidtos non eiRent, cum ex aliis orbibu
, ct plurcs, cl fortiores accire possirvi. De nobie alia>
, , >. . raiio esi. Si oamaue de oraesemlbus nonmillo
823
JOANtf IS C vNTACUZRNI
224
amiserimus.l non aliunde rcdintcgrare ntimcriim \ .

licebil, conlingeique vires nostras inlirmari, quas ol ,
in primis salvas el inlegras, cum lanto Romano- ,
rnm MIUUI, el Calalanorum, Venelorumquc cxer- . '
ciiu pugnaturos conservare nccesse est. Haec dux , simul prudenter, et ex usu imperatorio ralioci- ,
ixalus disserebal: simul Romanorum rcbus propter
Canlaouzcnum, cui crai amicus, detriraenlosus , esse nolcbat. Ac Paganus quidcm suos bisce verbis ' , ,
a pugna cum Heraclecnsibus delerrerc laborabat, . ,
823
persuadebat, qnod sibi cupila denegari , xcconcoquere uon poleranl. Martinus vero Ntemorus, , '
ct ipse tnremis prafecius in medium prodiens,
ducem iniqmim ac prodilorem esse omnium lesli- .
ficabalur. Tanlnm quippe apparatnm, tantosque I
sumplus non alta de causa faclos, quam ut hosti- * *
bus damna affejrenl. At nunc quando Heracleam , ' .
ariuis cominodissime obtinerc, el Roroanorum ,
DOlenliam labefaclare, et sibi prodessc quam pluri- , ,
roum possent, inlempesiiva cjus crga imperalorcm . beuevolenlia impediri: mandabatque scribx, dicla , , in l bulas referrci, ul eum domi apud populum '-, . ac duccm majesialis rcnm accusalurus. Unjusnriodi ,
Miinas Marliutis jactabat. Paganus melucns ne ad ,
populum rcus ciiatns, eonvictusqne capite punire- ,
ttir, oppugnalionem indulget, conCeslimque elassia- ,
litcum armis se trireniibus expromunt, urbemqno ,
ciicumdantes oppugnare insistiint. Cumque inori ,
vorsus continenlem muhis locis faciles csscnt . ccupatu (non cnim qucmquam ex contiiienlc f, .
nvasurum putabaol), et civcs praeterca inermes , ,
alque imparati, et ad resistendum tantis copiis ,
infirmi, vi cl virlule Latinorum, quanquam ipso , rppugnalionis tempore Byzantio equestribus lur-
inis ab impcratore subsidio venicnlibus, captum
cst oppidum. Suspicabalur enim id quod futurum ,
crai, ubi c)a*sem Heraclcam appulsam intellexit. , ,
Quin cl Nicepborus despoia gener urbium Thra- ,
ciarum ad Hcllesponlum prafeclus, et Manuel *
Asanes despofa, Irenes iniperatricis fralcr, Byzia , *
manus auxiliarcs miltebant. Sed quia in ipso arli- ,
rulo dimicaiionis vcuiebanl, irustra venernnt. .
fcxslanlibus onim adhuc ante porlas urhis aedium ,
parietinis, Lalini iilic florem suorum sagiltariorum . ,
collocarant : qui equilos tanlisper ab urbis adilu D ,
dislinebant, quoad a rcliquis caperctur. Heracleen- ,
ses, ut se caploo viderunt, Latinis domos pra?da- ,
lum concursanlibits, uaa urbis porlula rescrata ; ,
cxierunt, mnllique, de plebe prapscrtim, ad equi- ' .
lalum fugienles servati suol, cum Lalini exlra ' .
urbem propler eosdein equites insequt non aude-
rcnl. Oplimaies potissimum in poteslalem adducli, ^ ,
cum uxoribus, et liberis, et reram copiis non
modicis. Heraclea siquidem a lemporibus Andro- ,
\ e i PaliEologis prinii bujus nominis expugnata
uunquam fueral. Latini praeda facia, portas on>nes ) . ,
versus conlinentem obsiruxerunt. Deinde seleclis ' primariis civibus ac fcnainis, 8 2 4 relictisque , , tiircmibqs, quoi urbi tucmke salis forc judicabant, ,
22
85
DISTORiAIU LIBER IV.
, cl in caHeras capiivis impostlls Galalam naviga . rum. Annona autent el rcliquo viclu, querocunque
>, <apia urbe invenerant, per tempus bclli non exigtwm usi suiit: id qnod in illa diulurriilatc leva , .
menl^ ac solalio maximo fuit. Imperalor boslili
, * classe adveitlanie, onerarias onuies et Iriiemoe,
- . qiwe ad Ga atara oppugnandam apud Heptascaluni
, - in navali (prius, ul men.inimus, al) se repurgalo,
. * ucc illarum modo, sed plurium quoquc nnviint
, , ;, capaci) insiruciae slabaiil, tlcduci jussit. Proplcr
, * quod Latini Byzantiis nocere nibil polcrant. '
, , cum antc, luin post advenium classis, nibil quod
. res poslularel, omieit, sed muros versus mare
, , înstauravit optime, qua admodum nrlnosos rcli/ ciens, qqa bumiliorcs allias cxtoHens; cl a poHa
Eugenii usqae ad ligtteam qitae dicilur, fossam
, - profundam circumduf.it, omnibus fatuiliis iuira
. , mcenia commigrare jusshi, et quaêrant pcr Tbra, \ , ciam, copias non parvas accersrvit : omniaquc
demum ad Latinoe, si tnvadcrcnt, arcendos comvwapty , paravil Marlinus. Nlemorus dnci, cl Irlcrarcbia
* rurstim suadcre, tenianda Byzanlii inoenia. Dux
, . aperlc repugnare, ac dicere, Marlintini inutile dare
coneilium; Byzantioe enim potenltoree essc Uera. , clccnaibus. Quanqtiam si auxilia, inquit, qua? ill.s
, ' veuiebanl, arcedcre poluissetii, non aolitm urbeirt
, inviclam servasseni, sed et nos compluribus ac
, forlibus virie orbassenl. Al Byzanliis res Jonge
* . secus, qui muroe, ut cernimus, egregie refcccrunl
, Q ac inslaurarunt, et nihil requisiiorura neglexe0<*, runt, uiullimdinenique pediluin el equhum ad
# * defenstonem providcrunt : quibus etiam nullo
, , niJjro seplis sese oppoiiere diOictle osl. Pnetcr
';, baec oiuuia adesi ipse iinperator, qucro prudentia
, .- ct cxercitalione bcllicarum arlturo nulli nostra
, a?iale secundum accepimos. Ego sie exisiirno, non
. * , esae sapientis, in mala anie oculos posita nulla
spe alicujus emoluroenti ruerc, sed vires suas iu
. opportunum lempus, et ad panlo posi futuram
uiibiaiem reservare. Ila?c dux ei ipse expedtre
, Cfnsebai, el aliis senltnliam suam probabal, Mar , lino excepto, qi nihil nou facicbat, el mililes ad
, - pugnam irrilans, lacile a lam niuliis Byzaiilium
( , , - bubacluin iri diclitabal. Al Paganos rc ipsa volens
, , osiendcre, Marlinuin iroperile aique oniidenter
(, oppugnalionem urgere, aiililibus edixii, arroa ut
^ pugitaluri caperent. 8 2 5 Capiunt, prancrnaviganr,
. vires Romanorum cxplorant, duci aslipulanlur
{ , - oniikee non esse pugnandnm adYcrsus tantam po . , lenliaoi, ti Martinum pro insignitcr stolto condem& * , - nanU Ut priinuni eniiu Genuenscs a poriu se
? niovcrunt, non soluu per mcenia magua Roniano ' * rum fiequentia in armis conspecia esl, ut pra? loci
angustia se co-npriniere vidcrcnlnr, std tliam ad
. mare ame muros, a porla Etige liana usque ad
, , ligneam, el in una pbalauge non pauci equites, et
* , - gravis ac levis armalura: mulii slabanl disposili.
^ , (& llaque Laiinorum dux subito revertena, navf* iu
porlu cousliluit.
227
lOANNJS CANTACUZBNI
2.8
. 61 . \
$ , , .
, ; ,
; , .
,
, *
, , \ , *,
\ , . >6
, \ .
CAPUT XXIX.
Imperator urbibus Pontkis auxilia tnittit. Sozopolitae superbe reimdiant. Captuntur Latinis plane tmparati. Primores accepti pro ob$idibu$, ceria pecunin incendium ef eversionem urbis redimunt, et in
patriam redcunl. Mnera Heracleeiisium fortuna apud Caiata'os, quos Philoiheus eorum ep\uop*$ iiberaU
Pugna commiuilur. Genuentes vincuntur. Catalani cladem acdpiuto. GaiaUtorum fratu.
Imperaior porre tamam classem oiiiyn non '
liaesurain ralus, eed urkes ad Pontwn Romanie ,
parenlee aggressuram forraidans, quotants poten- ' ,
liai valereiu resiglere, ad singuias idoneum ftiittU
conlra lK>sles aubsidhim. Aliii igilar bilarilcr id ,
susctpiealibus, et itnperaiori de cura erga se ,
gratias prolixe agentitus, et ee quoque pro eua .
parlc ad defeneionem inslruerUibus, Sozopoliue , ,
rcpudiarunt, diceutes se adventitio auxilio non
egere (27), cum indigenx adeo raulli ac fortes ad , \
tuendam urbem euiliciant, admieeruntque praeter , ^
Crybitziotam, fralrem praefecti stil, neniiuem. Sic ,
dcspecla uiaiui* praesidiaria Byzaitlium repetivii. , Pritisqtiam auiem Sozopolilarum facinue imperatori ,
renuuiiaretiir (uara si aulivlaeel cilius, eiiaro no- , letiles recipere mililemioegissel), a Lalinis post , *
di&ceasum Romanorum inopinaio, et relul de , . \ compaciojrruentibas, facile eubjugali sant, cam * :
iteqee a muris refectie, neque ab armis procuratis, ,
mque ab alioquopiam neceesarioram parati essent, * *
uec vel aliquantum toi bostes sustinere possent.
Ua scipeos lemeriiate perdidernnt, el amissa urbe ,
tam pulchra, alque omnibug bonie abundante, non .
levctn imperaiori dolorem inusserunt. Lalini ca- , ,
ptarr urbem diebus non paucia libere dkipuerunl: ,
8 2 6 eliam leraplorum anaxhemata auferenlee
ODinia. el quidquid auri argenlive refossis domibas , ' ,
et latebris passim curiose excusais invenistent. \ ,
Raptfs ei absumpiis omnibug,'cam jarn oppidum - , iuro crematuri etsetit, Soxopoliiarum prineipes du- .
,
cem adeunl, obsecranles, ne urbem Um eleganlena '
*
acflorenleixinulk> suo fruciu cversam, aique in eoli- ,
tndiuem redaciam posieris praeterBavigailibue , M U B suorumque impielaiit et despietentise reram ;,
prsesianiium monumenlum facerent, sed tantam . ,
eorum miseriam aliqua misericordia dignatus, ,
oppido parceret, definila pectinia quam ipsi By- ,
zamium profeeti numerarenl. Uaec illi a duce pre- , ,
cabanlur, qai ei e ex bumaniub3, et roansuelu- ,
Jacobi Pontani .
donia dicens, si cum toUim Orieiilem ejue teme
viri domuissent, Dardanorum barbara ope ad se
tuehdos indigereni. Commrsso pnelio Piolomaeus
muUrs vulneribus confossiis vivus capllur ; Macedoues ad UIIIM piopcuiodum cxsi sunu
(27) Exemplum temerilalU ei confldentiae

a-pernando subsidio necessario. Narral Sabellicus,
bb. VIII, Ennead. i , de Ptolemaeo Cerauno rese Maccdoniae, qui vipiali Dardanorum millia per legaios
in auxilium aibi missa repudiavil: acjum de Mace-
129
HtSTORlARUM LIBER I V .
230
, dine, et exercitum ex pecunia non pnrom tucri
, /, ^ , relalurum cxisiimans (muHo namque sumplu in
? Um magno ac diulurno apparatu opus erat), pre; , \ ; cibus inflcxus, cerlamque pecuniam paclus. urbcm,
, frumenlum et reliquani omncm supclleclilem, sibi
, ; inttlilem omnino, rcliclurum proniisil. Tum vades
. soluiionis primores urbis accipit, eaque ac pleLe
. , (Jiroissa, Calaiain abiit. Poslea nonnulli Byzanliuni
. , ire, ac pro so totaqut; urbc a Byzanliis pccunias
, imituari pertniesi sunt, quarn Latinis depcndenlcs,
i.Iemque suam liberanles, in patriam omnes rc verteruul. Optimales autem Ileraclernsiuin viri
; ' , , mubcreaque a Lalinis in vinculis babebantur,
, preliuraque proliberiatc exigebalur, quod solvefe
, , neuiiquara poicraiii, cum quae fuissenteorum pro . " ^ pria, ea universa bostes abslulisgent, et de amicU
opi ferendae nullus sufflceret. Pro omnibus autem
, ad depuleioittm iautiB calamitatis suflccit, mirifi , . " ceque ad recuperandam libertatem profuii Pbilo ibeus eorum episcopus, qui divinitus aberal, cum
* , urbs caperctur. Nani ul bonus paslor animam
- suam ponebai pro ovibus suis, ui e>i in sanctis L l , , leris, ueque id seinel, iierum, ac terlium, scd sae . pius. Omni enim liutore periculoquc abboslibus
, , , comempio, ullro quoiidie propemodum Galalam
;, , navigabat, el cum iis qui caplivos lencbaitt, disse , rens (erai aulem non modo vir singularis et ob
, - sanctimoniam venerabilis, sed elia.n exiernarum
* el noslrarum disciplinarum peritissmius, et
- Q congressu ad dicendum ac persuadendum valcbat
, * egrcgie), tanlum effecil, ul modico prelio eos d i fXV ;. millere non recusareni. Quia tamui nec modicuni
, - quideni illud ciiibus suppelcbat, 827 ip*e Laiinie
spone se obligavil, inlra dies praefiniios illud auri
solulurum. Sic illi ejus fide dimissi a propinquis
,, , , et amicis, quod solvercni corrogabant. Alque boc
. , eodem modo facicbal, donec oinncs vinculis libe , rasset. Tenuiores aulem ei obscuriores captivos
, , sine lytro oblinebal, quod Lalini cjus vinuiem ac
- promptam pro gregc suo volunlaiem suspiccrcut
, , ac revcrcrenlur. Novil enitn \iclus culloribus suis
, ctiam apud boeles, quaiUumvis Barbaros, admira; , * , tioncnt conciliare, nedum apud doineslicos et aifti ; , , cus. Post ba3C et urbe a Lalinis occupaia, el civibus
. , D ad unum prislinam liberiaieui adepiis, et congre , galis, qui dispenri eranl, ul de inlcgro babilare , tur, ffecit; ac niullis vcrbia eos borlaius esl, ne
; praesenti xruinna aniiuis frangerentur, sed eaui
, vitae in posterum ageadac docuuienlum ducereul,
, , navabalque uiililcr operara pro virili ûa, non
. ' , solum sacra vasa, libros, iiuagines ex Byzamii mo , nasieriis conquirens, ipse eo profeclus bingula
, rogitans, uti miseros juvarenl, quaulum possent
^ - (omnia siquidem a Lalinis devastala ^rant peni, ^. tus), eed et imperatorem orabal, ui veciigalia re roiUeret. Qui suople ingenio ac per se ad bene , , faciendum proclivis, el lunc civilaluin casibus
^ - permoius, non Heracleensibus soluin, scd etiam
. , ; Sozopolitanis omnem tribiiloritm puMicorum ime
234
JOANNIS CAXTACUZENI
32
lnunitalem concessil: unde se illse facile rcfeec ,

ruiU, confirinaruntque, nc rursuni incoliseldo- > ,
miciliis frequeittatae, antiquam faciem rcceperunt.

Atque ilbe quidcm isto niodo aifliclaU^, ilerumque , ; recreaiae el inslauratai sunt.
^ ;
, \ , ,
, \ , ,
, \ .
, > , \
, , , ,
^, .
, , .
CAPUT XXX.
\enclcc ciatsis dux tbnidm cunctator. Exoralu* Byzanlium acêdit^ iicet tum pericuto. Genuenm *
viucuntur. Calalani cladem maximam accipiunt. GalaKeorum fallacia in illos. Cladet Genuenstum
Venetornmquc ei Catulanorum similiier. Ducii Genuensium maqnm animus. Timiditas Nicotai corrumpit
victoriam. ImperatorU et ducis Catatanvrum in ilhtm ira. Byzantiorutn in Catatano* vulneral9$ et
wgrolos eximia ekarilas. Quomcdo eosdem negligcntiaducis Veueti ajfHxetit,
Cxterum Nicolaus Vcnelarum navium dux, ex ,
Eubaja revcrsus Yeneiias, classem Genuensj pareiu , comparabal. Ytncrunl auiem a Caulanis quoque ^ ^
trircmcs .sex supra viginti, in quibus gencre ac \ ,
, \ , ininuTO proVaUe copia?, quUmscum juncine Venciaj
in bostcs lendebaiil. 8 2 8 Sumniue earum (crant . \ . ^
autcni scpluaginta) impetaior Nicolaus erat; nam
Yenetiarum dux el senalus suam illi auctorilalem , \ ,
coimmseranl, cl Calalanorum rcx suarum navarcbo , \ piaiceperal, ui Nicolao per oinnia obediret, el quo ^ ,
juberct, eequerctur : uipole qni insularura mari- , \ limurumquc Iocorum pcr jgaum et Euxinum ma- , \ ,
ria, ubi oaaximc cuiu hosle praliaturi putabantur, , ,
bcne guarus esset. Nicolaus elsi prastanliorem .
mullo quara bostes baberet exercilum, pra liini- ditale ineulas circuibai,' pugnam fugicns, el crebro , * ,
a Calalanorum duce monilus, ui hoslcs invaderet, \ ;
nec militcm (emporc praserlim hiberno tnsulas , \ , \
circutnnavigando oliandoqne fruslra faligarel, non obteinperavit. Iiuperator ilero baud nescius quare , , \
cunclareiur, scmel iterunique per legatos, ui ad , .
paraia tropaea illuin accersebat, et hortabalur ne , \ \
bosles foriuidarel, sed classe in eos apud Byzan- ., , ' lium in primis irel, ubi el ipse cum non gpernendo ;, ^
auxilio adfulurussit. llle primum legalos'repclleie, , *
et adventum procrasiinare. Deinde jam hicnie ,
exeunle, ei ab iniperaloris legatis muUum roga- .
las, ci a Catalanorura duce (eral siquidem ille non
eolmn ad intelligendura quid faclo opus, acutus et . ,
insuper in arte imperatoria versalus : sed ctiam ;,
anioii viriule in acie generosissimus), vix sumpla
flducia obsequens ad Principis insulam deserlam, ,
non procul Byzantio classero applicuil; ubi per bi- , ,
duum recrealo exercilu, quem bieinis injuria pene ,
confecerat, Calalanum praecipue, tertio die dilu- , , -xfj
<;ulo solvit, el navale in Heptascalo Byzantii aiti- , , /, ^
git. Slaiucranl aulem cum imperaluriis Irircmibus '
eociali (qujR in navali paraiae stabanl) pugnam ,
capetsere. Paganus Genuensiuro dux el ipsc cum , -
,m
HISTOKlARUM LIBER IV.
234
vuv. 0*4 , sepimginta navibus (23) Calcbcdonc e regioiie By
, tantii eiantc, et lum quoquesc oonlra inslruebat:
- cum advenlanlibus lamen confligere non audebat.
. , Sed cum eos ad Byzantitim navale vidercl propo , rart, ordines seryabal, sperans ventis erumpcnti, * . bus improvisam aliquid bostcs passuros, luuluaquo
, , navium collislone inierituros, quod ferme accidit.
, * Auslro enim die illo furcnte, mulio nixu, la ,
boreque cnrstun ex insula Principis (29) ad vcspc*
, . ram landem compleverimt. Ul navali approplnqua . ** runt, venti vebemetilta repulsi, propemodum in
* , brcvia inciderunl(50) qtiaianCe muros sparsim sitnt,
, ei inde fluctus insanos defeiidunt. 8 2 9 Constan ; tinus Tarcbairiola, imperaloriarum irireinlum dux,
, , tum maxime qui essei se demonsirans, nempe vir
. - bonus, fidenlia, ac splriiu excelso plenns, e 81*
* , tione erumpit, ei cum suis Iriremibus direcio in
; hostes, coniraquc praeloriam navim currit. Secun . dum quem Caialanorum dux : ferlius animo jam
, conflrmato Nicolaus ibat. Al vero Genuenses venlo
, - validius incuinbcnte, et premenlibus bosiibus con, , flictum declinarunt, et iis penequenlibus, Galatam
ut revertereniur anniti coeperunl. Sed quoniant
. illic vadosuni cst pelagus, et fugere amplius tion
, , dabalur, Bracbophago, ul vocant (ubi compiura
/, sub undis saxa latontia), ipsi prioree, ul locorum
, gnari occupaio, inipso aquarum impelu naves ja , clis anchoris flrmanies, non magis navale, quam
{ terreslre praelium babebant. Cum aulem Veneii, et
. ' . Catalani cum Romanis advcnirent, Genuenses, ut
. , indigenae, cca illa saxa ilevitabanl, perileque cer . tabaul, ei hostes devincebani, nec minus Yeneli.
, \ , - Al Galalani,looprum miniine omnium periti, et fer * ' , Tore quodam nienlis in bosles cilalisslmo curatt
, . * invecti, alii quidem in brevia offendentes, Irireroes
, bene armatas diffringebant: alii undarum impetti
, aversi, non a prora, sed transversis trireraibus pu *,
, gnabanl, et prae confusionc tumuUuantes, non pa , rum laedebantur.' Nibilominua imperterrili atiimi
. ac foriitudinis exempla edebanl admiranda, inter , - feciis plurimis, ac victis pene adversariis omuibus.
. Tametsi plures eorum non lam hoelium armis,
' , " - quani imperitia loci in brevia incidenies interierunL
, , - Sed quominus Genuenses ad unum perimerenlur,
, . D x interveniens probibuit, qua jaui inlempesU,
. ' invicem dissipati sunt, qui snperruerunl: alque
, - j u quo quemque sors lulil naYim applicanle* di , epersi usque ad lucem manserunt. eo longe
niaximam cladem Calalani acceperunl. In brevia
U O
Jacobi Ponlani notee.

(28) Negai lamen Leunclaviue olim diclam Cbalce- riominaium Principis, suburbanom Conslaminodoiicm, e i in eo alios reprebendit, sed Chryso- poleo. Zonaras ecribil Nicephorum, etc. Vide cpoHin: ?tam Chalcedonh rudtra, inqnii, 10 mti- lera apud Pelrum Gylliuin, De Bosphoro Thracio,
timribus ab angulo suttaninisaraiu ver$u$ Attacenumtib. , cap. f 5.
atxam, ad promonlorium DamaHcum, juxta portum (30) Graeci vocani, Laiini bretia. Sunt
Emtrojm sita $*nt.
auleiu vadoaa quxedtim in mari epaii. Vide MU
(29) NominaU fcst a freqnenti habiUlione ulia- tctllan. Brodwi lib. f i , cap. 24 ; Virgil. t Mneid. :
rum priDcipum, virginiiaiem solilariam pro6>eiK
. , . . . trei Eurus ab alto
l i o n . Cedrenus ait, Juslinum nepolem Justiniaui
Jn brevia et tyrlet uraet, miserabile *.
i d i f l c i f r eolitariam viuro agfiiiitim domiciliuin,
PATROL. GR. C L I V
JOANNIS CANTACUZENI
'232
236
enim imjiacli, dilaceratis irtremibus, cum arroorum . 01 ' ;

pondere pnegravaii ad ltttue enare non poesoat, , alii quidein in profundum bausii: eorura auiem ;, * . qui effugere poiueram, plures a Galaiacis per ialia-
ciam capti euni. Qui sa*picione pr.vcipiente* id ; \
quod evenit, cum lurainibusexibanl, el SP*UI roaris , rjeciis layiquam Byzanliuin praibant. Bli dolum .
baud subodorali, sequebaulur. Ita mullitudo Cala- , *
lanorum liescieiis quo ducerelur, Galalani veiiit. *
830 Ccelo retecto mare occisoruin, naufragoruni- , ;
que cadaveribus operlura apparuil: castra auiem ,
nraque (31) non leve illa conccriaiioiie detriineit- .i M i n passa suut; peneruni enira irircmee Genuen. *
siuiu cum ipsis vecioribus oclo el viginli: quod in , na?teri9 fuit miliUim, plus diinidio parlim Ui ,
cpuflictu cecidii, parlim vulneramm esl. Venelo- .
rum, Catalanorunique irireiuibus, sedecim cum *> ^ .
classiariis absumplse sunl, imperatoriarura nulla ^
dcsideraia est. E i earum classiariis aliquoi pugnaa- , ,
les ceciderunt, non pauci vulnera acceperunt; .
oblinuerunt lanien cuin auxiliariis aperlam vicloriam. Sic. porro Gnita esl pugna cum Genuensibua, *
it postridie mullhudo Byzantio superveniens, duas , ,
corum trireines, qu* fugere roanus eorum noa , .
pulerant, invaserii, occisisque vecloribus easdeio 01 * . *
navigiolls quidain, nemine adveraante, Byzamium , . " '
pertraxerini. Qui snperfucrunt, el in caeteris Cala- , um venerunl, Venelis, et sociis recedenlibus, ut .
domuin rt navigarcnl, oppiduio inlrarunl, el naves onines bostibus reliqueruni. Solus dux intus re- Q 6
mansit, quod idcm cum militibus gregariis facere, , . ei relictas adhuc spes salults projicere erubesceret. ,
Pnestare namquc arbilrabalur, si ila-neccssc c*- . ,
set, capi, quam ul ipse quoque desertis navibus
fuga saluteiu p< tere contenderet. Tam iilusirem *
porro, admirabileinque vicloriam limiditas, ci . .
iguavia Nicolai corrupil. Si eniin impcratori sua- ,
iU nli^ ul postridie bosies aggrederetur, dicto au- . !
cMens fnissct, nihil vetuisset, cl navcs coruro oin
. .
nes rapcre, el ipsos obsidione ac fame perdcre. Sed ,
lantum non prae melu omiilens impacum erigere,
in quemdam poriutn ad angusiias, Thcrapea ab , , ,
a^ccolis cognoiniiiatas vcntl. Paganus, Genualium , *
<tiix, ncminem hostium advenlaulem ccrnens, hor- , .
lalur^niilites, naves iiennn consccndanl, nec ila
& ^,
lcrccllaatur, ut eliam abscnies pertin.escam, et

lurpiter fogiant: sed nunc quidem rcpeliiis navi ,
bus ila maneanl, nc omniinodis dcsperassc
deantuf : si bosiein acccdeaiem conspicabuntur,
. ,
nee se ititerdiclarum, quin mcenibus salulcm smm
,
credanl, His verbis commoli, ad naves redierunt,

quas anle caelellum in stalione habebant, eo firte, ut
. ; *
t>\ fiosles iogrucrent, non puguarciu, sed ipsis eas
,
#
Jacolii Ponlani nota.

() . Nota calathresin^casua pro nuiiiero luvium Sicfuprac.p.4,
ularium. Sic Virgil. jEneii. :
9
roilQuamxuucta videi cm'o comtare nreno,
Dat tlarum e pnppi siqnum : nos catlra movetnut

Tentamutque viam, ei wehrum pandimm / *
c u
u l c m
1 0 0 0
f'
*
^ *
^lasse, Un
M> classcs d.xii pro (astns :
Clatsibu* bic locus, liic acia ctrian nlcbant
IIISTORIARUM LIBER IV.

237
, ; . iugicndo relinquercni. Imperator eorumignavian^ct
, inibecillitaiem ignoraus,adîcolaum millit,hor . talur bosles rursum invadal, vicloriam incruentam
; - fore. 831 0 " ' ipêmel ad portum, quem ille tc , , nebat, profectus, fraclas, et debililatas hoslium vi ;, res demonslrans, eo illum perducere nitebatur. Sod
. nulla erat lam cvideus ac necessaria probalio.
qure hominein convincerel: cujus cogilatio in hoc
, , - soium consumebalur, quomodo couflictuin effuge . ret, imbcllis el alieni animi euivelul quoddam man, , - tellom habeniis vulnusculum, quod in certamiuo
, acceperat. Imperaior intolerabili dolore. et iracun , dia exardescere, lara praeclaram vicioriam per Ni /& colauni amitti, quem precibus, quamvis mullie,
, expugnare non potuissei. Nec minor erat ducisC
. " ' lalanorum indignalio, quod talibus tropeeis a col , ' - lega privaretur : dicebalqtte lmperatori, cogi ge Ni . colaum sequi, nec posse quidquain iacerc i;lo non
, , probante. Sic enim sibi arege suo impcratum. Quse
necessilas nisi inlercesaissel, Nicolao ad bostes ag , , grcdiundos opus non fuisse, vnluisse se una cum
. imperatoriis tantum triremibus in eos incurrere,
et secundo marte rem gcrere, suorum viriliiatc, et
, Romanorum virlule conflsum, quos aniraosissimos.
, belloqtie exercilalissimos judicabat. Seuliens igiiur
, iinperalor ptignse avidum, curronil calcar addil, ei
, Nicolaum denuo fleclerc alicntat. Cumque eiiaui
, - Calaianorum duclor imperMoris sentenliam Jauda*. ' , ret, rogarctque ut bene tuadenii ubsecundaret,
- , iile cuivis sermoni polius, quam de pugna aurea
n M7[A.
n i t i l C c i * 7/ 1 * / '
-T A*iAnlnr
a
d b i b e b n t . palamque
n a l a m n n p . detrcclans,
rlAtrprlatis. R
I P nlin&na
nanli
adhibebat,
sic
otiosus paulo
<,
plus triginladieslransigtbal. Caialani linilo praelio,

, - vuloeratos, quolquol cianl, el segros plurimos sta. , - tim Byzamiiim deduxcrunt, quos Byzaniit liiiru
, bumanilale exceperunt, el fanie, ac Trigore pu ne
mortuos, singulari benignitale curaverunt, suppe .
* diiatis neccssariis indunieniis et auxiliis ad sani*
, lalem omnibus, qui non jani confeili ac pcrditi ibi - dem cxslinguebaniur. Nicolai vero lantam inbuma, niialem, crudelitalemque delcstabantur, quod
tv. - ' exercitum robore florcnlem, pugna Irilishimum,.
. el a suls strcnuitale plurimum difleremera cun
, absumpsissel, velui voluntaria cum negligeiaia
* - encrvasset, ac perdidisset, Per aeslalem onim e aua
, D reglone profecti, opinatique brevi tempore aul
, , caesuros hoslem, gi in eum incidcrent, aut ab co
*. $ * caesum iri (tali quippe spiritu mililatura ibanl), nc . - quc vcslcs crassas ad frigus biberna expcditionc
, defendendum, ncque comHiâtura sulBcientera sibi
, - provideraiit, sed lenuius ab utroque inslrucli,
, , niare conscenderanl. 8 3 2 Nicolaum aulem tem , pus male ferentem, insulasque circumnaviganiem,
el pr* ignavia pugnain devitaotem, cum impensius
, ; orantea, oblinere ab eo nequirent, ut ipeos in bo * , stera, validos adhac el vigenles, ducerct (qui pe
spem longe superaluros) ei alimenu jara deesae
. Inciperent, ille ncceseilate constrictue, metuensqoe
, , - ne prse egesuie inlerirent prorsae, juseit cuique,
, :, . et tniliii, ei remigi diniidiuiu alimenium prxeberi,
n
JOANNIS CANTACUZENi
40
per diem non plus quam mazam scilicrl (32). Victu \ ; ot , >
ndco parco subminislrato, ol eo vham vix reline- ;,
, aspcrae insaper tcmpeslales cos nudos, el ; ;.
t*suritione emacialos oinnino frogcrunl, ac dcartua- , \ >
ruul. Honim nihil cunc eral Nicoiao, scd ad cm-
poria amica navibus accedens, suis quanlum polc- ;. * ,
rai ptospicbbai : sociis autcm, quaiiluiu dui non , ,
pnlesl, melioribus, ne bilum quidcin, lam ae r rga , \
nmicos improbe gercbal. Quvw jure accusanies By-
cantit plane alio* se Calalanis, lain gravem eorum , aminuam tttiseraii, cxbtbebanl. enim dtntlaxal *. ;,
iniininonudt eranl, aed ei luce hominum simulacra , :
careiitum (55), ulcuui poeta loqoar, paulum adbuc , \ ,
spiranles el se niOTenles, unde rivere etiaiuuuin , *
credebanlur. Multi porro se nec movere pot^rant, ,
membris algoris ssevilia prsemortuis. Tam sollicile &
aulem, tam diligenter a?Rrolantibus inserviebanl, , .
quani vel prophiquissimis. Atque hoc iusigne ct bu- , -,
iiianilalispleniim opus nonmodopolenliorescives, \ * , \
ei sacra monasteria, el domus bospilalee exerce- bant, sed plebeit quoque plurimi, et opifiees : imo ^^ , verootuftes oonlendcbaul, ut allcr alleruni miscris ;,
sedulilale uunislrandi vincercl. Cum eos conve- *, ^ ,
nieiiti cura bunc in moduin refocillassenl, alquc , iiicolumiiaii rcslilnissrnl, ad triremes eorum jam Kolveiites, utiiis laudibus Komauos cxtolleitlcs, ct
, ^ de curalionc amplissime gratias agentes reinillc- * ol bant. Sed quibus naves pericraiil, el Byzantii nc- ,
ccssario relinquebanlur,circiter duo millia, eos im- pcralqr per conlineiitein in sedes suas reinilletidos ^ . , ,
pulavii. Hemangerunl lainen sponte plus Ireceniis, iv ;
quorum uiercenaria opera in expedhione postea , ( usiis est imperator : et sane bcllaiores bese forles * , * ,
dfMiioiisiraruiU. Veruiu bac postea coutigerunl.
,
, * *
, .
, , , . , , . ;, .
, ^ 3/
' , ,
, -, , ;
., : ; :,
, , " , . "
, . , . . , . . .
Jacobi Poniani notae.

(32) Yilior fult , qnaoi , cum hic cx
trilieo, illa ex hordeo pleiumque conficeretur. Mullis eam describil in Thesautsuo Slephanus. Xeno^lion, P&dia Cyri: fii
, ,
, ,
, ,
. * Si ouU tuiem e$t,
quipntet eo$ tjnunam$ edere, vel bibere, eum al

pauem nihil adh\beant,yrccier nasturtium, et aquam
potent, recordeivr t, quam snavit sit einrienti /centa ae , et quam dutcisritientiaqu:
(33) Ex lloint*ro Odtju. ,
, ad cuius alludii, de qua I I . Tu&tut
]ib. Tusatlan.
2!1
'
IIISTORIARUM LIBEU IV.
833
CAPUT
xxxi.
Gtnem*$ uliro hoites luceuer* $iatuunt. Orchnna eur Venetis infensut; Genuentibu$ milirt attxitia.
ImMlh **imut Nicolm, cui ira$ci(ur maxime Catalanorum dnx, ae prm dolore correptus merfa dectdit,
cui Moneau mbrogatur. Nicolaum imperator ad pugnam frustra tolltcilat; ei landem ut mentU eper:em
mistum facit; cum Genuemibu$ foedtu jungtt.
ol vero postquam Genutnses diebus pturibus
. i , , nnllum accedere boKtem videriiiit.conjeclaiiiesrent
^ - ipsam, se timeri videlicel, sumpserunl animoa, ct
, , in illos, quoamplius terrereutur, cuitduia decrc, . verani. Guroque ipsi puguse necessaria panreni,
!8 , miasis eltam ad Orcbanem legaiis, ejus auxilium
, implorabant, immaneiu pecuniam largientes, ac
, , proinitlentes, benpflciura id, populi, elsepatns Ge \ nucnîum pecioribus perpetuo inscripluin fore.
. * Orchanes liclus annutt, non solum pecuna illeclus,
, , * sed quod Venetis quoque eral offensus : quia uimi , rum ad fines principatus sui cum tanla classe ve , nientes, nou modo araicom, et socium ipstiiu
\ , * babere, sed nec affalu saltcm dignati fuisseut, tnissitqaeiu conlinenlem e regicmeByzaniii magna pedl .
- lum equitamque vi,mandavil, ut Genuenses adjuva , reiH, quantum poseent, et Galatam irajicerent. Con , , duxii illiscoleinpore vehementer Pereicuniauxilium
. Cum enim jam parati piaiie esscnt, et onerarias.
' . duas magnascum tuiribus ligneis, iit quibtis Ma , , bant, deducerent, ingentem insuper annatoruin
, ' muliitudinem in adversam eonlinentem, navibus
. omuibt qaolquol hatebant, irajecerunt, Persisque
, - eodein per terram seqneniibus, ex adverso bosiium
. applicuerunt. Imperalor staiint nuinerosas copias
, pedeslres et equesirts Byzanio addncens, coiuiie
. Pateologo juniore impcratore (rccens enim Tbes salonica redierat, el paulo post dicetur), ad sua*
, - et socias triremes adventare, et Nicnlaum ad pu , Q gnam exiiuMilare. Qui usqne eo non movcbalur.
, ut homo miaerrimus de macbiuis lapidum jaciu
latricibue Byzaulio adducendie, el iu terra con, . slitueridU cogiuret ; ut itide bostes insianirs.
" , * rcpellereL QUJB elsi aliqtiid profuHirae xido*
" , - baulur, nou pauco lamen tempore nl fabrioa reulur, indiguisseni, cum boslee jam adesscntv
, ' , eodemque die possenl eaepins invadere. Sic eraf,
. * - ac prae meiu, et vecordia nihil qtiod duccni corda, , lum, et quid res poseeret, inuUigenlein deccrei^
, vertabai animo. 834 Punson vero Niisanue filius.
. (sic enini Calalanorum dux appollabaiur) prae ira
, Nicolaum cullegam vel dilaniare cupiebal, si poesct,
insolenliam bostium coBlemplumque oonsideran^
. queui ob ducis ignaviam periuliseeiU , ouni iautiini
, ^ rebus omnibus eis aniecellerenl: magnaeque regen^
, ^ , ^, suuni imprudenii^nolabat, quod ipauntel exerci , lum laii maocipjo, quiqiie a viliseimi* et ignavia*
, , simis nibil differret, subjecisset. Gum autcm fe- ^
, brim haberel, principiumroorbifceda Nicolai farla.
* e qpibus mala semper augescerenl (31), exsiitisae *
- et ae inde nioriiuriun aflirmabat, ut paolo pogi
Jacobi Pootani n o t .
(5 Deette videwr aliqnid ad seuienlixjn, qtiod
./ ,
rc*fH>'a4ei tHi panlealae *
. Sequi dcbuit, , ei, cum ea particula, &
243
JOANNIS CANTACUZENI
244
- COMigit. Sive enira acerbiiafe animi, ei iraadver- , Sxt
fus coJlegam, eive alia raiione adjuvante, morbo ,

confeclus ialeriii : vir dorai guse nobilis, ei pru- *
deatia artoqoe imperaioria nullo iuferior, quique ^ ,
in praelio prseclare eietit. In ejus lotum dux eleclos ,
cst Monean de Scoltis, Calalanus, non ille quidem . "
ctarug, neqac nobilis, sed inielligemia et usu aliis . ;
prscstans, et bellicosissimus. Nicolaus e stalioue , \
solveris, reiro relictis bostibus, curo omnibus , ,
iriremibus, Byzantium venit. IIIi meluentes ne ,
(lalatam invaderel (in qua parali lum propugna- , \
tores vfecbanlur, quod omnes in navibua eeeem) . '
vwn suni insccuti. Quem imperator rursum roga- ,
vil. mi <*m eis appellenlibus confligeret, quoniam , *
iudubitalam cernebat victoriam, nec pcrmovil, oruuia \ ,
.scllicel poiiusquain pugiiam (ogilantem. Iroperator ;.
'-ploxus, ac nesciusquosc vericrel, MoneanCalala- ;
iiorum ducein bortatur, cum impcraloriisiriremibtrs , .
itibosles proccdat.PuUbaleiiimpraepudoreNicolaiim non tlefuuirum, illuinqueapud regeniboneslamde- , \,
f nsionoiu babiiuruiu, si a Nicolao inobedieiUiae po- * .
siulelur, mortuura esse videlicet illam, cai ipae man-
daverit Nicolao per omnia subesee. Monean conir- . *
mare, sibi et suis praeliain in optatisaimis esse, el
limidiiaicm niiniam Nicdai viluperare, quipraseii- * ,
t<Mii vicioriam ex bumililate aniuii voiens e tnanibiiB ,
dimiberit. Non posseiamen necee contra placitiim
Nico!ai (ucerc. Eodem eniin modo penriere ab \ .
illo, quo anbgrossus dux pependeril.Proratis aotem
slulium deri, ei viciores, el vicii icque inobe- C ;,
ifieuibe poeuas suo priacipi se duluroa suapicanies, ,
iiibiloroiuus dimicatiouem subeanl, iilritiqiie laiu ,
nianifeslo perictilo. 835 Siveeiiina viucaal, ullitna ' .
supplic a cumdejJecore passtiros,quia nonobedierint ;
<sic eiiiin csse a.ud eos in more posiiuoi), eive ab ,
bostibus vinraniur (aucipites eniin suntexiius pr- ,
liorum) [55] mori oporlcre, quibusbcltum peperceric /. '- *
(Juocirca, uisi permiueme Nicola >, so cuin hosli-
bus cnngredi non pos . liiiperalore circa pugruin ic maxiiue occupaio, ei ob sociortiro pcrlinaciam . xiomacbante (Rouiaoi enim aob tautne boslittm , .
clas*i resisiere nequibaiit), visae sunt adnare ex ; r.aialauis irea trirenics, inagniludiiie pnecipoa. ct , *
ruliqno lulo apparaiu dccenler inslruclu, in qjibus : . "
bollxofcUsiuii fortis>iftiique itiilileft. Ratus igilar, ^ , , Irtic accesnioie Nicolaum excitatum, in hosies in- , ,
t uranrunn, Uetabatur, et apem meliorem concipie- * *
bai, proindeqne illum slaiim eo impellere insli- , ,
luii. Qui facio ipso declarane non sc pugnattirum,
ftlalioue reiicla (elabal auiem ad poriam Eugenii) * * ,
cl arce circumnavigala, ad poriam Barbarae marty- , .
r.u Momtnaiam, in aesiu undaram maximo conslitit, , B
Jacobi Pootani oot.

(35) Cic, pro MiUtu: Adde ea$m$ td* in<ert<*
bu$ significaretur, eum sibi mortem vaticinatum.
Cui apte respondei, quod subjnngilur, exitu* prcBUorum MarUtnq*e commtmem: f *i %mp%
. , eic. spoliantem jam et extultantem evertit, ei ptrctuH
Quod el paulo posl factum e$t. She enim prtptet thjecta. Homerus, IHad. v i :
uccrbitntem, elc. Ilaque nos qua deesse videban ;, .
, ailjirKMtda putaviuiua ad impb'iidam seutm- Cominunis Mur$. inquc vicem permil pffiUAUm.
ttuut
Vidc proverb. Mms eommunis.
9
845
HtSTORlARUM LJBEK IV.
2K
;, - , CaUlanis et Romauie, velleat, noflear, equenlibus.

bnperalor locani importuosum esse sciens (nam
^ ,
si vel a ponle, vcl ab oriente venitie iociderii,
tomesoens mare muros verberat, sasaqoe nulia
, ub aqeie laienlia, et erainentia atile murot jacu
, eont, qam fluclus arceant, provideniia oorvm qui
; . primi Byiaolimn nraris Mpserant), monebat mi
* - recederent, ne se Ipsos Unproviso pericalo ultra
, , ingerereaL NicoUo autem respondente, ipsis cro>
\ , dendura potius in navtica perilia, quetnadraodum
. 0 * - ip*i, et ooinoe ia rebos continenlis ei credanl. po: , , neudasqae carat eapervacuas, cum Ipet perfectu
, - norint, ubi navibu&ellgeada slalio, eotn ut fatuum
, plane miesam focil; Tfcrcbaaiotain vero, suarum
, trrrentaoi praefectmn, celerrime reeedere jrrssit.
> ubi tmisfjtiie pernoctartt, ne cum stolidis illis in
'. diserimine versarelur. Ule jnsta facit, veniisqne
, , nociu repcnte crebreseeiuibos et mari turgente,
* parura aberat, quin Venetae, et auxtliarcs flacil , buaad mcBaia alliee, omnes siraul euhmergerentur.
Quamor eerte Venetoram, ei tres^ aoaioram erer , sv sunt salvig honiinibus, va&ie,t armie^ muliut
- in id Byzaoliig ex commigeratione eos adjuvanlibug.
, $36 iuiperaloriaevero in Uilo pernoctanlea, fludua
- nuUoesendebanl.Adeo timido eligaavedux Yeaelti*
. Hlo lempore ptiguavit, et quasi volens, aique uUro
po*t pericuh superala vicloriaa) kosttbite predidit,
, dictisque el factis suis imperatoretn multa mole*
, siia el agrimoaia implevit. Post fluclus iiloft, et
| * aaofragiuin horlante imperalore, uti adhue ex*pe
- ciaret, tpse ne salute quidom dicla disccssii, ae
, soluin belk> reltquit. Qui ne aic quidera auxiliuav
^ desperans post aociorum receaaum qvadraginixv
, diebus, eoe redHuroa aonadena, pognpm differebau
. Ul porro nualiua venit, eoe ^ga?am wperat^^
. jueu reprebensione cariitirum e existinians, si
. , sociis deaerentibus palanqoe prodenlibat paceitt
, - eum dominis raaris componeret, cum Genuenaibut , - Libentiwiine bellom boc ponenUbiia fcedue feciu
- Tufb demum ci ipsi domum renavigaruol.
. " , . "
* , * ,
* , *
. * ,
, ; *, , . , , , , ,
. ' , , , . '
,
, , ;,
* .
.
CAPUT .
Nicmlam* cltuem m hoste* rparai. Paqeno tuemdit Antenim GvmoaUitt. Ho$te$ apud Snrdiniam 9nwdi$
et wmckmr Vetuim. Genuetues nfticti, Mtdiolanenstum principi it dedunt cum conditionibtu. Pagamu
iitrum classi pntficitur. Vincuniur Vtntli apu4 Methonen Genuensibut. Pat inier Yeneto* et Genuen*
*4. Pagenu* cnm eptimaiibut pellitur in exiUium, ad pmtinum Hatttm reditur. Pakcologus Byzanlium
t
S47
JOANNIS CANTACUZENl
?4S
veuit. inde Didymoiichum c*m uxore, et attero fiUorum akit. Eodem Irene imptratrix generum /Ufo
concitialura miuitur. Vrauribuntur condiiiona.
Eodem anno Nicotaus irbreimbtis, quse super- eranl, refeciis, etaliis Veneliie adjunctre, ei Calala- ,. \
nis nuinero aoctis, iterum ad hoslee quaerendoe \ \
curstim inaliliiit. Genuenses cum duce suo Paga- , (
ntim optime funclum officio, quod ad ee ailiuftbat, . 6 \ ,
cl per quem poiissinaura steterat, qao minus ,
rino perirent, tn crimen vocanles, poleetale , \ exuerunl, Antoniuinqud Grimoaldum classi pratfe- ,
ccrunt. Qui altis Iriremibus aupra priores insiru- . *
ctis, el aliis, quibus egebat, paralis, apud Sar- . \
diniam insulam in hosies irruit : quoram virlulo , vicius, duas ac triginla iriretues amisit. Galalani ,
tum prattipue Nicolauui incusare, quod impera- * \ , tori apud Byzauiium ad navale certamen cobor- , .
lanli, non. paruisael; ubi roajor eomm poientia ,
fuisset, quaiido imperatorta cksais accedebat, ,
el bostes vicii liullum perfugium habuissent, ex-
pugnaiique omnitio nibil de caetero potuissent. ,
837 Gentienses tanU clade fraclis animis (pecu- * nia enim ad aliaia claseem sedificandam carebani: . et populua annonaria diflicultale coniliciabalur, ,
cum Veaeti post victoriara raari dominarenlur, nec ,
frumentum subvehl palerentur : el agrum, cujus ,
frtttlibus victura lolerarent, non babobant), operae * ,
preliura eensnerunl, Mediolanensiuin principi po- ,
lenliaeimo (56) submitlere ac subjicere sese, qui ,
eorura inopiae in primis possel consulere. Pecunia*
namque ditissimue erat, nec modo equestribus, .
eed et pedestribus copiie, quibus illi egebant, , abundabal. Praeterea ampla illi ei ferlilis regio, , ,
qua eoe uiidecimque frugtbus imporiandis alere po- *
lerat. Hoc decrelo ei per legatos urbein Iradunt.
UIISF re illi pergrala accidil. Nam el ante beaium
,
ae forc judicabat, ai Geniue, uipoie vicinsc, douii- . ' .
BH8 fierel: eancitumque fo&dus, ul is illis et pecu-
Bia, ei armis, et mililibus, ct qoibus demam * posset, contra hosies adjumenio csset: ipsi eum, , ' ,
quoad vireret, dominum agnoscerenl, nec unqiiain , , .,
rebellarent, praefeclum ab eo acciperem tolaque - *
polilia commutau, ejua arbiirio regoronlur. Sic ,-
B
Jacobi Ponlani .
(36) Is fuii Joannes vicocomes, Ideni arcbiepi- Q exornani, Joanne in eam dilecios miiites, pe.
scopue quoque Mediolanensium. Hic, ul scribit Pau niam, el comitwaium abunde conferenle, adden
leuiclu Jovlus, Liguslici belli causam serultis, captis que duodecim iriremps sumpla suo, suoque miliie
armis, ad*o Muribaro, Genuensium duoem, lerruit, egregie inslruclas. Eam classera Paeani ûriaa
ut, abdicato principatu, aese civitaieiuque ad ejiu pracfectus, cuui vipera in&igne in vexillU praeferret,
aucloritatem conluleril, cl praesidium prxtorem- cum Venelis ad Spbragiam insulara, qux Sapienque a Joanne delecium acceperit. Sed noo molio tiae nomen babei, conira Metbonen usqae adeo
posl defuncto Muriha, populu^, ul semper, facliosua, ariler el feliciler coaflixil, t debellMa hosiiuai
el muiandis consiliis repeniinus el levis, Valeiilem classe, Nicolaus Pisanus, qui Sardoo in ntari da
ducem crcavit. Ea conlumelia pennolus Joannes, dem iululeral, oim quinque millibus VenetoruiQ
arroa paral, el bellum indicil: qita perieuli fama mililum captus, Gcnuam in triumpbnin duceretur.
Ligures terrenlur, vcl ob id maxime quod lum Genuenaes auiem liberali ope JoannU ao victoria
niari magnis classibtis cuin Veuelis el Catalanis potilos grato animo confilcntes, novo decreto decontendentes, circa Sardiniam infeliciler conflixe- dMa? oiviutis jura, qtue Joannis morte Oairenlar,
ranl. Itaque supplex civilas, ci opem implorans, ad Gateacium pariier, el Barnabam iranstuteruni:
ad priiinam fidein redik, ei Vatens ausceplo leoiere ila tK tottes LiguNae orbes a Corvo Luaentt proprincipatu se ablicare cogilur : reripiuirquc Ge- montorio ad HercnU* Meneoci porluin vicecoeiilmn
imae Gulielmus Pallaviciuii, qui it:ipublic& praesil, imperio subdcrenlur. Vide praHerea Pelri Bixan
ad id II.UIIUS cum praesidio equitubi el pediluni a Gcnucnii* Uuioriw lib. vi, bad procul a flne.
Joanne miasua.Nec iuora,Ginuensc^ no\m cjasseiu
U%
BISTORIARUM LIBER I V .
?50
^, / tfl Geimense* bello affliclaif, abjecta pristfiia jactaniia
* (, depositaqtie superbt, rem nec ingenuam, nec
, ' ( . liberatem admiiieretcompulsi sont, et Simoni Buc , canegr;p duci suo abrogato magistraiu, prafectum
*\ , a Mediolanensium domino receperont. Qui, ot
, , \ sulsjam, providens, frumentaet reliqoum vicluin,
- pecuntam qaoque in apparalum belti, et militem
, . suppedhabal affatim, jubebatque denuo trircmes
> , 4*0 * ônira bosles inatrui. Parala classe, Paganuin rur , 8ii dueem creant, Antonii exercitui dticlandi
* . dainnala inscilia. Veneti ot hostium classem rtnr , SIIS advenlare audierunt, contra et ipsi Nirolao
. dnce naviganl; elalique praicedenie victoria, et
, eocieiale Catalanoruui (ul antea imperaioris) ne , - gbcta, navali certaminVab adversarii* prope MJ . ihonen superali, eorumque naves paucis demplis,
una cum duce a Genuensibus capi* sunt : et is
- postmodnm Geiiuae in carcerediem poslremumcon , fecit. Post hanc plagam ipsl et Veneli ad arma
, lorpenles, inier ec legatos de pace miserunl, bel , lomque ex parva causa tanloperc auctum, el ulri , qite parti tam delrimentosum, valere jusserunt.
Pace firmata, cnm nibil jam exspectaretur niali,
, indigfiofn rati Genuenses, niliil sceleris conira be . nemeritos macbinari, 8 3 8 priniuin quidem Paga , \ , uwra ducem, ulraque expedilione illustratum, in
,
perpetuam exsilium ejiciunt, et com eo optimates
,
omnes, cum lamen nibU esset quod eis crimini*
,
loco objicerent. Poslea eiiam a Mediolanensi prin . ' , \ Q -,pe deliciunl, el ab illo sibi coiislUulum prafec, tttm, rursus Simoncm Buccanegram reipublicae
\ , capnt designantes, cum ignominia expelluni; atque
isto inodo egregiara ejus pro ipsis solliciludinem
- curamque compensant. Latinorum igiltir inter se
, :, et cum Romanis bellnm ila desiit. Iinperator au - lem Palneologus, itnpulsu matris polisstmam, ea
UIv. " \ Tbessalouica* relicta, ntim venit, indc pcr Tbra, , ciara Byzaniium al socerum profecturus. Qni Didy , * tnoticbi erant prafecli Arsenius, magnus pappias
* Zamplaco, Tarchaniota protoslrator, suspicati Di dyiuoticho Iransilumm, meroores Thcssalonicaj
. faeli ab eo cum Grale foederis de soctelaie, ct eos
' . bellum adversus Cantaciiznnnm pepigisse, conimtt , - niler veriti sunt, ne si em inlroinilterent, pra?lcr
; Gaotacuzeni voluntalem agernt, enmqn^ ad iram
, provocarent : ul qui a se nefarie desciscenles ad ^ . versarto faclioni adhasrescerent. Quamobrem in* , , terrogalum mitiniH, quo pacto se erga imperatorem
, - juniorem gerant. Rcepondet ille, quemadmodum sc
, gerore deceret famaloe erga donitnum, et omncm
, ei adiUm libernm concedenduni, obedi^ndumque
ul imperaiori, non ab ipsis modo, eed ab alits item
, \ civitaiibiia universia. Itaque JEno renieniem iiben ter acccperunL Gam diebus paucis Didymotichi
, subaiUiasel, inde ByzaniiHm diweaeil : ubi ctini
SOCJMO Imperalore, beiio Latiuo lonc maxime fer*
, ( * ventr, diulius vixit. CaitUcuxenus, biud neacius,
int*r MaUbaeiim fdium cl generam iniertcdcre
. \ , dissidiuin, Hlum quoq:if. accersendum, et edcnc
V1
JOANNIS GANTACUZINl
8&
tibus apud sc ambobus, quo altor ab ahero se &
oflcnsun) pularet, litem sibi diriiuendaiu est ,
arbilralus. Advocal igilur filiun^relenlo gecuoi ge-
nero, iii ita mrisque pnpsentlbus siabilis lieret , ,
paciflcatio. Al euim filius, qui rceeqg, patre \ . " \ !commiltenle, Adrianopolim, nnilimaquc circum .
oppida in tidcm suatn reccpcrat, eorumque pro- ',
curationc distiuehatur, sorius quam pro man- ,
dato Byzantium vcnit. Juuiori iroperalori ad urbea ,
sibi de&ciiplas festinanli, senior abiluw COD> .
ccs.sit : quin ctiam Didymoliebum aule dalU ,

siiprraddidil 839
HHfnaui uxomu ejns cum
lilio jtiniorc , cui nomen indilutu Manuel , gcqui , ,
pcrmisil : altcro filio Andronico iniperalorc , et '
succrss;rc, iiemqtie Ircne lilia apud aviaiu relictis, .
cujus sludio cl dil'genlia cducarenlur. Discessuro ^
jam el alia prxcepia socer dedit, cl ne advcrsus
Irairem su:c conjugis ulla ralione arma molirelur, ,. ^ neque susurronibus credulus, euui bosiis loco ha- ;, \
bfTei, a quo nibildum injuriaruni pertubsseL ,
Prxsliiisse quideni, si usque ad eju$ adveDlum ,
cxspeclassel, ut se dieceplatore, siquid morosioris ,
coutroversix liaberent, Gniretur. Quia vero illiue- .
cessaria, el tamopere expeiilu essel abitio, ipse-
qtie iti pr.rscns Lalino bclJo itivpedilus , iu Tbra- , , ciam concedere, el eos iuicr se conciliare non . , \ josset, tiiliil de conslituiis uitiiarel, donec lrewe *
i.ialer iinperatrix t)idymolichuni profecla , oiniiein ,
I elii anaain, el uon satis iugpiinatn islaru conlen- / ,
tionem praciderel. Ha?c ubi praecepit, cuiti conjuge Q >\ dimisit, ct paulo posl uxoreio suam Irencn ad ;.
tilium generumqujB iu coticordiaai rediêndos Di- .
dymotiobum se conferre jussit, cui Pbilolbemn , \ lleraclca?, ei Melropbanem Melenici nielropolitaDog ,
adjnnxit, viros ob vila; sat)Ctitatem ei eloquenliaiu , ,'
venerabileg. Praeler bos Joannem Pbilen , claro ,
genere prognalum, qui Gbrisiiaiue phiIogopb.be de- '
siderio excusais ncgoliis omuibus dorai res suat . '
agebal, vilamquc sobriam ac jaetara giudiose ex- ,
colebat, sirou) ut eani in ilia filiorum paiifica-
tione adjuvarent, siinul ui ei tesies fiereni, aisi par ,
> itt utroque studiura adbibuiasel: quo iu potterura ,
eycopbanlis calumniandh, ei gecus quaoi illa ie- \ cigsel luenliendi, gi quid bliisconlca quaiu velfent , cveuisset, facultag adimeretur. Jaiu vero conjugi, .
ei.quos una roillebat, cseieras fllioru comrover- , . biag, ubi autlo cautam dixiagent, componendi, ,
prout l)eus ct pru leiiiia suggercrent, Dogolium ,
dedit : ab ge aiiiem dccreta, el consttiuia moveii .
Teltiit, ged ui jutiior quidem imperator Didymo- ,
licbum, et aliag urbei aibi aliribdtae habercl, fa- ,
ccrclque quod libercl, retiquarum nalli turbas .
cieret: scd imperio soxefi, nt aelebac, oonlineri ' , '
s nurel. liatibaeum uxorie soae germanum pro au- / \ ^ ,
ctoriute imporatoria sobjeeiuiB sibi, ei mhUoeii- , , nug fi alrem daceret, oiuniqno ilhioi, pro eo ac
lecerei amore imnevoKeRtiaqne proeeqoerctur *: * ,
nibil in ejus adwiiiUtraiiooem inqairerei : sed ,
&, suog euui regere pro arbiiraiu paleretur : SkQel
a c
8
niSTORIARUM LIBEU IV.
251
, - i)ac ibi aoctoriiale parculi coderei, qui petset
, iilioa, si quid laberenlur, corrigere. MaUba?u&
* - Adrianopoliui, el alias urbes obtiueret, ei generwM
, hojieralQris frairem ac domiiium agnosccret, eique
, - aingularem bencvolenliam cl honoreoi iropertirct.
j Non laweu ne6cste habcrel Hli, scd, qood jus postu laret, parenli soli funciionis raiionein poeceoii
, reddere : nec iiilam lili ac sediii<Hri occaaionei
, . darct.
. , '
> . ,
. , \ \ ,
. , \ ' iqtv
,
^. , ,
, \ .
, \ * , *
, , .
CAPUT XXXIII.
/nperftor juntor confirmare Mallhceo absofuiam gubernationem nonro/.Vrgent lcgali, ille perstat
stxltalta. Junior centra tentortm ad arma trrkatur. Aperte beltum cape$sit. Ovpida ad eitm dcficiunt :
Maiihaum in arce Adtdanopolu obtidtt. Timor* tuptrteMienUi Cantacuzeni ZerfiomiaHwm obsidiom
iotuta abtt, eamque recipU. Adrianopolitani C&ntacuzeno resittunt pertinaciler. Capiuntur el diripiuntur.
fexantur Zernomianenses, quorum temeritat et audacia ostenditur. Palceologo Crale auxil um^dato
Mdc frstre, miiiUur. Similiter Mceso. Cantacuxenut Per$a$ vocat.
t
,\ Ircne. imperalrix ct comilcs cjus baec in maiida \ . tis super fiiiortini reconcilialione acceperum. Qu
, cum Didymoiichi exsequi nilerentur, caetera j u i , dem non rtpugnavii junior imperalor. Ubi vero
. ab eo poslulalum est, ul eliam cbirograpbo, seu
, Instrumento, fralri uxoris fldem obligaret, niiUam
, unquam ei molesliara propler gubcnialioiiem crea. - turum, non paruit: dixilque siatula ab imperaiore
, seniore se quklem boni consulere, neque quid* '. . quatn conlradicere ; nibil Uuen scripturum; nou
, enim sibi opus essc isliusmodi liiteris. Ilic impe \ rairix cum episcopls se opponcre , et affinuare ,
. ; , haud justa agere,roateriamquesuspicionis, arino ; , \ rumque iratri uxoris pnebere. Imperaior cuiiu, ut
. - el praelcriiuin dissidium toilerctur, el nulla post, \ . bac inter Romanos belli causse nascereulur, eoa
misisse, el ipsum obsequi debere : in uiagnam
quippe sugpicionem venlurum, si scripto eojifir . mare noluerii, imperium fratri uxoris apud se ra, . lioni reddundae non fore obnoxiuro. Iiliperaior j ', , nior persistere in responso : et apparebal iis, qu
, - nunc baberel, contentum mioime futuruiu. Imp. ; ratrix et socii curo perspicerent^ ae eorum nibU
. ' efficere, quorum graiia advcneranl, Byzauliiwi
, regressi, ad s^niorem responsum rciulerunt: qui
- elalira hoc malorum esse prooemiuiu ceusuii, ei
." \ eum a domesticis in Mallbaeura inflamaiaiuitt i r i
, , - pnpscnsit. Tanieu vUuro esl bello cum Laiinia jain
^, . ^ proiligalo, eo iler suacipere, armorumaue somin
, fundilus lollcre. 8 4 1 Janique se, ui panlo
. - Didymolicbtiin ilurug coinparabal. Inierea junto^, - ris domestici ac faniiliaree, ol ii pncaenixi i
- antea Gantacuzeni parloe luebanlur, euin ad ariua
, sTvai :; - sollicilaut : palcrjmm impenuni, quod CaiUacuz^;
JOANNIS CANTACUZENI
256
nut nefarie ablalam sibi habeal, cujus insidialo* /, -
fem captaloremque ffliiun iaslituerii, baud labp- ,

rioee recnperari posse. Nam Mi provinciam cotn- , ! . ittiiicre etc, ut referre ratlones non cogaltrr, aliod ,
iiihil veMe, quatn ipaum qtioqne allqtia ex parte . *
itnperatorera esee : admonebanlque ne anlagoni- , slatn corroborari einerct, sed a principio slatira . , camprHiicreU Qtiibus aiisculfaiis, in bellum aper- , ,
luiu erupit. Hoi enim quidquid erat mililum in ,
nrbibus qnas lenebat, conlrabens, et cttm iU op- , ':
pida soceri invauVns, non paixca, omnibns ad eum , libenter deficientibus, el nrutatiune dontini gau- ,
dentibua, suae poteslatia fccit. Deinde et Persarum .
advocalo auxilio, qui prius castellura quoddam -
^
Tbracia?, Zympen nominc, occuparant conju
gis suae frairera prarsus insontein movit: ac priua ^
itrbes ejus non inviie se dedcnfet, ccpil. Tum .
Adrianopolim venienii omnes porlae a populo aper-
i;e sunt. Mattbaeus Nicephorum sebastocratoretn, . ,
Canlacuzenum palraum, el aJios qnosdam oplima- , .
tes ectim babeus, ar em, cui prius commealutn
impoeiicrat, quamque, ul ticuit, diligentiwime
cntinminivcral. insedit, mtssoque ad patrem nun- \ ,
tio, se a gcnero ipsius obsidiime vallari significa- ,
vil. Imperalor aulem Palaeologut eam quotidie &
iumma ope, succedenlibus invicem miliiibus op- . "
pugnabal. Maturabal enim, priusqcani aoeer \eni-
ret, eain subigere. Verumtamen qui intus erant . ,
lutliter pro ea propugnaulibus , et obsidioncm , ,

pirfcrenlibu*,' incassum laborabal. Populus Adria.

r%
*
rt
9
liOpoiitantts non solum assiduis oppugnaliombus ^ >

imperatoris ftlio instabal : sed el comitiis illum . "
t i dicteriis conlumeltose appelebat. Quidam eiiain .
iu illum inalevolenlissimi acerbius ei et illibera-
litr* maledicebanl, Canlncozcnus ubi Hliuin <Sbsi- . dcrf inlcllcxil, jam anio ad iler paralus, Adriano- , *.
yrtUu manum Romanoriitn, in quibus ei maxima ,
lidticia , ct Persas pancos, quos roganli Orcbanea ; , \ . "
gencr miserat, acpra*ier bos cobortem ex Catala- \ , iiis. qui ex irirctnibus Byzanlii remanserant, se- ,
cum habens accurril. Patoologus, socerum adver- .
RU8 sc infcsiam venire cognoscens, cum par ad ,
,
ptignam non esset, 8 4 2
acerrime defendercior, limeretque ne protinus urbs occuparetur, *
pridte ea reltcta Zernoraianum abiens, a prefecto 0 ^,
iransdilam obtinuil. Itide Didymolichuin, Persis .
Adrianopoli, nec paucis Bomanorum ad urbeni , ,
cusiodiendam reliciis^ discessit. Dle sequenti Can- . ,
lacozeiuis eo veniens, cum andieset generum se .
proripuisw, pvr caduceatorcra cives hortatus est, ; ,
uti ad se transirent, urbeinque dederent. Nam ex , ^ (:
intpetti animiinconsideralo, el veaania pcr se im- , $ ,
peratorero ingressu probibituros arbilrati, alii ante , portaa arniaii alabant dispertUia ordinibaa, admix- . ,
stiaetfam Persie sociis : in murie aulcm sagtttarii '
dispoeiii, et impertiere bortante uti se dederent, .
lafttvm abeil ot parerent, ui ct pugnam sagiitis *
jaciendisOtdirentur. Gernens imperaior adversus ,
adeo stupidos arrois opus esse, signut pugnae dat, , *
e l a
257
niSTORIARUM LIBKR IV.
2*8
\ - confeetimquc Catalani per arcem fnlra meeuia v i . ' - 8ntr : quiquc adbuc foris eral esercilus, ;
, de qoa diximus adortue, diasipal, et in fugam ver l i l ; ila urbs uirinque capilur. Tura Pciw, illoruin
socii, se jani victos aepicienles, quolquol ex acie
, - secom rapere polcrant, cum iis ad iinperalorem ic
, , \ coiifcrunl. Mnx qui cum co cranl cursim iiiscqueii, . les, aliquol dc raelcris (pauci cnim rranl) capiunt.
, Adrianopolilnni quoqne, quicmiqiie ejus fllium
. \ malediclis iiu-csserant diffagiunl, meiueiilcs. m
, sctlus suiim piarenl. populus qiiaiiqiiam
- victus, el miser, ne sic laroen a sua crga impera . lorero ntaligniiate lenipcrat : ecd intra urbnn,
, qnolquol non eranl capti, Ormissima luiri o i c u - pala, unaque plalearum niagnis trabibus obsepla,
, , . iniperatorios ingruenles arcebatil. Qui malleols
, in tecU conjeclU, cilra laborcm adversarios VIH " - cebanl. Illico namque in iugam conversi, alii se
in litebras condebanl, alii ad templa supplkvs
, confitgiibant. Mililes rero doraos diripicbant, nc
. dirnebaiu. Ea pugna vulnerali sunl aliquot, nenio
' , , eecidit. Guin jara oirinia tencrenlur, imperalor
$ ignem restingui, niililes a vi el direptionibus ab /, slinere, et dominoe aediuiu reliqua sibi relinere
; , jtissil. Capii a Barbaris dicbus paacis propinquo , - runi peounia redempii snnt; nec eniro tou urbs,
> . 01 * '- nec ubique direpta fuit , ted res iamilara
, duutaxat, quam raililea patribu* familiae tolera . bili pretio reddidemnt : et Catalani preserlim,
, ol , ' qui et pra: aliis mulla rapucraiit, elsibi, ut perc .
grinis, et absque lare, inulilia exisiitnabant. 8 4 3
, . llis aclis, imperalor Caiilacuzenus Adrianopoli ma' , nens, urbes qnae ad Pateologum imperatoreni
. " , deaciverani, quasque ei noo addixeral (illis enim
, parceodum, neque ad se revocandas puiabal), nrfa , sis copiis incureavh. In primis aulem Zernomia , . nenses populalioeibus infesuvit: donec ailrili se
01 , urbcmqde ejus pote&iaii iraderent. Naia illi imlla
- impulsi necoesilalc, lemeriiale quadain, c o n t t d e M . , - ua et insania non modo desciverant; sed litieris
* ' -. quoqueneceeilli obiemperaturos, nec proimpera , tore agniluros oslerdcranl.Si quid contraeoepoesel
; , , ne omilieret. Quare ira percitus, p r o demenlia in eos
d , - vindicavii. Didymoticbuinnequeexerciliifn adroovit.
. I) ncque ulio maleficio nocuil, quod juniorem imperato rf m valde diligcreU Nam ei beilo lam uianifeslo, con siliariis praecipue culpam iribuebal: el quod agc , ' baiur, non probabat. De propeasione vero ergn
. * generum eo usque nibil diminoebal. Imperator
, * junior sibi quoque non deerat, scd urbes Cantaca' . ' zeni premebat, ct a Crale ex pacto auailhini pele , bat: qui nibil cuncUlus prumiuebat, si obaidem
, . sibi fraireiu daret. Iinperaior iine mora Manuelem
' deppolani ad Cralem pro obside proflciaci jussiu Eo
receplo agnien insiruclum niitlilur, eqaiium te , ' piem millia, quos Cosroilzue Borilobices, tiatts de
, ' ' nobilissimis Triballorum, ducebat. Alexandcr ilem,
. ' Moesorum rex, rogaius subsidiuro miail: aemprr
. enim ei suspectu crai Canucuzenus qoaei Pcrv
C69
JOANXIS CANTACUZENl
20
sas ejne regnnm incursarc non probibcrcl. Canla- : ' ., *
cnzenom conlra se Moesos el Triballos adduci non ,
fefeliii : proinde et fpse cx Asia ab Orcbane genero Persicwn auxiltum poposcit. Stc ulrique ap- ,
paralti ingetili in sc belligerare constiiuerunt. \ . .
Moranlibus sociis impcrator junior iEuom excur- ' .
rcndam, el paciia quibusdam inilis cum Venelis, * ftidymolichum reverlcnduni duxil. ln vta Tribal- ,
lurum ei coplae occurrunt, quas cum nobilioriuiis ,
- <ie comilalo , et najore parte miliiuni, qui . , cum iis vcrsareiiluT, donec JEuo rcdirct, Didymo- ;.

lichttm niisit.
) - ), , , . 6 ;
. *flv
, . ,
. . . :, , .
,
,
.
844 CAPUT .
Putiiarcka, episcoporum et monachorum preces apud Cantacuzcnum prc pace. Ad Hetrum TribaUu
i/oif, Venm catfra locant. Mmtorum trepidatio ac fuga. Tributli et Romani pauxillum pugnanles, (tque
fuqtunt, ac pene omne* pereunt. Persa; vatlatit Mmorum agru In Atiam redeunl. Imperator Pal&otogus
mltunum itbi studei adjungere. Ejui litiera Darbaro ad Caniacuzettum nuUmntur. h frvtlm pace
pH\la oppida qu& defecerunt, affligit. Chalcidicen propter Uorrhmoi incurtat, qui denue te itU trmduui,
Juuior paeem cuki conditione pettm.putchra similitudine refutatur. Pacem mati consiliarii impeJiunl.
Pala*ologus cum uxore Tenedum fugit. Eju$ femm<B tirtulet.
%
Sub idetn lempne Callistus, patriarcba Constanli- .uopoulanusjmperatorum discordia offensus, et id

couimiiuew Romanoram<calamiutem interprelatus, , ''
cuui epiecopis, et delectis monachie Adrianopolim, , Uuperaiorein rogalun ae confert, utt b^llo ad- , ,
yersus geoerum lanauam muliorum malorom se-
imuarie d< sistcrct. Qui eamdem ab inilio usqne ad , Ulum dieiu fuisse montetn sTjam, ct de pacc ci .
IHJIIO respondeiu, ei illam qnidem 86 patare bono \
ruui oomium, hoc vero miseriaruni omnium ra- ,
dieem esae, Didymotichwm eos ad generum remi- , * ,
sJl: cui si per8Basi>eent, a se quidcm nutlum paci ,
iiiipeUB)cmum orttorom. Palriarcba eo veniens, , gencnmi iEuum profeclum invenit, adcranlque ex .

Trit allis, el Moesib auxilia^ qus Botnani ab impera
lore jiiniore inifet ducenies, jtixla tlubrum, nou ita ^ , , .
pruiul l)idyuM)licbe diblinciis âsiris (ul Moesomm , *
Umcii eeseiilurbi propinqnisbiraa), tendebant. S(a- . , .
lueraut aulew poalridic siinul omnes Empyihium , *
casuUum, quod CaRlacutemis praesidio flrmaTerat, , ' *
iuvadere, ei dare damnnm roaximum. Eodem die
.
coutigii Peraicum qooque auxitium Canlacuzeno
dosliuatum, trauainiseo Hellcspomo, ad Hebrum ,
caalrau*elari, ac nescire hostcm prope lenderc, *
viciseiuktoe ab eo neaeiri. Eranl cquitum non mi- /.
IIUU deaa iiiillia, duce Salimane, Orchanis filio $e- , .
niore: qtii el ipei ecquemi luminc Adrianopoliin . ^ '^-
Sf.1
mSTORURUM LIDEU IV.
6]
T.oviov , '. - ad impentlorem perjpere cogttabant. Dduculo vi
, * * illi caslris digressi, ad impfralorom ire conteii . debant: et Thballi, ac Mcesi, cum Romanis, a qui , bueducebantor, armati Tcrsn8?astcllom incedebain,
, . nim repeuie molno se ambo cxcrcitus conspiciuot.
' - Extemplo Mcesi eougressiim cnm bostibus cxiime . " sccnles, Didynioticbttm ttrpidi polunt. nwgras
, \ f ig habentc* gratias, rnjus betirficio e\asisseitt.
* 845 Triba cum Rnmnnis Prrsarum impeliim
, cxcrpontfit, sd paululiim phiribus ac forticiribus
, rtsisientcs. eorum virluli ce?scriint, insriliaqtio
, locoruit* ei simul bostinm lorrre conrussi, non
. , <*a, qna Didymnihdttim via ducil, fugerui f, rcrtc
, - eniin iui pauci ^vadere poluisscul, scd pcr ad , . , jareiilcm llebro planitiem palabundi, pracler pau . *- os, omncs perbrunt. Pcr cainpuni qtiippe Irium,
- arboribtis ac silvis nudiim, ubi millum pcrfiigiiim,
, , , in equis sfrigosissimis ftigienh'8, bi quidcm occi \ , dtbatitur; illi cotnprehcnsi captivi irabebaulur.
* J IHrsarum siquidem equi e diamelro contrarii, vt
- ^ - ad curaiim reltirriiui, ei ad laborein exercilatissimi
" , sunt. Cosmitzus dux cum paucis efiugil; cat<*ri
. , onines partim concisi sunl, partim vivi in polesta *, (em Tcnerunl. certamijie porro illo Komanorcin
, , * ,
nobilium cxin.ia virlus eniltiil, qui umncs a Bar*
{ # .- buris circumdati oapiiqtie sunt; grcgai ioruiu f-li , quot intcrfecli, nouiulli capii : par& inajor Didy . inolicbiim incohimis pervenil. Taui infvl.cein (x
- tiiui jttiiinris iuipcraioris auxilia.babiicnnt: qoml
* , , Uii sitinma' agr ludini fuil, cl res cjus fniiditii*
, ' , '
t-on ;ii;;ssa\ii. Bnrbari scctindum victoriain cifiiv
,
dirp|>fis liostiitiii Unioriis, capli\is, cl armorum,
, /, cqiioriinique tin:liiludiie Adriauopoliiii ad impon * : lorcm vimutil; v\\\ positis aliquol tiicbus, in Moi , * simi .poitu* irriiuipinil, uec inediocri vaslatiotii
. agrK ilLua, in Asiam cum pia-da revcrlHiUnr. Cmu

per Tbraciain rodinut, junior iaiperaior po t o, .
cioriim nisral-iUMu cauiiiu Aîio reversus, lcgalns
-, , ,
ad Siiluiiaintui sairapam uiiucna. euni tUniis et lil, ;, \ ,
lcris I lando srripiis sibi couvUian, aque nd siiam
,
ancioritah-m iradurcie suiduil. lu quibus liUiri*
* , cuni cl CaDLaciixcni meiuuiisso oporLeret, nou hiu
, peraliN-ein, scd absque ullo adjuncio imde Caii'a , ciizcuiini ajqx^lnbal. Barbame b gaiie beuigiie audi > . i j munera n
ac dc ca*lcro illi fauUiniin re|, - cepit. Deindc e isdem Ihtoras, iniquilHicm magnani
,
Pal*ologi admiralii5, ad Canlaj iizcniiiu porlaiMlas
, \ - curavil. iain Barbari rursu io A&h crniii, t CÎ * , - lisltts palriartba cum juniorc iinperaiore midta de
^, : pace loculus, postquam nibil sequuni impeiravii,
. \ optimatibus cjus Unpedinlibui, el ad belium po3 , - titu euni actienlibus, bortanlibusque, ne quid ob
,
:iccrptam calamilalem hutuile et abjeclum admil. *0
tere*, ntd prioribns cogilatis insMerei, foturus om , ;, nino boslibuftsuperior, el impcriiiiu recuperalurus,
/ . 846 ^ Caiitacuzenuin AdriaMopoliin revcnicn,
, *
bominnrii illorum perversilaiem accusavil, qni >ui
. qjiaslas caiisa, quem 8perabam,.conimuJua cnioiu! . - mcnla proder^nl, bolloquc faccs ftti^jiccrcnt. lilc
C
8 t
263
JOANNIS CAN ;'ACCZBJH
864
Mlum ccrnens augcsccre, mttsltUam capiebal, et / ;
pacis advcrarioa, ul Hooianis de iniegro pluri- ,
narum uiiaeriarum auclorcs, ecelcriscoudeimiabet. , \ , *
Vermnlanirn, spe pacis nonduin depostta, denuo ,
Manueleoi Caulactizenum patruelera, el Meiroplia-
nein Mtlenici epUcopuin ad juniorem legat, ad- , * , ;
moncns uli j-ebus novis sup< rs dens a bello facca* ,
sai. Cousiliariis aulem aperie refragaitlibus, pucem- ,
qtie rcpudiaitlibus, ul legali inams rcverlcrui I , ; , Canlacuzciitis uon aniplius cunctalus, descrlrbr* , , ,
civiuies, Morrbam prapsoriiin, ct aiias Rbodopeias ,
Romanis sul jectas (plurvs euint te juniori dedi- . ,
dcraiit), mnlcsliis alque damnis afficere aggreesue , ,
est. Puslca inissis coborlibus Cbalcidicen infestam ,
babere jussii: noii ip^s qiiidem incolas Ipdere
cupicns (baud enim juslum puiabal, quos ipse ju- . niori voleus iradidisset, qnasi offendtasent in- ,
connnodare), eed quia Morrbcnses, qui parlitn pro- ,
pter vicinilatem belli, partiui quod regio illa bi- ,
berno leinpore propier apricalionem et pabuli , uberiatem suppediiandam peoori apiior esset, mag- . ,
nam \itn eo egeram, ila facere cogerent. Incur- ,
saHles igilur ea loca mililes, pratcr Morrba*08 in- ,
digenas quoquc (quoniam eisi maxime vellenl, eos , ,
inlernoscere, ac discernere non poterani) avariler
deprasdati sunl. Didymolicbo propier generum no- *
ceri veiuit. Morrbai itaque ariuie yeheuieuler agi- ,
Uti, vexaiiqee, ad fldem et auciorilaiem Canta- , *
cuzcni rcdierunt. Gcncr animadveriens copiae saas ,
paulaiim
diflluere, el res reiro ublabi,- pacem
ab ^
*
- w . ^ w '
. . ,
r
*
- ~ " *'^* r^
oeero pcr legatos pelil, cum eo, ut ulrique sua , , '
naneanl. Bespondei ille, pacero ee seslimare longe ci ^^
plurimi, ncque aliud qnidquam accepiius, neque , * -
oplabllius sibtes&e, cl praetcrtim pacem cuiu charis- ,
simis. Debere enim, expericnlia docium, et qula :, , :
paler sil, providerc, ue litius prislinis involvalur '/ , ; . malis, causasque factiouum ac novitalis lollerc. * , ,
ISeque eniui si quis tilium in poculis, et alca, cl ,
bujuamodi pessimis rebus lempus conterenieni, et ,
cooi briosis ac vilioiis conaueaccntcm, aut vena-
tionibus tleditiseimum, et argentum omnc bujos . 01 ^
VHIUS rci gralia prodigenlem verneret, ul canes ; ,
ad venandum (37), et equos compararel, adbuc *
eum bsercdeni bonorum saorum scriberet, 847 , ^ ,
setundum raiionem agere vidcrelur. Quocirca se iliis 0 , rbibua anle collalis, aique etiaro Didymoticbo ,
oedere: Ronianos autem proceres, qui ei adsint, ^ ;,
quos ipse toople uulu ei non adjiuixerii, sive
. ,
dyiuoticbi, sive alibi domidlia babeant, vclle i b , ^ <^/
itlo disiraclos, sibi ut anlea subesse, ut ne illum , , ^ ~)
itcrum ad bcllum ac ree novas impellant. Nec , formidaudoni ip*te nt hanc defectionem graviore *
r
Jecobi Ponlani o o l .
(57) Sludia juvenilia, venari et equiUre. llorai. Ut animrrm ad aliquod itudium adjungant, aut equo*
in Poei.:
Alere, aut cunes ad wenandmm.
Imberbii juvenis tandem, eu$lode remolo,
Caudtt equis, canibntqut, et aprici gramine campi. Adrianusfni|ieralor, ulauciorcnliiiejiisYilaSparTeretil. Andriu:
coiistilucrcl.
Q*0d pUnqru emat* faciwit idoleuentuli,
205
I H S T O R I A R U M M B E R IV.
, \ thai nuilcia expienl. Hai;d ci.im idoo sibi subjectos cu ; pcre, ut eos pleciat, sed ne oplitnorum suorum
, \ consiliorum dissuasores, et opptignalores, patialttr:
. \ promillebalquc praeleriia oblivionc obrulurum. Ju, \ , \ - nior ad parendum soceri moniiis, pacemque com, , ; - ponendam paralissimus cum esset, sediliosi illi
, , ongulisomnibus negolium dislincbanl, el ad beilum
, capesscndum magis incilabanl, quod sub Canta-r
; , - cuzcno res novas audendi, et sediiiones conflandi
., \ , , cum pernicic RomanaR reipublicse, el exiguo ipso , ; rum fruclu, non amplius facuiiatem habiluros sose
, * inlelligerenl. Pace uon procedenic, Canlacuzemis
- ci importunius incubuil, ut ge lucri non possel.
/, \ , Qunmobr^m Didymolicbo, cseterisque urbibus suis
' , ; , ^ reliciis JEno Tenedum trajecii. Sequebatur uxor
, ' - Helena, cum Manuele juniore iilio, major felioilas,
, \ , ul quispiain merho dixeril, quam videbalur bella
cuOt;, . lolerata miseria. Neque enim per id lempus modo
,' (58), sed alias quoque scmper in omnibus uiilem
% . ^ se Hli, atque commodam praebuit, et convenienler
; , primo feniinarum plasmali adjtiiorium ei |ercuncia
* - fuit, fugam cum illo sine molcslia perferens, et pa . rata mariti amore pcrpeli omnia. Contendebal oJv ; , qutdcm non s u x tanlum aolatis, sed etiam propl< r
, pnrstanles quasdam excellemias olim commen.Ja) * \ , ' 4- tas, mulicros simul omnes anleirc, excelsas scuipcr
, cogiialloiies el generosi auimi robur prae se icrens.
, , Prudenlia vero solerliaque non primarias luiilutu , - modo mulieres, sed viros quoque bis ornanKiilia
, , - Q conspicuos pratQrgrcdiebalur. Animum porro cjug
, . ab omni fastu alienum, moderalioitemque ei dc*\ coram illi sexui verecundiam, onuiisque bonesta, - lis curam, araoremque, ei excellens ingenium, et
, in v e r b i 9 factUque ehicentem.modesliam, ncuto
. , tain cst invidus, qui vel omnino silcrc, vel noa
; ; , ; magnificeniissime p r a 3 d i c a r e velil. Quod autom
TJvaoov . raaxiiniim esl omnium, cum vitam, morcsquc lam
' , splendidos suscepisset, ac veluti leges sibimcl po, , suissct, nec diuturniias, ncc aHud quidqupm cj s
* . alacrilatem imminuit, ac relardavii. 848 Quam,
ui inusiialius aliquid dicamus, coajvau, cl una
rapV , ' \ cum annis suU propagaiam po^sidet. U:ic sunt
: , \ Hclenae imperatricis decora, pauca dc inuliis; iton
\ , enim illius encomium consullo instUu.nius, gcd ul
,' \ D sciremus quale bonum etiam boc no&tro sreciilo
. natura producere poluerit.
' , > *
, , \ . , \ , \
. \ , \
? , \ \ , \
, \ , ' ,
, ' .
, , , ! ;
. , ; \ ^, \ ,
4
Jacobi Ponlani \&.

(58) Snpra l'ib. cap.
Tbcodoram filiam Palreologi ronjugoni. Mariam lertiam filiam N:ce
Orcbaiii Ttirc;e d^punsam laHdavil; nunc liclenaiu pbori dcspoUE uxorein laudabil infra. cap. 45.
9
PATUOL. GR. C! I V .
267
JOANNIS CANTACUZKNI
'
*
S6S
. , ' ' , *
.
CARjr XXXV.
Urbei PaUcologi ad Canlacuzenum iranteunt. Pala>ologu$ Byzantium venit. Irenet in urbe tuenda dWtgenti
Pal<eologus spe fruttralut, Calatam diverlil. Sinit Cautacuzeno maledici; excusat *e postea. Tumultui
nobilium Byzanlii, et expo$tulatio cum Cantacuzeno, ac pttitio de Uatthao filio imperatore detignando.
Imperator rem arduam esse docem, gine ruponto eo$ dimitiit.
Posteaquam junior imperaior in Tenedum insu-
lam navigavit, universa iliius oppida irvCaniacuzcni , '
ditionem ullro abierunt: quir ille obcdiens, eorum .
slatum in melius formabal, el prefecios, qui sibi , & ,
obsequenlissimi vidcrentur, declarabat. Junior una .triremi inslrucla, et paucis nniremibus Byzaulium . ,
devcnit, dcdilque operam dilignler, ne id igno- ,
raretur. Sperabal cnim, si de advenlu suo amici . "
audissent modo populo persuaso in urbem se intro- ,
mis.Hiros : quando non aolum Byzamii, verum et
aliartim urbium incoke miriflce iu iilum propende- , \
banl. EJus acccssu in urbem mane nunliaio, non .
modicc lumultiiaium est. Tum Ireue imperatriz .
necnssiuii consulere ac prolinus cognalorum, ami- , corumquefldelissimos,et sibi in priinis oblempc- . / :ranics accersere, cis cusiodiam urbis mandare, et , * ,
pracipere corona mililum slipali circumirenl, po ,
pulura delerrerent, juniorem imperalorem omni
aditu excluderent. llli jussa peragunl. Junioris ,
eUidiosi periculi melu novi nibil audent, sed una ,
cuin aliis circumeunt, ut buspicione elabaniur, se . 01 Ipsos ad urbcm custodiendam protiiplissimos eiiii- , ,
bent. Junior imperaior spe sua depulsus; urbe / *
drcumnavigala ad Galalam e regione Byzanlii dcs- \ , endit : ubi sequetUi noole transacla, poslridie
jnane ad Tenedios cursum ileravit. In quo, qui , .
orant in trireroi, multas, et multo indignissimas in ,
Canlacuzenum contumeiiaseffundebanl: simillimas ;,
iis quas belli tempore io eumdem Apocaucbus ma- , * &gnus dox effuderal. Quod ubi ad aures ejusdem Q ,
pervenit, magnopere doluil, quod exisliiuarel, nun- ;.
ijqam eo sluliiliae juniorem imperalorem eruplu- .
ram fuisse, 8 4 9
' adversus se belluin inlerne- ,
cinuro lnediiaius esset. Quanquam posiea a socero ,
reprebensus, id se inscio faciuni aibrmavii. Nam
cum esset in CAYO, seu venlre navis, ei prae unda- /
rum comilante elrepilu, ac munnure dicloruin . "
nibil audiret, naulicani pelulanliaoj malediclis
induUisse. Sed de hii paulo infra. Poslquaro cum ,
uxore et filia in Tenedam rediium cepit, Tbessa- .
lonicam venit. Ganiacuzenus apud Bera coiuniorans,
audilo g^nerum adnavigasse Byzanlium, cum non ,
parva roanu, sequente Kattbseo fiJio, in euui iesii- , ,
pavit. Ac generum quidcm niinime, quippe qui '^
Tcn^duni jam cucurrerat, ooufusionem auteui, ,
turbalionenique non vulgarem, nobilium prsecipue .
oflendit. Terliocoini die posl adveulum ejusomnes .
conipoeilo palaiiuni ingressi, ignorare se dixcrunl, /. \ quid sibi veHel tanta in ulrauique parlem inclina- , .
lio, ul ncquo ipsi scire qucanl, ulri adbercaui. Si ,
ttiini plaue Joaritiem iinpctaioreiH juniorciii bajrc- ', \ ,,
r , i s
2C9
HISTORURUM LIBKR IV.
270
' {, dcm imperii Romani declarare staltierit, cur non
, hoc ipsis aperial? quo non modo armls eum non
utdv. , persequanlur, aed etiam (ittpote non multo post
\ , fjus pole&tate futtiri) obsequiis colant. Slul \ lum enim,et insolenlissimuin essc, contra dominuut
. insolescere, et ejus bosles videri; propterea quod
fpso eum adjuvante, et imperio uliro cedente no, , core ei non polerunl, sbi ipsis autem, libcris, et
; ' (5, propinqnis norebunt, maxiitie bostes illius niani ' . feslarii, cui velinl nolint subesse debent. Quod si
eum inimicum ducat, ipsosque impigros miliiiae
socios babere desideret, opuecsse utspem Ormam
, in poslerum faciai, qua nixi illum Odenter aggre, , * dianlor. Hanc fore, si Maltbasum filium imperalo; ' ; rem deeignct (39). Sic enim dubitaiionem omnem
, , depoeilaros, et alacriier juniorem imperatorem
, , oppugnaiuros; spe jam cerla eubnixos, aut victis
- hostibus ipsum cum filio, qooad vixerint, itnpera, \, tores habituros: aul si ipsi vincantur, cum ipsia
; , simul motiluros. Hactenus nobilita*. Tum impr, , - rator sic conlra falus est: Petitionem veslram esse
. ' , justam, et cum ratione conseniieniem, ac vos sciro
* oportere, utri favcntes in allerum arma vertaiis,
- nec ego inficias iverim. Nam simul ac debellalis
; boelibus bellum posuimus, et foBdus cum Anna
. ' - imperatrice, generoque mco imperaiore fccimu,
iinpe , ipse cogebam vos dominum illum, 850
, - ratorem scire, alque agnoscere : ncc in secreio
, , soluni, sed muliis saipe attdientibus, Pabeologum
superslile me, el post obitum meuro in Romano
imperio successorem profllebar. Nuuc ipsa reruiu
. conditio et me aliter facere compulil, quani vole . , , bam, el vos consenlaneum esl, inde admodum
, , , \ perplexos fieri. Si igitur de lana caprina ageretur,
, non esset ditficile iri pra*Stfns proloqui, quod in
' . menlem veuiret: qui IIOD magnmu delrinienium
, - sequerelur ex co quod inconoulto et inconsiderale
, quae in buccam vcnissent, effutivissein. Quia vero
' " , de iis agimus, quae apud nos maximi monieiu"
, etinl (quid enim imperio majus (40)?) re priua
, \ , - lnultmn ac saspe ponderata, sic demum apud vos
^ , qtiae condurjbilia, el jusia exisiimemus, disseremia
, sunl. Neque hoc Unlum, sed oi ipsi, lum per se
' - unusqiiisque, tum omnes commmiiler re accurate
e t
* " - excussa, ac perpensa sic coinparali estole, ut sen ; - lenliain quisque, quam rebus Roiuanis universo,
, , \ el vobis cuique seorsum profuturam pulaverii,
; . . ^ pronunliet. lia responsuin ad petilionem nobilit.iiii
; , diiatum, ct convenlus dimissus esi.
, ' , * \ * , ;
, ,
. \, , ;
, , , - /
Jacobi Poulaai .
(39) Idem sopra pesebatur boc Hbro, ei negabal. ,
Bic aliler aeniii; nihil lamen, ui re inaximi - ,.; : liegnum e*t summum rcrum /mmenii, lemere slaluendum censei..
manaram, majoremqne providenliam poslulul.
(40) Ad NicoeJeiu Isocrales, -
271
JOANNIS CANTACUZENI
212
', \ .

CAPUT XXXVI.
CaUistus palriarcha consulitvr, negat imperalorem Matlkttum designandum. Cui occurrit imperator. Denno
flagiiantibut respondel, et quod sccpe aniehac fecit, te omni tyrannidis iuspicione liberat jusliticcqne,
liumanitati* et virtulis laudem aucvpntur. Pat(Fologum ut parum erga u candidum, et gratum acctttat,
enumeraih* quas contra ipsum fiostiliter commiserit, Inde probarr coniendit, non injuria Mdlthcpum
filium imperatornn, non tam se {ut iuvidiam facti declinet) quam ab iptu renuntiatum iri. De imperntoris appellatione t/t lilteris ad Sulimanum omista, et de conviliit remigum in illum te excusut
Palccologtis.
%
Iniperator mox cquo conscenso, et in iemplo * , \

Dciparse llodegclrisQ precibus conceptis* patriar- ',
cltam Callislum domi ejus convcnil; qu# primo- ,
rcs dc imperalore gcnero ac de iilio ad *e rclu- , t
lisscnl, narral; rogat se doceal, quid eis respondeal, & , \ si responsum quod promiserit, flagiiarinl. Palri- ,
archa reCert, sibi iu prae&entfa nibil occurrere; \ ! : pcrendic re considerala, in palaiium venlurum, ,
qiueque jusla el convenientia censuerit pcliloribus , .
responsurum. Imperalor diem prcfiniLum latus \
concedena, et verbis pairiarchas conlentus in ,
palaiium redit. flluxit dies lortius, com neque , ,
apparuit in palalio pairiarcha, uii spoponderat, ,
851 neque de co quod proposiium erai, disseruit. . "
Sepiima autem luce e pairiarchio in monaslerium \
-2 ' ;,
Mamantis niartyris sibi peculiare ingressus, per \ ; : .
jnlernuntiuiD imperalori signiftcat, se nec in pala- ,
tium venlurum, ncc in patriarcbium reversurnm, , * ;,
nisi sacramenlo sibi confirmet, nunquam Maltliaeum .
Jiliam imperatorem crealurum. Quae verba durius , ; acccpil imperalor, valdeque secupi inique agere
judicavit: et vici?sim misit, qui dicerel, pularese , , '
dicta ejus non cobaeremia visum iri prudenlibus. ' , '
Si enim vocaseei eum, m renuniiaiionem lilii ,
auctoritale sua adjuvarct, el ipse eam conducere .
non senlirel, neqne vellel, baud iinmcrilo jura- ,
iiicnlum a se peiiturum fuisse, ne lalibus assenliri ,
cogeretur. Si aulem nibil unquam bujusmodi de* ,
creverit, sed adbuc de jure et uliliuie facli sub ', .
jtidice lis sil, et voceiur quoque ipse, judicium C ^ ^
u niedium prolalurus, cur jurainenlura de re , ; .
eiiaiu nunc pendcnle, et ambigua exigal? /Eque ,
eniin ubioiiines convenerint, suflragiosuoel appro-
lare, el improbare posse. lterum orai, et bortatur, , !
ad se vcniat, elquid facienduin sil secum consulut. , \ Patriarcba recusarc, et ilerum ilerumque accitus , , \ iioii comparere. Qui Dlinm unperaloris declarari , \
iniperatorem pelebant, rursuin palalium ingressi, ;;
responsum exquirunl. Imperaior tempus exirabit, ^ , \ ul amplius de re isla delibemurus. ilaud multi , \ . 2 \ dics inlcrcedunt, cutn opiimatcs ejus ac iiobilea, ,
et qui cx albo mllitari eraiu conveuientcs, uno . ' ,
uro prccaniur, uli Mailbaeum impcralureni renun- .
i'<ji. liu|>cTalor quoniam producere deliberationem ,
uUra ncquibal (salis enim produxeral) coeluinquc D , {
inajoribus seinper iiicreiucnlis augeri perspiciebat, . ' \ -*
sLaiis medius buuc in moduin exorsus est: Qui de , .
iisdcni perpetiio verba faciunl, el audientes obtun- ,
tlum, uova seiuper affcroiuibus conlrarii, periude ,
iu vii'u jwiui: pncscrtnu cutn, qui audiunl, non
,
B
3
274
. * solum sermone de iisdem docli saepe fuerinl, eed
(- rebug ipais quoque ea compercrinl, qune ceriam
), ac iifiiniieslam urbis fidem conciliarunt. Mc igitur,
, ' imperalore Androoico morluo injusle, ut boslem,
, , . ' oppugnaium, multosque, el varios casus, insidias,
, - pericula subiisse, et post lantos maloruin lurbines,
, nemine opitulanle, adversarios vtcisse, nec paria
, 6* reiulisse eed omni ralioue magniludinera aniini
- eisggerare siuduisse, el non solum catera omnia,
, - scd el ipsum, pro quo infanda perpessus videbar,
imperiuni reliquisse (sciiis cnim nimirum omnes,
. - S52 quomodo ei filia mea juniori imperalori col , >\ ,
locata, collegam meum staiim illum cooptarim, et
*-, Augusiam ejus mairem priori appellatione, nt esset
, ,
videlicet, eidicetelur Romanorum domina, penitus
, \ * non privaverim); baec, inquam, silentio prapterire
, - mihi ceriuni est, quaudo uemo veslrum adest, cui
, ,' ea non sint noiiasima, ul proinde a me nullam
, probalionem requiranl. Quod autem post eancituiii
, ioedue eorura digmtatem cordi babuerim, et omnia
, ; - in eos officia, omneque benevolenii munus con- ( , Uilerim, nec ullaro unqaam in ullo bclli occasionem
< - suppedilarim, nunc evidenter conatior demonstrare.
, , Protinus eniro, ut bellum consopiium esl, quibuft $, dam inter vos illustrissimis id aegre ferenlibus, et
' ), juniori iniperatori obedieniiam jurare delrcciatt , tibtis, graveque et onerosuro fore raiiocinaniibuf,
, qui cum lolis viribus ad eum diem belligerassettt,
* , ei jam viclo, til apparerel, rursura se snbdere, ac
, subjicere, et orantibus, ne tali eos necetsilate
. a
>
_ r
_. \
* _
.
.:
u:
.
eed mihi
solt
sebjectionem
debere
\ ,
% coiistringerem,
- sinerem, ego nolui, et amora boneslati aique
, jusliliac, et ipsius imperatoris generi roei exantlaios
. ab iis mca causa labores, adila discrimina, el diu turnam eorum, iucrcdibilemque calaroilalera parvi , pendens, libere denegavi : el solum Romanum
, vertcre jusai, niei eiiam illis sacramentnm velleirt
, dicere, et subesse perfecie, quemadmodum Ml mibi
, aubessent, decerearbiirareniur. Imo vero illo per , \ - feclius, quod mihi non elat, imperium in fiJios
, , ' transmUtere : sed illum baeredem relinquerc, qiii
, id ad natos ac nepoics fransmiiiet. Huic postu , * , , \ lationi mcaB, quanquam invili, obsequenlea juravcrunt. Rursus, cum quidam de siudiosid impera
, \ JJ
ovarum cupidi inter sc pacti essent
, per fraudem adrepio secutn juniore imperalore
, , Galaiam petere, et unde uHde coairacio exercitti
' , belluui coulra ine coaciiare, iili quidem depre \ bensi,, mercedem eceleria sui susceperunl. Qni
, , vero animis paruin aequis imperaiori suberaut,
* , veiul idoneam causam nacti, denuo jurisjurandi
; religione absolvi poblularuut, el faoere posee, quod
, ' , ex re sua videretur. Ego vero ad baec etirdus im , , \ peraiorem ei matrem, ianqoam nescios, quae
, novilalis consilia coquerent, omni c*dpa liberav,
* . - el postulaloribus praecepi, ut se coutincrent, nec
* , Romanum impc.riuiu de iniegro aerumnis cumu landi praetexlum quaerereat. Cum ncc sic quidem
, , desinerent, sed Maubaeo ftlio meo decepto pcrsua:
l r i c i s
r e r M m
576
275
JOANSIS CANTACUZKNI
aissent, Qt 853 occnpatis quibusdani urbibus, et ' , ,
irie quadani de loto imperio avulsa, suum eibi , ,
principalum institueret: nec amori paierno euc-
cubui, nec dissolute et oscilanier in boc negoiio, , ,
quasi minuto, nec singulari cura digno rae gessi, . ' eed omnimodis elaboravi, ul filium a coeptis illi- , , 1|
citis abducerem, et mis3a insuper ejus maire, ut ( . * \
novis rebus eupersedens, mibi, el genero impera- ,
tori ee tato subjiceret, perfeci. Aiqne istiusmodi # ,
complura me scmper preslitisse, qui indagarerit, *
mveniel. Ex qaibus clarissime llquei, me nec facto, , -
neo cogilaiione ausum, unde quispiam opinart .
* ,
qneal, me illum impcrio spoliare vclle, quin contrariuni poiius, nempe nie id agcrc, ul idipsum , illi bene securum, ac sUbile permaneal. At ille *
nequaquam parem mibi animum remcnsoa est. ,
Nam Thessalonicse a me relictus, al ejus civtialis , '
cuslos, donec paralus ci insiructus redirem, mainm , '
cualodem egit. Siqaidem bominibus improbis, ac , r.efariis, el lucelli gratia non rolum uoiversum '
Romaiium imperium, sed ipsimi quoque, cui in ,
boc retinendo siudere videbanlur prodcnttbus, , , *
auscullans, mihi non dissimulanter belluro jntulil: , .
qui nibil non faciebam, quo imperiuin ei beatius, ,
aiqus latius redderem, rupioque quod mecum in- .
lercedebat foedere , cum Crale socielalem paclus
csl, lantutn ut mc sui amanlissimum cruciarel* , , lbi tum ego non Matim ad nlciscenduin insurrexi,
neque meum erga illura amorem funditus abjeci: , aed culpam omnem in iinpulsores conjcci : ei au- Q , * *
tem non ob tatem modo, hominum nequam stropbis, et fraudtbus valde opporiunam, eed, ut . * \ ' verum dicam, chariiate victas, omnino ignoscen \,
dimi pulavi : legaiaqae ejus malre lenlavi omnia, ,
quoiilum a conatibus parum laudabilibus reira- . berem, et in priorem me amiciliam reducerem. ,
Quod qnidein illa, at decuit, et quo spiriiu illam , \
decuii, effeclum dedit. Ubi posiea rogavit, sibi ,
urbea privatim possideudas attwbui quot vellcl, ,
qiiarum gubernalionis nullam a me rationem po- , ;
scerelur, arbilraias sum parva illum magnifacere, , \ ,
nec id cx dignilate eua, dum haud longo posl tem- ,
pore universonim dominus fulurus, paucis ante . tempus imperiUre coucuptecerei. Tamen cupidi- ,
lali juvenis grattflcandum ducens, dedi lubens, et D
bonoris causa Didymoticbum adjeci, urbem aequi- ,
parandam aliis, qaas pelebai, simul oronibus, / quemadmodum ipsi probe nosiis. 8 5 4 Byzaniium , f
com venisset, quaecun |ue ex ejus officio essent, , '
admonot, suaeiqne ul mibi quo amiciorem haberet , ; ,
neminem, cofijonctus, capitalem inimicum nutne- , .
raret, qui sccus nte affeclum illi persoadere nite-
relur : qoando animi mei eincerissimi arguroenta ,
ex faciis ipsis quavis oratioae ad probandum . " ,
iirmioribus exslareni. Ilagaudens gaudentem ad . provinciam euam emisi, et axorem meam sequi ; ,
jussi; neque adeo nibil ab illo meluebam mali. Et , *
quia sciebam eum de fratre uxoris gnae sinislra , '. ,
aenlire, poiaroqiift illom peculio suo insidiari, et \
T f t v
277
IIISTORIARUH LIBER IV.
27
, - HUid quodatn modo ad se iransferre conari, ad
, ; medendum huic effeminalo timori, el adeosbeite , volcnlia mulua copulando iter in Tbraciam ne 0- eeseario mthi suscipiendum censui. Veruiutamen
, Latiao bello obstaule, per quod Byzanlio abesse
\ \ . noo lieebat, misi ad conjugera meam, quae munus
, , \ - meuiu fungereiur, fliiosque concordia interse de ;, vinciret. Sed aliter cecidit, qoam sperabam. Et , ; - enim Palaeologas hnperator, non modo officio suo
, \ , prorsas defuit, sed ctiam frustra dinmsar hnperator
. socru sua, mox ad anua venit; et cum aba oppida
\ , a me non data subegit, lum in fralrem uxoris, a
;. quo nulla erat lacessilus injuria, cum Romanis
. Barbaros quoque duxil, eumque in arce Adriano ; polilana conclusom obsedil. Ego, quoniam pro, * crastinalioni locus baud dabaiur, quam citiseime
*PX*It
' - polui, Adrianopolim profeclus, ei fiiium periculo
, \ exemj: et Palitologo imperalori, qai pauto anlo
, \ ' Didymolicbum conces&erat, molesliartim ntbil
creavi, quem per legalos uli bello lemperaret,
, \ monui. Verura iilc a solliciiatoribus suis induclus,
, - spreta borlaiione mea, baudfcccusae prius bcllum
, ' , \ - urgere perrexit, et cum alia, quas solent bosies,
. ' , perpetravtt, lum auxilitim ex Triballis advocavil.
**. Quoe poalquam Barbari a me ex Asia accerslli eoir ; , triverunt, ad suliinanum Persicaruni copranrm dtr , ' cem, cnjus amiciiiam sibi commodaturam crede , \ , bat, legatos cuni litieris*misit, in qtttyusmei men , - lionem facicns, non imperalorem, 9ed tantunimodo
, , \ - Caniacuzenum appellavit : id qnod" me momordit
vebcmoiiter, inlerpreianiem id signatir tnanifes, ' , . tissimum, obdurasse, ut quoad possel, belfum
. ' \ contra ino cominuarel. Jam vero ad cxircmum
'* *. , nunc, quia in Tbraci urbibus persevorarc nettv , quivil (amplius sciliccl non valens resistere ), Tc * nedum navigavit, conquisitaque manu itavali
\ , - exigua, caput rerum ingidiose aggreesus est.
. ' 855 Nec eniin forsitan pcrinde est, urbes et in, sulas ditionis meae subjbgare, el ipsos impcrii pc, , nates inopinaio adoriri. Cum autem boc ilagrave ait,
? , \ aliud longe gravius, etodiosiusausasesl.Remigibua
. \ ' enim, et. suae praesertim triremi, conviiiis in me
, - debaccbari impune permisit : quod neutiqoam
', - ausus fuiaset, ut existimo, nisi flxum pfenilus apud
1) ariimuin babcret, immorlale adversus me belluin
, gerere. Quod igilur a principio ad Dnenn eempcr
clvec , \ , In omnibus cuindein. me, meique similem illi
; \ , , praslilerim, nec arma ejus allquaudo provoca.vc , rim, ex iis, quae dixi, cuilibet fldem faclam opinor.
\ Xûoniam aulcm ipsoeorum nulle, quae nibi arer, - ba pularet fore, abslinuit, credo equidem e pru
. " , denlibus fore nullum, qui jure mc rcprcbendal, si
\ - nuno inutala senlenlia ipse decrda mea priora
, , poslbabuero : quando non levitate aliqua, nec lc; , \ more iilum, et sine causa conlristari volens, scd
, ab eo coaclus buc addacor. Qnale eniin est, illtiin
* ), pcliilanlcr in me insollare, et enili tnodls onuiibtis,
' \ , \ ut omucs inlclliganl, eum paccm aspeniari: me
. , aulcm velut sensu orbalum alquc Iruncum, r.ullo
D
279
JOANNIS CANTACUZENl
283
toruin quac fiunt, commovcri? Quatn igilur illi ,
pcrpctuam in imporio successionem semper uiedi- . ,
tabar, et voJebatit, quanlum in roe essel, ea illum ; ,
privare meuoi fuerit, niai resipiscat, et aiUegressam *
ue?uitiam acquali boailaie cowpensel. Matthaeum , ,
vero GJium irapecatorem designare non fueril jam .
soluiu meum (nec enim bacienus unquara ulla res
'
co nie iropellerc poluil, quamvis spe vos helli , bsiupore, cum facli ralio maxime probabilis reddi ) , poterai, istuc me rogaretis), sed vestrum in primis, .
qui boc a me flagilasiis, et in eo precipuam pro- , pensionem ac ludium demonstralis, cuui ego nibilo minus jusla aimul,el vobisipsis ac rJpublieae *,
aalularia poslulare voe judicarem. Faciani igilur .
quod petUtis. Vesirartim autem parliura erit, rata , ' ,
babere, quae a me decernentur : et non hodie ' .
quidom ila laHura rei desiderium oslendere, cra , \
aulein, et pereiidie, si qua diflicuflas inciderit, ,
aliam canlilenani canere. Talia quiritabatur, , quoi um caGsa imperaior quae facturus esset, juste , 5 ;
faclurum se exislimabat. Canerum juuior impera- \
) in bis iisdem po$l belli tiiieni a aooero incusa- ,
tus, ul ila ejus abdicaliottis, ei Matlbsei subroga- , ,
tiouig radonem quodainoiodo aflcrrel, ad alia ^ "
quidem respondere nou polerU : quod autem ia
epistoia ad Suliinauum Persam 856 imperaiorem ' * non appellasset, non sc, ted scribara suslinere
pov
culpani aulumabat: ae muliis uapliciluoi spllici- ,
tudiiiibua, et dislraclum mille uegoliis scribendo , \
adfuisse, sed iraprudentius rubrica subsig- C , \ uasse. Similiter de probris ex triremibus nibiJ se
* ,
scirc, neque ca jaci voluisse, sed ia mcdia navi
lunc vcrsantem, quid in exlreoio prolervius lieret, \ , ,
sensisse. Sed bc posiea acciderunt.
\ ^ ,
. . '
:; , \ , ,
^ . ;
, \ .
,
, } ,
. * / ,
, ,
, ' . \ , , ' "
' *. , . .
#
CAPUT X X W I I .
ifattha*us creatur imperator. Nemen Jonnnis in acctamationibus et sacris tacetur. Novus imperator Adrianopolim miltitur. Callislus iu sedem ex monasierio revocatur el objurgatur. Cogentes se ad contecrandum
Mailhaum, excommumcal. Ejus pertinacia ad gynodum et ad impcratorem, et in tabulat reftrtur. De
succetsore eligendo consuUatur, et canones citanlur. Semet el superioreg imperatore malw fidei in eligendis episcopis coarguit imneiator; liberlatem eligendi episcopis reddit. Philotheus patriarcha crealur.
Callttlus Galutam, inde Tmedum ad Palasologum confugit.
Ul iinpcralor filiuin imperalorem declarare D \ LOiisliluit, post dics aliquoi sermonis illius, prjc^ ,
eenie nobilitalc in palalio csl rcnuulialus, pedi- , ,
bu^que inducl;e erepidx purpureae, el liara JapiJJis, , \
44; tuargariiis ornala, pro moie capili ejus impo- ;,
881
HISTORIARUM LIBEIl IV.
S82
^, \ , - sila : faiistae acclamationes insonuerunt, el in sa, cris eju*, ut reliquorutn iinpcratoruni frequenlari
, ; coepta memorifl. Joannis aulem noincn in arfcla ; . - mando, alque inier sacra socer laccre jussii, et
. Ann iniperatrici, ac nepoti Amlronico acclamnri,
. " ot priiis, Jcl in sacrificio missa? eosdcm nominari.
., Non lanien omnino ei vocnbiihun auierens, si
. , \ - quando apud plures de illo loquerelur, impcratorcm
; . appellitabal. Talibns igilur cx tausis mutuura in/ ler imperatores beHum exarsil, ilaqne crevit, ut
* \ , Cantacuzenus, tamelsi anlea meiiie tola Joannem
. imperii successorem relinquere paralus esset, Mat , tb;eum lilium boc bonore dignari compulsus.sil;
, \ , quem statim Adrianopolim niisit, ipse Byzantii
, - manens, controvcrsia?, quae sibi cum palriarcba
vov - cxstiteral, finein quani optimum imponere sludebat
, sedulo. Inlelligebal enim, jam plauc Malibxum
/$ novum imperalorcm nsiialo niore inangi oportere.
; * - Proinde et episcopos, quotquol commodissinie po-^ , - terat, cx urbibus Tbracia; accersebat. Eos praesen, tes, simul cum iis qui Byzanlii dcgobant, 8 5 7
. palaliiim convenire jussil : ibi eos comniuiiiler
f/ quid Callisto patriarcba faciendum essoi, iuicrro . gavit. Quibus de compaclo respond^ntibtis, in ihro , num revocandum, quandoquidem a ncmine accu, . saretur, illico ampleclene consilium iniperator, dtio, ; bus episcopis selcctis, Daniele iCni, cl Joscpbo Te; , nedi, tolidemque aliis de clerl Byzautini priuripibus,
, Cabasila nempe sacrarum sedium, cl Pcrdica sa . * crorum vasorum prxfeclis, eos in monasterium
^ Mamantis marlyris ad pairiarchani miltii, el ad
, \ , sedeni poleslalcmque revocal, quam illi netiio
adbnc abslulerit : et melius csse, non ila impro, . vide procedcrc, qu,> non oporiet, ncquc pralcr
, , ralionem cum sede gregem velle dcscrlum irc : el
, qu* uibil allinenl curiose seclantem, nunc bic,
, iiunc ibi, roiinus suum prxtermiltentcm, commo , - rari. Si enim in eo quod pcrtcndebat perslitissct,
, iiiiuntqiienon csse imperalorem salulindum argu , - menlis quibusdam necessario concludeiUibus do. , cuissei, forsitan coepta inipedilurum fuisse. Nunc
, isluc non postremum numerari posse ex iis quae
' , ' , reni pcrsuascrunt, qtiod non vecbis et admoni io , , iiibus, forle nec diviuis precibus, ul portcbat, scd
, D , ct velul macbina aliqua uegolinm dislurbarc
visits sil. Qnia vcro pnvierila corrigi ncquean!,
. , \ - dissensionem et conlenlionem nibil ainplius profu , turam, sed ad sedem stiam regressurn, imperalo \, - rctn novum pro recepla consncludiue sacro oleo
' \ ' - inung<'re debere. Haud siquidem fas csse caucris
\ -, insigiiibus ornalum, non eliam amiquo u ore co, , rona cobonestari. Uxc ad Callislum pcr oralores
, imperalor, caquc episcopi omncs approbarunt.
;,' Palriarcba legnlione audita, ad rem quidcm nil re*
\ , spondil; seJ eum qui sibi prupicr hoc nccessil.aem
\ , impounret. anaibematis carmine devovil. Tmn Da
, , niel ini episcopus iralus, cum pro;>ter anatbeuta ). lismum ab ipsu pronunlialum, borlari illum ad ea
*4 \ :. quorum gralia vcncrat, s.upcrvacuum, cuin jusliîa
i n
283
JOANNIS CANTACUZENI
184
miteni consenlicns paiaret, si neque pcr ee, ac ;

sponie gradum suum rccipcre vellet, neque ab alio
cogi tillo modo posset, aliuro cjus sedi praflcere : , \ fgiiur, inquit, aliud niliil tc lam obstinato reJinqui- . * lur, quam ut loco luo alium palriarcham in Eccle- ; ,
siaui inlroduramus. Et palriarcba : Id maxime
velhn, inquil. Sic leg:>li ad iiupcralorem, el con- .
ventum reverlcntes, ejus responsum referunt. Per- ; dicas vero ait, patriarcbam andthemalo iHutn fe- ; \ ,
riisse, qui .e propler hoc cogcret : 8 5 8 n*d au- '
tem sibi velii propter hoc. sc ignorare. Tum collcgae ,
lcgali ajBrmarc, tiiliil aliud csse propter hoc, quam ' /. , '
ad Ecclesia? gubernacula rcdire, quod conslanicr ,
rccuset, eaquc nec libens, iiec coaclus repetiturus ^. , ,
sil. Consentienlibus in eo legatis, imperalor Ec- , clesia? wuario mandavii, omnia tabulis constgnare, . , *\
nc qua in posierum de diclis conlroversia nascere- , . \
tiir, si ad iruiiiiam vocarentur. Posl isla episcopis , \ , in quaesiionc ponentibns, quisnam ad Ecclesiae cla- .
vnm admovcreiur, quando ilie ne quis apud se su- , ,
pcr hoc ullum vcibum ederet, sacra delesialionc vetuisset, de cpiscoporum quidem clccliono, ail im-
leralor, primoruni Ecclesiai magieirorura, Cbrisli .
Mdtlicet discipuWu:r, el qui eorum vestigiis inces- ,
fierunt, sanciorum Palrum lcges (nempc ut cougre- ' \ * ,
gali uno in loco episcopi, Spirilu* sanr.ti graliam , \
dc coelo implornl, niultisque precibua Dcum
Mippliciter propilieut, ul cis designet, qui reclc, et . 01 ,
jusle, et cx ojus bcncplacilo maxime Odcles Eccle- ,
siae modereiur, pro qtia ipse noslrum similis factus, ,
ei htimanain imbecilliiateiii indulus, sanguinem ' , \
sttium fudil, atqtie ila queni ipxc rcvchvcrit, leganl, , .
iribusque proposilis, qui in primis digni videanlur,
im; eralori unius elcctionem conccdant, qnemque ,
ipse elegerii, Imnc EccJcsia* paslorem creent) nec , ,
ipse bactenus nescivi, el cuique vestrum reor esse .
|K>rspecli*simum. Quemadmodum vero in reliquts \ , ,
I cccaiis amal conlingerc, ut quatnvis nos pcccare
non nescianuig, tainen vitiosa dudi cousucludine, , *
aut blaitdimenlo voluplaiis decepti, sponlc in mala
prxcipilcmus, et affeclionibus illaudalis nos sub- ( ,
jiciamus : sic eliam in episcopis eligcndis usu ve- ,; ,
i>it. Cum namque sciamus, ncfas csse; nos prius ,
apud aniiuiim dccernere, cui velimus Ecclcsiae ra- ,
1
,li"nes committcre, poslea nuganiesapcrte.et Deum D , irridemcs, slnerc vos supcinam invocare gratiam, :,
ct eum nos legere, qucm ipsum mullo ante non ,
verbis tantum, sed opere ipso insiiper legcrainus, , uibilominus male, et stulic audaces sumus, quod *
non solum a me faclum est saepius, sed el a $u- \ /.
perioribua Homanorum imperaloribus, si non om- ,
nibus, al certe pluribus. Ycrum de illis ob majori- , bus debilam revercntiam niliil sinislrum loquar; ) '
me autcm a memeiipao quasi omnibus calculis iu- ' *
juri.L, ei iniquitatis crga Dcum convinci aio. 8 5 9 \ Kl qtiia viiinm meum agnovi, meque. ipse daninavi, , ,
supeiest boc unum, opiuor, Dtum ob ommisâ ; ,
placarc, ac de cxiero f^verc diliîili?siino, ne in
eadcm mala incurram, nisi morbo aegroiare Yclim ; ;, ; 3 )
1
5
HISTORIARUM LlBER I V .
2S6
, * insanabili, et de induslria in rcftis bonestis, ipso . qiic etiam sole clarioribus caecutire Proindc cum
; , nunc de patriarcha noininando quaratur, velereni
; - vobis libcrtatein fesliluo. Ncc lam vobis, qnam
. , - Deo, cui magnse curae eril, qui bene Ecolesia prav
* fufnrus sit, vobis revclare. Postea ogo quoque iifnnn
, \ , ex Iribus, ut mos est, docernam. Ibrc in conveulu
4, \ imperator dixit, qua nimirum ralione rilu veleii
, ; palriarcha eligcndus esset. Cum poslridie denuo
:, - coivissent, el super negotio consultarent, iterum
, misil imperalor, qui eos pridie diclorum admone, , . rct, borlans uli agerenl scdnlo : se enim, quomodo
apud Deiim se luereiur,* diim elcclione palriarcbse
* * ipsis peniius ccssissel inveuisse, et morialibus uni \ , \ versis quid sentirct deinonslrasse. 11 i boiiorifice
. ' ^ groliis aclis pro cjus erga Iteum pielaic, et erga
, , - ipsos rcvcrciilia, bonorumque iiiullorum cuiuuliim
, , - comprccali, divina sancli Spiriltis gratia invocata,
:, irei eligunt, Pbilolhcum Hcracleae, Mararium Pb.*4?, \ - ladelpbine episcopos, el privaium adbuc Nuolaum
;, , Gabasilam, eleciorumque
nomina iinpcnilori
scripta mitlunl, qui Pbilolbeum maluil; et is
. diu posl lcgitimis omnibus servaiis, patrlarcba con; , , secratus, Ecclesiani aliquaudiu adnimisiravtl; nain
X , gradu suo brevi depulsus cst, ul infra memorabi - mus. Adminislravit aulem exiniie, alque ut par
. " - fuit, cum summa lenilale, moribus, vt scnuone in, . , clylua. Callistus palriarcba cum perdiu in mona , el*rio Mamanlis mariyris delimissci, primum qni , dem Galaiam coufugil, ubi ad lempus inlcr Lalinos
C se abdidit. Inde eorum opera Tenedum ad junio , - rem imperalorem pervcnit, a quo perbcuevole ba , , bilus est, ut qui ipsius causa lanlam aerumnam
, - sibi paravisset.
, ,
; ,
.
, , ,
, , ,
., , , , *
, , ;,
' ,
, , ,
, , .
, ,
. " , ,
, .
860 CAPUT xxxvui.
Matlhctm* cum uxore coronatur. Perganunut Tenedius aucior defecthnis in$ulani$> vinctus Thessalonicam
mittitur. Persas Zympen ctutellum obtinentes, pecttnia e Thraeia educit CanlacHxenus. Temrmolus
mariiimas Thracice urbes prosternit. Calamitas populorum, Darbari cum prcetidio urbes occupanL /luiniinitas navarchi hyianiinu Sulimanus perfidu* colonia* in Thratam deducit. Kjut in reparanda Cah
Ihpoli studium. Mat*o* vastat Cantacuzenus, ab Orchane urbes repctit. Sulimani excusutio refellUur.
PairU hortalu oppida rcddit. Cantacuzenus viiam monaslicam parlurit.
,
,
^^/ -
Sedato in Ecclesia tumulln, cum omnia ordinem

siium, iiumerumque obtincrent, MallbaRiis imperator una cum tonjiige in tcmplo Dciparx in Bla-
287
JOANNIS CANTACUZENI
28^
cheruis & Philojjeo patriarclta ej. pairc, more ,
autiquo coron:lns cst, qui similiier pro more CQII-
jugcm coronavit. Ilcec Byzanlii. Palaologus junior I \
imperalor erat Thessalonicoc cuin malre et uxore . hnperairicibus, tencbalque Tenedum insulam , .
prspfeclo ibi reliclo quodam Martino Iulo cnm - , , ;
Tbossalonicam discederei, ubi apud eum diu di- /, \ ' ,
versalus est Ten^dius quidam, boino opulcntissi-
mus, Pcrgamcnus nomiiic, qui postea Tenedum .
Thessalouica ftigicns, :a teris quoque insulanis
pcrsuasit, ut a juuiorc imperaiore dcsciscercnl. Ila ,
fxpulso praelorc, qucni ille consiitticrat, suis quo- , ,
dainmodo Igibus vivebanl. Comperla dcfeclione \ iinpcrator junior, inslruclis trircmibus Tbnesalo- ;, * /
nica in Teiiedios navigat; Tenedii prompte Perga- , . menum tradunt, el ad fidem redeunt, quetn viu- ,
ciuni Tbessalonicam dcporlari, et ibi cuslodiri , "-;
jabel, ipse cum nxorc Hib na in insula viciiiat. . ; -.
Porro Canlacuzenus imperntor iniquc siisiiucns, ,
in Tbracia urbibus scdes ac donricilia Pcrsas ba-
bere (occiiparanl enim munitum quoddam oppidum .
Tzympen appellalum ol docuimus), vi quidem, ct annis eos pellere non est aggrcssus, quod se lanlae ; (
multiludini Barbarorum imparem sciret, Bomanis ),
civili bello consumplis. Alia antem qua lam via , - Homana provincia eos exigcre niedilalus est, mis-
saqife ad Orcbanem generum legalione, rogavit, ,
iiti castcllum illud sibi redderei, et Barbaros e , ' .
Thracia rovccarct : praler jus eiiim et amiQiliam
faccie, dum in medio Romanorum solo oppidmn ^ & ' .
tpnssiderel.
iM&ciiiArnl
f T r v ^ ^ i i l i i i i a i i i i r r t filinm
Aml/tnla
Y iriiidjn*
*rt\enfcln\i
- rrnh V"lrtve\ni\i
\
/
,
FcvSuliinanum
fllium nrvf
praetendeul^,
qui v
id oblincrel, 8 6 1
compensalionem aliquam ,
poslularet, dena aurcoram millia hnperalor liben- *
tcr iiuincratMriun se spopnndil. Brevi aurum raisit; ,
' . ,
P'T62e vifissim iui:>crunl, qui ei oppidum proprium
iraderenl. Bebus sic cunlibus (ul &unt judicia , '
Deij nec npinalo immatiis supervcniens terrauio- ,
lus, vere incunlc, prima face, mariiiuias Tbracur. ;, /
urbcs prnpcmodum omnra evcrlil. sobun .
quippe doinus supra habiialorcs corrueules, mul- ; los oblrivoruul; scd eliam >ppi<lorum maenia ab .
jmis fuiidanieiilis proslrala sunl. Popnli, quos , ,
ruiuuR non opcrueranl, videnlcs sc ncquc muros ; ,
cullapsos facilc posse inslaururc neque incursanti- , lius Barbaris fore pares, jncltientrsque, nc in scr- D .
vitule ab illis rnpcrenlur, assumplis libciis, et clxiii ,
uxoribus, nocle illa ad proximas urbes, quas leme ,
coucussu non eoncidisse arbilrabanlur, contonde- ,.
banl. Exsislcnlibus vcro iinbribus, nivibus, el , iiicredibili frigurc, alii algore cnccabanlur (inulie- ; '
res praserliin, el iufaiiles), rcbqm, paucis cxcc- . , *
plis, quotquot frigore superalo ad urbes inlcgras ,
perfugicbant, omiies a Barbaris occurrciilibus in- ' ,
lercrpli stnil. Siquidem illi cognilo urbiuui ince- ,
nia corruisê, opiuaii rem ipsam, aut fugienlinin ; ,
s ilicct sc polilurus; aul si mancrent, muris pro- . ,
lapsis eus devicturos, diluculo in eos il ani. Iia , ,
f.tctu ii, ui cl fugicnlcs capo.rcnl, et in omnibus :, *
i>ppidis pnesidia collocarent. Calliupolis aul, in ma- , i
210
?89
, . rilimarum Thraciae urbium a Barbnris oecnpatarnm
, - illuslrissima, ipsa quoque magis quam caelei\c pro . " cubuit, populus omnis in navigiis, quae mtil a
' , illic eranl, servatus est. Forte Byzamio in Pelo , , , ponncsum irajicicns triremis, quam imperalor de/, , spoLe filio millcbat, noclu ibi conslilit. Cum autem
, \ ralaniilas tam miserabiiis incidisset, cernens nj., \ varcbus adeo niultos inleriluios, ad littus iriremeni
, adverlit, susceptisquc quotquol capiebat, propu&iti
sertinis, Byzanliiitn cursum rcflexit. Sulitnnnu*
, Orcbanis iilins Pegis urbe trans Hellcsponlum m: , n*ns, ut ncccpit, quod in Tbracia aceiderai, sprelo
qiiod de Tzympe resiituenda cum impcralorc
^ ^, ptclum fecerat, ia Tbraciam navigare properavii,
, mullisque stiorum civium cum uxoribus et liberis
. - Irajectis, colonias dedtixit, eversa rcaedificans. Sed
, -^ Cilliopoli plarimum laboravit. Nam et muros de
, , \ iniegro construxit, el meliores ac validiores, quam
, ttim erant, effecii, suorumque mulios nobilcs in
. 862 'illam commigrarc cocgit : n< c contcmnen , dum ei praesidinni addidil. Ideni Moesis intolerabi
1 s cral, dum nuntcros niauu imprcssionem faciei ?,
, - caplivos ex tirbrbus abduccret, loiamque regioncm
. , devastaret. lmptralor bac calamilale iristissimus,
^, cum ad coercendas injurias saiis virium non babe :, ret, frequcnli legatione Orcbanem gencrum ap , . pellat, petens itii Sulimanus raplas urbesreslilu.it.
Incwivcnieiilissiimim nainque esse, uno casiello
. , \ - non ccssi&se, nisi cerlam prius peeuniam pattv
, , essent : nunc rr&lcrquam quod Tzympen sccun* - dum convenla non rcddant, etiam tot urbes ii>
, foidere, ac prinia pace sibi rendicare. Snlimano
, contra aifiriuanle, non armis cocgisse, sed de>o, , lalas, ac prostratas occupasse : intpcraior eos iai
. juslissiinos pronunliare, ci quod pralexerem, ad
, ; / defensionem nibil iliis prodesse; nihilenim referre,
, per poridsne, an aliunde ingressi fuerinl, sed boc
, ; videndum, an jure el sccundum foedus eas obti . - neant. Imperatore sic cum Barbaris pcr lcgalos
, agenle, Sulimanus oppida pertinatiler relinens, de
, ' iis deferendis ncc verbum audirc poieral. Orcbanes
* ' vero paier, injuria?, violalique foederis sibi con , scius, el vcbementer impcralori graliflcari cupieng.
, mox urbes rcdditum iri respondic. Gum Submanus
;. - |)
, , ' , ; ;,

, ^, ,

,
, \ '
;
, \ ,
,
* -
a?gerrime, quod tenebat, cx unguibus dimillcrct,

Orcbanes dilalioncm aliquanlam ab imperaloic
petivit, se filium adduclurum, ut paulo postlibensoppida rcsliluat, qiiod ei fccit. Nam &a?pe UIUIIK
ac muUum borlalus, nc impcralori mccrorcm afferret, non solum constanler in fondcrc manenli,
qnod cum ipsis poroussissol, niliil.jue injuriarum
inferenli : sed et nfliniialis ergo, qua cum ipsu
devincti cssent, dcinde et pecuniam ci polliciius,
eum landem ad urbium restitutionem permovit.
Quin el impcralor carum causa quadraginia aureorum millia ei se daturum promisit. Mtluejis porro
Orcbanes, ne xllius fidem fallcret, faciunduin coglavii, ut imperalore el se in eumdem locum convcuicntibus, in prsesentia amborum Sulimaiius
231
JOANNIS CANTACUZENI
2
urbes se redditurum promilieret, illicoque ; : impcralorem ad sinum Asiacenuin. ut ibi congre- ,
dereulur, invitavil. Qui probato consilio triremes / , \
instrui praccepit. Ob hasce causas Caotacuzcnus . ;, ;
liiium Maith&um imperatorem rcnunliare quo- ,
datmnodo coaclus est. Decrevcral vero, co 863 , ,
renunliato pariein a liomano iniperio demplam, \ ;,
iili quoad viverel, subjicerc, i(a ut nmrienti nul- \ ,
lum rclinquere suicessorem liccrel : scd loia ad .
imperaiorem Komaitorum, sive ad Joanncm gene-
runi, sive eo moruio ad Andronicum ejus filium . ,
posiliminto rediret, ipeum auleni Joannem belJo : ,
posiio revocare, loloque Uoinano imperio ei ce- ,
dere, seque a negoliorum lurbis removere, el ' ,
divinis rebus vacando, studere, coelcslc uumcn ,
aibi placatuiii, et amicum cfficere. Hac igiltir post . , ;
filii crealiouem medilabaiur. Tunc aulem irinroi- . bus Nicomediam venit, legatosqtie ad Orcbanem , generuni, ul codem ex condiclo ob causam jam .
eciialam venlurum misil. Qui morbum excusavil, nec posse in praesenli de leciulo stfrgere. Cum id . , \
graviter ferret imperalor, et luoibum bunc pro ^ '
velamento oblendi putarel, urgerelque uli Nico- , , '
mediaiu quod prouiiscral, venirel, vere in morbo
se csse, nibilque simulare, juralus conOrmavil : *
rogans veniam, et iieruta proroilleiia, posi dics ' ,
cerlos ubi couvaluerit, promisea confeclurum. lm- ; , ;
* ,
peralor fruulratus Byzamium reverlil.
, ' ,
, . .
* \ ,
, ,
. ' , . , , ; . ' 3: , , ' . * - , \ ,^ , (5;
; . .
B
CAPUT XXXIX.
Cur Cantacuzenu* ip*e Tenedum proficisci ad generum volueril. Aqnaiione prohibetnr. Byznntium redii.
Sulimauus Unas Galalwcrum urbcs exptujnut. Cuntucuzenus ipse ad Puliuvloyum prvficitcitur, nec lamen
t n Taneaum venii, ei re in\ecla redii. Oiciumcs ei fiiiu* utbes se rcddiUuos pro/itcntur. Palaoloytu
Bijzuurium v<nit, populi lunmllus. Luulacuzeuus rerum humanarum pertasus, ie professtone monachnmi
ayil. Pugnam cum Ptlaologo dmuudel, proceribus spe veniuri auxtlit animos fucii^ sed ficte. Piiiioiha
monU\o cui obsecundul imperalor. Contra socerum t'ulaologu$ armalut,procedA
%
Pbiloibeus aulera palriareba , scieus quid dc Q

iniperaioribus gviiero ac hlio secuin aniihu agitaret, orabal, uli se legali loco Tenedum ad juuiorem imp ralorem uiitiercl, periraclnrum eum in
senteniiain soccri, el belbuu composiluruin. luiperaaor paratis irireniibus, ac uullo suoiptu novo
ob boc egenlibus, per se in insulam prolicisci, el
CUIII genero resarcire concordiam nialebal. Exisliitiabal enim, simul ui audirel ipsum appropinquare, slaiiui occursurum, veniamque pro coiuuiissis pelilurum : cumque et ipse a pacificaiiono
baud abliorrcal, facillime rursus ad iranqutllilalem
rempublicam rcdaCiUrum. Iloc consilio cuin Malibseo iilio, el uxore ejus Byzanlio solvii, 8f34
ut iili quidtm ad JEumn descendcront, inde.Didy-
,
\ , ,

,
, ; ,
.
, ;
,
, ;
,
, , *
; *
, ^
'
. *
293
HISTOHIARUM LIBEtt I V .
294
- molichnro, et Adrianopolini abituri: ipse ad gonc-
rnm paciflcandum porro navigaret. Pcrinde auiem,

, - alque ai non belli, eed pacis causa suscep'ua esset
, , hic cursus, non stalim ad Tenedum, sed ad par . \ - vam insulam desertam juxta Tencduin, Mauriain
, * , appcllalam, appulit, ac reliquum diei, ei noclcin
\ , * insequenlem ibi mansil. Poslridie ad alierani in ,, - snlam, similiicr parvam, Sancti Andreae vocalam,
, dclalue, a genero legatoe de pace venluros exspe. , ' - ctabat. Ubi nibil^ro spe accidii (elenini ex navar. '., * - cliis maligni quidam ad Patoologum mittenlcs,
, eumque a pace deierreilcs, ad bellum instigabanl,
. * aiqne in id opem suam onuiea spondebant) nc sic
( quidem in insubc uibem, in qua imperator jufiior
, , morabalur, sed in pariem alleram Borium non.i , ' nalam, ad aquaiionem iiiic e fluinine faciendam
, perrexit. Triremibus eo proveclis, pediles el equi, * tes Palaeologi ad flumen procedentce, et e lerra
.). fj : , '' jaculantea, descensu advenas probibere conabaulur.
{ Illi vi contra nilentes desccndunt, ei aquantur.
, . Yidens porro Canlacuzcnus, inulilem fore patien01 , , tiam (neque enim pugnare in generuro, ei insulam
, depnedari volebai, neque pacis ulla spes dabatur,
, , \ PaJ&ologo non raodo leguum nudlum mittenic,
. , , , conlra quam sperabalur, sed aperturo etiam bel . lum parluriente) quam primum inde ASnum reces ( sil, ubi MaUbacus novus iniperalor, r i uxor de , , Sf-endcntes iude Didymoticbum el Adnaiopol ra
, abierant. Gantacuzemis qualriduum JEm subsis , , Q tens, Byzantium redijt, Palseologo in insula Tenedo
), niancnle, el quae pro imperio asscrendo polcral,
, eorum nibil oniittcnle. Confessns esl postea, pacc
, facia, ad se naviganie socero, secum dam egisse
navurchos ejus, ne pacem facerct, ncve qqempiain
. , legaHim miilcret. Tamen non se idcirco pacem nu , , luissc : vidisse enim illos non mcliora, el in com ntune ulilin suadcrc: sed quia simuJ adv.enisset
, , MaUbaus filius, id vebcmenter succcn>uisse, aegrc * que lulisse, quod ipse ejus indigcre, ac vclui bello
, ; - desperalo, el senlenlia vicius ad suscipienduin
, impeni collegam pcrfugerc vidcrelur. Sub idein
, tcmpus Sulimanua Orcbanis Giius in Galalbaeos iu
* . : Scyihia orienlali magnas copias agcns, pcr asla teni illam duas eorum urbes insigniorcs, Ancyram,
\ ' D et Cralcam expugnavit. 865 d c viclor incunle
, aulumno reversus, ipse el pater oralorcs ad Can
, , lacuzenuin millunl, Tbraci% urbe*, sicut essent
, pollicili, vclle resliluerc: arbilrii esse, quando
, libuerit, eas accipere. Iuiperalor buniauhale-n
. ' , 'utam liberali graliarum actionc, el legaios donis
6 - magitiOcis prosccuius, diem pra?(iuivii, quo lpse,
, - ^ qui eorum nomine urbcs tradiluri esscni, iu
Tbracia coniparerenl, ui Barbaris exaciis, ipse
* , ", . praesidia sua induceret, ct quam optimc liccrel,
" * illis prospicerel: jaiuque ad boc se accingebai.
, Inleiea PaLeologus una, quam babebai, triremi
, insirncta, el aliquol conquisilis, Tenedo dcrepcyte
/ >, , cp ignaris omnibus, Byzanlium versus cursum insli ' ,/ luii, cl noctu in navalc lleplascali pervenii. Faiua
ln
205
JOANNIS CANTACUZENI
?96
auiem per urbcm didiln, omnia plena lurbarum, . , el magna; confusionis exstiterunl, populusque pro , Palacoiogo decertare gesticbal: sed Cantacuzetii ,- ^, ,
poleniiam refurmidans (putabal enim statim arma ,
expfdiiurum) se cohibuii, sensimque subduxh.
Canlacuzcnus ubi generum Byzantii essedidicil, ad ,
conflictuni, csede&que -ocedt-re prorsus noluit. , ,
Pnvsenlc autem Cydone, qui in rcgia eral assidun*, ,
non solum quia imperalori cbaris&imus, sed quia . " ,
eliam privatarum rerum eomes* necesse habebat , , ',,
ab eo nec noctu, nec inlerdiu, discedere, Irencn ' , ,
imperalrice.n liis voeibus compellavil : Siquidem , \
antchac nobis 11011 sietisset a ucgotiis, ac lunwUi- . ;
bus reeederc, cl monastica vesle. indutos, ad fuiu- ' , *
ram Ulam gloriam, clarilatcmque feslinare. nibil , \
eral n prresens tam nccessariiini, lamqne frugife- ,
rum , quam coacio utiliie prolinus obviam ire . ( hosiibus, ac parccre prorsns ncmini, doncc otuncs \ ), ^. ~/.
urbe oxpulissemus: quod faelu facillimum iuissnt,
qunnlum ex illortim infirmitatc, ci no*lris viribus ,
conjeciare licet.Veramlamen ai nobis scu vincauius, ^ ,
seu vincainur, bis rebits valedicrre neecsse cst, , q id pugna ac cscdibus opus? Et cuni n.bil indc ,
cniuliitnenti ad nos redcat nisi labes auiiui ob eflu- , '
suiii sanguinem, tt in omni vita acrcs conscien- \ Uartim stimuli (ut laceam de supplieiie bujusce- , '
modi palrantibos in luturum repoeilis), cur non
poiius imperatoris adveniuin occasionem oninia ,
desercndi facimus, et saluli noslrae soli inservi-
mus ? Quod si inicr Oliitni el generum rcstingucre , ,
bellum nequivimus, 866
adhuc super impc- ^ ,
rio conlendunt, al ccrlc illud videndum, si citra , , ,
sanguincm ac ca?dem faccrc illud Ii<$ret, ui vole- , ,
baimts, qiiam essel opus egrogium. Nunc in eam ,
neccssilaiom delapsi sumus, ul aut sponlc rcce- f # ,
deiulmn ab bis rcbus, aui ptigna occidendi hostcs, , \
aul nobie ipsis forlassc nioricitdutii sit. Quoniam rgtlur ct vinci lurpissimnm, atquc calauiiiosisst- ; miitn, clvincerc einiililcr inftdinssiinum csl, cur ct , \ ;
conimuiii, et nobis ipsis noUmus consulere? Huic ;,
imperaioris consilio tanquam salutari, baud repii-
gnavil imperatrix. Congrcgali^ porro in palalio, ( qiii Cuitiact zeuo farebanl inipensissiiiie, nnn mi~ )
liiibus modo, sed et nobilioribtis non pancis, lnr- , batiun esi non mediocriier, rum omucs in bosles D
;
invadendum suadcreni. Prxcipue (anien Galalani ,
iucrcenarii fremebanl, el se in bostcs immUli fla- \ , '
gitabam : nttllo quippc ncgolio illos urbe drpul- \ ' , ,
suros. Al imperaior ciim pugrae copiani prorsus \ ' ,
ut tnutilein negaret, consHiumquc suum mililibtts , ,
miiiime mauif^siandum arbilrarclur (ne audaciam ;
eoruin, d siudiuui, alacrilalcinquc crga te arn , ' ,
parum inm inucrcl, raiiocinantium, ut esset verisi- ;, ,
mi!e, neminem eorum slrenuilatcm reinuneralu- . "
ruin, si imperalor imperio se abdicaus, verba fcis , \
dare, el eorum impetum relardare conclur), SL ,
conlra exleros, inquiebat, nobis bclluin e*sel, qui- .;
bus quis intercmplis pura fruerclur.ci vacua oniiti * ;\ ,
iDCBrore lxiitia, nec cgo quidem vubis suasisscm ) . ^
4
niSTORURUM LIBER IV.

- differre pugnam, aut respuere, sed hoslem poiius
, , siatim aggredi. Si eaira vicisseinus, furtiludinis,
, et audeniis anirai gloriam reiulissemus, occumben, lium aulem, ianquaio virorum iorlium, iuisset aptid
. ^ posieros inclyta memoria. Jam quia poiissimum
, cognati, ct cives sunt adveraarii, boc ipsum laudi
{$ nostrae obslai tnaxime: aquc enini vicli vicloresqoe
;. , , famam nostram ad posteritaiem coiumaculabimus.
, , , Sed si qua mibi,mulla qua toga, qua roiliiia, lol annis
, experto, rerumque vicissiiudines, et diffictiliaies
\, probe callenti fides babenda c&t, hoa quidem ina nilcr. ac frustra fatigari, nulloque effeclu laborare
, , , sinamug, sane ei certo aciant nibil ex improbitaie
, sua lucrifacturos. Nos vero quae viroe pmdenlee
, - ac fories decenl cogilanies, ex aliis urbibus cnililea
, . exapectenius. Namel ubi, quod evenit, inlel, , , liget, celerrime cum agtnine aderit: ei Nicepboru*
despola gener, ei Asanea scbaslocrator, et alia
, ' ducea, 867 * per liiteras acceraaia. Qoi obi
, * , omnes affuerint, nec ad manue quidetn venire *u* * : dentes, sed altonili, iocruenlam nobi* vieioriam
, , dabunl/His diciis litieras adulom ad Olium, et
, alios io conspectu omniuni dat, quibus ByxautiuBi
\ avocantur. Scribil ileni ducibus Barbaroruin per
Tbraciam, ut ci ipsi eine mora auxilio VCDUDU
Caeterum baec omnia propter dometttcoe Angtbao- :, tur; jam cnim paraius erat, se imperio abdicare,
- ei nuntium caducts miitere. Quanquam t i maxioie
. * , id sibi voluisscl asscrcre, et vi bosteiu repellere,
, - ne sic quidcm usus essct Barbarorum eubsidiis.
^ ViWn -C Pbiioiheus enim pairiarcba, ubi sedem sacram
6 , $ conscondil, cum eo super boc negolio disserens
.*!?) , - affiruiavit, m>n placere Deo, Barbaros conlra Chri , , - stianos induci, et agricolas quosdam, aul eiiam
* milites innocenles inlerfici, qaippe a domino suo
; , " adacios, et penitus necesse habcntes, jussa faces sere, cum qui laeserint, sdcurissime vivant. Elenim
. *0 et civilis bcJIi lemporeimpellemium, et caliimiiian ;, , liura nullo, aut paucis sui sccleris poenas persol; , * - vcniibus, innumerabilis eorum inuliiiudo, qui ad
, , bellum~conAandum nihil conlulerant, periit,ei
. postea CUID Crales injurias darel, ac pejeraret, et
, - de imperio non parvam partem abslraheret,Barba , * , 6 ris inirodnclis, euui auctori detrinicntorum leve,
, - D'aut nullum damnum rependisse: aliis autem inii . , uitia inaloruro ingentium causam exstilisse, qui a
, - B.irbarie in servilutem abrepli peremplique siut.
^ Quaiuobreiu, quomodo a se reprebeiuv* fuerii,
- xal ^ - n.eininisse, ut qui putarct, rcctiasimu se fapere,
jjukji dum exleros nocmnenta importautea^ barbaricis
. copiis (Homanis, quia bello civili absumpue ad
* iilcisccndum non suibcienlibus) propirlsaret, et
, adversus bomophylos adduceret, ne ipsi eoruin usi
. - opera, se suoequc perderent. Quod vero ad eos
, ; - qui perierinl, atfmcl, justa dcfensionc carere, si
, * ipsi alicna peccaia inoriendo lucrinl. Cumqne ro * . garel, ne in poslcrum uleretur Uarbaris adversum
, cos qui a Cbrislo Chrisliani nomiuarcnlur, lamelsi
, - extcn)s, et injuriosissimos, sed Dco illorum poenam
2V7
10
PATROL. (1R. CLIV.
10
m
'
* CANTACUZENl
3W
jetertMWt, cwi non difflcilc forel, toHlcntes quam- ; ; turgidis* intos compescere, et hoc D o in pri-
mi, deiode ilbl gratific&retur, ne ialibus maculis , \ .
aniiuam ooniaminaret, imperator obsccundavit, et ,
pottaae adversus neotinein Barbarorom usuram ( ,
subtidio *recepit: affirnians, se qnod contra tam .
vcra, umque jtislam admonitioncni dicerei non fcabere: 8 6 8
g^tias ei magnas agere, qvod
ae a peccalo atsterrulsset, quaeque dixisset, non , RCCU8 qnam a Deo ipso dicta se accipere: quae et , - \
posUnoduni sollieiie eembat, ac nibil promissorum , \ ,
sibi emirteiftdtim statnebat. Nc auiem aui petlur- , /
barenlur, sed conftdenles facturum quae volcbanl, , qtriescereni, donec rebus suis bene coropositis, ab ,
, -httjna vitte tumoltibus dlscederel, idcirco hxc fln
gebanlor. Imperaior junior in narali lucem e i -
,
'
speeUBS, cum noHos conira forai prodirel, ac po- , *

pukis jam lotusad ama inCantacuzenurd concurlerei, jamque domos sAudiosorum ejue exmanirei
(Pfcaceototi, et cegnalorum ipsios praicipoe, utpole ,
qai teinporo belli ad Byzanlium proditione occu-
pandum in prtmis imassent operam) alii arma- , wentariam impm*alorium iu navali diriperent, et , ,
4*almologiiiit exstimularent, ut in socerum eos edu- '* ;
erel, eumptis animis palaiium peiiit, veniensque ,
ad Porphyrogenneti doinum, illic pernoctavit.
,
, $ ,
, ' * , ,
, ,
, ;, , *
, ,
* ,
, , *
, , *
, . .-*
, ^,
, , , ,
,
, , , , , *
. *
111,0
CAPUT XL.
Furor populi rtdintegwttu* Phihtkeu pntrtQnhe timore Palaologi se aUcondit. Mhtilur Ugalio, et
pactum offertur. Juratur cerlU conditiouibtu. De$criptio propugnacuH ad portam Auream. Auxitia accersita Canlacuzeno remitiuntur. Deliberatio de bello liarbaru iu Thracia inferendo. IHuuadet COKlatuttnm, nisi pecunia ei extetni mititet, et classis ttiam priu$ comparentur. Duplex dt ejus oraliont
judicium. Jumarmm ei imptrilorutn oblrectatio. Paleeologus tententiam celut.
9
Postero die plebs farioso impeiu conciuia, dire- C

pias pridie domos curo ipais conlignalionibue
dislurbavii alque cverlii. Postea ad palalium venieules, cuin caslelliuin, quod dicitur, custode
vacaus offenderent, illud exspoliaiis incoleuliura
domibus vaslarunt: irrani|euiesque in palalium
iun simul, sed sparsim et confuse, jaculis ex iutcrvaUo certabant tolo die, cadebantque nonnulli,
aiii vulnerabantur ab bis, qui inlus latebanl.

, .

,
*
,

, ,
391
BISTOIUARUU LIBEii IV.

. Demuin proruinpeutcs Calalani, pugnamee abigiutt,
, , et *dee ante palaiium iguc hijecio, quosdam
, - coocreraaaL Eo eeditiotiis, ac ttnuultw re pro. gresaa, etiam Pbiloibens palriarcba popoli in ta
, incureum inetuens, e palrierchio fugit, ac atse
-^ * . , laiebrose occoUavil; *an Palaeotogue eibi, tl pro
* CalJielo (qui ipeiue causa feciaset, ac pasous essei
, etnnia) imruso iratum esae conjiciebal. Tenio die
, Pataologue prsaidem Canicki Angelum 0 9 le . . gatum mitlit, haip fnuneri qaa prudentia, qua
, doetrioa valde idooeam, el apvd tmpcfatorem
" , CantacuEomim vebenienter graiiosuB, quieuxn de
paolie egii, nttApt nl ambo iwperorenl, akerqoc
, ~ aJteri oWivtonen] bujus diesldji jurarei. Cautaeu , - lentie cum voluptaie legationem excepii : qiippe
, : -
^ anle onnia, tti inier Ro mtnoe belio, ipee a rebue itiie labentibus, ac
. - terreais se omuinwdis auferret; jvraUiHiqne bis
; . condilio&ibtis, m Caniacucemis, tX Joaunes Pala*o , logus imperio praeeseem; junior (u-imas eederei
' ' , f eniori amnibue, omuique tomdecn yeaer&iioRe,
. * , et obedieniia, velul antea, colcrei. De peccata
, annuorum vecMgaliura, quantani et ad slipettdtm
* -tailUaria, el ad tnremium appamUwi, et ad r t l i , qiiam imperii aduMnMtraiionetn aafficeret, a qua>
, , storibi nomeraretur. Qood restaret, id imperate , res ad dorocaiioo* sumptua ex qoo pariireuur.
, CatiUcuzenns quanquM nen egarel (cogtiabat
;, entBi ee propediera raonacbarua ordlni aseribere),
, lamon solias honaris gralia, ne juotare impenttore
C
petamer , Junnneatum poOulabet. Ut
* ^ rnetJlftr a tis qulcontra Bt pro afeer pugnasseiit,
, iHjerite uloiscc^nrd pttfis* repoeceret, neque asa ; bobue^ viTeftUbes, neque deiaaeie allero : sed
deJMomtii knmeniorea ftmdUve, M C reddiiibae
, {& êoe, nec dignliatlbiie, quas gerereni, > priTatpim
, ireiiir Ul MaUteus antcttzem*s eultera impeto * lorinm, fct AdtianoporMii esni urbtboe ,
quoad vtvercpt, petietrtt, liliw plaBe,^t im raUone
veddunda autjeciva nemiai: ulqiie Jaamioa impo , , ralor prepier oppida iradiia i>nquam ttium
, facerei. Ui Canlaeuzenue imponiU>r jrtt#ri pro, ' pugiuheuldtn portx Aaroco feeiitueret, qiwd prieal* *dia L a l ^ liftBefeat, irtDieaMivili eaee, w vb slro, , cUiram ptOpcuiHkkiHt taMtpugnai)* : ci liirres
, .eraat biaa, ex iis qvm suni inatnbUu, m ad RKB . , waByiajilii, in quarum nedio per porlai tllam
' '*- -adiuit lu urbew potelMU Turree porr^samina;
, .nngatiiidtnis, pr*ler aliamm iormam el modviii
* suiiieaUB, ad ptrpendiculum ab ftHtie ad coelom
jninaAaoAur, marmoribus ingeniibus opera roarmo . varioniai ad boc poeparalis ita compoaitte, ut ob
arctisalmam canJQneiloiiein non arenato, aliove
muluie duutaxai
, glulinamenlo egerenl: #70
, , ferrameniia, ui feriur, qua se eoniingebant, copiH
piuribus, sd ex nno
iarenlur, forieque non
, Japide ad boc poiito coneiare yidercniur. Qoare
. nec apparet, qua aggrediendae, pernimpend*
;, ; - situ, noc ulla inacbina, aut ariidcio instar aliaruui
i | | f c r i o r
s e d
30i
JOANNIS CANTACUZEXI
lajdi possont. Has impcralor Canlacuzenus gimtil * ' *

ac ioiperii polcns evasil, veiusiaie neglecias, de
inlegre quanlum necetse fuit refccit, perpetuam- '
que custodiam, velularci coidaro impoeuil. His ;
jaMinenlts ab Hnperatore tilroque edilis, seditio * ' ; ! *,
euliffl compressa esi, et junior onini suspicione ,
deposita ad socefum in palatium acceesit, ab ,
coqtie omni cum bumaniute, et bilariiudine ;, ' acoeplus, longiore deinceps super rebus necee- ; . " sariis babito coHoquio, ad prius domkilium se , ; ,
recepit. Post pactaAndroiiicos Asanes sebastocra- ,
ior Byzia cum copiia Byzanlii affuil, Canlacuzeno . 00;
tuccursuros. Quem iridno in palalto cam agmine
euo reienium, deque alacri volunlate, ac studio ,
rrga ee laudaUim remisil: quod diceret, se jam $ ,
foedere cum genero facto, illius opera non indi- xtva. * , gere. Insuper filio, et Nicephoro despotae genero, , - ,
cseierieque duobus scripsil, uii redirent, pacem \ ,
euim conciliatam eese. Ead^m Barbaris in Tbracia . ,
seripsit; nam et ilti Byzaritium, ab imperatore, , <il diximus, acceraili, pergebani, qui e medio iti- . ere rediernui. Ex Hiero auiem Propontidis ad , \ \ ,
orieiUem, alia Barbaroruin non parva muUitudo \
-adpalatiuni adveniens, quod Canlacuzenum aux- *.
A\o opus baber^ pularet, orabat, ut acciperetur,
ei tn botilem immiltcretur. Imperator pro aniino
/tain proropio, ac benevolo graliis actis, foedu cum . " \ \ genero intercedere cttptum respondit : proinde ,
patriaui repelcreiii, ee i i i praesentia ipsorwu ope , ,
non usuruin. Alque baec non aolum illis per inier- \ ,
iMiiUioa, sed et per ipftom sigmflcavU, e palalio
.eiira tnuros exspectantes, ad lucernarum lumen . " \ , \
alloculus, eo leco, ubi videri, et audiri poaset. , \ !
Egressu* autem el ipse e palatio, ad sedes, in qui- , ,
iiMS gener habiubat, se contulU, et cum eo de . \
republica deliberaiioneiB habutt. Cauerum cum et ' ^ \
de Barbaris in Thracia deliberare oporteret, ecquid \
*r niis appeiendi, necue, in magni logolbeia , , \
Melochitae domo cum proceribus universie, et . .
nobiliiale congregaii iroperaiores verba fecerunt.
871 Ac reliquig quidein iiumodeste tuinuliuan- ;
iibus, et unoqooque conanie utilissimaiu pro tein- , .
pore proferre sentenliam, junior imperaior, et ii .
quoruai in ejus comilatu pwecipua erat auctoritas, , ,
3d3
ad Caniacuzenum inelinabaDl, ad ejug senlentiam ^

ioienU ora leiientes, cujas bc fuii oratio. Yobis
magie ad bellum contra Barbaros inciuiis, ei faciliimam sperantibua vicloriam, velim eqaidem consilia veslra Deus fortunel, el ad finein perducat.
Qua3 auiem et ipse boc temporc nobis conductura
aenlio, non lacebo. Equidem mibi nec prudenlrum,
nec aliquo usu peritorutn bominura videtur, DOO
aiUe suis, bosliunique viribus ponderalis, sed forluiue mobiliiale conilsos, bellum capessere, et
emet in discrimen pracipitare. Naua ab arinis, et
pecunia, et mililibus bene instrucium esse, exploraUra habei salulis flduciaiu : fortuna lubrica est,
&epius faiiii. Barbari auiem, contra quos nunc
beBom mediiarour, non esi ignotum, quaniopere
;
,
?3, .
, \
,, ,
.
\ ,
, \
.
\ \ ^ ^ ,
,

, \ ' ^
1
I I I S T O H I A R U M LI&2.1 .
a$
, * Ot j a nobis discrepcul. Exerciiatione cnim militart
, , nequaquam irapares, numero longe supcrant, et
, apparatu conUnnaiiores, atque ad expedilionciu
, promptiores, nulla mercede, et omnino graiis
\ ! , - domino suo miliiaut. Ad haec cum laiara regionem
, et urbee noslras noo in Asia modo, sed etiaui
. - Europa ocruparinl, nunc bona spe, et preieriu
, * successus exemplo, pro caeterisj subigendia prom - pte depugnabunt. Nobia porro quondam comra
, , $ roulto eiiaro plures potonlia noit defuit, ut MHI
, \ , . solam nnetra eoe provincia expellere, sed ipsorum
quoqae terras invadere possemus. Verum insi, ', * \ pientia, ei teroerilas, nec cotnraunium, sed priva : , . taruin cujasque reruro, quam consuliissime in: , * - slituendarum diligenlia, eo jam imbecilliiatU nos
, adegerunt, ut boni consulamus, si non cliam quod
superest, amiUamus. Nam et exercilus noaler
, ^ , gplendidus antea, et conspicuiu, ad pauciialera et
. , pauperialem devenil: et communiuin pensiomim
, collaiiones, pentlus evaouenmt; ac plurea veslruui,
- aul omnes ferme, niai aliunde pecunia in belUim
. , iinpendatur, tion opinor diutissiine de *uo iuipen . denies, hotlium vim loleraturoe. Quas omnes cum
, ammis repalare;, nec lanium hoc conalderaro
, ^- debni, quomedo x paoe ad betiUim aggfdwuttr,
, , sed prelerea quoiBode boeftes debellemu; aal
. cene nulla cum clade inde discedamns. 8 7 3 E*
' , , vero.nec ob ignaviam meara bello adversus Br , baros vobis absiinendum suadeo : neque odio in
, - ^ illoe a quoquam vestrum yinci me patior, quiu
TCI, ipse una orones, ei fieri poluissel, eoDlrivissem, et
; - id mibi ad gloriae celebrilatem illustrisaimum fore
, puiavissem. Neque istuc solum, sed si boc ila l i , , cuiaset, ul me a quocunque jagalari, et ipea nece
\ . roea pemicicra, alqae cxitium creari illis opor , tuisset, libentisaime ac prompUsaime dulcetn
, " alioquin vium abjecUeem, uaque a<Jeo roibi aope( , rai eorum odium; lum quia rdigioiiibus, ac CATC , * \ monus. diversissimi sunl; tum quia jaiu pridcm, et
, * roulUf annis Romaiioi infandia detriioeotie cumu, laruiit, nec uUi ferme non nocuerunt, nec usque
* ad hunc diera injuria Taeienda) eos cepU satietas;
* \ sed in Thraciam quoque infusi, orbes omplures
; , occupant, depopulanturque nostra omnia. Quid
, - ] > igilur csl, quttrel aliquis, cum eic eoa dctester,
; . " - quod nec priua oppugnare cos concupierim, ei vos
, uunc ad idtam eredes altsterream? Quid? quod
, praeaenlas vires nostrae expeudens, nec bactenos
, fuisse, DOCroodoesae pares illis invenio. Ergo tu,
. occurret qoiapiain, prse padore obvelaU facie, ei
; ; ealute proraua deaperata, silentio nobis ferendas
, plagaa, ci in omnibus, lanqwaiu berie prascipieuli - * bua, obedieadum Barbaris exsistiuias? Mitijtne
, , geniium : sed belligcrandum poliug, et in boc in , ^ cutniiendum, si in quidquam aliud. Non tamcii
* * ad iinperKe ct confidenter, ut ad nibil aliud pfo . ' , fulura sil audacia, nisi ut praeler ea, qu;e uobis
* , crepta, nondum recuperavtmus, ctiani i)la, qti*
* , rcÛul, amitlan;u5. Qux csi igitur tuca scnlculia?
36
307
JOANNIS CA.\TACUZB.M
9
peconfam pritie, cl albunde percgrfnoa milrtrs 5
conqtiirendos, qal hosiium copiis possint oppofrf. \,
Ham coplas domeaticae, ciiamsi apparatos affiierit * ;
ffiaximtts , et ipaout fortitndmis atqoe audacia * apicem aUigerint, ne sic quidem bostibus parei ad , ,
prngnam erunt, quandlu tanta*, quanue nnnc *
aunt (et exigua* sunt) pcnnaneerini. Ad haec et ^ , oc \
classis Coroparanda, qua eortiiit* atililia Intercln- \ .
damus. Nam si ipei mare obtinebuni, non parta, ,
nee roniemnenda potemia egebimus : siquidem , tioi) cum Orcbane tamum in Thracia eegetriur bel- ; ,
lum g6rere, sed et In Aaia tnm BarbarU omnttnis; ,
qni vim noetram senticntes, lllfs aliis eipgditissinie . , , ;
succorrent. Imfflortaltbus enim pratmlis, qnae if* , JV
reposita sunl, qai hic etalem caste egerunt , ;
suain, ilhim frttitoram, maghfer, ei dax erroris ;
*
(Mabometus) pbneips" perauaslt (41), 873
eanqoe contra nos pugnanl aui ecctibeerit, ant .
qMam plurimos iaterfecerii. Quaa ob rfcs non hoe ,
tempere armis adoHundos, sed de pecunia prius, , *<
et aocHs protidcitdual coneulo. In presena paccm .
per legaloe CTMD iis coatirrfiandam, eiitendumquf * ; et providoniia qbadam, et sapienti amsilio Tbra- , *.
ciat urbes recaparemas, et per dedHionent iUaruro . ,
potfamur; qaomodo a me eingtilar' cura foctum ; ,
r t t , ei bodte, si odo volueritis, Hcebit fieri , ' :
,
Barbarb autetn e veelrie finibns proffigatie,
hiiir, si adtersua feoa wecipere vdimus, minirt , .
laborfostifti cri), naetfca lanlDm copia opus habi- , :
turls. Mcesos *erd, ac TribaTIos fleque niale de ^ . " ..
nobfs meriios eo adducemue, ut amicitiam nostram ' . *
complexl, abrepia rtslituant, Barbarorwftt aruila ^
i\\os- territantea; aoi eiiam, si lubebit, kifeaia , ; eserdm eo8 coinpeiltmns. Qote hot fetnpore eipe: , * ,
dire Judicavi, beec aoht. Quot* si vobis consullan^ . ,
libus contraria pbcueritil, titiHbu9 imiiilia tos
prslaturos, Htett non verebor. Utlnam autem , ?.
Talsua yales sim potius, quam at spes vegtrse delti ,
ibntur. Haec in ooucilio Cantacuzenus imperator ; ,
de bello eonira Barbaros disseruit, obsconus qo- . ilv
dammckh) instntrat, ac propedlem bisce fes reli*
rturum. Qai convferteranl, quoiqaol trant alicujus ,
existimaitoaia r( naininls, nihH advergabantnr. At .
juiitores, quiqoe lmelllgeruia param valebani; , -.
xjrationeni *jo8
P*t mullum cavillabantur, el D , ,
eobfttdicabam, 4 Barbaris bello incommodare ^ , voluisset, magnopfre potuhw, xed propier ftliafn
Orcbatii nuplam, coairouneiA frucCum eeieniem, .
ac votwiiem neglexrese: ttane 8tia eponVe hts vCv, /. .
qu coriducere ptrtaret, propler eaitidtmi caosam ,
adver?antf* anadere. Ikfmie profit^bah'ur se bei*- , ,
Him malle, et roâbani: allbs; ot in eamdem senr , ,
tentiam pedibtts ; enim Barbaros igna* , '
viores eo8, <piam ipelmet easent, invcnluros, sed , , f
Jacobi Ponlaai noifie.

(41) Non noatinat Mabometnm Caniacuzenns,
cum tamen Sntelligi cnrliaaimuiu esl ipsa entenlia Mahometajna, ncmpe, immonale. pr^miuin
onaciiulurum posl raortem, qui dc Mahumelants
t
pajMian9
qiiaai plorimos ocetdenl. Do origlue Habotoeti et
MabaiuelUuu vjdendus Zonaras iu llcraclio impcratore.
m
mSTORIARUM LIBER IV.
310
;, sensuros utique sibi rem ciim viris esse, non cum
, , . *A feminls. Palcologo quid animi baberet, prorsns
, ucente, et quacrenie secum uiris assenuretur,
. * , Caniacozenus aurgens, conventura diniisii; yide /* bat enina, illos in diversum fleciere, qui non j t i , dicio, sed lemerilaie, et confldeiaia regerentur
. ' fuiurum difficile : et eos velle cogere, existimari
nolebal, paratus jaro cis paucos diea Palxologo
, loto imperio ccdere. Lieebal cnim illi, si colli , buisset pacis senieniiam ratam facere, ei illoa
. 01 , belli flagitalores ul reipnblicae prorsue infrucluosa
, consulenlee contemnere. 874 Bellum igitur conira
, , \ Barbaros non cura ulilitate llomanorum flnhum,
, eed a seditiosis islis paulo post accensum csr.
,
" , *
. ,
.
* ", ' .
viw , ' '
, ,
# ,
, ; .
, , ,
\ .
' ,
.
CAPUT XL1.
Cantacuzenus tuadet custodibus ut propngnatulum scu areem ad portam Auream dedant. llli $e Paiteotogo
dedere ncluta. Lau$ Joamms PeraUm iWi. MUUum ltalicomm siropha. Eo$ se infamu reddilnrum
apmd eorum regem Caniacuxenus minatur. Veniam audaria potcunt. Dedtiur arx PaUeologo. qni eam
paulo vost dcterit. lnsidiw in Cantacutenum. Palwologut in palaiium invilatur soeerum convivio accipit.
Plebs forit tumultuala propier Cantacuzenttm comprimitur.
^
t
,; , Imperator Canlacuzeuus lerlio post die una

\ cum Palaeologo ad porlam Auream concessit," ut
, ; - caslellum illud, seu propugnaculum ex convemis
. ; ei tradcret. Ubi ad Deipare templum venerunt, re
, et nomine fontem omnia sarilalis, Palaeologns illic
, , substilit, Cantacuzenus cum paucis in propugna , culum perrexil, perauasum praesidlariis, ut id
citra pugnam Iraderent, quero Latini solum bilari*., \ . ler acceperunt. Quia vero exisliraabant, prius eo
accedere nequivisse, iunc aulem cJpla occaaionc
* , , - ideo advenisse, ul cura ipsis munitionein eam
teneret, tiwreturque fortiter, donec Qlius adesset,
, quem, ut et alios duces, advocalum scicbant,
, , colIa3tantes horiabantur uti coufideret se pro ipso
, ^, et hpsis constanlcr dimicaotee, adveraarioa quoi , ^; G cunque facile soperatnros, non soJura ob animo , ^, rum suorum flrmUatem, et stracturam validissi , - mam, alque inexpugnabilem : *ed quod etiain
annonam, aliaqae cibaria imposuissent, liberaliier
' - imperatore suppedilanle, ut ex eo vel in tertiiiui
, annum ad delicatae fiomcssationes suiflcerel.
, Imperator cum narraret* quale cum genero pads
. ergo fosdus feriissel, et ae idco venisse, ut illi
propugoaculom proprium traderct, molesiiam ac
, dolorera iocredibilcm pcrceperunl, adoraniesque
. ' stippHcarunt, ne isluc agcrct; levi enira neg<nio
%
JOANNiS CANTACUZENI
Jiimoreni impcralorcm in.lc Byzaniio
312
expelli ^, ;,
posse. In prinris aulem Joannes Peralta pnesidii
prafeclus ct ipse orabal et alios ad orandum sol- ; ^ ,
licilabat, ut qui pcrdiu cum imperatore versalus , .
aiultfs se pericuiis ejus causa objecisset. Militave- ,
rat enim illi, qnando in Triballis per bellum mo- , ,
rabatur, ei crebra soa> in eum voluntaiis indicia :,
dederat, nihil tunc inimutalus, qaando eiiam qui ). .
videbantur amicissiini, cum rebus, et tenporibus fldem niutasse deprebensi sani. 8 7 5 Imperalore , .
respondenle, eorum petilionem expleri non posse : ,
, non euim suum esse, semel dccreta retraclare, * ,
Inslanteque uf locum iraderenl, tompus ad deliberandum pcliverunt, qtiid potissimum incipcrent, ; .
ul sibi quam oplimc consuluisse viderentur. Quo ; ;,
concesso, eo iu atrio relicio ipsi intra arcera con- ,
vencrunt : nbi dux auctor iuit, juramentum ab
imperaiore poscerem, Patoologo cam non tradilu- ' ,
rutn.et ut rel cum ipsisraaneret,vcl si obsideri
nollet, !n palatium rcgressus, faceret quod liberct, . ,
se Byzantiornm v!m pro ea facile tolerataros. Si ,
neutram probaret, ei operae preiium duceret pro- ,
pngitaculiiin dedere, dimissuros id qooqae, Ade
priuM cnni sacramenlo accepia, non ignavia, nequc '
quod deflccrent, id fecisse, sed ul ei primun, , {, ,
doiude sibimet quam oplime proepicerent. Reban- , ,
tur cnim, ubi id necessitate gcnero transdidissel, $ poelea sibi gtaliarVi multam habilurum, multisque 5. mcrilis compensaturum, quod benevolentia erga ,
ec, quainvig inviii, ut apparuisset, sibi maximope- Q , , profuisscnt. Iluic consHio proiinng alii suffra- , " gili sunt; norant enim niinfoirum impcratoris esse ., '
fldelissimum, nibilque conlra mentem ejus com- ,
niissurum. Tum portas casfelii intus vectibus . *)
iminientes, a pinnaculie quid convenisset, signii-
cant: quibus iropcralor gravilcr mox, ul descrto- , ,
ribus sucrensens, pro mcrito lameu eos punire non ,
potcral. Cuin agerc pro re nibil posset; ct summa .
consitii inopia confliclaretur, jussil omnes cum .
duce unum in locum se conferre. Ac principio *
quidcm lingua Italica, in qua eral non maleexer- ,
ciiatus, oos percunclatus est, ecquid ipsum agno- . ;
sccrcnt. Rcspondentibus, eiiam, esse imperatorem ,
ac dominum suum, Igilur, subjecit si tradere .
propugnacula noluerilis, aed seroel rupla fidc , *
bostililer niihi adversari statuistis, quo pacto sce- * .
lus vestrtim pnniam, postca coramodius delibcrabo. ,
JNunc liltcras statim ad regulum telluris, qtiae vos ,
tulit, luillam; quibus doceam, vos et unumqucm- ,
que nominalim-, perfidissimos, dcpravaiissimos, ncc , .
viliosa uuce dignos essc : quia cum cgo casidlum , , ,
iradidisscin, magnosque sutnptus in slipendia veslra , ,
feci&sein, el nibil unquatn vos effendissem, ipsi co , ,
me iu sumnia necessiiaie mea per viin et iniqui- , - ,
tatem concorditec fraudavcritis, ul intcr omnes * *
mortalcs infames siiis, nemo vobis quidquam :crcdal, oinnes a conspeclu, ct comiiiimioiio , ;
, ,
veslra refugiaul. 8 7 6
Latinos impcrator,
qui in maxiino nocumeiuo ponenies, sibimet per- , , , a e ca
313
IIISTORIAUUM LIBEK I V .
314
, \ fldias opinioncm parcre, egressi de munilione,
, ;. illum audaciae ignoscat. majorem in mo , duro precautur : qua? fecerini, non pravUate aJU
>, , qua fecisse, scd quia in ejus rcro fore pulaverint.
X/ , Iia dediiionem ei faciunl, subiloquc genero ac\ , * cersilo, Latipis claves offerentibiis, eas HH por . * rigii : qui Latinis amandalis, ailero die de suis
. presidiuB) ibi colb>cal; nec diu post, quod inalati ratum erai, everlit pcnjtus, Jocumque descrit.
, , Jmperaior igilur Caiilacuzenus in palalio c.um
, numeroso famuliiio degfbal: Pajaxriogus autcm in
, domo quadam insigri, qiue Aqtiila dicebatur. At
, , ' popolus Byzanlitis, sive a oonnuliis selliciiaius,
* - tive, iit mulliludo solet, sluliilia ei caeca quadain
,
aodacia agilalua, ac novhalis absurdc cupidus
,
pcrmisccbalquc omiiia, et ad oinne
, : focinus paralu erat. ferebalur, quosdam au. *0 , licoe, qui nitpcr yidetantur benevolcniissimi,
* commuialis voluulaiibus insidias moliri, cl ciim
, juoior imperator Byzanlium invcheretur, Canla . ; cuzeni equum in ipsa pugna decrevisse confodere;
opinabantur enim, mox in Palaeolognm invasurtim,
, , et poslquara pugna ami&sa , pactum ioiveruul,
\ jgnoranles Ganlacuzenum brevi imperio abiturum,
. priusquara accersiia venirent auxilia, euiu fesli , \ , ;0* nato occidere voluisse. Credebant namque, si ca
;, ' \ advenissent, eum pro cerlo rursus tolum iinperiuin
, , sibi usurpaturura, illorumque in se /acintis puni , turum. At enim Cantacuzenus, ut non longo in. \ - ^ lervallo a rcbus fluxis se abducturn*, Palawloguin
in palatium inlroducere justit, translatoque in
\ illum imperio, secedere cogiuvii. Quod cum et
//, Irenaa conjugi placuissei, gradiens in aedes obi
' diversabatar, ad palatium babitandum cum in \ vilat : absurdum esse diccns, forib mulantem
x , domicilia vagari, ut populus iuier eos dissidiom
' \ , esse judicel. Non cnira dici posse, paiaiiuin
utrorumque babilalioni non sufficere; iiam ut
, nunc est, non paucis annis suffecisse. Annuit ju>
, ;." , nior imperalor, et brevi venturum se spojJondit,
, oravitque ut in eadcm domo ad epulas secum
, accumberet. Comprandentibus imperaloribus foris
. ^ , : strepitus novus, lumultus, ei confusio exsisliu
g77 Nam plebe ad acdes congiobaU, eiisiimans
, j ) se Palaeologo gralum facere, in Cantacuzeni auii, . C08, quos puiabat, involabal : ct quibusdam, in
, quos inciderat, de equis descendcre jussis, ipsi eos
{ ', abripi^nles ascendebanU Alios sine sessoribus
\ * reperienlea, similiter auferebant. Iraperatores tu , ' - multus causa inlellecla, minisiris quibusdam tur, , bas sedandi, et equos repelcndi nego^lium dant.
. llli iinperata exsequunlur, e( equos ad unum rc , cepios, dominis resiituunt, ac plebem verbis, quiu
. - ci multis verberibus casiigatam abigur.t.
, ' .
T<5y . ,
, . ) \ , * ,
^ , , ;
l u p b a 8
c i e b a l i
315
JOANZIIS CANTACUZEtfl
3W
:., , . , . , ,
* , \ . , \ ; , , ,
, .
GAPUT XLH.
Socer gentr* propo$U*m animi k monnchkmo sectando detegit, qno ttgrt (HmiHiter. Mutat nomen, wror
quoquefiimonacha. ImperaUr Palan4ugn$ irwludtwr, et defenditur.Cur se abdicaril Cantocuxenut;
quo peiit Palvologus, uli u cum filio in concordiam rettituat. Catlistui tedem recipii. Paltroloau* in
Batthceum irritatur. Nicephorus despotafidemfallit. Bera cum Cumuizenis recipitur. Fcedus inter hrpe*
ratOre$. Impottura optimatium Joanni$. Ex efu$ administratorum inobedientia bellum recrudescii. E x cusat $e Matthao, et Byzaittium redit*
Vesperi imperatores cum comilibits oierqee
stiis palaiio succedunt. Perendic senior junioti ! .
arcanum sunm de voluntate a rebus bis fugacibus
aeoedendi, et in raonachi habltu sibi soli, ao Deo , vacandt pridem concr^ta enunliat. Atias autem ,
uliis causis obstanlibus consilium baclenus exscqoi , ;
non potuisse. INanc quoniam optaia veneritocca- ,
aio, el ipse imperii baeres coram adsil, eam cotn- , pleclendam videri, eique reddiu republica tatedi- . ccndtim, et abeondum. Fnexspectatus hic Cantacn- ,
zcni aermo Pa)ologam imperatorem pereussit , ,
admodum, allatteque in medium compluribus argn- ,
meniis, ad persnadcndum appositis, ot habitum ,
hnpe ratorium retineret, adducere itltxm nitebattir. .
Quem ui a proposita raiione aveili non poste *
aiifmadvertii, quamvie nolene, et magnopere m- , ,
8 8 , obsequl desiderio suo pefmisU. Quare postri

die ornamenlis impcraloriie in ipso palalio depo- , !
sitis, vrste monastica se operoit, ac proJoanne *
liasaph ex iHo vocari coeplu* est. Eadem liura et , Irene iroperalrix ipsaqttoque imperio valere jasao, ,
monachae habilom indutt, et pro Irene Eogeniam se
nomlnavit. g ? 8
haec In Manganense Canta- ,
mzentts,quad anteaslattierat, Etigenla,in Harthrac , * .
m >nasterhnn Cantacuzeno ex materna haereditate debiium, se inclusil. Tum ex aulicis ejas atnich- ,
eiini ac famHiarisaimt tam siibila matalione con- , .
spccia, quoroodo nimiram imperio abdicato ad
g^nus vitae minime negotiosura, et qtrietls, ac tran
,
quilliiaiis ptenum se applicasset, omni spe felici
\ ;
I 8 dcperdiU, ei non babentes, cur 8c de juniore ,
imperatore ulciscerentur, ad convilla coaversi, .
runiores de illo sparscrnnt, atque ut perjurum, ,
iMconslantem, veniisqae mutabiliorein traduxe- , , \
runt, qui et soccrum imperalorem, licet rclactan- ,
lem, subire monacbismum coegerit. Et bis quidem , , rtmoribtts plerique aures dabant, cum essent , '>
tuera ir.sndacia, calumnla?, neque sincerum ac ,
sanum qiidquam coniinerent. Eienim Cantacnze- ; *
nes volens, ac sponte cessit imperio; quod qaidem , , ,
si reiinere voluisset, nullus id eUexlorsisset, et ,
Patosologus posljuramenlum nulla in re ejus ani-
tiitim offendit, verum nmni sludio omne illi offi- . - citim prsestare contendit; adco ot nemo ne exle- , ,
rorura quidem ignoraret, niliil illum ad aocerum .
coniristalidum neqne fecisse, neqae inediiatum ,
ese Igitur Cama<uzcnus imperator, cum, ut .
v
*W
BISTOUIARUM LIBSR iV.
318
, - exposittim esi , invitus imperium capessmsseu
, 6 ; etforaimiue civiom armis potenler cxngitalus,
- '- vartoe caeae, et inforluoia subiisscl, et iis nibile
- minus omnibua nerrie, spirttu, quo decebat, el
, * animo inexpugnabili semper reaiitisset, advertarffci
, otttiiibus triumpbatis, poelquatn suornm iruprobi*
, . tate similtbue casibus de integro objectus, etcum
, , homophylis belhim iterare coactits eet, opportuni , tale , el vtlul saitliate ftomanorusn in despe , raiie posita, qoi nnnqnam eaptre, et sibimet tilt; , Kur eonsntere possent, imperio ee abdicavit.
, Cum alfquaitdta in Manganensi coenobio vixisset,
poetea apud Adio sacrum monicm in Balopedtt
, ntonaaterio sc condere, el reliqnum Ibi svuni exi , gere decrevil: quod tamen Palscologus impedivit,
- roganfe, paulum adfatte, quoad ei (Hiotii Maitbeum
, conciiiaseel, BysanUi noraretur. Ula enim hleme
, poel abdlcalloneai Camacuzeai, juaioree imperato , res bello initr ae prorsas abeitatierani, et imra
' , atioa uterqne fines, vt a paire de8cripii feerant,
;. ee coattnueraU Vennxiamen nondom mutuo bene
, * capkbaai; 8 7 9
spteio erat, niai qeis in
, eoncordtam eos reatitaisstt, propier aeu Adriano ^ poli armia concarsaroe. Qaocirca Palsologa*
, fcedus cem illo sancira oplabat, et eooerum preca . batar, ae pritis ad Alho diacederet, quam eos iater
se amiciit Tineulo ceUigaeaei. Cui peiittoai
Jufcttt, et a saa peraona Itaud alicnee morem ge sit. Eadero hieme et patriarcha GaUtstus Teaedo
, * ; revaraus, eecleaiasticam potestaiera rccepit, cum
;, omradicere nemo aaderei; qtiin nee ipse episco
. * poran de realilutiene aaa suffragiam expelebai.
' Sed iodignisaime BOH a Canlaciizeiio sohim, verum
*'. . ; . etiam ab epicopie violaium ee arbilrattta, eoo
> , , eibi suffragio rediiionexii conirmaiia, injaria) av ciorea a/l ponain deposcebai. Interceaeit tamen
, Palaeologus imperaior pneteritaa coaientlooes,
, qui tiMii fuit rerym sutuin pro ntbila babendam
* auturoang. Ulcroe pra3cipiU a domeaiicia ad Mai - ibaeuip peraequendum irriiatur : pariim quod in . juaia consors eaaet iaiperH, de quo partcm non
;, mioorem abetoltsset; partim quod ejus perpettii in
, - summa rcpablica adversarii incremenla probibere,
* ipsunque penitas debiliure espedilissiniiim easet.
D Quibu* ralionibua cedene triremes inetruxil. ac
* ' primo vere in illam Graiianopoli cum tota familia
, , degemem el insnper eppida Cbalcidicei oniriia,prae , - lerea AdrianopoUin,com'vJciiU8 oppidulia (quibus
Gamaciizenum pairoum sebaalocratoreiii praepostieNicephorus deepoia
. , rat) obtineDteiu profecius
, - gener,8oceri beneQcio Mnum po^xidens, cura Matlh.To
. iinperalore uxorie suae germana se coDJtinxii, eiqne
- praBaidium adverausquemlibclhostem prompto ani , liio promisit.Verum Joanne iniperaiore ^nuin navi , * l>us appii]so,M8Ubaeorelicto, ad eum repenledefecit,
^, ' urbcmquededidii. Inde imperaior roanum tniaens,
, (5 Beram quoqua recepii, oppidtwi munitissiimiai
, propier Hebruin aedificatum, <|Uod aliquando mo . - iiatieriuin virorum f u i l : lunc ob crebra beiia,el
e t
31fl
JOANNIS CANTACUZENI
320
Barbaroroni trruplioncs a qjitbusdam agiicolis ba- , , '
bilaiuin, oppidum parvum evaserai : boc, inquam, , pnrsidio tradeute, ad fidem auam adduxit. E i Atao ,
porro Nicephorum mililiae socium habena, per
ciuilinentctti Peritbcorium raovti, cuniqtie ejue , ,
4.r;rfoclo occulte per inlernuniiuai de nrlie de- ,
dcnda collncutus, promiasorutii magttitudine co .
impulit. 8 8 0 Mauhmua impcrator limens, ne ?, quid fraudis, el ncqnili:e ciiva urbem comniiitere- .
tur, quamvis aruiia sciebal c*ae inexpngnabilom, *
illi cuslodiendai agmen mililare, quantum talis .
esset, miltit. Pr&feclue mtlilibiu coniprebensis,
ani a eoruni, ei equos aibi rcdnuit, imperaiori , ,
Pabcologo urbem cum ipsis Iradidit. Ea occupata, , .
aliunde collectis equittbus, Cumutzcna oppidulum , ontinenlis adorlus eel : queni libenter cives ad- * '
miltentes, nibtl solliciti, ei se perniisenint. Indc ,
quoiiiam Grftliaitopolis, ubi se lenebat Matlhaeus, ,
admodum procul distabal, perlegatos eumad , ,
fcedus invilat, cui etiam ipsi pax non displicebat. , , Admovei urbi exercilom ; Matthaeus exil foras, de .
bella colloquoniur, ambobus eo desisiendum vi-
detur, bis eondiiionibus, ut sit olerque imperator, ,
quando ambo communibiii RomaAorom suffragiis , ,
elrcti aint, et ab Ecclesia Byzantina coronaii. Quia
vcro urbos Roroaoa? reliquae paaciore*, ei inipe- .
ritim minas sit quam ut ambos imperalores susii- ,
neat, Mallh.rus Tbraci oppidts, quae babel, cedat, ,
in Poloponoeaum raigret, ubi Roinanorum urbibus *
hiipcritel. b\t lamen ut Palaeologus Manueli de- C , *
spolae auctor fial in fratrem transferendae provin-
cia, illtque pro ca Lemnum insulam, quoad vixe- . ,
rit, cum raiioue reddonda admfnistrandam credat, ( ,
de pnblicis Byzantii vcctigalibus topicam nomina-
lam (43), paiilo ptos dena aureorum miUia in aii- , nnro fcrentem attribuaL ftonec autcm despota . *
Pclnponneso deccdat, Malihaeus Palaeologi conce&su ^ , Lcinnum transmhtat, ibique consideat, et nibilo ,^ ,
inimm pnesidia in urbibue babcat. Ubi in Lemnuui *
e Pcloponneso deepoia fraler veneril, Tbracras ,
urbcs Joanni impfralori et fralri insulam iradat, ' ,
ipsc in Peloponnesum naviget. His conditionlbus *
foedus composuerunt, Tisumque iKdlum.conquie- ,
visee : el salute aliemis dicta, Malibxus Gratia- , ,
nopolim rcgmdilur. Joannes Perilbcorium veniens, ^ '
cum MaUbaus inittcrei, qui Lemni posgessioneni ^,
suo nomine adirem, et insulam custodirent, una . '
ei Palaologiis misit, qui addiccreni; mansitque in ,
urbe, quoad illis re\ersis, MaUlweus in l>mnura ,

Irajecisset. Dum 881 * aguntur, ex domesticis
Palaiologi quidam clanclulum nionitores ad Mat- * ,
f.iaeum subniiltunt, ne pactis valde conltdat, sed ' *
sibi eiiam atque etiam caveat: ne parum pravidc
t
Jacobi Pontani not.

(42)ProbabiliterpuiatGrelseros noster sicdictum
boc gcnus vccligalis * seu
se , quod esl funis, rudens, cl ul ait HcEycbius, , , , cx quorum
vendiiione, utinciviial*' mariiiuia, veciiga) capium
esse, a verisimilitndine non abhorret. Nisi forte a

topio, seu topiario opere sic dictunvita, ut qui vel
topiarium factitarenl, vel lopiaria opera sibi coufici curartnt,^ccligaj il!ud pcndcrcnL
^
321
I I I i T U R I A H U M L I B E R IV.
322
bostibus suia se niisceat Quoe euim impcrator

, ' navarcbos ad euiu trajiciVridtim delegisset, iitsidias
, quasdaiu sub verborum involucro iis qtiibtis maxi , mc lidani, aperire : propler qoas cum admonere
- nibil dubiienl. Dicere enim, se pisces bumattis
, carnibus saturaturos. Quae quid sibi veliut, ipsum
. dceere et oportere scrotari, ne circiimveitlus in
, atrotissimain calamitaiem irtcidal. Iitterim Mat, , - tbseiairi e tamno vacuis, qood aiunl, mambns re, *, , vertontur. Qui enini a Palaeologo ad urbes traifon . das, ejectis prasidiis, qiiae tum eranl, mUsi fue rant, nihii mandatorum peragebant: scd pratcr
, < illa volebani MaUbaei paucos qttosdam praesidiarios
, indoci, ui nihilo oiinns qtiam amea urbes tenerrt, tur ab illis tonge pluribas, qoam a vicartis Mat. . ibaei induci voluisaenl. Quibus rom lntokranda
, res videretur, censerentque onmia proraus, que
, invewiewBl pncaidia dimiiieiida, re infecia, nt
, - diximoa, revcrlerout. Malthaos veto cum ex ih
. , qux aeia iueraat in insola, tum ex its qiue amtci
,, significaveraut, te deludi arbiiratus, quooiam et
, , Persica ad eura adjnvandum matttie veniebat, ci
, alia ex Adriaaopoli, vicinieqiMf oppidie, in Cumnl , zeoatee infoatua fbat. Jamquc Perilbcoriaai alltge . ral, noa ae ftBdus iranagredi, sed a foidifragit
, polioe Udi existimaiis: quando nrqtie insula ao cunduui pacta convenia addicereliir, et magnie
, , ad se inlerflcicnduin insidla strucivninr. Iitipera , - lor Pakeulogtis que perleadebat aflirniare se Jstdi,
, - et ab i lo foedus violari, qui bellum non provoca . ; tus inslaurarct. Non enim sibi ascribendum,
- quidam se ignoranle iu illum injustos se pracboia*
^ sent. Sed foedue eonservandum, et delicia corrl. genda. Nibilo minus beUum grave denuo inflain . * niatuoi est, et Cumulzenaies crcbrie vexati incur, ; sionibus, ad Matibaci fe anctoriialcm retulerunl.
. , Palaeologus ul suam Periilieorii morani iiiutileni
, . vidit, Joanne Asane prafecto instituto, Byzanlium
rcdlit.
, " ,
? ,
' , .
. * , . ,
, ,
, , , ,
, ; ; , ,
, ; .
, ^ $ , . ,
, ' ; . ' , ,
. ,
^ , ,
.
882 CAPUT XLHI.
MorsCratis. Simon ejus frater prowiciam vindicat contra fitium. Ilelena tumr defuncti dominatur. Faclhones nobilitalU. Piicephorm dux Thestatiam citra vim oblinet. Famulus ctussmrios ad despolam de$ettndum incitat. Ejtudem JEni intvUniia ct tyrannis. Arcem frustra oppugnaU Regina Dyzaniium
C
2fl
J O A S S I s AXTACCZERI
diseedit : ad maritnm profichninr. on$Uiuto domestitornm de uxore ilU $up*rinducenda. Fmgk ed
fratrem Iit Pelopowicsum serutiuai$ cousa. Ittde manto revocetur, qui in pugm 4 0 AlbanU occidilur*
(Jxor Byzantium veniens cum malre monacham agii
,
Sub idcm leuipus Crales TribaUornm princeps
obiil (43), el eioria esi inler Triboitos non levis <6* ,
scdilio. Nam ct Simon Cralis fraler, lutn Acarna- ^ . ia3 doniinus, lotani Tril^Worum provinciam ut ad , ,
sc perUuemem aifcciabai cui ex Triballica nobili- ; , ,
lale multi dabaiu operam, et Ourtaia Cralis filiu, \ proplcr palernura priitcipaUino adversus patmtm * ,
iu arnus erai. Heleoa vefo ,fjiis roaler s&qiie diltt-
dens iilio, el Simoni leviro, eniplurtbiM ad se ar- ^ *
bibus iradiiciis, mt conLemneadis lepta vtribua , ,
per se r*guabal, aeuimai beik* laceesene, aee ad- ,
juvaaa. Pprro potenîasiaii apud ipsos nabiiium , *
unMaqaieque Juifir*ivrilHi* embacus opptdis, alii ,
quble& Crali, MOM m domioo obediebaat, sed ut . ( *
aocio, et auiieo auxilta submilltbaul: alii conira, ,
Siiaoni eju poiriio opituiabanUr; alii iieulrarum ^ , *
pariiuin, quod bahehani, coaservabanl, evenluiB , ,
pnetiolabanHir, prteva\entioreiu secuturi, et * ,
oiouino ia mille facUomea distra&i, sadilioeitas
agilabauiur. Uomaai a Triballis uadiu, tamqac , . muliie et magnie affecii deii iioeuiie, leaipiig nadi ,
opporiunum abiaia recuperandl, eifadnorun - ,
nas a ilarUarUexpeiendi, propier civile beHuna el , *
aedUicnes quibue eoiiflicUbaiiiur, id ip&um tempua . " ,
aiae frartu conlcrebaet. Qeierum Niccpboms de- ,
apcu dux, TribaUos diacordiU iuLestinis laborare /.*, ,
iuUliigtfua, facUliuieque proviocUiH paternam se
. recaperaturuiu speraus, cum pra^sertim e( Prca- ,
Jiiupn, qui Tbeasaliaiu regebai, diem obiieset, in- , siruf lU IrireiDibus 4 1 0 , ubi uxorein reiiquil, in Q . ,
Tbcttoliam aayigavit, qpam descendeaa, aemine , 0$;
rcsistenio, TlifissaUa prompk ae dedetiiibas, ac ve- , *
lul ex iiuniejtto fluîu Tr}ba|lici doaiiaalua, ad Ho- , , luanoroni mausuclum t trauquilliuus (>'^.iuiB iia- , ; ,
periuiu eonfngieiitibug, brevi iolaip in polesialem j
reaigil. 883 '
igitur urbibiis recipiendis dig- , , lenlus erai. Al Limpidarius quidaui de ejus famu- , iis, quem navibus pr*feclujn rciiquerat, in doini-. ,
IIUIU sccleralissimus, classiariis persuasu, ut ab , '
ipso desciscciites, Mnmn redireol: ingcns inde, et
duplex commoduio percepturos. Naro ei tam lon- . , .
'ginqua expeditione liberaium iri, lenicre, el frustra , ;
lelassalos, ct aillictos in exlera rcgione, ut alii ' , ^
eorum laboribus ampiissime fruanlur: el onerusa ,
scrvitute, quam domi despolae ipsi servianl : cuin p , ,
ex duobus ailcrum sil iiecessariuiu, aut, si bosles *
vincat, navibus careai. quibus ad ipsos revertaiur, ;,|)
aui ab ilTis vittus inlereat. Posiquam ejus verbis , : , /
inesooli, iode soiventes Mnum redierunt, Limpida- ,
rius primiim quidcm per sc urbem regebat, eratque : , utius oinnia, elimperator, eldux, eiotnnium simnS , , ,
rerum dominus, populoque in despoUe faulores cx- ,
slimulato, bosin carcerero conlrudebal; bos onini- , ' ,
IMIS bonis spoliaios urbe pellejbal; alios elbitn plcb: . , iacot)i Ponlani no\m.
{41) StranguhUun carcere Iradil CregofMS, i i k ix, snb flnem
r
i , e
IHSTORIAUUM L I B E R W.
326
rv.y ATvov, ' donaiog occideuat. Dcindc tn rrginain dcapolae uxo , , IYIU, arcem cutn raitiulitbabitaiilem intasit : quam
;, \ \ diu oppugnatani, propter muroruiu flrmiludinem,
et propugnantiura virlutera capere non poinit.

, , Coegit tamen eam ab arce discedere, juratus, n h 1
; ;, - vel ipsi, vel tuinislrU ejus 'irrogauinwi mali; irci,
& ,* \ quo liberel, neinine oblurbanie; quod et facinm
- paub> post. Conscensa eoim navi, Bytantium veiiii,
* \ et a marUo sororls honoriflce excepta esl. Postmo , , dum in Thessaliara ad virtim, jam ejus tolius pro2 , vtu* , el urbium Aoarnaniae dotninuin, se contu * l i t : qui uxorem laeiug accepit, et aliquandiu quictt,
' , , iamiliariier, el eonjunclissiroe cun ea vixii, ut
:, * ' quideoi debuit. Deinde quidam domeslici, bomines
improbi, ac stoljdi, reginae pessiroc cupientee, de . " \
n *
'
'
, spoiara eo itnpulerunt ul uxorem Triballis reliti
, queret, ipse Heleaa?, Cralis viduat, aorotem duce,. " ret, quo sic Tbessaliae et Acaniaube subiliret ac
^,. tirmarct imperUun (ob illud matrimoniuni uibil
. - moiuris videlicet) el Albauos adversariot uon me , diocriter noxioe frangereu Mox canjiigem gic exosus *, 4 ejus eonepeetun nen ferret. Non diu
* , , .
, poti Ariaut Acamani urbem pra?eidtaai nibil, ct
\ *>- cajn Cralaena per oratorem de eoiiRubto cun eju
^ * j*m
, , igerraana iaeundo egii. 8 8 4
, menum, et legationis tenus processerai, et regina
, imperatoris filia patienler isluc ferebal, rata, ari - turo aliquando a nefariig cogitationibus islie aver , sum, racntem sobriam, et ajquain gugcepiyrum.
, , Poslquam datus flnis, et josjuran<lum, in quo
, fecriptam exstabat, se uxorcm Triballis pcrmitlere,
. , ei Cralna3 aororem dueere, lum dcmuro wia? galtni
\ . , proxidendum, nec propter aHenam ainentiam indi , - gne sibi pereunduio constimit, el in Peloponrm
.. gitm ad Majiuelem iratreni roiUeng, suani ei digni, . taieui, et incoiumitatem cum precibus commcnda , - v i i : quain ille extemplo per mare ad se adducen, - dam cwavit, Acarnanibua, el Albanig cani landibiis
, ean\ dedacenitUHi*, el beuevoieiuia, boaor^qne rg
, , * illam inler ge cerUnlibug : non goitmi propler cjite
** modefUam, afHmtque prsegUaiiaii), et cojogque gc . perie virlutuxo oruajneau, tod etian prepter chor, , Ulem iaejua parenie imperaiareii), jqua is lotum
, ' - oceadenteiB, eliam fiaiom viiee monaHiic in^ . 11).- rj greggyg, eibi doviacttftsjraom ieaebal. Ilkep^rrorBH
r
i l

,
, , *
,
*

, ,
. -,
,

. ,

, ,
vero detpouin, qoanoaam acirenl haod placate laiurura cum lanlta pradicaiioeitMis dedncum ?8?
ttxorm, non naodo non eurabaiii, ged pnppalain in
om maledicla congerebant, qut dolinwei prorsits,
et quod diciiar, aurea mvferel sroig. Qiiocira
brevi bac de causa Albani aperte ab eo descivcruiit : pxofileutes, niai distointo TribaJIico inaii i roonio, iinperalorie filiam e Peloponneso in tfoatainum rcvo<5arei, pro ea BOD seceg, qua- pro euis
ipsoram capilibasadversuaeum impigre bdtaturos.
llle sive quod et ip&e facti lurptludinem pergpice*
rei, givequod propier repudialam uxorem enagcitiirara gediiionem inciuerel, nefandas illas ouptiag
per lcgatum aaliquavil: coniageiiHMie lejfkiiiiam e
327
JOANMS CANTACUZENI
S28
Pelopouneso revocatts, fldcm ci jummcnto saiixit, , nilitl ile ca?t<ro secus in cain admi9*urum , aed ',,
more prislino onini candore, ac lenilale cum ca , , d , vicluruin. 111 viri aniaiii, maximumque ex eo sola- . " \ /.> capiena, <]iiod nou ipsa vincula jugatia ru- . pigsel, praHerita oiimia uibili diiceus, ul brevi ad ,
cuiti profectura, se comparabat. Vcrum ille anibi- , ' lioue quadaty praeceps, ne ab ipsa sims sibi princi- *c,
I alus pendere pularetur, ad Albanos desmores, , \ . \ atitei-uam venirei. subjugandos prorupit. Ita autem , c<*cidit, ul Pereae, qui in TbcMaliam predaloriis ,
trireiuibua Irajecerani, invilati eom adjuvarenl. , 8 8 5 Qorum virtuie pluriinum conftsus, Aibanos *
ltno, qui Acbclous vocalur, invasil : ubi ipee, , * ,
priusqiiani loue pbalanges concurrereni, pugnans ' , ; eiiit, lotusque exercitiigejii* ferro conctsus oc- ,
cubait. Iiegiua conjux in Pcloponiiego ejus tieccm , luclu et lameuutionibns diulurnia proeecula , . , deiude Byxantium veniene, reliquum annornm - ,
rum cum imperatrice matre in luonagterto Marlhte ,
iraiiwgiU Sed haec pOblea gesU sunt.
) ; .
,
. ,
!; , ' . 0 , \ ,
- , \ , .
, , , * ,
. .
s
CAPUT XLIV.
Malilnrui contra Palafohgum conlendit. $e deserit Pafaologm. Discednnt amvo sme pugna. Orchones
filinm piralls capium. per Palaolvguin redimi oral auod facit pecunia ingei.ti, atm armis tiihil proficeretÂ Mggdonw prcefectis se tradere voleniibus Matthwui accertitur. AmicUia Triballorttm principvm
cum Cnniaeuzeno el ejut fiHo. Celeriter iubmissce copice ab Orchatic in quantas difficultate$ Malihmum
redegerint. Compellitur ab ei$ ante tempus in Triballot. Contra pacta conventa prcedas agvnt. Beltqvi
cum Tribullis ceriunl jaculU, el in pugna paucioret Penas caduni, Reeertitur huperator. Triballi in$e
qnente* repeltuulur.
%
Irrilo iroperalortnn foedcre, belloque recrude- C \

scenie, MaUh*us collectie copiis suis, Byziam ad
, ^,
Manuelein Asanem deapoiam avunculumvenit, quo
' .
sibi adjunclo Byzantium ciim lolo exercitu contra ,
Palaologuin prolicisci inxliloit, et catlra ad flomen *\
uigrum prope vicuu) quemdam munilum Melras ' ,
appellaium, ponil. Palacologug eimililer armaiis , !
iriremibua, ct continenle a pediUtu equiUluqoe
inslruclua, bi duces prefecit, et ad vicum Atby- .
raiu, ipsum quoque rauris communitiim, velat ;, xa\
islbaium quewdain undkjuc niari circumfluum
\ ,
progredi juesit: quo et ipse cum Irireniibua ac- \ (',
cessit. Diebus aliquot caslris opposilis manseruni, , \
cum neuler ad aiterum invadcnduni, alque ad - ) '
gtiam eliciendum aatis virium baberel. Nam Palxo- ;, \ '
logoin bosliuni equitalora, plano campo, et arbo -,.:. ,
ribas nudo facienda impressio non videbalur, cum
\
ipse majorcni partcm pcdilet et caiapbractos du- |, ' . ceret. Contra, bostes per loca impediia, aediumque ;
ibi cullapsarum rudera suas catervas plamlic * ,
primii egeules ducere nolebanl. Quamobrem utri- ,
que castris se contiuentes quiefcccbaal, perque in- , : ,
39
niSTORlARUM LIBER IV.
330
xjUpctV.a ' tcrnuntios de [ace agcnlcs, 886
^ ^ ^ ** renirel, Maltbacus Bizyam, Palaeologus Byzantinm
. & , redrit, circumspicicntes quo paclo mulaam noce-&
. ren(. Per idem tempus ex Phocaca veteri, quam
; , \ . * Calotbctus gubeniabat, pra?datoria navis in sinum
, Astaccnum piraticx faciundae devenil, et Cbalilen
, Orcbanis Olium casu in portum illic irajicieniem
ceplt, statlmque Phocaeam recurrit. Orcbaues \ul
; fllkim Pborxam captivum abduclum compcrii, Pho, , caeenscs ulcisci non poterat, quod navali poteniia
, non valcret, qna eos affligerel: nec terra eos ado , , rlri, quandoquidem ea urbs allcrius satrapia con tinebattir, quicum paribas dccertare copiis oporavtfea . tebal, si per ejus provinciaiu Pbocacam peierc cona , retur. In omnem igilur sc partcm vcrsans, et
, anxius anltui, tandem ad Palaiologi imperaloris
; , aniilhim respicit, ul qui solus iilium vinculis Hbe) , ~ rarejiueal, idque ut 'praestare ne gravelur, mlssis
, ' >, oraloribus rogai. Imperalor slaiim spondel facHi , rnm orania, et filium rcsiitulurum, si et ipse a
* . Mattha?o contra se adjuvando cessarel: Orcbanes
& , quippe etiaro posl Canlaouzeni anacboresin ejus se
- cupidissiraum demonstrabal, atque idcirco el filio
ipsius mullum commodabat et urbibus eidem
, . sabjectis nibil raolcstiarum exbibebai, et quoiics
, orabai, auxilium submiltej>at. Quae cuui Palaeologo
, * dolerenl, pulchram naclus occasionem, Orcbatieiu
a Malibaei amicilia disjungere tenlavit, promisilque
barbarus omnia, modo filiuna reciperei: ei quauuiu
,
, q caplivus ille lenebatur, nec MailUaco adversus Pa , laeologum xubsidio, nec Byzanuo, alitsqtie urblbos
' eidem parenlibus raotauife fpil. fmperalor ex&i , * , - man* Calolhetum Orcbant ftiiura baud gravaiered, . ditururo, 4 lanOnn peteretur, peiilum misit, boiio; , ree et alia noiinulla commoda poUicUas. CaJotbeius
, bis parum raoveri, grtndera peeoaia summam po . stnjare, quanj notnerare iuopefator vix poterat.
, Cuotque ei borribiiia minarelur, llle nihUoBiiiius in
, * impiidemia persielebal. Quocirca armia ux enm ire
, - coauiuiit, et trireBdbne boqo Diunero coinparaii.t,
, terra marique eun laoessebat. Qeoniam xero ire queoli, ei vaHda oppBgnaiiooo tenuiie mttnibue
. - orbem vi capi non poste anlmadvcHebat, pereola
, lis Calolbeto aureorum centum mHlibus, 8 8 7
c
ni
e t
ei , , ^ D
< .
,
, &
; .
, ,
^. '
* ;,
,
. ,
,
, $ ,
, . ,
. Gn.
CUV.
Paabyperaebasii digftllalc addita, iHtaui OfCbaaiB

liberat, et ad palreni remitlU. ftlolto tempore in
bis Degotiis eonsunipio, urbium liygdottkc prapfedi,
TribaUorora nobiiisttmi, llaubaaom iinperatorem
pecreto evoeaiit, uipeie illi se euni urbibus dedit u r i ; qua de re et aniea egcraiu. Ex qno naimfite
Caaiacuxeues pulsus a Roiaawis apud Triballos d i versatux iuarat, mira aaimi inelinatione potefiitaimus quiaque poiisstnuMii eotndem colebai. Itaque
eiiam Crale auptrsltie, libeaier vidwseHj. ipsvai iu
Triballos geiUem suam expediUonem soscipcre, et
in itf operam impeiiso daJMMJl, siqnidcm quam
Cralis imperium maiebani, alqitc bac de re chm
8piue cum eo aermonem babebam. Vcruni ul/
imperator Caniacuzcnus insiitulis seroQoosiirisad
34
JOANNIS CANTACUZENI
332
dixit. eorumque priuceps falo suo fancUis esl, , ^ *>
propier muialas vivendi ratione*, quod eperave- ,
rant, peaiius desperarunt. Ad MaUbxum autem ,
flliuro miiieuies, studia erga pareniem ipsius in ,
memoriam illi redegerunl, el ejus aiqualiler esee .
studiosos, ei. adbaeeuros, magnumque imperium .
coucilialuros asseverarunt. Tum vero Boicbuas "
Casar nunltos misil, parala esse quae requireren- ,
tur omnia, et se cliam Pberarum prxfeclutn ad ip- *
sorum societalem pertraiisse, qui paratus sil ur- * ,
bein cum ipsa Cralaena, mullisque aureorum milli-
bus tradere; rogabanlque ad eos accederel quam * *
maturrime, sic dieiu advenlus sui prsefinirct. His , \
nuntiis Matlhaeus mirabiliter laetalus, banc arga se . \
illorum tara eximiam volunlatem magniGce remu- , ,
'
neralurum promisit, et lempus Iriginla dierum *

prasiituit, quibus adveniret: lotidem namque dies * >
ad colligendum quem babebat Romanum exercituni, -
ei ad aoxiliares ex orieuie ab affine suo Orcha- ,
ne accersendos credebat sufficere. Cum Tribal- ,
lis igitur se advocaiitibus ita pepigit: conlVstimque , ,
missa legalione ad Orcbanem milhem poposcit, et \ .
Romanos per lilteras coegit. Fone fortuna Orcha- ,
nem apud Abydum aliis quibusdam de causis com- *
moranlein legali conveniunt, lcgalionem exponunt. ,
Orcbancs Ulico ex aliis salrapiis circiter quinque [. ] ,
ihHlium Barbarorurti congregatum exercilum, ira- \
jcctuin in Tbraciam pelenlium, ut in Mcfcsiam po- *
pulatum Irnicrcnt, aliquot de suis admistis, duce *
quoque 8 8 8
suis ducibus praefecto, legatos as- ^
suittcre, et transmittere Jussit, causae expeditionig *\ ,* ^*
ifeschis, et $imp*icfter arbttratus, eum ad Barbaros *
tfepraedandos auxilia petere. Maitbxus lam repente
advenisse Pfrearura copias cernens, ct tnlellecto, , \
ex divcrfri* salrapiia confluxisse, periurbabatur, ,
angebaiarque magnopere, eimul quod Barbaros illoe
iribil eomm quas ipse vellei, fecluros sucpkraretur
(vacanles metu ecilicet, per qaem fierci, ut agmiae , ' , \
composito et ordinato gequeraniar), simiil qaod Ro- . "~
manae c o p tam dio congregari non potcrant; t r i - ' giniaeDiax diebus sc apud illos fuiurom condixerat. ^
Cum niterelar aulem Barbaros apad se reiinm, et . ,
ttaipus lerere, ilit ejas regiîea) direpurros mini- *
tabaiiivr, obii eum ipais primo quoque tenvpora
;, \
bosies graderelur. Tanta oncHque difieokate ew- D ^,
cius, eieine propriis eepiis pronciaci parunv futttin
, ,
exiaiibabai (eUsaioi, tn sestajte, oninee ptr rura ; ^,
dUperst opoa faeiebanl), et quain comminaii eraftl, -^ BarbaroruBi Bife$itsuiiaajQ incvrsionem metoeât. ,
Decreît igilur polias eum domeslicil pracsentVbus , -
exire, qua alie droiius pneatelari : commuiika- .
toque eoni Barbaroram ducibus de expdUione in ,
TribaUo luysterio, precabatur, no urbes qea? ee ,
dedcient, regioncro infeslaTeat, H ea fnlacia, ,
ad vere bosiilei, quo iliis d^ces pra*bcrel, depo-
puiandum ae darant, buic aequiuii pecunloi vim / , *
lnaxiuiani promilleiifl. Bapbariqua3e}oe nimo com-
placuisseul, cuncla se prxstiluroa perCerlissiiiieqiie *
obseculuros spoponderunt. Mox una cam iltrs Her ; >
333
3H
. t pa capessit, paucis ftomanis cooaitalus : miuitqae ad
, \ , Boicbnam Caesarem signiiicatum, ae pratfer pacttim
* , advefctare, compulsnra a copiia peregrinis, quae
'. 61 pnefixum tempus exspectare nollenL Qui absena
, urbe, eui prxerai Drama vocabulo, ut nuniios im peratoris accepit, simol et in agmee Triballtcum
incidit, qiiod a Crale ad malrem Pheras roiuebalur,
Haptapuv ,
, - cam eodem agmine tetereus csi, bac meule, ot
fpva , cum caHeris conjuratis ibt quid in praesens facien dum, eonfiliam caperel. Barbari ut com impera
. ? tore Pkeris appropinquarunt, plures conventorum
^ , socuri, praedatum se effudere, lotamque regionem
, * per licenllam depopulati sunl: succenacnte irope* , ralore, el lenlanle ennia, quiiwe aauco* iujurii
Barbarorum at probibiUnrum puiaret. Qal aoiehi

* cnm imperatore et duce suo rcmanserant, manuiu
ct Boicbnaa vieebatar,
! . Oi * Triballorum, S69 ^
, eontra oerncnles invadere, confligere cupiebani*
. , Imperator ubi muho labore eos a pugna absierrcre
non poluit, ei ipee ad certamen processit, quod ct
, Trtballi in Barbaros faciebanr, quibus adhuo mis \ * ellibue (ut solebant (44) aniequam prelium consc rerent) praeludeniibus, dux cecidil: cujus casu ii>
. ft , gens confusio ac Irepidatio illos, velut primo ina , , pfem victos pervasit. Imperalor tura maxime et ad
*1 ?$ , kttelligendum, quid laTi tempore convenirct, eC ad
, rem ipse conOricndaiu, alioeque inciiandos ccler ac
. promptos apparuit. Alium qnippe ducem siaiim
- eurrogavH, qutm rei a ee beoe gerendae iiducia
$ * . 01 Q implevit: roensque in primam acieui, xitata ani
mosa3 forlitudinis excmpla edidit. Tribue enifn booi , * slibus continenler sua raanu intcrfeeiis, Triballoe
*> , Tcceptni canere, et Phcras baud longe dislantes,
, , sine mora rcccdere coegit. Eo confliciu Pcryamiu
1 pauci, Triballoruu) duplo pUires dcsidcrati suuL
- Bafbari, quoniam eis conlra spem evenerat (nou
5, , eaim opinabanlur bostes aliquandia se defenswroe)
} , . Uifnulva, confusloneque pfiribiscere omnia, el fu , & gam parturire. Quos contirmans, et In ordincm di , . gerent Imperaior, ut mosest, reverdt, ipee xire" . nrani agmen ducens, fn qno Romanorinu et Per* , Eirum fortissiini. Triballi pofro incrnentos abfre
, Barbaros non sincbant: qaos et ipeoe, qoia ccJer , rime redirent, turbatos stibpicabaniur : et dcnno
- D invadentefc, dtesipare cenferloe, ct fn fogam darc
, t k . nHebaoHir. hnperator rnrsam cum Romanis et
Persarom )ectUsiraii se opponens, eos repeflcbal;
, doos eifim congfessa deinceps occidit, et altl ab
, . atifo ad ortnm missi aunt. Tom deirfqoe cancos
, TribaHorum, Smperatoris virtute obrtirpejcts.
^ , Pberas recessit, ac dc canero nihii
sivit.
. , .
* , 5
r*
9
Jacobi Pootani nolao.

(41) Verbum , aon toiiim eai e Reoianis, <foi fcilicet,
toco ediio, aul \n locntn ediuim jacula aiiliere, aciefc, jaculus non
*A eliam pitgnare missilibus, vcliiari, ccrlamini inde, quod ante
incipiat.
pnrtudere, pognani lactMcr^ :le5 rorarit dicti
T
331
JOANNIS CANTACUZENI
332
dixit. eorumque priuceps ialo suo funclus eat, ,ol ^

,
proptcr inuialas vivendi rationes, quod eperave
rant, peuiius desperarunt. Ad Malibaeum autem

filium miuenies, sludta erga pareniem ipeius in
roemoriam illi redegerunt, t l ejus asqualiler esse
studiosos, ei. adbaeeuros, magnumque imperium
couciliaturos a&severarunt. Turo vero Boichnas
Gcsar nuultos misit, parata esse qua3 requirerentur omnia, et se cliam Pherarum prxfectuin ad ipsoruin socielalem pcrtraxisse, qui paratus sil urbeui cum ipsa Cralaena, mullisque aureorum milliLuslradere; rogabanlque ad eos accederet quam
malurrime, sic diem advenlus sui prseflnircl. His
iiuniiis Matthaeas mirabiliter laelatus, banc arga se
illorum lam eximiam volunlalem magnifice remuneralururn proniisil, et tempus triginta dierura
praesiituit, quibus adveniret: lotidem namque dies
ad colligendum quem babebal Romanura exercituni,
el ad auxiliares ex oriente ab affine suo Orchane accersendos credebat sufficere. Cum TribalIis igitur se advocanlibus ila pepigit: conlYstimque
mis&a legatione ad Orcbanem militem poposcit, el
Romanos per lilleras coegit. Forte fortuna Orchancm apud Abydam aliis quibusdatn de causis commoranlein legaii conveniunt, lcgationem exponunl.
Orcbanes Ulico ex aliis salrapiis circiter quinque
liiHlium Barbarorurti congregatum exercitum, irajcctmn in Tbraciaiu petenlium, ut in Moesiam populalum irmcrcnt, aliquot de suis admislis, duce
S U 1 S
quoque 8 8 8
ducibus praefecio, legatos as- ^
suittcre, el iransmiilere jassit, causae expedilionis
ifcscius, ct gimpticiler arbHratus, eum ad Barbaros
depraedandos auxilia petere. Matlbxiis tam repente
advenfsse Pcrsarum copias cernena, ct intellecto,
ex diverels satrapife conOuxiase, pertarbabatur,
angebatarque magnopere, S I B M I I quod Burbaros illoe
irihil eorem quse ipse vellel, faduros sutptaareiur
(vatanles rnetu scilicet, per qaemftenet,ul agmhie
cotnpoeiio et ordinato sequereamr), simol qaod Romanae ' tara dio eongregart polerawi; i r i gintaeniiu diebus sc apud illos fittorom eondixerat.
Cura nitereiar aulem Barbaroe aped se reliMve, et
ttapus lerere, llu ejasrogknieaadirepurros minitabaiiivr, oieictxm ipsis prixnaqooqaa tenvpore ht
bosles graderetur Taata ondique difieekate e k - D
cius, elsiiie propriis copiis proftci^ci parunr Tatom
exidiMttabat (ebsaiai, ut tn sesta^te, onqms per kmra
disperei opos faciebant),et quain commmaii enrnl,
BafbaroruDi Bifestixsiiaatti incursionem meiitebat.
Decrevil igilur polias eum donaesUcil prasenttbus
exire, qua alios dKiiius proesudari : comraoniiatoque eom Barbaroram dttcibas de expeditione in
Triballoe niysterio, precabatur, no urbes qas ee
dedercnt, regionem iafestareiit, ssd ea fnlacia,
nd vere boeiueiu, < illta ditces pra>bcret depopuiandum se dareut, buic cequilaU pecunke vi
lnaxiuiani promitleus. Barbariqua3e|M nimo coinplacuUsetii, cuncta se prjetlituroe perfcrtifsluieqtie
obscculuros spopondertuH. Mox una cam iUrs iter
f
,
, . *
.

,
*
* ,
! * \ * *
,
.
, ,
*
*

,
, ,
.
,
*
,
[. ] 8 ,
*
* .

,* ^ ,
*
> '
, ,
.

, ' , '
. " ' ,
. ,
' ;,
^,
, ,
; >,
^ , \
, - \
. )
,
,

/ ; , ' 5
, *
( ;
353
3H
. capessil, pauois ftomanis comitaius : Biitlitqae ad
, \ , Boictanam Ca?sarem signiilcatum, ae praeter pactum
, advehlare, compulsum a copii* peregrinis, quae
aitatpoi. 61 pneflxum terapus exspectare sollenL Qui absent
, urbe, eui preerai Drama vocabulo, ut nunlios im , peratoris accepit, simoi et In agmee Triballicum
incidit, qiiod a Crale ad malrem Pheras miitebatur,
',
* , I - cum eodem agmine retereus csi, hac meate, ot
, , cum caeieris conjuratis ibt quid in praesens facien * dum, contiliam caperel. Barbaii ut com iinpera. lore Pkeris appropinquarunt, plures conveniorum
^ , socuri, praedaiura se effudere, tolamque regionem
, * per licentiam depopulalt sunt: succenscnte irope* , ralore, el tenlanle ennia, quibus aauco* injurii
Barbaroram u prohibilurum potaret. Qoi auleta

^ cum imperatore et duce suo rcmanserani, matiuiu
. 01 * Triballorum, 889 , qua et Boicbna* vteebauw,
, eontra oerncntes invadere, confligere cupiebanJ,
. , Imperator abi muho labore eos a pugna abslerrcre
' non potuit, et ipec ad ceriamen processit, quod ct
, Trfballi in Barbaros faciebanr, quibus adbuo mis * eflibue (ut solebanl (44) aniequam praelium consc '. rerenl) praeludenlfous, dux cecidil: ctijus casu it>
. , gens confusio ac Irepidatio illos, velut primo inapelu victos pervasit. Imperator tura maxime et ad
, ,
* $ , intelligendum, quid lali tempore convensrct, eC ad
, rem ipse confteicndaro, alioeque incitandos cclcr ac
. promplus apparuit. Alium qtiippe ducem slathu
- eurrogavH, quem re! a ec beoe gerendae fiducia
* * . 01 Q implevit; roensque in priniam aciem, exiftiia ani , mosse forlitudinis excmpla edidit. Tribu enim bo , sllbus conlinenter sua raanu intcrfeeiis, Triballos
\ , Tccepiu! canere, el Pheras baud longe dislanles,
, , sine mora recedere coegii. o conilfclu Pcrfaruiu
1 pauci, TriballoruiD duplo pUires desiderati sunL
Bafbart, qiioniam eis conlrd spem evenerai (nou
, , enim opinabaniur bostefe aTlquandUi se defenswroe)
j , . Uifnulin, confusioneqne peribi^cere omnia, el fu , ** gam partarire. Quos coKfirmans, et In ordincm di , \ gerent Itnperaior, tit mos est, revenit, fpee xire" 01 . nram agmen ducens, 1n qno Bomonorinn et Per' , sdrum fortiseiini. Trlbalii pofro incnienlos abfre
^ , Barbaroe non sincbant: qaos et ipeoe, qoia ccJcr , / rime redirent, turbatds subpicabaniur : et donuo
- D invadentefe, diesipare confertos, ct fn fngam darc
, . nHcbatilur. hnperator rnrsam cum Romanis et
Pefsarum lecttssimis se opponens, eos repeflebat;
, dnos eirfm congfessQ deinceps occidit, et alii ab
, . atiis ad ortom misai etinl* Tam denlque caneax
, TrlbaHorum, imperatoris virtute obstnpefactos,
^, Phcras recessit, ac de caetero nihil negotil faces*
. - sivit.
, . ,
4 , *
Jacobi Pontani nol.
(4i) Verbum , aon Rolwm e$l e
\oco ediio, aitl \n locom ediium jacala Hiiliere,
fed eliam pugnare missilibus, veiitari, ccrlamini
pnrdiidere pngnam laecsscr^ Tsles rorarii dicti
Romanis, qnl scilicet, arrtcqtiam congrederenMir

aciefc, jaculit non nuiltis inibaiii praalHim; IracWia
inde, quod anic maximas pluvias coelum rorare
incipial.
335
JOANMS CANTACUZEXI
&6
, ; . ,
* ,
, \ , ) .
\ , /
', ' , . $
. * :,
/ , \ . '
\ , . .
\ . / *
^ , > .
8 9 0 CAPUT XLV.
Falsa suspicione imperatorii tugiunt. Detcriptio urbit \Philippen$ium. Imperaimi anctoritate fuga mii
non potest, Ejus virtus. Famuli equum suum mbjicientis opera tahu$ evadit. /tt palnde $e apud
Phiiippm tccultftns, Pkitippen$ibu$ capitnr. Bramam custodiendti* e Bolchna perductlur. Patctolognt
Graiianopolim, et ibi eju uxorem cum tiberis capit, <pu* Tenedum mittU. Matthitum Boichnm pt*U
et is pecunict amore eum trudit intcgrHm. Cen$en$ium exoculandum rorwe causa. Laudaiur Palmelogus.
Mallluvus in Tenedum, postea in Lesbum mittitur. Hes {ota socero indicatur, ei Ubcrta* captivo
. promittitur.
%
Imperalor ad Panactcm iluviair, ibi pernocia- .

turus, caslia (Vch,prima lucc, eliam aliis, qui ad \
predas discurrorant, rcvcrsis, tuto iler rcliquum * \ aggressurus.Inclinanle in vesperam die, pradalores, ,
quoruni magna \U cum non roediocri pecorum . ,
liominumque prxda ad oaslra lioinopiiylorum len- ( ,
tlvnt, cum Triballis dcpuguauim essc neseienles. ,
Qiii iii rasiris eranl, jion csse suos, scd Triballos ,
euspicali, a quilius coiifesihu invaderenlur, quo- , *
tiaiiii ipsis pugna impares videbanlur, non solura ). 01 qua nuincro, sed eliam qua audacia, cujus ex pra> ,
mlcuibus pracliis documenta exslabant, vi summa ,
in iugam se pcnelrant, adbuc sociis intervallo lon- ,
nissiino dtstanlibus: limcnles scilicct, ue inlerclusi , perircnl, et per auguslias apud Pbilippos quisquc , altum traiisiiu pracvenire conlendebanl. Meluebanl ^ ,
iiainque, si nox supcrvenisset, et Pbilippenses fu- *
gam eorum scnsissenl, ne faucibus occupalis, in - &< Tbraciam Iransire nemiuem paierenlur: et agmcn , '' ,
illud Triballicum, ut putabant, cum caedibus in- ,
starel fugientibus, atque ila nullo iinpedlmeulo oi oranes ad umiui interirenl. Ad radices enim mon- ,
tis jacenie PbUippensium urbe, quod supra est, , ,
proptcr afipcriutcm inaccessum esi, ac profundis ;
vallibus praeruplisque saxis conlinctur. Quod infra
cst, plnuni illud quidem,scd ccenosa el profunda ,
pahis esi, muliis passim aquulis irrigua. Iuter pa- ,
ludciu porro, el oppidum arcla via paiet, quauoi * ' , ,
kupcrare gutnuium opcrae pretuai putabant, aale
, ,
quam Pbilippenscs eos viclos rescivisaem. Romani ^. quoque f um Barbarie fuga abripiebanlur. Iiapera* , .
lor iain leaierariam fugam apgre palicns, quoadam ,
rctiiicro et insequcutibus resistere conabatur .
(pauci enini Triballi ex proximU vicis com.urren- ' /,.
tes, Barbaroraiu fugientium lergis siatiiu Uibre- ,
banl,891
P ^ i d i u i i i PbcrU, el Buicbna quid
>^ , *
nccidisscl iunditus ignorabam), niliil lamen pro co, \ .
ac par cral, cfiiciebat, omnibus ad iugam salutis Tpr cauaa inieaiia. Tum neceuario ipsa, ei solua ln- , Blaateaexcipi^nt, eosareebai, nc ftigientiuni plures
etiam occlderent Niltilominus Uun anoruin ac .
9
3S7
HISTORIARUM LIBKR IV.
3.1K
tv BarbaTorum pcrmufti in iransilu apud Pliilippoe
. * \ pcrieruni. Jam cnim ct Philippcnses eos fuga co , \ gnita infesti prcmcbanl, et binc inde IrufidabanL
. " ImperalOr seipet soa manu salvam pnrstans, ipse
\ : qtioqiie versus PBilippos pergebat, cui cum equus
iv . " crebris in bostem incursibus ct fmpressionibiis
dclassalas concidissct, quo se verlerct ncscienlem
. famulirs quhlam, Cyparissiota nominc, expedilioni , \ , bas el pugnis non valde assuelus, sludiis autcm
{ \ , liltcrarum excultus, quantum in sc folt, scrvavU.
- Ram ctim prasentl capitissui periculo cquum suum
, \ , imperatori subjecil. Bepeniesiquidem ab insequen , \ libus Triballis comprebensus, et ad teinpus , , cnlis mandalus, propter religionis coinmiinioiicm
. * ,, dimissus est. Imperalor cum vcnissel Philippos so , lus, et transirum obsessum conspexissci, niiique
. . contra lam niultos non posset, nee quid melius
. ol- ageret, baberet, in paludem qoa plurima artindo,
, - Ingresstrs cst, latere se poeae crcdens, qaoad nox?
. appetiissct. Cum autem paluslre coenum eqni un
, giilas non sustrneret, et infixas retinerct, descciN
, \ dil, seseque occaluit. Fhilippcnses porro incnr aii , ' ' - tes (non enim ignorabant qtiis essct, quod Gaurar
, , quidam de faraulie ejus ex vnlnere apud- ipsos de . cumbens, et jam viia deficicns, procullpsum a^no*
, ' viseet, ei imperatorein essa, qai venirct, ciira ba>
\ - sitationem dixissci) et virguha canibu- diligcnur
, , \ soniUMes, ettm ccpernnt, atque m nrbem intro . (hixerum. Matihacus igiiur imperator co r.daclus
, - Q csl infelicilatis, el talibus aflliclus est calamilalibus,
* , nollo eorum Inferior, quos belliim reddidii niiser ^ , rimos. Boidinas Carsar ut eum Pbilippis cuslodiri
/ , audivit, ppslridie acceptum, domnm suam Bramam
* abducii, provide admodnm et bonorfifce itlum ba \, , bet, et ot diligenter asscrtcttir persrtrdiosc curat,
. *0 promittens, si sit penes se, in provirciam remH , \ - snrurrr. Fomitdabat eienim- ns Cralacna stbi advcn, \ sarelur, postularetque jure sno, ut beltl quoddam
. , apoHain, apttd se imperatorem baberc. Ideo quam , primnm ab ea deposcendus videbatur; aimu! qwod
,- ab eo pecuniara sperabat, ei constanterrt amlcum
\ ftw, 8 9 2 t si priora rursas aggrediunda-forenl,
. , potemer ab eo adjuvarelur. Caplo hoc coneilTo
^\ . - Pberae pfopeFai, morbo in irinere implicitt,
, * , & quinle 61 vic^ns diebue inJje^tfriê corporis Ifll. , peditus eet, n eo pemnfrei. pfer bo* dies Pahnv^ - legue imperator propter Ofcliaid efhim ad TVno . * - dam tripemibos sebsisinr^ nt de llMtfcA^ fortmia
, \ factua 9t eenior, aotvero maittnivii. Perftbeorftini
* , veail, Indeqoo Gamoiaeuj, qaod oppfdiuu- hatrd
* \ nolcna. ae dedidit. Posiea ei 6raUaoQpoifaa, ivitHis
, * . eoin proiNpi* cl cormmim coeilto, Mila jmrpttas
, \ . pe de Maithaio reilcla, acdpiexHibne, occapavii:
, in qna el iinperairix Irene, MaikbfM uoor, atndoo\ , - bus flliia lotideaique iliabas eapu ,aat ^Tho . dora onirn aenior ftlia, apud a-viaoi paMraato C, gemam Byaantii odavabainr^ qooa liumaajitor At
, - abequo ulia ittjarU IrMtaioe, m nirtk rev.vd ipsa,
, vcl do*JHsUcif ej4isapouaOa, TcnediiM ainafideU.
339
IOANRIS CANTACUZENI
340
Urbt prafecto designalo, et reliquie bene compov , ,
siiis, Periiheorium reversus, legationem ad Boicb- . " \
nam jam Pheris rcdouniem cnm facullaie in Mat- , * *
ibaeum ut liberet agendi, misit; addiia pollicila- ,
tione irnmodica* pecunia?, si illuiu sibi vinclum ira-
deret. Boicbnas jam anle cupiverat, quod cum jura- * {
menlo asscverabat, Mailhaeum domuori remillere, , ,
et curo PaUeologus eum sibi prodi cuperet, audire
legalionem non sustinuit. Sed ut didicit et urbes, ,
et liberos ejus ei uxorem caploa esse, nullajnque ,
spem resiare accipiendae ab eodem Matibaeo pece- . ,
nia, aul commodaiuruni ad medilaia ab ipsis per- ' ,
flciunda, qui jam sine urbe et foco sil, mulala , .
sentemia a Patoologo pecunhm pro eo paciscilut% , Qua data veriius ne Joannis graliam asseculus, se , ,
poslmodum propler prodilionem vindicarel, oculos ,
ei erucre cogilavit, sperausid eliam Joanoi irapcra-
tori graiuin fore, si ab aliis, non ab ipso kiminibus .
orbarelur, miueusquc rogabat, ut quod ddiberaa- sct, exsequi liceret. Imperalor hoc verbum aver- . ,
satus, nisi penitus integrum eiiucolumen} redderet, ,
recepiurum negavit, ct oinni ope euitebatur, ul *
Triballo persuadereme quid euiu kederet.Quamob- rom corpore nibil mulilaio ad ilJum missus est. , '
Ut in Iriremibus iroperaloriis fuH, ccrlatim Ro- '
mani impcralorem borlaii suut, ut fralri uxoris ,
oculos effodi velict, gj|3 quo sic mnltis defun- , * ,
gerctur molesliie, el ne rursua certaimiuim peri-
culorumque sibi, cactcris ttomanis oaanibus civiiis , , belli occasionem rclinqueret. Nec Uuneo cem OW- Q \
ues idcm dicerent, omnes eadem menle cficebaiit, .
ecd bi quidem ardentes cju&odjo lalia suadcbant, , ,
non ferendura judicanles, nisi eiiam supra alias
ierumnas oculos perderel: ul shixul meliora pror-
aus desperartt, el praesenii calauailate muUo moe- , ,
rore conflcerctur; alii nibil eorum cogiuniea, ,
simpIicUer aliis asseQllebanlur; nec parti corporis , ' ,
maxime necessaria? parc^ntea, et Ulura exociilalione * ..
damnantee, quod coDUdereAl, se ob hoc amicos , .
babiuim IrL Pajaôlogo, et bujus bevoleaii frv- ' , ' ciuro perioagauxa exuniunqiia percepluros. duj- *
dam eUi illiua miseriU dttteronV, antj^foatarqae ,
vebaaieniar, at ad solgm audîofleihuiua inimaai- ^
Uiia UrialarefUur, oi crucioeenuur perinde alquteln ,
ae bisc faba cnderetor, laraen ne in imperatorem D , ' ^
malevoli TJdereninr, diver&unt auadereni ab ejps ,
benevotenUsaimiB, ad idera ai ipat bortabamur. , 6
llac m parie PakeoJogui imperaior u$m 4iumaaj- , \
UtiaaoliHB tt clevtaftUi* argaaMOia, aad ei aiagnani- , "
mitaii*, ac forlkudinitv <H DmdenliaB iodicia dedU '
maifetJMaim. iUaman cun beilo eo aaque pro- ^.
oeaet, lantequa inler eos intMtti exaii- . * ,
, t eaafal knplacabilar, ei aiter alleruni ,, *>
iaaperi avado\ sed si potoiaset, eiiam vka , ,
exalom topirisMl, ouinaeque aervoe ad exKHmi , adreraarit eoaiatiwet, posiaa vieiorem, vktum ha- ,. . faeaiexa in maaa, ad atitagveau n*n respexisse, - * '
nec aitqoltitte, qooatode puaim, a quo la?sus vi- ' , (^\ <3, dabauur: sad koc kriiam q^buedam, nMiSo aii-
341
342
, tk>ribu$ *t iiUelligenlieribas, etiai wnt immaites
, ; bclluae, reliquisse: ipsum veto sapieiUen et jaafe
;, ' raliocinanlem, bumanamque naturam miserairfew,
. " , lol casibus el mulalionibus obuoxiam, ad vitx
*\ \ sccurilalem credidisse auflicere, boeles devicte&p,
, \ el nibil ultro desiderasse, opere docentem, Bar, * baros decerc pugnare quandiu possint, honiopbylis
* , ', autem usqoe dem praesi*M, quomodo cxcclsi pe , ctoris non ail argtiAieftOttft ccriissimum ? Bursum,
? , ]] qu& sola illi fuissel nia*lnd bonoris occasio, non
\ . - eutn e medio susituteee, sed conservaium com mude iraclare, et apud posteros ^lernn glori-.n
, , mouumeutiim sibi rplinqnere, sapienli consilio n 11
, . immerilo qttie astripscrit. 894 Porro omnibus
, \ idem borlactibus, et qeaiiUim posscnl, atlniicii , - lil*s, ul rcs expelita eveblnm sorlireiur, ipsuni
, * neque ad pcliiionem, taiiquam ulilem ct jusiam,
, , QTOV , ut vittorclur, neque ad turbara conxentientium at, lendere, nibilque lerrore alirruo percussnm, prcdcr
, , decrela sua commhlere, el ift iU dciixum hiei*,
^ 3 , quid aliud quam fbrtis ac robustus animus cilicil?
, ' Quarc aliorum ratiouibus universis poslliabilis,
fratrcm uxoris Mailba?um inoffensum (quod contra
, ^ mulli suadebant) in Tencdum deporlavii, et cm
, uxore ac liberis ibi aiiqnandiu vitam agiiare per , misit. Postea uiandavit, ul Itberi cl uxore in To , nedo remanenlibus, Matlheeus in Lesbum abducma
, , - in vinculisr baberelur, quod faciuua csl; ipse Te6 - nedo solvcns, Byzanlium venil, el in mouasterki
, Manganensi socero rem omncm exposuii, paulo posl Matihaetiixi cuslodia liberaUirtim flt pro , ' misil. Optimum quidem futsse, nunquam boc
, dissidium cxsliiisset, neque lantopere a nalurai
; ' limiiibus recessum esset, ut qui pro se invkera
, mori jurc debucranl, capilalee inimici iierenl, om , nesque in muluam pemicicm macbtnas excogi - tarcnt. Quia vrro sic evenissei, ci ille forluna cni , \ deli usus, a Triballis caplus, el ad se in vinculie
. - perductus esset, se quidem siaiim solo ojus asr
, \ t, pectu indoluisse, posiiisque omnino vctertbus int, , miciliis, naluraa communione victum esse. Se quir
, \ ^ dem in prxsens velle eum traciare bumaniier,
, - brevi e carcere dimissururo. Qnin id modo fa, cturum fuisse, nisi male gcstie reipublicai accusar
, \ tionem a multis vereretur. Paulo post, ut maluro
i, , consilio et debita cura omnia ficri appareal, vin, . .
coiis absolulurum. Ilaec Palxologus socero de iilio
.' & , ,
liberando pollicilus est.
, , ^ \ \
. " \ , ,
. , ,
^ , ,
.
* ,
,
. * , :, ,
, ,
, . \ ^
#
343
JOANNJS CANTACUZENI
3U
, . ' , ! \
. *
, .
\ .
CAPUT XLY1.
Cantacnzenu* de filio exoculato gratia$ agit. Quanta in solHcitudine ae moerore amborum can$a
^ ^ ' ^ . ; Q *i*\ iibimel profuturut $U, *i vinetum dimiserit. Tota p*ne oratio eo zpectal, ut
cuslodia Mailhceut tolvatur
CauUcuzenus his promissis 1 tiisiraus, Primum ,
quidem (inquii ad generum ) aroplas tibi gralias , ,
ago, quod quanquaro mullis suadenlibus ei Im- , ,
pelleniibus, ot filiura meym oculis ortares, ct in ,
id argumeiuis ad persuadendum firmis utentibns, ,
885 1" &apieniia et boniLate tua velut pro amico ,
plurimis ejus adversariis le opponens, salvum in-
columemque conservaris. Deinde el Deus de coelo ,
ob banc ftjquilaicm ct mansuctudinem pro eo ac , ,
iuereris te reniunerabitur, et mibi imis semper
medullis inflxum erit hoc beneficium. Equidem *
beilo inicr vos gliscentc muliis jactabar sollicitu- , ;
dinibus quolidie, et in incommoda 'quaedam gra- , *
vissinia necesgario devolvendum me limcbam. * .
Nam in carleris omnibus utriscunqtie inter se pu- ffvixa ,
gnantium adbaereas, am gratulari datur, si vi- , cerint, aut inforlunii etse parlicipem, t i vlcti
fuerinl. At vero palri, Aliis inter sc dccertaittibus, * ,
unicum itlud solatium relinquitur, si armis ab- ,
jeciis, ad pacem se dent, et alter alteri bene velil. , , ,
Sin eos redire secum tn graliam nolle videat, el , ferro ftiagis, qnam verbis conari flnire coniro- \ , ; ,
versias, ntbil est qood dolorcm <H caJamilatem , , ,
cjus miligare ae levare queaf. Utcrvis enim filio- , , . "
rum vicerit, nou tantum rccreabit, qui scrvaius ' ,
ftieHl, qiiantutn cructabil, qui fratrcm jugularit. ,
Quod ei eonligerit eitam ambos muiuis vuJncribus '
oppetere (quod et olini qaibusdam accidisse . ,
legimus) (45), lutn vero tantus bauritur moeror, et ,
lanta patrem obroit calamitas, ut ad immcnsi- (* . "
tatem <jns acccdere nibil possit. Quae eingula dum ' ,
conlcmplarer, torbari animus mcus et trislitia' , *
suffimdi coepit; ac velul jacenieg et exanimcs jam ,
filios ambos, apt, quod oiinus crudelc esl, al- . " ,
terum certe, eiiain antequam ad manas veniretur, ,
deflebam. Hoc enrm crederc me cogebai, quod de , \
paco inter vos neuliquam convenirc posse cer- , , .
ncbam ; et quod obslinale ira mutua ferverelit, ;
vellelisque ferro conlentionem de imperio diri- , \
inere. Nunc quia $ic Dco visum, ct iilum quidem ,
pugna cotilra Triballoa caplum, aique a vicloribus . *
tibi traditum benigne hujiianilcrque traclavisli , ,
et nibil pro prisliuo in illuro odio fecisli, primum ,
quidem de ulriusque saluie Numini graiias ago, ,
cum rcs noslras adeo clcmenter lemperavit, roul- D ;, \ taroquc eolliciludinem et angorem, quem in pe ,
clorc meo erga utrumque piclas excilabat, exemil. ,
Deinde libi nibiloroinus , qui cum posses in euin ;,
puoiendo 898 *
facere noiaisli; ncc hoc
> *
Jacobi Ponlani not.
(45) Polynici, ElôMi fratribua apud Earipidem, el Slatium in Tbebaidc.
1
uant
3U
HISTORIARUBI L I M R IV.
Mi
/; Ix * dunlaxai, sed et si quid restat IristHin (noii mm
xl \ , negabo, co vinclo, videri mihi propter nalurae eou; , * * scnsum eadem perpeli, qua ille pcrpeiitur), lu in
( praesenlia fundilus susluiislf quando paucis diebus e
, , . vinculis dimissururo rccepisli; quod si rc ipsa
),, prxsliieris, recie feccns. Elenim uon ad celebri ,' lalem nominis lantuni, scd etiam ad securilalcm
* (ibi optiuie consules. Nam si quoad spirabit uxoris
* , lua* fralrem cuslodia detinendum stalueris, fnr . silan, si effugere licucrit, bcllum rcdintegrabit.
" , - Illud aulem longc inceriissimum, an non etiam,
, - ubi pugnaverit vicior evasurus siU Mtilli eniro
* 8penumcro parva cum jaciura sua vicii, riuraus
, \ . erecli, et prauerita calamiiaie cautiores iacii,
- viclorersuos devicerunt. Quod si facile possisdili , - ^ gonti provideniia per omnero vitam adamaoimi
eum vinculis cnttoiUre, primura quidem seraper
. ' , niolestis cogitafionibus exercebere, qux diy no ciuque vilam luam carpanl, el omnem bUarUalis.
, , sensum excludant. Haud enim soluio Romanorunt
, prooemm insidias meluere oporiebil, si quid eos
, * oflendertt, sed et eo qttibue coolodiam illfu
, commiseris, ct ipsos, si dici fas est, famftiarfe. - eimoa. Praierquam eniiu qaod bommes ad mula , bilitalem proni sunt, el rcbus novis capiuntur, si
, \ el occasionem repererinl, qua niale dc se mertlis
, \ facillimc par reposituros spcrenl, inagis eorum
.-, . ^ inconsiantia et dolns cxspeclandus est, si propc
, habeanl sctiicet, qui aut malis cos pnesenlibus
, ; -' g eripiat, aut doni cos ac beneficiis cumulet.
hodie liberis luis adbuc parvis
, * ; - Prseterea
'
si te*""
raors e niedio tollal (bomo cnim natus cum sis,
, ^
; buuianum ntbil a te alienum ducere debes), coiiclamala esl eorum feliciias. Nain ipsoa cum malre

gubcrnare imperiura, temporibus adco dnris ac
, , \
. difticilibus, rebus omnino evcrsis, in.possibile csl.
Reliaquilur ergo, ut aut 11111 qui jani cuslodilur,
' ( ,
. fi ) ' - advoceiis, umque omnium cousensu imperaioreai
/, \ eligatis, aut alium (|tiompiam, qui longe plures
. $ui sludiosos babuerit, solerliorque et ad impe ' ;, randum aplior videatur. Si ilaque ille eligaiur,
;, ; - cerlum esl mibi, nibilominus elaboraluruin, ut
/. * - illum liberi txii inansuetiorem experianliir, quaiti
ille le experielur, si clausum in carcere us.jue ad
, , ; D mortem retinucris, ut gravius nibil addas. Siri ad
/ , \ , alium queindam (quod Deus avertat) impcrium
. " ; - irausferalur, non audco dicerc, qutd faturam sii,
, , - et ipsa malorum exspectaiio ctiam vocem railii in ;, lercludit : nftc qutdquani spei supefest, quin
. omnes omtiimodis pereamus. At , quod nutic
, ultro Japud animum proposulsli, etiam opcre ipso
. ' explere volueris, de te ipso atquc dc illo prajclare
' , , mereberis. 897
absotuliis vinculU
, conslanler ac perpeluo tibi de bencficio acccpto
* \ gralias aget, ac te vivum pro I;enemcrent6 agna . * scet, factisque ipsts digno daitim esse dcinoiislraro
anniieiur; posl obUum vero luum, si ila cvencrit,
, ftliis tuis cril oitinia, et qiiacunquc rationc potcrit,
. , cunlra inimicos cis opitulabilur, conscrVabilque
c t
i l l c
3*7
JOANNIS CANTACUZENI
348
ipsis imperlnm, pro amlci germanl liberie, lan- '" \
quam pro suismci dcccrtans : et tu reliquam viue , xa\
cum jucundiiate exigos, non anxiis lanluta cnris , ; ,
canerisque molesliis rx suspicione nasccntibus \ , ,
solulus, sed etiam colIaUe iu ipsum bumanitalis ; , \ , roagnos stailm fructus porcipiens, quando propler , , \
banc animi allitiidinem omncs le admiratione et , , ,
praedicarione afBcicnl. IIoc insuper consequere, ut *
oranes ejus cognaii singulares tibi gralias agani, , et velut insolubili amiciti nodo eum tibi ;, ,
astringes, ut lotius .' soi curricuto necesse ,
babeal, nibil quod ncf dignilatom ct commodum , ttium pertttieat, ncgHgere. ut igitur eximiis qui- , \ btisfom bonis magniladinem ammi declaraturas, . 6 \
ire verbis (antaminodo veiis, scd benc consulia ad ;, ^
opua conferre ne protrastina,
* * \ . * \ ,
" , \ .
GAPUT
XLVII.
OktrtctaHo Zitmi in Eugtmam jam monaehmm quawi imperatori cnm alm pavarit imWwi ; quod iUe nm
eredit, neccredi vuit. Ziani vtrtinicU iu affiroiai(do. imperator Eugeniatn sibi insidiaCam credit, atque
MaUhaum vetle Uberare deshiit. Zirtnnm mendacii poenitet: lcvtatur imperator. Quid Matthao libe~
tanda postularit. Ejus rctponsnm ambitiosum.
Ilsec Canlacnzenus ad Paheologmi pro Mulihoeo
e carcere eximendo. Qui et anle per sc inciialus,
el biijusmodi oralione niagis cunfirmalus, quod
decreveral re perficcre nie litabatnr. Inierim quiddam ejusmodi accidit, quod priora con>i!ia propeinodum evsrlissct. Zianus eniin quidam, Cautacu (J
xeni faniu us, ad Eugeniam iniperalriccm adiens,
eam borlabauir, ne ad libertatem filio conciliandam
pigriiarctur, ncve imperaloris gcneri verba ad
framlem et ludiGcaliouem composila curaret : ipsa
pcrtculmu fac*ret, el amicos eodem insligarcl; se
mixissimc adjuiurum, cl idem, ut faciani, atnicis
pcrsuasurum, si pauxillum prcuniae sibi dedcrit.
Se cuim si cogiuia in iflcclum deducerc liccat,
non vmculis modo illum excmplurum, sed ad
prisliuam quoqtic felicitalem reduciurum. 8 9 8
Eugcnia iropcratrix vcbcmeuler improbala boininis
ameniia, qui majora qiiam posect, polliceretur,
eum ne rcsponso qnidcm dignata dimisit, et admo*
liuii, ut quiescerel; nibil enim bac audacia praeier
crucialus sibi acquisiiurum. At ille vecordissimus ^
el ipse ad negoiimn stultuui prosiluii, et alios
looge se meliures codem pellexit, ut in magua
apud MaXiba?um auctoriiate fuluros, si ejus causa ]
suscepisse talia viderentur. Cunvenil igilur , ut captato letnpore, quo exlra Byzantium imperalor ver- '
aaretur, ipsi paraii in cusiodcs palatii derepente
irraerent: quibus ct aliis omnibus expulsis,sque
cuslodes agerenl, adversaalesque repcJlerenl, iiuperatoris lanlum iilios et uxorcm inius reliueulqs.
Si imperator eos aggrederetur, et dediiionrm poslularet, tum juramentum ab eo peierent, facinoris bujne poenas non exaclurum , ei pecuniam insupor nuineratiirtiin, Matiliaeuinquc, uxoiis sure
gcrmanum carccrc lcvaturuui, ei Adrianopoiis,

\

. \ ,
^, \
. , .
,

,

\ , ' , \
. 5. : ,
, \ . AVH

,
,
. \, ,
,
, \ t

. ,
> \ ,
, ,
.

,
\
,
, ,
,
1
3
HISTORIARUM LIBER IY.
350
. " * finhimorumque oppidulormn prlneipalam ei c&u xa\ , cessnrum. Si imperalor de postulatts recusaret
, aliquid, neque obsequerelur, ut minarentur, libe , * , \ ros ejus et uxorem iiilerfecluros : ipsum, quo . \ niam armis nihil poterif, satuli liberorum, neces , sllate cogente, omnia postposiiurum. tl&c Zianus
, \ conjuratis suggerebat.
. " , -, . , '
; . ; .
Paulo post insidiis comperlis iiiiDcrator cum
Ui, , comprebendit, de sceleris sui sociis cxaminat. Ille
. - et alios , et Cantacuzcnam iinperalricem nomi, , \ nal, aulumatque magnis ab ea pollicilalionibus
* - g buc Induclum : nec enim per se lantum facinus
* ' - ausurura fuissc, bominem inGmum et egenicm.
, , , sine insignis aticujus opcra el impulsu. Imperalorl
/ ;. mox utrinque res dura et atrox apparere. In laTi
. quippe causa calumni.s appeiitara imperatricent,
, si insidiaruin minime conscia esset, baud boiiiim ;
-.ol; , * \ * esse aulem consciam et facli pariicipem, valdd
\ , Imrnane judicabat, quando ipse adeo bcn<> cupe , ret, ul fltium ejas e vinculis eroiitere cogitarvi,
, - qaod nemo exfpeclassot; ipsa vero tantas in se
;, ' , * Insidias tam maiigne compararet. Verumtamen eo
* * polin* propendebal, ot sermonem iftum pro ob , \ trectatfone haberet, et id consure volebai omnibus*
, Idcirco cnriosios Zranum excutiens, se 111 propiei
. Insidias supplidum condonaturitm aiflrrtiabal, sl tft
, Q Imperatricedetraxisse confilerelur: etprocerum n v
, - bilioribus quaestionem dabat. 8 9 9 Zianns pcrind
, !n omnibus vcra se locutum a?setcrabal, culpamque
; . * omncin in illara rejicicbai : illam ad omnia pra*$** visse ; illam modos et asium invenrsse, quibus
, * mente conrepta feiicfter patramuur; et probabi , Iibus titebattir argumcntfe, qurtros phrribas malana
, - Ae iinperatrfce atisptdenem ferme iujidebat. Forte
* , et CatKstus patriarcba in paiatiam veAH, qoem ut
\ Ztaiia, qai tam a judfcibtts inierrogatattH*, adesso
. , aod^f k, eiim ad anatbetaatfemm hi se dictandom
, .provooabal : sfc enrni eoacium, qnod res esset,
, emmtlatnrtim. Cnm Idcm imperaUri phcerct (ne , qoe eniro tanlopere pamtum 4H 2ianoin, tft
' .
exnlo anlmaB tla conlra Impi^rairicem nnllitfs
( - Dn*,pecUUiope h w i nwntlreHir), indiHsit. Lata ana ;, * * tbemaiio efitefHia, tânv perdnaclus, qu pritis
' ), 4ukoral afftfrtiabil. UnoV iinp^rator vehenrmlts . , kno p^riorbatasv kênhiia, de qmi tiibil aitii *. Itram tnlkHibat attapTMipi, aibi mate reHe credftfit,
*0 , - dolemqoe noti niedloerlier, et mdsMiiadinis ob
, boc plenus Z**mm ln ouatodtam dori jnasii, et
tpae de Maatliai BoeiHiiiHie agere ant cogiiare
. * , 4eatHit: absarinm et oefaHnm iatprimiti raiui,
, ( maJrtm lanium aoi odinin ei malevokmian
^ , toacapitae, 4 ad pestem aibt, aui airuranas maxl \ a u i crtandas mottramr omaia: ae vero tanqaaoi
, - maatli inopetai, etinu iliaaa ejas, iiotteni sibi avra
caai Wa futarm, e camra Aimitiere. la Ms
brevi ttmpofe elapeo, Ziamat kicareei^ at ooa-
JOANNIS CANTACUZENI
scTcntia sceleris sui exagitalus, el timcns, ne posl
mortem eliam ad inferos milteretur, velut qui
praHer calutnnias tn imperatricem a Deo quoque
diro carmine separaius esset, et cum daemonibus
a Nurainis socieiaie in omnero aeternilalcm s junciis versari elegisset, per ainlcissimum qucmdam
patnarchae lilieras mitlU, quibus aigiiificat, se
adversus imperairicem, ignaram qu;c ipse cum
conjuraiis macbinatus essct, falsa loculum : et quo
nicndacio stio fldein impetraret, improbe ac slolidc aualbemalismuin suscepisse. Nunc autem in
quale baraibrum pne stupore deciderit cognoscenlem, lolamquc verilaiem enuntiantem, veniaro et
absoliitionem ab excommunicatione flagilar*. Ifcec
Zianus scripsil. Yeruni qui lilieras porlabat, solers,
&2
, ;
, ;
,
,
, .
,
, \
\ $
,
, , \
*
;,
. ,
, \ et aJ occasioiieinarripiendam promplus, intelligen^
si eos ad palriarchatn deferret, Ziano soli profu- *
lnruin.al si imperaloribus reddtdissel, praner hoc, \ quod Ziano prodesset, 900 eliaui |Eugeniam . *
iuiperatricent calumnia, el filium rarccre libcralu- , rum, cum liiteris ad illam abiil. Quas illa slaiim ad , \
Canlactucnum uiisii, et is Pataologo sioc mora . lcgendas exbibuit. Stcraanifeslissiraedepreliensa . ^ ,
rriininaUode, itiinio gaudio pene dcsipuft irapera- ; ,
tor, quoniara scilicet maliguitas Ula conira con- ,
jnnciissimoa ad nihilum recidebat, quod uiiriGca ,
oplaverat : el Ziani ecelus exaecralus, qui aine , ,
i*au<a ac leraere lam odiosam caluroniain con- ,
flnxisset, subito aihuxoris fralrem e cuslodia edu- \ ,
ceodum incubuU. Sed cuu) Tbessalonicae aegoiia , . * prascnliam cjus plane reqnirereiit, eo Irircmibue
,
proiecius csl. Posi rcdilum, Tenedum millens, , .
MaiibaMiin Epibalas casiellum quoddani propc Se- ,
lybriam duxii, ut cum esseni viciiii, colloqui pos- ' ,
seut. PoiLulabat auiem, ui iinperio peniiui renun- ,
tiarei, privati sutu conientus, el bonoribus poct ,
loiperaiorea priniia, liberoe ejua in omniboa (es- \ - ,
eepto Andronieo impera|ore) anlecederel.Xiccre
ouiem illi novunêoos ve&iilua oxcogilare, eoqu .
uti, eed faeere, aut loqul ut Imperatoren, eihil. , \
Quod si quis erga eum unqoam imperaiorem ae ;, * .
gererel, auj eum boc aiMaine appeliarct, bunc ira- , , tu& rejieeret. Talie erai Palxologi poalulatto. Nai-
IbaKiu tou viu caroewra babiure, ûara ulem ,
couditionem maile. Priamm eoim iiUolerobite I> . >
aiebai qui beri e i nudips lorUaa adotalaa fuisaei Mt , #
imperator, ouno eubeaso privati b a b i l a . e i ab alUs ,
-parum a u l nibil diitecre. Deiade noque i p s a w oc- ,
caslonem carceria p u d e R d a r o et contapnendain .
, ,
e s s 6 , sed ob iiberialem banapbyloroni, qtiam
Darbari erepiutn iveriat, ae laielici narle pugnaa- , .
tem capium e$e quod el aatea nioUU Romanorum , ,
Juip^raiortbtte acci4eri4; et nuoc gloriaiel bonons . .
cauoa velle adversa p e r p e i i , i d qoad-uamo pm- '.
.4c** vitio dalurus ak. Qm& t i uta fnitoria, q m . ,
'vyeiar Iraeiiii, a p o o i a ae a u b m i U M i ^ sttftaiqtie . fov gloriam. ubaiia prooat, ab omatfcot p u s l l i l amaai
jure accudatiim rri. Quamobram iaciliaf tota viia ,
in cuslo lia m a n s u r u u i , q u a e i propter ltbcraiioncm .'. ! ' ^
c
353
HISTORTARUH LIBER I V .
354
maloruin praesentinm iLcora fiUQ ullro prejfecli*

rum : orabalquc imprralorein afGaem, si yellel

, recte facere, ne s$ pllo ornamenlo spoliarel, s d
/, \ ' cum se carcere absolveret, tum imperatorcm cssc

* patcrtlur. IIoc si sibi negaret, quoad vberet, in
' - vinciilis baberi malle.
. " , \
. * $ :4
, * ^ ,
, * \
. , ;.
901
CAPUT XLVIIf.
Sapient Contacnzeni oratio ad fitium erndiendum, et cupiditate imperandi deducendum, ex statm Uliu$
dtfialtale, ptrtevfo, laboribut. Occurrit objtctioni, indicant, tnta de cauta et quo animo imperium ipsc
vauperil. Oratio kmc dMgeuter Ugeuda eil i , fiu iu /t* dowanmri cwicuphautt*
%
- Canlacazenus cum Epibatis csset, et haec de fijio

, , audii&et, docere sluduit, ipsum a scopo aberrare*
, . Primuni enim nibil ex omnibus rebus est, iiiquit,
, quod non drvina providenlia, adminislretur, pra? , ciptteque si singula ab inilio considerea, quae tibi
, * contigcrunt, omnia sapienli Numinis consilio gu . bernata invenfes. Nam quod piratae Phocttensep*
BHbyniae oram pncdandi causa legentcs, et im' , \ mcnsum tucrum ducentes, si vilissimos quosdam
, in scrvituiera possent abripere, lam sceuuda for , tona repente et praeter exspectattoncra u&i fuerint,
, - tit InnumerabiHum mortalium principem potenlis), simum ac nutncrosis vafentem resistere exerci, , tibus sino labore cepeVint; Orcbanes vero pater
sympatbia erga filium cnixe impcraiorem oraverit*
, , ut filio Jibertalem conciliarel, magnasque hujua
, beneftcii cortipensationes promiseril (aliter eiiim e
( costodia liberari possc non videbat), iroperalor
), atitem ipse perspcxeiil, boc maxime modo Or , diatiem so ad saas parics adjiHicturum, et ut abs
, \ * te juvando abst!ncrcl cffecturum, ei hac spe tri , \ remes armaverit, semperque mari iucubuerit, et
* Orcbani fllium recuporare coutcnderit, sub idero

veto lempus.ct lu a Triballis accersiius, cum solis
, 5, \ Barbarfs in Macedoniam ivcris, ea necessitafe, ut
, Romantim excrcitum relinqueres, Tril;alli vero,
, qtii prius contra Pcrsas nec oculos audebant
tV , '- attollere, paoci advcrsum mulio plurcs pugna(uitov ,
vorint, Pereseque quanquam boslibus longc poier * liores, pcrse ipsi in fugam se conjecerint, ipscqie
, - rolicttts golus, ab hoslibns capius, et vinrtus ad
, , - imperalorem afllnem adduclus sis, qui stalim
, ' urbes tuas copias duxcrt, iisque lcvi nrgolio sub , - aetis, uxorem t libcros luos in arbilrium surm
, , redegerit, fi sic omnia de industria percurrendo
*; , - nemmem ego repertum iri puto, si modo pariicula
, mentia utalur, qui non omnia eoeiesti providenlia
, acia esse judicet. Quod et ta crcdeus non aiilcr
îvinis decrctts acquicsccre
* , babere, 902
, , debes, nee post milem hanc castigaiionem (casil \ gavit ettim te benignc, nec morii irailidit) rcvo, - catloncm ab cxsilio recusarc: tamctsi qua nuper
. " , fuigebas, tmpcratoria gloria privalus is. Quanquam
1
i n
355
JOANNIS CANTACUZENf
356
(; ,
tfec ad aliot bujus Tila bonores caducos et x*** *<ov
prudentium
lncomipteqtie
(ihietttes obetnpescere
jodicaniium esi. Qu* antem ex imperro ielo glorla )

percipiiur, baud vulgare pcricnlum non bene , ; ;
atque ut cteccl rempablicara adtuinislranli ailulerif. ; .
Non enim , quemadmodum aliis, si vilam solute
traiisfgeriiit, alc eilam fmperaioribus usuvenil, ot ^ ,
tbmnom ad Ipsos motfo perlineal, sed et bona et
mala ipsorum subdUis communia sunt, el irope- ;. ; ; \
ratorls animam omnls virttiiis speculum atqu*
arcbctypum e*e oportet: alioqul non solum su, .
sed el Horum segnitiei poenas persolvti. Qvae , ,
quis tandcm non stullus secitm repulans, non vel \ * *
obscurissimus vivere nialit, ciim deirimenlum AOD ,
in despicabile quidptam, sed tn ipean aiiiman) de- *
rivelur, cni el bona ct roaU in eempiteftiiiro ,
, ,
inerunl? Prselcrca ei mukis coiHnrtionibHS, laborfbus et discriminibue in hac vila perfuugenduni . " ,
efcl imperatori, si nolii quasi aliud agens, veruin $ ,
ut raiio pnescribit, impcrio prxesse. Eienim pro , |'
Objectis adire periculuui, semper scquura est, nec , >,
dutn ipse foodo sccurue sit, alienam saluiein ;
ijarvlpendere, cl cum in mockranda republica,
4um in coercendis boslibus, el foris invadentibus, , et intus iiisidiaiilibus, laborcm queiwvis capessere. , . lrilcrroget quispiam, cum scircni quaniis isla ovvtouv ,
rottciio impedita esset diflkuhaiibui, quotquc coa- *
ieniioniufts ac laboribu^ impcratoris animus vo- ,
lentls nolcnlis exerceretut, possemque privali , \ ,
, \ *condltione et foco conlentus, vacare isiis om
'
nfbuii, cur tandem adeo mulU pro imperio adi- .

"
U

ifisocndo suslinucrim, el periculis forroidandis , \
rarllsque casibus me immiserim. Ego vero illud. ' ,
tveritacis amans, respondebo, metion iroperaiorii ,
princtpalus avidum, neque rjus raajeslali inbiaii- ,
16m, sed bomopbylorum Insidiis, qui lot obtrecta- ,
aionibus et falsis criminalioiiibus per dolupa ac , ,
ffaadem consuiis ad ipsum me malomm colo- ,
pbonem compulerunt, ad hos agones descendiase: , ^
dclerius enim sperare nibil poleram. El quia pra> , ' , *
videbam cessione iraperii conlenlos baud fuluros ,. ,
ed, ut bellum gessisse juslum viderentur, alro- * *
<\ter roe u( bostem nocenlissiinum occiuums, , Jibcrosque roeos, propiuquos, et alios, quolquot
anlea mullis aimis milii sluduissent (quorurn nec 0 , *
exigtia eai muUiludo, 9 0 3 nec coiilemnenda ;
aucloriias, cum major pars illuslriores Romani , , oi*
iiii) iukreropiuros, ob ipsorum ct eoruro qui ^ \ ,
necuni eranl salutem, imperatoris appellaliouem ,
4isaumpsi: quamvis nulio aiUe penea me esaei , ,
ceraoi arbilrlum; uon profecto ob clariialeia ex ,
imperio oriluram, neqtie u( id filiis niÛ patri- *
nonii loco relinquereni. Cujus we voJuniaiii, 4. ,
imuequam loliue inxperit cwnpos Qereai, el per , ?
ouine tetnpua aperiissimas signiikalionet deai. , *
iam CQin lolus rogarct exen ilus, ut le impcra- 4 .
4orem deligcrcm, nolui. Quin euro jam onmia.
subegisscm, eadeoique nuilli et illusiriasimi Aa , ,
xjitarenl, tantum abest, ut illoruro precibus ;
1
#7
S58
, , unqoain annucriui, ut cura jam rernm domimia

* essein, possemque sycophanlas iprobiUlis evi , demissime coovincere, omaes vias quaesw ira,
, egerini niolitus sira omnia, ul procul slrcpiiu
, ' , ac lamullu iinperii, quod superesset vila, in
tranqujlla negodorum vaeuiiaie consumerem, et
, , ad illain nunquatn prxtcrlabentem, iramorta , lemque vitaru, oinncm sollicitudiaern siudiumquo
, transferrcw. Verum enimvero si quis eliam di, -* xerit, me nominis propagandi, et deliciarum, alo \ rumque couimodorum graiia, qu ex itnperio
. * puiaoiur provenire, lal.orce et poricuU tanta suati; , , nuisse, cb id ipgum ego me aliia in primis accom modatuin fore luagislrum et insiitulorem a&sero.
, Quia enim ab ipsa experieulia erudilus clarissinie
&v ' Rperspexi, tanluni imperium beue el convenienier,
. cum omnium iiuperatoris Dei imitalione procu - rare, non esse in cujuaque voleniis manu silum,
\ , sed eorum qui Spiriiu Pei acti, omnia ex ^placilo
ageniis agunt (quales erant DavUJ, et Consun, ' , tinus ilie magnus imperalor, el quicunque ad
illorura pracstantiam proxime accesaeruot), lutis, , siinum consilium dederim iis qui ialea uoa aiiut,
' , ' ui etiam primo conalu absiineaul: quandoquidem
, \ non minus nocuroenli e principatu reporUUri
, - , quam se emoluiuenli reporlaluro confl , , debant, eemeiip&os ludificaiites, daraaa, delicia*
, - et vium desidiowin boui* numeraales. Ilaec
, ; - itaque, ei plura hujus gencris, si quispiam in
. , roedium adducal, sludens aliura revocare ab ar, , - denii appeiitiooe hiijus lerrenac et concalcandae
pfj glorke, quam et tcrapus, ei rcrum Ticissitudo, ei
, perversorum hominum nequitia, t alia Ionuroc ' , , rabilia |possini dissolvere : praeterca Deus
, desuper decernal, et manifcsle jubcal se iniperio
. * \ abdicare, non omnia Deo placcniia citm a?quani , mitaie facieinus, $ed adbuc coniendenaus, aut tota
* ^
êiur, ueque
, - viia imperare, 904
* , bunc coeli spiriiura haurire amplius, ncque soleiu
, , hunc intueri, et vitam nostram teucbria caJigi $ , )* ; nique mandabimus ? Enimvcro si minime dabiis
ratiocinationibus ccriissiine scire liceret, lc, qui
ubique lerrarum sunt, Barbaros delciurum, iilu; , \ - alriaque et couspicua tropa-a dc omnlbus boslibus
, - D
anliquam l n Romanae reipublicai

- feliciiatcm resiiluturum, et dominos lerrae ira, , \ , risque, ut erant ftiipcrioribus xialibus, curo flo , rcrel eorum polcnlh, effecturuin, non prorsua a
, ; ralionc alienura vidcrclur, negato iniperio instare
; - obfirmaiius. Si autein nibil inlcrcsl, ulrum fcli , \ - ctiates biijusmodi vigilans cogiies, an donniens
, somnics, quid, quaiso, aliiuel pro V.s quae nun , ^; quaiu erunt, lanlum defatigari ? Porro plane nescio
ubi mens lua fucrit, cum magis perpeluum car;, - ccrcm, quam iniperaloriaft dignitatis abdicalioncm
, , clcgisli. Si euim postulalioni affinis lui imperaloris
ecdere jam deireclaveris, alierum e duobas ueces , , - sariuro erit, ul \e\ in vinculw moriare, vel, at
, cura tecbna aliqna eva&cris, imperii labores*
1
a u t
r e c l u r u m
e l
n o n
la,
3S9
JOANXIS CANTACUZEXr
3C0
rectyerc. allerutrius ne poieslaiem na- : , .
eiurus sis, dtibito. Qood auiem, si bdlum deuuo , :
aasciles, mu\t\ le labores ac discrinuita maneant, , ,
muttoque bomophylorum sanguine animam pollu- ^ , ,
ttirue, ei innntnerabilia mala, serriluieeqae Ro- ;, \
mairh ' imporiaiurus sis, inde poliseimum liquet, '
neque vel paucis vcrbis demonstrare opus est. , , \
Nain cunf illc sfi rcrum oumium prinxeps, ausos .
ejusdem ab imperio depetlcmti alia rationc uon pVocedel, quam si discordia Intcr populoa concfc , ;
mia, bflluin civile taoveatur: aut alicunde seir , , \
Craecorum, seu Barbaforum copiae iuducantur, , ,
qua$ urbes resistenles facile expuguenl, cl caplhro- , mm alios occidanl, alioi subigant, el ad sibi ob- , \ ,
lemp^randum compdlanl, quorum utrumq ie de
, \ deeore, Cl ignowinia pleuissimum esl. Quando ^
igilur fanue ttr.e cclebrilas, si quando videlicel ex .
sentcntia resjrenl, admodum inccrta est, infania ,
autcm, el improbissiintrs conatus slatim a prin- , , f
dpio paient, noime ad indubitalum decus, ct ,
gOriam magte provebcntia incerlis anieponcs? ,
Sei! eisi itnperaior jipse ex multa moderatione, el \ , ; , *
smfmf quadam magnitudine honorem quidcm iin- \
pcralortum, qtia ornaiu, qua appcllaiione tibi con- ,
eederel, ncm lamen eliana in iniperii coneortium , ,
adinitb rct, neqtie aliquas suarutn civHalnni tibi , \ ,
addrcerei (qaod qaWem uisi spontc faccret, nemo , '
eum cogerct), superesset atiod nihfl, quaui ut aliaa \ ( ,
regiones, ei urbee qmereres, quibus iuiperares : ),
B
905<lodvelcugittrehorTeat,cuicunqueinens8ajia c ,
cst: aut hie manens, nomen sine re, et bonorem umbraiitem materiam dedecoris possideres.Non enim
quomode facicrum gtoria, beatis juxia ei calainitosis
itianet (csl cnim ab anima virlutibusexornata), sic
qui exconsensu boiuinum deferiur bonor, constans
est, quamvis ei opes opilulemur, sed qua conepiralione cuipiam ab inilio constitutusest, eadcm
cripiittr : cui Hiiniine siudenduin, ctiamsi quis diadtnia gestet, cum nibil lapillis difiTerat, quoruni cum
quidam prcii<eissimi reputentur, natura lamennoa
csl aiius alio preliosior (40). Fortitudo aulom, pnidcntia, lempercmia, jusiitia non solum bomines a
brulis aiiimanlibue, scd ct ipsos inler se disiare
oslemluut, et lanlum imer ulrosque discrimen
clarct, ut Hli inierdum ipsis quoque bosiibus ad- I
iiiiraiioni sinl; hi vero apud oumes aeque negtiganlur, ac dcsptdaiilur, parumque a beliuarum natura discrepare existimenlur. ln quo bonore, inquara,
consectando, arbilror, juslum esse cl le, ei quenilfbel vinci. Eu nhn cum turpius sil non vinci, non
nVagis vincere, quam nos in omnibus lurpibus vinci
ainerc pcrsuadcl. Quod si quis majorem, et admirabiltorcm, el bomine dignisiimum ltonorein desideral,
qui et posl funera pcrseverel, el mullam ac singularem se frucntibus utiiilatem supp^ditel, illum esse
, > *
,
,
.

( ),

. * ,
\ " \
, * ,
. ,
,
* ^ * \ , , ,
:, ,
, \ * ,
;
, \ ,
. 1\ \
.
, ,
Jaeobi Pontani notffi.

(4G) Qaawodo? folanc opiwio facii lapids prc- Sic eiiam aurum argcnio, el argenlum Jere preiiolios.on aui proiiosissnno^ ? Nequaquam. Eslcnim sius est naiura, DOR opiuione ei conwnsa bouuet ad aspecmm, ei ad efttctum aiiub alio melior. iium lantummodo.
$j
tllSTORTARUM t T B t R tV.
361
* . norit, quem Deas bis qui sc dilexerini, ct lolo vitse
, apaiio ejus mandatis cum aninii modeslia pamc , rint, impertict. QuandoigUur prastanlioruni longe
, \ honorum participem fteri tibi licet, quibus tc neixn,
* ; , ncc impcrator, nec privatus spoliare velii, islum
, aulem bonorcm inhonorura, ct prudeniium judicia
, xal - parvi faciendum ipsae res cogunl vilipendere, Dco
\ . in primis, qui in nos ita consuJait, lum milii eiam
* suadcnti obtcmperandum eat, Ac mea quidcm oni
, \ nioii(s nemo le tam familiariler, lamque utiliter
;, ;, ' ; horlalns est, neque le caipiam hominum, qnaro
; * - mibi jvistius csl rnorem gererc. Harc CaiUacuxenus
, ad filiam, ne dignilatem impcratoriam adeo sitiret,
- aed ab ca cupiditate spotiie dtsccdens, carcere
, . ac prsesenlibus incommodis seseliberaret.
^ , .
, , * \, , \ / .
9 0 6 CAPUT XL1X.
tUtUktsus monUh palernit obHmperal. el jutal certis conditiombus. Palccologus eum consolatnr, habilum
reddilnram tpondens, erepida* permittU. Ctttn Matthao et eju$ famtlia Pefoponnesum Cantacuzenn*
pefit; xbi calumniis excipitur, Manuel nnceps animi, causam intiitia' patri aptrii, $anatur. Indicaiitr
caasa, cuf Matlhaus eo adducaiur. Locua contra calumniatores. Confinendatur fratri ManueU et ab eo
tibenter *cdpitur.
%
, , , xat Al cmtn Matlbaus perdifficiteesse re8pondil,euni

\ - quem nuperrime pro imperaiore omnes coluisseni,
Dunc ad privati habitwn atque in ordinera redigi.
, , sequecarcerem perennem, quam indigniiaiem hti\ jusmodi sufferre malle. Quod autem ita libi vidc, . tur, inqoil, et jubfg obeequi, nec ipse lam' aver'., , sos som a ralionc, ut aut conducibilius qnidquam
, - mc excogiuiuruin , aut magis meraei a meipso;
, qtiam abe le amari putem. Sed cum exploratissime
, . ?ciam, mc in utroque abe le non parvo inlcrvallo
' ; superari, qiwe Deo visa sunt primnra, deinde quae
< , , ei lu, ut pater consuluisti faciam ; praestat enim
\ ; , . me tibi oledieBtem perpeti, eiiamsi quid trislins
evenerii, quam meas raliocinatioucs, quintumvis
,' ' ;' ,
curiosas ei exqtiisitas
sequi.
tanlacutenue
Byian*
'
1
1 "
w
- j
ia\ , - Uum reversus, poslquam Palxologo nuntiavit, fi
ttiv. lium se imperio abdtcarc, reliquis omnibus condo, naus, jurare jussii, factumque his condiliowbus :
,
ut Matlbus, uxoris frater, imperio qa gaberna , ; , lionc, qua vcaiilu, qoa appellatieiie omnimodisdc posiio, proxiinos imperaiort honores occuparet, ct
, , filios ejus, Andronico juniore iraperaiore exceplo,
, praecederei, et omni eos bencrolenuacoleret-; anna
, ; ob imperiuin nunquam illis inferret, neqoo benc, , ficii memoriam obliltcrari apud sepalereiur. Deinde
, in Epibalis imperaloribua et impcratricibus, Cal - lislo itcm palriarcba, et Lazaro Hierosolyrooruni,
, ' aliisque episcopis, quoiqaol per id tcmpus Byzanlii
;. - dcgebani, sacras molas indulis, ac toto ordine *e \ ^ naiorio praeeentibus, Matthaeus Cautacuzeni iilius
, , astante eliam uxore juâvit, se illa dum viveret,
, servalurum, nec aliquid aliquando scientem ac vo, , lentem iranegressurum. Super baeceiCallistus eum
\ , ; ; sacra exsecratione portussK, ni jnrala dHigentor
, - - praislaret. Mox episcoporam conveatns solotue est.
PATROL. GR.
CLIV
J2
363
JOA.XNIS CANTACUZENI
36\
Palaeologus aulem itnperalor complusculis die- , |
bus familiarissime cum Malibxo versatus, 907 , ,
et inukis sernionibus eum consolaius est, quibus .
dcclarabat, ex adversario el bosle sibi iniimum
cvasisse. Ilorlabatur ilem, ne de imperatorus in- , !
signibus deposilis contristarelur, se cum opporlu-
num viderelur, eorum resumendorum potestalem .
largiturum; penes se enim esse juramenti religione ,
solvere, aot obstricium tenere. Ad hsec, quales illi
placerent, purpureis exceplis, crepidas confici, ct
ab eo indui permisit, dictaque salute Byzanlium
sc recepil, el Joannem ac Demeirium ejus filios ,
bonoribus apud Romanos illuslrissimis esl digna- , *
tus, cum Joannem quidem despotam, Demelrium ,
sebastocratorem designaret, et ad mensam suam *
ambos adhiberel. Posl, eos ad patrem niullas eidero ^ , , ,
graiias acturos inisil. Mailbaeus vero cina cullum , ,
novare^nibi! voluit, sed albiscrepidis, ui in carcere,
usus esi. Caniacuzenue porro filium curo tota domo , *
accipiens, longis iriremibus in Peloponnesum ad
Manuelem despolam filiorum allerum uavigavit. ,
Nec ibi homines improbi macbinam aliqoam fabri- ',
care cunctali, unde eum vehementer aflligerent, , , .
priusquam in insulam veniret, litleris apud fiiium ,
calumniaii sunt, quasi eam insulac praefectura pri- , ;
vare, ei Mallbseum fratreni prafeclum vcllet insti- . \
luen;, idque non unus et allcr, sed mulli, et saepe * ,
scribebant; quod animum despolae maximopere ";exulcerare potuit. Cum eniin ad bonilaiem, sapieu- , .
liaro, prudeniiaro pairis, el amorem singularem, ^ *
*m m 4 arMffc 1 %4*

WA
l f
- 1_ 9
_ _ _.t^*._ _ 1. - .
/*X
..
quo
isesseterga liberos, respiciebat,
omnia
calum
**
.
nias interpretabatur. Cum vero ad mullilodinem
scribenlium, probabilitatcmque diciorum , quo- , modo omnia prorsus pro commeDlitiis duceret, non , \ ,
videbat. Quare ei post adventuin patris inlestinum ,
dolorera suum babilu corporis sui indicabal. Impe- ,
rator parens turbalum csse non ignorans, de causis percunclabatur. Ille slaiim, quod latebai, aperit. , \ , ,
Caniacuzenus sycophanlasraagnaedementiae ac pra- *
vilatis arguit, flliumque monet, ne facile aures ca- . "
lumniis,iiiaxime contra cbarissimos, pairem scilicet , et fralrem siruclis commodet : ee non at ipsipra- , ( fecturam auferret, sed ut longe tneliorem ac tutio- , \ *
rcm efficeret, eo fratrem Matibseum adduxisse. \ Quid euim ad jacunditalem et securitaiem mclius r> , ,
quam ana esseiraires, ut naiura, sic animis conso-
cialis&imos? 9 0 9 Q autem in Peloponnesbm po- .
lisaimum deduxerii, solam esse causam horoines ,
perversisstroos, quorum nuncliceat mesaem roetere .
iuaximam, qui verilatem et jusiiliaro nec hili fa- .
ciant, et lucelli gratia teterrima audeant, neque ta- \men bic laio lurpera et illiberalein occasionem , ^
babueriot, sed quasi ad perdendos bonos in vitain , \
introierinl, graluilo scclerati sinU Quoruui inso- ;^, , ,
leaiiam ct nequiliam fonuidans, ne emendlis cri-
minibus imperalorem Paljeologura, et fralrem mu- , ' * luis odiis iucenderent, eo illum adducere voluisse, *
puiaweque, quod res est, revera non Peloponnesum,
licei lam amplatn, sed unum idemque domicilium ,
U0(t
35
HISTORIARUM LiBER IV.
36
; - per otnues annos, nulla inlcrcedente offensione sl . mul habitaturos , noc nllam salis idoneam dissen ; , eionis ocoasionem suboriluram, quae illorum con , juncttonem dirimerct. Nec mirandtim, si lalia de
, - eycopbaniis credens, huc iratreni adduxcril. Quando
\ , enim 11 i ipsnrn se, frairemque caltimniis suis exo * siim reddiluros speraverint, Vixab imperalore cir , * curtiveniendo temperaluros fuisse, cum cx recenu
( dissidio tantam cjus rei facultatem habereat. Illi
, . igitur, aiebat, male mali cum suis sycophantiis pcrDv , - eanl. Tu aulem abjecta omni diflldentia fraircm
, plaiidissime et eandidissime tecum victurum sus , cipe. His verbis Canlacuzenus filium despotam com, , pellavit. 0ui mox patri obediens, fralrem hilariler
, accepit, et mullum in oblrectatores invectus con , ^ flrroavit, si consullkis arbitrareiur, ul omnino
,
tota Peloponnesi praefectura frairi cederet, se id Ji . benter farturom, pracipienlique promptissime au , sculuturum. Cantacuzenus cum filusin Peloponneso
. " - plus annum comsioralus, omnibus quorum graiia
, venerai cx senteiitfa absolutis Byzanliiiii) red *
* - .
\ . , ,
* , *
. .
*& , , ; , ceiv, ' , .
, , .
T
CAPUT L .
Callistui iegatus ad Cratanam pro societate contra Darbarot in Thtacia. Idefn cum comitibtii moritur.
FfUus rumor de veneno itlU prabilo Triballis. Patriarchw funu$. Cralcena monachis ex Atho monte
* corpus negat. Expeditio imperatoris centra urbet Mcesorum ad Pontum. Netembriat obtidio. Pax compcnitur. Philoiheu* patriarchatum recipit; ejut lommendalio. Hntorins epilogus.
- C Pcr Idem lempus et Calltstue patrfarcba, legalus ab
iuiperalorcadEli$abelbamCra1{8Conjugem(47),Pbe*6 , - ris post illius obitum habitantcm missus eal, adbue
, enim eo supersiite 9 0 0 inluiiciliaa exercebani.
ica\ . Summalegationiserat,utomi&eobelloinler8e,Barba, rosquicesenl iuTbracia, Romanomm,TribaIlorum , ^ - que provincias iiifestanU>s,et aasidue depopylanles,
, ', conjunctis copita invaderent. Cralaei)a,etoiDnes pro, . ceivs Tribalii legalionem (.lacide aadterunt, et
* ' aquevisum arrois appetendos esse Barbaros, pa ,' - triarcbamque laudibus ac veneralione non parva
otv afllciebant, el Elisabelba prcipue mira illum bene;, ' - volenlia tractabat, seseque deum quemdam hospi , - accepisse putabat. Evenit aulem, ut et ipse pa , triarcba, ct coroites ejus praeler paucoa saevo cor * . ) , D repti morbo omnes interirent. Ducebat secum de
, clero Ecclesiae primarios: unde fama per mullos
' , dissipala est, veneno aublatos a Triballis . sane
. *Hv manifeslo mendacio atque caluronia. Non enim
< * solum Cralaeme aeqnitas et reverenlia, honor ac
Jacobi Pontani notse.
(47) Cralie olique fllit; nam patris uxor, Stepbani Cralis, inquam, dkta est Hdetia; niti sft
.
367
JOANNIS CANTACUZENl
368
sludium erga patriarcbam vivuni atquc morluum, ;
scd et morbi genus, quo quisquc confecius obiit,
lalem de ea suspicionem penitus prohibebat. Dt* .
versis namque morbis, et nec duo sallem eodem ,
exstincli sunt. Patriarcbae defuncto in metropoH ;, \ , , \
Pberarum sumpluosuin ei bonorificum funns ab , ; '
ea factum, ad quam cum cx monasteriis in Alho, ; ,
polissimum vero e sacra Laura, probatiores san-
ciioresque monacbi venirent, corpusque palnarchae , \
in Alho transporlandum, etapud ipsos sepeliendum .
rogarenl, illa recusavit, quod dlceret, sibi illud reitnendum, magis enim cjus viri patrocinio egere. , .
Dnm hsec fierent, imperator in urbes ad Pontum *. \ '
Moesis subjcclas duxit : fuit enim illi ctim Alexan- , \ ,
dro Moesorum regclis. Et Ancbialum qujdemprimo , iinpetu cepil : Me3embriam vero in continente ^ " ,
sedlficata turriad angnsiias perquas eratadilns, et , ,
ex niari navibus oppugnabat, premebatque incolas ,
non parum, aquae prxsertim penuria ; non enim * . ,
procul ab oppido ex fonle quodam aquabanlur. \
Tunc aulem ab eiercilti impediti, oppidanis aquis
et modicis, et pulidis utebantur. Alexander niuliis . \
r;lionibu8 imperutorem ab oppugnationc rejicerc conatus est. Nam el dc suis copiis, ct de Barbaris ,'/., ;
in Thracia, pecunia dcmulsis arbi submisit auxi- ,
lium. Quonullo cflectu recedcnle, quod imperalor, , et qui int.is crant, icritcr oppugnaret, et qui foris ,
guccurrebaitt, foniter 910 repelteret, bclli sticcessu 8 ;.
prorsus desperalo, missis lcgaiis cum promissis sc ,
faciurum omnia qu% impcrator postularct, commo , , . vttcum uli pacem ariuis anlelcrret, ct bumplus ab
eo iactos refecit, et pccuniam insuper non exiguam
adjecit.lmperaior turri eversa Byzautium se rciuliu * '
Audiens auiem patriareham in legationc inoriaum, , \
circumspiciebat qoem in sede patriarcbica locaret, ; * ,
dans negotium episcopis ut de morc convenlum ,
agentes elEcclee''& rectorem deeignantes, super eo > ;, \
cerliorem se facerenl. Ubi cunciis placuit Pbiloihc- , ; -'titii merito rcducendam, ei tmperaior approbavii , '
(selcbat enlm ille non soo crimine aliqno locom dc- '., .
servisae, aed sponte cessisse ne videltcet ob sema- , ;
UUonem Eccleeia lurbis et seditione replerctur : , .
quare ei amabal earo el quotics in palaiiuni veni- , .
rei, iucunde cum Illo coHoquebatur : vicissimque ;
1
cnm tpse in monasteriom ventret ubi ille degebat, D , , *. !
noflem cam eo sermonibos transigebai), missis flliis.

Ambrouico imperalore el Manoele despota muhisque pioceribus in ecclesiam eum redoxit, et in
solto pairiarcbai constitoit (48) : jamque cen lueerna super candclabrum posila ad verum lumen
eommissam sibi Eccleeiam perducit, salularibus dogmalie pietatis eam enotriens , ac velut
bona eorporis habitudine confirmans et mores
eotpponene et qooad ejua fieri poteet, ex yita pro1
, \ , \
! .
;>
, *
;
, * ,
#|
, * ,
Jacobi Poolani nolflo.

(48) Laudatus est supra bic Philolhcus, cap. 16 paicfacta esl, insigni benercio nol)i!is et magnU
et 29; inier patriarcbas Conslanlioopolitanos nu- lict dornini JoaunLs Georgii Ueruar.li, Bavarixcaumeralur Cxxi. Mulia scripsit, dc quibus non pauci tellarii, viri oamiuiii bonarum artium di^cipliuis
Ui Bavarica bibliotbeca habenlur: quac erudiiis jam cxcultissimi.
2*3
370
4v , - fana crebro docendo et monendo ad coeleelcm illam
\ - provehens Quae igitur a Homanis noslro aevo el supe , riore gestaeuat, quandointer Andronicos bellum vt , ' , \ guit,eiposiea iiiier imperatricem Annam elCantacu , (, zenum accensum est : ct postremo quae juniore im ; ' peratore ôannc ab uxoris fraire ei socero dissi ;, - denie contigerunt, haec sunl. Nec nos uspiam vel
, ad gratiain, vel ad odium Uinilesverilalis iransivi , \ mus, sed rem ipeam acoUraie namravimus, quara
, , partiro prcsentes vidimus, et ut actores sensimus;
- partim ab jpsis qai feceront acccpieos. Quia-vero
. " ' qugedam iu secreio dduberata, maxjme ab us qui
' bellura adversus Cantacutenum texuerunt, bisloria
complectilur, nolira id cuiquam roirum videri;
, ", plurc* enim de illis, cliani postquam is totum sub , jugavii imperium, adhuc superstUes ei ejus poslca
, beneficiis uei orania lideliter retulerunt : ipsuiu
- quidem de excelsoanimo, el loleraniia ilt adversis
, , . rebus suspicientes, semel autem miseranles, qui non
solura taniarara acrumnaruoi auctores0H Romanis
' fuissent, sed et cujus niulla tum priils, lum postea
, egregiaquein se merita constitissenl, ei, magnidu , cis (Apocaucbi) molilionibus et vafrilie decepii, toi
' * incommoda et labores per extreroain improbiiaiem
. - peperiaeent. Glarissime autem non pauca nobis ex - posueruul Joannes et Nicepborus magni ducis filif,
ulpote praealiis arcanorum amplius conscii. Praece, . pium itaque tuum, mi Nile, pro nosira facullaie im - plevimus. Tibi licitum est scripla relegenii, viias
, \ - Q que et actiones et universe mores homiituui cxpen * , denti borum quidem niagnaniwilaleni, el in oai , - nibu9 aut pluriiuis faclis praBSlaulibussludiuni com , , mendare : iilorum veleratorias artes, quibus non
<5 ' - aliis laniummodo, sed eliam sibimetipsi delrimca, \ , - tosis&imi exsliteriuil, odio el vitupcralione prosequi.
pov , \ ,
, ^ , . ,
^ . , ,
. \ * , ,
, , ,,
; , , * ,
.
Explicit Joannis Cantacuzcni Uistoria Bytantina.
371
JOANNIS CANTACUZENI
372
JOANNIS CANTACUZENI
PRO CHRISTIANA RELIGIONE
CONTBA SECTAIM M4H0WETI\M APOLOGLS IV.

HMQN
#
PRJESBN9 OPOS COMPOSUZT

PMSSIMUS CHRISTI AHICUS IMPERATOR NOSTBR
DOMINUS JOANNES CANTACUZENCS,
QUI
POST SUSCRPTUM HONAGHALE^f HABITUM IOASAPH APPBLLATUS EST.
Argumentum Hbri.
.
Aehwmenide$ quidam, tiriUm wtalem jam ingres , r ^ r
homo tgnobilis et fortunm tplendida, do- , \ ,
cendi munui administrabat. Nam et ipte eum patrias
iegii et omnium qucs ad hane pertinent ttudwtut

e$$et, Mahometem et Ugem Wius magn&flmnino atli-
mationu etu omnet persuader* videbatur. Hie verm
pietatit jubare excepto, eum patriam tupentiiionem * ,
condemnavistet, Deum terum ognotcit. Ob hoc tero xai omnibui bonis *ui$ spolialu$ ad pHuimum Romano* . rum imperatorem, quitunc Joannet Cantaeuunus ,
orat coufugU : quo etiam amice Utu$ eif. Cum vero '.
Deut imperatorem ad vitam philosophix Chrhtianas . ,
studiotiorem vocarel, ipte etiam inter ejut cotniiet
assumptut, una cum eo vitas monaUicm inauguratus, xal
mutato nomine MeUtiu* dicitur. Famiiiari impera- & xal
torii colloquw tum non parum adjutus est eum hic nal nimirum illitu informaret animum el in religione ,
ChrUtiana inslituerel. Caterum hmc humani geturis ,
hoslem cequo anhno ferre non faciie. Pertam
.
Uaqut quemdam armal eontra Meletium cui per- 'AXtA ? <5*
suadet ut litterit dotosis tl vertulit illum aggredia- .
, ei impellat ut veritaUm mendacio permutant, , rovad prittinam religionem redeat. MeUliut aulem, ,
quamtu cupidiuimu* euei hujmmodi temetip$um ,
9
libro cui titolus : Confutationet Uaii Machumetka, qvurni vocant Alcoranum, mgulari mduttria ac pietatt
dociiuinut atque optimis vtru parlim Latine, partim Grqtce ad hnpiie uctm iUius errorumque ejus mvugmlwnem
$t notiraifideicovfirmalionem o/tm *crtotw ac magno studto hinc inde conquiiUa inque lucem ediia. lu oncjegl9
tur : iv ^ , Otitootvou, * ; , . ( 151$, 4 . |
373
CONrRA MAHOMKTEM APOLOGIA I .
374
, *cripti$ opponere, dicendi tamen faculiate deititutus,
. ad impcratorem confugit, cui titteras o/fert, tl auxi , Uum in hnminenti coneerlalione ab illo postulat. Im , perator itaque cum tiri inititutum approbavisut,
, , cerlamen $utcipiens, Meietio simul et verilati lin~
" . guam eeu mutno dat. Oralio autem, cuju$ argumen , txm eral, epistolam cuju* supra meminimvt revin , , cere, contra Saracenorvm hccrerim progredilur,
. ^- defenden quidem CbriUianorum dogmata, obiltr vero
6 , sintjula* Saraanicas hasrei$ paries percurrens : tum
, quatuor lermonibut ostendit, hane nec veritati nec
, tibi ipsi etse consentaneam, utpole quu ip$a
, multit tfi loeis non *atw cenveniat. Quodaulem Moss
iimul, prophetarum et Evangelii lettimoniU ChriUia ( , - nas religionis myslerium demonslrat, nemini mirum
. ^ videatur, cum et ipsis Saraccnit pro iaerosanctis
xal , habeanlur, quw Moie, prophetis et Evangetii scri ,
ptoribus dicta tunt. Verumtameu eadem lec contra
. / - Judceot induci possunt, idque non ztne ratione; S a racenii enim non pauca sunt cum Judafis communia.
. Eadem enim apud utrosûe monarchiie politia, idem
polygawice itudium, eadem suillw carnis abstmentia,
, . / idemque circumchionis sigmim. Eodem eliam jure
, apud utrosque repudii libellum propriil licet dare
, , uxoribus : et aliquo vel horum vel illorum defuncto,
, , conjugem illtus frater ducere solet. Sed, ut itimma tim dicam, non erravme mihi quispiam tidcbitur,
, . ii Mahotneti* legem coiifunim corruplumque Ju , - daUmum dixerit. Quapropter et dhu* Joannti t
. _ Apocalypsi de lege el gente hae di*$eren$, ubi qua$i
, - per migmata perttringit qme utrisque communia
. \ tunt, inquit : DUunt ie Judasos eue, et tton sunt *.
Adeo ut abturdi nihil (uerit, si commums et eadem
, ,cum illii concertatio sU, qui quam pturima inter se
, ,
communia observank
" , " , jl .,
.
9
Musulmanut Sampsates hphachanes Pena,

monacho Melelio.
, .
In nomine Dei miiericordit tl tommUerantis.

.
'
Fraler dilecte, salutem et laudem et intercessio ' nem nobis fralribut tuis humillimi* lutcipito : af
. animi nostri benevolentiam, qua in te affecti $umus,
. etiam sine icriptis deprehendes. Scire lamen le ve & lim, quod ego fraler tuus humilis et exilis, oppor tuno ttmpore tn regionem magni Amura (cuju* ju , - sliliam ut Devs augeat imprecor) detalus $um quem
. , et ipse nosli nimirum nihil perinde alque laudet tuat
respicere. \U(B vero tuae ralionem et tcntentiam ub
, ,
, , amicis et fratribus quos hic habes, cognovi, qui
, , . tanto tui amore lenentur, ut nunquam nos viderinl,
, quin hoe me contendant luo nomine, ut Amuram,
, , quo te restituat, precari velim. Illos igitur sic af-*
con * - (ectos viden, eliam ipse, licet mihi ignotus
. TOVTOWC , doleo, Deumque ceu peccator oro, ul te tenebrls et
9
* Apoc. n, &
376
375
JOANNIS CANTACUZENI
perditione, w quam incidisti, convertai. Quin etiam
,
)\ dxov ovdir ct . KaX
le obsecro, resipiux, plora, gem$ : Deui enim mi-kupaxaJUu zdr , , Ira ct tericors e*t. Inteiliget ttiam te non $oium hoc malo # dndxUtar
taboraviue, terum tl sancti et ptoplieta atiique vtri . , , magni et intignes Deum fefellerunt, qmibu* tamen , . peccala ab illo remissa $unt, quemadmodum ipse ore
, ,
suo sancto testiUur, dicen* : < Paratu* et promptu* , , ) *,
snm ut- resipitcenlem sutcipiam. Quin et propheta
.
cum Deo in hmc verba consentit: Si quU retipueril , \
ab iis quibu* Deunt fefeiHt, pro intonle t immuni
" peccato habtbilur. Qutd $i iUur el tu ceu homo . >
lapsu$ es, novi nihil accidit; resipisce tantum, et , ,
lava cor luum, ut Deus ilk miierrcors te recipiaU , , >
Si enlm non peccaret fiQmo, quonam argumento , ,
Deum misericordem esse et nobis condotere depre. , \
Heudere$? Litterce cerle,quas scripshti, huc tran$- ,
mt*5(, nequaquam eruditioni et bonori tuo pristino.

respondebant. Verumiamen affectu impuUus hoc fe, ,
risli, ei propheiam accusando illum, ut notli, ca- ;
lumniatus e$. Nonne Scripluram nosli quce Deo ,
per prophetam dicta est, c Omnia prapter te fed, et, ' r t j r . " 6~
u propter me ? > Sed Deum oro, ne te mors appre- , hendfU in perdilionem. Dic tamen, per Deum ob- , , .
, quidnam boni libi apud Christianot videre
licuit? hnaginantur enim tibi specie falsa, quod ,
Chrittum gloria extoilant, cum tn eumdemsintinjurU,, . ^,
diccntes hunc et Deuw e*se ti Dei Filium. C&nfude- .
runl viam veram, ei hac negiecta ceciderunt in mor- , **
bum incurubilem Non tatnen detet, ut Mutulmann*;
crthod<mn$ eos devoveat, sed ul polius oret pro UUs,.
\ ,
juxtu Dei et prophelm iententiam, Rurtus vtro ie ,
nterrcgo : Quid, quato, vidisti quod $eduelu$ e$, , ,
ct in ittorum fuiem comensisti f Dicuut $e ires perso- .
uasudorare, Patrem, Matrem et FiUum. Quis hocun- , ,
quam vtdit ? quis auditit ? qualis prophela hoc docuit
? ,
aui cui unqttam stmctorum per vimuem rcvciatum . , ,
eal? Qui ut audivimu$ in plures partesdivisi sunt, * ;
dicuntque alii quidem deos esse multos, alii vero , ~
paucioret : el de hoc qwMdie diveptare wltnt ei . , ,
contendere. An vel ts ki$ eos nunquam condemnare
,
poluUtt ? Vat tiorum impudenti*, horum ttulti- ; , licc. De*erto enim el relicto Deo conditoie omnium. .
deo$ plure$ colunt, Christuuufue cum sit $ermo Dei
, .
falso traducuuU quad dixerit * Filium Dei etse. " .
Nonne hunc Jud&i interrogaverunt dicentes, t Tu
* .
ne es Filiu$ Dei? > ei negavit,dixilque : c Vos dici- , .,
. Verumtamen ab Adetk (t) mq%u in hoc tempus
> ,
quidnam libi scribam? quid redarguam? quid do- ,
ceam? Quod uilicet unus sil Deus creator cadi et , .
terrce : quemadmodum ei ipse dixil : t Ego wm , 28>
Deu$, et consortem divinitatis non habeo. > Bene ; ,
tamen hoc deprehendimut; non imtn, quantum audio,
. " ' ,
rudi* et indoclus es nisi quod corporU tui te vicit , , cupiditas. Nosti nimirum, an mundut principio et ,
subslantia cereat ? el sufficiant hoec. Prudenlem vel
. , ,
unica tervubil oralio. Et hoec quidam per iitiera$ } . 9
(i)Locusobscurus, librariorum, ut videiur, incuria deprawtus. Vidclur autem per , Adcth in-
telligendus, Ismaelitarum prophela, vel Httth, qtji

priiuus Uiaaclitaruoi littcras didicil.J
377
CONTfiA MABOMKTEM APOLOOIA .
578
, ^ , auUm lilleri* uuulxala sunt. Qua ratione
. " - fieri pofett, ut Dcm Filium fnbeal line muiieret
.
, Quad Deu* Fillusq, habueril, jditsidium tane
&rt, xal . { quod inter ipw '' pQtfril. Quomodoitm possibile
. ,
ut Deus Iwgw fial? Quo deniqut modo homo fa*
- , clm
Insuper, Chrislus Deu* exat, Dei F i vlor 2 ; l'
homivem nudo verbo wrwwi, $ed quati
vidr ,
impoientia impeditui homo factus est, et mortuuj est,
. Kal ,
t homnem $ab*M, juxla CUmtunorum senten*, xal ; tiam ? Quodii Deiu #ra/, qumodo pow$ est ? Deus
, el
, , enita puli pottti. Crnnque Qlmstiam Xasaicam
, * - Itgem transgrediaiftvr, $t propler hoc merile accu
, ,
sandi sinl, ipu Unun Mus^manos, qui polius lauIra , ol - deni merebanlur, incMtajd. Sed et iptiut MahorrMi
; Kal , ; ) nomen el in Veteri Teitamento, ei in Evangelio,
. cl & etiam Chrislo hoc commcndanU, deuriptum eral;
, *, Ckrhtiani vtro illud ejteerunt. Jmo in his tau ,

tMtn, sed etiajn *b (rtemo in dextra divini throni
. parU scriptim mvenitur. pQttrmw Muudvuinorum
fidem fib jpto Atrahamo origiaem traxiue, ctrtii
,,
argwneutis deprelienditur.
, . , ?
, .
.
) ( )
fiemo termouum a o W j t i * MahfiWtm dictiopem
* umiUm et prorim simplicem mejtif rtvolvsu* dfoi, nnsimum imperalorem ob ignormtiam operis sui
,
uateriam negligentiu* tractaste $wpicrtur. Cum
pov . mtm piorum ejutmodi sermouum scoput Ht M&ho *
^ e t f * ejusque asmlarum coufulatio, * t , uipote ho , , mines barbari, Grwcorum philofQphiw, wo lingum

$unt ignari, ideo iimpliciori stylo expo*Ui $unt, qmod
, , inUltigenl qui in talibus verumlmr, ei nemini mirum
" , - videbitur, $i korum termowm dictio diaione ca ,
terorumfijusdemauctorh op&rum diferl.
cl . &, *
.
p
mSt
c u r u o u
.
APOLOGIA PRWIA.
,
Quod Chri$fr$ Filiu$ sV, <* Daus v*ru$ <l per*
, ,
fatus,
quodqte Bem$ extititns bomo factm sit
ol .
juxta theologarim propketarum te$tinumki.
; 6 , '
MagnuB esl Deui Christianorum. Melelius mo . - naohus bumUis et exilis prudentiesimo et sapien^
.
iesimo-SainpsatMspbaohani.
om Hlieras tuas, qoas ad m* misisti, accepis, , , eem, Intellexi quaw mukis ecum ceUoqui cupias,
ep TJV - xatpoG si mlua onversatlowe frui licwel. Temporis vera
, , opportuniiate hoc non adoiktenle, necefise fui|
; , \ ecriptie boc, qeod capi^bes, exscqui. Verum et
\ , ipse jam ante rescripsi, et de omnibus, quibus ac4
. , cusaa nos, pro virili defendi, et Apologiam abs to
* scriptam exepectavi bactenus; sed frustra.
, taulto auiem tranaaoio lempore, mea, qiiaw iibi
\ , ecripserafti, Apologia, ad ine reversa eslskieomia
' * \ . indicio et rtsponaione. MiraUis euui lioc veberacn
, ter, mulla el diverea de bac r* mecao coaside%
() Hc ab epistola Sampsatie disliagaeada sunt, deerant iu iuierpretatioae Laliaa. EDIT. P m .
39
JOANNIS CANTACUZENI
380
rans. Quidam vero.a vobis hac pervenientes retu- ,

lerunt mibi, quod capias respontionem hanc vel xa\ . ,
apologiam huc non remissam csse, poeniluisse , , ',
enini te facti. Praeterea et hoc addiderunt, quod ; !
dicas, Quomodo possibile est Deo esse Filium sine , .
inuliere? Si enim Filium habet, en diesidium et ;
faciio inier ipsos est. Quomodo eliam possibile est, , ; \ ,
ex Deo borainem fieri? item, Qua raiione cum , ,
fleus fueril, homo factus eet? Piaeterea, quod si ' , '
Cbrisius Deus eral et Dei Filius, cur non hoaii- , ,
nem vel nudo aut solo Terbo senravil, sed quasi ; , ;
itnpolenlia impedhue, boroo faclus est, mortemque .
subiit ul hominem saWarel? Insuper, si Deos erat, , ,
qtiomodo passus e 3 t ? Deus enim non patilur. De- ;
nique qaod uos qui Chrislum profltemur, irans- . \
grediamur ei solvamus legem Mosaicaro, incu&c- , mus vero el damnemus vos, ut qui impie $t falso .
eamdem observetis. Fieri iiaque, ut nos qui ac- , ,
cusaiionero roerueramus, vos ipsos qui laudem ,
nieruistis, condemnemus. Item, quod et Christus ,
de Mabomet valicinatus sit, ipeumque commen- . <
daverit; quodque*nomen ejus ct in veteri Mosts , ,
lege et in Evangelio descriptum Christiani cum .
iiiuUis aliis ejecerim. Sed et hoc bi iidem addido- , .
runt, quod cupias apologiam noslram copiosiorem , ,
cl puriorem baberi. His itaqne cognitis, inst luiura , .
tuum comprobavi. Quicunque enim verilatem in- , ,
quisivcrit, eamdem invenii. Husulmani eniro in- , |
lerdicere solent, ne quidam illorum cum Cbrislia- . ^
nis dispulent; nimirum ob boc, quanium videre Q , &
est, ne muluis disceptationibus exercitati, puram , ' ^
veritatem agnoscant. Cbrisliani conlra cum animi ,
Sducia inniientes purse suse Qdei, et rectis, pro^
balis verisque, quae observant, dogmatis, nullos . \ oronino suorunr iropediunt, sed singuli illorum |
confidenler et libere cum omnibus, quibuscunque \ ,
libuerit, dispatare solent. En igitur juxta aniuii . , &
tui sentenliam, defensionem meam quoad polero , \
inslkuam, ea scilicct edisserens, de quibusad nos , , , acribens dubiiavisti et inlerrogasli. Atqui haec tua , .
sunt, bone Sampsates, verba. Ego vero quid di- , ,
cere aut loqui velim, et unde orationis suraere ,
inilium, non video : veriius, ne libi simile quiddaro, . \
quod bis qui oculis laborant, contigerit, Ui enira \ ,
um visus sint imbecillioria, aolis radios luroen- D ,
que aversanlur, et in lenebrU potius desidere , , gaudent. Ila etiam tibi veritatis el juslitiae verba , ,
audientt conlingit. Veritatem enim aversaberis, . ^
odioque habebis, multo potius cupiens in vanis ,
bia, quibus nunc immersus es, tenebris desidere, ,
sicut et illi de quibus modo diximus. Quod tamen \ ,
ne fiat, deprecor. Verumtamen innata illa libi, ,
quam Deus concessit, judicandi cognitione, disci- (
plinis quoque et insiitutione bonesta, qua instilu- ) $ , luses, insuper bonesta et iolegca, quaro tibi mulli ,
ibuunt, conscicniia (quae omnia le in verilatis , viam inducere possunt) freti, bunc laborem eus- \ , \
cepiiuus. Nec eniui multorura et variorum banc est , * ,
cognitio, NUAC autem, ul ipse vides, ad ic scribo, , .
381
CONTUA MAHOMETEM APOLOGIA I .
382
:: et quasi oblilus ingenii mei, tenuitaus el inscilia?,
\ rusticitalisque, qua premor, mionetn Apologiae
, . - nostrae reddere in&titui, et oslendere ea tibi, de
-. . * - quibus dubilando inlerrogavisti, quorum cognilto
, nem ipse auribus percepi et animo edoctus suui,
, * Dei auxilio nimirum oculis roeis aperlis, meque a
ana, penrersa, a patribus tradita superstitione ad
, \ . sinceraro et inculpaiam Christi fldem et veriuiis
, * viam converso. Hortor itaque, ut allentus audias.
, \ , Nihil euim ex me diciurus suin, neque ex bis quae
. a vobis nou recipiuniur, sed eorum utar librortim
\ - lestirooniis, quos omnes Musulmani pro veris et
, sacrosanclis Scripluris a Deo dalis aguoscunt et
, - faleutur. Fac igilur, ne tibi idem contingat, quod
, \ . iis qui tbesauris in terram defossis insistcnles, cui ; , nam rei insislant. et quidnain ipsis proxiinum sit,
\ . \ non intelltgunt. Hi enim ingenles divitias tanlum
, nou in manibus habentes, propler ignorantiam ha - rum vactiis discedunl manibus. Vel ne bis sirailis
, flas, qui d u l c i s 9 i m % potalu et limpidissiniae assi , stenlesscaturigini,sitibundi laraen discedunt. Quia
\ ; polius laboriosos illos et sudanles imilare, qui in
, - boc sunt, ut defossum illum et abscondiium tbe ? saurum effodiant, et lucro dilentur. Tunc eteniai,
.
qua? impiis el indoclis ignota sunl, Dei oracula in
prjrsentiarum Ubi revelata, ceu io mantts tradentur. Attende igiiur, ot scopo et proposiio diligenter considerato, et diligenti simol invesligatione haec uostra legas, ut divina scienlia siraul et verr
late implearis. Magnaesl enim Cbrislianorum fides. el magnuio mysteriuai est Chrisli Filii Dei incarpaiionis uegotlum.
*. , C 4. Quomodo, inquis, possibileesi Deo esse Filiutq
; , - sine muliere ? Quomodoilcui DeushomoOeripolesi ?
; Quis denique sanctoruin hanc docuil tantam impie ; " latem, aul quisnam propbetarum boc per visioneiji
; * conspexil? El baec quidem tu dicis; quibus nos sie
* " respondemus. Quod Deu9 creator sii omnium visibi , , lium el invisibilium, didicimus eliam nos, cognosci, \ , * mus, credimus etfatemur; quid vero Deussit, neque
, , , * edocli sumus, neque iiilelligiraus, imo nc in animum
\ , quidein incidil hujus impielatis inquisilio. Simililer
. \ Cbrislum el Filium el Verburo Dei esae, Deumqne
, \ , ipsum, didicimas, cognoscimus, credinius et conQ , , \ , terour: qualt vero illius sit generatio, nos nec sci . , mus, nec edocti sumus,neque eliam in aelernam boc
, , * - inqairere volumus, ceu impiura, et aChristiana fide
, \ D elreligionequammaximealienom.Quinaequanimiler
\ scntimus eiabangeliset ab bominibus illud oinnem
. naturaro excedens inysterium ignorari.Atque eadem
\ \ nobis de incarnatione iliios est sentenlia. Quod
,. \ \ - enim boroo factus sit, et edocti sumus, et cognosci, , \ , \ mus et credtmus. Quomodo auleoi hoino factus sii,
, \ * , - ignoramus. Sed quemadmoduro ignoramus illios e i
#, \ Deo et Patre generationem, sic etiam cam qna ex
, \ matre sua eancla Maria virgine natus est, nobis
ijL incomperlam esse fatemur. Vos vero, qui quitl Deo
* , impogsibile sit, intclUgitis (dicitis enirn, Quomodo
~ , ', ; - possibile est ut Deue habeat Filitim?) eadem cerie
> , ratione qua boc dicitis, qutd eiUm Deo possibile
. sitJinlelligeiis. Vos igitur luulUrum rerum scientia
, pracdiii, doceie aos iudoctos et rudes, qusenam Oei
4
?83
JOANNIS CANTACUZENt
384
natura sit, el quamam sit illa possibililas simul ei ;, ,
impossibilifas, ul nos juxla vestram scntentiam in , , ,
perdilione vivontes ab interitu eripialis. Edissere , . , ,
igiiur nobis, quid Deus sit ei Dei nalura; lunc et ., ,
eg", quaenam Filii el Verbi Dei sit generalio, cx- . '
ponam. licct fortasse audaculi quidam el per- ,
frtotse fronlis bomines de bac re dixerint, quidquid ,
ipais in menlcm venerit, fatebor tamen ipse no- "
btrain in boc negotio ignoranliam. Verumiamen . ,
bac me, qua ipse teneor, dubitatione libera. Yos ; enim, qui dicere solelis, Qua raiione possibilc est ,
ut Dcus Filium babeatabsque muliere? inlelligere ,
videmtiti aut lales esse, qui intellecturi sint exa-
. \ . ,
ciissime , quomodo Chrislus ex mulicrc nauis sit
sine virili opera; et quod illo cst nianifestius, quo- ,
inodo Adam bomo faclus sit sine viro et femina : , '
vcrum ut et Eva ex viro quidem, sed absque rau- , * liere creaia sit, idque non juxla naturae legem , .
consiiiutain, quara posi transgressionera a Domino ,
ncccperunt, verum diversa quadam ab hac ratione,
nobis qui Chrisium faleraur prorsus incognita, sed , ,
soli Deo nota. Quod si aulem boc deprebemJere ,
nulla humana raiio otcst, quid, quaeso, incassum ;
laborantes Musuimani nosde iisdem accusam,qua3 .
nec ipsi inlelltguni nec noverunt, sed lanlum a \ ,
veritaie aberrare videniur, quanlum coelum a , terra dislal? Yerum Scripturarunt ignoranlia in , \ , \ , *
bujusmodi errores inciderunt. Mosis enim Jibros . \
ci Davidis psallerium, insuper et propbelarum . , -*
scrtpla, sed et ipsum Chrisli Evangelium, omnia, r * . *
I.
~
2
..
,
^_
.

_\
.

.
ioquam, b;rc
sancia,
jusia,
vera et boua
esse di
cum et confiteniiir (ul et revera sum), fateulur ,*
auicm solis verbis. <iuae auiem in bis d'n unlur, \ * noii inlelligunt. El queinadmodum . fieri solet, ,
cum audiiis angelos cgregie et suavissjmis sonis \ \ , *
Deutn celebrare, ea quidem quas dicuntur ab bis ,
amore et laudibus prosequimini, quis vero diclo- . ; " \ rum sensua sit non intelligitis. Sic in omnibus . ,
bisce libris facere soletis, ut ea quidem quae in ,
bis cripta- coniiitcnlur, laudibua vehali9, qu^d ,
vero ulcatur, iguorelis. Quamobrem? Quia nufl- ;, ,
quam de bis solide edocti estis. Christiani vero \
pariim in ecclesiU congrqgali, partim singuli domi . \ /,
euae quoiidie sacros librps perjegunt, et sic tandepi \ temporis diutuniitas, assidua lectio, el diligens in- , * ^, \
vesligalio exposuit docuitque iUos omnero verita- . '
leiii.Cum igilMr ignores ea quaiCbristi SMOt.jPutaa , { \ ,
eliam, quod qemo sandorym de Ulo locutus sit,

&i uullus propbetarum de hoc vaticinatus; eaque a nobis, quos omni patrocjnio desiUulos arbiiraris,
audire desiderag. Audi igitur quod quaeris, et attente qpn dicûitur considera.
%. Magous i i k Moaea m Ubro Geneaeos verboie'.
nu8 sic dixU: c Dixit DOUUAUS : Uajnor Sodomarum $
ctGo/uorrbe xouUipUcaliis si coram me. Descen- , ^
dens igitur videbo. AbraJiam vetx> atabat coram , .
Doinino. Et appropiaquans Abrabam d i i i t : Numsi- , ,
mul jusluin perdee cum impio, et erii jusius sicut ,
, impius? Sifuerii>lquinquagwila jusli in urbe, nonne ; '
remhtee MH propier quinquaginta justos? Nequa- ,
; , quam boc faeies, qui jodicas omaem lerraro. Dixit
285
CONTRA APOLOGIA I .
. * vero Dominus : Si invcncro quinquaginla jaslos in
, Sodomis, rcmittam onini loco isii propler bos. Et

BC . , !, respondens AbraLam dixit : Nunc inccpi loqui ad
Doniinum meum, ego veroterra sum et cinis.Quid
- ei invenianiur qtiadraghua quiuque Et dixit Do ; , ininus; Si invencro quadraginta quinque, remiitam
, . \ civiiati. > El lioc modo colloquens cum Domtno
, . Abraliam, descemiil usquc ad decem. lunc
, \ , - Moses subjungit: c Et abtit Dominus, posiquam
. cessavit loqui cum Abrabam *. Videsnc uudc
- ; cccpcrint paulalim manifeslari, qua ad Cbrsiuni
, perlincnt? Oculi euim hominis justi polcranl agno*
. , scerc Deum, liccl in ecrviu forma exsistcrcl. At londe igilur, quod Dcus Paler nunquam apparuil in
prcpbelarum visionibus bumana Spccic , co quod
,

I
. ' "l
- - 4 -
"
Tft
. -, ' . * non cst bonio fatlus : sed nunc quidem al a
nunc rursuin alia spccio npparuit Angtli vern
. nonnunquam humaua spccic apparont. lnquircn, ; \ dum igilur in hac visione fuorit, quisnam is sil qui
, \ " ; innc visus cst. Ecce vero, Deus Palcr non cral;
\ , qnia humana fonna visus est. Sed angehunnc
\ , fuissc dices? Sed quam, quxso, decorum boc erit,
; si Moses aul alius quispiam sanclorum angcli
, . ; \ , mcmione facia rpsum appellaverii Dmnimim vrl
;, jiidicem ? Quis est alius qui judical omnem ler * , ram, qiiam Deus? Cum tgilur conslet, quod isqui
, bumana specie appnruil, nec DcnsPaier fiirrii, r.cc
, . - angclus, propter eas causas qiias inodo rccenaui , - mus, eiucet omnino, idquc nccessario, qtiod illc
. Q <P Verbum cl Filius Dei fuerit, qui ei Pcus ct
, , , homo est. enim lacto, quo ipsi Abraham huma\ , - na specie apparuil, ostendil fuluram suain incar, , nalionem. Quod vero Dominus noniinaiur ab ipso
? , , Abrabam et Mose, el univcrsae lerne jmtex, qui
, \ mjsereatur cujus voluerit, ct corrigal quem corri . . gorc fuerit visum, suam in boc divinkalcra demon . , siravil. Judicare eniro, miserert, ct irasci, Dei so, , , - lius esl, angeJi vero vel hominis ocquaquam; nequc
. , etiim hoc illorum virtutis est, ct polenlia?. Cum
, , cnim dicil : < Si invenero quinquagtnia vcl pau ciores bis, urbi rcmiuam, polcnti suae magni ,'. - fiecniiara indicavit. Tu vero caveas inierim, ne cum
. audierie diccnlem Dominuni : c Dcsccndtnu vide & bo, > de Deo bumile quidpiam, et illius diviniiate
.
^ indignum imagineris. Nam propler bumanae naiur imbecilliiaiem sxpennmero lalia de Dco dicuivtur. Praelcrea hoe diclum est, proptcr iuiuram illius
eum bominibus conversalioni m.
>.
5. PraUerea cum Doniinus Abrabx quatuor i<>- , , tius orbis cardincs ostcndissrt, inquii : < Til i
, \ dabo teiratn, ei scmini luo, ct muliipliians mul , ,
tiplicabo semeu luum sicul astra cceli, el sicul
. arenam jacenlem in litlorc maris, quoniam palrcm
, - multarum ^cnlium consiilui te, ct bencdicenlur in
- \ . tc omnesgentesVi ll.ic sumDciad ip-um Abraliani
? ' , >. vcrba. Nunc quis burum scnsus sit, inquircnduui
. , esi. Considcra igiiur ul Moses dicat, quod Deus
:
SC
Gcn. XVIII, 1 scqq.
Gen. xxu, 16 seqq.
387
.
iOANNIS CANTACUZBNI
3&S
ipsi Abrabam et semini ipsius promiserit et polli-
citus sit omnem lerram , et quod semen ipsius sit \ . mukiplitaturus sicut astra coeli, et arenaro in l i i - ,
tore maris : c Et in semine tuo, inquit, benedi- , \
ccntur omnes gcnies. Et quandoquidetn Dei verba c vera sunt, nec unquam fallunt, inspiciamus age- . * \
duin, quando cl qoonam modo iropleta sint baec , ,
Dei oracula. Abrabam enim binos babuit filios, ,
alterum quidem ex ancilla Agar, Ismaelem scili- . ccl; aherum ex libera uxore Sara, nempe Isaac. , ^ , ,
Num iiaqUe propter Ismaclem ex ancilla geniium,ccu , .
Abrahje semeh, dixit Domirius, qiiod in illo benedi-
cendi* sint omnes genles? Sed cbm Dominus dice- ; rei ipsi Abrahae: c Ejice aucillam cuin Hlio ipsius, ,
nequaquam enim haeres erit ex ancilla genitus ^ , ' ,
cum filio liberae *,> secundum Dei praeccplum < :,
Abrabain Ismaelem cum Agar matre sua cjecit,
domoque sua expulit. Instiper Abrabam juslus, ! . > \ cum ex Deo audirel: c Patreni inuUarum gentium ,
te constituam, et tibi dabo terram, et scmini tuo, ,
. ' *
ei in semiue luo benedicenlur omnes gentcs,
rcspondil sic diccns : c Quid mihi dabis,'Domiilfe, , ,
rum ipse slne liberis moriar? .Unde vides, quod \ , \ ,\
pritisquara adinonereiur Abraham ul Ismaetem do-
mo eji?erei, bunc nequaquam fllit loco duxii. Si , , , -1 ,
cniiii bunc filium verum csse aestimavisset, nun- , / ;
quam certe postulavissel flliam alterum. Eo eHim
qiiod dicit, c Ego vero orbus morior, filiam
postulai, quem ei filium et semen sumn esse aesti- . ,
met. Isaac enim tuni demuro tum lisec ante peracla Q .
essent, natus esi. Posl ba?c auiem oronia Yefrbum * , , Domini dicens: c Ejice ancillaiu cum filio , t \ .
manifeslc ostendii, quod nec Deus Ismaelem filium .
et semen ipsius Abrabae esse repulaverit. Et ecce, , ,
qUaatum apparet Ismacl juxla Dei pracceplum bae- , ,
rediiate paterna Abrahse excidit. Num igitur buirc .
Isaacujn esse dicemus ? Quod quidem hic filius stt ,
uxoris liberae, maniiesttim est; et Hebraeorum gen- , lem ab boc descendisse consiat; gentium autem . , \
benedictio ad bunc minune referri polest. Soli ; , .
enim IIebra?i sunl ex illius scniine, ceu posteri Ja* \ ,
cobi, et duodecim flHorum ejus. Quin in felicitate . '
adliuc ct flore regni sui constituti pauci admo- .
dum et numeraiu faciles reperiuntur, si cum lo- , , \
tius orbis babltaloribus conierantur. Vix eniul vel D . \
uiiius lantum gentis quantitatem sibi conservave-
runt, diVino aulem auxilio adjdti, iosignes et terri- 3 ,
biles babcbantur. Populuiu enim eibi hunc pecu- , /
liarem vocabal Dominus, et illos baercdiialem el ,
peculium suum nominabat; et illius virlute deri- .
cerunt siinul.et adversarioruinoppidis politi sunt, , perque Dei potenliam in idgyplo Moses miracula ,
edere coepil, et posl bunc lilius Nun, Josue aliique .
plures usque ad Cbrisii gencralionem. Scd post genv ratioucm illius in pcrniciem ruere Judxi coe- ; , '
pcruni, et Jacobi propbelia impleta est diccns : , , '
Non deficiei princeps ex Juda, ueque dux de fe- . #
Gen. , 40.
CONTRA MAHOMEtEM APOLOGIA t.

389
3?0
oi . niore illius, donec venianl qua reposila ei sunt, ot
K a \ . , ipse exspeclalio gentiura . Verum et lsaia? ora*
, , culum diccns : Exsurget radix Jessae, cl qui
, exsurgel ad impcrandum gentibus, in illum genles
, \ , spcrabunt . > Nam usque ad Christi naiivilatem
\ * , " Judaei el reges ei pontiflces de sua genlfc babue , \ , runt: hoc aulem nato, etreges et pontiftces dcfccc' . runt. Intcrea vero tcmporis nunc quidem De;;s illis
irasccbatur propler pcccala ipsorum, idololairiam
\ . in primis, cujus studiosissimi eranl; nunc vero
?, \ \ . corumdem miserabalur denuo : postquam vero
facinus illud magnum el horrendum patrare sunt
, ; - ausi, lunc a Deo deseni in iram irreconciliabilem
:, * inctderunt, et in genles dinpersi sunt. El sanc sus . ' tinuit illos Deus ad tempus, humanum quasi mi , temque se illis exbibens, cum nimirmn rcsipl
, \ scentiam illorum et poeniteniiam exspcctarct; sod
, \ . iiicurabili morbo laboranies abscidit, quemadmo. -' dum propbetae de ipsis vaticinati fueranl. Cum enim
, \ , idolis servirent, el Deum irrilarent, ipsos qwidein
* * in caplivitatem et poenas propter scelera illorum
' , tradidit, non tamen omnino dereliquii : sed in
. , - tempus aliquod non adeo immensum, nec infiniium,
, - divina in illos ira exteodebatur; quo iransacto, ut
. dictum est, et illius rotsericordiam et pristinam
\ , felicilatem recuperabant. Verumtamen nec ift
tempore captivitatis illorum unquara defuernnl illis
. , prophela?, ad consolalionem illorum et animx sa, . lutem a Deo dati. Praedicebanl eiiim et veniuram
- Q Dei in illos iram, et tempus irae definiluni, tuui
' eliam ~
Dei post boc secuturam commiserationem,
. et futurum in Hierosolymam reditum. In ASgypto
\ , enim transcgerunt annos quadringentos, verunx
\ , ibidem et muliiplicati et enulrili gunt. Postquam
, vero ascenderunt Hierosolymam, ct tcmplum
. exstraxerunt, in capiivitatem redegit eos Babylo
, * niorum rex Nabi^hodonosoramrssepluaginu. Post
. hsec annis duobus et semis Antiocbus ille cognomen, , toUluslris, nec ultra longius divlna in illos ira por recla esl. Imo curo tempore Musis in deserlo exsi6 * \ 8tentesviiulosacriQcarent,et post haecidolisoffcrrciil
, victimas, nec laniummodo- animalium sacriflcia,
* . \ sed proprios liberos quoque daemonibus immola , rent, el propbetarum uedibos coniamiDarentiir,
* D nequaquam tamen adhuc Dei iram irreconciliabi, \ , lem experii sunt. Domini vero passione anui
jam mille irecenti et sexaginta (1) elapsi sunt, et
, \ ^ . - tamcn (ut mmirum ipsi aflirmanl) legem custo*
. diunt, et ab omni idololatria abstinenl; sed pro , , ,. \ pter unuin boc, quod in Ghristum exercuerunt ini , piissimnm facinus, deseni el tolius mundi exem , plum facli SUDI. Quod eniro hac de causa dispersi
. " sint, ut totius mundi ludibrio el risui exponeren, tur, clarissime vel ex boc patet, quod a nullo pro * phetarum interea lemporis consolationem accepe , ' runl, ncc aliquis propbeUrum inter illos locuioa
4
* Gen.
XLIX, 10.
"Isa.
I.
() Nola tempus quo liber bic conscriptus est.
391
JOANtflS CANTACUZEXI
392
est poal Joanitein Zadiarke (HrrinV. Ctrtl* enim jam * adtenisset is qni per propfteias pradictu* ei*at , ;. (Christits nimirum) necesse erat prophetiaih afoo- , ,
leri, parlint qaidem quod Cbristus, ut modo di- , , ,
clum esl, venissei, partim qnod Jndaii liao indi-
. , \
gui essent, ei omnino deserendi,co qaod Cbrlslum
contcmpsiss^nt, rn cum omnift qu fatla stmi ab * , 8
ipsis patravisseut; proplerca, iriquam, matis ob- . jccii sant incurabilibbs. Non enim midom homt- , . \ ,
wcm crueifixerunt, sed Deum et bominem; nec ' . \
lamen divinitas passa est, sed bomo. En igitur ct , ,
illa, quaR ex Sarae libcrac filio, Isaac nempe, pro- .
gcnita cst posterilas derelicta csl, et Isaaci semcn, . ^
quanium Jud.ros attinel, in perditione dcscrlufn. * ,
Qua igilar raiione Dcus Hebraeorum geniem pfo ,
Isaaci seminc crat babtturus, com jara dd lllis ^ ; *
coiislituium esset, \\l in Dei -iram implacabilcm , 6\ : >
incid<*renL? Quomodo ilem pro Abrallfe filiis erant ' , ,
repuiandi, qUos Davld ante ptevidenS, de iiselcm '>,
\ati<!inatufc Domltium alloquitur : < Obscurcnlur ,
otuli ipgofum, et dorsum illdrtim senlpet incurva^t * .
est, non recedat ab illis servitutis juguffl per- : . * :
pctucc. IIoc enim sibi vult, quod eos iiicurvandos , ; .
esse a Deu praecipil. Neque eilim harc est cise- ,
crandi formula, sed prophcll* emmtratio. Qiia , \
denique ratione cos Isaaci semen et Abrabac Oiios \
Dcus jud caturus crat, quorum subvcraionenl 61 , (
excidium praedixit propbeia Dabicl ? nusqnam vcro , ; *
rcditus illofum et revocatioiils (ul lh alils stdei) iDCiiiinit, sed diversdm lOnjjd irtdl(iai. Po&iqbam
, , ; !chim tragico el magnidco dicendl gehere evcniura . i \
ipsis niala exposuisset, tattd^m sdbjungii: Usqvc ,
,
in consutnmaUonein saeculoruui hxt eos detinebit
<
, t
serviius . Verum in EvangoHis quoque slc
scripium cst, qiiod Jud;cis magniflce scsd erga , ,
Cbrisium exloileulibus, dicendo, c Patrein babe- . ,
raus Abrajiain, dixit Jcsus: < Itc dicatis intra .
vos ipsos, Patrem babcmns Abrabani. Dico Ciilm , ^ ? '
voBis: Possiliie esl Deo, eliam cx lapidlbus blstc , ' ,
^, ,
Abrabaiu illios suscitare . Quid autcttf baec siW
,
aliud volucrunt, quaiti sl dixisset: Quoniam th
vobisipsis boni nibil cst, verum in boC solo con- . " \
fisi splcndidis verbie cxlolliraini, qilod vos Abrahiti i
fiiios dicere potcstis, dico vobis. quod possit Deus , .
eliam ex lapidibus istis ipsi Abrabamo filios exci- ^
tare. Quod autem ex lapidibus inanimalis possit . ,
Dcus bomines (ormare, manirestum est; qui enim itzpX ,
dc nibtlo crcavit homincm, cumd^m ex inanlmata , *
waUiria crcarc potest. Verumtamen hajc non de , 2 ,
lapidibus, &ed gcnlibus dixit, qux corda babebant ^ . >ipsis lapidibus magis excxcaia : quse postca , '
Chrislum adoraverunt, in cnmdcm credidcrunt, cV ** , \
juxla promissionem pro AbrahaB filiis reputtili ,

suni. Judaeos enim non modo bac gloria privavlt
Chrislus, et a genere Abrabse exrlusit, vemm . ' ,
ciiam diaboli filios nominavft, dicens : Vos fact- , .
tis opera patris vestri, diaboli. Ulc homicida est ; , c
Psal. LXTiu 24.

y
Dan. , 27.
Matih. , 9.
3}3
CONTRA APOLOGIA I .
334
; ' , \ ab milio, et in vcritale stelit, quoni&m men; dax cst *, iQuos aulcmCbristus diaboli filiosnomi, , \ ; uavit, num Dcus AbrabaefilioseiIsaaci semen judioare
;
polest? Qua;,enim est communio diaboii cum Dei
servis Abraham, lsaac el Jacobo ? Imo qwod cst Dci
cum diabolo commercitim?
'. \ \
4. Eu igilur, juxla Judxorum ci Musulmanorum
senlciiiiam ei fideui , Dei vcrbuin irriium falsum, \ . que csse deprebenderelur (ab l&maele enim gcnies
, uequaquam Deo accesserunt, similiter nec ab Isaa. ' , . co) ; sed nequaquam hoc est, minime, inquam.
, ' Nullo modo cniro Dei vorbum inlercidit; verum in
\ Cbristo , qui cx Abrabae semine nalus est secun , \ \ dum carnem, manifeslatai, rcvelalae el impleke
, - suut omnes visiones, omnes propbedx, orancsquc
, , eJaiiones, quasipsum etWumesMêi hotdinem
, , ; osicitdunt, quemadniodum noster hic sermo jam
\ , \ . demonstravit et cxposuit, ei mauifestius adbuc
mullo exponet. Insuper cl omncs genles in Cbristo
. acccperunl bcncdiclionem pcr fldem, qua in illuin
\ crediderunt. Genles cnim univer^ prius idolorum
, , , cullui dt dilae , nunc iideJes et orihodoxae sunl,
\ , exceptis paucissimis, Musulmanis scilicel, Hebraeis,
, ct aliis : qui simu) onines nulli videnlur, cuin
, ; . " Cbrislianorum muhiludine collali; non 'magis
, ' quaiu st lanlillum aquac, quanlum vola manus
, \ ; capii, cum pelago comparelur. Yerumlamcn quid
, \ boc ad vcritatem, si nonnulli banc contcninentes,
, incorrigibiles cl infideles permanserunt ? Sol cnini
, lotura illuminat aerem, et orbem umversum, caccis
, ; . \ ^ inlerim in ncdiatc cl tenebris permancnlibus :
, \ nec lamcn proptrrca sol rcprebcndcndus est, sed
, ipsi caci. Talis mea quoque de Cbrislo fertur
; sentenlia. Cliristi nempe Etangclium cl doclrina ,
. inio Cbristus ipse, uiiinilos solcs splcndorc cl lu , \ , roine cxeellit. In omncni cniin terram Evangelii
. ' prxdicatio divulgala esi et crcdcntcs salulcin con , ; , - sequunlur; qui vero non credunl, percunl. Non
. * ' laincn ha?c culpa in Chrislum, sed in iniblcl-s in \ , cidil, qui suam tpsorum saluieiu produni. Ncc U . men omnibus simpliciter el nude crcUcniibussalu^
* contingrt, sed iis qui pcr iidcm opera faciunt salutc
, . digna. Rcicrialur autem ad Gbrisli tesltiuonia ci
; \ demonsirationes nosira oralio, non tamen ul oni6 ,
nes rccenseat. St enim omnes, qude thrisio
, , suiu, revelaliones, visiones cl vaticinia discutero
* . " aggrederemur, eiiam mulii scribae muliura iabo .
rando, vix parvara aiiquam ex bis parlein absolvcrent; nibilominus laroen pauca ex uiuliis proferamue ad verila-tis iUuslralionem.
'. ; ,
5. Dixii Moses ad populum ilcbraeorum : c Proc pbctam cx fratribns vcsiris suscilabh Domiiuu
, \ , - Deus, sicnt me : el omnis auima qnsc non audier.t
, ..
propbelam illum , eradicabilur . > Alque consi * dera hic propbctaa diligemiam. Dicendo enim,
, ;, - i Propbelam suscilabit Dominus Deus, oslend:,
* 5 ;< quod botno fulurus sil de ouo valicinatur, ci quod
reT
, e
* Joan. VIII, 44.
1 9
Deut. xvm,
PATROL. CR. C L I V .
15.
13
JOANNTS CANTACUZENI
396
a'Deo sit, nec de pscudopropbetarum numcro. , ,.

Dicendo autcm, fratribus tuis, > oslendit quod . , , *
ex Hebneis , et non aliundc oriundus sii; ne. si ,
forte quis alienigcna *c propbctam hunc esse dice-
ret, et Dei Spirilo vaticinari, ab ipsis recipereiur, , \ , scd ul bunc ceu erronem et inipostorem negligerent. ) , * Porro ci magnus ille Moses prius a Deo accepit . \ ;
leslimonia, partim quidem ex miraculis in iEgypto
edills, et maris Rubri traiisitu; partim vero ex Dei ,
in monle Sinai congressu , et visioiie per ignem , $ ;
cxbibka coram oniversis populi Judaici caslris. ;,
Et lunc demumlegem a Deoacceptam promulgavit; ;
quapropler supcrius diximus Mosem illom ma- *
gnum hoc de Cbrislo dixisse : Susciiabit Domi- . ,
nus Deas propbetam ex fratribus vestris. lllud \
vero, < sicut me, hac de causa adjecil, quod Sic- .
uti ego TOS in Hberiatem asserut ex acerba Pha- , , > , "
raonia servitute, lato et laterum cocttoiw, ct legem
vobis saluiiferara tuli, sic etiam is a me modo , , , \ prnediclus propheta ex lyrannide el potcstale dia- , '
bOli ei idoiolairia universura mundum liberaiurus :est, et liberlatis leges laturus. His auditis Jadaei \
bunc otim prsenuntiatum exspeciabant, ei videntes , \
Joanbem Zacharine filium ex dcserlo venienlem et .
baplixaniem populunl, com hunc euindem esse , ,
quem Moses pracdixerat, existimarent, interroga-
verunt eum : Tune ee propheia ille ? > Quid vero , , idem respondii ? c Non sum ego, ted ipse ameillum
missus sum. Veuit autem posi ine, cujus ego cal , , ; >
ceamenia porlare indignue sum . > Propbcia cerle Q ; \ , ' erat Joannes, eiprseclarus quidem ; sedquia Judaei , 5
de ilto propheia inlerrogabant, quem Moses pne- .
dixerat veuturura, Joannes se Ulum esse re- , , '
spondii. Sed ecce Judaiorum ingratiiudincm et , sliilliiiam, qui prlusquam Christus vel Mcssias ad- , ,
venircl, illum exspeclaverunl, HluiDque inquisi- .
, veruni, venientcm vero coniempserunt.
,
, , .
6. Post lnec vero rarsum dicit Moses ille magnus:
-'.
iCaetentur una cum illo coeli, et adorent illum , , , , -
onmea angeli Dei
Age igiiur et mihi dicito, . >
qtiemitam aliura angeli Dei adorani praHerquam ,
Deum ipsum ? Hic igiter, quem Moses bominem, , , prophciam el iegislaiorem estfo demoiisiravit, f> ,
qucm iiem ab angells adorandum esse dixil, et ,
Deus et homo esi, Filiue scilicet ei Yerbuin Dei, a , \ ^,
rtobis ahnul ct angelis adorandus ei bonorandus. * \
Et bc quidem ex Mose.
. \ .
7. David vero.propbeta sic dixit: c Deus, judiciura
C. ,
luum regi da, ct juelitiani luam filio regis. Judica- , , \ bit paoperes populi, et salvos faciet filios inopum, ;.
ei caiumnialorem bumdiabil. Gommorabitur cum , ,
sole, ei aaie laiinin, in generalione generaiionum. \ ,
Descendet veluli pluvia super vellus, el teluti slilla , . siiUans snper lerram. Oriri faciet in diebas suis , Juftiitiam el niultiiudinem pacis, donec auferatur \
l l
"Joan. , 2a V.
" Psal. xcv, I I ; xcvii, 8.
3J7
CONTRA MAHOME
, , - ,
} ,
oi ,
,
. ,

.
, ,
,
.
,
'
, ,
, ,
.
, ;
, *
| ,
.
, ,
; , *
.
, ,
,
,
.
, ,

. , , >
.
\ ,
,
, ,
, * ,
, ,
$ ,
;
, '
" ,

, \
,
, ' . >
,
, *
, ,
;J > ,
,
,

, , , .

, ,

, , :u
Psol. LXXI, teqq.
Joan. , 47.
APOLOGIA I .
S88
luna. adorabant eura omnesreges terrae. Omnes
gentes servienl eS,et erit nomen ejus benediclom in saecula. Ante sokm permanet nomen ejus,
et benedlcentur in eo onuies tribus lcrrae : onvnes gentes bealiOcabtint illum. Bealus Doroinus
Deos Israelis, solus faciens mirabilia.etbenedictum
nomen ejue in satculum et tn xtomum . Duae
hic ia universum personae propbela iiiduceas,
Deum scilicet, et flliam regis nibil aliud ionuit \
quam Deum vel regero , el illius Filium Cbristuin,
qui judicat pauperes populi, et salvogfacit inopes,
el bumiliat calumnialorem. Neque bic bomiaem
quemdam fortenj ei jostum, principem vel regem
inlelligas. De eodem enim dicit, quod comiuoralurus sit cum solo; item de eodem, qiiod sit anio
lunara et geoeraiiorics generaiionom. In quera vero
hominuni hoc competere potesl, ut aote binam ia
geiieraîones generationum esse dici poggit, et ut
cum eole commoretur ? In nullum certo aliom, gcd
revera ift solom ipeuroque Cbristum propheiia
quadrai. Cum eiiim dicit, quod judicet pauperc*
populi, ei salvet fllios inopuoi, ct calumjiiaiore
humiliet, Ulius oglendil jugtiUan), fofiitudinem, et
curam qua erga hoioinea ulitur. Cutii vero dicit,
quod aole solera permaneai nomen ejus, et auta
liinam in generaliones generaliouura, illius gjiernitalem principio careniem indicat. Et eo quod
dixil : f Commorabitur curasole,^ illius aelerDitaiem Qne carenteno denolavit. Item, Desceudcl
velitfi pluvia super Unarn, et sicut guita stillaat
guper terram. Exoriri faciel in diebus suis justitiara et multitudinem pacia, donec auferalur luna.
Denoo (roepondo) quie deeccndit ut pluvia tupcr
lanam, id eslquiete, ei sine strepitu, et citra propriam maJestaLetu magDiticenuamque suam, praeter Cbrisium ? qui descendit coeliius in sanciam
Virgiuera, quae coneeplum eum peperit in vili pra tepto et humili casa. Non enim venerat judicaturas mandum, eed ut maiidum salvaret. Cum vero
veetel judktitorut orbem, apparebii ln gloria Pa
tris tul um omoibug angelis, quemadmodum fpte
Cbristusin Evangelio tetlator: vNoaveni judicato*
riia mimdum eed ut munduni 8alTem . Iiem,
riri Caciet in dicbus toU Jofililiain et muUiUidioetii
ptcts donoc auferaiur luoa. Quisnam hornmaen8U8, Producet in diebue auit jostiliam e( mukiUdioen pacieT > Noo alios, quam quod impiolaiU
sununam notatpernicieoi : quod scilbet bomine
derelicUri gini Deum, procreatorem ei faciorem
sattm, qui tos niisquaiii exsistenies in banc aubaianliam redegii; el adoraturi t4nt diaboJum, ereoUirte, el opora naonttum suarum. El qaemadtnoduwi aliquia obrituie vicios, out in denia profandlsqae te*ebri6 oi>erraai, negleeto proprio ptrenie,
qai comxooduni el uliliUiem taltttentqae suam in
primia et unw aesiderat promotamque cupit,
hoeiem eequitur, ca?dis ei perniciei saa eupidoai,
ligalus scilicel4t vinctus ab eo maiiuiqiie podeal s
J0AXKI5 CANTACUZENl
309
400
que, dedtictus landem in carccrcm raunilUsinium ' , \ \ \ ,

ct obscurum, agnoscit nec discernere potest \ tv \ &,
patrem ci amicum ab inimico et boste propter ,
ebrietalem et crapulam, nec eiiam volt; et postca \
iicel undem ad sensus restigia revertatur, illuJ \ , . | non potesl, in vinculis nimirura detenlus: sichomo" , , ;
dlian inilio errabundus, el a recta planaque scdu- , ,
ctusYta, incidit in mantis diaboli. El quisoam lo- \ \ cos est hoc obscurior et dcfonnior? Hic vero bo- . \
minem voluplaium copia mebrialtim, omnissensus ;
expertem fccit : tunc vcluii inebriati, aut inordi- ,
nato et superfluo humore et insanta, aui a dscmone , \
agitali, audieutes non audiunt, el videnlcs non , \
sentiuni, propter menlem scilicei ei rationem , , ,
qna ducis oOicio fungiltir, scduciam : verunt ea , , .
qusD solida siant , tanquam lupbilia imagmantur; , ei quae morcniur, immoia consisiere puiaut; et ,
qua3 illis ulilia sunl aversanlur, noxia vero ara- , plectuntur, nec bonestum bonumque a malo diju- , ,
dicare possunl, nec ab inimico aroicum. Uoc ip- ,
soin, ul diximos , bonitni contigit. Resputl enim . ' , ,
Deum; ei ligatus darmone in densissimis igno- . , \
ranliae tenebris lyrannidein illius suslinutt. David ,
vero divina gralia repleius inlellcxil, in qnanlum .
perniciei baraihrum, procellain el lempeslatem , ;
homo indderit, et quanta Oeura affeccrii injaria, , \ ,
ipsum repudtando (duplex etiim bic injuria depre- , \
bendilur : bointneni enim injuria affecil diabolus, ,
qnod bunc tam procul a Deo se duxerit; ei, si di- \ , cere fas est, in ipsum quoque Deum facit injurias, Q ,
IHius nimiruin creaturam seducendo. Simiiiier ei ,
humo Deum affecit mjuria, qocd boc repudiato, * ,
diaboli imperium seculus sit), quls denique ipsum , , '
a densissimis lenebris et irtiqohate esscl red*m- \ , , \ pturus. uni ilaque propheta dical, Oriri facicl .
justiliam , boc innuit, quod quemadra&dum , t ,
segroti in tenebris decumbcnies, ipsi quidem non ^,
in lucem prodeuni, eed lux ad ittos penelrat, sic , *
etiam bomini in diabolicts lenebris deourobenii ,
exorhar is qui niisericordi* visctr* eral assam- ,
piurus : quo exorio et totum orbero illuminame, . , \
omttea lencbra? discedenles disparuerunt. Hemo , : , .
vero iUuminatus, abi cognovil jam quali vinculo ,
cotmricios decumbai, ei seipsum nullo modo ad- ,
juvare vnlens, ad eum qof hocpotest, respicil. llic D t,
vero, cutn nollei borainem ullerius diaboli lyranni- vov.
de premi, Uberavii eum sanavilque. Lil)eraiu8vero, , eanatusque non amplius diabolo adbaeeit, verum
. hc redempiione facu , per fldem hominis ea qua , ;,
Dcus afectus fuerat injuria evanait, et bujut ap-
pamil jastilia, exorlo ain ralionali aole juglili,
, \ ,
Cliristo nimirum. Homo iUque Ade percepia, tm- , pesiaio & Ouctibue carenUm ftdei porium ingrea- . ;,
sus, nHiliitodiaem pocis naoquam >aciaad pro-
felli aut oonlurbaadc accepil. TuiieimpkUiin est , Davidis oraculum, dreenlia, c Beati quorum rcrtis$8B , .
sunl iniquiuies, el quoritni peccala obiecla sunl. . , Bealus vir, cui Dooiioui peccaturo noa impulat". ,
11
Pwi. xxxi, i .
401
CONTRA M4HQMETEM AFOLOGTA I .
40
. ; , $ Setl quod in loco supra citalo- dicit, c in dtebus \U
. , c lius, > innuit bominem fore, qui baec miracula
, edilunis giL Tn Deo enim dies cnriogiug inquirere,
. - vel meosurare nefag est. Cbrislos autem, qnatenus
. bomoesl, inilium babuit, el bujUsdies niensuran , \ . lur. lllud vero, c donec aeferaior lana, > nullo alio
? , sengu propheta dixit, quam hoc, qaod veluxi luna
, servanda eat, nec peritura, ita nec ifle homo. Quo . - niam vero absolole fine carere soli Deo proprium
(, . est, indicavit higce, qnod hic et Deu s et homo git.
t " , Mis vero verbis, c Adorabunt cum omnes rege
, * lcrnc, et omnes genies servient illi, indieavit
, , ; genliuni couversionem ad Cbrigtum , ti rogui*
. adoralionem. Ne vero hi qui veriiatem destrucre
, el invcrlere capiunl, hiec de rege aliqno poienti
\ ;. , t - ' el invicto intclligerent, ulpote Julio, Augoslo, Ti*
, > \ , berio, vel aliie, qui et ipsi a rrgibus lerrae et gen*
! , tibug adorati sunt, et ab his celebrali, quamTif
, \ bomines essent, ut et nos omnes, David cum dicii
. - nomen ejus esse benediclum, eliam bocaddit,
, c in srecula. > Uniuscujusque enim hominrs lans
, \ in vita bac una cum illa deponilur: sed poalmiindi
\ , Jinjus cousummaiionem ncc laus ipsing permanet,
\ , nec infamia. Sola enim opera illiiig una cum ipso
* , discedunl, quorum ciiara retaliationeoi ab eo ex , speclat quiraundumjudicaturus est, sivc bona
, . fuerint, give minus. lllud vero, c In g&cula beue - dictum erit nomen ipsius, t nequaquam hominis
. est, scd Dei. Uem, c Anê solem permanet nomeu
; , ' 0 . ^ illius. Quis rogo boimnum anle solem conditum
, invenitur? Nullus omnino, et nec rpse Cbrislus,
; quatenus homo esl, sed quatenus Deusegl. Secun , , \ dum bumnniiaiem vero et esse coepit, et dies babet
. , mcnsuralos; et adoraverunt eum omnes gentes, et
, , . omnes reges terrae, tn Deum et bominem, et in
. > - eo omnes gentes sunl benedictae.
; , * ,
. , , \ \
, \ , ; * \ , \
.
8. Porro ha?c Davidis propbetia cum Isaia et
'. \ \
\ , Jacobo convenit, qui de Christo dicunt, quod sit
\ , ; - exspeclatio gentium, qucmadroodum iq superiori. " , fous demonslralom est. Tandem vero omnia com\ prebondens propheia, et respiciens Verbi Dei co
, \ versationem pro hominum salute faciani, el qnod
, \ ;/ Dctis exsisiens hominem agsumpturus essel : vi ^ , dens denique illum modo ferocem el immitem
' - lyrannnm diabolum ab bomme, queni modo anie
, ; * - tyrannide presferat, jam tantnm non illusum csse
, , , et oncnkari, tohipiate qnasi abreptus ; beatam
, Hlam vocem exdam^ng profert: c Bencdictus Do , \ minus Detis Israelis , qtii solas facil mirabilta, ei
, . * benedicUfro nomen ejnsin aclerntmr ei in snpcolum
\ , ; ggecuH
Indigelganeeiprsesengtocngexpositione
, - aliqaa, licet revera quolibet sole et omm humaîa
; ; ; " veriiaie pttrior sii et dtfecidior. Qnem enitn DaYid
, e
Psal. u x i , 18,
403
JOANXIS CAXTACUZENl 404
ptulo ante borolnero nominavcral, qucmqoe ante } 5 ,
eolem ct hinam condilam exstltisse dixeral, bunc ,
iptom nunc pore et simpliciter Deuiu appellavit. . 6\
Quit vero lam infelix, ut de illo dubltet et inqoirat , ,
corioaiit, quem David Deum norainavil, ncceum
Laoteu qtiem David Dearo esea pnedicat?
;
9 Verumiamen et alibi magnus llle David sic
*.
dixtl: c Dixit Dominue Domino meo, Sede a dextrll * c ,
nieit, aonec ponam inimicos tuot scabellum pc- ,
dum luofwn. Virgaro poteniiee emitlet tibi Domi- .
nti* ex Siofi, et dominare in raedio inimicoruin , \
tnoram. Penes te est principaius in die poieutiae .
loa5. et in splendore eanctorum tuoram : cx utero , *
aurore genui te
En nutie aliam illius propbe- .
liam coniidera c Dixit Dominus Domtno meo, ,
Sede adexirie meis. Quisnam est Slle propbeue ' , .
et regit Dominus ? Nnm rei aliquis ex pra-claris ;
, et iir hac lerra mulla potenlia prsedilit? Mi- ; ^.
nime. Quam ob rem ? Propter Hbertatem, quam a ;
Deo tonc lemporis Judaei babebant, a quo solo re- , .
gebantur. Principem vero et ductorein habuerunt ,
olim qaidem Mosem, post bunc vero filium Nan * ,
Joeue. deinde judicei, Ipsis vero propria aniroi .
ut volunuie et affectu regem a Deo peientibus, , dedit ipsis regem e gente propria fllium Cis, nempe
Saulem, deinde Davidem filium Jessse. De quo et , '
Deus testatus Samnell dixerat: c Inveni Davidcm
* ,
fllium Jessa*, virum secundum cor meum, qui fa- , ,
ciet Juxta omnee voluntMes meas . > Et Judaei
,
quidem regebantur a use gentis regibus, illorum Q . > vcro regea usque ad Chrisii nati lempora libcri, ,
nulliqae borainum aui regum terrenorum subditi
fuisse inreniuutur. Et revera sic est, qooniam
nullus alias propbetarum, utpole nec haias, nec \ .
Jereroias, nec Dauiel, calumniari conatus hoc pro- , , , ,
pbeue oraculum, dicere potuit, quod ab aliquo ,
rcge moriali etperiiuro ad alium propbet* sirailem
dicta aint baec verba : c Dixit Dominus Doraino ^
raeo. Gui vero dixit Deus, c Sede a dextri meis?i , , ; . >
Ad bonunem nimirum, qoem Verbiim et Filius 11 , ;
lius assumpsit. Filius eniiu anie ornnia saecula . *
principatus fuerat particeps cum Deo; dixit aulem
boc Deus Pater ad bominem, quem Verbum et . ,
Filiua tuua assumpsU, sancliflcavil, gloriflcavit, et ,
t-mporalem cepit principatura, ex quo bnnc aa- , ,
tumpeerat. Volens itaque propheiicus sermo osien- ' .
dere, Deum Palrem quldem, qui ab seterno ex-
stit, princlpio carere, bominem vero, quem Ver- ,
bum et Filiue illius aaeumpsit, initian eepisie, , , . t
, ,
dixit: c Sede, etc. Tum eliaa stobiliUlem el
perpetaitatem, Uotiorisque magoiflceDtiana ipta .
tedet denotai. El queroadmodum igais io (erro , fcrri quidein frigidiuiem DOQ reeipit, ferram au- , *
tem io (giiit naturam traosit, rursuitt vero nec
fcrri nigredine ignia Inficilur, aed ferrom hujus ,
plendore et clarilatc assunipta otunino pellacidom ,
Ct : taiit etiara mea de unigenilo Dei Filio et ho- \
, e
t T
Psal. cix, f-3.
I R g . xvi, ; Pal. LXXXVIII, 21; Acl. xm,
405
CONTRA MAHOMETEM APOLOGIA l
406
\ , . * mine, quem assumpslt, fertur eenlentia. FUiue ei , quidemDei, quoniam Deus erat, mutationem, pol> , ' laiionem, aut alienaaiionero nequaqoam passui et,
* , sed Deus, ui cl aniea, impermolabilis permansit;
, , , hominem vero quem assumpsii, eum,inquam, san , ctiflcavii, glorificavil, clariflcavil, et ul a dextris
( Dei PalrU sederet dignatus eai, non quod Deus
), ' \ , vel dextram habeat, vel $inistram sui partem (baep
, \ enim corporalia sunt), sed quemadmodum per ser
. , - dem honoris roagniQcentiam deignaviK eodem
, , * , sensu etiam de dexiris dixil. Deus enim neque
. siat, neque sedet, neque dexteram babet, nequc
'. . siaistram, scd majcstate sua implet omnia. Itcnv,
; , t Donec. ponam inimicos tuos scabcllum pedum
, \ .
luorum. > Quinara hujus inimici suul? Idololalras,
, , > qui Cbristum non adoraut, et ipse diabolus. Haec
> * \ rero, t donec posucro, Paier non iia dixic,
, . quasi Filuis ad boc efficienduiu bit impotentior,
" , verum ut his verbis osienderel unam el eamdeiu
* , ease Palris el Filii potenliam. Queniadmodum eninj
\ , ' in Evangeliis dicit Filius, c Nemo venil ad Patrem
^ . niai per me ; ila Paier dicil, Mea polenlia
, cadcnl inimici lui sub pedcs tuos. Praelerea,
. > Yirgam forliludinSs emiUot libi Dominus ex Sion,
, el dominare in medio inimicorum luorum. Quae ; \ nam illa est a Deo ex Sion emissa virga, et ad
. quem raissa esl ? Ad hominem nimirum, qucm as, . " sumpsit Filius el Verbum Dci, missa est. Virga
autem esl ipsa crux, <Juae in Sion esi fixa. Ul enim
, \ , Q virga propter pastorem potenliara babet pastora \ lem, et eani qua ferae depellunlur virtutem, talis
, et mea de cruce el Evangelii praedicaiione fertur
(\ ), sententia. c Sion enirn egredietur lex, secuudum
. Isaiam, el verbum Doraini de Jcrusalem . On>
, \ , nes itaqua qui audilo Evangelii verbo baplizatj
, . - sunt, paslorali illa virga pascuntur, cruce nimirum;
, qui vero cervicibus iiiduratis Evangclii prxdica , \ ; - lioni non crediderunt, nec praeceptis aposlolicis,
, \ - crucis potentiae eliam inviti succubuerunt. Per
. \ - crucem enim et viclus el conculcatus csi diabolus;
, per crucem ct nomen Cbristi miranda ei stupenda
^ \ miracula sunt edita. Et quid multis opus? Pcr
; crucem el Evaiigelium totus terrarum orbis credi^
, d!t, et facli sunt eervi quidem Chrieti, Olii verp
: , ' D Abraba juxla promissioncm per Cbrieium, CbrislQ
, nimiriira ex ipso Abrahae semine naio. Et lunc do minalus est in mcdio inimicorum suorum Cbristus.
. \ Attende, quaeso, qtiac fuerit propbelx diligentia.
. Non dixit, Vince hosles luos. Sa.pius enim boslis
. , $ ab aliquo vinciiiir, in quo lamen aliqua adhuc bo , * siilis poienlise porlio remanet. Dixil autem, < Do . , minare; > vel hinc docens inatsliinabilem illaui
, crucis potcniiam, et suminam hosliuin ipsitis ira , poleiiliam. Tum et illud, in medio inimicnruni
. luorum, infinitam crucis polentiam innuil. In
. medio enim totius mundi, ci in medio idololatra , - rqra aposloli ct borum successorcs pracdicavcru^li
1 9
Jaan. XJY, 6.
10
lia. u, 3.
iVt
'
JOANNIS CANTACUZENI
^8
Ct in medlo ipsoruni anlificabant aluria. E l quod

imprimis admiratione dignum est, quamvis summa , .
cura et studio impii ccctesias destruerent, flagellfs ,
deiiique diris Chrisii nomen invocanles punirent \ ,
et affl gerent, crucia tamen potentia et prsdicaiio
instarsolis, imoclarius ipso solc eluxit. Ne vero . *
quis hominum aut ignoranlia aut malilia exisiima- \ ;
reldiceretve, Filioet Verbo Dei propterea missam , ."
esse a Deo virtutis el potentiae virgam, quod illi ,
perse impossibile fuerit facere quodcunque voluerit
libuerilque, subjungit Davides : c Penes te esl prin- ,
cipatus in dic potenlia? tuae, in splendore sanclo- 0>, :,
rtim luoruni. Quapropter non esl humanaruni vi- ,
rium, ut penes aliquem slt principatus illius, sed . >
Dei esl. Omnes enim homines tantummodo extrin- ^ , ' ,
sccus ad ipsos dclatum impcriuro possidcnt; nam .
(am princcpa quam rex aliquis wepe privalue sine . ,
impcrio nascitur ; et licel paiermim adniinistret im- , .
periuni, nihilomintis lamen in hoc, quod ante non , \
babebat, ceu paiernus h;ercs succcdit, vel propria ,
virlule el egregiis faclis regnum acquirit, vel inju- ,
etus inalios aJlerins regnum violcnlcr arripil.et boc / ; ,
modoctiam illc alierius regnum quo ante carebal, . * '
occupat. Sed alius ab his modus regnum acquirendi , . "
non est. Ingeniiam vero sibt et inseparabilem a se .
poteslatem bomo non babet, pnrler hanc solam, qua ; , '
affcctus proprios et libcros ex segenitos ujilur, , ; quam solam in honiinc videre licct. In Deum auteni ,
boc, quod modo dicium est, non compeiit. Qua- , propter el Isaias de Chrislo vaticinatus, inquit : Q VOV.
,
Cujus principatas Miper humerum illius ;
id csl, naluralis crit, et ab illo inseparabilis. Da- , .
vid ctiam in alio psalmo sic dicil: Regnum luum ,
regmim sxculorum omnium, cl dominium tuum in , omnes generationes generationum
Quod iclein $ . > '
in praescnli loco dicit: c Pnes lc est principatus ,
in die potentix (ux. > Sed quaHsnam illa polenlise . ;
dies? Ea nimirum, qua crux liberc evulgata est, ' ^
per qnam omnes gontcs cognoscunt inenarrabiletn , *
illam tuam contersationem cl indicibilem poleti- ^ ,
tiam in splendore sanctorum luorum. Quorum ? . ;
Apostolorum, doclorum, inarlyrum cl sancjorun), , , ,
qui quidem ab insipientibus pro morluis et pcrdiiis ,
habili, iu manu Dci vero sunt, et iu pacc quie- ^. Ot ,
scuut, juxia Solomonis oraculum " ; quique, se- D ,
cundum Evangelii promissionem, splcndent magis
qtiam sol. Deindc, quomadniodimi in paulo anle .
prsemissa prophelia, sic eliam in bac proseuli di- ,, .!.
ciiur. De bouiine enimf quem Filius Dei assmnpsii,
ha?c omnia locutus, ct dcmonslrare volens quod , ,
idcm el Deuset bomo sit, boc inducit: c Penes te ; ;, ,
. " ;
principatus; quod vel solum ad prajsentcm stalum
ct demonstralionem suilbercl, nibiloininiis lamen . " ,
planius apcrtiusqne dicit iu hunc modum, t Ex
ulero aurora? generalio tua. > Quis unquam bomi- . >
num auto solom nalus est? û]lus onminof Nc quis ; , "
,
tanicn boc calumntari volcns, de angelis sermoncni
?
1 1
11
ha. , 6. Psal. .., 13. Sap -' .
CONTRA APOLOGIA .
410
:' , ; - Aesae dicerol, quasi iNi anic solcm crealum condiii

, , c
*tai, iaqaU, c ex ulero aurorae. Quod cnim uteri
. * mentraii, non eo senso accipiendum est qttod Deus
, ' ulemm habeat, sed eo qoo el Davtd alibi ificit: c Ma , nus Inac lecerenl ine el forraaverunt me ; ojie , > >- ralricem videllcet Dei potenliam ostendens, etc,
. , , > c Oeuli Dei super justos ; > quo omnla providen , tem Dei viriotem inntiit, et quod justi opera fa , ciant digna ut eoram Dea ingred:antur. Sic eliam
. > , prasens locua intelligendus fcst. Dicendo entm,
, c ex ulero, > oslendit unam et eamdem Fl!ii cuiti
;. " ' Patre subftanliam el naturam. Quetnadmodum cnim
, inanimalse arboresesedem et siroiles sibi ipsis gene $, * rantur: flous enim ftcum el olea oleam gignit: si mililer el bruta animalia singula juxta genne stium
$ . nalura suaB similia generant,
generanl, et bomo raiionalis
, , cum sit, raiioiialem gignit hominem, et mortalfs
$, , roortalem, el iilius ejuedem cum patre est naiura
. ct substantiae Ilulto magis igitur haec ci sine omri
dubitaiione de Deo sentieraus, quod Filius t;i Ver, bum ipsius ejusdem cum Patre sit nattirse et so! , . slatttiae, quemadmodum revera est. Sed respicc
. prophcliarura diligenliam. Propbeia enim nt:, , quieus, Dixit Dominus, > osienditse de Deo di, . , 4 , cere, ut jaro anle demonstratum est. Addcns auleip.
, c , c Domino meo, ei c Sede a dexlris meis, d< > , nec pooam inimicoa toos scabellom pedum ttit rum, etc.; Virgam poleiuiae emittel tibi vx
, > , Sion Dominus ; t, c Dominare in medio inimi * > *3 Q corum tuorum : ha*c omnia inquam, bombteiu
. " omni nalura prastantioreiu et inenarrabilem desi
>, , gnanl. Ul vero ostendal eumdem ei Dcum esse ei
, : hominem, dicit, Penee te esi principatu in die
. > " poUniiae liwe, in tplendore sanctorom tuorum.
, Proelerea ul rureum evincat, qnod Dcus cum sil,
, naluralis etiam et verut sit Dei Filios, el ^jusdem
, ; . cum Deo Palre nalura et subsUniise, boc subjuiH
* , , , git, Ex utero auror.e genui te. > Verum bic ideni
, , . > in alio loco dicit, Et tu, Domiite, spesraea,Allissi . nium posuisti suffugium tuttm **. > Aueutk qua?so,
, c , , , > qtiid dicalur. Eo enim qnod Prophela dicit, c Ei
. , ' ", tu, Domine, epes mea, Filium Dciinnail. Per AU
. lissimum vero ejusdem Paircm Deum indicat.
, c *6 , > Rursuoi vero bis verbis, Poauisli suffuginm
, . D tuum, >dcnoiat bominem, quem FiliusDei assuropsil,
- cut opus erat suffiigio. Purus enim ille Dei Filius
.
suffugio vel asylo non indigebal.
'. "
iO. Quin et bujua filius omni admiratione dignas
: * , : , Solomo, sic dicit: Eiuunc, oDomine Deus larael,
^ , ralum iiat verbum tuqm, qaod locuius es servo
6 , luo David, palri ineo, quoniaui num verq babila ; : bit Deus cqm bominibus auper lerram* ? > Et, ul
, , Jeremias dicit: Quoniain bic cst Deus noeter, non
, ; , repuiabitur alius corameo. Quoniam auper lerrau
cum bominibua conversalua est * . >
, visus esi,
, , Sic cl sapiens ille Soloroon dicit: < Domine Devs
^, ^ , Israel, ralum fiat verbum luum, quod loculus e
. > : ; sorvo luo David. > Quid enim aliud significal,
u
" Psal cxvi , 73.
" P>aJ. , 10.
Psal. xc, 0.
i 7
III Rcg. viii, 26, 27. Barucb. , 56, 38
412
JOANNIS CANTACUZKNI
411
4 CouGrnwtur, qaam Fiat, reveletur elfexbibea- ,,,
tur, ui lu qui Deus es, manifeste cum homiiiibue , \ converseris. Quod ei faclum eat. Filius enim Dei . , \
super terrara visos esl, et cum hominibus babila- . ; vit. Quid igitur libi videiur ? Sufliciuntne b ean-
ctorum de Christo revelaliones, et prophetaram , ,
oracula, ip&iusque Dei tcslimonia ad demonstra- , tiooem hanc, quod Cbristue Filiue Dei ait et Deos , \ ,
verus: scilicel.quod et idcoi bic et Deus et homo , \
tit, vel num aliis adbuc demonstrationibui et te- ; ,
bliraoniis opus est ? QuaiUum proieoto roibi wdo . *
lur, haec eiiam plane imperitis sufficcrenl. Vertun- \ lamen ampiiua tenubo libi amko noeiro bttjus te- \ ,
riialcra declarare iuaiua, ticuli haotenus quoque .
focliim est.
B
. ,
11. Magnus ille Mosee el oelebris, cum eseet
jmla monlera Sinai, conspicatue eet rubum arden- , .
lem. Quem cum luultis diebus ardere coiiapexteset, , non UmeD igiie cqnsumi, animo suo meditari coepit , ' ,
quidnam hoc sibi vellet, quod rtiboe tot diebos ar- , \ ileret, nec lamen ab igne consiuneretar. c pro- , ; ,
fectue, inquii, videbo, quodnam illud stupendum \ .
fcit prodigiuro. Rubo aulcm proprior factus, vo- , cem coelitus allalam sibique dicentem aiidivil : , , 4 , ,
4 Moses, Moaee, calceamenta peduin tuorum, . *0 ,
locut eoim in quo slas, terra tancia esl . > Quid , .
sane aliud tignificat rubus ardene, et non consum- \ , \
pUis, lum eliain vox clamilans: 4 Solve calceamenta , t
pedum tuorum, nisi quod rubua ardens adumbra- , \
vil typoque praetulit divam Mariaro virginem, qnae C ,
Filiuro et Verbum Dti secttndtim caniem peperil ? \
Quemadmodum enim rubug jqoidem ardebat, el non ; " , consumebatur, fiu etiam diva yrrgo, ubi concepit , ,
Dei Filium et Verbum, igne divinilatii non con- \ , ;sumpta est, sed a Deo cuslodita; quia bomananim , ,
vlrium Ulud prorsus non erat. Verba autera hsec, . ,
Solve caJceamenia pedum taerum, boc innuunt, ,
quod quicunque de di? Virginis myslerio et
Cbritti iacarnaiione erudiri volont, eos nequaqaam
liabcre oportet partem aliquam in se morluam, ' ,
qua? illos a Deo aeparet, nec meiitem corruplam et ,
cognitioae venlatie mortnam, sed viventem et ,
canam, qualis ipaias Moeis erat. H D J U I autem , .
iabecamcnla ex roortui anfmalis tergore erant con- ,
aula : et propterea dictnm esl, 4 Solve Ulud.
D , 4 .
13. Porro et Ptrsarum rex Naburhodonotor
'. "
eomoio admonitus vieionis, qtam viderat, obbtus , , cet; el coogregalis omnibus Chaldaeommmagis, iiv- ,
raataloribas tt Gazareais, interrogabal eos quale- , ,
jjn foisaet quod videral son nium, el quaenam i l - , .
lios iateipreUtio. Hi vero el eomnium et inlcrpre- ,
Utioaain Ulias ignorantes hsesitabanl. Rex autcm . *
ira hi illoe veheroenti tncendebatur. jConccssit la- ">
laen aHquot dieram lerminum, quibus inquirerent ,
simul, et explicareni visum a se somnium, et ejus
,
dcm inlerpreiationem : qnod si juxla mandaium
JIIS exsequerentur, multis el splondidis muncribus , '
bonorati dilarcntur a rcge, sin niinus, n.orlis sup- cT ,
%
*' Eiod. in, 3 5.
413
CONTRA MAHOMETEM APOLOGIA I .
414
.' * l , , pKcitnn itftbiretit, qtn ul el Hberl, amici et cool , - gnati illoniw ejiiedem poonm eeeem codsortes. Cam
, ero illl boc non potsent, qain potios viui sitam
\ . plangereni et deplorarent, (qaemodo entm poeslbHe
* ; erai regl somniwa et iftterprtlaileftAni ejos ex , ponare, awnnio noo ante audito t) Danfel prophet*
. ; In Babjlonem captivus dedoctas ei Jeniaalem tina
. cnm aliis, qi tunc lemporie aecum erant, Judasis,
^ \ cura regis mandala cognoviwet, convenit Artoch
* , Persartjmprineipein, quem rex ad perdendum ea| , pientes conelitoerai, qood fromniam ipaiue de , prebeodere non potuissent, dixttque ad ifttim: c Sa % , pfentes BabylonU ne perdae, quin potias me ad
. regem introduclto, et viefonew ttiia com Interpre, taliona ejoi regi tdteaeram. Tunc Arioeb feetl , mater propbeUm ad regem induxk. Cei ille alt;
. ' Poleriine mihi, Daniel, txplicare somnium quod
dormiens vidi, et interpretationem ejee Mespon-
. \ , dit Daniel: Mytleritnn, rex, 4e quo interrogas,
, * , honabiei sapientes, magijet tftcantalores annuntiare
; , aon poaeanl, sed hoc eolfus Dei caftlestis opus est,
, , , qoi mjfteria revelai. Deut notom fecil regl Nabti , cbodonosori, qnaenam fleri oporteat In exfcrerais
& , * diebas. Cogilationee ium taper lectutn loam asceit*
, , derunt, quid futurun) estet poet haee. , rei, vid , bat, eiecce imago quedam magna, el a*peelne ejoe
' . exctUene subat coram faeie tua, et voltua ejua
, terribiHi; imago inquam, cajus caput erat ex auro
. , , , . pvro; manus rero et pectos una cum bracbif , , sios argentea; venier vero el fontora ex aere; llbha
,
autem ferreeR; et pedee partim quidem ferrei,
, . , pariira vero teetacei. .Videbas, rex, donec abseis , !.- sus est a monie lapie absqae maniram opera, t
* . percussii imaginem sttptf pedea ejos ferreos et te01 , suceos, et omnino commimiit eo$. Tunc quoque
. , , comminuta ant pariter, ferram, lesia, acs, argenturo
, etaururo, et facta snnt tanquani pulvis horroi
\ , aestivi, et abemlit ea vebemens, nec locna
. aiiquis in bis intentot est. Laple atnem qui imagi , , , nem coiomlnuit, excrevit in nwmiem magnum, el
, , \ implevil omnem lerram. Hoc est somnium, el Sn . lerpretalionem illiua coram rege dicemas. Ei
, . pottquam propbeta regna futera enumeraviwt,
qvm per aurum, argentum, aw, ferrum et teslam
, . D adumbrabaatar, sic dicit ad regem : c Suscitabil
, Domiitoa oceli regnum, qvod in sa3cuta non cor , rumpeiar, el regnum ipeius ahari popalo non re , linquelur, quod comfjainuei ei ventijabit ompia ro; , , , gna, ipeum vero aUbii in ajecul*. Qaemadmodam
, , , idiali quod abadaans eal a monte lapia abaque KMK
, nibos, et oomaiiimil leaum ot ferrum, aee, argeiw
, tum et aurum,Deusmagnutrc*elavit regi,qnnam
, %\ oporteat fleri pott hsec; et terum est somniiim,. fl-i
, - delia eliam interpretaiio cjiia. Tunc rex proslralaa
, , in faciem, adoravii Danielem, et dixit: Revera
, Deua vester Deus deorum est, ei Dominus regu,
, , - ei revelane arcaoa, quoiiiaro poiaisli revelaw miki
, . arcaoum lioc *.
Dan. , 1 ieqq.
415
JOANNIS CANTACUZEXI
416
, , . ^
, , , ' ,
, , ,
.
45.Quaknam est regnum honinie, quod hi eaeea- *. , >./
lanon corrompeiur? Nulhim proreus. Neque enira ; -
boc bumana? naturo concedetur. Quod igitur est? . ;
n dicam tibi. BIons hic diva Yirgo est, quae Fi- ,
lium el Verbum Dei sccuudum carnem peperiti
Lapis aulem, absque manuum opera absciesus, .
Cbristus est : qui quidem natus est e\ ipea, sed , ,
non ex viro. Quod per iUud inlelligkur, cum sine * }, .
, |>
iiiamba* dicitur abscissus. Lapis deniquequi imaginem percussil, aururo et reliqua comminuit, et , , \
mons ingens Jactus implevit lerrara, iile. idem , ,
Cbristus est, et illius regnum perraanens in sseca- , la, quod dioboli vires contri?it, et idolorum CHI- , ;
.
luin deslruxiL
\ , t
14. Propbeta autem Ieaias sic dixit : c Ecce
virgo eril pragnans, et paricl filium, ei vocabuni , ,
, ' ;.
nomen ejus, Nobiscuin Deus . > Rureus Sdem
dicit: Puer natus est nobis, ei fiiius datus est , c ,
nobis, ei faclus est pnncipatus ipsius super hu- ,
merum ejus, ei vocatur nomen ejos Magni consilii ,
mwtiue, admirabilis, consiliarias, Deos fortis, po- ,
lens, princeps pacie, pater futuri aaecali. loducam , , ,
enim pacem euper principes, pacem et samiatem . "
ipeorum. Magnua esi principatus ipgios, et pacis , .
iptiu* non eit terminus
VideiT ul ptieram ,
iiomuiaverii, et raagni consilii nontium, una com . > ,
aliU modo enumeratis, quae omnia ad bominem , . &*
perlinent, quora assumpsit Eilitis Dei ex Virgine ? , &
Deinde eumdem vocat Deum forlem, potentem. ; ,
palrem fuiori saeculi (creaiorem nimirum intel- , ,
Ijgens), et quod pacis ipstus non sit terminus, id ,
est finis. De pace ergo et aliis, qtue per partes in , . \
praesenti Isaias enumerat salis ekacte, diximds in ,
Davidis propbeiia paulo ante exposila, qua dixit:
,
4 Dixit Dominue Domino roeo, Sede a dexlris 6\ $,
iwcis, eic. Ycrumiamen non pigeat nihSlominus , c ,
hujus propbeiias cohsrenliam inspicere. Cum enim . '
propbeta dicit: f Ecce virgo pariet filtara, etc, .
denolat iljum supernaiuralt modo natam ei diva , '
Virgine horainem. Sed cnm admirabilero voeat , ,
consiljarium, djtias personae denotat, Patrem scili- .
cet, et bojus Filium, seo Verbum ; et qood Palris
< ,
simtil el Filii uitum eit consiliura, erra volomas, , , \
una polentia, una ei eadero cognitio. Deus enim YWv , , ,
< onsilia non itidigei. lllum vcro eumdem Virginis D , .
Filium Deum foriem vocat, poientem, Patrem . *
luturi s&coli, cujus pax finein non babeat. Et , ,
qu dnam *\ma banc ipsa prophelia signiflcavit, ,
quam quod ille idera Deus el homo ejuadetn sit .
,
coosilii ei cognitionis curo Deo Palre particeps ?
;
45. Qain ei prophcta Zacharias na(o sibi Olio
'.
.
Joanne sic di\it: t Et tu, pucr, propbeln A?tssimi
11
Isa. , U . "Fsa. , 6 .
417
CONTHA APOLOGiA I .
419
, * voeabcria; prxcibie enim anlc faciom Domtni, ad
; , paraadum vfes ejas, ad dandum scienliam salaiis
- ipeius per rcmisaionem pccratorum eju*,
, per vUceia miscricordiae Dei nosiri "*. Joannem
. 6 cerie Zacbarise filhim magnum propbetam fuiese
, ^ coneiat, omnittm quoqoe Mu&ulmanorum lestimc^
. ; fiio. Quid vero bic prophelavii? Nibil aliud quam
, \ Cbrislom denotavit, quemadmodum 6of>ra exposai. " ; mas. Zatbaria* vero, quemnam Aliissimum nomi . , nal? Cbrislum scilicct. De illo enira bDc dixerat,
Propbeta Altissimt vocaberis.
.
16. Porro Jereimam propbctam sic dicentem !egi ,
c * mus : c Hic eet Deus noster, et alius juxla hunc non
. , \ ' repnlabiiur. Invenit oronem viam scientiae, et dcdiC
\ eam Jacobservo suo, et leraeli dllecto suo. Post b;*c
' . antero soper terram TISUS esl, et cum hon.fnibus
, . conversaiug eet.Hic est Hber mandatorum Dci.Eu
. tibi oracula sole splendidiora. Gum enim siuguli
; " propheiarum dSversrs utantur dicendi formuTts,
, omnes umen in uaum consentiunl, qoandoqnidcm
, Deue egt, qei baec et gimilia per os ipsorum locu , lus eau Veramtatmeu ceu ex communi quadam
. ** contemplalioite valiciuatl snnt, et Isatas ci Jere * , roias. Isaias quidem iu bunc moduro : < Puer natn.s
,) *, esl nobis, ct Olius datus esl nobis; > quibus addii,
* > , * c Deus foriis, etc. Jeremiag verosicdicens : c Hic
, , \ eal Deut nosler, non reputabitur alius jmta bimc.
, . Super ternm visus eal, et cum homiuibns conver \ saltif est. > Non enim de solo Chrisio vnliciuaii
80111
oi , \ C
* !^ w u m ^
sacrosancta iHius
, - roalre, Virgine Maria, qua? qtiidem nunc propier
. nimiam prolixitalem omillemus. Et haec quidem
. de tanctorum revelaliopibus et propbelaruiu ora culie sufflcienier diximtis : nunc vcro quis horum
omiiium Anig sit, consideremus.
.
17. Qood gano arebaogelus Gabriel ccelitus rois\ "
808 sii di? virgini Mariae conceptionem nunlialu , rne, et quod baec ipsa Dei Verbum conceperit, V09
, ., ipsi aflDrmantes confliemini: quamvis de bis minus
, recle eentiatie, cam diciiis nimirum, quod Virgo
, bominem nuduro pepercrii, et non Deum (secui
, * baad dubie Nenorii dogma), et qirod Chmtns borao
, lantum fueril, bomo aulem magnoe, sanctus
\ , aaguslus, quo sanctior ante lmnc naius non sit,
, - |> neque naecUuroe, eed hunc omnium bomimim
, ' - esM sanciiesiraura. Nos vero credimus, aentimus
. ei faiemur, qitod ipse Chriaias, Hle Wem, inqnam,
, 6
Filiue eit Dei viveniis, Deos verus, qni natue est
, , ex Maria vbrgme siiie viri congressu, FUius, inquam,
\ , Dei sit cl Deus ab aHemo, qoi carnem ex i] sa
, , asBumpseril, ei bomo facius sit, quem simul ef
, , Deum ei bominem esse credimus. Haec tero dc:* . - sumpsimus a propbeU Mose, Daxide, ct omnibug
aliis, qtii posl Mosem usqoc ad Christi, qui ab illis
, \ prardictus fuit, adventum floruemni; imo ab ipsit
; etiam sanctis, qui ante Mosis tempota visioncs v i , ' . deruMi; prctterca ab ipeo eiiani Chrtsto, et Hlios
, v
Luc. i , 76-78.
410
JOANNIS CANTACUZENI
itft
difveliHiUiei docioriba*, uiracull* el operibua ipao

aole (ui aupra diximus) clarioribug. Quin ei bacc ,
dkettus: Posiquam Yirgo (ui modo diclum eai) , \ *
toaoioiaeei, appropinquavil tempae parlot ipaiaa, , cumqii* in Betbteem deveniiaei, Cbristum pepertt, , ,
et reelinavit eum in prsesepe brutom. Tunc im- \ .
pleium esl quod praedicium erat ab Isaia propbela , ,
dicente : c Il*c diciqDominos ; Boeagnovit powee- ,
sorem suura, et asinus praesepe Doroioi aui, Israel , ,
anlem me non cognovil . Tempore igilur nati- .
v tatis Cbrisii angelorum mulliludo ccelHus delapaa 0 ,
esi laudantium Deum et dicenthim : t Gloria Deo c - ' ,
in excelais, ac in ierra pax, in hominibos bona ,
voluntaft. Pastorcg autem, qtii tunc gregein sfcHim * . '
pascentea in agris erant, angelorum appariUonero con8picati,etaudiiis illorum hymaie, ttoore magao , ,
timueruDt; et dixit illis angelua : Ne limeaUa. , , .
Ecce annuolio vobi gaudium magnam, fu-
lurora est toii populo, quia nalu* oal nobif Salva- , ,
tor, qui t&l Chrfoiu* Domki** iti cSrilale David. ,
Et boc vobis in signura: Inveniatia inianlem invo- . Efos ,
lotum faseiie, pusiium in presepi. > Et pfofecli in . regionero suam, divulgaverunt omnia qqaecuoqae , ,
audiverant el videraut de aogetia **. Cooaiderato , .
nunc quid sibi velit ab angelis decanlalus bjQintiev &* ; , et oratio, dicene, Gloria iu excclsigDeo ei in terra .
pax, in boroinibus bona voiunue, > Noo afiud ,
rerê, quam quod Adam postquajn Poi mandaura
transgressus essel, dcfecil ab illius lutela Dominus, , .
et ob banc causam ab illiusaroitilia omnis creaiu- ^ c , ,
lura cxcidil, siquidem et Adam poslerilas, qaae , ,
divinis legibus contraria eranl, facere el designare '
eoDpit. Nam bujus filius Cain frairem germaaum .
Abel trucidavit. Procedente VCJTO lenipore non * '
homicidae sobimmodo facli, ct omni maliiia
petulantiaque bomines rq>leu suat, qoeinadmodup} ,
Noe lemporibua immUaum diluvium, et virente ". ,
Abrabam Sodomorum subveriio, et coeiitus iinmiaja , conflagraiio tesianiur, venim etiam Deo creatore [> ,
ei formatore suo penitus negleeio diaboium et ,|\
Idola adoraveruni; quasaobrem omnes creatora , defeceruni ab bomine, ut qu buuc Dei boelem ,
esse judicareut. Et priino quidem ipsi angeli, ,
deinde et, ipsa bruU animalia, iino ei ipsa inani- . rnala rerum materia, quod maoiieslo colligi poteal. D ,
Ante uaasgreaeionem enim omnia aaimalia tam , oi ,
volalilia quam quadrupeda, et plsccs ipaiue Adami , .
arbilrio ei vokmlati parebant; poat Iransgreseio- , , ,
neiy verojion modo coelos inbabiiantea angeli , ,
ipuioi ceu boblem aversali sunt, aed el ipsa ani-
malia, qu* prios Adami arbilrio swbjecla erani; .
posiea auteio nou modo ab illo et bominibus ex , , illo natU aufugeruni, sed ferae ipsum bominem
hpsiis et inimici loco duxerunl; etqoem anteaado- ' ,
'
ravexant, illius vilae caeperunl intidiari. Sed quid
opus eet muliis de angelis, ccelo et terra, aoimali- ,
bui el feris dUserere, cum ct ipsum bominis cor- u
Isa. , 3.
" Isa. , 1 -20.
481
CONTRA MAHOMETKM APOLOGIA I .
422
, . adversus animam UHus inmrrexerit? Et

\ \ qucmadmodam duo infensissiroi boslcs una domo
( \ ; eonjaneli pugnas movent muiaas, e quibus qui
, ! viribus prsestantior eat, victoria polilur; sic etiaiu
anima cora corporis affeciibns et appeliiu pu, , $ gnans congreditur; cuin aotem ipsius Dei auxilio
deMiiuta sit, corpori eucctimbit, renimqnc ordo
' itiverliiur, ut qu prius domina er?t corporis, ei
- , imperium exercebat, in posierura eerva et volu , , platum mancfpium facta sit. Christi aulem genc ralio et Filii Dci incarnaiio univil ea quac in ccrlo
\ et in lerra sont. Angeli ilaque vldenlea inenarrabi , - lem illum Deum de&censum, quod scilicel is qui
, ' , \ . Dous erat, propter innatam sibi bouitaicra carncm
\ - assuineret, et inimicam adversamque sibi In ho, '
naturara assumptam, sibi cum
, dhrinitate uniret, sanciiflcarcl et. exallaret; boc,
\ \ ioquam, videntes angeli, siupeitdo boc miraculo et
, \ omnem naturam exeuperame, in admirationem ci
, , stuporem rapii, eiclamaverunt ad Dei laudes
, celebrandas, el dixerunt: Gloria in excdbis Deo.
, , , Videnies etiam boininuiu cum angclis concordiam
c . jam conflnnalam, et sublatam esse diutinam illani
, - iniitiicitiam, dixerunt, In lerra pax, el bomiiiiLus
, , < , bona voluntas, Unde implelum esl illud Uavi, dis oracubim, dicens : Lttentur coeli, el exaulict
, ot , - terra. Annuntiaverunl coeli jusiiliam cjus, ei vide . runt omnes populi gloriam ipsius; adorate euin,
, onincs angcli ejus. Monles iripudienl a conspeclu
. , Domini, quoniam venit, quoniani venil ad judican , ^ - C dum terram. Judicabil terram in justilia, el popu, , 18 in xquitate . > Respice, quxso, prophetarum ct
, angelorura consonauliam, carmini musico bcne
, concordantr similem. Propbela enim dicil: < L;u. " lenlur coeli; > et angeli canunt, c Gloria Deo in
, * > excelsis. > Propheia dicit, < Exsuhet lerra; > ca, }, , nunt angeli, Ac in lerra pax, in bominibus bona
c ' > , voluntas. > Quibus etiam boc non dissimile est :
, , > " Annuniiaverunt coeli jusliliam ipsius, el videiunt
, oranes populi gloriam ejus. > Quin et Moses d i x i i :
, .
c Exsultate cum eo, coeli, adorale eumômnes an , , , geliejua; David vero sic : Adorate eum, an
& -, , geliejus; qui equidem adoranles dixerunt, Glo > 6 * , , ria Deo in excelsis. > Qua de causa auteni biiic
, repetilionem adjectam puias, Quoniaiu venii,
, . - quoniam venitad judicandum lerram ? Non qui, , " , dein alia de caosa, quam quod primum illud mein ; brum, in quo aimpliciter dicitur, c Quoniam ve, " , nit, > primum Salvaiorie advenlum in iuundum
,
deiiotai, quo non in propria sua majesiaie venit,
, . sed buuiili quadam specie et conlempta. Conscn , til enim cuni verbis Domini dicentis : Non vc , * * ni ut judicem mundum, sed ut mundum salvein **.>
, " ,, Quod vero idem repetens dicit^ t Quoniam venil
. ad judicaudum terram, denoiavit secundam Chri . sii in mundo praesentiam. Tanc enioi veniei judica 0 , c " turug terram. Quod idero cum Oomini vorbis cou
* Psal. xcv, xcvi et xcvn.
Joan. xn, 47.
m i n e
423
JOANNIS CAKTACUZENI
424
sciuil : Cum vericrit Filius lioiniiiis in gloria sua, " ,
ei omnes sanrli angeli cum co, lunc scdebil super ' ,
scdcm gloriae sua?, et congrcgabunlur coram co ,
onine genles, el separabit eos sicul segregal pasior , :
ovos ab bxdis; et statucl oves quidciu a dexlris ,
suis,taxdosvero a sinislris, et dabit singulis juxla ,
opcra sua , bis quidem qui Evangelii legibus ,
iiuinorigeri scelera counniseruiit, pcenam nunquam
furieiidam ; illis vcro qui vilae munus juxla Evan- ; ,
gelii regulam jusie adininiglraverunl, viiam ajter-
nam, paradisum, et bona indcfinila. En quaula , , \
sentenliarum copia in paucis verbis laleall quae . ^
inslar aurex calenac iuter se connexae sunt, cujus , , connexio ad codum usque perlingil, et aiiHuli ex - , *
sese muluo depcndcnl. Talis eoiiu mibi onwis sa- ;
cra Scriplura videtur. Omnee nempe propbcue, .

qui ab Abrabae et Mosis lcmporibus usque ad
Cbrisium floruerunt, cadcm spoclant, eadem dicunt, ! , , ,
eadem scribunt, omnesque ceu uno ore de Cbrislo
cadem valicinaiilur. El hacc quidem bacienus. . .
18. In ipsa vcro Cbrisli gcucratione, Persica
'. 4 rcgionis Magi divinarum renim pcritia et revcla- \ tione, Dciim cl bomincm praeler ualurso leges na- ,
tum essc cognoveruni. Magi vcro non vulgares . 01 ,
cl-ant lionnnes, scd dominalores el rcgionuin prac- . ,
sidcs. Ili ilaque cuin bujus rci notitiam perccpis- * , scnt, dcliberare intcr se ccqerunt, quanam via ad , .
rcgciu modo natum pcrvenire, illique dona pos- ,
scnt cffcrrc. llxc vero illis mcdiianlibusci dubi- ,
lanlibus simul, quo roodo voti sui ccfmpotes rcd Q , ,
dercntur (alicnigense enim ct peregrinae rcgiouis ,
incchc cum esscnt, non liabcbanl tliara viae duecni), .
coram ipsis slclla apparuU, qua? praeundo \iani .
desideratani aepit indicare noclos siiuul ei dies. , '
Slellani itaquc a Persia in Paiaesiinam usque seculi, . ; ",
nun llicrosolyinam pcrvenissent, stella scsc occu- ,
luil;~ucn aliuJ nimirum innuentc Domino, quaia , )
ul ilineris ducc debliluii, dc Cbrislo loqucrcuiur, . ,
et sic omnibus lllius nativiias innotcscercl. Cum , , , -*
ciiiin stclla a ntagis (til diclum csl) disparuissct, in- ;
lcrrogavcrum: Cbi cst qui est nalus rrx Judajo- ^ , ,
rum ? vidiinns ettim slcllam ipsiui in Oriente, ci ,
venimus ul adorcuius illum. Ilis audilis, qui tunc * . .
rcgnabat, Hcrodes pcrlurbalus csl, ci (ola Hierc- D ,
solyma cum co. congrcgalis ponlidcibus ct scri- .
bis populi, percontatus csl ccs, ubi Clirislus na- , ;. *
scereitir. Atilli dixerunl c i : Iu Bctliicem Judxui; ** , )
HC ciiim si rijUuni cst por propbeiato Micbajniii: ,
El lu, Dctlilceni, tcrra Juda, ncquaquam minima
. ,
cs iuler principcs Juda; cx le enim prodibil dux, ,
qui pascet populum uieum Lracl, ct exilus ipsius ' , ; a dicbus anliquis . >Videsne nunc quomodo in /. *
propbctis deecripta inveniantur, quic ad Cbristuui ;
perlinent? Non euiin ca lantum praedixcrui.t, qca; ,
in ipsum Cbristum coinpelebanl, vcrflm ciiaui loci, / . , ,
in quo erat nascilurus, xncminerunl. IDud ciiim , .. > "
signiflcat quod dicilur: El lu, Rciblcem, lt;rra ,T
l8
a i
Maiib
\,
31 ecqq. Mat&li. , 1-6.
425
CONTttA MAHOMETEM APOLOGIA I .
426
( ), Juda, tiequaquam es miiiima.i Tu enim^ inquit

\, quae modo iiunima eras, tenuis et contempia (ta-
; , '
, . ,
, :
,
:.
, ,
. *
.

, ,
, .
;;
; ,
; ,
* , .

. c * ; >
.
, 4 , \ , *
,
. * , .
,
. > * ,
, ,
,
.
;
, c , , ,
, ,
.
.
, ,
^ , *

,

, , ,
, - '
. . ,
,
, *

.
,
, , ,

. , c *$, > ,
. c
* PsaJ. cxxxi, -. ^Peal. XLIT, 11.

PiraoL. GR. C U V
lis enim erai locus isle), quoniani Cbristus iii (e

iiascitiirus cst. non amplius, ul tnodo* tcnuis es et
parvula, sed celcbris, illustriscta multis bonorala.
Quod vero sequilur, IEX te enim prodibil dux, qui
pascet populum nicum lsrael, > non propler llebreorum populum a propbeta rccenselur (jam anie
enim deiuonslralum est, quod Ue.brnei, eo quod
indigni fuerunt, a Deo rejecti ct exclusi sint, ct filii
diaboli nominati); verum genleshoc loco popuiura
Dci et Israelcm nominavit, de quibus oninuiu pro*
pbcta boc dixit. Prodibit ex Belbleem dux, qtit
scilicet Cbrislns esl, qui paucel popiilum meum
Israel, gentes nimirum. Quis eiiim dux alius de
Bethleem egressus est praeier Cbristum ? cl quosnam pavit pracler genles omnesque alios in se credenies? Hac autein verba: tElexims tjusa dicbus
anliquts, > ipsius diviiiitatera significant. In quem
cifim houiiiiuiu teiupus illud competere invenietur,
quod est a diebus auliquig? In nullum cerie alium
pralcrquam in unum Deum. Quapropier David
etiaui valicinalus dixit: c Non dabo somnum oculis meis, donec invenero locum Domino, laberna*
culum Deo Jacob. Ecce audivimus eam in Ephraia,
iuvenimus eam in cauipis silvae. inlremus in
tabernacula ipsius, adoremus in loco ubi slelcrunl
pedes ejus . Observa nunc Propbelam. Revclatum illi erat divioilue, Filium Dei uascUurum csso
e Virgine, qui cum \erus Dcus sit, botninem esset
assumpturus, quemadmodum ex rauliis oraculis
illius per paries bactenus coroprobavimus. Ei quid*
nam aliis opus eat? De ipsa auiem Yirgine sic cecinil: Audi, lilia, el victe, el incltna aurem luain,
et obliviscere populi tui el doraus palris tui *.
Davidi enim iiiia erat diva Maria; et quia haec
audilura erat arcbaageli abrielis vocem, dicit:
ilnclina aKirem tuam ;> nimirum ad ineuarrabile il*
ludgaudium, cujus particeps erat fuiura. Eiquia
ab eo lempore omnia aniiûitus instiiuta pro vili*
bua et coniempus abroganda erant et cassanda,
novaqoe Chrisii tex una cum Teslamemo per tolum
mundum affulsura, inquii, tObliviscere populi tui
et domus patris tui, ei uovi* iliis jam fuluris eslo
intenia. Et luec quidero ad Virgioem referenda
euDt. Po^quam vero ul dielum esi, jam agiiovissct
quod Bei Filius boiuinem esset assiuDpiurus, et
ex filia ipsias naeciturus, rogavit ui et locuw iu
qno nasciturus erat Cbrisiiis, sibi Deus oslenderet.
Hoc autem lanlo animi fervore et sludio invesiigavii, ut nee cibuaa sumeret, nec somoo nec quieli
indulgeret, donce ipse qaoeiio natalis loeus aibi
a 1)60 revelaretuf. tunc propbetico tpirilu agitaloa d i i i t : Ecce in Epbrau auditimus eam,
id ert in Btlbleem ; invommus eam in canpis
iltae,i unurn eirodero locum bts deaotans. Tunc
sabjuagit: clulreraus iu ubernacula ipaius, adk
14
427
JOANNIS CANTACUZENI
28
oremus in loco ubi stclerunt pedes ejus. Ilaec ,
erba, tlutremus in tabernacula ipsius, lanqtiam ol . , ?
tle conlcmptis ct nullo prclio babili dixit. Scena , > \
cnim vel tabernaculum dicilur, recenter exstruc- , . * ;
tuin ct quod slatim refrangilur domiciliuin. Xd- , \ * , oremus locum ubi seterunl pedes ipsius.i Quid , !
opus cst me mulla de bis diccrc? Qiun poiius tc- , ;
ipsum de bis appello. Magnum enim illum pro- , , ,
pbelam el regem, qui Dci quoquc lestimonio com- , \
mcudari dignus fuit (sic cnim de illo Deus loqui- , c , \ , ,
tur, cluvcni David. etc), quemnam adoravisse \ ,
diccmus? An illum tantumraodo qul nascllurus , ;
erat? scd et locum in quo stclerant pcdes illius, , ; \
taiiquam bominew nobis onittibus lantummodo si- ,
milera? Quis vero tam slupidus, iino tam deser- , ; ;
tus a Deo, ul hoc vel in animum adniittat? Sed \ .
qucniadtiiodum in superioribus bunc eumdem et \ .
bomincm esse comprobavit, ica nunc quoquc in , ,
loci conlcmplalione illum facere videmus, in quo , ?
euin joanne propbela omnino consensit, cum qui- * , \
dein David dicit, Adorate locuro ubi stcterunt , ,
pedcs ejus;> illc vero, cNon sum dignus ut portem
calcea-mcnta illius, qui post me venturus esl . Jam- , \ \ ue inlelligis ut tum in niagnis quam in parvis oip- ; \ \ ,
ncs propbels conseiitiaiu, ipsutn adorent et ce- ,
lebrent?nec quisqiiain prophetarum esl, qui ubi de \ , \
Cbrislo vaticinari et verba facere coeperil, seipsum , \ \
11011 parvum, conlemptum ct nullius prelii dignum . 6
esse conliieatur: quod eliani de Abrahamlegimusqui \ , \ , Beipsum icrram appellavitelcinerem. Yerumtamen ^ , \
Micbaeas modo et David de Belhlecm loculi , \ \ ; . '
sunt, scd eliam plures alii, quos volentes, tit in ) & .
aliis iiiultis, omiltimus propler niniiam scripturae , copiam. Sed redeundum ad Magorum, undesupra di- (
gressi suinus, hisloriaui. Tunc Herodes postquam ,)
cognovii, quod in Betl.leem nascerelur Christus , ,
(boc eniiu ex propbelis poniifices el scribat cogno- \ ,
verant),clani accerailis Magis praecepit: Profecti , . >
iiluc. arcuraie inquirite depuero; ubi tcro iilum . ,
iiiveuerilis, renunliatc et mibi, ut ego veniaiu ct ,
adorein illuni**. llaec auteni animo dixil inendaci
, , !
ei subdolo. Gutn enim regem nasciturum audiret, , ;
qui gubernaturus essei Israelem, Cbrislum talem . \
regeui fure putat i l , quales mulli sunt, cujus reg- , iium teinporale esset et lerrciuim. Et ctim in Belb- D , *,
leem quidetn Cbrisli natales fore inielligeret, locum ,
vero illius certum et dcteriiiinatum ignoraret, in* , ,"
vidia inotus, ei infantis cadem jam anle prjeraedi- . 01 ; ,
talus, baec siinulaie et iicle Magis dicit: % Reuuiw .
tiaie niihi, ut el ego veniam el adorem iihim. Hi , , ou
veroaudilo regeprofecti sunl. ecce atella, quam . .
vidorant in Orienie, prscedebal illos, donjc pro- , ,
grcssa atarel supra locum in quo erat puer . Tu
\
vcro, eom Magos dixiste audis: cVidiuius slellaui
. 01 ipiitis in Orienie, > ncquaqaain putes Cbristum ,
propier hoc reliquis omnibue similein el nudum
bo.iiinena ette. Qui enitn circa stellarum inoiu * .
41
* Joan. , 27.
fce
Mall!i. , 8.
ibid. 9.
CONTRA 1 APOLOGIA f.
430
xbv versanlur aslrologi, lalia doctMil, quod hinguli ho

mines slellas babeant singulas et peciiliares, lu. * ,
, . lurae vitaeomnes successus el e\entus sibi denun , . llanles, el quod inprimis quisque regum stellani
, sibi propriam vindicet. HaBcenim falsa esse, mani . * festissime conslat. Sed quia nosiri insiiluli nou
; ' . esl, astrologoriim vanilatem convincere, omitlemus
, , boc; nunc vero de slella, quae tunc apj.aruit, qua lis et qua?Jiain illa iuerit, videamus. Quod aulem
. una slcllarum fueril ccelesuum, non probabite vi , delur. Primo quidem, quod omnes slcll e una cum
, . sole el luna ex oriente moveniur in occasum; baec
, I vero ex seplentrione in meridiem molura suuni
, \ . inclinavit. Persaruui enim ad orienlcm sila
, , esi, Palaestina antein ad meridiem, in qua el BethXA\ . ~ leem est. Pneterea si slella eral, non certe una
* cum Magis proficiscentibns moveri, rt iisdom dor, milantibus consistere visa fuisset. Tum si slellam
^ , . dixerimus fuisse, fulgorem iilius propter radios
, solares disparcre el obscurari oporlebal. Cum vcro
in meridie eiiam uua cum sole splendorem suum
, . ; * retimierit (non enimab boc potuilobscurari), mani, , fcstuin est stellam non fuisse. Poslremo, si stella
^ , fuit coeleslis, quanam ratione illius indicto Magi
*: , parvum illud et vile lugurium, in quo Chrislus
, erat, per immensani illam coelestium orbtum ab
. boc allitudinem cognoscere poluerunt? Ex pra? ' diciis igitur palei sleilam non fuissc. Yirlus auicni
, , quaedam divina fuit, quam ilineris dncem babuc . ,
q
eliam lerrae propinquior apparcbal. Et
. . quemadmodum Hebraos per deecrtum columna
, , , - ducebat ignea, ila etiam Persarum Alagos buc,
, quod ipsis sidus csse vidcbalur, viam pr&incn; , , siravil. Sed el ipsa, quae luiic Deus Hcbrxoruin
, . genii exbibuit niiracula el prodigia, plura niulto
, . gentibus conligerunt. Primi enimexgenlibusChrisii
, adoratores Magi fuerunl. Slella enim, ul modo
. ' diclum esl, imnrota consistenle supra locum in qao
, * , erat puer, Magl ingressi sunl, et invcntum Chri , , slum cum diva malre ejus adoraverunt, oHerentes
* , , munera, aurum, ibuscl myrrbam. Considera minc,
quae sil munertim inter sese communio, quae qui, dem, quod speciem exlernam aUinet, nulla pior: ; sus est, sed quud ad sensuiu, magua ei arcla.
Aurum enim tanquam regi cbluleruut; ceu ntor , - lali, quia bomo eral, myrrbam. Uanc in sepultura
, * monuorum adbibcre Hebraiis in inore crai. Tbus
. aulem ceu Deo oflerunl, Deo enun thure sacri
, ficare staiuluin el solcnine eral. Unde vides quo*
, * * - niodo Magi quoquc Christum, el Deum ei bouiiiiem
^ . > esse confessi sinl. Caeterum posl Magorum adora. , tionem missus ad eos Dei angelus pracepil,
. > - rursus ad Herodem redirent, quare per aliam viaiu
3 , abicrunt in regionem suam. Angelusauicm venieiis,
, , dixit ipsi Josepb : Assume pucrum el maireni ejus,
, et abi in Êgypium. Herodes cnim qtrasUunis tsl
; - animaiu pueri^.i Eisccessiiiiluc.Tunciinpleiuuim
r u
*Hailb.n, 13, 14.
l t >
Uae
431
JOANNIS CANTACUZKNI
4)2
illod propbetac vaticinium, Ex i^gyplo vocavi fi- , ; , llum meum". > Herodcs auleiu videns sibi illusum , \ ,
csse a Magis, indigualue ost valde. cl missis sa~ , *
tellltitius interfecitoinnes puerosin Bclhleem, quol- , \
quoi craiu bimuli cl niinoree natu, el borum ali- , , ' ,
quot niillia. Sed qnis horiiiu sensus? Primo qui- \ ; '
dem 111 appareret illum qui uatus erat Deuin esse, , \ quemadmodum propbeia?annuniiavcrunt.Praeicna , , , \
autem el homo esl verus, non sccundum iniagina- ; & *,
lionein, ut nonnulli docuerunc. Sccundo vero ut \
appareret binc Jercmiae propbctia. qua3 dicit: Yox , ,
in Kama audiia esl, lamenlalio, ploralus et Oetus ,
inullus. llacbel plorans liberos suos, et noluit con- ; , \
solari, propierea quod non supersint . Tcrtio, . " \ quod nou dc Cbristi lanlum generalione prophcUE , ,
praidixcritu, venim elianide inultii locis ctdcmon- ; />(,
slralumibus, parlim quidcni propler inulloruiii infir- , ,
mitalem, ui bis ducibus in vcritateiu perducerenlur; , ,
partiin vcro, ut iinpiontmobluiarenl ora.ncillis vci i - , \ tnteiit bnpugnandi csseiocrasio.ûxcunque eniin de , \ c .
Cbrisioauidiclaaulfacta|sunt, inaliquam hormnum
, \
ulililatein cedunt.Observa ilaque,el comperies.quod , otunia qu vel dicta vcl facia sunt ab Adam usque . *0 16
;td bodicrnum tempus, in Gbristo demuin declaraia , , "
sunt el compleia, quod in alio quoquain fteri nou , ,
potcrai. Quare et hoc complelur, t Ex ittgypio vo- > > ; *
vavi blimn ineum. Puer aulem Cbrlslus jaui ad . ,
virilem cl justani aetatcm progrcssu.n, Joamicm Za- ; &\
ebariae filium acccssit, qui Cbrislum ad se venien- ,
lem conspicalus dieit Judseia, < Ecce Agnus Dci, ,
qui lollit peccaium mundi". Cur aulcm Joannes , ,
bunc Agnuiu Dei esse dixeril, poslea cxplicabimus* . > ;
Quis vero alius mundi peecalum lollere polerii, , \ ;
qtiani ipse Deus? tjuarc bunc, dequo prius dixerat: \ .
sum dlgnus ul poriem calceanicnia ejus, , ,
um\c Deum csse confessus csl. Al Chrislus dicil ,
i l l i : Propbeia, ades, bapiiza ine. Joaunes aulem: ;
* Ego opus babeo abs tc baplizari, ei tu venis ad * *
" , Enetiam boc considera. Propbela ille mag- , \
nus, qui, ut el vos ipsi falemitii, ex promissiouc ** ,
naius csl, qui a Deo ad baptizaudum iniseus eral, . * .
litim a nudo boinine lam serviliter baplistuum pos- \ .
cerel? Iloc ccric neino vcrc sapiens aflirmaverit. ). \ *
Sed ab cu, quem Deuai esse coufessus eral, bap- , lisiiiuin pelil. Sed dicct fonasse aliquis, quod et ^ , ipse Cbnstus a ioanue baplisniuni pciierix. Veruui , > \ * f,
iion sUnilL ralioiie boc facit; quare uicdium, quod
, \
inicr uiroS(|ue est, considcrandum eriu Joanacs ; ,
quiden; ipaam anlca el Deiun ci liomineni esse
confcssus cral. Gum euiin dixJssel so indignuiu, , , , .
qui caLeameoia illius porlarel: el, Ecce qui tollU ,
peccalum mundi; ipsuiuque bis vcrbis Deuiu csse .
osiendissei,. addil cl boc, Ego opus babco abs le
, \
baplizari, ct iu venls ad mc? Cbrisiue auleui noa \, ,
ic, sed impcriose el cum auclorilale Ulum cana,- , , pellat, diceus: c Propbeta, ades, bapiiza me. > Ub; , . ,
auiein hurailiUlem suam, qua indiguus eral, siiuui ; *,
M
" Oseexi, %
Jerem. , 15.
i T
Joao. , 29* " I b l t u . , 14, 15.
4 3
CONTRA MAHOMETKM APOLOGIA I .
4
, * , osiendit, et Domlni manoato paruit. Jordancm ita5 , * , que ingrediiar. Sed Christo baptizato scissi sont
;, .
eceli, et coeHtuR audha est, dicens : c Tu es
Filius meas dileciue, in ie mtbi bene contpbciiem e*l . > Animadvertisne rem terribilem, et stuporc
ptenim? Ha&enus quldera sanctl loqaebantur, praedixeruru propheiae, ministraverunt angelijnunc
vero uc angeli, aec homines, sed ipse Deus est, qvA dicit, Tu es Filiue meus dilecms, in quo mihi
beoe complxcitum eat.
' '. " , *
49. bis sane quae scripsimus jadicare poteris
, , * el tu, et si quis aliu* Musulmanorum prudeus
, fnerrt, quod inveniantur sancti bomines, qui vi ;, , aiones de Chrislo vidcrint, efqaod prophetse sint,
, - qui de ilfo eint yalicinali: quamvis adhuc loi ac
, tsrnlis argamentis citatrs et demonslr&tis, arbi , trcntur et judicent nos qui Cbristum profitemur
, , U ^rnrbanddf esse, se vero ortbodoxos. His vero
, aodiiis, tfiscant nos recte seniire; quamvis nos
Hosulraanorom inlercessione opus babere judi:, \ cent, quemadmodum tu dicis, eo ]quod conGteiuur
, el credimus Cbrislum Dci Fifiuin esse et Deum,
. qoemadmodom to in epistola ad me missa scribis.
", - Defecenm! auiem ab hoc Graeci, defecerunt ab boc
ot , . lYebrai, ab eodem efiam Musulmani, propterea
, qood basc non ut fide digna pcr fldem receperunt,
* . eed demonstracionibns cupterunt inquirere. Minus
, , tamen Graeci, qui libris eiiiiul et prophetis carent,
, oi fncosandi sanl, quam Judari et Musiilmani. Nonne
! . enim ridiculura est, quod ipsos libros venerantur,
, , <?a vero quae in ipsis eoulinendir, contemnunl,
; et cum prophetas bealts esse pradiccnt, eum qtii
, *
" Pe<Mrlus est, aversanlur ? Maxjme lameu
; ommum Musuhnani viluperandl, qui cum uria
.. cum aliis libris Christi Evangeriuiu ceu sacro , sancium, absolulum ct divinum recipiant, verbis
\ , nudrs illud veneraruur, factis vero tanlum ab illo
, dissident, quantum coelum a terra dislat, et re , . Hcta veritalis via, vanas et errabundas Graccorum
&, opiniones sequuntur, et qua& inlelleclus ipsorur.i
', capere nequit, omnhio non fecipiunl; sed dum
, supra naturam singuhi iiivcsliganies oa apprc 3, , bendere tich posûnt, a veritaid aberraiit, et cogi\ , tationunt snarum Hgtoertra proferunt, nempe, Quo , modo possibile est ul Ucus habeai FiTium &ine
, muliere ? Et bi sufttqui perscruianlur penitius Dei
; generationem, et ignoraiii inlerim quot irt coelo
4e
a l >
- ~ - " - f - " ' ' '
8 l e t e
; ^
tacetwt, quoi aquae mensuras coiitineat pe
, lagtts, qnanlus sit arenx in liltore maris numerus,
, ' ). et alia bujusmodi infinila. Et licet boruiti ccrtain
^* , . rationem ignoreut, credunl tamen quotf baec Dei
, opera sint, neque de his lumulttianlur. Filii vero
, , \ - Uci generationem argntiua sci^tari tei:i-uu. bi ipsi,
, \ - inquanr, qwi ncc propriairt sui ipsius genera * tloiiein noverunl. Ageduin dicant illi obie, qiio , inodo patris ipsorum scmen in mali is utero corpue
factum sit/ ct quando aniiua ipsorum in corpue
, devciicrii, vcl nuiii adveniens cum ipeo somine
, \ , \ conjtincia vcl unita fuerit, scu minus. Vel, si nniia
, ; , fuil, quodna' Ulud sil unionis vinculum. Vel,
* Ibid. 17.
435 .
JOANNIS CANTACUZENI
436
. quod si uniU cum scmine non cst, quatido landem ; e!
cnm ccpore unialur, undc eliam veniat, et ubi , , , \
nnie advenlum suura iji corpus exsisUt, ei in \ , \
' quo loco commorciur. Quod si ba.c cognitu impos- ; ,
sibilia sunt, quia fit itt Dei generationem perscru- ;
lcnttir, qui propriam vilaiu, qua vivunt, non , ,
CCgnoscunt, ueque sciunt an in crasiinum viciuri
,
sint, inquirunl qua raiione Clirhlus sit Dei Filius? ;
, Quiquc ignoranl cujusnam patris ipsi filii sint, \ , '
verum singuli matrum suarum verbis crcdunt, ,
quibus fieri polcst ul decepti alio nomine appel- * , , \
lentur pro vcro cl paterno ; credunt tamen, et ,
falsa proveris recipiunt, propbelarum aulem ora- , \ ,
cuSa daniiiaul, el Cbrisli s^rruones conieinnunt, .
illisque (idem negaut. Qua;>ropter nequaquam ,. \ \
illorum capaccs sunt, qua; naturam omnem ex- ,

ccduni, quae ncc ipsi angcli possunt intclligere, , ,
ncdum ul bi suo inlelleclu percipiant; qui igno- , ,
rant, quod Chrislus, queiu ipsi Yerbum Dei, , ; ,
ai.imam Oei, etSpirtium Dei appcllaui, millies sese
Filium Dci dixerii; ei quod a Vcrbo Dei roenda- ,
cium dici cl annuutiari sit hnpossibile, imprxmc- .
diiale el sine dubitatione creduni ( quis enim lam ,
anlius et slupidus. tania? imo iiupudeniise esset, ,
qui Yerbum Dei mcndacii coargucre audcrct?) ; 01
Musulmani tamcn, cum manifeste obloqui iion ,
possint, ipsam verilatem calumniis iiificiunt di- , ,
ccndo. quud Clirisliis hoc non dixerit, sed Cbri- , * .
stiani, nccquidquam boiii illnd argumcnlum apud ' , *
illos eUioere potcsl. vero ChrUtianisiicLmua, c * ,
quod Cbrisli verba, quibus Evangelium conti- , .
nelur, agnoscamus. Musulmani autem dupliciler * ,
peccant; parlim qiiidcm quod non credunt Cbri-
stum esse Dei Filium, partiin xrro quod Cbrislianos *, ,
de rebus sibi quoque ignotis accusant. Dicuiil , ,
anteni : Quomodo esl possibile Deuni babere Fi-
lium siue muliere ? El quis tain stullus et slu- ; pidus, ul tanlum crimen et impietaiem adrail- ;
terel? Decerel vcro, ut sine oiitiii dubitalionc , ,
baec pro ipsius Cbrisii verbis reciperent. Ctim . autem inquirunt, et diligcntius curiosiusque r i - , ,
maotur, manifesie apparet, quod nec illura vera- , *
cem esse credunt, quem Dei Yerbum esse conG \ .
lentur; imo nec Abrabae, nec Davidi, nec prophetis . ,
- r
fldem babem. lucreduliiatein eniin scquitur ignorantia. Isaias enim dicit : c Nisi credideritis, iion
intelligclis
> Intelligisne quooiodofidescognitionem, incredulitas vero igiiorantiam parial ?
Fides aulem non cst reruin visibilium. Qu* cnim
videnlur, fide nulla indigenl; cJara enim per se
sutit. Fides autem earura rerum esl qua? nec videntur, nec intelleciu percipiuuiur. Nequaquam
igilur vos bacc curiosius investigare oporlcbal, nec
advcrsus veritatem conlendere, sed sequi et parere \brab^ ct prophelU, et imprimis Christo ;
ncc privaUB volunlati ct arbitrio consentientes
dicece : Iiupossibilc est Deo csso Fiiiuin, non
* Isa. ,' 9.
'
, . >
,
; * ,
*
, ^ .
,
, '
,
,
, ,
( ) ;.
,
431
CONTRA MAHOMETEM APOLOGIA I .
forle (m lu inquis) dissidia intcr utrosqne exsi . , stant. Errantes enim a vero ct reclo tramite, vana , , el inania loqui nunquam desinilis. Fides certe ex
; ^ \ andiin est: et qnld quaeso tani fldc dignum es*
; qnam Verbnm Dei, quod vos animam Dei, et Spi
* , ritum Dei appellalis? Qur autem scripttira Evnn, gelio est sanclior, et fide dignior? Illud enim ci.
* . ; ipse Mabomet sacrosanctum et absolutuin esso
, confitetur. Opus igitur fuerit (ut el ante diclum
, ost), curiositate omni omissa, Dei et propbctaram
, credere miraculis. Quoniam vcro in tanlam ab . siirditatem devenistis, en necessilate compulsi
aliquid apertius ceu exemplo oculis subjecioadum . " , brabimue, licel verilas exemplU prrfecie dcmon , ; , j slrari non possit, eaque imprimis qu Dcum
\ . ; - speclant. Impossibile enim cst bumanam ralionem
, \ rem aliquam invenire, qua exacle ct absolute Oci
; generalionem referre possit. Ycrumtamen ncccs ; \ silale coacli (ut modo diximus) fatemur Filium
, Dei sic a Deo generari, ut ratio cx mente vcl in \ tellectu, et radii ex sole generari consueverunl.
\ ; Quid igilur vobis videtur ? Num ex muliere inlel \ lectus rationem, aut sol radios gignit? vcl num
, proplerea aliquod inler ba?c dissidium deprehen . - ditar? Quod si.igitur ha;c generaiio ab bis (quod
et vos faiemini) libera est, quomodo Dei simpli , cem ct omni passione carentem generalionem tot
*. , el tantis absurdilalibue siibjectain esse putabimus?
. " - Gaeterum omnia haec dicere poslulavit necessius,
\ propler incredulllatem cl inflrmitatem vestrain.
, Divina enim omnem humanum el angelicnm inlel , lectum exsuperant. Facilius enim esl coeluni ct
" , . terram cum omnibus creaturis devoi^re, qtianj
, Dei naturam comprebendere. Si autcm illud iin, possibilfe est, nec generationem ipsius cognoscere
. , necexse fuerit. Nihilominns tamen et ipse Mabomei
, , , el omnes Musulmani confilentnr, quod Gbrislus ex
; \ ; diva virgine Maria citra virilem operam naius sit,
. -etquod virgo ipsum pepercrit, et virgo post par , , tum permanserit, semperque virgo esse dcpreben ; datur. Gum igitnr haec vere confileantur, exponai.l
, ; ! nobis agedum hujus generalionis ra*ionem. Si
, ; autem hoc impossibile cst, quid quseso aerem fia , ; gellando frustra laboranl, dicendo quod impossi , D bile sii Deum babere Filium sine iniiliere ? El ba?c
, , - quidcm dicunr, qui nec vilissima coOtemplissi maque cognoverunt. Edisseraiit enim bi nobis,
, ubinam culex viscera sua habeal, vel quis vocis
, illius incatus s i l ; quaJc sit formicae cerebrum,
, quale cor; qualis sit apum consideratio, et quu*
, bis simiUa sunt. Quod si antem vilia bac el con*
, .
lempta ignorant, infirmitalem suam agnoscenles
conticcanl, nec curiosilaie sua illis fldem derogent, qus angelorum bominumque inlellectum excedunt; quin cre.iant polius Abrabaa el proplielarum oraculis, qui bsec pcr visioncs, rcvclaiioncs et oracuia cognoveruiit qucd Chrislus sciliccl revera Filius Dei sit, et idem vcru9 Dcus,
elborno perfccius
440
JOANNIS CANTACUZRNI
APOLOGIA SECUNDA.
.
Quod Filiut tt Verbunt Qei cum Oem , exlrt- "pri xal , *V, '
mit temporibus, propfcr kominum âlêm homo
*
faclut itV, crucifixu* tportem t^biit, teputlut r/surrexit, et in coelos est a$sttmptu$. Non tamen , , * *al d r t diviuiiq*, sed komo passu$ eti, aui idem judicatu~ , \ of> , '
, \
rns e*l orbem univcvsum.
1.9
'. * j \. Qnaridoquidem libi sufficienter per Abrahami,

Iâae ei Jacobi, Mosis, Daviîs ei propbelarum, , , -,
*, , 4* (
in primis auiem, si veniip. iateri volumus, per
ipsius Dei Pa.iris lesiiinonia .demonslravimus de &, * '
Clirisio, qimd Deus sit vere, ei Dei Filius, agedum , . ,
punc eliam retiqua, de quibu.s dubilas, in me- , ,
diirm proferonles, discutiamus et inspiciamus. Ve- ,
betuenler auiem nos, qûi Christi nomen agnosci- . , *
, incusas. Tua vcro haec sunl : Quonarh modo . ; \
liori polesl ut Deu* \\omo fial? ilem, quoinodo 44 ; \ '",
bomo faclus ost Item si Christgs Deus erat, el \ * l > i Filius, cur non vel nudo. verbo servavit homi- nov , *
nem, sed tanquam impotcntia laborans liominem , \ ,
assumpsit ei moi;iuus est, ul bomincm salvarei, , ; \ ,
juxla Gbristianorum sententiam ? Pneterea si Deus ; . ^
erat, quoiuodo passus est? Deus enirn paiilur , ,
quidqumn. Ettuquidem nos incusans, hxc loque-
ris ; quibns nos sic responderous : De Dci quidem , .
ppssibililaie ei impossibiliiatc in superioribusdixi- ,
ipus, quse el sufficiuni; nostram enim infirmitaten} , * ûmus confessi, quod Dei possibililalem ei impos
, wov, ,
ibilitatem disccrnere non possimus. Senlimus au- ^ $ y> . .
iein et credimus omnia apud Deum possibilia esse, ^,
el impossibile apud hunc esse prorsus nibil. Tum , , 4
quod iiomo factus sit, cum Deus verus essel, Jdidi- . , /ri
clmas, credimus, el baec esl borum veritas. Quo ;
uuiem niodo boc cveneît, non novi. Quomodo ^ -,
enim huuianai ralioni ea cogniia ess^nl, qua3 an- ,
gclis incognita sunt ? Qui vero Dominicai incarna- , . , *| tionis scopus sit, et qua? causa huma^sc in Ghristo .
naturae, nos quantum fleri polesi inodo explicabU
inu5; tu vero ailenle baec noslra audias.
,^ >
% Deus cum nulla re in universum indjgeret,
aola boniiate sua permoius mundum universuni xojt - ^ .^
exstruxit el condidit, visibilem siraul et invisibi- , . , 4^,.
lem; creavit angelos; creayit coilqm
terram, et ,
omnia qu \\\ bis continenUir. Sed et honjinena D ** . , *
fccit, ei formavit e pu|vere de terra sqnipto, ei cum , , ,
iiii animam rationalem inspiragset, secundum ima- . ' ,
ginem Dî creavii etifn, el ex costa ipsius fonnavit .
feniiuam; illisque in paradisum collocalis, praece- , $
pii ut de omni ligno paradisi vescerentur, ex ar- ,
bore autem scientiae boni et mali non comederen(: ,
quia quacunque die <5e hac comedereni, morte ' . ' ,
esaeat morituri, quemadinodum magnu3 ille Moees * ' , ,
in Veteri Testamento descripsit. Quidam vero an- . . .
gelicofruui ordinum princcps, cum seipaum splen*
diamn et mire forraosum canspexissei, non intel- ,
lexit seservumcl creaturam esse, ei quod Dominus , . ;
ipsum cum nullus ,esset, condidisset, unde servi ,
lusiar Putninum adorare deberct sed stgltus et ?"; , *'
v
i(Jt
4*1
CONTRA MAHOMBTEM APOLOOIA I I
; , c lemerarius dixit
< Ponam sedem meam gnpra
; , ; . niibee. ei cro similis Altissimo
> nc autem
, cmn ia in anitio volverel, buic coinmissa cobore
, iLHus impieiatera imiiala est, bic aulem ceelo d , \ pidsus cum omni sua miliiia excidit, ei bi omnes
, 14 * in daMnonee mutati sunl. Cum itaque diabolus
, , horoinem ia paradiso vldisset, invidia in illum
, roolas, aceedens primo imilierenc ceu faciliorem
, , , decepie, aggressus esl, et dixit : ur Deus prae , cepil vobia, " B I ex omrti arbore qu tu para dieo est, comedaiis, abetineatis autcm ab arbore,
'
? - ' quse in modio paradisi esi, et quod quaeanqu <tie
, ; - comedaritis ex iUa, morie silia marUuri? Nequa, * * , - quaoi eaim iDorte morieeoini, aed ne e i ilht coote , > \, dQiOet oculis vestris apenis siuiilea ipsis diis
. dereinini, eognoeoendo nitnirum bonum et malam.
, , , taec probibuit Dominua. flis audilis, oiuiter dectpla
, comedil ex arbore, et dedit raariio suo Adam, qui
, . er, ipae eomedit, divinilalis majcgiatera altecians.
' Ev comedcnies ex arbore Adam simul el Eva, a
^ . grttia excideruni. Deue autein circaroerUberoin
, - ', ; " Iwrio obambnlans dicit illi : Ala.n, ubi ea? Hic
, . aiUena respondit, c Audivi vocem iiiam arabulanlis
, , . iupar&diso, el abscoiidi xee, quia nuditi som.
, *
DteU illi Deus, Et qtianam tibi ouendii, quod
, , nuûs sis ? mm ex atbore, de qua praecepi libi
, ; m cowederea, comedisli? Et iratus iUi Domi*
. - ivs ejecil e u paradiso cura malediciione . Nune
. ; , anUift b.T.c q facla siuu, eousidera! Diabolos
, Q animo e]atus,,et qnasi ralione deslitutus, cura deus
', fieri el AHisskw timilis. csse concupiscit, coelo
, cqm lola sua coAorle excidil, ei ex luce in ten*
. bvas es( permutauis et diabohim; propier soper ^ , , biain enlna suam el aniwi faslum a Deo rejectos
, , . QSI ; oec t voe dicere sotetis, in hoc craaliMn fuisea
*, , . m Adanuim adocaret, aliorum aogelorue moret,
', qtii illmn ah>ranie8 servaiisuiii, etia digaiiata sua
, , persisienh?s adlwic angeli dkuiuur; bunc aAtem
. quia adorainli ofOeium Adamo negaverit^ l ^ i iran
*; ', in sesc coiKiiavisse, el ex ajigelo factm csse diaj , * . boluiu. Qwjn enim auctoritolem baec venba Uaberoi
; ; ^-. vUAeaturprflesertim cuin unllx Scripiuta horuut
( ^ , , memineriL, nec Moses, nec propbela, nec Cbi istu^?
, . Cuih igiiur oraui lionim leslimonio careant, falsa.
, - D sunt et rcjiciaeiida, tiim etiam bac de oattsa qttotx
. , angelorum nalura simplex, pura elincorporea esi,
, , et aupra coelos constituta, Adami vero ex terra
' . eommisia. Quis tgitur vel lantillnm rationis babens,
- lem tnni absurdam crederet? Sed dical abquis ,
; * ; qnod ei Christus, ciim bomo sit, juxta Gbrisiiaoo, ( " ) - rum senteniiaro, ab angelie adoretur. &?d ad boo
; , sic respondendum: Filius ei Vrrbum Dei cum anu*
aajcula Deiis easel, ab angolis una cum Deo Paira
, suo adorabaiur: et nunc hoine factus rureum ado^
, , raiur ab iisdem una curo corpore, iia ul una jam
- ' , bomo adorctur, quem Fdiue ei Verbum Dei assunu.
;. ' - pait cum aubstanlia sua, quemadiDodum priioiUia
11
fi
' Isa. xiv, 14.
1 1
Gen. n , \ 8eqq.
441
JOANNIS CANTACUZENl
4(4
ab angelis adoralalur; quod in Adamo fieri , dv
pnlerat. Respice enim quae doinini el servi diffcren
, \
tia. In liomine vero, quem Filius et Verbum Dei .
assumpsit, itttid cenvenieits cst, decorum, justum
ac eanctum, ut eiiam nunc ceu cxemplo declara- \ ,
bimus. RcgU corpus a *crvis illtug una com auima , ,
adorntur, quamvis revera rex tantummodo quod , , ,
aoiiuain atlinet, ct non cnrptis, adoretur. El quis , lam stultus ul de boc dubilarcl? Sed quid baecde
rcgis anima et corpore opus est dicerc? Si enim ** * ** ,
nundinis vcsiimentum aliquod emaiur, et illo . ,
rex indutus sil, ab ea ipsa hora illud vel manu ;
comingere nemo audebii, sed omnes illnd cuin ; *
timore et revcremia itispiciunt, quamvis, qaod , ,
substanliam altinet, reliquis vestibus siinile sit,
propter regeni lamen tanlum bouorcm sorlitum ^ ,
esL Idem mibi de Cbristo videlur. Revera enim ,
botiihtcm assumpsil, ncc allerius naiura* hominem, ,
*ed ipsissimam hominum naluram, qttae ex Adam .
cet, lieetex virgine praeter natora? leges natus sit; .
per divinitalein vcro eumdem hominem sancliUca- , *
vii, exaltavit, bonoravit, et ad dextrani Dei Patris ',
sui coiisiiiuit, quemadmodum supra demonslravU * mus. El siconininofaclumest, utetiam aniedixinius, , , ,
iiimirum quod sicut ferrum Jicei naiura sua frigi- ,
dtira liigruinque sit, igiii tamen unilur, ui hic , , quidem ferri frigidilatcm et nigredinem non assu- . "
inai, ferrum aulcm propter ignis conjuiictionem , ,
nalurain propriam non abjicil, quin polius ipsum
tiilum ignis , iUius nimirum ralorem ei splendu- Q ,
rein recipicus, sic etiam de Cbrislo seniimus. Cum ,
Deus essct ante sxcula, post hasc botno factus csi, ,
el non iiuminuius, quin polius divinilate sua bo- ,
mtitem quoque gloriucavii, ct in eum locum sub- , ,
vexit, quetn Filius et Yerbum Dei obtinebat : et ,
proptrrea jam simul adoratur ab angelis pariier ,
el hominibus, bic sci'rcet qui praeter naturam bomo .
el Deus esi. Adam vero in Dei ordinalione et mnn-
dato non persislens, sed ex arbore cum Eva uxore , . * '
sua coiuedens, dum hoc jnodo uterque diviuila- ,
loin affeclant, paradisum quoque quem babebanl
aniiserunl, cl malediclionem loco benediclionis , ^
acquisiverunt, proque vila aelerna moriem. Detis , '
aulem diaboluin incorrigibilein, et nulla poenilen- , .
lia duclum conspicalus, tanquam vas inulile ab- D ,
\rc\i, nec ulla illi is habita est inoiiioria vel ralio. ^ , .
Adninuin vero cum Eva longe alia ralione ceci* ' ,
dissc vulens, non scilicet tam vana ambitione et . '
superbia, quani diaboli invidia el fraude, ei quod
boino laiutam emendaiionem essel recepturus, , '
quamvis antea illis maledixissct Dcus, idque causa ,
eorrectionis : vcrutntamen ambulaus in paradiso ,
circa meriJiem (ulMoses teslalur) inlcrrogaviieutn ' ,
dieens, c Adam, ubi es? Num quod igitoraret ' , ; ,
ubinam is esset, imerrogavii? Absii laula blasphe- ' ,
mia! quid cniin apud Dcum latere possit, cun oni- , c ', ;
nhi cognoscat, priusquam genereAlur? Vernm , !
boc sibi volonl ista verba : Adam, in qu demuam , '
diguilatcm subvectus cs? ubi nuuc agU? qualenaui ; ;
4i5
CONTRA MAHOMETEM APOLOGiA .
4S6
, ', , est,nn quod incldisti, baralhrum?Quid vero Adam
\ , \ ad liaec! c Vorem luain audivi ambulantis in borlo,
; ; ci abscoudi me. Pomeridianuni aulem tempus
; , \ , hic non aliud innuit, quam quod sicut hora po , meridiana dioiiur, qu post maxtmam diei parlem
, jam exaciam sequitur, sic eiiam post plura lem , pora elapsa Deus super lerram esset ambulaturu*.
, Paradisus enim, juxia Mosis docirinain, locus ter . , reslris esl. Pcrinde igitur idemque est, sive in pa , radiso, sive supsr trrram aliquem esse dixeris.
, ; , . Qu# veropiuri illa sint.de quibus bic dicilur, tem ^ , pora. jani libi exponam.
.
j '. ' 5. conslilutione mundi usque ad consurama tioncm prxsenlis sxculi, septem millia annorum
, \ . - ' fore dicunl, vel etiani plus, quibus annis elapsis
cii - niortuorum resurrectio fnlura esi. Ab Adam vero
. usquc ad Cbrisli generationein anni exierunt ter

. . . . niilln, noningenli, sepluaginta quatuor. Reliqui
() \ igiinr in absolntionem seplem millium reslant. Et
, , . . bac dc causa sancii simul el propbeUe dixerunt,
\ , ' quod in exlremis lemporibus Cliristus essel car . \ nein assumplurus. Videsne igilur ut ab ipsiua
- Adami lemporibus Filii Dei mysterium inanifeslari
, ; * corpcrit? in>o anie hujus tempora. Ad qtient cnim
, ; > dixil Deus, c Faciaiuus hominem? Deus enim
, ' solus el uuius personap. lanlum exsislens, cuinaiu
' , - ; - boc dicere poiuii, c Faciamus hnniinem juxca ima, . *0 \ ginem cl simililudinem nostram? Mauifcslo con . - Q slat, quod ad Filium suum verba feceril. Pater
\ > enim el Filius unum sunl, Chrislo boc ipsum in
\ > Evangelio dicente : c Paler et ego unum su \ mus *; et : Qui me videl, Palrem videt .
, ' Quin et uos Cbrisiiani fateraur, analheraa bunc
\ . \ esse, qui duos deos fuerit confessus, unuro enim
, , Deum esse credimus, crealorem coeli et terrae. Et
Deus, iralusAdae, ulantediciume&t, ejeciteum para ,-\
, \ , diso, el ad lerram colendam constiiuit, quo lempore
. el seminavil, ct alios fractus coepit producere. Jamne
, ; , inlelligis, hunc qui docuil frunicnli aristaro esse
, , arborem banc de qua Adam comederit, quidnam
' ; doeuerii, ignoravisse, sed jnxtaaniuii sui arbitrium
, dixisse quaccunque libueril ? qualia imilta adbuc
; , . jllius esse deprcbenduntur, quse convincunt hunc
; secundum privalas suas cogiiationes ei propria
. Pigmenta docuisse. Frumenli enim spica posi exsi , lium paradisi et raaledictionem demuin excrcvit.
, Deus enim Adamo dixerat, c ln sudore vultu* lui
** . ' - comedes panm t o u m ; unde cum labore et
, , ?, sudore raullo frumenlum cl seminatum et excuUum
. , , est. Adam vero arborcm dp qua comedil, bonam
, et nialam esse novcrat. Quid vero paradisus fuerit,
, , * el q(i9enam arbor, nec Moses, nec alius qnispiam
, . propbelarum, imo nec Chrislus docuit, sed adhnc
, , , arcanum ct incognilum est, ut el antea. Quare
. undenam Mahomet hajc, quse de fiumenti spica
e%
Malih. x, 50.
f k
Joan. xiv, 9. Gen. , 19.
(a) Spaiium vacuum in exemplari bic et in linca scquenlc.
447
- JOANNiS CANTACUZKNli
448
dic t, ilesumpaeril, nou video, sed cogitaUonis sirc ; ?.
flgmenta sunt. Horaiues euira nactus indoclos ru $ , tlesque nihilque fere a bruiU animalibiis diflereiites (Arabes enim pastores sunt) ea quas propria ratio ^,
pcpererat figmeuia docuil, de qutbus silebimus. ,
Non enim primarius noslri insiituti scopus est, ,
Musulmanorum iniquas et erraiicas confutare opi- ,
niones, sed lantunioiodo angustam illam, sanclajn, , . ' justam et boneslam ClirksUauorum religionem ei- .
ponere. Quare redeundum ad id, jjunde digressi
SUQIUS.
\ ; ;,
4. Cum Adam fdios genuisset et filias, et iisdem
similiter iilios et fllias progignentibus, humanum ,
gonus super terram multipiicaium est. Sed Adam ; \ ; . \
cum Eva sua qnamvis seducli a diabolo, dum j j ^
divimlalem affectant, paradisum quoque quem , \ ; \, \
babebant amisisscnl, nihilominus tamen Deum . "
adoraveruni, creatorem ei faclorem suum. Horum \ . 01 '
auiem poeterf cum a vcritate deflexisscnl, incide- ruiil in nefanda scelcra, opera borrenda diclu, ct
peccata ipsas naluras frges excedeniia, quae virum , ;
bonutn nec nominare quidcm decet. Ncc lanluni t.
in bisce pravis muiiisque, tit drximus, peccatis \ , ,
peccaverunt ; sed relicto eliam Deo cceli el terrae crealore, adoraverunt creattiras, et creaturam[plus ,
qnam Oealorem. 1 enim solem adoraverunt, illi lu- . \ ,
nam, alii slellas, cthaec omtiia ipsiu$Deinominedi- , , \
guatisunt. Et quemadmodum in lenebris profundis \ .
ambulanles.ra quae ipsis propinqua sunt non vidcnt, ,
alia vero quae nusquam sunt,esse imaginantur, iia ct C , ,
illis conligK. Longius enim a vera luce digressi, et in \ * .
lenebrisiguorantiai ambulantes,Deiim quidemyerum , ,
'versaii suut, et idola coluerunt, et in iisdem laetati ,
, * . \
B I M I . E I /Egyptii.quidem boveinadorabanl,et aquani;
'Airieani ovem, Indi vinum, alii fluvios et fontes, , ~
alii slaiuas erexeruni, ei siulli manuum suarum , *\ ,
opera pro dlis colberunt. Desiuo enuinerare singu- \ , ,
)arum regionum errores, propter inflnilani copiam.
JEx bis enim ceu parlicularibus, unusquisque reli- .
jjtia quoque cognoscere'poteril. VeruiuUmcn uon .
0 usque lanium illorum vecordia processit, sed \
el Scylhis inos cral deo suo cos qui ex naufragiis . { !
ealvati eranl, immoiare, quolquot sallem depre- ,
hcndi possent; sicque quoa propria servaveral so- 0 .
Jeriia, illorura trucidabat crudeiilas. Alii rtirsum , *
botitines bello captos numeranles, e centenis sin- . ^ ,
guiis tinum immolabanl. En libi cxdes, et crirdeli- , uieiii omnibu* brulis el feris ferociorem. Nullum
animal cum generis sui consorle pugnat, nec illud ,
perdit; hi vero ipsis feris longe iimnaniores esse ; coovincuniur. Non eniin peregrinos modo et alie- , ,
nigenas occiderunt, verum eliam fraires et san- .
guine junclos. Cretenses enim el Phoeniees, cam ,
corda baberent aere duriora, diemonibus proprios , ' ..
11103 el filias sacriOcabanl. CaHcrum pritisquam

bacc fierent, diluvium Noe temporibus inundavii, , .
elaquis submersa esl omnis anima vivens, tam
homiuis quam oninium aliorum animaiium, voiati- ,
CONTRA MAHOMETEM APOLOGiA I I .

449
450
* - lium et quadrupedam, propter peccala, qn tufin
leraporis inler hoinines csse deprebendebaniur
'. ', servatx aulcm stinl in arca non pluree quam ocio
, , animnp, Noe scilicet el uxor illius, iree filii ipsius,
. ct uxores eorum. Noe v>ro singulorum animaliuni
; . genus in aream induxeral; Deus autem opiimus et
benignus denno prxceplt humano generi, c Cre c , , scile, rtiulliplicamini|el implete terram ; similiier
, . et animalibus. Sed fursum ad impietatem delapsi
, - sunl homines, quam modo per parles exposuimus.
. Melcbisedek vero, Abrabam, el Lot illiiis ex fralrc
*6 nepoe, Dei altissimi cnllores se esse declaraveraa;
. " - totas aulera mandus diabolo servivii ct idous.
\ . Deus itaqne benignissimus cum vidissei nobilem
, iilam crealuram suam, genua bumanum scilicel
, - diaboli tyrannide pressum, qni viventes quidem
, , fascinarct ei deciperel vi ipsum ceo devni cole , rent, mortuorum vero animas fn tristi el obscuro
$ - inferno detinerrt, mtsericordia duclus, salutem
, \ . . dare voluit. Modum itaque quo htimanum genu3
ad saluiem perreuii, dtligenter pcrcipe.
, .
5. Ipse quidem homo seipsum juvare tion pole*
*.
. , - rat, partim qitidem qood non vellei, eo quod vo , \ lupiales summi boni loco duccret (in lantum etiim
, erroris ineiderant a malo excxcati), partim vero,
*, , quod verum Deuni igtioraret, eerviret antem iikriis
, ei dteinoniiwe, et in tenebris ignoranti desiden
, Dcum non agnoseebat, sed in hostis p6rmtnebat
, . oaptivitate. Quin ei boc concedimus etaiuhnus' , - que, quod aiiimadverieruni quidem in qnanlum
, ^ roalorum baralhmm incidieeent; sed quomodo
, aeipsos juvareni, qui majorum Buorum, Adamt
', , nempe, maledictione tenebantur : et quo modo
; ' iromortales redderentur, qui mortem ceu baeredi . Urio jure acceperant? Omnes enim ex j\darn
. . geniti moriales facli sum, propter Adami patris
)( , ; ipsorum transgre^sionem. Quoniam igitor bomo*
, * , aut ignoravit de quanta sublimilate et raagnifi-'
, , contia excidiaeet, el in quintum delapsus esset
, ignominias baraihrum , aul hi>c forle eognilo, sibt
. ipsi lamen eubvenire non poterat, perictitam jam
, , - erat, ne peccato semper nobis praeeenie, mor
, , eliaai oinoi bouiini doininaretur. IUtid igilur Davict
. '
perspiciena dixil : Homo cum in honore fsset
& inlellexil; comparaiug eetH jitiiieniis insipicnti~
. bus, et illis siiuilis esl factua \ Deiw vero htt tuani faulorgeneri, niisericordia naoius, fmagifm
. 6uam ullexius diaboli imperio prenii non p^rmisit.
, lncepil igilur ab Abrakami temporibue revocare
, ei reetituere bominenu Cum eeini Abrabam ge , nuiseet lsaac, el bic Jacobvm, Jacob auieti duode^
, , cim filios ejus, undecim ex illia adrersue fratrcnr
. 01 suum Joeepb invidia woli, eun> ligaveruiK et Jimi . - serunt U> cisleraani, el landem A^gyptio quosdaHi
, tiacli, vcadideruRt. Hi vero Joaephim ht igyp , ittin abdttClum dederoiit Pbaraom, qui eum totiu
. - ifigvnU dominiMtt coeUuiiu Exorta anfem iame
ie
Ccn.u, !. * Peal.
XLVIII, .
451
JOANNIS CANTACUZENi
452
descenderunt Josepbi fralres in iEgyplum, ut in- <* , ,
venireiH alimeiUa. Joseph vero cogniiis fratribua *
auis, eos aluil, oblitus commissi ab illis adversum \
se facinoria, advocalo simul ad se patre suo Jacob. . ,
Sed bic lypus eral Christi. Queniadinodum enim Jo- ,
sepb a gcrmanU suis fralribus damnnm maluuique \ , accepil, sed bujus iminemor bonum proraarorepen- ,
dit fralribus in se injuriis, sic ct Gbrislus ihvidia
vexalus :\ popularibus suis JOdajis, Hgandus crat, , \ \
et in sepulcrum cou cisiernaui dcponendus, el , \ . *
tradendus morli. Sed queinadroodum Joseph Êgy- , !,
pii doiuinium consecutus, pairem el fraires suos 0 \
a morte, per famem illis imimnenle, liberavii: \
sic el Cbrisius cum porlas moriis conirivissel, et , \
dissolvisscl diaboli iuiperium, servavil credentes , , in ipsum ex Judaeis el gentibus, quin et ipsutn ( ,
primum parcntem Adam. El Ja<ob, ul dicium esi,
. \ ,
igyplum ingressus cum animabus scpiuaginla , ,
qiititque, mansii illic usqtie ad lempus morlis au.
Uctcnti vero sunl illic posicri ejus annis circiier
quadringentis et iriginla, servienies Pbaraeai et ,
iEgypliis servitute trisli ei Juclifkea. Poet baec au- \ .
tem Deus misso Mose eduxit e.t liberavil eos ex ,
serviiuie Pbaraonia ei ASgypliorum, cum ederei is ^
miracula ei prodigia inagua in .ASgypto, et educe- ,
ret ipsus per inare Rubturo divisis el scissis fluc- , ,
tibus, Pbaraonem auiem cuni omni suo exercilo , ,
demergerel. Judaeis auleui longo tempore in de-
terio coinmorantibus Deus uanna dedit. Hi vero \ ,
murmurabant, et verbis suain prodebanl ingrali- ^ \
"
admonere
J
^
, ; .
tudintin. Moscs
auiem illos
non desiit.
Curu vero bic in roonlem Sinai ascendissel, Ugem " ;.
a Deo accepturus, Hebrsei, qui prius ingraii et >
aunuuratores fuerant, eltam impii facti bunt. , *
Dicunl cniui Aaroui, fralri Mosis : c Fac nobia \ . ^
deos, qui prsecedant nos; quid eniin Mosi illi, qui , , :nos eduxit jEgypto conligeril, nescimus
Et . ;,
abrum quanlutn sufficiebat corrogaiues, fecerunt , iuiaginem viiuli, ei buic tanqtiam Dco ab illis re> . , cepto sacrilicaverum, ei iu lam absunio lartali , ,
sunl facinore. Moses vero rjeversoe, unio ecelere , .
viso coufregit accepia a Deo legis labulas. Et , ,
dixit Deus : c Delebo geuus ipsoruni, ei consii- \ , ; ,^
. , < Uiam le regeui supcr genieio niagnam et populo
saui . Ille vero noluit, sed Deum mulla obse- D ,
craus borlaiiaque inlercessit pro illis : et non . ,
delcli suut. Observa igilur nunc, Deara non de bis , ,
locuium esse ad Abrabam cutn dicit : c In semine , . ,
luo benedicenlur orones gentes , > sed de Gbri- ,
sto. Mose auiem pro llebraeorum popnlo interce- , ,
deme, k x Ul denuo dala esl; ei lunc l)eus ad , \ . llebiaeos per Mosera locutu* esi : c Ego sum Deus ,
primua, el Deus in fuiurum, ei post me Deus aliut . ^
IIOJI esl . Hdic igitur iia se babenl quemadmo- , \. ,
dum Deus locutug esl el praecepit. lu ltUeris vero \ , \ ' trtt
Uiia boc ceu magna accusaiione dtgnum conira ;. ,
noa, qui Cbrisliaui diciiuur, coiiiinetur, quod Deo \ .
%
e e
Exod. , 1.
I b i d . 10.
59
Ccn. , 18.
e e
Deut. xxxn, 30.
453
CONTilA MAHOMETEM APOLOGIA I I .
454
' , dicente, Fgo stim Deus solus, rt divinilatis cm , , soriein non babeo, nos lamen dicamus Ghrisiu u
! , Denm esse el Dei Filium; unde cliam mulios
, deos ailoremus. Cseleruin analhema sii, qusquis
, - vel duos vel tres pluresve deos adoraverit; nos
. vero iinum Deum verum adoramus, crealorem
, coeli et lerrie. Deus enitn Hebrseis precipiens ne
\ . , posihac idolorum cnllui inservircnt, dix.il : < Qui
, ;, 01 - idolis cielunt, inultis diis credunt. > Gbrisliani
, vcro, quae recta sunt senlientes, uni Deo credunt,
, \ et non mullis juxia Gbrisli doctriuai, quam Nl
, * \ Evangelio iradidit, dicens : c Ego et Paler unum
, suimis;> e l : t Qui me vidct, videl Palrem meuni.
, , Yos aulem cum Scripluras ignorelis, a veriiaie
. > , excidilis; el cum boc facium luerit, aliis audilis
. \*, , ^ alia ct dtversa intelligilis. Hebraei vero Deum roi . sericordem experti, nequaqtiam perierunt; lerram
, , > tamen promissionis non videruul. sed a Deo daiw . , - nati, muhis erroribus binc inde pcr desertum cir cumducli suni annis circiier quadraginta, donoi
,' omnes illi muriui sunt, ne sciltcet lerram vide , ^, , rent, quam Deus se filiis Abrabam daiurum pro . miseral. Posl obilum vero illorum, liberi boniui
lerram promissam ingressi sunt, in qua simul
, bona quam plurima sunt adepti. banc incolen . \ libus Deus propbeias misii et doclores, sed aiios
;. quidem illorum occiderunl, al os vero lapidave , , rnnl, et seipsos ingralos exhibiieriiiit et bene/I . - ciorum Dei immemores. Veriim non ingraii modo
vov , ^ Q fiicrunt, scd eiiam perpeluo ferc idolorum cullibus
, dedili, et propter boc Iradidil eos Deus in capli . , vitatein. Denuo auiem illorum misertus, eos rcvo . ' cavil; eademque de causa ullimis jam leinporibus
, ; appropinquauiibus complacitum illi est et decre , , vil, ul Filius et Verbum suum in niundum veniens
, , salvaret bominem, qucm diabolus deceptuin a Deo
. abiluxcrat, ut crealurse serviret et diabolo. Filius
; , ilaque el Ycrbum Dei coelilus descendens, carue
, cx diva virgine Maria assumpta bomo factus esl,
, quemadmodum supra sanclorum ei propliclarum
, , testimoniis demonsiraviimi$. boino faclus cum
, annis vixissel Iriginta, coepit docere popuhnu,
, iliisque veriiaiis el juslilia* viani oslendere, do , , - censque operalus esl, ei inler operandum docuii,
, . D ediditque miracula niagua et stupenda, non quein admodum olim nonnunquam aliquot sanciorum iu
, , & nomine Dei fecerunl ceu servi, sed cum imperio
et aucloritale fecii et operalus esl qusbcunque fe. , c , -, cU. Dicebal enim illi leprosus : c Domine, si vo . > ; , bifris, potes nie inundare; > et dixit illiCbrislus :
, , . , c Volu, niuudare *. > Et dixit illi paralylicus :
, , Domine, annis jam iriginla et oclo dccubui, ncc
, , habeo quemquam, qui cu'U aqua lurbata fucrit,
( me iu illam imiuutai (Augeius euim Domini de, , ; scendebat cerio lempore, el lurbabat aquam, ia
, - quam qui primus descenderat, sanus reddcbulut*
) ' quocunquc morbo, quo laboravcrai). Cum itaque
Matlb. VIII,
5.
JOANNIS CANTACUZENl
,
<56
paralyticus infirmo* Iiomioumque dcstitutus auxi-
,
lio, illic juxla piscinar per aunos Irigima el octo decubuisset, illuin videns Christus, miserlus illius , 6 ,, <lixit ad eum : < Visne sanus fieri? Hoc vero , , ^ >
Chrisium adorante el^credcnte, dicit ad eum Cliri- ,
slus : Tolle leclum tuum, ct abi in domum , c * ,
tuam . Similiier facicbat ubique, quocunque \ . >
locorum incederet. C;ecos sanavit, visumque resti- . ,
tuit, surdis auditum reddidit, claudos incedere fe- , ,
cil, paralylicos nervis firmis et vtvacibus confir- , ,
iiiavit, mOrtuos ressuscitavit, daeuioniacos aucto- , ;
riiale suroma liberavil, et ut summaliro compce- , \ ,
bcndam, omnia fecii insiar Dei, juxla ipsius vo- , \ .
luiilaicni et arbilrium. Venit ad illum, qui caecus , ,
luerat a jiUivitale stia, ei oravil illum ; cumque ,
nlios coccos nudo el solo verbo sanavissei, bunc ^ , ,
non iteiti, sed in torram exspucns, lulum cx spulo ,
lecil, oculosquc illius inunxit, dicens ad illum ; , , ,
c Abi, abluc. in piscina Siloe; et cum lavissct, , .
visum reeopil . Quiduam boc faclum denolavisse ;,
pulabtmus, quod alios caecos solo verbo sanavit, / ; , ;
ad hunc vero saiianduni, lulum fccil? Non aliud ; , ,
ccrte, quam cum alii ca?ci a naiivilale sua oculos ;
babucrint sanos, postca oculis capti sunt, boc , ,
vero oculis omnino carente ab ipso malris ulero, , ,
lulum focil Domitius, innuens se bunc cuiiidetn
csse, qui c lulo bominem forroaverit, et hujus ,
iiuuc in corpore dcfccluiti lulo sumpto compleat. . ,
Deinde duilcxco : < Credis in Filium Dci? > ile- ;
spondii ille : quis est, Domine, ut credam in
, , , ;
illum? Cum enini caecus fuissofc Cbrislum 11011 , . 0
noveral; el dixil illi Cbrisius : c Ego sum, qui , .
loquor libi. Tunc dixil caicus : Credo, Do* , c , *
iniiie, el adoravii illum. Similiter el luiltia ali- . > $
quol boiuiiium quodam die Cbrislum cranl seculi,
verbum ipsius et dociritiain audieutes, ei turo . ,
esurirent, IIOII tnvenerunl iu loco illo plures pani- ,
bus quinque, ei duos pisces. Et benedixil illis . ,
Cbrislus, pr&ccpilque discipulis, qui omnibus islis ,
panes apposucrunl, de quibus comcderunt omnes, ; . , ,
etsalurali suul, el rcliqui fueruni copbini duode-
ciiu pieni paauiu fragiiienti* el piscibus *\ Sed . ; ,
quis boruui sousus? Parlim quidem ut edant fa- ; , , ^
ineiici, pariim vero ul iniclJigaiii el animo suo ,
inediteulur, bunc illum esse qui iu deserlo palres > ; . ,
ipsoruin uianna cibavcrit. Porro, bomo quidam , ; ,
tnorluus esl ei scpultus, cuuique in sepulcro dies ,
egisset quaiuor, deiuncti sororcs accersiveruut , t *, .
Cbristum. llic aulein dicil illi : Lazare, exi -' ,
ras. > El illico qui morluus iueral, sepulcro
egressus est, et anibulavit, ligalua nianusque pe- .
deque (sic eniio nioris eral Judaeorura mortuos ;.
sepelire) et ic reiusciuiionis miraculo aliud .
illud incessus sui miracidum euccessii . Sed cur ; ' ,
baic facia? Ui cum homines viderent bunc non , *,
Uniuiumodo mortuoa excitare, sed eliaiu bunc .
quairiduannm, inlelligerent bunc esse vitae et . ,
cl
Joaii.v, 1-8. Joan. , I eeqj.
M.irc. , 5 i .
4 i
Joan. , 1 scqq.
4iW
CONTRA APOLOGIA I I .
4!
- c & mortis Dominum; eC ut si Christum postea sepul. * tum viderent, credcrent hunc qui propria virtutc
tv, . " mortuos exciiavisset, multo magis poiesiate sua
, c SUUID ipsius corpus esse expiiaturuiu. Dicejjat
' * enim discipulis suisapostolis : cNcmo tolJiianimam
0 , meam a me. Potcslaiera habeo ponendi eam, ei
, potestatem liabeo recipiendi eam . Quod laraen
* , singolis diebus credentibus in Gbrislum turbis
, , bominum innum^rabilibus, ipsumque Deura el Dei
Filium conOtentibus, ponlifices, scribae, el borum
principes contra Dei doctrinam insirucli, buic
, cssent coniradicturi, ex Isaia? propbetia praediciuoi
, , era, qui dicil : c Oculos habcntes non videbunt,
* et aures babenles oon audient; incrassaiuro cst
, , enim cor eorum, et oculus ipsorum occluseruni,
; . et auribus difliculler audiverunl . Quae propbe. , tia omnis implcta est. Miracula enim edenle Cbri , sto, tanquam caeî apparuerunt: el boc doccnic,
, surdis fuerunt siipilcs, iu$tar aspidis surda ct ob . , turanlis aures suas. El tunc quidem diccbat *d
; , * illos Chrislus : c Quod $i Cieci esseus, non babe . relis peccatum ; nunc yero dicilis, Vidcutus; peo
, c caium igilur vestrum in vobig manet*\ TUIK
'., . .; ctiam alibi dicil de illis Christus: Si ex Deo es , selis, utique diligerelis me " Nibilominus Uuicu
, , - bacc Chrislo facienle, baudquaquam ad cognitio . , neiu perveaerunl; quin polius occasionem quaere , , bant, qua eum inlerflcerent. Sed quid attincl dc
; " miraculis ipsius, quae in Hebracorum geme fecil,
, Q diccre, cum inllnita ein: et innuraerabilia ? Sed
, nec illis ediiis ad cognitionem pcrvenerunt vani
, et errabundi bomines, verum invidia et iraprobi , late victi quserebant omni raodo et conalu, quo , modo in Ghrislum accusationein aliquam roovere,
, , ipsumque beuefaciorera suum interflcere pos^cnl;
, . nec aliam iuvenerunl, quam quod blaspbemum
dicerent, qui $e dixisset Dei Filium, ei qui cum
, c ' , $ homo esset, ee Deum esse jaclitaret. Ei cum audi, , rent Gbristum dicentem credgnlibus in se : t Re ' ; miliuntur libi peccala l u a \ > dicebant: Queiiinam
, lcipsam facis? > et: < Quiunam potest remiuerc
. peccala praeier solum Deum *? sane vere
, dixerunl Judaei, quod solius Dei sit peccata remii* , tere; nam ignorantcs bi miseri, quod Ghristui Dei
, j>
Filius, ca quse modo diximus, dixerunl, et
* , . oblenebratum est imprudens cor ipsorum, el ob
, caecati sunt oculi ipsorum, nec viderunt quod cum
, , aucloriiate baec faceret, qusecunque faciebat. Uuus
, t ; . cnim discipulorum Cbrisli Petrus, cum in navi
- , < . esset, Cbrislo viso dixii : Jube mc ad le venire
, , super aquas. Et dixit illi Gbrisius : t Veni.
; . > , Hic autem navira egressus, aquis inauibulaiis ad
; , ' ipsum venit. > Uoc cum contigissel, quidnam aliud
, iJlos cogilare oportebat, quam quod idetn ille es , set, qui mare Rubrum dissecucrat, et patres illo . rum sicco traduxeral pede, qui eliam nunc hunii*
; ' dam nalura maleriam aquaium instar aridx soliw
e e s e l
OT
Joan. x,i7,i8. .Isa. YI, 9,10.

PATROI
GH. C U V .
Joan. ix,4l.
Joan. ?in, 42. " Ibid. 55.
T i
Maith. xiv, 2.
15
453
JOANNJS CANTACUZEM
40
dara solo verbo ct mandafj) *uo fecerai? Sed quo , ,
fiiura his similia miracula coram vldeiil, eo magrs . "
ii a ct furore lumultuantur. Deinde temjtesiate oria ,
vchcineuti siinul el magna in mari, adeo ut navis, , ,
iu qna eranl Chrisli discipuli,obtegereiur fluctibns, , , ,
msgna voce Ipsi exclamaverunt dicenlef: c Jesu, , .
serva no, periraus. Gbristus auiem ipsi mari \ ,
imperiose simul el cum auctorilate prsecipii: c Tacc, c , *
obnwlesce, 1 et sialim facia est IranquilliUs ma- . 01
gna. Judsei iuque viso boc inopinato miraculo , ,
attoniti, niagna voce clamaverunt: t Quis et bic, \ , c , \,
quod et ,veuli et hiare illi obediunt ? > Yerum \ ; >
lamen iniracula videront inflnila, el natararo re- \ ,
rum exsupcrantia; ipsi vero prorsns incorrigibiles I .
permanserant : unde et Cbri&tus ad ipsos dicil : , c
t Ego sum ostium . El alibi ; Ego sum via . > ,
Rursue alibi: Ego suin verilas . Quod si mibi
, c \
oon credilie, \e\ operibus credite
Haec \ , ,
vero Chrislus dixit, ot qui obcaecati erani Ja- , 1
dxi,
eognoscereni quod nullus prophelarum
et saociorum tanla cum auctorilaie eermones ,
suos, ut Dominus, protulerit, sed seipsos *cr- * 3
' \
Tos ct mirislros esse ottenderunt. Chrislus ?ero
uon sic, sed ceu Dominus ei princcps crealunc ; , \ *
cuin auctorilale dixil et fecil omnia instar Dei. .
sane ex populo et turbis inagna homiiium mulli- \ ,
ludo in illuin credidit; ex scribis vero, Pharisaeis \
v\ principibus pauciel faciles nuiueralu. Uis igilur . ,
*ic absolutis, et tantis infinitisque edilis miraculis, \ ,
atque doctrina vera per tres annos continuos sin- *
galis diebus pcr Chrislani anminliaU, profercnte ^ ,
etiam uonnunquam prophelarum lestimonia
inon quod tesiirooriis alioruin de se indigeret, sed ,
proptertocredulitatemct Jud*orumanimi duriliain, , ,
tura denique proptcr bominum inArmitaiem), non- 13,
nunquam ctiam hdt citanle Abrabamura aul Mosen, ,
* inprimis vero Ddum ipsum Palrcm suum, Judaeis ,
autem nibitominus incurabili morbo circa bjec la- ,
borintibus, necpropriain iHorum saluiem volcnlibus , ,
admiilere, relictis hia Cbrislus ea quse ad Univer- ,
salem totius inundi salulem facitmt agere coepit et , tzX;
dicere diecipulis suis quxnam illi essenl eventura : /
c Ecce enim, inquit, ascendimus Hierosolymam, et t ? ,
Fiiiusbominis iradclur principibus sacerdotum et \ *scribis,lradentqueeuin gentibug,etflagellabiinleura, Q , \ ; , .
cl illudent illi.ct despuent in :Dum,occiderUiIlum,et , '.. , \
icrtia die rcsurgel; et audilU bis diacipuli ejus moe- , , \
roreaffecti sunt valde . 1 cTunc subduxildiscipu- .
los suos Gbristus, el ascendit in moniem Tbabor, ct , - , \ fefulsit facies illius, Cbristi scilicel, plusquam sol, . ; :,
ei vesiimenta illiusfacu fuerunlvtluti nix.Videnies ,
vero discipuli splendorem iaciei illius, cecideruut ^ ,
terram; uon enim poierant hunc ferre. Yiderunt . .
autem ct Musen el Eliam cum Cbristo colloqueules, ,
forma acrvili . Nuuc iiaque boc facluin tonsidera : ;
primo qnideiA ut apostoli viso splendore diviuiiatls ; '
bu;e certo inteiligerenl,quod eua sponle ei propria
T1
T<
" Matlb. , 25-^; Marc. vi, 53 eeqq.

MatUi. xvi, 21. * Mailb. xvii, i sejq.
Joan. x, 9,
" Joan. , 6.
ibid.
n #
Jonn. , 58.
CONTRA A P G L C G U I I .
42
* . * , voluutaie sua i mortem Iradereutr, aliomnt

ol potentia coaclus; secundo, ut binc consolaiionem
, el aninii iranquiiHiaiem acciperent, ct a uuBrore,
, qucm ex narralione passionis Clirisli ante oomepe$ , rant, sese revocarent ; teriio, nt viso Moee et Elia
, \ proplielis cum revercnlia Gbrbuo astanlibu*. cerli
, redderenlur bunc oinnium propbelarum eimul et
' oranie crealurae essc Dominum. Verum ei boc mi , raeulum ingens, quod quemadmodum Cbrislo in
> * Jordane baptizalo, ste etiain vox. de coelo discisso
, . faciatsl dicens: Hic est Filius meusdilectusin quo
, roihi complacitumesi, Ipsum audile; boc nimirum
, oralione hac inntrenle, ot partkn quidera plenissi&ic
- *, , certi eisecuri reddereniur, bunc Ftlitim ei Vcrbum
, . Dei esse; pariira vcro, ut quia jam lemptis ecptil , turae Cbrisli inslabat, et post sepulluram el resur
reclionem apostoli ad praedrcaiionem emillendi
\ * , erant; bi verolicel patici esscni, indocti eimGrmi,
, non tamen ad stiam inflrmitatem, sed ad Dei polen , tiam respicerent, ti ul Gbristi gloria ei splendore
, viso, Deique Palris voce el lestimonid aadilo, Intel , , ligerent unum Dcura esse et Patrem et Filiom,
, quodque una srt divinilas natura et pdtentia Patris
, et Filii, ulque in Dei potcnliain confisi cum alacri
, \ lale pranlicaiionis negoiium aggrederenlur, et ira , pleretur hic Davidis propbctia dicens, < Tbabor et
, , Hermon in nomine tuo exaultabunt.Caeterum Moses
), , ; \ , ille propbeta dixit, ut el ante adnolalum est :
^ , Propbelam excilabil Dofliinus Deu* ex frairibus
, vestris, sfcut me. Oinnis anima, qtue non audiverit
, , propbeiain illutii,exsiirpabilur
% Quodverobic
t - dixcrit omnem animam quse non audiverit pro. , pbeiam illum, esse cxslirpandam, ci quod omnia
, quse a Mose el prophetis dicunlur, verba Dei sinl,
, . nianifestiini est, et verum esse constat. NihUominus
, tamen et in baptismo et iu transforuialione vox
. > , coelitus deniissaesl, el non pcr hominem, sed im , niediate per ipaum Deiim Pairern. Viden* igitur,
, , > quomodo primitus et ab initio paulaiim ea quas
Christi sunt, apparuerinl? Et quemadmodum poat
, * * nociis tenebras non repente sol videtur, sed primo
, eplendor, deinde liiroen, landem vero ipse sol : i u
, , eiiam de Ghrislo faciutn esae videmus. Paulatim
* , * enim coepit; deinde ipsc Gbristus,sol verus et ra . , f, iialif, lncem in imindum intulil, el in animas
? ; illorum qui in cuin credunt. Deinde Hierosolyraain
Cbristus ipse asccndit, ut ipsius impleretor passio,
, , , qaeraadmodora aposlolis praedixerat c ingre ;, . diente ipso in urbeni, coepit populus exclamarc 01
, dicere (inprlmis aulcm Hebrauorum pueri; : Bc , nedictufi, qui venit in notnine Doinini, Hoeanna iu
;, . aliissimis, rex laraelis; pax in coelo et gloria in
, ) ' aUissimis.J Fiirore aulem repleii scribae el PharUxi
;, . dixeront Jesu : c Increpa illos ut laceant. At
, Gbrisius respondil illis : An nunquam legistis
, Prophetam dicenlem : Exore inianliura el lacieii, , liuui concinnabo laudcin? Qnod si bi tacueriul, la
463
JOANNIS CANTACUZENI
461
Ti
pidet clamabunl . > En eliam nnnc atlende. Angeli , ,

in ipsius Gbrtsli generationis eelebratione cerine- , \ iv .
runt, c Gluria in excclsis Deo, et in lerra pax, in - ,
hominibuB bona voluntas; > nunc vero dixerunl , , . *
pueri : < Hosanna in allissirois, benedictus qui
,
vehit in nomine Domint, rex Israelis; pax in coelo ,
et gloria in allissimis. > Qiiis vero Dtnuinus super ; ,
lerram vocatur? Nullus alius cerle prseier Deum. . .
Dicuhtur equidem eliam multi bominum domini, ,
sed cum appostlione nominis sui, ul lcgimus de
-', \ ,
Josue filfo Nun direnfe, Dominus meus Moses; * > , *&et de -aliis mullis dicenlibus, c Doniinus meue ,-
David.t Qttam dicendi consueludinem etiam hodie ', ; ,
inter bomincs &ervatam viderons. Domini vero , . >
xioroen sic indelinile nemini aiii quam soli Dea \ ; ;, .
tribuitur. Quapropter Chrislus cum Lear csset, ,
modo increpavii dicemes : Hosanna in ,
allissimis, > etc, sed eliam Davidis citavtl tesli- , ;
monium, dicens : t An uou lcgtslis Prophelam di- , . . . . . . ,
ccntem : Ex ore infatnium el lactentium concinnavi ; . '
laudenr? Qui vero lapides sunt, qaos Gbrisius .
vociferaturo* dixit ? Gentea nimirum, quae tunc c > IJ
qnidem cor babebant durum ad lidem suscipien- . \ ,
dam , patilo posl vero elamavcrunt ipsis tonilribus / ,
clarius et subliinius; quin ei sepulcrorain lapides , > ,
plane et apcrie, qualiler vix unquam, Domini re- <
surreciionera eutn divina virtuie et poieslate fa- ,
clam cxclamaverunl. Post hc vcro dicii discipuKs ; ,
suis Chrislus : Ecce ascendimus Hierosolynum, , ; ,
el perfkienlur omnia quae acripta sudl a propheiis _ Filio
? ! - bominis.
rTradelur
r
. . . . . eniin genlibus,
:
~ . illu
. . C ?;
1
- ^
.
m*__i.
*
*
.
de
et
/.
detur illi, calumnias paiielur, et despueiur, et fla
gellaiura occidenl, lertiaque die resurgei . > El *
cum coena jam eesel finita, dicil discipulie siiis : ,
c Unus vestnnn prodet rae. > Et inierrogaverunt .
eam singuli, Nom egosuiu? et nulli horum , c
respondit. Tunc el Judas qui erat ex discipulorum ,
immcro dicit, Numego sum ? Dicit illi Jesus, Tu . dixieti.i Et paulo post dicil tlli, c Qucd facis fac ' , ,
ciio . > Non enim poterat quidquam nec Judas , , nec alius conira Cbrislum facere, nibi hoc cum , illo consenticnle. Mox auiem poslea rursnm dicit . > ,
disoipiilis suis Gbrisius : Ex nunc appropinquavit , .
teinpus, quod pradixi vobis. Gftlerum non lurbe- , ; >
tur cor vestrum, n^que formidet . Et poslquam.0 \ .
docuissei et animavlsset eoa sullicienler, dixil eis : , ;, 1
c Nunc quideni dolebitis, mox aulem laetabii;ini, , .
ct gaudtuni vestrum nemo auTeret a v o b i s , " , . >
c Surgite, eamus binc". > Et abiii in locum con- ,
eueium. Ponliflces auiem coiigregali cuni scribis
1 Pbarisaeis et omni concllio eorom, dixerunl : ' ,
cQuid facieiuus, quuniam bomo bic mulia signa ,
edii ? Si sic permiserimus eutn, venient ccrte Ko- , .
iiiaui, el tollent nos et tocum hunc ei gtcnlem ; cen- ^ ,
tlttcit ut rooriatur . > Judas autera lacariotes pro- , , *
feclus ad pontifices et scribas, dixit illis : < Qoid , *
1
79
ik
MaUh. , 9; Luc. , 58.

Lac. , 2! seqq.
Joan. . . Joan. , 31. Joan. , 47, 48.
Joan. , 2!27.
1 1
Joan. , 27.
CONTRA MAHOMETEM APOLOGIA I I .

465
. , . dabilis mibi ul ego prodam tllitm- ? El dederunt
, . 01 11 Lriginla) argenteos. > "Et paulo post Judas lurba
mulla assumpla, eo devenit ubi Cbrislus invcnic , , c - batur. Quibus venieniibue, dicit disctpulis suis
, ; ; Christus : Surgiie, eamus, ecce qui prodii me,
, appropinqual. Et accedenle Juda cum Judaeorum
, \ turma, dicil illis Christus: Queiu quarilis?
;. . ; Dicunl illi, Jesum Nazarentim. Dicit illis Cbrislus,
, c Ego sum. El hoc audiio, omnes proslrali sunl
, , in lerram. Num igitur qui lot ac laula fccerat mi ; \ racula, qui nna voce proslravil quxrentes se, non
* > * potuit nunc efficere ne illum comprebendercnt?
, . Haud dubie igiiur sua spoule illis traditus esl.
, Tunc dicit illis Jsus : Si igilur roe qu&rilis, si, c , , niie bos abire.i Et dimissis discipulis ipsius* couiji8 . preheoderuut Cbrislum. Yidesne quomodo anlc
, . , quidero unico verbo prostrali cecidcrint; deinde
; , vero cum diceret illis, Sinite bos abire, si me
. , . qaaeriiis, solus propria soa voluniale consemienie
, . bis traditus sjl? Deiuonstravit itaque in se et po ; , icntiam suam, el yoluntatem. Quapropler et David
dixit, Traditus sum, et non declinavi.t Si cnim
, , Cbristus cum evadere posset iradiius est, volens
; seipsum tradidit. Abduxerunl iiaque Cbrtslum ad
. , poniifices. Discipuli autem limoracorrepti fuge , . runl. Sacerdoium auiem principes propter Jesum
; , . comprebensum gavisi sunt;' et advocalis duobus
, falsis lestibus conlra illum , quaecunque libebat di , t " ccbant mendacia. Jfcsus -vcro tacebal. Dieit igiiur
, , > - illi summus sacerdos : t Adjuro te per Deum ui
; " ^ dicas nobis, num (u sis fllius Beuedicli, vel nunt
, . tti sis Christus Filius Dei vivenlis. Dicil Hli Jesus,
, , . > " Ego sum. Yerumtamon dico vobis, a nunc vi , , debilisFillum hominis sedenlema dcxtris polenliae.
. ' et venientem in nubibus coeli. Tonc princcps
. . 01 saccrdotum scidit vestimcnta saa, dicens : < Blas * pbemavil, quid ultra indigemus lcslibus ? Eccc
vot vos ipsi audivistis blaspbemiam ipsiux. Quid vobis
" . videtur? < Ai illi dixerunt : Reus moriis est.
. , Quidam igilur a&tanlium dedit illi alapaiu. Et cum
, , illusissent illi, abduxerunt illum, cl iradiderunt
, Pilalo. Judas vero abiens dicit principibus sacer~
, , * . dolum : Peccavi, prodens sanguinem innoxium ; i
, - et argenieis in templum projcclis, abiil, et sus , pendit se. Pontilices vero pecuniis acceptis dixeix\ . > runt, iNon licet eam ponere in corbonaar, quoniain
^ , * prelium sanguinis esi.i Emerunl igitur bac agruui
; flguli, in sepulturam peregrinorum. Miliics aulem
. ; 01 prsesidis acccptum Jesum exuerunt vesiibus suis,
, ; . > el induerum illum cblamyde probroea, ct abduxe . - runt cum ad rugem Herodem. Et cum vidisscl
, H)um.Herodes, remisil illura Pilalo. Hic vero inler. , , rogavit eos dicene, iQuid dicilis de bomine islo?
", . ^ Ai illi dixerunt: GruciOge i l l u m . > Pilatue vero
, . . 01 inquit: Et quidnam mali iecil? > At illi dicunt:
; , , c
Obloquilur Caesari, el seipsum dicit Dei FUium.i
, Et sic conturbabani Pilaium. Hic vero voluntau
w
M a l l b . xxvi, 15.
4C7
JOANNIS CANTACUZENl
ICJ
illorum satisfaciurus, acccpla aqua coram omnlbus, . 5
manusabluit dicens : ilnnoxius ego sura a sanguine ;. jasti bnjtis; vos videriiis. > Ilii vero dLxeruiU: 7 ,
Sanguis ejus super nos , et super ftlios noslros.i , *;
El lunc iradidjt Jesum militiEus, ul crucifigeretur. ;, \
lili vcro cum accepissent, illi illuserunl, etexspue- . \ ,
runi in faciem ejue, clflageUaverunteum, quin .
ct vestimeiUa illius diviserunt. Gestabat vero tu- , \ ; 01
nicam inconsultlein, super quam jeccrunt sorlem, , . \ ,
qaisnam illara acciperet. Ei cum bajc fecisscnl, ; 01 ,
abduxerunt Jesum ad crnciAgendum i!lum. Dede- , . > \
runt cliam illi potum, felle mislum acclum, et .
cruciflxeranl eum. El obtenebralus est sol ab hora , ,
tenia usqne ad horam nonam; et bora nona emi- , , c !
sil spiritum , astantibus simul cruci sancta malrc * ; . ,
ipsitis, ct uno discipulorum Joanne. Ueliqui vero ^ ' \ .
discipull omnes aufugerunl, et laluerunt absconsi * ,
praj limore suo. Et accedens quidam lutliium, . ,
lancea perfodit latus ipsius. Pgslea veniens qui- ,' \ ,
dcm optiraatum, Josepb norotne, a Pilato corpus * \
Cbrisii peiiit; et deponens illnd, adjuvante simul . \ ^^, *
alio quodara, Nicodemo scilicet, involvil sindqne , \ \ ,
et myrrhie fcrc libris centum, prout mos est Ju- . \ ,
daeis scpelirc. Naclus vero sepulcrum excisum in , .
pctra, sepelivU corpusJesu, et imposuitilli lapidem \ ,
valde magnum. Craslina aulem die scribae et Pba- . \ ;
risaii venientes *ad Pilatum dixerunt i l l i : c Domine, , \ ,
recordayi sumus, quod iqiposlor bic \ivens adhuc
dixcrii, se post dies tres resurreclurum. Jube igi- \ .
lur muniri sepulcrum usque ad diem lerîum; ne (* \ " ,
forte discipuli illius venienles furentur Ulum, et .
dicant populo quod surrexcrit a niortuis, el stc , .
crror postremus deterior sil priori. > Dixil Pilatus : , , i Uabclis cusiodiam, abite et cusiodite quantum , \
potestis. Hiautem profecli muniverunt sepulcrum, \ ,
obsignantes lapidcm una cum custodia(custodiani , ;,
aolem boc loco lurmam militum intelligas). Et \ . .tcrtio die factus esi lerrjB motus magnus, et devo- .
bitusesl lapis d* sepulcro, et milites prae limore ,
morluis sunt similes facti. Cbristus aulem surrexit \ * \ . TfJ
. c sepulcro. Mililes vero profecii annunliaverunt \
.principibussaccrdotam elScribis omnia quae facta , ,
. fticrajil; el dederuni illis pomifices pecuniam co-
piosam, diccntes illis, iDicilc quod vobis dormien* .
tibus venerint discipuli illius, et furati sint illuin. D ,
Quod Mboccoram prwside audilumfucril, nos per- , , \
.viiadebimus eum, vosquc omni cura exsolvcmus. ,
Hi vcro pccunia acccpia, fecerunt ul edocti fucrant. . ' ,
[ Jcsus autcm abiens invenil discipulos saos, cldixit " , ,
. iiiis : Pax vobis. Hi vero videnles illum ga- . 0: , ,
visi sunt. cum mansissei apud illos dies qua-
. draginia, docensct confirmans illos, die qnadrage- ( io \ ). \
sima illis dixil : * Abcuntes ite in mundum uni- ;,
versum, praedb ale io omnes gentes. Qui crediderii, , \
el baplizalus fucril, bic salvabilur. Qui vero non \ .
crediderit, condemnabitur. Credenles aulera signa .
bapc coneeqtienlur : ln nomine meo daenionia eji -
cieni, linguis no\is loqucnlur, serpentes tolknl, .
si quld lcibiicri bibcrial, non nocebit iliis; suprr , ,
(
*69
CONTRA MAHOMSTBM APOLOGIA I I .
47
! , infirmot mantre ponent, el aanaoufttar. Vot atflem
. \ , sedete Hieroeolymie, donec virtute ex alto lndaa , mini. benedixit illie, interque benedlceitdam
. - secessit ab illie, et sublatus ett in CCBIOI , et eedet
. ad dexlram Dei. Apostoli autem reversi sunt Hio*
, \ , rosolymam cum gaudio magno, exspectanlei virtu,. , . tem ex alto promissam. Quis airtem borara omniaiu
' , \ \ sensus ? Quod si singula secundum omuem dili , $ gentiam discutere vellemns, omniaque quaa facu
, , sunl describere, niulto sane opui haberemus otio.
. Quoniam autem varia estborum raiio, etexplieatu
, . difficilis propter vestram ignorantiam, agedum
* q"uod reliquum est brevissimis verbis, quantum
, fleri poiesl, absolvemue. lnspiciamus itaque pro*
ceu
, , pbetiaa, ,quse deCbriili pasaione copioeissims,
.
, , ^ torrens aquig aucius nWalibus, babentur.
, . ,
^ . * , - , * ,
, .
, . ;
, ,
; , ,
, .
, .
. '. , ,
6. Congregati sunt pontifices, scrib, Pbarisx!,
, , tum etiara rex Herodes et Pilatus adversus Chri . stum. David auiero dicit: < Quare freimierunl gen, c " , tes, ei populi mediiati sunt inania? Asiiterunt
; , reges lerrae, et principes convenerunt in unum,
\ , comra Dominum, et contra Cbristum ejus .
.'
. - C 7. Prodidh Cbristum Jodaeis in morlem iudas
. dilcipulus ejoi. Et rursum de eodem idem David
, < loquiiur : < Inimici mei dixerunl mibi mala:
* , Quandoraorietur,ei peribit nomen ejust Et ingredie ; (, . balur ul videret, vana loquebalur, cor illius con . gregavit iniquiiatem. Egrediebatur foras, eiloque, \ . balur in Idipsuni. Eienim homo pacis meas, qui
, , comedil panes meos, magmficavit adversus me
' . ' - supplantalionem . Constitue super eum peccato, . rem, et calumniator stet a d^xtris ejus. Et cum
, , judicalur exeal conderonatqs, et prcces ejus flani
. - in peccalum. Fiani dies ejus pauci, et episcopatuiti
, \ ejus accipiat alter. In generatione una deleatu>
. nomen ejos. In memoriam redeat Iniquitalis patrum
, jp ejus in conspeciu Domini; et peccatum matris ejns
, deleatur. Dispereat de terra memoria ejus. . - lcxit maledictionem, et veniel e i ; et non voluil be
. , , nedieliooero, et dongabitur ab eo . >
, '
,
8. Apprehend^runt Judaei Gbristom, et abdexe'. , \
. reot euro ad principes sacerdoiura. El de hoe Jere , < raias dicit: Ego vero Unquam agnus inaoceoi
ducebar, ut raacUrer .

9. Accepit Judas iriginta argenteot, enerantqrje
'. " ,
^ , pro illis agruin figuli. Et Jcremias d i c i l : Suw
i T
P$al.n, 1,2.
8 7
Psal. xt, 7 10.
Psa). cvut, 7 18. * * Jcrom. , 19.

y
471
JOANNIS CATPFACUZENI
472
toerunt triginla argealeos, pretium appreliali, * . ,
quem ae&Umaiuro eraerunl a QUis Israel, 61 dede- ,
runt ea in agrum flguii, quemadmodutn consiilait ' ,
mibi Dominus . >
,
.
10. VenerBnt falsi lestes, et mendacia adv4rsus
'. * , \
Cbristom locuti sunt. Et rursum dicit David : . \ , t ' Surgentes in roe testes iniqui, quse ignorabam , &
inlerrogaveruni me, et reddideruot mihi mala pro . ' .
bonis".
41. Congregali sunt apud prii^ctpes sacerdotum,
'. , '
Annam ei Caipham, illudentes Christo. De hoc David: \ , .
# Circuindederunt me canes nwlii, tauri pingues *,
ctrcumsielerunl me . Opprobria opptobrantium tibi , , oi >.
ceciêrunt super roe . Multiplrcati sunl aupra ' . capilloe capitig me$,qui me ediohaberit sinecaasa. * Cotroboraii sunt inimici irtei, el qoi me perse- . , !
qunnlur injuste. Qttae non raput de illis maitalus . " , wm . Hoc est Adam ûidem e i arbore probt- . , ",
blta comcdens, juste mortuud est; Cbristus vero , , ,
peccati ignarus, injuste mortem subiit.
, .
'. ,
12. Tradiderunt Chrislirm Pilato, Pilatus rareura
iîlitibus; hi vero exuerunt eum, et diviserunt . 01 estimenla illius, super tunicam vero inconsutilem , ,
miserunt soriem, ne eam discinderent. Et de boc ^ , David loquitur : Diviserunt vestimcnta mea sibi . , ipsis, ci super venitum meum mtserunt SOT- , .
tem *.
15. Induerunt eom tunica probrosa. De quo
\ . tiiam David : Ego vero eum tuimiltuantur in C ,
roe, saceuni induebam . >
.
14. Flagellaverunt Cbristum, et ahpas illi fn*. ,
flixerunt, inspuerunt in faciem illiua. Et de boc , .
Isaias : Ego vero non inobediens sum, nec oblo- , ,
quor, tergum meum dedi ad plagas, et roaxillas , ,
meas ad alapas. Faciem autera meam non avcrti a ! ,
pudore inspueniium. Et Dominus nrihi auxiliatmr. ,
faclos est, co quod non aversus sim, sed po&ui . faciem meam ceu peiram slabilera, ei cognovi , ' quod non confundar". >
^ . a
15. Dederunt illi fel accto mislum; et David
\ " .
dixit: c Dederuni in cibum meum fel, el in sili mea ,
polaverunt me aceto
,
. >
16. Abduxerimt Chriaitim ut illum crur.iflgereni. \ .
Et Isaias dicit : Tanquam ovis ducius est ad , ,
mactalionem, et tanquara agnus coram tondente ,
ipsum mulqs, sic non aperil os suum in bumili- . $
taie sua. Judicium illius sublatum esl; generatio-
nem vero ejus quis explicabit? Quoniam auferlur ; "
dc terra vila ip$Lus .
.
17. hnerrogavil euin Pilatus : t Time es Filius
'. ,
Dei? Et dixit illi Christus : c Tu dixisli. Pilatus ; , ^
veroiradidil eum ut crucifigerelUr; ei David, cla- . >
vos innuon.s dicit: t Perforaverunt manus meas et . , pedes meos .
. >
M
9S
ibid, 5. * Psah
Zacbar. , 12.
Psal. , 11. Psal. , 17.
Psal. LXVIU, 10.
Psal. XJU
, 19.
Psal. , 13. Isa. L, 6, 7.
Psal. LXVIII, 22. Isa. LUI, 7.
1*.
f 0
91
t e
474
. i 8 . Confoderunl talae ipsias hncea. El de hoc
Ka\ , c Zacbarias : < Respicienl in me, qaem pupuge.
runt . >
'.
19. Obienebralus est sol, Cbristo in cracem
. suspenso, ab hora sexla ueque ad boram
, am. Et sic dicit Zacbariae : El dies haec co , , \ , \ gnoscibilis Domino, et non dies, et non nox, et
, \ ; sub vesperam erit lux, et DominUs erit in
\ . rcgem super universam terram. In die ilJa erit
, \ . > , Dominus unae, et nomen ejus unum *. Ailendc
, igitar. Acreaiione ipsa mundi jiox diem excipU,et
\ . \ similiter diee noclem; in paesione vero Dommi
, ' , non sic, sed sol obtenebraius cst. Quod ei vero
cl *juxta communem, qu saepius conlingere solet,
- obtenebraiionera solis eclipsis conligisseU neqna , \ - quam de hae, ut nec alibi, propbeia dixisset; cnm
, . naturaliler solis eclipsis eo terapore contingere
soleat, quo luna cum sole eonjuncia esl, quod in
, decima quarla illius die nanquam fit, nec unquam
, * erit. Propterea ceu atupendam, admirandam el
, nalura leges excedentem rem propbetieua sermo
\ - dcnotat, ut et imprudeiHes intelligant, et qui sensu
, , carent sensum recipiant, quod in Chrisli passione
\ , sol obtenebratus est, e( vanissimi homtnes non
\ , \ crediderunt. Petrae dissilierunt, templi velum tn
duas partei scissum cst a summo usque ad imum,
. , monumenta aperta sunt, et multa corpora sanclo rum qui obdorroierant, Borrexer uni(queraadmodum
. , \ sanctum Evangelium leslalur) et ingressi sunt
( Q Hierosolymara, elapparuerunt imillis; s*d vanisgmii
), , bomines non crediderunt, verum oblenebraium est
, - insciens cor illorum, et in lenebris eonversaotnr.
, ' , - 473
*. . \ , c
, . , \
, ,
,
. > ,
.
'.
*, .
\ , ,
, , ^
\ , ,
.
,
,
, ,
, , ,
,
,
, ,
. >
* ;
,
* Zacbar, I I I , 10.
Zacbar. XJV, 0, 7.
20. Christus exspiravii. Isaias dicit : c Non

est illi species, neque decor; et vidimus eum, nec
babebat epeciem, neqtie decorem. Sted forma ejus
inbonoraU et defictens prae filiis bominum\ > De
cruee vero] sermo noster jam sileat; de bac enim
suo loco el tempore dicemus.
21. Astiterunt aulem croci maler Jesu, et unus
discipulorura illius Joannes. Quid autem de hoc
dicalur, audi. Erat homo Hierosolyniis eui nomen Simeon, et homo isie jastus et pius; et responsum acceperat a Deo, nou visurum se roortcm
Disi prius Chrislura viderct. Ei cum ipsum puerum
adhuc in leropluft atlulissent, ad implendum ea
quce in lege descripta sunt, idem ille Gbristum in
ulnas suas suscepil (sacerdos cnim erai)et d i x l l :
Nunc diraillis servuui tuuni, Domine, secundum
verbum tuum. in pace, quoniam viderunt oculi
mei saluiare tuum, quod paravisti ante facicm
omniuiu populorum, lumen in revelalionem genlium,;et gloriam populi tui Israel. Et conversus ad
virginem Mariam dixit : i;Ecce positus est hic in
rninaro el resurrectionem multorum in Israel, ck
in signum cui conlradicitur. Et tuam ipsius
* Isa. LIII, 2^ .
475
JOANNTS CANTACUZENI
4T6
maio penttrabit gladiie, et retfgantur e i multis , \ cordibns cogitationes Nunc aulem quid hc ^,
stt>i velinl, perpcndilo. Deo definilura erat, ne , \
mortem viden t Simeon, nlsi prius vidisset Chri- . ,
Htnm; et jam ad senium extremum devenerat.
, \ , \
Cbrislum vero videns, dixtt : Nrnic dimitlis sor- . , ,
vum luum, Dotoine, secondnm verbum tuiim : > , ,
boc verbo planc denotans, bunc ipsum Deum essc, .
qui illi rcsponsum dederal de non videnda morle, ,
etquasi Domino vila? et moriis poslulat ut ab bac ,
vita lerrestri liboreUir. Quod autem dicit : Hic , posilusest in ruinam etresurreclionem multorum in . ,
lerael, > manifeslum est, quod scilicet animabus ,
tuis ceciderunt, qootquot in illum non crediderunt. ; ,
Qui
vcro crediderunt,9 a peccati
lapsu
surrexerunt, " ^
-^

w rww BIJV^ r
mw-w w "V
|r w t w ^
w**r *
m ^ -ww
ltero hoc : ln signum coi contradicitur, > propter# , \
ea dixit, quod omncs de Cbrisio discepl verunl, .
bi qnidem dicendo hunc boimm esse, alii vero, , , . \ '
malum. Quin et in ipsa cruce duo lalrones inler se
coniendebant (ona enim cura illo duos lairones , ,
criiciiixenint, unum a dcxtris ipsius, alterum a \ & . \ einisiris), et alter quidem, Cbristtim in crnce sas- , * *
peiisum conspicalus, convicia in illum jocit. , ,
Alter vero , hunc increpavit dicens : Non , ; \
timcs tti Deum, cura in eodem sis judiciu? Et , nos quidem jusie, operibus enira nostris digna 6 , .
palimur : bic vcro iniqui nibil designavit. , t , ,
Et dicil ipsi Jesu : t Domine, memenlo mci, cum . \ , * .
veneris in regutim tuum; et salvalus est, aller , vero periit*. Ilem : Tuam vero ipsius animam Q ,
perlransibit gladius, at retegantur ex raultis :\, . cordifeus cogiialtones. > Haecita intelligenda sunt.
Quidam bnereticoram putaveront Christum esse , ,
quidem Dei Filium, Deumqae verum, bominem .
autem verum esse negaverunl, sed hominem fa- ,
cium esse modo quodam imaginalorio. Et boc qui- , \ .
dem mullis videlur,quod bomo quidem sit citra , ,
controversiam, non tarnen bomo verus. Hoc igitur , \
inslar propheta* prccvidens Siroeon matri dixit Dei- ,
parv: tuam ipsius animamperlransibilgtadius, * ,
ut rctogantur cx luttliis cordibus cogitationes; > hoc "
innuens bis verbis : Cura bomines te matrem xat ,
illius dol niem vidcrint, flentera et ploranlem, , ciun btinc in cruce pendere conspexeris, certi red- \ \
dentur cl conGrmabunlur, qui cogitationcs de illo D , \ .
babcni dubias, quod citra omncm controvcrsiam \ .
cf bomo sit, et luus filius. SanQla enim mater illius , ,
doluit quidem bunc.iu cruce[conspicaia, exspectavit \
autem siniul resurrectionem illius terlio die.secu- , , \ .
iiirnm, ci Ixlata esl, quod el conligit. Nunc igitur ,
inteliigis, quomodo omnia qux de Chrtsto facta \ , \ \
stinl, propbela: et sancii pnedixerinf, quemadmo- ; \ , ,
rfum etiam in boc noslro argumento facium est. ,
El vos quidcm, sicut illi. imaginatorio modo bo- , ,
mincni faclum esse non dicilis, sedCbrislum verum .
bominem esse fatemini; nibilomitius tamen ali- : , * quid baereticis simile dicitis. Non enim arbitramini, , *
v
Luc. u , 25-52. Luc. xxiu, 19-43.
*77
17
, - qnod ipee cruciflxus sil, sed Musulmani ceu botio~
. raturi iJlura dicunt, Judos alium quemdam Cbristl
, ' \ loco crucifmsse , cum imaginatione falsa decepti
\ huncChristum esse putaveriiu. Licetenim in Cliristo
, \ universalem iilam imaginalionem sive pbantasiain
. " ( non probeiie, cum taraeu illum aliquoroodovel lem' * pore a vera subslanlia degencra visse dicatis, sine omni
controversia in eumdem crrorem inciditis. Si enim
;, aliquando vobis cnm ipsis diepulalio inciderct, cl
, UU qaidem dixerint Cbristum per omnia boroinem
, , fuisse imaginalorium, vos vero bis e contra respon ' \, deriiis, hunc revera hominem verum fuisse, in
' aola autem passione fuiase imagiiiaiorium, aliuro , que loco iilius crucifixum csse, hi autom dcnua
, ' , objecerini, Quod si vos particularem pbaniasiam
# r
-r
TJ
;
* ,
;
.
; " ,
. '
,
,
,
' , ,. ,
,
\ , ,
, \ .
, \ , \
'
W J
,.....,
^~v.~
*el iraaginalionem in Cbrisio faciain fuisse dicili.

cur nos qui uuiversalem asserimus, propter boc a
yobis damnarour? Particulare enim cum univereali
non pugnat. Te itaqoo interrogo, qaam responsio
nem illis afferelis dignam et probabilem ? Qtiam
certe huc aflcraiis, nullatn babelis omnino. Vide*
tgilur quam pcrversc Musulraanos insiilueril, qui
hujusmodi dogma dcdit, sive inscius rerum, qna*.
non inteJlexit, docueril; sive re omni cogniia,
veritaicm lamen occulucrit. Aliter vcro nos Chrisiiani verilalem edocti ab ipsis propbetis, ex
Evangclio quoque el discipulis a Cbrislo inslilulis
sic sentjmus, etsic credimus: quod Filius Dei carne
assuinpla ex sancia et Deipara Virginc homo vcrus
nalus sit, el idem ipse veresit mortuus, ct non aiius:
r
. , - el in cruce, et in passione et in roorie ejus gloria, , .

mur. Quod si volueris, lsaiam dicenlem audi :
, , , t Non est species ei, neque gloria. Et vidimus
, eum, nec babebat speeiem, neque decorem. Sed
^ species ejus inhonorata, ac deficiene decor ipsius
, \ , prae filiis bomiuum. Homo in plaga exsislcas, ei
, , . sciens ferre tnfirraitalem, quia aversa est facies
, \ ejus, despecla est, el non est repulaia. Hic peccata
. nostra portat, el pro nobis dulet, et noi ptitavimu*
, . eum esse in dolore ei plaga a Deo, et in affliciione.
, Ipse vulneratus esl propler iniquilatcs nosiras, et
4; '. infirmatus est propler peccata noslra. Disciplina
' , pacis nobis super eum : livore ejus nos sanati
/. . - sumus. Omnes lanquam oves erravimus. Hpmo ia
, - jy via sua erravit, el Dominus tradidit eurn iniquita . tibus nosiris, et ipse proptcr afQiclionem non ape , . ruit os auum . > Animadvertisne qua ralione
fial ul Cbristianos passionis Cbrisli non pudeat,
, , quin potius in hac glorieulur, et illam prxdicenl?
- ; - Qua enim interpretatione vaticinium hoc prasens
- ipso soie splendidius indigel? Quis enim bominuni
; pro altcrius peccatis palilur, prxtcrquam Deus?
' ; ; . Nullus sane. Cujus eiiaiu hoininis mors altcrius
flt resurrectio? Cujus aegritudo allcrius est sani ; ^ las? Fateri omnino oporlet, quod hoc non sit altc; , riusquam solius Cbrisli. lpseonim soluspro nobis
. ; ; . ^ ;/, passus 3st, ct ipse eonteiuplus est, sed co>
T
l*a. LIII, Uat<iq.
JCANNIS CANTACUZENI
479
480
tenrptum hune niiiili duxit. Ipre pcccatom e , medfo suslulit, et ipse pro nobis afflicto est, : , \
et ipse vtilneratug esi propter iniqtiitates nostras- '
ut iltne delerei, et llvore iUius nos omnes sa ~ ,
nati utimue. Moses vero stc dixit: c Tidebitis vitanr ^ . *0
Yesrra-m suspensara ante oculos vesiros . Cujus , "
enim vita suspendi polestanle oculos altcuju*?Nttl~ . >
lius omnino. Sed solus Cbristus in eruce suspensus
esi, qni est vila mundi. Ipse enim.de sedixit: 4 Ego ; . \
911 ni vit, ego sum via, ego suin veriias*. 1 Nund ,
nimirnm iiUelligis, propbeias eiiam de morte . , c
Chrisii, quemadmodum de retiquis oronibus, esse , , ,
valicinaios. Agnosce igilar, quod indubie Christug ,
ipse morluus sit. Ule ipse enim cruciiixus est et ; morluu?, et non alius, ut vos dicere solette. Et - ,
Hvore illius oinnes sanali sumus, et morte ejus ,
omnes sumus vivificaii, et resurredione illius ,
omnes victmtis, et cruce illius abotita est draboli , tyrannis niortisque potenlia. Si vero quis nonc , objiciai : Qui igrlur conlingit, m homines etiam ,
nunc niorianlur, et diabolus adhuc Iiber sit? tcn- , . *
tare enim bomines nequaquam desinit, ed summo ,
siudio onincs ad peccandum Incitat; huic nos sie ,
respondebimus : Haec, quam nos mortem esse ,
putamus, mors non est, sed somnus. Olira enim , ||
niors talis erat, qua3 resurreetione carebat, sed ;
dciinebanlur in inferno animse, nunc vero resur- ,
reclione nobis a Deo donala, tanquam ex somno , .
resurreeturi sumus omnes homines, lam pii quam , ,
iinpii. considera, quaeso, rem tremendam ethor- $.
; , :
ribilem. bominem enira ratione et sensu prae
dilum ab Adamo mors regnavit, in omnem bomi- , ,
nem; nec erat resurrectio in bominibus sine .
Chrislo, qucmadmodum propbetae teslati sunt. Per .
Christi vero morteni mors illa dejecla esi et su-
peraia, venitque resurrectio : et morle confracla ,
liberaius esi totus inundus a poiestale Satanse, et , credenles in Christum etnon<:redente&. Omnes, in- .
quam, a ivrannide diaboli sunt ltberali. Et sane, , , nisi Musulmani crederenl resurreclionem esse, ra- ,
tiones cerias affcrremus, quibus eam posscraus ,
comprobare; cum vero et ipsi eamdem amplectan-
tur et exspectenl, tjupervacaneum roibi videtur de .
illa mtillis dissercre. Caslerum boc solum diciinus, quemadmodiiin accepimus et suraus edocti ex sa- D , cra Scriptura, quam et Musulniani sacram esse fa- . , lcnlur, Christi resurrectio toti niundo utililaii fuit. , De diabulo autem sic dicimus : Quamvis adhuc .
nondum condemnatus sit in locum proprium pce- ,
na3, propieroa quod judicium, quod Christus judi- ,
calurus esi, nondum transactum sit, boc lameu ,
venienie diabolus ignem baereditabil inexslinguibi- .
lcni, qui illum manet. Et quanivis videatur ille vi- , vcrc, pro morluo tamcn est babendus, perinde ac ,
si homicida aiiquis, aut fur, aliusve quispiam, qui ,
capiiale aliquod cotnmisil facinus, a rege capitis ' ,
suppHcio adjudicatus fuerit, Hcet post hanc a regc ,
8
Deul. , 06.
Joan. , .
481
CONTRA MAHOMETBM APOLOGIA I I .
44
. , ktfaro sentenlkmi . adhuc ilietius aliquot in

' . carcerc, raoriuia lawen *dmimer&ltir, dieei inicr
, ; vivos adbuc sit. Idem igiiur hoc de dinbolo fieri
, \ inlelligas. Postquam enim Cbrielus reaurrexii, Hle
, perdiiue est Cnm auiem in bomines ea quae facere
aoJet, maebisaiur, non ceu polestatem aliquam
, habcns aut virlutem, facil, sed Uuquam uialus
, aut frauduhentus, amicitiam îniulal, eaquc con\ . '' gulil quae botninibus inlerdicla suul et naxia. Et
, . " - quidem si aliq-tem slbi morigcrum oaclusfueiiu
\ , videUir miiltum polutsse, et dedisse damnuin. Si
, ' vero ab aliquo non fuerit receplus, scd diwissus
, \ inaois ei vacuue, omni desiilutus robore djscedir,
nec viresliabet aliquas. Homo enim muKoties ab
. , bomiiue cogitur ut invilus facial, quod nec vult,
* ' nec ante eonsiiluil; a diabolo aulem non sic. Vo, ' , lens enim paret vancel noxio illius consijio. Qui
, . " vcro partre noluerit, diaboLmi! ceu reai nibiji con; ., lemnii. Wem verx> singuli bomines a pr^pria sua
, . raiiene patiunLur, quod a diabulo. lncidil euim
. *. ' hoxno ki aJictijas medilationem facinoris, vel bo; * nesti, vel Lurpia; et siqutdcm printipem vel dn . cero,.meniem vidclicct sanam babuem clprudeji \ lem/ilJaroedUalionessiuml el barum causasdjju , dical,. boiMunûc roalo dUcernit. Si vcw dux
, bominis meus iufirraa fucrit et iuipolens, noxia
\ * proulilibus aropleciUur. Vidcs igitur diaboluni vi , .ribus carere, quamvjs. easdem babere vidclur : scd
, coDaminuta esi el evaivuil umversa lyranuis ilJius,
* Q Christo ex sepulcro resuscilalo. Post setumlum
, . enim Cbristi advenlum relegabilur , in tciiebras
, , exteriores, et in igncm inexsiinguibiloro, jrout
, ' commerilu ost. En iiaque, .ui atUc didurn cst,
, - eic faclum esse apparel : scjlicct ca ,qpaj
; - ; Ctari&lum alliucnt^ ib iniiio paulaiun apparucruot;
, quanto auieoi proplus .appropmquavit tcmpus
, . geueralionia hujus, lanlo cla/iqs .phmiusque. pro , pbciae de illo vaticinaii sunt. Pobtquam auicm
. - Cbrislus venit, .decUi is clavom sciauliai Jiomini. . " biie, ut. pure et sine on.ni fuco verilaiem inie|li, ^ geren^; quin (si verilas dicenda esi). jpse* Cbrislus
. ' / :, aperuit tbeaauros abscondiios,. ct in .medium de . , posuil ceu inGnilum pelagus, ui quiljbcl ex boc
.. aeuiine probibente bauriai, qui' illup oMectant
, . D el juvant. El haec quidcm taua snnl. fttdeamus
. ; , vero ad id unde surous digressi.
, ,
. . ''; .
. Gbfisto in cruce pendouie, quidam mililum
' ,
aperuil latus illius laucea. De boc igilur, ul supra
. , monuimus, Zacbarias ekcit: > Yidebuot, in me
, qucm pupugeruoi.i
I/ .
,
23. Mortuus esl, de quo ei Isaias dicil ea quae
\ , supra recenauiiuus. Dicii vcro ct admirandus. Ule
. * , Solomon de justo el celeberrimo Job, lanquam
, sub persona Dci : < Accinge lanquam vir lumbiim
. ., , tuum. Interrogabo le, tu auleiu niilti responde.
TjaUa ; ., Ubi eras cura fundarem cgo lerram ? Annunlia niibi,
JOANNIS CANTACUZRNI
481
* i scisj, tntdlectum, quaqdofectasunt aslra ? Lau- , , *,

averunt me voce magna omnes angeli mei, ct .
celebraverunt bymnis. Conciusi autem mare por- " , ,
tis, ct posui illi lerminos, dixique illi : Hucus- , ,
que veuies, et non traosgredieris^ sed in leipso , *
collidcntur tibi fluctus lui. Annuntia mibt : num , , , ,
lu acceplo lulo formasti animal et sermone praedttum posuisii Ulud super lerram? Num in ve- , ,
etiîis abyssi deambulavisli ? Aperiunlurne libi prae , ;
timore jaauae moriis, et janilores iuferm te viso ; ' . ,
siupuerunl ?i Respondens vero Job, dixil Doniino: c , .
,
Novi qaod omnia possis, et iinpoesibile libi est
nibil. Audilu enim auris audivi le prtus, nunc vcro . '
oculus nieus vidit te". Audivistine de tnorle Do-
mini propbetiam bauc clari&simam et splendidts- ;
simam ? Ipse enim Deus de se dicens, quod funda- & , ,
veril terram, quod posuerit niari termiiios, quod ,
tekbraverint eum angeli sui, idem iile dicil ipsi * ', <
lob : Num accepto lulo forinavisli animal, et ser- , ,
mone praditum posuisti illud super lerram? Num ;
in vesligiis abyssi deaiubulavisli ? Aperienturne , $
tibi pra timore jatiuae morlis, et nura janilores in- ; , |
ferni te viso slupuerunt? Quid, qirceo, bis inouit '
aliud, quam : Ego Deua suin qui feci ba?c, ego * ,
aperui portas mortis; tiiuore euim meiaperl&eutit, $, . "
*el nie viso in infcrno etupuerunt janiiores illius. ,
Verunitamen quidiiam opus est banc propheliam ,
inierpretari ? Talem enlm esse videiuus, ut vel ; ." -
ptane stupidus el rudis eam intelligat. Iilud enini, > {^ , >
Viso nie jauilores iiiferni stupueruut,i Cbrisli ^
resurreclionem cum auctorilate divitia poteniique , {.
virlule faclam signiOcat, praterea universain illam \ ^
infernt mortisque desiruclionem. Quin et David . ^
luculenler sic dicit : Non derelinques aniniam , c
ineam in inferno, neque dabis ut sanctus tuus vi- ,
deat cornipiionem . Tertia enim die resurrexii ,
Dominut, nec corruptionem senail corpus illius .
eacro&anctuni. Morttio enim illo, sancliseimum 11 ,
, ,
liua corpus Joseph simul el Nicodemus, ut supra
diximus, involverunt siudone, nryrrba vl artnqa- , . libus. Et de sepullura illius Magi quoque in BeCh-
lcetn veuientes propheiaverunL ipso nato, afferentes , ,
, , \
iili aurum, llius et tnyrrbam.
'. ,
24. Dixerunt Judsei Pilalo : c Jube rauniri sep&lv
10
crura. > tiisi nionilum IuUsei illud, occasionem D babuissent resurreclionem cavillaudi, diceulee, ;,
quod non adfaisaet digna et bufliciens cusiodia. ,
Verum cum omnifaria cuslodia ej. diligcntia bis . '
commissa ftrerit, nullam omnino occasionem rcli- quam babcnt resurreclioni illius conlradicendi. ,
Ua entiti ut cupiebant vulebantque, sepulcrum ; .
cusiodiri curaverunt. Lapis enim buic impositus ,
est ingeue, quem eiiam sigillo obsignaverunt: quin .
et militum turmam ad cuslodiaui hujus conslitue- , .
runi. CaekTum ul ingratorum Judaioruin effrena
obtureniur labia, quid , et qualenam leinpore . '
resurreciionia Christi edilur miraculuin? Terrse , ;
* J;b , 3-11.
11
Job XLM, 1-5.
" !, , 10.
CONTftA APOLOGIA .
i86
molu9 fit iogens, el milites sepuJcro custodiendo
; , deputati moriuis reddunlur similes. Cbristus vero
reticla sindone cum aromalibus quibus involutus
. fuerat, surrexit e sepulcro. dc boc David:
, cVespere occinctur luclos, et manc cxsullatio *. >
. , - Ploralue quidem propter sepukuram, eisultatio
, auiem propler resurreetionem. Vidislin, iroo audi , visti magis augustam illam, divinain et polcnlcm
. , virtutem et potenliam? An non obsMipescis, et at tonilus ad baec reddcris? Fatenduin omnino est
; . rom gic se babvre, et non alitcr. Uvomodo euim
; " , alias poestbiic fucrat, myrrba coudiiara corpui a
. - sindoite posee revelli el erohri, eamque evolulara
, (5- inveniri inlgram puramque cum tot viscosie aro - matiljps? Hoc "ccru unum etiaro "est ex magns
; 0 itfis ct stupepdie CbrUli miraculis. Sed et lajiis
ix devoltrtus est, nc Judaei putarent Chrisium, qui
. , resurrexeral, adbuc in sepulcro jacere, verum ui
per lerrtjc moium ct lapidem, tuiii ctiam sudarii el
, * * sindonis indicio cum aromaiibue illic, ut diximu,
, \ jaceulisiu coguiiioueiu pervenirenl, et rccordaren , (ur verborum Chrisli : iNenio tolliianimam nieatn
; , , \ a me. Poleslalera babeo ponemli eam, el polesta c lem babeo rursus sumendi eam . Verum nequc
' . , sic intellexcrunt niiseri, sed pecunias dederum
. ' ' militibus, qui Gbrisli resurrcciioncm obscurnrcnl.
, * , .
'. :
25. Christus porro cum resurrcxissel, venicns
, , c {. ad apostolos dixit, Pax vobis. llli auiem boc
. viso gavisi sunl. Unus vero borura Tbontae iorlc
. illa bora non aderat illis. Cum auLem de Cbrisii
, resurrectioue aBdivisset, Ux.it: < Nisi ipse Yidero
,* in manibas iilius signa clavorwn, et itnniisero ma , DUIII meam in laloa ejus, non crcdaro. > Hisque
. , - contreciatis Tboiuas, qood quarebat invenit, et
, , , aliuui exclamavii, DooaiiuM meus, el Deus meus.
6 . > ,, Ncque eniiii siinplici quodam el fortuilo modo,
tanquam graiiflcaturi Cbmtum aposloli Deum di;6 , cebanl el confllebaniur, sed cuin magna reverentia
. ,*t." el siudio. Cbristus autem dicil illi : cQuia vidisii
. - me, credidisti. Beaii qui non videnies credaDi .>
. Post remrrectionem igiiur Chrisitis cum aposttdis
commoralos esl dies quadraginla; et cura docuiss^t
, , eos, dedil illie potetlalem contra doemones, et virlu , lem cdeudl mirncuJa, quae Giirisius faciebai, et ul qnic*
. , , cunqueiiiterrareniiitcrenlpeccata eaii)cadoquoque
, esfcenl remissa; el ut quxcunque in lerra ligarenl,iu
,, \ , coelo etiain esênt ligata. Nou lamen apostoli modo,
. \erum onuies Cbristo credenles, qni juxta vcrbum
, - el Evangelii doctrinam vivunt, camdem poiesialem
, et virtulem a Cbristo acceperunl, quani ei apoetoii,
, eademqoe cum apostolis sancli miracula fecerunu
, , ,
& .
*.
26. Die autcm quadragesrma abiii Christus cum
aposlolis in tnonleui OlWuruin Hierosolyma3 viciu
1B
Psal. xxx, C.
1%
Joan. x, 18.
<e
Joan. xx, 26^29.
487
JOANNIS CANTACUZENI
488
mim, et dicit illis: c Profecti docete omnes gentes. , , ,

Qui crediderit et baplizatns fuertt, salvus erit: qui c . 'Q vero noii crediderit, conderanabitur. Signa vero \ , credenles baec ônscquentur : In noroine meo . ;
daemonia ejicient, linguis loquentur novis, er- * pentes tollent: et si lelhale quidpiam biberint, non , ., ,
nocebit eis; inflrmis manus imponent, el sana- , ; ,/
buniur. Vos aulem sedete Hierosolymii, doiiec , .
induamini virlule ex alto. Et benedixit illis : et ,
faclum esl inler benedicendum, secessit ab illis, et * .
sublatus esi in coelum. Cumque a&cendissel, con- . . . , sedit ad dextram D e i . Quamvis vero et Musui- ' , , \
roani dicant, Christum in coelis cese, non lamen . "
verilaiem ipsam aliingunt. Christum enim m ccelo . ,
dicunt esse bominem saiiciumque magnuraquc, et , * .
sanctiorem oinni homine; talem, inquara, ipsi , * , \ Cbrislum in coelo esse fatenlur, amplius vero nihil. ,
Sed quemadmodum in omnibus ad Cbristntn per- , * *
tinenlibus, ita eliam in boc errant. Si vero veri- \ ,
lalem discere voles, Davidem audi dicentern : ' .
4 Gantabo libi in gejilibus, Domine, quoniam alte , , <
supra coolus misericordia ma, et usque ad nubes , ,
verilas lua . Exaliare Deus supra ccelos ct super * , \
omuem lerram gloria tua *. > Allende diligenler. . ,
De quonain David dicit, quod ake supra coelos sit . . ,
misericordia ejus, el usque ad nubes veritas iliius, ,
ctquod cxallalus sit Dees supra coelos, et super , ,
omnem lerram gloria cjus? Deus ubique est, el non , ; ,
eet locus ubi Deus non sit. iloc igitur baud dubie .
, \ .
citra omnem conlroversiam dicit de boioine, qaeiu
u
IT
- ~
- ~
~,
Filius el Verbum Dci assumpsit; qui anlea quideni ^ ,

non erat in ccelo, aed in lerra, uunc vero sub- ., ;
veclus est ct exaltatus, et consedit a dextris Dei , ; , *
Palris, qui quidem in coelo esl, supra terram vero * , .
gloria e)us. Sed planius adbuc et dilucidius idem | ,
David dicil: c Tellite portas, principes, vestras, ci , .
etevamini poriae sempiternae, elingredtelurrex glo- \ ,
riae '. Quis esi ille rex glorias? Dominus fortis et , , , ,
poiens, Dominue potene in praelio. Tollile principes , \
porlas vestras, el elevamint, portae 8empjlern;r, el . , ;
inlroibit rex gloriae. Quis est ille rcx gloriae? Domi- , . *.
nus virtulum bic eet iile rex glorise *. > Quid libi , , , ,
de bac propbetia videtur? Dico sane qood*si alius . , \
propbela nullus de Cbrislo locutus esset, ha?c sola . ;
propbelia mullarum et magnarum loco esset. Dc- , .

nionstravit enim propbeta dicens: Tollile, prin

cipes, portas vQslras, el eJcvamini,portueseippilernse et introibii rex gloriae, quod de illo loqualur, ,
qui anie nunquam ccelis fuerat, sed eo demum .
lemporis arliculo quo porisc ccBlesles, id esi an-
gciicae virtules, aperiri }ubcnlur. Eo enitn tcinporc , , ,
ascendil rex gloriae, qucm videnles' obstupuerunt ,
et interrogaveruut, < Quis esl ille rex glorix? > , * , *
,
Quibus bi, qui subvexcrunl c Dominum g|oria3,
, XJLV
rcsponderunl (quos propbcia Ezechiel vidil, ut
po3ldecIarabilur) ; Dominus forlis et potens, Do- ,
luinus polens in bello. QuU autem in belio polens $ , , <
1
* Marc. , 5-!0.
"Psal. LVI, 11.
1 8
P&al. LVI, 6.
Psal. xxm, 7 10.

r
4*9
CONTRA MAHOMETEM APOLOGIA I I .
490
; apparuit? Homo ille aupernaluralis, quero aseum njc , psit Filios et Yerbum Dei ex diva Virglne; hte
, ; elenim diaboliim debellavit, et illius destruxit
, \ , regnam, quo ab Adami tcmporibus usqne ad Cbri . stura rcgnaverat : quin et tyrannidlm Hlius, qua
; , genus bumanura presseral, est amoliius. Quid enim
novi esi, si Deos diabolum vincat? Nihil omnino.
. , \ Verum hoc magnum et admiralione dignum cst
, apud angelos et bomines, alque humanae nauirne
potentiam excedit, ut homo vincat diabolum. Nam
, , - secundum humanitatem Cbristus diabolitm devicit,
. , non secnndura divinilatem. Quod enim bellum erat
; . contra Denm? Propterea et Chrislus dixii: c Yenit
\ mtindi princeps (id eet diabo'us), et in me non
, babei quidquam . Licet eniin omnes homines
, * peccatores sint, in Chrisio lamen peccait signum
. invcniri non polerat, nec peccali indicium; et
, ; qnamvis omnes deprebendamur a peccato victi, ft
; \ , ligati quodammodo, per illnd ruborabatur et lyran , , nidem exercebat; homo autem ille supernaturalis
, - el slupendus, quem Filius Dei assumpsit, peccato
, non fuil obnoxios, scd Hlud vicil, inferniqtie regna
. desiruxil. Qoapropter propbelicns istc sermo, qui
, dicit: c Dominos fortis et polens, Domintii potens
, , in bello, > osiendit ipeura hominem. Gnm vero
. , dicit: Dominus virlnlum, hic esi illc rex gloriae,
, * oeiendii ipsum Deom. Virlntes enim angelorum
. cohortes sunt. Quis autem angelorum Doiuimis eet?
, Deus nimirum. Yides quomodo nnum eum<temqtie
t , Q angeli, et omnes prophetse ante generationcm ilfius
, . et post illaro, in morte illius et post resurrectio, , nern, et Deum et bominem prxdicarint? Ezechiel
, . porro sSc dicit: c Ego eram in medio caplivitatis
. jaxta fluvium Chobar; el apeni sunt coeli, et vidC
; . visionem Dei, et faeta esl supcr me manus Domini.
Et vidi nubem magnam, et spleudor in circuiiu
, , ipsius et ignis fulgurans. Et in inedio crat quasi
^ simUiludo quaiuor aninialtum, et unicuique alc
; , quatuor, et scintillse quasi a*s fulgurans, alaeque
- illorum celeres. Et similiiudo snper caput anima6, , \ lium quasi firinainentum, quasi visio cryslalli hor, ' , rendi. Et super flrmamcntum quod erat guper
, , - capul illorum, tanquam similitudo Ibroni in eo;
, et supra ibroni similitudinem tanqnara similitudo
, , hominis insidens. Et vidi ceu visionem ignis in , irinsecus in eo". licel prasens h^c propbe, , lia, copiosa, magna et adnrirandasit, quani propler
, , scriplura et interpretalionis copiam omtsiinus,
) tamen ulut h x c sinl, hoc solnm considera, quod
' , quatuor auiraalia (quse vates alala dicit al s qua . (uor, et subjungit posiea : reliqua* dua3 con . juncla ad invicem), magua illa angelorum cohors
\ csl, quae per lolara Scripiuram sacram Seraphiro
, dicilur. Super caput aulem borum vidit prophcta
, \ , similitudincm tbroui, ei supor ibronum simililu^
. , dinem bominis. Atqui boc sane inlerpielalione
, indiget. Quis euim ille bomo est, quom maximi
19
J c a n . xiv, 30.
"
Ezecb. , 4 seqq.
FATRCL. GR.
CLIV.
16
JOANNJS CANTACUZENI
atigelorum super capul suum geslaul in llirono . , \ ,
sodeniem? aiius cerle quam Frlius Dei, quem , ^
omties propbela? Deum el homincm prapdicaverunt. , :
liaec quidem bactenus. Tu vero cum aliis objicis: .
Cum Cbrteliani aiBnnent Cbristura Deum esse, ,
quumodo passus est? Deus entm pali nequil. Iiem: ' .
Si Deus est, eur non vel nudo verbo salvavit homi- ; ,
ncm, sed quasi inipoientia impedilus, bomo factus
esu el iDorluus, ul bomiaem salvarei? El quod \ ;
Deiw non patialur, teipsum leslem babco, siqtiidem * , .>
illud faieris. Vcrtimiamen bointne aliquo moriente, .
qui vel nalurali morie per morbum defteii, vel vio- ,-. lenlia, gladio nimirum, aut alio casu forlutlo inci- , \ ) , , ;
denle, corpusquidero palitur ct moritur, anima vero , \ ,
possiouia cxpers et immortalis manet. Quis igitur \ ,
tam siullue esl ul divinilalcm passibilem esee ar- * , bitreiur? Sed ne sic qnidein dlaboluu hominem rn- , ; , "
teulalum reliquit. Armenii enim Christum Filium , , ;
Doi ease confiieulur, el Det*m. Addunl auiem, quod * /
skut corpns iiliue paseum sil, iia etiam ejusdem , ^
passa &il divinitas. Qtiaptopter iUos el haerelicos , ,
cese jiidicaiuiis , el sb anaibimaJe delinentur. ,
IIoc tero quod quacris, Cur Cbrislus bominem non \ ,
nudo verlK) servavil? ego explicare no posMim, , ;
sed nostram inftrmilatem confiieor. Yerum et cibi * * ;
_boc idm consolo, ul ea quae fidem mcrenlur, cre- . . <
d.is; neque ea inquiras, qnae viribus majora soni. \ , *
Quis enim novii iBentera Doroini 1 Si enim boroi- , ;
w
conspcelis regi* alieujns terreni opertbtis, . \ / opcra quidem amaul et amplceluntur, ukerius vero ^ , \ . , **
uon inquirunl, ueque laboriosiug curiositisque ea ; ,
invesliganl, quanlo roagis de Rege regum, et Do- .
ntino dominaniium, imo aelerno coeloruin Rege \ ; ,
inquirerc, et curiosius inveetigare singula absur- ,
csl?Et cum quaestio sit una, qua appareat ;

Chriblum Filiuin 1 M esse, bc aulem sine omni ,
eaulroversia comprubala sit, et sacris Scripluris ,
dtiiuonslrala, anipleciere baec, et aniino rccoiide, quod cum Deus sil omnipolens, el c u m inundum ,
salvel, sive pcr aiigelum, sive ppr verbiun, ve! alio , uiode quocunque, qucm scil el agnovil, poluii boc
facere, el polesl. Dtûs vero non facit quae illi pos- ; " ,,
sibilia sunt, sed quxcunque vull. Qucunqiie eniin *
vult, eadem potest; non aulem quaecunque potesl, \
cadeio vult. Possibile enim illi erat muudos creare f> , ,
infiniios; sed cum hoc nolil, unum creavil solum. , , ,
Possibile item ilii eral alLas creare angclorum myria- , , \ - ^
des, sed noluit^Quapropter ne inquiras longias pro- . \ ,
grediundoXumenim laiissiinebxc rerum absurdiias . '
pateat, liiulta alia hinc absurda nascunlur. El quomo- , * . "
do id fiat, considera. Qui enim baec inquirere ausus , \ . *,
iuerit, sic intcrrogare poicst, Quandoquidetn Deu ;, ' ,
oinnia eliam anie geoerationem ipsorum novit, et .
praividit diabolum casunira e^se, cur quaeso ilJuin , * .
creavit? et cum adversus Deum elalus ex angelo * \
ol luce cabgo et diabolus facius sit, cur Deus 1100 ,
tolum perdidit, sed perniisit potlus, ut ctianu bo- .
inioera deceptum longissime a Deo abduceret? , ;
quin eliam adhuc omaes bominca incilal ad pec- ,
CONTRA MAHOMETEM APOLOOIA H .
93
, ; - caiunv, qui peccanies privantu gJoria Dei elpara , \ diso? Sed et alia plurima absurJa maiaque emer \ . sura sunt, sj unum aliquod absurdum concedatur.
, * , Decet igitur ut per futem suscipiamus ea quas a
, , Deo facta sunl, nec ea inquisiiioni et cu - riosilati noelnc permiltamus. Propler nimiara ta, \ men curiosilalera" luam, ralionem aliquam bujus
, ; \ afferemus; quae si verilali fuerit consenlanea, glo , ria sii et laus Deo sanclissimo; in bune quippe
. , : solum referenda, qui veritaiem omnem cognovit.
, \ Moses ecribii, quin polius Deus per Msem loqui\ . * tur : t Diliges Dominum Deum tuum ex lola aninia
\ tua, el ex lola cogilaiione tua, et ex lotis viribus
* , luis " . Sed eiCbrislus in Evangclio dicit: Qui
* , diligifiue, diligeUir aPalre meo . U in Isaias
. , < Haec dicil Dominue: Num obliviscetur mulie
mulicr
, c liberoruiu suorum ? Verumlamen et si obliviscaiur
, niulier, ego tamen non obliviscar, dicit Doiui , \ nus . Et revera quidem evenirc videmus, ut
. , Dci amor, quo bomines proseqjjitur, mullis niodis
. parciilum in iiberos amorein exsuperet. Debet
, c ;. - igiiur omnie bonio plus quam malrem, palrein,
^- , uxorein, liberos, fralres, imo plus quam suam
* , . \ \ tysius animam, Deum diligere. Omnis eoim bomi. \ > nis virlus, omnisque aciio buc lendit, buncque
, . finem sibi babel proposilum, ul Deum diligat; ei
; , , , quanlocunque Illum amore prosecuius fuerit, Unlo
, , , el infinilis modis inajore diligclur a Domino.'
. , , \
, , \ ,
.
G
n
\ ;
,
, '
'
,
, ;
, \ , \ ' ,
* , \
\ ,
, \
. \ *
, ,
.
, ,
.
; , ,
,
,
.
,

.
Deul. , 5.
" Joan. xiv, 21.
27. Qua ig lur ralioneTQuo deniqae faclo eommotus bomo, eo intellecius pervenire polerit ut
Deum diligai ? Si nimirum baec mediletur, et antmo
suo repulel: En propter mc peccatorem, transgressorem divinre legis el precepli, quem deceperat
diabolus, longeque a Dgo abductum occideral, noslram carnem geslavit Deus, bomo faclus est, et
propter me moi lem subiit, ejusque mors vila nostra facla esl, ejusque resurreciio niibi paradisum
regniiDiquc, qnod amiseram, reddidit. Quod si boc
niodo considerare coeperit horoo immensum Dei in
bumanum genus amorem ei chariiaiem, hujus
cousideratione in amorem Dei devenit, impletque
Dei praecepla, et verba Evangelii; quibus ab ipso
coinpietis eliam ipse a Deo redamatur, ceu observalor mandalorum Domiui. Tuucque iinpletur
sermo Domini per Mosem dicius: Oiliges Doininum Deum luum ex tota anima tua, et cx lota
cogitatione lua, ei ex loiis viribus tuis. Implelur
el Cbrisii verbum, quod dicil, Qui diliget me,
diligeiur a Paire meo; et qui diligilur a Patre,
dil giiur eliam a Filio. Unus enira Deus est, et
Paier, ei Filius. El bac de causa Dcu* homo faclus
est. Praeierea olim propbeiis Iocuiue est Deus, et
' Isa. XLIX, 15.
/95
JOANNIS CANTACUZENl
496
apparucruntillis vistoues; cl nunc quidem in nube, \ . \
ipsi Job; nunc vero in igneet caligine, ui Mosi; ;. "
alias vero in aura fenui, ul Heliae. Quemadmodum , ;
ciOscas prophela dicil :< Ego visionesmulliplicavi, , ',
ei in manibus prophetarum assimilains sum .>*Ai- , , /
timilaius
$um inquit, non, Visus sum, uipote visio- ,
nes adumbralurus. Nunc igiiar cum bumani generis , ,
amalor sit, et misericors, bominemque in taniuin \ . ,
d ligaiquanium nulla lingua polest eloqui, nec ulla < , > .
mens inlellrgere,quemadmodum ante per mullifarias ,
visiones servis suis sanclis con versaba tur, si lunc per ,
caraem ceu velo inlermediante nobis conversatus ,
est, et adbue servis suis ei amicis est conversa- ,
lurus, queinadmodum Ulud anie resurrcciionem auam ex morluis, et post i!!am demonstravil. Quin, g .
el a.lhuc speramus, quoiquoi Christum profite- ,
mur, quod cnm Dei Fllius et Yerbum Deus fucrit, , .
bomo faclus sit, et in mundum veniens non vene- ,
rii ut mundum jtidicaret, scd ut doceret mun- \ ; , ,
dum, quod ipse sit Filius Del, Deus nempe is qui a ,
prophelis .praediclus erat, et ul in illunt crede- , * ,
rent, omncsque in illum credcnles et bapiizali ,
Lalvareulur , qui voro non crederent, conderana, , remur. Rursus autem cerio futurum est, ut de- , : nuo rcdcat, non velul anle, in vili iigura, et statu . , -.
bumili, bomoque quod exlernam specie attinet, , ,'
sub qua Deus sit inlelligendus: scd instar Dei , \ ,
manifcsii, et ccu unigeailus Dei Palris Filius, in , * ,
gloria sua, cum omnibus angelis, cunclisque ordi- , \
nibus coeleslium. Quemadmodum David dixitsupe-^ $ \
rius, quod venial ad judicanduni lerram, el ad ,,
judicandum orbem. Quin et ipsum Chrislum in , ,
Evangeliis dixisse scriplum csl, c Quod venlurus .
aii Filius bominis iu uubibus coeli in gloria sua, et , c "
omncs sancli angeli cum eo. Tunc sedebit super ;
ibronvm gloriae suae, et congregabunlur coram eo , \
oumes gciiics,etseparabileosteluti pastor segregal ' ,
oves ab baedis,et slaiuetoves quidem a dexiris suis, , \
justos nimirum, haetlos vero, idesl peccatores, a ,
sinistris". > El dabil peccatoribus quidem poenam ,
seiernamjuslis vero viiam sempiternam, paradisum ,
el bona ouinia. Verumtamen et Dauiel sic dicil : , ,
t Yidebam donec ihroni ponereulur, ei Anliquus .
dieruoi cousedit. Thronus ejus quasi flamma ,
ignis, el rolae ejus ignis ardens : fluvius ignis D , , \
\ * c ^
trabebat praccedens itlum. Mille millia miuislrabant i l l i , ei decies centena mitlia stabant anie , \
illum. Judic um consedit, et libri aperti sunt. Vi- . *0 , debam iri visione, el ecce cuia nubibus coeli ve- , , niebai quasi Filius bominis, el usque ad Antiquum
dierum pervenit, et ante facicm illiug allali sunt , \
illi. Et ipsi daia est polestas et gioria, et regnum: . , \ .
,
ei omnes populi, iribus el linguae illi serviem, el
poteslas illius polesias sempiterna, qiue non trane- , ,
ibii, el regnum illius non corrumpetur. Horruil ,
spiritus meus, ego Dauiel in visione mea, elvibio- ,
nes capitis mei perturbaverunt roe > Sed eccc \ , , 4f
0*ee, H I , 10.
Malili.xxv, 51, 3*.
" Dan. vn, 0-15.
497
CONTRA MAIIOMETEM APOLOGIA I I .
498
\, , diligenter obserta , quai hic a prophola dicla
, , snnt: Videbam, inqutt, doncc ibroni sunt appo . sitl, et Antiquus dierum conscdii. Quis est Anii, , \ quus dieruni? Dcus. Qwinam minislraverunt, vol
. > \ servierunt ffti, et quinam sunt aslantes ilH millu
, . millia , et decies centena miltia ? Omncs angeli.
, , , Quale est hoc judtcitim ? Aliud nullum praclcrquam
qnod David prodfxit de Christo, qaod vcniat ad
; . , jodicandum terram, ad jndicandum orbetn; et
; Ipse Chrifltus de se dicit, qw>d in illo judicio jndi, ; . canda sit omnls terra. Unum enim idemquc ost
; * Pairis el Fllti judicium. Quis vero est fluvius illc
, igncus, quem anie Atiltqaum dienim egredienlem
, . \ vidii propbeta? Hic iiimlrum, qui diabohim ct
\ omnes peccatores exceptnrus est. Quinam libri
. aunt quos apertosesse legimus? Ipsa nimirum bo
. minum facinora, quae omnw in die illo retegen , - tur. Quis rero nsl Filins bomiius, qnem vidit in
; vistone sua Daniel veniemem iti nubibus corli, et
perlingenlem tjgque ad Amiquam diermn? cui
. \ , - eliam datns est princtpatas, honor el regnuui, et
; , omnes populi tribas et linguae adorant illum, ct
> . servUinl i l l i : ei cujus poteslae, potcsias csi seni , ptterna, qun non iransibii, et cojas regnum non
eorritmpeitir? Sefficieas cerle bac propbetia est,
, ut etiam pbne stupidum ad sensum melioreni per, \ , dncere posset, m intelligeret Cbristom Filtum ct
\, \, , Ycrbum Dei esse, qui gubvebeits tn allum Lomt , \ nem qucm aseiimpsit, eubduxit illnm in nubcs
, , \ - C coell ad Denm el Patrem sunm : ei huic datus cst
; honor, potesias et regnum; el bunc adorani
, omnes angeli Dei; bunc etiam adorant omiies t r i , \ ; bus el lingoae, quemadmodum In superioribus pro , pbelae proplietaveruirt. Et ille qnidem est, qui
, consedit ad dcxleram Dei, juxta Davidis vatici \ nium, et hujns regnum esl eempilernnm, quod
, , , non transibil: et hujus est poteslas, quae non cor , ruropelur. In alium vero hominem haac iniutntc
, compeiairt. Non enim bomo ullus ante solcm na \ - tiis est: verunt solus Ftlius ei Yerbum Dei, eecon. , dum quod Deus est, non secundum humanam
. illius natoram. Nollue enm alitie bominum potes, * talîa uempiternaai et regnum inconuum ba, , - bere poiesi, prauer solum bominem, quera as ;. D euinpeit Filiu* et Verbum Dei, qui ab ilio etiam
, * , geparari nequit. Haec omnia videns Daniel, el ad, * miraius boec, ui par erat, cum autem non posset
, magaum illud et inftelimabile miraculnm el myste ; ' , rim percipere, dixit: * Uorruit apiritus meug,
, ego Daniel in visione mea, vieiooes capitis mci
. , conturbaveruni me. > Hunc vero quo viso Baniei
, Ule maguue spiritue suo horruil, et visiones capilts
\ , , 8ui conturbaverunt euoi, Husnlimini Deum eese
" , pernegant. El quis taro stupidue, ut non vel
, maxiiue iiios condemnaverii ?
. > ' , ,
, . \ - , ;
D
493
JOANNIS CANTACUZENI
500
*
APOLOGIA TERTIA.
Quod post Domini assumptionem duodecim discipuli
"
illiuB lolum orbem docneiint, miraculii timul

fidem tuamconfirmantes. Tumde Deipara Virgine, , \ de qucthtione Christi, cruce et imayine.
,
, .
i. Quod ilaque Christns Filius Dei, et Deue et
*. \ \
homo a sanctis simul et propheiis adeoque ab ipeo \
Der> Patre pr*diealus sit, suflicienler in pracedeu- , * \ ,
libus demonslraviwus. Nunc vero ageduin reliquis . }
eliant discussis, inspiciaimis ea quae bc iasecuU , \
8 u n t , negotia. Cbrieius enim cum praedixiescl se
. asccnsurum ad Patrem sumn, in ipsa aseunipiiunis ,
hora dicit sanctis suis discipulis, et aposiolis : ** ,
Profecli in mundum univerwim annunliale ^ *
Evangelium omni crealure. Qui crediderii el c ,
bapiizatus fuerit, ealvabittir; qui vero non credi- . *0
deril, coudewnabilur. Yos vere desidete Htero- solyijiis, donec induamim viriule ez aI(o .* Eicum . ,
adoravissunt, abierunt. Post dies vero aliqaot, cum ; . \
apostoli unanimiter in eadem domo considerent, . ' , faclug st soHus ceu flaius alicujue vebemealis ; et ,
repleti sunt omnee diviua graiia. Non qtiod Cbriaio ,
adbue in lerrw agen*i impossibile fueril gratiam ,
illis dare", sed I U oinues intelligerent, unum Deom ,
esse ei Patrem et FiJium, et unam eamdemque , '
Talris et FllH nalurara et potentiam. Dedtt enim !;, \
Cbristus aposlolis, cum in lerris agcrel, virlutemet .
poleelatem cakandi tuper serpcnles ei scorpioe, " .
adversue omnem potesiaiem mimici , id est C
diaboli; raisil vero nunc etiam Deue Pater illU , \
gratiam suam. hnpleli divina gratta, ut dictum , > ,
est, apostoli, singuli illorum ea cognoverunt, quae
naiuram excedunt, omnes ecilicet ommum gen- , ,
lium quae sub cado sunl lioguas, quain exaciis- , ,
aime. Causam vero hujus fospice. Ui nimirum ag-
grederenlur tolius mundi doclrioam et funciionem, . ; )
data est ipaU omBturo linguarum eognitio : ne iit* terprele indigereot, sed ui ipgi et interpretes , ,
essent, doctores. Ei dooere ccepenint inkio , ' facto a Jerusaiem. Sie enim ecriptum erat ab Isaia : Sion egredieiur lex, et verbum Dotninl de Jerasaiera . > Jkidaei vero adbuc corde occae- , c
rato praedili, nofi ifiteUexerunt; et impletum ett ^ , . >
in ipsis, quod in lege scrtbiier : Linguis novis,
f ,
el aliie labiie loquar popttlo isti, ei neque sic au- . '
diewi rae, dicit Dofnious . Et aposioli quidem
, , \ populum doc^nlea, juiserunt in CbrisUim credere, , *
illunique coniileri, quod sil Filius Dei viveniis. Et , > \
facta S U D I per illos miracula, ei prodigia multa, ,
6a Umen ea qua Cbristue faciebat, auctorhaie ct > ,
poiestaie, sed lanquam a fervis et minislris. In . \
nomioe enim Christi miracula edebant, sic di- \ ,
cendo : c tn nomine Jesu Christi visum recipe,
: \
el visum recepit cxcm: < la nomine Jeso Christi , ' \ .
Filii Dei reeurgat nioriuus, > el sarrexil. Et boc ,
,s
,e
Marc. , 14, 15.

lCor. , 21.
Luc , 49.
Luc. , 19.
lsa.
II.
Isa/ , I ! ;
fcO!
CONTRA APOLOGIA I I I .
502
, t - idem dixerunl cum sanarclur paralylicus. Quin iu
, , . - nomtne Clirisii sanabar.t oinnem morbum; ct
, ;, > quolidie mulUe bomiuuin turbx in Cbristum crc\ . , \ 6 diderunl. Tandem divisi duodecim aposloli pera. \ - graverunt lolum orbem. Impii vero eosdem inullis
, malis el damnis afflixerunl, aliosque in Cbristum
. crcdentes, ut quolidte drversns in locis magnam
, , occiderent Chrisiianoruin muUitudinem. Univer \ 8U9 eniin inuridas idololalri dedilus erat. Sed uno
, \ , , Cbristianoocciso, decemcoram tyrannisemerscrunt;
: et si decem occiderenliir, cxûrgebant centum ;
. mille, apparebant dccem niillia; si decem niillia,
. , viginti nillia succedebant in inarlyrium. Ne vero
. , verba mea a mtiKis ceu ficla esse jiidiecniur, roi , , , )- nus dico quam verilas rci posiulel. Sapius enim
, . <> îe crediderunt bominuin quinquaginia mii
, lia, et amplius. Et qucmadmodum a crealuris ad
. veram cognitionem pervenH Abrabam jusius, el
, servivil coluitque solum Iteum vemm; sic eiiain
. per Cbrisii et apostolorum miracula genles siniili , - terin verilatis cognitionem pervencrunl, eamdeni, , que colueruul, et perfecte confessi sunl Clnistum
; \ verum esse mundi Salvatorcm, Filiumquc Dei vi
venlis, ct veram Deum. Unde igilur fioc facium
, \ \ est ? qua virlnte et potentia? quibus opibus el tna gnificentia? per quosnam pbilosopbos ci oratoies?
, ; , Per nullum prorsus; sed sola Dei virtoic, quniu
. ; induerant duodecim aposfoli, rudes antea, agrrsies
; - et iufirnii. Sic enim dixerat illis ChrisUis : c Eecu
; ; - Q
ianquara oves in medio luportim ; no

fitis, quid dicatis, atit quid loquamitii co ' , , solliciti
~~
' , , - ram ipss. Egoenim dabo vobis os el sapicntiain,
, . cui non poterunt resislere, ncc conlradicere onines
, c " ; qui so.se opponunt vobis . > Et sic evenisse le * , gimus. Omnes enim pbilosopbi, omnes rhelorca,
' . omnes niagi, coram aponolis ceu pisces muli ap , paruerunt. Tunc implelam est illud Davidts vaiici . > nium : c El loquebar in teslimoniis tuis coram re~
. , , gibus, et non confundebar *. Qtiin ei iilud Isai:
c Quam speciosi sunl pedes evangelizanlium pa
, ( . cem, qui annuntiant bona'. Divisi ilaque sunt
\ , , c \ apostoli, et dispersi in nniversam terram; singu , - lique iu illis bcts, ad quos pervenerant, docucrunt
. t , Evangelium. El impleta est Davidis propbelia df, .. I* ceus: In omnem terram rxivit sonas corum, ct in
, . > terminos orbis verba ipsorum **. Cousidcra
, igilur, vide et allende diligenier borum oinDiun^
, quae hic scripta suni, ne unieam quidem diclinnem
, aliunde quam e Hose, Davide, propbeti9 el Eran , , c gelio Iranscriptam esse, quae oiiinia pro sanclis,
, , \ juslis el bonis ipsi quoque Musulmani venerari so . > | lenl. Ipse enim Mahomel, quem omnes Musulmani
, pra3cepiOfem suum agnoscunl, non poiuil in uni , * versum veritatem occulere, verum libros bos
* , sancios esse lesialur. Quod si igiiur libros dicunl
, . , - eancios el bonos, ea vero quoe in bis coniinenlur,
ha . Musulmani coniejmnont, t erfaac ouuiiuo fuerit ui
m i l l
v o s
Mauh.x, 16 20,
5 ; Roro x, 18.
Psal. cxvm, 47.
isa. Lii "7; Nabum. i , 15; Rom. x, 15.

f
3 4
Psal. xvm,
03
JOANNIS CANTACUZENl
504
cuncli homincs illos condemnent, quin potius (si , \ , \ . ,
venim dicere oporict) ut illorum ceu menle capto* ,
rtim misercanltir, quod vos nimiruro lot lantisque , ,
donali occasionibus, quibus vcritalem et invcnire .
et cognoscere licet, quod Chrislus Filius et Verbum ,
Dei sit, relicla lamen vcriiatis via,a scopo vero aber- ! ,
raveriiis. Sed redeundum eo unde digressi sumus. \, ; ,
, ,
, , ^ ,
, ^ . ' .
2. Qui Uaque aposiolos persrqucbanlur, ei sua
'.
premebaut lyrannidc, hi ipsi tandeiu in Cbrislum ,
credebaui, el confiiebantur buncesse Filium Dei , \
vivenlis, imo aposlolorum loco ilii ipsi prapcones
nominis Chrisli reddebanlur. El oinnes qnideiu . \
aposiolos morle, qua Gbrislum confessi sunl, sub- ,
laios esse, verum esi; non lamen in hos lanluro . ' ,
ssvierunt impii, quanlum in illos qui ab idulolatria ;
ad Christum conversi fueraiit. Atroces enim de illis .
poenas sumebant. Membratim dissecabanl eos, et , ,
quasi imo momenlo salvi et inlegri apparnerunt. $ . In caininos dcjecerunt: sed lanquam aquas ingressi ,
scrvabantur. Plumbum liquefactmii coacli bibebam, .
sed non laedebanlur. lu maris profundum dcmerge- , .
bant: el in littusevaserunt. El quisnam(ut dici solet) ^, \ .
marlyrum lormenla el tentationes possel eiponere? , , \
Tandem aulein moriui sunt, el tormenla volupla- luni loco, et tnortem pro vita aestimaverunt, osien- ; ,
ditque per niarlyres Cbriglus suam ipsius divini- C , .
taiem el potenliara, quin Gdem quoque et dest-
derium, quo erga illum tenebantur. Eo eDiro quod ,
gaivi et illaesi servarentur martyres Christi, ap- , . parebal poientia et divinilas: per rooriem vero \ ; qtram sustinebanl, illorum in Chrislum fides elu- ,
cebat et cbariias, quemadmoduro postea planius ,
dcraonstraJbitur. Insignisenira ccrtantium forlitudo, ,
el borum fldes inslar facis fulgebat. Qui enim illoe *
servabat illsesos ex talibus lantisque tormenlis, ,
polerat omnino, ne morerentur, eflicere. Sed quem- .
a 'modum in proprio corpore Christus fecit, ul ad
solam qua llebrxos coiupcll ivil iiiterrogalionein, Qucm quxriiis? omnee concidereiit: cumque ad . '
eosdem diceret, Sinito hos abire, discipulis dimis- ,
sis, sc Cbrislum scilicet apprcbeiiderenl: sicui, in- D , ,
quam, in hoc polenlia simul ct volunlas illius ap- <
paruii, ila eliam evenit in martyribus. Servabanlur , ,
enim illaesi, divina virlule el polenlia, in magnis
-Jiis el tormenlis: nibiloniinus lamen morlui sunt, ,
ut illorum iu Cbristum lides appareret, et viverent, .
in anernum vilam vere bcatam et imniortalem. ilis
igilur visis, qui idolisserviebant, et intellgeuies *
simul opera ease plus quam naluralia, quae Deus , ,
iiimirutn operarelur, conversi sunt ouincs reges, omues prasides, omnes lyranni, unitersa denique .
imiliilmlo lerram mareque inbabilaiis, Clmslum ,
culuerunl, coufessi sunt et erediderunl bunc Fi- ,
lium Dci, el Deum verum csse: et impletum c-4 ' ,
Dvtvidis aliorumquc proplicuruni oiaculum, dic; ns: , ^ -
505
CUNTRA MAHOMETKM APOLOGIA I l i .
506
ot , ! , Adorabum eum omnes reges lerrac, omnes gen , tes servient illi, omnes genlcs illum bcatuni di \ ccnl . Eliamsi vero qoidam itiveniantur, qui
. Gbristum non credanl Filium Dei esse, non tanien
, propter bos propbelas mendacii arguere Hccbit:
, , sed quemadmodum sol quidem loium orbem ille , - minate dicitur (quod et revera fii) caeci tatnen 10 , / . > lein nec Vident, nec abboc illuminaniur: ila etiam
, in Christo solet eveuire. Omnes reges lerrx ct
; , universus orbis adoraveruni lllum, cl Dcum esse
, * confessi stinl; qui vero illum non adoraverunl. vel
, : qui prius quidem hoc adorato postca poeiiiteutiti
, , ducti, dogmaia ejus impia esse aeslimaveruni, lunc
* . sane verilatis cogtiilione non mullum juvantur.
, , U Quamobrero ? Omnis enim horoo dnm vivlt, opera
, facit quaecunque vuk, el animo coneipit tara ad sa , lutem suam tendentia, quam ad damnaiionem et
, 2- poenain. PoenitetUiae vero post monem locus non
, e*! reliquus. Si igilnr Chrisii fideles in boni co , . guilionem pervenerint, et credidcrint in ipsum, en
; \ invenemni veritatis viam, et salutem suam acquisi , vcrunt; si vero in impielale sua perseveraverinl,
, quid de illis postea <iat?qui inlelligit, inielligat.
. . Porro David rursum sic dicit .* c Omnes genies, plau dile manibus, jubilaie 4)eo in voee exsullalionis.
, Quoniain Doniinusaiftis&Jmos, terribflis, r*xagntis
, , super univ rsam lerram. Psallite Deo nofitro, psai . * - lile. Psallite regi noslro, psallile. Quoniam rex uni , . verea terrae, Deus. Psallite prudenter. Regnavit
\ , c j )
per genies. Deos sedet super ihronuni san, , clum euum; principes populomm congregail sont
, , , cum Deo Abraham. Quoniam Dei fories lerra? ve . bementer elevati suul". > Nunc vero dttigeiiter qtne
, . , - dicuntur perpendiio c Omnee geoles, inquit, plae, . dite manibus, jubilaie in voce exsallationis Deo. >
, . *0 Non Judaeos eolos advocat, nec Ismaelilas, iwc altos
. " alicujus pariis terrae incolas, sed omnem qo soli
. " subjacet terram convocat ad banc spiridtalem ex . snltalioiieiu. Cum enim dicit, Omnes gentes, >
,^. , nullum bominem ex omnibus istis exclusit. Cau , sa : Quia Doniiuus aliissimas, lerrtyilis, rex ma . > , gnus super universam lerram. > Scd dical aliquis :
, Quandonam, bone David, Deus non eral altissimus? quando non erat lerrlbilis et magnus? t Psal , *
,T
e u s
8U
ry lite.
Ule Deo
psallite.
RegidiiOcilius,
nostro, psal
,.
>
Ennostro,
vides bic
aliudPsalliie
explicalu
qui
. ; <
rem inexplicabilem inlerrogavisli, quando nempe
, , Deus non fuerit allissimus, magnus et terribilis?
. '* , Respondet enim, c Psallite Deo nostro, psaltite.
/ , Psallite Regi noslro, psallite. > El rursum David
; , inquit: < Quoniam rex universae terr* Deus. Psal. , . > lile prudenter, Regnavit Oeus eupcr gentes. Deus
. sedet tuper ibronum sancti sui. Principes popu \ , lorum congregali suui cum Deo Abraham. Quoniam
, , , Dei fories lerr vebeniemer exallali sunt. > Sed
, . > nunc agedum iiispiciamu, quiduara sibi velil pfQ, . pheticum oracubim.
#
t T
P.d. m i , 11, \l.
Psal. xtvi, 2 eqq.
507
JOANNIS CANTACUZBNI
508
. , \ "
, \ .
, , .
3. Psalmus quidera carmen esl concinjium, Deo *
consecrattim. El quemailinodam aliquis a tropaeo .
aul victoria reversus, prae tngenli gatidio uibil aliud ,
dicil, quam, Vicimus bogies ; nirsum vero inler- , c , >
rogaius, Quomodo et qua ratione illi vicloria ob- ,
veiiorii, eadem illa respondet, t Vicimus bosCes, , , c .
vicimus, inquaui. > Eotlem modo propbeta pruden- , * >
libus oculis genlium conversionem perspiciens, ex- , laraavit: Omnes gentes, plaudile manibus, j u - , , c , ,
bilate Deo in voce exsullalionig Id csl, qui .
antea Gdetes fuistis, el qui posiea detnuin credi- , ,
distis, omnfts sitnul plaudite nianibus: noqne sim- , .
plicilcr sine ratione et online manibus vcstris plau- ;
dalis, sed cum voce exsulialionis, n laniliae. Qua- , * ;
propler propbeia quoque voluptalc ceu abreplus, . .
dixil: PsaHtle Deo uoslro, psallilo. Pâllite Regi ' ,
nos(ro,psal)ite. Quoniam Domiuus allissimus, lerri- , . ,
bilis, rex magnus super universam tjrram. > Et . " ; , ,
quasi ipse cxponens soa verba, addit: Regnavit . Deug supr* genles; id est, genles priug diaboli ^ , , c
tyrannide preggae, reliclis nunc patriis suis diig, * > ,
idolis scilicel inanimatis et mulis, declinaverunt, , colueruut et crediderunl soli vero ct vivrnli Deo, ,
illiusque reguo subjeclx sunl: anlea enim regno , -, ,
Dei indigni judicabanlur. Deus sedet super thro- \ ,
iiuro sancluin suum.i Omuig Ibronus gloriam signi- .
Acat, el requiem. quoiiiam Deus autea non cele- . %
bralur a gcnlibu% sed a solis angelis et sanclis, .
genlea gluria Dei desliluebanlur; nunc vero ac- \ . 6
c^dentcs fruuutur omneg gloria Dei, el requievit g ,
Deus ip genlibus. Quouiara vero eliam hominum ,
ibronus gloriam babet, et bonorem, quin el re- , #
quiero, innorenliani aulero a peccatis liabere non ,
potest,a4junxil: super tbronum sanclum auum. .
ilumaua eniiu omuia una cum labili, et ad peccan- ,
dum prompla nalura etiam illud cxlranemn, incer- ,
lum vei soparabile habenl, ul in prima Apologia ,
dixiinus. Dei vero ibronua altus, et sublimis san- . >
clusquc esi, et magniflcenliam gloriamque suam ,
liabet naturalem el inseparabilem. Principes po- .
puloruni congregali sunl cum Deo Abrabam. Qai- , , ,
tiaiD eont coogregati illi principes?Regeg terrae, et ,
praesides Uro parvi qiiam magni. Et quisnam eal c
Deug Abrabam? Num alios est prcter Dcum illuin . >
universoruin, qaicreavit coelum, ettcrram?el pro-D ; , ,
pierea Deura Abraba3 dixil? Absit blaspbemia. Mi- .
niine. Sed panim quidem Dominum el judicein uni- ; ,
vers lerne, qui miserelur et irascUur, vocavit ,
Deuin Abrahae. Qui illi in devastatione Sodoinarum ;
app&ruii, coram quo se terram et cinerem esse ! \, ,
judicavit, qui scilicel eral Filius et Verbum Dei, , quemadmodum in prsecedentibus detnonslratum est, ,
etadbuc palebii: parlim vero, ul quemadmodum ,
Abrabam Deo credidit, et reputaia esl illi Gdeg ad ,
juslitiam: sic eiiam omnibug gentibus, si dcserlo ,
cuhu patrio, imo (ui vcra dicam) vano et falso, , \ , -
509
5)0
, - conversa frint ad Deum w u m , cl Cfcriilwm
, confess* fueriiit Filhtm Oei esse, Dewn veratti,
, cliam illis Qdeg ad Jnsiiliam repatabilor, nt ti
, \ , Abraba. et reniisttesunlMis omnee iiiiquiiatee, im , - pietas et peccala ipsorum.
, ,
, , ,
*.
'. " t ,.
. Prarterea dieenle tenc Deo ad Abrabam: c Pac , > \ trem multarum gentium consiUui te,t et: in semine
luo benedicentur omnes gciites ; pcwvidens Id
, ;, qnidettt David, quod Dei sermo ad Abrabam factns
, tionduni impleios esset (nam omnes gentes ad ndem
conversae, filii Abrabae facit sanl\ et qaod gentes
, per fldem in brtslum, qui esl semen Abrahs ae, , can4um camem, qui rt ipsius davidis regis tsi
\ filiue, aaivandat eseent, dixtt: c Princtpee popnlo , , rom congregati sunt cam Deo Abrabam; > in me , - moriani revocans oiwtibus hominibus otim faelam
ipstos Abraboe coram Dco adorationem, ti Del ad
, illum promiseiorrem: et implelas voluptate inenar. rabili propheta dixit: Psallite Deo noelro, psa! , ) , . lite. Peallite Regi nostro, psallite. Omnes gentes,
, . plaudNe manibtis. > Deinde vero docens dixfi:
, ;. > , c PsaUite prndenter. > Quidnam boc tsl, Psalbte
. ; prudenter? > Id est, cordite, saplenler, cnm vera
*/, . * srienlia cognoscite quse dicuntur, cognoscite, in , . quam, ea quas itant, nec cemplodite vesiras manus i l , Q licilo etturbato modo, atin comessalionibus man! , bos plaudere solent insanientes: sed cum dfdiceri , lis anle uodenam Itaec vicloria, unde liberus, unde
, , - bxc solus, exbibete magniftcentiatn, exbibete gra - tiarum aciionem Deo auctori victori. < Plaadfle
), 0<$ manibus, edite vocem laudis et exsehationls ipsi
, > Deo Abrabam; > id eet, illi qui enaius est e i se 6 , mine Abrab aecundum caruero, quem nnnuntia, , vemnt omnes propbetie, qaem demonstraveruitt,
, quem confetsi w n l Deam ei boroinem; qui e^dil
, super ibronwm suom sanetum, bomintm s* ilicet,
. c . > " queni ex diva assuinpsii Yirgiue modo supernatu , rali. t Psallite prudenler, > in profonduro animi
- nirairum veatri recondite, respicfte reposkam in
, propbeticis oracnlis coeleetem margaritam, qa* a
. ;. >*0 - ty mullis Unquam in ostreis bonoraia est. t PsaHito
\ .
pradenier; > ihetanrue enim inexbauslue intra ma , , DOS vetiras est, quem evotutis patrum valiciniis
\ , iiivenieiU, qui esl Gbriatua Filius ei Verbum Dei,
. creator orants crealurxs. Verbo enim Domini ooeli
, contirmati suirt, el Spirilu oris toi omnte virtu i l . > *|, lorutn
> Videsae quotoodo iraiic quidera Deum
, appellal Davki, nunc vero Deam et bominem; nunc
, , ctiam Verbum Dei, nunc eiiam crealorem oranis
; creaiuraet Curo eiiim ccali creatorem dixil, omnis
, - creaturae creatorem eese dcclaravit. Qui enim coe
. , loe fecit, idem oet qui oreavit augetos et bominea*
,
'. ; , c
5. Et Motes qnidein inquit: In principio crea49
Gen. XYJI, 5.
kft
Psal. xxxn, 6.
511
JOANNiS CANTACUZENI
512
,
vit Dens cttlum et lerram
David autem, cVerbo
.
(iuquii) Domini coeli firniati sum. > Certe queia
Mabomelb Verlmm Dei vocat, et MtienJmani om- ,
HJ, quem onines Chrisliani ceu Verbuin Dei ei ,
lieum adorant, de hoc eodetii David dicit, quod ,
, ; , ,
i*Iog flrroaverti id esl, ereaveril. De hoc eodem
Mose dicit, quod in prineipta condidertt coetum et ,
icrratn. quis lam slullos est ut dubitet, nec . >
etitfi adoret, qoem David Deum eaae prrdteal? :, ,
qu^m Bloses Deum esse faiotnr? Tu vero cum de , ;
ccelie audis, non eei quod plurcs coelos eaee oxi- , ftimes, sed unum, et non plure*. Iaierpres eniin , ' , .
Hebraicam pbrasim seculus, juxta illius ieges et ,
coHsueludinem pluraliler iranstulit. Yidcainus vero <fa quibusnam David baec dical: tCujns forles terrse . " , .
valde elevali aunl. > Quinam? Discipuii iiliu* pauci, ^ . qui modo eranl bumiles, iedocti et rude*, nune ; \ ,
vero docloree toiieg orbis: qtii peraecutionem gn- ,
stiiiuerunl ab omaibiis, qoi injuriig affecti, qui , , !
coJaphig (eai, qui uon habebaut quo capat recli- , ,
narenl, IIUUC sublimcg etraagnivideniur, et forlcs ,
Dei, el ad boiioris fasligiura elevau. Omnes enim , ,
principes, otnnes satrapae, omnes regee terrae post .
Deuai aposiolos habent advocatos, ipsosque doc- ,
lores et duces saJutis guue conuieulur. ApoeloJi ,
eiiim docuertmt Evangelium omnem creaturam, *
miraeulU gimul illud comprobanleg, ut dixioiue: . et qui prius peraeculoree erant nominig Cbrisii, , ,
nunc pro illo vitam depononl: et qui prius in illum . , caltminiag el tyraimidein exercebanl, nunc per
* .
Cbrisium et apoetoloa facti sunl pastoreg, doetores, ,'
ei orbie kiroinaria ipeo sole splendidiora: el qui
modo idolorum erant cultores, nunc Cbrisli sunt ,
manyree, et accepta a Deo gratia (ul dictum e*l) .
miracula e d m conspioiuntur. Martyrc enim non , ~
vivi roodo roiracula et prodigia edebaM, quibus , visie idololatrae obstupuerunt, sed eliam posi mor- , , .
tem magiia ei alupenda mlracula ediderunt. Vifi \ ,
eiiim adbuc in lyranuorum coaspectu inierrogabant , \ ,
tdola, dicentes : In nomine Chrieii dicile veri-
lalem. Et responderunl idola, Cbrislu* eel Deus .
verue. Infideles auiem bis auditis magna voce ex- ,
clamabanl: Magnus esi Deus Chrisiianorum, magna ,
eifam fldes ipsoruro, et in Cbrislooo crediderunt. , .
Et quidom quod omnes martyres Cbrisli miracula D ,
edidferint, quae propler oimiam copiara nunc omit- , ,
tuntar, conslat. VerumUmeu e oiultis non paaca ,
ab illias aaccuH scriptoribus eollecta sunt, equibus '
et boc unura fnerit. Cbristi martyr Georgiua, qui , ,
a nobis CbrieUimt oolitur (qaera eiiam ipsi Musnl- ,
inani fn bonore babent, et ab illis Gbeler Eliaz ,
dicilur), tormentis et quaeelionibus exeruciatus est tv . " '
ab impiis el idololatrig, ul Cbristum abnegarel, et ,
illorum deog coleret adoraretque. Hic vero maluit * ) ,
mfiniiag mortea el influiia tormenla pro nomine * ^ ,
Cbrigli gustinere, quam fldcm suam in Christum ,
ejcere. Muliig igitur lormeitis el tuppliciis ex- ,
v
41
Gen. , 1.
513'
CONTJU APOLOGIA .
514
:, - criiciatirs martyr, tlicit tyranno: Enntes vtdearoas
\ ; deoR veMroe. Hic vero hoe audilo, valdc gavisus
, ; et, exisliinans liunc diis suis esso acrifiraturnm.
. Omnibtis vero eimul profectis, el lyranno qnoqite
; , . cum iurba sua honc coraitane, martyr Georgius
. . ad aram accseil, el dicit v^ce magna: lr> nomine
, f.hristt, idola nmta, verhalem dicile. Cufonam
. Dcus verus est? Et repenle idola ioqucndi facultate
, - donaia, dixerunt, Ghrislu* Filitis Dei. et luijns
, Pater Dcus. El rursum adjecit mariyr: l i nomine
Chrrsti lerrae itiisa conteramini; ef ipst> rflf^clu
, verbtim boc comiianle, omnia idola in terram con ; cidcrunt, et confracla sunl Haminum vero turbae , :, hoc miracnlo viso, magna et clara voce exclamn . 6 :, roruiil: Magna est fides Gbmiianortun, el magnus
, - esl Deus Georgii.
, ; \ , , /,. ,* ,
, .
'.
6. Audianl, qui Christum non crodunt, ei
, , confundantur, quod paier tnendacii diabolus veruw
^ , * occulerc non poiuil, sed a sauclo increpaius, el a
, vcritale ceuflagellaius,Clirisliiin Deuui esse verum
, confe sus esi. Qui vcro non creduul, lanquam iu
. - dciisissiinis tenebris errantes obanibulaul. Porro
. Gbrislo adbuc in terris agenle, aitulcrunt illi pa :, renles quidam fdiuiu qui daemonio agilabalur, ei
, orabanl euin ul illum tanaret. D;emon vero, qui
\ , . *0 bominem occupavcrai, viso Chribto exclamavit,
, - Cdicens : Quid mibi tccuro rei $st, Fili Dei? Ve, , \ \, nisli ante tenipus ad affligendum no> ? > Non enim
&; . > urnis lanlunt in bomine eral diabolus, sed mulli.
, . Gum auiem Jesus buuc increparet, ix bomine di , gressi sunt, el sanitati reslitulus eel. Quem igilur
, . , - Deus ipse lestalus esl, quem prxedicaveriuil pro , pheUe, in quem universue orbis credidit, quem ci
& {:, ipsi daemones licel inviii Deum esse confessi sunt,
, oujns nomen borrenl et tremunt, bunc inquam,
, qui non confitentur, nonne stulii snnt ei sedncti?
; Omnino certo. Tunc itaque implebitur in illis pro . ' pbeticum illtid Davidis oraculam : c Homo in bo , < " nore exsislens, non intellexil; comparatus est j u , . menlis brutis, el similis his faclus est
Et sane
, ; ^ felices essent, si pro brulis habcrentur animali
, bus. Ha*c enim cum non pccceni, nec poenam
. , eiiam datura sunt. Vae aulem in Gbristnm non
. credentfbus; ulinara non nati essent homines isii!

!
.
7. Post morlem vero raartyrum concurrerunl ad
\ , scpulcra, cl monumenia horum bomines, et sanati
. * - gunt a morbis suis. Gacterum usque ad bodiernuin
diem infinita edunlur rniracula circa sepulcra mar , tyrum, et aliorum sanctorum, qui juxia Evangelii
pr.TCcpla vitam suam inaitucrunl. Quiu el ntiiic
, . \ modum non babcnt Dci bomines, qui sahuis &iu* Pal. XLVIII, 13.
515
JOANNIS CANTACUZENl
516
tliosi sunl, c! quidara aguot in montibua illi vero
ii) speluncis, alii cum hounnibus couversaatur, et ,
virlulcm babent potemiamque edendi miracula, et , ,
edunt. Quid vero libi videiur? Nuro propter fal- , 6um, dctum, ei fucali Dei nomen cooperalus est . *;
duodecim aposlolis Deus, iiidoclU iilis, et rudibue; \
per inlinita miracula, el converlit wiiversum or- ^ ;::,
bem ad fidem Cbristi, et Dei cogniiionein, fremint-
que injecit rbctoribus cl philoaopbis ? El quig lam ,
misrr qui hoc dixerii? Nobilis&imae enim omnium ,
crcaiuraruio sunt, angelus ei hoiuo. Cxlerutn et ;
angeliis, cura animo suo divinilalem affcctarcl, a , ; propria gloria excidit, 61 cx angelo diabolus facUis
c&t, eiex luce in lenebras muiatus. Similiier el .
boteo, cuin saiuuus estet, el paradtsum incolerei, , ,
poftlquam divinitaiem affeclare coepil, en slatim e ,
sancio peccator comparuU, et paradiso expulsus, . ,
ad lerr* culiurarn condemnalus esl. El, quod ca- ,
lamitosissimum est, qui immorialis eral crcatus, ,
morti subjectus esl, et audivit : c In sudore vul- . \ ,
lus tui comedes panem tuum: > et < Quia terra es, in . ,
tcrrain reverteris *. > Sed quW de angeloet Adamo ,
dicimus, quod propter divinitaiie affectaiionein c
haec niodo dicia passi sini, cum vel hi qui Mosi se , > , oj ponere audebant, el incensnm Deo offerre reli- . >
giooU gratia, quod non illis, sed solis licebal sacer- , ,
dolibus, lcrrse biatu aperto absorpti sint : Dathan ; , nimirum, Abiron, et Core? Emicuit eiiam ignis e ,
lerra, et combussii Opbnem et Pbinees. Sacrtflca- ,
vit Ozias Judseorum rex, et repentioa lepra mulla * . tU9 est. Vides igttur, ut cum omne peccatum Dcus C ,
ad tempus ferre soieat, ct peccatoris poeuitentiam . , exspefclare, hanc solam audaciain non ferl, sed co ?.
ipso roomenlo Dei indlgnatio et ira in hujtramodi ,
aodentem oboritur?
.
, , , *
;
8. Quandoquidem igitur, ut deraonstrauim l,

'. , ,
DtMis aposlolis cooperatus est, et marlyribua, in
fldei Cbrislianae comprobationem, qui in Cbrislum , ,
non credit, non credil Dco. Sic eiiim ipse Cbrislus . .
in Evangeliis dixil : t Qui non credil Filio, ncc , c
Patri eredit, > et : c Qui non babei Filiuro, nec , , , , ,
Palreni babet. Quod si igilur Gbrislus non erat D .
Deus, ncc Dei Filius, sed temeriiaie quada haec , ,
dicere ausus fuU, annoii eadena pati debebat, quae ,
diabolus et Adam passi sunl? Sed cum Deue esset ; ,
verus, aperte omoes docoit, ui puram veriialem ,
agnoscerent, quin potius dliusdivinilaieni. Quando- , ,
quidem igiiur plane et conQdenter se Deum eeee ^ ,
dixit, et Filium Dei allisaimi , nec in abscondilo , ei angulo obscuro, scd in medio omnium boc dixii: , ,
curo deniqne ei ipse Mabomel omnesque Musul- ,
mani conflieaniur Christum Verbuni Dei esse, et , ,
Spiritum Dei, et animam Dei, omnes eliam Muûl-
roani hac religione tenenlur, ut sine oinni dubila- , u
Gen. , 18, 49.
" Mallb. , 17 ; , 5.

COfiTRA APOLOGIA .
18
, tione et euriosa iitqtnsitione eredant, atcttti de
, seipso Christus lestalus est. Porro miraeuro, quod
annuatim Hlerosolymis jaxla ( hrisii srptitariitti
, lempore Resurreclionis illhis conlingii, ot ipse
', / ; novisti, nnmquid contradiccre poles? fkm ignofas
, . enim, quod Doi sic permiltenie judicio, toeo illi
, - sancto Masulmani dominantnr, el circa tempus
) ; Resiirrectionis Ghristi muliam magnamque curnm
\ adhibcnt, el diligenttam, nc ullum aliquod lumon
, * ardens conspiciatur. Fil igiiur hoc sitte omnl con. -- irovers a diligcnliasime. Ko auleni U niporis arli . , culo, quo Gbristiaiti, qui fllic agtint, bymnnm de
* Gbrisii resurrctionc composilum docanlanl, lu , mcn coelo delabilur, vidcntc boc Musulmanoruin
principe qui intcrea leinporis ibi rommoratur in, !
, ^ cendens trcs illas, quse ( hrisli sopnk.ro asiattt,
lanipades. Quid igilur libi videtur? Num falso
. dixil Cbrisius soOenm ease, et Pei Filium? Falso; , ne boc Cbristiani credunl? Qnomodo igUnr eadci
; hora, qua illi Cbrislum, ut diximus, Deum et Dci
; , * - Filium decanlanl, el crealorem omnis crcatarae,
, , in copiosiorem nimirum miraculi asserlioncin
, , exposilionemque, lestaule simul Peo boc vertim
: , - esse, ltimen coelitus dclapsum. lampades (ut <tt , ' * , ctum esl) circa Gbrisli sepitlcrum asianlcs, inccn ; dil? Queinadmodum enim in Jordane cum Cbrislus
, ; , . baplizareiur, vox onliius descemlit, d cens : c Hic
, est Filius inrus dilcrlus, > Gbrislum denolans :
, sic (empore supraWmor:ito lumen celiius dla, , > Q bilur, assereus ei Ifsliibans omnibus tatn fidclibus
, * ( quam inGdcbbus, quod ipse sH Gbristus, Filius ct
, Verbum Dei, verus Deus et homo. Quis igitur lam
miser, ul Illum non adoret, et Dcum esse conli , teaiur, et Filium Verbumque Dci? Si autem for* * . tasse mnllum indagando liis (at nimirtim flcrt eo
, let) coiitradixcrinl, Cbristom baec ialso loctiiuin
;} csse, quidnam alia accttsatione opus est? Ipsi eum
, , eeipeos incusant, si eym, quem Vcrbum Dci, spi , rilum el animam Dei esse confiionlur, n;en iri
; , dixerint. Qoomodo autf.m possibile esl, n\ Verbum
, , Dei nientiaitir? Agnoscenies igilur infirmilalem
, . suam, huc confugiont, diconles, qaod CbriMiani,
, ; Christum iiimirum bonoraluri, dicanl, bnnc iU
, ; , sel|>eo dixiese, quod Filitte Dei eit; cnin lamcit
, ^ boe non verilali consentaneum, sed ealumnia si.
, Gbristus enim non roodo non dixit boc, neqtie do . ' , cuit, sed etiam a Judais inlerroga I S , ncgavi;
. dkens : Non sum, vernm vos boc dic lis. >
, hic qeidein vesier pneiexlus est, f l snffugium,
, , , Qmdaiu eiiiro Gbrislnm injuria affecturi, manifeete
* . > bec faccre non potueruot, limeules nimiram pu . blieam subire bominum condemnalionem; qea, , propur alia finxemnl ex aliis. Caetcrum quo:quol
, veritaiis stadioai euut, sciant ipsom Chrieinm pro ' . priis labiis non semel dixi86e, bisve aot ter, nnh
, sxpius, totuniqve fere Evangelinm boc ttuiim di , cit el docet, ut nimirem hilelKganl hommes, so , \mm tl verum Deutn et Filium, qnent ante on>n
, sttcala verum Oeuni genittl. Totius enim Evangrlii
9
JOANNIS CANTACUZENl
515
516
diosi sunj, c! quidam agani tn montibus illi vero
ii) spcluneis, alii cum hominibue couversaaiur, et ol , ol
Yirluiem babent polemiamque edendi miracula, et , ,
edunt. Quid vero libi Yideiur? Nura propter ial- , eum, fictum, ei fucati Dei nomen cooperalus cst, . :
duodecira apostulis Deus, bidoclis illis, et rudibue; \
per inllnila miracula, el converlit universum or- /:,
bem ad fidem Cbrisii, et Dei cognitionein, fremini-
que injecit rhctoribus ct philogopbis ? El quig lam ,
inist r qui hoc dixerit? Nobilis&imae enim omniuin
crcaiuraruro sunl, angelus ei honio. Cxleruin et ;
aogelus, cum animo suo divinilaiem affeciarel, a , ;
propria gloria excidit, et cx angelo diabolus facUis
cs>t, el ex luce in lenebras muiatus. Similiter el .
homo, cuin sauctua esset, et paradieura incoleret, ,
poaiqtiam divinitaiem affeclare coepit, en slatim e ' * ,
saucio pcccaior comparuit, et paradiso expulsus, . ,
ad lerr* culiuram condemnalus est. El, qiwd ca- ,
lamitoeissimum eet, qni immorialis erat crcalus, ,
inorti snbjeclus esl, et audivit : c In sudore vul- . ,
tus tui comedes panem luum: et c Quia terra es, in . ,
tcrrain revertem*. > Sed quW de angelo et Adamo ,
dicimus, quod propter divinitatie affeclalionein c
haec modo dicia passi sint, cum vcl hi qni Mosi se , > c , opponere audebant, ei incensom Deo offerre reli- .
gionis graiia, quod non illis, sed solis lkebat saccr- , ,
dolibus, tcrrae hiatu aperto absorpti sint : Dathan ; , nimirum, Abiron, et Core? EmicuU etiam ignis e ,
lerra, el combussii Ophnem et Phinees. Sacriflca- ,
vit Ozias Judseoruro rex, el repentina lepra mulla- * .
tU9 esl. Vides igitur, ut cum omne peccatum Dcus C

ad lempus ferre soteat, cl peccatoris poenilenliam . , exspefetare, hanc solara audaciain non fert, sed co ?.
ipeo momento Dei indlgnalio el ira in hujmmodi
,
aodenlem Oboritur?
.
. , , *
;
8. Quandoquidem igitur, ut deraonstraium esl,
'. , ,
Doiis aposlolls cooperalus est, et martyribus, in
fidei Cbrislianae comprobationem, qui in Cbrislum , ,
non credit, non credil Deo. Sic euini jpse Cbrislue . .
in Evangeliis dixil : c Qui non credil Filio, ncc , c
Patri credil, et : t Qui non babei Filiura, nec , > , , , ,
Pairem babet. Quod si igiiur Cliristus non eral D .
Deus, ncc Dei Filius, sed leroeriiaie quada haec , ,
dicere ausus fuii, annon eadena paii debebat, quae ,
diabolus et Adani passi sunl? Sed cum Deue esset ; ,
verus, aperle omnes docoit, ut puram veriiaiem ,
agnosccrent, quin poiiusiUuisdivinilaiem. Quando- , ,
quidein igiiur plane et confldenter se Deum esse ^ ,
dixit, ei FiliuDi Dei allisgimi , nec in abscondilo , ei angulo obscuro, scd in niedio omnium hoc dixit: , ,
cum deniqne ei ipse Maborael omnesque Musul- ,
mani conflieantur Cbristum Verbuni Dei esse, et , ,
SpirUum Dei, et animam Dei, omnes eiiam Mifeul- ,
raani hac religione tenenlur, ut sine oinni dubila- , kk
Gen. , 18, 49.
" Matlb. , 17 ; , 5.
4

CONTRA APOLOGIA .
18
, tione ct curlosa iiiquisitione credaitt, aiceti de
, \ * seipso Christus lestaliis est. Porro miracuh), qiHHl
annuatim Hierosolymis juxia Chrisii s^pulcrtim
, tempore Resurreclionis itlitis contingit, ol ipse
, ; novisti, numquid contradiccre poles? Non ignoras
, enim, quod Dei sic permilienie judlcio, loco illi
, \ - sancto Musulmani dominanlur, el circa tempns
) ; Resurreclionis Christi mullam magrtamque curam
\ \ adliibent, et diligenliam, rte ullum nliquod lumon
, * / ardens conspicialur. Fit igitur hoc sine omni con. -- iroversa dilicenlissime. Eo atitem l< mporia arli . , culo, quo Chrisiiaui, qui fllic agtint, liyuinnm de
' CUrisii resurreclione compositum decantanl, lu , mcn ccelo delabilur, videiite boc Musulmanortiin
, - principe qni inlerea lejnpnris ibi commoratiir, in , ^ cendens Ircs illas, quae (hrieti sepnkro aslaut,
lampades. Quid igilur libi videtnr? Niim falso
. dixil Christtis seDenm ease, et Pei FHitim? Falso; , ne hoc Cbristiani credunl? Quomodo igitnr eadc*
; hora, qua illi Cliristtim, ut diximus, Deitm et Dci
; , * - Filium decanlant, cl crealorem omnis crcntura?,
, , in copiosiorem nimirum miraculi asseriioncRi
, =, expositionemque, lestanle simul Peo boc vcruro
, - esse, lumcn coelitus dclapsnm, lampades (nt tfi , ' ', cturo esl) circa Chrisli sepulr.rum astantcs, inccn dil? Quemadmodum eniro in Jordane cum Cbrislus
, , . baplizarelur, vox ronliius desceudit, d cens : c Hic
, esl Filius inrus dilccius, > Cbrislum denolans :
, sic lempore supraWmonuo lunien oelims dla, c , Q bitur, asserens ei lestiuVans omnibus lam fidclibus
, * quam iniidclibus, quod ipse sil Cbrislus Filius ot
, Verbum Dei, verus Deus et homo. Quis igitur lam
mi8T, ul illum non adoret, et Peum esse confl , teaiur, et Filium Yerbumque Dci? Si autem for$ . lasse mollum indagando bis (ut niniSrum fhrr so
, let) coiilradixcrint, Clirtstum bcec falso locuium
;* csse, quidnam alia accitsatione opu.s est? Ipsi eunt
, , eeipsoe incusanl, si eym, qtiem Vcrbtim Dei, spi , rituiti el animam Dei esse confiionlur, n;en*iri
; , diicrinl. Quomodo aulem possibile est, m Verbum
, , Dei nienliamr? Agnoscenies igilur inftrmilatem
, . euam, buc confugiunt, dicentes, quod Cbriaiiani,
, ; Cbrislum nimirum honoraluri, dicanl, hunc iU
, , seqveo dixisse, quod Filiue Dei eH; cmn lamci
, ^ boc non verilali consentaneum, sed calumnia sh.
, Cbristus enim nen modo non dixil boc, neque du . ' , cvit, sed etiam a Jud&is inlerroga es, ncâvi?,
. dlcens : Non sum, vernm vos boc dic lis. >
, hic qeidem vester pneiexius est, f l suffugium,
, , , Qnidam enim Cbrislum injuria affecluri, manifeetc
' . bec faccre non poluerunt, limenles nlmirum pu . blicam subire bomtnum condemnatiotiem; qta, , propU-r alia ftnxemnt ex aliis. CaHerem quo:quol
, veritalis odioei sunt, scianl ipsom Cbrigiam pro ' . prlis labiis non semel dixisse, bisve aut ter, s<ni
, saepiu, totuaiqne fere Evangelium boc aniim di , cit el docet, ut nimirero HiielKganl bomines, scw
, Imn et verum Deuin et Filium, qnem ante onm
siecula vcrum IteiiHi gennit. Totius enim Evang<>lii
}
,m
JOANNIS CANTACUZENl
520
fffris et scoptu liic esf, ni sclficel omnte homo , ab impieiale ad Dei relig<onem converlal, ul
diolum rsl, et ot homiDes opera faciani saloie di- ";
gna. Quapropter Cbristus quotidie lioc dixii, el ,
ioctiii quod ab illo oxcipientcs apostoli Evange- ,
lium conscripsertini, ei docueruni in orbe univer- , so : ct propler banc domrinam, Evangciium et , \ \
dogmaia, occubuorunt ipsi simul et marlyres. .
Porro cl alii quidara ba?reticorum de Cbristo dixe- , runt, quod Cbrislus revera quidem ante omnem ,
fucrit crealuram, quodque angeloruni et Adami ,
creator sit, c<xdi etiam,*et terrae, omnisque crea-
iurae : quod revera sic, et non aliter est: eumdem . "
vcro Filium Dei esse negaverunt. Qui saive hscre-
lio.orum multum damni verae Gdci confessoribus , ,
inlulerunl. Qui enim illo temporc imperio praeerat, '
illorum astipulabaUir senienlia*, illorumque paries , ,
fovebat, el adjuvabat in lali dogmale. Quod si bi, , * ,
Evangelium summa veneraiione proaequenles, de- .
mofistrare poteranl, nusqyam deseee Chrisium .
dixiase quod Deus sil, et Dei Filius, quanam alia , *
probalione opos erat quam bac ? Hae<* enim vel \ .
sola eervavUeet eos pr ca>ieris argumeutis omni- , { ,
bus. Cftierum Evangelium in pretio babebanl, ei \ ]
antpleciebantur, sanclumque nominabant, ei le- , , ;
genies hoc perpeluo cum propbetarum icriptis
miserrimi homines, nihilonrinus baec ridicula et >.
atulla protuleruRt. Et alii quidcm iti bac baeresi , . \
diein obierunt, et analbemale leRenlur ; alii vero , ,
Tivunl et ALgyptum incolunl, îanique Jacobilae, ^ el Neeioriani diiunlur. InlerrogcnUir ilaque bi, . \ {
et falebunlur verilaiem omiiero, quod Evangelium , , *< .
lale ab inilio acriplura sii, quale bodierno die ,
exaiat.
, , . * , \ , *
, .
9. Dicilis pneterea, ChriatUnoa in tree credere
'. ,
persooas, Palrem, Malrem ei Filium. El quoniam , , , \ .
in omnibug qua* Chrislianoruui dogmaia specianl,
profcnus et, ul in aliis, sic liaia bie errae. Sed , \ , \
audi. Noe equidem, qui Cbrislum profilemur, tjuum . \
Dcum adoramus, crealorem omnijini, visibilium et , ,
invibibilium : bujusque Verburo et Filiura, Cbri- , ,
siuui aciUcei. Hc vera sunl, nec scniimus aliter. ' , Taleio euim hunc credimus, el faiemur. Divam D . *
vero Yirginein Mariam, creaturara l)ci judicauiua, \ ,
el Dei an< iUam. Crediuius auieiu, ei coiifiiemur, .
quod buic ainiilis homo iiec nalns sit, nec poslhac ,
vi viro et ntuliere iiasciiurus usque ad consum-
nialiotieni ieculi. Ei aeeundum bumaiiain quidem , .
naluraia, eaiu angeiia hiferiorem esnc judicamus, ,
tanquam bomiuem; hoaorc aulem el aanciimonia, , j ?
ipsam omiubua angelis indubie pra?ferirous, eo ,
(juod Verbtim et Fiiiuni Doi secundum carneiD pe- ,
l>ererit; omnesque nos illam advocalam elauxiba- {&,
iricem agaosciiuus. Oral ei inlercedit indeeiuea- ,
ter pro peccatoribas. Miracula edii ei operaiur .
admiraiione et siupore digna. Ilanc aulem coUmus, , *
tion ul Deuw, aed ul Mairein Filii Dei eecundum
:
522
6 , , . carnem. Cxlcrum analhema eit, quisquis it\ duos

, vel tres vcl plures deos adoraverit. Sed adoramaa
unum Deura, crcatorem coeli et terroe, omnium
, *
viaibiliura at invisibilium.
10. Affertis In accusationem nostri, quod Chri'.
, ; stus a Judxi.8 inlerrogatas, c Num Filiue Dei es? >
, , , negaverit, dicens : Vos boc dicitis. ETt boc te * , stimonii loco contra nos adduciiis, ut iis quae a
. vobis dicta sunt, fidem facere poesitis. Hasc auiem \
. propier Scripturarum ignorantiam facitis. Si enim
Scripiuras, ul fleri omnioo oportet, excuieretis
, . investigaretisque, nequaquam seduoeremioi. Nuuc
, , . " autem nos accutatie de bis qua vos ipsi non iui$i ' , - ligitis. Veramiauien omiiiam dioere in praesenti
, qira ab iniiio mdndi de Cbristo teetimonia dicia
, & , ipsum et Deum et Dei Filium bominemque
, esae coroprobantia, quia mulla sunt. Qeare hin
. " , oV prseteritis dieemaa singularia quacdam. Simul ti
, boc dico, Jtidseo* non alia de causa Chriatum
, . crucifliisse, quam quod se Deumdiceret; et bomi , *0 nem Deique Filium. Et aJicubi quidem dkebat:
, ', ,
Qui me videl, videi Patreni meum . Alibi
, < , vero : c Ego et Paier oauiu aumus . Ruieua
* , alio in loco : Si me novisseiis, et Patrero meuni
, . utique cognovieselis . kem : Si quis so.nnu , . nem meom servaverit, mortem noti videbit in ' , , ternum . Et alibi : c Remillentur libi peccata
; , - lua . Qn omuia perpendeniee Judcei dicebant:
; ;; ; , Quemnam leipsum facis ? cum homo * K fac s le
, . , Q Deum ? Quid vero Cbrisius? c Qiii credil in mi,
, eliainsi morialur, vivei . > E t : Quemadmoduin
. , t Paier susciiat mortuos et viviflcat, sic et Filius,
, quos volueril, viviiicat
> Et : Nenio vidii Fi~
* , . liuro, nisi Pater, net Patrem aliquis vidit, uiu Fi lius, et cui Fiiius voiuerit reveJare " . t Cbrialus
, ; igitur hxc dicens docensque bomines, inierrogaiu*
; verilaiem celaret? qu.s vtl insanus vel &iuliu
^ 1 , boc crederet ? Si enim nou erai Deus, nec Dei Fi , ' * lius, non utique discipoli ejua ab illo inUrrogaii :
c Quem nic dicunt bomines esse filium hominis?
; , ( dixissent illi, c Alii quidem te dicunt esse EJiam,
, , alii Jereuiiaro, vel unuui propbelarum. > dixil
. > , c illis Cbristui t Vos vero quem me diciiis esse?
;
El respondens Peirus, dixit i l l i ; Tu es Cbrislun,
, c , > Filius Dei vivcntis . Dixisset lunc Chrisius Pe. > " - : c Erravisii, impie loculus es et pervcrsc :
, , , non enim Filios Dei sum. > Cum enim pratceptor i l , . > lorum Chriitus esset, ecquid aliud quam veritaieiu
, eral illos dociurus ? Quid autem Cbrietus Sinioni
; - PelrO respondeiTcBeatus e$, Siinonflli Jona, quo' ; , niam caro el sanguie non revelavit libi, sed Paif r
, / , ineas, qui in coelis esi . Cbrislus vero nuii
' . quasi ignorana inierrogavit Pelrum, quemnam i i '
> lum esae diccrent homines, sed quemadinixluin do
, ' Lazaro pnusquaui morerelur dicvbai : c Lazarus
c amicus nostcr moriuus csl, sed abeo, et suscilabb
, - iilum, pruiectus vero illuc inlerrogabal ; Ubi
4
4 T
%I
Joan. , 0. Joan. x, 30. " Joan. vm, 10. * ibid. 55.

Mallb. , 2.
ioan. , 15.
Joau. v, 41. ' llaltli. xi,27.
Maliii. xvi, 15-16. * ibid.
M
PATKOL. OR. C L I V
e v
Joan. , .
]7
JOANNIS CANTACUZENI
*
524
523
po*uislis eura ? Deinde cum auctorilale dixil : * :: > f , c Laxare, exi foras , et obcdhil exanimis ver- ; , c ,
bo Domini; ul, inquam, Cbrislus bxc fecil, oslen- ,
deiis suam diviuiiatcm el bumanilatcm : sic
cliam imiic interrogavil dtscipulos, ul oslcndercl * *
se DeuDi e>"se et bominem, et ul a parvis iniiiis ad ; ,
faUigiuiu verilatis perduccrenter. Caeteruin post. , \ ;
ipsam quoqve resurrectiooem, qirklDam Thomas ; .
dixit, qui ei ipse unus eral e duodecim discipulis? ,
Qfji contreeiafo Chriati lalerc, planissimc idera ,
dixit : c Domiiiusraeus,ei I>eas meirs
> Quid ; & ,
antcm illi Cbristaa? Non dicit, Desine blaspke- . t .
mare, sed qutdf c Quia vidfoll me, eredhlisd, Bcati ; ,
qui noa videnl, ti crednnt . Quin in pracdica- , ; " , lionfts ixuik>, quwtoam Nalbanael ad Cbristum dicil? . , ;.
Ipse eniin Nalhanael tegis doctor erat apud Judios,
veniensque ad Cbristium, inlerrogavit ei>nv qu#- ;
funque valuii et cupiebat; cum vero ex Cbristo ,
etiam ea eognavfcsel qvse animo suo otcultata le- , gcbai, dicil ad Jesum : < Tu es ille Filius Dci, tu * ' ,
et ille rex braelis. Num auiem bunc Cbrisuis ^ ,
eeu tuak dicentein iucrepuil? Nequaquam. Qukl , t ,
vcro? Dicil illi Cbrislus : Qtiia dixi tibi quac . > ,
corde occullata legebas, credis. Majora bis vide- ; . }
l * i * . El cum Cbrielusa Pilaio iulerrogalus dixil, "
c Tu dixiati", > non negaiionis formula esl, sed , ; * . >
afllrmalionie el toiiiedeionis, qua etiam ad Judain ,
usus cst. Gum eniin cum discipulis suis discubuis- , c ,
8ci, dixit ad eos : t VJQUB Tesirum prodel me. , * , Et dixerunt singuii de sese : t Num ego wim, Do .
wine ? el atius, t Nuin ego soio ? > Dttit landenv et ^
Judas, c Num ego aum? > Dieit Cbrisiug, Tu , ,
dixisii. Hsec saiie IIOB negandi fffcara, sed affir- ,
nandi erat, qua eadem Pilalo reapondil. Formula c ; , ;
cnim erat 1114 genii peeuliarie, qua eliani ceu vui- , t ; , c
gari ct usilala Cbristus usu* est, qaemadmodum - \ > ,
eiram apud llusultnanos frcquenter in usu esl. Si * .
eirittt qui dicat alierum consuleado, Faciemutne ,
boc a.ul iUud? lunc pro eo quod alter dicere do- .
bebai, Fial, dteit, t Tu novisii. Neque boc ne-
gandi, sed assemtendi formula eel. Iia et Cbristu* ,
bac illis usiiala formula, Tu dixisli, > usus eai. * ,
Nibilominus tamert Pilauit inierrogavil Cbrietam, , ,
dicens, c Tune es rex Judeeortmi l > Respondil iUi ,
Jesas, c Regnum meuni nou est ea boc mtindo. ,
Si ex hoc mundo essel regnura meunK ministri . , $, utique luei pagnarenl pro me, ne Judacis Iraderer. . ,
ISunc aulcra rgriufu meum non est binc. Dixii , '; ;. Hli Pilaius : c Num igiiur rex ea lu? Rcspondil , c
Jesus : Tu dicis me regem esse. Ego in boc .
naius sum, et prophsrea uv mundum vcoi, ut te- , ,
stimoaium feram veritaii. Otainis qui ex vcriuie '.
eit, audil voeem meam. Dicil illi Pilatus, c Qyid . >
est vcrius?^ Vtdesne quomodo idein hic planius , c ;
(kmonstraium est? Cbrisiiw otnnino se regem esee , c , .
comprobavii, et a Pilato itMerrogatus idem boc ,
responiiit. Wam pro eo quod dixisset, t Certe rex- , .
M
fl
et
" Joan. , 11 seqq.
17
Joan. , 2$.
ibid. 29.
99
Joan. , 49. Maitb. xx?u lii.
615
COXTRA MAHOMETBM APOLOGIA I I I .
'
5t6
. 6um, dixit: c Tu dicis me tegem esse. Qoid

t , c ; ? ergo Pilatus respondet Christo dicenli, t Ego in
; hoc natus sura, et propterea in mundum veni ut
\ , teaiimonium feram yeriiati? Dicit UJi : < Quid esi
, . verius? quasi dicat : Si io mundo esset veritas,
, ,, c , ^ nequaquato esaee tradhus in mortem; et quasi de . , , plorana veriuiw ioleritoro, dixtt; c Quid e*t veri , - Us? Crteram a priacipe sacerdoium quoque in , * $ ; * terrogalug Cbristue : c Adjuro te per Deum viven- ^
, c ; , lem ut nobig dicag, num la eis Filius Dei, nibit
, aliad respondit, quam t Ego sum. > Videsne quo. modo de rcbug sibi incogoiiis Mugtilmani homines
, , ; > laude dignos accuseat ? En nunc igiiur, eiqoidem
, trilatem inquiria, ipaam agnoscito; nunc etenim
, uOTisti. Jgnorantia eoim non propter veritaieut
^, ; - obofimr, ecd propter illoa qi eam aversantur.
, . ,
; * , .
, . .
11. Quoniam vero do crace etiam 0 0 $ ia guperi*.
, oribus dicierog esse promUimui, nunc quoque dc
. " hac audiaa. QacjBadJoodum oaiio ea qiuaChristuin
, ;, speciant, ab iniiio pradicta ntni a AIo*e, Datide et
, prophedg, dicu atuUauleffl obscnre quodaiomodo et
, tecte; verunuaien gtcui de paasione ei morte
, illiug per lot prophetiaf eipoguerunl, aic etlam da
, crucc. Et nuitt qua raiione boc facium ail, perpen. . dito. Cum Mooeg Judaos ASgypto odocerei, exi , - verunt JEgyptH, et iftseceli guat oos, quog ot asso , Q cali gunl apud mare Rubrow. Hebraei auleui
?| ), Cimore eorrepii, de viude$peraveruni.Mosgit^quo
, oravii ad Domiuuio : et dixil iJli Deag : iQuid
. , claoias ad mel Iôquere i l i U Urael, ut accingautur.
, c $ - Ei ui lottetirgam uaoi, et percau inaro, ei trans , ibant fliii Igmol per iiccuiii.i Mooeg igimr accepia
, , Tirga, percuggit mare iciu reclo, ei diviga egi aqpa
. - raari, ei tlotil maras a dexlris et murug a siuieirig,
6 , et traosivit oroais popalos per gicciun.t iEgyptib
* , vero hog pergequoniibug, el ooper siccam ingreseis,
% , >. , dixit ad Mooem Dominos, el rurguro percusgit luare
, . virga gua, non quidero ictu recio, ut prius, sed
, - inuigvergo : at aqoa in locum guum reverga, eub , niersii iCgyptiorara regom Pharaouem cora omni, - buo curriliug w$ et tjidverao exercitu. Tuncsane^
, ', '- 0
^
\ \
^
ej
. ,
naraculum, et oeeiio inarU lypam crucjs degigaavit,
^ virga Yoif ipsiuo ligai natorain. iosoper H C U I
{ * Moaos per tyûaacracisei Hgni pefiiiaro libcrvii
^ - llebnaoe x Urioti PbaraoiUg aerviiulo et lyrajuiide:
, sk Cbrigiue per crucom et pateniiani HUu* liberavil
, Itoiuiaett x triili gerviuu ei poiestata dialxUi.
. t^rasterea digoodonio Mooe cum populo, io quodaio
, , loco Maro nuncopaio, eum iioa inveoirent aquaiii
; ad lMbenduai (amano eairo eraut aqu lod ilJiue),
, ogieodit Dem Ugnum, quo in aquae iuj^to
- dukeaoere ceeperuni, et gic onaig Jadoruia poi
--
. ;
^',-
C J P U c i e
V wmm **wm Wtf . ^
MV|>VlltH*f
V . 0.W
VWB>** W
i d U
|*V
polos tamralug est. Uoc niiniram innacnt* mira

culo, quod diabolo, quaiin niundo fuit, amarulentia
cssct disparitMta et immuUnda pcr criHtein i
5
JOANNIS CA HACUZENI
m
magnam dulcedinem et kcuiiarn. t>orro progffe- , ka\ \!, \
dienle Mose per desertum cum populo, aarpentam * , '
iiiuUitudo in locura quemdam incidit, quibus peri- , \ clitabaiur populus. Mosea vero Dei jussu fecit ser- , , \ *penlera aeiieum, lignumque rectura terrae inflx^t, , *
cni serpentem traqsvereum affixit, bmnesque qni ,
a serpentibus icti fuerant, viso aeneo illo, ganaban-
ttir; nec ollos erat qoi a serpentibus iclns, aeneo \ .
viso non sanaretar. Nimiruni et ilio miraculo hoc
iunuenle, quod ereciam lignum affixasque illi , ,
transversus serpens crucis typum denotabat, aeneus- ' . que scrpens baud dubie Cbristi typus erat. Quera- \ , .
diuodum eniin serpens bic formam quidem eer- ,
pentis habuii, venenum vero nequaquam; sicetiam . ,
Christus hoino qoidern erat futurus, sed peccati , expers, el quilibet diaboli morsu impelitus, sl ,
Cbrislo respeClo in illum crediderit, salvabilur; , qui vero in illum non respexeril, nec crediderit, . ,
propier peccatum inorieluf. Insuper bello fnlcr ,
Judasos cum Amalekiiis exorto, extendente Mose , .
ad Dctim manus suas, Hebraeorlira milites Amate- .
kitis supcriorcserant; hocautemmanusdemiuente,
Amalekita fcraelem repellebant. Prsecepit igiiur ?, ,
Moses, m se tnanus extendenlem jurafent, ddnec , .
ih univcrsum dcticlue ewet Amalek. Ecce eliam ,
hacre tnanifeste crucia lypom pneferebat et^jus- , ,
dem potentiam. Sed et beatus ille Jacob nepoiibus ! , , suis benedicturua, manus suae in modum cructs .
transversas iisdem imposuit, crucis lypum hac , forrna ostendens. Porro manifeslius clariusque bis Q ' ,
Deus per propheiam Isaiam dicit: c Gentes et reges, ' ^*
qui libi non serTierint, peribunt, et geuies aolttu- ' , 0
dine deaolabumur, in cupresso, pinu et cedro simul, .
irt glorificoni locuin sancltfm racam, et locum pe- , \
dmn meorom(gloriflcabo. cAttendeigilur, etvlde , .
*
rerti noTam et adinirabilcm. Queuiadmodunt efiim
Christi passioirem pradrxerunl propheue, ei non .
solum banc, vefum eliam ejusdem species, ut, , *
c Dedertint mihi in crbuni iel, et tn titi mea pota- ; ; *
verunt me aceto, el perfoderttiit mands roeas et , .
pedes meo9, el diviserunt vestimenla mea, et soper
vesiein meam miserunt sortem, et alia his similia: ,
sic etiam crucis illius typum deraonstraTerunt* ei , , ,
quod pef banc abolenda essei diaboli tyraniris. .
Sed et geirns ligni Isaias notavit, dicene: tln cu- D
presso, pinu d eedro simul glorifices locnm san- - , ,
ctnm meam,~el locum peduin meonim gloriticabo. , .'
Ex his enim tribue Itgui geaeribus crux compacta
esl, unum qtridem erecium,ftetundumtransversuro, , ,
teriitun vero inferius, cui afflxi siint pedea Cbrieli. , , "
Oavid vero siefixdamal: t Exalute Dominum Deum , 5 ,
vestrum, ct adpraAe seabeHum pedam auoruni, ,
qiionlam sanctus etl *. Nuncwdde cmce, ea ,
qwe dicta sunt sufflciant. Verum et Jacob bene- , ,
diteiis, ut dictum est, filiie Joseph, manns trans- ,
versas A\n imposuit, ct in modum cfticis iisdera *
bencdixii. Pnevidentes eaim propbcia, quod per ^.
4
e,i41
Isa. LX, 12, 13.
Psal. XCVIIK 5
529
CONTRA MAHOMETEM APOLOGIA 1.1
5S0
, c ^ crucem mow esset abotenda, ei dejlctendoa diabo*
, lu*, prophelaveruni de btc, banc adoraverant, et
, ceu a longinquo ilUm venerali gunt, veluU et nos
in prsesenli facimus.
, , , \ .
$, ,
*., . \ \
, , , ,
.
, , \ ,
, | .
'. ,
12. Post alia vero crhnina, quibus a Masulmanis
ol , nos qui Christum profltemor, accttftamur, eiiam in
, boc ab iisdero condemnamur, quod sanctorum
. \ ; adoremus imagincs. El quid adoramus? Prorsus
\ . non aliud quam ligna, colores et lapfdcs. Quoniam
, - vero omnia de quibug accusaverunt n o s , non fn^, ' tellexeront, sed juxia cogilationeg cordis sui dixe, , * runt baec omnia, idem nunc eliam fit, qaod ima. , . gines atlinet. Quod si vero verilatis studio leneris,
, audi qnatso. Deus cum homani ingenii lubricitaicin
, cogniiam baberet, prseeepil in Veteri Testamcnlo
, ' ul aacerdotee miractila ab ilto edila describcrent,
- \ , - eaqne descripta semper a SAcerdotum pendcrcni
-', manibug : ut quotidie tam sacerdoies qnam popu , * lus visis miraculis Dei descriplis, quae per illos
, , - cont'gerant, mcmoriam Dei revocarenlur, Dco , - q u e gratiarum aclionem et gloriaro rcdderent, qui
, \ ilios ex servttiite Pharaonis liberaverat, et dcvicerai
, \ , ^ regeg magnos el forles, gentesque robustas, quiqnc
. , urbes illorum populo Judaeorum tradideral, quin
% . et miracula per iiios in deserto edidisset. Et iacium
. esl sicul praeccpit illte Dominus. Videotes enim,
, quae ;in sacerdotum mauibus guapen&a erant, Dei
, recordati gunl, et iUi graiiag egerunt. Eadem autem
. \ . - imaginum eal raiio. Depingvnt GbrUti natWilatem,
, bapjbmum, craceia, resuprectionem; el visfs brs
, . Uirbse. boniinmii in Dei recordationem pervenient,
, , et meditari incipiunt, quomodo Cbrlgtas, cum
, Deas easet, propter htunani generis amorem carnem
^, astumpgertt, et in earne pajsas sit, qa&ciinquc
, , ilem alia Deus propier bominem fecerit, biuc illi
, gratiag agunt, eum extollaiit et glorificant. Quod
.. idero in iioagine dhr Virgiuts eontingil, qoae FiHum
D et Verbum Dei gecondtim oarnem peperii : tuin
, quoque martyrum ct sanctoruin omnium. Et hono
\ . rem imaginiboe tribuima, propter cbarilalem ei
bonorem illorum, quibue imagines gunt positae.
. Et queraadmodnm olim Romae ct alibi staiuas
', potiebant velostoritm regoro meraoriae et iinpera torum, eutuisque viais recordabantur egregiorum
/, , facinorum, quae per bas gaggerebaniup, et per
, iinagiuum magniflcentiam ct bonorem in recorda , Uonem forliom geslorum ducebantur, illaqoe te , nerabantor, siciit in regum statuis, ita ia imagfnibus
. conlitigit. nis cuim perducenles auimum nostruiii
;, , ad ipsa illaruin exemplaria, illorum veneramar
* iinagines. Et quemadmodum Qori solet, si regis
\ inandatip pcrfcraiur ad aliquaui (gi niod() moribq^
531
JOANNIS CANTACUZENl
691
InstitaUn fuetlt, qai hce attfcipit) statim assurgit, , .
ci non modo amplexatar, sed ii capiti illud im- *,
ponit; nec laneB atramentom et cbartam sic ve- ,
nerari tibi videtar, sed regi isium honorem tribuit : , \ *; , \
eadem nobw ett imaginaia ratio. Qu enlm in ,
columnis ei tabnib prostant, a nobit coluiUur : ,
TGitietate vero eorruptaa at aboHtas non amplius * 1\
hoooramui, ted judieamus inudlas Idem quoqne \
de cruce videre licet. Qaandio enfiro ISgnum ali- , quod crucisflgnramprseluferit, adorator honettc ,
a nobie colitur : crncU autent figura contraeta, \ \
ulieriiis lignum a nobie non adoraiar. Yeramiamen . "
hoc exemplo tu tt quilibet alius, qni inquircre ' , * *
volet, deprehendere potest, qeod qose in urbibns , .
usurpaninr numismata, Chrieti imaginein inecal- ' . " pum et formatam gernnt, quin Q* lancia? m*ftri& , \
illius et aliorum sanclortfhi. Non Umen propterea ,
a nobis adomiur, mc propterea bonor aliqtiis IHis
babeiur; abjiciuntur enim nonnuaqaam, ei con- .
culcantur, oonftaatur item, et ex forara onamiita*- , >
tur io aliam, proul tnaglsiratus voltinla* decrererk. . ' *
Scd imaginibns, qn& nomioaiim eanctorom memo- , . ria dedicatae eant, non idem contingii, verum \
com hoDoro, devotioae el religione ilfce accedi- , * ;
mue. Videntur itaqoe mihi deraonstratiooee b ,
tufficicntes esse, qua? demonstrent simui, et dila- . '
cide verilatem asserani. Haac igilur qoi volet, ,
agnoscal. Qaod ei atttem rureve Veterit Testamenti \ .
reqairis testiroonia, ui et in superioribus, en eiiam .
illa accipe. Deos Mosi pweipiene, ut labernaculum Q
tesajmonii exalroeret, juxta formam sibi ki inonle , \ 6
propoaitam, tuai etiaro arcatn, qoae tane Chrisii tt , '
anetaa matrie illias lypum praferebant (qua* qoidem \ , .
propler pralixiutem ecriplor et interprelationie
tolenles, ut etiam aliie plurinis, omittimoa),
precepit Uli ot facerei loiagines Gberabim, qus , \ ,
poneret super arran. Yidea ut amnia qase Chri- ,
etianonim sunl, non gimplici medo et caso fortulia
fianr, sed cnm scopo el fine diligcnter eonslderaio, , , ,
dignaqne BrsunedUaiione ? Quapropter deiste Un-* ,
detn ab ioiporuims ei ineptas cavilbitionibue. Om- . $
nia cninj quse Cbriellanot tpeeiant, non caeo nee , ' ,
frualra facta euul, aed diligcnti cura, at eximla, a
;
maximo ad minuDUiB asque ei ab eo tempore con
uilola, deecripia et ordioata sunt, quaeconqUe ^ .
contigeniDi.

, . , , , ^
, , .
B
APOLOGIA QUARTA.
Quod el ptndciou docnerU Mahomet, el
nod lex tt Tesiamentum vetus non ttnt
per Chmtum, $id magh illuslrata. In$uper quod
in leg* infirmum erai et impouibile, hoc Evangeiium compUvit*
Qnandoquidcri de aliis, quornm a vobis Musulmania nos qni Cbrietnm profiiemur, accusamor,
abande saiis demonstratum cst, adco tu jam omni
rtprehensione liberaii shnus, age quanlum soper%
.
"Ort
, \
,
,

. '
'. , *
,
,
,
5
CONTRA MAHOMETE.M APOLOGTA I V .
634
. , est de r^liquis nunc videamus. Sunt vero lijec:
, , * . Dixit Deus ipsi Mabomet : Omnia fcci proptcr te,
\ *, . el te propler me. Hoc vero Chrisliapi pernegant.
Quin et ipsius Mahomet nomen siripliim in Evan , gelio exsiat, Cbrisio nunirura ad Judaeos sic di , , cenie : Bonum vobis nuntium prxdico , ut illud
* cognoscatis, quoniam poet roe venlurus esi aposlo. \ lue et propbeta. Idem etiam in Mosis Veicri Testa . 01 mento scriplura est. Chrisliani vero invidia moii,
* illud e.x Evangelio ejecerunt, cuiu lame non itt
\ Evangelio lanium ei Yeieri TesiaiHcnio Mabometi
, nomen scriptum invenialar, scd eiiam a dexirig
tbroni divini parlibos. Et Mu&ulmanorum fidca
. ab ipso Abrabam auctore dcpendet. Chrietiani*
, quoque quia Mosis legem transgrediunlur, arcusa , tione el reprebensione digrii sunt; ipsi vero Mu . Bulmanos accusant, laude digaoa ei honarc. Aiqul
, - baec sunt, de quibus nos Chrisliaui a Miisubnanis
* accusamur: haec vero sic coofulamuB. Deug indi . , gus ct aliciijus rei inopia laborane, Deus non e*t.
. Sed verus Deug, crcator coeli el lerrse el omniuro
* , qua> in bis creata gunC, quique creavit angglog et
, , homines, nulla re prorgua indtget, gola aolem bo , nitate soa et voluntaie ereavil omnia. Cum vero
, boc lam lirmnm sit, ui nemo qui negare poesii in . veniaiur, impie rcvera loculus eel Maboroet, quod
, , Deuaad illtim djxeril: Ornnia cteavi propler le, et
, te propler me. Deus enini nuila re prorwis indget.
, , Quod vero Musulinanorum fides ad Abraham auclo' . . * Q rem lion possU referri, \eluti Mabomet Iradil, ex
gua ipsius pcrsona rcdarguitur. fpse enim aucior
, , et legislalor esl Icgtim liujiistpodi. Quod si aTttts
e*t, demonstreiur. Ab Abrabami cnimtemporeusque
. ad Mabomel anni elapsi gunt big milie qumgenli ei
*(5, . ? ociaginta duo, quibug evoluiig detnuni Mobomel
,?', ortus eat. Musulmanornqi igiiur tides ali Abrabam
* auctore non descendil Quod gi vero liocforiasge
. * proptcr cireuDicieionem dicitis, age twe libi cir , cuincigiooig raliooem cxpiicabo.
.
fc. Cum vidiseet Abrabam cariom, solem, sidera,
. , ,
, , , terram, mare et qas in ipeis guni, repuUvti se , * , cum diceng : Uirum hnc Unu et stupenda opera
, vel s4mplici niodo et gua gponte exorta auitt, aut
, habent aliquem qui ipsa creavU? Conieroplatue
; , igiiur, ol modo dictum egl, crealurarmn elegan, , tiam, admirattone duetus obglupuil, ei animoguo
, , ha?c volrere coepit : Ncquaquam hacc creatorem
, aiium baben4, eed bc ipga nimirom dii sunl. ea
, enim epiuione et pareitteg illius et omnee simwla . croruni eultores leriebantur. Et licet ba*c otunia
, Deug valde bona crcavissel, ei so digna opificio ,
, [ ut horum c.onlemplalione bomincs in Dci cognitio ' , nem perducerenlur, borumque creaiorcm cl opi,' ficem eebsbrarenl, laudibugque veberent (qnee sajje
* , :. 01 aola et non alia borum causa esl); bomines (ainvu
* ^ \ a vera ei recta cognitione aberrantes, et omissa
, crealoris omniuin, Dci scilicet, cuUura et rcligionf,
, creaiurani poiius adoraveruui, et banc plus quam
535
JOANNIS C NTACUZENI
536
crcalorem coluerant. Abraham anlem longe aliam i xtiatv, \ icepa
Tiam ingreasus esi. Cordatus eniro prudcnsque . * ;, ' (.
cum videret et intelllgeret coelom qoidem non , \ Immoturo conslslere, ged moveri coniinue, interim , ,
vero solaribus radiis egere, qui boc contemplatio- \ ,
nis causa illuminarent : lum etiaro aerem buic , * ,
subjeclum cernens, et solem nunc qnidem supra ,
lcrram exoriri , nunc vero sub eamdem abscondi, , \ ,
et quod bic nubibus nusquam pnrseniibue luceat, * *
Hlis vero incidenlibus obtenebretur : praeterca ,
mare ventls agitari, et terram aquis ad frueluuro
provenlum indigere conspicatus, omnia damnavit, ,
uipoie per se omni virtuie et potentia destitata, , - /
quoeque mutua opera indigeant, nec aliquam ha , , *;
rum ex creaturis Deum eese existiroayit. Deus * ,
cnim nallius opera indiget. Deinde contemplalus, ,
ne forte dum' nullum ex singulis hisce Dei mu- , .
nus obire possit, omnta pariter conjuncta Dei
nomen obtineant : videns aulem rursum arida , ,
curo bumidis pugnare, frigida vero cum calidis, et ,
ignis virluleni aquis opprimi, ruraum apud se , ^,
ipedililus est, Deum sibi ipsi divieum el pugnan- , ,
tem secum Deum esse non potse. Hinc vero crea-
turaram ordinem ei contemplalioncm longe opti- .
mara contemplatua , dubitare apud scmeiipsum \ ,
coepit, esee nimirum virtutem qaamdam, qua om- * , ,
nia intra 86 tontineat el gubernet. Et com omne* . \
hointnes Deum esse conflteantur, einguli tero pro ,
auo arbitrio et voluntate alium aliumque conflle- ,
antur, conjecil hinc omnes errare et mentiri. Re- .
etat ilaque quod non sil aliueDeus vcrus/quam qui ,
omnia condidit, quse sane illi serviont, illaque ,
agit et movet, dieponitque pro su voluntaiis ar- . .
biirio. Hunc iiaque Denm ipse adoro. Et in lerram
prolapsus Abraham, Deuro soluro rerumque ado- . ,
ravii. Deus autcm benigoissimus, qui per Isaiam ,
prophelam dicil, Adbac loquente le, egoadsam: > ,
id est, prittftquam ttiam ad mo reetam jusiamqoa , ,
pelitionem aUolveris , libi adsom : stalim etiam ' suscepit Abrabami adorationem fidemqae, qua? . *
Hli ad jusliliam repulaU ett prae c*teris omnibue ,
urtulibue, et in nnmerura amtcorum Dei receplus
cst. Nos cnim omnee indigeraus Scripturaruro auxi- .
*0 , ! *
lio, proptcr inflrmitatem nosiram : jusiue vero Noe
et Abrabam, et qui illoram lempore floruerunt, ,
pura roenia prediti, Scripluris non indigebant, sod , *
kcc in ipsorum cordibue inscripu ei adumbraia . ,
autil. Tonc igitur dixit illi Deua : c Non amplius ,
vocabitur nomen luum Abram, eed Abrabam, eo , .
quod pairem muliaruro gentium ieci le. > Tunc ;,
ciiaio proiuiseiones illi dedil Deus, diccns : c In c
semine tuo benedicenlur omnes gentee. Ei luuc .
olendit Dcue terram Abrahae dicens: < Tibi et se- , ,
niini tuo dabo eam, Unde Abrabam liberiale *
suropia, pro Sodomis apud Deum inierceasil, ut ^ , \
superiue a nobis diclum esi. Postquam vero judi- , cds Dei ipsi soli nolis (qois enim Dei meulcm co- . ,
guorii?) in igyplum paulo post iransniillenda ,
trai Abrabx posteriias, ui illic annis M>ercnt ,
!
537
CONTRA MAHOMETEM* APOLOGIA I V .
538
Av \ quadrlngentis ettriginla (sic enim Deqmipsi Abn
, \ ba dlxisse legimus, Semen tuum erit in terra
, c - aliena, genlem vero cui servient, egofjudicabo *;
, , , quod et factum esl Pharaonis temporibus), ne pro, \ , *\ pter diuturnam Hebreorum cum Pbaraoniiis con versationem bniii olrinque, Agyptiorum ritus et
, idololalriam irobiberent, circumcisio inslituta est,
. , tanquam signum et symbolum Hebreos ih iEgy , - piiis eeparans, ne bi in nupliarum commercia et
, consensum convenirenl: partim quidem propier
causam, quam modo recensulmiis, parlim vero, t i i
, . , - tempore liberationis suas Hebrai prompii essent
, ' et gnitu faciles. Si enim cura alienigenis fuissent
. uniti, quomodo conservari potuisset Abrahne se , men et genus ? Quapropier eliam in deserto crran ;
circumcidebaniur, annos' sic agentes qua - draginta, verum !n ADgypto, etpostquam dcserlum
, egressi sunt, rursum circumcidi coeperunl. Ei hic
' \ quidem unus, ot diximus, clrcumcisionis ffhis esl.
. \ - Aller vero blc est, ot circumciel carne, lemperan , * tia et moderattone in unani politiam coniraberen , || , tur, nec lascWi essent et lnolliculi, el proplerca
\ fornicationem suam cea rem nihili reputarent :
, , caeierum ut hinc paulatim ad augustiorem scientiaia
' ei politiam pertingerent, cum niimrum non fn
, * vera? religionis signum circumcisio dala sit, sed iis
tanlum de causis, quas supra mcmoravimus. Quod
., vero ad Cbrhtl adventura lex abrogala sil, et nulla
* . " maneal reliqua circumcisio, ex iia quae nunc dictin /, \ tur allendilo. Baplismus quidem a Dco inslitutus.
, * , . m vcra? religionis signum institulus est,et proptrr , , ea omnes simul viri siiml el mulieres baptiza* lur : et qut non baplizatus iuerit, vera religione
caret. Circumcisio aulem talis non est : soli eoii*
, viri circumcidiiniur, mulieres aoiem nequaquani.
, . Appareret enlm binc, quod viri quidem ceu cir
, cutncist pro orlhodoxis babercntur, mulieres vero
, , ceo incircumcis pro inipiis. Iulclligisne quam
, longe alia sit circumcisionis ratioquam Musulmani
; aequantur? Hi einm omnem inrircumciauiD pro
. irnpio judicant. Sed ecce vos contra vos ipsos pu , & gnalis, et quae ceu verce religionis signa venera, . mini, eadem ex parie contemnitis. Sed non in bU
solis Musulmani sibi ipsia dissenlire videnMir,
, - D sed eliam in aliis mullis, quae noo opus est nunc
, de ipsia exponere. Dicamas lamen de boc uno.
. " - Chrislus in Evangelio dicit: Qui non baptizalus
. | fuerU, non ad Deum pertinet et salutem. > Mabo , , met autem cam Evangeliam sanclum, absoluium
. > , bonumqne esse conflteatur, Musulmani tamen cir* , . 01 - cumcisos onbodoxorum loco judicant, baptizatoe
, - autem iropiis adnamerant. Si igitnr Mahoraetem ut
. vera docenleni ampleciimini, qua ralione eoe qui
, ,, baptizati sunt, impios dicitis, nec Evangelti do , ctrinam sequimini, cogitatisque circumcisos quiroG , dem perverse agere et sentire, bapiizalos autetn
, vcre religiosos esse ? Sed hie diTersum eenfitig.
Nonne constat vos vobis ipsis contrariot esse, et
^ ; ' '
, e s n o n
* Gcn. , 13,
(.
539
JOANNIS CANTACUZENI
510
vos voelpeos confulare ? Sed baec talia quidera ^ . Quoniam vcro Ismael, quo Musulmani pro- , xa\ ;
genitore gaudent, curo Hebrseis non in jEgyplum . 6 ,
descendil, in illo eiiam ciremncisionis nulla erat ,
utililas, quemadmodum in Hebraeis; non enim ad- ( ,
numeralur Abrabae bseredibus. Deus enim praecepU , ,
Abrahae, dicens : EJice ancillam cum filio ejue, *
nequaquam enim hseres erit ancillac filius cum filio , liberae. Et ejectuv est ex donio Abrabas lsmael ,
cum roatre sua Agar. Quod si laracii forle nonnun-
quam ad Abrahara rediit, viaitarionis causa venit, * \
Bon ut filius et seraen iraresqtie illius. Haee igitur
cum sicse habeanl, undenimCdemsuam Mosulinani, * . ' ,
Hesuropserinl, non video. Proplerea nullo indicio , , *
coujici poiest, Masulmanorum fldem aate Mabo- \ .
nielem ab Abraham auetore derirari. Yerum ipae * , ol ,
hujusmodi dogmalum auctor esi, ei ex sui ingenii .
iiidukr docuit quaecunque docuit, el non ex Deo.

, , ,
', \ .
5. Quod vero Musulmam iradunt, ipsius Maho \ " , ol , meli nomen in Evangelio cilari (dicente* Bimirum
de boc Cbrisio : Annuutio vobis bonum, quoniam , ,
post me ventorus estapoeiolue et prophela, noroen *
illi Mahomel), Chrisiianos ?cro invidia molos illud , ,
expunxisse ex Evangelio-J agedom etiam de boc
inquiramQS, ei vidclur mibi veritatem non abscon- , ,
sam futuram; atieaie igitur haec audias. Tres le- '
gislalores SURI, qui lcges lulerunt universales: . ,
Moses, quem sccula est Hebneorura gens; Chri- C * , Mus, qnera secutae siint omoes genles, el maxima ,,Hebraorum in illum credentiuin roultiludo (qui , enim ex bis non credideroni, numero paocioree ' *
eunt iilis qui crediderunf, et numfiralu-faciles); et )
Mabomet, quem Musulroani aecuii sunu Prater , \ autera illos tres, qui legero luleril bullus e&l. Mo ' \ , $
ecm rero a Deo missum esee, aiatim ab iniiio lesli- . moniis comprobaiur. Cum enim adbuc in iEgypto \ *
cssef, fecit signa el miracula magna, et JSgypium '
Angellavit, plagas illi inducens lerribiles, percuesU . , \
ct sanavit, lum eiiam futura ceu propbetes praa- , \ ,
d i x i t : Quod si populum Dei diinitlere voluerit, * \ dimllle; quod si nolis, haec et i!la tibi et toti po- , ,
pulo ASgypii $?enient. > Ei Pbarao cum se verburo , Domini faciurum esee promisisset, a Mosesanalua * * ,
8t, utpoie qui poiestalem a Deo accepiaseU Post ^ ,
baec vero Mosos eduxil |)rachio pofenti gentem He- ,
brseorom ex lerra iEgypii, el Pharaonis servitule. , .
fos auiem insecOius Pharao, a Mose eubmersue
cst in mari Rubro cum omni suo exercitu. Deinde
in deseriis obambulayil annis quadraguila, mira- . , cula edcns infinita. Quiu et eoraro tota Judaeorum
gcnte in montem Sinai ascendit, sic ad illum di- . |
icenlibus Judaeis : c Ascendc in montem, et Oei vo- ,
Itinlalem ediscito; nos enim Dei vocem audtre non .
possumus, ne forie moriamur. > Populus vero sla- ,
bat procul a mimie, cum ircmore adorans Deum ,
t-um Hose colloqucntem. Mosca aulem Dei serroo- c ,
nibus audilis, eosdem Hcbrxis cxposuit; cl re- . * -
I
CONTRA MAUOMETEM APOLOGTA I V .
541
* . \6 pntc, quod dixeral, implelum e$L Prffteita Dtia , quam per quadraginta kos anno* tocam ipuiave * rmit citra Dei oraculum. Iloset enim loquebaiur,
, ; ; cl Dctis voce iua respoodit, ut Scriplura letlaUir.
^ . * Muliis igiur tesUmoniis ct miraculis inslnicUis,
legeiu Hcbraeie titlit, el legem ab *oc latatn, ceu
. divinam receperont el veneraii soa*. Secuiua
, , . bunc esl Chrisius, omaiom propbetaroro probatos
tesiimoniis. Et Moses qtudeai lestiraoniura recepit
, \ jam oclogenaria (tol eniin Jam annos nalos erat,
, , \ cum a Deo ul Itraeleoi Augyple educeret, ordinare , . tur), Cbrislus auiem lestimooiis probalusfuil ab
, \ ipsa muudi fundalione, ei priuaqnam ille nasccre . Inr. Sutim eniro Abrahae lempcribus declarari
, \ coeperant iilius tesumonia, quemadniodam in $u , perioribus demonslraium esl. Jam vero nalug, ge * roel alque ilerum Dei Patris leslimonium accepit.
^ Praelerearoiraculaquoque edidii, non veluti Mosce
* in iEgypto et descrio, sed ingenlia, et omnem upe , rantia naturam, lantoque iUis majora, quanlo domi . DUS saiTO ect preslaniior. post multa ista lesii \ monia , posl infinita el plus quam naturalia mira , . cula, Evangelii lex promulgala est. ColueruiU etiam
\ ei amplex sont hane ooaes genles et uaiveraua
, , \ , \ orbls, atque in Cbristum credidcrant, qai Evaoge , - lium doderat.
. , \
, , ,
, .
_ *. \ - Q . Mahomel autem quibus teslimoniia inslruclu&
, , dogroala eu4 dedit, el MujMJlmanis legem suam
; promuJgavii? Nullios ceric alterius aucloritale,
' . eed sua propria banc statuit. Et hic ipse eet, qui
de 16 lesliraoniura fert. In universa enira sacra
, . Scriptura nollum dc illo exstat testimonium, sed
quae illi coniraria sint. Moses enlm de Christo ad
, Hebraeorum populuro sic dixit: c Suscilabit Domi . nus tyue prophetam ex frairibus nosiris laoqoant
^ , . me. Omnis aniraa quae non audiverh propbciam
, illum, exstirpabitur. Et licel in superioribus de
* . his dixerimus, non tamcn pigebit do iisdem denuo
, dicere. Gum enim Moses prophela^dkit: c Prophe * lam eusciubit Bominus Deus ex fratribns uostris,
, 0 signiflcavit ex Judaeis hunc propbetam oriundom
. \ , ^ esse. El bunc audieirt, aliomque venicnlera
, \ recipient, quin procul ab ipsis exsibilabunt. Cbri . stue Joannem Zacbariae fllium propbetam,et maxi\ , mum prophctam testificalurus, diclt: c Omnea
, , prophelae usque ad Joannem propbetaverunt, a
, Joanne vero regnuin Dei annuntiatur ** Jamne
Intelligis, quomodo Moscs Judaeorum populo prae, cipit, Ql unicom lanlunnnodo Hebrxorum semino
nalum propbetam recipiant, alium vero nequa, , quam ? Veruratamcn omnes propbelae e Judaeorum
; populo nati sunl. Cbrislus autcm rorsas hoc pla . DIUS exposuil, lOnmc^propbetaiusque ad Joannem,
, et ullorius non erunt. Qaapropler qoi Dei et pro" . > pbetarom leslimonio carueril ei iosios Sacrae
" llatlb. , 12,13.
113
JOANMS CANTACUZENI
5tt
8eripiura a Deo non esl. Mabomet igitur cam , xaV
non habeat sacrae Scrfptur leglimotiium, a Deo * ; , . *0
tioii est raissus. Ghrisias vero non tantum lioc
d i x i l : < Omnes propheue usque ad Joannem, et , .
lterius non erunt, sed et signnm dedit hoc co- , , <
gnoscendi omnibus, dieens: < Cavete a pseudopro- ,
phelfs, qoi veniunl ad vog veslitu ovium, inlug , \
vero siint lupi rapaces. fruclibug ipsomm co- , ,
gnoscelig HIos . Inspiciamos igitnr quis legis , Mahomelicse fructns git, el boc diligenter enucleato , .
,
~*luccbU veriiae. Mabomct dtcit : Non veni legem
lalurus per miracuJa, aed com ense et gladio. Et
qui nostrae legi, quae divina est, non paruerint, morle morianiuT, aut tribota solvant; et qui i r i - , ^ . 0
butum aolvunt, tn fide sua propria permaneant. ,
Quod si Evangeliam non juslum crat, sanctmn et & , \ . \
rectum, merilo sane ei deccnter venturug crat le- , ,
g*slator, qui bomines verilalem et justitiam doce- , * \ ret. Si vero juslum erat et ganclura, imperfeclura , .
laaieii, eliam sic justum decensque erat, ul legis- , ,
Jalor aliquis veaieng Evangelii defeclum complerct. \ , -
Cdm autem et sanclum el justum el pcrfecium , ; ; J\
rectumqtie dicatur et sit, idemqae de hoc confiiea- * , , ;
iur Mahomet, cnm dicit : Evangelium a Deo da- , ,
tum esl et sanclum et plenum et rectum, quid- ,
nam alio legislalore indigemug? Nihil prorsus. . \
Porro importuna est et inuiilis Mahomelicae legis ,
promulgatio. Quod enim per omnia reclum est, , ,
nibil babei 86 rectiug, el perfecto nihil est per- , ,
C , , ;
fcctius, nec ipso vero quidquam veriua.
. .
, \ , .
'. ' *
5. Verumtamen discussis slngulig, inspiciamug
qaidnam legislatoris Mabomet verba sibi velint. . *
Hon aliad qnidem certe, quam curo ae ab omni
mjracplorain virlyie et poenitentia alienigsimum ,
esae intelligerel, goam ipgiug occolure volens ,
ijnbecillilalen), ne forte aliqnando ab bominibus ,
confemnarelur, dixit : Non veni datorus legem , \
pcr miractila, eed per ensera et gladiuin ; quem- , ,
admo lum eliam in ipsis legis suae expositionibug
etattiit, ne legislalorea et haeredcs sui cum Cbri- ) , *
gtianis digpnieot. Quod sane non alia de cauga fecit, .
quam ne illorum convinceretur vaniias. Illud vero,
quod legera eose et gladio 86 daturum promittii, . cedeg docet et rapinae. Et quis anquam audivit ; *
aliqoem hominum vi coactura credidieee Fidee *
animae ei menlis pars 68t. Et quoniam anitna vel ,
inens rcs*8iinl nulliue gervitio subjecte, quonara , modo Deus, qoi hag libcras creaveral, lanqoara ; *
, erig eoi obbtus legiglatorero erat missuras, qui , \ ,
hag cogerel ? Fides enim voluntate et electione, , .
l i m libertate animae el ipslus cognilione consutil; ,
aMter vero nequaquam. Corpos enim servit et .
vincitur, nonnonquam eiiam ea \juas non vult, , , , ,
facit. De anima vero non gic sentiendum, gcd in ,
voJuntate, judicio, cognitione et ebtctione, ct in , .
jodicio et Tcriute horom, qui credunt i l l i , Dtos , * .
Malth. vn. . 16.
545
CONTRA MAHOMKTEM APOLOGIA IV.
54*
, (est eniin cordfum serntalor) nec personam,
. - sed cor respicit. El qoae bmU animalia per legem
, , ; nalaree non faciutt, ea legibns exigit MahomeU
Qwie enim Jeonem a leone devorari vidii, au( ab
. KaV , tirso ursuia, aut a pardali pardalim Hic tero ma ; irtfeste bominl, til homineni oecidat, pr&ciplt. Et
. , - quie tam tanus, vf huoe a Ded esee credituraa sit?
. , " , Deue enim rapiaaa et caedea wra pr*cipU. Ad h*c
, acetas eeeteri permatalur. Dlcil anim : Aut mo
, riantur, aul iributara eotraot. Sic enira csedfe
. penmHatur avarkia. Non tamen ioter bos termrnos
* , scelue contisttt, sed extenditur longioe. Quid enifti
; laata cmdelitate et odfo bumani generis pejus
, est, vt etiam Hlos troddet, qui nihil raaH admho
, - rotit ? Si enim Musulmanis in bellura profectfe,
, , aliqote iltornm ceciderit, nequaquam eeipsos, ot
beffi atretores, reprchendendoa existiroant, sed 8 i i ~
, , per oceSsi cadaver gtnguli lot vifentea irucidani,
. * quot acqmrere licuerit: et quo ploe occfderlnt, eo
magle occisi animam puiaiil esse adjotam. Qood
, si vero bominee proprios non babueril, qui octisi
, , animam jovare cuph, Christianos obicunqae in , . venlos emit, eosqae aul super corpns occisi, ant
; soper sepuicram illhie jugulat. Et a Deo esse diceiur, qui talia legibus suis statntl? Idem diclt:
,
. c Qui cum ecoflo mercede solala concubuerit, non
, - peccat; at qui virginem vi violaverit, peccat; qui
* . - autem cum illa sibi consenrienie comcabuerit, non
, peccat. Et qoi captivas in belio ceperit, bis pro
* . sua libidine probibenle utatur. Quomodo
; \ igUur Deo aactore id facict, qui scorlationes et
, virginum violaliones leglbus conGrraat ? Et quod
longe scelcKtissiryum est, bis qui juxta Dei pracepfa
\ in hoc saeculo vixerint, illis singulis posi obilum
ipsorum balnea et domus, augaslas,roufieresdeni . que ei virghies quam plurimas a Deo dandas fore
promillil; et quod idololatraruik Gracorum no , , minati ibeolog! dicere nec ausi sunl, nec talia
esse crediderunt, haec Mabomel apcrlo ore legtbus
. , suis sancire non erubescit. Hi enim sentiuat,
, quod qul vitam suam honesle in hoc mundo irans | ' , egerint, cum, post obiium ipsornni, auimae illorum
, pure a corporibus liberaUe sint, tunc eoa in deo , * rum numerum referri, inierque illos fonnnalas
: * pinsulas incolere, et curo ilfis exsultare. Eorum
", , vero qwl . impie hic vivenies, impure UHDUI el
, pollute obierint, animas in obacuros ei tenebrico808 locos discedere, et in flutiuia perêluis arden ,
lem ignibus. '
.
-'. \
6. Et ba2c quidem idololairae 6rci iradttDU Ma* - homci vero , qui se oribodoxou ease et Deo
, \ ; proxiinum dicit, bujusmodi abserda oi turpia
" : . lcgibus conslituil ? Minime cerlc perpendll, qeod
* oumia haec odii, i r s et peccati efleclua sim. Si , quidem ante Adami iransgressiooem, obi tune
. \ balnea ? ubi domas ? ubi mulieres ? Poel peccatuan*
' ; ; vero ci maledictionem , corpus conlra animanr ito ; alar icne cujusdam insarrexit: l cum bsec abao*
iuia Dei coBsideralione careret, corpus vicii, aai9
*47
JOANNiS CANTACUZENI
SlS
mamqtie a ublimitate ot magnificenua sua detraYtl,

et abduxii in aWurdas et vanas corporU eoncupi- , ,
scentiae et volupUtr* : luncque anima eeu mtn- ,
cipiuin corporalium cupidiiaiam scmtio iradiia esl. Si igilur post mortuorum reait^recUonem bo- :
raines, qui juita Dei wluulatem vixeruftt, non ,
posscssuti suat beaUm illam viUra, quara Adam .
progenkot not4et aiite uaiugreaH>aeai Mmt e% ot awisit, aed eajwUmttfaiiiBO vium, quam past taa- lediciionem siratinuti, aeqaialiari fttmt v Itoari- ,
nibu* Hlie 1 Yerem boc peaetmiiai e*4> qnod no* ;, ,
modo de misera bac el exsecrabili vUa Nabometia ,
absurda opinio feruir, qaatu Deura jastie daiarvn >
prooiiuit, sed de longe miseriori ol turpiori, qvam ,
baec sit quam modo vivimue, Adam ajiim post
iransgressionem, maledhciionem et rekgationero * ^ ,
tx paradiso, Evam cognovit; ?eruna et boc propler
liberaram procreallonem fecit, qnoi et progenuii. '
Anie iTanBgtesstoncin vero, aBgeiicajn vium vixe- ,
funU Prauerea Adam Eva cogniu, eiiam poatea , , Iwec eadero unica erai muliar, et non plures. Nou . .
eoim unum narcm creaveroi Dominus, ei mulias " ,
feniinas, i>ec multos tuare, et anam icminam, aed * *
unuio virum, Adomum, el miam mutiercm, Evaitu ,
Huaiano autera generejam multiplicaU), et ia la- , *
ecivasei iniquas operatfones prolapso, gravatus ai
', .
indignatus esi conira ipaos Ocus, quemadraodum ,
bealus ilfc Moses in Vcleri TcslaniejHo deacrlbk, , , quod sciJicei dixcril Deus : 1 NOD permauebit
* ,
rlUis meus ctim eis, qaia caro eenl NecDei , . > c
Terbum, cur ipata oaro t i t , iudieai quomoda
* ,
enim? Nam eiiainai hoiuo posltransgreastoneui car- *
iiem corruptiliilem ac morlalera aasunpserit, no , * ;
ijmen Adam corpus a Deo plasmatum adjocii; om-
aia enim quse a Deo cre.ila sunt, admodum unt , *
M>na; sed ob id Deua d i x i l : c Noa permanebit * *
epiritus tneoa cnm cis, quia caro suut, quod ni- , -
tnirum loU carnales et lerreni facii essent, non : , <
liabentea convcmcntcra ipsis boni roemoriam, et * ,
quod in Jasoiviam penitus incidissfnl. Tunc dicit
, ,
ad Noa Deue: c Quoniam te iuvcoi juslum iu gene- ,
ratione bac, aroam fac ligneam talem", 1 atc. Et , .
fedtt aroam juxia verbam , et arcam ,
Migrcseus est cum tribus filiis suis, Sem, Cbam ei * ,
Japbet; Ingressa est ei uxor Noe io aroam, et iree D % uxores liliorum Noe. Viden* ui a Deo jueli lesiimo- ^ .
tiium accipii Noc una uxore cooteDtas ? Quia et , , , ,
singuli llliorum ipsius singulas, eoeque solas, uxoret tiabuefuot, et ab ira Dei aenrati eunt, totum vero , ^
tuimanura genus diluvii aquie deletnm esl. Hoc ,
ccrld vei plane ins^dnm docere queal, qued unam ;
amqva olain uxorem vire esve convemat, justnm- , qusit imjitaretn quoque wii toKqae viro conjungi, * ^
Veram el boc, nt prxdiximus, po>t iransgressio-
i:em propter liberorum procreat onem factum est. .
Slabomet tcro raanifeste docfet, quod ea qu jusiis
w Dco tribuUur raerces, balneasint, ei singulis ,
eT
" Gcn.vi,3
"ibid.13.
549
CONTRA MAHOMETEM APOLOGIA IV.
5'J
> . - uxorea pfores, domusqae pulchre instrucUe. Quo ? , . raodo igitnr a Deo fitisse dicetar, qui talia instituit f
Qoia etiam >anns et, qui talia recipit, crediiqae,
quod oa qua* Dei ira peccatori pocna erenit, tcm , . pore retribotionfa in bont et honesti merccdem
. ; saneiis Juttisque mukipliciter reiribuatar. Sert
altende bie qu facta sunt. Dfcit Moses : c Ei in* iv greaiae eal Noe in areain, et fllii , et oxor ejus,
et oxores filioruro illius . Et postea dcil: c Ei
. exivii Noe de arca, >et oxor ejus, et fllii Ulitie, ei
, t , uxores fliiorum illhis". Atque in inlroicu qoideni
oi , , dlcit: % Ingressus esi Noe, et filii rjae, et uxor/
, t , iMius, et uxores filiorum ilfius.i In egrcssd vero
non , sed, t Egressus est Noe, et oxor ejus, et
. > - Otti illitts, et uxores filioram illlaa com eo; > non
, c * aliud aiminiai bacioquendt flgora iniwens, quanr
qnod jatttfm acqtiumqtie aft, tirum nnam babere
, ' | uxorein. Teramiamen tempus atiquando incldit, ot
etiam ab Itia abatiiiete coirrenlat. Com enim Moses
* inqoil, Iagressus eslNoSin arcam, e( fllii ejus,i
-, filiot illius eett neram ititerposait, Ipeum Noe ali
, * oxoca sua separaniem. Dum vero rurenni dlcii:
. t Egraeae ett Noe et uxor iltftjs sfgniflcavit,
, c , qaod abbtae Afnit impedial, qoominns uxuri suce
\ , > - conjangatur. Eadem etiam ratio est filioram illias,
. el axorom iUorem. Porro et ipse Moses in montot*
, < Stnai aeceoturu*) Judaoe sic compcllat: Purifl, - cate TOS ipsoe singuli utqoe ad tertfum dienf, la . ' tantes vetiimenta veeira,et uxorem ne langaiis".t
, ^ Quin et ipte Adam can Evaro vidiseet, dixit, Hc
. eti deoesibat mefs, et caro de came iea. El
, propierea deretinquei bomo pairem vanm et ma trem, et adhserebit uxori wa, et erant doo in
, - e*me mrn .Ceatidera Igitur qnomodo post pec6. catum demum ei *oHdilaiem hominum polygamia
, , t InereveFlt. Adara eaim noirdicit: Et erant moli*
jxoo, . . mulieres cam viro in earnc ona, led dno, hoc eet
vir ti BMriier. Una vero cl plurcs int^r se pngnant.
, , Qoamvia auiem legisiaior afoaes singalis Jtldsortim
, \ ! uxoree phires conccwerit, in tcmporis Kirccessio . > ; - nem illad permlett: qaemadmodom tt in animabunv
. aacrifieiis factum est, ot eoe ab impura flliorom
, " ede el obtatkme abdueeret. Sicot varo hriattw
, , adveiiiefis animaliam sacrificia ^ probilmti, legi
. seopum irapiendo : i u etiam uxorum phiriUtcn>
. ' - susiulit. Mabomet vero bie roco itmperanliaj i i i * ttiiiperaniiaui kglbus suis consiiiuit, non io boc
, , tanium wecolo, sed in fuiuro eiiam basc ab ipso^
, Deo cum muHo fceoore rependi doeene, el ridere
. in i<k> lioet iUad Davidis oracnhi : c Ijindalur
, peccalor in coneapifce&liis anime aoai. Et miqutM , , benodiciiur > : id esi laodater ei celebratur al>
. Utis q\ii adalaamr fiili ei seelnt ipeios irrilimt, et
,, quK nec sensam qatdem morbi propler silentfcim
, poseont babere; propterea aiiam ille incurabilia
. exoitiit. Quod eidui uiorbi sensa caret, mealcinaa
, , non quaerU, aec admitiU. Et hoc omniom airocissi99
Ccn. ?n, 7.
Gca. vnr, 48.
Tl
Exod. xix, 10.
f t
Gn. 25,24. " Psal. x, 3.

f

IOANNIS CANTACUZENl
5*2
muoi est, ctim malitia laudatar , nec raaliiia c
credilur. Nabomet euim, de quo sermo est, bomi- , , >
tium voluntali ct volopiali in primia sluduii, et , \ socundum h8 docuit, at voluplatis vi quaro pluri- , *
mos slultonim aliraheret. Insuper num soli viri , \ *
Deo curae suet, tanquam creatum ipsios, mulieres .
vero neqiiaquam , cum non sinl Deiflgmenturaf ;
Numque igitur viri Unlura talibue a Deo aoeeplis , .
bouis iruenlur, muliores voro nullU omnino? Quan- , Doquidem aulem uua creatura est viri ei mulieris, , .
Sdeiuque bomo est omnU bomo, sique onines ei-
mili ralione judicandi suiit, et siraili ration/e rece- ,
pluri, qui quidem boneele vixerunt, bona, quivero . "
male, irain Dci, repulsam poenamque, oninino ina- ,
nifeste Conslat omnes bominea idem judicium ib- , \
iluros, lam viros quam mulietes, ciim una eadem- ^ . *
que borum nalura s i i : oodeiu eiiam modo orones
jiixta opera sua, qo palraverunt, vel boaa tel , ;
mala sunl recepluri. Reslat igitur, quod ei juflUim ;
ci decoruin est, ui mulieres eadem , qiue viri, ac* ,
cipianu Et quomadinodutn uoicuique, qui hoiieMe , vium suam transogii, joxia Mabomoti lege* mor- , ,
codis looo mullae raulieree rotribuonlur, sic doniur , *
<;tiam singulia, qua3 boneaio vixerunt, mulicribus,
plures viri. Quod si boo taaquam absurdum reli- ,
cuil, eadem mente ei judicio do viri quoque illum , \
eentiro ot judicare conveiiiobat. Preterea pluree ,
illi viri unic dau mulieri, vel laudis gratia iHi .
dabuuiur (quod eoilicot bonesta vixcrint) vel ,
danuiaiionit. Quodsi ceu boneste vila sua funcii * ^ *
n\c roinuiieraniur, car bw non plures daiae suat ^
inullerea, booeftcii ot mercedis gratbi, t dictum , ,
est, aed polius viris mtiliis niulier una ? Si vero
illud ceu condemnalis conliugit, bsec oadero sano $ \ . ' beneflcia laudis, etbon* retribulioois domicilia ,
sam, velutf Mabomet enarrat. Quod ideiu de inul- .
lis niuleribus uni viro datis senliendum oat. Si \ ^
linim viris danlur oeu damnaiionem meriue, cur
in oasdcm baec couferunlur beneflcia? Si aatem , *
laudem meruoruut, curuni viro mullae iribuanlur? ,
Et quidnam bac confusiohe esl hbeurdiue el magis \
dcforme? Videsne io quot absurda vel inviius in- , ,
cidil, qui a via vera aberravil? Sed miuime ba?c iia ; ' euul; non sunt, inqaam, lucc. Qnas enim sanctis ,
exsolviiur relribulio, non in deliciis verealur, pola- j) \ , lionibus, balneis et malieribus, qaee omnia pee- .
cati ei irae fructus sunt, ul dicuim est; verum re- \ *
iribulio ba?c sanctil^s est, puriUe et viia aogelica, , ;
gaudiuui ei bilarilas, ei exsultaiio, c quam oculus non ' , !
vidii, etaarisnonaudivU, neoincor boroinisonquam ;
ascendii . Yidee itaque fruclum legislalori buic \ ;
vi gua kge proveuieniem.Gognoscilur aulomafrucâ ;
operuni ratio illius, aul oon? Etquit lam stupldue
' , .
ct exiaecalus, uthajcquae dicla suut nou inlelliga*?
Uuomodo igilur Deum auciorera/oferet, qui bujue- , ,
iuodi 8ialuii? de his quidoara pluribus opus esl? , , ^
, , \ ,
n
Isa.
LMV,
; I Cor. , 9.
JS3
CONTRA APOLOGIA IV.
554
&, \ , \ ,
; ; '* , ; \
; \ , \ ;
; \ \ ;
*. \ 7 Dc nomine vero Mahomet, scriplo in dextra
, ihroni divini parte, quid opus esl verborum apo ; - logiam conlexere? Prudentes enim prudemer de
, ! \, boc judicabunt, slulli vero et slupidi, ul voluerini.
. Non tamen, quasi nostri sermonis obiiti, de Ma*
\ , . bomete haec quae dicta sunt conscripsimat. Dixi
, enim, quod bujus meae ad te Apologiae finit non
, - slt, Musulmanos impugnare, ei qu&cuoque ab*
, surda, pcrniciosa malaque dicant, faciantque, pro^
. ferre, sed ut osiendam taniummodo, quod *ine
* omni raiione el iniqne Cbrisiianl a Musulinani*
accusenlur: quod eiiam fecimas. Qaod si inlarin
, . quaedam de Mabomete dixtmus, ipsiua rei argu , menium noa dicere coegit. Quandoquidem, ei da
. absurdis docirinae su* ecribere institiiiesemut,
- mulia bic nobis dicenda es*em. Quod vero Gbri*
, . "
slus de Mabomet$ serroonem habuerit, nec *
, Evangelio nomen illius fueril inscripluw, sufli , - cienlcr a nobis in superioribus dicium et; sod c|
, . ipsa raiio boc maniiestitis comprobabil. Quaeuaqiio
. viderunl aposloli el discipuli Cbrieli, ei qinacua , que ex ore illius audiverunt, bsec el liilcris pro.
, diderunt, el docuerunt. Ex illis ilaque Cbrieil
\ . discipulis qualuor con&cripeerunl Evangelium. Unu
- quidetn Mallbaeus nomine, qui Hebraica lingua
' illud descrips.it, in Palaeslinas instiiulioaeni, et
, Bierosolytnae, partiumque Africac. Aller vero Mar, , cus, Lalino idiontaic conscriplum vnlgavii in
, Acbaiam, Italiam el Romam, quin eifom in omne
, ) genies occidenlales. Tertius Lucaa, lingua Gra*ca
, \ C
^
q j i A&iaro, JElbiopiam, Persiain,
, , Indlamque evulgaium esl, ei Arabiam. Quartus
, \ , \ , - vcro Joannes, etiam ipse Graecis litlerie uaiig,
, - , \ Evangeliuro conscripsil, quod iu Europao aliquot
, parles diffusum est, ei iaeulaa altaque loca a
, , ". Gnecis babilata. Sic, inqaau, Evangeiium disper.
\ 8um cst in rouiidum uiuversum, non vi a| nerts , ? , * , silate, non gladio ct enae, sed apoeloH cum cba
, * riiate. mansueiudine el bunilitaie verbum Dei
pra?dicaverunt. El conlrario omuino modo rea SMC . cessil. Apostolis eniin percusais ei colapbog pa&sis;
. , calunmia pressis, el in persecuiione simul docen , >
' , , , tibus praediralio illorum nou iniercidil, sed quo , * - lidie crescebat et augebaiur Chrisli Evangelium.
, . ^ Quin el hi ipsi, qui magno studio ei labore in b<
; - incuinbebant ul Cbrisii nomen occoltareltir, t>o
, - quis bominum conOlerelur illum Deum esse, et u|
, - morlis supplicKiro subirel qui boe lacerei; t j
, - ipsi, inquam, veriiaie cognila i 11 adjuncti sunt,
, , eamque coluerunl, alii qoidem ab aposudta, alii ab
, borum Miccessoribus el discipatia edocii, el rre, , didcrunt Cbrisiura ease Terum Dcum, ei DcJ vi , ' . \ veniis Filium : quin eiiam dolore et fletibti* pro , & teqiiebaiiiur anleactoe dies, qtiibus iu lenebris e|
- Satans erroribus ambulavemnl. Dcus auiam benlu s u s
PATROL. G B . CLIV.
U0(
18
555
JOANNIS CANTACUZENI
556
gmis et misericors, ipsoruro suscepil poenitentum, . ; \
ipsotqtie Chrisitani nominis persecutores pasiorum ,
officio dignalus esl, et doctores prseconesqne Evan- \
gelii ei nomiais sui fecil. Omnes eiiam Evange- \ \
liuin recipienles, deecribebant illod singuli, lege- . \
bant, discebanl, et in iilo insliluebanlur, cole- , ,
bauiqtie qune in eo erant scripta, tum dcniqae , \ , eutnmo studio ignaros borum erudiebant. El boc ,
niodo Cvangelium in orbem universum dispersum est, omnesque illud habebant tolius tcrrae incolae. . \
Cbrisii lemporibug itaque ad ea quibus dorere , : :coftpit Mahomet, anni elapsi sunt plus qtiingrntis. .
Quis vero posl Evangelii cognUionem bitra quin-
genvontin annorum spalium ausus fuissel expnn- .
gere Mabometis notnen ei Evangelio, si modo in
1! scriptuni inveniebalur ? pariim quidem quod
qni onam taittum dictionem vel addcre vel demere ,
austit faisset, poeUtac bristiani noiuen amisisset; ; ,
parlhn vero, trt demtis impium quetndam aliquam
Evangclii dictionem expungere ausum fuisse, num * ,
niversuro orbem unius ineplias secuturum fuisse , , *
putabimus ? Nequaquam. Hinc igilur elucel, Maho- ,
tetis nomen nusquam in Evangelio descripium ; ; .
fciisse. Ptselerea si llabomeiis noinen Evangclii Jibris tnerat, illum eane Chrislus vcl bouuni, vel .
,
nialutn esee fuerai lesliOcalurus. St bouum, reepturi huuc cerle erant oranes reges terrae, , ,
omnes pnesidcs, omnes Chrisliani. cnm ni- , ' ,
miruin qui Cbri&li teslimonio es*et compro- ,
balus, ut acilicei illius eiiam utililaie perfrue- . , - ),

r
eeulur. Si vtro n.alum dixil, relinuisscnl nimirum ,

Ulius sigua ei indicia, el ne ab boc laederenlur * ' ,
ouslodivissent. Quod si igiiur vel ul bonum re- , ^
cepluri, ?el ul mahim aversaturi, non ejecisset , - . universus orbis ex Evangelio Mahomelis nomen, , ,
eliam binc apparel bujus nomen in Evangelio
ftcriplum non fuisse. Perro nemo esl qui alleri, ,
priusquana U iiattiaeii, iimdeat. QuU igiiur Ma- , *
bumelem invidia es&cl proeecutus, prinsquam is .
naseerelur ? Neroo prorsu*. El licet aliquis post , \ .
naiiviiaiem iliiua hunc invidia esaet prosecuius, ;
mnn lotua orbis oaioa cootra Mabometem invidia . '
eral subacrlplams? Et quifc tam improdens, ut boc ,
Mon impossibile Aiisse judleel? Quare etiara binc ;;
coiligiUir, Mahomelie nemen in Evangelio non ^ ,
fuisee descriplum. Prselerea siqtiidem dicerent ; \
Igmpeliue, quod in snlo Evangelio Mabomelis
iioiiien acriplum invenirelar, quodque illud Cbri- . ,
aiiaiii eraserint, sufficiealea essent ha? qoas dixi-
I I H I S , demonslralionea ad verlatem comproban , \
4JUim, 6t Hloram refQtanduin nictulacia. Cum vero , \ .
addunt, iliud eiiam in veieri Tesiameiiio a Mose , ,
con^criplo exaUre, quomodo illud expumerutit * llebr,; i ? lilic cleuira ne signuni quidem de Mabo-
iiiete invenitur. Considera igilur qua irorite Mu- ,
eulmani dicant Cbristianos nomen illius invidia
;
n.0108 ex Evaugelio expuuxisse? Hebraei vero \ .
<|iiam ob causam idem fecerunl 1 in circumcisione , ^ .
qui; pe, el in aliis quibusdam , cibit videlicet . ; T
5W
CONTRA APOLOGIA IV*
*.* , , aliieque ritibu*, Muaulniaiil cum Hebrads conve
, , ahinl. Nunc igilur ?cl binc quoque constat, quod
. *1 \ nec in Veteri Motls Testamento, nec in Evangelio,
Mahometia nomen coHlineaiur. Et baec quidcm
. bactenus; sufficiunt eniin h*c, ut rel atupidiii
. . gimum in veriialis cogiiitionem inducant.
, \ ; .
8. tiiler alia vero omnla etiaro in boc Cbrislhnl
.
, a Musulmanis accusamor, quod spernentes lcgtMit
, a Mose iaiara, accusaiionem mereamur, cum tameit
. nos accugattone digni, Musulu auog accus< m $
gummit celebrandoi laudibus. Num itaque )au
. daudi gint Musulmani, gcu miiius, singulaliin in
, \ , superioribus deiuonslratum est. Sed agedum da
. nobis ip$ig nunc videamus. Non solula esi a no . - bis Mosis lex? Quin poliu* ab Evangcllo conilrmaa
* ; , est, ei id quod in Jege inOmuiin eral ei impossj
, ; bile, boc Evangcllum complevit. Omnis enjm
. sermo, oraiiis scriptura, omnis aclio curo fiiia
, , eerlo dicitur, scribiier, et fii; et quem idinodum
, , omnes fructug pracedii floa, ita omniom actionmti
, dux esl destinalug fluis apud cordaioe horoin**,
\ - Et nunc diligenier, quse dicantur, cnsidera, quo*
. modo Adain nirairum a Deo formatus sit, et | R
, ', paradisum collocalus, e quo propier divina: b*gii
, transgreseioneia eitorris ei exsul facius sit, et ;
-., \ Jediclionea Deo sescepla et damnatioti* ui in em
, terram redeat, e qua Mimptus esl, condemnetur,
, , Quod slc evenisse videmus. Morieni enim atibiii,
ii . \ . -^ el defuncios in inferno dclinebalur. VerumUtniii
, $. opera diaboli lotum genus bumanura, et uuiveial
, gimul inciderunl in facinora lasciva et illiciia: e|
. hoc pemiciosum illis erai, quod relicio culiu Crt-w \ , - loris cceli et lerr, el Dei faclorig gui, gedqcif
, diabolum coluerunl, et idola, ul in guperioribug
\ \ , - diximus ei demon&traviinus. Deug vro misericor*
, nequaquam voluit crealuram tuara uUering dig
; . ' boli tyrannide preini; hominemque galvari volui^
- - Quoniam vro ig ut sui juris al liberi arbilrU
, \ bii, a Deo conditus egt, nec abldtum ab ipao eei
. \ aniea illi concessum Hberum arbi|rium, ged eeiuprf
, \ Jiberum habcng arbiirium permanglt; voluil saU
, ' vare Deug bominam, scd lamen gaa ipsiua, ho
vi a|
* , minis scilicat, voiuniaie at arbilrio,
xa\ , iiccessilate, ut Mahomet praedicat. Cum vro
, . omncs hominee diulumo plana morbo lascivi*,
- et plus quam nataralium vilorum el idololal i#
; , '. laboravissent, ab eo tempore imposgibile erni
, eosdera facile a tara diutiuo morbo liberari, Coe, it
: igitur Deua inglar peritigsimi medici paulaiiia ciu
. * , ; ><, rare genus bominum. Hebra3orumqee genlem boa|
, bujus iniliom conslhuii, praecepitque uoi hontj
*, num josto et gancto, Mosi gcilicel, ut ex Dei oru.
, enlis exorsus Bebratorum genleio insliluerel; qnoif
, \ - el fecit. Quoniam vero owwua qu lege el Evaw*
gelio coiiiiaeniur, huie nieae Apologiai pariicuj^H
\
inerere non fa< ile Ucet, parlicularia lainan qw^
, - dam x bis ipedium afferemug; e| quemadm^
* - dum ex nao cauce owna quod ia doliaaet.
JOANNIS CANTACITZEXI
560
-ajjndicalur, sic ox liis eingularibus, quisnatn ; , legis ei Evangrlii scopus sit, cognoscere poierimus, ,
et iium allerurp conlradical alieri. Diligenier ita- , \ c4
que liis quas dicualur attendito. Moses dicit : . \
c on occide? *, dicil Cbristus : c Qui ira&cilur . * c ,
fralii SJ:O ignis poenam subibil . El Moses qui- , c
dcm dixil : 4 Non occid^s : 1 Christus vero, 4 Non . > \
irascaris. 1 Novisli igiliir, quod primo quidem , c * ,
sanguinis, qui circa cor esl in bomine, cfler- . t 5
vescentia oborilur, qua homo incitatur ad iracun-
dtam, ex quibus ei ipsa c&des seqtiiiur. Qui vero , , . *0
raiione animi sesium refrenaverit, si non ad iram , ,
commolus fuerit, quomodo in csedis crimen inci- ;
dcnl? El Moscs quidcm dicetido, 1 Non oecides, 1 , ,
bomincm a malo el ipso peccato abslerruit, ipsum , *
vero non reddidit perfeclum ; non eniin boc homiui ' .
nniiuim profucril, si a malo abslineat, nist eliara , '
i>oiiiiin operelur. Quapropter Christus dixit, .
< Non occides, > sed, t Quicunqtie iratus /uerit -, , c
iralri suo. elc, radiciius ipsuin crimen evcllens. , > (& lex quodainmodo fruciura aufert (caedcs enim . (irae fniclus esl), Cbrislus vero ipsain piccali ar- 6 ;) *
bonm exU rpat, id cst aninii aeslum ct iram. Et ; ,
Moses quidem diccns, t Non occides, 1 in boc con- . , < ,
siiiil, nec uliro progressus e*i.. Chrislus vcro non ,
sic: sod cum dicit: t Qukunque irasciiur fratri , "
suo, obnoxius e&t gehennae ignis, 1 sic addit: ,
Cum ollulens munus tuum ad allare, et illic re- , c
ordaris quod frater (uus aliquid babeat conlra le, ,
relinque munus iiiuin corara altari, el abi primum Q ,
<t reconciiiem cum fratre luo, el tunc reversus , , ,
fler iminus (uuni ; > charitalcm fratris sacri- , -
iicio utiliorem judicans. sane dixil : Si lu .
tiabueris abquid conlra fratrem luum (boc enim , ,
anie probibuii); quid igitur ? 1 Si babuerit fraler ; t
4IIIIS coulra le. 1 enim buuc modo a malo .
abslerruil, scd et fralrem curari praecepit.
, \ .
'. , ,
9. Dirii in lege Moses, < Non pejcrabia, sed
redde* Domino jurainenla iua . 1 Perjurium pro- , -bibone, juramamura concedil. Cbristos autem in , . :Evatigelio : t Ne jures omnino, sed sit vobis Ila , t ;. '
iia, et **; > quidnam innuenle boc verbo? , >
011 aliud quam ut voraces simus, el flde digni, ; \
<ei ul loco innllorum juramentorum verba nosira ,
lalia siifl quai iidem possinl nierori. Et &ane qui ^ . \
jtiral, vel voltîs vel iirvilue, jurando potesl fallere
-aut falli; qui vero in universum non jural, pcr- .
jurii poriculum effugil.
'. ,
10. Moscs ideui dieit, t Ocidum pro oculo, den,
' , >
iem pro denle ; > nec aliud respicil quam ut
limore conleiui'nce el ptignas muluas probibcat. Cbrislus autem in Evangelio: c Quiciinque libi . , "
alapam iuQixeril in dexiram maxillam luam, ob- ^ \ ,
vtrtc iiii ci ali^ram ; el qui le in judiciuin volcl >^. ,
rapere, < l nuiicain tuam loiJcrc, diinitlc iHi el , \ . paUidui Ei qtiicunquc lc adegeril ad niilliare : , ' .
,.,
\<unum a.ii cuiu iilo duo **. 1 Nuitc itaqu^ le in;
7e
T T
Ti
4 9
" Exod. \x, 17.
Mal.h. v, 41.
" ibid. 25. ' Exod. , 16. ' Maiih. , 35.
ExoJ. xxi
861
CONTRA MAEOMETEM APOLOGIA IV.
ifc
, , terrogo, ulrum ex dtiobus mandaiis isfis legislat& toria flneru plene allingit, nutn scilicel ul prohf, , \ . beantur, quin polius ul omuinn tollantur muttr.e
. 4V liies, contentiones et puguae? Evangelica hamt
, dubie. Si qtihs enira propler ullionera oculo suo
, *" ; altcro privelur, aut dente, nonne ulci&cilur, et
. , \ ; teraporis oceaaione id permittente altcri nocei, vcl
. ad miiiiinum trascilur, et injuriarum memor est ?
, \ , ; - Haud dubie. Qui vero paratus promplasqne a<f
, , boc fucril, et boc studuerit semper, tii si qtris illi
> ; \ alapam infligat, non modo suslineat a f atre illa , \ , Um sibi injuriaro, sed CURI humiliiale alteram illt
4 , \ alapam obverlal; et cum re sic gesta hujtis pbllo ,, \ \ sopliiae studiostts iuerit, et percutiemem sus-inuerit, noaae sustulii bic et devicil oinne vilkim,
, ;
.> ^ otnnem contentioiiem et iram ? Nuin bicne, vet
; , ipsa lex legislaloris finem propius auigit ? Nomte
\ ; - diabolum Iclhali afflixil valnere, pulrem pugnae ci
0 , - offttndiculoriim ? Diabolom enim coelo fjccit faslus,
, \ \ . " cuni augelus eseet, deinde iuvidia el odium. tn
. diabolo enim ne veslrgiam qaidem esl eliariialis.
, Non lameu iu bomine solummodo dtaboli odium
\ invcnitur, sed ei d.rmonee intcr e iitatuo alu-r
^ . alterius pcrdilionem el exilium eoucupiseit. Prop , , ter iuiiuicitiam vero et odtum, quo in bomiue*
, . \ laboraul, pacem inter se haberc videnMr. Etquetn?: : , admodum imuiici iia mulua mler se eoncertan:.
\ * allerque allerius qaacril perniciem el inierilum : * i
, , \ere in alio^ uoste* iidem incideriiri, omisso bello
\ '
uiuluo ei itilesliito, cuin illis coiigrortivmlur,
deinde vero rursum alter aherius miituatn penticiein ailire depreberiditur. Talis est eliarc ea que
inter bos pulaiur eaea coujunclio et concordiu ;
in bominum etiim perfiiciem, iton vero et iut^gro
animo coulrabiiur. Ubi enim verilas apud mcuduciorum pairem locum habeat? llomo autcin, qui
alterius alapam suslinueril, nonne facinos diabdo
prorsas coiiirarium palravil ? Noqne coram fraire
suo humilialus est ? iino magis roram Dco ? Nonne
frau-em dilexil, ei propter cbaritatera fratri exbibilam diabolum confudil? Et quis tam iusipiens ut
de bis dubilci? El qui ad h x c prompius talia
dixeril ei feceril, quomoJo fiet ut cuin altero contenuones misceal ?
'. , c , D 11. Dicit Mosea : Diliges proxiinum tuum, et
QuiJnam hsec
\ . }. O.lio babebts iuimicum touin
, ; legislaloris verba aliud quaui ?ertlalem voluni con ; c , siituere ? Quid vero Ghiisius ? t Si dilexeriii eos
-. ; , qui vos diiigunt, quaenam vestra gratia est. Diligile
, \ iunnicos vestros, beuefaciie odio vos babentibus,
. * el orate pro bis qui vos exsecraniur . Uu.citam
., , - ex bis legibus chariiat-itt constiluH? Vet.isne an
; Evangelii lei? Ilia enim posi amicorum dib*cfto nem propter multoruui infirmitatem concedii quoxl . - darnmmlu odiuni contra inimicos. Chrislus vcro
^, , ctiin dicii: < Ditigite inimiros veslros, el urate
, 6 - pro illis, * odium omuiuo ex bomiue susliilil. Uui

, .
; "

;
;
; , \
?,
; ,
: \ ; ;
; , \ ,
;
ei
Lcyil. xix, 18. Mallb. v, 44.
W1
JOANNIS CANTACUZEtf
561
Mim hoetem stfum diligU, et pro illo oral, quo- . , *
fitodo amicum aut alium bominem odiobabebit?
, ,
;
ii. Lef dicit, Non moecbabfrts ; > Cliristus
*. . Vcfo non sic, ged t Quicunque videril mulieredi , ,
d conctipiseenduro illam, jam adullerium cum illa
tommisil in corde auo . En dil genlram legis ,
tonsidera. Non legem modo prohibuit, sed eliam , * *
lascWum ocnlum, et ipsum qtiodammodo animi , \
fffectuni. Qoi enira seipam usque ad ociill com- . \
fiioliouem cuslodieril, quomodo in adulterii crimen
hicidei? Quemadiuodura vero broiis animalibns ;
h\s quidem ultrieia, illis vero defensiofa el pro- , ,
Wloria arma dala aunt, nt leoni quidem ira et \ l\>bar, apro denles, bovi cornua, lepori vcro cnf- , \ pot ,
Pus Celeritas, idemque capreae ei cervo : otnnibus , \ \ , lutem aimul tenstis quidaro datnt etl, quo noUa \
Mtitiia et vfnenatoa cibos aversenlnf* uttles vero ,
feppetant; sic et horaini omnium loco meas data * \ ,
fesi, quae dijudicare polest bonum a malo: ei ab
lilis quidem abslinere qua animam bednnl, ulilia , \ *
Vero et sahtiaria appetere. Quod si vero forte car- , . *
ftali cupidiiaie et diaboli affectu ln animora cogi
taiiif qufcdam incideril indecens caprea velocior
tnfpem cogitationem effugere poiesi. El si odio , BatansB cogitalio baec illum ineecula fnerit animl .
lelum et fenrorem sibi a Deo datum postidet in ;,
luum coromodam : quo leonis aat urti Instar sete ?
} , \ \*
defendii, cogiiationem banc boeliaque belliim con
culcare et exstirpare concupisciL Homo ailtem noo G *
. ,
;
. '
*
, ,
.
,
* , \ iior, biuc rursiun solidior alius, landcm elinm
,
,
cibits pertectus ; ct ui imperfecia adliur cogniiione
tcriitn praeditis nondum philosophi disciplina , \ ^
phPBCribilur, std prirooquidem litteraruro elemetita ,
tfaduntur, et paulo post harutn conjunctio et syl* '
lub; pnero aulero per a-iaiem et incremenlum ;, ;,
ad peffecliorem latem progrewo, etiam philoso- \, , \
pbbe arcana proponunlur; sic eadern mihi ei legis ,
flio videtur. Proplerfaominumeniro inftrmiiaieni *
iei ad manuduciionem boni dala esl, non quidem . )
iil homuieni perfeclom reddere p o s e d quero- ,
i diiiodura ia fubliroi scala priuiiift grodus nos a , * '
icrra allollit, nec lamen hoc ad summum scalae t sceiisum sufficil nh\ niulli simul sopcraii sifii , * proplcr aUUudinem et subliiiiiuiem ; ita etiam in ; ,
Vcleri lege conlingit, sancla quidero el jusla el a *
beo laia (mius enim ideroque Deus est, qui cl le- , \ , \ ,
gem ei Evangelium promulgavit), ted umen propier (
liomiiiuiti inflrmiuiem lex daU 6sl paKUgogum )
tueiodiene saauoi illud dmaae gratUe donarium, in

tlliciUe et abfurdas aciioncs incidil, quemadifiodum in superioribus copioeiue eiiairavimaa. Deus
ouiem saWare vofens soam crealurain, boaiinem
ftcilicei, legem Moaic*m misil, ceo dttcero qemdam et prirceptorera. Et qtiemadmodura tenerit
odhuc infanlibus cibus solidus non dainr, aed lelierior et concociu facilis, pxulo post aulem soli-
1 1
Kiod. ** .
9 1
Mallbi #, *7,18.
5
CONTRA MAHOMETEM AFOLOGIA IV.
S66
*.** , agens, ei iltoi a terra lubducens qnasi in primum
J , scato gradum, hoc est abslrahcns illos a multis
, ei ingenlibas vilne, et a terra in qua voluiabaninr,
, \ , non tamen illos adscalae stimmilatem perducere
, poiuit. Evangelium vero boiniiiem evexit, ei in
' . summurn collocavii scalae fatigtum,quod ad coebtin
\ , - usqne pertingit. Quod enim in lcge inOrmum erat
, . el iinpossibile, Evangelium Jmplevil, sicuti de> \ monelratum est. Dominus eniin in Evangetits s\c
, . ait: c Non veni ut legem desiruaui, t>ed ul inh Ante Evangelii enim tempora gimufr
, plcam
, . cognoscebatur quioara viliorum multiludine e.^set
* obruiue. Posl hojus vcro annantiaiionem , libere
^ eeae virginitatis politia protolit, et innumeri ex
, \ - boniinibus virgines invenianiur et muliebris et
, \ . virilis sexns. -Cesso lameu de bis dicere propicr
\ . nimiam verbo*ilalero. Pluriini enim Cbristianorura
. vilam agunt angelicam. Novisline auiem nunc
\ ! VOJLO; \ quomodo una eademqne lei sii tlla a Mose lata
., \ anliquilus, el quam Cbrisitis iu Evangelio tulii ?
; > \ El queniadmodum rex aliquis inissis eervo
, , nummis quinque dicit illi, Negoiiare el opera e
\ ' , ' - cum his, quandiu peregre abfuero. Ilic vero graiiis
\ , - actis , el negotiatur. Giim vero denuo per, \ egre profecius fuerit rex, eidem tervo alios cen, \ lura iradidit, nec proplerea quinque bis ille priva, , tus est: sed nomen quidero qu nque nommorum
;* defecii, nihiloniinus tanien bi quinque mulliplki * \ , ter in ipsis cenium continentur; el cum ccntum
\ \ - Q nuinmorum numerus noimiiatur, nccesaario cuin
* his coDJunctns est ei una intelligilur ipsorum quiit . que uumerut una cum centenis: sic, inquam, in
lege et Efangelio cotittngil. Lex quidem abrogata
, \ , dicilur, cilra controversiam tamen io ipso Evan . gelio continelur ipeius legis flois, et multiplicitor
, , ' - in hoc operatur, quemadmodQm paulo anle dixi , . \ nas. Et hmc quideni abrogaU eet, non ceu mala,
; aed inuidisquod pnetena lempus atlinet, nec usum
, habena aiiquem. queroadmodum in denaissimia
* ienebria media nocle luna exoria tenebrarum pro , fuDditaiem quaai aitenuat, aerem tanien non om nino diluciduro reddit; eol veroexortus in laniuni
* aniveraum orbem fflumiaat, ui eliam niinimui in
, aere pulviacuius per soiis ra.tfos conspicialur: et
* \ D lena quidcm insilum sibi propriumque lomen
, . amisii, di<paruii tamen et obiecia eat propier
, solis eplendorem: sic etiam In veteri lege et Evan > gelio coiiiiiigil. Lex enim veius idololairte quid^m
* , , tenebrae depulii, non laroen in aniversum illu, rainare et abeoJrere poiuil bominum animas;
, , ' Evangelium vero illuminavil, docuit, absolvii, et
, . \ houiiaes in coeluro evexii, paradisumque quem
, , progenilor Adam amiserai, graluilo concessiu El
, qais Uin infelit, ul Evangelio relicto ad legem
/ , reverumr, el quaii denuo ceu infans laiiis nulri , mentiim conciipiscai, nec tn>(ar viri cibum soli , dioreiu? Yei quU ccu puer liltcramm eUinenia
Malib. v, 17.
567.
, JOANNIS CANTACUZEfil
U%
ffcquirat, et non poliu* ceu absoktu prudeulia , \
preeditus pbilosopbiam ? Vel quis solari lumhie re- ; "
pudiato, lunarem amplecialur ? Mibi sane ea quaa & ,
icripsimus sufl&Vere videntur, ui facile, quicanque \ , \ .
volaerit bujus rei veriutem rognoscat, quin el lu ' \
ipse. Si autem fortaasis adhuc propier sactiflcia, ,
circumcisiouetn,feabbaliotium, et ciborum discri- \ ,
iiiMi raiio lua dubital et vacillai, mintme Umen , \ \ li' c fleri conveniebat, cum de maximis illis et . " . , \
Ucceasarus sufficienter diterimus; verumlaraen \ , .
riiam de his, ulet reliquis, breviseiroe disseramus.
\ 01 , 13. Homines, ut eupra diximas, humanas idolia
viciimas tminolabant, nec alienigenas tanlum, sed , ,
liam propriosliberof. Et queiKjadroodum ligoum , * \
lortuosiira inlegram ei niifliam inflexioiHsm susli- uere non potesi, sed illuri paulatira principio arli- ^ *, * llcfs ane ei opportanitaie ab ina?qualiiate priore
itnmutaiur, deinde omtiino in recium oxtendiiur ,
Geu regaia aliqua : iia eliam in sacriiiciis faciura , . > \ \
est. Concessit enim Deus primo lauros immolari, .
ovee ei hircos, ut illos ab impii hisce hominum \ ,
bnmolaiionibus abduceret. Quid enim his deteriue ,
ei iniquiua ? Haec lamen concessit Deus. ut paulo ; poei ei ipsa abrogarei, et bominet in noliiiam sa- , \
triOcandi laudem iuduceret. Sic enira per Davidem , \ beus locutus esl: < Non snscipiam ex dnmo toa .
viiuloe, ueque de gregibus luie capellas.Nam adam ' , -
tauroruin carnes, ei hircorum sanguinem bibam? .
OiTer Deo sacrificium hiudis (id esl, bymnum orit ; lui cum sincero el recio corde), et redde Domino C
M t
vota tua, et invoca rne io die iriMalionis luA, et \ * ^
eripiem ie, el glorificabis me " Et bc tanquara ,
knb Dei persona dixit, aversanli animaliuia vicii- , \ , \ , \
mas. Per seipsum autem ad Deum sie dixit: , Quoniam, si voluUses sacriflciura, dediwem tibi; . '
boJocauala non comprobas. Sacriiicinm Dcospiritue , < ,
couiriiu8; cor coairUum et buiuiliatum Dominua .
non despiciel . Yiden' quomodo in omni ne- *
goiio a eumoio ad Ioflmum taadem propbels lo- \ .
ci ti sinl? Si igiuir de aaerlAciie dilucide dixeriml, , quo4l Deo non grala sinl; sed temporanea quaeda
concesaio, jam post inutilem aiiimaliam oblalionero ; \
ancrUUaiur ei canlaiur per oe et labia e puro ei ,
ncero corde, quod et factum esl. Qui enim ante ^.
IdoIokHra, tyranni et pcrsecuiorce Cbrisli fuerant, D \
qui Cbrisuuo ignoiniuia affeceranl, conversi doc- , \ , \
tores ei pracones orbis facii sunt, el pro nomino . ,
lilirieli oceubuerunl, seipeos propotienles forma- \ ,
lam eorum qui in Cbrialum credunt, ul diclura rtu , ' \
De circuntciiione aulein oopiositis in superioribus ,
dixirous. Yeromiamea eiiam nune sic dicimue. ,
C rcantciio cordis rsl circuuciato, non carni^. \ .,
Abuudaiuiam eniiu cordi* circmucidere debetit .
aiuguii, aon carnis. Abuiidanira cnim cordis peo .
caium esi, quod tonciliavii diaboJas et horno , *\
propter volupuies. Quod vero Deut in boiiiiae , \ .
fecii, nou esi supcrvacaneum iniagram enim-eel, , *
< r f a v
| T
P*au. XLIX, 9, 13-15. Psal. L, 18, 19.
w w
CONTRA MAHOMETEM APOLOGIA IV.

570
569
. - ei bonum, el abuudans est nihil. Si ilaqne bomo
\, , \ cordis abnndanliam circumciderit, id est peccalum,
: ' . " bic revera vere circumcisus est. Si aulem peccalo
, . obnoxius fuerir, ct carne circumcisus, vaua et inu , . - lilis esl hiijus circumcisio. Sed el Moses sic in , quit: Hodie itaque circumcidite duritiam cor*
, dis vestri, cl ccrvicem vestram ne indureiis ani. - plius. Domiiius enira Deus vester, bic Dcus deo:, , rum esl, et Dominus doininamium : Deus utaguus
, . ei forlis . Eu qualeru Bloses circuuicisionciii
, c \ faciat? Non carnis cerl<*, scd cordis. Veriiui el
, - marlyr Cbrisli Slcpbanus cum Hebreis dtspulaus
. dixit: i Duri cervice el incircuintisi corde, qui
, ; \ recepialis legera, ei non observavistis eam .
, \ , Sabbatum vero non casu aut foriuilo insiituiuui
; , esi, ut bomines eo die oliosi desiderent (otiu m
. \ enim per se vitiobabelur), sed ut Judai omnino ab
, iis quae vitam aitineni vacantes, splriiualia cura , \- rcot. Et in bunc tinein insiitulum est, ui Sabbalo
, , \ quidem vacarent a curis viiam spcclanlibus, in
. concionein vero ardonli sludio et cura abire-it
\ , clare conslal, quod sacerdos in Sabbalo dupliceni
* , \ laborcm absolvebat, et dupliccs oblaliones iinnio* \, . labal. Judaei autem eliani boc negJeclo volupiali 5 \ , - libus magis studebant et deliciis. Quaproptcr el
-uv . , propheia increpans \\\m dixil : < Vaj abeunlibus
* ad diem raatum, qni appropinquatis el continglis
, Sabbata ficla *. El Judaiis quidem, ul diximus,
\ . \ Sabbalum insiittitum esl, ut a curis victum spee ^ lanlibus vacantes, ad conciones sacras sludiose
:, ; . 01 convenircnt, Cbrisiianis vero non similUe.", utpole
\ \ cum quoiiijie ad conciones et preces ipsis conve . nire solemne sit, el sic laboratur ul bi quidem
, , \, plus, illi vero miuus singuJis diebus oreut. Et
, \ queroadmodum in omnibus pneceplis lex mimmum
. Hlud et imperfectum exposuit, Evangelium vero
, , universale illud ct lotuni: ila eliaui in Sabbalo
, , \ iieri videmus. Lex quidem Sabbalum consiituii,
; , * ul conciones adirent. Evangelium vero quolidie
. boc licri voluil, idque non semel lanlum in dic,
. * , sed liiillies, si cui libueril. Quod si volucris, di * . \ \ cam "d dilucidius. JudaVis ad Cbrislum Sabbalo apporu.-.Jbus magnam infirtnoruni muUlludincm^
, II ;,; claudorum, ca?coruni, aridorum, paralylicorum.
. *, daimoniacoruin, aliorumque variis nioibis laboran?/ , liiim, omnes eadein ipsa hora sauavii. Judjti vero,
* , , * iuvidia et ira pleni, CIIID aliud quod Gbrislo objice .. , rcni. non baberent, dicunl illi : Nou licel (ibi boc
. faccre Sabbato*. Quinel Pbarisxi videnies Gltrisir
^ 6 di^cipulos Sabbaio spicas veJlere el coiucder^,
^, , , , dixcruiil eumdem sermoneni . Quid vcro ad bos
, , Cbrislus ? Annon legislis quid fecei il David, cucii
, esuriret ipse, el qui cum eo eranl? Quomodo in. ^ greseus s\t in domum Dei, et paucs propositionis
, , comederit, et dederil bis qui cum eo eranl in die
, Sabbali ? Sabbaium eniin propler bominem factiuti
]) . > - est, el noii boino proptcr Sabbuluiu. Sed ei alia
90
,a
Dcul. x, 16, 17. Act, v, 51.
f<
Eicch. xxi, 23.
" Maltb. xn, 10. .bid. I snj
10ASNIS CANTACCZENt
"
572
qufcdam esl Sabbati rntio. Scx diebus Oeus creavit .
onmia, ct scptimo quicvil ab operibus suis. Tum , .
ei Chrisms in sepulcrum depositus, Sabbato quie- ;*
\ i . In Parasceve enim laboravit; lalroni enim sa- , '
!uiein dedit. Die vro Domini<o rursnro operatus ; ,
c>l. suscilnndo primiun, ut Deus, propriura cor- , \ \ '
pas. et tnuhorum aliorum ; deinde et apoelolis ;
apparens, confortavii illos, el cum his alios mullos ,
apnsiolos. Et quod septein exaciis saculis, id esl . ' \
amiorum seplem millibus a creatione niundi, uni- .*,
versalis omnium hommum qnies fulura sit. Eo , \
li^que enim omnU actio tani liona quam mala . \
exienditur: lenipore autem illo resurreclio mor- , ti.orum et judiciuiu operum fulurum est, et sin- , .
gulorum juxia opcra sua relributio; el bos quidem ^,
qui iinpie vixerutii, aetcrna manet damnatio; pios , , \ '.
Tero bonosqne, vila uMerna, paradisus et bona \, , \
qiiam plurimn, qua? ocnlus non vidii, el auris non . \ andivit, el in cor boininis non asccnderunt. En ,
igitur quis olii illius Sabbatini finis sit, et quomodo ,
f rraverim nc adbuc errciit, veluti in omnibus aliis, . \
miseri et siulti Judaei.
.
, \ *, \ \
. \ , \ , , \ , \ '
. * , ' , ,
, & , .
14 De cibis vero tpsa veritas sic se habet:
\ > \
c Omnia quae fccit Deus valde bona sunl; et si " , .
bona sanl, qomodo legisJator ea pro nialis et re-g \\ ,
jiciendis erai judicaturus ? Cum Deus ad illos ;
dicat : # Ece dedi \obis omnia ad comedendum, ,
ui berbas campi . Sed cum in deserto mora- , * *
reiur immorigera et ingrata Judaeorom gens, sin- , \
gulis diebtis inanna a Oeo misenra accipiebant; , *
iseterum contra Mosem, imo ip&um Deutn murmii- ,
rabant quoiidic, et suillas ifigypli carnes appeie- , * banl, quas antea comederanl, ct inflnila alia (in , , &priniis lamen prac aliis suillaruro carnium desiderk) ,\ .
tcnebaiilur). Hac igiiur* de causa interdixit bis .
lcîslalor Moses, ne bis vescerentur, ut eos ab t
omnibiis igypit cupidtlalibus abdurcret. Sed de \ ,
b s ipsis audi. Quod enim universus mundus in .
Llololatrinetenebrasel baralrum inciderit, manifeste \ \ . conslal; in primis tamen onmium iEgyplii omnia D
fVre animalia adorabanU el deornm numoro ascri- . , * bebanl; el qia?cunquc hi tanquam Deos venera- (
baniiir, ha?c Moses legislator immolare jussit; e . ,
Tolaliiibus quidom turlmcm ei columbam, e qua- ,
drnpedibus vero bovem, ovcm et capram ; sed ,
porro vesci prohibuit, quouiam bujus cibus magni , , \
er-it pretii apud iEgyptios siinui el infeliciselmos . . Juda;os. Moses igilur ipsis innnulare volene Agy- ,
piiorum rilus, ea immolare jussil qpae ifigyplits .
. pro diit eranl, ut inteHigcrent se frusira ba.i * ,
rolfre cl venerari. Quae ve cbara habebant, et , ,
magid faciebant, cibi gratia, illnrum esuni in- *
* Ccn, ,39.
m
CONTBA APOLOGIA IV.
Hi
" \ tenninatus est; in primis lampn soillarum car,, ' * * nium, propter insatiabiles barum cupidiiatet, ot
, diclum est. Cbristus vero nibil e cibis probibuit,nec
; , . eiiam aposioli borumque successores. Quod si vero
, * , aliqua animalia sunia quibus Chrisiiani abstinent,
. boc simpliciter diutinae cousuetudinis el propri
, , voluntatis gratia faciunt, non propier Joctorum
Evangelii tradiiionem. Vetus enim lex basce ob , servaiiones habebat, Evangelium vero nequaquam;
. sed oronia in uniuscujusque poteslale el arbilrio
; , - sunl constituia; propler diulinam vero, ul diclum
. est, consueiudinem a quibusdam animalibus absti . , nent, nec illis vesctititur: quemadmodum qui penes
, , nos nt monachi, ab omnium carnium eau absli, * * nenl, non quod bas impuras el rejiciendas esse
, * arbitreiitur, sed vilam (ul diclura esi) augusiio , )* rcm s^qui cupientes.et rempublicam haberHonge
^ *\ - sublimiorem propter corporis sui lolerantiam car, \ , nibus abslincnt. El ecceexbis quae de lege scri * \ psimus, judicare potes, legem Evangelio conira* , riam non cssc, nec Evangeliura legi, omnia enim
, baec sibi cousenijunt. Legis vero inlirmilatcm
* . Evangelium complevU. Si enim lex perfecta fuis . sei, nequaquam sic per Jereniiam propheiam
. , dixisscl Dominus : c Ecce dies veniunt, dicit Do , minus, et eoiigiituam super domum Isra^l et do , , iBiim Juda foedus novom : non stcundum faedus
, quod pep gi ciun patribus ipsorum, in diebus cum
, , apprehenderem ego manum ipsorum, ut educerem
eos de lerra ASgypli, quoniam ipsi non pereliterunt
" - io foedere raeo, et ego neglexi eoi, dicit Doroinus.
, , Quoniara boc est foedus quod etaiuam domui lsrael
, *! . post diee illos, dicit Dominus : Dabo leges meas
, in sensus illorum, et in cor ipsorum inscribatu ens,
, , et ero ipsis in Deum, et ipsi eruni mibi in popu , \ lum. Nec docebit unusquisque proxiraum guum, et
, \ , \ quilibei fratrem suum, dicens: Cognosce Deum;
. quoniam omoes coguoscent me, a ininimo ipaonun
, \ , , usque ad inaxiroum illoram. Quoniam propiiitia
, ero miqnilaiibus illoruro, et peccalorum illorum
* et deliclorum non amplius recordabor " . Atlcii , de diligemer ad ea quas di< unlur. Dicit Dcus :
- . > c Ecce dies veniunt, et consiiluam super domum
3 . , Israel et supcr domara Juda foedus novum. Di
, \ \ , cendo,< Conslituam foedus novuui, oslenditprimum
\ . illud esse imperfeciuin, futurom vero Ulud fore
, , perfectum. Gum ilem < Novum dicit, osiendit
: , aherum illud esae velue, cujus nullas sit usus.
, , Quin dilucidius adhuc dixit: Non gecundum foe . - dus, quod pepigi cum patribus illorum , quoniam
, ^ non perstherunl in foedere meo, ei neglexi eos,
, . dicit Dominua. Omnino autem binc elucescil, qitod
, , , vetus quidem foedus abropavii, novum veio gra*
tuilo concessil. Sed adbuc clarius de hoc locutus,
, . \ - sic dixil : c Ero ipsis in Deum, et ipsi erunt
, , c * mihi in popolum, el omnes cognoscent me a miniino ipsorum ueque ad maxitnum. Qoouiara propU
, ' >
;
575
JOANNIS CANTACUZENl
5T6
i\m ero inlqniialibus ipsorum, el peecalorum illo- \ c
rum dclictorumqtie non amplius reeerdabor.
Vidfa quomodo Israelie quidem popiilum reproba- ,
erit, proculque a se abegrril; f i genies, qaibus .
noyum foedus, idjegt, Evangelitifti, tradilum est, , '
populum snum nomiuaverii? Et domnm Israel el , & ,
Juda de iphis gentibus dicere videlar Deue, de , ,
Hr-brxormn vcro gente neqoaquara. Quos eteniui \ \ ,
Cbrisitjs diaboli ftlios vocavit, quomodo pater bu- , ;
jtis Deue eosdem popnlam saam appellaret, ant : ^ ,
DIMIS ipsorum esse diccrelur? Simitiier per Isaiaiii \ ,
qiio<|ue sic inqtiit Deos : < Sion exibil lex el ; ' \
v- rbun Domini de Jerusalem . fct qua>nam lcx :, ,
alia de Sion el Jerusalem egresea esi, praHerqnam , \
Clirisii doctrina et Ev.mgeliuin? Mosaica enini fox
in nionte Sinai promulgata est Judreis, gtnii im- \ ; irigone ei ingraia : Chrigii aulem doctrina el -.vat ,
Evangelium ex J rusalem. Verumiamen lu*e teouui \ . oMsidera, ft tidc. Qaemadtnodiim homo laberna- * .
culum quoddam umbralile exlrucns, de boc nou " \
iiitilltiin sollicilus esl, in danio autem cx irucnda . ,
summo sludio olitnr, etin prmis cural til funda- , ,
menbim poaitnm siliirmum el siab le, til forma do- , /
IIIIIS sil commoia, ft culnien imponat coixrnniim : , \ ,
qitineiiatH de el^gantia doinas non paruiu snlltcilus ,
rsi. In dorao enim sua paterfamiias babbat. S.c
etiam in Yrteri lege ei Evatigclio coniingil. Ev:m- .
gclium qnidem, secundam quod * eo reqniescftre , ,
IVus \olnit, per omnia saucfum fecil, perfcc'nm . \
ct jtrsfum et siabile. fn lcge vcro non sic; scd vo- Q xaV .
lcns hatic taninm non ccu inutilom abolere, quasi *
in tran cirrso ipsarrt tradidit, ul legis defcclus per , ,
Evnngdidm hnpkTcntuT et rcsarcrrenlur. Ca iTtim \ >.
> maibnoduio de (brisio propbeUe valicinali gunl, ' \ ' ! .,
et ba?c qnidem sermonibus clarfs cxposuerunl, \ , ' b;ej veio per aeHigmnla , non solam aulem de Cliri- . ' ,
>t>, sod etiam do Evnngclio et illius discipulis , /
apoHioIUque; sic efiam de leg<\ El primo qtiidem \ \
ctiin Isaac bcnedicvre vellel filio suo prfmogeniiu \ . ^
Esaa, non complacitum est Deo ln boc, sed Jacobo /
posl buuc natu benedfxil. Et Esau quidem typus , ), *
erat lcgis et populi Judaici, Jacob vero lypus Evan- / . \|6'- f
gelii et popali ex geniibus collecti. Judas vem Xa- ; , "
cobi filius genuit Pbares el Zara. Cum aulnn Zara \ .
ad nascendum egroderetur, mamig quidem ejus D 3^
etnicuit, corpus vero uo.quaquam. Cum autem ob- . ,
slelrix manurrt fito liuclo retlgavissel, inanus in- \ , .
fanlis rursum ingressa esi, ot postca nalus est , *
frater ejus Phares, quo in lucem edilo, taudem el > ,
Zara natus cst. Hoc autcni viso obslclrix dixii : , .
c Quaiv propler le soluiurn cst sepium ? > Seplum ;, \ . ,
ccrio. ab omnibus propbelis lc\ Mosaica appella- ^, ;
(ur. Q;iis i-itur exposuit obstcirici duos esse in- "
fanles? et qtianam de causa coccin filo maniim . .- ,
allcrius religav.l? Tum quid iaiii i>inucng dixil.: \, : ?> {
f Quare proplrr ic diisoluiuni e^l septmii ? id . ; -, , *
esi, quomodo lu lypus b^gi faclus cs? qiieutad- ; , B
Isa
11
5.
57
CONTRA APOLOGIA IV
.
; \ <. modum qm modo apparuisti, dein 'e abscondiius
, , \ ; es, et fraier qui po*ieri<>r le erat, prior in Itnein
, , ediius est, sic eiiam septum, lex scilicei, qu;e
, * priina osse apparebii, patilo post posierinrcs ba , bebit partes. Lex vero Evanêili, qurc posiremo
, . veiUura est, antc banc enascelur. Undenam obsie , ; irix edocta baec dixii? Divina crle viriute h;rc
, \ vaiicmata est, el quae per propbclas bqutur Dei
viriti8, per os etiam mulicris locuta esl. Planitis
\ . lamtm adhuc el dilucidius per Jeremiam divit
Deus : Ecee dies veniuni, dicit Dominus, et con ; , stiluam superdomum lsrael et aupcr domum Judse
, \ , , \ foedus , etc, ul superius dictum est.
, > Vident quomodo pcr Oguras ei prophelias mani. \ iesle et clare Deus legem demotMravertt otiosam
& quidem esse, et imperfeclam; Evangelium vero
, eflbax ei perfectum? Nihilominus miscri ei exca>
, ; " cali Judsei nec imperfectam et impolentem legem
observant, sed quoiidie vel primi illius trangresso , ^' rcs esse deprehenduniur ( accuso illos pecca . loriiro, quis enim a peccaiis absiinere poterit? sed
\ , de lege dico, qnod ilJam Iransgredianlur), et iidcm si
; maxime vellent facere ea qnae legis sunt, non lamen
. \ \ , \ possuttt.Elvide qua raiione boc Oat Deusconstimit
, . \ el decrevit ul Hierosoiyma ottnsiura, quas gens Ile braeorum babet, urbium sil mctropolis, in qua Solo , mon templnm*aMlificavit, praecepitque Deus ul inira
. \ lemplum sacrificia fiant, el oblaliones pro pcrcatis
, \ , . * bominum ; exira Hieroaolymam vero el templuin
, boc 6acrificia nulla esse ofFerenda. Quandoquidem
*\, \ . igilur Hierosolymarutii iirbs deslructa est, el t< m . ~\ \ plnm eubversum, neque jam sacerdol>uin babcnt
, \ , ad sanctiOcationem sui, neque modum offerendi
\ , Deo, quidnatd ipsis est reliqui? Nihil omnino.
} , ; Propter haec itaque el alia multa, quae nnnc exa< le
scribere non est opus, neque Ghristiani esse de . \ ,
\ , prtbenduntur, quia Evangelium non recipiunl; ne , quo b;crelici , quia nidlum prorsug scqiiuntur
, \ haeresum doctorem ; neque Musulinani, quia MaCo , melem non sectantur; neque Judaei, cuni nulla,
* * , quae legis sunt, faeiant : sed lalcs esse convincun*
* * , lur miseri, qui quid colant crcdantve ignorent,
, sed in perdilione vivunt. Videnl quomodo a vera
el recta via aberranles,cum se recta incedere arbi, .
1
\ D Irantur, in baratbro et perditione csse consp ciuiw

, - tur ? ba3C quidem bacienus.
\ ; \ .
15. Quoniam vero in omnibus, qux prius ad nos
'. \ \ ;
, partim scrlpsisii, pariim ore retulerunl tui ad n< s
, , nunlti, volunlaii lua* obsccuii, copiosius nos de, . fendimus, nunc age tui sermouis mentincris. In
; ;, - fine eniro lillcrarum tuarum sic dixisli : Prudeuli
, \ \ . vel una suflkit oraiio ; quod revera sic esl. Si igt ; , tur prudenti vcl una suQicil oratio, ul lu ipse
, \ , tcalaris, et ipsa docel veritas, prudens vero aliquis
\ multis sermonibus auditis bonis vcrisque , nec
\ , illos recepcnt, vel decerpserit fruclum illoroin,
, \ nonne i m T i t o accusandusel reprehendendus fuerii^
; .\ Dbi igitur noslne ba> liltenF, hxcque nostra apolo*
579
JOANNIS CANTACUZKifi
J80
gia ad le pervenerinl, adhortor ut diligenter h#c ., ,-
ronsidcree, et per singula verba disculias, laten- , , |, \ :
lem thesaurtim in liis haud dubie invoiiturus. Non , %
euim atiimi nostri foetus gunl, sed ex libris Mosai- . ; .
cis, eed ex Davidts Psallerio, sed ex prophetis et , ,
Evangclio desumpia, quae et ipse Mabomet ei om- , *
nes Musulinani sancta et jusla esse confiientur el \ , >
dicunl. baec ipsa sunt, quas verbo lenus oeten- \ *
dunt Christuin Filium Dei esse, et eurodem Deum , , ^
simul et honiinem. Ipse enim est, qui ab omnibus ,
prophetis Deus est pradicalus. Is est quero Abra- .
bam, ulpote Deum, adoravit, et judicem onuiis \ , ^
terrae dixii. ls esl quem canlu cdebraveruni an- .
geli,et quem virtutes superiue in nubibos euis .
gestaveiunt, quem vidit. Daniel venienlem in ,
bibus ad judicandum orbcm. la csi cui omnis , creatura servit, illius dicto obediens, venti \ . ,
scilicei, raare et reliqua. U est, qao viso in- ,, fernus regnum suum amisil; caeterum ei aote , , , .
moriem cuni ireroore implebat bujus imperium, , ,
diraitiens Lazarun, et alios. Huc lestanlur inOnita .
iila, quae fecH, niitacula. quid dicam amplius ? ,
Is est, qui a Deo Paire tesiinionitim sspius acce- .
pit De boc David dixit: Omnes genles plaudile , . ;
manibue, jubilaie Deo in voce exsultationis. Quo-
niain rex univers ierrae Deus. Psallite pradenier. . . <
Deus regnavil super geules; quemadmoduni in ,
iuperioribus copiosius di< tum est. Non enini de
Deo Palre dixil, nec de Dei Filio, quod prius qui- . . '
dem non exsisiens rtx univerwu lerra, postea , . .
_
vero regnum super omnes genlea et oninem ler- ,

ram acceperit: sed haec propter hominem, quem ,
assuinpsil Filiue ei Verbum Dei, propheta dixil,qui , ,
nec reguabal, uec a grnlibua omnique terra ado- ,
rabaiur, eo quod nonduiu essel natus. Posl naii- \ ,
vitalem auiem illius daia esl illi gloria, bonor et -, ,
poleslas, ut lixii Dtnie), et regnum. Caeterum el \ . .
ipse David codem loco; quin et ipse Cbrislus ,
post resurreclionein quasi o.bsignans bujusmodi \ , ,
propbelias, dixit aposiolis : Data est mihi oruuia . .,
polestas in coelo et in lerra. Prufecii, doceie ouines
gentes; qui crediderit cl baplizaius fueril, salva- ,
,
bitur; qui vero non crediderii, condemnabitur
Videsne quanla cum simpliciiate et luce appareat, . 110* iyuod de homine , qam Filius el Verbum Dei [) . \
asûmpsitex diva Virgjne, eadem dicunl propbetae, . .
ed et ipse Christus: et de illo exstant omnia
leslimonia propler homiiium infirmiiatem ? Ipse , >
enim Filius Dei sccundum divinUatem testiroonio ,
noii indiget. Quo enini testiuionio Deus indigeal? , ,
Ytirtimtaineo quemadniodum de Christi incarna-
lione, cruce et passione, resurreciioue iteio et ; , ,
assuinptione, de lege quoque el aliis valicinia
. .
sunt praedicla, visiones visx, lypi facti: sic eliam . ; '
de bapiUmo prophetise el typi sunl proposili, qoae \ . ,
tamcii otiinia, propler niiniam copiam, ul eliain in . ,
aliis, omjsimus. Oe his iaiuen quaedam parlicula- :*
Marc. ,. 16, 10.
581
CONTRA ETEM APOI.OGIA IV
h*2
, \ riter r: inujMihtis. Moscs iJle magnus, si JU n
. , poluissel per mare Rubriim Hibraomm gciKrm
\ , Iraducere, periisseul sane Pbaraonis manibus Joîe
\ \ . ; un, nisi Jordanem in diversas paiies
. , secuissei , non ingivssi ftiissent Juda?i termm
: pronmsam; arca vcro propius prupiu qtie ad Jor , . danem fluvium aliata, aquae divis^ suiu, et p< r
*. siccum transivil omnis Judaeoruui populus; el ana
, ; typus erat divae Virgiuij Marfci*, quaj Fiiium ei
. - Verbum Dei secundum carnem peperil. Caelerum,
, el propbeta Elias exstruxil aliare, ei lignis bo'a, \ causiisque simul imposiiis, nullum omnino ign m
. \ , iiiicrebat, sed cum aliare aqua pcrfudissel, orabai,
, \ coeloque delapsus ignis sacriiicium consumpsit.
. Videsne igitur quomodo omnia, qu* Cbrisi ani
, \ colunl, primis illis el velustis lesiimouiis compru , baia sunl ? H*ec enioi et alia rauha bapiismum
* , * denotabaut. Sine lioc enim honiinem aJvari, eet
, , impossibile. Quapropier el ipse Chriitiie dixii:
. $ t Qui credideril et baptizalus fuer.l, salvabilnr;
*., \ qui vero non crediderit, condemnabilur. t Cum
; vero baec omnia sic se babeani, iioiuie ri iculum
. ftwrii, quod libro quidem suimiio bonore pro>e qtiimini, Deum vero in bis celebralum contemiii. , - us> dicentes bominem esse, ct noii Deum ? Litet
. iiaque quam iusissiine fieri potuit, non sc ripsimus,
. , propier uiiniani scriplura copiam , tardumque in ) , flrinilalis tutt judicium, nihilomiuus lamen bac
, ' , tanla scripsimus, ut ?el slupidissinio ad rcctum
, ; \ Q verumque discendura sufficianl. ecce idem
le hodie, quod el in Jndaeos, compelit. De ilhs
, \ ; eniin dixtt Dominus : < Dabo illis fanimi, sed non
':, ' , fameni panis et aquae, sed famein audiendi verba
Domini . Et sic omnino evenil. lempore
\ . \ enim ilJo, quo ChriSltis mortem subiit, in iraia in , ciderunl irreconciliabilem et sempiternam : ex
. ' , tunc omnis sanctificatio omnisque doclrina a*r4lis
, \ , - defecit. Idem igilur et in le conlingit. Nam in ho . > . dicrnum diem ueque vcrbuiu Dei nec audivisti, neo
, * edoclus es ; scd in etaltitia ambulavibli, et lewe, bris. Nunc vero miesa tibi suhl Dei oracula, san , , ctorura et prophetaruui dogmata; haec igitur
. attente considera, et flne diligenter inspec et
* accuraia inquisitione stude, ne posihac in lene, , ' \ bris ambules, ne iilud Davidie in te implealur
. oraculum, dicens : Filii hoininum, quousque
\ . aggravatis cor? quandiu diligitis vanilaleui, et
, - quoeritis mendacium ? El cognoecile, quod Deus
, ; . niirifice extulit sanclum suum , id e^l ( bri . stum. Qtiin et iJlud magni illiue et adrnirandi
> \ , , Solomonis, dicens: In animam malevolara .â, ; pienlia Dei non iransil, nec in corpus peccatis
, ; dediluui . > Ne siroilis fias deserlo et soliiudiiil
; , > spinas producenli, et trtbulos : eed potius siinilis
. \ 816 lerrx frucliferaB, qu)e semen susccpluin trige , cuplum, sexagccuplum, el centuplum rependit. Sic
, - lu recepto Evangelii verbo fruclum proleras cea
Amufl, vin, 11.
99
Psal. iv, % 3.
Sap. i , 4 ; Deut. xxvm, 53.
583
JOANNIS CANTACUZENi
5M
tuplum. Deum obtcstor creatorcm cosli cl lcrrje, * . '.{ ,
ui is oculos tuos aperial, et dilalet CDr luuin, ul \ ,
facias opcra libi salulana , quo para Itsum ei om- \
nia bona in bac reposita possidere queas. Ameu.
, ,
. \ , ,. >,
\ , , \
, , \
. .
JOANNIS CANTACUZENI
CONTRA
ORATIONES
QUATUOR.
{Bastlea? 1515, ul eopn.)

CAPITA ORATIOXIS PRIMJE.
.
1. Quod MaJiomel lempore epilepsi<z cum $puman$ '. " , %
hinc inde voherelur, dixerit tibi archangelum Ca ,
brielem $e convenientem vidute.
.
2. Owod iibrum conscripterit, Arabice dictum, p'. " , ) Koj&iv
Grcece vero legem Dei ialuti(eram.
, .
. Quod prophetam Dei et apostolum le nomina- \ xal
*erit.
,
. Quod Mosaica, Psalterium et prophetica $cripta,
\ " , ,
justa, tancta et vera nominaveril, pra>cipue vero
,
Evangelium confessus tit juitum, sanctitm, reclum,
'
verum et perferfum e$se, et (ul in capile lona re *
pcritur) Deicommonitioue* vocaverit.
,

.
. Quod non Mahomcle solo, sed etium ab aliis ' . "
lex tlla lata sif.
, .
6. Otiodfl Mahomele promulgata lex ore ad aure$ \ " ,
diabolo lata $it.
.
7. Quod quidam dignitate chali{a* extistens, id ett \ " ,
,4ti0mus doctor, religionem Christianam rece, .
perit.
. Quod Mahomet cum in havetico$ quosdam Nesto- ' . " *
rianos, quin eiiam Judcuos aliquos inciditsei, om , -
nem horum maliliam collegerii.
, .
0. Quod jactabunduM de $e dxxexit : Si omnet ho- 0', *QTI ,
mines conveniant, omne$ spiritui et angeli, non
,
poterunl Alcorranum meo simiiem constiiuere.
, , ouratr
D Kcfifiar, .
10. Quod in (attigio dextera partii throni divmi '. "
Mahometk nomcn inuriplum tit.

.
11. Quod legem non per miraeula dalurus venerit, '. " ,
$ed per gladium; el quod non credcnlibu$ t//i, ant
*
mortis supplicium [erendum, aut Iributa pcndenda
, eoj <*
rint.
.
t
m
CONTRA MAHOMET ORATIONES IV.
m
ijF. , lra \$. Quod interdixerit, ue qui$ tua tfda vei ordimi
*
cum alique Chmtianorum disputet.
.
'. ,

13. Quod Noe et Abraham, ipsi denique apoitoti,
ejusdem quam ipse poitea promulgavit ddclrinm
,
leclalort* fuerinl.
.
9
ORATIONIS SECUNDJE
CAPITA.
*. " , 1. Quoa ea qum in Mosaicis prmceptis, prophetis,

, Psalterh et Evangelio continentur, $ancia, jusia
, , ,
ti DH traditione* nominet, ampleclatur et obter ,
vet: quodque itlius sectaiores non tint, qui tot
non imptevtrint.
, .
. " 2. Quod legis sua tectatores in parta $eptuagi*f
tre$ linl dividendi, quarum unica $ota *it talvanda,
' *
reiiqwu vero igni Iradendai /or#.
, ' *
.
'. Kofifiav,
3. Qnod niti Deo euet Akorran, muUa in eo nitnt libi invicem eontraria.
.
*. , 4. Quod'cum Gabriele ad Deum , in angt ,
lum inciderii deciet milleni* vicibus majorem loto
,
mundo, defientem peccata sua, qui $ua iptiu$
,
intercessione venlam apud Deum impetraverit.
0
s*. ' 5. Quod ipse icopus et itgiilum $il prophetarum.

.
" - 6. Quod rapinas, et perjuria prohibeai, eadtmque mrittt permittat.
, .
7. Quod Deus illi permUerit pejerare.
. .
'. , - 8. Quod Deus $ecum coUoculu*, dixerit le Insut gratia mundum condidiue.
.
\ naxapd, 9. Quod in eaviie Mipacara, td e*f Juvenca rffcl
Judwos et Chrittianos $alutem contecuturo* eus
,
dixerit, in eapite vero Amram, conlra aitert, M
minem
rine lsmaelitarum lege servari posse.

.
. " 10. Quod ante ipsum nemo poutl paraditum ingredi.
El rurtum dicit, quod Deut itli multat mulieres
Ttr .
tiro$qu4 ante le paraditnm ingreuos otten
derit.
.
11. Quod Deus pott resurieciionem domui elegante*,
*. + balnea et kortos, plureique muUeret u daturum
, , ,
promiltai Mahometicw legi$ tectatoribu$.

.
'. OTI 2i$ , ol 12. Quod in capite Sad angelot igne, homincs
vero es pulvere factos etse affirmet.
,
.
'. " , * 13. Quad ift capUe Emefa, quod muscara significat,
de Solemone et musch mendacium prodat tlo/*
,
dum; quod ei fatetur.
, .
*. ' 14. Quod m capxit Rubeso, de Solomone tl
tridat, luperiori mendacio imiUima.

.
*. ' 15. Quod in libro Enarrationum causam ponit, cnr
, ' .
illis vino interdictnm sit.
^ " 10. Qnod cmUm hot r$at%m tx fumo (actumtff
9
GR.
CL1V,
19
587
JOANNIS CANTACUZENI
5

quodam Caph nominato. ,
mare autem, ex monte

.
17. Quod$olem, lunam, lumine el lirlute aquaUs

\ "
esse dicat.
.
iS.Quod GabrieU, ui c&ium ascenderet, vocatut,
'.
* ex Dei manu $ibi impoiita iantam frigorU vim ,
" ,
teruerU, f quas ad medullam doru usque pene ,
traverit.
.
'. 19. Quod tn capite Sad Iradat, damonet aim engcli essent, Deo ut Adamum adorarent esse ,
,
eontlitutoi : eumque hoe aliorum angelorum more
facerc noluerint, propterea damones esie faclot. , >

,
'. "
20. Causam tradil, propter quam suillis carnibut
& , - fpr
interdictum it/.
.
ti. Quod Deu$ in fine mundi omne hominum et *.
-
gelorum genus occisurui $it.
.
22. Quod librum conscrip$erit, duodecim milUa\$er
tmmum continentem : $ quibut ter mille quidem
,
veri sint, ca*teri autem faUi.
,
.
23. Quod m capite Ceramar, dicat te lunatu in duas
'.
partes disiecuiue, quarum altera quidem in tuni ,
cam illiu$, allera vero in terram deciderit; debtd$

vero nUegram rurium re$iitume.
,
, *
24. Quod Deu$ et angeli pro Makomeie orenl. &.
.
25. Quod in capite Helmaida, quod it interpreteris,
, menaam tigmficat, afirnut, Hebraot elChristianoi , ,
aojt eiu filia Dei, nec amtcu eju$, eo quod
,
affliaantut.
.
f
0RATI0N1S TERTIJS CAPITA.
t. Quod impouibile sit Deum haberefitiumsine

.
muliere.
.
% Quod lifiliumDeu$ habuerit, erit inter ulrosqne
. " ,
dmidium.

3. QuodmeapiluloE^^ quodmu\\e^s $ignific9t, . , *
dieat, Christum este Verbum Dei, animaut Dei,
,
. i spiritum Dti.
, .
i. Qmd CkrUtum ex mrgine dlra viriltm operam
\ "
genitum. eue UUetur.
\ .
5. Quod neget Christum et Deum e$$e et Dei Filium,
\ "
Utius etiam incarnationenu EunuUm vero nudum
, .
tantummodo, ut Ne$toriu$, hominem vocat; $an
ctum vtro, et cunelis hominibus excelUntiorem. ,
>

.
6 Non Chnitum^ ted alium loco iiliu$ crucifixum
*. , ' eu$.
. * .
7. Quod Deu* Ckrktmx ad te m caHo$ vocaverit,
. "
huncautemjxfiHetmndivenlurum et$e,et Anti-
chriiium occisurum, quo facto et ipse ChrUtus
moriturut l i l .
,
. .
8. ChruHanot Diiparatn wgintm in Dtoi reluline,
'. &
tnvque lororem tiu Moiit ti Aaronu.
.
f
589
598
CONTRA I .
CAPITA.
2. Dwmtnes tliam talutem e$se com&*tmOi.

5. AUorrani interpretalwmm nemitnm initttH&rt,
ute ipsum qmdem Maiiometem^ $dd
Deum.
f. "Ott ' .
Kcflfiar r ^ r
QUARTJE
1. Quod in cwlos subreptug Mahomei^ Dcb

tlcttrit, tt audtoeril , rtnumwwe in tttrdth
delatm iH.
'. "
, ,
, zjj
ORATIOMS
, * ,
.
TOr '.
(N MAHOMEtEM ORAtlO 1.
Quisquis alteri contradicere propoguit, scopum
,
unum praefixura babet, ut sua quidem coafirroet,
, ,
et objecta desiruat. Quandoquidem ergo de Gde ia

Chrisium sufficienter disseruinas, et quam rectis, \ , *\
. , /&- sime, ut mihi slmul ei veritati videUr, confi*i
, * , * agedum sancto Spirilul, ab iliis quidem oonlenpla,
, , a nobis autem bonorato, videamns qusnam hit
\ verba illa, qiMB conlra Deum ei veriuiem *
. mait perditionis tilius Mahomet: non obliti inte , , rira bujus, quod supra tflximus, non scilicet aotiri
, inslitutt esse, ut iii universum omnia qu a Ma bometc absurde inetiima eunt redarguanwe, seA
, - ea lantum refutabimue, qu blaepbema ia Cbri , siam et illius in carne oonTersalionee knpte et
. " C iinprudealer quidam infremueruBt. Et n* ceu iafti*
, , , miores ctiriamen detreclare videaanir, * iUuA
, Deo auxilianie gubibiraas, intttilitoteiBqwe * reiuiain se vcrius eiuceat.
.
Regname Heraclio Romanoram iroperaiore, homo
* '
fuli
perniciosus et vesanus, qui os quidem euum
\ ,
, posuii in coeltim, et conlra Altuaiiuuin ioiqaa lo
, cuius est, lingua auieni illius iraosivit in terrtm:
: , qiiem sae uou erraveril quispiam, ui uiibi vklo , lur, si diaboli priinogeniium ei flljiiai perdiliook
* palreinque simul et u4iu meadteti vooaverit:
, " , nomen illi Mabomei, AraJs naiiQne pervef&ei ia, . genio, et animo perveraior. Hic bsrdicis qeibat, * , dam conversalua, al ab iisdeui inttiUiUt^ stmtm
, exeepit, quod in doceniia ei edoeii oordibiM art , verat et seminaral aizaniaruta teniiiialar, ei pi \ . *
tribulosque prolulU cenluplo plures. Oiftnei*
, \ enim fere baresiui in unum colligena, et hac
, cum sui ingenii Ogmeniit permisla, inMturani
. ^ ex liis feoil unam, animaruiB feoeftMn seill , ' (io^ ceu Deinde aliquos naclua homiiiei fattfefa ne , { mlne, roipsa airtem a ptciftdUMM nihiJ aifferentet,
, , ]'H illos virut impieiaUe stKe evotnutu borain**
* niiolruoi pauorea, peiM quot non alhld quam
, perpetuam cmo pecodibug cOBvamiiaiiefli depre , ; beoderal. Unde toim i i ble c m i vra rtlt#?
, * ubi docirina? nbi iociio? Meqoe enirn, si qdli
. x bis otnnibus estet, jedker^ pocattM, t i
, , iaOar fertrom agreslea, Sninlies, coftUAOo i l
, . , monliboe ei iiiicr gregs versabaoiur : qmm
. sane si quis defioiverit auimaiia etsa ter ; ** raone pratdiia, Honraiioualia,wortalia, monta
9
691
JOANNIS CANTACUZENI
m
omni scientia deslUtila, nequaquam a vero aber- \ _
raverit. Quid enim deterius cst bomine, qui ratione * ' , .
el eruditione destituius est? Verumtamen cura \ " ,
nec pessimus quisqu^ omni bono in umvcr&um , \ ,
careat, nibil tamen hoc profuerit. En enim misari . \
Arabes dum bona quaerunt, in mala tncideruni, ,
et viam salutis appeientes in profundum perditio- ,
nif delapsi sunt. Mabomet enim hoa ex via veri- * ,
t.tis seductos in montes abduxil et solitudines, , , , ,
locoeque quos non inspicit Dominus, ut non im- \ .
merito orare debuisseDt, dicendo : t Custodi nos , , ' . '
a laqueo quem posuerunt itobis, et ab offeudiculis ,
operantiura iitiqnitatem. Gonstilue Domine legisla- , , , .
torem super 1109. > Non tamen propterea pro ju-
slis habebuntur, ut qui fortasse Dei voluniatem, , \
justum, sanctum, Deoque placitum ignoraveriut. ,
!n wiiversam euim terram eiivit aposlolorum . sonus, et Evangelium in totum orbem annuniiatam ; , ,
eel et Judaeie et gentibus, in testimonium ipsis. , Quale vero gefitium lestimoniom? Ipsum Evange- . **
lium, ipsa pradicatio, ipsa doclrina sapieniura apostolorum, qoi Evangelium annuntiaveruntomiii , creairjrae, e quibus alii quidem Yeritate cognita , adoraverunt coluertmtqiie solum Deum veruin; , >: alii yero ad ea qu dicebantur, non intenti erani; .
alii rursum ad tempus fldeles, postea in perdilio- \, ,
nie baraihrum reversi saut, et quamvis idololatrae ,
non fuerint, ut priue, in aliud tamen praecipiiiom ,
a priorl nihil differens inciderunt. iiic itaque /^ primum parentem suum diabolum scilicet imiia
, $ ,
tus, qui ceu falgur coelo delapsus, postquam a pro- C pria domo dejectus est, nullum hominero nou - ,
tenut, verum universos ignis gehenna? et tenebra- . \
rum cohaeredes facere conatur, et peregrinos alie- *
Dosque a Deo reddere; sic ille, inquam, infelix
Mahomel non destitit curare quomodo oranes ho- . \ 3
minea a Dei Jamilia abslraberet. Et cam omnis
bomo delictorum suorum rationem reddiiurus sil ,
iii die judicii, quam obsecro apologiam insiiluel \
smJtus Mahomet, qui tantam hoininuin multiludi- ; ,
nem a Deo abalienavit f Licet euim nenio e manu ; " *
Dei eripere possii eum, qui salute dignus est, bic ,
lamen Dei ioimicus apparet, quantumvie reipsa in- \ * ;
, \ Armus sit.
i . Hic morbo caduco laborans, morbi tempore
binc iade voltebalur spumans. ftuid ergo iinpieta- D
lU iuveolor comminisciiur? Simulat se non a
nioi bo, ecd a Deo delineri. Oicebat enim se, quod
archangcll Gabrielis conspeclum ferre nequirel,
ceu inortuum collabi; posi visionem vero d i v i n a i D ,
divinorumque dogmalum cogoiiionem ad 8CS
dire; desiinauiin scilicet ee a Deo eese, ui quaecunque viderei ei aodirei el a Deo dinceret, in
Qniversi raundi oiiiiuiem inaoiieslaret. primo
qoidem teroetipeum propbeUro appellavit, et Dei
apoalokiiD.
% Detnde librura divinorura dogmatum coile-
'. ,
.
;
, ;.

*
\
, . \
, , , ,
, \ ,
,
,
.
p\ " , -
593
CONTRA MAHOMETEM ORATIO I .
M4
, ctionem dicium conscripsit, Arabice vero Alcor (5, , ranum, et legem Dei saluliferam. Qua vero ralions
, ' tam impudenter hic se prophetam appellaverit,
non intelligo.
.
3. Noniina enim quaedam signiOcationem habent
'.
, \ a loco, ut Romani, Graect, Macedones; quaedam
, \ substaniialem, ul Petrus , Paulus, Socratea; alia
, - rursus patronymjcam, ut Pelopidse, Cecropidae; alia
* , vero a scientia aliqua, ut pbilosopbus, dui,medi \ * , cus; alia ab officio, ut aposlolus, docior, discipulus;
* alia rursus ab oflicio simul et virlute donorum,' ut
, propheia, meditalivus, imracuiorum editor. Si
. " - ergo impudcns ille se solum aposlolum vocavissct,
% , inendacium suuro aliquousque occuluisset, ceu irre, , prehensibile. Propbeta auteru quomodo dici potePrPheiiadesUta,ustO,nnes
pbelaB
de
Cbrislo vaticinaii sunt, ilcm de Judaeis
;
\ aliisque argumeniie; quae quidem partim fere
\ , priusquam valicinium proferrelur, facta sunt, par \ tim post tempus certum, partim in longum terapus
, , \ differebaniur; omnes tamen prophetiae implela*
. eunt. Hic vero impudens roendacii deprebensionem
. noD veritus, tam impudenter propbcta? noraen sibi
, - vindicat, qui non modo quam longissime a pro, - phelico dono remoius est, sed nc pseudopropbelis
, ' ' Hiis, qui olim seducebani populum, eimilis : sed.
simpliciter el absolute geee prophelam et apo>lo ' lum noroinavit. Et forte respondeat aliquis
. > de pseudoprophetis dicens ; Si mendaces erant.
?:, - C qoomodo potuerunt seducere populum? He vero
, ; qusesiio non omni raiione caret; nam ei nos hanc
eoluluros eese speramus. Deus Hebraeorum geniem
. bracbio exceleo iEgypto educens, posi mulla illa
et eximia, qu iu ipsos coiiiulU, doua, ettam pro , pbetas illis dedit, ut populo Dei precepia annun , , tiarent. Et his quandoque dicebat : < HOJC dicil
, Dominus, Si volueritis audire me, bona lerp co . , medetis; quod si me nolueritie audire, gladius TOS
\ devorabil : tali nimirum propheua doclriaaui
, . , cum misericordia simul et minis conlinente. Quan , , doque auiem propter iniquitates ipsorum et pec cata, propbet manifcsiam in illos Dei veniuram
\ * iram annunliabant, per bellum et captiviiaiem.
^ Tunc itaque propler verilatis austeriiaiein Dei
' verbis per propbeiae annanlianlis non aiiendebant,
. sed iUorum magis inhiabant sermonibus, qui dice * bant: c Haec dicit Oominus, Pax, pax *. Et con , * - templis verie prophetis, iniquiuti adbserebanU
, Quapropter conceasit Deus boc, et ingressus est
, , , . spiritus eeductor in pseudopropbelas, et qnan , - doque mcndaces illi vera praedicabaut, mentie . , bantur autem millies, Deo hsec oronia sic in illo - ruin commodura administrante. Ili aulem veris
, , neglectis, mendacibus adbaerebant, quemadroodum
, etiam ad Judaioruro regem Achab quidara pseudo . 01 propheta Sedecias nomine adveniens, lactis corni . " \ bus ferreis coram rege asliiit, dicena : Kfaec dicit
* au^Wxo;.
"^r^
enim pro-
Deut. xxvm.
Jerem. vni, i i .
JOANNIS CANTACUZENI
996
DofDJûe :Cornibus^tisventilabisSyriaro, r e x . i ,
Hic autem illiitf verbis persuaaus, cum populo , , \
cgressus, propriara quoque vilam perdidit. Et hi ; , *
quidena permissione singula haec faciebant, el infi- ;, , (.
deiiym vindicta aliorum erat admoniiio. Qqsecunque . >
auiem yanns hic fecH, omiiia ad interiium et per- , , $
dilionem sui tempori$ bomhwm, et sequentium .
&3 insiUuit. ScripsU saoe (labomei librara, qaem ,
tegem Dei salutiferam, et divinorum praceplorum
collection^m nominavit, veluti in praecedeotibus *
diclum est. Hic, inquam, universum legis pcr ; , ' \
ipsum latae negotiuin tribus modis stabilivit, poena ,
wcmpe et tyrannide, mendacio et impostura et . iiypoerisl, voluptate permista, de quibus eiiaro , , \
superlos quarta Apologia dixiraus, quanlum ,
IUIMS lictrit; Tcrom et nunc non pigebit eadem di- ; .
cere, qua Deus ori nostro indiderit. Magnus ille et *
beatus Moses, ut neminem laiei, a Deo ut filios , , \, ,
Israel Êgypto educeret, missus erat, in$truclus ;,
ante miraculis, signis et prodigiis. Post exitom , \ ;
vero ifigypti, et illam ln deeerto commorationeoi, , .
imo errores, nibil minora prioribus istis miraculis \ ,
per istum Deut exhibuit, sed majora multo haud ; .
dubie. Post lantara igitur miraculorum virtulem \ ;, ,
locotus cumfiUoest Dominus, ] in angulo, aut : '
abscondho, sed coram totis castris, et omni Ju- ,
ctoorum muttiuidine (opera enim lucis in luce ex- \ ; \ .
bibentur), el tunc per Mosem senrum illius lex , ,
lau est, et sane confirmata, ratificala et constabi- ,
lit* eet omnibus ceu lex a Deo coelitus demfosa. ^ > * ,
Poet huji autem promulgailonem, ne tunc qai
' .
deai mtracuhi cessaveront, eed et hoc vivenle ct
defnncto, per Josue ftlium Nun, aliosque similiter ;, , *
iacta sant. Quin ei prophets magnis et stupendis ; ; ,
mirattriia edkfo claraerant ad ver ftdei ceriiiudi- .
vem. Helias quidem tribtjs annfe, ei paulo amplius, \ ,
caetot coaoliisoe aperuH, morinos susaiavit, sacri- ; ; .
fictum Jiquis iBceftdit. Stimliier et Eliseas, et alii. \ \
lu coiwummaliofte aatem eaeculorora desccndens ;
Chrialae, oon Bl servos insiar Hlonnn, sed ut ho- ; ; = ,
ram Dominus; ei lettimonia non ut prophetae re- , \ ,
cipiens, Md ut Ulnm decebat crealura omnis Do- \ ,
miount ei Condiforem; aec lanquam testimonii \ . *)
indigue, aed propier hominoni tgnorantiam et im- \
becUlStalem (magnum enim rcvera est Fiiii et D ; ;.
V^rbi Dei in cemlf adminisiraiione negolium). Te- ,
tinioniis rgitur, itt dictum est, accepiis (ui in supe- ; ; , ; , ;
rioribus Apologi.ts singublim et dilucide demon> , . ;
Hravimiia), exorsb ab Adami creatione, item a , \ .
Noc, Abrabam, Isaa^, iacob, Mose, Davide, et , ' ,
pi^pb#tis onMiibus, quln etiam in naiivilate sua
, ' ; \ ,
ab ipsis angelis, magiB et stella; et quod longe , ; ,
inaxitnam esl, in baptiemo Dei Palris voce, Tu * \ *
ee filius weus d41ectns, in quo mihi complacilum , *
esi^, (omiltoenira nune diccrc ediia ab ipso icm- , )*
pore conversalionis eaae inier bomines miracula ( \
l prodigia magna, quae uitilla sunt ct innumcra- ; ;
f
1*1 Rcg. , . * Malib. m , ..
Wl
). bilia, etia in leropore passionle
, , ; ctionis, et post baue) coroprobalua, tmw demtjm
, - Evangeiii legem protolit. CsAeram fer* trantfor ' , malionem Safraloris noslri in Tbabor monte factam
, , , \ , prseterieramue. Thabor eaim, inqttit David, et
, , \ Hermon in nomine tuo exsultabunt . * Et quo , modo, bone David, iBaniroaia exsaiubit mate, \ , , ria? N, inqoit, DOII fortiiito caatt, neqne ebiter
Domini prodigia inspicite, sed recondite i * cogi*
, , lationum profundiutem* ei nagmim deprehende$ > ( ' tis commodum. Age itaque videanms, qusnam
patriarcha doeirina sil : c Tbabor ei Rernon,
\ , inquil, in nomine luo exeultabunt. > Qoemadmo dum enim in Domini passione omnie creatura
, \ trisiilia? signa edidit, saneta vidclkel iUitts raaler,
) . aposioli, et omnesfideles,quin ei sol oblenebralus
- est, terra concussa, et petr scisstt, veium dis . c ruptum est, et ipsi aageli ad novttm Verto De*
, \ \, mysierium obslupuerunt: sic eiiam in roonteTba , , bor omnis crealura eisuliavit, ex inanimali qui ; , \, dem quaii lota lerra ei planlU, Tbabot et Herwon;
, ex illis vero qu sensu vivuiU, qua in Tkabor sunt
, ' animalia : ex moriuis Moses; ex vivenlibas Pe, . trus, Jacobus et Joannes; ex vita aulea* iUa nova
, et immutata, quae nec bumaoa nec angelita est,
. \ , , sed qualem Enoch et Elias agimt, ipse Ettas; ex
. > " coelo autem nubes lucida et angcli. Eiecce Tbabor
et Herroon cum omoi crealura exsultaverunl :
,
Hermon in baplismo, Tbabor iu transformatione.
, , \
, \ ,
W negoito? In voce Dei Palrisde miigenUo suo
, , - Filio, qua dixit, c Hic est Filius meus dileclos, iii
^, , qmo mibi cqmplacilum est, ipsum audiie . Et in
\ passione quidem omnis creaiura alienabalur, om , niaque perraiscebaatur; i Salvaloris autem trans , formaiione omnis creatttra exsukabat propter no, , men Filio Dei dalutn. Sed redeumhim eo, uhde
, sumue digressi. Mosea quide, ut dfctain ett, ae, cepto prius a Dee miraeulorumteetfmonie,legem
. ; - tulit. Prophet autem valiciniorum aventa, et
, nonnunquaii) atiraeuKs quoque suni conflreati.
, , Cbristus etiam illie, qua3 recenseiraae, teetimoniis
. probatus, ei infinilie miraculis, ipse quoque ^re
- docuit. Post illius autem assumpilonem diecipoli
, , bujas Evangelium conscripscrnnl, ipsique docue. \ ; \ D toimculis aibi fidem vindieaules : non tamen
, miraculis eolummodo, sed etiam propier optimam
, c ;, rerum adminisiralionem, fldem nierebantur apo . \ \ stoli. Primo enim cum hos exacutssei Cbrlslus, et
, \ ceu ferreos fecisaet et adamauiinot, ad praedicalio * nem emisil, dicens iltie : t Ecee miilo vos ot oves
in medio hiporum . > Hi vero hatniliutem indati,
' . leonibus iormidabilioree appanierunt. Non enim
, , audacia tollit audaciam, aed aeqaitas et humilitas.
, , c Lneeat emra, inqnii Cbrielus, lux veslra coram
, horainibus, ut videanl opera veelra bona, et glo . riflcent Pairem veetnim qui in coelis est . > Et
, , \ , baec quidem est r d veriug, qaod vita intetra et
I n
r u n t
Psal. LXXXTIII, 13. Matih. xvu, 5.
Mallb. x, 16. * Matlh. v, 10.
JOANNIS CANTACUZENI
600
virue mullismiraCttlUsitpraMtanltor. cMnUi eniro, *, rijv

dicit Dominu*, in iflo die diecnt roihi, Ooroine,
Domiae, Bonne.in nomine loo prophelaviroas, et , \
in noroine Uo Yirtutes maltas edidimus, et in , .
nomine tuo daemones ejecimos ? Et dicam illis : ,
Noo voa, abite a me qni operamini iniqtiita- .
lem . Et ei dicai aliquis : Ecquid opus evange- ,
lica adducere verba advereue ea qu a Mahomete ; ,
licuntur? nos ttli respondebimus, quod maltnm ,
bis opoe sit, et maxime. Testlmonia enim ab hosti- c ,
bus accepla flde digniora sunt. Nam, ut Evange- ,
Jum hostinm testimoniis indigeat? Absit blasphe- .
mia t Caeteram, ut si quis ab aliqoo talentorum , ' decem raillia muluo aumpseril, aut creditor nratui , ,
forenaem conlra debilorem actionem institaat, el > ,
"
'
iJltc debitor inlerrogatus a controversiarum judi- , ribes, annuerit et oonfessus fuerit rem sic se ei . \ . non aliter babere, nec aliqua res fiierU in qua fal-
anm dieat, judax hajuimodi sermonibus aodiiis c , ,
ache secom ipse perpendens hosce sermones, , , ,
tullicientes judicat in testimonium debili reddendi.
,
Eadero aiihi de orani sacra Scripiura fertur , ; , '
opinie.
' . * , 0
; .
, *
( \) '
, ' ,
,
, , ,
, ! ,
, .
4. Mosaica enim scripta, Psaliermm et pro- C *. , ,
phetaram oracula, Mabomet eancla, jusiaetvera ,
f*tt docuit, quemadraodum io Apologiis planius ,
dcmonatraTimns; pnecipue vero anle omnia excel- . *
lenâsimnm Evangeliam, sanctum esse etjustum,
reciam, veram et ab&olutam ssepias , declaravit, , ,
adeo ut hoc Dei coramonitiones nominet. Quemad- ,
tnodqm in capite Jona, quod in Alcorrano coniine- , lur, (ic inquit; De bis quae vobis revelavimus, si , ^,
dubilavetilis, ab illis inquirile, qui jam anle me , ,
Uiblia legerunt, et verilatem deprehendetis. Qui- ,
igilur sunt, qni ante Mabomelem Biblia lege- , .
nintt Cqnslal certc Hebrcos eese, qui Mosis Pen-
laleucbum ei proplielica scripia recipiunt, et .; *
l^brisîani, qui una cum his eiiam Erangeliam ad- , ,
uiUtunt, et aposloloram scripturas. Ecce quam di- , *
lucide Mabometis itstimonio apparct, quod posieri .
majoribuf indigeant, nec majores ipsis posteris,
queuiadmodmn etiam in capite Helmaida (qood ,
mensam interprelanlor) cppiosiiw explicat. Maho- * ,
met vero qua causa legeni suam lulerii, vel poiius
iuiquitatem legjbus honesM solulain nescio, nisi , .
(orte a paire suo diabolo molus. Nullo enim lcsli- , ' , ,
{nonio alioad^ petito innidtur, neque Veteri Testa- , , W
%
! Maffih. , S2, 5.
601
602
. mcnlo t propliefis , ncqiic ex novo ct nposto!i3 :

, ' ; quae potlus hunc ceo hostem et inimicum aversan eu>v , ' oSio \ tnr. Deatns quidem ille Moses ad filios Israel sic
, ' dicil: f Suscilabit Don inus Deus prophetam ex
' . \ - iralribus noslris, sicut me; etim in ou>nibus au , c dile Omnis autern anima, qaas non andiverit pro * pbetaio bunc, exslirpabitur ' . > Kn diligenler quod
. , - dicilur considera. Cum enim Moses dicit, c Domi , . \ mis Deus suscilabit prophetam ex fralribus no . stris, > docuit ut hunc a se prsedictum stiscipiant,
id esl Christum (veluti in prima Apologia diiucide
, demonslratum est), ablegent vero el longissimc a se
' , arceant experegrina gente ad ipsos venicnlem pro, - pbetam. Christus rero ad illos qui in Ipsum cre* , dunt sic dicit : Cavete a falsis propbelis, qui
., yeniant ad vos vestili pellibus ovium, intus vcro
snnt lupi rapaces. fructibus ipsorum cognoscelis
, c eo9. > E t : c Non potest arbor bona fructus malos
, ferrc, neqne arbor mala fructus bonos facere

, . Quapropler nos bisconsidera<is, inspiciamue Domini
* oraculum, quisnam sit magistcr hic, quaenam hu\ - jus doctrina , quaearbor et quinani fruclus, ut vel
, ex ipso f m c i u arborem agnoscamus, ct ex doclrina
. , doctorem. Anno a Domini et Salvatoris nostri Jesu
, Christi veri Dei incarnaiione millesimo ducente , \ , \ siroo et decimo, quidam ordinis Praedicalorum Ri, , cbaldus nomine, Babylonem profectus, ubi siudium
; , et mysterium iniqnitatis exercebalur, s u m m o la . \ bore sese in Arabum lingua exercuit. Hic discussis
^ gimul et exaclissime deprebensis iis quae in Ismae lilarum lege continentur, eadem in Latinani liu (, , '- guam ex Arabica translulit.
, , \
, , * , \
,
.
*. ,
5. Lex itaqae Ismaelitarum Alcorranum dicti, et
, \ , a Mabomele promulgata, non ab ipso solo lala est,
' , \ * verum etiam ab aliis quibusdam, ulpote gencro
, ?, \ illius Ala, et aliie seplem, quoruin nomina sunt,
AV . , * , , Napbe, Eon, Oraa, Elresar, Aser, filii Cbetcr, cl
flli' Amer. Cum igitur hi qoidem boc, alii vero i l ;, , , \
^ . , * lud reciperent, et singuli proprium aliquid stalue. rent, post tnorlem Halae el Mahomelis factioncs.
\ , D conientionee, bella ei csedes successoribus horum.
\ inciderunt. Vcram bodie quidem belIa mulna so . piia sunt, dissidiura vero et dissensio perduravit
, adbuc ; et alii quidem boc, alii vero illud reci , \ piunt.
, .
'. '
6. Caeterum lex illa principio a diemone lata est.
. >. \ Omnis enim iniquitas et peccatum d pmoncs babet
\ . adjulores, et cooperarios. In legc vero bac non
* , item; sed ore ad aurem a dxmone diciaia cst :
\ . " \ quemadmodum eliam bi qui in Babylone vciilaiie
- studiosiores sunt, veriutem non occulunt, sed sin
: , ; - guti iia quibus conHdunt, dicunt hoc, et fatcntur
N
DtOt. , 17,
, !
Mattb. , 15, 16.
603
JOANNIS CANTACUZENI
604
doitrinam banca Deo non promanavisse, raUont- 0 ,
bus consentaneishoc demonstrantes; tiroore mortis , ; autem ceduni, ei sequuntur impieiaiem. Non par- . ,
vum laroen ex horum impietaie argumentum col- .
ligitur, qtiod qui tales sunt, Christianorum do- \
gmata oninino ignorent.
.
7. Pnelcrea quidam ex docloribus boram in diC \ , gniiale Cbalibarum constitulus, nomine
cum jam , ..., ;
cxspiraret, crucein pcnes se ferre deprehensas est. * .
Qua in pcctorc illius inventa , inlelligenles hanc ,
occulle Cbrisiianum fuisse, non eo loci obi Cha- ; ,
libades sepeliri solemne esf, illum sepelierunt, sed in alio ab hoc scmolum. Qui cnim inler bos sa- , ' . \
pieniiores et pruden:iores sunt, non ignoranl erro- \
rcni suum , el impostiiram , ecd parlim quiden \ . lorem-prxdiclum, parlim vero quia bu- , '
propier limorem
manam gloriam niagis amani quam gloriam Dei, ,
ocdusis animae oculis in lenebris obambulanl; et , \
timore nionis hujus corporalis aniraae mortem )
acquirunt. In Cbrisiianis autcm conlra fleri solet; . ;,
limore enim mortis animae, corporalera illam el ,
externam cum voluptate conlemnunl. Cbristiano- \ .
rum eiiim fides longe laleque ab bis discrepai. Ar- (5 .
cla\n enim ei angusiam Cbristus dicit viara esse,
, ; .
quoe 1103 ad vilatn deducit.
' . , ,
8. El legem quidim, uldiximus, a da?mone didicil; nibilominus tamen in bxrelicos quosdam ini- /,
dens, reliqua assumpsit; et a Jacofca quidem Ba . \ 1enra in Nesiorii dogmaitbus inslilutua est, quent ,
ct poslea occidil; a Judaeis autera quibusdam , Q ,
Pbinees nimirum el Audio, quem ipse routato no- , mine Audulam vocavil, atque Salom, quem Perse- , \ , ,
lem cognomin&vii, mulla etiam iransumpsit, sicque ,
eiiam hi Nestorianos aliquoi incidens onwium . ^ .
impieiatem collegii. Quapropter in Alcorano mulla ^ .
invenire licet, ex inodo diclis descripla ha?resibus. ! ,
jSi enhn mores bonos corrumpere malorum con- ;
\crsatio polest, quanto magis si ea in pravos mo- ,
rcs inciderit ? um igilur legem a daeraone accc-
pissel Mabomel, quid altud illum facerc aut diccre ; ,
oporiebai, quam ea quae sui erani magislri? Et , ,
^quemadmodum ille fastu laborane, poslquam lap-
sua est, sialim mentiri coepil, sic etiam Mabomel .
,ex superbia et mendacio loqui coepil et scribere.
'. ^ ,
9. De seipso cnimjactabundus dicitin bunc mojdum : Si omnes homines conveiiiant, omnes spi- , j-ilus t?t omnes angcli lalem, qualem ego, Alcorra- D , ,
niim componere non potcrunt. Iiem in capite Ela- , ^^, . " '*
var, quasi persona Dei loquens, sic inquit: Quod
bqnc Alcorranum in aliquem moniium immilie-
êmus, timore illiuset religione erga illum disrum- ' KoftMtv
pcrelur. Non tamen ex bis lantummodo verbis i l - ,
iius jactanlia deprehenditur, sed eliam in aliis . ' ;
jnuliis efferlur, siculi paulo post noslra oralio ex- ^ ^ ,
ponct. solo Deo ^nim dicil Alcorranum inlelligi, , ;
ab bominibus vero nequaquam. Cxterum agnoscat .
ranissiiuus doctor, quod sapienlia sua non e supor- ^, ' . ' jiis est, sed terrena, animalis et dxnioniaca. c Do-
)i)inus cnim, inquit David, ducet mansuetos in j- , ' , *

CONTRA
. Kvpto; , , ,
', , ; .
, ,
, - ,
; ; ^,
; ;
; , ;
; ,
, ;
; ; ;
\ , ; \ ; *
; > ;,
\ ,
; ;,
.
,
' ,
, ; .
\ , ,
^ ,
Ei ,
. ,

.
ORATIO I .
6C6
tlicio, docebii mansaetos vias snas". > Superbis
enim inquit Solomon, resistit Dorainus; humtKbns
enim dat graiiam " . > Si enim immundus coram
Deo repuialur, quisquis animo extollilor, quisnam
hunc mundare polerii? Et si Dominus soperbis
resi&tit, quis buic auxilialurua est? Et si Dominus
ducit mansueioe in judicio, etroansuetosdocet
vias suas, arrogaiiiem et superbum quis dueet in
viam salulis et lerilatis ? Quid vero de mendacio
is qoi hoc ccu basim et fondamentum suura collocavit, et a quo nihil sine mendacio dicium sil?
Cseterum alia quidem in universum et omnino
falsa ei Octa sunt, alia vero, veriiatis aliquod vestiginra nactus, prodigiosa oronino et absurda flngil. Et quemadmodum nullus est sensuum, qui non
laclu insiar vebiculi utaltir; sic nullus est ab hoc
dictus sermo, qui non aut roanifeste mendax et
falsus sit, aut ex mendacio ei veritale mislus. Quis
enim vel lanlilla cognilione prasditus, non jodicaret inter simplex Cgmenlum falsumquc ? quod Deo
oUrecians, de Alcorrauo quaei in propria persona
loquilur, Quod si in aliquem montium miserimas
illum, disrumpetur utique pr limore et religione
bujus; quin eliam -boc de arcbangelo Gabriel,
quem sub tempore morbl sui secum loquenlem
inducit.
'. ,
10. Praeterea, quod de nomine tuo Mabomet eP finxit, quod ex terno scriptum inveniatur in faati . gio dexlrse partis tbroni divini : quodque de illo
vaticinatus Cbrislus flliis Israel dixerit: Annuntio
, , vobis, aposlolum Dei venturuni post me, nomen
, ' , illi Mabomet. Gunfvero nec in Veteri nec in Novo
. Teslamento bujusmodi scriplura inveniaiur, et
, , ' mendarium sit aperlissimum, dixerunt flnxerunt, que successores hujus, quosdara invidia moios i l ; * lud expunxisse, Judaeos qnidem ex veteri Testa
, ci menlo, Gbristianos aulem ex Evangelio. Nos Tcre
. dilucide boc in quarta Apologia confaUto, demon , stravimus quam aperle boc falsura sii; quapropter
. * , supervacaneum ei importunum existimo, eadem
.
ei de iisdcm saepius disputare.
11. Ad haec : Non veni, inquit, per imracula,
\ , , , ,
sed per gladium et supplicia, iisque qui nostrae
, legi et doclrinae non obediunt, morlis poena constk
, . ; tuatur, aut Iributa pendant. Quidnam boc? Non
, - aliud cerle, quaro tegere volene suam ipaias sluK
' , tiliara el infirmilatem, cum nec Scripiorararo nec
, miraculoram auclorilale fidem inveniret, cxdea
:, , adornat, ut limore reprebensionem e0ugeret
, . quod eiiam evenil. Timore enim mortis confutOr
, tionein, imo Teritatem deviiaverunt, etmendaciam,
, amplexati sunt, atqoe perditionem : adeo ut et
. " successores bujua eo lempore, qoo doclrinaro suan\
, , explicant, striclnm gladium in medium illomm dc , ponant, tanquam sub Mahometis persona diecntes^
, * - Hacc dicil propheta : Quoad gladius penaanctt en
v
P$al. xxiv, 9. " Prov. m, 51,
JOANNIS CANTACUZEXF
608
607
eliam mea lex p?rmancl; gladio autcm sublalo, , . eliam illa destruetur. quod peciatores quidem , .
gladium suum oonlra Davidem slrinxerinl, et in- (
lenderinl arcus suos ad feriendum rectos corde, , \
manifeslo constat. Sed gladius ipsorum transeat , , '
tn cor eorum, et arcus illorum conterantur. Quo- ,
niam bracbia peccaiorum conlerenlur, iniqui vcro \ ,
eipellentiir, et semen impiorura exstirpabilur. , ,
Paucomm enim est, et numeralu farilium, eos de \ .
felicilate in mortcm dojicere. Quapropter verilaiis \ \ ~
testos et magni ct snncli, ct rcgnt Dei hsercdcs . ot
\ ,
facti suiil.
.
'. " , \
' i . Porroeltam boc praecipii Mabomei, ne quis*
quam sui ordinis cum aliquo Ghristianorum dispu- B , ;.
let, suam ipsius iniirmiialem meluens. Quin ideni
rursus alfbi inlerdicil, ne quis dispulet verbis du- 0
ris ei acerbis cum aliquo alierius seciac bomine, ; \
aed blandis : Non enim, inquil, bominis est com- , * . , ,
ponere, sed solius Dei; el : Singuli de seipsis so- \ , , "
lis, ei non de aliis rationem reddani. En sibi ipsi , '
conlradicens, et contrarius. Non enim in boc tan- , . .
lom capite, sed in tola legc sua insiabilis, inordi- , '
nalus et dissimilis sibi apparei, ct in omnibus fere \
scripiis suis ipseseipsum confulare deprebendiiur. , \ ' Quemadmodum enim mente capius et ignorans .
quaenam argumenta sim et dogmata, de quibus di- " , *
cere inslituit, qnaenam slnt media, et quinam flnis: ,
sic etiam in scripiis suis agit. Non enkn lantum- , , , modo quae in ono scripsii capile, in altero destruit Q , ,
et impugnat, sed aepins, quae in principio ejusdem ,
captife confirmavit, circa finem confutat et subver- .l i i . Vix enim et difficulter in iapila ei ordinem , .
digesta sunt, quae ille iradidit; adeo ut conlradi- \
cltonis ratioordinem praecedai. Idem enim bic qui ' , \
prsecipii, nectrm alquibus aherius doctrina? disci- ; .
pulis digladientnr verbis asperis durisqne, sed ,
blaudis et mansuelis (ut eliam in capit Eltenium \ eeipsum laudansdieit: Non boc cogeiuiiim est, eic.) , ' , \
Quin etiam in capile Elmipacara, qood bovem si- ,
gnifical, sic ait: In lege Dei non est vis, quotiiam .
quod aequurn est, jam ante dcfiniium esi; bic ', ,
idem, inquara, sui quasi oblitus, precipit dicens : , ,
Nostra legi non obedienles, mortis supplicium * #
maneat, aut tributa solvant. Et quid morlc - D , ;
leniios est, legislator vanissime ? quomodo a ,
Deo ortuiu
diccreiur, quod scelus scclcre . \ ,
compensat? Avaritia enim caedis furorem mitigat. ; \ Naiura enim humana, quin potios bomines, et na- ; 3 '/
tura illiu* forroalor et opifex Deus , lalcm consli- . ,
tuil horoinem, ut una cum aliis animae illius indi-
derii concupiscentiarn, aniroi zelum et fervorcro, * \ alque raiionem : ot per concupiscenliae affectum , }
aniet et diligat summum bonum, quod esi ipse , , \ 6
Deus, omneuique justitiam el viriulem, quae inslar , \
scalae sunt animam ad ipsum Deuro perducentis. , \ , \
Quod si aulem forte concupisceniia a vero ei recio \ ,
amore declinaveril, el pro dexiris in contraria coe- \, . '
^ r i i nulare, zclus isie auimi conira dxmonem
esse
CONTRA M A H O M E T E M ORATIO T.
610
, permoveatur, el bumani generis perditorem ser , \ pentera perseculus, concupiscentioe superaue dux
, sit in via recta et erroribus carente. Quod si vero
. \ - etiam hic aninii zelus oiiosus el desidiosus per \ , \ , manserit, aui permotusnon contra serpentem, sed
hominem sibi cognalum insurgat, lunc ratio, id est
,
, , \ dux et prir.ceps ipsa mens inelar judicig forlis et
, \ - incorrupti, hunc inlra terminos consisiere jubeat,
, singulaque suum ordinem custodire. Qiiapropter
. eiiam omnium opifex concupiscentiae sedem in je ; , core constituit, quod cordi subjacet; irani \ero
, , aut animi zelum in corde collocavit, quod jecore
. , * ceu principalior pars, est superiu.s; rationis vero
, , sedem fecit cerebrum, quod omnium suiumura est,
ceo rex quispiam , dux et princeps in omnia po~
, * teslatem babens , non solam ab bis quae circa 86
, sunt propter liberum sui arbilrium bonoratum, sed
, ', ad oroni natura sensu praedila quemadmodum in
, Adamo, in Noe, aliisque lam in Veteri quam in
. Nvo Tesiamento declaratura est. Quapropter qui*
, libet boino contra affectus ira uti debel, et advcr* sds quamlibet rem quse ipsum a Deo abducit. Ma. bomel vero non conlra affcclus, sed coguatum sibi
, - bominem bac lanquam fera inmmissima et crud^ , lissima usus est, nisi quod avarilia, ut dktum esf;
, . irain nonnibil miligavit. Idem vcro rursus in capito
' Em, tanqoam omnium oblilus , sic dixit: Eorum
, , qui Deum alium quam bunc recipiuni, tu psedago gus non es, nec procurator : qjioniam Dcus boe
, - sibi ipsi reservavil. Et quisnam alius Mahoinetia
,-, .

-r
n
. accusalor lam gravis fuerit, quam ipse est sui
,
ipsius ? Volens enim Scripturis coniradicere, quaa
; , aulea justas et sanclas vocavii, noo his tantuui con , iradicere depreheoditur, sed in omnibus fere ipae
, sibi ipsi est conlrariujj. In capite enim Elnesa, quod
. ', mulieres signilicat, sic inquil: Nisi a Deo essel Al. , * coranum, multa in eo iitvenirentur contradietoria.
^, - Gum sane ipsemet uon posset suis oculis Scripluras
. - iulueri, necessario confugii ad ineiidacia, quasica
, quae dicuuiur a Deo sint. quomodo a Deo esses,
t, . roendacii minisier et paier ? Ubi enim mendacium,
, \ ; ibi Deus locum non babet; ei ubi Deus esi, ibl
, * ;, meudacium defecit. Tenebratenim luminis presen , tiam noii susdnenl, quemadmodum nec morbaa
, sanilate succedente subsi&tit.
.
'.
13. Praeterea ducem et magisirum se dicens esse
, , legis, quam iniquis tulit, Alcorraiii ipsum non pu ^, , . duit. Dicit enira, quod Noe, Ahtabam, Isaac, Jacob,
, , , - sed et ipsius Cbristi apo&toii ejusdem legis seclalo, res fuerint. Et quoiuodo ejusdeui dogiuaii aposioii
. fuerunt, qui priusquam tu nascereris, annis vixc, ; - runi circtier septingentis, si lu dogmali btijur*
, . ; auctur es? Quouiodo vero Abrabam, I>aac etJacob,
, , \ , tot aute hos saeculis nati: quomodo ilcruiu Nde,
\ ; * , qui anie bos vixil anuis circiier quadringeolisT
; Quod si lu igiiur auctor ei invenlor impieialis es
, (ut ctiam cs.revera), falso dicisilloi iinpuri dogina , ; - tis aeseclas fuisse. Si vcro, ut iacis, iUos eadem
611
JOANNIS C A N T A C U Z E N I
614
setttire asseris, rursuro meiidacii convinceris, quod pw * '

te legis auctorem nomines. Nec eniro poicrit fone , \
ex uno eodemque canali aqoam dalcem simal et . \
amaram effundere, vel verum el falsum. Sed quod \ ,
ipse per igiioraniiam libi conlradicas, veruro est. . '
Quoniam fldes noo vi nec necessitale dalur, sed , ,
eJeclionis et oluntalis est. Gorporalia enim vim
,
seulhinl; anima vero, et quae itlius sunt, non iiem. \ .
Sed anima quodammodo sui jurig est, ei libera ; , . *
quod enim credit et vult, illud amat et amplecii- , \
lur. Quod aulem vi contingit, rootam a eeipso non , .
babel : quod autem propriae nalura repugnat, et ' aliundc moretur, ilrnium nou est; et quod firmum , \ non est, nec eliam slabile erii. Evangelii autem *
lex el firma esl, et stabilis, propler proprii juris , *
poleslatcm, et ipsius volunlatem animae. Qui enim \
polest, inquk Christus, capere, capiai . Mabo
metis lex nec firma esl, nec etabilis, eo quod per , ;,
gladium et vim adminislrelur; licet Dei judiciis . *0
bujue iropietas dilataia, et viribus aucla sii. Sed
, ;
qaantam a coelo terra dislat, tantum Dei consilia \ , \
ab hamanis differunt, et illius cogtiaiiones ab ba- ,
mania cogilaiionibus, quemadmodum et ipse Deus . '
per Isaiam prophelam manifeste declaravii. Pro- , \
pterea nos quoque cum Paulo tbeologo diciinus: , \
profunditatem diviliarui sapiemiae et cogni-
tionis Dei: qiiam abscondlta sant judicia iliius, ,
et non investigabilee ejus 1 Quis enim novit
. menlem Domini ? aut quis illi fuit a consiliis ?
, <
NoTit enim Dominus pios custodire, iniquos vero \ ,
tervare ad diem judicii, puniendos igne sempiter- C , .
. Lux enim iropiorum exsiinguitur. lusuper boc ,
dicit Mahomet : Noo veni legem couflrinalurus ; ,
miracolis, sed per gladium. Et boc vere dixit; mi- , ractilorvm enim virius, divinorum est munerum et . .
dolum. El qua3iiam boiii cuin irialo est communio? ,
Nttlla omnino. Sed quemadmoduin malum lanquam , . \
jion a Deo facium, non proprie per se subsistit, .
aed propler boni interilura et defectuui, lanquam .
per accidcns in iis quibus contiugit perspicilur : ;
ila raibi de Mabomeiis doclrina factura videtur, .
ifuod inierita et defectu verorum Dei dogiuaium, , $
per accideita nova et peregrina lex eruparil, quin poiius a verilalc el Deo aliena. Quanloro enim boe ,
malum est, tanta eliam esl absurditas, et inordi- j , nata rerum confuaio. Quemadmodum enim malum
,
propter boni defeclum apparel, ipsum vero per se \ -'
substantia carel : et morbus propter saniiatis, ,
confueioqtte propter ordinis defectum enascitur, . xzxbv,
sic et Mabometis lex propier verae legis defeclum . "
j * r accideus enala coospicitur, rcctum simulans, ,
âoi ipsa per se mera sit absurditae et canfu6io, * , \
animaeqQe morbus, imo mors. Tanlum enini Ma- ,
iioineti lcx boni particeps est, in quaBtuin quie ,
aibi benofacerc videtur. Nullus enim malum, ut
raipsa est, conspicicns, ea qnae commilUt, faceret. . *
uam igitur ipeias inflrmUaiem perspeclatn ba- \ , \ ,
u
'* Matth. xjx, 13.
" Rom. , 55, 51.
6)3
CONTRA M A H O M E T E M ORATIO I .
6U
. - bens, mendacium assumit; simulat aulem diviuam

; , legem esse, quae ab ipso Iraduntur; quQniam a
. Deo, ul diclum est, miraculorum testimonia non
\ . . habebat. Sed quid de niiraculorum lcslimoniis
, loquor ? Ex cbarismalis enim et dolibus, quas a
* . Deo babebant apostoli, minimum el postremum
, erat inter omnia, linguarum cognilio; ct bauc
, ; quidem cea doclores orbis babebant, ut quocunque
, profluisceremur, gentis linguam nossent quam
, \ exactissime (nisi enim qnae dicebantar inlellexts , sent, variis opus fuiesel inlerpreltbus, ad eorum
, , quae utrinque dicebantur declaraiionem). Quomodo
igilur hicse catbolicum et universi orbis doclorem
. , nominal, qui ex omnibus donis ne minimo qui dem instructus esi?Ipse enim de seipso inquil,
* - qaod aliam quara solam Arabum linguam non no , \ - verit: quare el Alcorranum eadcm lingua promul, ; gaverii, ut ipse dilucide confessus est. Quaproptcr
, ; ad gladii poenam coufugit, et cadem; nec imuie , \ - rito. Hujus enim prawpior el paier bomicida erat
\ , ab inilio, et in veritaie non stetil
Da-monis
. enim vitium mcnli bonae repaguare oporiet; ani , , mae vero vilium rationi, corpori, el ipsi natura
, - contrarium est. Qaae manifeste in Mabomeiis do , . ctrina apparent. Absurditas enim et confusio, fal tfum denique et meniis exca?calio clare cognoscun * * lor. Videamus auterii, quomodo ab boc, quod
. " prater nalurara est, doceatar, et quale iilud sit
. eonsidera.'Natura seipsara inierimere nequii; scd
, \ , Q cum ipsa sit ralio, omnia cum ratione facit. Ma^ . ' boiuet vero bic quae bruta animalia non faciunt,
(quis enim animal aliqood vidit aliud quod ejus. , dem secum est generis inierficere?) homincm ainii* . ter, ut ipse, Dei roanu formatum, sine onini cum , - miseratione occidere docuit; qui omnibus feris
( apparet ferocior et immiiior, ut ex eo quod modo
;) ; dicelur, rlariue apparebit. Fertur eniiti ab ipsis :
, Adduclum quondam esee ad ipsum Mabomeleru
palnium illius, ei dixisse i l l i : Quid mibi eveuiet,
, ^ - nepos, ei vestrae legi non parueru ? Hic vero
. ' , - respondit : Non aliud, patrue, qoam qaod occi
. dam te. Ille vero : Annon alia poena restat? Non
, , alia, respondtl. Patruus, Obteroperabo tibi itaque,,
, 2> , inquit, in quibuscunque volueris; lingua autem
; , , , j) sola, non corde, idque metu gladii compulaus.
. , Coactus tanien ab illo eliam fllius Catciiipladae,
; , . , dixit: Domine, scias roe solo moriis limorc do*
, , ' * cirinara banc recipere. Caelerum et filius Ein, * , . - piaslae idem dicil: Tiraore mortis et gladii doctri (?) * , nam banc subeo. Deinde clam lilteras miuit in re , , , gionem Mecbae, ne errcut, sed prospicianl sibi
;. quomodo gladii periculum possinl effugere. Ilaec
, \ ontnia ex Alcorrano ct aliis libris desumpia sunt^
Verumlainen in tapite Bovi$ concedit quae contra*
. naturam ad faciendum ikfaria sunt, quae eiiant
, , diclb sunl (urpissiuia. Quoscunqoe enim ap~
. prebenderit impietas, in bos ceu morbus omue
^ roalum exerceu Dis&imiiium cuiin fommistio
* Joan. Viii, 44.
JOANiNlS CANTACUZENI
6
615
naiuraliuiti facullalum ad illiciU est commolio, .
quod ct ipsa iniemperanlia efficit. Hujus vero
scopus non fuit alius, quam ut naluralium simui , \ .
el iiinaturaliuni \oluptatum promissione concilia- ' ,
iet sibi stultam et insanam hoiuinuni miilliludi- ; .
neni; quod et faclum esl.
, . " . " ,
\ \
.
I I .
Vcritas quidem oua esl simplex , falsum vero

\ \ ,
muliiplex et varium ; et qui in veritate anibulat,' \ , \, in luce versatur ct securitate ; falsi vero sludiosus , \ in tenebris obambulat, et quonam vadat non no- , ,
. Quapropler et Maliomet contempla veritate, ^
^
et recepto mendacio, nibil sani nibilque humanae , ealuii consentaneum docuil, verum boc solum , ,
sluduisse deprebendilur, ut bouiinum Vulgus sibi , ,
adjungereL Et virtulum quidem fuil negligenlissi- . \
inus, ui humililatis, longanintitalis, pacis l cba- ,
riiatis in proximuni; nec aliquid utile commo- , , \
dumque conscripsit. Nc vero redarguerenlur illiug
luendacia ei vamiates, per Yetus el Novum Teeta- . "
mentuin; nonnuuquani alia sapientiae alienac do , ; ;,
gmata nullo raodo probabilia, quae ab aliis con- ,
bciipta sunt, adjuitxil. Et ipse quideui inviius et , ,
nolens ei quasi divina virtule percitue saepius scri- .
bendo oslendil, Mosis tradilione ei propbetarum, ,
quiii el Psalleriura ipsuraque Evaugelium sancta ^ ; esse, el a Iko tradita: precipue vero ei luculen- , ter ipsum Evangelium saocturo, perfectum rectura- ,
que, et comraonitioncs Dei vocat in Alcorrano. :
cum verilalem non possct omnino abscondere, \ \ .
dicit : Nain et ipsemet qiue io bis scripla sunt } ^.
observo et iacio. quoniam justam, sancum, ,
reciani et a Deo iraditara confiteiur veleremno* \ *
vamque Scripluram, ipse seipsum huic .obstringit , . \ \
etiam invitus, et per omnia baec servare^debebat. \ \
Mciilioneni vero viriutum, quae in sacris Scripiuris , ;
cooiinenlur, non facil, qu bominem a lerra sub- , ;,
veclum, coelesleui possunt eflicere; sed quodcuu- , \
que illi in menlem incidil, illud approbat, docel- , que; et nunc quideni approbat monelque, ut nec , . .
velerem nec novam Seripturain suscipiant; nunc D
vero, ul casdcm rccipiant. Quemadmodum in ca- * \
pile Helmaida, quod mensam inlerprtlantur, sic ,
inuuil:
, , ,
\ ,
, *
1. Libri sociotas nulla est, nisi Evangelium el
'. " , \,
l< gein implcaut. Libri aulem societas secundum I
illum dicuuiur Maboinelis scctatores.
'
.
2. Porro post multa prodigiosa vcrba sua cuain
'. "
boc addit, quod in parles sepluaginla ires divi- \ , ;
dendi sint legis suaj sectalorcs, e quibus una

lanium eadeiu sola servanda sit, reliquas autem
, \
goi irvdendae. Quanam conlra bujusmodi siulu , ' *

C17
CONTRA
MAHOMETEH ORATIO I I .
618
- el emni sialu carcntia verba conftitatiofie opu$

" ; . esl? Nulla prorsus. Veruui hoc solum, qui vera
, sapial adjeeerit, quod et ilia unica pars ab igne
- aeterna consumenda sil, niei fidem rei ipiat veram
ei irreprehensibilera.
), .
*.
3. IiKuper quemadmodum ubiqae fere ipse sibt
, contraiius e&t, sic etiam in capilc Elneta, quod
, , ; mulieres signfical, ipse seipsum confutal ; di
. , ; enim : Nisi a Deo esset Alcoranum tradituin.
^, malla in eo esent sibi invicim coniraria; cmu
. - rontradfcloriis plane referium sit. Iu locis eniiu
. diversis inqnit, quod Peus erranlem non ducal;
. \ et idem denuo doccns dicit : Oraie ul ducamini ex
, \ tenebi is in lucem, el ex viartim lesquis vel sab bris
, \ in recias semilas. Quin de seipso testalur, quod iu
. \ - crrore fuerit (eral enim idoJoIatra), ct quod Deus
; , . eum revocalum ad lanii proplitl* dfgnilalem con , - siiluerit, ut ad coehim septimum usque prrver.erh,
, , obviam sit factus attgelo cuidam millies wajori
, univcrso mundo, qui peceata su* deplorans, per
, btitic Tefiiam a Deo rogaverit.
' .
'. ; :
4. Iicm, quod cuin Gabriele ad Deum ascemkn*,
, \ , iu an-elum iiuiderii decie mUleuis vicibus tua , \ ; jorem mundo universo : qui el ipse peccala aua
, deplorans apud Deum, se intcrcebtore uaiu sil, et
,
vcniam impeiraverit.
' \
5 Porro de seipso dicit, quod flnis, sigillum et '
, silcntium sil omniura propbeiarum, et propierea
' ' , C h i i post bunc propheUre licitum esse : qu.re
. morie moriaiur, quisquis propbelaverit. Fenur
*, vero post bune in Babylone quemdam exoriuui
,, esse nomine Soleni (quod scalam significal) qui se
( ) / propbelan dixerit, ei a Babylonii* pro propbeta
, - receptum &ae, aed a Scyihis cjesam ana eum
> turba iilum sequente. qiNStiam mendacia, faho ;. \ , Us et vaoiiates a Mabomete conseriptas eituniera*
; \ ;, veril ? Tanta enim et tot sunt, tam ioottoierabUia
; et prolixitale verbosa, ul etiam luraini apad eos
\ , , perditissimoruui dograatam dactores , qaos iHi
; * ; . Heiphocaa, id est, eximht, nojninani, inier se ito
; , , cooeealiam aliquapdo ia Aleorant enarratione,
, { nec in aetaruum ceusensari vklentiir. Quidam etimi
$ ^ . ' - Mabometi adbaereni, quidam Uate, alii vero aliis :
/ . sed et bi ipsi inler s muluo di&senltaal. Agô , , scens igiiur propriain Infirmitatem eakiuinialor
' * \ \ bic, baucquo simul occallare voUuta, m capite #7e laran sic dicit: Nema pratter solutn Oeum' Alco ;, rani euarralioneiB iatelUgii. Agnosoens enira legie
, suae inuliliialem, sed et falsitatem, confasionem
( quoque el dissimililudincm, quodque mulla summa
. reprehewione dgna coascripsisset, boc dlxit. Sa , , pienles vero ei prudeniiores illius gentie, qui Grae \ /, corum sapienlia instituii euiit (sunt enim qufdam
; , . qui Evangelium elMosis scripia periegunt), ea qum
, a Mabomcle scripta sanl, conderanaui, et pro in , firmis rcjkiunt. Uude apud Sarracenos lcge cauiuni
%, - esi, ul si quis in universmn dnbitet, ani qu4iiu
n e m
PATUOL. Ga
GLIV.
m
JOANNiS CANTACUZENl
G2
nero dubiam de Aleorano ovcat, extcmpto morle . , &
inoriatur.
.
;, , ,
.
. Insuper dicit: commiuatii rapinaset eaedea,
*. * , \ ,
nec p-rjuria, quoniam Deus baec molesie fert. , . *
Quod si umen forie feceritis, Deus benigaus esi et ,
Nsericors, illaque condonaturus est.
, \ .
7. Item in capiie Helmaida, quod meiitam sigeiC. ,
ficai, dicil, Deum perjurii fraudem in noois nibili ,
KSlimare, pro transgressione aulem illius t&usfa- ,
ctionem esse decempaoperam dbationem, toiidem- , \
que vesiiiura, aut pro hia unius caplivi redem- , \ .
piionem. Qui vero neulrum ex hie fttere poiett, * , \ ler ]ejunat<*. Habent eiiam jurameotum, quod non . ' ,
facile fallunt: qaanquam eliam hoc nonnunquaio * * contingere soJeat.
.
'. 8. losuper, cum juraviiset Mabomet, se noa
coitorom cum Jacobitissa qoadam nomine Maria, , '
permisll illi Deas, ne qaod jtiraverat ratum babe- ,
ret; sed ad eam acceteit, ut iii capiie Elwulaars ,
cUrisstae tesUiur. Testes aolera hujusmodi per- ', . . . . . . ^
miisionie et perjurii citantur angeli, Miebael scili- .
et el Gabrieh
, \ .
Ad bfec Bem s>pins com Ulo collocutum,
'. " , , *
dlaisee refert, qeod I t m graiia mundom creave- , -
fU. E4 eordatua qollibet, qmt h\c dicontur, per- . -
pendal, qnomoda omoem concedat Hcentiam, ut , : ,
quam plurimos adse atlrabat. Et Domino dicente
'
arciaiD et angustam eaee viam qus ad vitam per- ;
ducii, laiatii vero et spatiaearo quae dueit ad per- \ , . 61
diiioncui: et revera in illum coove&jl boc: .
Yiaqa praecaptorum tuorom oolo cogooecere
Q , ^
.
'. ,
. Iiem ia capiie Mkapara , qood Juwentam in*
terprelanlor, Judsoa ei Cbrietianos salvendos esee , ,
dkU. U capiU vero Amram, rttrtam inquit, qiod .

nemo salvari poatil atne i i t qu Ismaelifarum lega
.
ooaUMBiar. *
'. " I I . Pmttrea inqnit, quod nemo ance se para*
diaum possit ingredi. Idam vero ipee paulo posi . \
dicil, quasi bjf prioris oblitus, quod Domi- ,
nua tptma asaiimpium iu paradisum dwxeril, , ,
oatendetHlqiie sibi virotel muliares mnltaf. Et io- , *
tefTOfavit eom, a>omine, quid faoe esi? Ei respon- , , ,
dU iili Itooa: Ne roirefia, nam ei bi 4tii aeeuto- ; , iva aoai. Qitod vero uadii Deum sibi dixisse, qtiod . '
gratfa bommemfeeertt,duat ob catttas docet D ; ;
MalMmei; partin quidem I esienderet, Deiim ,
non magni ttatimare hoiDiaaiB taJutem, et pro- , ^
plerea singoiis pro Ifbidine soa intrepido esee vi- # *
Teedoffi; parlin vero, ut Salvatoris Cbristi incar- \
nationem suîllaret. Revera cerle aepoicruni * \
aperiata est gaUur illias, et Ifngoa ejue dofoea. . , ^
YeoeiMiin aspidUtab kbiU illius . Instrumen- ; \
Utn enim perdilionie exaisleni, vana et falsa eru- , ; *
ciavil verba. Qua&cunque enim sceleraiiasima -pro- . , \ ^17
19
1T
Matlb. VM, 14.
Job xxi, 14.
1 9
P*al. xui, 2, 5.
C21
CONTRA ORATIO .
&
&
f a r i
v o l u i l
u e n t e n l
C2i
M
inducil. Quidain enim
, bomines vaaa soiit elcctionU ei imscricordis ;
. elo\ quidam vero vasa ir et perdiikmis. Propter ca \ , \ pacilatem enim ?asa nomiuaniur. Exiriusecus enini
. , - excipiunt tam bonum quam malum. Angeli qui. " . dem cognUionero suam habent de superttisho< , mines vero ex sacra Scriptura, aliisque exirtosecu*
\ accidenlibus cogmiionem colligunt, el per raulu
, differenlia in unam verain cognitionetn pcrducuu
; , \ t u r ; quapropter el vaea dicunlur. Miser itaqtie
'. . bic, diaboli doclrina $uscepta, eum omue venetiuoi
, suis dogmaiibus miscuisect, unaui (ut dicUiui est)
( ;, , impietatis inisluram adornavtt, quam propinavit
, , - sibi credentibus, et ilkwrum animas asgriiudine
, - affectas, diaboJo ceu sacrificiuai obtalii. Anim*
, . - enim aegriludo, DOO quemadmodum in corporita*
, maciea ei pinguedo in substaotiara soam tranaieaa
- contiogit, sed eat ad corporalia illa et mamenu, ' . oea permissia. Qaapropier aaima faactiones
Aiomal - omnino immutari possunt. Adulleria airfin, ecorta\. tiones et vdupuies omneeraundoanaex saai. Et
, \ amiciiia nuindj hujus jnimkili* tu erga Deum.
. Quapropier et ipae omoibna omitais, vuJgu* ho , - l u i i i u m volupuitbus pernasiL, et non vit/ee loodo
# . - isiis addixit, veium eliara poat morieni iilaa per
, mansuras ee*e polliciuis e*i. Quod sciiicet aeclato . " ribus illiua posl moiluorum reettrfectioaeni Deua
, daiurus aii venerca, ei nwlieres quam plurimas
\ , singulia, domue item ineinieiittioiaa, balnea ec
, , veaies ei delicias, et alia aia siiniiia polJice , , - baiur , Cyrintbuin bxFeucum aeculus, et alios
, quosdam veieres, sicque finem quodanwnodo fcli * ciutis voluptaiem esse docuit. Yemm nos de bia
. ftingulaiim io quarla Apologia jam ante diximus;
; % quapropier non nostri ixisliluii eet, in uuiversuiu
- omnes Mahometis impiae opiniuiies reprcbendert.
. Quotiiam vero nobie viaum e&l baa copiosiui re , futarc, ac dicimus. Idem ille Mabomet in AJcora . ^ 110 ste dicil : Quod Deus morlein occisurus bit;
, , quo faclo bomiiies immorUlcs tt integros esse
resurreciuros. Cura iiaque ree ila ae babeal, quid
. , opus est deltciis ei rebue veneris, cum generauo
; ' , DOD sil. necessaria ? Alimeniuai euim propu?r
. corporis imminutionem iacUioi e&l, ut detectnm
. ;, ^ iinpleat. Et viri cum niuiiere congreseus proplrr
Avax>j)foi, Ifberorum procreatioaem concessus e*L Quando . * quidein vero bic idem confileiur, quod ataoes re , eerre< luri sinl ioamortaiet, fraslraneuiu cerle
, aliiuenium, frustraiieuni eiiam rei fenere $4u , . d i t i M . Ul aulera boc coucedamus, oeeessario u , - uien generaiio inde sequetar. Bomines vero bic
V J U , . - generaioe natura aut roorlalee aut iajdnoilalof
, { 4*** ; , ( nasd oporiel. Quod si inortaies, qui fit itt ex imisaivwv , nonalibus morlales uascaniur? Si vero et hi ipsi
. , - qui nasciintur, iuimorlalee sunt, ea notuoi quem ^ , , dam generaiionis inoduin iadoxii. iêaius auiem
, '* Moses bominom geoeraiiunem exponaus, sic i t i ' - qult: ^Deus e pulvere de lerra sumpto foreaît
. Adam, a seipso vero spiritu illi indilo, iactus eai
4
^3
JOANNIS CANfACUZEXI
621
In aniraara viventem. Ex cosla vero Adami forroa-
' 5 >, , \ vit Evam : t% utnsque vero simul ipsum Seib, et . 5, \ .
otnnes bomines
Morlalcs igiiur cum esseni, \,
etiam ipsi mortales genueninl. Cui dogmati assentit , 6 .
David, testimonium ferunt piophetae, et boc ipse *
Christns confirrnat. Novum vero bunc gcnerandi , \
modum undenrtm scelcralus ille incitatus docuc- . \
rit, non intelligo, nisi forte propria ratione, el a .
patre suo diabolo permotus. Sed en absurdum , ,
hoc considera. Si enim parenles immortales fi-
lios etiam immortales genuerunt, cn generationis ,
modus exorttis e?t, qui nec mortem seniil, nec ; ;
murrcctioncm. Quod si vero Ipsi immorlales fl- . \ , f.os mortales genuerunt, quomodo filios diversae ab , ,
ipsis nalurae genuerunt? Natura cnim omnis sibi ; ^
aimile generare consuevil. Ut vero etiam hoc con- ;
ccdainus : quoinodo mors inlerfecta (ut anlea po- ;
suisii) post resurrectionem denuo vires exercebii? \
Jair.ne inielligis, quomodo Maliometis doclrina . \ \,
sacrce Scripiura? contraria, etiam sibi mutuo re-
puguel? Ip*e etiim unam eanique solam dicil fore , ,
resurrectionis diem. Ecce auiem &t mortales ; ;; **
nasccmtur , moriunttjr necessario. Guin autem \, \
alia resurreciio itulla sil, et bi in ielernum mortui , .
jaceanl, quis beaiUudinis finem ipsaai morlalitt- \
lem dixeril? Pnelerea sanclorum animse quia , \ . ' )
nunc a corpoiibus separaiae sunt, volupiaiibua , .
carercnt, et propterea etiara bcalitudine desiitue- , \ ,
tcniur, jux;a Mabometis sentenliam : et anle illas ; . 1\ ipsi angeli. Sed hoc nequaqiiam esl, non est,in- ^ ; \,
quam. Frustraium enim esl insciens cor ilJius, el , \ , diim se sapieniem ptitavii, ononium stultissimus ,
apparuit. Bcaiitudinis enim finis non volupias cst, , .
bcd ul boina, quanium fieri potesl, Deo siuiilie ,
i a i , Deum coguuscat, Hlique uniatur. Hoc, inquaro, . stiniinum el angeli et bominis bonum esl, et * ,
sunmia feliciias. Mabomet ?ero cam quaenam , , \
dicai, ignoiet, nianifesle divinse repugnat justiliae. . * Josiiiia eniin diviua eat, quae omnia digne distri- , /
bui, ei quae iiumorlalia sunl in aelernuin couser- , \ Tai, iciuporanca vero haec ad teinpus, el reliqua , \
suo quo debcnt^ ordine. Et primo quidem gupie- ,
mis ordimbuVea daiUur, qiae conveniuni; deinde , ; ; ,
aniinabus et corporibus, posi haec eiiam aiurae, , ' qnae illam specianl. En igilur propoi tionem, pul- D , \ tbriludinem, ordinemei adiiiinisirauonem justam, , , , ,
quae in singulis adbibclur. Nec veieres quosdain
pbllosophos eeqnaris, qui ei ipsi slupidi sunl; , ;,
verumtamen frigida quadam oraiione dicum, feli- , ;
citatcm csse menlis cogniiiouein; cum ipsi, mea . ( ,
senicntia, iueuie carcam. Cura enim illi eiisiiment , , \
nibil inieresse inter mcniem et inlclligentiam,
' ,
ignorant quod inter hsec Deus esi suinmum bonum, . *
el beaiitudinis Telicitatisque caput. Quanluiu eoim \
aliquis Deo appropinquai, lanium bealus esl, glo- ,
riosus el felix. Mibi vero dubitare coniingit, quare '
non caedes etiam et rapinas post resurreciionem .

* Cen. , , .
FE
S
CONTRA MAHOMETEM ORATIO IF.
626
ibre diierif. Cum enim volnptatum gratia et aroore dmiiarunt omnia bella niovoaniur, eiiam illic
idem dicere oportebat; qiioniam qui plures in se voluptales transfert, aliis uiulio est bealior. *
' 6 , 12. Qutn ille idem dicit in cnpite Sad, angelos
ot !|, quidem ex Igue creatos esse, bominera vero ex pul . \ vere. quemadmodum corpus ex terra compa , \ clura esl, ila elianr angelos ex igne ceo maieria
, , compoeitoe pulat: e verbis nimirum propbeta
( , , c bunc errorem hauriens, qui dicii; * Qui fecii an: , \ gelot saos sptrltos, et minislroe suot flatnmam
* , ignie ; > non tatelligens mieer, quod coelestos
animi tpiritas dicuntur propter celeritaiein ct velo\ \ \ , ciialem, levem eliam et incorporeain subsianliam,
, ^ ignis autera flammam vocari propter claritateiu,
. , , \ eirenuitalem, repentinum motum, viraque purga , - toriam, et forlassis eliam propter corrampendi
, poientiam. Quemadraodum et eupremi ordines, qtti
, \ immediate majestalis divin spleudorem suslinent,
m
11
"
ir *
I I
\ , Seraphim ab Ilebroeis diciiDlnr, id estflaroroaearxA , \ \ dentes et calescenles, propler molum illum sempi \ ternum circa divina et indesinenlem, propterquc
-. calorero, velocitatem et fervorem couiiuuf, irre , quieli et indefessi molus. Si eni tgtiU ille m** , , lerialis proprieiatem habet illuminatoriani et pur/ , gatoriam, ui in auro, corrampendi tero viriutetu
, in oinnia adolierina, quajrto taagU coelesies illi
principaiu*, sancli nimirum angeli,virtutem Uintnt , \ \ oandi et porgandi, el eiBcaciam ad illumiaandiiiit
, \ \ , et purgandum illuminatione et purgalione dignos
\ '; (quales niinirum *aniti sunl et propheUe) habe , bunt; cornimpeadi vero ct va$laudi poteniiam,
. ut coBtra Senacherib Assyriorura regem? Uis ila , , - Q que nou uitelleciis, slolidua angelorum naturam
- ex igrw cotuure puiaviU De fabulia vero ei pr, \ ;
digiis, quae prodigiuae odidit dixitque, a velularam
ebrioearam doliraroenlis nibiJ differeniibus, quid
phira dicere opus est?
13. Dicit entm in capite Enule, qnod, si inler'. \ *,
, > prelerie, mu$cam signiUcat, Salomonem magnutu
, \ angelorum, hominum et brulorum animaliuio excr , \ cilom collegisae. Qui in expcdilionem egressi. \nr
, , * , gentem cea muscarum fluvium invenerunt; diwt ; ; , . que rousca, inusca?, ingredimini vos in antra
\ . \ veslra, na vos perdat Solomon et illiu exercitus.
.
Et musca eubrisit.
14. Insuper in capite Rubesa dicit, vermicalum
\ * ' ,
quemdani daemonibue Saloiao.nis morlem denuniia , \ D vissc: cujus rci narralio lalU cst. Cuiu Saloinon
, ecipioni suo iiuiilerelur, tanlo repenle dolore cor , , reptus est, utconfesiiin exspiraret; divino umeii
. quodam miraculo non corruit. lluic vero roinUlran , tes daemoncs, cuin illum sic.siare ceruereut, vivcrc
*. ' adhuc arbitrati sunt- Prorepsit aulem e tcrra vcr , > mis, scipicviem illius arrodens: quo simul corros,
. , Salomon concidit. Da?mones vero accurronks, ui
, \ eum obiisse cognoverunt, cx eo tempore cunclis
suis viribus humano gcncri nocere cceperunt.
" Psal. cin, 4.
-7
.
IOANNIS CANTACUZJUH
6
13. Porr* in libro EMrraffoiiKm Mahomet ipee *. " { ; $
cnusaiu reddil, qoare ipsia vina interdfctvm ek. , ' It.cfc eftia, Deum ht terru daoe emitiase aagelos, .
ad beee imperaadof ei judkandts*, qvonrai n*- , ,
mina eraat Arot et Marot. I M i e r aoteni qvsdam, . ! ,
aotioaetn babetuforeaaem,ilfet aooedaae, ad pean- . , ,
diain Uivilavti, ei vioam (qnod illU nt biberenl ' , ,
prcceperal Domiattt) appoaeit. Qui abi taebrlaii
aant, eaadera opprimore vi eonati m t . Rla vtro , ' . '
Hbidini illorum uoa consensit, sed coascento ck>, , * ,
ree suae e*poaait. Deus vero hac timal visa, et . , -
caosa qaam babei>at cognila, f peam feeil LaciferofD, , ,
u tain in coelo iaier aiellas fermoaa eeoet, qnata
lerra i*t*r laulteree fatrat. Angeti* vero qui , \ % peceaverant oplioaoNLobletil, irem in boc an - . puniri veReat, eoeqee cum in hot , , ,
calo ponW maHent, ei pedibaa ferrea eatena in ,
Bafcytoitis piileam suspemftt, asqtw ad diem jadicii. ,
'
.
i i . Difcii ptaetom, cfeiurn boc croainm ex fumo
\ 6 ;
ktctvm eoee; **do apparet, qaod eeluni aliud, . ,
qaod non ereatutn t l i , esse poiaverlt novas Hle ; ,
kgralaior, q*od aoHw homiaan nquaan cognovit, . in cuji dioTereniiam ocatam boe qvod eoran vi- ,
deraos, crontam voeat, qoaai ex tnaHs oxliaUtfoiie , ,
ittatvt iaib oiomis aU. Mare auietn ex nome Caph .
prndiiase dotot, qui toiani orbem cirotnodat, el , obcov
cooUnn ouailnet.
,
'. ^
17. Deinde soten ei Kaaam aqnales fnfaae oHdf
hico atmul et vlrlale, nullamqee inter dtem tioctem- ' ,
que Mose diffnneiHtain, aed Gabriele qttondam vo
Htanie a k n UHtsa fortuiio lame propitw admotan
, .
et inpactam, 6rpo iHiae obttcaravioae.
' . >
i f . hrcnper d k i l , qod cnm a Gabriele, l Deoa
couveiiiret, vocolus in coelam faerit, Deum manam ,
Htm snper iptuai Mabomftem itoposuisse; se voro ,
faHlam sensfete frgorie vim, ut hc ad dorti qno- ,
qtie ntedulktm penetraverit. Qued anten hoe lUiw \ . : **
Agmeniam sit, tnanKeale oenoui. TenMntaroen et \, '
AnibropfMnorpbrilarBm oentenliaiii seeutoa baec cK* , ,
Hi, qui Deimi ingiint eorpereum, ignorens ni- ,
Miirum mioer illad: SoscopM iniqaitatero, qiie- , , .
*.
niam ero libi similis. >
19. liem 1n tapiio Sad dkit Maboroet demones, f> , , *
cttnt angeli facrkn, at A^famutt adorarent a Deo in* ',
aiitulos esse; mutaios autem ease in daMnottea, cum ,
boc ofkii delreetarenl, nec ilhim more aliornm ,
vellent adorare. Atqui htee opink) hnk impio pro- . \
.
pria et peceliarie eet.
*.
20. Dicit pneierea Mahoraet, ex stereore elephantis porcam enattHii etse, ex atercore auteni porci '. ,
miirem, felem auteraex froiite leotin. Causa autem ,
bnjus lalis referiur. Cain Noe m arca cssct una . . '
cum Oiii* suis anhnalibus, HHs ad naturae ofB- ,
rinin abcanlibas arca incltnabaiur: in primis an- ; , ,
tem, i abirei elepbas. Nimio itaque limorc Noe .
correplus, Deuin consuluii. Qui dixit: Profoctus , , ,
c /
culum illiue et siercoris meaium adora. Quod cum
1
C9
CONTRA MAHOMKTBM ORATIO .
6
, t); , , feciseet, slmul ciivit storetja, t t cam illo poroai
& , ingena, qui tam rotiro alereora rimarel otruiare
^ , turque, nus prodiil,qui area labulafa coepU arre, dere; qoa de causa maxlme territi aunt. Nea aaieot
, . de boc donuo copaulente Doannuin, leo in froeteai
' , pereaosiii eot, ei atailn ox aaribos Ulies ftjk pio>
~ , - ailiii. Et baac iUe raUonem adducit, pvopter qaaoa
. , auilbe carnes ab his pro imonrodie baboaniar.
' .
21. Dicit item, quod Deus in coMaawaUoiit
'. ,
muodi occisurus sit oume gebue el angoloram eft
, , honHnam, et quod nemo vivene praeler uaamDeiMH
, , et Djoriem (qoain angeluai quettidam Hadtiel a>
'. , ' n\iae eese dicit) relinquendus sit. Ei uinc pracipiat
*. . , Hadrioli Domious, ui oqoidat aeipaum, Qup faclo,
, , daroabil voce alU Doiaiaas, et dieet, Ubi eiu* &a, cl ; trapc oiuodi et principea? Et post bac omnea sus. , dubit. Quid vero, quiequia loeaiia compof fueril,
da tot tantisque nugis dkelt
;
22. Non aliud cerle. roeo videre, quam qeod
xS\ , *
, , ipse Mabometee leotatur, qui ail se librum eoa\, , acripsiaee duodecim millia sermontuD mirabiJiaio
; ooniineotem: a discipulis veru auie rogaluea, ui
, baec ipsis exponeret, divisse illis, qnod ex his qul , dem ter miUe ven siut, reliqiii vero faiai. Uiacqae
. evenit, ut ai qui Ismaelitarura cum aliquibue dispo>
, ' Uverini, et faUam osse convinealur quod ab ipe
, albtttia eit, inirepide dicant, ea ex Cabts Uaho , , inetis serroombus, et uon ex vorie doewapu eaae.
. 0" i o r t e , Luciaouin imilatus, de oeipao di , xisaet baac unam golamqoa esee voriuteni, qnod
: \ , , pmnia qa in Alcorano detcripU auat faisa ami,
KoftSav, , eniam certe, quae in boc coouneaior, posaent mt ; , reri : qaemadmodum hic facete veras narralionee
; nominat, qiue a ae diconturroeodacia.In principb*
, . 8 enim libri sul sic dicit: Unfcaia baac varilalee di:6 , clurua SUID, oronia niuMrum quae hie deacribuaiur,
, , falea esse. Et deindte quascunque ridiceia sunt, per
. , lusum ascribit. Cum vero bic Unia cuai impudeu . ' tia falsoin doocat, nec Deum veritus nac honuiief,
, , quanam venia Infolix dignoa fueril?
' ^ ,
;
23. Pratevea ki 'eapua Ceram*r qaod luumm
*. ,
&-, , D kiterprelantur, <dixit: Qood Mahomolia di<cipwji
^ } - cum Uoan coimi vkiDam vidcrent, dUetini Hli:
>, , . OoieiKle nobis prodigtam aliquod. Tmio ipao <
* bu9 digilis tuis len innuii. Quo facie, be in i
. partes disseeia esi, et alurum qoktom frustiua ia
\ memem Uekkaia (%ai ab una latero civiUU Mckkia
, adjacei) doeidil; aiteraVvero ia savm mamatn
, Eryibroanomiiie, qni ab aiftoro laiere e|nodona cm*
,: lalii aiie esi. Et kina alc disseeta in Mabometla
auxfj- . : - laniram coUecta eat, qui eamdem iaiegra waif, , luit. Qua autera oonfauUone HI hajusawdi ft*
mftnta ei iabulae opus eat? VeronUinea qoloaaie
\ ; siudioeue fuerit, inteHigai rairaeoia ki aficwjtjf
" ; rei specimcn fieri solcre: sed atia quidcni propicr
' . , aliquam uiiliialciQ aninwe flunt, ui de Cbri&lo et
c
JOANNIS CJ T A C U Z E X f
6S2
,
^/
ftV
,
;
\
tcC
Natbaniele legimus. Natbaniel enim ouditis qnn a

> 6 '
Cbrieto ftebaai ndracolis, et arcanis animi sui, ve
ram SUBIS Bominem agnovit, et Chris^nm con- , ^
feesoa est cse Dei Ptliam ei praecfytorem fsraelis, , , \
iil est Denm et hominem". Alia vero 1n titiliiatem , \ ,
corporum ftoat, ut innntta infirmorum moHltudo \ *
3 Christo sanata, et esos panum"; alia rersuin ,
propter ulramqiie rontingunt, corptis nimirnm et , \
animam, ut in paralylico coniigit *, cui primom , \ ;,
peccata remissa sant, et fldem remissionis p<cca- ,
lorum eiiam dissoluli corporig sanltas secuia est. , \
Item in eo, qnf a naiivitale saa caecus fuerat ; \
po*t sanitatem enim oculorum arqoisitam, U qoo- . \
qoe proprium sunm formalorem et creatorein agno- .
vit, ipsaroqae adoravit. Alia rursom miraculornin \ , \
propter usum aliqtiem facta sunt, t a Mose in .
iEgyplo et deserto; item a Josue fllio Nun, qui so- , \ > * ^,
lem in bello fonsbtere fecit; sacerdoltim quoque \ \ \ , in JeHcho. Hoc vero lunae prodigium qua de causa , >.
faciom eelf Propicr nullum certe comiuodum, nec .
nsum, sed iu boc tantam, ut Maho elis disciputl ; ' \ ^,
oronia ea qu in mentem inciderent, effutirent, ' fva .,
aliaqoe quse ab ipsis vana falsaque dicuntur. Unum ' , ^
tamen bencfacere videntur, quod inemiri ftcopum \ ' .
eibi proposeenint, et perpetno mentiuntur. Hic , /
enim iiem est, qoi dixit: Non veni per miracula , ; .
dainras legcrfi, sed per gladium. Et si hoc verum ,
e*t, quanam raiione boe stitpendum in luna inira- , .
ctifc:m edldit? Adeo omnla vana ei falsa sunt, quae ,
ab lpsis dicuntur. Cum maliiia enim conversanies, ; ; " , , \
ignorantift scrviunt. Cognitio eniin ignoranliam ' .
gigncre ncquft, ui nec lux lenebras. Matitia vero , .
ignoraniiam parere solet.
, .
.
24. Porro in capite Elezap sic dicit: Deas ct an\ & \,
geli semper pro Mabomete ei illius sectatoribus \ '.
orant. Quiddicis, homo? Num Deus pro aliorum .
aalnle oral? Elsi orat, aut seipsam oral, aulalium. , ; ?: ;
Si setpsum, absardum oranino est quod dicitur. ; \ ,
Et qnanam sic est orationis uiililas? Et hoc modo , * ^ \ /,
nec propriatn volnnlalem perficit. Quod si allerum . " /r;,
orat, alium omnino, ot videtur, Deum majorem se \ ; 1:5, 'babec deprehenditur. Sine omni enim controversia, , ; ,
quod majus est, a minori oratur. Et ecce juxta iuam .
opinionem, Mabomci, doo dii sunl: hic quidem * ; .
niajor, ille vero minor; el bic quidem orare videtur, , , , iile vero alterins prcces suscipere. Et tu ipsc Deum >, . /
creatorem cceHetterra?,inuin,inqiiam,fateris, ipsum- , .
qaeadorando colis.quem tamen pro te orareaffirmas.
Qvem enim alium Deum facis, qtii coeli el lerras crea- ?,, , torieprecessuscipiat? Quisnamille Deussit, non in- , .
telligo. Egoaatemcumraagnoi!k> Mose conseniiens ' , :
dico: c Dii.qui non fecerunt coelum eiterram.pfr- \ ;;
eanUi Sed dicunt fortassis MahofnelieuetQuaYaiio- ,^.
ne igilur vos Cbrisliani dicilis Chrislum. quem si- 0\ ; \ *
miliier utDeum adoratis, pro cruciugenlibusse ora- . )'
Tiaae ? Ejvedani ceri^criminis, cujosnoj accusati*, , \ ; ;
%
,e
Joaii. , 49.
" Maltb. , 15 seqq. -
Maltb. , 2 seqq.
J >au. ix, t 6qq.
6 3 3
COXTRA MAUOMETEM ORATIO .

#
634
, , ipi vel nolentes rei êse dep rehendimiiti. Si
; enim Cbristus, juxia veejram aenlentiam, Dcus est,
, \ - quare non libere el proprio jure cruciigeulium ee
. delictare roisii ? Quod si Deus non esl, cur ilJum ceu
, , * - Deum aduratis? Si auleui ille Iteusesl, et nibilorai ; ' nas, ul videre licel, oraro depreheodilur, alio ccrle
, ; Deo se majore babet opue. En igilur juxla Uiam
, , quoque opinionem Deus major et rainor est. Au , diani vero nunc diligenler, qui banc quaeslionem
. \ - movenl. Dominus in Evangelio apostolis gic a i l :
. t In cathedra Mosis sedcrunl Scribae el Pbamaii;
. 6 omnia igitur quae vos jussorint servare, servate, el
, facite illa; secundum opera autem illorum ne fe ceritis; dicunt enim, el non factuiu". Quidnam
. , - baec verba innuiint? Non aliud qnam quod Scribae
, ct Pbarissei solo nomine doctores sinl, reipsa vero
" ,\ . >| nequaquara. Cbristus auteni operibus quoqae vir; tutcs docuit; ct nonnunquam Cbrislus facere ali \ quid prius, deinde docere conspicitur, nounun, Ipyq> ; - quam vcro fawre, et silcre: adeo ul et ipeum $i . \ , lemium aUerius doctrirue locum soppleai. Et ali- ! , , , quando quidero dicebal: t Lueeat lux veslra coram
. horuinibus, ut videant opera vestra bona, el glori ficent Pairem vestrum qui in coelis est . > Ali , quando vero rursos: Non sciat sinistra tua, quid
, \ - faciat dexlera tua". lntcr docendum enini, cum
t , dicit, f St quis le adcgerit ad nuliiare unum, abi
. > \ curo co duo; et volenti lunicam tuara auferre, di , * Q raitte etiam pallium; et perculienti te in maxillam,
- , obverie ct alieraro*' (aliaque omnia, qo verbo \ , \ silalis causa oimllimus), lunc dixit illis: Quod si
, -jov . dilexcritis amicos veslroe, qood vestrum cst prac , . niium ? Et si mutuum dederitis bis a quibus vos
t , recepluros esse speralis, quodnam vesirura est prae ; * mium? Quin potius mutuum daie illis, a quibus
^, ; vos non reccpturos speraiis; et diligile inimicos
' , \ Testros, et orale pro exsecraniibus vos". Cum
, igitur rcliqua omnia eliam factis docuisset, et ipsa
, \ facta verum annunliarent; aniorem auiem boslibus
I, \ * exbibendum verbis tanlummodo docuerat, facia
* ? , autem adbuc laterent, nec manifesia essent; lem , pore pasionis oravil pro crucifigenlibus se, et quaB
. in illo laiebal erga iuimicos cbaritas, in lucem se
, - J) prolulit. Quin et beatus ille Lucas rgi Theopbilo
. \ sic dicil : t Superiore quidem volumine, id est
/ , < Evangelio, diximus de omnibus qua? coepii Jcsus
, lum facere, lum docere".i Quibus verbis non aliud
, \ ' innuil, quam quod Cbrislum a slulie doceniium
, , Scribarum el Pharisaeorura similitudine separat,
, et ostendit bunc dociorem verum, qui dical si pt \ , mtil et faciai, qui facial et doceat. Oravit quidcm
, \ ^- Cbrislus pro bisqui crucifigcbant se, sed utbonio.
, \ ;. Non enim instarDeisinecorporein lerris versabatur,
, * ncquc tamen bouio nudus, ul Ncsioiius et vos di ;. ; ; cere soleiis, sed Deus et bomo. El nnnc quidem
, ' , ceu Dcus operabalur, ut cum dicit, Yolo, mun; , \ ;. \ dus sis; > et, Rcmitlunlur tibi peccata tua,
tT
Mallb. x \ ; n , 2, 5.
. , 1.
Mattb. v, 16.
Maub. vi, 3.
Matih. v, 39-42.
Ibid. 44-4G.

+
JOAKNIS CANTACUZBNI
6*
ttttae vero eeo Devs et bono, at cuin aeeafli te- P^v , , c , JfH* el malas esi. Et \m ftlia centorionie per at- ,1 , < *
taotan qaideia otiendit se bominom ewe; per 3- * ,
tmi aoitm, quod dteit, c Tibi dicn, reepioe et surge, , \ , MMffl ipsiae diviniutera dttiaravit. Nonnanqaam . \
vere aoJam saam bmnanitatem demonstravii; ut , ,
tourfvit, laboravit, flevit propter Lazarum. \ , *
Ptrfeotua eatto Deo, et perfectos homo eral. Ei , qttomadiBOdoni jnstar Dei propria soa potesiate, , , \ .
quieeimqne vdebat ei illi llbitam erat, faciebat; ; , * \ ;
sic nl hofm>,tannia humana (excepto peccalo, qood ,
santta ejtis anima non cognovit, et aegritudinem, , * .
qua? sanctuni iflios corpue non aitigit) qua hominis ,
eent, sinecpil. El qaemadtnodam peccati vestigium
, *
tion erat ia saneta Domtni aitima, etc nec srgritndo
in sancto illitis corpore. Peecatum enhn ordinis *
ivrbatio et boni defectus est; et bomorum inordi- , * ^^
nata confuslo, sanitatfsque defectu*,flegritudo.Sed
qtiomodo inordinalae confttsionis ei a^griludinis spe- *
dea in corjforo creantis ordinem, morbum el om- ^.
t;ero fnflnniuiew sanantis conspicaretur? Quando- \ ^
qoidera igitur, nt dicturo est, Deus erat et bomo, , ^ \
oravit qtiidem httmano anore, qnia tempos reve- ; , ,
tondi charitatera interiorem advenerat. Ipse enim , , 1\ ert qui dicH: Majorem bac charlutera neroo ha- ;
bet, quam at ponal aliquia aniniani pro amico ,
, i d eat*, THatp. Hie vero non taodo proami- , 0J
da tnis vitam saam morti oxposult, aed aibllo ml- , -
mts pro inimicia auis, pro IHia nempe qui cmcl- fUf ront eam, et omnibao ledarit: qoba eliann pro Q , ' ,
Mto mundo, qaemadraodam propbcjj prtedica- ,
vcmnt, el rcs ipsa edocuil, veritasquo emicuH soie * ,
npJendidior. 131 entm lapis emissut, si in solidum , ,
lnciderit, in eroiltontem retorqaetur, ita et Salva- . "
tnris orado, infirmoruro Utorum et impiorum ani- ,
nias oroni ferro duriorce nacia, in eum qul hanc \ \ ,
liabuit roverea cst. Quapropter et David vailcinatas , d h U : Ineurgenlee in roe tesles Iniqui, qu* non , ;
pciverunt, inlerrogaverant me. Retribuerunt m!bi , .
tn:ditm pro bono, tt orbilatem anims meae. Ego ,
rcro ctifn 1111 obiurbarent me, indoebani aaccom, , .
e.t bumiliabam in jcjonio animam roeam, et oratio , mca in aintim meum reverletur .En Ghristi oraiio { .
rursum ad ilbira reveraa eet. Qtiaroobrerot Quia ,
imn Invenit poenilentis locum In aoiraabus cruci- ^ , ,
figenilum Ulum. SI enim poeniientia in illis inventa .
fuisset, peccatum ullque flloruro easet subhtura. . ;
0iod eiiam si non faclum sit, nibilominus lamen
ctiam Cbrisius discipulos ad pra?dicalionem emit- . ,
icns, stc inqoit: c Ingressi in domuni, salutale i l - , .
Jam. Et siquidem donius fuerit digna, venial pax \
vestra super eam; si vero non digna fuerit, pax , \, , ad \os revertatur. Et qtii non susceperit vos, nec . \ ,
audicrh s^rmones vestros, cgressi ex domo el ivi- ' , j ,
late ilia, excniile pulverera pedum vcetroruin, in ; .
teslimunium ipsis. Amcu dico vobis, lolcrabilius , ,
eni Sodomis, et Gomorrbx in die judrcii, quam ,
4 i
Joan. xv, 13.
Pâl. xxxiv, H-13.
637
CONTRA HAHOkETKM ) I I .
3R
*>r*
. cifiloii iHK
Rt vide, * m f e tM Ot pro' , daaa privati , *ed eUM SodMkos oollatL la || , t leUigiaae i q * t k Carioio ferotor, priacipio
, * ab ouwtiboa propfcatta ojeocripu Qve tane
;, propitr aitaitm eopian pneterioM**. Si qoia ohe
. *11 , voritatit liodioaaa faoril, ipoatn lavofiioi. Esempto
, auteta nior (um eetai oawwdaaii foorii* afe oav
. acofionbaa oâlkodiiriaqo ad oorataai awrtarooa
, . Mcejftdere). Qucwadmodaro eaiaa apoxl Grarcot qat ,; . dam ia tuiuio, q*oo aotntaUi Mercarioa vocevernnl,
\ in illia, iaqoam, qoanluai forit apparai, omniaa
" \ , ioornata et deforaiia auni orania: statata aulcra
; ; , \ aperlia, illarum imaginoa perpokar appareat, ka
. mtbi de Cbrislo fieri fideiar. Qaaeenim cxirifiserua
\), , dicuniur ei apparent, parva videatar ei exigoa;
- & quae vero in b i i iotelliguaivr, nagma aunt, el pU
\ \ , qnam naiaraKa. Veruat feoc exeaaplam tuftcieua
uon est. Qai enioa veritatero, 4 dicUnn esl, in , ' quirit, noa aotam q a * in bia inleUiguoier Chrioli
. ' apera magna, phia qaam aaioralia atapenda,
. , , Iteoqoo dtgna iitventet, aod oilara ttliaa bunafta,
qase omnein oognilioaem et ialeUectani angelonun
\ , et bomiaiin exeedant. Ei quemadmodtJin ei hia,
, quae videniar creaiaHt, coeli ei tert* aJiaraniqve
. epitat Deoa apparet (illud eaita De# propriaai etU
i l Ipae qaideai vidkator, lalit vere aaaa cottl ". tjâr ex opeHboe), ait Uap la Car&atj ouacaMa
, , Dem esae appaivji a t a qoia caKa atttlariiata pra, * * pria openttor. Qoafropter ipoo Solvalor diiJl: 1 8 i
iBial noa erodHif, periboo redioa
,
, .
. >
'. * ^ \ G . Pneteroa capito , qood
tpaxslA, tignllleat, dlck, GMattenoa ei Hebneoe <
" \ , % ilioo el axokoa M , oa qod peecatoraw
. gratia caatlfeiiinr. ktgo avtem poHoo eoBirariofli
, ; dioo. Pater enin ilhnn, Hli tnm eai, eaatigat
, , ^ inodo cbarttatem babeat. Qucm enim logiiime ca ^; atigat aliqois, quam praprinm filioaiTEl de Hebria
, quidem vere dixit, lieet ignarua verhaian loeatiia
. aH. Nescivit enim diaeemore inter profanara el
. 01 gancttim, Hebraei eitim oli D iran eeiiaerant,
, ' aed non implacabiiero (habebanl tnim perpelno
. , prophetaa, puriftcatieiteetl aacertHKhim), eastigame
\ , , qoideta eoo Deo cerporalitor, qaed vero aniinaiD
, - atiinet, illoa wm deaerme; qirin potiue aaiea, denle adopttoT9 grattafli ar) lUio^ aondttm dofe . " cisoe. Poti crttceoi vero el paaoionem Domiai abto* luta boruai deseriio farta eoi, animarum slnal el
corporain, et cen ingratoa inaxhno peecato, ei
, parricidas maxiino faoinoro, et Dei oeciaores )
, , impietate facios Deoa abilicavii, procolqoe a te
, rcpulit, absolote et omnino ffloe (boerens, omneo
,' , Hebrseos potesiati aliomm subjtdenda, et ronsti , \ tuendo eoe servos onroHiin ferc geniium, Ex bce
quidem corporam e$\ derelictio. Animannn anteiii
^ . . perdilionis, et universafie repalax, noa fti boc
, modo scd eliam fuiuro saeculo, signum est, quod
* Matlb. , l i - . " Joao. , 38.
m
JOAXmS CASTACuZEXl
819
ato Ipsis acertfolum dctoeerif, puttfcatiosaerifi ; \
cfnifi et temphwn, ct -eeit vat hiutite et ioipurum , ,
reje^ti BOIM. Qu*jmipter el David vattcinaius sle , ,
dfcii: Coraro te omnest Donriae, qui piemunt \ , , |& me ; opprobrinm exspeefavil anjma m*a et mke- \ .
wam. Et oxspeoiavi (ouooleitiein, aod noa crai; ei \ ,
rofteoJatarrm, sorf mn wvcra. dederanl mihi iu ; , * . '
oibnm fr), cH tn titi mea propinavemnt inibi ace~ , \
lufii. Fial laenaa illorum coram ipst iu feqtietim, , \ , el in relribnUonem, et in offeatHculuin. Exoeran- , .
iwr ocnJi ilonim ne rideael, ei tergiim ipsorum senv , \ .
per iucurva. Effunde super eos iram mam, et rurnr
inrliue apprebenriaieoa. Fiat bafeilatio illorum de- , , . acr;a, et in tabernaculio iilorum nofi ait mbabi- : ,
lans . Qitidnani h#c prophetia ifiniiit? Dicemus . " '
agedwn. Bealas iila David volens in aho psalmo
,
Dei in poecalorei correcUoneni ostendere, sic .
dixit: Deos jedex e*t, bvrnc faumiKai, hune , \
exnhat. Quta pocutum in maiitf Domini vini merl, , ;
pfenum misto. hieltaavit ex illo in hoc, verum- . lamen fex iHius non esl exiiiaitUa. Omnee peccalo- ; 6 ;
rca lerra bibcnt
> Ruraum in alio Psalmo sic , ,
d i \ i t : c Deus jadex jusius, foriis et kmganinns, , !, \ .
nec iram inducens quolidte. Nisi conversi fueritig, " -
exacuet gtadium sifum
Nimo igittir, qtine rc- , * .
eiant, diiigenter aecipe, fropheta dixit Deam essc .
Judicmn: sed eiiam je.vnm eese nolavtt. Qaoniay of . <|^>
rcro quidam bowimim Jndlees sual, alH quidcm ,
]\\?*u alil vero injiU, co quod juMuro vocavii, \ , '
oslendil Deum omnis iujiistitwe esse expertam. Gum ^ . , ^ auiem foriepi vocat, o$4endU qnod jusUliam suam ,
possit consiiluere. Cumqae longanimem dicjl, . , * ^siendit qwd. non ex abrnpto Deuo judkia sua \
cxacouatur, wd aianeuote el clementer ; quapropier , * , ' ,
iraui aiiaui peccaloribu& uon quoltdie inducil. Cur?
Eo qm)d peccatorum poeniieniiara exspecleu Nunc < ; .
vero gladium suum acail, td esi polenuam suam / * piiuiendi profcrelcomraeosqma pocraiis ad poeni- ^
leniiani noluiu coaverli, Rur$um cum dicit , . \ .
Deuui ease judicem, roox eubjungit ; c Hunc bu- *
milial, bunc exallal. > Poat baec vero dicit: Po- . ;
culum in manu Douiini, vini meri, plenum misto; . ' 0et declinavit ex boc ia hoc, Verumlamen fex i l - , ,
iias uon est exinaniia. Bibent omoea peecalorea , \
lerraj. Quidnam baec propbelia significat? Non
^ [
, ,
aKud quaoi quod auperius dictum esl: c Nisi con
* , , c ,
vcr&i fueriua, gladium suum exacuet. Sic et bic . , <
dicil, quod Poculum io roaou Domioi vini uieri, ,
plenum misio, id esl, plenum furoris, sed eliam . '
uiiscricordiae (boc enim n)islum significal) decli- .
iiante nimirum boc ex abrupto ad longanimitalein, . ;
vel remlssionem; sive, propler opera quidcm pec- , ,
rjlorum furore plenum; propler Dei vero in bo- , ^ niinea amorcm, migluiu esl misericordia illius, ex- ,
apeilanlis peccalorum poenitenliam, quemadnio- ;,
dum in Ninivitis, ipsa cleracntia prccatum exsupc- , \ .
perantc propler poeuitenliam. Quamvis aulcni He- ,
4
( ;
Psal. Lxvni, 21-23.
37
6 v
Psa). LXXIV, 8, 9. Psal. cu. 8. 9,
il
CONTRA MAHOMETEM ORATIO LI.
Al
\ , ^ brseorum c.nstigalio ausiera fueril proplor caplivi 1), lalein seuiel alque iterum ipsis itiduclam, uon la , meo fex exinauila esl, id esl sordes infiina? et finis
, ; furoris. Id euini per fccem denoiaiur. fct cuiu
. proptcr idololalriaiu et iniquitales ipserum captiyi
. \ abducli siul, propter Dei lamen in bomines amo ; ; rrm denuo redierunt ad prisliiiaui suani Jibenairm
* ' ei condilionem : el biberunt quidem ccd peiia
, , lores ex poculo boc vinum, non tanien inertuii, sed
* . auiore .ct misericordia lempcralum. Pobtquam
I ; vero imniane illud ausi sunt facinus, el in Cbrisiuui
, ' lanla extTcucrunt, Deique occisores facii siml,
. iniendii eliam in illos Deus arcura suum, cum suil \ . torum illorum conversionem exspcciavisset aunis
olvov, quadraginla, a lcmpore scilicel eo quo Salv.ior
, \ - P *
^
ad Vespasiani et Titi lempor...
. * Cum auiem pe<catura buruin ouini poenilemia ca, . , , reret, incur.ibilia is(a mala passl sunt. El luuc
* impleia est Davidis propbclia, ea quse ab i l l i s i n
, Cbrislum facla sunl exponens. Postquam enim
I r a g i c e et anipliter ea quse facia siwil eipobuii,
uipole : Coutra le, Domii^, omnes qu> preuim.l
. * me, > et, Opprobrium expeciavU a n i f u a mea
, , el miseriam, et, < E^speciavj condolculcm, avd
, non crat, el c o n s o l a l o r e s , sed non invini, ci,
' . c Dederunl \u\U'i iu cibum fel, cl iu siti mea pro# ^/ , pinavcrunl inibi accium * , lunc, quae iiiig
, , , evenlura s i n l t u a l a , enumeral: Fiai lucnsa i l l o ; u n i
, coram i p s i s in laqueum, ct iji rclrilMilioiietu, el >u
, , , g oflendicjlum . Mensa e n i r a cibuui impo.situm
, , , geslat ad iiiipleliouco) dcfRieulis corporis : hubvi
\, c , etiam fruilioncm, dclicias el lali iaui. Colliguts
6* * igitur in UIIUIII propbela onuiee Hcbrxorum tlcli , , c i a s , oiiinein laiiiiiara et fruilioneni, uiensx voea , bulo uliiur, oslendere boc voieus, quod i l l i 8 o i i u . . a
, ; . in conlrarium cessura s u i L quemadmoduni ani malia quacdam laqueis c a p t a , vcmcn c venatore ci
, i l l a iucipieute maclaie, singula alterius exilum vi . dent, ucc lauien sibi ipais ucc rebquis anin abbtis
, coucapiivio suia subveuire pos&uul; i u ciiam i u
, , daeis cuuiingcl. Coraiu ipsis eoim cuub nliir ami
^ . el fraires, pareutes ei libcri, eo qaod ucuio sii qui
, eos eripere vel adjuvarc j.ossii. Siiuul vero cuu*atn
, calamitatis osieudens inquit, c in rclribulioitciii,.
, - f> id esl propler morleiu Domiuo ab ipsia illalaiii.
, , - Exiaecenlur oculi eorum we videaat, el dorîMu
;; * ^ illoruni stmper incurva . > Qhienebralos iiaquc
, Ovulos babcutcs, uec inlcihgcbanl, vidbauivc m, \ , tionalem justitiai solem, Ciiri^luiiu Tergutu illo . rum scniper uicurva; ;ie sciiicet ab ipsis anferauu'
, perpeluse serviiuiis jugum. bocjâvissMpun) eiuu
, c ,. & quod Iqco colopbonis omiubgs adjUHur : < ci ' . - fundalur in iilos ira tua et ajilus vei furoeirjc luae
, , apprebendat ci)8 . i&lus eniiu aoimive furor,
, - couimotio cordis est ad reio aliquam : qucro 010 ,| tum aliud quoddaui exslinguU, ul inNinivUis, \
, - liitcnlia, sicuii dicluin Cal. Ira vero IIUJUS coiuoio.
as
us
esl
u e
i 0
%>
Paal, Lxvui, 21,22. Ibid. 23.
" Ibid. 24.
Ibid. 25.
13
JOANfllS CANTACUZBNI
41
tiotils effectas esi, quem el fecem ftotnlnavii, quem- , * , ' ;
admodum de Sodomitts qaoque esl diciuin. Scd
pcrpendas nunc prophelae oracuium. Non dicit, ; . \ , \
Funde furorem tuum; aed, f Eflftinde furorem , '
tvixit ei iram taam. Articnlus eiiim boc loco , \
inimoderatant iram Dei et furorefn sigiiilkat. ex- . ;
Iremum excidium et deaerilotiem animarum tiroul , , >
et corporuin, advtrsus eoe qui tunc icmporis ex- mp ,
alabani, illoaque qui in posteniro borum dogoiala , ;,
sunt secuturi. c Fial babiialio illoraiii descru, ia \ . tabettiaariis iilorum non sfl qui inbabilct .
. , , ',
Qwod el eveoil. H*c autem propbei oratio non ' \ .
txsecraudi forinula est, sed prophcti elocutio. \ '
Ub\ enim esi Jerusafem t abi lemplamf abi sacriii- , cluiu et obtalio? Ownia bmc exlnanita aant, ac ai \ ,
nBoqvam exeiilisfent. EC niii lempliitii readiflcare' ' \
coaaii eaaent, poeaent qtridtra dkere : Si eooarl ; .
votaiooea&ue, poUiii*entui ttiiqoo et aboohrere; nune , Tcro eonopidtmtar na* semel, avt W$, ted edam , \ lertio ld lofitartue, M C araqaam voU compotes
faeli aaai. Exisdaiabant enlai miienirai hominef, .
se templum reparalnroa regnante Adriano Rona- , , \
tKNrom rege, deiadc tub Cofiotaatiao Hagno; eed ; , * ab atreqae ceu protervf at ceftlaraaneo peniti eunl. ^, Itofiia varo Chrioti et defeclor Jalbnes ma eum , ,
Jod*ia aaauao tladlo Ipa koc incuboU, pecuniam *, ^, \ .
<Jepe*Jt, artficaa caavocavlt, onniaqae egh, fodt \ , , >
et procaravit, oea latantu et aaonte capius, ui \ , \ ^.
CbHail deatniefet aenieatiatn, qma teraiphini ftlad ^ 0
reparati non peraltlebai. Cjplerttm qui aapientes^ ' ,
apit in versuda saa, siatim ei reipta oslendit , k
Dei suffragia longe omniora esae fortissima. Ut , \ .
enim stallum el vesanum ttudiam aggressi eunt, \
fundamentisque erulis rnanus diDcio admovere \ i . \
voloerunl, ignis e fundamenlls emicans plurimos , \
consanipsit, borumqae ônatum et vesanlam re- , \ \ pulti. Rex fcro vesanaa quocunqoe pedes fertbaut, , ; ,
Iransfuga aofogit, Dei judicio tenitus. Sed ne slc , *
tamen infelix ille cetsil. Paulispar itaque buie loco * * ;
immoranles, cttam aKorom propbeUrum ad He-
bra*oa oraetila inspiciamue. Dicil enim Isaias:
4 Scicr qaod dartto ea, el nerru ferceas collum
. ' ;
tuum (id esl iniexibtie) et Irona lua xiica * , id , , \
st hnpadetii. Ei Daniel: t Venerunt super nos , <
oaala, qaalia aoa faeta aont tab caAo, secuaduni ea D , \
tacta amn in Jermaaleoi " Qocnaro lila? \ . !{ , ,
Qm ninirirai et Moaea pradiserai , et Jeremia*
rxpoooit. Kt IHe qaideai oic : Tenera et , ' *
oloftkata vaida, wnfp* pet ea>frteliaoa ittapaii . *
ccaoVito iivaetlaHK, propler teir^ritaCeai fet aoolli- *
ofcaa, woatara aUlAgal iUiciuta, cH devorabil Nbe- . ,
M o m . t Qood eiiaai bi lerusaletii faetam tsi, , ,'
Iti eicMia a Rewanii Hkie. taureo enim libtroe , . ,
aiios dcroraTemnt. Jermias oraeulun boc , c ' i f*
cxponens, ilixit : c Manui malrain miserantiiim ; ,
t ;
aKgretbas onai libero oaoe . Sed ei Matacbias
propbt*la sic iiiqoU : Si suscipiam ex vobis faciem , ,
M
4f
* Psa. Lxvm, 26.

" TUrcu* , 10. .
" lsa. xLviy, .
Dan. , .
DeuU xxvm, 15 aoqq.
4 7
Jerem, v, 17.
45
CONTRA .
46
6 , \ veslraro, dicii Domimis (MDiiipotena, quLi ab orm

in occasum uomcn mcuui glorificalum esl in geu
libus, el in omni loco incensuin oflerlur noraiui
\ ,
, \
. "
.
.
, , , \ \, c
, .

!; , \
, ,
. > ;
\ -
. , ,
, ' .
c , >
.
, c
, >
, *
c
, 4
,
.
, -
meo, el sacrificium oiundora^Yos auiem protanaiis

illud *. > Quando iiaque baec impkta &oiil ? Omnitio post Ghristl crucem el resurrcciioneia. Non
entm Hierosolyroa tanluiu, ubi Moses Dei eulluin,
el non aUbi fleri praeeperat. stul in omnem quaui
6ol imueiur lerram, Doi gloria dilaiaia eai. llue
etiiui inauil quod dicilur : Ab oriu oolis usque
ad occaeum; < id eot, in toio luundo. Nec coatenla esl propbeua dixisse Ulud : c Ab oru solis uaqua
aJ occasum, ne Judaei luec caiuiuaiaDies dicerem,
ee per univer&um orbom babiure, el propbela de
ipsts locutum esse. Yerum addit: c Noiueu meua
gloriikalUHu ost in gealibua, ol iu <mm leco iacen&uta el sacfifiviuw nnntduai offeriur aouaiui meo.
Yoe aciom proiajtaviaJi illud. > Nun al eu aac i ficio llebiaoruui cooiauiiaato ei profauo, Deue c
per propboiaui ioculue jt, sod proplar moret batc
oiKereiiliiuD, Ycrum ai quie forte el boc diieri^
Bon rouUum mea erraverii seulealia. Yeteri oaort
flcio cum comparale, ixiagna Lnier hmc difc rentia aoinadverieUir. El qaeiaadjModaai angeloo
iacorporeojs ad Doi incorpoream ouboUaiUam collatos corporeos eaee judLcamus : iio eiiata ln veteris ei novi oacrificU cottalione eaatingiw . iUo
enhn sangtii* lanrommel bircoruui,oiUbo ojaioque
juveiicas : bic ouleui Fibus Oei, ei laofaie CliriiU.
Ecce igitur differeuiiam. Quapropler t i Davkl vaii-
, C ciuaius dixil: t suacipiaui e\ diimo tua vitu-
/ ;. * . , neque capellas gregibus luie. Quoiyam e o

, , . sunt oniacs fcrae caiopi, jumeiua in nioaiU)ua, v%
, , - boves. Cognovi omuea voiacres coali, et pulcbri*
* tudo agri iDecura esL. Si esuriero, dicam libi.
;, Alea enim esi lerra, el pkuiludo ejoa. Num edaw
, - carne laurorum, el sanguiiieiii bircoraio blbaao?
, \ OlTer Deo aacrilicium laudis; el redde
. , vota lua : ot iu>ocabU no iu die iribulaiioou
, lua?, ei eruam te, et glorificabis iue . Yideaae
. . ul sacriftciuua quod Uuris coiiitai bircis^ naa
, approbat,illud vero quod laudem coiLliool, recipii?
, Quiu ei Supbouias sic ail : c Apparebit Doraimis
, super omaes geutes, l exx4irpabit eniBes da*
, . genlium et adorabuni euia uiiusqtMaqae de 1
\ * Ei' bic "ottoqaa
llitroaviviuatti
nogtexiir
, sao
"
"
' ^ - " " " ----.
' . * , . otaBom vero locuia geaUiuu ad Dei cuHuraia \e* , DieoUam io iad(Uiu addixiu Omaibiis laoaen b
. , aic raiiaftrauaqua, lafuoa *& lovria et
; , - prasskilam coAciiUt, oce )amia adkac tUuaa eau
nequo tkbraua neoaa Uaiaoliiio, aod aoc aUi *
, \
, , - iulrare voloorii . MC da ivdaiia qaideia w o k c e
. , dixit Maboaiel : Vcoi ipee qiHdoatu dicaUir, igm^
, ravaril, ui d i e i O A i eii.
; , c ,
, \
, \ ; , ^
/. . * ' : ,
l 0
19 1
Malach. , 11, 12. Pbal. ibvx, 5 .
e l
Sopbon. , I I .
6,7
JOANNiS C A X T A C U Z E X C
CW
, ' , , ( ,
' ' . ,
\ ; , .
De Cbriglianis auteiu non sic, Nec enira ut ipse
*\ , ' ;
putavit, propter pcccatorum casligationem, non pro ,
filiis el amicis Dei judicandi sunt. Procul enim a * \ ,
scopo aberravit, pulans proplerea quod Ismaelitae . " ,
nonnullos Cbrisiianorum affligant, ipsos quidcra ,
laude dignos, ct quasi fllios el amicos Dei, punir! '
Curislianos a Dco oninino repudiatos. tfed aliter ,
longe se habet negotium. Maxima enim Cbriaiia- \ , ,
norum uiulliiudo suroma pace fruiiur, qaoe Deus \ ^. '
judicio suo slbi soli noio non binit perlurbari ab , .
iuipiis ; qui licel contra bos expcdiiionem face- ,
renl, forliores sane siabllioresque araneanim tel $ *
apparerenl omnl impiorum mililia et fortitudine. \ * ,
Confiteor tamen umltos Cbrislianorum propter
peccata noslra in manus iiupiorum traditoe esse, J
in sui ipsorum correctionem, et aliorum exemplum [.
el resipiscenliain. Neqae eane exisiimenl Cbri-
siianos, qui tn illorum suni manibus, propier bo- , *
niin virtuiem tradilos esse. Scd veluii flage.Uum .
et torum correcliunis a Deo et judicali et missi ;
sunt; casiigaiiono. enim dignos oasiigant, sunt , ' ,
tanien interim Deo exosi ei abominabiles. Qaid .
enim locustee SUQI, eteraca?, ei bruebi ? Magna ni- , ; ntirum Dei poteoiia. Quid Uem falmina etgraudo, .
a!quf> qu% nonnunquam per eiemcnia flunt casti- ; .
âiioitesf Nom igilur amicl Dei et Glii Dei judic.a- ,
buniur? Quibus ipsa vertias sic reapondei : c No- ; * \
vit Dcus onmia, ctiam anle geoerationem illo- ^, * ;
rum . Quemadmoduui enini de Esau et Jacobo , ;
dixit, priusquaiu bi nasceremur, c Jacob dilexi, ^ .
Esau auteiu odio babui", sic etiam cos qui, \, ' . '
abnegata vera et irreprebcnsihili Cbrbtianorum , \ ,
iide, ad conlrariani deflcxeruul, priusquam naice- ,
rentur, perdiiionia el Saiauae inslramenta jadica- , \ vit. El licet illie inveiiiaiilur, sive bic, nibilomi- , \
iitis p<iia digni deprehenduntur : quod in illis vi- . "
derc esl, qui 111 capliviiaie aui nati sunt, aul \ ,
poilca uaacliiiur. Verumlamen ex bis qai Cbrislum , ,
abuegaveruul, naaemuur aliquando sancli el boni , viri : qucmadinodum ex Esau justus iile Job, et ^,
tmrtyres ex idololairie. Verum de fais qtttdem haec , ,
dicu sinl. De Hs verb qui religionem propriaiu ;
cl pietatcm tnler impios custodiuot, quidnafii . ,
diceic opas est? Nonite admirandi ct laude digni , ; .
suiil ? Ncc iHinas de illis eic jodicandum, qoi in jy >liburtate religioiiie agunt. Hi siqoidem nondum , . \ probait ?nt, e( propterea qualeenara sint ignora-
lur : a Deo aatem, et illo solo cognoscuntur. il>i ,
vero infttar auri in fornace pori esse declarantur,
, \
qumadniodHin itii in Babyloaa pueri. Nec sane ad .
salutein salis eiDcax esi ipsa dogmatamftdes,nisi
oparibus fuerii lempcrata. Oslende eniui mibi, ;
dicit oraculum, Gdeiu luaua ex operibns luis, et . \
eo libi oleiidam fidem meam cx operibus mct&. ; " :' *,
e t
Dan. , 43.
e s
Gen. , 23; Uoin. , 15.
64J
.
CONTRA MAHOMETEM Oi\ATIO
60
\ , Yideamus igitur quaenam opera apud Deam reci xa\ \ * piantur, et quiuam hi sinl qui Dci mcminerunl,
, num scilictl bi qui in deliciis el libertale vivunt,
. an qui in afflictione ei miseria? Hi cenebaud du ; , bie. Ait enim: < Domine, in affliclionc tui recor \ \ . dati sumus \ > Et, Qui in lacryrois 6eminant,
, , metunt in exsultatione " . Et : Tribulationes
, raullae justorum, mors autem peccaiorum mala .
. Licei enim in bac vita felici successu fcrantur, et
\ , \ perinde ac si quis laudelur quod piudens sit, for , \ tis, temperans et justus, alius vero nibili baec
, - faciens, pingucm se esse glorielur el corpuleulura ;
. , sic de seipsis sentiunt miserriini bomines, ac veris
, , . , inexhaustisque divitiis contemptis, illas quas soai . , nia simulanl, amplectoutur : et preiiosa illa mar , - ganta, Christo nimirum, relicla, concbas vel la ., > \ pillos congregant. Quid autem de oraculo illo pro . \ pbetico judicant, quod dicrt: c Quem diligit Dominus eum casligat, et flagellat quem filii loco
\ , \
* , , adoptat ? Chrisliani itaque non iraduntur tan , \ quam rejecii et deserli a Deo, ut itabomec aperle
* , testatur: sed ceu filii causa correclionis (ut supc\ , rius dilucide demonslralum esi) el propter aliorani
* \ - resipisceniiara el ulililatem. Habentenim Cbristia , , ni, qui inter genlesagunt, pairiarchas, sacerdolcs
. pomiflces, per quos sanctiOcantur, omniaque qua*
^ , $ - Christianis solemnia sunl, adminislrant, in ipso-, * , ; rum quidem otililatem, in signum vero quod nec
- ab adoptione iiliorum Dei, nec ab illius amicitia
^ \ , exciderint. Agnoscant igitur omoino, quod jusli
, ' \ , C quidera sa?pius in manus impiorum tradaniur, non
% , \ ' ul glorificenlur inipii, sed ul probenlur pii, elauro
\ . \ puriores reddantur. Quid autem de justo illo Job
, , dicemus? (omiuo enim dicere de patriarcha Abra, ' , \ bam, cum et ille ad lempus inler impios conversa , tus sit) ci s&ie de ferreo ilJo et adamantino Job
\ , inicrrozo. Num ccu desertus et a Dco rejecius
. diabolo iradilus esl ei toi lanlbque raalis
mobilibus simu) iramobilibusque flageJlaius est,
, , * ' liberorum scilicet amissione, ct proprii corpo , \ ris affliciione? Diabolus vcro qui justum ftagella. \ '; bat,Don lanquam amicus Dei affligebat bunc, Deo
, quidem aute generalionem bujux nolum, sancium , \ que abillo judicatum, bomiuibus autem ignolum?
\ . . Quapropler Deus cum in medium slaluil inaiar
\ ^ * columna*. et staluae cujusdam animaUe, in excm , \ plura cl ulililalem posteritatis. Miror sane nisi de
\ \ , boc sic quoque loqui audeant. Inquirendum lamen
, \ esi, el res ipsa indicat, quales de Deo ct diabolo
* , opiniones babeat Mahomel. S.imroa cnim dicendi
, liberlate contendit, eiiam daemones saivandos fore,
, \ ' Origencm nimirum sccutus. Quin etam in lcge a
, - sc lala, Alcorrano nimirum, sic inquit : Magna
* \ dsemonum inult ludo cum baec legi audivissel,
, , \ admirala esi, et propler boc gavisa esl, qni eliam
, illi credfenles salutem consecuti sunl. Qtiopiodo
; \ autem aliquis salvari polerit, nisi prius resipi1
ie>
17
Isa. , 16
Psal. txxv, 5.
P X T R O L . Gu. CLIV.
Psal. xxxm, 21. " Prov. m , 11; Hcbr xn. 6.

21
JOANNIS CANTACUZENI
65?
51
scens pera fedl qeee illum riie cnm Deo umant? ;. * ,
Tunc eftim tn Dei amicitiam recipilur, cum Hli xaV , ;
unites fuerit : Deo auiem nnitae, baeres salutis ,
est, regui ccetoram, vitsque aeterme. flujnsmodi, . /^ : inquam, de diabolo opiniones conccpitffliusillins , -
Mahomel, ul quamvis apertc dicere vereaiur dia- . ^ ' - '
bolom Dei amtcum esse, retpsa lamen illud affirmet. , Koiv , ,
, , , \ '
, , . > , , , , ;
, \ , \ .
\ ,
, , .
ORATIO 111.
.
l.Qnandoquidem de absurdis quibusdam Maho'.
metia opinionibus diximos superius, inspiciamus , ,
nunc qaaenam dc Salvatore nostro Cbrislo et vero
;
Dco nosiro miser ille sentiai doccnlque. Revera .enim hoc yeruni est: IHxii insipime iu corde , c
suo, Non esl Deus . Hic enim Triniuiem ne- , .
gai, Deum tamen esae fatetur creatowm coeli et ,
terra, angttorom el houMawn, oranigque creata- , \ ,
ne, Qlium non habenlero, alpote cum sine ma- . \
liere hunc genaisse non sil po*eibile, hxrelid , ,
Carpocraiis opiiiionem eecalus, carnalera arbitra- .
lus esae Dei generationam. Quapropler eiiam
dtasidia inier Dmim Pairem et Filinm esse po- .
luiaae exisiimavit. Qood t i impoeeibile eei ui Deus ,
sine muliere Filium babeat, dtcanl eiiam illura \ ^
aec crealoram este, nec opiQcem slne proposita , "
aibi auUeria, jaxta laaipientura Graecorum jloc- .
irinam.
'
C
'. ,
2. Si vero Deas Filium habuerii, etlaro dissidia
inter illos exoriunlur, ut in capile Helmoniim ,
aiierit, Judteeos ainrol et ipsum secutas Garpocra- \,
tem. Noa vero d& bis singulatim in Apolugia dixi- .
aius, quapropier, ut supra quoquc diximus, non *
inslituiroo do bis copioslas contendere. Quoniam ,
vero in prseeenti buic manifeste contradicimus, . audianl quaeso Mahometisl. Mabomet bic Cbri- , .
ilum nec Deupa esse eentit, nec Dei Ftlium, scd
nudum homiiiem, ut el reliquos omnes, sod san- , '
clum, ODinibueque boroinibus sine conlroversia \ , ;,
.
excelleuUorem, at etiam Nestorius ecnsii.
'. ' ',
3. ln capite aulem Elnesa, quod muliere$ significai, sic ait, quod Chrisius Jesus fllius Maria3 ^ , , ,
hernio ]Dei ail, anima Dei, ei spiritos Dei. Incipia- , , ,
nius ergo ab ipsius Mabomctis coiifessione. Quod . '
aicut ad propbetas serrao Dei facius est, ci pro- . !,
pheue illum bominibus annuutiaverunt: sic eiiam ,
Cbrislus acceptum a Deo sermonem booiines do- ,
cuit, cl propierea, ut Mafaomel bunc noroinare , , \
soiel, propbeia dicitur, omniuiAque maxi nus, imo ,
ipse l)ei Sermp, qui tit quod nullus unquam pro- , ,
pbetarum Serraa Dei dictus sit, sed singuli nominis *
proprii aigniflcationem reiinueriui? Quod ai aji- , '

Pal. , I .
6f3
CONTRA ORATIO I I I .
651
; iem hsec ralio nulla foerit, sed ei propterea Sermo
, ' , tVnt Dei dicttur, quod archangelus Gabriel adveniens
, Virgiiy gratia plense iaustum iljud aantium annun*
, liavil, oporlebat certe et Samsonera Manoae filium
eodem nomiue appellari, quoaiam el ipee ei pro , ) missione Dei nalus esl. Angelus enim adveniens
. ^ illiu* generationeiu exposuit. Quin et Zacbariae
* lliium Joannem eimililer ex promissione natum,
, \ Sermonem Dei vocart oporiet, propterea quod ip, , sitts nativiias ZachariaB per angelum annuuliaia
* . eil. Quandoquidem igilur nec prophela aliquis
, * Sermo Dei vocalue est, nec aliquis ex promissione
, * natus, cerie nec Chrislus Sermo Dei dicitur pro pierea, quod angelos virgini Mari salutem dixe , rit, anl quod is regnum Dei annuntiaverit. Sed
, ' alia quadam ralione, quam ignoravil Mabomet,
^, . hoc notoen accepit. Si enlm novissel eam, a bla , . spberaiis cerie in illum jaciis abslinuisset. Gum
, eaim ex Scripturis aadivisset Christum e*ae Ser , monem, illud quidem quod dicebalur confeasua
, , eat, illius vero senattm nec recepit, nee Christuni
. , Deum esse confessus esi, ne forte duoa deos adorare
. deprebenderelur. Ecce atrtem timuit, ubi limor
, * . noii eral; nonenim intellexil subsianliarum discri * , men, nec ipsam subetatuiam. Cbrisius enira Ser , * mo dicilor, et ceiebraiur, non modo quod menlis
, , eiralionis et sapientiae dux est, verum etiaraquod
, omnium causae, id est exenipla, quae eliam ideas
, - dixerunl, aeternas nimirum consideraiiones et con - ^ euia in seipso solo praesurapsii, etquod ex eo ipso
, , sermone boc ipsam quod sermouem babetit et
*>; , * aiigeli et bcaninei aoceperunt, et quod per omnia
, , pentiraV al valicinta Iradunl, jisquo ad oinnem
, \ finem. IJt praeterea qaoxTsuper twiiiem simpticusr
xh . , ; tem divinus Sermo expandittir, et omnino super
, , omnia juxta illum ottinem subsianiiam excedenlem
, est absoiutas. Quandoqaidem igitur, ut diclum esl,
* neque ul propheta Sermo nominatur, oequefiipro^ . missione, manifesle nanc paiel, quod ceu natara<
, lis eermo Dei Cbristos dicaiur et sit, quapropter
eiiam Filius Dei dictur ei eat. Qaemadmodum
. enfim sermo mentis effectua est, eic etiam Christni
. ! ab aetemo, et sine passione, anle ea?cala e Deo ge6* , , nilus, Filius illius nomiaaiur. Nec eaim dicere fat
,-, , . |> est, sascula atligfssc setornara fllam ante omnia
** , saecutageneratiunem. Nuin itaque aliquando depre . henditur Deom sermonecaruisne, iustpientem,impc \ lentem fonlemque siccum aqais deslHutoni fuisse?
, 'Sed quemadmodamChrisios eermo Dei nominatur,
, , sic eliam sapientia et polenlia dicilur. El Deus qui, dem aut antea sermone caruit, insipiens futt ei iin , . polens, posiea vero, ut bomines solent, sapien , tiam, sermonem el poienUam assumpsit, toncque
; ^ - perfectus redditus esi; aut cum ab aeterno antc
, omnia sxcula perfectus esset, suum ipsius sermo . nem genuit. Et si quidem post tempua aliquod aut
, . articulum temporis eermonein ex se progenuii,
\ quomodo Deus erat ante qui sermone carebai?
, Quaniulumcunqite eaiin quis a corporibus aUlJ^
55
JOANNIS C.ANTACUZKN!
656
ttt, corpus imperfcclum redditur : a naturis au- , ;,
iem incorporeis si vel minimaai absiuleris porlio- \ ;
nem, lotura perdidisli. Quodsi igilur boc de angclis , * incorporeis recte dicitur, quanlo magis boc in , , \
Deo absurdum erit, qui ab omni incorporea eub- .
stantia omni simplicttale el naiura supra oinnem . \
subsianiiam exemptus est? Si enjm Sennonem
non babebal, et posiea ipsum assumpsit, possibile ,
cliam ul illum perdat quemadmodujn assumpsit \ , \
(quae enini apposiia sunt ad aliquid, etiani aufcrri ,
posse conetal). Quod si vero ab aeierno ei ance \ \
omnia saecula ceu perfeclus Deus perfectum quoque * ,
suuin Sermonem genuit, Patcr qui aeternus eral, *
Fil uro quoque et Sermonem suum actemum esse .
declaravil, el Salvaloj e\pres$a imago ei splendor ,
Pairis esl nalurali^ ct in imaginem baric semper , ,
respiciens. Paler aeipsum semper aspicit. Stuhe . igitur Mabomet tradit, Dcum non posse Filium ba- . \ , ,
bere sine muitere. Hoc idem ceu forte arguroentum , ;
repetit. In bunc autem (quantum conjicio) errorein , *
incidit, quod Dcuui corporeum eese putaret, et .
propierea eupernam quoque illam generalionern
eorpoream esse exislimavit. Et fieri poiesl ui ^ , \
queinadrooduni de Deo dixil, qood in ipso non eil .
accidens, ei necessario neque subslaniia neque \
vila, eo quod non comedai, nec spiret, ita. eiiam \ ,
negaverit Deum babere Filiura. Quandoquidera ,
vero idem iile , Mabomet Christum animain Dei et . \ ,
Spirituni Dei dilucide dicil vocaique, concedanius ,
nos quoque rem ila ul dicit se babere. Et *i spiri- ^ . ,
tu* Dei cl anima Dei creatura esse poiest ei est, ;
ecce igitur jam coniingil ut Deus jtixta Mabomeiis , ' \ ,
opinionem aliquando epirilu caruerit et aniiaa, \ , \ ,
el per crealuras plene absolulus sit, ei quod aut ; . .
ipse impcifectus seipsum condidei it,iperfeclumqW , , \
lecerii, aul alium sui crealorem habeal. En rei , , \ * .
absurditalem considera. Si vero Deus iiunquam , <*caruil spiritu, necanima, sed bis eemper fuit pr- ,
dilue, sequilur, quod Cbrisius semper, non secun- , &
dum bumanam naturam, sed divinam, cum Deo . ,
ftierh, sive sermonem sive sapieniiain sive poten- .
liam bunc notuinaveris. Sentper, inquam, ex Deo , , .
est, et cum eo. Sapieus enim nunquam sine sua \ ;,
est sapienlia, neque robuslus sine suo robore. , \
ncque mene sine sua ratione, ut nec so) sine suo D 9 *> . \
radio. Si igitur bunc animam *ive spiritum Dei
dixeris, eumdem eliam sermonem esse dicere ,
licet. Si enim animam Deus habuerit, prssiatuia- , , ;
sima in illo pars ipsa anima esse deprehendetur. , \
El vide, ex ipsa veritaie, imo ex ipsa Mabomelis , ,
coDfessione demonslraiuni est, Chrisium ejusdem , ; ,
ei unius cum Deo naiurae esse, ei eumdein Deum \ '. ; ,
\
Patrcm babere genilorem ab aeterno anle saecula
Filiumque Dei esse genuinum et Deum, quemadmo- , ,
dum ipse in Evangeliis sic a i t : Eg<> ei Paler . , c
unum sumus"; id est, unusDeus, non secundiim .
personas, ul dicit Sabdlius, sed secunduui unaui , ,
* Joaiu , 50.
657
CONTRA MAHOMETEM ORATrO I I I .
65
, eamdemque diviiiilatem. Et Dei ille coniemplator
, 4 , - Moses ait: < In princfpio creavit Deus coelora et
' . > lerram . El propheta David : Omnia fecisti
, in sapieniia " ; et, Sermone Domini corii ftrmati
, - sunt " . > llujue etiam filius Salomon, admiratione
, omni digiius : c Deue !n sapfentia fnndavit terram,
, , coelos autem paravii in pmdenlia . Eloqueniis , . simus aulero ille Isaias: c Dcus sclernus qui para' , , vii cxlreina terrae . Beatus vero Joannes Zebe. > - da?i Clius (quem etiain lonitrui fllium Doiuinus no*.
; , ' - minavii, eo quod snpernam rilam geiterationem toni*
'. ; irui dariusorbiebuecinaveril) in EvangeHo sic ait,
, , , In principio erat Serroo, et Sermo erat apud Deunv
, , - et Deus eral illc Sermo. Omnia per iUum facta sunt;
, et sineeofaclum estnihil qood factum e s t . V i M
^ -
* "
"
ww w - w . - . . .
.......
^ .
, . - den'quomodo propter temporis imporlunitatem pra

, , . pbetac obscurius locuti sint. Joannes aulem clare,
- aperto (quod aiunt) capite altura exdamaveriiT
, , Et veterum quidem propbetarum alius Sermonein,
*5
*, * alius Sapienliam, alius Prudeniiam, alius Creato. rem hunc nominavii : bic vero Deum, noncelans
arcanum hoc quod propler teniporis iniportuniur
, * * lem tandlu latireral, cum nondum fas justumque
, , essel velum auferri. Quin ei ipse Filius Dei et
, Dcus quasi per aenigmala annuntialus esse videba lur; quapropter tonilriii filius boc : c In principio
. erat Sermo, elc, clarius praedicavit. Eiquemad, ;, modum sol densissima nube et lempestate teclus,
, obsrurusest, propriam tamenlacem suam penesss
, * C babere videlur, tempestale vero soluta et puro
, aere reverso omnibus radios suos copiosissime
, iinmiuit, ita etiam roea de sermone et Filio Dei
. , fertur ttententia. Deue enim exsistens veros anteea^
, cula, Filius DeL. el crealor omnie ereaiurai (qeemad*
modum superioribus ApobgUs, et in prsesentt
, , quoque deroonstralum est), lalebat tamen sub nube
. ignorantia, et idololairia tempeslate, cum Paire et
, Spiritu. Postquam aulem ver apparuit, id esl hujtra
, , in carne adtninistratio, ei secundum carnem ex
, mnliere natus esl, saocla scilicel virglne Deipara
, Maria, tunc apparuit gratia Dei omnibus salutarie
boiuinibus, el adoravii creatura creatorem suuro,
. eolumquc veruni Deum gloriflcaverunt, Patremqua
. - _ Domini nostri Jesu Cbrisli, el ipsura Filium et
, Scrmonem Palris, sanctumque el vtvificanlem
, Spiritum, nnam videlicet, sanctam, consubslaniia .
lem, indiviaain el inconfusam Trinilalem, unom
nempe Deom. El luncvisa est Christi gloria veluli gloria Unigeniti a Palre. Et tunc emisil divinos
suos radios, tenebrasque ignorantia? illuminavit, (rigidasque ei mortuas aninias calorefidei viviilcaviu
'. " 4. Praelerea Mabomei, Carpocraiis hajretici , - nionem scrulus, Chriatum ex virgioe natura sine
, , virili opera confitetur, Deum Vero et Dei Filium
* esse negat, duobus hic argiftueniis usus : quod nec
, Christus hoc unquam de se dixerit, et qaod Judaeis
, < , dixerit: Adorate Deuiu meum el Deam vestrum^
. Dominum raeum et Dominum vestrmp. > lmpii
n.
e l
Psal. cnr, 24.
f i
Psal. xxxn^ 6.
Prov. w, 19.
, v
Isa. xu, 5
Joau,
659
JOANNfS CANTACUZENT
660
aulem scopos onos semper -est, utpro virili sua ,
persuadeat cunctis bominibus ut credanl Gbrisuim * ,
neo Deum eese, nac Dei Filinm, sed sanclum qui-
dem, el prophctam omnibus propbetis superiorem, , *
bominemque cunctis bominibus excellendorem , ,
Deum vero nequaquam. Slullue autera bic, dia- , . *
bolum imitatus, bomines contra Christum persua- ,
drre conatur. Quemadmodum enim is omni modo . *0 \
conatur singulos bomines seducerc, et veFfldevel ,
operibus * Deo alienare, sic et Mahoniet omot *
studroin hoc unura intentus videtur, ut omnea
homines a Vero Deo quam longissime abducat , ,
pariim quidem bde, parlim vero operibus ; Deum , ,
aolero adorare docel, quem eua ipeius ratio ef- ,
finxit. Et dasmode quidem viso DOraino, ipsum ^ . \
DtiiFilium vel nolenles confesei eunl: (non enim ut ,
Teri adoraiores bunc eonfessi guitf, ed ul bi qui \ eriUleia occultare uon poterant, dixerum, Quid \ , * nobis tecum rei est, FiJi Dei ? Venisti ante tempua , , c \ ,
ad cruciandum nos i) Mabomei vero dsmones ; ;
impielate superat, qui Chrislum nec Dei Filium, \ ,
nec judiceoi esse affirmet. Sed ad iilum Isaiae ,
dixcril: c Cum diabolo corrupla esi scienlia toa . ' ,
cum decore luo", elc. Et meritosane de Mabo-
roete diecipulisque suis dicat aliquie, gentem esse .
quas confilium amieerit, et in qua eit ecieniia. , ,
Wos vero sic dicimus: Quod eifides(ut Scriptura ,
dooet ) eine operibus morlua est, mulio magis . opera eine flde morlua sunt. Ubi tero nec fldes , ,
nec opara preato sunt, quidnam illio judicandum G ,
ett? Quemadmodum enim eorpus sine anima . , roortaum est, sk; et anima sine flde el operibus. ;
Si enim fldes adfuerit, licet vulnereiur anima, sa- , .
nalionie tamen vias habei, per pceniteniiam eci- , ,
lieel el opera. Fide aulem absente, omnis aciio .
aat virtue, quse in epeciem esse videtur, vana , eat et inanfe. Fide enim prssenie etiam tirtus .
adeal, ilcel aliqnando virtutis defectus, id est pec- , ,
eaium oboriatur. Ubi vero fides non est, nec , " , *
virtua esl. Ubi autem virtus non fuerit, nec illius , > , ' defectoi est. Ubi igiiur virlos non est, nee fides . " , '
eat, nec peccalum, sed nuda et mera impielaa. , ' , .
Qaapropter et Isaiaa a i l : c Nisi crediderilis, non ,
inlelligeiis . Fides ilaque et spes eorum est ^ , . \ \;
quae non videnlur, non eorum quae demonstranior; \, .
'
eed imprimis donom Dei est fldes illa Cbristianorum in sacrosanclam Trinitaiem. Quod enim videt . " ,
aliquis, cur sperat? Et quod videl aliquis, cur ; , ; *
credil ? Yerumlaroen quemadmoduhi apud nos sol * omaia quaecunque conlingere poiest, illuminat, et , \ >
lucem babet in universum muiidum visibilera,
mulliplicem, sursum et deorsum proprioruin ra- ,
, >diorum aplendorem dispergens: el si cui noit
aderit, DOO propler bujus illumiaatoriae virtuiis . , ' infirmilatem hoc fil, sed propler visus incoinmo- ^ , \
ditalem; mwJta cnira quae lalia &uut, radius solaris \ ,
tranaiens non illuminat, cum *a)ia illumlnel; sic &
1
1 1
Maub. vui, 29. * fca. , H , 12. * Jac, , 20,
65
Isa. v n , 9.
661
CONTRA MAHOMETEM ORATIO 1.
66*
, , eliam ralionalis iHe jusiitto Sol Christoe, in se
$ . credenles luce implet ralional, omnemqtie igno , raniiana et errorem animabus, qutbas inciderit,
, \ - expellit, et vitiosos iuarum oculos purgat. Et
. \ quemadmodum ignorantia erranies ei seductoa
, dissipat binc iade, sic ralionalis locts praesenlia
\ eoe qui illuminanlur colligit, et in onum conjongii.
. \ , Quapropter ipse Cbristus inquit: Ego som lax
, \ mundi. El qui in me credil, non ambulabil in
{ , lenebris, errorum nempe, c sed habebit lucem
, * , > \ vitae , et reliqua, quae oraiio upslra paulo post
. , exponet. Quoniam igitur in capile Helmaida, ut
, dictum cat, doabus contra Cbristura deutoaslra lionibus innititur Mabomet, oetendeaa hunc Deom
, ; , - iion esse, eo quod Cbristua uusqaaai dixerit SCL
, Deum esse ; tum quod Judaeis pneceperii: Ado \ rate Deam roeum et Deum veslram, Domiaaa
, * meam et Dominaai vestrum; agedam de prim*
, , , jam videainus, dein Deo volenie etiam secaodam
. discuuemus. (ntipiamus ilaque ab ipsa Habomeiis
. confeseione. Iltc CbrUtum sermouem Dei, antmaj
, , , Dei, el spirtium Dei, m dietom esi, vocat. Itero
, quae de Christo et aposiolie in Evaagelio descri- .
buntur, jusla, sancla, perfecta et vera essa confl tetiir; el bene : Verilas enun Domini manet iit
. atternura . > sermone quippe Dei mendadun
. * cxire nequii; idem enim eesel dicere Deum noa
. esse Dfum, et Teritatem mendacium, lucemve
, , teoebraa. Mahomet igiiur abaurditale rei intel . - lecu, ad hoe confugit, Ghrisium nosqaam de te
,
d Deus sil dixisse. Nos iiaqoe in prima,
. cunda ei leriia Apologia copiose iimoi ei clare
%% - 'deiaonstravirous, ab ipso Adamo sqoe ad Ghriali
, ' generatioaem, quod propbeta omaes vatidnatl
; eint, quod Palres vidcrint, quod ipee Dens et Pale*
, , de Christo tocutus sit, ei qaod manifeste cilraqae
, oronem coutroversiam demonstratus et declaralas
sit Deus el Dei Filiue, et FiliuB bominia. Poat
, . baprtsmora vero Joannis, et moriem iiltas, ipse
eliam Cbristus regnum Dei praedicare coepit. Sed
quod iuter prsedicaoduro non frequeaier exclama . verit Êgo Deus sum qui vobiscum loquor, ventm
' , est: quemadmodum nec rex obambulans damal:
, / $, Ego rex sum; veruratamen ex magnificentia el
, * jy gloria auctoritatis et potenlue illius omnea baiic
a servis possunl discernere : sic etiam in Cbriato
* fil. Quamvis enim ore suo noa frequeoter dixeril:
. Ego Deus sum, operibus tamen boc idem deoiou . - Btravit. Neque tamen 8uam diviniuteni occuluit,
. *'* neque etiam Deum Patrem suum: nec elUm illoa
, , inhibuii, qui se et Deum esse, ei Dei Filium con fessi sunt. Nalhaniel enitn dicens: es Filiua
. Dei, tu es rex Israclis , i non reprebensas eet,
, , ui bi qui Lycaoniae Paulum etBarnabam deoa esse
- seuliebant, ipsisque* ianquam diis aacriflcalyri
, eranl, increpaii sunt ab ipsis dtcenlibua: De, , * slstito a re lam absurda, nos etenim hominaa
T 0
T l
q u o
, f
Joaa. v i n , 12.
T i
Psal. cxvi, 2.
T l
Joan. i , 49.
663
JOANNIS CANTACUZENI
C64
sumus iisdem qnibus et vos -inalis obnoxit; el ,
priusquam loquereniur, vestimenla sua dilaniave
,
runt
Yerura Nalbanielis confessio recepla simul' .
et laudata est. Adbxc Domino discipulos suos iti- , . "
terrogante : Quemnam me dicunt hoiniues esse ,
Filium bominis? cum non opus haberet baec in- ;
lerregare, qtii oinnia priusquam ipsi nasccreiuur, : ;
jam ante noverat, sed coni illos to sublimiorem , *
cognttionem Aellct indticere, discipulisque varias , \
altorum senleniias de illo exponeulibus, Petrus ,
eliam adjiciens, Tu es Cbristus Filius Dci v i -
yenlis, > non audivil a Gbristo, Erras, Petre ; ne ,
e.rres, niagisier enim tuos sum, audi ei agnosce , , , ' .
veritatcm cum ontnibus bis: non sum Filius Dei, " .
hnpossibite enim est nt Deus filium habcat. Sed *
quid ? Dicil Hli Cbrislns : Bealus es Simon, tlli . ; :,
Jona ; quoniam caro el sanguis non revelavit libi, !, ,
sed Paier meus qui in coelis esi , > confirmans , *
omnino illius sermonem. ln grattam voro ct prae- , '
miuro ver et indubilatac confessionis dedit illi ) \ \
elaves regni ccelorum. Item ociavo post Cbristi ; ;
reeorreetionem die, cum Tbomas Gbrisli manus . "
lalusque eonlreetavisset, ef cognovisset hunc sine
omm coniroversia esse Christum, altum excla- ,
mavit: 4 Dominus meus, Deus meus. Quid vero , ,
Ghrtstus ad Tboraam ? c Quotiiam vidisti me,credi- c , . ;
disii. Beati qui non vident, ei crednnl . 1 Et ; c " , .
hxc quidem illi tradiderunt. Yideamus vero ea ^, . \
quae Gbristos de seipso protulit. c Amen Amen .' dico. vobis, inquit, venit bora el nunc est, quando C , c , ,
inorlui audienl vocem Filii Dei, et qui audiverini, t , ,
vivent. Sttuti enim Patcr viiam habel iti seipso, ,
sic eliam Filio dedii, ut viiam babeat in seipso. . "
Et poieslatem dedit illi m faciat jodicium, quia ,
Filios bominis est . > Ne miremini illud, quo- , \
ziiam veniet hora, quando omnes qui in monu- , . ;
mentis eant, audienl voccm ejus; et egredientur , bi qutdem qui bona fecerunt ad resurrectionem , vilae; qui vero mala operati stint, in rcsurreclio- ,
ncm jadicii. 1 Et rarsum : <, Amen amen dico ! . >
vobis, qui credit in me, babet vitam aefcrnam 1 , ,
Qqid vobis videtur t Num Christus se Deum dicit . ;
et Dei Filium, .111 non ? In eo certc quod dirft: , , ;
Venit bora qoando mortui audient vocem Filii , c ,
Dei, 1 osleodit Deum babere Filium, qui est ipse ^ ,
Ghristas. Illud vero: Audienl tnortui voccm ,
cjus, el vivent, 1 ost^ndit eum Dominum esse, et . , t
polestalem babere vitx et mortis et nunc et sem- , , * ,
per. Quemadmodum enim Paler vitam habet in
ecipso, nfc et Pilias. Guro vero ait, c ad facien- . " ,
dum judicimn, > seeundum bujus advenlum signi- . ,
ftcavii, et judicfiim quoa facturus est, quemad- ,
niodum in secunda Apologia loculenter demon- , ,
siratum est. Eo autern quod dicit: < Quia Fitlus . ,
, .
bomints est; ne miremini boc. Venict cnim
bora, *(fua hi qoi in monumentis sunt, audient ,
Yoccm ejus, et exibunt rn resurreciiancm, judi- ,
n
1 1
Act. , U
Malih. xxi, 13 seqq. ,
Joan. , 28, 29._
Joan. ,28, 29.
" Joan. , 47.
665
CONTRA MAHOMETEM ORATIO i l f .
666
\ , , cium ct retribulionem, > scipsum Deum esse osten. dit, scd etiam hoininein. Ilaec enim omnia Dei
. opera stint. Quapropter et vetus Scripiura tlieo, logije nomen acccpit, utpole qu Dei sermones
, comhieal : nova quoque idora nominis habet,
, cum ei ipsa similiter eosdero comprehendal. Im, & , primis vero Theurgia vocalur. eo quod Ghnstus
\ , - opere et iactis compleverit, quoe olim a prophetis
* ; , erant prsedicia : et summa cuni boirilaie admi * ; nistravit ea quae inter nos humilia erant, cujn di , . \ vinis suis supreme conjungens, secnndum Pairis
, , beneplacitum et Spiritus cooperationem. Unde me, . \ rito sane dixerimus : c Magnifica sunt opera tua,
> Gum iiaque
, , Doroine, oronia fecisti sapienler
;, Christus Deus sit, ut dcmonstralum est, et Dci
, , Filius, esl eliam homo, liominisque Filius sccun ; , dura carnetn, el pratdicatus esl a conditione
, mundi, et apparuit ex verbis propbelarum et vi ; sionibug, quin ipso Deo Patre illud de ipso testanle.
\ , \ Tempore autem boc postulanle, Cbiistus boc ip , sura dUucide declaravil verbis simul et operibus,
, omniaque comprebendens dixit: c Qui credit in
. me, habet vitam aetemam. His, inquam, divisit
, , viiam animae ab hac eorporalt. Haec enim ubi ad
. * tempus visa fuerit, transit; animac autem vi(a
sempiterna est, quemadmodum et iuors illius.
\ , * Nihiloraious taroen corpus illud cormplibile et
, morlale Greator bujus, Deus nimirom, non dere\ , linquet in morte el corruplione'; sed poslquam
. , illud incorruplibiii ei immortali natura inducrit,
, ^ inlegri el immortalee resuscitati, juxla oracu , lum , cum Deo erimus. Per ipsa igitur verba qaae
. aniea saepius locutus est, nihilqtie minus ex bis
* - quae nos uon ascripsimus, Christus seipsum ma , nifeste Deum el buminem esse declaravit. Caetc , rum com illi qui a nativitatc sua caccus exstiierai,
* ; , , , sanitatera et visum restituissel, cum ille jain vi ; , deret, sic ad eum dixit: c Gredisne in Filium
, Dei? Ule vero att : c Et quisnam esi, Domine,
. , , , - ul credam in illuro ? Dixit autem illi Jesus:
. * c Et vidisli eum, et qui loquilur tccum, ille eel.
Ille vero dixit, Gredo, Domine, et adoravit
, , illura . Caeierum Mahomet quosdam accusans
, dicit: Rejecerunt ea quae non intelliguni, nec pos , , rj gjunt enarrare. Hoc ipsi iroprimis contigit, cum
, Ghristum negavit esse Dei Filium, nec incarnalum
; . credidit. Propler immensam enim stolidilalem
illud negavit. Quin el Triflilalis mysleriuin non
, . c '- adinisit. Non enim polerat persotiarum discrimen,
, , > , ut dtctum est, sine subetantiarum discriraine con, >/ . sislens inielligere. c Mirabilis, inquil, facta est
; scientia tua a me, multum conforiala esl; non
, potero ad ipsam . Quid enim aliud cet quam
^ ; ^ inconiprebensibilis el iutcllcctu impossibilis Dci
, * cogniiio, qaae ignorantiae confeiiar proptcr sum. maui tllam pra3 omni vognitione mundana exceJ . lcntiam ? Ignoranlia cniin Dei non sccundum priv
8 l
Peal. , .24.
I Tbcss. iv> IG. Juan. ix, 35-58.
81
Psal. cxxxvm, 6
667
JOANNIS CANTACUZENI
666
valionem, sed excelleniiara dicilur. Propler exceJ- ,
lena enim et inaccessibile lumen Doi, illud lenebras , , .
nominaverunt. Quod enim vidcri ncquit, a leue- \ bris fere nibil differl. < Posuit enim, inquil, ,
lenebras absconsionem sui . > Verum eliam Det ,
sapientiam et scienuam, omnem angeloruin houii- .
numque excedentem inieileclura, quae nec ratione nec sermone explicari potest, Ibeologi atultiiiam , ,
vocaverunt. Quapropter ctiara Sermonis Dei incar-
naiioiiero illi iidem tbeologi vanilaiem dixerunt, ; ctim plena sit, imo abundantissima sapientia, vir- ,
tute et salole. Si igilup apud Ibeologos mirabilis ,
facta est Dei scientia, propler incomprehensibilem ,
illam rationem, eique agnoscentes infirmiutem.
aiiara confessi suul, dicentee se non posse ad ;
ipsam, quomodo veJ vesttgium cognitionig diviiue , ,
inveniri licerel apud impietati* el mendacii invea- $.
torem ? Et qoi cibos quoe cpmedit ignorat, quo ,
nempe modo in bumores dividaiar, Deum conalur ,
invtsiigare. Ocdasis igitnr animae et meniis tua , ,
oculis, non cognovil Solcm juttUUe; quapropter , c

aiiam rcprobavit ipeum juslitiae Solem, Filium , > , c
acilicot el Sermonem Dei, coraqoe hoc Palrem . > siinul et Spiriium. c Qui enim Fillum non habet, .
inquit SaJvaior, neque Patrcm habet . > Qui , ,
rero nec Filiam nec Patrem babet, necestarto
eiiare Spiriiu sattcto careu Cum baee igitnr ita se . . kabeant, iropie revera loculns esl Mabomel, quod
Salvator nibil in unirersum de se dixerit, qaod , '
Deut 8it, vel Dei FHiue. Verum de bis quidem sic. C , ,
Nunc aulcm eecundam inspiciamus Mahomells de
monslratioacm, qua dicil Cbristum cam Judaeis . >
dispatantera eic dixisse: c Adorate Deum nxum et ,
Deom vestrum, el Doroinun^ irieum et Dom nura ,
*trum. Nos ilaque ante de Mahomete diximus, , % . qtiod nonnunquam quidem impudenter meniiatOT, ,
nonnunquam vero veritali falsum admisceat: qnod ,
idcni in pneseiui boo argumenio facit. Hanc eniui ,
sibi ftnem propotuit, ut pro virili gtia imivcrso .
inundo persuadeal, ut Gbristum nec Deum nec ,
Doi Filium esse confiteanlur; quapropter etiam . ' '
bic, quidquid in menleni enil, loquitur. Praecipoe , antem Talsum eel qood ad Judaeos Gbristus haoc
,
dixerit; deinde Cbrtsli sermo etiaro talis non est
Caeleruro post resurr$ctionem causa futune suae ^ , 6
assumpiionis dixit discipulis suis " : < Ascendo ad . >
Patrem meura et Palrem ve*lrum, et Deuin nieum !
ct Deura vestrum. > Et quemadniodura in mullis .
aliia Ghrislua cl Dcas et bomo dedaraiur; i u , etiam in boc ipso sermone. Cnm enim Cbrisius ,
hoc dicit, < Ascendo ad Patrem meum el Paireui ,
eslruiu, osiendil verum illius Patrem Deuin . > \
csse, el Gbristum ejusdem esse natura? el subsian- ^
\
f.iae. Quapropter distinciim dixit : Ascendo ad
Paircm mcum. Si eniin ipse aliis lanlummodo , ; aiinilis essel, in genere bauc locuiionem in prima : ,
persona protulissc, dicens: Ascendo ad Patrem . ' ^ ,
8 t
Psal. xvn, 12.
8 3
Joan. \, \.
8V
Joa. , 17.
663
CONTRA ORATIO I I I .
670
, \ * nuslrum. Cura vero dislinciim dical: c Ascendo
, \ , ; , ad Palrem meum, in prima persona, deinde, et
, * , patrem vestrum, quasi in secunda, nihil aliud
\ , otitnino dixit, nec aliud significavil qaam qaod
, , ipse Cbrislus naiura sit Dei Filiits:
vero
\ . > ouines, gralia. Sicut et illud: Ego dixi, Dii estis,
\ \ et omnes. lilii Allissirai . Euradem igitur aimilem
. > \ modum hoc nolat, < Deum ineum ct Deum ve, * * ' etrom. > Ei qtrod ceu borao boc dixerit, Deum
. meum, > per omnia clarum est. Verum neque boc
* eirailiter ut ooines bominas dixil. De omnibus
, eoim sancds bomiuibus dicitur, Deum esse Deuta
. - ipsorum, per gratiam ecilicet: ul cum dicitur,
, Deue Abrabam, Isaac ei Jacob, et bis eimiJiuni.
Prius enim muudali et aWuli a propriis poccatis,
, \ , et misericordiae vasa facli, graliam Dei sueciptont,
. * el filii Dei redduntur, Deuaqae Ulorum Deus esae
, dicilur. In Chrisio autem non sic, sed Deue Pater
, , illiui esse dicitur. Quapropter proles ex persona
, , . Palris esi, et una nalura, una subataniia, diviohas
* et potenlia Palris eai et Filii. Deus vero Chrisli
, esse dicitur, propter unioDem Filii cum eodero
. - cotgnomento secundum susblanliara, non secuudain
, sanctorum consoelodinein. Quare etiana de boc dis . xsk linctim dixit : c Ascendo ad Deum meum et Deum
vesirura. Yides, qaomodo ea qoae bomilia in
; , Ghriito sont, seneura babeni mignaro, eximium el
, , admtrandam ? Ex bis ergo,'|qu& ChrUlus quidera
.
bene locutus eet, male rero cilavil Mabomet,
C constal Cbristum Deum eese et boininem.
5. Negal praeterea Mabomet Cbrislum Filium
'. "Ett
* - Dei esse et Deum, negat etiam quod incarnalns eil,
. - nadum vero dicit borainem secundum Neeiorii
, , sentenliam, et ex virgine nalum : lapctissinium
, , vero eaee omnium borainuiD, sapientem, et propbe . (5 - tam omniam prophelarum maximum. Et manifeste
, bunc hominibus exceUenliorem osse dictt, Deum
. vero Deiqae Filium non esse. Cum iiaque universa
, sccund et lertiae Apologke iraclaiio in hoc verse , ; , tur, ut oetendalur/ Cbristum et Deum esse et Dei
; ' Filium, et quod Deus exsislens extremis lempori , bus ex sancta Virgine assumpla carne bomo faclus
, , , - sit perfecius, queiuadmodum et bomo pcrfeclus esl;
supervacaneum et nimis longura videiur fore, si
; ; D tadoiu rursue aggredererour. illic enini manifese
.
dcntonstratum esl, Cbri&lum et Deum eese el bominem.
6. Rursum dicit Mabomet, non Cbristum a Ju>\
, , dueis occisum et cruciOxum esse, sed aiium qaein , dam illi similem : et quod per imaginationem fal , . sam videalur, Cbristum esse cruciiixum, Mani" cbaeorum opinionem scculus. Quemadmodum boc
^ ejus studium esse percipiicir, quo omnibus persua, , deat ne Cbristum Deum Deique Filium esse adniit , lant; iia-etiam onmi studio in hoc esi, ut illius
. incaruali omnem admlnistrationem aubveriai, si , mul ct ili u? moriem. Nos iiaque de codcm in *
%
fe
Pial. U I S I , 6.
OANNIS CANTACUZRNI
6'2
cunda ApoJogia diximus, mullieque argumcnlis et ,
demonsiralionibus evicimus, quod Christus Deus \
et Dei Filius perfeclusquc liomo sit Vcrumtamen . ' \
etiam nunc in prasenti sic dicimus. Homo cum , ,
per graiiam Dei imago cssei, diaboli invidia insti- ,
gante, Dei praeceplum Iransgressus. malediciio- , , \
ijem a Deo accepil, et paradiso ejcctus esl, mor- , .
lcroque acquieivit. Filius vero Dei, imago Dei na- ,
luraliter exsistens, eam qnae secandum graiiam , ,
erat Dei imaginem induit, id esl buroanam natn- , , xit
raui, ipsamqae salvavit, ei in prisiinam beaiitudi- . .
nem resliluiu Insuper quemadmodum oraiio per
lingU85 instrumentum ipsius animi medilationes , \
cxponit, sic etiam Sermo Dei Palris, pei carnem
Pairis soi consilia revelavit, illiusque divinitalem.
, . ,
> Et quemadmodum rege aliquo unam domum po- ; puloeissimae civiiatis inbabitante tota civilas hosii- , ;
bus tcrribilior redditur : sic Christo unum inha- , bitanle corpus, omnis humana nalura diaboô for- ,
midabilior facta est. El hoc e i mirtyribus et san- . \ ~ ,
ciis i-bre colligilur, qui morlem ceu rem nihili et , * ;
gomnuni jadicaverunt, daemonibus vero ceu servta , ,
sui* prsceperunt. Sicut igitur occultare conator, "
quod Cbrisius Deus el Dei Filius sit, sic etiam in- ,
carnationem illius, quin el mortem ei resurreciio- \ * ,
nem hujue obscurare nilitur, ei propterea Ulum \ \ .
dicii non esse crucifixiu. Caeterum boc inanifcste ,
falsum eet. El priroo, quoJ si non crucifixus e$t, . \ , ,
ijus rei graiia Christiani in Cbristum rem finxe-
ruol injuriosiasimam? Crucit enim morlein inho- ^
neslam et infamem esse ducabant, et propterea \ , \ infelices Jadaei Chrielum Dominum gloriae hoc moi* lis genere condemnaverunt. Verum intelligant, . quod per crucis tropapum el saluiarem mortem, \
qu* ipaa ctiam Del Infirmitas dici solenl, dissoluise ,
shitomnee malae et adversae potcstales. Per crucem , \
lenebras mundi depalit, el lucem scienliae reduxii. ,
Per crwem et morlem illius crux confracta est, , * ,
nec aniplius mors eet, nec diaboli lyrannis. \ ,
corpus quidem Chrisli mortuum est, sepullum esl, \
el resurrexil; divinilas vero illius passionis ex- . ,
pers permansit. Qaeraadniodom enim regis man- , , datum in cbarta descriptum, eiiam charla cor- . " rupia incorruplum et inviolatum permanet : sic , ,
eiiain in Cbristo contigit; corpus quidem illius D * , \ \ ,
corraptionem suscepit, ei mortuum esl, corruplio- , \
nein vero absolaUra minime; diviniias autera i l - , ;*
lius passione omni caruil. Deus enim non patilur. , . *,
Sccundo, ipsi eiiam Juda3i omnes Cbristi mortem \ \ &
lestanlur; nam dicunt se illura cea maleficura oc- . ;
cidiise. Tertio, non in abstruso el abscondito loco . , morlaus cst, ut roors illius celareiur, et una cain ' \ , }
inorle illius quoque rcsurrectio; sed sccundum di- , vinam ordinatioitem mors Domini in tcmpus Pa- ,
scbae incidit, ul juxla consueludinem omnis Ju- ,
da>orum multitudo congregaretur, dwoJecira scilicei ,
Iribus, omnibnsque mors Christi innotesceret, ne ,
forle locum invcnirent aliquem, qui Salvaioris , \
mortenri cupcrcul cclare, ui in prxscnti conalur ,
671
673
COXTRA MAHOMETEM ORATIO I I I .
671
. , - Mahomel. Quarlo, quod morle naturali obiit,
, * sed Judaeis mortis suae arbiirium permisil: quem . , admodum generosus alhlela non ipse conceria lorem et colluctatorem eligit, sed cum uno quoli , * bet congreditur; sic etiam Chrisius, qui solo verbo
, ; In terram prostraverat quaerenlcs se, oroneni po~
, testatem Judseis permisit, qui et ipsi crucis mor . lem elegcruni, ignorantes miseri eiiatn morlem
, hanc propbeiiae figuram implere. David enim in - quit: Lapidcm quem reprobaverunt aedificanles,
. bic factus esl in caput anguli " : quidnam hoc
, . , vaiicinio innuente? Non aliud certe, quam quod
. > ; veluii angulus duos conjungit et colligat parieles,
; , , unumque facit, sic et Cbrislus, quem Scriptura
, pelram vocavil, quam reprobaverunt, et ceu inu, \ ,
rejccerunt, nulliusque preiii ardificatores
; , ; daei, qui sane confirmaverunl Dei oracula in a?di ficationcra ei ealuiem gentis suae; bic, inquam,
, Chrisius faclus est in caput anguli, id est conjunzit
, vetus Teslamentum, et gentes, et his uirinque
, , , conjunctis unarofecil domum in babiiaculura Dei;
, \ et exlensis in cruce manibus, dislantia inter se
, \ , collegit, ei in unum novum bominem unaraque fi . dem conslituii. Sed el aerem, quoniam princeps
aeris infecerat diabolus, sanclificavit Ghrisiusper
, , \
. suum in crucie summitatem ascensum. Poierit
, vero aliquis et boc dicere, quod Christus non
, , : - mortuus sit, ea qua Joannes ei Isaias morle obie . * runt (e quibus ille quidem capite truncaius, bic
, - vero serra lignea medius disseclus est), sed corpus
, , salvum el integrum cqnservans, docuil boc facto
, , nos, qnod Ecclesiam, quia corpus Chrisli est, non
, :, liceai raalevolis in divereas partes discindere.
,
, .
7. Insuper dicit, Deum ad se, id est in ccelos vo \
, . . cavisse Cbrisium, deinde vero et ipsuro moritu , rum: bsereticis Donatistie consenliens, quao hae , rcsis Dei de Christo confessionera destruit. Quod
, , enimin COBIOS assumptus sit Cbristus, testatur,
nec eumdera negal denuo venturum. Quod vero
> . " ceu Deus et judex universae lerrae venturus sit,
, , - abnegat; sed instar EHae et Enoch Cbrieturu ven * luruio esse praedicat. lllius morte auiein anle ne , . * ; |> gala, nurit dicit eiiara Chrislum moritururo, ubi
, - Anlicbrisium occiderit. Quoniam vero snpertos
. \ , saepe et muUifariam de Cbristo diximus, sulfticiunl
ea quae dicla sunl, in tanlae impielatis confutatio , \
. ' ncin el solulionem. Et baec sane sunt quae de Cbri , sto a Mabomeie sunt tradita.
.
.
8. De sancta veroâria virgine et Deipara dfcit,
'. ,
, .- quod Chrisliani illam in i'eos referaul. Quoniam
. vcro etiam de hac absurditate in terlia Apologia
, diximus sufficienter, plnra nondicemus; eaenim
. . . quae dicta sunt, huc sutliciunl. Ilcm in capiiulo
fi
Mattb. xxi, 42.
l i , e m
JOANNIS CANTACUZENI
67b
675
sancta
liaria
Deipara
dicit,
;
Amram, de virguie
etm filiaro esse ipsius Aniram, qui paier et4 Iftotts ; et Aaronte. Quemadmodum etiain in capite Mariam * ,
clare dicit, Cbrisii Malrem Mariam Mosis et Aaro- , iiifriaftf
,iiia sororem fuisse. Qued sane Amram Mosis el , , ^
Aaronis parcn* fuerii, verum est. Cujus aulcm fi- \
lia sil Dcipara virgo. el e quibus nala, oainibus .
manifcslum esl. Moiis enim soror Maria in deserto , \
mortua esi. Annis autom ab hinc elapsis mille ,
quingeniis nala esi Deipara virgo. En iam scilc ,. . . ;
stulius bic in loto opere suo veritatem observnt.
^ ,
.
'.
ORATIO IV.
,
Impius, ut admirandus ille Salomon testatur,
cum in profondum peccatorum inciderii, contera- ?*. . ;
nit . Et quis tmpius magte ipeo Mabomet ? ; , ,
Et quodnam peccatorum profundum est, quae de- ;
nique tenebrae, in qoas infelix hic non incideril? Inler alia enim figmenta et prodigia falsa, eiiam ,
hanc vigionem finxil nefandam, quae verbolenus *
apud illum in capite flliorum Israel talie legitur :
'.
1. Laus illi, qui fecil Iransire servum suuni unius
noctis tempore ex oralorio Elara, quod est tem- $ ,
plum urbis Mechae, usque ad oratoriuin longissime ; , ^ ,
disians, templuin scilicct sanctum iu Jerusalem, , ,
quam benedixitnus. Quodam die cura Maboutet $ ,
juxla lempus conslitulum reciniesel, dixit bomi- Q , *nibus : Inlelligite, homines. Cam beri a vobis dis- , * , ,
ceseissem, veuit ad me posl vespcrlinani psalnio- ,
diam angelus Gabriel, duilque mibi: Mahoinet, ,
Dominus praecipit libi ut illum invisas. Cui dixi : , U ,
Et ubi videbo illum? Et respondlt Gabrici, In eo . *Q , loco quem inbabiiat. El tunc jumentum adduxit ; , '
mibi majus quidera asino, mulo attiem minus, cui . ,
noooen Eaiparak; el dixit ad roe: Consceude boc, , .
et ad doffiura eaDCtam pergilo. Jumenlum vcro a , *,
roe jam ascensuro aufugit. Cui dixil angelos : . , ;.
Coneiste, Mahomet enim is cst qui le conscendel. , , " ,
Ei reapondit jumeulura : Num in bnjus gratiam .
6um missam? Respondil vero Gabriel : Ita. Eldixit ;, ;
jumentum : Heqoaquam ul me conscendat admi- , . , Oi
eero, nisi prius prp me Deum oraveril. Ego auteni ,
pro jumento Deaoi oravi, et conscendi illud; quod 0 .
me insidente, gradu molli incedtbat, ungulam , , euam in horlzontem visus sui euper iuflgendo; 0 ,
undc roinori lemporis.iniervallo, quam lapidis ja- ; .
ctes absolvi poesit, ad donium sanctam pervenimus ; ;
una cum Gabriele angelo. Qut duxii ine ad rupem /,, *
quamdam, quae erat in doiuo Dci llierosolymx. El " , dixil mibi Gabriel: Dcacende, quoniam de peira bac ^ , xg .
coclura petes. descendi. Angelus vcro Gabriel * , ,
circujo quodam ad rupem alligavit juroentum Em-
parak, et me humeris suis sublaiuni ad coelum .
usqne portavit. Quo cum pervenisacnius, pulsavii ^ , fores Gabriel. Gui dictum est, QuU es? Respondit is, *
Ego 8um Gabriel. Lt rarsus dictum est illi, Et quis ,
e f
8 7
Prov. XVIII, 3.
617
CONTRA ORATIO I V .
678
* , ^ , ; ttbi comes? Respondit is : Mahomci. Dixil rureum
' , . ^ janitor : Num in bujus graliam ablcgalus eras? El

, ; ', dixil Gabriel : Eram. Quo diclo, portain nobis
. &\ , aperuit, et vidi turbam angcloruin, quibus bis tn ; , . curvalis genubus preces obtuli. Posl baec vero
, , suscepii me Gabriel, el ad coclum secundum per< , duxii, cujus intervallum a primo erai iter annorum
, quingenlorum. El qucmadmodum apud primura
. coelum fores pulsavit, fesponsumque accepit,
eadem ratioue ad cceluin usque sepiimum perveni . , mus, in quo videre licebal angeloruni lurbam,
, quorum singuli millenis vicibus toto mundo ma- . jores eranl, e quibue quilibel eepiingenla mtliia
, babuil capiia, et in ujioquoque capite sep - lingenla myriadum ora, et in unoquoque ure mille
, ' - ^ et septingenlas linguas laudaules Deuiu seplingen, tis myriadum idiomatis. Et vidil qucmdam ange, lum lugcnleni, cauaamque luclus sui iiiquisivii;
, quarii hic respondil peccaiuni esse. Ipse autem
* . inlercessit pro illo. El sic me, inquii, Gabriel alteri
, - commisit angelo, qui idem alteri, et sic deioceps,
* . donec corara Deo ei iribunali ipsius coustiti. El
. , letigil me manu sua Deua inler ecapulas, doiiec
, , frigus manus suae penetravit ad medullam spinae
, nie;r. Et dixii mibi Deus: Imposui vola libi ct
. ^ populo tuo. Descendenti vero mihi ad coelum
, quarium ugque consuluit Moses ul redirem ad
3 ^ Deunt, allevialurus populum qui ad voia haec suffi. ., cere nullo modo posset. Unde primo reditu remis
. - ^ sioneui decem voiorum impetravi; quin in CeiHium
quinlumque rcdilum usque iia voiorum iiuineriif

, imii:iiiutti8 esi, ot paucissima superessent. Di . cenie auteui Mose, populura nec boc raodd ferre
6 posse, me autem loiies ad Deum revcrli p;i. debai, nec amplius adii, sed conscenso jtio>Mo
) , - Einparak, in aedein civitatU Mecbae festiaans re. versus sum. Teinpus vero oinnium borum minus
* - erat quam decima noetis portio. Maboraeie vero
, , * baoc visionem enarranie muila defeceruni horoi ,* nuin millia, qui dicebant i l l i : Ascende bodie in
. coelum nobis vidcntibus, ul angeloa occurreuies
Ubi videamus. Nonne luum ipeius agnosclt men , - daciura ? Et dixit Mabomei: Laua Deo ineo. Nam
ego alius quispiam sum quam uniu bominum, et
, ' apoetolue? M^jores vestri miraculia non credide , runl, nec vos iisdem crediiis; nec credelU un . ; quain, nisi per gladlum. El quidnam dicat aliquia
; , ; de faisa bac et absurda visione ? Ex ipsius enim
Mi) Maboinelis verbis convincilur. Is enhn est qui dixit,
; , cum spumans hinc inde volveretur, qaod venientis
, , ad se Gabriebs angcli a Deo missi aepectum soetic! ) . ' nere non posset, ei propterea cadere exanimi si ; , railem, audire autem se angeli sermones ceu lin . ; linnabulura iEDeum resonans. Qui igitur unius
6 c , , angeli aspectura sustinere non potuil, quomodo
6 . , lot angeloruia splendorem poluit intueri? quiir
, eiiam curiosius de b s inquirere, tol capUa noroe , rare, et lot inlra labia illorum linguas, tom eiiam
vsxpov, , tain varias bymnorum Dei viciesiludines el idio:
JOANNIS CANTACUZENI
61b
675
eancta
liaria
Deipara
dicit,
;
Amram, de virgine
eam filiaro esse ipsius Aniram, qui patereti Moai& et Aaronis. Qucmadmodum eliatn in capite Mariam , ,
clare dicit, Chrisli Malrem Martam Mosis et Aaro* , myaiaftf
, sororem fuisse. Qued sane Amram Mosis et , , ^
Aaronis parena fuerii, veruni est. Cujus aulcm fi- \
lia sil Deipara virgo, el e quibus nala, omnibus \
manifcstum esl. Mosds cniin soror Maria in deserlo , \
morlua est. Annis autom ab hinc elapsis mille ,
qiiingenlis oala est Deipara vtrgo. En iam *cilc ,. .
. ;
slulius bic in loto opere suo veritalem observat.
^ ,

'.
ORATIO IV.
,
< Impius, ut admirandus tlle Salomon testatur,
?*.
. ;
cum in profundum peccatorum incideril, conteranit . qiiis impius magis ipeo Mabomel ? ; , ,
El quodnam pcccatorum profundum eel, quae de- ; ;
nique tenebra, in qoas infelix hic non inciderii? Inler alia enim figmcnla et prodigia falsa, eiiam ,
banc viaionem flnxit nefandam, quae verbolenus *
apud Ulum in capite flliorum Israel lalie legilur :
'.
1. Laus illi, qui fecit transire servum suuni unius
noclis tempore ex oralorio Elara, quod est tem- $ ',
plum urbis Mecbse, usque ad oratorium longissirae ; , ^ ,
distans, templum scilicct sanctum in Jerusalene, , ,
quam benediximus. Quodam die curo Mabowet $ ,
juxia tempae constitutum recinieset, dixii bomi- Q , nibue : Inielligiie, bomines. Cum heri a vobis dis- , < * , ,
ceseissem, veuil ad me posl vespcrtinam psalmo- ,
diam angelus Gabriel, duitque mibi: Mahoinet, ,
Dominus pracipit tibi ut illura invisas. Cui dixi : , U ,
Et ubi videbo illum? Et rcspondit GabrieJ. In eo . , loco quem inbabiut. Et lunc jumentum adduxit ; ,
mibi majue quidera asino, mulo aittem rointis, cui . ,
noooen Eaiparak; et dixit ad roe: Gonscende hoc, , .
et ad doorium eanctam pergiio. Jumeutum vcro a , *,
me jam aecensaro aufugil. Cui dixil angelas : . , .
Coneiste, Mahomet enim is cst qui le conscendel. , " ,
El reapondit jumeotum : Num in bujus graliam .
6um roissuni? Respondii vero Gabriel : Ita. Etdixii , ; ^
jumenium : Neqoaquam ul nie conscendat adml- , . , OJ
aero, uisi prius prp me Deum oraverit. Ego auteni ,
pro jumenlo Deam oravi, el conscendi illud; 'quod .
me insidente, gradu molli incedtbat, ungulam , , euaoi in horizontem visus sui super infigendo; ,
undc roinori leniporis.iniervallo, quam lapidis ja- ,* .
ctasabsolvi poesit, ad doimtin sanciam pervenimus ; ;
una cum Gabriele angelo. Qui duxii me ad rupeui ,, *
quamdam, quae erat in donio Dci Uierosolymx. Et * , dixit mibi Gabriel: Descende, qiioniam de petra bac ( , x|J ".
coclura petes. Et descendi. Angelus vcro Gabriel * , ,
circujo quodam ad rupem alligavit jumentum Em- parak, et me bumeris euis sublaluni ad coelum .
usqne portavil. Quo cum pervenisacnius, pulsavit ^ , fures Gabriel. Cui dicium est, Quis es? Respondil is, *
Ego 8um Gabriel. rarsus diclum est illi, Et quis ,
Prov. xviu, 3.
e f
87
677
CONTRA ORATIO IV.
678
* , , ; libi conies? Respondit is : Ifaliomci. Dixil rureum

' , . ^ janitor : Num in hujus graliam ablcgatus eras? Et
, ; ', dixil Gabricl : Eram. Quo diclo, porlain nobis
. $ , aperuit, et vidi lurbam angclorum, quibus bis in ; , . curvalis genubus preces obtuli. Posl baec vero
, , susceptt me Gabriel, el ad coelum secundum per' , duxil, cujus inlervallum a primo erai iter annorum
, qiiingenlorum. Et qucmadmodum apud primura
. coelum fores pulsavit, responsumque accepil,
eadem rattoue ad cceluin usque sepiimum perveni . , mus, in quo vidcre licebat angelorunt lurbam,
, quorum singuli niillenis vicibus loto mundo ma . jores eranl, e quibus quiiibel eeplingeula miliia
, babuil capila, et in unoquoque capite sep - tingenla myriadum ora, et in unoquoquc ure mille
, * - ^ et seplingenlas linguas laudaiiles Detiiu septingen, tts myriadum idiomalis. Et vidil qucmdam ange , lum lugcDtem, cauaamque luclus sui iiiquisivil;
, quam bic respondil peccatuni esse. Ipse aulem
* . inlercessit pro illo. El sic me, ioquit, Gabriel aJieri
, . commisit angelo, qui idem alieri, et sic deioceps,
* . donec coram Deo ei tribunali ipsius couslili. Et
. , letigil me manu sua Deus inler scapulas, donec
, , frigus manus sua3 penetravit ad medullam epinae
, nie;r. Et dixii raibi Deus: Imposui vota tibi ct
. ^ populo tuo. Descendenli vero mihi ad coelura
, quaHura usque consuluil Moses ul redirem ad
3 ^ Deum, alleviaturus populum qui ad voia hsec suffi ., cere nullo modo posset. Unde primo reditu remis . - ^ sionem decem votoram impeiravi; quin in lertium
quinluraque redilum usque Ua volorum iiuuierua
, itnii:iuutu8 est, ui paucissima superessent. Di . ccnte auteui Mose, populura nec boc modd ferre
6 posse, me autem loiies ad Deura revcrli p;t. debal, nec amplius adii, sed conscenso jumetiio
) , Einparak, in aedein civitatU Mecbae fesiiaans re! versus 8um. Tempus vero oianiuiD horum minua
* - eral quam decima noctis porlio. Mabomete vero
, , * haac visionem enarranie multa defeceruat bomi , nuin millia, qui dicebant i l l i : Aecende hodie in
. coelum nobis videntibus, ul angelos occurrenles
tibi videarous. Nonne iuum ipsius agnoscls roen , - daciura ? Ei dixil Mabomet: Laug Deo ineo. Num
ego alius quispiam eum quam untu bomiauni, ei
, aposlolus? atejores veetri miraculia non credide , runl, nec vos iisdem creditts; nec credelie un . ; quaai, nisi per gladium. Ei quidnam dicat aliquia
; , ; . de falsa bac et absurda visione ? Ex ipslus enim
Mahomelis verbis convincilur. Is eniin eel qui dixit,
; , cum spumans hinc inde volveretur, quod venientia
, , ad se Gabriebs angcli a Deo missi aepecium soeli:
. ' nere non possel, ei propterea cadere exanimi si *"^ ^
; , milera, audire aulem se angeli eermones ceu tin . ; tinnabuiura aeneum resonans. Qui igitur unius
6 c, , angeli aspectura sustinere non potuit, quoraodo
toO , lol angeloruro splendorem poluit intueri? quiir
* , eiiam curiosius de b s inquirere, lol caplla norae , rare, et lol inlra labia illorum linguas, tum eiiam
vsxpov* , tam varias bymnorum Dei vicUsiludines el idio
679
JOANNIS CANTACUZENI
680
mata dtscernerc ? Non euim Gabrieli soli se anle- .
;
ponit, scd etiam omnibus bis ad quos Gabrieli
non permiitebalar ingredt: sed tanlo illis erat > ; inferior, ui ipsum Mahomelem alteri angelo com- '
mitterct, qui et ipse alteri, et sic deinceps se per ,
singulos in angelorum turbant pervenisse, quos ct , ipsos landem trauscenderit, donec ad Dcum per- \ ;
vcniens muluo cum tllo usus sil colloquio. Ad baec ,
se niodo omnibus bis pr#fert, sed eliam oran- \ ,
lem sc pro illis inducit. Osso nunc dicere de .
niagno illo Dei spectatore Mose, quem, ul ipse , dicit, \n qu&rlo oelo conspsxit, cum ipse ad septi- , * , ,
mum usque ascenderit, et ad Deum usque perve- , iieril, cumque iHo sit colloculus, el post hacc , ;
egreasus sit, et descenderit ad coelum quarlum, ut , . "
dictum esl; ubi et in Mosem incideril, et hnnc ,
quoque illi consuluissc, ut reversus orarel Dcum & . pro populo, vplumque redderet levius, populo ni- , , .,
mirum infirmiore ad boc exsistenlc. Quo consilio ,
usum ad Deum rednsse, nt bacc oravisse ab illo : ,
qtiod etiam illi concessum sit, votique pondus , .
atteviatum. Cum vero Moses illum cogercl, tlcnuo, , ,
et sic quinquc vicibus ad Deum rediisse, votumque ,
dcnuo esse imxninuiuin. Mose vcro neque sic con- ,
tento, sed suadente ut denuo reverlcretur, voiique ,
reinissionem majorem impetraret, se non annuisse, , sed conscenso jumento suo Emparak in locura ,
suum pristinum perrexisse. Iuspice, qua?so, menda- , , cium omnis ignoranliae plenutn. Deum, quem el ,
ipse Mabomei Crealorem coeli et tcrrae esse confi- . tetur, corporeum facit, non incorporeum. Numen Q
autem incorporeum esi, quanliiale carct et magni- ,
tudine, nec specie ulla circumscribilur. Quod cum ,
natura sua propria lalo sit, quomodo ex membris
consislel ? Si quis enim boc concesserit, qitoniodo , incorporeum esse inielligelur ? Quod enim figuram , ,
babel, omnino el quaniitati-subjacet: quod vero .
quanlilatem babuerit, locum babeat oporiel; quod * ,
aulem in loco est, necessario circumscribilur. > ,
yuoraodo autera aliquis hsc corporea el corporis , .
propria, sancue illi ei incorporeae natunc Dei tri- , ,
bnerit, qui modo r&lione non careal ? El palriarcba . ;
quidem Abrabam in veteri illa Dei apparitionc, ;
seipsura terram et cinerem esse reputavil dixii- , ;
.
que. Daniele autem, qui talis tantusque erat
vidente angelum, conversa est gloria ipsius in D :corruplionem, id esi, paulisper vitam suam abjecit. .. ,
David aoiem dicit : c Qui in lerram dcspiciens, ,
ipsam iremere facit. > Mahorael vero, onmibus ;
angelicis virtutibus superior factus, immediale ;
cum Deo collocutus esi, ct pro angelis ei uni-
verso mundo preces obtulit, el voiis suis potilus
eet ? Caeleraai miror, qui flal ut (emerarius ille , el arrogans non haec eliam dicere ausus fucrii, ,
quod Dei naturam deprehenderit, qualem el Deus , c
ipse novil: c Ycrum qui babiiat in coelis. irri- , >
debh eum, et qui cura eo sunt, et Dominus ,
aubsannabii eos
Praeterea, num Dcus populi ,
t e
Psal. i i , 4.
Si
CONTBA MAHOMETEM ORATIO IV
, w e s
novisse polerat, 86d cerrki illomm
kgem portatu impotstbilem imposail? Et qualisnam Deusbic, qui nec crcaiaram saara agaoecit, nec creatare suoe vires ? Quodsi ve** Deus
com veros eil, ei omnia priusqiam generemur
agaoecat, legem qaidem MosU dedii imperfeclam
propter bominum infirmiiatem, perfecum vero pcr
Evaagcliara, quemodo perfectam illaro, aat oblivioneaulpaenitentia ductus, U\ iraperfeciam denuo
rcduxit t Perfectum enim tunc perfrctum est, si
nec defectue aliqnii ineil, nec superfluum aliquid
aot eapervacaneum, et de fivangdio ipsa veritas
teetatur. Qein ei ipse Maborntl boc perfectam,
verum, sanctam ealulem et viam vocat. Mahomttiet vero josliflcaniee ifnpiiim, dicunt Carislitm
. !
,
, * *

* , .

, *
, ; ,
,
. ; , \
\ ,

, ,
,
- ,
, -
; T6j magna docuisse et imposeibllia. Quis enim proxi

, ^ , imim at eeipeam amare potest et Denm ex loto
\ , corde suo ? Qels potast pro penecutoribus siiis ct
. \ calamniatoribus orare ? Qttls potest diligere ioimi , * coe etioe ? etc. Quapropter mlsit, inquiuot, Dtas
4 Mahometcm el Afoorranam i-emisslonis ei reiaxa, tionis gralia, qao aonainee fatilius legem ad sala* lem ipsorum iroplerent. Qood ei quidem Cbristas
, ; noo dedaratua eseelDeai et Dei fliius, eed nudas
- tantam bomo, ut Qt Mosee, demonslralionibas
aiiqae alhquibue opue esset ad veritaiie declara* ; |
; . ] lionem; cum vero hont Deam esse claritsima
^ appareat, supervacanetira videtur ajiqaam de hoc
, dcfensioaem insliluert. Secendom hac enim quod
., - g Deus et creaior est, crealura eaae viree noyit.
\ > , ' Verumiameft ei ipsias Mahomalit aermonibus rci
, absurditaiem colligamua, It est, qui tesUfur et
. dicit, Cbristofn Sermonem Det eeae, apirilHm Dei,
, ei auimam Del. Quod si sermo et raiio bei esi,
. cur,qnseso,qui omnia novit, beec atae onmi rallone
fecil?Dci enim ratio nunquani aliquid igaorare
. ' videtur. Non eaim eecuadum qood Filius Dei eet,
* Dco et Palre minor eat; oeqae secaadum qaod
, Sermo est, vel ralio illiua. Et si aniroa Dei et spi , . rkus Dei esl, cur animabue 61 splrilibus hoimnam
, pondas Imposait porlala. iiaposeibile t Ad Imc
; idem dicil ^sseclis suis, qeod nullias siat vak>rts
* "- niei MosU lcgem, Evangeliam et Alcorranunt imctov , pkverint. Quod ei igiiar Evangeiium gravia docet
&. \ , D et portalu difficilia, quonodo pneeeplor veaier hoc
obie pnacipil, quod niet implealie voterem legem
jtt*v ; ei Evangeliam, nibil sit; id esi, nalla in vobb sit
6 ^ ; ; " ulililas? Quod si autem EvaDgeltani perfeclum e^t
, (ni nemo negal), fruslra justiiicaiar Akorranum,
, ^. qaod concessionis et^remitaionis cauea laloui s i l ;
\ , et revera roendaii iasimalalis ETangelium ei (Ikri<> ,
elum. Quomodo enim EvangeHum perfectum e^se
\> , poseeli ei indigeret emendalioae Iiem, si Gabriel
, , hunc^ humeris suis siistuKl, quidoam jumento
; , opus erat, quo ex Mecha Hierosoljmam usque
>?* , - vebereiur ? Iiem, quisnana diroeneas ilineris in, , icrvallum, quod inler coalum priuiuni elsccundum
* cst, deprcbcndil illud quingenlorura annorum spalio conslare, ei illud Mahometi relulii ? Ileio, i
P A T R O L . (1R. CLIV.
f
2 2
684
JOANNIS CANTACUZENI
S3
per pedum gressus intervallum lioc mensuraium ; ,
, ,
esl, quomodo corpus crassum densumqne ea cal
cavil, quae supra coolos sunl, ul bic prodigiose ^ ; ,
flngil ? Et si boc quidem iiopossibile est, angeli ,
vero et aniraaj borainum illuc ascendunt, quotnodo , \
quas incorporea suni, corporeo gressu roeiiuntur ,
ea quae supra coelos sunt constiluta, cum minimo ; ,
lemports spaiio ea quae sub coelo sunt transire pos- ,
sint, uipote aerem, thera el alia bis similia? Iiem , quomodo in ascensu ui cceluni ascenderel angelo- ; , \
ruin opera usiu esi, in descensu aulem nequaquam, ,
sed eolo jumento Emparak, ut salvus in Mechatn re- ,
dnceretur ? Et quis lam etolidus, ut lalia non con-
demnet? Quapropter iaterdicunt assecte iUius, ne , , \ , ;
quis com aliquibus dispulet, redarguttonem metuen
, \' ,
tee, utpole cum noa ignorent praeceploris sui vani-
, -J
taiem. YerumUmen ei hi inier se mutuo dissen- ,
tiunt, et ali^quidem morlis mciu vel inviti eequun- , tur , et si forie liberi et eui juris essent, confeslim ; \ ,
Cbriaiianis ascriberentur. AUi vero errore seducii, ;
pro iirmis, veris et confessU retineni Maboiuclis ,
mendacia ei prodigio&aflgmenta;alti rursum a lcge
palria propter majorum reverenliain desislere no- . * luut; vorum illis deferisiouem coram Deo pro se .
sabeundam iroponunl; alii quoque proplcr vivendi *
licentiam et liberlatem, voluplatumque concessio- ' ,
nem errori renunliare nolunl, pluris nimirum fa- *
cientcs iropurttalcin et slulliliam, non ignari inle- , ritn, quod quae dicuntur, a Deo non sint; dicunt . tamen palam, ol anle dicium est, Vias praecep- Q ol lorura luorum agnoscere nolo. > Qua de causa nec , * '
aacram Scripturam legere pennittilur appd illos,
ne per banc praeeploris sui stultilia apparcal et . \ \
conloteiur. In capile Jona enim sic iuquil: Quis-
qaie deprebenso* fueril quod Alcorrano contradi- ,
cat, mertie eupplicium luiio^ nec aiii quam illi ,
credant. In capiie aulem Amram a i l ; Non alii cre- ,, * ,
diie nisi legem nostram sequenti. Ei qui Evangc- , c " Hum saluieni esser dicit ei viam, nibilque esee . > Sarracenos nisi Evangeliura legemque irtiplevcrint, ' ,
en denuo idero qaasi propvii sermonis oblitus, .
in eodem sermone dicit: Mibi mea lex sii ei vobis , *
vestra. Vos ab bis quae ipse facio imwunes esiis, ^,
et ego ab iie qu vos. Hoc itaque perversac et er- ,
rabnnd menlis proprium e&t, ut non ab honelo . ,
taotum et bono dissentiai, sed ui nec secura ua
quam convenira possil, qualis ei Mabomet bic ia ,
uuo eao opere deprehenditur. Gbristianoruiu vero , ;
scripta non sic. Verum omnis sacra Scriptura lam ,
Vetus quapi Nova, eiitgulae sibi invicern quam . ,
oactUsirae consentiuni; et rursom otra3que inter , ,
so tuuluo eadem aeolire ei dicere deprebendun- , .
tur; et merilo. Deue enira ipse auctor et legislaior , ,.
est veteris et novi Testanieuii. Ego auteni ipse
fortassis cuua Esaia et Davide dixero : < Quare, ,
Do.uiiie, via iropiorum prosperalur? Mei aulem ,
pcne moli sunt pedee, pene effusi sunt gressus mci. ,
Quoniam rclavi super iniquos, pacem peccatoram
videns Quoniam nou ost respccius in roorte ipso- ,
6
m
CONTRA MAHOMBTEM ORATIO IV.
6J6
, , t\ , rum, etftnnatJieiHamin plaga ipsoram. In labori , , bus bominam non sont, tl cum bominibus non
fiageilantur. Ideo lenuit eos superbia ipsorura iii
, . finem. Operii sant iniqailaie et impieute sua.
Prodibit quasi ex aiHpe iniquiias iptorum. Trans . ierunt in affeclura cordis, cogitavcrunt ei locuii
ita\ , " , , sunt in nequiiia* Iniiuitaiem ki exceho locuti
; 8unt. Posuerunt in coelum os Buum, et lingua ipso , ' rum Iransivit iu lerram. > Yeriimiamen cutu
, , divino Davideetiara ipse clamabo: Propter dolos
, - ipsorum posuisli eis mala, Doinine, dejecisti eos
, - cum cxiollerenlur. Quomodo facii sunt in desola . , tionem? Subilo defecerunt, perierunl propler iu>
. qnilalem suara velati somnium exsurgentie. Do . - mine,in civilate tua imagiuem ipsorum ad nibiluai
* - rediges ..
, *
* , , . , , , . ;
, , . ,
,
\

2. Pracierea in capite
dicit Mahoroer,
, quod et daemones salatem sint consecaltiri, Ori . genis haercsim scculus. El quaums alio in loc<
idem dicat, quod mulii ex daemonibus, cum Maho ^(5 , - roetis Alcorranum praelegi audivisseni, collawfa , - verunl et adrairati sant, et cam credidiseent, sa. , , lntera snnt consecuti; nunc lamen non sic dicii,
. sed univergaliier daemones salvaados fore afOraiai.
C Siquidem polest unus el is solus ex illorum nti , . mero salvari, omnes eliam a&lvari possunt. SeU
* , queraadmodum ipse ftibi ubiqae oonlrarius esl,
. ' ita eliam boc loco. Hic nira, emnesqne bujus
, assecla?, Evangelium per omnia perfectum, ganciaai
, , et saluiare, utpoie Chrtsii sermones, aaserunt;
* , nnnc vero, ut et alias saepias; buic oinnino conlra. dicunt. Christus enira ad gehenna dignos sic dixii:
, < ' * - c Abile a me, maledtcii, in ignem alernam, qui
, , paraius est diabola el angelis Ipsius* . His ilaque
. verbis nullura daemoBum a poena excepit; et meriio.
, Qui enim saWalua est cum poenitenlia, siraul eiiam
. . ipse pro firili saluiis viam per opera observat.
In corpore enim non pote^t homo pro sui animi
voiunlaie vel ia morbum non incidere, aut com
^ iociderit, sua potestate ad pristinamâleludinem
, * - reverii; animae vero negotium longe secus babei.
, * Omnis enim bomo in sua potestate habet, ne ia
. peccaiuni ( qtii aninia? morbns eat) incidai; cum
' , , vefo peccaveril, sai arbitrii esl, ul seipsum denu >
. revocet, utque non modo ad prisiinam animae sa , niutera reveriaiur, scd etiam ut mullis modis banc
, soperet, et vel per poenilentiara faciat flde digna ei
, - idonea, vei post secandam, quod dieilur, naviga , , lioncm solummodo poenitentiam agere deprehen , , , diiar. fii Deus clementissimus, qai propler bomi . , num saluiem coelos inclinavit, ct deecendene homo
1
e ,
f t a l . LXXII, 2 9.
10
ibid. 18-20.
9 1
Mailb xxv, 41.
m
JOANNIS CANTACUZENI
f88
factus eet, dfudit mieericordiam sttan, quae major * && ^ esl antni opere angetorum eiwnl el bominum, , , \ ,
quam etiam omaibas antepoaift virimibus, ti ad ,
se omne* advocat, amicosque snos conslituil In ,
diabolo aulem nbi peeniientia? ubi baarilitas? tx *
bacenim pflenilenua enascilur. Prtuseaim seiptum , .
hoioo ceu maleficura condemaai, deindc peccalo- ; ;
rum a st commiesorum agitpoeniunlia. Diabolus .
aaletn contra. Quin polius amal peccatara quod ,
admisil, ct pro virtli bomans perdiiionis propina- * . *0
tor et eooperarias este videtar. Quee igitur Dei , ,
cara diabolo ett communio ? Stuite igimr Mabomet
.
etiam dsmoncs aataari atseruit.
; " * , .
3. etiam boc de Alcorrano MahomeJ AkU, *. Ko^jSAv
neminem morlalium, nec eeipsum qaoque inler- , '
pratationein et senautn bujits percipera, praeler , ' .
edun Deam. Quod sl hoc verum esl, qiuenam eet ,
Atoorrani uiijilas? Fortassjs enim sic prodesse ; ,
poterat, si qu a Deo dicia sunt, iiitelltgerenl. .
Cum vero ipse etiam Mabomel testelur, neminem * mortaiiara ea quae Alcorrano conlineutur inielli- , 0
gere, quomaai bujue eal utilitas? Nulta prorsus. , ; .
Kt quajnam demousiralio bac evideniior est, quod
lex a Maliomele lata Deuro noa babeat aucioreju ? ;
Deus enim legee non frustra sancil. En igiiur nia- .
nifeste constat, Akorrauum a Deo noa esee, verum ^, ,
figmeDlum ralioais bujus infrlicUsinium. Qiiod ,J
etiam ex ip$o Atoorrano palel, carariecVeieri nac ^
Tetiamenlo coasenUat, ipso interiin Mabo- C , $ ,
meie confiicnte, Serjpiuras et sancias ei bonas
eiie ei aseeclaa ipsiu pretii nuilius eeac, niai ,
et Jegem el Evangelium impleverinl. Ueip, ipse ,
sibi fere per oainia conlradioU. Uem, niiraculum . ,
nuUum edidii iu diclorum suorura comprobalio- . ,
nem. Iiem, meudaoia continet raanifesu, quod a . , ,
Deo alienqm esl. Ilem, violenlura e$l, el kb^rum . "
destrujt arbiiriqm, quod nec Deus ipse unquam , ,
trbveriil Tum eiiam, nullo ordine confusum est. .. , ,
Quod auiew ordnte caret, aDfiO longe lateque *
diacrepat. Daus eaim nequaquaiB confusionis Deus . ,
est. liein, niaoiftel* malum ca^ apparet. Et quo- ,
raodt) a prigmem duceret, qui oiooem probi- ; * ,
laiemei wmpUciUiem excfdil? Ilem, conacu et . ,
prodigiosas vigiooet conliaet. El quomodo id a ;
Deo esacl veritaiis crealore ei Urgiiore.? Omnium ,
vero malorvm exlrenuui t\ pritatim eu, quod a '
Dco Akorranum latuqa esseUradant ipsa. Deo ca- 9
luraoiiro irueniea. | Miror gaae et obslapesco, ,
quiaam miseri, Cbristo et doctrina illius negkcU, Mabome^m seouii sial. Uajusenim lex, quam A l - , .
corranum vocaui, boc idaai iradit, qaod boc per , Ko^j&v,
an^lam mairi ieau aanuoiialum sit, et quoJ Spi- , ' }
rita aaacto sil saftctiiicava, e| virmie divina con- , ,
cepenl, neque nalar* efficacia, e( Cbrismm ex , ;
, fancUaftinkt virgiae oinDiumque ipulierum castis- , ,
aima esse genilom. In capiie enipi A2ne$$au dicit: .
sodalcs libri, est, fidtles, nilii) de Deo Alrecdr , Q
D
689
.
CONTRA ORATIO IV.
0
, / oi , cilra veriiatem dicite , quoniam Cliris us Jesvs
, filius est Maria?, apostolus Dci, ei Dei Senne*
, , qnero htsic virgini indidil per SpiriUim sancluni.
, . EJI igitur eum Deum nominaveril et Scrmonem
' , , Dei, el saacium Spirilum (Trimutem nioiirom,
, qu tribus persoms con&tal), nau lamen niieer bic
animse ocutos aperuil, Triaitaiis lamen iuluere , . lur; nec immerita'. Queaiadmodnra eoim qui in
uiero matcruo priusquai iit liicem edaaiar felus
, Avoty- dcliteecuwi, viiam qurmJem babaai, iitutUora ?ero
, et irralionakm, animattqtie quaa bonum a malo
, - nequil discernere, el aale legitimura lompusedUi,
' itoa horoiaee, sed abortua saai : aic eiiam omnis
' iwpias, qai non regenaralos est per aquam et
, , Spirilvm, Id esl pereaacunn bapiiwmn, ecelaelem
; fuerm videre aon paiesl et veritatw- cegaitioiiem.
. Qtfaprapler eeclust anknee suae oenlis, mieer bic
, - in lenebris derelictiis est, tit el pater ejas dtabolus.
, . Sptriius saacli enim indesiaenter HI Akorraao
/> . mmbiil. Dfctt enim in capile Empia, eub peraona
, Dci : Quoniara iit liaria produxrmoe e Spititu
, - faaclo. Nec oainlao dkere poiesi, Deurn hsee da
: II aagelo qjBOptaru dixisse. El de Cbmlo qaidem
. talia, deMabnmeia vero lala nihd die?i, vecom
** $. quod orpbanus fuerit, et erro, a Deo collectaa.
, Prselerea Chrtslnm Serrooaem Dei nominat,ut modo
^ , ' dixtnae, ei ammam Dei, alqoe propheta* omatam
. - propbetafoo n a i i m u m ; Mabometem vero propbe , ; , , lam dktt skftfticiter. Iiem Cbrislo ex Abrabam,
, Q Iiaac et Jaeofc geailei* ie&laolor qai promtatoaea
. kabaerunt: Hahomet bataeJe eat, qai ex
domo Abraba? iraa e t a nalre sua ancilla Agar
, qectoseal. Ad h%c Ckyiala* ntmquara peccavit(Sep. , mo eniai Dei,el illrasspiritas, peccare noit potcsi),
Mabouet vcro idoloiatra fuii, homtcKla^ncdo cl IIH
" . tcmperane, maHisqiie altts pecea&ia adobralus* pro * pler qo, at pse faletur, Dens soi mfeeitoa est. Ilem,
. '^ Cbrietaa borrenrfa el slupenda edidil rairacul.i, ut
, / , etiam tn eapttc Helmaida demoaslraluBi est, qood
, Ckei&tus&tcos HkamHiax-eril, leprosoa amndaverit,
, ' , morluoa mcilaril, aliaque Cecerik bdhiita; Mabo. met YCPO BHIJU \n Akorrani probatjanem mira , cvbinr etHilU praeier ilhid deiuea expoai4um,quod
, maniieata faistna esl, ci alia qiwedam fueda, qa
, , , ^ propter tummam ipaorum infaniiam gilentio pne
. teriernnU Prasieraa jtxla BvangeUI el ipsius veri ^, ' talis testiniaiHuia Cbrtafua crucifixas esi, mortaaa
, , el sepuUus, reaavrexil, el aaaumpius ad dtxiraai
, , Palris sedct; jaxla Alcorr ai vero senlerHiam, ccia
. hoooraiuri dicunl, quod non morluus sil, as. 0 sumptus lamen dicitar. El eccc quomodo evange, , , , lica Teritate, ei ipsios Maboraelis faliaciis demon , $ . elratur, Chrislum vivere; Mabomet vero hic, ut
^, , ct omnes illius assecla? fateniur moriuum csse,
, ' amon resnrrexisec. Oportet igiiur propicr bax
, omnia Chrislum adorare, nec Mabomcli adhairerc.
Quomodo enim Dei oracula boniini, diabolo pcr
. , omnia simili, concrcdereniur? Etsi volcs, CQ^latis
-tv, ulrhqiie propriclatcs boruiu cognosaanius. Diabov
91
JOANNiS CANTACUZENI
m
Hfe elatus est et arrogans, simililer et Mahomct. . .'
Quis cnim Mahometc roajor est, qui coelis supera- , \
tis, ipse de s^dixil, et omnibus angelicis .
testatibus, cun> Deo collocutus est, et inlercessor ;
palronusqae angelorum, qui ceciderunl, factus, \ , , \ quin etiam loiius mundi adrocalus? Diabolus bo- .
wicida est, et Mabomet legibus 9uis nonniorrgeros \ , \
inorti adjudicavit. Diabolus seduclor est, et Maho- . ,
met volnptatibus concessts et cea esca hamo affixa , , \
ntnliiores sibi conciliavit. Diabolns mendax eet, iion tameir in lantum quantum Mahomet, iit per ,
loiam Aleorranum clare ostendilur. Diabolus sup- , ;
putridus eet, et bypocrita; et quis boc magis quam
,
Mahomet, qui biinuilitate simulata animi sublimi-
talcm atnplexus est? Diabolus vetitorum consullor . , *st, quod primis facitMahomel; nibH enimsani, ; , \
nihil commodi, nibil Deo placens, sed omnia Deo , lcgique divinae contraria docuit. Diabolus Dei nulla . , *
religione tenelur; e( per omnia illi aimilis perdi- , ^
tioriis iilius Maboniet. Deum enim adorat et prae- . , \
dicat spbaericum, vel globosum, et frjgidissiroum. , ,
Deum, inquam, adoral, qui nec geniins est, nec ;
gonerat; non inteiligene, infelix, quod corpus, ,
noa Deum adorel. Spliaera enim corporis species, . , ,
ctfrigidrtascorporisqualitasesl. Quod veroDeum ,
ocai nec generantem, nec generatum, nec corpus . ,
adoral, nec Deum incorpoream verum, sed Deum .
colit, quem impiorum fingunt somnia. Ridiculuin <5enim omnino est, soiem aliquem cclebrare lamine , , ,
careatem, et fenteni aquie destitulum, et menlem . ralione nulla praedilam. Pereai ilaque Deus bujus- Q , .
modi. Christianorum vcro Deus unus esl, qui ante ,, .
omnia da onmibos, In omnibus, et super omnta
est in notnine Palris, Filii el Spiritus sancti cre- , ,
cliius et bonoratus, Unitas in Trinitatc, et Trinitas , ^ m Unitate inconfuee anila, et inseparatim distincta, . ;
eadom, inquam, Unilas et Trinilaa omnipotena; , , \
Palcr principio carens, non modo tempore kicir- , . "
cumscriptns, sed omni modo etiam causa carena : ' ,
solufr ipse causa, radix, et fons Divinilatis, quae in , , \ , \
Filio el Spiritu san&o ccrnilur : qui, prccor, pro~ , k* piiius nobts sil, el omnibus Christianis in die ju- \ ,
tlicii, inlercessione benedictae dominae nostre Dei- , \ , ,
panii et virginie Maria?, omniumquc sanctorum. . ,
. ,
Amen.
, \ . , , *
, ^$
,
. '.
CONTRA BARLAAM ET ACINDYNUM.
691
PROGEMIUM
TOMI
CONTRA
BARLAAM
* AUCTOXE
CBRISTODULO
MONITUM
E T
ACINDYNUM
MONACBO.
EDITORUM.
Sub fictitio monachi Christoduli nomine latet Joannes Cantacuzemis, qui e solio Constantinopolitano dejectus habitam monacbalem induit. Doctissimus Bandini, i n Catal. Biblioih. Laurent. f. I , p. 342, volumen boc et memorat eUexpendit, veluti librum a Joanne
Cantacazeno in fiarlaami et Acindyni hffiresiin refulandam editura; ac simul suppedital
notitiam Tomi quem Joannes patriarcha CP. i n eosdem Bariaamum et Acindynum protul i l ; sed oaira inadvertentia scribit hunc Tomum dirigi adversus Palamam, Barlaamum et
Acindynum, quasi synodus q u i n tuenda sententia PalaroflB erat, eam damnasset, et
Barlaamus cum Acindyno, qui senlentiam Palam acriier impugnarunt, et a Palama iatpugnatisunt, P a l a m adamussim consensisset. Postea, pag. 23, errorem suum, jam agnitum,
corrigere volens io alium prolapsus est. Contendit nempe Joannem Cantacuzenum nedom
Palamam refelleret, ejus doctrina apprime favisse, quod vemra est: sed teraere conjicien*
ralaiMffi i n UlapraBfatione impugnari, quod falsum est, asserit rubricam codicis pene delelaro, ita legendam esse : Joannis Cyparissiota eontra Palamam hmreticum sermones.
Utrum rubriea peneobliteratafuerit,Decne,ignoraii}us; id autemcerto certius scimus, eam
verba a doctissimo Bandino prolata referre non potuisse; siquidem, nedura Palamam impugnat
aactor, e contra Hesychiastas Palamitas ex industria defendit. Hos autem Besychiastas
strenue aggressi sunt Joannes Cyparissiotes et Barlaam, Palaoa adversarii. Falsura est
igitur Joannem Cyparissiotem hujus operis auotorem esse. ltaque codei i)le continet scriptum quo Joannes Cantaeuzenus, Palameo assecla, i n Barlaamum et Acindynum Palama
advorsarios composuit. I n fine notili Bandini, p. 849, liquel aoctorem libri olim imperatorem ac deiode raonachum fuisse, qu not Joanni Cantacuzeno facile aptablur.
J*-B. M .
IQANNOY

^ 003.
TOMDS FACTUS PATRIARCHA JOANNB

SYNODO
CONTRA F A L S A M BARL.
IGodex Grtecas cbartaceas ms.. ia fol. maiimo, ec. xiv. Conslat follis scrlptis 579; qoera Holslealus in schedi*
mss. et Montfauconias praaUntissimiim vocaat. fgnotos aatem l. Ftbricio fuit.)
Continet hicraaxfmsemolis codex Joannis Cantacuzenl scripia conlra Palamam, Barlaam, et

Acindymim barelicos, una cum omnibus iis, qaae
hac euper rc gesta sunt. Prxcedit omnibus Prooc-
mium, quod cum fere lolum eit historicum, exbibendum integruin arbitrati sumus, quod seqnent
est.
I . pag. !. ; * -
f
JOANNIS CANTACUZEN!
Wft
. \
. Procmium , , ,
in sermones monacba Chrittodub con$cfipt$* *>* , .
tra Barlaami (4) ft Arindyni hmresim (2). * ,

, - , *
, , . *
, , \ * ' ,
, - *
, \ ,
, , ,
, , ' , . ;
, . * ,
\, %$ \, - , ,
, , ,
. , , \ ;
, , . '
, - ",
. , *
, ! , ,
, * ,
. ,
*
, ^ , !* ' . \ , *
. ?
(\) Darlaamuiu hunc Graeci, quandoque italuiu, C pti*M abtlulerQm:i*c4urammtum* htnon eju$
tanquam ex Ualia oriundum, quandoque Galabrum, conutlercm, non aspexi; itaque dum ad epiuopalum
tanquam in ea provincia nalom nuncitpaiit. Oritar seandentem sublevo, maghtrum perdidi, sub qu*
eniin in urbe Stroiaaria, ex reliquils Taiuriaai mililar* coeperam magna eumspe. Eadm tere naralara et populosa; posi Hieracensis episcopus, rat Jannolius Maneitus in Vitis Petrarchae el
ecripsk plara adversos Gracoe, de quibus eonsu- Boccaccii mss. in bac Medicea biblioth. Dc boc
Jciulus AUaUua, /te Eccle*. (kci(L tt Oritnt. per- clarisairao pauca verba effuderat Ilumphredaa
pctua consensione, lib. n, eap. 47. Abeo prima Hodius de Grtecis illustr. Londini 474%, 8, . ,
Gra?cae lingu:e eemina per Kaliam jacla saiit. Jo. atra vero pressum nocte dimiserat Chr. Frideric.
Boccaecius lib. xv Geneat. dtor. cap. 6, qui eadem Bcernerus, DedoctU hominibus Grceci*, Lipsinft 4750,
fuit aetate, baic babcl: Traho prmerea (in leslem 8. Plura lamen inveniee apud clariaf. Jo. Hieronyscilicct) aliquando Barlaam BatilH Ctcsariensis mnm Gradenignni izi opuscuio Ilalico De Italica
monaehum, Calabrutn hominem o/tm, corpore pa-Grcecitaie, Brixiae, 4759, 8, p. 430, et Laar. Mehos
sillum, pragrandem tamen taenlia, Grwch udeo in Yiia Ambrosii, CaHaaldblensiura generalis, plaeruditum, ut imperatorum, et principum (Jrwcorum,ribus in locis.
alque doctorum hotninum prhilegia haberet Uiian- (2) Bibliotbeca Coisliniana, pag. 455, affcrun, nedum hit temporibu* apud Gracos esse, sed tur a clariss. Montefalconio argumcnta Opneca mullissceculit citra fui$$$ vtumimmimigni tam*rvm ommum Gregorii Palamx, eirca ann. 4349
quegrandi scieniia prcedUum. Ilujus quoque monacbi archicpiscopi Thessalonicensia, quae in quinmentioiiem facil Domiuicus Arretinus in quinta D que atnplissiinis illius bibliothecoe voluminibns
Fontis sui parle, Jib. ms. in bibliolb. ASdilium iii fol. conlinentur; videlicet XGYH, XGVIII,
Flor. Ecclcsiae, in qua prosequitur viros claroa XCIX, C, el Cl. Ula porro argumcnta in quavirtute aut vitio, bis verbis: Barlaam fuit Cataber, luor posterioribus codicibus toiam Palamae circa
GrcBcarum litkrarum solertiuimus exquhitor, p*-himea Tbaborilicura et luraen Dei doctrinam
ticarumficlionuminterprei optimus, ideoque Boccac-compleciunlur, nec non discepiaiiones ejusdein
cius frequenier eum addxcxl m testem suarum opi-contra Acmdyauua el Barkram adveraarios euos.
niomm. Franc. Pelrarcba in libro Dt ignorantia Tota itaque illa in GraBcia celeberriina quaestio iri
hui, p. 14, edil.. Veiiet. 450! (oL ait: Et quola ea bia argumenlls babeiur; ac brcviler etiaw expompart librorum eU Pktotik, quorum ego hU oculi* tar ab Allalio ia egregio opere D* perpetua Occxmultos wdi, pracipue apud Bariaam Calabrum, dent. et Orieut. Eccle$. cotuensione, lib. u, cap
modernum Graim specimen sophice, qui me Latina-46,47. ultimo auicm codice occurrunt argurum inscium edocere Gtcecas Utteras adortus, (orsitan.
menla Philothei Patriarcb GP. circa earadem
fvofeciuet, niii mihi illum invidissel mort, honestu- quaeeiionero coatra Gregoram, Baxlaamum, et
que principiis ob$lilinet ut sotUa est. Et in opist. %, Acindynum nec non synodici lomi irea contra
d Sigeram Preceriara Hb. ix Famliar. cdition. eosdem. Opiis boc Cantacazenf conira Palaroam
ann. 4CU2, 8, sine loco: Barlaamum noitrum mihi ignotum Fabricio fail B. G Kb. v. cap. 5, .
mti abîniit et ui vctum (aUar Utum eqo mihi YL, p. 469 saq.
9
67
CONTRA BARLAAM ET ACINDVNUM.
m
* , ,. \ ;
, %
\ * . . *
, ,
, , * * \ ,
* , *
, , .
. ,
\ , , , *
, * ,
, * ' \' ,
; *,
, , - ,
, , , ,
, '
. , * ,
,
, .
* ' , ,
, *-
\
, '
' . * /.
, . , \
, * , *
* .
^
$
]
? . '
* .
,
, , ,
, ,
* >,
, ,
. - f ,
' . '
- -
;
, . *
,
, ,
' * . - D ,
- * ,
, , , \ '
, - , . "
, , , oot , ' ,
,
, , ,
, , ,
, ; , ' *
; ,
, ; , . ,
-, , \ ' - "
, * . , *
, * ,
, \, : .
%
6 {
1 <
7C0
99
JOANNIS CANTACUZENI
Allera seqnens est:

.
.

, ,
.

, '
.

.
.

, . .
;
,

(5)
^
, ' , .
.
I I . . 2. Prooemium eiciptt .
Tertta esl:
,
.
,
.
,
, )
. Tomus editus patriarcha Joanne, .
et vpiodo, adversu* Barlaami faltam opinionem, prasidente imperatore Andronico secundo Palceologo,

dum inter vivo$ agerei, et insuper clartisimis magi- Ineeritur etiam pag. 7 :
stratibti$ et %enatui%). Inc.: "
.
\ , Relatio archiepitcoporum ad imperalricem Annam
' \ Palmologinam contra loannem Caleea, aut vocatut
, . . Des.: C est patriarelia. !nc.:
, , ol
, , , ,
, , , ,
. Cum plures idenlidem occurrant ,
in hoc Toino episcoporum ,, ad ea, quae , . . Dee.:
contra Barlaami aliorumque hsereticoruni falsas ,
doclrinas decernebanlur, confirroanda apposit, ,
ipsorum noroina liic subjicere voluimus, uti illu- .
eirandaa hisloriae non parum profutura arbitrati. u . Accedunt subscripliones, nempe :
Priraa igitur subscriptio ita habet :
.
.

, ', \ .
, ; .
" , . ^ .
' .

" .
.
.
, .
. . 11. . ^ - \ ,
.
,
,
, et additur - ,
' ' .
, '^
r
(2) Pseudo synodusConslantinopoiilana pruaslrucado errore Gregorii Palamae, damnanîsque Bartaamo et Acindyno A. C. 1559 sub Joan. Gantacuxeno et Palaeologo imperatoribus Orieniis, legiiur
tom. XV ConcUior. edilionis Veneue, t\we an.flissitno integro volumine, bnjus optitni codicis ope
Jocuplctari posset. Vid. Joaa. Gantacuzeni Hist.
Byzant. lib. , c. 23, ubi refert ires diversas synodos contra Barlaamum el Acindynum, eorumqne
seclatores Constanlinopoli fuisse babius, loiidemque lomos condemnationis contra eosdem ediios.
Consulendus eiiam Allalius, lib. n, De Occid. et
Orient. Ecclts. perpelua consens. cap. 16 ct 47
() Lacuna cst in codice.
1
CONTRA BARLAAlf ET ACINDYNUM.
702
- , " ,
, - . Primum .caput est :
. Sermonet antirrhetici Christodub monach* . Inc.:
conscripti. eo$, qui Ecclesiam Dei unaque sanctissi- ,
mum patriarcham Philolheum, sacratittimumque , . . Deciroum,
,
metropolitanum Thes$alonte<e Palamam, cum ip$i$
QUtem et Tomum sanet* synodo contra Barlaami ^
. Dos.
et Acindyni hwresim concinnatum impugnant, refellentes, singulb advirsariorum capitibui expositis, , *
$uaque iig ttatim confutatione tubjecta. Hunc Uiu- .
lum statim exripit,
VII. . 89 .
, Eorum, quce . Inc. :
in primo libro adtersatiprum conlinentur, prcemedi* , . .
tatio. Cujus initium esl : Dos. , . . Fi- . Secundus hic liber in sermones oclo dielrinis : , \ - buitur, quorum prirous capiia continet tredecim.
. Primus liber, cut titulus, Post litulum serroonis, qui sic babet,
'
, , capul prirouni inscriptum,
, in quatuor dislribuitur sermones. , inc. : '
Primi sermonis capila sunt sex, quorum priroum \ , est : \ , \ , . . Ultimura,
, , \
. Inc. , , des.
\ , . .
Ultimura : " .
\
VIII. pag. 401. Secundo sermoni nullus capitum
- index precuirit, qu tamen novem esse ex ipso, :, \ . De. g rum marginali numeratlone eruunlur. Inscribitur :
, * \ . " \
IV. . 25 b. Secundus sermo septera capiia . Primum caput est:
complectilur, quorum primum : " 0
Inc.: . Inc.
, - ' \ . Nonum: , . . Ultimum : " \
, ' . Des.: '
' , \ \ .
. Des.:
IX. pag. 406. Tertii sermonis capiia suntduo - decim, quoruiu priraum : "
.
\,
V. pag. 40. Terlii sermonis capita sunt sex et
viginli. Primi argumentum esl: " . Iac.J:
, \ j) . Inc: , . . Duodeci" , muro: "
* , , , , ,
; , . . En argu- Des.: , , ,
mentum ultiroi: .
,
. pag, 418. Quarti capitasunt septem, quorum
, primum cst;
. Des. : . \
Inc.: &. UUimum :
.
, , \
VI. pag. 75. Quanus sermo in capita decem est Des.: , .,,
distribulus. Iudici vcro capitum, totius sermonis .
argumentum prapraitlitur, quod iia habct: "
XL . 120 b. Q.uinli capite sunl trcs et vigiiUiw
9
Primora: , *
, Inc.: ^,
. fac.: , . . Ultimifra: , . l.UKimum:
, ,
. Dts. :
, - ,
,
. Des.:
111. pag. 145. Serlo et septfma nullns cvpHma .
XVB. pag. 255 Tertif eaptfa qnataor, quorum
htdex prxcarrit, qu& tamen nolta esse ex ipsorvm
periractaiione deprehenduntur. Sextds rnscribi- prhnum : l u r : " . Hu-
Jus caput priratnn: . IITC. : '
. UI. . hre.: * - limum : ,
, . , Ulthmim: 0 , ,
, ,
. Def. : . Des.:
, , .
, .
XVIII. . 230. Qaarti sermonis eapha item quaXIII. pag. 171. Septimas sermo hime tttniam , qaorcrm prrmtim: fet prsfert: " . Primuw eapirt
est: , , , .
; Inc. : Inc: ,
, , . . fri- . . Ullimum : ,
tntna ; Ef- ,
. Des. : *
.
Des.
XIX. pag. 235. Oiinti sermonis capita nume~ rantur qbinque, qoortfm priitmm :
.

X I V . pag. 183. Sermo OCUVM iitMribitvr:

. Hojne eapii* snnt vtginti
qutiuor, quorun primitiB r . Inc.: .
, Ultimum : ,
. Iac.: * , ,
. Ulti- .
mm, qued iMeribtter , dee.: Dtes.: .
' ,
XX. pag. 24 6. Sextassarmo capita complectr .
tur sexciecini, quorom prhnom: *
XV. pag. 209. Seqtritur liber fertfos, sermones
itidero octo cemplecteiis. Pracedtt , . Inc: "
cujus mitium: * . Uhimum :
'
. Fmfs : 0
.
Primus scrmo rnecriWttur r . Des.:
. Qai qoidem tito- .
lus reliquis etiam sermonibtis prefigitur. Rojtw
. pag. 258. Septimi capita suirt norem, quocapila sunt octo. Primum esl: rum prirouro :
. lac: : . Ine.2 '
. UHmrame . Ullimum:

, ,
. Dee. : *
-i>iV . Des.: - .
XXU. pag. 266. Octavo aermoue capiia conii, .
XVI. pag. 215 . SeCtmdl sermonfs capiia octo, ncnlur quatuordecira, qvomm primom: ijuorum priinura: ,
705
CONTRA BARLAAM BT ACINDYNUM.
6
uvov . Ine. Albanasias, pag. 4. 63 4. 156 4..
. Ultitnum : fil . pag. 32 . 32 4. 123 4. 479 4.
, \ - 545.568.{ . pag.
' , , - C7. " , pag. 116,
, . pag. 119 4.25
, 459. '. pag. 242. *
. Des.: '. pag. 124. 272. ' *, pag.
.
140. '. , pag. 154.
XXIII. pag. 277. Sequitur liber qoartus, in ' . pag. 159.
qoo sermonee tres coroprehendunlur. Pracedil ' , pag. 493 4. 545 b.
, cujus initiam: . pag. 197 4.
, ' ' . pag. ead. ,
. . Finis: ^-
. Sermc prUnus capilibus dislingiiitur , . pag. 201
eeptuaginta quaiuor, quorom tabula sermoni preeBasibos pag. 4. 55. 405. 113 4. 416. 4 117 4.
fixa hunc exhibet liiulom : - 456 4. 160. 164, 169.
, pag. 27. 125. 481 4. 187. 565.
. Primom capotest: - . pag. 193 4. :
, ' . . pag. 200 4. 203 4. '
Ullimum : , * - , pag. 27 4. 31. 220 4.
, ' , pag. 249 4. 272. '
, \ ^ . pag. 34. 122 4. 146 4. 212
, 567. ' . pag. 29 6. 100 4. 122 .
. lncipit seriao : " - 139 4. 185. 188 4. 206 4. 212. \
<{, , , pag. 125. ' . pag. 67. 93
. . Des. :
114
200 4. 202
206 4. 242. 344
575.
. .
' .
XXIV. pag. 332. Secundi eertnonis capila decem pag. 175. 376. '.
numerantur, quorum labula pracurrens, Utulum pag. 51 4. . '. pag. 39.
fiuperiori siuiilem praefert. esl: ^ 46. 94 4. . pag. 116.
, . fc , pag. 129 4. UUinaum : , , .
, . Incipil sermo: pag. 259 4. ' , pag. 156.
,
. . Dcs. : , , . pag. 159.
^^.
, pag. 462 4.
XXV. . 331 4. Tertius tandera el uUiuiussermo . pag. 207 4.
nullo capitum indtce praecedilur; inwribitur lanien . pag. 349. 4.
. Ine. :
Clemens pag. 437.
. Dee. :
pag. 225. (nempe
, , ) $ pag. 219 4.
&, , . pag. 226.
,
Cyrillus Alexandrinus pag. 24 b. 100 4. 120.
\ . .
424. 425. 164. 200. . pag. 167.
Distribalione tolius operis allata, ne quid leclo- D ' . pag. 30. 96.
rem fraudemus, operae pretium duximos, quod et ', pag. 65 4. '
alibi fecisse non poenitet, aactorum nomina, quo- . ', pag. 149 4. '
rum eoarraliones passim afTeruntur, eruere, et . pag. 65. 116. 122. 343 4. *
quidem alpbabetico ordiuc digesia, slngulorum . pag. 138 4. ' . pag.
eliam operibus, iisdem proraus vcrbis, quibus in 47. 420. 185 4. ' . pag.
codice adnolanlur, quam maxima poiaimus bre- 120 4. ' . pag. 152 4.
vitate subjectis. l i vero sunl:
' . pag. 419. '
Aadreas Cretensis pag. 3, 6, 249. . pag. 71 4. . pag. 52 4.
, pag. 25 4.28.
. pag. 125 4. '
Anasiasius, pag. 412 b. 150 4. 260 4. . pag. 139 4. ? . pag. 253
, pag. 34 b. 102, 375. 4. '. pag. 153 4.
, pag. 0, c '
429 4. 154. , , f . . pag. G8. . pag.
pag. 220 6. 224 4. 235 4.
200 6. * , pag.
4.
4.
4.
4.
4.
W
JOANNIS CANTACUZBI
708
tad. iv . 4. *. pag. 43.
; pag. 220 4.
pag. 272. 4.
Cyrillus Uierosolymitairas , . '. pag. 227.
, . '. pag. 262^ -*
, pag. 223 4.
Dionysius pag. 4. 27 4.28. 34 . 54 b. 417 b. 129 . pag. 51. 302 4. *
4. el alibi saepe, cui feresemper S. Maxiini scholia , pag. 52. >- '
sunt subjecia. . pag. 68 6.
. . pag. 20 4. . pag. 160.258 4.
. pag. 157. 170 b. 221. . pag. 220 6. 225. 227.
. ' . pag. 187. \ * pag. 225.
. '. pag. 210 4. 249. \ . pag. 264.
. '. pag. 59 4. 453. . '. ' , pag. 376 4.
pag. 468 4. . '. : 29. 432 4.
Joannes Damascenus pag. 3. 34 4. 46. 95 4. 105.
470 4. 177 4. . '. pag. 95 412 4. 113 4. 161. 177. 194. 203. 244.
4. 467 b. \ . '. pag. 51 4. . pag. 23 4. 28. 223. 325.
416 4. 349. . '. pag. 30 b. $. 118. 226.
481 4. 362 b. , pag. 33. ' , pag. 64 b.
\ . '. pag. 212 4. . '. pag. 145 b. .
. '. pag. 261. \ . '. pag. 73. 257 4. . '.
'. pag. 375 4. pag. 100.
. '. pag. 241.
, pag. 262.
, pag. 220.
Bphram Syrus
l&aae ' ' , pag. 18.
. pag. 219 *. 220 4.
' . pag. 49. ,
Gregbrius Nazianzcaus pag. 2 4. 4. 113 4. 417. ibid.
412. 160 4. el alibi deinceps. \
Juslinus pag. 28. 359 4. , pas- 47.
, pag. 56 . * , pag. 116.
. pag. 125 4.159. . . pag.155.
pag. 145 4. ,460 4. 206 4. \ Maximus pag. 4. 46. 61. 112. 415 . 115 4. 117
. pag. 152 b. . 4. 118. 121. 422. 131. 4. 202 4. et alibi deinccps.
pag. 154. . pag. 162 b. 327 b. ,
. pag. 193 4. ' , '
. pag. 190. , pag. 31 4.
. pag. 225 b. , \
, pag. 242. ,
, , . pag. pag. 68. \ 367 6.
', . '. pag. 31 4. 191 b.
Gregorius. Nyssenus pag. 4 b. 27. 54 4. 112. '. . -\ png.
416 4. 124. 156 4.175 4. 72. ', . '. pag.
. pag. 21. 566 4. 214 4. ;, :.
. pag. 30 b. 182. 187.362. 565. '. pag. 303 4. ', .
. pag. 158 195. 4. '. pag. 149. , pag. 74.
'. pag. 264. >0' . ^ . pag.
'. pag. 120. 546. , 94 b.
. pag. 125 6. '. pag..D 153. }, pag. 201. . . paj. 19.
' , pag. 206.
, pag. 331.
' . pag. 225. 6.
Tbeodorus StudiU
Hierolhcus ; , pag. 242,
;, pag. 350 4.
Tlieodorus , pag. 117 4. 151 6. 180
Joannes Chrysostoraus . 4 4. 124. 160. 170. 4. 201 b. 202 4. 203 4. 224. 296.' 339 b.
198. 208 b. et alibi saepc, .

pag. 5. ' . pag. , pag. 19 4.
29 4. /
, pag. 19 6.
'. pag. 124. ' .
; , pag. 22 4.
' pag. 171 4. * . *. pag.
. pag. 19.
228. ' . '. pag. 29 4. 96.
Adfcrunlureliamnonnulla cxsynodis lc*liinonia,
' . '. pag. 124. ' nimirum
. '. pag. 220 4. '
' , pag. 196.
%
710
709
CONTRA BAnLAAM ET ACINDYNUM.
UecU
t&tum
moriale
genut,
ut
decebat,
c', pag. 34 4. 117. 364 6.
Enutriens, dirigensque ad Dei nutum,
361.
Vitam hanc Urrenam transigebas.
' , pag. 2 4. 94 4. 151. 152 4.
Sed jam hae omitsa cura solerter
364 4.
Qucerit divina, ad quas optat accedere,
. pag. 2 4.
Et
animarum nunc fit novus ductor ad ccelum,
' , pag. 54 4.
His, optime, sapientitsimn $ermonibu$.
Nec desuul Scripturae eanctae loca, cujue rcferuntur scutenliae alque aucloritales, nimirum
,
, pag. 2 4. . pag. 150.
,
, pag. 19. . 45. 52. 100.155.

* , pag.
" . ,
141. , pag. 112*6.
" \ , ,
.. pag. 112. . pag.
,
29. 140 6. '. pag.
, ,
574 6. , png. 170. D , .
Clatidilur totura opus iambico carmine ab eodem
Accepit blim Israel novas tabnlas,
Codicis scriptore exaralo, quod scquens est:
Quoe lex, basitqtie fuerunt omnibus,
,
Loquente Moyse arcanit voti* ad Deum
,
Sina $uper monte. novum miraculum l
,
Monte super Thabor te quoque, imperator, menU
, ,
[eollocato,
- \ ,
In quo Deu$ volens mirabilUer resplendet,
, * ..
ln quo docet, quomodo id quod earel principio,
,
[conspici potutrit
.
No$ hunc accipimut librum, alias (abula$.
Qui evertebat piiut hostes gladio,

Omnesque trahebat in servitutit jugvm,
Mente, eonsilio, et milUaribus copiis,
Reqi regum factus administer et imperator : ^
Nunc venit cum verbo forti et opere,
Deo ipsum movente, cui vivil et scribit,
Ferien$ fugan$ phalanges novorum impiorum
Male credentium TriadU lumen e$$e creaturam.
", ,
, , /,
, ,
, \
'
,
,
, .
>, ,
" , ,
, ,
.
*1 ; ,
, ,
,
, , .
Audisti, auditli multos olim per annos,

Vincens, donans, beneficiis cumulans tuos dilecloc
[fitios,
Omniaque faciens, quat Deo gratum est vidcre,
Anima grandis, idque optimis plane raiionibut
Sed non minus deincep$ exaudits wpius
Adprecaliones, ob hwc quce scribis pw affectu
In hoe libro cunctis gratistimo,
Regum oplime, fut generis gloria.
Donis, verbis, operibus, el beneficiis
AKNO DOMINI MCCCLXlYI
PHILOTHEUS
CPOLITANUS ATRIARCHA
NOTITIA
(FABBIC. HABL.
Bibliolheca Graca, lom. xi, p.
513)
Philoiheus, monacbtiB primo Sinaiia, deinde prepositas monachorum in monte Atho, denique ex
Heracle* episcopo palriardia CP. ano. 1354, et 4562-1576, obiit ann. 4376. Pluribus scriplis Gregorii
Palanue memoriara coluit, et adversus ejus adversarios depugnavit, ex quibus paucissima luceio
viderunija). Juvabjt lamen praeseuti loco brevem scrlptorom PbUotboi noiiliatn, adiiorum ioeditonimquc eubjungere.
4. Praecipuum opus est librorum 15 Antirrhelicorum pro defensione tomi Palamilici, qaibus morltii
jam Nkepbori Grtgorae scrlpta, horiante CanUcuieno, oppugnaviu Exslat adhuC inediium In w i i s
bibliolbecis, ut Yalicana, Regia Paris. cod. 1996 [secundum catal. mss. bibl. Parie. Reg. lom.H, in
iodd. 421, n. 2, et 4244, . i . ( H A I L . ) ] et regU caibolici. Servanlur etiam Sn codica insigni, quem
roanu Sylfeiirl Syropuli, diaconi ct magni ecclesiarchae, scrtytum servat bibliotheca Coisliniana, et
accuraic recenset Hoitlfaucoaui, p. 473-176. Loca ex regio codiee Parisiensi producit Boivintis noiis ad
Gregoram, p. 792, 798, etc. Idem ex libro daodecimo somuium prophetlcum Nicepboro Grcgorae iributum Grxce ei Latine edidit in Gregora* Yila. Ex libro quinto excerpta ms. Lambee. V, p. 206. (FABR.)
Sivep. 426, Kollar. inoed. Ca&sar. 245, n. 17. - Augusl Vindel. 111 cod. bibl. publ. est Gregorit
Palama? Exposiiio fidei ortkodoxaf et Philolhei confetsio fidti, elc, sec. Reiseri indic. inss. illius bibl.
p. 27. llonaci iu cod. Bavar. 57suntl5 Pbilothei Sermone* anlirrbetici. Vid. Hardt. in Aretini
Beyiragen, etc, ann. 1804, pari. i , p. 32 sq. OIOII. in bibl. Bodlei. in cod. Gull. Laud* 5 9 . u. 711,
C.ai. mss. Angliae. elc. I . Conf. eupra, vol. VII, p. 634 ct 655 bis. Mosqa* iu cod. synod. 165,
n. 9, tume\cerpta ex Tbeodorlll llisioria pbilothea, n. 7; n. auleui 12, Cenfctsi orthodoxm /Wei.
V. Matlbaei Notit. codd. Gr. Mosq. p. 97 seq. Citaiur in cod. Laurent. 46, plul. 8, qui coniinet Sermoncs ihcologicos incerti auciom, Palamaro Insectantii, qui videtor Bandin. in GaUcodd. Gr. Laur. 4,
png. 557 seq. fulsse Nicepborus Gregora*. HifcL.
Ad wagnum domesiieum Palaohgum de dido S. Basilli in Antirrbetlcis adversus Eunomium, *0
, ; \ ** * ct de
diviniiale. Incipil: " xa\ , . Ifs. Lambec. ibid.[ s. . 410, . 5, 6,
Koll.] Hic est liber Aiiurrbeticoruin contra Gregoram decimus tortius. (FAaa.) Paris. in bibl. publ. cod.
421, n. 5. ( H I R L . )
Ad eurodeni de divina Cliristi tranifiguraitonc in moiile Thabor, ct de lumine, quod ibi discipulis
apparuii, nec essealiam Dei uec reoi creatam fuiase, etc. Incipit : \ '
\ , ms. ibid. Hic esi liber Antirrbeticorum decimus quartus. (FABR.)
Mosqu in cod. synod. fl>5, n. 40 el 45. V. MaUbaei not. cit. p. 98, et p. 478 de cod. 277. Oion.
iu bibl. Bodlei. cod. 59, . n. 744, cat. mss. Angliae, otc. I . Paris. in cod. cit. n. 4. Ucm in rod 1244,
() Confer de Pbiloibeo Henr. Wliarlon et Rob.
Garium (qui plura atque codd. noliliain adiccit)
in Append. ad Cavci Hisl. litt. SS. Eccl. vol. I I ,
p. 68 sqq. ad auu. 1562. Mulio plura dedit et codd.
nieniioiicm fccii uberioretii Oudiu. in Comni. dc
SS. Eccl. loni. III, col. 10i9, sqq. ad ann. 1350.
Add. Saxii Onom. iu. parl. U, p. 372, a i anu. 1354.
Secundum Jo. Bapiist. Riccioli, S. I . Cbronologiain reformatam ab ann. Cbr. 1362, usque ad
ann. 1375, annos 15, et menses sex sedem illam
pairiarchalein lcnuit. Add. Lambcc. VIII, p. 1097,
Koll. ex Pbil. Labbei Proireptico corporis BuL
Byxantinw, p. 36 seq. (HARL.)
713
NOTiTlA.
714
. 2. (Ubi . confeclorem cai.rass.vol. I I , p. 265), et cod. 1276, . 1, In cod. Coislin. Cl. V.
Monifauc. bibl. Coisl. . 176.Florcnt. in cod. Liurent. Vill, n. 15 sqq. de quo cod. praeelanli Bandin.
Incal. codd. Gr. Latirent. I , p. 542-519. copiose disserit. Venet. in bibl. Marc. cod. 582. V. Cai.
codd. Gr. Marc. p. 506. Add. ad. n. 12. ( I U R L . )
2. Confutatio capitum 14 Acindyni el Barlaamu Incipil : . Ma. in
codice bibl. Coislinianae. (FABR.) V. Monlfauc. 1. ch. p. 176, ms. AugusUe Vindel. V. Rciser. indic.
cii. p. 27.'Mosqu in cod. 165, n. 11. V. Maiihaei 1. c. (BARL.)
5. Ad Petriolam Barlaarai seclatorem, " : , ,

\ . Incipit: \ ms. ad calcem Aniirrbeiicorum in bibl. Cois*
liniana. Exstat etiam in bibliolbeca Caesarea Lambec. Y. p. 197 (FABR.), S. pag. 410, Kol). n. 4, cod.
2b5. Paris. in bibl. publ. cod. 1276, n. 2. (HARL.)
4. De oratione panegyrica in Gregorium Palamam a Pbilotbeo scripU, et Canlicis duobus atqoe
bive officio ejusdeni consecrata laudibus, quod Graeci Triodio insrruere, dixi eapra (1). p. 456, ed. vei.
Videetiaui Lambecium V, p. 284. (p) et Pbiloiheo indignantem AUatium, p. 195 seq. de libris Ecclcs.
Graecor. ei conlra HoUinger. p. 215.
5. Dtoratione encomiaslica in tre$ hierarchn, Basilium M., Gregoriom Naz. ei Jo. Cbrysostornum.
Gra?re et Laline recusa tcm. XII BibL Patrum Paris. aun. 1644, 1654, dixi volum. Yli, pag. 558 (q); et
ad Allat. de Nilis p. 76. [ Vid. vol. X, p. 27 seq. nov. ed.]
6. BomilitB m$t. tn Evangelia et Bominicat totius anm\ et aliae, ex S. Joanne Gbrysostomo poiisshnum
desumptae, Mss. in bibl. geremsa. Bavarise electoris (r) el in bibl. regis caiholici, leale Bandurio, p. 988
ad Aiitiquiiates CPol. pars eiiam in Gxearea. Vide Lambecium V, p. 65 seq. [ 8. p. 142, . 7, cod. 252
ed. Kollar.] \
. Ibid. ln Publicanum el Pharhoeum,
%
7. Jn Demeirium martyrem. Incipit,

. Ifs. in bibl. Caesarea Lambec. , . 195 (<]. Ciiator ab Atlaiio de purgatorio p. 771, et coatra
Hotiingerum, p. 217.
8. De beaiitudinibut evangelici*, oraiiones III, ad Helcnam, Jo. Ganiacuzeni filiam, Joannis Paixologi
uxorem. Mss. ibld. Lanib. F, pag. 195 (FABR.), . . 406 seq. ed. Koll. u. 2, col. 265- Mcdiolani in
bibl. Ambros. de octa beatitudinibus et alia quaedain supcr dicta S. Basilii ctim commenlario, lesle
llontfauc. in Bibl. bibliolb. Ms*. p. 503 E. (HARL.)
9. Oralioin exmllationemcrucisGraeceelLat. apudGretscram decnice, lom.II, p. 174. Iucipit :
. Et aliera in terliam jejuniorum Dominicam, de crucis adoratione id. p. 560. cipit : \ . (FABR ) AUera, quse Gr. et Lnt. exsial in lomo II, yuLngmaiis Jac.
Gretseri de saucla cruce, col 1477. Ingolstadl. 1616 fol. aliribuitur Pbiloibeo, in cod. aulem Caesar.
263 ct264 ascribilur Jo. CaKc. V. Lambec. toin. V, p. 593, not. 2 ; el p. 401, noi. 2. Add. supra
ol. X , p . 246 el 247. (HARL.)
10. s4ve Deiesiatio analkemntimorum* a nomopbylare Harmcnopulo, in epilome jurit

adecripioruin, et quod ex Gbrysoslomi senlenlia uoi tcmere annibem;iti subjiciendi siul Cbriaiiaui.
(p) Sive p. 487, Kollar. n. 5, cod. 265 de ranlicis
uua CIMR Acaluihia: p. 440, n. 29, cod. 268,
Canon in Gregor. Palamam acroslichis : Pbibiibei UQicium in euiudeui, una eum iaserto Synnxnrio viix ipsins, ibid. p. 6v0, in cod. caes. 324.
Conf. supra in boc cnp. $ 1, stibfin.(HARL.)
(^Stvevol. Ylll, p. 459, ed. uov. Add. supra
a<l vol. X, p. 206, Romae iu bibl. V;lic. tcsle lloiil*
lauc. iu Btbl. bildioib. inse. p. 12 D, el ib. p. 703
tf, de cod. bibl. Sforiianae. (IIARL.)
( ^ ) I I I rod. 61, qtii incipit ab bomilia in Publicnn. et Pharh. ti singiitariain, qu* multae sunt,
bomiliarum indicero dedil cl. Hardt in Arelini
BeyirQyen, olc. aiin. 1804, part. i , p. 44 sqq. et
part. i i , p.5. sqq., et p. 7 seq. cum iis qua; indicaniavtii Cai. codd. âian. ac Tauiin. confert,
blciuque aiias 32 bomilias Pbiloibei ex eodem cod.
eiiuuierat alque colligil, p. 15. ln cod. 199
iiigens ejusm. bomiliarum nuineriis reperilur, ea>
que diligeiiier receiisenlur ab Hardl. I. c. ann. 1805,
arl. n, p. 117 sqq. Pariter Veneiiia m codd.

8(Ningandl.)
aniauts 109, 118, 119 quas siugulas rcrenset
in cat. rodd. Gr. Nan. 209 sqq., 239
sqq., 245 sqq., ad îiem ablcgamus leolorcm, cl
cod. 120 aliquot conltiiel bomilias, n. in Domimcns in MaUbrcum, Lucaiu, et in dics icatos SS.
Y. ibid. p. 248 sqq. (Homilie I I in Evangel. Lucv
suntquoque Veuei. in cod. Marc. 582.) Taurini
in;codd. bibl. rag. 51 et 154. V. Cat. cndd. Gr.
Taor. p. 155, i piimis p. 247 sqq., ntH singtil.r HH
homiliiC &. lnttilulion$t () emiiiierajitur, subjecto cujusque inilio. In Pelri Posbiui Tucsauro agietico, u. 15, esl Philothei Scrnio de iuan*
daiia Domini nosiri ietu Cbristi. Y. infra \tA. X I I I ,
p. 755. De Gneris Doinimcoruui dieruia iioiniiiibus.
v. Kollar. ad Laiubec. Coimiieai. vol. I I I , p. 16*
seq. nol. et A; isque provocat ad Allaiium, De
Oominici* et hebdomtdibus Gretcor. p. 1463, (HARL.)
() bive p. 403 seq. . 1, cod. 265 ed. Koll. el
vol. VI, pari. i , pag. 82, n. 11, cod. 10. ( I I A R L . )
(I) Id est in Gregorio Pakma. Vide lomum nostram CXLIX. Omtiooem eacooiiasifcam io Gregoiium pobltd
Jorii fedl anno 1807 Hicroeolymorum patriarcha Cyrillos in rruiile Homiliarum cjasdem Palamae (
). Insulsa qutdem ei luce qua donala est non digua commenlado. Allaiii contra auctorem mdigoaods verba legesis io ProlegomenU ad Palanue opera, lomo eodeoi CXLIX EDIT. PATR.
p A T a o L . G R . CLIV.
'
...
23
715
PHILOTHEUS CP. PATRIARCHA.
716
Exstat Grce4tLa4inein Freheri jyre Graxo-Romanolib. iv, pag. 288-290; Francof. 1596. fol. (FABR.)
' Coiif. eupra in \u vol. p, 264, me.; Vindobon. in eod. Case. 53 n. 44. F. Lambec. VIII, p. lt>08 eq.
Pari*. inbibt. publ. 4361, n. 5, eil3U5. n. 3 el 4; Taurin. in cod. Reg. 2?8. F. Cat. codd. Gr. Taur.
p. 381, In cod. Meermanit. quem bic in Supplemento Novi ihesaurf juriscW. ti caiton llagae Com.
4780, . . 374, laudai, comparatcum ed. Leiutclav. tom. 1, p. 288, el precipuas varr, lectt. enoiat.
(lLtBL.)
41. Ordo instiluendi diaconum, Laiine iti Dibl. Patrum, tom. IV, Paria. 1575; el lom. VI, Paris. 1589;
el tom. XIV, edit. C<rfon. ann. 1618; el tom. XXVI, edit. Lugd. 1677, p. 214 216. Graoce vero et LaItnecum noiis iac. Goari exstai in liminc Encbologii vulgali Paris. 4647, fol. [ f. p. 1-28, ed. Venet.
4750, iol.] eub U , Ordo $acri mimsterii, quomodo sacerdolii diaconut miniurat
4n celebribus vcsperit, Malutinoet Mi*$a. (FABR.) Conf. Gatal. bibl. Letdens. p. 64 eeq. (HARL.)
42. lnAnytiam Thessalomcensem serrao. Incipii: , ms. raemiiiit Allalhisde
Simeon. p. 103; et locum ei eo profert, p. 416, conira Hoilmgeruin. (FABR.) Mse. Roma; ia bibl. Valicana, ttftte lloalfatic in Bibl. bibliolh.mst. p. 43 C. Mosqu in bibl. synod. cod. 165, iu qiio
eiiam exstanl:
In SS. omnHim Domnkam. (Vid. n. 45.)
Vita el marlyrium S. ' (alibi Iegilur ), inc. \ .
quoque in cod. mox memorando bibl. Marc. VUa Febronyc mariyrit et Vila Anytia Theaalonk,
8*b& jun. inc. , . Eadem in cod. Marc. mox badaudo. V. supra vol. X, p. 519*
Oref. in S: Onuphrium. init. . Ead. in cod. Marc. cil.
Qratt. dogtnaticcc eontra Acbtdynum et ijut $ectatore$. Ine. \ , et
ln Dormilionem . Marice. Inii. * , , . V. Mallbael .
cil. . 97 seq. et . 477, de orait. doguiattci* hi ced. 277.
In Anysiam, Veael. in bibl. Ilarc. cod. 582, lu quo exstant Vitte et elogia SS. praeinissa protbeoria,
cnjns inilium : Sequuntur Sanctorum omnium fita. Init.
. Tum, pracier metnoraus, ViUe :
Hermani Bayiorita. Inc. * xaV .
hidori patr. CPolil. luil. .
Phoem marlyris. Iuc. \ . Philethei homittam n IUiiia laudem continei
qiioque cod. 1185, . 43, bibl. Paris.pubb V. Append. ad Gai. Ilss. biW. Par. totn. I I , p. 618.
SS. omne* . Inti. .
In 8S. apoifolos. Inc. .
Postea sequuntur Serniones varii, scil.
De lumine Dorninico in monU Thabor, $t dt dimna epertiione advertui contradicentei, apolegettaas 1.

Inc. \ . I I . Adversus eosdem de divinUate, et dhino lumine, de
tpirilualibus ti$ionibu$ tt de sacra perfectorum oratio^ lnc
. (Legiiar in coiL Mosqucmi syuod. 536, n. 5. V. MaUksei Nolit. cil. p. 218, aidu. sapra, ad
n. 4, fin)
Ad Iqnatium eptscopuro ia dtclvm Proveroiorum : Sapientia cedi/uavil sibi domum, hiit. .
Opus dividilur Lres sermones. (Exslal quoque iu cod. Moequensi cU* 336,
ii. 8.)
Sermo hieloricus in obsidionem tt captivilatem HeracUx, Latinis faciam, eab inrperio Gamacuxeni
ei Palaeologl. lnil. .
Epislola, s. homilia missa CPoli ad Heracleotat, per urbes ti oppida Thracim il Macedonim dUptrso*.
I I I C . ;. V.Gal. codd. Gr, Marc. p. 305 s*<|. (IURL )
45. /a SS, omnium Dominicam. Incip. \ ; . 1IS. Lambec IV, . 60. (FABR.) Sive . 431, n. 4 ed. Kollar. cod. 111. V. supra ad vol. X ,
p. 320, quibue add. cod. bibl. Marc. cilat. el cod. Mosqucns. 536, n. 2. V. MaUhaei not, cit. p. 218.
(HARL.)
44. Cafto* in S. Gregorium martyrem, mi. Lambec. V, p. 282. Iuclpit:

. (FABR.) Slve . 599, ed. Kult.in cod. Ca5$. 524. Venet. incod. Marc. 44 qui couiiuel Uurologium tuagnum, exsiant Canone* Philolhei et aliorum paraclelki in Deiparani Vrrginem, Gbrisiain
el angelos cuiiodes. V.cel. Morelli bibl. ma. Gr. et LaU, tom. I , p. 29. Parii. in bibl. publ. cod. 42,
ii. 3, et (testa Monlfaac. in Bibl. biblioik. mts. p. 4325 C, in cod. Uazar. 198.) Philothei Troparia iu
form. dialogi Inte* Cbristum et S. Delparam. (HARL.)
15. Canonin Joannem Damatcenum eitalur ab AUatio contra Hottingerum, p. 216
46. Synodicam de baplitmo laodat Nie. Comnenus, p. 310 Praenol. mysiagog. Altad Synadicoo, Nt
excommunicatiofiat$inejudicio p. 285; el De non mutilanda vel interpolanda 5. Chryzonomi liturgia,
p. 552.
9
NOTITf
717
7tl
18. De veieri chcumcisione, ad magnos domeslico* Pabeologos respansum, ms. in bibl. Coisliniana
p. 476. Incipil; . (FABR. Paris. in bibl. publ. cod. 4276,
;
n. 3 (IIARL.)
49. Theoremnta Ethica, Phytic*, Theologica aique excerpta e variis auctoribus. Labbe, p. 29 Blbl.
nova? mse.
20. Utp\ Interpretatio ttgni/lcalhnum circumvolHtionn tidcrum, ms., in codice tnutilo Lambec. V , pag. 97. (FABRIC.) S. p. 207, Kollar. n. u, cod. 238. (HARL.)
21. Capild Ascetica 40 Pbilothei, monachi Sinallae ms. in bibl. Gasarea et regis Gallor. Lambec, I V ,
pag. 445; V, pag. 69(1) Labbeui, ptg. 93 blbt. aovai mas. Fragmenta $*rmo*um asreticorum, Lamiiec. V , pag. 99. (FABR.) Sive p. 210, Koll. n. 20, cod. 238. Paris. in blbl. publ. codd. 1091, n. 8
(acn. 9 exstat seqitens serme), alque 4144, a. 5, capita nonhulla. Seqtiena sermo, elaliusa** belio
tpiritualt (f. intellectuali) leguntur quoque in bibl. Bodlei. cod. Oliver. Croniwclli 411, n. 25 ei 26, sive
290. Cat. me. Aagliae etc. eab aomtnaPbilotbet monacbj. (HARC.)
32. Beprceeeptis Domini capitul*2t, el*e sermo , quod tuitodia eordi* ob$ervantur
prtecepta D. N. Jetu Chritti, ms. id. V, pag. 69. [s. p. 150, n. 14, Koll.j Hunc Graece e( Laltneedidil c*
prsrterrem aniiquiori, neaow eat, ftiUotheo velut ex codice 500 anaorum tribuii Pitrus Possiuus in
Thesuuro ascelico, pag. 516, Paris. 1681, 4. (FABR.) I I I diss. 4 tamen subjecta Cavtd Hist. liit. SS.
Eccl. p. 47, tribuitur ille sermocuin Possiuo alii antioaiori Philotheo, Saneti nomine insignito, quoiara ipse codex ms. unde desumptus est sermo, annoram sahem 500 aelatcm prae se IVrat. (HARL.)
[Pbilotbei CPol. parerga, scripla par Joanaeni Jonam, Gnecaia, in bibl.rogts GalUat a. I). 4729; in
<od. Harlei. V. Cat. libror. mss. bibl. Harlei. n. 5616. (HAAL.)
[Advertui Latinoi; , * cad, IWgi& 154 *, mc. 4tfv ;
. V . cau codd. Gr. Taur. . 242. (HARL.)]
[ Epiuola ad illot, qul in aliqua poieetate constituli, nulla legum ralione babiia, in alienae postetaiones iitvolabant. Inc. . Pari*. la bibl. publ. cod. 1276, . 4. (HARI*.)]
[Pbilolbeus alias Acbilbnaa, consiltarius regius,cajue somnium viridarii de Juriediciioue regia el tacerdolali scriptain anno 1374 Laline vulgavit Goldatlue in Honarchia S. Bomaui iruperii, loiuo I ,
HanoT. 1612 fol. (u) (FABR.) [la Monlfauc. Bibl. btblioih. mes. p. 1400 E memoramr cod. bibl. Taurin.
qai eonunei scHptam Pbiloibei Alexandrini. Numis fuerii patriarcha Alexandrinus cujua fit meulia
fafra in vol. I I , p. 680, vei. ed. deftnire aon audao. De hoc autero bomhie, liuurioi dcdilo, conf.
Cavei Bitt. Hll. &S. Eccl. H, p. 113, ada. 995. Ejas quataor voll. quorum inscripiLones, ex arabico
4raaalaias, potuit Caveos, dadum periissevidentur. Idem pro cerio afBrmare non audct, num scrma
4>kiU>thi de mmutatis IhmM nmUri J. Ckr. iUum Alexandrinum habuerU pareniein. EdiiUieum P,Posainos Cr. ei Lai. la AseeUeis. (BiaL.)]
i Phtlotbeas, medieiu. V . infra vol. XH, p. 647 el 649; et Xlll, p. 369. Adl. Lambec. V I , part. w,
p. 557 aaq. Philaibaoi De ur'mi$ in cod. MedioL bibi. Ambm. tesie Momravc. in Bibl. bibl. mx*.
t
p. 503 E. (HABX.) ]
[ Philolbeue, menacima. Moequein bibl. tf pograpbei syaod. cod. 59 exstat, dacente Matlba?i ln Noc.
codd. Gr. Mosq. p. 317, n. 28 : , *
, \ \ \ \ . lac. "^
. & . 29, ejugdem \ * init r \ , \ 6
;, . cod. Naniaao 95 anuiquoque AtcHicm Philtthti, mommthi monaMterii $anclis$imce Deipara Bati 8. rubi. luc. "
lum sequtintur tret alii ejnsdera serroonee. V. Cau codd. Gr. Nan. p. 1S5. Ateua aliagareU
4ios ibid. ex primo sermone Jonglorem locuro exscripsit, et provocavii ad Lambeo. pawlivanLe ad n. 21
jatn citatura. Auctorem igilorilli eermoues babere videniur PUUoihcum, patriarcbam CPolit. qui la a4iqoot codd. monachus Sinaila Atiam vocalur. (HARL.)]
{Pbtlotheos, archiepiscopae Setymbrteasis, cujus Oralio in S. Agalbonicum legiur Veaet. i cod.
fiaaiano 509, n. 99, ex eaque MingareUiug in Gai. Godd. Gr. Nan. p. 551 sqq. perlougum locum pablicavit. Conf. supra, vol. X, p. 190, obi illa oratio reliquis addi debet. (HARL.)J Vide infra iu hoc otumine. EDT.
(I) Sivc rV,p. 329;KoII. n. 45, cod. 456. et
. V, . 150, ed. Kollar.n. 13,ced. 234 Kouise
in btbl. Vatican. V . Moolfauc. Bibl. bibl. ines.
p. 42 B. (HARL.)
() Plura de eo dabunt Fabr. nostcr in BibU

med.etinf. latin, tom. V , p. 2, el. Mansi. et H.
Wlianon. in Appeod.ad Cam llnt. litt. SS. Eccl.
PHILOTIIEi CP. PATRIARCH*
719
720
UTAYPOY.
PHILOTHEI
IPOUTANI
PATRIARCHJE
SERMO
EXALTATIONE3I
T E N E R A N D J E E T V I V I F I C L K CRUCIS.
(Apod Gretterum De ctuce. Opp. tom. II, p. 116.)
f. Postqnam ob transgressioneta primi parentie '. \ ; \ ;

nostri, ex prima et beata ilja vlca excidimas, et a ^
Deo sejuneli, ex paradiso proscripli sumus, inque , \ ,
bonoris prorsusjexperlem vivendi rationem, mor- , *ttsrei, incurrimus, milleopinionibus, eterroribus, ( , ,
et linpiclaiis generibus implicati, volupiatibusqtie , ) \ 6 et illecebris carnis a diabolo in eerviiutem ab- , \
ducti; postquam etiam prqpicr haec talia opus ,
habuiraus Deo incarnato, quippe qui non ferret aui ,
tanlis poenismuhari, aul peniuis intcrire figmen- * lum manuumsuarum, ut abeo, a quoflcti entmus, * , * \
refingereroor, ea de causa unigenilus Dei Filius, ,
ei Verbam, quod ex omm aeternilaie Patri aderat, , ,
tempore non circumscripltiro^ miserang naturam , \ , nostram, qu a reclo tramite deflexerat, ad inter- , \
DMim proraerat, perque peccalam ad inferorum , \ *
portas descertderat, etaluit aliquando inter nos de- )* ^, \
gere, temporia volubilitali subjici, nobisqtie in * , \ ,
omnibus, exoeplo peocalo , assimilari; eapropler \ \ *
virgineo titero rectpitur ts, qui nullo*palio capitur, ,
et corporie mole circumscribittir, qul incircum- \ , \
scripius esi, naturamque assumplam communione ,
sua ad div initatein evebit, vercque bomo eflicilur, , \ .
qui semper Deos eet.
'. \
2. Cxleriim cum in mundo versarelur, el inler
botnines viiam agerel, legee juetissiroas pratscri- , \
pbit, veriiatis agnilionem patefecil, et ea, quae con- ,
ducibilia el ealularia eraal, edocuit. Signa el ,
prodigia magna el admiranda patravit; deinde \ * *
apoiiie sua in impiorum et sccleratorum pateata- \ ,
tero traditus est. Condemnatur, morlis scnten- , , \ , \
tiam patilor, lurpissimoque leibigenere perimitur: ,
cum In se supplicia ef cruciamcnla peccalhs noalris , \ ,
debila recepisset, secuuduin illud vatis oraculum: , ,
* ,
Ipu peccata ru>$lra porlat, doloresque no*lro$ ipse
%
781
I N B X A L T A T I O N E M S. C R U C I S .
75$
. fert, ipse Unguortt

no$tro$ tt morhw tulit Spuia
( cl alapa* recipH DominiM glorke, et colapbos, et
, , , \ , mjurias, et irrisiones, et purporam, et chlamy \ , dem, el spineam coronana, arundinem, et spon\ \ , \ ,. giam, fel cum aceio, clavoa, ei laneeam, et cum
\ his onanibus, crucem t t mortem, et cruce quidem et
, \ morie sua antiqu malediciionis condemnationom
\ et sententiam dispungit, malodictum pra nobis
, , faclos, aicul scriptum esi : Mahdichts omnis, qui
f ,
pendet in ligno*. Per septilluram vero el resur1& reclionem ex severa illa condemnatione lenebris , que nos eduxit, et insulubilia, qtiibus diabolus ,
, saevissrmus lyrannus, nos alligarat, rupit, perfecia
liberlale nobia restitula. Resurgit cnim lcrtia die ,
, \ et in COBIOS ascendit advocatus noster apud Deum
\ * \ - ^
Palrem; et iterum ventunis est cum gloria, ju , - dicare loiius terrao incolas, ut rcddat unicuiquc
eecundum opera sua.
.
*. , \
5. Tantam curam nostri gessit Deus; adeo ela ** boravir, ul nos eriperel ex tyrannidc ejus, qui nos
deceperal, diaboli. Sic dignatus est bomo pro r.o , \ bisfieri, cl bos cruciatus, quos ipse sualinuil, me dicamenU nostre imbccillilalis esse voluit: quibits
\ ' - recreati et reconcinnali sumns, vitaqne donaii, et
, \ , \ divinorum rtiystcriorum parlicipes effccli el donis
, spirilualibus potiti. Chrislus redemit nos ex malc. dkto legis, faetus ipsemet pro nobis maledictum, ul
,
,
dlvinus Aposlolus ail
malediclum factus est,
.
cum obtulerit seipsum sponle pro nobis, uiorio
, , probri el dedecoris pleitissima subita. Redemil
nos a maledicto, quia efltidil divinum el sacro. , sanctum suum sanguinem, eripuilque nos cx ser \ , \ Vilule diaboli, el ex morle, et ex condemnaiione
\ , et interilu inferni. Malediclum facius esl Cbristus,
' $ ^. cumroalediclorumel malcractorum mortem exsol , \ verit. At quia peccalum non fecit, nec dolus tn ore
. " ejus reperius ett*, idfeo uialcdicliunem in benedi, tionem convertil, toliusquc mu-ndi peccaia abslu, , l i t , et salutis viam aperuit. Veiiit enim Dominus ,
, itt nobis imposiias diras ferret : qua de causa
, , crucis quoque supplicium passus est. Nam quo' modb aliler maledictum fleri polerat, si moricm
. crocis maledictioni jara olim subjectam non ele , \ < - gisset ? Quoraodo nos advocasset, si crucifixus non
; * - D fuisselt In sola enim cruce rooritur quis expansis
, ; manibus. Extendit autem Dominus manus, ut ad
. 8e omnes atlraberet, et in seipso conjmigeret,
, proul ipsemet dixerat : Ego *i exaUatni [uero
, \ , lerra, omnes ad me traham .
* " ,
.
4. Nam diabolus ex coelo cum impielatls suac gre"
, galibas detrusue, nuile in aere oberrat, conalurquo
, \ * euntibos ad superos impedimenia objicerei Venit
. , ergo Dominos, ur diabolanv deturbet, aereroqae
, \ , \ - parget-, nobisque viam ad coelura sternat et niu niat per carnem propriam , et ut omnibus constcl.
' isa. u i i , 4.
D*ut x i i , 23.
Galat. iu, 45.
Isa. LIII, 9; I Petr. n, 22.
ba. xu 32.
9
W3
P H I L O T H E I CP. P A T R J A R C H A
724
ipsam aaie, quf *nla coalineat imperioque tao , \

regal. Hinc aort ilttosomnia gaiiciificat, hiac reeiae \.
ratioai cenventetHer raortem cracis, eisi ignomi- , liioftiseima-m, aliit pnetaHi. Haac erueie speciem .
celebravit ilidea) diviaus David : Qua * tpittiu ,
tuo, et quo f*eie fnamm t Si aseendero in ctetum ,
(eu aliitudhienO, tt deueniefoin abyunm (cn*pro* ; *
fnudiU4em),t mmpaero pmmi muatdiiucwto, quod ;
OM solieortus (ea JaiUodinwn), ei kabilawero in tx- , , iremit waru , occasuai inleuigit { en longhudU * , ,
Rcm).
,
, ,
.
6. Divinus insapcr Pauiue Igaram hanc ineiaaaMUU
v.iscribens ad Epbeaios : Ut pouilU. inqtiU, oom- ,7'5< \ xarcUat
prehendere cum omnibus *ancti$ qua sit iongitudo,
, *
iatitudo, ei prefundilas etaiiitudo

AlliludioenL.
ni- , .
itiiflA
V AllilnHinj
^ . xal. *
- .
.
*

.
- #
inirum roelcstia intelligit: profundUate, aublerra- , ,

nea; knkuiiina autem ei Jongitudine, extrema qua
in incdio- interjacenl, quae a virtute illa lolam uai- .
vcrgilaiem gremio sao comprehendenle, continen- , % drtur. Proplerea aiebat Dominus : Oportet FtHum ho- ,
mini$ crucifigi*, videlicet, pasaio alilcr peragi nufi 6 ,
potest, nisi per crucem , etsi aliae muliae moriandi - , *
rationcs suppelebanl, quibus Dominus salulis no- -
ir myaterium perficere etcoraplere poteral. Cae- ,
terwn ex omnibus mors in cruce lanquara neces- - ,
saria , et quae omitti nequeat, seligitur. Et tunc . 6 ,
ubicunque crux sculphur, ibi banedictionis et , , .
sancliftcalionis tieciti rabit, el omnia ad saUiiem ^
^ ,
apccUnlia subministral. Hac igiiur invicta arma- , {* -
tura armaii, ne contremiacamua, neque formide- , , ,
inua, fralrcs, mimicoe aostros; diviuam eiaim cra- 6 -
vem horrent isti, et limora percelluutur, aufu- .
giunt, nec vel paululura ad bujua aignacoium re- * \
tpicere audenl. Quocirca omnes nosirae aelionea
cruce perliclanuia. Uanc ob causam, crucem eial- **\ . *0 ,
tanles et adoranles, CbrisUim in eam sublaluni ^, .
laudibus ailiciiiius el exiollimus. Nam qui cruceia 6 *
Lmdal, iacruciiixuni bonoral^gloriiicat ct adorat : , .
per criicetn enim tyrannus captus esl. Per crucem " oV ,
niors Tugaia, iitfcruusque spolialus. Par namque .
<rat, ui quibus nos dsemon devicerat, iisdem guo*>
que a Cbrislo vinceretur.
6. Mulier el lignum et mors condemnalionis et ^ '. , , \
iuteritus uostri fueruni causa. Nain Eva a serpeate .
decepla fuit. Lignutn erat arbor iUa, cajua poroum .
ei Eva el Adamue ingeiiti amariiudine AegnsU- imfvo \ . \
runt. Morsvero guataii acerbi fvuclus jxena. At . & .
ccce rursus virgo, el ligiium, ei inors^ et quaj ** ,
prius damnaiionem el suppliciuiu atlnicranl, ea , \
nuac tibertaieiD nobis parium : loco Ev. benedicta , \
rt perpelaa Virgo Maria^. loco ligni iu paradieo, * \ **\
ligiuiin cracis, loco inortis AdamL, mors .; ^^ \ { ,
nam iisdem acmis, qoibcu ditboius victuriom ob
tinuerai, proatraiue cal et aub jugum uiissus. Vcr ' * * arboie^ iUam debellavacat boaiii A A U I I U U I I ; a4 , 9
Psal. Gxiaviit, 7-9.
Epbea. ttt
18. * l.uc. , 7.
725
i N EXALTATIONKM S. CRUCIS.
716
. per erucem superavit Gbrisloa boataar*., Liftroin
, iUiid raoriem progenyit, et ad inferos pnocipiiavii:
. ai ligiium crucis eos eliam, qui jam tdj, mants.
, ^ descenderaat, revocaviu Lignuai paradiai in eer * vUutera abduxit, nudilaiemque Adamo iaduxit,
$ . et ut sese occaleret, effecii. Al lignum cmcia
, \- Cliristum io exoelso siuira omnibue specundum
* exhibuit. Nam loio terrareot orbe inapeciante,
* . tanquam geaeraaus quidam atblela, adverearias
, yirtules Christue, subliniis ex bgao peadeaa, con , * 6- Irivil et disjecit. Mors Adami pwieros iuoque
\ . damnavit, nortitque oeceeatiati AjeeU; at mors
\ Cbrisu eiiaro antea laptoe et aaortuos resutuit,
, , \ vitaque douavit, el omnibns bomiaibaa ssJulia viam
patefeclL
, \ , \
.

Christus aoa redemft a maledicta legis, mate, . dictam pro nobis faeius. Ailendamus, -chariiwiini,
, \, - na rursus exsecraiioni subjiciarowr, divino U, naore salutaribusque Chrisli prseceplis neglectie.
. Lavit nos Cbrislue in baplismate per lavacrum re generaiionit et reaovalionis Spiritus sancti, ae
* - revertamur ad proprium vomitum Ejusdem se . cum similitudiais et corporis Cbrislus nos fecU :
; - ne igitur faciamus meoibjra ChrUU membra dia , boli, corpote contammaio, et regali imagine ofe, - scuraia. Sanciiflcavii nos Cbrlslus, et erauodavit
. , a peceatis nostris per pretiosum ei immaculatuoi
- Q sanguinem guum, ut omni macula el ruga care*
, rous, et omni illo, quod deformitatem formsqu^
, - turpiiudtnem affert; ne denuo ad flagilia ullro
accedamus, neque diUgamus fetorem immodera, , larum cupiditatum,. ejtisqae irqpuritaUg, qiue ex.
^ . volupUtum coeno exsistU. Replevii nos Cbri&Uis
' luce epleudidissima et purissima ; ne igilur lene* - brosam Ulam iraprobitatw caligioena subeamus.
. angelorutn eonluberniun) aecivit nos Doininus,
, - baeredesque aeternoruni bonorum coostituit; oe
* Igitur amplkiis in Ignominiam, et interilum, ei in
, , damoalionem nos conjlciamus, sed Jibertatera, qua
, Cbrisms nos clarere vobiit, custodiamus, omni, , que diligentia et aueniione eniumur, fratres mei,
, , al in bis, in quibua vocaii et justificaii sumiut,
, . D maneamus. Nam si Ormo pede non consislamus,
, * , sed retrorsura respectemus et resiliamus, crucla , libus et supplkiis subjiciemur, quando venerit
. ' - Dominus, universum orbem terrarura judicaturus.
, , \ Yerum ne boc eveniat, recte vitam noslram instl , ., tuamus, et ot Deo gralum accepluinque est, puri , , tatem ampleclamur, lacrymas fundamus, conlritio , nein ct poenilentiam quasi slillonius, corpus subji \ , ciamus et servi instar traciemus, auimam spiri ^ , \ - tualibas docuiuentis et factis vivam et vegelaiii
efliciamus et alamus, opera Dei impigre exsequa/. . mur, neque unquam somniculose agamus.
7. Quod 4 pigniemur ei in aocordiam incidamus.
. \ ^ ,
9
Epbes. v, 26.
I I Pelr. u, 22.
727
PHILOTHEI
CP. P A T R I A R C H J E
758
qotBdoqmdem lmbeciNa el labilis est nalura no- ,

slra, at rumus resipiscamus* et poenilenttatn aga- , \ mu8, et confiieamur, conteramur cordibos, et aJ . \ ,
sobjietatem redeamos, et ad pri9liDam vivendi ii>- \ .
elilulam nos recipiamas. Custodiamus egreginm .
depositun), juvenem nostrum imperatorem , illum
, , christitm Domini, qui neminem injuria affecil, , , ,
qui a palre * et avo et proavo imperium ad se .
iransmissum accepit: subjiciamur in omnibus hn- -. \ .
jus justiasimo el acquissimo imperio. Si enim bunc , \ , colamu, et omni, quo licet, modo bonoremus, pil , \ '. \
purique erimus coram Deo el bominibus, au- ,
dieniusque illam Dei ad nos vocem : Ego exattavi
servum meum regem pcr Ecclesiam mcam, unxi
.'
eum oleo tancto meo, manus mea auxitiabUur ei , } .
et bracbium meum conforubit eum; non proflciet .
iuimicus in eo, et filius iniquitatis non apponet , \
iio ere ei, el conteram a facie ejus odientes enui, , \
et inhmcos ojos dlspergam. El veritas tnaa, et mi- , fcricordia mea cum ipso, et ponam in mari ma- * *
mim ejos, et in fluminibas dexieram ejus. Eg* , ,
siim Paier vesier, ego radix, ego fundamenlum, . ,
ego ndifix, ego domu.9, ego vesiimentuin, uno , , , ,
vcrbo, quidqiiid oplalis, ego sura. Nulla re egeati, , , .
lantummotfo raibi devincti estole, omttia mibi , .
estis, amici, ct membra, et cobxredes, duraroodo , , ,
in praccptis raeis ambuletis, et mandala flaea eer- ., vetis, eaque exsequaroini, omnem solliciiudiuem, , ,
et curam, et misericordiam erga egenum poptili , Q
mel exbtbete.
.
'. ,
8. injustitiam in judicio ne admiscrilis, neqoe
judicium pauperis pervertaiis. Ne respiciatis in ;. faciem potentis, neque munera accipialis; jus juxia , \
parvo ac magno dicite, oppressumque ex roanu , \ caluiuniatoris et iniquc agentis eripiie. Audiiioncm . ' .
vanam ne admiuatis. Sunl enim quidam baud ,
probac convergatiouis, cumque non insigniit sinl , ' ,
pneclaris doiibus, quibus innotescani ei celebren- .
tur, alienis malis celebrts reddi siudent. Nolite * , \ \ .
spcrarc in iuiquilale, et rapinas nolite concupi- \ ,
scere; judicium et juetitiatn facile, ut defcndamini .
in terribili dle judicii mei. Yiduam et orphanum \ .
ne affligalis. Quod si affliclione opprimaiis illos, , \ , axojj
clamanlesque ad me clamaverint, auditu andiam D ; , ,
ilamorem eorum, et irascar aniino, el occtdam vca ,
gladio, et erunl muliercs veslrae viduac, ct filii vc- , . 6 airi orphani. Timeainas et coborreamus, frairea , ', , ,
charissimi, cam haec talia audimus, quique in im- \ , /, , \
probitate, in injuslilia, rapina, avariiia ot Iniide- , \ ,
liuto versamini, pedem referte ei rcaipisciie. At . 01 , \, ,
qai virtute, jusliiia, veriiate et flde exornati eslis, , , ^,
nc reaidea efliciamini, neque ia deteriua prolaba- , ,
mini. ut crux preiiosa, adoranda ei veneranda, lo- ,
lius orbis Drmamentum, insuperablle Christiana) ( ^
l
11
Psal.
Lxxxvm,
2i.
(1) Joaiincm Pubcologuin.

(%) Andronico junioic.
(5) Androitico seniore.
789
DB MANDATIS D. N, J. C.
730
ftxtov , - Ecclesiae propugnaculum, ortbodoxonim impera ^^ ,- torurji noslrorum inexpugnnbilis armalura, el val * , \ lum pcrrumpi nesciam, invicta potentiae saa> vi
reliqiium vitae cursuin sancle et inlegre conficere
\ , nobis concedat, viclotiamque largialur orthodoiis
et sanclis invperatoribus noslris ab omnibus hosti, \ , , bus, qui nos injuria afliciunt, et odio prosequun , \ , \ , tur, ut securitatem, pacemet tranquillitalem obii , neamus 1n hac vila, proul nobia est in opiatis, in
, - fuluro aulem sseculo jusiorum periYuamur intffa , bili gaudio el exsulialione, quam omnes conse , quamur in Cbrislo Domino noslro, quem decet
* - gloria et poientia, cum Patre principii experlc,
\ , et vivifiro Spirilu, nunc el semper, el iti ecula
. .
saeculorum. Amen.
Homiliam , , tii Urliam Jejnniorum Dominicam seu adorandae crucis, quam sub nomino Philolhei Grelserus edidcrat, Joaani Galecae,
Cpoiitano patriarcbse, ad quem pertinei, resiiiuimus. Vide tom. CXLIX, col. 263.

TUN ENTOAON

S. PH1LOTHEI
DE
MANDATIS
D. . JESU
CHRIST
SERMO.
( Pelri Poetini Theumro avxtko, . 5*ft. Yide Fabricii Notitiam, supra, col. 717, n. 22.)
'. , 4. Dominos noster Josus Chrtstus, Palris aeternl

\ , Sapienlia el Virltia, ail : f Qui diligit me, mandala
; * , measervabil: elego dilignni ipsum, et manifestaboei
* meipsom : elego et Pater metis venieinus, et man , * . siopem apud eum faciemus . > Etrursus : c Omnis
* c qui audit verbt mea, et facil ea, similabo eum h
, , roini prudenli qui dificavit domuro snam supra
* petram ; el descendil imber, et venerunt flamina,
, \ ', ol ct flaveruni venti, el irruernnt in domoi iHaro, ftt
, \ , , non cecidil, funoata enim erat stipra petram. Qui
* . - audit verba ateael non fecil ea, siifiiKi erh bomi , \ , - iti slulto \ elc. Praelerea dixit: Q H I soiverit
* . uiiiim ex mandalis islis minimts, et docueril s\c
* - bominea, miminiia vocabilur in regno coelorum *.
1
* Joau. , 23.
Mallb. vn, 24.
Matib. v, 19.
73!
PHILOTHEI CP. PATRIARCHyE
732
Deinde obsignans ad auctorilaiem irrefragabitam , \ ,
verba sua, dicit : Coeluni el icrra iratisibiint , >
ycrba anlcra iiiea non iransibum *.
, *
c * *
.
2. Qtiandoqnidem igitur non esl possibilc salvn'. \ , ri, aul a gcbenna liberari eum qui niandala Do- ,
iiiini non servat, lolis viribus conemur scrvare >
illa el corpore et spiriiu. Qua?dam enim ipsorum *
aolu corporis tenranlur, quaedam cogitationibus , *
ot affeclibus cordis. Alia rursus ad ui exseculio- \
nem indigeat concursa operalionum animse pariicr \ *
ac eorporig. Exempli gratia, veslire nuduin ei mi- , ,
nietrare infirmo , corporali perficitur obsequio; * * ,
nli et aierc paupereni, ac similia, quanaiinque ad *
corporalia oilicia pcriinent, quae pleraqiie saeculari- * ; .
bus in vita civili Deum coJentibua magis convo- *
niuul. At amare Deum, quod cunclis bominibus
pnreipiiur, ommno eget actione mentts, ab omnl- .
bi.a quidem ad id adhibenda , ttudio lamen lmpcnsiuri a crucifixis niundo uionachis.
'. 3. Sunl aMlcm inlra qusedam mandala alia tnandala coinprebcnsa, ila ul illa quasi focta vcl gra- ,
vida sint, allerie inlus inclusis pragnaolia. Nam *, '
aliqua e spirtlualibus, de quibus dixi, niandatis *
muliam turbam corporalium contiuent, in uno , *
iruncaniee multa uiembra' Dco invigx nialiliae. ,
Elenim qua? spirilualiter iinplenlur divina manda-
u , boc cst, quorum exjecaiio inlerios in arcana , , ,
mentis actione sila eat, ea ulique maxime aianda- , \ *
tia corporali exsecutione couslaniibu* prasunt,
eaque perficiunt. Exentpli gralia causac casliialie ,
soni jejuniuui, continentia, vigilke, exercilatio \ ,
rcligiosa in bumililale. Rursuscauga manaoaiudinis eat .uctua de propriis mieeriis anima cujusvis,
sensu ei mcerore malorum suoraiu ab iraeceodo aj.aais avertenda IsUe, inquam, causae sant haruai,
sicut lux solis causa esl spleudoris lunse.
'.
4. lla senticndum coneequeuler est de virtutibua
aniinae quas Deus pnecipil, qoaeque tales eunl ut , inlra eas contineantur, et ex iis procedant obser- * ,
vationcs exleriores rerum pariter praeceptarum. * ,
Prioresin cx>rdisiniiuio sioucoecepUB :ali percor-
pu9 cxcneulur; sed visac roburad has eiinchoan-
das,ei in fuinrum coasenranda$, et usqae ad perfe- ,
<:iioueiu proiaovendas ex illis fluil. la futarum quippe * c .
imminent,et primo ac prsoenli baiul contealae gusia, * ,
augmejilisseinper ulterioribus inhiant: elevatio
D , ,
tis Deuroelcbaritas, insatiabilher, utsicdkaro, aaliatse, at ait propbela David : f Saliabor cumapparacrii gloria lua*. Hoc esl: eatiabor adboc vivens manifesiationa quafie trtnc mihi potesi dari gloria
iux : sed OHiUo magis quando dtsaohraT satiabar looge uberiori pienae jam bicis iltius atlapsu.
5 Quouiam igitur, at dicMim eai, quaodan mandaa
'. , ,
corporaiiier ôaauoi exaecuticml maadari, qiuedaia , ,
rur&ua *w nisi vi corok arcaae ofperaalif, ci per * (, ,
aciionem ialernam animaei, age vidaamua, qoomo- ; ,
do ea diviaa aiandaia, quia fceta et pnegnaatia * ^ vocavt, coiuioeam inUra at alia, bmc diea use *
uaum aliquid apeciaai, tt plora iicet, ex une ta- T J .
tuea manaoU Aadiilis ait CArwtua, quia lUeimn *
%
* Mailb. , 35.
Psal. , 15.
731
733
DE MANDATIS D. N . J. C
, , * \ est anliquis, octidcs. Qui autem ocdderft,
. reus eril judicii. Ego auiem dico vobis : Qui ira ; , gcilur fralri SHO, retis eriljudteio ; qui auUim dixe \ * - rit^fatue, reus erit gcbennae \ * elc. Qeodnam
, , * vero mandalum esi, continens io s aique implens
* * \ * tria mandala ista? Audi Paulum loquentem, Pau * c - lom, hiquam, qui iu Cbrislo agit et loquilur ,
* c Coiid* lector enim, ait, legi Dei in iuleriori bo , . mine : video autera aliani legem in membrif
, - meis \ etc. Quo adbuc lnanifesliue facit quod
0- - dicit : c Captivanles emncm inleUectuin in obe * dientiam Cbristi , non dieil, hunc aut ttlum,
* sad emnem intellectum, boc esl cogiiationem qune
, suggerat inobcdieniiam. Qni ergo cogilaiiones
, ,
purgat, et sen&a per diabolum suggesU, Gbristi
* 0 adjuvanie virlute rejicil, radicilus idein exstirpat
t rootue Iracundos advcrsus fratrem ineurgenles.
* * \ Qui autem verboruui duntaxai lenus illos motua
* , - reprimit, non prorsus eos auferl. Quare qui soJum
, . in hoc valueril, m leueal se a diceado frairi suo
' , . raca, vel fatue; non autem ilbid prius iinplevcrit,
qoo est vetittis iraaci adne caufa; 0011 *&ne is saiisfecerit legi, lura demum custos ejus perfectus declarandtte, CUJB primos autitn insurgenles iracandlae molus eliserit; tum eoim ipsa radix
reciea in imo fueriu Quse Isia alia mandaia?i Si aiiuleris munus luum anie allare'. E t : c Esio
cousentiem adveraario iao ciio . > Et: Qtji viderit mulierem ad coucupiscendum eam . >
: c Si OCKIUS U M W ttexier ecandaHzal ie . Et : c Ego autem dioe vobis, ooa jurare om&l
MIIIO
\
' * ,
,
,
, c , -'

, $ ,
. Ot 6
*
;
,
. ; , c ,^,,
'^ *
* , ,
*
, <
,
* ^,'
* , * ; (5 ^; , , c " > , c '
, . ;
* , * J ,
.
T
6. Haec quae ennmeravi quinque mandala cx

ono simul apta pendent, ea cumla exsequeote,
ideoqtie in se priits complectenle. Uoc auteiu esi:
t Si oculus iinfs Iueidtrs fueril (boc est meas), totam corpus luitm lucidum e r i t (Uoc est ^
non pcccabii). Qui ergo animae oculum cuslodii
purum a cngitalionibus pravis, sic reddens illum
aplum ad videmlura Deum, cuncla illa simul
quinque inde pendentia prdecepla implevit. Unde
qui Deum vere amant et ftrmi in flde sutil, poliselmam incumbaiit Ui observationem capitalium
iHoruni et alia conlinenlium mandalorum, non
tameii negligenler transmillentes illa alia parlicularia. Nam et liaic, ubi occurrit occasio, iniplere
non oiuitiunt. Experiamur idem in prxccptis
aHis : t Sit serino vesier, ait Christus, Est, est, Non^.
non . Et: c Be omni verbo olioso reddciis ralionem **. E l : c Oninis sermo malus ex ora.
vestro non procedat . H3C uiique jain occupavrt observarc, qui cor munduro custodiens, uullaiut
inee vanam naact cogilalionem sinil, imde verbuiu
oriri otiosuin posset. llaqoe h prseidil in radice
non solum oiioea oinnia verba, sed et cunctav
roala alia e vanis cogilaiionibus nasci apu >c dieti quia dictum esl t Oculum pra oeulo. Ego
autoni dieo vobis :Si quia percusserit le in maxill
dextra " , elc. E t : Si quls angariaveril le m\Vliare ujiuni , elc. E l : t Oioui peienli le da .r
u
i e
ft
10
, e
11
Malih. v. 21. Rom.vn,22. ibid. Matth. xxni. 25.

ibid.
ibid. 28. " rbid. 2
itMtl. .
Luc , 34.
Halth. xn, 3G.
ibid. " Epbcs. iv, 29. " Malih.
38. ibi(L
39. "ibid.40.
M
f i
i e
PHILOTHEl CP, PATRlARClLfi

736
Et : Dimitlitc, et dimilteiar vobis '. > En nirsus qualuor maudala includunlur fn Ulo: c Si
quts vuli posi mc venire, abnegel scmelipsum \ Et m hoc isli anjuivalente : Qui invenil aDimam
euam, perdet eam
7. Qui ergo decreto roenlis divinitus afllato cir- *. "

cumscindit semper qtjodatn veluli spirituali gladio
ex anima sua corporis proprii irralionalcm amo- ; ,
rcm, hic cst qui abnegat se ipsnm, et animam ,
euam odrt nalutariter ut in viiam aeternam custo- c
diai eam : < Attendite ne elcemosynam faciatis , * t >,
coram bomijiibus, nt videamini ab eis . Et :
t " , * ,
f Cum orabitis, nc silis trisies . El : Si di- c
miscrilis hominibtis delrcia eorum , elc. El : * > \, c
t Nolite tbcsaurizarc vobis thesauros in terra'\ , , *
Et : Nc judicaie, ut non judicemini . E t : , t , . ')
c Daie, et dabilur vobis '*. Ecce rursus ut niodo
tot memorata mandata, unurn aliud consammat el . ; *
perficit. Quodnain autem illud esi? Audiamus et , faciamiis. Opits enim in die judicii repetelur a * ,
nobis. iSam dtes illa manifestabil uniuscujusque ' " *
opus : Quia in ignc revelalur : ct uiiiuscujusque ,
opus qtiale sit, ignia probabit .
f
, k
a e
8. Qiiodnam aulcm illud est magnum, primum

'.
et unum mandaium, qnod reliqua eiTQcit ? Utiquc , ; *
in Dominum Deum noslrum cx loia anima ci ex ,
toto corde, ex toiis viribus el ex.iota viflute, , /;, ,
vera Kinceraque charilas, totalisqne acgcnuinus .
amor in (.bristum inieiilus. Non poiesl quippe qui
Deum amat, non amare cliam botuines ut seipsuin. * * '
Pronum quidem factu est, offendi el irrilari vitiis *
bominuiu injunisque qtias ab ipsis palialur, cum
qui nondum vero Dei amorc purgalusest. Al cbari- - *
las in Deum, cor honiinis uccupans, oiime prtrsus .
ab eo expellit in bomines odium. Iia quippe se C * ,
habciu duo bacc, amor Dci et amor bominum, ut * , ,
prin* allerum facial, eo niodo qno sol boras diei *
facit. Propierca boc dixii Douiiaus: Pritaum ,
roandaium est : Diliges Dominum Dcum iuum :
secuudum aulcm similc baic : Diliges proxiuium *
luum sicut leipsum ; causa cur boc addiderii: . *0 .
Simile hulc, b#c cti : quia cbarilas in Deum per- , ,
feclrix, borlalrix el doclrii est cbarilatia erga , homines. El baec ipsa vicissim in bominfg cbari- , ,
tas vim causaodi quasi muluam quamdam exercet ,
in (barilatein qua Deus diligilur. Qui enim Deuui * , ,
amal ul oporlet, boc est, ut propter eum eiiam
bomines diligat, ex ista, oplnor, exiensione el in- . 0
tensione cbariutis levior alacriorque facius, ultra ^ jam consucios prosilit terminoa, caiera quoque ^ , ; , , ;
roandata perfeciius exsequens , illud \idelicet ;, 4
semper in omnibus conando, ul nibil agat aui ; ;
velit nisi ex purissimo desiderio graliGcandi Deo, * c
quem lesiem ei arbiirum prsseniem cunclorum , ,
suorum et operum el affecluum pcrpeiuo inlueiur. , * , ,
Hinc illud scripium csl: t Justo icx non esl posi* .
, .
U . Nam sic utique se gere.nies nuili subsunt
legi, quoniam sublimis qusedam operatio eorum alie supra omnem evolat legem. Talis ergo deaidev
11
ibM. 5.
Ln. vi, 57. Mallb. xvi, 24. " Matili. x, 58. " Maitb. , I .
Luc. vi, 38. " l Cor. m, 13. " M;iUb. xxn, 38.
' ibid. 49. " Matth. , 1.
11
ibid. 14.
1 Tim. i , 9.
W
DE MANDATIS D. N . J. C.
738
rans, csnricns, el stiicns Dcum ilhtm qui ipsa cbarilas, ipsa justitia esl, in qnam allo putas gradu
jistus erilet pius? qnatn ttxcellenler Dco similis, cl in omiil virlute perfeclus, eive quae ad contcmj.laiivam, sivc qua? ad ariivam pcrunet viiam?ld innuil magnos David dicens: Servavi mandaia
tua ei jusiificationes iiias, quoniam omnia mandala tua jjiediutio mea sunt, ei omncs vke meas
in conspeclu luo, Doinii.c .
0'. t ; . 9. Aliud lioc mandalum esl: t Nolhe sancta
dare canibus . cujue observalione non dcli * - ciet profeclo, qui adepius per alienlioncm vilae
* subriae, sludiumque indefrssum, inlelligentiam ple rorumque sacrorum dogmalum et sublimimn
- mysleriorum, baud sane confidet corruplis auri ' bus coelestes illos divini tonttrui sonos. Sed suam
; , t omniiio sanclam doclrinam aple dispensabit, dis* - pertiens in accoinniodatas alendisanimabus hislilu, * ' liones, qualibus parvuli in Cliristo lacie ipsis
^ - convcnienle pascuntur. Hic idem baud parlia ni ; niium fidens, sed saiagens ul crescal in scienlia,
, vot scnilalione diligenli penilus nililur iutrospicere
.
.
Scripluras divinas. Sicut qui < Scrutantur testiu.ouia Dei, el tolo corde exquirunl eum , juxia sanctum David : pulsalque per oraiioncm
iiuiinam ct ^rcanam conveuiens Paracliluro sancluni Spiritum gemilibus inenarrabilibue *%
orai conccdi quod peiii, ei infundi suae roenti radium divini Solis, duccm sibi via3 obscurae cerlissiiiiuiii Aituruui.
'. c 40 Enmadatum allerum: c Allendiie afalsis pro pbclis: a fruclibus eorum cognosceis cos . > El
, boc quoque Domini mandalum et pcr aeiisus el
* , per menleni adiiuplenduin est. Per senstis quidem
* fugiendo, ut fil a serpenle, aul ab iguc coram visis,
, , ' hxrelicas et inudeles beetias; pcr moniem auieiu
vilando ratiocinaliones capiiosas falsa; fallacisque
, \ - doctrinae. Qoales operationibtis sinisiris dexlri loci
. honorem eubdole iribuunl. Quibus quae ailcjidunl
, \ ' errabundae el errorum magisirae menles, pro tbeo , iugia nobis, boc csl vera el pia de Deo doclrina
, ' * tbeomacbiam, hoc est pcelcrataiu et anienieni Dci
, oppuguaiionem oblrudunt. Nun me fugii alia e*xpo*
, * - eilio bujtis mandali de ca\endis falsis propbetis,
' ad allegoricuin iranslata eensum, ui per eam puC tetur imperari nobis dominium in cogilaiionee
, .
noatrag, quo ul dici solel Myrmidonibus prcesiauis, non autero bos regnare super nos paiiamur. ld
pnreceptum obscrvaat qui polleut vi spiriluum disceniendorum. Hi enim e cogiiaiiouibus menii
obortis, qaaedam ul probas seligunt ct fovent, alia ul noxias aversautur etabiganl, quo iraudes
deprebendaatur iosidiaulium nobis per subiulrusas suggeslionee damonum, qui contra nos intra i.os
ia coaailiis euis mussiuiiit.
14. Mandatum eiiam Cbristi esi: c lulrate
'. c *
. , > - pcr angusiam porlam " , ctc. Si ciiim: c Justus
, vix salvabilur, ul decJaravil divina Scripiura "
; c impius el peccalor ubi parebunt? > Quseiiani ista
; est c angusta porta et arcta via ? Has niihi no * miiiari audienli venit in nieniem illud Jobi ad
, \, > - Dauio diclum : < Signavi, ail, si quid non volcns
6 . transgreeeus sum . Uiique enim, Scienli
\ ^ bonum facere, ei nou facienti, judicium est illi. >
* < , , - "Sequamur reliqua Domiai verba: fornic;ibc. " * rfe, ait, non adullerabis. > Prospice supcrius kstia
* inandalum ex quo horuin pendei observatio : )n
,T
4 f
Psal. cxvm, .
Malih. vu, 6.
13. 1 Peir. i?, 48.
Job n, 47.
%f
Psal. cxvm, 2.
Rom. vfu, 26.
i T
Mattb. vn, 45.
ibid.
139
PHILOTHEI CP. PATRIARCH
740
gpirila anrtwlale, et desideria carnis no perflcie- > iAv -fl
Us . Mens enim noslra pneoccapata suasioid
,
bus oppugnantis eam Satana3 omnem ncqiiKiaU *
exsequilur pcr corpus inseitgibiliter. fghur spirilu \
ambulane, et semper sobrius ac vigil, poiest per .
Dci graliam omne Doniini mandaUun opere complere.
*. \ ,
12. Quid autem novwg et sanclus Decalogus Domini noslri Jesu Chrisli? Bealiludines, inquam, , ; ab eo praedicatae magnas excrcenlium virtutes, an \
fion ad gcopttm et ip&e quem nobis proposuimus ,
perlinenl? Periinent sane , quin ct niirifice illi ,
congruunt, sive rem ex evangelicis et propheticis ;
judicemus Scripluris, sive e naturati serie ac ;
, ;, \ conseqiientia recli ordinig. Eienim quis non acri
ter invigiiana cuslodicndo suo coidi, procttlque ^ , , , *,
ab ipso arcendae omni malitirc, pauper spirilu po- ;
tesl esse ? qnis bumilis, aul lugcns, aut milia, aut \ , ,
esurieus et siticns jusiiiiam, aat ntieriror$, aiti , ; "
(quod omne bontim procuraicordi el anitiise) mun- ;
dus corde? Quisnon scmpcr inleniug sibi el per- , '*
vigil, intcrne pacatus esi, ac proptcrca, cum opue
<st, cxterius pacificus? Quia pr.opter jtialiliam ; ,
pcrgeculionem patiiur, vcl in animo, vcl scnsibili-
ler ? aui quis, non gpe scraper gaudena, Doinfini ; ,
gaudio repletur? Quis indeginenter propendel ta Deum, quig cui bac ipsa in Dcum propensio, non ; ,
in locuin et meriium orationis nunquam inlcr- , , 16, missae non impuieiur cx graiia? Quis abdicata. ; ", ,
scnicl cura corporia, non jucunde pcrpetuo coni- Q *
nioranlem iti corde proprio menlem guani experi- . ,
lar? Quis procurat gibi naturaleiu notiliam niundi .
loliug ct omniuni quae in eo suai: quig simul com boe magnaiittm Det stbi eai ipai credi 44g*4gftme
enarrator? Nor.r.e sibi atlendeng, nonne qui scrio suis eogitatiombue invigila* , i l Hg qoaa navH
noxias, alias cx adverao coutrariag opponit ? matas increpang paribug cam Jobe dieila : lie, inaaiemo,
jn inalam rem, indecores, pravx, amenles ; quas non plaris feceriro qnam caneg gregQM meomw.
Cum idcra e conirario foveat, curet, promoveat, mcnle gregiboa talium pascea*e a *6 anr^
dita.
'.
13. Ex biscunctis apparel bcatitudinum a Chiiglo Jcsu pra dicataruui non aliam vim ac polcsia- ;
(ciu esse, non abo eas gpectare, non aJium in sco- , , >*
|)Uin Aendere, quaui in cordia puriutcm el 4>u> ,. \ uiHiiatctt, quod be sint duae virtuteg pcrfeclrvarum ,
jperfeclivissiiua?. Coniinent enitn inira se rim
virtulum universarum oianem, quctiiadmodum ,
Unnamentum tbercam simul lerreitamque crea- ^ . *
luraai complectitur ainbieng. Videif crgo ut quod ^ *
iiumiliuic carereni, projecti angeU e caelo sint f \ ^
ut quod sibi non attendcrit invi^lans proprio
frofcciui, proditor Judas sil erasus ex albo electo- , rum HumUilas quippo sibi altenla fidei et gpel .*
4H charitatiseflTeclrix pcrfecirixque est. ac compcn- .\ ^
*4liosiorem servandorum Dei inandalorinn iu se ;
Iiatbet viam. Nam cui contessuiti cst, esse vere . *
Inimileni, h in vila gua divinas bealiiudineg actio- * IIC velul picias reprseecnlal; rursas, qor minidos , *
corde faerii idcm sinc dubio ertt bumilis ; pro- , 41
41
Calat. , 16.
W
DE MANDATIS D. N . J. C.
742
. 0 pria quippe puritalis esl bumililas, cujus cbara * clcres el signa unde dignoscantur sunt cbarilas
, in Deum dulci affcctu conjniicta, et ejusdem ali . quando fruendi ardens dcsideriuni. Talis porro
. * , \ , qui iucrit, nlias qtioqtie virluies ex his duabus
, aplas reperictnr cuslodire. Nani humilis haud sine
, , causa irascitur, iieqne ulciscitur in frntrcm inju, * rias ab co acccplas, paribus repeiidendis. Manda , , * tum eliam illud, reconciliandi sibi fralrem anle
^ donuin offerendam, quis promptius et mcliits hu- '
. mili boniiue iinplebii, qui se ullimum omnium
- repulai, vcre pcrsuasus esse se pulverem, cine ; ' ; rem, purgamentum 1 hlem praelerea milis rst, ot
. lugens, el csuricns juslitiam, Deum cl \irtutem ;
, ; idem misericors, largus prabitor osunium qune ba, - bcl aut potesc minislrarc. Quid enim bwieficen ;, , tius beata hnmititaie? Mundus vero corde quia
{ ,
unquam alius vfrius perfecliusque reperiolur
; ;
quam homo humiliter de se senliens? Nam unde
Saian expert eerporie liumundtis factue est, nisi exsuperbia? Si auiem onines qui pie volunt vU
w e in Cbrfelo Jesu per&ecationem patrenlur, at ail Scripiura : quisnam vero in Christo huinili,
aal jastior, aut magis persecoiionem paliens?ut Salvator a i l ; ulpoto cum is quae siint eximin in
vila Jetu in corpore suo circumferal: qui antem non est bumilis, proplcr superbiam totns cmprnietus aiigmaiibus peccalorum apparcat.
*. ; ,
14. Yidisti vim divinorum Evangelii vorboruin*
; vidisli quantum robur sit attcntionis cl luiimliia ; lis? Sic plane nalura fit, at virtiitibus splendene
, , ), , \ omnibus siola Ghrisli Filii Dci, boc est, bcala
bumiiitas, ei angelica puritas mentis, cusiodcs el
nuitc sini, et fulura? semper sint, volentibus in via
* - Spirilas contendere, oniuium Dei maiidai<>mm.
, * - 0 Principes quippo HJae principum sunt, regin man *
daiorum ac virlutuni. Ipsre enim dum cuslotfun tur, comprehcnsive cu>todiunt, eo qiiem dixtmus
, modo, casiera mandala, deinceps a Maitbaeo vcl
, poiius a Christo exposita. ln banc modtim rcperi tur humilis et mundus corde opiimtis cxseculor
* ooumim mandatorum Domini ac Dei Mii, cujus
, , causa laborat in hoc sxculo, et vivel in futuro,
bealificaius a Domino in perenni et xterua \iia,
in Cbrislo jcsu Domino noslro.
.
15. Adbibe igilur menlem ad haec quae dicuntur^
'.
; ; fngrediantur in aures tuas qua3 dicia snni a Uoini, no, si ei crcrita. An enim (quod ipsedixit) dc vcrbo
otioso a nobis prolato reddemus ralioncm in die
' , judicii, et non reddemus de verbo a Deo nobis
. ^ , dicto, a nobis negleclo el otioso reliclo^ Vigilet
, ergoroensnosira contendens ad verbum omni ac ceptionc dignum iinplendum. Qui scripla non in
, - lelligit, nec ea quae dicuntur audil. TalU similis
, cst canali sic aquam accipienli, ut cam prr gc
* transire non sentiat. Quis ergo non fleat, non
, ; plangal, non obstupesr.at, quod Dominus orbis
* ; - universi cum et per sese el per servos suos proC*9C ")*, * - pbetas el aposiolo3 clamet, non est tamen qui eiim
audial?Quid autein illi pradicaul? Nupiia, in, * quiunt, paraLo sunt, allilia occisa. Sponsus com
, . gloria el magnificentia sedet in tbalamo, ei excipit
, , venientes cum gaudio. Forcs patenr. Miuistii
v
139
PHILOTHEI CP. PATRIARB
740
gpirila anfbulale, et desiderii carnis non perficie- *
t i s . Mens enim noslra prceoccupala suasioirf- ,
bus oppagnantig eam Satanae ofjinem ncquKiaU *
exsequilur per corpus rnseitgibililer. lgfcur spiritu \
ambulane, ei semper sobrius ac vigil, poiest per .
Dci gratiam omne Doroini maiidatujn opere complere.
*. ,
12. Quid aulem novire et sanclus Decalogus Domini noslri Jesu Cbristi? Beatitudineg, inquam, , ; ab eo praedicatae magnas exerceniium virtutes, an \
non ad gcopum et ips*e queni nobis proposuimue > ,
pertinenl? Pertinent sane , quin ct miriOcc illi ,
congruunl, sive rcm ex evangelicis et propheticis ;
judieemus Scripturis, shrc e naiurati serie ac ;
conseqiienlia recli ordinis. Eienim quis non acri- , ;,
ter invigiians cuslodiondo suo cordi, procnlque ^ , , , }
ab ipso arceudae omni malilirc, paupor spirilu po- ;
test essc ? quig bumilis, aul lugcng, aul miiia, aut , ,
esuriens et sitiens jusiiliam, aat nthtericors, airt , ; "II
(quod ornne bonum procural cordi el animse) mun-
dus corde? Quisnon scmpcr intentus sibi el per- ,
vigil, interne pacatcs est, ac propterca, cum opug
cst, cxlerius pacificus? Quis propter Jtialiliam ; ,
pcrseculionem patiiur, vcl in animo, vel scnsibili-
tcr? aui quis, non spesemper gaudens, Doniini ; ,
gaudio rcplelur? Qnis indesinenler propendel Dcum, quig eui bsec ipea in Dcum propensio, non ; , !
in locuin et merilum orationis nunquam inler- , , . , missae non impuieiur ex gratia? Quis abdicala. ; ", ,
ftcnicl cura corporia, non jucunde pcrpetuo eom- Q *
moranlem iti corde proprio inentem suam experi- . ,
lar? Qtiis procural sibi naluraleiu notitiam niandi .
lotius el omuiuni quae in eo sunl: quig simul cam hoe magnaitom ftei stbi est tpal credi digaiiitmae
enarralorTNonr.e sibi atlendens, nonne qui serio suis cogilationibaa invigUat , i l Ha qaaa aovH
noxias, alias cx adverso contrarias opponit ? matas increpans paribtta cam Jobo dietU: he, inaaie**,
|n inalam rem, indecores, pravac, amentcs ; quas non plaris fecerim qnam cane* gregnm aiooruni.
Cum idcra e coulrario foveal, curel, promoveat, mcnle gregiboa taliam pasceaê a Damiaa eri^
dita.
'.
13. Ex biactiaciis apparet bcatiludinura a Chiislo Jcsu praedicatarum non aliam vim ac potcsia- ;
(cm csse, non abo eas epectare, non alhim in sco- , , >*
|)Uiu iendere, quani in cordig puriutcin el bu- ,. jniliiaKun, quod be sint duae virtutea pcrfectrvarum ,
iperfeclivissiiua?. Coniinent eniin inira se vim
virtutuin uaiversarum oinnem, qiicinadmodum ,
iJiriiiamenlum ietbercam gimul terrenamque crea- ^ . *
auraai coniplectitur ambiens. Viden' ergo ul quod ^ *
iiumililalc carereal, projecti angeH e corfo sint fiupcl;
ul quod sibi non altendcrit invi^llans proprio *
f rofcciui, proditor Judas sit erasus ex albo eleclo- , rum t HumUilag quippo gibi attenla fidei et gpei .*
t charilaliselTeclrix pcrfecirixque est, ac compcn-
*4liosiorem scrvandorum Dei mandaiortnn in ga ;
liatbet vlam. Nara cui concesgutti est, esse vere . *
luimilem, is in vila sua divinas bcatfiudinea actio-
nc velul piciag repra?sental; rursas, qor muihlug , *
corde faerU idcm sinc dubio erii bumilis ; pro- ,
41
Calal. , 16.
741
D E M A N D A T I S D . N . J . C.
712
. 0 \ pria quippe ptiritalis esl bumililas, cujus chara * ctcres el signa unde dignoscantur sunt cbaritas
, in Deum dulci aflcclu conjuiicia, et ejusdem ali . quando fruendi ardens dcsiderinni. Talis porro
* , , qui iuerit, alias quoque virluies ex bis duabus
, aplas repericlur cuslodire. N>m bumilis haud sine
, , \ - caasa irascitur, neqiie ulciscitur in fmtrcui inju, \ * rias ab co acccplas, paribus repeiidendis. Manda , , * tum etiam illud, reconciliandi sibi fralrem anle
%\ ^ donum offerendam, quis promplius et nielius hu- '
. mili bomine implebii. qui ae ultimum oimiium
- repalat, vcre pcrsuasus esse se pulverem, cine ; ; rem, purgamenlutii 1 htem praelerea mitis rst, et
. lugens, et eeiiricns juslitiam, Deum cl \irtutem ;
, ; idem iuisericors, largus praebitor o-nnium qtine ba, - bel aul potesi ministrarc. Quid enim bwieficen ;, , tius beata hiirnilitaie? Mundus vero corde quia
{ ,
unqunm alius vcrius perfectiusqae repcrielar
;
quam homo humtfiter de se sentiene? Nam undo
Satan expert eorporis iiumundtis factus eat, nisi exsuperbia? Si aulem omnes qui pie volunt viw w in Cbrreto Jeeu per&ecationem patrentur, at ait Scripiura : quisnam vero in Gbristo huinili,
anl jastior, aut magit persecuiionem patiens?ul Salvator ait; ulpoto cum is quae atinteximin in
vifta Jeau in corpore suo circumferat: qui aoiem non est bumilis, proplcr superbiam loius comptfnetus aiigmalibus peccalorum apparcat.
'. ,
14. Yidisli vim divinorum Evangelii vcrboniin>
; vidisli quaatum robur sil attenlionis cl Iminiliia ; lis? Sic plaue natura fit, ut virtutibus spler.dens
, , , , omnibus siola Cbrisli Filii Dei, boc esl, bcala
bumililas, ei angclica purilas mentis, cusiodes el
nuitc sini, et iuturae semper eint, volenlibus in via
* - Spiritas contendere, onmium Dei maiidat<>rtim.
, * - 0 Principes quippo iliae principum sunl, regiiia man * - dalorum ac virtulum. Ipsre enim dom cuslotfun tur, comprehcnsive cu>todiunt, eo quem diximus
, * tnodo, cxlera inandala, deinceps a Maitbaeo \( l
, poiius a Chrislo exposita. lu hunc modum reperi tur huniilis el mundus corde optimus cxsecutor
* ooinium mandatprum Domini ac Dei sui, cwjns
, , causa laboral in boc sxculo, et vivet in futuro,
bealificatus a Domino in perenni ei aeterua \iia,
iu Cbrislo icsu Domino noslro.
.
15. Adbibe igihir meulem ad baec quae dicunlur
'.
; fngredianlur in aures ttias qua dicia smu a Domi*
, no, si ei creifis. An enim (quod ipsedixit) de verbo
otioso a nobis prolato reddetnus raiionem in die
* , judicii, et non reddemus de verbo a Deo nobis
. ^ , diclo, a iiobis negleclo et otioso reliclo^ Vigilel
, ergoroensnoslra conlendens ad verbuiu umni ac * ceplione dignum iinplendum. Qui scripla noa in
. , - telHgit, nec ea qua3 dicuntur audit. Talis similis
, Cst canali sic aquam accipienti, ut eam prr ec
* transire non senliat. Quis crgo non fleal, non
$, ; plangal, non obslupesr.at, quod Doniinus orbis
* ; - universi cum et per sese el per servos suos pro")9, ^ * - pbelas et aposlolos clamet, non esl lamen qui cum
audial?Quid autem illi praedicant? Nupiia, in, * quiunt, parai;o sunt, allilia occisa. Sponsus cain
, . gloria el magniflceniia sedet in ibalamo, et excipit
, , venieules cum gaudio. Forcs pateur. Miuisiii
v
PniLOTHEl PATMARCHA
7U
varic discnrrcntcs satagunt. Pruperate, ne foris

exrlusi manealis, cl non sil qni vos inlroducat. {,
ln liis non est qui intclligat, non est qui siudinra * \ \
adbibcat. Sed desidia et solliciiudo hujus saeuli , , .
velut calena ligavii menlem nostram. Divinas , \
Scripluras recte quidem scribimns, recte legimus, * ,
recie aulem ipeas audire nolumus, quia non volu- * .
mus quae illae pracipiunt exscqui. Quis peregrina- tionem longam suscipit non proviso in viam viclu? ; , nos tamen relicia bic annona noetra, leinerc va- ^ , cui capessinuis tter immensnm. Bealus qui abundc . ^; proviso viaiico, secure proficiscitur ad Dominum. ,
En decem virgines non dormiunt. Enservi vigilcs .
saiagunt-, cx^peclames dominum suum, gnari vcnire ipsum acc<plo regno, ctim viriuie et gloria magna, ^. ,
coronaiiirum servos qui lalenlis ab ipso iis credtlis ,
strenue negol.ati fuerint, intcrfecluruni autem boslcs
stiosqnti^ttecanl ilium super se regnare. tiuomo- do autem venit?Nocie media, alte sopita omnl bu- '
inana naiura, repente de coelo fit sonus magnus, et ' . *0borrenda loniirua. et tenibilia falgura,cum lerranxr ; ' , *
iti, quibus concussi expergiscuuiurqui donniebant, et ,
recurdatur<quisque suorumoperum,sive eabonasive , \ ,
mala fuerint; qui vero mala egerunt, lundunl sna *
peciora, in slraio suo jacenles, quoniam non esl quo ,
ftigiant, aut ubi occullentur, aul lempus cmendandi , *
per poenitcniiamea In quibusprceanles deliquerunt. ,
Etcnim terra coucutilur; ionilrua burribililer reso- , , ,
uanlia cons'.eruant fulgura lerribililcr cxsplendescou- ' tia dire coniurbant; caligo aulem ca;ca undique ipsos ; , ,
obumbrat miserrimos. Sic ei in illa bora, quando * .
lulgur velocissimum momeiito expavefaciel terrain loiam ; cui terrori superveniens clangor tubae
aculissimus e ccelo, excitabil dorimeiile*, et exper- , gisci coget sopiios a saeculo. Ipsi enim coeli cum , *
suis virlulibus lUubabiuit; el terra universa maris *
Ircuiorcm imitabilur, a facie gloriai Judicis ve- ,
aicniis. Ignis quippe tcrribilis precedet anie fa- .
ciem ejus, percurrens et purgans lerram a sceleri- ,
bus quae inquinaverunt ipsam. Infenius pandit
ajlernas suaa porlas. Mors de&iruitur. Pulvis aulem *
pulridus audilo clangore tubae vivificabilur. Mirum * omnino visu 1 inuumera auiiuae, velul in roari , ,
pisces irifiniio nuiuero sesc vii ranle* in inferno, ;,
in ictu ocuJi proruinpent inde, et ossa quaeque (& $,
saa quocunque qiue&iium ibunt, ea iuvicem ada- , piabiml, ei sibi induenl, ac resurgentes clamabunt
auiversa? dicenlee : Gloria ei qui congregavit nos
ct suscilavit per suam miavricordiam. Tuncjusll * gaudmt, et sancti exsullani. Tunc perfecti asceUe
coasolationera prislinie laboribus parcin accipiunt; . martyres, apostoii, propbeue coronantur. Boaiae , * cui saucio continget horam videre illam, qua justi
rapieiilur cuin gloria in nubibus in occursum * , ,
immortalis Sponsi, oinnes qui dilexerunl ipsum, .
et sluduerunt cxsequi omaes voluniales cjus. , ^
Quanlo aulcin ampliflcavil magis uuusquisquc in bac vita suas ipsius alas, lanio allius volal: ei ,
quanlo quisqnc diligentiug mumlavii oculum sui . "
743
745
ORDO SACRl MINISTERII.
74
, \ cord.s, lanlo clarius videt gloriaro Dci; quanlo
* ; deniqne ardenliug Deum desideravil.tanto euavius
, $ \ * ejus landetn possessi buavitnte saliatur. Mirabilur
, \ - vero primus Adam in illa bora videns magna et
; . slupenda, quomodo ex ipso el ejus conjuge gentee
' \ lam mullae, el tanta gene ralionum variarum pro* * \ fluxeril series. Magis autem mirabiiur Creatorem
\ . - Deum, qui ab una natura lot lanlaqne providerit
, eflicJ.
.
, TEJTl) 1) , )
TIJ ^,
1 , ,
.
ORDO SACRl MIN1STER1I,

QUOMODO VIDELICET
SACERDOTl DIACONUS
MINISTRAT, CELEBRIBUS
MISSA.
VESPERIS, MATDTINO
SANCTISSIUO OECUBEH1CO PATRIARCHA DOMINO PBILOTBSO

COMPOSITUS ETORVINATUS
, - Scieiidum, diaeoanm nasquan alias in Vespe , \ , ris aut Matolinis sacris veslibua iadni, nisi in
; ; , \ ; Sabbatornm Vesperis, et Dominicaruin Matutinis,
* - per totuiu aniiam. Et pariter in Yesperia elMalulinie
; , Domlni nosiri et Dei Genitricis festorum. Pariqne
(1). \ roodo in Vesperis, myslcriisque pra?sanclificatis
, \ iv saticlae et magnae Quadragesim.e induitur. Et in
\ . \ Afiniintiationis die sacro, el in sanctarum Domini
, \ - Passionura vigiliis, et ut serael dicam, in Vesperis
(2), . , omnibus cura introitus solemnitaie persoIvend<s.
Jacobi Goari notee.
(1) ln tres classee fesla dislribuunt Graci, ht
', , .
qu* Chriui Domini tunl: ,
Natbitat, Prmentnth Chrisfi in S quw Dei Matrt*: , quw ianctorum $unt
Tronsfiguratio, Latari
|.ropria. Glyca* sex d.cbiie cuncla Deum condidisse
,
p lmarum, Crucifixio. Resurrecti:
coniciiiplaiiis, sex eua.v. fesiis seu potius ceconop ecotte. Eadcm porro Dei Mairis
II.IL sux in came inysusnia, cuncla ienovas*e ar] b r a i Ecclesia Orientalis, quas tl Occidua,
Jmraius eti iv parte AnnaL,ubi boc orduie, legun- c ierquam Vieiialionis, cuius est apud nos rctur eiiunierala : NalivikuH, Bapliiuu8, Passio, Recenlior inslilulio
siirreciio, Accciifio, et Pcmecosie. Veru.u cum
() Nox qu Parasrevcn sequitur, solemne festnm
Transbguralioms d.es eolemi.i^mui sil Gracis, eat Gracis, ct, uijam observalum eal inier feeta
iiiirorcur l i e i H l o i u a d i fesiorum iiiein unu.ii detra- Dominica coinpt.ialur: ilJamqueorationibus, sopplixent Giycae. Fidebu* lUque Duunaica fesia bia caiionibus publicis per vias decanlaiis, * vigiiiis
vcrstbu alu recensent:
intenti iransiguni, tali etiam cullus apparalu, m
2, , , \ ,
tpsamel Roma auoriim Graecorum noclornain pro, ;, ,
ceesioncni magna cum admiratione suspiciat.
A n n u n t i a t i 0 t
m e o n i s
0JU9
B a p t h m u s
r e w r r e c t i o
A s e c n s i o
f e s t a
>
ce
e t
di et
ent
pra
PATROL. G R . CLIV.
24
747
. PIIILOTIIEI CP.
Nec non ct in Malutims ui quibus mngna glorilica-
lio (id csl, liymnus Gloria in exceisis) canitur. El
in Missis singulis per tolum anni ambilum , siquidem in iJlis cclcbrare, boc cst, niiuistrare volucrit.
PATRIARCliyE
7*8
.
* . \

.

.
Vigiliarum series?

Imminenle jam celcbrium Vesperafum lempore,
exsurgit sacerdos cum diacono, Iribusque variis ; , \
sacro adoralionis rjlu, cunclis fralribus adbuc * ^
considenlibus, coram imagiue Cbrisli facMs reve- , .
nnliis, tribusquealus pariier coram bciparae ima-
gine, unaque pariter in niedio, et una alia versus ' () , ; .;,
umimquemqtie cborum; deinceps in sacrarium in- . )
grcdiunluiv accepta dalnialica stolaquc sua , \ diaconus, posiquam ter ad Orienlem adoraverit, , \ ; ',
sacerdotem adii, el ait: Benedic, domine, dalmali- , , ,
cam cum stola. Bencdicilque illa sacerdos, dicens : .

Benedictu* Deus noster ubique, nunc el semper, et
in
stecula scpculorum. Ulerqne deinde propriis sibi , \cslbus ornalur. Istud nunc Itoo. paclo non obscr- .
valur; solus iiaroque sacerdos adoiat, el soltis sio- , *
lam suam assuniit el casulam, el llius adolerc inci- ,
pil, leclore vel ca*remonianim magislro cercuro , , , praiferente, et, Jubete, exClamanie. Eoqne praece- , \ , ,
denie cnm cereo, sacerdos pro morc porlis egres- .
8tis lcniplum universum sulTumigat, et a caeremo- $
niis, coram sacris foribus exelamaule, Jubele, , ;
cxsurgunt omnes. Sacerdos auiem loio templo , suffumigalo, ad vestibulum etiam progredilur, , .
tbusquc eliam ibi adolel, et rursum specioais por- , ,
lis ingrcssus, suavi ei modula voce cxclamai, Bene- C ,
dic, Domine. heraiaque sacrarum imaginuni sufiV , , , Jncobi Goari nolae.
(5) Monacbi poenilenlium slatum professi, et poe- vidgo sit dicla: et jam si sarerdoiibus vel monacbis
nitentii operibus dicaii, non bujusmodi lanium occurranl, inlra salulis oblaue spaliutn, inanu pcopera ;, sed el coenobia sua, eremonim- clori admota, dicunt : lum ul jlla voce
que cellas, ceu poeiiiienliae officinas, ad quas con- bonorem se illis praesiarc indicent, lum eiiam itt
volarunl, ab anliquo vocaverunl. llincpoeiiileutiam eoruui suffragiis poeniiei>tia3 teinpus sibi a Deo
sediticasse legilur, qui monasleriuni condidit, et conccdi dcposcanl^ llli vero eadem voce,.ct salu in eo habiire, eliam bodie dicunt - lem et bonnrein grato animo referentes, bene pre religio$i, qui babiialionem perpeluam, per cantur. Hinc trita satis ênleiilia, ,
babilus nionacbalis susceplionein, in eodem fixe- et >/, patel. Cselerum duplici niodo
runt. At cum afflictiones laboresque corporeos, iil illa: vel enim ore maitibusque lerrae ailixis, cum
pocniientiaeque opus quodcunque poluerunt inler- genuuminflexione profundissifne deorsum inclina.it
prelari el primarium prascipuumque et procumbuni; el Uinc esl , quae
noenileiHi* argumenluin fueril ulini iila corporis eiiain : si ininus corpus inflectanl, dicilur
dejcclio, humilisqucanimi in terram demi sio, qua ^ : cuni vero plures pro more persolvunl, ulii, poRniteutes insigniorcs, peccat t de- nias semper minores el minores faciunt, siinu!que
flebant, preces ahorum implorabani, el requirebant oraiiunculam aliquam proferunt. De bis Horolospem veniaB; exinde Ueo cukluni exbibiiur.i, vel gium, ,
sacras iniagines veneralura, quaelibel geauflexio, ,
\el corpori* iuclinalio, a niofiacbis voci- , el siquidem sit Quadrage&ima, trei mngnas
lari coepit: addo, quod cuin summuin crga flagi- veniat facimus, suprascriptam oralionem dicetitet.
liosos peccatores, vel a lide lapsos benevoleniias el bujnsmodi illa. proslerneiiiibus se prima
indicium iueril, pu3nileniia2 locus conCessus, el in- vicedkilur, ,
dulgenli* consequendae faita promissK); ipsi volis , =;, ;,
quibus poierant eam in Ecclesia poslulabaiit, om- . Duiii secundo incliuanl:
nis<iue iilorum sermo, , orisgeiuilus - , \ , .-, \
nis et cordis susptriuin vocein ^banc , , . Dum lerlio: ,
ingeminabal. llanc ideo vocetu cum munacbi cx . ^/., ,
p(Bnitenlia3 arrepio iuslilulo fainiliarem sibi reddi- ^ * 6u
itisscnt, ad saluiem quoque impeniendam el redden- ( . aulein,
dam, iila cadem usi iuere. Unde tandem couUgil, id esl, simplicioribus et illileralU inonachis, banc
hoiior quicunquc, revercntiaque Ecclesiae paslo- solani vocem, > , , ,
ribus vel miinsiiis exbibila, \u pwiiilenti* optaiai rccilare est impcralum.
vcl profcssa: arguuitinluin , a Griccorum
s
743
ORDO SACRI MINISTERII.
750
, - migalione, penelralftanclasfores, et sanclam tnen , \ sam incensans, voce sonora dicil: Gloria sanctat
. rfl , et consubttanliali, et vivifica et indivijiuce Tnnilati,
, , TptaSt, ttbique, nunc. et semper, et in tcecula sccculorum. Et
, , dicio, Amen, guperior vel praescriptus monacdus
. :, - prooemiacum psalmum dccanlal; ftcerdos autem
; / () clausis sanclis foribus in sanclo iribunali etat^
, Cuni vero coepcrinl cantarc : Aperiente temanum
. * , tuatn, etc, egredilur cum canoiium praecenlore,
* , . . ., et simul reverentiam exhibeut in medio: atque
, ita in suura locum abscedil sacerdos. Ganonum.
, \ ero prarccntor in medio templi sians, Tersiculoa
recilal. Cantato vero : Omnia in sapientia f$cisti
q> . " discedil sacerdos, et nudo capite stans, ante saoras
, , fores lucernarii oraliones legii. Quo peraclo, eliam
, - magnam collectaiii dicit. Diaconus aulem circa
terlium Psalterii Antipbonum indnilur, el parvam
- colleciam dicit: si vero non eet versicidorum reci. ' * - talio, induitur, dum pronemiacus psalmus persol , vilur, et magnain colleclam pronuntiat.
' , ,
, .
(5),
Haec quideni isto pacto flunt, si vigilia peragitar;
, , eadem vero deficienle, nihil bujusmodi observatar,
, $ , neque veniae flunt, neque prius ibtis adolet sacer , ' dos, neque sacrae fores reseranlur ; verum stans
, ille detecto capite sacrarum forium regione,
, , siola ornatus, exelamat : Benedictus Deus notter,
, , * ' ubique, nunc, et tentper, in sacula tceculorum. Et
. . > superior, vel iia jussus inonachus psalniura prooemi , (6) * G acum recittt currenli voce, et sine canlu : ei sa9
Jacobi Goari nol.

() Subinlellige . Is vero pro&miacus psal- can. riocturn. diur. orat. modo, cap. 8: Sane vigi
mu$ non est qui loli p?allerio prspfigilur, quem
lhi$ qiue singulis hebdomadibui Vespera illuceideo plerique apud Hieronymum Spirilus sancti scente Sabbaio celebrantur idcirco leviores, hyemali
prafalionem vocant; sicui el Chrysoiogus, germ. tempore qup noctes sunt longiores, usque ad quar44, Psalmorum prafationem. Sed csl p*almus 103 lum gallorum canlum, per monatteria moderantur,
proxmtalis ea dc causa Gracis, quod ab eo Ve- ut posl excubias toiiu$ noctis reliquii duabus (erme
gpcras, missam aliaaqne preces, hujus Eucho- hon$ reficientes corpora sua, nequaquam per iptum
logii decursa hislrandas, exordiunlur. Unde non diei sputtum somni lorpore tnnrcescant; requie brevi
inepie, me judicc, Zoiiaras piecuni differeiuiam huju$ temporis pro toiiu$ noctii refeciione conlenli.
referens, ex iis quasdam prxfalionum locum lenere, Mudernorum vero Gracorum vigdandi raiionein
alias officia lerminare, caneras iu harom mediiitn
ouinem Babilius bieromoiiacbus Maleinus desrribit
inierjiciendas. Verba ejussunl:
bis vorbis: Stalim adveniente nocte, instituenda / gilatio ad horas dua$ (po*l s<dis occasum) et audiia
, hora octava surgendum. Hunc terminum iransire
, ^ wonacho nun decel; alii utque ad teriiam, quartam
, , \
ei quintam, ante Matulinam synaxim, et n$nnun * (forsan cor- quam per totam noclem exundunl VigiUas: proecipue
reclius lcgeretur ) , - quibuxdum (eslis, aul publicis ad celebranda tacra
* Varia? sacerdotitrus die tequenli, (uiurh conventibus. Malulino aulem
inter quotidiana divina* laudii offida precalionei fiunt.
somno post synaxim nbsiinent, quandoqutdem ille
Pramilluntur enim qucedam quas idcireo pr<e(aiione$
monasticce vitw non etl eotuentaneus. Ad Maluiitias
de nomine dixerunt. Subfinem$unt hypoiheses, quia
porro quae fesrivis dielus profumU seiiiper nocle,
fini hymuorum lubjeclce addunlur: commendalilia canluque solemni Eccleiu persoivuntur, plebs ru$UHI tandem, quce populum i)$mino commendant.disanliqui riius apprime lcnax, nec iionetiam bor(5j Soleiunia iesia Dominicasque urodaciis pcr laiu eicorreclionibus sacerdoluoi excilaia, diligennoclein vigdiis slalionibusque prajveniunl monacbi lius aesurgere coneueia esl: ab eisqqe frequcniiua
Graici (de Laiinis quippe nullue qui experimenlo as- obeundis nec ipsi iinperaioreoOrienlisabhorruere;
senserii,idiiegabHj lougissiinasaulemMbi praefixisse solemmoresque eoruui Yigilias in palalio, nocUirmonacbos bac dc causa vocalos bislori- nis olticiis produccndas perceuscl Gudinus, el ejua
corum omnium s rij-uh cumpeilum babemus, inier commenlator GrcUQrusj in suU elucubralionibus.
quos praecipuus fuii Sya.eonea ille de quo Evaghus
(6) Pro familiari sibi consueiudine vocera hanc
lib. iu, cap. 21. Fes is iiaque diebus producuul in Lexico scribil Meursius, ei ul sioe aairoa corVigiiias cuncii Greci, quibus prius Laimi &c de- pus, vocem pariicr absque scnsu ob oculos poniu
doruiu excmpb), de quibus Gassianus, lib. m, De llanc dum in Bibl\otheea Pl\ imerpres anoiiymus
751
*
PHILOTHEI CP. PATBIARCH^
752
eerdos lucernarii oralionee persolvil. Quibus flnilis, . sacerdos aut diaconua auo loco suas magnam , ,
colleciam pronantiat, vidclicet: In pace Dominum , , ,
,
precemur, el reliqua.
.
Sciendum sacras foree nusquam aperiri, uisi in
' ,
celebriutn Vespcrarum inilio, cum Ibus solum ado- , $
)et sacerdos; in quocunque solemni inlroilu, Ve~ ,
sperarum videlicel, ct Missa?. prosancto Evangclio: .
parique roodo a verbo : Accediie, ad iinem usque , ,
sancue Missae manent apena;. Nolum sit diacnnum . ,
indui debere (si jam a principio Vesperarum non sit
induitis),dum lertium Psalterii Anlipbonum (dum- , *
niodo sil psalmorum Davidicorum per versus reciia- / , tio) persolviuir; sin vero, duin cantalur procemiai us, , . ul pramissum est. Hoc vcro pacio ii:diiilur : Exbi- - . ,
biU superiori revercnlia, obliqua porla, quae a latere (
ingredilur in panclum tribunal; ubi saccrdolem
siaalera comperil quemproindeappcllaldiccns: Be- ,
nedic, domine, tunicam tinal cum ttola, Saccrdos lipir, , ,
auiem benedictionem impertilnr, diccns: Bcnediclua .
Oeus nosleuubique,nunc, etsemper et in $acula $as-, ,
ctUorum. Aique iia diaeonus se vesiibus exornal, ei , rotVc .
psalmodia compleia egressus slal in loco con- , sa^loyEl parvam coUectain lecital: Adhuc et Uerurn ,
iu pace Dominum precemur, el rcliqua. El exclamat . , .
sacerdos: Quin tua i$t poUnlh, ei luum t>t r$gnum Kvplov ,
et i*a,*t virlusM gloria , i'alr, cl Eilii, el Spi* . *
rilu$ sancti, nunc et $emper, et in tctcula $wculorum., , .
El iMiic canlalur, Domine clamavi . Quo* tinito, Q , , ,
diaconu acceplo iburibulo, et Ibure injcclo, adit , ,
sacerdoleni inira sacrum iribuual staniem, el a i l : .' , ,
Benedie, domine, incensum. El bencdicit saccrdos . xhj
dicens : Benediclui Deu nosier, ubique, nunc, et , ( , ^ ,
semper, el in scccula $wculorum. El suffumigal sa- vi ,
cranuui diacomis, ei leaipluni universuw, el lever- , ,
sus tburibulum deponii, ibidemque preslolaiar.
Cuin vero eanlatur: Gloria, el nunc, ingredilur , ,
sacerdos, ei slola casalaque abeo assumpiis, fii . / ,
soleuinia imroilus, accipienle prinium diacono ibu* ,
ribulirtn el ihws iu illud immillente, bnediciioncm- , . ,
quc, ui prAiuissum esi, exposcenle, eodemque cum ,
iaccrdoie e bureali laterc egredienle. Et aperlis * , . <.
foribus sanctis, prxcedenlibus cum cereis duobus ,
lccloribus, subsequiliK sacerdos, deinlssani gcrcus D ; , ,
(7) . caulam, cl ad solilum locum procedunl. lbi depo
silie a lectoribus cereis, biuc et inde in tepipli mc- ,
dio, c regione sacraruai .valvaruin consistil eaccr- , *
doe. Siai quoqae diacouut a dexlris sacerdolis ,
niodice reirorsuiD, capite paululum iaclinato, le- , / ,
uclque siolain iribus dextra: nianus digilis, cl (8).

P*al. C X L .
Jacobi Goari notie.

injMiaitem verlil, vocabtrii ra<Kcem mcntem
/7) Alia exemplaria legunt, ? ;.
appreltrndisse lesiaiur : fu$a namqu* voce, stve can* Suppleudum iiieme ., quas prolbcseos csi
lu, moAuiornmque varielule'uiwtQ debuissei, sicul poria, in sini^lro sanctuarii sive iribunalis | j t rc.
ei alibi Giaeca ipsa cxpriinanl, , quat Ei cecle its OrienLttuiw plagam ubique rcspi mno traclu ejfluil: oppoiiilurque ci quod dicilur cienlibus, lai e boixali pane, a qua { - ;, ubi adjuncta luoJulorum varielis ; et ;, pubaiia iiiiiicupaiur.
lu lcnijli gicuiio.
pcrcipiiar.
r
753
ORDO SACRI MINISTERII.
754
(9) hamili voce quantum audiru possit a sacerdolo,

* ; aii : Dominum precemur. Sacerdos antem eecreto
: . " hauc oraiionem percurrit : Vespere, et mane, tt
; ), meridie. Oratione terminaia, erigunt capita, et
, \ (10) diacono saccrdoiem compellenle, codemque plagam
, orientalem , slola trihus digitis dextrae manns ap, hpia - prehensa, demonstranle et dicenle : Benedic, donti . *0 ; ne, sanctum inlfitnm, benedicit sacerdos ad Orien tem, el a i l : Benedictut inlroitut sanctorum tuorum,
. * Domine. Tunc diaconus discedit, et sanciam itiiagi , nem superioris sedili superposkam, ipsumque eiiara
, - superiorem incensat, et deinde in priori loco con\ : , sisiit, et psalnfodiae flnem prseslolaiur. Quo adven, \ ! lante, procedit in medium, etxruce per aerem
, iburibulo efformala, exclamat : Sapigntia, recti:
, . , ^ I confeslim prapositns vel praescriplus ad boc
, monacbu?, Lumen jucundum, psallit. Lectores vero
, , eublalis iierum cereis ad eacras iisquc fores pro , grediuntur, et diaconus sacrura triburial intro . , gressus eanciani inensam tburificat; sacerdos aulem
* : Juxta sacras fores adoralione praemissa, easque
, , , ), iêosculatus ingredilur, ei obser&ntur Uke. Carilato,
, Lumen jueundum, dicit diaconus : Attendamus. Et
, . , sacerdos, Pax omnibus. Et iterum diaeonus, Sapien , /pt tia, allendamut. Et diei jllius propositum cau. , tant : quo completo, egreditur diaconus, ct
, . iri solito loco stane, i\l:Dicamu$ omnet ex tota ani; , - tna, tt ex tota tnente notlra : dicatnus, e(c. Et
; , post exclamationem dicil sacerdos : Pax omnibus,
. , , et diaconus : Capita nostra Domino inctinemus, et
, , , , sacerdos dicit oratiqnem : Domine Deui noster, qu%
, , . - cmlos inclinani; et exclamat : Beuedictu $it regni
6 (11) * - tui potestas. El posl exclaroaltonem processiouie
, , versus caniantur : iisque flnilis, ingressus diaro, , nus, iburibulo acceplo, ihure injeclo, et peiita
* , benedicllone, sanctis foribus clausis boreali lafeics
. , - simul cum sacerdoie egreditur; et pnieccdeiilibus
* , cereis," spectosas porlat praetergrediunlur, qu(is
' , , reliqui fraires eeculi slant in veslibulo. Fratros
, . , aotem canentes diaconas incensaidemore, et ver . sibus terminalts in solito loco sians, a i l : Salta,
. Domine, populnm tuum, et benedic hcereditali tuce ,
, ad finem usqae. Et cantatur : Domine, miserere,
, , - quadragcsiea. Et rurstim ait : Adliuc rogamus pro
, - D pujatmia ttaDto cnstoditi* regibus. Etcanialar ter:
, , Domine, mi$erere. Et fterum dicit : Adhuc rogamus
, pro remmione peceaiorum $ervi Dei N. consecrati
, ' monachu, et omni nosira in Chritto fraternitate: cura
, . aljii pelitionibus, hac maxime: Ut tacrum hoe mo, ; $ nasterium conurvetur. Pro omnifideliumChristia9
Jacobi Goari not.

(9) Candelabra qoorum usus cst in ecclesia,
ad manum, ul Cntcae dictionis ad priniitivain Latinani afiluilas oeiendii, getOari soliia.
(10) Rem mvsierio plcuam et memis allenlione
dignaiif, apprehensa iribus dexlrae manus digitis
aiola, diacouus ubique demonsiral. Ejnsuiodi ge*iu
de ingressu iu sancia sacerdolem cummonei, ui
felix et Iriumphans sanclorum in ccelos iniroiius,
ad acieraa? vilse lumen in iuiscrae btijus viiic ve-
epere, beate conapiciendum illo adumbretnr. Hoc

enim fine subjungit sacerdos :
; , .
(11) Versiculi duoe psalmisDavidieisexcerpli dicuniur , previum dulklmm;
vcl scripiura; confesliin post ipos legend, vel
rei alicrius specialis decaniaqdae materiam el suiiim a u i coiupledens: qui proprii sunl iiliuediei, ; ; dicualur*
755
PHILOTHEI CP.
756
nontm anitna, elc. Delnde sacerdos dicit: Pax om- ,
nibus. Diaconus: Capilanostra Domino inclinemui. * , , , Et sacerdos ad occidemcm conversus stantea dexlrie , . \
ejus diacono, et dexlrse tribus digiiis stolam le- . , , '. *
gcnle, sequentem orationem elala voce profert: " Domhiotor, valde mhericors, Domine Je$u Christe . , , *.
Deus noster. Y.t canlaiis versibus c versiculis Da-
vidicis composilis pracedenlibus cereisin lempluni
cuncii reveriunlur, El candelabra quidcm biuc , *
inde ad disposifce mensre latera deponuntur, in \\ , , *
qua cum frumenlo el quinquc panibus iu ecclesia ! ,
offerri soliiis' apposilus est disciis : ad disci vero . *
lalus utrinque staluunlur vasa duo, boc quidem .
vino, aliud vero oleo plcriura el vinum quidein
. ,
a sinistris, a dexlris autcm oleura collocalur. In- ,
lerini sacerdos spetiosas porlas penelrat : et fini- ' ,
tis versibus e versieulis Davidicis composiiis, di- ; , citur : Nunc dimitlis : Ter sanctus ; et post, Pater

noster, sacerdos exclamat : Quia tuum est regnttm. .
Etdici diniissoriam canlatur, si Dominica sit, et , ,
Deipara virgo ubque lertio : si vero magni alicujus .
sancii ilat memoria, bis ejns modulus recilalur , ' ;; ei semel : Deipara virgo. Si varo Cbrisii Domini ,
aul Dei genilricis sil feslura, fesli illius modulus , *
usque (ertio dicitur. Canlato iiaque elala cl lenta * ,
voceultimo modulo, diacomis petita primum ei , .
cblenla ihuris benedictione, cruciformiler panero , .
suffumigat, et deinde superiorero, cl iientni panes, . cx parie sola anleriori. Propius auiem sacerdoie
, ,
aeccdenle, slat a dexlris ejus diacouus, sinisira , , ,
Iburibulum, dexirae vero Iribua digiiis stolam te- , "
ncns, el modulo completo quinque dicios pancs . \ ,
Etola deinonstrans, a i l : Dominum precemur. t sa- , , ,
cerdos dicii oralionem : Domine Jesu Christe, qui , -
quinque panes benedixi&ti. El diclo a fratribus, ; , , ,
Benedicam Dominum, ingredilur sacerdos cum dia- , ,
cono in sanclum tribunal, psalmumquc absolvuiH .
fralres usque ad : Non minuentur omni bono. ,
tribunali aulem inius sacerdos exdamal : Bene-
dictw Domini super nos, eju$ gratia ei humanitale, , ;,
ubique, nunc et semper, el in scpcula iceculorum. Al ,
que ita sacris vestibus exuuntur, et egreditinlur : .
et sacra lectione facia, dicit eacerdos: Sanctorum ,
Palrum noslrorum precibus. Et siquidcm nulla sit ,
Tigilia, posl cantalos versus illos e Dayidicis ver- D , siculis conflatos, sanctum (ribunal sacerdos ingre- ,
dilur, et dicto : Tersanctus, exclamat, Quia iuum ,
est regnum, et virius, et gloria. El canilur diniisso- , rium. Foris autem diaconus sians modulo canialo,
exclamat : Benedic. Et sacerdos intus : Christus , , qui benedictus eil, ubique, nunc et semper, et in .
scecula scpculorum. Et deinceps: Confirma, Deus, , reget, canuni. El submissa voce sacerdos dicit: .
Deipara super omnes sancla, salva no$. Fralres , *
caniant : Prce angelis venerandam. Sacerdos iicruni ; ,
lubinisse: Gloria libi, Devs, tpet noslra, gloria tibi. , .
4
Jacobi Goari notae.

(12) Reperilur infra inicr Vcsperlinas haec oralio.
757
ORDO SACRi MINISTERII.
15
; ; , * - Dicunique fralrcs : Gloria. Elnunc. Domine, bene * >, - dic. Sacenlos autem ' sanclis porlis reseratis^ el
(\). ! casula demissa, diacono etiam siante foris a dex tris, et de more stolam apprehendente, diruissio , nem hanc pronuntiat : Christus verus Deus noster
, >- precibu* tllibatm $UK matris, tanctorum glorio , sorum et percelebrium apostolorum, et omnium $an . . ctorum, miserealur, et salvet nos, ut propilius et
clemen$. Si vero Doinini festus dies celebretnr,
, 6V diraissionem festo congruam facil; si aulem prae , ,
cipui sancti festum'sit, in dimissione nomen illius
. , - pronunliat. Si procedendo supplicalio babenda
(14). est, facta dimissione, diaconus simul cum sacerdote
> (15), cereis praecedentibus, et assumplo iburibulo egre. (16), dilur, el nibilo immutato, prout in solemnlbus
, , , ^ priescriptum esl vesperis, absolvitur officium
, , . , . ^.
, , ,
, \ 7
, , , ,
. ,
, ^ , (17) ^ .
(18) , , , ,
, , .
(19), F.I '
In laudibus vero, si vigilia praecesserit, leclione
, ; , ad flnem deducta, confestim superior, aut ordina tus ad boc monachus, sex psalmos recitat: si nulta
fuerit vigilia, Dominica vero dies sil, canon in
, ,
' , ' . Trinilalis laudem canlatur, cujus iini additur :
(20) (21) Vere dignvm e$t. Sciendum autem in Matutinis
(22), - extra sacras forcs deprecalionem prolensam fieri :
, C eamquc saccrdos coram dictis foribus stans absol- ~ \\\ : Ul constrvelur civitas hac. Et, Domine, mteeJacobi Goari notae.
quse supra de supplicatione et processione scripfa
(13) Leclionis sacra\ pluriumque monaslicarum
exirc"nalionum ha3C est conclnsio: * sunt.
, 3 * (19) Ilanc quoque superfluam esse, mox secn, . sictil apad Latinos : lura leênti demonstranl.
Tu auiem, Domine, miserere no&tri, pronuntiatum, (20) Incipil hinc explicalio , sacri
minhterii sacerduli a diacono in Matutinis exbileciionibus finem solet imponere.
(14) : . Intel- bcndi.
(21) . Matulinas prccesGneci
liffe eos cantare preces, quibus ut Deus reges confirmet, precantur. Ilhe vero biijusnnodi sunt: vocanl , eo quod nunquam nisi pro , - funda nocli in ecclesiis a ! quas tunc eliam popnlns
, , , convenire cogitur, persolvantur aulem a
, * |> mesonyclioo disliaguilur, sicut a Matulinis nostris
, ; laudes: laudtbus quippe nosiris cprrespond* re
, ex- Graecorum OiHciis comperlum ^st, et , ; ex Neopbyli Rbodiui Synopsi: *H
: ipsique de se hnjus oralionis (^ :
graliam loqueiites, , reges primum officium seu prima ejuspars, est Matuiimim
conflrmanius id est, ut Deus eos conflrmet, roga- cum laudibus ,\quamvis inflciari ne<|ueam,
vocabulo, sicut et Laiiuo Malutinarum precum,
rous.
(15) Hujuswodi esl haicoratio: , primam boram plerisque aucloribus aniiquis (qui
Matulinas nobis diclas, ipsi Vigilias, noclurnos,
: quam frequcntius rcpetiiain in
oraltonemque nocturnam vocabant) fuisse signiiicaOflirio ; . reperies.
(i(>) lia parilerihiEC alia legiturj: tam.
(22) Illa esl , vel poiius ca pre ,
, 4 , cum concatenata series, in qua
inciamal diaconus; cujus formain infra rope' , .
(17) . rire est in Clirysoslomi limrgia post Evangelii leQua ralione sancloruin noinina ,; com- ctionnnt: illamquc bac ralione Melbodius lib. Ue
luymorciitur, conslabil in operis hujus calce pene convermne ad fidem orthodoxam ,
wpplicationm protensam, esse deOnil.
eUrema.
(18) Superflua periodus; repeiii enim obscurc
759
PHTLOTHEI CP. PATRIARCILfc
7f0
rere, quadrngies cnnitur, ct fit dimissio, et incipit , , ,
Jectio. Sacerdns aniom sanctum tribtwal ingressus \ \ .
afsumpta gtola, solaque tribunalis porta rescrata, : , . eXflamat: Benedictut Deus noster, ubique, nunc . ; (25) ,
et xemper, in tcccula sacculorum. Et canitni* : * , ,
Ter tanctns, rum psalmis solitte, et iterum : Ter .
snnctus. Sacerdos atitem porta boreali egressns, , \ ,
anrrariuin, lemplumque totum, et fraires el ve- . $, ,
stibnlum AiifTtimignt: et ad ulrtimqne, Ter $anctu*, * ,
dicto, Pater noster, subdit : Quia tuum est regnum , ,
et poteitai. Adverlanl porro qut cannnt, et qui in- , .
rensat, ut cum exclamationes babel, coram ima- , , "
-gine Chrieli reperiatur. Toto vero templo suffumi- .
gato, et consuetis deoantatis modnlis, intus c sacro , , ,
tribunali sacerdos exclamat: Gloria sanctas, et con-
H ,
iubstantiali, etmificm, et individtue Trinitati. Et
conlinuo superior, aui jussus quivis monocbus ?ex , , rtj (,
laqdura psalmos percurrit. Cum aulem incpperii: , , .
itomiar, Dens mlutis mtm, secedil sncerdos, r l co- , ,
ram sacris forlbus nudo eapite siat, et secrelo (25). " ,
aunorae pronuntiat orationes : et post lauliim sex , : ,
psalmoa, magnam callectam profcrf, atque ita ,
canilur : Dtus Dominnt: el reliqunm dc morc of-
flcium. In aniuicujusque porro scssionis fine par-
vam cplleciam sacerdos recitat, el in priina quidem ) , ., \
sessione exclamat: Quia tua est pottntia, et tuum .
est regnum, el tua ett vittu*. In secunda yero. Quia (2')
bonus et hominum amalor Deus exiisth. Post psal- , ,
mnmauiem (cxxxix), Vaidemisericordem, vel (cxvm) " . .
dielum: lmmaculatum, Quia beitediclum et glori- '/ $M.ldV

ficaium eti tenerandum et magnificum nomen tuum,
^
(27),
, " cantalisque gradualibas comile diacono sanctum
.
tribunal gacerdos tngreditur, et benedicia ab eo
9
dalmaiica, consuelo mor& diaeonus induitur: pariJacobi r.oari nol.

(25) Adyti janua velum, esi: quae * Iwndum,ut late ex PP. demonslrat Neopbylns Rliovox e L^tina simul et Gra?ea componitur. Codiuus dinus in \ulgari ua synopsi cap. ull.', unde et
cap. 17, - Evaniêlimn atidiliiris pronuntiatur > *
, aureis veli$ $uggeslum imperatorium tegi
describit. Utilur bac voce GuiUelmus Bibiiolbcca* ^ rius dc Mepbano sexto scribens: Contulit in Ba$i- . Sapicnlia, recii. Corpore nimiticn apo$tolorum cortynam lineam unam, Velolhyrarum erecto stemus, et avdiamus sanctum Evangfiixm.
Dnde conjicimus antiquos mit$m interfui$$e strica Iria in circuitu altaris.
(24) Verba quibus oraiiones cuncisa concludun- flexo$. Tamcn quia feslivis tanlum diebus in eccletur, eiqudam, alia aUiori vocis tono a sacerdote siam conveniuni, adccniculalionibus * ferialibua
pronumianda , vocanlur, quaa Justi- D omnino sunt desueli. tlabent iiibilomiim tempus
niaiins iinperaipr in No. Cons. 113, - aliquod sedcndo pcrmisaum, verbo
, significalum: quo, ubi de Psalmis, intelligilur ea
, non tactle, $ed voce fidelipopulo Psalterii pars quae iedcndo dicilur; ubi de Canpercipienda lieri praecipit.
licis illud etiam est, quod ut canloribas levanien
(25J llujus oiUcii iulerpres in Bibl. PP. ui in concedaiur, sedendo persolvilur.
(27) Psalraus 155, a laudata et frequenlius memullis erratprave vocein itxlum pialmum veriii: quse genuane psalmoi tex, vel sena- morata plurima Dei mtsericordia, nonvn
rio numero comprehensog; 3 Ttdelicet, 37. 42, 87,accepit: sicut el Psalmus cxvm, ,
a voce secunda qua iacipil, vulgo vocalur,
102, el U i sMiticat.
(26) Rarissime, ei fere nunquam in ecclesia Alquc insuper rum tunc plurimas e ramosa inasedeni Gra?ci: ei in roeniem Teriulliani, lib. De china in medio cbori appensas lampade accendaiii :
Orat. conapirasse videntur , dom aU, lrreverin* machinaiu eamdero Cedreno , Codino
eiuasiidere $ub eonspeciu, contraque compectum , Symeoni TbesaaKonicensi *^
eju$ qwem maxime reverearis ac revererv, quanto . anliquis , luminum lampadumque
\nagit sub consvecla Dei svi, angelojidhuc orationis numero copioto, diclam; ipsi a repetUa
attunie, faclum ittud religionim estfnisi exprobre- hmc misericordim voce, vel a plurimo oleo abuapms Iteo qund no$ oratio (aligaverit. Haro eiiam daniis misericordiae divins argumenlo vocare )am
genuOeclunl. Quaniviv eniiti faieanlur profesli.H, suni assueti.
tttquceiiam aliit ceriis diebus in gcnua protum^
7^1
ORDO SACRt MINISTERIT.
762
, quc raiione stola et casula ornat se saccrdos : tcr .
, - niiiialisque aitlipbonis, fesii vel Dorninictt propo - , siluio canilur. Post liacc dieit diaconus : Domi - nnm precemnr. Exclamaiquc sacerdos: Quia sanetu*
* es DevM nosier, el iit sanclis requic*c\$, et tibl gl<> ' 2 " , riam referimus. El caiitatur : Omnis spiritus. Et
* , deindc iJiaconus: Sapientia, recti. Audiamus san. * , " clum Evangelium. Sacerdos: Pax otnnibug. Et staiim
* , * subinfcrl: Evangelii lecundum lalem ieclln. Et po . . pulus : Gloriatibi, Domine, gloria tibi. Diaconns :
. " ;. .
Attendamvs. Et decurrit sacerdos Evangeliitm.
. , - Eoque lcclo cantant fralres, Resurreciionem
. , Christi conlemplati (fti videlicei Dominica fu . erii), ei voce suavi psalmum quinqungcsimuin.
, . , . , Sacerdos vrro casula demissa sanctum Evangelhrn
. \ - in peciore dtferens egreditur, et in medio tcmpH
:. \, f lal; ei ab ejus dexlris lecior, aut a cwremoniis,
( candflabriiiH cum cereo accenso lenet, ei pro morc
), \ . fit sancti EVangelii saluiatio. In alio porro feslo
; \ oiniuittir, nisi forte in Dominica. Hoc peraclo con / ;, sueli modiili ranlaidur. Et egressus diaconus in
, , proprio eibi loco consislit, etelaia voce ail: Salvn,
, Dcus, popvlum tuum, et benedie hmreditati tnie. Vt*
, sifn orbem luum in mhericordia ct miserationibus,
(28) . fidelium Christianorum cornu exalta, el abundan . tes tua$ misericordias ad nox mitte; prtcibus illibatcB
* - domma noilree Deipara et temper Virginu Maria*,
:, . virtule prelio$as et vivificte crucis, protectione vene , , randarum, ccelc$tittm incorporearum virtutum. Et
, , ,
canlalur, Domtue, mherere, duodetim vicibus, el
, . - exclamal sacerdos: Mhericordia, et mfrerationibus,
/, et humanitale. Canonibus porro cantatis cgressua
, - aatardos, in dexlro cboro stai loco sibi proprio ;
][ ' , d i a c o n u H iburis piius aicopla bcnedictione, sacta riuin toium ibiiriAcat ei porln boreali progressu,
. , ^ coram sacris foribus Iburibulo crucem eiT<rmat;
, cl suiiuntigatis piinio cunclis a dcxlris piciis ima
. ginibiis ad sigmnn monastet ii paironum vadit. -
, , , iV , ; susqne illud cruce cfforniala, : d oeeidenlcin con ;, <- versus, ct in nicdio leniplo SIUMS ibi rursum cruci-.
. , iormiler incensat: et uhra progressus prius
, 6. ;,, migat imagincm supcrioris sedili appensnm,
. *0 superiorein ipsuin, detnccps c!ori dextn faiirps,
, Unoque amem choro inceiisato, in nicdio slane,
, >0 D ct ad ineridicm convcru$. cnnem efformtil. Dum
, vero suifuinigat, revcreiiliam ^xhibent suffumigali,
* et vicissiiu paululmu inciiuatus honorem rependit.
, : Facia autein ullima bac cruce, ad dexirum cboruni
; (20) , secedil, ct iniagirtibus ibi posilis ihure bonoraiis,
^, * codem eli m, a sanclis imagiiiibus facio inil o, fra , , , tres luslral, ad spcciosas usque porlas digressns,
0 ^ cunciiquc illum venerantur, ei ipse vicissim ali , , qtiali veiterationc alios exdpit. Peracto rilu circa
* bunc cborum, rursum in medio conehlit respiciens
1
Jaco"bi Goari nol.<

28) Vnit inbfrpres in Bibtioth. PP. Salulatio .
Biif> quUleut, ad conimunrut e l iisiialum
sen u r o ; a l non sitnplex salotalio cst , s e l
ûx osctilo tixo perfiriiMt-.
(29) Sanclus cui monasierium vel ecclosia dadicata esi, imagiueiii in labulato seu caiu.ellis
babei; ci illa PSI, quu; bic stilTumigari pru;cipilur, et ; yocatur.
m
PHILOTHEI CP. PA7RIAUCHiE
764
ad boream, et cruce efformata, ad veslibulum pro- ' ; ,
gredilur, et omnibus ibidem suffumigaiis, iieriim , ,
speciosis portis inlrogressu, cruce ad orientem , , *
expressa, superiorem incensai, el iierum cruce in , inedio eflormata, et sacris iroagiuibus Ibure ex- ,
ceplts, intrat in sacrarium, et iburibulo deposito, ,
ioras egressus superiorem alonge veneratur, et , ,
consueto slat loco. Completo aulera teriio cantico, >, dicil diaconus: Adliuc et iterum in pace Dominum . .
,
prccemur. Suscipe, salva, miserere. Sanctissima
bata, $uper omnes benedicta! Et exclamal sacer- , , ,
dos : Quia tu es Deu$ noster, et libi gloriam repen- ,
dimus, Patri, et Filio, et sanclo Sptrilui, nunc et , ,
semper, et in swcula tceculorum. Et sexto camico , terminaio protensam oraltonem minorem babet .
sacerdos, eians nudo capite e regione sacrarum ^ ; ; , /
valvarum, etexclamat: Tu enim es rex pacis, et
tibi gloriam referimus. In nani anlem fine, sacer- ,
dos cum diacono facta supcriori venia, sanctum ; . '
tribunal subintiai, el consueto more induilur. , ,
Oclavo autem ad finem deducto,sonora voce cantat , , , .
diaconus: Deiparam et lucU matrem in liymnii !
celebremus. Et per versus recilaiur: Pras angelis , " ,
venerauda. Sin vero, initium traclus noni canlici , ,
diei icsli occinil: atque ita egressus solito eibi loco , , ,
consisiit, el tbure, ut moris esl cunctos cxcipii; .
diaconus aulem reversus propriuin lenet locunu ,
Post nunum autem camicum prolala a diacouo , ,
parva collecla, sacerdos exclamal: Quia le laudnnt ,
omnei ccelorum virjutes, el tibi gloriam referunt. El C .
bytnno, Gloria in excelsis, incepio sacerdos sacrum
,
iribunal subii; eo vero iinito diaconus dicil; J/a- , .
tutinam uo&tram supplicationem Domino terminemus,
, ;
et reliqua. Et coitfisiim sacerdos dicil: Pax omni- ;,
bus* Diacomie : Capita nostra Domino inclinemus. . , Et sacerdoseecreto oratiotem subjungii: Domine, , >,
qui in excelsi$ habitas, et cxclamat: Titum ett enim
misereri et salvare. Diaconus: Sapientia. Sacerdos: . $
Qui e$t benedictut Cliristm Dcus noster, tibique. Et , "
caniiur: Confirma, Deu$, reges. Sacerdos : Deipnrn . '
super omnes lancta, salva nos. Et canilnr: Pras , , "
cttnclis veneranda. Deinde ilerum dicil: Gtoria tibi, ,
Chrhte Deu$, spes nostra, gloria libi. Et Gt limissio: '. (30)
si Dorainica fueril, bis verbis: Qui surrexil mor- / ;
, precibus illibatce suce matrit, lanctorum glorio- , , ,
,
$orum et percelebrium apostolorum, ei omniumsanctorum mi$ereatnr, et salvet no$, ut benignus el cle- . ,
men$. Si Christi Domini fcslum Tuerit, aut celebris . ,
alicujiis âncii, sancluin oleiim dalur, boc pacto: . ,
emuibus juxia sancli imaginem qua3 expouitur ad- , ,
oranda, eonvenientibus et canenlibus, diaconus in , .
, . ,
circuilu sufTumigat, imagini sancti et deinde superiofi-prius hoc bonore delato: sacerdos auiem , ,
e latere iiuaginis stans unclorium lenel, et aece- ' . ,
, * ,
denies in fronie uuclos bcnedicil: cuinque cnncli
Jaeobi Goari nolae.
(30) Duplcx cst , ei lila
bymuus aagelicus, Gloria m exeelsis Deo. Hxc
ropniia soepius in psalmorum QHC Trinilalis glorilicalio : Gloria Patri et tiiio, elc.
765
ORDO SACRl MlNISTERIi.
m
. , . fuerinl uncli, exclamal: Exaudi nos Sahator notter.
, , . spes omniumfiniumterras, et eorum aui sunt in mari
-,- O
tonge, et propitius e$to peccatis nostris, el miserere pro*
(31)
pitiub nostri. Et exelamal: Misericon enim et hotnx , - num amalor extistis, et tibi gloriam n[erimtt$, Patri, c*
, ) , Filio , et sancto Spiritui: nunc el semper, et in $<e , cula saculorum. Pax omnibus. Diaeouas : Caffita
. , nostra Domino inclinemu*. Et diaeono pro moro
(32) sibi consueto slolam guam appreheitdente, sacer dos demissa casula dicil oralionem, in stipplicationi /, # bus quaerendam : Dominator, Domine Jesu Chrisle,
, ;, Deu* noster, precibus tuper omnes benedictw glorio saidomifue noitrcc Deiparcs et semper Yirgiuis Marias.
,
Festis vero diebus Annunliationis, in Ramis Pal , . inarum, splendidae Pascbatis Dominicae fiunt baec
" , , exlra monaslerii claustra, et peragunlur cuncla
, , juxia seriem in praescripta supplicatione positam,
, - consecralur et aqua benedicta die Epipbanise, el
*
vespere, et niane: idemque prima Augusti cele, . bralur, qua diaconus subsequente saccrdeie cru , cem deferene procedil, ct ihus adolet ipse: et in
, ', orationibus dicrt solunimodo: Dominum precemur.
/ , ., El sacerdos cuncta de more peragil, proul in ru . . . bricis pracscriptum legimus.
. , ,
, , . .

. , , ,
* , ,
, \ $ .
. ^ ,
.
*
f
Jacobi Gonri .
(34) Dies Dominica perpetuam Resurrectionis C"(et nomen accipiunt), quasi inde con?
tracia vcl asportata divina virtuie se inunguiit
memoriam rcnovat. Hinc Domini< aruin dieruni
; eadcm esl,quseet in Resurrectionis fcsto. Graeci, el spem salutis phiriinam in talibus repoConsulc ; circa huju*ce Eucbologii cal- nunt, velul et majores noslri in brandeis quibus
principum aposlolorum sepulcra Koma3 operiecem.
(32) Oleo lampadis coram iraagine sancli, cujus baiuiir: de qmbus amplo Joanncs dbconus in vila
devolione niovenlur acccnsae, inungere se solcnl Gregorii Magni, lib. n, cap. 42, deque aliis pluriorieniales Cbris iani, Graici pariier ac Laiini ; mis proloniarlyris Stephani reliquiis admoiis (quae
iiec nnn et in orciduis regiunibus , applaudenie non pauca miracula palrasse reicrt) Augusiinus,
tolo orbc, copiam non modicam olci coram ima- l)i c.vitate Oei.lib. xxn, cap. 8. Ac ul ad Graecos
gine miraculoruin opcratrice sancii Dominici iu redeamus, ad sanoli cujus fesium agKur, imapago Soriano ardemis, ad saniiaiein recuperau- gincin, in inedio cbori positam, ex oieo corain
dain, divinamque virlulem comprobaudatn, in ardcnie sacerdolis munu inunguulur; uec siue
remolissiiaas usque regiones Duiiiiiiicaui transmii- dviux \iriutis cxperioicnio irequenler iodc recetuat el dislribuunt. Floribus eliam, vel aliis qu;c duu^.
miraculosaa ibaumaiurgasquc imagines ailigerunt
767
P H I L O T H E I CP. P A T R I A R C H i E
, , ,
, TOtf .
PHILOTHEI PATRIARCHiE
EXIMIOS PONTIFICES ORBIS TERRARUM DOCTORES, BASILIDM MAGNDM,
GREGORIUM THEOLOGUM, JOANNEM CHRYSOSTOMUM, LAUDATIO.
( Dacaei Supplemento.)
Afagislros nostros discipuli laudihus efFeraratis, parentes liberi pro eoac decet bonoremus. Tr?s
pbilosopbos et Ecclesiae sapientes alque oralores,
Ecclesix fllii, augustseque Trinilatis adoralorcs
pro virili conceiebremus. Orationem cilra conlrovcrsiain eloquenlibus, ct divinum simul bumaniimque sptranlibus, eoruin audilores, et pcr
co5 coelesnbns imbuli niysieriis pro muncre conafcremus : oralionem, non qualem ipsi rcpudiarunt ac rejeceruat, scd qnalcni se dilexisse iidem
tistiiicali suut. Nequo enini quia virortim islorum
excellentium prsesianlia, et cogiialiones nostr.ts et
diceudi copiam tantopere vincit, ut ne n edium
quidem magnitudinis ejus possimus allingere, idcirco eliam silcndum, illorumque pradicalto pejiitus recusanda esl: quin (oto peclorc anniiendum, ul poiius quem debemus, binc Patribus 110etris mnorem pro virili percolvamus. Inde siquidem apcrtum fict, nec nos ingcnii excelsilate, iuc
^loquentiae viribtis confisos, verum fide lanluinmodo et cliaritatc alque, ul ita dicain, ipso tiebito
/compulsos, vel niajus quoddani onus. quant pro
btaneris sustulisse : quando et Deum ipsuui,
quanquam natura impcralores ac priucipcs univorS03 iniinitis partibus excedenlem, ul possunms,
vcneramur, et quae suppetunt, seu obolos duos,
seu fruslum panis, seu calicem aqua frigidae, scu
longe minimum, quidpiaui eidein pie offerimus
ac lkbamus. Nec usqtie in buuc dieni, aut eordtinn
aul lorporis poslulalus est qtjisquam, quia non aliquid pro dignitale, sed pro recula sua obtuleril.
llli magis ia fcprebensionem incurrunl, qui quod
poterant, sponle aeglexcruiit : qnandoquidem ct
illustrium islorum praeclarum illud consilium est:
In contpeclu Dei (juxia ejus oraculum videiicd)
non apparere vucuum ; nec, quoniam quis ab
oianibus relinquiuir, ideo otnnia relinqucrc, sed
boc offerre, ad boc oliciendum animo ac volunlatc
1
Exod. *xtti, 13.
. *
. '
\ ,
, \
:;, .
: ,
,
* ,
, * , *.
\ \ ,
* ,
, *

/, ,
; ,
. ,
- {&0,
, , , , , ,
,
, , : , ,
, , .
, ;
, ,
** ,
/. <1
,
, \
*
, ,
, ,
,
ol: :..
9
763
LAUDATIO TRIUM DOCTORUM.
770
paralum esse : pro boc imbecillitaii veniam rogitare, et uiinmqoemqoe cx bis quae propria possidet, fruclum Deo dedicare.
, Adcsdum igitur, admiranda sane Patrum tri , \ , nilas, raagna? illius Triniiatis inysteriorum cun, , , scii, et amici, et ministri : post priinos, in, , quain^ discipuloe, et niinislros, ei amicos Verbi ;
, dcductorcs sponsae, el ipsiniet sponsi, et simul iilii
, , verae ac prtncipis sapicntiae, quam el vos juxla sa , - pienlem illum amavislis, et a juvenlule veslra ex, - quisivisiis : ci cum qua supra quam ille pracclare
- conjuncli et copulati csits. Adesdum ergo, fidei ct
;, 6 , doclrinae sacra slabilimentum, cujus divina est
, , , oratio, et lingua ignca, qui el anima, el liugua, et
. , cantera omnia cs aureus. El quanquam nulluni
, , mihi vinculom vobiscmn, nec bouos par, nec ul|a
, ;, , conjuuctio ; el quaoquam de vobis lam cxcellenti , bus viris babenda oralio vires meas, ul dixi, mul , , luni siipcrat, lamcn ad comroqne vestrum enco , , mium mibw opitulamini, et ingeaium excitate ,
. . verba subministrate, linguarnque jnaspeciabilr
( ) modo dirigile, el me manuducile, virtute spiiitus
- illins qui in vobis babiiavil. Oporlebal nimirutn
: * de vesiris laudibus diclurum, vestram quoque in . signem illam , ac sapientia refertam eloquen , , liam, veslrasque voces babere; solae enim \Yt3S
, / , reai pro dignilalc conficerent. Alioqai, Pelrum
ego et Joannem , ei Paulum, corypbxorum ac
, , - primoruni discipulorum apostolorumque verbi
; , , triadem, Spirhus sancli praecipua domicilia et ih , , slrumeula ailirmarem ego dignos esse qui boc ne gotii susripercnl, et aeque bonoralis, amicis, ac
. * Q studiosis sui, el cerlaminum sociis congruentei
, ' ' aiqne accoinmodalam laudalionem conlexerent.
, Yerum quouiam id vobis quoque asseniieaiibua
, - iieri prorsus nequit, tenuiialem nosiram moderate
, , , fereiis, sat scio, vos, qui aliena senlilis incommo :. " tt da : vos bumani, el qui modesiiam Jods omnibua
* ^ , revera commendastis, Cbristumque in hoc eliam,
;; ut si qui alii, mirandum in inodum iinitati esiis
, Prxscnirn cum haud a nobis excogilalis el inven/ tis, sed vcstris polius de Deo, et inier vos sermo~
nibus confidentes, vesira vobis quanlum possi**
. .
mus retribuamus; id quod deinceps oraiio declaiabit.
; , ! ,
Leges itaque et locos encomiorum, aj)rofani
;, , {5, dicendi magistris pra?scriptos, qui patriain, ge , D
divilias, corporis itum robur, speciem libcra , - lcm, et similia curiose in primis inquirenda et
^ , scrulanda censent, in boc arguinenlo praHeribi. , nius, non solum quod hi viri omnia illa despexe * runl, scseqnesupra res infimas et supra mundunt
, ipsum exlulerunt : scd quod ipsimet, quemadmo ; ;, - duin rquos gencrosissimos aul abjeclissimos, noi*
, ; ex Jorma aul colore probari; iia nec bominem
. ^ '. exlrcutis dcpingi ac describi justum ct dccorui
/, percommodc scripscrunl, ei iis dunlaxat ad eo , " , rum prxconii partem aljquam utemur, qua3 ipso~
, runi in primis propria ei gcrmana snnt, et qaibus
^ , , sutsiixilcs, ac l)ci amicos, mariyrcs, inquani, ..
n u s >
VI
PHILOTIIGI CP. PATRIARCHifi
ires ac doctores suos in scriptis suis admirabUiler ; .
collaudarnnt. Spcro igitur ncmineni alienarmn ,
orationum censorem ac judicem, alicujus itieplise ) , ,
aut furti nos damnalurum, si eorum verbis, divi- ,
nisque dictis ac sentcntiis uberius adhibiiis , *
cum ipsos, tum oralionem noslram cohoneslaveri- > \ ^,
inus, idque remote fortassis ab oratorum consuclu- , .
dine, ut nonnulli exislimabant. Primura enim non , -., *
soluin a juslilia ac pielale abborrens, sed rapinae ct , avaritia? quoque affine arbitror, ubi ipsimel sua (5, ,
proferrc in medium possunl, nos illis sermonem , * lton cederc, locunique dare, ct cum silenlio (sicnt , ,
in mysteriorum ritibns) auscuitare, verum impu- , ' , denler et confldenter agere, el propria audere ,
, *
conlra obtrudere. Deindc isiud noc inusitatum est
nec a more sanclorum opiimoromque virorum U .
alienum. Constat enim non modo majores nostros,
bomines sapienles ct inlegros isiam ralionem
perstudiose lenuiss$ iu oralionibus, quas de claris- , , ,
siniis bisce viris conicxuerunt, sed iueuper bos * *
ipsos sapienlix doclorcs iuclylos in suis ipsorum
voluminibus id faciitasse conipcrimus, ul sua a , *
semetipsis velul muiuaieniur, el cum sacra mysle-
ria iractarenl, et cum vicissim sese et amicos , 6
*sancti3 Jaudibus prosequerenlur: qua quidem ra- ,
lione hujua ret quasi lypum el cxeinplar iiniiaiori- .
bus ftuis pr&monslrarunl. Jani si terliam respon- , ,
sionem requiris, est in promplu ellam leriia, ar- , ,
dor et ainor incredibilis, el, ul ita vocemus, mala- * , ,
cia qinedam crga scripla, et tonitrua illa divina, el < / ,
sine dubio saerum ncclar, quo nos illa sive au- , ,
diendo, sive legendu, sive scribeado, sive ut nsus , ,
poslulavil, adbibcndo sattari et expleri ntinquam , .
potuimus. Quamobrem ad eos eoruroque laudes
depredicandas altquando accedamus.
,
Hi secundum aliissitnaiu vereque inexplicabilem

,
ac divinam providcmiam, quaj nialio anle (ui ipsi 6> , ^ ( ;
quoque docenl) magnarum rerum priiicipia et ) )
fundamenla ponere solet, in mcdto Cbrisli Ecclesiac ,
nali sunt, sive terrenani el corpoream " gcneraiio- :, >nem, sive supernani, sublimcm ac divinam, quam , , , ,
sancUis David diei generalionem, et noclurnee ge- ,
nt ralioni conlrariam d i x i l s i v e ambas speilare , .
vobjerimus. cutn banc solain (spirilualein gene- , , , ;,
raiioneai) sibi el malrem, et nutricem, et palriam, ' ' , ,
cl geime, el quidquid esl bujuemodi, siaiuisscnl, ' ,
priinum ab ea atiti sunl, fldeique ac pielalis ,
purunt, ac siae dolo lac, iulroduclorios ei initia-
lorios sermones ejus bauseruul, cl cum illis, ac * |.
posl illos orbeiu disciplinarum liberaliura excolue- ; , !
ruat. Ubi vero pcrfectionbus illis doclrinis, exter- ( , ,
naque sapienlia opus fuil (reqnirilur eniin, in- ;
quiunt ipsimei, eliani v.s diceiidi ad anhui scnsa ; ),
explicanda : inlelligcniia siquideiu, quac cxplicare ,
se nescit, moius lorpemium est), suis lelis rccue * ;, *
doctrin* fidei advergantes, cl apud semelipsos sa-
pienle3 ac scienics fericndos, cl superciliuui, , , -
771
* Psal. , I seqq.
773
LAUDATiO TRIUM DOCTOUUM.
774
. \ inanemque inflalioncm, ac spirilus illis dclrabcn * dos cxistimaruiil; neve in ipsorum disciplinis ru , , $ dilas et imperitia sacra3 ralionis noslrae imbecilli;, , * las ab iiisipiemibus exibtimaretur, etiain in illis,
, - non lcvher, ncc IDOIH bracbio, ul quispiam dixcril,
. veriim adeo scdulo et ipsigniler se exercueruiH,
/, , , ul supra fieri nibil possct. Cumque fclicilalem I I H
, geniorura pari diligentia cumulassenl, quibus duo . '- biis scieniiarum arliumque robur conlinelur, ul
, ait [Nazianzenus], brevi spatio omnes earum can , , , didalos superarunl. Sic igilur oraloriara facuha , , , tem et pbilosophiam, imo omnes pbilosopbiae
, parles non infelici successu percipiunl. De aslro nomia. vcro el gcomelria, deque immcforum pro , ( porlione, cum lanlum didicissenl, inquil (puta
) , & Nazianzenus), ul ab iis exaghari m>n po.sseut, qui
- bis rcbus inflantur, id quod jam dixi, supervacanea
el curiosa (quod ileruui magnus ille scribil), ut
. , pietatcm seclanlibus inuiilia, contenip&erunt.
; , Quanquam el ea sic calierent ul nescircs ba?cne
, , , au ilia magis in illis admirareie. Ila secundum
, , scopum suum generosi isli, ct qutniadniodurji tales
:. oporlebat, cuin res suas in bis quoqtie ine.iiuis sent, modicum mundo et sccna gralifica.i sunl,
, muftiludinUque desiderio quoquo modo servie ruot. Nec enim tanquam in Ibealro bislriones
, plausum capiarnul, aui se niagnificc osienlarunt:
, s*d bic item Dco virlulique polissimas partes i r i , '* buerunt, et in judiciis oppressorum causatn, quan , , lum ingcnio el arte valcbant, agentes , sanciisque
, ' justitiae legibus patrocinaniea, el eam pro virili
. , , - sua corroboranies, brevi admodum sui ipsorum et
, , ,-, - Dei evaseruul; lotoque mundo, el oimiibus qua
in eo sunl reJictis, ad viiam solilariam, sive potiua
, ,
, angeUcam conversi, oinnes. lum Veteris tum Novi
, Teslamenii libroe, ul inquit, roediiando sic pcr , scrulatt sunl, quomodo ne ununi quidein aliua:
* , el diiali sunl conlcmplatione, dilali quoqtie mo , rmn ac vila3 gplendorc, ulrumqae mirabiliier con, - neclentes , caienam vere auream, etquae a plerie que baud conneclalur; vifa quidem ad couieia * - plalionem duce uienles, conlemplalione auiem
, > , vilam ipsam obsignantes. Quin ut accuralius quod
, res esl dicam, non solum bis recte snpra alios
- fungiinlur. ei banc catenam rouluo praeciarissime
, coniiecluiu, \erum cliam borum habilum longe
praslatitissiinum, et scienliam in admiralione . ; nendaui consequuntur, eorumque laagistri a ; sleris suis omaibus, sacerdolii, vilae solilari et,
, * ui paucis coinpleclar, aciionis el coiilompla ionis
, , , ; caaouibus, forotulis, praeceplis, sacris videJicei
. , , commeiiiariis ct opusculis relicljs, appeilai.tur ;
; , * quae quidem propter magniludinem cl abundantiam
grali.f, quanlum debemus suscipere nou possu6.
c
ittus. Hinc illis ad Dciun ascensus, el speculatio, excellentissimaque unio, et illtiminaiiu; quodqoe
desiderabiiium supremuia esl, secunduin simililudincm babitus. Quo qui pervenerunt, inquit >
corura CQntemplalio omnis quiescit, qnando ncc in ampliludinc sua habilus, ncc mens quamvis conteinplandi ac peuclrandi summa vi prsediia, quidquam sublimius reperlt.
*
At cnim iilis ipsis poiius Cltam deinceps oratio-
775
P H I L O T H E I CP. P A T R I A R C H J B
,m>
uein concedamue. lidem namque eimul agendi .

Ula et explicandi exquisiti praceplores el artifices , ;
ennt; nec erU unquam, qui cum ipsis de liac , '
palma contendat. Cuicunque igiiur contigit, per .
ralionem ct contcmplationen, terrena molc, ei hac ,
carnea nube, sive (egunieulo perruptis, cum Deo , , ,
versari, puris>im:eque luci, pro captu huinanae , natura?, coinmisceri, liic beatus est; ct quia binc , ,
sursum ascendit, et quia inde deiflcationein na- , ;
. etus est, quam sincerum pbilosopbiae studinm ,
conciliat, mcntisque supra lerreniim biparium ,
evectio propter eam, qyam in Trinilaie uuitatem . " imclligi;mis. Qui auiem ob animae cum coipore , ,
conjiinctioncm faclus deterior, luloqoe lantop<*re ; ,
implicitus haeref, ut nec vcrilalis luincn inlueri, , ,
nec. snpra ha?c infinia se altollere valeat, quauquam-B ,
desuper oriundus, el ad superna vocatus, bic ,
mihi cib cacitatem vidclur ntiser, lan eisi caducis , ,
drcunifluxerit : lantoqne in scrior, qnanlo magia
rcbus ad voluuiatem flucniibus delusns, et aliud , ,
bouum vero bono prastantius credere in anhnum , ,
induxeril; malum ulique mabe ofeinionis frucium . , ,
carpcns, ut aut tencbris daiuueiur, aut ut ignem ( , \|
vidcat, quem ut lucem non agnovit. Hwc non mul- ) , , ^
lis, iiiquit, tam noslrae oetalia qyam veleris menio- , , , ,
rias botuinibus studio fuerunt (pauci quippe sunt ,
Deijicet onines ipsiusflgmentasint) lcgislaloribus, .
bclli ducibus, sacerdotiluis, propbclis, cvangelistis, aposlolis, pasioribus, loli epirituali coetui; inler
ouines vero bis eliani, ut nemini magis, de quorum laudibus nunc dissetemos.
Haec mea est tbeologorum iriniias, Basilius, Q ,

Joannes el Grcgorius. Haud cnim timebiinus vel ,
eos qui antp, vel eos qui post bos numerantur : ;
qui i u inter se baerent, lam suut unaniines, clari- , >
tateque ei virlutis honore paree. Quae rum aliis , tferlavit, cOm aliis eodem numero babitaest, alioe , ;,
snperavii, neniim, ut ego sentio, primas conceasit. , ,
alioruni quidim scrnioitem el doclrinam, alio- , 6j
ruin aclionem perfecie expreteerunt: iilorura itcm , , - ,
mansueludinem, borum zelum, aliorum discrimina, . ' ,
quorumdam plura, nonnullorum omnia imiiali ' ,
sunt. El aliud ab alto bonum sumenles, siciil qui , ,
formassciiissimepingunl, dtcendi perilos, aolione, , 4<>
rursum in agendo exerciialos, eloquciUia el do- , .
clrina posl se reuquerunt. Aut si mavis, ab eJoquni- '
tia celebratoe, tloqucntia, aciione autcm in agendo
excellentes anlegressi stim, el IH ulroquc medio- , * ;
cres, allerius praeslantia snperarunt: in alitro ; ' ;
auttm emineiites, boc ipso pra-currerunl, quod . , 6
ambobus singulari inodo tisi sunl. f?anc noviim ' , ' ;
miraculum, omnique oralione $uperius eos nonii- .
nandos arbilror.quod n.irifice oiunium aures alquc
animi obstopescanl. Propter lurc neiupe, Ptlro ct , " Paulo, et itliis lonitrui corumquc sociis iilos ad-
uumerari nequius fueril, quam aiios quoscunque
Cbrisli discipulos ; ac propier bos ante alios quos- >>
cunque, Cbrisluni, posl rediium ab inferU in coe- , ;
lum proflcisccnleni dixisse cxi&linianduin : lcce , &0'
tgo vobhcum sum ou,njbus dicbus , usque ad con- , D
777
LAUDATIO TR
,
\ , & .
, ,
, /,
, .
\
, 5,
, ,
.
* ,
, ,
,
*
,
, ^ ,
^ , ,
,

. ,
*
, , ,
, ,
. ,

,
,
, ,
,

.

*
, '
, ,
, . , , ,
.
.

*
' ,
,
.
; ;,

, ,
,
.
' ,
,
* Matib. xxtm, 20.
Exod. . i .
PATROL. G R . C L I V .
JM DOCTORUM.
77$
i tummationem swculi *, illustrcm succestionem , ct
communem liorumcum ipsis aposlolaium ministeriumque honoris item acqualilatem insimianiem,
Veraauiem et justa ine dicere,nec ob Miigulareiu
quo cos diligo amorem quidquam (ul alicui vidm
possim) non conveniens, ad graiiam de his Pairibas affinnare , inde constabit. Etiam bos Cbrhitis
discipulos et aposlolos divino Spiritu, quemadmodum illos instiluif, et Evangelium, el pracdicalionem, et coinmunem hominum salulem pcrinde
illis eommisit : etiam bi Raguas igneas desupcr a
Spiritu descendentes, divisioncmque el dislributionem graliarum, et insignium operationuni, ut
illi suscipiunt; nec buihaiiis ac barbaris, scd angelorum linguis, et vocibus arcanis coelesiibusquc
* loquuntur; divinoque Spirilu imbuli, a Deo inspiralarum Scriplurarum sublimia el recondiia inierpretaniur et prophelant, et cum propbelis miro
quodam modo non aspectabllem aspiciunl, revelalionibusque et mysleriis inexplicabilibns digiii
babentur. El miranda opera efficiunl, et morbos
despcralos, ut illi, solaChristi implorationecurant;
nec corporum tanluniraodo, eed animarum quoqne; imo vero per peccalum jam morluas in viiam
resiituunt, quod majus est quam corporibus spiritum reddere. Praeterea datmones a membris bumanis fugant, vitiosarfim affeciionum daemoimmque
dii , per graliam, ab eo, qui solus per nalurain
Deus eat, creati, ut oliiu ad magnum illum Mosen :
; Ecce, inquit, censtitui te Deum PharaonU \ quibus
verbiH igyplt cladem et plagas, atque in profundo
mari extremam /flgypiiorum pernicicm obscucius
signiflcavit, quae legislator et duclor adniirabili
illius potentia invcxit.
Primuro igitur diseipuli et ntinistri Verbi, ab
eo ad gentium vocalionem missi, hoc babilu spirituali, et omni armorum genere propler salvarulos
honiines, adversus diabolicam in eos dominationem induuntur. Ailenim : Eunte$ prwdicate Evangelium omni creaturce, Qui credideril el baptizaius
fuerit, salvus erit; qui non crediderit, condem nabitur. Signa aulem eos qui crediderint, hac sequemur : In nomine meo dormoma ejicient; linguis
ioquentur novis; terpentet tollent; et si morliferum
quid biberinl , non ei$ nocebii; snper tegros manus
imponent, et bene habebunt*. Quaj omnia niniirum
juxla Domini promissa, a memlacio aliena, evennis
comprobavit, quando aposloli adversum genllcs.
blolorumqae cullores sibi astantes scrmone paruin
eguerunl : maximamquc parlem, \cl poiins pene
loluin signis inusiialis el prodigiis coiifecerunt :
et banc ex ethnicis congregaiam Erclesiain, spousam ei iiiimaculaiam, secundum Pauluiu , exbibuerunt.
1
Gra?corum porro superslilionc, falsorum dcorum

ei creaiurarum adoralionc, ei dajmoniaca in bu-
Marc. xvi, 15-18.
Epbes. v,27.
.
25
779
PHILOTHEI
CP. P A T R I A R C H J B
mtnes lyrannide, Cltrisii virlule per eancloe apo- ,

siolns pulcherrime de oiedio sublatis , aliara viam
tental persccutor, non jam palam et aperle (haud ,
enim istiusmodi certaminum, ut undique expulso /^ (
ac devicto, locue ei de integro dabatur), sed dolo ,
complurium deorum cullum, et rureus i n - ), ,
ducens : quam cum a principio qoondaro contra ,
proioptastos ia paradiso fraudulcnier peperisset,
mullisque saeculis naturam nostram ea lyrannide ,
opprcssam tenuisset, ad ee denuo divinum cultum ,
bonoreinque revocare impudens laboravii, nec cr- , ,
cem, nec Dei sanguinem reveritus, per quae cru- , *
dele ejus iniperium deslractam ; *ed post de- *
structioaem adbuc caada palphans draco, el ad ,
ultionem luclaroque amens, ei impius seipsum
turpissime exsuscilans. Hoc autem nihil aliud est & . .
quam improbissimarura baeresum conlra Cbrisli ,
Ecclesiam nova tyrannis, el inanis fidei perseculie; , ,
posl Nerones, inquam, Trajanos, Iteeios, Diocle- \ , , ;,
lianos, Maximianoa et Maximinos, el quolquat ; * *
prima: impieiatis el praesides ac ducesexsti- *, ,
terunt, Sabellios, Arios, Apollinarios, eecundae ', ;, ;
defensores nobis cxciians,' et Ecclesia?' , ;
Chrisli persecutores, non miaue quam ilkw, ni i , ;,
eiiam acerbiores : quod cam Cbrisli nomen fer- , * *
rent, inquit (raagislrorum enira meorum verba , (
ilcrum usurpabo), pseadocbrisli ei Cbrislianorura )
opprobria eraat; quibas et iacere impielas, et * ,
pati dedecus videbatar; quod non piUarenl nos , ,
affici injuria neque ia nos magnificum marlyrii Q ,
nomeu convenira, sed nos etiam bic furari quo- ,
dammodo verhatem, ei paii ut Christiaiios, cum .
iitterim ul impii poeuas exsolveremus, Alque id- , , ,
cirto excitaium est nobis, inquil, cornu saluiis, el ,
lapis angularis, sibi nos el nosmet muluo eadem . ,
coaipajfe conjungens. hnmissa esi suo leropore ad- *
riranda haec Ibeologoruni irinitas; aul ignis ' ,
purgaus faecee ac sordes, aal venlilabrum rusii- , *
cum, quo levllas et gravilas dogmatuin secerniiur; . 6
aul ferrum, nequiiiam radicilus exscindens. ,
Yerbura suos sibi adjutores invenil; et Spirilus .
qui pro ipso spirare velinl, nanciscitur. Hinc se- , ;, cunda vocaiio el aposlolaius, el Evangelii nova , , ,
pra?dicaiio, cbori Patrum Ibeologorura, inquam, ,
conira secundam impielatem el , apo$iolo- D , ,
rum scilicet post aposiolos, et evangelistarum post ,
evangelisias, et tbeologorum posl tbeologoe; cl , , ,
Peirus, et Joannes, qui videnlur et sunt columii ,
Ecclesiae Chrisii : et posl illos lertius iliis conglu- *
tinalus, ela?que bonoraadus Paulue, lametsi lera- , ,
pore paulo posterior; zclo lamen, sludio, arie, et , %1 , ,
evangelicis certamiaibus par, eisderaque el confce- ,
deraius; ipsi vertices et prasides chori bujus, eic- *
ut anie aiemini.
, .
%
Verum enimvero primorum discipoloruro et

aôsioloruir. robur in eigois ac porlenlis, in linguin , revelalionibus , vaticiniis cousislebal, per
quae universu.it sub sole munduro viviflcaruitl, et
ad ea verbis non muliis opus habuerunt, id quod
t , ,
, , *
* *
; ,
781
LAUDATIO TRl
,
,
- ,
.
,

(
.

, ,
, *

,
; , ,

; , '
,
. 06
,
, ;,
.
.

6 , ,
, ,
, * .
, ;. ,
,
, inl
rtjc ,
*
, '
, '
. '' ,
; , , ,
, ,
, , ; ,
.

,
, ,
.
, , , ,
, . ' ,
,

,
; ,

"
, ;
,
#
' Psalro. L X X I I , 9 * Act. xvu, u
scq.
DOCTORUM.
751
eupra tetigi. istis priacipibus, apoftteforum anecessoribus ac ibeotogit, na hic quidena ulla ratiaae
pauperibut, iii sermone, et circa senuones alqua
doclrttiam omae cerlaroen ac robar fuit. Quoniam
aon adversus idoJa , maniieslumque creaturarum
cullum^ sed conlra eubdolam quamdam, el oceullam in Deunt impietalcm, et novaro erga crealuras
servilulem conflicius a gubernaloribus islia navis
Ecclesias tolius mundi suscipiebalur. Quid enini
elbi volebant persecntores, cam unigenitum, et
consubslanliale, ei bonnre aequale Dci Verbum
commuai nomine Deuni appellarent, et idem nibilominug ad creaturaro usque deprimerenl; connaturalem porro, el ejutden ihroni soeium spiritum
neeDei vocabulo nominarent, ei ad creaiurarom
ordineni aimiliter detrabarenl ? perverea, inqaam,
divisio el Aril. Quid SabelHana comntiatio,
et triam in i n u n confusio? ul secundam illosaeque tria neque unum essel, quod adoratur nova
et absarda . Qoia etiam Cbristi nomen gerenies, dubium Chrietiaais, sWe Chrislianorura
airopllcioribue et radibaa cerlamen et veriialia
inventionen faciebaat. Qaocirca ab ipsis maglalrorum corypbaHs opera oronis in sennonem et doetriaam collata eet, u l d i i i , eumderaque eidemeaiicos eradire , auadandoque ad pietaus aumroa
coropoaere, ot alienos amoliri oporiebai; iraovero
iinprobarum opinionum palronoa redarguere ,
blaspbemias ia allum loquenlee : Potueruni quipp*
in cwlum o< suum, ut bealue David a i l \ ei liugua
eorum trentivil in terram , dum caduro in lerram *
incliuani, et curo crealura aaluram supermuudaaam numeraai, quaia neque comprehendere creaia
res polest; eisi ax benignitale qmdpiam nobiscum
factus eel, ul nos bunii jacentes ad ae aliraberel.
Cauerum illi quidem tales sunt, et ita sa babcnu
Alii Senacberibi et Nabucbodonoaores contra Jerusalem, el Judsam inveniuntur; aul Darii ei Xer
xes, ei ille fama noiissimue el iDiiumerabilia adversus Graeciam Persarum exercitus.
Al enim praealat raagistrie bisce rursum auscullare, eua ita docenlibus, ut melius nulla lingua,
nuliam Ingenium possit. Eral, inquit, cuni vigerent rea noatrsB, ei boao loco essent; quando aciJioet Uta suparvacanea, verborumqae futis el arte
iustructa tradenda ibeologia ralio ad divinas
oaalas aecessuai neiUiquam reperiebat : contra
simplei et ingenua oratio pietae ducebaiur. Sed
paslquam Sexti et Pyrrboaee, et contradicondi
aiudiosa lingua, baud aeeua quam gratis quidam
morbus, ct prava eoaeueudo ecclesiae no&tras corrapit, et Jnugacius |
est erudiiio; ei quod
Aciorum liber da Alhemensibtis refert , ad nihil
aliad vaeamaa quam ad dioendum audiendumve
aliquid novi; Iiunc furorem Arius Ule, a furore
(a Marie) noroen aoriiuie, inchoavit; qui eliara
peiulatilis lingooe aupplicium perlulil, in locis sorT
s a
783
PHILOTHEI CP. PATMARCH^
784
didis anrma exspirala, quod illi piorum volis et :, '

preeibus, morbi alicujus violentia conligit; * aique instar Judae, propter sirailem Verbi prodi- , , !
lionem disruptus est. Alii in morbum succedentes, , ,
arlem impielaiis fabricati sunt, qui divinitatcm , , ingenilo deflniemes, genitum et procedentem ;, eimul Deitatis finibus excluserunl, nominis dun- .
taxal communione Trinilatem venerantes; quin
ne islud quidem ei relinquentes.
* ,
Al nos, scientes in unum Iria conlrabere impic}*uis esse, et novilatis inlroductx a Sabeliio, qui ,
primus conlraclionem divinitaiis comroentus est, , el tria dividere naluris, dmnitalis peregrinam et '.
inusiiatam seclioacm esse, cl unam pulchre con- * ,
semaius (deitaii videlicel), el tria (quod ad pro- (" ,
prtetates atlinel) pie docemui; nec per unum dei- * , latem confundimus; nec per tria disirabimus, sed , ' ,
inira melas pielalis manentes, imoioderaiani ia
airamque partein inclinaiionem reprehensionem- . , ,
que devitamus. Quamobrem roediam ac regiam ( ,
viam secantes(in quo et virlutis laus sita esl, ut mo- ), ,
ralium rcruta parilia p)ace(),credirou8 in Palrem, , ,
ct Frtium, etSpirkum sancturo, consnbslaniialita- ,
lein, unam eamdemque gloriam, qufbua et baptu ( ) ,
smi perfeclio niliHir, et nominibos et rebus ipsis;
* ,
nostt cniro, iniiiate, illum esse negalionem , , et confessionem Deitatis: alque Ita consummamur, , , ' HiHim quidem in essentia cognoscenles, ei adora- , . oi Hene communi atque indivisa aiirmanles; tria ,
aiKem in hypostasibus, sive (qaod quidam malunl) ' , .
m personis; ne inepU sint, qui de his liligant, . " ,
quasi in verbis potius quam rebas pieiatem \ ' nostram consliluamas. Sed times, ne , id . " , .
est triplex divinilas, libi oxprobrclur. Tu quod ,
babes bonum libi retine, in Iribus scilicet unio- .
new: mihi pugnani sine. Paltare me navim com- , , =
pkigcrc, tu navi utere. Eliamsi alius sil, qui navee , sl
fabricelur, tamen tu me tuam sihe fabricari. .
hanc securus babita ; et licet ejus causa nihil la- .
boraris, nihilominus cur*u prospero navigabis. Aut . , ,
incole domum meam, qui baec consiruxi et paravi,
quamvis ad ca sludium operamque nallam impen- .
deris. In nubero ingrediamur. Da mihi labulas , cordis tu'. Sum libi Moses, etsi boc dictu est au- .
dacias. Inscribo digito Dci novum decalogum : inscribo compendio salutis. Quod si quae beslia
bseretica et rationis expers est, intra maneat: aut periculum -eril, ne serroonc veritatis lapidelur,
Non temere igllur, neque a scopo aberrans ego D , '
illa de istis, qui sunt sequales apostolis, et apostoJi, , ,
et tbeologorara antesignani, antea protuli, etiam ,
hos cum Petro et Paulo, el filius tonitrui, primi , ,
Ulias chtiri capiiibus in roandum a Gbristo raissoe, , , , ,
qui sccundam , et crealurarum culiura post ,
illos, et cum illis, virluie Yerbi, ver33que ac priros , , *
sapientiie igne epiritas peniUis exurerent, et Ec-
clesiam ejas, defcclionis discrimini proximam, propter biemcm, tenlos contrarioe, el procellas {, daemonum arlificio concitalas calefacerenl, ardo- , ;* /
remque pristinum redaccendercnl. Pcr quos vide- (3,'
licct consequimur, ui sancte vivamus, ul saccrdo* , (, ,
785
786
, - tio bene fungamar et doceamas, et autKamti, el
, \ evangeliram atqae apostolicam fldcm agaoseamus.
. Et qao vitam sine oiensione ac pariter degamug,
, 6V ab ipsorum saplenii providentia acciplmas. Audi . slU enim coeleates ipsorum voeea, quas nobis per , " eoe Spiriiue sanclas divinius eet locutas : Inio , * nuit emm revera de ccelo Dominu*, et Altiuimus dedU
, vocem $uam \ eiiam per bosce magnos ; ei illuxe , ,
runl comcationes ejut orbt Urrarum; et commota
ett, et conlremuU ttrra ; et fundamenta monti*m
, '
conturbatu tunt . faeie Domini, et facie Dci
" , - Jacob " Quae porro ista, ei quam ab eis Ecdesiae
; - jaclationem leropeslatemquc importari jadfcabi, ) * mus ? Hos esse opinor, qui a lerra, e cerebro suo
.
, clauiant, et quae spirilus sunt, cilra spiriluro loqui
u
'
'
i - -
,
.
"
reiorraidant.
Quo*.ego
non mfoi,
ail Deminus,
,

non
ipii
prophetabanl
Praterea
instiganlem
illos,
, et doceniem loqoi lalia, doceni auctoremque sce , , - lerum ab initio: quem divina Scriptura monteai
, magnuro, el Leviaihan nuncapare consuevil, tamiae
, , faciei Domint agitatum, et quassalum, et verligine
. , correptam: facie formidinh Domini, inqait ma ", gniloquenlissimus (saias, et gtoria fortitudinh
. ejut *. Alqac, al ad sapieniissimum Davidem re , tertar : In omnem terrnm exivit sonut corvm, el in
, fiaet orbU lerriB vtrba eorum " . Unde et insrgnis
. " ille Paulu* da se el coapostolis illud interpreialos
est . E l : Cwli enarrant gloriam Dei, inquit, et
. , 01 , opern manuum eju$ annuntialfirmamentum.Et dit*
* Q dki erudat nrbum, et nox nocti indicat uieniiam
.
, Nihil enim probibet etiam diem vocare spirilus
. gratiam, propter lumtnia splendorem et darita - tem; et eamdera rureus noctem, proplpr profua ditatem nempe et difflcaltatem quam babet con, templalio : 1'otuit enim lenebras latibulum suum
. , , - divinum puia verbam sonro, ei profundum cogni , , tionis ac eapientiae, hoece lncis ac diei fifios do , , cenlrs: quos si quie etiam noctem nominaverit,
mea eententta, ab eo quod dccet nihil faciet alie , , num, propter incnrrenlem caruncal bnjus caH, ginera cl tenebras, qnx^ lumen gloriae Det iniercW
, , dont ; ul cam eodem Propheta iterara dicam :
* Deu$ meut, Uluminabis tenebras . Et, Signatum ett
E l : Sit splendor
, *0 , , - super nos iumen vuku* tui
. , '
D Domini Dei super not
Idem rursus: Non sunt
. , " loquela neque sermonei, quornm non audiantur
' . * vece$ earum *; boruin scrmones illos, el de coelo
delalas voces, aiver tonitrua praanuntians : quae
, , ,
' (, otnniam aures atque lingua ab eUremis tcrraru n
, asque ad extreroa comprebenderunt, omncsque
* , ' maadi Ones inagniloqueiiiia sua oceaparant. Dd
6 qnibua sane inclyium quoque Isaiam Talicinaluta
- reor: Suptr monlem txcelsum ascende <, qtii evnn , ' geiixat Sion, Ecclesiam Ghriati, inquam. Exaita in
, ( forliiuUwe voam tuam, qui evangeltzns Jerutakm,
u
1T
11
1 1
Psal. xvn, 14. " . , 19.

Psal. , 8. " Peal. CXIII, 7.
Jerem. et xxx.r.
Job. ii etxL.
lsa. n 19, 21.
Psal. xvm, 5.
liom. x, 18. Psal. xvm, 1, 2.
" lSal. , 14.
ibid. 29.
P:al. XLIX, 7. " Psal. L X X X U , 17.
Peal. xvnt, 4.
,%
t T
1 1
787
PHILOTBKl CP P A T R I A R C H i f i
7F8
' ) "*
r|) r ^ r
Exaltate, noliie limere. Sacerdoles loquimini ad
cor j
)-8*<;.>JtrutaUm Dimm* etl enim iniquitai illius **. El etv
tai fap \
.
tauta */.
hc quidem bacieaus.
* Sed qaonfam et spectilalorie Del, et legislatoris
Maeis, eitniliter ejusdem epectatore, et legislaio- >
res, de Deo pbilotophanle* el docentes hi paulo *
antt mertinerunt: aitenim, in nabem Ingrediamur, , *
da niibi tabulas cordis l u i : eum tibi Moeee (quam-
vis boc dictn aadaxsil), inecribo digilo Dei deca- ( ) *
lof nm; inscribo compeudiara aalulis: ne boc qiri- *
dem transeundum opinor, quiu pro viribos consi- 7 oTuac,
deremus: praeaertim cnm ab ipsis adeo sublimiier , *
et magalfice prolalum sit. Quid igitur?Qua est . ;
oratio tnea ? Hi qaoqae, ui Moees ille clarissimus, ; ,
paslorali virga ab eo qui e&t, sibi tradiia, diique . f
Pbaraoola et bosliiis eiercilus ejus appeilad, in , ,
lenebrosam et pecaecutricem iEgyptum, in per- ,
versam, iuqaam, et raiione carenlent descen- ,
deruai, (Hviaoque verbo, et dlgilo Dei, sicut ille, ^ , , ,
plagie sttvissimie eam flagellarunt. Deinde etiam , * ,
populura Domiai tude educenies, in manu potenti .
%
kr
e4 brachhtxeeko
profundum faiaae madelitatie, , 6r .
\> ;
ligno crucis, alqiie ia eo euflixi adroiranda imiia-
lione, et comniuni salute, qaam ia medio leme ,
ipse solus operalus esi, posl illara el cuia iUo ,
pertransierunt, jEgyptiuaique, el aaperbam raen- , ' ,
tera, Pbaraonem dico, qui animo cernitur, cam ^, ,
oranibus coptis aubmerserunl, equos, et ascenso- , ,
ret, et daces ibidem marinis aquis obruerunt; et , , \ , vicioriale carmeti eum ipsi cecinerunt, loai popu- ( .,
luro Oomini sim liler canere docoerunt. lidem com ^ ,
.
Mose montem conscenderuat, AfAekc improbnm
pravaram moiiouam arcWiectum exiensione a - , uuro, et figura novi mysierii, ineffabilibus ini$J- , ,
Hgenliae efficacitalibue proslraverupt; qai post
primam illam illustremqua vicloriam Dei populum
iropadeoter iterum invaserat. In oolumna lueis et
nubis per eolitodiaem iis praeiverunt. Manoa quod .
sub rationem cadil, Cbristuu? , iitquai , ia alimo- . ,
niam immortalilatig affaiim bis pr&bueruni. De ,
petra pcrcuasa, lateris Doohni vtdelicet melle, ,
aovo quodaoi modo eos saiuraronl: idque tanio , ,
excelleniius, qoairto haec typis illis et adiwbratio-
nibus excelsiora, majeslaligque pleniora sant. Quid . ,
amplitis? Dei juesu Sinai moote conscenso, aiae 1 , /, fulguribus, tonilruie, procella et caligine (qaibae , ( *
iniiiaii exlerrentur) el ignem perrampunt, et cum ), ,
Uose nutem ingrediuniur, el in tabulis aon lapi- ,
daii, eed in cordibus carnalibas, digilo Dei (at , ,
cum ipsis rursus dicara) novuin deealogum et * ,
compendium aalutis inacribuni: et bic qaidem , ,
aacrosancua Triaicatie, ec divinam Qiristi cono- ,
rais mysUrium ilJic EvaygeJio affinem vivendi , ,
modam, maadaiarumqiie impieadoram viaia I I H ,
eidpumifidetsiiuidera$ineoperibu* mufium ert , (

,
ut opcra sine Qde : qaod etiam ipsi docaerunt), rsxpa,
inde non jara cum Moae, sed plus qaara lloses ), * ,
%
t9
* Isa. XL, 9 10. " Psal. cxxxv, 21. " 4ac. , 20.

TOfr
* - aniinael vullu gloriAcaalar. Quod enim ille in vylm
. ' ; , gerebat, hi magnificenlius el subliraius in animabus
xt. babebaut. Uoc quoque ab ipsie, quanquam de aliis
. 01 \ . dtcturo est.Quin imo Cbrislas eliam ipse boc ipsum
\ , ia persona primorum discipulorum aposlolorumqua
- suorum pnfessus est. Mulii, inqvai, propketmet $
, ), voluerunt videre qux vo$ videlii, et non mderunl l
, \ el audire qua vos auditis, et non audierunt
, ,
monte divinae apparittonis Deo similes effecti,
, et numinc afflali, el soles dovi desceadunt: quin
( polius intra nubem ( ut ipst loquontur ) mysteria
) docendoa cum Pelro, el filiis tonilrui arcano indu ^ cuat, et una secum inlroducunt, daritatequc illa,
myslicisque splendoribus allifcsimae Trinilatis, et
fonlis luminum, eos illuroinant : non vulgala tau * tum, raultorumque auribus noo igaoia, nec secrcta
, 0- illa mysleria, ut aiunl ipsi, verum illis interiora
, qaoqae, magisque mystica docentee. Habes enim,
, * - inquil, mysierit noliora, et multorum aures mi. , , nime fugieulia: caHera intus, Triuiiale largicnte
, - cognosces; post baptismum et purgaiionem vide , - licet, quae apud te sigillo munfla abscondea. Qua>
- nam auiem illa, et qualia sint, et unde vcniant,
, iidem iniliatos rursus docent in eodem spirilu,
. , , , lametsi adhuc obscurius, nec omnino citra specu lum, et iniegumenla propler obsiaatem nebulam,
, , etcarnis caliginem, quibus implicili sutnus.
.
, .
, - C Hujus divini el boni spiritus, coelesti numine
, inslincli doclores, charismalTbus et efScienlia vos
, - quoque repleii estis , et per baec totum inira vos
, , babetis, unum de sancta Trinitate, toiuai ia uno , quoque babiiaalem, el lotum cum Deo manealem,
, , , ei impleniem hoc omne, ct super ouine, et extra
, * omne exsisleniem, juxia docirinam veslram. Sus cepislis nimirum at ipsi lingaas igneas cum aposlo , , , lis iir editissimo aediura loco; boc esl, ia excelsae
, menlis veslra cuslodia el conlemplatione : non
, ::, ' quemadmodum illi, e pabHcanis, el suioribus, et
( piscaioribus vocali, upctique iu aposiolo* et di acipulos (plaeuti enim. tunt Deo ptr ttuUiliam prm ^
, dicaiionu $alvos (acere credenie* ; Qnia, iaquit, iit
Dei sapientia non cognovit muudus per sapienliam
, .
), ' , Deum**), sed ab oratoribus, pbilosophts, dialeciicia
, el sapienlibus ad veram el antiquissimam sapiea - tiam alque aposlolalura veuisiis : ui eliam per i u , , ferlorein sapieniiaui, veluii sarcinariam quamdam
, e4 miaislram slulla sane et imbecilla externorum
* apieiuia redarguerelur. Ad fcalulem noalram
, egreeei ealts, ceu alii quidam per graiiam, et for , , maiares aalvaadorum, in virtute ownium opift , cis, el fortaatoria, qaique aoius secundum nataram
JDeua. esi.
.
Ac Moses qaidem eximius W\t tardiiaiem et gra ;
- cililaiem linguae ac vocis euae, el posiea Jeremias
t T
Luc. x , i 4 . " 1 Cor. 1,21.
791
PHILOTHEI CP. PATRIARCH/K
792
iiiimaUirilatetii aetalts corporeae excusantes, prophe- ,
landi munere, el divini apostolatus officio fungi , \ cunctabantur, pradicalioiiemque differebant. At ,
TOS admirabili super hoc rcvelatione, et oraculis ,
inde acccptis, omni timidilate abjecla, et bumanis \ ,
cogitationibus penilos deposilis, vocanlem prompte, ,
ut generosi, ul virili robore predili, seculi eslis, ( ,
et ipsi quoque cum Isata : Ecce ego adsum, milte ,
we", aperte diiistis. Undeeliam excellentius quam ,
ille c divino et singulari illo allari, tanquam for- , , "
cipe carbone inlellecluali, spiritus operalione ac- . "
ceplo, non solum Judaeos, Syros, jEgyplios, aut
bos aut illos, scdOrientem et Occidentem, Aqui- , '.,
lonem et Aostrum, et qua per orbem salutare Dei verbum divulgatura est, ad officiem et curam , , vestram pertinere exisiimasiis, illam ( orbem in- B , , ?, '
quam ) agitatum slabilire , etquassalutn, Hnguis , , , \
opposiiis, sana verilaiis doctrina corroborare ad- , ,
nitentes.
, , \
.
"'
Porro qui magnae CaRsareensium Ecclesiae lunc
praeclare praefuit ^Basilius) el quasi sacruin quod- ; ,
dara pryianeum, aut omnium orbis Ecclesiarum ,
speculum , el curiam eaua babuil, illinc verbo /
et opere praeesl universis, omnibusque viribus, et ,
ingenio, cum excellenlt quadam spiritus virtute , ,
ras adniiuisiral, scribendo, docendo, adraonendo, * ,
, , , ,
Hiaudando, dispulando, conftilando, bortando regcs, praefeclos,duces, principes, clerum,populum, C , , ,
communem vitaiu traducenlcs, et solitarios, viros , , , , ,
perinde ac mulieres, regiones tolas et urbes; pro , ,
nequam past^ribus et propagatoribus impietalrs , , ,
seipsum subjiciendo; sermone el scripiis oraiorem,
philosopbum, tbeologum agendo; Spirituque ad- , ^,
juvanle, pietalem libris conflciendis erudilissime ,
deieudendo, ut nibiloininus ipsi curo magno Paulo ,
dicere liceal: Inilantia mea quotidiana, tolticitudo , *
omnium Ecclesiarum. Quis infirmatur, et ego non
*. , ;
infirmoT ? quis scandalizaiur, el ego non uror ?
, ;
Alii vero ampHssimae bojos et reginae urbiam

[Constaniinopolis] sacrum praesulalum ac priirci-
palum divina providentia suo tempore sibi coro- ,
meadatum cum accepissent [Gregorius Nazianzcnus D ,
puta, et JoannesChrysostomus], uterque sublimibus ,
ct divinis, quibusque magnnm et admtrabile Dei ,
regnom splendei, quseque ipstitn exquirentes se-
ûontur, camdem vere maxtmam, el oninium, * , ,
t|iioiquol ubique lerrarum exslant, eiviialum prin- ,
< ipem reddidertftit: per qtiam, et ex qua vdut e
carceribus , aul sancto propugnaculo prodeunlee, *
divina oralione sua, el doclriiiis venerabiiibus or- * ,
bis terrarumflnes obierunl; tankimque anieceseo-
res el successores omnes, quotquoi niniirum Aujus
nrbis princeps sacerdoiium, ei poMiQciam preeie- ,
ciuririn cwm evangeliea dieciplina post prknos ae ) 'Ex%
10
Isa. , 8. ' Cor. , 29
7*3
LAUDATIO TIUUM DOCTORUM.
704
, \ * - praecipuoe Christi discipulos adminislrandam arfcatJ
\ sunt, anlecelluerunt, ul propemoduni maximani
, partem uaiversi ab Ecclesia ignorentur, et prae bis
\ nec de nomine quidem coguoscantur ; quancpiaiu
. * ' et mulli in medio creali,ela docirina moribusque
, non vulgare preconium consccuti fuerint. Verum
. bi ulriusque splendoris roagniludine, non aliler
) quam sidcribus solis claritas, obscurilalem aliale runt. Quod si qui eiiam post generosos isioe in Ei>
, , clesiarum maximae principatum ingressi, non bij , raile quiddam et praeclaruui cum laude aut pra>
, stare visi sunt, aut praesliterunt, mox illis inda
>.
ap|>ellalio, ei nomen novuai a iidelibus inditum est, tacitis, q u x pastores singuu gerebant 110minibus.
> , Neque vero magnos istos viri, mulieres, vulgua
, , orone suis nominibus appellat, sed uni Thcologi,
, , alteri Chrysostomi vocabulum, cum ingenti quadaia
- Yoluptate et reverenlia, auribuii: et ostendil eliam
binc Ecclesia, neque id sine Spiritu Dei, ul arbilror,
, \ , , illos primos, el propemodum solos secundum primoa
aposlolos, tolius Ecclesiae per tcrrarum orbem et
paslores ei doctores esse. Et hac cadem de causa
, . Ipsorum doctrinae dogmalisque, el iheologix per , , inde ut sacris tabulb, divinisque Evangeliis ad , bserens, eaque ul animamet vitam suam ajstiinans*
, nec appellationibus, nec sacris eorum ncnuiiibos
, * , abslinerc vult : quin etiam quos magisiros posl
, illos amanl, ct in quibus illorum imaginem ei cru, ~ ditionis vesligia vel cernunt, vel ceruere saltcmr
Jk~ '.~4mm.M.ik~m
D-
X\ \ J.
...
- . t .
JL\ .
' H
! _ ......
*
! "
*

*
sibi
videnlur,
bos eorum cognomentis -oflichint,
' , amorem suum erga niagisiros illos quoquomodo
, $ indicanies (solenl eniiu, Inqiut, qni vcbemeiiliua
, . quempiatn diligunt, libiiutcr eiiam cjus nomeii
, - usarpare), ct eosilluslriuni illoruui nominibus bc ( , norantes, demonstrantesque non procul illos ab
umbris el shnulacris soliuin illorutn abesse. Nanv
el hoc ipsis niagnuro quiddam est.
),
, , . .
Quae ttem sapicns quidam paulo ante noslram
* *"
, memoriain secum adinirans, et praeslantiam cujus , , que generis sapieutia?, et oralionis fonlrm, subli malemque et ampliludinem doclrinae magnorum
, D istoruin miriftce obslupesccns, ac velul imaginem
* quamdam eorum excelleuliae effingere volens, sic,
, qui tunc adcranl familiares esl allocutus : Si quis
;, , , buic grandi et excelsa; coluninae, in cnjus suprcmo'
imperaloris slatua est collocau (illam vidclicel co ( , lumnam dtcebal, quas ante porias maximi teinpli
- Det sapientiae visi(ur); si quis igitur huic alierain
), , , * lalem imponeret (licel enim fingere), el super ea
, insuper terliam locaret, crassilmiine aUiludineque
, bimilem, in verlice bujus tcrtioe columnsc ego trcs
, illos totius orbis magistros constiluerein. el quid*
. , , qnid sub sole gcntium est, inde simul cos doccre :
- bumi aulem, ad basiri primae colunmnc omnes si, * , mul sapienlcs ac magistros ia orbem ciroumfusos,
, , , suas ipsorum discipliiias iradcre oportcrc ailiriua*
P l l l L O T H E I CP. P A T R I A R C f L E
796
rcm. Tanla csl, inquil, borum Palrura dignitas el , auclorilas. baec quidera ille. Ego vero eiiain
,
. , \, ' .
buic sermoni pridem suflragor, opiimeque, et ut
par fuit, dictum seniio, idemque afliirmaturum *
quemlibei aulurao, qui illos noverii.
* \
'

Ac Bastlius sane et Gregorius magni factis, do , !
ctrina divinarumque Scripiurarum explicaiionibus, , ,
dispulationibas iheologicis, el morum preceplis ,
Chrisii Ecclesiam cohonestaronl : nec salis queo ,
dicere, in quo a me dictorum id cumulatius pra>
slilerint propterea quod in omuibus sorame claru * ,
erint, nec possiul illa a quoquam ullo modo inler , ^ ,
se comparari : quanquam ( quod cum majoribus ; noslris, tum coaevis etiam hominibus visuni esi ) ^ . (
ad iheologise montem et verbum magisaccesserunf, ),
divinasque vooes itlas, et singularem perfeclhsi- ,
mamque de Trinilaic llieologiam a Deo Verbo, ,
quod fuil in principio apud Deura, secrelissime ,
eiisceptain, omnes docuerunt : sicut et nos jam ,
utcuuque ex admirandis et ibeologicis ipsorum ^ , -
verbia demonstravimus. Siquidem et ad baec gene-
rosos illos lerapas ecclesiarumque conditio et ne- .
cessitas magie vocabat: quas nec modica tempestas
etbelluro grave tune opprimebat, cum, prob dolor I ,
sacerdotes et pastores in Deum impie agerent, ei *
vcbcmenler iusanirenl, ut sanctus Jeremias ait " , , , , !
iroperatoribus patrocinaniibus, et acerbe ,
ulciscenlibus, aulicisqae nibilorainuscumeunucbis, , ,
etgyuaeceo, coniubernali, inquam, seu domestica ,
isla socielale improbitalis auclori uua iuiUtanle ,
atque opem ferenle. Atque bujusmodi gubernatorj- , , ,
bus duiibusque Cbristi Ecclesii indigebal. Idcirco ,
ei buc desuper vocaii, ut jam dixiinus, Deique pa-
noplia et munimentiscincli, el gladio Spiritus, quod
est verbum Dei in manus acceplo, errorum arccs .
viriliier everlerunl, fortem in nequilia viriuie spi- , ,
ritus alligarunt, et vasa ejus diripueruui, sicut in .,
Evangelio Cbrislus ait**, nunc quidem cum prae- \ ,
feclis et iinperaloribus, nunccuin ecclesiarum pra*- , sulibus, el lupis polius el crudclibus gregum dila- ,
niaioribus, non pasloribus, uunc cum Judaisinuiu ,
et geniilisrtum sectantibus decertantes , el usque , ,
ad exsilia, mnrlem, lapidationes, impietatem in D ,
Ecclesia concionibus per*equei)les : ctsi pericula, , ,
et morles, et calamitates illas omnes divino adjuli
, auxilio, propter nos videlicel et salulem noslram , lolerarunt.
,
, * , ' '
'
.
' ,
Joannes auiemjingua aurcus. elsi alio orationii
genere nullo excellerct, ex sola profccio tbeologia, ,
quam exhoiam el admirabilern conseculue -esl, et ,
ex dimicaiionibus conlra Grecos ac Judsos, eo* ,
rumqae el similium perversa opinanlium, Ariano- ,
(
t%
* Jerem. i i , 8, 9.
Epbci. , 17, Luc. , 21.
797
793
, , , \ rum pula, Sabdltanorum, Maeedonianomm, Mani , , - ch.Torum ac Valealiaianorum , Marctumsiarum ,
, \ *, , faluroque couira voluatatis libertatem impie indir centiam snbversioae gJoriosiim sibi nomen compa , rasset: nunc ore ilitas aareo, ei Hngua Iheologica,
\ , \ * flumina theologica eriimpenihr, quantum terrarum
" salutaris Gbristrdiscipliaacomplexft est, irrigarant.
, Sermoaum porro ejus potabile saaviseiniumque
, pelagas, et snblimiam alque lccliaeimoram sen suuui inlinilaro abytsom, et bamano capiu supe, riorem abundaaliam, aUitadiaem pariier ct per , epicuiiatem , jucandiiatem ei dulcedinem iilaro
, , mexpHcabilem, rhetoricamque persuadeadi efflca ^ , ciam, et cum verilaie oralionis nervos et impe ^ , Uis.qoibus Graecoaalioqoin eloqiientia celebres pne
, se pueros fuisse osteadit, quibusque Urtam veterem
, et Novam Seripluram explanavit, profandaque
' illius, et comprehenso diflleilia in lucem aperium , qae prplulit, venerabilium mysterioram caererao , nias celebravil, ti sanctoe Palres ac martyres col , laudavH, el oratioaes de moribus, et suasorias,
, , lanqaam fonles quosdam perennes, et fluenta
- fluminum semper mananliom ex eorde graiia pleno
^ eroisit: quoruia nunc muliiUidinem eupra elegan*
, tiam, nirnc elegantiam sopra multilodinem, imo
/ , enirovero utrumque semper admittere : ut etiaira
' \ fabulosus ille Sirenam canlus, nugae etlodus cum
, istis collaias videatur: haec, iaquam, el istiusmodr
, . non solum neiao pro digniuie laudare, sed nec
- (* parliculalioi ealtem enarrare el describere ateaa , '
que polerit, nisi cyalbo Allaiuicum raare, ei colyl*
, , vaslum Nilum meliri, aul Eupbralen exhaurire
, velil. IJla autem muadam, ut dicebam, eomplexa,
, HOR per Graecos et Remaaos dunlaxat, sed eiiae
. , , - per Syros, iEgyptios, Maaros, Hispanoe, Gotbos,
, ' ' , TribaJlos, Scylhaa, omniameue barbaroratn voce*
, , , ei lingoas admtrabililer, et eara gloria et *tupere
, , \ , , maxlmo seso diffoderunL

.
Caelerum ba&c trkim comraunia sunt, non modo
*
, quod hisettalibus eorani onusquisque ptenusest,
, ' sed quod nec proprium quidpiam sine paribas
, sibi boaore possidere cupiant, veruia qaod babent.
, , D comnvone faciuat, el com amieis honorisqoe sociis
, . , \ eommanicant; et viciasini sapienles isii sua impar , tittBt, et iavicem ex aeqoo niutoantur, propter ho, ' , noris ifiialtiaiem, cofupiralioacm atque coasen
, , , sum, el amorem maurom videlicel.
.
BasiJii aiquidem Magni boc peculbre aiuntesse,

, moiiones aaimi ex ibealegise ratioaibae sublibssime
$ et eruditiaaime perspicere ei axamiaare, divini
, opificii providentiaque modos expeadere, morea
, , et habililales aniroaruna iageaioae obaervare, aiqne
, iia de bis singuli* disserere, ul serraoai m antmo
, iaspirasse aoiinam, et ejas verba vivere videan , tar, sicat ipse de quodam rhetore non Christiano
le&lalur.
.
800
799
PHILOTHEl CP. PATRlARCHiB
11 ,
Gregorii quodammodo peculiarem aiunl esse /
tbeologiam , et genus orationie recondilum in , \ rebus thcotogicis, sublimee iatelligenlias, verba, ; , , .
compositionem el elocultonem, sublimia. Quocirca ' & \
conimune tbeologorum nomen quodammodo siium ,
miius efleeil, quando ipsum solum et peculiariter
Tb ologtim, posl Olioiu lonilrui, primumque ,
Ibeologuin et cvangelislain ildclium Ecclesia nomi- ; . ,
nal. E]U6 ctiam est br^viias et acrimonia, etpau- ,'
cis verbis ac syllabis magna illa el eximia valde ,
comprehendere; ul argumenlorum prestantiae, ct admirabililaii astrictior dictio non modo uibil *
ofliciai, sed cum singulari quadam sublimitale ; ,
pcrspicuitas quoque, et novus quidam ornatus, , sememiarttaique perpetailas et perfectio adsil, el ; preclarus vir insuper secuiidum omnia rbelorica 1 causarum gonera commendationem mereatur; ct , , bivfi suadeal, sive laudel, sive judicialem contro- , ,
versiam discepiel, uLique sibi situilis ac auramus , ,
ait, el nibil interim a gravilale el sublimilatc 8ua
vel tanliliura discedal.
, ,
El quoniam ornaius, el graviiatis, scu granditalis, el quasi roboris cujusdam ejus in dicendo ), ! ;
mcnlioiieoj babuiiaus, lioc quoque necessarioadjua- , ,
gendum duco, Gregortum solum cx Gracis omni- ,
bue. \u GrjbCA Auicaque sapientia el lingua, si ,
quisqunm alitis, exercitatum fuisse, nec necesse babuisse, illorutn iiem legibus el moribus servi-
tuleui servire : sed Altic quideiu diclionis fucuin ^ cl curiosilatem, ul inane ac stipmacancum quid- ^ , *
dam atiis rdiquisse : de Graeca autera sapientia , ,
quod purum, bonestum ac simplcx est, assumen- , , ,
tem, aulea non visara orattonis ideam, scu formam, ,
cotnposilioncmque el pbrasin, veluli legislatorem . * ipsuni et diceudi magtstruin insignem invenisse. ,
Ex quo in adniiralione, et niuiium quanlum clarus ,
fuijl, apud eos pnefariiro universos, qui supra cae- ^ ,
teros eloqueinijin colercnt el amareni, et adbibere , ,
Vti acribendo arliflciura scirent, ot animis el auri- , ,
bus cl sublililale, foslivitaie, et nobililile, incre- ^ ,
dibiliqueei divina jucunditale, ei iuelle oraiiouum
ilttus suspeusi pendereut: lorpereul aulem omnes , * ,
einiul ad banc minime comniunem et inimilabi- , ,
lcm ideain, cuiu slupore luiraules, qiiaeiiam et * , .
mide exsliliseel, naiuraJeiuque ornaiom ilbim,ct ad ) ( ;) ,

deacribenduin diflkilem, ainbrosiaai quamdam et
neclar, sen (ut cx divina Scriptura poiius dicam)
oraiioues ejus panem angeloram, el ftacrnin manna
cxistitaareiU, quibua sapientis&ima el bumana su- .
pcrior uieus alque lingua lani sacrosancia illa de
ibeologia el divinilate tam miriflce edidisset.

Ula pratcrea de rerum fabricatione procurationeqae, el magnam illud tnagnx eirca nos oecono- ,
miie Gbrisli sacramentum quain sancie et divine -. , iraciaverit, qais dteendo conscqualur?) Veleri ;
Svripturae Novam conciliavU : et qtiemadmodum , ,
ftgure et uaibra; legis ad evangclicam perfeciionem , ^vcriiatemquc transierint, complelaxfue iucrint, omnibus palefccit; tam iiigcniOse ac dcxlrc, sapi- ; ,
831
JLAUDATIO T R I U M DOCTORUM.
SC2
, ;, enlerque, tanla persuaeionis vi, adeo perspirue ei,

^* , , - quaiitum dici non potest, dukiter, et modo lam
niiriflcQ, ut et hinc poiiae Ecdesia Christi vene , randa mytleria non solnni sablimiler videre ae
, \ , inlueri, sed mulio eliam eublhnius pati, ac seniire,
, ei percipere, el ad illaiu oeconoroiam salulemque
}. > - evehi, palchrrriitiaque ct aliissima mutatione im. - mutart queal. Quare iisdein pene laudibus, qtiibus
, Palres docti&$tmi et marlyres, condecoralus est:
qaiseiltcet propter eiimia librorum monumenta,
, , quse reliquertml, uon ininus quam proptcr eacras
, - acliones, et aposlolicam vitac rationem certaminaque ab Ecclesia decantati et honorali sunt.
.
, , ln poesi autcm et vcntibus, varioque metroram
, genere, qtise de conipluribas argumeniis, et plera , ^ que d commuuem GhrUlianorum instkutionem
, , divcrse compotuil, in poelicae demum orationis et
* , discipUnae exercitaiione, quis Gnecorum poetarum
, , ei se opposneril, nec illi in bis artis perfeclionem
; ' facuhateaiqae concesserit? De quibus etiam non
- nemo aostrorum sajMentum in ejus laudaiione non
, ; citra slnporem dixit, lanlum istis et facaliate,
, , ct doclrina, artiOcio valuisee, ut eiiam si aliaram
, lilteraTum rudis fuieset, nec ad tautam in illis fa ,, ; . stigiura praeeiaatiemqae pervenissel, ex carminibut
, islis, el poeiica soia praedicari ubique, el apud
* , omnes eruditos pro magno ei eingulari viro babtri
, potuisse. Aiquetaaecbaclenue.
.
Q Quoniam igitor bi tres magni tunt simal, magni
, * , quoque efeorsum considerali, adeoque privala sua
, ?- inler se libenter cofnmuaia fecerunt, vicissimque
, , oommunicarunt, sicat a me paulo supra comme; !, , - moralura est , tautque ingens est ei admiranda
eorum gloria et magniflcentia, el xque in doctri;, , ; - na, ei actionibus, ec per omnia piena conjunctio,
, consensus alque conspiratio, ui quod in proverbio
, - est, cx unguibus looneni cognoscas, eliara i)la diclis
.
convenienler adjiciam.
Gum adversos Judaeos el genies ipsorum inve' ^ , ctivas et confuiatorias oraliones lego, ei eorum qui
* posl ipsos, eodemqne sattulo cum ipsis vixcrunt,
- Christianos seflngentium,et inlerim inipictatis ina, - nilalem similiter tuentium, Noetioam elavionem,
, , - ^ sceleratorurnque extremain perniciem vidcre videor.
cujus impclu propugnatorum impietaiis ac tyran , ? norum muri scclesli, ac monutnenla dejiciuniur,
, , , q.ua3 non a quovis, quanquain volente, dejici ac
, . * disturbari possunt, proplcr eortim habitutn, in , , quaro, el vcrsuliam. Quando de Filio, et Spiriln,
; , unaque in Triniiale divinilale, el quomodo , - prehendi non possil, ecripta lego, Deum quem ha ;^, beo dilucidius magisque inlelligo, veramque monar
* , , , chiam simut et Trioitalis rnysterium ex ipsis
, ^, perdisco; et crninentias, et submissiones, et ccn , , - junclioncm, divisioncmque persornarum simul el
, nalura, lempori item obnoxias generalioncs et
: 0, processiones, corporalcm dibsolulioncm el fluxum,
, - sccundum natiiram minus ei majus; et Dcum com-
803
PHILOTHEl CP. PATRiARCH.E
804
prebeasum, et deorum mulliludHicm, insequalila- , leiaque JudaBorum et geaiilium rtspuo, theolo- 0, TC
givque ci speculalionis cerla? rationee edoceor, , ,
quatenus edoceri me fas e?l; et Deum unuai legilime ,
ac pure in Trinilate adoro, qui nec coepil, inqail, , , ,
nec aliquando desinet, ceu pelagus essentiae infini- ^ , tam ex immensuin, omnem cogilalionem temporie ,
ac nalurae exsuperans menle sola adumbratum, el *
hoc ipsum perquam eiiliter ac mediocriter, non ex , ' , *
iis quae ejus nalura conlinentur, el secundura ip- * , ,
aum, sed quas circa ipsuni sunt: nec super bie , ,
deiiale effusa, ae deorura calervam iaducamus : , nec bis deiiale circumscripia, ne paupertalis divi- , ,
nitalein condemneinus, aul propter monarcbiam . "
cum Judaeie, aut propter muliiludinem cum genli- , *
libus senlieales. Quando quae de divina fabricalioae , ;
, ,
ac pravidentia scripserual evolveas disculio, natu
rae et divinae potentiae raiiooes anlmadverto, pro- , ; ,
ductarumque rerura cognilionem adipiscor, et , ,
video id quod proprie est, extra omaia et super , , ,
omnta esse; et quo pacto, qu* neutiquam sunt, , , , ,
coadal, el ul sint efficiat, naiurasque el faculules , , , procreei, ei elficieniias, el proprietates, ei com- , ,
munilalcg, ei discrimina, ei uniones, et babilus, et *
privationes, et moiiaaes, el muiaiionee, et aliera- , ,
tioaes uuicuiquc congruenler del, aicut ipse dare *
novil, el raiiones proprias imperlil singulis, qaibue ,
res nosiras roiro raodo et *pra quam dici aut . "
cogilari queai, moderalar : qiueque apparenl in ' ,
.
quibusdam iiisequaliiales
~ el imparitates,
r
plus
r - quam
* * . t
* ,ualia, el nimis ad amu*sim direeta pmpicio. ,
Quaado de sublimi sacerdolio exquisite ab eis ,
conscripu audio, Dei voces de coelo delapsas audire , ;
iae arbitror, et a terra lerrenisque reeado; ange- , lorumquo iingais lum primum divina mysleria *
disco, quales ipsorom sunt, bumi ambuianlibus, , , ,
maicriaque constantibus sine corpore propemodum loquenles; coelesiiumque mysieriorum revelatio- , ,
nem, el bonum ordineai hominibus praescriptum ac , -'
patefaclum cerao : el propbetaa, evangelislas ei * , , ,
aposiolos, ct Priscara ac Novam Scripturain univer- .
sam simul docentem, quo paclo, et quando ad , , ,
inacccssum aecedere, quando e sabduccre, quando , ,
ad accersenlcai adire oporteal: illud, inquit, pro- , , ,
pler mfirmUaiem propriam, boc propler vocanlis Q , , , ,
polcnliam. Et quomodo speciosum Ecclesiae Cbristi , * ,
corpus varie regeuduai el iraclaadum
spc- ,
ctatis temporibus, rcrum, voluntalum persona* '
rumquc discriminibus, moribus et sententiis, edu- *
alione, excrcilatione, inslilnlione commuailer et ,
eigiliatim, commuue oroniuro caput Cbrisium in- * lucndo, indeque operum nosirorum calculuia
exspcctando. qaemadmodum cum Deo explorau- * & ^
ac probandi îat, qui ab eo ad haec vocantur, ;,
ncc lempori, nec poienits, nec amicitias graliGcaa- , ,
do; ae uoa bene negligaatur, qui propler jam ,
dicla digni sunl; contra, aiale deligantar,qui propier ^ .
ignaviani indigni sunl; ul i u utrinque ab eo quod bonum et perfccium esl, lurpissiine deflectamua,
uimirum bonum ipsum aspernanles, el malum ascisccules, ct incorrupio judici p<nas biac C |
inde debeutes.
805
LAUDATIO T R I DOCTORUM.
*06
Jam quotl ad virginitatem celsiseimam, ti regn; , j
, . , las ac descriptionem nionasticae angelieajque el
* , ; secum babilanlis viut attine, quid ego dicam?
~ qnando noii solum iti his diligentissime se exercue, * , runt cum Antonio, Ammone, Paulo, bujus familiae
, primanits supra omites alios, sed etiam legislato, , res, et duces, et magislri horum appellantur': ut
propemodutn eorutndem duniaxai sil el egrega
, facere, et dicere, ei scribcre, et aliis lalia praeci, pere. Nam quis affectiones aainue et carnis accu . ratius examinavil, marisque in feminam appetitum
, naiuralem, et cum ea convenieatiam consensumque
, , ut ila dicam, et quinam natare riiotus sinl, qui
, , arbiiratus, qut consaeiadinis, qui pessimi perver, , sissimique babitus, et a quibus propter vehemen , 1 liam aegre liberari possis? et unde bis principia et
, , - causae, unde incrcmcnia et alimeaia : rursum, qaae
, * { favore ti auxilio Dei baec deslruant, aboleaut,
, * (5 veramque virginitatis incorruptionem efllciam? qu
^, scilicat esl animae vera virginitas et puritae, om - nem et practicam et conlempiaiifam virtuiem in ; cludens, el sludiosum ad evangeiicain perfeclionem
, * deducens, angelicum, inquam, et monaslioum vl , yendi itislilutum, et virginitas ei ordo divinii
, fanetioaibus occupaltis.
), *, ** ,
, .
'
Porro bi Palres praeter jam eoumerala, legiti , - mas qeoque naptias viduilatemque celebrarunt,
, et cum illis conjunxeruni, quidque hi utroque ulile,
, ' quid aoxiara esset, difficulialemque et facililaiem
, ex sanciis Scripturis, et ipsa rerum exprrientia
omnibus dieerie ostenderunt; ut in omnibus per, {j fectus sit Dei homo " , ei in nallo plane deficfat.
, .
Quis non cam de pceniientia, et compnnclione,
,
;, et pneclariseima bumanilate ageret, nobiBum isto, ; ; rum ecriptorum arguraenta perpendit, ei docendo
; secutue est? qui ut ob poadus peccatoram ad
, ; desperaiionem pr&cipiles celeriler iade retrahan , tur, pelagua diviiue beaignitatis explicanl, et ora, lionem ul manum porriguui; darosautem et au , , daces, ei a compauclioue abhorreriies, timore
, exaaiinis rerum in bac vita pcrpetralarum, judi cttque ac poenarum tcrrore, cl iinplacabililate
, . jadicis ad limorcni Dei, et doloreia animi addu , , , cunl. Ilunaanos vero, el paaperum anantce el
- compaiieniea esse, adeo vebcmeiiter dictis ei factia
, docaenint, et adeo maxiaii baac Dei imiuiricem,
, diviuaaiqae fecere virlulein, ut prepemodtim banc
* , 0 Bolata probaveriiil ease, qusfe peccatoruui sordcs
, supra alias purgare, ei a teutat onibus auhni ei
, corporis simul libarare, el ab omnifaria moue aer 0' , vare, soaqiie pulcbritudiae praxia una et centem ' pialionem oraare queal, et paaireaio benedicios
, , patrie, ei basrcdes regni a consiuuiioue muaili
pneparati, ejus cuhorea a ChrUlo pronuniialos ease,
1
" 11 Tim i n , 17.
807
PHILOTHEI CP PATRIARCILE
SGM
Dei Qlios, ei Deos nominatos secundum graliam, ; ; el iinilalionem per illaci vcri ac soliue secunduui ?,, \
iialuram Dei. Hamiliia is autem et cbariiatis, vcra ,
ftablimium cl pcrfectos eiDciemiuni, omai* deni- :' .
que virlulis post Gbrislum el primos aposlolos, \
alblelae, arlifices et praedicalorcs sammi, quiuam , ,
praeler beatos islos reperli sunt? Qui lam paupercs \ , \ ,
spirilu, et cordc conlrilo, ac vere milos bumiles- ;
que fueruni, ul ipsius Cbrisii eiemplaria qu%dara ,
cl siiuulacra secundum iixc eadein appcllenlar, , , ,
(juxta verbura illius: Diicite, inquil,a me quia mi-
tti sum el humilis corde ;) et boimnibus iiem el * , , ,
duclores et auclores, el magislri admirabiles, di- ( \ , , ',
vinaque prolotypa baec facicndo disserendo, ecri- , ), '
, , bendo facli sinl?
, / , ,
;

Quod 6i etiam cbaritalis in proximuai ille sccun-
duni diviua oracula eupremus omaium termiaus ,
eat,eum non raodo diligere ul seipsum, scd nccee- ,
ailate poelalaale, animam quoque ejuscausa, vilam-
que conteranere: (Majorem enim charilatem nemo (
habet, iiiquit, quam ut animam tuam ponal qui$ , ,
proamicii "; quod quidem Chrislus cum dixig- < '
sct, mox opere ipso implevii, cum semel pro aubis ,
in mortem iradidtt; Paulus aulem discipulus post * '
illura solus est aasus pro Judaeorura saluie lalia ' ;
sibi iinpiecari; Optabam, inquil, anathema eue ?
Chriilo pro fralribu* rneis, qui gunt cognali mei u- , ,
cundum carnem, qui sunt hraeliUe;) annon simili-
icr isli ad aupremani lineam processerunt uiauda- , ) '
lorum extreuia? perfcciissunaeqae cbarilalis, ideia * ; uim bealo Paulo non dubitajiies dicere ? Quid C ,
ciiiin de aemelipais hac in re ecribiial ? Audeo, ;
inquii Chrysoslomus, majus quiddam de nobis, ;
quam Apostolus, affirniare. Adeo YOS complector, , ,
adeoque revereor banc deceniem atolam, ei colorem * ,
conlineniiae, el aacros hoace convenlus, ei auga- ,
staiu virginitalem, et puritatem ei nocturnara psal-
inodiam, el amorem in paaperea, et bospites, ut , ,
citam anatbema a Cbristo esee, et paii iastar dam- , ,
nati velim, laatum ut staretis uobiscum ei cow- , ,
, - ,
niuuiler Trinilaiem celebrareraus.
' ,
.
9
Sed haec quidem propler illos, qui ab Ecclesia

'
Cbrisli exlranei auni videiicet, adeo mirabilia et ^ ,
Dei imiialioue referia, sicul dixi. Vtdeamua nibiio- , , '
uiinus quas propter iiiternos, et legkimos, divini* ,
Uleinque Spiritus coaflieates et adoraatea dixerit. ,
Yelleoi, inquii, si posseai, anle oculoa vobje coa- . , , ,
siiiuere, qnaro erga vos gero charilalera. Niliil , qaippe niibi vol>U eai atnabiliua, ne Ipsa qaidem . ,
lux tsia. Millies emna oplarem ipse orbari luiuiai- . bus, fti Ua aaiaiaa vestras convartere possem: adeo , niibi salae vesira bujus lucis aspeclu jucaadior * ;
$4. Nam qoid juvanl radii olis, quaado oboria .
" Hallb. , 49.
" Joaa. xv, 13.
LAUDATIO T R I w
tW
, ;'
; ;
^ , ,
:/) . " :
-. . ;., .
; , ? ?,
,
' ,
;,
* ; .
.
*
* ,
^.
* ,
.
, , ,
;, *
,
Jj. , ;
; , ;
, . *
. ,
* * ,
, * .
' ,
' .
, (
, , ,
, , ,
* ^, , ;
, , , . ,
.

,
, ,
,
* ,
, ,
, ,
, 6ic
. '

*
.* ,
, otv, *
. -
&. ^ ,
*
, , , > , . . . ;
4
DOCTORUM.
en
reslri causa aegriiudo, oculis magnas oflVndii nebras? Tunc enim lux bona et grata est, quando
bifarltale hatirUur .* animae enim moereiiti etiam
molosiiam videlur apportare. Hujus veritaiis absi|
ut unquam pcricaluai faciatis. Verumtamen, g|
qnando conltgeril ex vobts pcccare quempiam, n>a
dorHiientcni convenile. Si noii suni siiuilis paralyijcis, sf non ameiilibu8,et,ul loquar cum propbcia \
famen oenlornm meorum et ipsum non etl me-*
CHin *, cl nisi qiiis jadicel me snpra modum ambi
tiosum, vidcres me quoiidie fonlcs lacrymaruiq
emiitentem. Harum mihi con^cia est domuncuU
ct solrtudo. Crcdile niibi, spem saJulis mc.t peiu*
abjicio t dum enim vestra dcfleo, nunquara ipaa
mala lugendi oiium mibi esl; ila mihi omnia voe
eslis. Si senscro vos proficere, prae gaudio iriajj
mea non sentio.Si videro non proficere, pr gnimi
dolore rursum mea dimilio, ul qui xsuUem ycr
etrls bonis, etbi mala habeam innunwra : conf,ris(ap
autem vcstris malis, eliamsi inaumerabilia adsinf,
mibi recte facia. Quid enim sj>erem ego, si yot
aon proficialis? Cur autem me quidquaia trjstetii
reddat, si vos recte geraiis ? sublime videor evu
lare, cum boai quippiam de vobig audio. Impleia
gaudiam meuni; Hceai vobie salutem as$cqu|, roa
aoteui propter vos reddere rationom, vobis dapi
ealatem, me accusari, quod muneri taao nou satit*
fecerim. Non enim caro, ut per me salvi siiis, 804
solam, ul salvi sitis, quacunque ratione, Hoc iau~
tum e^l voturo meum , quod progreseug veeiro^
dcsidero, quod vos amo, quod vos coroplector,
quod vos mibi esMs onmia, el pater, el mater, e$
fraires, et fllii, el, si Iiceret cor nostrum rumper^,
et vobis omnibus exbibere, viderelis ia ntagna }a
titudine intus esse el uxores, ei filios, cl niariios
Ejusinodi cnim est virlus cbarilalia, aaimautîa
vel coelo ipso capaciorera facit.
Talia sunt sanciorum el ter beatorum islorttn
Patrum, talia, inqtiam, de cbariiaie, ci pro ^barU
taie Dei cl facta, e\ dicla, qualium nos liic p;riia
altquara ostcndimug, adeo admiraada, ei ujtra
modum egr?gia, el ierrenie islis bumani-qua vpr
bis superiora, soloque Deo ipsorumque aaiipa
vlriute dij-ua, el qua* ne admirari qfJHdcm pro Jit
gniiate ob excellentiaia magniitidiuamque pof&is,
Qtiin iiuo, ot dentio singularibus eomm verbis pra
bis ipste eliam in his ular , hoc longe praeeiai
hoc diutumis illis l^borjbua ac aermonibus mujiq
est conducibi)ius, quoa minc omiues scripiilant,
qui ambittone quadam ieneniur,atqueideo foriaese
ciira fldei doclrinam qinpdara inimutaniur. Hoc
mujiis vigiliis et cbameuniie eat praeclarius, qna
rum comnKxlia fruunlur, qai eas pbeanf.. Hoa
fama cejebratis exsiliis. fugis, lapidallonTba*, co*
lumelHe, injuriis mu)io ast lucro&ius et graliosiue,
Pro i l b enjm bc eliam perpeU volueruni, Quaro
^brem et ijlyd : 81 diltys me, Pitre, pam
v
** Psal. &, i i
pATKOfc. GR.
CMV,
80
1<M
THTLOTHKI CP. PATRTARH;B
m
twfni *, ad nobilem illum corypba?um, terlium a * * l , , ,
Clirislo prolatum, adse nibilominus plane polatum ,
raii, cliam sic cuin amare, ul ipse amari volcbat, ,
êrbis el operibus cum Pcico siudenles, aiiiniam ^ ,
<]tioque, ul illc, pro grege dedcrunl, et mcrcedem , , \ *
sacnc fiinciionis in Evangelio pr^dicaitdo, divinum , / '
<4 imnslimabile pra?uiiuiii a Cbrislo reluierunl.Quid ,
euiin deinccps beaio discipulo aii ? Amen amen dico , \
.
4ibi: quando eras junior, cingeba* le; et ambulubat ubi
; * volebas:quando autem $enueri$,extendes tnanus tuas,
atius le ciuget, et ducel, quo tu non vis. Uoe au- ; , , um rfftf,inqiiil, significans qua morte esset clarifi- xu\
tuturui Deum perinde ac si diceret, Postquam , 7^
iuunus paslurale meum, el gregem meum susce- . ,
pisti, ul ego volo, et ila me diiigere confessus es, ,
boc preinium diguissimum a nie reporiabis, ul per ^ , morlem ei crucem me sequaps, ilaque glorifites
, , Deuni, cl glorillceris a Deo.
, ^ , * , ,
, ' .
4hec ei vos, gencrost, a?niulanies, ei loquenies,
, , >
<>peribusque aperle et insigniler demoiislrantcs, ;, .
4ii IVlro i\\o admirando utiam bac iti parte nibilo ;,
ijifcriores, siiiiilibus iiem pncmiis cl appellationc \ ,
houeslali, et CUIM iilo a Cbrislo facii eslis lux ^ ,
wuudi, sal ierros, civitas supra monlem, et lucerna , supra candelabrum potiia , quac in lolius mundi , ^, \
domo luce.U. Neque isia lantum, sed etiam claves
regni coelorum ideo vubis credilas sunl. Ncc
, . ,
-quanlum est spalii ab Jerusalem usque in Illyri- G *
um, sed orbein majorem Evangclio obivistis, el .
,
M\\ lontirtii non quidem uuncupamini, sed revera
esiis, et super pecius Jesu recumbenies, inde * ,
sermonis cfficaciiateiu profuodiiaieniqiie intclli- , ,
<
jgcntiarum Irabiiis.
.
Poenas autem proiomarlyris Stepbani illtistres

isti experiri permissi non sunt, lapidanlium el oc- * ,
ulloruni illorum maclalorum quosdam Deo coeli-
4us cohibenie , ob salutem eorum, quibusipsi sa- ' ,
Juiem pepereruitl, ut ei ante diximus; aliis pudore * ^
et reverentia erga iilos caplis, succcuscnlibus ani- , , \
mia, lapidesque maiiibus portaniibus. Quare et * *
ego supra , ordine, bonvre, cerlaminibus per
, \ , , /
omuia apostolorum Cbrisli principibus pares eos
sse confinnavi, et cum Mose collocavi, quin su- , ,
pra Mosen, el Veleris Testameitli propbetas, el , ;
Jegislatores perfecios, el Dei spcclalores : uipoie %\ ,
ûi divinam iHacn legem sacraque valicinia scri- ,
pUa suift illuslrarint, el illorum iransiluni a liilera ,
ad spirituni oranes morlales docuerint.
-
;.
Qod ei Moses pro Israele Dco irato dixil : Si
*6
dimillh illis peccalum, dimilte ; sin auiem, dele tne
de tibro, quem scripsisli
ob ardenlem gregis sui , el ,
amorem cum eoperirc non recusans, sanc eliam , ,
4Vic, sl inquisieris, apud pasiores et legislalores , ,
9
1 8
Joaii. , 17. " ibid. 18, 19.
, e
Mauh. , passim. Exod. , 40.
813
LAUDATIO TRIUM DOCTORUM
814
nieos amplius quiJdam invenies Non f nim lii cuni
. aibi cbaris eiiani interire Moeis exeinplo optabant,
\ , , , - st*d pro ipîs poltus subire discrimina, ei CIUII
, 0 5 Chrisio pro amicis animain ponere, quo illi saluie
, ' ; polirenlur. Sed neque ilJud cum Mosc bi Deo objtv
. ' cerual, inobedienlibus iraii vidf licet : Cnr afflixi*
, $ti famulum tuum, et quare non inveni gratiam co " ram te, ut imponas pondut universi populi huju$
; super me t Numquid ego concepx omnem hnnc muU
, tUudinem, ut dica$ mihi, Porta eo$ in sinu luo,
' ; sicut portare solet nnttix iafantulum, et defer in
; . terram, pro qua juravi ptitribu* eornm**? Non sics
, , !7- super big quiw pascebant etiam beati b i locmi
, sunl: scd illa niniirum, qu el altiseima sunt, i>i
; ? salis praedicart nequeunl, quaj ipsi per se ipg
- R digne nos docuerunl
* * , , ' ;
.
, ,
Magna igitur haec et excclsa , hno, si ita dicera
, , fas esi, el magnis majora, et excelsis axcelsiora,
, , virorumque lanlorum virluli et moribus respoiw
, , - dentia, ei polcnfise cujusdam, qiwe omneni doctr .
(' nx amplitudinem sibi vendicarit. Sic enim slatiio
), * (uiex ipsoruin scripiis de ipsis rursum loquar), g|
, qua fuil, aul eril luba, lale per aerem resonans,
, aui Dei vox mundum implcne, aul ierrae univergaj
, tremor, ex novi:ale aliqua miraculoque, ba?c eestt
, illorum voces et sensa, quibus onmes alios ante*
, , cclliint, el inira se reliiiquvitl, quanto nos bcsiia*
.
rnm nalurae antecellimug.
, Q Ac illi quidem ita se babent, talesqtie Minl,
, , qnod ad nos el totam stmul Cbrisli Eccleeiani
' allinet, ut ncnio ex omnibus in bis cum ipsi
- conferri, aui contendere ullo modo possit. Nobtf
. , , auiem, inquit, quaenam alia bottterni conventus
; ; gralia ? quae conipoialianum jucundiias ? quaj forj ?
; ; quae principum el familiarium ipsoraai volapla* ?
* ; , ; quse monacborum, aiit conjugalorum ? qu otinso*
, ; ruin, aut occupatorum ? qtia? exiernae, aut CbrU
, ; , stianae pbilosopbia secialoribuc ? Una et p*r o m n |
, , maxinia, illorum scripla et labores. Neque enj <u
. scriplores posteri aliunde quam ex ipsorum libpia
' . - copiain suam petunt. Pra?teretintur el taceniyr
, - vetera, eiquae nonnulli divinse doclrina3 insudaij*
* , les laborarunt, nova ckmaniur et praHiicanlur,
, , D censeturque is doclissimue, qui in ipsorum
, . menlis quam accuratiseune volulatus fuerit, c(
* verbis ea commode eflerre, audieniesqao erudiro
" polueril. Etenim bi tces tudiosioribus ad imila ^ ^ - lionein prae omnibus sufiiciunl; qui id, quod
^ * prtmis novum el admirationo plenura esl, in om
, \ * nibus pnediciia babuerunt, ui primi el so\l
, , , a seipsie, propriisque sermonibus ei scripiU
* laudari posseni, deomni gcaere scieniia scripliu
* nauiqae forma et vi eingnlari: obshipegceatibiif
simul owaibu, et magnis isiie oratione cedooii* .
bug : quod priocipio asaeruu
1
^Wum. , I I , \%.
15
P I I i L O T H E I CP. P A T R I A R C H . E '
816
Itaave in aliis bominibus diligenlibus et socor- ,

d bus, sapieiiiibus el intfo: lis, Gracis el B;irbarie, (50, \ .
( jii<qiie detuma gencris illos videas diligere et , ,
dii gi imer ic, quibus eadem sludia sunl in aino-
ribtis, quique eodem eemper currkulo, pari ala- ?,
ritaie deciirrufil (quandoquidem , ul pioverbio
icriur, siiitili similis gaudet); ast quos nunc lau- ( , , )-
damus, l:im incenso lanique iiiflammaio aroore '
ftimul omnes quasi ex composito proscquuntur, ,
quam nec*verbis dici, ncc auimo capi queal: et , ^, .
Cbrisli quidciu discipulos atque imilatores onmes,
aposiolos, inquam, et raariyres, et pastorcs, ei ;, , .;,
loctores, sanclorumquc ei jusiorum lulani mulli- ,
ludinem, propler eoruni erga communcm Domi- , .

JUIUI cbaritaleni, et ejus iroilaiionem, pro viribus
exfcllenler honorant diligunlque : verumlamen ,
atudio et praecipuo quodam amore non aeque, ncc , ;,
aecundum omnia singtili in omnes effunduntttr; *
etd bi isioa, alii illoa, el alius alium vebemciuius , ,
diliguai, ei in iis colendis sunl assidui, et pro de- , ,
<oro faculiaiibtie donariis afficiunt: at irea istos '
ojoaes diligunl, commendanl, suspiciunl, plausi- : , , ,
, ,
IHIS lolluul, in ore seuiper babent, exsilientes,
(aniautes, collnudanles, el quid non praeclarissi- , , ,
tnum de iis chris eliam vocibus praedicanles l eou * /;;
Palres, magislros, bene. meritos, secundtim Deum , , ,
eaivalores, gubernaiorcs, ibeologos, fidci colum- , , ,
a s , orihodova; fidci propugnatores, haeresuai ;, ;
-evcreores, eanciaruia Scriplurarum explanalores, , , '
ipenles, et Ecclesias pbilosopbos atque oraiores, Q , ;
^ einiul
. post
**** Deuni
n*.. et cnm
-.... Deo faclos
;, ,
onmia nobis
proniMilianles : iino vero, qui otnnia nobis fiunt, ;
el fient, ncque uuquam fieri desincnt. Isla isto- , , ;.
raniqae non d ssimilia ncmo nou de bisce magnis '
jidmirabundus exclauiat. Jaro qni in corum sacrum . 01
munus, cl buntanarum auimarum procuralionem, ,
Eccleaiarumque gubcrnalionein successerunt, quid ,
opus e*l dicere? quomodo a divina ipsoruai '* , ;
Ibeologia, iniguaque peadeaut, el quomodo ipsos ;
quseque 'ipsorum sunt, ntagis quam bunc aerem ,
pirent, Unquam gacrorum dogmatuiu magislroa, ,
Lvangclic* vtie duces, eCcanoaas sacerdoUua; ct ,
emuis boiu arcbelypos, et cbarilatis, prudentia), (;. ; , ;foriiiudinis^ teiaperauliae simul el jostitiae, el ;, ,
omnis sapienlia? ac eloqtienli, omnis divinarum |> , , ; ;,
iuimauarumqud reruni scientiae formas et regulas > ; -lulissimas illoa babeanl : ac neque dicere, aequa , , facere, ncque docere, neque adversura ean , ,
lidei uosira oppugnalores, aiae ipeorum decreiis , , . '
aique consultis, dispulaodi forma ac roethodo, ei * ;
a Deo iaspirata doclrioa disputare auJeaal 1 Siqui- , \
dcm et cuia illis veraari lamiliarilr tidenlur, el , ,
qua? illorum sunt, ab ipsis Utia intellectuili ac ; aentibili modo sialul, sancla quadam raiione au- , '
dire : illud propler illoruni e superis obumbratio- ,
iieia aniorMiique qucm gerunt noslri eingulareia, ,
boc pioplcr sacra corum volumina. Nec eniai nos , .
iia deseruerunl, ut omnno dcseruerint.
.
;
4ûid plura? Si isli usquc ad coiisumtuaiionein
817
I.AUDATIO TRl
- ,
,

,
,-, \ ^^^
;, *

, :
*
,
, ,
\
*
,
$ ^ ,
, > , * ,
,
,
: , , ,
\
*
*
' , \ *
,
,
,
,
, , ,
;, ,

, , , ,
, ,
, ,
,
:
.
,
* , ,

, ,

' , $
.

* ,
,
:.
DOCTORUM.
818
saeculi in carne, in imindo, aiqne inler hoir.ines
inaustasent, et novo portenlo vila illorum ad communem frurtum cum nnivcrsitate bac supra nalurse cursum duravi&set, qtiemadniodum coeluni et
sol, el reliquus illc uiderum cborus, aut magnorum
boruro corporum quaternarius, per qtue creatiira
baec sub sensitm el aspectuni cadcns polenli.t
condiloris cob%ret, et riira solulionem custodilnr:
aut anima qmedani communis, el vitalis univcrsi
virlus; hoc el nobis conduceret, si quid aliud cx
omnibus, quavis arstimalione majus, magiue
providenliac ac virtuti oninipoleuli consentaneum.
Sed qiiontam ei bi bomines naii erani, IICO poteraut natura legem eflugore, ncc pulvrrem lcrra
non reddere, debiium persolvunl, ne substar.tia
quaedam a maleriae concretione libera, ac percgiiiia, nobis lanlum assimilata v'dcnnmr, qune
nova illa el botninis captum excedentia praesiet,
redditurquc suo lemporc pnlvis ptilveri , nt landem
a diulurnis agouibus, laboribus, sudoribus, et
omne genus pcriculis resptret, el imagini quod
fuit secundum iinaginem purius perfecliusque resliiuilur. Cselerum admirabililas ip orum nunc
longe major ct nimium niiria modis sublimior
alque execllentior esl. Nam quamvis binc deniigraverini, non tamen a nobis discesserunt, corporibusque separali, spiriiu arclius nobiscuni conjunguiilur, Ecclesiaeque Chrisii inseparabililer
adsunl, magnam illam ct pastoralero provinciam
validius compleclenles, et pro grege dimioanies,
et lupos perfecte occidcnies (qnos prius, dum bic
vivcrenl, paslorali baculo et funda sermonis abigebant), quando el invidia, el mrligniiaie, et lapidaiionibus, et persecuiionibus, et exsilio, et mortirbas ommgenis modo superiores dicuniur, et faciunt, nec patiuntur, et quae siipra naturaro sunl,
res preclarisaimas, ipsi naturam transgressi, per
sublimissimam doctrinam auam et admonitiones
comniunes nunc magis efliciunl. Ac liogua quidem
silel, et aurea labia nalura clausii : sacri autem commentarii, el orationcs e divino instinciu
profect, dogmatumque de Deo vivi ct anvmail
tbesanri, ct orlhodoxa diviniialis ejus coguiiio,
qiia3 ul prcliosissimum patriinoniiim nobia reiiI querutU, innuincrabilum linguis et ore <lecntantur. Vivunt quidt*m illi in Christo vitam illam
bealam, ab oroni inierilu semotam : vivunt nibilominusapud nos qutque hic loquenles, ut dixi, et
mundnm cum Ghriaio saJtum prxstantes*
Agedum, lotus illoram amaus chorus me cir ,

, cunieUtat, detque m^cum illorum iaudibus ope raro. Qui paslores estis, pasiorcs et magisiros cele , , branles; qni in sacrario veraamini, et in sacra
, , inensa operamini; bujus ordinis sacrariiinqtie
' prtcationum principes ac pracceplores : philosopbi
, , , , el sapientes, dialeclici et scriplores, el oratores,
:, , quique primaro el allissiinam, quique bumanam
* , el inferiorein sapiontiam coliiis; horum exercila , ;, - toreb et ariiiices, et duccs, et excelsoa mogiiirus,
MJLOTflEI CP. PATaiARCflfi
8*0
oratorls. Etut paucls comprebendam, nionacbi, , \ , \ \

#1 conjuglo copulati, solitariam viiam agenles, et , ot \ , ol
itl medils bomlnum roelibus degenles, simplicitate ,
qitadflm conlenti, et inorum exaCLiorum cupidi , , 8aot ,
qui vel contemplaiioni, vel i*ebus agendis sunt d6- . , ,
d l l l : ego vcfo eiiam aposltflos invito, et propbe- ,
laa, quotquol anie el pnsl Cbristum exsliierunt, et , ,
legistalores, el dnces. et saeefdoies : siqnidem el ; ,
llli p'enius boc cognoscunl et amanl, eorumque
Omnigenis virlulibus aique scripiis exornantur, et , : ' ;
ericomiis, verbisque el operibus quasi coronis re- , ;
vinciunlur.
.
Veruin, pa*tot*C8 sapienles et magislri, et pa', , ,
fonlcs, el duces, cl defcnsores post prinium et , , ,
Soli.m paslorem, magistrum, dcfensorem. ac Do- , , ,
biiiium Ecclesiae sua? : servalores post primum
iiTvaiorem, et bewfaclores post primum benefa- ,
wolvit., cl dispensalores fideles ac prudentes , , /,
ifuo$ con$tituil Dominus super familiam suam ,
, ,
lianc dico Ecclesiaio ipsius ; qui dedUis, et datis, ,
Juxta *verbnm ipsius, conservin tritici mensuramin *
Umpore; quos idcirco, ul sequltur, super omnia , ,
tiifl constituU" : proplietarum, aposlolorum, '
biaflyrumque consortes, cerianiinumque socii, et *
Jtdjiitores, ei commilitones : aniina, et lingua, et , , , ts, e.i meiis, et sapicntia, et virtus, et corona glo- , . , ,
tlv, cl celebrius, et heaos oinni honore praslan- , , ,
tior, ct ciarilas, et fama, el gloriatio, el basis, et , , , iirinamcnluui Chrisli Ecclesia;: habelole eliam a , , , , i-obis hanc inelegantem et brevem orationem, Q ; (
*eu magnam el sublimam poiius : illud propler ;
eeipsam imbccilliiateinque propriam .* boc propter , ) '
\os et verba veslra, qu.bus ipsa tota inuililur, et ,
ftiniul conlexitur : quod vestra erga bumiles et '
nbjcclos bunianitas el suinmissio non refugit. , ! ;
Uespicite nos de coelo propilii, et bunc Gbristi ,
juxta ac vcstrum grcgem invisite, quem suOribus . *
il longis laboribtis collegislis, oliin parvuin cl itn- ,
pcrfecLUu), juxla verbuni veslrum, neque liberis ,
frnentem pascuis, neque oviJe implentem, janique ,
liiliilominus vestra inspectione, sedulilale, provi- ,
dcntia in ligenlem, incuhum ei borridum, ac silve- , ,
ICcutein post illain ntuliiplicera diligeniiam vc- *
Bliam, uti vineam illam, quce facta tit dilecto in , ,
Coruu, tti loco pingui ul apud lsaUm lcgimus, D , ,
parco eiiim quse sequunlur dicere, ne panegyriin ,
coniaiiiiiiem. Quouiam nunc magis in Chrislo vi- ,
V tU, el resuoslras majore miseralione clariusqae , , .
Jniueinini, puriu el allius in lumine magnaB Tri- , niialis, ei inle stne mrdio, absque speculis ci . ,
fepra38ontalionibu5 illustraliouein capessenles;
quara decet oninia gloria, honos, adoratio, impe* ,
fiam, majeslae el magniHcentia, nuhc el in om- , , ^
nium sasculorum aetemitalem. Ainen.
' , , ,
, , .
9
l f
" Mnlih. 1X1 45
1 1
Luc. i t i , 4 i .
%%
t , 10.
821
BEFUTATIO AÂTHEMATISMOKUH HARMENOPULf.
TOV

TQN UAPA .
SANCTISSIMI
PATRlARCH.B
DOMINI P H I L O T H E I
; i U T A T I O SCRIPTORUM APUD RMENOPU LU ANATHEMATISHOROtf.
( JureGrceco-Romano. Prologum primi edideruol Rallis el Polli in Syntagmate, tora. V. AlbeaU 1831.>
- Snb regno Constantini Porpbyrogeniti, consMt , \ tientibus Alexio palriarcba et 9acra.eynod', edi , - clum fuii 'promulgalum, analhemalixans eos qui
seditionem inuvcre aut usiirpare regnum et cives
, subjfctos a dominis suis alienare ausi fiicrir.i.
- Ua autem habet : t Anaihema ab hocce abhine
; * c die, in eos qui iasidias ac lumuliuni cient. Ana , . thema contra eos qui causaai cum istis coromunem
, faciunl. Analhema contra eos qtii consiliis ac vi
, . , ad scdilionem excilant. Analhema in cos qni
, - sumplis arroia illis obsecundant. Anathema fn eos
/ , . ; qui hospilio excipiunl apostalas conlumaccs ac
impoenilenles.
) , .
'Simile ediclum in lucem exiit regnanle Mamurle
"
, - Comneno, consenlienlibus ibidem patriarcba ac
' -, - eynodo, eos qui insidias ac tuiuuliutn conira Ale xium ejus filium cicreut, ei ejasmodi lonlaminig
, consortes analheaiaiizau9.
* .
"
Accedit rccens ediclum, quod imperator Micbael
; \ Pajdeologus iilii sui Andronici, pii imperatoris
, * causa promulgavit. Inierfuerunt aulem, ut decebal,
, ; , , clerici ei Josepbus pairiarcba, qui einccrae pielati
coafessionis coronam ndjunxil, ut et sacra eyno , ' dus ei subjecla; qui omnes anaihemaii ac diriesi, 61 \ - mis exsecralionibas devoverunl quicuaqae in&idias
- ; ac sedilioaem conflare ad expeilendum de regno
; pietatis coluttuiatn, iaiperaloreia divum Audroui , -Q cum ausus fuerit.
Cum pcrilus sis liujusmodi reium, vencrabilis
\ ,
, nomopbylax cl judex geaeralis Harmenopule, cur
, 5 non boc quoque scriplis adjecisli, qtiod videlicct
- propler aurcas ei sauclas leges illius inagni
, , luuums Ecclcsia; Joannis, ab atirea lingaa dicli
, ; Chryso&lomi, quibus prohibenlur anaihemati sub; , jici Cbristiaiii, quam dia recla; dc Deo seiileiiiian
, adbaerenl, esse desieriat iu usu illi tomi qui
PHltOTHfit Cp. EiUTAfiO ANA?ftE*tATi9MQftUM
flAftMRNOPULT.
R84
defecltonotn adctores, et imperatoribus pcrduelles ;

inatbemati devovent? Hoc enim tradit erudilus
Hle JioJnopbylaxt ei constmilium (uis studiortim , 6
paHiceps Balsamo, tara in legibus quam caao- \ ,
bibus maxiniam adepiue eciemiam atqae do- ,
tlrinahi, qui et magiise illias Anliochia? pairiarcba ,
tandem dcslgnalus fuit : id quod ne te quidem , *
tgtiorafe dixerim, ?irum doclum et bujamodi ^
fefuiti in primis etudiosutn. Am igiiur et illa a- ,
cribenda eraut iis, quis hisce abs te dicla sunt : . '
tiut baec pulcherriuiis et accuratis illis scriplie tuU tlequaquara inferenda. Vcrum ego jam complere * , , '
Volo, quoJ antici scriplo deest : meque minime ,
Unefosum, nec atipcrfluum fore arbitror, dum ne- .
'fessaria ei seqaa, sic ipsa posccnte necessitate,
iuscipio.
*0 ,
Praedictus igitur Antiocbenus pairiarcha, sapiens
Jlle Balsamo, dum sacros exponil canones, bac in , ,
|ra?falione expositione canonum synodi Gangreitsis : ;

Uiell :
PrJtoctis isia etnodue pto occasione illatornin
,
Hb Euslalhio nialorum, ratione quadam contraria ,
tecle sialuiis ab Eecleaia catholira, cain Eusuihio iefttieates anatbeuiale feriendos decernit.
oiar, : *
.
Et paulo posl:
rtra
kt atJrta predilus ille lingua, orbisque terrarattt

tlbctnr, dain anatbemale percuii veiat bomiaeui , ;!
bdeleui, verbts diserlia hxtc a i l : Qaid igiiur eti , |5
illud, quod dicis aflatheiuaf Mimirum ui davo- Q , , , '
Veaiar isie diabolo, nec salalia amplius sit parii- ; , *
tepst fiat alienu8 a Cbristo denique. qtiignaro, > ; ;
ûarso, tu es? Majeslatiabasc ecilicel magua-que po- :.
teataiia sunt. Quippa tunc considcbii rex , et 6 ,
stuluet oves a dextris, batdos a sinistris. Gur , . 1
Uiiiant ipae libi dignilaiam usurpas? > Et paucis ; ' ,
itilerjeclis, idem ille Chrysostorausinquil: Knitn*-
xerd daobus duataial in locift Aposlolue banc
Voe*m necessario videiur expresftiftse, nec taiaen *
btodo quodam definiiivo earo produxiaae , duiu in ,
fepislola ad Gorialhios ail : Si quis non amat Do>- ,
Hiinum nosirum Jesuoi GbrUium, analbenia sit: * , ; ; *
t i * 8i qui Evangeliaro vobie iradal praeter id.quod , . ; ;
arxepislis, anaibeuia sit Quid ergo? quae illortvn , ,
fecil, qai |ioiesUteoi sunt adepli, nisi duu- D iaxal is, qui eani accepil, Ula tu audes facerc ,
iontra mandaluni Domini, et ipsius regis judicium ; . ,
anlicipae? Niroirum hoc aaathema horoiiieiii a , .
Cbrieio abscindit. Docelo in niansueludiue, > el
quae aequuutur.
*0
Aiquehaecqablem vcrba sunl Palris Cbrysostonii
Babjicil auiem Balsaino : Propterea, ceu credi par * , , st, desiit esse in usu lomas Ule gyuodahs, Lctus *
etib imperio dotutai Conalantini in Porpbyra nali, ,
tmn eeret palriarcha dominus Alexius, deferiendis , *
niialbematc defeclionaui ac tuitiulnium aucloribus , ,
y.t advareut itnperaiores atma euscuiuibus ac 4y* ,
fraunidem moliaiitibue. An vcro poliora d;beaal .

taaet
*
loagiio Puire dviiore^ne nosiro
b
h o c
825
DEMETRIUS CYDOtftUS. - NOTlTtA.
gty
; . Chrysostomo scripu aunt, tam decretis Gbalcedo*
iv , \ , neaei, quam Gatigrengi conctlio , dicendura IHta
* omnino reliaquimue,*qui ulia Jrecie disponendi
.
polcslatem habent.
.
Et ha?c qaideai palriarcbae Balsatnonig-verba sunu
, Ostendil aulera per ea. qua? dicit, priinum quidem
, - ab illo lempore, vel potius etiam aule suaui selatem
, csse in U3u desiia&e praedictum itlum lomuin, sub
- Porpbyrogeiuieia et Alexio patriarcba factuin. Dicit
, . , enim : Desiilfrsse iu usu. Eo vero ceu fulcro vel
, , ^, * fundamento quodam sabrulo, etiam alii duo lomi
^; , , , poslea facti, lum doniini Manuelis Cotwaeni, lum
, , - Palaeologi tcmpore, uecessario cum eis corrutmu
, " - Dcinde praeicr boc etiam illud innuit; quod vide, - liceine illarum quidem syoodorum anaibemaiisiui
/ , valeant, licet magnis et necessariis quibusdam ia
; , uegoiiis promulgali sint, giquidem communi Pairl
\ , ' * Chrysosloroo et aliis sanctis doctoribus obsequen , dum sil, qui eadem cum illo eenliunl ac doceni,
-. maximaeque Chrisli clementiae potius palrocinanlur.
. Scd euiro de his quidam harc, alii fortasse diversa
, , ' , prolaturi suut, conciltisillissemeladjuiigenies.Ego
. ' vcro ea missa iaciens (non enim ia praesentia aller ( cari volo), saltem hoc aio, clare ac dubio procal
), * , \ bactenus esse demonsiratum, ei copiose quidem,
, quod primus il|e toraus, unquara non consentiens
, caia E<iclcsiae scopo, maxiioeque cnm illo commuai
, , doclore GbryfostoiBO, inquaro,ei cegsaverit etin usa
, , ; ; ;, esse desierit, secuadamsapiantetn illum Balsamo*
: C nem ; quod nobiseiiam proposilum eral oslendere.
' -,, \ * Illius autem usu exsplraate, caeteri quoque deinceps
facli nccessario robur suura coasimili modo eaiit, .
lent ei exspirabunt, uli jam antea diximus.
APINO MCCCLXXXtV.
DEMETRIUS CYDONIUS
1
(FiaRic. BMclhtca Grceca ed. Harlea, lom. XI, p. 598)
Demelriug , ul ia codicibus mss. Ca?tareis, regia Chrlstianissiini et Coisliniano el apwt

Gaulacuzenum IV, 16, , ei IV, 59, , videlur iia cognomine po*
titis appeHaLus, quam Gydouius a Cydonia Crel*, in qaa commoraius sil, ut visum Lambecbi lib. v, p.
185 [p. 587 sqq.Koll, abi multae is ei de boc Demetrio]. Ob similem causam ab aliig diclns Tbessalonceagie ()vel Byxaminue : corrupte Verderio Sqdon, cl Jo. Jacobo FrisioaiquePosaevino Sidoniu*(6).
() , in codice mss, episto- con*en*u uiri**qiie Eccle$ia. e<U Byzantinus.
(bf |De iil. Deinclrii Cyd De proceaione Spirittti
lar. Caisaieo apud Lanibecium. Ub. v, p. 184. [P.
585 sqq. ed. Kollar. } Sic et Volalerranus lib. xv, sanctiy vide Limbeduia, lib. , . 4. [ P.
Koll. il. p. 2 7 i de Augustim Enck;ridjo, quod DeCoiimieiilar. Urbanof. : Demetrius Cydo*iiu>, Thentalonicen**, vtr docins tvqne ac ianctut, Gracn Lnil 4. Gr veriiL I U R L J
ncque facundia pradiiUB* Scd Ailaiio , p 856, Ot
827
DEMETBIUS
CYDONIUS.
823
Joannem Gantacnzenum , cui, impcrium gerenti, charus ac famUiaris fuerat, ann. 1555, una cum Nicolao Cabasila comilalus esi, cum ille purpuram monastico habitu permularet. Poslea Mtdiolanum venil, Volaterrano lesle, ubftitteris Latlnis pariler et theologia' operum dedil. Postremo revertent in Creta
$nb$titit, ubi\ erogat:$ in pauperes bonis, in quodam ibi ccenobio persancte, citra tamen profenionem xit*
Sup irftiii adbuc ann. 1584, cum Mauuel PaVologus babenas capcssivit imperii, et ad illum hnperatoreni lilteras dedil. Nioephonem , bicromonachum, eumdem esse cum boc Denietrio, notavil Caveus
parb; seconda Histor. lUterari<e tcriptorum eccles. ad ann. 1557. (FABR.) In Cavci Hhl. /ilf. SS. euL
lom. I I , p. 56, in Appendice, ed. B.isil. ad ann. 1557, Henr. Wbarlon paucis recensuil vitam et qu#dam scripta Dem. C.ydon.; el ibid. p. 59, Roberl Gerius Wbartoni narraiionem parlim cornxil, par*
tim supplevil. Alqui Gerius scripsit, Drmelrium Gydon. ctiam dici Niphonem Hieroiuonachum. Pnetcrea de noslro, diligenti Gnecorum vclerum, in piimis Platonis imilalore egerunl Du Pin in tfist. ecctes. vol. XII, p. 91. Casim. Oudin. in Comment. de SS. eccles. ad ann. 1550, loni. III, col. 996-1005.
Jo. Fabric, in Hist. bibl.. Fabric. part. n, p. 227, Saxius, iu Owom. /ier., p.irl. u, p. 575,et in Analcet.
p. 570. Giiat praHcrea Laur. Mehuni in Vila Ambrosh Canialdulcnsis, p. CCCLVI, scq. Add. quae scripsi
Inlrod. in Uist. L . G. I I , part. i , p. 536 seq. ^HARL.)
Ex ejns scripiis exslanl : 1) Epi&lolce, ex quibus una ad Ntcepborum Gregorain, el altera ad PbiloIbeum, palriarcbam (qui ab ann. 1562 ad 1576 fuit) GPoliianum edita esi Graece el Laline a Joanr.e
Buivino anle tonrum primum Hutoricu JSkephori Gregorte. Paris. 1702 fol. Duas ad Pbilotbeiim mss. m
codice gio 1554, nieniorat Labbeus, p. 99, bibl. nov* mss. Alias 50 servat bibliolh. Goisliniana p
428 seq., deccm ad Manuelem iaipcraiorem, Ires ad Gabasilam, tres ad Georgium philo&ophunt, duas ad
Caloferum, HnguJasquc ad despotam, prolosebasium, magnum domeslicum, OEneolem, el seribas imperaloris, pra3ierca singulas ad Isidoruui Glabam episc. Tbcssaloaicensem, Alexium Gasandrenum, Procboruin fiatrem, Pbacrasai niagnum primicerium, Asiram et Asanam, unam denique sine inscripiioneEst ctiain in bibl. rcgis Galliae, toste Labbeo, p. 296 Bibl. novae mss., epislola pro Gaucadtfno Theodoro,
ad quemdam, qui plurimum poleral apud irnperalorem. Alias tredecim ms. eervat bibliotheca Caesarea
[ cod. 261, n. 4 ] dignas supplemenlo corporis Hnioria Byz. inseri judiceLambecio V, p. 184 [ p.
585, nol. 5, ed. Kollar. cujus not. conf.], ex quibns novem suul datae a<l Mmuelem Pala?ologum inp.
( qut fuit abann. 1584 ad 1419) ca?tera eiitguhe ad Gbium medicum, ad magnum cbartopbyiaccm, Joannem Tarcbaniotam et despolam TbeuJorum. 111 novem ad Manuelem imp. babentur eiiam in codice
Barocciano 90. [Unaep. ad Cabal. estqnoquein cod. Cs. 267, 52. V. Lamb. Vj p. 441.]Nescio, noslenie
Cydo sive Gydones inielligaiur, ubi iuter mss. Isaaci Vossii memorari videas Gabrilopuli ad Gydonem et
Gydonis ad Gabrilopulum epislolam, cuni canonibus ad captandas umbras aequales et inaequales : in catalogo b bl. Leidensis, p. 597, n. 45. (FABRIC.) In Nicepbori Gregor historia Byzant. excerpta ex scripiis Demetrii Cy.lonii ct in elogiis, ab edilore prgemissis, Dem. Gyd. Epistolae ad Philotheum. V. supra,
vol. VII, p. 655. Bin epp. nunc priinum edita, allera Nili Cabasila?, altera Demelrii Gydonii, progr.
auctore Cbr. Frid. Maliltaei. Dresdie 1789, 4. Ilem virdoct. ex cod. Mosq. typogr. synod. xm, edidil
ocio rp<slolas Deni. Gydone ad Manuol. Palxologum, impcr. in libr. inscriplo : Jsocraii$ DemettiiCydont
et Wicha lit Glycce nVtqnol epistolas. Ex codd. cdidit, et animadverss. adjecil G. F. Mattbaei Mosqua?,
1776. inai^S. 1n aniatadverss. p. 172, ipsi vidcnlur DemclrHGyd. epi^lolae illae inullis multorum prspêrendae, cum propier elegantiam et pufilatem serrnonis Graci, Utin quia niultum esl in eis
\ *# , Mem \'. C. mcnlioncm facit illius
cod. el codd. 525. n. 14, alque 524, iti quibns exslal una Demedii cpislola ia Notil. codd. Gr, Mosquens.
p. 3l0, n. 7, el p. 212. In cod. Goislin. 515, suiit 56 epistohe, a Fabricio parlim memorat, et alia
Deinclrii Gydonii Opp- V. Montfauc, Bid. CoisL p. 428 eq.; el p. 455, quatuor epistol* anonymi ad
Gydon. hi cod. ^41. Paris. in bibl. publ. cod. 1215, n. 50, 56, 57 el 59, variae cpp. In cod. 1510, a.
4 et 5, duae ad Pbilulbeuni epp. In cod. 2071, n. 11, episiola ad Tbeodorilum, monacbum, et n. 12f
alia ad quemdain, non nominaluni. Veueliis in bib). Marc. cod. $09epislola adJosephum Bryeanium:
inc. . Seqtiilur epigramina in sepulcram Demetrii Cydonii : inc. , J\v ,
. Cat. codd Gr. Marc. p. 275. Taurini iu bibl. reg. cod. 1 ""94, epbtoke seplemdecim : ires ad Joasapb, ircs ad Manuel. imper., una ad Gabasilam, una ad magnum cbartophylacem, una ad Nilum pairiarcbam, una ad medicum , una al Piiropliiluin , scx, noroiuibus non addilis. V. Cal. codd. Gr. Taur.
p. 2G6 sq. liom<v in bibl. Vatir. Dcm. Cydon. ad Mcephorum Gregoram. V. Monlfaac. Bibl. bibL m.
p. 146. A. Florenti e, iu bibl. Laurent. cod. 12, n. 24, plul. 57, qunttior ejusdem epp. uli suspicatur
Bandiii. in Gal. codd. Gr. Laurent I I , 550. lb. in cod. 24. n. 9, plul. 59, epistola? XXII. quas reccnscl Bandin. 1. c. p. 542 sq. lb. in cod. 15, n. 25 cl 27, duae ep. Nic. Cabasibe ad Gydone.m, et n.
2<i bujus cpislola ad (>abasilam. V. Bandiu. I . c. p. 107, el, boc adiiotaule, caidem in cod. Viadol.on.
2<i2 n. 51 el52sec.NcsscliiGal. bibl. Caes. Vindub. parl. i , p. 568 el 569. (IIARL.)
2. Monodia, sivc comptaraliu \ { '/, dc civibus, qui dissldio, scdiMoncic
#
8!9
.
830
tunmUit inleslino Tbessalonicse . G. i 343. sub imperio Joannis Cantacuzeni perierunl. Gr*ce el Latine
exMal inter scriplores posl Theopbanem in corpore bistorise Byzanlinse, p. 585 392 [p. 517, sec. -aU
bibl. Leid. p. 221, n. 56], edente Francisco Combefisio, Paris. 1085 fol. (FABR.) Conf. supia, vol. VII,p.
683, n. 8, ibique ttot. b. Monodia in cod. Paris. 4215, n. 38, bibl. publ. Eadem in cod. Coislin.
515, fol. 770. V. Mantfauc. BibL Coitl. p. 429. (HARL.)
3. * Oratio ad Gracot deliberativa de pericolo, quod a Turcorum potenlia et odio illis
tunc imniincbai, et de modis boc avertendi illique occurrendi per coiicordiam cum Lalinis, eorumque
subsidium, nec non per fortem conslamiam el cautam virlatem. Srripla hxc oraiio, profecto Romatn
imperalore, est Joonne Palaeologo, non Manuelis F . ut visum Gombeflsio, p. 1281, queni sequunlur. hfiolhec(v PatrutnLugd. editores, t. XXVI, p. 551 D, sed filio Andronici Palaeologi. Joann. Cantaoozeii
genero, cujus profossionem fidei, ann. Gbr. 1569 Rom& ediiam, ad Urbanum V exhibet Allalius libro ir,
De contemu utriusque Ecclesia, c. 17, p. 845 sq. Grapce et Laline. Dcmelrii veroillam, quam dixi, orationem ulraque lingua edidil Combcfisius lon. II Auctarii novi, p. 1221-1281. Incipil : ,
. Laline ex Cotnbefisii vrrsione exslat toni. XXV Bibl. Patrvm Lugd. p. 515. (FABR.) ln cod.
Cnislin. 515, fol. 650, orat. a Fabricio cilala, el ful. 679, '. Inc. ,
", . V. Montfauc. 1. c. . 428, Florent. in cd. bibl. Laurent. cod. 3 i , n. 3.
Inc. . V. BAND;N. Gat. cod. Gr. Laur. 1 , p. 542. . Paris. in bibl. cod. 1215, n. 52 et 55,
buceac sequcns oraf. (HARL.)
4. De Callipoli, claustro Chersonesi et Tbracise (quam, ann. 1557, jam a Turcis captam (c) non diu
postvirtute alioium Grccci receperanl), non tradenda Murali, eam pro pacc petcnti. lncipit : ,
, Grece el Latine in tom. II Aucturii novi Combefisiani, . 1284-1518. El Laline lom. XXVI Bibl.
Palrnm, p. 523. (FADR.) MS. in codd Coislin. Paris. ei Laurenl., ad n. Scilalis. ( H A R L . )
5. (d), De morte contemnenda oratio, quani Laline vcrtit Rapbael
S*ilerus gusiauus, el ox Jo Jac. Fuggcri bibliothrca cum ffcrmiae irrisione primum edidil Gruece el
Laline Basil 1553, 8. Incipit : ; . Hieronymus Wolfhis, qui
ann. 1577 nolas addidil, lestatur in cod. bibl. Fuggeriautt exslitisse libellutn ejusdem argumenii auclore
Nem*sio, , , e quo niagna pars bujus oralionis sil Iranscripta usque ad verba p. 485, . Gonlinet autem praHer hoc, qnod promitlit lilulua, insignia argumenla pro contirmanda animorum iromorlaliiate , et egregias adboriationes ad vitani
ila instituendam, ul ne, bes'ianim moro si vixeriinus, non conimunem cum besiiis interilum iu morte,
ted graviora post morlem supplicia horrere cogamur. Utor edilionc, quaelucem vidit Basibae 1577, 8,
in fasoiculo scriptorum (e), cul liltilus est : Doctrina recte vhendi ac monendi, et qni prelo ilertim subjeclus fuitibidem 1586,8. Cum ASnea Gazxo olim edilatn eleganirmei pbilosopbtceCbristianam dialriben
vocat Barlbius, p. 5000 Adversar. Respicil anlem edilioMem Tiguriiiam*aon. 1559, fol., ubi intor thcologorum Graecoruui velerum orlhodoxorum scripla. Conrado Gesnero curanie edila, occurrit posl Gan^nes
aposlolorum, Ignalii Epislolas, Atbenogur- Apologiam el bbrum De resurreciione alque Theopbrastum
ALneac GazaVi Gra?ce et Laline curn Seileri versione, subjnnctam habens Hcrmise irrisionem et ^npeii
p;tr;enelicum. (FABR.) Novissima, eajue emendaiior el docla novaque recensio est curala a Kuincelio. qnse
inscripla esi: Demetrii Gydonii opuscul. De contemnendi morte, Graece el Lat. recensuit, emendavit,
explicavit Chrisl. Tbeopb. Kuinoel, S. S. Tbeol. cultor. Lipsi* 1786, 8. Ms, in cod. Monac. Bavar., 58
iin. qui cod. olim in bibl. Jo. Jac. Fuggeri adservabalur. V. Hardl. iu Arelini Beylrdgen, a 180i
part. i , p. 58. In bib. Augus'. Vindelic. V. R> iser. lndic. Mss. iliius bibl. p. 82, n. 15. Paris. in
bibl. publ. cod. 1215, nr. 26. In cod. Goislin. 515. V. Monlfauc. Bib. Coisl. p. 428, Add. ad not.
r
(IIARL.)
6. Homilia in S. Laurenlium. lncipil : . Ms. in codice Barocciano 90. [V.

supra vol. X, p. 257.]
7. Homilia /, cujtis iuilium : \ . Ms. in codein codice Barocciano 90. [V. sipra, vol. X, p. 281. |
8. Solutio arguinentorum quorundam circa iticarnalionein Chritli. Ms. in eodem codice. Incipit :
.
9 Pemecoiten de Spiritu sancto. Incipil : . Meminit
(r) VbleJo. Leunclavii Pandectas inrcicas, ad Uliim annum.
(d) 1 ii codice Gaasareo inscribiiar :
,
- . Lambec. V, 2 1 0 . ( F A B R . )
Sife . 436. ed. Kollar. ... 16. cml. 267. - Flor.
in cod. Medic. Laur 2 1 n. 4, inscr. "
. V. BANDIX. Call codd. Gra3C.
Laureni.2, . 5 4 2 . (HARL.)
(e) Scripta caUira suut : Pirs Th-aeteli Plalotiis cuia Adolli Occonis vcreiuiic Latina. 2) Libel*
lus Arislolci iribntus De virtulibns. ciim versoiie

Jusli Vclsit. 3) Georgii Gcmisli PleilMiifis libcr
l)e virtulibus quatnor, cuai versionc Adoiii Occonis
et Gammeiilariu Auonyiti, qucin Hicron. Woliiuiti
osse consiat, nec noa virlutum exachorc divisione
per Si roueui Grynaeum. 4) Ex Nemesii lllro De
naiura Iwminis capila De volupla<e et agrUudwe,
cum v(?rsioiie lNieasii Ellebodii. 5 | Platotiis Axiorhiis cum cjusdem Hieron. Wolfii vorsione
lis, qui iion dtibilavii, posl (|..iii<pjo :ilis i.itefprciCb bu..c libclluui dc utbgro iruusfcrrj.
tV
DEMETRIUS CYDONIUS.
P32
AlLiiis c c>n<en*n rtriii^quc Ecclcsirr p. 857. Sermones in Peniecoslen Gesnerus memoral p i95
btblioihcc.v. (FABR ) ,. supra, vol. X, p. 308. (HARL.)
10 Jn Adnuntiathnem B. Virginii homilia, quaeincipit : " .
. codicc B.irocciaim Oxoniae iu bibl. Bo.ileiana et in bibl. Caesarea (f), ae.c nou in regis Galliae ei
lOdice Coislininno 515, fol. 591, ubi nolatur, eam non legi in ecclesta, sed ab ea improbari : '
.
11. Proaemium, cujus inilium : ; : . Ms. in bibl. Coislinianae
endcni codicc p. 701. Prooemia duoin Glirysobailum mouaslerii in Didymoteicho ms. regis Gallias cod.
1759. icfie l/abbco, p. 855 Bibl. novce M$s. et 296.
12. I Barlaamnm, IHeracenspm, ab ann. 1342 episcopuia (noii ab ana. 1305, ai Ganisius), de procestionc Spiriiut sanc.ti, cmn Barlaami responsion*, ex Ms. codicc Bavarico edidit Laiine H. Gamsius,
toin. VI Leclion. anliquar. Ingolstad. 1601, 4. [p. 4 f. in ed. Buuag. lotn. IV, p. 569. HARL.], unde recusa esl lom. XXVI bl. Palrum Lngd. 1677, p. 10. hicipit : Cum olim tu vartibut notirh dimi$ti$.
t>nf< r Bzovium ad :iiui. 1352, miai. 5.
13. Liber conira Gregorium Patamam, iu quo illius errorcs ex commenlariis iUius excerptos digerii
rcfellUque. lidit Gracce cum versione sua et nolis Pelnis Arculiu* in Opuaculis Aureis Graecorutn,
Kun. 1630, 4, recnsis ibidem 1671, 4|al. 1670, 4|. Eliam Joanais Cyparissiotac Jlbri octo Contra Pal'imam, in codicibiis quibnsdam, iribui solenl D.Mnetrto Cydonio. [Conf. Oudin. I . c. col. 1005.]
14. Liber de proce$s'wn Spirilus sancti adversus Maximum Planudem in capila duodeciro distnbatas,
prodiil Gnecc ct Lniine in eadetn Arcudii colleclione, uaa cum aliis scriptis quibusdam Jo. Vccci, Bessarionis eardiiialU, et Maximi Planudas (/i). (FABR.)
15. Afiu$ tiber ejusdsm argnmenti, divisus in capit? 41, et rogatti amici cnjusdam compositus. Incipil : . Ms. in bibl. Grcsarea. Vide Lambccium, V. p. 185 (FABR.), sive
p. 584 ed. KoHar. n. i, cod. 261, add. Lambec. vol. 1, p. 264 sq. Mosqu; in bib. syood. cod. 302,
n. 61. Is babet capka 42, leste Mallhxi ia not. cod. Gr. Mosq. p. 197. Venet. in bibl. Marc.
codd. 156 ci 157. V Cait. codd. Graec. Marc. p. 89, et cl. Morell. inbibl. Ms. Gr. el Lat. V. PLUEII,
Itiuerar. per Wspan. p. 165. ( I I A R L . )
16. Aliu$ liber ejusdtm argumenli pro S. Thoma Aquinaie adversus clencbos Nicolai Cabasilae. Meminit
Allatius Hb. 11 De conscntn, cap. 18, 5, qui eliam observat, laudari a Gcunadio resp. ad VI syllogtBinum Marci Ephesii contra Laiiaos. Incipll : * . Occitrril
eliam Ms. ia codice Barocciano 90, el ia bib. Cansarea, ana cum epislola Deuietrii Cydotiii ad amicma,
camaiunicari sibi iltud opuscalum peteatem, quae incipil: ' ,
t^slalur Lambecius laudalo .) Sn 'vol. V , . 584 sq. ed. Kollar, n. 2 ei 5, cod. 26, add.
Monlfauc. Bib. bibliolh. m*$. p. 549 E. Tura Vea. in bibl. Marc. cod. 157 V. Cat. cil. p- 89.
Mo*qu;e ia bibl. synod. cocl. 591, n. 19. V. Malthaei Nol. cold. Gr. Mo<q. p. 252. Floreat. in bibl.
Laurcnt cod. 17. n. 15, plul. 59. Dtvti. Cvl. Oralio pro Latinis, solvens Gr.ncorma objeciione; quata
proferl conlra syllogismos Thom;e Gabasilas (Nicolaus) ia suo libcllo Adversus Latino*. V. Bandia. Cal.
rodd. Gr. Laur. II, p. 552; ei Moîtfauc. Bibl. biblioth. m$$. p. 234 O. (HVRI..)
17. Nescio praeterea, ub. ^ X 8 t c n t Demetri Gydones Dialogi, Possevino memorati tom. 1 Apparat. saeri,
41') (FABR ) . An D^mctrii Cbrysolor;E?Florciit. in blbl. Laifent.cod. 72, plul. 5, pxsialrfia/oqn* (Demeirii (.brysoloroe cam Demctrio Cydon. de anelis, de processione Spir. sancii, etc.) detlruen* Orationem
Demetrio Cydones $criptam contra Nilum Cabasilam. Couf. plura. a Bandin. I. c. 1, p. 52, prolata, et
m>s in Dcm: Irio ('hry cdora. (HARL.)
18. Coutra Eunominm, de divimtate Filli, qnod laudat Volalerranus. lib. xv Conmcnlar. Urban. et
f iit in bibl. Scorialensl.
19. Uber de vita, doctrina et miracut'*$ Thomct Aquinatis.
20. ChronographiiB sacrx compendium el genealogia Chrhti, Servatoris no*lri, ab Anam usque ao
ejus ascensloii^m, arbore succession im expressa, q i
iioratur in Aloxmlri Biruoctii caialogo
f
(f) In cnd. 267, n. 17, notatnr qnoqne:

* , etc. V. l.ambc.
V, . 434 sq. Parig ia bibl. psiM. cod. 12'5,
ii. 51. l)e cod. Coislin. V. Monlfauc. in BM.
tohL 428. Ead. ia cod. bibl. Escorta) V.
Piuer, Iiinerar.pcr Hispan. p. 16V (IIARI..)
(g) ln cod. illo Coislin. sunt dnn ptooeuiia in
i;hrvs"btilluin; prius, fol. 699, inc.ipit :
; ; poftierius,fol. 701,
. . V. Monlfauc. . C.
. 428. Proopinia Par. in bibl. publ. coil. 1215,
54, Prcrfalio in aiuenm buMatn, coucrssam nionasterio Scrvaioris; inc <,
. 3J.Alia Pr.pfaiiti, in q'ia loqiiuir iuaitncs PaLculogas. (lUnt )
%
(h) Paris. in bibl. ptibl. cnd. 828, n. 2. Maximi

Piaauda* capiia qualaor De process. Spiritm sancti
Patre solo : subjiinctaB sunt capilibus singulis
Bossarionis ct Dftmcirii Cydonii Respr>nsionis.
Scquiinlur alla quaedam, ad concilinm FiorerHinum
pcriiienlia. Vid. Cat. codd.Mss.bibl. Uegf^. vol. ,
p. 161 ei 270.Ibid. ln cod. 1267, . 20. Dcmcir.
Cyd. De procestionc Spiriiux tancti. >nac. ia
cod. Bavar. 27, sunt Planudis quatuor Argumenlatfoues de process. Spir. sancti ei lotidcio Kn3sa*
rionis Rcsponsiones; bis accedil DeniPtrii Gyd(rtii
lesLimoniuin de bis capp. in marîne pnsiium. Yid.
Iltrdt. iti xVrpfini Begtta$sn ctc. ann. 1^3,
pari \\\ p. 8. (UARL.)
n
m
.
83*
Mss. b.ot. SoorialensiH, et Inoendlo illitis bibliolheca* an. 167 periil. ( F A B R . ) Genealogia Chruii 111
cotl. Escorb.l. te*ic Plfi<ro in Uinerur. per llupan. . 103. In Moulfauc. Bibl. biblioth. J/i*. p. 618 lt
sic indicatur : Cydonii genealogia Chrhti et Maritt ab Adam per arborem el globulos ge.ealoglcoi distinf
cta.
(HARL.)
Flwvnliae in bibi. LaurenL cod 2 i , n. 6, 7, 8, 1. 59, ircs Demetrii Cydaii. Oratwnt* cxslant, a
Fabricio non loemoratse. V. Bandia. Ca(. cil. I I , p. 542, scil.
Oral. ad imperatorem Camacuzenum Incip. , , .
O r a l . ad euiudem. lncipil: "
Orat. ad impcr. Joannem Palwoloynm. lncip. " / . (Ilarl.)

Grctct tertU e Latmo.
21. Riclurdi Floronlini, nionachi Dominicaai, clari circa ann. Chr. 1500, Confutntio Alcoraui J/nhamedici, qnam cnm Latina versione BarlbolomaVi Piceni edidil Tbcodorus Bibbander n\ Synlagmaie
scriptorum anli-Mubamedaaorum, Basil. 1543, fol. pag. 83. Recusa Rom. 1606, 8, memoralur in calalogo bibliuihecae Barberinae, p. 322. Vidc, si placet, q de boc operc dixi volum. VI, bujus bibl.
p. 691 (FABR.) f. vol. VIII, p. 86 sq. ibique v. nol. oo, add. Fabric. noslrum in Delectu argumentonim ct
tgllab. scriptorum, qui veritatem relig onit ClirUt. Qttnuerunl, 125uot.Oudin. Gniom. I. c. col. 1000
sqq. Edit. Alcoran. cnm confulatiuiiibus cx ediL Tbeodori Bibliandri, Basil 1343. Uberius receusel
Jo. Fabr. in Bistoria bibl. Fabric. part. u, p. 223 sqq. Ms. quoquc exsiat in cod. bibl. Vaticanae. V.
Monlfatic. Bib. biblioth. Mu. p. 12 D. ( H A R L . )
22. Eliam Alcoranum ipsmn inGrjecam linguam Iranstulissc ferlur Dcraetriue apud Gesnerutn in ap*
pendice Biblioihecae, edila Ttguri a. 1555, fol.
23. Ex Aiiguslini Sirnionibue capila qweedam iranelvHsse, Gesnerus et alii memoranl. (FABE.) M S .
Roma in bibl. Valic. V. Montfatic. 1. c. p. 12 C. el p. 708 D. de cmt bibl..S&>niana3, in quo gmii
Auguslini Oral. sive Precaiionee 57, couvers e\ Laiino inGnec. aerm. a Deme rio Gydonio. Atig7?/t
Encbiridion Gr. ver~um a Deiuelrio Gyd. V. Lambec. I , p. 272 C. Gonf. tamcn ScboBtiemanu, Bibliolh,
histor. litterar. Patrum Lalinor. tom. I I , p. 500. ( I I A R L . )
24. S. Tbomae Aquinaiis Summam adversui gentes. ( F A B R . ) Conf. Lamboc. I , p. 266 sqq.; et V,
p. 364, 4; cad. 257 i x Tb. Aquinatis lib. , Di vcritate calholuct fidei contra gfntiles, el ex ejusd.
Snmma tkeotogia capp. tt<iscellahea 43, Gr. versa. Raiiw fn cod. Vaiic. V. Monlfauc. I . c. p. 12 C
et D Tb. Aquinatis, primae patlie Svmmtr QusB&tiones 49 priores \ers:e, iu cod. Barucc. 65. Auclor
Cat. Mss. Angliae, etc. I , p. 7, Li:>er, aii, ipse . Planudi taaicn iribuilur in Gat. inipresso,
nescio, quo auctore. Nam Demetrium Gydon. verti&se Jibrum Aquinaiis, testalur Posscvinus. Fio~
r c n i i a B ia cod. Laureal 12, a. 11, Expasilio articulorumfidei,edila a Tboina Aquinaie, el n. 12, e x
ejusdem libro m, contra Grmco*, cap. 122, quod malrimonium inst'parabi<e esse debeal, Gr. vers.
V. Bandini Cat. codd. Gr. Laur. I , p. 554 sq. Pails. in bibl. publ. cod. 1255 et 1237, Thomw Aquh.
Summa Theolojicas pars secunda, Gr. veria a Demeirio Cyd. unde auppleri potest Fabr. Bibl. med. et
inf. Lathu tom. VI, p. 258, ed. Mansi. ( H A R L . )
25. Ejusdeai Sumtrue theologica*, pariem et u Mse. in bibl. Vaticaaa et Gxsarea. [V. ad a. anie.]
26. Librum De contemptu mundL
27. Anselmi Gantuarieasis libriim De procemone Spiritus sancii contra Gra?cos. Incipit : Ci -
. M^miiul Allalius, . 857 De cousensu. [ cod. Valic. V. Moiitfaac. Biul,
bibliolh. Msa. p. 12 C. Add. supra n. 9.]
28. Ejasdem Anselmi Epi&lolam dc iribus quaestionibus ac praeserlim de fermento el azynio, ad Valet
rianum aive Walerannum, Numburgenseoi episcopuiu. lucipit : . Mcniiui(
AHaiius loco laudato. ( F A B R . )
Lilurgiae s. Mi&sx sec. riiuni Romanuin parlcm Gracc versam csse a Demetrio Gyd. docel cel. Ilorell,
ia Biblioih. Mss. Gr. ei Lal. loui. I , p. 50 ct 52 de cod. Mart. 58 et addit, aliam missae in nalivitaia
Domiai sec. riium Ambrosiatium Dcmelrii Gr. inlerpretationcm vulgaiam csse ab Anlonio Fumagailto
wofiacbo Gisiercieasi, in colleciione inscripia : RaccoUa Milanete, Mediolani 1757. ( U A R L . )
l
t#
836
DEMETRII CYDOXII
831
^ .
DOCTISSIMI
DEMETRII CYDONIS
CONSTANTINOPOL1TAN1
ADVERSUS
EXSECRANDA DOGMATA G R E G O R I l
PALAMJS
DE PROCESSIONE
SPIRITUS SANCTI
PETRO ARCUMO CORCYRMO
INJERPRETE.
(Oposculi aorea tbeologica... circi processionem Spiritua saDcti, Roraae 1670.)
Ephlola Pauli patriarchce Comlantinopolitam ad ,

bealinimum papam et.ejus cardinales (1).
,
xal
.
Nos Panlus miseralione divina patrlarcha Con*
, tfanlinopclitantis, nolum faclmus omnibus fn Cbri- , ; lidelibus. Quandoquidem scire veritatem nibil .
81 illuslriu, nibil jucundins, nibil suavius; quippe , , verilas inleiiora ineuiis illuslral, laetitia afficit, et pov* 4 jucundifaie replct, ignorantia, contra, obscural, , \ , \ conlristal, indurat: bac de causa, ne posleros veri- , ^, ,
l*s rerurn pratereal, oporlcre cenaui, quae ihler

jmperatorem Ganlacuzennm, et me dispulari con / , tigil, scriplura? Iradere. Quoniam enim ad Domi- \
num papam Urbanmn Quiitlum, el ejus cardinalcs . \
%
(1) Paulus bic palriarcba Gonsianllnopalitamis,

ul apparel, lilularis Lalinus, qnales sunt hodie,
<luos Romana EccLcsia ob memoriarn principis
apoNlolorum illarum dignitatum iundatoris, boc
eplendido liiulo decaral. (Quamvis Gonsianlinopolilauus non fuerii ab Apost. institutus, sed louge
poslca paulatim in eoruin nurocrtiin irrepserit, ac
tandem parliin connivente Hom. pontifice, paniin
pcrmiuente, eo quod illa urbs scdes imperii csaei,
el amplissiino seiialu itobililarclur, caeier s palri
archis se praHulerit.) Is ergo litularis palriarcha

cum fungcretur legalione nomine pontiticis apud
impeal. Gr&corum, scripsit epieiolam ad Urbanuiu V, Laiino sertnone, sed quidam nosiri Greci
catholici eam reddiderunt,ad oslendendurn
impiuin dogmalum scnsum, cuin illiug imperatoris,
tum Gregurii Palainae, qui ejusmodi pseudotheologbe aucior fuil. 'Nos cairi e Greco ilenim l^lmaio
lecimus, cuin autograpJiuni illius lorle perierit.
<*8
837
ADVERSUS PALAMAM.
' , nonnulii Cr.cci rctnleriint. commemoratum impe ralorem Caiilacuzeniiii), el Ecclesiam Gracorum
, ; ; multas suo dogmale divinitaies inducere superemi , nenlcs ac rcniissas, eo quod asserant, qua? Dco
, insuut, realiler inter se diflerre, el utium quodque
, horum deiialem dislinclam in iniitiitum a divina
\ subsianlia dislare. Cum nosse verum bujus docirime
' * - cupcrem, Goustantinopoli degcns, quaudo ad impe ratorem Palaeologum a comntemoraio suinnio pon , tiiice missus fui, quxsivtinus islud scire, uon aalem
- poluimus vcrbo vel re aliquid cerli de bac opii.i , , - one el impa doclnna comprebenderc. Quapiopicr
el coaclus sum verbis asperis eos inseclari, et
*\ veluli quibusdam argumenlis provocare. Tandciu
, imperalor ipse Ganlaciizeims de bac opinione me \ . - ' cum verba fecil. Quauivis anlem a priucipio \ide \ relur mibi non rccte senlire, qui ex ejus verbis
, . cuin dislinclionem rcalcm ponere suspicabar; tamcn
. posl aliquot dies, scrmone protraclo, dixit se non
* setUire roaloin dislinctionem inler ea, qu:c Deo
, insunl, sed tantuni ratione el cotv eptu mentis.
Tune veluli gavisus dixi, bene euui dicere ei curti
, . B. Arobrosio convcnire. Postca dicla colloquia
, \ scriptis niandavil, qtiibus noniiiilla iuseruii, quai
. - dubilalionem pariuut, ulrtmi ralionis tanium, an
, eliam rcalein disiinctioncin esse coiiiendai. Qn
, profccio scripla summo pontiflei osteiidam, ui <a
vel iniprobel, vel ronfirmel. Deinde scripsil de
. " ' lumine, quod apparuil in nioiile Tbabor, asserens
, ; illud esse increalutn, el non esse Dei essenliam, snd
, . quamdam divinam opcraiioncm, qnod ne auditu
, quidem ferendum cst Nibil eaim est ii.creatum
, , - praeler divi/iam essentiain, el oinne inrreatum,
. " ' . scmpitemum esi. Nullum porro sempilcrnum vis \ bilc esl : quae enim cernuntur lemporanea sunf.
, Quare si diceret, iilud visibile lumen symboluni
. " ~ fiiisse invisibilis et increali Juininis, utiquc recle
\ saperet. Dicere autein lumen, quod corporalib %
, . ,- - oculis visum cst, csse increaliiin', omnino exl a
- lcriuinos (idei esl, ei conlra omnem rationctn. llao
, igitur volumus prxsenli scripto esse manifcsla, ut
rei veriias in posleruni conservelur.
, ' .
DEMETRII CYDOMS
ADVERSUS G R E O O R 1 U M
PALAMAto.
" - D Ut summatim res Palamae nola? fianl, ab antiqua

, , origine suniplo initio breviier osiendemus, male-
m
DEMETRU CYDONII
&40
rrara bujns h&reseos non Palamam primum exco- ; ;,
glla&se , wd n.uUis abbinc amiis apud eos, qui ;
appcllanliir tlesycbaei* (1), velui inroysierioclara ; de bac baereei insuaurrabaiur. Ul manifeslum ex . ,
b*s, quae quidam Simeon edidit piarfeclus raonasle- , \ rii Xerocerci (4) nuncupati, cui ciiam tiiulum novi ,
theologi taliuin rerum myslae, el sacrorum princi- \
pea inscripserunl. Is cum in aliis suis operibus *
plurima profana et blaspbema compoeuil, lum vero . $ *pecnliari rationc in libro defrobrielatect conside- , . /
ralione ita disseril : Ailende ut facias, quod tibi ; \
dico, ilausis foribus sedeas in uno aliquo angulo , .*
sjor.-uni, mentcmque tuani absirabas ab orani ,
vaniialc, re fragili cl caduca. Deiiide ineniuin luum ;, :<peclori innixiun inbaercat, moveasque scnsibilein , \ (
oculum cum tola mcnte lua in niedio venlris j n l a . ; iui.bilicum, quin eiiam conslringe fauces, et alira- , clionem spirilus narium, ul non facile spires, et > ;. \
iaqiiire iniua in visceribus, ul reperias locum ;
ordis, ubi atiimi faculiates morari soUnl. pri , \
mura quidetn invenics lenebras et craseiladinem , , & )
lniniuie cedentem; ubi vero persiiieris, ac dies . " ^ 4oootesque in hoc opere consumpecrie, rem adini- , randaml percipies hrlUiam,quae nullo punciotem- . ,
poris inlctoiittit. Quamprinium enim inens locum \ ; .
cordis repercrit, staliin aspicit, quae nuuquatn sciebai. Siquidcm viso aere, qtii imer spalium cordis exstai, seipsam t^tam luridam et disccrnendain praebel.
lpae quoque Palamas in secunda oralione earum,
' ' ,
quas inscribil priores, baec ait, quoniam, ul qui- , .
dam testalftr, qui circa haec inlcr valde perilos ^ \
enuu eraiur, si Ogurae htlernas exiernis asaimilare ,
posl Iransgressioiiem dalur, quomodo is qui meu-
jLtiu sirenue vult colligere, a molu rccto ad circu- , * ,
iarem decliuans, oculos ab oiniiibus cseleris aver- ,
&QH non pcctore aul polius umbilico fixos leueal? , '
jQuippe iuovere sc raotu cxterno circulari, quau- ,
tum fieri potesl, instar inolus est nienlis, quo slu- ; ;.
4iose mens se ipsant exercel, el &uscipicndo cx- ; ||
lerius per oculos virlulciu lu^nlia uiiiicl in cor ?, \ *
per Uaucfigurancorporia
^} ,

.
, \ t i
Ilujusccinodi igiiur perennem )a>litiam, el
jirina, Aotamqoe de bis rebus sceuam per iraditto-
luem acceptam, veluli quamdam informem mate- D ' *
riam Palamas informavil, alque ileificavit; ei pri- , . \ ; jnum quidem in cpistola ad Mcnani bcec ail : Si *
qqis non accepiat salularis Jeeu jttbiluro, quod , \
eiiaui exsultaiion^n) Pairrs passim appellant, ni- ,
mirum spiranlem vim, el cordis motionero, , , ,
isle lalis, pulp, nonduni seutil suavitalem ijlius, Et , . & ,
rursus: Divinus vero Isaias quem spirilum uos ac-
cepisse el p^peiisae fatetur? Nonne Dooiim Jei>u, ; \
qui operalur igne in aniraie ttdcliuin, ei saluiem \ ;
perficit? Qualis autem ignis da3iuones flagellat, ,
eosquc fugal, ut dicil divinus Paler Joanne? ;, ;
NoBne Douiiui Jesu, qui iu ejus menioria iutua . ;
( 1 ) Hoc est, qui fcikntiuni et qmeteni proiitentqr.
(% Uoc est, sicc* caucU.
841
A D V E R S U S PALAMAM.
842
exardeecit? halitus autem naribus aUracUu, quit, \ 0 oam alius est excelsi, quam fervor spiriius, qiii
quandbque etiam e naribus arcano modo exil ?
;
ln orationibus vcro, quas priores el potUrioret
' ,
, " - inacribit, baec ail : Porro luraen quod subsistens
?, \ :- spiriialiter se videre aiunt, exsisfit quidem,et uon
, \ , \ >, imaginarie, semper vero exsistit, immaieriale ac
. ' , intelligibile boc lomen per experienliam noranl.
, , - Et rarsus in alia earumdem oraiionum, cujug ini ; \ - lium, Cum $ubmurmuras$et, ha?c ail, c Igilur lu, , ' men illud ei ^yrabdlura est, et luroen verum, ei
. * c non simpliciler veruua, sed ipsum vt rum erat lu , \ men. > Rursus iu eadem oratione : c Eui etiim
, , lumea appellalur, sed et verum luinen mincup* , tur, imo vero ipsum eet verum lumen, quod ut
, vestimentum induil Deus. > Huno in modum ha\ , \ bere te lumen cum astraxisset, maliia probat,
eliam visibile eese, addens insuper temperationee
, quasdaro eflici ac perraistiones bujut luminig cum
; * c " - illis, qut illud vident, ac loquens de hoc himine
, . in ana ex praedictis orationibus, ait : c Unum est,
$ \ ^, quando cum videule fit, aliud quandoque videlut,
* \ , abquando in corpus impetuni facit, et illud in aK , \ , liiudinem ineffabilem altollit. Rursus alias corpori
, se adaplans et adcoromodans, ac proprto splendore
., , ;! communicaio, obi pacis, charilalis divimtque vo
. > , , - luptalis et impasetbilitalis plenum effecerii, ocir , * lis corporeie, rem miram 1 percipittir. Et in ora*
; iione, cojas initium, Mtrito igilur oratio, ba&
Q a i t : Lumen unus ftt Spiriios ftpeculalioo*
c - cora Sllis, qoi per einceram precationeoi illud nan, \ - ciscuntur, cura videatur, et ab ipsis non divida , lur. Rursus in eadem : c Sciunt initiati, et as' serunt compagem matuam , non Unlara conjun*
, ^ * elionem paucis qoibiiMlam parlibus et potenlii
praebere, sed inhabluiionem luminis graiiae, vel. ' ' , ' uti permistioneiD esse cum anima miram et inef*
, ' \, , fabilem. Porroconjuoclio nuptialis commercii alii*
, c , , quidein roajor videtnr, sed neque ipsa esl concre ,* , ' \ tio et pcrmislio, eed congressu quodam, ac veloi
* ', agglutinatione plurima unum fltiut : Erunt enhn,
kiquit, duo in carnem unam, et carnem quidem , ' lam, non autem et spiritum. Dei vero conjunctio
.
cum iis, qui digni facti auni, oranem modum co~
gnilionis siiperat, eo qood perfecla exaitlai : nimirum Spiritu, cunctos spiriius puroe praestanllus
peneirante, quam ut dici possit.
, De his ergo reprehensus ab illo Barham, qui
, . etiain ab initio eum deiexit, cum manifesie sub , stantiam Dei visibitera et spirabtlem conslilueret,
, devitans nimirum absurdum, pejori malo honresim
, ^ curare aggressns est, alque andel supersubstanlia lem exsisieniiam Dei reali distinctione in esscn , . tiam et operaiionem, quin polius opcrationes muW
\ , tas dividere. Atque ait in quadam prsediclarurtt
* * orationam, boc lumen subslanliam Dei non csse,
etenira intactilem illam esse, angelum non esse,
\ , . quod berites characleres gerat. r Et rifrsus :
, ; , c Lamen boe inluilvm esse, noir divinaB natur.p,
, / sed gtoriae natarse ejns, quem etiam dedit DumiPATKOL, GR. C L I V .
27
843
DEMETRII CTDONH
844
m dlsclpuffe, ac per ipsoe dedit ornnibus in eum . *
t^redentitius. Et post pauca: Itaqne etiam hu- xa\ TJ) ,
roanse natttr gloriam dedit deiialis, nataram . " ,
i r e r o minirae : aliod ergo natora Dei, et gloria ejul
. *
(nalara) aliad. Sed quamvis a divina natura aliud , . \
sit, non tameit inter entia conmimeranda. > Et ad , \
confirmationem suorum sermonum athur lumine, .
quod fuit in transfigaratione Dominl.
\
Atque de hoc eodem lumioe afmilfia narrat in dfversis sois oratkmtbiis. H*c autem postea secta- .*
toves ejos tomo edilo eecaii, de distinctione sob- .
\ .
etanii Dei et openiione htec aiant.
Hoe recitalo bonorandisaimus charlophylax, ac
' ,
upnemus philosopherum, nt morts ttt ecclesisN
itici, ccepit inlerrogare unumqaemqne, qoam ba- $ ,
beal sententiam dfe his dogmaticift capitibue, qua? \ per tiogtila membra dicta suirt alqee disciise* : et . \
omnes uno ore, tanqnam ono spiritu incitaii, Deo
coiwniefilein una cnm conjnnciione distinclionera
Aivioc subelantise atque operatlonis, clare fassi
auiit, tbeologos seculi, hicreatamqae divkiam opc- ,
rationem, quemadmodum sane et subsuntiam am- \ . \
pteiati tuiik Bi rvrsus in eodem tomo : Noe a *
tacris ScriptuH* edocti SQRwa, et eufesUnliam ,
kafeere Devm, et potentiam alque operationem a *
4hrift* sabetaniia diffcrentero; imo vero potenlias \ \ . \ ;
et operationes. Dc lamine vero iransflgarationla *
poetea qtwreitum eet. Dixerunt, oeteosoai esee
saftclie incrtatum eeae lamen traastlgtiraiwnle ,
Domini, I illud Don esse aubetanttam ejus : et , .
ernnee teree dixerunt, demooftiratam esse. Et hi C \ $
aealhemaUemiSf qoos edideruni contra eos, qei , \
non addueuntur, ut credanl eoram blaspbemias, , *
mbi leipaoa pncomio cetebrant, hmc aiunt: Iis, ,
qni dicunl dlvlnam operalioncm provenire qnidem ,
ex divtBt eabsUnUa, protenire vcro iaieparabili- ^ ,
ler, cum per illud (pnovenir^) ineflabilein dii^tin^ ,
tkMiem iigniftcent, per iilam vero parikiilam (in- .
eparobiUier) admiraadaoi conjmiclioDeiD wtoit*
, iema sil menaoTia.
Et d* luBiine Us, aiunl, qui ceaitentar Lumem,
\ , , ,
qiod resplenduii ineffobiiiter In monie iransfigu^ ^
rtUoois Domini, lumen eese ioacceseibile, lumen , , \
iBHneasuo), et effueiooem incireuiitfcripltm divial , \ ;,
apkodorU, el gloria ioeffabilero, ac diviniUlie \ #, \ ,
elariutem plue quam pcrfcciam, filiis glerian, et \ , \ )
Dei rcgnum, pulcbrilQdioeroque vcraro^ atque io \ \ ,
tw\ tmorem aiiicientem circa divinam oi beaiaat , \
Ulam ttaturain,. et naturakm gloriam Dei, ac ,
deiuUs Pairig, ei Spiritus io Unigeaito coru&caa- ,
lem, et propierea eaistimaBt, incmAuin bujusmodi '.
luipea non umen asterunt esse supersubstanU*- , ,
k m Bei Sbbaiantiam, Unquam UU penilos ait ,
biTisibiUa el imparticipabilie, dicuni vero poiiut ,
hpc lnmen esae gloriam aupecanbstnaUalU sobttait** , lyc, t b ea proficiaceniem iiueparabiliier, atqne ae ,
ontendenteoi menle purgaiU pro soa benigiiiute,
cnm qua gtoria Dominae ooaier et Detts veBivroj \ *
est aecuodo suo atqoe Lremondo adveulv, judieavg \ , \ .
vitoa et moriuot, sterna sH memoriau
x a
ADVM30S PALAliAM.
<M6
Ka\ , - rHweo qtf Mr* Mftltetitiir jttltWiaaet * , \ Beo intpitatv* tiieologia*, el ptom Eocle( am teftsatf, tfvinisolitmm illud lifBwn, neqfte
, 6, * 4ftalinft 6eo>,neqoe aubstanfiara Dei, *ed incroa\ , \ , tara et naturalem gTaliifa,et i l l u s t r a t i o M f m , alque
; \ , operalioneinf ot ipsa dtvi-na aabstatilia inseparabilt*
let perpeloo protenfcntem, anaiheroa.
\
Igituf Dnitefte toqiievda de 9ubstatitia et ope , \ , \ ratione fatreata Def (quam eiiam himen, et glo xaV ^, riam,-ot gratfam, aique Ulootralioiiem^DoHaTeiDqiie
,, ' , damiesam, allig tnaitis bojasmodi nomiaibus nitn
.
caparunt), hc affirmaraat, singittaUm vero multis
eliam aodte dietinciionie uoi euatv
\ lrrlv, ,
Prtmus moduo: Alteram aiant esee sabetanliatt
, ei bypoerasim, alteram vero neque eabatantfan
* , $ neque hypoeusira. quideta Pakmas in Dialogi,
* * qiem instriMt Theopkanem Theoiimtm, asoerii :
, ' { , * Eiei emm aoque hypootaais, rteque sobelamhi
^ * ' Deiias eot, nihilowmus ineroalo I Jrterna est.
, , Nilus vero TbessoJoniceiwia m oraiioue, cujns
, * - felttam, Cafcon*** MootoffcNf.c Unaqacqtie, inqiiU,
' > * . > kyposUtt* per 00 afcMslit, ponrlie aoh por oe
> , c ,, , iilbiitlitv > ln tbttO ontem Biml omaee, Nobk
^ \ WM, iDîitiAt, iMAt iiOff de bac oper %\ . , Ifone 06 virmoôefd do comoHinl utom persotta^
^ * , - ftim toiim, qifay ett bypoelasii, ood naiurov
& * liiot 0 a<Jka(rabiliBf Adesi uMCuique Aitiaanwi
byp<yoiaooa.
* ,
SecMdns : Saboconlia, ioquiuiu, Doi Oot
^% % 4 . *(- ^ babet, opmiio vero esl qava babeUt\
4 ^ > ^ * , Censetu igllar fo eodetn lomo, ilkid quocj
5 * babet oecataaaiti qaid omaiao ab 0 qaod ba*
, betar dtfforre^ Si igiinr nen tst aJiqao diltere .. ii krter dhrinosl ovboioiitiain ei operoilo*
krtu 4 nem, aoA pooooi odbotaniio Dei oêroiiofieai
,
bere; qood-vero mM bmbet oporaiionero nihil
ogit; qood vnro nlbH agH,non ewiitiu

Terikie raodiM : Quod qoMom
\ , \ m\ emgulariier oemper dickor, opeiatto vero ei oin^
;. gtdotuor tt phinAitertf Atque ia tome aiuat-a
jftov &* t Cwa^mnaeDlonyeSas pluroliler ilkiHraHonoo
prolvlerit, osteihUl eas non esso subsiantlam DoU
* * Qetppe Hla nooquaai muitiiudinis nemero prefer, naV
ian Cum aalem eas Hlosiratioaeo appellavorii,
. j ) carere principio t fioe diient, divkia$ oporalionei
- ei increata eas ostendit.* Milue vero Theasaloai > , cessis in pnedldo germone , 1 Una qoldem, in ,
quU, est Mbotantia, hec aatom malia euiu J unom
aatem et rouhiiudo diverta sunu t
,
Qyarlua modae: Quod eu4unlia quidem divinai
* , * eauea eet, operaiio fero, seu poiiua operoitonet
\, cainaua eant a fobouatia, efficieaieo vero om
. < -V eêaiioaio. El Palainas quidem in oenaoHe eu{iif
, , * ) taiilhim s Svanmiifi igitur, ak f c Voiiliva enim
\ , * alqtje operaiotia vis, naiara4e qu)d ctBl> non autea
\ - oalvra. 1 El ia DialogoftMHtidaitiTbeophaneai et
, Tbeockoam, 4 Uaius Irlmn BOrsonantiu nalursB
\ , \ dtvitia potonlla ot operatio efficiens esi (eoruiii
( * \ vfi * qate SOJU ad eatra, et in iaflniia dividitur. 1 Et irt
#
47
' D E M B T R H CYDONII
8U
couunniHier omaes aiuni, c Unam igilur bano " \ ,

tl praecipuam proprie dtxeril aliquis inier divinam \
eubstantiam et divinam operationem distinctio- , ' \ . >
uis epeciem, niiuirum secunduni causam et causalum.j
,
.Quinius modus ; Aiunl subsUnttam quidem proprie non dici Deitatem, sed eliam si dicerelur , *
Deiias, supereminens dicitur, operalio vero pro- ,
, \
rprie esi Deiias, et infinitc inGuities remissa Deitas
(id cst inferior). Undo cum multae sint alquc innu- , merae operaliones I>ei incrcatae, mullae quoqae dei- , \
latessuni alque innumerae. Palamas quidem in I .
epistola ad Acindyutim , c Est igilur, inquii, deilao , , ,
remisaa donum exsislens deitalis supereminentis, , ,
nec tantorn deitae, sed increata deitas, et ullra hanc \ , \ , \
deilatem est Deus. In sermone vero* ad Nomo- -.
pbylacem Simeonem , < Si enim, inquit, remissa, * c
vel inferior, ant iqinor, vel quidptam simile divl- ., \, , ,
na operaib non dicatur, non vere sanctus Dio- ,
nysins, et quoiquot eunt illi aequales et similee, , '
aupereroiuemem ease eubeiantiam Dei docent.
Fieri enim noa po4ea4,,u4 qutd soperemiiieat, non .
exeiaienle, quod infra eiu Et in oraiione, cujus ,

initium : spmlu escitalis Patribxu: Quoniam , < , ,
enim, inquil, et Dei natura deiue appcllatur, * ,
loagia aulem proprie operalio. in Dialogo, , ,
, , , cojtia ioacripUo Barlamite$ ti Orthodoxu$, Uua
est, inquit, trium bypostaseon deila*, geu nauira , ,
4 subscantia supsrenbsUnlialis, simplex, invisibi- , , , .
Jit* iMintelligibiiU, prorsus iroparticipabills. Reli- ^ A l i k
qtttt vero, qax. a sanclis dicuntur deilales,|sjve una, , , .
sive , sive pluref eunt. Nara iilud, ubique esse , \ \ ~
, a currendo, et quasi ubique pertin- , \ ^
jpndo; item nullibi e&se decurrendo, el qua&i , .
-ufeiqae fugiendo deilas cognonunaiur. Splendor " , \
ilero Pei, qinrm et apostoli in montc conspexe- , , ,
rubt, dehas.diciUir , ab eo quod est
ardete, boc eei oomburere, aique onmcjii mali-
ijam consvmere. Iiem scre omnia , \ ,
ab aapicere, quod Deus cuncta conspiciat, anle- $, \ . \
quam fianl, el providere , ab eo c *1)$ , quod inspiciat, ad baec ei deificare (deitas dici- \ \
uir). post nonnulla : c. Videsue evidenier, , \ ^
faod non lantum quae prorsus est invisibilis, et \ .
minleiligibilis, el iinparlicipabili deitaa, sed eiiam, p \ c '
qwe iaeffabililer eaBClU esl as(eclabilis, el iutel- \
ligibilis, et pariicipabilis deiias Dei esl? Ei in , \
atia ohtiione : c Sed ego omnes bonos, inquam, , ,
oniua Dei propeasus esse substaniialia ba;c ei na- , , , \ ,
turalia Dei, quae dicunlur refaissa respeau divinae , \ '
tubaUniia;, quae el ab ipsa, ei inier se disiinguun- . > '
liar (nimirum) sapientiam, potenliain, operaiiooem, ,
vium, 4 boniialem, ac sancii4a4em,ei omniauquol- , \ *
qUot el esi, el dicliur nuinen diviuum. > Rursua \ \
IA eadem oratione : Sed $i non easet alia deilas .
prsier diviuara naturam, ingenita, ipsi coaeterna, )) * \
unqaam ipsiua. operatio. Et poe4 nonnulla : '.
Sed 4 Ulud infinilics infinile io oronibus hujus- \ ' ,
modi divhue auribucrunl cniiiieiuiae. Et io Apo- , \ . >
1H*O
849
ADVERSUS PALAMAM.
, , - logia, quam vocanl prolixiorcm : Elenim digni

, c , , facli sumus, qui sciamus 6ubslantiam quidem,
, \ , unam, ac simplicem, alque indivisibilem per se,
\ , \ - ilJas vero D O I I tanium plures, sed el numerwn
, - excedentes. in oraiione, cujus inilium : Con ; \ , , tendunt quidem *e invicem $upefare , t Tu, inquil,
, < * , \, unde nos deprebendisli, el quibusnam oslendis
\ esse ditheius, duos deos sentienies? quod ejusdeui
\ Dei, ei \isibilem. quin potiue et intelHgibilem di, ; \ - cimus deitatem, queraadmodum docenl sacri tbeo , \ - logi. El in alia oratione, cujus inilium: Tria cum
\ \ - tinl in summa , < Sed quandoquidem nos, inquil.
, secundaro paiernaro expositionem, eliam dciflcan ; , - tem, et purgaUvara, ei aspectivam polenliam ei
, < , \, operationem, multas alias pranerea celebramus hac
appellalione dettatis : el ex bis utimur eliam bac
. \ appellalione in substantia, a qua veluti fonte eae
, \ , scaiuriuni, quomodo tu duas, ei non pluree con*
. lendis nos aeserere deiiales? > Ei in oralione,
* < quam nominal, Refutaliones et ab$urda , Est
, ergo deilas, inqtiit, alia praeter subslaniiam Dei,
. > ipsi exsistens coslerna. Semper aulem operans
. , operalis superior est, et subsianlia, non substan - tiis, et quod oranem appellationem excedii iis qu
, \ \ nometi babcnt. t Iiem Isidorus ille, qui primo
* , exslitil palriarcba, in quodaro Canlico , < Dicimus,
, \, inquii, tuam eperaiionem proprie deilatem, affe, * 0 * ctu autem saepe el naturam. Haec autem omnia
\ \ in torno concludentes, aiunl. Postea quaesiltfra est
.
an divina increala opcralto a sanctis nuncupatur
deitas, et consliiit eliam hoc a tbeologis praedicatum. Ad Koc rursus in tomo quaesivimus, aiunl,
ootendi a iheologis an euperior sil huic secundum sobstaniiara Deus? et paiuit eiiauo ab omuibus
praedicatttin.i
. " , \ C Sextus modus : Subslantiam quidem aiunt invi\ , . eibilcm et incomprebensibilem, operalionem vero
visibilem; et ail Palamas caltimniando magnum
"$ Daeiliiim in dialogo Bdrlamitm atque Orthodoxi :
\ Videsne quod is quoqne non iantum Deilatera
, , \ \ * novil invisibilein, sed eiiam Tieibilem ? Quando . > \ , - quidem vuibile est cjus lumen. Et in oratione,
, \ , ^, cojfls initiura, Cum m$u$urrauet: c Etenim hu, * \ manis oculta visa eat, atque inlerno splendore
. >
menlero fulguravit. Quocirca et visibilis et int^lligibilis appellata esl Deitas.
,
Septimusraodus: subslanliam quidem esse om , * , nino imraobilem, operatiooem vero esse mobitem,
, . , et motum. Et Palamae in dialogo, quera inscribil
, * Refutationei el absurda, asserit, quod Cumsub - D stantia Dei immola roaneat, deitas ba?c movclur,
. > ei cororounicari apta est. > Comrauniter vero ln
\ , tomo aflirmanl, subeianiialeai acnaturalenj bunc Dei
, acv- motum exsisiere, scienlea quod Unqnam et foiiie
\ - perenni, e divina sciliccl subslaniia proficisciiur
.
et manai.
- ,
Oclavus modus, quod substaniia sit incooipre, \ ). hensibilis, operalio vero nola, et compcebeneibiiie :
^, , * et in predicta oraiione., cujus inilium : Cum tai i tur in$u*urra$$et : < Differl a diviaa aubsianiia
4 , 9 divina opcratio muliis niodis; ut luuhis cf pcr
y
51
DKMETRII CTDONII
t
ptara denmitravtaas; ex hia aulem modis trous * . eot qood divina sabtnantia sit onjnino impereepti- , |
bilis, noiae voroeint dWfnse operationes.
, .
. >
Noaus modae ot decknus, *qnod subsuntla pe * \, rmus sii ImparlicipabiHs, et impartibilig, et imper- \ , \
ceplibilis, et IninteHIgtbilis operatio vero sit
, * \
pariicipabrtis, et partibilis, et pcrceptibilie, ol in~ .
tclligibriie. In eadem oralione b c $uttt mb* * *
Palaaue; c Quod autem ita parlilur, operalfo eet ,
divina, cum subslaniia sit prorsos impartij)ili/ . * \ | *
in Apologia prolixfori sic habet Palamae : * *
c Secundum subsUntiam qoideui Bens est Inipar- ,
tfcipabilii: oecundiijn vero deificanfeto graliara , , \
et operaiioneiD, qua* et gloria Dei nominatur, el . > \ tfl aorfj
participaiur, oi a digpie videiar. > Et rursoe in ; ,
eadom : t Quid igHor, naturam Der et substa&tiara \ ,
terediubual? Nequaquapi sed deificanlem gra- \ , xoV
liani, et regntim, quod regnom quamvis non oil , ,
nauira Dei, illa qnippe imparlicipabtlis est scd . \ \
nattjf-aUs esi oporalio Dei, quae nataraUter sequi* .
itwr Denm, et iaseparaWiier circa eum semper ;
consideratar; idcirco et* hujus hseres Dei dicitur * " d
hiere. > Et in quarta oraiione ad Aciudynmn, sic ^
habet : Quod adversarii dum nos monent, ot , { \ *,
fugiarous eo8, qai tftcunt Nuroen divbium ecunflum , \ ^ ;
subetantiam imperceplibile, Unquam qaod gupere* *|** ,
mineot, percoplibilia vero eubstantlalta ejfis, el . , ^)
eorporalibaa ocoJit vjsibilia, cum $ini alia, et ejuo ^ ,
submissa, monent fugiendos esse sanctos. El in
9
. -
dialogo-quem inscribit Theophanes et Theotimu$ ; * ^v ,

Quonam modo una quidero inlelligibilis, allera / \ vero lnintelligibilii lillerie proditor ejaadom Dei ;
deitaa, vitibilisque dignis Tirtoie Spiriuw safieii, et prorjm omniteo ii^visibilio, partidpaWKoque, et Unpariicipabilio sccuodum normam pieiaiis diciiiHis ? *
Haec autaiii omnia colligenlea ia loaao OQBWIO^
1k
ttiler oaaaerunt. differunt aoie, iaqoiont, iaior , * , , !
oe iHijMSRiodi dejtates, eciiicet, quod diviaa
operaiio panioipaior, e* pariiûF impartibiUter, ei &
noniinaMir, ei qoodaaiinodo, qoaoivis oobobooare , \
ex ooU (sffectis intelligitur. Sutoumia vero esl *
kiiparlicipobilit,el lnparlibibe, et tnnominau, tan- \ , quaju oniDem nofaipalionee oxoodana vidoiicoi, \ .
aiqqe oraniao inrtilelligibi|io^
^
;,
Docimus qaintas modut, qaod oubeUniia qoidem
nuttam babootfci ae differefidam, operaliones vero * , *
rora intar te, l a n eubstantla differentes sint. ;, .
AiquePalamas in commemerata orationo, cujus
hiiiium : Cum igitur in$u$u*ranet ait, Volentes ,./, c >pieiatem cokro, ei aobrie eapore, fateintur differre ,
quidem ejuitnodi ctjacia later ae, eausam autem *
ULorom hoo oaoa qpM oi ex.quo 8Wit,cum Ulud '
U eopra bao. >
$
ki aHa omioao, eujtos iiihrvm: tpkitw

*xtHaiU c Sed quis enuraeret omnes voces taneiorum, quibi^ #ii subounliam Dei ei poioniiao
Dei eaao increatas tesiantur, alque inlcr se difycm ootendnnt, e( hacc omnia unam csso dei9
ou *tr*vaô*trt\, c
, oV 4 \
. \ *
853
A D Y E R S U S PALAMAM.
85|
, U(em unini eontotiteatia, quippe increata?

* ;
\ , ,
Et in lia oraiione, cajai inidtna, Contenthmt
, quidem : Non flolum autem mullae sual divina
*, operaiiones, sed et inter se differentes, et ab ona
substanlia neceseario differaat.
.
Decimue octavos modus, quod f ubstanila qoidem
' * , ' * dicatur aon ens supraomnem eiaiiiemiam, opera^
6. tio vero non ens per eninentiara. El att Pabmao
* * , In qaadam oralione ex prioribus orationibus:
, sepra id quod t s l non ens per eminenUam, qood
per seastim inleilectualeai spiritualker videur

quod sobstantia Dei oiinime est. >
Dedmoi nonns modoe, quod substanlia quidem
*
, caraal babitudino, el inimitabilis sit, operalio
, *'\ , * WO babilodo iit Ot imiialb), atqno imiiamoDtom
ei in tomo oonieniiam ferunl: haque noque dei*
, \ fioalrix largitio Spiritas ipea deiBcatio est creala
. , c qaoniam babiludo ost ad ea, qoa deiflcaniur.
fit rortas: Qaare quod dicatur imilamentatn,
. aon obstat, quin doificatio sit tnereata. >
.
Yicesimui modus, quod subsuntia qitidem tit
* , oV
, * iatmoruUe per se, operano vero propUr eubstan, * . tiaro qoidem tamorlalis, per BO vero mortiacoiio;
\ * * et ait Paiamae in libro De divina dtificann pani , dpalione : Quod ei illi Iiunc in roodum et vivunt
, \ , immortaliler el mortui eunl, et plurimi ex bis qai
. vivhnt morlui sant, ut y\im mortioqae oslendit
, Dominas. Est ergo etiam dcilas morliiicatio, cam
Q immorulie secundum naturam permaneai. >
. >
alii quoque plurimi modi io soie dogma ' , - iibos inserli a nobii prelermiesi etint, qai uitiver . * aCores elegimus. Quoniam vero siinilitcr apod
* , - ipsoe reperiuntnr et alia valde iippia dogmala,
, quat noa caduat in disUnctiouit roodos, opus est
\ . ex ip&is boc loco aliquol exponere. Deitales igi. , tur, qoas de novo consutuuot, alicubi etiam deos
. appcllanL Dicil ergo Palaroas in quadam oua ora * - liooe, earum qua aonl de luroino, voloas divinum
, , namau probaro duplex esse : Non solom Douo
, eii tupra cnlia exsietens scilicei operatio, de qua
\ * \ , ipei erat sermo, oed et superdeus, noque lantum
\ , supra omnom posiiionem est, sed ei aupra omneni
abstractionom, eminentia rei excedenlis omata et
. D oinnem eminentiam qaomodocunque taciam
\ * , cepiu El ruwue in eadem oralione ; Neque
* * * illuc ex tbeologia aadivit, quod pro omnibus tanc
. - nobis divlna fiolnatura, ul hinc saJlem boc Juraea
\ $ , Deum eise credal. > Et In lecunda oralione ad, ix6airorr<ar versus ea qua oecundo acripsil Earlaam quam
* inscripeit: Catalogut eorum qum sequuntxr abturda:
, Verum enim vero quaodo quidem sunt, qu
Deum paxlicipant, subsiautia vero Dei, quae eai
\ supra omnem sobstanUam, penitua imparlicipabrlis
. ' - ost, datur ergo inter imparlicipatam sabaiamiam,
, et ea qua pariicipant, quiddam medium per quod
, * , ea Deum participant. Et paulo : c Opoi esl
, t , \
igitur nos alium Deum qu&rere noo lantiun
& ^ , - exsiaieotcra per se perfectuto, per se aporativum
IH
DEMETRII CYDOfflf
qui selpsum per *e spcculelur, ted etiam bonum. ,
Et rursus ; c Sjmpliciter eporiet nos qujerere \ .
Deum, ita quodamniodo parlicipabilem , cujus " partfcipes einguli facti, ipsius familiare3 simus, , ,
viyarous, et sccundum analogiam pariicipationis \ , \ , \ .
divini evadamus. Est ergo inter g^niia, et hnpai> * ,
licipabilem illam supersubstanlialiialera, non unum ,
UDlum, sed et plurima, alque lot quot sane sunt ,
ea qu* parib ipant. Haec non per
iila scilicet .
media; virtutes enim sunt supersubetanlialitatie , , \ \
illius, quae uniee ac singulariler prahabel, et , \ , \
continet tolam parlicipabilium mullitudinem. Et *
\n oralione, cujua initium : Betu tu non est nobis :
Et hunc igitur divinum splendorem, et graliam, , \ , . > \
ei operalionem, alque donationem sancliesimi , , ,
Spiritos Spiritam sanclum saene Scriplurae nun- & \ , \
cupanl, atque etiam deilalem, et Deinu, et deifl-
cum donum. > Et rureus : Quod auten deilalem, , ei Deum, et derficanlem, et ipsanv bonitalem, et ,
bonum -facicnieiii, et conditorem universi sacrae
Scripiurae nominent banc diviuara graiiam, et | *
Operationeni, et donationem, qaae a supersubstan- , .
liali Trinitate provenit, leslisesl Dionysius Areopa- *
gita. Et leidorus ille, qoi fuit patriarcba in suo \
quodam Canlico; c Esse vero hoc quidem te, non , ,
aulem quid eis expriinere intelligiraus. Deum \ ,
autera operationem essc dogmalizanl, non hypo-
eiasim sancli Spiritus adesse el eancliflcare crcatii- ,
N I , sed qnamdam gratiam incrcalam, neque sub-
afrrteiilem ; et quod eiiam alii spirilus sancii sinl Q
tncreali, alii praeler Spiritum sanctum, untim ex
trlbus persoms Deitaiis. > Aique ail Palamas in .
quinla pralioue ad Acindyn<im : c Saiis igilur baec . ,
suiil ad pcrsuadeudum , neque creatam esse gra- . , *
tiam, et operallonem 6piriius, quae datur ci acct- . \
pilur ab tts quos gralia sua dignatur Deu*, neque ,
subsianliam esse Spiritus sancli, quippe ipsa Spi- , ,
rrtus sanQlns est. Etenim nemini Deus dat sub* * c
siantiam suam, neque cum iinpcrceptibilis eit, ,
dcri potest, ut a quoquam percipiator. Ei Coc- , clnu* IHe, qtii fuit pairiarcha, in oratione, cujus , \
inscriptio : Nulla divinarum operationum ereata, ,
eic ait: Quie invidus ae malignus da*mon in \ Ecclcsiam Dei audacier intulil, quod ipsa substanlia ; \
Dei habilans in hominibus, eos qui purganlur D '
purgal, et qui illuminatilur, illuminat, alque illu - , \ atrat; et eos qui a recto tramiie qtiadam nequitiaj , ,
proeella abrepii eunt, reducil, el creaiuris inhabi- tans ha*c opcralur? Ac rursus Palamasin quodam , ;
djialogo : Yerura si non esset alicra deitas prae- ; ;
ter diyinam naluram, ingenita, ipsique coaelerna, .
lanqnam ejus operaiio, et dpirllus sancius alius a
tjrvina nalura Spirila sancto inferior tanquam . > ,
ejus operatio, qnotnodo impleia est Spiritu sancto , '
Plisabeih? Et quonam isio? Non enjra impleta est eubsianlia Sptritu< Hac enim iinmobilis est, *
atqive inlransitiva, et intacta, alque immensa, * ,
inaherabilisqoe. El in epistola ad Cyzic*msem , ; ,
ppijcupuiii cujus iniliaro : Scire (c voto : Qucm- . '
%
857
ADVERSUS PALAMAM.
858
, \ ; - admodum mulli spfrilus singularilatem, ac simpli 'Haata
cilatem, incomposilionemque Spiritus fion lolbtnt,
. quippe sunt operaliones ipsins; fta etiam si quis
.
^dixerit mullas deilates, operaiiones designans
unius Deitatis, unilatem ac simplicitatem ejus non tollU. Et in epistola ad Acindynu/n : Eiiam
operationes Spirilus sancti placel Isaiac spirilus appellare, scilicet (fona Spirilus sancii. Dei vero
operationes increalae sunt.
.
Praclerea dicunt, non fleri composilionem ex
\ - subslantia, et Hs quae illi scntiunt realiter di^ . lincla esse cum substanlia. Atque asserit Pala*1 T<MC
, mas, in oralione, cujus iniliuro ; Spintu exci " , tati$ Palribus, c Quod vox increatum, duifi adja\ \ cel, unam ostendil, ei apqualem, ac simplicem
. \ - Deitatem, quae in bac dislinclione videlur. Ete*
\ , ; - nim omne increatum cjusdem honoris est et con; ; * , junclionis, neque in increalis in unum colieotis
Kat , Tolrvr flet unquam compositio. > Ei in alia oralione , cuc \ jus inilium : Cum insusurrastet igitur: Neque
, - boc perspiccre valuit, qui in istis composiliones
slulie iuiaginaiur, quod in unum concursus rerum
. fncrealarum, et revera siinplicium, composilio 6' * , , nem nitllam facil. Et Coccinus ille, qui fiiil
, pairiarcba, in nono capite ex iis duodecim capiti , bus, qu* edidil, c Nos, ail, cum didicerimus a
* \ \ sanciis, qnod neque bominem faciunl proprieiates
, naliirales unquam composilum, sed neque arlifi , ciosi sermones et disciplinae. Nemo enim dixerit
, , - nnquam bominem composilum, qaoniam babet
. , naluram el operationem naturalem, vel quod ba , beat naluram, ei arlem grammalicam, vel fabri; \ , Q lem, vel forsan artem agricuHure. Quod si in ho , minibus ita se res habet, quid in Deo dicendum
* \ est, qui omnia supernaluraliter babet? Sed com * posilio tunc flt et dicilur, quando dua* res singu , lae habent propriam subsislentiam, quarum wta \ , quaeque possit esse per se, et considerari sine al . * tera, quando ejusmodi composita et conjuncta
, - fqerinl ad invicera in unam subsisleniiam, vcrbi
. ; , gratia, ut in bomine aniina et corpus, vel in con, , sirnentfa domo lapides , Hgna et ferrum; haec
. enim -singula per gc subsistenliam babent, et cum
, conjuncia et composita inler se in ur.am subsi slentiam fuerint, tuncdicitur composilio, vel ccn junciio duarum rerum, vel plurium subsisieniium.i
. Et in tomo communUer omnes decreverunt :
, D Post baec quaesivimus a sanclis, utrurn possit
. . - quispiam ullani cowposilionem in Deo animadver * * c lere propter differeniiam, quaa est itiier divinam
, substanliam et operalionem. Oslensum esl igi , lar a sanctie omnibus predicalum fuisse, quod
nullam compositionem proptcr id in Deo existi, * mare licet. Et in aiiatbemaiismis pronuntiant:
c Hs qui ?entiunt, ac dicunt, compositionem all ) , ,
quam omnino propier haec in Deo fieri, neque dactrina ganctorum acquiescunt, qui docenl nullam
compoeiiionem fieri ex naturalibus in nalura, cum differenlia haec nibil noceat omnino divinae
simplicitali, anafjieiua.
" Preterea dogmalizant, quod non distinguunlur
; ,
quodam modo inter se Ires Deiiatis personae ,
{, \ ^ ; quatcnua pcrsona? sunt. Sed ot ad poicnlia^ et
559
DEMETRII CYDONII
869
operatioqes alternalim se babeni pereone. Atque .
asserit Pabmas in oratione, quam scripsH ad ', <
Paulum Asan: < Quando divtnum numen dividi-
tur secoadum bypostases, indmsibiiitalem babex *
secundum operationes; quando vero secuadum po- ,
tenlias el operationes dividitur, indivUibile ma- . , ,
net secundum bypostases. > Et in alia oratione, * \
< ujus initium : Merito igitur oratio : Quoniam ,
enim secundum hyposlases et op^rattonea Nuroon *
dmnum dislinguitur, diversilas secundum alteranp .
disiinclionem cernilur, cum allernalim ad Invicem ,
se habeanl. Nam divinarum byposlaseon propria ,
nomina sunt communia operationibus , quae vero
aunl comniunia byposlasibus, divinarum operafionum fiunt propria. >
Pralcrea dogmatizant, non eufiicere uni Deitali

triuin personarum poteutiam* et operaiionem essa \
per se exslsientem, et per ge subsietentem, sed \ , \
opus etfam illi esse aliam qcoque non subsislen- . 6
tom, et asserh Palamas in uno ex suis dialogie: *
c Paier quidera babel Filiura, eaplenliam, et po-
temiam, aique viiam et operalionem subeiantialcm * ;,
et naitiralem; Filius autem erit sine polentia, sioe ,
viu et sine operaiionc; vel etiam lola subslanlia , \ *
aanctae Trinilalis. > Et in lomo synodice baec , enunliant r c Ex his igitur sancta synodus, Eviden- , \, ,
ler, inquit, ostensum est, quod qui dicil, soJuut ,
Filiuai et Spiritum sanclun operaiiones increata*
esse Dei, lanquam qui non censeat commuuem , \ \
operalionem naturalein triuin hyposlaseon, llar- \ celli, ct Pbolini, aiqiie Sopbrouii hxre&im olim ^ .
demorluam et abolium in Ecclesiam Dei aodct \ * * f :\
iuducere. > paulo posl: Nobis vero modo ,
ca serino Je bac, eed de coiumuni, quae esi , ,
uniuft iriuin personaruui Deilatis, qu hypostasis *
non est, sed naiu a. et gupcrnaiuraliier adest .
unicuique divinarum byposlaseon.

Pneterea dogmalizanl eos qui apud ipsos purganlttr, ct ejusuiodi operationuiu cflecta, increa- \
ios, ei increata evadere. Atque ait Palainas in .
pistola ad Aciiidynum : Videsne $lare quod in- *
reaia sit graiia? Non lanluin auiem ejusmodi *$ , .
gratia esi iiicreala, sed et effectum hujusinodi Dei ,
opcratioqis increatum esi. Propterea igiiur et maguus Paulus oum oou amplius viveret leraporalem ) . * \
tianc viiara, $ed eain quae eral inhabitanlis Yerbi, ,
divinam ei aHeroaiu, siae principio iactus est, et , \
feineflnepcr gratiim. El paulo post: Creatus . \ * ,
tgiliir erat Paulus quandiu vivebat vilam, j u m (
Dei c i uon enlibus facUm, quando vero non ara- . '
ptius banc vivebat, sed earo qua? inhabitalione Dei . ,
accestit, increalus per graiiam evaeiU et omnif, \ \
qui Verbura Dei efficax et vivnm adeplui est. Et .
rureus in eadem epittola t Quoroodo igitur quia- ^\ c piam concesserit, quamvis divinarum personarum , *
nullain rationetn haboerit, unum esse increalum, , ,
niai natura adjecerit, cira qaidam sint per graiiam , \ ,
increati atque dii et rcspondeolcm sibi necassario \
dviuiciu babeant ? > rursu*: c Sed eoim iu- ; \ , .
{
ADVERSUS PALAMAM*
*6l
, \ * * croali quidem Uti omnes ftunt gratia, quemadmodum sane et d i i ; ipta vero gralia increaU esl, ut
, .
paulo tuperiug demojulralum e*t.
El mr&ns: c Dei operaiiojie* iacreaue sunt,
\ , ! ! ,
11 quaravis pteraqae borum dTectauai creature sint
. , Et in orotioDO, cujus initiui : Contendunt qni ' \ dem : Igiiur qui fieri potest, vA non sit increata
\ gratia, per quam et qui pariieipog ejno facti ennt,
, \ , \ ' sine principio inereaii, fineque carenle, ct
sempilcrni atque cceiestee aecundam ipsam Pa ;
tribus appeliali sunl?
"
Praeterea dogmatizamt, multas hypostases esso
. 6 , ' Dei; alque aitPalamaa: c Sed quouiam mullas
\ et diversas bypostases, et poteolias, et oporatio , , nes Deus habet, niai unom aliquid in psio eil
\ . causa, malU et diverea eront prineipja deilatia.
Prseterea dogmatizant, eiiatn bta matftas opera \
. tioaes esao substanliaa; alqoe ait Palamas,
, , oraiiono ad episcopura Aoensom, cojuo ioiiiue,
,
Verecundia revera amiaa: t Et tamen.secundura
Diultam revera et a spiritu oxcitaUm menteia
eancioruro Palrom, dixerit aliquis, eiiaro subtUDliaro pie, unaroquamquc Dei operaiionetn.
,
Pnelerea sentiunt sabslantUm Dei fore cor
, , raptlvam, et coneuroplivara, ei enicommuDicabilit
Alqao ait Palamas, in quinla oratione ad Aciady, , * * Dum,cojus inltium: Verum quunam: lpsa igilur
per ee divina participata et sonipta natura vol
, commietionem patielur , vel paesivain natucam.
\ *,.> , c Q anlequam suroatur, absumene cxbauriet. t
, ' - rureus : c Sl omnino Doue est in hoiaiaibus di, , gnis, quidqaid Hlud landem sit secundum sub , \ . etantiam, vel ut sinl natara dii, non gralia, qni
\ ^ , \ Dei participes sont, vel comboranlor et inlereant
, necesse esU > Et in tomo clare id decreto confir , roaruDl, aiqoo dixerout: c Noa sobstaatiam Dei
, existimareesso corroptibilem (o aodaciam impiam 1}
, ! * qoi do ea Ha seniimus; oo qnod sanciis dicta sit
, * inacceasibilis et incommanicabilis, praesertim cwxt
Deas d Moysen dixorit t Nemo videbil faciem
.\ (.
meaiD et vivet. >
' , Praelerea in omnibns impadentoa ausi sont d i cere proporlionein esse. Ut oe babeni mysteria le , gis aniiqu* ad tradiiionea evangelicas, ila eliam
\ . \ D pradicaliones ctangclicje ad nova Palainae dogmaU^
Tomas enim editus ab illo Coccino, qui fuit pairi archa, nomine monachorum Sancli Monlis, ubl
* Palamas commendaiur el approbaiur, haec^ habet
, \ ad verbum : Ea, de quiaus nodo sermo babituo
^ , cs>, et ab oronibus commuaitAr sancila sunl, quae , qoe libere prxdieantur dogmata, per Moygeo eranl
* * logit mysleria, qua? taatom propbelse in Spixilt
pnevidebanl, qoas voro promitsa sont sancus bowi
in futoro oseculo, simt mysteria cvargeliri suuia,
ii qoi per Spiriiom eanciura ca videre digai facti
^^ oool; bisque mediocriter loco arrbibonis dantur,
' * et ab iis pr*videnlur, Caeterum qucoiadiuodim t i
quis GX Judais noo caule audieris prophelas, qw.
, dicunt, Verbum et Spiriiwm Dei esrt coaelerna r t
9
863
DEMETRII CYDONII
861
anie saecula, conlincrol aurcs , existimans se au- - lire pielati voces inlcrdiclas , et ejus vocis con- , \
trarias, quae apud pios in confcsso esl, c Domiims , ) ,
Dens, Dominus unus et, ita etiam nucc forle , * >
idem eveuiret, si quis non caute audiat mysieria , *
Spirilus, quae solis sunt noia iis qui virlote purgali ' stint. rursus, quemadmodum prsediclionum * '
illarum exiius declaravil qua? luno erant mysteria, ^ coneenlire cum iis qua? postea patefacta sunl, ci ;,
nunc credimns in Patrcm , Filium et Spirilum \
sanclum , Dcilatem Irium pcrsouarum , nalura ,
onam, sic eiiam fuluro saculo quando revela-
bitur suis lemporibns secundum ineflTabileiri maui* '
feeiationem Dei, qui est unus iu iribus perfeciis , hypostasibus, omnibus constabit niysleria, cuni iis g . ? ,
quae sunl manifestala, conscnlanea csse. Oporlel \
aotera et illud consjderare, quod quamvis postea
in flnrbus orbis teme constitil, trcs in Deilate hy- ,
poslasea, nequaquatn ratioDem nianarchiac labefa
clare, sed itlis quidem propbctis eliam anlc exilum
, crum notum fuisse, Hsdemque persuasum , communiler lamen non acceplalum fuisse. Ita eliam
nunc non ignoramus tum eorum qua? palain prxdi- ^ ,
canlur,rattoiies confessiotiis, lum etiam eorum quae .
IMIIIC ntyslice in Spirim dignis praemonslranlur.
Hiec ex muliis atque iniiumcris Palamae profa
nis dogmatibus selecia hic cxposuimus, mullitudi
cin molestam esse arbitrali, proplereaque eam
, . .
aversali sumus. Puio aulem salis esse ad expri ' ,
mendam eorum fidcm , quae omnino exlra limiles C xal
81 cjus Odei, quae in Ecclesia sancta, caibolica \
et aposlolica prapdicatur.
.
EJUSDEM
DE
PROCESSIONE
AD EOS, QVl DICUNT, FILIUM
SPIRITUS
DEI ESSE
CAPUT PRIMUM.
Quod ex eo qnoi negant Filium Dei tx mbttantia

eue Patrii muUa scquaniur abtvrda.
Quwl in Rancia Trinitaie aoliquorura quidem
lireikorum eeset a subslantia PalrU scindere Filium, el eun> ex subslanlla Palris cssc ac gencrari
SANCTI
. SUBSTANTIA
PATR1S.
'.
" ix rjc drm
Beov
.
" j*kv \ *, Tpi*8oj
alpsxtxuiv
4 TWn * ? 4.
. \ xh Ix ; oOe(ai toO 6; aOrtv eTve
DE PROCESSIONE SPIRITU3 SANCTI.

866
I omnino inficiari, maoifestura eet : C M B Ecclesia
palam Arium, et eos qui ejusmodi res ausi 5ini,
roerito anatbomaie pcrcusseril. Qtioniam vero
haec eiiam nunc nonnulli lemere inducere audeht,
qui Filium ex Palre quidem , el ex bypostasi, el
palerna proprietate esse faieniur, non autean ex
substaniia Patris eum generari admiuunt, oporiebat eos nec qualicunque responsione dignos crnsere, qui non laro sluhe atque imperite, quam impie sic de Deo disseruni, ac manifesie principia
iidei funditus everiunl. Quia lauien omne, quod se
exlollit conlra Dei cognilionem pro virili desiruere ac redarguere necessario nitenduro esl, et
juxta principeui apostoJorum Peirum paratosesse
oportel ad reddcndain raliouem orani quaeremi de
ea quae in nobis est fide; demonslrandum est,
eos qui baec aiunl, muha iiivilos cogi desiruere ,
quae flde callioiica exploratiseima sunt, muUisque
absurdis premi; alque ab illis anliquis baerclicis
nibil plaiie differre.
Primum igilur quaerendum ab Ulie, quidnam bypostasim esse exUiimenl, sive Pairis proprielateni,
paternitaiem videlicel; ul posito aliquo in quo
convenimus, verba faciamus. El quuniam ftubelautiam ei byposiasim ex adverso opponum, el alie- *
rum aiuni esse, non quale esl akerum , cuiiibet
raanifeslum esi, quod byposiasim non cise substaiitlam haud dubie concedent. Quod enim oppo
nilur subslantix, non esl subslanlia, et subslanlia
iili, quod non est subslantia, opponiiur; sed quod
noD est substanlia , subslaniia ulique non cst;
quod autem non est subslantia , non substaiitialo
esl; quod aulem non subsianliale esl, non subsistit; ilaque Patris hyposlasim non subsistcnlem
ponur.l. Hoc idem ostendunl se sentire ex iis quae
ipsi de substantia et operalione dispuianl. Ibi
enim Deura in subsiantiam et operalionem dividentes, atque aliud quidem ponentes esse subslanliam,
aliud vero operaiionem, dum hanc a subsianiia
dtetinguunt, et eam no.que subslanlialem, neque
subsistenlem slatuunt; manifesium esi, quodeiiam
boc loco hyposiasini a subslantia disiingucnles ,
ejusdem ordinis hyposUEim et operaliouem constiiuent. Non enim habebunl aliud teriium , quod
> in Deo neque subslamta, neque opcralio sii. Omne
enini, aiunl, in Deo, ul ipsi diviseninl, aul subslantia, aut operatio eat; accidens enim ncque ipsi
admillunt, sed operaiioneui non sobsisientem csse
exislimanl adeo ul byposlasim , quamaliud a Substantia esse coniendunl, sccundum suas posiiiones
non subslanlialem esse, neque subsistenlem faieri
cogantur. Quod si lertium quiddam bypostasim
esse facere volunl, prinvum quidem boc prreler
eorum positiones esl, juxia quas simpUciier Deum
iu substanliam ei opcrationem dividunl. Deinde
quid sentienduin sii de byposlasi paulo posi dicetur. ln prjesentia vcro salis esl, quod eam subslantiam esse negant. Quod auiem l>eum dividenles in subsiantiam ei operaliouem, arbilramur ope-
\ f ,
" ' \
;
\ , ,
, ,
* ' , , \
.

, ,
, \
;
\ \
,

, ,\
.
,
,
, *
, \
, , \ ,
.
,
.
* , -,
* *
. '
\ \
.
\ ,
, , , \ \
,

.
, ' , '
\ . , , \ ,
, , *
' \ ,
, \
, . ,

. \ ,
, '
\ * ,
\ ' 0* ,
, . "
\ ,
^ ,
\
,
. .
867
DEMETRH CYDONII
8M
rtUouOi mm este MbrHantiaJott, ntqoe eobiUlen- 6 \
teni, darmit est ex iis qn continet eoram tomai xa\ &, ,
4t rabotaniia ei operalione, quem ad proftlendaut ,
suam ftdetn conscripseront; eic enim Sbi circt . " {
finem habet. Nobis vere roodo sermo eet, non de , f 6
bac tperatione ac polentia, scllicet FilUêi Spiri- ,
ttjs, sed de Hla, qwa coromunis est tribui divinis . **
persoois qes non est hyposiaais. Prsetcrea In oodem c El
lomo circa principium aiuntquod increatumsii la- ' , ' men iransflguraltonis Domini, et quod hoc non sU , *
gubstanlia Dei. Privatim ve.ro ait etiam Palama* In . 8H0 Theophanh et Theothm dialogo : c Quamvis , , icrt
omra neqno byposlasis, neqne subsianlia sit hasc , , *
deitas (lutnen iransfigaralionis), nihilominus in- * ' creau est alqoe coaeterna subsunlia Dei. > Sed .
eiipse ThessalonicensisCabasilas Nilus in oraltone, cojus hriiium : Canon etl thetfopcx*, alt, t 8tfb
latrtia qutdem per oe sobsisiit, opcralio vero per se non eabsistit.
Cum igitur hyposUpim et operationem, ex hie i
quae dicunt, non subsisiere oslensun. sit, praeser- , \
lim a viris quos ipsi ob pieuiem (ut id etiam in * , ootoV ,
tondo atunt) veterum cboro sanctorom aique do- ,
ctoruin ascribum, et eot aeque nunc otque illoo \ cotant : quandoquidem hypostasim altam ren> ,
prarter subslantiara aiant : eril secundum ipsoo , *
Miypostasis non gubstaniialis, eubstatitia autctu non
, . \
oubsisieniialis; et qooniani theoiogi de divina ! ; ftvY**
generalione Filii loquuntur mdiflercnter, el nunc ) ,
quidem eum ex substaniia Patris generari tbeolo
*
gico disseroiu, nunc ex liypoetasi, siquidem , , \ *
aiiud est subsumia, et aliud bypogusia juxla ol ^ ***
tnoduni, quera ipsi advcrsarii inteliigcmt, alteru- ,
truni erit, aot doos fllios ex Patre generari falen* , ,
dum ipsis erit, aut non unaui esse ac Bimplicem /.
FilH geiierationein.
.
Prauerea, quonlara proprielales constituere by", \ $
poeuees dicuniur, ut paterniias byposu&im Pa- * &
iris, byposiasia vero Patris esl persoua Patria, ,
quippe byposusis el persona idem est apucf , ^
iheologos, concedent cx non subsislenie osae sub-
aiaien, ipsam videlicel perttouam Pairi. Quod* ,
nim persona Palris subsietat, fldes fatetur. Quia .
onim proprieiaies personarum, quarum sunl pro- . *\
{>rietates, byposlaiicae sunt, personas consliluen- , les, uecesae est, Pittrem nou carcre causa, sed ab D , ,
aliquo ease et ex uon subsislenie, ul diciuiu est, , * ,
aliquid eese subsisieus, ei ex non byposiasi essO \ , ,
hypoaiasim^ idque vel secunduui generationem, \ , \
vel proces&ionem, vcl si aliier lingere volunt, , ' *
otquo iia duai species Xrinitaiis apparebunt, una ,
^juidem ex paternilale, elquaecunque ex paternilaie ,
|)roveiwunl, ipsa filiatio, ei spirilalio, si opus esl ,
Ua iiominare. Allera apecies Paier, Filius el Spv- , 6
cilus sauctua, sive trea persona;.
, , *

'
Prftleroa falebuniar non esse personam ex peroona, sed relalioiiem ex relatione : quia enim per- , ' . \
$oua esi substanlia CUID quadam propriciate (per-
sooa enim dicla cst Damasccno id quod esi COHI- (
muue cum proprio), subiUniia vero una cutn sii ), \
y
870
869
DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTL
, ^ , - et eadetn numero, neque ingeniUi eit, neqtjo geni, * , ? U, neqae procedens : alitor enim tret etsenl sub , , slanlite dfecrel*, absoluUt inler ae, aujuo oppoti ,* Vst ad inricem: reliquam eet, ui nibil alind provo , , ' niat ox alio, nisl proprietaa ox proprieiaio, atve
filiatio ex poternUate.
.
PraHerea, quoiiiam Filias et Spiritus sanclas ex
" 6
, Patre esso communi confeasu rectpUnr, Paiep
), * aulem, **ecundom eorum poshiones, ex paterna
* , est proprtetaie, quse neque subaUnlit, neque by , postasia est, idque scenndam ipooruro positiones,
* omnia autem iacla sont juita tbeologos ex Palre
per Filium in Spirtlu saneto, oogetitur aliquod
qeoJ DOD subsisiit, et divinarum personaran, ei
.
loiiufl crealane ponero caaeam*
' \
Praeferea oogentur falori cojnpositionetn esse in
, Deo, etsi nou suboiaiiti, al onbsUimi alque
, , bypoeiieeos, paleruilatta item ac lliatlooU, qute
, \ , ad aliquU roJotiva M B L Qua sano ad aliqa d,
$ " qotteaua *uni sriiqaa rot, cotnpooUionem Taeient
* CUIB eo ad qrjod aoceaoerirtu Prstterea oput eril
, aooideas ietud aoserere: qutppe orams res, cujns
eaoo esi in osso, accidens ott. PraBtorea opos ortt,
. * ui aliqua roo praeter Doi subaiaiiliam ail aHerna.
Qo*e certe oaoia baeretka ount et abourda, ueces
eario tamen oeqiummr ox oorum eeutentia, qui pa*
SftraiftaMm ol. hypoeiasim aliud osso a tvubstanlia ponant.
. '.
CAPUT U.
Kapa kvvoiav 0 * KMtt dicmU ihsoUgi atimd M M nhiantlmm,
\ #1 .
aliud hypotiatim.

Necesse esl igitur propieroa -prineipia fldei aor, vantca (quae doeet eumdexn Deum unum esee oi
, \ tria), aubslantiaro ponero easo bypostasioi et pro ' prietalem, juxu docirinam ibooloeoTom. Quamvi^
\ * secundum aliaro iutelligojitiaci) ruratis dkium t i l a
* doctoribus aliud esse autolanUam, et aliud bypo ^. stasiro, quave ratione ulrumque Heri potesi, ul vc , ruin sit, in consequentibus dicetur. Si quid igtiur
, OL abius hic erat conaideranduin, de hoc in pne*
, aentia diaserore, pnetermittondum oet^cum eerma
, sit ad bomines, qul miniiDO percipere valeani,
, , " qua3 sunt raliocinationom, quemadmodum malo
, nutrili fastidiunt omnem cibum; eic etiam isli
. \ j) omnom aversantur ralionem. doctoribus auietiv
\ aerraonem aggrediar, daritate utens, quaiUuiir/
, , - fleri potest. Et primum, juxla qu%m intelligeniiam
, \ ' aliud esse eubstantiam, aliud byposuaim tbeologr
aiujU. Secandutn , quonam modo substantia, by ) * postasis et proprietas ia Deo idem sit. Dicenduro
, igilar nobis eet illud proponenlibus, quod a l
magnut Basilius In episiola ubi agil de differenii
, t subaiaotiae et byposlaseoe: quod quam rationen
. babel communo ad proprium, banc habei substan , lia ad byposiasiro. Hypostasiiu auiem Damaacenu
deftniens, a i t : c Hyposiasis esi commune cun
* pruprio. Quid auiem apud ipsos hoe communor
* aibi velil, rtirsiit claro divus Bacilius iradidU, to
, epwtola ad Gregorium fralPem, t Gororauniutv
, inquieDft, ad ob*unliam referiur, bypouU voro
B
87i
DEMETRli CYDONII
871
est propria cttjusque nota singularis. Kx bis * 6 ;
igilur manifesiuin est, quod commune quideui ei, \ .
quod csl einopliciter, respondet, proprium veroei, \
quod est quo iuodo: sed et Pelrus el homo eei,
ei fllius Jona, el non alterum sane signiflcat, qui ,
eumdem Pelrum boniinem dicit, allerum vero, .
cum eumdem el filium Jona dicit. Tantununodo *
secundum illud quod cst simpliciler, et illud quod \
est quomodo, diQerentiam osiendit, nimiruin ibi *
quidein quod Peirum boininem voccl, absoluto et \ \
couminm nomine supposilum significai, bic vero \
proprio ac relaiivo delerminatoquc nomine eum- . '
dem bomincra el iilium esse ex bonrine Jona, ,
qui esi ipsi patcr. Utroque igilur nouiine aliler - *
atque aliler idetn indicaiur : relaiivc scilicel, \ . atque absolule, eo quod eet situpliciler, el quod , \
est, quomodo solum diffcrl. Alleruin -enim quod . \
carel babiiudine, subslaniiam , alteruni vero ,
eamdet, el ad aliquid aliquo modo se babenlem , ,
signiQcat. Quouiam igiiur coinmune subslanti ia -., \
Deo ires sunl hypostases, et commune ipsa esi, \ \
quse unicuique el propria esi subsiantia, unum , , \ , ,
qnippe est, quod quid erai esse trium, ei quod est , ,
unaquaeque bypostasis, boc admirabililer esl , ,
etiaui commune. Alque , ut ait Gregorius Tbeolo- , \ ,
gus, onum iria, et tria qnuw in quibus Deilas;
vcl ut exaciius dicam, quae itia Deiias. Unaqtue- *
que aulem byposiaus vel Pater, vel Filitis, vel . "
9pirilus eanclas est, qoalenus et relalWe ad Invi- \,
cem dicuniur. Porro bypostasis commuoe cum g \ .
proprio dicla esl, manifestum quod unaqaaeqtie per- \
sonarum substanlia ethypostasis cst. Quemadmo- , \ \ )
domenim ipsa trium subsianiia sunijipsae bypostases, ,
itaunaquaequebypostaseum subslantia, ethyposta- , ,
sis. Eet igilur idem subsiamiara, eihypostasim, di- . ,
ceresectindumrem, eijaHad sobslanliam, atquealiud , \
bypostasiro secundum rationem, differenle nomi- , \
num, non rerum significatione, et ulrunique verum , , , ,
est. Non enim secondum idem et ambo, quatenus .
;, ' \ subslaDlia quidem commone signiflcai; et quod quid
eral esse, bypostasis auiem idem ad aliquid quo- , .
dam modo se habens, vel per modum generantis, , " \ '
vel geniti, sive producemis, el procedenlis. HJDC > , ; ,
tcsuiur primuro quidem raagnue Albanasius, \
deinde post enm divus Maximus eadem dicens in D, ! ,
dialogo ad IHssimilem. Cum enim Anomoeus (hoc , , ' ;
est Dissimilis) dixisset, Aliud est substantia, et , , \
aliud byposlasis , divus Maximus re&pondel : \
c Aliud aique aliud uou lauquam res; coque , ,
dicenie, f Igilur composiiio, sanclus infert : ,
4 Aliud et aliud dixi, non ut rcs, sed tanquain \ ,
aliud significet subsiantia, el aljud byposlasis : ut , \
graiiiim frumenii dicilur, et est semen, cl fructus, ,
aJiudque signiGcal scmcn, el aliud rruclus. > Con- .
cedcns igitur sanctus ibi hyposlasim Pairis sub- , \, ?
aiantiam esae ac deiiaiem, non tanicn conccdit . \ ,
duas esse deilates, ul duas bvposiases, co quod , '
idem non eodeni modo siguificet dciias, et bypo- , ,
sta&is. Dcilas enim qr.od quid eial esse, tnqirii, , -
&73
DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTf.
874
nti<i( ; . \ hypostasis autein cxs>istere. Quamvis igitur |
, Ultid exsisiere idem quod quid erat esae, sed
* quia liypostasU quidem essc signilicai ejusdcm
, ' * rei , Deiias vcro quod quid eral esse, Deitas
qnidera ut commune accipilur, byposlasie vero
ul proprium. Qitoniam nosirarum byposlaseon
. , deflnitio quod quid crat esse aignificans eadem
* est, deflnitio vero exsi*ieiuiac alia. Detlnitio enim
, \ ejus quod quid erat essc nostra , nostrae sub. \ , stantia? esi, sive spcciei definiiio est. Definiiio
{ , - vero ejus quod ert exstslere, dcscriptio quadaiu
\ ' est, qua3 stimiiur ex iis qu sunl per accidens a
. * malerialibus proprtelalibus. Quocirca ilia quidein
* una esl in omnibus, specics cnim ana est. Isla
, vero aliter aliis assignatur sccundtmi nialeritt in\ , ' ^ dividuitalem, quae diffcrenler, et aiiis aliter con ol lingit. Quonam autem in Deo uoo est maieria,
, \ neque accidentia, quac eam necessario consequun - tur, rcliquum esl, ul in ipso idcro ait quod quid
* erat esse, eiquod est exsistero* Ex diciis igitur
, . manifesiura est, id essc subslaniiani quod et hy , poslasim, coquc solo differre, quod substaniia
quidem absolutum quiddam in Deo signifieel,
* \ .
hypostasis vero relativum, secundum quem modum non idem dixerunl sancti substaniiam et byposiasiin tauquam si dicereot, in supersubstaniiali Deilaie. non idein est absolutum et relaiivura. Quippe
relativis divina* pcrsonae dislinguuntur, absolulis vero conjungunlur. Nainque subslanliam sequitiir
uniias, bypostases vero distinctio; non uuilas aulem, et distinctio eet idcm.
. .
CAPUT I I I .
" \
Quod tubitantia, el hypotlatit, atque proprietas
$ccundum rcm tit Deo idem $inl.
kcti .
Q
Cntcrum et de proprielatibus bypostalicis boe
\ \ / 0 in loco dicenduro est, senlcntiis curo posalbilibno
. \ tum necessariis ulendo, soroplis e doctorura mo ' - numenlis. Ail igilur Gregorius Tbeologut iu Ora * tione laudatoria in beatum Atbanaaium: Cuin
' * eniro a nobie una subelantia et iree bypostaoeo pie
, , dicanlur; etenira unum quidem nalrtram sigmicai,
alleruro vero trium proprielales, > el reliqua. In
, \ bla nateram, et substanUam idem voU eese, aique
.
hyposlases esee siaiuii proprietaios.
; * ,
Praelerea idem, Oraiione in sancla Lmoina :
, \ \ * > cDei auiem cura dixero, ona et irinaluce circum\ , ' . fulgenti illusiremini: irina quidem secuudem pni , prie(at8, sive bypoetaaes. Ibi igiiur cum priua
, 1) hyposlaees dixisset, proprielateg esse in&erpretatus
, , \ est; hic vcro prpprietatea explicai esae bypoaiascs.
, ' \ Quod ulique non dixissel, nisi idem aique indif . \ ferens fssei, si quis proprieuiee sive bypeslaeea
, eamdeiii rein vocare velU. Sed ei uiagnus Aibana , sius, in Oralione, quod rccie diola sit vox comub * . tlantiali* Patribus iti Nicaea congregaiis, haec dicil :
, Idcirco neque crealuram ejus, qui esi Deuo, di <., cclis csse oflicium, siquidem Paier et Deue noti
' , ; . ipsam ejus, qui esi, subslantiam siguiiicant, sod
, \ - aliud quiddam, qiiod vos fingilis. Quod si boc in. ' * t decoruiu est, ac valde impium vel sohim cogilare.
, ' Et paulo posl: Quainvis cnim non possirous
\ \ \ comprebcndere quidnam tmdem sit, aed Umon
cuu* audimu^ bas voces Paler ct Filius, opifex Ot
, , ' \
PATPOL. GR. C L I V .
28
875
DEMETRti CYDONTI
76
omnipolens, non quiddam aliud, sed ipsain beatam, \ " ac siiuplicem, ei incompreliensibilem ejus, qui . \
S i , substantiam significalam inlelligimus. Dixisiis ,
vcro et vos Ariant ex Deo Filium, videlicet ex sub- .
slantia Palris eum dixislis.
" *
Pra?terea Damascenus in capitibns suis tbeologicis ail : Deitas naturam signiGcat, vox vero * ,
Pater hyposlasim. Vox enim Deus, el bomo su- . \ inuntur ad significandam substaiitiani, ut cum di- , ,
clmus : Deus est incomprebensibilis substantia, , \ \
dicitur autem et de bypostasibus. Si igilur illud .
uomen, Dcus, subsianliam significat, dicitur au- , \ ,.
lein et hypostasis Deus, el byposiasis ergo sub- .
stantia est. Substanlia eniin Vel natnra, secundtim ,
modum significalionis notninis, quem modom se- ,
qailur intelligcntia, lanquam specles intelligitur, * , ,
proferlur. Hypostasis vero. aut persona quod \ *
commune est, atque conjunciim distincte indicat, ,
sive comiLune una curo proprio, sive commune, , .
t id quod ad aliquid aliquo modo se babeat, ut
dklum csl. At vero secundum Albanasium, ,
iiacmadinodum boc nomen, Deus, subslamiam si- . \
gnificat, ita secundura Damascenuin vox Paler hy- . \ ' ,
postasiin signiflcai; ergo illud Paler substanliam, ,
el bypostasim indicat, el per ambo unum esi, , ' . \
qtjod signiftcatur, ipsum commune cum proprio, ,
sive Palrein dical quis, Five bypostasim Palris. Et ,
quoniam hoc nomen, Pater, bypostasim signiflcat, \ \,
bypoataris vero idein csi cuni proprietate, juxta *
divum Gregoriura; proprieias auiem in Patre pa- g .
fcerrtiias est, id enim in confcsso apud omnes est, , , \
palam eel, qood paternilas et Pater idem esl. Scd , {rorsus eecnndumraaguumAlhanasium, TOX, Paler, , *
aubataniiani significal, ergo et palernitas *sub- , * , \, , \ ,
rtaniiam signiieai, adeo at proprietate* idcm sint , \ .
quod hyposiases, hyposlasee autera Deitas, ei sub- < , \
slaitti*. c Untun enim, inqeit, sunl iria : et quae . , \
iria Deiiae eat, ot dicium esi, et oratib mrsus in .
idem evasit; eo eiiim eolum dtflferunl, quod sirti- , ,
pliciier, et secinidum raodam dictjnlur. Neque ' , , *
enrm til aiia Horiadeui, el aliant esse Triadcm ,
edocu stnuu*, sed eamdem vere Monadem cl Tria- .
dero diciam. lllud qoidem raitone subsiaiuia, boc , ; '
vero exsislendi modo, jtixta sanctum Maximui, , '
qui profecto et paulo ante ad Dissimilem dicebal, & . ' *
non este iuVm substaniiara el bypostasim el quo- , \ ox/. Jiam modo juxta ralionem &ignificalioiHS nomi, ,
iirjfn, quae raiio sequilur subsistentias personarum. ,
Jntulil emm, scd tanquam aliud signiflcantc subslanlia et aliud hyposiasi, ut granum frumenli dicitor, ot esl semen et frucius.
Porro nemo tumultum excilcl exisiimans, aul
; ,
nos caJumirianff, qaod sciliccl ôla ralione dica-
mus divinas personas disiingui. !ieque enim docto- .
res, cutn aiunl, palemitatein, el bypo&lasim seu , , \
Pairein idem osse, atque hyposiases esse subslan- ,
liam seu Deitaiem, et eauidem Monadein ac Tria- \ ,
dem, ve! eola raiione disiingui censenl, vel se- , . ,
condiim opposiu, quae sunt in relativis, el sub- tanlia oppoîias, cl ab invicem csse distinclas , '
377
PRQCESSiONE SPIBITUS SANCT!.
878
; ' , , i per 80, ac si essenl tres indifferentee, sed unius
* - enbetaniiae fres persortas per oe diciinus subsislere,
-, ' [Jepl
tjnamqaaiiique subsistentem r soesse crodenie*,
\
ul in libro De conjnncta et dUHncta theohgia IradH
\ \
divinu9 Dfonysius : qaod Patris superstibsianH&le
, \ ,
nomen est et res, et Filti et Spiritus saitcti. Et
* cum Deum dico, altsotato atqoe cominuni nomine
, substantiam tnteHigo. Cum aatenrt dlco Patrem,
, \ ; - aut Filiam, aiK Spiritom sanctum, ipsam substan tiam, ipsHfn commune et ad aliquid quodam modo
. \ * oe baben* cointenfg^re cogor, rehtivo nomine ad
( ) dtsiinguenrium personas apto. Nam et por singula
. . tria relativa (quod et mirum est) eadem ei una
\ ; \ .
substarttia tignificatur. Qiiandoquidem nulla, quani\
cunquc dixerie, persona para fcst anhie, lotlusqoe
^ . \ * ) ^ Deiiatrs; qtiippe sine rehtivis fteri non potesl, ut
\ sit ordo airt dislinctio in divinis. Idque csl ineffa . biliter supra omnem radonem, adeo u( tanlum
\ , ' credatur in prasenlia per revelaiionein a Deo tra \ dilum. Quocirca sl horum demonstralionem ex, - aclam noii habeat, sive ex intmediatis et primis
, , principiis conclusionis, veluti si nalirralibus priu , * \ crpiis f ubjicerelur, nullas dicla, ol nihil roborit
, , habeulia damnel, suum antein asirual errorem,
( , \ qnod sane sint in Deo aliod quidem sabslantia,
, , aliud vem byposiasis, aliud aulem ad invicem
, , proprietas, qu rcaliler differant, vel bis multo
, \ ' phira, qu% stulii dicerent in ipso essc naluralia
, et essentialia; nimirum sapienliam, boniiatem,
<> vilani, et otiinta quae absolute in ipso dicunlur;
\ - alia esse ab Tjue esseniia, qux diflcrunt re, ac ra , lione CUID ab eftsenlia, tum ab invxcm Sed quas
dc Honade ac Triade Iradita sunt firmiler lenens,
, . atque possibilibus raiionibus, et convenientibus de
, indemonstrabililer credilis, sc ipse consolans,
, sanctorum veneretur sententia* Quod si aliam
. \ " esse rem Monadem, aliam vero Triadem dicii,
, , \ qtiaternilas eiit quod colilur. Imo vcro si aliud
, , \ quideoi est in supersubslaniiall Deitatc byposlasis,
\ . ' aliud vero proprietas, sicut suul ires byposlases,
, erunl el ires proprietatef, bacve ratione senarius
), erit non Triniias. Quod si aliud rursus prater baec
. \ , est communis subslantia, aliud \ero quod volunt
, , , communem operatiunem vocare, conlinget esse
\ , . inaniieste oclonarius. Quod si bis accesserint et
- . * naturalia, ul aiunl, iuGnila, quai numerum supc .
raut, el tum ab inviceui, lum a subsiantia difleruiit, myrias erit quod colilur. Sed absil a iide
Cbribtianoruin e]usmodi gentilium stiperbliiio.
. '.
" \ *
Yldv
, .
CAPUT 1Y.
Quod quamvit paternitas, et filiaiio *it lubita&tia,
non proptcrea nece*$ario tequitur Filium esie Patrem, aut Patrem Filium.

,
, , \ , ,
* :: ,
Si quis tainen dubilet, qua ratione proprieiates, vel relaliones substanliara esse diciinus, cuui
una sil eubslantia, proprietates autera Ires, seu
eliain hyposiases, opposite ad invicein dicanlur;
ct nonnulla absurda infcrre arbiireiur, qnod sane
hypostasim Patris opus erit diccre byposlasim
9
DEMETRII CYDONII
8M
Filii, vcl FiliHin essc Patrem, co quod ipsis una , 5eA "
sit fcubsianiia. Primum quidero nihil ad nos. Haec ;
onini Tbesie communis est Adei. Deinde a docio- * \
ribus ita se babere ostensun) est. Nunc autem .
eliam utcunque dicelur, quod necessarium sii ca , . "
de re verba facere. Quod igiiur graiia evadendi ,
abourda coromemorala, el servandi dicia Seriplu- \
, alque doctorum eenleuiia*, et oranino princi ,
pia Odei, eum nullum absurdum sequatur. Sub- ,
siauliam esse relationes conslUairooB, diclam esl; , , * /idquo nierito, et liquet. Queroadmodura enim est ,
aliquid, quod idera accidens sil, et ad aliquid in *
quibus coniingit esse accidenlia; ila necesse esi
idem esse subsiaiuiam et ad aliquid, ubt non .
contingil esse accidens. Quocirca in rebus crealis
rclaiio et sccundum raiionem et secuudum rem , *
aliud est a subslnnlia, quoniam sunt acciden a. ,
In Deo vero sccundum rem idein est, secundum ,
raiionent altud ett. juienim dictum est; eubttantia '
idein est quod hypoetases, qu relalioiribus eub- . \ .
sisiunt, eo aulcin quod csl sJmpliciter, cl quodaro- ,
niodo differl : ila enim se ree habel. Substajjtia , ,
Dci noa esi ca qux iu praedicaoientis ponilur vel . '
genug, vel eorura quae tunt sub gencre, adco ut , ,
non poseit esse aliquid aliud. Ncque rursus rela- . "
lio, quas est in Deo, cst genut relationis, seu ali- , \ ,
qu4d eorum quaj sub illa sunt, i u ut non possit , *
este substanlia. QuiJquid enim landem sit ipsa \
Kvina enliias, el quidquid landem oporleai illam \ \ \ <
vocare, non esi aliquod genus, scd esl principium C \ \
generum qmnia in scipeo genera continens, et , '
iranecendens iu uno, et eodem: atqoe sunt in * \
tysoetiam oniraria aniformiier, ot conjuncle, .
perfeclaqoe paiernilaa aiquo fllialio secuudom dif uio Dionysium, a quo onuU patorniias in coelo, \ *, *
et in terra, el totum eose in aeipso cooipreheodii,
juxia Tbeologum Gregoriam. Quemadinodum igi- ,
iur subrunlias Dei aUribuunlur realiter, ea qua? \ ,
scquunlur bonilatem, sapienliam, ei vilamcju; * ,
aliler cniin essei compositus. Quippe composilum ,
ad iuiniis e i duobus conslal, quorum alterum non * \ cst idem, quod allerum re ac ralionc, vel quod ,
capax cst alicujua allerius prarler ipsum ad exsi- , \ ftieiitiaro; quorura concureus unum efficil, vel *
quod mullis in idem conveniemibus absohilur, D ^
^
atque bccundum divîai Dionysiura nomeo bonila- \ iil et aliorum, si quie dixerii non dici de lola . " ,
Oviiale, super uîlam uniiaiem dividere, aique ,
abscindere nciarie audet. Quod profecto accidit , ,
iis qui alias res viiain ac bonitaiera Dei ab ejus *
aubslanlia ponunl. Qaemadmodum igilur ne su[>er- \ , :\
uoila uuilas pracier diviirioiiem sil etiam conipo- , \ ;
iita, et quscunque sequuntur composila , qua; ' , '
aequunlur bonilatem realiler, ailribuuntur btib-
ataniiae, quatcnus subslatuia est boniias, ei bont- ,
tas esl ejus subslaniia, ut divus Batfilius dixii in \ ,
l\* qtue sunl ad Amphilocbiuni, bonus ex bono I , . \
genilns substaniiara babens boiiilaleiu. Non oniin \ \ ,
licri poiesl, ut alia sit res iuexaistens, alia vcro ^ , \ ;> ,;
T O U
88*
DE FROCESSIOXE SPUUTUS SAfiCTI
88
; \ cui inexsistil ub summam slmplicitatero alque
, \ ; , \ unilatem : nisi crassius accipiatur, quemadmodem
\ - et manusel pedes in Deo dicimus, aul fti differou , , lia consideretur ratione, non re: tic eiiam q e
' . , \ consequunlur relationem attribunnlur substanti
, ' realiter quatenus est et relatio, et proplerea etiam
:6 \ quod distingualur realiter, el opponalur, aUribui, - * tur ipsi, non tamen quatenua est sabstantia, sed
. \ quatenus esi relatio, qu enim sunt ad aliqutd,
, \ , ' quamvis inier aceideniia conlineanUir, sed non
, signifieantur secundum inexsistere. DeHnitto enim
, * accidentis eat inexsistere, ut quantilaa, el quali . " las, scd relalio signiflcatur per ad aliud exlrio , * secus; ficut eciemia, quaienus est relalio ad id
quod gcitur, neque ut habitus, sed ut rclatio con . $ , sideratur, non est scientis, ul habitus, acilict>t
- inexsistens, sed scibilis. Ad acibile enim refertur.
* \ Unde ei relaitones non iia se habent eectindum
. roodum subaiantia*, sed secuudum aiium moduin
\ praedicamenti, preter ea quse subsUntiaJiier di cuntur in Dco. Subsiantia euim non dkitorad
\ aliquid; neque aliquid aliud identlicatum sabetan*
* lie ex ils qu eommuniter et absotato diciHiiur*
, , Paternitas autem atque filiaiio, aecmndom nato \ ram rolaiirortim, ad invicem diconlur. Qneroad * roodum igilor sapientia quando in Patre considc ralur, relalione, alque respcclu ad eubatantiani
\ \ , communis esl Filio, una enim numero est sapioo\ , \ ' . \ tia Paier et Filius. Gum vero consideratur Pater
\ , ( ul sapienlia gencrans, non esl eadem itiro genita
, sapieniia, qu:o esl Filius, nimirum secundum gene , \ rare, et generari propler relalionem ad invfcem :
, i(a sane et pateriiitas, atque filiatio relatione qui \ dem ad substaDliam, substantia est aique idcm,
' oppositione vero ad invicem sunt opposita?, et
, \ neutra est allera. Quoniam eniui in Deo ptr, , \ fecta esl patcrnitas, el filialio, cum absoluie in
1\ \ , subslanlia considerantur, rclatione quidem ad
\ \ \ eubslanliara eunt idem, sicul el cattcra quae abeo * lulo subsianliae Dei aUribuunlur, opposilione vero
, , ad invicem aunl oppositsc, secundum ea qus ad
* , aliquid dicuntur. Adeo ut secundum illudf qnod
palernilas in substanlia coasideratur, quoiiiam
* ' \ lunc eimpliciter ut sobsianiia sumilur, paierniias
, ; , - ^ est io FUio, et filialio in Patre, secundum, iu . quam, communia et absoluU. Sicut etiam et una
, \ sapienlia, ol substaatia, atque pqleniia eadem eel
. IR ambobua. Giim vero eenslderantur non secun , , dura Biodum subslaniiae, t eorum qum ia ip*a
, subeianiialiier dicuniur, nullo modo paternilas
, . est filialio, quateiiua ad invicera opposito dieantar
- secundum rationem cjus, qsod esl ad aliquid; ad
, \ - quem modum eitam generala sapieniia non esi ge, , nerativa, quamvis una sit amborum sapicntia, imo
. vero uaa sinl amlio. Non igitur quia una etl sub
, \ , , siantia tribuv, coniinuo et relatio personar coiti , . muiiis esi iribus proplcr opposiiionem ad invicem
'\ \ ; relativorum. Eadein enim relatio, ut dtclum est,
, ccundum rationeto proprii gcncris, quatenuo r
m
PEMETRll C T D O N I I
m
Ifttfo eot, non foibct eese in alio, sed magis csec ; ; .
a a4iud , i enlm diecbamus ex vcrbis sancti \ ; ^ Maarari probantes el si eadem res est Deitas, at- . \ ( qoe hypftttaste, non laroen si Delloe eadem e*l , (. \ .
(Palris et Filii), eadem el ei byposlasis. Hyposta- \ *
sw enim Patris est ipsa Deitoe, t swbstaMia Fttii, , .
ut ostenswp est, qoalenus cefttideratur in Paire, \ \, '
n o n aotem quatenus considerauir ad aliud. Quo- ' , \
n i a m eiiatn hypeslasis Filii, Palris Dekae est se , \,
randum earodcm ralioivem : non lamen Pairis , \ * 5 bvpostasis proptcr opposkionem ad invimn; hoc \ )
eiiim blasphermim est, atqtie SabtlHanis projici- , . "
mus. Igittir ctiam patcrmtas eem \n stibslanlia ,
coneideratur. eodem esi cetn stibstanlia Pajrls et
Filii; eum vero Palri aitribtritur secutidnm fnodum , , , ;
fdaMonis, non est in Filio. Eadem enim esl ut ' . *tiv
soostaniia in Filio aiqne in Patre, cd eadcm est - , *
HI FiKo quidem, t accipienli ab alio, et tanquatn ,
*ti ex a l i o , seuieet Patre, in Patre autem ut atteri, . %
kocest Fujoeam communicante, et a qnoecilicet , , TFrs ,
*Ha peroona; t ibi qinifc in Filie eadefm genilo, . \ ^ftic aotem gonomWa tn Patre. tlaqoe adem et , ' .
mta geniia eic, gonerativa vere alUer con- " *
wderala *ecuii4um ppositionem ad invfeem rela- \ ,
ikmfjm, sea lijpoetaseon, seu peraonaram, t saepe ' , ,
tuclam csi, Quanim relattontim natura -est, oppo- , 6 .
oite ad iiwcem dkn, el neutram ease, qnabs est ,
atiera. Et idoo neque paterrvius est Glracio, neqoe
filiatio est palemkas, ac fteri non polesi, ut dtca* , ^
Uir babero alqaid Paier, quod non habeat Filins, ^ ,
vel Filiue, qiiod UOR babeat Pater. Eadem enira , . \ alqoe na res secundum unum respectwn tonve- ,
nil Filio, secundum aulem alhim c o n v e B i t Patri. \ *
Utida neqee Filio gcnerare atlribtiendum st, ;
qaamloqiiidero id praeter ralloneai relaiioms est, \
qnara babet ad generanlem. SecumHim quara sa-
pientia genlta, potemia, vUa -cx vita quidqmd tan- , dera bojtismodi Frlius dtcitur; qnippe oninia , connminki, obi non adversatnr reialionis opposi- ,
tio. Qnatemis eerte potermtas cum filialione pro-
pier relationevi eoromunicat. Qoanquam , ,
paiemitag ac fUiaiie sMtslantia sirrt respeda ad
fnbstaittiam, non ad mvioe, tdicUim <esi. Qeo-
niam igitur palernkae, ct iliaio dicebanUir eeae . ' subsiatiiia reapectu ad ipsam, erga ei ad imrtaam 1> .
idera, qttoniam una at stibsiauUa, excepta contra- , ,
dicitooe, qwe conslderaniir m opposilione ad invi- ' ' &,
oem. Quandoqaidwa aotera Pater et Fiuw ett *
idem, xcep&a eontrarieute, que considerator >n .
opposltione, quse est ad inriccm. Sum igucrr Paler ,
ti paternilae ide lilialioet Fdiueidei, et e cen-
verso idero sequetur, quemadmodum Paier tt ' .
Filius omiin SUQ^, et idem 9iunero escepta oppe- '$
aitione ad inviceni. Qoae eppotuio ert causts, et
-;
caiisati. Hoc idem aulena ei de sancli Spiritus re ,
lalioiie dieandun est. Quod ai taraen ea de quibus

esi sermo, mentem soperatU, ei quasi impercepli' , , $
biKa eunt, aed neque nos IISRC deroonstrare, verum

aolaiiuoi aliquod afferre ralioni (et quoûo modo
t
8*5
DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTI.
M6
, \ - saliafacero), proposuimus; idqnc propler pelulan. xal t'am conlradiceqtium. In quibns sane ralionibus
, \ . - concordant quidem quae sunl fldtri, nibil aulem
; ' , ' - iropossibile succedil, quemadmoduro iis qui aiunt
, subsiaiUi* Dei inexsislere paiernilalem ac Glialio .
nem, ut res dislinctas ab illa. Facile quippe ad
Weni accedit, esse aliquid, qnod sit idem subaianlia, et ad aliquid in iis, in quibus ficri non
jotest, ut sil accidens, sicul est quiddara, quod idem est accideus, ei ad aliquid, abi ficri poicst
ul sint accidentia ; quam dieere in cadem re numero esse opposita, re ipsa dislincta ab ea in qua
videlicct sunt, hoc estin subsianlia Dei alia poaere secundum rero, quae differant a substanlia, el rc
aliterad invicem opposita. His igilur nostris djtUift, et quse suiU fldei coucordant, ct di>ta eanclorum conveniuni. Utramlibet autein quU partcm seqiiatur, ad unnm vcrilatis ftneni pcrvcniet,
nnlla divcrsilas erit.
(
CAPUT V.
. '.
" ol " Quod qui dintnt : Quemadmodum e$$e aliud hypottattm, et aliud substantiam, et aliud paternitatem
, ,
in Deo c<ympo9ithnem non fack; ilm ttiam n<m ,
nulla aiia, quat in tubslantia Dei dicunlur $ub tiitere, quccque realiter tnbstantia et ab invicem
differunt, compoiilionem non (aciunt, lemerarii
, .
sunt.
\ Ex dicrte solutum est, quod ipsi Palamitac os
, , nominarunt, forsan ob diflicullatem, ul arbitraban , , ' tur, atque contendendo tcmere inferebant, quoa
nimirum in Deo nibil obslal diversas esse res in \ haerenies, quae inter sese difTerant, ei ab ipsa snb , * stantia infinite inflnilies inferiores, ac Deitales ab
, \ , * ipgis dictas, qaae numerum excedant, id ita se
^ \ \ habere, el nihilominus simpliccm esse Deui.
\ , Quoniam substanliam, et hypostasiro, atque pro ^ prieiaiem, sive relalionem realiler intcr se differrc
. - inaginaii eunt; non ob id lamen compositum esse
\ Deuro. Haec enim ul fieri poiuit, cum raiionibus,
. lum diclis sanclorum oslensum est, nibil inter so
, , differre scciiDdam rem. Propterea neque composiHis
. Deus eai, neque coniroemorata incommoda emer , \ gunt. Compositiones enim flunt in iis qua? re
, ' differunt, et quasi viam, et coniposiitonera iuter
. ' se babcnt, iia ut in uno quodam subsistenic con , , siderclur. vero in quibus nulla lalis differeuiia
. inveniri polest, hioc neque ?iam, et composilio! , - nem ad se invicem vel flogere licel; el lamen
; , , verum est dicero, quod non esaet Deus Triniias
porsonarum, noque paternitas, neque filiaiio, ncc
. Dproceosue in divinis, si ex hi& neceasario sequerc \ lur, composUum esseDcum primam eausam. OQIIIC
; , - enim composilum eslcrealum.Hi vero laniuin*abesi,
. \ , utostendant quse voluat, ut etiam quod apud Dialr cii , , cos dicilur, principium peUnt. Non roinus enini sie
\ , ciiam idem rursus quxrilur, quomodosi aliud qui ; ; dem ett subslanua, aliud vero bypostasis; alia vcro
. 8onl byposlaiica (hoc est, qiue byposiases coosti * , tuunt), ad eura moduro, qaetn ipsi inlelliguat, ex
, bis Deasnoa esl compogitus? cum lamea dieei ' , \ milis sil rerum collalio ? Eienim tria determina , * \ * lum qaiddara sunl: qua? autem iili dicunt aiia essn
, \ a aubsuntia, veluli vilam, boniialeraDci, eiomnia
\ illa qaae absolute in co dicuntur, qua3 eiiam opcra lioocm comrauni noiuine vocaut, iufiniu quxdaiiw
887
DEMETRIl CYDONll
88.
aique iiiilclerminata muUitudo osl, et ibi quideni ' iria, bypoatases accipiuntur perfectae, et barum , * , \
tinaquaeque una et eadem eat divina subslantia sti- !.
pra oiunera captum natura. Quaelibet enim tolus * *
Deua alque nerfectus est. Non enim ex imperfectig . * e*l nomen divinum. Hc auiem multa, neque hy- ,
poatasea esse ponuninr, neque subslantia, et nibil \ ,
borum esse quod esl allerum, el haec qoidem pta- , *
rima per ae ipsa noh subsistere, aiunt, ireg vero . \
bypogtages alicui non ineisistf re. Quod si propor- \ ,
lionem eaae volnnt inter treg pereonas, sive tres ,
relationes. ista mulia, ac diversa, necessaritim
erit vel e( ba?c faleri perfectas esse hypoglages, el divinas subsistentias insubsistentes opinari. * \ \ \
El qctod unus eit Deus et Trinus, habemus per \ ;
refOlalionem, ciim demonglrari non possil, quod .
aatein ipge Dons gimplex it, alque omuig compo- silionis mininie capax, eiiam homines ducti natu- $, ' * '
rali Jumine rationig, demonslrare valuerum.Quera- ,
admodum qood unos sit Deus, et bonns alque jiislus. Quippe ex magnitudine ac pulchriiudiae creatura- ,
rum proportione opifex dignoscitur. lion igiiur .
opus eral ex obscuris clariora velle probare, nequo
ex hie qnse soperant demonstrationem, ea qu sub ;
ipeam cadere possunt, demonslrare, cum illa fun- , ,
ditus evertendo, tum per hoc eibi ipsig aliqtiid ab- '
surdius concludendo, niinirum Deum ex diversis * \
rebos constare. Quod enim ea qtue sunt re diversa, ,
in nniiro concurrenlia, composiiionem non facianl, \ ,
quis adeo stupidus ut negel? Cwilra, potiasex Q . , clarioribut quae non talia sunt concludere, si fleri ,
potest, oporlebat, ul universalis poslulal regula. , \ .
Prx&eriim cum serrao sit de iis qnae per se alque \ \
absolute Deo adesse dicuntur, ilH ex personalibus , * ' e| proprielatibus objectionem affercbant, quae ge- ,
neris ad aliquid aunl. Oportet vero, inquiunt, , '
qui Circa demonatrationes periti sunt, instantiam , ;
csse ex eodem genere, cujus contrarium ipsi *
facienles errabant. Veram opug eral raiiones ,
quidem de simplicitate universe atquo veras lueri,
<faod aulem in uno tantum disgidere videtur, vcl ,
conari ci illud consonans universali radoni red- ,
dere, vel non propter illud obtturum, etiam qwe '
*unt omnibus clara everlere, destruendo d6 Deo* .
praeclaras opuiiones, nt jnagnus ait Basilius. Itaque prorsus irraiionabile eet, sl quig ex eo qnod
^nbslantia el hypostasis, proprietaiesque aliud ei aliud dicanlur, non ideo sequi composilionem iu
Deo dicat; ita eiiam si quis diversas re secundum uiulias, el opposjlas divislones, in ipsuna i u iroducat, non sequi compositionem coniendat.
Praeierea ex diclis golula sunt, quae Nilus Thes- D " \
ealonicensis ad astrucndam, el comprobandam ; \
hatic opinionem accumulavil, veluti, unum qui- ,
dem eainumen divinum socundum naturam, se- .
cundam vero hyposlases uoti uiitiui. Porro quatcsius \ , ; ,
esi unam, et quatenus non cst unum, quomodo ' \, ^ *
idem? Et gubstanlia quidem una, hyposlases vero \
roolta, unum autem ei imiltiiurto alia suut. El ,
quod ciiain hyposUsis, ct substanlia apud tbeolo- ,
goa non idem. Dicunl aulem nunnulli, quod divina , ,
oalura est increata, qua vero sunt pncter banc,
88
DE PllOCESSlONE SPIRITUS SANCTI.
830
^ - omiiia sunl genita, et creala, divina bypestasts, el
, similia creata eseenl, tx qtiibus reales diflerenliae
. ;
iuducere in Deum vokbai. Hce autem non aoiurn
, . manifealam liabent blasphemiam, sed eiiam muliam
, 91 dicentts ostendoftt stolidiuiem. Qutppe prorsus
, , \ ; - ignoravii, quod noa idem dixerant ibeofogi non
, re, sed ratione. Etenim non etl alia qaedara res
, , subelaatia, alia vero bypostasis, ut osteneum est,
, \ el quod onum, ui aequivocum raohifariam MIIBI
. poiest. Unum enim aliquid dicilur, ei qoando e i , . sielit unum namero, seu re, et quando unitm ra * tione : siniUiter auftetn et non unura paralogigroum
. , \ igitur fecit, non unum ralione, accepluiD pro itoa
, , unum re. Hisce ralionlbus redargtjilar et quWqirtd
- aliud ab ipsis proponitur: illud enim aliod, et alKid,
; \ . ^
^
^
- ,
vim ad diffolvendom ea qnse aic propendirtor.
,\ Quod el >n pnwerrtibus considerare licei. Namqne
, \ , Deos dicitiir eubstantia ei aapieiHia, et si qtrid
* ' \ \ ejasmodi ett, caHernm non qeia nomiM divetva
*, suni, eliam raa diversas signtficafit : slc enfc*
\ ; Deas esset mnhifortms partibue ditsimtlibos eow ; etana, atque compositus. Sed qaeniam natora
, ; . noaira noa polesl ono nomine ne untolatn qeideax
' ustendere id qaod est, propterea variie ac diversis
, nominibus idem diverae noininamus, differeniia in
, - nomtaibtja laiitum coitsiderata, et eecundum rationes
ipsorum. Yerbi gralia, quatenus definilio subslantirc
, esl per8esubsi8lere,sapient!oeautem rerum divinan | > | |
n o n
h a b e i
.
humanaruro cognilionem esee vel cogni
\
tionem exsistenlium causarum, secundum bas ralio, , \ nes Deus diciiiir el est sapieniia ei subslanlia, et ut * , eunque aliier bumana solertia definire polcel- Hac
\ \ \ \ - huleni declaral etiam bealus Maximus in dialogo
\ \ . ad DissimiUm : c Ipea, inquiens, hyposUsis Dei
, cliam immoriaiitas ejus est, nec lanlum immorta * - lius, eed et incorrnpiibilUas, et jusiitia, alque
, eanclificalio, et redempito, el donsinatio, ac po * leniia. Neque ba?c per composiUoaem Deus eal,
* sed tecundutn difersas considerationes bascdiciiur.
* * JmjnortaliUs quideni propter intermuiabililaiem,
' . ^ incorruplibilitas vero propier indissolubili\ateii',
, juslilia ob aequaliUtem, aancliftcatio, quod a pec * , caio prsservet; redeinplio, quod a corruplione
* D vilaiu ooslram cualodiai; domitialio, quod cunctis
, ' iuiporet; polenlia, quod nibil ei resislal. Non la. , \ IIICII quooiain secu idum divcrsas cogiutiooei bacc
- dkanlur, in rerum nalura noii exaistunl nibil
, eignificanlia; veluti, verbigralia, com hircocervuin
flngimus. id enim figmenium lueuiit eei; atque
*
. 01 nuilo aupposilo inuilitur. In cogitalis auiem el n<>, . roinibus, quai de Deo iaieUigentes, ac diceiUcs
attribuimus, ipsaest subaianiia Dci, qoa3 omnibus
, \ - reapondet, ob auiuCDatti perfeclkHiem, siropliciialein atque uuiialem. Uli tgilor el probalionibua
.
ridicifii, el coDcIasioniboa majis doridendi euot. Us vero a nobis, paolo diffusius faota digreaaiiwe
jam diclis propier teuierilalem Ulonun, nunc ad proposiium accedamus.
c
r u m f a l q n e
91
CAPCT VI.
DIMETBU CYDCWII
Quod Ecciesitc doctores Filium ex substantia Patrk

**, aique generuri, tiieolofioe dtBteruut.
His igitar determmatis, t pnediela atwurda

catboika fides evilarel, ooiiie Euclesia? doelorea
pritig suppoReufos qoonara mode eporteat aliud
stattlini, etaliud b\po*to*iitt s ulire. qnoiiaia
vero modo idem, cuiu nobis quse de &vinis procceaibus tradidiseeni, oique eftpeettisf eut, jndiQJerei*ler Pilinm Dei el Palris, munc qnidem <ex euUslantia Pairis, mnc vcro e* b$p<**ia cjue e*&e ibeoiogice disseruitt. NOJM prinw Njaeua tyfiodus t l Wum saacloruro ta Symbolo iadei sic babet: Cre
dimus et in Filui Dei gciiitum ex Palre, vidcbcrl ex witelamia PaleU Quod si quig dixcrit, al- ^
*d CoH&taiUii^)pubtaea oectmda syuodue boc idem
$jH>bo1um iradene, gcnitutu ex Paire ante omuia
etecula liixit, el opus eet buic credere magis, ul|KHe qiue pofclerwra oiol uuiora. Sed neqoaquaui
qoed ab iUis diclw <esL, atiaiiri aumua dicere blaopHentui este, .et idenxo poaiertonee pneferis, ul
vertara tticeates, aM pjrioros fpiiriicre* ei ad voj-itatcm redvcere conari. Hienim iUorum coafessioneiii, ut firanim ftmdaiientwn snppQnentes, sua
coadudebant. Kos quoqna ai*o friinae, &i\e secufidae syeodi fidei confeseieoem amplecii dixerimii8 niitil differre arbitramiir. Jiaque ex Paire genrrari Fuiam, sque valere, atqttt ex sutataiUia
l^brae arbildrali (t et ipsi se explicaruei), jitlyl C
aliiid addene portere xfelijitaruitt. TâUninr ba$c
cliani Gregofiua TliPoi#gu&, qui buic eynoAo praeaidcbat, ad CJedoniu sk acribens: Nos fidei
aanclorum Palrnm, qui in Nicaeam convenere ad
iltsttniemktfn ba^reeiai AriAOftai, ivilwi unquan prelidtmus, neque prafetre posstunua sed <ejus sunms Odî, adjnvauie Deo, aique erieiiis, iusuper
claruis eiplanantes dcsanclo S^writu id qod miims
expresse dic4em est, co quod non fueril itmt proposita hxc qu<e^tio, quod unius Deilalie oporiet
gnosccrc Patrem, ct Filium, el Spirilum sanclfjm,
Dettm el Spinium agnoecefiles. Praeterea, magfius Atbanasiiis, in dispulatione adversus Arium,
qnai facia cst in Nicsna synodo, cujiis inrlium,
i*ei prowdenH*: ak, c \p\wr Deue dicene ad prof.ntim Filim per propbeUm: uieroante Jucifcrum gcfiui t, signiOcal ex paterna aubsianlia
geiieralioiiem Filii. Et panlo poot: Ob aliud nibil vlenjtn nonHiKH, quam ut exprimai, ipeum
Filiiun x evbfitafiiia Patris geRUim eese. * Ei posl
paifra : t FMHM^ igkur et substairtia Dei el Palris
gciiiium tme Hseimug. > Pmdrea, blom tn Confessitffie IMci ad Jultom papam, cujue oliain Gregorhis Tlioologna in eneoowo^tica oraiiono monHonetn facii, mquiens: Aodet flducia accepta
wkalom 4n ocriplie faieii, iroam irium esue.subetamiam ait: Dominus nosler Jesus Cbrialos Dei
Fdius Deus et IIOIHO csl. > Deus esl ex subsiantia
1'atris anle saccula geimus, ct boiuo cst cx subf
ft
. Cp.
o f r r J c rdr Yl&r i*

.

; ,
;
vefv, , \ *; ; \ , ^ \ ;
; ,. ;

<?
* t \
,
. \
, * %
,
!> .

. * \ ;
,
,
. ,
, .
, ; *
, t
.
;
, ,
. x
6
*;

TMXQS*
* ' ,
, \ ,^ ;
\ ,
> , ^
| \
* , ^ . " >>^
-,
, **
" >
, *
.
, ' ,

. * ',
* . > " ^ *
*1 , \
. *
, , ?
, *
893
DE PROCESSIONE SPIRITUS SAIfCTi.
534
- ,I slanlia roatris iit aaecuto itatus. Pratera idem
* ln oralione cujus inilium: Reete fecUti tignificaiida
, miki jactum leu*$itum ait: Non ab ettra qusr . " , dam eat i A v e m a Filii subslaniia, oeque ex nou
, * eniibus iniroducia, sed ex subslamta Palris cst,
, , jut lucis splendor, ei ul aquse vapor. Pnrlerea. in
, epislola, quae scripta esl a syaodo Uierosokmilana
, ' , ad Ecclesiam Alexandrinam, cujus iniiijuro: Nobts
, , \ omnibus, qtti in idem convcnunui, bax repcriualur:
. Qui niin Arinnaiu baresiiii anatbemauzajunt,
- sciuni Aon csse crcaluraia, ed ex aubstaiuia pro, , loni ease \Vbnro, alque substanliaai Pairis, prin , dpium, ioniem, ac radiccra eeoe Filij. > Prxlcrca,
' ' maguus Baailiiia i a cpisiola ad canonicas, cujus
, ' iniliiun: Quanta vat affecil melestia, ail : c Cum
\ ^ veix> oifiubstasUiaPairis geniluoi sse FiliuRi d . > " iceauir, ae êlabaiMU ad corporeae passiofiuui c<fgi , lalw>e> mUa divisa esl subataaiia ex Palrc
, " ^ , < " * ad Filhiu), mqm fluens gemiii. > Ideoi in sccundu
- J&ro camra EuapmiiuH : Douoc wxo aileiit, mm
, \ iaieaAi pogienoreni awcyiui i]nig68Uii subaiaiiiiaui
. ônemes. Iden cap. 18. ad Ampbilodiiam : Ex
4, ^ . - Deo 806 {Uatujr, MOU Aiouioania (crcaia) ex Dco,
' ' aod teuâni cx Deo proîons, nou generalive iu
, sur FUii, cd ui Sîritug orie ejus, oamiiio aulem
. ' nequo os fnembrum egl, Aeqiie Spiriius flatus esi.
, c , qui soivaiur, sed w csl Beo ronvenkue, et Spiri <, ' * JHis eet oiib&iaAtia 1, onndilLcaliorUs doinina.
, ., , ' Prrlerefiv DamasctAua in cap. 13, De ditinu no * , mwibju: i#m eiiUn ôgilavcro unam ex bypo* , - ausibus, perfectuna Deum eam scio, el perfeclam
t \ - \, stiiistaaliaiD. Ideio in cap. 7: c Ex ipso enim,
, " id esl, Pauio naiura dtcinuis es>e generalioneiti
" ^
, J i l i i . Eipotjto pooi: c Sed geaieralio quidem carcl
, \ . # priacy)k> acêaipileroa est; CUIQ sii nalurajopus,
4 C , ei ex eobsianlia ejue procedeoa. El post pauca ;
, -. SoUw Fuius geniluflu quippc ex Pairis subsUntia
' , ' \ aine principio, el abaque lempore gcnitus est, ei
, , aoltts SpirJU sanclus cx hubslaolra Patria non
. \ * ^, < - geuUu8,sed procedene. Praeierf a, Nyssenus, b
* \ milia iu Paler noster; Etcniw FUUis ex Palre gc weralur, ei eo usque sistil ipsi divinus senuo pro , *, * - prteiatotti. lEtrursuf ideia, Spirilus: qui cx pa&. " lerBabyposUsiprocedil. Praierea, divusCbrysosu > "-1*0 ] raos explicans illud, /w priiwipio erat Verbum: Iloe
, \ Verbum substanlia quaedam esl eubsisune cx ipso
. > \ , < { Patre impaasibililer proveniens. * Prcclerea, idem,
. > " io bomilia dc Spirilu sanclo, cujus : Bcri
.,' tf <* mbt%, amatore* ChriHi, sandi et adorandi Spirilus
advenlut; 'SpirUue sauctua secoadum naturam esl
. * " indWi&tbilts, Uaquam qua ex indivtsibili, alque
, , iniparlibiU salura pro%ema4. > Prablerea, sancius
X0A; /iir, , - Cyrilittînuno ex capilibua, qu saiH de siiuplici taie Filil, cujus ioitium: Fons sapieniia et vitas
\ , 90catur et est Deut, ait: Eral igUur generauli
-. \ . coxternus Filius, tanquam a qnopiam fonte paierna
; \ , subslanlia manaiu. > Ei in alio cap.: c Hic quideui
, , ^ eatm ex Patris sub&lantia proveiiiens, coniiuuo
ual , /,\, Patrcm oaieadit cam oui cntttL > ixi aiio cap :
r
g>5
DEHETiUl CTDOXlf
Qnetnadmodiinl Patcr carct principio, ita cliam , Wrbum cx substantia e]us provoniens caret prtn- .
c.ipio. > El in alio: Quod ex subbtanlia Palris pro- * venii Trbum. Et in alio: t Qui cx ipso provenit ;
eUra omneni lemporis mensurani Fttias. Et in \ , ' , \
alio: Ex Patris sobstantia provenicnlera Filiirm. > :,
in alio: Totum esse Filii ex substanlia Patrrs \ , ;
provenit. Idem in Oratione ad Nestorium, cujiis * . , c '
inilium, Blaltrant nonnutli, a i l . Quf madmodnm . > \ , c
enira proprium est hominis, quin eliam caeterorum . \ ,
cunctorum animantium, quod ab ipso secondum ;
naluram generatum est, sic eliam proprium Dei . ' ,
esi, quod ex sabstanlia sua iotelllgitur esse, ac , , "
dicitur. Praelerea, magnus Atbanasms, in prfma , \
oratione contra Arianos: Filius verus natura ,
logiiimus est Patris, propriue subtitanibe Pairis. ** ^tov *
U non est creatura, non opificinm, sed propria \
subatantia Patrb protes, ac potentia, el imago vera , c ;
8ub>tanti Patris. In eadem oralione: VidemtH , .
cniro Verburo aemper exsistens, et ex ipeo exsi- , , '
siens, atqoesobslanlia? propriom, cojus est et Ver- , \ , \
hjim. In eadem: Qui credH in F;lium, inPatrem .* , '
credii; ercdit eitim in Patrte sabstanlixpropriam. \ , , \
In eadcm: Si enim noft essel propria eubstaMfce \ . > ,
Patris progenies Verbtim, ul eplendor lueis, > et ,
reliqua. Praelerea, niagnus Basilias in oraiione, .
,
ujtis initium : Advenatur Judahmu$ gentiliimo,
Patrcm Filium coitfliemur, quod spectat ad stib- , *
s!anliam, idem est. Quandoqtiidem ex Patre Filius, , / .
non jussu factus, &ed ex nalura geniius. > Praeterea, Q *1
c .
snnctus Cyrillus in illud : Quoniam detcendi de cceto,
,
non ut faciam voluntatem meam, ait: c Quod enira
ex Patre gencratus sitFilius, coget sane nos om- \, ' .
nino etiam nolenles, atiribuere ipsi conswbstanlia- , " oih
^litalem. Idem in libro Ad Bermiam: Siqoi- parov, , ,
dem est consubsianlialis Filius Patri ex ipso, atqae t *
in ipso secundum naturam etiam substautialiler
et. Pra?icrea, sanciua Augustinua In decimo tcr- .
tio captte libri decimi quinli De Tfinitate: c Sicut * c \
nostra scieniia illi acienlia; Dei, sic et noslrum, \, \ \ >
verbum, quod nascilur de nostra scienlia, dissimile . '
esi illi Verbo Dei, quod natum est do Palris essen- ' *
lia. Tale ^st aulcm ac si dicerem, de Patris scien- c " , *
l a . de Patris sapicniia; vel quod expressiua, do *
Palrc scientia, de Patre sapb*ntia. Idem in libro , *
De pde ad Petmm (5); lila enim natura, quse ,
sempcr genila manel cx Patre, nostrani natoram , ,
sine peccato suscepit, ul nascerelur ex Yirgine. *
In eodem libro: c Sic igitur Gbristum Del Filiuw, ,
id est unain ex Trinitate personam Deum verum . 9 '
crede, ut divinitaiem ejus, de natura Patris nalam ,
lion dubites. Et haec quidetn bactenue.
, ^
, , , ,
, ,
. .
B
(3) Non est Augustini, scd Fulgeotii, quod non

ftigit bomiiies doctos. Caeterom noetrales lunc
lemporis iu acripUs I.atinorum Palruin eraui no-
vitii, t ipsimet agnoaoont et ingAnoe fatonlor in

concilio Florcotino sess. 25, qoa est ctian postrema.
**7
DE PROCBSSIONE SPlRiTUS SANCTl.

GAMJT VII.
. '.
Quod
/t
ex
tubitanlia
Pnirk t*se, ** gentrari Fi" ol ) ror
lium neyaut, pfiucipiafideit*Uunt, alque doclori (* but advcrsautur.
, .
Ex dictis clarunr est, qood suUlamia el hypo 61 , slasis, atque proprielas ideni csl strundum rem,
\ quamvis circa signiiicalioucm iioiuiuum secundum
\ raliouera differant; el quod Filius cx sul.siantia
^ * \ Palris sil apcrte omncs falentur; cl quod non aliud
, * sil.ex substanlia, aliud vero ex byposiasi; et qund
\ \ boc nomeu Pater el Filius subsisltniium persom rum nomina siut; qui enira dicit ex subsUniia
, Patris Filium, totom signiftcal Filium sub>laniiam
\ \ subsistentem , ac de Patre et Spiritu similiier,
* \ et quod perfcclus Deus sit Filius, et perfcda
, * subslanlia ; sic ctiam Pater, et Spirilus sanclus,
* \ et qood provenire ac nianare , alque prodire, et
quotquot sunl ejusmoiii, iiidiflVrmlf r, alque idcn - tice gencraiioncm subsisimtht! Filii ex Pa re signi ', - flcent, non alher atque ipsum generari, el qund
* \ \ propterea Filius consubslanlialis sil Palri, quod
, \, * ex Patrc non factus, sed ex itatnra ejus genitus,
\ , ct quod necessariuni est, ut vel crcatura, vel ex
* suhstantia Patris sil Filius. Haec cnmi ut contra dictio ad invicem se opponum : (mi c quippe vel
creaium, vel increalum est, roediuiu auicm borum
; nibil; in bis enim , quae contradirloric se rppv. 01 ^ nntit, nibil est medium. Qui igitur alind qu dcm
, , subslanliam, seu naluraro arbilraniur, aliud vero
, - Q hjpostasira Palris, aliud aittera proprietalcm ejue
, pobunt, profecto manifesto stalunnl rcs dtversas
, , , \ byt>osuim Patrie, Palrem, substanliam ejus et
. * palernilalem. Hoc idem erde aliis hypostasibus
. dicendum. Ipei igilur cutn inanifeetc contradicunt
\ - aanctis, et fldei principiie, lum etiam praedicia in, , convenientia concln unt; et ad hsec nna com Ario
* erealoran esae Filiom Itei latenter ihfcrant. Igiiur
. blaipbetma quiden comnunia eat, eo autom *ia * gis tittUi aent, quod illequidem Filium crialuraia
, assrena, contubstaalialitaieiii, ot omnia qtt
\ Pairis euro, liabere siiiO ulla varieiaie, ne audire
* - quidem pattebalur, h l i vero hmc confiienios siite
, itUa ralione illa aienl, ex quibus in remdem slulie
, iacidant perniciosumerrorem, ei contra suas ip>or
l l l e e e s
, \ . *- D
con^qoens enim eral, supponentibus
FiJium consubslantialem es&e Palri, eicbaraciereni,
\, , atquo iDCoromutabilem imaginom Pairis, eliam d
, , lud ex subelanda cjus esao non dubium baberc.
. > - Eionim consttbstaDlialilaa nihil aliud exprimit,
, * quain unaro eamdcnque cura iUo subalantiam^
, boc auiem fieri non polest, nisi sccundura proccs sum generalionie substantiam Dei el Palris ex ipso
' geiiilus, secura irabendo babeiel; adeo ul nece* , , aariuro sii faleri, ex subsUniia Palris eum gcne . rari, oeu esse, seu prodiro. Oporlebat igilureum,
\ ~ qui id negat, etiam coneubsianliablalem otia cum
. \ Ario negare; boc enini concesso , non eliam ex
tab^tantia ejus esae admiuere, oiunino faolid nu
',.
c*i.
'
1YEUETRI1 CYDONll

PneicTca, juxta eamdcm rationem, ncque sub- "
slaiiUaliter el naioraliier Filiitm ex Patrc genevari
,
fatebitur, <jo\etaculentersancii testanliir.
.
Pralcrea, quandoqurdcm rsti audiunl : * Omnia

qiirc babcl Pater mea sunt, omnia, dicere aiunt,
tiaiuralia bona (isti enim eliani boc loco egregie
naturain a naluralibus, et substantiam a subsianlialibus ut in rebus crealisel composiris, giceliam
iuDeodislinguunt) : necesse cst eiiam gubsiaiUiaffi,
scu naturam una cum naivralibus Filium secum
babere; mmquam enini naturalia essont absqae
natura, cum pcr se sabsMere valeant. Quem;idmodam eiiam boc in Deo isli perverse faieniur, de simplicliate ejas nibil curanies; qunro
omnia cum conflteantar gonituni cx Patre Filiuin
baberc, inde prinium subblaiiliaifi cum aliis accipcre coitcedetu, si onmia quie sunl Palris perfe< le
aique naluraliler ei Iribuenda suni, quomodo ergo
ex stibslaitlia esse Filiuin negant
" , ,
? , , \
(
, \
\ \ \
)*

* ,

* * '
, ,
.
;
f
Practorea, caibolica fides Filium Dci subsuntia

Dei ei Pairis ante oninia saecula geuitum sumpsisse
noslraai nalurarn Iradil. Et dlvus Dionysiiis, in secundo capite De divinii nominibus, ubi Iraclai de
<onjuncla cl discreia Iheologia : c Cui eliam Damascenus consenlit, ait quod lota divina nalura
in uuaex suis bypostasibus incarnata esl. Isii vero
dum censent ex quibus dicunt , hyposlasim nou
csse subsiantiam, cogeniur faieri quod uon sub*lal, nec subsislil naluram bumanam assumpsisse^ C
ld aulem quaniam baboai blasphemiara, ncque
opus est dicere. ConfitebunJur euiin Cbri&uun boimiiem quidem perfecuim ease, vcrum autem Deom
miauue, neque divmam naturani et perfectam
subslaaliaiu ; sed hoc abeurdum esu
v
".
\
, *
* \
^ \ ,
, \,
' $ *

,
*
, . ,
* ^
* .
Pneterea quematteiodiittCArisHtteai vernt bomo,

quoniatn ox oubsiaiilia aoatrfe BQIUS esi* aio oilan
wruQ DeiMD eu*n esoe oitop*u eet aliter credere,
i;u m quod ox subslatttia Patrio gonoratvr. Qui
e.go iltud ex subaianlia Pairis negal, etiam eore
csse Deoni uaa nogabit, quemadmodum,
iiiud ex subtUiiiia Yirginie eese nalwa qoi noa
rrcdii, vcrum boiniaom iadum ease non crodoi;
uirinque cnim aquale abburdum seqoiiur.
" ,
,
7 ,
.

*

.
.
Pr.xicrea, si id qood esl secmr.hini graiiam postcrius eo est, quod est socnndum nalnraiti, et alicrtim quidciu natura ptio^ csl, ahOntm vero poslerius : qoai dkerculurin graitiitfs indicnncia conditionem gt-maRirm, nnifto magis de nateralibtts
dicentur. Atqui in his qui pcr bencficium el graliara adoplaniur, apud Scripturam diekor : c FiJios
gcnui et exallavi, ipsi vero me sprcverunt; i. ergo
tiiulio magis pr<priin esl, dkere Fibum Dei ex
Deo genrari, quam nauira FUiuin doctores con*
fiieniur. Sed generalio q<we esi aecund-am graliam,
ab ca quai esl secondufn naiuram, boc saiie conlradisiiugailur, quod allera quidem esl posiiione,
altera vero boc ipsum itatura, cl ex sub*tanlia ge-
",
, , ,
;
, ^.
*] '
, c , , *

,
. '

, , * ,
\ .
*
tll
"DE PROCBSSIONE SPIIUTUS SANCTI.
902
\ . i noranlis* Natura cnim, et substanlia, el spccies,

.
et forna socun:liim Damasceaum m Dco klem est,
Fitius ergo cx subslaniia Pairis gcneromr.
t
Prreterea, in iis qui aecundnm ftataram gtneranl
: 01 genoramtMr, quodgoneratur, ex subetanUa geae
!%3u raniisprorei)fi,qued generanlis est perfectio, qaate nosperfeeie se babel, omnit autem pirfectio ab unt\ * vor*ali cl prima est causa. Porroin caosis multo prius
anni perfectioxee, quam in causalis, jmta magnam
, , Dionyaioin, alqaeulpostulat itnWersalts ratio,uniim*
} ' (rnodque rn*ua eatisa opnsesl ulsil bonorabiiio*,
. * quamin causaMit^Neceese igiiarrst, aeouitdBm naiu*
, rdm Beortl perfecliorem csse, atque eminentiorein
, , convenii osae, qualcuua perfeclus est, ut ex sua sub . sianiia, et in ea4em pecie gencrel apqoalero sibi.
*, | * (>tu>d vero perfeciiofir ceirvenk Di, etiani re ipsa
\ ^ \ * esl; ipse enim est priroa ot parieswna entclecbta,
. i*l id qood esl esee potentia, procitl ab eo e->l. Ft \ . Itue ergo ex subsiautia Dei el Palris genoratur. Id
. * aaletn cl a sacra Scriplara apud l9aiam confirma , , tur; dicilurenim : Ntimqtrid ego, qnialios par * , lurire facio, non parturiam, et qui aiite do til gc ; >
nereni, storili9 ero, ail Dominus Deus?
Praterea, si FHius non est e* subsiantia Pairls,
,
, imperfectus esset, palernos ciiaracietee minioie reli , nens, qui esl splendor gloriae, ei flgura snbstantto
\ , ejus, praescrumcum appeNalbme Fi!ii,baRa,qaoe snnt
, Patris, etiam Filio ^Paler) eomuuniicci: ir&\ rtiam
\ - siniililer Paier imperfectus ei ittipotcns essct,
, non producciis ex se Verbum aqnalc sibi, ot ctm*
\ siibsunliale, alque in eadcm spccie. Eos igilor quK
. Filtum ex subslarida Patrfs getierari negant, baec
faltri necesse esi; ei Insuper circa eigiuficannA
,, hujus dicttonis, gem. farl, errorom commitiere.
. Generairo eiiim, qwx esi secandom naturam, ex
subsianiia gencranlis procedcre prodnetum dtflnil.
.
Prirterea , quandoquiden omuia cx Deo esse
, ,
, - dicwntttr, est aulem etiacn Filius, etSpiriuie san , \ ctus, ex Deo, qusret quisptam, quo Filius, ei
.- , Spiriiug a ercatura disiinguetur; quatenus eniin
, ' causaia sunl, et ex Deo esse dlcifnlur, nallam
. " babereiit a crealora distiHCtionem, sed divinac per \ sona; BUbslantialiler ei naluraliler, in eademque
, ' * \,\ , specie, quidqnid landem siim, atque ab aeterno
etiam et ex substanlia esso a sanclis dicuniur. Quse
vero sunl ail exlra Dei vi crealionis bonitafe lao . lum sua, in rerum naturam essc producta in tcm \ : pore dicunlur; igitur dicendwm est, Filimn et
\ Spirilum sanctum ex subsrantia Dei procedere,
atque subsisienliam babcre, ni velimas inier crea , laras immerilo eos adnumerare, non dislinguendo
' , juxta ibeulogiam doclorom, ct una cum csetcris
omnibus coHocare, atque Deuro et Patrem ex aequo
\ , divinarum pcrsonarum Pairera esse dicere ac
noslrum, juxia dictuin Apostoli: c Unu9 Deus, qui
' c . , ,
, \ est Pater, ex quo omnia. cniin au<|uali ra . " \ lione Pater Filii est, et Palcr onini .m iicilur.
, . - Quod autem de persona Patris iJlud dicium sit,
#
904
m
DKMETRil CYDONII
clarum e*l, qatpue iufei t dieiiuguomlo: c Et uno , & ;, (*
Domious Jeaao Cbrietue, per queiii oamia, el I D U
% , \ , .
Spirilu tanctua, in qeo otnnia.
"
Praloroa sapcii Patres Filiiim ex subsiantia Patria
aeae, adeo ui confessam inler differefiies ponunt, , \ & t
uUHiain ex quibus baeretici blasphemabant, ietud ol ( ,
negaudo, illi ex superabundanli conctadunt. Ut . * U
enim ex prainissis atque commemoralis paluit, ,
luagnus Athanasiua majorem propositioiiein a atv &blaspbemanlibus suraens, minorem autero a ae , * '
ponens (ui ipsi, ct veritali videtur) sic raliocinan- , \ ,
tur: c Qaandoquidem vos quidem Ariani dicitis \
asse Filiuin ex Palre, nomen auiem Pater sub- ,
stanliain aigniflcal, quamvis quidquid tandem sit, , * \ ,
non expriiual; vos igilur eliam nolentes, ex Mib- \ \
gUulia Pairis euin dixistis. Quod nimirum pium . "
est, juxia menteni sancti Patris; id enim per omnia .
summo siudio agebat, et cujus canea mullas mo- , '
lestias ab Arianis passus est. Quod igilur, qui ne- ' . "
ganl cx subsJantia, fidei principia lollarit, el do-
etoribus adveraaniur, delerioresquo Arianis, ac , ,
magu irrationales se ostendant, et dignos risn * \ ,
apud eos qui ulcunque prudentes sunt, imo vero \ ,
contmiseralione, ut miliue dicam, non opus esl , ,
plaradicere, curo sufliciant ea qu dicla sunt. *
Ex quibus etiaro boc tanquam quoddam corolla- \ , ^
riutii addalurvqaod subslaiuialitas Filii ad Palrcm
non aliunde colligttur, quam quod sit ex Patre ,
lauquani ex nalurali sua caosa. Juxta enim ma- .
gnum Basilium identiiatem substantiac confitemur, ,
quandoquidem Filius a Palre non faclus, sed ex , * .
nalura genilue est. Divas item CyrUlos ixit: < Ex " , Palre geniium esse Filium, cogel sane onmino \
euam Iuviioe ei atlribuere consebeumialitatem. .
Ek rurauf : < Siquidem est Filioa conaubatantialia , ; \,
Patri, ex ipso exi substanUaliier, atqoe iu ipao .
secunduni naluram.
. \
CAPUT VIII.
Quod, luanam tandem fuerint ip$i$ cau$a "Ort
dcaptionis.
Porro eos decepil, primuoi quidem quod non
potuerint inlelligere, quoiiam sensu doclores dixe-
rinl, aliud est eubslantia, aliud bypostaeie, ac non , \ , \ :
idcm. Secandam, quod audierinl aliquem ex do-
ctoribus dicentem, quod scilicel Dei substanlia non D , ,
generai subaianiiam, exislimant idem esse ac si ,
dicereiur, quod Pairis fubslaoiia non gonerat Fdil $ .
*ubsiantiam, Sd auteni mullum babet discriroinis. . '
Non enim poiuerant perspicere secundum fldei ,
principia, quod nomen Dcus esl ex iis quas abso- , \
luia sunl, et naturam ipsam *iiigulariier atquo , \
indislincie (quamvis qutdquid landeni sit , non * \ , , ,
exprimal) signiflcal, u( etiam sapiena, elcondilor, , \ * \
aquc bonus; ei quoniam una substantia cl natura , -
Dous est, non enl pium diccrc absolute subslan- , ;
liam Pei generare subslamiam, ne monadis dis- \;
tin<:lio existiinelur, praicisis quac rclativa suul et ,
dicuntuM neque trcs subslanlix ad instar niulti- \
tudtnis deoruni absolute ab iuvicem distiiicLr , \ -
905
DB PROCESSIONE SPIRITUS SANCTI.
906
* roclpia*4ur. Palrii aulem tu Filii aomen ex iis est,
\ quae SUBI ad aliquid, et porsonas neeeesario indi * cant, qoa ao habent relatite ad invioem ; idcirco
* oicere sabetanliaiu Patria, generare snbfttanUam
, , FiHi vorum eai, quia per tubatanliani Patris niliil
* aliod intoHigere licei, qtjan byposiaeim Patris,
, ( ! oeo personaro. Hypotiaeia autem, osietisuni est,
. etae commane cum proprio; et substantia qoidem
, , eoamiune o t t ; iUod voro Paler propriotn esi (ei, qtridem noa ott opus seolire, aliam quidem esso
). * , rom enbelanliam, aliam vero hypostaslro aliud
, \ aatein Patrem, alind paterniiatem, quod una cura
. impietate inullum otiam kabel stuhitia), et simile
, , \ ' f t l , ac ei dkerelur, Patris bypostasls generat
- bypootaolm Filii, qod eaao Juxta posiiioiiem fldcl
. , * . Haec igtlur penitas ignoraront, quoo oporlebat
. vel a aeipsi, vel ab aliie edoclos, non adeo a veri , laie aberrare, neqoe se eapienles sse CIIIA fa ; leaaiur, desipere. Qnamvie cam diciiur Filii snb, sianiia ex subetanlia Patrie generari, nam sensni,
* OD verfeis conlradkuni ? Si enim sen9iri, in nomero
, uifideiitffl) cellocenUir; quippe qui siAstaiiliaiii
, - Filii a gabaiaalta Pairie attenaM. Sin modutn d i , oeadi non reeipiunt, atqui doeiores ita loquenltjr.
Quod ai cJictioaeiB quidein saaciorum
, * , exsifteaiemcoacli admiunni,een8um autem nullum
e ifeocmodo leqneodi cliciuat, ettinifnodo infnlel , * \ UgibUia loquanior, ad instar tUorum animaltun
, - imciouabUtaa, quaUs oat pfca, qoam audimos et
, ot ' (* vtdemus voeom hamaoam proforenlem, qeid autero
. ' sit, quod dieil, aon iateJligenlem : WHI secundui
, meutem doetorujn leoniea, qirf tec omnia pro
; 6 aobii tracUumnt. Qvod si 4 hominet aKqueni aen \ , aum ex voeabtilo eniuat, quare liuora, ot Judsri
, ; offeaduoivr ! iltadque paiiortur quod divimis Dio\ , nyaiof irraliosalo, ac etirtline sso atsorii? qaod
; noo ad vbn sensus, sei ad dletionee animuin adhi, beaat ei aicvl parvuli timoroni timeant, ubi non
; , \ eoi timor? neqoe ad aioniein docloruin n&piciant ?
, ex qiHaoa s e f v e B O i a r ipsis verberum perapicuitas?
, Httue vero ad ipaoo respidenloa, atqoe veloli
\ . ifcgulat suonim dkioram adbibenies, principia
fidei iofliint, aiqae biaepboma de Oeo concludunt.
, , Non eniin profecto dociores doas sobsiantias ex
* , * D aermooe inteUigere volonl sejuncUs ab invi , \ oetn differente8 numero, sed quod onaniquamque
, * * penonatn owisieniem, per so eubsistenleni
noront; ot neque hypootasim sioe oubsiantia, nc , Oje aub8iamiam sine bypoeiasi ease ipsi asseroni:
, p^r iUam voceai, FiHus, hypostasim sou personam
* ifidicantee ; per subolanliaiH autem, aubsisteiitem
- perfeciamque obstantiam explicauies, atque svb, ' . " stantiaro Filii loco eju byposlaseos accipieittea.
, \ - Iiaquo diclioni doctoruot cvm convenienti seusa
, , \ adhaereiiies n>biscum, et cura ipais aieni. Qaoin , , adinodum Filioto ex Doo eaoe dteiiHos, et certo
non proplerea, quia Filios Deos est, et Paier Deus
, , ' ei Spirilus sanclus Deus, hoc vorbum acjicimus,
ne cogaaiuf sane vel Filiura a se diccre, cam tit
29
908
DEMETRIl CYDONII
907
Peus, vel a sancio Spiritu, sed cum eciaroa* duo* , , * csse proocssus in Deo nalurales, ac subslanliales, , \
alicrum quidem secuadum generationem, altenifii ^ , \ ,
auiero lecupdum proceaoionem, et Filium juxla \ ,
processum secunduin generaliGnem exsistentiam *
habere; ei cum audimoe Filiura statira el Patrem ,
iniclligimus, ad eum quippe refertur, el propterea ,
iilud ex Deo Filium, pro ex Patre accipimos, * \ \
indeque ei diciidii adhaeremus, et a recta intelli- ,
gentia non aberraiuus. Sic eliam conveniens est , de iis ferre judicium, ut el principia tidet, el uni- .
versales ratioucs &ervemus, ct concluaiones principiis consemire coiuiugal^
Nequc vero subslanliam x subsiantia esse omni
no negaudum est; roodo appoaaiur determinalio , convcnicns, quae inlelligatur, vel dicatar. Non . eniui in nominibus, sed in animi sensibus consistit , *
nobis roligio juxla divinwn Gregorium. Nam et ,
iUud pie dici poiesi, dummodo nos intelligamus ,
per subsianliam quidem, videlicet Filium, ex sub- , ,
ataniia vero Patrem; eo quod uierque illorum sub- , \ ,
tisleiis eit, el perfecla sobstaniia, lotumque, ut ' .
di lum est. Nam el Deum verura de Deo vero con- .
fuerour; non tainen proplerea duas substanlias ,
faicri cogimur, ul aeque duos deos juxta positionem , ; .
fidci.
" ,
Quod auteoi prorsus non sil nefas ita loqui,
magnus Albanasius iradil in ditputatione, qaam '00eiittlU Orlhodoxi ac Dmimilii, lic dicena : Natura (,
Dci !>l causa et Filil el Spirilus sancli, ac lolitie ^ * \ \ ,
crcalura. Quod oane rursus cum deterrainatione \ . "
oporiet iulclligere. Filii quidem el tancli Spiriius .
subalanlialiter, ac naluraliler, el consubslanlialiler anle omnia saecula, ul dicUim esi, et ipse pak> , ,
infia exponit; crealur vero ralione creatioiiis * ;
atque in lempore. Deinde in consequenlibus infert: \ .
esl aulero iugeniium Dei causa genili. Nou 4
eaiiii nou geiierari Deum subuantiaram esi causa, -.
sed substoLtia causa esi subslantiarum. Tantum , ' .
iîiur abest ul sil blasphemum illud dtcere, Filium
ex subslanlia Palris esse, ut eliain quod simpliciler ,
absurduro esse videlur, recle se babere inventum ,
Hl, modo ut decel iniellectum. Quod si boc ab . illius imelligenlia dcnudaiuro, pie se habet, quo- ,
niudo niagis cliani illud ul pium rocipiendum D ;
cs*c oporlei? Dicerc euim subslantiam ex subslan- ,
lia, non aliler rccle se habucrit, nisi subaudiainus'
subslanliaai Filii ex sub&ianlia esse, Patris; quod .
enim subsisiens esl, subgislenlium causa esl, ac , ; ,
pcrinde esl atque si dicereiur : Uypostaeis Filii ex ;
bypostasi Pairis geoeratur, sive Filius ex Paire , * .
esL
1
. *.
CAPUT IX.
0 n
Qvod eontradicerc ii$ qui dicuni Spirilum sanctum

ex Patre Filioque procedere, coegit eo$ non confi ,
teri tx substatuia Palris e$se Filium.
.
#
Qu igiiur ipsis una cum decepiione crearuni
A $ $
910
90J
DE PHOCESSIONK SPIRITUS SANCTI.
I
erroren
toc
sani,
aiqoe
in
haac
novam,
el
iaopi , . \
, nalam instantiain eos induxJl, ul aon conAftoautar
, - ex eubaiaoiia Palris esao Filium, qood valde oppu ^ gnarenteos qai Spiritum sanetam ex Patro FHioqae
\ - procedere affirmanl. Hi enim manifesle com ex
. muliia aliis adducti, olfirmieaiuoacredant, Spirituni
sanctum ex ambobus proccdere, tum eiiam ex boc,
, \ quod idein et unos sanclus Spiritus ex subslaaiia
Patris ei FiJii a tbeoJogie diciue sil. Indeqoe argu , raenlanles, pie concludent, cx Palre Filioque exsi \ elenltam babore; idom secundum rem substanliam
, ot bypostasim credonies, ei nomen Patris aobslan \ , tiam subsielenlem et personam significare, atqne
\ quate arbitrantet esse, si qnis dixgrit, ex sobsian , tia persona et ex bypottasi. Quemadmodum et
, Filius ex bypostasi Patris, et ex ejue subetantia
generari ai dicalur, niliil difterre oxistimamus. 1IK
\ , * coooloaionem gre ferentea, quam nolletU, ne quem . ' admodtun Filiam esse ex hypostasi Patris, et ex
, , - sab&tantia ejus iater 86 differre non arbkramur, ita
, etiam coganiur indifferens esso dioere Spiriium
, \ sanciiwi ex bypooiatl Filii,ei ex sataiantia ejos esse,
, indeque una caro Patre Filium onain esse causam
concedani ei iateaatur, negani Filium ex eubsUntia
, eeee Pairis, sed lantum ex hypoatasC abeurdam
*/ abeordo curanles, dum subetaniiam seeundum rem
, aliud ease ab byposiasi ponunt. Mullis autem absur , , dis sunl implicaii. Qooniara apparel conaidoranli , bus, quod mulla ex boc coUigaalur abearda, nralla
, , vero qiue sunt in confcaso lollaotar; et qaonan
. * modo aliud sit substanlia, aliud vero bypoatasia
, dictum 681. Quod eliam eubelaiiiia, et bypooiaeia,
, \ > atque proprietas, idem 681 eecundum roin; et quod
\ , illud ex subslanlia Patria, sequipolleai ei quod eat
ex hyposlaai ipsiue, ne in abourdaa cogilalionea
, devolvamur. Clarom esl 61 illud, ex aubouaiia
, Filii, idem esee, quod ex ejus byposiaxi, ac willum
, absurdum sequilur 608 qui ex Patre Filioque divi num Spiritam exsislentiam habera fatenlur. Quippe
' \ \ 608 qui hoc inficiantor praedicU absurda sequun/ - tur. Non aulem id coniiitgerei, nisi quod Bupponi . tur absurduin et falsuiu esael. Ul enim univertaHa
. - Iradit regula, iJJad, quo posilo seqailur abeurdutn
, \ . aliquod et faleum, et ipsum ejusraodi oat. Si igiiur
, - | ) qui ex substaatia Patris esse Filiam, 61 uoa cum
, \ boc 6x 8ub8lantia Palris et Filii exae Spiriium tan . clum nagai, sirauJ etiam negat ex Paire FiJioque
sanclum Spirilum exsistenliam babere, uliquo
extra terminos ferlur, perindo atque ilbe fem be slia?, quae percussa? gladio 86 oiagis objiciunl. Ha\ , bereai aulcm quamdam excuealionem, frigidara
' , Uinen, atqiie periculosam ob irralionalem conaue , ' lu lincm.
, \ .
(
\
,
\ ,
-
At vero si quis ex Palre Filioque Spirilum sanclum procedere confiieaiur, ex suUuntia Patris ac
Fdii eum 68S6, vel Filium ex gubsUnlia Patrii generari neget, ^lterulrum, iste lalis vel Arianoruui
11
DEMETRII
CTDONII
912
morbo temere iaborat, ul oelenaom ooi, anwpie , ;, '

cntn podeat manifeeti absurdi per aliara viatB ad , , !,
idesa tendit: vd omnino stuitus est, qoomodocuA- , ' ;
que vcro res se haboerit, falsitatis evadit magfeter. . ' * , .
CAPUT X.
* .

Qua$ tandem, videntur objectwnet este priecipiue,

m inferanl, qui ex Patrt FMoque procedere aiunt, 7
et primum e$c consubstantiaUtate, atque solulwnes ,
, .
hujusmodi rationum.
Caetenim hoc loco quis borum elegantvm homi'

num objectiones feral? Opponuot enim, quod si ; ,
propterea Spiritus sanclus eet ex subetaniia Patrig >
et Filii, quod Paier et FiJius non eil sabslantia,
profecto s e c u D d u r a eamdem ralioaem, qooniam , ,
una esl subslanlia Palris ac Spiritus, merito seqoe- \ ,
reiur eliam Ftlium ex eubslaatia Patris et Spiritns
esse. Qui igitur ba3c objiciunl, videntur ignorane .
prinoipia fidoi; quos oporiebat ad minas ea didi- clseerdelnde tbeologura agere. Ut eium dixit qais , *
piara e s&cris doctoribes{is Gregoraus tsi), opiimus ' (
ordo primum discere, posfea docere. Quaravi* cum ), ,
eancU ex eubstanlia Patrie et Filii Sptrittim esae .
disseront, ntail ad noa spe&are objectionem dice- ,
rona, nibilonflnoe dicendoin esi: neceesarinm eeae .
una cura Adei principtis, at hoc eliwn eonfiteaimir,
Monadem in Triade, ac Trhidem in Mooade vene- ,
rari, atqoe opus esse dom digpntanHie neque Uni- , \
taieni prapter Trmitatem dislingnere, neqee Trinf-
Utem propter UnHateoi confandere. Sed hoc loco , .
clarasine confesio oequetar. Si Filium ex eobsian- ^ * ,
tia Patria et Spiriius esse aUquis dixerH; esset
efcim Spirilus Paler, qoippe Filioe ad Patrem dici-
tur. Iiaqoe dao Palree easent In Trtnitate, et Paier
nan esset proprie Paler. QHK a fide aliena sunt. ,
Quaaquam mm desunt alia nomhMi, ex qoibus , " .
aaapioari quiepiatn miaiflie poseel, Spirilum esse ' ,
Patmn FHH, veluli Filium esse Verbum Spiritus, ,
poteniiam, vWam, el eubsianiialem operalionem, ,
saneti^calioneiii, naturalem vitam, rosam, suavom , , ,
oilorcm, imagiaem, ct hujusmodi, qu Spirilam , , ^, , , ,
eese Filii a doctoribUs dicuntar. Neque secundum ,
bsec nomina Filitrs dici Spirttas sancti tfnqnam . *
rcpertus est. floc autera non alitmde tontfngere potesl, qtiam ex ipso ordine, ct prselerea necessa- j ) . *
esl eaai, qui i l h opposuerit, lantum in .
hdco rncorrere, sed etiam ordinem in Trintlate inler se divroarnm personaram conitngii inveriere. Fllius , \
ewim Patris esse dicitur, Spiriius vero Filii, ei bic .
quidem sohis ex solo unigenitus dicitur, atque !mc- ,
* \
i r s q i i e csi Ipsi proprieias, qnod csl etse ex Paire
immediato, et quod appellalio FilH, esse immediate , \ ,
ex causa signiftcat, secundum divum Anastaslum
in sua dognialica oratione, ui procedentibus con-
Mabit: Spirilum vero sanclurn ordine terlium esse ' ,
a Paire ^communi conaensu a sanclis recepiaro *
csl, non tamen natnra tertiurn : et eum qui ordineiu
vcl ianlnlam quidem commutat, hiliciaiorem esse ,
fidei, ac Spiritus exsistentise destructorem, magnas \ ,
9i3
DE PROCESSIONK SPIRITUS SANCTI.
914
Basilias in epistola ad canonicas affirmat. llem*

quem ordinem habet Hlius ad Patrem, eamdetn
\ babet Spiriius ad Filiam; et Filius quidem Patris
, operatio viva eat, ac subslantialie, et eubsistens.
\ Filii aulem baec oninia Spirihis est; ei Pater qut , dem per Filium operalor, Filius autem per Spiri tum. El Filiue qoidein ex Palre accipit; Spiritu
, atttem ex Filio: De meo enim, ittquit, accipif t,
, juxla magmim Athanasiom. Et pleraque missa
. , , , > facio, no eiagnia enumerans morer; qulppe ad
, poritof hse dicnntnr. Qaapropter etiam aeternain
' exsislentbm FUii, et Spirilus in confutaloriia Hbria
. Nyssenus tradene (4): c Elenim unum quidom, In \ ^ quil, iounediate ex primo, nimirnm Filiue; allerum
, , , - vero per id quod immediate eet ex primo, lau , , quam dioerel: FiUus qaidem exsistcntiam habei
> , coDtinenter ex Patre, atqoe immediaie, Spiritue
attton por Filium exsistontiam babet, qui genitus
\ eet ox Patre eontioeoter atque Immediate. Deque
, sterea ipsoram exsislenlia est illl sormo. Vm\&
\ . \ eane conseqoenter Spiritum eaoclum ex Patre per
. " Filiam procedere tradidorunt, exsisteniiam ipsius
voknies eigoiflcare, et illad procedere nib l aliudr
, esae quam boc, atqoe per hoc suam tcxunt el ordi , \ untur tbeologlani, qui a prlma osqec ad sepfimam
' , synodum illustres Ecclcsiae dociores oxstilerunt.
Qoi igitttr Filintai ex substantia Patris et Spirilus
_ aequi nocessario infert, haec omnla, quantum in se
. * 68l, tollit. Hoo enim aopposjlo contrarinm potius
\ coalingtt. Filias qoidem Spirilos sancti esse dice ' * rolor, ac non solos ex solo nee uirigoniius, nec
. ordine secundue a Patre, ped leriioe. Spiritus au *0 lem 86candu8 ab illo (Paire) aique ex Palre per
* , , , Spiritam geoerari, el stlenlio premo reliqua nomi , ua, quibas Filiue et Verbum ad Spirituro utique
' , dicerclur: qaibus potius Spirites ad Filium refer . \ tur. Sed baoc confusionein proprietatum perspicae
* iaduoonl, alqae Trinilatls immulabilem niutant
* & ordinom. No igitur id efenial, Filius Spiritus ?an . eti,et oronla qua indo scqanniur, neqae esi, ncque
, dicitur, neque reciprocatar relativa iaia coHsequen . tia gocandam Nyssenum Gregortom homilia in
, , \ Paier no$t$r. Sed neque Patris definilio, terminus
, , 6i Vefbam, nee imago incommuiabilis Spirilus
dicilur, quamvis una cum Paire, Filioquo conglo^
rificolur, et consubstantialis exsislat.
. , ' ,
\ .
' ,
Sed noquo raliooi consenlaneum e*i,. asserero
Filii Spiritum, 61 baec omnia dici propter consub. stanlialilalom. Primum quidem, quod consubstan , * lialia inler 86 rcciprocantur, h.ec vero nuHo mo . do. Deind6 neque secundnm substanliam baec
, * dicunlur; uoa enim eadem est substantia, el non
, boc hujus secunduiB eam dicitur, alioquin tres
, . essent subslaniia? absolulse ab invicem. Neque
() LocasNyseenl quem citat Demetrius reperitur

in oraiiona ad Ablabioin, quas uon est lypis exousaa cum aliis ejus operibus, et exstai iu biblio-
ibeoa Vaticana, non auiem in librie confutaloriis

qui suul conlra Eunomium; quara Dcoiclrius p,a&^
8us est .
915
DEMETRII CYDONJl
916
(fUatenus ejusdem 8tfflffilttig euul mutuo referun- etaiv , ,
tur. Quippe sccundum hoc unom snnt, et non di- \ ,
cuniurad aliquid. Etenim relatio inier duo consi- , ,
deratur; atque unum, quaienus re unum esl, rela- ,
tive ad se non dicilur, sed nimirum quaienus , \
pcrsonae sunt, quemdam ordinem inler se babent, AWtov , \
cl juxta immutabilem atque aeternum intcr se ordi- , , , ,
ncm, hoc hujus, et hoc illius esse dicitur, hoc ali- , . \
quid esse, imaginem, vel potentiam, vel naturalem . *
vilara, vel aliquid simile. Ex quibus etlam procossusuna curo personali horum exsisientia deprebenditnr.
Pmterea, a sanoiis ostensum esl, propleroa Fl- .
lium ease coneubsiantialem Patri, quod ex eub \,
aiantia naturaque Palris generelur. Quod profecto \ . " \
et ab ipsa operalione manifestum 68t. Quia enim g ' . Pclrus ex natura Joaaa secundum caugam es*en- *
lialem exsistenliam habet, idcirco ejusdem nalurae ,
cum Ipso est,et Oliue ojusesse jure opliino dicitur. , \ .
Alioquin non esset lilius, sed fratcr vel quomodocan- , ' ,
que alilersecundum simililudinis, 86u affinUaiisad
siiniles reciprocantem consequentiam. Quaravie in . \
iis, quas sunt per generationem ei corruptionom ?, \
ciiam absque eo quod akerura ab altero naluralem
causam exsistentiae babeat, fieri potest, ut eecuo- ,
dum quamdam materi* affinilatem hoe hujus el
bimile, vel consubslanliale simpliciler dicalur; al , \
vero in Deo, ubi uon est matoria, et cancla male- , \ * rialia abaunt, neque secundum excessam, et de- , , , '
feclmn, neque ut possessionem, neqae ut opus, > , '
ncque quomodocunque aliter fieri potest ut dica-
lur secundum talera affinitatem, profecto non 86- ,
rundum aliam rationetn boc hujus fleri potest ut . ,
dicalur, ol consubstanliale sii, niei quia ex ipso , *
causam habeat. Eadem igitur ratione non Spiri- \ \ ,
tusessc FHii diciiur, et etiam potenlia, et natura- \ , , ,
lis atquc cssentialis viia, et ejus operalio, et ex , '
subslaniia ejus esse, quoniam ut ipsi aiunt, con-
fubsUutialis esl ipsi; aed quia 6x Palre per ipsum ,
Filium pcreonalU suae exsislenliaj causam habel, , \ , \
propterea haec esse Spiriius Filii dicitur, ei ex sub- , '
etamiaejus eese, et consubstantialis esse ipsi, prae- '
serlim cum non converlalur borum relaiio ad , Spiritum. Qu sane oportebat ut converleretur, ,
8 secundum communem definiiionem consequen- D .
liae, quae eai eecundum reciprocationem, aastgnaretur : ul dictuin eat, si proptor consubstaniialilatem illa oinnia dicerentur.
,
Praeterea, si ha?c omnia Filii csse Spiritut dicitur, quoniam est ipsi coiisubstanlialis, alierulrum ,
nccesse est, vel ex solo Patre ambo esse imtnediale, , ,
nullo ordinc, ac relatione consideraia in Filio, et \
Spiriiu, vel ailerumex altero cxsisienliam habe- ,
rc. Sed si primum, (ratres erunt inter 86 Filius et . ' ,
Spiriius; quae enim ex una persona eunt, neque
ullum habenl ordineni iuter 86 suse exsistentias ,
fralrcs sunl inter se; vel quomodocunque aliier ,
sccundnm ejusmodi afllniialem. Hoc aulera absur- .
. \
dtira est. Essenl enim doo Olii in Trinilale ; imo
vero nou cusct Trinilas. Quippe mcrilo quaereret . , *

aliquis, quo Filius disccrnatur a Spirltu. Quoniaui
1
9 7
9i&
in divinfs non alia est causa dislinciioois (cum mate ; , ria, et orania, qua3eamsequuntur longe absini), niai
. , - unum quidem esse causam, alterum vero causatum.
vspov . - Resiat igilor posterius, scUicet allerum" ex ahero
- exsistentiam habere. Quoniam osiensum esl, con, . subslantialitatem inde in divinis colligi, quod allc** . fum sit ab allero tanquam ex sua causa. Verum
FiJius quidem non ex Spirilu dici posset. Non
' \ enim 'convenirenl Filio, quae a sacra Scriplura
Spiritui' assignantur. Praserlim cum el Spirilus
ex Paire per Filium procedcre a iheologis assera tur. Quod si contrariuin esset, Ordo una cum per . , sonali ipsorum exsistcniia lollcrelur. Non ergo
, * , Spiritus Filii dicUur, quia consubslanlialis sil ipsi,
. eed quoniam ex ipso est, ad ipsum referlur, id, .
circo et ex substaniia cjus dtcilur, el cououbsianlialis esi ipsi.

Praelerea, boc bujus dici mullifariani dicilur;
, , \ , \ etenira ut possessio, el opificium , et proles,
, , \ parsque, el itislrumenlum, aique id genus : scd
* . ' consubsianliale non ita lalo palel. In quibus enim
, consubslaniiale dicilur, ibi eiiam boc hujus dici
' , polesl. Al in quibus simpliciter hoc bujus dicilur,
(. non in bis omnibus consubslanlialilaft dici potest.
\ , Omnis autem causa, vel ut lalius palens, vel ul
' . aeque late paiens ad causata rcferlur, uunquam
, , \ - auiem ul rainys late patens. Quippe ad iuterror
, . ganiem, quare bomo sit animal, quia est sensibile,
- . convenienter respondebit. Senaibile enira de plu , , - ^ ribus, quam homo praedicalur. Ad inierroganlem
. \ aulem, quare risibiJe sit, quoniam bomo dicetur.
. " , Hac eniro iuter se muluo praedicantur, et ada>
, \ , quanlur. Si vero dicat quts, propterea horao esi
, animal,quia est risibile, non recte respondebii, ri
, sibile assignans causaip, quod homo &U auinial*
. , quod magis de pluribus, quam risibile praedica, , . tur. Si quid enim risibile est, aniroal esl, non ta, . men si quid animal, risibile. Non enim conver ' , lunlur, eo quod non scqueac viclssioi praedicantur.
, \ .-, Non igilur Spiritus Filii utique dicereiur, vel po , *0 lcntia, vel operatio, seu vila naturalis, ac subsian , lialis, quoniam consubstanlialis esl ipsi. Qui enim
* \ - consubslantialilatem ponil causara ul isla dicatur
. \ -^ Spirilus Filii, erral, cum illud quod minus csl,
, D assignel perverse causain ejus, quod lalius paici.
, * \ Quodrsi in consubstantialibus etiam solis conside ! , \ remus, non oinnino reperiemus, quod sequatur
; )* , boc bujus dici, sed in his quoque dcficerc plurima.
* - Elenim Petrus Paulo consubslanlialis esl, et Pau * * lus Petro, sed neque Pauli Petrus, ueque Pclri
\ Paulus dicilur. Multo magis euin peccare dicemus;
roulto enim minus lale palebit consubstanliale
.
respectu ejus, quod est, esse ac dici boc aJicujus.
Praeterea, quod in lempore esl, non possei csse
"
* \ , causa ejus, quod supra omne tentpus esl: scd
\ illud crogari, alque Iribui, el milli Paracleimn a
Filio digni3 in tempore facta sunl; dici aulcm
\ \ Spirilum Filii, ac potentiam, el naturalem cjus
, , \ \itam, et esscntralem, ei ex eubslantia ejus csse.
919
DEMETRl
ei cx Palre pcr Filium procedere ante tempus ipsi ,
altrtbuuntur. Quippe leinporis expers est omnino
SpIrHui processio, et omnino ordo qnem habel
Jpiritus ad Filiura. Qul igitur asserit propierea
Spirilum dici Filii, et haec oinnia quod ab ipso dignis mittalur, qnod in leidpore factam est, causam assignat iilfus, quod est ante omne lempus.
Ipse igiiur cum imperitus est, circa assignaiioncm
errans, tum eiiaro Spiritus exsistenliara in tempore
constituit, atque divtnis personis nonnulla conlingere in lempore affirmabiu Non lamen, quia In
tempore Paracletus dignis mitti dicitur, proplerea
Deo in tempore aliquid accidit. Eienim secuadum
magnum BasUium in qiiarlo libro confulalorio :
t Non in lempore provenil, quod ex Deo procedit
quamvis in lempore operationes promat.
CYDONII
920

* ftx,
.
, ,
* *
.
\ , TS
, \ *
.

,
.
'^,
, .
c
Prererea idem in eodem libro: < Neqoe enim
aliquid minos babiiuri eramus ad cognoscendum )
Spiritum 6886 ex Deo, dura audimus Spiritum , ,
orie ejos, aed sufficicns est boc nomen ad signifi- * candam exsisteniiam Spsius ex Deo. Si igitur i l - - .
)
)nd, Spiritas exsislere ex Deo, squipollel ei
qaod dtcatur, Ipse Spiritus orls ejus; illud autem * *
exsistenfiam sancli Spiriias ex Dco signiOcal, ergo * \
Spiritniti dici FHit, eamdem exsistentiam Spiriius
ei a FHIo indicai'; satis enlm, inquit, et boc ad \ . , ,
indicandam exsisientlam Spiritue. Non ergo dici .
Spiritum Filii, t quidatn volunt, Consubstantiali- , , )
taiem eigniflcat, sed quia cx ipso s i i ; idclrcoet , ' ,
consubstanlialis est Ipsi. Eadem est auteito ralio, ( \ . *0 '
ei de eo qaod dicatur Splritus proprius Fflii. Pro- .
pfias namquo Filiue dictittr Palris, 61 Spirilus , \ >
Patris 6t Filii, quod utrumque ad eum, cujus est ,
proprium, ot causatum referatur; et raanifestum *
68t, quia non converthur. Quod si proprius dici- \ , .
lor ut conSubstantialis, Cujus 681 proprius, sed , , ,
consubslaniiaiifas principaliler causam el causa- , tom signlficai, ut osiensum esl; ei esse proprium * \
ergo causam et causatum cxprimit. Atqai proce- . \
dere nibil aliud, quam exsistcniiam habere ptr
modum processionis signiflcate, omnes utique faie- *
buniur; quemadmodum et generari modum exsi- , atondi Filii exprimii, quod ecilicet per modum .
generationis. Igitur quod ab omnibus ibeologie
isseratur Spiritus per Filiaro procedere, manifesia '
doctrina eat ejus, quod per FiJium ex Palre ipse . , \
babeat exsistenliam. Hoc autem inslar oraninm ;
aufficit, et nihil opas est ulterius neque theolog s ,
qui de subsislentiali processione divini Spiritus disserant, neque amplius iis qui veliot de hac .
rccie doieri. Non ergo carenl dictione, qui banc ,
qo*runt, cum quidam primarii sanclorum ex Fi- ,
lio, alii vero per Filium procedere dicanl. Diatin- *
guere enim boc loco praepogitionem per in diver-
8as intelligentias, praeler oinnem rationem esl \, \
asignare hunc sensura temere diciioni per ac 86 . \
ipsos regulam consliluere. Ex quibus absurdioree . ' >
iis mihi videnlur qui birco cervoe flngunf. Quod \
8i haec ila se habent, quis menie praeditus obsiste- ; \
y
922
921
DB PROCKSSIONE SPIRITU& SANCTI.
, \ 6 ret, w ex PaVe" per FiKum Spirilum eancium
. exaistenliam babere? atqae ei âagis, qao per
, Verbntt Pater prodnclor Spirilus Damaseeno
&, dicitra eeu 81 enim illud per Filinm esse facta
, onrnia, qnantam attinet ad prsposHionem per
, \ etlam flliam anum condhorem atqae creatorem
reram cum Patre, docei, el exprimh, t catholica
\ , ' ildee fatelur, quomodo in processu ditini Spiri ; - tus, non etiam Filius ejus concaasa exstiierit, et
, una causa sit Patrem productorem habens per ee
\, ipsom Spirhassibi consubsianliatis? Doceantenim
; nos, quoraodo in omntbus per Filiem creatis Fi , Hus magis sit conjunctus Palri ; in processione
vero per FUium eit disjuncius? in quo fortassia
aliqnu dixeril, etiam inajorem conjuctionem eese
, * oportere. Cum ex comrooni et divina substanlia
, Pater ei Filtus producanl Spirilura sanclum, qnl
et ipse ejosdem exstslit eubslanti, in produeiione
. , autera creatararom non ex commnni subsiantia
, eas producant; quarum nalura est a divina peni , lus aliena ? Non ighor poeset aHquis dicere, nisl
, , ineaniat, qtiod nimiram illod per Filium proce , dere, per Filiuro oxbiberi gigmficat. Non enim
( \ tantum per Filifim dari seu mitii, seo erogari a
docioribus dicitur, neque de hie nunc disputamu*
. ' , (quamvis el ipsum demonelret, per Filinm proce , ' dere, et exsisteniiam habere, Non enim profecto
, per Filinm mitteretur, aisi per ipsum priu extt * atentiam haberet, secundaia quara ab aeterno pro \ Q cedens in tempore, ila oe babere ab bominibua
dignoecitur. Qua sane cognitio magnitadiitis ejus,
), \ aique exeistenti* misftio ad hominee, el ab homi , ' nibus dicilur). Sed nune serme eat de diclioae ilte
, procedere, secundum quam ex Palre per Filium
. \ procedere aiunt, et quam manifestalivam ease
- exsisteniias ejos omnes fateniur, quamvis nonnulli
^ , - doclorum proceasioiMm sancii Spiriius emissionem
, esee aeternam doceant, pariim quidem Gregories
, , , " Tbaumatargas, partim vero Gregorios Tbeologus.
rptoi, , c ; , Alter quidem in oratione, cnjas inilium : Inhni^
, ciisimiy aique alimi, iaqaiena : c Gum sit quidom
* Paier ingeniius, Filias vero ex Patre genitoa, Spi " - rilus qaoquo ex aubeianiia Patris per Filjam ab
, aeierno eroiasua. Alter vero in oraiiono ad Bero D nem philoaophom, propriam sanoii SplriW omia*
, sionem asserens. Si igilur Spiriius eancli emissio
, nem lernam, et propTktaiem Spirilus aiunt,
; \ qoomodo oon merito emissio eiiam secundem boo
\ procoasio otset, ac diceretur? Nisi quis eliam pro ceasionem in tempore eaae dixerit; et qeod eei in
, ' tempore illius, quod est anle omne tempus, cauaam
.
eese poeaeril; et nonnulla divinis personis accidere
putaverit, alque otnnia, qosa dtcta sont absurda in
so ipse accumulaverit.
* \ , ,
Sed et illod nimis frigidum ost, quod aiunt,
quod si Spiriius unctoa ex sabsuntia Palris et
\ , Filii est, eo qood sit una essenlia irium, oporlel et
, \ . ipsum ex se exsialero. Nani primom qnidem non esi
* necessc, ut ;omnia qn* sunl communia Paui *c
9
924
923
DEMETRII CYDOIill
FUto, sint etiam Spiriitjt, excepU ile qoae eoot xoivA xa\ , absoluta. Haec cnim communiter atque incomma- .
labiliier ut uni rei iribus ihsuni; quae auiem se- , \ . SI
qiuiuiur porsonalia, ei hyposialica, non sic se ha- ^ \
bere necesse est. Clarum aulem esl illud eese . 61 '
quidem causatum, duabus lantum peraouig eat, \, * \
l'airi auieni miniine; et illud quidem dari, geu , \
inilii Spiriium ganclum, Palri ac Filio assignatur, \ *
ipse vcro Spiritus uon dicitur se ipsum dare, aut . ,
miuere. Deinde quemadmodum Filius ex Patre , \ \
, ,
gencrari dicilur, ei una substantia est Paier et

Filius, non lamen propterea dicilur, neque reperilur Filius ex substamia sua generari, sed neque , '
Pairem ex subsiamia esse Filii. Hoc enim in Tri- ,
nilate divinarum personarura ordinem pervertit.
Ad eumdem roodum etiam de Spiriiu, si dicaiur \ , '
rx substanlia esse Palris el Filii, ceric non pro- \ ,
pterea necesse est, ut eliam ex suligtaniia sua esse *
dicatur; quoniam nulla pcrsona dat sibi subsisten- \ , *
liara ; neque ipse sui ipsius esi causa juxla quam , *
sane rationera neque Spirilus se ipsum dat, vel .
miiiit. Mitli aotem necesse esl ab eo, a quo etiam *
cxsislenliam habet; alioquin lantum a Filio mis- , \
$us, non tamen et ab ipso accipiens, Filium oslen- ,
dcrel, noii omnia, quae Palris sunt, eum habere ,
bicommutabiliter; neque communem amborum .
Spirilum sanctum aeqoaliter ipsis essc, Ilane vero * ,
ajquum essel ? qui esl cbaracler bypostaseos ejus, , \
alquc imago incomroulabilis, Pairisque definiiio et \ ; Verbum ? Ex quo patet ralio, qtrare nou millalur Q .
âier. Quoniam enim tanquam incausaius non est , ab aliquo, idcirco neque ab aliquo n^tli in sacris ^.
f
Scripluris expresse diciiur.

. '.
CAPUT X I .
"e$t
Quod alteram objectionem iisdem inferunt, quat
ex duobus principiti, et huju$ solulio.
, .
Quod vero rursus objiciunt, ejusdem farinae est
Q ,
argumenlum ; esse enim duas causas Spiritug falso *
mcmiuntur, gi quis bunc ex spbstauiia Patris et ,
Filii dixerit. Yerom boc non nobis, ged Scriplurae \ * .
aique doctoribus objicere par esl. Hi enim sunt, , \
qui Spiritom ex subsiantia Patris et Filii esse .
theologice digaorunt; et ex ainbobug mitii, et pcr , \
Filium procedere, atque ex Patre ac Filie esse, et * , \
id genttg. Sl igilur faaec duos datores, vel duos D , ,
proceseut et cauaag volunt signiilcare, omnino \ .
neque nos Uloe et eorum voces secuti, cum nullum sequalur absurdum, arguentiuin merilo criminibug $, ' \
obnoxii crimus, sed roanife&lum est, quod ab ac
,
cusatiouibue liberi, cum illis eongtanter stabimus.
,
* .
,
Quod gi opug est hic eliam aliquid dicere. NegamuVex Patre esse Spiritum, quaienug estPa- '
ler; secundum eoim ganctum Maximura, in dialogo ' :ad Dhsimilem : c Spirilus non babet Patrem. , * '
Neque rursus ex Filio, qualenus est Filiug, quippe ,
Filius ad Patrem dicilur Filius; quamvis qualenug - \ '
P.iirii Filius nalura vcrus, ct nulla varicUte ab , *
m
9i5
DE PROCESSIONE
,
\ 6 \ *
, , \
, *
, ,
*
\ ,
, , \
,
\
* \ ,
\ *
,
. ,
, \ , \
, , * .
,

, *
,
. "

$ $ ,
, $
\
.
' ,

, . {, *
,
, *
. ,
* \ *

, . *
* * ,
*
* , *
\
,
. *
,
* , \ ,

* *
, *
, \ \
,
*
*
^
* \
, \ *
SPIRITUS SANCTI.
92
illo differcns, omnia quaj sunt Patris in ipsa gencralione sccom irahat; sed qualenus Pater et Filius
sunt unum. Etenim quatenus hic quidem Pater
est, bic autem Filios, el neque FUias est Pater,
neque Paler Filius secundum ralionem oppositlonis rolativorum, non sunt unum, videlicet propter
numcrum pcrsonarum. Quatenus auiem una substantia est Pater el Filius, et unum secundum prqductivam poientiam, quara nccesse esl comrauuem
esse, cum nihil cogat, ut separatim propria sil alque
solius Pairis, quemadmodum generare conslilulivum Palris, opposilionis ratio non pcrmillil, ul sil
communi Filio; idcirco el incommunicabilia sunt
ha?c gcnerare ac generari; al vero quatcnus unum
est Paier ttFilius, ex Patre et Filio Spirilus sam tus
* rsse dicitur. Quod si illtid utiiiin, quidquid tandem
illud sil in ipsis.el potenlia hsrc una est, et eadem,
manifeslum esl, quod una causa Paler et FUius est
Spirilus sancti, non quatenus duo sunl, sed quateiius untim. neque confusio ex bis scquiiur,
cum servetur dislinclio personarum in eo quod
generat, el gencratnr, nequc ordo in sanciissiaia
Trinilale ullo niodo ruil, cl dicla Scrrptune, atque
doclorum suo Ioco mancnt. Qiicmadmodum enim
Spiritu sancto cx Palre per Filium misso, una
exliibilione, atque una erogaiione eum miui, itiquit roagnus Paier Basilius, sic eiiam ex Paire pcr
Filiura Spirilu procedenle, una processione, atque
aclione, potenliaquc dicimus eum procedere.
- Praelerea , ubique pranposiiio pet, in quibus
assumilur, caus signiflcal antccedentis mcdiun
adjuvans ad ipsum Qoiiiicicndam operationcm,
quam Uia causa iniendit. Verbi gralia, serra, per
quam faber lignarius eflicii scamuum, ad aliud
efiectum juvai, sed non cooperalur ariifici ad aliud
divcrsi gcneris. Non euim ceric ad calefaciendum,
seu dealbandum ipsi adjumenlo erit, et Irabenli
niachinam ad traciionem ponderis; ei ouinino ea,
per quae ftl aliquid, adminiculanlur primo movcntibus secundum suum modum concausae ipsis
iacta, vc) ai inslrumenta, vel alitcr ipsis quodammodo juvaniia. Haec auiem ess.cnt etiam simplicitcr
catisae, ol priiua, nisi essct natura diversa ipsis
respeclo illorum qu his utuntur; et hi quidem
} bomities eunl, haec vero siropliciter instrumenta,
ex alia materia facta, eoqae magis essent cattsa*,
ei ona et eadem essel operatio illorum, ot nten*
tiam ipsis. Sed quoniam Palris et Filii una nnmero
natura consideratur, et una ipsis est operalio, et
ambo sunl unus et idem Deus, meriio ergo Filii
praeposUio per, ab, ex, Patris sccundum significalionem non diflerunt, sed baec quidem ad praepostlioncm ex ilia vero rursus ad preposilionein per,
iransibit, et comtnune et unum aique idem principiam crit nna cum Patre Spiritus sancti, cum
plane in confesso sit, cx Palrc pcr Filtum Spirilum sanctum procedere, cumque omnes sancti
expresse clamenl, non esse fas ullo modo differeniiam aliquam in hts pra?posilionibus cogiure; idque
t
927
DEMETQIl CYDONJI
m
ix
in omnibus divinis indelermlnate censuerinl, al-

quc in Patro el Filio prepositionem ez, a praeposi- ,
tione per> nihil differre docuerint; nisi qualenue , byposiases disiinguunt, et divinarum personarum ,
ordinem signiflcant, in quo persona Filii roedium
obiinet locum quem semper praposilio per, vel in
communi loquendi consuetudine significat; et ne , \ v<) unam personam Palrem et Fttium aliquis suspi- ,
cetnr propler similiiudinem praposilionum, vel * ,
dito principia conlradislincia Spiritus ambo esse , ,
videantur; vel lalem esse personam Filii, qualem \ ,
el Palris, nihil babenlem, quod ipsi prseintelliga- \
lur, sicul et Paler. Elenini ex praeposilio sistil , .
menlem, et ullerius procedere non cogit, et quaerere priucipalem caiigam, cui pncposilio ex princi- , ,
palitcr aliribuilur. Praeposiiio autem per alteram ^ , '
quamdara personam, praeter eam quara ex inducit, \ el ad eain mentcm promovet, principalemqne , * \
illam esse causam signiGcal, et illam personam,
in qua ponilur ipsa, per, mediam esee personam, , \
iuter primara et eam ad quam est processio, vel ' >
opcralio. Atque ita praeposhio per Trinilaiem pure . ,
nobis exprimii, simulque ordinem quem habent ad ,
Invicein personae, alque uniialem subslanlia? pate- , \
facit, teriiam personam cum prima per se ipsana \ , \
conjungens. Juxta enim Nyssenum Gregorium.una ,
quidcm (persona) est hninediate a prima, altera \ *
vero per eaua quac immediale est a priina. Itaquo \
el esse unigenitum in Fiiio manet indubilalum, el .
ox PatreesseSpiritum, non est ambigendum, cum Q \
Filius intercedendo, et sibi ipse Uoigenilum servel, ^ * .
ei Spiritum a naturali ad Pairem reladone non ar- ,
ce.U. Quare praeposhio per\ tanlura ostendit, Filium , , .
esse mediura inter Palrem, et Spiriluro sanciam , , '
nullam praclerea differenliara. Haec sane effecerunt, , ,
ul etiam Damascenus dixerit, Filii Spirilum dicj- ,
mus, ex Filio aulcm non dicimus. Si enim bac in
re, ut nonnulli arbiirantur, id volebat sauclus . , \ *
significare, atque bnnc habebat sensum, quod ex , \ Filio non sit, omnino igitur doclor ex solo Patre ,
Spirilum sanctum cxsislenliam babere existhnabat,
quod si boc esi, eiiam immediaie ex Palre esse; .
fti autem iminediate, etiam producere Palris con- eiilutivum esse, ac rursus si boc, incomtuunica < ;
bile esse Filio; conslituiiva enini persoaarum pro- D
pria suni, et nullo inodo ad inyicem communi- ; ,
, ,
cabilia : quomodo igilur Palrem produclorem per
Yerbuui raanifesutivi Spiriius asserit? Quomodo ;
ex Palrc por Filium Spirilum procedere mulus in . ,
locis docet ? Quomodo, si nnlluin ordinem, vel ha-
bUtidinera Spirilus habet jid Filiura, ait, Yerbum , aulem oportet Spiriium babeat? Haec enim con- .
traria peniuis sunt ad invicem. Si enim productor ,
per Verbam, uiique bypostaiicum Palris produ- * * \
<Hjre; ei si ex Patre immediaie profeclo non per Ver-
bum procederet. Quippeper Verbara procedere, me- . \ .
dium esse Filium clarissiaie oslendit. Quod Nyssenus , ,
t.adit, et ana CUOJ eo cuncli tbeologi, atque ler- ,
lius a Palrc Spiritus sanctus ordinc juxla magnum . , *
v
930
9
, \ , \ i Basilium consiituitur. Et prelerca non lantum, ut
, nonnulli acctpiont dictionem conlrarius sibi doctor
, * . esset, sed et docloribus qui anie ipsum exstilerunt.
. Hi enim quidem exFilio esse aiunt, el ex substantia
, ejus,etexipso procedere; illevero non esseex Filio,
\ &* , , neqne ex sabslanlia ejus, neqoe ab ipso procedere.
, \ Rxc aotem sine conlroversia suni coniradictio. Ex
, quibus seqnitur, vel fatendutn hunc solum csse do. * - ctorem Ecc!e8iae,el$imulsanclum habendutn, negle \ , ctis aliis, vereor enim rejeclis dicere; vel muUiludini
, ct antiquitati Hloruro praeslando revereniiam, hunc
, ; , non esse recipiendum. Sed boc absurdum esi.Oporiel
, enim omnes reverenter recipere, ac venerari, tan quameosqui a Deo pro salnle noslra fueriut inspi, \ rati. Qui certc com sii bonus, per eos olique noluit
* \ & posteriores decipere, quos volebal ad veriutem
, * - adducere. Oportet igitur sic eoruro scripta conari
. exponere, ot et sibimetipsi, et inler se docioics
\ , - conveniani; praeserlim in praesenli proposilo dog mate, in quo.roulta conieniio babita esl. Quod sane
) , aliler cum omnibus et per omnia concordari non
, posset, nisi flrmissime dixerimus, praepositionem
* ex a Damasceno in Filio non esse acceptam, ne
, \ , vel unaro peraonam Pairem et Filium esse propter
\ * \ simililudincro praepositionuio aliquis ospicareiur;
, rel ne videatur Filius ut Pater, nihil aibi pracin . tellectum babere, et ne sequerenlur alia quae dicla
' ' sunt. Praeposilionem autem per potissimum Dama - scenum approbase, quod ordinem personarum cum
. monade nobis exprimal ob ejus proprieiatem. Quo ' - niam cum monade personarum quoque distiociio * ' * nem confiteri debemus, secumlum traditam nobia
" fidem. Qusc sane ambo illud indical, dici Spiritum
sanctum ex Palre per FiHtim procedere; ex Filio
\ - autem dici, nempe mininie. Placuii ighur ipsi ma. . * gis praepositionem per sumere, qtiae cum monade
, \ dislinclionem indical, quam ex, quae lanturn cau sam, et non dislinclionem significat. Ilaque talem
. fontem Damascenus in Filio negai, qoalein rnagHus
, , Dionysius in Patre constituit, solum fontem super * sobslantialis Deitalis ipsum appellans: talem cau , - sam Filio adimtt, qoalem Augustinus Patrcra as * \ eerit, principalem causam ipsum vocans. Quod
, ; , enSm eiiam Filius fons dicaiur Spiritus sancti,
, multts cx locis doctorum habemus. Sed quoniam
, * Filio Paler prxintelligiiur, Pairi autcm nibil, ips que Filius ab eo diciiur eese; el ad eum refenur,
(* ' et omne quod ab ipso (Filro) diciiur essc, ad pri \ , \ , \ maro causam relationem habel secnndum magoum
' , , Basilium in libris confutaloriis; juxla quem mo \ * . dum etiam radii, et fons, ei solue causa Pater
\ , , \, dlci possel, ut illud ex (Jbo ostendatur, et non
, , tria, vel duo principia instar rauhormn deorum
\, ' , > \, admillanlur; idcirco etiam dictuni est, < >iro ego
, \, * , > \, propter Pairem, ei *. De illa bora nemo scit, ne # \ que Filius, e l : t me ipsonihil facio,> et: < Sicut
. audio, judico, el: < Mea doclrina non est nica,
** \ , * et: c Pater meus major me csl; et si quid ejus , roodi ab eo dictum est, ad Palrem omnia refereate,
4
931
DEMETRU CYDONIl
ft
Unde elMagnus Basilius ail: iPrarposi(ioprnon in .
cllicacem Filii operaiioncm exprinm, sed procaiarciicx, lioc est, originarbe causae coitfcssionem continet.i
\ ; * (
Hoc etiam addatur his quae dicta sunt: Non dixii,
quod es Filio non est, sed quod ex Filio non di- , '
cimu8 Hocautem nihil facit ad rem; multaenim . *
auiit, quae non dicimus, quale illud a principio , * ;
predicationts accidebat: verbi gralia, Filium Dei *
csse consubsiantialem Pairi, semper Virginero in \ , ^
Ecclesia Deiparam praedicari, Filium Dei bumanae ' ; ,
nalura secundum hyposlaticam unionem unilum *
essc, el id gcnus. Quae sane cum prius non di- , "
ccrcnlur, quamvis vera essent, poslea quomodo- , ,
cunque urgentc necessitaie, etiam in Eoclesia dici \ '
sancilum est. Si quis igitur quaesivisset ab altero .
prius quam prima synodus eongregala fuisset, ad \
siabifiendam Deitatem Filii, si consubsiantialis , \ ,
Filius dicerctur, idem plane audivUset, quod non , *
dicimus; non (amen pcr boc significavit, quod non
, * u\
sil: lantum boc solum, quod neque in sacra Scrip- ,
tura, neque in usu ad verbuni reperitur; quod (;
posica ex verbis sacrae Scripture demonstralum, , ;
ila esse statulum csl, ul ordinetn ascribant hcere- '
ticorum cum qui boc uon confiietur, idem et de \ $\ .
re praesenii dicendum est.
Quod igiiur praposilo per a prcpo3itione ex

nibil difleral, nisi quod disiingual hypostases, atque inler se ordiiiem illarum significet, et onaro
essc operaiionem osiendat, sive ex Patre per Filium cuncia condita csse dicantur, sive ex Paire
per Filium Spiritus sanctus procedere dicaiur,
manife&lum est, cnm ex ipsa operatione, ut dicium
eit, tum ex doctoribua qui nequaquam pationlur
tegiLtre differentiam aliquam quomodocunque in
his pra?posttraft*bjis ob unam subslantiam, el processum: idqueesi onioimn sanctoram Palruro,qai
indislincle aequum esse censuerunt, atque probarunt a Scriplura in Paire Filioque indifferenliaiu
praposilionum. Quippe existimare bas- praepositiones in Palre ac Filio differro, anliquorum haerclicorum eral, qui ex boc discrimine polcntiarum,
actionum, aique proccssionam, et per consequens
oubsunUarum differentiam inducere volebant.
Quemadmodum profeclo ei boa, qui nunc disiingucre volunl, nccessario sequitur etiaro subsiantiac disiinciio. Hujus eniro quod hanc subslaniiam
non dislinguant, causam dicerc non habebunt. VeJ jy
cnim preposiiio per ad processionem Spirilus nibil confcrl, vcl conferl quidem, sed imperfeclam
causam, scu inatrumcnlalem, scu lanquam per locuiu, scu per tempus; sed quoniam vanum erat
dicere per Filium, nibil {riane signiiicante praepo- .
eiiione, reslal ul cum alia, quae tupersunt, nequaquam couveniant Deo, dicamus conferre ipsaoi ad
boc, quod ex Palre subsianlialiler procedal secundum eamdem ei unam processionem, atque operalionem ad dandam ipsi subsistemiam, quod eiiam
sancti coiifllentur. Quod enim per aliquod est naUirabier, ciiatu ex ipso csi; ct hoc magis valerc
" ,
, \
,

, '

, , ,

\ '
{&
, \ * W
\ \ *
\
,
\ ,
*
\
. \
*
t,
, , ,
. 5
* ,
, /
,
*1
\
. *0 \ *
\ * *

, \ ,
\
\ * \
933
DE PROCESSIONE SPIR1TUS SANCTi.
94
\ -bi dandom ett, propier idcntiUlrai etaenti, ei
,
qoia Filhis oiras est cvm Patre Deoo; atqoe juxU
aeram Scriptarum in reliquls tma est iHorum idetitilaa et incotomitobilitto Dekalis. Ad b*c, et qttod
ex ottbftUnlia Filil Spiriiuo dicator, et ex ipso procedero et cate.
\ \ of ,
Pnetorea, etiem ipsi, qui conti**diennt, opera \ , tioneiB, ten boailatem, ac vitam Dei, vel cbarm ; maia qua hoaruBeft a Deo aectpimii, i t operentur,
, quae sane omirfa increata eeee votant, alqoe ab
\ , \ essenlia diversas res esse, iu ipsa Doi eseeniia
, , \ instdere aiunt, el oam horom ease cawatn, nune
,
quidem ex Patre por Filium; nune teroex Patre
, FUioque ac Spiritu saitcio oxsiiieniiam babere fr\ - tentur. Eienim ex iribus bypostasibtto eansata eo*e
. censem : quod omnino non dicerent, nloi hypo
. * , eiascs essentiam Dei esso extslimorent, quod est
, contrarium bis qu altbi garriunt. Ex hie igiwr
. manifcsium est, quod etiam iptl nallam ponont
\ ,
difiereiiiiam in hig prepofhionibus, videlfcet
, - propter idcnticatetn aique indifforeaifam eobeian \ \ tiae, pixxressionisqne, aiquo operalionis. Insuper
. \ antem indicant, quod non solum iitcrealie p r a p o
\ sliio per ad p r a e p o e i t i o D e m ex vfeissitn Iraneit
( - (quod contra doctrinan sanciornin objectant, qal
, cenient has prapoeiliones in divhm simpJfeiier
\ , ), * nibil habere dUcriminis, ut diciutn est), verotn
\ - eliam injncreatie has cedere invicero, et alterae*
. \ in alleram viciasim iransire. Persuadeanl autem
, i p a i i eiiaro exempla, quibue doctores ad ostenden*
- duni proceasum, ct ordiaein peraonamiB in T r i , , \ , , \ niiate usi sunl, veluli sole, radio,ac fuce: oculo (t
\ \ \ , esi, priina fonila scaturigine) el fonte, ao flumine ;
0, , \ , \ insoper eiiam fonle, flumiue, atqoe palude; vel ra dice, ramo, et fruclu, et similibus; hi quibas
stutn esi, teriivtn babere exsisienliam ex priroo por
\ - roedium oecundum unam proceseionem, arvata eiroo)
naiurali conjanctiona, alque uuitate ad invkem.
.
Ex quibus exeroplte nimiram maleria, el dimen* , \
* * , sionibus, el iis qu* eam consequunlur, delractia
0 (\ \ (ba?c enim in Deo loeum non babent, ob qum
, * \ etiam sarpe hajc exempla docioribus quoad omiila
), displicebant), resial ralio onlinis, qui ioler porso\ nas ad iuvicem est una cam conjunciiono : qua .
* ralio sola conveniens est, ut in Deo secundum di . * vinas pereonas aecipialur. Qu*e sola in Deo relictta
\ aiiis quae seqouniur, sanciis docioribus placet; at
* \ , \ , et proceseura, et ordinom, ac natura? conjunttionem
, * 0 quanlum fieri poiest ab exemptis, nostrie exprK
|. manl; si enim ba?c exempla neque ad exprimen 7 , dum ordinem, qai processum clare indical, sumpse rimus. Neque diceraus esse, quse divinarnm porso , * aarum inter $e relaiionem significent, Boecio qid
landem aliud fsta exempla nobis expriroere velinu
.
CAPUT .
. '.
* ( Quod sancti ex subttantia Patris el Filii Spiritum
,
tanctum eue theologice disserunt, et ex Filio eue,
, , , atque exsiitere, proficUcique et proeedert.
.
c
\
\ ,
Jaro vero tempus eet, ex doctoribus probaro

Spiritura eanctum ex iubsiaiUia eie Patrit ct Fi-
DEMETRII CYDaNIl
93&
<
1,
xal
tlvai,
xa\
lii (qtaed Unqoam confeesom accepUm esl) ei ex
ifwo (Filio) esse, atque exileiere, pniiciaciqije el , , \
procedere, poet luac ôtrftfiieiUem fiaem aobebit , '
noelra oratio. Principio igitur divuB Cyrilh iii te . 6
caodo libro 7**#w<wm, io nno e i capiifhtts oic *
* Ott
iaaoripiiooem itcii : Qmod en tmhttanHa PatrU
ae FUH Spirkus $ancint. Quod fti idipsoai proposi- xul
lum al ipei, nanifeatam ost, iiod tbeshn valde drtor. , ,
adimlteBS vxll eam conctadere. Aiquo io ipae ea- \ , pitato, qued i u hiecriJwlur, ait: c Qooeian igi- * \ ;
tnr Spiritus taitclas cnm in nobis fuerit, confor- *
ntes noe Deo iacit; proflmciLur amem ex Paire ac
FMio, darum eat, quod divHtae sit eabstantiae, ea* , ,
seDliaJiter iit ipaa et ex ipaa prodiens. Ruraua \ ,
ia eodem cap.: c Proprius etl auieM SpirUu* Fi- * lit, atquo nen ab exira illaio*. Rarsotque ia , .
alio cap. : t Neceeae est fateri Spiriluin ipsum ex 4
oubeunlia Filii ae Dei exeisiere, cam ipshis ,
CIHB poteniiasi, lam operationeni babeal.Kursus iu \ .
aiio: f Igimr ex subeiaalia Filii Spiriius sanotus. , < .
PnrHerea tdem in expouttoae in Evangeliuiu ae 'coodttn JoaMieta ia illad dtetuna : * Beui erat , , f$r ,
Vtroum: UOB ergo minor etl, qni eantdem ope-
ratieoem cum Palre perfeclo habet, viveo ei aab- , \ :
atoten, qaemadaioduna sano et ipte Paier. Rursos ; , ,
tteai ia eadero expoailioiie in iJttid : eo rogabo . > Ua)Uv
Patrmn, af atinm ParacUtmm dabil tobit : Cotn
,
im Dei t Patris naturaHaaa bonaran oasoniia- , *
liter Fttiiit sit particeps, babet SpiHion ad eam *
nodam, seevndum quero intclligi poleet el Pater, Q ,
M n iaductani, neque ab exlra; fatoum qaippeeat, , *
qain poitas tasanum ita teoiire. Verom at qeio- \ , , * ,
qva Bostram propriam in se conliael piritam, et , * *
mw ex trtiaiis viseeriboe foro* dfaodit, ob id tuam
ChrialBB orporaluar eam iatvlflaTit, oftendens, , \
quod qaenadmodotn ex ore btunano proeedil api- * jna\
niae rporaUter aic etiata ex attbalanlia, qui ex ,
Ipsa ett, efoediiar SpirHua at Deom deeel. lie-
ram i d a m orationibus secundiiin interrogatlo* ,
ein et ceeponaioaem aJ Palladiam prope prind .
ptora : MuUbUis aatem aequaquam Spiritue est, \
val si boc morbo mutatioiue laborai, in ipsam di- * *
viaam aaturam reeurret reprebeneio. Siquidem eal , *
Dei el Pairia, qiiin etiam Filii, qui esaeaiialiter ex ,
ambobae, id ett, ex Patre per Filiuro effundilur D \ ,
Spiriius. Iieruni idem in epistola lertia ad Ne*to- , * ,
ptam, cujos initium, SaUatore noitro dicente, c Qui
,
aial pairem, vel matrem : c El si enim in bypo- , *
Hibi propria etl SpiriUie, et eiiam intelllgiuur per , , ,
ta qualenaa eti Spiriiu.% el non est Filiun; nihl- \ ,
loaainus noe eU aitaiu ab ipeo; Splriiua enim * ,
T/eritatis nominatus eei; porro CbriaUM esi verilae, * * .
ti ab ipso effunditur, AOII aliler profccto aique a , \
DeoetPatre.
* * ,
,
*
Quod ei quis hoc loca Spirilum domun minime
aubbislens vull esse : verum priina\rt quidem vi- * ,
vanletn (Spinmm) el suiâwtentem dixit, et in , ,
uropria byfM>slaai ese$, ac per ae. Deiade qaando \ * * *
S3&
938
DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTi.
, , eiiam corporaliier ipsuia Cbrigius insufllando do \ . dit, non aliuin quaiu Spiriluai sancluw ipsum per
, se eubsieteniem dedUso asgeruot. Io ii3 eniw qusg
t - d AoiphilocBiuiu magittig Baailius tradil : c Spi, , rilus, iaquii, ejttsdem ordinis est ctim viveme
, /^; \ Vorbo ad creandum, viva polenlu. et liviaa aa , \ ^ lura, ineflabilis ex iuefiabili ore exisieng, iiief fabiliieretiara sccnnium inguJDaiiofiem iu Uoioi ' ' oem missa, et secundum fonuam corporalein
. ' osiensam a Cbrislo, rurstig ab eo pcr insuflhtio - mm in bomluem resiiiula. Si igiiur Spiritu* per
, \ - insufflationem bomini regliUilus, divina ualttra dt, ; " cilur, et ejusdem ordinis, ac majeslaiis esi cuni
\ vivente Verbo ad creandum, quonam modo quis piam donuro insubsisieng dixeril? 1 Pnuleroa ina , gnus Aibauagiua, in epistola ad Serapiouem, l)e
* $ancto Spirilu : 1 Profeclo Paire iniUenle Spirilum,
. ' , Filiug inaufflando dal eum digcipubs; quando qui< \ dem omnia quae babei Pater, Filii guni. Cy . rUlus in libro quarlo ad Hermiam : c Corporaji
$ ac manlfeela insitfflalione Spirilus naturam np$, ; ; prime adumbravit. > Prselerra, mm cclebramua
. ; ' fesluni EpipbaniflB in byinnia cauintug : c In cujus
\. ; le nomine lavacro lingain? Palris? SeJ eum geris
; in le ipeo. Filii t Sed tpge essiglie iucorualus. Spi ' ' rllus suncli? El bunc nostt dare peros fidelibiM.t
Sed ei quiola synodus in duodocirao caplte sui H-*
, , nis, sic ait: c Si quis defendil Tbeodorum Mopsiic , elensem impium, qui dixii, alium esse Oeufii Ver , buai, el alium Gbrislun), et inler Ciei^ras siui8 m , nuineras blaspbemias ausus eel dicere, post re , , surrectionera Doniimrai, cnm insufllavit diêipuiio,
, - ac dixii, c AccipUo Spiricum sanclum, non de * \ dUse Spiriium tafictain, aed epecie quadam insuf , flasse; iis ergo, qui bie similia aUquaodo aenodruni, ei ad fiuem usque in ea impietaio perslile
, .
raoi, analbema esio.
Colligere aulera licel ex diciis divi Patris Basilti,

, - quod Spirilum ex Filio constarc dixil. Quippo os
. * Palria Filius est. Basilius autem ex ineflabili ore
. dixit eum apparere (boc e&t eato et exsielere) Sa
quts enim , apparere expoaat, videri,
\ ,
. \ nibil dicii. Priinum quidem quod eancli loco, essc,
. " , ilJud accipiunl. Elenim lum divus Basilius ail . '
\ , ' D c Spirilus nibii babei acquiwtum, scd ab felerno
, , - cuncia habci, cum Spiriius Dei ait, ei ei ipso ap * > parueril; 1 iiirodivag Cyrillus, i oraiione ad Valc , " , rianum episcopum, a i l : c Cum enim sii eanctue
\ , ^ secundam naiuram profecto swut el Pater, qui ex
, , ipso esi Filius unigenilus, gancxiiicari a Paire di . , cilur, quatenas esi boino. Ncc lantum, ,
\ apparere (id esl csse), sed eliam illud elacere, e - ) * lernaw FiIH exaislemiaiii Mgnificat. Verbi gralia.
onni Datnascenus dicit : T11 Bbier Dei insepara . > bililcr Tacla es iliius, qui ex inleiijcrato Palre clu * , l i t . > Adltuc eiiim Studiies in Canlbis psnllii :
' , , c Eienkn Pater sine priitcipio esl, ex quo nams ei
. .\ \ Filius aate lempora, et Spiriiug gancms ejusJeai
\ .<\ , majesiaiig j>ocius ex Patre gimul cluxii. Jaui voro
PATROL. GR. C L I V .
3fr
931
39
DEMETRIl CYDONII
eiiam proflcteci el cmanarc, alque emilli, ul di- , < lum est, non minus cxsislentiam Filii cxprimil, , \ .
non secus aique ipsum generari. Quae sane etiam ^,
in Spirilu acquali modo se babere dicendum est; * \
qaando ipee (Spiritns) apparere, prodire, seu . ' proflcisci, et cmanarc a Filio dioitur. Delnde, qni \ .dictionem illam , apparerc, aliler inler* ,
preialur, n inuta baec, aique pucrilia ignorarc vi- , \ ,
detur, quod ntfnnulla verba in prasenli aliud si- \ .
gnificam, in praeleritis propriis. vel etiam futuris , ,
aliam signilicaiionem postca surnunl. Verbi gralia
, ago, in prasenli signifirat cfficio, sed i l - :, ,
Ixi.l , in praHerilo proprio Hgniftoal ven- .
didi, juxla illud, quod in Ecclesia Orientali cani- ,
lur, i ul servum vendidil Doinimim. Item *, suadeo, presenli signilical pcrsuadeo, . "
\
\ illud autcm , rnihi persuadco, in fuluro \ , \
, passionem denolal, alque pro suflero, lo- lero, paiior accipilur. Ilaque et verbum , in ,
pnvseuli, illun>ina,cl ostcndo cum siguificel, in pra> .
lerito , esse, atque cxsislcre boc loco signi- ' ,
Jicai; ul dicla sanctorum in mediuin allala pro- , ,
bani, idque series sermonis cum sensu fateri nos ,
cogil. Sed ncque illud dicere fas esl, quod quando , '
Spiritus sanclus a Fiiio dari, et erogari, seu niilii .
dicitur, hon ipse lunc subsislens Spiritus sanctus . "0
indicaiur, sed aliud quidpiam nimine subsisteus. " $
Nam primum quidem non multi Spiritus sancti
sunl. Elenim Grcgorius Theologus in oralione ad , , 8
Hcroncm pbilosopbum ail : < Delinias autem eliam ;
noslrani ptelatem doccns, ut unum Dcum noscant
ingeniium Pairero, unum vero genilum Filium,
uuuin etiaro Spiriium sanctum ex Paire proftci- * c . >
eccnlem, sea procedenlein. Sanclus quoque So- , t
phronius, palriarcba Hierosolymilanus, in sua , , \
Confeesione iidci, posl nonnulla inferl: Et in , '
unuin Spiriiuro sanctum. > El anle hos magaus , , '
Pauius ail : c Et unus Spirilus sanclus in quo , , '
omnia. > Deirnle si demus mullos alios Spirilus * '
dici, sed nullus eorum dicilur Spirilus sancius, * ,
vel dtviuus, ueque cx Pairc procedens, vel per Fi- . " ,
litnii proccdens, neque subsislcns; quia neque ;,
cjusdcm naturx, aique dignilaiis sunl; sed lanlum *
difforuiil, quanlum creala a crealore. Quod enim . '
nullus altus sil Spirilus, coitslal cx comiuuni sensu D , , lidci, quse trcs solas personas ponil esse Deum. , ,
Palei ciiam cx' ipsismet sanclis. Magnus euim
Albanasius, in Epistola ad Serapionem, cujus ini- ,
liuin : LHteras $acri tui affectut, ail : c Dicite igi- , ;, ,
tur ubi in Scripluris sacris reperilur Splriius san- , ' ,
clus, Spirilus simplicilcr diclus, sine additaroento , ,
Lki, aul Palris, aul mcus, aul ipsius Gbrisli, et , ,
Fiiii, aut a me, hoc esl a Deo, aut sine ariiculo, , >,
, ,
ii.i ui cuin simpticiler dicalur Spirilus, sed
Spirilus Dei, \el boc ipsum, Spirilus sanclus, atil , >
l^raclcius, aul vcrilalis, hoc e*l Filii, qui seipsum .
ominal vcriutem, el non simpliciler allegelur baec Spirilus, scd cum addilamenio, Spiriium
sanclum, esse inlelligere el senlire debealis.
Saactus quoqae Antslasius, pairiarcba Anlio(
xflt
541
DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTi.
Ul
, , cbenus, in sua dogmaiica oratione, cujus inilium:
Tdr xepl , Oralionem de rectafidenotlra, posl nmlla dicil:
c Spirilum vero sanctum omnino sic diclum non
,
. , reperies; Spirilus auiem, ul antea dixi, dicilur
, , \ . Deus, ei eanctiis quoque dicitur Deus, conjuncia
vero simul ambo nomina, ei qui peculiariler voc.a tur Sp riUis sanclus, conveaiunt: quemadmodum
, : appellaito Palris [<!ausa3, et Fdii appellalio oi
. convenil, qai inunediale ait ex causa.
Sed cl divus Clirysostomus, ift bomilia de Spi , ,
fyiff, , riln sancio, cujus inilium, Ueri nobis, amator *
Chriiti, a i l : Haec nomina iuelfabilis naiune sanfii
* ,, , Spiritus sunt: Spirilus Dei, Spirilus qui ex Doo, , , , Spirilus Domini, Spirilus PalVis, Spiriius Filii,
, , Spirilus Cbristi, Spiritus ejus, qui suscuavit
, . > II Cbristum,Spirilus vit#,Spiritus verilaiis. Si igtiur
, , dici Spirilum Filii el Spirilum voriiatis ipsMtt
, naturam Spirtlus sancli signiilcat, patel qtiod dire , *, balur^ nhnirum quando Spirilus Filii, < Spiriius
* verilaiis ab ipso PHio milti dicilur, ipse stibstau , lialis, atquc subsislens divinus Spirilus qut Para , delus est, qui ex Patrc per Filium proccdii, se condum theologlam sanclorum, .tion aiiicm douum
, , aliquod subsUtenliam iton habeas, ut noiinulli
, . pntant, signiGcatur. Qnod si rursus divus Cliryso , " stonioe in iisdem asserit: Quando vero audis niiui,
, , ne Deilaiem intelligns dici, Deus enim non miui > - tur, nibil ralioni adversalur, ncque stbt ipse est
, ' \ coiilrarius* Etenim qualenus Densest, nulla porsona
, miuilar. Ncque quatenus cst sabstaniia, et Deilas ;
;
C sic enim essel muHiiudo deoruin miilenliiim. et

, roissorum, et eorum qui csseiil Domini, el qui
: , , s>rvi vel coramdem, qui esscni utraque. Non eniw!
, essei proprie Dcus, si qtiaienus Deus inilii diccrc ' inr. Juxla qupm raiionein neque Paier qualenus
^ $ , esl Dcus general Filium, ncque subslamia dicetur
* siti.piiciler generare subslanitam : sequirelur enim
, * \-4>l iros esse paircs, vcl ires subsianlias pcr se
, cousideralas, divisas, alquc ab invicem sejunclas;
- scd quatenus esl persona niiui dicilur, Qucmad" , - modum eliain quaienus esi Paier, Paler gcnerai;
, , , qualcnus vero esi Filius, Filius goneralur ; videli , coi spcnndum proprklales byposlaseon, el earuui
, 8ignificaliones,el secundumordiiiem taltum, quein
^ babcnt ad inviccm : q;i;e pereonis proprie UIUI
cum idenlilate sccunduni substantiain asignantur.
.
Non igilur sanclus ad Iwec respiciens iljud ne " , , - gavil, sed boc mullis in locis aiiirmasso constai,
- , 0\ - jllud aulcm negal, ne duo dii, qualenus dii divisi
, , . inlelligantur; bic quidein millcns, ille vero mis u>.
Quoniam qui millit ab eo qui milliiiir scparari
*, ;, solel, l sic IMIUS quidom Dominus fsi, aller vcu
, . scrvus; et duae Deilates, ac si quid aliud incon^
- veniens sequilur.Alioquin quomodo saoclusd< cuu*
, : P.irach'lum milii a Fdio negassel, ciim Duiiiiirus
^, " ipse dc se ad vcrbum dical: Ciun aulein vcneii
, , Paraclelue, quem cgo miiiaiu vobis Splrilum von
, ; lalis, qni a Pairc proccdil ? Nisi forie qnis eliam
i^sum parac)etuni Spiriluin vcrilatis, unain div/*
f
943
DBMETRII CYDONil
9tt
nam Trfnilatis personara carerc sabsislcrttia dicat. Caeierum hoc prelerquara quod stt impium, etiara ,
nullum stahilia; liabel. Iroo Chrysostomus pnesen- .
lem veritatem valde confirmat in bom. 39 in
Exposiiionem Evang. eecnndam Joaunem, quasi . '
a contrariosermonem componens, ait: El quonio- ,
lo, inquit, ejusdem sabsland est, qui millit, et , c , \,
qul mittilur? el subjungii: iRursus ad res buma- ; >
nae deorsum sermonem irahis, el non intelligis ba?c *
oinnia nibil ob aliud dicta esse, quain ut noscamtis , , '
eattbam, neque in Sabellii morbum incidamas. > In , ' ,
bis duo quaedam coHiguntur: primum, qood qul .
itiiuh, essenlia subsislens est, et qui miuitur ei- *
mililer: ejusdera enim subsianiiae esse ambos, ,
prorsiia coocedil. Alteram, quod milti quidero tum *
distinciionem divinarum peraonaruin indicai, lum -
causam exprimil: c Non ob aliud, inquit, milli ,
dieium esl, sed ut causam agnoscamus, et in Sa- . , ,
bcllii morbum non incidamus. Si igkur mittere, , *
ac milti causam, et causatum indicat, a Filio au- , \
tem millilur Spiritus sanctus, liqueL secundom .
divum Cbryioelomum, Filium causam esse Spiri- ,
lus sancli; ad banc enim consequemiam nibil ,
obstat. Sic veritas eliatn ex his quibus nonmifti ,
eam laccrare volunt, clarias ducescii, alque totom -
ipsis in conirarium vertitur. Quod autein praeler .
anutn Spirilum sanctuui Paracletum, Spiriiuin verilalis, mulli alii dicti Spirilus lanttim ab eo diffe- , .
rant, quantum creata a Creaiore, paie. ex bis quse t
Iradil Gregorius Theologas in oraliune de Spirilu Q , , aancto; ail enim : Spirilus dicitur adoplionis, ,
iibcrlalis, Spirilus prudentiae, Spiriius sapientiae, , consilii, fortiludinis, cogniliouis, pietalis, timoris
Dei. Etenhn horum oinnium efflciens est. Quo- . , ,
niam igitor is doctor dicit, Spirilum sanctutn effi- , , , ,
cieniem esse horuni cbarismatttm, constai baec , , ,
creata esse. Ab ejusmodi autem noininatur Sptri- ,
lua ancius iisdera notninibus queinadmodum et
opifex ab opittciU appellaiur, el qui e*t jrtifex ab , ,
arleficialis, et in summa a cauealis cau*ator. Id- . '
circo et optrationes beuius Paulus vocavit, dicens: , \
t Et divislonea operaiionura suiil, idein aulem ,
Deus, qui opcratar oiniiia in omiiibus. Dicere ,
igiiur operaliones incroatas, perinde est, ac si . 11 *
quis digna ceuseal nomiiie coodiloris ea quae lunt ^ , , condila.
,
.
.

Deniquo absurdum est dicere, in Deo esse increala consiHum, vel roelum. Ubi enira consilium, . ,
ibi deieclus cognitionis consideraiur, nihil auiem \ .
lalc in Deo est; quippe ipsamtt sapienlia, ei ipsa- * , \ inct cognillo csi, scien^ oinnia autequam iianl. ;, , 'Siu.ililcr neque limor esse polcsl, quoniam Deus
pracserlini ab selcrno aeiiiiueiu limel. In nobis . | rero esl passio animum nosirum ad perfetiiora ;
evebens, et vin> babcns eum perficiendi. Qui limor , diclusest , hoc est quasi elcnienli, seu ' ,
priacipii ralionsm oblinens, juxla illud Scripiur t : ; , -
9!5
DE PROCESSIONE SPlRiTUS SANCTI.
916
, , liiilium sapieniia timor Doroini, qaera nobti
* * . Deus largitur sicnl caHera omnia osso enim, et
, bene esso ab ipso eat. Quocirca etiam omnia jure
- opiimo graii e dici poaacnt, eiiam ipsum ex non

enlibue fleri: nullis euim praetnissis, el praeexsistentibua meritis boc recepiraua tanquam relributionem.
'
Sed enim etiam divus Maximus, in eapile 39,
' * c quintae cenlurias Tbeologicorum, a i l : c Eht autem
' Spirilus quidem timorts Dei, operalio secundum
, . virtutem absliuendo a malis. Spirilus foriitudinis,
promptus animi impetus,ol mutus ad operatioueai,
. et praxiui mandalonim. Spiritus auiem consilii
. est babilus discrelionie. Spirilus vero scienlia; est
* cognitio iinna circa mores in aclionibus virtiMnm.
. - & Spiritus autem cogniltonis est comprehensio ra~
. lionum, quac servandae sunl m wandalis. Spirilus
aaiem prudenihe ad mores et ralioties vinuhim
. ,. - comprobaiio,8eu magis proprie dicere commutaiio.
, . Spiriitis aatem sapienlia? esl reduciio et conjuacito
- spirilalium raiiouum oirca maodala ad (priinam)
. *
causam.
,
Irrationabilissimum igilar eet, aclionem manda - , toruro, et routationem rationum, quae sunt in acii , bus virlutam, el ad honesta prompiam alacritaiem,
\ ei motum, et in summa omnem polentiaoi, et ha . bilum, et perfectionera bumani animi increata in
Deo dicerc esse. Ex quo prxler mulla absurda,
, quae sequunlur, illud eltam clarissime sequetur,
^ eadem cognitione, ac scientia, ct forliludiue Deum
;. \ , esse polentem,
ac sapieoiem
et~ nos.
Et
c quoniam
, quorum perfecrtones sunt eaedcm, eadem cst et
* . essenlia, erunl bomines secundum essenliam i i ^. dem cuin Deo, el consubstanliales ipsi. Uoc igilur
.
lanquam irralionale peniius abjiciaUir. Ad proposiluin auleni redeunduoi esl.
.
Praelerea in aclibus primse NicsenaR synodi, in iU
, qua3 responderunl ^Patres ad pbilosophum per
', Leonliura episcopum, dicius esl Spirilus proceden
, quidem ex Palre, proprius autem Filii, ei ab ipso
, .
emanans.

Pralerea magnus Aihanasius, in oralione de
, , 01 - iucarnatione Verbi Dei, cujus inilium : Qui per , vtrht dininat Seripturas mtelligere, volunt, a i l :
\, c , Ipse ipsum (Spirilum) superne emillcbat, ut
; . Deus, el ipse ipsura inferne recipiebai ut hoino;
, ex ipso igiiur in ipsum descendebat, ex diviniiaic
ipsius ad ejus bumaitilalem. >
.

Praelerea Chry^lomus, oratione in bumanatio , nem Domini noslri Jesu Cbrisli, et Quod ttnicuique
, - climati prcesint angeli, cujus inilium : Revera appa, , " ruil Dei grwia : Veuil, inquit, Cbrislu ad nos,
, , 4 " ; , dedil nobis Spirilum, qui ex ipso est, alquc susce , pil nosiruui corpus. y
.
Pracierca sanclus Anaslasius, Antiochenus patri ;
' - arcba, in iibro De reclis notlrce rellyionis dogmati , \> , bitt eecleiiatlicis, cnjiis initium : Orationem dt
, - renta noilra fide, a i l : Corporis iuteiii pnprie!
W
DEMETRII CYDONIi
9lW
lato accepla, velut exemplo, muluam cohaerenliam < ,
divinorum representavimus per membronim arca-
jogiam ei similiiudincm. Hac enim ralione ei Spi- .
ritus oris ejus, scilicet Dei, Spiritus sanclus dici- , ,
tur, com sit os unigcnitus. El Spirilus rursus ex ,
ipso proccdens, ei missus non solum a Palre, sed .
ei a Filio. post nonnulia : Cueterum Domi- , <-,
nus ostendens ipsum a se (Filio) exsisicre, insuf- . \ ,
ilans discipulie, aiebat: Accipile Spirilum san- , cluui. El paub) posl: Elenim apostoli rogando, , < .
ac vcluii Domino supplicando, Spiriium sanctum, * , 01 ,
ui quispium dixeril, in eos babiialum iraiiiUtebanl, ,
qui ejus adventu digni eranl; at vero Salvalor , ,
nosler ex se, lanquam ex ibesauro quodam, ipsum *
iij> cxbibebat qut ob sanclimoinam viiae satis idonei
evasissent. ln eodeni libro : Spirilus sanclus ^ . > ,
Spiriius oris Dei est; os quippe Palris Filus c
csL > Rursus in eodcm : t Spirilus sanclus, veri- . *
laiis Spiriius esl, is autem a Patrc procedit, accipil ,
vero a Filio.
. ,
'. >
'/ ?
Magnus Aihanasius, in epistola ad Serapioncm.
cnjiis initium -.Litleree lui sacrati affectus, ail: Et , , ÎC
Ftlius quidem inquit : c Quae audivi a Patre, baec , , , '
* l loquor mundum,i Spirilus auiem ex Filio ac- ,
ctpil : i D e m e o enim, inquil, accipiei, el annun- ,
, , ,
liabil vobis.i El rursos in eadem epislola : tCum
enim unas sil Filius, vlvuin Verbuin, unant eiiam . > ;
oporlct esse perfeclam el plenam sancltfioalricem, ,
::tque illuniinalricem vitam, exftisteuieni operaiio- Q ,
iitfii ejus, aique largitionem, quse sane ex Pairc ,
ilicitur proccdere ; quoniam cx Vcrbo, qnod essc cx
Palrc constal, elucet, miltilurque, ac dalur. >ldem, ; ,
iti oralione tcrlia conira Arianos : c Non Spiriuis , . *0 'eoiijutigil Verbuin cum Patre, sed potius Spiriius ,
,
isiud a Yerbo accipit. #
. >
*0 ; , ,
Sanctus Cyrillus in illud : ilte me clarificnbit:
c ' ;,
ilgitur omnino irrepiehensibile est, alque extra
otnne conviclum, si dicatur Spiritus ejus aliquid >-?
accipere abUnigenho. Elenim peripsuna nalura- . '
liicr procedcns, ul proprius ipsiua una cum orn- , ,
nibus, qu babcl, perfecle acCipere dicilur qu* . *
suul ojus. Mcm iu quinlo libro ad Hermiam : ' , 6 6 olovSpiriuis sanctus, quasi quaedara naiuralisqualilas D ^
, .
est saiictui el sapienlis Deiialis, quae in Palre et
; , >
Filio considcralur. ldcni i.i libris ad cumdem :
< Spiritus bancius velut operalio quaedam naturalis , ^ '
el viva, atque, ul ila dicam, qualilas Deitalis Filii , ,
*si el lanquam quidcm vapor, sdu qualitas esl )
tlisuiuise Palris. / Idem in illud : Non enimloque- . , ?
lur semelipso: Non enim Spirilus sanctus alie- ,
ims intclltgitur a subslaolia Unigenili, procedit .
, '
auiem ualuraliler ex ipsa. Nibil aliud praeler ipsum
(Uuigeniluin) exsislens quanlum spec(ai ad idenli- :, . >
lalcni natura3; quamvis etiara iutelligalur per se
ûbsislens.
; . *
Saaclus Epipbanius in Ancorato ail : < Spirilus
(jicoiuprchcnsibilis, non alicnus a Palrc el Filio, , , -r
T
5*0
95
, - nequePatris et Filii est commislio. El paulo post:
. ' , , tSpiritussanclus non fraler, non palruus, non avus,
, , , non nopos, sod ex railem Patris Filiique subsianiia.
, ' I l |tanlo posl : Ipse enim Unigcniius dicit : c Spi. > ' , rilus Paltis, > ei, Qui a Palre procedit,i et, Oe
, -, meo accipiet,) ul non alienus a Palre vel FiliQ
, > c ' - crederelur.i Et post pauca : Ex Patre Filioqne
, terlius appellalioue. > Et posl muha : Ambo in
. ' , jtislo habilanl Christus, ejusque Spiritus : qund si
. > , Cbristus ex Palrc crcdilur Deus de Deo, el Spirims,
qui a Christo, seu ex ambobus, ut lestalur Cbri . sius : Qui a Paire procedit, el : De meo acci , \ piel.i Et posl nonnulla : Sed dicel aliquis, duos
, ' , - ergo lilios esse dicimus ; et quomodo unigeniius?
, " , - Imo vero lu quis es, qui coniradicis Deo ? Si eniiti
' , ' Filium vocat, qui ex ipso, Spiritum vero saiictum,
, qui ex ambobus ; cai Ires person sola fide a sanc; tis viris perceplae ljicida, ac lucis auciores; lucida
; , sunl aciionc prxdilse.. posl pauca : Spiritus
' sanclus, Spiriius veritatis esl a Palrc Filioquc lu , , , - men terliura.i El post iionnulla: iQuemadmoduiu
. ' , enim uemo novit Palrem nisi Filius, neque Filiunt
, , nisi Pater, ila dicere audco, neque Spiriium novit
. > ' , * * quispiam, nisi Palcr el Filius a qno proccdit, el a
, quo accipil; el neque Filium ei Patreui, nisi Spi , , ritus sanclus, qui vere gloriGcal, qui docel omnia,
' qui a Patre el Filio. Ei posl nonnulla : Igitur
, ' , Paier seinper exslitil, el Spiritus ex Palre Filioque
, , spiratur.i Rursus io eodem : fEroiUe lucem tuam
, , ^ el veritalem tuarn, ail David, ipse Dominus esl,
, :, qui dixii, <In novissimis diebus effundam de Spi , rilu meo ia omnem caruero, et prophelabuui filii
' , , c eorura el Glise eorum, et adolescentes ipsor. 111
, , . visiones videbunt, > Ires personas sacrae functiour*
, nobis ostendil, nimirum byposlasiin ex hyposlasi
, usque ad lernarium.
,
. , .
' Pncierea, Gregorius Nyssenus, in primo iibro
, , contra Eunomium, cujus iniliuni: Non erat ut appakoiwv, ' , ret: iQuemadmodutn bypostasis Patris prainlclH' gitur bypostasi filii ralionc causae, eadcm ratio el
, de Spiritu. Ninmutii in solo ordine qui est secun - dum causam el causalum diflerentiam habet; ui
. D eniin Filius conjengilur Patri, atque ab ipso ha , - bens es>e, non esl poslerior secundum exslslen , liam ; ila rursus Splrilus sancius coi>junghur Filio.
, cuuv lanlutn cogiiatione mentis juxia ralienem
causae bypeslaei Spirilus sancti prxinielligalur.
.
Praetcrea Cregorius TbeoLogus de babiludiue,
"
. seu ordine quem babel Ftlius- ad Spirhum, ti
Spirilus ad Filium, qui ccrle ordo in divinis pcr ,
sonis taiuuiii secundiun causaro, el causatum ac, ' , cipi poi^sl, alio vero modo non licet; in oralione
II ^ confutaloria de Spirilu sanclo, quasi sibi objicieudo,
, , !> ail ; iQuid igitur, inquit, deesi Spirilui ad hoc ul
: ; , . > silFilius? nisicntm quidpiam deessel, Filiusessei.
, Uaic quidem esl objeclio. lufert vcro iNon da:
951
DEMETRII CYDONH
9>2
e&se diciimis, neqne enim Deus egens eet, scd , ,
emanationis, ul ila dicain, sive habitudiitU ad *in- , * ,
vieem differeolia, differenlem eliam ipsorum ap- , \ .
pelbtionem effccil.
Prxierea bealus Augustinu, in libro De fide ad

Petrum : ijEternuei quippe cUine inilioest Filius, ,
qui de Palris nsrittra nalus exsistil; et xiernuni ac
sine initio est, quod Spirilus sanctus de natura * \ \
Pairis Filiique procedit Rursus in eodem libro:
iii illa igitur Tiinilale, quae ideo a nobis repetilur . , $
toiies, ut noslro eordi lenacius iuflgalur, uuus est , , $
Dcue Pater, qiri solus essenliaulor de se unum ^ ,
Filium genuit; el uuus Filius, qui de uno Patre , *
solus est essentialiler genitus; el unus Spirilus * , * eanclus, qui soles essentlaliter de Palre, Filioque ; \ ,
procedil. Rnrsus iu eodem : iNeque enim in illa
Trinilatc proprlum esset solius Patris, quia non . , $
Si naius fpse, sed utiura Filiura genuit; neque ,
proprium solius Filii, quia genuit ipse eed , ' solus de Pairis esscnlia natus esl; neque proprium , Spiritus sancti, qula nec nalus esi ipse, nec genuit, , * sed solus de Paire Filioque procedil. Rursus iu ,
eodem libro, capive uudecimo : cFirmissimc teue, , , *
et nullalenus dubites, eumdein Spirituro sanclum, .
qui Patris et Filii unus et Spiritus, de Patre et * * ,
Filio piocedere. Idem Auguslinus, iti Exposhionc ,
Evangclii secundum Joannem, et libro quarto De , ,
Trimtate, capite vicesiroo : iNeque enini flatusille .
corporeus cum sensu corporaliter tangendi pro- t ccdens ex corpore, subslanlia Spirilns sancli fuil, C
*ed deroonsiratio per congrtiam significationem , * r.on taulura a Patre, sed et a Filio procedere Spiri- , \
lum sanciuni. Idem in xv Ubro De Trinitate, cap. .
17: <Non ftustra in hac Trinilale non diciiur ' ' ,
Verbum Doi nisi Filius; nec donum Dei. nisi Spi-
ritus saiiclus; nec de quo genilum esl Verbum, ,
IIOC dti quo procdit priucipaliler Spirilus sanclus,
, \
ipsi Deus Paler. Ideo aulem addidi principaliler, / ,
quia el de Filio Spiritus sanclus procedere reperi- * lur ; sedquotuam hoc quoque iili Palcr dedil, non ,
iam oxsi&ieuti, ei nondum babendi, sed quidquul * * \ \
unigenilo Vcrbo dedit; giguendo dedil. Sic ergo ,
eum gCBuit, ut eliam de illo donum communc pro- , *
cederei, el Spirilug aancius esscl aiuboruin.
, *
^ , , , >
Htlarkia in aeriuoiie, qui legilur prima Dorni*
uica poet Penleeoelem in feslo sanclissima? Trioi-
latis (5>, a i l : c Crodtmus sandam Trimiatem, id eal, *8 P S \,
t0
(5) Hoc HHaHi leslimoniuro nusqnam rcperitur. tero tcrlium Breviarium bil antiquius babet leclioln aoliqoie Breviariis exstol quidem bomilia, quam nes cuin boc liliito : Strmo de S. TtinilaU cellebic ciial bona ible Deuictrius, sed sub lilulo ctu$ ex diienU diciit tanclorum, hocve modo inS. Augusliiii De Trinitate, duoquc Brevlaria repori gcribilur : Breviarium monaslicum secundum rilum
HUb boc lilulo, quae non expresse htdicant locum el morem monacliorum nigrorum ordinU S. BentAugiistini : allerun cum bac inocriplione, Bretia- dicii de observanlia, Caiinentii congregationis, aliat
rium $cc*nd*m consueiudinem Eccktiv Plmcentinm,S. Jutinw. Quartum Breviariunt carebai prorsus
iocus est in Hispauiis, quocirca ei Breviarium a einni lilulo um in leclioiiibus quam principio ;
prlnciplo babet sculpta insignia illius regni seu exislimatur auiem esse Romanlim; fortaatis lemprotiociaB: allerum com boc tilulo : Breviarium popc Demeirii aliud exsiabal Breviarium, quod
ttiltrti.
monaUicHm ucundum ordwem Camaldutensem. At lituluoi ia lectiouibue pr so ierebal,
953
DE PROCESSIONE SPIRITUS SANCTf.
954
, k Palrem, cl Fiiium, et Spirilum tanclum, unum
\ , , Deum oinnipoieiilem, unius subelantise , unius
, ;, , - esaeuliae, uiiios polesiaiis, crealorem omniam
, , crealurarum, a quo omnia, per quem omnia, in quo
* , * ' omnia. Palrom a sometipso, non ab alio. Filium a
, , Patre geoilum, Deum verum de Deo voro, lamen
, verum de lumine vero, non lamen duo lumina,
* , ' , sed unum lumen. Spiriium sanctam a Palre ct
-- Filio seqoaliter procedenlem; con9ubstanlia)ent,
, . coaternuro Patri ei Filio: Paier esl plenus Deus in
, , se. Filios est plenos Deus a Patre genhns. Spiriius
, tanclus plenus Deas a Pairc ei Filio procedens.
. Non lamen ires deos dtcimas, sed unum Deum
, ' , , omnipoteniem, aeternam, invisibilem, incommuia, , , bilero, qui lotus ubique est prasens, non per par , ' , les divisus. sed lotum in omnibus, non localiler,
, * eed potcnlialiter; qui sine commutalione sui mu , tabiiia creavii, el creala gubornat; semper manens
* quod est; cui nibil accidens esse poterit, quia
*, - simplici Diviaitatis naturae nibil addi, vel minui
* potest; quia seraper est, quod est; cui proprium
, , ettt, cui eempiternum est, cui idcm eal, esse, vivere,
Cfjv * et intelligere. Et haec tria unus Deus, el unus Deus
hc tria.i
,
,
Dicia igitnr sanctorum tot siint, alqiie adeo
, clara, ex plurimisque paaca collecta, omnino autem
, noqae opae est, ali:i etiam adducere, qua; signi ficenl, quod nimirum Spiritus sanctus ex Patre
, - per Filiam procedat, tum quod baeC sententia
^ > doctorum ferme oranibus sit manifesia; tumetiatn
, qaod ea qure dicta sunl, veram amaniibus com . raode etifllciaftl. Qnamvis si nihil eorum diclum
, osset, ox quibus illud a Filto, et ex Filio, clare, ac
, mullie babemus, nonnc boc vel soltim dicluni
, (*, qnod Splritiis sanctus ex Palre per Filium exsistcn tiam babeal, lum ipsis doctortbus de processione
, aubslantiali Palris disseraitibus, sa& essel, ut
, , anlea diclum est, luin iis qui quxrunt vtTilatom
, nibil ainplius forel opus ? siquidero et ordo in con fesso esi, qitod speciat ad praposilionem, per, et
, , cau&a manifesla e&l una cum dictione, quam qnae nmt, quae significel exsisientfam Spiritus. Nou
; . enim hoc loco quidpiam aliud indical procedcr\
, quam Spirilam sauclum ex Palre pcr Filium per
; j \ noduin processionis exsisientiam habero. Nisi quia
dical prposiUo4icm per ministerium designare;
qood ad principia fidei, eteentonlias iheologorum
. manifesla eal conlradiclio. Non enim substantia liter, neque naturaliter per Filium dicerelur pro->
quod is scripseril aliquol libros de Triniute.
Fabii Benevoloniius, Senensis, qui ouinque <*a*
iia Geanoeii pro deforietone'coacUii Florentini
aiina fecil, in illis simileio locum explicans, cum
viderel apud S. Hilarium Piclaviensem nihil tule
rcperiri, posuit in margine alterum Htlarium, qui
primo concilio Ni&eno interfueril; sed neque ibi
reperiiur ullus, qui boc nomitie vocelur, ut constat e subscriplionibus concilii, quamvis non onmcs
exstent. Certe debuii Benevoleniius indicare nobis,
repererii hunc ttctum Hilariara. Ego censeo
Itenedictiauui Breviariumossoverias, cuin haeccou-
junctim et coniinuata oratione apod bos dociores

et auctores minime reperiantur, ut proplerea
etiam quartum Brcviarium neminem cilct auclorera, cuin iiullius omnia sint, sed alia apud alios,
et singillaiim illud. non dividi Deum per partes,
et iria esse unum Deuin, et unum Deum Iria ; iiern
tion duo lumina, sed unum lumen expresfe legantur in Gregorio Naxianzeno orat. De Spiritu tanclo,
ubi Iria siibinielligunlur , hoc est, tre*
personui. Commemorala Breviaria si quis velit
suis oculis lustrare, adeat bibliothecam Patrum
Socictalis Jesu in cullegio Boramo in Urbc.
555
D E M E T R T I CYDONII
licisci, alqiic esse, ac proc*idcre, babercque ex-

sislentiam, e l id gcneris. Neque secunduni scrvile
imnislcrium esse per tpsum negarenl. Neque eodein
iuodo Filius habere Spirilurn, queinadtnodum e l
Pater, lanlum cum explicatione, qua dicitur cx
Patre < Filium procedere. Cumque imilla alia
rcdundcnl. ex superabundanli deinonstraium esi
iis qui valde conieiidunt.ex Palre Filioque Spirilum
sancium proi edere. Qua3 eniin qua?riuil ad doceudum boc ei demonsirauduiii iuuliis cx locis binc
inde colligendo iuvenire possent, lautum si conlentioue dctracta, aique. a leinpore nala, animi
praoceupalione ampuiala, cum charilaie quaerer c n l ; servum enim Domim non oporlel liugiosum, sed milem esse, docibileui, e l quotquoi Apo-
* infert.
9M
, \ , \ ; \

, \
'
? II, ^ \ ,
/ *
. \
<5
1 ;
: . ; ^ ,
: ,
;
, * -
, \ :**.
Quod autem citali doclores fide sinl digui, c s l

quidein lioc verum , cuni ex conimuni consensu ,
queui de ipsis babemus, tum clarum esl a sancla,
c l oecume/iica quinla synodo i sua lerlia aclione
circa mediuua; quae sic babcl ad verbura : c S e quimur iu oranil>us sauclos Palres, atqm doctores Ecclcsia;, Athaiiasium , H i l a r i u m , Basilimn,
Gregoriuin Tbeologum, Grcgorium Nyssenum, A m I rosium , Augusliuum , Tbeophilum , Joannem
Conslaiiliiiopolitanum,, C y i i l l u n i , L e o n c m , Proc!uiu, et recipinius ea omnia quse de recta lide,
alque in cundemnalioiiem baereticorum ab ipsis
edita sunt. Recipimus quoque alios sancios et orlbodo\os Paires, qui in Ecclesia Dei fidem ortbo- (
doxaiu usquc ad'(iucm irreprehensibililer praedit a r u n l ; sed el in lomo synodico, quem recilanl in
ecclesiis, analbciuale perculiunlur quotquol non
rccipiuiit noniinatim coimnemoratos doclures, et
omuia illorum scripla non coniileiitur. Peculiari
vcro. ralione sanclum Augusiinuni sacrosancue e i
u:cumeiiicae synodi, lerlia , sexla, et seplima pnesiauli&siujuui Eedesiaj doctorein, e l sanclum deniiuliaruttt, ut con*lal ex Aclis ipsaruoi. > Jatn
vcro de prajdiclo sancto Auaslasio Antiocbeno
sexla synodus baec commemoral : Recipimus
saucltuu Auaslabiuin, qui orlhodoxe responsum dedil pro loinu saacli Leonis ei inclyli papa. > E l
" , ,
2 ,
; ,
' ' , , , , *
; , 6?, ,
, ,
, , t A
* ; , .
* >

. *

'
, * .
% \ , ,

/ . , ;
.
- *
c

#
. > , c " .*
iiirsus : Sauciuui vocal lolus Orieus buiicsaitcla:
ine.Moriaj Aaasiasium, qui fuit arcbiepiscopus A n - |
, "
liocbiae, et qui eum non r e c i p i l , Deus auaibema , *
lizct. > Quoniam vero quidam ex scriplis Tbcodoreli coaira sancluni Gyrillum in conlirmaiiunem .
sui erroris iionnuJla pruducunl, novcriul satictaiii,
ct oecuinenicam sexlam synodum inier alia quae
. ! , -
/ ^ ,
conira Tbeodorclum decrevii, baec eliam dcccr-
nerc, h\ 9 cap. Auetorum ejus : c S i quis scripta

Tbeodorcii cmitra rcclam lidem sancti C ) r i l l i , et
epihbdam qua appcllatur Ibae, atque Tbcodorum
; ; , , '

Mapbucstciisciii, ojusque scripta non anatheiiializai, et si quis 11011 recipil scripta sancli Cyrilli,
pntscriiin quai coiilra Tbeodurum e l Theodore-
,
, , ,
lum , c i Aiidrcaui, Ncsloriumquc, atque cos ct

ununiqueiuque ipsorum qui similia ipsis suitc-
,
,
957
DE PROCESSIONE SPIKITUS SANCTf.
953
" , rmrt, scu s e n i i u n t ,

<>,
de ipso el
syuodi
, . *
\
> Eadem
in Actis s a n c l e l oecumenicae
ubcrius
analbema estn.
vert
quiutae
invenire licet.
.
.
CAPUT XIII.
BrevU repelitio eorurn, quce dicta sunt cum

epitugo.
Quae i g i w r recensiia suut de.his sufliciant. Volo
a u u m a prineipio reassumendo
;
;
stantia Palris esse Filium
negant, mulla absurda
sequi S e c u n d o , quo sensu aliud subslanttam, e l

| , , i hypusiaelin in Deo tbeologi asseranl. Terlio,
u
rem
secuitdum
csi. Quarlo,
idcm
quamvis palerni-
las e l filialio sit substanlia, non propierea neces-
suni,
subslantia, e l hyposiasis, alque proprielas in Dco
; ,

quae dicia
concludcre. Primo, ostcnsum est eo?, qul cx sub-
sario sequilur Filium esse P a l r e m , vel Palrcm F i -
liuni.
, ,
essc
Quinlo ,
qui asserunl quemadmodum
bvposlasim, et
aliud
aliud substanliam, c l
aliud
palernilalem in Deo compositiunem non facii : ila
etiain
*'
nounulta , quse in subsianlia Dei dieunlur
subsistere, qiueque rcalilcr ab essenlia , ei intcr se
, . ",
differunt, composiiionein non facere , irralit>nales
suut. Sftxto, doQlores Ecclesiai F i l i o m ex substantia
Patrts
' ;
subsianiia esse, vel generari Filium negaul,
, *
principia lollunt, et doctoribus adversanlur. Oclavo,
eese
tbeologtce assermit. Septimo, qui ex

lidei
, C quae landeni orroris sni liieriwl causae. NOHO, qaod

,
repugnare iis qoi Spiriluin sanelumex Palre F i l i o -
que procedere
substanlia P.uris esse Filiuin. Decimo,
:',
dem
asserunt, eoegil, non coufileri ex
objeciiones,
quae
videnlur
quas l a u -
p r s c i p u , infe-
rant iis qui Spiriium sanctum ex Palre Filioque
proccdere a i u n i ; et primum, qmc a
tialilaie
* ,
ciino, quod
Filii
Filio
eoianare,
in-
duolms principiis, e l ejus solutio.

sancii ex subsUnlia Palris
e s s e , atque
exsistere,
ileiu procedcre.
proficiscique
Ullimo cap.
ct
: e l ex
alque
repetitio
praediclorum cnpilum. Atque bocloco iinem sorlta-
. O J V -
lur oralio; quoniam e l bucusque ipsi scopus eral

Si igilur convenienlein finem assecula e>t o r a i i o ,
atque per omuia slrenoe pnesens voluiucn a b s o h i i ,
Uude-
iisdern
Spiritum tbcologice pbilosopbanlur
^, , ,
coasubstan-
et solutiones earum.
alleram objedioneui
Duodecimo, quod
el
ferunt, quaa
, , -
dneuntur,
2/., , ?>
Deo sit gralia, qui et mulis loqui, el surdis audirc
largimr; sin minus, si qiiid eliam imbedllum essc
, ,
vidctur, noh qusesttouibii , de quibus senno bac-
, ,
tenusfuit, sed disserenli defeclus allribuatur. Puto
lamen quia vera s u n l , qu oralione proposuimus,
fore per Dei gratiain u l etiam noslra dicta bona e l -
verissiraa censeanlur^Nisi qiiis ob rusiicilalem, a l -
. * ,
que barbaiiem, seu maliliam, animique impiela-
lein valde
gcrcre, studins,
deatur.
conlra verilaiem velil impudenter

ut apud
stultos aliquid esse
se
\i-
DEHETRII CYDONli
S59
DEMETRII
CYDONII
AD BARLAAMU&t
EPISTOLA
DE
PROCESSIONE
SPIRITUS SANCTI
(Vide inter moiuM Barlaani eUDemeirii epiiolM in]litrUMDO.)
MONfTUM
OHATIONEM DEMETRII CYDONll DE ADMITTENDO LATINORUM SUBSIDIO.
(COMBBFIS.
Auctar. nov. (oro. .)

t
De Demeirio Cydonio in hapc verba Possevinus ex Volaleranno : Demetrius Cydomu$ The$$alonicensi$

vir doctut ceque ac sanctu*, Grceca Latinaque (acundia praditus, fx patria decedens, Mediolanvm venit
ubi Ulteris Lalinit ac theologia operam dedil. S. Thomce Aquinatu libro$ in Grxcum $ermonem 9crtU
qua versie hodieque in bibl. Vaticana cernitur. Scripsil et eontra Eunomium de Dmnitate Filii, etc.
Exslat ejus oratio Basileae edita, de vita et morle. Habent plura eju$ bibliothecaruro indices. Ex iis
tina hjec raibi oraiio pracipna visa est, ac nieo inslilulo opportuna qua deineeps a Manucle pneclare
tilustrari videretur bistoria Graeca. Nec eiiim Joannes imperalor, quo Roroam profeeio Demelrius isia
ravii, alius videalur quam Joannes Manuelis filius, quem ei in Hungariam profeclum aoxilia corrogaluram habet Franzes c. Ai : Die 15 Novembr. ann. 6932, Chritti 1434, tmperator Joannet in Hungariam
trantiit, fralre tuo Coiutaniino detpoia instituto, et pro se in urbe relxclo. Quam ejus profeclionem see
Demetrius silel. Oral isia cum jam Graeci, omnibus pene amissis vix urbem salvam haberent. Argumento autem sunt, cum Demetrii animi ia Laiinos propensioris, lum iniquioris in eosdem ptarinm
Graeorum, quosii ultro.eoruro causa adeunles pericula, itasegre adrailterent : velui Turcorum, qaam
Latinorum jtigum levius haberent. Praeter alia Demetrii monumenia exsiat Regto codice prolixissioia
Oratio t6v qua fere omnia speclanlia ad tiominis lapsum ac reparationeiu hiculenlisainie Craciai ac exsequitur congrucniiaa adducens, qaales fere D. Tbomas I I I Summm p. Ejos
tilulo ila est additura : ' ,
* Haud tamen termo iste legilur in ecclcsia quod reprobatnt (uerit ab Eccle$ia eatholica
Legi ego, nec aliquid in quo minus Gracis ac noslris convenial, offcndi: eoque exislimo reprobalam in
odium auclorU, quem velut Graeci schismalici odio proeeqtierenlur.'Exstat sane ibitlan
cjus ad arcbiepiscopum Tbessalonicensem Tbeodorum Glabam fusa saiis episiol.t, qua se purgat, ac
queriiur de sinistris ab eo sparsis rumoribus, ac quibus iraduceret velut haereticum; prompium 9t
doceri signifii:ans, ut ille meliora ostenderei ac probarel; baud vero cessurum, ut nonnulla palrnm
populi, bujusve aut illios auctoritate, aut eliam experimento, vel scnsu aliquo preraerei : quibus plane
Ecclesiae suae, quam scbismate divisam nosset, nec dogmaiis omnino sanam, aucioritatem elevai, ac
auorura carpit credulilalem, qui ecbismalicis ac baereiicis magistris adeo tribuanl, et nibil pneierea
reliquum velint ad veritaleni indagandam. Quam ergo Graecis scbismaiicts Gydonii iuvidiosa memoria.
iam Laiinis orlhodoxis grata debeai esse ac sacra; silque inagis e re Cbrisliana ejus publici juria
monnmenla facere, quam vel Pbiloibei, vel Cabasibe, aui aiiorum aequalium, quos nibil Cydonio pnelaniiores doctrina aut eloquii niiore. erroribus iu fide cum scbismalo iufeclos liqueu
9
ORATTO PRO SUBSIDIO LATIXORUM.
961
&
POUB
TUZ
DEMETRII CYDONII
AD
PORRO SCRIPTA
ROMiEOS
DELIDERATIVA.
EST PHOFECTO ROMAM IMPERATORE

DOMNO
JOANNB PALSOLOGO,
PATMARCttA
PHJLOTHBO.
, , Primnm quidem , v i r i , ingentes Deo graiia

. ago pro Hs nuntiis pro quibus deliberaturi veni , \ , . mus, quippe ea olim desiderabamtis ac nos mora
' molesle babcbat. Cum jam amem res pro \o\o
, procederc coeperint, quid aliud superest, quam ut
; pro reliquis mcliora speremus ? Operae vero pre , liura sit, ut qune sunt gtiiliorum caveais, ac quam
. " se nialtis malis inseranl, qui orcasione iiesciunt
) - uti, atiendatis. Sic autcm rcs habef. Mnliie prov ,' * & dcntia, cum a ec, quae eint conductbilra saggerit,
* , tutn foris occasiones inslniil qnibus salulcm con , * - sequi p>s*ipt. intrr brcc vrrn, sensalorum sit, ut
* ei pro concess'* gritias agentes, bona spe freti qua?
, sunl reliqna ronentur adjungere; ii autem quiad
* , ' - benefieia ab ea acrcpta nihil moveantur, nec a so
{ , quidquam confereiidum pulent, sed casu quodaro
, arbiirentur venluram salulem, nedum ex divinis
, commodi nibil rcferunt; quin et sequenlrsaugent
.
niiserias, eum referenles frucium , ejus qqa babenl insensibilitalls.
,
Hoc TOS ilaqoc prinram rogaios volo, ut in ani, , mos tnducenles, Bmm esse, qni omnino pro illala
, nnbls a Barbarii injurfa veltl pccnas reposcere, ra
) , - et facialis el dicere studealig, per quae provtdenli
< * ' quidero coliaborelis; vosque ipsos ac patriam e.t
** , gentem, a turpi bac forluna undique arctanliura
. malorum libcrctis. Equidcm tii eo animo rcs ca , pessalie, in vestrum reipsa commodum delibcra , stis, fielque ui ad liberlalis bona, ore omnium
laudem cumulo babeaiis. Sin auiem eos seqtii
nialueriiis, qui ex conimumbus malis, suas i
foriunas aogere qtumiiit, ue mancipiorum quidem
, ' reliqua nobis sors iulura eril; sed est necesse, ut
* * lurpi morle, immorlalem malorum titulum, pa , Iriani reliuquamus. Ne eots ergo feratis qui aptut
vos socios caluRiniari conanlur, nec eas suspicio
, - iics volis vestris aliqoid conierre patetfs. Hxc sane
. alia sunl, quam eorum, qui quodsil e recoramuni
:
ST3
UEMETRII CtDONtl
m
vclinl sibi p r o p O M l u m . Quosdam p o r r o opnrlebat
^*
{. civat ^
esse , qui pro universis consulturi essent, ac pro<
^riis ipsorurn conmiodis communcm utilhatem , xotvfv
.
pralaluri.
,
Hunc ergo voe irtodnm babere convenil, ac incidenlibus icbus cum judicio uti. Si quis enim .
opiionem dcdissel, babuisfieiisqiie eligondum quod ykp , .
vidcretur, omnes pulo, pr# parenlibtis, amicisque, , , \ , \
ac cognatis, Barbarornm ddlelionem erati elccluri, , , /
qua nimiruin nibil vel juslius s i l , aul univcrsis , , '
.
niagis acceplum. Quid enim tion ir.jtiria? nobis
intulerunt , aul qtio a nobis supplicio aflici non , ' ;
niercnlur? Siquidem cnim a Deo ac religione in
Deum incboandiim t i i , quod ct bominum gcnus , I , \
cbarius bcbcl, nobisque pecuiiari ambitione uni- ^ ,
vcrsis cmnino c\pciibilins est, quorumnam irapie- ^ ; '
tag cum eorum possit impielaie conlerri? Quorum ij VA;
circa id quod prarstabilius sit, cogitationcs, aut ab- ; ; xaflsonic magis, aul veris amplius ac nobiscontrariae ? , &,
* , '
Quod si quis eorum coiisuelam vivendi raiicnem,
ac alia repulcl, plena oronia abominationc inve- .\
niet; eaque id exsuperaitlia, ul ct argumenlis pro- : '
bare, lurpius quid vi.lealur. Euimvero, l'tnn sil , wvuu
necessarium teinpus , accurate diciuro, quaniis , ow
inalis ab eorum iniqua aclione per lempus aclum *
usi simus, ac quanlis nunc lemporis leneamur. 11 i ,
enim ferc soli malorum noslrorum auclorcs exsi- .
slunt, ac quibus nierilo calamilas nostra ascribi , '
possil. Dicara vero non velera, IMJC siqua vel scrip- ,, '
torum monumenlis, vel scniorum narraltont* ac- Q
,
cepimus; sed ea solum , quibus ii nus anle bosce
quadraginla anrios keserunt.
llaque impcrio dominabamini toti Btlhynia*; loii
, r*asr :
quoque Ioniie, Caria;, Panipbylia;, universae Phry- , , * ; &
giae, ac loti quam late colunt Papblagones. Tra- , \ . 04*&
pezunliorum principibus, eorum in vos benevolen-
lise pr&ntio, concesseraiis imperium : multae vobis * \ >\
ac pulchrai civilales ac rediias circa PonlumeranL, \ ^.^
ac usque Pbasidem, alii quidem absolute parebam, ,, ; '
nlii baud sibi conducibilc arbtirabanlur, ut nc ^ ;
vobis amici ac sucii essent. Sileo autera Thraciam . \ ',
ac Rbodopfti, ac si quac gentes, incipiendo a mon- ')
libus ad mare* usque, istam incolunl regioncm. , ti\
Tbcssalia aul^m ac Macedonia , quae loi habeant ;
urbes, lolexcrcitus, tol populos, nonne vcstrisnio- , ,
riuus ac pra?ionbus regebanlur ? Porro bis quoque , ;
Onibus Epirola? clausi eranl: magnaque parie , : *
dcxlra sinus solos vos ex umvcrsis dominos agno- , anevw
. * & tw
BcebanL Sed el Peloponjiesus, qua: solaad gloriam
dotitino suQicial, ui quis rjus iinporium tcncM, , , ,;
cum aliis servivit. Fuil cl aliud nibil iia detcriut , . WJimpcrium , ad niarc. Cbclidoniis enim ad usiiuu . ^ *
Sicilix ireluiu nulla prorsus insula eral non >e- . ;
eir;c diliouis. Alquc ul vcrbo dicam, quod oibis *
cplimuin babct, ac utrinque anni lcmpestaluni . * , .;;
iulciupcriom fugil: alquc ad fruguni quidein co- , \ ' ;
piam robusluni esl, aique ad acics ac cxercilu , (&*
coiuparatum; quodque pecuniariis obvcniibus, ; ,
ionlium uberlaicm viuccro vidcaltir, id louiin uo- > ,
t
!),5
ORATiO PRO SURSIDIO LATINORUM.
SCB
, ' ; bis ceu honorarium a provtdcntia servalum eral:
* ex quibus omnibus innumerabilia quae iribulis an ' nuis aerario inferrenlur; grave eral cxercUuum
percenserc catalogos ; arduum dicerc, qttas nedum
necessaria aliqua ratione, sed et ad miraculum
, undique classes mitlcrelis. Nam ut audio, cenium
5:\: . quiuquagiiUa magnis triremibus ( I ) , necessario
- * omni commeatu probe a<1 bellum imtiuctis. mate
, - navigabatis. Quod autem imperium nostrum
. coelo tandem venire videreiur, eique omncs ccu
, palam coelilus inetilulo cedercnt, ac universi nd
,, ejus leges sna componerent, boc cnimvero ampiio * rem nobis honeslatem addebal.
, .
;
Quorsum vero omnia ista disserui ? Non enim ut
* ipse qnidem frustra leram tempus; VOR vcro bo * * noruro quae fuerunl percensione trisiilia afficiam ;
' , ' - sed primiim ul nc animis concidalis, neve reptile - tis impossibile reverii ad priorem fortunam. lis
, enim qui imperio sunt assueli, lanlaque possede , runi bona, ac quibus rerum adco fortiler gesiarum
, $, omnes conscii sunt, facillimum est, modo tanlum
, , mtillam illam ac inenarrabilera inerliam auferant ,
' ut quam olim, tam quoqne nunc dominiinn protra , * - banl. Deinde firma apud vos memoria tenctis, iis
- nos omnibus illorum vioWnlia esse privalos, nec
. quidquam vobis ab eorum iniqua invasione reli* \ , quum esse. Sane qua ab Hcllcsponto, el ad Orien , - lcm, quamque late ad usque montes Armeniai len , , ^ d.lur, lerra fruebamur, universatu nobis auferen , ^ ,, lP8, urbes quidem fundilus evcrterunt; epoliati
* sunl templa, sepulcra effregerunt, sanguinibus ac
, - 4mlavtiribus omnia impleverunl : quod autem spe , * clal ad incolas, aninios quidcm corruperunt, ad
* , 1 veri Dei igntiralionem cogenles, suisque eos im* , pertientes impuris mystcriis; corporibus amem,
, heu ! slupro abusi sunt, sed el omni subslaittia mi , danles, ac abunde liberiatem tollenlcs, iufiruia ser). . vorum simulacrareliquerunt, suis ipsorum augendis
facullalibus rcltcta miseris utenles virloie. Ncc vero
, bis lerniints tnjuriam sistere salis babuerunt, quin
llellesponlo iransmisso, ultcriores urbes coegerunt
. scrvirc ; lutius modo, quam nosolim Thraciam incoenles.Quod si ciiajn eos aliquid elTugii impciii nos ,
0 tri,illudnibilomiftussesecumuloaccepiuro$sperant
.
Oierum, dum interim bclio in eos occupamur,
; ,
; , ncc iis impedicniibus, justis copiis adversus cos
, , - qui aggrediuitlur exire possnmus, sumusqtio ad
, , uirosque impares, mulia nobis circnmquaquc bulla
* ' , ' concreverunl : ut alia quidem amiserimus iis au. , feicnlibus, alia propier illos. Quod autm malarn
>, - oninem foriunaiir s u ^ r a l , ac cui nibil in vita
;
F r . ComheQsii notee.
(1) Erai illa tunc Grnecorum potcnlia specla- omnem belii apparalum lerra mariquc, virnsque
biliu. Decrcvil nuinerus ille Inreiuium, ac petie ad omni miliiia exercilos , quam niulias congesias
lubiluin redaclus esl, cuin Micbaei Palaiolugus pecunias, in promplu semper babens : quaiiiiu
quorumdaiu suabione vcbil siudio parccndi smupii
ve! rumor bosicm provocel ac slimulcl, que sui
bus, ac earum expensas iit a:rariuiM iiilereudi, cas juiis (acial. Similc quid narral Niceias iu
siullo consiiio, quori narral Franzes, lib. i , c 9, Manuelc Comneno.
Irixeiuiuui curaiu abjccil. 1'roûi cci lc resptiblica,
9M
9C7
D E M E T R I I CYDONII
conferri possit, quotidiana snnt excursionee , ac \ \, xa\ ai ; !; ; *
quas cxeuntium cxdes patiant ad portas civilalie, ,
quodque jam muris omnino immineant, noe T e r o * * * tanquam clausm bestiae supremam exspectenief , .
plagam. Sileo autem qu# anno superiori, ac nunc ;
sub nostris sunt gesla obtutibus. quantam ii nostr , ,
lerrae parlein messiieriBt, quanlaque redimeudis
frngibus reliquis tributa cxegerinl, ac ul nibil in- , .
juriae ac insolentfo reliquum volueriiti. Si quU , ,
ergo est cui bac (erenda videantur, puietque non
habere salis, ut laet-is itim ac exacerbaiionem in :,
eos qui laeeerunl coinmoveani; bujus ego insen- , ' ;
sibilitatem admiror, ac n e quid m i n i r o u m btimani ' .
nninii babere dixcrirn. Qu d cnim jam causac sit, , ;
til quis ukisci quacrat, si qtiidem fcu non mor- " , deant ? aut qui ba c sustinet, q-ioenam justiori t i - ; ,
luio odiesc powit? Quod si quam pietatie curam , , , agiiig; si qu&m animoruin, &i quam corporum, ei , ,
teiuplorum , el patrke el sepulcroruia : ad baec , , \
vero, eiiam liberorum alque uxorum, occ non se- ' <;
curt poslmodura rerum staius, ac demum vestra luiuria temporibus apad posioros glori, Deutn ;, ,
omiiiuo ac bonam spem prxlendealcs, eiiilendum , sil ut violenlos ulciscamini opprewores, nullisiioii ^.
leiUaiis ex quibus comrocalus aliquid ab beilura
coinparari possit.
,
Sane quidem ui qnem malte (inera eeset invenire,
*?el dando pecuniae, vcl nuptiarum foedera poIK- , , ;
cendo, vel pro prseleriiis nullam fore tujuriarum ,
meraoriara jurejurando Ormando; ne sic quidem Q ' ;
par esxet, ut nosira bona iiequiulmis cedenles , ,
aecepunique ab eie injariam obiivioni tradenles , ' $
libenlea haberemue, ui quis silenlio eineret memt- . *
ntsse calauiiUluin. Nibil enim ego aiiud nobis fore *
video ab ea stullilia comuiodi; sin auleai ne id , *
quideiu licet respondere, potse fleri, ut qui eic , niulta jam accrpeiunl, nec nobis reliquerunl ali- ,
quid quo nos ipsi reparare poswmue, pro eo ul ne ,
quod rebquuoi esi, accipiaui, bic landem, velul , ;
defecta eie virtute, sUlanl; aui velul priora om- , ,
flia, IIOD ad boc tiuum lanquam Oneni inslructa ;, eseent, ut nos iioeiro dominio ac impcrio priva- *
renl: quae res, universig et sspientibua et couailia- ;
riis el valibus liquido coufeesa est; quomodo omni , ,
alia cura abjecta, non rei uniu*, nempe libertaiis, D , ;
ralio nobis habenda esi ? Non cniro qua? alios ser- ;,
vienles, ea el uoe, m nosiruin vicloribus manent. .
Idia siquidem damnuoi esl tuaxirouiu, liberiaii* \ '
jactura, cum alioqui vivere sil iguobilee, iis iruen- C*5v , ;
tes qua*. bcllum 4ion abstulit. llic auiem nobis, . ,;
qua priroum die &ervituicni sumug professuri, 0111- ' , *
iiiuro simul maloruni initium crit. Curo enim liber- . /^
talem auferenl, tuni omni suhslanlia ad usque in- , lcrulaiu nudabunl, norunlquc omnes post plagas , , ;
a^rutiiiias ac lahore*, quanlam corporibus sinl illa- turi ifrjuriam. Animaj aut<in exiliutn n*ajus quid . *
babel ad jaclurain. Nain neque ipsa a malorum .
iicquam dominio iibera esse pcrmiliiiur. Quin imo ]
ejus murs uulli inlcrilioiii coii.paraii dcbcl : si* * - *^
9
ORATIO PRO SUBSIDIO L A T I N O R U M -
970
$ quidem haud aqiium videatur, ab oronibus pariier

externis bonia, alque a Deo segregem fieri, sine
quo, nibil licet sperare boni

Cum itaqae ultio undequaque necessaria git, gi
, quidem ipsi a nobis salis ad belium haberemus,
, ' esset id quidein optimum, cum ad gloriam, tum ne
\ , \ - ^ amiliares copiae procul labore congregandae essent.
* * Ex quo tamen quoitdiana vii laxiias, praeeiiiig (, \ - qne foriunae gamma qnftdam incxspectaiio, eo nos
, - paulaiim precipilii provexit, baud aliam plane vcl
a vaiibus babemoa exspectandam vocem, quam
, alios advocandoe esse, qui nogtram ulciscantur in; , juriara; siquidem id nobis facultatis ademptum est
, per Barbarorum impre ssionem ac iniquam vexatio . nem. Gonsiderandum itaque quosnam oporteat
, esse, qui boc bello socH depugnare babeant, ul eo.
, ' , , - quinam sinl eligendi perspicuum fial.
.
Anle omnia igitur "necesse sit, ut idem nobig ,
cura
de Deo sentiant. Qoippe tieri nequit, nt qoi
.
;, , bae parie animis divisi sunt, quae sunt amicorum,
' ' . iiiutuo sibi unquam praeatanda sperem. vero
ui el alias nece*sarii gint, ac qaibuscum consue ' verimus; at inqoam, coromunibus quondam beilis
, * ac adminietralionibus funcii simus, ac aliis asi
. commerciis; ac omnino aliquid exsistat necesse
* , git, quod et prius animos devinxerit. Quis enim
, * inducat in animum, hacienus inter se ignolig bo ' minibue, lanlam a prima congressione coaliturain
^ . C niciliam, ulnec pro se muluo pericula adire de, , , irecient; quod vix aliquis pro maximc necessariit
, unquam facile exspeciet. Quin et muhitudine et
, audacia aniiuisque, ac rei bellicae perilia Barbaris
vtx$v, , - . praestare oportet, ui ipsi peregrini, in sua ipsorum
* regione pognanles illos vicluri sint, ac victoriis
assuelos in fugam versuri. Ad haec itetn ut ne
. primuin illud sil congressionis adversus hostes
, iniiinm ; sed et jam lalium pericalum fecerint, ac
. ; - qnibus prioria facmoia, fulur victorie exMStant
, piguus. Conslanlia autem, ct ut ne ab \h quas
, * ; - inilio visa sunt, recedamus, haud novi an quta
. " - qnid iiecessariam magis exislimel ad belli consum , mationem. Atque adeo, ut rcm auspieati, ante
, * - flnem animum despondeamus, haud aliud sil,
. & < l
* prodamus, boslcsque in nos irri , * temas. ncque sappetii quo borum quoque uta . . mor, si pecunia des nt, imo nisi adsint mulla
, , copia; boc enim est quo fere omnium maxime
^, ' ; opus eat, ac quibus non abunde aflluentibus, ne. cesse stl confusos recederg. Itaque necessarios
, , ; habemus diviiee ac magnificos auxiliarios, qut
* ' nedum arma, sed cllhcsauros domi repositoe pro*
,' . ' pter nos ponant : idque cum vos, ne obolum qui * ' / dem pogsiiis, ac fone n o l i t i 9 reipublica eausa
, effundere; lantum abett, ul solvere mercedem* ac
reliquura belli apparaium prsslare.
.
Hdec enimvero quibug ornaios oporleat etse,

, ' qui nobis sinl allaturi opem, eaque fere quafor , , tunas, qua virlutig bona, quibusrum pro nobig
31
P A T R O L . (. CLIV.
1
e a m
u l
971
DE.V.ETUII CYDONII
978
Jebeant adire pericuia. Scd et alia, ut quis d i l i - '^. tl xal
geniius adhibeal aniraum, poasil dicere. Quosnajii .
Sgilur nobis lalea subsidio accersemus? Qaosnam,
omnium ant plurium ergo idoueos antagonialas ;
repulabimns ? Quibusnam freli nos ipsos crede- ; ; :
mus? Si quidem cnim vi calamitalum perculsi '^ ; ;
omnino defecimus animk, alios prorsus exspectal ; * ,
leinpus, inque ordinem nobis congruura vocat ac ,
rogii. Forte allquis Scylhas dicat, qui nec ampliug .
coii<*isiunl; qniqiie nibilommus, ut possiut, baud , ' , , sane vclint; neque ul velint, viree siat habituri,
, , ^, -el
ac quibus auxibi lAercedem, ne ipsos nosiros la- , , '
pides in argcnium muiatos satis esse pataverkn. ;
Quin audio ab iis priraum, vastatum esse ac
'
desolalum nosirum solum. Eorum eniin per aawos . ' singulos miUenis lurmis incursienes, cum urbes * ' ,
bominibus vacuas reddidissent, ac Tarlarorum so- ,
liludini similes eflecissenl, Turcie liberam facul- , ;
laleoi fecerunt, uteorum rebquias pergequeren- * tur, ac si <nagn# fcbres ac labe, rooriem aniece- , .
d a n t . Praeterea quis eos conciliaturus esl, ac sua , ,
sarus ut oblivioni tradili&, quibus se mnluo malis ',
afficiunt, nostri causa convenianl ad deliberaadura? ;
Aut ergo seditionibus divisi, ne se ipsi quidem ' , juvare poteruni, aui antequam onntno concor- , ' ^. '
diam ineant, in nos moturos exspectare debemae. *
Sed et bis exceplis, ne noslras qaidem calatmla- . les, eorum video exspecialuras auxiliuro. Qaan- ^ -
quaiD vnim nimc ipso die electos legaloe proiicieci ,
couipeUimus* vix anno sequenti incepturi sumus Q . * cxspectare auxiliujn. Sin aulem Deus Iiocce au- ,
lumno auxilium non itMllat, scitisomnes in quanl . *
'tcmpeslaiis procinclu simus. Tacco, quod nec illi ' *
imquam adducendi sunt, ut velinl in Turcosbellum
susclpere , bominea impii, piorum cauea, adversu .
cos quibus mala eadera coinmuuia siul.
Enimvero dicat forsilan obiler quispiam : Quid ' ,
nam io Mysis ac Tribalis causari babeae, aimilibus ^, .
nobis bomroibus, ac Deo addiclis, quique mul- ,
ta nobiecun) multis occasionibus negalia gesserint, ,
nec sinl procul dissiti, ul niullum legatis lempus ^ ., *
mutuis reaponskmibus i n s i H n e n d u m mll Equideui ;
nibii conira opponerem, essemque lrbens el ipse , , ^
aeseiisurus, ut viris, una cum pielate, ac eo quod , . ,
nolos babcamus, reltqua guppeterent, qnae iis in D ,
siiil, diximus oporlere, qui pro nobis pugaaturi .
sunt. Sane quidem pios oporiel ac tidelce esee, ' ,
qui bellum sociale inituri sunt, quam ul dotem ' excipias, majna ab eis damnum fulurum pronuu- , .
4ia quam ei palam boeU 3 cxstilerini. Safcis vero -,
es&e virluiem ad negolia propoeilas baod unqoam
* *
dicani, nUi quU Deo consiiuitam velit, uliusoliia ,
ims raiione ac prodigio salvos faciai: quin neceese , 1 , -
aflirnio, ut quidquam velimus aocloe juvare, com- . ' ,
ftucaium alium ad bellaai suppeiereu Nunc au.em ; ' *
earum geniium pairperlalem conspiciiis, wtque ne ; $
aptul se quidem sedenlUjus ac quielis, necessarius * . ^ ,
couMaeaius s i i : ai iiem ievi occa&ione facile sol- ;
vaai quae visa eranl, ipsaque adco si qua jureju- ; <> ;
t
S73
ORATIO PRO SUBSIDIO LATINORUM.
974
, \ ; raado firmaverant. Ad externas autem expedilio, nes, qute eos eduxisse ? quin ormiiuo, quae
, eernm anqaam memoria fuit in saeculo qai ni , , \ miram, nisi et ipsi noslrts infoiianiis abaai, no, stramque cum Barbaris occupalionem, injarbe
\ * \ lempus rali, muHa e irostrie abbiraxissent, IIHRC
, - quoque, uli prius, noslro vivereai jugo mancipa . " , - t i , nosque dominos, una cum aliis, ipsi quoqxie
, , - scirent, quos eos potius metucntes, baud unquaiii
nostris rebus dicam consulteros. Sciunt enitn ut
, * - justa judicaf e velint, multa e nostris injuria oocu, , - passe, cum nuHi essent qui probiberent: quorum
, , , se domtnos fore arbilrantur, dum ipsl inlerim
\ \ . - aliis inlendimas animum. Sin autem respirare
contingal, necessarium omnino, ul aot reddant,
'
, aut nisi velint, negotia habeant, ac bellum susci. piatti, idemque aique a principio pericoinm adeant.
, Haud ergo incorla forlua tenlare veliul, accum
, ' . lncri occasio suppeia-t, cogi qaaodoque ut sua
, * \ ip*4 ^Kraieerint. Quiu reram noetrarum maiam
' ;
aleam, muri k>oe sibi ducnnt, ut ne quid mali,
quando nobis facultas emergendi fial, accipiani. Qut ergo praesenli foruinae U-vamen sint allaturi,
quibus eemper in volis sil ut conlitiue augeant?
* , ,
Qtiod aulem isla non a solis eogitationibus aeci , dant, sed et ipsas res spectent, ex prafatis licet
. conficere. Memores estis, quot ad ulresque desti
naiis legatis, de bac belli societate locuti eslis?
, Quoties eis et pietaleni, el sacra coinmunia, reli , \ - quaque comme;cia, in mcmoriaro revocastis? Er . ' - C gone proplerea moli sunl, aui siquid per vim l i , * , ; cuil nocere , a nostria abstmueruni? Enimvero.
- barbarico obrutig bello, ac cum tania nos malorom
, circumstarct iragoedia, Tribali, alias quidem cir, | cumeuntes Macedonia? urbes defeclione tonlabant;
, aiias admetis exertilibus ac nachinis occttpatant,
, , aKas denique in famis anguslias n.iltebaiil. Hysorum
; . auiem crudelitaiem, vix babeas cuialii comparave*
ris. Tanlum plane aberat, ui ne jiclalis teinpesiato
' nostrie urbibus prasidio esscut, ut aiias quidem,quo
, , $ facrle caperentur, venderent. floc enitn iis prom
, , plum erat. quod fame prcssis necessariam anno , nam, comme<UH ipsi affluentes, non irapertirent,
' , alias sibimet ipsi submisio itiiliie ac ducibus,
:, proprias asserereut, ac quidem per se ipsi muros
* , ) D lenebant, ac propria constttuebant praesidia!, roi
* aeros aulem incolas, perpetuae jugo servitoiis
; . addictos, a pairia abducebant. Sed ei modo, no eiris cognomiaa urbibus oppida in suis ipsi sedi ; * bus per eoe exstraxerunl, lamqtie immensa vecli , ' galia cofligunt, ut ne exigendis Barbaroraro . manitas mtrilis partibus ad ea accedat. Tameibi
, , , haec agenles, baud i u habebant, m IIOS quidem
* Ixderenl, sibi autem quod e re esset coneulerent :
; , * quin imo ea in nos ferebantur odii exsuptraniu,
- ut roodo nocerent nostris, sua ipsi libenies paritrr
. "; > , perdercnt. Quas enim
nostrae dissiparunt or bcs, eorum eedibus muri loco erant, Bnrbarosque
; , oceupantes, fulurum eis, loco praesentis maJuni
, . - faciebant. Ac liquei : iis cniua deJructis, ]aoi
973
DEMETRII CTDONIT
quidcm Trinabum mmiiunt, aliaque obsessar; urbi

praesidio futura inducunt, sic liquido quod interjacel Mysorum est praeda, Barbari autem, liberius
corum invadenl lerras, quam colant suae, nuncque alias' ipsi qnaerunl sedes, tanquam nihil ab
Jiostium sedibus suas differre credant.
Hosne ergo, rogo te, belli socios vocalnri sumus,
qiiibus si qnid nobis infortunii accidat, coramodo
sit cessuram, quosque malis noslris, omnes proveclos scianl? Caeleruni quid ea dixi? Optimus
enim nosler imperator, post roultas legationes ac
eollalos scrniones, quibus in belli socieiatcm adducendos sperabat, ipsum filium, jmperii fulurum
uccessoreni, ad nuptiarum foedera cuitt principis
Mysoi-um fllia, putans stc pelliciendum, adegit. i
Atqui sciunt omnes, quam hoc conjugiam, iroperalori quidem dedecori fuerit, ac abjectioni,
-quamque illi glorise ac splendori. Ergone ianta ab
iinperaiore grat.a donari, revertli sunt beneflcium,
ac vcl mifiimum quid ad remunerationis speciem
conferre cogitarunl? Haud plane : lametsi necdum
conciliala aflQuilate, omnia pollicebaniur; ac quotquot proniissa Grinantibus eorum sacramentis diiibcbaul animum, optimum iniisse consiliuin imperatorem affirmarenl. Enimvero cum necessitas
vocarel, ne navim, ne equitem, ne simplicem
aiilitem, ne unum obolum prolulerunt : qnin ita
in iiiteni usque improbe sibi agendum putaYerunl,
ut cum imperator in IUyricum ac Pannoniam
profictsci decrevissel, ipseque per viros inducere
ut vindicaudo auxilia darent; primum quidem
illi nihil non moverim, quibus ab ejusmodi oplima
ousilio rcirabendum sperarent : ubi autem mfnime persuasissent annuerinl quidem, ac recte
habere quod consultum essel fassi sint; quam cilo
tamen quae inde licuisset adducentem copias,
revei li monuerint; quod reliquum videretur adjecturos se, ac aiacres sociali bello fuiuros, ejusqua
graiia nibil non moliiuros. Alque ha*c quidem illi
poilkebanlur. Num autera verbis res responderinl,
ceclu nosse Ucet, ex iis qnae acciderunt. Olim eniro
Barbari veaieuie imperatore potnas dedissent, nisi
UU sociis ac commUitonibns vias inlerclusissent,
inque nos aestaie, nibil jam liraenies Barbasoe ]
imraisissent. (iuainobrem si quie rerum prassenlem
suinm moleste babei, roalorum eis impulet causan). Atque adeo, utilli voluissent promissis stare,
noa roodU omnibus res confuodere ac peesumdare,
olim nos a Barbarorum injuria liberi ageremus,
4>mnique tranquillitate urbes iucoleremiie.
Quia ergo, nisi iusanus esi, vel modicuin quid
ab illitf speraveril, quibus nostra mala, sua ipsorum aalule chariorasint ac siudiosius qusesilaf
Siquidem ergo ul Scylbas nobis auxUialuros speremue, vanum esl; ut Tribalos ridiculum; at Mygos nihil ad spcm commodum, nostri vero quorum
prideni virtus defeeia sii, nulla ralio habenda est,
quein pretenti deincepe negotio auxilialorem v o
976
, ,
\ ' 6 ;, *
. 01
,
\ { 5
(
.
, , ,
, , , \
;
;
, , ,
, , * ,
;
, .
,
,
. ''
, ,
'
; .
' *
,
)^. '.
, , , ,
* ' , '
, '
,
' , '
* ' , , ,
,

, ,
.
* , ,
.

,
,
, . "' ,
. ' ,
,
, '
.
, ,
,
;
,
, , '
*
;
' , ^
$77
ORATIO PRO SUBSIDIO LATINORUM..
97
caverimns ? Num iorle Ma sagetas huc adesse roga ; " bimus, inque belli societatem venire? vel nuntios
' , ad eos mittemns, qui insulas ac mare cxtra Co' * ' lumnas habitanl? Porro autem consiljarii sit, non
,
ot ab aliis dicta viiuperaverit, nihrt vero ipee quod
. - e re sit, ac conducibile dixerit, sed inagis, iit
, prlus refutatis quae non bene dicta videnlor, ipse
' .
poslniodum eentenlia soperaverit : lametoi sunt
contradicturi, qui nihil aliod in civitate deliberant ac consilti ineunl, quara ut iis, qui mtnus placentla dixertnt, contradicanl.
, , '
Ego antem, anditores,eos primum edicere roga, , - verim, num quid in praefatis reprehendendum ha ' - beant, oetendantque, atit non necesse esse ul haec
otmiia adsint, beili nobis futuris sociis, vel ego,
' , \ g quos illi dixerinl in crimen vocabo, urbique utiles
, . - existimalos malos pronunliabo. Sin autem neu , , trum vclrnt prestare, ipsi prlas catisa cadent,
, - videbunturque nobis conlradicere, cum nullam
, . * jpsi senlentiam inferant. QHodsi beneet ut parerat,
* , utraque diximns, reliquum estcommuni deHberemaa
, - consili*, quinam rerum pnesenii etaia, futuri eini
. ' urbi atiles. Enimvero, ne nudum iemere eer , monera effutire videar , libensque pr consilit
' , inopia a rebus meroet abstrahere, dicam qoae v i , , dentur, hoc tanlum rogans, ul siquid eoneilium
* ' - a yestro alienum sensu compleciatur, non prius
, , tumultum cieatis , sed exspectetis reliqcra, tumqu
. yel praebealis assensam, vel aliud qoidpiam con ' , , gruum magir temporibus invenire teutetis. Noirr
' C belli sociorum defectu, audilores, in eum stalom
, redacli snrons. Miniroe geatium ; veram alia nobts
, t jn hac mala incideremus, iu causa eisliterunt,
. ' eaque occupanlia rempublicam, cum tales esseraus,
qai belli socii aliis auxiliari possemos, eo noa
, ' corapulcre, omni parte auxiliarios qoaarere ne . * , ceaauio habeamus. Porro nobie sunl belli socii,
.
iique molti ac boni, quique adeo noslra mala
lesie ferant, ut sic nos ipee optem nostra ferre, ac nobis condolere. Dicain bomines, jubete, ac iraa
eontioete.
'
Venientes nunc Roroanos dico eoruroque arma
, ac forlitudingn: ac mirum, ni ipstim nomen, virofr
vobis conciliel. Pensaie ergo, nom quid eorum q u
. , pradiximus, belli nobis SOCMS desil; quin poliue.
, ' ( num abunde omnibue, qnibus quis auxilietur, praa . D dili sinl. llaqae unde ccepi, a communi, inquam,
, , appellalione, inde ducam exordium. Queenam Ro . ' raani Roraanis magis neceasarioe socioa babeanl?
; Quosnara vera ad fidem comparatiorea, auam qui
; ' habent eamdem patriani? Eorum naraque civilas,
nostra melropelis est; cumque coloni* commune
, intperlissei nomen, ipsa quideni velul propngna^
- cnlumin Occidente roansil; nosvero, qui Asiaeprae' ' ^ esseaius, emisit, ul plane utrique, unoa idemque
, , populus videamur; ambapque urbes urbe eadem,
* coloniaB ac melropolis ralione: nihilque s:l
, quod dis4inguat, exceplo ut allerain quidem Ro' * ' mulus fundaveril; alterara vero, ejus imperii suc . ceesor Gonstantious condiderit. Quln et Constao , ,
linum a quo omnia nostra pendeul, sciunl omnei
9
Wt)
DEMETRU CYDONU
980
Homanam exalitisse, ac quam condidit tirbem, pa- ,
trhB cogitaiflen iribuenlern, boaorasse. Hoc enim ( .
unrversfe siudebat, ut ambas, ut iia dicam, velut , * , ; *
commiecerel tirbes: iH nedom untim ipsam amba- '
bus iroperare batid aalis arbiiraretur, ulque iri ulra- , ' (
qae imperii sedem poneret; nisi abunde iisdem , *
orbes nomlnibud censereiuar, quo amba?, , ana civitas essenl. Mox ergo ac eam condidisset, . "
wna cum nominis appellaiione, Romae etiam digni- ,
tas in urbem illala est; senalusque Romanus huc
commigravil, novain Romam bonestans, qnique , coramigraveranl, majorum nosirorum parenies ex
.
frlilerunl.

Idipsatn vero qaod atiinel ad imporaioruro proles servabalur, urbisque condilor apud nos, iiltos *
pr. c eabal, inqne ea illos conslitueiu, qui fjus iro- *

perio successur; erant imperium eis curo urbe
tradebat: Romanis Roraauorom bceptra iit aevum , '
leneaiibus; quos favens tenipus, ad nostraia us* * , ,
qne aetatero provexit; aique uiinam eonservet de-
rncept immortale genus. At nec altis lunc ute- . *
bamur divinorum doclonbus; quin iidem nobis, *
tuin reipublicae, luiu sacroruhi ac rebgioms pra> ,
sidcs erant, quandiu necdUm acita illa verstttaqiie * *
apud omnes vigebanf; ied tandenv finis aliquis con- .
lendeudi erat. Siquidem ergo multiplex commumo
rmitoara datere vicem oowmunii-antes aiBcit; ea- ,
demque Utfortiofres, imbecillioribu* antilientur in-
ducfl, ad quo8 justiori titulo confutficmus bisce ., ;
omiaeis? baud secus ac ei quis Uce&silus ac male
habeas, aJium quero appellare velil, ctit> adstl tna
, ,
ier ac auxiliart po&sil. Quod atiiem melrupoli, , . "
aialria babeal vicem duciis ab ipsa cokmiie, nenio '
kescil, nisi qnis propriam ipsaui vocera imeJbgtre , ,
nolit. Ofttendunt vero ac probaai, quae roelropoles, ,
adversus omnes qui iujuriam vellent inferre, tanqoam ipe* appelereMur, gesserunt bella: e quibua
ftdem amplisslmarn habent, muJiamque scriplori- , ,
bus praabent segeiem, qux noslri caiisa adversus ,
Barbarufr isli tonsumniavere. Ac varo mifor, ut . "
uec similia neceasiiaa, siroike nobis socioe in me- ,
moriam redueat. Quinamenim alii adusque Syriam .
ac Palaestinam neslri causa Barbaros peraequente,
cenlum millibus cadaveruni ad Oroalem, campum ,
operuernnl, ac nobis graiis, qaas*ablatas aroisera- ^ ,
mnd, urbes reddidera.nl? Ac quidem ipsi exanlla- ' ,
runt labores; noslria vero froenda praemia tradi- , '
derunt; liberiaiem pariier ac pieiatem, eaivereis * *
Asiam incolenlibus Graecis, ceu fugilivam, post- ,
liminio reduoenles; idque com beneflcio affecli, , *
ne gralias quidein bcneficts agerent: imo neque
bello peiere verereniar, modisqne onmibiji eos *
vexare, qnl prompti eenent omnia facere, ut ne noe , ,
* ; ,
ab hoslibus talia paleremur.
;
"
Quwnam vcro in alios referal, ut baetenus eitnus,
sicqoe mcunque babeamus, praeierqaatn ia ociin- , 61
genlog illoa, qui noslrum cuidatn iniperalorum ad- ,
bscrentes, sobrio illi, uique vldetur, prudcnti viro; , , , 1
982
tav*v> - ipsi quidem mortem obierent, immoriali a provot

, posilo anirolque generoshate gloriam consequen || , tes; noe vero cnro a turpl semtuie, tum a reliquis
* , , huic sorti forttinaeque conjuiictis libcrarunt; quos
* * * vere pairiae nostrae propugnacula ac turres dicas:
, * ui nisi se, tunc illi Barbaris objecisseni, ne inodo
. * * * qiiidem essel cujos gralia deliberarcnius. Aiqire id
, quidem bene; qui autera baud ita pridem Sinyr , - nam ceperunl, ac portura quidem occuparunl, ubt
, Barbarorum classis, qua? untversam terram nostratn
desolaverat, collecla erat; eodemque loco Barba, , qpSev ruro ad rauros pugnantem peremerunl (2), quo su, , ' perstile, nullum eral malorum genus, quod non
; immineret, undenam profecii erant, in quorutnve
, ' gratiam, rem ejusmodi prrcslabanl? Noque enim
. . Scytha aliqui, aui Mysi talia praesurapsenml; nec
ii aliis quam nobig suppetias venerunt: qui enim
. * venerant, ab Alpibus navigaranl. Scilis vero oranes,
- quantos universis nobis excitaverit fluclus Smyr, ' ; ux porius. Quantam vero ejus causa hominum
. muliiiudlnenuquantasve opes, cumpriuaconsumpta
* - cxi&timalig, etiaranumque annis eingulis consumi ?
. ; Plane slitisset cui vel fontes initium fuisseot. Ac
, illi quidem periculis defuncti sunl, sumptusque fe, * ccrunt, nobie vero sedeniibus, quae inde sani lucra,
*> - accedunt. Quaenam vero baec dico? Roceptiacsalvi
* * quotidie capiivi, qtiibus numeraadi& ne suflieie . " * bautquidem, qui perscribendis operai pouebaui;
, , mercaloribus libera navigatio,ul nemari arceamur,
; Q ut ne busies rapuerini insulas, quaecunque demw
, * ;
prtus passi surous. Quae vero ab eis apud lmbrum
gesta eunt, per ipsam obtesior veritatem, cujusnam quis gralia gesla putaveril? Ulicne quoque*
nt Barbaro3 sui causa ulciseerentur, lalia designarunl?
* ' Enimvero neque illi unquam in Adriaticum mare
, ' , * * desceoderunt, quod ne naruul quidcm ; oec quis
' eervum ex Ualia Epbesi ac Magnesise invenerit
nos vero. ii sumua, qui ubique geniium servisumus,
, ; , - quorum illi causa exacerbati, paucie triremibu&
, * adêeti, Barbaroa cepemn(, cum ilU eentyra ao
. * viginii navigiorum classe, Imbrum mancipaFeni.
, Quam vero graves ab eis poanaa nos ulcisconle* ex . egerim, sciunl qui h a ^ n u facU iJlio na.ufra.gia
. D i e m o r i a retineni. Feruiil enim vix qaemqnaiD af , fugUsa Barbarerum. Sileo piratica$ ia I^lopoiineaa
, navea, aeBarbaros iltic intemecioni datos: rursam , , 4> que gesla in Thessalia, monUs sanelo, HeuesponU
. - a oianibus iasulie. Vix enim prsterit dtei, quaa
' - ^ non aKquid ia Barbaros ab ela deaigaaium ferat.
. |, Sio quidew ipsiftt vincere; Barbaris auten vinci a
Fr. Combeiisii n o t .
(2) Eamdem Canlaeuzeuus historiara refert, lib. reHqua In eosdem gubinde relol obiter dicta ac
lh, ubi claasetn Rbodiorum ac aliorum Laiinoram, iadicata, omnino illa praeelara, ac vere ChrisUanl
qua Sinyrna capta est, 24 Iriremium fuisse ail, pectorU cuni pariroagnanimiiateheroara iBajorum
celobraique eorum immensam forliludiuem, ut nostrorum, quorum orbis sacro ejusmodi bello
ips^ presens Ameras non potuerii portum facinorum, tnealrum fuit, pra3mialor, Deus ac
luUri ac urbem. Non liquel quemnara Barbaruin coFili. Uiinam vero tandcm aliquando, ac vel sero,
Demelrius ibi occisum dicat, a quo tanla Gra?cis nepotee ac filii, vix quidqaam gei>erosilaie iolpares
imroinerel pernicies; nibil enim Caniacuzenus , quo discordibus nobis dilabitur re^
ejugaiodi habeu Lubens docerer in quem irapera- Chrisiiana, cominutaverini in vere sacrum, avU
torem praecedeas bisioria referii debeai, vere illa taque pietale maircm vindicare iluduerint.
Laliiib ac Occiduis, ui qua alia, gloriosa. Sed ci
9S3
DEMETRII CYDONII
*
984
principio videtur obligiase. Nec congressionem as- 1 L ; . \
signare liceal, qua non victores tropaea erexerinl. .
Euimvero cum ab anliquo coeperiol Barbaros pro- scqui odio, hacienus perseverant, ui nibil uiiquam , * \ ,
foederis ineuodi meminerinl: atque adeo res ejus- * ' roodi, nedum aevo boc, nominis eis afferel clari- ,
talrm; verum eiiam futtjro inaguorum bonorura .
babet reproniissionera. Atqui, quia cerlius aliquod (&$,
argumentum veiil, ut non ii facile, tanquam co- ,
lorem sint sentcntiam mulaiuri, quara ut diuturno , '
adeo tempore advcrsus Barbaros depugnantes, ne- , * *
que ipsi unquam indocias petierinl, itec hostibus
voluerint concedi, tanquam vero ab ipsa natura ,
in cos bcllum susceperim, sic eorum ruinam lucri ; " '
niaximi ioco babeni ? Quod aulem non nisi grandi , ,
aere lalia designare potuerint, ridiculus sira ul pro- I
' * bare tentaveriin. Sciunt vero qui navales inslruunt
, , $
copias, nibil paucioribus indigere ad commeatum
. '
bello comparalam navim, atque indigeat una urbs
, ,
lota. Tot vero Hli conlinue instruunl classes, ut
" * *
ludus quidem videalur, quam Graeci miserunt ex ^ ,
pugnaium Trojaro : sic velut e fontibus, pecunise
.
affluunl. Nec bominum quani pecuniarum minor
copia. Per nationes enim, &odaliiiaque ac iribus
, ,
Iranseunt, ut videautur palria relicla alio coiumi . *
grare. Quod si quis eo moveri dicat, quod nos mi , serantes, mala nostra suam ipeorum calamitatem
,
ducant; quid vel parentes ampliorum in nos viece ;
rum oslendere valeanl? Sin auiem, tantae Hlius
,
magnificentise praenjium, quam indc coiiseqiiunlur, ^
'
gloriam quseranl, quandonam ii induci possint, ul
,
levibus quibusdam ex causis belli socios deserant;
, ; *
qui vero non ifs sint auxiliaturi, quorum salute,
,
tantam babeanl rcportare gloriam? Sin denique,
,
quod majus Teriusque dicatur, quod in suis ac
/ ' ,
necessariis, quosque utsua ipsorum membra curent,
* ,
pielalem videant in discrimen vocari; atque eoe
,
qui cum ipsts ac per ipsos universii dominabantur,
, eorura mancipari servos, quos prius babuissent
,
mancipia pro omnibus ipsi adierunt periculum;
*
ununi illnd sibi proponentes, quo reUgionem sacra' , tissimam ab impiorum injuria liberarenl, quomodo
; non exiaiium quid videatur quod abeisagitur?
, ; *
Aat quie illustrius possit afferre pietatis indicium?
, '
eiquidera blaspbemanlibus Chrisium, divinisquc j
;,
ejos legibus suatn ipsorum opponentibus iniqui , :
tatem, inque tantas neceseitales dieios ab eo Chri, ; .
siianos miltentibus, ul ne quidem alioqui lfceat
, ;, ;, ;
Tita swperstilem esae, nisi cara quie laudet cor ,
rupiionem, soli se universis adversaque acie ob jecemnt. Ac neque civiias ^st; non insula ; non
. conlinens, ubi non ii, illius pro pietate zeli assi
due specimen edant, eos ad flelum cogenles, qui
. irrisioni pietatem babent. Hi sunl qui in Africa ac
,
Carlhagine numeropa triremiuin classe, ac pcdesiri * 6*
bus copiis Barbarorum injuriam cobibeni: quiquein
, '
iEgyptutn movenlee, illorum melropoliro igni, ca '
daveribus, ac ruderibus repleverint: Asiam vero

aic percusserint terruerintque, ut uiagni seslimef
. -
?>
ORATIO PRO SUBSIDIO LATINORUM,
986
, \ , nihil mali ampliorts pali: qui Hellespontum ac Pro ponlidem incolentibus, auditusolo corum virluiis,
, ; , borrorero Injiciant. Cum aolem alii quidain MI Cau , casi monlanis insano errore, Deo debitos, igni defer, , rent bonores, tauquam nulli alii tsseni quibus pro
; Dei gloria iiuHgnandum incnmberel, correpiUarmis

in eos invadentes, alienam a raiione eorum super * ' ; , elitionem exstinxerunl; mittenles coloniara, ac lc, , gibos iniorinantes, omnique modo Barbaros de ' linientes: sic Deus immensam quamdam curam
.
pietatis ergo ac religionis illorum animie imiuisil:
ut h*c eoram vita sit, is ecopus, trt percutienlee ac percelienles Barbaros, ab eorum injuria incolumee servcnl pieialis cultores.

Uos sane lamelsi iiollent, bellique societatein
, deirectarent, abunde nos oporlerei eogere, rogai: ' , lee, promiltenlet pecunias, omniaque praestantes,
, * , ' quibus nobiscum siare suaderemus, cum ex diciis,
, ^ iinJlis aliis perinde fldere habeamus. Ex quo autem
. etiam adesse nuuiialum esl, belHque socioe fore
, apondenles, iis pr;pslo stint qui necdum eos slbi
' , devincire studebanl: aique iu inemoriam revocan leequae ssepius in B<rbaros noelri causa deMgnas, senl, Deo quideitf reddituri venerunt, necessariam.
, * ac cujus 86 maxime reos arbitmntur, obtationem,
, , eos aulem propter nos alluri, quos obis ulcisci
' , $ nou iicel; quisne bic consilii audet meminisse, in, , que coneilium cogere deliberaiuros, num 110
; oporieat esse liberos? Perinde enim velle existimo,
- queni inlompeslivom timoreni praetexuni, scu ina, . ^ gis insensibiliialeiii. Siquidem enira aut non babe , reinus necessarios belli socios, vel possemus melo, * - res liis comparare, ac foria alios quospiam adjulores
, invenire liceret, liabcrei uiique allonitis raiionis
- aliquid per omiiia absurduin consilium; posiqtiam
?, ' vero civitalis robur exslinclum est, uique nos ipsi
, * a nobis emergere possintus, itnpossibile prMem
, ** juJicalum eat; quos vero belli nobis asciveramtis
' , ' socios i i omnes hoslium acceperunl paries, atque
, ; " ad eas modo redacli sumus anguslias, ut ptrcon&; tanie ex nobis aliquo, quoniin domini simus, ne
' , nudum solum noftiri deincfeps juris esse respondere
poissiraus ; quaenam baec conlcnlto,cujus vitio om "
nibus anussia, ipsiue quoque nunc amitlendae spei
aleam facimus?
* , D Num,rogo, ad incertos quosdam deslinabimtu
, , legatos, dabimosqoe pecunias, ac nnplias promil teinus, hominesque dotni assuetos, ad peregrinas
* $ extraqua provinciam expeJilionvs provocabimus;
, , eos autem qui se gralis in socios bclli offeruni,
, repellemus, unum hoc, pulo, illis habenles daiidum
criiiiiiii, quo I jiullis nosiris indigeanl? ac nolcniee
, qui ieiu, inflectere cooabimur; giquis auiem ultro
, - venial, conlemnemus; ac socios quidem cum nus , quain appareni, desiderabimu; apparentes vero
, - ac cum videmus, iiegligeraus; imminentilius deni; que periculis, dii quidam nobis videbiinur, fixam' , que nobis immorU'em ieliciuiem pulabimus?
; * ' Alqui, ul quidem nihil ab eis piali ac mjuri*
, , * , cxspeclaaduui sit, quoinodo oon iroporluua nobis
!87
DEMETRII CYDONII
9S8
dtl b tatio? 4 H ra^lora s p cio nes eo dnctl, .
dical quis melom, cujus causa non limea*,, iis dete- ,
riora, quae tiuiel. Fortea aiunl esse, qai socii ve-
niuftt, ac quorum oeiuibus generowtas ae virtus ,
ttola sit: velul dala opera infirmiores eligendi sinc, . ' , \
vel limidos e<se oporleat eos qui sant pro nobis ,
ia ceriamen vptuuri. Ul enim hoc satis sit, opor- ; ,
teatque conanilitoiies ac sociot limidos esee atque ,
imbccilles, qoidni ex bisce coturaicum altoribus, , ^ balucatoribusque, ac lonsoribus, conscripsislis , \ -
cxercitum, iisque copiis ad bdJum vos cum forlis- ; !
simis insiruxistis, ac per eos asserendam pairne , '
liberlatem exislimasiis? Sin anlem aliena ha?c ab . '
omni ralione, ne sociorum quideni spes tiobis eu- , specta sit. Porro libens dieentein queindara au.livi, * ^

baul viileri lutum, ul nobU (orlioribassociis ul*- , .
rour, nisi hostrs boeiilms comroitiare velimus : quos patimur, iisdern succes>uris. Sane vero, sob- > ,
l le hoc rerum examen, corum dico, qui jam botri , .
aliqui I spercnl non eorum qui redacii sinl ad
eureiQag anguslias, quales nos qoiaque dixerit.
*
lis cniui qui buc forlun venerunl, boc superest
ul supremum tesseram jaciant.

Enimvero quis consiiium hoc non aenigmali simile
dixerii? Si quideai eaim iis, quihus lanquara nobis ; ; iiubeciilioribua sunws usuri, advertue eos befti , iiicurubit raoles, qui nos adeo viribus superaat, ,
quonwdu non id accidit, quod dixi? uimirura simile ;
quitlpiam, ac si quis ininora tmnoribus, prtinis ac .
a prtncip naajora videri velil. \ euimvero nec C
eoruiu est qui Barbarorum polentiam spectalam ,
babvant,adversusqum indigemus soctorum opera, , , ' ,
nec qui noslram, ul eic loqui liceat, virium defe- . "
ctioncm, quam oporleal i n 9 U u r a r e . Si qnis nibile- ;",
iniiuts ipsas res in coiisilium velil adhibere, desinet 8
ea iweiuerc qu nielum uou habent, nec decenl: . * ,
ac securus consislcl. Equidem ul pecuniis promissis, Jucrique cupiililale eoruiu altolknies animos, , ,
ia bl!i eucielalcm iraxissenius, dici posaei, fore ,
uon cotilenlos minoribus , cum plura ucrif tcere * '
possenl : sin vero adeo ab Hs dislant qui maiis , '
lucris rem auêre siudenl, ul nec iiumeusoe vere- , aitlur suinpius, borumque perspicue insenaibilita- ,
tein accusenl; siquidem nullus eis nmimarum
evpcnsaruiu finis, quomodo non a sensu abborrel
ut minora periculis coujuncla oblineam, plura eos ;
ac m.jora profuodere, quae neinine facessenie ne- ' , ,
goiiuin sua possideant? Nam liquel, vet si nos ipsi .
inercede r e d d e r e m u 9 , ne parlem quidem sumptuura , ' * clasftit rcct*pluros. Non ergo qood prudentum sil, ac , '
nescio quorumnam prsesliterum opus, ulcuinquiete , .
plura baberent labore comparandis, anxie poslmo- , *
durn ea qiwesierint. Sin quis imperare, quam esse ,
divitem, praesubilias ac augaelius pulet, earoque , '
illis dic^l causam, ul huilis parcant exprnsis : . '
ipse eliam bominis ralione agenlia prudentisque . ;
raiionem t*m adraiserim. Eienim noslro imperio ,
nihil augustius fuit. Ac vcro, ot quis virorum slu- .
dium omnc ambilionis dical, baudquaqtiam crra- ' * * '
:
99.
ORATIO PRO SU3SIDI0 LATWORUM.
\ , , , verit ab eorum mentis propotito : cogitet lamen,
( ul nec eorum plurea privatae sortie homiiies sint;
.
sed ul einguli domom babeanl, subjectasque urbes,
ac tribunal, redituaque; utque non faeile aliquis
daeerai qu domi augusia ac praeciara habei.
\ *
Prxlerea aullue aliquis apud ilios est altia impo * rans, quiquo iis ulatar, ad quas placuerit: verum
ail quidcm uous quis, cui ordinis caasa alque de , , coris, el ut ae sit eonfnsio, aniversi Mibjecu s m l :
, ' uttamen soliitis cerlaminibus, multia eorura qui
, \ , nunc ei aubjiciuntttr, genoris nobiKtale ac diviliis
;, cedat, omnique ajio epleodore ac oraamentis :
\ . ' aique is, ut injvriam velit inferre, baud alioa pro , - posifi laudatore* babuerit. Nec ergo ille iitjuriam
, * facieae, universos conlradicenies velil babere;
. \& - ^ neque obexigua qucdam cororooda, pravi quidam
, ac sceleaU vider eJigant. Quin et naatici in trire, , mibua homines, qqibus ad veciuram utunlur,. ex
* , , illis sunl urbibus, ex quibiw colonias ac oiereaiorea
- baberaus : scianlque fore ul nobU victis, porius
, eis claudanlur, aliusque einiliend* annoiwe atque
, . "' frumenti dominas sit: ulque iiumunU.tem a vedi , , galibus, qaam eis concessimus, aaiillanl : aique
, , - adeo nec futurani igiiorani, al mox capta civiuie
, , - senriluri sinl: nec enim ult nos sic illot babueriiil;
. ' qua velut vi, qua sponle, ex oronibua diviiiis au ' * geri quaerentes, quo utroque io nos seinper utun - lur. Haud ergo, illi in ejusmodi anguslias veliut
, - incidere : quin ui in Barbaros quittem invadam, ac
, ' . nobia auxilientur, cum eis conspiralw.nl: sin aulem
injuriam inferre lenlaverint, nobis polius adjun ,
, ' , geoiur, ac ipsoa nobiscum uloiaceniur. Nam eiiam
, praebendo Iriremes, ac belli societaie hoc volunt,
, ul urbs quidcni a perieulis libereiur, nos vero
* ' , firuium ejue teneamus imperloni, resque antiqvaiu
; , . foruiam retiaeaitl: quod it* libera facultaa fulara
' : ' ' , * sil, ui quo velint, luto navigeni, aogeanique suas
, - iacultaios. Quamobram ul suspkio eeset movere
. illos adveraum nos, palara ipei cootra pugnarent,
ac nobie cavenduin roonerenl. Qoid ergo mollius
' , ;
effeminauueque, qwim ut viriatem cujus aobiscam
pare maxiiua &it, limeaiuat ?
,
Enimvero, ut quis eis auxilium quidcm pra?texi
, ' , * dicat, revera lamen venire imperandi cupldilalo
, * ' .0 irapulsoe, et ut urbia poliantur, oportebat prins
, . , apud ipsos deliberantes, dolumqae, ut licuissei
, * . ndumbrantes, aic rem aggrcdi: nunc vero scimus
- quam multts imperalor legalionibus ad hsc viros
, ' , provocaverit; quoiqee illi viciwim nunliis deeli naiis, adornare clawem, iiec se ultra moraluros
. , gignificaveriut. Quio jam exerciiu ab halta moven , , le, eub ipsutu aniculum tirum preiaiaerant, qui
* jamjam exspceiandos prardiceret, cui eiiam neeea , . gariorum cura incamberet, ac in exercilum com * , ' mealus provisio. Is auiem non bomo valgaris erai,
*, sed et ipsis familiaris, ac frequonter apud no&
, ' ' vereatus, quique boncvul* mentis specimen impe. ' ' - raiori exhibuiet: cujus denlque maxitnc opora
, ' ; imperaior il!oa advocarel. Siquide.u prgo fraudouw
091
DEMETUll CYDONfi
facluri voJuissenl inva lerc, quid rationis ut inva- ' ftionein prdicereiH? Nec eniui boc tutius, ul hosle . Et ,
premonito ad brlltim accingaris. Sin aulem quis, , ,
tamelsi presentieritibus nobis nihil inde ampling ; el
fore dixerit, quid jam eos ludenda fabula ac deci- .
piendo apectasse dicemus? nisi quis nullo eos fine
agere dixerit. Enimvero, id de noslris bisce sermo- ^,
nbus probabili magis raiione diclnm videalur, ut , ,
cos jaclema* leinerti, nullumque ccnlendendi flnem .
faciamtis, qui sedeamas lucio deputantes, tit quid , '
crhninis atudio iuferaraus, ut quie bene velit Prae- , ' ,
terea vero, non baec Romani a pairibns habent, . ,
nec eis â ferenda aut cognala sunt, inquil jnris- \ ;
eonsulHssimus ille. Quosnam enim priores nobis
decipieniee, sic de ipsis euspicandi ansam nobis '
prabuere? Enimvcro, multorum qoidem , rogati, , palrias vindiearunt ac liberlatem; ut autem quis . '
eorum caosa, quam spes erant, deierlor receseerit, * , '
nenyo haclenus ostendere possit. Quin apud eos .
adeo virlus haec sninm* est ac exsuperans, ut nec
desil qui el jaro sltiliiliao ea partc accuset.

Qoippe quis fuit, pro agrorum finibus litem alii
intentans, ac de iis cum eo diglaHane. Ubi porro * ' ,
morte babuli defungi, moriens ipse. filiorum atque , , ,
uxoris curalorem semuliim ex lestameito inscrip- , :
ii. Ac quidem ilte, ei moriene confidit, quocum . ,^
vivens pugna conlendisset. AUer autem rebus ipsis , tj> * '
ftpinionero confirniavit, indignum ac lurpissimum
raius, ui adversarii de ipeo meliora, qttam ipse de .
eeiiliret: ulque illis buinanilaiem euffragio ae* Q :
, * .
sereniilus, ipee sibi crudelitaiis conscius esset
Iaque eoram laudana consilium qui ejus illi ani-
iiii auctorea fuiasent, baud fruslra inimicum epe- ,
ra&ae, rebus coroprobavit. Cum etiim puerum *
apud ae magniOce educavit, tum ejus principatas ' ,
ae spcclaniiutn ad ipsum, curam inierim egit, do- nac ille ejus educaiioue ac cura, eiiam paire im- , *
perio apiior redderelor; tumque domui praefccit,
idoneum jam qui ree domeelicas tuiarelur. Caeie- , ,
runi quod dcinceps sequitor quoa non virlulis II- . *
dfiqne 6nes excedit? Cum entm juvenie, animo ;
juvenili ae anati congruo eesel; nedamque non
quaureret pro beueliciis qtiibue fuiascl affecius gra- , '
liaro reddere, ut jam quojut correptia arniie in , ' ,
euoi procederet, qui palris justiae quam caraioris D
oinnium atiffragio nomen referret; ille, nec illatas * '
a paire hijurias in memoriam revocavil, nec in , ,
juvenie illa deliria, ul par erat, est exacerbalus; , , ,
nec denique egit graliae fortunap, danle ejus ansam , fttuititia, ut sua ipse eaque, pro quibus ante de-
pugoaverat, reciperel; quin imo, inirabili acces- eftone principium augere, nulla ipse alia merccde, , ^
qaam eoruoi qui injuriam fecisso videantur. Sie '
vero eiinn quie patris essenl in adoieeceniem sa- , ' ,
perare conlendtt, ut qaidem paierna majora pie- ' * *
uie ferret; velutque pro pueri petulantia eru- , bescens ipne, ne quis ejus eam improbitaleni pu- ,
tjvissei, alios dicebat juvcnis animam &d ea inci- ; '
tare : ntonebai vero ut malos cjusmodi consiliarios ,
933
ORATIO PRO SUBSIDIO LATINORUAI.
09
* , - ^ habeus odio, tcslaroenti patris ac nupera* apud
. ipstim cducaiionis meminisaet; admonere doclus,
. non l ellum inferre. Possilque quis ejusmodi plura
, ab iis gesta narrare. Siquidem ergo eliam hoetibus,
, co quod ipsts habuissent fldem, remittendas iras
; pntaverunl; qai noo ridiculum, ut fidem amicis
\ , violalori credantar; cumque eos suslineant, qui
; injuria afficere ac conlemaere videntar, quid m n
feceriut eorom gralia, qui et tribuunt, el aoxilio
, \ adcssc precantur? Cum denique bostibue raiaa
exspeciaiiones velint, qui nonroajusaliquid adver ;
sus cognaloa sinl designaturi?

Enimvero, qoi illi exercilui dux pracfectus t t l ,
* , consobrinus est nostri imperatoris (3): fuilque uiri . qae avus qui miiabileni earo hisioriam saeculo re \ * liquil. Quomodo ilaqtie, cam ille adeo a majorura
, \ eustineal deOcere virlute, ac aliorum imiiari im , , probani cupidilatem cum domestica\n liceat justi * , tiam ; lum hic cognalum suspectum habeat, qium
communio generis mala noslra suam ipsius cala; ' milatero ducere facil ? Omnino autem Itoniaiu,
* , omni alia impensius ?irltile, jusiitiam coluut, ac
. ' - lesiantur lcgrs, quaeque exigunt poenas, ab iis,
' , * qui injuriam faciuni. Datam autero violare fidem,
, ; rebusque agendis deccplionc uti, quo non laqueo
* , - turpius babenl? qui neqae in bellis, quibus de - cernatnr de reruni summa, ac quibus lege conces, ' * sum, ui duces dceepiione ulantur ac fraudibus,
, mendacium subsidio adbibenles, \incere velinl :
;, quio imo prarnunlinnies ut sint venluri, locaque
* * v t - ^ ac lempora designanles, eic bellum commillanl;
$ ; decere magis viros exisiimanles, cum virtute vinci,
' , quain ignave paruioque viriliier vicloria potirl.
; ; Quandonam ergo belli se socios professl, dece>
, luri sunt, qui ne bello quidcra cum bostibus e ro
, pulent meniiri? Equidem hoc quoque quaero, si*
. , quidem ipse praesens imperaior ileliberalioni ades, , set, qtiseitam pra?cbri bi nunc oralores essenl
' dicturi? Sane ul et illum juberenl, urbis porlas
. - claudere iis, quos beUi socios ascivisset, haad
, * ' scio unde rem facturum pulent, quae decerel. L >
, * . quet eniin auctores fore, ut nibil eorum servaie.,
, quae venienlibus easet pollicitus; atque id nulia
. cogente necessitaie, sed cum dala opera frau j ) dem faceret. Sin autem nionercnl ut illos susci * , peret, qut non id quoque modo opera preiium
* intelligum? Nec enim daluri sunl, Imperalori
- quiiem congruere, quje deeeanl; sibi autem servaluri insensibililatem : ac tunc quidem, colendam
.
veriiaiera, modo auteiu memlaciuni pulabuni;
idque, cum exea versulia nibil ait lucri accessurum.
Fr. Combefisii notffi.
(3) Forle ex familia marcbionis Montkicrraii,
ctijug ftlia Ireae Andronico Palaeologo nupsil, ex
quo filk>8 ires suscepil, ex quorum slcinmaie regia
Palaeotogorum domus deinceps propagala fuil. Vid.
Givgoratn, lib. vi et vu. Quin el Pabuoiogoruin familiam ex llalia ac Vilcrbio Elruri civiiale non
igiiobili originem traxisee, nonnullis pbuei, quod

docel Bixarus, libro De bello Veneto : sed li c
remolius arbitror, quam ut Demelrius eo resp xeril, ac ducis Lalinorum subeldii Gracormnque
imperaloris consanguinilaleiii inde peiicr.i.
DEMETRIl CYDONII
96
Verum si placcl, curo alia conccdamus adroi- k ,
._
:
:_ .
.
:
'
.
' ..._
*
\
\
f_. .
?_
ratidta iatls eonsiRarHs; tum rattim eeto, socios
fjuidem omnia instruxisse ut nobis facerent frau- ' dein ; ipsos vero frt>S|>icere quod fuiuruin sit, ac * ,
qtia polleiit sapienlia, illorum secrtta pradicere. / .
Illnd voro tantum ex eis perconlabimur : siquidem . illi deslinalo fiuMto adesse se pra dixissenl, nibil ,
altud proposHum babentee, qnam ul Cbrisli se bo-
siibus opponrrent ac ulciecerfnUir tiotlras inju- ,
rias; qnippe cum legali imperatoris id ab eis ro-
gasscnl: vcnire itaque ideo, cognatts, amicis, pa- ,
tria, ac cbarissimis domi pignoribas spretis, ut ,
Barbaros quidem male de iiobis Hierilos ulciscc- ,
rentur, suisque ipsorum Mimpiibns imperatori ,
regnam reslitoerent; siquidem ergo tenientes ro
gareitt, una nos pro quibus v<*nirent, ponere opc-
ram, qutdnam dimrri, quidve fuluri essemus? ' , , ;
,
Num satis fuertt ut dicamus, tereri nos belli sofieialem, omninoque, earam rerum neglecta sol- ,
licUudme reque in ecia esso recedendum? Qui- ; *
l)usnam vero verbis eas suspicioncs siiis probaluri, , ;
virosque convictari, cum norere ac injuriam fa- , ,
ce?e meditenlur, belli sc socios stmulare? Quan- ; " }
diu enim nulla perspicua argumenta producetis, , . *
delki videbimini. Sin nullis probalionibus con- , $
viclot remiseritis, vercur ne Barbaris omissis, , ' '
quibus in eos iris ferebanlur, in nos dimiltant. . " * ~
Palam enim injuria se aflcctos putabuni, luni quia , , *
vooaii lanquam atiquid prodesse possenl, postmo- * *
dum ul nullius niomemi imbellesque bomines ex- , ,
pcllanlur; luni eliara quod mali quidam, quibus . ,
sil conslilutum lxdere, cum lanquam amicis belH ;
subsidio venissent, habeaniar. Deinceps ergo ne- ' iv ,
cesse habeamus pugiiam instruere, bellique /leam .
bubire : quin pulius, quidquid laiidem accidal, . , , *
iue\ilabile prorsus ab omnibus viluperium erit. ^ ,
: .
Siquideni enim vtceriiuus, quae illis damus criiniui, in nos ipsos cerla explorataqtic, victoria fa- , . "
ciemos; viiiebimurque co vocasse viroe, quo per- ,
deretnus. Ea siquidem oronium eril persuasio, ' .
quandiu nibil suppelel quod accusemus. Sin amem rem roale geramus, pessinaa oomia larpissimaque parilcr sorliemur.
Quod vero ha3C potias nos maiieanl, ut conlen- D " <lere veliuius, iude liquet, quod nc nieminisse , ,
quidem possumus absque borrore, eorum quse .
posiea fmura siul. Neino quippe adeo conlonliosus, ,
ui belii aleain leulaulibus ferenduin aliquid eveu- .
lurui spercl. Id enim slupor, ul cogilanlee Ge- ,
i.uensiuiu Iriremes, ulque luuc non fuerimus sub- * ,
itiersi, nunc quoque reslilulos speremus, non simul
repuianles Yeneloruin miliics, Arragonumque (4), ^
Fr. Corobefisii n o t .
(4) Persiringit bellmn qu<xi mullis narrat Oanbb. iv, cujus male gesli Graecis culpam
m n e m in Nicolauin Yeneiiarutu ducom reiundil,
poriculosiorein boiniuem, pugoamque quandiu
licuil delrecunlem. Acccperunl' Arragonii niaxi-
tacuzeiiUH,
mam cladem praelio ad Gaiaum comiaiseo, ei aU

Genu6nes insecmi, iu loca aapera iocidiaaenl, a
quibus sibi Roroaai, id eal, Craici, Yenelique ioco
rum periiiores caviseenl.
ORATIO PRO SUBSIDIO
997
LATINORUM.
99*
- s l r e m i a i a n i a n u m ; quasque
*
illi iriremes
prsesta-
b a a l i n b e l l i s u b e i d i u m , dupfo Uiis h o s l i u m plores,
, '
ac n o s l r a m rursura auciiorera claesem : quamquo
, .
ea
adeo l u e n l i b u s . Meuunisiis quibus tanc patria c a -
n i h i l o m i i i u s pugna a i l r i l i simtis, t a m e u i mltis

s i l , So2opo4i;anos
, ,
lamitalibue
eversam P e r i m b u m , aliaque, q u o r u m nec ipsam
m e m u r i a m m i i i u s fcrre pussumu*. Taceo a u l e m ,
' , *
u t neqiie aeg c u m lonU ess m n s , nec soeii a d m o .
dicum
Diro i g i i u r q u o d i>m: i u m c o m m o m i e r o r c j a c i a r i
a u d i o . S i ilaque i t a habel, u l i i nobis i n s i d i e n t u r ,
affecta
boalium
itli
virtuli
obntli
caplivos;
qiriverimus.
, ; * -
nec e o n i m alio r e s p i c i a n l cotisilia, q u a m u t nos
' , -
omnes ad u n u m s i b i n i a n c i p e n l ; nec fieri potesl,
u l p r o h i b c a m u s t n j u r i a m ; quonatn eos qois
, ; -
bnmaniores e x s p d l e l , atque ad Ia?denduni segnio-
r e s ; n u m accoaando, inferendo
lacessendo; au a m i c i speciem praeierendo, blande-
qoe recipiendo
dem
modo
l e l l u m , viiuperiis
ac nieliora precnitdo?
Hoc e q n i -
secunduui p u l o . ISoc vero ferendam
nobis
' , '
servituteiD dico. A b s i l , i t a sensu desthuttie sim ?c
' . '
Uisanus, u l a l i u d q u i d p i a m v c l i m l i b e r i a t i praela-
, '
t u m . Scd quia n i b i l e o r u m q u suspecla
Grmum est, q u i n
babemus
potius argutnenlis omnibus l >
quet, venire omtiibne nobis bene aflccios;
, ^
raarn h n p o r l u n o ejustuodi m e t n , c m n nequc
0 , ,
si l i m u c r i m u s , majus aliquid s i l f u h i r u m , quando
i v -
vel v i c i i e a s u b i e
, ,
vel v c t o r e s i p s i . velnt i n sagcna fiiQciiibus ;.rcali
cogemurqne
quid-
sunl v i t o r n m ;
, C eessnri sumus, u l j a m neque ad l e r r a m ncque a d

, ' -
mare
; ' -
iila
, ' ....
ejusmodi somiiia i r o d o abdicanles.
S i n aiitem in-
dulgemes o m n l a , nec q u o l vocanles
haicce
'
respicere
liceai;
exierminaii;
a nabis post offensam
, -
prins q u i d e m a Barlaris.
boc a u k m , ipsi
nos p n p u r
inodicssiroa v e l i n l cxigere,
, '
u i receplis quas insumpeernnt pecuniis, sic d o m i i i u
'
clasaem r e d u c a n i . Hoc e o i m vos tpsi adversum vos
delocli a r b i l r i s a n c i a i i s ; q ^ s n a u i n i e l a l l o r u m venae
ad ejusmodi
, -
a r b t t r o r , ne ipsa quidem adjeclis
, -
v i u m corpora, salw fore, u t j u s i e impensas
mua.
nobis solultouem s n i s f u e r i n t ? Sane
S t n denique
universos
facultaiibus c i *
animi
soperare volenles, euique omnem
, ,
' -
iniesam facienies, r c v e r i e n d u m significent,
w . ^ . v ^ j . ^ r ,
"
. ^ w * r",
1)
, ,
.
juris
solva-
magnttudine
ralioneru
dome-
'
s t i c i t quam u^stris rebus comniod.ores f u i u r o s .

nemo r b h mficia*, v i x n o n B a r b a r o r u i n nos m a nibus t e n t u m i r i . Si ergo nccesse e r i l eis m a n c i -
;;
p a r i , c u r n o n p o t i u s Ulis. Siquidem
atvaiy ;
n e q u i l constare, satie m e l i o r i b u s s a b j i c i , l e v i o r e i u
e n i m liberlas.
calamitaiem f a c i l .
; ,
A t vocaldtnus socios? Nui<t invalidos, an p o i e n -
) ; ,
ls? Sane u l e s vocemus <[u\ salis s i n l a d j u -
, , '
vando, u t i q u e n o b i a c u M i p e r i l u r o s queeremus : s i ; i
^, , >
a u l e m f o r i e s , erimits rursus nos u i v a l i d i , e o r n n t -
qne f o r m i d a b i h s v i r t u s ; rursusque suspecia o m m a ,
* ,
. " * '
nec lnali
q u i d nobis dein cps planclus p r o f u i u r i s i u t , et u i
fiim
irlltis. Prorsus
vero
non inielligo
, ,
socios qusRramus; siqtiidem <avere babcatniis f<>~
les, iiec conimodi atiquid ab invalidis stmus e o a -
919
DKMETIUl CYDONII
1000
seculuri. Quinam aulero eliam vcvanlibus nobis ^, -
fiint morem gesturi, cum neque mercedem exspe- , '
ctent, videaiitque illos beroas a nobis injuria af- ; ,
fectos; quos, si nullus liiulus alius ioret, vel eo * ,
nomine quod eponle veiiienfes, immorialein virtu- , . '
lis columnani erexerint, colere ac adorare oporle- ,
rcl. Qtiidquid enim adversus illos teulavcrimus ,
dicere, ex iis qaorum omnes illis conscii t*unt, .%
nugae ac inanes criminaliooes videbunlur : omni- , , , ,
busque flagellorum omiiiiuii rei habebimur, insa- ,
nia;, crirainis falsi, doli, ignavix, prodilionis :
erilque necesse proni cadenlea bostes obsecremijs.
, -
Qtit non ergo lurpissiroum, ut cuin bene omn a
suscipienlibus nobis viros babere possint, iis re- ,
missis, malis omnibus implicari malimos ; ac cttm , probi, gralique, lucri aliqnid possimus facerc, ja- ^ * /, *
cluram improbie ingralisque conjui.clam moribus, ; *
utiliorem pulemus, Oiniihioque data opera conlen-
damus, ut vola nostra ad cousilii inopiam redi- ; *>garaus; velui timeamus ne bcnelicio nescientes afficiamur; tamelsi baud ila pridem quos justius .
debuimus babere suspectos, nccessitaie suscepluri , \
simu.3. Postquam enim irnperator reversus fuerit, , ,
minam vero, Salvator, ciiius charum omni- * ,
bus (apul liccal vidcre! eique âeonum exercitus t ,
comes vencril, quos inuiii* sermouibue, multis * , otkbue, pluribus denique laboribue persuasos, ,
nobis subaidio futuros adducil; praemiseisquc qui- ' '
busdam , reversum se nuntiaverit, faostumque , ;
advenlus sociorum numium dcslinaveril, quid ,
lunc admodum isii securi, ac timentes utnbras, . \
dcturi sinl ? Plane ai ea ipsa placeani, qua3 modo ' ,
placenl, jussuri sunt ne quidcm imperatorem inira ;
n:<Biiia recipi oporlere. Quomodo" autein non pejus ,
aliquid facluri surnus, eorum quae sub iriginia .
tyrannis Albenis acciderunt, Ut nobi* surgemibus ; ; '
lyrannis? Nec enim video ul bajc aliud vocari possint, quain perspicua tyrannis. Quomodo auiem . ,
eiiam populo suadcant, ui eorum socii efticiantar , ' ^^
improbitalis ? Liquci enim nihil esse quod nou tuii- . versi libeoies ferant, ea solum ralione ut videant
revcrieiuein. Sed ei modo, ipsis eis hoc periculis .
moleslius videlur, quod is morelur, ab eorura longo oculis pusitus. Quippe persuasum babent,
fore ut prseseniibus inalis ejus praesenlia remedium sii.
Ad baec aulem , quoru unam criininum reum, D " grandi adeo poena punienl? Quod inedia bienie, ; onnium spes vinccnie coiiatu in Pontum solverit; ,
fsirum ab ulraque ripa navigaverii, non ui navi * ,
siiperior ferretur, sed velut laientea quaadam sub , aquis petras, sic oras fluminis legerel. Venil autem . ' ,
cum paucis eoque comilatu, ut, nec sal!s ad menss ' ;.
inslruendae miuislerium habere viderentur: bel- , ,
luas magis quara bominet rogaturus, noetrique *
causa suasurus arma corripere, ac adire pcricula ; , ,
niuiiruiii alienos homines pro nostra tpsorom sa ; ,
luie. Idqiie adeo ut quanquaro non dominus, eed ,
malus quidam ac hoslis pritis ex&istcns, nutlato .
deinde consilio, noslri causa lanta dcsignasset, , /, coronari oporlerel, omnibusque lum vivum, lum , .
100!
100
' , - defimctam praemiis honorare. Sin aulero, cum et
, * maximuro illud ac ditinissimnm esset, jnreqne
; * , patcrno imperiom teaeret, nostri poetmodnm cansa*
' ne Barbaros qu dem rennit obsecrare; nam bac
! * ipsa re, nibil quidqoam molesiius accidat, viro
, tam muUie eoHto imperare : qnomodo ttaqae non
, ; ipeam Barbarorum eiimus superaitirt crudelitatcm.
, eiqnidem meliora ille de illis speravit, qiiam ipsi
- Utnc sirous exhibiluri. Pulavii quidr-m eic illos
. ' amicoe fore, ut et beili socbiaicm inirent; no*
' vero iis qine designabimus, grave quoddam odium
, * , preditori sumds. Sin vero impios ac scelei alos cog
, , arbilrari, qui tunc ejusmodi aliquid fuerinl ausi
- consulere, laudibue ac plaosa, mi ptane meriio
, deeet, revertentem imperatorem eamua susccpturi,
, , B o n n e et socios una cam eo ingredt urbem per ; mitteaitis; an polius hamanilate in eom usi, cam , - pum- illis ac miseriam reliDquemus, praeflciemusque
* qol portae ad eos arcendos cagtodtant? Quod si
, ' concordes illos priasqoam ingrediantnr, ubi jam
, , venerlnt, discernamiis, acipee quidem velul nostcr
ac domeeticue, coasuetoe babeai honores; illcs
, aulem ceu fcostea, tuspecloa babeamus, eosqua
. ' ' , - Qeqae lecto, neque foro donandos arbitremur,
' , baud plaae novi, quid ilios in nobis latidatoros
puteraus, qoi ab immanitate ejutniodi ordiamor.
* , Pneierea ne ipse quidem imperator, quam omnea
, servaverint benevolenUanc, sibi congraam putabil;
utque eos quos magniQcis sollicilattoitibus in spem
* ,
erigena, hac daxeril, siaiim dereljnquat, vix non abique genlium predicaturos, imperatoris omnem
negDtialionem, fraudis larvam foi86.
' * C Sane nc quorum quidem gralia proterviamae,
. , facile quis inveniat. Nam ui bello quidem, ac
' ' , qoorum caasa socios adduximus, confeclis, eia
, vdlemos illudere, haud tantum ingraii illa animi
* labes pericultim haberet. Sin aulem iisdem Instan , libus malia, alia aliaque ratione vocandis ac susci , piendis amicis haberaus, non video quid ea noviias
. epei babeat. Num entm solum ui subiiles quidam
consucndis frandibus ac dando verba videamnr,
, ; , sic isla anxie agimus? Praterea, quid decepios
* illos, omniumque factos fabulam, pnesiitaros pu, ; , ' tatis? Fors essuros, ac apud se cobibituros raa , > nas, veniamqae pro fraude ipsis facta rogaluros ?
, ; Yerum haud itli ita pbilosophari noverunt, ac ira3
, . dominari. Superest ergo ut illi quidem muroa
, - D lentent, alqoe eis admoveant machinas; nos vero
, obeessa?. urbis feramua incoromoda. lnsuper enim,
. nihil vos alivd posse exislimo. Quod si ea vobis
. ' ree ferenda videtur, <u quid ubique potenlibus
, dcslinanies legaios qui in belli societatcm indu , - cant, egotium facitis, cum liceal urbis moenibus
|; conclueoe Barbaronfth obsidlone premi? Haud
enim eaae video, quo nos roalo vehienles socii
, ' . liberare habeant, cum tponfe' pessima praeoptetis.
Atqne adeo nihil causae erit car ventaros cum iin . ' peratore non suscipiatls. Sin autem qua? bumana
, sunl ac juris cogltantes, imperalorem quidem ob
4 , susceptos nostri causa labofcs coronandnm pulaPATROL. Ga. C L I V .
32

DEMETR
bitie, portaeque, cum eo venienlibua sociis aperieiia, quid vetit ut ne pro islis eadem decernatts ?
Nec enim opcrse prelium, ut Romanorum quidem
leaitatem caveatis; Pa?onum aotcm crudelftatem
ne supec(aro quidem habeatis: utqoe eos qui
gloriae studio sua profundunt, nostra concupituroe
arbitremini; eos autem qui lairociniis ac forlo
vivunl; a soa repente ce&eaiuros arte. Quod si
mille istis eommisceri formidabile, qal non perspicue malum majus in viginti millibos ? Cumqae
eos qui ultro veniunl, baad tuts bomines fidei
asseraraus, qaanla io illis securitas quoe per legatot
ascifiiaua?
CtDONIt
m\
tol; ' ixe(vou ; ;.
^ \ (9;
' \ , '
\ ,
.
,
; \
,
^ \ #;
Verum ipsa quoque horam cogitatio ridicola.

SU vero sapientum, ac talis urbis, quanla baec nostra civium, uteosqui ista dicunt, ellebore indigere
putenl; olque ejusmodi consiliis, si quie nosler
liosti* sil,roagieobsecuttirum optent; ipsos vero,
cogiiationes quae deceant, aasumenfes, non quieacere ; ncclemere contradicenlibue darolicentiam,
qui nescio qoorum benevolentiara inani illa garmlilate captent : qoin vel ipsom delibcralionie
tempas jactane deputantea, hosce sascipere, ceu
tiros a longo Jam tcmpore, a parcntibus, (Hite,
attaqoe ratione maximc necessariis abscnies, proque eorum animi alacritatc, providentiae gralfas
agere, ei palatn boram advenium acccpitiin referenlea; non propter qusedam levia, qtiaquc forfan
coniingant, (orte noa coniingent, ipsius quoque
libertatis jacturam facerc; ut ne quidquaat aliud
tlcaiti, eorum qu universis ttmciiittr velat in
procincta, atque adeo illis ipeiequi bis iiidignaniar.
Cogilate euim quo fortunae redacli simus; quidve
(tosxiaias sperarc, ut isios dimigerimtis. Quorum
olim Imperii flneg, ipsi erant qui orbis, nuae seiemus felicitatera rcpulanles, ut qais tinai servire.
Urbg yero longe universarum gub CODIO beatissiraa,
qoamqoe omnes, gratiarum ac recreandi causa,
mtuiificique omnis ornatue, adibant. nunc incolis
facta eet carcer. Undcquaque babet clausas portas,
nec u)lus jam tuto in portibos slalioncm babet:
quique appellunt malos foris romores affcrentee,
loage pejora inius experiunlar. C&ieram nobis,
inira quidem muros, clamor, egestas, pauperlaa,
l.icrymte; exlra vero spectantibus e lurribus Barbarorum exercitus; vastatio agrorum, in aggeribas
csedes, iguisque ferox, domot, lempla, polchra
quacque sdi6cia publica, ac prorsus omnia invadeaa. Quin et blaspbemi in Deom atqae (qood
quis non borreai ?) crocis contumelia, ac fldei irrigio, sacrarumqae imaginum probri causa circomdociionea, nec non minic lerribiles, qaat ne eveiilant ne ipse quidem Cbriaius, quem adoramus,
poaait inipedire.
Sed et famea oiiiveria tenet, cum nec terra reliqua
eit, qaam coianue, nec latronea liberom permiiunt
mercatoribus alvcara : et atposeint Trumenia adveherc : qooOt,utet locanlibu operaears inutilii
Yidcaiur, non babcmibui ul inde paciacantur; mi-
' , \
, ' \ ,
, *
, , ,
'

,
,
, , \
*, ,
*
,
,
,
, /
* ' ,
.
, ,
.
, '
.
,
.

, ,
* ,
. ,
, , * '
,
,
\, , ,
, .
( ;) , ,
,
, , * ,
,
,
,
*
,
, ;
1005
ORATIO PftO SUBSiDIO L A f INORUM.
1006
* , , lilibus impetoro timor retardavit; domintque, fugien\ . ' tibus sems,eorum fpsf vicissim subeunt soriem.Uni vcrsa ci vitatis species omni paric velut in luciu com * mutata cernitur : cuncliquc malorum coiiione lanla
, . itupefacti, animos desponderanl. Quin boc quoque
, \ sapientum menteirt quatit, quod raulti dves adeo
, servili animo facii gint, ut quid boni, illi Barba , (, rorumserviluli inesse dicant.ac Romanos graviora
' . " jubere. Quamobrem eliam propalaro ad illos proQ ' , ciscnntur.apudque illos ceriis quibusdam tcmpo * , , ribus versanlur, ovesque, ei boves, et equos, ac
, pecunias, nostrg tnercedeiu ptrodltioftis acclpiunt,
* , eisqoe corapolantes nostram canunl perdiiionem ;
* , ac hujus domum, uxorts tllius speciem, aut etiam
,
pigiiorum, iis propinant: apud se atiiem in volis
- babent, ol ab universis adorari bemfnes videant,
* , iisqne diciis ac factis reverti prawampserunl, ei , gnificantes civtbus, nisi taceant, dicturos se suis
, - doroinis, ac apud eos gravius accusaturos, non
. verenles malos illos daemones ac postes sic appel, & lare. l i vero borrore lenentur, longoeque precan
lor anoos , qui merito agi debuisseni: rogantc
^ * ut inter pocola eorum aliquid meminitse velint :
tantamqoe libertatem sic apud illoe merenles as , - sumpseraat, ut nec pro illis iropudeniia orare ve, * reautur, omniaqae facere, ex quibos illie obse , - quantur; qnod est arbem prodere, ac palam oiii* ' versorum dominoe facerc : ul nec Jam desinl qui
opient sub pactis capi civilatem, tiroentes ne sce .
lestis islis iradiloribus coniingal occupari.
, ^ Sic publica res in exlremas quasdam angusiiae
' redacta est, sicque deinceps liberos vivere impos
* aibilibue accensendum videiur; in quas nos angu , stias conjecil, tum quod accideniia mala damnaque
neglexerimus ceu rera superfluam emendarc ac
* - inslaurare; tum quod diem otio Iransigere ar.
, ignavia, viros decere putaremus; ac monentcs
quidem quae opersc pretinm easent, habereinus
stulios ; iis autem qui voluptatibas adblandirenlur
, , ' nostria, pra&lara quaedam praemia proposiia velle * mus. Ad haec autem, qnod manifestos hostes susti - ueremua, ac decipientibus babereiuus fldcm ; eos
. * , aulem qui nobis accedentes, belli se* aocios fore
, - pollicebaaiur, babuerimus guspectos, ea causanies,
, jf> quibus amicitias dissolvereiaue. Verum ut prioruiu
, poenitudiue ducli, oblalis iiunc Dej provideniia
; - roluerimus uli, iigque repulsia qui secus trahunr,
, , ' , ac ad anug, quibus eas labula* iiarrent, aoiandatie,
, ^ supreuuitn boc pro saluie couirauni desudare cer* lameu, fore spero, quod Ml dicium Dco auepuv,
^ , - ut nedum domeslicae rea bene nobis b.tbilura sint,
* ' verum euam quam longissiine posila;; uique non
' , soliim pairiae sarlam teclaui servemus, univerîs
, comparabileni ac aeîimabtlcm magis Ubertatem,
^ . sed etiam pluribus inêremns ; omnesque pridem
, , nobls subjecti ad nos reveriantur, noslrlsqife u i , versi legibus eubjicianiur; ac d^mum ul biuiil loco
* ' fiducia pleni, hostes invadamus. Modo quidcm cutn
, nos altonitoa videanl, merit ci ipei comrahuniur,
1007
DEMETRII CYDONil
1003
ac servire sustncnt, videntcs dominos receesisse . a rebus. Sin autcm conlra ausos rcsplccre vidc- , \
rinl, etiam ipsi conferent, qunc sunt ipsorum. Haud .
vero id modicuro ul Barbaris eiterna laesis impressione, ncc qua3 a suis babenl quieia consiiterint.
Enimvero ut runioribus, ac iis quae communi
:
fcruutur faina, aliquid ad fidem dandum sil, crat ; ,
oraculum quoddnm, venluros a mari ac Alpibus, /; qui urbem ac nos ulluri cssent, foreque ut eos ;
onines videremus, Barbarorum vi prostrala alque , '
injuria, poslmodum illis servirc cogenies, quibiH ,
prius imperavissent: adeoque Barbari nietum hunc \
semper animis *vigentem Iiabent, ut ubicunque ad , ' ,
delibcrandum convencrint, boc obtineat, haud in , , nos immoderatius esse iuiqua vexalione abulen- ,
dum, sed paulatiro esse consumendos, nec in de- * ,
speraiionem cogendos, ne omnino illa persuasi, ad , , ;
eos coafugiamus, qui modo sponle adsunt, lan- , ' quam eo evenlu nibil illis expediiio ac conlenito .
conducibile babcanl. Fausle iiaque oraen suscipia- , *
; .
raus, cui cl boates suflragio accedant; nec eorum
voia rala iaciaious. Quippe absonum meriio videa- ,
lur, ul cum illi limeanl, exque melu, domi viros ,
manere precentur, eoadem ipsi venientes probi- * beamus, sicque bosUura cupidilali coopeiari \ i - . .
* deamur.
?
MONITVM
/N ORATtONEM
(COMBEFIS.
SEQUENTEM
ibid.)
MulU Laonicus de Callipoli, quam lib. vocat. Tenucraul tempus aliquod Calalani,
Turcae in Europam transmUtenles, fere in ea, urbium primam suae ditionis fecerani, eaque potiii i i u mensis deinceps claAbus Gracorum rempublicaro affeceraul: quoruni jam sub Bajazele reliquiae deleuc
eesent, ac capta Conalantinopolis, nisi Temeres Scyiba eurodem delevisset ae laniiilum xub Macbmcu
cjus lilio respirare sivisset. Eo exslinclo ac Amuraie iucuuie itnperium, ei Graci Mostapham objecere,
cum quo eiiam ceperunt Callipolim eidem facientem dediliooem : idque ~unum fere Grasci prerau
ioco videbantur a Mustapba exigere, at eorora Callipolis dilionU fierei; quod Umen Turcae ean iucaleutes aegerrime ferebaat; ac nec acquievtese Mustaphx volenti tradere, tradit Laonksus; praesen*
lamcn deliberatio, pleno jore sttbjetfiani Grsecis civilatem videiur signtflcare; nec eo modo caplata
quo poiiit Laonicus, sed a Lalinis ac comiie, qui subsidio venietent Gracie, sola in eos pietaie ac naiae*
ricordia raoii, qaod Chrieiiaoos homines *ic a Barbaris ac imptie audistent maie baberi; DIHB ilte
autloria ctnafce sii Smyrnae princeps, quein Laouicos Gnecorum copiis sociam accesaisse tradlt, fuendae
paru tittsupte ac eapiend Callipoii? Ut ut babeat, habea, Cbristianopolltice lector, quo Turcarem
^guoscae r>okrUajii, et vt i u rabua aaxerint, quaesitis ac soo adjectia dominio eommeais orbiba, quanlumqua ana urbs aliqaa aAerat rebos roomeati. Vide apad Leunclafiom depforalam Grsecorum
, capu a Turcft primam ea orbe, aeo leve damnum iilatam essei; sabindeqtie regnoram tntegrorum per nostros amissionem, ludente Cypro, ac*aliie, fabulam : tuqoo idipsum Ghmiiana vere
pietate ac sensu, modo inCreta deplora; necejus putes montibus sistendara flaroroam, ui ne reliqwim
orbeni Gbristianum, nisi expergiscimur ac scntire incipimus, v d Deo ulciscenlc dura viscera,
depascat.
ORATIO DE NON RBDDEffDA CALtlPOLr.
AYTOT
1010
EJUSDEM
ORATIO ALIA
DELIBERATIVA
REDDElfDA* CALLIPOLI PETENTE AMURATE.
" , w , Par quidem, atuniores, cral, nc dc iis dclibcra , , turi in consiliura cogeremur, ex quibus, utrunivis - accidal, probrum urbi ac periculum acccdai, ue, \ cesse s i l ; sed ut pro iis qua?. majoreiti babent glo : riam ac sunt potiora, nobis esset orandum ; CMKI
, alioqni eliam noeira civitas, nihil unquam in com , munibus actionibus, non magniflcum ac glorinr
. habens, oslendere suslinuerit. Quia vero nos jam
, felicilas, el ul magna desiguemus, defccit, adco, ' ^ que male actum est nobiscuin, ul unum id nosiris
>; - jam oraioribus incumbat, ut in malis proposiiis,
quod sil levius inveniant, quid supcrest, quam ut
, Deum preceiuur mitiora de nobis decerncre ; nos , qae ipsi, prjesenti fortuna e raiione ac prudcntia*
, - nlenies, nostrae ipsorum salutl, quamdlu licct, stu*
, - deamus consulere, non velut desperalione acii, ma , ' jorura virtutem ac gloriain omnino proderc : sed
pro virili, in illa videri exempla respicerc. Quod
Uaque agitalur consilinm, ac inviccm quolidiana*
illa nobiscuin publicis conveiitibus coiilradictio, iu
^ ; Chersonesi rebus versalur,ac arbis CalKpolis, quani
* . . Muraies a nobis pro pace petit. Ac vero maximu
, civiiatis pars, eorumque qui sunt a*consiliis, in eo
, , conspirat, ut dandam dicant, atque id sine mora,
qus ipsa apertum civilatis periculum babeat. At
. ' ego, extreiuae reni infelicitatis arbilrans, ul non
,' hi eo noslra dcliberalio sit, ut boslium res nobis
* , vindicemos, scd ut nostras ipsi dimiuamus, Iwc
' , <" ( maxime indignaiidum dixeriin, quod plerosquc nc ' Q qaidem susiinenles audire contrarios scrmoncs' aepiciam ; sed iia tolos deditug serviluti, alquc ui
, ' Barbaro placeant, ul minori ille avidiiate acciptat,
. Ti quam isli desiderio Iribuant. Quid enim quis di cat, ad eorum aiienum a ratione impclum ropi, ciens; utque hosles, ac rcrum palaui comimiiiiiini
proditores pronnniienl, ut quis obniii vclit,a quid
: ; mciius pro i.egolio conaulcre ? Qtianquam taincu
1011
DBMETRII CYDONII
1C12
graude adeo periculum pro concione de aJverea*
riis dicturo iwmineat, baud euimvero e raiione , sit. ui cum ceeperiin aliqua, a consulendo quod sit
re Cnmmuni. abttineam. jquuai porro fuerit, . "
ui et ip.si ncm molesie feralis, si quorum raliones , :
vesiris rninua consentire senseritis. Noc enim ur- . -
bes de rebus extra omnem controversiam positis ,
dispicere solent ac deliberare; sed de obscuris. ,
ac ejus goneris, ul de illis qai* coatraria dicens, , .
baud siultus videalur. Quia ergo modo quoque prudenti ralione, communis convcnlus ac consilii , ,
copiam fecisli, alienum sit a ratione indignart, ui -
quis adversam opinionem insinuaverli; cum pr.i- * aeitim penes vos sit ac vesiri arbitrii, ui vel pro- , ,
banlee tseutetuiain, ca utamiut, vel adversariU vic- , .
toribus, quae visa fuerint sequamini. Priniuni qui- B , ' ,
dem boc cogitandum, Oallipolim esse, qua boni isli,
ac urbie se curani professi agere, hostibus cedein ,
dum admoncanl, quam semper rerum noslrarum
,
preiiosissimain daxtmus, ac momenlum roaximum
babeutcin ad Barbaroruin bellum.
.
Sed et iu conventrbus publicis, ac consiliis,
, ,
qiiando cuique quod libeat cum fiducia licot loqui,
^ ,
quod quidem speciat ad alia, plures quis invicem

adversanles audierit ac alios quideiu hac asse* ' ,
rentes, alios vero neganies, neminem vero usquo ' *
adeo conleuttosam, al rem aliquam Callipoli prae- , *
babendam pulaveril: quiu una ha?c ubique obti- ,
nebat senleniia, ut presidimn relineremus, nuliie , *
que vel laboribus vel impensis parceremus, quo

Uhid semper urbi servarolur incolume. Ut sic au- . ' :
lem ituivcrsi de praesidio tfeiUireni, in cauaa fuil , ' experieniia.quodque ea inagistia coraperiuiQ esset, , ;
quantum seniper rebus no&liis illud raomenli allu-
UsaeU Quod enira necdura omnino ccu fluctu quo- '
dara obruli aniversi fuericnus, ac Gnfeci reliqui " ,
qootquol Europara babitaju, cuw, qui jam nobU
tnfeati iiigruunt, A*iam duqerenl ac in caslris ba- , ' , "
Ijerent, illud causa fuil. Quod niipirum illud, Helbs- , <
poniiomnibusraoeniisopporlunissimum, interque al- ,
veum ac fauces posiluin, unde solventee Barbaroruni , , naves baudquaquam lalere poleranl, illic slationein
babeniibua trireroibus noslris, ul libere cobiberenl ,
iatrocinanles Barbarot ii08(risque ul urbea luto ba- .
bilareiit, praestaret. Praeierea, nedum ex malia quae D

cavimut,sed el$x i i i quorum eo amiaso feohnusperi- * ^ ,
culqm fa,ciiau8que, clarius liqueat, nibil nobis csee, quo non prus quam illo cedere debeamus. Ubi enim .
quac in Hcllespojilo ac Proponiide facia quassalio,
:,
uuiversa evertit, IÔQ quoqoe Barbacis oppidum
iradidiaeei, cum Chersonesua lota illis addfcia eat, , tum urbes Tbraciae, diiioni adjecerunt;. ac aec- , * tliim exacio anao, a uobU iribuu exegoruat, ter- , , ramque e moeuiuin regione positam araverunl. ,
Quin et ul qui^ prawenlis probri, ulque civiias , \
pro sic ingloriif ac hunnlibus deiibetare CQgamr, ,
Callipoliia caoaam dixerit, ac quod ea aji>i*sa tit, ,
iietuiiieni iore arbiiror qui contradicat. Qai ergo. .
non abmrdum, \it \\s qua) praeeenlia adeo proiu^- , ,
J
101J
DK NON REDDENDA CALLIPOLI.
101*
, runl, quseque cum abessenl ttipreuia perieula allti , xa\ lerunt, hoslibus cedamus, quibus ut recipiaat,
; n i h i l jani i n urbem i D t e n t a t u m relmquenl ? Atque
, id cx praecepto, lanquam in omnibus,. morem Bar' , barie gerere oporleat, nostrorumque iUos commodorum fac^re dominos.
.
Sed ct abunde iUud cogitandum, ubi primum
, rumor percrebuit, quassalam a Barbaris Callipolim
, , \ capiam csse, quasnam emillebamus voces, ac quis
; urbe lola luclus crai ? quaeve tunc in urbe ob ; ; linebat fama * Nonne periisse nos? Non jam omnes,
lanquam in sagena, sic teneri a Darbaria muris con ; - clusos ? Nonne ipeum jam urbis solum obnoxium
; esse periculis ? Nonnc tunc beatus babcbatur, qui necdum periculisexceptus urbem rebnqueret? Om ; , nino roemoria tenciis, ui boslium lerra suspeclio , - rem palr/am babereraus; omnesque in lialiam, ac
, , Gades, mareque CoTumnis ullerius, tanquam ea
, lantum ratione a serviiutis Jugo liberandi fesii a. ' - rent. Quam ergo tunc amissam lugebamus, a qua
, \ , - servienie, nullum uon exspeclandum maluro vide , , batur, cam sic (emere diuiiiiemus, quod ilerura fa * xens providenlia, res nobis reduxerii, lanqoam
- vel jacture obliti, vel qui mala qoidem foriana*
, , , r.Uione agere noveriroos, prospera autem uli non
. poseimus. Tametsi quomodo non omni 6ne produc , , tius lnalum, ut quorum domini non eenliamug
* qnid illa commodi babent, amissis autem inoerore
, ; aflQciarour? ac quidem desidercmus, cum non ad, 0 * * fiimt; cum vero redierint, iterum projiciainus, id, , qne cum aciamus fore, ul amorera minime exstin, . . goamus, scd ut eliam exstinct* re augearaus. Iloc
, * , enini palam, non eorum sil qui telam retexanl Fe .
nelepes, sed <|tii seipsos perdant, suaque ipsorum
vota odio habeanl.
,
Aiqui ut nostris ipsi reditibus expedilioneqae ac
laboribus, cum prios Barbans sobjecta ettset, nrbesv
, ' nobis asseruiesemus, nec sic par erat expeiisaram , oblilos ac susceplorum laborum, sic rursns . illb
* ' ditniUere. ISsset nibilominud aliquid ad rationcm
, probabile, ut eo in praesentiarum negligeremoa,
* , quod in nostra polestate essel iterum cum vellcmua
, , , - recipere : quanquam alioqui, ut dicebam, slullum
, ' . ait, ul ultro tribuenles, denuo conemur recuperare,
* * * D ac quotidie negotia habeamus. Quod si , tunc
, * capia esset, sic longe eraraus, ut ei possemus ao - xiliura ferre, uti puto, ul possiinos volare. Scilte
, - enim ut annis singulis soper his cotlecta eccleaia,
, - baud minoribus pedestribu? copiis opus dieeremas,
* , * ac Xerxes eduxi sct conira Cnecos : navibos vero
" ' ' pluribus, quani qutbus Gnecl coeperunt Trojain;
* pecuniis adeo muliif, ol ncc eingoIonim faciihaies
, in argenlum vers sudicercnt. Sic vero rebus ba, - benlibus venerunt alii quidam e longtnquis, nobis , - que, pro eo atque exspoliaU essemus cotidolnntea.
$uie ipsorum periculit atquc sumpiibiis, iternni
, nobls reddiderunl, qtiae prius amtscramus. Qtiid
, * ergo opus prioribus nos calainiiaiibna inscrainns, ac
* . illwum qtiidem viroruni magnific^nlian obwurcv
1015
D E M E T R U CYDONIi
1016
mus, quibtig et tiluluin not oporlebat erigere, , :

eoruro noirameMum beneflciorura, quibus nos de ; , ol 61
vinxeniirt ; ipsi vero, quie sint furiosorum praeste , \
rou*, qui discissa veste, nudi turpiler iocedant; sin
;
atitem quia induerit, rursug nudeutur, ac eos mordeant, qui niisericordia illorum curam agenl.
Turpebocquidem, ut qnetn liqueat ipsum sibi
& ^
non sufficere, sed velut aliis quibusdam paidagogis
, '
egere, qui resejus custodiaiu: ut aulem quanquain ,

adjutoribue aliU, ac arcenlibus volentes inferre in- ,
juriam, omoique modo ul bene ac prospere babcat ,
providehtibus, ipse se de induslriadel pracipitem, , ,
impleatque bostium vola, boc jam etiam corum ; , '
qui furorc insaniunl, exempla supcrel. Per Deum .
rogo, ul eiiain veniain, aut ad nos legalos millanl, ,
qui ereptam barbaris Callipoliin, nobis iradideruiu, g ,
ac diranl : No* viri nntla vobis necessitudine con* , ,
juncti : neque enim atiquis nobis upud Byzantios , ,
commeatuSy nec aliquo vobis beneftcio, aul auxilio ,
acceplo, neceste habuimus munus rependere; quin
* ptincipio ne quid velleiis quidem intelligentes sine , *

inlerprete, quod solum Chruli nobitcum culloret * ,
Barbaris conculcari audierimus : ac terram quidem ' ,
veilram illis ferre fruclut ac lucra; urbes autem ab
illis etse cversas, ac corpora quidem tiqua gkdium
effugerunt, ubique ditpersa iervilutem servire; ad , ' *
hwc autem onimas, qua * i , qua $ua$ioue ac quotidiana cum illis consueiudine pollui; sic autem augu-
itam vobis regionem resiare, ul ne quidem IributU, , *
(
quce pendenda barbaris habeth sUfficial; omnemque
ornatum veslrum ad illos commigraue, ac deincep* Q * ,
habere invotit, utsallemservire permittamini; herum *
fama ad nos perlula, noslramque iptorum calami- ,
tatem veilra arbitrati mala; ac nec exspeclutU legatis quibus nos ea docerelis, palria quisque *ua , egressi tumut, dereliquima* vero parentes, amicos,
,
aliosque necessarios, tametsi sedere rogarent, ac cum
* * cognatis, boni* qucs domi jucunde haberent, frui nec
, ,
nnxios me, aul etiam belli incommoda, ac foriunam ,
tliorum nobis asciscere. Porro aulem eranl pleris- ,
quc nottrum eiiam uxores ac liberi, ut illis virorum, , ,
isiis patrum opera ac cura opus et&et. Sciiis autem
lurium amores, ntque vcl adamantinum pectus uxor
^
facrymis emolliut, Uberorumque imbecWita*, pater , ,
nos obtutus neces$ario$ habens. Enimvero nihit ho- , ,
rum veslra potius habuimus sulute. Quiu neglectis D
omnibus, ac grandi classe magnnni transmittentes ,
pelagvs, marnque ac tempestatum nob casibus eipo- . *
ncnla, nuilanobit condicta mercede, acnec sperata, "
excepta ulilitate vetlra, vemmus pro vobi$ armali, .:, haud uctib pro nobis iptis acparentibut: muliis- ,
que anie desceiuum e navibus defuncti pcriculii, eum , Barbaris magna prohibeniibut virtule, non sine , ' ' ,
grandi discrimine ac iubore prirni* eorum repressU,:, ,
ad pratidium venimuijumquidem vobis omni majiti , *
prclio; nunc aulem, qvod kabeaU$ ne in acceuio- \ ,
nis quidem pariem liubilum Deoque bene propitio, ,
,
illud quidetn cepimu*, hoitetque turpi (uga recedere
*
oegimu$, ac demum ViStros illic caplivo* recepitn*t;
artnitque ac annvHa, virisquc, ac omnibut necettarm , *
t
1017
ORATIO DE NON REDDENDA CALLIPOLI.
1018
' , " * prmMium instruentei, urbem vobis tradidimus, qua
, , . uteremini tanquam propria ;-quodque haclenu* im . *
possibile ore omnium ferebalur , fieri posse, ut
* deficiente Callipoli libertaiem tueremini; ac quod
, \ , , . uniuersi inler impossibilia habebant, ut ea recupe , rari possel, hoc modo prceter opinionem prmtitum
\ est; ucquidem (reli domini ee/is, potcslisque por ,
tttbus illic positis bene utentes, barbarorumque cohi , bere lutrocinia ac eruptwnes. Siquidcm, inquam,
, , Uia dixerinl, ruerinlque catisam pcrconlali : Vt
' * quid vo$ optimi, vuUumque ageudis prvililulum
{ vobis volentesfinem,ea conseculi quorum lenebamini
, de&iderio* vobis iierum libertalem invidetis, ac man * > ! , cipari vnttis ? Hoc enitn vobis vull, qnod iterum ur ', , bem in manus trudalis barbarh. Quid dicluri su ; , ^ inus? Quid pcr Dctim respousuri? PJane nccc*se
, demisso in terram vulm, dicla omnia pudore
: , ; admiiiamus, quibus nibil juslum ad derensioncm
suppclat. Gelerum, nediiiu ad illos, veruin ctiam
> , ; ad oniites lola Europa Chribliatios, eum vobis ser; , - monem esse, pulaudum sit. Sciunt eiiim oinnes,
* ; !; , quje illie buc excurreulibus gesia sint: utque nunc
. , diimllamus,qux lanLis pcriculis comparata fucrunl,
baud plane stinl nesciiuri. Qtios ergo facundos
, ado oralorcs missuri estis ad llalos, Gallos, Ger. " ' manos, Geltas, Hispanos : ad eos qui conlineulem,
, quique iusulas babilant; ac qui exlra Gades ; qui
, pro probro boc ac amenlia, omnibus salisfaciant?
. Aique baic vero, cum accusaiiones nullam ratiuncm
.;, , ;, , - adniillaul, illique, parlim quidcm pereuniibus eon, ; , , C j |eant, parlim in iras efferveant. quod suscepios
! , ab eis pro nob'13 laborcs cassos reddiderimus. Quas
, vero etiam ab Ecclesia nobis inQictum iri exisli malis diras, quae videat, ul nedum ipsi nos, iis
, qnae agimus, impiis prodamus, vertim eiiam Chri, * , * stianis universia, roali hujus efOciaraur auciores,
. ' quo, inler omiiia unquam conimissa, uibil quis - quaro sccleslius, aui alienum niagis ab buiuani, ; tale dixerit.
, ,
' ' .
' Quastiam vero pro nobis preces, scu etiam sai
Oci, - criflcia , oblatura sit, cum sic omnes uliro videaf
; prxoplantes pessima? Quin imo, quumodo non
; ' devolos ac cxsecrabiles babeal, eos qui lentanl
, lalia ? Pro iis enim, qui sibi ipsi ac reliquis buna
/ , volunt, Deumque orani ul ea consrquanlur: noii
, - pro iis, qui de iudublria perdutil scipsos, libenlcs
. sacriiicia ac precos oflcrimus, niiat|ue <>mnia no , , limur. Vilupcria aulem ac maleditla ab onmibus,
; . * ut quis prudcus seipsum, ubunde alios in idem
, ; cogat. Quosnam vcro tiiam nobis advocabil so cios, quove animo pro inillendo nobis auxilio
, disserel: quibusnam vcro eliaui pcrsuadeat, ut
$ ; " qud faciant pro uobis, ac pcriiula adeanl, tuiu
', siudium suuui ac operain videal in conirarium
vcrsain? Quje cnini Comes ejus suasu pro nobis
. " hbor.ivii, borum vos in Barbaros coniniodum
; , * ' QJO' iraiiiferrc coîtali^. Omniiio autcin quosuaui uouis
0
1019
DEHETRII CYDONII
1020
b lli subsidio forc speramus, cum sctanl, nullura * ,
laborum, neque ipsis, neque nobis exsliiumiii ;
fruclum, devictorum nobis praemia ho&iium, ite- ,
nini projicienlibus inimicis posl confectum bellum, ,
nulloque nobis reliquo, pro quo eis pcriculorutti
crgo gralias habeamus, quod unum iis qui pro ; , ,
aliis deceriarunt, reliquum manet ad solalium. ,
Qui enim beneficio donati, accepta projiciunt, ne , ! *
benrfii is quidem pro datis gratias babituri sint. , *
Atqui, cum neque nostra ipsi virtuie hoetes ttllori ,
simus, ac valentibus ferre aoxilium palam denon- , ,
licmiis cx iis quae facimus, ut nos fugiant, quid \ *,, ;
iuf>eresl, nisi ul ambabus vinclis manibus, supplices boslibus accidamus, ac lucri loco deputemus, modo lanlum vilam Indulgeanl?
Quocirca cum deliberalis, dum Callipolft tra- ** d^nda sit, nihil mibi aliud videmini praeslare, quam , , (
ul quaeralis, num niajus ad gloriam sit, ac oinni- , \ ,
bus moilis conducibilius, vitam in liberlale agen- , *
tes, noslris frui rebus, ac cas retinere; vel eis , , projeciis, amplecli paupertalein, vimque ac inju- ,
riam Barbarorum, pluris aliorum gloria facerc. .
Euimvero, ipsa haec omnino cmotae menlis horai- nes ad sobrietatem possint componere. Nemo . , ;, *
cnim adeo miser, ul cum aliis imperare liceat, ,
aliis velil obedire, idque uiaxinie viris pessinus ,
ac infensissimis, nedumque nollam inde liabens ,
mcrcedem, quin el ipse propria conferens. Quod .
si qui, nulla quidcm ipsi ratiotie bisce conlradi- ,
cere audent, quod el ordine ei nalura rerum ila , "
haec definila sint, sicque Grxci pariter atque Bar- C \ ,
bari omnes exislimenl, skque omnibus indilum a * naiura, ul ne hosiibus propria dimiliant: limenl ,
vero imminenlem famem, ac quod segetes quidem , ,
Jam surgente culmo allas videant, hostesque ni- , , hilominus terram populantes, ac suburbana pra- ,
aidia capturos, quique omnia subinde direpturos , *
commiueniur, eoqac concedenduni volunl, qu& illi ,
Aagilant, levius arbitranlee laedi alia, quam ul pa- *
tria inlctvai. Primuni quidem noverinl qui baec ,
oranl, nou ea dicere quibus mala leviora praesle- , V
inus ; scd poiius quibus malorum flal accesaio. . , '
Neque eniin eos ullosve alios dicturos puto, idcir-
co nobis baec couflaia mala, quod urbes uostras
. non dimiserimus Barbaris; eoque id mediuni fore ,
quo conimodior forluna redeal, ul eas Iradauius : * * .
tccas vcro, quod nostra incuria caplae fuerinl, hoc , '
prasentes nobis invexit necessiiates. Haud vero .
quibus res, cera magnas esseul, viles faclae sunt ac , imminula?, iisdem conandum sit prisiino splendori * '
rceiiiure. Quin imo lanlum abest ut el madoquas , , restani debeamus dimiltere, quanlum eliam uni- , '
versoa viderous, alia aliaque uovum coraparando, f , . '
non sua projicieudo, diviiiis augere. Vos autem ,
baud aliud facilis, quaro si quis raerabra ampu- , 0lans, corpus vegclum robustumque cxisiimct ser-
valiim i r i : veJ qui iradendo substanlmn volenli- , . '
bus r.ipere, ea ei rationc facturum se accessionein , .

putei. Enimvero conlraria baec cum sapere, lum
agcre, aperle vcris. Sanc pulo, siquidcni Dcus , ,

1021
ORATIO DE NON REDDENDA CALLIPOLL
1022
miUeas juberet munera peferc, ut ne ileinceps ad, & versis esselis usuri, nibil aliud priori loco pe , \ tendum raluros, quam amissas urbcs, lanquani <a
. E16' dunlaxal ratione liceret, luro redire ad priorem
, * , forlunani, tum cot* ulcisci qui nunc noslra rapiunl
; faciuntque injuriam. Sic ergo ea ex propoilo
atirillentes, quoruin nihil majus posaessione, ut
;
'lia adcseent oputuri essemus, quod e re sil de nobia ipsi deliberaase puiabimus? Qui vero non
furiosi hominee ac insani habcndi sumus?
Praelerea nec boc simile, pro {noslris anie pu" ' , ,
\ , , guaniea rebua, ac adeunles pfricula, lumque vi\ \ , cios ea amktere, aique petentibus Barbaris, seo
. etiani jubenlibns, earo jaclnram ferre. Nam primo
, \ modo abest qood eei turpe, nec nisi forlun
, \ datnnum est : cujua cum bomines simtis, impossi * * - bile est seuiper nos arbitros esse. Ul auieiu ipsi
! , \ eponte adversura infenatssimia serviaiuiie,
|5 , boctane cum a gente, lum ab humaniiale lota
* , longe reinoiiseimuin est, nec aliud ostendil quara
\ .
fnsensibililatem : qnod uobis in pnesenliarum
continget, nisi consilia imiuveriimis.
,
Pneterea, ut quidem diguiia quis sponsor essel
( * animi Barbarorum, (is plane Deus csset, iiec enira
ulli bominuoi concedcndum sit ista cire), niiui), ' r u i n fore ut Barbari acceplis quae modo a nobis
, , \ efllagiunl, deinceps esaeal quieluri, termiuiiinque
, injariae in iis quae dala essent, posiluri, sic ctiam
\ , sic turpe forei, ac majorum hactenua nostrorum
, \ facinoribtis indignum, rebusque per cof lerra roa\ - Q rique prscclare designatis summe contrarium
, lotamque peniius abolens civitalis gloriam, ut,
, inquam, vel aliquid Barbaris cedcre videremur,
, * idque iis in rebus, quibus dairnum sil nosirisbo, * nis: essetque defodiendus, qui bsrc nobis oonsu \ . ' lere audcrel aul suadere. Enimvero ul quis sua , deal, concessie iis qu# modo pelumiir, fore ut
, ' lulo reliciis ulamur, ad eorum inodum, qui iueinbrum aliquod ferro ac igni exponunt, quo vivant
,
, * corpore reliqao : quibus roorie acerbius sU on> nium probris peti: sileant quidem palria3 bona : , * eveitanlur viris forlissimis posita3 suiuae ac uio - nutnenia: tiiuli ddeanlur, quibus poslerii virtua
, . civilaiis noia Qat : omne ab ea certamen gloriae
* ' causa eusccplum oblivioni tradatur, ac quid sujper 5, - D flnum exislimelur vcile pro gloria pericula adire.
' , Porro baec excerieuiia esi, qua urbs urbe, vir viro
, * \ ' praestanlior est ; vel sic Barbaris in omnibus
, obleinperandum ac manendnm iis conteatot, q a
. ' ' - nubis babere permillunt. Sin autern nihil miaua
' , , & ' sperare licei, nimiruin accoptis Barbaros, qu
7 * , , nuiic pelunt a nobis, quieturos, quis sermo sua deat, id vero opene prclium esse ac conducerc,
; , * ul nosiris armis bostes insiruamus, quo ut vide ; ' \ tur, forliores experiamur. Stquidem eaiin cura
, ; , uiercede servirenl, funisquc ac lalrociniU ute *}! , realur ad viue commealum, noslri impcrii cupidi late ducebantur iiulluiii delrectanles laborem ac
, \ , pcriciiluni, quo sibi illud vindicarent, idque cura
^,, \ , > *\ luiic, cuin viris a'c iniiiie, tum picuniis,'
Wa
DEMETRII CYDONIf
1024
omncniqiie navantes operam, forliier luerenlnr, ; $
quid nunc facluros sperandum, ubi eliam qjiae , \ ,
* forlia habeamu*, abunde ccpcrutil, nuncque , *
maxime, quando nerarii quidem pccunrae omnes , *
insumplae suni: earumque rcdiius defecerunl; % *
vixque privalis ac singulis suppelal quo famiJiani f * *
possinl alere : militiae robur ex*linctuni sii; pacla , ;
cum bostibus soluU: capta denium loca omnia ac prassldia illi auiem, una cum Mysorum, nunc * quoque Tribalorum imperium triumpho aganl, ac , .
suas reportent faclum ditionis: (anlillo nobis con- , ,
cesso respirandi olio, donec adversus illos nego- ,
liuin babuerunt. At ubi semcl res illic composue- , *
rint, ad nos terribiles revericnlur: luucque pelenl '. * * non Catlipolim, neque iribota scrupulosius exi- , .
genl, aul segelibus sive vineis comminabunlur ,
^nmis&uros niilitctn, sed exigent liberlalem, utque pari nos alque alii sorle, eurum nos agnoscamu&
aubjeclos dominio.
Quid, rogo, lunc tempori3 consilii dabunt sic
' &*
abiquo faciles isti, ac quibus exceplo quod est ; ;
prasens nibil proposilum sil?Sane quidem utsic- ,
ut roodo coden tas BirbarU res noslras, ita el , ; ,
tanc eorum subeundum jugum horlati fucrint, ,
bonos uiiqiie cWes ad dignos reipiiblica, defenso- * * \ res se prodituri sunl. Sin autem quod est raiioui , '
consenianeum Deoque placiium, atque ot verbo , , ;
dicain, universoruni bonum suflragiis coinproba- , ,
lam: sed ei iiobis consuetum, ac iis quse a prin- ,
Cipio civilaV designavii, et glortae congruuin boc , ( velint consulcre, nimirum retinendam esse liberta- ^ , '
tem, omniomque inaxime lerribilissimam ducen- ;
dam scrvitutem: ui quid modo admonent, quod , , <
ejue tunc lemporis consiliis deslrucluri su.nl? , , \ , ,
Perspicuum enim est, cum bellum lunc consuJent perlerendum, pccuniarum ilidero, alque botuinuqp, . * socioruinque, ei locorum, alque porluum, om- , ;
niunique absolute negotio cooducenlium accessio- , &V
iiem esse cogilaluros. Tunc vero qui lunc provi- ; ,
auri sunl ul qua? dcsunt comparare possimus, ipsa : * *
niodo habila spoine ablegabunl? ac quaeremcs , ' ,
accessionem, voti sc compoica fore subtraclione .
arbilrabunlur? Siquiuem enim oimiino bellum ge- , , *
rendum esi, plane praeslat rebus insiruclos rem * '
aggredi, non do industria eas minuere, cum quibas ' ,
nccease esl commodius geri, ut et cum sociis. D , ' Pnetertf-a si quis adeunda pericula dicat, iia ut pecaiiise suppeiant, non ul pauperes simus, ac om- ,
irino ut quam maxima licuerit reruin copia ia- '
slrurti simus; cieierum, quod Callipolis oppidu-
lnm sit, melropolis aolem sil civilas maxima, id- , ,
circo quod * minos csl dimiuendum esse pro eo ; . ;
qijod esl maximuin : primum quidcm slullum judi-
care res e\ magniiudiue, ac semper quo roajus ,
aliquld eo melius pulare, deleriusque quod niinua : , ^velul si qnis nicmbrorum corporis oculum deler-
rimum arbitrctur, quod ulique sil inole ininimura ; ; , /^
vel eos qui pragrandi suul curporc, illis meliores ;
existimcl, qui sunl niodico, ac juslu? slalurae. Sic -. jlaquc quod ad Callipolim al&ioei, ucdum auibiluiu ,, u
1025
D E RBDDENDA C A L L l P O L i .
1 26
- * ^ * ac numerum turrium oportet spcctarc , verum

. "' ,
etiara reputare opporiunitalem loci, utque veloi
, ,
arx magnac hujus civitalis videatur : ac qiiandiu

quidcm illanv lemiimue, com Cborsonesus, fum
.
Thraciae urbes palam nobis obcdirem: ex quo
aniem eam tcnuerunt Barbarfflum ilh dcfecerint, lum eo redacti simus, ut quotidie nunc de salule
sennoDca conferamus : grande adeo ad utraque momentum babet parvum boc presidimn, ul si
missa magniludine uliliutis babenda sii ralio baud muUum quis referre invenjai, ut ea iradatur. aul prodatur patria.
t
"
, ,
,
;
, '
Pratcrca siquidera eam peleniibus IWbaris

conlradicere non audcmus, verili illorum poiei liam, dicat quis quid velei, nl ne sccundo ac lcriio
petentibus obsequamur? Quandiu eoim cessaturos
illoe injariara facere, aemo sil qui possii persiwv
r
, '
dere, nos qtioque necessc eril iJJorum verilos po-
, * .
,
,
, * '
, ,
. "*
, * ,
, ,
: .
*
* ,
'
* ,'
tenliam, hiscc serroonibug asseniiri. Qui eniin semel bosiiuin stupens polenliam, obedire assiievit,
baudquaquam minora quidem conccssurus cst, inque majoribus conientioiic acltmis . qtiin imo si~
mili onmia raiione ferel, qaandiu pnrcipieminm
polefrtaicm siispcclam habebil. Quamobrem, ncdum
de Callipolli, sitne illa dimilienda, pa?sens nobis
deliberalio est: verum eliam de ipso urbia eolo,
ac si qua omnino reliqua sunl. Uaud iiaque opcra*
prciium sic dejeciis animis uuiversa Barbaris cedamus, sed ul eliam quandoque coiiducibiline t v sistorc pntemus, arbUremurqoe arlis quadam subtilitale ac periculi faciendi causa, bxc ab illis pro-
, ponl:
ut siquidem reslilf rimus, renque nostras
. . i~
1_ .
1.1
.
.
\
J
_1 . . S .\ \
./ m 1?
nnl.mmi. I A _ ! .
!
_
palamque
(uerii baud.1 permissuros
^ defenderimus,
* ' agi nos atquc ferri, aliud quid ex eurum raiioni , , bus fulurum quaeranl: sin aulem ob ioruiiditieHi
, * ooncedamus, deinceps jam ceu quorum dejccii sint
, animi, nibilquc non simus conc<*suri, ila babiluri
;, , , - 8unl: omiiibusque ablatis, landem ad iiberox, uxo, . resquc, ac preiiosissima, ipsamque adeo pairiam
, procedent. Non enim qui sic in minoribus impu. , deniia agani, in maximib noTerintease sobrii: sane , * que ut baec conceaserimus, haud video ut ei tunfc
, - eadcm nobis impositn neccssitale, baud ea rationo
; confici vclimus, omnino obleniperaodum esse qui' . , - quid demum praecipiant Barbari. Sin res ila babet*
, prudenlis cocsilii eril, priusquam dando quolidie
, ' D negoiiuin nobis facessalur, ul uaiversis simul :>c
, * seroeJ nulla pugna dimissis, maloram, quai inier $ media suiit, periculum, lucri faciamus: uti arbiiror
. ' poiius uno cmifccturo vuloere mori, quam oipau , , laiim corpus consumalurr Siquidem ergoqoi VQJItura U*c perspicua sciatis, fuiurum quideui sua ,
, cipilie; oraninoque dccrevislis nibil quidquam
: . nioliri, aliud boe fuerit, ac liquet ne besiiarum
, - quidem, mullo mirnia bumanaB eas menlis cogiia ^ . tioucs videri. Quippc universis a natura indikiui,
(* - ul iwa servenl, ac quoad licueril adveraus eos qni
, * tim inforanl, depugnent. Quin el tnfirnia aduiodun
, aniroalia, robuste in animalium poientissima irruere
, ; videas, cum ea nocere lenlayerini; quo vcl iu-.
juriam prohibeani, vel moriendo se ulciscanlur,
, .
ceu aiiud quoddaro obscquii genus nalur^ illatura cujus sit lex ui salva iila curei.
127
DEMETRH CTDONll
10^8
Quod si Callipolim iniqurc Barbaris cupiditalis !
terminuin fore arbitratnini, eaque capla conces- ? , \ ^,
suros exislimalis, ol Hbere reliqaa habeamus: * ' sciat quisquie ba?c somiriat, procul se a vero ab- * , >
errare. Qni enim multa adeo, qua. promitlil, qua .
cmnminattir, ut ejtis efllcialur dominus, quid non ,
factorus putandus sit, ut urbiutn maximam, ac c.m , :
nibil simile occnrrat, diltoni addical SUT, lantaque , "
opnm ac gloriae acceuione, res auas cumulo ex- , ,
ornel? Qui ergo non elullum, ut qui videamus sic ;
studio viiidicantem parva, quae majora sunt, ne- , glecturutn putemua? Yelut ntmirum, si quis ali- , ' ;
quem yideat vel uniiis oboli cupidum vapulare soa- "
tinentem, liimque exislimet lalenta ultro sprelu* , *
rum. Insania ac demcntia talia gperare. Quin imo, . .
ita natura comparatum esl, ul crementa ac acces-
rdones cupiditalem bnminibns aageant, ceu iie qui ,
, siul lini propinquôres, cujus ergo universa de- , .
eignant.
,
Nisi ergo Barbarorum cupidilatem trritare vullie,

obniteiidnm esl ii* qnae pelunl, ul nc in aliis mo- , ,
lestiores experiamur: neque boc percomemini, *
aequumne sit ervanles Callipolim, messem amit- ,
lere, quo refcrlis ontnia, nostrorumqne abos labo- -, ,
rum dominns farere: nec vilium cladetn sic gravem *
repntale, ol non desint qui membra sibi, quain . , ' Hlas exscindi malint. Equidem grave arbilror ac .
Irbte id damni, nedum nobis qui suslineimis, sed
tH umversis quolqiiot tcmpora in ejusmodi noces- ,
sttales conjeccrunl; enitnvero virorum sil, ul non Q snlifm prasens atlcndant, idve curent quod modo * '
trisie babel: ein autcin pejtis aliqnil in fninrnm , ,
reposiium sil, illud aut non prospicbuil, aut negle- , ' ,
flu, forlunse permittanl: quin poiius, quod prae- -, *
scns levius irisle cst, gravissiiuo postmodun peri-
culo fuluro praeliganl. Nam esto, demusque Calli- . " ,
poli tradiia collecloros nos messem; sic quidem, ,
bocce uno duntaxat anno uberlate frucmur; lamel- *-*
81 forle dicat aliquis.ob malam Barbarorum fidem, . ;
rem iucerlatn esse. Cum enim multa saepe polli- - '
fili cssent, conlrarioa polliciialioiiibus flues inlti- . :,
leruiii. Concedo ntbilominus servaturos pacla: baud . ^
enimvero omne sftculum, prascnaannuserii; quin ; ,
poiius ille quidem consummabilor, ac iruges rotv
*
MinxMilor; rursumque virescent segetes; ac ree D
imbecilli statu erunl; Barbarique venient velut , ,
febri* pcriodns, ac cscas ipsi necessarias habebi- *
moa. Quid ergo tuiic SIIIIHIS daturi, quo liceai fru- '
ges infcrre? Selybriam dicei quis aul Perinlbum, ; , ~
TeJul illi qai siibaiaiilise sem(ier reliquum oppi- .
gneranl.
Euimvero neque nobis infinilie sunt urbee, qui* ' , ^ *
biis dalie annit singuli* meftsem ac vkidemiam re- , *
dimamus; nequc Barbari concessori sunl nt gratis oi .
in deliciis vivamua. Suprreel ergo ut veniatur ad
ld quod est caput, illia quidem flagilaniibus urbem
ac libertatem, baec etiim poMrema reslanf, nobis- * *
que non valentibus conlradiccre, 111 quibus fruges , ac uietais obiurent ora. Qnamobrem neeeuario su- . "' .
9
KS9
OHATfO DE NON REDDENDA CALLlPOLf.
flius in servoruna redigendi 6orlcm. Neque enini
* r i ego aliud quid rocdium video, iniquae Barbarorum
. cuptditalis, el ut ipsi nolimos fruges amitiere. A l , enim his quoque excepiie limeo, ne qui fruges an * . nuas vebementius desidcramus, longoe deinceps
aanos fame conflci cogamurrNunc quidem taraeui
DOU lueiamu, advebet marc, quas alii fruges mes, suerinl, idque non raro schnus contigisse, vel ad , versis crelorum iiifluenliis prohibilo lerras ietu, vel
, . etiaio ab bigce adversariis teso, id prrpstantibes
^ quas modo factaros conirainantur. lis namque ca sibus, agrorum loco, mare nobis saccedii, sunique
* ^ nostruin plurcs qui terram arcnl ac serani, miilli
* ' - vero eiiara qui de longinquis nccessarium aobis
, . commcalum invebanl; snepiusque cum civilas vi cinae rcgionis frugcs non inlulissel, majori lamen
,, , annomc ubenaie vixil; ac plane praecipuuin quo
. ; * , hlc alimur, a mari ac niercalura pendei, utque
illo exce.lamus, cogemur iamem conlinuarn paii.
, , ' Quis vero nescil, ol mox Barbari Callipolis oppido
potiii erunt, aunoaasqne ac commeaius exstiterinl
; dbntini, fore ut ue ulla fpumentaria navis, aul
; ; quid aliud neccssariarum roercium advehens, ail
' , urbis porlus appellattir? Quis eaim, ul ne alii pa liantur faroam, pericula adire velii? Quippe neces, sum cat, l qui porius noslros peiiiurus sii
, - muha per^cula subeat, Barbaris illic jngiler ail
. "' - fauces incubanlibus; navibusque, ac irircmibus,
, , nliisque navigiis, prohibenlibus Uer, ac male lu , ' ^ lam navigalionem reddenlibus. Qitiocirca ut secus
aaik* X n i S JttLM < J*i...i uajfife.%(
I I J > A * < 1 . >
I . . I I m ^
atKiiA.ini
anni lempostates kbabuerint,
nec cni>u fieri
' , '
**aliquid
* , poiest ul pro volo res semper succcdanl agricolis,
, irrfemediabili fame necessario couflu taluri sumus,
, * - cum ncque alii apud nos possinl solvere, neqne
, , nos inde possimus navigare : sicque ficl ui qui anni
praeseniis inoleslias effugere quaerimus, in immensa
, ,
ir.ala prolabamur, totaroqne vilam famrm paliamur: quod cum nalara miuime ferre possit, superest, ut vel n isere roortem uppeUmus, vel misere raagis ducamus vJlam, ipsi nos moenia tradenies.
Quid ergo? Bellum geremus, idque tu jube^T
; , ;
* * ; , Eninivcro viclssim respondearo : Quid crgo? Ser ' ; ' ' viemus, vosque agilis ul ila babcal? Vcruin enim
' , ' oequc ego vos unquam libertalis prodilorcs tiixo , ' rim; neque ego, quandiu liceal paccm agere,
. ' ' auctor unquam fuerini ut praeopleinus bellum. A l
' , D si voa eo res ducaat, baud aequum coniiliarios
; " cogitare, ac ralione dispicere, quid Ula> vclinl ?
Nequaquam lamen sic leincre homines pacem eli' ; gunl, aul bclla; veruni in quo magis eoriim sit
, ' consliluta aalus, ac quo praecipue voiorum couipu. * , tes fiani, boc demum atleri aiHeponunl. N.im el
, - belluin gerimus ut saluli coDoU.lum sit; amplcxi. * , murque pacem, ul per eam res ooslras liccal ser ?are. At pacero agere, qua simua omuia amissuri,
. - baud aliod sit quam specioso ejusmodi nomine,
, quod rcipsa csl lurpisiimum palL Siquidcm crgo
* ageutibus qniete, rebus propriis frui liceai, ipsc
; , qooque in eorum concedo C:ilenliam, qui nibil
, anxte inqoireoduin monent. Sin auiem vcrio leniH
; , ' cotuial pacis venerabile nomen, resque ipsa kl.um
B
10:>i
DEMETRiT CTDONIT
1032
gravissimum esl, quomodo jurc iis succenselis qui \ ;
bellum suscipi jubeni, in quod ipsa nos rernm ne- /; ; ,
cessiias vcl niviios cogil? Qnod si quis belli discri- , ,
mina ac dtflicttllates animo repulans, inferre bellum
detreclet; fucril qtiidcm ac dicaiur alio rerum siatn
limor isie anirni sobrri; hic autem, nihil non dila- .
iio lurpissinimn habel. Quid enlni nOn is nieriio
probri auditurits sit, qni prxtcr libcriatem, altis . , '
quoqnn cmrvctsis privntus boiits, 110 quidem lunc * , $
movealur; sed iuani spectro, quod adbuc super- ' ;
o.sse pulat, affcciu adliftreiis, illius crgo cnm eis ; foelus inire vclil, qui cuncta abstulerunl? qui- , ;,
qtie in scrvili vila, bono aliquo vel niediocri poii- ,
turum *e arbiirelur; ac noque hoc cogiicl, ila scr- ;
\os comparalos cssc, ac ram eoruni sortein, ul nullis fruanlur bonis, scd simul omnia dominis
conccdaul?
Uuamobrem ut spcs tilla sii, rcporlaiuros nos, "'
quae ex immensa quadam oiiositalc ac ignavia ami- , ainms, suscipionduiti bcllutn, nc quidqnam ralio- , , , .,
nibus Rubduceuduin : non lepulandus labor, non , ,
pcriculum,' non suinplus, ex quibus ad commodi- , oretu foriunam rediluri sitmia, ac cos juste ulmri, '
qui volunt in servilulem redigere, ac lol injurias otoetv , * iululerunl. Sln nulium belli evenlum bonum ac ' , flnem speramus, scd nec.essc csl dcsiderio fruslra- , ,
los perire, ne ea quidem mors spernenda, qua3 *
iiorusta sit ac bonorabilis, ncc gloria careat: quam ' , .
etiam roites mulii ac slrenui viri percupierunt, , *
tum viritim ipsi, lum per urbcs. Quid enim ad ho- , ?
ncstaiem bonoremque majus, iis qui servarint quod
justiiin esset, ac pro palria, proqtie cFvibus, suae
, ,
nict ipsorum aniina?, periculum praluleriht, ac mo- C
^ ;
11, quam lurpe aliquid susiincre maluerint? Nam mors quidem, ccu communis quidam terminus, , ,
procrcalis omnibus, proposila esi: nec fleri po- ;
tesl, 111 quis eam caveat, vel si lolain vilam otium \' , *
caplet: al cum virlule alque gloria moriein oppe-
lcre, id jam quideui paocis a Deo pramium con- , ) ccdilur, siique virorum, lum conccssum rapere, . , ^ '
lum vilae gloriosiim Onem imponere. llaud sane ;, *
deccl, quod comnjuni omnino ac nccessaria sorle ' ,
fuiurum sil spcclautcs, quod esl boiieslum virlu- ,
lemque negligere : verum ul casus ferat baud . ^*
nlraque accipi posse, virluten^ sane omniniodie .
colamus, quaniilla babenlibus com nodior cxsistil . ' * ,
posscssio. Tamelsi bic, baud nibil omnino fausli ^ ; ,
, .
sperantes aumus, bellum suscepturi. Primum qui
dem, quod jus a nosiris partibus stct; quodque ut ; *
aperio marte cum eis tuerii conserenda nianus, ,
nostra semper vicloria fueril, jamque olim Koraa- ,
ni, cos subjecios babere consueverint. Anle omnia ,
vero illa in numen religio, quae Deum maxiroe ho- .
mtaibus propiiium reddit, mullam nobis momentuni affcret, atque in bello auxtlfo erit.
"
Prajtcrea ca quoque imperia, quae tyrannica vi
plurimum promoverunt, haud quis raro in seipsis ,
laborare videat, plurimaque circumferrc occulia i!!a ,
cadnc^, quorum ut quis periculum feccrit, ac beJlo ,
leniavetii, minora quam pro eorum glorkc opinione
1031
1(T>3
ORATIO DK KON REDDENDA CALLIPOLI.
qntbiis
ea
mvenertl : multaque aggredieitlibus,
. dcstrui possint, argumenla occurrent. Testes smil
, \ qui a snis modo defecertini, eisque palam bellum
, inlulerunt, quibos ut quis jttbeat, nonnullisque pe cuniis ac belli subsidio eorum conatas roborct,
^ , , ac soriam alacriiatem ostendat, apti forie bellatores
, ' * effecli, in suos converlantur, sibique muioo infc , rentes bellum, vel nibiJ, ant quid modicum nos
. laedant. Quin et Tribali desiinarunt legalos, rogan, les ul conimuni consilio communes bostes ulci, , scamur, ac miptiarum societatem ineamus, pol, * * liceutnsque peconias, quibits nos excilatum iri
, ' speraul : quos firmam belli socict&lem iniluro*
. pulandum esl, quod el ipsi expcrii nnl Bnrbaro' , * rum injuriam baud vero dieai aliqtiis co fine, ut
, , noslras injurias ulciscanlur, aliaque, quae nunc
' . quidem grave sil aigillalim dtcere, quneque nibilo nihius omnia molum bellum liqnido declarabil.
* ' ; Uand sane aequtjm, incidentem ejnsmodl rei gcrcn , ' dre occaônem dimiilrre; verutn quia ne volenlcs
/* quidem Barbari perrniUunl quiescere, sed est ne; , cesse ut sedenles ac otiosi, servorum fortunam
, atibeamus, uiendum occnsionibtis, ac alacri audei: , ; - dum animo ui vcl palriam ac gentites nostros
. ' , - libertate dontmus, vel certe strenuum quid ao
, , pra?clarum dcsigiiariles,*virtiuis niontimentum ptv , ' - steris relinqtiamus. Quod si putalis fore ul (raden . tes Caltipolim tnto patriam habilemus, limco ne
) ; brcvi eam ipsam amillenies, nc solum quidem in
, ^ quo babilemus deuiceps invenianius. Qnis cnim <v>s
; qut sua ipsi prodiderinl, in suam ipse palriam per* inillat ascenderc? Quis tanli sceleris consiitor s
, auctoresque honesiae ulli aciioni comparitos exi ; , slimabil? Enimvero quotquot ncstrum coniingt
. Barbarorum tnanus eflugere, ob-curi ignotique in
; ; exlraueis provinciis sumus vagaturi : sin autftm
; , agnoscamur, omnium nos dira el vituperia risusque
, * prosequenlur. Eosne videri par erat? in convenlum
* - aitmilli? prorsus auiem ducere spirilum? qui urbo
, tanta polientes, lam mullis divitiis, lania potenlh;
qni maris ac terra domini, soloque imperfo omnia
* , vtlentes conficere, illam omnem subslanliam molli
, * viclu, ac dormienies, luxuriantesque consiimpsp , ! runt; iandemque ipsam patriam prodentes, nunc
' ' . ^ -
^ *

! * ,
* ' *
** ,
. , '
, ;
, ;
&, ,
, ; '
^ , OJ
*

, ; .
PATROL. GR.
CUY.
ceu coitamune quoddam piaculum circnraeuiil?

pesies quaedam, morbtque, contagie alios inficienles? Nos aulem, ne quo conlradicamus quidem babebimus. JuslaB enim viluperationes ac criminationes, liberlatem omnein excusandi aufercnt; ferre
aulem sic excepios, qua non calamilaie rnoleslinsv
Quaprupier necesaum ut urbes fugiamus fugianiusqoe
convcnlus, atque nos inanlrisquibusdam abdcnles
vium agamus, celanies palriata, ac nioium in \oiis
babenles. Haudquaquam vero si mibi creditig.
Eiiimfero, sin priua hacienusque, modo sahcm
omni penilus Barbaris negaia lide, certoque persuasi, eo sua oamia consilia dirigere, ut nos redigentes In servituiem, ipsi res aufcrant nostras,
mancipiorumque obsequiis ac nccessilatibus sub33
1035
DEMETRII CYDONII
1036
jtcianl corpora, nedum a praesentibus voe consiliis " , '
abslinete; quin el urbi maJevolos exieliiQames, cos ; ,
qui nobis ialia atideul consulere, millamus Calli- &v *
poliiu praesidiarios, quique neeessaria omnia ad .
urbem luendam provideaut paiilor ac agant, quo
ejus flrma possessio urbi maneal : nosque virili
.
aseumplo aniino fauste conlingai vindicare palriam. Dixi quod conducere arbilror; vos elgilcquode
re communi fulurum sit
DEMETRII
CYDONII
MONODIA
DE SEDITIONE THESSALONICENSI, ANNO MCCCXUII.
Rxstot tnter Scriptore* potf Theopkanem, hufusce Palrologice tom. C/J.
DEMETRII CYDOMl
TRANSLATIO
LIBRI FRATRIS RICHARDl /1), ORDINIS P R J E D I C A T O R O M , CONTRA MAHOMLTl
ASSECLAS.
(Bail 1543. De oac edltiooe vide supra col. 571, nol.)
BARTHOLOiUEUS
PICEMS
DE MONTEARDUO,
FERDINANDO REGJ ARACONUS ET UTRWSQUE SICILIJE
S. P. D.
Cu:n Dcmetriut Cydonius, vir ulriu$que linguw peritiuimus, e Latino in Gracum opu* IUchardi fratrk
ordinti Prcedicatorum transtulisset, non ab re mihi visum est, $erenimme atque calhoike rex Ulud rurm <
Grceco in Latinum convertere: non qu cd apud Latinoh hujusmodi oput exttare mn exUtimem, ud tm
vidtsum Demetrium Cydonium opuuulum illud e Lattno in Grmcum eUgaHliori tlylo tranttulitu, idarco
pro viribut conatus sum libellum iUum Uerum ea dicendi elegantia quoquo modo m HOstram IvigMm
trantferre, et eunt in nilidiorem cutium candidioremque tlylum pro viribu$ redigere, et tibi, teremuimi
atque cathoiice rex illum dedicare debere, qui $olu$ tnlet Chriitianorum reget hmc nostra tempeitoU
aliometanam sectam maximii cladibu* Q/feciiti. Nam non minimam landem iibi comparasti, eum Beticam
provmciutn, quw per oclinyentoi annot Mahomclanamfidemcoluerat, in Chrisliancfum pettslatem reatghli, et nune unmrtam Africam capere inienda* : quam facile auequi poterit, cum geniu iUa koc
tempore imbelte* tint, quoniam cum Chritliani din pugnare mn coMuevere. DtfieiUta enim tibi fuit
licum prov nciam expuguare, quum tclutn Africam in potetiatcm luam auerere. Erant enhn i* Beik*
mitites UU $ reuuUsimi, cum llispano milile bellari fcmper auueti; at hi contra hemine* ignaiiy veniritl
olio dediti, cum GhrtUiano nomine jam diu praliari dttueti, nec $unt in bfllo exercitati, qualcsolim dtue
Annibale Uupaniam ti haliam occuparunl. Nec eam copiam armorum habent, qttam HUpanus miles, t*
bello sirenuisumut et exerciiatnsimui, habere dicilur. Nec ibi magnm dttunl ope$, quibus miliium ammi
tpe prctdce maximce accendantur. Omnia libi protpere iuccedent, it retiquias incepti belli protequari*.
eil quod vereare, bellumin UUpania tibiab aliquibut moveri, pranertim hoe tempore, novo tibi ob offiHitatrm eum Clmtlianimmo Francornm rege foedere inito. Protequcre igilur inchoatum bellum, et omnei
lira lufli in Africam transfer. Quatn facile Ueo duce bubjugabis, et ea quidem tubacla, et in Chrisiianorum
potnlutem rcdacta, (aeile deinde ilierosolymnm reeuperabit, quce tam ampla, tam [erlilis, tam uncta
lirra suliuno BabyfonU ho* lempore paret. Qui aulem nunc eam patriam tulaniur, servi vtnt venakt, ex
%
(1) Nicolaus a Cusa Ricoldum nomiuat; Richaldam Joannes Caiilaeuzenus orat. 1 to MabomtWm
num. 4. Meminit iltius Yolalerranus.
1037
COKTKA MAHOMttTEM.
1038
diver$i$ protinciis empti, el hilqnidem ad snmmam viginti millium non atcendunt. Qni cum coucti *$sent
Chrittiana religione dhcedere, Mahomctanam nunc scctam sequunlur. tleliqui vero Saraceni qui eit
tubjichtntur, quam molUt tinl et effemimli, ex hoc conjectare poisumus, quod his nunquam licet arma
traclare, nec equum ascendere, nec virile quidquam (acere, *ed vel agriculturam, vel mercaturam, vel
alia hujusmodi vilia exerceut. Quod cum ila i t i , ntmimdublum ettquin (acillime ex ea expeditione victoriam
cum maximo triumpho tis reportat<irus et civitatcm tanclam Hieroiolymam,' in qua Saivator uoster
Dominus Jeiut Chrislus Evangelium prcedicavii et Novum Testanientum notis consiUuit, ab iruiuanUiima
Mahomeianorum tuperstitione liberabis. Qu<t quam vana sU quam frivola quam nulliut momtnli, in prmsentiarum nihil altinet dicere, quoniam eam lunc primum inteilige*, cum hanc Richardi (ratrit con(uta~
tionem diligenter lcciUaferi*. Vale*
t
' Richardi ex ordine Fratrum, qui apud Latinot Prcc - *

dicatores appellantur, confulatio legls latic Sara
cenis malediclo Mahometo, irantlata ex Romana
$>\
lingua in Grpcam, per quemdam Demetrium.
,
;
Quot sonl d>es servt tui Quando fociei aiibi
; - de persequentibus me judicium ? Narraverum mihi
* ; iniqui fabulationes, sed noh sic lex lua, Domiue,
4 , . . Omnia mandata lua veritas : injuste pereecati
. suni me . > Ilxc verba militanti sunt Ecdeaie,
, - fleniis ei gemcmis, diversis ee gravatam asse ini, , scriis . quibus Hberari divino conilsa est auxilio.
^ . ' \ Sed eisi imiumerabiles passa esi Ecclesia paiaionea
, ei trisiiiiaa, omnes iamen uoiversaliier has in irei
. referendum csl. Pi inium quidem manifesie eusli ; nuit rabiem persecuiionie, ilialam ei ab impiit
, - lyrannis. Uoc autem maxime sic aecidil.aquo
. , ' passus esl Cbristus, osque ad lempora Coosian ; lini, in annis videlicel Ireoenils et decem, quando
, , : Romani, qul monarcbiam lenebaiu, el alioruin iu ', fintlus catalogus , ubiquc io universo orbe terra ; rum innumerabiles sanctoa Dei marlyree inlere merant. Pro quo lempore coiupatiens David Ecrlc . ' si, dicit : Quot suni dies servi lni ? ûaudo
facies mibi de persequentibiu me judicium ?Sed
; ad Deum sanclorura aaiiguiscum clamaret, elrai ; raculis ipsi splendereni, repenie facta eni mula
;, - tio dexiere Altissimi : etqoi priu Chrisiianotuna
, $ peraeculores erant, ecclesias aedilicaverunl, ducca* \ - qua belli conlra irapios facti gunt. Sed glatim se , cunda persccutio hxrelicorum iusurrexil. Kepenle
. * enim apparuil cruenius draco, fremeng ex squam?i,
. et sib lans diversas haeresea , Arii videlicet, et
' , - Sabellii, Macedoniique etalioruni hwrelicoriiiu. Pru , pler quod maxime leinpus dixil David : Narrave , , , runt milii iniqui fabulaliones, sed 1100 sic lex tua,
. ' Doinine. > Scd dala esi el apposila lunc lux do clrinae Ecilcsiac, cum niulii magislri tunc appare, ' ; , , ' rcnl, cl divinam Scripturam aperireol: Hilarius
hic fuit, Augusiinue, llieronyiaus el Gregorios ;
, , insurrexeriique el niulliludo sanclorum Patrum,
. , qui in ercmis perfecla? el sincerissimae vitaeerani:
, / , adno ut el per eos draconis os debili el vulgari
;, ; linoligalum sif.cl sic divinaium Scripluraium ef
9
Pwri. cxvm, 84, 85. Pal. Lixfi 11.
1039
DEMETRII CYDONIl
M0
ficacta os loquentium iniqna oblaralum est. Sed ; \ '
Maiim posl liaec invaluit Ecclesiis terlia corruplio, \ *\ falsis fralribus videlicet periculum. Unde et .
pottGregorii tempora stalim tribnlatio per corru- . *
ptos homincs intellectum roboravit, in hypocrisi
mendacium loquenliuin, et tol mendacia et fig- , 5 ;. "
menta renala sunl vitae, doclrinae et jnstitiae, ut ;
mnUi cssent, qui descenderenl, et adjuvarent ini- ; ; ' qaos et lyrannos (in tantam enim bi falailatem ei , *
piavilalem prolapsi suni), e convcrso perfeclissi- , mos bomines oblalrarcut, eisque detrabereiit. lla?c ;,
conlra Ecclcsiaro corrupiio usque ad senium el se-
neclutent permanebit, ut nequaquam spes aliqua ,
relicla sil, nisi diviniauxilii, et pro veriUle in- ,
sfanlia?. Unde el pro temporibus his dicit David : " ^ .
Omuia mandata lua veritas; injuste perseculi & ;
feiint tne ; adjuva me. Quasi dicens: Elsi prostrata ,
est ad lempus verilas, oporlet tamen bauc velocis- , ,
gime exsurgere, et efflcacher cognosci, maxime di- . "
vino cooperanie auxilio.
, . ';
. . , ! ,
, ^ , {&.
hoc igitur lerlio condilionis statu, post tcm ,
pora videlicel beali Gregorii, in lemporibus Hcra- ,
clii, insarrexit veriiaii ei;Dei Ecclesi homo qui- , -
daiu diabolicus, primogenilus Salansc, in libidiiietn / ;, ;
proclivis , et ex fraudc macbinamenlis dcdiius, , *, ;
notnina Mabometus. Qui consilio et auxilio illius , * |
qui mendax et ntendacii pater est, iniquam ei , ,
mendacii plenam, tanquam ex divino ore prolaiam , ,
igem composuit : quam quidem legem Alcora- ^
num nominavil, videlicel diviuorum mandalorum , ' ,
coilectionem. Hic Mahomelns sopra oinnes qni . Ofo;
fueront, Vel fuiuri suni, Ecclesiam Dci persecutus '^ ;
esl. Non enim uno solum modo Ecclesiam percus- < . sit, sed iribas geiteralissimis: nunc qnidem saeva vov , tyrannide, nunc auiem per deceptionein in legibus, * ,
nuac vero per bypocrisiin aimpJfctoree subveriens, * ;,
nljam roagnam j arlem orbie lerranim deceplioni * ' ftuiav
suae subjecerii, ex Dc.i permissione, qui esl l< rri- ; )
bilis in conadii* supra fllros hominum. Ego igilur , ; ;
in ordine Pradicalorum minimus, lantam calami- . ,
talem deceptie coinpaiicns, consideravl vias ireas, , -
et pedes meos in testiinonia I>ei converii. Unde , ;
cum iransivissem multa maria, et loca deserta, et ,
inclytam Saracenoruoi urbem Babylona depre- . " ,
hendens, ubi niaxinia ei unWersalia siudia apud .,
eos exsisiunt: illicque liueras et Arabicam linguam ,
imiliter disccns, diligentissimeque et coniinue ,
com magistris aptid eos disputans, magis magisque ' deprebendi praedictti legis perversionem. Eliam ,
hanc in Latinani linguatn iransferre iucipiens, lol , * ;
iaveni fabulas, siniul ei roendacia, el blaspbemias, ' ,
et conltnuam per omnia iabulalionem, ul irislilia
plcnus essem. Decrevique idcirco scribere quas- .
dam epistolaede tamis blasphcmiis, ad triuinplian- ,
tem Eccles?am ; conqaestusque sum tanquani illa ' in amariiudiae auirna?. Nunc aalem est mihi in- ,
itiilio, summa veritale coufldenli, capita el piin- , ' , -
Kil
CONTRA MAHOMETEM.
1042
; \ cipalia mendacia iniqus legis hujus ostendere, et
, aliis fralribus causam exhibere, propter quam fa ( . cilius ad Deum revocare possent hujus impieiatis
, ^,, baereticos. Ul autem hO cum ordine fiat, io deler - minala capita oportere cognovi tolum Iraclalum
, dividere.
, '; $
. , ,
.
Operis digestio in capita xvn.

Primum capul coiuinet principates bujus iegl*
.
crrores.
, .
Secuiidmn, quis inodus cum eis servaiidus est.
, *
Terijum, quod lex haec nonest lex Dei, propierea
: g quod neque Velus, tieque Novuiu Testamenluro , \ ^ banc teslanlur; et quod necesse est Saraceuis, pa. , rcrediclis Veteris Testaraentiel Evangelii.
(5 .
Quarium, quod neque io s'ylo, neque in modo
,
cum aliis convenit.
.
Quintum, quod oon convenii seeundum senten,
lias cam aliquo ahero.
.
", . Sexium, qitod in mullis sibi ip*i contradicit.
Scpliiiium, quod nullo miraculo confimialur.
", .
Oclavun), quod non tsi Kecundum ralionem.
", .
Nonum, quodroafiifeatacenliiiet roeodacia.
", .
Decimum, quod violenia. etiana in eos, qui ad
,
eam veaiuol.
.
Undecimum, quod inordiirawu
, .
Duodecimum, quod iiiiqoa.
, .
, '
Teriium .deciutum, de AJcorani institatione, et
, , quis fuil bujus legis opifux el iuventor.
\ .
Quartum deciinaitf, de Gciione improbatlssijna
, ,
vUionis.
.
Quintuiu deciiuum , de quioasaam sex qusoeitfo
,
' , \ in Alcorano coramunibus, ei do Cbrisli ad Mabamelara excellentia.
.
Sexium decimum , de EvangeJii ad Akoranaa
,
excelleitiia,
' .
Declmnm eapiimitin , de Saracenocuiu respon, ^^
sioae ad praedicla.
.
S. De principalibus hnjus tegis erroribtti.
'. .
D
Primum
igitur decel scire principalcs errores

.,; , quos Saracenorura lex ponil, secundum quos uut . xime divin legi adversalur. Notandum igitur,
, quod orane anliquorum coenuin, quod diabolus in
, aliis sparsim disseminavil, in Mahoinelum com . * prebensim evomuit. Hic enim curo Sabellio ne - gal (1) omnino Trinitalem; dualllatem autem quam* dam ponit in divinis, qure nihil honeslum el divi. , uis similc in se ip.a poiesl dcxionftlrare, cum to . Uas alleritalis principium sit. Supponit cnim di , . " vinam easentiam, el hujus aniinaai. Unde in Alco ' - rano inducii Deum pluraliier loqucnlem ut videsL -. , ^ , tur ipsa anima Dei, el ipse CbrisUis alterius y r c
(1) Uac raiione ulitur et Gluniaceasis abbas Petrus.
J0i3
DEMETUIl CYUONII
1014
w Deum esse essentia?, ci minoris Deo, et ei eub- xa\ : ^.ditac : conveniens in Iiis cuin Ario el Eunomio , , \ supponit Cbrislum excclsam esse crcaiuram , om- *
ncs tamen alias irealuras excedenlem. Il&c auieiu ,
ex Plalonicis niola csse videlur; qui suppo- , . .
nunt summuni Dcuni palrem oninium ci crealorem, ,
ex quo quamdam mcnlem dicebant primum de-
fluxisse, in qua quidem snnt omnes raiiones en- , (5,
tfum, cl omnibus evcelsior esl: quem el palernam , meniem appellabanl. Posl bunc esse mundi ani- , inam dicebanl; deinceps aulem reliqua sunt crea-
Uirae. Qttx igilur de Filio Dci in Scripturis dicun- .
lar, baec ad illam mentem illi rcferebant. maxime ,
aulem, quod el divina Scripltira Filium Dei sapien- * \
, ,
liam el Dei Verbum appeliai. Ciint qua opinione

ea quae est Avicenae convcnit, qui snpra pri- .
mum coelum primam intelligentiam supponil, quas ,
primum coelum movel, ultra quam iu suoimo Deum ,
firmari dicit. Sic igltur Ariani exislimaverunt de ,
Filio Dei, quod essei creatura, qu* omnes alias .
creaturas excedit, quo medianle omnia Deus ,
creavil. Unde et Mabomelus gupponit Gbrislum ;,
sanrlissimuni, el hominem virlute prseditum supra .
omnes alios. Palam aalcm quod in eo dicil esse
iupra bominein. Appellal enim eum Veibmn Dci, .
el Spiritam Dei, et aniraam Dei; Deura aolem ee-
cundom veritaiera d k i , omnino ridiculum putai. . ,
Et ad demonstraiionem hujos, duobus maxime ,
ulitur : uno quidcm, quod nunquam ipse Ghrislus ' .
de seipso hoc asseruit, vel dixit; aliero aulem, ^ ^
quia ipse contrarium dixisse vidctur. Unde dicit , ' ,
Habometus, quod Chrisliani dicunl Christum esse
Deum. Etenira Judaeis ipse Christue dixit : c Ado- , . " , ;
rate Deum meuro, et Deurn vestrum, Dominum ,
eum, et Dominuni veslrum. > Haec anlem loitgius ,
exposui, ut omnes coguoscanl, quod illud quod in ,
principio in inundo per Arium seductor diabolus . > ,
non pomit perOeere, boe post haec marcescer.le, ,
quidem in Eccesia zelo, iualilia aulem erescenie,
per Mabomelum adtmplevit, el Undem per Anti- , { ,
cbristi nequitiana roborabit. Qui persuadebil ; ,
mundo, quod neque verus Deua, ncque Dei Filius ,
esl Cbmttis, el neque homo bonus. Principalie . ''
igilur tnienlio Maboraeli est, pcrsuadere, Chri- . O; aiuni neque Dcuin , ueque Filium esse Dei, sed ] , , ' ,
sanctum quemdaro et sapientem homlneni, el pro- , * ' .
phelam maxiiuum, absque palre ex virgiue geni-
luni. Iii quibus cum Garpocralc haeretico convenit. , , '
, Iiem affirtnal, impossibile csse Dcum babere fi,
lium, prupliTca quod uxoretn non babol. Curo eo . " 5
dem ruisus baerelico etiaio in hoc convcnii. Ad , .
ditque, quod si Deus haberet filiuiu, in periculo
.
jam omnis res esset, tanquam fulurum scbisma
.
csset tnier eos ex neccssilale. quibus cum lu , ,
daeis t l Cerdonio haretico convenil. Subjungilque,
^
neque a Judxis Cbrisium fuisse iiiieremplum, ne . neque trucilixum sr.d aliuin quemdam illi simi1
1 Cor. , 24.
1046
10;5
CONTRA MAQOM ETEM.
U , kni. In qaibus cum Afatiichaeis convenil. Addii , : que, et Deotii ad e ipsum accersisse, et mrsus
;. euro fn flne mundl appariturum, el iiueremptu-v
, rnm Anticbristum. Posl barc aulem faciet Deus
Chrietum mori. Qni aotem passionem Cliris i ne, * gat, negal omnta Ecclesiae my$teria, qua a divina
. pasrione efficaciam babent. ln quibus coni Dona tietie baireticis conveiiit. Dicit auleni el dacniones
, posie iaivari per Akoranum ei quod tiiuUi eorum
. - com hoc audivissent, facti suul Saraceni, scquens
. in his al<quo modo Origenem (1), qal dtcil salvan * dos fore da?inoncs. Dicilque el ad Denm asccndisse,
, quando pro eo Gabrielem misit Deus, et maiiam
), buic Deum imposuisee, et laoium Deo tangenie
, . rigidilaU* ensutn cepisse iu corpore, nt el is ust l , ^ que ad medullam spinae doisi periransirel. ki aui
> , bus manifestain esl, quod cum Autbropoinorpbills
, coniinuiiirat, qni corporakm Deam asttveranL
;, ' Dicilque el Spirituro sanclum crealuram esse, cum
. Macedonio conveniens, Iu quibus autein dicil an , gelos dxmonea fattoe essa, CUDI nolaiesenl oiau . danle Deo Adam adorare, ncminein in hoc imitari
, . ; - videiur. Nugatur auiem, et uliimam bominis bea , - liiudinem, in iaiemperaoita et deliciis dicens etse,
, , ' - ei veslibus sumptuoais, el horda irrigais, conve, . niens in bis cum Cerinlbo bajrclico, ei quibusdam
, anliquis infidelibu*. El circuincisionem oporlere
, , lenere dicit, commendans, qu baerelici EbionU
* sunt. Concedil el roulliludiueiu uxorum in nnptite
. - Q pellicumquc et ancillartim, el quolquol quis ia
, bcllo capiens posset educare, el aliorum uxores ia . differenlT capcre, baerelicos NieoJailas in bis se , - quens. Omnea autem dicit oporlere interimi, qtit
* huic legi non obiepopeiant, nisi tribula solvaut.
, Videlurque concedere Sodomilica in viriset tnulic; ; ;. ribus , in capilulo de vacca (2), etsi bujus suc cessores h*c boneslioribus expositionibue coope , - rianl. Hujus aulera omnis inlenlio esi rcsecare
. quidquid erat arduutn in credendo, el diilicile iu
, opcrando; concedere aulem oinnc ad quod pro* - clivi erant, quae pnesenlibus capiunlur, et maxiiue
. * aliorum Arabes , gulam videlicet, rapinam, el iu , temperantiam. De virluiibus aulem , sicut bumiliiale, paiienlia, pace, conliuenlia, aul in proxi ,
v
* ; , * mum cbarilale, vel de exlremo fiue aibiJ, ul ila

; ; dicaai, prelio digtmra dixil. Ul aulem aliquod de
, , - bis ii:eadacium non facile arguerclur per \etus vel
, , . Novum Teglamcnturo, vcl et pcr ea qusc pbiloso , , , pbaoles scripserunl, in quibus et ipsi de virlule
, , . cl vilio el extremo fine iraclaveruni, nibil quid, , (() - quam fide dignum esse jussil, qnod legi ab co lal
. * conlrarium essel. Inleriinquc mandavil, qui con (&; , ; (ra:iiim aliquod huic dicerc auderent, graviuri
;, ' - poiiia plecli. Ipse aulem Psaltcrium cl alios pro, pbelas valde laudavil, ettnulta de eo dicil Cbrislum
, valicinalum esse in Evaagelio filiis Isracl, cuiu
(4) Origenem, sed perHdos hairelico*, abu' tenles uominc sanclissiroi viri. .
( i ; Videmur violoutius vcrba Machumeti* expo-
siu, zelo quidem pro fide Cbri&liaua, aeduo $cunduiu suinliam.
1047
DEMETRII CYDONII
WA
divit: c NurUio vobis aposiolum Dei, qui vcnturus ,
est post me, et nomen ejus Mabomelus. Aiurmat- .
que noaien boc ab aeterno scriptuiu esse in throno .
Dci, in superiori parie, ad dexteram. Ad haec aa- , ,
lem credendum nullum miraculum ottcndh, sed ,
nndans ensem dixil, non in virtule miraculorum , ,
sed armorum a Deo se missum esse. fli sunl prm- ,
cipales errores quos continel Alcoranum, quod est , ' *
lex Saraceuorum. Quae aulem in ilJo usendacia ,
conliuenlitr, fere influita sunt, de quibus in oona , ;
capitulo iraclabimus.
;, .
, , * ,
, ' . ' \ ,
, .
.
%
II. Quomodo oportet eum versari.

* '. j[ .
Secundo autem oportet scire, quod valde curiosi
, ,
sunt audire aliquid noslne fidei, et maxime de di- ,
vina Trinilale et incarnalione ; non lan.en volunt , .
his credere, neque possunt ha:c inlclligere. Et ,
qoia auperaul rationem, cl bunianum cxcedunt , ,
hitelleciuni, illa nec credere volunl, nec inlelli- *
gere possunt. Dicilur enim in Isaia : Si non c , >
eredidcrilis, non inielligelis . Ei quoniam con- , ^
traria sunl Alcorauo, quod ipsi constantissinte
eupponent esse verbum Dci, et ideo illa non sus- , .
ripiunt, ged ea deridenl. Dicitur euim in provcr- ,
biis : c Vir insipiens non suscipil verba sapien- ;,
tioe, nisl dicas ei quae stbi placent. Unde non . > " t i
oporlel bis slalim a principio divina proponere, ^ ,
neque anie porcos niargaritas spargcrc, sed co- '
nanduro in primis vanam lcgem cia ostcndcre. Non eniin oportcl virlules insercrc, nisi prius . ,
passiories radicilus evetlanlur. Oportclque ct ia ^ .
ontnibus breveui viam cJigerc. Facilius aulem esl . |
INorum fidcm ialsa n oslendere, quam noslraiu , *
veram demonstrare. Fidcseuim cum eorum sil, quac .
liou aspicimus, dotiuzti csl Dei. Umle noslra qui- , . "
dem lides valde secumlum maiidala vera exsisiens, ,
non videtur esse corporalibus; illorum aulem so- ; , ; ; '
lunv apparens, uon a rebus, talis apparet. Sed ,
etsi nobis nou insinl dcmonslraiiones, oslendenies . * ;
quae sunl Triuilatis, el alia quae ad fldem perli- ;
neiil (neque enim lunc fldes mcrcede digna esseO, ; ( ,
babemus lamcn evangclicam auelorilaiem, quam ^ ), , j
eliam Alcoranuin loslaiur : iiem el miracula, cum *
illi nec auciarilates noc miractda babeanl. Eisi eniin
Alcoranuni dc Deo dicil: ffe dicatis iresdcos; et reddil .
ralioneni slalim dicens, quodsit unus. Sed nos nou , , bujusconirariumdiciiiius,sedhiuiul liaec aiOrmanius , ^ ; 6
in qoibusdicitunum esse Deum, quem dicimus non ' ,
atdum ununi csse.sedcliam siroplicissimum. Neque ,
ei conaortem quemdam damus, et simulpariicipem, , ,
ficnt ipsi, aniniam inundi,vel verbum, vel spiri . * **
lum, vel divinuin qucmdam inlelleciura tanqoara , , ^
servum ex diclia nobis soperius. Non oportei au- , , , ,
lem humaao inlelleciui adasquare diviuaro inajfsta-
ri
Isa. , 9
CONTRA MAHOMETEM.
1050
, tcm, el exislimare illam non ess*, propterea qaod
\ , possunt inlelligere personaram dittretiooeiri,
; , absque quo et eseeiitiam discernant. Scd neque sie
. * ' forles rationcs habeut ad buc, quas non possimus
, ; solvere. Hoc igitur sufficit ad defensionem fidei. I I . lnd autem oporlel polius ab eis petere : Quid vuh
. Alcoranum apud eos, quando tolies induciiDeumde
* * seipso pluraliler loqucntein, cum simplex sil el unus?
, Hoc auiem eos pelendum, at cogantur nuroerum in
, personis coufiieri. De mysterio aulem incarnalionis,
; * , quod ipsi qui lem negant omnino, nos autem credi '; nius, sequentes evangelica dicta, oporlct qu;rrere ab
.* , eis unde sciatitqtiod impossibile esi Deum incarna , ; - tnm fuissc. Tel enim quod non poluit, el boc est
; , falsum. Omnipotens enim cum sit, omnia potcst, iu
, ; - qnibus non est contradtciio.Vel quod nescivit boc
. H , ' facere, el sic qnod et prius. Vel quod nobih. Ei
; ; , , quis ejus consullor fnil ? Vel aulem poluil quidem,
eicul solero minorem qaam nunc est^facere, et
; majorem, lamen non fecit. Et lunc peiendum eos
; demonstraiionem bujus dare, quod feceril.
, Hoc autem eis demonstrare est impossibile, quod
, , , iteque incarnatus est videlicct. De diviniiatc auem
' . * Cbrisii utiiur quidem demonslralione Maliometus,
, qnoJ neque Chrislus seipsum dixil esse Dcum.
. Sed elsi ante resurrectionein non dixit de seipso
, boc palam (1), suflicienter larocn boc aperuil ifi * cens : t Ego principium, qui et loquor vobis .
^, l t Pflruni coinmendavU, quud palaio boc dixit.
, , t , C dicens : Bealus es Simon Bar-Jona, quia caro ct
. - sangnis non revelavil tibi, sed Paler meus*, et
, , ; , reliqua. lpse aulein mantfeste boc noluit dicere,
. , propterea qaod occuhe venit, ut el prudenlia et
* , > bumfliiate, et non vi viiic^rei eum, qui hominem
, vicit aslutia. Propter banc igllur rationem, anlo
, , * resorreciionem non dixil Chrislus palam de ftei . pso, Deus snm, secundum qnam raitonem ncqno
piscalor pnedicit pisc bus revelanter, sub cibo esso
; ^,, escam, sub osca esse bamum. Posl resurrectionem
* * autera manifesie boc osiemlit, dicens, dans Spiri , tum sanctam et poicsiatem dimiitendi pcccata :
' \ . < Aocipitc Spirilum sanclum, ,el quorumcunque
; , dimiseriiis peccata, dimittunliir eis; quortimcun ,
qtie relinneritis, retenta suut*, > el reiiqua. El
. " ^ Thomas quoque palam coufessus esl boc, dicens ;
; Dominus meus, ei Deus meus . Dato autem,
, , . boc nequaquam a Ghristo diclum csse, proplerea
, , qiiod bumilia quideiu verba proferl, pneclara au ; . > ivm opera osiendit : sufficil disciptilos ejus boc
, palam dicere, qtii hoc diceules, similia Chrislo
, signa feccrunt. Sed quoniam Saraceni negant mi, racula et verba aposlolorum, propterea qnod ;
conlraria sunl Alcorano, insistendum confutationi,
. ' tam perfldae legis, quod non est lex Dei, et quod }
, Saraceui debent suscipereêvangclica leslimonia,
* Joan. V I I I , 25. Matlb. xvi, 47.
Joan. xx, 22, 23.
ibid. 28.
(I) Eliaro anle Caipbam non ncgavil. Idque fecit ex m ndalo Patris, Ps. u, Pradicans
ptumeu..
1051
1052
similitcr et quae sunl Vetcris Teslamenli. IIoc au- , ,

tem per ipsum Alcoranum possibile est demon- ,
fclrari, Ogolialb (t) sui ipsius ense interimatur.
, \ (&\
, .
* , * .
III. Quod lex hcec est lex De\ proplerea qnod . " ,
neqve Vetus, neque Novum Teslamentum hane
tettantur: et quod Saracems necesse e$t parere , dictis Veterti Testamentiel Evangelii.
>7 .
y
,
Terlio oportel scire, quod Alcoranum non esllex
Dei. Nequeenim Yelus Tcstamentuin, neque Ey&nge- . ,
lium banc leslanlur : quae ulraque Alcoranum tesla g , *
lur, quod vere sunl leges Dei. Solus au tem Maboraelua ,
constiiuit scipsum, el de seipso teslimonium per- . ' ,
bibet. Lexenim bei lauquam calena quadaiu eslcon- . ,
linua abeodein artiGce fabricala, el quilibel annulo- ,
rum aberi cohaprel, el quilibel propbelarum de alio ,
prophetizat,elmeminit bujus, et omnes propbeliza- . "
verunlde Cbrislo. Si igilur elSaracenoruin lex, lex ,
essel Dei, el in banclegem vocalio, non pcrversio, ,
sed conversio essei, ut ipsi dicunt: quomodosic la- .
tuisset alios propbeias, ut nullus aliquid dc eo ,
ipso diccrel ? Nos enim nibil invenimus Moysen, , ' , ,
vel alium quemdam propbelarum, vel ipsum ,
Cbrislum, dicenlee aliquid de Mahometo, vcl de \ ;
I 'ge sccunduin eum, nisi quando dixit, cavere , ,
portere a falsis propbetis. Dixii autem el Chrislus, Q , ,
iisque ad Joannem legem esseet propbetas, ut *
mundus cognoscat nullum postbac propbeiam ven- .
turum, qui de aliquo qui veulurus sil sil vaiici-
nalurus, ad quem oporlet omnes sperare. Mahome- , ; ,
tug aulera univerxalcm seipsum dixiteesc propbelam. ,
Nos autem ignoramus, si ct propbeia omnino est. , '
Scimus laiuen, qnod nunquam lalis quidam sedu- . *0 ,
cior fuit in mundo in sic brevi tempore, qui lot . * ,
bomines et populos sequaces sibi feceril. Ad boc , ,
auiem respondcnl Saraceni, dicenles Moysen et ,
alioa propbetas valrcitialos fuisse de Maboraeto;
Cbrislus auiem lanlo clarius de eo vaiicinalus esl, . *
ul el nomen ejus dicerel. Unde dixil flliislsrael : |&
Nunlio vobis apostoluin Dei, qui venicl post me, *
el nomen ejus Nahomelus. Sed Judaei corruperunt D
Bloysi legem et prophetas, Chrisiiaui auiem Evan- , .
gclium, ui nibil veritatis in lege et Evangeliis re- ,
inaiieret, nisi quanlum esl in AJcorano. Oslendajn , * ,
aulem boc esse inconveniens, el primum per AI- . coranum. Diciiur enim in capilulo de Jona (2) : ,
Si de quibns vobis revclavimus dubitalis, quaeriie ,
ab bis, qui prius quam vos librum legerunt. Qui
,
aulem anle Saracenos librtim lcgerunl, Cliristlani
,
snnt et Judaei, qui Peulaleucbuiri susccpeiunl ct
. * ,
Evangeliuui ut ipse Maboinelus exponil. Is igilur
.
dicil Saracenis, quxrcre a Cbrislianis et Judaois de
,
r- bus ambiguis. Quomodo auiem rursus remisit
,
v
Mallh. xi, 13.

(i) Ila vocam Goliaih, qucm David occidit.
(2) Lalina translationc, cap. 20;
53
CONTHA .
t05*
. 01 ^- bos Mabomelus ad faUa lostimonia, siqtridem ve ol , rus fail propbrta, ul dicunt ? Non igitar tempore
, Mabometi Gbrisltanorum et Jud&orom libri corru , . pii eranl. Sed neque possibile est boe diccre,
' ^ *|** quod pnsl baec passi tunl corrupiiojitm. Dfciinr
enim in capilulo Elagar, quod gigaifioat lapU :
. * Nos (dicit ex ppracma Pei) monitioiies Dei feeimos
, , descendere, ei nos eaadcm eerrabimws. Moniito*
; nes aulcra dicunlur apud eos, Evanaelium ei lex
Moysi: Dcus igiUir lesiimonium Scriptur sttt
. ' , ipsius servavit inler fidelcs, ei anie Makomeium,
. et posthac servabil, licro in capilulo Elinaida (),
, ( quod signiftcat mentam, dicilwr, qood judex Em ) pazoeue dixil Maboineio, quando Judaei juslitiam
, - et jodicium ab co quaerebani : Si venienl ad te,
. * - ^ judica ioier eos (usie, Deas enim amat eos qt
, . faciuiH juetiijam. Et quomodo bi quaerunl juxii tiam a te, cum apud eoe eit Veles Teaiamenium,
- , in quo eel jusltua Dei ? llem ialeni corruptionet*
. " , ei rau(aiiouem Scripltiraruoi itnposstbile e*t uni , versakm esse el publicam. Sicenini ire poluissent
, elalias genles. Sed neque pariicularis cl occulta.
* , Sic enim relicli eeae pottiissent qmdatu lil.ri iitto * gri ei absque corrupiioue, eed hi orani lingua et
proviocia lex ei Evangdiam siroililer scripla ia , ' veniuntar. liem qualwor Evangelia, neqae eodeet
; , ; lempore, neque io eodem locu, neqae in eodeot
idiomate ediu uuL, et ab eodem aactore, tea
* l|auba?us quidera Hebraice in Juaaea, Jeaaees
. ' Q autem Graece in Asia,fciraMiterautefti Lucae i *
* Arbaia, Marras vero Laiine in Italia acripsere. Ho*
. ' rum aulcra in Laiinum iaierpretatio facta osl per
, Hieroaymum et alios ame lempora Mahometi, e*
. remartserunt exemplaria in omittbus Hnguis. Noa
, igilur posaibik **8t, per quasdam corruplioaes sic
' , ' . inuliles libros faisae, ut ignorarenlur. hetn nRitl
* ' , esl in fide sic necessarium et maxiroe arduuro,
* ) , * eicul incarnaiio Yerbi, id esl, boxainem illum eeae
', Deum. De boe diffkillimiTm fuil laondam persua6 , eissc. Quare et Romani et alii impii in irecentie
. contioue aanis , et unWersaliier persecnii eun'
\ Cbristianos, et recusaveruitl euscipere EvangeJ um
, el fidem, propierea qaod dicebant bominem illui
eese Deom. Non quod nullos jam prine et viroe et
, & mulieres deos el deas eaac snsceperinl, sed quod
. Ghrisias non concedenliboa Romaais Deua essa
, dicebaiur. Quod al illi prohibebanl, ut nullus
, Dos diceremr, abaque lentealiis seuaius (2); et
. propierea, quod Deus hic conaoriem non auscip e . ' - bai. Si enira hunc suscepiaseni, coacti esseoi alios
deos rclinquere : quod el ipaum contrariutii erat
, moribas provinciaruio et legum Romaaorum.
, Quoinodo igKur Chrisliani in eorum ipsorum dain . ; no, et pernicie fidei, el irriUiiooe Romanoruni
; priacipum, conlra eos codpissenl Evangeliis addera
, ' ;, - rein impersuasibilem ? Omnes enim eciebani baac
, , legera sanctissimam el rattonabijissijuam ease
%
(1)
Lat., cap, 12.
(2) Vidc Tertnll. in Apolog. de Tibtr.
1055
DEMETRII CYDONII
1055
quippe qna? ottnem radonetn xcedat; hujus , , ilico jam dicti, scHicet homiaem illucb esse Deitin. *
Si igitur aliquid eorum quae eunt in Evangelio . ,
oporiebal Cbrislianos mutare, mutaviasent jam a *
prinaipto, et abslulieseni si quid fuisset impersua*
sibile, et addidisseat jam persuasibilia magis ' .
quam e canverso. Item, quomodo Cbristiani
cmn Judaeis convenire potuiasent, qui antiquo odio ' ' aeparabanlur, corrumpentes Scripturas, et maxime
addentas iiiud in quo nequaquam conveiiiunl ? Ne- ;
quo enire Judaei dicunt Cbristura, vel Deum esee, ,
vel bominem boirare. Unde, quantum ad boc, * ,
Cbrisiiaai magis conveniunl cnm Saracenis, qui . \$
dicunl Cbrislam ad minus sanciissimum hominem ,
eesc. Ilem ante adveiitom Mabometi, Chrisliani, el , .
maxime in Oriente, divist crarit in diversas seclas, ^ *ol ,
Nesloriauorura videlicel el Jacobitantm. Nesto- . "
riani aulem cura Saracenis maxime convenianl, , quare et Mabomeius proprie eos venerari jubet. , , tiaomodo igtiur Jacobiiae cum Ncstorianis conve- , ;
nire poluiasent ad Evangelii corroptionem, qui * ,
latilo odio inier ae divisi eraut, ut ei ee motUo . " , inlenmerenl? Sed Umen ipse invcni el legi Evan- ,
geliura apud nlrumque, idem quod est apnd nos.
liem cujne gratia excepiasem Gbriettani nomeu . "
Mabometi ab Evangeliis, cum is lantora Uudcl , , Chrixlura, * illius matrem et Evangelfum ? Quare ,
licii in Alcorano, quod ki Evangelio Cbrisii eat , . reclitudo cl perfcctio. Sed non iitiuc magie absio- ^ .
leraal aoroen diaboli, ei Pilati, qui Cbritlum * Q ,
geUavit, minimeqae et nomen Judse, qui hunc ;
iradidit. liem qaomodo rationabile, Cbristiaao* ,
addidiaae in Evangelio, Cbristum et cructaxvm , ^sse ei mertttum : cum honorabilius hominibes ; *' , ,
videalur, liequaqeam cracillxuni esie : et omnino * *
iacoaveaieas boc, et Deum esse, sicut in Evangelio . "
dicilur. Quam auiem consequcniiam babere pos- ,
aunl duo baec laniam tnter se diverisa, tn propriie ,
dogmalibas supposuisse: sicul videlicet, eumdem ;
et veruiu ee$e Deuni, et vere moriuuin? Iiem ',
supposilo, in omtiibtis libris Cbristianos boc ad- *'
didi&se; quUenim omnibus honiinibus persaade- *
rol, el in illoruni cordibus id infigeret? El tauiea , *
univereus muiidut perauasue esi, in tantura quod . " boc sosceperuHl principes, lyranni, el pbiloaepbi D ab indociis et pauperibus bominibus. Quare et
caiipba apud Babylona Cbrislianus roonuue est, ; ;
l invenia e*i crux in collo ejns, ut lestaretur, ;
qood ipee Saracenorum princeps Cbristianus nior- ,
laus esi. Unde ct osteudiiur, quod hic calipha . *
proprie eepukus est, eeorsum a loco in quo mos eral alios eepelire. Et boc sepulcrum ipee vidi ,
apud Babylona. Congruit igiiur omnibus modis, ei , ,
teslimonio Aicorani, et fortibus demonstraliontbus
et manifeslis tignis, Evangelium tocorrupUim el ,
iacommuiatum eaae. Quoniam igilur Mabometus , ;
Evangeliam * ap a aliae Scripturas laudat, et post , *
illud Vetu Te&iamentum, cogi posseni convenien- , , *
lcr uiique Sarareni susHpcrc dicta iu Evangdiis .
I
CONTRA .
1058
|| , el Vcleri Tesiamcnlo. Item in Alcorano in rapitulo
ElnoaHla, quod inlerprelalur wensa, dicitur, qood
libri sociclas nihil esl, nisi adimplcant Evattgelium
- ei legem. Societatem aultm libri dicii Saracenos.
. " Unde dicit, Nisi adimpleani Evangelium et legem;
(5 , siroililer aotcm et quod tibi revelatum cst, id esl
;. \ - Alcoranum : quod solis (ut ipsi dicunt) rcvelatum
. " \ est Saracenis. Necesse igimr et bis babere Evan , \ - gelinm el lcgem, sicul et Alcoranum, et adbac
, - servare. Quia auiem Saraceni socielas Hbri dicun. . tur, hecuiidum Mahomeli inteniioncm, in niullis
, * Alcorani oslcndilur locis. Dieilur enim in capHtilti
, ^' ^ Elnasa, quod imerpreialar mulieres, circa finem,
, \ quod Saraceni non vacillenl in lege sn. Unde
0. " scribilur: sociclas libri noiite vacillare in lege
, , - ^ veeira, el ne dicaiis de Deo prseler vcrilatem. . Hftc quaesonl in iito capttuto, oslendunt socictatem
. *- libri dici Saracenos. Ostendilur auleni palam el in
, capitulo Tulem, circa finem libri. St aulem con , lendettlcs, volunl dicere, Evangelium et veterem
. ; - l e g e m omnino comipcam esse, ostendant ipsl in, , :, tegram et immataiam, ct suscipiemus : maxime
, . autem ostendant unicum lypum in omnibus Un , gois, sicut nos eis adduximus. Mantfestum igitur,
, ." qood Aleoranum non est lex Dei, propterea quod
^ neqoe Tctns lex, neqne Evangelhini (qn.v dtvmae
, ; leges eunt, ut el Mahomeius confltciur) banc te . ; ^ etantur, eed potius adversantor.
, ,
;, [
. " Q , ) ,
. .:'
. ^
. .
, , * '
, . ,
olx / , , (
) :, .
T
'. " & , C IV. Quod Alcorauum est lex 0\ qucniam

habel slylum ei modum cum aliis cotnenientem.
rorza*
,
Quarioo; ortel scire, quod Alcoranuni non est lex
, Dei, propterea quod non babel styluiu ncc modum
. " ^, - divinse legi hiniilem. Esi igilur slylo rbyibmiciiui
, , vel melricjin, el asseniatione plenum iu scrmoiii$ . " 0 btis, et fabulosum. Quod aulein stylo rbylbniiium
, sit, pur totuin liiirura manifesluin esl Ifgenlibus.
, Exemplum aulem htijus non possum apponero,
^ proptcrea quod non polest salvari rbythmus Vf I
. versus ?ere el secundum omnia. cum in Latinuni
(} transfcrtur. Saraccni aulem el Arabes in boc
, ' . maxime gloriantur, quod loctuio qiune cst apud
(5, D eos, legis celsiludinem babel el rhylbmiim. el in
, boc maxtme osteuditur librum a Deo composUuni
. foisse, et Mahomclo eecuiidum locuiionein reve, ; , |{ lalum esse. Mahomelus idiola exsisU*ns, ignora|* .- bat talem aentontiam ei locuiionem. Cujus con traXutn apparel. Yideiuus enim indivina Scriplura
' ; , Dcum loquenlem cuin Moyse, et cum aliispropbe-
DEMETRIJ CTDONII
1030
tis.el ounqiram rhyibmis vcl vcrslbuebi&loquentem. ; .
Mysi aulemlrgem, vi Evaiigelium dicit Mahomelua 6 , *
aDco esse,Dcunilibros Moysi elf.hrislodedisee. Sed \ ,
hi non sunlmcirici vel rhylbmici. El uullus altoroin 6) .
.
piopbclaruin qui divinam vocem audierunl, dixtt
Deuni inelrice loculum esse, quod saptentes et philo- ;
sophi bomines ded gnantur. Unde ei intulerunt qui- * *,
.
dam boc Mahometo, sicut dicitur in capilulo Eleia, quod inlerprelatttrprop/i/(P, dicenlesei :Poiiua " ,
quidem igUursomnas, aius qnidcm igitur iripn- ,
d as, el alia quaecunqnc lalia buic iinproperabani, , , 0comideranies quod non sohim baec loculio nou , , *
csia Deo sed m*que omnino propbelica. Ulterius , (*
autem lex baec plena esl assfnlaiione in verbi*, el
roag.s quam qnis pos-el crcdere ve) dicere. Ali , ' >
quando eaira per totum capiluliim sabtcxil preiio ^ ; diguum quidem ailiil, solum auiem quod Detis ett , * mtigiius et exceNus < l sapicna el IHHIUS, et quod ,
ejua sum oinnia qu sunt in coelo, el qiwe suni in , iJtft
lerra, ct qu stuil in medio, el quod jusle judical. , , ,
Et secaaduni quodlibel verbum duplicat, dieens: , } |,
Laudelu. ipse. Et omnino al squemcesMUteal qua , . '
duplicat ceuliea et pbia, el poet haec c*ieit; Non {, ;
cil Deus prseier Deum, et credite in Dcuro , el
aposloium ejus, seipsum aposlolum Dci nouit- 6 . nans. El dicil haec owitta absque medio x ipso , ,
o e Dei dicia esse, et quod neaciebai bxcdicere , *
liahomelus, &ed hic esl uios in Deo euin de seipso .
laiiqnam de akero diccre, quod Deus cst roagnus .
ci excelsiis, et alia hujusmodi: qu& duplcare ^ ,
,
deMielum t-sl. Nolauduni cl hoc, quod etam lur
pssimis ei inaxime carnalihus nominibus lcx ba?c ,
ulilur, sicnt bis, scilicel coiius el luxnrbe, sicut , ;
nios esl bis qui bumi deprebsi sunl. Do locuiioue . ,
jam el senleniia firmum el manifestnin es> oroni- > bus legeiuibus, quod sil fabulosa. Sed eisi per * ,
lotum lalisest, in quibusdain tamen pauca quxdam . "
qu.c prelio digniora videntur appoiiain. Dichur
tnim in capilulo Emele, qaod interpreialur musea, , ,
quod Saoraon roa^num angelorum rongregavit ,
cxerciluui et Ktminuin, ei irraiioualiuni anima- /. .
liuin. R xedcnie aaiaia invcuerunl quasi fluvium ;, uv'ta ;
quemdam muscarum, el luiic jam diiii muscae: ,
nmsca?, vos inlroiie in babiUliones ve^lras, ne , . "
coiruiiipat vos Salotuon, cl exercilus hujus. El Q . }
iimsca subribil. El paulo >1 omnes avs in exer- 0 , *
ciiu invenlae suiu, niusca aulcm absens. El dixii , ,
Salomon: Quid cbi quud non video muscain pu- . *.
niam eaui, el ampulabo c.<put ejue ; vel roddet *
niibi ralionein propter quam abest, ti louge c&t. . . ,
El dixil: Didici quod vos igaoratie, et veni ad vos (); ,
ex Sabaea cuin veris nuntiU. Inveni eniin UJiilie- ,
rcm imperaulcm tllis, et coegi eamct populuia ^. ,/
ojiis colere solein absque Deo. El reliqua. lleoi ia ,
capilulo Camar, quod inlerprelaiur luna, dici- . 4
l u r : Appropinquavil bora, el luua conlrila eat. , ;
Quod inierprelanles borum magisiri, dicunl llabo- , **.
iueium cum sociis cjus sielisse. Vidcniee aulcni , ^
lunaia appropinquaulein conjuncli >ni, dixerual ad , , , )
1
CONTRA .
1062
lOfl
. " ol eum: Ostendenobisprodigiumqiioddftm.EiionciUe
; . daobu digitis ejns annoil luaae, id esl poHice el
, dio. Qiw) iacio, kidiiag parteslana div saest.eialiera
, . * q*ttdemparscccid}tin moniem Eiices, qui imminet
\ , , ab ana parte Mechae : reliqua auiempars ad alUrum
. , monlea), qui appellaUir Ruber, ad aliaro partem ur . \ bis posilam. Sic amem luna divisa intravil in luni ! ; , - cam Mabometi, et ipee rarsus hanc insiatiravit.
/ * - Iletn in capttulo Sevi, dicii vermem aigniftoasee
' , , mortem Saiomonis daemonibus. fjbi dicrt expo*i . lio, qood Salumon inmxus sui ipstiM baculo, ianu>
, dofore repente correpius esi, ut staiim exspira, . verii, divino autem miraculo non ceeidit. Daeino nes autem qui ei serviebant, videates eure eiarc,
. credebaui ipsam dormire. El naius est quidnm

~"-"
,
(* R
w
, ,
,
.
, .
,
, . ,
. ,
.
. >
, ' .
, ,
. ol , ' C
. tbnp 1}'
*
', . *
,
,
. *
. ,
, '
,
,
. ^ al, ,
vermie terra, et corrotil baculam cui innixus

eral, Quo conirtto, eecidil Salomon. Ei lunc currenles dxmonfs, cognoverunteam esse mortuum:
et ex eo coeperonl bonitntbus jaxta posee nucere.
Item iii capitulo Narralionam, ipse Mahomelus
reddit caueani, propier qaaro vinum probibiinm
el; Dicit enim, Dernn d terram duoe angelos mtsisee, ot bane imperareni, et Jusie judicarent.
Erant autem hi angeli, Aroth et Marotb. Venieus
aulcm quaedam mulier jHSiiltam habene, ad pranditim has
'
Tocavit, et appoeiril ets vinum : quod
ne bibarent,
Dcus matidavtt. Inebriati autem,
de coita cara requUivcraitl. Qn consensit, et
pacta est euper his tamcn, qttod aher quidem
bornm cam in coelum ascendere facial, aller vero
descendere. Qu et in ccelum ascendit. Deus aoteni Ykiens hauc, et justiiiam quam habebat audiens, fecit eam Lncifepwm^Jai essel i c MMPIO
inler asira iia pulcbra, sicut et in lerra iuit intcr
maliereft. Dala aulem peccantibus angelis electlonc
ubi velinl puniri, lunc Ticteiicet, vel ln fuloro, elrgeniibus eis m prasenti polius.ptiniri, pcndere fecit
bosperpedes caicna ferrea in Babylonis puleo,
usque in dirni jndicii. Haec el his similia m pracdicla lege continentur, propter qnae quilibei sapicns pole9l uiique reni cognoscere, et tpiod nttlto
modo lcx est divina. Neque enim aoliins est Dcns
per tleft fabulas cuin boniinibas loqoi.
; .
, ' ; ' ,
* \ | . -
\ " , & V. Quod Atcoranum e$t lex Dt, quowam

uon convcnit tccundum senlentiam cum aliquo
.
ultero.
Mauifcstum et binc esi, non essc legem Dei Al
, , coranum, propierea quod neque cum lege Dei con vciiit, neque cum pbilosophis, qui de viriutibu
.. ' el de cxlrenio flna qui est ki bomiaibus tracUKil.
Supposuerunl eniui pbilosopbi ipsam humauaro
, ielicitatem in .iniellecluali partc animaD esse, el
, - iiaellectum summaiu iu bomine poienliam exi-
1065
DKMETIUI CKDOMl
i06i
sieniera. extremi esse iulclligibiUB, el lelicitaiejp vai \ '
virtulie premium esee, ci virluteai cirra magtia xal \ , \
etaeet difficilia ei alia bejusmodi, elsi non per- \ , \
fecle talia intelligere poieranl. Cltrislus autera .
baec ipsa in Evangelio ostendit, dicens angusiam \,
esse viain qu& ducil in viiam aneruam, et paucos , \ ;
esse qui per eain veuiunl: lataui autem esse viain .* &
quae ducit in perdiiioncm, ei reliqua . In lioc au~ , \ .
lem cuiu Arisiolelis seateiilia couvanit, qui ditii ,
diffictle esse becundum virmtcin operari, sicut * , ;
altingere cenlrum in citculo. quod pauci faciuul. , Cbritius autem el homiiiie feliciiaietn in Dci spe- .
culatiooe ponil, diccns : c Haec esl viia seterna, ut > , ,
cogaoscant e solum verum Denm . [\&c anlem
< ,
i|i$a noiissitnafunl ex Veleri Teslameiilo. Abraba? . *
enim faciae sunl proiuissiones, cui Deus proprie I .
promisit ettm ipsum dare in lerra prwuissionis, vi , -seniinis benedtclionem. El Moyses auiem, cui UH
niirabdes gralias Deus prabuil, qui el Deum iii . :,
supposilo .edificio speculis dtgne seipKum constde- ,
raug hoc euflicere ei, contlaiuer petttl \idere ,
vulium Dei et gbjriain ejua. Mabonieiu aulem de , ' , {
virtutlbua qcxwi niltil iractavii, sed de beliis et .
rapina lalaia viam sibi ipsi conveuienler elogil,

ei aui ipsiue eaquaabus, fllus perditionis t , ;
moriie. Uode nibil ad sakitciueis prodesl dicere 2
; ;,
Kuu e*i Deue pFter Deum, et Mahomelas est
;, ; ' -;
apoelolu Dei. Da vllimo aiilem fine cum nulo
. "
convemt, prelerquam cum aniiquis quibusdam,
,
qui vilaui irralionalium vixere, et non diecre, ;.
tioncm faciunl inler inlellecluui et 1 asum. Unde *
,
et felicilaleiii ia sensualibtis quibusdam suppo , ,
nunt, iu cibis videlicel, et in inleuiperaniia, et ia
. "
horlis el vestibus sumptuosis. De quibus posi i
, :', seito capitulo speculabimur. non possibiie eel
; ,
bc secundum biinilitudineni quamdam djci ab
: ,
eie, sicut el in Evangelio iiiensx ei cibi el lalium

esl niciilio ia vita sierna. Osleuduntur autem bax
* * ,
fx Evangelio secundum siiuililudinem dici, quo *1
niam mulla etiam aperle illic dicuntur de aelcrna
, $.
btititudiue. Sed in Alcorano nibil otiinhio de vera
*
btaiiludine dicitur inanifeste, scd sicul convenicns
* *
est b<mini qui nibil de bac deprehendii, solum
.
aulera secuadutu lillaram lalem pingil felicilalem,
^
' ;
qualem convcnieus est bominem caruaJeiti et in
, '
lemj eranlem appelere. Scd etsi nibil de vera
*
fcbciuie vel cousideravit, vd prumisii limninibus,
.
qua?dain laiuen vera ei iiisigiiia <!e ultiiuo iinc Saracenorum demonslravil, quasi divinu Spiriiu a(U- ; , ;
lus. Dicil enim Saracenis ipse Maboiuetus: Vos . *
posl me in scpluaginia Irespartes dividemini, qua-
ruiu una salvabiiur, reliqua vero oran^s igne de- , ,
eiruetur. Haec sententia sic valei apud eos, ut
nullus neque aapiens- ueque insipieiis vilipendat. ,
AHa autem siinilie de eo est sententia in Alcorano, . ; ;
in eapiiulo Mariii, quod inlerpretatur Mario, ' ;
quae diclt, outnes iu infernum Saracenos ituros. : , , * &
i
l f
Mallh. , .
l l
Joa. , .
1065
CONTRA MAIIOMETEM.
1066
. Hanc seulentiam veriesimam cese credo, et si ab
* , ore secuitduin excessum mcndacii aate allata est.
. " El in hoc faleus prophela com priroa verilate con - venit, qua? dicit: c Lata est via quae ducit in perdi, , lioncm.el niulli sunt qui ingrediuntur per e a m
, $ Manifesle igitur ex prediclisconventl, Saracenoruro
^. - legem laiam esae, ei multos e*se Saracenornm qni per
, * - eaoi ingrediunlur, et in infernum transeunt. El hoc
non ex oresolum veritatis- manifestum, sed ex ore
, , prophelaequi apudeosesi.Item Alcoranum non conc , veniicumlege Moysi in maudalis, el in quibus nos
* . > *- averiit. Lex enim Dei probibel caedcm , rapinam,
concuplsceniiam omnem; Alcoranum auteai veljubet
^, , fiori.vel permillit. ltem neque in judiciis conveniL
* , Moysi eaim lex et Evangeliura dicit, nullum de $ . \ - bere uuo leslante corademnari, sed in ore trium
, vel duorum lestium elat omne verbum. Contraria
* . " aulem borum inveniuniur in capilulo Elmir, quod
iaterpretalur lux, ubi prohibetar ne compellant
, . eae castilatem dimittere, cum consenricniibus
auiem secure simUher dormire dicit. Hoc autem
, , ,
, . ipsuin manifeslum est in capiluJo Elminim, ubi
. pennillit cum proj/riis uxoribus,. et cum qnibus
, quis in beilo capere possel roisceri. Manifeslum
, , * igitur Aleorani legem non esse legem Dei, neqne
- * a Deoesse, nisi forle per permissionem, sicut etalia.
, , Differt eniui ab illa ei secundum inteaiionem Dei,
qui salutem bominum desiderat.

, . *
, , .
, ,
, . ,
.
Q\ '' , C VI. Quod Alcoranum e$i Ux Dei, quoniam in
\x r
*_ -
.
m
u
l
t
i
s
sibiipd conlradicit.
ixsl
,
Sexto oportei speculari, quod Alcorani lex non
, * solum a divina lege elongatur, eed neque cum seipsa
. , coavenit. El hoc, qqoniam mala est, el ipse Mabo . ,' metue ostendit. Dicit enim in capitulo Elbesa,
, , quod interpretalur tnulkres: Nisi. a Deo essel hoe
, Alcoranoin, multae in eo conlrarielalcs et conira . dicliones invenirentur. Etenim ipse in muliis locig
. dicit, quod Deus non tfeducit errantem : et tainen
, ipse in multia locis docel orare, ut deducaalur a
- tcnebris in lacem et ex reclitudine in rectiladi, * , nem. Kem dicit de seipso, quod factus eat orpha . " nus in errore; idololalria enim erat. Sed tamcn ipsa
, * dicit, quod talem eura propbeiam iecit Deus, qvo . ' , D niam quando Deus eum accersivit, ascendit ad
, Deum usque ad septimum coelum, et impetravit
, veniam ab angelo quodam, qui millies mondo ma . jor erat, quem invenil sui ipsius peccata deploran, , tcia. liein dicit, cum propbetam esse univerealem :
. " sed tamen dicil, Alcoranum Arabicis lilteris a Deo
* datum esse, neque ullam aliam linguam eum scira
- praeler Arabicarr.
,
"^Maith. , .
1067
DEMETRII CYDONIl
1068
llcra dicil in eapilulo Iopacara, quod inlerpre- " ,
talur jnvenca, quod Judaei et Chrisliani el Sabaei , , \ ol Xpt*
salvabunlur. Elin capitulo Abrabam dicil post baec, , .
qaod nullus salvabitur, prseler eos qui sunl in le- , '.
ge Saracenorum. Et ipse raandal his, ne disputeni , . \
asperis verbis cum hominibus alterius sect, sed
suavibijs. Non enim ad horainem perlioei deducere, , *
sed ad Deum solum. El uauSquisque pro seipso ,
solo,non proalio ralionem reddet.Posl haec auiem , , '
ipse in plurimis locis mandat interimi omuee, et .
spoliari, qui noo credunl, quousque credant, vel ,
iributa solvanl. llem ipse <Jicit in capilulo Comem: ,
(Juod eorum quisuscipiunt alterum Deum praeler , .
Beum, horum to non sis custos vel curator, sed , "
sibi soli boc nervavii Deus. Haec autcra esl prelio , R
I '
' ~~
'
digna conlradiclio, binc quidem, toliens mandare , *

inlerijmi infidcles: tllinc aulem, rursua mandare, .
itemiaem lanli sceleris ease punitorem, sed soti ,
Deo pro his punilionem servari. Item ipse in cnpi- *
tolo Elteminiro, in ftae, seipsum }aclat, qnod uon ,
csl ex bis qui compeUunt credere. Sed quomodo boe verum est, cum ipse mandel interimi ei spo- . "
liari eos qui non credunl ? Quae enUn major com- . ,
pulsio quam ceede t ltem ia capitulo Bovis coa- . * cedit qtiod e&t praelcr naluram, misceri masculis
et mulieribus. Dicil enira Saracems, ne maiuient ; ;
seipsos cum inftdelibas aalequam crcdant. Et de mulieribus dicil: Mulieres vesira. lcrra esl vesira, . ^ ^
arate eas, srcul vtillis. Sed lamen in eodem eapi- ,
luh> anto dixxt quod Sodomiia* tempore Lol abo- Q .
minabite peocatum eommiserant, ei natronibus * ,
qu pwus fucrant desueium. Ilera ipse dkit de . ' *
Abrabam, Isaac, cl Jacob* el filiis ejus, quod erant , ^ * >*
Saraceai. Se4 lanvea ipse dkU, quod est ei a Deo , ; .
revelatum, egm esae vktelicei in fidem banc pri-
mum Saraceaveu Quomodo igiiur erant illi $arar , yiu>v ,, . . .
ceoi, opiniuni S^racenoruiu Mabomelus primus ' ^
ftiii?Iieitt OOH naaesae, aaae quosdam Saraceuos,
aaicquao lex laia e$aei Saxaceoorojn; Saraceoo- ^. ,
rttm auUai k x eai Alcoraoua, quod jam eat^ ei ;
daiittp eat poai Moysi legcm ei Evangelium, sicui " ; in ipso AJcorano. conlineliT, imo niodtcuoi ptaa ^^
es* qiiam sepliageaM ani %uod Maluujiieius. ^ ,
liicep^ ea'w aaaq a aailivitaie Domiai pQsln . ,
quingeoiîma nooagesuuo OQUV<J ; Noe ameia

Abrabaia el kaac ql lacob aule Evangeliuai ei ^
Moysqu fuerquiU $i auieiî dkil Saxajccoos esse . , , ,
bo* pxopterqa, quo4 pra^sciebanl qu eram legie ; ,
ciiant ouMiia
polui&seul qiwecu/ pra^sci- .
vcranl, cum propbela? esseut. S> auieij) dicuat, , ,
qiiod placebal eis A,lQoranMm, ei \\oc iiopossibile. '
la nujlii^ eaim qus ab, AlcorauD saucita sunt, ,
omrajia, illi faciebaol,. luuu ip&e dicii prohibere . ^
auguria; ei Uaien ipse dicil posi baac in capitulo .
l.laphar: AugureminL, si aliier non polestis, ia **
scissura digiii, ei qui boc non lacil, anatberqa sit. "
. ,
-Iieni ipse dicil, seipsum missuin csse Arabitis
propierea, quod bi non babeul aposlolum quem- .
da;n a Doo. Dicit auiem et Alcoranum in sola lin- .
tm
CONTRA .
107
, gna Arabica dalum essc, dicitque ct seipsam ne . scire aliam lloguam prreter Arabicam. Unde cum
^ \ adha?sisset Mabomelo qutdam Jacobita Mapyra* et
. " Salonus Persa, et Abdala ex Perside, et ipse Selam
Judscus, et quidam alii dicercnt, quod inslruebaDt
, , eam, ct ipse cecidilin faciem suam, et conlractoe
, , sunt manus ejus et pedes, et socii coopefaenrtit
' , cum vslibus suis. Ei (andem ad se redtens, dixit:
, Deus misit me ad corripiendum vos dc sefmone
, quem dixisiis, quod tales me doceant. LegUque eis
, unam sentenliam, quae est in fine lectiotiis fclnael,
quod Interprctatar palma, quae sic dicit: Scinius
, , - quod ipsi dicent, quod nstruaul eum cum loquun. , tur sic ei in lingua Persica, ba?c autem Arabica
, facills esi. Et ex hoc dicit: Quomodo possibile est
'
"
'
'
ii
'
, " illos me doccre, quorum alter quidem Perta est,
, * altcr vero Hebraus ? Qui dixerunt ei, possibile esse
fj , * eoram ipsorum lingua tccum loqui, ei exponere
(5 . , Ubi; te autem tui ipsius lingua omnia construcre.
, , Non invenii ad boc responsionem. Scd si non
; ' , terat inslrui ab Bebraeo et Persa, qui propinqut
& , ennt, quomodo ipsc polerat remoliores ab ejus
, * *, - iingua docere ? Ipse tamen post hacc dicit, seipsum
, . * missum esse ad aniversitatem genlium. Unde in
, capitulo prophetaniro ait, dicere t\ Deum : Noe
, * misimus te ad universilatera genlium. Sed quo ^^ ; modo venire poiuit ad oom6s gentes, quae dhrisac
^ erant in scpluaginta linguas, qui ignorabat aperire
. " suiipsius verbam in alia lingua praeterquam Ara "* C bica ? ftaiiifesluni igilur, conlrarietalem el menda cium manifeslum esse, eumdem solis Arabibus mis , sum esse, et onmibus geniibus. Non igitur lex Dei
, - est, in qua tol conlrarieiates est iuvenlre.
, ;
, .
, .
1
VII. Quod (ex Saracenorum mllo miracuU ron'. "Ori obdevl /

firmatur.
.
" ,^
Septimo est consideramkim, quod neqoe Afco , ranum eet lex Dei, qu iqiraculis confiiwtar, no * que Mahometns est apostolus Dei, nullum enim
. " -' miraculum hoc tesiatur. Qtiando enim Oens misit
, - Moysen ad Pharaonem, magnn prodigia oetendit:
. ' D simililer aulem et Eliis el Elisaeog, et aiii pro ol phetae magna et inaudita miraeula feoenint, et
* maxime qai novum quoddam in vitam inferebani.
. Christus autem proppie in miraeulie et signie tnaxi*
, mie venit, sicut et ipse Mabometae in Alcorano
. dicil. Si autero dicanl Saraceai, roulta et magna
^ miracuia fecisse Mahomatam, sicut reiniegrare
, - lunam divisam, et fontom aquae ex ejus digiiis de , ^lnxisse, fabola est hoc, et conlrarkim eidem Al /*, corano. Prohibci enim Mahometus de eo aliqold
, . tale credere, praeterquam qaa3 scripta suc. in Al , corano. De omnibus prophetis dicit: Multi mulia
. mcnliti surit, quod ne de me existiment qoidam,
, , - id solum de me vetum credatur quod Alcorani
, , auctoritatc fulcitur. Ille eniia cum miracula non
71
DEMETRII CYDONII
MR
fecissct, et hoc ostendere volens, inducit Deum , {
loquentem et diceniem: Dixit Doininus ad me : .
Propter boc luiracuia le facere non permitto, ne , ,
t i l i propter miracula evenial quod et aliis prophe- , .
tis accidil. Suo ipsius igilur teslimonio convinci- ,
tur, nullum signura fecisse. Ipse enim Mabometus ,
coulinue in Alcorano dicit, quod cuni homines ei . TJJ
diccrent: Oslende aliquod stgnum, sicut Moyscs .
vcnil cum signis, et aliV scilicet, et Cbrislas, el
alii propheUe fcccrunl; respondk, quod Moyses et , ,
prophctae missi suni a Deo : et maxime Chrislus, ,
qui in maximis prodigiis venit, ei mundus non , ,
credidil bis, sed dixil bos vencOcos elMncantato- ,
ra e*se. Propler boc Deus non permisit mibi fa- , ,
cerc miracula, non enim credidissent. Sed vcni tn , potentia armorum. Hoc- aulem manifeaiissime * ** ^ oslendilur quod falsum sit. Quomodo enim non .
credidissenl huic facienli miracula, qui absque mi- . *
raculis crcdiderunl solum mandmti inlorimere et
rapere, et plurimas nmlieres corrumpere, et den- . ,
lem pro denle, et oculuio pro oculo effuderc ? Pro- ,
clivi enim sunl ad lalia qui in roundo vcrsantur ; , , *
quare vix a muliis judicibus et lortoribus el puni- , ,
tionibus coerceri posstinl. Iu potentia autcin ar- ,
morum, quod pro miraculo mducil, manifestum ; ^
eslroendacium.Non eniro semper viclor fuii, sicul *
Moyses et Jesus Navc, el Elias, quos angelus Do-
niini seroper protexil, el vincenles fecit. Mahome- . ,
tus aulcm aliquando vincebal, aliquando vinceba- , .
tur, sicut el alii tyrannj. Dentes enim ejua con- Q
, *
# r.
; ^collisa.
:
triii sunl in bello,
et
facies
Ex quo mani- ;, *
fesluni, quod non est miraculum quod ab eis pro , .
signo asseritur, magnam videlicel mundi pariem , ,
ei repenle adbaesisse. Talem eniin constituii iegem, *
ci talia dcdit roandata, ad quae homines eine legi- , . , ;
bus proclivi suni: ut in superioribus manifeslum '* cst. Mandavil enim mibi Domirtus, dixit, ense ,
geutes expugnare, quousqae conflleanlur, quod .
non csl Deus praeter Deum, et qood ego sum apo- , , '
stolus Dei. Quod qui confetsi eunl, eorum argentum ,
co coneervaverunl, et eanguinem. Hinc el Saraceni .
salvali dicuaiur. Qui nim Mabometi mandata sus- , , ,
cipiebanl, servabanlur et ab eo, ei ab eis qui sub , ,
illo eranl ; neque inlerimebani eos, nequc spolia- "
bant. Unde el Saraceni non vocantur Saraceni, sed D
Me&cla) n, quod iiilerpreialur tahaii; ei deridenr . ^ Chritlianos, qui dicunl eeipsos salvatos. Muhis .
auiera*lalem salulem a Mabometo su&cipienlibas ' ,
propier prsediclam causara, jussil posi baec pradicari * , quod quicunqud dixerit, Non esl Deus praeter Deum, . " ^^ inirabil io paradieum, etsi miecbua sil, vel lalro. ^, * Venit aulera ad eum quidam qui Evordi dicebalur, * ,
quoerens ab eo, ei boc cst vcium ? ttespondit au- , . >tem, Eliain. Et addil ad praedicia : Si bibat eliani
vinum,vel et inlerficiai.El addil: Eliain si lorserU , abidode [Al. ebidondce] nares. Ad coniirmaiidum au-
lein haec omnia, nullum signutn oslendil, sed nu- ,
davii ensem. liem clarius conlinclur in capiiulo .
propbctarum. Lcguur euiui sic illic: Dixi de , * , ' ;
in
nD
1073
CONTRA MAHOMETEM.
1074
'* . Ra\ , Mabomeio, id esl, iusomnia audivisli, blaspbemias
pha. . ,- composuisli, vel forte canlas. Veni ad nos ad mi ' . nus in uno miraculo, quo modo et qui prios missi
suiit. Respondil: Subverlimus (dixit Deus) urbes
. ' coram non credenlibus, et post hacc qui fuernni
, ante ves, non crediderunl. Sed neque vos creditis,
, (5. nisi per ensem. Asserebat tamen, quod a Deo ad
\ , eora missus est Gabriel, ducens ad cum quoddam
. , ( animal, majus quidem asino, minus aulem mulo ;
) , noraen aotem animali erat Elmaparac. Loquebaiur
* aulem aniroal, ambulabalqoe in bora viam quinque
* , . - millium annorum, el haec faciebal in nocte. Et quas , dam alias fabulas, de quibus in decimo capitulo
, , post haec dicetur. Ghrisiiana autemfldesquae aVdua
, . " pracipit, in miraculis maiitleslis et utilibus tola
. , - fundata esi, quae non soluro fecit Gbristus, sed
etiam apostoli posl eum, praeterea et magistri qui
. , Evangelium el Scripturas aposiolorum exposue I- runt, et osque ad presenlia (enipora durant mira. , \ cula, daemoniorum quas expellunlur, debilium qui
, \ curantur, ei morluorum qui rcsurgunt. Haec auleut
, , miracula Ghristiani fecerunt el iaciunt, dicenles
' , Cbrtslum cruciftxmmet vcrum etsolum Deum esse.
, Qu si dicant Saraceni non credere, lanquam baec
. non facta sint, ostendam eis majua miraculum.
^ , - Manifeslum enira, quod anle Chrislum lotus fere
VttVf , . mundus idolis honorem tribuebat, maxime autem
, Roiaani, qui mundi monarcbiam tenebant; sed hi
, Chrisiianorum fidem susceperunt, et non SOIUIQ
\ * G credidorunt veruraDeum esse Chrislum cruciflxum
^ , , - sed el respuerunt omnes alios deos, qui tanto tem . pore responsa eis per idola dederunt. Grave autem
nibil imposuernnk, cuin Gbrislianafidessic desue * ', U et ardua mundo imposaisset, sicat conteoinere
. ' mundum, contemnere seipsum, amare inimicos,
, orare pro pcrsequentibus, benefacere malefacienli! , \ - bas, aitcna non rapere, propria dooare. Hajc ora , - nia mundus suscepil, rilum pristinum abjiciens.
. Vel igitur suflicientibus miraculis persuasus esl,
, el absque mifaculis. Majus autenff est miraculum,
* et absque roiraculis per bomines tdiolas el siinpH , , ces potuisse hoc fteri. Et hoc fecerunl Christiani,
, , non alios inleriroentes, sed ab aliie eie illalam
, - morlcm palienler suslinentes. Manifeslura igilur
' "V
|v
, . omnibus modis Ghrislianoram fldem in imracuTia

, * stupendis fundalam esse : Mahomeii autem fidetn
* ( \, nullamiracalo. Talis caim esi, qualis neqae raira. cutis indigeal; maxirac aulem ad Saracenos? bomi * nescarnales elraundanos:prudentioresautem horum
. ' ct liilcraruni periliam babenles, ei viriulem viri
, ' - sibi vendicanles, nullam buic fldcm adbibent.
.
. ,
, . ,
, ;, .
\ " .
' ,
?,v,
VIII. Quod lex Mahometi irrationalis .

Octavo considerandum est quod el absqne oront'
miraculo possibilc essct Mahomcti lcgcm a mundo
107$
DEMETRII CYDONH
esse spsceptatii, et conflrmatam tanquam legem 06 Dei, si soluio raiionabile cum seipsa baberei, ei , ' ,
propter eum qui legein lulit, et propier seipsam, , ' ,
el propler opera, ei propler finem. Primuro qui- , . ,
dem igjlur manifcslum, quod irrationabilis esl pro- .
pter legislalorem. Irratfonabjle igiipr omiiino sic ; , ,
sanctaqi legem, ut ipsi asserunt, videlicet quod , '
Atcoranum verbum Dei sil, datam esse a sic iniquo , , ,
rirp, rapace, moecbo, bomicida, et poccalis altis ,
subdito, que omnia ipai)ife$la sunl bis qui illius . ' 2(>\
vitam * iunt. Sed Saraceni ad haec respondeut, ,
qnod ei David in adullerium simul et caedem inci- ,
dit, Mpyses aulem bomicida fuil: uterque quidem.
laliura legitimqs Dci propheia fuil: sic et de Mabo- \
meio po^sibile dicere, verum prophelara csse Dei, , 4x6
etsi aliquando sub peccalo fuit. Sed boc nullam . .
babet vim. David euiin el Moyses poemleuiia eorum
Q ' ipsorum peccaium correxeruni, et hoc esi invenire. * .
David euini annuntiavU sui ipsius peccalpip, gra- ,
vkerque seipsum crMciavit, quare et veniam me-
ruit. Unde postqttam dixil, c Peccavi ; dixil el . " , < ",
Naihan ab ore Dei: Dooiinus dimisil libi peicatum ,
luuni . De Mahometo auteut niinime diclum .
est, quod vel sui ipsius peccalum annuniiaverit, , *
vel poeniiueril; polius quidero igilur addidii blas- , * }
phemiam, iniqua lcge id aflinnans. Sicul enim ,
omnibus Saraceîs nolum es(, Mahometus forie . ^&,
cujusdam Mariau amore lencbaiur, quae Jacobilis **
appollabaiur, quam ei donavit Macbobaeus, Jacobila- , . >>
rum rex. Duae a.utem ex uxoribus Mabometi, qua- ;. rum allera qoidem dicebainr Aie$e, filia Erapipe- C , , 3
ccr, aliaruiA nobilissima, ahera auiem Aasa, Glia , 4 , ^
Omar, movebpolur zclolypia. in Maiiara. Qusequo- , , **
dam did ad $mn venienles, inveneruui ipsum sU . ,
mul dormieptero cuw Maria, el dixerunt : Sic | , *
oporiet fac^re pcopheiam? Qui verecundatus, ju- ; ,
ravit nunquam posibac se cogniiurum Mariam. ,
Sicque placaja; sunt ad jusjurandum. Pauco autem . " * ^*
post tcrappre elapso, non potuil seipsum continere. , .
Quarc et legem tulil lanquam ex ore Dei, qui ei , *reveiavil, el senieniiam intulil in Alcorano in ca- , ,
pitulo Elmetearem, quod inierprelatur vocatio, vel .,, ^%
anathema; ubi dicil : propbela, quid prohibe* . 0 ,
quod libi conccssit Deus? Gratiflcari quatris tuis aot ;
uxoribus ; jano libi legeni tulil Deus, ut liceret tibi ^ ; , AW
aot
solvere lua juraoienla. Sic pejerans, cognovit rur-
m
i u i a i
*r.u-
eour .
.
#
sus eanv dicens solvisse jtisjurandum ei Dcum, , ,
lesuntibus super boc Michacle et Gabriele. El ,
dixit ei uoa cx uxoribus ejus : Mabomele, valde . <*
sluduit Deus in lua concupi&ceotia. Voluil autem , } ^propler hoc diccre : Foric Deu6 libi aemulans ut . ,
ioiquo lecum ceminanicaret opere. El addidil: , . ,***
Nunquid Deus ipsc tibi boc faccre inandavil, quo- Mij ,
niain lu boc per os lostaris? forlc Beus gralificari ' ; \ *
, . >tibi quaeril, et approplnquare iibi. Ipse auteiu

duabus uxoribus totum lcgii quod scquilur in capilulo Yelationis, et diiit latiquam ex persona ,
; Pceniieai yos coram Deo, quoniam decliaa- , ,
11
" U Hcg. xu, 13.
1077
CONTRA MAflOMETEM.
8
, * veruni corda veelra ; de accusatione dicens, qua
, . eum accusaverunt de inceetu. Sequilurque dein , ceps : Si forle Deus vos repudiaverii, dabo pro
' 0, , - vobis ei mciiores vobis Saraceuas, fideles, divilcs,
, , , , poeniteaies et oranles, agilee, et virgines. Quod
, \ . " , - audienies, dixerunt : Poenitel. Similiier aulem fe. * , cit, quando accepit uxorem Zeith alumni sui. Dixit
. autem guper boc sententiam in capitulo Elazeb,
', quod Deus dixil : Tu aemularis in animo (uo, quod
- Deus propalat, et times homines, sed jusium est
, . roagis timere Deutn. Tumque enim respuit eam
, " Zeilh, dixilque ei : Ne ducas banc in uxorem,
, , . apostole Dei. El respondil Mabomelus, Vae libi,
, , ; Deus mibi hanc dcdit. Qui post ba3C de seipso hoc
, , - divulgavil dicens, quod Deus banc prophetae dedil.
. , ^ Ecoe pcr majus minus peccalum occullavil. Ete, . nim ipse Mahometus dicit : Nullum.majus pecca ^ tum esl, quam Deo mendacium injungere. Ilem
. \ * nullum esl sic inter propbetas pcccaium Imolera \, . bile, sicut in ialemperantia el immundilia simul
csse, cum Spiritus sanctus non tangai prophetica
, , corda in actionibus venereis, ul dicit Hieronymus:
et philosopbus quoque dicit, quod in talibus ac , lionibus impossibile esl bominem speculari. Esl
. , igilur omuiao irralionabile, sic salularis legis (ut
. tpsi dicont) ministrum et prophetam carnalissi ( mum et immundum bomineni esse, in quo ipse de
) seipso glorialur; tantam dicens in agendo vira et
, ' \ afllucnliam intemperantiae, quantam in quadragmla
, Q bominibus, elsi Deus privavil bunc uliorum so
$ , , bole; unam eaino solara babuisse filiam diciiur. I r ralionabilis igitur lex haec propler legislalorem,
* tum quia sceleralus el carnalis, tum quia inscius
. " el incertos; sicut el de setpso teslatur iu Alcorano ,
, nescire ee quid eril ei vel Saracenis, ignorare
, - utrum ipse vel ipsi in via salulis siul, vcl non.
6aiov \ , ^
, , , .
' '
Sed neque per seipsam lex haec est secuiiduro
, , ' ratioaem, taaquam habens nomina lurpissima, et
, in quibus velari juslum est, et maxime carnalibus
convenientia paseionibus. In plurimis enim locis
^ - turpissimo boc verbo ntiiur, coeo, quod uulla alia
, lex facit: quo verbo poetae ipsi coinici utuniur,
, quibus maleria poemaiura esi caraalis et lurpis, ct , * si bi raro; sicut Aratus (e) iropudenier dixil : Non
^ * timui coiens. lloc aulem et ipse palam dicit,
. esl bomo in roundo qui possil Alcoranuin inielli , gere. El quomodo mandavil Bcus boc servari, si
; , 4ion dedit et inieliigi? Oportet aulem scire, quod
, ' , in Evangelio nibil esi, quod non possimusTliam
. ' inlelligere, Ddei lumine adjuti. Sed neque propier
doctrinam quae in eo conlinelur, esl sccuudum ra l i o D e m . Dicii enim ia inultis loris, Deum manda , * visse angelis, adorare Adam, et eos quidem qul
, - nollenl, fleri daemones; adorantes auiem mancre
. - angelos. quomodo Deus mandassei idololatriam,
, et angelis bonorem tribuisset, qui soli Deo deb6
k
() Sie. Lege ul ia Graco Horalius. EOIT.;
1079
DEMETRII CYDONII
balur ? Ilem et ralione docirinse irralionabilis est ; \
ex dictis ipsorum. In illa enim lege maxime neces- .
earium (ut ipsi dicunt) hoc est, ut dicalur ubique, , , '
qtiod non est Deus praeter Deum, et Mahometus , ,
est aposlolus Dei. Additque : Et quod Deus est , .
magnus. Sed quae annunljaiio est istaTNulIus enim .
qui ralione utilur, diccre posset Deum esse par- ; um. Item propositio quae dicit: Non est Deus :, .
praeler Deum, vera esl per seipsam, et a nullo ei , ,
contradicilur, sive unus sit Deus, sive plures. Et * , * in oinnibus verissima est talis duplicatio. Non est , , '.
enim angelus nisi angelus, et non est homo nisi
bomo, el non est asinus nisi asinus. Bos enim et
canis non est aslnus. Quae aulem dicit, Mabome- *
IQS est apostolus Dei, valde osi ambigua. Qua? igi- . .
tar ratio connexionis barum duarom proposilio- , ,
num, unius quidem, per seipsam notae, allerius .
autem per seipsam ignolae? Quae virlus vel quae ," *
utilhas, ul quicunque boc conGleatur, de necessi- , * ; "
tale salveiur ? ltem Mahometus in pra?dicia lege , ;
dicil, quod omnes bomines unum erant, et unius ,
aectae, el unius religionis, Deus autem diversos ;
eos fecit, qui misit diversos propbetas. Hoc autera ,
neque quousque appareat verum essepotest. Maxi- , , *
me enim unus Deus, qui maxime unltalem el ho- ,
minum salutem amat. Non enim divisissel homi- .
nes in diversas sectas et erroree et perditiones. . ,
Sed hoc iuvidia daemonis facium est, et nequitia
hominum, permissione tainea Dei, qui perroiltil , eos qui nolunt credere veriiati,4n diversos errores C , , .
incidere. liem Mabometus in praedicta lege jubel , ,
tanquam cx ore Dei, interimi infldeles, id est eos ,
qui non sunt Saraceni. Item dicii de eis, quod non possunt recia cogitare, cum a Deo oon deducun- .
tur; Deus autcm eos non deducil. Sed inconve-
niens inierimi, propierea quod non possunt; quos , autem possunt, non conveniens est cogere, propter- * ,
ea quod non placet Deo servitus coacia. lnierimi , *
aulem nisi credant, vel aliquo modo simul impelli . ,
ad credendum, et ipse qui haec mandal Mabome- *
tus inconveniens judical et irrationabile. Dicit , >enim in capitulo Jona : Si voluisset Deus, omnes . ,
jam credidissent qui sunt in terra. tu cogis ho- , *>
mines ut credanl? Et nultus potest esse iidelis, ,
nisi hoc ei eoncessum sil a Deo. Hoc autem lalius D . -
explicabimus in sequenlibus, in nono capHulo.
* ,
. ; , '
; )>

hralionabilis est aulem lex haec et propter haec
de quibus traclat. Facil euim capilulum proprium .
de formica, et aliud de arauea, ei aliud de fumo; ,
cujus autcm graiia Deus lalia mandavil de formica , ,
et de fumo? Ilem dicit, quod nbnquam Deus par- ;
cere posset oslendenii lerga inimicis, et reliqua. ; , *
Quod autem pcccalum, fugere bominem in bcllo, /^; ,
videniein seipsum in periculo? Sed voluit vcl bel- .
licosos ipsos, vel audaces Mahoroelus facere. Ilem , ; *
lex quae jubel de lavalione, irralionabilis est omni-
uo. Mandat euira quando orare velint, lavare roa- .
1088
CCNTRA .
1081
, . ,
vuhum et podiccm el pudibunda, et palmas
, , \ pedis, ei bracbia usquc ad cubilum. Si autem non
, , , invenianl aquam, inlingi manus in pulvere : ct
, . posl baec lerentes manus pulvcre illitas pcr faciem,
, ; - pulvere Ulinire suflicienler eorum ipsorum vuttuni.
, \ - Sed elsi lavare raiionabile , rationabilius jam es , set lavare cor, secundum Jeremiam diccnlem:
. , Lava cor luum a nequilia . Pulverem autem
apponere vullui, quam potesl habere rationcm?
* .
Magis quidem igilur quanlum lavarc esl rationa bile, lantum pulvere illiniri inconvcnieus csi ct
; ,- irrationabile. Maxime autem irralionabilis b;ec lex
videtur, quae est de repudio. Polesl enim Saracc. ; nus ejicere sui ipsius uxorem, et rursus ei conci . <3\ liari tolies quoties buic placueril vel displicueril;
, ,
p dialionem non pos
, * ,
sil eam susciperc : nisi quis alier cam carnaliler
- cognovcrit, non exsistenlem in menstruis. Si aulem
, hanc cognoverit non sufiicienter extenso testiculo,
, . necesse ulterius banc lognoscere suC&cienter ex , tenso membro. Unde quando volunt conciliari cum
, . " sui ipsorum uxoribus, dant prelium caeco cuidaro,
, vel alleri vili personae, quae cum tali uiore simul
, - fulura esl. Et posl haec testabitur publice, el di, , cel velle hanc repudiare. Quo facto, priraus po , lesl eam sibi conciliare. Aliquando aulem tanlu.n
. , - placenl eis secundi, ut dicanl non possc eas ab i l . lis separari. Et lunc primus amittens prelium ct
, uxorem, decidit a sui ipsius spe. Quorum lcx non
*
horainibus, quanlura animalibus ralione
,
privaiis conveniens esi. Sed neque Deo, qui om. flv , nia siimliler cuin ratioue gubernat, convenit.
, ' ,
.

Maxiroc auiem bcec icx irrationabilis est secun * \ dum finem el praemia qnse promillit. Dicit enim
' , - per tolum Alcoranum : Bealitudo Saracenorom
- esl, irriguos bonos possidere, mulieres et pellices
, , - juvenes, verecundas et pulchras, purpureis vesti- , , bus indulas, scypbos autem aureos et argenteos
per mensas discurrentes, et cibaria suavissima
, .
babere. Haec maxime nurnerat in capilulo Elrag , uian, quod inlerpreialur miserator. ln libro au .
tem De doctrina Mahometi, qui liber apud eos cst
.*, Draagna3auclorilatis, exponit ordinem cibariorum
' , . Et dicit primum qiiidem esse ferculum eorum qu.-e
' illic sunl apponcnda, epar atimpeput piscis, ciba , riorum valde suavc, et post haec ex successione
\ . arborum fruclus. El descendens in codem cnpiiu , lo, interroganlibue eum quibusdam, si el luxu , , rienlur, respondil: Non esset bcaliludo, si qua>
, . dam illic non adessct voluptas. Polius quidcm
, igilur frustra esse.i,l omnia, cum uon sequeretur
. * voltipias secundum luxuriam. In hoc autem cst
;, \, omnis Alcorani intoniio el totius Saraccnorum
, secla?, bcatitudinein maximc in luxuria et ventre
\ - . consiiiucro. Et hxc non secuudum sioililudinem
n u s
e l
g | c
l j | m e n
l a u l u n l
Jerem. iv, 14.
u l
p o j U
l e r l i a m
re
1083
DEMETRII CYDONII
1084
quamdam vel cxemplum dtcii, sicul el sacra Scriplura iiieiuinit cibariorutn ct mensae in beata , \
vila. De vera autein beaitiudine, sicnt de specula- . \ ;
lione Dei, vcl dc perfeciioiic secuiidum animam, , ,
nullaro omniuo roemioneni facit Maboinetus, pro- ,
pterea quod ncque banc concupiscit, nequ ap- ,
prebendii. Sola enitn qu;p concupiscit, bec jamct , ' .
promittil. In boc eniui apertc oslendit seipsum ^, .
oontrariura Clirislo, el omnibus propbciis el phi-
losopbis, el omnibus qui raiione utunlur, qui om- ,
nes commnniier conveuiuni, ullimam bominis *
bealitudineiu esge in Dci cognilione. Sicul in
Evangelio secundum Jcannem : Hsec est vita - *
aelerna, ul cognoscaui ic solum vcrum Dciim .
, El Aristoleles dicti, quod viia secunduni inteUe- . clum optima est. Igitur circa venlrem et venerfca \ ,
pfssima est; etenim Gt inipedimento boniiali in- ,
lelleclus. Sed quoniam Saraceni, neque dicla di- .
vinre Scriplurae suscipiuni,' nequc pbilosophorum, , propler rationea in primo capilulo praedictas, re- . ' ^
deuudum jaro est ad quanidam rationem, quam et ,
ipsi irralioiiales exsislenles non possuili oinnUio
negare.
, ,

.
Sil igilur ralio auctorltas, sine qua nulla valel au ^, *
ctorilas, el oslendendum, quod neque in vemris, (* * ,
neque in inlempcrantise operibus felicilas homii>is ,
esl, el quod ha?c non eruitt illic. Constat enim quod . cibos ad hoc 8Umimus,ut corruptio, quaj possci ; , accidere ex consumptione naturalis humidi, eviletur,
el flal augiucntum. Haec aulem duo nonerunt illic; .
omnes enim in commensurala quanlitate resurgcnt, .
et poslbac non polerunt mori, vel alio quodam ,
niodo deiicere, sicul ei ipse Mahomclus in sua do- ,
clrina dicii : Deus inlerimel morlem, cl posi haec *
resurgenl irainorlalcs et inlegri. Assumpiio igiiur , ,
cibariurum neqitaquam esl neccssaria. Similiier
autem neque rerum vcnerearum usus, quoniam .
neque nunc esi necessarius, nisi ul servelur se- . lundum spcciem quod non potesl eervari in indi- , ,
viduo. Itetu bomines qui resurgent, vel seinper vi- '
vent, el semper nulrientur. Et si semper nuirien- .
lur, consequens bis, quod augebuutur corpora, vel , , *
erunl el illic egesiiones el aliae foediiaics, ul tan- D ,
lum resolvalur quanluin converliiur in cibum, , , quorum ulrumque est iuconveniens. Ad boc auiem ,
-espondet Maboraetus io libro sui ipsius doctri- *>. ,
nae, dicens : quod non eril illic egcsiio sordium, ,
ged purgalio per sudorem. Et adducit cxcmplutn ,
pueri in uiero mairis exsistenlis. qui nulriiur (ul . ?
dicil) el nou egcrit. Sed neque exemplum bujus, pb (;
nequc ralio, si quis diligenler respiciat solutio- ) . *
nem, esl suQicieua. Sunl enim qu.<dain de perfe- , ,
ciione imperfecti, quae in re perfecta essent ma- . ,
gnse impcrfeclioiics. Iicm si usus rerum venerca- ,
runi csi iliic, nlsi irustra ess/>i, scqucrctur ct . <* ?f(
l e
"* Juaiu
XVII,
5.
1085
CONTRA
1085
, , generatiooem fore sicul eliam nunc. Ilulti igitur
. - nascenlur post resMrreciionem, qui aote reeurre ctionem noii fuerual. Fruslra igilur in tamum
. moriuorum reeurreclio elongaiur, ut oraoes simul
, qui eaindem naluram habeni, vilara eapiant. llem
. " si bealitudo in iuxuriando et mullas mulieres ha bendo esl, qui posi reeurreclionem nascentur, non
, - poteruni esse beali nisi mulieret rnultas capiant.
, Non poterani autem capere neqtie felices, neqne
. - , uifelicee : igitur remanenl, quousque plures ali
* , naecaniur. Et sic oportebit plures qutdem nasci
. mulierea, paucos auiem viros, ei sic in brcvi tem , * pore eril jmperium mulieram. Item si posl resur . reclionem eril bommum geaeratio, qui gignenlur.
, ^ vel rursos corrumpeiili r, vel erant iueorruplibilee
', et imuiortajes. Niai eorrumpenlur, multa sequeii . , iur ineoaveoieoUa; lum quia erit multiplicatio tn
* , ioQniluin, tum quia quorum erit sirailis generalio,
* * , non eril siroilis generationis lerminus. Homines
, \ . eniiu per generalioneoi qu est ex spermate, nunc
, . quidem corruplibilem viiam babent, lune autera
, incorrupiam habebunt. Et praeter baec: Omne ge , nilam corruptibile esse necesse est, propierea
. - quod geueratio et corruptio suot contraria, ei
, - circa idem, Si auleia qui tuoc gtgaealur homi, , nes corruplibiJes enml ot morientur, si rursua
; non resurgent, sequiiur illorom aniiaaa semper
* , maoere separatae a corporibu9, quod est iucoitve .
niens, cum sim ejuedem apecie cum aniraabus
, > - C eorum qui resurgeni. Si aittem et Uli resur , ' geni, t>porlebit et lllorum resurreciionem alk>a
rursus exspectare, ut simul onmibus qui eam<Jem
. naluram pariicipani, donnm resurreciienis eoufe , ratur. Item ipse Mabometus UBUID solum ponit
, ) . dieni resurrcciionis, id esl in flne mundi, iu die
, , - judicii; de resurreclione autew illorum, vel do
. " naiiviiale, nullaro omuino mer/.ionem facii. Item
, * nulla ratio esse videlur, quare oporieal quo9danv
, . eispeclare ad simub resurgenduni, si non oportc , ; bit omnee exspeetare. Si antein quia dicot, qaout
, * - in his qui resurgent erit quidem utus cibariorunv
, el rerum venerearum, sed ueque propter conser , valionera vel aogncntum oorports, neque propier
, bumaiiac speciei augmenium vel pfrmanaioiiem,
$ - ' golum aulem propter voluplatem, quae talibus
, ^ ' aclionibus accidii, ul nulla voluplas bominibus
absil in extrema mercedis r^tribulioue, sicui pa * , lam Mahomelas in Hbro de docirina sua dicit :
:* maniCeslam igilur, quod boc mnllix modis incon
$ , venienler dteitur. Primura quidem, quod resur -genlium v i u eril nielies ordioaia quam bxc qua>
;, * prarsens est. In bac aoteni vita iuipossibUe et
,* . ' * iHordinaium quoddam esse videlur, si quis propler
voiuplatem uiaiur ctbariis vel rebui vcnereis, sed
, - non propler necesftilaiem resarvamli oorpas, xeL
. ; ; procreaiuli filios. El hoc ralionabilitcr. Vuluplales
, eniin in pnediclis acliouibus uoe posamtt ess*
aciionum fines. Sed ecottterso poties quidem lia , lura ad boc volupUics ordinayil iu bis acliouibus
D E M K T R U CYDONIi
108f
1088
nt noii propter laborem animalia ab liis necessariis .
naiurae operibus elongareniur : quod accidere \ , !
posset, nisi animalia voluptales provocarent. Est * . igilur ordo inconveniens et preposterus, ei propter , ,
aolas voluptales acliones hae perficianiur. Nequa-
qaam igiiur in his qui resurgent, quorum vila . ,
bene ordinalissima supponilur, talium est usus, et ,
mulio minus iii talibus futura eril felicilas : aliier ;
eniro quid probibei, et reliqua animalia irralionalia
felicia esse in praediclis aciionibus, quae nobiscum , communicanl? Item si in his actionibus exlreina 0 , hominis felicitas est, sicul Mahometus palam dicere , *
videiur, cujus gralia nunc oportel ab bis contineri, , et non poiins die ac nocle coroedere et luxuriari, ; ,
ut et bic felices esse possii&tis? Sed apud orones ; ,
*
1'-"
"
boraines, continere
el apud Saracenos
ipsos honorabilius
,

Tidelur,
ab his. Habent
aatem et
qaosdam viros speculativos ei conlinentes, quos . *

maxime laudant. Sed quoniam faiuum est, valde raiionabililer loqui cum bomine prudentia om- , , ,
nino privaio, liceat stmul insanire et dicere : Si
In talibus aciionibus extrema bominis felicitas est, ,
quid faciet igilur anima separata anle resurre- ,
ciionem, qu# neque comedere, neque luxuriari , ; * *
poiest? Sed neque angeli poteront esse felices, ,
cum lales voluplales non gusient. Item si in ba- . 2
bendo quidem raullas mulieres, innumerabiles , ,
auiem pellices el juniores extrema hominum feli- , ciiasêst, quomodo poesent mulieres feltces esse, , !
nisi baberent plures virosTSed rursus, quomodo C ;
possibile est virum esse bealum, cujus uxorinultos ,
alios babeat viros? Necesse igitur, vel mulierem ;
beatam esse et virum infelicem, vel virum quidem , ,
felicem, mulieres auiem et junioresearum infelices. ,
Quomodo autem possibile est, esse beatumaliquem, .
cujus omnis domus quam auiat misera el infelix , , esi? Ralionabilius igiiur est, et viros et mulieres ; >
miscraa esse el iufelices.
.
* ~
Haec tanquam in transgressione dicia sufficiani,
ad demonsirandum irraiionabilem csse legejn se-
cundum finem el praemium quod promiuii. Irra- .
lionabilis est et secundum alia rauha qirte in hoc * *
conlinenlur, sicul id quod frequenler inducilur, ;
quod Detus jurat per fldelem urbem, el per flcetutu ^ , ;
et olivetum : quodpalam apparel in capiiulu Ellim, ,^
quod iulerpretalur ficus. Uomines per majores , , 01
6uos juranl, eicut per Deum, vel pcr sancios; ,
Dens auteua non habens majorem per qucm j u - , .
rarc possit, consuevil per seipsuin jurare, ui ipse ' n J , ' ,
ad Abrabam juravit, sicul ferlur in primo Geneseos. 6 ,
Per flcelum aulem vel olivelum jurare, vannm . ;
est et irralionale omnino. liem ipse probibet vi- .
nuin, propicr ebrielalis evasioneni, sicul in plu- " ;
ribus lociadicit. Sed cuui vinum per seipsum ma- * .
lum non sit, suflicil solam ebrielalera cavere. Sed * ,
videtur omnes Saracenos suspectos babere, quod .
nullus eorum possit vel mediocriler, vel cum so- ,
briclalc viuo uti, unde cjus dcborlalio cx noccs- ; \ *.
1089
CONTRA
1090
" , sitate cogit vel malum esse vinum simpliciler, ?el
otvov , - Saracenos universaliter incontiuentes e*ee.
^ .

I X . Quod lex Saracenorum manifesta contineat
mendacia.
.
Nono oporlet considerare, quod lex h x c non est
" ,
, . lex Dci, quoniani nianifesta continel niendacia.
\ , * Dcus enim summa et prima esl veritas, a quo dici
aliquod mendacium esl impossibile. In 'AJcorano,
, in cap. Jonae, dicil : Quis in veriutem ducit? et
; , , respondens dicil:Deus dirigit veritatem, el qui
* dirigit verilatem est verius, et convcnit eum lmi ,' . tari. Et post baec vere non congruil divin legi,
dici aliquid sine Deo, sed mendacium ei figmen * luro absque Deo dicitur. Sicul enim inquil Augu . ' - sliaus : Si in Evangetio unonj solum mendacium
, inveniretur, tolum Evangelium sccuudum eamdem
, raiionero suspectum essel ei falsura. Alcoramim
. auiem mulia quidem vera coniinet, quae in Evan , gelio el legc Moysi ci prophelis conlinenlur; sed
ipse Mahomelus tot ex propriis manifesta inserit
* ' mendacia, ot toluro fere suspectem et falsum de , ' beai existimari, el opus iliius qui mendax est et pa , ter ejus. Reducuniur auiem quae in mendacia
. conlinenlur, ad deceiu genera principalia. Dicit
, , enim mendacia de selpso, de Chrisliauis, de Jo , , daeis, de aposlolis, de palriarchis, de daemonibus,
, , , de angelid, de yirgine Maria, de Cbristo, de Deo.
, ,
.
^
, ;,
Et de aeipeo quidem dicil, quod est finis et si, . gillum et silenlium omnium propbelarum. Et j u ' - bel iiilerimi, quicunque post eum se prophetam
' . - esse asserucrit. Sed non sic t ontracta est manus
1 X*tp , ' Domini, ui non posset posi illum dare ei alleri
. spiriium propheliae. Et quod non solum Cbristiani
* et Judaei dicunt apud eoe esae propbeias, qui post
' , illum spiritum propheti .habuerunt, sed et ipsl
, - susceperunt aptid Babylona prophelam quemdam,
, qui Solem appellabalur, quod interpretaiur cala
, , quem Tarlari inieremcrunt, el cum eo non pau' . " cam muliitudinem Saracenorum. Jtem de seipso
, , dicit, seipsum cxtollens, tanquam expcrsona Dei,
, - Quod si oinnes honiines congrcgarentur, el omnes
, , D spiriius vel angeli, non possent facere tale Aico , ranum sicut est hoc. Vel igilur sic hoc inlcllige,
. " , - qtiod iion poterunt illi iaccre absque auxilio Det :
* el quid mirum si non poterunt hoc, quod et ipse
, , non sine Deo se fecisse dicii! vel boc inlellige,
; quod nequc po uisscnl illi iaccre, etiamsi a Dco
, ; , adjuii esteul. Sed boc mauifesla blasphciuia csl.
& . .
.
,
De Cbrislianis aulcm dicsl, qnod dant Deo so . ciuin : quod roanifeslum esl mendacium. Dicuni
' , cnim Ciirisiiani lotius inundi, quod Deus esl roa xime unus el simpucissimus. Post haec dicit in
, capiiulo lclteumpe, quod interpre.latur poenitenlia,
, .- quod Chrisliani dcificanl episcooos suos. el oonlt
1091
1092
ices, et monacbos : quod falsum esi. Hoc auleia ,

,
dixit Mabomelus,* taoquam homo ignarus Chrislia
na linguae. Chrisliani enim Chaldxi el omnes . 01
Orienlales vocant cpKcopos et monacbos, colen- ,
les cos, Rampan, quod inierpretaiur maghter, vel ,
major meus. In Arabica aotem Hngna rampa est , ', ,,
nomen Dei, qnod interpreiatur Dominus, absolute, . *quod-el de solo intelligitur Deo. Sicui el apud nos , , - t
quando dlcimus, c Dominus tecum. t Falso igitur ,
dicit Mabomelus, quod dcos Cbrbtiaiii bos vocant. ' , , 0
Ilem idem dicit de Chrislianis, qood deittcant -Ma- . " ,
riaro. Inducit autem in capilulo Elmeide, quod in- . "
lerpretalur menta quod Christus excuset se de , .
eo apud Deum, quod non dixit mundo, matrem , ,
,
ejus csse deain. Et vere; neque Cbristiani hoc di
#
'
'
cunl, Mariam videbcet es*e Deum vel deam, sed

dicunl, quod fuit purissima mulicr. Eienim
Evangelium non dean eaiu nominal ,vel nunliam,
acd muiierem.

. * * ,
,
.
, ,
.
" , *
Ilem indecil ln eodem capitulo, dicent de Ctarislianis el Jud*U, quod nen smU bi ftlii Dei, vel ,
aroici Dei. Quod ostendil ex eo qnod affligunlnr , *
pro peceatis, sicul ipse dicit. llaec auteni deraon- , .
slralio faisa est omnhio : c Mullae emm tribula- .
ttones justorum . El sicul ad Hebraos dicit * ^
Apotloias : c Flagellat omnem fllium qucm susd- , ,
p i l Aliler laiuen jusii, et uliier impii flagel- "
laniur a Deo. Etenim ipsis Saracenis multa flagella .
Tariaii iatoleruBi, elsi legem non habeanl
^>(5
, .
D& Judais dicil Mabomelua in capiiulo Tel
teumpe, quod inlerprelalur pcemUntia, quod deifi- , ,
canl Eleaxar, el dicuai quod ip*e esi Filius Dei. ,
lloc auiem maoifesie esl mendacium. Judaei enim . .
nullum bomioem Demn facuint, neque Filium D. i . dicuiit esse. Iiera in capilulo Etoagst, quod inier- , . " xf*3pr lalur mulieres, dicil quodjpsi Judaei dicunt i n - , ,
lereniUee Cbri&ium Jesuro, fllhim Maria?, aposlo-
lum DeL Hoc aulcm manifeste cst mendacium. , ,
Non enim Jesuni Cbrislum dicunt esse Judsei, . .
neque apostolum luisae Dei, sed boininem iuiquum, , '
ei dicunl Ipsi, propier blaspbemiaro euro intere- , ' misse.
0 *
.
De aposlolis autcm dicit in capUulo Abraham,

quera dicunt palrem fuisse Moysi, quod ilii tesiaii ', , :
sunl ei dixerunt Cbrisio, quod easent Saraceni, ,
iiniiatoresque et apostoli Mabomeli. Et hoc auiem ^, .
est mcndacium. Cbrislus enim et aposloli ante .
Mahonietum fueruni sexceniis annis. Mahometus ,
enim in lemporibu Heraclii apparuil, qoi incepil .
iinperare anno sexcentesimo deciino ab incarna- , *
lione Domini. Unde vix seplingcnli anni suui, ex *
quo fuil Mahomeius. Sunl auiem mille ducenli, , '
ei plus, ex quo nalus esl Chrislus el aposloli. Et . , -,
li
Joan. et .
PsaJ. , 20.
l l c b r . , 6.
1053
CONTRA MAHOMETEM.
1094
ol . qoomodo apostoM potucrtini Saraceni esse, el imiol , {$, talores Mahometi, eui ex pcrsona Dei mandaium
, esl (sicDt ipse dicil in Alcorano, in capitulo Elca( , immir) quod srit tpsc primus Saracenus? Primus
), ; igitnr Saracenismus a Mabometo incepit. Apostolj
. igitur neque Siraccni esse potuerunt, neque illius
^^ , * ( imitalores qucm sexcenlis annis prxccsserunt.
, . ", Vel si Saraceni ftant illi, impossibilc esi eum
^^ , fuisse primum Saraccnum.
.
.
De palriarchis idem asscrit. Dicit enim in plu , ribus locis Alcorani, quod Abrabarn et Isaac el Ja, , , ot cob el ftlii illorum Saraceni erant. Idem aulcm '
, ^ . * dicit et de Noe, quod fuit Saracenus. Et quod
, ^, proptcrea diluVium veqit super lerram, quia ipse
, * predicabal hominibus, quod Gerent Saraceni, et
ipsi renuerunt. Hoc aulem omnino est mendacium.
, . Quomodo enim poluit Noe esse Saracenus, qui
. ^, praecessit Mabomelum duobus millibus quingentis
annis ? Ilem et ipse Mahometus dicit, scipsum
; fuisse priiDura Saracenum in mundo. Impossibile
^ . autem est, ditere, Noe t t Abrabam esse Saraceoos,
quodipsi Saracenos genuissent. HaiC cnim exporsi, - tio centraria est Alcorano, ubi diciiur : Abtabam
. non fuissc Cbristianum, neque Judaeum, sed purum
, - Saracennm. Neceese rgiiur, sicul ex Abraliam nali
; , ^ . sunt Saraceni, sic ex eo el Noe Judaai el Cbri- , sliaiii nali sunt. El dicunt eliam Saraceni, quod
, Deus promisit Mabomelo, ul nullus iniroeat in pa . p radtsum anie eum. Ei post haec assumpsil eum
{5,
Deus, el duxit in paradisum. Et vidit illic viros et
. mulieres mullas, ct dixit : Quid est, Domine?
-, Dominus aulem dixit ad eum : Ne mireris, i l hi
, enim imilaiores tui sunt. Imitalores auicm esse
, , , ; Mabomeli impossibile, ni*i pcr Alcoranum; scd
, * hoc non fuit revelalum ante tempora Mahomeli,
* , sicul in pluribus ejus locis coniinoiur, et maxime
. - in principio. Hujus aulem figmenli mcndacium
, quicunque iixelleclum habel, poiesi bene consi : , derare, ei propter hoc in talibus versari non opor ]) . tet.
,
.

, ^ , * , ,
,
. ,
. ,
.
Dc daeroon.ous auiem speciale quoddam capituAlcorano est, ubi palara dicitur, qnod dasluonuni mulliludo multa audientes Alcorauum, gavisi sunt, et lestali sunt, quod per ipsuin poierant
salvari. Dixerunt auiem et seipsos Saracenos, et
salvati sunt. Hoc auteni quanlum mendacium conlinet, non est neces&arium argunicntalione quadam demonslrari.
, De angelis auiem dicil, quod oranes adoraverunt
, . " Adam, practer diabolum. Ilcm dicii ipse, quod
, quando ad Dcuro venil cuin Gabriele, vidil in coelo
, angelum unum qui millies inajor erat muudo, et
, flebal sui ipsius pcccala. ipsc veniam suis prs, ; - cibus sibi impeiraviL El mulla alia f;ilsiseiraa ( . , - t it, dc quibus laiius narrabioius iu fine praisentis
) ; - operis, cuin diccmus visionem maxima2 (iclionis,
D
i n
1096
1C95
quam seipsum vidisse asserit. Ilem palara dicere , videlur de angelis, quod sunt corporei. Dicit enim , m capilulo Sad, in pluribus locis, quod angeli ex . " ^ -,
igne creati sunl, homines aulem ex terra. Dicit , .
eniiu in aliis locis, quod sunl magni spalio, sicut ,
, . \
in scquctilibus dicelur.
, ,
I .
\ ^
I>e Virgine autem Maria dicit palam in capilulo
Abrabam, quod ipsa fuit filia Abraham, Abrabam
autem paler fuit Moysi el Aaron. ln capitulo au- .
tem Mariem, quod interpretatur Maria, palam di- , , ^ \,
cilur, quod Maria roater Chrisli soror fuit Aaron,
et quod Moyses et Aaron habuerunl quanidara so- \ \
rorcra quae Maria appellabatur, et quod hi tres , \
erant filii Abraham, quod manifestum est in sexlo ^ , .
Paralipomenon. Sed inler hanc Mariam ei beatam virginem Mariam, malrem Jesu Cbrisli Filii Dti, ,
mille quingenti anni intercessere. Et prima qui- , dcm Maria in eremo morlua esl, quando Moyses . \
duxU per eremum filios lsrael ad terram promis- ,
sionis. Tunc aulem ncque Roma aedificaia erat, .
sed posl haee fundata fuii in temporibus Ezecbiae ' " ,
regis Judae, qui fuit post septingentos et plures .
annos. Jesus aulem Gbrisius posl Ezecbiam regem , .
naius esl ex Virgine Maria, genilus in temporibue ' '
Ociaviani imperaloris, post septingenlos el plures ,
annos ab Ezechia, quo ten.porc jam Roraaiti ",
mundi monarcbiam tenebaut, el miserunl rcges io , ' ^
Judacam. Unde et Judaei leslali sunt, se non ba- Q ',
bere regem, nisi Cxsarem. El nola quod, sicul . "
dicil Augusliuus (1), Roma fundata est iu tempori- (
bus Achaz, vel secundum quosdam alios, Ezecbiae. . , *
Et tunc habilabat populus Israel in terra promis- ' ,
eionis, quod fuit septuaginta quiuque aouis : quo- ' , \
rum vigimi seplem perveiieruni quidem ad Jesum , .
Navc. Tempore auiem, Judicum, anni toccenti viginti novem, ex quo inceperunt essc reges Ulic
trecentis sexaginla duobus aimis. quo auteni
urbis fundamenla jacla sunt usque ad nalivitatcm
Cbrisli, seplingenli quinquaginta duo anni inlcr- . *
fuere, sicul dicii diaconus Paulus in Romani* bi-
sloiiis. Permisil igilur Spiritus sanclus, Maliome-
lura sic raanifestum niendaciuin capere, ul quilibet ,' D .
homo iacile deceptionero animadverierci.
, 0
.
,
De Chrislo dicit idem, quod ille ncque esi Deus,
neque Filius Dei; ei quod ipsc Cbrislus de seipso ,
hoc non dixit, sed quod apud Deuai se bumiltier \ , ?
cxcusavit, nunquam mundo boc dixii. lloc auieui inantfeste cst mendacium. Scripium cnim esl iu , .
Evangelio Joannis, quod ipsj dixil seipsum Fiiium . *
esse Dei: el lunc Judaei volucrunt etun lapidare ^; ,
quasi propier blaspbemiam . Oixii auicm el -
seipsum aequalem esse Deo, et priucipium, quod
;
l 8
" Joan. vui^58.

(4) Ub. xvui, De Cb. Dei.
197
CONTKA .
1098
, \ , *oli Deo maxime esl proprtum ; dixilque : Sl ver * , bis mcis non vullis credere, credatis operibas
, - Anle auiem. demonsiralum esl in terlio capitulo,
. ( quod impossibile est quod Saraceni dicunt, cor*
ruplum esse Evangelium, ei quod Evangclium
' quod esl apud nos, el Vetus Tesiamenlum, debent
* suscipere. Sed r l ipse Mahonielus in capilulo Ela caph quaeril demonstrari ei auckwialein libri
f qui scriptus est ante Alcoranum. Poslhsec dicil de
. Gbristo, quod ipse neque crucilixus est, neque
, , mortuus, sed Deue in fiue mundi faclel bunc mori,
, * el aVta infmila mendacia, queriim conlraria in
* , Evangeliis et aliis ScriplUrie cominentur, quae
, longum esscl enarrare.
& .
, De Deo aulem simpliciler asecril, quod nulio
, inodo possibile esl eum babere Filiuin, quoniant
* uxorem non habet. boc coniinue repclit, dicens
. pro alia quadain forti argumenlaiione. Ilaec auteni
, argumenlalio similis est, eicut si quis dicat, Dcum
, , non esse subetaiiiiam, quoniam non habei acci. ' , dens, vel non vivere, quoniam non coniedil vel
. respirat. Fatua est talis pbanlasia, el hoiiiinis ca , renlie intelleclu et ralione. Ghrisliani enim non
, tanquainex mulieredant Filium Deo, sedsicutex
, * & igne calidiutem, ex sole auieni splendorcm, et
, vcrbum ab eo qui loquilur; quae omnia vere di. " cuniur gigni, cUi non ex muliere. Filius enim
, Dei splendor cst, el Yerbum sempiterni Pairis,
, . " coaternum et consubslantialc, el in eadefn tequa , lilale *. Sicut autcm calidilas et sptendor non se paranlur ab igne, ignis tainen aliquando a splen , - dore iiobiscum aine caliditale coniniunicatur, sicut
;" , in luce lampadis, aliquando auiem calidius absque
' splendore esi, sicul in accenso ferro : sic el Filius
Dei poiuit incarnari, el absque quo incarnalus es , \ set Paler vel Spirilus sanctus, elsi indivisibilia
. sunl opera Trinltatis : sic rorsus Filius Dei et Ver , bum Dei Patris potuit iu sensibili libro ficribi, ul
, , ab hoftiinibas legeretur, et sensibiliier dpera ejus
' , videreniur, et esse carni unitus. liber quidem
. , scriplus poluit interrumpi : c Verbum autem Oo , mtni manet in selernum . Sicut el regis manda, ^, lum, qui mitlit verbum suuin in libro ad terram
* > , ^ qua3 sub est, ipsum autera verbum nunquam
, . * comburi polest, liber autem comburi poiest. Di , , cunl igitur Chrisiiani, Chrielum, cum sil Verbum
. Dei, Filiuui esse Dei. Hoc idem el Mahometus de
eo dixit, elsi neque sciebat, neque iittelligebai.
. ' Dicit enim in Alcorano in capilulo Elnesa, quod
, , . interpretaiur muliere, quod Gbriaius Jeaus fllius
, Mariae, verbum esi Dei, ei spiriius esl Dei. Quare
, igilur non dixit Mabometus, quod impossibile esl
, Deum habere verbum vel spirilum, quoniam uxo . , rem non habel ? Quaerendum igiiur a Saracenis, ut
, quserant ipsi a Mabumeio, quando dicii Ghrisium
; - verbum esse Dei, el spiritum ex Deo, ulrum
1
, l
" Joan. , 5 . Hebr. , . " Psal. cxti, *.

35
1099
DEHETRII CYDONII
1
spirilu vel verbo dicit, de tccidenuli quod pro- , ,
fertur, vel de e s s e n t i a l i , id esl creaio. Sic non ,
solun v e r b u m et spiritue Dei eet a Deo, sed el , ^
verba el s p i r i t u e aliorum p r o p b e t a r u m , et aliorum , ,
,
b o m i n u r a b e a t o r u m . secundutn hoc non magna
qusedam laua eat ba?c de Cbrislo, quem Mahome- , ,

l u s proprie e l supra omnes b o m i n e s vult c o n t t i luere. Sed neque propier laletn rationem el l a l e n i ,
,
s p i r i l u m p l u r a l i t e r Deus de s e i p s o loquilur, aieut
inducunlur in leio Alcoratio. Si auiem dicil dc ,
,
i u c r e a U et essenliali verbo Dei et spiritu, eic
uiiqne n o b i E c u n i seniiunl l a m de incarnaliooe, . *

q u a m de mysierio Trinitaiis. Item dicit Mabouieius
de Dco in capitulo Elminim : Quod si Deus habe- ,
rel flliuin, in periculo Jam lotus mundus essei. .
Esset enim scbisma inler eoe. Haec aulera suppo- &
silio valde falsa eel. Supponii enim, ito possibile , tyilv
esse Deum babere Uliuin, nisi iniquum et auda- .

cem ei iuobedieiiiem. Nos autetn diciwus, quod
Filius Dei est Yerbuin Dei, ei ecienlia Patris, per , , |
quam omnia operalur. Vorbum autem compreben- 6 .
ftum in mente, el ariiflcie scientia, nunquam in . .
-
bomine separatur a coucipienie inulleclu. Nisi
alicubi blaspbeman* Mabomelus dicai, disseniire , .
,
ad seipsum Deum, ei contraria dicere sui ipsius
intelieciui et cogilaiioni. Idem Mabometua dicit , ;, *
in capiiiile Elexal, quod Deus et angeli ejus orant . %$ ,
pro Mahomeio cl Saracenis. Quod quidem est an- , '
gclorum, 84 oniiuendum. Dens auleiii quando pro *
ei$ oral? Uuem orai? Angelos, tel bominet, vel Q
seipsum ? Sed hoc esl meudaciuio, orat eeipsum
,
et lnaxirae secundum Maboiuetum, qui Yerbi in- . "
carnalionem uegat, ct neque personarum dtscre- ,
lioitein ponit in divini*. Ponii auiem et alta men- ?dacia quaedam, el imposeibilia, sicul in capilulo . .
Elatiar dicilur quasi ex persona Dei: 8i hoc mi- , ;
seriiuus Alcoranuni super unum monlem, vidercs ^ ^ , j *
jaai eum ulique scissom a revereuiia et limore , *
Dei. El ticut in capitulo Elcaininar, quod inler- ,
"prelalur luna, dicii, quod luna conlriia csl, et , ^
iiHiIta alia, qua: loogum cssei enarrare.
. *
, ,
, *
, , , .
, .
Unde polesl omnibus saplenlibus manifesium D "
ease, legem illain non esse a Deo, quae tot et sic ,
uianifegla continel mendacia. Inveniunlur aulem .
posi hfiBC hi alia qusedam absona , quse tanquam * ,
firma baraceui aftirroanl, translala ex Alcorano in *,
modem eiposiiionia, continenlur aulem palam in
libroMahomeiide exposilionibus(l): ex quibus cum ( .
mtilta sinl, pauca bic conroemorabo. Unuui est ' , .
quod dioit, qaod crealam fuil calum ex famo, " ,
faiuua xulem ex exbalatione raaris, mare aulem
ex quodam monle qui Caph appe4laiur, ei ts cir-
cuinif lolura orbem lêrrarum, et susiinel coelum. , '% xa^.
(I) U esi qui inscribilur, Dc docltma Macbumet.
1101
CONTiU MAHOMETEM.
110*
.
Dicitqufi soienvet lunam squalis lacU <et virlaife
, fuisse, ci nuliaro discreUonem esse inler noctem et
. diem. Aliqoando anlem accidit, qaod dtnn votaret
, Gabriel, ala ojus lunam teiigerit, qns<ei sicot noae
, , videmus, obecurau est* Ilem dicii, el stttm agro. alem ex siercore elephanlta natom esee, rourM
, autero ex elercore porci, catunn autem tx fronto
, Jconis. Hoc auiem ialo modo exponilnr. Gun entm
. . " Noe essei in arca cum flliis el aniaaatibus, quando
, ad lairinam eecesserunt, inctinala est arca, el ma , , xiiife quando elephas aderat. El pruplerea quod
. - valde limuit, consuluil Noe Deum. Qui dixit: Re, . " , ", ccde, et adora podicem ejus ad forauien, ex quo
, provenil stercus. Quo facio simul exivii slercus,
. , et curo eo porcus valde magnus, cujus rostro eter , , cora (sicut consuevil) effodiente, mus nalus est, et
( ) , inccpkrodere tabulas arcae. luncroaximeUmue , runt. Efinterrogans Noe Dominutu, percussit leo . . nem in fronte. El exivit muslela (!) per naree ejus.
, Et Jianc dicunt eaae causam, propier quam carnes
. \ porci non Hcitas esse dicunt. Dicit aulem rursus
. , ' in eodcm capitulo, quod Deus jn One muudi interi . mei oranein crcaturam, et angelos, e l arcbangelot
, e l nibil relinquet vivens praeter Deura et morlem,
, quae eel angelus quidam, qui dicitur Adriel. Tuoc
mandabit dominua Adrieli, ui interimai seipsum.
Quo facto, clamabit Dominus voce magna, et dicel.
'. Ubi sunt satrapae mundi e l principes ? El posl baec
. , resurgent omuia. Ipseque rursus Mahoincius fccit
, ^ librum, iu quo scripsil duodeclm millia verboruni
; mirabiliura. Miranlibus aulcm el quaercnlibus qui. , busdam, sl omnia illa vera sunt? respondii sola
, Iria niillia verilaiem babere, alia auieiu falsa esse.
, Quando igitur in praediclo libro falsum quoddam
, , deprebendilur, dicuni Saraceni, el boc Mabome, ' . " - tum dixisse, non taroen oinnia esse vera, ei boc
, - ex illisesse; reliquum autem totum insuo robore
, permanere. Credo etiaui idem facere Saraceiios iu
, Alcorano. Elsi enim raulla mendacia deprebendun V lur in eo, lamen propter quacdam, quac in ipsoônli. nenlur, vera, sicul Dei verbum, in preiio habetur
. apud eos. Diclum esl aulem nobis sDperius, quod
, sicut iicil Augustinus: Si unum golura verbuw
, ' falsura iii Evangelio invenireiur, justum esset,
. , D quod totum Evangelium frivolum ei vanum exi, etimarelor el fabulosum* Ego aulein finniter sensi,
, quod Saracenorum maxiroe sapicntes, et qui liue . ranim periliam habent, verbis Akorani nullam
, adhibenl fidem, scd fklionem doctrinae ejue aver tunU Signom auiem bujus, quod cum aliis sapiea , libus bi publice disputare reciisant, sicut ego per
. experienUain ipsara cognovi. Et ipsum Alcora num in medium afferri lylunt; vebemeniiseimc
, eniro irisuniur, cum ab aliis legilur, ei ne. - qoaquam volunt in aliaa Ibnguas ipsura iraos * ' ferri. Sciraus autem, quod purum aurum nequo
., aquam ttimet, neque ignem. propter hoc Cbrif
(i) Caltus. Iuenim habcl liber Dedwl. Machumel.
1103
DEMETRII CYDOXH
U04
fttiani vcritali Dci confidcnles, qua? forlistima est .
et manet in aelernum, libentcr de Evangdio cum , *
aliie naiionibus dispuuut, el gaudcnl cum aliis . ,
ftalionibus dispulare, ei gaudent cuiu ab aliis , nalionibus Irgilur, desideranlque ipsum omnibus ,
pubiicari, e( in alias linguas transferri, etnen Jit- , '
ieris solum, sed etiam scripiuris publicis Cbrisli .
passionem oeletidunl, quod ab aJiis genlibus ludi- ,
brium et ignofflinia videtur.
, , ;
, .
. Quod tiolenta sit lex Saracenorum.
'. " kXxoparor ,
Decimo debemus considerare, quod Alcoranum
,
non est lex Dei, violenta enim est. ui breviler * .
dicam, lex haec proprie dici polest lex ca?dis et ,
morlbs, non solum quod ad aeiernam nioriem nos , miltit, sed quod corporali caede homines cogii cre- , *
dere his qua ab eo ipso dicuniur. El in ipso Al- .
torano in capitulo Eniparaca, quod interpretaiur
vacca, dicitur, qtiod in lege Uci non est compulsio, , , ,
ct quod jam deiinitum est xquum ab iniquo. Quae , 6
enim est major compulsio, quam caedes? Lex igi- !.
tur quae per banc boniines compellit, non est lex . ^
Dei. Ipsi auiem Suraceni vocanl eain denoininative ; .
Elesalcm, quod inlerpretalur lex salulis Dei, quas ^^ ;
proprie debei dici (sicut diclum esl) lex caedis et , ,
morlis. Et baec via commoda fuit taii legi ei le- , ; , ;
gislatori, ul limore mortis corporalis cQnsenlia<>t , .
legi monis aaernae: sicut e converso Cbnstiani cor- ^ ,
poralem mortcin comemnentes, vitatn aeiernam
consequunlur. Ul vidit igtiur Mabotnetns, poliua *
autetn alumnus ejus diabolus, legem banc a divina
lege oiuuiiio differre, ei ab ea quae in Veieri eX , .
Novo Teatamento, et ad seipsam disseiUire,erabs- , ;,
que orani ratione et miraculo manifesta mendacia
contlncre, et cum existimarel multos propter baec ^, ;
lore qui * i coniradiceienl, dedil ipsi Mahometo , ;
instrumcntum proprium, id esi eitsem ad interi- , ;
niendum. El ipse dedit mandatura in lcge, ut intcri- ,
merentur quicunque buic legi adversarentur, et ,
uon arederent. Et propler boc non in uno capitulo *
aoluut dicilur, sed per loium libruni, sicut man-
datumt|uoddani universale: Inlerimile, interiraite. .
Ha;c viaraauifesteconlraria est Chrislo, qui roan- , ' , :
dai ci iniuiicos aiuare, etpro persequenlibus orare, , , .
cl eis qui nos offendunt bcnefacere. Sed Mahome- ,
lns Antichrisli praecursor exsisteos, viam pncpa- , ravit in inundo lilio perdiiionis. Quae via quanlum , . '
esl irrationabilis, manifeslum fuit in oclavo capi- , ^lulo. Eienim sicut dicil Auguslinus : CaHerum pot- ' *
esi homo invilus credere, polest etiam conlitcfi ore ,
qui cogilur credere ; corde autem credere minime . , ,
cogi potest, cura tpse Doroinus maxime cor ab bo- ,
miiie quaeral, juxta illdd : c Fili, praebe mihi cor .
luum". Deductus autem fuil Mahometo et avun- , ; culus ejns dlCene : Quid mihi, si boc non fecero, ,
flli fralris mel ? Cui jam Mabomelas respondtt: , * ,
Interimam le, avuncule. Hic auleai dixil : lmpos- .
%
l ' r o v . , 2 6 .
1105
CONTHA .
1106
6 ^ , \ sibile est esse quoddam aliud ? Niliil %Hud dixit.
\ , ; El dixit avunculus : Sequar le ad quodcunque vo ; p , lueris, lingua tanlum, sednon corde, limore ensis.
. , ; Omarautem Hltus Gaiempadi coactus dixif.Do !. \ ; , oot mine, tu scis quod solo timore mortis flo Sarace , , ' , BUS. El filius auiem Emptascaa timore ensis factus
. est Saracenua. Unde niisil et lilteras ad Mesce,
; , quas mulierquaedam occultavilsub crinibus capi}ie,
- &. nunlians bis qui sunt in urbe advcntum Mabonieli,
- ul cavercnl ipsi vim doctrinae illius.
0. " , *
,
.
T
esse
parleseoritnt
eorum
quiNolandura
reiinent autem,
errorem qualuor
Mahomeli. Prima,
'^ , qui ingressi sunl Saracenismum perensem, ut d i ctum est; qui eliam nunc eorum ipsorum errorem
, , . cognoscenies, resipiscercnt uiique, nisi eum prop" - ter ensem limerent. Alia particula eorum est, qui
, . decepii sunl a diabolo, credentes vera esse raen dacia. Tertia particula est eorum qui nolunl disce , dere ab errore majorum suorura, sed dicuni, deii
nere se ea quae eorum patres deiinebani, a quibua
, , maxime discedunt: qui pro idololalria, quam prius
, , delinebant, Mabomeli seclam lanquam imnus ina, . lam sine dubio elegerunl. Quarta pare eorum qui
, propler remissionem vitne, et mulierum mulliludi , , nem.el alia remtssibilia, polius in his immundiliam
Q Q am jeternilalem fuluri sreculi amaverunl, el cum
. his concordes siuu, qui apud eos eapienliores ap ^ , pellaiuur. t qui liilerarura periiiam habent, non
. credunl legeni illorum esse veram, *el bonam siin*
, * pliciler : sed vehemenlia voluplalura sedal jndi* cium rationis, proul dicit sapiens. Sicut et multt
, * litterarum experti apud Chrislianot non eervant
; Evangelii legem, elsi crodant veram eese et bonara,
, - polius imitantur viam Alcorani, quamvit credant
in veriiate Ulum errasse. Et hujus rei signum in
, utrisque esi. Transmulantur eiiitn quidam Saraceni
* . inChrislianos, elChrisliani quidam fiunl Saraceni.
* Christianus qnidem nunquam in morte fieret Sa , racenus, sed iii vila; Saracenus auiem in jnorte
, poiius fil Cbrislianus, quam iu vita. Ulerque
' (5, D igituc horum polius eligil Cbrislianus mori quam
* ^ Saraccnus, nisi aliquo modo praedicia vi abslra .
batur.
^ xorw.
Tria sunl manifeslissima signa violenltse praV.l , - cue legis, absque bis quae loiies ante dicia eunt:
. quod quidem fuit, quod tolies dicit el mandul iote rirnere. Primum gigniim cst, quod Mabometus illia
, ' dixil, in tantuin permanere legem ejas, in quamuni
;, eis permaneat ei in armis vis, et temporalis poten; . ' , lia. Sed sicol dicil Chrysostomus, talis est verilalis
, natura, ul et cum a multis oppugualur, fonius
, - invalescal; et e converso mendacium, cum a imiliis
' adjuvalur, in scipso debililalur. Verilas igttur non
, - indiget auxilio cx temporati potcnna, et maxime
u
1107
DEMETRII CYDONII
11
Domin. verkas, quae manet in aeternum . Chri- . ; tjanorom eniiu lex, persecutionis tempore trecen
,
tte aftnis cootiniw duranie, jnaxime crerit, et , .
uumcrofideKara,ct sptarufore mlraculorum. Signiim , .aofem ei boc rfoleiHi legis aped illos. Quando ,
eiflm ad doclrrnam eoqvcniant, ut legem eos Sara- , cenorum magister doceat, et qut debet proponere . \
rerbutn, priraom iradans ensem, nudnm maiKi ' .
detinet, in quantum docel, vci ponit ad teirgrem ,
in quodam eminenii loco. Cbristiani aulem docett- , ,
tee, non ensem, ted crocem lollunt, non violehlia*, , ; ,
sed mansuetudmis signa ostendentes, tanquam hcv , ;
mincs qui milluniur a Gbrislo sicut oves in roedio . 01
toporam. Teriium aulem signum csedit ct violen- * ,
\\x est, qaod assessini a Saracenis nutriuntar, , , ' '/bontkida? bomiitum fultiri, quibus ex ipsa actione ,
activa ei pas&iva vitam aelernam promtllunl, et lnil- .
tofit eo per orbem terrarura, ut principes mundi
doloee iniertmafit. Hi autem assessini castra ha- ,
beni el arcee eirca Liltum montem, obediuntque .
saltano Babylonis, qui est capai Saracerroram. Hique leglbos cl ordine Saraceni sunt, el non vo-
oantur assessini a Saracenis, sed Ismaelitaa, quasi .
radix cl tribas Saracenoram, et primi defensores
el eonservatores legis Hahomeli. Ad boc enim prae- 6, ; cipue InstrwunlBr et nutriunlur, u l casdem faciant. , . II
Hoc scelus non Cbrisliani solum, qui sanctissimam * ,
legem babent, abomrnanlur, scd et Tartari, qui ,
nullam fegem aeipsos babere dicuni, praeter naiu- , ,
rakm. bis igilwr apparet manifesle, quod Sara- Q
eenorum lex lex est cadis et violenlia?. Est autera . violentum, cujus molus est ab extra, qui noilara , .
niomentam hejus quod movetur remittil, ot dicit ,
Aristoiefce* El ex boc iiianifesium, qttod noft est , , * ,
fex Dei.

. , (5 .
" , , , *
. , .
M
XI. Quod Alcoranum est lex Dii; inordiniUum 'AJtxoparor *

enitn e$t.
.
Undecimo conslderandum, quod Alcoranum fton
, *
est lei Dei, Inordinatum euim est. Quae enim a .
Deo tuni, ordinaia sunt, ut dicit Apostolus". Vide* , ;.
rnus autem hoc Sn operibus naturae, et in sacris

Scrlpiaris. firroissimum eitim non solum Chri* .
slianis, sed etiam ipsis Saracenfe, Moysi legem et , 0prophetas et EvangeHum a Deo esse. Haec autem , ;
omnia ordinata sunt. Moysee enim valde ordtnate .
incipit a mtindi creaiione, et deinceps lotum Pea- . ;
tateocbom percnrrit secundum ordinem lemporig ;
el bhioriae; ei a)ii aatem prophei bene ordinaie
procesaerunt secandnm ordinem temporis, demon-
strantes qnando ei quibos regibus, vel secundum ' ,
ordrnem bisloriae, vel ad minas secandam ordinem , ,
tnateriae. Et Evangellutn bene ac ordinatissime ,
procedil, ei temperis ordirft, et hislorlae, et mate- .
ria*. lncipil qordem ab incamalione et nativltafe ,
1
" Psai. cxvi, 2. " Hom. , I .
1109
CONTRA M A H O M E T E M .
\\\
ittp\ Chrisli, deificeps antem de Viid el doctrifia et tnK , racolis ejus, et post hstc de morte 6( resurreetione
, . et assamptione dicil. Alcorano atitem omnlno
, - nullus esl ordo tempdris, neqae enlm dlcit qtiibus
, , regibos, vel secutKlum qood lempas, ncqud histo , rise ordo est. Primura enim caphulam imde incepit,
, , , dicttur inscriplio vel aperitlo libri, in quo inda , bilato proprie incepit ab ofaftione et laude Dei. Et
absque medio poat brevem orationem tractatrim
. incepit. Ei est capitulum secundura de ftflva bove,
^ 1>, quam obtulit Moyses, cujus bistoria est Hi Levilico.
, . Tortium autem cafrifttluftt est de dorno Abraham,
, qui fuh paler Moysi, in quo multa de Cbristo inter sefit, et dicic trirginem Mariam sororero fuisse
, Moysi el Aaron. Et deinccps sequitur quartum
. capitulam, de mulieribus. Similiicr autem et de
. aliis slc irtordinale procedil, adeo qiiod nemo est
, qui posstt reddere rationeta ordinis bistoriae et
capitulorum. El neque maieriae ordo est. Nunquam
enim unam uiateriam bcne ordiuateque periransit,
. ' . Sed deinceps ab una maieria ad alioram pcr sup ,;, ' posrtionem omnino 'mpertinenlera transferlur, lan * quam abstrarttis. Sed et nequg ordincm habcl
, . argainenlaiiouuni, vel alicujus demonstralionis. Sed
* , omois docirina ex euppositione procedii, cl sup. ' positiones quamdam proposilionem pcr scipsam
, ' veram,ex illa aliam quamdam roncludit, qu, nibil
, , comfliune babet ad primam. Sicul est continue
/ . 0? quod ab eo diciiar, quod Deue est excelsus pi bo * , Q ^ s
qtiod Alcoranum lex est Salulis, et Deus es4
, . Deus, e( quod nuNus esl alius Deus pnter Dcum,
, , et Mabometus fesi propbcta verus. Quae atilcm hacc
, conrftfsin, Mahnmeluin esse verum Dei servuni, ct
. quod Deus cst D d i s ? El in capitulo Elinaiada, quod
, , interpretatur mensa, dicit : Conslituit nobis Deus
; doftium Elaram, id est vocalionis. H#c esi domus
, , , - mensae. -hensis est jejunii Saracenismi. El hoc esi,
,
sciatis, quod Deus omuia novit quae sunl in coe ei qoai suitt in terra, et Deus seil quidquid est.
^^. , Sed quis esl lam demens, ut dubitet quin Dcus
, , seiat omiria? Sed posito qtiod dabiletur ab aliquo,
. qo* est lisec coasequentfa, quod mensa ei jtjunium
, * , ; tnensis Saraeenismi faciat scirc, quod Deus s< ii
, omuia? Et continuc autem videtur loqui laiiquam
^- soniniator, ei maxime circa flnem libri, ubi viden
tur ei verba dcficere. Sicut in capitulo Elcapbe^
; pom qwod interprctatUf htetetlel, dreit de verbo
, ^. aii vefbum: exseerabiles, non adoro qnod vos
, adoratis, neque voe adoraiis ego adoro; vobis
" * v^stra lex, et mibi mea lex. Sed quilibet bajreiicus
, , potsl boc dkere, ut interddat roateriain q\tx esi
, , , * de inquieitione Viriialis. Et neque reminiscor me
, . ' hrrenisse in toto Itbro unam eolam argamenUlio, . - nem quae sceundufn rectam soppositioitcm et con , tenieittem ordinem procedal. Nominam auteni ordo
. * iffre grammatice ti rhyihraice optimus esl. Fore
enhn lolas liber meiricus et rbytbmicas est. Unde
* - et vaide gloriantur Saraceni in slc pulchro et or . nato Arabtese locutionis modo; ct cx bis argumcn
1111
DEMETRIl CYpONIl
11
tantur, verura prepbelam faisse Maheraetum. Non .
enira sic ornale scivigset loqoi homo omnino idiota. , ^ . "
Sed sicut superius visuin cst in quarlo capilulo, ^ * \ non consoevil Deus loqui in mundo, vel cuin pro- *
pheiis, per versus vel rhythmos. Sic igitur mani-
. festum, quod lex haec non est a Deo, ûse nullum
habet ordinem nisi solum rbythmicum et gram- . '
) , oux
maticum, qui Dco non congruit.
, , * (. ,
, , ,
.
X I I . Quod lex Saracenorum ett Dei; iniqua enim
I B \ l<m .
est.
Duodecimo oporlet considerare, quod lex haec
,
non esl a Deo. Deus eoim est summe bonus : opti- . \
ini autein est opiima facere, sectindum Dionysiiim. ^ \ , .
Quod autem lcx Alcoranl iniqua est, ex ipso Alco- * ,
iano mauifestum cst. Diciiurenim in capitulo El- .
capb, el in capitulo Elgem, quod interprelalur *, \ *,
damones, quod ipsuni Alcoranum placet daemoni- ,
bus, ci in eodem deleclanlur; dxmones autem ini- , .
qui suiu et perversi secundum voluntaieui, quibus
praeter iniquum aliud placet nibil; Alcoranum igi- ,
lur malum esi. Iiem Alcorauum causa eel omnium * .
maloroni, sicul caedis, rapina, perjurii, et hujua- *
modi, qu33 non solum permiuit Alcoranum, scd , , , &
ctiam mandat (sicut supcrius manifestuin fuit), et ,
maxime caedes. Non sufliciens auiem excusatio est, , ,
mandare iniideles interimi, sed neque fideles. .
Dlcit fcnim indubilalo, quod fide)i9 non debel inte- , , .
liwere fidelem: ipsos autem infideles mandat in- ,
leriniere, nisi Iribula solvanl'. Tributum igilur , >
solverc suilicicns causa est imerimendi, vel non. , .
Quare non, in quawlum infldeles sunt, esl tale?
hcm, sicut in pluribus locis Alcorani dicitur: Nul- , . "
luin est majus roaluDi, quam Deo mendacium in- ;
jungere. Alcoranum auiem multa et alia mendacia , ,. ;
itijungit, pra terquaui quse dicia suni supcrius in .
nono capilulo, de mendaciis quae in boc continen-
tur, qaje omnia in Deura reflectil. Possuinus aulem
ct alia plura ostendere. lu capiiulo enim Elempha- ,
al, quod inicrprelatur lucra, dicit, quod stint qnae- ( ) .
dam Dei ei aposioli lucra, et dent Deo quinlam . *
partem ex quibus lucraniur. Scdnumquid Deus eat , xe/xfy*
sfc iniquus ul permitlat rapinaro, ut illinc quinlam D ,
capiat pariem ? vel sic pauper Deus, ul non babeal , ;
iittde nulriat paupercs ejus et viduas et orphanos .
et peregrinos, de quibus illic loquitur, uisi permit- , , '
lat rapinam ? Quare ut illinc lucretur, certe jam ; ,
facii Mahomelus Deum consorlem sibi in malo, qui ,
non polesl habcre consorlem in bono. Itcm, elsi aliquando Alcoraoum prohibeal rapinani et perju- , ,
rium et alia quxdam mala, lainen baec probibilio ; "* ,
pormissio quaedam potius esi. Dicit enira : Ne fa-
ciatis mala, non enim placent Deo. Sio auiem ,
feceris, ipse est misericors el mi&eralor, et facile .
vobis parcet. De rapina auiem nibil unquam man- *
davit ut resliluaiur, neque lalem ipsi consueiudi- ,
ucin babent, sed suflicil in fine Saracenum dicere : . ,
'
9
JH3
CONTRA .
1114
. , ; Nonest Deus prater Deum, et Mahometu* esi
, > aposlolus Det, sicut stiperius manifesttim fuit iti
. quinto capitulo. De perjario aatem paJam dicit in
* capilulo Elmin, qnod interpretatur men$a : Non
. ' - impaiabil vobis Dcu$ fraudalionem juramenli* sed
^ , , invocationem ejas. Quasi dical : Perjurium non
, obligal ad colpam, sed ad poenam. Et postea sub . dit: Pro transgressione autem ejus eufficil decem
0 pauperum educalio, vel toiidem induinentum, vel
, unius captivi redempiio. Qui auiem bac non po , lesl facere, ter jejunabil. Et islis equidem sequmi, *- tur omnia mala. Non enim liment rapere, vel
, >. - deciperc, vel pejerare, nec fidem servare; cam
, Gbristiatro pnecipiaiur, fldem servare opertere
, , ;
eliam inimicis et inGdelibus. Habeni tamen qaod . \ dam indubilalo genus juYamenli Saraceni, quod
. . non de lacili I r a n s g r e d e r e n t u r , de quo post haec
, . * speculabimur. Mahomelus autem patam dicit i n
, capilulo Elmelaare, quod interprelalur necatio,
quod Deus dispensaveral e i , u t non servarei qaod
. ^ licite juraverai, non amplius vidclicet ad Jacobilis , , sam quamdam accedere, quae MarSa appellabalur.^
. - Et sic pejeravit, cnjus reniissionis teslee snnl, ot
) ' , d i c i l , Micbael ei Gabriel. Iuiqua i g i t u r est l c x illa,
..... - q u a m sequuntur o m n i a mala. Est autem iniqua
, , proplerea, quod t o l et sic magna mala ei menda , * cia Deo i n j u n g i L
. * , , .
, .
.
- Q pra?t?r pr&dicta, etiam alia mtiha injungit
. - mendacia el fatua. Dicit eniro, quod Deus se ex, , cusat ex eo quod misit apostolwm Mabotnetam,
, ). , bominem, ei non angelum. Et ait, quod Deue
* dixil, quod inisissei angelos, sed tpsi non poiuis. sent mundnm cuin securiiate periransire. Sed
; - nunquid Mabometus securius per roundum,.quam
angeli, accedebal? Quod si angelos intelligit bonos
, * ei paciflcos bomines, adbuc non est dubium, quod
boni et paciflci bomines securius mundurn per . transeunt qaam mali. Inducitque Deum conlinue
, , loquenlera, ei dicenlem, quod non ludi gralia
. creavit mundum. Sed quis esi tam deroens, ut
, , exittiimel de Deo, quod lanquam ludens iecil
; munduin? Uem Maboraelus Saracenus homo exsi , , D stens, el conlinuae intemperaHlise dedilus, in capi lulo Elinir Elacap, inducit Deum dicenlem : Ne
. ingrediamini domum alicujus nisi mvilaii el vo , , cali, et nisi perslrepant de foru. El addii tanqiiam
, - ex persona Dei: Et poslqdani ingressi fuerilis et
. comederitis, exiie, et ne sielis ad loquendutn cum
, . ' janilortbus, quia inoleslum est propheia, el vere . ' cundum est diccre. Sed Deus non verecundalur
, ' dicere veritalera. Breviter autem, quidquid volebal
, ^ facere, vel quod fieret, id tolum Deo injungebal,
. idque mtndabat quod ila Oerel. El ex boc eubse , cuiasuiil oiunia mala, quasi ex aucloriute legis;
* , , , id csi, interimere, rapere, moechari, cum uxor
, , Zeilb iueestuui corawiltcre, cum Maria Jacobitiasa
1115
DEMETRII CYDONIl
1116
pgjerarc, el non scrvare iidem in prnmissis. Ini- , qua igilur lcx harc, quae placel quidem diabolo, ; .
el qiuu ad niulla mala I I O S indacil. Non igitur a , ,
Deo est, qui siunme bonus, el a quo bonum solum ' . , ;
procedit, maluin aulera nibil.
, *
*., .
XIII- De Alcorani itixtitutione, et quig fucrit legit
Iwjttt opifex et inventor.
. "A.Xxopdrov *
*'.
Quomam igilur demonslratum est, qaod Alco , ,

raoum, Saracenorum videlicet lcx, non esta Deo, 5 , ,
sequiuir, quaerere de discipulis Mabomeli, el de - ,
coostilutione prsedicli Alcorani. Oporlel igitur scire, .
qitod firmissime creditur a sapientibus illorum, et ,
cfficactbus ralionibus oetendilur, primum Alcorani g * , - aitctorem non hominem fuisee, scd diaboium: qui
propria invidia el divina permissione, propier pcc* , ,
caia populi, prsrvaluil inchoarc soleinniter ct efltt- ;
caciter perftdiam Aniichrisii. Yidens igilur diabo* , \ ;
lu* fidem Cbrisli in Orientalibue pariibus maxime ,
cresccre, et idololalriam dtGcere, supcralo jam '. ;
Chosroe Persarum regeet Medorum idololalra, pcr , 'Cbrislianissinium Herarlinin imperatoreni, qui ex- , ;
celsam lurrim diruil, quam ipse Ghosroes aediflca- verat ex auro et argenlo et lapidibns pretiosis, ; , ;
propier idololatriam; et qtiod crux Christi jam tom (;
orat pcr Heraclium exallata, et ampliua exaltanda; , .
cl cam non posset diabolus amplias muhiludinem );
dcoruta defenderc, nec omnina Moysi legem et , 6 *Chrisli Evangelium negare, quia jam per tolum Q VOV, ,
r
mtiftdum dirulgatum rat, excogltavit figmenio le-

gis cujusdam, qua9i medise inter Novum el Vetee ,
Testamenium, mundum decipere. El ul hoc ad , ;,
effeeiiim dedirceret, assumpsil bominem quemdam ,
diabolicuro, nmnine Mahomeiam, religione idolo- . , ^
latram, iorluna pauperem, mente supertam, male- ,
ftciis celebrem. Et quidem libcnlius assumpsisset , , ,
diabolas liominem bon iamre, si hoc ei permis- , *^
8UB esset: eicuti el Hbenliua tentasset hominem %
per aliud animl in qao amplitift ipsius raaleilcia
celaretttur, qaam per serpetiiem. Sed non permieit ' '*> ' ^;,
dhrina eapieoiia, nisi ut tale animal assaioeret, el ;.
per lalem htmtnem naundum invaderet, at ipee ,
uuifidus fadle posset considerare, qualis lex tlta es- , *
set, quae per uiem kgialatorem dala est.
, ' 0; , , .
Superato igitar Gbosroe a praedicto HeracItOv ei D *|ran9lata sancta crnce in Jerusalem cum triartipbo, ,
pexcenlpsimo vicesimo anno ab incarnatione Do*
IHini, dein)o quinio aotem tmperii neraclii, ap-
paruil quidam Maboraelus Arabs, qui primum di- ,
ves fa^tus per quamdam viduam, quam in nxorera , , ,
diml, et post bec prineeps lalronum factus, in ,
Unit.fm prornpit wipcrbiara, utet rex Arabnm fleri , ,
volueril. Sed qeia ipei iran euscepcrunt eum, qura ,
de genere el opinione vUis erai, finxil s esce pro- .
pfamn. Ei cum ceraifiali morbo laberaret, ne flr- , ,
miter qeie eo deientam esse crederet, coniiuue ca- /, . dotis^, dit3ebai angelaifi cum e*eolk>qni, Dal>at au- , ( :)
r
17
CONTRA .
11
; . tem post haec rcsponsiones qnasrfam, qua (ol dixil)
\ , , aodiebat quasi per modom tampanae eircumtonan tis atrribus ejus. qoia idiola erat, et BliUerattis,
, - dedtl ei diabohis socios proprios, el qoosdam ha?. , reticoe et Judaeoe, et Chrisiianos simiHter hacre ,' \ - licos. Adbsesit entm ei qoidam Jaeobila, nqmine
. Baira, et duravil cum Mabemeto usquc ad mortem.
. Fertarqoe, qaod Mahomelus pcstea tnterfecit. Sod
, , , et Judaei quidam, Pbtnees videlicet, et Audia, no , , mine Salon, post hasc auiem Andala dtctus, et
* , Selem: qui eliam facti sunt Saraceni. Et qnidam
^, Ncxtoriani, qxii maxhne Cum Saracenis cormniuut
, ' dicentcs, quod Deus non est nalua de beala Vtr . ginc, sed bomo Jcsus Chrislus. Et lonc composmt
, g Mahomefis qtncdam in niodunt legSs per eoclos,
, - assnmen9 quaedamquidem a Veleri, qtnedam aulem
. . n Novo Testamento. Non tamen tunc populns ba bebat Alcoramim. Diciiar tamen ineorum histor.i-,
' quod Mahometvjs dicil: Descendit ad me Alcora * , . nuni in septem tirte, et qtridqtiid et salU sufflcif.
, , , , Dtcunl auiem bos fufese, Naphc, ei Eon, Omar,
, , Omra, Ekeeat, Asir filhtm Ccihir, et filhim Amer.
. , Diximus igitur cis, qtwndo tegertint hoc corani
; , , Mahomote ?-El omnes diserunt, quod fion, sed co' , ram scntoribus* et lic usque ad Mabomemm. Fir. , - mum aulem eet, quod bi non conveneronl cifm
; semoribtis prioribn* in littera qtiam nunc tenenf.
. " Qnod probaier ex eo, quotl litlera prima? partis
. ' ^
\ est parti eecomla?. lempore enim Ma
]]
rinis fH Aleeranl, nm Audala
, fllias Mesclnd, et Zeilb ftlios Tampeth, et ana*'
, , fliius Opbyn, et Enpt ftlwi Tap. De A!i antem
, ' . filio AbiUlem, qtiidam dionut scire paftem ,
qiiidam aalem m>n. Quibbel auum horum com , . posuii Alcorawom, atierum Aleoran^disginiilDimim.
,
Pugitaventirt attteoi et inter se usqne ad merieut,
. non sueoipienlee qoee ranl aHoroii. Post morteni
, . dixieniit popuius in Alcorano, wsqnt ad teinpus
Mefmpan kiiElexcn,ifa4cotHpo9uUe}s hoe Akora , , num quod nunc babent. Gombu9eii antem et alia
- Alcorana. Et tenc etiam civitaiam pratfecti s#tein
. . conlradicebanl sibi in gramroaiica et propriis idto malibus. Inveniinus aulem in corum bisloriis,
- quod repudii oapitulum exredebat capilultim bovis.
. , D qund primum in dacenlra triginla scnieniiis fuil.
* -nunc aatem totnm constitirlum est in dundccim.
Dicunt airlem alii, quod et capitnhim bpvis aU , . qnando miHe eerrlentias cominebat, hodie tamen
ectoginta >eptera. Rcferunt ctiam et de quodam
, ftotemi, nomwie Elgas, quod absltrterit ab Atcorano
. oeioginta qninque sententias, cl addidit alias toli > dera alterius sensus. Qaomodo igittfr esl verum
, * qeoddicunt deAlcorano, qood Deog dicil: No$ de '^. scendere feciimw moirilioitem, et ncs eam aerva , bimiw? Narranl etiam quardam historhe, cfuod Ma , - hotiletus Teneno morlttus esn, nec h^buit popultts
* , * - Alcoranum. Cum aatem Empeumpecer aasciperet
; &, principatam, praecepft at quHibet colliêrei qua?
;, posset:ct hocqnod e9l pra ma ibns, Alcoratiom

b o n t e l i
n e
U 9
pe
ltso
O E M E T R U CVDONII
111
composuit, reliqua aulem combussil. Scd in capi- . tulo Elararara de Alrorano dicimr, quod nullus ;, 3
praeler Deum cognovit bujus exposilionem. Et qui , , t i
profunriilalem sapieniise habeut, dicunt: Credimus . ei, toium enim esl a noetro Deo. El vere in boc ,
libro mulla sunt sic dispersa, sic inordinala, sicut
etiam superius maniiesuim est, ut nullam senten- ,
tiam dicanl, demenliam poiius ei mendacia coope- .
rianl.' Facium auteni fuil, quod eonvencrunt boc ,
esse Alcoranum, quod nunc in manibus habeni, , ,
etdicunt Dcum Mabomelo rcvelavisse, etscripsisse ,
ex ore Dei. Elpbocaa auiem, id est, magui dpcto- . '
rcs et^ exposilores, nunquam convenerunt in ex- , ,
, posilione ojus, neque in seiernum convenknt.
. 01 , ,
, .
Etsic non solum Orieutales ad Occidenlales, sed Orientales inler se, etOccidetUaleinier se, ei in , ,
eisdem ecbolis diversae sunt seclae, et lanlum di- , verso, ul una condemnet aliam. Quidain enim se- ; , * quuniur Mahomelum, ct sunt plures: quidam aulem , .
Hali, et suni pauciores et minus mali, et dicunt , ;
Mabonieliim lyrannica potentia eibi ipsi usurpavisse, , ,
quod ftiii Hali. Insurrexerunl autem conlra nlros- ,
que quidam pbilosophiae experli, et incipientes ^ .
b*gere iu librie Arislotelis el Platonis, relinque- ,
bant omnes Saracenorom sectas, et ipsum Alcora-
tium. Quod inielligeus ex Babylone calypba quidam ,
nomine . . sedificavit Academiam ei Slanzeriam , .
ecbolaio, quac cbarissiroae sunt, el transmula- " , ...
villeeiionera in Alcoranum. Et ordinavit, quod qui-
cunque ex provinciis veniunl Babylona, ut Alco ^ ,
ranura discanl, et babeam habiiationes et expen- .
\s neceatarias a publico. Et decrevil, quod Sara- , ; )
Ci!ni qui Alcorano vacani, nullo roodo philosopbiae , ,
operam navent; propier boc neqtieônos Sara- .
cenoe esse existimanl, qui philosophia? operam , danl: propterea quod bujusmodi Alcoranum vili- }
pondunt, propler cauoas superius dtcias in ociavo
et nono capitulo.
<
^ * xr
.
XIV. De ficlioii* improitatisstmce vitionis.
Quarto dccimo oporiet speculari, quod Octam

visionera Mabometus composuil, quae est exposilio,
cujasdam Alcorani. Dicil enim capitulo filiorum ^
Isracl: Laua ei qui fecit transire servum ejus in
ii na nocie ex oraiorio Elararo, quod esl domus
Mccba3, usque ad longissimum oralorium, quod
cst domus sancta Jerusaleni, quam benediciraue,
et reliqua. Expositio aulem sentenlia; hujtis esl,
quod Mahonielus una diennn psallebat niatulinam
ejus boram; quam cuiu perfecisset, dixil bominibtis: 0 vos bomines, cousiderate. Heri posiquam
ego discessi a vobis. venil ad ine Gabriel post uliimam vcsperlinam psalmodiam, et dixit inibi: 0
Mabomete, mandat libi Deiis ut visitcs cum. Gui
dixi; El ubi visilabo euin? Et dixil Gabriel; ln
'.
, * * , .
, ^.
$ | .
, , ^
, , *, . ;
, ?
,
- , 41 ,
. ,
, , Q , > 6 0 ,
r
1121
. CONTRA MAHOMETEM.
uiz
; , loco ubi esl. Et adduxit mihi jumenlum majus qui . \ , dem asino, minus auiem mulo, et nomen ejus Elm , , - parac. dixil mihi: Asceitde boc,. et eqitiu us* , , que ad domum sanctam. Cumque curarem a*cen . - dere, aufugil jumentum. Dixilqueei: Sta firmiler;
, . , Mabometu* enim esl, qui vull te ascendcre. Et respondil jumeutam : Numqaid pro eo missum sum ?
. , Respondit Gabriel: Utiqae. Et dixit jumentum r
; , . Non periuitlam eum ascendere, nisi prius rogaverit
, , Deum pro me. Ego auiem inlercessi pro jumcnio
. - apud Deemroeum,ascendique ipsitm, et ambulabat
* , me insidenie lenui gressu, collocabatqoe nngulam
, pedis in horizonte visue eui. Et sic vcni in domum
sanclam in minori spatio, quam quantom ocu?i'
. ictus perflci potsei. Eral autem Gabriel roecura ei
, duxit me ad rnpem in domo sancta Jerusalem, ct
. * * dixil mibi Gabriel: Descende, quoniam ab hnc petra
, ^ aacendes in coelum. Et descendi. El Gabriel ad ru , * pem jumeMum Elmparac cum cingttlo ligavii, ol
, porlavit nie in bumeris suis usque ad ccelirm. CUHI . . - que venissemus ad coelum, pulsavit jauuam Ga ^ briel. Dictumqae fuit ei: Quis es? Respondtt, Ego
, eum Gabriel. Dictumque fuit rursus ei: El quis cst
. tecum? Respondil, Mabomelus. Dixit aulem janitor:
, * ^ Numquid pro eo missus fuisti? Ei dixii Gabricl,
, ; , . . Etiam. Et apcruil nobis januam. Ei vidi genles an ; gelorura, et bis flecleus pro eis genua, eflfadi ora, . , iionem. Et post ba?c cepit roe Gabriel, el duxil me
; . ad sccundum corlum, Erat auum spaijum horuiti
. duorum coeloruin iter quingentorum annorum'. El
, . quam priniuin pubavii januam, responsio facta esi
, ei accuiidum ouinia siinilis usque ad septiinum cce . * lum. In quo sepiimo coelo describit se vidissc po . pulum angelorunu Prolixilas uniuscujusque angt li
, * multo millies muudo major erat, quoruin quisque
babebal sepluaginla imllia capilum, el in quolibet
. capite sepiiigenta millia ora, ei in quolibet ore
. mille seplingentas linguas, laudajilcs Deum seplhi , - getilis millibus idiomaUbus. El aspevit unuiu an , gelomiu Ucuiein. quaesivii causam flelus ejus.
, - Et re*pondit, se pcccatum rssc. Ipse aulem oravit
, pro eo. Sicque, inquii, Gabriel couniendavii me
. alleri angelo, el illc alii, et sic deinceps, quousque
steii curaui Deo ei iribunali ejus. leiigil me
. . 1> Deus roanu sua inler bumeros, usque adco ul ad
. , , meduUam spinas dorsi mei frigidiias raanus ejus
, perlransirei. El dixil mibi Deus: Imposui libi et
, , plebi luaeorationes. Gunique descendissemad quar . tum coelum, consuluii mibi Moyses, ut rcverterer
, - ad levaitdum pupulutn, qut lot oralioncs ferre non
poteral. El piimo rediln obiinui reinissionem a
^ . , decem usque ad qaarlam, et a quarlo rediiu usque
. ad seplimum. Et in floe tantuin in minue venit
- liuinerus oraiionum, ui pauc remanerenu Cum , que diceret Moyses: Nec boc poterunl ferre bo . mines, ego prae confugione verecundaitis, quod 1 0
lies ascenderim, nolui plus ascemlere, sed rediens
- ad Elmparac, equitavi descenikn^ in domoni Me , - cbaD. Horum aulem ouinium tcmpus roinus fuit
c
1123
DEMETRIX CYDOXII
\\%\
quam deciina pars noilie. Visioiiw autembujusplu - 6Vest quod diurisimus, quani quod narravimus. Cum , ;
que narrasset Mabometus univmis gejitibue, miile 6, '
bomines a lege recesseruni. Dicemibus auleiu illis , .
ei: Axcende de die ia cteluin, ul pos aspiciaraus, {
et vidcamns obvianlet libi angelos, noo reco- . gnovit suiipsius niendacium, scd dixit: Laui Deo , , .
meo. Numqoid aliad quoddam sum ego qtiam unue
botnimin), el apostoius? Sic in capilulo propbe- ,
larum nairal de bis qui quaerebaiu ab co fieri . ' ,
ixiracula, sicque dixerunt Mabomeio: Audivisti , ,
insoiunia, blaspbemias congregasii, vel forte poe- * *
tice loqueris. Veni ad nos ad uiitius io uno mira- ;, ' ))
culo, quo modo missi sunt et priorcs. Respondil:
Subveriiinus (dixil Deus) urbes coram creden- ;
iibus, nuioquid hi credeiil? et quompdo cxspeclanl ' *
ab co Diiracula?El respondit cis: Quoiiiam qui * " , praccesserunt voe, non crediderunl lmraculis, ei , $. *6
neque voseiiaaniiiraculiscredereii8,nisiperensem ,
. * ( )
, ' ;
;, , , .
Re*pon$U>.
' *7/5/5/
Audite igitur, Mabomeiani, si Alcoranum verum
*,
exii-timatis. Ipse enim Mahomelus est, qui aifirmat ; .
nallum miraculum se fecisse. Longe autem plures .
fuerunt quos ensis consmnpsit, quam qui gratis ,
ctira seculi sunl, sicul supeiius demonstralum est. , .
I1;C soh ficlio visionis prapilictae debei suflicere Q 0;
ad confutandum quidquid dixil el fecit Mahome- / , ,
tus. Sicut cnim sxpcnumero anle dicltmi esl, sic . ,
permisil eum Spiritus sanctus menliri, ut quilibet *
bonio facile figmentum cognosc*rel. Nunc quidcm , ^ ,
dicil de seipso inaudiia miracula, auquando aulem .
dicit se nulluro niraculum fircis&c. Et aliquando , * ;
dicit, qnod esl solum iiuniius ei bomo ; aliquando , * ,
Tcro, quovl et p!us cst quam angelus, cl supra an- ' . &
eelos. Kt quare iiidiguil asino vel jnmenlo a Mccca ;
usque ad Jcrusalein, qiti cx Jerusalem usquc ad
ulliroum coeluui ascendil absquc asino? Quoirrodo ;
I oluit lol splendorcs augelorum in coelo sustinerc, ; , , ;
qui dicebat, quod quando apparebat sibi unus an- |
gelus, semper in tcrram concidebat, et epumans , rjvf<giiabalur, el incurvabantur et conlrabebanlur D ; ^'
tnanus cl pcdce cjus ? El ncqoe in prsedicta visione ;
pouil se Taploin, scd dicil, quod asccndil cum , .
corporc siniul et anima, cujus sigiium cst, qnia ,
dicit qudd Deu manu Mia leligit eum iuter bume- :, *5
ros, el uensit frigidiiaiem usquc ad mcdailnm spinx (^ .
dorsi. Undc Deuin el augetoe supponit posiiioucm 5
.
habere spaiio corporali.
\Y.
L)e quhbusdam sex quasitis in Aicorano '. $ '*>

el de Chrisli ad Mahometum txcelxotru>r tcr
Untia.
.
Gonscqucnlcr movcndx sunl dubilaiiones qua> *
dara et quacsliones in Alcorano, de quibus cum ; ,
IIOII possini raiiouein rcdderc Saraceni, non golum
^ , ,vocabunlur simpliciler, scd eliani cogentur de- ;, ; commumOuSy
1125
CONTRA MAHOMETEM.
1126
, , * - monstralionibns, coacti in conviviom verilatfs fa~
iroire.
* ,
Priroa quasiio esl, Qiiid vult Alcoranum dicere,
, quando tolies inducit Deum pluraHter de seipso
; * loquentem J Dicil e* im in Eltmpaceram ex person;t
, Dei: Diximus angelis adorare Adam, et reliqua. Et
, ', post ha?c per tolum dicit usque ad flneiu ltbri, ali . , quaudo pluraliier de Deo loquens. aliquaitdo au , - iem singulariler. Firmissimum enim esl omiitbua
, . CbrUlianis ei Judaeis el Saraccnie, qui raiione
uluutur, unum esee Deum, t\ solum el siinplfcoin,
et non posse haber#) consorlem qiicmdam. Quare
^ , igilur pluraliter loquilur de eo ipso? El ncm positint
., - diccre, quod Deusloquiiur de seipso ei de angeli.
; * Dicilur enim i b i : Diximus angelis. Esl igiiur loou . lio baec Dei, non angelorutUf scd ad angelos. Iten
, . " in capile Sad dkiiur, quod omnes adoraveruRt
; , , Adam, pranor diabultim. Oiuiiibus igilur angoli*
. dixit Deue : Adorale Adam. Item in multis Alc rani locis ioducunlur talee qusudam locuitones plu . raliter de Deo, in lalibiis aeiiootbus in quibus an , . gcli nequaqiiam CUQI Deo connnunicaot, sicui iit
crealioue mundt ei justii^caiione impii. Dicioir
enim in pluribos locis Alcorani: Noe, dicil, crea , vimus ccelum et terram, et qiiae eunt in naedio
, -: el non incassum judicavimus boniiuero, ct nos
, . niisimus filium Maria, ei dedimue ei Spiriium
; , aanclum el Evangelium, el miracula, ct talia quai() , , daro in quibus angeli nequaquain possunt connuu ;' ; - Q nicare.cum Deo. Angeli eniiu creali sunl a Deo,
, sed non simul creani cum Dco coelum ei lerram,
, el quae sunl in medio. El non possuut di<ere Sa, . , , raceni, qitod pluralis illa vox osl Dei, et cujusdatji
aherius inlcllectus qui cxcedii crcaium, per quen>
. 01 : fecil oninia Deus. Constal cnim, quod qnidquid ctt
, * prxlcr Deum, crealura e&t, et a Deo creaium, ct
, . nulla creaiura potest essc simul creatrix cum Deo
^, Iiem non possibile csi diccrc, quod Dous plurabier
, - loquitur propler diversas quai in co suut quaiilalc,
, , ' -- sicut est pQienlia, sapicnlia, jusliiia cl taiia quus
, . , Arabes vocanl Sapbai. Uacc enui uon accidcnli
^ * , sunt in Deo, neque differemia, sed sum in ipsaj
. divina cssentia. Unde in Deo uullam composilio*
nem nec pluralitaiem faciunt, ul per ilkt Deus de
r
, ,. , D j p
pluraliler loqualur. Quin inio nec bomo
,* , nec angcius propter eoruro differemiam polest dc
. , seipso pluraliier loqui, eisi bjec ut liumioe c i
, ' . " angelo accideoiia smu, et quamdain ia bis coropa ,. sitionem fuciunt. El vere lalis locutionis modu^
; . Deuro videlicel unuui exsUtenteui pluralitcr de
* ' seipao loqui, semel a Moyse iuvenitur io Genesi
illaius. In formatioue enim bominis loculus e$l
Oeus, dicens : c Faciamus bominera ad imagineiu
, noslram . Quod dicunt ludxi, vocem esse Dei ad
. . angelos.Quod quidem esl conlrariuiu divina? Scri, xbv . pluro3,quae nuiiquam dicii angelum secundum ima; , ? ; gincm boniinis formatum eshe, sed sccuqdum iuia8 e
S 0
91
Geu. i , 26
117
DEMETRII CYDONII
Utt
ginem Dei. Et hoc est qnod eliam addit Moyses .
deinceps, posl illos sermones diccns : c Et fecit ,
Deus hominem secondum imaginem et sidailitudi- ' . "
netn soi ipsins, secundum imaginem Dei fecil
eam . > E&l igitur vox illa Patrie ad Filium, vel ,
loiins TriuiUlis ad seipsara. Uiius enim el simplex ' ,'
Detie essentia, Iriuue est in personis. Et hoc dicere ' . *0 potuisaet Alcoranum gimpliciler nisi timuisset , ' , t \
poese esse persoiiarum diocretionem, discreiione '
egcuoduin eeseniiam. Propler hoc dicit in capitulo , ' ,
Elnesaa : societae Hbri, ne vacelis in Iege ve-
t*ra, et ne dicatis de Deo preler verilatem, quod ,
Cbrisius Jesus Oliusest Mariae, et apostotas Dei, et Yerbum Dei, quod in ea posuil per Spiriium san- . ' ,
clum. Ecce bic uominal Deum, ei Yerbum Dei, et
Spirituin sancuim ; sed limens, ne propter baec ' .
divina eaaenlia dmdalur, vel multiplicetur, vel , *
lerniinelur, subjungit staiim : Et ne dicatis tres , ,
deos, quoniam Deus Deus unus est. Ecce quanlura ,
appropinquavit ad illud quod est maxime arduum
,
in flde, uiodo quodam boc dicens Joannis: c Palcr , ,
et Verbum el Spirilus, el hi iree unum sum . . ,
lndui it igilur in Alcorano Mabouiclus Deum plura- .
liler loqueulcm, ignorans causam. Manifesia igilur , , ,
biuc prima quaeelio, quod communiter credimus * ,
cum bis Deum esse unum el soluin et simplicem. . ,
Ipsi aaiein babent in Alcorano, Deus babci ei Yer- ,
bum et Spiritum : ei eic credimus verum ei unum * c , \
cl eimplicem Deum. proprie de se loquitur sin- , . >
gulariler ; propterea autem quod irinus est in peiv g
goiiis, aliquando de se pluraliler loquitur.
, .
, '
. * .
, , *
, .
Secunda quaesiio est, quod Alcoranum copiinue
, roeminit Spiritus sancti, et Yerbi Dei. Quis esl ille ,
Spirilue anctus, et quod csi illud Yerbum DeiT .
De Sptritu saoclo quidem dicit iu capitulo Elpace- , ;
ram ex persona Dei : Dedirnus Jesu lilio Marias 'at facerei prodigia etmiracula manifesta, el perfe- *
cinius eum per Spiritum sanclum; et boc idem
repetit per tolum capitulum. Iiein dicit in capitulo , '
Etempai de Maria : Inspiravimus in eam ex Spiritu ' sanelo. El in pluribus aliis locie siinilia dicit de & .
Spiriiu eancto. Et non possunl dicere Saraceni, , ;
creaturam quamdam esse, sicut angelus quidam, ]
ecilicet bonus, qooniam singulariter de eo loquilur, .
lanquam de uno sancto. Sancii aaiem angeii plures ^ ,
sunl, ei omnes sunt Dei. Qnae igitur cauea, ut de * , xtpt
illo singulariler diceret, noslro et sancto ? Ilem . 01 , ;
non esset magoa lans de Chrislo, quem Alcoranum .
inlendii singulariier commendare, quod Deus de- , ;
disset ei angeluin cuelodem. Quisque enim bomi- , 'nuin babet angelum custodem. Etenim Deus facit ,
atigelos ifpirilus, et nostros apostolos, gicul dicit .
Akoranum in capUulo Elmaice. Iiem augeli uon * . y
1T
Ccn. , 27. " Joan. , 7.
1123
CONTRA MAHOMETEM.
10
, wncltflcant homines, scd Deus immediate, elsoius :
. laitquam solus Dcus poiest peccala dimillere, sieut
* , ' dicil in Alcorano. Praedicius igitur Spiriluft verus
esl Deus; verus autem Deus et qui de praedicto
, . Spiritu loquitur dicens : c Dcdimus eiSpiritum san . clum, el inspiravirmis ex Spirilu sanclo Quonia:u
igilur divina essenlia utia est el simplex, non po, * c ^1 , lest discerni, vcl dividi, et ibi esC dans el daluin.
Dan6, qui dicit, cDedimus; > el datus, qui dicitur
. >
, Spiritus sanctus, qui dicilur datus et inspiralus.
, * Inlcr danicm aulem, et qui datur, requirilur ut
, , c distingualur personaliler solum, non esscnlialiter,
, > ; - et sic solis rclalioiiibus distyiguuntur. Et baec est sola
discreliojquam Christiaui in personis diviais faciunl.
* ,
, * '.
, .
, ^ Hanc eamdem oranino quaeslionem qnam de
, Spirilu sancto qu.rsivimus, possumus qua?rere
. eitam de Verbo Dei. Dicitur emm in capitulo
. Abrabam : Dixerunt angeli bsata? Mari ; Maria,
, Deui praeposuit te supra omne9 muliercs. Et post
/ , baec dixerunt angeli: Maria, nmuiat libi Dcus,
. vcl iiunltat libi Verbum cjns, el nomcn ejus
, * , , Chrislus Jesus filius Mariae. Lt in capilulo Elnesa
, diciiur : Ne dicas de Deo praler veriiatem, quod
. Gbrisius iesus fllius Mariae apostolus est Dei, et
$ , Yerbom Dei, quod ipse posuil in ea per Spirilum
, ; sanctum. Aflirmai igitar oimiino, Christam Verbuui
, ; , esse Dei. Quaeritur igUur, qaod sii boc Verbiun
. - Dei ? ulrum Yerbum acctdentaJe, vel polius perso nale et reale? Si dicil vcrbum essc vocale soJum, et
* , C accidenlale, hoc non poiest dici. Loquilur eninrde
; , Deo Alcoranum el Evangclium singulariter, ci cfo
; uno Yerbo tautum, verbum aulem Dei voc.ile et
, , aceidenlale, quod a Deo exit, non unum, sed niulla.
. Omnia enim bona verba et sancta ei vera verba
, ; Dci dici possunt. Iiem non es$ei excfellens rom . - mendatio Cliristi, qnem Alcoranum iiilendit i i , . gulariter commendare, si proptef hoc dicatur Ver , , bum Dei, tanquam vcrba Dei diccns. Nou enim
" solus Chrisius, scd etiam alii propbcte verba Oci
, - nujuiaverunt, et tamen nullus illorum dicitor Yer, , bum Dei. De solo enim Cfirisio EvangeHum ct
. ;, Alcoranum dicil, quod sit Verbum l>ei. Si autem
eesenlialitcr Yerbum capialur, manifestum quod
, ; sempiternum esseiYerbum Dei, el Deus verus.
.
c*--r. }
-**
- " -
*-^^ Sicul enim verbum quod procedil ex ore corrup , . tibilis bominis, corruptibile est ex iwcessitate : sic
, Yerbum quod ex sempilerno ore procedit, per
, , qaod cuelura el terrain cl quae sunl iti medio (nt
. " Alcorani verbo ular) fecil, scmpilernum et incor , rupilbile es9C necesse rst. Quidquid ex Deo auteni
procedit, pssenlialiier esl Deus, et hoc modo Deiu
, * , esl Dei Yerbum. Unde curo Verbum aliquo modo
(* ) differat a iliceme et conlincnle Yerbum, ei in Dei
, . esseniia non possit esse divisio seu dislinciio es , gcntialis, oporlcl quod ibt sil disiinctio personalis :
. " et quod Yerbum a dicenle propriis el solis relitioP A T R O L . G R . Cl.IV
36
v
BA
1131
DEMKTftll CYDONII
nibus dislinguatar, sicut et de Spirita dicium est. 6 hoc est Yerbum,

quo ~
Deus omoia quae sunt dixit, , }
"
Fianl etfaeia sunt: > sicul el in Alcorano dicftur Et *
eecundtwi boc cotovenil Alcoranum cum Evaiigelio ,
Joanni*,qui dicii: tOmnia pcr ipsunj facta sunt**. ,
Qooniam igilar ab eo qai loqoilur, Verbum com- . ;
prebenditur, et inlelleclualiler gignhur : et quod , . . ',
ab allero generalur secundum simUi*.udinera spcciei c , *
et nattine, dicitur filius ; propter boc, Verbum Dei .
diciraus Filium Dei, sical sol si generaret exee ta- , ,
)em splendorem qoi esset sol, illom solem et splen- ' . >
dorem diceremus filium solis. In boc lamen est , *
differenlia, quod in creaturis, in quibus esse el atf *
essenlia differunt, non possunt mulliplicari subje- ,
cta, cnm non roultiplicalur natura. Unde t homo *
- -
ilium
hominera
gignit:
Deus
autefti,
in
qao
idein
est essc et esseniia, ex setpso verbum gignens, non ,

alium Deum geperat. Dtvina enini eesenlia neque ,
dissimilis est, neqtie innata est muUiplicari secun- ,
cum aliquem mpdum, proptersomniam perfectionem ,
et simplicitatem. Mabometos igitur audiens Chri- ,
tiauos dicentes Deum babere filium, nescivii con- . "
biderare, quod poesibile est esse lilium absque mu- * ,
liere. Et propter boc nullam aliadt adduxU argu- , ,
mentationero nisi quod Deos non polest babere , ' ,
Filium, quia uxorem non habet. Et non exeogitavtt
quod dixit David, quem lantum commendavit Ma- . - homelua, qui praeler ftlium naluralem dixit Dcum ,
mullos babere filios adoptivos, dicens: c ISgo dixi, , dii estis, et filii Excelsi omoes , et non mu^ .
liere. Aliaa taroen licet Mal*>melum eimul cum eo
inlefdigere, qui dicil Mariam potse babere fllium . ,
absque viro : sed quomodo, oon convenienier con- ,
sideravit, quod Oeug el absque muliere potuisset ; , * '
babere flliura. Veium igiuir dixil Mabomeiua, , ,
quando dixil Gbrbium Jesum fllium Mari,ei Ver- ^ ." .
bum Dei esse : sed uon iutellexiL Si enim intel-
leiitset, dixisael: quo e&t filiut Mariai, est , ,
verus bomo; ex quo exl Verbua Dei, tst verus ;
Dcus. Non enim est Dûs composilus et imperfec- ,
lus, eicut boiuo, cujus verbuoi el oomprebensio *
menlis, et are et actio, non eit bomo. Quidquid * . , ,
auieni eat Dei, est Deus. Unde et Verbum Oel , ,
Oeus cst, el ioiellectus Dei Deus esi et actto Dei , ;. 04
Deus esl. Alcoranum aaieoi horoiaem solum cepii D , Cbrislum. El propter hoc postquam dixit, quod , /
Verburo est Dei, addidil, quod Jeeus aic est apud , ,
Deum, eicut Adaro, quem creavit de Hmo terra; . , ;
ei dixit ei, Eato. Et qaotoodo boc cum praecedea- . " *
libus convenit ? Curo enim dixeril, qaod Deus in- *
fuderit Yerbuui Mariae, et Spirilum ejus, ex quo .
nalus esl Cbrielu, ct baec rursus opinator, . ,
ut Adam is ail quem forinavit ex lorra, inconve- , ,
niens igitur, Yerbum Dei et Spirilum ejus ierram , . csse. Nisi aliquo modo Df i tiaioram terrain suppo , .
naroutf, quod abeit. Eaaet enira Verbuin tjus, et ,
8piriius ejua sicut qiuedam suiua, qv neque in* *,
r
ioan. , 3.
Paal. LXXXI. 6.
1133
CONTRA MAHOMETEM.
H34
, * \ tHligic, neqne spirat. Nunc auiem Deu$ noster, qui
, , esl benedictug in sacula, viitet el audil omnia, ct
; habei Verbum hiearnatom ex Maria Virgine, et
* ! Spiritum oanclum qui cam oburobravi t, el buraani , talem Verbi adinjplevit^ Si autem existimant ei iu
. Adara Verbum Dei ct Spirtiura fuisse, non effugieiii
, , manifealum mendacium. Si eniin Verbura Dei cuni
, carne el lenra Uliu* unitam etsqf, el Spiriius re, $ , - pleviiaet Adanv, nunquam decipere potuisset illum
. , Saianas, vcl fefellieset. Verbo lamen stio dixit Deus
, Adse: Esto, boc eodcm verl# qao fecit omnta,
. * quod quideru ab aelerno erat apud Dctim. ltaque
ClMrislus vrrue est Deus et Verbum Dei. Neque
, * . entm Yerbuin Oci minus est quam lolus Deus. Esi
\ - fliara honio verus, $x Virgine Maria genitus; et in
vov , \ quanlum bomo, et apostolus est Dei, et prophela
, ' , Dei, et servus Dei. El quanlam ad hoc, bene dicii
' Alooranum in capilok) Elnesa, quod neque Cbri, ", , sias, neqae fideles angcli negabunt eiim serram
' . " , esse Dei, id esi, in quanlutn bomo eei. Non inve \ . nilur lamen in toto Eiangelio, quod ipec Christus
6 . dicai de aeipto, quod sit servus Dei, ue errorem
, inducat. Sed neqae palam drxtl: Ego eum Dcus,
, neque bomo, sed verii ei manifestiv opertboa oaten . > dtt, seipsura el Dcara esse verara, el bominem vc , niro. Et propier boc dixK: < Si mihi non vullie
, credere, opcribus credile . > Eltaatcesl etticacior
, probalio, qua.ni si verbis solis hoc dixUset. IXictam
. e&l autem eufferiva, quare anle passionem boc non
dtxit palam. AposiQli auiera et evangeliila prius,
, . * ^- C et poslhaec et alii pradicalores, ftic inanifesia verba
, , * , ' et dixerunt et osteiidertint, ut totua inundos con vinceretur boc credere. Mahametus autem, poel*
, . quam btne dtxil Cbristuro esse Wrbum Dei, non
, , sletit in veritate, sed conlradixit eibi ipsi, dicens,
. > - ipsum Cbrisium non esse Deum. Tamen dixil*
, . quod apud Deum so excueavit, quod paiuit supe, - riue io nono capituJo, manifesle iaJstyn esse, tuiu
0. ' quia dioit qood ipee Cbrislus dixit: < Adorato
Deum meum ei Deura vesirum, Dominum meam t
, Dominum vestrum . > Hasc autem raiio ncqua , . , quam conslat. In qaantum enim varus houio fuil,
, yerus servus e&t Dei, ut superius manifestum fuit.
, ' , ContingU ergo de Mahometo, qtiod de aliis ipse
* - acripsil in captlulo Jonae, dicens, qtiod quidam re ^ probant quse npn inlelligont, c( qux non poedunt
, 5 exponere. Sical el ipse reprobavit mysterium i n * - carnalionis, propterea quod ipsc non imelbgebai,
t nec polerat exponere quae in Evangelio diccbaatur
, . de Cbrislo. t sccundam eamdcm ratioiieai ncque
. Triniialis mysieriura suscepit; non enim potuit
' , intelligere personarum discrelioneiu, abûe dis , . ereiione qoae eet secundum eascntiam. Et quid
, - roirum &i horao carnalU non percipii xccllinii , , sima Dei myeteria? Haec quidcm igitor eufTiciant
, de teriia quaeslione.
* , .
"Joan. , 58.
Joan. , 17. , !
1 1
1135
DEMETRII CYDONU
1136
. ,
. ,
; .
Quarla qua&lio est, quod Mahomelus continue
irr Alcorano laodal Jegera Moysi, et Job, el David, ,
el dicit Psallerium librum esse clarum. Supra , \,
oinucs auiem libroa commendat Evangeliuin, in .
qno dicil csse salutem et deduclioncm. ,QuaerUur ,
igitur, Quare neque babent, neque legunt Sarace- . , ' ,
ni libros istos, neque interpretanlur? Christum ^&
enini, cum commendas3t't Moyscn et alios propbe- , ' ;
4as, Christiani cum hos non babcrent, ncfeperutit
illos a Judaeis, et eos in diversas Hnguas transferri , ,
lececjjnt, babenlque illorum libros aulbeulicoe, ,
kgunique eos in scbolis. Dicunt auiem Saraceni, .
Judajoe.quidem corrupisse libros Veteris, Cbrislia- , os Evangelium el libros Novi Testamenti, et . ^
quod nibil veritalis remansit in mundo, prseter- ,
*m m quod
miA/i esl
n o t in
.> Alcorano..
/. Sed
C<ts1 aiue
. demonstra<tAmAnetVA.
... _ _ V
*
\
C%. & \ # _
_ _
...1
quam

V 1_
. .
lum est boc in teuio capilulo, quod boc esi faU -
ium et contrarium Alcorano. Item, Quomodo ^ .
laatua prophela, qualem existimant esse Mabome- ,
tum, tanlum cooiraendassel corrupta exemplaria, , . "
et dixissei in bts esse eaiutem el deduclionem ? , ^
Yel quomodo non praedixissel in posleruni esse ,
corrumpenda ? Sed potuis contrarium dixit. Quod , ' i in ambiguo quodam de Alcorano fuerint Sara- ;
ceni, quaeranl ab bis,îanle eos libros legerunl, ;
id est> a Chrislianis et Judttis. I&i boc dicit in ca- !
pilulo Jonae. Oportebal aulem potius dieere : Ne ^,
credalis his qui corruptoa libros habent. kem in ,
capiiulo Abrabam docel, ut Saraceni qtiwani au
. 3
etoriialem legisMoysi, dicene: c Afferle PcnUteu- Q . " )^ , ;
cuoi, si veraces eslis, et legile in eo, et reliqua. .
Caiiea autem quod Saraceni non lcgunt praedictos
libros, juiila alia est, nisi quod scionl horum sa- ^ , '
pientes, quod facile deprebenderetur roendacium , , ,
Alcorani, &i eanclos el veraces librqs legerenl. . Ûndfc *t Aicaranum^malitiose providil sibi ipsi, ei - ,
qAialuor medeJa* auppoeuit, ul inendacium ejua , ^ '
noii mauifeslum oonstnuerelur. Quorura unum ,
qiiidcm est, mandare interimi qui coiurariuro ali- . " qu d Alcorano dicereni, manifcsium fuit ,
euperius in quarlo capiuiio. Secundum dicil, ne , .
dispuienl cum bominibus allerius secta3. Tertium, Qv
probibel bis credere. Dixitenim ia capilulo Abra- ,
baui : Ne credalis alicui, nisi bis qui sequuniur * nostram legem, et quod in Evangelio esl salus et !> ' 6
deduclie. Dioit etiam, quod Saraceni nibil siiut,
* nisi adimpleant legem et Evangelium. Ergo debent ,
Evangeliiim habere. ûarluui, separat se omnino
ab illis, ei dicit: Mibi roea lex, et vobis veeira, et - .
reliqua. Et post hxv : Libeii estrs vos, a quibns
ego facio, el ego, a qutbus et vos. Et boc dicit in .
capitulo Jouae. Si igiiur Saraceni bene accipcretft ,
, , ;,
consiliuiu Alcorani, procul dubio deducerenmr;
habuibsenl enim Evangelium et legera Moysi, ei . , ' ,
alias bcripluras: maxioie, cuin ipsum AlcoraBum , .
.. ^
coaiiuue comiueudet Aloysco, David, Salomo!iea>
r
1137
CONTRA MAHOMETEM.
1138
, - et alios prophetas, el frcquentTSsnne dicat, quod

, alterum alieri non praeferl. Et haec ad quartam
\ , ,
quaeslronero.
, , ,
, , .
.
*
Quinta qtisestio est: Quid vuTt dicere Mabomelus
,
in Alcorano, quod toties dicit et repetit de se scri , bens, Credite in Dcum ei apostolum, obediie Deo
, , etaposiolo, seqnamini Deara el apostolam ? Scimus
; " enim, solj Deo deberi fidem, honorem divini cul , , tus, aciionem obedieiiiia?, el sequclam via?. Ipse
, . cnimsolus est principium, et flnis on:nium. Unde
. " - nullus unquam propbola ausus est bnec dicere, et
, JJ Deo seipsum in talibus associare cui nullum \in ; , qoam possibilc est socium vel sinriul panicipcm
. *0 fierl. Dominus enim in lege Moysi Judaeis dixlt:
, < c Sciti* quod ego sum solus . 1 Propter boc au . > , tem et Elias dicil: 1 Si Domintls est, ite po$t
4 , * ipsuro , si autem Baal, sequamini eum " . 1 Videlur
, . igitur ex talibus, Mabometum non solum dare se
Deo paritcipcm, sed facere seipsum illius socium,
, el siinut consorlem. Et sic dicitiir in capilalo Et. , nesa : Non parcet Deus, si quis ei dedcrit parltci * , pem. Solue aulem Cbrislos, neque consors neque
. ^- particeps Dei, sed Deus verus et homo verus, po, , luit dicere : c Credite in Beum, ei in mc credi , te
Qui lamen nittiqnam dixit : Cedite in
, * Deum et in me, ve) obedile Deo ci mibi, ne boroi , ' ,, C nes crederenl eum Dei participem et consorlem.
, . .
Sexta quae&iio est: Cum Alcoranum de Cbiisio
" ,
, qutdera molia dicit et magnifica, e conlrario au * tem pauca de Mabomelo, el quidem vilia, quanri, ^ tur igilur, quare Saraceni non polius & quunlur
, Cbristum quam Mabomelum, ei Evaugclium qua
; Alcorauum ? Et quia contraria juxla se poslla ma , , gis elucescuni, videainus e regione cl inlrinsccus,
. quid Alcoranum de utroque narrat. Dicil emm
' Alcoranum, quod Gbristus sua3 malri fuit annuii , - Uatus per angelum, el eanciiiicalus per Spirilum
&, , * sauctum, el vinule Dei conceplus, 11011 operaiioue
* , nalure, ct ex sanclissima Viiginc Maria, el supra
. omnes alias mulieres mundas, gcnitus esl. De Ma , ' bomelo aulem nibil tale dicit, sed quod fuit or , . " 0 pbanus, ei vagus, a Deo conduclus. Uera dicil de
, * Christo, quod cst Verbum Dei, et secundum boc
. nihil potuit ignorare : Mabomelus aulem fuil pro*
. , pbeta incertus; dicit cnim, se nescire quid de se
, . , flet ac suis. Dicit etiam ipse : Nescio ulrum eg<>
. " aul vos sumug in recliludine. Unde et ferlur
, dixisse de palre el malre sua, Utinam scirent quod
* . est opus eorum. Item ferior, quod ipse fuii pce, j sligiatus a Judaeis, acubue ab aliquibus inulieribus
^. in vulluin caereum iromissis ct projeciis in pu , letim. Affirmanlque communiter, ipsum Maboiuelum veoeno vitam flnivisse, quod assumpsit; cuna.

Dcui. XXMI, 50. " I I Bcg. w i i i , 21.
Joan. xiv, 1.
1139
DEMETRII CYDONII
U49
liuic Judxa quxdam venam secuissct. Ucov, Kpse . " , qnidem Cbristus ab Abrabani dcscendit ct Isaac, 5ta ,
cui facia est promissio de bcnedictione et loose-
quenda baireditate. Mahometus aulcm descendii ,
lcr Ismael, ad quem non pervenit promissio; scd ,
" ,
de co scriptum est, quod < Eril ferretis bomo, ct
, . "
manua ejue contra omnes, et reliqua
Item
Cbristus nullum unquam peccatum commisit. *
Spirilus enim Dei et Yerbuni Dei non poiuit pec- , ,
care. Mahometue autem idololatra fuit et booiici- * , ~
da, lascivus et rapax, moliisque aliis peccatis , , ,
obnoxius, in quibus Deus, ul dicunt, ei pepercit. , ' ( )
Itcm Cbrielus slupeftda fecit miracula ei otilia. .
Stcut eoim dicilur in capitulo Elmaida, in flnc, *
Christus caicos illuraioatit, leprosos raundavit, et ' , ; ;
morluos susciiavit : Mahometus autem nulluro mi- /, ; raculum fecii, secundum Alcoranum. Et quae de eo * ^
diciintur, vel inconvenicatia, vel impos&ibilia guiic , ,
ct absona, sicufc luuam divisam rcintegrare, vel ,
iiiutilia, sicul camelum loqui, velomnino occulia. * ,
ftluila emm dixit seipsum iu occulto el nocie faep- *
re, qwB die requisitus, ostendere non poluit. ,
Undo ei dixerunt: Dicis te ascenderc in coelura .
ad Deum ooele, aacende de die, ut vidcamus nos, ,
ct ciedemus. Chrislus autem maxima ei magnilica *
miracuia faciebal de die, et in maoifesto, et coram ,
mullis leslibus vidcntibus : quare manifesta sunt
opera iltius. Praeierea Chrislus quidem roagisler , ,
fuic excrliens, sicut dicitor in Alcorano. Et ia ca- .
pitulo Eimeide, quasi ex peraona Dei: Christe, Q . *
, ,
coneidera queru dedi tibi Spiritum sancium, ut
" ,
loquaris. liero, in cunabuiis docui le librum et
/, ! {
sapiemiam, et legem Moyst, e( Evangclium. Maboineius auiem doetor fult ignarus, et bomo idiota, ,
nescieus aliam linguam nisi suain, ignorans eiiarti , ^ 6
inlerpretalionem legis eux. Dicit enim, solum , ;
Dcum scire Alcorani expositionem. Ilem Christus, ,
sccundum Evangelium, eruciflxus est, ei morluus, .
ei resurrexii vere> et ascendil in coelos, et sedei ad $ .
,
dexteram Dci. Alcoramim autem dicit, quod noo
est morluus, sed assunipsit eum Dcus. Quare et , ,
secundura Evangelium, et secundum Alcoranum, , $ ' 6
cl in oinuem eventum Ghristus vivit. Maboinetus , . *
auteai omnino mortuus est. Sed Tnelior est adju- . "
tor viyus, quaai morluus. Omiuo alias secuuduiu-D ,
quodlibei excellcntias, quas de Christo Evangeliuui , . .
posuit. Mirum igilur, quare Saraeeni non sequun- .
lur potius Cbrislum quam Mahomclum, ct Evan- ; ' Ixaoroy ,
gelium potius quam Alcoranum, cum valde credi- . ,
bile sit, per meliorera legislaiorera meliorem legcra ^ ^
daiam esse, el melius a Deo conservaiara veracem *
et incorruptam, eicut superius deoionsiralum eat , ,
in tertio capitulo.
, ,
; .
A
XVI. De Evangelii ad Alcoranum txcelleniia.

Evangclii auieni ad Alcoranum exccllcnliam,
Ccn. , l i .
'*
ror .
* -
IC7*.
1141
CONTRA .
1112
facile ex superioribus dictis' possuraus cognoscere..
. Ante enira demonstratum est, non esse Alcoranum
, , legem Dei, propterea qood neqae Velus neqne.
t|J Novura Testamentum hanc testantur, et quod
, , neqoe in stylo, neqee in sciilentiis cum aliis coq enit, et qnod contradicil sibi ipsi, et quod nullo
miraculo conflrmalur, et quod est irralionabile,
, et quod manifeeta coniinct mendacia, ei quod vio, ; \ . lenltwi, et qtiod inordinatum, et quod inbfuum, ct
' quod ambiguom. HaBC enim omnia per ipsum Al coranum breviler sunl anle demonstraia. Verun* . ' tamen idipeum Alcoranum legentibus, melius ha?c
^ , demonslraniur. ,Quaie nos audacter didere possu, . mus, Si nobis credere non vullis. Alcoranum *ic ; gite. Horum auiem conlraria in cvangeHca doctrina
. , wanifesle apparent. Etenim Mabomelus praecipue.
quasi supra omoes propbelas qui sunl vel qui
, futuri aunt, Chrislum commendavit, et Evangelii
doclrinam eopra otunes divinas Scripiuras magni. ueaviL Scimus aulem, quod mflkim sic csi lam
validum, tamque polens teslimoniura docirinaj vel
. vitae, qaam lausab bis qui couaniur roprebeneio& , nem inducere. Dieit aatem ipse Mahometus in Al , ' oorano, in capitulo Elmeide : Termhiavimus viam
hominum per Jesum Gbrisluro lilium Mariae, ve, * racieeiinuakprophetain, ei dedimus ePEvangelinna,
, $
, , in quo est deduelio el lux et veriias tnanife&ia.
, El in mullis locis Alcorani praecipue cominendat
. Evaugelium. Eieniui ipauiu Evangcltum in omni
. loco et lingua excellenlieeime mundo seipsum
. ^ manifcstal. Quare confidcnlcr dicere poseera de
" ^; - eo 8aiaceuis : Si veslro Mahoinelo vultia, vel non
^, vullis credere de Evapgelio, kl ipsnni Evangeiiuie
, legite. quoniam, sicui dicitur in Alcorano in
. , capilolo Elempbal, volens Deus quod verificeiur
, vcriias per vorbum saum, el inlercidator guber lialio bserelicorum, et ul verilas verificetur et
, vaiiilas evancecal, providil el diapensavil Dcoe,
, , ne mundus pcr igaorauliam periret, ul lex illa,
, , qua generaltter omnibus ct sola necessaria eral,
, * - lex ea quae esi Evangelii, non in uno loco, ecd
, , divereis provinciis; neque in uoo idiomate, eefl
, , ' divergis el in omiiibus linguis scriberelur, Hcbraiposi ha?c fideliier irans^
, ' , oe, Graece, ei Latine,
, J} fenrelur. In flne auicra Evangelii mandavit disci ^, , pulisfeuisCbristus, ui in univerao mundo etfica . citer Evangelium praedicarent. Quod ul perficere
- pottenl, dedit eii gratiam lingaarum et virimem
miraculoruro. Alcoranum autem Arabico soluni
. " - sibi ipsi dicil a Deo daitim esse; el Saraceoi fir, , tuiier credunt, nullura poeae boc acire qui Arabi . * cam lingoam ignoret. Sequitur antcm, non omoes
* ^^- scire Arabicara llngnam, neque posse bauc discere.
Scriptum autem in Akorano, sicui ei ante de, . monslratura est, nuilam posse salvari, pheler eos
" qui suol iu lege Saracenorum. Quare convcnienier
, . - quaeri poaact, si solos velil Saracenos Deus salvos
, , fieri, el coe qui Arabicam linguam sciuul.Cbrisiia ^. noruro autem lex, quao scripta esi iu omuibus lint < r c t v
1143
DEMETRII CYDONII
UU
guis, ditil, quod Deus vull omnes bomincs salvos , "* ^ . t l
fieri. Saraceni igilur, qui eolo nomine ealvati di- ;,
cuntur, sictn anlc diciura est, el alti omnes qui .
secundum veritatem salvos sc fleri volunl, discanl ,
Cbristum esse Salvalorem, leganlque Evangelium ,
in quacunque lingua volunt, et invenient fere . 01 ^
conlrarla oinnia quae praedicta sunlet demonslrala , ,
ab Alcorano. Invenientque, quod Moysi lex et
prophetae ipsura tesianiur, ev nollam esse Evan- , ,
gelii eontrarieiatem, sed potius complemenium el
perfeclioneni omnium aliarum Scripturarum. Inve- ,
nient quoque in Evangelio siylum non metricum
vel rbylhmicum,sed sinripficem el communcm, non . .
quidem propler simplic iiatem scribenlium, sed ,
,
propkr utiJitaiem legenlium, ul ab oinni sira
plici el idiola conveiiicnlcr inielligi possei. Modum $

babei assentaloriuw ; nequc turpia vel desueta .
itoiuina, sed communia el bonestiseima. Fabulam
(, * ,
aulem oniuino nullam conlinel Evaiigelium ; et si ,
quasdam aliquando parabolas apponit, ex ipsa vcrbi , '
conscquentia manifeste ostendilur, quod parabolice
loquilur. Convenit autera in senlentiis, non solum . * , '
cum alus sacris Scriptoris, sicut dictum est, sed , .
eliam cum pbilosopbis, qui de viriulibus et de ^,
exiremo hominum fine demonslralive, vcl raiiona- ,
bililer tractaveruiit. Addit eliam quaedam excel- aissinoa, ad quae naturalis bumana raiio non polesl , .
prvenirc. Ei nequaquam aiiquid dicii, cui quis . >
demonsiraiive possit insiare, quia cum demonslra- , , ;
tio contineat verum, nihil polest esse ei conlrarium
nisi falsuoi. Speculanlibus aulem diligenter, nulla ^ .
contradiciio in Evangeliis contineiur. Quare non , ' %
solum unum Evangelium curo seipeo conventt, scd .
eliam quatuor inier se, in omnibue nccessariis , >
circa fidem, simpliciler conveniunt; id esi, dc in- . ,
carnalione, docirina,passione,resurreclioiie, ascen- .
eione CbrislL, ei Spiritus sancti miasione, at si
;
quaiuor Evangelia in diversie locie el diversis lin-* . "
guis, nec non a diversis aucloribus a principie ,
conscripta sunt, ut ante dictum esl.Quidam latnen ^ ;,
aimpliciores exisiimaverunl, in Evangelio esse , ,
contrarieialem, propierea quo<J illud quod in alio , ,
EvangeKo continetur, in alio Evangelio non ;conli- , . * neiur. Hoc auiem noa esi eontradiciio, sed potiui ,
dispeusalio Dei, quasi iuspirante Spiritu sanclo, jy ,
ul quod ab uno Evangalisla praeterraissum est, .
alier dicat, quod autein ab uno evangelista scrip- ,
lum esl, nullus aliorum iriura negavit, vel contra- , '
rium aliquiddixil.Sed bi qualuor non omnia opera, . ,
vcl vcrba Cbristi conscripserunl, scd solura quae - .
' ad saluicm suni magis neceasaria.
. ' ,
-. & , , .

Quomodo auiem doctrina Chrisiiatia perfccte miraculis sil confirmaia, in septimo capitulo maAi- , ^
feslcanlc deinonslralum est, quare noii oportel
ampltus in cisdcm versari. Nulla autem csiîn . mundo docirina, vcl lcx, que sic raUoaabilis eisi- ; - ,

1145
CQNTRA MAHOMETEM.
^
1UC
6 , ($ slal et perferla sicul evangclica, quae omnes pas
* , siorC3 radicitus avcllit. Non solum inordinatam
(4 , aciionem et rxlcrius verbum prohibet, sed et
, , - inordimlum animi molum, vel hUrinsccum af, , , fectnm, sicut eoncupisceniinm, iram inordinatam,
. et sirailia, ex quibus onmia mnla cxtcriora se quuiUur. Planlaviique el consorvavil omuia bona
, \ in mandato pcrfeclissimx dileclionis, Dei videlicet
. el proximi. flabitn cnim amicilia etcharilale pcr , - fecla, qtue proprh bona cutn aliis communicare
, cogil, iion cst nccessarium juslitiam quaerere, quas
, nos inducit ad rcstituendum alicna. Item conlinet
. - Evangeliuni riaiuralissimum cl propriissimum man - " daium : c Qutftunque vullis ut facianl vobis bo , mines, el vos facite simililer eis . Quo solo
. habito, non est necessariam aliud praiceplum re , spectu proximi. Non solum ettam vcritalem con. tinet Evangelium, sed, sicut credunt Chrisliani
, * doclores, si unum solum mendaciam in Evangclio
,* inveniretur, lotum Evangeiium merilo suspcclum
, , baberetur, sicut Buperius delerniinalum eslin no . no capitulo. Violentiam autem nullam permil lil Evangelium, quin imo el ipsam violeniiam el
injuriam palienler oporlere fene a i l , diccns : c Si
, , ( quis le alapis percusscrii ad dextcram gonam,
, vcrte et allerant, el si quis a le capiai pallium, uc
, prohibeas eum, eed da etiam tunicam V. > Doce:
, > . > eliam pro illaia injuria ei odio, beneficium el di lcclionem reddere, dicens : c Diligite inimicos
, , c ^ vestros, benefacile odio babenlibus vos, ct oralc
, , pro malignanlibus , ct bis qut vos persequun tur . Non lamcn boc adversalur, si quidain
. > * Cbrisiianorum iuiqui non seivanl ba?c oiunia.Non
. enim iniquornm pcrversio probtbet saiiclissinta?
legis pcrfcciiouem el veritaiem.
\> &.
Bene ordinaiissima aulem esl Evangelii docirina,

, sicul ante deinonstralura esf decirao in capitulo,
, , , et lemporis ordine, ei loci, et doctrinae, el maie, . " riae. Incipilenim ab incarnalione Christi, delerrai , nans quae ad nativilatem hujus sunl convenienlia.
. , El posi nativilatem convenienli lempore osiendii
doclrinagi cl-sapientiam cjus. Et posl baec, el po , lenliam el miracula,ei deinreps passionem el mor D lem, ullimo aulem resurreclionem, et in CODIOS
, , ascensionem. Sane nullum nialum poteet iuveniri
. in doclrina lanue ucrfeciionis : clsi instabiles et
imlocli dicanl, blaspbemias quasdam in Evangelio
* contineri, sicul de incarnalione Cbrisii et passionc,
, iiem de Trinitalis niysterio : de quibus, ut aiilc
, dictum est, scriplum esl iu Alcorano, quod ipsi
, , reprobani quaa bon inlelliguuU Certissima vero
( ) est lex evangelica, quia cerlissinie scilur quo lem, . pore, quo loco, a quibus hominibus conscripia esl
, , , ovangelua doclrina. Ccrlissimum cliatii est, quod
, convenienlissime et facillimo inteiltgibilis esl, quia
. , credenda proponuniar pcr refcJaîonein Dei, ci
Maitb. vii, 12.
i 7
Mallb. v, 59.
, s
ibid. 4 i .
1147
D E M K T i t l l CYDONII
lU8
non invcstigTUidi per rationem, ul siniplicioree ad ,

eam facilc acccdere possint. Iiem oportet enre, ,
quod nihil est in Evangelio, quod non possibile stl , '
a nobis inielligi, qui iidei lumine sumus adjuli. Et ,
licet in se certissima, Umcn non ab omnibns in- '
telligilur, sed ab bumilibus solum, el bumilibos ,
cordc. Superbi autem el carnales non po&sunthanc ' ,
inlolligere; quorum intelleclus sic se habcl ad . , '
eain, sicut vespertilionis oculus ad solem. Sa- , *
cri aulem Christianac Gdei doclorcs non tanquara , . vesperiiliones in nocte volant, sed alleniis ocolis, ~ ,
tanquam aquilae, veritalis radios in seipsis con- , Cemplanlur; aliis autero tgnoranlibus, et ralionem .
qiuerentibus, propriae inlerpretanlur fidei ej veri- ,
laiis mysleria. El non dicunl eii, sicut in Alcorano , ' ,
in capitulo Jonae, et in capitulo Elcapberim, quod ' . ;
convcniens e^t Saracenos dicere aliis nalionibns . ,
quae non credunt ei contradicunl Aborano : Mibi *
mea fides, et vobis vcstra. Sed sunl parati ad rc- . ' ;,
sponsionera cuicunque poscenti raljonem de lide , .
el epe.quae in eis est. Hoc aulcm est proprium sa- ,
picntis, ratiooem et causam sui operis rcddere. *
Aliter enim quilibel futurus poesel legem condere, , ,
et concludere quidquid vellet, et diccre, Nibii opor-
let contrarium credere bis quae ab eo posita eunL
. , .
, , ' .
9
XVII. De Saracenorum responsione ad vrcvdicta. IZ*. Ilepl rqc

Ad bacc aultMn conantur rospomlcrc quidam
stipcrsliliosi ct contentiosi Suraccui , tlicenles:
Non dicinms qnod Evangeitum non sii a Dco, cum

Alcoranum boc maniiesle teslciur, neque diciraus
iuipcrfeclum esse/cum a Deo sil , sed lam ardua
et pcriecla cotitinei Evangeliutn, tl non sufllcial
mundiis ea pcrGcere. Uuis eniui Deura ex loio
corde, ei proximum sicul scipsum polesl diligere?
Quis pote&l pro persequcnlibug el calummaiuibus orare ? Quis ex toto corde benefarere nialcfkcicnlibus ? Et alia quaedain perfeclisftima iuandal
Evangeliuin. Quoniam igilur non eral lex quae polubsel servari, providit ntundo Dcus per legem
ealuiis, cl levia fecitraaiffiala,et dedit miMido -
coranum, quod miniuic continel diflicilia ba3C, sed
facile i*si ad salvandum bomincs per ipsum. Unde
dicuiit, Alcoranura magis esse communc, cl valde
suiTiccrc ad salutem mondo. El propier bocvocant
Alcoranurn anlonomalice legem saiuiis. Dicuot
igtiur, quod Alcoranum succeesitquasi loco Evaugclii, et quidquid boni eralin Evangelio, totum esl
NI Alcorano, el quod jam non esi opus Evangelio.
Sed boc manifestum conlinel iiicndacium. Non
eniin possibilc est dicere, ad tcmpus dalum esse
Evangelium, ul puta usque ad Alcoranum, et posl
bax AUtoraiMiiu ci aucccssissc ad salutem bominum, curo Alcoranum luanifesle lcsielur, quod tti
Evangclio cst dcdrfciio el salus. PraHcrea non po-

\.

^, ^ ,
,
*
, . * '
, |
;,
;
, ; k *
; *
. "
, ,
, ,
, ^^&
oV . "
,
.

, * t)v ,
. "'
.
. **<
,
; . 6
1149
CONTRA .
1150
, lesldici, quod poslquam dedil Evangelium, adver . " til quod mundus non poterii ipsum eervare, el
, , correiit siylum , et lemperavit precepium, ut
, Dcus facta noslra pulct ab evenlu. Sciebat enim
, , Deus a principio, ei quid Evangelium continct,
, et quid homincs ferre possunt. Pnelcrea et ipsum
. Alcoranum dicit, qnod nibil sunt Saraccni, nisi
, adirapleant Evangelium, el legem Moysi, ul supe, . rius dicium est. Christiani autem solum Evange \ ,! Jium adimplcre debeut. Iiem quomodo poseetEvan ^, gelium prrfeclum, dici, sl non poaset seciindum
, , , vires ab bominibua sertari ? llem, si perfectum
. cst Evangclium, et ad salutcm neccssaria coniincli
. " quid obslat, si qtisedam alta consilia conlinel, qu
| j nagnae
perfeclionis
exsisunl ? Ilaec tamen non di

|
J - " | '
-O"-w-.~.w~_~~ .
, cil necessaria esse ad saluiem. llem, quantora qua>
; que tex magis remissibilis est, lantum est per se
, roiaiis mercede digna. Si igitur Alcoranum esi re, - nmsibiliua qoam Erangelium, non ergo similiter
, esl ad salutem eflicax. Non cnim dedii Deus le, gera tuinoris efficacia?, et ad salulera laboriosioreio.
; Et constal in Alcorano, quod et per ipsum AIco, ' . ranura daeraones salvari possunt, ut superius ma nifeelum fuil in eepiimo capitalo, qdl non possunl
, salvari per EvangcHum. Eat igitur Alcoranum ma. - gis salulare quam Evangeliuon, ergo el laboriosius
/ , . et difficiliue. Iiem, si Alcoratiuiu faeilior lex est,
, ' pcriculosius el majore rcprebensione dignara erit
, eam non observari. Sed Saraceni eam non servant;
, C periculosius igilur peccant. Quod aulem eam non
. servatit, nec coinplent, manifeetum csl. Bibonl
* enim viiwm, et inebrianlur, comcdunlqnc illicita
, * apud eos; iton eervani jejunitim, neque orationcm,
/&$ , \ neqtie expendunt joxla eorum facullaienv el alia
. miilla, quaeroeliuebcil qni fn conversaiione inler
' ^^ * r08 experienliam borum capil. Sive faeiiem banc
. ' - dkunl, &ive difficiltm, pcrlculum non evadunt.
, . , Sed in veritaie, Mahonieius conatas eet qaidem
, ' , facllein legem dare, non laroen permieenin csl sic
, , calamum temperare qoin diflictlia mulla inlcrse
' * rtierii. Cominet enira lex illa difficullatem mullam
, . ad eam inlelligendam. Diciiur enira fn Alcorano,
, ' ^ quod a eolo Deo intelligkur. Hoe aalera qtiomodo
, , - sil irrationabile, mamfeslum fuit in oclavo capi. * * D tulo. Item continet etiam diflicullalem ad creden ^ , dum. Dicii enim , virgiucm Mariam peperiese Jc , eum, et Dcin babere Verbum et Spirltum sanc tum, quac neccaaaria euiil ad nosiram ttdem, ei
; . tatnen miraculis confirmafa. item diflicilts es%
, ; ' . propter opera adimpleri, sicui circamctdi, et non
<k % ,, bibere vinum, et cavere cbrieUiem per ciceram,
. et alia qna sunl de jejunto et oraiione, el de col . latione cuilibet secundum facultalem gibi dalam a
, Deo, et roulta alia, quae pauci Saracenorum ser * vanl. Sicnt igilur fuit iDundo necessarium, qood
, alleviarenuir pnecepta Evangelii, el dareiur Alco. - ranum levius : ita poseel dicl ab aliquo, quod es * ! , \ scl neccssarium ul darclur alia lex lcvior, qux
, pubscl ab boiniiiibueobsenari, et lam EvaagoliMui
1151
DEMETRU CYDONIt
'
1152
quam Alcoranum delerentur. Ycl si pauci salva- * * , ;
rentur, esset culpa Dei qui lalem legem dedit ,
qnam homines servare non possenl. Quod si hoc :
est inconveniens, standum esi in primo, sriliccl , - ,
quod Evangclium sit lex a Deo, sanclissiroa pari- " ter cl obscrvabilis mundo, el quae vires bominum ,
non excedit.
,
0$
. " , , ,
. , ,
.
CHRISTIAN^
CONFESSIO,
FACTA
INCEUTO
FIDEI
SARACENIS,
AUCTORE.
Sive RkharJus Florentinus, Quod stylus et alim quwdam circumstantia subindicant, tive aliut hanc
fidei Chri$liana> exomologesin (ecit : pia certe eit, el spiritum apostolicum rtdolet. Exlttbet autem fomam
profitcndi tatholicam et orthodoxam Christi religionem citra pelulantiam et maledicta, rursumque me
omni jucofiquratatpotbu abnegationii, quam eonfetsionis. Quod si ardentibut votis patre nmsis impttraremu$ aliquot ejusmodi operarios, qui perilia dmnarum Scripiuraram instructi, et amore dmno
inflammati adirent nationet allenns Chruto, ul ille vir eximius Jigyptum adiit, didicitque Unguam
Arabicam, et doctrinam istius %tc\m propxut inspexit, mox inde Christianam fidem exposuil, et eorum
dogmata refellit, tervata Christiana moderatione, videremut brevi (wctus copiosot in horrea Dominl*
Dei notlri colligi.
Nos lales, elc, Christian fidei professores, a

louginquis partibus venientes, exaistentesque graiia
Dei sanae mcntis, hodie in nomine eancliisim*
Trinilaiis, Patris et Filii, el Spirilus sancli, unius
sumiui et omnipolenlis Dei, crealoris Gl gubernaloris uuiversorum, pura et sincera iulentione, et
. Dulla humana passione moti, coram Uia et tuorum
icrrena et iransiioria potestate nos humililcr praesenlamus, ad duo firmiter el conelanlcr faciendum.
Primo quidem ad profiiendum nomen Domini noslri Jesu Cbrisli, ejusque sincerae el immaculal*
fidei, aique sancii Evangelii verilatem : secundo
ad annunliandum vobis viam, exlra quam salvi
esse non poteslis. Ad primum cogit nos divinus bonor aique anior. Etenim in lege divina scriplum
esi : c Diliges Dominum Deum luum ex toio corde C
luo, ex lou anima lua, ex lota menie lua *. > Qu
quidem dileciio ad divinuin pertinet honorem et
amorem, qui quidem bouor ei amor in libera laiidem, sponlanea et voluntaria coram boraiuibus
confessione oslsnditur el declaratur. Uude ci Donitnus Jesus in Evangelio suo ait: c Omnis qtii confiiebitur me coram horainibuu, coniitebor el ego
eum coram Patre meo, qui est in coelis, et qui
erubuerii mc, ei meos sennonee, bunc Filius homioU erubescet io roajeslate aua cl Palria, ei
* Dcul. , 5; Maiih. , 37.
ot , ! )
,
,
,
, , ,
,
, ,
,
, ,
* ,
,
,
,
,
.
,
,
, ,
, >
. .

.
, c -

CONTRA
1154
, sanctorum angolorum * . Ad secundum incital
- nos zelus el amor fralernus. Undc et superiori
' ' mandato de dilectionc Dci imm^diale adjungilur
, - praeceplnm de dileclione proximi.Cum cnim dici , , tur: Diliges Dominum Dcum tuuni, eic, subjun . > giUir el siatim : et proximum luuin siciii tc ip . sum, Sd est, ad enmdem finem, ad eamdcra salu" tem et felicilatem, ad quam teipsum diligis el di rigis, diligas et proximum luum, ei eaindem ei
^ . " , c - procures saluiem.
, , , .
, ,
, , .
, , . Nolum itaque 81 vobis, dilcciissiml, nos Qsse
, bomincs jam a plur 1>us annis divino cultui dedi , calos, licet indignos el peecatorcs, planlatosque in
, , domo Domini ad medilanduin in lege ipsius die ac
, nocle. cujus diligenii mcdilalione el persrruia tioue verissime didicimus, quod fides Ecclcsia? ca , tliolicse Chrislianoruni, cujus nos sumus professo , res, esl verissima, nullaua in se contincns falsiia, , tetn aut mendacium. El Evangelium Cbrisli csi lex
. Domiiti immaculala, converiens animas; fcsiimn :, nium Doniini fidele, sapieiaiam presUms parvuii .
, Justitiae Domini recise, laetiGcanlee corda : precc
. , - ptuin Domini iuciduni, illuminans oculos, iilpoic
* , ;, - ab ipso Deo Paire pcr Yerbum suum, per sapieu , ' liaro suam, per ipsum untgenitum suum Fdium,
aiL C per queui universam ex nibilo produxil creaturam,
, ,
* , ' diclala a patriarcbis mullis presignaia, a propbr , tis pracdieta varlis aenigmalibus el figuris, mullie
, , anlea saeculis apud utrumque populum Dei, scificet
^, - qui Judxorum dicebajur, ei genlllem, prefigurata.
, El landcm per ipsam divinaro sapientiain bumana
, tam mundo Iradila, el manifesiala, ntirabilibtis
* signis el porlenlis confirmala, ab aposlolis pradi cala : ipsius lcgislaloris Jesu Chrisli, ipsorumqi.e
, tuorum apostolorum, et innumerabiliuni subsc , - quenlium martyruin sanguine consecrala : s.lncto, ^ ruin Cbrisii confcssorum el doctorum verbis ci
, exemplis muliipliciler et mirabililcr declaraia :
, sanclarum viduaruin et virginum divina poiius
, ^ quaiu buniana conlinenlia et puritale virginali dc ^ coraia : ipsorum poenilenlia tnirabibili purgatione
, super niveiii dcalbala. In qua omnem buiiianum
- inullecium cxcedcutia pnedicanlur, volnplales
, carnis cohibentur, omnia.qusc in mundo suut, con temni docentur, et invisibilia, imnialerialia, *piri . - tualia, ct aetcrna, non qualia caro cl sanguis pcr , saadent, promilluntur, ct ul cum Ateorano con , cludamus, in qua esl direclio, et lux el verilas
, nianifesla.
, , ,
* , , , " .

Quanlura igilur ad primam, lola mrntls icsir.e
, devoUonc, tolo cordis nostri desiderio et fcrvora
* Mallb. x, 32.
1155
DEMKTRll CYDONIf
1156
prodicaraus et coaOlemur nomen Doraini nostri tfj Jesu Chrisli, quod esi super omnc nomen; ita ,
in noniine Jesu omne genu fleclaiur, crclesiium, ,
terrestriinn, el iiifernorum, el omnis lingua con * ,
Gleatur, quia Dominus Jesus in gloria Dei Palris. lpsara eliam qua? de ipso est fidem unusquisque , ;
noslrom sic cum Eaclesia catholica suroma cum .
devotione profiletur: c Credo inDeum Pairem om- )
nipolenlem, crealorem coeli et lerrae; ei iu Jesuin ^ *
Clirislum Filium ejusunicum Dominum noslrum; , *
qui coiiceplus est de Spirilu sancto, natus ex Maiia
, , ,
Yirginc; passue sub Ponlio Pilato; crucilixus, mor- , ,
tuus, et sepultus. Dcscendit ad inferos, teriia die ,
resurreiil a mortuis. Asccndit ad coelos, sedet ad , , ,
dexteram Dei Patris omnipoteiuis; inde venlurus , , >
esl judicarc vivos el morluos. Gredo iu Spiritum , .
sanclum, sanclam Ecclcsiam caihclicam, eancto-
rum conimuriionero, remissionem pcccatnrum, car- , |
nis resurreciioncm ad vilam aHernam, amcn. >Cre- . ,
dimus etiam, quidqdtd cuin bis credit bancla roa- , ,
tcr Ecclesia : sive ad ministeriura Gdci, stve ad , . .
divlna precepta, sive ad sacramenta quibus rege- ,
neramnr nd vilam, bivc ad evangclicam quocun- ,
que modo peilineat legein.
, ,
' , .
.
Quanlum ad secundum annuntiamus, pracdica" , , ,
mus, et firmitcr profiltmur, quod Duiniiius uosler ,
Acsus Cbrislus vcrc Filius Dci, verus Deus et verua , , ;
bomo esl via per quam ilur ad salutem veram, ti , ;, A / n l t i m
A u A A n d t
i r w / V ! n Tt* i r n m r n l i A
J i n A n l n ^
%'
1
1\
______
f
in
ccclum ascendilur,
ipso
in Evangclio diceole
:
,
Ego suui via, vcrilas, el vita . Yia videlicct, , ,
qua dirigimur ne erremus; vcriias, qua illumina- c , , . '
inur, ne dccipiamur ; vila qua viviGcamur, ne de- , , *
Gciamus a lermino. Undc quiconque non est in , , * )),
bac via, crral; quicunquo banc non aspicit verita- , .
lem, in tmebris esl; qui bac non viviGcaiur vila, " ^ ,
moriuus esi. (Jndc el magnus quidam evangelicae * . ,
. legis cximius praedicalor clamal, ioquens de noml- }
ue Jesu : c Non est aliud nomen datum sub coeb, *,, ( .
in quo oportel nos salvos iieri
Haec est igilur fooj
via, a qua tri quis leclinat ad dexteram vel ad si- , c
nistrain, errai, nec periingct ad terminora salulis , *
l fclicitalis aelernae. Hc esi via, quam lei nostra . > , *
^vangelica osiendil et demonairat. Et ot aliquid D , ,
summariexit iakibriler proferamus: Hasc lex nostra
evaiigelica osiendit pra3diclaro viam in tribus. Pri- . ,
4 0 , qualitcr hanc viam videainue el cognoseamus, .
-et boc per fulera. Secundo, qualiter in ^lla via ,
jjamur et sl^tuamur.ct hoc per sacramcnla. Terao, *<jualiler jam in ipsa positi dirigamur, ne ipsam de- ^ * ,
eeraiiias, ct terminum salutis et felicilatis allinga- ,
iiiue, ct hoc per praeccpla et virlulcs. Quicunqne ,
4gitur vult salvas esse, ante omnia opue est ei ut ,
ieneal caibolicam fldem, scilicet Ecclesix calholica3 * , ,
Cbrislianoriim, proul ipsi Ecclesiae pcr Evangclium , );,
Iradilur ad hoc ul iilumineiur, ol vidoal, atquo ; %1
Joan. , 6. * Acl. , 12.
1157
CONTRA MAHOMETEM.
1158
\ . cognoscal banc viam exira quain esl balu*.
. , Deinde sacramcnla Ecclesirc revercnler sosci , piai, ul ponatur in via per quam neccsse est ad
, salutem ambulare. Tandcin ut possil lerminum sa lulis et felicilalis secnrc attingere, opug est ut ob, , , scrvei evangclica pracepla et divina, et secundun*
, . virtules theologicas pariier et utorales suam viiant
, ordinel, ct operelur.
, *, , . ",
,
,
.
, , Oporlet crgo, dilectissinii, pro vestra salulc
, - tam de Deo quam de supradicta via, quae Cbrislus
, , - esl, et plus senlire, quaui in veairo Alcorano lia beaiis, in quo lic.i tam de Deo quam de ipso Do , mino nostro Jesu Christo mulla vcra ct praclara,
, quae et nos eoiifitemitf, habeatis; lamcn quia uoii
, , eaaem, ul ipsa veritas in Evangelio liianifceiavif,
, *ncc suflicienter, ideo ipsa lex Alcorani non suf , flclt ad saluieui. Tradil enim ipse Alcoraaus de
. Deo, quod unus sit, et incorporeus, immalcrtalfc,
, invisibilis, incomprehensibilis : cui nec parliceps
;, , , , ncc socius est, in ejus manu viia et mors : ipsc
, , supcr omira polcns, super omnia benedicius:
ipsc creaior, gubernator, et juslificator aniraarum,
;, - et mulia alia quae cerle et nos credimus, et pra,, , Q dicamus. Sed in hop, quod negat Deurii Palrem
________ 1 1 JL Jb 1 1 ____
_X__.__V__ _
L - ___ _E_
.
_<_._. __ __, _r_ex

_% I i wm _
__._ __cum
__ a _r_ _gpirilu*
_r_. #_ _*___sil,
._ m _rvscd
Mf I

,
non___carnaliter
feinina,
ex _% _ I
. ' , substantta sua inlellcciualiier ab aeterno coseier , , nam sibi genuisse Filium, ct produxisse Spirilum
, ' sanclutn, miserabililer erral, et deficil a veriia.e
, - Evangclii : quod firmiler docel, unum esse Deum
, , in substanlia el nalura, et trinum in personis,
* scilicel Patrem et Filium et Spirilum sanctum.
Nec Filiuin aut Spiritum sanctum esse parlicipcin
, , , anl socium Deo, cum ulrumque non participationc
, aut socieiale, sed subsianiialiier et naturaliter sii
, Deus, earadem cum Deo Palre indivisam el Impar, titam babenles deitalis naiuram. Quam incompre, , bensibilem deiialis aliiiudinem nemo cognoscct,
nisi primo per bumililatem Evangelio crediderit.
" - D Unde et quidam anliquorum propbelarum ail
' , c Nisi credideriiis, non intelligitis. Dominua
. nosler ipse in Evangelio loquens ad Palrem ait :
" , 'CoiifUeor tibi, Paier, Domine cceli et lerrae, qui
, . > abscondisii baec sapiciUtbus, et prudeutibus, ct
' revdaslt ca parvuHs**. > Mulla insaper vera, pia>
, , , clara ct inaguif.ca Iradit de ipso Doniina nostio
, Jesu Christo Alcoranas; utpote, quod Dominus
, nosier Jesus Cbristus esl fllius Maria^Tirginis, oin. nium mulierum oplimae : quod sit Dei nuntius,
suusque spiritus, Verbum ccelitus missum Marise:
, vir opthnus, sapicns, propheia, qui ca3cum nalnm
atque leprosum curavii, niuriuos soscitavit, quod
, cum virtute divina venerit, quod librum Iegife-um
, , {& - atlulcrit, oranisquc magisterii pcritiam, qu^l te
Hailb. i i , 25.
1160
DEMETRII CYDONII
slamcnlum ac Evangelium mandalumque Uliis Is- xfj , ,

rael edocueriCVelus Testamculum confirmaveiil, et quaedani prius probibita licitis adnumeraveriu ,
Uaec utique et plura alia pra?ctare dicta iu AIco- ; , rano de Domiuo noslro Jcsu Chrislo el nos credi- , \ mus, et cnm omni veneralione suscipimus. Scd
quia non eadem inlenlione qua in Evangelto di- , ,
cunlur, et plurinia, el uiajora pfodictis omittun- tur, el ncgantur de ipso, idco liber Alcorani non .
solum non suflicil ad salulem, sed oronino est
contra salulem. 1'ra.dicla igitur de Gbrisio in Al- * ,
corauo posila, necesse esl ct aliier intelligere, et .
ultra ea alia majora et altiora dc Cbrislo credere. , ,
Oportet enim crcdere/quod Gbristus non soluna ,
esl Maria. Virginis, sed etiam Dci unigcnilus Fi- ,
lius, consubstanliajis et coacqualis per omnia Dco ,
Patri ab aelerno, el sine lcmpore ac inilio, ul Dei .
Verbum, ul sapienlia, ut virlus, genilus, per quem , omnia facia. Qut propter nos bomines, f l propler , , \
nosiram salulem descendil de coclis, el iucarnaius
dc Spirilu sanctp, ex Maria Virgine, ct homo fa- . ,
iius sit. Quod ctiam crucilixus, moriuug, el sepul- , \
tus vcre et in propria persona fuerit. Quod a mor- ,
luis icrtia die resurrexeril, ascenderitquc in , ,
coelum propria virlute, ul Deus, unde vcnerat: non , ,
iil crcalura iractus, ut Alcoramis vcsler fingit, * ,
scdealque nunc ad dexlcram Palris. Quod Un- >,
dem in flne saeculi veniurus sil cum gloria, judi- , ,
care vivos el niorluos : ctijus regni non erit fiuis. Oporlet igiiur credere qaod Cbristus sil verus , , ,
Dens el veras homo, Salvator et Eedemplor muudi, ,
aaceidos in ternum secmidum ordiucm Meichisc- ( *
dcch, agnusque tinmaciilalus, qui tollii peccaia ,
mundi : babeus claves rrgni coelorum, el omnc;_i , ;,
in coelo el ln terra poleelaicm. Ciiju - poteslas
anterna est, et regiimti ejus incorruptibile. Quod *
regnei in domo Jarob in ajternum, et regnt ejus -
ncm erit finis Quod Cbrislus sit ille, in quo bene- * .
dicenda. erunl omnes genles, de quo promissio , ;
factrr cst Abrabse in Ieaac fllio libene, et non in , , ;
Ismaele Ulio ancilla., teste Scriplura: c Ejice an- .
cillam et filiuni ejus, quia in lsaac erit tibi semeo. > * , ^
Quod ipse 8il ille Mossias, et propbtta Cjgttus, de ,
quo Moyses et propbela. scripseruut in legc. Queiu , *
Abraam suinmo desiderto exspeclavit, ul viderct, 0 , -
cl laiiflem vidil, et gravisus cst. Qui a propbeiis *
noininattir Augelus leslamcnti, E.nmanuel, Salu- /, ,*
larc, Consiliarius, Deus, forlis, pater fuluri sscculi, , '
princrps pacis. Hsec el mulla alia Iradil Evangc- ,
iiuin de via salulis, quac Chri&ius cSl, ut eam vi- ,
, oeamus, et eognoscamus per iidenu

.
, ,
, , ,
, , , , , ,
, ,
, , ;
Vcrum quia tnodicum proGcil ^nosccre el vi,
dcre viain salulis, nisi in ca homo sit, Cl ponatur ; , , ; xo\
v
1161
CONTRA .
1162
, in ea, ideo ultra fldem, necessaria sunt evangelica
. gacramenta. Inier qua primuro, et janua aliorum
\ st eanctom baptisma; de quo ait Dominus in
* Evangelio Joannis ad Ntcodcmum : Amen amon
* , dico tibt, nisi quis renatns fucrit ex aqua ct Spi*
[ riio sancto, non potest introire in regnura D e i .
, El posl restirreciionem suam ascendens in coclum,
. > \ tradcng bujus sacramenli formanri, inquit discipu , Its: Etinies igitur , docete orones gentes, I a, , c plizantes eos in nomine Palris, cl Filii. et Spiritus
, gancti, docentcs cos aervarc cmnia qttxcunque
\ mandavi vobis . > Et ilerum : < Eunleg in mun, ' - dum universum, predicale Evangelium oroni cna . , turae. Qui crediderii, ei baplizalus fuerit, 1
, e r i i . EBI igitur hoc sacraiuenlum, qno regene , . ramur ad vilam, necessarium ad salutcm; quia
" , niei quis renaius fuerit ex aqua, et Spiriiu sancio,
, \ non polesl introire in regnum De. Cum igilur Al corauus prohibeat omnino hanc baptizati regeuc, rationem, non aperit, sed polius claudit regnura
. Dei bis qui eum sequuntur. Necesse est ergo, ui
/ , qui vull salvus esse, el introire in regnuui Dei,
, ultra fldem rectam el orlhodoxam, in nomine
6tV eanctiesimae TrinilatU, scilicet Palris, et Filii, ct
Spirilus sancii baplizetur; deinde cibelur cibo cc^
, lesli, scilicel corpore et sanguine Domini noslri
, lesu Cbristi, ipso dicenie in Evangolio : Qui nott
, , , jnanducat meam carnem, ei non bibit roewn gan*
, , guinem, non habel vitam seleriiam
aliisque
juxia exigenliam imbuatur ecclesia&lipis gacra*
, - C menlis,
, , ,
. * ; .
,
UUerius, quia frustra esl, quoad salutam, fieri
, el esse Chrigiianum nomine, ei operibue aiare in
<, vla, et non dirigcre suos gressua in Lerminum ; ides>
, ot perfeclissima lex, sancluin Evangelium* non
solum ostendil nobis viam per fldem, ponilqae noa
, hi eadem per sacramenia, sed eliam recte ei faci
, ' liter dirigit nos in teroiinum : recle qutdeju, per
(J :, prsecepia et viriules ; faciJiier autem, per consi , lia Nulla etenim egl, sut unquam fuil lex, qea ttoi
radicitus exsiirparet viiia, taiu profundfi ingercret
, . virtuleg, tam ardue divina exsequerelur mandala,
, , tain suaviter ad implendum perfeciionh coneilia
, demulceret, sicul est evangelica Jex, quas omneni
pericctioni8>iamconlinel,et oaieudit. Qua3 enini lex

pct , - unquam fuit,qua2 Ura pie, lam devole, tam wagni. - flce, et pure Deuni colere docueril: nopieo ipsiug
. , bonorare,gabbata et fesiiviuies ganciiOcare, paieu, , leg amare,proiiojos diligere, ad iuaaginem Dei boifjiiiea factos non occidere ; pudicitia gervata in om^ ,
, ,. nibus, non Rolummodo non miBcbari, ted aec
, , ; * fornicari, aut pollui quoquo modo : non furtum
, facere, non lalrocinari, oon aliaa opprimere proxi * , mum, iion contraipsum falsum testimonium dicere:
quod ampliug esl, non scandalizare iptuna, aeo
*, *
u
* loan. ni, . * Maltb. xxvm, 19.

Marc, xvi, 15.
4T
Joan. vi, o4.
37
11
D E S M F R I l CYDONt
ei irasci; non concupiscerc uxorern ipsius, , , \
ancillam, non rom aUam quanactinquc in boc sae- *
culo. non solum ha?c, sed etiam quod carnali- , , * ,
lus hominibus videlur impossibile, diligere inimi- * ,
cos benefacere odieniibus, orare pro persequen- , tibus, et calumnianlibus nos. El ut ad virtutes . ,
veniamus, ipsa humilitate ei mansuctudine super- ,
biam dejicit, benignitale invidiaro vi.ncit, magnifl- , ,
cenlia et largitate avariiiara superai, temperanlia
et sobrietate gulam miiigal, patientia iram exstin- . ,
guit, solliciiudine et diligentia acrdiam enervat,
caslimcnia T e r o cl ptidicilia non solum luxuriam ^, vixoV
et omnem iropctum libidinis refrenal, veruni naul-
los et plurimos veluii ipsos coelcstes el incorporeos
spiritus reddii iinpassibiles omnioo. Quid plura ? Ipsa ,
averlitvisom, ne vidcaivanitalem,claudit auditum ne B , innlilia ei scurrilia audial; prohibct gustum, nc ilJi- , U
cita concupiscat; tetnperal odoralum, ne ad inanes et morliferasdilabaltysuavitaies ; refrenat et reirabil ,
tacium, ne prohibita quoquo modo tangat, aul am-
pleciatur. Ips cogiiationes immundas purgal, dele- ,
etationes noxias fugat, consensuro ad illicita omnino . ; ,
prohibel, linguam cobibct, sermones ordinat, mores, * ,
componU.operadbigit, oinissaquse agenda suntre- siaurat,elutuno sermonc omnta complectarourjpsa , $
docet Deum limere, et ipsum toto corde diligere, , ;
ipsi adbaerere, et ab ipeo nunquam in aelernum ^,
separari: quod esl gumma felicilas, et imniensa . ,
Jticunditas, bic inchoala, ulcunque possibile per . ;
speciem, qua3 landem in alia vita per rei eviden- , ,
liam complcbitur el periicielur ex iulegro. Quae C
feiicilas et jucanditas est flnis el lerminus viai, , , ffin
per quaoi Icx evangelica saos secUlores ducit, ei , , dirigii, modo ut dictum est. Qui quidein finis et . terminus, quod ealulem eifelicitatemdtcimus, licel , ,
aicnt incomprebensibilis, ita el inexplicabilis sit, , ,
licentc Jsaia propbeta: c Ocalus non vidit, nee *
îaris audivit, nec in cor bominis ascendil, > bonum , ^
ecilicet quod Deus praeparavit diligentibus e e ; , ,
nibilominus ut noe mortales possumus, aliquid et
J>re*iter diceinus de ipso, ut ex ipsa avidiiate prae-
mii, aoimi nosiri non abhorreant arduilalem i t i . "
neris. Eienim felicitas quurn lex evangelica pro ,
mittil Cbrisiianis, nou consistit in possessione bo , '
norum terrenorum, non in esu omnigenarum car- ^
. *0 ,
nium elfructuum, non in potu vini, mellis ctlactis,
, non in suavilale sonitus aquarum turrenuum, ri, ,
vulorum scilicct et fonlium, nonin ainplexu eUuxu
, ,
carnali pulcberrimarum niulicrumel vJrginuni,non
, , *
iucseteris, ad qu carnalisconcupiscentia}et mortalis

fcxinsligat, cujusmodiparadisuni vobis vester pro , *
inittii Alcoranus. Sed felicilae nostraCbrisiianoruui,
, ,
quam viiam selernam dtcimus, consislit subslan ,
tialher quidcm et cssentialiter per se ei absque
. ,
quociinque crcafo medio in sionc ipsius divinac
; esscnlbt el natura;. Unde Dominus nosierin Evan, ^
gelio a i i : c Ha?c esl viia selerna, ui cognoscam te
, *
11(3
"
U*. , 4 ; Cor. n, 9.
HCb
COXTKA MAHOMETEM.
1UG
, , solum verum Deum, et quem misisti Jesuni Cbri
, gium*. > El quia tale visum crit ID vidente prr
, amorem, qui Iransformat amanlem in amalum, ad
, ipsam visionem eequclur transformalio qiuedara et
, tcnsio, qna amang deiformis efliciejnr, et tencbil
aniatum ; iuu> el unum erit in reliquo, diccnle
. * Domino : < Qui man-i in me.cl ego in eo", quia
, , Deus cbaritas est, el qui manel iu charitate, in Deo
, ' manei, et Deus in eo; et quia ad unioi>ein gumme
, ", convenieniis, gequilur dilectio gumroa, ad iltam
. " divinam et seternam visionem sequelur inenarrabilis
, dulcedo el guaviiag, quam proprio nomine fruiiio , nero dicimus ; et lalig, qnalem nec roeiis cogitare,
\, . nec lingna valei expriniere lnorlalium. Quaiu ad*
mirans David propbela in Spirim clamabal, dicens,
, ^ c Oquani magna muliiludo dulcedijiU luas, Domine,
, quam abscondisli limenlibus te 1 Pr^ler praj*
, - diclam divinae visionis bealitudinem, qua anima
, . noslra ex integro felicilabitur, babcbiiuus ei in
^ , corpore felicilalem suo modo. Eienim corpora
, , > beatorum erunt immorialia, incorruplibilia, m
, oainiuo impassibilia, subtilia denique el agibi , lia, el plus quam sol modo sii, splendida, el
, rrfnlgenlia. Non comedenl, neque bibenl ibi cor poratter, divinae visionis ineffabili saiietaie repleti.
, Similiier neque nubent, neque nubentur, scd erunt
, , , sicut angcli Dei, diqfpte Domino nostro Jcsu*
.* Gbrigto in Evangclio c: In resurrci lione enim nequo
, ' nubcnt, neque enim ulira mori poierunt, sed sunt
; , , Q gicui angell Dei in cOelo, et filii suni Dei
Et
. > iierum : c Tunc fulgebunt jusii, sicul sol >n regno
, Palris eorura *. > El gicut de sociciate, ita ei de
, condilionc ipsorum, qtio ad bujiisraodi aclus cor , poreog gaudcbunl; quia nullum erit ibi cibi desi^
. deriiim, niilla ibi exardescei libido, r.ullai rcliqanc
, , , passiones, qualcs modo paiiniur corporig. Non la , , crymae, non luclus, non clamor, non deuiquc ullus
, . - dolor, non aegritndines, non imbecillilaies, IIOII
, , ^ - paopcrlatisraeuis.Nemo ibi laedetur, nemo iragce . (ur, nemo invidebit proximo. Nulla puIsabU bono , , ' ris, aul polestalis ambilio. Nulla eril lunc discor , , dia, sed cuncia consotia. NuHug erti ibi diaboli
c , mcius ; insidiae daemonmn nulhe: liuior gebennw
, procul: iranquilla erunt omnia, et cuin selcrna
' , D securitale jugis splendor. Vere degencrat, qui bu . , c - jus vilre ainore non capilur, in qua diviiia? ct dtli cisa et gaudia sic incboanlur, ul finiri non possinl.
, .-, Cujus qni amalor esse noluerit, el pneseniem
* , perdet vitam tcmporalem, el bir.c ajternam dc
qua loquimur tion iuveniet, atque a niorlo aBterna
, capiclor. Hujus aHernac vita2, et aniernne felicilalis,
, , olim mngmis Paulus nosler Jcsu Cbrisli dcsiderio
, iractus, de cxsilio viia? pra3senlis conqucrens, sic
, , , clamabal: infidix boino, quis me libcralit de
, . corpore morlis bujiia *?Vivo ego, jara noa
, , . ego, vivil aulcm in me Cbrislus . Cupio dis ; , solvi, et esse cum Cbrislo . Abscundila on=ni
1 1
5 0
Joan. XVII, 3.
Joan. , K7.
Paal. xxx, 40.
, . Galat. , 0. Puilipp. i , 23.
" Mallb. XXH, 30. " Maiib. xm,
45.
1167
DKMETRII CTDONll
1168
esi mortalibus Hla vita ; qaia quandiu saifioa in ^
*6 , .
mtindo, peregrinamar a Demino". Sed lnnc reve- ,
fobHur, et maitifeetabitur, cura Dofliinas Jesns , .
cflpperil pro terrenie cotleetla, pro temporalibt* , \ .. sempitcrna, pn> nwdicis magna praestaie, et addu- , ;
cere com sancios in yisionc palernae gloriae, et , fj
facere secona in ccelestibus considere, suique im- , *
morlalilatem largiri, ad qoam sui eangtiinis vtvipca- \
tione eos reparavit. c quam gloriosa dicia snnt >,
de le, civilas Det ! quam dilecia iabernacu!a, ,
Domine viruitam I concupiscil el dcficit attima .
mea in atria Domini , > dicebat propheta; c cor \
aeun et can> mea exsuliaveruiH in Deum vi- , ,
,
Tuin . >
, * , ix ;
, , . \, .
. ' , .
,
, , ,
' ,
, .
c , ! , %w
! , , c
, ^ . >
Talis profecto est felicitas Chrislianorum ; lalie *pes nosira; talis sancli Evangelii Guia et lerminae.
* *
Non qtialem caro et sangfis promitlil nobie, sed .
qualem babeni coelesies et angelici epiriloe. Pro , '
quo oblinendo, non mirum si priores nostri Patres .
igne chariiatis accensi, varia et innumera periu- , ,
lere alacriler et gaudenter torinenta ; si parenli- , .
i>us, si uxoribus, si liberis, si denique divitiis,
jielectalionibus carnis, caMerisqtie bnjus saeculi , , ;,
lionw sponte renuntiabant, ut ad banc el velociue , , ,
el tecurius alqae liberius pertingerent. Et quia , '
charitas Cbrisii (qu quanlum in ea esl, vull
omnee homines salvos fieri, et ad agniiionem veri- .
talis pervenire '*) coegit uos, ut dimissis oronibus ( '
, ( ;
y\lx praesentis commodis,, a
longinquis
pariibus,
'
^
*
'
'
'
*
1-"
cl cura magnis laboribus usqtie ad vos veniremus, ) ,
proDleremurquc, el annuhliaremus quae profesat ,
sumus, el annunliavimus, ideo rogamus vos, ct
obsecramus in eo, qoi nosomnes ad sui imaginem, , ,
ralionales et intellectuales creavil, ot palienier
bis in scriptis suscipiatis, qu annunliavimus : et , ( ;
ui rationales, ad imaginem et eimililudinem Dei , ' ;
creali, scripla nostra cum ratione dtscutialis. ,
si quid ralioni consonum reperietis, illud ut ralio- *
iiales suscipite. Si quid vero aliier vobis videnlur ' esse nunliaturo, ecce parato* noe offerimus, etiara , .
quotisque reddamus spiritum ad Deuni, qui fetit ,
illum, in illius auxilio el viriute, qui dixit ifium sle- . " '
teritis anle reges ei pneaides, noliie cogitare, qoo- ,
uiodo aul quid loquantini; dabilur enim vobis iu D
illa bora qnid loquauiini . > Ad oatendendum,
, "
quod amiiia quae scripsimua, sanclo Evangelio et ,

o w
Cor. , 6.
19.
Psal. LXXXVI, .
Ptal. , . ; Ibid. | Tim. , 4.
Matlb. ,
DE CONTEMNENDA MORTE.
1169
, * wiioni SUM coneona. Si autecu nec pnedieia cum
* , raiioae lUaeaiere, nte nos aherwa aadire, oreine
, t>l ciroiimataiiiiia servaiia debiMa, voiuerjiis ; axeu \ . * aamus DQ8 coram Deo et ofaaibu* angelia et saocUs
, , ftuia, el invocanoiis in teates octlttui et temm et
aamem creaturam, euod juxU potoe oiroa salotem
, * vettram fecimos, quod fatere poteHnue; ponealcs
, animas nostras pro vestra aalute, et cbaritate,
, - juxla Evangelium, qnod dicit ; llajorem charita
, lem nemo babel, quam ul animam saam ponat
f - quis pro amictg suia " , > el prq laude Domini no, , siri Jesu Christi, qui est Dous benediclut io SOJ , eula. Amen.
* , $ ,
> ,
. .
9
Joan. , 13.
.
T O V
*.
DEMETRII CYDONH
DE
CONTEMLN ENDA
MORTE
ORAT10.
ARGUMENTVM.)
Deuutriu*, ui doteat, m$rUm rto* wefuendam, $ed contemnendam negligendamque eae tria hominmm
jnertem. tinuutiuni profert gmera : primo eo$ qui ntortem propter voluptatum jaeturam abominentur
(c. 2 6 ) ; deinde eo$ qui morte.deUriwmnia puienl (c. 20); deniqueeos qui propter $ mlemat
mortem omnium malorum maximum gratnuimumque eue arbitrtnlur (c. 7 ?0-$B)i ita ul patefaciat ei
demonitret vanilatem timori iingulorum ejusque C4u$a$.
f
. '.
CAPUT I .
,
Animi a corpore dtscessum, quemroortemnomi , , nare solemus, omnes perborrescunt, oinnes ode , $ - runl, orones orontum malorum pcmiciosissimum
. " , - ducuiil. qulbus sl quseras, qua ratione adducti,
6ov , eara tantopere aversentur, causam babere sibi
- videntur, et iis, qui eodem modo snnt affccti, citra
, negotiuni persuadent, quemadmodum ignavi, ctim
* $ , liraidos a bellis deterrent. Nam cum afleclionis
siinililodo fidem iis conciliet, iacUlirae auditores
in suam senlentiam adducnnt. Sed si apud viros
, earodem criminaltoneiii insiiluant, nullam opinio , -, niseuse ralioncm probabHem reddere possunt :
&i receasioae CLriel. Tboopbili Kuiooel. LipsS 1786. Cum iqVerprelaUoae RaphaeUi Saitari, AugoaUai.
1171
DEMETRII C f D O N U
morbum danlaxat animi 8 u i , inscilia ei mollilie

laborantis, indicantee : qnibus adductmtnr, ut ea
qo* timenda non aunt, liraeant, el iis quae nihil
noceiu, percelbtntiir. Age tero vid$amns, qnibus
de causis mortem omnia raala gtiperare putent.
Ut aoiera proverblo dicitur, Trifariam orania esse
diviia ; ila ilt, ut eorum etiam, qui mortem vUuperant, tria sint genera. Nam promplissimi quiquc,
ac potius veracissimi, qui sua probra velare ne~
sciuni, omnis generis voluptatura privaiionem lainentanlur: el id quod eas delet, omniuin ineriio
et inoleslissimnm, et maxime formidabile exisiimant. Urbaniores auiein, et quoe pudet sine causa
aut agere, aul admiuere quidquam, id a nalura
cunciis insilura aiunt, ut se el esse el vivere cu
'
12
* , ' ,
xa\ , .
, xaxoO
. ,
, ,
\ . 01
, , \
,
,

,
, , , ^
,
. ,
,
*
piant. Jam vero quod id auferl, quod ab oninibus ,

appelitur, atque eflicit, ea quac sunt, non sinl, .,
iisque perniciem afferl, ei rebus laula pulcbrilu- ; ;
dine a oalura faclis caliginem ex interitti offun- , |)
dil, quis non horreal? quis non oderil?quis, si vel ; ,
nomiues, lanquam natur* initnicum non averse- > lur? Neque vcro nalurce eobim, verura, ac inulto , ' \
roagis, eiiam Deo : non eo lantuin, quod solus ; *
abeolutissimam immorlalilalem sorlilus esi : aed , '
quod ejus insliluto omnium maxime adversatur : . ,
tiiuidem qu ipseprocreare et conservare studet, ]) ,
ca mors exslinguit el dissipat, Hxc modestiores, . :,
quiqus naluram eequuniur, ad jusii odii compro- , ,
bationem. Reliqui auiem et lerlii, cuni graviores ,
sinl et verecundiOTes, ot aliisaliquid pmdfntius | , '
ufferre velint: non ob ea quae comraemoravimus, *
morlem in criuien vocandam censent : *ed quod , posl eam, confesiim viiae acua raiionem reddere, , vi accrbissimas ac irUlissimas poeuas in perpe- ,
tuuio dare cogamur : quarum expertes fuiuri esse- ,
miis, nisi mors animos a corporibus avellorei, et .
ad illius locilcges ac quacstiones milleret. His igi- , , mr verbts qnidam et sibi el audiloribue timore in- ,
jeclo, luin ipai niorlis nomine percelluntur, tui\i ,
;tiiia, ui sinl oaetus socii, persuadenl,
.
(
CAPUT II.
. '.
Videanius ergo, utrum aliquid 'dicant, et bone , '

stum sii, qui virum se dical essc, eum bujusmodi ' , ,
sermonibus se dedere. Primos iiaque ut nimium D ^
volupiarios ei molles, ideoque viriliuni bellorum ;
imperilos, parvaD operx cst ad dediiionein conipel- , -
lcre : quamvis el multos socios babcant, et curo ,
inuliis tios invadant. Onmcs enim qui Epicuro , .
nomina dederant, suavem vilara el doloris exper- '
letn bumanx felicilatis finem exisiimant; eldiifi-
cilem inier bomines ulliim invcnlum esse aiunt, ,
qui prorsus absque volupiaie vivere velil, nisi quis : CS ^ '
ob sluporem a communissimo bono abborreat. .
Tninen recle iis dicere possimus : 0 viri, si modo " * * ,
boc nomine appcllandi esiis, qui adeo dissoluti cl ,
uiervali, stolidiqoe omnino silis, ul nimium puc- , ,
li.iier in eo facitis, cum voluplalibus tanlum, boni
judicium penmuitis; &i quid autem cum molesiia
V
1173
1174
, , \ prodesse qoeat, id viiuperatis, et qooifie modo ef * fugere sludetie, tametsi aibil atiud Itabeatis repre, . liendendam, niei ifted eolum, quod sensnm nen
, - demulceat. Qvlcl enim vetat, medicos quoque HsAftni
, ! , raliombas crimlnarl, qui corporibos non aliter, , , , \ snccurrtmt quam cogeodis sgroiis, ttt rcs insua-*
, yes et comedanl et bibant, et langant, el moriis
\ omnibus traclent? Quibns eo qaod boc modo
, , molesii nobis sint, ei magnas mercedes pendimtis,
, ; et debere illls, tara nos ipsi, tum ii quibae cnr.e
, eamus, predicamus. Quibus, si ad solam volnpta ; ' tero omnia referri oporteret, quinam inimieiorcs
, \ - appellari deberenl? Yerura mea quidem scnientia
6 . res bonae et mal non delore et voluptate, sed
, , , - utililate et ooxa judicandae sunl. Si vero ad volupta, , , ^ lem cuncia refereniua, incoinmodabit (id qnod dixi)
, - corpori medlcue, et m a x i m e nocebuni a n i m o leges*
. , el instituiere*, et pareutes, denique preitosfssima ec
, - ulitissima qoaeque. enim oinoes, cuni frustra etficij
, , , coramonenl, conluroacibus molesiiseimt fluiii, igno , iniaia mulctando, el in carcerem conji ciendo, et
(). , diulurnis suppliciis afficiendo: quoruni nulluin no , , , bis eeeei eeramodam, si quovis niodo oliam iltutt^
, anqriecterenur. Sed cimedaa, Ienones, athilaiores,
, , qoiqve flagilk tnm ipsi e x e r c e D t , inm aliis inde vo , , luptaie cofttiiiant, opportunoe sciKcel nobis fpsia
.
jmucabipaug, si ublque volaputoe dominenlur.
CAPUT IHL
. .
Primnm igilor illnd levitati* putandnm est, dc
, , Q plorare voluptatttm pmationem : instar pucro , mm, quibue magistri lalos, aol aliud quippiam lu , . "* , dicrum, eripiunt. Deinde qua?reitdtim, quibus adi , mendis voluptatibus, morstam gravis sii ? Cura
. autem bae quoque in ires partes dividanlur, unam
, , - quidetn et maxime divlnam, et qti* sola hominis
,^ , est, ei propier temetipsam expeteuda |eam autem
* ^ , dico, qum in veritate indaganda versatur, ci fit
, rnente poslta est, el q\iae sont ejosdcm gencris}
, , tantum abest ul mors perdat, vel minima cx parte
, dinrinnat, nt nnllo modo fieri possil ut ilKs valo, ptatibuspure et secureperfrnamur, nisi post mor . * lem. Al boc imredibile fortassis vidcbitur bomiui biis temere vivcniibos, cum omnittin verissimum
- iis qui noa nhi adbibiia exploraiione de rebua
. * D decernunl. El a nobis etlam ipsis patrocinium ni , . hilominos adbibebilur, cum in eam inquiremns.
Reliquum ergo est, morienles corporearam vohi . * ptalum jaclaram facere. Sed haruin etiam magnum
. , esl discrimen. Nain aliae et nalnra;opu8 lunl, ei a
, Deo concesste, vcl singulas rea per eas conser , ; - vante, vei id comoiunibus formis macbinanie, ot
, durent et maneant, atque id propositum babente,
$ - ai per socceseionem iis qua oriuntur el intereunl,
, inmorlalilatem instauratione conciliel : quippe
. , cum ea quae composiU stinl, lougo lempore du , rare neqaeant. Hae aulem sunt, qusc ad genera , - lionem prosonl, et ad sobolis propagationein ani
(t) Cod. Reg. 1213, , quod exquisilius videtur, geuhi>o absolulc posiio, et |>ost facla dUUOr
Ctlofla. EIHT.
Mfr
DBMETWI CYDONIl
1K*
maiiua SttU illccebris prof acant: quaqae f icm$ ** ,
appetiUoiieni acueaie, ea qme muriri postutU, ad ^
alimoniam mavejU: et ak qod in dies decedk, , .
upplent, tc vitan, dum licet, propagant. Nemo ' ,
enimvelad venaan acceaaissei, vol proareaoda , ' ,
soboli animinn adjecisaet, t i ad eas res cum raa- ,
lesti* fuiesel accedendann Verum nxiur aliimiliis, .
iutrinsecug ijapelleug, non sinit nalure curtum , , ,
prateriri. Hae ergo, ut dixi, voluptaiea, Dei et , ( .
naiura sancitae legibus, nullam jura reprebensio- , ,
nem iacurrunt, modo ratione apienlur : nec ordine * periurbaio, illius frenos reapuentes, aurigam ,
pnecipiteni, atque in belluarum rouroe depri- .
iuapL
. '.
CAPIJT IV.
,
. vero aliud eiiaro in nobis volupiatum e i t i siil getius, nec Deo, nec nalurae. adscribeftdum, . , cuiu sil ullro in nobis orlum : queraadmodum ii ,
qui tx gatis serpenii* dentibuseietiiernnl: noetra- ,
que iascitia ei tocordia excelaiur, duta nalura noa , , , ,
al decei miuiur. Qtiod ubi, epreta raiioite, domi- , *
naiuiu aibi viodicarit, et diviaam ac eapianlitt siu- * ,
diotam aniiiti parteu soium moiare cegeril: ei ,
aftimi arcetn,ftanquaraacvus aliqois lyraonus, oc- , ,
caparit; bowiuem ct rempublkan ejue, exsiiio et , aedilione #t coniusioae intplet, neque amplioe , <
eum, io quem lyraanidem exercci bomftnei*ss* ,
palilur : sed in belluam quaaidam muUiformem, , - , , \
ei monstroaam converiit : donec et Deo 01 ettn ,
ipsi et necesaariU inulilem effecerit eom, qui ee- Q , ,
. . . . et
^
{ ^.
mel caplus voluplalum
illecebris fuerii: ut qui
liberialem vendal, etse per aeUteni illia
eerviturum profileatur, Ac barum voloputum prio- ,
res D e c e s n a r u i esse bomines modesli proqmilUMai; , ,
ciborum praeserlim et poiionuxu , quibu& corpua ali-
iur,el aine quibusconsisiereDOB poiest. Aiqjue eiiaio , , *
eos quje in comuiiscendi! cerportbus veraanlur, ,
lauquam qaa ad generis conacrvaiiouem faciaul,
quacque sobe buiuan uatura? id prietieot ut ,
semper el uno eodeinque modo se babeat, in bujua , , >
necessiuiia aocieuiem admlserunt: exislimantes, 6;, . quod singulis viclus esl, boc idem bas volupiale , '
pra^sure, respectu universi, reliquas autem lur- ,
;
pes el iuipuraselbelluinas. Nonuo vereeas lurpissi
inas nominaiit omnes, iu quibus deprehensos, el ^ ,
leges Diuictaiii, et coe qui iis succuiiibunt, dedecua,
onmiaque probra comilanlur ? Ob ulraruni igiiur ; *
\olupialum ablaiioneui, otnnium molesiiarura, qu ; **,
bouiinibus accidunt, inortem gravlesiiuam puiani ? ])
Nuinquid ob posieriores mors jure accusabiiur * t j
Curvero? cutn bumaoam vium laiila corrupiela ;
bberel, el uaturae ralioni pra:dhae auxilietur, ean-
que brulorum similiiudiue conuimeliose vexari ,
aon ainal? Quid enim lurpiue, aul magis bruium, \ '
boinioe ad salam volapUU?in propeaso? ai|ue re* , ,
ruin bonealarum et preiioaarum peaUua oblito ? *qut ne bomo quideui deiacepa voeari debel, aed . iJ , ,
porteniota bestia, quale* in fabulia describunlur : , ,
qoi aspeclu danuxal falsam hominia prae se ferat '
U<7
DE CONTEMNBNDA MOHTE.
1178
Tp , speciem. Nam qua raiioae, jore, homo dicettir,
* cui solam ootd edere, quid bibtore velit, tnrm esd
. de ratiociaaado autom, et aciendo pltne sit eecn - IH8 Nam is porcis reclios coroparabiinr, quos pabulo
, affatim praBbendo saginanttt, aaactamus. Imo porcis
* iautiliore ttiain exieliawuwJi eunt. S*pe enim porco, , - rittn sagina frui licet. Viri autem sese carne otte * rantis nulltis usus est: nisi alios quispiam casli gare voleaa, de eo verba factat, aique in eo Itixn . ' - rue deoecus oslendat. Quemadmodum Lacedaeinonii
, ferunlur, per Helottmi [sic eiuni illt sna mancipia
, vooabanl] ebrielalcm, Iiberis, sobrielalis preslan , ' tiara deinonelrasse. Quid vero de jiwnis laborts
; ieiius infiniuie dicemus, et de aecessitale qtioii , die impletidi perforati doUi qua poena wul , utas esae quaadam, neecto ob quod sceltts in
, raftritos suos oomuiissuni, fabobe pferhibent. Num, , quid mors accusanda est, cum voracea aliquem
; boraioom tollil, et vilam tam iaulilt pondere libe' , ral : quem eliam dura vivere viderelur, reclius
, , jaro oftm mortirain dixiasest ut qui advitam, qua
. , ' rationis particep eei, nuUa ratione perduci po , , tuerit,al omui rerum sensu, ob perpetuara ebrie , , , , talem caruerit, ae non poiins, ei non ob aliud, bae
.
satient graiia morii agend gratia? eesent, qpm ho%
e medio tollat quos proraus ne iiaeci ouidera oportebai ? A l ne iHos ipsot ffuidem, si qaando
crapaiam edormivlseeot, de morte cooquesliiroe esae pulo, nec injuria se tjBct dir.iuros, cun iis
HOA c o D c e d a t u r , In boc libidiaom OQBBO voluUri.
. E .
CATOT V.
* ,
Qnidvero de rellquis viliis dicas, quae a dcticiis,
\ velali matre oriuntar, otnnibus effiim iere flagi ' liis ansam haec pnpbent, aut de eo quod bomines
, nobie a nitura pfaeihos Hmiles transiiienles, in iov
> pararum volupialom praecipilium inridunt? quas,
, ut arbilror, qui reprebendunl, vel eola illarum
; coromemoraiione erabeseunt. Ergo moleste fere , nof, si adulter non ait immorialts? et una ciim
- pneronnn anatore voia faciemus, nt morbas ejus
* f - in ininituin prodacatar? aut eiiam insidiaa, qoa
, , , pectinixe tenduntur, et eontentfones, et invidias, et
; bella, ob varia iniqoa Iacra suscipi obla (lucra
vero propiet voJuptatea ab hotninibas appeti m , ; . siat) aeiernaeate velimus? quasi vero vilx Dulla
, ait utiliias, nisi conlinenter magna mata alias de , , jy mus, alias feramu, el res noalras io multiplicis
vitiositaiis poleslalem permhtamiis. ~
Yerum boc
' , , qnid tandem esl aliud, qnam mnlo senaloriam aticto ( ; " rilatem tribuere, bonum autekn exsilio et ignomi - nia muhare? Aut igitur aperle adeo pronunlian , , , dara eet, volaplatem homlnis esse bonum : virtu, , lem auiem el aapientiam, et scienliam, verbi
laiflum graiia, ei propier tpeciem nominari, ei
; tuac morii exprobandam est, quae ea, quie el pul cberrima el pretiositfsima babeamus, adiroal. Aut,
siqoasdam voloptates ovidentem animorum esse
, - perniciem, exisliniemas, et communi hominum
, vilab omniparie adveraissimas : alias ei ipsaa
, - nihilominas ebesse posee, nisi recue ralionie ro, ' ^ ' giila adhibealur : ncque mors pcnitus infamia no4
117:)
DEMETIUl CYDONIl
1180
tanda esl, neque ut res pernicioea fagienda. Sed , xa\ ; bomines et ex bac aliquam ulilitalera capere pn- , , ef tandum : cum quidem oplima H, si qnis vilara de- ' ,
licl<rum expertem cum virtule exegeril: ac nt
iltud quidcm onini prorsus utilitatc careat, meriti* , ,
eum affici suppliciis, qui ganari non poieet. Quam \ )
ad rem iiniversilalis principi et opifici, mors piu- ,
riinuni confert, pro sua jnstUia honiinum nequi- ,
tiain punienti : nec sinenti, ui mundus a se fabre- '
faclus, teroere et perturbate ftratur, sed iminensa ,
boniiale, noslram quoque improbilalem in ordi- , ?
nem per poenam redigenli : tngtarnredici, qui sc
cltonibus et uslionibug per tolum corpas maluio ^ fluxuin fundi prohibcl. Ejasdem igitur eal, jue .
aequiiaU*.im|uo vituperare, el mortem, qo* tnaliim , ,
grassari non palilur, aceaaare, Quod si qni volu- . pialibus serviunl, neque sine hac gervilaie vitam ; (jjv,
expeteodam duciuU, raiiones bas noii approba- ,
riut : tcd quidqoid has illig non comparat, malum ,
cxisiimartnt: nec horitm judieium veriuti deiri- *
meotuni afferet (neque eniiu eoram aentemiam ,
eonflrmare nunc nobis propositum est, aed veri- , * laiim, ui por se est) neque cat qwsqaam, qui aut * , &
pro leorutn genteittia suffragiuni fene, ant pro jaeii- ' ;, tia conira eoe, quod supplicium eU eil loendum, ; '
oomiderare velil : sed gatig fueril, judieiuin eaae . , * , ! ; ,
legiliuHioi. Ne igUur noe, velul in judkiis, vole- ,
plariorum lameiilalionibiis moveaiuur; qui suis , , appetilionibus, ceu uxoribas ei liberis productis, , ?
a ralione jus perverti, veniainqiia sibi dari postu- ^

p\ , * lauL Sed quougque aut aalediciaa valupiates, bo- ; , * xox^
mim, aui id quod mala probibet, malum eeee de- , ,
nioaslrare non poierunt: nihilo secius prioribua , $*
euffragiie insistendum t r i t : , qu id viue tuslUuUim .
ampkxis mortein expedire demoaslraruni.
CAPUT VI.
. <'.
Ob procreationis autem voluptalee, qaa turpaa - , suni, morli quis maledicat, quaj ei aae , , ;
fuwdlus tollal: ei et ipse aaaaatior, Ulat Tatcu* , );
sandas non esee. Nam et natura nobia ab opiUoe , .
Doo aunt ingenerala, et in causa sunt cur homi- ,
iium genus iiumortale $\L Haque qul temperaoter -. ^
ci modesie illis utuutur, eos nemo uoquaro repre- * ;
beaionem roereri judicavit, nec morti laaquatn ' ; %
carniaci ob illarum pelulataiam Iradendoe esae D ' ,
pronuiitiavii. Veruoi quemadajodum non dixerim, , , . ^
moriero illts lH>nam esse, cum uibil sit in quo de- ' linquant, et ob quod recle ab ea punireniar, quo , , , *
fieienl taeliores : sic afiiriuo hanc ne damnum ' oOwC
qiKdem eie dare, tollendis per obiiura conceeeis
voluptaiibtts. Nam h non tanquaoi peculiare bo- eh
nuin bominibue a ualura inailaBBunl, neque pro- ; , ,
pter ipsos, ut iis lanquam flne inira eemettpsoa ' ; ***"
fruereniar : sed eorum qui nasccrenlur ratioue , , , * **
babila, easin parentibus excogilavit, ut tiberorum
sucresaio facilius ab haininibue perflceretur : cum , ,
voluplag oblivionem Diolestiaruui, q u ganeratio* ( *
iwm couaequuntur, inducau Queniadmodum a me- , w
dicig ctiam agris fucuin licri videmus, ci duk'ia 7 * xa^
ni
1181
DE COXTEMNENDA .
l!9g
, qinedam amarissimis commisceri : ut snaviiim , gtiritione facilius niedicamenta quoque suimttt.
> - Cernimus etiam eos, qai onera suhcunt, canerc
, cnm premunlur, t putare, cantn se onus stfbi b , ;, vius reddere. Qnod si vohiptalum gcnus, altcrlus
. cansa, et ad tempus hominibns conccssum esi: ubi
\ *. - minisleriuip desierit, nec ipsos quidqnam dctri menii constat capcre, nullo suorum bonorum iis
, , ?, , * ercpto, sfcuti nec bajulos illos jacltiram aliquam
, - faccre quisquam dixerit, curo simul el onus gcsUre,
* ; cl raiicre desinunt. jEquius igtlur esset, cos worii
, gralias propterea ag*re, quod iion sinantur ab ea
. propter alios dcfaligari, cnm ipsi simulacro duira xnl volupiatum iruanlur, sed impostara compcsca , - tur et bomines ad semetipsos converlanlur. ld
, , ' ^ quod Sophocles poeia respondisse iertur Cepbalo,
, ; ; tanquam egregium quiddam perconlanli : An in
. " seneclule rem habere cum muliere possel? Bona
, vcrba, bomo, inqnil ille, quippe vir cordatus; jam
, olitn ab his lanqnam agreslibus dominis recessi.
; , ;, /, Voltiptales hoc nomine notans, quibus g^nu- mor * tale definitiii, apml ea* qtiaai hcrum improbum
, ' animo libenli remanel.
,
, .
CAPUT VII.
. '.
Ac eoe qnidem, qui ob corporis vobiptates [ai
>,
, , - qua> modo ea aani] morieia expavescont, eaortqu*
\ , inabim hominibtia eilremam esse putaitt, quje ab
, Q
ledicrla, ac poitaa ab insania bac, el lerpittihts ratioftibtts
, dine eoa repellat;
" * * arbitror
~~ '
''*- raot*
'
, toe, el puerili sentenlia abjecla, modeslara ei viri^ , len iWiua loeo eampinros : nec fato, volaplatoat
, / quidem graiia, fore iofealos. Ita aatem qui obilvra,
* ob lalieatme pjnentem vivendi cupioilaiowi, etaa , tura Jiejtis viue datiderium insilam reformidant :
- quod et optimumî divinieilniem eorum quaa ba, beamne aufcrai, cum a nalira etiain ia rebus viiis, ' simis studiose Tiiam cooservari videarous, iUiul di , , cere queas, ac opporiuoe forlaasU: judicaiwlum
, , e&se de rebtis non volupuiura, ei ilbrum fraudia
, * ralione babiia, sed de noslris bonie, e divino ct
, naturaU bono conjecturam capiendam : existiinau , dumquc qiue cum illo congruaot, ea nobis parilcr
- D.expedire : qua; vero cmn illo pugaenl, ea in roalii.
, , aique adao nobis noxiis, babenda etse. ba?c
, ' . quidem senieHlia nobis admodum grata esse de . bel. Omnino enitu baec opinio esi bominum corda , ; , torum, et qui omnia rcferaui quo oporlel. Vcnim
:. ' , fiive absque animo vivereinus, et corpus id sol^m
* * - esiei quod sumus : quo iiitarcunte nullo niodo
, , , usquam fulurum esset id, quod priua fueranius,
' , , * naqae nobis ulla dainceps vel spes ve! ralio reliu , querelur : sive anino ad vivendum utenies, eum
, ab opifice nec imuiorlalem aocepissemus, nec qui
* , ' suaptc vi conaistere posset; sed lalem cujus ea
, * eondilio eseci, ut corporig lanlum coii*ucludiua
, aleretur, caque percuate, simul interirel : noa
, , , Ottiniuo vecordiee osset, nos liincre, curo loia *
slie
L !
1183
DEMETRII CTDOXII
.
84
tura pericliiaretur, et ei tb essentia, tanquam rate ;
qtiapiam, in inanitatis pelagus caderetaus, et in . ,
cbaos dclaberemur. Nunc quis nescit, nos et ani- , ,
muni babere, eumque bruiorum animo multo pra?- , 6V
siantiorem : iiirairum qui raiione gubernettir, qua ,
ei imperare corpori poiest, idque arbitraiii suo re- ,
gore; atque eliam immortalem et interitiia ex- ' prlenv qui et esse et permanere suaple vi in oin- ,
nein aetcrnitatem queat, quique, pereunte corpore, ; , ;
nihil daowi faciat? Oum igilur ea ejus sil nalura, , ; r>oiine siuliiiiae esl, et ineiuere, ne forie una cum , ,
corpore pereal, nsve id quod innnortale est, mor- , lem *ubeat, cl id quod corruplioni obnoxium non ;
esi, nusquam sii ?
CAPUT VIU.
.
Essa aulera vera quae de eo dicunttir, et lelernse ^ ,
et permauenli* uaturae animum esae, el hominem ; , xart
ob eum, quae in mundo degunt, animalium, divi-
nissimum et maiime diulurnum : i u eognoscetur* , , ; si quie ad hanc ralionem examinandam pauca ar .
gnroenta adhibiierit, Asseriiaus homincm animal , . '
eaae et vjvere. Viue porro signum est, quod corpua f|
loco movetur, non ab aliis axtrineocne impulsem, , '
aut conciiatum, sed quod rootum intra se habel, , ' .
quocunque se applicuerit. Omnes enim ea qu hoc *, .
niodo moventur, \lvere pronuntiant. Neque vero '
quidqaam aliud cerpue hoe roodo afficit, praster- .
quam atiimoa. Nara omnia q Mveatuf et v i - , . *,
tntit, ob aniaii pnesentiaoi moveaiur ei . , ,
Jam tactus, et visus, et aoditoe, evidens arguman- C . 6>imm est etseoiiai animalit. Oaines enJm aniamHa , *
seneu deflntanl, qni qno perfoclior faerii, el qao 6 *
qoodque aairoal meltorem euro exactioremque ac- , ceperit, eo pertectiorem loeum in ntunero anima- . obtinei. Ilomo autem aullo eenxm destHaiiur, ,
aique etiam omnia ea percipit, quoram causa aen- , wv
8us faelas eal. Ilaque qiiod ad bos aitinet, flero- . H V ,
nrni animalium nallo est inferior, aed ejnejeicel- lenlia in eo posKa est, qood naiura rattortem soti .
illi iribait, sensunm ducero. Neque vero bis sensi* , ,
biis bomiitem tradidit dunlaxat, et ut illorum ar- , &
bilralo duceretur, permisil; sed ralionis elegantia , ,
exornavtt, et eam viiae illius (anquam paslorera , ,
quempiam et magistrum prafecil, ac ipeum a reli- , ^
i|uis gregalibus per eam dieiinxit, el quasi pra3ci- ^
'
puam gener s notara separavit, per quam solam , ,
bomo, inlerauimalia, Deum et agnoscit et colit, , , , * fanaque ei coiisecrai, el sacra et vota f.icit, ei ab .
eo tum sibi, lum aliis bona petit, et solns eorum ,
qu\e terram iucolunt, verilalem novit, ac in eji , ,
inquisilione occapalns esl, ei virtutcm exorcet. , ,
Idem et leges eanxit, et respublicas insliluil, et , ^*
maleftcis certum pcenae modum pra?flnivii, 4dem ,
etiam aries invenit, non tara ad necesshalem, :,
quam ad ornatum elaboratas, easqae in commune
eoniuJit, in omnibos ad divinum exemplar respi- , :,
tiens, ad quod et fabnefactus est, et ad quod aa
emtiia componH. Qaarum rtrum nalttae parlicipcs , , *
ivaiteiertt animaales, cum ne ratloms quldem , , V
1185
1186
. , sint capacts , qua hxe et invenlantur et peragun
, tor, et ad ntiHiaiem utenliinn arcoiftmodantur.
* Hse enim necessUatera tantum inluenlur, qtiate , nus res iis ad pastum conducunt et procreationem,
, ullerius non sollicilae. Et cnm in solius bnjus ne . ** * cessiialte potestate sint, TttiHnm ornaius studium
, , \ habent, ttl qu non audeanl preiinitos quosdam
, \ , a natara limiles praetergredi. ltaqtie in unoquoque
> gcnere asdum et sedificiorum formas videas, et
.
pasm ritus, etdormiendi eonsuetudinem , et cura eomin quse pfocreata-sunt, et soilicitndinem
ad pericula vet detlinanda, vel propulsanda.
.
CAPUT IX.

Nam barmri rerum omnium tinaomnibus nalura
, , ^ lex incumbit, quam transgredi illis non licet, lanAv * - quam quae sola natura, et vita sensu prsedlta coer'. " ceaniur. Ilomincm autern raiio non passa esl, bis
. quasi aranearum telis irretiutm vivere, sel bis
, , solulo, vitam liberam concessit ; non remolo tan
, tum quovie domihatu, sed depulsa omni eliain ne , *rfj - cessitalb in factis, neque eum nalura angiisliis
, conclusit, nec id duntaxat conceseit, ut incolumi , tatis, sed multo magis, ut felicilaiie rationem
. " baberet. Unde non ad propulsandos imbres ei
, aeslus modo, dee eriglt, nec una quapiam figura
' * , * ? eas exstruit, neqde ex eadem materia coagmenlal
, [qnod bestiarmn inopla accidii], sed onmia tum
* * aetHficiorum getiera excogitat, tum ea muUis nio; . - dis compingit. Et maieriam non e proximo lan , - Q tnm conquirit, sed lapides peregre excidit, ei
, - Tbessalico marmore, aut porphyritide pariete, ve, , stit, et pratorum ftoribus eos pingit, et soluin ?a , (I), rial, aiqae inaurat, denique necessilate contempia,
, solum preilum respicil. Eadein comminiscilur etiam
* * in amictu, non ad anni iniemperiem lanhim se
, vestibus mnnicns'[naro haec res non magnam cu . * rani posttjlarei, quam quidem naiurae el begtiis
' * abjecil], sed ralio muIUs cliam deliciae in vcstibus
^ * excoghavit. Nam el maieriac varielatem indagavit,
. etpurpuram reperii, alque aimim iniexuif, ei
, , omnis genermtom animalium, lum plantarum inia , gtnt* in iwdepinxit, et alife alias vesliutn formaa
, atlribult, pro cujueque naulibnft, aul diguitaie, aat
, , , setate. Eosdem samptue vi<>eas et in siraiis, in
. * - D calceamentis, 6t vebiculis, et vasi, ei csoteris re , , bae, qoibu viu insirutiur. itaqne homo in nulia
, , re aua, iwAem quibus alii aivaiur, delectatur, sed
. "' ln oinitibiissaf^nraeafiaam quamdart diversitalem,
, tt eleganiiani axeogilat coalra quam reliquorum
, , amniaolliim natara fert, qua tam pusiUa quaedaxn
agunt, lum paucis conlenu suni.
, , , .
GAPUT .
. .
Verum dtci qucaU hec aliquid tiana necewiu'
. - tU babere ailmistum. Qui eliam \itam conserva , , , UIA cupiunt, vicMi ei damicilia el ve?tMHealis ia , digent, qttarum reruai caram oalura besliis eiiam
quib^sdaca indidH, qaaaivis lierum posaeseiaMtii
(t) Mtltor leetiacod. Reg. 1513.,.., . . . . . .
DEMETRIi CYCONIl
1187
proliosiorem et uberiorera bomioibus Cfnslituerit. . ' ;
S*d qua vivendi noces&ilate adductus bonao, gapten
.
liae sludiurn suscepil? Quid aulem ad viclum con- ; ,
feri ars supputandi, Pl raliocinatidi, aul geuinelriac? , ;
Aut quid rebus vilae necessariis deeessissel, si , ; nulla nec eloquentiae, nec dialecticaB excrcilalio ; ; ;
fuissel? aul quid ad frigus a<il acslum dicendi ve- ; 4
nuslas confejrt? quse cum ab honiinibus post ea ; quas necessaria sunt, excogitata sint : aperle osicn- , , ;
dunt, consilia ejus non tanlura ad corporis aul vo- ,
luplalum neccssiiatem, sed ad aliquid ullerius et . "0
majus referri. Quod aulem maxipne oslendat buma-
naenaluise, si ad ca?lera r.ompareiur, excellenliam, , csl consulondi studiuro iis qui sunt 'iuferiores, el , ;
consideratio ulililalis cognalorum. Nam aliis salis . , {|
eU, si ipsa non esuriant, non frigeant, non viribus ^ , , }, *
ad procrealionem desiituanlur; sui autem gene- .
ris nullam curam geruni. Neque vero reperies res- , ,
publicas leonum, aut elepbantorum, aut aliorum , *
arumalium : scd civitates srdorum hominum innl
opera, in quibus sapienli;e suae inveula cl muiua
, * :;
beueficia deponunt, atque his aJii leges prsescri , . \ *
bunt, alii diclo sunl audieiues. Ac a subdilis bo- ^ , Apcnoreset iributa principibus pendunlur ; quae vir- ;
tulis el inferiorum cur# praeraia sunl : principes ;
auiem assiduara iis solliciludjnem, qui ipsis parenl
, ), perpetiiainqae providcniiam conferunt : qua:n , ' ; *
taniam prae sc feninl, ul bonus et juslus princeps, , **U4
suopte periculo salulein abis preeiet : ac mulli pro ,
palriac dcfensione occubuerinl: quod a besiiaruw ^ ^.
nalura reniotissimum esL Yix enim vel sese, ant * itttus suos illas defrndere videas. Sed inferioruin
cura, bomioum duntaxal est, et buman menlis .
mtmus. Enimvero quodnam evideiilius epecimen ; *
tum ad bumanam perfeciionem, tum ad brutorum | ;
inopiam demonslrandam proferetur? Nam haec , ; *
quidem suarum dunlaxal rerum satagunl. lnler
bomines aulcm ralionis perfeclio aliorum etiam ,
curam suscipit, eorumque necessitatee explel. Vi- . *
dcas ilaqua unuin homlnein, qui io ftuam potesta- ' ,
leraredegerit non reluiuorum lantum animalium , , ; &
gregee, sed eliam in BtuKis urbibus, roulli nalio- , ; ;
nibus, mullis provinciis imperitet. Quidam vero , ;
lotius ctiam orbis lerrarum imperio politi noo ob- . * ,
scurum se divinaB dignilaiis iigaum demaastra. , >
ruul. Jam illud admiralione dignum est, untim bo- , iiiiiiem, cum ei bruiis besliis et bominibus impe- ,
rare conelur, ipsatn, boc jugom exculere, ac quid- ^ ;
vis pcrpeli uialle, quam alieri aervire : lanquam si , a priroordiooaturaejoe bbcrutie coasors, et eer- .
vilulis iniiiiica sit.
. '.
CAPIJT X I .
Adeo rcs varia ct fibera est mens bominis, niiuc
, , boc, nunc illad agendtim suscipiens : alias sic,
, ;, *ri
aliae tonira suas acliones con^poneiH, easque
. *
seroper arbitratu sno. Hoc vero a ralionis opnlemia
, babei : qcrae raiio sola cum Kbera sit, lum facere,
, lum excogilare contraria potesi. Nalura aiiteni,
. $ , '
quippe mendica el inops, uno quodam lerniino
D
1189
DE CONTEMNENDA MORTfi.
M9
$ , \ coruinetux : et animalia, qoa ei servinnt, egena ei
\ servilia facit, minulis iuclusa legibus. At bomo sic
*. ab initio dlvinitusad imperandum a Deo paratus
, est, nt non cateris Unliitn praeaese velil, sed idem
, etiani impcrium erga senieiipsuni usurpel, praeser , ' lira cum suara naluram conservat. Ilaque bomi . " ; nesraodestoset prudentes appellandos censeuius
; ; - 608, qui se ipsi reguiil et inoderanlur. El ii, cam
, , , ipsi felieissirai sunt, tum eos, qtii parenl felioes
, reddunl, qui brulae sui parli, Unquam populi mul, , titudini, rectissime imperare sciuul. Iiaque ne . gant bomines cordali, aoie parium boc iuipcriutn,
bominibus ad rempublicam adminislrandam acce , dere fas esse, quod nihil praeclari gesluri essent,
, - ^ sed seroelipsos cuni aliis in pernicieni conjecturi.
. : Ilacre homo ab orani animanlium.gcnere dislin, gtiilur ; quorura nullum reperia*, quod suis cupi , dilatibus repugnel, sed omnia, ciira impedimcn . inm, naturae suaeirapetus sequuntur. Ncque vero
, , ' cum nalura pastiis ea commonefacil, illa fameui
, * . auleferunt, neque cuin ad poium ducil, "ipsa siiire
; : malunt. Tempore aulem coitus et pasloribus ei
, sibi ipsis intolerabilia suut: slimulumque illum quo
, ad procreaiioncm feruntur, ntilla vis coercere po lesl. Jn causa illud est, quod eorum natura, ratio * nis expers, non habet quod appeiilus incitalio . ' nera reprebendat : ideoqno libidinem quovis
; modo explere sludenl. Hominibus autem magnum
* , cum nalura3 legibus bellum est: cujus rei quiliboi
' . Q semelipsum observans, in sese quoiidie periculura
; , facit. Quam multi replelionie cupiditali famem op , , ponnnl? sive medicis oblemperanies, sive carnem
* cocrccnlcs, sive aliis de causis curationem corpo, ris repudiantes. Appeiilionera vero' rei venerea?,
, , qtiam nalura omnibus animanlibus inslar viobn - tisMinae legis indidh, adeo quidam deleslali sunl,
ut idcirco penilus eiiam aspcctum; feminarum abo.
minati sinl.
CAPUT XII.
. \
Idcm le facere sentias ct contra iracundiam :
*
. - qu.u injuria laccssilutn, adversus eos qui l.vserunl,
, ; ar.nal, eumque nionct, et manibus et gladiis in
, eos irruendum csse : inlerius autem is qui ila con, , cilatus cst, que.mdam objurganlcm seulit, docen, - D lcmque, et reprimondam esse iram, el ab altione
, , , abslinendum *. cl cavendum, lum ne leonibus, aui
, ursis, aut apris similes fiamtis, tum ad bominem
, . et rationis regnlam, ipsiimque decorum, esse re , deundum. Ac liarc objurgalio sa?pe lanluni valel,
, ut ardore exstiuclo, cum qui damnum feoil, addi - xcrit, utamore complexus sit eum, qui vim ct in. juriain faccre vobiit. Ac bominuni condilio urbi
, , quodaromodo comparari potest. Nam is ralionem et
. 6 , naluram habel, qucmadmodum illa magistralus vi
. plebem. Ac ralio quidem rcgnat, nalura parel. Et
, lwec lex a Dco i s sanciu est, qui fclices sunlfu . , luri, ul ibil omniuro rerum aggrediantur, nisi
, quod ralioni consenlaneiim est. Neque vero quis ;, quam est, quin boc in se discrimen animadverlens
DEMETRII CVDOMI
tttl
morbum dtjntaxal animi 8ui, inscilia el mollilie * , ' =,
laborantis, indicanies : qtiibtts addactmtnr, ut ea \ , .
qo* timenda nan eunt, Uraeant, et iie qwe nibil , ;
itocent, perceUanttir. Age vero vidâmns, qaibos . ,
de causia morteni oronia mala superare putent. , ,
Ut auiem proverbio dicitur, Triiariam omnia esse .
durfsa ; ila (it, at eorum etiam, qui morlem vUupe- , ,
rant, tria sint genera. Nam promptissimi quique, ,
ac polius veracissimi, qui sua probra velare ne- ,
aciunl, omnis generis voluptatura privalionem la*
inentantur: et id quod eas delel, omniuin meriio , \
el inoleslissimnm, ei maxime formidabilc exisli- , , , ^
manl. Urbaniores autem, et quoe pudet eine causa ,
aui agere, aut admiuere quidquam, id a naiura . ,
cunciis insitum aiuni, ut se ei esse el vuere cu- ,
piant. Jam vero qaod id aufert, quod ab omnibus ,
appeliiur, alque efficil, ul ea quac suut, non sint, \,
iisque pernictem affert, ei rebus laula pulcbrilu- ; ;
ifine a nalura factis caliginem ex inlerita offun- ,
dil, quis non horreal? quis non oderit?quis, si vel ; ,
nombies, tanquam nalur* inimicum non averse- * itjr? Neque vero nalune aolttm, ?erum, ac mullo , * {|
roagis, eiiam Deo : non eo, tantum, quod solus ;
abftolulissimam immortalitalem soriiius esi : ted , '
qaod ejus inslituto omnium maxiroe adversaiur : . ,
&i juidem qu ipse procreare et comervare studet, { ,
ca mors exsiinguit et dissipat. Hxc niodesliores, . :, quiqus naluram sequuntur, ad justi odii compro- , ,
balionem. Reliqui auiem el terlii, cum graviores ,
gint el verecimdiores, ot alits aliquid pradenlius , '
ufferre velint: noo ob ea qiue commemoravimus, *
tnorlem in crimen vocandam censenl : eed quod , post eam, confetfim viiaj actae rationem reddere, ' , i t accrbisaimas ac Irislissimas poeuas in perpe- ,
I U U I D dare cogamur : quarum expertes fuiuri esse ,
liitis, nisi roors animos a corporibus avellcrei, el .
ad illius locileges ac quacstiones miueret. His igi- ; , , lur verbis qnidam et sibi el audiloribus timoro in- ,
jeclo, luui ipsi niortle nomine percelluntur, tui\i ,
ui sinl oietus socii, pcrsuadent,
.
c
CAPUTll.
. '.
Videamus ergo, ulruni aliquid ;dicanl, et bone , '

sium sii, qui virum sc dical esse, eum bujusmodi ' , - ,
sermonibns se dedere. Primos itaque ut nimiura D /; ^
volupiarios ei molles, ideoque virilium bellorum ;,
imperilos, parvae opera cst ad deditionem compel- , -.
lcre : quaravis et niullos socios babeanl, et ctiro ,
inuliis nos invadant. Onmcs enim qui Epicuro , .
nomina dedcrani, suavem vilara ei doloris exper- '
lcni humaiiiB felicilalis finem existiniant; eldiiB-
cilem inier bomines ulium invenium esse aiunt, , ;
qui prorsus absque volupiate vivere vclit, nisi quis Cjjv , '
ob sluporem a cominunissiino bono abborreat. .
Tnmen recle iisdicere possimus : viri, si modo * ,
bocnoniine appellandi esiis, qni adeo dissoluli et ,
mervali, slolidiqae omuino silis, ulnimium puc- , ,
i i iter IB eo facilis, cum voluptatibus lanlum, boni
judicium permiuitis; 8i quid autem cum woleetia
1173
1174
, , prodesse qoeat, id viluperatis, et quo\is modo cf fugere sludeiie, timetsi nibil aliad Irabealts repre, . befidetidam, nisi ittad solttm, quod sensnm non
, demukeat. QuM enim vetai, medicos qiioque ilsdeni
, , raiionitfjs cnrainarl, qni corporiboe non aliler, , , , euccurnmt quam cogeadis grolis, ut res insua , yes et comedaiH et bibant, et tangant, et modts
omnibus tractent? Quibns eo quod boc modo
, , molesti nobis sint, et magnas mercedes pendimus,
, ; et debere illis, tora nos ipsi, tum ii qaibus cnr.e
tv, * eumus, predicamus. Quibus, si ad solam volnpta ; ' tem omnia referri oporteret, quinam inimieiorcs
, \ - appeilari deberenl? Yerum mea quidem scnientia
6 . res bonae et malae non dalore et voluptate, sed
, , ,
utiliiate et ooxa judicandae sunt. Si vero ad volupla, , ^, ^ tem cuncia referemua, incoinmodabil (id qnod dixi)
, - corpori medicue, et maxime nocebuni animo leges
. , el institutore*, ei pareutes, denique preliosissima et
, - utilissima quaeque. li entm oinnes, cum frustra etficii
, , , commonent, contumacibusrootesiissimifiunt,igno , luiaia mulctando, el in carcerem conji ciendo, et
(t). , diulurnia suppliciis afficiendp: quorum nuHum no , , , bis essei caromodum, si quovis niodo otiom illuit
, amplectererour. Sed ciiwedee, lenones, adulatores
, ;, qojqae flagilia tnra ipei exerceot, lam aliis inde vo , , luptaies coaciliant, opporlunos sciHcet itobis fpsla
judkabipaai, si ablque votaplatet dominentur.
.
CAPUT
m.
. .
Primum igttar illud leviiaii* putandura est, dc
, , Q plorare voluplatnm privationeni : instar pucro , rum, quibus niagistri lalos, am alhid quippiam lu , "* , dicrum, eripiunt. Deinde quaerendtim, quibns adi , mendis roluptatibus, morstam gravis sit ? Cura
. autem h& quoque in tres partes dividantur, unam
, , - quidein et maxinie divinam, et qu* sola hominis
,' , est, et propter semetipsam expetenda |enm zuiem
' * ^ , dico, qu in verifate indaganda versatur, cc in
, raente poslta est, et qua? sont ejusdcm gencrisj
, , tantum abesi ul more perdat, vel minima cx parte
, diorinaat, ut nallo roodo fieri possit ut illis valu, ptatibus pure et secure perfroamur, nisi poet mor ' lem. Al boc meredibile fortassis vidcbitur liomini * bits lemere viventibus, cum omnium yerissimum
- sir lis qui non nfei adhibita exploraiione de rebus
. ' ; D decernunt. Et a nobis etiam ipsis patroeinium ni , . hilomioos adbibebilur, cum in eam inquiremns.
Reliquam ergo est, morienles corporearum volit . ptatum jactaram facere. Sed haruin etiain magnnm
. , est discriroen. Nain aliai et nalnra;opus sunt, et a
, Deo concesss, vel eingulas res per eas oonser* , ; - ante, vel id cotnnrtunibus formis macbinanle, ot
, durenl et maneant, alque id propositum habenlc,
$ - at per soecessionein iis qua oriuntur el intereunt,
, imtnorialitatem instauratione conciliel : quippe
. , cum ea qti cotaposiU sunt, Iongo tempore du , rare neqoeant. Hae autem sunt, qua ad genera , - lionem prosant, et ad sobolis propagationein ania
(t) Cod. Reg. 1213, , quod exquisilius videtur, geoitivo absolulc posiio, et post facta dieUOr
Cliotie. EWT.
llifr
DEMETRII CYDONU
\m
mauua aaift illecebris profeeent: quaqiw viciaa xcvtl ^
ippetiiionem acueniea, ea qu auiriti poitotU, ad \ ^&
aliaaoniaoi tnavtnt: et slc qaad in dies decedit, \ ( .
auppleiit, tc vitan, dam licet, propagant* Netao ' \ 8 enimvelad ateoaae accetsisset, vel proereanda , * ,
suboii animinn adjecisaet, t i ad aas res cum mo- ;
leelia fuiisel aocedendunu Vorum naltirs *UBHIIUS, .
iutrinsecus iaipelleiig, oon sinii nalur curtum , , \,
praneriri. He ergo, ut dixi, voluptaies, Dei et , ( .
nalurae sancilas Jegibus, nullam jura reprebensio- , 0
item iocvrruni, modo ratione apientur : nec ordine \ * *
periurbaio, illius frenos respueniee, aurigam
praecipiteni, alque in belluarutn rourae depri- .
iuanL
. '.
CAPIJT IV.
,
. At vero aliud eiiam in nobis volirplatum e i t i atil geiius, nec Deo, nec nalurae_ adscribendum, . , oiiitt sit ullro in nobis onum : queroadmodum ii ,
qui ex saii serpenii* dentibaseistiieronl: aostra- ,
que iascilia et tocordia eicelaiur, dota natura noa ^^ , >, } ^
al decei miuiur. Quod ubi, aprela raiioue, doni- ,
nalam eibi vindicarit, el divtnam ac eapienlise 8lu- ,
<|ioaam aniiui parteui solum muiare ceegerii t ei ,
aninu arcein, tanquam isvus aliqois lyraonus, oc- , ,
caparil: boiaiaeai ct rempobtkaoi ejue, axsilio et , qeditione *1 confusioae intplet, neqae amplioe ,
eoro, io quem tjranDidem exercai hombitm^sea ,
palitur : sed in belluam quamdam muUiformem, , - , ,
t\ roonutroaam converiit : donec et Deo oi etbi , &
ipsi ei necesaariis iouiilem effecerit eora, qui ee- , ,
inel caplus voluplalum illecebris fuerii: ul qui et * ..
libertatem vendat, etse per omoem aelateni illt.
qerviturum profilealur. Ac barum volaptalum prio- ,
res neceanarus esae boniines modesti proquiiliam; , ,
ciborum pneseriim et poiioniuu , quibus corpua ali- *
iur,ei aine quibusconsisierenoii poisl. Atoueejtiaia , , *
eas quje in conituiscendia cerporibus veraanlur, ,
laiiquam qo ad generis conservaiionem faciaul, ; *
quaeque sobe bumane uatura id pnesieot: ut ,
eeinper 4 uno eodeuique modo se babeal, in bujua , ,
necessiialla aoeieialem admiserunl: eiialimantes, , . quod siiigulis victus eai, boc idem baa volupiale* , ' ;
pr&siare, respeclu universi, reliquaa autem lur- ,
pes et iuipuras el belluinaa. Nonue vero eas lurpissi* ;
laas nooiiaaiit omnes iu quibus deprehensos, el > ,
leges tuuiciaiilf et coe qui iis succuiubmit, dedecua,
oumiaque probra comiunlur ? Ob ulrarum igiiur ; '
\olopialoui ablaiionew, omnium molesiiarum, qu ; *,
bominibus accidunt, inorlem graviesioiam pulant? ]
Nuinquid ob posieriorea mors jure accusabimr ,
Cur vero ? cuin bvmaaam viiain lanla corruplela ;
bberei, el nalura rauoni pratditae auxiiielur, ean-
que bruloruin similiiudiue conuimeliose vexari ,
aon ahial? Quid enim lurpiue, aui magis bmtum, ; '
bouiiae ad salam volapUU?in propeaso? at|ue re^ ., ,
rum boneaurum et preiioaaruoi peRilua oblito ? *~
qui ne bomo quidem deiacepa vocari debei, aed . | j , ,
poriealosa bestia, quale* in fabulis describunlur : , ,
qof aspectu dontaxai falsam hoaiinia pre se ferat ;
9
1178
, speeiem. Nara qua ratioae, jure, homo dicetttr,
* cui tolum qaid edere, quid bibfere YeHt, tnrm est
. de rttiodBMido autom, et aciendo plane sU secn - int ? Nam is porcie rectins coroparabilnr, quos pabnto
, affatim prabondo saginanttft, naetamus. Imo porcis
* iautiliores aiiam exietinandi suiit. S*pe enim porco, , - rinn eagina frui licet. Viri auteni sese carne O I M \ rantis nullue usus est: nisi alios quispiam casti \ gare voleas, de eo verba fadat, alque in eo luxn . ' - ri deoecus oslendat. Quemadmodum Lacedamonii
; , ferunlur, per Helotum [sic enini illi sua mancipia
, vocabanl] ebrielatem, liberis, gobrietalis praeetan , ' tiam deinonslrasse. Quid vero de hwiiis laboris
; ielius iafiniiaie dicemus, et de necessitale quoii , die implendi parforati dolii qua poena raul\ , utas csae quaedani, neacto ob qupd scelus in
v
Cfl roarilos suos comtiiissum, fabobe perhibent. Nuna, , quid more aecusaada est, cum voracea aliquem
\ \ bomiotm lollil, et vilam tam iaulili pondare libe' , ral : quem eiiam dum vivere videretur, rectiue
, , jaro oftmnorluOin dixieses? ut qui advilam, qua
. , ' rationis particep eet, nulla raiione perduci po , , - tueril,ai onuii rerura seasu, ob perpetuam ebrie , , , , laiem carueril, ac non polias, si non ob atiud, bae
saHent graiia morii agend graiia? essent, qwe boa
.
e medio lollal, quos prortus ne aaaci qwidem oportebai? At ne iHos ipsoa ffuidem, si qaando
crapuiam edormbUaeni, de morle conquesiuroe eaae pulo, iiec injuria se a(Bcl dieiuros, com iis
iioii concedaiar, in hoc libidiaom OQBBO voluUri.
. E .
CATOT V.
' ,
Qnidvaro dereHquis vitiis dicas, quae a dcliciis,
. vetati malre oriunlar, otnnibus enim iere flagi*
; * liis ansam haec pnebenl, aut de eo quod bomines
nobis a nitura pfteOxos ilmites transiHentes, in iov

pararam voluptalain praecipitium inridunt? quas,
, ut arbilror, qui reprebeftdunt, \ei sola illarum
; coromemoralione erubeseuul. Ergo moleste fere , n n f , si adalier non ait immorialfe? et una cum
\ | - pneroram anatore voia faciemus, ot morbus ejus
* \
in ininitum prodacatar? aut etiam inaidiaa, quaa
, , , pocmiita tenduntur, et contentlones, et iovidias, et
; bella, ob Taria iniqua lucra suscipi oHla (lucra

vero proptet voJuplatei ab hominibus appeii con, ; - atat) lernaeate velimns? quasi vero vil nulla
, ait otilitas, nisi continenier magna mala altas de , , %<\ jy mus, alias feramu, el res noalras in mulltplicis
, * vitiositaiis potestatem permiuamus. Verum boc
' , , qnid landem st aliud, qnam mnloeenatoriam aucto \ { ; rilatem tribuere, bonum autekn exsilio et ignomi \ - nia muftare? Aul igitur aperte adeo pronuntian , , \ , \ dum eet, voluplaiem homlnis esse bonum : virtu, , tem aulem et sapienliara, ef scienliam, verbi
\ \ \ taiflum gratia, et propter apeciem nominari, ei
; IQBC morii exprobandam eM, quae ea, quie et pul , cberrima et preliosi*sima babeamus, adiroal. Aut,
\ stqoasdam volaptatea evidentem animorum esse
, - perniciem, existitnemes, et communi bominnm
* , vil ab omni parte adversissimas : alias ei ipsaa
,
- nihilominus obesse posse, nisi rect rationis ro, ' ; ' giila adhibeatur : neqtte mors pcnitus infamia no-
117)
D E M E T R l l CYDONU
118
taada eai, neqiie ut res paraiciosa fagienda. Sed , ;

liomines el ex bac aliqtiatu ulUitatein capere pu- , , tiuidum : cnm quidem oplima K, si qitis viiam de- ' ,
Itcbirinii expertem cum vtriule exegeril: ac ne
illud quidcm ontni prorsus utiliuie careat, meritia , ,
eam affici stippliciis, qui sanari non poiaet. Quam \
ad rem tiniverstlalis principi et opifict, mors plu- ,
riinum confert, pro gtia jnsiltia hominum nequl- , \
tiam punienli : nec sinenii, ui mundue a se fabro- '
factus, temere et perturbate feratur, scd immensa ,
boniiate, nosiram quoque improbilalem in ordi- ,
nem per paenam redigenti : instarnredici, quisc-
ctionibus et uslionibus per tolum corpus mahun 0fluxuin ftindi prohibet. Ejasdetn igitur est, jue .
asquiialmmfue viioperare, el tnortem, qtwe tftalum , ,
grassari non palitur, accusare, Quod si qiti volu- . -pialibus serviwnt, neqae sine bac servittiie viiara , ; fljv,
expcieiidam duciuit, raliones bas non approba- ,
riut : sed quidqtud bas illis non comparat, malum ,
cxisiimarinl: Hec horuin juditium verilali deirt- inentum afferel (neque eniiu eortnii gententiam ,
conOrmare nunc nobis propositum est, aed veri- , ' xptUlem, por se est), neque cst qatsqaam, qui aut ' ,
pro leorum aenteitiia suffragtum ferre, atii pro jnett- ,
lia conira eos, quod aupplicium eU sil loenduui, ; '
cxmaiderare velit : sed salis fuerit, judkiuio eate . , " , ; ,
lcgilittHiBi. Ne igkur noe, vclui in judkiis, volu- ,
plariorum lamenlalionibus moveamur; qui suis , , appetiiionibus, ceu uxoribas ct liberis produciis, , a ralione jus perverti, teniamque sibi dati poaiu- Q , '
; , < )
laut. Sed quousque aut aoiedicias voluptaiee, bo
mim, aui id quod mala probibet, malum aese de- , ,
monstrare non poierunt: nibilo secius prioribus ,
euffragiis insistenduoi erii:, qu id viia itislUulttm .
ampkxis mortem expedire demonslraruut
. q\
CAPUT VI.
Ob procrealionis aulem voluptatee, qoe lurpoa , suni, gi morti qois maledicat, m qn et eaa , , tfc
fuuditus tollai: ei et ipse aaaenttor, Ulas 'acmw ,
sandas non esse. Nam el natura nobie ab opilk , .
um ingenerala*, el in causa suat cur bomi- ,
num genus iinmortale f i t Itaque qui temperanler -. .
ci modeste illis uluntur, eos nemo uoquara repre- * ; beiiionem roereri judicavil, nec morli lanquain * ^
carniaci ob illarum petulai.tiam (radendos "easo D ' , M v
pronunliavil. Verum queroadmodum non dixerim, , , . ^
inorlero illts bonara esse, cum uihil sit in quo dc- ' 04linquant, el ob quod recle ab ea punirenlur, quo , , , ;
'
flereiii meliores : sic affirmo banc ne damnuro
qiHdem eis dare, lollendis per obitum conceseis 4
volupialibus. Natn haa non tanquaoi peculiare bo-
iium bomiuibus a nalura insilae sunt, neqiie pro- ; , &.
pter ipsos, tit iis laiiquam fine intra seraetipso* ' ; fruerenlur : sed eorum qui oasccrentur raitoue <{), , , babita, eas in parenlibua excogilavit, ut tiberorum * *
successio facibus ab hoininibus perilcereiur : cum , , ?*
veluptas oblivioncm Dioksliaruiu, ganeralio* ^ * tfl*
hcm consequuniur, inducat. Quemadmodum a me- , w
^ tW
dicia ctiam agris iucum beri videtnus, dukia
%
1181
li<
, quaMam amarissimis commisceri : ut stiaviitui H ,
guritione fncilius medicamenta quoque sunnnt.
0$ - Ceritimus eliam eos, qni onera subeuut, canere
. cnni premtmlur, n putare, cantu se onus gibt b $, ^, \ vius reddere. Qnod si voluptatum genus, aUciius
. causa, et ad teinpus liominibus concessum est: ubi
- niinislerimp desicrit, nec ipsos quidquam dclri*
menii conslat capcre, nullo suorum bonorum iis
, ;, , * eropio, sfctiii nec bajulos illos jacltirain aliquam
\ , ( - faccre quisquam dixerit, cum simul et onus gestore,
; ct raucre desinunt. AEquius igilur essel, eos iuorli
, gralias propterea ag<*re. quod non sinanlur ab ea
. propler alios dcfaligari, cum Ipsi simulacro duira xal volupiatum fruaniur, sed imposlura compcsra , - lur et boniines ad semelipsos convertaulur. Id
, , ' qnocl Sophocles poela respondisse ferlur Cepbalo,
. ; lanquam egregium quiddam percontanti : Ati in
. " - seneclule retn habere cam muliere posset? Bona
, vcrba, bomo, Inquit ille, quippe vir eordatus; jam
, olini ab his tanquam agreslibus dominis reressi.
; , ;, , Volnplales boc nomino notins, quibus g*nu* roor - lale delittilum, apml ea* qaaei hcrum improbum
, ' antmo libenli renianel.
,
,
CAPUT VII.
. '.
Aceoe quldem, qui ob corporis vobiplales [l
>,
, , - qtue modo tm aani] mortein eipavescont, eamquo
\ , maium hominibt exlremam eise putaitt, quoe ab
, Q
tad*ris, ac pottos ab insania liac, el larpitu
, dtne repellat; arbilror his raiionibtts eradi>/ , loe, et puerili sententia abjocla, raodeslam el viri^ , \tm iHiua loeo eomploros : noc faio, voloplaluin
, ; quidom gralia, fore inlestos. lia aatem qui obitam,
* ob laUeaime palenlem vivendi cupiailalew, et na , lura Jiujns viioe defiderium inftilttm reformidant :
- quod et oplimuin l diviniasiomm eoruro qu ba, beainue aufcrai, cum a natira eiiain ia rebus vilis, ' sitais studiase vilam couscrvari videaraue, ilbul di , , cero queas, ac opportuno forlaesis: judicandutn
, , ease de rebus, non volupuiura, el Ubruiu fraudia
, ralioue babita, sed de nostrts bouis, e divino ct
, nalurali bono conjecturam capiendam : exislitnan , dumque quae cum illo congruaai, ea nobis parilcr
- D.expedire : quai vero cmn iilo pugnenl, ea 111 malis.
, , aique adeo nobis noxiis, babenda esse. b#c
, * . quidem senlenlia nobis admodum grata esse de' . bet. Omnino eniiu baecopinio esl bominum corda , ; , torum, et qui omnia referaut quo oportet. Vcruni
. * , eive absque anbno viveremus, el corpus id solfm
' * - e>iei quod sumus : quo iuUrcunte nullo uiodo
, , , usquam fulurum essei id, quod prius fueramus
; ' , , * naqae nobis ulla deincepa vel spes vel ratio reliu , quereiur : slve animo ad vivendum ulenics, eum
, ab opiflce nec iinniorlalem accepissemus, nec qui
' , ' suapic vi conaistere possct; sed lalem cujiis ea
, * eondilio essei, ut corporia lanium coiiiuctudine
, uteretur, eoque poreuate, simul iulerirel : noti
, , , ouMiino vccordiae e&set, nos liincre, cum AA
i s l i e
1183
DEMETRII CYDONII
.
1184
tura periclilaretur, et ei ab essentia, laaquam rate ;
quapiam, in inanitaiis pelagus caderemus, el in . NCv ,
chaos dclaberemur. Nunc quis nescit, nos el ani- , ,
ntum babere, eumque brulorum animo mullo pra?- , * \ <siantiorem : nimirum qui ralione gubernetnr, qua ; , \ ei imperare corpori potest, idque arbitralti suo re- , \
g<Te; alque etiam immortalem et interitus ex- ' p^rtera, qui et esse et pennanere suaple vi in 0111- ,
nem aeicruitalem queat, quique, pereunte corpore, ; .
uibil daoini facial? Cura igitur ea ejus sii natura, ,
r.onno stuliiiiae esl, ei ineluere, ne forle una ciitu , ,
corpore pereal, neve id quod irainortale est, mor- , \ lem *ubeat, ct id quod corruplioni obnoxium non ;
eai, nusqqam sh ?
CAPUT VIII.
,
.
Esse auiera vera qiwe de eo dicuntur, el aelernae
" ,
ei perinauealis naiura* ammum esso, ei bominem ; ,
ob eum, qua? in mundo deguot, animaJium, divi-
uissimum et maxime diuturnum : i u cognoscelur, , , ;cxsi quis ad hanc ralionem examinandam pauca ar .
gumenla adhibueril. Asseriraus boraincm animal , . {ftv
ease el vjvere. Viiae porro signum est, quod corpua \
loco movetur, non ab aliis axtrifiaocti* impulsuin, , '
aut concilatum, sed quod motnm intra se habet, , ' .
quoctinque se applicuerit. Oinnes enim ea quse boc .
niodo moventur, \ivere pronuntiani. Neque vero '
quldqaam aliud eerpue hoe modo afficit, prater- .
quaia auimot. Nara omnia q a rovoaliir et v i - , . ,
rant, ob anini pnMentiaoi moveaiur et VIYWII. ^, ,
Jam tactus, t vieue, ei aaditux, evidens argumoa- C . 6>iwn ett esseoila animalis. Onues enitn animaiia , ' , 1
86fa dclititmi, ani qpo perfoclior faerii, et qao
quodqae aainial meliorem enm exaclioreaqiio a o , ceporit eo pertectiorem loeum in ntunero anhna* . : Iram obunei. Homoautem aullo eenstj deaiitoitur, ,
atque ellam omnia ea percipit, quortrai casa aen- , IvixXtwv
sus faetos eei. Itaque oîod ad bos attlnet, relero- . " ' /
ram animalium nallo ost inferior, aed ejnsj excellenlia in eo postia est, qnod natnra rationem soK .
IHi iribwil, sensunm ducem. Neque vero his sensU , , 4
biis homiiiem tradidti duntaxat, et ui iliorum ar- , *
bilrala ducereiur, permisil; sed rationis elegantia , ,
exornavit, et eam vliae ilHus lanquam pastorem , ,
qaempiam ti magistrum praefecii, ae ipsum a reli,
qwis gregaiibus per eam distinxit, ct quasi praaci '
puaro gener s noiam separavit, per quam solam , ,
>, inler auimatta, Deum el agnoscit et colil, , , , ''
" " fanaque ei consecrai, et sacra et vota f cit et ab .
eo lum sibi, lum aliisbona pelit, ei solus eorum ; , (*
qihe terram incolunt, verilateni novit, ac in ej , , ;
inquisitione occopalns est, ei vlrtiitcm exorcet. , ,
Idemei leges aanxit, et respubllcas hisiituit, et ;, ,
inaleftcis certum poenaB modum praGnhrit, 4dem , *etiara artes invenit, non tam ad nocessftatem, :,
quam ad ornatum elaboraias, easqae in commune **conluJit, in omnibas ad divinam exemplar respi- , .,
tiens, ad qitod et fabneiaeius est, ei ad quod aaa
omnia conponK. Qaarum rerum nelbtia partlcipee , , > ** **
iiiataBtone animaates, com ne ratlonis quitkm , , !
1185
D E CONTEMNENDA M O R T E .
1186
.. , sini capacos , qua hvtc et fnveniuntur elperagun*

,
tnr el ad Wdilaiem oienlium afcoinmodanlur.
* ; Hae enim necessiiatem tanlum intuentur, quate , nus res iis ad pnstum conducunl et procreationem,
, ulterius non sollicilae. Et com in soliits liujus ne . "' * cessiialfe potestate einl, TtuHom ornaius studium
, \ , habent, qus non audeant praefinitos quosdam
, , a natura liroites praetergrcdi. llaque in wioquoque
\ gcnere axkm et sediflciorum formas videas, et
.
pastns rilus, etdormiendi consuetudinem , et curaa orom qu procreata sunt, et sollicftiidmem
ad p^ricula *el deriinanda, vel propulsanda.
. & .
CAPUT IX.

Nam hamm rerum omnium una omnibus naltira
, , ^ lex incumbit, quam Iransgredi illis non licel, lanAv * - quam quae sola nalura, et viia sensu predllacoer ceantur. ilomincm autem raito non passa esl, bis
. qoasi aranearum telis irretiuira viverc, sol bis
, , soluto, vilam llberam concessit ; non remoto tan*
, ! *; tum quovie dominatu, sed depulsa omni etiain ne , % - cessilatfe in faclis, neque eurn nature angusiris
, conclusil, nec id duntaxat concessit, ut incolumi , \ tatis, sed multo magis, ut felicitalie rationem
" baberct. Unde non ad propulsandos imbres el
, aestus modo, aedes erigit, nec una quapiam flgura
' ' , ' eas exstrait, neqtie ex eadem materia coagmenlal
, [qood besliarnm inopiae accidii], sed omnia tum
* * aediftciorum getiera excogitat, tum ea itiuliis nio; . - dis computgU. Et materiam non e proxlmo lan , - Q tum conqnirit, sed lapides peregre excidit, ei
, - Tbessalico marmore, aut porpbyritide parieie, ve, \ , Bttt, el praiorum floribus eos pingit, el solain va , (), riat, aiqae inaurat, denique necessilale contempla,
, eolum prelium respicit. Eademcoroinlmsciiureliam
* ' in amictu, non ad anni intemperiem tnntnm se
, vesiibus mnniens'[uam haec res non magnam cu * ram posltilaref, quam qmdem natnrae et bestiis
* ' abjecil], sed ralio multas etiam delictai in vcslibus
^ * excogiiavil. Nam et materix varieiatem indagavit,
. etpurpuram reperit, alque aurum hilexuil, ei
, , - ourais getiermtum animalium, lum planlaram ima , gines in iisdepinxit, et alife alias veslium formas
, altribuit, procajusquo naialiba,aul digiiitaie, aai
, , , aetale. Eoedem sampius tideM el in slralts, ei i
. ' - D caleeameniU, et vebiculis* et vasis, el caHcris re , , bas, qnibue vita insiruilur. Itaqne homo ia nulla
, \ , \ re Mia, iiadon quibus alii auintur, delecUlur, sed
. "' in omnibus saperYaeaiream quamdaol diversitalero,
, et degantlam oxcogiut, cotHra quain reliqoorum
, , amniafiluiiH natara ferl, qua lam pusilla quatdam
agunt, lum pauci conlenU sunl.
, , , .
CAPUT .
. .
Verom dki qucaU bc aliquid aliara oeceaeiu
. - tis babero admietum. Qui eliam \itam coneerva , , , lam cupiunt, vicui el daroicilio el ve5lbnealis i u , digent, quanim rerum euram oatora beettis eiiara
quibasdam indtdii, qaaaivie borum poaaosaioBem

f
fl) Molior lectio cod. Reg. 1115..,. , . . . ? . . Eonr.
DEMETRII CYCONIl
1187
1188
prtilio<iorem et uberiorera bomioibus cpnsiituerit. . ' ;
S^dqna vivendi nccessiuile adductug borao, sapien- .
li:e sliidiurn suscepit? Quid aulem ad victum con- ; , \ ferl ars supptitandi, el raliocinaiidi, aul geomelria*? , ; ";
Aut quid rebus vitae necessariis decessisset, si '. , .
nuila nec eloqtientiae, nec dialeclica excrcitalio ; ; ;
fuissel? aul quid ad frigus aut acslum dicendi ve- ; 1
nusias conferl? quae cum ab hominibus post ea ; quac necessaria sunt, excogitata sint : aperie oeien- , , ;
dunt, ronsilia ejus non tantum ad corporis aul vo- ,
luplalum neecssiialem, sed ad aliquid ulterius et "0 6s
majus referri. Quod aulem maxiroe osteiidat buma-
na?naluiae, si ad caHera r.omparetur, excellentiam, ,
cst consulcndi sludium iis qui sunt 'iuferiores, el , );
consideratio ulilitalis cognalorum. Nam aliis satis . ,
est, si ipsa non esuiiant, non frigeant, non viribus , , },
ad procrealionem desliluanlur; sui autem gene- ;
ris nullam curaui geriiut. Ncque vero reperies res- , ,
publicas leonum, aut elepbanforum, aut aliorum ,
animalium : scd civitates solorum boininum stml \
opera, in quibus sapientke suae inventa cl muiua
, ;
beneficia deponunl, atque bis alii l$ges praescri- , . \
bunt, alii diclo suni audieiues. Ac a subdilis bo- , Apcnoreset tributa principibus pendunlur : quae vir- ;
tulis el inferiorum curje praeraia sunt : principes ; $*
autem assiduam iis sollicitudjnem, qui ipsis parent
;, ,
perpetuamque providcnliain conferuul : qiia:n , * >
taniam prae sc fenint, ut bonus el justus princeps, ,
euopte periculo saloiein aliis prestel: ac mnlli pro , patria* defensione occobuerint: quod a besfiaru
*-..

natura remotissimum est. Vix enim vel sese, a>it *
ioelus suos illas defrndere videas. Sed inferiorum
cura, boiniqum duntaxat est, el buman menlis . *
munus. Enimvero qoodnam evidenlius apecimen : ;
tum ad bumanam perfectijnem, lum ad brulorum | ;
inopiam demonslrandam proierelur? Nam baec , ; *
quidem suaruin dunlaxal rerum satagunt. Inler *
bomines aulcm rationis perfeclio aliorum eliain , curam suscipit, eorumque necessitales explet. Vi- .
de-s ilaqua unuin hominem, qui suam potesla- ' , u\
tem redegeril non relicjuorum lautum aaiinalium , , &
gregee, sed eliam m aiuliie urbibug, raului nalio*- > ; ;
nibus, mullis provinciis imperilet. Quidam vero , >____,potiti non ob- . 0 * ,
loliusciiam orbis lerrarum imperio
divinae
digniialis
Biguum
demoaalra- D , *;scurum in se
runl. Jam illud admiratione dignum esl, untini ho- , /
ininem, cuin et bruiis bestiis el hointiubus imperare conelur. ipsata, boc jugum exculere, ac quid- ,
vis perpeti mallo, quam alieri aervire : tanquam si * ;
a prjraordiooaturaejoe lbcrlatie consors, et ser- , ^
.
vitutis iniimca sil.
. '.
CAPI3T X I .
Adeo rcs varia ct fibera est mens bomiim, nimc

,
,
boc, nunc illud agenditm suscipiens : alias sic,
alias conira suas acliones coti>poneiH, easque , , *
ampor arbilralu sao. Hoc vero a rationis opuleittia . 4"
habel : qirae railo sola cum tibora sit, lum facore, ,
tnm excogitare conlraria polest. Nalura aitteni, , * quippe mendica et inops, uno quodam ternuno . $ , , '
c
89
DE COXTEMNENDA MORTE.
U90
, continetui; : et animalia, qtue ei sarvimtt, agena ei
\ servilia facii, minuiie inclusa lcgibus. At bomo sic
* ab initio divinilus ad imperandum a Deo paratus
, est, ut non cxleris lanliim praease velit, sed idem
, etiam imperium erga semelipsuni usurpel, prseser , ' lira ciim suam naluram couservat. Iiaque bomi . " nesroodestoset prudentes appcllando$ censcmus
; - eos, qui se ipsi regunt et moderanlur. Et ii, cam
, , , ipsi felicissimi sunt, tum eos, qlii parenl felicos
, reddunt, qui bruue sui parli, Uuquam populi mul, , litudiiii, reccissiiue imperare sciunl. llaque ne . gant homincs cordali, anie parium boc impcriura,
bominibus ad rempublicam adiQinistraadam acce , dere fas esse, quod nibil praeclari gesturi cssent,
, - g sed semeiipsoe cam aliis in pernicieDi conjecturt.
. :- Ilacre homo ab orani animaniiuiu.gcnere distiit, guilur : quorura Qullutn reperia*, quod suis cupi , dilalibus repugnel, sed omnia, cilra impedimen . inm, natutae siise irapelus eequuntur. Ncque voro
, , ' cum nalura paslue ea commonefacil, illa fameni
, ' . antefenint, neque cuin ad potum ducil, ipsa siiire
; roalunt. Tempore aulem coilus et pasloribus et
, sibi ipsis iniolerabilia sunl: stimulumque illum quo
, * ad procreaiioncm feruntur, nulla ?is coercere po test. In causa illud esl, quod eorum nalura, ralio * nis expers, non babet quod appetilus incilatio , ' nera reprehendal : ideoqno libidincm quovis
; modo explere student. Hominibus autem magnuin
* , cum naturae legibus bellum est: citjus rei qmlib< t
' . - Q semetipsum observans, in sese quolidie periculum
; , facit. Quam multi replelionis cupiditali famem op , , ponuni? sice inedicis obtemperanies, sivc carnem
* coercenics, sive aliis de causis curalionem corpo, ris repudianies. Appeiitionem vero' rei venerea?,
, , quam nalura omnibus animanlibus instar violni
- tissiinae legis indidit, adeo quidam deleslaii sunl,
ut idcirco penitus ciiam aspeclumj feminarum nbo.
minati sinl.
CAPUT XII.
'
. '.
Idcm te facere sentias ct contra iracundiam:
'
. - qune injuria laccssilum, adversus eos qui l.vserunl,
, ; ar.nat, eumque inonet, ei mauibus ct gladiis in
, eos imiendum cssn : inlerius autcm is qui ila con, , cilatus csl, quemdam objurganlcm sentit, docen, D lcmque, et reprimendani esse iram, et ab ollionc
, , , abslinendum : cl cavendum, tum ne leonibus, am
, ursis, aut apris similes fiamus, lum ad homineni
, . et ralionis regulani, ipsumqtie decorum, esse re , deundum. Ac Uxc objurgalio sacpc tanlum valfl,
, - ul ardore exslinclo, cum qui damnum fecil, add i - xcril, ulamore complexun sil euin, qui vim cl in. juriam facere. voluil. Ac bominuiu condilio urbi
, , quodammodo comparari potest. Nam is rationem el
. , naiuram babet, qucmadmodum illa inagistralns ( l
. ; plebem. Ac ralio quidein rcgnat, nalura paret. El
, bxc lcx a Dco i s sanciu esl, qui fclices sunlfu . * , luri, ut itibil omnium reruin aggredianlur, nisi
, quod ralioni consentaneum est. Neque vcro quis~
;, quam est, quin boc in se discrimen animadverlens,
1191
DEMETRli CYDONII
1192
aliod \n nobie esse ralfonem, aliud naturam cor- . \ tt
poris inielligat: ac illatn quidem quasi leges prae
,
ecribere etdtfcere, hancquasi obtemperareetducf
, , '
Quae, si eo aequatur, quo iila spectat, a ratfone cu-
ratur, tanquam mnlae, quae in itinere fariendo, et .
sarcinis ferendis nobis operam navanf. Sin repo- " ' . \ * '
gnet, et cum itlius officio stiam munus confundat, ,
luin vero/atio suum in corpus et res corporeas do- .
minatum aperte ostehdil, prehensumqae corpns, , , ,
tahquam fugitivum servmn, iaine primum et siti \ ,
alirsque a*rbmnis pungil. Deinde, nisi post casliga- ', tlonem a contumacia recesserit, tum vero, iracunt- , ,
dia lanquam socia contr* bosles adhibita, acerbum , eorporis vesaniae sttppticium infligit: nec parcen- 6,
dnm censet diutiug, adversari non dubitanti
,
Itaqtib vel per pracipitia dejictt: el bominem sibi & . "QoV , manua afferre cogit. Quod cvidenlissimum signura , , IV
est, anirtium railonis panicipem non a corpore *
tantum diversum esse, sed eiiam domiaum : et qui-
dem eo usque, ut eliam perdat. Non enirti, nisi aliud , ,
quiddam esset, paniret, neque per iracundiara , . ,
occiderel. Qaod si qnid corporeum in nobis domi- , , ' .
naretur, corpos ad necera, cum visum esset, non ,
condemnaret. Neque enira qaidquam sese perdiium , , . &
cupti, atqae adeo ne vires quidem cofitra se babei. * "
Oinnia entro pro viribus sa tueri studeot, et cum ' .
iis quae sabitera prohibent, irreconciliabile bellum ,
geruni. Quare si bomo nihil prseter et sen- . "*,
sum esset, oinncs homines corpoiis appetUiones ,
* sequerenltsr, atque in id aolum sludcret, m el bene Q , ;
essei; belluai vero cura ejus voluplalibus nullum , * *

easet. Neque res quae sensum excedunt, expe-
, ' ,
terenlur, sed despicerentur cl conlemnerentur.
. .
CAPBT XIII.
' *
Ac forsitan sinc necessaria*causa, tantum verborum fecissc quibus.lani vldcar, cum constel, bom> . ,
neni majus aliqnid quatn corpus aui corporea babero, idque esse rationem, qua cuncla consideret, , ^ ,
etdijuditet, el peragat, el ad legilimum finem , ,
quaeque referat; sed hujus, ne aliorum quidem ani-
manlium naluram experlcm esse; nam illa videri, . oiBcium suutn certa ralione facere, et cujuslibet ' , ^
aciionis cerlum sibl finem praestituere.Nequeenim . '
, , *
id agerent, nisi ralione ad Gnem ducerentur
quoniara alioquin, ea qua3 faciunt, casui ascribere ^ ^ , ,
necesse essct, eoque paclo nibil in actionibus eo- , , ***
rum essel defmili, sed id quod casus tuliaaet, eis , ' , ,
accideret: cum ea quae in oculos noatros incurruat, ,
eonirarium de eis testentur. Nam aut semper, aut , , ,
iuaxima ex parte, ea qus ab iis geruntur, omnia . '
eodeni modo eveniuni. Ego vero statuo, ea etlam, . *
qa* ab animabbus geruntur, ratione geri. Neqoe , ,
eniai in iis dunUxat, eed in inanimis quoque, ra- 19 , *,
tionia aliquod vestigium videas,. cum et ipsa or- ,
diooquodara el orianturet aganl, Sed idem nego, , ' *
^
ipa oorum qua* flunl ralionem in se babero, et se*e *
*
\
t^cundum illam, euoque arbilralu, gubernare. Sed
assero, oniversilatis auclorem, pro ea, quam in , **>*
te habci, raiioae, quodvis ad ftnem ei animanti <**
1133
Dfi CONTEMNEiSDA MORTE.
14
, , ' - convenienlem incitare; ipsa vero nullaruro rerua
, , causas intelligere. Nam et sagitta cuiu niclam igno*
, , , ret, a sagitlario dirigitur, quo eaiti ferri convenU.
. Neque vero quisquano dixerit, jaculum aliquid ba(, , * bere proposili, aut cogniiiouis, aut finis alicnjus
\ eopiditatem. Sic eiiam animalia raiionem in agen . * do sequitnlitr, sed eorum quae "faciunt caosam
, ; ignorant. Movcnlur autem et ducunlur ab eo, qbi
, ' SGU oronia. Atqtre istius rei arguniemum cst, quod
. * ea sola aggrcdiunlur, quae ad nalurae conservalib , , nem conferunt: quidquam aulem ulira, nc auin * gunt quidem. Nam si eorum appelilio nltquid ratlo , - nisaut voluntatis bafcret, etiam exlra necessitatmn
. aliqufd agerenl, ad omnia rationis facullale adhibiia,
* ' quse contraria el itiUdligendi el pcrficiendi vim ba
bel. Ergo nullum aliud animal praler boimncm
aniraum inlelligentem babere existimandum est; scd is peculiarc quiddam soliusbumanoe natnras est.
. u \
CAPCT XIV.
"
flaque jbomo non cx corum numero siinpliciicr
, .-. est, quse solo sen&u vivuni : ncqtie cjus est ea
* , ' condilio, ut ad nihil ullerius transirc p(s it, st<i
* * el sensura habei, et, quod ad bunc atiiuel, nudta
(4), , cum cacteris animaniibus communia. Quod autem
, eum plane faciat hominem, ac a reliquis distinguat,
* raiio est, et mcns, instar principis in superiori
, ? loco sedens, tuni ad se, lum ad suum usum cuncta
, , humana accommodans : tanquam do:tiinus aediiiin,
, . - ad quem ei fllii et servt, omiie.s aclioues suas refe - runl. Huraanus igilur anknus, nalura ralionali et
, . intelligcnii ab opifice Deo accepla, corpus non
, ' ' eril. Alioquin enim nec ipse corpus praecipue mo * ' C verel, nec id loium pcneiraret; sed inessel cor , , pori, qucnmdmodum vasa quorum alia aliis.
, cluduntur. El quia per lotutn pervadere non pos;
, ; - set, mullas corporis parlcs, praescrtim exlcrioree
. ' omnes, necessario inaninias relinquerct. Ilaberet
, - ciiam magnitudinem pro corporum magnitudine.
' , Unde dici posscl intcr duos Ajaccs, Telamoniuiti
* , niajorem, Locrcriscm vero minorem animuin cir ;. cumferre. Atque etiam cura corpus sccareiur, itle
elhm ejuscalaraiiatis esset parliceps. Praeierea &iu * - gulse queein eo conlinenturepecies, individua fulurra
. '' , ' esseul, ialia enim in maleria el corporibus sunt.
, . ; Uaque nihil universale scirel: sed sensum dun . laxal baberet, ubi nunc scienliam. Sic qiut ratio
, , ^ animum corpus essestaluii, mullas incidit ai>
Enimvero qui fieri potest, cum sii tncor , eurditaies.
"
- poreus, ei curpori imperet, idqiie arbitraea suo
; " , gubernet, at eam aliqui el nioric prastantiorein
, ' eese, etnoa interire neget? Narn animi in rorpits
, , , fmperium, atquc illod eliam, quod corpus ingros , sue, non oinnino immergitur, sed eminei, ei qttod
corpus ab eo separatura nibil facere potest, fpse
, vero omnino a corpore, ei nugis qnse inde oriun, ' tur, separaltis, in maximas ei gravissimas cmUem' , , plaiiones, elsibi cognalas recedh : cvidens argii ' , * menlum oei, auimi quarodam naiura:n pcr so
consiatentem esse, quae corporis miiii&lerio carera
(I) Cod. Reg. 1215, . fiorr.

PATUOL.
iia. CLIV.
38
1195
DEMETRli CYDONil
MJ
poasit, atque csse et pcrnianere qneat suopte ro-
,
bore ; praetcreaque suum negolium eo perfeclius , \ }, . "
et puriu* agere possit, quo corpus magis etTngerii \ ,
alque operam dederit, ut sccum ipse agal. Nam
ciun semelipsuni corpore el ejus generis curis '. . axoxf, \
abeohii, aul mundi crroreiu, in oculos incqrreii- ' *
l i % "lissum fecit , el obscuras rerum raiones , ,
coasifterat, et veriuiem per se probat: 111 u aui ,
deaiura juris plane faclua, et ui ipie iimrpqreaa , ,
et, atiingens exempla materia et corporis oiper- ,
lia, ac velut adyia fanorum ingressus, corpus foris , ,
rebnqnil quasi nefas aii Uto cerniiaiite, ei ipaam ',
animum, Unquam lenebri qaibasdaip, sua deroen- ,
iia perfaiidenle veritatem comprehcndere : eo . ,
*?ro, taiiquaro onere qoodam remoto, a4 id qnod , \ , \
et, el veriutcm expodilus peuetrat. Tum vero , . deniiini homincm periecliesimtim et sapientissimora, , et virum opiimum, etomnes virtuli tilulospromcri- \ \
mm appellarc iicet. Sin cum corpore cominisceatar, , . \
ei aeiisu ac viaione disciplinas caplei, tum regi ,
com comparare queag, qui ultro purpurea chla* , '..
oiyde ei diademateabjecto, servis sese coromisceat, , *
et ad servtlia miristeria descendat. Quod si - ,
ptalibus eliaro senriat, el mactilif corporis iinplea- , \
tur, tum ei comparaadaa furrit, qui iu lutum aut ,
ctonuro 86 impellal, atqbe puU bruip illuni et ania- .
bilem aspeclum obscurei, el facieto quaindam deiomiera et borridam assumau
. ?.
CAPUT XV.

Atqui si animus derelinquendo corpore perfeeiiooem suam contequilur, quis bpmo cordalus |1 ,
euta morutcm esse, tH cmn corpore interire coii- , ) cotteril cum aulequara morle aolvalur, ab illo , \
ad e recedat, ei operaiu del, ut oese ab illo sepa- ' , \ *
'
* ret, quasi boc paclo niaiiinum frucium ex sese ,
capere poasit. Eniinvero si ejus vila in corpore ;
posita esi, alque eine eo inierit ac dissipaior, qui \ i t ol omni corpore transcenso, incorporea desi- , ,
dcrei, ei in carum rerum cootcinplalione euavher ,
acquieacal, cl si quie inde absiraxerit, niolesle , , ,
ferat et dokat, ut qui a suis et coujuni tissimii ;
rebus avellatwr? Nam quod dclecialur, quando ,
eoni iis, quae inlerilus expertia aunl, conjungilur, , }
et mrbum dolet, cum ab iisdem ejungitur, id le~ . *
eumoiiio esl, eum cognalio4ieiu et simiHludinem Q ,
cutn eo quod 681 immorule babere. Quodsi iiunior- 0$. ' ,
tajia DiuUlioiii obnoxia non eunt, cousenlaoeufn ( , ),
8 l , H6 ipeum quidcm aub intertlum cadero. Quo ;
v^ro paclo, cum inuiiorlaUa ail, eaque de cauaa * 4 ^ ^
Mamobilia (cor^wmiii euim ) iftieriiufn * f*th
aootiaeol? quew io allaiii retn sino iotq cadere,
. , mllo aaodo Ueri potesu Noque vero a ebatrarto , , ^
ftbquo 8Hfettta concidct. No<|ite cniin quidquam * *"
011 quod cum eo pugnet. Quod ai quie dical, *u- , ,
aple imprubitate, lanquam aerugine ferrum, ani- ' ,
muin po8S6 abaumi; poaeimi- quidam, cum nibilo* ' .
ininiia vivaul quam boni, istaui etiam argumenta- &
liouem evertunt: aec poese euin, ne soapie qui- , \
dein maliiia inierire, per quam solam eum perire #
1197
) CONTfiMNiiNDA M O R T E .
1193
. credibile sit, oslendual. Quod si probabile esi.

, , - inilium respondere fini, consequens etiam est, id
. - quod solius Dei vobinlale absque maleria ortum
. - estv solius eliara Dei voluntato inleriiurum. Atqui
, * . id velle eolvete, quod bcne compositum cst, non
, esse boni, quidam sapiens, cum de roundo disse , , ' reret, dixit. Praetcrea fieri non poiest, tii naiuralis
, ; , el comiiiunissiroa appetilio fruslra sil iudila. Ejus. que rei argumenlum esl, quia neino unquam ea,
. , qua? fieri non possunt, appeiivii. Quis enim un >- quam menlis compos, cupidus iuit alarum? aut
. fiupra nubce se lolli aut per flucius tanquam per
. , solum ambulare ? quae &i quis vel in somno tanium
isa narrarii, ridemus. Nam eorum tanlum qu
.
conlingere possunt, nalura appetilura indidii. Ilaque quod duce omnes natura appettint, id ut contra naturam et frustra sil, fteri non potest. Veruro
io perpeiai.atis cupidilaies omnes conseniiunt. Necesee igiiur est, lum boc fuiurum ease, tum
fleri DOB posse, al animus cum selernilate conjanclos, volo frustretur*
. ICT.
CAPtT XVI.

Quapropter non cordalorum bominum c$t, quoMo ^ , rumdam de animo angor, ne forle Cimi corporo
. , exstingualar, el usquam esse desinat* Non enim
, incolurois tanium, illo pereunte, manet, sed suo
. munere recle fuogi non poiest, nisi corporeis iiu , , pedimentis liberetur. Nam sapere, et iniclligere, ei
, , cara divinis incorporeieque conjuagi (id quod coni
', , cujusvie animi natura couvenit, et quo cuacU q t
, * dicimus, el cogilamus, tendoiU* ut quod * ortim,
( , quae ia nobissiini, oplimum sit ac divinissimum),
, id omnino corporis socieiatem respuit, et soliqs
. anlmi, se pianea corpore, ad sese, ct res quae in , lelligentia comprebenduntur colligenlis, monuf
, ' esl. Etsi eniiu aliquando etiam eensibns utiiur,
, , C alque inde occastones quasdam inleHigendi sumit
, , lanien id in rei auspicio duntaxai facil, et dom
, . " vetut indoctus est, et in dubio, ac paalo niomeuto
- buc illnc iinpellilur, hac ulitnr discendi raiione t
, } * qaemadaiodura iiqui palpahdoros aeseûi studeni,
, viw dettituli. Sic anfimus qooque, vilaro modo per
natmtatetn iagreasas, oculuinquc smim magua
, - corporls caligine iectara habons, ac profuodo so, , , poreoppressiim, sensibas indigel, qai euro tan*
, ' qaain e somno eiciient. quibus priocipio com, , motus el expergefactos, sensibua ia veriialis inda galioae uti desinil. Quin potius eo* ob insciliani
aliquando increpat, cum cogunt, ulin id consen, $ - iiat, quod ipsi volunt: quemaduoodum Us, qui diococeiv , , scere ineipiunt, cerU qoadam linearum conforma , , tione opus est: poai partaro aulem scieoiiam ad
. eaa reverii recuaant* Sic animum eliaro, dum ad ' buc ia corpore eat, nihil absardi ost sensos de
scieniiis perconurl. Cum auiem ia a eorpore eo * , * latue fuerit, tum rea qa eub iuieHigenliam ca doni, cura per seae adaint, usum sensuum noa
! * || , desiderant, quippe qns aua natnra dilacidisaima;
' , toat, et animi OCUIIHQ per seae illuatrant, qaarup
- pnesentia el.ablur et deleciatur, cibo suaviUlequ^
* sibi convcniente : cni si quis corporea* toluplat*
, , , comparare vtlit, siaubcra polius volupuiuw
4199
DEMETRIl CYDONIl
1501
quara quod nominantur, eas vcre appellabit. Nam , ', , '
illarum nulla est e&seniia, ut quae omnino in niotu ,
versentur. Et quoil eas recipil, est perforatum * & ; :
corporis doliuin, undique perflucns, quod nihil , ,
continere potesl.
.
CAPUT XVII.
. '.
Cur ergo tiibilum nihilo imponae ? aui quid tan ;
deio euriun quae ,non uianent, in fugilivo inanere ;
queat? In animo autem voluptalis ea efficientia
\ ,
sunt, qtiae vere sunl: neque quidquam aliud nisi , ) ,
essenlia, et quod eas recipil, eanum quiddara esl, , . '
cl solidum, et iis ipsis simile el immorUle. Itaque
probabile est, inter eos qui deleclanlur, bos qui ' 6,
corporis voluptaies appetunt, deludi polius ab iis ,
cl semper vacuos illis reperiri, cum id nunquam , ,
tontinere possint, quod seqnuntur : non aliler ^ , ,
qtiam si umbras persequanlur, cum el corpus, cui , ,
lila parant, suapto natura non salis Qdura sit, nec
ea quac data sint, contiueat. Qui autem anfcm ,
voluplates praeferunt, eos revera subindc satiari, , . 5
el eorura aliquo explcri, quod eodem modo perpe- , , ,
tuo se liabet, el quam suavissime vivere. Sic ea , ;. "
qn* post corpus evenium, aninio et uliliora et ,
)ttcundiora, et (ut universe dicam) divina, et melio- , ,
rU p.irlis snnt. ltaque primorum etiam seMentla, ; ,
qui voluptatnm desiderio morlem aegre ferunt, et ,
seiindorura, quibfs nibil esse reliquum post mor- , ,
icm videiar : non modo raors natura advenlans, ,
borrendi non eat, sel ejus eliam cunciaiio. aegre , , ferenda : el cuin abest, vocanda esset, quippe g , , , .
ctim aliler lieri nequeat. ut aul veris voluptalibus
pcrTruanlur, aui siut t vivani securius, el mor- ,
Uli ac bruln parte, quaeque perpeiuo nihil esi libe- . ,
icniur. Desinanl igilur et qui corponas volupta- , , ,
les dcplorant, cl qui se nusquam post corpus fore arbilraiilur. Optimum enitu iis nianet, ac poiius , ,
toium, ei quo solo, si sapiant, sunt, in quo divin ,
imaginis pulchritudo imeritus expcrs reposila est, - > * * :
noHi calamitaii obnoxia, quae virtulis el prudenlhe , ,
parliccps essc potesl : eni id unuui damni est, si . carnt serviai, et caiu amplecletur ; ab ea vero l i - , ,
berari, redilus esl ad viiaro, et ad id quod vere , | esl, Ct sacne veritalis froctus. Quocirca qui fleri ;
polehi, non meliiis nobiscura agaiar, corpore recedenie, quod anitmim degravat atque attrabit,
neque siuil ullra coelos atlolli ?
CAPUT XVIII.
i
. '.
Naro auro eiiam, cum quavis alia raaieria con faeo, quidnaio essel melius, aut suavius (ai modo ' , qoid pmdentias baberct) quam ab iis separari, , se inferiora sunt, suaque admistione apparere , ,-1
noa sinunl, quanlum ipsi venuslatis insil? Itaqne ; "* ,
*lultiti;e esset, purgatioue ilia dolere, qua omnino , peiOcitur, et ad suam naiuram redit. Sic nobis , .
propterca indignanduui non est, quod mors no- ,
strum aliquid, ct quod nunc babemus, abripil : , ' ,
neqoe slalim pulandum, id deiriiuentum nobis af- ,
fetre, ai ablationom istam aobis non esse noxiani. /
attendoritnns. Qaando enim deteriorc, el eo quod . " ' , *t
probibere nos a vilae purilalo potcst, liberaniur, , f
iiOl
DE CONTEMNENDA MORTE
120*
,, . aibii damni raors nobis allatura cat Nibil cnlni
, formidabilc nobis esi, nisi auimo in primis gravo,
, sit, et felicitas nostra aibtl atiud esl, quain proba
, . animi constitulio. Nos enim animus, et quiik|uid
, ad eom p<*rtinet, snmus. Quod si is morlis pcricu
, \^ lum facit , nibil probibet, quoininus nos iin, . * mortales et simus, et auncupeinar. Quod enim in
, \ , * , nobis rooritur, cl parvam, el non idero quod nos,
\ eed nostrum quiddam est, rec sua mulatione con
' tra nos mortis quoque suffragiom ferre polesi :
' quemadmodum neroo corpori malas vestes imputa ) , , bit, neque si illae rumpantur, aat deterantur, id
. " corpori accidere censebil. Si lamen exiguo boc
intereunte, hominem idcirco morialem vocandum
,
<l* P"tet, qoanto aequius est, ob idquod^
adeoque
excellit,
et inierSium
interitum superat,
, \ , majus est,
cnpr..!
, , et manet, eum elimmortalem, et nulli [cladi ob ota , noxium vocari ? Mens enim sola, purus bomo csl:
, \ - in eaque sola, prudenlia et raiiocinalio sila cst,
, ; quibus bomo a reliquis aniroantibus distinguitur.
, Autigiiur qui obitum loios nos perdere dicunt,
, aliquam iimeudae mortis causam se babere pulent,
ubi demoastraverint animuin mortalem esse, et
, , cum corpore abire, aut quoad Deus el recla ratl*.
, , ' et phitosophia, et ea quae in ipso anima quolidiQ
, appareni, demonslrant, ejua ess^niiam imerire
* ^, non posse, recipiant animum, neqae iia erga fatum.
^, , afTecti sint, quasi in baralbrum quoddain, ex quo
, .
nullus regressus pateat, casuri sint.
e s s e
m a i l , F T
. '.

,
, ,
, ,
'
*
, ,
'
. >
, ,
,
. "' ,
, ' D
, ,
,
,
.
,
*?

,
, , '

; '
,
,
CAPUT XIX.
Qnodsi vero bominem morle penitug deicri contingcret, ne sic quidem mortis memoriaquemquam
affligi oporterei, sed cogitandum potius esset, quanth corporis niolestiis vila referla sit, ei quamo sit
levius, omnis sensus expcrtem esse, quam tanlam
tcmpostatem, quac a corpore nobis in dies exciiatur, lolcrare, quam animus neque frangere, nequo
iorre polesl, cum compages noslra, corporis affecliones ad euin iransmiilal. Nam boc aniino necessario ferendum est, dum goneraiioni scrvh, ct
multa quae ad corpus attinem, invilo in se recipieiid. sunt, ul qui illi non penilus imperel. Quare infiniti labores necessario nobis ejus causa capiendi sunt, quo.d nunqtiaro non id bello pclilur,
dum alias famem ejus sedamus, alias siiim exslinguimus, aliasfrigos ab eo propulsamus, alias |p<,
quae aestus deviiandi causa i>ubeat, exc<giiauius.
Tacco peregrinationes, lerra mariqae aiiscepias,
harqm rerum parandarum causa : et blapdhiaa aa.
scrviles gestus, qui saepe propter obolura exsccrandis bominibne praeslanlur. Qu res, qno laqueo
gravior esl bomini, qui vel niinima ex parto senielIpsum novit et considerat, a quanto vcritaiis et
virhilis fastigio, ad quas nugas, el quisqujlia deciderecogatur? Jam qud de variorjiin iiiorborum
doloribus dicendura esl? cam saep^corpas ita erodalur, ui vix calarailosx vcierie, borvinis reliquiaa
supcrsint? Miseri igiiur noa iuodo noa poasaiu
4203
DBMETRll CYDONII
IfU
icliqui; noa u l i , sed nac, quod i i l corporis parli- ; *
bus Mibslituant, quae iis perierunt, habcnl: atque ; " *
adeo ne eos quidem, a quibus cousolalioiiem au- 5 , ' * \
diant : quod oranes sanieni et puUredinem el mo- lestiaro quae inde orilur fugiant, quod eos inagis * ' ' ,
quam ipsi dolorcs excrucial : adeo, ut doloris , , .
acerbitas eos saepe laqueos, aul prsecipitia, aul , ,
enses desiderare cogat. Ut auiem concedamus, nul- ' {
lam a corpore perturbalionem animo oriri (quod si , ,
ficret, monstri in&lar haberetur), quis saiis enar- . ,
raril lempeslateui, quae in adolescentia, et corpore |
incoluroi, animis a corporibus concitalur umnino & &
enim bomines lum ne homliies quidein esse pos-
atint, cum veluli fluctibus, ab agitatione Ula men- *
lis, in briiloruui naturam detrudantur. Sorvilia ; '
eniin animi pars, et raiionis obnoxia imperio, ar- ,
,rcpia occasioue, satieiale insolescens, seditionem conlra menlem movet, nequeampHus obtetrperan- .
duin ei censet. S*d animo oppresso, sobrias et bo- , ,
riestas cogitaliones exsilio el ignominia mulUU, si- , ,
biquc ascito imperio, quo fors liilil, impellitur. ' *
Et cum viriutem omnem, tanqnam impolentiam ,
aliquaiu coxvteinnit: lum in sola improbiiate farli- * '
Iddinem csse silam exisiimai: deuique assidus , * 6 ebrietati, ei pelulantise, et oinnl iniquitali bomi- , * ,
utim iradit, neque priorisfiguraequidquam praler , nonien, illi rellnquit. Sic cofpua dolore afllcit ani- . ,
muii), non minus per voluptales, quam per mole- , *
siias : ac poiius plus nocet otfo el reinissione. Nam
auriga qaoque pbis Ijeditnr, cum equi abere pabulo Q . - et satietate lasciviunt, atqoe tomere saltant, quam ,
cum obfamem ei imbecillilatem lente progrediuo- '
i(ir.
,
,
;
. . K \
CAPUT XX.
6Aique liaec dicia nobis sini ad eos qul opinantur bominibus post niottem nibil esse reliqui, s^d ,
omnia pcrtre; quique putanl, eam hac de causa re- , '
rum bumanarum esse pessimam. Ac eadem ad ,
.
persuadendum iis etiam, videntur salis csse, qui
non lardissimo sunt ingenio, liceie nobis alibi vi- ,
vere, eiiam extra banc vilam, eo quod in nobis et
maximum est et divinissimum : ut ei iucolumes , . *simus, et permaneanius. Tametsi maximas et va- D C * , '
Hdissimas denionstratioues praterraisi, quibus sa-
cra quoque oracula cum his, qnae proiuliiuus, con* ,
sentire, deiUonstra^ri potuisset. Quae posl banc vi- , ' , ^
um viris bonis tantam jucuuditatem, laniain sua- * d
vitatem promiltunt, ut nullo moda verbis explicari
queant: nisi ad hanc disputationem rudiora et ma-
gis obvia sensibus adducere voluissera. Reslat igi- . ,
iur, tit et leftiis aliquid reipondeamos, et decla- ,
reinus, ne ipsorum quidem cogilationei carerc I H . >W
midilate non conveaiente. Ac ullionem esse apud ,
inferos, eorum quee hicdelinquunlur.et multis acer- bitatibus lllic mullari redundantes bujus temporia. ,
vobiptates : banc opinionera iinnam esse, non do- *|& ,
Ciown Untum yirorum cOQsei^sus approbat, sed et * j ^
eT9l
im
DE CONTIMPIENDA MOhTE
ttOfc
l , divlna jnstilise qoalitas, qnam omnet oiiam itn - . padentisefiiii concedunt, cutn hant eentenliam Iro \ - motam ta animis retinere cogantur. Neqoe enim
. $ine Aeelere cogitare poasamot, botlo et perfecifssi , ,
mo Deo allqald boiri dees*e, JustiliA autem cut
. omnibn* bona est, ium vero lls qnibos principaius
- obttgit, aine qua multii peccati* imperium cora*W Afltfo
<*n** * * " ' plebuni. In primii autem Beds maximo et abeolu , V * * - tissimo imperio pradiiae est: cam se priorem baotitv . - beat namtnem, nihil e*t quo optis babeat, neqae
, * quidquam sit, quo egeat : tit necessiias eum aliqua
- pet vices ad servitutem trahat. Ipse Igitur, com
, , pr&sideat omnibus, et bumana facta intueatur, ju . fftitia nete$*ario juxta se collocabit, qua et bono , , - run) femunerationes et malorom supplicia doflniat,
, - & quod sollus juslitiae tnuno* est. Qtiodai Deus eat
, * bontis, necesse est viris boais coronas, improbie
. iuppllcia preeparata esse : qoae niti hic luaiit, no * cesse erfl ea illls poei obilbm rcscrvari. Ncque
.
enitb fieri potesl, digftitalis a Jusliiia raiiontoi noa
baberi.
CAPUT XXI.
. '.
Quod si hoc veram est, jam mors peesimis i
! ' ,
. rebus nameranda non erit. Nam si auctor esaet
, - secourum ttioleatiaruia, meriio ab ea quispiam ab, ' - horreret, ut qai per earo miser et iufelix futurua
H , esset. Si verrf post obitum alii ad coroiias curruni^
, * alli ad tormeola adiguniur, cur eam rem morti im ; palemus? cum vium magls ob ea, qu* exepecUn - Q da eont, criminari oporterel. Non onim inorienti. , bus* sed qui perperam vixeruat, pcene dostinata
. " f l n i mint. Qaocirca gl h suht aversand, aequiua
, '. fuenl, a niorte ad viUai odium transforri, a qtta,
, \ tvala ea in anlmos tedundant, quorum pcanas a
, * Dobis eipetunlur : mors vero omoino criminis
, ' expors est, qoia do causa quidem est aeqaoaUniit
. * f o r m i d i D u i n . Quodei i l l i , quae posl earo molesta
, futura sant, assignemus : cur ei honorero eI bono ; rum reraunerationee accepus illi referaniot l
, ' Viri enim bonl post oum sobtia cotisequuDtur. Iia*
. que ex illis, qua? post eveniuol, non magis niala,
OJV , qaaro bona appellanda orh, ac polius ^ v e r i u t a m
. ' Bpectemut) eliam in bonit nameranduiu esae, inve-,
. niemos. Eos enim, qui jnsto vixerunt, ad virluiis
, ' " ^ "
iiprobiUUi flaeiu sta
tult, quam bominet cordali quovis supplicio grx
vtns ferunl.
CAMJT XXIK
. Kff.
Quapropler impendemium calamkatufn. mlaso
, ' - moni imputandie non sunt, sed nobis ipsis, el vo>(, * , luptatum eerviluti, per quas auimis noelris la?sis,
. "' praMorhim iilud ipai nobis formidabile reddimus.
, luqae si bas caveremas, nihil impedimento estet
, quomraos bene eiiam morlem de nobis inereri pu . laremas : oi qoxad bonorum remunerationes co , lerias nos transmiUeret. Quare melus iile non. a
, * - morte, ied horror a conscientia oiitor : quemad. : modum iis accidit, qui gravissimoram sceleran
, - sani convtcli. Nam iili qooqae pnesiitntam a lt
9
c e
i l
e t
ni
1207
D E M E T R U CYDONII
IIOS
cibas diem expavcscunl: et cum eam accedere , ;, ,. ,

animadvcrtunt, exanimanlur, cum iis facinoribns , , , , !6'
quas cooimiserunt, iroperare debuissent. Aiant, , , \ quinla, quarta, teriia, deindeea quam maxime om- . , ,
mum dierum timeo, et borreo, et exsecror. Miser, , ,
quodnain est diei vilium, propter quod eam ila , , abominaris? cum eadein et nmlli sacrificent, el ; ' ,
libntiones ob viciorias offerant, el coronas gesleni, .
et rerum bene gesiarum praemia consequanlur ? Tu vero peiulanliae deditas, velut ii qui diem a ,
legibus pralinilam exspeclant, times. Atqui illis ,
evadere non licel, ubi semel condemnati fuerint. ,
Nobis aulem popnilenita, el viiae modestior insli- , lutio, si acliones nostras ipsi condemnaverimus, .
irrilum facit alrox illud suilragium, el spem melio- , jtfov
rera swppeditat. Quodsi ergo ca quae morlem se- * ' ,
quuntur, hos ad eam meluendam vere impellunl, , 6
vfiae correclio limoretn illum consoletur. Ea porro ,
in noslia poiestaie esi, ac volunlate taulura opus, .
et sic lirnor evanescel, ct admiranda, loco prioris ,
tempcslalis, tranquillitas in animis exsistet, Quid ; '
igitur verbisopus esl? cum calamitalum depulsio- ,
nem lanlum non in inauibus babearaus? Sin quis
puiet, viiam virtuie praediiam molestam, et rece-
pium ad )>anc a voluptaiibus, non cujusvis bomi- . liis esse oxistimet; et satis apparel, timoris bujus
cauam essu quamdam animi dissolutionem et inol- . 4liliem. Nani omnis metus fore experies eos qui di- 6,
ligentiam adbibere velint, ipse uiique asseniietur.
Ergo non ab tpsa rc melus exsislil, sed ab corum Q ) ,
_..!.::>.
-~
j '
*>
#
.
., t
_ . . . . _
\
&
slultiiia,
qui se
corrigi
nolunt.
Tanquani
&i quis ,
fraudalor, cuin in jus IrabilHr, omissa airis alieni , restttuiione, ad judkem accurrcre; atque supplex ,
illi csse nolit, scd polius iler ad iilum m lougura * ,
culpei, et otiosc desidens, iis quae per injuriain abs- . ,
lulissct, frui velil, posica accusel eos, a quibus , * :
daimialus esset, aut eiiam alios piaeier merilum. '
Demens, resliluc id, quod conlra leges detiaes, el ^, , , judices uon roodo in te non aniinadverieut, scd .
etiain benc libi cupient. Quoad autcm lites inovcs, ipse tibi culpam eoruin qux perpcssurus es.ascnbiio.
CAPUT XXIII.
. KP,
Sic primi illi bomines, pro lerliis nuoc ctiam

reyerluniur, qtti proplcr voluplales, earumque , ;
fcuaviiatcm niortem horrcnl, Deprebendemus enira & *
eliam boj nibil culpare aliud, quam voluplales.
Nam quia nimium arcle bas coroplexi sunl, non . , fereodum esse censeni q u i i k j u a m , quod i l l a m sua .
vilaiero auferat. Eo aulera priorea superant, quod
,
immodestiaB sqoe quamdam vcrecundiae spcciem
praclexunt. Neque vcro diQicuIter redargui pos- ,
(5 . , ', wv
s u i i t , cum suapte oraiione facile v i n c a n t u r . Nam
siquidem (bone vir) suppliciorutn suapicio nionem
, l i b i h o r r i b i l e m facit, cur non paulisper ejeciis Y O luptaiibiis, animum usque adeo prcmenle oncre ,
liberas? ei volupiaiesvoluputibus pe mulas? pe- , -.
riculosas lulis, ntinulis maximas, brevibus ater- , , nas? Nam illis servii*nilo, banc quoque vilain ino- ) ; ,
te$(iarum plcnam peragcs, pocaaiu svibind.' irc- ,
tm
DK CONTBMXBXDA MORTE
1 0
, ;, - meiie et metaons : nec bfo Qlltun sensom psrct pienscaram qnae voluptates dicanlur : m postertim
* reipsa experieris ea, qtne nmic exspeclas. Quod si
. , \ pauftsper ad xanam metitem redieris, et tita* mn , deslae periculum feceris, eiiam in prasentia epe
, ' boaa delcclabcri.', el deinceps suavheratatem de, , ges, non molesliis modo remotis, eed bonis etiani
' omnibus ubertim tibi afQuenlibos. Sed pwesenti
', ; , sdavilali le in servilulem tradere libertatis oblttitm,
; , neque rectisare te in perpeiuo tremore vivere saiis
* appare . Seddum te probro liberare sltides, moni
, limoreui imputas, cum ipseie culpare deberes, qu
, - lurpissimis rebus succumbas. Quod si in sammain
. \ coutrahamus, duas essc causas apparet, eur mors
* . " timcatur. Nain boc aut inscilia quadam accidit,
, eum liotnincs se praner corpus niltil eese existi , maul, aul si iatneist in iis aliqurd preler illud sit,
' , id una cum corpore et esse ei inlcrire pnlani. I eo, \ . , - que qui voluptalibas sese tradiderunt, morle ad , , venlanle coniurbanlur, quasi nibil eil iis. post
, ; mo: tem reliqui : et dolent, cum bae. relinqucnd;c
, JI sunt, quod desperent se usquam aliam suavilatrin,
, - caruis voluplalibus jucundioretn et puriorem
;."' reperluros . Itaque . non iitjuria cura Jaci ymis
, fato coocedunt, nimirum bono et fine iis penitus
. pereunte.
. '.
CAPUT XXIV.
' .
Yerum horuro doorum, allerum ex aliere nasci~
, lur. Nam voluptatuin servitus cum animura cor ,
pori plane commiscuii, non paiitur, eum se ipsum
. ' - ^ pecspicue contueri, sed perpetua commislkmis U . , ' lius conseeludine deviacius bomo, eeniil, tolum
, animum toli corpori permistum esse, quemadrao dum parum auri variis aliis abjeciioribtis metallis:
, ' , atque cnm ob scientix inopiam, inslar imperiii
, - metallici, bxc a eese separare nequeat, ei quod
Csiv, videl assenlilur, et bommem eeso ail, qui se quam
- plurimis voluplalibus ingurgilare possit : id iinum
, , , , in 'ucro deputans, quod comederit, et bibcrii, el
?, , - rebus vencreis impenderii. El quod Sardanapalus
, ' : *- monumenlo suo ioscripsisse ferlur; id ipe animo
. " , suo sic iascribit, ut deleri uoa poesit, id quod ei
, \ , non acciderel, si conlbieulia volupiales coerceroi,
, . et lucrum pularet, uun damuuin, si quid bis dcte , 0 dcrci. Nam si sic paulalim a corpore so resolve , rei, el se intueri assuescerel, sesc non ignorarei,
, ; \ sed verilaiis etincorporeorum flerel coaleniplator :
; , , atque inlclligerct, nihil ad illam aibi couieniplaUo , iiem corpus prodessc, et reperirei ibi animum
suum a corpore liberalum, el per sese eiiain ante
, \ ' moriem poese consislere : eoque et puicliriorem
, - et robusiioren esse, quo minus corporis cousors
, .
sil.
. '.
CAPUT XXV.
\ ,
Itaque lali statui assuefactus, non dolorot, rum
, , ' parics ejus divellcreniur : nec sild limerct, cum
, ; persuastim baberel, iis rcbiis, quarum pcricnbr.n
^ . \ fccisscf, addticlu.s, animiim sbi pcriitansiirmii
, | , ?; csse. VolMptatcs vero animuin corpori comuiiaccn1
1211
let, illl N M M
D I M B T R I I CYDONII
m
Mi oriptarf, exooqoo liioWiiaio 90 &, fciXfaftuxt*&a *t xa\ et iguoratiooe r v p f e m . Ob hanc porro i a f t r i t i a m ,
. ' >
voluplaitbus earu n q e * aordib< m a g i t c o m n r i i c e -
\ * ^ , \
,
cotn i n insciUam p r o p l e r voluptales delabmtar, ot
,
ab Mla inaeitia i a v o l t i p l i t i i m b a r a t b r u m prcipite |. \
t u r . N e i u e vero a i i i u r a bec o * . Quilibet eiriin howo
,
botiiiui aliqttod a p p r t i t , e l ob id ctmcta ei d i c i l , et
, , \
a g i u Neque eitiiu quisquam aueo infelix tsit
po. \ * , *
l e e t , u t eibi e t a c l i o n i b u t t a i s maltntt fincm siataat.
, \ - .
Quod Niscienliaeldil gentia ftaluraniboni compreb n" \
d e r i l , i l l i u t tuojinetanquaiuduce a l e n s ; e: perspi*ue
, < *
c e n i i t quo properandum * i t , e t c u r s a m citra c r r o r e m
, ^ , *
couGcil e t i d q a o d dcsiderat c o n s e q u i l u r , e l dolere
,
desinit, e t f i d e u l i e s i a n i m o : q u i p p e q u i n t i i t q u a m p r i - g
, \ ^ vandus s i l essenlia et * i i a , c u m eseentia* et viue cau, {* ,
ta conjanctaa.Sin deaideriom auuai ignavia quadam
{ . "
igDorarit. u o q u a m pareniem ii q n i longo lempore a
,
u i s eejond,BaTbaris s e n r i e r a n l : boni deaiderium no
;,
sic quidetn e w n d t s e r i t , q u i p p e quod i a n a t a m e i t i t :
;
ed qujerene qoibus coniprebeftsi* amoreirt sedel,
' , &
fiTtur ob boni ineetttani ad e)os a i m u l a c r i et , * , ,
i t u d i n e t : ac a veriiate acieoitaque delapsue, ad

opioiones e t meiidaciuta fcaiinat, atque assilit h i * *
lomporaaler corrportbuv, Hsqoe rebtis, qna*per cor, , poa exercentur, u m b r a p r o Teriuie ipsa arrepta.
*
l u q o e boni loco a o a v i u t e a i coitt atqtto a m p l e c l i ^,
Uc, e i moodacio laco ?efilatls q a x a bono fcxsHtit,
' ? ,
daleetatar, e i c q u e c a u Hnparis olupiatibtfs ptteisei,
t u r , et se b b per o m a e m astaiem a e n r l t t i m m p o i t i - C
co4ar, permasnM omufno babena, auiHiBum eas , , .
e u t boiiun. Q u a qaideui e x t r e n a m i s e r i t eet, e i
,

cflMtnai et t o t e b r a : i n q u i t o * , vare dteuini eai,
. ' ,
iort n i jaccaat n o n l n i t i a t i . H o c i g i i u r cflivfo bo , ,
m i a i c a t t n d o m e r i t , q u i vere beaie vi?ere volet :
, ,
ac opera danda, o t f i r t a t i et acieiitbft p r o v i r i l l
,
sempor amieus, eorporis t e r o YoluptaUbtf* hoatt*
,
s i t , t ne ex ioscitia oberrans, bouuin a l i b i q u a v
,
r a t , e l t e reperisso p u t a o t , id quod jucundufin eet,
* ^ p n e i l l o c o l a i , neque i n ignoraiione veraram v o l u ,

, &
ptatum a:tatem e x i g a l , a n l m i ocalo voluplattbns
,
sirfTocaia vecordla excaraHo. Q u i e i i i a ae c o m , ' , poetierit, e l hê ratiooa r^s anat disposuerit, n t
.
pirtcbHus comparari non p o s i n t : tura a n i i u a m
mfuni i r a m o r u i e m esse in?eaiet e t xeicH : ac d e i n - D ^,

c e p t noo toodo m o r t e m n o n Utnebit, sed e j u t
,
eiiatn e t m c u t i o n e m moleste feret, eainque a Dcp
, ,
^ i o p t a b i t u t eo pacto a a a f i a H t i u f r u a t u r .
,
, tV ciit^
.
t u r , neqae u l l u m bujas i i i f d f c i l a t i a e x i i i l m
reperii,
11
KPISTOLA AD PHACRASEM.
1114
DEMETRH CYDOftH
EPISTOLA
AD
MAGNUM
PR1MICERIUM
PHACRASEM,
Tbessalomca scriptd, cum anno 1480 Amuratus l i urbem obsidione ringerel, quani mox
expugnatam ferro et igoe delerit. E i hac epistola discimus Cjdonium patria Thessa~
louicensein fuiase, noa autem Cpolitaaum vel Creteusem, utFabricius cumaliia pulavit ( 1 ) .
* , ' o t l , Nallo profecto taaapor* taata ego et v o h i p t a i e

a * . aAoetua ftoai al BUftiiUia, q n a j i U nanc c a r a i
, atraqae mibi contigit : illaai cepi ex liUeraram
loaruni, ne dicam suaviseimorum taoruin, inspe , ciione, vebemenler amieoram tuorum auiraos
- commoventium : sollicitudinem atlulerunt palrito
, , calamitaies noa din illatn relinere poluiaae ap, V parentem feliciiads spedeai, $ed priuequam libo . " - re respirarei, pristino riiorbo tnajore eun vehe*
, , menlia ease affecUm. Aodivi eniiH do exercilo ad
, portas, et de regc barbaro, et de proda qoam f*
. cerunt, el de illis qui ex muris ad ejasmodi faci , ' nora despiciebant,flentesduutaxat, nihil ampliu :
$, ' rat- illud vero, quod neque boslilis direptioni* extrin ; secus, nequevcstrarum asrumnaruni finem onqu;.**
- facioin iri vereroini, qoetn, quaeao, noo iDduceret
, ol civitalem Uoquam jam protlralani ac pcrdi. l a m complorarel ? Accedit, quod noa per bosle*
eolo* detriinenla imporunlur url.i, sed iuuha
' > - pejora ab incoti* credanlur illi tuipendcre. Eto~
. - uim ubicanqo* tcrraruia obseaaionls appendix
. * aedttio esl, et istad ipsutn, non posso bostes rc - primi, ad artnaiti se vtfrlenda civcsallicil. Veruiiw
; taraien quanquam urbera nullain invenias laii
^ . rerufti slaiu prtideuler be gerenleui, noslratu t**
- nu*n quis tttscii tnagisiram csee bujusaaodi iacU
,
noruin ? Quaiiiobre, eisi allis rebus prstlaniui^
, populi laiueu mala spcni nobis eripimit. Quippo '
, - liiueo, ue sui inemores Tbessulonicenscs boslibua
. ' sinl ipsi suffragaturi, bisque ad mania acccdenlt
a
( 1 ) Ex enistolis be:ie miillis, familiaribus plerisque, qtiaf srrip5it Cydonios, hanc, quij argumculi bislorki' ett*
tflogimus. Eam pnmui edidil clai. (U ius in SoMiu . biblioHwai Retjitr, lom. M l l , p. 3U.
2215
MAXIH! CHRYSOBERG/E
\
bus, qm hostitee cenatag prebtbera poseent eo*
intus Irucident, iterumque gnslalisvisceribus suos ( , *
tattatorioa orbes, ul caiaaiitofo iHo die, versent. > ;)' Kas ob res omnes veliin, ut nuncesl, a negoliis ; ,
publicis omnino te removeas : quid enim potest .
roedici ars in aegrolis, qui ul inlereant snmma ,
omnia faciunl ? Sed quoniam imperalor rcbat te , prsefecit, sUre oportet adversus forutnam, el * ))
inrocare illum qui solus potest impendeulia inala , depellere, el uti potenlibus, sic tamen, ui nulli , molesti silis. Magnum qtioque est, euadere opti-
nalibus ut intelHgant, non nunc tempus esse . ' lucrifaciendi, neque desperantes insuper esse irri- >>
tandos : sed popularius agaut, seque ipsoa cuin * \ plebe commiscere conenlur. Neque euim opiimus , \
imperator negliget amanlissimam sui cbarissimanj- ( que civilatem, setl recordalus quantom iniqne se ),
babito indolucril, et quanla perp$ssa sil saluteoi , * publicam specians (inde cnim cgirssus princeps , ' *
paiernuiii imperium capessivii), non nolel hcrcle \
cum coroilario vicem ilH rcddere: non patielur nna urbe minus magnanimifalein suam deroon- , ) aijrare: verum ul labeniem aique iacliiialam erigal omnem laborem adhibebii. Quin eiiara com de bis . ,
rebus sermoBeui cum ipso habere indperemus,
, .
hiiellexiiuus, ne consulialiones quidcm eum baberi velle, quod in iliis non sine reip. resirse delriroeulo
lcn pus leri diceret. Quare reliciis rebus omnibus, onum hoc enilitur, ut eervel civilalein.
m
DOMINI MCCCXCYI.
1111118 CHRYSOBIRGA
MOMCHUS
MONITUM EDITORUM.
Libor Maximi Chrysobergro De processione Spiritus sancti, etsi hrevis, plane dignus
est c|ui a Gracis schismaticis sedulo raeditetur. Auctor enim lacr/mis potius quam verbis
deplorat aipox schisma quo Eoclesia Orieotis ab Occidentali dividitar. Tanta cum parsaasione
boneato adeoao pio dolore affectus loquitur, ut lectorem vel invilum raoveat.
Pulcherrirae ostendit Roioanos Poniifices fideidogmata et doctrinam Ecclesi servasse,
pracipue, cura hresis lconoclastarum vigeret, et quatuor palriarchae Orientales literesi
adflicti verilatem et Evangelium proderent.
Romani Ponlifices his patriarchis resisientes Christianam fidem ab interito vindicaruni,
et jure merito soli cateros omnes patriarchas ut hffireiicos condemnarunt. Auctor eiiam
pgêgie soelera Photii exponii, et Pbaliaaorum errores carpit. kieo ab Christiaois ooonibus
nia^ni faciendus est. J.-B. M .
1*17
DE PR0CBSSI03E Sf. SPIRITUS.
1*18
1 2 0
KPHTAS
CHRYSOBERGiE
AD CRETENSES
DE PROCESSIONE S P I R I T U S SANCTI
ORATIO.
(L. AlUlio iolerpreie. Graxia orthodoaa, U I I , . 1074.)
'. , , $, \ 1. Licet mihi silenlium proruroin, viri Cretoa -tv, \ ses, el exoplem meia siudiis ac ucgotiU, qua?
, - alia sunt quam sanciis eloquiU incmubrre, PI
xa\ , : , spiriialibus caniicis supra omjie principium, pri* . , \, cipium divinum collaudare, animniu adjicere, qui . datu, nescio quibus ducii rationibus, non taiilum
fj niecuji, scd el cum Numinis verilale bcllo cou, lendenles, periiiiiitiui. Hinc peroplata mhi
*, - quiele, qua summopere deleclor, ei qua? mibi ad
' . rerum ptilcberrimarum conquisilionem nmxitiHS
\ *\ , coidert, neglecla, ssepius cum foreiitibus bisre
, *, , ac sordidis bominibus in sermonem venire cogor
. * , qui plaiie inlolerabiles, nec colloqniis, nec con\ \ , sueindine mansuescunt, cum nec vrrba audianl,
\ * nec, quod oinnium pcssimutn esl, de sua ins< itia
\ \, ; indoleant, sed audacter alque inaolentcr se oslru
Oiia. Ka\ , , tantes, de omnibus aliis polius loqui dispiilare , que quam de quibue loquuntur gnari tnlcliigcre
, \ \ cupiuiit. Sic sunt lemerarii, sic lingux su ia
-., ^, - *es divinas injuri* impotentes. El con.eniiml
, ' quidem, viri, 8arpiu3 personam sibi discipuloruiu
\ , adaplantes adulauies, nmicitiam sitnulaniei, , (5 , \ slra admirauies, lum vero nou niullo poai uVp , * , sita fraude, doluni animo lcclum, cuiu ob ira c<pd>v - cundiain celare iiequeanl, relegunt, segre feivu, . ( * , < les, uos illia non facile suaderi, u*e quibus cU, * . rissitne igiiorantcr blateraiit : el lannn oporlcbal
, , ipsos ath ab initio suam ipsovnm insciliani roa, . iUeri, aui de suis coiiscios, auis viribus majma .
, , Q negotia non aucupari. Yerumlamen, cffroiwla
, liceniia, nullo manus abstinet, si iuodo &g alios
, - superarc puiaverinl. e$l, viri, quod
, ' - plerosqne in sui ipsorum obliviouem indiicwt
. , \ * rebus divinis delrabcre cogil dum a**limam
* pielatem quani maxiiue oolere, si Lalinotu u
, ; dogmalibus contuiuelias iniponaiil, scd revcm
boininibus anle eos iuax'iitii& laudibu4 ob vinutcoi
#
1219
MAXIMl CIIKYSOBERGJE
1&)
qne doclrtnam exornaiis adversaniur. Hit . \ , ; ,

siqiiidcni Lalinortim univerea grns rot cordare
reperietur, dummodo ailenle quispiam conside- ; *
eci-lesiastica dogtnata dijudicate recusa- \ .
veril. Iltbi eleuiiu, viri Crelenses, irftilio al bttic lempore sincere isia- examinanii, ob oditia
in Lalinos videnlur nonaulU etiam decielia fidfi adversari.
I I . Pos umus vero id, anliqnam dbisidii origi17. ,
nein e&aniitiantes, deprcbendere. Eral tuai Climli . *Hv /KcdesisB complenienlo, quam Cbrisius diacipulia ,
treliqnerat, ei nttindus non dal, neque acdpit, ; , ,
tmilas et pax ; omniaque Idelibus conveniens , :
coiicordia ^nccupabat, Ribilque eral quod iradtLiiin ,
Patribus orditiem perveuerel, sed singuia p/o- * *
priis finibtis praescripta ad sacnim speraia bea- )
tiiudiiiie portmn dirigebanlur. Licel aniea sa?pius .
tnulioruni teincriUs nou parvai KctWi turbaa
conciliasset, alia super aba innotans, et novis , *
baardorum comroenlit probe slaluta ac <Jein U , ;
coecuterc pmrttis aggrediens, et nunc quideni .
Filii Ori ditinitafi hundlem abjceUmqu* opinio- .
lem oppingent, uunc Spirilui iHius m*idias - ,
rans et per baec Dei Palris principalum rcfÛeiis, , &
qwem bonore prosequi non posstMius, dum ejut- , ^ ;
dem cutn eo dignitatie porticipcs, iia imprud*itier , ;
iiiltooûniMr. Alii qiiidaro debittsm Cbrito cnl- . "
ttsm asaereoies, novo q0odam modo bellutn illi , ^
indicerc aggrediebantuT, noa lingua taniuro, ted , * \ . '
fiam mauit. Com entm illius icDaginero odio ,
prooeqatrcntar, effigiatum in ipsa dedecorabant. . );
Sic auliquiliis multiformis enror per multos sub- f ,
becuiot aouos veluti mullicepa hydra, unitersain ; * ,
Aeiant ei poiiorem Emropse partem pcrvadens, uunc ,
pairareharam ei episcoporum exsecrandorum set> \ , U
uiooibus, nonc imperalorum vel lyrannonnn polcn- \
tia, sanum Ecclesiae corpus infeslabat. quilibet ; , \ ^
videbatur esse fundilus perdendus, qui lol episco-
e \ acquiesceret, sed conlradicere ausus fuiesei . * *
quia rari erant. Toi siquidem eranl.qui ve- ;
nutero cum v i u corporis immuiareni, et renuo- , \
tialif praescnlis sseculi deliciis, deaiderio coeleslis , /
froitiouis tenerenlur. VeraroUmen iuler tot undas, . '. , el vebenientein tempestalem ab improbis flatibns , /exciialam, Ecclcsiae cymba absorpia non est, neque (5<|),
veriutis flrinilas, nec decrela nei placila hnmiitaia , ,
8um. Portaa eniiu iiiferi adversue seipsam bianles, \ , .
|>ie agent niinimeque pavescens, Jesum (n ipsa, $ *
I videbaUir, obdormientein, precibus exciubal, ,
t \-enlia ac mmidi tenpeaUle objurgatis maUciam ,
fidelibns apportaret. Nanique tum, viri. apoaio- ;, \
l;ct Honiae Eccleiia fluclibus illis auperior erat, el D , ,
t-ymbaiii banc lemone pielalis gularuabal el in '
acnipiiernae patrix porlum cogebal, dum alii ,
univorsannn Eccksiarum Orienlit pairiarcbae
obaittere non vercbantur, tyrauuum euiu . ' $ *Ef
rcputMiiea aacttpaolesquc, qui pasior Ecclo-
*ia eral, quod aecvni non coiicordaret, sed |, \ \
cam esaet, a qnataor illia dissidcrei. , , '
Ninc cnrainailones ull.e adversus sanam illain
. IDcclctiam qoolidit ab iis qui de primatu dicam \
c
titl
DE PROCKSSIONB S. SPiRlTOS.
1222
ilti movebant, congtst, et cnm Lalinls senti. ns.
, \ , impurae ac scelestiis nputabalitr. Quare pelloban. ' tur ox erttbni homines mnoxii, qui nulli injuriam
, , feeerant, tantum qutxl pof ccirnt Romanx ErclesU
* ' , decrcta approbari, et sitbditortim ac ditcipulonmi
\ ordhnein erga magislram servari, com iion esset
. mimn eos qui eeepiua in non paucns errores inc: dtrant illi, qu& orbi lerrarum mmerso prasidet,
, ei evangelicee praedlcationis veritateni puram ac
einceram ab omui meiidocto coniinuo cotisorvaret,
. conlraire. Et nihilominus ha?c dicente, muhis
'* , & , etaltisqoe videbantur dcilpere, ac intemperiis lene \ , \ r i , et geneids eese proditores, qtiod verilatem non
, . proderenl. Nihilominus el horum qnoqne malomm
, taduciae sjifesectitae aunt. siulle dismi Oneiila^^ ; leacum Ocotdonialtbus rursus cobaerenl, et omnc*
, \ fossi en, in errorem prolapsos fwisse, qui tuio
ante auciorilaii iUius Eeclcsi;e comradixemnt.
.
III. Hunc in modum, vir\ cum terrarum orb t
. , , ,
- coasisierel, ckclesiam, pro dcperditorum fiHonim
), satulo gaodeBten tenipoeias alia, priornm omntam
, \ qtBOtqnot foeruiU, i videttir. atrucior, invadil,
4* ) , * - Hcel ui origfoom. non similem ngnosceret, neqne
. *- edem oppngnare, aed de ecHesiaUica quadatn
dignjtate vidercmr decertare. Eîcitnr eniin c
w fidem specta,
, , larooo Court*tttiuop<>|.iiaiM>
* * ^ piys, t i mores, pHattMtis, ei ob Tirlul*m prateen . * - libos otBitibot, qnatniiiaxinie venerandns, diviiHt*,
, (- C inquam, Ignalius, qui nullo crimiiti obnoxiue, scd
, qood ditiuo xelo coiicitus, bomineni nestio qiiciu,
*\ , divilem illuin quidem, et qui quantum tolcbal.
, babebat ab imperatore, eoque consentienie nervos
; . \ 8uos alque vires iu alioa experiebalur, acd mori \ bus iatcmperanteiu, nec boneetis voUiptaiibus 9
, legibuaecdesiaetiois aonceasis asservienlcui a diu, nis mysieriis arcebal. Ei sanclus quidenj noti m ;, diocrl inforluuio mactalu&est, verbciibus conlusns,
- vinculis conglriclue, exsilio fnullatiis, cxsecr.md
, 5 ; ; cuslodibus innofent conciedilua, el iu tumnia
* onmibus, quibus scelertiisMmi piininnlur, objectus,
^\, \ I inboc quoqu* Doinini Jesu e.x llieroeolymilana
% , civilaie exitnin xnialalu, qMicuin non dcliquissel.
\ JUiUas poaiias pcrsolvere ab iniquioribue rrpoialut
\ , (, ett. Hoc qiiidcm viri moribuo inlogri, el quibus
, joMitia cordi ef, atrrsabautur ; reliqui qui paslo- . \ m praoeniiani meuiebanl, abeniia illius facoi , Latem dali osse Toliiptaiiboe et lacria infamibut
, * , opera navamli, e&iatiaianlos, gaudebant, el
ttouiboria baoilke agitabanl, et iiijiioiortini prin, ctpum deeretis iab^nbebant. Ilursusque evadil
, CoaeXaAtMM>polie lacrypabiUe, dum siiuilcm pa . eiorem injuoe ejicit locoque illins aliom, qui
\ nulUiu anlea ecdotUsitcuni v i i s insiiuuuni eitr , \ cuerat, sed tum primuro, doafiinatus desiderio
, , *. motus, post illalam lanlo viro iiijnriaio, epncr*
, paium ad se nnuimc pertiufnirin occopavit,
, \ Pbotbim inlrodecil. Et illo qoidcm in Lesbo iuw;
1523
1 CIlKYsOBKliGifi
hli
la pastoribus barbaris tradilus oiisere vitan age- , . ,
bat, necessario viclu deslitutus, et in speluncam, , , {
utreferlur, inlrusus. Iuleriui lupus gregem Chrisii *, *
ditcerpon, apud adulalore* in adiniraiione, ei ; " ,
aque ac ei generoaum aliquod facinus patrassoi, , * , *
toagnie cogitaiionibue efferebalur. Quid opu* est, ,
viri Creienses, prolixiori germone baec prosequi, ,
cvoi de illis niatoria prae mantbus voieotium eit. 6 , , *
Nibilomiiiue po&tmodum, neque enim ofunibus , * ,
facta grau el accepta erant, ctiro eaaem qui veri-
latem aiuplexarentur, quicunque legura erant , ' ,
consulli episcopi, et moribus laadabiles animi ,
molu concitati Pbotio subirascunlur, indignatur ,
îiam Romanua Pontifex, ul fama esl, vir insignis . *
piciaie Nicolaus. Al *praedo ille,, nequo
per portas
'
;
*
r
"
mgressus in ovium caulam, sed per alium adilum , lolrusus, primum summo nixu accurabal episioiie
\ ,
Romano Pontiiici suadere sese legum decrela ,

secoium Ignaiii episcopalam praecripio legura
ej^cii possedisse, cura postea roulta intentaeset ,
dixisselque, quibu* gibi videbalur PoDlificem mo- \ *
rigeruiD reddidisse (nam quas inter bmc getta sunt, , Dixa
et quse ipse corameulus est oumia, tnjQriaruor et \ ,
caluniniaruin plena, ad quas eoneinoandas sibi
socios, qui similium uii ille desidciio exardosco*
bani, adjunxerat.silenlio prelereo): coin, ioquam, , \ , ;
mulu inoviasot, improbaque lingua el calamo ;
boniiaem vexasset ac dedecoraaeet, nec poiuiesei , , ,
' .
illius sentenliaro ex meliori eapienlioriqne tucii*
firinitale dtinovcre, proposuil aibi Papa? obsis- C , &
siere, nou zeio novitaiis circa Spiritum inlroduoai ol ,
lnolus, utad omuia effutienda prompli sibi auiu- \
main : namque Ignatius lnultie pielatb signisexbi-
bilis, ei supieulia gpirilali condecoratue, licci , sciret Romanam ecclesiarn ex Patre et Filio, vel , ;,
per Filiuiu decernere, non turbabalur, neque , ' . 0
simile dogiua a iide alienum easo exisiiroabai. ' ,
lp&eque rursus Pbotius, magn sibi urbis ibro- .
num concedi a PontiOce supplicans, de bisce dog- , > ,
matibus quaBslionem movere auimum nunquam , , &
iuduxh : sed cuni noa poft&elsibi morigeros redde- ; I , *
re ipsuia iiupedientes, ne in iniprobe gestis per- , ,
siniere videreiur, aggrcssus st impio Ecckoi* ,
lidei crimen appingore, doroinalus aiubitione, ^ . \
viri, zelo pieiads erga Deum. Hc vero ita se
,
babere, si ( riplores bisloriarum percurrere vo- , ;
Iiierilis, plane dignoscelis. Hinc iiaque Pbolius , ;
pcrversuin boc dissidium coocipit, et iniquitaiem, , ^
iu excelsum oblocutu, progenerat et scripto mou- .
dal, Spiriiuin, audaciam I ex aolo Palre procedere, non reveriius Basilium, nibil curans Grego*
riaui, uullo raetu concilus, si conlradicturns essel Cyrillo, Atbanaeium voro Magoum pro aibilt
duocns, el, ut expediain, possima quseqoa susqae de*juc vertere studens, raodo Nicolaam baereiictnn
deuicinsirarei, et argumentig nonoullis, vetulie aul aermonum inexportis hominibui decentibas,
iiM-onsiderole contendtt inconcussam Eccleeia? Uirrim disjicere.
IV. Et priinus ille oinniam audacissimui disior'. \
lam vocem iliam emisil : Si perfecte ex Patre pro , *
etdit Spiritus, qua nece$riias etl astercre, eum quo- , *al
* procedere Filio, quasi progrestut ex Paire Ylov , ^
w
2>
DE PROCESSIONE S. SPIRITUS.
1226
ixslrov ; *Q ! *ati$ tit. insciliam! cum flaccido istoac debili
argomento admirabilem hanc tbeologiae structu . ram dimovere pulas ? Uoc prorsus argumenio,
, , \ Photi, ante te Filit Dei diviniiatem oppugnames
, uti visi sunl, Si Deus perfeclu$, dicentes, Pater e*t,
, , , , quidopus e$tet Filiumperfectum Deum euecrederel
; Fugiebal eniin ipsos quam verissirae ab Ecclesia
, teueri, solum veruoi Deum Palrero, et perfecium
, esse, hoc nibilouiinue non deturbare Filium paier * * - na illa hjcrcditate, qua omnia Patris seque alque
, illc possidel. Solus iiaque perfectus Deus cuni sit
* . el repuletur Paler, Filius quoque Deus perfeclus
cst ct diciiur; quod tenendum eiiam est de Sph
, \ - rilu sancto. Eadera enira numero et una beitas
. \ - _ tribas commnnis est, secundum quaip unaquxque
. * persona et solus Deus et perfeclus decernilur, nou
\ , excludens alium a divinilate: quemadmodum apud
, nos si quis solus essei dives, alios pauperes esse
, * non dubitamus, cum ille apud se ibesauros conli neat, nee ulli talenu communicei, sed locis ex
, * omnibus aorum recolligeus, quotidie auctiora red , dat reposiloria. Non iucst, oacuti syllogismoruon
, , invenlpres, responderem ad Arium, sive ad simili
morbo detentos; non, iuquam, Deus el Paler divi, \ \, nilatis Ibesauros in seraelipso complexas, paulum
" , , quidpiamex illisFilio communicavit, forlasse motus
* - invidentia, quae vestra esl vesania, aut volens eam
, cominunicafe non potuil, sed lolius essentiae et divi , niiaiis illum participem facit, datque illi oraniuni
, * g maximum, ul Deus perfeclus sit, et simul cum ipso
, rerum omnium conditor, iicei dirumpamini, duot
, - nobis opponentes crealoree, et metuenles metuin,
* * 0- ubi metus non esl. Dividiiis enim secunduin esseu , tiam impie Filium a Palre, et eorum oaturam et
, . polestatem aut dissimileui aut uumero differentem
' , \ supponiiis ; qaare el duos potenles, duosque sa*
, - pienies appellatis, quod ex nostris sermouibos
, * , non consequiiur. Eamdem enim, ut paulo anle di . xiinas, poteetatem numero, et deiiateiu ei sapien . , , tiam in utrisque asserenies, proplereaque, uti par
, , esl, eiiam unum concludere Creatorem miniiiie ne . , gligimus. Et baec qaidem, viri Grelenses, quis*
\ . piam dixerii ad irabeciUum Pbotii eyllogismum ;
, , perfecle enim Spiritum ex Patre progrcdi creden . D les, nibilominus eliam ex Filio asserere oou re , nuimus. Inferre porro nobis, ideo imperiecium
. ' - esse ex Palre Spiritue progressum, inscilorum
borainum, el in quam maxime reverendis ibeolo, , gicie principiie inexperlium fcermocinatio esL
Qaemadmodum si quis negarel Filium daiorem
eese Spiritus, quod perfecte dalur a Patre, inde, , \ que duos datores lomerarie concludal; quod aeqao
, alque Pater eiiam Filius Spirilam dat. Sed buie
\ . '' coi^lradixerit Basilius ad Aropbilochiura ita scri - bens : dante illum FiTtu$ itundem
- dat una datione el una $uppeditatione.
, xal
'. , ,
V. Alqui, viri, ]am in memoriam venit saaclum
nescio qtiem *olum Spiritus dalotem FiHtm do9
PATROL. G H CLIV.
39
12*7
MAXIMl CHRYSOBERGiE D E P R O C B S S I O N E $. S P I R I T U S .
\m
cuVese, neque proplerea prorsus ejtisdem Spirilne , tlaioreio Pairera negasse, a quo Fitio provenil , '
dare Spiriium, sed ut ilarum Spiritus ex Filio [], '
progressoro eigniftcarel. cura detur ille ab ipso ^,
uii proprius, pcr quem et beatam deitalem com- , ' plet, ul sapienli Basilio videlur. Eadem quoque , ralione Palrem alii pronuniiant solum fontem su- .
ptretsentialis Deilath, non neganles Filium fontem *
esse DeitatU. Absit. Palam si quidem el divinus , ,
Albanasius : Jam dixit David apud Pairem esse
. $\
9
Filium fontem Spmtut sancti. Id si quispiam non
concesserii, necesse esi Patrem solum fonlein esse .

divioflalis, Filium vero fontera Spiritus sancti, et ,
non divinilaiig : quare nudus divinitatis esse ex ,
eo progredtens Spirilus exislimaretur, quod impie- , *
taiem omitem exeuperat sive eecundum hoc,

footem esse deitalis Filium sed non similis illi , .
qtiae ex Patre progreditur, adeo ut discrimen deita* "
turo confingalur: et banc quidem in hypoatasi, ,
illam abtque hypoetasi, ei haoc curo essealia, , ,
ilbim absque essenlia, quod el Graecorura fabulis , , )
mullo monslruosius est; et nibilominus, viri, , ,
Spirilus sancli nomen nulli ald adaptari quam . ,
tertiae in Triniute personae , qua3 el efliftdi a ,
Patfe ei Filio> et euppediiari et raiili, a sanctis ,
Palribus edocemur. Primus enim anle alios Cy- ,
rillus : Licet tit in hypotiati propria Spiritu* $an , ,
ciui, qua Spiritui e$t, non Fiiiu$ verumtamen . lcxtat
5
non e$l illi alienm : Spiritus enim veritatir nuncu-

,
paiut isf, et ett Chrhlut verita$, et effunditur ab ^ , ,
tpso, quemadmodum ex Deo Patre. Supramodum . ^ *
bene, mi Cyrille, qui nos a molslia liberaeli, in '
hyposiasi propria exsisientem Spirilum sanctum ex ,
Fdio Dei effundi eodem quo et a Patreraododocens,

quique in aliis luis sermonibus egredi Spiritum ex
Filio uti ex Deo Paire Yerbum dicis, el ex propria
rfobis iHius nalura mitii decernis. Sed divinura
quoque Aibanasium, si placet, ne praelcreamus,
. , , * * i '
,

, t
, ,
viri, qui scribh : Cum unut $it Filius, tivem Ver . '
bum, unam oportet e*u illuminatricem et lanctir \ , , ficalricem vitam, qua ip$ius iit operatio et donum, , ,
qu(v ex Patre dicitur proeedere, quando etiam ex
Verbo, quod ex aueritur, elucet el miuitur et
datur. Quam divine, viri, nonnullurum argumen-
,
%
lalione.^ dissolvit, ex Palre procedentem vilam, D ,

quam dedil et Filio etiani in Filio esse et ab ,

eodem dari et niitti manifeslavit; sed tullorum . , ,
obcaecalas cogilaiiones! injusiam adversus ve- , rliatem odium! lubricam conieniionein t qua ,
itianifesia, ac perspicua oppngnare conanlur, qua * quidam de nominibus altercanles, salutis propriae . * proditores mlseri evadunt, absunlissunas simul " ! "0 ;
proposiliones contedenles, ex Patre so!o rursus- ,
<]ue, ex Patre per Filium procedere Spiritum, neque , { *eipsos, nequfl sua diila perciplenies, neque qui- ,
buseum srmones coitferunl intelligenles; boniines ;,
enim dicendi arle, et sermonam accuralo Judicio , , ,
conspicuos sequemes ad slmilia credcnda proce- ,
4uDl. Vcrumlamen nibil esl quud muUorum ac * , ,
f
ttSt
PHILOTHBUS SELYMBRIINSIS.
- toprudeitlkrai aadaeiam rofronot, dtim noe tt
, ! M o i m i fioom eonvieH proeoiitdunt, sleuti mifttt,
. ' viri Gretenses, pernuHi inter vos innoteecunt,
qoi emgulis dtotaft raoo inseclantur, ueqne ani , ; , , - mmm roeom reeto aociptentee, quo CHIR mea na , * lioue amore doviitcior, neque eermofios, dicatur
, siquidem cum Deo, quibus si quid validum aut
, , , leve et debile inier disserendum occurrerii,
, - poseom dijudicare. Quod si ejuralo errore ser . * monee meos audiverint, nae illi plane cognosceut,
, - ine nulll prorsus inimicuni, aed tanlumniodo veri, * , tatis amicum esse, quam nonnulli oppugnanles
, fj lerrarum orbem umversum lilibus implent, et
\ ecbismatis periculosi nalionibus omnibus causa
. , , sunt. Hos ego, viri Creienses, cum amore redar * , - guendos esse reor, exorans ut errorem deponant,
, \ - propriaeque salutis curam habcant: quos, si audi6*, , * Verinl, laudo, si conlra sese opposuerinl, obediens
, ' - Apostolo detito. Percuperem vero vos, auditofes,
. ' ex eorum numero esse, qui primo loco cottocaii
. * sunl : sic enim virorum prudeniium facinus com, , mitterelis, veritati reconciliaii, et reliquo Ec ; clesise corpori uii membra separaia conjuncti.
. ' ' , * Tnm equidera agiioscereiis me res opiimas COBSU, \
lere, fideique saeroe ttermones noo absque Dei
, - graiia fideliler periraciaro, nulli noxaro afferens,
, , sed salulem sempilernam, eisi non admodum
\ , t , calide digneque, procurans, et aliis in Cbristo fra , tribua, ut bonum illud consequi possinl, per , * Q accommoda suggerens, cujus pardcjpcs nos Geri
, . .
Gbristi gralia concedat, cui gloria decel. Amen.
4
SJECDLO 1 (T)
PUILOTHEI SLYNBR1EN$1$ ARGHIGPISGOPI

ORATIO
1N SANCTUM A G A T H O M C U M
(CodUes Grmci Vankmi, p. 551.)
D Inler antiquos phitosophos ei EcclesiaB oratoros

\ ' - atioaqio dicendt perilos, nattee in eeraiooibtto
\ aul certandnibes fortfor exslitil, coronato mar ', lyre Agalbonico; sed dam caeleri ree memorate
, - dignas boo usqie sileniio pnelerieraat, ego Hlas
cetebratnraa adsom. Eui me parum eioqoeittom
, , nec hisce rebua dicendis aptam, imo valde itn\ parem probo novertm; nallua vero intor vo, an , dilores, hujus proposiii teraeritatem crkninabilttf,
. \ * , , - lket labor sil onerosns et perieclu dUHcilis : quod
, si igitur non van gloria) coptdiute, nec volapta . * tem aliquam inde eaptarue, ted ob noeetoKateDi
4%
P f l l t O T H E I SELYMBRIKNSIS
1532
ac civium adbortaiioaODi bujowe rivHaile Selyi , , *
dicluriM venio : hujue martyria patroeioio isi, jaa
aures prebeie. Revera ai de alio quodam sermo ^
baberetur, vKuperationi ae reprobaiiom foreiun , .
Jocus eseet; com aulem de preclare faetit agitur, ,
vo quoque naecum coilaUari soqaum ett.
, , * .
p*ulo pott.
Jam vero bas laudes celebranti, pairiae prius
,
meminisse convenii, ne ipse solus caeteris ignolam ,
et alienam viam ingrediens, novum aliquem inodum
\
liilroducere videar. Gum autem duae civitaies eum , .
revindicarinl, una quae ipaum genuil et aluit, allera \ ,
quae marlyrii palmas ac atbleiicas coronas ipsi , lexuil, et in qua sacrum ejus servaiur caput, roiraculosa vi omnes morbo laboranles sanans, ,
imperatores inquam, praefectos, uno verbo, omnes ,
pio fidei motu buc accedentes : de bit mirandis ,
ac maximis civUalibus, Nicoroedia et Sely, ex ora- * *
toria lege, quae ipsis aul communia, aut unicuique , propria sunt primum edisseramus.
* *
.
Etsi a se invicem locis et Inlervallis longe
* , \ disietrt, oas certe pulcbras et aroplas esse ci- ,
viiales omnes, credo, unaitimi voce falebuntur. ; .
Quis enim Nicomediam non noverit, felicem ,
rpsius silum, jucundam speciem, alta moenia et \ colamnas? Bcite nobis videiur de ea dictum esse Q 0, ,
quod ih poetarom fabulis legitar de Tbebarum \ ,
mcenibus ad lyrae ac cyiharae modulos a principio *
fundalis : lenaplis, slatuis, ibeairis el porlicibus, \ * \ ,
IHIO verbo, hujuscemodi quibuscuuque exornata re- \ ?
ifulgel/Nemo esl extra Herculeae r.olumnas, qui ,
ea non fando audiveril: iam grala etenim eortitur ,
anni 4empora, lam eecundo fruiiur aere m nulla , *
dicatur poiior; loi denique et tam praeclarts re- ,
fulgent rebus, bouorum ouinium parliceps est, ,
el eorum quae caeteris dura accidunt quasi a se alie-
norum expers: sed eui rebus jucundissiinis privala * '
foret, non admodum affligereiur, quippe quae non in ,
Uiis feliciiatem eilaai esae exisjimet. Hoc autera * * ,
uagts cural, Agaibouiti scilicet caeterorumque mar-
4yrum cerlamina et praeclare gesta, per qu Dei D \ , \ .
mentein noslram iiistruil. En arbis ornamenlum el gloriaml Huc accedit quod prae cacteris urbibus, * ,
%iris raaxiwe stienuU ac manu forUssimis abua-
dabal, quamvie ipsa postea ab hoslibas capia m ,
Barbaroruin roanoa veuerit. Quis porro ignorel .
gocundam quoque, Selyn inquam, ejus palriain, , ;
Joct amoenilaie, uaiura ipsa Cavenle, conspicuain, ;
mceuibus turribnsque perquam munilam ac poma- ,
$ ? Pnlcbritudine ac raagniludioe cum celeber- , \ ,
jsiuiis comparauda esi, dum caeleras iu quibusdam , .
negoliorum generibus longe superal; unde gloria ' * ipfcius naaria Irajicil accailoleoue fcrtur; quam qui , ,
terra marive leciam sarUmque aspiciuoi, laudant ac miraulur ob cailodias ttrtuilaiem et viro- . , -
1>3
ORATIO S. AGATHONICOM.
\ rnrn armatorum virtutem ac foriiiadinetii; ules
\ \ - enim cum sint, aat Barbaros vincere, aul super
\ \ clypeo aut jaculo commori in animo habeni.
:, Sola enim illa ex tol aliis viros strenuos et alere
, et armis assuelacere valet ob assidua bclla, et ut
;, ; ASscbylo lesie, Mercvrias rite cos adunavit. Non
6, - enim ii sunt qui neglecto armorum asu llartem, id
, * \ eai beUum in eisiltam agaut. Gorte si Homeras alqne
, , Heatodas ad vitam redirent, has duassolas Tiroruni
, foraeos OBso et ahricet eqttorum eiroilitum agno, , ' \ - scereqi, ut aec ninus artium eximias cultrices.
, Qaare u eao laodare volumus, roa moltas qnibus
excelluni sileotio praeieriro fas non est. Quod
" , . " idem facoret qui exerciius magniiudineni, ut Acbi \ ; , voruro conira Trojam, Xerais contra Alhenionaes
, , celebrans, de decem aui viginli millibus loquere \ tur, eqtiilom numero addito, totius, quem laudat,
nameri pariein anam vx attingena : quanquam
, pootae arbem Aibenieneiom felicem utpote incolarutn
- fortitudine praclaram appelhre amant. Imo ill.i
* \ * urbs omni laudum genere cumulari dtgna est,
& , siqnidem res novas easque plurimaa, huc apporta ' , - vit; non lignum, non lapides, non archilectortim
, artem ornatnentariam, sed viros ipsis in bojlo et
, pugnis salvandis idoueos et qoi caHeris in rebus
, honeslia et praeclare faclis pro exemptari, illig
, praesenim leroporibus, esse posst nt. Huc acccdii
, quod istae urbes vbrorum divinomm praecepta et
* regulas, regtim pioruro et sapientium Lycurgi
: Q ae Solonis el cujuscunque legislaloris imperii
; ; * \ aut provinciarum leges slricle observant. Inde
enim sicut ex imperatorns noveHis opiima qaaequt;
* * excerpU in administratione ac Jurisdiciione ubr; * - que adhibebanl, oiiamsi non robus ubique pro , spetis el senteniia fluenlibus uterentar. Et pater
\ . quidem egregii ac nobilissimi Agatbonici fuil
, \ Abclopiades prsefeclue ac filius Hippasii, qui tuuc
\ * plurimum iu doino iroperaloria pollebat; tnater
, \ deinde Agatba, generia et moram nobiliute insignis;
, * paler igilur religione Gnecua; maler pia ac vere
, * \ Cbristiaaa. His igitur parentibue natus posM|uaui
, ' aanctum baptiema soscepisset, annoe quinque naios
, praecepluH iradilnr, lilteras sacras edoccndtij.
- Inde Gratcorum doctrina inibutue ita ut lUteras el
, D pingere et legere valeret, rei raililari jam etudel.
, ln omnibus aulera vulgari etadio fvnctus 8t, eed
\ . primas parlee lenuit in civitale adminisiranda, in
\ - quibuecunque negoitis peragendis, in rebua beb, , - Jieis, quo factutn esl ut concionibus, foro, tbealris
', sxpissime inlerfueril; eum enim regibue farailiari * , , ter uteretur, principum quoque eonailiarioruin
. amicitia gaudebal, mititom ducibua, magislralibus,
* polentibus amteis usos est. logenii enim acumine
, , Tbcmislodi aique Alcibiadi cemparafidue, pluri * * moa ipee barbaros fudil; quom ei Honierus
^ \ vidieset, el bonum consUiariam et tnUiiem ogre\ \ , giuro proclamassei ui io Iliade atque Odyasea forlis^
.... \ ' siraos quosque Graecorum carmine perpetuo ceie , , bravit. Liceteuim de bene faciis deque virlulibu*
1235
PUILOTHEJ SELYMBRIENSIS
1236
iuis gloriari posset, Uraen bumilis ac modeetus *
esse maluit et recusavil sUtuas quibus plerique Iv xtalis su;e praefecti
duces honorari golebanl, xa\ , ,
quippe virtulero sine mercede colere anle oronia # amabal el acdonibus conditioni suae congruentibus. ; , \ ; * ; * *
; \ \ vtxf .
" + , ;
\ * , *
, \ ^ \
. * , *
, *
$ .
t
Et pauea:
Agatbouicus triumphaior non iemorilale Irave *5.
perductus res prjeclarae dum imperaiet, peregit, ' sed bumaniiate ei anloii magniludine, ila ut owni
\ bus vilae ci niorum exemplar sit: oerle fieri non * *
potest ut ipsi superiorem invenias. Sic enini forlie *
erat animi ut res plerasque flocci facerel, et vir- * "
tulem colendo seipgum Dei domum ei Spiriiu* ^ -,
iaucli babiuculum consiiiuerel Ul paucU absol- - \ *
vara, sic unice vivitur feliciUr; sic Unlum per \ ,
viriutem io Dei civitalem ilur. Cum eniro aueiore * ,
Platone iriplex sit anima quatenus ogital, seulit *
et concupisch, cogiiamus quidooi, sicut faa est, * \
ssepe autem sensuum vi snperamur, aut iilicita coa- ,
cupiscimus, id est, quae nobis nullo modo prodeaee , , , ,
possunt, Agalhonicus igiiur in omnibus primaa C , \ ) lulil, omniuin suffragia obiinnii. lagtnii babebat vo>v , ,
tantum, ut modica ejus xercilaiione cum digni- , 6\
talo viveie pouel atque i u ul nibil prorsus io eo , *
desiderarelur. De inieliigenlia ejus qnid dicain? * ,
Yirtuiem et facullatee bumanas nTovorai qu ad ,
folkiiatera perducere valenl; imprudeniiam autem ,
ac augas jani ab adoleaceulia abjeeil. Reiiceniia
e)u6 tanta, quaata Anacbarsi suadenie, esse debei; ,
secunduui Pytbagoram auiem dicebat quacunque * *
ralione abscindi debore a corpore morbum, ei ab \
anima ignorantiam, ecrmoaes vcro iaanes oroniao
damnandos eaee, aieui eiiam iQteinporaniiam ei im- , moderaiionem, ui brevi absolvam. Ab ira qaoquo *
adeo eibi temperabat ot manus ekvaia et acrvum * jamjam verberatttra deciderit. NunqaaiB couviria ,
retorquebai; karoaniutii adeo amans erat, ui in , ,
amando non raro -aodtin excedorei, adeo pne- , * ;
ceptum difinuiii, qood proximom xeqoo ac te , ipsun auiare }ubet, aequebaiur. Anini idem coa- .
siantia ac fortiiodine praesiaas, non periculara exti-
moaeebat, non bonornm jacturam, non domoram \
pooeeftsionem, non tervorum pltie quam fat ett, * affeclabal; vila ipea in nullo ftlinialionie looo *
apud eum eral dammodo e Dei amiciiia oi fani- \ * >. ,
HarHate non exeiderel. Casiilaiem porro ac sobrie- ; - ,
tatem qo hominee ifisis angelit assinnilat quis \ $ , r|J
.
sioui 1IU coluit ?
\ , \ \ ^
* * * \ ( *
D
1237
ORATIO 1N S. AGATHONICUM.
1238
, \
\ * , ;
pag. 749 :
\ Detw qui sertos suos glorificat, Agathonieoin
', \ quoque ab inilio nsque nunc facultaie miracula
operandi imrum in modum donavit in Selyis urbo
\ , , * qua? oiarlyrii ejus lesiie fuerat, sicui et in altt*
- urbibus alios mariyres gloriGoavil, airte omnet
* xaV Georgium Ca?sarea? Cappadociae, Demetrium Myro * blylen in Tbessalia, Tyri insigneui divinum Tlieo \ , dorum, alios alibi. Nec oiirtim. Si euiin inier
* Graecos Pindarus quidem Tbebis honori fuii,
BcB<Hiis Hesiodus, Homeras Sroyrnaeis, quamo
* \ magis de Agatbonico, nobili verilatis propugnalore
, * . gloriati Dcel! quicunque enim in celebri Sclym " , bria, aut alia viciniae urbe, morbo aliquo labo , , ranies ad marlyris noeiri diviui gepulcrum veitere,
" reliclis omnibus morbonnn vestigiis abscesserunl,
, - magnum Agatboniceai grafttntoi actione el byranis
cxaltantes. Non minus autem inde ab isto tcmpore
saoclura ipsius caput quotidie miracula operalui\
morbos ac omiiia infirmitatum genera sanando.
, ( Cactera emm corporis hujus sancii membra pia
\ corpora longe latequt sortiia ul salutis inslrumenia
. " veneranlur. Suni qiii dlcant quod Lalini post ex - pugnatam regiam urbem, Sely qtioque suae di ' tioais facta, marlyris corpus in anliquam Roinaiu
, \ sicul plurimae altas reliquias asporiarunU llali
enim regiara urbem per quinquagiula sepiem annos
, , l)co volente ac permillente, tenueranl atquo
opera arlis egregia ac magniflca, Pliidiae ac Praxi * telis dico ; aurum porro et argeolum, niargaritas
* el lapides preliosos, vesiiwenta divina et sacerdo , - * lalia e lemplis ac domibus regiis ac &tnalorii*
, \ ejusdem urbis absluleruni; quos poelremo Micbael
, Palaeologus Angelus 1 imperalor icauu foriissimus,
, \ . , expulit. Al posiquam in priroo loco con&litulus el
omnium anie ipsum imperatorum boiiores ac pri - vilegia adeptus esset, posireino, gliscenie invidia
- civibus boois infeslus el inala mcjite sicui illl
\ , eese ccepit, quo factum est ui gUiriaiu, iiuo orania
amiserit. Corpus vero ejus in bujus Selyis urbo
\ \ , in monasterio Salvatoris ct onisericordis Gbrisli
iumefactum jacet propter augescenlem dogiualuiu
\ \ eorrupielam, ex quo saoctua ac divinus palriarcba
Arsenius ipsuu analberoatizavit quia regaum a
, , fllio Tbeodori Lascaris usurpavli. Ha3C igilur
\ \ j) miracula sacrum marlyris no&iri caput operalur,

. morbos sanando niullifarios, ut capitis dolorce,
", febres, membra gelu conslncta. Quare bic aermu
tria illorum miraculorum demousirabii, tam velera
- quam recentia; caetera namque lubenier praeieribo.
, ; ; Imperator Manuel Porpbyrogeniius...
, ; ,
, \ \
, ,
, * afo-
ADDENDA.
1240
1219
*
.
, ( * *
* ...
* * . .. .
Huncce cipilis dolore S. Agatbonici precibus liberalum, ail sedincaase in ejee- booorem
, ,
(Selymbriae). Alterum miraculum. ,
\ , a S. martyre e quodam periculo liberatus pulcherrimum alind templum r d i icavit. , , quod tomptam
\ . Tertium est : *
roorbo Uberaius esl, cum martyris ad se deferri curaesel.
ADDENDA
(Col. 825.)
P H I L O T H E I CP.
PATRlARCHiE
PRIVILEGIDM
PRO
EPISCOPO
HIERISSI
Eju$ in Monte Sancto jura epiicopalia confirmat*

(Ralll, CaDODum collectio, V, 1S1.)
Philotbeus, raieericordia Dei archiepiscopas C

Conslanlinopolie, nova? Romse, el univorsalis , ,
palriarcba.
"
Die mensis Aprilie tertio, indiclione sexta, pra>
\ , , *
sidenle nostra bumilitate in catechuroenii dextris
ganclissim magnae Dei Ecclesise, sedeniibus nobiscum illuslribus arcbiepiecopis Cesarea?, Cyzici, ,
Cbalcedonis, Byziae et Brusae, allata 6unl Deo cbarissirai epi&copi Hierissi et Sacri Monlis docu- , ,
menla et eptatobe ex quibus paiei, qood Lribula- , ,
tiones et vcxattones patilur a priroo Montis Sanclt , ,
moderalore, qei episcopalibus quibusdam privile- "
giis illuni spoliare praesumit: vult enim, inquil, in ,
Montem Sanctum presbyteros a Serbis ordinatos
adducere; et ipsum a Carea? sede expalit, eacrum ry , pednm ipsum ibi ponare, et sacra facere, airt
anlistitem vocari probibens; sed sunl conlraria * , \,
omnia. Sanctuin Montem quoque gine ipsiuf per- ,
11H88U ac venia adire, et ordinationes facere inter- ,
dicit. Hsec omnia altolit Deo charissimus Hierissf \ ^
ac Sacri Mootis episcopus ad nosiram humilitalem, , , auxilium a nobis peliturue, quo res examioaretur, , ,
ipsiusque jura illaesa servarentur. Igitur, posiquam *
rem sacrae ac maguse synodo venerandorum episco-
porum exposuissemus, declaravimus secundurn , .
decretum sacri ei iECumenici Cbalcedonensis conci-
lii, boc modo ad verbura in oclavo ipsius canone ,
taiuenlis: t Xenodochiorum, nec non monaste- * ,
riorum clerici, sub jurisdiciione tjniuscujusquo , *
1241
ADDKNDA.
1242
citilolie episcopi ex sanctoram Pitrem tradUione
xa\ Up$ * U \ permaneant, nec ab epltcopo ex eaperbift diece, \ , dofil; illod vero statutum ebidere prassmneutes,
\ ei clerici fuerinl, canonum perais eobjoceoBt; fin
, (& nomchi, aut laiei, a Odelittm communione tojun * c 01 -, gantur.CoDserret porro praefatus Deo cbariseimae
, epiicopt in Urto Saoro HoiHo episcopalia eoa juro,
- qua ab oouiibos poniifieibus in eccfeeife sois exor , \ - eetuoiv et ipao pro orbiirio soo exerceat, nontino
* in Sacro Mortte ob*teteiito aut redamante. Std
, , beeoovnia, MpotefegUinuaSacri Montit ponUfef,
, , fatiat jaxta lacrorum canoamn tenorem; BOO enln
, , Hlina regionie res plane aolae baboeiue; diu enio*
\ Ibi viximuB. Indo et synodl iiomine Moneiar at
\ , Saant.ni Moatem libere, proel voloerU, venm
| proprium episcopalum adeat, et in ipao aaera
, \ , faeiai, ubi ac qnando libuerii, et pastorale pedum
gerat, ut per oronem moniem, sic etiam Carese; ut
, , ipsius nomen ante anlistiiis vociieiur: ut Carcse
suain occupei sedera, quam a principio ut Sacri
, Moniis ponlifex occupaverat. Ordinalionee deinde
, , fieri pro anliqna consuetudine : ordinari vero ia
\ \ - niagnis monasleriie debere ab ipsorum praesulibus,
* - et caeteris episcopis, et ab ipsis exaroinari et deei, gnari et ita ab episcopo ordinalione promoveri cle, , , \ rieoe. Quod w o ad extraneas sedes et monasleria
, \ , pectal, cam praesulis assensione ordinandos; ipse,
^, , UBO verbo, episcopalia jura in toio ontesacro libere
\ , \ - exercebit, in quo neque ab aniisiile, aut ab alio
, , * quoeunque ivipediondas est. Quoad deinde presby , teros a Serbis ordinatos, bortatur noslra bumilitas
. prceeeatibus synodicis lilleris, ne Albo montis nio , * nacbis accenseanlur, donee delegali nostri reverei
eint, nunlianles, utrum unioni adliaerenles, san , otiaaim noslr Dei magnas Ecclesiaa pareant. Tuui
\ , ' enim qeod decet faciemus. Haec otonia igitur secun, , dum mandatum nostrum fieri necesse eal. Ne aulem
* nulto prorsne impodlmento vel obice coercea * tur, sed cuncu libere agere poseh, excommunica , lionis poenam boc ipso pronunlianius contra eum
\ qui legilima ip&ius jura quaeunque ratione laedere
\, \ - voluerit. Ad bujus flden) mi>a esl Deo charissimo
, * Hierissi eacri Montla episcopo synodica prasens
. cerOftcatio et declaralio a nobis, menso Aprili,
, D sexlo indiclionis 6876 anni.
, ,
* , , \
* , \ *
.
, , , \
.
\ .
\ \
( ,-' .
, ,
Ilumiliias noslra, ut dictum esl, diu in Monle
, - Sacro commorata, ut Sancti Montis monat hos non
, fugit, istarum rerum slalum probenovit; bene enlm
, \ scimus quod aliquot proceres episcopalia jura
12*3
ADDBNDA.
12U
offendere tonaii sunt, quod minime sueceasit : ,
quapropier ilkid nuUo motlo boc qooque lempore ' * \
fieri poieal, sed i& perpetuvm integra ree stabit. , *
Quoad Seroorum ofdtnatioties, eas nonc qmdoiu m . \
S. Menlts monaehis BOQ admtUendas uon dicimus; 6 ,
eed vbi atoiul ab nnioee drseesvermt, oi ecctosia- ,
ram oobi* tobdUarum ac noatrse magneeCaiholica; * * , \
Eccleaite irtbuiartarum potiti foeriai, exeo tempore , \
iati nec tflie HOC alibi axcipiendi sent : qnoniaoi * * Mrtem UBMtteoi deoideraram, et dt ttnioae mtaei ,
autu legaii, idcirce bumtlitas aoeli-a boo minime * *
exefpieodos dicii, doaoc, redacHNM legatte, qaid , \
ieri debeac aeiamus, ot fit el kk ia aacra ac , ,
afna ayirodo, et apd catioros quoscyoqae hitic ,
ipei adhcretMet. uoe igiinr a saor! Moaiis ioooMa , ,
ila nani.
1$ \ , * .
".
Addimus denique sub *tg>Ho patrjarchalis dignt ,
tatie : PhHofheoi miserironlia Dei arcbiepiscopus ,
ConsUnlinopobs, novx Rotnae, ei nniverealis pa- *, .
triareba.
P H I L O T H E I PATRIARCELE
CP.
CONTRA GREGORAM
ANTIRRHETICORUM
LIBRI
X I I .
Vide tom. C U .
EJUSDEM
ENCOMIUM
GREGORII*PALAMJL
Vide ibi&.
EJUSDEM
VITA
S.
DEMETRII
Vide tom. CXVl.
MARTYRIS:
IJMDEX RERUM VERBORUM

IN JOANNIS CANTACUZENl LIBRIS HISTORICIS CONTJNENTUR.
(Rofoeatnr locior td tiQfneroe graadiore* leitot Latiao iatertoe.)
Alaflaumaas,volociUUe sJgnam, 184.

AUni, 107.
AUoonia rex Caataeuzpnos, 756.
Abdera. oppldalum BMriliiQum, aodie Pohrftylot, 471.
Aibioi aoretiot. 172. Suie utunUir lenbos, 275. Ex
Seded1l,864.
Albaois auxlliarios exerciias, 277. MooUna Tbesaali
Abrahami soneo, 474.
incolunt, 289 Nullum babenl regem, ibid. Nullam urbem
Absoloo, 16.
babiiaaL i$id. AlbaDorum rebolilo, 301. Eorum fiiga et
Abstinenlia dbonun t d lanpfis, 381.
cedes, 502. Mercedem pro malefaclis recipiunt, 205.
Abydut oppidem, 887.
Albaols Taslilas illala, 504. Atbaoi Romaoorum urbet
Acariiaat, 65. Acarnanes, 275. Acarnani deepott,
incorsanl, 550 Voajan peiaol, ibid. Acaraaniam lncur289, SOl. Acariunum de imperalore recipieodo discepU- sanl, 588.
Uo, 505, 504, 505. Acarnaou iojuate ab imperio Romaoo
Albaaum foseatura, 527. BeJlum Andronicl imperatoabacissa^fttd. Rettltuu, 306, 3u7. Acaroanes rebelle,
ris ooDlra Alb. 571. DeQciant, 884.
509. Acarnania capat ArU, ibid. Acaroama priocipaius,
Alea jacla, proverb., 179, 417.
616. Diu ia Angeiorum poieeiaie fuit, 517. Acaruanum
Alemani loroeameolorum atudiosi, 126. Alemani Laliprincipea urbibus ceduot, 521. Acarnanes Tareutioie o i , 184. Ab imperaiore CooetanUuopolitano pecuniaa
deiriroentum inferunt, 522. Tel ullra Tires aoimosi, 16.
peiont, 206. cum Romaois imperatoribus velusta
Acaroaaica oxpedHio, 584. Acarnaoie urbes direpbe,
societas, ibid. orum regio strenuoa alit mitlies, 207.
588. Acaraanes cooduclitu, 75*. AcarnaDum intoleraoda
EorniQ re* Abid. Troceaii ox Alemaeia gravis armalufames, 786. Acarnania a Crale repeiilur, 788. Honaanis
r , 262.
ailribuia, 791.
Alexander Mccsoran rex, 240. Slraniimerl filios, 280.
Acclamaliooes imperatoriae, 436,615,626,749. AcdaEjus legatioad imperalorem, 285. i flliam suam desponsaaiur ragi MfBSorum, 796.
dot imporaior, 507. Nupliae Adritoopoli celebrat. 509.
Acelum tn scypbo viireo, 652.
SismaDum exsulem a Romanis petit, 552. Michaeli succo*
Acbaiam Latini occupani, 750.
dit, ibid. Oum\ raUone commoda sua perseqaeoda cen
Acbelous locus, 885.
sei, 554. Imperaioris Romaoi amicus atqoe gener, 371.
Acberon, 511.
Foedus ruropit. ikid. Amicus pro tempore, ibid. De RoAcbnopbel, 16.
manorum rebas aclara puiat, 372. Ejus* oratores formidoAcbtis, 170, 171, 172. Urbt occideoUlU Trlballii
loti, 574. Foedos saacit, 581, 591. Barbarua rex, 429.
obseata, 261.
AdriaDopoUin iooUL 444. Urbes Tbraci pooulalur, 445.
Acbyrait, 444.
Pacem pelit, ibid. Helenta Craleo fraler^ 491. Ejus fce*
AcM/aoe * Barlaaroi assecta, 605. Acliufyni dnacam Didvmoiicbeosibue, N56. Daaiurei novem urbes,
adtortarii moaachi et epitcopi, ibid. AclDdynianorum
576. Palawlogo iroperatori opem fert, 586. Morrbam
oieaignani, 799. Aciodyolaoi cam Barlaamo sooiioot,
ingredilur. W&. Uoiversie Ronaois par, 656. Pefeis
ibid. Vide Gregorios Acindyuus.
voxalus, 795. ttjus sodea Trioobi, 796. Joaooi Pateologo
Acooite, arbs, 266.
subsidium mitu 1,843.
Adolescenies duo pulcherrimi io somois visi, 664.
Aloxandri Magoi aoccaaior imperalor Romaiine exlalU
Adotstur imperator, 41,50,61. Adorat imperairix im- mattit, 117.
peratorem, 125. Adorant epUcopi imperalorem, 152.
Alexius Angelas imp , 509.
Adoratar imperator cum oeculo pedum, 154. Adoralnr
Alexius Bidiynus, Eionet pnafectus, 768.
Doipara Hodogelria, 187. Adoratur tmperator capUibus
Alexias Cabasilas, 509. Ejus odium el i n in imperahuoii tubmissie, eum oaculo pedis, 209. Adoralur ioapolorem, 511. Joaoois CaDUcuxeoi faroillaris, ibid. Deferator a nobilibue Pboc*eoalDu$, 500. Iiem a Kbogiis, clionis aoclor,312. Se dedil, 5l5.Magnlcoaioslaul1 booo*
514. Adorabuodi aalutant, 586. Adoratur imperatrix,
ro cobonesutur, 514.
400, 401. lmperalor, 509, 512, 527,568. Deipara, 695.
Alexiot dox carcere damDalas, 657.
Imperator cum oeculo pedum, 759. Adorandi causa, loca
AlexiusMetochiles prolosebastue Thessalooica) pra3fecaaucU HieroaolymispeuU,757. Adoralus imperalor, 775* loa, 761. PakBologo se aojoiigit, 764.
874.
Alexius Pal*ologu$, 165.
Adra fluvius, 243.
Alexius Zamplaco magnus pappias, 161.
Adriaoopubs ampla arbs el frequens, .9, Ab Adriaoo
Alisoret Coljei satrapa, 588.
Aagusto dicta, 17. Coromeatu abundans, 117.
Alleluia legaius BerrbaK>la de plebe, 515
AdriaiiopoliUooruiD sedilio, 411.
Altare primarium, 123.
Adriaoopolim lentat Cautacuzeuas, 448. Urbfum ThraAlosiaaus laglUanus et venator, 559.
cia maiima, 576. Etfus prodilio frastrata, 625. IraperaAmastris urbs Romaoorora ad Pontum, 685.
tori deditur, 647. Mallbeo Cantacuzeno recipilur, 858.
Amblyopus locue prope Brzanlium, 184, 185.
Joaniiem Palrologum recipil, 841. Caotacuzeoo capiAmbo, sacer suggettus, 122.
lur, ibut. Matlhso Cautacuzeuo ascribilur, 869.
Amera prefeclu5 Hierosolymorum, 757.
Adriaoum raare, 510.
Amicitue vi% 14. Amicorum deleclus maxime neressaAduJterii proballo per ferrum caodeas, 459.
rius, 44. Amicilias redintegrata? siffnum. 50. Amoria vis,
AdvU, 122.
205. Amfcitiae sumraum fasiigium, 204 U^que ad ubiluin
iEdUes desigoali, 618.
derans, 248. Ab amicitia vinci se prudens qnisqoe Ivla/tgôrapelaKW, 287.
lur, 512. Amieo eliam morluo, amicitiae leges scrvand,
ifigospoiamus, 617.
533. AroicUia perfectissiroa, 557. Amici pro lempore,
Aigypius.730. iEgypti aollanus, 751. jEgyptue Nilo 722. Amicorura cuslodia posl Deum lulissima, 383. Amialitar, 759.
corum corda per amiciliam pussidentur, ibid. Amicis uti
ACous,58l. Urbs Tbracia, 621. Joennes Paleologus
fidelibus, samma post Dum felicitat, ibid. Sub amicoeam sibi vindlcat, 841. Joau. Pal&ologo iradilur, 879.
rum persona bosiilie animus, 395. Veri amoris indicium
ASiines Carie salrapa, 238.
uoo ibid. Amicorum Canlacuzeni facullates direpte,
AStos civilas Maesorufn, 264,281.
20. Amicitiae vincala insolabilia. 416. Amicitia CaoucuAfrica llalls tributarla, 711.
teoi et linperatohs admirabdis, 4x7. Amici Canlacuzenl
Agricoiarum offlcium, 124. Agricolas in belto interflci, dire afDlciatl, 435, Amicilia fandliaris cum Deo, 459.
Doa placet Deo, 867.
Amici oflicium, 441. Amicitia nihil pra?slabilius, 492.
AiUnes looie salrapa, 293, 5*5.
Amicorum omnia commuuia,4Ul. AiuiciUagrandi peconiaa
1247
UfDSX
ms
IN CANTACUZENUM .
el amplis uitibus aotepooeoda, 197. Anor aflbcUo

omoiuoi atTectJomiio jucundiostoa, 880.
Araicalom iraperatorium, 275.
, 297.
Ampar legaltttv 400.

Ampbipofis arbfl velusta, 528. Ab Androoico jooioro
Imperaiore iostauraU, ibid. MarlUma, 528.
Amuriu orbium Joni aatrapa, 287. Aitioit fllioe, 295.
Com Joaooo Caolaeuzeoo coBgrediter, 294. lmperatorl
miliiom roiUit, 302. Satraparom Asia opoieDlisaimus,
575. Joannis CanUcoxent aoetoritati obeooaoaat, sxorf.
Joannis Caolacuzeni amaolissimus, 540. Recusat munera,
504. Ejus amor erga imperaiorem, 565. Tbessalooicam
leoiai, 568 Imperatriceai ad pacem horUtor,671. ASgrotat, 575. In extremo dtscrimine rersalus, 576. Solitua
pogoare arroalus, ibid. Ad CMUcoxenl prsttoruim
oxcubat, 580. Sarchanw reconcilialus, 649. Soadel BjiaoUum peiendum, 659. Domuro redit, 662. ID hDperalorem
beoeTolua, 685. Sincems et candidtis, ibid. Ddam maebinatur, 683. Com quatuor et riginti niUibus Caoiacuxeoo
adesi, 787.
Amzas Pem, profague, 625.taeidiaspatefacit, iHA.

Aoahalhra senco rubro slraU, 122.
Anabatbra cantoram, 125.
Aoacloropolis urbsroarUimaThraci, 767.
Anastasiopolis Periiboorium appellalur, 454.
Aoastastoe iraperaior urbom a ae dictam coadldtt, 528.
Aoalhema in Androofci junioria eiudioeos contortum,
61. RelracUtum, 74. In CanUcuzooum el eius soquaees,
450. Analbema jurameoio acciamalum, 461. Anaibema
In aervaniea pecuulam, 470. AoatheraaUa poeoa quibns
iBfligenda, 610. lo eam qai palriarcbam revocaret, 857.
lo calumniatorein, 899.
Anchialus, 209. CitiUs Motei, 264. Diampoli praatat,
285. CapUur. 909.
Ancyra urbs Scylbl orieutalis, 864.
Andre apuatoli ioaala parva, ibid.
Audreas Calaoias Geoueosts PbocaniooTtm subjogat,
258.
Aodreas Palasologos Zelotee, 675. Laadatar. Und. GraviA armalur prfeclu% 677. Aoetor sedilioois, 680.764.
Meosa? imperatori prefeetus, 761. Edicta imperaloria
io foro comburit, 762.
Andreaa Pelrtla Genuenets dux, 750.
Audrooicus Asaoea Joaaois Caniacazenl socer, 225.
Magoae amit imperatoris Qliut, 592. jus duo filii capU,
404. Ejos laodes, 407. Ejus aucloruas, 414. Gopiarumdux
dsclaraius, 447. Quaatfo de illu babiU, 5S5. Carcere deteotus, 699. Decipitar,818. Sebaslocrator, 870.
Androoicue Asanes puer, Maouells Asaoia fiUns, 481.
Aodronicus exoirocbus, 47
Andronicus Joannis Canucoteni flliin, 419. Domi cara
roatre ioclusus, 423. Pesie absumpuia, 750. Maxims spei
adolescens, 752.
Aadronicus Joaonls Pala?ologi imperatorii fllius el
successor, 859.
Andronicus Palaeologos magntig etratopedarcba, 84.
Proviticiarum Rbodopes Romaiiis eubjectarom prafectus, 105. Legaius ad regeio Mcesorura, 116. Magttus slralopedarcha desiguatus, 467. Apocauchi gener, 470. Thessalontcam init, 477. Protostraior, 517. Supremus exerciius dux, ihid. Adimportora asplral, 528. Constaotioi '
Paleologi aiius,55t. Tabellarium corrampU, 554.
Hebro pretocalor, 595.
Androoicas Palawlogos primns bojoj noninis, 823.
Audronicus Palseologus proloresliarios, 130. Balagradorum pra$ses, 152.
Androoici seoioris imperaiorls oepos, 144. Exercitaa

oocideolabt dux, 161.
Androuicus juDior seoiorfs oepns, decretos jam iroperator, 10. ConimuDe bumani generis ornameotum, 8. Yenaiioni el equeslribus ludis addi<*tior, 19. Ejus erga
avum revereuiia, 33. Hoslis ab avo judicalur, 60. Imperalor coronalur, 121. Ejus cum Auoa Sabauda ouptia?,
126. In equesiribus ludis superal roagistros suos, 127.
SagUla in pede icittir, ibid. Ad judicium prorocat, 137.
Pecaniam conlemnit, 149. Saoauir mirabtnter a sanclo
Demeirio mariyre, 167. Kecoociliata facil, 174. CODsiaulioopolim capit, 186. Ejus insiguis clementia io conlunaeliosum, 194. Ejos erga Joaonero Cantacuzeuom
amor quanlus, 203. Suos ad bellum contra Barbaros exboruiur, 211. Vuloeratosin femore, 217. Joaaoeia i!antacuzenum hortaiur ad capessenda iraperaloria in*ignia,
223, 224. iEgruius cupil babito mooachorum indui, 241,
244. Uoriuum se ad aedes CanUcuzeni efferri jubet, 48.
Aqua e fouie Deipara? bausla mirabiltler eanatur, 250.
Dolet avuoi monacbum fa^tum. 25^. Ejas aspcclus amabilis et admirabilh, 261. Milis ingenio, ei promptus
inoscero. 299.Tanqeam divot e coe!o Teaienf eieepias.

503. Alexaudro regi Mvsorum-flifan taain deapoodoi,
507. Persas viocil, 508. Filiaa aua? nupliis celebral, 509.
rosleali fultus ope
ArtaHH sobegit, 516.
laatlseiiDiis,
ibid. iEgrolat, 518. Jocalar cam Joaone Canlacuzeoo,

325. Iraacitur Joauoi Caotactneno, 528. iEdificaliooom
Tcupldus. ibid. Gyoccocasiroma tundaroeotis exiroxit,
id. Siderocaatrum exciU\ii, ibid. Ampbipolin ios4aulovit, I6id. PerKbeorium mcvoibtfs compleius, tfrid. Dipoumum asdificavit, ibid. ArcadiopoliD lasianravil,
ftd. Coelroveraias fidoi aynodo commiidl, 535. Febricilat. 337. Deeperalur a medlcis, tdfd. Morilur, 558u Eo
mortuo commaois luctas, 549. Eius pleUa, 551. Jurameoio se MoBtonimregj obotriDxit, 555. EjuscumJoaBoo
Canucuzene peifecUeHlnia amiclUe exemplar. 560. Ucuzeoom inportirici coumefidat, 562. JoaoDi faotacazeoo vicaHan gnberoatiooem reltquil, 595. Joanoeia
CaoUcuzeDom apud roalrem tuelor, 394. Moltadooai axm
hijoita posterorum, 450. Gynrcorastririii a foadaaioUs
extroit, 780. E)OT morlem lamooUlar Gragoras, 801.
Kjiis pieUs et religio, ibid. Bariaaaram eaai aeeUioribas
damoafil, 805
Aodronicus aooior imperator in nepotem knpioa, 11.
In eumdem scommata jacit, 20. Prodens el poleoa, 66.
Perjunis, 78. Ejiis fralre ac sorores, 129. Sometincuaat,
186. Imperio dejeclut, 206. Monacbns facios, vesleom
detriUm iuduil, 244. Antonias appellalur, iM. Moritar,
288. Domus ab eo eisiracii, pro carcero babiia, 455.
Ejus nepot marcbio Lotnbardi, 707.
Andronbuis Toroices magoos cubicolarlut, 410. Thraoo
pul808, 159.
Aoemsarx, 202.
Aogelitzes civisGralianopolitanas, 587. PrefocUi GroUanopoliuous, 588.
AngelocMlruon, opptdom, 510.
Angelua assisieus, 45. Angeli bont pace exhilannlBr,
182. Resnosirasadmiobtrant, itod. AngeJi ioaspectabllee prasceduoi aequonlurque corpas Chrisii com fOcriOcatur, 596. Aogeli tesles. omoia morUltooi facU pertpl*
clenles, 552.
AogelusCaolacozeoi, 708.
Augelus Comneous Pala?ologus Cantacoteooa, 756.
Angelus piocerna, 445, 446. Joanois CatiUeuteDi eoosobrinue, 455. Dux exercitai prxefectoi,i*fd. PraHor AoarDaniie, 786.
Angelua pneses Caniclei, 868.

Angelus protovestiaiivs gener Jotonis Cantaeoieol
magieier io re bellica, 169,170. Casloria) pratfbcfM, aHat.
Castoria Aodronico juniori imperatori tradii, 171. IHgoma
Iraiopedarcba, 205. Ejua laodes, ibid.
Angeli imperatores Acarnani domioi, 505, 512, 516
ei icq.
Angeli Rhadiporf fratres lergemioi Edetsonl, 169.

Aoima una in daoboii, sire duae in oorporo babilMlot,
14. Aoimam ipsam eroclare, poelicuro, 20. AoiroanM
pro*uraior, 134. Aofmai poteslas ecclesiasilca, corpori
imperaluria comparatur, 154. Antma curandc sdeotaa
omniam humanissima, 246. Anima iu morle dolena, 240.
Animis post mortem sensus, 249. Aniroa? macol olveav
d,324. Anlmie satus argento rederopta 526. Aofmao raaa
credereriris religiosis, 530. Ammarum corator, 570.
Anhne ob communem ulililatem profusio, 575. Aoiaal
paritaie ad Deom asceoditur, 585. Animi unloscajusqao
moliooesac tODsa roanifetia suot Deo, 397. Auiei aliiludo, 432. Aolma nibil cbarius, 460. Animi oobiliUs, 525.
Auima) cura nintl prestantios, 804.
Aolroalia io sigilla cerea cooversa, 632.
Anoa Andronid seoiorisiraperatom aoror, proiorettiarli mater. 150. Micbaelis ducis Patns eofijox, tawl.
Anna Micbaelis II Pabeologt QHa, lO.Ejusnbilos, 11.
Aooa proUfttraloris Hlia, Manuelis Asaui^ conjux, 70).
Anna regtoa, JoanoU despoUB coojux, 305. Arma dtaeuadet, 304.
Aona Sabaoda Androoicl jnnioris iroperatorie conjox.
126. >figrotat, ibid. Ea conscia Joaones Cantacuzenus
iroperalorem igit, 226. Aguoscilur pro Imperairlce, 245.
Imperalorem inorti proximum lameiilalur, 558. ComfBillit Joanol Caolacuzeno rempubl., 559. Morluum imporatorem novem diebus luget, 349. Joanoem CaoUcozenuiu
abseotcm quasi prvaenLeai alloqaitur, 360. Eumdem plus
quam germaoum fratrem diligit, 361. Navi magi*lro carenli se comparai, 561. Pr nialoram fuagoitudine raeaw
tis ioopn, 562. Kjug lacryma, 563. Bomani euam ei fidem
aacraroeoto obsiriogunl, 595.
Anna> Augutla? acclamaiom, 456. Ejos flius Joanoe
lnip.,498. Ejusleffaiio ad CraJem, 518. mealio in
aurea bulla. 527. Ejus menilo in solemnibus sacritdis,
531. barcbauis opeui iroptorat, 686. Teroplum SopWaa
t
1U9
ItM
1NDBX IN CANTACUZESfUM.
tatUaravit, 718. CaBUcozoai tootttbMO improUt, 787.

Gregoram meodacit convlocit, 805. Joaoootn patriarcbae
exaucloravit, 808. Bellam dtrtmft, 821.
Aooi ab orbe eondito, 187,188, 539,469. Aam Maboneti, 758.
Anouliie imperatoria. 506.
Anlarus Piuellus nobilis Genoeosis, 748.
Anlherictun metere, prov., 608.
AoloDius Grimoaldus Genuoaaiam elasai prafectue,
856. Doas ac triginta iriremea amiltit, tatd.
Aoiooioe imp., 188.
Aotouius saoctua abbas, 551. Contra daemones pugnat,
iaid.
Apamea castellom reparatum, 641.
Apelmenes dux, 410. Ejos sludia el mores ab adoleacoalfa, 485. Capli?us. 591.
Aplespharea dux ByzanUaoram captos, 661. Peraice
loqoilor, 665.
furenll similis, 610.
Apocancbus rei salari prsfeeins, 18. Ab Andronlco
jieoiore imperalore alienlor, 19. Sacii cubicuit prepositns, 75. Obacurus ex obscurh oatus, 74. Tabellarius, 75.
Magnua cubicularius, 159. Rerum communium administralor crealus, 108. Petit ut liceat sibi Qeri mouacbum,
514. Petit Ryzantii inKularuroquepraefeotnram, 326. Nunqoam militare atiquod lacinus edidit, 526. Classis cootra
Persas ductor, 527. Popularem aaram capUt, ibid. Lilleraa Imperatoris supprimit, ibid. Hurialur Jo. CintacuzeDum ad imperium capessendum,337. Carcere a CanUcoteoo liberaloe, 558. Sediliosus, 578. Triremium dux,
579. Claseis coolra Persaa prefectos, 381. lmperaiofem
capere molilur, ioid. Epibalas fugit, 382. Joannem CanlacozeDom medlcum suum appelTal, 583. loEpibalU cuatodilur, ifiid. Malevoleolia? io troperalricem reus, 585.
Seipsum raaltal, 591. Blthynia oriundue, 591. VeciigaUum coactoribus scriptum fecil, ibid. Hercede servivit,
ibid. Ioier publicanoe priraus, ibid. Ab Andronlco seoiore
imperalore deOcit, ibid. Pecuniosus, ibid. Queslor, 593.
Reram adralniitrator, ibid Apocaucbo doleul oculi ez
pleodore Joannis Caotacuzeni, ibid. Erga Jo. Cahlaciizenom iogratissimas, 597. lo litteris imperaloriis et in pecaniis fraude usua, ibid. Joao. Caotacoz. orani bonore
maliatur,899. Pro improboac deliro babilus,iJ>irf. Joanoi
imperaton adolescenli iasidtae leudit, ibid. Imperatricem sainmisso corpore veoeratur, 401. pairiarclia conservalun, 40i. Filiam suam fllio palriarchs despondet,
405. Andronici Asanis olira serrus, 405. Joanoi Gabalae
riduo Uliam suam desuondet, 489. Anoto Sabaudo Gliaro
auam riespoudel, 411. Urbi praefectus, 419. Ejus stipalores, ibtd. Temerariue et impudene, ibid. Litierasscribil contumeliarum pleoas, 424. Apocaucbus Caoiacuzeno
lapidl, 458. De Apocaucbo divtnura ?isum, tbid.
Apocaucnus sibt suisquo timet, 458. Magoos dux declaralua, 467. Paciot eat omnia, ibid. Ejos in malrem el
coasaogulaeoe Cantacozeoi crudelitas, 468. Tollus impe*
rii rector, 470. Ejos arrogaotia, 501. Ejus rlla et mores,
ibid. Imperatricera perverlil, 524. Klaujoias similii, 535.
Eiiisperiklia,551.$uperbia,552. Alia vilia, 559. 621,
627,616. Duo ejus fllii ad Cantacuzeoanf transeuul,636.
Deo meole privalus, 657. caplivis ocddllur, ibid.
KJus capui ei cada?er osteoiatur, tbid.
Apocauchus Leooem Calothelum Cbfo pellit, 780. Oalem pecaoia corrumpit, 786. ID Caotacuzeuum coalomelioeus, 848.
Apocrisiarius, 144.
Apostollca ecclesia Romaoa, 655.
Apoetolis eomparaodi imperalores, 670.
Aprttolorum templou, 264.
Apri orbs Thraci, 85. Ezpugoatl, 87. Urbs a prefeelo
dediu, 619.
Aqua e aalotifero fonte Dei Matrls haosla, 250.
Aquila domua insignis CoubUallnop., 876.
Aroenus botno obscurus, Cralis legatas, 544.
Arcadiopolls urbs Thraciaa auliqua, 528. Condita ab
Arcadio iraperatore, ibid. Ab AndroniiO juniore imperatore iostaurata, 528.
,
Arcadius Theodosii Magai filius Imper., 528. Arcadiopolim condidit, ibid.
Arcbimaodnt rellgiosi, 159.
Archontes, 425 Eorum io matrem et consaogalneos
Caoucuzeiii crudeliiae, 468, 469 el seq. Imperatorem
maledictis laceraot, 573. Mancipia ei servt, 603. Auguslam poteslale spoltant, 614,613. In aere piscanlur. 616.
Com Persis conveuiuni,687. Eorum ambilio, 690. Eorum
colleginm, ibid. Imperatoris famibaribut inaldiaotur,
691. Arcboutum princeps palriarcha, 692. Lazarum pairiarcbam a GalaUeis repeiunl, 755.
Arcbooiitzef Empyriles castelli pnefectaf, 665.
Arcua LaliDoram 'yaogri, 108.

Aregas Andrea) Calani palraat PflMMaNHU Iradk, 258.
Dooie ab imperalore aortus, ibid.
Aregas moaacboroaa inatUuli miaorom rector, 636.
Ejos iaaa.658. Diu Ucilns lerrara inlueiur, 641. Laiiuus,
643. Lbleraram GnBcarom expers, 644. Magawm ducen
reprebendit, 646. Augustam porgal, itid.
Argeotea pocula Orcbani ab iroperaiore dooata, 275.
Vaaa argeatea duceuU erario imperalorio illaU,426. Argeolea munisroata sparsa, 670.
Argyroeasinini, oppldum, 510.
Aristoteles, 529.
Ariaioielea pbiloaopbia, 654.
Arius a sacra syuodo ozoommonicatos, 601.
Armooia, 177, 487.
Arteoius Zanplaco magnus pappias. 267. Ejns fllii a
Syrgianne capii, 269. Syrgiaooein cooriDcil, 274. Legatus ad Cralem, 488. Irierarcbis illusua el irrisus, 489.
Didymolichi prrfectui, 838.
Arla, urbiuan Acaroaoia capnt, 509. Obttdelor, 511.
Arueomm periinacia, 514, 515. Volunlaria eorumdem
Aadilie, 518. Defeclio, 521.
Artotus Zampe Sabaudat flllos, 411. Latinus, 412
Cum matre ab imporairice rejecios, 415.
Aiiaoea ioanois Caalacazaui socer, 287.
Asaoes despola, 514.
Asanoa paobypereebaslus, 690.
Aaaaioa, fldicolis allrarla, ti loris ca?sa, 514.
Asaoiorom rex CaolacuzenuM, 756.
Aela, 212, 288, 516, 575, 578, 579. Aue saUapaa, 017.
OHm eub imperio Roroanoruro, 736.
Aaino obversa (acie imposiius, caudam pro frano
leoeos, 446. Asioi quiogeuti, 447. Asinis conparaoiur
Galata, 742.
* porta, 165.
Aaomatoi oppidulaoa, 581.
AH&eolalio pernicioaissinia, 554.
Aslaceniis sinus, 275, 861
Asteroperes UerrbaBoU d* primorlbns, 545.
Asiraa magnoe Iratopedarcba ioaigois arcbitocias,
720.
Aayli jue, 554. Asyla aaora, ibid. Ad lemplum ceo ad
atylum coorugienles, 519.
AibeoieDeea, 255.
Albianos legalus, 687.
AlbleUe veaies exuunt, 472.
Atboroonesanclus, 95,95. CcBtestl* civilas, 550. Apud
moutem Atko moaaateria, 531, 555. Moo* aancius,
765.
Albyra capU, 642.
Albyrae vicus, 885.
Aiianli comparanlur moaacbl, 805.
Allica,587
Aulaa serica el aoro inlerlexta appeaaa, 684.
Aureorom oummum quinquaginla millia nuroerata a
qoawtoribus, 57. Aureorum multaa myriades ad comrounem usom ioipoodit Caotacuzeoua. 86. Aureideoi inercenariU mllitibuu assigoati, 102. Aoreornm irigtnta sax
miUla pro familia et coojuge unperai. asaigoaU, 104.
Aarum sparsum. 125. Aureoruoi ireceata et qaioqnagiuta
nilUadeoiU, 146, 147. Yiceois aureorum millibua aeailoaatusronnduamuliebris, 171. Aoreorum Darnmum duodeoa millia 1n reo vaso iaveola^ 171. Qaadragiuia
roillibuf aastlmala gaza prolovostiani, ibid. Viginii qealuor oallHo Audrooico seoiori in aooos aloguloa decreta,
191. Ceotum viginli miilia aooua pendit Chios, 228.
Viginti millium aonua pensio, 237. Aurea mreis permuiaro, proverb.. 203. Cetttum aureomoi mUUa do arario
sumpu, 517. Aureomm ceolum millia, et opellex qua*
d r a g l D U miilibos a?*limaU, donaU. 577. Aureus DUIDIOUS
pretiiMD proditiooie, 461. Aurea uomiamala sparaa, 670.
Aorei Domml circum Texillam iraperatorium aparsi, 747.
Aureorum deois milbbus rederopiom oppidulum, 861.
Aurooram denorum millium veciigal, 880. Aurea reis
pertnotare, proverb., 884. Aureorum conlum millibus rodooplus Orebaoia fllbis, 887.
Aurianim faroiba, 27.
Aohbus mulilati, 569. Auris altera reo iutegra aer^
Tanda, 637. Auriboa oblectaodia excogilala inalrumenia
musica, 684. Audite ciBii qu loquor, etc. 710.
Ausler furens veotos, 828.
Axium flumQ, 278. Exoodat, 481. Ejua vadum, 550.
Babylooia foroax. 45.

Balraa caslellum Macedooia, 289.
Balagradt, 152.
IfSl
ItfDBX
I N CAKTACUZBNUM.
BatagriU castellum, 5W, 908.

BalduHros imporotor, 010.
Balturo oppidum, tbid.
Baptismus ejuretes, 674. Baptimao deano lastrtU, ikid.
Baraogi eom aeetiribus, 125.Claves urbie cuetodkiat,
158. Baraoge fMCurtgeri qutogenti, 559.
Barba abrasa, 94, 446. Vulsa, 795.
Barbara marlyr, 855.
Barbarorum mgeiihHii, 202. Barbari Itomanos Gneco
compellant, 288. Barbarorum conviclua, 507. Cladee, 509.
Barbarorum moa com populaium eunl, 686. Barbarorom
incursiouee, 688. Barbarorum arma socia expetita,
JM.
Burbarorum imraanilas, ibid. Barbari conUueutetn iocursanl, 691. Barbarortnn eupra decem millla substdio
mi?sa, 719. De Barbaris in imperium indoctie purgat se
Joannefl CanUcazenut, 752. Barbari Holtiasim vatlanl,
770. Barbaros eoHlra Cbrtstianos induci Deo non pacet,
867.
Bardale* protosecretarius, 75.
Bardai Andronieo eeoiori imptratori feroiliarif, 47.
Caballario*, 158.
Barlaanm* monacbus e Calabria, 529. !o Enclldo, A H atoiete, PlaUme roluiatusfaid.Adftion*Uira Palama.552.
Ejua contidentia, 555. Gregorium Palamam ln judieiom
vocat, 534. A. Gregoiio Palama redargiiilor, 555. Venium
pelit, 536. Aufugit Italiam, ibid. Hieracis epiacopue
crealitr, 557. (Ttnoium calcuUs darooelti*, 895. Ejos eeclatores tamulluanlur, 797. Kxcuminunicatur a sraodo,
769. Canlaruzeno bospitto exceptus, 405. Ab Audroolco
jtiBtore impetalore <foimiatu% 805.
Bartliolom*ue Deliini Yienoens!* ad Imperatrieea leal'js, 708. Ejue epistola ad Clemetitem papam, Ibid.
jm epistola ad DtJHnnm, 709.
Barys medicus exceHeDg, 247. Timidfssimae, 248.
Balaizes snburbanorum Didymolicbernium prafeetut,
505, 505. Yeuatorum priaceps, 617. Magnue slratopedarcba crealur, ibid Byniitios viocil, 662. Ad troperairicem deOcit, 663. Ejns laus, ibid. Persts inierfectua,
64. Ejus Qlitis et milites capti. 665.
Bttopedlum monaeterinra, 878.
Beadnus urbs, 576.
Belannis Alexandri regis Moesoram patruoa, 585.
Bellicorae vicus, 768.
BellHm inferre, lurpe; resistere g?orioenm, 32. Bellis
-tria Qnero iraponunt, 70. Bello DOB ititeresse, roaxkna
felicilas. 71. Bellum pooere, laudabile, ibid Belli praserifm civilis tncommoda, 96. Belli materia et causa?, 98.
BeUnm inetpieoii quki epeciatidom, 203. Beltum omnium
perniciosissimum, 518. ToUim quinquennium durans,
$bid. Helli civilis ma!a, 428, 4*9, 430. Bellum violenius
magisier malorura, 413. Belli ificommoda, 614. t t fureua
Haroma omuia pervadit, 634. Bcllt et pacis electio iti
bellanlium arbilrio, 658. Beilum civile plurimaruiu lacrylarum parens. 651. Belli nervos pecunia, 722. De bollo
pia sententia, 867.
Belmasdis, locos, 262.
Benedictio pairiareh, 125. Benedicllooos eacrae stiper
tniptiis, 309.
Benedinns Zachariae Geoaensis !btu politir, 227.
ûm Mtrlino fratre de scx aureorom iBlliibiM H t o i ,
229. Fralrem aeinsat, 231. Casielli deditionem lacit, imf.
rnefecluram CJbll rectmt, 255, 254. Pertfoax, 255,236.
Furioao simdU, ibid. Epilepsia mortoas, 289.
eeneractorum menoria. 25,569,570,
Bera. 111. 115, 239. Castellum Tbracta, 455. Pabolo
abtradat, 453. Oppagnator, ibid. Castellua nraottbtsimuin,
Beirbeea cHritan, 167, 168, 530. Ampla, popotoaa t

fnuoila, 544. Trrbaliis_pressa, 543. lmperalorem Cantacuzenuro excipit, 516, 573. Auxilfarti Berrhaeenses ttrdl,
679. BeiTBGeoue corrupti a rale, 719. Berrhoea mnM
Triballi, 77i. Berrbtra orbs beala, ibid. B e r r b o arx,
parva urbs in raagna, 771.
Rerrhceotarum primarii In eisilium actl, 772. Berrbcra
capta, 775. Romanis assignata, 791.
Besau prjefccius Gyna?cotrastri, 780. Ejus perfldia, 781.
Bideiie, locl aemen, 872.
Bilhyma,210, 220.
Bittynia orienlalts, 579.
Bitbyois ora, 901.
Bizya,120,19,622.
Bizynses de pertinacia remfUunt, 624. Eorum metrupolita, 626. Ad impera(orem irauseunl, ibhd.
Btzyensis ecclesia, 627.
Blacherox, 177. Castellum io Blachernis expagjaiam,
698 Deipara tempbian in BUcheims. 717. Sacra bi Blacbemia peracla.718. Blacheniis in palatio coacia synodus,
798. Tonplum Deipara?, 860.
.
1251
BlaMa regio, 528. macbttt pMfrcuira, i W . B b d f o

eoiifloia, 827. Btacbiorum prassldes, xbiu. Blachorant rex
Cantacozeaas, 756.
Blossam orbom Tribalft occupant, 090.
Bo)oUa, 587.
Boesiias Moesoram regis friter, 84. DespoU Mcnii
appellatur, 107.109. Pro mortuo habetor, 110. Acbridem
lecipti, 171.
Bofdanus Trtballus Llberl frater, 491.
Boia, vincuH genus. 151, 202.
Boichoas Caesar nobilissbnus Trjballns, 887. Usllheum
Cantactizemim lo. fâlrologo Iradil, 892.
Bolbe, palun, 278.
Bonilue, urbs Acarnarrie, 521.
Bonum nullum 6 malo enislit, 62.
B<rea* veoKis, 449.
Borinm pan -Tenedl IOSOI, 864.
Boihrentum, orbs Acarnaoia?, 521.
Botia?a, 275, 503. Vastata a Barbaris, 770.
Boum trecenia millia in pra-da capta, 502. Boras quiogenlf centum anrejs empli, 505. Boum pacualiuro qaioa
millia, ruricolarura jnga mille, 447. Bubuli nerrl, 760.
Bbvii popult Thessalto, 289.
Bozices dux Triballomm, 549,550.
Bracbopbago, saxa aub oodit laieolia, 829.
BracUis dux praslanlissimus, 510.
Braianos pr^fectos Amphipoleos, 769.
Branus sediitosus, 442. Custos Adrlaoopolif, 825.
Captus, ibid. Urbem ohiinet, ibid. Sediiiooia aocior, 689.
Brattlus nunciiis, 506, 507.
Bruosuiceniia princeps, 55.
Bryennios AslroDomus, 57. Magnus Dnuiganus, 171
Buccioa tota nocle insooans, 678.
Bueellum oppidulum, 199, 200, 201. Bucellum caatollura, 625.
Balgaria, 140. Butgarorom rex CanUcozenut, 756.
Bullae aurea?, 146,198.
Bulla sacra, 409. Bulla aarea ad verbnm, 522, 596.
Burgundi torneameniorum studiosi, 127.
BuizunU oppidulum Triballormn caplum, 262.
Bydina, 108.
^Byzaulium. Vide ConsUntioopolis. Laliois eapttUB,
R.vzanUni in pra)dando exercitall, 44S.
Byzaniioam freluni, 580.
Byzaulimis ager, 642.
Byzantina regio in solitudinem redacla , 645.
Byzantium iruperfi caput el summa, 660. Micbae'c I
Pala?o!ogo recuperaluaa, 810. Lalioi quandiu tenueicnt,
fbid.
Byzanlii mooasteria, 827.
Byzanliorum bumauilas io Catalanos, 831. llonaslerU,
852.
Caballarium oppidulum Triballonnn, 262.

Caballarhis Laiinus, 65, Caballarii Lalini, 126.
Cabaaiias sacelU coralor, 599. Sacrarum asdioax
fectua, 857. Vide Nicolaus CabasUlas.
CabaUes uous ex proceribus Triballis, 518.
Caduceatores de pace UMSSI. 262,618.
Ccdea Deo et houiQtbus odiosa, 496.
O r u l e o cotore subscripcum, 467.
Caln, 194.
Calbria,529,
CalamaaiM Lascaris tegaiua, 244.
(jlergus legatiif, 145.
01Ucr6nites sacri cublciril procubitor, Ct.

r.allinicua Triballus moaacbue legatits, 25.
Calliopolle urbs mtiolta et raarillma,18. Obsldolur,617.
Barbarit occupalur, 861. Terrae motu procubuil, toid.
CalJipolis juxia Hellespootum.291.
CalUstus sacerdos, 461. Poslea plriarcba Conataatloopolitanus, ibid. Synodom cogi ab Imperatore posiulat,
797. Syaodo posl imperalorem ubscribit, 800. Sacrificio
missa) peracto Caniacuzenum imperalorio babila UKJLujt,
ibid. Pacem orat, 844,845. Negal Matthseum imperatorein designaoiiuin. 851. tbronum revocalus, 857, 879.
Anatbematisraam iu Zianum diclat, 899. Sacram slolaaa
iiidutus juramenla Qrmal, 906. Legalus ad Cndeium, 908.
Ejus mors et bouohficum funus, 909.
Callone castejlum Le$bf, 291,295.
Calocbereles gregarlus, labellarins 79,81, 82.
CalotheUis dyoasta Cbius, 227,228. 250.
Caloihetus protosebastus, 663. Phoca? faieris praofeilas, 886. Paubyperaebattus creaius, 887.
Camaria prodiior, ConalaotiBopoIeos, 179,181,185.
12d3
INOEX IWCANTACU2ENUM.
Camoli duconii, 447. fjmeli porta, 633. CameJi pooa,

66.%. Vide Pous cameli.
Omes venaiici a Persta iraperalori doeo roisei. 175.
Cano pejus elangue odisse, 625.
Canicleum, 45. 868.
Canina casieHum, 301.
Canonis magni oflieiuiu, 43
Canones sai*ri, 6i7.
Caot<>rea , 125. poetis compostias laodes
moriulantur, 684.
Capha GenueDSiumcaetelom inmaritimta Scylbi. 812.
Capilli abrasi, 94. Laniait, 241.
Captivi absque prelio dimissi, 286 Rederopti, 502.
Optfvvai trahere Romatifi nefaa. ibid, Capiin proptnquis preiio redditi, 575. (aptivi ri?i aepelti, 657. Capti?!
magnom ducem ioierttciuol. 657. populo in teraplo
occist, 658. Captivorum apud sulUoum penmiialio, 758.
fcorum erga Lazarum patriarcham bumaniua, 761. In
nioiiastcrue cosloiliu, 774. Liberati ab epucopo Pbilotheo, 826.
Capitis oudaodi oaremooia, 122. Capilie iocltaaodi,
124. Caput suum devorare, 158. Capul cum eileotlo submiUere, 159. CapHe haraura pnieare, 193. Capilibus buroi
submissis adorare, 209. Capita venerabuadl wbmlllMDl,
238. Caput genibus impouere, 249. Capul conUngere,
250 Capite nubes tangere, 368. Soper capat saera precalio recilala, 570. Caput horroudis exaecrattooibua
devolum, 405. Capet per igooreiDiajn raatun, 446. Capiiia
legraen aibura fiaoimeum, 467. Capite prono saiuUos
imperaior, 477. Capat amputaiaai baaiili pmfixom
gostaUr, 569. Capul oun neiHo rasum, 572.
Carboua, 682.
CardiuaJis, 708.
Cares agiiDlor rapLafiturqae, 607.
Caria.258.
^
Carolas rex Fraacis, 810.
Castellianr* prodltor Conslaotinopoleos, 179.
Caetelliiim CoosUiiUnopotl va*UUim, 868.
Castoria urbs tacu mauiU, 168 Crali subjecla. 275.791.
Castris oppidulum TbesealUe, 288. Caelruin eiiao dtctw), 776.
CaUegialus onos * Persarura proceribus, 219.
CaUlaui Thessali victoi, 56. Bellom gertial com
Homanie, 282. AUicaai ei Bceoliaro bicoTeolee, 587.
Edtum irirpmes sex soprt vjginli, 827.
O4alanorm rex,828.
Catalatioruro clades,829.
Caia ani a Byzatiliois humanissime carali, 851. Ilercenarii, 866.
Catapbraeii, 547, 595, 655, 776.
Calechumena locoa, 125.
C.aibara Coostantiot despot pellex, tO.
Catbedra, pro qua jore oortetar, 369. caihodra exfgere, 570.
Calbedra patriarcbatift, 692.
Cephalicam sympioma, morbuf, 259.
Cera aooulo alguaia, sine litleHa, 506, 507. Corm rubra
aigDala in somno, 631. CereaftigiUa,652.
OramactNimtti dux cavua, 739.
Cerberus, 529.
Cerei ad bapUaioom acaooai, 674.
Orvorum eiercilus doco leone, 552.
Gefcraii pedltea apod lioMoa bolIteatiaeliBi, 107.
Chabrias Albeneosiura imper., 652.
Cb.eraarra, oppidum, 510.
Chalcedoo e regione Byzaolii, 828.
C.hiO.dice ThracuB urbs, 267, 435. Reglo, 585, 588.
Chtlcidices oppida Joaoues Palawlogus repetii 821.
Caoiaruzeno infestalar, 846. MalUwBo CanUcvzeuo
oblineiur, 879.
Uiaiilee Ofcbanie filttis eaplvs, 886.
(JiariopolU, 91. lmperalori ae tradit, 619.
Cbariiaa erga Deum quaola e*se debeal, 204.
Cbarsia porla, 646.
(lurUHum mouasteriura, 95.
berroQeaue,38t, 586. Peoioaola, 617
.Cbaierus Ailioia aalrapiB filiua, 295.
CbiuK iasala, 227. CeoUim vigioti anreormn millia io
aa>noH singulos peDeital, 228. Komaoorum potealaiem
rt-du, 232.
r.tiii pra?feetora a Benedicto Geooensi delata, 233.
Kjt. insul reddllus, ibid. (ibii pontificatus Lalino epia papa coramissus, 256. Cbii specuJa, 292. Cbiux
obsess., 681. l.atiaU tradita, 682. Galaicis subacta,
7 4i Qiil iasul dox, 748. Cbii aaoua peosio, 749. Cbl
epinc<piH ex ecclesla Byzautioa accpptus, ibid. Cfeli
prfecuie ab imferatore eoosUiolua, ibia. Cbiua Geauoo*
aauus ilodiU, imd.
54
Chlapa?Doa e CraUt htMh tramafiaga, 779.

Cblefoof oppidolttn. 277. 5 U .
Cbor oppidulum, 6(8. direpltoue servatam, ibid.
Chora ONmastoriwn, 484.
Chorta?turo. 165.
Cbreles Trlballonini dox, 161, 162. Ad ARdroflicBro
IraDsfugit, 432. ImperaCori CaeUcoieno amiciasimut,
tbid. 454 Ejua laudes, 475. Joanoi Cautacuzeao Odem
aaarn obatringii, 499. liortoua, 328, 530.
Christiaous quis, 46. Cbrisiianorura comrnuiiis bostis,
329. ( hfislianie njstorljs HUidoiit ebrti. 674. Cbriallaiii
Hieroeolymis tuli edicto suliaoi, 7 5 7 . Curiaiianorum persecuiio sub soJlaoo, 750. Cbrlaltaoi sub /EgypU auiiano,
lofames76l.
Cbriaii aaJoliCarc inortis monemeoU pro Ihesaurn
asaervaU, 187. Cbristi ceeowoeila, 502. TraiiefiKuralio in
moote Tbabor, 552. Gbriali nalaburo Kolemoe, 5H8,
Christi saDcliaaimon oorpos qnetidie taeriticaiur, 396.
fhdslus Salvalor rex eculorum, 437. Cbrisli Servaioria
baago, 467. Cbnali merobra qui efAetamiir, 611. Cbristi
Servaioris et beoeflci monasterium, 6 2 7 . Cbriaii monasUrium i u diclum, 801.
Cbriatopolia appidom ariUmum, 18.
Tkracia,25,65.MuBUio apOii Chrtaiopolim, 472. Uorut
juxla Cbrisiopolim peifossat, 541.
Cbomaus magoog gtratopedarcoa, 165.
Ciconta vira, scyphuro Tllrem pedo looons, 632.
Ciunabari sobscnbebaol imperalorea, 437.
Clananr.u* comes sacrarum largittonuni, 470.
Ciooamoe myslicns leaaci paobypoffeobaffii collega,661,
682. Unoa ex Arcbootibue, 690.
Ciasos, urbe, 266.
ClassU eeotum el quioquo Dariura, 230. Quioqoo ei
septuaginia, 287. Oualear el ocioginU, 290. Duceittarttm
et quhiquaglBla, 575. Sexaginla, 471. Ceoium et duarom,
548. Ducenuruoi, 565. Treceolamm ociogioia, 565.
Claesiariorum imraanilas, 676.
Clares arcis abseondUa?, 679.
Clariger Siralecio, ikid.
Clazomenae, 294.
Clemens papa bujos nominie sexlus, 655. Rjus Utter
ad iiDperalricem, ibid. Ad euoidem Huer Bailholomei
legati, 708. Ei se purgat Canlacuzenus de evocati* Barbaris, 732. Joannem Caiilacuzenum imperatorem laudat,
733. BeJlo iropedHus quo minue cogeret syaodum cacumenicam, 7 3 7 . Ejus mors, ibid.
Clemeus saocll Pelri succesaor, 610
Cleuia civitae Moseonini, 264.
Clepia, locua, 184.
Clerua imperatorW, 264. Cleres oreaie cogUor ad aacro
funebria, 350. Oericoraoi iniperatori* collegium, 569.
(ierici labores recusaot, 508. Clericorua ordo, 545
Cleri princtpejt, 696.
Clisura, caalellum, 501.
Clopa porlua, ^67.
Clypei auis iasignibus exoraali, 23(1
Coralas magoos logariaslea, 145. AodroDld protovealiarii eocer, 144, 145. coaevis plaaua appeUalas, 148
Codoaiana vb-us, 471
(cplibalus, 764.
Colauzes eeoex Penarom dox, 219.
Collaria, vioeuli goniia, 451, 205u
Coloniaa, 172.
Comani dednnl se Joaonl Batatzc ioiper., 14. Comaooraui duo millia ia exerclui Cralis, 25. Micbaelis U
imperat. castra seculi, 159.
Comitopulus suburbauoruin Didymolirbensiuni p r r fectos, 505. Ejus fides erga imperaiorem, 505. Divitio
aiflaiu impulau*, t W .
Communicaudi Eucbatisiiaj rilus divereus saeerdotuua
elvolgi, 124.
Comnenes prata, 509.
Complexus, arguio^Dtuni oon fbcaUe reconciliationis,
198.
Onreaflo peccatorum, 514.
Coiigii quinquaginta vini aureum pendunl a?rario,74&
(/>uscieiiliarum acres stimuli, 865.
fonftllia inierdura mutanda, 50. Coasilla ubi mulia^
ibi aala%32. Coosilia oiala perroutauda melioribus, 297.
Consiliis aliorum cedeuduro, 351 lo extreraa consilii
iuopia aola restal erga Deumfiducia,485. Facessat turpa
consibum, 496. Beue consuleotiom solitudo rempubiicam eveni t,601.
ConglaDtiDopolie regina orbium, 28. Poleotlssima
66. Turrila, 180 Capla, 186. 0)nst?nUoopolitaoiis paU-iarcba aaapa elecius, 68J. Coastaoilnopolis ad Lalinit
periinel, wia. Regiaa arbium, 709. Vide Byzantiuax.
Coiieunliotts Acropollla oaagoua logolhela, 45.
t
ISU
INDEX I N C ; [TACUZENUM.
Colahs Gregorfl cbarlopbylacis pa(er,455, 191. MaCoDsUotiDM Andcooiei Ataafe fraler, 467.
Constanliuue Asaoes dui, 176. Capiue, %$kd. Cnm fllio,gnos cbartophytax appeliatus, 195.
Cyboriota monasterioraiD pranes, 155. 193.
555.
Cyclades, 236.
Conslantinus despota Androeici aeoierfe iinptratoris
Cyclope. 545.
fliiiis, 81, 95. CallisLus appellalus, 24i. Cullu mooachi in
Cydoo privalaram rerum comes, 865.
riocola abdocttis, ibid. Carcere educius, 145. Et moriem,
Cyparissiot (amuli io domiouoifidea^891.
ei ocuiorum orbiuiera eflogit, 144. Spondet Injuriarum
Cypriorum rex, 450.
oblh ionem, 152.
C.vprus, 800.
Consiaolious Maguus imperalor, 571. Bjos palatium,
51 4, 654.
Cyriactis Arinas iroporalrtcis aallcus, 424.
Cyzicom, 209.
Constaotious Magntis apostolts comparaodua, 670.
Ejus memoiia meoee Maij rolitur, ibid. Et collatus
D
Joanoee Cantacazeoue. 711. Ejin memoria dies consecraliis, 718. Spirilu Dei actua, 905.
Da*mones in exftlo bomlnibos machtnaodo exerdtati,
11. DvmoDia infidia, 159,176. Dvmoues lyranois borriConstanlinus Palaologus, 94. Porphyrogonftas, 129.
biliores, 332. Scelerura omoium satores et arcEitecil,
Androaici juoiorts imperatorfs palruus, 585. Michaelia
duce deapol QlhH, 455. Honor* proioaebaatus, 488. 414. Io peruicle invebeoda exereitati, 427. Mallgous
Pberarnm prarfecius, 551. Paeliooi Triballica, adveisa- quispiam dmoo., 722. Dannone ipao pejor Slehuo, 760
DalmaUe, 26. Dalmatia, 65. Imperii Romaai meta, 73
lur, 652.
Dalroalia Comani, 159.
CnoetaaUnus Porphyrogeoitus Mtchaoli* 1 Palasotogi
Damasis casiellutn Theaulle, 189.
filius, 720.
^
Damocraoia capla, 642.
Consiantious Tarcbaniota exactionl peeuniari pra>Daniel \ epiacopus, 857.
fertus, 745, 747. Proioatralor, Imperatoriarom trlremiura
Daniel dp. lacu Ieouuro llberalos, 45.
reiectue, 815. Gratlter vulaeralur, 816. Ejus laus, 829.
Daoflittm, 85.
Mymollctai prefectus. 858.
Daphnidium locos, 621.
Contis pugnaium, 651.
Davld rex, 474. Davldbi vicua, 488. Davidpsalmleea
Coutoo Latioi eomflem vocant, 129.
Cooiophres Metolbeoiat prefectue, 210. Protose- eaMeslis chharoedus, 711. Spirilu Dei aclus, 905.
Deabol*. 172.
basii amicus, 685.
Dedenmt iu escamroeam, otc, 652.
CoMtOHtephanas GareH prcnlVctns, 616.
Defuoclo ijnperalorl piaculaii cjereiDOoia pareDlatam,
Copsis oppidum Mcesi*, 107,109.
549.
Coqul imperaioril, 666.
Deipare templa. Vide Teroplum. Deipar auxllium
Coroiia imperli symbolue, 20,122. Corooationis lm44. Defpara) elatoa, 81. Deipar gratla acl, 104. Deiperaiorie htus, 121. Corooat iriremee, 746.
para invocaU, et sacrificio laudis culla, 160. Adorau,
Coroee urb*. 584.
187. Precibus eam ?eneratus imperator, ibid. Deiparat
Cor autim comedene, 15. Cor ibi 061, ubl theaaurus
aignura
Yeneratos imperator, 209. Deiparas fons salnttnoster, 86.
fer, 250. Deipane Imagu, 456. ln Deiparam confideotta,
fosmictis, urbs, 576.
484. Precea in templo beipara , 595. I>eipara) iem
Cofmidium, 84. Looua ubi navee parabaotar, 741.
plum noo maou faclum, 6/4. Bodegetria templum, 695.
CosmiUusdux Triballomai, 845.
Deipare adoralio, ibid. Deipar Hodegetn Iroago, 704:
Coteanliies Tbeasalonicensis perftiga, 480.
Deiparat lemplom dicturo, 707. Deip*rm leiDplum
Coiburni fmperalorii, 126.
lo
Blacherois, 717. PODS aaaiuiia, 874.
Coiyaeom, 588.
Delfifius Vienuensis, 708. DeKkms legatus VenetoKoixxau 125.
rum, 809.
Cralee Triballoram pnoceps, 170, 275. Cralis regia,
Delii Uospilalensea Chio inaidiauior, 255. Delit noliiot
492. Cralawa, ibid. Crales florein ac nervum polentia
sue Caotacuzeno tradi(, 508. CanUcuteno fldebs, 518. pugnare conira Ronitnum imperalorem, 291. Oelus, i&id.
DelioruBi aoxilta, 295.
Urbbtro Chrelis possessionem adit. 530. Pbsras tental,
Demas Paulom reliqalt, 519.
551. Ktdem muUt, 547. Pacera elfoedue rescindit, 558.
Demetrii marlyrie myroblyta sepolcroro, 166. DomoPfceras obsddet, 615. Ut fcedus servet moneiur, 615.
Untrersis Komaids par, 656. JToedifragus, 652. Cralis trii magnl roartyris axles, 568. Deraelrii mariyris myrofaclio, 659. Phera* capil, 662. Imperalorem Romanorura blyUe lempluro, 579.
Demetruis Casandrioua, 400, 451.
Triballorumque se prooiiiittat, ibid Oppida Macedonia
Demetrius Cydonea imperaloria (amiliarissimos, mooecupat, 719. Ex brgilionibus ramam aucupatur, 765.
Thessalonicara obsidet, 765. lo senalum Veiielum coo- nichismuro aroplexus, 764.
Uemeirlus despoia Androulei xenioris imperatorU
ptalus, 770. Edessam sedecira anofs obsidet, 775. Cralis
regia, 778. In Psonas movet, 779. Laodalar cara coo- flllus, 161, 168. Ejus palatium, 192. | OUa MaUbco
juge sua a Cantacoteno imperalore, 785. Ab Apocancbo Canlaruzeno despoona. 524.
I>emetrius nugoi logoiheUa Mctocblu filios, 42. Copecuoia corrupios, 786 Pberas dtu cbstdel, ibtd. Thessaliarp invadit, ibid. Ejus perfldia et avarilia. ibid. Per- goomento Aogelus, 129.
fldiam suam conliielur, 789. CanUcuze.Hum fmperalorem
Demelrlus Maltbsi CaotacHzenl 6Hoa aebatlocrator
vel pcr somnium visuro t1met i(nd. IB senatum Venetom
deeigoatos, 907.
cooptatos, ibid. Canlacuzeno imperatore ad epulaa
Demetriua Sgoropa!us logaUa, 446. ladigftitetoo oa
iBf iiaius, 791. Kdessam prodliione capil. 794. Adversus
biius, ibid.
rantacuzenum fmdue inil, 819. Joanof Palawlogo aeptem
Dcroetrios Tornicins, 555.
eqniium millia roiilit. 845. Morttur, 882.
Demetrius Zamplaco magnoe stralopodarcka, 692.
Deputatua e i oraloo eccleaiaslico, 115.
Cranobuuium oppidolom, 581.
Derce
palus, 651.
Craihea urbs Scytbic orienlatii, 864.
Detpolatos 527.
Crepide purpure, 456, 856. Crepjdarem albarara
Despota) iniigiiia, 594.
osus, 907.
l>eo iovito nibtl 61, 61. Deut juslus el iottilias ditexit,
Crela insula. 278.
78. Deua ipsa feritas, 455. Deum nffoil iatet, 150. Deos
Oeienslum locus appellalos, ibid.
bonorum omnium soppeditalor, 151. Martyrea aanMot
{, 209.
honoral,
166. Deum Patrem libere appellet. qoi debkori
Crofizimus urbs, 527.
auo
debila deroittii, 194, 198. tieus quaulum anwodus,
Oucis aigntiro, 45 Crucem dextra gestat iroper., 120.
Cnix ex a?re fabrefacia, ob miracula celebris, 123. ainu 204. Deo maiutln laudes dieia, 211. Deua uni?ersie
prolata, ibid. Crux iu summo vexilli collocata, 200. Cru- qu flunl aemper preeena, 226. Cordiuro et renum
cisvinus, 201. Crucis signo armali, 215. ex pre- scrulator, 240. Imperatoree coodit el aput, 247. Natur*
condilor, 249. Nibil nescil, 151. Ad Infero* doducitot
iiosisfiimis lapillis confecla, 593. Crnx ex sscris ad>tts
reducil, ibid. Omnibus egregie faclis deleelalur, ibid.
rapia, el pro signo miliUri ustirpata, 476. Crux aurea
Vicioriam catlitus disp^nsal,
Divina? lajades de muro
vesli irnpreasa somuis visa, 664. loimici cruci* CbriCJiiUla, 319. Deuro nemo vidil onquam, 555. DH sopall, 709.
plex, 554. Deoe unieuique sua fata diapeiiaat. 556. SaCrybitziota prajfecli SozopoliUui frater, 815.
ujetittKsimus paler firolUas, ibid. Prfidia leditur, 371.
Cubiculi sacri pra?posilui 575, 591.
Monasieriis a?diflcandis placatur, 375 BoDorum auctor.
Cumioizes cardfnalis, 708.
580.
Cum Deo versaH, sumimim bonum, 383. Ad Deuai
Cumuizeoorum oppidum el reglo, 187. Comalzeoa
asceiMtimr
por animi puriutem, ibid. Deua omaia jtJ^te
oppidulum se dedlt, 581, 880.
ceu per libram diapensat, 593. Deo koimi ualoatajutqoo
Cualodla) prasfectas, 539.
1257
INDEX
IN CANTACUZHiUM.
motiones atqne senss manifcsta su/t, 597. Deo juvanle,

omtiia hette succedtml, 416. Orania cogooscit, eliam
anteqtiara tianl, 418. Permiuil bella ioiesltna, ibid.
Oinoia e sublimi inluolur, 419. Veritaits praeses, 427.
Omoia jusle dispeusat, 452. Pernovit onmia prinsquam
llaiil, 440. Jusius judex, 456. Non scquitur cpiscoporura
aiienas a recla ralione aiTcctiones, 4>7. Solus impudeo:e% erumnas aterlere paiest, 462. Pacis latgitor, ibii.
Ouem Deus tuelur, nulla machina polest iolerimi, 464.
Deas ipsa veriias, lamen jnravit, 474. Quiiius Deus hene
vull, lis res t reata? omnes tnserviunt, 481. Dei ioexpugnabilis dextera, 485. Erga Deum fiducia, iu exlrema
consiiii inopfa, ibid. I)ei arcanum iudicium, 525. Qu
placeoi, Htint, 539. Kaciet vindiclam 1D nalionlbus,
559. Non vult mortem peccaloris, 599. Occullorum u m *
nbiir. inspecior, 608. Deo ^lmiles reddit sapieutia, 712.
D*us cuique sua juete dispensat, 7 4 5 .
Dcure oppidulum, 277. Lasiellutn, 776.
Deurilza oppidolum Trjballorom, 262.
Dextus legalus, 400. Acindyoiaitorum anteaigpanus,
799.
Dcxiera manns dexter alterius implicita, 241.
Diacibiza, 221.
*
Oiacojjj sacr&tis slolis amicli, 122. Sacra vasa el reliquias fereoles, 124
Pindema imperatoriam perepiscopos consecraUm, 122.
Diampolis urbs MoBSoruin, 180. Prirao impeiu expugnata, 199. Per dedilionem recepta, 264.
Didymolichum, 84, 85, 177, W, 238, 239. 262, 275.
Didyniotklii episcopus divinus nomo, 437. Didynioticbtiiisiura sedtlio, 507. Didyraoticbeosis roelropolitie
praedicito, 508. Didymotichum tenlalur ab Apocauibo,
516. Didymolicheusis melropolit alia prrediciio,
Didyraotichum orbs procul a raari semota, fi^9. Kjua
melropolita alia praediclio, 538. Aba,539. Alia, 540. Aiu,
574. Metropolti Didymolicbensls mors, 588.l)idyinoiir.hi
suburbaua incensa, 594. ioanni Pabeologo coueessum,
858. Ei parcitur ob miperatororn joniorem, 815.
Dieni ullimum oerao prescit, 551. Diee regalissimus,
5 7 . l)ie$ jejutiiorura, 514. Sex dierura aclio, 601. Per
dies piurimos couvivia, 670. Diea ConsUuliDi ei Heleunj
wip. uiemorijQ consecratus, 718.
i)ies placaiidis mauibus dicla, 550. Dierum feslorum
magiiMiceitlia, ibid. fidt Festum.
Dionysii Magni praeclarum diclum, 457.
DiplobaUlzei proiovestiarius, BerrhcB prsfeclaa,
779.
Uiplomala imperatoria, 207, 277.
Dipotomum eeslellum, 528. Ab Andronico jooiore 1mperaiore aîiiicalum, ibid.
Discumbeudl inus super stralis Lapetibua, 717.
DUsipatus niiuisler SaocUo Sopbis, 409.
AiQsia, 333.
DivitiuB prelium redcroplionis anim hominis, 86.
Dogmalum cc*lusiasliroruin aalisles aairaarumque
procura or palrmrcha, 154. Doguiala Uomante Kcclei, 654 Dogmatuin perversilaitm socUntibus numea
propitial papa, 655.
Dolor alvi stmutatus, 41.
Domeslici, 125. .
Doraiiiicus dies, 41.
DoiniDicus Geiuiensis, Andree Cintanl fllius, 290.
Milybn* obsessus, 500.
Dominos jurare servis iaaudilum, 54.
Domious ddx ejus Tuit, elc, 651.
Domuucula liguea ubi iroperator purpuram induilur,
122. Dumuncul plurim suu lerra pro reis, 654.
Domus imperaioris esl imperiom, 620. Domus aacr,
641. Domus magnum Jusiiuiaiiuin appellata, 654. Doroua
Furpbyrogeniii, 696.
Dossuaria jumeiita, 164.
Draraa, oppidum Macedonia?, 160, 161,164.
Droinora Spbranzte amicus, 277.
bubrutiia, oppidam Tfiballuruai, 262.
Duciluui oblatuifl, 111.
1258
ejusqoe parles pra?c:paa\ ibid. Ab Ecclesi corpore ara- .

pulatus, 611. Ecclesiastica poena ooo parvi pendendat *
ibU Ecclesia Romana, 654. Ecclesla? Romana dogmau,
reliîo, fldes, coiiconlia, ibid- Ecclesi* Romanaa ei aposlobc doclrina 61 ritns, 655 Ecclesia divtsa, 681. Bellum
conlra Ecclesiam commoium, 695. Ecclcsiw Gra?ca> cuiii
Romana unfeiid siudiam, 735. Kcclesi* notarins. 858
Edessa parviim oppidum, seil munilum, 168. Antironico
juniori imperaiorii dediiur, 170. Obsidelur a Tnbalhs,
479. 488. Deficil ad Cralem, 515. Sedecim annis a Cralo
obsessa, 775. trbs pene Inexpugnabilis, ibid. Capta, 776.
Romanis ascripla, 791. Crale proditione cnpla, 794.
Edesieni summa hieme nudi expulsi, 795.
Edicia imperaloria in foro combusia, 762
Eifone urbs maritbna Tbraciae, 768.
123.
Elason caetelltira The&saliO, 289.
Klevallo Dominici ei sacri corporis sub Missa, 124.
Elisabetba Cralis conjux, 909.
Empyrite castellum, 631. Triduo obscssum, 645. Imperairici deditum. 665.
Eoipylblum caelellum, 447. Joamie Canlacuzeno a
fnndamenUs exstruclum, 453. Obsidrtur ab Apocauibo,
516, 592. Castelbjm muaiiissimum, ibid. Caniacnziui
pra?sidio flrmatom, 844.
Eooacosia regio, 135,567.
Êpbeaus arbs, 287. Epbesi metropolUa ordiae moius,
Kphori soo inspeetoree, 594.

Kpbraem oppiduluin llorrbe, 575.
EpibaLe caslellum. 105. Arx munilissima, 581. Casiellom Apocauchi, 629. Prope Selybriam, 900.
Epicombia in populum jacla. 125.
Epidamoue imperli Komatil meta, 75.
Epidamnum populalur Imp., 502.
Epinicia celebrata, 746.
Episcopt aacrosaocti, 158. fmperator dexlras illonim
osculatur, 125. Imperatorem adorant. 155 Omnes episcopi ajqaaliter gratia partictpes sunt, 265. Ad digiyiores
caUiedras provehuniur ab imperaloribus, ihiri. Episcoporum affectiuues Don scqultur divinum numen, 4f>7. Epis*
copi pneciptia) panes eccleîa, 609. Divina volurilatfa
Interprelea et dociores. 610. Eplscoporura pravas affectiooesnon sequilur Detis, 611. Epiecoporum inimici,
635. Eplscopi delecli judices, 639. Propter <liem festum
coogregati, 670. Indicta causa damnaii, 693.' Episcopis
libera relicla patriarchas electio, 715. Kpiscopi a Sullano
restitoualnr, 754. Rpiscopus baereticorum Jacobilaruro,
759. Episcopl a palrlarcba consecrali, 761. Eonifn etociio,
858. Sacras stolan induti juramema excipiuni, 906.
Eqoestribus decursionibus addiclinr Andronicus junior,
19, 45. Ecjuorom ^reges ad Nigrom flumen. 58 Equiluoi
ulnquagiata railliacura Andronico juaiore, 69. De equla
esceoduot Deum oratari, 118. EquH imperalor ei imperalrix iosldeol coronati, 125. Eqaestres concursus a
âbaudis Romani acceperaot, 126. Equus Aiidrotiioi j u nioris imperatorls septenia confosses vulncribu*, U7.
Equo deacendere hoooris gratia. 154, 159. Equi sarcinarii
caloouiB, 169. Equilum aeleclorana iria raillia Achridem
recipiuDt, 171. <|uos curaores aluil Mnesorum rex, 183
Equi quadrtngeati Romaoorum a Persis ablaii, 222. E<|til
a Persis imperator! douo misei, 273. Equites seplem et
triginta ex lurnia imperaloria capli, 285. Equorum quiuqae mlllla capu, 502. Equorum bies, 319. De * descendeoies occarreulem veoerantur, 586,588. Usque ad
equom dedtici, 390. Eqnis sartinisqne spoliaU legati,
421. EqHesliis diguilas ao iroperalore solemni cremonia collafca, 436. Equi frigore eoecli, 446 E411S pascuales mille quiugent, 447. Eqais desceaduat cum i i r p e r a tore loculuri, 477. Eqois dpsceodunl Triballi |i*irao
Uotura congressa, 492. Romaoi remotius ab cquis deaceoduot, ibvt. Equi freno apprebenso, boooris causa deducere, 499. Ceoiora eqoi dooati, 510. Equilain* Thessalicut, 546. Eqaua sub CanUcuzeno Imp. confissus cadlt,
590. Equolnsidere loto die, 617. Viceua equilum milla,
6ip. Equiu caudae pili p r * c i s i , argunientum proditionis,
668. Equi donatt. pretlura prodilionis, 679. Equiliim
viginti raillia, 766. Septera millia, 845. Equi abiali reaUtuuutur, 877.
Eressum oppidum, 290, 292.
Ebriusterram vacillare puiat, 519. Ebrii CbrUliani
Esaias palriarcha Omslanlinopolllanuf, 121,154. Eqno
mysterits illudenlc^, 674.
Ecclesia? secuudum spiiitam flllus, 154. Ecclesia? aulis- regie insiraio in patriarchium reducilur, 187. Episcopls
lapsis igooscit, 198. Mortous, 264.
tHes medicis comparautur, 154. Ecclesiaetica poleelas
Evaagelia sacra juraraeniis adhiblla, 48, 75.
cumimperaloriacomparatur,iWd. Ecclesispax perlurbaca,
EtiboBa,273,48t,56t,567. lusula et oppidalum, 817.
529. BccleMa germanorum dugmalum corruploree, 550.
Obsessa, 822.
Ejectioncm ex ecclesia int erminatur patriarcha, 351. EccteEocharislia? sacramealom cum pompa delaton, 124.
fciastica jura, 526. Safictiseima Dei mafffia Ecclesia, ibid*
Euclides, 329.
Obvlls ulnis arapleciilur poenileaias, 600. Eccleaia quid,
PATROL. GR.
CLIV
1250
INDEX
Eugpnia dicta monasterio Ircnc imperatrix, 877.

Ca!umniis appelitur, 808.
Kngenia Palajologa monacha rnagna domeslica, 60.
Euênii porta navalis. 745, 821,
Eulocbu* oppidum, 510.
Euiiucbi, 125, 470, Eunuchi lo genua subsidenles, et
Lmp.ides lenenies, 684. Eunuchas vit prodigus, 766.
Etiripus Viiriabilis, 270.
Europa. 212, 516, 736.
Eiixinum mare, 180, 200.
Kxcoraniunicatioa patriarcba interminala, 351. lnnlilis nocens, ibid. divina coujunciione seciodtt, ifcid.
E>ercitus coborlium quadraginta, 84.
Exomologesis peccaiorum, 514.
Exotrochus maguus HeUcriarcba. 171, 215, 214. Caput
gladio diffissus, incerto auriorc, 222.
Expergiscere quidormis.et resurge amorlui3,eic. 590.
slertore, proverb., 608.
v
F
Fab<*r cerebro caret qui frrruro fgiiuum ntida manu
contreclcl, 1!!.
Fabri cementacH, 618. Fabri maleriarii,657.
Facla infocta fieri neqtieunt, 255.
Fames iololerabilis Acarnaaum, 76.
Fax nocla sublala bnsles accersil, 585. Faces crebr
juxla mare sublala?, 676.
Febri correpli aquas sorooiaat, 156,157. Diaeta frigidissima male curata febVls, 661. Febri contraria syncope, ibid.
Felis viva, liogua terram lingenf, 652.

Feraj in catulos suos mlnirae maUgn, 49. Ferina qaorumdam immaniias, 680. Vvm fugteQlee, ad necessilatem redacta?; se converlnnl, 790.
Feriarum agilandarum preiium persolutum, 674
Ferrurn tgnihim ab illvsa eonlrecialum, 440.
Fcrulam sinistra gesial imperator, 123.
Fes'us dies ob pareni confirroatam, 103. fn coronalione iiuperalonun, 125. In adventu imperaioris, 503,
Festa connubialw, 309 , 319. Fetftomm diorum magniiiceniia, 350. Feslum panegyricum', 378.
Solemne Clirisii tKilalium. 388. Festus dies rommaoi
I . T l i : i ; i pcrachis, 435, 456, 513. Fesli die* ob Inflo* nunUos, 555. Ob rediiuin impfraloris, 573, 575. Ob corotialienem imperaloriana, 570, 680. Ob udvealum imperalonim, 769.
Ficus evangelica parabola, 459.
Fiileliialis wstgne exemplum, 91, 591, 891.
Fidesnon verba, sed opera polius seqnitur, 401. Fides
Bomaua? Ecclesi, 655. Fidef pareus, magister ac dux
papa, ibid. Fidcs vt-ra an aniilli aliquamJo posaii, 759.
Fidicul, 514.
F i Jerusalem, nolite flere auperme, 520.
Filiis imperalorum olim non jurabatur, 13. Filii boni
erga pairem reveienlia, 141, 146. De fibis imperatorum
lex aiiiiqua Romanorum, 200 Filiorom *alus iu Omnipoteuii dextera reponeiida, 551. Filii imperalorum uioriuorum slatim gucccssorespromalgati,578 Filius spirKoalis,
580.
Finls omnibus aclionibus respiciendus, 520.
Fiscus imperaloris, 172,191. Fisci et exaclionum pra>
fectura, 208.
Flammeum aeu tegmen capitis album. 467.
Flumeo pcr ludnm tranare, 595.
FOIM satulifar Dei Mairia, 250 , 261. In templo anle
urbem ConstanlinopolilaDam, ibid. Fons sanilaiis, teiuplufh Deipar,874.
Fores (empli sauct, 124.
Forliludiuis vis, 903.
Forlunae lances, 523. Fortuna bumaa mutabilitas,
613. Forluria lubrica est, aa?pius fallit, 871.
Fossatnm Roruanum ot Albaimm, 527.
FraiiciaB r e i , 121* Franii tornearneolorum sludiosi,
126. Fraoci rex Carolus, 810.
Fraociscus LaUous Cantacozeoi minisler, papee famir
liarU, 732.
Frederirus Spinula Genupnsis, 27.
Frerii Hierosolytnitaui, 256.
Frigore enecii ducenli, 542.
Fruineoti medimnus medius dimidium aoreum pendit,
718.
Fugit impius ncmine peneqQpnte, 642.
Fi.mus b:ierdiu excilaius boaies accerslt, 585, 587.
Funebria aaera, 550.
Fungoruro esus noxiii^, 110.
Furea inaaper acctisaot, proverb., 787. 1n ipso rurlo
deprcbeusus, adag., 799.
ANTACUZENUM.
126)
Furiosi carnes siiaa commanducanles, 176. N*que qutd*

oeque apud quos luquanlur, imruul, 255. C.orpora saa cum
voltiptale dilaniant, 512. Furiosorura insUr stunus, 521.
Furoro el vino duribus iUir ad arma, 699.
G
Gabalas civis Tbessalonicen^ roulilatur, 509.
Gahalas legalus, 4i0. Proiost bastu*, et posiea magDtts
logoibeL, 420. Joannis Canlacuzeni hostis, ibvl. Proioscbastus designalus, 167. lmperalricls aula? pra^feclas %we
curator, 470. lmperalricem ad pacem amplectendain iu.
pellit,595. magno duce corrumpilur, 597. Piuguisit
obcsus, 628. Mcdicaroeniis ulilur, ibid. Mooaibi babiluui
fnduit, 650. In carcerem datur, ibid.
Gabriel Slepbanus despola sebasiocralor, 288.
Gabrielis vicns, 65^, 658.
Gacoras ramulus domioum prodit, 891.
Gaiaa, 235, 257, 259, 275.
GalaUM Geuueosium coloni,290. Galata oppidtim Lalitiorum,653. f.alalaei imperatrici fruslra opem fertiot,606,
C.alai.Ti Romanis iule-li, 741. Galataei Pliocaeam occupan ,
Mil vlencu. et Chium, ibid. Ga1a1a?i asitus comârauiui,
ibid. Galala?orum vietoria navali% 742. Galat:f>i ôleria
celebrani, 746. Gaiala3 porlae per nociem aperue, 808.
Galatêi a Canlacuzeiio veniam pelunt, 809. Malo graiiam
rercrresoliii, 811. Galala obsessa. 811. Galala?i aSuIimaua
afflirti, 864.
Galycus Ouviu^, 279, 477. Non procul ab urbe Tbe*&alonica, 516.
Gani rnclropolila, 799.
Garclla tirbs Tbracio, 78, 85. Dedltioueni facil, 89.
Sub Caidacuzeno osl, 664.
Gauraa monasterium, 421.
Gaurobus vicus, 549.
Genua complecti, 61. Genua exosculari, 492.
Geimenses ires perspccUe Odei, 27. Genuenses imjK ratorem adorant, 41. Chio negoifantur, 256. r,eiiu*fH
siuiu coloni, 290. Geouenses iiobUium Persarum Giirvt
capiunt, 292. Gonuensium cum Romano imperio fioedus,
296, 299. Genuenês nobiles Chium obsideril, 6y I . Gemtensiura on^raria onusla diviliis, 744. Geouensibas dedita
f.bius, 749. Gcnuensium el Venetorum dis.sidiuui, 770.
Genuensiuni cum imperatoribus Coostanlinopob fedu^,
810. Pugna cum Scjibis, 812. Trfremcs septuaginla. 815.
Geiiuensis populi coalra opiimales lumultus. ibid. Geuuensium Iriremes pereunt, 830. Genuf oses ab Orcfaafie
petunt auxilinrn, 855. FoRdtncum Canlacuzenoimperaiore
meunt, 856. Mediolanensiura principi se subjiciuat, 857.
Venetorum classem capiuol,837. afediolaneusi priaeipe
deflcinut, 858.
Geocnetric demonstrallones, proverb., 204, 354.
Georgias Rryennius dux, 109.
Georgius Cburonus mens^ pra)fer.ius, 353. Inscitaa el
aadax.fbtrf. Joan. Cantacuzpnuro perslringit, 5S5. impudens etmaledicus, 356. Magnusstratopedarclia, 499. Pruden, 410. Ab Apocaucho doceptus, 411. Magnus siralopedarcba declarauis, 467. Apocauchara aceusat, 529. Ca*
pilur coro filio, 535.
GenrgiusCocalasiroperalorisstudinsus, 675. Apocaucbo
insidialur, 677. Aucior seditioois, 680.
Georgius Glabas dux, 455. Praslecius praesidii Didymoticbensis, 573.
Georgius LapilhasCypriasNicephori Gregoresliidiosus,
860.
Georgius 1 ncas legalns, 162, 163.
Georgius Lyzicus arcis ThessalonicensN prajfectos. 166.
Edessa3 praalectus, 776, 794. Barba ejus vulâ, 795.
Ceorgius martyr Christi pra?c1arus,667,66<. Jnsolenlem
cojusdam tenieritatem castigat, ibid.
Georgii martyris lempluin a suliano renovalom, 757.
Georgius Paia30castrila magnus inariyr, 456. '
Georgius Pa'33ologus Bizyr pra?ffdns, 626.
Georîus Pepaeomenus legaius, 1b2. Qu*stor, 597.
Ilerum legalus, 5lfe.
Georgius Pherapus, 532.
Georgius Pttracases dux, 453.
GeorgiusSpunopulusproiove*liariu% logatus, 732.
Georgius Tagans magnus stralopedairba, 686.
Georgius Terteres Spbentislhlabi lilius Moesorum rex,
105. Ejus obilas, 107, 108.
Gerasimus Laura? prfectus, 93.
Geraeimt^ monacbus cabinoDiaior, 754. Psendnpalriarcha Hierosolymilanus, 734. euUafio pulsus ^56.1
n<;re moritnr, 759.
Gerasimue pairiarcha ConsUnliDopoliunus, 44. Ejos
mors, 61.
Gerraaooroni priocipi^ filia Andronici j a a w i s exar,
35. Germani Laiitti coaduclllii miliies, 63. Gerniauut
1
1:61
TNDEX CANTACUZENUM.
1262
ebinarnm muralium ogrpgius arlilpx, t(VS. GeraanU

Hpraclea Thracie civiias, 79, 83, >8". Heraoleenses
cum Romanis imppratoribus hospilium, 206. Gcrmani
imperatoris adolo#en1is shidiosi, ?:89.
pncunia3 egenles, ibid. Germanorum regio sirenuos alit
Horarle.- muFi, 621. Urbs Hnmanorpm hd Ponlam,
miliies, 2U7. Gcrmaooruro rex, ibid. Germani meritorii,
G8>. Kxpugnata, 823. Heracleen>ium opiimales caplivi,
semper ad expeditioncm paraii, 5-G. Germanis palrium
*25. Heraclecnsium opisropus, ibid. fleracleensibus Iriest, imperalores defenderp, 547. Gernianorum moribus
buta reraissa, 827. Heracl*' roetropolilanus, 859.
abhorrel oranis prodUio,f6U.Gerraaoicungiariodonantur,
HerbaB In^Qiam geiteraifles. 90.
550. Gerraanl Latini, 668. Germani presidiarii. 771. GrrHexamilium obsidetur, 677. Lrbs Tbrachp, 621.
matii se dedunt, 774. Jmpcratorem per mille discrimina
Hicnis aspera, 445. Hieme sum.oa uadi expuUiEdcsseseculi, 774. Caplivi beuigoe habiii, ibid. Crale ad Ca, 795.
lacuzeoum missi, revocati, 785.
Hicrax, loci nomen, 536.
Getaa Irans I&trum, 284.
Hierax Zernomiani prafeclus, 647, 648. Promillil se
Giaxes Phrygi satrapa, 209. Giaies vel Gyaxcs dux
imperalorem necatnrum, 567. Perjurus, ibid. VulnoraPersaruro, 578, 581. Bis CJPSUS, ibid.
lus cquo amisso. 668. Urbtum Thracia) prafeclus, GG9.
Glabas magnus diopceta, 595.
Matihax) Cauiacuzeuo victus, 680.
Glabas Sculeriu*, 588.
Hierum oppidum, 629. Urbs ad osiium pnnli sila, 645.
Gladius iraperaloris, 651.
Pene capta, 659. I rhs Propontidis ad orientem, 870.
Gloriae dcstderio non vinci, ignavorum csl, 566. Glori
Hiprusalera, 520. Hicrosolymormn palriarcba, 627,
studium Romanis qoasi baxedilariuoi, 572. Gloria vana
670, 754. Hierosolymis lemplorum eura, 757. Hierosoconiemnenla, 905.
lymis loca sancta frequentata, ibid. Hietosolyrois ree
Glycas homo nequam bypocrila, 514.
Chrisilanorum salvae edicio sullani, ibid.
(iolum oppidulum Thessalbe, 289.
Hippagugi, 230.
Gorgepecum monaslehum, 453.
llippocenlaurus doxlra mann baslaro geslans, 6^2.
Grabatulus in quo imperaior meridiabalur, 226.
Hodegelria DeipaTie templum, 104, 187, 515. Imago,
Grsccnrum rex dictus Caolacuzenas, 756.
7ft4.
Graiia Dei sum id quod sum, 712.
monasU-ritim, 557.
Graiianopolis, 160. Lhalcidices metropolis mnnitissima,
Homines ad vilia quam ad virlutem propeuMores, 148.
585. Inexpugnabilis, ibid. Ejus arx \bid. Gralianopobs
Hciuines beati raaxirae ducunlur gloria? Mudfo, 268. Hoobsidelur, 587. Capilur cum arce, itnd. Mailhaeo Cantanil*ii cab|iie quid sibi cnnveoiai circumspiciendum, 56.
cuzeno obliuetur, 880. Joaoue Palseologo occupalur,
llominum mores ei afrecrtooes unde per^piciendi, 561.
892.
Hominis stnnmura booum, rum Deo versan, 585. ln buGravis armatura, 454, 418, 487. Robar populi, 676.
niaiia figura belluarum immanitalem oxcrcenies, 515.
Gregorius Acindynus monachu*, 556. Barlaami discipuHomines quibus rebus maxime gaudf.aul et superbianl,
lus, 337. Damnatus ab episcopis, 714. Ejus seclaiores
522 Hnmaims adcps gustutus, 680. Honio humauuni a se
ambUiosi,7l6.Tumulluanlur,797.1.ibere ioqiii audel,
alionum nihil ducal, 896.^ Ilorninum inter se el a brulis
798. Excoromunicalur a syuodo, 799. Ad niorieni nsque
distanlia, 905.
latuil, 805. Injusie uiooacbos acmsat, 807. Vide AcindyHomophylis inter sc caplivos facpre, nofas, 263.
nus.
Honorarii nobiles, 509. Honores hu>u vit caduci ftt
Gregorius Bulgaria? arcbiepiscopus, 110.
fluen!es, 902. 905. Honores veri elsolidi qut, ibid.
Gregorius cbartophylax, 155.
Hopantzas legatns e M<esia, 116.
Gregorius Clidasdicarophylax, 155, 159.
Hospilalenses Dell,235. FugaB labem dcclinaut, 2 9 .
Gregorius Paiamas solitarius, 330. Postea arcbiepiecoHospitates domus Byzanlii, 852.
pos Tbessalonicensis, ibid. Ejus duo fratres, ibid. RarlaaHostes hostibas laodali, 657.
mum admonei, 332. Tbeologus eruihtissimus, 334. BarHugo de Sperl episcopns ordfnis Praedicatorum, 753.
l a a m u m veoia dooat, 356. Joanuis Canlacuzeni andcus
Humanitatis rex diclus Octavianus bnpcralor, 711.
optatissimus, 402. Ejus laus, 692. Bartanimim erroris
Hymni vesperiini, 184. Hymnorum sacrorum altema moredarguit, 693. In carcere detentus, ibid. I.egaius de
dulatio , 350. Hymnus Irisagii, 570. Jlytnui uialuliiM,
D2ce,699. Latidalus, ibid. Ejus doclrina probalur, 713.
585.
Patriarchali ihrono dignus, ibxd. Tbessalomcif episcopus
Hyperborei montes, 116.
cousecratus, 761. E i ab imppralore prospeclum, 762. Ad
Hvperpyraclum oppidulom, 588.
synodum arcersftos, 797. Ejus socii quales, 798.Ejus
Ilyrucium, 209.
cum Acindynianis ceriaraen, 799. Ejus doctriiia probata,
806. Monachos lujuste accusalos, 807.
I
Godeles Polystyli praefectus, iraperatricis pocillalor,
501. Abdera? praefectas, 569.
lbanes seo Joannes legatu regis Moesorom , 285.
Gulielrans episcopus ordinis Mloorum, 753.
Ibanes Rhossius summus imperator, 107. Tria millia
Gymuici ludi, 417.553.
equiium Moesoram docebal, 181.185.
Gynaecocnstrum ab Aodronico juniore imperalorc exIberoroni dogmalis oruamenlum, 756. Iberorum moa l r u r t m n , 328. Unde dictum, ibid. Thessaloni tae praefeclo
nisierliim, 765.
M i b j c c i u m , 476. Gaalellum muuilissiiuuru, 780. Caplum,
Ignifer, 651.
ibid. Hommis ascriptum, 791.
Ulyrii, 525.
Gyrolymues porta, 58,177.
Im.igines sanctorum vpncranda3 joraroeiitis adbibiln,
48. lmago Deipara, 81, 241. Cbrisli, Deiparia, el Joannin
Baplist*, 467. Imago sancti Georgii, 667. Deiparae Hodegeiriae, 704. Imagincs cooqni$ita3,827.
Imbertus Delflnus Viennensis, 709.
Itemit*, 281.
Imperalor omnis honesiatis exemplOm unWersis proHalmyrus fluvios, 621.
posilns, 22. Parfissima in eo labes eapirniibus videtur
Hamiti lhor*cea, 201.
maxima, ibid. Imperatorum occorrenlium itivicem âlalandi mos, 104. imperator Romanas Alexandri Magui
Hebdoma* magna, 56,58. Hebdomas nova, 58.
successor putatur, I l 6 . Iraperaioria ioiliatio, 153. ImpeHebrus Ouroeii, 118,445. Conglaciat, 449. Hebri oelia,
ralor ab imperatrice adoratur, 123. Vide Adorare. Impe54o. Auquol in eo gubmersi, 588,595.
ratores ad sucrarum Scripturarum reciUtionem assurIlelena C.onstaottni Magni maler, 670. j o s meftioria
gunt, 125. iniperalor dexlra crucem, sinistra ferulam
nien.ê Maio colilnr, 718.
gesiat, tbid. Diacono capul Inclinat, 912. Sacraa menHelona ( ralis uxor, 441. Egus laus, 4%. Legatos impe8 surQtum facit, ibid. SacenJolum more commiinicat.
ratrici* objurgat, 518. Regis Moesorum soror, 537. Impeibid. Dexlras palharche et episcoporum osculatur, 125.
raiori mcrcenarios Lalinos suppediiat, 546. Per se reAb episcopls adoralur, 153. Cogitur a palriarcha ad ofllgn.il. 882.
cium, ibid. Inperaloria poieetas cum ccclesiastica comHelena Joannis Caolacuzeni fiiia, 458. Joanoi Pal*oparalur, 151. Imperalorum duo munera, 556. Imperalor
logo imperalori desponsa, 705. Iraperairix ftalutala, 707.
Kjiis ouptiftf cum Joanne Pala?ologo irop., ibid. Coronalur, ftvnodo pr?psidet curu palriarcha,-554. Rerum domtnos,
565. Imperaiores Rumani omnes alios regcs antecelliint,
ibid. Ejns Qiii, 839. Laudalur, 847.
571. Vide Roma. Iniperalorius babilus, 595. Imperalorius
llelladem incursanl Perse, 326. UeUadem pestitenlia
oroalus, 429, 455. Imperatori lilter cinnabari subscripervagatur, 730.
pla?, 454. Imperaloriae vestes, 436. Imppralorum mcnlio
Hellesponlus, 209, 261, 291, 591, 649. Hellespoolura
in sacris, ibid. Impcralorium epulum. ibid. Imperalores
transmillunl Persica) copia?, 767.
in
luciu candidis vosiibus uluniur, 436. Imperatoris peHeciascaloo navale,743. Exporgatam, 796. Pluriura
dibus oscuia Gxa, 477. Iraperalores non pauci vicil ricanavium capax, 824. Triremes lu eo paralae, 82S.
{
INDEX
mnl, 486. lmperatorium schema, 595. Impcralori fauetum acc1amatanv,6l3. Impcratoris irifeolio in sarris, toid.
Impcraloria oroomeota diveodiu, 614. Imperaioris domws, 620. Iroperatorum mentfo inter sacriticandum,
626. Imperatoria insignia poaila, 639. Imperatores non
insiar segetum creandi, 671. Filias euas Barbarie depoDderunt, 683.lroperatorisvinole*qaaUior, 712. Iraperatoris munus, 724. Adoralora mtlilibue, 874. Imperatorum boua et mala, eobdills communia, 902. (Imperatoris
animam omnis viriulis speculum esse oportel, tbid.
(mperium Romanum, 121. Navi comparalur, 138. Umbra et sfmulacrum priorie, 548. Inoperium deponere,
mors qordam e.st, 610. Imperii Romani veterts felicilas
721. Tmperio nibil majus, 830.
caclum jacnlari, proverb., 728. lo ipao furto deprehcmiw, adag., 799.
Tnas Mungaros dux, 107.
Indi, 533
Infatiles jugutari ?etUi, 711.
infemrnm Joca caliginosa, 419. Tormcnta apud inferoe, 559, 611. Uiferorum arblter, 627.
Injustu bomioibus paralum eei apud Deum supplictwn, 174.
fnsaons etiara alros fnsanire putat, 519. lnsani carnes
ipsi sua* devoraot, 580.
fnsubria, 158.
Iovidia matam alroemimom, 24. Instar rubig'nis PTIliosa, 548. Onraiuiii malorum pessiorara, 522. Exitialis
mnrbtit, 524.
ia, 237, 293, 501,505. Ionioro pelagus. 506, Tonia
oaâlia, 588. foni salrapa, 649. lonium mare, 80.
Ira implacabilis divio bonluiis viacera pnecludft, 180.
Irene Androoici juniorisimperatoris coniux, 75. Eius
mors, 120.
frpne Andronici nenioris linp. fllia, 45.
Ireue filla Joannis Palaeologt irop*ralori% 839.
Irene Imperatrix, Joannis Cantactizeoi coojux, 456,
503. Animum suprti sexuro gerens, 536. Armiiio equne
donat, 540. foronatiir a marito, 670. Prudenlisslma. 729.
Tbium genero conciliat, 839. Joannem Palaxriogttro
r.onslantinopoli excludil, 848. Mooacba babilum induit.
877.
Ireoe marcbfonis Montisferratl fltio Andronici aeniorif
Irap. coiijnx, 158
Irenp Matthaei Canlaenzent uxor oapta, 892.
Irene 1f etochil magnl logolbetc fllia, 129. Joannif
Palnofogf parthypersebasli conjux, ibid.
faaacius Asanes panhvpersebaatus declaratoa, 467, 656
Summae rerum preposiius, 657. Cum collega, 661. Ejus
filii, 755.
^
Isaarius magoue dux, 407,412.
Iscarius sacri monlfs Alho pwpoeilns, 93 , 461. Ad
monasirnnm coodpmnalus, 464.
Iuta<. Vide Raaias. Isai* proibetH volnmen, 651.
Isidorus patriarcba CunslaaliaftpoHtntt4 eleetus, 716.
Joannpm Cantacuenum tmperalorem corooat, 717.
Epiacftpos con*eeral, 161. E/us obites, 765.
Ismaelit. 712.
foler, 284.372.
Isthmus. 217, 885.
I u l i , 121. lulia, 657. Italice Hogtta? peritoa Canlaeuxeous, 875.
Ililet Alanos dax, 197.
:
Ja obit*hreticl, 589. Eornm episcopue, ibid.

Jarobua Bragadieus oobilis Yenetorum legalus ad im
peraiorem, 770.
Jacobue Brulas ex Joannis CanUcozeni familiaritrae,
585. Legatus ad imperalrfcem, 570. Cruenlalus pcr forum tractue, 572. Imerfeclas, ibid.
Jacobus H*rraiDjye oobliis Geoueosis, 748.
Jejutiiorum diea, 514, 515.
Jesus Cbrislus vincit, 664.
Joannes gratiaro Deisonai, 712.
Joanaea Aodfooici Asanls filius captot, 404. Liberalui,
453. Fratcr Irena) unperalfiHa, 456.
Joaneee AngeluaJoaDaisCauUcuxeni consobrinns,2U.
Epnlanlibui imperaioribus mioistral, 436. Tbpssalia
prajlor, 323. Ejus laudes, ibid. Imperatorio angnine
floreoc.525. Ejus virtules, faid. Ejue praefectuftt condiUooea,526. Maoueli CanUcuzeoo commeodaUir, 568. MaDoelia Caotaeuzeoi coosobrious, 719.
Joamiea Aplesphares legatos, 83, 116.
Joanne Apocauchua roa-ol durjs (\\\u\ 672. Primieerius et prsfecltis Tbessalonica?, ibid. ^
muUl aenlcotlaiQ, 674. (apius, 679. I'ra?cipilaiur de
N. CANTACUZENUM.
1264
. ibid. Capul prcidilur, cormie laccralgr, ftitf.

Joannes Apocaucbos magni ducis fralpr, 665.
Joannes Asanes uxons Joannte Caotactizooi gprmanas,
453. Melpnici prefechis, 475 Oppidulorum Morrh
pncfectas, 575. 592. Gravem armaiorara durlt, 651. Sebaslocrator, 728. Pertlbeorii prefectus, 881.
Jonnnis Bapustaj imago, 467. Cbiislas ab illo haptfzatus, 710.
Joannes Batalzes tmperator, 14. Mlcbaeli Paâpolngo,
jorameninsc obsirinxit, 54. Joannes Batalzês Acbyrailarum adet pra?positu8, 441. Beram caslellura occupat.
454. Belli adminislratio coiKra CaoUcuzeoum ei committilur, ibiA. Sibi Umel, 455.
Joannes Bryenoius legatus. 652.
Joaunes Cantabolenus domesUcus Atiguitas tnioitter,
616.
JoanrHs Cantacuzpnus sacri cnbicoli praefecins, 13.
Magrms dompslicus, 14. Ejus paler qnis et qulit, 53.
Ejus mater Tbeodora Palasologa, 79. Bellum suadet contra Barbaro^, 110. Ab Andronico aenlore imperatore
laudaiur, 115. Femora et bracbia nudus pugnat, 118. Pecupi.-p coniempior, 172. Epis< oporum lapsorum caiisam
agi(, 196. Quanto amore Atidronicam jutiiorem imperitorpm si( prosecnlus, 204. Syrgiamiem carcere liberat,
206. LngaliA Germanorum ppcuniam pelpnlibus respoodet, ibid. Ejos equo precipiia iip> pericalum, 216. Eju*
in Andronicum juniorem iroperatorum amor, 223. Beruaat
Imppraloria insignia, 225, 226. Martinum Genueusem a
morte eripit, 232.-Sacramenta fndicit,242. Urbium prw
iecturas maodat, 242. ConsUntinom deepotam morti ertpii, 244. Ejus studium erga Ajidronlcum seuloreni inipe*
ratorem,257. ) beneiicia in Syrgiannem, 270. Nemioi
iDimicoft, 271. Pelne comparat *esp, 272. Amurium
salrapam sibl devincil, 295. Ejus Olia Nicepboro despoie
de^poodeiur, 306. Peraas vincit, 508. Alexii Cabasile
animum expugnat, 515. Artaeos impcratorl couciliat, 518
Thomocaslriis dediiionem persuadet, 522. Apocaucbo
pra-fpcturam invito iraperaiore atlribtiil, 528. Barlaaroo
ilinodiam, 335. Piliorum imperalnris curam suscipit,
S9 Veritaiis studiosus, 519. convwîis alteiius, ikid.
Piacul.irom caeremooiaiD pro defuiictis peragi curai, ibid.
0iebus triginia quingentas anr.plios eplslola scribii,iW.
Albanis minator, 350. Dolorem siumacbi P l lonnioa siamlal, 353. Noti invitis, sed cupldissimls vtdl imperare, 355.
Omoiuro Bomauorum et opioione et rc pwcipuus, ibid
Pro imperatore mori ojOal, 336. Abdiral se admfriistratiooe impprii, ibid. Ejns auciorilas, 557. Ejits de republl
ca seosns, ibid. Ejuacum iraperatore perfoctisviaia atnfcitia, ibid. Alieri cpdlt iraperium, 359. Ipsaio araiciliaa
ideam exsuperat, 560. Imperairici ab impcralore commeodatur, 562. Impostta i 11 i necessitae, omnia eum surama diligentia faci>ndi, 565. Incensura nomiuis ejus pro
pagandl sludlum, ibid. Aniicus exploralus, ei Odus, tbid.
Alexandrum regem Moesorum ad pacem bortalur, 573.
Fjus ajctorilati obsecandat Amurius, ibhl. Kjue prodentia admirabilis, 574. Neque corpori, ueque pecuoiis o b
communem ulilitatera parcit, 380. Palriarcbam inerepat,
589,390 Qiispotela8quanU,591.Apocauchomqujtatorea
crcal, 393. Apocaucbum rerum admbdstralorem iiisiihiit. ibid. Imperatorium babilum recusal, 394, 595. Apocaacho ignoscil, 397. Apocaucbum omni booore multat, 599. Ejue verborura 6des, 400. Qua? eemel staieii,
non facile retractal, 402. Ejus potenlia el auciorllas, 403.
Ejusmile lngeniuro, 410. Innollum unquam vindicarii,
ibid. Nullum unqnam privatura commo<ium publico aotcposuit, 425 (Ejus mores proball, 427. Kapinaa etcaxfes
odit, 451. Subjectis benefccere, soperbosdeballare o o v i i ,
435. Liiteris cinuabari subscribit, 454. Vestem imperatoriaro tnduit, 436. E< tertio loco acclamatur, toid. Inaperlum Rommain 611 i a Deo decrelum, 458. tvam acerbanKomedil* ibid. Iniperium aartum tectum eoasenrat,
440. Saepius pacem pelii, 446. Empytbiiiro casleUum a
fuiidameatie lediBcal, 447. Ejus ope<* diripiuotur, iHd.
Convitialorem praecipit vapulare, 450. Puteataie eioe veate Itnperaloria usus, 458, rx)uvitialorem mtineralur, 466.
Non indiguit ji>ramealia ada9eeveraudum,475, 474. Spea
enam k) leo defigit, 477. Aul viacere voli, aul B i p r i ,
482. Ejus magnauimilasj 485. Kjui alis viriuie^, 495.
Ejus cum Crale fucdua, 498 Ocuius Romanorum, 518. Omnium mortalium olim feliciwlmue, 52-V Ab amiciv infaada ptssus, ibid. Proimperalore mori eupit, ibid. Era:a
proditores auo beueQcus, 524. Deo faveule imp^ral, 558.
Gcavissiiiiis carie jaclatas, Deuin eoliim precalur, 544.
Gladium in scmei linprudeae exacuil, 531. tagllUrio
laxM non potuit, 560. ExceHft aolmo io periculis, 585.
Ralionem bene gest reipubliee reddit, 61. puero
vacilaiis amttiH, 602. Pacis eupidisaimu^, ibid. Imperii
procuralioue ec abdical, 604. Ad impcfii moderaaie
1205
I N D E X CANTACUZENUM.
12*6
trcTocilus, ibid. Ifresos ei Triballos repcllk, 608. EccleJoannes prenbyter Joanni Canlattneno a sacrfa, 264.
x i Christianae dlilis, 609. justitia uunquam deflextt,
Theesaloniceusis hierarcba^reuunlialur. 265. Pairiarclia
.611. (aplis Itostibus eliam dona largtlur,622. Filio apGoosiauUnupolilanus decrelus et cousecralus, 266, 335.
paret in somno, 631. VeriUtis a puero teoacissirous, 631
Monacbosad iudicium cilal, ibid. Svnodo prasidet, 554
Barbarorutn ope uli coaclus, 636. Ab bostibus laudatus,
E.tus meolio ia aacris. 456. JoaDoeni Pala?ologuDicoiODit
(p7. Morleiu anleferl deposiltoni imperii, 640. Ejus mi 467.
abile visum iu somnis, 664. Corooatur a patriarcba
ioannes Rbotsius sommu imperalor, 107
riicrinolymitaao, 670. Corooalconjugem suam, iwd.Filium
Joaones Rbulzeriua legalus, 182.
imperalorem lieri prohibet, 670, 671. Piliam suam OrJoauoeg Siderus legalus, 384.
cbaui deapoodel, 683. Coustaotiuopolim cuoi applausu toJoannes Spinula, 295.
treditur, 605. Yictor fictoa ad pacU coaveola io?iUt
Joaonea Zarida, 81,94.
J98. iu palaiiura recipitur, 700. Ejus uiooarcbia, 704.
JoaiiDes de Tzeplet fypriota dux mililarU, 120.
bnaginem Dcipar venemlus, auper ea juravit, ibid.
Joannina, oppidum, 510.
Clirisii iniitalor, 709. Stephaoo martyri, Oclaviano et
Joasapb pro Joaooe diclos Canlacuzeous, 877.
Theodoaio collalus, ibia. Cooslaotiao uiagaus Octaviano,
Job jostBS, 711.
Theodasio, Scipioni,
cjibtus,71l. Ablsidoro patriar*
Jordaois, 710.
eba iterum coroualus, 717. Templura Sophi* rcrecil,
Joaepb iu Aigypto, 486.
718. Ejus legalio ad Cleinenlem papam, 72. PromiMit
Josepbiw pontiflciam calbedram derllnal, 20. Tenedk
f.lemenii papafc auxiliuin conlra liosles Cbrisliaiiorum, episcopus, 857.
753. EjussludiutuKcclesixGraca} cum Roniaaauoien l,
Judsi, 457. Joda?a, 750. Juda? solUniM.754.
753. Cleinenie papa iudici pelit synodum utcumeuicam,
Jitdex qoi vere el iocorrupie judicel, 443,195. Donnm
735. Peraic* Ibigua) gnan.e, 739. iix renibns laborat,
cWilatia atatura coociliat, 576. Iodicta caosa Demioeaiw
740 Ouibus bouorum lituiis a sultauo sit mactattu, 7o6.
damnet, 806.
Laudalua a suilano, 758. Mediialur mooachUmum, 765.
iodicii exlreni imago quasdam, 195. Jtidicium exlreCrali se de iugralitudiue p-trgat, 782, 783. Eiiam anle
mom borribile, 248,566,576,55i, 808.
habtlum ioiperatorhyn tmperalor, 787. Ycl per somnium
Jugera viginli petontur a prodiloribas, 189
Yisus a crale lituetur, 789. Horrdni aquis submerso comJoTius Ca?sar,5t5,7tn
paratur, 793 Syaodum cugit, 798. Si.b sacrMcio Mbsae
Joraodi velus ae uolcmnis nos, 12. Jorabalar per eacra
a pairiarcha imperatorio oruaiu excullus, 80J. CabimEvaogelia et venerandas saDClurum imagines, 48. Jurarr
iilw iradudiM a Gregora, 801. Barlaaiuuio bospflio ctdomiDoa servis, inaoditum, 54i Jurameula imperatori, ^
cipil,805. Pecuniam oblsrtam repudiat, 809. Monacbisminio subscnpla, 75. Jiisjurandum vexillo suapeosuro,
mum parturii, 820, 863, 876. Mouastkuni habilum aseu- 160, 161. Juraruenla inhil movcnt improbos 551. Jnramil, 877. MaUlueuia iihum ab imperii cupidilaie dehormeulum per legatoe remisûm, 555. Jurnjurabdi acra
Uiur, 901. Iniperii a se gesli raiiooes filio exponil, 902.
formula, 570, 579. Jurameitlum posi morlem imperaloris
Monactius cum flliis plu anuum commoralui, 908.
propoaitiiro, 595; Juramenta lerribilia, et aHailu IreJoannes Cbrysoberges legalus, 615, 615. Plagas fert
menda, 596. Juratur , 400, 664. JuramentiS
lntrepidus, 616.
fidem facta conciliant, 401. Juramentum bulla confinnaJoautte* (lirysostooiiis magoum orbis terrarum lomeo,
tum, 412. Juramenlum oovo imperatori delaluni ^ 435.
611. Scmper cuin ( Urislo vhil, tbid.
iuramenlo anatbema aoclamaiom, 462. Joramemi quai.a
Joauues d<>pola Nuepnori flli'is,45.
fide*, 475. Juramenia cur concipiaiilur, ibid. JurameuUm
Juaimes Ducas Acaruanie princeps moritur,30t.
in secreiie coniDienlitiis, 628. iuraroentum super imagine
Joaiines dut Acariiania? despola, 289, 505.
l)e'para3,705. JuramenU in tabulas relala, 785. pairiarJoanues evaugeiisla , 204.
chis exêpla ei lirmala, 906. jAb- episcopis excepu, ibid.
Joatines Gabaias inagitus drungarius, 409. Ad prtnciJustilia abundans plus quam Scribarum atil Pharisa&opem Tribailurum legaius, ibid,
rum, qua?, 196. Juslilia divioa continens fulmina, 674.
^Joaiiues Mattbxi aniacuieui fllius despola designatus, Juslitla el pax oacolai ont, 709. Justiti ?is, 905
Juvenes ceotoni nobiles armaii imperaiorem sequunJoanoes Molileuensie, 47, 597.
lur, 124.
Joatmes Uicbaelis M<B*orum regis filius, 552.
Joannes ordiuis Praedkatorum iegalus imperalori* ad
Javeutos astalie floe, 197. Io vltia faciiU, ibid.
papam, 557.
Joannes Palaologus Andronici junioris imperaiorisL
fllius, 339. Novtfm dtiMlaxat annos nalus u i o r t u n pairr,
l.aboribus non cedendum, 51 Laborom GnU anle
552. EJUH coronaiio dilata, 378. losidi* Illi l e u d u n i u r ab
ocu!os habendus, 566.
Apocaucbo, 599. Ei secundo loco acclamaiinn, 456. Ob
l.aceda?inonii male gratiam referre solni, 811.
iMalera itnmaturam, pub.icae rei iiibil atiuigebat, 449.
Lacryma? precibus junctae, 22. Lacryru^ x gaudio, 104.
Joanne palriarcba coronaltir, 467. Ejus ;mater Afuia
bampadum copia, 550. Accenaas lampadas manfbu*
linperalrix, 498. Ejus ei nialrb uomiua aureae bolia*
tenere coactas, 480. Lampades dextra Ijpvaque leuemoa
ascripta, 522, 526. AiMescens circamduciliir, 585. /Egroeuouchi, 684.
Ul, 592. Ob aeUlera infirraiorem, nihil pubiici muneiia
Lampudius Peloponoesiai improbissimus bomo, 751.
adininiiirai, 672. Supra aelatera sapil, 698. Oinnlum
Laogada,477.
gratiarum doniicilluni, 705. Ejus riupli^ cum Heleiia
Lanlzaretbus Joannis Canlacazeni famabis, 590. Kju
taulacuzcoi Ulia, 70I.Tempo Soplii exiremani manum
fldelilas erga dominum, 591. Apparel iu sorano, 651.
imposuit, 718. Coronatas conjugem suam corooal, ibid.
Lapilli alii aliis an preiiosiores, 905.
Malre inacia Galalatn translatus, 725. Ejus milKiaa priuia
Lascaris, unus ex Edesseois proeeribos, 169. Laecaris
rudimenia, 752. Syuodo post episcopos minio subsignat,
magnua cbartulariu, 451.
800. Adfersus socerum (antatuzenum arina paral, 818,
Latina lingua, 279. Latinonim speeolalores, 294.
819 Ahiam sibi vbidicat, 821. tUialcidices uppida repetit,
Lalioorum clades, 292. Laiini dksipaii, 294. Byzaniium
ibtil. Ejiis lilii et flliac, 859.Ei Didyniolichum coucessum,
cepernnt, 510. Latinorum Imperiiim dufum. 322. Lalino859. Persas evocat, 841. Ejus legatio ad Sulimaiium, 845.
rum mores, legas, dogmala, 529. Lalini Peloronnesiaci
Ejus in MatlliaBum Caularuzenum caplnm bomanitas, 893.
Imperalori se dedunt, 584. Lallol condurtiiii. 436. Laiiui
MCDSOS exercilum ducit, 909. Aocbialuio capit, ibid
eqoiles crealf, ibid. l.alinl roercenarii. 546. Calaphracti,
Mefteinbnatn oppugaaLi^tt/. In mouasierio nociem trans547. Latinorum Iriremes qualuor el vigiiiti, 584, 5 S 6 .
Igit, 910
Lalinorum legalio ad Joannem Cantacuzennni, 634.
Joannes Palajolognsroagnusconioslaulus, 83. PanbyNavale Smyrna cremanl, 649. LaliRi ex Germaiiis, 608.
pcrsebasius, 129. Aul.v pnmicerius, 455.
Lalini Cousuntinopolim et Smyniam possederunl. 681.
Joaruies palharcba excoramunicalus, 670. Sede dejecLaifnoruro classis. ibid. Enmm odium Phareolamm,
lus, 715. I.jus lurba?, ex8ilioro,furor,/iiors ibid. Joaimein 690. losidianlur Phaceoblo, 694. Roniaids iiifcsli, 741.
Palaeologum imperat^rem coronat,718. Lazarum uatnAcbaiam occupaut, 750. Persarum navrs (nccnduni, 786.
arcbam Hierosolyinitanum damnal, 754. De gradu detur- Byzaotiom amplius sexaginta anois lenoeruul, 810. Maris
balus, 798. Sede swa pulsus, 799. Synodo prsstdens, ibid. domioi, ibid.
Ad judiciiim provocalus, 805. Ab Anna Imperalnce
Laura io Atho sancio moote, 95, 461. Laora? eacra
exaucioratus, ibid Synodum convocat, 807.
moderator Pbilolheos, 765. Laura? saere monaebi, 909.
Joannea Peralta Latiuus, 718. Aurea* portas praesidti
Lazarus patriarcba HierosolyaiUanus, 670. Joanftem
prasfeclus, 874
Caotacuzcnum ioiperatorem coroaat, 718. Legalus ad
Joatfnes Philes elaro geoere prognatus, lcgatus, 839.
sullaoum, 754. Joannc ConsUnlinopoliiano damnatns,
Joannea Pineerua, 310, 385, 441.
ibid. Gra?ca flde pertinax, 755. GonfesHor appellains,
Joannes Potbus legaius, 446.
t^d.Restilulus,t&i(<.758 Ejus p!agis pcrfcreodh Vi)ic9
1267
1268
INDEX 1N CANTACUZENUM.
rantia, 760. Saltaui legatus ad imperalorem, 761. Sacram

stolam indutus juramentum excipil, 906.
'J.embo vectus ConstaotiDOpolim imperator, 221.
Lemnii desciscuol, 94.
Lemnus insula, 154, 762, 880.
Leo CalotLetiH Pbocaase prafectus, 750.
Leo cervo robustior, 458. Leo a raure vineulis llberatus. 514. Leonum exercilua duce cervo. 552. Leo vivus
in cera impressus, 631. Dextro pede steUam leneos, ibkt.
xcitalus, ibid.
Lepore limidior, 620.
Lesbus iusula, 159,292, 291, 292, 295, 598. Roma&is
recepta, 301.
Lethsea? aû, 23.
Lex judiciis ipsis dominaiur, 46. Lex dncum, 66. Lex
Roraauorura de Gliis irrrperalorum, 200. Leges Roraanorum et Barbarorum, 554. Lex iudicla causa nemiuem
damnare jubel. 806.
Libellus propler leclum Andronici juniorls imperatoris
tnvenius, 58. Ltbri conquisili, 827.
Uberut Tribailorum polenliseirous, 490 , 496 , 509.
jE$rotal, 310.
Ijbis monaMerium, 120.
UbiRda, 588.
l.ibobistus fluvius, 162.
Ubya, 730.
I.tgoea porta appellafa, 656, 824.
Liniptdarius fticephori despol faraulus Muo poiiiur,
883,
Lingua? imperandum, 194.
Lipecis moits, 127.
Lipp ci mons, 738.
Ltppieniibas jucundum in lenebris versari, 593.
Liitera* Amirouici seoioris luiperatoris, 144. Cocal
magni logariasta,143. titterae Hilercepl, 149, 159, 554.
Liiier obsigoatas, 573.
Lilurgla sacra, 265.
Lizitza oppidulom, 545.
Locri,275. Locridis littora,567.
Loedoriles iegatus, 687.
I.ogi casiellum, 161.
Lombardia, 158. Lombardia? princeps.Marchio, 707.
LooginuB Joauais Caaucuzeot ajnicus, Ui carcerem
coojectu*, 619.
Longtis porlue, 586.
I.ucoai lux Yealra coram bominibus, de quibua dicUim
eit,197.
Ltiroen solitarlos circurofulgens, 529. Lumeo diviniim
onvestivii martyrea, 532. ilena saoeiuiu Aolonlum, ibid.
.umen iu Tbabor increalum, 333, 334, 536.
Lupus ove robuslior, 438.
LyiOAtonium oppidulum Thessalia?, 289, 776.
I.ycurgi leges, 751.
Lydia, 378, 6i9. |.ydiae salrapa, 663.
I ympidanuin, 84.
\j\t\\m>. captivls redimeadis, 231. Lylrum percatorum,
5267 Lvirum redtroendis in servitutera. a Barbaris redaclis, 681.
Macarhis Liore prfcctu% 461. Metropolita ThessaJoniceosi* designalur, 465,518.

Macarius Pbiladelpbia? episcopus, 859.
Macarius Serrarum meiropoliia, 153
Macedonia inferior, 26. Maredoni pars Lalinis paruit,
516. Macedoniam Pereae incursant, 326 Slcpbanus Crales
eam iucursal, 387. Ilacedonite oppidorum defeclio, 414
Urbium Macednni conUiiium, 660. (Jrbes Macedoniie
amissae, 661, 602. Occupal) a Crale, 719. Macedonuui
gladius (laotacuzenus a sultano dirlns, 756. Macedonia
a Crale occupala,, 762. Oale repeiilur, 788. Ejus pars
Crali coocessa, 791. Macedonia a Micbajie 1 Palajologo
recuperau, 810.
Machina muralis a Germano quoiJam exslrucia, 108.
Macbina muralis in pnegrandi ouuraiia, 741. Macbiua
bellica lapidibus milteodis, 811. Madiioai variae riviiyii
oppngnaiida9,814.
M.icra? antisies, 593. Episcopus, 594.
Macrenus veciigalium exactor, 501.
Macrodueas arcis Edessenae pr&fectus, 795.
Magna Carya, locus, 616. Caslellura, ibid.
Magna bebdomas, 56, 58.
Wagiii canonis ofQciam, 42.
Ilagnum Justinianuni, 654.
Maguum achema. 514,
Magnus pappias Palttologus, 81.
Manumctus honorabilius Dci plj^raj a sJiano UKIU^.
758. Immortalia pra^nita promiitit Cbrislianos iuterQcicnUbiiS 873.

Malacasii populi Thessaliw, 289.
Mamantis rnarlyris mouasterium, 764, 831,859.
Mancapbas Audronin iniperaloris domeslirus, 647.
Muodyas anreus supra diadema el piirparain, 123.
Manganense inonaslerium. 153, 187, 878, 891.
ManganU planilies exira Ryzantium. 595. In ManganU
mlellucu seu propuguarulunk, ibid. Manganis arx,629.
Mangaueusls arx inunilissima loli Coustaniiuopoli posset
resietere, 655.
Manuel adminislrator, 521.
Manuel, Aodrooiei Asanis Glius, captus, 404. T.iberains,
433. Frater Iren* imperatricis, 136. Despota. Ytde Manuel
Asaoes.
Manue! Androuici juuioris imperat. filius, 359, 431.
Manuel Apocanchi filius. Adrianopolis praefectus, 623.
Ad imperalorem iraust, 624.
Maouel Asanes fraler nxoris Joannis Canlacuzeni, 79.
hnperaioriam acipm regit, 285. Cohortiuin sedpcim dax,
441. Suburbanis Didymotichi pr&rpclus, 453. )n vtnculis
aliquandiu delentus. 484. Timet seditionem, 503. Militum
auimoa lentat, 504. Bizya? praefectns deleclus, 626. Irenes
Imperalricis palruus, 632. Sebaslocrator, 720. UespoU
814,823.
Manucl Canlacuzeuuedux, 415, 433. Joannis O n i a c u zeni iilius, 475. Ejus laudes, 549. BerrbtRa? pra?ri-cus,
568 Ejussomnium,63l. Ejuspolestas in urbes dpditilias
670. Berrbcea pelliiur, 719. Despota designatus, 738. Ploponnesiorum praflor, 751. Kjns fides el aucionias, 753.
ln Thessaliaai expulsus, 786. Pelcponnesi prxfecius,
907.
Maouel Canlacuzcni pairuelis, 846.
Manuel Comneuos imperaior, 505.
Manuel despola, Joannis Pala?ologi fraler, Crali obses
dalus, 843. Proviuciain iu fratrem trausferl, 880.
Manuel despota, Micbaelis II, Paiacologi juriiur Glius,
11. Byzaiuii prajreclus, 738.
Maouel Joanuis Paljeoloyi filius junior, 839, 847. U e spoia, 910.
Manuel Lascaris Tbracia pulsus. 159
Maouel Pbiiauibropxuu navis praftoriaj prfcfoclus.
746,
ManuelSergopulusByzaniiuslcgatus ad sullanum, 734
Manuel Tagaris magnus siralopedarcha, 59.
Manuel Tarcbauiota a Barbaris percmpti, 222. Manuel Tarcbaniota f.urlices appellahn, 382. tquiluiu dux.
453. Hostium advenlura explorat, 590.
Manibus vacut* reverii, 881.
Maraluncan s dux Persarum, 739.
Marcelaius pa&lorum princeps. 770^
Marchio Lombardia) princcps, 707.
Marcblo M(Hitisferrali, 158.
Marcus Cabailarius, 158. Exemplum cunstemali bominbi mala) conscienli* melu, 195. Scelerum suorum v e -
niam cuuseculus, 194, 197.

Mari voUiut imperitare Latini Galalsi, 741. Maris domioi Romaui, 748 Lalini, 810, Veoeli, 857. Maria Androoici junioris imperatoris filia, 211.
Maria Joannis Cantacuzeni Olia Nicephoro Oucx desponsau, 453. Laudalur, 884- F i i monacba, 885.
Maria Joannis Palaologl paabypersebasti filia, 129.
Marmarbim oppidum, 164.
Marlha Micbaelis 1 Palsologi soror, 765.
Maribas raonaslerium, 469, 763.

Hartinus Beuedtcli Zachariae frater Genupnsis, 528,
229. Arcera in Cbio aediflcat, ibid. Cogitur dedilionem
facere, 231. Morii a Joanne Caniacazeno enpiiar,232. l a
viucula ducilur, ibid. Persis oblruncatur, 681.
Marilmis Ualus Tenedi prasfeclus, 860.
t
Marlinus legatus
SpbeDtisthlabi
regis Ma?sonifn, 69.
Martiuus Niemorus irirernis Geauecisis praefecius, 825.

Oppiignaiioncm CouslaoiinopolilaDam urget, 8i4.
aiarlyrihus saoctis mulla a Deo cooceduotur, 166.
liagous m.irtyr Geurgius Palaeocasiriia, 436.
Marul3SvnMiiMii vigilum praefecti pareos, 186.
Massaliani. 550 . 332
Mairem veneralur niius, 103. Maierna in fliium aucio*
rilas, 821.
MatihaMts CantacuzeQus, Joannis Canlaruzent primogeoilus fjlius, 321. Ejus nnptiae cum Demetiii dpspolaa
filia, ibid. Audronici frater, 419. Morrh e l Rhodopee
urbium prrertR, 453. Manuelis fratpr, 453, 475. Ejee
Uus, 51**. Oppidula qiia;dam se illi deduut, 581. Gralianopolis praefrclus, 588. Imperalor" poslulatur, 670,
672. HieracLMii vincil, 680. Urbes Thrariai subigil, ibiiL

Agmiiii iiumatio pra?positu8, 719 Ad defeciio >em a pa
tro soUitilalui, 72*. malre ad s>aniora ctmsilu r e w c j
INDEX IN CANTACUZENUM.
126)
104, 730. Cbalcidices urbbim pncfeclus, Persan vicil,

739 Romaoarum copiaruro dux, 768. Adriauopolim redpit, 838, 840. Joanue Pala-oiogo obeideiur, 8t. biiperalor potiulatur, 849. AJriaitopoli obseaeus, 854. Crealur
imperator, 858. Cum uiore, ibid. Cullua imperalorius ei
deeernilur, 869. Ab Orcbatte peUl luilUem, 887. Tres
koeles rouhiiPiilT uiaou sua iuierOcit, 889. famulo
servatus, 891. famulo prodittis et caplus, ibid.
ambiiius nt respoiisura, 900. Vinclos ad Ji anneai PaiKOlogmi adduclus, 901. Imperiuiu depoull, 906.
Maluiini byuiniL>eo deprompli, 583.
Mauria parva iciûfa, 864.
Mauromiuaies Philadclpbieosia Peraice loquiiur, 577,
578,
Maza dimidium alimenti, 864.
M*dla urbs Pouti marilima, 737.
Iledicis coinparanlur Ecclesia? antistke*, 154. Modicina spintuulis, 246 Medico cotnparalus Joaiuifct CautacuLOUUS, 583. Medicaweulis procurala gracililtf, 628. MedicuH lialus, ibid
Mediiii.ius medias frumenti adducli dimidium aureum
pcndil, 748.
ViedioLuenMum pnnceps dilistimus, 857. EiaGeoueusibu male relala gralia, 38.
, 123.
Meiec Nazar sultaiiu?, 757.
Melenicus clvitas Macedonia, 129. Meleoicl suburbaum, 472. Urbs ob munHionera ei loci siluni munilissioia, 473. Oceupatura Cantacuzeno, 475. Vix incolas suos
alere polesl, 486. Lrbs toexpugnabilis, 499. Cbreli dedita, i&id. Cra!i concessa, 791. Ljus melropolilanus, 839.
'
Menalus dux, 746.
Meudaeto alendnra contra nostejn poteolem, 403 Mendacii assueli facile nieiiliuulur, 408. Deoweulieus, etiam
apnd bomlues vanos, 602.
Moodici circumforanei, 576.
Mensa sacra, 122, 912. Measa regla, 125. lroperaloria,
157. Mens prafectus, 353.
Mercalure faciend lieentia, 299. llercatorum offieiutu, 724. Mercaloribus caulum cdicto sullani, 758.
Mercenariis railiiibus aurci deni asstgtiali, 102. Mercenarii.ssiipendia persolau cuin anctario, 441.
Meropet casiella se deduni, 574. eoeolur a Momitzilo, 6M).
.Merizianes eunucbus Orcbanis, 766.
esariiHr popull Tbessaliae, 289.
scmbria urbs Moesururo, 107, 280-IOppugnaU, 909.
Mt-seoe urbs aotiqua, olim dirula, 590.
Mesupolamura oppidom, 510.
Mex>ibeuia,2IO.
Melbooe clvitas, 837.
Metbymna oppidam, 290.
Metocnltes magiius logoibeta, 57. Aodronicoruaj, nepolis, el avi imerpres, 53. Joanuh Palteologi panbypernebaeli socer, 129. Ejvs dotous direpla, 187. lu ejus
domo cooveulus, 870.
Metrae vtcus mouilus, 885.
Hetropnancs Melenict meiropolitanus, 839, 846.
Miebael Alexaodri Mcesorum regie iilios, 24). JHkbael
Asanes rex a paire uomiualus, 509.
Michael Asanes Andronici senioris ImperaUris cognalus. 145. Videlicel exsorore 0lio<i, 161). Prosacum oblinet. 175. Asanis despoUe primogeniius, 514.
Miihael Bryennius Parophiji prsefeclus, 539. Flagellalus, ibid. Anle pedes tmperalohs oppelil, 540,591.
Mlcbael Callicriaittt euiiuchas, 43.
Mbhael cogiiomeiiloraibarus, 11. Andronici seoiorls
imporaioriacouluberualis iaclus, 12.
Mirbaet dut Palr*e el TheHsalia circumjecle, 130.
llichael dux despola. 453.
Micbacl Lakcariii Meletiiri pr&fectus, 129.
Ilicbaei Munomacbus conlusUulus, Tbessalonics prajfectns, 517.
Michael I , ex Palaologis Imperalorib., 13. Joanne
Balau. juraioenlum poposcit. 54. Kjus Qlii eltilije, 129.
Ejos bella cum Acariiaiiibus et Tbessalis, 306. kjus soror monacba, 469. Hotiorem inveait, 720. Ejus aasus
parum felix, 733. Scupiam orbern a Komano imperio
aeparal, 779. Byzaoiium recuperavil, 810. Porloria imposuit, ibid.
Michael I I . PaWologue paim in tmperio socios, 10.
Kjus lilii tilia?que, ibiii. Kjus-obittfs, 11. Ejus castra secuti
Comaui, 159.
Michael Pal.rologiis Zelolaram capul, 673. Ad malo
fjcieodum uaius, ibid. Imerleritis, ibid.
Mickiael Prosaci prarferlu*, 489.
Mirlianl Hiopeli nrbis pra>rtius, 516.
aUtbaclStrcaiiUiuieri iiuus Muehoium icx, 108, 128,
t
120
174. Ejos siMagema, 199. Ejus ignatia, 201. Pacem cmn
H manis p!rpeiuara servat, 202. Trjballis belbim infipr,
261. Triballi caesus, 262. Li snccedil Alcxaoder,
552. Ejus oxor fll monacba, 469.
Micbael Tarchanioia legatns, ?27.
Micliael Tornicea magous contostaulo. 56.
Mk-rocephalus ad imperatorcm confugii, 691,692
Mibtes in :Us redacii, 147. Miliiaris bcentia, 633.
Miiitum rounns, 724
Minerv ralculus, 255.
Minio subscri >ebat ImperatoredicMs imperatoiiis. 226
Minorum iustiluti monacbi, 633. Eorum reclor, 636.
Eorum ordo, 733.
Miraculum sancti Dometrii marlyris, 166. Fonlis Delparai Virginis,250, Eplscopi JMdymotichonsw, 440.
Mieericordw el venias custo<liuut pcgeio, 712.
Missa, 122, 123. Mhs* sacriiicinm, 596, 749. Miss.t
sacriucb peracto Canlacuzenus imperalorio oriialu
excultus. SU0. Sub sacriticio Missae uomioa luipepalonin
rrcitala,
Vide Sacrihcium.
Mityienaai expugtiati, 290. Milylene deffnaa,291. Obse^sa, 292, 296, Reslitala, 501. Galata;is occupaia,
C
Moesi equites calaphracti trecenli. 69. Mwsorum iiicnrfionesjn Romanos, 106. Moesi Rornanis longe lufpriores, 112, 114. Homanis subjccli, 169. PJX mler illos
perpelua, 2^2. Mceai a Triballis casi, 265. Eor.m cuin
Romanis r.tdus, 285. Vloloria, 285. FiBdifragi, 572. Invi cero in f ga'conculca!iles, 548. Jo. Caniacuzeno repeb
lunlur, 50). Mirsis urbes pretiuOi socielaliu iradHa?, 614.
ln Mirsiam irnmjpuni Peri3, 649. MBsorum auxilia nil
prosunt, 686. Mcesia a Persis dcformata, .88. M<B8iacjr
prafda, 689. Muesi barbari, 696. lllorum avarilia, 722.
Mcvsia populaU, 768. Mueei acclamant regi suo, 796. ConIra Caniacuzeaum couducti, 845. Fugiuui. 845. Eorum
jgri a Perais vaeUU, ibid. M<rsia a Sjlitnano vasUU,
862. Moesi qua ratione domaodi, 873.
Mogleui. 133, 139
Momilziluscaslellornm Meropes pra?feclii8, 574. Eiy*
mores el ingenium, ibid. Ad pPrQiiiam promissis pellicllor, 585. Abderitas iiivadit, 589. Despola ' , 591.
Sebaslocrator, ibid. Despolam se nouiinat, 592. Insuperabilis habelur, 594. I.egatos invadit, 615 Eius potenlia,
650. Ejus crudelitas, ibia. In pugna cadit^ 651. hjus uxur
Moesa, ibid.
Monachismus Deo amabills, 325. Monachismam medi1alur Joanues Ganlacuzenus, 763. Monacbisroum amp'eclaolur imperaloris familiahssimi, 764. Moiiachismuin
parluril fantacuzenus, 820, 863, 865.
Monacbus aptid qnenv rpgina despota? conjn re* soan
deposueral, capltor, 170. Monachorum in cu-lo prasmium,
247. Monarhorum slndia, 531. Monachorum leges spi/i luales. 535 Monachi reconciliatores divini Numinis, 575.
Mooachus legatus onnlamelia aflectiift, 423. Prnpter
moRaciios incolas urbi parcilnr, 45. Monarbus quidam
amore honesli pericub? se objectat, 457. Monachi cieris sanciimouia prapstantes, 461. Monacborum colus
leclissimi, prvcipuse parlps Ecclesia*, 609. Monaobi inaliiuli Minoruni, 633. Honacborum inimici. 635 Monaebl
delecti jndices, 659. Monacbi quieta vita, 645. Monacbus
speculator, 685. Monacbi pripciptd indicla causa damnati,
695. Monacborum injusli accusaiores damnaii, 799.
Munacbi a Deo aiTlali, 802. Calumnih traducli a Gregora,
ibid. Comparautur Allanli, 805. Injusle accusali, 807.
Mooachoruro preces pro pace. 844.
Moaasterium Charl*tum, 95. lionasterium Libis, 120.
Manganensp, 155. Thessalonica>, 160. Maoganium, 187.
ApudSceiPn Berrbcea?, 550. Monasteria apud monleRi
Atho, 551. Monasterbim . 537.MonaslPriia?diflcatione divlnum Numen placatur. 375. Hooa.sterium Gaura?,
421. Monasteiiura Gorgepecuni, 435. Monaslerio ul
parcaiur, urbl parcitur, 454. Monasterium Batopedium,
462. MoDaslerium Peira diclum, 464. Monasiehuro Gbora,
ihid. Monasterium Marlhie, 469. Monasieria subjecia
Magn Eccleia9, 526. Monasierium Chiisli SrrvaiorH
et beneuci, 627. Monaatpriis indirta? preces, 642. >1onasienoruro scpta, 654. Monasteriis Hierosolymis ran- 1
luro edicto Sullaui, 757. Moaasleriom Iberorum, 763.
Monasleriura Marlb. ibid. Mouisterium S. Mamaiilis,
764. Monasierium iu Hangaois, ibid. Mooaatonis iraditi
asservaudi capitivi, 774. Mouaslerium CbrisU in rpgioue
solilaria, 801. Mooasterium Ratopedii, 803. Mona*leria
l{)zaDlii, 827. Monasleriam Mamauiis raarlyris, 851,857.
Ilangaiiense, 878 Monaslerium Martba, ibid. Batopedii,
ibid. Monasterlum olim, nunc caslellum Bera, 879.
MonaAleriuni Marib*, 885. Mangaueiise, 894. Mooasteria
in Albo, 909. Muuasicriirai noclu adil iroperator, 910.
m
1NDEX 1N CANTACUZENUM.
1271
Monasltees insillula, 93, 315. Rea bona Deoque aroabilU, 523.

Mooasiicos habitus, 95, 160. Sanctns, 241. Habilue
noeuilenli, ibid., 245, 246. Habilua NazaraMirum, 248.
Moua-stbn veslis, 489. llagaura scbcroa dichtm, 514.
Abjcctus mouacbi cultus, 650. Mnnasitcum babiliim asaoniit Canlacuzenus iniperator, 877.
Iloneao de Scokis Calalaoorum dux, 834.
Monilia pronuba de collo geslata, 403. Monile sacerdolale aureum de collo pcndeus, 651. MonMe aacrum,
632
Monomacbus magous coaloelaulua, 554. Propier momm fnlegrilaiem veoerabilit, 556. Copiarora imperator
declaratus, 562.
Mooomacbu* Thessaloalc praefectus, 160, 168. Kju*
lau*, 288. ln Afaniaolam miuiiur, 310. Tbeasaliaj pra>
lor, 450, 475, 477.
MoDomacbus veneficoe, 689,690.
Mons Immolus, meoe irumala, 559.
Mdalisferrali marchlo, 158.
Bloraba, toeas. 491.
Morrba, 118, 453. Morrb oppidula se dedunt, 575.
Murrba vaslalur, 594, 608. Morrba Ones, 650. Morrba
civius deOcii, 846. Morrbensiuin regio aprica, et pabuli
fcrax, ibid*
Mors iuevitabilis, 61. Omeium rertim oblivlonem
alfert, 248. lpsa nalura poteotior, 219.
Morlis indicla, 250. Mori, orooium maloruoi odlostadDiuin alqoe I r i s t i i s i m u m , 512. Morl* borribMius quid?
555, 565. Mori io bello, pulchrum, 4^9.
Mpelices Carlwna princepa, 682.
* Mtigdepbes, sedkioaus, 412, 665.
Mulieris nobilis et vtdu ealamiln, 561. llaliebris
verecundia ei iuibecilli|as deposila, 362. Muliebria oalurae imbecillitas quaola. 568. Molier lerram adhuc tanglt, quamvts capiie nubes teiigerit, ibid. Mulier eet
uulier, 369. Mulierum eat leviias, viroruin gravitas, 450.
^ l l u l i mutuum scabunl, proverb., 150. Muli Ureceolt,
Mulla cadunl inter calicem supremaque labra, 66.
Muodus muliebris viceuis aureorum millibus &sUma~
toa, 171.
llusioa inslromeola, 644.
Mus leooem vinculis liberaos, 544.
MusuIm?Di Hierosolymis senriunt, 7$7.
Nuzaloo legatus, 573.
Mygdonla, 650. Romaois aacripta, 791. Mygdoole
rbea Mallbeom CanUcuzenum eôcant, 887.
Iljrriopbylum oppidum, 617.
Myroblyies saocius Demelrius marlyr, 166,579.
MysUgogta sacroaancla, 122, 124, 184.
Naaue immbieiite morte acoltur, 250. Naribos mutilatf,

569. 572.
Naturalla a Deo lacta imroutabilia, 458. Nalura bomajia
eliam Deo arma inferre metuii, 445. Nalur imperare, paucorum est, 484. Natur viciorea ac domioi qui,
ti>id. Naturam rerum sequitur termo, ooo cootra, 555.
Naupaclus, urbs Acarnaoi, 521.
INauiica liceutia, 18. Navia magistro careos, in medio
pelago,561. Pereuote na*l, pereuni naut, 432. Navoe
Fersics exust, 581. Navale cum nafibus crematum,
649. Naves quinquaginla remorum pradalorbe, 688. Navls pnetoria, 646. MaYes piratic combusl, 768. Navea
pra?iUtoria3 du supra vigiiitl, 769. Natee Persaruin
ioceas, 786. Nautica petutaBlia, 849.
Nazaraei rebgioei, 539.
Naiarajorum babitus, 218.
Neqonignifep evasit, proferb., 651.
Nicepborus Apocaucbi magni ducls Qlius, 911.
Nicephorus Basilicus, Meleoici prafeclus, 175.
Nicepborus Ganiclel prasfectus, 45.
Nicepheras Canlacuzenus ferro a Barbaria peremplus,
222. Joannis Canlacuzcoi palruelis, 420.
Nicepbors despola, priocepa Acarnauis, 11. Joannia
despoia filiua, 505. Anoum septimum nondura oatus,
504. El fllia Joaonis Canucuzenf despoi.detur. 305, 506.
Nicepborus Ducas dictus, ibid. CJandesiiiia fnga subductoa, ibid. ATareotino priocipe excepius, 510. Thomocaatri obsidetur, 310. Parum babet viriurn, 316. Palenio
principatu exulus, 517. Puer, 319. Ejus pa?dagogus,
520. Otnnia sunima 1111 promittil Joatiaea Caulacnzeiius, 523. Paubypersnbasli dignilale coadecoratus, 524.
finbsidiura illi iuiasum ex Polo^toniieso, 384. Despousa
tlll puero fllia Canlactizeni Maria, 155. (ieuer CanUcuxeul, 527. Dcspola dcsignjius, "20. bnperalorem in
1772
dtecrlmen eonjidt, 759. Urbium Tbraciarum prafectM,

823. iCnum tradit, 879. TbetsaHam eublgil. 882. Adulter, 885. Conlra Albaaos pugnaos cadit, 885.
Nlcephorus Gregoras MelochlUe audilor aslrooomlds, 57. AcindTniaoorum antesignanus, 799. Seditiotoi,
800. liouaebse 1M moaasterio Chrteli dicto, 801. CaoUoazeoum imperatorem caluuolalar, ibid. Calumniator
roooacbos, 802. Andfonicam juniorem roortoam lamenUtar, ibid. Ejas impudene meodacium, 804. Barlaaml
disclpulas damaalus, 806. Canucuzenum iroperaloreio
laodat, 807. Purgare se cooalur, ibid.
Nicppborus magoi logolbet Meloehlue filius, 42.
Nlcephorus lletocbites nugoue logolheu, 664.
Nicepboruaaebaalocrator Uatlbei CauUcuzeol patraos,
641.
Nicepboras Tareutiuus Tbessalis milillbos prafecUis,
Nicellatum, 221.
Nlcolaua BazilRzes, 509, 514. ArUeoram prefecUs,
518.
Nicolans Cabaslias legatot, 676. Monacbismos aa
plexus, 764. Adhnc priraius, 859. Vide Cabasilas.
Nicolaoe Melitenensis, 597.
Nicolaas Pisaous Veoet claasis dax, 813. Sibklitiiet.
816. Summus nepluagiuta, trireniiuai imperator, 827.
Ejus timidUas el ignavia, 830. Ejue iahumanitas et cradelilas, 85i. Pro faluo el rtolido babelur, 855. Qassem
reparal, 836. carcere obit, 837.
Nlcolaus pra?fectus vecligalium, 562.
Nicolaus Saoolus Cycladum pnefectua, 256. Nicomedia urba aaipla el frequeos, 273. Maoe et
armii iueipugoabflis, roO.
Nigrura ilu.neo, 58, 69, 176, 178, 181, 441, 444.
885.
Nili jossu scripla a Joanoe Caotacozeoo bistoria, 911.
Nilum fluvium gentqoaBdam alio potest derl?are,759.
Nipbon MogleBorom epiacopat, 133, 159, 142.
Nobiles adolescealalt booorarii, 492. Nobilttat anlmi
nobilitalera corporig antecellit, 522. Nobile Romaiii a
Barbaua capli, 845.
, 210.
Nomina epislolia subacrlpla, 849. Nomeo e eacnt expuacium. 670. Nomiaa imperatoram sub Missa sacriflcio
xecilata, 856.
Noodura venit hora roea, 716.
Holarioe ecclesia. 858.
Kotla casie lum, 776.
Nova bebdomas, 58.
Novem ordinum lemplum, 658.
Nox sennooibus ab imperalore et patriarcba transacu,
910.
Ntisaotas ducte CaUlanoram pareos, 854.
NumfemaU Imperalorla aurea, argeolea, asrea, 125,
670.
ûpttarom pacisceodarom mos Romaous, 405,684.
ObedletHis pra?cepta, 529. Obedieoti pairisapiritualis se consecrare, 550.
Oboli rei, 125.
Obsessos iria serrare queaat, 296. Obeidiooia incon*
oda, 298.
Ocbyrum oppldnm, 227.
Ocreas ferre, 593.
Ociavlauu* imperatur, 709. Rex bamaaitalls dtclos,
711. .
OcuYis fixa oscuia, 50. Oculus omnia iulueos, 72, 451.
Oculis maous iruponere, 249. Oculit corporela dhriaum
lumen coospeclura, 530.
Odoardue pr.i fectus Mltyleoe, 292,506.
Odrys, 25, 69, 199.
Udyssea. 545.
OEcoDomia Cbristi Sertatoris, 502.
Olenm sauctum, 578.
Omphalopsycbi. 530.
Operariorum plus decem millia ad arcis edificatiooeai
eollecla, 773.
Opbiceiana porta Berrboe, 775.
Opificutn oftlciom, 724.
Orcliaaes Pentarum satrapa aea priocftps, 210, 211,
214. Lavdal Romaaos, 218. Legalionera mitlil ad
peraiorem, 275. tjus dona imperaiori missa, ibid. Byzanliuin bivadre (taral, 307.0rieiilalis Riibyais salrapa,
379. liwlus cum Contacuzeoo luit., 631. lîphlagoaia
usque Pbrygiam iiuperat, ibiit. Joaimis Canlacuzani
socius gralis, 636. Joannis rûUcuzcpi fdiara axorem
pcscil, 682. Imperatori auccurrit, 687. Jotonis Canlacu-
1273
INDEX 1N CANTACUZENUM.
ieni imperatorle geoer,717. GenerostiosubeidHim roiuii,

719, 766. Junloreiu imperatorem jugulare cnpll, ibid.
dyoaslis Persaruro invadilur, 768. VeDetU infeusus. 835
Cantacuzenum socerum auxilio juval, 843. Morbo impedilus, 865. Filium caplura recipil. 887. Maltbeo Caniacuzeno subsidiuin millit, ibiU. Pro liberaudo lilto sud solltcilus, 901.
Orci galea, 275. Orcf galeam induti proverb., 820.
Organa monacborom, 710
Orgidus iegalus e Mwsia, 116.
uscula flxa pedibus Imperaioris, 50. Oscula fixa ocolis, ibid. Oncula fixa nedibus et faciei, ibid. Dextr*, tOi.
Pedibus, ibid. Deilris apprebensis, 125. Uui pedi, 154,
209, 417, 485, 490. Pecton, ei ori, sive labris, .491 Geaibus, ibid. Mamii, 657. Pedibus, 759.
Osmauus Orchanis paretis, Persarum princeps, 219.
UTium duodecies centeoa millia capia, 505. Ovesquinenta uuo aureo emptae, ibid. Oves spiritualee, 569.
iviura seplnaginta millia, 447.
Ovresis Cralis filius, 882.
Pacbatures enus e Persammproceribus, 219.

P*ooia, 262. PaJOOdS, 557, 779.
Paganus Auria Geoueusiuin clasais praeCoctus, 813,
822 Consianiiuopolis racenla tentat, 824. Sepiuagiuia
narlum dux, 828. Potestate exulus, 856. Secuiido dux
creaius, 857. In exsilium ejectus, 858.
Pagamis Pisiogias, 584.
Pabeologa Canlacuzeua imperatoris cognala, 212.
Palaxdogi imperatores Lalioos iinperio deputerunt,
516. Inier se de imperio conteudunl, 518.
PaUesiina, 756.
Palalium iinperaloriom, 121. Atrlum palatii,125.
Palatium Tbessalouica, 168 Palatium in Blathernis,
178. Palatium Demeirii despolae, 192 Palalii portae per
totura diera aperUe, 241. Pa.atium commuoilum, 295,
559, 364. Palatii aula, 589 Palalii peoelralia, 3^0. Palatium ConslaotiDi Mngni, 514. Palalium a Deo cuslodit'im, 526. Carcer Hi palatio Conslaotioi Magoi, 654,
636. PslalH Gonstanliok Magni alrium, 657. S blimes
oalaiii muri, ibid. Palali muri perfossi, 658. PalaUum
foostautini a captivis tenelur, 659, 660. ln palatio synoda<, 694, 696. Palatium ooramunilum, ibid. Propugnaculis circumdalani,698. Palalium io Blacberuls, 798.
Pallene, 278,586.
Palmarum dies, 58.
Pamphilus urbs, 447, 448.
Panacles Quvius, 890.
Paoagian, locus, 287.
Papa Chtl ponliUcatum Latinis eplscopis cornmillil,
236. Papaa vefbis et subscriplionibus merito credendum,
644. LiUeraB imperalrtcis ad papam, 631. Papa parens,
magister, ac dux fidei, 655. Numen pmpiliat perversilaleni dogaialum *eclanLibus, jbid. Papa Clcmens hujus
nominU sexlus, ibid. Papae Utierae ad imperalricetn,
ibid. Papa eltgil patrlarcham Coiisiantinopolitanuna, 681.
Oplatissimum ei beliuiu coutra Barbaros Cbrislianoruin
bosies, 754.
Paphlagooia maritiraa, 651.
Paraderno opptdulum, 68.;
,
Parasceres dies, 53, 515.
Paraspondylus Adrianopolls praefectus, 647, 649, 665.
Ab imperatore objurgatur, 665.
Paraspoudjrlus qaidam proditor, 668. Impcratorem
dormienlem occidere conatur, ibid. Ad imperatricein
Iransfugit, 669.
ârattiataauU ad mare habitaotes, 765.
Pardalis. 159. Fardalina pelles, 275. Pardalis viva
allero pede charlara tenens, 632.
Parenlum erga fllios araor ualuralls, 21.
Parga oppiduin, 510.
Parlbi, 535.
Paaclue dies, 57.
Passert? capli fabula, 553.
Fasloris cujusdam fldeliiaiis in dominum et cbaritatie
1D bosiem insigno exempltim, 91.
Pater meus el mater mea dereliqueruril me, etc, 711.
Pater tpiritualls, 215, 246. >jus officium. tfritf.. 248.
Patris sptnlualis obedienlia? se conspcrare, 750. Palris
spiritualis erga saas ovcs sollicitudo. 369,730. Beverentia dignior, quam pareules noslrl, 390. Omiics sensus
suos ei coiuiuiltunt, 459. De rcbus suis ad eum rcferuut,5U.
Paiienlia in lempore ostoudcnda, 28.
Palra, 150, 327.
Piilriariba; o!iir.ium ct mumis, 153, 151. Palrianha
patnarcbioejcclus, 153. tquo rcgic lusiralo ia palriat
1274
cbium reduclus, 1S7 Oimmnnis pneceplor, ot sanctio

rls ?ii speculum, 197. S)'U(do primus subscripMl, 557
Jnierminaiur ejeciiouein ex ecclesia, 551. Concdio prav
sidet, 555. PiUiairhaj Ihrorius d calbedra, 569. Patriarcb.O modus dicla &ua coulirniandi, 507, 579. Patriarcba
iucrepaliis a Joatine Canlacuzeuo. 5b9, 590. GommuDis
oinnium paier spirilualis, ibid. Omnl reverenlia dignissimus, ibid. Summo pracest sacerdolio, 414. Legum ac
justiiia patronus, 41b. lloramunis parens ac magister
justiiiai a Deo eleclus, 456. Patriarcbium, 461. Palriarcliarumflammeum,467. Palriarcha magister orbis, 469.
Pastor, el lulor, otmagisler omoiura a Deo eleclus, 605
Suspiciendus justiha? palronus, 606. PaciOci el maosueti magistri discipulus, ibtd. Pra?ses ac pairoime pacis,
609. Palriarcba a papa elecius, 681. syoodo exauctoralue, 695. Patriarcbaa electio eplscopis libera relicla,
715. Palriarcbium, 851. Patriarcbae eiectjoDe cedil imperator, 859 Patriareha ut Deus quidam exceptus, 909.
Palriclota, 575, 377. In lormenlis morluu, 513.
PauluM aposloius, et prsco verilalis, 474. Belicttis a
Hema, 519. Fidem servavit, cursum consuromavH, 524.
Evangeliura suum cum aliis aposfolis oiromu.nicavtt,
735. Sligmaia Cbrisli 1n corpore suo porlavii, 761.
Pax mullarom conimoditatum conrilialrix, 72, 78,82.
Deum et angelos exbilarat, 152. Ulililia et incremeulom reipubl., 216. Cuilibei bello pra?ponderai 282. Pacificalorum bunorum el malorum mos, 563. PaciuYaloris
diecipulus, 570. Pax reipublicat salutaris, 425, 443. Pacis
botoa, 570, 571. Pax bonorura omuium radix, 844.
Pazarlus Orcbauie Persaruro principis frater, 214.
Peccatorom venia precanda quoiidie, 24. Peccanllam
communa remediom, 154. Peccalis aliorum ignosoendiim,
180. Propler peccaia noslra a Barbaris viuciinor, 212.
Peccala doplorata, 248. Percatorum lylruiu, 326. Peccalorum maitulas delendi. vari.* rationes, 375. Peccata
recie faclis compenîida, 576. Peccatoram exomologcsls, 514. Peccala iu coufessione delecla, ibid.
Pecis, loci noinen, 288.
Peatorx ferire, 240. Pectus oscnlaii, 492.
Pecunia coulempia, 58, 86. Pecunia in orbom dispersa, 125. Peeunise magna vis invenla, 171. Joamie Caulacuzeno comempU, 172,575. pecuuia invictus fere
nemo, 576. Pecuni cusiodia panim jucunda, 377. Pecunia Joannis Cantacuzeni qaanta, 470. PecuuiaB servlenles, 564. Pecuuia nerrus belli, Pecuuia tblaia repudiala, 809.
Pedibus irnperatoris osoula fixi, 49, 50, 92, 104. Pede
terrara fcrire, iudiguaulissigninn, I I I . Pedcs osculari,
eubjoctioiiis indir.ium, 154, 209.477. Pedcm imperalons
osculabaulur recedentcs, 483. Accedeutes, 490. AdoraTites, 509, 39.
Pege, 209. Urhe trans HellespoDlum, 861.
Deipar.e teniplum, 707.
Pelagonia, 175, 262.
Pelecaous,2U,2l7.
Pellcs pardabo, 273.
Peloponuesus, 50, 5 5 . Incursant eam Perve, 326.
Vull iioperalori subease, 584. Pelopoonensiuoi lilterm
ad Joanuera Cantacuzenum, ibid. Pelopoooesus labeiaclata, 750: Pelopoonesioruni prselor, 751. PelopoQuesas
Scythia deserlior, ibid. Pclopouoesii factiosi, tbid. I.ycurgi legum parom observaates, ibid. Peloponuesus ab
bosllbus iti?icta, 753.
Peosio imperatoria, 264.
Pentecoste, 69,75,184.
Penola imperalorla, 124.
Pepauus cuslos murorum, 177, 178.
Perdicas sacrorum vasorum prefectus, 857.
Pergaroenus Teuedius auctor defectiouis, 860.
r
Perinlhus, 441.
Perisliiza urba, 576.

Perilbeorium Tbraciao maritima urbs, 528. Ab Andronico juniore imperatore sic dicia, 529, 454. Obsidelur a
Canlacuzeno, ibtd., 461, 464. Ejus dedilio impedila, 4ti6,
471. Obsidelur secuodo, 569, 574,575. lo Gde imperaioris mauel, 589. Momilzilum exciudit, 650. Joauni Pala&ologo Iradilur, 879.
Peûrium rst negalio Doi, 603.
Perearurn phnceps sullanus, 54, i^rsa ex oriente ab
Andronico seniore imperatore evocati, 94. Perearum
archisatrapa, ibid. Persaa prmdones cdunlur, 127.
Pcrsa? Prusam obsidcnl, 156. Iinperalorem adorant,
209. Vere adulto in taberuaculis babitant, 210. Persarum in Komauos iurursus. 211. Fuga, 213. Deapcratin,
215. Clades, 259, 261. 2G6, 278. Pcrsarum nobilium
quaiuor et viginli Ulii capti. 292. Persicum auxilium
pedeslre, 501. Persiu bvis anualura) cl KagilUrii, 502.
Pers dimissi, 51*5. Pcrsanim clades, 308. Persso vicll
IXDEX IN CANTACUZENUM.
1275
ei servali, tbtd. Persarnm naves capl cum dcb>ciU

classiariis, 509. Pers:e Tbraciam el Macedoniam, Hel
ladem, ac Peloponnesum incursanl, 526. Pedpsri pqueslrique pugna valenl plurimum, 527. Navali confliciu
timidissimi, ibid. Persamm provetbiuin, de multeribus,
568. Pern vicli, 581. Dissipaii,585. Navessuasad flumina appellnnt. 388. Pers viciui Romauis, 591.
cafdotil, 443 Persicu ptleus, 489. Pers.e cnjusdain
raptivi mi*erlcordia, 515. Persaa rircum Uerrlicram pr,ed.intiir, 562. Tbessaloniccnsem agrum incursanl, 567,
568. Homines jugulare ludus dlisest, 579. Nalura ho>tes,
ibid. pprsarum lenlorra, 585. Persica? navcs exusia?,
*M, 586. Persae fugam simulaut, ibid. Thraciani omnem
in scrvitutem rediguni, 595. Sacroram collu nobis tlissimiles. 612. Vicos exurunt, 621. Romanas regioiies infesljnt plurimum, 651. In Mrcsiam irmmpuiil, 619. Persa?
Hagiltarii, 651. Persarum iliieiim Imprudenlia, 661. Pers
doiiium redeunt, 662. Baialzeu ob fraudem w duiil, 664.
Patriarcbam oblriincaiil, 681. Srl)briam obsidrnl, 687.
Persarum duces cum imporalore convivaiitur, 687. Penwe
Moesiam deformant, 688. Imperalnrls socii el amici, ibid.
Jllorum a\arilia, 722. Persarum praedouum duo millta
c:i;si, 7*58. Persa) imprralorem adorant, ejuMjiie pedes
Dsct laulur, 759 Persica? liuguw gnarus Joanncs Canlauzemis, ibid. Pers;e \ i t i i , 740. Transmiitunl lIelb*spoiituin, 767. Persarum dynastw Orchaueni invadtint, 768.
Persse populaotur Musiam, ibid. Persarum naves praedaloriae, 769. l.atbii* incensa?, 786. Persarum iti Mu?siam incursio, 793. Joaniie Palaologo evocaulur, 811.
I>ena mUlia Cantacuzeno subsidio missa, 841. Eorum
rqui ad laborem exercilalissimi, 845. Persarum fuga,
901.
Pesttlenlta graphlca descrtplfo, 750.
Pelrae, et navigii abrupli apologus, 272.
Petra monaslerium, 464.
Pcira oppidulum, 546. Castellura, 776.
Petrogephyra, nomeo loci, 616.
Peirogurgurus navicularius, 691,692.
Petrus Aiexandrinus potilifex, 611.
Petrus aposlolus Clemeuli successori sio qus prcepcrii, 610. magisiro iuslinclus certos terminos cousliluit solYcndi ei ligandi, ibid.
Pliaceolalus triremiurapraefeclus, 682. Gcnuenses vincll, ibid. Unusde collegio Archonium, 6'JO. De imperatore in urbcni recipiendo cogiial, 691. InsUurando
Hopbt templo praefeclus, 718. Proloslralor, 758, 744.
Macbiuam bellicam fabricalur, 814. Ljus domus direpla,
b68.
Phacrases protoslrator ToroprotiUam vincit, 682. Legatus despola, seu minor dux, 814.
Phacraeina fennua uobilis, 250.
Phaiiarium caalellum Tbessaba*, 289.
Pharmaces legatue et oratof, 636. Iuterfecius. 680.
Pliera?, urbs DiuaUa, et commeaius aHlucns, 161.
Pherarum rueiropoilla, 192. Pberis ampl.e Cauiaeiizcni
possessiooes, 451. Pberie (eutautur, 510. Pberanmi regio melle el caruibus abundal, 510. Civilas ampia alquo
llorens, 551.Pber9?orum crudelilas.552. Eorumdeui miseria et slultilia, 613. Pberiel legalum crudeliler dissecanl,
tbid. Grbs pra?slanlissiroa, 614. Ejus prajfectue, 615.
Obsideliir a Crale, 652. trbs arapla el illuslris, 660.
Ab ea pendel Romauum imperium, ibid. PberaB ajnissae,
661. Crale capt, 662 7(9. Diu obses83, 760. Romani
imperii lerminns, 79l.Crali concessa?, ibid.
Pbiladeb bt* episcopus Theoleptus, 46, 61. Tributum el rerai5sum ab Amurio aairapa, 294,
1'bilaiilbropvnus pinceroa, 292.
Philippi. oppidum llacedonia?, 160, 161, 472. Philippen.siuiu urbla situs, 890.
'
1'bilippopolis urbs ampla et populosa, 105. Obsidctur,
107. Casu recuperalur, 111. Maesorum regl traditur, 876.
Pbiiippopolie metropolitaiius, 599,697.
Pbilippus logotbeta, 280.
Philocrene, 221, 222.
Pliilouiatbes legatus, 164.
Pbitosopbia vera et djvina, 551. Aristolelea, 634.
PbilothtMis moderaior sacr laure, et tleraclea eplsropus, 763. Ejus laus, 826. Melropolilanus, 839. Patnarcha, 859, 863. Ejus pla de belio stMileutta, 867. P(>lurorem declinal, 868. Resiilatus, 916. Ejus laudcs,
{
bid.
Pbocff-a antiqaa, 257. Pboaea nova, 238, 290. Plioca?aa
obsidio, 293, 295. Phoca?as Romanorum propria, 299.
Phocasenses nobiles Imperatorem adorant, 301. Pb>caam
Galala?! occupaul, 7H.Pboca?ie veieris pra;feclusa Gcnuensibtis crealus, 749. Pboca?eiise5 pirau, 901.
Pnocas Marule dux, mcusas impcrnlorias dumesticus,
157,158,159, 400.
16
Pbrangopubtg, sodiiitûs 442. S^cro igne correplus,

605. linperaloris odium siinulat, 666. Ab iiiiperalore muueribus donaiur, ibid.
Pbrygia, 209, 578, 580, 631.
.Phrvgia? sairapa, 636.
'Piamina, 351.
Picrla moiis, 261.
, publicum vert(gal.191.
Pileus gemmalus imperalorin, 20.
Piratae Phocênses, 901.
Pisces bumanis rarnibus salurare, quld, 881.
Pissa floviua, 742.
PiUacium, 92.
Planus, id e l , impostor, 148,
Plalamon urbs niariiiioa, 546. Platamoneuses deflclunt ab imperatore, 563.
Plalo, 329. Qua^nam respublicas bcalas censuii, 712.
Pocula argeniea Pcrsis ab imperatore d<)uaia,273.
Ponitenliu secunda poei nauf agiura labula, 383. I V nitf-nlia miraculo comprobata, 459.
Poeiae supra fidem rcs cxaggnrarunt, 204. Laudes iu
sponsam componuut, 684.
Pogoniana, 588.
Pologus loparcbia, 26.
Polybotum urbs, 266. 617.
Polypi si quid apprebeuderlnt, non facile diiniitunt,
520.
Potyslylos oppidulum mariliroum, 472, 501.
Pompa sacra, 125.
Pompeius Magnus, 552.
Pons cameli, 178, 187, 665. Pootes varii ad Galalam
exstrucli, 814.
Porcorum quinqnaginla mulia, 447.
PotpbyrogeDfii a*des palatto vicinas, 187. Porpbyrogenili poriula. 420. lu Porpbyrogeuili domum diveriit itnperalor, 195, 868.
Porla GyroliniDes. 58, 157. Porta , 16?.
Portasancii Romani, 178. Porliila Porpb^rogeuili, 420.
Porta Gyrolimutfs, 652. Puria cameli, 65o. Porla Cbirsia,646. Pona lignea, 656. PorlavXylocerci, <65. Poria
aurea. 692, 694. Poria aurea perfossa, 6U5. Porla Egv
nii,745. Porla regia lerrhina-, 771. Poria Opbicejaiia,
773. Porla regia, ibid. Porta Eugfinii, 824. Poria ligne.%
ibid. Porta Rarbar uiarlyris, 855. Pori aure prupugnaculum, 869, 874.
Porloria exacia. 645, 810.
Porus, locus mariUiiius, 287.
Poiamial&i ex coniactu vascuii veoeno plenl pene
iulcriit, 690.
Poiuca oppidulum bello eversum, 109.
Praecones acclamaiiouem imperatoriain pra?eunl, 436.
Pr*da par quiota iinueralori, el aliasummo duci ubUla, 505.
Pradicatoruni ordo, 735. 737.
Pra?dictiones, 508, 518, 538, 559.
Pracludia pugn, 889.
Prapositus, noraen piclorls, 655.
PntstaL ab allo, qtiam a liogua cadere, 194.
Praridere diluculo, 618. Praodii bora, 642.
Prealimpas dux 'lriballorum pra?slaus, 586. Servloruir
et Thessalia? prasfeclu, 777. Montur, 882.
Preces liomimim saucdUie viia? speclatoruai expetiie,
22. Preces quotidian pro ppccjlorum ênia, 24. Precet
alia? suinmissa, alise clara voce a palriarcba reciialas, 122.
Ad R. Virgiuem faclse, 160. Adsaiicluni Demetnura naariyreiu fusaB, 166. Preces aliorum a moriiuro iniperalore
efflagilantur, 241. Preces necessariae d.viu* pbitosopbiaa
emdiosis, 552. Precalio iiuperfeeta, 534. Precalio sacra
snper caput aitcnjus reciiaia, 570. Preribus veiieratur
Djarlyres imperatur, 456. Sacrse prec^lioui dedilus mra
?idelf438. Pausia coraprccatume luslral Cralem arcbiepiscopus, 500. Precea in lemplo Deipara3 tusde, 59 i.
Preces ad di>inum Numen placandum indicta*, 642, 646
Prillapus, 26.0ppiduro muuili&siaium, 175.
Princeps, legaius, 565.
Priucipis iosula, 744. DeserU, 828.
Priuus urbs, 447.
Prisienus vicus muris careas, 491.
Probatum oppidulum, 200.
Probisdus caslellum, 574.
Promusulum casiellum, 117.
Proponils, 621, 870.
Proposilio, ubi sancla sunt posila, 123.
Prosacum oppidum muniiissimum, 175. Eliam Prosiacum diciiur, 489.
ProtoplaslaB, 794.
Protopsallas, 125.
Protoeiraioris ct prolovcsliarii mors indigoifîma, 627
INDEX IN CANTACUZENUM.
17
Providenti divioe exempla, 178. 437. 511. 534, 638,

5 U , 558, 560,583,584.
Prudenlis est pericnla salull non anteponere, 29. Prudeulium esl io prosperis non infhri, m adversis
frangi, 479. Prudenlia railiiaris, 183. Prudeniias vis, 905.
Pruseui a Persis fbaeasi, 136. Expuguali, 157.
Psalinodia, 710.
Pleleum, 564.
Puclus vel puclum, (45.
Pulvus venarura, 250.
Pulvis de capiie excuseus, 563.
Puusoo, Calalanorum dux, 854.
Purpura imperaloria per episcopos consecrala, 122.
Purpuraio induere, 355, 394. Vide 'toga.
Pydoa, 567, 662.
Pyramides variis exstrucla frugibus, 155.
Q
Qu&caaque ligaveriiis aaper terrara, eronl ligata cl

iu cup.lis, 610.
QuKslores imperalorem defraudant, 149. Rationes
pecuuiarum refemnl, 549.
Qtd benedicunl \ibi, siml benedicli, elc, 631. Qui poluii
(ransgredi, ei uou csi lransgressus,etc.,709. Quos diiigo,
castigo, 710. Qui poiestali resislil, dhiuaj ordinaliotii
resistil, 711.
(Juiescenles, 329, 351.
Quiiiquagecuma; pro decirow inelUuta), 718.
R
Raicus Momttzili nepns, 650.
Raplion Auria Gemieusis, 27.
Raphou Temar Genueusi*, ibid.
Ratio reddeuda in exiremo judicio, 365, 566, 456, 474.
Raliocinalures iuslitiiti, 177.
kavetiD* princeps, 809.
Raules Isaacius, 16S.
Raxinas urolovestiarius, 280.
lieferendarius ecclesi, 121.
Religio simtilata, 654. Religio Romanae Ecclesia, ibid.
lleliqui sacrae, 124,185. be coilo suspensaa, 380.
Resurreciionis loca sancia frequenlata, 757.
Ilelia inflare, proverb., 518.
Rhacidyluules Selybriauus iabel!ariiis 533.
Itbadamanlhus iu viia juslbsimus, 627.
Uhadobosdiuin,289.
Rluedeslum oppidum, 85,89, 120, 266.
Rbegium, 85, 84,155,138,140.CapUim,642. Proditom,
665.
Rbentina oppidulum propo Thessaioniram, 477 , 479.
UhenUne casledum, 278,500. Syrgi Iradiium, ibid.
Rbiizium, 221.
Rliodii, 584.
Rbodopes proviow*, 84. 91,105, 453. Rhodopes oppi' d>Teciio, 444. Rliodopes prsefectura Romana. 575.
ltbodopcitt civiiaie deticiuut,846. Uallban) Canlatu/.euo
kscnbuiilur, 8i9.
Rhogus, 509. Obsidetur, 5U. Ded tur, 3(5, 514. Rbogii
Anaorum coguali ac socii, 317. Deflciuot, 321.
Rhosocaslruin, 180. Civiias MtBsorum, 264, 281, 284,
507.
Rhostorani rex CanUcuzentM. 756.
Rbunlzeres de Loria l.aliuorum dyoa&la, 753.
Uicbardus Nicephoh Dut pueri piedagogus, 303. Nobiba ac prude.ns, 520. Se el urbcm Ibomocaslrura imperalorl tradlt, 325.
Romanova,12I.Romani totum pene orbemsubegernnt,
211. Europ:e Asiaque jugum imposuerum, 512. Iîudaulur a Pcrsis, 216. Fugiunt, 285. Romanornm captivi
sioe prelio dimissi, 286. Romanorum virtus, ibid. Komaoi prodilorre, 295. Umbra et eimulacrum prloris, 548.
Homacorurn leges el jura, 354. Romanum iinperium sediliotiibu> rollapMirum,555,363. Roinauorura.palrius mos
iu supplicibus meudi*, 571. Romani Imperalores singularum geiitiirm reges anlecellunl, ibid. Communes calamilosorum galvalores, ibtd. Romanis glori sludium a
majoribus baeredilarium, 572. Romanorum iuvidiosus
priucipaUi3,429. Romanomm vires eroelipsas absumunl,
448. Romani orbem propemodum nmversuin subegeruni,
482. Nou semper viceruni, 486. Romanumfossatutn,527.
Komanorum ênerosus animus, 522 Romaua ecclesia,
654. Romana aposlolica Ecctesia, 6 5. Komani imperii
veteris leliritas, 721. Romani domiui maris, 7 4 <.
Romani marlyris porta, 178
Rubra serica ela cu tapeiia, 122.
Rubnca subbcriplum, 641.
t
Rubrica subsignat syoodo iraperator, 800.
S
Sabas egregius monacbus; 462 Ejns praBclare diclum,
464.
Sabandia? come*. 160. Saba;di nobiles landantar, 126.
Sabaudi comes imperalricis Trattr, 561. Sabaudus mouacbus insliluti Minorum, 65, 657.
Sabbalis pro raore iraperatoribus fausturo acclamalum.
749.
Sacct oppidum, 85, 89. Ejus incola* rustici iosolentes. 90.
Sacelliam, 599, 697.
Sacer ignis, morbns, 665.
Sacenloie^ Eucbaristiam sacra pompa circumferenles,
124. Eorum commnnicaiidi rilus diversus a laicis, ibidl
Sacerdoiale miiiisierium, 264. Sacerdolum ingens muIUl u d o iisdeio riiibu^ fuiigeus, 550. Sacerdotutn ampliîina
bonoraria, ibid. Angelorum iuaspeclabilium minisierio
ulunlur in sacrificando Cbristi corp< re, 5G6. Sacenloule
monile, 651. Sacerdolum gradus, 642. Sacerdoutus stip.
plicaliones ei placamina indicia, 646. Sacerdoiium reverendum, 670. Sacerdos speculalor, 685. Sarerdotes
in sacriticia Missui bnperalorum meiuuriain frequeuiantes,749.
Sacrlflriam myslicum, 596. Sanclissimum Cbrisli corpus qaoiidie sacriflcaiur, ibid. Cum tremore, ibid. Pr.esenlibtis inaspeclabilibus angells, ibid. Sacriliciuni Missaa.
Vide Missa. Sacrilicii solerouia, 531. (ul<*r sacrilicandum
montio facta imperaiorum, 626. Sac.riUcium in a*Je
faclum, 681. Sub sacrificio Missas memoria iaiperaloruui
irequeniata, 749, 856.
Sacrorum solemqia, 154. sarris ejeclum nomen,
135. Sacra*velita non inique usurpanda, 218. Sacri lalices, 250. Domeslici a sacris, 264. Sacra miplialia, 309.
Sacra erudilio. 329. Sacrae quielis iuslilulum, 331. Sacra
vesllbula divifiae Sapienlia), 332. Sacrosanrluro lempluin
diviuaa Sapienlia?. 334. Sacra piacularia pro defuuctis,
349. Sacra funebria, 550. Sacri bymni. ibid. Sacr.-e vesle>,
ibid. Sacra asyla, 554. Sacruin cubiculum, 591. Sacr.i
bulla, 409. Sacra ancbora, 414 Sarra linca. 454 In sacri?
mentio imperalorum el palrlarcb-p, 456 Sacra precatio,
458. Sacra matrimonii, 459. Sacer suggesius, 440. Sacraj
largillones. 470. Sacra adyta, 476. Sacer nions. 512, 515.
Sacer morbus, 597. Sacrulissimus imporator, 599. Sacra
syoodus, 611. Sacrorum coltus, 612. Monho in sacris,
615. Sacri canones, 627. Sarruui monite, 652. Sacp.t
domus, 642. Sacer mons, 645. sacri^ oxpuiiclun)
nomem, 670. Sacris io templo operaium, 681. Sacr*
vesles, ibid. Sacra Scriplura, 695. Saora unctio, 718.
Sacra mouasieria, 721. Sacra laura 765. Sacraj reliquiie.
780. Sacr a?des, 857. Sacra vaaa, tbid. Sacra sedes, 867.
Sacra stola, 906. Sacra laura. 909.
Saîita veueno illila, 559 Sagitlis cooGxi, 680.
* Sal satiiera coercet, 546.
Salatines Persa legatus, 570,572.
Salinarum pr*feclus, 392.
Saliugarus e Persamro proceribus senex, 219.
Salomonis dicluro de paiienlia, 28. Ejusdern dictum de
coDsilio, 64, 65. AUer Salomou Canlacuzeims, 708.
Sapieuti*simu$ Salomoo, 710.
Salsi lacus, 528.
Samolbra-.e, 287.
Sancta Jusliana urbs, 576.
Sancu pax castellum, 574.
Sanctus Donalus oppidum, 510.
Sanciis percensiiis jusjuraoduin dalum, 15. Sanctue^
ter prununlialuro, 122. Sancla sanctoruna, 123. SaocMflcalio populo dislributa, 124. Saiiclorum reliquiaa, 183.
sinu prolatjp, tfrtd.-Sancloram bominum effaia Spirlius.
sanctus suggeril, 334. Saoctuin oleum, 578. Saucliasimum Chrlsli corpus, 399. SaucU iiidigiiissime couculcata,689.
Sandalia iraperatoria, imperii symbola, 240. Sanguls de oaribus coulinuis duodecim diebos profluens, 84.
Sapiens e ooslro ovili, 52. Sapienlla divina, 332.
Sapieull diviuas lemplam, 354. Vide Sophia. Sapienlls
anliqui aenlenlia, 525. Sapientia Deo similes reddit. 712.
Sarchanes Persarum in lonia aatrapa, 257. Orienti
rircum Phoca?am iniperat, 292. Iinperalorem venerabun*
dus saltitit, ibid i\aves quaiernas el viceuas subministral.295, 294,297. Lydia? smrapa, 578. F.jus profiricia
vastala, 385. Amuiio bc-lbim mediUlur, 649 Aiuurio
recoucilialnr, ibii., 662. Ouilra in:peralorem milileni
iiiUtit,-686. Sarcbaoiaui Diiliies ad impcraioreia dcQciunl, 687.
?
1279
1NDEX IN Cl iTACrZENUM.
Sardinia tnsula, 856.

Salan,502.
Sattirnus, 803.
Saul,486.
Scalae e funtbua, 184. Duodents militibus imposila,
ibid. Aliae scals e funibus, 772.
Scaranus Persa, profrgus, 62*. Ejus laudes, ibid.
Sreparium caslelluro, 301.
Sc*le BenhcraB. 551.
Scieutia curandae animm omnium hiimanissima, 246.
Scicnlia reruin coelestium quomodo aequiralur, 551.
Scipio Africanus. 532, 711.
ScopcJos, 180. 516. Scopelcnshim Imprudentia et clade% 517.
Scopia olim Bomanis, nonc Triballis subjecla, -490.
Cralis regia, 778, 779. Scopiensis arcbieplscopus, ibid.
Scriptur sacr dum recilanlur, assurgunt imperaiores, 125. Scribere in aqua, provcrb., 176. Scrib* inslituli
Tbessaloiiica?, 177.
Scuio imponitur iraperator initiaodus, 121. Scularii
Lalini, 126. Scularium, 210, 222, 717.
Scyplnia vitreus a ciconia susteolalur, 652.
Scyiharum aoxilia, 109. Scylhas ad moutes Hypprboreos
iDColeotes poientissirai, 116 Eomm salrapa a Komanls
delusl, ibid. Scytbarum duodeiue myriades, 117. ScUb
ad iuternecionem eaesi, 118. Mu<sis rnililanl, 180, 199,
280. Scythica luha, 284. Scyibs plurimo* llomai.orum
capiunt, 285. Scylbarura Incursiones, 328 Apnd Seylbas
exsiliitm, 555. Scvtbira soliludo, 448. Scylbarum frrtipliones in Romanos fines. 516,517. Scythia impfralorum Qli;e
despons;e,685. Scyiba? H.vperborei, 750. Sc tbanim pugna
ciiin Gcjiueiisibus, 812. Svylbas Capbam caslelluin ebsident, ibid Scylliia orieolalis, 864.
Sebaslopulus Mcesus Ireccntorum mililum prajfectus,
217.
Sedeiiifbu* in tirobra mortis, !ux orfa esl eia, 710.
Sel a palriarchK ad latus imporatoris. 43.
Selybria, 68, 75, 89, 155, 159, 421, 441. Primo Impelu
capta, 642. Plauines ante urbem, 684. Obsidelur a
Peraia, 740. MariUiua, 687. Selybriaoorum induci cum
Ityzamii*. 691.
Sofiarlierim Protalagator, 81,94. Seoacheriaius classis
pr;efccius, 585. Bonu* ac sireuuus dux, ibid.
Sensus malorum, 560.
Sergemziuin dediturn, 85, 89. Sergenlzii montes, 745.
Serica lextilia muoera, 273. Serica aulaea et anro iuiertexta appensa, 684.
Sermyliorum urbs velusta, 278.
Serpenils iiiftar iuaibilaos, 524. serpente deceptl
ProloplasUp, 794.
Serre, 155.
Servia urbs, 546. Inter Bceoltam et Tbessaliam sila,
776. Romanis altrlbuta, 791.
Serviiia miliium, 90. Servitus sub Barbaris omnium
ral.nnitatunixcaput, 430. Servitus perfecU el vera, qu,
581.
Sguropulua legalus, 421. Variis probris laceratas, 423.
Si poslreioo revelatum fuerit, primus Laceal, 553,355,
556 410.
Stca, ctmi oavitalibus et aosis veneno illilis, 683. Sicam
etiam imperator babet, ibid.
Sicbuit archfcatrapa Cbrialianla infenslssimus, 759.
I.azarum t<atriarcbajn morte damnal, 760. Ipso daemoue
pejor, ibid. Ejus mors, 761.
Sicilia, 290. Siculorum aoxilla, 295.
Sfderocaslrum oppidulum Triballoruro, 262. Juxla
Pheras, 528. Ab Aodronico iunlore imperalore exstruclum, ibid. Unde diciura, ibia.
Siderus crudebier caesos, 515.
Sigerus prsetor poputi, legatus, 752.
Sigillum rubram, 683. sigillum virlde, ibid. Sigilla
cerea, 631. Sigillum aureem appeusum, 641.
Slgoa imperatoria in muris flxa, 227, 230. Signa velluntur initio pugn, 231. Signum mllilare crux, 476.
Sigoa imperaloria per ludibrium iracu, 746.
Siineoo Betiiuzus ( bius priuceps, 749.
Simoo Buccanegra plebeius Genoensls summa reipublica prasfectus, 815. Ei magialralus abrogatus, 836.
JUM-um dax designuliw, 837.
Simo Cralis Crater Acarnania? domioue, 882.
Simonis filia Aodronici seniorie, 25.
Sine modo, sic enim decel oos iroplere omaem jusliliam, 710.
Singulare cerlamen oblatum, 111.
SiimanHS Mtcbaclts Mipsorum regis filias exsul, 3>2.
Bomani imperii , 554. Alexaudrl regis ($.
boatts, 571. Roaiani* reoetilur, 572. Dcfeudilur, ibid.
Sojyraa urbs, 287, 5C5. Sra-njae porlus a LalioU occu-
1280
palu, 584. Smyrns a I.atinia exptignafa, 586. fimyrnm

navide cremalnra, 649. Smyroeose lemplum mclropolitaDum, 681.
Socrales Deo siroilis xapientla, 712.
Socus oppidtilum, 546.
Sol lesiis, 451. Solem suum facil Deus orlii super
bono* et malo?, 711.
Slea, 125.
Solitaria yiia, 529. Solilarli exagiUII, 330 , 531. rertissimum vitae pemis, ibid. Saocia et divina vila. ibid.
Soliiarius locus ad curandatn animam ei Deum propitiandum appositus. 764.
Solinm iinperatoriom, 19. 3<lia episreporum, 122.
SoTonis lex, 751
Somnu ludis postfiabUtis, 19. Vux i somnis amlila,
590. Visiim ii> somno nv.rabtlc. 631,632,664. Per sooiRiuiii
?isns Joauues raularuzpnus limetur. 789.
Sopbi3 Verbi lemplum, 40. 121, 134, 135. Sophi.u
minisler. 409. Fophiifl irmpbim nsyliim, 630. ScpldaB templwm inslauraturo, 658 Vide Tenipluro.
Sopolus, oppidurn, 510.
Soari oppidulum, 277, 510.
Soscus casiellum, 776.
, 318.
, 319. Soteria a Gataliels celebrala, 746.
Sozopolis ampla el populosa urbs, 20C. SozrqMilila
superbe repudiant anxiiia, 825. Sozopous capta, ibitt.
Sozopolis tribula remissa, 827.
Spalocota Apocaurht famubi, 599.
Sp.mopidus a momoria, 597.
Speclro exaKilatu, 583.
^phentisihUbua Mx-sorum rex, 10.66,69. Ejus obilos.
105 Komauns vebcmenler afflixil, 283.
Sphranlzfsdux ititerficiliir, 57G.
Spbranizes Palaeologue. 256 Oppidorum Casloria? virl- .
DOrum praafectos, 277. Coiisiliarius imperaloris, 27H.
Svrgiannem occidit, 279. Maguus siraiopedarcba crealus,
ibid. Intcriit, 519.
Splnuiarum familia, 27.
Spiritus sanctus indagat eliam profunda Dei, 554.
Loquiiur iu episcopla, 518.
Sponsse ostentailo, 684.
Stagi casiellura Thessalie, 289.
Slaridolorum oppidulum, 277, 516. Castellum, 776.
Slaiua Deipar, 94.
Slolla in dextro pe.de el armo leonis, 631.
Stenimacbus urbs, 84, 1U9, 575, 5T6 Aieiandro Mocsorum regi dediltr, ibid.
Slpphanlona, locus, 686.
Siepbanus Crales Tnbatlorum prinrpp, 25,66. Macedoniam populabundus iiicursal, 586. ttarbarus rex, 429.
Siepbaaut dux Triballorum, 549,550.
Slephanus marlyr, 709.
StllDnus urbs Mcrsorum, 107,581.
StiDendiorum publicurum exa?quator, 576.
StolaB sacrai episcoporum, 122. Diacouorum, ibid.
PatrlarcbaruiD. 906. Episcopomm, ibid
Sloraacbi doior vocem enpiens, 553.
Stragula veslis imperatoris, 226,661.
Sirategius claviger, 679.
Slrategus salis curator, 502.
Sireanizimerus dyuasta Muesus, 108.'
Slrobos castellum, 776.
Strombilza oppiduro muaiUssimuin, 175. Crall concessum, 791.
Slrumpliza civitas Macedonl, t29.
Slrvmou OUMUS, 164.
Stultus malo acc$pto sapit, 615.
Slygia aqua, 51.
Siyluiium oppidulum, 581,
Suggrslus sacpr, 440.
Suiaimasas Aiiinis satrap filius, 295.
Sulimanns dux cum tratribus Orchanls 61ils, 719. Cum
viginli millibus equilum, 766. patre domom revocatur.
768. Orcbauis spnior filius. 844. Penicarum copiarunt
dux, 854. Tzimpeu oppidulum oblioel. 860. FVdifragus,
862. Anryram el frateam expuguat, 864.
Sul manus Sarchanis filius, obses,292. Asia? eatrapa,
617. Ceras Ibrygia? salrapa, 656. Suadet Hyzautmm
petendum. 659. Kebre corripilur, 61 Obtl, ibid.
Sulla, 552.
Sultanus Persanim prlncpps, M4. Su'tarm* /Kgypti,
754. Sultanus Syria-, ihid Sullainss Jin:iiP, iiid. Sidlaiii
poleslas iu episcopis reslituendis, ilid. Su lani linera?
ad Joaiinera Canlacuzenuui imperatorein, 756. Sullani
vetus amieilia cum Impcratortbus Coiislanliuopolilaitit.
ibid. Hierosolvmis lenipluriim curam habel, 757. Trnv
plum S. Georgii reuovat, ibtd. EsculUilein c l cumiuuia)
1NDEX !N CANTACUZENUM.
81
prjrbM loca sancln adennlibus, xb\d. Snltani pdiclnm de

f hrisllanis el ('.hrisliacoruni Ump!is vio'andis, ibidJoanni C,antacuzeiio impcralori bene prccalur, 758.
Mahumetum Imrocat, ioid. Ijns mors, 759. Jacobitis
bweticis favet, ibid. Cbrisliaiioruia neces doleoler fert,
760..
.
Siiperbia ingen* malnm 438.
Supercilia demissa, 250.
Supplicalio ad aitare primarium, 123.
Stiruo fabidam, proverb., 149.
Susanna, 43.
Siisccptor e sacro fonte susceplo nomen snum communical, U
Synadena ad mortem flagellata. 514/
Synadenus lcgalus, 551, 592. Flde dignus, 602.
Synadpuus proiostrator, 225* Mosembria? praefectos,
280. Alex?ndri rogis Mirsorum patruus, 286. Acarnanis
dux dedaraius,306. In rarcerem compactus, 509. Catcere
cdiiclus, 311. Tbessalonic* pr*fectus 585, 450.
Synadenus vjgiluro praefectus caplus, 186.
Syncope febri coniraria, 661. Ei curand vioum et
Uieriaca adhibila, ibid.
. Synodo Imperator cum patrlarcba prassidont, 334.
Sjrnodus cogiiur a patriarcha, 337. Synodorum vciori
more tomi scriptl, ibid. Synodo palriarcha primus subscrfpslt, ilid. Synodo imperatrix cum filio pra>sideus,
594. Synodus patrtarchaui exauctorat, 695. Synodus
crcumenica a Joanne Cantacuzcno expeiila,733. Consfanliuopoli coacia a f.anlauzeo imperalore, 798. Synodo
presidet pairlarcha, 799. Patriarctaa posl imperatororn
aubscribil, 800. Imperaior posl episcopos subsignal, ibid.
Syuodo non parenfes carceribus ab Imperalore fnultati,
ibid. Sjuodus a pairiarcba convocatur, 807.
Syrales Cautacozeui famillarissiraus, 446. Asino per
coDtempluin impositu*, ibid.
Syrgpiiiianus Cyprius rex Artneni factus, 177.
Syrges Melrnnzias Pberarum prajfeclus, 450. vias
obsidet, 471. Slraiagemate deceplus, ibid. Exprcitura
Cantacuzeni exphral, 473. Hacedonas dueii, 477. Bcx
Armeitiae rennnlialus, 487. Ejus crudeiilas, 500. Ab
Armenis vocstur ad sceptrura, 510.
Syrgiannes Syrgiatinis Comaril nobilissiml filius, 14.
Thractam admfnfstral. 18. t.egalus ad Cralrm, 23. Prodilor, 77. Heracleam iosidel, 79. Tbraci oppida iuvadit,
85. Vinculis conslrictiis carceri mandalnr, 1i6, 202, 204.
Carcere solutus, 206. Copiarum occid^ntaMum dux, 252,
263. Benefictorum immemor, 267. De vlia periclitatur,
268. Ad Joatineru Cantacuzenum confugii, 270. Perlidus,
ibid. Navigio llurliiauli similis, 272. Ampiiatidunj censet,
274. GalaUm aufugii, 275. PtaHor Occidcnlis, ibid.
Spbranze occisii*, 279. Ejus fuuus, ibid. Andronici junioris stodiostoifmua, 592. Incenlor scclcris et aniesignanus, 393.
^yria, 250. Syrlae sultanus, 754. Syrorom dogmalis
ornamenlum, 736. Syria Nllo alitur, 759.
Syrpauu* Dacu* pecuarius, 91.
Syrus legalus de ordine clcrlcorum, 545.
Syizigan Syrgiauoes Comanus nobilissimos,6.
l
TabeParii iiilencplS 150, 434.

Tabernacubitn Saiicla eanclonim, 123.
Tabernaculum iniperaloris, 221,684.
Tabulaa publica?, 610.
Tabulatum ligneuro ereclom sponsa? iroperatorifi osienlanda3,684.
Tjpiacb Soyiharum summus iraperalor, 118.
Tainercbaiies Pbrygia aatrapa seu priuceps, 209.
Tanais Scytbia*, 812.
Tautessani menle*, 791.
Tao, locus ab amoenitate diclos, 491.
Tapeii Imposihis imperalor, 221. Tapelcs a Persis
Iniperalori duno missi, 273. Tapelibus slralia diacumbeudi mos, 717.
Tarchaniota dome^ticus, 91.
Tarchaniot.u mors, 58.
Taronibia prioceps, 506. Tarentum ab Acamanla maltnm distal. ibid. Tareulina princeps iraperalricem Homanorura se pr.edicat, 510. Nicephoro despoi liliam
dcspciidoi, ibid. TarenUm barbari. 515. Tarentinaa I r i remes, 319. Tireutini pmdetiies, ibiit. Periiiiace, 320.
Tarpniiiia. princeps Tbomocastrios defendit, 321. Tarentiul ab Aoaruaiiibus detrimenlo affectl, 322. Tareutinonim imperium diirum, ibid,
Taspugas ScylhaTom dux, 118.
Temarensium familia, 27.
'Temperaniia? vis, 905.
1282
Temphim SopbiaR Dei Verbi, 40. Templum Hndogetriai

Dcipara?, 101, 187 Sophiae, 121, 154. Teinplu.n sarra
pompa circuiliim, 121. rores lempll sancl, ibid. Tompli
veatibuliim, 125. Dciparie apnd Hyrlacium, 209. In len:plo anle arbem Conslanlinopolilanani fons perennis. 261.
Templimi saiiclorum Aposlolomm, 264. Divfti; Sypicn
liep. 354,557. Templum Sopbi:r omnhim qua? srl aspicii
epatioslssimum, 550. Ab omnibus impTratoribus as.vli
jure hotioraitim, 551. Tcmplum sanctl Deipeirii martyrls, 308, 579. Sanrti Georgii Palaetocaslrilw martvrls,
456. Deiparae, 515. Dei Sapienlla?, ?15. Hodegplriae. ibid.
Sopbiao, 650. Novrm ordinum, 658. Deipar 1|1
nQii manufactitm, 674. T^mpluro Smynieuse melropolilanum, 681. Templa eversa, 689. Teinplum DeiparA
Hodegeiria?, 693. Templum Ueipar* l l r , ^ dfcuim, 707.
Templum heiparse 1n Blacherni-, 718. 'ieuiplum Sp|d:e
lustauratum, ibid. Tpmpli venustas in marniore el IPSspllaio opere, ibld. Temploruin Hierosolymis cnra, 757.
Temphim sancli Georgii a sultaoo renovalnm, ihid. Tcmp!a Gbrisiianorum \iolari probibnil sultauus, ibid. Templiim divin Sapientia? Conslantinopoli, 800. Ten\pIorum
anathpmala ablala, 826. Templum beipara* llodegelrbp,
850. In Blacbcrnis, 860. Fotis sanitatis, 874. Vide Doipara, Hodpgeiria, Sophia, elc.
Temporc omnia deflorescunl, 249. Temporis lougjnqupas nou paTocinalnr malaa caasai, 516. Tentp<jris
auxiliuni validissimom, 429 Tempus flendi el lempus
la?iandi, 710. Tempus et bora Christi, ibid.
Tenedus insula, 848. Tenedi pars Borium uominala,
864.
Tpntoria Persarum, 583.
Ter exclamal populus, prsenole patriarcha, 123.
Teristasis oppidulum,617. i^slellum, ibid.
Terra? motus, 618. Tbrari urbes subverlil, 861.
Testamentum Yius ac Novam, 711.
Testudo acla, 464.
Texiilia lauea et serlca rauoera, 273.
Thabor uioiis, 532, 534.
Thasus insula, 159.
Ttieaniucs pr.psidii dux, 677. In vola vulneratur, ibid.
Thpmaia occidentalia, 392.
Tlieodora Asanine llaDuelis Tagaris uxor, 59.
Tbeodora Joanuis Canlacuzeni fllia Onhani desponsa,
684. Ejus conslanlia in pielate el omni virlule, ibid.
Porlue salults. ibid. Orcbanls conjnx, 717
Tbeodora Matiha! Cantacuzeni senior fdia, 892
Tbeodora Micbaelis I I Palaologi Imperaloris Olia, 69.
Aodronicl junioris imperatoris gerroana soror, 113. .
Micbatll Mcrsorum rpgf oupla, 116.Ex regiua fit mouacha, Tbeodosia dicia, 469.
Theodcra Pala*ologa Joannis Cantacuzeni mater, 79,
86. 160.
Tlieodorus fabauarloa captns, 591.
Theodoras Cabasilas logolbpta mlUtirU, 148.
Tbeoddriis Marcbio Andronici senioris tilius, 158.
Lon bardi princcps, 707.
Theodorus Micbaelis I Palrologi imperatoris filius,129.
Tbeodorus Penagonjeuus, 562. Ejus iu supplicils Tereo
dis constanlia, 562.
Theodorus Svnadenas proloslralor, 26.
Theodoriit Toinprotiiza fraicr, 682.
Tbeoiorus Xanthopulus legalus, 140,142.
Theodosla monacha ei regina, 469.
Theodosiue Maûas imp., 328, 709.
Tbcolpplus Pbdadeiphias episcopus, 44,61.
Therapeae anguslije, 850.
Tberiaca medetur veterno, 110. Syncop cuianda)
adblbita, 661. Tberiacs usti vitn servala, 690.
Tbesaurus inveiHm, 587, 588.
Tbeasalia Caialaoorum Ihcursionibus affllclata, 56.
Boli*33 conflnis, 288, 505. Thessalia st-.bacla, 306. Imperio Boroano consociata, ibid. Canlacuzeno se subiicii,
520. Tbessalia? conOnia, 546. Tbcssalia a Crale invadilur,
J86. Crale npelilur, 788. Bomanis atiributa,791.
bes? aonica , 95,161. Andronico juniori Imperatori
dedilur, 166. Ejusdem urbis arx Iradiiur, 167. Tbessalonicu? miilti solliaril, 550. Tbessaloni< a incursatur a Siebano Crale, 586 Thcssa.onicensis mclropolila, 464.
rbs maxlmf mometili, ibid. Post Consianliuopolim
maxbna et illustrissima, 675. Imppralorem 1n coeuni
exlollit, 676. Tumultualur, ibid. TUp^salonicpnsis arx
inslar parvaa urbis, 678. Crodella in ea designala, 680.
Oculus alter imperii, 764. Crale obsessa, 765. Oulacuzenum iroperalorem auscipit, 769.
Tliomas despdla, priuceps Acarnania?, 1.
Tbomas Pala3o1ogus dtix, 471, 477, 487.
Tbomocatlriifn, 509. trbs raaritinia, 510. Obsidetor,
311, 519. Oppldulom sestuoaum ac fo;4idum, 522.
6
1NDEX IN C mCUZENUM.
HS3
Tbnraces amati,20l.
Tbracia siqterioi', el marilima, 67, I I I , 199. Thracia
nniversa Laiims olim subdila, 316 Persa? cam incursam,
326. Earura nrbes principes, 328. Earum urbium spnalores exppdilioni ascripli, 381. Tbraciae oppidorum
laclioops, 444. Thraciam marilimam iucursanl Persa?,
445. hracius orbis ad Scytbicam solitudinem redactus,
48. Thraci urbes univers:e deliciunt, 757. Thracia
bello biicsiiuo exbausla, 516. Fundilus devaslala, 529.
Tbrari vj<H diripiuntur, 573, 595. Thracia a Perste in
serviiuiem redacla, ibid. In sobluduiem redacta, 618.
Tbraciao urbes rereple, 621, 649. Desciscunt, 664, 66J,
680. Reciplunlur, ibid. Thracia a Micbaele I Palieolopo
r(*cuper*la,8IO.Thracia5 urbes lerr molu concussa?,861.
Eanim recuperandarura ralio, 875.
Tbroui aurei imperaloriim cum gradibus, 122. Tbronus patriarchicus, 369, 663, 695.
Tbule ubima, 121.
Tburibulum tenel diaconus, 912. Dalur imperalort,
ibid.
Tiara gemmata imperaloris, 20. Imperli symboluin,
210. Tiara imperialis, 456. Lapillis ac margarius ornala, a56
Tibi genuum lenus nigreacenles, 250 Tibbo fracl, 572.
Tifnorum oppidnm Orcidentis. 501.
Toga et luuira purpura praaexUft, 631.
Toglutorga Scylharum summus impcrator, 117.
Tolistlilabtisdynasla, transfuga, 779.
Temprolilzas, dux Romani excrcihis, 6s2. Fugit, ibitt.
Prajfecios urbis Media, 757.
Tomus a sauclis apud Aiho monlem pompnsitus, 555.
Tomi ires synodi Coiisialinopo.ilaua, 79J. Toiuum lerlium oppugiat Gregora*. 801.
Topica vecligal deuoruin milliura aureorum, 688.
Torneamenta a Sabatidis Romani acceperunl, 128
TrajanopoH** *
DiU, 581.
Trapezuutiam, 800.
Triballi. 129, 460, 165 Triballl procerPs fugitivos Roniaoos increpanl. 174. Triballt Actiridcm obsident, 261.
Mrcsos caHlunt, 263. Ex Triballis aimliarius rxercilus,
277. Triballi iiijurii el iiisolenlPe, 587. TriballorwiK regu!us, ioid. Tiiballorom despola fuMlerahis, 479. riballnrum arcbtepiscopus, 499. Tnballorum turba inuliiis, ii52. Triballorum lerra soli inaccessa, 533. TnbaUi
lugiunt, 350, 586. AJoanneCanta' UZPIIO rep*dlunltir,609.
Occtdenlales urbes univprsas sibi v.ibjiciunl, 614. Triballica faclto, 652. Tnballi urbes Maiedonicas capiuiil,
662. Rarbari, 796. Illorum avariiia, 722. Vsas iii<idpni,
769. Herrncpam babilatum a Cr.de missi, 771. Milites
sim equis dimissi, 776. G\na cocaslruiu capiunl, 780.
C.ontra < atilacuzcutjm condiicli. 843. Persis o.isf, 815.
(Jua ratione domaudi, 873. MaUha?um Caiii:trii/.ouum
evoraiil, 887. Pauci a Iversum inuPns Pprjas, 901.
Tribiilonini coaclores spoliali, <*.0 Tribiila * bii< ^ , 232. Vide Vecligaba. Tribma Pbiladelplikusiinu
rtinissa, 2'J4. ltemHuracleeusibus,8z7.1ieuiSozupo.iiaui-,
ibid.
Tricola caslellum Thessalla?, 289.
Trlglia, 156, 307.
Triuobus Mcrsorum spdes rpgia, 1i8, 509, 381, 798.
Tnsagii divinus bymnus. 122,115 370.
Ttiba signum ad arma dalu:u, 211. Triuniplius can1alns, 216. Tuba Stytbica, 284. Tuba boili stym.m,
568. Signum ad profeclionem daium, 480, 487. lubaj
4-psoiiam auhbus oblectaodis, 684.
Tuolza fluvius, 118. 309.
Turris lignea a Germano quodam exsirutla, 168. TurT b lignea duabus onprariis iinposila, 813. iurrisad Mespmbriam eversa, 910.
Tzuslria, ludi genus, 126.
1
2 3 8
1284
Vecligalia rommunia snblala, 608, 615. Vpriiirahum

imiiiiiniias impeirata, 676. Vecligalia iousitata iKposiLa,
74*. Vrdi-al lopica, 880.
Venaliotii dediUor Androtiicus juoior. 19, 45 59^
llrrn Sabaudi, 12. Venalonim phncep*, 210.
\ eiiHficiuin i r t j h i m , 666. YeuemiRi h u m i defosftDm,
ibid., ' V.isculi vennio pleni cootaclus e&illalis, 690.
Veie(i imperjiorein adorant, 41. Veneli*, 175. Ve
ueli iu insida Ciio negoiianlur, 236. Venetorura et Geniiensium dissidiam, 770. Veneti Cralem in Piiaium
suum allegorunl, itnd., 789. Galataîs improriso superveniunl, 808. Eoruin Ipgallo ad Canlacuzc.fi 11 in tmperalorem, 809. Korum cum iiiperatonbus Onstaulmopoli.
tanis Hrdus, 810. Veucli Tanai exclusi, 813. Orcbancm
oiienduni, 853. Uahs doraini, 837. Vicli a Genueoibus, ibid.
Venti reflantcs, 5C2, 822.
Vcr a?iaiis 120. Ver?du!lum roense Maio, 210.
Vprbornm Joannis Canlacuzeni vis, 514. Vtrba nibil
valeni, si facla desint, 04.
'Vesperlini hymni, 184.
Vestiarium rpgun, 125 Yeslissiragu!a imperatom,
226. VPSIP? sacras, 350. Vesies iroperalori, 436. Vesies
candidaa bigentium iritpeialoruiii, ibiU. Imperaloris intprior et exterior, 43;. YeslU impcraloria et privaU,
45S. Veslos exumil albleije, 472. Vesiis monasiica,
489, 511. Yeslis imperaloria sub armis, 605. Vestis impera oria poviia, 659, 640. Vcsiis roirabdis iu sonm^
vi?a, 664. ypsies sacra?, 681. In vesie cprlum colorem
pro aigrio gesiare jubeulurCbrisliani, 761.
Veleruus ex fungortim esu, 110.
Yelprutn virius, 452. Veiuslas ooioia consumil, 602.
Vptiisli rpgis liictuin, 656
Vexillo siiopousum jusjiirandum, 160, 161. vcxillis
nosrimr imper., 166. In sunuuo vexilli crux collccain.
200. Yexillum nnpprialp, 216. 747. Ypxilium iu muro
clvltaii? bcslilis debgeniiuui pra?mia, 776.
Vb-arii, 285.
Victorla trisiis. 176. Yicloria nunlii sibi OCPUITPIHPS,
740. Vlrloria inrruciila. 77 4. Yirloriam corrupit ditcis
timidilas, 580. Vicii mulli ?iciores suos vicerunt, 896.
Yidobunl in quem transfixerunt, 652.
Yigitum pra?fecti, 178. Yigili* nocturn^, 584. Vigiles
supra imjros coustiluli, 654.
Viis cuslodiendis pra?posili milites, 150. Yiam per
lntia excogitare, proverb., 154.
Yinum meracuin VPIUS syncnpne curanla? adbihiiom,
661. Vinum in febri venenum, 662. Yino ac fnrore dncibus Uur ad arma, 679. Vinela, 682. Vini quioquagiuia
congii aoretim p e n t l u n l aerario, 748.
Virgaferrea, *82.
Yisum cuiusdam episcopi, 438. Yjsum mirabile pcr
somnum oblatum, 651, 661
Viia in liasiarum mucronibus suspensa, 59. Vita? cupidiias Immodica, malum, 482.
Ytilgus inippritum. 360. Parvi cnmpendii gralia qnovis rapilnr,4l9. ^viajbluu causa mililal, 494. Vil elabJeclum, 502.
f
X
Xanthia. 161. Capla, 650 Sedes Morailzill, 651. Imperaion dpdila, 652.
Xpna Atidronipi juiiiom mater rapitur, 94. Ad lilinm
miihlur, 105. Monaslimm biduil liabilum, 160. Syrgiannis diinissionem ie%rn feil, 206. Niliil de ea dccernit
nmriiiirtis impprator, 242. Ejus niors, 288, Gra*htr
fert se non imperare, 593. Oflicinse colilur a JoainiH
r.anlaruzeno, ibiJ. JoainCm CaiiUciizeuuni apud filn.m
suum a*Tiisat, 594.
Xylocerci porta, 665.
litcuis Domlni, 51. Unguento $acro imperatof inuniriiur, 121. ldqiie in formam crucis, 122. Uuciin ârra,
718.
Uigroblarbi, 180.
tJngrorum princpps, 279.
Uvw acerba3 parabola, 453.
i x o r i cobabllare pairiarcba non polest, 261.
Zampea Sabauda icraina prudenllssima, 126. conAtalu imperairicis, 733.

Zamplaco magnus Pappias, 284, 385. Magnns dux,
Iriremiuin praifeclus, 74i. Didymolichf pr*;'ertus, 838.
Zangrl L^linis arcns, 108.
Zclota?, 472. Zelolarnm srelera et acrilpgia, 476. Ex
niendicls divile% ibid Recepiionpm TltessaioHtc.p irnprdiunt, 547. Eorum prudelilas, 569. Eorum poterrtia,
672. Divina el liuinana jnra violant, 674. Orrlsi el per
foriim tracti, ibid. Zeloie insignlores In carcere^ tradili,
ibid. Zeloiartim aiidacia, 762. KiUeras impetatoris in
cremant, 764. Triballonim largHtonlbus* mrrupti, 769.
Zpptene urbs,84, 109, 575. Mcrsorum regi dedilur, 576.
Zpphraelis carnirex, 658.
V
Vaculs marribus dimlttere proterb., 495.
Vasa aacra, 124.
Vcciigalia remiâ, 198. Vide Tribala. Vprligalium publteoruru curatores, 387. Yectigaiia eccipsiastica, 526.
ORDO RERUM.
1285
Zernniiiiaiiuiii rbs, 118, 12, 200. Caalelliini, 418.

hupiTatoh se dedit, 617. Joanni Pabeologo Jeuilur, 842.
ZIM iiomiaitpnses a < aiitaou/Hno doiinli, 845.
Zianus Caulaiuzeni foiiiulus projeclai audacia', 8i)7.
raliiimiia delecta, 900
-Ziclina oppiduui, 161, 16'4, 165, .175, 584, 586,587.
Craii r o i i c e s M i m , 701.
Zimpanus Triballus pecuariu*, 488.
1U86
Zurubun, 79, 83.

Ztbiis Hiioruni polwilissirous, 743. Auwuoso pu.uans
cadil. 750.
Zympe easlPllum Thraeia?, 841 Persis nrcupalum,
860. ijeiii.H aureoruin iiiillibua redemplum, 861.
Zjraces iinperatiicii faaiulus Byzauliuhi piodil, 690,
ORDO R E R O S I
QUAL IN HOG CONTINIiNTUR.
JOANSES CANTACVZENUS 1.
nolunl pnini juniori imperatorl el malri subesse. Imperalor ambos excusal. Lliam illos qui se lidelem fore
MSTORLE BYZANTIN/E CONTLNUATIO.
9
mairi, el (ilio unu possunl credere Cum aliis se impera~
l o r i b u s coniparans. soam aequitatpm oslendii. Impeiii
l IRKR QUARTUS.
9 suscepli causam fuisse necessariam Imperalrici PI liliis
esse infensum, argumenlis pruhat. JVoceres ab
. I . Fidelilatem iuam in narrando testatur.
Irene imperalrice similUer rv.pelluntur. M a t l b i P i H lilitis
I.ihri arguoiPiilum. Impcratrix cura filils atile imaginem
Deipira). Jur.it hnperalor, quod ssepius antca. Deo ad slalueiidum siW itriocipatdm a sediliosis inciiatur.
Taosa cur ad eum defeceriut,
eoruui liaud saiis piuin
s.vroplianltis libcralus gratias agil. Helcna Caulacuzeoi
consilium.
'
51
filia adolc&cenli Jnanni despondelur, quem commendat.
Jtirametilum a subdilts pstulatur. Nobiliseimi quidam
CAP. 1. Mattba?us oppida ad suam auctorilalem
dplreciant, soti Caniacuzeno subesse cupietites : quod
adducit. Imperator suasoribus magnopcre irascilur. Per
111 e paiilur. Sancho de bonis eoli. Joaiioee niatrem iilius ad satiilaLeni redncilnr. Ejns fpiuiu.R
iwperalor Helenam Caniacuzeid fiham durit. Quies
laus. Mors Andronici filn. Descripiio RlegaiiLi>aima pt*stiftumma a discordiis PI armis. Marcbio e Lorobardia
letili generalis, el quam uiilis ad morum enicn.l.iiioBvzanlium, TliesaaloiHcam, iEnuni, ul baeredilarias urbps
iiem fiterit. Dolor maiernus de morio lilii, pueri coinoccupare molilur.
15
mendaiio. Imperalor rnm geriero urbes Thrari* riuaCAP. II. Marcbio a nuodam Barlhotomfpo dciprretur. bus de causis (ibil. Junioris imperatoris commendaiiu. 57
CAP. IX. Legaiio imperalohs ad Clemeniem Papam;
Ejus episiola? ad papim C.lemenlem et Deinnum Viennenlepalionis capiia diio, a m o l i l i o opinioids fals*, el
sem de laudibus Caotacuzeai. oraiioue admodum lucupromissio auxilii conlra Barbarus, Gbrlstianorum hosies.
jpnla. Quetii eliam contra accusatores defendii. et
Drlbno commeudal. Eiiani Couslanliuo aquat. el Octa- Papa guarus omniam b p l l o iransaciorom, eom miria
laudibus celebrat. Duo ppistopi cum ejus legalis a papa
via4io ac Theodosio, Scipionique Africano praaferi. Scopus
tpmissf. Aguntur ci 1?raliaB de cnra adoleacenlis imperalaudaliunis explicatur.
19
loris c l malris, el de animo in Barbams. ( O h o r i a t i o
. III. Imppralor palriarcbam salutat, pra-tetUoaddilur de Kcclesiarum conc.ordia curanda. Unrum
rurn admonet cum repn -bPiudcite ejus imprubiiatls.
ardorem conlra Barbaros. ci siitdtum pacis Ecclesiarum
Perversilatem dogmalum f-i cbjicil : ad se pruvopandi
osleulal. Inqieralor eondiiionein propnnii de concilio.
pnleslalem dal. Svnodus in palatio conlra palriarrbam,
l.audalur a papa. Promiltilur coiiveulus: sed bc.liim
ejosque abdicaiip, murbiis, rnsauia, mors. Dfsceplaiio de
i n l e r princ.ipe * h a l i npgolium tolum di.ssipaL.
61
subrogando successore. Isidorus eligilur. Ejns laus. Quo
CAP. X. Mors papH. TumprolilzaH se ctim oppido
eruperil quorumdam moiiacboriim ambitio Eoruin rppreimppralori tradit. Pers (>opul.ttorea Tbraciam invaduni;
bpnsio. Dolur imperatoris propter dissidinm. latdnrus
rwduulur et capiunlur a lloniaiiU ad Meseuani oppidiiiu.
palriarcha ab PxcomrDUuicaliune patriarchica publicfi
Reliquia) in rollem conriigiuiu; inde desceiidenies,
jtppcra:orem absr/.vil.
29
hn i'atu impnratoris sedrdunl. Nicepborus despula gener
CAP. IV. Orchane geopr socernm impeiatoroin Ciim
s i m i m u m periculum socero temerilale siia crpal.
lola familia bivisit. Poiaiur. Imporaior cum lliia et.
pngna rpxocyiur. Persap dwnall dimilluiilur llberi. AudaOrchanis filiis r.onsiaiitiriopolim rpdil. In Blacbends
cia ei \irtus Matibi filii; uirinque victoriae nunlii. l)o
lcmplo Deipara iieruni rorcmalur. Cur semiidn nnonarnorbo reuum Imperalom, pjusque lo eo fereu.Jo coutus. Uxor j t t n c l a Juanni imppralori. bo rufnis ipinpq
slanlia.
77
SanctaB Sopbia?, et inslauratione. Lrb^s pst ft-dtis
CAP. X I . Cur Galatail bellum moterint. Eorum
ablal* aCrale repelmiliir; cul reddere IIOIPIIII belluin
perlidia. Spalium supra orbem, cur ab imperalore pcii. arccrsilis ab Orchane genero Persarum auxiliis. verini. C.ur asiuis cotnpareniur. /Edificia suburbaiia et
rum latr>ciuia, ei tude irislilfa imperalori.
35
uaves RyzanUorom ezurunl. Collem lurri apdifkaia mti. V. Imperator junlorem fiiium el gpnprum
niuiii, re.iquum spallum mnro circumdanl ei aggeribu.
despola^ crral. Mattba?ura ullra extollil. Pralrps nxoris
lmperalor Byzanlii a mercaloribus et opifiob-is couir^
5ebastocrat<Tas iacit loopia peconiae maKiia midu|ue :
GalaUeos vindiclan: rogalur. Maves consirimniur. Galalî
dp pa vfriihn cxigemla. Ilerum cnnira sy ophantas SB
pirein u r a i i l , loro inlerppplo se pessnra npgant. Marliidefendlt, de tpiibus veberaenler couqnerilur. l> Rarbari
na. iiiide lapides n nrbpm m i s s i . Kx urbe r u r s u s saxa
in socios asciiis se purgai, ei do republica juvanda senGalulani per tur.uû a injifiutiUir. Macbina cuni ouer.tria
leatias qoxrit.
41
subii^rgiiiir. Oneraria Gemieitsi* ituprcipiiur Quid
CAP. V I . Rpsponsio civium prjpcipuorimi, qua so RotnaniH qniiiqaaginla \n ea acoiderll. Dol.is <alai:t*oruni.
Urscripliu belli navalis Deus Ronianos punfl Maguaparatos osiendunt a l oiUciura facipudum. Doceui iieui
niriiiia.Himppraloris Galata3onimin \ictoria exsultaio. 83
quod imperaloris.qnod milKis, quod mercalons, pt opilins
XII. Caliimnia de itinda exaclione dissipatur.
mauus sil, ucmpe ad inilitpm aleudum cou>rre pecuniam.
fur mbiita insuliia imposuerit imperaior, ei qualia fueCar ab ipsis pecuniam petal. Maevolenlia alversanornin
iii imperalorem, el < rnnioalio. Cur eos pnnivphi et rini. ('hit.s a (iennensibus repetiiur. Excus.int se, et
redliluros per opportuuilaiem prum.tlum. plaepl
totius negolii curam iiep)snent. Nov* {nsidia per Joannis
rHSponsiim. Quibus cotfliliouibtM r.hius urbs el itiHoJa
itiiperatorts fugain Galaiani.abi bellum reparareiur. Nuxii
(ieiiuenaibus redcia ad le.npua. Perlbiacia qiioruiinlaiii.
cunrli libpranlur, ei suis fuuuioidbus rpdduiilur.
47
Zybua cuia auxilio insulaia recuperaiuruni promiltil,
CAP. \ l ' l . Quertda procerum dc jurainentu cxacto,
1
OIIDO RERUM
eudacia sua pprlt. tnsula restiUiitur. i^c âtollielus Pho?: prvfeciuram adipiscilur.
93
.. XIII. Misftr slalu* Peloponnesl. Manuel filttts
impfratoris prplor eo niiuilur; ejus re$ gesta*. Conjorallo procerum lo ilium. brsraortalps eonim iniinicilbe.
Bellum in dcspoiam per Lamptidium. Vinior despola
tietis ignoscit. Ab eo sub Palaologo uni^ ersi propter
r.nam urhem ilescisciml. Burufu ab illo nliliier subiguutur. Lalini Achaiam teiieuie*, fluul aurici ac sociK
Laus Manwelis a moribus.
99
CAP. XIV. I.pgatio ad millanum ^gvpli pro Cbrl"
sliatiift : ciira rujtis assensum non poterant episropi
rpslilui. Patriarcba lliprosolymilauus accusalur, gradu
movelur, fame cruciahir. ad Caiilacuzenum ronfugpre
uiiens, Galala?orum invhalionem et minas conieirmit.
boHiibus tradiiur. Patriarcba? iu eum humanilas, postea
inbumanitas; a Canlacuzeno liberaliler *habetr; ad
Kultanum legalus roillitur; per enmdcm sedi su restiluitnr. Litler ejusdemad iroperaloreoi. iine laus
Cantaeuzeni.
103
.. XV. Gerasimns novam accusatlonem par<ns
morilur. SuUani soccessor CbrisUanorum pers*cnior.
Cur Sicbnti arcbitairapa Jacobilh pepercerll. Mariyria
t aposi asi.tr Chriulianorum. I.azan palriarcli suppliriaro; episcopi tn eum liumanilas. Suttaiiu* a perseculinnp. ressans. Cliristianof ignominia damnat. Isidortis
patrlarclia episcopos creat, el Thcssalonic Palamam,
qoem prnBleclis commeodat imppralor. Illornm inobedienlia, et oovilalis siudium, cum fallacia. Palamas exrliisus ln Lerauo roauet. Andreso Palsologi insolentia et
audacia
115
. XVI. r.alllslus fll patriarcba; approbalar ab
epUcopis. In gratiam iroperaloris eleciio. Imperator
moTiachismuni cum uxore medilaior* Pbilolbeu Heraclcensi epUccpo in roooaaterio Mamantis se subjicere
coKitat. Uuo se 11 li socii adjuogunt. Monasiprium in
Maugauis eliguul. LiUer supplices Tbossalordcensiom.
Proiosebastus a Palvotogo di*cedit, qttem cites urbe
pelluut. Zelota? cnnantur iirbein Oali proJpre, qui
tpsoset clves corrampit. Imperator anxilium promittil.
Rirbaroruro mo*. Merlzianes submissuH ab Orvhane ad
tu*dem Palaeologl Imperaloris deprelienditur. Iniperaiiix lllium Tbesftalooica? relinqni non vull.
125
. XVII. Cavet Macpdoni a dlrpplionibus
imperalor. Tentatin lrantlu nrnrnia Anacioropoiis. (>e
pjos pnefecto Alexio. Eiouem fruslra oppugii.d, naves
Inrendit. Orrbanes lilium cmn *ociis rcvoeat' propUr
bosies. Persa? revertenles ilresiam dpprivdaulnr. Pdlus
MattfuDtis eliam rcdit. Humanilax pryfecti Amphipolia In
tmperalorem. PPPS* illi se junguol. Thessalonic* dissldium, el rcs ibi feliciler geala.
151
CAP. XVIII. Veneliopem conlra Gentienses petunt,
quos ro inlecla dinifnil Ituppratur. Damtia dala a Persis,
antpqnHm imperaiori miltlarent. Paslorum priuceps pro
UitO captivo rogat : cum cu pacltim init imprrator de
*c*\is Berrh(Die muris appoueodis. Qoomodo pam Crales
mnnivprit. Navium Iransilu >n flurulue Impodilur, cl
^lu maris expeditur. Pcrrhiva rapiiur. QUU\ a him a
mililibus, pr*feeils, imper.tlorft. PersaB peimisu in)i)praluris Cralis regioiiPm depr^lonlur.
135
CAP. XIX. ludes.<am pruficiscilur Imperator, quera
spes fallit; naluralis, el ab arle illii^soppidi ninniMo.
caiaphrarlis quibusdam ad oppngiiatioiiem inciuttir.
qulbns obsequilur, eamque capit 0"id po^t captam ibi
ogrril. Dpditio plurium oppidulorum. In Scrvius expe<lilio; oppidi discriplio. persuadelur, uli
ebsidiouem lolerpt. Exlra mrBiiia babltantes, se impera<ori dedunt. Mu!li in oppido eidem favent; ejoe oppugniiio. nobilissinm urbibus, et Ipsa Sropia, scde
T.ra i.s, accersitur, dedilioqne prnmiililur. dynastie
cpioqisp advocatur. Euruiu duo ad eum tranefngiunt.
1 besHalotiicatn rpgrediiur.
145
XX. Gyna>cocaslrum movel. Id occunare ,
raiioiiibus niulus diflert. Ejusdem prafecti
pprfldiii. b<ga!io Cralis ad imppraiorem exposinla:oria.
Al TliPMalonicam ad colloquiuin ex pacio cunvpniunt.
Tralpa beueOcia exprobrat. Pt pro iniquo ingraloque
impcraloretn aecusat. Qut suam dcfousioncm cuni eximia boslis pra?dicationc conjungit. baudilur otiam ejus
iiior flcleria; ipsum Graluiu bujus belli auclorctn esse
oaipndn, juxia Id, quod Piaiihi ail . iVUiutn quod de
me priMlicas, id tibi est. Monel ad extreraum ofklcii, et
niinas adneulit.
151
. .. r.ralet obniulescit, perjurium ronfiletur;
ablala rceliiucre QOU vuli; re BOU cunqîla dhccdilur.
1288
Ouautopprc Imppralorcm limcat. Ejus perlinacia. quamvis limidi. Q\wre urbes retinere cupiat. Teulatur imperalor ad bellum ejus Improbilate cogi. Terretur
rralos, et pndori suo coosuli rogat. Iniquiuiem ei mrsum
imperalor objicil; cum PU urbes parUlar, ac pacem
faril, atque ad epulas adbibet.
15
CAP. XXII. Pactum de eHgeodis procetibns, qul
urbes ulriuaque noroine tradant, et accipiant. Crales sedocilur, fuHius reniinliai, suos In Caiilacuzenum ardmat.
Copia? utrluque educunlur. Neuter pugnam tocipil,
uterquese excusat. Imperaror Byzaoliumabilarus iroperalorpm junlorem monet. a (xale caveat, qui Edessam
proditlone capil. Kjzicusprefectospunitur, io viamorilur,
Edessa evertiiur, incolanira prs major nuda dimtttltor.
Pe iiicursu barbarorum. Moeto regi se purgat iroperaior.
Consilium de barbaris Tbracia et McBSta arcendis. Prodtgium, quo Alexaoder contra Cralcm conllrraatur. imperator navale purgat. Moesus ildem fallit. Eura imperalor ad
ofOcium reducere frustra oilitur.
171
. XXIII. Propler Barlaaml et Adndyoi beresia
synodus ab fmperatore concedilur, et ejus io ea re diligenlia. Tur Acindynus occullarit. Dissidium eo n.ortuo
pjii9 seclaloresexcipiunt. Quatrlduum in disceptationihus
ponilur. Ephesi et Gani episcopi exanctoranttir. Barlaamos
Pt Acindynus posl moriem excommunicantur. De lorois
coosrriplis. Harlaamliisel AcindyinaoissileuliumiodiciUir,
ei in cuslodia babenlur.
179
CAP. XXIV. Nicepboros Gregorae seditlosaa, et
Ecclesi Byzantina? iniquos. lolerdicUur ad eom adltua.
In fmp^ratorem et Ecclesiaro contumeliose scribil. Etiam
roonachos perelringit, ut epulones, el ba?retlcoe qoos
defendll imperalor. Eabella Atlantis accommodala sanctis
mooacbis. Siiam causam adversusroemlacemagit, de profeciiouead monacbosin Alho monle. Cur hide reversi^ sii,
ct qua ratione imperium suaceperil. De sua cum Barlaamo
consupiudine, et in ecclcMaslica pace curanda sedulitate.
In exlremo sibi falso bWesim objeclam lestatur.
185
CAP. XXV. Gregoras habetar mendax, iropudens,
le\is Nognt se conlra imperalorem scrlpslsse. et abolere
P3 VII l l . linperalorls reeponeum gravi reprpbenaiooe
plenum Vcueti Galalaro ooctu aperiisporlisingredlunlur;
armis posia rc.pellunlur. Onerarias eecum abslrahuot;
prytereuiHes vcxant; aiivillum conlra Genueoses petunt,
nec oblinenl. ( i a l a i w i venlam oraut, el ne liosles adjufel.
Veiieturuni cuni impeiatore, fodus temporarium. Urigo
cjue coimueliulitns. Yeoeli nou impclralo auxilio, iodignabuudi rcceduiil.
197
. XXVI. Calal*i nolantur. Ilos I.acedaHHOQlonnn
F i i p e r b u s . Gahd;ei 5axum e macbina Byzanlium jaciuat
bis, quibus belium indicilur. Veneii revoranlur, cum
auibtis iuitur socieias. Cauaa beili Venetis et GeauetHbas.
Galat.e obsi<lio. Mcolai Plsani p r e f i O l i classis Venel
audacia. Tres inachiiiaa fruslra faclaa. Nunlius VenetiK de
sepluagiula triromibus Genupnsium siq^rvenipntibus.
Populi Geuuensis coulra oplimales lomullus. DeroocraUam qusrit; oplimallbus p a l n a n i hooorpsque reslituit,
quorum sumptibus classis a-diOcala conira imperalororo
millliur. Uucis Veneli ignavia. Pugna ad Galalam. Tarcbaniola vnliioratus. Imperalor Ryzantium frustralus redit. Venems rediena, iu Genueuses iucidit. In Eubiram
fugieus Kprvalur.
203
. XXVII. Per lDvido quosdam perverlilur junior
imperalor. Lnde bellum reliiilpgritur. rauaae illoriim
malevolpiili.T. Simpliciias el candor junioria imppraloris.
Audrotiicus Asanes innlovolis suspdclus, ab pisdecipilur
fratido admirabili, nl Byzaniiuin discedat. C^nlacuzpuus
adversi tiuuliiu Iri.Hlalus, malrem ad Dlium aibi recoociliaudum millil, quod feliriter pra?tal. Oalem quoque 61
Crala?iiain sevcrissime objurgal, et belltim depellil. 213
CAP. XXVIl|. Gpnuensefi oppidum EuhoDa* et ihidem
Veiielos inoassum opjmgnit. In Rumartos leadunt. Heracleam veulo rej cimiiur. Duobusoccisis urbem oppugoare
gpsiiuot; a duce dplerreulur. Martinus quidpm irierarcba
lurbas facil, cujus ininis territus Paganu. oppugnalionem
pcrinillit. Caplhir oppiduin, fruslra submisiiis auxiliia.
r.um papiivis seleciis Galatam dlscedilur. Vir.tu Heraclee
(nvemoulunliir.Quoroodo Byzaniiummuiiiveritimppralor.
Martlno oppugiialionem soadenli, a duce reptignatur,
cum qno nmiiPS s**nlioni. Vires IljTanli^rum explorantur,
el rc ipsa Marliai cousilium ineplum convintitur.
221
CAP. XXIX. Imperator urbibus Pontfris auxilia mlttil. Sozopoliia? euperbe repudianl. Capinntur a Latima
plane imparati. Pnmorr accepli pro obsidibun, cpria
peruiii.i inuemliiim et oversionero urbis re<liniuiii, el ia
palriuin redtuut. Misera lleraeleoasiuin furluua apud
Q\jJE I N HOC CONTINENTUR.

GaUta?ofl, qtioe PhikKheos eorum eptscopos' ltberat.
Pogna commiuitur.Geaaenses viacunlar. Catalaoi ctadem
accipiuDt. GaUlaaorum fraus.
229
. XXX. Venet classisdui limidus cooclalor.
Exoratus Byzaotiura accedil licel cum periculo. Geouenses pugua vincunlur. Catalaoi cladera roaximam acciniunt. GalalaBorum fallacia in illos. Clades Geouensium'
Venetorumque el Catalanorum similiter. Ducis Geouenîiimmagnusanimus.TimiditasNlcolalcoTTumpit victoriara.
Jmperatoris et ducls Calalanorum io illum ira. Byzaali(v
rom in Catalanns vulneratos el ipgrotos eximia cbariias.
Quomodo eosdera oegligeutia ducis Veaeti afMierit. 251
CAP. XXXI. Genueneee ultrotaosteslacesseresialuunt.
Orchanoscur VeoelisinfensusjGeouensibus roiuilauxilfa.
Imbellis anirousNicolai,cui irascilur ma\ime Calalanorum
dux, ac pra? dolore correplus naorbo deccdii; cui MoneaQ
subrogalur. Nicolaum imperatorad pugnam frusira solltcital; et tandem ut menlis experLem missum facit; ciim
Geouensibus fuedus jungit.
241
. XXXII. Nicolans classpm in hostes reparai.
Pagano succpdit Anlonius Grlmoaldus. Hostes apud Sardiniam invadit, et vincitur a Venelis. Genuenses afnicti,
Mediolanensium principi se dedunl cum condilionibus.
Paganus ilprum classl praeilcilur. Vincuntur Veneti apud
Methonen a Genuensibiis. Pax inter Vonelos el Genuense. Paganus cuai oplimalibns pellitur in exsilium, ad
prisiinura statum reditur. Pala3ologus Byzantiuai venit.
lede Didymotichnra cam uxore, et aliero liliorum abit.
Eodem Ireop imperatrix generum Glio coocilialura mtltitur. Prasscribunlur condiiiones.
217
CAP. XXXIII. Imperalor jonior eooflrmare Matlhpo
absolutam gobernaiionem vult. Irgeni legati, ille
perslat in senlenlia. Junior contra seniorem ad arma
irrilatnr. Aperle bcllum capesîl. Oppida ad enm deli*
cUiui: VaUhaoum in arce Adrianopolis ol>sidel. Tiniore
enperveiiieiitlsranlacureni Zeroomianumobsidione soluta
abil, eamque recipit. Adrianopolitaoi Catitacuzeno resisiuni poriinaciler. Capiuntur el diripiuniur. Vexanlur
Zurnomianenses, quorum temorilas el audaciacKeudilur.
Pai.-vologo a Crale auxiliaia, dato obside fratre, mlllltur.
Simuiler a MIPSO. CaDtacuzeoas Persas vocat.
255
. XXXIV. Patriarcha?, episcoporuro et monachorom prpces apud Caulaouzenum pro pace. Ad tlebrom
TribalSi, Mrrst, Pers caslra locant. Mocsorum trepidalio
ac fuga. Triballi ei Romani pauxillntn pugnnntes, a?que
fugiuat, ac p<*ne omues pereunl. pprsw vasiatis Mcesorum
agm in Attam redeunl. lmperalor Palwologus Sultaoum
sibi sludel adjiuigerp. Ejns IPlersBa Barbaro ad Cantacuzeuum miuuuiur. Is Irusira pace peiila, oppida qu
defeceruHt, alfligiL rhalcidiceu propter Morrhiuos incursal, qui denuo sejilli iradunt. Junior pacem cum conditiooe petens. pulchra siraililudine refulaiur. Pacem
mali consiliarii impedianl. Palasologus cura uxore Tenedum fugil. Ivjus feraina) virtutes.
259
CAP. XXXV. Hrbes Palaeologi ad Caniacuzennm
traospant. Palasologus Byzantiam venit. Irenes in urbe
iuenda dilijgeniia: PaIa?ologus spe frustralus, Galatam
fbverUt. Snul Cantacuzeno maledici; excusat
poslea.
Tumullus nobiiiunj Byzaotii, el exposlnlatio cum CantaOi/.ono, ac pelitio de Mallba?oflliolmppraloredesigoando.
bnperator rem arduam esse doceos. sioe respouso eoe
dnnittii.
267
. XXXVI. Calllalos patriarcba consolilur, negat
Imperalorem Matiba3um designandum. Cui occurrll iraper.uor. Deouoflagitanilbusrepondct Pl quod saspe aniebacrecii.seomoi iyraimidissuspidoneiiberai,iustiiia?que,
bumanilaiis et viriulis laudero aucnpatur. Palaiologum
ut parum erga se candidum , el gralum accusat, enumeratis,qi>33cotUra ipsum hoelilitercororeiieril. Indeprobare
conlciidit, non iujuriaMaltbum fdium imperaloreoi, non
lam a sc (ulinviJiam facii declinel) quam abipsis remintiatnmiri. I)e iiu^raioris appellaiione in liltcris ad Submaniim oinissa. otde couviclis remigura in iilum \
excusai Pala?ologus.
271
t
CAP XXXVII. Mallha?ii< creatar imperator. Nonien

Joanuis in arclamationibus et sacris tacetur. Novns impt*ralor Adrianopolim miltilur. Callislus in êdo.m ex monaeerio revocatur el objur-atur. Cogenles SP :d consorr.indum MatlbaDitrD, excommiinlcat. Iljus pprtjnacia ad \vnodum el ad imperalorem, Pt in tabulas refertur. DP. sncVcs-
eoro e Igpndo cousultalur, el canones oilanUir. SpniPt rt

euppriorp.8 imperalnrps mal fidH in eligcndis ppiscopis
coarguit lmp*irator; liberlatem cJigcndi opiscpis reddtl.
Pbiloiheus pairiarcba crealur. Callislue Galalam, ind/

Teoedum ad Palapologum ::.
*79
PATROL.
GR.
CLIV.
1290
. XXXVUI. Mattha?us cum uxore coronalur. Per

garaeuus Tenedius auclor delectionis insulanis. vinctu^
Tbcssalonicam miltilur. Persas Zymppn castellum obiinenies, pecunia e Tbracia educit Canlacuzenus. Terr
raotns raariiimas Tbraciaa urbes proslernit. Calamitas
populoniro. Barbari cuni prosidio urbes cccnpanl. Hurnaniias navarchi Bvzaniinl. Salimanos perfidus cotonias in
Thraciam dpdacit. Kjus In reparanda Calliopoli slndmm.
Mfpsos vaslat Cantacazenus, ab Orcbane urbcs repetit.
SuHmani excusatio rrfel 11 tur.'Palris hortata oppida rpddit. Tantacuzeous viiam mouasticam pariuril.
285
CAP. XXXIX. Cur Cantacuzenus Ipse Tenedum proiioisci ad genprum voluprit. Aquatione probibelnr. Byzanlium redit. Suliinanusduas Galat*oram urbes expugnat.
Tantacuzenus ipse ad Pala-ologumproQciscilur, Dec tamen
in Tenedura vp.nil, el re Infecla redit. Orcbanes et flliua
urbes se reddiluros profilonlur. Pala?o1ogus Byzantiuin
venit, populi tumullus. Tanlacuzenns rerum bumanarum
erltesus dc profcssione monachismi agit. Pngnam rnm
alsologo dissiiadet, procpribus spe venluri auxild anlmoa facit, sed Gcle. Philoihei monilio, cul obsecundat
Imperalor. C.ootra soeerum Pa!ax>logns armatus, procedh.
291
. XL. Furor popull rftdiolegratn. Pbilothpus

patriarcha limore PalaBologi se abscondit. MUtilur logalio,
et pactum olTertur. Jnralurcerliscouditionibus Dcscr'plto
propuôaculi ad portam Auream. Auxilla arcprsita a
C!antacii7.uio rcmiUuntur. Delibcratio de bello Barbarisin
Thracia infer<ndo. Dtssuade* ranlacuzenus, nisi pecunia
etexlerni milhes, el classi* cllam prius comparpiilur.
Duplex de ejus orafione judicium. Jnniorum. el Imppritorum oblreclalio. Palôlogos sententiam cetat.
299
.,. rantawzenus snadet costodibns ut prnpuirnaruluni SPU arceui ad porlam Aurpam dedant. Mlise
PaIa3o!oô dedere notnnt. LansJoanoisPeraUse liall. MiHinm Ktalicnruin stropha. Eos ee infames reddilurnm aptid
eorum rppem Canlacuzenus minatur. Vcniam audaci
poscunt. Dediinr arx Pala?ologo, qui eam panlo post deserit. Insidiir in Caritacuzenum. Pala?ologas palaiium
inviialur, sorerum conviô acMpil. Plebs foria tumultuata
propler Canlacuzermm oomprimilur.
509
. Xbll. Socer genero proposllum animi de monachlsmo ?eclando delp|iii a quo a?gre dimitlilnr. Muiat
uomen. uxor quoque litmonacha. Imperalnr Pala?ologu9
tradticilur. ci defciidiliir. Cur se abdicarit Canlacuzenus;
a quo ppLii Pala-ologus, uli se cum filio in concordlam
rpsiiiiiat.Ollislus scdcmrecipit. Palaeologusfo Mallbrpnm
irrilalur. Mcpphnrus despola fidem fallit. Bera pum Cumutzetiis retnpitnr. Faidus inter imppratores. Impostura
optimalium Joaunis. Ex ejasadmitdstratorum inobpdieniia
belium recrudescit. Excusat se Matthaeo, et Byzanlium
redit.
515
. XLIII. Mors Cralie. Simon ejns fraterprovinciam
vindicat contra flliiim. Helena uxor defunctl dominalur.
Farllones nohiliialis. Nicephoru? dux Thessaliam cilra
vim oblinet. Famolns classiariosad despntam deserendnm
incilal. Ejusdem ALn\ insolentiaettyrannis. Areem frusira
oppognat. Regina Byzantlam discedU: ad marituin proficieitur. onsjlium d^mestioorum de uxore illi snporinducenda. Eugil ad fratrem in Peloponnpsnm securitati*
causa. Inde a marito revocalur, qui iu pogna ab Albanis
occidilur. Uxor Byzanlium veoiens cura raatre looiiacbam .
agil.
323
CAP. XLIV. Mallbaus contra Pala?ologom conlendit.
Non se deserit Palseologos. Discedunt ambo sine pugna.
Orchan?s fllium a piratis captnm per Pal.pologum rediroi
orat, quod facilppcuniaingeoli.comnrmisnibil pronceret.
Mygdoniffi pr.-efectis se Iradere voleni ibus Malthxus
accersilur. Amicitia Triballoram principiim cum Tantacuzeno et ejns lilio. Celeriter submhsai copi* ab Orcliane
in quantas dilficultates Mattbspntn redegprint.romppllilur
ab eis ante tprnpus Triballnx. Conlra pao.ta convenla
pra?das agunt. Reliqui cum Triballis cerlanl jaculis, et in
pngna pauciorea Persa? cadunt. Reverliiur liDporator.
Trlballi inscquentes repelluntur.
527
. XLV. Falsa uspicione imperaiorii fuginnt.
Dpftcriptio urbls Phitippensium. Imperatoris auctoritato
ftiga Htsfi non polest. I
vfrltis. Famuli oquum suura
subjicientis opera salvus evadil. In pa|ude se apud Phllfppos occullans, a Pbilippensibus caplliir. Dramam
custodiendus a Roichna perduciliir. Palaeologos Gralianopolim. et ibi e\tt* uxorpm cum liberis capil, qno Tenedmn millit. Mallbapum a Roichna perlt, et is prctini
amoro. pum Iradit inlngriim. On<pMliim exooulandum
varia causie. Laudalur Pala ol< gis. Mallb MU in Teu#f
41
ORDO RERUM
.1291
dum, po*tea In ! esbom millitor. Res lota socero iodicalor, et liberlas capiifo promittitur.
555
. X L V I . Cantacuzetiti* de tilio nofi exoculalo
gralias agil. Quanta ia sollicitudine ac niaerore aioborum cansa fuerit oelendit. Quanlum sibimet profuiurus
sft, si vinctum dimiserH. Tola pene oratio eo epectat,
ut cuslodla Matlbaeus solvatur.
545
CAP. XLVII. Oblrectalio Ziani tn Engeniam jam
mooachani quasi imperalori cum aliis pararii iosidias :
quod ille non credit, nec credi volt. Ziani pertinacia in
afnrroando. Imperalor Engeniam sibi fn*tdiatam credit,
atque MaUbaum velle liberare desinil, Zianum mendacii pcpnitet : lelaltir imperaior. Quid a Mtlthaeo Hberando poslulanl. Ejus responsum ambitiosum.
547
. X LVIII. Sapieus Cantacuzeni oratio ad Ollum
erudiendum, et a cupiditate imperandi dpducendum, ex
etalus illius dinicultalc, pericults, laboribire. Occurril
objeclioai, iudicans, qtia de causa, et quo auiino imperium ipse susreperii. Oraiio haBc diligeuler legenda eM
iis, qui in alios dominari coocupiscuul.
555
CAP. XUX. MaltfaU9 monitis palernts oblemperai,
Pt iural certis conditioiubus. Pa!aologus eun> consolatiir,
babitum redditurum spondens. crepidas permitiil. Cura
Mattha?o 61 us familia Peloponiiesttm (.aniacuzenus
pelit; ibi caluniniis excipitur. Manuel anreps airiini,
catisam iristitiae palri aperil, el eanalur. lndicalur causa,
cur Mattba?us eo adducalur. Locus conlra calumnialores.
Commendalur fralri Manueli, eiab eo libenleraccipihir.
561
. L. Calllsios legalue ad Cralamaro pro soc4etate
" coolra Darbaros in Tbracia. Idem cum cotidlibus morihtr.
FaUus rumur de veoeoo illis prarbiio a Triballis. Patrtarch funus. Cralena mouacbi* ex Albo moute ejus
corpuH negal. Expedilio iruperatoris contra urbes Munsorom ad Poolum. Mesen.bria? obeidio. Pax eomponiiur.
Philolheus palriarcbalum recipii; ejus cumnieodalio.
llistorisepilogus.
565
I2i>2
8. Quot) Mabompt ctwn in bvretloos quotdam NMtopiano quia pitaai Jvdasos abifoes iucidissel, ormieiB horum
maliliam collcgeril.
9. Quod jaflabnadiia fle se dixerit: SI onnea bomtne*
POBveniani, o m n e spirRn^ ei angelt |olerunl Alroanoiii sieo similem coostituere.
10. Quod in fastigio dextera partis tbroni dlflul Uabometts nomen inscnpiuna sii.
11. Qaod legem uoo per miracuia dalorus venerit, aed
per gladium; el quod < credeotibus illi.aut ntorli*
guppliciuin fereoduifi, aut tribuia pettdeada iol.
12. Qood inlerdixerit, n* qu4s so eecUe ?el ordkris
cum aliquo Cbriaitaoorum dispulet.
15. Quod Noe ai Abrabam, ingi deniqiiA apoetolt. pjuedem qtiatn ipse jMDsiea promulgavjt dociriiie aetiatures
lneriiil
t
0aATl05IS SBCUlfDA CAPITA.
58ff
I . Quod ea qu* tn Mosaicla pra?ceptls. prophetie,

PsaUerio el Evangelio coaiinentar, sancU, jusla ei Del
tradillones nominei, ampledaiur et observei : quodqim
ilbus sectalores sint, qui b*c ooo impleverint.
% Ouod legis SIMB *eclalorp.s partes septuaîau Irax
iiil dividendi, quarum unica sola ftit salvanda, rebquax
vero igai iradeodas fore.
3. niVi a Deo essei Alcoran, tmilta io eo saeol
sibi invircm contraria.
4. Qnol cum Gabritle ad Deum ascendens, In angelnm
iftciderit decies roilleiiie vicibus majoreni loio niiindo,
deflentem peccaia 8oa qoi sua ipsius iuleiesaiooe reaiam
apid Deum impetraverit.
5. Quod ipse scopos et sigillura sit ppophPlarum.
6. Quod rapiaas, casdee el pejjurU probibeal, eadeaa*
que ruraus permiltat.
7. Quod Deus illi permiseril pejerare.
JOANNIS rjfNTACUZEISf PRO CHRISTIANA R
8. Quod Dcus secum colloculus, dbtenl ae latttf gratia .
rONTRASECTAM MAHOMETICAM APuLOGI/B
mundum coodidisse.
OUATUUR.
571
9. Qnod in capite Micapira id csl Juvenca dicto Judaso^
el Cbrist.ianos âlutem consecuturoi esse dixerit, in capito
Argamenlum libri.
371
vero Amratn, coulra asserit, Demioero sine hmaeiiiarum
APOLOGIA I . Quod Cbrisius Pilias Dei sit, et Deot
lge scrvari posse.
vems et perfectus, quodque Deus exsisteus boroo faclu*
10. Quod attle ipsum nemo possil peradfoa ingredl.
t i l , juxla ibeotognrum el propbetarum lestiroonia. 577
Et rursum dicil quml Deus illi multas mulierea viroaque
APOLOGIA I I . Quod Pibuft et Yerbum Det com
ante se paradisuin ingressos o&ieuderii.
Deus esset, extremis lemportbua, propier bominum} saI I . Quod l)en9 post rpsurrecliofieni domitf elegaates
lalem boroo faclas sit, crucifixus mortem subiit, aepoU
tua resurrexit, et iu ccelos esl assumptus. Noo lamen di- balnea et horios, plurpsqie multeres se daturom promilta^
Mahometica Ipgis seclaloribus.
initas, sed bomo passus esl, qui idem judicaturus esl
orbem utUversum.
459
12. Quod in capiie Sad angeloa ex igoe, bomioea rero
f pulrere Tactos esse aOiripet.
APOLOGIA TIl. Qnod posl Dominl assumptionem duo15. Qund in ca|4ie EtucU* <\uoo tmucam eigiificat, de
decim discipuli illius toiom orbem riocuertnt, miraculis
Solomone et n&UHis meudaciiun prodal Stolidum; quod
simol fidera suaro couOrmantes. Turo de Deipara Virgine,
el falelur.
de quawliooe Cbrisli, cruce et imagioe.
499
14. Quod in capiie RMbe$ot de Solonoae et v e r m e traAPOLOOIA IV. Quod dolose et pecnlelote docuerit
dat, superiori nnei<bici(> simillinia.
Mahomet, el quod lex ei TettaineiUiim vetoa non trint
soblata per Cbristum, aed magis illoalrata. lnuper
13. Quoi] in libro Bnarrationnm causam ponll, cor /11
quod ID lege Infirroura erai et imposaibile, boc Evangpvioo interdictiim ait.
Ikim compleTil.
551
46. Qnod Cfplum boc creaturn.ex fumo Caclam t i t ;
mare aulem, ex mome qoodani Oaph nomiualo.
^
CONTRA MAHOMETEM ORATIONES QUA1UOR.
17. Quud solem, luivam, luiDUie el Yirtulc cqualet emt
CAPITA 8 1.
583
dlcal.
<8. Qwod a G.^briple, tit cwlum aacemlppet, vora4u, PX
1. Quod lfabotnet tempore epilcpsia*, com spnmao*
Dei maiiu aibi imposila tamam frigoris rim seaaerlt, ut
hlnc tnde volverelur, dlxprit sibl archangelum Gabrielem qiiw ad tnedullam dorsl usqiie peaew.?erk.
ee convenienlem ridisse.
19. Qood in rapile Sad tradat, djemooes cam aogeli
% Qaod librura conscripeerH, Arabtce Coran dictum, pssenl, a Deo ut Adamuni adorarent e*se consiituios :
Gra?ce vero legero Dei salutiferam.
cumque boc aliorum aDgelorum raore facere noluenut,
5. Qood propbetam Dei et apostobim sc nominavertt.
proplerea dvmoues esse factos.
4. Quod Mosaica, PsaltPriuro et pmpbpttra scripta,
20. Causam Iradit, propler quan suillls carnibot Inler|u8ta sancta et veri ooroinavpril prsripiie ^rero Eviodielum sit.
gelium confessus sit jostam, sanctum reclutn, Terum et
21. Qnod Deus iu One mundl omne bomimim etangeperfeciam esse, et {ut in capile lona reperUur) uei comlorura geous cccisurus sit.
moaitiones tocaverit.
22. Quo<l librum conscripserit, doodecim mlllia
5. Qood non a Mahomete tolo, sed etlam ab aliis lex
num coniinentem : e quiboa ler miile quidem ?eri slot
illa laU sit.
ca?ieri auteiu falsi.
6. Quod a Mahomete promulgala lex ore ad aures a
25. Quod in capite Ceramar, dicat se loaam in doas
diabolo lata sit.
parles dlsaecuisse, qoamro allera quidpro luolcam
7. Qnod qatdam dtgnitate cbalifa exsistens, td est
ttlius, aliera vero m terraiD deciderii; deiade fero leteHOMDUS doctor, religtonem Chri8tiauam rece|>oriL
gram rursuoi resliluisse
f
1291
1293
QOM 1N HOC CONTJNENTUiv
slentia Palrie esse, atque generari, theologice disscnui^
24. Ouod Deti9 f l angeii pro llahomete oreot.
25. Quod in capiie lleimaida, quod *i iiilerprelerl*.
CAP. VII. Quod qui ex sr.bsiantla Palris esse, aeu
maiMNi iKiiifica^ afllrmel, Hebraeos et rhmlianos non

eate Ulios Dei, nec amieos ejut, eo quod affligaqlur.
geoerari Fiifum aegaDl. prluclpi* lldei lollttei, alque

docloribus adversaniur.
8J*
GAP. VIII. (Juod, qoaraaro Uadem fuerinlipais caas
1. Quod knpotaibile sii Dcum habere (illum sine rou- decepiiuuis.
903
Here.
(Ur. IX. Qood conlrailicere iis qui dicuot Spi2. Qnod 1 fllium Dens habueril, erit inlw mrosque
rilun sancium X Paire FUioque piucedere, coegii
Jiaaidium.
eoe conllLerl ex subsiaima Paim csse Filium. 907
CAP. X. Quas taodeni, qtra vldenlur objecUoncs
5. Qaod io eapltuO Elncta, quod muliere* wgniflcat,
dlcat CkriaittU) esae Verbwn Dei, animam l>ei, et spirtesse praecipue, lis Inferant, ql Palre Filtoque protum Del.
cpdere atant, et pnmum ex conûbsianiiaUiale, aique
sololiones hujusmodi raiiooiiin.
911
4. Ouod CbristtMD ex virgine citra virilem operam
geuiium esae tesleiur.
CAP. XI. Quod elteram objeelionem iisdeffi ioferoni,
quae est ex dnebns prioelptis, ti hujus sohHio.
915
5. Quod ueget Cbrislum el Deum esse ei Dei Filium,
CAP. XII, Qood sancli ex subslantia Palris et Fbfi
lllius etiam fiicjrnalionem. Eumdem vero ntidum tanlumniodo, ul Nestonus, bomiuem Yocal; aanciun vero, ei
Spiritoio saaclum eese Uieologice dlsserunl, el ex Fioo
eiNicUe homioibu* excetleuliorem.
esse, alque exaistere, prufici&cique et procedere. 934
CAP. XIII. Brevis repetilio eorum, quas diCla auoi,
6. Noo Cbrislum, sed alium loco illius cruciGxom essp.
cum epilogo.
7 Quod Dens CLristum ad ae !n ctplos yo&iverii, huuc
Demetrii Cjdooii ad Barlaamum epistola de proecssioauteiu iu line miindi Yeoturura esse, el Antichristum
occisurura, quo faclo el ipse Cliriatus m o r i l u r u s ati.
ne Spirilus sancti.
959
8. ChrisiiaDos Ueiparam virgiiiem in Deoe retulisse;
(Vuie
inter
nmtms
Darlamnii
el
Demelrii
epittolas
m
eamque sororem esse Mosis et Aaroois.
Barlaamo).
OAT10M CAPITA.
590
Monitum in orationem Pemetrii Ctjdonii de admiUendo
1. Quod io CCPIOS subreptus Mabomet, coram Deo sleLatinoruM $ub*idw.
letit, el audWem varia, rursumqae in terram delalus sil.
DEMETRII CYDONII AD ROMÔS DELIBERATIVA.
2. Dasmooes etiara salulem e?se consecntaros.
961
5. Alcoram inierpretationem nenainem intelligere, eec
EJUSOEM ORATIO ALIA DELIBERATIVA 1)E NON
Ip-iuan quidena MahometeiB, sed solum Deom.
REDUENDA GALLIPOU AMLUATE. 1009
IK MAHOMETEM ORATIO 1.
589
UONODIA DE SEDITIONE THESSALONICENS4
1035
ORATIO I I .
615 ANNO MCCCXLIII.
ORATIO I I I .
651
(Kxstat wter Seriptoret pou Theophanem, Imjuue PeOBATIO IV.
675
trologia lom. CiX.)
PROOEWIUM TOMI CONTRA BARLAAM ET ACINDVMM ALCTORECHRISTOOULO MONACHO. 695
TRAX5LATIO LIBRI FRATRIS R O A R O I , ordini;
Prjedicaiorum, cootra Mabomeli aweclas.
1035
Monilum Edilorum Patrotogia.
DKDICAT10 BarViolomvi Piceni dehlontearduo, FerTOMUS FACTUS PATRIARCHA JOANNE ET SYdinatido regi Aragoniw el ulriubque Stciiiw.
1055
NODO CONTRA FALSAM OPINIOHBM BARLAAM.
693
Ricbardi ex ordine Fralrum, qui apud Laliiios Pra*PHILOTHBUS CPOUTANUS PATRURCBA. 711 dicatorea appellantur, coofutaiio legis ial Saracenis a
maiedklo Maboraelo, transiala ex Romaoa liogua ia
Notitia ex Fubricio.
711
Grccum, per quemdam Deraetriura.
1037
SERMOIN KXALTATIONEM VENERAHDiE V I I De princlpalibus hujue legis erroriboa.
1042
VIFICE CRUCIS.
719
I I . Qoomodo oportet curo bie vemri.
1047
DE MANDATIS D. N. JE?U CHRISTI.
729
III. Qood lex b?c uon est lex Dei, proplerea quod neOHDO SACKI MINISTERll.
745
qne Vetus, neqiie NoYum Tesiamenlum oanc teaUnlur;
I.AUDATIO SS.BASILII, GREGORll THEOLOGI ET
et quod Snrapenis necesae est parere diciis VelP.ris TeJOANNIS i HRYSOSTOMI.
767
slamenlielEvaugelii.
1031
REFUTATIO ANATKEMATISMORLM HARMENOIV.
Quod
Alcoranum
non
est
lex
Dei,
quoniam
non
PULI.
821
habel slvlum el modum cum aliis couveoieiUcra. 1057
(Vide praUrea inter Addenda ad catcem voluminis )
V. Quod AlcoraDurn DOD est lex Dei, qnoniam non
conveuit sccundum eentculiaio cum aliquo alteru. 1061
DEMETRIUS CYDONIUS.
825
VI. Qtiod Alcoraoom noo est lex Dei, quouiam lo
Nottiia ex Fabricio.
825
multis sibiipsi cootradlcit,
1066
DEMETRll fYDONII LIBER ADVERSUS GRECOVII. Quod tei Saraceoorum noUomiracuIo cooflrmatur.
RlliM PALAMAM.
837
1070
DE PROCESSIONE SPIRITUS SAXCTI.
863
VIII. Quod lex MahomeU irralionalis est.
1074
CAP. I . Qood ex eo quod neganl Fiiiam Dei PX
titolantia o*e Palris roolla eequaotur absurda.
863
IX. Oood lex Saracenorum oiaoifesta conlineat rociidaHa.
10'JJ
I I - Quo seosu dicanl Uieologi aliud esse subarantiam, el aliud byposiasim.
870
Quod violeota sfi lex Saraceoorum..
1103
XI. Quod Alcoranum oen eet lex Dei; lnordinatum j
,. I I I . Quod subslantla, pl hyposlasis, atque prourielai secundum rem in Deo idemsiot.
874
etdm esi.
1107
XII. QUHJ lex Saracenorum non est Dei; intqua enim
Cip. IV. Qaod quimvi* paierniia*, el fdialio %\i
M i b s i a n i i a , nou proplerea necessario sequiiur Fiiium
eal.
.1111
esae Pairem, aut Palrem Fliium.
878
XIII. Dc Alcorani insliluUone, et quie fuerit legis
bujus opifex et iovenlor.
1113
CAP. V. Quod qui dicunl : Qoeinadmndiim esse
allud bvpostasim, et aliud sobsuntlam, el aliud pateruiXIV. De flclione Improbatiseimaa isioois.
1119
lalem io Deo composkionem non facit; iia eiiam XV. De quibusdara sex qua?silis in Alcorano communulla alia, qua) in subalanlia Dei dicuntor subsisterp,
oibus, pl de Christi ad Mahoioelum exrellenlia. 1125
quapque realitera aobstanlia et ab tnticem diffafool.
composiUooem DOD faciaot, teaaerarli sunt.
886
XVI. De Evangelii ad Alcoratiuro excellentia.
11 "S
CA* V I . Qaod Ecclesi doctorcs Filiom ex subXVII. De Saracenorum reiponslone ad prj?dicta. 1147
0AT1O.MS CAPITA.
587
I2S5
ORDO RERUM.
MAlltSUS CBBYSOBBBGA UOXACHUS
1151
Monitum Bdiiorum.
im
Chritlianoj fidei Confeuio, facta Saracenit incerlo au-
ctore.
DEMETRIl CYDONU DE CONTEMNENtU MOnTE

ORATIO
U69
laGtnwzvrtTii. Demetrio3,nt doceat,morleranon neloerdaro, sed coniemnendara negligendamque esse, trta
homiuum moriem limeutium profert geuera : primo eos
qui moriera propter voluplatum jaciuram abomioeotur
(c. 2 6); deinoe eoe qoi roorte <teleri omnia pulent
(c. 20); denique eosqoi propter pcetias teroas moriem
erantum malorum maximum gravissimumque esse arbitrentur (c. 7 20-25): iia ul palefaciat et demoostret
vauitatera timoris ogulorum ejusque cauaas.
1169
DBMETRll CTDONII EPISTOLA ad roagnim primicerium Pbacraseai, Thessalooica scrtpta, com aono 1130
Amuraiue II urbem obsidione ciogeret, quam mox expugnatara ferro et Igoe delevit. fex hac epistob dicimui Cydooium patria Tbestaloniceosem ruisse, non
auleoi CpoliUnom Cretensem, t Fabricius cuio aliis
jMUfk.
4215
121 :
MAXIMI CHRYSOBERG/B ADCRETENSES DE PRO

CESSIONfi SPlRITliS S A N C T I ORATIO.
1211
PHILOTBBUS
SBLYMBRIBMSIS.
ORATIO 1N SANCTUM AGATHONICUM.
122
ADDBNDA.
Philotbei CP. Patriarch Privilegluni pro episeop

Hierlast. Ejua loraoateSaociojura epiacopalla coniu
mat
1*3.
Pbflolhel Patriarcha .. Conlra Gregoram Anllnlietlcorum Libri X l l . Videtom. CL).
Ejusdem Eocomium Gregoril PaJaraa*. Vide ibid.
Ejosdem VilaS. Pemelrii Martjria. Vide lom. CIVI.
lodex ioJoaonit GaoUcezeni Bittoriam DyzatHinam
1215
SUPPLENDA
JOANNIS
AD ANNUM
MCCCLXII.
PALJEOLOGI
IMPERATORIS
[1355-1391 ]
PROFESSIO F I D E I
(Apud
Leonera Allatium
De utriuiaui
. .
, \ 76
,
\ ,
,
, \
; , , \
( , ,

)

.
< , ); ,
,
\ ; ^
, \
, ' , \
. \

;, \ \
() Regnante Urbano V, Joannes Pal*oIogtw,

cum Graecorum iinperium singulis boris vilcscerel,
Turcanim cotiltaad summum crescerel, in lialinn
a l llagilamtam opom sidnavigal. Suinma oaiiiiiuii
priiiripiim gnuulalioue cxceptu* esl : de suppulns
niliil m luin. Cirii Koui.r inorarelur, coram GuilicJao OsiicnM episcopo, Deruardu el Fraitcisco pres-
Rccletw
coiitensu,
p. 815 ().
nomine Domini. Amen. Noverint nnivcrsi,

praespritcs lilleras ct instrumenlura publicum !
specluri, quod reverendissimi Palres ei domini,
Gulielraus Dei gratia episcopus Oslieneis, el Bernardue basilico* Duodecim Apoelolorum, el Franeisctie ecclesiae Sancl Sabinse, presbyteri, ac Raynaldus, Sancli Adriani diaconug, cardinales ,
commissarit euper infrascriptis per dominum Urbanuin divina providentia Papairi V deputati, I k teras ejusdem apostolicas sua bulla plumbea munilas, tenoris sequcniis, receperutiL
c Urbanus episcopus, servus servorum Dei, venerabili fralri Gulielmo episcopo Ostiensi, et dilcciis
flliis Bernardo basilicx Duodecitn Apostoloruru, ac
Francisco ecclesiac Sanolae Sabinne, prcsbylcris, ac
Raynaldo Sancti Adrbtni diacmio, ssdulem < :ipoetolicam benedictioneni. Oim magnificus prmceps
Joannes, imperalor Graccorum illustns, uovhcr ex
d e T O l i o n e ac fervore caibolica* fidci ad Urbetn
accesscril, Rotnanam saaciam sedem aposlolicam
bylerie, t Rairanndo diacono. cardinalibus, fidei

sua? professioiiem edidil, vere aibolicain et vere
Rnniaiiam. Latiuam ver.sioiicm, ex cudiclbus Vaticanis desumplatu, itiilii communicavil doclrina ac
pielaie niaxmie muuiiue, et coniiuodis aiiiioornta
uaiiis, Fiauiiuius Maj cellioue. Leo A L U T .
1229
JOANNIS PAMiOLOGI
1300
Wsilaiurus, et ejus ordinatioili et mandatis, in his ,

quae dictarn fidem concernunt, lanquaro prfneeps ,
catholieus perpetuo parilurus; nos, volwites cum- , \ , \ \
dem imperatorem in priroa ejus visione ac rece- ,
ptione tanquam calholicum principem, et alios ; Graecos lam clericos et religiosos, quam eiiam ,
praelatos ei laicos, exsietentes cum eo qui ad ejus- , ,
dem Ecclcsiae ventre yoluerunt unitalem, profes- \ \ \
sione dicia fidei, ac jurameflto, ti abjurelione , ; \
secundum debilas formas, alias a pradara atemo- , ! -,
ri Miciiaele Palaeologo, imperalore Gracorum, , , x a l
prxdccessore ejnsdem imperaloris, in siuiilr casu , \ ^
servalas, admissi, ad pacis osculum et alias de , ; ,
center el licile reciperc et congrue boporificalionia ; impendiis bonorare : dc noslra quoque sinceritate , ; ;
ad dictam ftdem ac circumspectione gerentes in ^
Domino iiduciam pleniorcm, vobis ei cuilibct vc * * *
eirum recipendi nomine nosiro ct diciae Ecclesia
ab eisdem imperatore e.i Gnecis aliis, ecclcsiasticis \ ,
,
el religiosis, eiiam quacunque praelatiune fungen
libus, hiijtis profcssionem, juramefiliim, ei abjuraiiouem seciindum forinas conl* ntas in nosiris ,
apohlolicis liiuris, quas vobis cum praesenlibus , \
, , \
desiiitafmis, ac exinde confici publica instrumonta
el lUteras, cjusdem imperaloris el aliorum, qui , , ,
proiitebuntur et ab>urabtinl, sigillie signoque mu- , ila*, plenain concedlmus auclorilale aposlolica, tenore prsesenliutii, faciillatem. Daturn^ Vilerbii, ,
, ?0
flonas Ocicbris, Pontificaliisnoslri anno septhno.
, \ , , ,
\ * * , , iztt
.
G
:
:: \ ; lidera reverendis-imi Pairrs *d pramissa dcpulait

revireitdum Pairem Paulum Deigralia pairiarcham , ^? * \
ConsUnliuopoliuinura, ao doniinum fratrem Ni, ,
eolaum episcopuin Arenopolitanum, et reltgiosum
viruiu fraArein AntowMim de Alhenis, ordinis Fra- \ irura Minorum, sciemcs lingnas ct grammaiicas ',
, ,
LaAinasel Grsecas, in bac parie iuterpre(es assnmpserunl; qui jti manibus dicii domini Franeiw l \ ,
vanlinalis, de cunsensu nliorura prxdiclortim do- , ^ , :; /;
ihinorum cardinalium, recipientes ad sancia Dci \
/>
Evaogelia juraveruni Ibleliier refctre Laiina Iingua
verba pra&dicti imperaloris, etaliorum Gnccoruin, .
qui veneranl cum diclo imperaiore, et proflleri
'. , ; volebant. Et ecce professlonein imperaloris.
D *
;, > , \ .
''
kinomiBePalris, elFilii.elSpiritua&ancii. Amciu

Ego Joannes in Cbriuio Deo fidelis imperator, el
Romanorum moderalor Palacologus, Spiriius saticii
lumme illuslratus, volens saluii animie mex providere,*ponL6 veni ad aacram ilrbern Ronanam,
sancttssimum Palrem dominufti Urbanum, dirlna
provideniia papam quinlum, el sancinm sedo.tn
apoeiolicam vi&iuiums, ac cjusdein doinini papa^,
vel alterAn>>fen afiorumâb eo IN bac parteÎepuialorum mauibus rccogniiurus et prufeasurus Odem
, , *
. .
'
, \
, ',
^, "
, , \
., \ , \
" ', ', , '
1301
PHOFESSIO FIDEi.
1382
- calholicam, quam eacroaancta Rmnana ac nniver xa\ , salis Ecclesia profiletur, lend et docet, et circa
, perpetuam observantiam ejaadem Odei, prarfati
, , \ , \ domini papae, ac suot-ura successorum Roir.aiiortnn
ponliOcum mandatis plenarie el efficacilcr pariiu , \ - rus. Ideoquc iu prosenlia veelrum, rtwrendiasimi
, Patres, doinim Gutlieluie epi&cope Ostienste, ei
\ . \ Bernurde basilica* Duodecim Apostolorum, ac Fran cisce lituli Sancue Sabiiwc, presbylcri, el Raynalde
, Sancti Adrtani diacone, cardinales, commissarii
, super boc a praefalo domino papa depulati, ac ve , \ ' nerabiles viri ejusdem sedis notarii, ei lesihnn
infrascriptorum personaliler eoueJRulas, proQleor
\ et credo sanctani Trinitalem, Patrem el Filimn ti
, \ - Spiriium sanctum, uoum Deum omnipoleniem, lo , \ - R tamque in Trinilate deitatem, coe9seutialein ei
, , consubstanlialein, coaeiernam el cooninipoieniera,
, \ , unitis volunlati, potesiaiK et majeslaiis, Crcaio , , rem oninium creaturarum, ex quo oinnia, per
, , quem omnia, in qtio omnia, qnae suitt in coelo et
, , \ , ; in terra, visibilia el invisibilia, corporalia el spi\ ;, , > rilualia. Ilcm credo singulam quaiuque in Triniiate
, " , - personam, iiuuin veruni.Deiitii pleitumei perfectom.
\ |) , , , . * -rjj ,
^ , \ .
# .
; ,
, \ ;, \
,
, \ Q
, ,
, ; , , \ ,
, \ ,
, * \
, * , \ , ; , \ ; , * ,
\ , ' ;
, \ , \ $5, \
, ^
:, \
, * , ',,
\ ;, - ^
\ , \
, ,
. \
, \ , \ , \
\ .
, , *
, , , .
Credo ipsum Filium Dri,Verbiim Dtd,aeternaliter

natum ex Palre, consubsiauiialem, unius et ejusdem omnipoleulincet coaqualcm per omnia Pairi
in diviniiaie : in tempore oncepluni de Spirili
sanclo, natum ex Maria semper virginecum anima
rationali; duas babentcm naitviiales : unam ex>
Palre ajternam, allerain ex Maire. corporalem;
Deum verum et bomitieni veruin, propriuin m
ulraque nuiura atque perfectum ; non adopiifum,
neque scundum phaniasiam, sed verum elunicun*
Filiuui Dci, in duabus el ex duabus, diviua scilicet el bumana, naluris, aed in unkis shigularilato
persoiw; bnpassibileni el iiaroorulem divinilale*
sed in buuianilaie pro nobb el saiuie ne^lra passum, vera carnia pauuone; taorlQum et sepullom^
ei descendisse ad inferoe; ci tcrlia die resorrexisse
a mortuis, vcra caruift reaurrecttone ; die quadragosimo posl resurreciionem, cwa carne, qiia resurrexU, el aiiima, ascoiidiase ad eojlura, et sederead dcxtcraiu Dei Palris; iutte venlurum jodicare^
vivos el morluod, el rcddiiuniiu unicuique aecvn^
dum opera sua, sive bona fiieriot sive mala. Credt>
etiam SprituiM saiicium, pleuuro et periectum verumque Deuui, ex Patre et FiJio ppocedenteiu ^
coaequalem, ei coeesenliaiem, et eoomnipolenleiii^
el eo;eiernum pcr orouia Palri et Filio. Gredo hancsanctam TriniUlem, non tresdeoe, sed unuin Oeuut
omnipoteniem, xlernum, invUibUem, et incornmutabilem.
,
, 8 -, \ .
;
c Credo sanctam catholicam et

uiiam essc veram Eccleaiatn, in qua
bapllsma, ei vcra omniuin reinissio
Ciedo vcram rcsurrcctioncm ejusdem
aposlolicam
unuin datur
peceatorniii.
carni,quaim
1303
JOANN.S PAL&OLGGI
t30i
nimc gesiamus, ei vitam Tternam. Crcdo eiiam N.>vi , /. ;. \ # *

el Veleris Tcstamenti, i J esi, lcîs ct vct<ns
\ , , izcA>~
novae, propbelaruin et
ununi essc
, \ Seov
auciorem Deum elDominum omniporcriiem. Credo
apostolorum,
hanc csse verain lidem catholicam, ct quod
banc
\ \
guprauktis ariieulis tenel et prrcdical s:icrosancia
\ - " ,
Jloinaua Ecclcsin, e l propter divcrsas li:trcsos, a
quibusdam
, '
ex i jnoranlia, et ab aiiis ex
tnalitia,
introdncias, d i c i i e l pradicat, eos, qui po-t bapti-
6(uum iu jcccata labtinlur, non rebplirJtu!os, scd
pcr vcraiu poeuileniiam sirorum pjsse consequi ve-
vce pceni4cules in
cbaritate êcestcrijit, anlequam d gnis poeiiileniia
fructibus de commissis
oniissis,
; *
coruin animas poeais purgatoriis posl morteni pur-
; -
uiaui
petcaloruui; quod
si
salisfeceriul
ct
gari, et ad pOBoaroui bujii!cemodi aHfVijtiouem et ; libci-aliuuom pro lesse eis fldeliuin xivoruin suflYa-
piot; , \ -
gia,%cilieel sacrilicia, oralioues et cIeetno*ytias, ct
^, \
alia pirlalis olllcia, quaj a Odelibus pro aliis
\.bus fleri consueverunt,
, ,;, \ , \
secundtim
Ecrlosix* in-
qiti, post
; /
facruiu bapiisoia suscepium, nullam omiiino pec-
* ; ^.
sttuia.
Grcdu etiam,
iilorum unir.tas
cali iuaculara i n c u r r e r u n l ; ilJas eiiani qua; post
-. \ ;
c-tniraoiaiu peceaii maculam vel in suis maiiontcs
; ,
corporibus vel eisdem exutae,
proct dicltim
csi
; , , -
eupcrius, sunt purgaise, in cajlum mox rceipi : i l -
p,
lorum auioiu aniiuas, qni in moilali pt-ccalo,
vel
cum solo originali decedunt, inox in inferiiuiii de-
ecendcre, pocnis lamcn disparibus punh udas. ead
sancta Uomaua Ecclcsia crcdit ei liuuiler a s w v e -
$ *-
ral ; el quod uibilominus in die jmlicii omues bo-
' , \ ',
iuines anle liibunal C h r i s l i , cum euis corporibug,
cotnparebiinl, reddituri de faeiis proprii raiionetn.
; *
, \ \
.
Uem crcdo, eicul tenet etiam ei docct cadem
>.
aaucla Ecclesia Romaua, septetn essel^cclesi.c sarra-
' , .
menta. Unum sctlicet bapiisma, de quo diclum csi
, Sv > , \
eupra. Aliud et sacraiuentum Conlirniationis, quod
-,
per manus impositionem episcnpi cotiferunt, c b r i -
smando renalos. Aliud esl Poenilenlia: aliud esl E u -
, .
cbarUlia : aliud csisacramenlum Ordinis: aliud Ma-
\ . " \ .
i r i m o n i i : aliud cst Exlrema Unclio, qwas secundum
: \ ,
dociriDam beati Jacobi,infirmanlibus cxbibelur. Sa-
. " . -
crameulum Eucbarisiiae ex azymosacrificat Ecdebia D * , , *

.
Remana prsedima, lcnensetdocens, quo I in ipsosacrameuto, panisvere transmulatur in Corpus, ct v i -
num in SanguinemDomininoslri J e s u C h r i s i i . 1) Ma-
, ,
trtmonio vere tenet, quod nec unus vir bimul pltircs
, -
uxores, ncc una mulier simul babere permillitur
plures v i r o s ; soluta vero lcge malrimonii per mor-
* lem alierulrius conjugnm, becundas cl lerlbis et
, ,
dcinecps nupiias succcssive Jicitas essc dieit, si
iiDpodioieutiuii canoiticom e i c a u s a idia non obsi-
siai.
; ,
.^/ ; ;
, \ ;
.
lj>a
qnoqnc
sacrosanm
Boinana
Ecdcsia
t \
1305
PROFESSIO FIDET.
1306
5 \ / . \ siimmum et plcnnm priinaiiitn cl principatnm supcr
\ ; . " universam caiholicam Ecclesiam obtinel; quom
' scilicet ab ipso Domino in bealo Pelro, apostolorum
, , '- principc seu vcrtice, rujus Romanus ponlifcx est
; successor, cum plena potcslaie recepisse, veracitcr
, \ ; . c! bumiliter rccognoscit: et sicut prrc caueris te\ * netur fidei verilalera defendere, sic ei, si qnae de
; \ fide subortic fnerint quspstiones, suo dcbent judi \ cio dcfiniri : ad quam polest gravatus quilibel in
* negotiis ad forum ccctesiaslicum perlinentibus ap
; pellare. Sed et in omnibus causis, ad examen ec , rlesiaslicum speclanlibus, ad ipaius rccurri polesi
. \ \ - judicium,et eidera omnes EccJesia; sunt subjccUe :
, ! ipsarumque cpiscopi obedieiuiam et reverenliaro
. \ - sibi debcnt: apud quam sic potestaiis plenitudo
R
, \ consislil, qnod Ecclesias cscieras ad solltciludinis

, \ . parlem admiUit; qtiarum mullas, palriarcbalcs
* * \, prnecipue, diversis privilegiis eadcm Romana Eccle ! sia bonoravil, sua lamen pra>ccllenti dignilate el
superioriiaie, tain in gencralibus conciliis quaui
'- in quibuscunque aliis, seraper salva.
, , \ ,
, \ \ .
"
cUnde suprascriplam fidei vcrilaiem, prout plenc
, , \ - lecta est el fideliter cxposila, veram, sanclam,
, , , \ ^ et ortbodoxam fidem esse recognosco, eam accc. , \ plo, ei corde ac ore profUeor, ipsamque pront eam
, \ * , veraciter lenci el fideliter docel el praedieat sacro \ , Upo- Q sancla Romana Ecclesia, me inviolabiliter servaiu " - rum,el in ea omni temporo perseveralurum, nec ab
, \ , \ ea ullolempore recessurum,seuqtioquo mododevia' , - itirum promiito, etabivnuntio omni schismati. Pri . \ niaturaquoque ipsiussacrosanctai Romanse Ecclesia%
, '- protil in pnvimssa serie conlinelur, ad ipsius Ec , clcsiae obedienliam sponlaneuS veniens, faieor ct
, rccognosco, accepio ac sponte suscipio : et me oni , \ , nia pramissa, lam circa iidei veritalcm, quamcir, \ , \ - ca diclse Eeclesiae primaium, ct ipsorum recogni , , lionem, acceplationem, susceplionem, observantiam
\ \ el pcrseveranliam, servalnrum, pr.eslilo corporali
. , , juramenlo proiniuo ct confim.o. Stc mc Deus ad , , juvct, ct baec sancia Dei Evangrlia.Qiind si conlra
, Uxc aliquid scntire, confiieri, aulaliud agere prse, . - ^ sumpscro, me scbisinaiicuiu anaibemalizatuui
\ . co ipso rccognosco, ei severitati sacrorum cano" , , nuni subjacere.
; , , '.
\ . >
$
, \
,
\ . ' 8
^ ,
,
,
,
',,

Ad ccriiludinem praedictorum, ct camelam majon-m, pra3sens juramenlum mysiicmn cxposui, ci

inslrumenlurn feci, Dulla aurea mnuiiiiin, scriptur.i
in antiqtia Roma, anno ab Incarnatio. e Domini
i309, lndici. vi, die 18 nieusis Uciobris, pr.cseulibus revercndo Patre doniino Paulo pairiarcba Constantinopolitano, domino Nicolao Arenopolitano episcopo, rcligioso viro fralrc Antonio
de Aibcnis, intcrpieiibus ad prxmissa exposilis,
ekciis nosiris revcrcndissimis cardtualibus ad
1307
JOANNIS PALAHQLOGl PRQFESSIO F I D E l .
\T&
prasmissa auctorizanlibus, dicloque impcratore ab , , \
ipsis ad oscultim pacis reccplo, el gremio sacrae , Romanac Ecolcsiae aggreganlibtis , ul vero ca- , \
tholico Christiano. Suniptum de Registris papa- 0
libus.
5
, \ ; , . - .
FINIS CINTESIUI QCtNQUAGESIMi QUARTl. *
Parlaiis. Typis J.-P. MGNE,
DOES NOT CIRCULATE

OmiDi THE LI8RARY
WS NOT CIRCULATE
oumDt THE imm
/ THIS VOLUME
nOES NOT CCUlWt
This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the worlds books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge thats often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this books long journey from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Googles system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google watermark you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we cant offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a books appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Googles mission is to organize the worlds information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the worlds books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at http://books.google.com/

PG154

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PG154

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

'

OUTSIDE TliE Li-JKARY

OINUM SS. PATRIM. DOCTOBIM. SGBIPTORliQllfi ECCLESl\STlCOUl,

WXJk BBIT10NEB ACCURATI88IIUB,1FITBR

u r e n i u e r o g T AUPLISBIIUB BDITIONES QU* TRIBUS NOTiBsmie SJBCOLIS DBBBNTUR ABBOLUTA8, DETFCTIS

Ifl OU* PBODKDNT PATRE9, DOCTORKS SCRIPTURKSQUK ECCI.KSI* GR/ AB AVO AD

MBMPB L A T I N A l l , ALUM GRACO-LATINAM.

JOANNES CANTACUZENUS IMP. CP. DEMETRIUS CYDONIUS. ALII.

CUMUUM COMPLETOBUM SINCUL09 .SCIRNTLI BCCLBSIASTIC2 BAMOS BDITORB.

YKKBUHT 2 VOLUMIKA 32 FBARCIS SAIXICIS

EXCUDEBATUR BT VENFr APDD J.-P. HIGNE EDITORBM,

JOANNES CANTACUZKNU9 IMP. CP.

De processioncSpiriCuVbBcn-iid Crelenses. Cf. Monitum Editorum.

ParisUs. - E i Typis J.- MIGMC

IstiUsmodi bellam Snter Ronaitoa ipaos aceen- '

Jacobi Pontani notic.

Jucobi Ponlani notee.

Pbilippo regi Gallorum vendldit, ea condioiw, ut

ut audirenl tapiemiam, clc; nec aliler apiid Scp^

Joan. , 1. Joan. , 28. * Maub. m 14. Mbid, 15.

" ~ " <

Hcbr. xn, 6. Apoc. ni, 19.

PsaJ. cxvn. 18.

qtiem 'ftnem inglilula est; ct qui poteeiati impe

Psa). xxu, 10.

Jacobi Ponloni ootae.

rem aliqiiem Icgisse verisiniile e>i. Mwlta de ejiis

Prov. xx, 28.

Jacobi Pontani nolie.

crelara exajuctomtonero, joxta Palrum de bis rebus &

Jaoobi Grelseri notas.

adjuugatur, jam 6<x synodoe stipcr controvcrsia

Jacobi Poniani noi.

Sub haec missa triremi in Thessaliam, filium

Jacobi Pontani nolee

non se:nel, ilerumre, 723

sed sepiue bortet mitii

lendam jodicavi. Al.oonc pab-hrc a Beo opMmo

Jacobi Pontani nol.

Motas eorttm oonstlio Mius imperatoris, propler

Jacobi Pontani nolce.

\ raiftluiti), qtum si r paraui

poicrant, el undequaque angebanlur. In brachlis * .

Jacobi Pontani notiB.

Jacobi Gretseri not.

HISTORIARUM LIBER IV.

, \ , iccp\ nam Ecclesiam iget, intiilernnt, nou sibi Untum

741 CAPUT XI.

HISTORIARUM LIBEK IV..

, ; , * leriam clam convehebant. Postquam autero i?iipe " ,

triremes aBdiOcandas lignalum ire praeceptt, el operi

Jacobi Pontanj not.

Jacobi Pontani not.

IIISTORJAHUM LIBER IV.

lam vero impcralor ad ^Egypli, SyrLe et Judae D \ \

episcopisadnumeraturus sit: aul ( quod minaban

Jacobi Pontani notee.

ac Mabumeianam sectam delcsialur, ut habce infra,

Jacobi Gretseri nolffi.

Jacobi Ponlani nol

Cliristianorum fidei alque dogmaiis, omniumsacro , , ,

lxtitia et pace ejus litleras suscepimus, et quani Q *

Barbarus ei bonorem babere

Jacobi Pontani DOtffi.