1

^-

PATROLOGIJi
^
SEO

CURSUS COMPLETUS,

B I B L I O T H E C A DNIVERSALIS, 1NTEGRA, UNIFORMIS,

COMMODA.OECONOMICA,

0 SS. PATRUM, DOCTORH SCRIPTOIIQII ECCLESIASTICORII,

QU\ AB MYO AP0S70LIC0
MT COHCilll

SIVB LATIKORUM, 8IVB GRJECORUlf,

AD TBMPORA CONCILII TRIDENTIN l (4**01543) PRO
VLORENTINI {ANN. 1459) PRO GRSCIS FLORUBRUNT :

RECUSIO

LATINIS,

CHRONOLOGICA

OHNIUM QUifi EXSTITERE MONUMENTORUM CATIIOLKLB TRADITIONIS PR QUINDECIM PttlMA

E C C L E S L E SiCULA E T AMPLIUS,
mTA 08 , IKTKR 8E CUMQUB KONNOLLIS CODICIBU6 MANUSCRIPT1S COLLATAS, P E R Q U A M DILIGEN*
TtM CASTICATA; DI88BRTAT10NIB08, C<HMENTARII8 V A R U S Q U E LECTIONIBUS C O N T I N E N T E R 1LLU8TRATA; 0MNIBU8
OPEBIBUS AMPLI88IBU8 BDITIONBB QVJE TRIBUS NOVISSIMIS 8CUL18 D B B E N T U R A B S O L V T A S DETECTIS, AUCTA ;
M V O I C I I U 8 PARTICDLARIBtJS ANALYTIC18, 8INGUL08 8IVE TOMOS 81VE AUCT0RE8 ALICUJU8 MOMENTI 8UBSEQUENTI08, DOHATA, CAPtTCJLIS INTRA IP8UM TEXTUM RITB DISP0S1TI8, N E C N O N ET TITULIS 81NGULARCM PAGINARUM
riARGMfBM eurERIOREM DI8TINGUENTIBU8 8UBJECTAMQUB MATBRIAM SIGNIFICANTIBUS, ABORNATA \ 0PERIBU8
018, TOM AP0CRYPBI8, A L I Q U A TERO AUCTORITATE I I I ORDIlfB AD TRADITIONEM ECCLESUSTly

CAM POLLERTIBUS, AMPLIFICATA;

BOCBBTIB BT AMPLIC8 LOCUPLRTATA IHOICIBUS A U C T O R U M S I C O T ET IV 0 , ALPBABET1CIS, CDR0N0L0G1C1S, 8

, 8TWTHETICIS, A N A L Y T I C I S , ANALOGICIS, IN QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATICUM, HORALE, LITURGICCM, CAWONICUM, D18CIPLINARE, BISTORICUM, E T CUNCTA ALIA 8INK ( J L L A EXCEPTIONE ; 8ED P R J B B E R T U I
POOtCS 1NDIC1BU8 188 BT GENERALIBUB. ALTRRO S C I L I C E T REKUM , QUO CONSULTO, Q M D Q M D
WOH 80LUM TAL18 TAL18VE PATRR, TERUM BTIAM UNU8QU180UE PATRUM, NE UNO Q U I D E M 0 M I 8 S 0 ,
I I QUODLlBET TBEMA 8CR1P8ERIT, U M O I N T U I T O CONSPICIATUR; A L T E R O
SClUPTURiK
SACKiE, Bl QUO LECTOBI COMPERIRE 81 OBVIUM Q U I N A M PATRE8 B T IN Q U I B U S OPBRUII
8C0RUM L0CI8 8INGUL08 81NGCL0RUM LIBRORUN 8. SCRIPTURJC VERSUS, PRIMO
GENE8E0S USQUE AD N0V18S1MUM AP0CALTP818, COMMENTATl 8INT:
BBITfO ACCURATI88IMA, CATER18QUB 0MMIBU8 FACILE ANTEPONEMDA, 81 PERPENDANTUB CBABACTERUM NITIDITAS,
CBARTA Q0ALITA8, INTEGR1TA8 TEXTU8, PBBFECTIO CORRECTIONIS, OPERUll RECOSORUM TUM VAR1ETA8,
TtOTJMBRU6,FORSIA VOLUWNWf PBRQUAM COMMODA 81BIQUB 1N TOTO PATROLOGIA DECURSU CONSTAKTER
8WILI8, PBETII EXICUITA8, PRJESERTIMQUB I8TA COIXECTIO, UHA, METUODICA E T CHRONOLOGIU
8EICBKT0RUM FRAGMEBTORUIf 0PU8CUL0RUMQU HACTBNU8 BIC 1LL1C 8PAR80RUM ,
'
PRIMUII AUTEM1N R08TRA BIBLIOTBECA, E X 0PEBIBU8 BT M88. A D 0MNE8 iETATES,
L0C08, LWCUAS F0RMA8Q0B PERT1MEMT1B08, COADUNATORUM

SERIES

GRiECA

PRIOR,

m QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCBIPTORESQUK ECCLKSIiE

S. BARNA6A AD PUOTiUM,

AGGUR J.-P.
8

MIGNE,

B l b l l o i b e e a e C l e r l nnlFcrftae,
CURStUM COMPLKTORUH 1N SHfGULOS SCIENTLB BCCLESLASnCJB

AD I N 8 T A B
JAM P C N I T U 8

RAMOS BDITORB.

tN D B A 8 P A B T E 8 B 1 V 1 D 1 T 0 B , ALlA VBMPB LATINA. ALIA GBiBCO-LATlNA.

QLOAD 8 B B I B M , T I G I N T I - Q V I N Q Q B B T DHCENTIS V O L O M I N I B O S H O L B SUA
8 T A T M O X T E P O S T P B B A C T 0 8 INDICES 8 1 , A C QUINQUE-VIGlNTI-CENTOM B T
M I L L B F R A H C I 8 VENIT. GRCA
BCPUa T 1 P I 8 M A N D A T A EST. P R I O R G R J E C U M T B X T O I I ONA CtJM VER810NE LATINA L A T E R A L I S A M P L E *
CTirOR , BT A B R O V E M B T CBHTUil V O L U M I N A P E R V E N I T , SED 8 I N B I N D I C I B U S ; P 0 8 T E R I 0 R A U T B M HAKC VER8I0NEH
TAirnJM BXBIBBT, I D R O Q C E I N T R A Q U I N Q U E E T Q O I N Q B A G I M T A T O L U M I M A B J C T I N B T O R ; UTRAQUB V I G E S I M A QUARTA
D E C W B R I 5 1860 1 APPARUERAT. U N U M Q U O D Q O E V O L C M E N G P J B C O - L A T I N U I I OCTO, U R U V Q U O D Q B B M E R B
LATIflOM Q O I R Q O E F R A N C I 8 8 0 L C M M O D O E M I T O R *. D T R O B I Q U B tBBO, IJT PRBTIl B U J 0 8 B E N E F I C I O F R U A T U R E M P T O B , COLLBCTIONBM 1RTEGRAM
8 1 V E G R J E C A M 8 I V B LATINAM, 326 V O L U M I N I B U S PRO AftTPLIOBI 1 1 0 B T
272
no IIIOBI A B S Q O B 18 C O W S T A N T E B , C O M P A R B T BBCE8SB E R I T , 8 E C U 8 CUJUSQUE T 0 L U M I ! C I 8 AMPLIT O B I K S I I BBOfON BT D 1 F F I C U L T A T B 8 T A B I A PRETIA AQUABUNT. ATTAMEIf, 81 Q U 1 8 E M A T IBTEGRE ET 8 E O R 8 I B
COLLEC.TIOilEM GBiECO-LATIIfAM* T E L E A M D E H E X G B C O LATINB V E R S A M , T U M Q U O D Q U E T O L U H E N PRO M O V E M VEt
PBO tBX FBAMCIB O B T I R E I I T . 1 5 C O B B 1 T 1 0 N E 8 8 1 8 P A T R O L O G L B NONDUII E X C U 8 I 8 A P P L I C A N T U B .

MTBOLOGU,
LAT1HA

1P8IU8 BCCLB8IJB,
BXARATA,

PATROLOGIJE

GRJECM TOMDS

SOCRATES E T

LXW.

SOZOMENUS.

E X C D D E B A T O R E T V E N I T APUD J . - P . M I G N E E D I T O R E M ,
1N V I A D1CTA FAMBOISR.
OLIM PROPE PORTAM LUTETIi PARISIOKDM YULGO
VENFER
INOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE, NUNC VEUO INTKA MOENIA PARISIWA.

J>0

/sprta one deslots providenlieJfes qui rogtesent 1e monde, raremeol les ceovres ac-dessos de lOrdinalre sc fqnt
sana contradictions plus ou rooiw fortes el nombreuses. Les AUikrt Catholiquet ne pouvaient gufere ecbapper ce
achet dvin de leur utilito. Tantdt on a nt leur exislence ou leur irnportaDce; lantit a dit qiTil clatent fenn&s
ou qu'ils allaient . Opendantils poursuivent leur carrifcre depuis 51 ans, el les produciioos qui eu sorienl
tewennent de plus en plos graves et soign6es : auset paraU-il certain qu'a molos d'v6oements qu'auoune prodcnce
humaine ne saurait prevoir ni emp&cher, ces Ateliers oe se fermeront que quand la Bibliotlttque du Clerga sera
lerminoe en se* 2,000 uolumes in-4 . Le passo parali un sur garant de rarenir, pource au'il y a a esporerou
craindre. Cependant, parmi les ralomnies aaxqoelJes iU se soot trouvds en butte, II en esl deui qui ont &6 continuellemeut r6p6t6es, parce qu etant plus caphales, lear effet entralnail plos de consoquent e*. De pelils et ignareg
concarreots se sontdonc a^harngs, par leor correspondance ou leurs voyageurs, a rpier partout que nos EdiUoos
taient mal corrigoes etroalimpriinoes. Ne pouvant altaquer le fond des Ouvrages, qui, pour la plupart, iie sonl
que les chefs-dOeuvre du Catholicisme reconnus pour tels dans tous les teinps et dans toos les pavs, il fallait bieu
se rejeler sur laforme daoscequ'elle adeplusserieox, la correction et rimpresslta; en effet, leschefe-dautro
m6me n'auraient qu'une demi-valeur, si le texte en otait toexacl ou illisible.
11 est trfes-vrai que, dans le principe, un succes inoui dans les fastes de )a Typographie ayant fbrco KEditear de
receprir aux m6caniques, afin deraarcberplus rapidenient elde donner les ouvrages a moindre prix, qualre volnmes
ilu double Cour$ d'Bcriture tainteel de TneOtogie fureol iir& avec la correciioii insufBsante donnoe dans les iroprimeries a presque tout ce qai s'adite; il est vrai aussi giTun ceriaiD nombre d'aulres volumes, appartenant a divenes
rublicatioos, furent imprlms oa trop noir oa trop blanc. MaU, depuis ces temps 61oigus, les mocaniqoes out
codo le Iravail aux presses a bras, et rimpressloii qui eo sort, sans 6tre du luxe, attendu que le luxe jarerait dans
des ouvrages d'une telle nalure, est parfailement convenable sous tous les rapports. Qaani a la correction, il est
de fait qu'elle u*a jamais 6lo portoe si lotn dans aucune dtlion ancienne ou contemporaioe. Et coromeot en seraU-fl
autreroeni, apr&s toutes les peinee el toutes lea dopenses que nous subissons pour ariiver a purger nos Ipreuves rie
toutes faales? L'babitude, en typographie, mftme dans les meillenres maisons, est de ne cornger qae deux opreuves
et d'en conforer uue troisiiime arec la seconde, sans avoir prGparo eo rien le manascrit de l^uleur.
Dans les Aletiers Catlwliques la diffference est presque incommensurable. Ao moyen de correcteurs blanchis MUI
le harnais el dont le coup d'ceil typographique est sans pitio poor les fautes, on commence par pr^parer la copie d*un
bout k 1'aulre sans en excepter UD seul mot. On lit ensaite en premi&re ^preuve avec la copie ainsi prpare. On Ut
cn seconde de la m$me manifere, mais en collationnant avec la premi&re. On fait la mme chose en lierce, en collationnanl avec la sec>nde. Oo agil de m$me en quarle, en collatioDnant avec la tierce. On renouvelle la m^rne
ratioo en quinte, en collalionnant avec la quarte. Ces collationneroents ODI pour bui de voir si aucone des faotes
eignaloes au bureau par MM. les correcieurs, snr la marge des ^preuves, a ^cbappd a UM. lee corrigeurs sur le
marbre eile m6ial. Apr^s ces cinq leclures enti^r&s cootrol^es I'uoe par 1'aulre, ei en debors de la pr6paraM"fi
ci-de$sus menlionnoe, vieot une rovistou, et souvent il en vient deux oa trois; puts clicbe. Le clicbage op6r, par
consequeot la pureto da iexte se trouvant immobilisoe, onfait, avec la copie, une nouvelle lectore d'un bout de
preove a 1'aulre, oo se livre a une nouvelle rovision, et le lirage n'arrive qu*apr6s ces innorobrables procautions.
Aussi y a t il a Montrowge des correcleurs de toules Ies nations et en plus grand riombre que dans vingt-doq
imprimeries de Paris rounles I Aossi encore. la correclion y coute-t-elle autant que Ia composiiion, Undis qu'ailletjra
elle ne coule que le dixifcme ! Aussi enfin, bien qoe TassertioD puisse paraitre tom^raire, l'cxaclitude obienae par
lant de frais el de sofns, fait-elle que la plupart des Editions des Atclier* Catiioligues laissent bien loin derriore elles
celles meme des c^l^bres Bon^dictins Mabillon et Monlfaucon et des col^bres Josoiles Pelau et Sirmond. Que
c( mpare, en eflet, n'importe quelles feuilles de leors odition avec celles dee noires qul leur correspondent, eo grcc
c< mme en latin, on se coovaincra que 1'invraisemblable est une r6alil.
D^illeurs, ces eavanLs ominenU, P prooccopos du sens des textet qae de la partie typographiqoe et n'elant
roint correcteurs de profession, lisaient, non ce qae poruient les opreuves, mais ce qut devait s> trouvcr, lcur
baule intelligence supploanlaux fautes de redition. De plvs les Bndiclins, comme les JosMiies, opraicnt presquo
loujours sur des manuscrils, cause perpotoelle de la maltiplicita des fautes, pendant que les Atelters Catholiqnes,
dont le prgpre est surloul de ressusciter la Tradition, nOperent le soovent qoe sur des imprimos.
I.e R. p. ue Buch, J6suile Bollandisie de Bruxelles, noos ^crivait, il y a quelqne lcmps, ii'avoir pu tronver en
dix-hnitrooisd'tude, une heule faule datis notre Patrologie latine. M. Deniinger, professeur de Thoologie a lUnh
versilo de Wurzbourg, et M. Reissmano, Vicaire Gon^ral de la mme ville, nous mandaient, a la dale du 19 juilkt,
navoir pu ogalemeni surprendre une seule faule, soit dans le latin soit dans le grec de notre double Palrologie. Eufln,
le savant P. Pitra, Beoodiclln de Solesme, et M. Bonelty, directeur des Annales de phitosophie chritierme, mis ati
dfi de nous convaincre d'une seule erreur typographique, ont forces d'avouer que nous n'avions pas tmp
prosumo de nolre parfaite correciion. Dans le Clerge se irouvent de bons latinisles et de bons bellonisies. et, ce qul
est plus rare, des hommes tr&s-posilifs et trds-prattques, eh bien 1 nous leur proraetlons une prime de 25 centuncs
par cbaquc faute qu'i!s decouvrlroDt dans nimporle lequel de nos volumes, surtonl dans les grecs.
Malgre ce qui prtc6de, l'Editeur des Cours complets, sentant de plus en plus Vimportance el m^me la n4cessit&
riOne correciion parfaite pour qu*uo ouvragc soit veritablemeni utile et estimable, se livre depuis plus d'un an, el
cst resola de se uvrer jusqu'a la fin k une op6ralion longue, penible et couleuse, savoir, la revision enliere et
universelle de ses innombrables clichos. Ainsi cbacun de ses volumes, au fur et a mesure qtTil les remet sous pressc,
est corrige mol pour mot d'un bout h l'autre. Quarante hommes y sool ou y seront occupes pendant tO ans, el une
.si)mme qui ne eaurait otre moindre d'un demi million de francs est consacree a cet fmporlant conlrole. De celle
fnantere, les Publications des Atelien Catholiques, qui doja se dislioguaieut enlre toules par la suporiorit^ de leur
correction, n*aurontde rivales, sous ce rapport, dans aucun terops ni dans aucuo pays; ear quel est Poditeur qul
pourrait cl voudrait se livrer APHES COLP a des travaux si giganlcsques el d*un pHx si exorbiUot? II faut
certee filre bien ponelxo d'une vocalion divine a cel eflet, pour ne reculer ni devant la pelnenl dnvanl la depense,
surlout lorsque PEurope savante proclame que jamais volames n'ont 6dit6s avec taut d'exaclitude que ceux do
la Bibliothlque universelte du Clergi. Le pr&eot volume esl du uombre de ceux ravisos, et tous ceux qui le seront
a l'avenir porteront celte note. En cons^quence, pour juger les produclions de* Atelier* Catlioliques sous le rapport
<ie la correclion, il ue faudra prendre qoe ceux qui porleroul en ite Pavis ici traco. Nous ne reconnaissons que ceuo
VJition et celles qui suivroni sur nos planches de molal aiosi corri^oes. On croyait autrefois que la $trdot>pio
Imnaobilisail les fautes, attendu qu'un cllcho de metal n'est poiut ^lasliauc; pasda tout, il iniroduil la perfcclion,
car on a tronvo le moyendc le corriger jjsqu'k e x t i n c t i o D de fautcs. L'Hebreu a 6tu revu par M. Dracb, le Grcc
par des Grecs, le Latln et le Francais par les preraiers correcteurs de la capHale cn cea languea.
Nous avons la consolation de pouvoir flnir tet avis par les reflexiows euivantes : Enftn, Doire cxerople afimpar
fcoranler les graode pablications en Iulie, en Allemagne, cu Belgique et en France, par les Canons grecs de Uontc,
le Gerdil de Naples, le Salnt Thomas de Parme, VKneyciopddie retigieuse d* Munich, le recueil des didaraUom des
rite* de Bruxelles, les Boltandistes, le Suarez et le Spiciltge de Paris. JosquVi, on n'avait su roimprimer que dcs
ouvragee de courte halelne. Les in-4, s^englouUsseot les io-folio, faisaient petir, et on nosait y toucher, par
crainte de se noyer dans ces abtmes saos fond et sans rives; mais on a floi par se risquer a nous imilcr. Bien plus,
sous notrc irapulsion, d'autres Editeurs se propareot au Butlaire uniYersel, aax Duehions de loules \es Congregations,
a une Biographie et a une Histoire g6n6rale, etc, etc. Malheureosement, la pluparl des ^dilions dija faites ou qul $e
font, sonl sans autoriU, parce qu*elles sont sans exactitwde; la correclion sembU ea avoir 6lo faile pardes aveugles,
soit qiTon n'en ail pas scnli la graviio, soit qu'on ait reculo devanl les frai; mals pationce! nne reproducliOli
correctc surgira bientot, no ful-ce qu'a la lumidrc des ocolcs quijse sonl failesou qui se feroul cncore.
e

lu

TRADITIO
SMCULUM

CATHOLICA.
F , ANNUS

khO

EPMEIOY

SOCRATIS
SCHOLASTICI,

HERMIJE

s o z o m e n i

HISTORJA ECCLESIASTICA.
VRfftlCUS YALBSIUS

GRJSCUM TBITUM COLLATIS MSS. CODlCtBUS

LATINB VBRTIT, BOTIS ILLUSTRAVIT
;

BHENDAVIT,

CUJUS BDITIONKM CRITICIS OBSERYATIONIBUS LOCUPLETAVIT

GUL. READING, CLERI LONDINENSIS BIBLIOTHECAJUUS.
(CanUbrigia?, tjrpis Academicls, 1720. fol.)

ACCURANTE

E T DENUO RECOGNOSCENTE J.-P.

BllLIOTHIOA

CLBBI

MlGNE,

UVIVBfttJB,

8ITE

CU&SUUM C0MPLET0B7JM* /sitf&ULOS bQXXJlM* ECCLESjJfI$C,i

RAMOS.EDJTORB

TOMUS UNICUS.
i TTHT -

VENIT 12 FHAltCIS GALLICIS.

E X C U D E B A T U R E T V E N I T APDD J . - P . MIGNE, E D I T O R E M ,
fl VliMCTA ITAUmS&.
OLIM PROPB PORTAM LUTETIJE PARISIORUM VULGO
DESFER
ftMUNATAM, SEU PETIT-MONTROUGE,
NUNC VERO 1NTRA MOESlA PARISINA.

186%

TBADITIO CATHOLICA.
SMCULOM

V. ANNUS

WO.'

ELENCHUS
AUCTORUM E T OPERUM QUI Uf HOC L X V I I COIfTHIEIfTUR.

SOCRATES.

Historia ecclesiastica.

col.

30

80ZOMENUS.

Historia ecclesiastica.
HenriciValesii

Obttrvatione

843
in Hittoriat

ecclesiasticas

Soeratis

tt Sozomeni.

1131

256370

Pariaiie. Ex Typis J . P. MIGNE.

CHRISTJANISSIMO
FRANCORVM
LUDOYICO

ET

NAVARRM

DEO

REGl

DATO,

Ecclesiaslicarum rerum Histortam, a Socrale oiim ac Sozomeno Gr&ce conscriptam, nunc

vero in Latioum sermonem a me conversam atque observationibus illustratam, utrum Majestati T u s nuncupare deberem, rex Christianissime, diu multumque dubitavi. Nam cura ab
ineunte aatate studiis me humaDioribus addixissem, et quietam tranquillamque vitam cum
liUeris cunctis semper rebus anteposuissem, ineptum mihi videbalur et alienum ab institulo
nostro, provecta jam aetate, regiam ambire* et Majeslatem Tuam, tot tantisque districtam negotiis, litlerario munere interpellare. Sed postquam animadverli Majestatem Tuam hujusraodi munera haudquaquam aspernari, et eruditos homines, non eos solum qui sub princi*
palu tuo degunt, verum etiam exteros siogulari humanitate ac benevolentia complecti, et ad
exeolenda optimarum artium studia cunctorum aniinos nuper liberalitate sua excitasse, i n rati animi fore existimavi, si hoc opus tuo principatu coeptum atque elaboratum, alteri potius consecrarem quam tity. A n cum ego tot j a m libros in lucem emiserim, tot illustres viros
scriptis meis praedicaverim, reginam etiam extenus gentis peculiari oratione laudaverim, r e - gem meum, rerum gestarum gloria et cunctis belli pacisque artibus excellentem,

silentio

transmiltam; necomnibus modis elaborem, ut aliquod iogenii mei monumentum in augustissimo qus nomine appareat? H u c accedit exemplum Sozomeni nostri qui cum ecclesiasticam Hisioriam a principatu Constantioi Haximi ad sua usque tempora novem Hbris contextrisset, eam Theodosio Juniori nuneupandam putavit. Quem secutus longo post intervallo
Nicephoras C&Uislus, Andronico Patoologo, Byzantino imperatori, opus suum consecravit.
Ac profecto sapieatissime, ut equidem censeo, uterque illorum judicavit nullum regibus atque imperatoribus coavenienlius offerri posse munus, quam historiam rerum ecclesiasticarum. Q\w enim cognitio utilior magisque necessaria est principi, quam earum rerum q u
ad ipsum quotidie deferuntur? Certe cum religio primum locum obtineat in republica, c u m que ex quo tempore reges atque imperatores sese Ecclesiae corpori adjunxerunt, maxima
semper fuerit eorum auctoritas in rebus Ecclesice administrandis, turpe atque indecorum est
Ulis negotia', i n quibus tractandis assidue versantur, ignorare. Itaque magores tui, Carolos
dico et L u d o r i c o s , qui Francorum regno Romanum imperium velut appendicem quamdam
adjuDxernnt, o m n i studio ac diligentia in id incubuerunt, ut ecclesiasticarum rerum exactissimara sibi notitiam compararent. Quippe intelligebant principes sapientissiml, rebus E c c l e sia probe constitutis atque ordinatis, reliqua deinceps ex voto succedere, et pacem imperii
ac tranquilJitateni e i Ecclesiae pace ac tranquillitate, tanquam ex fonte, promanare. Testantur hoc i i l o r u m studium, tum h i s l o r i veteres, tum leges capitulares ab iisdem editae ac promuIgaUB; e j u s m o d i decreta, in quibus primo semper loco de rebus ecclesiasticis sanxerunt,
quibus aihil a d disciplinam ecclesiasticam sanciri possit utilius. Idem etiam testantur libri
a Caruio Magno conscripli, quos vulgo Carolinos vocant. Non igitur sine causa, Christiano*un antiquitates Christianissimo principi, ecclesiasticam Historiam tibi inter Ecclesiae filios
fnmo^enito, d e d i c a n d a m esse existimavi. I n qua, quid et quantum juris sit principi in r e Jt>us tcclesiasticis, MajestasTua liquido perspicict: et quemadmodum ex imperatoribus R o raanu,ii q u i d e m

qui Ecclesiam saevis persecutionibus infesiarunt, adversa semper fortuna

u , fonesto t a n d e m

exitu inlerierint; ii vero qui Ecclesiam augere atque ornare omnibus

modis studuerunt, qui sacerdolibus honorem, clericis privilegia immunitateraque tribuerunt,

PiTttOL.

GR. LXVII.

i 1

' ENRICI VALESIl

omnia sempor laela ac { 0 4 &x{terti sinl, et de hostibus ac lyranais maximas v i c l o r i a s

reportarint. Q u o n j n ) U l ^ e & \ p i n cuni a primis regni tui rudimentis imilatus sis, j u r e
cadem tQ felipitas*Hri:6nc\is expeditionibus

merfto

perpetuo comilatur. Possem hoc loco in l a u a c s

lua$ Jiberius excilrrere, idque exemplo eorum scriptorum quos supra nominavi. Nam M*ye^tafis,;.Tuft* res gestse longe profecto uberiorem ad dicendum materiam. mihi suppeditanl^
;V.quam aut res Theodosii Junioris Sozomeno, aut res Andronici Nicephoro olim suppedilarunt. Sed quoniam de rebus ecclesiasticis priraum institula est oratio, quarum historiam M a jestali Tuae oblaturus accessi, malo m e i n t r a h o s fines continere, quos mihi ipse inilio p r a e scripsi, et ex laudibus luis eas solum altingere qua> ad Ecclesiam et ad religionera pertincnt.
Nihil igitur dicam de eximia humanitate lua, qua cunctos adeuntes excipere soles; nibil d e
admirabili prudentia, qua et civilia et bellica negotia administras ; nihil de justitia, quam i n
omnibus faclis dictisque religiosissime servas; nihil de incredibili vigore ingenii t u i ; n i h i l
de prolixa i n Htteras munificentia, quarum te patronum jam pridem declarasti. Preeternrit*
tam tot bellicas expeditiones tuas, expugnaliones

urbium atque oppklorum, exercitus

ho-

stium cfiesos, tropeea in Belgio, in Germania, et i n media erecta Pannonia. Taceo T u r c o s

primo adventu copiarum tuarum fusos et fugatos, et amnem cadaveribus oppletum. N i h i l
dicam de novissima expeditione lua in Belgium, qua plures urbes unius aeslatis spatio c e pisti, quam toto superiore bello a d i v memorifie Ludovico parente tuo fuerant e x p u g n a t .
Mitto comitatum Burgundi, medio hiemis algore raptum potius quam caplum. Hlam vcro
pacem, quam nuper Aquisgrani cum rcge Hispano pepigisli, tacitus praterire nullo modo
possum. Qua in componenda, quanta esset quitas ac moderalio anioii tui perspicue declarasti. Nonenim amplificandi regni eupiditas te a recto justiii tramite abduxit. Non nrilitum
tuorum robur ac multitudo, non ducum preestantia, non magnitudo beJlici apparalus, non
hostium provinciaB militaribus copiis nudatee, aniraum tuum sollicitarunt. Sed tuo contentus

nihil ullerius concupivisti. Equidem hanc pacem omnibus victoriLs ac triumphis luis Iouge
anteponendam puto. Nam el urbes Belgii maximas ac munitissimas dilioni t u adjunxil et
nomini tuo immortalem gloriam comparaviL Quid enim gloriosius quam insumma felicitato
semetipsum vincere, et supra tropeea stantem, victoriee suee niodura imponere? Cepit ex hac
pace non mediocrem fructum religio, cigus in renovando foedere pra&cipuam rationeiu habendam esse duxisti. Q u cum gre admodumcerneret

duos polenlissimos oibis Chrisliani

principes inter se oollidi, et mutuis cladibus sese atlerere j a m paratos; idque eo

tempore

quo ipsa ab hostibus Christjani nominis terra marique impugnaretur; irunc firmato inler
eosdem principes pacis fcedere lffitatur, et, resumpta fiducia, triumphum sibi de impiis illis
Deoque invisis pollicetur. Sed et Ecclesia Gallicana pacem sibi haud dubia spe j a m spondet.
Quffi cum plures jam per annos gravissimis disseii&ionibus concussa fuerit atque turbata,
nunc interventu p a c i f i c Majeslatis ad pristinam concordiam

et tranquillitalem revo-

cari se posse confidit. Denique littera nostrse, bujus pacis causa, incredibili gaudio gesliunt
atque exsullant. Quee cum tibi jampridem pluriuium debcant ob regalem erga ipsas mimificentiam tuam, nunc se vilam ipsam hoc nomine tibi debere ingenue profitentur. Sunt euim
alumnffl pacis, et comites quietis atque olii. Itaque omnes erudili ac probi, proBcipue vcro ii
in quos hujus belli tempestas incubuerat, ut haec pax diuturna ac perpetua sit, ardentissimis
votis Deum deprecantur. E x quorum ego numcro, hos e c c l e s i a s t i c Historise libros, a me
expositos atque emendatos, Majestati Tuae libens dieo atque offero. Quos quidem, tanquam
obsides devotissirai obsequii mei, gratique animi certissimos testes, ut benigno vultu suscipias, Majestatem Tuam etiamatque etiam rogo.
S. . T.

Dicatissimus

HENBICUS VAIKRUTS.

P1LEF.VT10.

STUDIOSO

LECTORI

Post Euscbium Catsariensem, qucm parcntem ecclesiasticae hisloriae merito appellare possurous, imilti
pia jemulatione soccensi, idem argumentum traclare institueruitt. Sed prae caeteris omnibus Socratcs, et
Sozomenus ac Theodoritus, tolias antiquitatis judicio celebrati sunt; qui ab iis temporibus exorsi in q u i bos Eusebius scribendi finem feccrat, ad Theodosii Junioris tempora opus suum perduxerunl. Et initio
quidero ires islos scripiores simul junctos in lucem proferre dccreveram, ut qucmadmodum onum idemqae argumenlum litteris proseculi sunt, sic eliam uno eodemque volumine comprehensi legerentur. Sed
quoniam nimis prolixura boc facto fulurura erat volumen, idoirco editioncm Theodoriti aliud in lempus
differrc suin coactus. Cni Evagrii Epiphaniensis Historiam cum escerptis Philoslorgii ac Theodori Lectoris
aJjungant, u l lotum corpus ecclesiaslicse hislorkc, nostro labore expositnm atque explicatuni, sUidiosi
>$lhac possinl pervoWere. Interim vero babes i n boc corpore, Lector, Socrateui ac Sozomenum simul
junctos. t n qtiorom edilione qaid praestiterim, paucis accipe.
Ante anno* octo, cum Eusebii Caesaricnsis Hisloriam jussn atque auspiciis illustrissimorum antistitum
d c r i Gallicant in Inccm ederem, tria praecipue in illa editione praslare studui. Primum enim manuscriplis opUuue note codicibus uitdique conquisilis, ea quae in prioribus edUionibuscorruptaet intcrpolata
faerant emendavi alqoe dislinxL Detnde cum superiores interpretes, seu scriptorum exemplarium penurta, sea ob atiam quamlibet causam mullis in locis lapsi essent, ne illorum inlerprelatio lcctores in errortm inducerel, novam tpse inlerprctationem efoboravi, qua studiosos in poslerum conlentos fore confido.
Poslrcmo annotationes subjeci, quibus tem emendalionum mearum rationem redderem, tum obscuriora qoawpie ae difficiliora loca exponerem alque illustrarem. Atqtie haec editio, benigne ab omnibus excepia, versatur nune in manibus entditorum. Qnod igilur in Hisloria Csesariensis Eusebii lunc opitulante
Deo perfcci, idem nunc iu Historia Socralis atque Sozomeui, jussu alque auspiciis eorumdem quos dixi aslistitam, perflcere sum conatus. Nam ut priore loco dicam de Socrate, qui prior ad scribendum" se contuUl, ejes HistoriatB emendavi ope alque auxilio irium mss. codicum, Sfortiani scilicet, Florentini et Allattani. SforUanus codcioplimus ac vetustissimus s c m l u r nunc in bibliotheca Vaticana. Hunc jampridem
in ralkun Uluslrissimi viri Caroli MonchaHi, arcbiepiscopi Tolosani, cum edilione Genevensi contulerat
Locas Holsienius, vir doclissimus; et varias lectioncs una cum emcndationibas Philostorgii ex ms. codice
Scoriicenst decerptis, ad eumdem antistitcm niiserat, cum clerus Galiicanus yeleris Historise ecclesiastica?
ncmm editionem procurandi mnnus ei mandassct, ut scribit lapm Holslenius in epistola ad Petrum Possim*ua Sodelatis Jesu theologum. Poslea vefo, cum, rogatu ipsius archiepiscopi Tolosani, qui ob nimias occupationes haic edltioni vacare se non posse intclligebat, clerusGallrcanus eam provinciam mibi injunxisset,
varias lecttones snpradicti codicis Sfortiani, ad marginem editionis Generensis afscriptas sua ipsius mana,
mmt ad me idem Holstenius, ana cum emendationibus illis Philostorgii: plura insuper missoms, si vila
ip$i loogior concessa fuisset. Ettnira paulo aale obilum disserlationes aliquol ad me misit de locis quibusdam cooeilii Nicaeni et concilii Chalcedoneusis, dcque Synesii episcopatu. Quae quidem disserlationes, si
Dens juterit, i n terlk> Historiae ecclesiasticae tomo edentur a nobis, ne respublica liiteraria doclissimi v i r i
lufBbraltouibns dialius fraudetur. Sequitur codex Florcnlinus, ante annos circiter quingentos descriptus,
qui nonc servatur Florentiae i n bibliotheca S. Laurentii. Hujos indicium alque usum dcbeo Emerico Bigotio, sagacissimo bibliothecamm veterom indagalori: cujus diligentia faclum esl ot, bic sedentes alque
otiosi, raulumm ac disjunctissiroarum bibliothecarum opibus Ibesaurisque frueremur. Ejus enim rogatu
Michael Erminios patricius Florentinus, codiccm illum contulit cum edilione Genevensi, ct varias ejusdem
lectroncs ad m e transroisit. Quo quidcm noroine ulrique plurimura me debere proGteor. Tertius cst codex
Leonis A l l a l i i , viri undecunquc doctissimi, ctde anliquilate ecclesiastica optime mcriti. Hic codex continet Historiano ecclesiaslicam Tbeodori Lectoris, duobus libris comprehensam : quaiu Theodorus Leclor
ex iribtts ecclesiaslicarum rerum scriptoribus, Socrate scilicet, Sozomeno ac Tbeodoritocollegcrat, eodem
plane roodo quo Cassiodoras Senator Triparlitam Hisloriam composuit. Yerum Iriparlita haec Theodori
Lecioris H i s t o r i a res tantum principalu Gonstantini et Gonstantii in Ecdesia ge*tas compleclilur : sive
qood Theodorus Lector non progressus eral ulterius, sive quod reliqui ejus opcris libri vetustatis negligenlia perierunt. Ex hoc igitar codicc varias lectiones in duobus prioribus Socralis libris Leo AJIatius janipridem excerpBerat, et ad illustrissimum antistilera Garolum Monchallum transraiserat, manu sua deicriptas. Quas ego postea nactus som beneficio illustrissirai v i r i Dionysil Talaei, in suprema Parisiorum cu^feneralis advocaii regis Cbristianissimi. Praeter hos tres codices manuscriptos, usos sum Regio codice,
noo admodum vetere, quem unum Robertus Stephanus typis suis exprcssit. Quo minus miranduin
esttinilgaHe baclencis Socratis editioncs adeo vitiosa? suni, cumex nnico exemplari, eoque admodum
receofe, o m n e s descriptae eint. Porro hunc codicem ex Rcgia bibliothcca deproraptum, bumaniier mihi
t

15

1IENRICI V A L E S I I

PRJEFATIO.

commuiiicavit iHustrissimus ac reverendissimus aniistes Nicclaas Colbertus, Lucionensis episcopus, vir

cximia praditus docirina et virtule ac dignitate. De cujus laudibus plora dicerem hoc loco, r isi me Id
maxime cjipientem singularis ejus modestia cohiberet. Atqoe haec sunt auxilia scriptorum codicum quibus
fulius ad hanc Socratis edilionem me accinxi.
In Historia vero Sozomeni corrigenda pauciores mihi codices adfuerunl. Nam praeler exeniplar biblio
thecae Regiae, quod Robertus Stephanus iu editione sua expressit, et pneter codicem illum Leonis Allatii
cujus eupra mentionem feci, qui in quatuor duntaxat prioribus Sozomeni libris et in principio libri quioti
nobis^djumento fuit, unicum habui codicem Fuketianum. IIic liber primum quidem fuerat Garoli Monchalli, arcbiepiscopi Tolosani, viri ecclesiasticae historiae stodiosissimi. Postea vero in Fukctianara biblio*
tbecam translatus, ab ampiissimo viro Nicolao Fukelio mihi commodalus est. Quam ob causam in Annolationibus meis Fukeliannm eum codicem appellavi. Tandem vero effecla jameditione nostra, codex iste, tina
cura reliquis mss. exemplaribus bibliotbeca? Fukelianae, transiil in jus acdominium flluslrissimi viri,et turo
sqis, tum patris meritis spectatissimi, Caroli Mauricii Tellerii, abbalis S. Renigiii, qui nunc coadjutor esi
in arcbiepiscopatu RemensL Est quidem hic codex non admodum vetustus, optimae tamen notae ct ex opltmo exemplari descriptus. Tituli capitutu qui io codice Regio et in edilione Roberli Slepbani praefixi suni
Uisloriae Sozomeni, in hoc codice non habentar. Nulla item capilum dislinctio est in singulis libris. Ex quo
prastanliam acvetustalem ejus codicis licet deprehendere. Indicesenim iili scn tituli capitura, a Nicephoro
Callisto, vel potius ab aliquo recentiore, composili sunl ineple prorsus aut barbare. Adeo ut mihi, accuratius intuenti, cujusvis polius quam Nicephori esse videantur. Porro ne quem sua laude defrandcm, varias
lectiones in Historia Sozomeni ac Theodorili, cx supradicto codice Allaliano, id est ex Historia T r i p a r i i u
Tbeodori Lectoris excerptas, debeo Samueli Tennulio, viro doctissimo nieique amanlissiroo, qu nunc Noviomagt liiteras magna cum laude profitetar. Hic eniro dum Rorose esset, eas manu sua deseripsa ex codice
Leonis AUalii, viri nunquam salis laudati: qui meo rogatu meaque causa varias illas lecliones eidem Tennulio describendas concesserat. Horum igilur exemplarium subsidio, lam in Socrale quam in Sozomeno,
innumerabilia loca quae anlea corruplissima legebantur emendavi, lacunas plurimas supplevi, dislinclione
restitui, novam denique interpretationem adjeci. De qua nunc pauca dicank
Quse de Musculi et Christopborsoni interpretalionibus olim dixi in praefatione ad illustrissinios Ecclest
Gailicanae antisiitcs, quaeeditioni Eusebii noslri preQxaect, ea impraesentiarum nibil altinet commemorarc.
Id unura addam : si posl illoe quos dixi interpretes, Historia Gasariensis Eusebii novo inlerprele opus babuit, roulto magis necessariam fuisse novam inlerpretatiouem Historiae Socratie atque Sozomeni. Horum
cnim Historia longe mendosior ad nos penrenit, quam illa Caesariensis Eusebii. Idque ex editione Roberli
Slephani prudens lector facile deprehendel. Quippe Roberlus Stepbanus in Eusebii quidem editione
plures mss. codices adhibuit, ex bibliolheca Regia depromplos: i n excudendis aulem Socralis ac Sozomeni
Histortarum libris, unicum singulorum habutt codicem. Raque ad calcem editionis s u , i n Eusebii quidem
libris varias lecliones ex vetuslissimis, ut ipse dicit, exemplaribus desumptas notavil. Iu Socratis autcm
ac Sozomeni Historia nullas apposuit variantes lectiones, proplerca quod unicum ulriusque scriploris exemplar nattusfuerat. Et Eusebii quidem exemplaria, quibus usus e*l Stepbanus, optiina erant ac veluslissrma,
ut ipse testatur. Ulerque autem codex, tam Socratis quam Sozomeni, quem RoBertus Stepbanug in edilione sua expressit, recentissimus est, ut ipsi vidimus, mendi&que referlue quamplurimis. Proinde mirum
non est vires doctes in his Socratis ac Sozomeni libris inierpreiandis saspius ballacinatos fuisse, cum tam
tiliosa ac mutila exemplaria prae oculis haberent, et mss. codicum auxilio destituerentur. Nam Musculus
quidemsolam Roberti Slephani edilionem viderat. Chrislophorsonus vero, Easebii quidem ac Theodoriti
inss. codices aliquol inspexit. Socralis vero ac Sozomeni nulla mss. habuitexemplaria, ut in annotaiionibus
meis non seinel observavi. Varias duntaxat lectiones, ei doclorum bominum conjecturas, ad margincm editionis Roberti Slephani amiolatas viderat : cujusmodi codices quamplurimi in nianus nostras venerum.
Yerum lectiones illae nullius fere sont ponderis atque auclorilalis, cum nullam habeant ascriplara notani
antiqui exemplaris ex quo descriptae sunt. Ego vero com opiimos ac v^tustissimos codices tam Socralis
quam Sozomeni nactus sim, eosque non sine sumroo labore cum vulgalis edilionibus contalerira, faciliore
deinceps ac planiore via ad eorum interpretationem accessi. Nostra igitor baec editio omnibus, tam Gnecc
doctis, quam iis qui Graca nesciunt, ex aequo, ut spero, satisfaciet. Nam et Grace docii, Soeralem ac Sozomenum nostra opera emendalos ac perpurgalos legent; e l qui Graca minus callent, eosdem Latioa inter*
pretatione a nobis donatos facilius intelleciuri snnt.
Sequuntur annotaliones: in quibus perinde ac in nolationibus Eusebianis, duo periicere tenlavi. P r i mum, u l emendationura mearum rationem redderem, et varias lecliones ex mss. codicibus deprompla,
Icctoris judicio proponcrem. Deinde, ut obscuriora quseque ac didiciliora loca, qua? legenlis ingcnium morari posse videbanlur, pro modulo meo illuslraretn. Nec ignoro maltos esse dclicatos ac fastidiosos boluines, qui exquisilasdunlaxat observationcs et comrouncs quos vocanl locos, ad pompam et oslenlationem
compositos, sibi exbibcri velint: iilam vero annolaiionuro paricra quoe cmendationcs ac varias lectionrg
continet, levem prorsus ac despiciendam exisliroent. Quibus cgo id rcsponsum vclim : ctsi emendaliones

17

DE VITA ET SCRIPTCS SOCRATIS ET SOZOMENl.

i l l e ac variae lectiones quas Gra?ci vocant, insuaves plerumque ac molcsta? sint legciuibus,
utiles lamen eas esse iinprimis, ac prorsus nccessarias, iu liis prasertim scriptoribus quorum libri miuus
emendali ad nos pervenerunt. Hujasmodi autem esse Socratis ac Sozomeni Hbros jaui superius admonui.
E ' obscrraiiooes quidera majorera spcciem pneferunt eradilionis: emendatio vero plus ingenii ac judicii
r^quirtre mihi videlur. Neque eniui cujusvis cst de vera ac germana veterum scriptorum lectione fcrrc
^ntcoliam, sed ejns qui et molliplici doctrina instructus sit, et in hac judicandi arle diu muUumque excrcilaius. Forro annotalionibus tres a me subjuncti sunt libri observationum ecclesiasticarum, quae ad Socralis ac Sozomeni Historiam illustrandam perdnenl. Nam cum animadverterem, i n rebus Alhana&ft
Alexandrini et Panli ConstantinopoHtani referendis, mullos et maximos errores admissos esse a Socrale
aique Sozomeno, et ab iis qut illos postmodum secuti sunt, eam historiae partera, quanta fieri potuil cura
ac dfligentia, duobus prioribus libris illustrare studui. I n quibus multa reperieni sludiosi a mc observata,
qiup aliorom diligentiam fugerant. Tertius autem liber, qui explicaLionera continet sexti canonis concilii
Nicxni* idcireo a me hic subjectus est, quod i n eo canone agilur de jure ac potestate pairiarcharum, quoruro a Socrate nostro menlio fit in libro sexto ac seplimo. Cujus quidem rei ideo lectores admonendos puU v i , ne quis existimaret me cujusquam reprehendendi causa librum hunc reliquis attexuisse. Non cnim
profecle id miiii consilium fuit. Sed primo quidem, verilatis indagandae studio canonem illum exponere
aggressus stun; deinde vero, ut scriptori meo lucem aliquam afferrem, eam libellum anaoUlionibus raeis
sabjeci. In quo t i a viro doclo atqueamico dissentio, id modeste, nec sine bonorifica ejus appellalione feci.
Coroflarti loco addita est dispulatio Archelai Mesopotamiae episcopi adversus Manichaeum, cujus mentio iit
a Socrale m libro primo- Ejusdem operis memioit Epiphanius in haeresi Manicbaeorum, el Hieronymus i n
Vtbro De scriptoribus ecclesiasticis, cujus haec sunt t e r b a : Archelaus, epUcopns Metopotamice, librum dispuUiionis $U42, quam habuit adversum Mamchaum exeuntem de Perside, Syre sermone compotuit, qui translatus
in Gr&cum, habetur amultis. Claruit tubimp. Probo. Hocegregium anliquitatis ecclesiasticae mouumentttii
i n ltaliae bibliotbecis baclenus delituerat. Tandem vero Emerici Bigotii v i r i clarissimi studio ac diiigcntia
e tenebris erotum, in lucem prodit. Sed dolendum est quod exemplar Ulud ex quo haec descripta sunt,
mendis refertum innumeris, et imperfectuin insuper ac mutilam ad nos pervenit. Desidcrari enim vidclur
ditpoUtio ipsa Archelai, quam habuit adversus Maniebaeum in Marcelli domo, coram quatuor judicibus a
Narcello electis. Nisi forte dicamusdisputationem Arcbelai contineri inepistola ad Diodorum presbyterum,
in qua Archelaus disputationem illam quam adversos Manich&iiiii babuerat, integram refert. ut coliigitur
ex ftne illios epistote.
Atqoe haec sunl de quibas in princtpio hujus operis lectores admonendos esse exisiimavi, ut quirf in bsc
fto&lra editioue pnecipuum esset, nec in superioribus hujus flistoria? edilionibus inveniretur, primo
ftUtim iaiuiui posscnt cognoscere. Restat nunc ut de Socrate ac Sozomeno pauca dicam; qui et
qoaksfoeriiit;qaodgeous vitaesecuti, quam religionem professi fuerint, et uter eoruni prior U i s t o i L n
cooscnpsent.
D E V I T A E T S C R I P T I S S O C R A T I S A T Q U E SOZOMENI.
Socrales igUur noster, ab hoc enira ordiemur,
palriam babuitConstanliiwpoliiii. Ipse eerte in Hbro
qointo Bistoria? ecclesiaslicae, cap. 24 se in eaurbe
nalum alqae educaium fuisse lestatur, et ob eara
causam ree illas praecipue coramemorasse, quae in
ea dvitate acciderant. Gramraaticse artis praeceptis
institalas est, admodom adolescens, ab Helladio et
Ammonio grammaticis, qui tunc forle Alexaodria
profugi, CoostaoUnopolim se receperani. Gausam
vero cor gramraatici illi Alexandria migraverinl, si
qaie scire desiderat, eam inveniet relalam a Socraie in lib. v, cap. 16. Nam cam lempla gentilium
deslrucu essent Alexandrise, cura ac sludio TheophUi, urbis illius cpiscopi, Helladius et Ammouius
f r a m m a l i d , quorom altcr Jovis, alter Siuiii sacerdoe erat Alexandrix, conlumeliam haoc deorum ^
tuorum a*gre fcrenlcs, relicla urbe Alexandria Conantinopolijn profecti, domicilium sunm Ulic collocanmt. Porro gentilium templa Alexandriae defiiteta sunl Tiuiasio et Promoto consulibus, u l scribil Marcellinas i n Ghrontco, qui annus cral undccn
taus imperatoris Theodosii. Ex quo apparet Socrat

tcm nostrum circa exordia principatus Tbeodosii in

lucem edilum fuisse. Quippe pueri anno aelatis circiter decimo tradi solebant grammalicis erudiendi.
Post baec Socrates rbeloricam didicil sub Troilo
sophisla, qni per id tempus summa cuin laude
eloquentiam docebat Constantinopoli. Id quidem
diserte non dicit Socrates noster. Yerum ex cjiu
verbis atlenlus ac diiigens lector islud quod dixi,
facilc colliget. Toties enim, taroque honoriOce ejus
mentioncra facit, ut magistro Minerval solvere vir
deatur. Nam el patriam cjus nominat, Siden Paiophyliae; ejusque discipulos commemoral baud paucos, Eusebium scilicet Scbolasticuiu, el Silvanum
atqne Abiabium episcopos. Dcnique in libro scplimo
Anlhemium praefectum praBtorio, qui Tbeodosio
Juniore adbuc puero rempublicam administrabat,
Troili sopbislaB consiliispraccipuc usum esse scribil.
Ubi eliam illura hoc exornal elogio: ^'
(sic cuini scribeoduni est, ut
in appendice annoiationum monui), \
^ id
est: qmprmer philosophiam qnw in ipso inerat, d -

i9
DE ? I S C R H ^ S

ritium quqqut rerum prudentia par Anthemio esse t t - i Socratcs Historiam suam conscripseril posl obttuui
debatur. flis ralionibus adduclus, Socratem nostrun> Thcodori Mopsuesteni. Sed j a m tempus est ut dc
in rbetorica Troilo magistro usum fuisse exisli- ejus sccla ac religione, sicul i n i t i o p o l l l c i l i sumus,
roavi. Yerum de bac re unusquisque pro arbitrio inquiramus.
suo slaluet. Sciendum porro est, veteres non raplim
Baronius quidem in Annalibus, e l Pbilippus Lattac properanter, sicut nonc fleri solet, sed longo bseus in libro De scriptoribus ecdesiasticis, Socraadmodam tempore cloquentiae operaro dedisse. lem nostrum secta Novatianum fuisse affirraaut.
Certe Gregorius Nazianzenus i n Carmine de vita Idera etiam ante illos censuit Nicephorus i n procesuateslaiur, ae anno aHalis tricesimo Atbenis dis- mio Historiae ecclesiasticae, bis verbis :
eessisse, cum in ea urbe oraloriae artis precepta \
didirisset. Post haec Socrates relicla Troili scbola . Id est: et i$ qui cognomine quidem
ad forura se conlulit, et causas aclilavit Conslanti- , sed animo minus puro fuit Socrates. Quod non
nopoli. Unde cognomentum adeptus est Scbolastici. ila acdpiendum est, quasi Socrates coguoSic enim advocati eo tempore dicebantur, ut jam- minatus sit, sed nt Novatianum i l l u m fuisse signipridem ab aliis observatum est t non quod in scho- ficctur. Nain Novaliani se catharos appellabanl, ut
docet canon octavus concilii Nicaeni. I d c m Nicepbolas relati essent, sed quia juvenes ex rhetoram
rus i n libro u , capite 14, ila scribit dc Socratc :
scbolis profecli, arlem banc profilebantur. Tandem
ero abjecla causidicina, ad scribendam ecclesia- Hcec sibi renuntiata esse Socrates (qui hoc loco non
abhorrere $e Novatianorum institutis palam prm
gticam Hisloriam animura suum applicuit. Qua in re,
et judicio et diligentia usus esl singulari. Ac judi- u (ert) sene quodam tcribit, clc. Cur autem Novaciara qaidem, declarant observattones ac senientiae tianus a plerisque habitus sil Socrates nostcr, causa3 nec paucaB sunt, nec leves. Primura e n i m seriem
passim i n libris epis intexta?: quibus, meo quidem
jadirio, nibil est illustrius. Diligentiam vero, cum episcoporum Novatianorum, qui Constanlinopoli
alia mulla testantur, tum illud imprimie, quod tem- ecclesiam illorum rexere jaro inde a Constantini
temporibus, diligenter coromemorat, nolatis eiiatn
poram notam, id est consulatus et olympiadas
consulibus,
quibus singuli ex hac luce m i g r a m n i .
sacpenumero apponit, pneserlim ubi res quasdam
majoris momenli commemorat. Neque vero Histo- Deinde unumquemqae eorum summis eflert laudiriam suaro negligenler ac supine conscripsit, quem- bus, praecipue Ageliom ac Sisinnium, Chrysantbum
tdinodum Rufinus Aquileiensis, qui duos libros ac Paulum. Cujus eliara precibus iniraculum quodHistoriae ecclesiaslicae, quos Eusebit Caesariensis dam perpetratum essescribitConstantinopoii. Denllibris atlexait, memoriter mihi videtur composuissc. que cuncta qna3 ad seclam Novatianomm perlinent,
U D U cura ac diligentia perseqaitar, ut huic sectas
Longe aliier Socrates nosler, qui conquisitis undiaddictus
fuisse videatur. Vemm gt quis haec accuraqoe optimis monumenlis, id est, episloiis anlislitius
examinare
volueril, uihil in his reperiet q u o d
tum, actis synodalibus, et libris ecclesiaaticorum
scriptorum, ex eoruin fide Historiam suam elucu- Socratem nostrum Novalianum fuisse convrncat.
bravit. Gumque in pcima edUione operis sui, Rufi- Nam et Arianonim episcopos qui Constantinopoli
num seculus, synodum Tyri el relegalionem Albana- ecclesiam illorum administrarunt, pari diligontia
sii in Gallias, principatu Gonslantii Augusli retu- enumerat: nec lamen idcirco Arianus fuissc d i c i tur. Cuncla eliam quae Arianis et Eunomianis ac
lisset, lectis postea Athanasii libris errorem suum
Macedonianis contigerant Constanlinopoli, non m i animadverliL Quare necesse habuit novam edilionore
studio relulit, quam quae Novatianis contigenem HistQriae suae inslilucre, in qua tura erratum
illud quod d i x i , emendavil; tum alia qusedam ad- runt. Cujasquideai rei ipse rationcm rcddil in libro
quinto, cap. 2 4 , ubi scribit id sibi propositum
jceit, quae in priore editione desiderabantur, ut
fuisse, u l ea potissimura commemoraret qu;c Conipse teslatur in principio libri secundi. Ex quo apslantinopoli acciderant, tum quod ipsc in ea urbe
parel quanti a nobis facicnda sit hiec Socratis III
degerct, in qua et nalus fuerat et cducatus; tum
storia, cui scriplor ipse ultimam manum adbibuil.
quod rcs in ea civitate gestx illustriores essent c l
In scribenda aulem Hisloria usus est Socrates
memoria hominuni digniores. Quod si quis objicial
stylo shnplici atque abjecto, idque de industria, quo
Arianorum cpiscopos non pcrindc laudari a Socratc
ab omnibus facilius inlelligi posset, ut ipse testalur
ac Novatianorum, facilis cst responsio. Quippc
iti exordio libri priroi aclerlii. Illud enira sublime et
Arianorumepiscopi, qui tom Constantinopoli degcornalum dicendi genus panegyricis potius oratiobaiit, longe inferiores fuere episcopis Novatianonibus quam rerum ecclesiasticarura historiae conruin. Horum enim ecclesia per illa tempora multis
venire existimavit. Porro Historiam suam nuncnpavit
ac pnestantissimis sacerdolibus abundavil. Idquc
Theodoro coidam, quem in principio libri secundi
Sozomenas etiam suo teslimonio conCrmat, qi
sacram Dci hominem appellat, perinde ac Eusebius
elogia eorum refert, Socratis noslri clogiis similnoster Paulinnm episcopum Tyri compellat in exorHma. Quocirca aut Sozomcnum quoque NoTatianiMiv
dio libri decimi. Quisnam autem sitbicTheodorus,
fuisse diocndum est, aut Socrates nostcr absolvenrnihi quidem irtcomperlujn est. Neque enim Tbeododus ab hac calumnia. Atqni conslal Sozomcnuio
rum Mopsueslia? episcopum cssc crediderim, cum
t

ST
SOCRATIS
noo faiaee Novaiiaauin. Natn ut omtliam tcstimoniuin Tbeodori Lectorte, qui in epi&tola quam H i storiae suae Triparlitse praflxil, euiu
appeilat, ipse i u libro 11000 iaterfuisse se seribit
proeessioDi publicae, quse in bonorcm quadraginla
Uariyruai Constaultnopoli celebraia esl, Proclo ficrlcsiam ui bis illitis administranle. E \ quo manifeste
coilt^Uur Sozomcnuni calhoiicce ccinmunionis boniinem ftiisee, quippe qui una cum Calholicis supplicalioni puUiea? iuterfuerit. Fatcor quidera Socratem noslrum farcre plerumque Novatianis: ut cum
Novatiamun seclae illius auclorem inler martyres
nanierat, cum Novatiano* arclissima benevolentia
tofijunclos fuUse dicit CaUioJicis, et ima cutn illis
in ecclesia Dcum orasse; cum Sisinnu oraironern
commeiHlal, quadi habuit adversus dictuin iilud
Cbr)so6CoB)i: Etiam si inillies pctnitentiam egcri$
i r m / r . Verem aJiod est favcre Novalianis, aJiud
NoYaiiaDtim csse. Poluit quidem Socralcs noster
farcre >'ovauani&, sen quod necessiiudine ac famiiiarilaie tisdem conjitDCtus esset, seu quod eomm
discipiinam atqac abslioenliam probaret. Foit enim,
quaniara quidero cx ejus libris colligere possumoe,
paulo seterior. Sed Notatianutu iilum fuisse, segre
admodum mibi pcrsuasertm; prasenim cum ex
aliquol lods qiise in ejus Historia ocourrunt, conIrarium mibi videar deprehendisse. Primum enim
hi libro n, cap. 38, non semel
appHlai Caihoiicos; eosque opponit Novatianis.
Motaiianos ergo extra Ecclesiam faisse agnoscit.
Qood profecto nuoquam facerei, si Novaliani seclam'
amplexiis faissei. Scd et in libro sexto, capite 20 et
23, Noxattanos inter haereticos nominat, cura Arianis
fioHcet, Macedonian s et Eunomianis. Denique ex
capHe 19 ejosdfn .ibri aperle colligitur Socratem
flovauMoro BOD fuisse. Primo enim Ecclesiam perpetao appdJat simplicitcr et absolute, Ecclesiam
CalfeoJicorain: opponens cam ecclesiis aliarum secUrum, de qaibas agit in sequenlibus capiiibus,
Ariaooruni sciiicet, Novatianorum et Eunomianorora. Detnde consilium illud Neclarii qui pcenitentianom presbueram sastulit, non obscure repreteodU. Ait enim hoc faclo datam csse licenliam
peccantibos, cum nemo esset qui peccanles coargueret. Qua* quidera senlcnlia proficisci non potesl
ab bomijie Novaliano, cum Novatiani nfec poenitentiam nec presbyterom pceuilentiarium unqoam adwiserinl, ot ibidem teslatur Socrates. Accedil lestimoniain Tbeodori Lecloris, qtii in epislola quara
llbtoris eo;lesiastica3 prseflxit, Socralemct Sozoniennm ac Tbeodoritum appellat,
W esl tiros pios Deoque acceptos. Porro Tbeodorus
Uctor In eadem urbe el iisdcm fere temporibus
xixit qoibus Socrales, Auastasio scilicct iinpcrium
fchnrnistranie. Denique Petrus Halloixius m Notis
*iViiam b e a l i Ireni, pag. 6G4, ideni nobiscura
^ t i t . Disputans enim adyersus fiaronium, qui ad
* * e C h r i $ t i lf>9 ita scripscrat: tt&c Socrates
towiwnntt, cum Judccis ipsc quoque cclcbrans Pat

SOZOMENI.

*r

scha deeima quarta luna etc., haec a i l : Et quod Socrate* dicitur NovatianHs, dupliciter capi potest. Vno
quod faverit interdum Novatianh : quod etiam scribit
Bellarminu* tw libro Dt $criptoribu$ ccclesiaslicis ad
annum Domini 440, tam de illo quam de Sozomeno.
Altero, quod juerit hetreseos Notntianorum. In ciiato
quidem capiU nec te esse ostendit, nec favere. Nam
et illos vituperat, et dmensiones ac vitia detegit : ut \
non amicus, sed hostis vidtalur, aut neutrum potius,
$ed veritatis enarrator: quod historici est munus. Hactenus de Socrate. Nunc de Sozomeno dicendum est.
y

Hermias Sozomenus fuit et ipse causidicus Conslantinopoli, iisdem lemporibus quibus Socrates.
Majorcs habuil non ignobilcs, onos ex Palaeslina, ex
vico quodam juxla Gazam qui Bclhclia dicilur. Hic
vicus olim abuodabal incolarum multitudine, ct
fana habebat pulcherrima ac Tcluslissima. Scd
pne reliquis Pantheon cminebat, colli manu facto
impositum, quod velut arx quaedam eral Belbelia?,
ut scribit Sozomenus in libro Ilistoriae ecclcsiaslicae, cap. 15. Ex eo vico orlus avus Hermiae Sozomeni, ad Cbristi fidem primum conversus est ab
Hilarione monacbo. Nam cum Alapbion ejusdem
vici incola a daemonio vexarctur, et Judaei ac raedici quidam sanare illum aggressi, incantamcnlis
suis nihil profccissent, Ililarion solo Dei nomine
invocalo daDmoncni fugavit. Quo miraculo obstupcfaclus avus Sozomeni, et Alapbion ipse, cuni universa farailia Christianam religionem ainplexi sunt.
Et avus quidem Sozomeni in exponcndis sacris Yoluminibus excelluit, esset elegauti ingcnio, et
intelligentia valeret. Erat pnelerea discipliuis mcdiocriter eruditus. Uaque Chrislianis Gazam et
Ascalonem ac ftnilima loca incolenlibus cbarus admodum fult, ulpole ulilis ac ueccssarius religioni,
el qui sacrorum Volurainum nodos facile dissolveret.
Alaphionis autem posteri, sanetitate vilai et erga
pauperes bumanitale ac reliquis virtytibus prae
ca3teris inclarucrunt: primique onmium ccclesias
el monasleria illie condiderunt, u l lestalur Sozomenus inlocojam cilato. Ubi eliam addit ex ista
Alapbionis familia viros quosdam sanclos ad suam
usque a3latcm pcryenisse, quibuscura ipse admodum adolescens versalus sit, ct de quibus infra
locuturum se esse pollicetur. Intelligil autem proculdubio Salamanem, Fusconem, Malcbionem ct
Girispionem fralres, de quibus loquilur i n lib. YI>
cap. 52. Ait enim bos fratres, in monaslica disciplina ab Hilarione inslitutos, Valenlis principalu i n
Palaestinae monasleriis enituisse: habilasse autem
juxla Belbeleam, qui vicus est in agro Gaz&orum.
Erant enim nobili apud illos genere orti. Eorunidcm
meminit in lib. vm, cap. 14, ubi Crispionein ait
fui&se arcbidiacouum Epiphanii. Apparet igilur
fralres istos quos dixi, ex Alaphionis familia oriundos fuisse. Fuit autera Alaphio propinquitate j u n ctuscum avo Sozomeni. Idque cx eo conjicio, quod
avns Sozomcni cura universa dorao sua ad fidr m
Gbrisli convcrsus esse dicitur ob admirandam A!a-

*5

TESTIMONIA VETERUBf.

2i

phionis euraiionem, qucm Hilarion solo omnipo- sloria? libros, scripserat Sozomenus Breviariom retentis Dei nomine invocato sanayerat. Deinde e i m m ecclesiasticarum, ab ascensu Chrisli osque ad
eo quod scribit Sozomenus, ee admodum adolescen- exauctorationem Licinii. Quod opus duobus librts
tem cum grandaevis monacbis qui erant ex ge- coroprebensum erat, ut ipse lestatur in procermo
ncre Alapbionis illuis, familiariter esse vereatum. libri primi. Verum h i duo Hbri longinquitate teuiPoslremo, ex eo quod Sozomenus ab isiis Alaphio- poris interciderunt. In scribenda autem Illstoria
nis vel flliis vel nepotibus, nomen acoepit. Diceba- usu3 est Sozomenus stylo, nec depreseo nimie nec
lur enim Salamanes Qermias Sozomenus, quemad- turgido, sed qui inter otrumque medius incedit,
raodum testatur Pbotius i n Bibliolbeca, ex noroine Qui quidem stylos ecclesiasticarmn rerum scriptori
Salamanis Ulius qaem Fusconis, Malcbionis et Cris- oplime convenit. Et Photius quidem in Bibliotheca,
pionis fratrem fuisse superius observavi. Quare dictionem Sozomeni prsefert dictioni Socralis. Cui
emendandas est ertor Nicephori et alLorum, qui noe libenter accediraus. Sed quantum dictionis eteSozomenum Salaminii cogoomen babuisse existi- ganlia vincit Sozomenus, lantum Socrates judicio
mant, proplerea quod ex oppido Gypri Salamine vincit. Nam Socrates quidem tum de viris, Uim
originera duceret. Alqui non Cyprium, sed Palae- de rebue ac negottis ecclesiasticie optime jodical.
stinum futese Sozomenum supra ex ipsius Sozomeni Nibil est i n Ulo nisi grave ac seriora. Nlhil
tcsliraouio demonstravi. Non enirn solum avus illius quod tanquam euperfluam possis expungere. ConPaJaeslinus fuit, ut superius diclumest, verum etiam tra vero iii Sozomeno quxdam oocumint levia ac
Sozomenus ipse educatus est in Palaestina, in gre- poertlta. Gujusmodi est in libro primo excessus ille
raio, ut ita dixerira, monacborom illonim qui erant deconditu urbis Hemoasc, et de Argonautis, qui
ex Alaphionis familia. Qua quidem ex educatione navem Argo humeris suis per aiiquot stadia transbausisse mihi videtur Sozomenus ardentissimum porUrunt. Item descriptio Ula Daphiiensis suburnium amorero monasticae vitae ac disciplinaa> quem bani, quai habetur in libro quinto, pag. 209. Item
passim in Hisloria sua prafert. Hiuc est quod in obsenratio illa de pulchritudine corporis, ubi agit
libris suis baudquaquam contentus fuit referre q u i - de vlrgine Ula apud quam diu ladtavit beatue Ath*nam patres atque auclores fuissent monaati&e phi- natiue. Denique liber nonus nibil fere aliud conlitosopbiar. vermn etiam successores eoruro ac disci- M% quam eventus bellicos, quibus nihil commun
pulos studiose commemoraviL, tum qui i n iEgypto, est cum Historia eoclesiastica. Sed et dictio ipsa
et Syria ac Pabeslina, tum qui i n Ponto Armenia fomeni, quamPbotiusdiclkmi Socratisanteponit, vU
atque Osdroena hoc vitae genus excoluissent. Hinc uis suis non caret. Observavi enim periodos a Soest quod in primo Historiae libro, cap. 12, ambiliozomeno non aliter inter se connecti quam per pareum ilhid elogium monasticae philosophia3, lanquam ticidas illas et , quibus nihil est molesUtuL
in vestibulo legendum propoauit. Quippe ingratum
Quod si quis epistolam illam attentius legertt qua
se Ibre existimavit, nisi bis in quorum contubernio Sozomenus opus suum Juniori Tbeodosio nuncu*vixerat, et a quibus tara prjeclara bona3 convcrsa- payit, inveniet profccto id quod dixi, Sozomenura
tionis exempla acceperat adole&cens, hoc saltem
non magnum oratorem fuisse. Superest ut inquiramodo gratiam referret. Id enim ipse indicat in
mus uter illorum prior scripserit, et utcr ab altere
procemio libri primi. Caeterum non ex hoc solum
mutuaius, scu potius furatus sit. Certe cum ambo
)oco quem dtxi, Sozomenum GazaB educatum esse
de iisdem rebus pene eadem scripserint, ambo ab
colligitur, sed etiam ex fine libri octavi, ubi Sozo- eodem principio exorsi ad eamdem metam decuinenus ait se vidisse Zenonem episcopum Maiumae.
currerint, a principatu scilicet Gonstantini ad xvn
EstauleinMaiumanavale Gaza3orum. Qui licet annos consulalum Theodosii Junioris, prorsus necessc cet
nalus esset propemodum centum, a matutinis tamen
u i allcr alterius scrinia oompilaverit Qaod gcnus
nc vespertinis hymnis nunquam abfuerat, nisi forte
plagii a multis Gracis scriptoribus comraissum
morbus ipsum detinuisset. Post ha3c Sozoroenus f isse testatur Porphyriusapud Eusebiumin libro x
causidicinaeoperam dedit.Et jus quidemcivile didi- Praeparationis evangelica. Verumulerplagiariussit,
cit Beryti, qoa? urbs est Pboenices, baud procul
Socralesne an Sozomenus, difficilc est dicere, cum
distans a patria Sozomeni; in qua celebris crat j u - ambo iisdcm temporibus vixerint, ambo prmcipaiu
risprudentiae schola. Causas autein egit Gonstanti- Tbeodosii Junioris Historiam suara scripserint. Itanopoli, quemadmodum ipse testatur in libro n , cap. que in hujus quaestionis disceplalione ulendum est
5. Nec tamen valde occupatus fuisse videtur in
conjectura. Sic Porphyrius in libro supra memoraio,
causis agendis. Etenbn eo ipso tempore quo advo- cum incertum esset utrom Hyperides ex Bemosthenc,
catus erat Gonstantiaopoli, ecclesiasticam Histo- an Demosthenes ex Hyperide furalus essel, propirriam conscripsit, ot ex ipsius verbis licet colligere. ea quod ambo eodem tempore vixissent, conjectura
Sic eniro ait in pag. 48 bujos editionis : Quce vero
utendom esse pronuntiavit. Videamus ergo in quem
acciderint Aquilino, viro qui hodieque mecum una cadat suspicio furti. Equidem sic exislirao, infcversatur, et in eodem foro causidicinam exercet, par- riorem plerumque furari a praestantiorc, et juniotim ut ab ipso audivi, partim ul ipse conspexi^ dicam rem a seniorc. Atqui Sozomcnus meo quidem judn
w:ce*$ar\o. Porro anle hos novem ccclesiastica; I I i - cto longe infcrior est Socrale: junior item quaro
u

TESTIMONIA VETERUM.

Secrates, ad Historiam scribendam se contulil. i n libro De scriptoribus ecclesiasticis, eumque scScrfpsit enim cum adhac esset advocatus, uti supecuti Miraeus, Labbaeus et Vossius. Ex antiquis vero
rias obserravi. Professio autem ad vocatorum, apud
Cassiodorus et Pbotius ac Nicephorus Socratcm
Romanos, non perpetua erat sed temporaria. Deni- priore loco nominant. Quanquam Cassiodorus vaqoe qui a l u r i addit aliquid, et qui alterum interriasse deprebendilur. Nam i n praefalione Hisloria
dym emendal, is posterior videtar seripsisse. Alqui
Tripartitae, inverso ordine, Theodoritum quidem
Soxomenns qasedam interdum addit Socrati, et i n primum nominal, Sozomenum vero secundo loco
aliquibus locls ab eo dissenlit, ut observal Pbolius,
recenset, Socratem ullimum rcfert. Ita quoque eos
et no* iBaniiolationibusnostnsadmonaimus. Poste- recenset Theodorus Lector in epislola quam Hisiorior kaqne videtur scripsisse Sozomenus. Atque
riae Tripartilae praefixM. Hactenus de Sozoment).
baec est opinio pene omniuro recentiorum , qui SoNunc lempus est ut testtmonia vetenim de utroque
cratem anle Sozomenum coliocant. Ua BeUanninus
scriptore audiamus.
V E T E R U M TESTIMONIA D K SOGRATK AC SQZOMENCL
Cassiodorus Senator, in Ubro De divinis leetionibus, cap. 47.
Post Hietoriatn vero Eusebii, apud Grsecos, Socrates, Sozomenus et Theodoriius sequentia conscripserttnL Qoos a ?iro diserlissimo Eptphanio in uno corpore doodecim libris fecimus Deo auxilianle transferri:
ae insultel habere se facunda Graecia necessarium, quod vobts judicet esse subtraclum.
Idem Cauiodorus in ptcefatione Hittoria Tripartkm.
Hftoc igitar Histeriam ecclesiasticam, quae ctinctis Ghrislianis valde necessaria comprobatur, a tribus
Grxcis auctoribas mirabiliter constat esse conscriptam : uno scilicet Tbeodorito, venerabili episcopo, et
duobos disertissiniis viris, Soxomeno et Socrate. Quos nos per Eptpbanium Scboksticum Latino coiufentes
eloquio, necessarium duximus, eoram dieta deflorata i n unius styh traclum, Domino juvaiile, perducere, efc
dc tribus aoctoribos nnam facere diclionem.
%

Theodorus Uctor Ecclaice Con$tantinopolitan<B in EpUtota quam prccfixit Historice ecclesiasticce.

T

E&9t6fa> -
Post admirandom Eusebium cognomento Pam,
pbiluro, qui plurimum gludii posuit in colligendi
^^
fibris doctissimorum virorum qui res ecclesiastica&
, udvov
conscripseranl, solum apua Ghristianos, verum*
,, \ * , \ etiatn apud Jadaeos; e l qui Hisloriam suam per - duxit ad-annom vicesimum piissimi et revera a Deo
^ 6 ordinati principatus, laudatissimi ac beatissiini imp.
- Gonstanlmi : idem argupientum tractare aggrcssi
(ftouml , viri Deo chari, pari cura ac diligentia, sicut ipsorum
,
libri fidem facient, seqoentium temporum historiam
, conscripserunt: Theodorilus scilicet beats recorda^ \ tionis, episcopus Gyri, et Sozomenus ac Socrates.
,
In scribenda autem bistoria eamdem viam
^ , , %\ - . omnes tenuerunt: sed singuli peculiari raodo ratio * cinati sunt, et res gestas scriplis prodiderunt.
-xbv ^ , ' , ^
Theodorui Lector, in eadem Epistota.
&
Ordiar aulem ab Hisloria beati Sozomeni.
.
Evagrius Scholatticus in libro primo Historim ecctesiasikw, cap. 1.
, \ C
#&*, \ ,
^
, ,
Mo xa\ ,
[ \ 4 , \

Easebius, inquam, Pampbili, et Sozomenus, ac

Tbeodoritus, et Socrales, b^nignissimi Servaloris
nostri adventum in terras, ejusdemaue ascensum in
coelum; turo ea quae a divinls apostolis et fortissimis
marlyribus pro nde cerlanlibus praeclare sunt gesla:
quidquid pneterea aut laude, aut viluperalione

,
aigiium aclum est a nostris, osque ad principalum
.
Tbeodosit, omnium optime scriptis proaideruiil.
Gregorius Magnu$ in epistola 31 libri VT.
In Hisioria autem Sozomeni, de quodam Eudoxio qui Constanlinopolllanae Ecclesiae episcopatum arripuie d i c i l a r , aliqaa narranter. Sea ipsam qaoque Historiam sedes aposiolica suscipere recusat, quoniam
molu roeniitur, et Tbeodoruin Mopsuesli nimium laodat, atquc usque ad diem obitus sui magnum
doctorero Ecclesia fuisse perhibet.
4 Hxc T b e o d o r i Mopsucsleni laudalio hodie in Historia Sozomem non exstat: sed babetur in hbro qumto
,HJ*tori2 ecclesiasticaB Theodorili, capite 40. Aut igilur dicendum esl Gregorium Magnum memoriae vitio
Upsum fuisse, q u i id quod a Theodorito dictum est, Sozomeno Iribuerit. Qua in sententia fuit Melcbior
Uaas i n H b r o t i Locorom tbeologicorum. Aat certe cum Baronio i n annotalionibus ad Martyrologiuxn
^eanaoi dicendum est maximam partein libri noni Hermiae Sozomeni bodie desiderari, historiam sciJie H n n o r o m c i r c i t e r ! 8 , aconsulalo Agricola ct Eustaibii usque ad consulatum 17 Theodosii Augusli:
*l iaus c a p i l i b u s q u veluslatis incuria perierunt, Sozomcnum de Theodoro Mopsuesteno ea scripsiss*
y

/ C o r . n , 8.

57

TESTIMONIA VETERUM.

qua? referunlur a Gregorio Magno. Verum haec Baronii responsio, licet Miraco et Vossio aVtisqoe placuerit,
inihi lamen haudquaquam salisfacit. Quis cnira credat Gregorii Magui atale inlegriores fuisse Sozotneni
codices quam nunc sunt ? Nam Gassiodori setale, qni Grcgorium Magnuro aulecessit, nibilo aucliores eranl
Sozomeni codices iis quos nunc babcmus : idque ex Hisloria Tripartita Cassiodori facile esl cognoscere.
Synodus septima, in actione prima.
Constantinus reverendissimoe diaconus et nota- ; \
rius legit: De ecclesiastica Hisloria Socralis. Photi
nus, Sirmii quondam episcopus, discipulus erat
Marcelli Ancyrani; et ipse purum hominem dlcebat
, , \
Dominum, sicut el Marcellus. Rursus idem lcgit de

ecclesiaslica Uistoria Socratis : Qui aulem Sardica
. \
convcneranl, primum quidem hos, eo quod judicium
. 01 subterfugissenl, daranarunL Et deGmtionem fidei
. " ,
Nicaeine confirmanles, dissimilitudinem re&puunl et
avojiotov , \ ^
analhematizant. Rcddiderunt autem sedes suas
\ ,
Paulo et Alhanasio, necnon et Marcello Ancyra,
\ , ralionem reddenlt, ac dicenti quod non fuerijit i n \ ,
tellecla quae* in libris suis exposeerat, prsesertim
\ \
cum ipse eos qui dicebaot Dominura purum homi . tAiya.
nem, aver&aretur (). Et paulo post: Slepbanus re \ .
verendissinius monachus el librorum cuslos legit:
' '.
De ecclesiastica Hisloria Rufini. Hanc quidem i n - >5,
testinam perseculionem, cum lcvis esset, primum in
$
episcopalum iransiliens Macedonius crescere fecit.
\ Acacius autem et PalropbilusMaximum Hierosolymi', &
taiium expellenles,Gyrillum pro eo constituerunt (6).
%

Photiu*,

in Bibliotheca, cap. 28.

Lecla est Socratis ecclesiastica Historia, E u s e -

,
. ^
biura proxime excipiens : ducens quidem initiura a
Constantini imperio, el ad Theodosii Junioris lem- , \
pora progredicns. Scriptor bic Ammonium et Hella-
dium Alexandrinos graiumalicos, qui genliles erani, \ ' ,
et ob scdilionera palria expulsi, Conslantinopoli degcbant, in gramraatica praeceplores habuit adhoc , \ puer. Continct vero boc opus res gestas centam et
, \
quadraginla annoruro, omnisque adeo Htsloria se- '.
ptom esl libris comprebensa. Slylus illi non admo- ,
dftm splendtdus : sed nec in dogmalibus valde ao- * ,
curatus esl. Et cip. 30 : Lecta est Salamanis \ . Et cap. 30 :
Hermix Sozomeni ecclesiastica Uistoria libris no-
vem comprehensa, quam auctor nuncupat Theo \
dosio Juniori. Incipit autem a consulalu Grispi

cjusquc fralris Gonslantini, et progredilur usque
\ ad principatum Theodosii Junioris. Hic Gonslan

". v

_ .. >
r
*
i

_^_.
linopoli causas egit : estque Socrate in scribendo ). ; pneslantior : a quo eliam in quibusdam narralio- ^ * .
nibus dissentit.
\

Nicephorus Callistus, in libro primo Hittonm eccle$iastica> cap.

Ponro Hermias Sozoroenus, qui et Salaminius dicitur, et doclissimus Tbeodorilus episcopus G^ri, qui
terliajn synodura impugnavit : ilero Beo invisus
Pbilostorgius, et qui cognomento quidem ,
sed anirao minus puro fuit Socrales, a fine Eusebii
CaBsariensis exorsi, usque ad tempora Tbeodosii
Jnnioris Historiam suam perduxerunt, cum omnes
nescio quo paclo idem sibi arpmentum proposuiseent. Vide etiam lib. x i , cap. 14.
ln libro Juris Graco-Romani,

i.

, \ , \
.
\
' \ ,
\ , *sb

,
, '
.

cap. De translationibus episcoporum.

Hermias Sozomeni fllius scribit, regnanle Gon- jy

, \ stantio Meletium a Sebastia Armenia3 translalum

csse Anliocbiajn.
.
Cedrenm, in Chron\co pag> 273.
y

Sozomenus vero ait eam diTina visione dimatam

O ,
ftiisse (c).
.
Vide etiam Uberatum diaconum in Breviario HUtoriw Nettorianw, cap. 2.
(a) Hsec lcgnnlur in libro u Historiae ecclesiasticai
Socralis, cap. 18 et 20, sed non iisdcm vcrbis.
(b) Haec lcguntur apud Socralrm in Jibro n Histo-

rine. cap. 27 et 38. Quarc in Graeco tcxUi pro voce

scribftidiim est ).
(r) Loquitur tic Pulcheria Adgusta.

SOCRATIS
SCHOLASTICI

HISTORIA

ECCLESIASTICA

. VALESIO

INTERPRETE.

LIBER PRIMUS.
IIPQTQ BIBAJQ

.
Ktf* '. 6
.
l f . Tlra

.
.

,
.
?.

Ktxiwiov,

.
Depl '

^
.
< '

*
*

.
\

) ,
" '

".
Vt.
xala ,

.
9.
,


",
ol
.
.

.
'.

.
19.

.
.

.
'.
,


\

,

\ ,

.
. " ,

,
zm
.
%

PRIMO LIBRO BISTORIJE

ECCLES1ASTJCM
SOCRATIS SCHOLASTICI HJEC
CONTINENTUR.
& . I . Prommium totius libri.
. Qua ratione imp. Conttantinus adretigionem Christianatn se contulit.
. Quomodo, dum Constantinus re* Christianorum amplificaret, Licinius ejus collega eosdem persecutus est.
IV. Qualiter inter Constanlinum et Licinium
bellum propter Christianos exortum f.
V. De Arii adversm Alexandrum episcopum
eontentione.
V I . Quomodo ex contentkme ortum est in Ecclesia diuidium, et quomodo Alexander
Alexandrice epUcopus Arium sectatoresque ejus deposuit.
V I I . Quomodo imp. Constantinus ob Ecclestarum perturbationem dolore affectus, Hosium Uispanum misit Alexandriam, epiicopum et Arium ad concordiam exhortans.
VIII. De synodo qum habita est Nicccas in Bithynia, et de fide quw ibi promulgata tii.
I X . Epistola tynodi de ii* quce ab ipsa consti tula sunt: et qualiter Arius et qui cum
ipso consetuerant, depositi sunt.
X. Quod Acesium quoqueNovatianorum episcopum ad tynodum vocaverit imperator.
X I . De Paphnutio episcopo.
X I I . De Spyridone Cypriorum epitcopo.
X I I I . De Eutvchiano monacho.
XTV. Quomodo Eusebius NicomediG emscopus et
Theognis NicKW, qui in exsilium miui
fuerant eo quod Ario con$ensi*sent, postea miuo p<nitenti<E libetlo, exposttioni
fidei consentiente*, sedet $ua$ receperunt.
XV. Quomodo AUxandro posl synodum Nicmnam mortuo, Atnanasius creatut e$$
episcopus.


XVI.
XVII.
XVIII.
XIX.
XX.
XXI.
XXII.
XXIII.

SOCRATIS
Quomodo Constantinus imp. urbcm Byzantiorum auxk, et Con$tantinopotim vo~
cavit.
Quomodo imperatoris ihater Helenacrucem
Dcmini aiu perquisitam Hierosolymis
reperit, et ecclesiam construxit.
Quomodo imp. Constantinus gentilium quidem superstitionem delevit; multa$ autem ecclesiat variis in iocis erexit.
Quomodo Constantini temporibus interiores
Indi fidem Christi amplexi $int.
Quomodo Iberi ad Cfiristi fidem conveni
sint.
Dc ntonio monacho.
De Mane auctore hcereseot Manich&orum,
ct unde is oriainem traxerit.
Quomodo Eusebius Nicomediensis et Theognis Nic<snu$, resumpta fiducia Nicasnam fidem tubvertere conati sunt, $tructis Athanasio insidiis.

52

xdlai ,

.
.
' ' ',
,

,
.

'.
' \

.
^
* .

(
.
'.
"
.

.
KR'.

,
.
{
,

.
'.
",
^

"
.
+
.
'. 6,

^
".
" ,

'. "
,
( ,
*
"
xpdr

.
'. "



.
",

.
'.
Hc *

,
ol

?}.
'. "
"

,
"
.
', " " ,

}[.
. ]

,
,

"
.
'. "

" ,
"
^

.
'.
, ol ",

"

"

",

.
ACp. ", '~

.
'. " " "

",
,

"

.
'.
".
'. ' ,

.
'.

.
%

XXIV.

XXV.
XXVI.
XXVII.

Detynodo Antioehena, m qua depoiitus

esl Eustathiu Antiochentis episcopus :
propter quem exorta seditio totam fere
urbem delevit.
De presbytero qui operam navavit ut Arius
revocarctur.
Quomodo Arius ab exsilio revocatw, / i bello panitentia pnncipi oblato, Nicmnam jidem simulaverit.
Quomodo Ariumjussu imp. Alexandriam
reversum Athanasiui non admisent, ac
propterea Eutebiani varias ei calumnias
apud imperatorem struxerint.

XXVIII.
XXIX.
XXX.
XXXI.

XXXU.
11.

XXXIV.
XXXV.

Quomod* imp. ob accusationet qucs contra

Athanatium motce fuerant,$ynodum Tyri
congregarijuttit.
De Arienio, et de manu quce itU amputata
este dicebatur.
Quomodo post primam accutationem, eum
Athanastu* innocens euet mventu$, accusatores fuga te proriOuerint.
Quomodo Athanasius aa imp. confugerit,
cum episcopi defensionem ipsius in $ecunda accusalione non admmttent.
Quomodo Athanasiu* cumdiscetsmet, synodali sententia deposilus est.
Quomodo synodm reticta Tyro venit Hierosolymam: atque illic celebratis encamiU
novm Hieru&alem, Arium in communionem recepit.
Quod tmp. svnodum ad $e per litteras evocavit, ut Athanasii causa coram u diligentius spectaretur.
Quod cum synodu* ad imp. non venmet,
Eusebiant Athanasium criminati $unt,
quasi minatus esset aversurum se annonam, qua ab urbe Alexandria prcebebatur Constantinopoli. Qua re commotus
imp. Athanasium in Galtias relegavit.

XXXVI.

De Marcello Ancyrce episcopo, et Asterio

sophista.
XXXVII. Quomodopost exsitium Athanasii Arius ab
imp. CP. evocatus, turbas excitavit adversus Alexandrum CP. episcopum.
XXXVIH De morte Arii*
XXXIX. Quomodo imp. in morbum delaptu$ finem
vivendi jecit.
XI,.
De sepultura imp. Constantini.

33

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

54

L I D E R

P R I M U S .

A'.
CAPUT PRIMUM.

.
Prooemium totius libri.
; 6 1 - 5 Eusebius Pamphili res i n Ecclcsia geslas
< ,
decem libris complexus, principalu Conslanlini Au ,
gusli Historiam suam terminavit : quo iempore per secutio Diocletiani adversus CbrUtianos finem acce (1) . pit. Idem in libris quos de Yita imperaloris Con , * " (2)
stanliui conscripsit, ea quae ad Arium perlinenl,
obiter tanlum perslrinxit : quippe c u i , u i in en* , ,
, comiis fieri solet, impcraloris laudes el pancgyricam
, \ oralionem conlexere magis curae esset,quam res
gestas accurale commcmorare. Nos vero quibus
,
\ proposiluin esteaquae ab illis lemporibus ad no, , - stram usque aelatem in Ecclesia gesla sunt, scriptis
4,(3); , mandare, ab iis rebus quas ille intaclas reliquit,
** , - operis noslri suiuemus exordium. Ac de inani qui (4). \ dem verborura pompa parum solliciti, quaecunque
*PS - aut litterarum raonuroenlis prodiU reperimus, aut
, \
ab iis qui rebus ipsis interfueraut auditu accepi , \
mus, singillatim exponemus. Et quoniaro ad insli, .
tulum nostrum plurimum confert nosse qua ratione
tap. ConsUntinas ad Christianam religionem transWerit, ea de re pro virili parte pauca dicaox,.
CAP. I I .

. B'.
Tfra
XptortaviCBtv

Qua ratione imp. Conttantinus ad Chnstianam rrffgionem $e contulit.

Hvlxa (5) , \
,
*,
; , eiitO;, ,
, ,
OrjwvS xcl; - C
(6) ,

60rdiar porro ab iis temporibus quibus Dioclelianos et Maximianus cognomento Herculius, imperio
deposilo, ex compaclo privatam vilam amplexi suiit :
Maximianus vero is qui Galerius cognominatus est,
et qui cum iisdem illis imperaverat, in Italiani
profectus, duos Gsesares, Maximinum in Oriente,
Sevemm in Ilalia conslituit. Brilannia vero Conetantiiius crealus est imperalor, in locum patris sui

VALESH ANNOTATIONES.
(i) . Sic ex codice Reeio edituerit, historiam Arianae bxreseos diligeniius narradjlRobertasStepbanus. Sed in optimis codicibus,
turum, et ab iis rebusquas Eusebiusveldeindustria
FhreaUDO el Sfortiano, scriptura inveniraus - praBtermiserat, vel quia nibil ad institutum ipsius
* , quomodo eiiam GbHstophorsonus racerent, obiter lantum perslriDxerat, initiura Histou eais exempJaribus repererat.
riae suae facturum. Gerte Socrates non inde Histofi) . Hoc loco non eignifical tt- riam suam incboavit, obi Eusebius desierat. EuseftHoiBriM, jted . Revera enim Eusebius i n
bios enira usque ad obitura Constantini opus suum
Kbra de V i u Consianlini, bistoriam Arii exparle
perduxit. Hisloriaraquidem ecclesiasticam Eusebiu
wuiaxac altigil, non vero totam nec singillatim
usque ad tumuitum A r i i , e t ea quae Nicaenura conciKwecatosest.
liom praecessere, continua serie perseculus est.
|3) . Musculus bunc loProinde si decem libros Hisloriae ecclesiasticae
iU vcrlit: eomm^arii
noitri exordia tnde M- spectemus, Socralem inde incepisse ubi Eusebius
*.
A**iuAlque
ktnnn
^\4scribendi flnein fecerat, possMmus dicere. Sed si
>, H*k*
ilie uu
detiit.
ila it^
fere Christophorso f Bisi quod magis barbare, et minus Latbie
praeterea jungamus libros de Yila Gonslanlini,
fustalit: tx iis rebui quibus ab eo detitum est
sicat junxit Socrates, tum islud yerum non e r i l .
Krifert, mosin operis exoraium capiemus. Ego vero
(4) .
Scribendom oronino est ntiim Teitere : ab ii* rebui quas ilie nobi* reliquit, , licet scripti codices nibil mutent.
*"btndi svnumut exordtum. Yult ^nim dicere So(5) 'HvUa. Hocinitium esse periodi Musculuset
exonorum se ab historia A r i i , quam EuseGbristophorsonas existimarunt, cum tamen perio^ ex parte t a n l u m auigerat in libris de Yila
dusincboanda sit ab iis verbis quae in fine superioris capitis lcguntur,
j * * t i n i : Eusebium enira in iis Hbris magis stu. Idque nos in versione nostra secuti suraus.
" " ' n i m p e r a l o r i s l a u d e s aroplificaret, quamut
(6) dk .
Existimasse videres eede^asticas accurale perscriberet: se vero,
tur Socrates, ConsUntinum et Maxentium imperare
res u Ecdesia gestas scriplis mandare constin

VARIORUM.
Scepftanaft e t Valesius scribunt per in prima syllaba.

55

SOCRATIS

Gonstantii, qui primo ducenleshnae ac scptuagcsinue

primx Olyrapiadis anno, ante diem oclavuin Kalend
Auguslie vivisexeesserat. Roraae denique Maxenlius
Maximiani Herculii * fiHus, tyrannus polius quam
imperalor a pratorianis militibus levatus est. Qtia
occasione Herculius, recupcrandi iniperii cupidilale
raplus, Maxenlium iilium suum conatus esl inleriicere. Sed tum quidem niililes, quommus id pcrficeret, obstitere. Poslea vero Tarsi in Cilicia extrcniurn dium obiit. Severus aalero C#sar, a Galerio
Maximiano Romara missus ad coniprehendendum
Maxentiura, mililam suoram prodilione interemplus
e>l. Poslremo Galerias Maximianus, totius imperii
clavura regens, abivit e vita, cum Licinium prius
imp. creavisset, velerem amicum ct conlubernalem
suum, qui ex Dacia erat oriundus. lnlerea Maxen-
lius 7 Romanos gravissime oppressit, lyrannora se
potius erga illos qaam imperatorem gerens. Nam et
ingcnuorum hominum uxores impudentissime constuprabat, et plurimos civiuro indicta causa perimebal, aliaque id genus facinora perpetrabat. Qaibus compertis, imp. Constantinus Romanos jugo
tyrannicae servitutis liberare studuit; stalimque
sollicite coepil inquirere qua ralione tyrannum oppressurus esset. llujusmodi sollicitudinc dislrictus,
pcrpendebal animo quemnam sibi Detim ad hoc
bellum adjulorem vocaret. Yeniique illi in mcntera,
Dloclelianum quidem, qui gentilium deos impense

^ (7), \
. '
,
\ , -.
, .
. " * (8) .
(9}
\ , , . \
(10-11) ,,^.
f

Atxivviov
\ ,
.
,
' [/, ]
, \ ,
.
, " '
, . \
,
. ,
\ , \

VALESH ANNOTATIONES.
coRpisse eodem anno qtio Diocleliamis et Maximia- G
nus llerculius purpuram deposuerant. Qua in sententia fuit etiam auctor Gbronici Alexandrini, el
alii quidam, qui annos imperii Conslanlii Conslantino ejus filio attribuunt. Alque hinc factum est u l
Gonslartlinus Maximus a quibusdam regnasse dicatur annis duobus ac triginla, cura tamen revera t r i ginta lantum annis ac mensibus decem regnaverit.
(7)
. Idem repetitSocratesin fine libriscptimi, ubiHistoriam suam
concludens, ail eam ordiri ab anno primo Olympiadis CCLXXI, quo Constantinus imperalor renuntiatus
est. Ua?c,01ympias incipil a solstitio anni trcccntesimi quinli,qui fuit annus primus post abdicationetn Diocleliani. Yerum Coustanlius nqn boc auno
mortuus est, sed sequenlc, quo ipse sexlum consul
fucrat, cum Galerio Augusto, ut legilur in Fastis
Idatii . Anno igitur secundo supradiclae Olympiadis mors Conslantii ascribenda esl.
(8) '> .
Fallitur
c

hic Socraies. Maximianus enim Senior, qui culius, jussu Gonslanlim occisus est in Galliis anno 310. Maximinus aulem Caesar biennio post v i ctns a Licinio, periit apud Tarsum, ut scnbit A u reliusYictor, Eusebius in Gbronico, et alii. 8olemnis est hic error GraBCorum, qui Maximianuui
et Maximinum inter se confundum.
(9) . Scribendum omnino esl
, ut recte infra scribilur. Sed ha3c nomina, u l dixi, confundi solent a Gracis. Sic inilio
hujus capitis ubi lecitur \
, in codice Sfortiano scnptumest
(10-41)
.
Haec benigne intelligenda sunt. Neque enim Galerius lotius imperii revera clavum tenuit, cum dao
alii eodem tempore essent Augusti, Gonslantinus
in Galliis, et Maxentius Romae. Yerura summam
imperii nibilominus administrasse dicitur, eo quod
ipse senior erat Auguslus, et a junioribus Augusiis inslar patris colebalur.

VARIORUM.
b . Flavius Yalerius Seve- D I^am veois ci incists, leniter mori coacitis est. Vide
rus Maximiani Armentarii imperaloris ex sorore
Lactant. De mortibus perseeutorum, cap. 18 oi 26:
nepos, ab avunculo, cum Maximino, Caesar decla- Idatio astipulalur et Eusebius in Chronico a
ralue, Ilaliae
Africse res curavit. Illum saltatorera, B. Hieronymo Latine verso, quo ad sccundum anteinulentum, ebriosum, cui nox pro die, et dies num Olympiadis CCLXXI Iia3C nolanlur: Constantius
, dixil Diocleltanus. Cum Romse imperium
tcxto decimo imperii anno diem obiit in Britannia>
[axentius invaseral, vi Kal. Novombris ann. 506,
Eboraci. Pott quem filius ejus Constantinu*, ex conScverus, ut eum opprimeret, ad muros urbis arma- cubma Helena procreatus, regnum invadit. Quarto
tus accessit. Slatim vero milites eum deserunt, et autem persecutionis anno Constantinu* regnare or$ut.
se Maxentio, conlra quem venerant, tradunt. Quid
Quin eliam Gonstantinum impcrium invasisse vnt
reslabat deserlo, nisi fu$a ? Ravennam confugit,
Kal. Aug. anni 506, ex ipsius obilu clarissime evinibique se cum paucis militibus inclusit. Sed cum citur: de quo vide Socratera cap. ult. hujus libri, el
videret futurum ut Maximiano Herculio, qui eum
Eusebium in ejus Yila, lib. iv, cap. 64, compulalis
cum exercitu urgebal, Iraderetur, dedil sese ipsc ;
in cjus rcgnuio annis 50, raensibus 10.
Uihilque aliud impclraTit, ncsi bonam mortcm:
r

57

IIISTORIA ECCLESIASTICA.

LIB. I .

58

* * - coluissct, nullum ex eo fructum percepisse; Con ^ stanlium vcro parentcm sarnn, qui a Graecorum sn, . perslitione alienus foisset, vilam longe feliciorem
# , traduxisse. Porro dum in lam ancipili deliberalione
, versalur, forte illi cum militibus itcr facienli ad \ .
mirabilis quaedam, et quse omnem dieendi vira
, ,
superal, visio oblata est. Horis enim meridianis,
, cum jam dies vergerct in vespcrum, lacis colum Er rixa. nam insfar crucis in coelo videl, cui inscripta erant
, .
baec verba: In hoc vince. Hujusmodi signo slalira
,
obstupefactus csl imperator. Nec jaui suis ipse ocu; , \ \ lis salis fldcns, interrogavit eos qui aderant, num
;. , ^^ el ipsi idem signuni vidissent. Quibus idem s i l i
\ \ . quoque Tisura esse teslantibus, imp. quidem con , $ - firmatus est divina illa ac rairabili visione. Nocie

vcro superreniente Chrisluni in somnis v i d i t , j u , bentem u l signum inslar ejus quod viderat fabri, . caretur, eoque tauquam certissimo adversus bostes
Iropaeo uterctur. lioc inductus oraculo, tropaeiiin
,
, . ad crucis simililudinera construi jubet, quod etiamnum servatur in palalio. Deinceps vcro majore
*( .
\ - fiducia animi rebus agendis incubuit. E l cum boste
, congressus, ad portas urbis Romae circa Muhium
ponlem victoriam retiilit, demerso exslincloqqe in
.
(12) amne Maxentio. Scplimus bic erat imperii ejus an . - nus, cum de Maxenlio victoriam reportavit. JPost
, haec cum Licinius ejus collega, quem eliam sibf
W xfj * generuro asciveral, dala illi in conjugem sorore
, sua Conslantia, i n Oriente morarelur, ipse tot l a n - '
, , Q tisque acccplis a Deo beneOciis, auctori suo gratia?
retulit. Ghristianos siquidcm perseculione libera , v i l : exsules ab exsilio rcvocavit: carceribus ioclu, \ *
sos dimitti, proscripiis bona sua rcslilui jussil. Ad
, \
bacc ecclesias reparare aggressus est, eaque cuncla
% & .
g maxima cum animi alacritale gessit. Sub idem
, x i l .
lempus Diocletianus qui 8e principalu abdicaveral,
\ (15),
Salona3 quae civilas est Dalniali, e vivis excessit.
&, .
%

VALESfl ANNOTATIONES.
(12) rrjc
. Con- bic sibi ipse conslat. Nam cnro iroperiora Conslanftaotinae victonam de Maxenlio retulil anno Chri- tini ab anno Christi 505 exorsus sit, recte hanc v i rti 312, cura ipse et Licinius secundum consulatuin cloriam rcferl anno ejusdem imperii seplimo.
gertrent. Hic erat annns sexlas imperil Gonslantini.
(15) *Er . Mortuusest
Ejoe etttm tfuliam consargil ex ante diem octavura
Dioclctianus Salonae die terlio Nonas Decembris,
KaL Augusli, anno Cbrisli 506. Quod si Maxentinm
anno Christi 516,. ut recte in Fastis scribit Idatios.
victam esse dicamus octavo Kal. Oclobris, ut ia
Idem scribil auclor Chronici Alexandrini, nisi quod
FasUs pontt Onufrins el Sigonius in lib. n De Occi- pro Diocleliano nomen Galerii Maximiani perperara
denlali imperio, tunc verum esse poterit id quod ait
irrepsit. Idem quoque confirmal Zosimus in libro
Socrates, Consuntinum septimo imperii sui anno D secundo Historia?, ubi schbit Diocleiianum tribus
. Maxentio

Vktoriam de
relulisse.
Uuippe annus se- annis post tertiora consulatum Constantini et Licipumiis ejus imperii coepcrat oclavo die Kal. A u - nii, raortem obiisse. Postquam enim dixit, a Cbilogisii, anDo 512. Turbat me tamen non mediocriter, nis et Libonis consulalu, quo saeculares ludi celeffeod Maxenlios anno 6 iraperii soi cxeunle, pridie brati fuerant, ad tcrtium consulatum Conslantini et
quaro eepliiBum inchoarcl, occisUs csse dicitur in Licinii, decem supra cenlom annos fluxisse, subranegvrico Nazarii. Atqui Maxentius paucis diebus j u n g i t : \
post Constanlinum imperare exorsus fuerat. Quod : quod verissimum est. A l Josephus Scalitioclavo Ka|. Oclobris caesue fuit, neceseario dicen;er in Anrmadversionibus Eusebianis, bunc Zosinii
daa esl eum seplimo Kal. Odobrisregnare coepissc.
ocura male accepit, qnasi dicerel Zosimus Diocle^lqae ila Constaniinus duobus mensibas anle tianum triennio posl abdicationcm imperii, seu post
m o t i i m n ad iroperium pervenisset. Quod quidem
noDum ipsius consulatum, e yivis abiisse.
probabile lnibi videtur. Caeteruin Socrales

YARIORUM.
4

1w
rj}
MtJpv
.
VerUndum, guem
ttwm tibi aflmtm atciverat, vel aflimtate sibi ad-

junxerat, etc. Ila Tocem exponit Scholiaetcs in HomeruiD : , inauit, , / . W . LOWTH,

SOCRATIS

. .
C A P . 1H.

aii;trrc
Quomodo dum Conttantin*$ res Christianorum am

Xpunuemooc
plificaret, Ucinius ejut colUga eosdem persecului
tit.
.
Et Constantinus quidem imp. Chrisli religionem
'
amplexus, cuncla agebat tanquam Ghristianus: ec , , dcvctesias construens, easque magnificis exornans
, \ donariis: gentiliora aulem lcmpla claudens ac d i \ \
ruens, et slatuas in illis positas publicans. Licinius , \ vero ejus collega, genlilium erroribos implicalus,
,
oderat Christianos. Et palam quidem persecutionem
, . \
adversus eos concitare minime audebat, roelo prin, , xtvecv
cipis Constantini. Mullis tamen occulte struebat i n . .
sidias. Tandem vero eos aperto marte persequi
, \ .
aggressus est. Atque baec quidem persecutio localis
. " 3jv
fuit. In iie enim dunlaxatiparlibus grassata est quae , . \ *ca\
sub ditione erant Licinii. Haec et ejusmodi alia
,
\ , &
tyrannice gerens Licinius, Gonstantinum baudqoa . , *
quaru latuit. Quem cum idcirco gravissime commo , , ru
tum esse inlelligeret, purgare se apud illum instituit. Etblandis assenlalionibus eum deliniens, s i - * , \
mulaUe amicilise cum eo foedus pepigit, idenlidem .
, \ . Nopu*
jurans se nibil unquam tyrannice moliturum. Sed
juramenlis conjuncluni erat perjurium. Nunqoam , * enim nec a tyrannicis adversus Conslantinum ma- , * chinationibus, nec a perseculione Gbristianoram . * \
absliiftiil. Quippe lege lata, episcopos ad gentilium ^ . , ;
aedes veluil accedere, ne scilicet Ghrislianorum re- . ol ,
ligio hujusmodi obtento propagaretur. Eratque iwec , .
persecutio aperta eimul et occulta. Nam verbis quidem diseimulabatur : reipsa vero erat manifestissima.
l i eniin qui persecuiioni subjacebant, intolerabilia mala tum i n bonis, tum i n corporibue suis perpetiebantur.
. '.
CAP. I V .
C
QuaUler inter Constantinum et Ucinium bellum
Ou
xal

propter ChrUtianos exortum e$t.

.
Has ob causas, Constantinus imp. advcrsus L i c i . ,
nium gravissima indignatione exarsit: ruptoque . ,
eimuIaUe amicitise foedere, hostes sibi motuo facli .
sunt. Nec longo post tempore bello se inyicem appe- .
tierunt. Mullisque praeliis tcrra marique consertis, \
tandem ad Cbrysopolim Bilhyniae, quod navale est , ,
Ghaleedonensium, devictus Licinius, Constantino se \, \
dedidit. Porro Conslantinus captum tractavit hu- . >
manissime: nec ullo affectum supplicio, Tbessalo- , nicae quiete et pacate 9 degere praecepit. At ille
.
cum aliquantisper quievissel, colleclis poslca qui- , ,
busdam barbaris, cladem suam resarcire ac bellura
.
reparare conatus cst. Quo comperlo, Constanlinus D , . \ eum necari mandavit: ejusque jussu Licinius est
.
occisus. Ua Gonstantinus totius orbis Roroani impe , (14)
rium adeptus, et imp. atque Augoslus appellatus,
, .
denuo ad res Gbristianorum ampliflcandas studium
\
suum contulit. Quod quidem variis modis ab illo
' . ' est pnestilum: adeo ut ejusoperaresChristianorura

VALESII ANNOTATIONES.
(44) . In codice Regio
et Florenlino deest parlicula \, quam supplevit
Christopborsonus. Mibi noo admodum necessaria
vldetur. Quod si eam retinere voluerimus, tum
Auguslum signtficabil, non ut vertit Christo-

pborsonus, re^em Alludit autcro Socrates ad mi!itum acdamalionea, qui post insignem victorianj,
)rincip4im suura imperatorcm el Augustum appelare consueverant. Idem faciebant cives, cum prioceps victor in urbem inlroirei.

41

IUSTORIA ECCLESIASTICA.

LIB. I.

42

. , - in samma pace ac secmritate essent. Verura bujusxty, * .

modi pacem intesiinum Inter Cbroltanoe bellum
cootinuo exoepiL Qtodiam vero fueril hoc bettum, ei onde iniliom acceperit, deincepe pro Yiribusex. *.
'Apelov

xor
.

, \ \ , ^ ' ',
\ \
,
* \
,
, I , . " * '
,
, g
, , ,
* ,
,
\ ,
* , lysiv
.

. \
\ i j %At\cla 6 " ' "
uinor.
, . \ - ^
.
' ,
^ \ , \
& \
\ .
\ ,
, , *
h

CAP. V.
De Arii adtertu* AUxandrum epiuopum
contentione.
Post Pctram Alexandrinse urbis episcopura, qui,
Diodeliano regnanle, raarlyrium consummavil, Acinllas ponliflcalum ejus loci suscepit. Huic deinde successit Alexander, reddita jam Cbrislianis pace quam
supra commemoraviraus. Hic ergo securius degens,
Ecclesiam suam gubernabat. Forte quodam die,
praesenlibus suis presbyteris ona cum reliquo
clero, dc sacrosanclae Trinilatis mysterio ambitiosius disputans, in TriuiUte esse docebat unionein.
Arius vero uuus e numero presbyteromra qui
Alexandro parebanl, vir artis dialeelictt minime
ignarus, ralus episcopum Sabellii Libyci dogma
iuducere, ad opinionem quae cum Sabellii dogmate
ex adversopugnat, conlentionissludiodeQexit,iisque
quae ab episcopo dicla fuerant, acerbius, <ii videbatur, occurril, ila dispulans: Si Pater genuit Filium,
cxsistendi iuilium babet is qui gcnitus esl. Ex quo
manifeste liquel, fuisse aliquando tempus cum non
essel Filius: et necessario conficitur, cumdem ex
nibilo subsislere.

10 CAP. V I .
Quomodo ex contentione ortum ett in Ecclesia diuidium; etquomodo Alexander AUxandrxce epucoput
Arium sectatoretque ejus deposuit.
Haec Ule novis atque inauditis asseritonibus cum ila
conclusisset, multos ad eam quaestionem cxcilavit.
Aique ex modica scinlilla niagnum subito exstilit
iacendivii). Ortum quippe ab Alexandrina Ecdcsia
malum per untversam iEgyptum el Libyam ac superiorem Thebaidem pervasil: tandem vero reliqms provincias ac civitates depastum est. Porro
opinioni Arii complures quidera alii favebant: sed
prae ca?teris eam luebatur Eueebius, non ille qui-

VARIORUM ANNOTATIONES.
. S. Petras, episcopas Alexandri- buit. (Guil. Caveas ad anp. 515J Famosissimuro
nos, anno perseculionis nono martyriam fecit, tesle
hunc baeresiarchum sic depiogit Epiphanius r Fuit,
Eosebio in fine libri vu, ideoque Ulud ad annum
inquit, proceriore ttatura, demisso vultu, totaque
Cbristi 311 revocandum est, dieinque Novembris 25. V corporis conftauratione, subdoli serpentis imlar, ad
(Aai. Pagi, ad ann. 510,cap. 4, et ann. 511, cap. 20.)
fraudem et fullaciam composita; ita ut callido illo
S. Acbiiias anno laniuin o!2 in locura ejus subroextemoque habitu facile simpliporibns animis obrepta, mensibiis laiilum quinque sedit. Huic succes- . Nam kemiphorium et collobium indutm, in
l Alexauder, cujus initium Eusebius in Cbronico colloquii* ac salutatwnibvs blandus erat imprimis,
ad annuin 515 coilocat. Idcm ibid.
atque omnium animot adulationum ittecebris devin'. A r i u s gente erat Libs, eive, u l habet ctot tenebat.
Pbotius, ortti Alexandriniu, Amioonii fllius. Proba ... .
bile est i l l a i n ex Luciani Anliocbeni schola pro- . Sabeltiu* Afer Pentopotilanus hujusdusse; diserte c n i m Eusebium Nicomediensem t o n - modi hwre$in inchoavU. Unatn hypostasin es*e dixit
UaanUtam appellat. Orto Meletiano schismale , Patretn et Filium et Spiritum sanctum, el unam triprieuai paries Neletil tuebalur; quo deinde dc- plicis nominis personam :eumdemque nttnc ut Patrem
rto, ad P e l r u m Alexandriae episcopom se contulit, vocat, nunc ut Filium, nunc ut Sptritum sanchim. Ac
io diaconoram numerum ascilus, et ob lur- in Yeteri quidem Testamento utPatrem, legem tuliue;
^ie&iuai iugeniain iteram ejectus. Post morlem
in Novo autem ut Filium, e*se incarnatum; et ut
Ptin poeeiientiam siinulavit, et ab Acbilla episcopo Spiritutn sanctum, ad apostolos venisse. Theodoret.
enaa precatue, ab eo adpresbyteri dignitalem
lUeret. Fab. l i b . n, cap. 9.
pKinotas e e t ; nnamqae ex ecclesiis Alexandrinis,
. Etisebius, Nicomediensis diclus, J H qnx JbucuUi dicebalur, cura s u commiesam halianum imperalorem, qui puer adbuc sub eo educa1

PATEOL. GK.

LXVII.

44
SOCRATIS
43
dem Caesariensis, sed alter,qui cum anle Berylionim * ,
fuissel episcopus, tunc temporis ad Nicomediae q u .
\ (15)
in Bithynta est, pontificaluro irrepserat. Quae cum
audiret ac cerneret Alexandcr, gravi exarsil ira et, , \
, ", \
collcclo raullorum episcoporura concilio, Arium

*.
et rcliquos qui senlentiam ejus aropleclebantnr,
gr?du movil, el episcopis per singulas urbes con-
slilutis scripsit in hunc modum :
Epistola Alexandri episcopi Alexandrice.
Dilectis el cbarissimis ubique calholica: Ecclcske
comrainislris, Alexander in Domino salutem.
Cum uimm sit catholicae corpus Ecclesix, mandatamque sil in sacris Litteris, ut pacis et concordiae
vincuhira conserveraus, consentaneum est u l quaecanque apad singulos geruniur, nobis inviccm per
litteras signiGcemus; quo scilicet, seu patientc, seu
gaudenlc uno nicmbro, ipsi vicissim aul compatiamur, aul colhetemur. In nostra igitur paroecia
CYStiterunt nupcr bomines iniqui et hoslcs Christi,
doccntes dciectionem ejusmodi quam jure quis
pneviaro ac praenuntiam Anticbrisli appellaverit.
Ac volueram equidcm boc quidquid est silentio
\ \ involvere, u l malum intra ipsos aposlatas clausum consumerelur, ne forle in alia transgressum
loca, simpliciorum hominum aures conlaminarel.
Scdquoniam Eusebius is qui nunc esl Nicomediae,
res Ecclcsiae ex nutu suo penderc cxistiinans, eo
quod relicla Bcryliorum Ecclesia ad Nicomedien-

" i
".
\
,
.
(16),
,
\ ,
*
, ;
, , .

\ , ,

(17) \ .
, * ;
, \
, .
, '
,
, Nt, * (18), -

VALESII ANNOTATIONES.
(15) . Transposila sunt - C simi dictum sil, ferri non potest haec vereio. Nam
cabula, quae sic restiluo, \
si Alexander ita sensissel u l vult Holsienius, dice, scu, u l legitur in codicc Sfortiano, . rel profeclo )
(16) '
" . Quod cum non dixerit, apparet non alium
. Scripserat oliin Lucas llolsienius vir do- esse eensum horum vcrborum, quam qaem posueciissimus disscrtalioncm in hanc epistolam Alcxanrunt inlerpreles. Praeterca si Alexander voluissel
d r i , quam quidcm paulo anlc obitum suuro, ima dicere, Ecclesiara esse corpus Chrisli, non dtxisset
cum aliis opusculis ad mc misil. In ea dissertatione , sed potius .
id priuio loco observat, male inlerprctes baec AJexan(17) . In codice Leonis Allatii el apud
d n vcrba ila transtulisse; Cum unum catholicw cor- Gelasiuin Cyzicemim legilur ^.
pus Ecclesice. Ipse vero conlendil, locum ila polius
(18) '
. In codice Lcoveriendum fuisse : Cum Ecclesia catholica unum sit
nis Allatii legitur * . Apud Gelasium aucorpus, e l c , vel, uno cotutet corpore. Vull cnim vir
tcm Cyzicenum . Sed vulgala lcciio
doctiesiinus, Alcxandrum alludere ad Epislolas
magis placel, quam confirniat eliam Epipbanius
Patili, in quibus Ecclesia sxpius vocatur corpus
Scholaslicus, qui sic v e r l i l : Non est in eum ultio
Christi. Scd, pacc summi viri, niibi quondam aoiicis- tubsecuta.
%

VARIORUM

aiinulam, nuper a Diocleliano mire exornatam, vir

supra moduia ambitiosus transferri sc curavil.
Ariuin in clicntelani suam recepit; amicitiam cum
co c l communionem, eiusqqe causam missis ubique
lillcris gnaviler egit. Idem prorsus cuin Ario docuit,
Filium nempe non modo \ \ ^/ , sed el alteruro ab ingcnito
vcrc esse, el non ex ejus subslantia faclum, nec ullo
uiodo pariicipem naturae illius, nec e substanlia ejus
cxsistcnlem, verum natura el viriule prorsus divcrsum, ad perfcclam liccl siinililudinem nalune virtulisque opificis sui condilum. Eadem porro dogniata docere non contentus, tolius factionis dux ac
biffiiifcr evasil, omniuwque malorum quae in Atha-

". .

. Prius, ut videtur, prcsbyleros et diaconos Alexandriae elMareotidis in unam

congrepavit, quorum eon^ensum in Ario ejusque
sequacibus deponendis postulavit. Ipsam Alexandri
ad cleruni suum allocutionem in lucero protulit Cotclerius, noiis in librum vni ConstU. apost., cap. 98.
W. Lovnn.
i
.
Edidenint banc epl
stolam docliss. monachi Bcnedictini Jnter Opera
S. Athanaeii, lomo primo, pag. 596, ubi observanl
hoc, quod Socratee dedii, cxemplar multis mendif
csse respcrsum; desiderari ctiam hic Alexandruii
cleri subscripiioues, quas ad suae cditionis calcem

45

HISTORIA ECCLESIASTICA

LIB. I .

46

\ , \ - sem episcopalum nullo ulctecente, impune Irans* , , (19)

gressus est, horam apostatarum patrociniura susci \ pit, et litlcras quaquaversus ausus est scribere,
, commendans illos, u l imperitos liomines ad pessi, , mam Ghristoque infensam haeresim iraducat: ne . cessarium duxi silentium abrumpere, utpote sciens
, ,
id quod in lege scriptum est, vobisquc oranibus
, .
renuntiare, quo et apostatas ipsos et infelicissima
, erroris illius verba cognoscatis, ac si forle Euse , bius scripseril, ci miniroe altendatis. Pristinam
, enim malevolentiam suam, quae longinqnilate lem , . 01 porisjain oblivioni ac silentio tradita videbatur,
", ,
per istos renovare nunc studens, simulat quidem se
\ , \ , \ eoruro causa litleras scribere : reipsa tamen decla *, \ , \ , \ - ral, se sua causa laboranlem id agere. Eorum porro
, , \ , \ , \ qui ab Ecclesia defecerunttaaecsunt nomina: Arius,
, Acliillas, Ailhales, Carponcs, alter Arius, Sarmales,
. Euzoius, Lucius, Juliaiius, Menas, HelIadias,Gaius :
, (20) cumque bis Secundus ac Theonas, qui olim epi * * . \ scopi sunt appellati. Ea vero quae sine ulla Scriplu , * . rarum aucloritate commenti lemere effutiunt, sunt
, . hujusmodi: Deus, inquiunt, non semper fuit paler,
sed tempus exslilit cum Deus roinimc esset pater.
\ , . \
. * Verbum Dei non scmper fuil, sed orlum est ex n i hilo. Deus enim qui est, illum qui non erat, ex eo
,
quod non cst procrcavit. Proinde lerapus aliquando
\. (21) '
fuit cum non esscl : quippc Filius creatura esl

opusque. Neque vero similis esl Patri secundum
,
subslantiam, ncque verum ac genuinum Dci Ver (22) , ,
bum, nec vera ejusdem sapienlia. Scd unus quidem
\ . C
feribus et creaturis : abusive aulcm Vcr^
, \
bum dicitur atque Sapienlia, quippc cum et ipse
. 2 \ , exstitcrit per proprium 12 Bei verbum et per sae s t

e x

op

VALESU ANNOTATIONES.
codicem Socratis quo usus est Epipb. Scholasiicus,
(19) . Apud Gelasium in Historia
a nostris paulo diversum fuisse. Godex tamen Leocomlii Sicxni libro u , lcgitur . Sed
ia codice Leonis Allalii scriptam cst *, quod nis Allatii plane similis est ei queni secutus esl Epiphanius. Sic enim babet: ,
pneferendam poto.
(20) . Post haec verba in codice Flo- ;
reiiiino haec habcntur, . Quae '
ad marginem potias ascribi debuerant. Apud Gela- \
Mm simililer scriptum est boc loco . , , etc. Adeo inler se consenliunt au(21) . Post haec ctores Historiae Iriperlitae Graecae ac Latinse, ut aller
verba deerat integra pericope, quam nos cx tribus ab allero mutuatus videri possit.
22) . In manuscriplo
codtabua nostris, Florentino, Sfortiano, Allatiano,
lice Leonis Allatii bic locus ila legilur,
et ex Gelasio Cyziceno supplcvimus boc modo, *
. Quae ver- \ , \
ba io soo etiaoi eodice legerat Epipb. Scholasticus, . Quam lectionem seeutos est
stcotex versione cjus apparel. f otum enim locum D eliam Epiph. Scbolasl. qui sic v c r l i l : Factus et ipse
iU transtulit : Creatura etl enim tt factura Fitius,
et exsistens in proprio Dei verbo, et in Dei sapienuque similis e*t Patri secundum substantiam; neque iia, etc. Nos vero lectionem codicum noslrorum,
i m u etl, neque vera sapienlia ejus est, neque verum
Regii, Florenlini et Sforliani sequi maluimus, quam
naluraUter Patris Verbum e$t, $cd unu$ quidem creael Gelasius conflrmat; nisi qood particulam non
tvarmm ei facturarum est. Ex bis apparet Graecum
agnoscil, quse pro posita videtur.

YARIORUM.
wbjecerunt. I^egUur item, inquiant, apud Gelasium, alterum in ipso Patre residenlem , naiuralero
lib. u, cap. 3, cnm subscnplionibos, sed mendis ipgius et proprium; per (juem, el unifersitatem rerura et alium condidil; alterum a Patre el i n ttiam obsila. Ilabelur dcnique apud Epiplianium
procreatum, qui noroinelur abusive,
Scbolaslicum, HistoriaB Iriperlilae lib. i , cap. 45.
KaX .
Post addit exemplar quippe qui nec genuinum ejus Verbum sit, ncc ipsi
faedidiiioruxn
ol * et mox post coaeternum, sed a Deo buirc mundum
condituro factus fucrit; el hunc posleriorem
&, ol .
Oirx .
Gl. Georgius Bullus, Filium Dei dicebanl. (Defens. Fidei Nic, sect. 111,
ioWec dogroaU Arianorom animad?erlens, ait, eos cap. 4.)
A<^ov d u p l i c e m , ut ei dupliccm statuisse;
k

48

SOCRATIS

47

pienuam quae i n Deo esl, in qua Deus lum caeiera ^ 4 . \

^ (25) .
oinnia, tum eum ipsuni fecit. Quamobrem suapte
nalara conversioni obnoxius cst ac mulalioni, per- \ ,
$ . \ inde ac reliqua rationalia. Extraneum el alienum
csl Verbum, ac semolum a Dei substantia. lovisi- * * bilis alque inenarrabilis est Filio Pater: neque enim , * * ]
pcrfecte el exacte Filius novit Patrem, neque eum \ , perfecte videre potest. Nam nec suam ipsius sub- . ,
siantiam novil Filius, cujusmodi sit. Siquidem pro- * \
ptcr nos factus est, u i ejus tanquam instruraenti , \ .
cuju&dam opera Deus nos crearet. Nec ipse exsti- (24) , (25) .
tisset unquam, nisi Dees nos creare voluisset. Et . ", \ \
cum quidam eos inlerrogasset, ulrum Dci Verbum , \ mulari posset skuti mulatus est diabokis, ipsi non , * KU
veriti sunt respondere : Cerie potest. Esl enim na- \ (26),
lurse matabilis, cuna gigni possitet creari. Haec , ol \
igitur dicenlem Arium etsumma cum impudenlia
,
aflinnanlem, nos quidem una cum &gypti ac Libyae , \ *
piscopis, prope centum numero, in unum congre' . $ \
gatis, tum ip&um, ium eos qui illi adbaeseruni ana- \ \ , theraate perculimus. Eusebius vero eoe suscepil, .
impielalem pielali, et verilati sludens miscere ; ,
mendaciura. Sed nequaquara prevalebit. Vincitennn , 0
erilas : nec ulla esl societas luci cum lenebrU, nee ;
Cbristi cum diabolo eonsensio. Quis enim unquam , ,
talia audivit? Aut quis esl qni et nunc audiens non , ; "
obstupescat, et aures non obturet, ne hujusmodi ,
, , A e r b o r u m sordcs penctrare ad cas possint? Quis
, J jaimem audicns dicentem / n principio erat Ver- , ;
bum, non condemnet isios qui asscrunt, Fuil tenw (27) * ;

pus cum non esset? Aut quis audiens baec verba ex

Evangelio, Unigenitus Filius*: el, Per ipsum facta
tunt omnia **, istos non oderit, affirmantes Filiura
esse imum ex creataris ? Enimvcro quomodo potest
unus 6sse ex illis quae per ipsum facta sunl ? Quomodo potestesse unigenilus, qui, juxta illorum scntentiam, una cum reliquis omnibue ia creaturarum
ordine censetur ? Qua ratione ortus sil ex nibilo,
curo Pater dicat, Eructavit cor meumverbum bonum': et alibi, Ex utero ante ludferum genui te 1
Aut quomodo substantia dissimilis est Patri, com
sil imago perfecta el splendor Patris, cumque ipse
dicat, Qui vidit tne, vidit Patrem * ? Quod si Filius
ratio Patris est ac sapientia, quonaodo fuit tempas

Joan. i l .
f

ibid. 3.

* ibid. 18.

Psal. xuv, 2,

'

" , * ; .
,

' \,

; " I I ,
, \ ,
, ^, ; ,
\ \ ",
; ,
. ,
* , \
\ , '
, ,
; \ * /
%

Psal. *, 5.

" Joan. , 9.

VALESII ANNOTATIONES.
(25) /> . In codice Leonig Allatii D
(26) . ID codice Leonis Allatii leqm contioet Hisloriam tripertium, quam Theodo- ffilur . Apud Gelasium veroxat
rus Lector Graece composuit ex Socrale, Sozomeno , quod magis pfacet. Duplex eiiini est Libya.
ac Theodorilo, legitor \ . Atque ita lePorro notandus est hic numerus cenlum cpiscopogil Epipb. Scholasticus, sicol ex versione ejus ap- rum in ^Egypto. Eumdem quoquc numerum lcgerc
\met.
raemini apud Athanasium m Apologia n, adversus
(24) . Pro his verbie codex Arianos, pag. 788: \
Allatii haec habet, \ , .
, quomodo eliam legil Epiphanius.
(27J . oodice Flo(25) . Scribendum pulo , ut le- reniino el Sfortiano legilur. Verum in cudice
gilur apud Gclasium Gyzicenum. Neque aliter legit Leonis AUalii, et apud Gelasium Gyzicenum bic loEpiphanius. Verlit enim : Factut autem et coiwerti- cus longe reciius scribitur hoc modo :
bilis ett. Quod aotem sequitur, , melius ; Ncque aliin Gelasio legiiur \ ;, quam scripturam in ter JegitEpiph. Schoiaslicus.
versione mea sum secutus.
1

niSTORlA ECCLESIASTICA. LIB. I.

0 , cura nonessct? Perinde enim est acfcidicercnt,

l v , \
Deum aliquando ralioms et eapicnlia? experlem
', ' ,
fuisse. Quomodo mulationi conversionique ob' * ,
noxius sit, cum de se ipse dicat, Ego in Patrt et Pe . ,
ter in m* *; el alibi, Ego et Pater unum tumm'; per
*, ,
prophetas vero multo ante pronunliaveril : Videte
, " ;

nu, quod ego $um et non mutor * ? Ac licct quis boc
,
diclum ad Patrem ipsum referrc 13 possil, aplius
& , . " tamen fueril nune de Filio dictura acciperc : co
. \
quod cum bomo faclus sit, nequaquara est immuta ,
tus, sed, u l a t l Apostokis, Jesns Chrittut heri I
, tbr .
hodie, idem ipse el in necula . Quidnam vero eos
,
impulit, ut dicerent iUtim proplcr nos faclura esse,
. cum Pauius ulique dicat: Propter quem omnia, etper
, ,
quem omnia ? De biaspbemia vero illa qaa dicunl
, Patremnon perfecte cognosci a Fiiio, neiuini minini
,
videri debet. Nam cum semcl Christo bellum i n , \ dixerint, spernunl quoque vcrba ipsius Domini di ,
ccntis : Ut cognoscit me Paler, et ego cognosco Pa. ,
trem. Proinde si ex parle tanium Filium cognoscil
,
Paler, palam est quod et Filius ex partecognoscil
,
Patrem. Quod si boc dicere nefas est, et si Palcr
. \ ,
perfeclc oovil Filiuui, perspicuum est quod qucm ,
admodum Pater Verbum suum cognoscil, ila et
.
FUiusnovit Palreni soum cujus est Yerbum. Ac
(28), (29) nos quidem baec dicenles, ct sacras Scripturas rc , ,
plicantes, saepeniunero eos convicimus. Verom 11 i
. \ lanquam chamaeteontes, sobinde mutali sunl, dum
, sludent sibinielipsis privatioi vindicare id quod
, \ , ^ scriptum est: Impiut cum in profundtim malorum
\ \ ; - gurgitetn venerit, spernit. Muitae quidem ante illos

, . ^ . hasreses exsliterunt, quae plus quam decebat ausre,

*
iii extremam demenliam prolapsae sunt. Isii vero
, ,
divinilatera Verbi cunclis sermonibus suis subver \ . Kojl \
tere molili, effecerunt quantum quidem in sc cst,
ut priores ha3reses illae justac esse viderentur, quippe
. qui ad Antichristum propius accedant. Quamobrem
.
*
abdicati sunt ab Ecclesia, el anatbemate percussi.

, * , - Ac dolore quidem aflicimur ob exitium illorum, ideo
.

. praesertim quod cum Ecclesiae doclruiam olim per , - ceperint, nunc ab ea desciverunl. Nequaquara lamen magnopere miramor. Idem enim Hymenaeo
,

- conligit et Pbilelo : et anle bos Judae, qui cum

,

, - Scrvatorem 'sectalos fuisset, tandem prodilor ejus
u

1 1

1 1

, \ ^ factus esl ac desertor. Ac de bis etiam ipsis pramo , nitiones neutiquam nobis defuerunt. Nam Dominus
, \ quidem ipse praedixil: Cavete ne quis vos seducat.
,
Yenient enim multi tit nomine meo, dicentes : Ego
,
sum, et tempus appropinquavit: multosque in erroJoan. x , 5 8 .
Tlm. n , 17.

ibid. 30.

Malach. u i , 6. ' Hebr. x m , 8.

" Hebr. u , 40.

1 1

Joan. x, 45.

" II

VALESH ANNOTATIONES.
(28)
. Rectius
(29)
.
Magis
' codioe L e o n i s AJIalii lcgilur - placet leclio qua3 habelur in codice Leonis Allatii ct
^ . Gclasius vcro scriplum babet apud Gclasium, .
^MCMV .

*0

UiXW. Lowib.

VAR10RUM.
.
Locus dcsumplus e Proverb. , 3. juxla

61

SOCRATIS

53

rem indueent. NoliU eos sequi . Paolas aulem qui ,

ista a Servatore didicerat, ita scribit : Novissimis
\ .
ttmporibus deficient quidam fide $ana, attendentes , \ \
spirilibu* erroris, et doctrinis dasmonum veritatem , , aversantium
Cum igitur et Servator noster Jesiu
, ,
Chrislus per se ipse hoc praeceperit, et per Apo- , \ \
stolum de istis signiflcaverit, jure merito nos qui
. ,
impietatem illorum coram audivimus, ejusmodi ho- . \ mines, sicut prgediclum est, analhemate perculi- , \ mus, eosquc ab Ecclesia ac fide catholica alienos
, \ ,
esse declaravimus. Idipsum autem vestraepietali i n \ \ -;8dicavimus, dilecli 14 et charissimi comminisiri, ut
, . neque eos, si forte ad vos etiam venire praesumpse- * . ol \
rint, suscipiatis, neque Eusebio vel alteri cuiquam
.
qui illorum causa ad vos scripserit, fidem accommodetis. Nos enim qui Chrisliani sumus, eos omncs qui adversus Cbristum c l loquunlur et senttunt,
non secus ac Dei bosles el corruptores animorum aversari debemus, ac ne Ave quidem ejusmodi bomiiiibns dicere , ne sceleribus eorum ullalenus commnnicemus, sical a beato Joanne preceptum
est. Salutale fratres qui vobiscum sunl. Hi qui apud nos sunt, vos salutant.
Hujusmodi lilteris ad omnes episcopos per sin- Q
gulas urbes constitulos ab Alexandro dalis, malnm , ,
in delerius profecit, cum i i qui Hlleras accepcrant,
, . \ ot
ad contentionem excitarentur. Et alii quidem litte , \ ris consentientes, iisdero eliam subscripserunt.
. 01 .
,
Alii vero contrarium fecere. Sed maxime omnium

Eusebius Nicomediensis episcopus ad dissenliendum
. '
impulsus est, eo quod Alexander i n suis litteris
nominaUm ipsum perslrinxisset. Porro Eusebius ,
. \
tunc temporis plurimum poterat, propterea quod
imperalor degebat Nicomediae. Illic enim paulo \ .
ante Diocletianus palatium aediflcaverat. Hanc igi- \
tur ob caasam iuulti episcopi Euscbio obsequeban- , ,
\ (50),
tur. Et ille frequentes litteras miltcbat, nunc ad
\ ". , Alexandrum, monens ut suppressa qusestione q u
inter ipsos coromota fuerat, Arium in communio- C . " .
nem reciperet, nunc ad singularura urbium episco
pos, suadens ne Alexandro consensum acccmmo- ,
darent. Quo factum esl ut lumullu ac perturba- \ (51),
tionibus omnia complerentur. Neque enim solos ; . ecclesiarum anlistites verbis inler se digladiantes ,
cernere licebat, verura etiam populi multitudinem , *
duas in parles divisam : aliis ad hos, aliis ad illos , \
sese applicantibus. Denique eo indignilatis res pro- ,
cessit, u l publice in ipsis etiam thealris Christiana ' . 01 ,
re.ligio deriderelur. Et i i quidem qui erant Alexait- , . ' driae, de summis fidei nostrae dogmalibus pertinaciter conlcndebant. Ab iisdera ad singularum pro- \(52), . , .
vinciarum episcopos missa? sunt legationes. Et isti
in alterulrara divisi partem, ejusdem cum illis se- , \
ll

1 3

1 1

Mattb. xxiv, 4 sqq.

I Tira. , 1.

1 5

I I Joan. 10.

VALESII ANNOTATIONES.
(50) . Godex Leonis Alla- D mo. Neque cnim Melitiani Arianis se adjunxerum,
nisi post synodam Nicienam, ab Eusebio Nicometii scriplum habel
diensi sollicilati ut adversus Athanasium calumnias
cui consentit Epipbanius Scholasticus. Paulo posl
texerent, quemadmodnm testatur ipsc Atbanasius
ubi lcgitur , idem codex hain Apologclico secundo adversus Arianos. Gerle si
bct , .
Mclitiani ante synodum Nicsenam conjuncli fuisseut
(51) .
Florenlinus codex
cum Arianis, non lam bcnigne cos tractassent Pakcriplum babet, , quod non displicct.
ircs svnodi Nicna;.

. Fallilur hic Socratcs, ut equidem cxisli-

53

HIST0R1A EGCLESIASTICA. LIB. I .

54

, * ditionie ac turouUue parlicipes exslilerunt. Cstc , *

rum Arianis sese adjunxeranl Meliliani, qui paulo
,
ante ab Ecclena fuerant segregati. Quinam autem
, . , isti sinl, operse prelium fuerit dicere. Melitius qut , dam episcopus iEgypli, a Pelro Alexandriae episcopo,
- qui sub Diocleliano marlyrium consummavit, tom
. '
1*5 ob alias causas deposilus esl, lum preserlim eo
,
quod perseculionis lempore fidem inflcialus, sa . - criGcassel. Qui cum sacerdolio pulsus esset, mul . '
losqae haberel sectalores, ducem alqne auclorem
. . - se prabuil haeresis eorum, qui ab ejus nomine Me ", * litiani in iEgypto etiamnora appellanlor. Porro cum
\ 'nullam habcret idoneam causam cur se ab Ecclesia
. , - segregassel, se quidem affeclum injuria esse dice " * \
bal, Pelrum vero malediclis el conviciis incesse ,
bal. Ac Pelrus quidem persecutionis tempore mar (35).
lyrio est coronalus. Melilius vero calumnias suas
,
Iranslulit primum in Achillam qui Pelro in episcopatu
\ * , succcsserat, dejndc in Alexandrum Achillaj successo . \ ol \
rem. Dum haec ab illis gemntur, orla esl A r i i con , \
Iroversia: el Melitius una cnm suis A r i i parles fovit,
, ,
cuui illo coDspirans adversus episcopum. Caetcrum
- quibus A r i i opinio absurda esse videbatur, i i prola* .
tam ab Alcxandro adversus Ulum sentenliam appro - barunl, eosque qui ita senlircnl jure damnalos esse
, - censuemnt. Eosebius vero Nicomediensis, et qaot, " , \)
quot opinionem A r i i amplectebanlur, ad Alexandnjm
tbn *
scripserunt, u l lalaro jam cxcommunicationis sen ', lentiam dissolveret, el excoromunicatos ad Eccle, \ ^ siam revocarel: nequc eniui illos male scnlire. In

bunc modum cum conlrariae ulrinque lilterae ad epi .
scopum Alexandriae mitlerenlur, ulriusque partis
littene in mmm corpus collectae sunt. Et Arius quidem eas qua? causae suse favebant, Alexander vero r.oiitrarias in trnuai voluraen redegtt. Atque hinc sectae ill-e quae noslra aetate plurimum vtgent, Arianoriun
trittcei, Emnomianorum, et eorum qui Macedoniani vocaittur, defensiouis suae ansam a r r i p i u n l : singnli eaim $ectx suse epistolas, tanquam lestcs idoneos laudant.
. Z \
CAP. V I I .

Quomodo tmp. Constantinus ob Ecciesiarum perturbalionem dolore affectu*, Hosium Hitpanum misit
,

"
Aiexandriam, epUcopum et Arium ad concordiam
",

exhortam.

".
Haeccuin audissct imp., gravissimo dolorc por , \
cutsus est, suamque esse ducens banc calauiitalciu,
,
4, eo inciibuit ut excitatum maluui quainprimum rc , ' \ D stingucret. Proindc lilteras niitlil ad Alexandruiu
(53)

VALESII ANNOTATIONES.
Post baec verba codex Leonis Allatii ba3C addil, \ .

VARIORUM.

. Cadit, juxta Alhanasium, Mele- commissi, anno 501 abdicari ct schisma cfllcere.
tbni t x o r d i u r n sdiismaus in annum 501, vel 502 : Verum cum Socrales hanc bisloriam ex Alhanasio
xit enim ipsc in Epislola ad cpiscopos /Egypti et ferc ad verbum sit inutuatas, videiur sane illud,
Libya*, anno 556 conscripta, Mclclianos anle annoe , quod illc dc Melctio loqucns ail, suo
55 schismaticos evasisse. Secus tamen cxislima- inarlc addidisse; aJias enim sscpissime Alhanasii
nml Raronius aliiquo, qui cum oam episiolam ad
sentenliam rcferens, ab Alhanasii scopo nou paruin
afloum 51 refcraol, Mcleliani scbisroalis inilio anaberrat. Nihil lamen repugnat, Melctium ante anwnn 506 consequentcr as&iguant. Sed cam ipsam
num 501 idolis immolassc : licol enim ingens illa
tfblolain cerlissime ad aimara 550 pertinerc in MOJ persecutio nonduin coepissct, altameu quavis m i ad eamdem palam facicmus. Nonnihil tamen
nima dala occasione, ceriis in locis persecutio in
tfHii faciant Socratis vcrba, qui ail Meletiuin pcr* quosdam concitabalur. (Clariss. monacbi BcnodiQA'ionis lcinporc idolis immolasse: cum enim pcr- clini, Noiis in S. AUianasii Apotogiam contra Aria**eio a n n o 505grassari cccpcril, non potuii Ilelc- no$, pag. 177.)
liflseb U l u d flagilii, pcrsecutionis hujus tompore
IP

SOCRATIS

55

5ft

et Arium, per virum spectata? fidei, Hositun no- " , ,

mine, eptscopom Cordab* qus Aispanis civitas " *
est: quem quidem imperator et amabal ei colebai ,
pluriraam. Harura litlerarum partem hic inserere , .
opportunum 16 duxi. Integrae enim exstant in l i - ,

bris Eusebii de Vita Conetantini.
* (54).
,
,

Yictor Conttantinus Maxitmts Augustus, AUxandro

et Ario.
' '.

Prasentis controversiae iiiitium hinc exMilisee
comperio. Gom enim ta, Alexander, a presbyteris tule . " , ,
requireres, quidumnquiaque eoram de quodamlegis ,
loco sentiret, seo potio* de quadam parle inanis (55) , quaelionie eos interrogares : cumqne t u , A r i , id
^
^
^
^
^
^
quod vel nunquam cogitare, vel sane cogitatum si- , ",

ienlio premere debueni*, ^ m p r a d c n t e r ^ ^ H ^ s ;

^
*, ,
excitata inter vos discordia, commnnio qutdem de- , negata est; sanctissimus autem popolas duas in par- ,
tes discissus, a totius corporis onitate discessit. -
,
Qaocirca nterqoe vesirum veniam vicissim alteri
tribaens, i d amplectatur, quod conservns vester .
Tobis jaslissime soadet. Quidnam vero illud est? ,
Nec tnlerrogire de bujusmodi rebos principk) dece- , (56). ;
bat, neo intenrogalom respondere. Istiusmodi enim ,
quaestiones, qnas nullius legis necessitas pnescribit, .
fed inutilig olii altercatio proponit, licet ingenii , ,
exeroendi caosa instituaniur, tamen intra roentis ,
nostrae penetralia oontinere debemus, nec eas facile ,
in publicos eflferre conventus, nec auribus vulgi i n - ,
consulte commitlere, Quotusquisque enim esl, qui ,
.
laniarum rerum lamque difficilium vim aique naturam aut accurate comprebendere, aut pro dignilate ,
,
explicare sufflciat? Quod si quis id facile praestare
posfic existimelur, quotae tandem parti vulgi id per- , ;
,
guasurus est? Aut quis in ejusmodi quaeslionum
sublili et accurala dispulalione , citra periculura ; gravissimi lapsns possil consistere ? Itaque in bu- , , ;
jusmodi qinestionibus loquacitas comprimenda e s l ; ,
, ne forle aut nobis ipsis id quod proposilnm est, explicare non valentibue, ob naturae nostrae inftrmila- ,
t e m , aut auditoribus ob ingenii larditatem ea quae , dicunlur minime assequenlibus; ex alterutroho- ,
ram, aut in blaspbemiae, aut in schismalis necessi- ,
tatem populus incurral. Proinde et incaula interro- .
gatio, c l inconsulla responsio, apud utrumque ve- D , ,
c

VALESU ANNOTATIONES.
(54) Post hasc verba in Florentino codice addilur, . Quae verba
Ueel ad marginem asoribi possinl, inlerdun taraen
a scriptoribns ponuulur m eorpore, ot videre est
apud Alhanasium ra Apologetico adversus Arianos.
(55)
. Codex Leonie
AiJalii et G^a9ius Cyzicenos addunt . Yide
m

quse notavi ad Eusebii l i b . n de Vila Contantiuit

cap. 69. Paulojposl ubilegitur , idein cu"
dex Alhitii scnplam babet .
(56) . In Florenlino et Sforliano codice
k g i l u r , alque i U fere codex Leonis Al
latii.

VARIORUM.
0

". Hosius, genle Hiepanus, Cordubse, Seneca? el Lucaui nalaltbus inclytae, in provincia BJRtiea episcopus, sab persecutione Haximiani confessione nobius. Interfuit synodo Hliberi babilae anno
505, seu ex Ferdinand. Mendozae calculo, 500, VPI
,501. Apud Couslaiitinum M. summa in gratia mul-

tos annos floruit, eique erat a sacris consiKie; ab

eo ad synodum Arelatensem anno 514 evocatug;
ab eodem anno 524 Alexandriam ad sedaitdam
controversiam Arianam cum Htteris missus. (u:l.
Cavc, ad ann. 316.)

57

HISTOIUA ECCLESIASTICA

UB. I .

58

tmotoVJwjav * * etrum veniam sibi moluo concedant: neqae enim de

pracipuo et suromo legts noslra? mandato inter vog
, est orU conienlio : neque ullum novum a Yobis de
- Dei cultu inlroductum est dogma, scd unam eamdem * \ , que sentemiam ambo tenetis, adeo u i ad commo . - nionis societatem coire facile possitis. Vobis enim
- pertinaciter contcndentibns de rebus panris atque
, levissimis, tum numerosum Dei populum vestro ar (57) , , bilrio regi atque impelli non decel, in lanta praeser* , * tim animorum disscnsione ; 17
solum id indc
corum, sed prorsus ncfas esse existimatur ; alque
, . \ ut pmdenliam veslram niinore exemplo commone, \ faciam : Scitis ipsos eliam pltilosophos unius sects
professione inler se omnes foederari; eosdem lamcn
, iii aliqua asserlionum parte inlerdum discrepare.
, - Verura licet in ipsa scienlije perfectkrae dissenUant,
. , nibilominus ob seclae coramuoionem rorsus in
timim conspirant. Quod si ita est, quomodo non
, , mufto jastius fuerit, vos qui summi Dei ministri
; - estis, in ejusdem religtoots professione unanimes
, ptflkv - pennaaere? Sed aceuratius si placet et alicnlius cx, * \ pendamus id qnod jam dixi, anpiumne s i t u l o b l e , vitun et inanium verborum inter vos conlcntiones,
, \ - fralres fratribus velut in acie oppositi slent; uique
* , ! venerabilis conventus, per vos qui de rebus adeo
- exiguis et miniroe necessariis rixamuii, impia dis; ' , \ sensione dissideat? Plebeia sont ba3C, el q u pue , \ r i l i magis inscitiat quam sacerdoturo et pmdenliuni
. ' virorum sapientiae congruant. Abscedamos nostra
. Q sponte a diaboli tenlationiboe. Maxiimis Deus nosler
et omniuni Servator comrounem cunctis tacera
, . ''
porrexit. Sub cujae aospicto ac providentia, mibi
,
ejus famulo et cultori concedite, qnasso, u l hoc opug
, /* , ad exitum perducam; quo populus iHius mea allocutione atque opera, et admonilioiuini instanlia, ad
\ ,
* . , convenlus unilatem revocetur. Nam cum vobis, ut
, , \ dixi, uaa eadcmque sit fides, una de religione no**' , - stra^ententia, curaque legis praeceplum ulraque sui
** * - parle omnes i n unam animorum consensionem
constringal: istod quod levem iulcr vos excilavit
, *
, oonlenUonem, qoandoquidem ad louus rcligionis
, \ sumioam iioo pertiittt, non est cur ullum ialer vos
dissidtum ac sedUionem faciat. Alque byec ego noo
. ,
eo
dico, ut vos de inepla, qualiscunque deraum vo & , \
n

facefvq . D canda est, quaistionc idem omnino senlire cogara.

Tip - Potest enim gravitas conventus integra apud voe
, \ , cooservari, et una eaderoqoe inter omnes commo nio relineri, quainvis invicem de re aliqua minimi
* \ momenii dissentialis. Siquidem nec idem omnes volttoms in omnibus, nec una omninm indoles cst al ,
quc sentcnlia. Ilaque de divina quidem providenlia,
. \
una ialer voe sit (ides, unas sensas, unum divini
, ,
nurainis foedus Quae vero de levissimis istis qua>
. "
VALESII ANNOTATIONES.
) , etc. lustelocas i i i codice Leonis Allalii ita scribitur,
^
*ai \ ,

, elc. Nec aliter legit Epipb, Scholast. Sic

enim vcrtit : Tantum Dei populum, qwsm ve*tru
orationibus et prudentia conventt qubernart, dtscordare nec decet, nec omnino fa$ es$e credibtlc e&i.

59

SOCRATIS

ttiouibtis inler vos eubliliter disputalis, licet non in ,

eamdem conveniatis scntentiam, interiore mentis ,
cogilatione continere, et arcano pectoris recondere , ^ .
debelis. Maneat firma in vobis communis amiciliae ^ \ ,
prarogaliva, et veritalts 6des, et Dei legisqne ob- \ , \ \
servantia ; recurrite ad muluam dilectionem ct cba- , *
rilatcm; reddile universo popalo soos amplexus.
Ipsi vicissim expurgatis, ut ila dicam, animis ve- \ .
stris, vosmel ipsos agnoscite. Saepe enim posl depo- \
sitas inimicilias rcconciliaia iterum gratia, jucun- , ,

dior exsistit amicitia. Reddite 18 igUur raihi Iranquillos dies, et nocies curarum expertes; u l mihi (58)
. ,
quoque purae lucis voluptas ct quiela? vilae laetiiia
in poslerum conservelur. Quod nisi consecutus fue- , ,
ro, ingemiscam necesse est, totusque lacrymis per- el
fundar : nec reliquum vitae tempus placidc exigam.
, , \ ' ,
Nam quandia populus Dei, conservos meos dico,
\ .
iniqua ac perniciosa contentione dtscissus esl, qui ,
fleri potest ut ego deinceps animo consistam? Atque ,
ut doloris hac de re mei magnitudincm intelligalis, ,
paulisper altendite. Nuper cum Nicomediaiu venis- ; " \
scm, protinus in Orienlem iter facere decreveram. , .
Cumquc profeclionem urgerem, et majorejamex ,
parte vobiscum essem, hujus rei nttntius consilium .
noslrum retro averlit; ne cogcrer ea coram aspi- , \ ,
cere, quae ne auditu quidem tenus lolerare mc posse ,
existimabam. Postbac iguur consensu vestro vfara $ mihi in Orientem aperite, quam mihi mutuis inlcr , 1 vos contenlionibus obslruxistis. Date hoc mihi, ut
. * 51 et reliquos omnes populos laetos atque hila- Q ,
res quamprimum videre, et pro communi omnium
.
concordia ac libertale debitas Deo gratias, cum ona , \ aimi laudum concentu referre possim.
, \
\ , ' , .

CAP. V I I I .
De synodo qnoe habita e$t Nicmm in BHhynia, e$ de
fide qu<e ibi promulgata ett.

. H \
) ^

,
.

Hi haec quidem impcrator admirabili sapienlia

prxditus per litteras suadcbat. Sed malnm adeo i n valuerat, ut nec iinperatoris diligenlia, nec auctoritas illius qui litteras attulerat, quidquam profecerit:
nam neque Alexandcr, neqne Arius, his Htlcris molliti s u n l : ct in ipsa plebe ingcns tumullus cl contcntio grassabalur. Scd el alius siiberal localis morbus, qui ecclesias non inediocriier conlurbabat:
dissensio scilicet de festo Paschx die ; quae quidem
in Orieniis dunlaxal parlibus versabatur : his Jucbeorum more feetum diem celebrare, illis reliquos
totius orbis Christianos in hoc imitari sludcntibus.
CaBtenim quamvis de dic festo inlcr so hoc modo
dissidcrent, non tamen idco a communione mulua
abstinebaitf. Sed diei fosti laetitia bocdi$sensionisnu-

.
,
\ *
, " ,
\ *
, , *
* ,

. \ ,
,
. '

VALESII ANNOTATIONES.
(58) . In Annolalionibus ad
librum Eu*ebii de Vila Conslantini, monui scribendura vidcri , ut in quibusdam cxemplaribus lcgilur. Sed cum noslri codiccs Florentinus, Sfortianuset Allalii, nibil hic mutent, (crri po-

test vulg^ata leclio, qnam confirnui euam Epiph.

Scholaslicus. Sic enim v e r l i t : Suaviores crebro sunt
amicitia* post immicUiarum causas ad concordiam
rofifafiir.

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

tofwv ,
,

.
\ *

,
, ,
\ ,
.
, ,
,
\ , ,
\ , , ,
\

LIB. I .

<&

bUo fuscabalur. Gum igiluriroperatorduubus hjsraa-

lis Ecclesiam concuti videret, uuiversalem synodum

congregavit, omnes undequaque episcopos per litleras invilans, ut Nicaeam Bilhynia? convenirent. Proinde ex variisprovinciis ac civilatibus multi adfuerunt
episcopi,dequibusEusebiusPamphili in terliodeVita
ConslaDtini libro bxc ad verbum s c r i b i l : Ex omnibus ecclesiis quae universam Europam, Africam atqoe Asiam impleverant,ii quiinter Dci ministroseniincbant,simal convenere. Unaque aedes sacra, veluti
Dei nulu dilaiata, Syros simul et Cilices, Phoenices
19 el Arabes, el Pakeslinos, iEgyplios preterea,
Tbebaeos ac Libyas, aliosque ex Mesopolamia profectos ambilu suo coroplexa esl. Quidam etiam ex Perside episcopus concilio interfuit. Acne Scytba qui dem desideratus est in hoc choro. Pontusitein,Gala . \ , lia,PampbyliaetCappadocia, Asiaquoque et Phrygia
* \ , * lectissimum quemque ex suis praebuere. Tbraces
. * \ , pnclerea ac Macedones, Acbivi et Epirotae, el qui
\ , longissimo ullra hos intervallo positi sunl, nihilo . - niinus adfuere. Ab ipsa quoque Hispania vir ille
, . multo oranium sennone celebralus una cum reli , , quis aliis consedit. Aberal quidem regiae urbis an* ,
tistes : sed pnesto erant presbyteri, qui vices ejas
. ,
implerenl. Hujusmodi coronam pacis vinculo con , serlam et connexam, solus ab omni aevo imperalor
, * \ Conslantinus, velut divinum grati animi monumenlum pro vicioriis quas de hosiibus et inimicis retu ,
* . leral, Cbrislo Servatori suo dcdicavit; boc amplis\ * , ^ simo coelu, lanquam imagine quadam apostolici
chori, noslris temporibus convocalo. Siquidem et
,

', aposlolorum temporibus, viri religiosi ex omni na ,

tione qwe sub coelo est, in unum convenisse dieunjcal Kaxxa&oxlar, Uorzor
, lur. Inter quos eranl PartM, Medi, Elamita, et qui
r t ,
habitant Metopolamiam, Judceam et Cappadociam,
,
~ Pontum, Asiam et Phrygiam ac Pamphyliam, JEqy ,
, ptum etpartes Ubyce qucc est juxta Cyrenem :advencc
. , quoque Romani, Judcci et proselyti, Cretcnses et
Arabes . Yerum apud islos quideni hoc niimis
, fuil, quod non omnes eranl Dci ministri qui convc nerant. In praesend autem choro episcopi quidem
\ >, trecenli el amplius adfuerunt, presbyterorum vero
, . qui eos comilati sunl, diaconorum, acolulborum,
* aliorumque complurium numerus iniri vix potcst.
^ ^ , \ D ex bis Dei minislri3 alii sermonc sapienliae,
^ . * alii gravitate \\UR et laborum loleranlia emincbant:
, * \ alii modestia el comitate morum eranl omali, ac
* nonnulli quidem eorum ob provectani actalem
. maximo in honore erant: nonnulli et corporis el
' - animi juvenili vigorc cnitcbant; quidam recens ad . \ \ - moduni minislcrii sui sladium eranl ingressi. Qui (39). * bus omnibus quolidie annonas copiose praeberi im ; , \ peralor mandaveral. Ac de his quidcm qui eo con1

tt

Act.

, 9 - ! I .

VALESII ANNOTATIONES.
(SI)
. Hoc
. Quod quidcm majorem babct aliquot voculis auctior est codex Allalii. Sic
.
tairn h a b c l , \ . -

53

SOCRATIS

venere, Busebius iUi scribit. Imperator w o , cum

ob victoriam de Licinio partam triumphales ludos
edidisset, ipse quoque Nicseam perrexil. Erant i n ler episcopos duo quidam celeberrinii nominis,
Paphnulius ex superiore Thebaide, et Spyridon Cy* prius. Quaraobrem vero istorum menlioneoi fecerim, dicam paulo post. Adcrant etiam comphires
laici, dialecticae artis periti, stree partis patrociniom
parali suscipere. Caeterum Arii opinionem tuebantur tum Enscbius Nicomediensis, ot antea dixi, lum
Theognis et Maris : quorum ille quidem Nicxa?, hic
Cbalcedonis i n Bitbynia eral episcopus. Adversus
istos Athanasius fortiler dimicabal, qui tunc q u i dera AJcxandrinx Ecclesia diaconus militabat.
CaeLerura magno in honore apud Alexandrum erat
cpiscopum: 20 < k eliam invidiae livor contra
eura exarsil, sicut postca diclurus sum. Inlerim
vero, paulo anlequam in unum locum convcnirenl
episcopi, dialeclici quibnsdam sermonum prolusionibus conlra nonnullos vciilantcs, sese exercebant.
Cnmquc mulli verborura suavilate allicerentur, l a i cus quidam ex confessorum nuinero, recto ac simplici pnpditus sensu, cnm dialeclicis congredilur,
bisque illos verbis compellavit : Cbristus et aposloii non artem nobts dialecticam, nec inanem versutiam tradidernnl, sed apertam ac simplicem sententiam, quae fide bonisque aciibus custoditur.
Q u cum dixissct, omnes qui aderant, admiralione
pcrculsi, ei assensenint; dialeclici vero simplici
scrmone verilalis audito, poslbac aequiore animo
conquievere. In hunc modum tumultus illc quem
dialectica concilaverat, penilus comprcssus cst.
Postcro dic episcopt omnes unuin in locum conveniunt. Post ilios advenit etiam imperalor. Qai
postquam ingressus cst, sletil in medio : ncc prias
scderc sustinuit, quam episcopi id nulu significassenl. Tanta illos observanlja ac reverenlia iinpcrator proscquebalur. Facto deinde, ut par eral, silcnlio, imperalor ex solla verba facere ccepit, ad
consensum cos exborlans atque concordiam; et
privatas qaidera simullatcs ut singuU deponerent,
admonuit. Quippe complures eorum sese muluo accusabanl: nonnulli eliam pridie cjus diei libcllos
suppliccs imperaiori porrexerant. Ipse vcro, ut
propostlo negolio, cujus gratia convencranl, i n slarc politis vellcnt, eos bortatus, libellos omnes
exuri jussit, adjeclo lanlum boc elogio: Cbristus
pracipit u l veniam fratri det, qaisquis sibi ipsi veniam dari vclit. Tunc igilur cum de pacc ct conu n

64

. , \
. " (40), .
\ , . * "
, \
, \ , '
,
*
, .

\ * ,
.
,
. ,
, , ,
, \
, ,
(41), \ . ,
\ ' \ ,
.
.
. ' .
\ , \
, \ ;.

. \ \
,
,
\

\
).
.
\ , \ , , ,

. \
\ ,
\ . \ \

,

YALESO ANNOTATIONES.
(40) .
Hoc eliara loco
idem codex Allatii vocem interseril boc modo,
-. ,
.
(41) . Magis placet scriptiira qaani pneferl codcx Allatii
, elc. Alque ila prorsus legerat Epiphanius
Scholaslicus. Sic cnim vertit: Sed puram scientiam
fide et bonis opcribus obtcrvandam. Cscleruoi Socra

tes hanc narrationem videtur hausissc ex Rufini

libro decimo, ubi RuOnus agil de concilio Nicaeno.
Sed Socrates quaedam dc industria muUmt. Cclasius vero cum boc argumcntum nactus esscl, mirum in modum aoxil atque aroplificavit, singxiloruni
philosopborani inlcrrogationes rcferens. c l resmmsa
cpiscoporuoi. Quic omnia fabulas potius rcuotcnt
quatn bistoriam rcruni geslarum.

IIISTORIA ECCLESIASTICA. -

15

LIB. I .

XJAOV * * cordia abuude dissernisset, deinceps u l de religio , nis nostra dograatibua accuraiitis disquirerent,
, - eorum arbilrio polesUtique permisil. Verum operae
, prelium fueril audire, quW de bis relms narret
. Eusebius tertio illo jam superioe a aobis comme* , - morato libro de Vita imperatoris Conslantini. Sic
, autem a i t : Mullis igitur bunc in rnodum ex ulraqae
* parle propoeilig, magnaque controversia i n ipso
, , principio excilata, imperator cuocta paUentresime
, , \ auscullans, intento animo propesitae quaestionee
. excepit; el quae ab utraqae parte dicebautur, vicie , \ sini aslruens atque adjuvans, perlinacius certan \ les paulatim conciliavit. Cumque omnes placide
alloqtierelar, et Greca uleretur lingua, quippe qui
\ ,
, ne bujus quidem linguae ignarus essel, suavissimus
. ^
xal *
. \
.
* ' ,
'
\ ,
, (4S), \
. ,
,

, , \
, , \ C
,
, . \
* , .
>* . \
,
,
&
, \
\ \
, . \
^ 0 ,
,
# \ , -

*c jucundissimus fuit, dum alios vi rationum adduclos i n suam sententiam t r a h i t , alios oral et
fleclit, eosque qui recte dixissenl, laudibus afficit,
et universos ad concordiam incilat. Donec tandem
eos concordes in omnibus de quibus antea cerlabalur, atque unanimes effecil: adeo ut non modo
unius Odei consonanUa apud omnes obtineret, vcruin etiam umim idemque tempus in 21 salutaria
festi celebratione ab omnibus firmaretur. Porro ea
quae i n commune placueranl, scriptis mandata et
singulorum subscriptionc roborata snnl. Et baec
quidem Eusebius ad verbum scripla istis de rebus
ttobis reliquit. Nos vero ea hoc loco proferre nou
alienum duxtmus : sed eorum teslimonio utenles,
buic Hisloriae noslrae consulto inseruimus, ut sl
qiii forte Nicaenum conciliura tanquam i n causa fidei lapsum condemnare voluerint, iis miiiime attendamus, nec Sabino Macedouiano credamus, qui
iinpcrilosac simplices\ocal eos qui in eo concilio
convencrunt. Nam Sabinus Macedoniaiiorum apnd
Ueradeain Tbraciae urbem episcopns, qoi diversarum synodorum acla unura in corpus coHegit, N i caeni quidcm coiiciiii sacerdotes, quasi nides ac
eimplices deridet; nec animadverlit se ipsom qooque Eusebium, qui fldem illam poet diulurnae inquisiiionis examen amplexus esl, ut imperilum simnl
criminari. Ac nonnulla quidem de industria pneterm i s i t : qusedam vero pervertil alqne immuUvit.

YALESH ANNOTATIONES.
Jt/N)_ . Hic Sabinus epi- D siushieresim pertinebant, omitlens vero contraria:
*MMK feit Macedonianorum in urbc Tbracise Hclura quod orlnodoxis cpiscopis semper infensum se
rma, qui oollectionein actomm synodalium cora- ostenderel. Cujusuiodi illud est quod hoc loco reP<Meeral opits u i i l e admodum : eujus lettiraonio fcrl Socrates, Patres Nicaeni concilii ignaros ac siinp*4 uiiuir Socrates i n his libris. Reprchendit plices fuissc. Sed solerane esl baerelicis, adversus
eoni Socratcs plerisqac in locis, tum quod sanclissimos Ecclesiae Patres ac doctores convifide usus essel m actis illis colligcndis; ea ciari.
~ stodioae rcferens qnae ad astruendam ipt

VARIORUM.
1

'lr
er
*V xlcxtr
.
Non sinc indignalio*** **qiie h o r r o r e quodam recolo slnpendam eonim iateUiaai seu poiins impiaib vesaniam, qui in
^ ^ M w Patres Ntcaenot oon verili sunt palam
oytoccaari, tanquara qoi caUiolicam dc persona
"$a Chrku docirinani, ab apostolis tradilam, ao

per tria prima saecula in Ecclesia conservatam, vel

malitiose, vel certe per imperitiam ac teraere depravaverinl, novamque fidem orbi Christiano obetruerint. Hoc nomine (ut veteres taceam Arianos)
olira infamie fuit Sabinus, Macedonianre faclionif
assecla. (Cl. Bullus initio Defensioms Ftdei Nic.)

67

SOCRATIS

68

Canerom cuncla ad instttutum suuro scnsumque < U opovotav ,

pertraxit. Et Eusebium quidem Pamphili, tanquam
. ' , sf leslem fide dignissimum laudat: imperatorem quo, .
queipsura preconiis aflicit, ulpote qui Chrislians
{45) fidei dogmata apprime calleret; fidem vero Nica?B
exposilam reprebendit, tanquam ab ignaris et imperitis hominibus conscriptam; et quem sapicnlem
virum ac veracem testem nominal, ejus verba sciens ac prudens despicit et conlemnit. Eusebius eniin
scrtbit, ex ministris Dei qui Nicaenae synodo interfuerunt, alios sermone sapieniia?, alios vilst conttantia ac fortiludine excelluisse; et imperatorem ipsum qui aderat, ad concordiara cunctos reduceotcm, unanimes et consentientcs rcddidisse. Verum de Sabino qutdem, sicubi necessilas exegerit, menlicaem facluri sumus. Fidei vero consensio Nicaeae a magno concilio roagnifice promulgala , baec e s t :
Crediraus in unum Deum, Patrem omnipolenlcm,
(44), omnium visibilium et invisibiliuro Creatorem; et
, \
in unum Dominum Jcsum Chrislum, Filium Dei, Q *,
gcnitum ex Patre unigenilum, boccsl, ex substan ,
lia Patris: Deuin de Dco, lumen de luroine, Deum , \
Ycrum de Deo vero : gcnilum, non factum; consub, * ,
slaulialcm Palri : per qucro omnia facta sunl, quae , '
in coelo sunt et ia lerra. Qui propler nos homines , \ '
22
propter salutem nostram descendit, incar \ nalusque el homo factus esl, et passus; qui resur \ * *
rexit lertia posl dio : ascendit ad coelos, venlurns \ ,
est ut vivos jutliciU ac roorluos: credimus el i n , \ *
Spiritum sanctum. Eos autem qui dicunt: Fuil ali- \ q. ,
quando lcmpus cuin non essct, el Antequam g i , \ , \
gneretur non erat: vel quod de non exslanlibus ,
factus est: aut qui ex allera substantia vel cssentia
, , , dicunt esse Filium Dei, aul creatum, aut conver- , ~
5ioni mutalionique obnoxium , anathematizat Q \ ,
sancla catbolica ct apostolica Ecclesia.

Hanc iidem trecenti quidem et octodccim anlistiies probaverunt et amplexi s u n l : atquc, ut Eusc- \ , ,
, \ bius scribit, uno oranes ore et in unam scntentiam
conspiranles conscripserunt. Quinquc tantum rc- . (45) ,
perti sunt, qui Ulara aniplecti nollcnl, vocera con- tubstantialii reprebendenle* : Eusebius scilicel N i , \ ,
comedieneis cpiscopus, Theognis Nicase, Maris , ,
Chalcedonis, Theonas Marmarica*, ot Secundus . \ ,
Plolemaidis. Nam quoniam consubstanliale, tllud , , , esseaiebant quodex alio esl, vel partilionc, vcl
,
fluxu, vel erupiioue : erupltone quidem, ut ex ra {, cl \ * e t

VALESII ANNOTATIONES.
(43) . In codice Leo- D positum fuisse a Socrate, tum ex Epiphanio Schonis Allatii nic locus ita legilur :
iaslico discimus, ium ex verbis qiue proxiinc se \ quuntur, , elc. Afanu , etc. Eamdem lcclto- scripii autem codiccs symbolum istud bic omisenem seculus est Epipbanius Scbolaslicus. Sic enim runi, eo quod paulo post rcpeterelur in epislola
vertil : Concordia erao fidei magno in Nkcea pro- Euscbii Pamphili.
latce concilio, ab Eusebio clara voce laudattt, hac cst.
^ (i5) . Irao duo tanium episcopi,
Videlur omnino legisse Epipbanius . Socundus ac Theonas, fldci Nicaena3 subscribere
, et caelera, ut supra.
recusarunt, ut recle ecribil Theodortlus in libro p r U
(44) ira . Symbolum miod ran Hisloria? ecclcsiaslic, el ante illum llicronytous
hic sequilur, deest in omnibus no^tris cxcmptari- in Dialogo adversus Luciferianos. Idque aperle conribus, Kegio, Florcntino et Sfortiano. Recte tamen iirmal Episiola synodica concilii Nicaini, quae hic
Cbristophorsoaus id reposuit hoc loco. Uic cnim refertur a Socrate.
VARIORUM.
q . Symbolom originem
crpit ex agnilione Qdei a baptizandis facta, ut fusc
ostendit docliss. Pearsonus ia sua Symboli aposto-

lici exposiiione, p. 34, 35, ideoque olim haud plares

babuit ariicalos. (Vid. eumderapag. 531, c l Socrtr
tcui nosirum paulo infra in hoc capilc.)

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

70

, * dicibus germina; fluxo, ut ex parentibus l i b c r i ;

\ *
partilione vcro, ot ex auri roassa duae vel Ires phia | . lae : nuUo porro ex his modo esse Filiura Dei: i d , , circo in eam fidem se consenlire non posee asseve. " \
rabanl. Yocem igilur consubslanliaHs plurimis
, caviliis ac dicteriis inseclali, Arii dcpositioni sub scribere nolnerunt. Qnam ob causam synodus qui \ \ \ dem Ariam et omnes qai cum eo sentiebant, ana, .
themate percnssit, adjecto insuper ne Alexandriam
ingredi ei liceret. Imperator vero lum Arium ipsam,
, - lum Eusebium ac Tbeognin exsilio mulctavil. Et
, . - Eusebius quidem ac Theognis, paulo post quam in
, , exsilium missi essenl, oblaio poenitentiae libello, in

fidera consubstantialis consensere, sicut in progres, , \ su oralionis oslensuri sumus. Tunc vero Euftebius,
, is qui cognomentum Pampbili sortitus est, Caesareae
^ \
in Palaestina sacerdotium gerens, com in synodo
\ * paululum haesitavisset, secumque expeudissel utrum
, , admillemla essel fidei formula, tandem et ipse una
' \ cum reliquis assensus est ei subscripsit: et Caesa. (46) riensibos suis conscriplam fidei formulam misil,
* - vocem consubstantialis interpretatus, ne quis si nietrum quidpiam de ipso suspicaretur, eo qiiod
, , , - aliqoantulum substitisset. Porro quae ab Eusebio
, \ scripta sunt, sic se habent: Quae de fide ecclesia . '' stica in magno concilio Nicaeae congregalo iraclata
eunt, verisimile quidem est jam vos alinnde d i , dicisse, fratres cbarissimi, cum accuratam re ' \
rura gestarom narrationem fama plerunque
, , ^ , soleat praecurrere. Yerum ne isliusmodi rumore
.
res 23 vobis aliter quam se habet nuntielur, ne , \ cessarium pulavimus ad vos milterc primum qui , \ dem fidei formulam a nobis propositam, deiude
; -, alteram, quam episcopi quibusdam ad nostram ad , \ jcctis appendicibus promulgarunt. Noslra igilur for } ^, , \ mula, quae in conspectu imperaloris Deo cbarissimi
, \ k-cta,rccte ac probe se babere omnibus visa est,
, \ sic habcl: Sicut ab antecessoribus noslris cpiscopis
\ , \ - accepimus, lunc cum primis fidei rudiinenlis i n , - slrucli, el cum salulari lavacro tincti sumus : sicut
. * , ex divinis Scripturis didicimus, el sicut ipsi lum in
, \ prcsbyterio, lum in episcopali gradu constitali, el
credidimus el docuimus, ila nunc eliam credenles,
, , ,
Gdem noslram vobis exponimus. Est aulem hujusr

, , , - d
*sn ,
' \
*, ,
I \ , \
] \
, \ \
. \ . -

modi : Credimus in unum Deuro, Palrem omnipotentem, vieibiliam omnium el invisibilium Crcatorem : el in unnm Dominum Jcsum Chrislum, Dei
Verbiim, Dcuin de Dco, lumen de luminc, vilara ex
\ i l a , Fiiium unigenilum, primogenitura omnis creaturae, ante omnia saccula cx Deo Palre genilum, per
quero omnia facla sunt: qui propler nostram salutem incarnalus esl, et inter boniines versalus : qui

VALESll ANNOTATIONES.
iH)
dk .
**>* , elc.

In codice Florentino et Sfortiano legilur VARIORUM.

cap. 5 : Ideo Christus virtus el sapientia Dei, quia de
Patre virtute et sapientia I ; *IVMI lumen de Patre
luminCf clc.

' 2*> - Sicot Eusebius Filium vocat viit fila ; i i a . alli poslea virtutem de virtute,
upientiam de sapicntia. S. Augurt. De Irin. Hb. vn,

71

SOCRATIS

passus est, et resurrexil terlia die; asoendil ad Pa- xa\ ,

trem, el ilerum venUirus esl com gioria ut vivos , \ , \
judicet ac moriuos. Credimas eliam in anum Sphi- \
lum sanclum. Uorum uBumquemque esse ac subsi- ,
slere credentes : Patrcm vere Patrero, Filium vere

FUium,etSpiritum sanctuiu vereSpirilumsanctum:

,
stcut el Dominus noster, cum discipulos suos ad , . \
praedicandum mitteret, dixit : ac doute omne$ \ , \ ,
gentes, baptizantet eos, in nomine Pairis, Ftlii, \ ,
Spiniut sancti^.he qtiibasetiamaflinnainug,nos ita , \ , tenere alque ita senlire, et olim ila lenuiee, el us .
que ad morlem relenluros, atque in hac flde con^ * , stanler permansuros esse, omnem iinpiam b&resim
, \ , \
anatbemate damnantes. Haec nos omnia sincere at , \
que ex animo sensisse, ex qoo nosmelipsi nosse po , *
luimus, alque etiamnum sentire et loqui verissime, , \ , \ coram omnipolente Deo et coram Domino noslro
\ Jesa Chrislo testiiicamur, parati certissimig proba . * tionibu8 06tendere,etvobispersuadere, nos praeter, \ . ''
ilis etiam lemporibus ita credidisse, alque ita pra>
,
dicasse. Cum tiaec a nobis fides esset exposita, nul- \
lus erat coutradicendi locus. Sed el imperator ipse
, \ noster Deo charisstmus, eam rectissime conceptam
, \ , \ esse, priinus omnium leslatus e s l : atque ila sentire
,
se aflinnavit, cunclosque horlatus est ut ei assenti (47). "
renlur alque subscriberent, ulque in hanc doctri\ ,
liam omnes conspirarenl; una dunlaxat voce con ,
substanlialis adjecla. Quam quidem vocero ipse quo- ,
que 24 inlerprelatus est, asserens consubslanliale a
, ,
se dici, nonjuxta corporis aflfectiones, neque perdivi\ , sionem aot per sectionem quamdam Filium ex Palre
* \ ^ ^ *
Bubsislerc : fieri enim non posse, u l materias expers
. \ \
natura et intellectualisalquc incorporea corpoream
. ,
ullam affeclionem admillal: sed divinis arcanisque
, (48)*
rationibus id esse intelligendum. Ac sapientissimus quidera et religiosissimus iroperator ita tum pbilorophatus est. Illi vero occasione vocis illius constibslanlialis, bujusmodi formulam conscripserunt:
SYMBOLUM.
.
Gredimus in umim Deuin, Patrem omnipotentem,
,
omnium visibilium el invisibilium Creatorem : et i n
\
9

t T

Mattb. xxviii, 19.

VALESU ANNOTATIONES.
(47)
*.
(48) Thv .
Post b c
Ailinnarc videlur Eusebius, Constantinum impcra- verba, anle Symbolum Nicaennm, in codice Florentorem auclorem fuis.se ut vocabulum consubslantialino el Sforliano adduntur baec vcrba, ,
lift in symbolo adderelur. Quod lamen nequaquam
Ita Graeci vocabant Symbolum fidci, co quod a caverisimile est. Neque cnim adeo doctus erat Con- lccbumenis memoriler disceretur. Socrales in libro
stantinus, quippequi vixadhuc essetcalecbumenus.
lerlio, capile 25,
Sicigilur baec Euscbii narratio inlelligenda est, ut
, \ . Leonepiscopi quidcm post prolalum ab Eusebio Caesa- tius Bisantias lib. De sectis, de synodo Constannense Symbolum, addcndam illi esse censuerint vo- D tinopolitana loquens : cera con8ub$tantialis Conslanlinus vero corura scn , . malto post de contentiara coniirmaverit. Eusebius vcro, qui se apud
ciho Chalcedonensi loqaens.Kat ,
saos purgare et excusare satagebal, quod formuiac . Et pagina 466, de Zciionis Hcnofidet in concilio editae subscripsissct,quemadmodum
lico loqucns, Symboluin Nicaenum vocai
leslalur Athanasius in libro De decrelis svnodi - . Reslituenda est ea vox in lib. H i caena3, el in Hbro De synodis Arimini et Scleucix, storiaB tripertiUe. Nam ubi vulgo lcgilur: Pr<e$ens
rera de industria involvit, el Constantino priacipi
concilium celebralum eil, non ut auulhema discat,
id ascribit, quod episcopis potius eral ascribenneque ut fidex exptanaiionem suscipiat, etc.,scribendum.
duio e s l : Non ut mathema discat, etc.
y

LOWTH.

VARIORUM.
Rcctius legitur ^ apnd Thcodorit. lib. i , cap. 1*2. W .

75

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB I .

74

, , - unum Dominum Jcsum Cbrislum, Fiiioin Dei, geni , tum ex Patre unicom, hoc est ex subslanlia Patris :
- , ,
Dcum de Deo, lumcn de lumine, Deum verum de
, Deo vero; genilum, non factum : consnbslantialem
* \, 6V , Patri, per quein orauia facta sunt, quae in coelo sunt
b , \ * et in terra : qui propler nos homines et propter no. \ - stram salulem descendit, incarnatusque et boino
, , , faclus est, c i passus; qoi resurrexil tertia post die;
ascendit ad coelos, venturus est ut vivos judicel ac
* \ \
morluos *. et in Spiritum sanctum. Eos aulem qui
. , * dicunt: Fuit aliquando tempus cum non esset; ct,
, \ *, Anlequam gigneretur non erat: vel quod de non ex , stantibus factus s i t : aot qui ex altera substantia vel
, , . essentia dicunt esse Filium Dci, aut creatum, aut
, .
conversioni mutationique obnoxiuro, anathematizat
\ .
sancta catbolica et aposlolica Dci Ecclcsia.
Kal * Cum baec ab illis dictaU esset fldei formnla, i d
, quod ab illis dictum erat, ex substantia Palris, et
;, \ \ , consubstantialis, non absque examine praetermisi . \ mos. Hinc igitur variae 25 qua^tiones orlae sunt c i
, responstones : et quaenam esset eoram verbonim
\
scntentia, accurate expendebatur. Et bas quidem
rrjc ,
voces, ex substantia, fassi sunl boe eignificare, F i ,- liom qnidem esse ex Palre, sed non tanquam par . \ (19) tem ipsius Patris. Honc sensum u l nos quoque aro plectereimir, sequum omnino videbatur, cum pia
, doctrina pnedicet, Filium ex Patre esse, non tamen
, . pariem esse illias subslantiae. Quamobrem et nos
\ \ , buic notioni assensum praebemos. Ac ne ipsam qui , ,
, \
\ . , \
, \$,
,
,
,
wfypa, *
,
*? , -

dcm vocem consubstanlialis rejicimos,pacisintuitu,

ct ne a recta intelligentia excidamus. Pari ratione
bas eliam voces approbavimus, genitum, non factum.
Nam factum, verbum esse dicebant commune reliquis omnibus creaturis quae per FUium facta sunt;
qcibus nihil siniiie babcat Filius : ac proinde eum
non esse facluram, bis q u per ipsum facta sunt similem; sed longe praestanlioris quam reliquas creaturas esse subsianlise, quam quidem ex Paire esse,
divina docent Oracula, arcano quodam generationis

YALESU ANNOTATIONES.
(49) di , elc. In codice
AUalu el apod beodoritum in lib. primo Historiae
logitor , elc. Sed vutata lectio n e l i o r mihi
riaeiar. Epiphanias Scbolasticus legieae vkietor

. Sic enira v e r t i t : Propterea nobis quoque r t debatur bene se hobere ut mente consentireinus pias
doctrina , etc.
%

VARIORUM.
Jjr xplr
^ryurjrw.
Hujus effali, quod D
pro 6oo agnoscil Ariue i n Epislola ad Eusebium N i cooedknsem, apud Theodorit. l i b . i , cap. 5, bic
ent seosus, F u i u m a Patre per generalionem o r i ^aeiD babutsse, quod eliam Caihohci confilebantur;
aed ita hibuisse, u t tempus aliqaod assignari possil,
ia ooo non fui&set genilus. ,
* , qui prius erat, postea ex: e l : . ^rtoi , praceuit spalium temf**> ta quo aHcunt non exttitiue Fihum Patrc,
prott Ariana dogmala recitat Alexander episcopus
Alextaariniie a d cognominero suum Constaminopoi f t a o ^ a p u d Theodorit. l i b . i , cap. 4. Cum contra
Cltboaa assererent \ , =
VloO, Patrcm semper es*e Patmn, praPATBOL.

GR. LXVH.

sente semper Filio, ,

genilo, ot ait idem Alexander ibid., Filium esse

el ; quas voces uli a Calholicis
de Filio usurpatas criminanlur Arius, ubi gupra,
ejusqne assecl, in Epistola ad Alexandrum apud
Athanasium de synod. Arimin. et Seleuc. Eumdem
sensum aliis verbis exprimunt Palres synodi Auliochenae, cum anatbemati illos subjiciuiit qui asse .
, apud Socralera lib. ,
cap. 40. Idem senliunt auclores Fidei ,
cum neganl
, ibid., cap. 49. Aliler quidem hoc Arianoruui
effatum explicat Cl. Bullus in Defens. fid. Nic,
sect. i i i , cap. 9 , qucm consule. W . LOWTII.

75

SOCRATIS

modo, qui ntc verbis expriiui, nec inldligentia com-

prebendi ab ulla possit crealura. Sic ctiara i l l u d , . ^
consubstanlialem csse Filiuni Palri, cum allatis ra-
tionibus discussum esset, eonvenit non juxta corpo- , ,
rum modum, neque inslar mortalium animanlium *
accipi debere : nam neque per divisionem subslan- , \ *
tiae, neque per abscissionem, nec per mulaliouem
patemae essentia? atque virtulis id posse constare : . * (50)
tngenilam enim Patris naluram ab bis omnibos alienam esse. Verum hoc, consubslaulialcm esse Patri, ,
jiibil aliud significare, quam Filium Dei nuJlara cum
creaturis ab ipso iactie siinililtidinem babere; sed \ ,
\ \ , *
solius Palris, a quo genUus stt, per omnia similem
esse; ncc cx alia quadam hypostasi aut subslanlia,
sed ex Patre esse. Quod quidem cum ita expositum , \
fuisset, jurc merilo approbaiidam esse censuimus : \
quandoquidem nonnullos ex veleribus insignes epi- \ \
scopos et disertos scriplorcs, in explicanda Palris ac ,
Filii divinitale, boc vocabulo consubstantialis usos . \ esse cognovimus. Atque hasc dicia stnl de fide qiue ,
Nicese premulgala esl, 26
quidem omnes con- , '
sensimus, non leviter el ioconsulta, sed juxta sensus ,
allatos, qui coram ipso religiosissuno imperalore . \
discussi, et ob raliones superius expositas ab oraoi-
bus comprobati siuit. Scd el analbematismum qui , (51) ,
posl fidei formuhm ab illis est proiuulgalus, baud- *
quaquam molesle suscepimus, eo quod peregrinis et
a sacra Scripiura alicnis vocibus uti prohibeal, ex .
quibus omnis iere dissensio ac perturbalio Ecclesia- , \ , \
rum exorla est. Ciim igilur nulla divinitus inspiraU
,
Scriplura islis unqoam usa sit vocibus : De non ex
. \
stanlibus, et, Fuit aliquando tempus cum non esset: , \
el alits quae ibidem subjiciuntur, visum esl nullate, |}.
IHIS rationi consentaneum essc, ut haec vel diceren- , \, lur vel doccrcnlur. Proindc huic reclo ac salubri
\ decrelo etiam consensimus, quippe qui nunquam
* \ ;

YALES1I ANNOTAT10NES.
(50)
de shm . etc. Mclius apud Theodoriluui legitur hoc raodo, \, , ctc.
(51) " . Apud TlieodoriUim ia libro

primo Historiae legitur . Et paulo posl,

' , etc. Quod quidem inagis placet. In codice cerle AJlalii * & scriptum est.

VARIORIM.

.
Kbro De selBlia Dionyeii Alexandrini contra Aria vocabulum non primum a Patribos N i - nee referl DkmysivBi illum (Origenia disctpnlam)
esnis inventura, neque ab ipsis in quaestione de Filii
in epistola ad cognominem Dionysium Romanum
diviniiate noviter usurpatuin (quod mulli exigti- dixilse, Cbristum esse exstat
tuarunt), sed inde a majoribus ad posleros iransJa- euam bodie Dionysii Alex. epistola contra Paulum
tom futsse, Eusebiue nic diserte testatar. Non est
Samosatenoin, in qua vox illa reperitur. Sed maxidiibium quin Eusebio praesto fiterhH imilta prim*vai ffinm pnejndfciom facerc nonnullb
anliquilatis monumeuta, qiixbodie nusqnam cxstant, visom esl, quod synoihis AnHt)chena sexaginta cirscd dndom inlerciderunt, ex qnibns ille hanc asser- citer anrrts ante Nicamam habita, conlra Paultim
tbnem suam abunde confirmare potuisset; neque Samosatcnum, vocem rslam exprepse repudiaverll.
cniro nobis, in tanto ae lam deplorando vetcmra
Vemm DasUius M. Opcrum lom. , p. 2 9 i , discrle
seriptomm naufragia, desmil testimonia qoae eara- teslatur, eatenns tanlum bomooosii vocem rejecisse
dem salis etincanl. TertulliaTius initio l i b r i Adver- Patres Anliocbcnos, quatciias ipsa significorc vido$tts Praxeam, expresse dicit Patrem , Filiuro , ct
retur substantiam ahqHam dixmam Patrc el Fifto
Spirittrm sanclum esse unim stibstantitt; idque adeo anteriorem, quae postmodum in Patrera el F i in Regnla ftdei el sacramento, a Calbo- lium dfstribula fuerit : idcoque vocem silentio supllcis cuslodUo, contineri affirmat. Quid antem, te
^rimendatn censuerunt, qnod Panlus cx ca, Cathoobsccro, aiiud Latinc significal uniut substanticc,
icis salis ositata, argumentuni formaret, quo ChrU
quam qood Gncce dicilur ? Ruflnus De sli divinitatcm oppiignarci: ut scribR AthanasiU5
adulteratione Hbrorum Oriyenit lestalur, frequenter
in Kbro De synodfs Anm. et Seleuc. (Cl. Bnllas btbanc vocem apud Origenem reperiri. Atbanasius in
(cns. fid. Nic., pag. 2, 33. fol.)
n

77

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

78

ftkir \ , * antea hujusmodi vocibus uti consuevissemus. Hacc

x l vobis nccessario scribenda esse dttximus, ditectie , simi, ut vobis Hqtiido demonstraremus, quanto cum
, jadicio tam dttbitatio, tam assensio noslra librata
- s i t : et qnod recte atque ordinc, prhmini qnidcm ad
*. . 6 eitreoaam esque boraro restHiaias, quandiu non nM& aliler quaia oporluh scripta nos offendebant:
. ' , tandem vero ea qua nihil offensionis babebant, sinc
\ , conlentione amplexi samus, postqoam nobis verbo
ram senteniiam candide examinantibt apparait, ea
%

ptorsot cmm UIU convewne, q o uo% ipsi i * i d e primnm a nobis exposila confessi faeranms. Hujitsmodi Mlferas Eusebiue Pamphili CAtaream Pabestina? direxiL Alexandrinse vero Ecclesiae, el ctmclie
in jEgypt* ei Libya ac PenUpoU degentibiie, tpsa *podus commoni sententia ila scripsit:
. \
CAP. ix.
'EztcteXh , - Epittola tvaorft, ii$ quce ab ipta conitituia
et
' xml " qualiter Arim el qta cum ipto consenterant, depo

$iH sunt.
5 , \
Sanclae gralia Dei loagnxque AlexaBdriooruax Ec, * * \ clesiae, el ditectis fralribus per iEgypiiua, Libyam ac
, - Penlapolim conslitutis, episcopt Nica^a; coBgregati,
, \ \ - et magnaro sanctamque synodum coqiplenleg^ in
, .
doaiuo saliuem.
,
Quandoqaidem Deo eptimo roaxime, ekpie cbarie,
simo principe GoDStanUno, nos ex dtversis civilali \ , \ bas ac provincus ongreganle, acre et 9*gB* syper
, - ds Nicsa3 cekbrata est, prorsue necessariym duxi , \ mus, ab universo sacro conctlio etiam ad vos l i i ' ' , teras m i t t i ; ex quibo inteHigere possiiie qu*ua#
\ , \ ^.
pioposiu atque examinata, quaeaam ilem decpela ae
gtabilita sint. Primum igilur babita cst qiuestio co \ " \
ram pitss&mo principe GonslaBliQQ, de impietate ae
, \
perversitaie Arii et socioram ejas, anclisqne mt * \ \ fragantibas placnit u i impia ejus opinio anatbe ^ , \ \
roate damoaretur, verbaque t c Dornina blaapbe ,
mm pleiia, quibns ntebaiur, dicene Fuinm Bti
, ,
ortam ex nihilo, el fuisse aMquando lempos cum
/ \ \
w n easei, et pro arbitrii tibertate eum vitii ac v i r (52), \
2 7 iu^s capacem ease: et creatoram Ulum ^ocams
, aiqve factnram. Haec omnia anaibemate daranavlt
, sanaissiina synodus, opinionis bujus impietaiem
< \ , aique a n m t i a m , el verba bksphemve plena, ne a . \ * dire quidem paUeoier snalinens. Et ea quidem qwe
, , adversas Ulum gesta sunt, vel comperisUa j a m , vel
\ * brevi compeituri eslis: ne nos insnllare vide^nur
.
howini qut tcekris sui dignam merccdem recepit.
\ *- Taplo/a vero vim babuit ejus impielas, H4 Tbeonam
, . Marmaric, tt Seeuiidum Ptol^maidis episcopaiD,
. ' eecum io exitium pertraxerit. Nam c l in istos,
, \ , eadem qqap ia illujn iaia sen^eutia esuSed quQniaio
^, - omnipountis Dei araiia, pravitate qwdam iMws
% %\ - opinionis ei impietaie aiqqe blasphctnia, el iis bo Swu9sv , minibus qqi in populo tatebac pacalo inrbas ac
ft , \ ' dissidia conctlare ausi foerant, vo* jam liberavit;
c

VALESH ANNOTATIONES.
fifoTdr . Exfttat ba*c
efioiU a p u 4 Tbeodoriiam in libro primo Hrstori
eodesasticsp, aliquot i n locis discrepans ab edUione
Socnug. N a m Thcodoritus vocem cum se-

queuti pericope ooiiuit, ei hasc omnia iungit eum

pnecedeoti periodo. In codice quoque Lconis Allat i i deest verbum , et quod sequilur ^ Et pro , legilur '

SO:EATIS

J i r i & i vero ti tmwm qmt orduoij U L , a4- &' zxx * > .

lr*e re&fma erai e f a n r a t i a : oc kt* etiaai qoid *A & , i y p r ; y r S?r.
tialmenl sfmoam, %M* iif^iieaaMi, IratRS cfcara- ^. * pfc. ? * froL Fbeoil i f i l a r (uemeaum t r g a M t u i i u atjeale pov , ( * *6
155% 6 ^^* ^ ) ,
i f i M M l o : emni j e r e o a H vauaai s m t o tar; ot ttuiariiaJe t a a a n a e a l , nec kabcat , rgfti/ra
/
aul m a a u Mtpoetadi asl digeadi pouuntm; *ee . ,* ,
kejo* r e i ea*sa aol im v k o , i o l i a w t e Jb eoepa- *. ^ ?**, ^
^ ^* rtaiy M 4 i t d i a hamatn eomai relneai. l i TCTO '
ab ipto coostilali soat, aaactiore 2 8 ordiAa- ^ * (54) *.
tiooe coofiraaii, a d coiBaiaiikmefB adanUaaUir, ca (55) *5*** 1
lege 61 konoren q a M k m ac m i o u t e r i o j B reii- * % ,
ncaot; teeaodo Itmco jemper loeo *hu ab Us otnni- }
bos qoi io uaaqaaque paraecia el Efdesia v e r s a n t a r , a /,

TALESn ANNOTATIONES.
(55) ^ f ^ K . Male Cbriflopbortooiif hunc locmn ila r e r t i l : Nam accmraie
in emm inquMmm fuisut, nikil urtt eommeruiuet
tenim: e4 ftriduro jo eoi oppooitar asqoiUf. v e . Aiunl igilor Patre synodi Nicxna? fvnodacn e^ie^e cam Meliiio, non ^ t r i elo ac iammojare, nec j u i l a exaclam regti!am ac
disciplinam, ted difpenialive, boc e t l . Summo eoim jure Melitiot nollam ventam
merebalur, qaippe cjui ordinationes nuliatenus ad
%t perlincnlei ibi vmdicasset, el scbisma in Meypto fecitttl. Id enim aperle designant hsec verba bujua epitiolx,
. Ob banc igilur lemeritatem alque insolenliam, dignu* erat Melitiue qui deponeretur atque
excoinmariicaretur. Sed Umen sanclissiini Patres
clefnenliua cum eo agere voluerunt, omnem qoidem
potctaU*m ei adimentcft, solum aulem episcopi nonien ei rcliiiqiicntos. Cur autem bcnignius actum sil C
<:um Mclilio, plures causae afierri potsnnl. Prima
et quam iniinuant in hac epiatola sancliuiroi Patr.et.co auod gcilicct vigorcm ccnsura? ac sevcritatin ttua? in Arium cjusque socioe priue dislrinxerant. ^ q a u m autein erat tit posl tnstom atque i m ituiem in illos lalam senlcnliain, locat deinceps deiiienilue relinquerclur : praescriim cum Melitius ituliiuii hflcrcicoH conviclu, BchtHtna lanlum fccisse
nrgooretur. Mnlti quoquo Inlcr Mclitianos erant viri
boni, ei Mnciilaie viUe conepicai. Cajatmodi fuil
Paplmuliu l\ki anacborcla, et Joannee episcopus,
de qiiibuii loquilur Eplpb. in bapresi Melitianorum.
Dcniquc pro bono pacU, ut vulgo dtcitur, quo Eccleal tnenibra antea dlvulsa In unum coalescereiit,
Palroe Mcajni Meliiianos kk communionem recepef

ronl. Alqoe boc esl iilaslrtssiiaam cxcaiplam dispensationis ccdesiasucae.

(54) &k vx aitov .
Noa
probo interpretaliooem CbrtstoplK>rsoai, qoi hxc
verba accepil de presbvteris a MHitio ordioaUs.
Nam Meiilius non prcsbyteros solom ac diaconos,
eod cpiscnpos quoque pcr iCgyptom ordinaTerat
nt leslalur Epipfaanias. Imo vero longe piares ordiDarai cptscopos qoaa presbyteros, qoeaaadioodain
colligere est ex indiculo qaem Alexander posl
&ynodum Nica?nam ab illo exegisse dicilor. Lo eo
enim brevicolo, octo et viginli recensenlur episcopi
partium M e l i t i i : presbyteri vero quinqae, e l Ires
diaconi. Exstat bic indicoliis apud Athanasium i n
Apologelico secuodo adrersus Arianos. Cum igitur
Melilius l o l , ut dixi, episcopos ordinaveril, si Palres
synodi Nicaena* nibil de episcopis ab illo ordinaus
ftiatuissent, imperfecla eseet eorom sentenlia; qui
de presbyleris quidem a Mclilio conslitutis quid
agcndum esset dccrevisscnt, de episcopis rero tacumeut. Qoare existiino bacc verba de olrisque accipknda esse, tam de episcopis, quam deprcsbvleris.
(55)
'.
.
Pritno loco staluil synodus ut episcopi el clerici
qui a Melitio ordrnati fuerant, sancliori consecrtioiie urmenttir, id esl mani tmposUionem ab
Alcxandrino episcopo acoipiant. Natn cura prcler
conscnsum ipsius ordinati Tui&sent, \ u l l synodus u l
antcomnia abepiscopo Alexandrinoordinenturjuxta
aniiquam consneiudinem, qua rcceplnm erat ul omnes episcopi igypliacx diocccsis subjecli essent
Alexandriuo pontifici. ln Melilio autem synodus idcm
non exigit, quia sciltcet Melitius ipse legitime ordinaius fuerat.
%

VARIORUM.
* WiAW . '
. . . His
MHUIun.pnHcr crlmcn supra mcmoraluin, antiquam
consimilia siatuerunl Patrcs de Novatianis sive Cavl ublque forf roceptam cpitcoporum ordinandi oon- lhari$ canone 8 bujus concilii: \ MicludiMcm vlolaverot. Quippe moe fuil ut omnee ,
pruv&uche nd bcdcin vacantcm convenien- \ ,
!<*, plcbo pnrHcnU, succesorcm cligcrcnt ac ordi- , hxt
narenl. Mliliii v<*ro qucmcunque locum aui regio- ) . . .
1191 poragrarlt, ibi epiicopos, preebyloroe et diaco- 1101 Hun propria aucloritate inHtitucrat, ut scribit
, ^ ,
EplpbniihiA, hmrce. 8, cl Tbcodorct. Ifaret.fab. lib. *
iv, c up. 7.IIIR0 t b o inlque factacum Alexanderepisc. , ,
Aloxundrlmu eynodo Nicna? BigniBcawel, aucior ;
iuit, ni fallor, ut quartus cjusdem synodi canon cou- *
dcrctur; quoneiupo dccenutur ut, quandocunque ,
^piscopus ordlnanauft eet, omnee provincise episcopi *
convoniant, vcl willcm pcr lillcras suflVagia ferant, *
\ tlc ordlnationcm slmul pcragant: quce aulem ab ,
lis flatit, a mctropolitono cujusqac pravincise conflr-
iiiomur. (Gull. Bcvercgius Annot. in canonem prte- , .
dicium, abi bunc Socratis locum adducit.)
f

81

BISTOIUA ECCLESIASTICA. LIB. I .

83

\
(56) (57), ^ (58), ,
rouft \
(59), .
\ \
.
, \ ,
\ , \
\ .
,
,
, , \ -

charissirao collega noslro Alexaudro prius ordinati:

adeo tit his quidem nulla faculias suppctat quos vtsum fuerit eligendi, aut nomen cujuspiam suggerendi, aut omnino, quidquam gerendi sine consensu
cpiscopi calholicaeEcclesiai qni Alexandro subjeclus
est. DH vero qui, Dei juvante gratia vestrisque precationibus, nullo unquam in schismale deprcliensi
sunt, sed in calholica et aposlolica Ecclesia absquc
labe ulla perseverant, potestalcm habcant eligencfi,
el proponendi nomina eorum qui in clerum allegi
meruerint; cuncta denique peragendi juxta legcni
et sanctionein Ecclesia*. Quod si quemptam eorum
qui in Ecclesia censentur, dicm suuni obirc contigerit; tum i i i dcfuncti locura atque honorem
provehanlur i i qui nuper ascili sunt, modo digni
poho (60), - \ - ideantur, el populus eos e l i g a l , suffragant:
^ " .
nihilominus plebisque judicium confirmante Alexan . ?\
drinae urbis cpiscopo. Et aliis quidem omnibus i J
, concessum est. De Melitio vero, ob pristinam eju;
,
contomaciam, el ob lemerarium ac prjeceps boimnis
,
ingenium, aliter placuit decernere, ne poteslas au, ' ctorilasque uila tribuatur boinini qoi casdom rursn
. \ turbas excilare possit. Atquc baec sunt quae atl
, \ - iEgyptum el ad sanctissimam Alexandrinorum 29
. - Ecclesiam privatim pertinent. Si quid aalem praeter, \ ea prsesente domino et cbarissimo collega ac fratrc
\ *,
nostro Alexandro, sancitum ac deGnilum est, id ipsc
, \ vobis accuratius referel, quippc qui gestorum auctor
\ .
et parCiceps exsislat. Nuntiamus practerea vobis dc
, \
concordia sanclissirai Pascbae, hoc eliam negolimn,
, Cprecibus vcstris adjuvantibus, felicitcr confecluiu.
v

VALESII ANNGTATIONE&.
(56) '
scri- denti consiiio ab iis factum est, ne MeHliani quosbereCur , at lcgilur apudTheo- dam suarura partium boiDinesad ecclesiaslica oflicia
doriiam in/ibroprimo. Aliudenimsignifiratapoyupi- danculo promoverent.
, oiposiea dtceoius.Porro Sozomenns i n l i b r o
(59)
.pnmocap. 2*,ubi bancepistolam in compendium rc- .
Scribendum omnino est
dkf(,lcverba de clericis accepit,non de episcopis. . , ut legilur apud Tlieedorilum et in codice Allaui. Sequilur enkii
(57) . In codice Allatii ct
. Autcertesi priorera lectionem retineas,
apod Theodoritum legitur, . Sed v u l scribendum erit . Epiph. Schogata lectio magis placet, si delealur .
lasticus vulgatam scripturam ex parte seculus esi.
(58)

.
Sicenini vertit: Et ut his nulia pote&tassit sibi ptacitos
In Anaotationibus ad Eusebii librum tertium de Yila
eliqei'e> vel nomina eorum proferre, aut omnino aliConstaotmi, jampndem monui idem
esae quod propooere noroina orainandorujii. Sic qutd agere prceter wiunlaUm Eccletix catholicw
prwsult* Alexandrini.
epra de MeJitio statult synodus, ,
(60) Ei . . Ha?c
. Nec aliier Nicelas in Yila Igna palnardue ConatanliDopolilani, ubi ejus cleclie- D verba plane confirmant id quod supra dixi, iion de
nem coramcjnoral. solis^ presbyleris ac diaconis bic agi, verum eliauv
, * de episcopis qoi a Melilio fuerant ordinati. Naui s l
ete. Id esl, Cmn de solis presbyleris iu locura alterius presbylcri
igiiir wmlti ad prasuktum Ecclctke nominareutur, proioovendis hic ageretur, cur lantam cautioneu^
ti alti *kmt ob causas sua exciderent, elc. Ilaque adhiberent Nica>ni Palres, cor lot ac lanla requirequod seqoUur , nibil aliud erit rent ad lioc ut aliquis ex presbyteris Melilianoruiu
uam -, sca explicatio verbi pnecedenlis. in locum defuncti Ecclesise catbolicae presbylcri
Ique ita sumpstt Sozoinenus i n dicto capile 24. subrogaretur ? Velant enim diserle sanctissiini
Patrcs ne quis ex Melitianis in locum alque honoPorro nolandum esl Melilium, utpote auclorem
rem defuncli succedat, nisi boc bonore dignus,esse
*AUmalis durias tractalom essc quam Meliiianos.
^oaem enira cpiscopalem functionein adeincruiil vidcalur, nisi populus cum eligat, nisi ejus eleclio
Mtlio Mcaeni Patres, solum ci nomen episcopi rc- ab episcopo Alexandria? confirmaU sit. Qwors"
tauta cautela ac diligentia in promotione presbyleri?
Jufcpenies. Melillauis rero pennUerunt u l minisleApparet omnino haic verba aa episcopos potius perr i o a y i u m obircnl io ecclesia, id csl, ul diacont in
diaconorum ordine ministrarent, presbyteri vero linere. Ia quorum praecipue electionibus nccessaria
^fferreni e l consccrarcnt, c l baptismi solcinnia ce- eranl popuii euflfragia; el quorum clcclioncin COHlebrarenl. UidcmfjiKi f piscopi. boliim illis adrinc- lirinart iuiiupcr oporlcbal ab Aiexandriuo episcopu,
runl jus suffragioruiii in declionibus; idquc pru- quippc qui mclropoliiaiius csscl tnlitis iEgypli.

SOCRATIS

ftitsae; cunctosque qui in Oriente sont frairea, c i i *

i n l e t cum Judaeis Pascha cdebrarunt, cumBomanis ,
in posterwn, et nobiscoro, et com omoibus qtii ab \ , \
tillima antiqeiute nobiscum Pascba peregerant, ' ,
conoorditer esse elebraturos. Vos ergo laHi atqoe . \ bilares ob felicem rernm eventum, et ob communem
, \ , \ \
oinnium pacem atque concordiam, et quod haeresis ,
omnis penitus excisa esl, majore cum bonore ac be- ,
nevoJentia eollegam nostrum, vestmmqae episco- ,
pom Alexandrum excipite; qui et sua pnesentia | , \ ^
maximara nobis attalit voUipialero, et in lam pro- \
vecu aetate plurimam labori* suslinnit, ut pax inler ' . ,
vos resttltierelur. Orate etiam pro nobis omnibus, , ,
t quse recte eonstilula eont, firma permaneanl per , m\
Dcom omnipotentem et Dominmm nostruta Jesura
, *

Clrristum ona cum sanclo Spiritu, cui gloria in cuncla saecula. Amen. bac synodi cpislola pcrspicue
apparet, cos non modo Arium et sectatores ejus,
venim etiam ipsa opinkmis illius verba anatbemale
damnavisse : et cum de pascbali feslo intcr se conscnsissent, Melitiuat sectae allerins auctorem svscepisse, episcopalas quidem dignitaiem reliiierc eum
passos; vermn potestaie agendi quidqnam pro ealscopo, illi penilus adempla. Quam ob causam arbitror McliUauoe in Mgypio ad boc usqne tempus ab
Ecdcsia separatos esee, propterea quod synodis
orancm Mclilio polestatem aderait. Porro sriendura
est Ariun de opinione sua librum quemdam coraposoisse, quem Thaliam Miscripsit. Est aulem d i -

^.

. -cfl

, \
, \
\ \ , (61),

, * t\v ahiav ,
Ms, . , ; \
, BaJUtav J* 6
,
(62),
cendi genusraolle acsolulun, soladiris carminibus Q \
BOQ absimile : quem quidem Hbrum tunc temporis \
etiam synodus condempavil; neqae vtro soli synodo * \ ,
curaB fuH, de pace Ecclcsia restituta lilteras scri-
bere; sed tt ipse hnperalor Constantinus ad Alexan- *
drinam Ecclesiaai bas Htleraeiledit:
30 Epittota imperaioris C&nilantiuu
CoTHlaolinus Auguetue calholica? AJexandrinon m i Eccle^Ue. Sahrele, fraires dileciteRiini. Max-imwm a diviaa providentia beneflcium accepimus,
t omni errorc Uberaii, unam eafndemque fideiu.

.

. , .
,
; , \

TALESn ANN6TATKWES.
(61) MeMrtor. fmmc- Uacpe boe sensa Melitia&tiawesiarcbesdid potest.
rito Socrates Meliiiuw appellat bffiveeiarcboin. Natn
(6) .
Noelri eodiecs" Sft>rBeqoe Nicacni Paircs, neqoe Aihanaaiue i n Apolo- tiaifae et Flerentiwift addvot : qcRee
aetico secundo, neqoe Epipbanius, MelUluro uliius verba Christophorsonits qvoqoe In hbris auls repenaereseos insimuUni, sed sebiemaue dunlasat au- r i t , ut ex versioae cjus apparei. De Thalia aatem
ctorem fnisse dieunt. Verum cum Melitiani Ariams A r i i , vide AibaBasium in oratkme i i Conlra Arianoe.
taodem eese adjunxerint, quod quidcm poet syno- Quam com a synodo damnaiam esse dicit Socrates,
duro Nica3nam, el post iDorlem ipsius Meluii faetunv intelligendum est non ipsum cannen nomlnatim
esse supra moitui, scfaisnia euam rn baeresim veresse daBmatum, eed doctrinam aniuoi quee illo carterunt, sicut de Donalistis scribit Augusilnus. nine cenlintbaUir.
XARIOIttJM.
7 SaJetav. Cantica eonseripsit Arius (leste Pbilostorgio l i b . n , cap. 2) varii teneris, nempe nautica, molendioaria, viatoria, aliatpie ejusmodi, certis modulationibns aptala, ut fnperitonim aninos
suavitate canlus ad impietatem uam eenshn obdureret. Sed prsc caeterie deeantatisstmusest liber ille,
Thalia dicios, lolies Atbaimsio dtatus, ad morem
Sotadis, turpissimi Crctensis iambographt, con-

acrlptas r in quo de grarissimis stnmne<p*e veneranois fldci mysterii$, levksitnls rabtilissimbqae

numeHs disscroil. EXCCTJIU qinedam ex eo habentur apod Albanasiam Dc synodi Nicaen. contn
hieres. Arianam decretis, pag. 015, Orat. n Conlra.
Arianoe, pag. 157, 110, etc., Bc ?ynod. Arim. ct
Selcuc, pag. 680. ( Cave in Ario.)

IIISTORIA ECCLESfASTlCA. LIB. 1.

sr

. OO&v * agnoseamus. Nihil deinceps diabolo adversus nos

* 6* licebit: siquidem cuncta qua3 in nostram pernl, . ; , ,
ciem fraudulenter machinatus fuerat, nunc fundi; , , *
tus sublala sunl. Dissensiones ac dissidia, tumullus
, ,
illos, et letalia, u l ita dicam, venena discordiarum,
, . "
veritatis splendor juxta Dei praeceptum obruil ac
,
superavit. Unum igiiur omnes Deura et nomine
. " , adorainus, et esse credimus. Porro ut id fieret,
, Deo suggerenie, convocavi in urbem Nicaeain quam , '
pluriinos episcopos, quibuscum ego unus ex vestro
. * mimero, qui me vestrura conservura esse magiio , \ pere gaudeo, veritatis examen suscepi. Proinde
. *0 , \ - cancla qtue conlroversiam aul dissensionis mate, (63) riam excitare videbantur, accurate discussa atque
. \ ,
examinata sunt. Parcat divina majestas : quaiiU et
\ (64), ^ quam gravia de Servatore noslro, deque spe ac vita
\ \ , - nostra irapudenter blasphemarunt aoonulli, Scripyjv , \
pluris divinitus inspiralis e l sacrosancla? fidei cou \ traria proferenles, et credere se profitenles. Cum
. \ ,
igitur irecenti et amplius episcopi, lum ob inodc4 ,
stiani, tum ob solcrliam admirandi, unam omnes
\ , \ \ eteamdem iidera, quae juxta veritalera et cxaroen
, - divinae legis sola fides polest essc, unanirai sen, "
tenlia conOrmassent, solus repcrlus est Arius, dia, \ * , belica fraudc ct macbinatione superalus , qui boc
\ * .
malum primum quidem apud vos, postoa vero et
' , apud alios impia mettle disscminavil. Nos crgo eam
1\ sentenliam suscipiamus, quam omnipotens Deus Ira, - didit. Revertamur ad cbarissimos fratres nostros,
. \ , \ ^ a quornm consortio impudeus illc diaboli minister
, . \ nos separavil. Ad comroune corpus et propria no , \ stra membra omni studio propcremus. Hoc enim ct
, , prudcntiae, et fldci, ac sancLitati vestrae convcnit,
,
u l conviclo errore illius qucm conslat esse verita . )
tis iuiinicuui, ad divinam gratiam redealis. Nam
, , * , quod trccentis placuit episcopis, nihil aliud e x i & \ - stimandura est quam Dei sententia ; praesertim cum
, in lantorum virorura menlibus insidens Spiritus
. \ , sanctus, divinam volanlatem aperucril. Quocirca
nemo vestrum ambigat, nemo differat; sed omncs
* alacri animo ad verilatie viam redite : ut cum ad
, - vos quamprimum venero, omnium inspectori Dco
* , debita* vobiscitm gratias referam, quod, sineera fide
;, patefacta, optalam vobls cbaritalcm tandem restiw

. 0 , D tuerit. DiviniUs vos servet, fratres charissimi. 31

. *< - Et imperator quidem baec scripsit ad populum
^ , : , Alexandrinam.dooens deftnRionem fldci oon leviter
*
ac lewere, sed cum mulla inquisilione ac diligenti
VALESH ANNOTATIONES.
m

\CS) B
xpopaetr. I n oodice Leonis
Alkiii legiiur , quod magis plaoel. lUque
M H S Laous
jeribendus videiar,
*** ^, vel poUus

, etc., u l poulo post dicit Socraies.

(ftf) ' ^ C
.
Codex Leoois Ailalii aoriplam bajoieloaa \
: quod roagU probo.

VARIORUM.
ev% <U4o>c.
> *. bis apparol Siinonis
I^copi
ass^cbriiiu in Palres Nica>iiosiniquiUH,
<(ui d r p m g u n l eos tanquam furore p^rcito^, par-

tiumque studio baauo ac malcicriato abreptos

adeo ut symbolum polius prsecipitaturo quam a
Gompositis animis profecium videri debcal. En hic
falsaj criminalionib redargulio I

87

88

SOCRATIS

examine dictatam fuisse : necquacdam in eo concilio \ dicla, quiEdara silenlio tradita ; sed quapcunque ad
\ , ,
conOrraationem dogmatis dici polerant, cuncla in ' mediam fuisse prolata; nec causam temere defini- (65), \ ,
l i n i , sed prius accurate discussam fuisse : adeo ut '
qtiae controversiam aut contenlionis maleriam exci- , ,
tare videbanlur, e medio sublata sint. Atquc, ut .
gummalim dicam, omniura qui illuc convenerunt ,
volunlatem, Dci voluntatem appellal: nec dubitat , \ , \ t
quin tot ac talium cpiscoporum consensio a Spiritu .
sancto procurata sit. Sabinos vero Macedonianae ,
sectae antesignanus, scicns acprudens bis lestimoniis * ' , \
refragatur: eosque qui illic congregati sunt, rudes,
,
omiiiqne scientia destitutos fuisse d i c i l ; paromque \ abest quin ipsum etiam Caesariensera Eusebiuro * \ , \
imperitiae accusct: neque illud rcpulat, eos qui ad B ol , , \
synodum illam convenerunt, quamvis rudcs essent , atqne imperiti, Dei tamen el Spiritus sancli gratia . \
tliustratos, nullatenus a verilate aberrare potuisse. * ,
Verum audiamus quid imperator tn alia epistola, \ ,
ariversusArii sectaiorumqae ejus dogmata lcgera
\ .
ftlaioens, ad omnes ubique episcopos et provincialcs scripserit.
Alia epistola Cotutantini.
Victor Constantinus, Maximus, Augustus, episcopis
et ptebibus.

Cum malos et impios bomines imitatus sit Arius,

oamdein cum illis pcenam infamiae meretur subirc. ^
Queraadmodum ergo Porphyrius verae pielatis i n i micus, composilis adversus Ghristianam religionem
nefariis voluminibus, dignam mercedem relulit, ut et
ipsc infamis sit apud posteros, multisque appetitus
oppTobrik , el impii ejus libri penitus fuerint abol i l i : ila nunc placuit Arium seclatoresque ejns
Porpbyrianosvocari, ut cujtis Imitati sunt mores,
ejus etiam vocabulo appellentor. Praeierea, si quis
forte liber ab Ario conscriplus reperiatur, 32
flammis eum absumi praecipimus: ut non solum
prava illius doctrina funditus abolealur; sed ne
monumentam quidem ejus ullura posteritati relin-

\ (66)
', . "
,
, , \ ,

, ,
" \ ,
, *
, .
\
, \ *
-

"

,
,
,

TALESII ANNOTATIONES.
(65} . Post haec verba codex D tcum apposui, proprie non pertinet ad synodura.
AUalii addit .
nec ullara synodi conlinel mentiouem. Porro ad
(66) . Haec Constantini impera- hanc Conslantini epistolam alludit Alhanasius in
loris epistola non suo loco hic referlur a Socrate. Epistola ad solitarios, nbi de Consiantio haec d i c i t :
Collocanda potiua erat post epistolam Constantini
ad Ecclesias, quae proxime sequilur in boc capile. ,
Primo enim loco referendae sunt epistolae quae pcr;
tinent ad synodum Nicaenam. Haec vero cujus i n i VARIORUM.
*
,
.
In ea sentenlia fuil
Socrates, u l crederet, concilio episcoporum vere
univcrsali seraper adesse Spiritus sanclt gratiam
illuminalricem, quae eos, utcunque rudes et imperitos (quod tamen Sabinus de Patribus Nicaenis
lalso aflirmaverat) ab errore, saltem in necessariis
iidei arliculis, immnnes cnstodiret. (YideCI. Bulli
Dffens. fidei Nic. pag.2, fol.)
" "Apetcv xcil ' '
b

,
. Doctissimos
Cudwortbos, stjitemate, pag. 595,
conjicit, nomen hoc ideo Arianis inditum, qaod
instar Porphyrii aliommque e Juniori Platonicotum
schola, sradationes qnasdam inter diversas sanciae
Trinitatis hypostases excogiUrant: quo pacto secundam et tertiam personam in creaturarum fcre ordinem redigerent. Imo Plato ipse a Cyrillo AIcx.
redargurtur, lib. Contra Julianum, quasi gradationibus suis viam Arianismo Mcrncrct. W. Lowrn.

UISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. 1.

90

^ - quatur. lllud etiain denuulio, quod ei quis libruin

*\..
ab Ario composituin occulu&se deprcbensus sit, nec
, \ eum statim oblalum igne combusseril, morlis poe \ , nam subibil: simul atque enim in hoc facinorc
fuerit deprebeasus, capitali supplicio ferielur. D i , . vinitas vos servet.
.
t

,
\.
,
; ,
,

/: , \ , \
' \
, ,
,

,
( /
, *)

, ,

, ?
. \ ,
; , \ ^
. ,
, , * ;
, $ \
, ;
,
,
, \ . * , ,
; , \ \
; .
.
.
t j ^] , \ \
. ,
* ,
. ,
,
* .
,
,
* *$ , ; %

Alia epistola Comlantim.

Constanlinus Augustus, Eccletiis.
Gum ex florenti rcipublicre slatu compertum haberem quanta fuisset crga nos oinnipotcntis Dei
benignilas , in hoc pnccipue mihi esse elaboranduni existimavi, ut a sanclissimis Ecclcsix calbolicae populis una Gdes, sincera charilas, c l consona
erga omnipotentem Deum rcligio scrvarctur. Sed
quoniam Oeri non poteral ut ca res firine ac slabiliter conslituerelur, nisi omnibus episcopis, vel
certc plurimis corum, in nnum congregatis, singula
qnae ad sacralissimam religionem perlinenl, disceplata prius fuissent: banc ob causam coactis qiiam
fieri potuit plurimis saccrdolibus ; mc quoque lanquam uno ex vobis prsescntc (nequc eniin ncgaverim id quo maxime cxsolto, conscrvum me vcstnnn
esse) cuncla competenti examine eo usqnc dtscu$sa
sunt, donec inspectori omnium Dco accopta sententia, ad unilalis concenturn proferrctur in luccm:
ila nt nullus dlsscnsioni, nttllus controversia? de
flde locus amplins relinqueretur. Ubi ctim de sanctissimo etiam Pascbae die qu&silum fuisset, comtnuni omniam sententia decretum est, eam festivitatem uno eodemque die ab omnibus ubique celebrari opoiiere. Quid enim pulebrius, quid bonesiius
nobis esse possit, qoam ut taaec festivitas, ex qua
spem immortalitalis accepimus, mio eodcmque ordineel eerta ralione ab omnibos inoffense observetur? Ac primum quidem visnm est omnibus rem
esse prorsus indignam ut in sanclissima? bujus solemnilatis oelebratione consaeludinem Judawrum
sequeremor: qui cum manus suas nefario scelere
Gontaminarint, merito impuri bomines cascilale
mentis laborant. Quippe rejecta illorum consuetudine, possnmua rectiori ordine, qucm a prinao passionis die ad ha?c usque tempora senravimns, ad
falura etiam saecula bujus observantiaB ritum propagare. Nihil ergo nobis commune sit cum inimicissima Juda?orum turba. Aliam cniin vtam a Servatorc accepimas. Proposilus est sacralissimse religioni nostra? cursus lcgtlimus et bonestus. Hunc
unanimi eonsensu retiucntes, ab il!a lurpissima
socielate ct conscientia nos abstrabanm, fratres
charissitni. Est enim profecto absurdissiimun. qood
illi niagnifice jactant, nos absquc ipsorum magisierio haec commode obscrvare 33
^ Quidnam vero illi rccte senlirc possinl, qui posL ncccm
n

VARIORUM ANNOTATIONES.
e

.\.
(Ofttilant. l i b . m, cap. 48. b .

Recle emendavit Valcsius ad

Euscbium

de V i U

SOCKATIS
Dotniiti, pott illod parriciditun, fneuie capti , non h
ratione, sed pracipiti iinpeiu fentntur, quoctHique
innatus foror ipsos impulerit ? Hinc est quod ne ia
hac quidera parte verkalem ipsam perepiciunt :
adco n t a convcnienli eroendalione lengieeime abcrrantes, uno eodemque anno duo Pascfaata eeleLrent. Quid ergo est cur islos sequamur, quos
conslat gravissimo erroris raorbo laborare? Nam
uno eodem anno gemiuum Pascba facere, nunquam
profecto sustinebimus. Veruni eliamsi qiue dixi
minirae euppeterenl, veslrae lamen solcrliae est id
curare omnibus modis alquc optare, ne sanciitas
animarum vestraruni, io ullius rei similUudine,
cam nequissimorum boininuro moribus sociari et
comraisceri videalur. Illud praeterca considerandura

; *
,
(67), \
,
. * ,
! ;
\ . ' \ , \ \ *
,
,
. , ,
\
(68) , \ .
^
est, nefas esse ut in tanti momenli negolio, e l i n ,
,
hujusmodi religionis sulemnitate dissensio reperia . \
tur. Unum enim libertali* noslrae festum diem, boc
esl diein sacratissima passionis, Servator nosler \ ,
nobis reliquit, uoamquc cssc voluil caUioiicam Ec- ' \ , ,
.
clesiam. Cujus membra licet variis locis dispersa
sint, uno lamen spirilu, Dci scilicel volunlale, fo- , \ ,
veniur. Consideret, qtueso, vcslne sanclitalis so- ; ,
lertia, quam grave sit e l indecorum, iisdein diebus , *
ahus quidem jejuniis iiiteutos esse, alios vero con- , \ , vivia celebrare : et post dics Pascbae, alios quidem
in fcslivitaiibus et animorum reamsione versari, . ^
alios vero dcflnitis vacare jejuniis. Hoc itaque con- ,
vcnienii emendalione corrigi, et ad unam eamdem- , ,

que forraam redigi divina vull providantia, quem- Q |. " *

,
adoaoduni omnea roeo quidera judicio iuteUigilis
Proindecumhoc ila emendari oporterel,ulnihilBO- \ (69)
biscommttneessetcum tUorom Dotniiii interfecloniHi ,
et parricidartim oonsuetudine: cumque bic ordo 6 \ \ ;
decenlUsimus sit, quem oranes taui occidenlalium ,
quam meridianarum el seplentrionalium orbis par- \
\
tiuin Ecdesix, ac nojuiulla) quoquc orienUlium
eervanl: idcirco id adquam rcctumqae esse omncs
judicaverunt, qued ct vobis placiUirum esse epo- ' ,
pondi; u l scilicet quod in urbe Roma, perque oui- \ , , ", ,
;, , ,
nem llaliam, Africain, /EgypUim ; per Hispaniaui,
Gallias, Brilannias, Libyas; pcr uaiversamAchaiam; \ , \ , $ \ per Asianam et Ponlicain dio&ccsim ; per Ciliciam , \

douique concordi seutentia observalur, id vestra
quoque prudentia libenlibus animis ampleclatur : D
^
illud nimirum atlendens, non modo majorem esse
, \
numerum Ecclesiarura in locis supra memoralis;
, \
verura eliam sequissimum esse u l oranes in coin . " * mune id veliot quod slricta ralio exigere videtur,
,
nec ullam cum Juda3oruin 34 perjurio societatem
habere. Alque ut eummalim ac breviter dicam, , \
placuit communi omnium judicio, ut sancussima .
VALESII ANNOTATIONES.
(68)
. In codice FIo(67)

. In noslris codicibus Florcnlino ct Sforliano renlino legitur non male. Atque ila scriptum habel codex Allaiii in HiKioria Theodoriti.
legitor . Quam lecUoneui conlirmat etiam
(69) . Postrcma vox
Tbeodorilus. Apud Eusebiuin in libro lertio de Vila
Conslantini scnpium esl : deesl in nostris codicibas Florentino et Sfortiauu
ncc babclur apud Theodoritum.
>. Ad qucm locum vidc
placet qn;e notavi.

BISTORIA ECCLESiASTICA. L I B . L

01

Pasch festivitas UDO eedemqne die cclebrarelur.

IssoOox | | ,
Neque enim decet in lanta ganciilate aliquam esse
. dissoDanliam prsestatque eam sequi sentenliam
#5 />, * - qua nulla est alieni errora scelertsque socielas a l . * que commuiiio. Quae cum ita se babeant, coeleslcm
, gratiam et plane divinum mandalum Ubcntibus
. animis suscrpile. Quidquid entm in sanctis cpisco porum conciliis gerttur, id oinne ad divinam refe , , rendum tst voluntatem. Quamobrem ubi eaqua?
1 - gesta sunt dilectis fratribus nostris nuntiaveriUs*
* ' supradictam rationem et saneiieekni diei observan
tiam amplccti ac stabilire debelis : o l cuin in d i , \ , leciionis veetrse conspcctum jampridem a me desi* * \ deratum venero, uno eodemque dic sanctara festi ' ,
vilaiein peragere possim : ulque de oinnibus una
Yobiscum gaudcam, ccrnens diaboii crudelitatem
, divina potentia, nobis operam navanlibus, esse sub \ .
lalam : florente ubtque lerrarum veslra fide atque
, \ .
concordia. Deus vos servet, fratres cbarissimi.
Atia epuiota ad Eutebium.
(70).
,
,
&,
Firter CoHstantiuHs, Maxhnui, Augustus, Eusebio.
*.

Cum ad hanc usqoe diem iinpia prasumplio e4

,
tyranmca violentia muiisiros Dei ac Servatoris no, , etri peraecuta sit, pro corto Uabeo plfttioque mibi
, ipse pereuadeo, ommum eceiesiarum sedificia, aut
. % - per incuriani cerrupta, aut prae meUi ingruentU
tova , temporura iniquitaiis minus boftorftitce exculla essc,
Kw\ , \ - Eueebi fraler cbariseime. Niinc ciHn Hberlas resti (71), tula s i l , el draco ille provideulta quidem Dei oplirai
. , - maximi, mimsterio autem no&tro, a rcipublicse ad , imnistrauone sabmolus; equidem exieiiaio divi , \ ^ a m poieDikm omnibue clarissime iBuotuissc:
* , eoqui seu metu, seu incredoJtlale aliquid pocca () , \ verimt, agoito illo qui vere esi, ad reciam el veraui
t^v . " Yivendi ralionem esse redituros. QnolqHol igitur
, eodesiie-aut ipee prases, airt alios i n suigulis lock
, praesidenles episcopes, tprcsbyteros, el diacoiu>s
nosti, cunctos admone 4it in opera ecclesiarum
, \
, , omni atudio ac diligentia incumbant: quo aut rcpa , , rentur qua adbuc manent, ant augeantur in majus,
aut, sicubi usua postulavcril, nova xdiiiccntur. 3 5
. , \
, , Quaeouuque aiMem necesearia fuerint, et ipse ct re~
aul (75) * - liqui alii tuo inlcrveutu, tum a praesidibus provinYALESll ANNOTATIONES.
fffl)'AJJi] . . Haec epi- D
stobConsUniiiii ad Eusebium, auieijue ilera duae
qnx seqonritirr, prorsus aHeno loco hie poeitse sxmt.
XaM i^e atl syimdum Nicsenam iillaleins perlmeitt,
afc de A H o a u i de Arianis loquuntur. Quiniuio
p i w ba?c Coiistantini ad Eusebium epistola scripta
i aiite conctlium Nicsnum, ut apcrle indical Eueaitts ipsc i n libro sccundo de Vila -Ccmstantini,
cip. 4.
(71) HTfl Autirviov
focrov.Tree pekreRKe voeesdeeont apudEosebiem
faWeosnpra eitalo, et schoHi vice adjccUe eonL,
a Socraie, rel ab atio schollastc.

Lfgcudum

(72)
. In libro sccundo Euscbii
de Tita Constantini Icgitur
. Apod Theodrtritiim vero scribitur
Ego vero maUem scrrbere , olc.
(73) . Id csl, ab offtcio praefecturae praitorianae. Hi ofliciales uno verbo
\ diccbantur. Ita enim Chrysoslumus appellal in epist- 44 ad Olympiadeni, el i n cpist. 4tS
e t ^ ^ . Lairni qiioqoc uho verbo priefeciiaaos oos
nppeilant. Sic Aimmaivas MarceUhiits m tibro x r u ,
pagina 90: Bmkjue inusitato exemvio, id peiriufo
Ccnar impetraverat prafecto, ul secHudte Beigicte

VARIOWM.
. W Lov>ni.

95

SOCUATiS

chrum peteut, tum ab oflicio praefccluraj preto- ,

riana*. flis enim per litleras pneccptum est u l iis . *0 ,
quap tua sanctilas dixerit, oiniti diligentiaobseqoan- . \ tar. Divinitas te servet, frater cbarissime. Elliscc
, *
quidcm de ecclcsiarum aediilcatioiic impcrator ad . '. * \ \
singularuni provinciarum episcopos scripsil. Quae
vcro de sacris codicibus conficiendis ad Eusebium
,
Palxslinum scripserit, ex ipsis ejus lilteris licel co.
gnoscerc.
Victor Constanlinus, Maximus, Auguttm,
Ccesarece episcopo.

Eu$ebio,

,
.

In ea urbe quae a nobis nomen sorlila est, divina

,
Servatoris noslri adjuvantc providenlia, maxima
,
bominum multitudo ad sanctissimam Ecclesiam
;
sesc adjunxil. Itaque cum cuncla illic maximum g . increiuentum capiant, conscnlancuin in primis v i - (74). *
detur, ul plurcs qiioquc in ea conslruantur cccle- .
sijt. Accipc igilur libenti animo id quod faccre dc-
crcvi. Visum eslenim id signiQcarc prudentiae tua,
,
ut quinquagiula codiccs divinamni Scriplurarum,
,
quarum apparatum et usum maxime nccessarium
\
Ecclesiae esse intelligis, in inembranis probe appa, , \
ratis, ab artilicibus antiquariis venusle scribendi
, *
pcrilissimis describi facias, qui et legi facile, et ad ,
omnera usum circumferri possint. Litlerae porro a ,
nostra clcmentia missae sunt ad rationalem dioece- .
sis, ot cuncla ad eorum codicum confeclionem ne-
cessaria praiberi curet. Tiue erit diligcntiae u l (75),
scripli codices quantocius apparenlur. Caelerura
. "
duorum publicorum vehiculorum usum auctoritate C ,
bujus epistolae accipies. Sic enjm qua eleganler * \
descripla sunt, ad conspectum nostmm commodis- ,
sirae perferentur : uno scilicet ex ecclesiae tune
diaconis id ministerium obeunte. Qui quidem ubi . ,
adnos pervenerit, bumanilatis nostrae experimen\ , ,
tum capiet. Divinitas servet, fraler cbarissime.
"
, .
, .
36 epittola ad Macarium.
Victor Conttantinut, MQXimut, Augustus, Macario,
Hierosolymorum episcopo.

"
,

.
,
,
.

Tanta est Servaloris nostri gratia, ut nulla ser , monis copia ad praesenlis miraculi narralioncni D >
suflicere videatur. Nam ut sacratissimx illius pas- .
sionis monumenlum, sub terra jampridem occulla- , tum tot annorom spalio delilueril, quoad communi
,
loninium hoste sublato, famulis ejus in liberlatem
,
asserlis affulgeret, id omnem revera admirationem
,
superal. Nam lametsi quotquot ubiqoe terrarura sa .
picntcs habenlur, omncs in unum coacti, aliquid
,
VALESIl ANNOTATIONES.
mulliformibus malit oppressas dispositio sibi commil- . , '. , elc.
teretur : ea videlicel lege, ut n*c prcBfectianvs,
(75| . Hunc loouin expopraiidialit apparitor ad wlvendum quemquam r - sai in AnnolatioDibus ad librura quartuni De vita
geret- Videquas nolaviad librura secundumEusebii Constantini. De vero, seu Rationalibus
Dc vila Conslantini.
niulta d i x i , partim in Comincntariis ad Aiuuiianum
(74) .
Apud
MarccUinum, parlim in Nolis ad excerpla Dionis
Eusebium in libro iv Dc vita Conslant., et apud
Coccciani, partim eliam in Amiolalioiiibus ad I l i Thcodorilum in libro llislorkc , bic locus ita siuriam ccclcsiasticam Euscbii.
logitur ac distinguitur, ; *

97

IIISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I .

98

, pro bujus rei dignilate dicere instituerent, nc ad

, oCS* mimmam quideni ejus parlem aspirarc posse mihi
\
videnlur. Quippe hujus miraculi fidcs omnem hu mana; rationis capacem naturam tantum excedit,
, quantuin humanis divina prcecellunl. Quocirca hic
. unus mibi ac praecipuus semper esl scopus, ut quem \ \ \ , * admodum verilalis fidcs novis quolidie miraculis
, inclarescit, sic eliam mentes omnium noslrum ad
, \ \ sanctissimae legis observantiam cum oniDi mode \ , \
stia et concordi alacritale incitcntur. Quod quoniam
, oronibus perspeclissimum esse cocfldo, id tibi in
, primis persuasum velim, nihil mibi anliquius esse
,
quam u l sacrum illum locuro, qocm Dei jussu tur , , pissima adjectionc siinulacri vclut gravi quodam
, pondcre exoDeravi; ct qui ab inilio quidetn Dei j u , dicio sanctus fuit, poslea vcro mullo sanctior efle , - ctus est, ex quo Doiuinica? passionis Qdcm in luccm
Oi, * protulit; eum, iuquam, locuin fabricarum pulcbriluf i ; , - dioe exornemus. Decet itaque prudenliam tuam,
. : singula ad opus necessaria ita disponcre et curare,
, \ , ut non modo basilica ipsa omnium quac ubique
>, sunt pulcherrima; scd el reliqua mcmbra cjustnodi
, , ' 6int, ut omnes shigularum urbium fabricae quan , tumvis eximiae, ab hac una facile superenlur. Ac
* \ \ de parielum quidera substruclione et eleganlia,
\ , Draciliano amico nostro, agenli vices clarissimo
rum pnefectorum praetorio, et praesidi provinciac
(76), , * scias a me coram esse commissam. Jussit siquidem
. pielae nostra ut artifices et operarii, el quaecunque
, \ \
ad boc opus necee&ria esse ex prudentia tua co, ' C gnoverint, protinus instante illorum solliciludine
, , dirigantar. De cotamnis vero et marmoribus, qua>
. cunque et preliosiora et utiliora csse ipso aspectu
Ui{\ , , * - judicaveris, cura ut ad DOS perscribas; ut cuin ex
, litleris tais cognoverimue qnol et qualibus opus s i l ,
; * ea nndique possial comporlart. jEqnum est eniro ut
* qui pne tolius orbts locis maxime admirabilis est lo , CUB, pro dignilate sua exornetar. Porro 37 cauie^. , ram basilica*, ntniin laqucataui, an alio quopiam
* . operis genere faciendam censeas, certior a te fieri
, , velim. Nam si laqueala fiet, axiro quoque poterit
, exornari. Rcslal igitur n l sanctitas tua eupra me:. . , moralis judicibus qaamprimuru signiOcet quot
. , operartis, el arlificibus, ct sumplibus opus c r i l :
- iilqae ad me celeriter iffcrat, non modo de mar , \ \ ^ moribus et columnis, sed etiam de Iaciftiaribus, si
\ * \ - boc opus venustius esse censueris. Divinitas le ser , \ vet, frater chariesime. Alias etiam epislolas contra
, \ , Arium scctatoresque ejus, in modom oralionum
scriplas per singulas urbcs proposuit, perslringeDs
*} . *0 ,
hominem, ct facele jocando suggillans. Scripsil
. \ ;
praeterea ad Nicomedienses adversus Eusebium et
)
Theognim. Quibus in litteris improbilatem Eusebii
, (77)
VALESH ANNOTATIONES.
fW|

/. Hunc locum abunde cxJ
Aiinotationibus ad librum tertium Eusebii
te anperaloris Constantini, cap. ! . Eas ieitorconsolei studiosus lcclor, si volei. Nara et aiia

bujos episloUe loca ibidcm exposita reperiet, qna?

boc loco repetere superfluum esse duxi.
(77) .
Scribendum omnino esl ^, id est, proposuh
Solebant enim impcratores Romani episiolas suas,

100

SOCRATB

99

carpit, solum eo quod Ario semper favisset, , \

. \ (78)
vcrum etiam quod tyranni partibus antchac addi \ ,
ctus, rebes euis insidiatus csset Proiode illos hor , 'pe
. tatur ut ejus loco alnim episcopmn eliganl. Verum
epistolas dc htscerebus ab eo conscrtptas bic appo- , '
,
nere, ob earum prolixitalem eupervacuum duxL Si
* . *
qai vero illarum desiderio tenenttir, eas et perquircre facile poterunt ei legere. Sed de bis bacleiras.
\ , ,
. , \
. \ \ .

CAP. .
. .
Qnod Acetium quoque Novatianorum epi$copum ad "

*
synodum vocaverit imperalor.
.
Porro imperatoris studiura admonet me tit alle ,
rius quoque rei mentionem fauam, qaa mens Uliu ,
declaratur, el quantam pacis curam ac solliciiudi- ^ .
r.em gesserit. Nam cutn Ecclcsiarum concordiae
,
consuleret, Acesium quoque NovaLianorum episco \ (79),
pum 38 <* concilium evocavit. Cumque fidci for . \
mula a synodo conscripta esset, omniumque sub ,
scriplione QrmaU, imperator Acesium interrogavit
, \
num et ipse buic fidei ct deflnitioni de festo Pasch* ,
die consensum accommodareL A l i l l e : Nihil novi,

*0 , , , & ,
a

VALESU

1&

quas ad civiLates scribebanl, publice legendas proauain eam retulit, ail se illam accepisse ab bomine
ponere. llaque ad calcem epistote addebant, pronde digno qtii synodi Nicaenae temporibus vixiasei.
ponatur: u l in Eueebianis Annotatiooibus obserSozonieiMj& vero narraVionem bane sicorditur, vavi. Sic igitur Consianlinus cuin multas epislolas ?* , etc. Nec eam ullius testunooio
conscripsissel adversus Arium et cjus sectalores,
confirmal. Adde quod Sozomenus ipsa qaoqne Socas publicc in fero proponi voluit. Talis est Epi- cratig verba quodainmodo suffuratur, immutans alistola imp. GofBtantHii ad Arium el Arianos, quaro
auanlulem atque inierpoiaBS, u i soleBt pJagraHi.
referi Gelasius Cyzicentis i n libro tu De jgeatte sy- x- Haec lameu narraiio porum probabiUa mibi videiur,
nodi Nicaena: cujus epistolae meroinU eliam E p i - mullis de causis. Primuin quia nuUia& veleris scripbanius in haeresi Arianorum. Scripta est autem a
ptoris teslimonio nititar. Deinde nec Socrales, nec
Conslantino post synodum Nicacnam, et conlinei Sozomemts dicanl cajusnaro urbis episcopuff fuerit
poenam adverws cos qui a pcava A r i i opinione ro- Aceeiu. Qood tamen ad fldem fadendam erat DO>
cedere noluerinL Jubel enim imperaiox ui fine Ulius cefaarinia. PraUerea nequaquam verisimiic est, bav
epislolae, ut decem capitum adjeclione mullenlur, relicorum episcopum ad synodum ecdetiasticani
si plebeii fuerint, id esl, nt praler tribntariam fun- accitum fuisse a Constantino. Nam ei ad reetitoeaclionera et capitalionem gnam, pro deoein insnper dam E c d e s i coneordkm CoosUatinHS Aceaium
capitibus tribulam pendant: qui vero curiaiis esr evocavit, eadem raiione aliarum quoqoe bawefeon
seut originis, curise tradereoUir, ei publicis decu- episcopos ad Nicaenum conciiiuro evocassel. Denirionum functionibus obnoxii essent Hsec igitur epi- que quod ait Socrates, se ab bomine adniodam prosiola fuit tnslar edicti, ac proinde pabliee legi ac vects aetaiis id acoepisse, qui synodo interfuieset,
proponi debuit.
incredibite proreus mihi videtur. Fuit hic Auxaoa,
(78) .
IIujus epistolae ConstanNovatomm presbyter, qai ana cum Aceeio boie sylint ad Nicomedienses pars maxnna exslat apad
nodo ioterfuit, el usque ad imperium Theodosii JoTbeodoritum ftistorix ecclesiastic libro primo nioris vixit, ut ail SocnUes cap. 43. stnodo aulem
cap. 20. Integrt aotem, sed Latine* cxsUilapud Ba- Nicaena ad initiam imperii Tbeodoeli, aiuii t o i i i
roQiura ad annum Christi 329, sicul eam Justinia- octogiola ires. Quibue ai v m a l i annos ackliderit,
nns iniperator raisii Vigilio papae.
quos natum fuisse oportel Auxanon^m tunc com
(79) % . D eynodo inlereeeet, centenario major Auxano fneHt
Idem refort Sozomenos l n libro primo cap. 22; ila
necesse est qaando isiud Socrati narravit. Aviim*t
tamen ut saiis appareat eum a Socrate banc hisloigitur leclor qoanti faciendum it tes4irooiiiiUi boriam accepisse. Etenim Socrales quidem totatn b i minis decrepili et haBretici.
storiara longe ubcrius et elegantius refert. E l post9

VARIORUH.
, . Vide Epislolam Conslantini ad
Arium et Arianos, apud Baroniam ad ann. 319,
n. 7, elc. W . LOWTH.
f

. Hoc de
Paschate dccrctum distincte a canooibus Nica?nis
recensel Epipbanius, baercs. 69, num. 10, cl recte
quidem : ncque euim in canonibus occurrit; quod
nonnulli eo delorqucre conabantur, ut exinde pro-

barent plurcs qoam viginli caaones a Nicsenls Palribus constitutos esse; non animadvertenles consensum etiam Palrum istorum de fide in canonei
non referri; neque san neceese crat ut canon de
utrovis tnstitueretur. Cnm enim eo ipso nomine
coovocati fuerinl, ut ftdem de FUii dWinilate expouerenl, ei controversiaui de Pascbate IUQC lemporis exortam determinarent, quid de istis negotils
racium esl, Sn Epistola synodica (superiori capite

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

402
fCff
* . ;, inquil, a concilio dcfimlum cst, iuaperalor. Siccniai
oliin ab initio et ab ipsis aposlolorom lemporibus,
. \
tum Cdci dcfinilloncm, tura fcsli Pasdialis lempus
\ .
tradilura accepi. Rursus interroganli iniperalori :
,
Cur ergo lc a cominunione sejungis? ille res siib
; \
Dccio perscculionis tcmpore gcstas commemoravit,
* \ el vigorem severce illius regulae protulit,eos scillcci
,
qui posl baptismum ejusmodi crimen admiserint,
6 ,
quod peccatum ad mortem divinae Scriplura pro \,
nunliant, ad divinorum roysteriornm communioncm
, * \ * , admitti non oporterc, sed ad popnitentiam quidem
invitandos esse : remissionis vero spem non a sa , \
cerdolibus exspeclare eos debere, verum a Deo, qwi
.
solus jus poteslateroqnc habel dimitlcndi peccala.
, , ,
Quse cum dixisset Accsius, subjunxit iraperator:
& , , \ . , - D Pone scalam, Acesi, ct in coeluin so!us asccndc.
. Haec neque EusebiusPampbili, neque alius quispiam
, litleris prodidil. Ego vcro ea accopi ab bominc
, baudquaquain vano; qui quidem admoduoi pro \ vccla erat selate, el ea narrabat quae ipse in conci , - lio geri viderat. Ex quo etiam conjicio, iis qui ista
. silentio prsetermiscrunt, idem conligissc quod mul, ,
tis aliis bistoria? scriptoribus. Hi enim mulla pne/. .
lerire solcnt,vel proplerea quod male aflecli sunt
erga quosdam, vel ut ceriis hominibus graliflcentur. Scd de Acesio bactenus.
. '.
CAP. X I .
Haprovrhv ixtcxdxov.
De Paphnutio episcopo.
\
Sed qaoniam superins potttdti snmtfs, nos mcn* , , tionem Paphnulfi, Spyridonisqne csse facturos, op\ . ' portanum bic faeril de illis paaca dicerc. Papbnu ,
tius igitur cojusdam orbis m superiori Thebaidc fuit
4 \ * . episcopus: vir adeo pins Dcoque cbarus, ut admib xsp^ , .
randa ab eo signa ederentur. Huic perseculionis
11 4 ^ , \ tempore oculns fuerat effossas. Impcrator vero bo , \ minem raagnopere observabat, et frequenter i n pafrffalpiv . laliom accersebat, effossumqae ejus ocalom deoscu; . \ - Iabatur. Taiila in principe Conslantino inerat piclas
. * ac reverentia. Alque hoc dePaphmitio a nobisprimo

loco dictum sit. lllud vero qnod ad utilitatem Ec , .
desiae, ct ad honestatem dericorura, ejas consilio
f geslam est, deinceps exponam. Visura erat episco, , \
pis novam legem i n Ecclesiam inducere, 39
(80),
quicunque in sacrum ordinem allecti essent, id cst
u

VALESII ANNOTATIONES.
(8) ' dtaxo- D specta mibi videtur. Nam nec RuQnus, ex quo priora
.
l n codice FHyreotino
i
... additur
J J : . \
1 p p b n u l i o bausit Socrates, nUam hujus rei mcu. Aiqoe i l a quoque babct Sozomenus i n libro
lioneiii facil : nec Paphmrtius ullus meinoratnr i n primo cap. 5 . ubl hanc bistoriam refert de Palcrepiscopos iEgyptiqui Nicaeno concilio interfueotio. Ex quo fliam apparelid quod sapra dixi,
ront. Dc cailtbatu autem episcoporum, presbvtcrornm ac diaconorom , exstat decretum Siricii PP.,
mienimi sua mutuatam esse a Socrate. h enim
cap. 7; ftem Innocentii PP. cap. 16; item Leonis
toi adjicit alierius narrationi, satis indicat se poPP., cap. 47.
stenorera scripisse. Caiierum tota haec narratio dc
Paplmatio c t de cseHbata ctericonim, prorsus sua

\ARIOIUM
,
* reaodf tf\r
.
Vcli qurppe lex haxc c r a t : , , ,
Apost. canon V I . klem et sextae synodi i n Trollo
canones X I I , ct X I I I constituunt.

M w r a i a ) potins qoam i n eanombos promulganerat (GuU. Beveregius Arniol. tn can. 4 Anwt., p . 188.) Canon aiitem apostolicus, ad quem
rtmat Acesius, esl V I I : , rtfxpK*
{ . ,

401

SOCRATIS
h

episcopi, presbyteri et diacont, ab uxorum quas cum , .

\ \ , ;
laici essent, malrimouii jure sibi eociaverant concubitu absllnerenL Cumque bac re in mediuni pro- ,
posiia, singulorum sentenliae rogarenlur, surgens ,
in medio episcoporum consessu Papbnulius, vehe- \ , >.
menter vociferatus est^non esse iroponendum cleri- ,
cis et sacerdotibus grave taoc j u g u m : honorabilcs ,
; nuplias et lorum immaculalum esse dicens, ne ex
nimia severitale damnum potius inferrent Ecclesiae: ,
neque enim omnes ferre posse lam districtae conti- . \
nentix disciplinam, ac forsitan inde eveiiturum esse . '
i i l cujusque uxoris castilas miniine custodiretur. , \ / Castilalem aulem vocabat congressum viri cum ,
uxore legitima. Salis esse, ut qui in clerum fuissent , ascripti, juxta vetcrem Ecclcsia) traditionein, jam . \ *
non amplius uxores ducerent: non tamen qucm- , \ ,
quam sejungendum esse ab ea quam antehac, tnnc , \ \ ,
cum essei laicus, legitime duxisset. Alquc haec , .
dixit, ipse non modo conjugii, sed muHebris con- . \
gressus penilas expers; quippe qai a puero in mo- \ ,
naslerio educatus fuisset, et ob singularem casli- inoniam ab omnibus celebratus. Caeterum universus . \ \ .
sacerdotum coetus Papbnulii sermonlbus assensus est. Proinde omissa cjus rci disceplalioiie, singulorum arbllrio permiserunt nt ab uxorum consuetudine abslinercnt * si vcllcnt. E l baec quidem dc
Paphnulio.
9

CAP. X I L
De Spyridone Cypriorum epUcopo.
Nunc ad Spyridonem iranseamus. Tanla in o
adbuc ovium paslore inerat vitaesanctitas, ut dignua
habitus sil qui bominum quoque pasLor exsisleret.
^
1
I
" ~
Uic urbis cujttsdam i n Cypro, noiuine Trhnitbunlis,
episcopatum sorlitus est. Veruro ob singularem aniuii modesliam, etiam in cpiscopatu ovespascerenon
deslilil. Et multa qnidem de boc viro referunlur.
Ego vero unum duntaxal aut alterum ejus facinus
cominemorabo, nc longius ab instituto videar abcrrare. Furcs media nocle caulas cjus clanculo i n gressi. oves inde abducenj lcntabanL 40 Sed Deus,
qui pastorem ipsuro servabat, oves quoque ejus conservavit. Fures cnUn invisibili quadara virtule
constricli ad ovilia teiiebantur. Jam dies illucescebat : ille ad ovcs vcniene, poslquam juvenes
lnanibus post lergum rcviiiclis vidit, statim intel-

, 1B\

.
\ J, .
, \
. "
C
- ' - t " ~ -wr r *|#
, ',
,
\
. ,
.
, )^
,
.
, \ . 01
. "
\ . .
,
, , .

" Hcbr. x n i , 4.
VAIUORUM ANNOTATIONES.
h

Affj
, D riensem Exposilione articuli XXXII Ecclcsia? An
. Canon apostolicus X X V I : glicana*
,

, \ . . Narratio hafc de Papbnutio
quem canonem haec habet Balsamon : suspecla est Valesio; verum hujusce suspicionis
,
nullum idoneum argumeutum aflerl vir doctus.
,
contra, sentenlia isla Papbnutii poslea legc impc* ,
riali confirmata est, quae exsUl IID. XVI Cod. Theo \ . Canooe etiara I
dot., leg. 44, De episcopis et prcsbyteris. Ilaquc
synodi Neocaesareanae statutum est, Preibytcrum, non minus caiidide qaam vere bac de re pronun&i uxorcm duxent, ordine $uo esu movendum. De
liavit docliss. Du Pin, scilicet bujus bistorise fidem
cunjugio sacerdoLum vid. Pearson. in tracl. de an- non alia de caasa in dubium fuisse vocatam, quam
nis priorum Roinae episcoporum, p. 486, e l c , eub
cod receptas Ecclesia? Romana? dlsciplinae contrahis titulis : yihil imtninutus tacerdolii honor legitiicat. W . LOWTH.
tno tnatrimonto. Quis eunuchui propter regnum cai . De Spyridone plura vide
tomm. Commoda aulcm et incommoda lstiusmodi apud Sozoraemim lib. i , cap. 41.
conjugii vid. apud Gilberlum episcopum Sarisbu4

HISTORIA ECCLESIASTICA L I B . I .
, lexil id qood geslum faerat. Factaque oratione ab*
solvit fures, admonens eos alque exbortans, ut ex

, \ , " juslis laboribus, non per fraudem alque injuriam,
, , . victum sibi parare conlenderent. Arietem quoque
eis donavit, adjecto boc facele dicto: Ne frustra v i \ .
gilasse videamini. Alque ita solulos eos dimisit.
,
Hoc cst unum e Spyridonis mrraculis. Altenim vero
, .
- est hujusmodi. Filiam babuit virginem, palernae
, - ' pietatis aemulam, nomine Irenem. Huic familiaris
quidam pretiosum nescio quod ornamentum custo ."
diendum tradiderat. llla quo tutius servaret depo. ,
situm, in terram abdidit, ac paulo post decessit c
, , \ vita. Aliquanto post tempore venit is qui rem de. \
, \ - posuerat. Et cum virginem non reperiret, patrem
adorlus esl, nunc inslmulans eum, nuncobsecrans.
, ,
. - Senex, cum damnum ejus qui rem deposueral, suara
ipsius duccret csse jacturam, venit ad sepulcrum
. ,
filiae, Deumque precatus est ut promissam rcsur . \ ,
rectionerosibi ante tempus ostenderet. Nec spes
, .
eum fefellit. Slatim enim puella rediviva astiiit

palri. Cumque locura indicasset in quo abscondi . \
tum eral ornamentum, rursus ex hac luce migravit.
, \
Hujusmodi bomines imperaloris Constantini tem' ,
poribus in Ecclesia floruerunt. Atque haec ego lum
*'
a multis Cypriis auditu accepi, luro in libro Ruilni
' ^ .
cujusdam presbyleri Latina lingua conscripto posita inveni Ex quo quidem libro, tum baec ipsa, tum
iiia qtue paolo poslea dicentur, collegi.
..
C
Bepl

.
\ ,
. "
\ ^ ,
.
, ,
, \ .
,
* \
$ , ' , \
' \ .
,
, , \
, \


, (81),
\, .
, . " \ "0 , \
exi, \ , \ 0 ,
\ .
\ ,
, , *' *4. ,

CAP. X I I I .
De Eulychiano monacho.
Eutycbianum quoque virum sanelissimtini iisdem
temporibus floruisse comperi. Qui cum et ipse ex
Ecclesia Novatianorum UDUS esset, multa tamen
opera bis stinilia quae supra memoravi, non sine
raagna adrairatione gessil. Quisnam autem de illo
niihi retulerit, dicam accurale; nec dissimulabo
quidquam, lametsi intelligam apud nonnullos id
mibi offensioiii fore. AuxanonquidamNovatianorum
Ecclesiae presbyler, admodum longeevusfuit: qui ad
synodum Nicamam una cum Acesio vemt adbucadmodum adolescene et quae de Acesio superius d i cta sunt,mihi commemoravit. Hic ab illis temporibns
ad principatum usque Tbeodosii Junioris vitam produxit. mibique admodum juveni de Eutycbiano
narravit: multa quidem referene de divina qua3 in
illo viro inerat gralia: unum tamcn prae caHeris
memoria dignum aiebat quod Constantino regnante
geslum est. Quidam e numero stipatorum quos i m peralor domesticos vocare solet, cum in suspicionem affeclatae tyrannidis venisset, fuga sibi consuluit. lmperator 41 ero ira percitus, pracepit ut
ubicunque deprehensus foisset, occideretur. Captus
ergo circa Olynipum montem Bitbynia3, gravissirais
vinctus catenis in carcerem conjicitur, haud procul
ab eo tractu Olympi in quo Eutychianus, solitariam
degens vitain, moltorum hominum corpora el aniT

VALESII ANNOTATIONES.
. W)0{>c
xaJsi .
Poraesticos protectores intelligit, de quibus scripsi fn Annotaliofiiboa a d Itbrom xiv Amm. Marcellini.
PATROL. CR. L X V I L

108
17
SOCRATIS
uiassalulari medicina curabat. Versabatur cum illo p ,
r t Auxanon ille longaevus, lunc quidem adhuc ad- ^.
modum adolescens, ct vitae monastica! praeceptis ab
1110 erudicbatur. Ad hunc igitur Eutycliianum plu- .
. \
rimi advenerunt, orantes ut vinctum liberaret, et
pro illo apud imperalorem intcrcedcret. Fama quip- , ,
\
pe miraculorum quae*ab Eulychiano facta fucrant,
ad iniperatoris usque aures pervenerat. Illepromplq * ,
animo pollicitus est, se ad imperatorem profectu- .
, .
rum. Sed quoniam vinctus incredibiles dolores ex

vinculis patiebatur, i i qui pro illo orabant, raortem
, ' ,
quae iiii cx vinculis imminebat, et supplicium ab
impcralore infcrendum, et intercessionem pro ipso . , faciendam ab Eutychiano, praeventuram esse dixerunt. Eutycbianus igitur ad carceris custodes misit, * rogans ut hominem liberum dimitterent. Cumquc ^ ,
* .
1111 rcspondissent, libcrationem noxii gravissimum
, \ ;
sibi periculum allaluram, tpsc una cum Auxanone
;, \
ad carcerem conlendil. Et cura illi carccrem ape> . )
rire nollent, gratia quai Eutychiano incrat, facia
, ,
est multo illustrior; nam forcs carceris sua sponte

. paluerunt, cuni custodcs ipsi pencs se claves baberenl. Cum autem Eutychiauus una cum Auxanone , .
, *
ingrcssus esset, et omncs qui aderant stupore deiixi
. 3 .
baererent, vincula sponte resolula ex membris
, \
vincti ceciderunt. Post ba?c Eutychianus ad urbera
quae oiim Byzantium, postca vcro Constantinopolis , , ;
.
appellata est, una cum Auxanone proflciscitur.
, \ Ubi admissus in palalium, bominem raortis pcriculo liberavit. Nam imperator, utpote qui Eulychia- ^ , & , \
num magnopere venerabatur, ejus petilioni liben- \ , \
tissime annuit. Et boc quidem conligit paolo post , . "
hxc tempora quac nunc cxponimus. Tunc vcro (82) ,
' (85) \
episcopi qui concilio intereranl, cum quaedam etiam

alia conscripsissent, quse canoncs seu regulas vo ; * care solent, ad suam quisque urbem reversi sunt.

(81) \
Cselerum hislorix sludiosis baudquaquaui inutile
(85)
fore arbitror, si nomina episcoporum qui Nicacam
VALESII ANNOTATIONES.
Antiocbix, et Macarius Hierosolyraorum : ita ut
(82) "
.
Hunc qualuor primarum sedium episcopi priore loco subcum supplevi ex codice Florentino ct Sfortiano.
scripserint. Nam Hosius uua cum Vitone et V i n Nam in vulgatisquidemcditionibus, posl haec verba
centio prcsbyteris, pro Silvcslro episcopo urbis Rolcgcbatur, \ . Verum oplimt illi
cotlices inlegrum nobis locuin cxbibuerunl hoc ^ ma} viuelur subscripsissc. Alia cnim causa afTcrri
non potest cur Uosius inlcr episcopos qui concilio
modo, ";
Nicaeno subscripserunt, primo loco positus sit, nisi
; ' , elc.
illa quam dixi. Quippe illud concilium maxima partc
l ^ t bccc scrios episcoporum qui concilio Nicneno
ex oricntalibus constabal episcopis.
^ihscripsiraiU, quam Socrates dcscripsit ex Iibro
Synodico Athanasii, ut ipse infra tcstatur. E l in
(83) . (Iujus Vitonis presbyleri meminit
(ii^cis quidcm canonum collcctionibus bsec serios
Athanasius iu Apologelico advcrsus Arianos ; et syliesideralur, ncc habetur in versionc Dionysii Exfnodum Romanam quinquaginia cpiscoporum, a
In vetuslissima tamcn collcctione quse nupcr
quibusipse susceptus est in communionem, incjus
Parisiis odila est, ot qr.a antc versioneni Dkmysii
Ecdcsia collcctam fuissc testalur : olim nlebalur occidentalis Ecclesia, nccnon" in
'/ ,
Colleclione Isidori, baec serics habetur iisdem fcre
, ctc., id cst, Tandem vero
verbis. In vctustissima quidcm illa colleciione sic
cum convenissent episcopi plures quam quinquaginta^
legitur : Et subscripserunl. 0*iu$ episcopus civitatis
in ecclesia in qua Vilo povulum colligcbat, elc.
Cordubcnsis provinciic Spanice, dixit: Ita crcdo sicvl
(8i)
. In Latinis canonum
supcrins scriptum e$t. Viclor et Vinccntius presbtjtsri
colleclionibus, Harpocralion Naucralites cpiscopus
vrbis Romtr. Alexandr Alexandriw magnos. Arphodicilur, eiquc proxime subjungilur Arlamantius Cyeralion, ctc. Alque ila fere Colleclio Isidori. Vcrum
nopoiitcs, sive Cyncnsis, ut scribiturin veluslissuna
in Synodico Atbanasu post Alcxandrum cpiicopum
Colloclione illa" cujus supra mcnlionem feci.
AlexandriaB collocalus erat Enslalbius episcopus
(85>
.
Ilic libcr

tno

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

HO

. & convenerunt,quaequidem invesligarepotui, cicujus

, (86), quisqire provinciae ac civitalis episcopus iuerit, tem \ ,
pus item quo congregati sunt, hoc loco ascripsero.
\: (87) *
Hosius, episcopus Cordubx Hispaniae ; ita credo,
txtov , - utsuperias scriptumest. VitoelVincenlius, presby (88).
teriurbisHoraa3; 4 2 ^ > P i Alexanderepiscopus;
Ercfov , \ Magnae Anliocbiae Eustatbius; Hierosolymorum Mapta ^.
carius; Harpocratio Cynopoleos; et reliqui quorum
Boroina i n libro Athanasii episcopi Alcxandrini, qni Synodicus inscribilur, plenissime digesla sunl. Tempu5 aulem qno synodus congregata esl, sicut in notalionibus temporis ipsi synodo praTixi& iiweni, fuit
consulata Paulini el Jtiliani, die undecimo Kalendas Junias, anno sexcenlesimo tricesimo sexto a rogno
AJcxandri Macedonis. Et Nicaena quidem synodus bunc finem actcpit. Imperalor vcro, finita syncdo,
ad Occidentis partes se contulit
l

. I A \
CAP.XlV.
'
Quomodo Eusebius Nicomedice ephcoptu Theognis
,

Nicccce* qui in exsilium missi {tierant eo quod Ario
'Af&tt*, - conscn$is$ent> poslea tnisso poeniteutice libello ex*, ,
positioni fidei comenticntes , sedes suas rccepC ,
runt.
\ (89),
Euscbius c l Thcognis pocnilcnlia? libello ad
. (90), pnccipuos episcopos misso, 4 3 imperatorisjussti ab

VALESH ANNOTATIONES.
Albanasii hodie non exslat, quod equidcui sciara.
Consiantini. Vicesimus Vero incepit eodcm ar.rio
Gsteram probabile est nomina episcoporura qoi sub finem mensis Julii.
Nkaeoo concilio subscripserunt, ex eo libro Irans(89) . Nullum hic orUia esse.
dinem servavit Socrates. Revocaios enira esse dicit
()
. Hanc vo- ab exsilio Eusebium ac Theognium, prius pene
cem non inlcllcxerunt inlerpretes. quam i n exsilium roissos esse dixerit. Rectius itafsl noutio temporie, actis publicis praefigi solita, que Sozomenus, qui bac in parle Socratis narraut jtm pridem monui in Annolationibus ad librum
tioncra correxil. Nara in libro primo Historiae capriraura Historiac ccclcs. Eusebii in caput 9. Sane pile 21 refert Eusebium ac Tbeogniuro paulo posl
ia Greca collectione canonum qoam primus edidit synodum missosesse in cxsilium ab imperalore ConJoaones Tilius, lcmporis noia praGgitur bujusmodi. stantino, et in eorum locum alios cpiscopos suffc; ' , - C clos esse. Deinde in libro sccundo capite 16 narrul
^, '
qualiter ab exsilio revocali siM. Ex quo, ut obitor
)^ '/' *
moneatn, colligilur Sozomcnum posl Socratem H i ^, - storiam suam conscripsisse, cum narralionem So'.
cratis plerisque in locis emendet ac corrigal. Porro
(87) Tji tUAii Matcv . AJiter in col- Eusebius ac Theognius tribus post synodum Nicae*lectiooe Gnrca quain edidil Tilius. Convenisse enim nam elapsis mensibus missi sunt in exsilium, u l
dicitnr synodus die 19 mensis Dcsii, quem Romani testatur Pbilostorgius. Anno autem terlio post
Janiom vocant, die 15 Kalendas Julias. Idque con- camdeni synodum ab exsilio reversi sunt, ut scribit
nrmat aortor Cbronici Alexandrini, et Cbalcedo- idcm Philoslorgius, id esl anno Christi 328. Qure
Deuse concilimn, et collectio Lalina quam Baronius cum historia rerum eo lempore geslarum optime
Cresconianam vocat. Sane in Annotationibus Euse- conveniunt. Omnes enim hislorici consentiunt Eubiants, pag. 24, cerlissimis argumcotis demon- 9ebium, cum ab exsilio rediisset, consiliura cepissc
sinms^ mihi videor hanc posteriorem scripturara
de conGrmanda Arii opinione, et de exturbandis
Teriorem es^c quam illam Socratis. Quod si conjeNicaense fidei asserloribus. Primumque ejus impcctarap locos esi videtor Socrates usus esse vitioso tum fuisse adversus Eustathium Antiochensem epicodiee, in qao scriptum erat - seopum, qucm conficiis calumniis deturbavit anno
^
pro . Porro sciendum est,
Chrisli 3z9, aut certe 550, ut notavi ad librum
Ntcxnos, sicat ct reliquos Asiaticos, usos csse antertium Euscbii de Vila Constantini. Male igitur
w> ac mensibus Maccdonicis.
Baronius Eusebii Nicomcdiensis editum consignal
(88> *.
.
anno Ghrisli 550.
PtfSl oajc verba oodex Leonis Allatii hoc addit,
(90)

& ;
.
Baronius ad annum
que sunl veriseima. Paalino eniin et Juliano Chrisli 525, Socratom ac Sozomenum reprebendit,
cm. qei est annos Cbristi 525, mense Maio, quo qui dixerint Eusebiuin ac Tbcognium paulo post
juxu Socratis senlenliam Nicscna synodus congre- synodum Nicaenam missos esse in exsiliurn : deinpU ct, nonas deciraus agebatar annus impcrii
d'e aliquot post annis misso salisfaclionis libello ad

VARIORUli.
TQ Matcv . Comraunis et
sonus tnlerpretantur). At Cbronicon Alexandriuum,
uium receplissiroa csi opinio, celebralum fuisse
titulus canonum, et concilium Cbalcedonense syncotiliam Nicyenura anno Constantini xx, Cbriodi hujus inilium collocant in 19 die mensis MaDe dte autem inlcr scriplores non conve- cedonici Desii, qui respondct xiu Kal. Julias, sive
nit. Secrates enim iniisse asa rit decimo nono dici Junii anno Juliano. (Beveregiut
Wotou , i d csl, vtVritma di: mensis iJ/flii, sive Annot. in can< concil. Nic, inilio.)
Xd a a l / j u n . (non x i ut Vateiiin el Cbristophor1

111

SOCRATIS

!I2

exsilio rcYOcali, Ecclesias suas receperunl; eosquc , \ ,

gui in ipsorum locum ordinati fuerant, expulerunt,
Amphionem quidem Eusebius, Chreslum vcro , * , .
Theognis. Cujus quidcm libelli exemplum hoc e s l :
Nos qtiidem a pietate vestra dadum condemnaii i n - " (91) (92)
dicta causa, judicium sanctilalis vesirae placide e l
,
cum siientio fcrre debemus. Sed quoniam absur . *'
dum est argumentura caluraiiiie advcrsus semet, *
ipsum silcnlio suo prasbere, idcirco sigoiOcamus
vobis, noe el in fide unanimes conspirasse, et notione , , ^
\ , \
consubstantialis diligcnter exarainata, omni studio
tn pacem incubuisse, nullam unqoam haeresim secu- \ ,
, .
tos. Cumque ob securitatem e l Iranquillilatem Ec \ ,
clesiarum ea suggessissemus quae nobis i n roentem
, \
veniebant, et eos quibus a nobis satisfieri oportebat confirmassemus, fidei quidem subscripsisse, ana- * ,
thcmalismo vero noluisse subscribere; non quod fl- * ,
dem reprehenderemus, sed quia minime credeba- , ' ,
mus illura qui accusatus fuerat, ejusmodi esse ,
, \
cum partim ex iis quse ad nospcrlitleras scripserat,
,
partim ex ejus sermonibus iu conspeclu nostro ha
bilis, compertum haberemus illum talem non csse.
(93), ,
Quod si sanctissimo concilio vcstro salisfactum est,
9

VALESII ANNOTATIONES.
nobiliores episcopos, ab exsilio esse revocatos. At
ui synodo inlerfuerant, lum cx actis ipsis synodi
Baronius contendii hunclibellura ab Eusebio oblatum
icamse, in quibus inter nomina episcoporum qui
esse episcopis in synodo Nicaena. Primura enira re- synodo subscripserant,Eusebius e l reliqui quos dixi
gulam Qdei ait scriplam fuisse, cui Eusebius NicorecensebaDlur. Idem quoque teslatur Philostorgius,
roediensis curo aliis quatnor episcopis subscribere qui tfibus circiter mensibns elapsis post Nicaenam
recusarit. Eumdem lamen postea, oblato satistaciioevnodum, Euscbium ail esse reJegaltim. Cum igitiir
nis libello, iis quae decreta fuerant subscripsisse.
Eusebius ac Theognius se damnatos ab episcopis
Posthaec vero cum synodus Arium analhemate dam- Q esse faleaniur, id aulem i n synodo Nicsna*facluni
nasset, Easebium ac Tbeognium buic analbematinon esse constet, necesse est ut in alioquopiam
smo noluisse subscribere : eamque ob causam daraepiscoporuro conventu id geslum sit. Causam quinatos ac depositos esse a synodo, et Amphionem
dem ipsam refert ConstantinuR io epistola ad Nicoac Cbrestum in eorum locum subrogatos. Constanmedienses. ldcirco enim se illos in exsilium misisse
tinum tamen imperatorem intercessisse, ne senlendicit, quod haereticos quosdam, quos ipse ab urbe
tia exsccutioni mandaretur, egisscque ut Eusebius
Alexandria ad comilatum mitti jusserat, suscepisac Tbeognius oblato poeniientiae libello susciperensent, et cum illis coraraunicassent. Et Baronios quitur a synodo. Scd priinum i n eo peccat Baronius,
dem ad annum Chrisli 329 bos Melitianos ftusse
qjod duos Hbellos ab Eusebio oblatos esse dicil.
censel, perperam. Ego vero Arianos fuisse potius
Nam de priore UIo libello nemo unquam mentionem
credidenm. Idque diserte testanlur episcopi jgyp(i
iecit. Deinde quod ait de depositione ac damnain epistola Svnodica quam refert Atbanasius in Apolione Eusebii atque Tbeognii facta in concilio N i logia secunda adversus Arianos. Ob banc igilur
caBno, ejus rei nulluin aoclorera citat. Certe Concausam synodum aliquot episcoporum fieri jussit
stanlinus i n epislola ad Nicomedienses, id tunc
Constantinus, a quibus Eusebius ac Tbeojgniug damfactum esse non dicil, sed tanlum ait Eusebiuin
nati SUDI atque depositi, ipse vero eos i n exsilium
metuisse ne id fieret. Denique quod ait libellum
raisit. Idque aperle conflnnat Athanasius i n libro
poenilentiae ab Eusebio oblalum esse in synodo N i De synodis, \
csena, id ex ipso libello manifesle refellitur. Obla . Idem quoque dicit Theodolus est enim bic libellus ab Eusebio cum esset in ) ritus in libro HUt., cap. 19.
exsilio, ut testatur his verbis, \
(92) . Haec verba in interpretatione
, sua oraisit Christophorsonos et Muscnlus. Leg-an , , etc. Praeterea
tur taroen eliam apud Sozomenum; et Epiphanius
missue est bic libellus cum jaro Arius ab exsilio
Scbolaslicus ea sic reddidit: Dudum quidem ante
esset revocalus. Id enim teslantur baec vcrba,
judicium condemnali reverentia res/ra, patienier
,
ferre qua dewta tunt sancto vestro concilio debni , etc. Porro Arius satis diu
mu$. Sic igilur conslruenda sunt baec vcrba,
post synodum Nicaenam a Coustantino revocatus esl. . Quibus verbis aub(91) ^,
elc. Cura
indicare videtur Eusebius, se indicta causa, et pracEusebius ac Tbeognius in exordio bujus epistolae judicio quodam damnalum fuisse : quia scilicet i m dicant se damnalos ab episcopis, quaeri mento po- peralor ipsum antca damnaverat, infensus scilicet
test obi et quando fucrint condemnali. Baronius Eusebio ob varias causas, quas vide i n epistola Conquidem eos in synodo Nicaena damnatos esse dicit slantini ad Nicomedienses.
atque deposilos. Scd conlra est auctoritas beati
(93) .
Hieronymi, qni in Dialogo advcrsus Luciferianos, verborum bic cst sensus: Si tunc, inquil, salisfecidiserte tcslatur Eusebium ac Thcoguiura cura aliis mus sancto concilio vestro, Nica?no scilicet, eiqae
episcopis Arianie factionis a synodo Nica^na suscepcrsuasimus justam nos causam babni&se, cur ana~
ptos fuisse. Idque probat tum ex testimonio eorum
themalismis nollemus subscribere, uunc consensum
#

13

HtSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

I I I

; , 6cA - " repugnanles, sed consentientes iis quae a vobis

decreta sunt, eliam hoc libello consensum nostmm

*; , confirmamus; non quidem taedio exsilii, sed ut
. suspicionem vitemus haereseos. Nam si i n con , - speclum vestrum nos venire paliamini, invenietis
(94), * * nos in omnibus coucordes, e l decretis veslris mor , dicus inbaerentes : quando et eum ipsum qui ob
\ - ista accusabatur, placuit revereniiat vestrae buma$ (95). , , niler tractare, et ab exsilio revocare. Porro ab, \ * - surdum fuerit, cum is qui reus esse videbatur, 44
, , . revocatus sit, seque de illis qoae ipsi objiciebantur
, purgaverit, nos silere, et argumentum adversus
&, \ , nosmetipsos ultro suppeditare. Vos ergo, sicut re\ , \ - verentiam vestram Chrisli amantissimam decet,
: * . \ iroperatorem Deo cbarissimum admonere digne \ - naini, eique preces nostras offerre, et in noslra
, causa, ea quae vobis congruunt, mature decernere.
foo&to*. , Et bic quidem est libellus relraclationis Eusebii at que Tbeognidis. Ex cujus verbis conjicio, istos fi * \ dei quidem qoae i n concilio edila fuerat, subscri. "* \ , psisse; deposilioni aulem Arii con3enlire noluisse:
* et Arium ante istos ab exsilio fuisse revocatum.
, ' Verum licet boc ita
babere videatur, nibilominus
\ ' , Alexandriam ingredi prohibitus fuerat; idque ex eo
, convincitur, quod poslea reditum sibi in Ecclesiam
.
et i n urbem Alexandriam paravit, simulala usus
poenitentia, sicut suo loco dicturi sumus.
. '.
CAP. XV.
' ,

- Quomodo Alexandro post synodum Niccenam mortuo,

,

Athanaiius creatus ett epUcopus.

.
(96) - C Paulo post mortuo Alexandro Alexandriai episco* *^ , , Atbanasius Ecclesiae praeficilur. Hunc cum adVALESU ANNOTATIONES.
oeinw oami ei parie adimplemus; et tam ana^tmUsm qnamfidei formulae subscribere parati
sofDiis. Ttdes qoanlam buic loco lucem afferat duaree Toeam adjecuo, ct . At ChristophorsoDW locam boi\c aliter inlerpretatur, quasi legerelar & ; *. Etenim v e r t i t : Quod $i sanctum
Kitnu concilium nottru voluerit fidem adhi-

btre. Ferom Sozomeuus ac Nicepborus \ulgatam

leetionea tuentor.
^*).
In codice Florentino et apud
Soxomeeain legilar .
(95) .
Episcopis tribuit id
f*d tb imperatore factura fuerat. Neque enim epigppi Ariom ab exsilio r^vocaverant, sed imperator.
'cnna icripiores ita pleniroque loqui solent, ut epipis triboant i d quod ab imperalore factum esl;
Ji cootra i o i e r d u m imperaton altriboanl id quod
em est ab episcopis. Sic Socrates supra dixit
J^odmn NicaBnam vetuisse ne Arius Alexandriam
<

ingrederelur, cum lamen id ab imperatore ipso

pneceptum sii, ut docet epistola Consiantini.
(90) .
Fallitur
bic Socrates, et Sozomenus, qui Alexaodri morlem
et ordinalionem Atbanasii referunt post redilum ab
exsilio Eusebii ac Theognii. Atqui Alexander episcopus Alexandriaa, nondum qmnque mensibus elapsis
a synodo Nicaena, mortera obiil, ut lcslatur Atnanasius in Apologelico secundo adversusf Arianos,
ubi agit de Melilio : ' , , '
. .
, \
. Idem quoque tcstatur
Tbeodontus in libro Historiae, cao. 26. Mors igilur
Alexandri conligit anno Cbristi 525; ordinatio aulein Albanasii vel eodem anno exeunte facla est,
vel sub initium anni sequentis.

YARIORUM.
1

, Sic Toeem hanc exbibuit typograpbus Parisien' qoid sibi v e l i t nescio.

'& .
Obiil S. AJexan ^ x x n formuda?, die l u n , inquit auclor I l i ''palnarchariiin Copbiitarum, qui Baronii temP^ioo e x s u b a t , id est,die dcciraa sm>tima mensis
A p ^ q u i h o c anno (scil. annoGbr. 326) cum few jecttib concorrebat. Festum taracn ejus die 26
^P"* e d e b r a t u r ; sive quia eodie ordinalus fnerat,
re ob alWpiam ejns translationero. Albanasius in

Apologia i i , et Theodorilus in lib. i , cap. 26, tradero

videntur eum inortuura esse post roenses quinque a
concilio Nicxno absoluto. Sed signantius terapns
cxprimit auctor libclli Synodici in synodoCscsariensi, dura a i t : Atexandro papa Alexandnas, quinto
post mense quam Nk<ra domum reversu* esset, ad
Dominum digretso, Athanasius prmulatum merito
accepit. Quo pacto Alexander in suaiu Ecclesiam
inilio bieniis pervenit, et die 16 Aprilis defunctus
est. Quod eo raagis dicendum est. quod Athana-

111

SOCBATIS

exsilio revocati, Ecclesias suas rcceperunt; eosque , ,

qui in ipsorum locum ordinati fuerant, expulerunt,
, 'Amphionem quidem Eusebius, Chrestum vero
, .
Theognis. Cujus quidcm libelli exemplum boc e s l :
* " Nos quidem a pietate vestra dudom condemnati i n (91) (92)
dicla causa, judicium sanctitatis vestre placide et
,
cum silentio ferre deberaus. Sed quoniam absur . **
dum est argumentum calumiibe advcrsus semet, *
ipsum silentio suo prxbere, idcirco significamus
, ,
vobis, nos et in fide unanimes conspirasse, et notione
, \
consubslantialis diligenter examinata, orani studio
i n pacem incubaisse, nullam unquam hseresim secu- \ ,
, .
tos. Cumque ob securitatem et tranquillitalem Ec \ ,
clesiarum ea suggessissemus quse nobis i n menlem
, \
veniebant, et eos quibus a nobis satisfieri oportebat confirmassemus,fidei quidem subscripsisse, ana- ,
thematismo vero noluisse subscribcre; non quod fi- * ,
dem reprehenderemus, sed quia minime credeba- , ' ,
mus illum qui accusatus fuerat, ejusmodi esse,
* ,
cum partim ex iis quae ad nosperlilleras scripserat,
partim ex ejus sermonibus in conspeclu nostro ba ,
bitis, comperlum habereinas illum talem non esse.
.
Quod si sanctissimo concilio vcstro salisfactum est,
(93), ,
1

VALESIl ANNOTATIONES.
nobiliores episcopos, ab exsilio esse revocatos. At
ui synodo inlerfuerant, tum cx aclis ipsis synodi
Baronius conlendit bunclibellum ab Eusebio oblatum
icaenae, in quibus inter nomina episcoporum qui
...
esse episcopis in synodo Nicxna. Primum enim re- synodo subscripserant,Eusebius et reliqui quosdlxi
gulam fidei ait scriplam fuisse, cui Eusebius Nico- recensebanlur. Idem quoque testatur Phiiostorgiu*,
roediensis cum aliis quatuor episcopis subscribere qui tribus circiter mensibns elapsis post Nicaenam
recusarit. Eumdena tamen. poslea, oblato satislactiosvnodum, Eusebium ait esse relegatum. Cum igilur
nis libello, iis qiwe decrela fuerant subscripsisse
Eusebius ac Theognius se damnatos ab episcopis
Poslbaec vero cum synodus Arium anathemate dam- Q esse faleanlur, id autem in synodo Nic&na facltUD
nasset, Eusebium ac Theognium buic anathemati
non esse constet, necesse eet ut in alio quopiam
smo noiuisse subscribere : eamque ob causam daraepiscoporum convenlu id gestum sit. Causam ouinatos ac depositos esse a synodo, et Amphionem
dem ipsam refert Constantinus in epistola ad Nicoac Cbrestum in eorum locum subrogatos. Constanmedienses. Idcirco enim se illos in exsilium misisse
tinum tamen imperatorem intercessissc, ne senlendicit, quod haereticos quosdam, quos ipse ab url>e
tia exsccutioni mandaretur, egisseque ut Eusebius
Alexandria ad comilatam mitti jusserat, suscepisac Theognius oblato poenitentiae libello susciperensent, et cuio ilUs comraunicasftent. Et Baronius quilur a synodo. Sed priinum in eo peccat Baronius,
dem ad annum Christi 329 bos Melilianos futsse
q jod duos libellos ab Eusebio obiatos esse dicil.
censel, perperam. Ego vero Arianos fuisse potius
Nam de priore illo libello nemo unquam mentionem
crediderim. Idque diserte tfstanlur episcopi iEffyptt
iecit. Deinde quod ait dc deposilione ac damnain epislola Synodica quam refert Atbanasius in Apolione Eusebii atque Tbeognii facta in concilio N i logia secunda adversus Arianos. Ob banc igfttir
ca3no, ejus rei nulluin auclorem citat. Certe Concausam synodum aliquot episcoporum fieri juseit
Btanlinus i n epistola ad Nicoinedicnsee, id tunc Constantinus, a quibus Eusebius acTbeojgnius damfactum esse non dicil, sed Lantum ait Eusebiuin
nati sunl atque depositi, ipse vero eos i n exsilium
metuisse ne id Geret. Denique qood ait libellum
raisit. Idque aperle confirmat Atbanasius i n Jibro
poenilentiae ab Eusebio oblalum esse in synodo N i De synodis, \
c&na, i d ex ipso libello manifesle refeililur. Obla . Idem quoqoe dicit Tbeodotus est enim bic libellus ab Eusebio cum esset in D ritus in libro Uist., cap. 19.
exsilio, ut lestatur his verbis, \
(92) . Uasc verba in inlerpretatione
, eua omisit Christophorsonas et Musculus. Legun , , elc. Praeterea
tur tamen eiiam apud Sozomenum; et Epipbanius
missus est bic libellus cum jara Arius ab exsilio
Scbolaslicus ea sic r e d d i d i t : Dudum quidem ante
esset revocatus. Id enim leslanlur haec vcrba,
judicium condemnali reverentia vestra, palienter
,
] quce decreia sunt sancto vcstro eonciko debrn^
\ , etc. Ariu$ satis diu
mu$. Sic igitur conslrueoda sunt basc verba,
post synodum Nicsenam a Couslantino revocatus est. . Quibus verbis sub(91) "Hdr\ ^,
elc. Cura indicare videtur Eusebius, se indicta causa, et pra>
Eusebius ac Tbeognius in exordio bujus epislole judicio quodam damnalum fuisse : quia scilicet i m dicant se daranatos ab episcopis, quaeri meriio po- peralor ipsum aotea damnaverat, infensus scilicet
test ubi et quando faerint condemnati. Baronius Eusebio ob varias causas, quas vide in epistola Conquidem eos in synodo Nicaena damnatos esse dicit slanlini ad Nicomedjenses.
atque deposilos. Scd conlra est auctoritas beati
(93) } } ) . Horum
Hieronymi, qui in Dialogo adversus Luciferianos, verborum hic est sensus: Si tunc, inquit, satisfccidiserte lcstatur Eusebium ac Theognium cum aliis mus sancto concilio vestro, Nic?pno scilicet, eique
episcopis Ariame factionis a synodo Nica?na susce- pcrsuasimus justam nos causam habui&se, cur anaptos fuisse. Idque probat tum ex testimonio eorura
tbematismis nollemus subscribere uunc consensam

(13

HtSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

ill

' , - uon repugnanles, sed consentientes iis quae a vobi*

decreta sunt, etiam hoc libello consensum nostrum
*
confirmamus; non quidem laedio exsilii, sed ut
,
. - suspicionem vitemus baereseos. Nam si i n conuwf , ^ - speclum vestrum nos venire patiamini, invenietis
(94), * * nos in omnibus concordes, et decretis veslris mor \ , dicus iubaerentes : quando et eum ipsum qui ob
\ - ista accusabatur, placuit reverenliaR vestrae buma (95). , ,
niler tractare, et ab exsilio revocare. Porro ab, \ * - surdum fuerit, cum is qui reus esse videbatur, 44
, , .
revocatus sit, seque de illis qnae ipsi objiciebantur
,
purgaverit, nos silere, et argumentum adversus
&, ,
nosmetipsos ultro suppeditare. Vos ergo, sicut re\ , \ - verentiam veslram Chrisli amantissimam decet,
' . \ iroperatorem Deo charissimura admonere digne \ - mini, eique preces nostras offerre, et in nostra
,
causa, ea quae vobis congruunt, mature decernere.
'. , Et bic quidem est libellus relraclationis Eusebii at} " que Tbeognidis. Ex cujus verbis coqjicio, istos fi * \ dei quidem qoae i n concilio edila fuerat, subscri. ' \ , psisse; depositioni aulem Arii consenlire noluisse:
et Arium ante istos ab cxsilio fuisse revocatum.
, ' Verum Hcet boc ita fe babere videatur, nibilominus
\ , Alexandriam ingredi prohibitus fuerat; idque ex eo
, convincitur, quod poslea reditum sibi i n Ecclesiam
.
et i n urbem Alexandriam paravit, simulala usus
pccnitentia, sicot suo loco dicturi sumus.
CAP. XV.
. I E \
0 ,

Quomodo Alexandro post synodum Nicanam mortuo,

, ^

'Athanaiius creatus ett epucoptu.

Ipikir
.
%

(96) - C Paulo post mortuo Alexandro Alexandria, episcoo*a& , , Atbanasius Ecclesiae praficilur. Hunc cum adm

VALESII ANNOTATIONES.
Mrtni oaai et parle adimplemus; et lam analacmtusno qoara fidei fbrmals subscribere parali
$umu. Yides qoanlam huic loco lucem afferat duarofa TOCOHI adjeclio, ct . At Christophorsoow locimi bui^c aliter interprelatur, quasi legerelor
*. Etenim v e r t i t : Quod sanctum
lettrum eonalimm nostru verbis voluerit fidem adhiiftt. Vennn Sozomenus ac Nicepborus vulgatam
lcetionem tuentar.
(94) . In codice Florentino et apud
SoioiiieiiBin legitar .
(95) .
Episcopis Iribuit i d
<|*od tb inperatore factum fuerat. Neque enim epiMopi Ariam ab exsilio r^vocaverant, sed imperator.
fentm scriptores i U plcnimque loqui solent, ut epiecopts tribaant id qood ab lmperalore facturaest;
ti contra inlerdom iraperalon atlribaant id quod
bctan est ab episcopts. Sic Socrates supra dixit
(Jiodam Nicaesiam veluisse ne Arius Alexandriam

ingrederelur, cum lamen id ab imperatore ipso

praeceptum sil, ut docel epistola Conslantini.
(96) ". Fallilur
bic Socrates, et Sozomenus, qui Alexandri mortem
el ordinalionem Albanasii referunt post redilum ab
exsilio Eusebii ac Theognii. Atqui Alexander episcopus Alexandriae, nondum qvhique mensibus elapsis
a synodo Mcaena, moriero obiit, ut leslatur Athanasius in Anologelico secundo adversu^ Arianos,
ubi agit de Melilio : ' , ,
. \ . *
, \
. Idem quoque tcstatur
Theodontus in libro Historiae, cao. 26. Mors igilur
Alexandri contigil anno Christi 525; ordinatio aulem Atbanasii vel eodem anno cxeunte facla est,
vel 6ub inilium anni sequentis.

VARIORUM.
1

. Sic Tocem hanc exbibait typograpbus Parisicn ^ qoid sabi r e t i t nescio.

. Obiit S. AJcxanfct*exxn
Bermudae, die lona?, inquit auctor H i ^Wipalriarchaniiii Copbtitarum, qui Baronii lemow c x ^ u b a t , id est, die dcciraa septima mensis
*pri&\qui h o c anno (sctl. anno Cbr. 526) cam fetetroHla concorrebat. Feslura tamen ejus die 26
tyrife ceiebratur; sive qnia eodie ordinatus fuerat,
**xe ob aliquam jns iranslationem. Atbanasius in

Apologia i i , et Theodorilus in lib. i , cap. 26, tradero

videntur eum mortouro esse oost roenses quinquc a
concilio Nica?no absolulo. Sod sipanlius terapns
cxprimil auctor libelli Synodici m synodo Casariensi, dum a i t : Atexandro papa Alexandrice, quinto
po&t mense quam Nicaa domum reversus esset, ad
Dominum digresso, Athanasius prasulatum tnerito
accepit. Quo pacto Alexandcr in suaui Ecclesiam
inilio bieniis pervenit, et die 16 Aprilis dcfunclus
est. Quod
"^endum est. quod Athana-

IU

SOCRATIS

M2

exsilio revocali, Eccleaias suas receperunt; eosque ; qui in ipsorum locum ordinati fuerant, expulerunt, , ; ; , ; ;
Amphionem quidem Eusebiue, Chrestum vero , '
Theognis. Cujus quidcm libelli exemplum hoc e s l : , . 0 5
Nos quidem a pietate vestra dudum condemnati i n - " (91) (92) ;
dicta causa, judicium sanctitatis veetrae placide et
, ;
cum silentio fe.rre debcmus. Sed quoniam absurdum est argumenturo caluraiiiae adversus semet- ; . "'
ipsura silentio suo prxbere, idcirco siguiGcamus , *
vobis, nos el in fide unanimes conspirasse, et notione , , ,;
consubstantialis diligenter examinata, omni studio \ , \
in pacem incubmsee, nullam unquam haeresim secu- ; \ ;
tos. Cumque ob securitatem et iranquillilalem Ec- , ;.
; \ ,
clesiarum ea suggessissemus quae nobis i n mentem
veniebant, el eos quibus a nobis satisfieri oporte- , \

bat confirmassemus,fidei quidem subscripsisse, ana- * ,

thcmatismo vero noluissc subscribere; non quod fl- * ,
dem reprebenderemus, sed quia minime credeba- ; ; ;, '
mus illum qui accusalus fuerat, ejusmodi esse, ; ,
; * ,
cum partiro ex iis quae ad nos per lilteras scripserat,
; ,
partim ex ejus sermonibus in conspeclu nostro habitis, compertum haberemus illum talem non esse.
.
Quod si sanctissimo concilio vestro salisfactum esl,
; (93), ;,
VALESIl ANNOTATIONES.
nobiliores episcopos, ab exsilio esse revocatos. At qui synodo inlerfueranl, tum cx aclis ipsis synodi
Baronius contendit hunclibellum ab Eusebio oblatum Nicsens, in quibus inter nomina episcoporum qui
esse episcopis in synodo Nicaena. Primum enim re- synodo subscripseranl,Eusebius et reliqui quosdixi
gulam fidei ait scriplam fuisse, cui Eusebius Nico- recensebantur. Idem quoque testatur Philostorgius,
mediensis cum aliis quatuor episcopis subscribere qui tribus circiter mensibiis elapsis post Nicaenam
recusarit. Eumdem taraen poslea, oblato satistactio- 8vnodum, Eusebium ait esse relegatum. Cum igitur
nis libello, iis quae decreta fuerant subscripsisse.
Eusebius ac Tbeognius se damnatos ab episcopia
Postbsec vero cum synodus Arium analheraate dam- Q esse falcaritur, id aulcm in synodo Nica3na"faclum
nasset, Easebium ac Theognium huic analbematinon esse constet, necesse eet ut io alio quopiam
smo noluisse subscribere : eamque ob causam daniepiscoporum conventu id gestum sit. Causam quinatos ac depositos esse a synodo, et Amphionem
dem ipsam refert Constantinu& in epistola ad Nicoac Cbrestum in eorum locum subrogatos. Constan- medienses. Idcirco enim se illos in exsilium misisse
linum tamen imperatorem iulerceesisse, ne senlen- dicit, quod haereticos qiiosdam, quos ipse ab urbe
tia exsecutioni mandaretur, egisseque ut Eusebius Alexandria ad comilatum mttti jusserat, suscepisac Tbeognius oblato poenitenlix libcllo susciperensent, et cuui illis communicasftent. Et Baronios quilur a synodo. Scd priinum in eo peccat Baronius,
dem ad annum Christi 329 bos Melitianos faisse
q jod duos libellos ab Eusebio oblatos esse dicil. censet, perperam. Ego vero Arianos fuisse potius
iNam de priore illo libello nemo unquam mentionem
crediderim. Idque diserte testanlur episcopi iEgypti
iecit. Deinde quod ait de deposiltone ac damnain epislola Svnodica quam refert Athanasius in Apolione Eusebii alque Tbeognii facta i n concilio N i - logia secunda adversus Arianos. Ob banc igitur
ca3no, ejus rei nulluin auclorero citat. Certe Con- causam synodum aliquot episcoporam fieri jussit
atanlinus i n epislola ad Nicoroedicnsee, id tunc Constantinus, a quibus Eusebius ac Tbeognios damfactum esse non dicil, scd tantum ait Eusebium nati sunl atque deposilt, ipse vcro eos in exsilium
metuisse ne id fieret. Denique quod ait libellum
misit. Idque aperle confinnat Atbanasius i n Jibro
poenitentiae ab Eusebio oblatuin esse in synodo N i - De synodis, \
csena id ex ipso libello manifesle refellilur. Obla . tdem quoqoe dicil Theodotus est enim hic libellus ab Eusebio cum esset in rilus in libro Hiat., cap. 19
exsilio, ut testatur his verbis, \
(92) . Ha?c verba in inierpretatione
, sua omisil Christophorsonus et Mugcultis. Legen , , etc. Praelerca
tur tamen etiam apud Sozomenum; et Epipbanius
missus est bic libellus cum jam Arius ab exsilio Scholaslicus ea sic reddidit: Dudum quidem ante
esset revocatus. Id enim teslantur haec verba,
judkium condemnati reverentia vettra, patienter
, ferre auce decreta tunl sancto vestro concilio debui , etc. Porro Arius satis diu mu8. Sic igitur conslruenda sunt b c verba,
post synodum Nicamam aCoustantino revocatus est. . Quibus verbis sub(91) " ^,
elc. Cum indicare videtur Eusebius, se indicta causa, et prscEusebias ac Tbeognius in exordio bujus epislolae judicio quodaru damnalum fnisse : quia sciiicet i m dicant se daranatos ab episcopis, quaeri menlo po- peralor lpsum antea damnaverat, infensus scilicet
test ubi et quando fuerint condemnati. Baronius Eusebio ob varias causas, qaas vide in epistoia Conquidem eos in synodo Nicxna damnatos essc dicit stanlini ad Nicomedienses.
atque depositos. Sed conlra est auctoritas beati
(93) dtfa . Horum
Hieronymi, qui in Dialogo adversus Luciferianos, verborum hic cst sensus : Si lunc, inquit, sati$fccidiserte teslatur Eusebium ac Thcognium cum aliis mus sancto concilio vestro, NicTno ecilicet, eique
episcopis Arianae factionis a synodo Nic&na susce- persuasimus juslam nos causam habuisse, cur anapios fuisse. Idque probat tum ex lestimonio eorum tbematismis nollemus subscribere uunc consensom
f

15

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

I I I

cap ^, 6cA - uon repugnanles, sed consentientes iis quae a vobis

decreta sunt, etiam hoc libello conscnsum nostrum
-
confirmamus; non quidem taedio exsilii, sed ut
,
suspicionem vilemus baereseos. Nam ei i n con. Ei ; WTOV , - speclum vestrum nos venire patiamini, invenietis
(94) " * nos in omnibus coucordes, et decretis veslris mor4 \ , dicus iuhaerentes : quando et eum ipsum qui ob
\ - ista accusabatur, placuit reverentiae veslrae buma (95). , ,
niler tractare, el ab exsilio revocare. Porro ab, \ * surdum fuerit, cum is qui reos esse videbatur, 44
, , * .
revocatus sit, seque de illis quae ipsi objiciebantur
,
purgaverit, nos silere, et argumenlam adversus
cfta6ej, \ ,
nosmetipsos ultro suppeditare. Vos ergo, sicul re%\ ; , \ - verentiam vestram Chrisli amaniissimam decet,
' . \ iroperatorem Deo charissimum admonere digne \ - mini, eique preces nostras offerre, et in noslra
,
causa, ea quae vobis congruunl, mature decernere.
, Et bic quidem est libellus relractationis Eusebii at que Theognidis. Ex cujus verbis conjicio, istos fi * dei quidem qua i n concilio edita fuerat, subscri. ** \ , psisse; deposilioni aulem Arii con3entire nolaisse:
* el Arium ante istos ab exsilio fuisse revocatum.
, ' Verum licet boc ila
babere videatur, nibilominus
\ , Alexandriam ingredi prohibitus fuerat; idque ex eo
,
convincitur, qaod poslea reditum sibi i n Ecclesiam
.
et i n urbem Alexandriam paravit, simulala usus
poenitentia, sicot suo loco dicturi sumus.
. '.
CAP. XV.
"Ori ,

Quomodo Alexandro post synodum Nicaenam mortuo,

,

Athanasius creatus e$t epitcopus.

.
* (96) ^ C Paulo post mortuo Alexandro Alexandri episcon&VT) " , po, Atbanasius Ecclesiae praeilcilur. Hunc cum adm

VALESU ANNOTATIONES.
noeintiB o m i ex parle adimplemus; et lam analacmlimo qnam fidei formula? subscribere parali
*WDO. Yides quanlam huic loco lucem afferat duanw) Tocim adjectio, ct . At Christophorsonw IOCOJD honp aliter interprelatur, qnasi legerelar . Etenim v e r t i t : Quod sanctum
intnim eoneilium nostris verbis voluerit fidem adAtVerom Sozomenus ac Nicepborus vulgatam
lectionem loentor.
(94) .
In codice Florentino c l apud
Soiomfnnm legitur .
(95) .
Episcopis tribuit i d
q*od ab imperatore factom fuerat. Neque enim epiwopi Arium ab exsilio rqvocaverant, sed imperator.
Vemm scrtplores ila plenimque loqui solent, ut epiKopts tribaant id quod ab imperalore factura est;
eontra ioterdain iraperalon attriboaiit id quod
ttctam esl ab episeopis. Sic Socrates supra dixit "
ffiodani Nicaeoam vetuisse ne Arius Alexandriam
n

ingrederelur, cum lamen id ab imperatore ipso

prseceptum sii, ut docel epistola Conslantini.
(96) ". Fallilur
bic Socrales, et Sozoroenus, Alexandri mortera
et ordinationem Atbanasii referunl post reditum ab
exsilio Eusebii ac Theognii. Atqui Alexander episcopus AlexandriaB, nonduin qeinque mensibus elapsis
a synodo Nicaena, morlero obiil, ut lcslalur Athanasius i n Apologelico secundo adversu^ Arianos,
ubi agit de Mcliiio : ""
, , '
. \ .
, \
. Idem quoqae tcstatur
Theodoritus in Hbro Hisloriae, cao. 26. Mors igitur
Alexandri contigit anno Christi 525; ordinatio aulein Atbanasii vel eodem anno cxeunte facla est,
\ e l sub inilium anni sequentis.

YARIORDM.
1

. Sic Tocem banc exbibait typograpbus Parisien- qaid sibi velit nescio.

.
Obiit S. Alexan^ ^ x x n Bennuda?, die lunce, inquit auclor H i ' t p a t r i a r c h a n i i n Copbtitarum, qui Baronii temP * M Q exAlabat, id est, die dccima septima mensis
Aprifo,qni h o c anno (scil. anno Chr. 526) cum fcsectnda concurrebal. Festum tamen ejus die 26
Aprife edebratur; sive quia eodie ordinalus fuerat,
w?c ob aliquam ejns transialionera. Atbanasius in
w

5la

Apologia n , et Theodoritus in lib. i , cap. 26, tradero

videntur eum inortuura esse post menses quinquc a
concilio Nicxno absolulo. Sed signantias teropus
cxprimit auctor libelli Synodici i n synodoCasariensi, dum a i t : Atexandro papa Alexandnas, quinto
post mense quam Niccra domum reversus et$et, ad
Dominum digresso, Atkanatius prasulatum merito
accepit. Quo pacto Alexander in suam Ecclesiam
initio hieniis pervenit, et die 16 Aprilis dcfunctus
est. Quod eo raagis dicendum est. quod Athana-

1*5

liG

SOCRATIS

modam puer esset, sacrum qucmdam ludum ona w - . , :;

cum pueris ?equalibu3 lusissc Rufinus narrat. Is lu . sus erat imitatio sacerdotii, et collegii sacrorum v i \ .
rorum. In hoc igitur ludo, Alhanasius quidein epi ,
seopi dignitatem sorlitus fuerat. Reliquorum vero

pueroruui alius presbyteri partes agebat, alius dia , , .
coni. Atque barc a pueris ludcbantur eo ipso die
,
quo Pelri episcopi et martyris cclebrabatur memo \
ria. Forte Alexander Alexandria; episcopus luncpra
torgrediens, ludum omnem contemplalur. Accitos, \ que ad se pucros interrogat quem quisque locum co
, *
in luda sorlitus fuisset, ratus e i eo quod gesluin
),
fuisset, aliquid singulis procnunliari. Quo faclo,
pueros in ecclesia educari et litterarum studiis e n i - .
diri jubet, ac pracipuc 45 Atbanasium. Quem qui- , \ dem jam \ i r i l e m ingressum aetalem , diaconum , '.
constiluit, et Nicxam secum duxit, ut in concilio , \ ;,
quod ibi congregatura erat, adjumento illius utere- \ , ,
tur. Haec de Athanasio RuGnus in libris suis coinme- .
^ moravit: nec profecto incredibile est ea contigisse, \
cum mulla bujusmodi scepenumero gcsta esse repe- . \
\
rianlur. Sed de Aihaiiasio hactenus.
(97) .
n

CAP. XVI.
Quomodo Constantinus imp. urbem Bgzanliorum
auxit, et Constantinopolim vocavit.
Imperator vero post peraclum conciliura, summa
in laelitia vilam exegit. Cclebrata igitur fcstivitale
publica vicennalium 6uorum, stalim ad ecclesiarum
instaurationem omne studium suum conlulil. Idque
turti in alhs civilalibus pnestitil, tum i n urbe sibi
cognomine. Quara qaidem Byzantium antebac appel- ^
latam, magnopere amplificavit, c l ingentibus cinctam muris, variisque aedificiis exornalani, reginae
urbium Komae exaequans, Conslanlinopolim nominavit, ulquc nova Roma vocaretur, lege sanxit. Quae
t;uidem lex in columna lapidea incisa, ac publice in

. i q \

&

.

* >
, \
.
(98), \ . , ,
, \
, , ' (99) . \ -

VALESII AMOTATIONES.
(97) , etc. Melius in codice
Leonis Allatii legitur hoc modo :
..
(98) , lege
, elc. Frequenter in his
particulis peccatumest ab anliquariis qui hos libros
cxscripserunt. Quod quidem scmel inonitum volui,
ut studiosus lector perse deinceps id observet. Ccrte
iu codice AUatii legilur .

(99)
'. Hunc cura qui corruptus antca legebalur, el prava distinclionc confusus, pristino nilori reslilui, expuncla
particula , qua3 nec in Fiorenlino codice, ncc i n
Sfortiano habctur. Confirraat emendalionera nostram Epiphanius Scbolasticus, qui sic verlil: dc^
nominatam Conslantinopolim , appellari secundam
Romum legc firmavil.

VARIORL'.*.!.
sii ordinatio nonnisi sub hujus anni flnem peracta D
est; cum anno 573, dic 2 mcnsis Maii, ad Deum migrarit, et, ut teslalur Cyrillus Alex., annos 46 inler
gros sederit. Quare non dubito quin ea ordinalio vi
Kal. Januarii, uti ad genuinum Bedae Martyrologium
addilur in ms. ecclesiae Vaticanai S. Petri, die videjicet 27 mensis Decembris, S. Joanni evangelislx
sacra,facla sit; el bucusque S. Anatbasii iniliumbujus anni principio perperam consignatum fuerit, pra>
termissa vacatione sedis per aliquot mcnses ; cujus
causa ftiisse videtur fuga Athanasii. Vide Sozora.
jib. i i , eap. 17. (Ant. Pagi ad ann. 356, nura. Z.)

'. Rcm hanc narrat Ruunus

Ifist. lib, x, cap. 14. Cui saffraganlur Sozomcnus

44. Vi,!.lib. i i , cap. 17, et Nicepborus lib. vm, cap. U

Ant. Pagi ad ann. 511, n . 26, 27, qui banc Iiisloriara defendit, et putat Atbanasium lunc circitcr
tredecim annos natum. Caveus vero ostcr ei Du
Pin fabulam esse censent.

. Eusebius, Socrates
el Soxomenus uno oro aflirmant Conslantinum
proximeposl dimissaui synodum, priusquara cniscopi domuin redirent, viccnnalia sua dedjsse. lloc
cliain Chronici Alexandrini suffragio conOrmatur.
Proinde ad xx impcrii annum Consianlinus pervcnerat, cum synodus liPec Nica?na diinillebalur. ( B o
vcregius Artnoi. in can conc. Nic. inilio.)
f

HISTORIA

ECCLESIASTICA
LIB. I .
113

Slrategiojuxtaequeslrem
iroperatorisipsius
statuatn
, ( I ) .
collocata sst. In eadem urbe duas ecclcsias sedifica ,
v i l : alteram Irenes, alteram Apostolorum vocabulo
, ,
appellalam. Nec vero solum rcs Chrislianorum am . , ,
pliOcavil, u l antea d i x i , verum eliam superslilio , \ * . nem genlilium destruxit. Certe deorura simulacra
ad omalum urbis Constanlinopolilanai palam propo3& , \
s u i t , et tripodas Delphicos in ejusdcm civilalis circo
.
publicavit. Sed haec quidem supcrflua nunc videnlur
commemorari
: prius enim spcctantur oculis, quam
.
pcrcipiantur audilu. Tunc lemporis vero Cbristia . \
norum res maximum incrementum ccpcrc. Elenim
, \
impcralorisConslantini temporibus, cura alia mulla,
(2).
lum id praccipue divina Providenlia reservabat. Et

bas quidem iniperaloris laudes Eusebius Pampbili
.
\ , , magnifice commcinoravit. Non imporlunum lamen
esse arbilror, ut el nos quoquc dc iisdem rebus pro
.
irili parte pauca diramus.
. 17/.
46 CL\P. XVH.
' ', Quomodo imperatoris mater llelena, crucem Domini
,

diu perquisitam Hierosotymis repeni, et ecclesiam

,
conslruxit.
.
11 ,
Mater impcraloris Hc!ena,cujus gralia impcralor
,
Drcpanum, quam ex vico civilatem cffeccrat, Hcle , ' , nopolim voluil appcllari, a Dco in somnis admonita,
' . \ - venil Ificrosolyma. El cum vctercm illam Hicrusa! )cm,juxla Propbclae vaticiniuin, * dcsorlamsicut
, , moruin custodiam ofTcndisscl,Cbrisli monunientum,
. \ , in quo illc scpullus rcsurrexit, sludiosc coepil per. , C quircrc. Ac diflicile quidcm illud, scd lainen opilu. " , lanlc Deo taudcm reperil. Quac Y C I O causa fucrii bu . - jus diflicullalis, paucis aperiam. Qui Cbristi fldcni
^ , , sequcbanlur, post morlcm cjus, moniimciiluin islud

magnopere colucrunt. Hi vcro qui a rcligionc Cbrt, ^ > .
sii abhorrcbanl, locum aggcre opplentes, lemplum
ojv '^. \ - Ycncris in co exslruxcrunt, el simulacro superposilo, luemoriam loci pcnilus abolcrc sluducruiu. Et
vepiv . , \
hoc quidcm oliin cis succcsseiat. Ycruni impcralo \ ,
ris nialri ca rcs innoluit. Delurbalo igUursimula *, , cro, cgcslaquc humo, c l loco undiquc rcpurgaio,
Ircs cruccs in monumento rcperit: unam qtiidcm
\ .
: \ \, bralam in qua Cbrislus pcpendcrat ; duas vcro
- alias, in quibns duo lalroncs qui una cum illo cru-j
cilixi sunt, inortcm obicrant. Cuin bis invcnla ctiam
, . \
1

r w-w -

i i * -'

ir

" |

cst labclla in qua Pilalus Cbristum crucifixuni, rc-

11

Psal. Lxxvni, 1.
(I)

.
ANNOTATIONES.
AJcxau
Scribendimi videlur . QuaniVALESil
cmendatioquinla
urbis )recenselur,
ct in Chroiiico
(2)
cjus

xpt
nem conOrmal cliam Epiplianius bis vcrbis : Sicut gionc
bx ipta in marmorea plnloma voscitur esse comcri- rota. Locus bic liuililus est, ut apparct.Quem Chripto, ft in Stralegio juxla cqucstrem $latuam ejus slopliorsonus quidcm, ex conjoclura, ul opinor. ila
(ontiitnttt. L c g c a l crgu Epipbanius in suo codicc, supplcvil, \
: > , stipplc - . Scd vcrbinn illuil nullo
(. E r a i autcni Slralegiuin xdcs puUica in modo tolcrari polcst. Nos igilur lcviori nuilationc
iesiralrgi, i<\ os\ duumviri qui urbem feyzantium locui ila rcsliuiciiduinpulamus : -,
ofi regebanl, scdcre consuevcrant. Ejus mcntio \ ). .
veteri dcscriplionc urbis ConsLinlinopolitanx, Quam lcclioncm in vcrsionc noslra soculi suinus.
inipcrii Uoiuaui prxfixa est: ct in re- Idox logo 1>, clv.
f

HEXEI

t*t

<' rrarp. r

YARIORUM.
f .-. Hisloria b.vc lo invrntimir S

113

SOCRATIS

geru esse Judaeorum variis linguis ac littcris pro- . ! xpiv

nuntiaverat. Sed quoniam ambiguum eral quauiam
essel crux illa qoae quaerebatur, mater imperaloris , . non mediocri dolore affecta est. Quem quidem brevi . , \ .
post tcmpore Hierosolymorum episcopus, nomine ,
Macarius, sedavit et ambiguitatem omnem fidei ,
virlute dissolvit. Signum enim a Deo petiit, et i m - .
petravil. Signum vero fuit bujusmodi. MoJier quav , dam illius loci, diulurno confecta morbo, jam in ^ ,
. \ . ipso mortis articulo erat constituta. Huic ergo animam agenti, episcopus singulas cruces apponi jubet, ,
oertissime sibi persuadens fore ut mulier pristioae . '
valetudini restitucrelur, si pretiosam Domini cru- , ^ , \ .
ccm altigisset. Nec vera spes eum fefellit. Admotis
enim duabus crucibus qua3 Dominicae non erant, .
mulier mbilominus i n sammo vilae discrimine re^ ,
mansit. Adbibita vero terlia, quae vcra Domini crux
,
eral, illa i n vitaB mortisque confinio posita, statim (5) ,
convaluil, et prislinum vigorem recuperavit. Hoc \ .
igilur modo repertum est orucis lignum. Imperalo- , , ris autem maler, in ipso quidem sepulcri loco tera ,
plum magnificum exstruxit, et Novam Hierusalem . "
cognoroinavit, quam ex adverso veteris illius ac de, \
serta? condiderat. 47 Crucis vero porlionem unam
, argentea inolusam Iheca, iis qui visere eam vellent, , (4),
ad perpetuam memoriam illic reliquit; alteram vero $ , \
ad imperatorem misil. Quam ille cum accepisscl,
\ .
pro certo babens civitatem illam perpetuo incolu .
mem fore in qua boc pignus servarelur, in slalua
, , \
saa recondidit, quae Conslantinopoli i n foro quod , Constanlini dicilur, super ingenti columna purpurea
, (\ \
posila est. Alque hoc quidem auditione acceplum, ),
buic historiae inserui. Omnes tamen ferme qui Con- \ , siantinopolim incolunt, id verum esse affirmant. .
Clavos praeterea quibus Gbrisli manus croci fuerant .
affixae, cum idem imperalor accepissct (nam et hos " \ ,
in monumento rcpertos roater ad ipsum miserat), . * ,
frcna ex illis et galeam fabricari jussit; iisque usus , ,
esl i n bello. Cselerura imperator quidein materiam
,
omnem ad construclionem ecclcsiarura aflatim sub (5).
ministravit. Scripsit eliam ad Macarium episcopum
\ . VALESII ANNOTATIONES.
(3)
A^aK.Desumpsit haec Socrales ex D bendum cst :
Eusebii libro III de Vita Gonstantini, cap. 33. Sed . De bac porro
dcceptus est, cum existiraavit ecclcsiam illam quae Conslantini slatuaquae super Porphyrclicaui cojuxta sepulcrum Domini ab Helena, scu potius a lumnam in foro Constantini posita erat, mirum ac
Constantino, aediiicala est, Novam Uierusalem esse penc incredtbile est quod narrat Philostorgius,
appellatam. Neque enim id dicit Eusebius; sed tan- eam a populo illuc cum ccreis convenicnte adorari
lum alludit ad novam Hierusalem, cujus mcntio flt solitam. Id tamen teslimonio quoque suo confirmat
in Apocalypsi Joannis. Vide quae nolavi ad diclum
Tboodoritus in libro primo llisioria? ecclesialocum Eusebii. Porro hunclocum emendavi ex Flo- sliox cap. ultimo: / ,
rentino codice, in quo ita diserte scribitur, \ * \
, ut jampridem monuit me perhttc , :.
r a s v i r c l . Emericus Qigotius, cum ipsum codicem
(5) .
Scribcndum esl,
inspexisset Florentiae.
.
(4) " &
. ScriYARIORUM.
currit apud Eusebium, inloco huic ^arallclo, lib. in
de Vita Constanl., cap. 28. Verum tyrilhis episco>usHierosolymitanus,quieodem sa3Culovixit, aperle
esUlur lignum Sauclie crucis imp.Constanlino divi-

nitus ostensum , in epUloJa ad filiumcjus Conslantium; itein in catechesi dc ejus inveutionc loquilur,
ut dc re omnibus nola. O^^irca de historix htijus
6de dubilari non polest. W. Lowrn.

Kl

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LLB. I .

42*

** \ , - ut opus ipsum acceleraret. Maler vero imperatori&,

. \ - poslea quam aedificasset Novam Hierusalem, apud
, Bethleem quoque in spelunca in qoa Ghrislus secuu, , dum carnem natos esl, alteram ecclesiam priore illa
. \ baudquaquam inferiorera eistruxit. Sed et lertiam
\
aedificavit, in eo monte ex quo Dominus conscendit
, \ \ inccelum.Porro tam pie ac religioseerga haec erat af - fecta, u l i n ordine muliemm una cuio caHeris Deum
, ^ .
oraret. Virgines quoqoe i n matricula ecdesiarum
ascriptas, ad conviviam vocabat; eisque ipsa per se minislrans, mensae apponebat fercula. Malta pra>
terea ecdeatis et pauperibos erogabat. Denique cwn i n summa pietate vitam exegisset, mortem obiit
inno jBUtis circiler octogesimo; corpusque ejus Novam Romam deporlatum, i n regalibus monumentis
deposiltim est.

. .
CAP. .

Quomodo mp. Constantinu* gentiUum quidem ruper , *
stitionem delevit, multas autem eccte*ia$ variis in

.
locis erexit.

Postbaec imperator, rebus Cbristianorum magis
, addictus, gentilium superstitioaes pcnitus aversa. * tus est. Ac primo quidem gladiatorum speclacula
. suslulit; deiQ saas imagines i n deorum templis col cavit. Gtimque gentiles Serapim esse dicerent, a
, quo Nilus ad irrigandos jEgypti agros adduocretur,
, eo quod cubitus Nili ad lemplum Serapidis porlart
() . consueverat, ipse ad ecclesiaro Alexaadrinonun cu ^, b i l u m 4 8
transferri praecepit.Et cum illipalam
* * , (7) jactarent, propter iram Serapidis Nilura ascensuram
\ , \ non esse, nibilominns et sequenle anno, et reliquis
, , C dcinceps annis exundavit Nilus, alque etiamnum
, - exandat: adeo ut re ipsa declaralum sil Nilum non
; . (8), \ ob superstitionem illam genlilium, sed ex divinae
\
Providentia? decrelo ascendere. Sub idom lempus
' , \ cum barbari, Sarmatae scilicet et Gotbi, irruptione
^ ' facla Roiuanorum agros vaslarent, iraperaloris U men studium in construendis ccclesiis neutiquani
, propterea est imminutum: sed utrique negolio com&, - pctentem curam ac solliciludinem adhibuit: nam
, hos quidem, Ghristi tropaeo conflsus, penitus devi , - c i t : adeo u l aurum quod a priscis imperaloribua
,
dari consueverat barbaris, in posterum adiracret., ct
&' . ipsi insperata cladc perculsi Gbristianam religionem,
i , , u r a

VALESU ANNOTATIONES.
(6) Tfor xijzvr .
Gbristopborsonus D Vide Rufinum in libro n , cap. 13. Porro ea lcx
qaidenj et Mosculus verbahoc ioco transposita esse
Gonstantini diu non sletil. Nam Julianus eumdem
rrediderant, legerunlque, ut ex versione eorum
cubilum in Serapidis templum jussit reporlari,
ibique deinceps roansisse videlur usque ad tempora
appiret,
Theodosii, et eversionem Serapei.
. Sed cura passive
(7) " . Delenda est par*umi DOD possit, aliler eroendaiidus est bic locus.
licula , quaa hic superflua csl, el ob nimiam rcNosigitar ex codice Sfortiano locam ita restituipetitionem odiosa.
eias:
(8) ' ) . Lego cum
. l d est, Ipte Alexandro
Christophorsono et Musculo,
prxctfit, ut cubitum illum in ecclesiam
Iransferrel.
.
quidem cmendatio conGrmalione non eget.
VARIORUM.
\ .
Veteres CbrislianL artcmgla^tttortam omxiino damnabant. Perit (inquit TerUfianuft De pudiciiia) fidelit elaptut in $pectacu* fMadrigarii furon$< et gladiatorii cruorU. Yide
eleomdem De tpcctaculis.
. Pro Gothis Scytbas dicil Eosebius de
f

Vila Constant., lib. nr, cap. 5. Certe Graeci SCHt

ptorcs vocare solent, quos Latini Gotbos.
Porro Gothi victi sont ab exercilu Roroano in terris
Sarroatarnm, dic xu Kal. Maii, Pacaliano et Hilariano coss., id est amioChr 332, inquit Yales. i n
loc. cit.

SCCRATIS

cujus praesidio lulus ubique erat Conslantinus, lunc \

primam amplexi sint.Ipse vero alias rursus ecclesias * , *
a&dificavit: et unam quidem ad quercum Mambre, , .
sub qua angelos liospilio exceptos ab Abrabamo d i - ,
vina lestantur oracula", construxit. Cum enim cora- \ ' ,
* perisset aras sub ea quercu positas esse, et genli ,
lium ritu illic sacrificia peragi, Eusebium quidem
Caesariensem episcopum graviter per litleras repre- .

hendit: aram vero ipsam disturbari, et ecclesiam
juxta quercum tabricari jussit. AJteram vero eccle- ,
, /
siam ileliopoli in Phoenice construi praecepit ob
bujusmodi causam. HeliopoliUe quem olim legislato- ,
. '
rem habuerint, et cujusmodi moribus is fuerit praeditas, equidcra non possum dicere : verum illius . \ ,

. . *
mores civitas ipsa salis oslendit. Quippe apud illos
. .
. .
lex palria jubet uxorcs communes esse. Quara ob
T^p * .
(9) .
causam incerti apud eos erant liberi. Parentum enim
ac liberorum nulla erat distinctio. Virgines vero ho- * ,
spitibus qui ad ipsos venerant, constuprandas tra- .
debant. Hoc mstitutum, quod ab ultima v-ctuslate , .
;,
apud illos oblinuerat, imperator abolere sluduit.
SubJato enim per honestam legein turpissimac con- , \ . suetudinis flagitio, id perfecit ut scipsas cognosce- .
rent faruiliae. Ecclesiis praterea sedificalis, episco- \ " ^
,
pura illic ordinari, et sacrum clerum constilui
curavit. In bunc modum imperalor
fieliopolitarum ^ . * ,
, *
morer ex pcssirais modcsliores reddidil. Simili
ralione delubrum Veneris in Apbacis ad mon- , ;
tem Libanum demolilus, nefanda qua? illic commit- \
tebantur flaojitia penitus exstirpavit. Quid vcro com- Q :, \ ,
,
memorein, qucmadmodum Pythoaicum daemonem
,
in Cilicia fugavit srde in qua ille delilescebat, funditus everti jussa ? Tantus porro in illo erat amoris , ,
. ''
ardor erga Chiisti religionem, ut cura bcllum Persicum imrmneret, tabernaculum ad inslarccclcsiai, ex * 49 variiu piclisque velisconfici jusserit, sicut Moyses > . " \ \
: , \
olim in solitudine fecerat, atque illud secum portari
voluerit, ut in locis ctiam desertissimis paralum ha- , , ; ,
beret oratorium. Sed bellum eo quidem lemporc , \ , *
ulterius non processit. Slatira enim exslinctum esl, ,
.
ob meium quem Persis imperator incusserat. Jam
,
vcro quod in condcndis eliam urbibus plurimum
studii posuerit, et quemadmodum exquibusdam vicis , ' \
, civilales effeccrit, ut Drcpanem ex matris noininc,
ct in Palacstina Conslantiam ex sororis sua; vocabulo D ,
appellaril, intcmpestivum arbitror hic referre. Ne- , , que enim nobis proposituin est res gestas impera- ^* , ;
loris omnes recensere, sed eas tanlum quac ad , \ .
" ,
Cbrisli religionem pertinent, et praecipue quae circa
ecclesias contigerunl. Proinde praeclara iniperatoris .
facinora, quippe quae allerius sint argumenti, et , \
proprium opus desiderent, aliis relinquo, qui ea \ ,
commode possunt perscribere. Ego vero, si quidem ,
Ecclesia expcrs scdilionis ac discordiaepermansisset,
* \
ipse quoque penitus conlicuissem. Quippe ubi argu, \ *
y

, 0

Gen. xvni, I sqq.

(9)
codices nihil mulanl.

VALESII ANNOTATfONES.
7 xapovct. locum cmendavi cx codice Lconis Allatii. Reiiqui cniin

'25

HISTORLA ECCLE3IAST1CA. LIB. I .

126

> - mentuni deest, superflua cxsistit dicentis oratio.

kljzxst ff 0) ,
Scdquoniam inanis dissercndi sublililas alque vcr^ ,
sutia apostoIiraniChristiaQaereligionis fidem lurbat i i simul ac dissipavit, litleraruro monumentis haec mandanda esse duxi, nc res quae in Ecclesiis gesUc
w n t , silenlio oblilterentur. Uujusraodi eniin rerum notitia lum apud alios maximam laudem affert,
tam ipsaiu qui ea praeditus sit, mullo efficit cauliorem; ncc fluctuare sinil, ubi novilas qusedam dictionum
incidenl.
. *.
CAP. X I X .
Tira _ ,

Quomodo Constantini temporibus inleriores lndi

fidem Chrisli amplejci sunt.
"
.
Jam vero qualilcr Cbristiana reiigio, hujus inipe' \
* ratoris temporibus, lalius propa^ala sit, a nobis
\ , corumemorandiim est. Inlcriorum enim Indorum
rpo; . genles et lberi , Cbrislianam fidem lunc primum
^ , susceperunt. Cur vcro interiores dixerim, breviter
/ . ; explicabo. Cum aposioli praedicalionis causa ad
, - & g ntes profecturi, eas inler se sortito dividerent,
(11)
Tliomas quidem Parlbiae, MaUhaeus vero jfcthiopiae
& - aposlolaium sortitus est. Barlbolonweo India quae
,
jEthiopise confinis est, obtigil. Interior autcm India,
,
quam genles accolunl plurmiae, diversis utentes l i n ^, guis, anle Constanlini tempora nondura Cbristi fide
.
fbcrat illustrala. Porro qua? causa cos impulerit u l
, . . Chrislianam religionem amplecterentur, jam dicere
, ,
aggrediar. Meropius quidam phiiosophus, genere
Tyrius, Indorum regionem viscndi gratia pctere
,
9? (12) , decrevit: excmplo Melrodori pbilosopbi ad id pro&* . vocatus,qui 5 0 eamdem regioncm paulo anlelustra , - verat. Assumptis igilur duobuspueris,necessiludine
sibi conjunctis, qui lingua3 Graecse ncquaquam crant
, ). .
, Q ignari, navigio in eam regionem trajecit. Cumque
v/=w 2 .
ea quae videre cupierat contemplalus essct, rerum
t'M ^ ^ ( l S ) . ,
quaj ad victum necessariae sunt parandarum causa,
' \ . ; ^
ad locum quemdam appulit, in quo porlus crat tutus.
f^TKfsvxil , Forle contigerat ut foedus Romanos inter et lndos
C

YALESll ANiNOTATIONES.
. Hic est Bletrodorus pbilosoplms, cujus
(10) 1' . Melius scriberelur ,
qood iket leve videatur, necessario tamen admo- mcminit Hieronymus i n Cbronico : qui cx Indica
Desdum est, ne quis nobis forsan oLjicial id fu- peregrinatioiie reversus, mtiltas gcinmasatque uniones obtulit Consiantino; et alia plura, quoe longe
gisse dtligenliara noslram.
(IJ) . Vide (jnae notavi majoris prctii essent, a Sapore Persarum rege sibi
eropta esse mentilus, causam praebuil bello Perad Jibram m Historiai eccles. Eusebii, in caput 1.
sico , u l testatur Ammianus Blarcellinus in l i Quibas adde locum incerli scriploris ex Homilia 2
in Mattbaeum : Denique cum po&t resurrectionem Do- bro xxv. \ i d e , si placct, quaj illic notavi.
(13) &- . Scribcntttm' Tiiomas apottolus isset in provinciam illam, adjnacti sunt ei ; ei bnptizati ab eo, facli sunt adjvto- D dum ouiuino esl , quam eraendationem
confirmat cudcx Allatii, in quo scriptum est
ra pratdicationis illius. De magis Persicis loquitur.
.
(12) *\> .
.tfqt

VARIORUM.
e

. Cum Meropius dicilur Melrodori exemplo i n t i u i u s ad lon^inquara peregrinalimcm $usctpiendaiD, hoc iniuime inlelligendum de perrgrifiatione aliqua io jElbiopiam, Indiara tuuc vocalam,
perperam intcllexil Rufinus, scd simpiiciler el
ttsoiule d e percgrinalione ad orbcm lerrarum l u ttraodum insiilula. (Ant. Pagi ad ann. 527, n. 16.
e l i a m Pearsonutn Vindic. epist. Ignat. part. ,
PT. 185.)
Haec s u b Constantio, non vero sub Constanlino
coniisere : pax cnim Romanos inler et Pcrsas anno^oC rupla,occa$ionc irruplionum P*Tarum iu
1

Mcsopolamiam, et in rcgjones orientalcs imperii,

ut disertc docent Eusclius in Vita Constantini,
lib. iv, cap. 56, c t c , Eutropius in Historia, Yictor
de Caisaribus, et Rufus in Breviario. Et tantuni
abest ut Sapor Persarum rcx accepta non remiseril,
et Conslautmo non fecerit satis, ut Eusebius, leslis
oculaius, qui in hac re falli non potuit, prodal
Persas, postquaiu in ditiones iinperii irruperc, cum
Constantino congredi vehementer reformidasse,
uiissis legatis paccrn ab eo postulasse, el iraperalorem pacem et araicitiam cura eis libcnler pepigissc,
(Aat. Pagiadaniu327, n . 18.)

127

SOCRATIS

paulo anterumpcretor.Indiitaqueetphilosophum,et , .
, ,
eos qui eadem nave vecti erani, comprehensos omnes,
.
exceptis duobus pueris ejus consanguineis, inlerficiunt. Pueros autem aelatis gralia miserati, Indorum , , q>
regi dono obtulerunt. Ille, puerorum aspectu delecta- ,
tus,alterum,iEdesium noroine,pincernam mensae suae , ,
.
conslituit; allerum vero, cui nomen eratFrumentius,
* \
scrinioram curam gerere praecepit. Non multo post
\ \, .
tempore rex rooriens, iilio adrooduro puero et uxori
relicta succcssione regni, duo3 illos adolescentes l i - ,
bertate donat. Sed regina, quae filium in lenera adhuc ,
, .
lale derelictum videbal, poslulat ab adolescentibus,
ulejus curam tantisper suscipianl, donec virilem a l l i - , *
gisseta3tatera.IUi, reginae oblemperantes,regni nego- .
tia procurare coeperunl. Sed rerum summa penes . ,
Frumentiumerat.Hic igitur Roroanos mercalores qui ,
inillaregionetumagebaiit,sollicite coepit perquirere . , *
num quis forle inter illos Christianus inveniretur. ,
Gumque aliquot reperisset, et quisnam esset ipse eos (14) \
dotuisset, hortalus est ut privata sibi Ioca delige- . , \
rent, in quibus Cbristianorura more Deuro preca , reutur. Dein processu lemporis ecclesiam aedificavit
. \
et quo&dam ex Indis Cbristianae Odei rudimentis i m - ,
butos, orandi causa secum i n ecclesiaro induxerunt.
\ *
Postea ver>, cum regis puer ad perfeclam venisset , \ aHatera,Frumentius, resignatis ei regni negotiis quac . ,
probe administraverat, pelit ut in patriam reverli
, \ ,
sibiliceret. Rege conlra ejusque matre roganlibus .
ut maneret, ncc persuadentibus, revisendae patriae \ ,
desiderio captus, ona cum iEdesio domum rediit. Et ^ *
jEdesius quidem Tyrum velociler contendit, ut pa- ^ ,
renles et cognatos illic viseret. Frumentius vero
(15), ,
9

VALESJI ANNOTATIONES.
(14)
.
Hunc p i u s , cum Melrodori excmplura secutus Indiam
locuiri non inlellcxerunl inlerprelcs. Musculus enim
perlustrare aggressus sit, non nisi aliquot post anfiic vertit, ut separatis locis uterenlur. Ghristophor- nis banc peregrinationem soscepit. Ponamus igitur
sonus vero, ul loca separatim sibi sumerent. Socra- Meropium profectum esse in Indiam anno natalis
tes in hoc capite Ruiinum pene ad verbum inler- Douiinici 527. Anno sequenti cum in patriam r e pretatur. Et Kufinus quidem ita dixerat, monere ut
verteretur, occisus est a barbans. iEdesius vero ac
convenlkula per loca stngula facerent. Socrates vero Frumentius, adhuc adolescentes, oblati sunt Indo vocavit, qoae Rufinus dixerat con- rum regi: ei alter pincema regis factus, alter scriventicula. Sunt enim conventicula, proprie loca niis ac rationibus praepositus cst. In quo ministeno
privata, in quibos collcctae fiunt; et ab illis distin- ambo usque ad obituin rcgis perraanserunt. Ponaguuntur ecclesiae, quae sunt publici juris, non in mus igitur triennium eos ministrasse rcgi. Obiit
dominio cujusquam privati.
postea rex Indorum relicto illio admodum pqero.
(15) '

Sed regina pueri mater trapetravit ab iEdcsio ac
&. Idem ait Ruftnus : Tiim vero Athanasim, Frumentio ot procurationem regni suscipcrciit,
nam U nuper sacerdotium susceperat, etc. Sed si rein donec puer ad perfectam aelatem pervenisset. Deattentius expendamus, baec vera esse non possunt. mus igitur pueruro octo circiter annos natum fuis*e
Etenim Meropius philosopbas in Indiam profeclus tiinc cum paier abitt e vila. Cum Frumenlius non
esse dicitur exemplo Metrodori philosopbi, qui |> nisi puero jam adulto et tulelae suae facto reversus
anle illum Indiam perlustraverat. Alqui Metrodo
fuerit Alexandriam, oronino necesse est ut dccem
rus philosophus non ante annum Domini 325 ex
minimum annos regnt negotia procuraverit. Ita
Indica peregrinatione reversus est'. Reversus enim
Frumentius circa annum Domini 341 reversus foeex India, Gonslantino imp. obtulil rounera quse a
rit Alexandriaro, quo auno Alhanasius non receos
rege Indorum acccperat, ut supra noiavi, partim
factus erat episcopus, scd quintumdecimum episcoex Ammiano Marcellino, partim ex Cedreni Chro- patus annuro excesserat. Porro ex his qoae dixi
nico. Id ergo post debellatum Licinium contigerit manifeste eolligitur hanc Indorum conTercionem
fiecesse est. Tunc cnira Constanlinas Orientis iraper Frumentiura faclam regnanle Constanlio conliperium accepit. Yictus autem ac debellatus est L i - gisse, non autem principalu Gonstantini, nt RuQcinius anno Christi 324 exeunte. Jam vero Mcro- nus c l alii eum auctorem secuii prodiderunt .
u

VARIORUM.
Valesium summopere hac in re baUucinatnm,
facilc est demonstrare. Aibanasius, qoi nuper saet Rufinum quoad rei gcslae tcmpus non crrassc,
cerdotium susceperat, illuc Frarucotium epUcopum
u

IHSTORIA ECCLESIASTICA. -

159

LIB. I .

430

, Alexandriam delatuF, Athanasioepiscopoqui tumre( * cens bonorem illum adeptus 51 fueral, rem omnem
\ (16), \ - refert, peregrinationis SUK eventum narrans: spem
^ .
esse, Indos Christi fidem suscepturos. Proinde
, orat ut episcopum et clerum ad eos mitteret, nec
,
ullatenus negligeret homines qui ad salntis viam
1/ . . \ facile deduci poseent. Athaiiasius quid facto opus
(17), \ esset considerans, ipsum Frumentium episcopatum
, \ suscipere borlatur, asserens nullum se habere ad
, .
boc munue aptiorera ipso. Atque iia factum est.
, , Frumenlius ergo, episcopali apice decoratus, ad rerj . *- gionem Indorum reverlitur; et Cbristi religionem
, \ Hlic predicans, raultas passim ecclesias construit.
, .
Cumque divina ei adesset gralia, innumera miracula
edidit, et plurimorum languentium animos simul curavit et eorpora. Haec Ruftnus ab iEdesio, qui et
ipee Tyri presbyter postmodum factus est, se accepisse nafrat.
. '.

Tira

& , \
.
\ , \ *
.
*
.
, ;; ,
\
. ,

CAP. X X .
Quomodo Iberi ad Cliristi fidem conversi sint.
Jam vero tempus est ut qoa ratione Iberi sub
idem lempus ad Chrisli fldem conversi sint expo nam. Mulicr qusedara castam ac sobriam ducens
vitani, divina disponente Providentia ab Iberis
capta cst. Isti 52 porro Iberi ad Euxinum Ponlum
babitant. Iberorum qui sunt in Hispaoia, coloni.
Mulicr igitur captiva, inler ipsos barbaros philosopbicum \ivendi genus seclabatur : nam pnEter
arclissimam castimoniae disciplinam, longissimis
etiam jcjuniis el continuis orationibus vacabat.

VALESH ANNOTATIONES.
(1) .
Addendum vide- C
Ur .
(\1) .
De
iot rrooeolio episcopo loquitur Athanasius in
ApoVo^tko ad imp. Gonslantium :
,
, ^ . Et paulo post refert epiUobm Constantii ad Aizanam et Sazanam lyranAOS Aoxumis, qua iis praecipit ut Frumentium,
ovem Albanasius Auxainis episcopum ordinaverat,
AJexaadriani miltant ad Gcorgium illius urbis epioponi, ni ab illo vene fidei doclrinam accipiat.
K\ qoo apparet Frumenlium tunc temporis recens
J Athanasio ordinaium fuisse. Scripla autem est

hxc epislola anno Chrisli 356. Sed Baronius in A n notationibus ad Martyrologium Roinanuro, Frumentiura hunc Aaxumis episcopura distmguendura esse
dicit ab altero Frumentio Indorum episcopo, de quo
Ruflnus et Socrates loquuntur. Ego vero unum
eumdemque Frumentium esse conlendo, eum qui
Auxumis, eteum qui Indorum episcopus diciiur.
Auxumis enim metropolis est jEtbiopiae. iEihiopes
aulem ab anliquis confundi solent cum Indis. Sic
Pbiloslorgius Homeritas, qui Auxumitig Ticini sunt,
Indos vocal. Ipsi quoque iEtbiopes qui nunc Abyssini dicuntitr, sese Indos vocant, et apostolum gentis sua? Frumentium agnoscunt, ut teslatur Lucas
Holstenius in Notis ad Marlyrologium Baronii, q u
nupcr Romae prodierunl.

VARIORUM.
ordinalam redire jubet : ex qno in Indtce parlibus et
Ckristiatwrum ecctetice factm sunt, e{ $actrtotium ctemt: ila Rufinus. Cum vero S. Albanaoi met*se D^cembri anni 526 episcopus Akxantrioos renonlialas fucrit, liquet hoc circiter teraporc, o l recte vidit Uaronius, Frumentium cpiscopem in i U i i o p t a m Indiam a Ruflno appelialam,
Busam esse, Meropiuipque, cum i^dcsio ct FruM i i o , jae propinqnis, anno Cbristi circiler 516
pnnegriflationem lllam snscepisse, et uno aut altero
aalea aono Melrodorum, cuius exemplo inviutus
foit, venun Indiabi, quara Rufinns perperam citeriocwu v o c a l , penetrasse. Neque enim parvum
is i n eundo et rcdcundo, et ibidem commo, donec fitius rcgis adolesceret, iEde&io ct
Fr^arritio ccmsuincnduin fuit. Non ilaque contra
carooologiam, scd contra geographiam Rufinus peco r i t . u e n i m llistoriam suam ecclesiasticam in
iia, scripsit post annum Cbr. 400; ideoque cum
f

Parthia limes fuerit imperii Romani, mediaqae in-

ter daas Indias, India anam cileriorem appellat
Rufinus, India ulterior ruit, et quam ulleriorem
dicit, citerior appellanda erat. PraHerea fallilur in
eo quod Metrodorum Indiam quam ulteriorera appellat, seu iEthiopiam bodiernam, penetrasse scribit. Metrodorus enim non iEtbiopiam, seu Iodiara
respectu nostro citeriorem, sed veram Indiam, seu
Indiam ulleriorem (ut a viro qui in imperio Romano scribcbat, vocari debuil) perlustravil. (Ant.
Pagi ad ann. 527, n. 15, 16.)
" Si .
Iberia, regio Asi Slraboni
el Ploleraaeo, inler Albaniam ad ortum, et Golcbidem ad occasuro, Armeniae majori ad meridiem
conlermina, ad scptentrionem montibus Caucaseis
a Sarmatia Europaea separata, nunc Georgia propria
dicilur, incolis Chartueloba, Asiaticis Gurgistan, el
Gallis , eslque pars orienlalis Georgiae.
BAUDRANO.

SOCRATIS

131

Quod cum viderent barbari, ipsa rei novilate per- . ;

, > .
culsi sunt. Forle accidil u l regis filius admodum
puer in morbum incideret. Eum regina, ex recepto \ ,
,
illius gentis raore, ad alias mulieres curandum mit l i t : si quod forte morbi remedium nossent, usu
ipso edoclx. Scd cnra circumduclus a nutrice puer . ' \ , '
nullam opem ab aliis mulieribus reperissct, poslrc- ; ,
mo ad mulierciu captivam deducilur. llla mullis . \ , \
,
mulieribus spcctaniibus, nullum quidcm corporale
reinedium adbibuit, quippc quae nullum nossel ejus- . ,
modi. Sed acceptum pucruni, in stragulo quod ex \
, , \,
pilis contcxlum habebal, deponcns; haec tantum
prolulit verba : Chrislug, qui multos sanavit, bunc , \ ; .
\ , \ eliam sanabit Lnfanlcm. Posl haec verba cum orationeui fecissel, Dcique auxilium invocassel, e vesli- , ^,
gio sanatus est pucr, et in poslerum rccle se babuil. . , \ ;
Fama exinde ad rcliquas barbarorum muliercs, et
ad ipsam usque rcginam pervcnit: nomenque capli- \ . *
\ ^ vae illuslrius exslitit. Nec multo posl ipsa quoque regina in morbuin delapsa, mulierem caplivam accer- , :.
, < ,,
sit. Quae cum pra; pudore ac mudcslia rccusaret,
* . ,
ipsa ad illam regina deferlur. Illa vero, quae in
\ 1\ .
puero antea feceral, cadem et hic facit. Slatiraque
regina coiivaluit cx morbo, et roulieri gralias egit. , 0, \ .
1 , , , , ,
At i l l a , Non meum, i n q u i l , cst hoc opus; sed
, .
Cbristi, qui Filius cst Dei conditoris bujus raimdi.
:, \
Hortalur ergo ut iiium invocct, verumque Deum
agnoscat. Porro lberorum rcx tam subiuc curalionis .
/, ?
miraculo obstupcfactus, percontalus quisnam id
egisset, caplivani donis reinuneralus csl. llla vcro 0:; . 1
divitiis quidcm se nequaquam opus babere rcspon- C

d i t : pielatem enim sibi pro diviliis esse; csclerum
, \ / ,
magni muncris loco ducluram, si Dcum qucm ipsa , ' . ,
coleret, ipse quoque vellel agnoscere. His diclis, ,
dona sua ad regcm remisit. At rcx sermoncm mu. ' :
licris lum quidem in animo recondidlt. Poslridic , .
vero cuni ad vcnandum esset egressus, tale quid ci
, ,
coutigit: montium juga et sallus in quibus vcna- . \ , ;
balur, nebula et profunda caligine obduci coepere.
,
Proinde et venatio diflicilis, et via impedita atque . ,
inexlricabiiis reddebatur. Rex, inops consilii, ct
, \
quid ageret incerlus, dcorurn suorum opem conteu- . , \
tissime imploral. Scd cum nibil proGceret, ad cx- , , \ . \
trcmum vcnlt illi in mcnlcm caplivai mulicris Dcus.
llunc igilur adjulorem vocal. Yix prccationem iinic- ^ . \
, \ rat, cum caligo nebuke subito discussa est. Xdmi
. , , (
ralus boc factura r c x , domum laelus regrcdilur.
Gumque rcm omncni u l acciderat uxori exposuis- *
set, illico caplivam muliercm accersiri jubct, scisci- ^ c i i ;,
; * " . \
taturque ex ca quisnani esset Dcus ilic qucni culc ;
rel. llla cuui in conspccluai rcgis venissci, id [n rfccit ut rex Iberorura Cbrisli exsislcrct pra;t:o. , \
;,
Quippe illc piae mulieris hortalu, ainplexus (klom
Cbristi, univcrsos Iberos qui ipsius parebant inipc- . *
rio, ad concionem vocat. Cunctisquc lam qua? ia *; , .

curatione uxoris ac 53 *"> q
Q * venatione
accidissent, singiUalim expositis, u l caplivae roulieris ' ,
Deum colerent, hortatur. Ambo igitur pracones * :
. \ .
facli sunt Chrisli : rex quidem v i r i s . regina vero
4

u a m

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

\u

; , rauJicribus. Rex porro cum ex captiva muliere for > - mam ecdesiarum quae apud Romaiios sunt didivota. - cisset, ecclesiam construi jussit, et cuncla quaft ad
, ,
opus necessaria erant, confcstim parari. Ecclcsia
^, ergo conslruitur. Cum vero columnas etiam erigere
,
conarentur arliflces, divina Providenlia quidpram
. ; .
molitur, quo incolarum animos alliceret ad fidem.
, ,
Una enim ex columnis mansit immobilis , nec ulla
, \ . inveniebalur macbina quae possel cam commovere.
; ,
Nam et funes disrumpcbantur, el ipsa confringe ,
banlur niachinamenla : proinde operarii animum
**. , \
despondenles abscedebant. Hic vero caplivae mu; uv (18),
lieris fides declarala cst. Noctu cnim, neniine con \ \ scio, ad eum locum accessit, ibique orationi va \ .
cans, tolam noclcra exegil. Tunc verodivina favente
xit ol . ' * JJ Providentia, columna erigi coRpit, et supra ipsam
, ,
basim sletil in aere suspensa, ila ut nullalciius
. ,
basim conlingerct. Orto mox dic, rex utpole arcbixx\ ,
teclura? perilus, ad fabricam vcnit : atque ibi co .
luiiuiam supra basim in sublimi pcndentem conspi , \
calus, Uun ipse, lum omncs qui aderant, ingenti
, adiniratione perculsi sunt. Paulo post cniin ipsis
. speclantibos columna descendens, basi suse innixa
sletit. Clamor inde ab omnibus excilalur, cunclis
, \
teslantibus veram csse regis fidem, et captivae mu , /
lioris Deum celcbranlibus. Jam crgo crcdenlcs
. ' - Cbristo, alacri animo rcliquas columnas erexemnl,
(19) * , loturaquc opus brcvi absolutum est. Posl hxc lega ,
i i miltilur ad imperalorem Conslantinum , qua et
; foedus sibi in poslerum csse cum Romanis, et epi (20) \ , C scopum cum clcricis ad se milti posluianl, affirman& (21) tes se cx animo in Cbrislum crcderc. Uaec Rufinus
.
se a Bacurio didicisse scribil, qui prius quidcm re \ .
gulus fucrat Iberorum poslea vero ad Ronianos
IraiwptssM, dux Palaestini limitis cst conslitulus; landem vcro magisler mililum faclus, in bello
coolia ifaiimum tyrannum Tbeodosio imperatori egregiam operam navavil. In bunc modum lberi
temparibus Constantini Cbristianam fidem susceperunt.
0

. KA'.

54

CAP. X X I .

De Antonio monacho.

f v \ \ -

Jam vero qualis in soliludine iEgypii iisdcm tom-

' , ; -

poribus exstilcrit Anlonius monacJius qui cuni d.ii-

;,

monibus palam dimicavit, aslus eorum alque insi-

VALESII ANNOTATIONES.
(18) Kal
>\ Mallcm
.
Hoc loco Socraies non assecntus est
legerc . Nec dubito qoin Socratcs iia
sensum Ruilni. Nam RuGnus Bacurium Palaeslini
scripserit. Ceric Rufmus, cx quo Soerales ba?c dclimitis ducem fuisse scribit, tunc cum ista ei narsntupsii, sic habet : Cum ecce matuiinus cl anxivs D raret. Socrates vero lcgisse videtur in Rufino, Pac*m tuis omnibus ingrcdiens rex, eic.
Iwstim militis ducem.
(10) Baxofpiov.
Nostri codices Florcnlinus,
(21) Tir xoJUSfonianus et A l l a l i i , scriptura babenl . \ Hiceliam lapsus est Socrates. Neque enira io
Sed recttns Bacurius scribitur apud RuOnum el
bcllo contra Maximum pro Tbeodosio pugnavit Baalios. Vide quae de hoc Bacurio nolavi ad librum
ctirius, sed in bello contra Eugenium, \ i l testatur
u u A m m i a n i Marccllini.
Rufmus iu Hb. x i , cap. 35, el Zosimus in lib. rv.
(20)

VARIORUM.

BuKcvptcv. H J I U C oriimdum ail Zosinuis cx

Anaeaia, quse Ibcria: coi.fiuis fuit; et virum omnis
^itiee ac d o l i expcriciu, lullicaanlcin laudc pra>
*fcUim. Sed Uufinus in lib. Hisl., cap. 10, Ba-

curium reguluin Ibcrorum ait fuisse virum fidelissimum, c i i summa erat cura religionis et verilatis.
(Vaicsius in Ammian. Marccll. lib. xxxi, cap. 12.)

135

SCCRATIS

diai omnes deprebendens, et quemadmodum mulla \ , \

prodigia ac miracula ediderit, supcrfluum mibi v i - , .
detur commemorare. Alhanasius enim AJexandrinae , urbis episcopus id argumentum nobis preripuit, .
peculiari libro de illiusvita conscriplo. Tanta bono-
rum copia Gonslanlino regnanle, uno fereeodemque .
lempore abundavit.
CAP. X X I I .
De Mane auctore hcereseos Maniclueorum, et unde
U originem traxerit.

. '.

\
Yerum inter bonum frumenlum etiam zizania
nasci solent. Quippe daemonis iovidia bonis rebus i n - . .
sidiari consuevit. Etenim paulo ante Conslantini
tempora Gracanicus quidam Chrislianismus vero , , \ Christianismo adnasci coeperat, quemadraodum
olim propbetis pseudoprophetaB, et apostolis pseud- , \ .
*
aposloli sese inserebant.Quippe lunc temporis ManichaBusquidam, Empedoclis genlilis philosophi dogma ,
.
in Christianam religionem claoi inducere tenlavil.
De quo viro Eusebius quidem Pamphili in septimo . ecclesiaetic Historiae libro mentionera fecit, sed

.
non salis accurate singula exposuit. Quapropter
quod ab illo pretermissum est, id neccssario a no- , \ ,
bis supplendum esse arbilror. Ita cnim intelligetur .
quis et unde profectus Manichaeus ad tantam auda- * V
ciam proruperit. Scyibianus quidam Saraceous , \
, \
uxorem babuit captivam, ex superiore oriundam
Thebaide. Gujus gratia cum in iEgyptuin migravis- . ,
\ , \ , set, et iEgyptiorum disciplina inslilulus esset, Eropedoclis acPylhagorae opinioncm in Ghrislianam re- Q , ,
ligionem invexit. Duas enim asseruit esse naturas,
,
alleram bonam, alteram malam; perinde atque Em- . " \
pedocles: qui malam quidem naturam Discordiam*,
,
bonam vero Amicitiam appellabat. Hujus Scythiaui , ,
discipulus fuil Buddas, qui ante Terebinthus diceba- , \ *
tur. Qui cum venisset in Babyloniam, quae regio i n - ,
colitur a Persis, mulla de seipso vana ac prodigiosa , \
confinxit, se nalumex virgineetin montibuseduca- , . tum esse affirmans. 5 5 Quatuor deinde conscripsit
,
libros: quorum primum Mysteriorum, alterum Evan, \ . *
gelium, tertium Thesaurum, quartum deniqut Capi- , ' \
1

ANNOTATIONES VARIORUM.
7 .
Scripsil Athanasius D 277 consignandam esse probat Ant. Pagi ex Euscw
Vitam S. Anlonii monachorum patris, qnam Eva- bii Ghronico. Yerum est, inquil, varias sub idcra
srius Lalinam reddidit; idque extreuiis suae aualis fere lempus eruptiones monslri illius fuisse, ct i n - <
annis, dum Alexandria3 tranquille resideret. (Ant. signibus alicujus facinoris notis celebratas. Qux
Pagi ad ann. 328.) Obiit S. Antonius anno 356, causa fuit cur non iisdem imperatoribus haeresis
die 17 Januarii. Annum nos docet Hieronymus in
istiusorigo roandata fuerit.Quod wirum videri non
Gbronico. Is el Athanasius teslanlur eum annos debet. cum bacreticorufn mos fueril diu clam doquinque supra centum vixisse, ejusque nativilas cere, i u ut tunc a quibusdam cognoscanlur, et ab
annoGbr. 251, Decio iroperante, accidit. Ejus vita aliis ignorentur. Quare ex auctoribus diversa bac
a Bollando in Actis sanctoruni, mensis Januarii die de re scribentibus, alii de eius magisiris Scythiano
prafala iilustraiur : aliquot vero ejus epislolic ab el Budda intelligcndi, alii de ipsa oripne monstri
Abrahamo Eccbcllensi, posl Baronii mortem p u - ipsius, nonnulli dc variis ejus in Ecclesiam eruptioblicatae. Porro decepius est Baronius, quando exi- nibus, ac deraum alii de ejus ermmm daoinatione,
stimavit Albanasiuin Vitaii Antonii eo adbuc v i (Pagi ad ann. 277, n. 6, 7.) Vide Pearsonum i n
venle scripsisse, Roinamque, cum illuc, Julio papa
Symbolum apostolicum, pag. 6 4 , qui hanc baeresedente, venit, secum detulisse. Nam in ea Vita sin iemporibus apostolorum coaevara censet, noAntonii obilus disertc memoralur. (Idem ad ann. menque Manet non fuisse proprium alicujus v i r i ,
558.)
sed toli secta?, vel potius quibusvis haerelicis com*
mune statuit.
. Originera haereseos Maniclweorum anno Chr.

IIISTORLA ECCLESlAStlCA. LIB. I .

U8

:, , \ \ la inscripsit.Cum aulem arcana quaedam sacra pe^, ,

agere se fingeret, a damone in pneceps cx sublimi
xal , *, jactatus misere periit. Mulier vero cujus utebatur
- hospilio, cadaver ejus sepulturas roandavit. Cumquo
tjaja. , pccuniam ejus oranera adepta essel, puemm en>ii
.
septennem, nomine Gubricum. Quem cum libcrta:
, \ \ , - donasset, aclittcris instituisset, non mullo posl abii;
t/ *
e v i t a , cunctis Terebinthi facultatibus, et libris
, , * - quos ille a Scythiano edoctus conscripserat, testa . ,
mento ei relictis. His acceptis, libertos Cubricus in
, - Persidem profectus, se quidem mutalo nomine Ma * \
nem appellavit. Libros vero Buddae sive Terebinthi,
, \ (22)
tanquam a se conscriptos, sectatoribns suis iradi - \ , \ '
dit. Horum porro librorum argumenla, verbis qui* ,
dem religionem Christi prae se ferunt: sed si do \ gmata attenderis, propius accedunt ad gcnlilitatem.
* \ - Mullos enim deos colendos esse Manicbaeus, utpote
, *
impius, pretipit. Solem quoque adorandum csse
* \
docel. Fatum pr&terea introducit. Et libcrlatem
- ,
humani tollit arbilrii. Idem corpora ex aliis in alia
, . ,
Iransmutari asserit, Empedoclis et Pythagorae;
. ' ^gypUoruinque opinionem manifesle secutus. Et
Gbrislum quidemin carneexslilisse negat,phantasn-a
- - illum fulsse dicens. Legem veroac prophelas rejicil,
, , seque ipse Paracletum appellat. Quae quidem omnia
, * \
a recla Ecclesiae fide aliena esse constat. Quin
&, \ ; eliam in epistolis se ipsuitt attSiis est apostolum 110 , , *- minare. Yerum falsi hujus erroris debitas tandem
. , - poenas luit, ob bujusmodi causam: Persarum regis
Q filhis forle in morbum inciderat. Eum pater ut
morbo liberaret, omhem, vnJgo dicitur, movebat
. $
\ , lapidein. Gum autem Manichaei fama ad eum perve, - . \ nisset, ratus vera esee bominis prodigia alque rai , . racula, eum lanquam aposlolum acccrsit, sperans
* ?1 , - scilicet fore ut filius ejus opera sanaretur. Qui cum
, * - venissct ficta, ac simulata specie, regalem pucrom
VALESII ANNOTATIONES:
(22) Kal xbr r\\iov .
Manichaeos so- qui solem colunt absque sanguine, et Deum secunda
lem adorasee notissiroum est. Uinc adoratores solis appellatione honorant, qui ventrem suum casliganl,
vocanlur ab Augustino in psalmum LXXX. Idem et diem obitus in lucri parte reponunt, multis quidem
qaoqoe de illis scribit Libanius in epistola 140 in locit reperiuntur, ubique tamen pauci sunt. Et
libri i f , qaa Manicbaeos qui in Palaestina erant, ipsi quidem neminem injuria afficiunt, quidam tatAen facessunl efs negotium. Non dubito quin Libasnppresao eorom noroin^, commendat Prisciano
nius his verbis Manichafeos designet; nequc eniro
' Pal^sllliae: Oi
aliis quam Mamchaeis haec conveniunt. Eos vero de
, \ . , xd\ D indastria nominare noluit, eo quod invisum essel
, ^ nomen Manichaeorum. Porro de fictis Manichaorum jejuniis vide Cyrillum Catecbesi 6.
, - \
>, * , etc. Id est, Vtrt itli
VARIORUM.
. Mane*> ipse Arclieiaus Manetetn illuc advenisse cognoscens,
* * Valeriani et Gallieni (anno scil.Chr. erat enim vir acer, et pietatis telo succentus, ad idem
272) ex Persarum curceribus fugiens, cum tit Mczo- oppidum accessit, et deceptorem illum ad consilii
fotuimtm veniuet, ab admirabili viro Archelao (erat inopiam redactum, et confusione quam maxime vitatuttn $acer isU vir Ca*ch*irorum ejutdem regionii bat perftuum, iterum iis raUonibus guibus exosa
arfr epucofm*) ejus impietas tgrtgxe abundanterque eius dogmata subvertit, et cunctis deridenda atque
coa|aXafa est. Jnde ob ignominiam, quam net cx opt- detestanda proposuit, fugam arnpere coegit. Photius
fttfe passms
fugiens. ad Diodoridem Caseharorum in libro Adversus Manichaeos. Acta integra hujus
ftjitxii
oppidum ciam accetsit. ubi in Tryphonem disputalionis, quae Baronius non viderat, exhibet
vtnas ab a l i i s in Diodarum) quemdam $acrnm pro- Zacagnius toro. I Collect. monum. veterum Eccte^
alumque virum, el in presbyierii gradu poiitum in- siarutn Qrcecce ac Latinv. (Ant. Pagi ad ann. 282;
otfVw*. jtoii minorem ignominiam pertulit. Quin ei n. 4.)
9
PATHOL. G R . L X V l l .
y

439

SOCRATtS

*40

caranduin manuft sumit. Rex vcro qui pueruin i n - , .

ter manus cjus mortuum esse viderat, hominem in , ,
rincula conjici jubet, extremo supplicio propedicm
(23) ,
affectunjs. Veruni ille ex vinculis elapsus, in Meso- , .
potamiam profugit. At rex Persarum, 5 6 c o m p e r l o

quod Manichseus in illis partibas morarelur, inde
, \
abreplo calem delrabi jussit, eamque paleis opple- . ,
tam ante civitatis portas appendit. Atque haec nos
, . , *
haudquaqoam commenti sumas: sed ex disputa , ^tione quadara Arcbelai Gascbarorum vrbis i n Me- sopotamia Qpiscopi, a nobis lecta excerpsimus. Hip , \ \
eniin Arcbelaue ait se cum Manichaeo ipso corana
* ,
dispulasse, et ea quae superiua a nobis rekla sunt
\ * de iltius vila commemorat. Bonis igitur rebue, IUDC ,
cum roaxime florent, livor, ut dixi, instdiari solet.
\ \ PorroquamobcausambeDignilas Dei istud fieri per- , '
mittat, an ut recla Eccleeise dogmata probelatque
\ examinet, et arroganliapi quae fidei adnasci soJet, . penilus exscindat; an ob aliam quamcunque ratio- nem, difficilis ac prolixa est dispatatio, nec a nobis
(24), * \ commode rnwc pertraclari polest. Non enim nobis ,
propositum est dogmatum veritalem examinare, et absirusas Providentia ac judicii divini rationee exeutere; sed renim i n EccJesia geslarum historiam pro viriura noslrarum modulo oontexere. Quo
igitur modo Manicbseorum supersiitio paulo anle Goneta&Uni tempora exorta sit, abunde dictam esl a
nobis. Nuqe vero ad propositae nobis histori seriem revertamur
CAP. X X I I I .

KP.

Quomodo Eusebius Nicomediensis et Theoanu Niccsnus, resumpta fiducia Nlccenam fidem subveriere conati tunt, structis Alhanam insidiis.

* ,

,
.
Eusebiuset Tbeognls ab exsilio reversi, ecclesias G 01 \ \ quidera suas receperoat, expulsis, u l i diximus, his , , ,
qui in ipsorum locum fuerajit ordinali. Cselerum !, ,
maximara adeptisunt auctorilaLem apud imperalo- ^
rem, qui Ulos lanquam a falsa ad rectam coaversos , , doclriijam, summo in bonore babebat. Uli vero con- 01 ,
cessa ipsis liberlate abusi, mullo graviorem quam ^ , qui antea fuerat, tumullum in orbe lerrarum exciU ,
verunt, duabus precipue causis eos. impelleniibus, , 'tum Arii opinione qua jampridem implicati teneban- , *,
VALESII ANNOTATIONES.

(23) '
.
Scribendum
est . Sequitur enim ^.
Uic Arcbelaqs episcopus Mesopolamiae, diepulalionera quam habuerat adversus Manichseum, Syro
ecrmone coraposuit, qua^ in Graecura translata ha- 0
belur a muUis, iU scnbU Hieronymus in libro De
scriploribus ecclesiasticis. Ejus dispulalionis naeminil etiam Cyrillus Hierosolymitanas in Catechesi
sexla. Hujus operis fragmcntum penes me babeo,
nuo conlinetur historia impii ac perfidi Manicbaei.
Sed dispulatio ejtis cum Archelao episcopo, qua3

ad calcem hisloria) adtcxia eral, desideratur. Cujua

loco subjicitui epistola Archelai ad Diodorum presbyterum. Hoc monuroenlum Emerioo Bigotio V. C.
cum muUis aliis debeo.
(24) ^
. Re*
ciiusin codice LeonisAllatiiscriptum est .
Sic enim loquitur Socrales in principio bujus capitis :
. Metaphora est a lolto et ziianiis,
qiue fmmento adnasci solent.

VARIORUM.
b . Atlianasias, Alexandriae bosynodum meneibus, mortuo Alexandro, aimo 326,
nestis parenlibus nalus, ab Alexandro ibidera epicommuni Catholicorum guffragio, Ecdesiae Alexanscopo nolarius et diaconorum primicerius condrina? praeiicitur, aelatis s u anno, o l videtur,
ytitutus est. In synodo Nycaeua Alexandro, Arium
xxvm. Yide epis Apologiam n , p. 726, ubt refulatur
fortiter oppagnanti, mira dexleritate suppetias t u calumnia Ananorum, qui dixerant Alhanasluiu a
l i t , et disputalione babita haeretici versutias exseptera laoUim episcopis clam ordinaium fuiase
gnavit; imde per tolani vitam Arianos sibi quam
contxa voluntalem ommum reliquorum. CAVE, DI*pugi
ioie
ensissimos expertus est. Elapsis quinque post PIK.

Ul

inSTORIA ECCLESIASTICA. L I B . I .

\H

\ *ur; tum capitali odio quo contra Atbanasium flagrabaal, eoquod ille in svnodo, cum de fldeidogma
* , tibus ageretur, forliter ipsie re&titerat. 57 Pnroum
, \ igiiur ordinalionem Athanasii criminari coeperunr,
(2f>). \ quoar c i indignus ipse esset episcopatu, et ab homi uibne parum idoiteie elccUis. Scd postquam illeomni
, caJumnia superior apparuit: compos siquidem Aic * \ - xandrina? Ecclesiae, pro Nica?na ude acriter decerta , , bat: iunc Eusebius Atbanasio quidem iasidias
. - struere, Arium autero Alexandriam reducere, omni
; , studio contendil. Neque enim atiter consubstantialis
. - fidem deturbare, el Arianam h&resim ejusloco indu , " \ ' cere se posse existimabat. Scripsil igitur Eusebius
- , - Albanasio, u i Arium sociosque ejus in Ecclesiam re (26)\ \ - ciperet. Et pcr litleras quidem obsecrabat: palam
, , vero et i n publico rainabalur. Verum cum Athana ", \ sius nulla raUone flecti posset, conalus est imperatori persuadere ut Arium in conspectum suum vc .
, . nire patcretur : simulque ut Alexandriam redeundi
. \ liberam eifacullatem daret. Alque baac quidem quo - modo perficere valuerit, suo loco commemorabo,
. , Cseterumantequam ba?c gererenlur, alius denuo tu - multus in Ecclesiisexortus est.Pacem enim Ecclesiso
, . domestici ejus iterum perturbarunt. Eusebius qui , , dem PamphUi scribit jEgyptios slatim post synodum
. ' mutuas inler se rixas ac seditiones agitasse. Causara
, * tamen facli non adjongit. Unde et bilrngiris a plc , * risque existimatus est, eo quod causas dissidiorum
wdcv . \ exponere delreclarit, com apod se constituisset iis
, \ , - ^ qua3 in synodo decreta erant mrmmc consentire. Ve. * rum, sicut nos ex variis epistolis deprebendimus,
, '
quas episcopi post absotatam synodum ad sese mutuo
. 01 scripsemnt, vox consubstantialis quoromdam ani6 , mos contarbabat. Qaara illidiumaltumqucvcrsanles
(27) et scmpulosius examinantes, intestinum inter se
VALESII ANNOTATIONES.
(25) /
.
In
nibil innovavit, sed Ecclesiae catholicae fidera setodke Florenttno legltur , quod ad
cutue est, ut teslatur Epipbanias in haeresi MonTeram scripluram propius accedit. Scribe igitur
tanislanim, et Theodoritus in libro lertio Haeretixa\ . , Dopliti en\m
carara fabularum . Quidam taraen ex illius discinomine Ensebiaiii reprebendebant ordinationent
putts, pereonarnm difiterentiam cum SabelliosnstnAtbanasii, tam qvod Athanasius eo honore indileruBt, ut diserte ecribit Theodoritus in loco sopra
gnos esset, tom t^nod ejus ordinatio lacta fuisset a
citato:
riris minime idoneis. Vide Philostorgium.
, , (26) , * D , \ , \ , \
, etc. Atque hinc est quod in epistola Sy). Sompeil b i c Socrates ex Athauasii Apologeiico n adversos Arianos, ubi Atbanasius re- nodica Arianorum apud Serdicam episcoporum,
tert qoa ralione Eusebiue occalte cam Melitianie Montanus adjungitur Sabellio. Sic enim aiunt de
tdferMts ipsura conspiraverit: Marcello Ancvrano * Quique assertione* $ua$ quibusdam iqualoribm miwns, nunf faUitatibus Sa "
\ , . Qua bellii. nunc malitia Pauli Samotatetuis, nunc blaA t l n f ^ i i verba descripsit Soxomenus i n libro n , iphemiis Monlani hmreticorum omnium ducis apcrte
permiscens , unamqw conftuionem de supradictis
, 18.
J7) jftr
, . Ob- faciens, ut imprudens Galata in aiiud Evangetium
t o i n t i n esi car Socrales Hontanum jungat Sabeltio. declinavH.
Katn Montan^t i n doctnna Trinitatis lpse quidem
e

VARIORUM.
Hift a Valesio observalis et aliud adjiciam, TertiBiaiiam i n libro Advertut Praxeam (qnem constat
abipao jam MontanUta scriplum faisse) haresin
qoun amplexas est Sabellias, acerrime impugnasJ C Sciltcet idetn p3aoe scnsil Praxeas quod poslea

Sabellius. Certo itaque certius est, neque ipsuni

Montanum, neque primos Montani asseclas, Sabeltio in Trinitatis dogmate coDsentaneos fuissc. (Biillus Defem. fid. itc, scct. n, cap. 1, propc fi
nem.)

SOCRATIS

U4

belluiu excitaverunl. Eaque res uoctuma? pugruc . \ .

liaudquaquam dissimilis erat. Neque.enim utrique
satis intelligerc videbantur cur sese invicem calum- ,
niis appetere inslituissent. Etenim qui consubstan- ,
. \
iialis vocem aversabantur, Sabellii ac Monlani dogma
ab iis qui vocem illam probabant, indaci arbitrabau- , ,
t o r ; atque idcirco impios illos vocabant, utpote qui
. ,
Filii Dei exsistentiara tollerent. Contra vero illi qui
* consubstantialis vocem tuebantur, cum multorum
, deoram cukum adversarios 58 introducere cense- . ,
rent, eos tanquam superstitionem gentilium inve- . ' hentes aversabantur. Et Euslatbius quidem Antio \ ,
cbenus episcopu9 Eusebium perstringit, tanquam
\ eom qui Nicaeuam fldem adolteraret. Eusebius vero,
, '
se quidem a Nicsena fide nullalenus ait discedere :
\ .
Eustathiura vero criminatur, tanquam dogma Sabcllii astruenlem. His de causis singuli episcopi, velUt
contra adversarios scriptis voluminibus deceriarunt. Et cum ulrique dicerent Filium Dei propriam personam
atque exsistentiam habere, Deumque in tribus personis unum esse confiterentur, tamen ncscio quo pacto,
nullatenus interse consentire potuerunt, nec ulla ratione quiescere sustimierunl.
CAP. XXIV.
6
. '.
De iunodo Antiochena, in qua depositus e$t Eusta ", tktus Antiochemis episcopus : jjropter quam exorta


*
$editio totam fere urbem delevtt.
' ,

.
Congregata igitur AntiocbiaB synodo, Eustaibium
' ,
deponunt, ut qui Sabellii dogmali polius quam N i - , ,
cxna? synodi decretis insisteret. Sunt qui ob alias .
etiam causas minus boncstas deposilum esse dicant; , ' *
quas lamen inmedium non proferunt. Solenl autem
. \
episcopi, in omnibus id facerequos deponunt, ut eos ,
quidem probris onerent, et impios esse pronunlient,
\ ,
causas vero impietalis non exponant. Porro quod
. " Eustatbius tanquam Sabelliano dogmati favens, ab , 0 -
episcopis deposilus sit, accusante illum Cyro Beroeae , urbis episcopo, Georgius Laodicea? quae in Syria est
, ,
episcopus, unus ex eorum numero qui vocem con- subslantialis oderant, in laudatione Eusebii Emiseni
(28). \ \ VALESH ANNOTATIONES.
(28) ' . Mirum est quantopere
pote superQuam. Nam cum initio annoiatum esset
errarint interpretes i n bujus loci versione, qui non
ln marginc, pro , alias scribi *
viderunl ultimam vocem expungeiidara esse, utpostea haec vox in textum irrepsit e margine.
VARIORUM

fcr^i w.Diversoquippe seasu,

mus, Socrates, Sozomenus, et Theodoritns, quod
alii strictiori de pefsonarum differeiUia, alit l a nempe a muliercula delatus fuerit, quae se filium
tiori de ipsa Deilatis subslantia, vocem
ex Eustathio suscepisse mcntiebatur. Aiunt itcm
inteUigebant. Vide Bnlli noslri Defens. fid. Nic,
Socrateset Sozomenus illum Sabellianismi fuisse
sect. n , cap. 9, pag. 115, de antiquo usu ecclesiaaccusalum. De quo ita dominus Bullus, Defens. fid.
etico vocum et .
2Vic, sect. l i , cap. 1, p. 28 : Quod ad Euslatbium
* .
Exisliraat Ant. attinet, quanquam nolleni temcre v i r i , a pluriPagi hanc synodum anno Cbr. 327, aut ineunle 328
mis Catbolicis in prelio babiti, magmque itideni
Athanasii amicilia nobilitali , famce alque cxislicoactam esse. Vide Annot. ad l i b . III Eusebii De
Vila Gunst., cap. 59. De Euslalhio sic Athanasius D mationi quidquam detrahere: ingenue tamen fateor
ia Historia Arianorum, vol. I , pag. 346 :
me nescire quomodo Oeri potuerit, ut episcopi
Eusta*
Antiocbiae congregati (fuerint licct roaximam parttuus quidam fuit Antiochenus epucopu$, confessor
tem Ariani) illum proprie, ex omnibus bomoousii
ae fide pius. U cum veritatem tummo studio tue- asserloribas, ut qui Sabetlii potius dogmatu quam
retur, essetque Ananas luereti infensissimus, iim- Nicama: synodi decreiit consentiret, accusarent; proreticosque illos non admitleret, apud Constantinum
nereaque ipsum sede Antiochcna deponereut
imperatorem insimulatur , conficta criminatione ,
quod testatur Socraies ex aliorum narrationc,
md scilicet matri ejus contumeliam fecmet. Aliam ncet ipse levissima de causa de eorum fide dtibitei,
inquiunt doctissiini editores Benedictini) de- lib. , cap. 24), nisi ipse aliquam saltem ansam atposilioois Euslatbii causam afferunt Hierony- <jue oucasionem istiusmodi accusationi pnebuissel.
J

U5

IIISTOItlA ECCLESIASTICA. LIB. 1.

;6 . *
pw ,
\ (29)
, , ; , * .
\
.
,
,
'
,
\ ,
.
/. \, , \
, \
, *.
\ * (30). ' \ ,
*;pi3u
\ ,
, ,
c/ ; .
oSv \ () ) yui .
*/
, (52).
J

apt * - Q
: , . \
V ,
*^ ; VJ ,
-. 5 2 ' , '
**. 7**3$xi,
&*42: 'Apciov \ , .
T

4 S6

scribil. Ac de Euscbio quidem Emtseno alibi suo

loco dictari surnus. Georgius vero de Eustathio ea
scribil, quae parum inter se cohaerenl.Nam cum d i cat Eustathium, lanquam SabeHiani dogmatis asserlorem, a Cyro accusalum fnisse, rursus Cyrum qusdeni erroris convictam ac depositum esse tradit.
59 Scd quo tandem modo Qeri potuil utCyms, Sabelliano dogmati addictus, Eoslathium tanquam Sabellianum in judiciumvocaret?Quocirca Eustatbius
alias ob caosas videtur fuisse depositus. Porro tunc
temporis Antiocbiae ingens seditio exorla esl in illius
depositione. Sed et poslea cum de episcopo eligeodo
ageretur, lanta flamma dissensionis exarsit, ut pa^
rum abfueril quin tola civilas funditas everteretur,
populo duas in partes divieo; el bis quidem E u s o
biam Pampbili a Caesarea Palestln Anliocbiam
transferre, illis vero Eustalbium io sedem uam
restituere contendentibus. Utrique aulem Christianorum parti tota civitas eese adjunxit. Milites quoqne, velut contra hosles, utrinque in acie etelere,
ventunque esset ad gladios, nisi Dens el imperatoris
metos, plebis impetum repressisset. Nam impcralor
qoidera litteris suis, Eiisebiue vero episcopatum
recusando, tumullam Hlum ac sedilionera sedavit.
Quo illum nominc iroperator magnopere miralus,
scripsit ad eum Hlteras, in quibus consilium ejus
laudat, et felicem eum predicat, qai non unius ci*
vilalis, sed totius fere orbis episcopalu dignus esset
judicatus. Igitur Antiocbena sedes octo deinceps
continuos annos vaeasse dicitur. Scro landem,
opera ac studio eonim qui Nicaenam fidem convellere nilcbantur, episcopus ordimlus cst Eupbronius. Alque hsec dicta sini de concilio quod propler Euslathiam Antiochiae congregatum est. Slatim
post haec Eusebius qui jampridem Berytum reliquerat, tunc vero lcmporis Nicomediensem regebat
Ecclesiam, una cum gregalibus suis omni studio In
id incubuil ut Arium Alcxandriaro reduccret. Quo^

YALESll AN!
(2)) Kvpor avtolc dJorra

o . l t r u m CyrusBeroeensisepiscopus Eustatbium
tanqaaui Sabellii dognaati palrocinanlcm accusaverit. ui scribit Georgias Laodicenus, equidcm neirio. Qood vero scribit Georgius, Cyrum postea
dcpo^ilom esee, propterea quod Sabeluo faveret, id
r^i,proplerea quod doctrinam consubslantialis tuer?tur (sic e n i m ha?c inlflligertda sunt): id profecto
verissimuin est. Id enim teslatur Alhanasius in
CptsloJa ad solilariam vilaro agenles: ubi omnes
rptM^pos o r d i n c recenset, qui ab Arianis expulsi
buni Conslantioo regnanle. Ac primo quidem loeo
nomtnal Eustathium Anliochcnum, deindc Eulro Adnanopoli(anuin,postea vero Eophrationcra
a Dalaneis,duosCymal'ios, Asclepam Gaza3,etCyrum
fercre, aliosqae commemorat, qui imperatoris
cdirtorelegali sinl, aliis in eorom locum substituiis.
<J0) -
.
Hujus loci
^OMIS b i c e s t : Imperator quidem per litteras ad
Anttocbcnos scriplas, Eusebtus vero per recusa'icofm episcopatus Antiocbeni, tumulluin illum
comprcsstt. Sopplendom cst igitur , id
quou pracccssil, ; .

() \ . Falsum est <fuod bic ait Siicrates, poet abdicalionem Eustatbii, Antiuchcnam
sedem octo annorum spaiio vacuam permansisse.
Etenim pulso Euslathio, cum Eusebius Caesaricnsis eam sedem recusavissel, PaulinusepiscopusTyri
ad eam sedem translalus est anno Christi 529, ut
notavi ad librum decimum Hislori ecclesiasticai
Eusebii. Paulino deinde successit Eupbrooiu?, sive,
nt alii volunt, Eulalius. Post quem Flaccillus ad
cpiscopatura. Antiochenum promolus est, quisynodo
Tyrensi inlerfuit, u l testatur Athanasius in Apologia
secunda adversus Arianos.
(32)
. Idem seribit Sozomenus,et Tbeodorus Mopsueslenus apud Nicaelam
in Thesauro orlhodoxaB fidei. Sed el Georgius Laodicenus in EncoroioEusebiiEmisseni id ipsum confirmat. Ejus verba refert Socrates inlibro secundo,
capite nono: . Theodoritos laroen libro primo Hisloria, capite 22, inter Euslaibium et Eupbroniam interponit Ealalioro,
rumqac brevi admodum tempore pwefniaee scribiU,
Ciim Tbeodorito conscntit PhilQStorgiua..

147

148

SOCRATiS

namaulcai uiodo id illi perfecerint, et qua raiione imperatori persuascrinl o l Arium e l Euzoium tn
conspectum suum venire paterelur, nunc lerapus eKt conimemorare.
00 CAP. X X V .
. K E \
De pretbytere, qui operam navavit ttf Arhu
jj p\
y ,

revocaretur.

"Apetor.
Conslantiaus imp. bororem habuit, nomine Con
stajitiam. Nupla haec olim fueral Licinio, qui prios . , ,
quidem una cum Conslanlino imperaverat , poslea
vero ad tyrannidem prolapaus, eam ob causam i n - , \ .
'
terfectus est. Uulc familiarie erat presbyter quidam
, , \ .
Arianae favens seeta?; adeoque inter ejus domesti ,
cos censebatur. Iste igitur ab Eusebio et reliquis
\ , ejusdem factionis impulsiis, in familiaribus eura
, \
Constantia colioqmia, sermooem mterseruit de A r i o ;
\ .
illum injuria atfectum esee dicens a synodo, nec ita
,
sentire ut rumore valgi ferebaiur. Qus cufti *o>
.
disset ConsUolia, prebylero qujdem fecile credi .
d i t : sed imperatori dieere mtnime ausa est. Accidit
interea ut Constantia in gravem njorbum incideret. * ^ .
, Eam imperator aBgrolantem assidue invisebat. Cam
, ,
autem merbus quotidic ingraveseeret, et mulier
\ , \
morlem jam exspectaret, imperatori conunendat
. *
presbyterum, industriajn ejus ac religienem, devo . tamque principis obseqvia fidem ac benevokntiam

. \
testimonio suo eon0rjna8. Et illa quidem non
( ,
multo pest fato functa est. Presbyter vero inter fa\ ,
miliarissimos imperatoris deineeps baberi coepit.

Qui paulatim majorem nactus auctorilateei, euradem
', ,
de Ario sermonem suggerit imperalori, quem antea
, , \ cum sorore ejus habueral, Ariiim afitrmans non
(53).
aliud sentire quain qood a synedo decretum fuisset;
et si m tpn&pectmn ipsius admUteretar, synodi de- * \
8

t 0

creti* consensurum esse, el sioe causa eum falso Q ", , , \

insirauiarL Nova atque adrairanda imperatori visa
, , \
sunt quae a preabytero dicebantur. Sic igilur Ule
'. , \
rcspondit presbytero: Si Arius decreiis synodi sub *
scribit, et eadem sentit cum synodo, eum i n conspeeturo meum admittam libcnd, e l cum bonore remiltam Alexandriam. Haec ioculus, oonfeslim ad illum scripsit in bunc modum :
Victor Con$tantinus Maximus. Augustus,
Ario.
Jampridem graviuti tuae significatum est, ut ad
comitatum no&trum venires, quo maiestatig noetrae
conspectu perfrui posees. Sed mirari satio non posenmus quod confesiim id non pra?stiteris. Conscenso igitur vehiculo publico, ad comilatum nosirum venire accelera, ut nostrara clementiam ae
beneOcentiam expertas, in patriara reverti possis.
Divinitas te gervet, frater dil^ctis&ime. Daia ante
t

,
,
/.
^ ,
,
. ,
.
,
* * ,
. *0 *, .

\ALESU AMNOTATIONES.
^SI
%\

.
D i presbvter ille gratia et audoritate tanlum valuit
UUim* vox dolenda eat. Quam eliam Leo Allatius
apud Constantinum, ut testamentum suum morieus
deesae monuit, i n euo eodice. Sed ulrom posl verei traderet, dignus profecto fuil cujus nomen combum , an post dees&et,
mcniorarf tur. Rufini vero, meo quidcm judicio, levis
non nolavit. Alteruiro certe i n loeo superflua est.
esl aactoritas, quippe <jui Historiam suam negiiPorro narrationem istam de presbytero Ariano,
genter admodom conscnpscrit, non ex monumenquem Conelantia Augusia Constantino fratri comtis rerom gestarum, sed ex fabulosis narrationibus,
mendavii, baoait Soerates cx Rufini libro decimo.
c i , ut Graece dicam, . Pene omiEaaa tameti euspeclam babeo: primum quia Atbaseram monere delendam esse boc loco particulam
naeiua, qui oinnes Arianorum fraudee detegere ac negativam. Pro qoa Savilius el CbrUtopbofSonui
iradicere aolet, ejus rei nuspiam merainil; deinde
legunt \ , elQ,
quia nomca iliiu presbyteri snpprimiHir: alqui
1

HISTOAIA ECCLESIASTICA. -

149

LIB. 1.

150

' vg . \ diem quintum Kalendarum Decembritim. Et ha&

* . 0 1 quidem est imperatoris ad Arium epistola. Hic
\ , vero mirari subit imperatoris studium atque zelum,
\ . quo erga religiofiem erat affectos. Exhac enimepi , \ - stola perspicue apparet qnod Arium saepissime ad
.: , ' - poenitentiam cohortatus sit: quippe Ulum repreben , ' ditquod, cum ipsecrebras ad eum dedisset litteras,
. " nihilominus ille ad viam veritatis redire minime
, * \ properasset. Arius igitur, acceptis imperatoris l i t * \ - teris, haud mullo post Gonslantinopolim venit.
^ , Erat cum illo etiam Euzoius, quem Alexander dia ". conatus honore exuerat, lunc cum Arium ejus , \ que socios deponeret. Eos imperator ad conspe. , ctum suum admisit, interrogavitque utrum fideiconsentirent. Iliis protinus asseutienlibus, imperator
.
libellum fidei suae tradere eos jubet.
. KCT.
"Ap^ioc ,

> ,

.
51 & , {, \
,
\ *
, ,
, \ ,
\ , . , * \
, - Q
* , * ,
, *\ \
, \ , ^ , tXMfta , * ,
**\ *k , \
/, \ ,
* ,
* *.
,
*

ta ,

f

1 1

CAP. X X V I .
Quomodo Ariut ab extilio revocattts, libello pwnitenixot principi oblato, Nicwnam fidem simuiaverit.

1IH ergo cotnpoeitnm ab ec tibeltam obtolerunt

imperatori, qui sic habel: Rdigiosissimo Deiqoe
amantissiino domino nostro imperotori Conslabdno,
Arius et Euzoios: Sicut praecepit Deo cbarissima
pietas tua, domine imperator, fldem nostram exportimus, scriptisque profitemur coram Deo, no& et
tttoe qui oobiscum snnt, ila credere u l i stibjectom
e i l . Crcdirtus in imum Deum, Patrem omnipotentem, el ih Dominum Jesum Chrlsium, Filium ejus,
qni ex eo factus est ante omnia sxcula : Dernn Yerbtim, per quera omnia facta stirtt, qiia? in coelo et
qie in tefra : qui desoendit et ittcarnaius efet. qui
passue eet, et reeomxit, et ascendit ad ccelos, et itertfm v e n t u m esl ut j u d i t t t Titoe ac mortdos. E i in
Spiritnm sanctem; i n carbis rusUrreciionem, et in
t i i a m venluri sftcdll, regtfomqbef coeflorom, ct
ihiam calhblkm Eecle&iam Dei, qoie a primis cardinibos ad ultimo^ usque teh-atnm fines porrigitur.
Honc ftdefo et satrctis Evaogeliisaccepimu^, Dotnino
drsdpulis seis dlcenle : Ite, et docete omnet $ :
baptitantet eos in nomitie Putris FilU et Spiritus
$Ancii
Nisi Oft ba^c ita credimu<, ac nisi

Mattb. xxvm, 19.

VARIORUM ANNOTATIONES.

' .
Hic obserrare licet D e$$ct, profecto creatura rattonalii esset: tpse enim esset
coio eraditissimo Pearsono articulum dc descensa ad summa creatura; ideo in regula fidei non tur ante Ecclesiam, quia et ipse ad Ecclesiam perinferna n o n baberi in ulla antiqua fidei confessione,
oecCatholicoram, nechsreticoram; primumqueoc- Hneret. (Pearson. in Symb. apost., pag. 534.)
.

currere i n Ecclesia? Aqoileieiisis symbolo, paulo

,
roinus quadringentis post ChrisUim natom annis.
!>. Cyrill.
(Pearson. i n St/mbohm apost., p. 325.)
Catech. 18 : Sancta Ecclesia ideo dicitur Catholica,
Kai * l c *? .
Hic articnlos DOU semper eomdem locom in Svtnbolo tenuit; pro quod univertaliter per omnem tnundutn sii
diffusa. (Isidor. De summo bono, lib. i , cap. 9.)
qnajHfocpie enim nonas ftiit, qnandoqae altimus:
i
. naxjma tamen ex parte arliculum de Spiritu sancto
dem prorsus modo el Eusebius suam fidei regulam,
Koxime eequitur. Tertall. De baptwm, cap. 6 :
u m *ub iribus etlettatio fidei $pon$io tolutii pigne- quam synodo Nicaenae obtulit, hujus textus auctotmfr nectuario adjicitur Ecclesice mentto, quoniam ritate nrmavit: \ 4i tres, id e*J, Pater et Fttiui tl Spirihu sanctus, ibi ,
.
etc. (Socr. lib. , cap.
Ealesia* qum trium corpus e$t. Augusi. in Enchirid.
cap 56 : Soiritut $anctus si creatura, twn Crealor 8; Theodorct. lib. , cap. 12.)
h

SOCRATIS

>ere suscipimus Palrcm et Filiiim et Spiruum * xal Tlov (3\

\
sanctum , sicut omnis catbolica Ecclesia et Scriptu, , \ ,
rx docent, quibus per omnia crcdimus, judex noster est Deus nunc c l in futuro judicio. Quaproplcr , \ ,
, ,
piciatem tuam rogamus, Deo charissime imperalor,
ul cum ecclesiastici simus, et fidem ac sensura Ec- \ , \ . , ,
clesiae sanctarumque Scripturarum leneamus, per
paciOcam ac religiosam pietatem tuam uniamur ma- , \ \ ]
tri nostrae Ecclesiae, sublatis videlicet quaeslionibus \ ,
ac disputationibus superfluis : ut et nos et Ecclesia
mutuam inter nos pacem servantes, solemnespreces , \, (34)
, \ pro pacato imperio majestatis tuae, et pro universa
, ,
slirpe lua simu) omnes r>d Deum fundamus.
' \ ,
.
t
. '.
CAP. XXVII.


Quomodo Arium justu imperatoris Alexandriam re
,

venum Athanasius non admuerit, ac propterea

,

Euiebiani varifts ei calumnias apud imperatorem,

struxerinL

.
" ,
Ad bunc modam Arius cum principi persnasisset,
Alexandriam reverlitur. Sed fraudulenta obreptio \ . *
veritatem quae occultabalur, superare non valuit.
Nam cam Ulam Alexandriam ingressum Athanasius
non susciperet: quippe hominem tanquam labem
quamdam arersabaMir ; iterum ille Alexandriam ',
conturbare aggressus est, errorem sgum dissemi- . \ \
nando. Tunc vero Eusebius, et ipse litteras scripsit, , \ ,
imperatori persuasit ut scriberet, quo Arlus una. \ ".
Cum sociis in Ecclesiam reciperetur. Veruin Athana- Q \
sias eos adraillere prorsus recusavit, et imperalo- ,
xem per litteras docuit fieri non posse ut qui fidem , \ ,
semel vioJa^sent et anatbemate perccussi essent, rur- .
sus de inlegro reeiperentur. Imperator vero id mo , leste ferens, Atbapasio per iitteras interminatus est
(35). * "
his verbis: Cujna igitur voluntatis meae indicium
, acceperis, fac u.t opmibus ad Ecclesiara accedere
. , cupientibus liberum aditum prebeas. Nam si quem- ? .
quam eoram qui Ecclesiae sociari expetunt, impedi ,
lum esse abs te et aditu probibitum intellexero,
,
vnittam continuo aliquem qui mandatis meis obse- , \ quens, te deponat, et extra patriam tuam deporlet. . ,
Hsec imperator utilitati publicae consulens scripsit,
, \ cum Ecclesia3 inembra divelli nollet. Id eiiim praeci (36). \
pue curabat, ut omnes ad concordiam reduceret. D . \
Tunc igitur Easebiani, qui adversus Albanasium
, VALESH AI^NOTATIONES.
(33)
. Posl haec verba deerat i n legra pericope, quam ex codice Leonis Allatii, el
ex Sozomeni lib. n , cap. 27, suppievimus.
(34) '. fn cpdice Regioei apud Epipbanium Scbol. ^ic locus interpungilur lioc
inodo : |) ,
, elc. Quae distinctio non displicet.
(35) . Post haic verba codex
Florentimis bsec addit: ;
. Quae omnino oecessaria sunl, ut lector mlelligat non inlegram imperatoris cpistolam, sed ejus
^ODlaxat panera apponi. Cerle Atbanasius in Apo-

logelico i i adversus Arianos, ex quo bxc dcsumpsit Socrates, banC Constantioi epistolam adducens,
eadem verba prseposuil; additque hanc epislolam
perlatam essc Alexandriam a Syncletio et Gaudentio
alalinis. Sed quod ait Socratcs, Arium vcnisse
lexandriam, id non dicit Albanasius, nec verum
puio.
()
.$1
haec verba,
ex manuscriptis codicibus Florenlino, Sfortiano et
Leonis Allatn, integramperiodumaddidimus,qQae in
vulgalis editionibus desiderabatur: eadem fere
verba babcl Sozomenus in libro secumlo, capit^ 2 &
ad calceni, mutato lanium ordiite

niSTORlA ECCLESIASTICA. LHk L

,?- , hostili odio flagrabanl, opperlunum se lcmpus na . \ , clos cssc arbitrati, principis indignationcm Lanquam
- - minlslram ad propositi sui cxseculionem assumunt.
* ; ? , Atque 3
^
causam cuncta miscerc ac per.' . turbare cooperunt, u l Alhanasimn episcopatu deji>> * , , cerent. Neque enim, nisi remoto Alhanasio, spera:, , bant forc ut Ariana opinio praevaleret. Igilur adveiv
? , \ - sus eum, quasi consertis scutis, irruunt Eusebius^
. . , Nicoraedicnsis episcopus, Theognis Nicaenus, Marts
\\ - Cbalcedonis, Ursacius Singiduni superioris Moesiae,
. :
et Yalens Mursae i n superiori Pannonia episcopus.
(37) ^, , Hi quosdaro e Mclitianis mcrcede conducont, et varias advcrsus Atbanasiuin excilant accusationes Ac

. - prinium quidem per Isionem, Eudsemonem et Calli , \ (3S) nicum Melilianos, calumniam concinnant, quasi
, - R Atbanasius iEgyptios lincam veslcra pcndcrc Alexau , drinae Ecclesiae jussisset. Sed banc oriminationera
. Alypius et Macarius presbytcri A^xandrinorum
Ecclesiae, qui turo forte Nicomcdia? versabantar,
- statim restinxcre, imperalorem doccntcs falsa essc
. ,
qiue contra Atbanasium dicerentur. Quamobrem
fcov. , imperalor accusatorcs quidem per litteras reprehcn - d i i ; Atbanasium vero u l ad se vcniret horlatus est.
> , \ Vcrum Eusebiani, adventum illius praevenientes,
. \ aliaro denuo contexunl calumniam, eamque priore
, illa longe graviorem : quasi Atbanasius adversus
, , , \ principem conepirans, loculara auro plcnom Philu'&, , meno cuidam misisset. Sed cum imperator ipse de
, ;
hoc quidem crimine cognovissel Psamalhia, quod
; . \ est suburbanum Nicomediae, et innocenlem esse
.'_J.^.
u A......'... ,
>...i/l..... ..
....
21. Atbanasium
: comperisset,
: ~ *bonorifice

j;

eum dimieil,
, datis ad Alexandrinorum Ecclesiam lilteris, quibus
iestabalur episcopum ipsorom falso in crimen vo. - catum fuisse. Quae vero posthac Eusebiani adversus
(39), , - Athanasium moliti fuerint, congnium qnidem hone ^^
stumque esset silentio pnelerire, ne ab bis qni a
Christi fide alieni sunl, Christi condemnctur Eccle . " sia. Sed quoniara,ulpole scriplis Iradila, adoiuniunv
\ notitiaro pervenerar.t, idcirco nccessarium putavi,
, .
breviter, quoad fieri potcst, ea rcferre qiue pccu (W) .
0

a n c

VALESII ANNOTATIONES.
(37) i i A ^ KaJAtrisium scriptasesse dicit anno Christi 327, in eoma*iv. flonim inenlio fit in Indiculo episcoporum
nifeste abilur, et disseutit ab Athanasio, qucm ranis MHiiii, qaem Alexandcr exegit a Melitiu. Et
men in omnibus sequi se protitetur. Etenim Atbawi qoidem episcopus erat in Alnribi, Eudaenion
nasius, stalim post litteras Constantini ct repul Tani, Callinicus vero Pelusii. Vide Alhanasiuiu sam A r i i , crimina illa a Melitianis delata essc scriis Apoiogelico eecando.
bit ad imperatorem.
(38) AJuJt Athanasius in Apo(39) . Mallem logore *>. Atqoe ita scripsisse Socratem cxistinun
Iqgeiico Apim habel pro Alypio : sed locum in quo
(40) . Ilunc Socratis locum vald
Coostaulinus ha*ic qusestionem babuit, non nomiillustral Atbanasius in Apologetico n adversus Artanat Socraies taroen Nicomodiaeid iactum essescrinos. Cujus vcrba, quia ab inlerprete male acrepta
bit. Porro Baronius bxc gesla esse tradil annoChri*ti 3i9 . Ego v e r o in setiuentcm annnm conferre sunt, hic apponam: (
wlim. flaec enifu post abdicationem Eustatbii con- ' \
i^erunt, cam Eusebius ac Tbeognias ab exsilio re- ,
cr&i, maximam anctoritatem apud Conslantiuum

'oeii essent. Qood vero idera Barouius Constantini
Jtieras de A r i o i n Ecclesiam reeipiendo ad Atbana- , , \ \ r

YAR10RUM.
) Rarootos basc, qoasi diversis annis cosla essent,
330 confercnda esse censel. Bienno ciiius, nonqwi
inilio anni 328 evenisse conlendit Ant. Pagi ad aiuiu
rcdiai partim anno 527, partim anno 329 : in quo
327, n. 7.
Qanifeste l a b i t u r ; ut ct Valesius, qui ca in annum

:<

15*

SOCxUTtS

r cv2 ixxjrvisi ! TM! *:. ,n>r,n & xj*

jpta M10 caluwaty artiJke* iaitimn smpsernt ,
panri dican, Mareote* re?io ert Alexaadriae. ! ; xi & ==,
&
bae: , et maxima bomoofli naltila- xal * sirsvs cmgm"rnzu^ino;,
d:rj<r abaodaotei: ia quitras nali2 4 oeqpe niis ; r^w *
i, u*tre kabeolar ecdeuae. fsta porro ecdesiz ts-u^rv txvssr* iya. QvS
oio/tfr vabfrcUt MOU Alexaodrino epkcopo, et or- , ^^^ &
, xfiii^i .
banif ejas ecctoiis iccewtenimr, taoqoam panr
tise. lo bac regtooe I t d i m s qoidam ila dteus, *\ ^ 4 ^, frcinat baadqoaqiiaai raoorU? digntun ag- , : *> Smgfffjrtr.

grettof e*t. Cam emm ad sacerdotiom DODqaam * 6*. 01 & frisa

, & 6;
prottomt foiAM-i, fopouto sibimeltpsi pretlmeri
noratnt, xacfrdotit monoi obire auwis est. lo boc ) : *
facioore drprebeiMtit, foga se iflroc proripoit, et : , ,
NicomHiaiD profeclof, ad Eosebtam confogit. Dle .
p r qoo AthanasimB ftagrabal, eoni ,
p r ^ b j l i i r e m ftosripU, eptteopalas bonorem - 6 xal
tu%, aconatioora Aibanatiara intenderet. , | , ^ ynUxlam porro accufalionU Mtoptit ex its qax , \ x a r f x y j r t .
afi K l i y r a fingebantiir. iaciabal eoiaa ille gravis- : , ., , :
tiuia %c perpcfturo etee Unqaam ex bostUi quodam .
hicurto; et Macariom, irreepl^oi io sacrariam, ,
measam quidera tnbitrime ; mysticam rero poca- .
lam confrfgisie, tt eacroe Codices concremasee. . ,
Mercedem igitor accasationis, o l dixi, episcopatom , \
t\ promitlaat Eusebiani; pneridentes scilicet fore . ^ .
ot mola adversuf Macariam accusatio, bimul com \ , \
co qoi accutabatar, ipfttim etiara a qno raissae fue- ,
rat Macariue, Alhanasiam everteret. Et hanc qui- . * 3 ,
dcm accoaationeru poiUa intenlarunt. Prias rero
aiiam concinnarunt, plenam odii ac malevolentiae; C (41) . \ .
f

VALE5II ANN0TATI0NES.
. l d ctt, Mareotes reg\o at Alcxandrice :nec ulln$
unquam in ea fuit epitcoput, ac ne ctiOrepiicopus quidem; ted univence eiu$ reqfonit eccteiim $ubiectm
$unt epiicofo Alexandrino. Singuli avtem presbyteri
proprios haoentpagoi.eosque maximos.denotintcruum
aut plures. E* nis apparet singuios Mareoticae pagos
non habuisse guum prcsbyterum, scd uuicum presbylcratn denospagosrexissc, alque interdum plures.
Ccrte pagus quo fuit Ischyras, cum esset omnium mtnimug, nec ecclesiam, ucc presbylerum peculiarem unnuam babuerat. In epiatola qoara oranes Mareotidu presbyteri ac diaconi gcripserunt ad
synodura Tyri, quae refertur ab Athanasio in eodem
1

libro, quatuordecim eubscripseronl presb\leri, ct

quindecim diaconi.
(,)
MsJtrta . Hic Arsenius episcopus fuit Melitianoruin in urbe llypself, quaB esi in Thcbaide.
Certe ioEpistola quam ecripeit ad Alhanasiuin, huno
honoris titulura assumit :
,
. Id est, Athanasio beatissimo p(B Arsenius episcopui urbis Bypselitarum, ex m qui
aUquando fuerunt *ub Melitio. In Indiculo tamen
episcoporum partis Melitii, qaera Melilius tradidit
Alexandro, nullus reperitur Arsenius.

VARIORUM.
k

. Vide ampliorem hujus facinoris D

narrationem apud Athanasium Apol. contra Arianoi, p. 434. Undc colligere liccl judicium Ecclcsioe
rltnllivu3 de ncccssitale ordinationis episcopalis.
kliliue, licot ecbiemalicue, qooniam tamen fuii
cplncopu, ogniti tunt ab eo ordlnati preebyteri *
dum lecliyras bic pronbyteratus gradum a Collutho
qunduin moro prcsbytcro eortiiut, locum istum iion
foniili, no<l nd laicotdctriiMii ciit.(CodiuledomJoan.
INillor llb.
rtgimin* ecchiiattho, paff. 294.)
r.llutum AlbnniKll locum ita intellccluin vult
V u l ^ h u , utilngull Marcotici prcsbytcri, deoomaut
Ourf mAKimoA |Mgo adminifttrnndot babon n l ,
\ i\ itftdcrl qurni lot tanu>quo vicoi uniouiquo probvl^ro oommloi h i l u c Kt alloqnl liulo
UiiiM|Mvlulioul rrpugnnro > Idinur lpo Aihuna^iuj,

dum ait,lscbyra3 paguro ila parvum ftiisse, ut milla.

in eo foerit cccleeia: quo uinuit, in araplioribas
quibusque eccleeiam, atque adeo presbyterum cxstitisae. Quare deccm lantum vicos, aut plurcs in
tola regione recensere Athanasium existimamus.
E i eane YOX , quam nsurpat Athanasins de
Mareote loqnons, non amplam regtoncm signiiicarc
videtur, ted hand fnagnum terra? spattoi^. Haud
cxigua umcii regio fuisset Marcoles, si presbytcri
Marcolici, qui novemdecim numerantur in subscriptionibus opislola? Alexandri, decem maximos pagos,
inm plurcs singuli adminislrandos habuissent. Ptolcnuiius octo urbes aut pacos rcceneel, (Clarissimt
inonachi Bcnediclini in diclum Alhanasii locoiu,
pag. iOO.j

fc7

HISTORIA ECCLESIASTICA. U B . I .

* - \ de qua nunc dicendum eet. Manem cujusdam bominis nacti, andenam equidem nescio: utrom ipsi
*? \6 ; .
homiiKMu inlcrfcceriwt, manuroque ei praeciderint;
,
an vero alicujus jam fato functi ainputaverint ma, . >
. . '
iium, no* it Dcus, el quicunque facinoris UHus au , .
ctores fuere, Eam igilur manum proposueiunt,
, tanquara Arsenii cujusdam episcopi scctae Melitia' / (42), ' norum. E l ipsum quidcm Arseniam occultarunt; mn , nura vcro proferebant in medium, aiebantque Alha
, nasium magicae artisgratia penes se iilam habuisse.
. " \ ,
Precipuum ergo accusationis caput, quod calunmia\ . tores adversus Atbanasium composuerunt, bujus , modi fuit. Caeterum, ut i n his casibus ficri solet,
*3 .
atti etiam aiiis de rebus eum accasarunt. Eo nam * ,
que potissimum tempore illum adorti sunt, quicun .
que infenso prios animo erga ipsam erant. His co , *
giiitis, imperator iitteras scripsit ad Dalmatium
.
censorcm, fratris sui GHum, qui tum 65 Antiochia^
in Syria cnorabatur; mandans uC accusatos perduci ad se jubcret, causaque cognita in convictos animadverloret. Misit pralerea Eusebium et Theognidem, ut coram illis Albanasii causa judicarclur.
Ule ubi cognovit se a censore vocalum fuisse, misil in iEgyptum qui Arsentum perquirerent. E l bomiena quidem oecultart certo cotoperit : comprehendere tainen non potuil, propterea quod lalebras subinde antarei. Inlerea imperalor judicium quod coram censore Dalmatio agebatur repressit tali de causa.

. '.

<
ir

.
\ ,
0

CAP. X X V I I I .
Quomodo imp. ob accusationes <juce contra Athanasium
motce fucrant, tynodum Tyrt congregari ju$$il.
Ad dedicalronem ecclesiae quam Hierosolyraie
construxerat imperator, frequentes episcopos jus-

VALESII ANNOTATIONES.
y & Ttp - C
. ttaec ex Atbanasio sumpsit Socrates. Yerba
Athaimu \n ipologetico n adversus Arianos haec
taot: ' , \

. Putavit Socraics honc Dalmumm Consiantini fraim filiuiu fuisse, euro qui
*$mot post annis Caesar faeius est a Constantino.
Sed iooge falsus est. Dalmatius enim censor, frater
i u i Constantim , pater Dalmatii Caesaris. I d tesaioraacior Cbronici Alexandrini, qui deConstanliao Ua scrilut :

. Gerte
Dahnatius Dalmalii fllias, tunc cum baec gcsta sunt
quse ab Atbanasio refcruntur, adbuc tenera erat
aetate, nec jodex sedere potcrat in tam gravi negotio. Pnclerea tunc temporis degebat Narbona?, ct
una cum Hannibaliano fratre Exuperium rhciorem
audiebat. Ex ea eoim urbe accitus a Consfanlino,
admodum adolescens Caesar creatns est, ut tradit
Ausonius in libro De pro(e*soribv$ Burdigal., anno
Christi 335. Judicium auleia Hlud de csede Arsenii
babitum est Dalraalio censore Antiochia?, ut testalur Athanasius, anno Ghristi 532, juxla scntentiam Baronii.

YARIORUM.
Erat Hannibalianus, Dalroatms etiam dictus,
ait Sozoroenus lib i i , cap 24, rnrsus adversarii
accusatorum niultitudinem adversus eum excitaCeastantiDi Magni ex palre tantum frater, u i docet
runt. Qoare iroperator apud Caesaream synodum
araymQs ValeeiaDas. Aocior Chronici Alexandriui
fleri jussit, ad quam cnro Atbanasius venire com^sutor eutn, aimo 355 reeem nominatnm, purpelleretur, triginta circiler mensium spatio propora i n d o u i m foissc, et Caesaream Cappadociae
feclioneni suam distulit. Ita Sozom., cap. 25, et N i wuaodauini. Qua de re legcndus Yictor in Epiiome

: So- D ceph. l i b . vm, cap. 49. Dalmatius itaque a causa

Atnanasii cognoscenda anno praecedenti cessavit;
eratessciibit ConstaiUinum, jadiciora cpiod coram
eodemque vel circiter nova3 ilfse insidiae Atbanasio
Iblmauo censore i n causa S. Athanasu agebalur,
structae, et synodas Ca3sarlensis indicta; triginta
"fpressisse, qnod jassisset episcopos ad dedicatioenim menses ilti ab indiclione hujus synodi incboa>em ecclesiae Hierosolymitans convenire, et priost i , et aiioo ^ 4 , quoea celebrata, absoluti. Certe i n
nizn i l l u c perrcnirent, caosam Albanasii obiter
Synodali epistola pseudo-9ynodi Sardicensis, anno
yri f ^ n t i l a r e . Tbeopbanes vero habct ConstanU547 scripta, legitur :Asclepa$ ante decem et teptem
nun, q a o d Dalmatio commiserat judiciom, Caesarcam transiulisse ; quo, cum propter Eosebiom Cav annos episcopalut honore di$cinctu$ isf, ideoque anno
531, aul 350. Erat Asclepas episcopus Gazae, de quo
eare episcopum ventre recQsassetAtbanasias,diem
Theodoritus lib. i , cap. 29, a i t : Cum episcopi Tyri
ei esse d i c t u m T y r i . Res ilaqne sic se babuit. Postoam Conslantintift ad Athanasiam scripsisset, ut convenisient (anno scil. 535), eo acceuerunt tum alii
leiiiianomiu insidiae pro uihilo duceret; et Mcli- quidam, qui ob perversam doctrinam accusabantur:
liani t u n o r e percu!si aliquautisper qoievisscnt, u l ex qtwrum numero fuit Asclepas epi$copus Cazw;

f 59

SOCRATIS

acrat convenire. Eos ergo,priusquam illucconveni-

rent, in civitate Tyro collectos, obiler causam Atha
nasii ventiiare pracepit, ut, conlentione prius i l lic e medio sublata, festivilalem dedicationis tranquillius peragerent, ecclesiam Deo consecrantcs.
Tricesimus hic crat annus impcrii Constanlini.
Porro Tyrum variis ex locis convenerunt episcopi,
jmmero scxaginta, congrcgante illos Dionysio ex
consulari.
Et Macarius quidem presbyter ab
urbc Alexandria eo perduclus est sub mililum custodia, catenis ferreis vinctus. Alhanasius vero occurrere quidcm nolebat; non quod objecla sibi c r i mina reformidaret: quippe nullius eorum sibi
conscius erat: sed quod ractueret ne quid Ulic
contra decreta Nicaenae synodi innovarelur. Verebalur tamen minaces imperatoris litteras. Scriptum ^
enini illi fuerat, nisi sponte sua venisset, vi addu^tura i r i . Igitur necessitate compulsus adfuit illic
etiam Alhanasius.

. ,
,

,
,
, (45)
. \

,
. \

. ,

;
0

,
. , ;
, .
\ .

. ' .
CAP. XXIX.
De Arsenio, et de rnanu quce illi amputata e*$e
",
)

dicebatur.

.
Porro Dei providenlia Arsenium in urbem Ty \
rum ire perpulit. Neglectis enim mandatis quae . ,
caluruniatores a quibus conductus fuerat ipsi de- , *
<|erant, clam eo advcnil, u l quse illic gererentur
.
coram spectaret. Forte accidil ut famuli Archelai
" (44)
consularis, in laberna quosdam audirent dicentes
,
Arsenium, qui occisus essc dicerctur, in aedibus cu- , jnsdam civis dclilescere. His auditis, cumeos quiista C . , \ dixerant notassenl, rem omnem ad dominum rcfe- ,
runt. Lle c vesligio, nihil cunctatus, bominem pcr- . ,
quiril atque invcnit, Invenlumquc sub diligenti custo- \ \ . .
dia servari jubet. Post haec Alhanasio significat ut ^ *
bono animo sil : Arsenium enim mcolumcra praeslo
. ,
esse. Comprehensus porro Arsenius, inilio quidcm
. '
ficgabat se Arsenium esse. Yerum Paulus cpiscopus
, .
T y r i , qui jamdudum bominem norat, eum convicit.
, *
Rebus in hunc modum a divina Providenlia ante
. ,
VALESII ANNOTATIONES.
(45) . Habita cst
stis Idalii, toto anno eam solemnitatem anticipans,
gynodus Tyri Constanlio et Albino consulibus, ut D Atque baec tricennalium anticipatio, non Socratt
testatur Athanasius, anno Christi 335. Erat bic an
solum, sed aliis etiam pluribus occasionem crroris
nus imperii Gonstanlini octavus et viccsiraus. Nopraebuit.
nus autem ac vicesimus ccepit iisdcm consulibus
(44) . RuGnus in lib. x,
die oclavo Kalcndas August. Quo quidcm die ConHistorue ecclesiastica? bunc Arcbelaum non consustantinus triccnnalia celebravit, ut scribitur in falarem Pboenices, sed comitem Orientis fuisse dicit.
VARIORUM.
tum admirandus Athanasius. Gum igitur in synodo
apud Tyrum celebrata tam Asclepaais (Pagius scripsit Asclepiadis. Lege Asclepce cura Valesio infra
p. 115) quam Athanasii causa discussa fueril, apparet utrumquc etiam anno 551 fuisse accusatum,
ac ulriusquc causamad synodum Caesaresc, indeque
a i Tyrianam remissam, et synodum CaRsariensem
anno"331 indiclam esse. Sedcum post triginta circitcr mcnsium spalium, nculcr Ca*saream adventar c l , ulritisque causa ad synodum Tyrianam rcjccta
fuii. (Ant. Pagi ad ann. 352, n. 2.)

.
Rccte Socrales; qucin frustra cor-

rigit Valesius in Notis. Nimirum Constantimis anim

506, vni Kal. Aug., patri successit. Proinde ann. 53;,
annum Iriccsimum incboavit; quod ipsc Valesrus
agnovit in Notis ad libruni iv De Vita Constantini,
cap. 55. Yidc eliam Bakizii Nolas in Lactant. De
mortibus penecutorum, cap. 24. W.Lovrrn.
Kal . Criminabantur scilicct illum Euscbiani, quod poculum mysticum, j t i bcnte Albanasio, confrcgisscl. Calomnia autcm luxc
ab Ischyra intcntata fuit, qucm Atbanasius per Macarium prohibucrat nc saccrdotii muncre fungcretur.

fti

iiiSToniA ECCLESIASTICA. LIB. I .

, \ . -
. .
\ ,
! .
, ,
.
* ; ,
: , to/v \ . 01 \ (45), & , \
. *
, .

, . .
Eha , \ , \
"
, ,
.
, .

\ ji

disposilis, panlo post Athanasius a synodo evocatur. Qui cuni adessct, calumniatores tnanum in IUCdium proferunt, ct accusationem intendunt: lile
vero prudculer admodum se gessit. Nana et eos
qui aderanl, et accosatores ipsos intcrrogavit num
qais ex ipsis Arsenium nosset. Gumque multi dicerenl se illum probe nosse, induci jubet Arsenium,
manus sub pallio abditas babentem. Dcindc intcrrogal ilerum : Hicctne est qui manum amisit ? Tum
vero illi ob rem tam inexspectalam adniiratione
perculsi sunt, exceplis iis qui unde manus esset
excisa cognilum babebant. Reliqui enim manum
revera dccsse Arsenio exislimabanl, el Athanasium
alia quapiam ratione causam suam defensurum
esse sperabant. At ille, pallio Arsenii in altcrum
latus reducto, manum bominis ostcndit. Rursus
honntillis suspicantibus altera eum manu muliiatam essc, aliquantulum moratus, ancipites eos ba>
rere permisit. Dcinde abjecta mora, cum alterum
pallii latus reduxisset, alteram quoquc Arseuii

Budavit manum, et eos qui aderant compeilavit his verbis : Arscnius 67 quidem, ut videlis, ambas
manos babere deprehenditur. Tertia vero undenam excisa s i t , oslendanl nobis accusalores.
. X\
' "
,
.

CAP. X X X .
Quomodo post primam accusationem, cum Alhanastm
innocens esset invcntus, accusatores fuga se pro
ripuerint.
\ ,
His de Arscnio ita gcslis, ad inopiam consilii re . dacti sunt qui fraudem hanc &iruxerant. Acbab
, (46), , vcro, qui et Joanncs alio noiuine vocabaiur, ac, . \ Cusator Albanasii, sc cx judicio subduccns, in ipso
, ^ C tumoltu aufugit. Et hanc quidem accusalionem
. ^ ,
Athanasias ila depulit, nulla usus cxceplione

Conlidebat enim fuluram ut tel so!a Arsenii vivenlis prxsentia calumnialores stuporc percellcrcl.
;

. *.
CAP. X X X I .
*0ri rAf ixl rn
Quomodo Athanasiu* ad imp. confugerit, cum epi*
scopi defensionem ip$iu$ in secunda accusatiom

,
non admisment.
^

.
In refellendis vero accusationibus qu# contra
*Et\ ,
Macarium
fuerant intentata?, legitimis usus est ex . \
ceptionibus.
Ac primum qtiidem, Eusebium et so;
,
* \ - cios tanquam inimieos rejecit, cum diceret non
, 6 debere quemquam ab adversariis judicari; deinde
. \ - vero, priu&probandum esse dixit, quod accusalor
. Iscbyras presbyteri dignitatem revera adeptus esset.
, . Ita enim scriptum erat in accusationis libello. Sed
, - cum judices barum exceplionum nullani rationem
, * - baberent, Macarii causa introducla esl. Cum vero
, \ , D accusatorcs languescerenl ac prope jam deficcrent,
' - dilata est causa? cognilio, donec in Marcolem qui4*** , \, , dam raissi, de omnibus controversiis illic inqui^iVALESII ANNOTATIONES.
(45) 01 . Mallem ecribere ol
, eic., q u a m Ieciioncm in versione mea sum seCBtUft.
(46) \ .
Apud Athanatiura in Apolo^etico u , pag. 785 : \
. Sed et iti epistofa Alexandri Tbessalouicentu episeopi ad Atbaiiasium Arcapb dicilur. Duolici

igitur nomine appelialus est. Et Arcaph qtiid<m

al) igyptiis patrk> vocabulo dicebatur; JoaniifS
vero monaslicum ejus nomen fuit. Fuit aulem cpiscopus partis Melitii apud Mcmpbin. Eique inan;Iatum essc a Coostantino scribit Athanasius, ut cum
arcbiepiscopo suo concordaret. Intelligit autcm
Athanasius litteras Coastaatini ad Joannem *

SOCRATIS

*w

vlsscnt. Porro Athanasius, cum eos ipsos railti v i - , , 6*

\ * ,
tleret qtios rejeccral; niissi enim erant Tbeognis,
Maris, Theodorus, Macedonius, Valens elUrsacius: ,
exclamavil fraudem insidiasque esse ea quae gere- (47 s
baiUur; iniquum enim esee ut Macarius quidem '
presbyter in vinculis deUnerelur ; accusator vero . , \
una cum judicibus cjns inimicis pro^icisccrelur , , \ $ /
quoscilicet ex una tantura parte mo: umenta fto- * \ \
(48), . (
renl actorum. Hiec vociferatus Athanasius, ei tum
episcopoe omnes qai in concilio aderanC, tum Dio- ,
nysium ex ooneulari coatestalus, cuna nemo esset
, , &
qui ip&i aUcnderet, clain se i m k subduxit. Caete^- , (49).
ram qui i n Maneotem misei fueranl, ex una tantum parle confeciis actie, quasi veristima esetne
qufie accusaior delulerat, Tyram reversi swnL
. AIT.
6 a C A P . XXXI!.
Quomodo Athanasius, cum dhccssisset, synodali $en* " ^ ,
ol

ieniia depositus e$t.

\.
Et Atbanasius quidem discedens, recta ad i m ,
pcratoreni se contulit. SynodOS vero primo quidem
. ,
abscntem condemnavit, eo quod judicium dese- .
ruisset. Poslquam vero ettam acta in Mareote , /
confeda fuerant accessere, depositionis scnten- (50) , \
tiam adversus euro lalerunt, mullis eum probris \
onerantes in deposhionis libello; de eo vero qaod . \ calufnniatores in accusattone caedis Arsenii larpi, . "
icr vicli fuissent, prorsus reticentes. Arsenius vero *
qui occisus dicebatur, ab illis susceplus est. Qui ,
prius quidem Melitianorum seclae fuerat episcopus;
(51) . Mnc vero tanquam Hypseiitarum urbis episcopus, , *
deposilioni Albanasii subscripsit. Alque ita, quod G
mirabiic cst, is qui interfectus ab Albanasio dicebalar, vivus deposuit Albanasiura.
B

CAP. .
Quomodo synodm relicta Tyro vrnit Eierotoiymaml
atque ilhc celebratis encccniis noviB Hierusaiem,
Arium in communionem recepit.
Inlcrea imperaloris affcrunlur litterae, quibua
jubebalur u l synodus ad novam Hicrusalcm quamprimum se conferrel. Slatim igilur relicta Tyro
Hierosoiymam profecti suni. Ubi cum solcmncfeslum
ob dedicationcm locorum celebrassent, Arium qui-

. ,
" ta
*
,

*
,

. , \
.
\ , "
9

VALESII ANNOTATIONES.
(47) "
. In co- D llbellum depositionis bis vcrbis inlelligi censeo,
drce Leonis Allatii acriptum est, &
sive epislolaro synodalem de condcmnatione ac
, quod roagis placet.
depositione Athanasii. Eadera voce utUur Socrates
(48) ,
Dein libro secundo cap. 1. Quod si quis harum epilcnda est particuVa \, utpote superflua.
stolamm exemplnm legere desideral, exslat eptstola
(49) "
, , Hic locoe
synodica comulii Antioclieni de depositionc Pauli
mulilus est, ut ncmo noa videt; quem ita supplere Samosalensis . epiatola iiera synodica Serdiceneij
possumus, si pro scribamus concilii de Gregorii AJexandnni, Valentis ct U r .
sacii, alioromque Arianorum autistitura deposi(50) .
Musculus et tione.
\ Christopborsonus , dcpositionis cau\) ' * etc. Apml
sas interpretanlur. Nam Musculus quidem ila ver- Athauasium rcctius lcgitur , nt
t i l , ac multa probra inter depositionis causas referunt.
supra monuimus. Stepbanus De urbibu$ Christophorsonus vero, multa probra in causis abdiciim iEgypti esse dicit, ejueque incolas
cationis referendis contumeliote objiciuntur. Ego vcro
vocari.
9

VARIORUM.

not, p. 13).

De iniquilate hujus depositionis vide Athanasu Apologiam comra Aria-

IflSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I

wai \ <\ (52),
, Bt
. \ \
^. " \
, ,
\ "
,
, \ *
& (55), \
(54).
\ .
,
,
& *
* .
" &
.
9

166

dem una cum sociis in commwiionem recipiunl, 69'

obtemperare sc dicentcs imperatoris litteris, quibus
ceiliores ipsos fccerat, Udein se Arii et Euzoii pcnilus perspectam habete. Ad Alexandrinam autcm
Ecclesiam scripserunt, omni jam exlurbato livore,
res Ecclesiae in summa pace ac tranquillilate esse
constilutas; el Arium, quippe qui poenitenlia ductus veritatem agnovcrit, deinceps tanquam Ecclesiae filium jure merito ab ipsis quoque suscipiendtim
esse. Albanasium vero episcopalu depulsum esse,
obscure significarunt, cum dicerent livorem omnem
cxlurbaUim fuisse. Sed et imperalorem iisdem de
rebus certiorem fecerunl. Dum baec ab episcopis
geruntur, supervenerunt aliae imperatoris liltcrae,
quibus significabal, Athanasium quidera ad se confogisse; ipsos vero ad causam dicendam ConsUntiiiopolim venire oporlere. Imperatoris autem lilterae
sant hujusmodi.

VALESH ANI
(52) " .

. Apad Albanasium in Apologia secunda adversus

Arianos, et in libro De synodis Arimini e l Scleucis, referlnr epistola Synodica concilii nierosolynntani, i n qua episcopi qui ad dedicationem basilicae Gonstanliniana? illic convenerant, teslantur se
ta commonionem suscepisse \ " : i d aoe ex mandato imperatoris, qui per litlerag ipsis
ngaificaverat se rectam eorum bominum fiacra
eogaovisse, lain ex viva ipsoram voce, tum ex
libeilo 6dei ab itsdera porrecto. Quem quidcm Hbellam Constanttnas litleris suis subjecerat. Intelligit
ailem tibeUum illora fidei quera Arius et Euzoius *
Goattantino obtuleranl : quem supra reloTit Sonte&, el quem refert Sozomenus inlibron, cap. 27.
Kaa cnm Arias libellum fidci Constanlino obtulMtci,Coo&taniinus credens ejus doctrinam cura
ftittem ftde consenlire, ipse quidem hac dc re j u dicare wAaU; sed eum ad examen concilii Hierosotymitani renisit, ot scribit Rufinus in libro dedmo ei Sozomenus. Atbanasius quoque in libro
De sroodk diserle scribit Arium ejusque socios in
ooouDBoiooem receptos esse a synodo Hierosolymitaaa : verba ejus baec sunt : ,
6 " \ , eic. Ycram ego non Arium illum baercsiarchem,
d alterain Arium ei cognominem, qui ab Alexandro Alexandria episcopo una cum Ario signifero
too daiaiiatus fuerat, iiic intelligendum puto. Arius
exiiai baeresiarcbes diu anle synodum Hierosolymitaoam e v i v i s excesseral , u l ceriissimis argumen- I
f

tis probavi in libro secundo Observalionum ecclesiaslicarum, capite 2. Proinde Arius ille qui una
cum Euzoio libelluro fidci suae oblulit Gonstantino,
alius est ab Ario haeresiarcha. Quod quidem alio
quoque argumenlo oslendi potest. Hic Arius, qui
cura Euzoio libeilum obtulit Conslantino, ante synodum Hierosolymitanam, id est, ante annum Cbristi 555, nondum restitutus fuerat, ncc Ecclcsitt
catholica? sociatus : petil enim a principe in supradicto libello, u l per ejus pietatem, sublatis cunclis altcrcationibus, uniatur Ecclesia; catholicaa.
Alqui Arius hxresiarches diu antea revocatus ab
exsilio, et ad communionem admissus fuerat, ut
lestatur libellus salisfactionis Eusebii ac Theognii.
lbi enim Eusebius ac Theognius diserte scribunt
ipsum auctorem lotius controversiae, Arium videlicel, data satisfactione in integrum restilutum esse.
Eusebius porro ac Thcognius eum libellum miserunl episcopis anno Christi 528, ut supra ostendi.
Arius lgitur hxrcsiarches ejusdem anni exordio reTocalus fuerit neccsse est.
(55) " .
Deleuda est vox , qnae ex siipenori versu male
repetila est, c l pro \ legendum .
(54)
"

. Locus mulilus, cujiis sensum facilius esl assequi quam verba corri^ere. Yull igilur dicere Socrates episcopos in epislola synodica subindicare
Atbanasium, cum d i c u n l :
, \ , etc.

VAIUORUM.

Sek> qaidem d . virura Henr. Valesiam affirmare A r i o m anle aliquot jam annos obiisse, adeoqoe illara q u i aiino 555 i n synodo Hierosolymilana
aaa cum ad Ecclesiae pacem admissus est,
noofeiase n o s l r u m , sed allerum Arium, haercsiarchae asseclam. Vemm ha?c omnia pene gralis dicia
**ni, non n i s i levibus duntaxal conjecluris, nullo
^iTnm testiroonio diserte nixa; el ui bisloria ecdtvaaica bospes plane sil oporlel qui nesciat
^oes unaniroi consensu hsec omnia ad nostnim
Artm a n i c e referre. (Guil. Cave in Ario.) Gum
Aikaaasius, qui nullibi duos Arios memorat, in
ifljro De synodis tradai Arium anno 556, se jain
emJe, i n vlvis fuisse, manifesto bic ballucinatur

Valesius. (Yide plura de hac re apud Ant. Pagi ad

ann. 540, n. 16, etc.) Translala est auirra synodus,
eodem auctore, ab urbe Tyro Hierosolymaro, anno
Ctar. 555.
* '


. Sic ipse Albanasius Apoiog. conlra AHunos,
pag. 201 :
\ , \
,
, etc. $ autem imperatorem odeuntes, injurias ab Eusebianis itlatas ip$i rcnunlia*
vimu$ , ulpote qui synodum cogi jiusissel, cui pra>tidebat ejut comes. Iis audilis t//e, graviter commotus, ha$ tcripsit litterat.

SCCUATiS

1 oi

CAP. .

. \ A \
Qaod imperator syttodum ad se per littera* evocavit, "Oti cv\ odov IxaJci
ut Atiianasu catua coram se diligcniius specta* , ) "
retur

.
Victor Lonstantinus, Maximus, Auguslus, episcopis ,
, ,

qui in urbe Tyro conveneruut.

.
QIUE a veslro concilio per tumultum ac tempesta , \ *
lemjudicala sinl, equidcm ncscio. Vidctur lamen
.
per lurbulentam quamdam concitalioncm veritas
esse labefactata; duni scilicet ob muluam inler voe ,
contenlioneni, quam invictam alque insuperabilera
, ,
csse vullis, nec veritatem, nec ea quae Deo grala . '
, \
sunt, consideralis. Sed facict divina Providenlia, ut
conlenlionis bujus mala maaifesle deprebensa peni- \ ^

lus dissipenlur; utque nobis planum fiat, quaiilam
vos qui in unum convenistis, veritatis curam gesse- , \
\ , ,
ritis, et an judicia veslra cilra graliam el odium
cujusquam a vobis prolala sint. Vos igitur universos
ad noslram pietatem propere oportet accedere, ut , eorum quae gesla sunl a vobis, rationein per vosmet- * .
ipsos accurale reddatis. Porro quid causae sit cur , \
haec ad vos scribenda putaverim, vosque ad me per ,
has lilteras accersam, ex iis quae sequuntur intelli- .
getis. tngredienti mihi cognominem et omnino bea- \ ,
> ' lam palriam meam Conslantinopolim, 70 sedebam
aulem lunc in equo, subito Alhanasii^ episcopus
cum quibusdam sdcri ordinis viris quos circa se ha- , (55), \ -,
bcbal, adeo incxspectalus occurrit, u l nos stupore , \
quodam percellercl Testis enim est mibi omnium
.
inspector Deus, me primo aspectu quisnam esset
,
4

non potuisse cognoscere, nisi quidam noslrorum, et Q , quis esset, et quam pertulissel injuriam, nobis sci, , , eciianlibus, ut par eral, indicavissent. Atqtie ego , , ;
quidem id teniporis ncc sermonem cum eo, nec . *
congrcssum ullum habui. Gum aulem ille ut audire- , .
lur flagitaret, idque ego rccusarem, ac propemodum
, , \
jubercm eura submovcri, ille majorc cum fiducia
, nibil amplius se postulare dixit, quam ut vos bic , adessclis; quo vobis prasenlibus, ea quae perpessos , , & cst, necessitate coaclus, possel deplorare. Quod cum
. "
uiihi aequum in primis el lemporibus nosiris con *. , \
gruum esse videalur, haec ad vos libenti animo scri- ,
I>enda curavi, u i omnes qui ad conciliura in civitate ,
Tyro convenislis, ad comilatum clemcnliae noslne ,
absque ulla dilatione properetis, inlegritalem ac
,
sinceriutem judicii veslri rebus ipsis OStensuri, ;
idque coram me, quem sincerum esse famulum Dei,
\ , (56),
ne vos quidem ipsi inficiari polestis. Certe per mcum
' erga dirinom numen obsequium ac niinisteriuin,
. ubique terrarum pax viget : ipsis eliam barbaris
, \ 1

VALESII 01AT10NES.
(55) . Apud Alhanasium
episcopus in meaia platea cum (fuibusdam sacerdotiApologia secunda adversus Arianos, ubi Constanous, * circa sc habebat, sic inopinate noo
tmi refertur epistola, scriptom est * adiit, ctc.
v(ov. Sed vulgatam scripturam tuetur Epiphanius
(56) ' . Scribendum est * ^
Scbolasticus. Sic enim verlit: RepenU Athana$ius ut lcgitur in codicc Aliatii ct apud Atbanasiuin.
VARiORUM.
. Hanc cpislohro integram re- Ilisloria Triparlita, lib. l i i , cap. 7.
ferunl Atnanasius Apolog* contra Arianos, p. 201;

Sozom , lib. , cap, 28; Niceph. lib. vm, cap. 50;
. Epipbauius Scbolaslicus totura bunc iocuin
%

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

169

LIB. I .

170

(57) - nomen Dei ex animo venerantibas, qai ad hoc asque

, ot .
tempus Teritatem ignoraverant. qoi veritatem
, ignorat, isDcam quoque ignoretnecesse eel. Verum. , ,
lamen, sicut anlea dixi, ipsi etiam barbari mea
' ,
opera, <pii ingenuus sum Dei famulus, Deam jam
, \ , agnovemnt, eumque venerari didicerunt : cnjoa
\ ,
providentia me ubique prolegi ac servari, rebus
\ ,
ipsis experli sunt. Qaae res pnecipue ad nolitiam
* .
Dei eos induxil. J2l illi qnidem melu nostri veneran U (58)
tor Deum. Nos vero qoi sacrosancta mysteria Eccle* * - siae illius praeferre videmur, non enim dixerim
, , , tueri : nos, iuquam, nihil alind agimus, quani quae
ad discordiam et odium perlinent, et, ut absolute
\ , ,
dicam, quae ad bmnani generis perniciem tendant.
.
. ,
. , ,
.
. .
. . .
. . , Verum, ut jam dixi, omnes quam celerrime ad nos
**

i t

* , ^
,
, ,
, \ , \
,
, \
6.

accurrile : pro cerlo habentes me oroni ope ac stu

dio perficere conaturum, ut ea quae sunt legis Dei,
integra et inconcussa praecipue serventur, quibus
nec probrum, nec infamiae labes ulla possit aspergi:
profligalis videlicet et conculcalis penilusque deletis
legis inimicis, qui 71 sub obtentn sacrosancii nominis varias ac muUiplices blaspbemias ingerunt.
CAP. XXXV.

. *.

*Ori / - Quod cum $ynodu$ ad tmp. non veniuet, Eusebiani

Athanatium criminati sunt, quasi minatut es$ct
, oi ,
aversumm te annonam quas ab nrbe Alexandria

jfrebebatur ConstantinopoU. Qua re commotut
tmp. Athanasium in Galkas teUgamt.
* , "
",
.
Q Ha? liUere eos qoi in concilio aderanl anxios et
%

*
. \
. 01 \ \
, \ \ , ,
\
( '
tst , ,
&)
,

*,
, (59) \ -

sollicitoe reddidemnt. Quocirca complures quidcm

ex illis ad proprias civitales reversi sunt. Eusebiu?
ero et Tbeognis ac Maris atque Palrophilas com
Ursacio el Valenlc, Constantinopolim profecti, non
amplins de calice confracto, nec de mensa subversa,
nec de caede Arsenii inquisilionem fieri permiscrant: sed ad aliam conversi sunt calomniam, i m peratori suggerenles comminatum esse Albaaaaiam, prohibilumm se ne annona milleretur, qiue
(piolaniiis ex urbe Alexandria Constantinopolim
vebi consoevcrat: et Adamanliaro, Anubionem, Arbaethionem ac Peiniro cpiscopos, Atbanasinm ista

VALESH .
(57) . Iberoe D , elc. Ex (jaibns eliam, ut obiier monearo, appa
. Epiphanium legisse
_ _ ,
, ,quo modo)etiam
tone i n t e l l i g i l , de quorum conversione paulo an- ret
etian
legilar m codice
tea locniaa eet Socrales.
^
\ Florentino.
FTnrpiitino.
(59) ". Apud Atbanasium i n DefenOl . I n
sione secunda advereus Arianos scribitur 'L t o n i s Allalu et apud Athanasiura scribitur
. Sed legendum est cara diphlhongo . Alqoe i U quoque legit Epipbanius
Scbobslicfis. Sic enim vertit bunc locum : Vo$ au- . Esl enim nomen Grxcum ,
eoque nomine vocalus est consal quidam regnanle
tem qui utneta mysteria cUmcntiv prmferre viConsUntio, utnotavi ad Ammianuiq Marcellinura.
iewxm, non dkam cu$todire;vot, inquam, nihilagir

YARIORUM.
, \ & *,
, ,
, , , ,
\ , \ $ ,
, etc.
. Paulo aliler Athanasius
e l c . E r r a l Socrales, qui hoe epiApetog. contra Arutnos: \ ,
ut kabet *. fgitur ubique pjtcificatur AH nomen et
nttapc bcnedicitur per meam in Deo eulturam, euam
barbaros, qui veritatem hactenu$ iqno%

P A T R O L . G a . LXVII.

171
SOCRATIS
17*
dicentem avdiisse. Enimvcro maximam vira habet . (60), calumnia, obi fide dignus babclur calumniator. Hac
. \ ,
ratione circumvenlus itnperalor, et ad indignalio\ , ncm provocatus, Atbanasium in ei3iliura relcgavit,
. \
et Gallias incolere praecepil. Sont qni dicanl impe- ,
ralorem eo consilio istud egisse, u l Ecclesia ad uni ,
latem et concordiam revecaretur, qaandoquidcm
\ " . ' Albanasius communicare cura Ario ejusqiie seclato .
ribus prorsus recusabal. Sed ille quidcm i n urbe Galliae Trcveris commoralus est.
9

72 CAP. 1.
. A q \
De Marcello Ancyrce epi&copo, el de Atterio
"
sophista.
.
Episcopi vero qui Constantinopoli convcncranl,

Marcellura quoque episcopum Ancyra?, quae minoris g \
Galatke civilas est, lali de causa deposuerunt: Asle, ' *
lius quidam i n Gappadocia arlem rbeloricam do- , *
cens,earelicta,Chrislianam rcligionem profiteri cce . \ pit. Libros etiam scribcre aggressus est qui etiam , , '
mim babcntur, quibus Arii dogma asserebat, Chri ,
stuin dicens esse virlulem Dei eodem modo quo ,
locusta el brucus apud Moysem virlus Dci esse dici \ ,
t u r , aliaque bissiinilia. Yersabatur autcm assidue
.
idcm Aslcrius cum episcopis, ac precipue cum illis

, qui opinionem Arii ininime rejiciebanl. Quin etiaro

. ,
a i synodos frequens vcntabal, ad episcopatum cu-
juspiara civilatis sludens arrepere. Verum ille sa- ' U ,
wrdoliuui qnidem inimme esl asscculus, co quod
. ,
perseculionis lempore sacrificassel. Urbcs autcm
(61).
SyrlaB peragraus, libros quos composucral, publice Q , ,
recilabat. Hoc comperlo Marcellus, com adversus
(62) .
eum vcllct scribere, niniia conlradiceudi cupiditale

iii contrarium errorcm delapsus esl. Gbrislum enim
. ol
perinde ac Paulus Samosatensis, nudum bominem
,
e l

" Exod. , 12.

VALESIl ANNOTATIONES.
(60) . Codcx Allatii (62) , etc. Sfortiano e t
cem hic intcrserit , ctc. Quod
AJlatiano codice legitur . Epipbanius auiera
non displicel. Paulo posk mallem legcre
Scbolaslieus legissc vidclur .
, ctc.
Yertil cnim : \\ccc agnoscem Marcellu$ contra tum
(61)
.
tbanascribcre volcns, mensuram contrarietath
excetsit.
aius m libro De synodis, a i l buuc Asterium inlcr
Ubi vides pro Epipbanium legisse clericos scdenlcm i n ccclesia, libros suos publice
, quo modo etiam in codice A l l a i i i
rccitasse.
scripluiu habelur.
t

VARIORUM.
scopos Albanasil accusatores apud imperatorem D Gallis : cujas arcbicpiscopus intcr oclo imperii
fuisse rcferl; cujus errorem seculus esl Baronius.
eleclones secuudum locum obtinct. Urbs esl ampla
Enimvero constat ex eorara Epistola ad Dionysium
ct antiquissima omnium urbium Europaearum ;
romitera, Atbanas. Apolog.contraArianos, pag. 196,
Roir.a IQDUO anliquior, scd male culta, ad Mosellaia
os Athanasii partibus addiclos fuissc. (Gl. mona- fluvium. (.)
cbi Renediclini notis in Athanas. vol. I , pag. 203.)
* . Aetorius, Gbrislianus factus, Luciani
y ". CeleAntiocbeni scbolara frcquenlavit; cujus proinde
braUe hujus synodi Constantiitopoli, &imulquc ex- discipulis cum acccnsel Pbilustorgius, l i b . u ,
silii Atlianasio* irrogati tcmpus dcduco ex epistola
cap. 14. Sub persccutionc Maximiaui, fide C h r i Constanlini Juiiiorisad populum Alcxandrinuui (insti abncgata, diis gcntilium iinniolavil: poslea l a fralib. n, c. 3),quando Athanasium patriae restiluit,
men magislro illius poenitentiam promovenlo, l a anno Cbr. 358. Data enim esl Treviris xv Kal.
psum suum cmendavit. Arianis se adjunxil, ipsi
Jul., ut docet Alhanasius in Apolog. Cum ita- Ario familiaris. Claruit praccipue circa ann. 5o0,
ue, Theodorilo teste, l i b . u , cap. 1, pest amtos quo circiler tempore edidil famosum illud Synta-

Juos ct menscs qualuor Athauasius i n suam Eccle-

siam remissusfuerit, apparel anno 336, mense circiter Februario, banc synodum coactam, e l Athanasiuro Coustantini M.jussu i n Galliam relegalum.
(Anl. Pagt ad ann. 556, . 4.)
" .
Treviri, nrbe GalUa> Bebicaj^jftjmc Trier ittfia& 4 l fiermanis Trcvu
%

gma, cujus tutics roeminit Athanasius, in quo palaiti

asscruit, prsetcr Cbristam aliam esse i n Deo Sa
pientiam, ipsius Cbristi et mundi condilricem ;
Filium esse , , unum rcrum universitalc, rerum Ucet conditarum vrimum, ctc. (Cave ad ann. 530, pag. 151.)
^.
Marcellus, Ancyr, nttae $?\
b

175

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

174

. esse dubiuvit asscrere. Quod cum intellexis , senl episcopi qui tumHierosolymiserajil congregati,
(65). '
Asterii qnidem nullam ralionem babuerunl, quipp 5
,
qui i u ordinem sacerdolum ascriplus non essct.
. , - Marcello vero, ulpoie sacerdote, exegeruni t u
. ' - libri a se conscripti ralionem redderel. Gumquc dc , prebendissent illum Pauli Saiuosalensis errore i m , plicalum essc, jusserunl u l raularet scnlenliam. Ille
\ pudore suffusus, librum suum sc combusturum pro, . '
misit. Verum concilio cum fcslinalione dimisso, eo
quod iinperator episcopos Constantinopolim cvoca , visscl, cum Eusebiani Constanlinopolim veuissent,
C l i m
, ' " Marcelli causa ilerum discussa est. E l 73
.
iinprobum librum, sicul anlea promiseral, combu ,
rere recusarel, episcopi qui aderanl ipsum quidem
.
deposuerunt, Basilium vero ejus loco Ancyram m i r

r
*
u
r

~*
j
r

\
,

serunt. confutavit,
bunc MarcelH
JibrumUlius
Eusebius
Iribus

voluminibus
pravam
opinionem
. coarguens. Marcellus vero postmodum in synodo

Sardiccnsi episcopatum recuperavit, cum diceret

librum suom non recte intelleclura fuisse, alque idcirco se in suspicioncin venisse, quasi idem cum
Paolo Samosaleno senliret. Yerum bac dc re dicemus suo loco.
. '.
" " rfyv

-
,

.

. \ "
\ (64) ,
, ,
\ ' ,
m\ G
. ,
,
oweoves .

, .
, "

CAP. XXXVII.
Quomodo post exsitium Athanasii Arius ab tmp.
Constantinopolim evocatm turbat excitavil ailversus Atexandrum CP. tpiscopum,
Dum haec gcrunlur, tricesimus complcbalur annus impcrii Gonslanlini. E l Arius quidem una cum
sectaloribus erroris sui Alexandriam reversus, totam denuo civilatem perturbavil, cum Alexandrinorum populus et A r i i rcditum cum sociis, ct episcopi sui Aibanasii exsiliuui roolesle ferret. I m perator vero cura perversain esse Arii mentem
accepisset, eum rursus Gonslantinopolim evocavit,
rationcm reddilurum turbarura ac sedilionum quas
denuo concitarc aggressus esset. Prasidebat tunc
Constantinopolilanae Ecclesiae Alexander, qui jarcpridcm Mclropbani succcsscrat. Hunc virimi Deo
acccptum fuisse, ex cerlamine quod illi fuit cuia

VALESn ANXOTATIONES.
(65)
.
Liber scribit Alexandriam, ac paulo post, cum artcs ejus
ille arcelli inscriptus erat, De tubjectione Chri$ti nihil illic proficercnt, Gonslanlinopolim ab Eusc l docei Hilarias in fragracnlo l i b n De synodis.
bio esse revocatum. Sed haec omnia falsa sunt, ut
(64) " , etc. Hic supra monui, cuni Arius diu ante synodum HieroSocrates Rufinnm auclorem sccutusest, qui Arium
solvmitanam vivere dcsierit.
post synodotn Hierosolymilanain reversum esse
y

VARIORUM.
etnmolis est, episcopas, concilio Ancyrano, an- D
QO 515 babito, profuii, si qua fldcs libello eynodico
floem Pappos e d i d i l ; cui fere in hac parle subscriptiones bnjus synodi suffragantur : ulcunque, certom est saocue synodo Nic^enaB illum interfuisse, i n
9tt pro fide catbolica adversus Arianos strcnuc
faoaUvii. Postea vcro, dnm impia Asterii sophi^ cripta vchemeniiu refelleret, i n contrariam
^ M u , ac perinde Pauli Samosateni baeresin i n c*** i m p e g U ; docens Filium esse urbum proiatitium, nec aliam esse a Palre
ptrsomam, \ , unum
idem cnm Deo tss#, quemadmodum et huma-

nnm vcrbum unum atqne idcm est cum bomine,

non potestate, aut hypwtasi, ncc aliter oranino separabile, quam solius operationis ^ffectu, etc. Hic
diu inter Galholicos deliuril, et Sabelliani doginatis accusatus, boc se telo defendil, quod communione Julii, cpiscopi Romani, ad quem exsul confagerai, fefelleratquc, munilus esset. Tandem lanra
detracla, ba3retici jnotam ab omnibiis Gatboltci*
ei inustam tulit. Vide Eusebium l i b . contra
Marcellum, et De ccclesiastica Theologia, l i b . i ,
c. 17, alibique passim. (Guil. Cave, ad ann.55^
pag. i52.)
f

173

180

SOCRATIS

condit, in quo tres quidem liberos imperii haeredes , ,

;
insliluit, suam caique partem, prout vivus fecerat,
, \ .
assignans. Roma? vero et urbi quara suo nominc
Constantinopolim nuncuparat, mnlta relinqucns p r i (69) ,
vilegia, teslamentum commcndal prcsbylero i l l i ,
cujus anlea fecimus menlionem, per qucm Arius ab
(70), *
cxsilio fueral revocalus; mandalque ne cuiquam
, \
alteri quam Qlio suo Constantio, quem Orienti prae ,
feccrat, illud in raanus traderel. Ad hnnc modum
,
condilo lestamcnto, cum aliquol dies supervixisset,
. ,
cx hac luce migravit. Porro morli cjus nullas ex , .
filiis interfuit. Millitur ilaque protinus in Orientem, \ .
qui Conslajilio palris obilum nunliaret.
.
d

76CAP. XL.
. '.
De sepultura imperatoris Conslantini.
^ .
Corpus vero imperatoris, aureo conditum loculo,

neccssarii Gonstantinopolim deporlarunt, et in su- , \ blimi suggeslu collocaverunt in palalio; maximo ' ,
bonore c l frequenli satellitio illum quasi adbuc su- \ \ ,
perslitcm observantcs, quoad usque ex flliis ejus \
quispiam advenissel. Postea vero cum Constantius . ex Orienlis partibus advolasset, regia honoraius cst 7> ,
sepullura, dcpositusque in ccclesia Aposlolorum, , \
quam ipse eo consilio aedificaveral, u l hnperalores , ' et pontifices ab apostolorum reliquiis baud proeul
,
abessenl. Yixit autem imperalor Gonstantinus annos (71).
quinque et sexaginta: ex quibus unum et Iriginta Q . imperavil. Mortuus est Fcliciano et Tfliafio consu 2
libus, die undccimo Kalcndas Junii : qui quidem
\ , \
secundus eral annus Olympiadis ducentesiraae se ptuagcsirase ociavae. Gseterum bic liber spatiom unius (72).
el Iriginta annorum compleclilur.
.
VALESII ANNOTATIONES.

(69) " Nuilas entm apostolorura reliquias in ca ecdesia

. Posleriue , quod in edilione
Roberti Slephani deerat, nec in noslris codicibus
Florentino et Sforliano legilur, primus supplevit
Gbristophorsonus: babetur lamen in codice Leonis AUalii. Scd prius in eodem dcsideralur. De
congiario quod Conslantinus seniori Romx testamento suo reliquit, testis esl Eusebius hosler iu l i bro auarto de Viia Gonstanlini, cap. 63.

(70) . Desumpsit haec Socrates ex Rufini libro decimo. Yerum haec narratio paniro probabilis mibi
videtur. Quis enira credal Gonslantinum imperatorem, qai tum circa se moltos babebal episcopos
(id cnim diserte teslatur Eusebius), plurimos item
duccs et comites, unum elegisse presbj terum, eumque ignobilem, quippe cujus nomcn perpetuo reticetor, cui testamentum soam moriens commilteret? Quare Philostorgium hic sequi malim, qui
Gonstanlinum leslamenli sui labulas Eusebio N i comedicngi tradidisse scribil, a quo paulo anlea
fuerat baptizalus.
(71) Mr\ .
Musctilus el Gbristophorsonus bunc focum ita verterunt, ne imperatores et anti$tile$ reliquiis apostolorum destituerenttir.
Vcrum banc interpretationera probare non possuin.

condiderat Gonslantinus. Malira Haquc vertere, ut

imperatores et antistites itlic scptliendi, ab aposlofarum reliqum haud procul abcuent; sed eodem honore
ctim ipstt afficerentur. Quam interprctalionem CODfirroat Eusebius in l i b . nr de Vita Constanlini, c. 4.

(72| ". Errat Socrates. Nain

Felicianoet Tiliano coss., qui fuit annus Cbristi 337,
die undeciroo Kalcndas Junias, currebat annus quartusOlympiadis ducentesimae sepluageslmae oclavse.
Idquc certissirois ralionibus demonslrari potest. Sed
D videlur Socralcs osus esse vilioso codicc Gbronici
Eusebiani, in quo Olympiadis annas Diale erat designatus. Videtur tainen in boc Socratis loco scribcnduro esse . Aitenim Socrates p r i mum hunc Historiae suse Hbrum coraplecli spatiam
annorum unius ac triginta. Ordilar enim ab initio
Gonslanlmi, qucm regnasse scribit annos triginla
et unum. Ejusautcm inilium consienat anno primo
Olympiadis ducentesiraae septoagesinia? prima?, a t
supra vidirous. Atqui ab hoc anno ad annum secondum Olympiadis duccntesiroa? eeptuagesimae octava3, anni sunt lantum triainla, idque duobus lerminis inclusis. Proinde in hoc Socratis Joco mcndum sic necesse est.

VARIORUM.
* . Anno imperii xxxn, cum totum arbcm tredecim tenuitut, sexaginta natm, atqne
amplius duo> in Persas tendens, queis bellum irrumpere acceperat, rure proiimo Nicomedict Achy-

ronam vocant, e z c m t l ; eum id tetrum sidus regnh,

uuod crinitum wcant, portendistet. Funut relatum
tn urbem *ui nominis. Victor de Caesaribus. Deccssil
autcm A. G. 337, die Penlccostes, xi Kal. Juniai.

ICI

HISTORIA ECCLESIASTICA.

L I B . .

LIBER SECUNDUS.

AETTEPQ
.

TORLE SOCRATIS

. ' . , "
.

CAP. I .

*.

II.

.
\
*.
Q*.
V.

".
fr.

,
, " .
~ "
, " .
,
.
r j c .
"
, \
, .


,
Tifv
.

" ,
.
".

*
, "
,
, .
'. '
" ,
.
,
"
.
\ "
* .
'. * ", "
,
.
\ * '
,
.
.
, ,
elc ,
.
^
, ' .

,

.

CONTINENTUR.

Quomodo Athanatius Constantini Junioris

lUteris (retus, Alexandriam .

IV.

Quod Eusebio Pamphili mortuo, Acacius

episcopatum Cxsarea $u*cepit.

De morte Comlantini

VI.

Quomodo Alexander Comtantinop. epitcopus Paulum et Macedonium proposuit

ordinandos.
Qualiter Constantinus imperator Paulum
epitcOpatu ejecerit, et Eutebio ab urbe
Nicomedia evocato episcopatum CP.
tradiderit.

HJEC

Procemium, in qno rationem reddit cur

primi ac tecundi Ubri novam editionem
fecerit.
Quomodo Eusebiut Nicotnedietuis cum
uts, Arii dogma Uerum induceTe conatut, Eccletiat perturbant.

.
IX.

XI.
XII.

Junwrit.

Quomodo EusMus collecta iterum Antiochke $ynodo, alteram fidei formuiam

promulgavU.
De Euubio Emiteno.
Quomodo episcopi Antioehia congregati,
cum Eusebius EmUenus episcopatum
Antiochice recusasset, Gregorium ordinarint, et Nicama fidei verba immutaverint.
Quomodo cum Greaorius milUari manu
stipatus AUxanariam venUtet, Athanaswi fugerit.
Quomodo post mortem Eusebii poputus
CP. Paultim in tedem suam restiluerit
et Ariani Macedonium dciegerint.
y

XIII.
XIV.
XV.

XVI.

.
xvm.

De Hermogenh magistri miiilum , et

quomodo Pavlu* ob eam causam iterum
puUut sit Ecclesia.
Quomodo Ariani, amoto Gregorio, Geofgium ejus loco tubstituervnt.
Quomodo Athanasius Paulus Romam
profectiy iterum proprias tedes recuperarunt, JulH Romani epi$copi 9
muniti.
Quomodo imperalor Philippum !fectum prcctorio, Paulutn quidem ejici
in exsilium mitti jtusii, Macedonium
vero in $ede episcopali conslituii.
Quomodo Aihanasius imperatorit minat
veritus Romam .
Quomodo occideniaUum partium imperator peliit fratre, ut mittemitur tfui de
Alhanasii Paulique depositione rattonem
redderent, ct quomodo tniui ab Oiicute
aliam fidei formulam edidcrunt.

iS4
.

ir .
" tov .
'
0( ,
,
. **

xxm.
, OC
,
.
Quomodo Athanasius Alexandriam redietu,
XXIV.
'. * "
cnm fer Bierosolymam transiret, Maxi ,
mo ts cpmmuniomm sutceptus e$t el
,
tyhodurk epUcoporum collegit, in
, ionfirmata etl Nicama.
.
De Magnentio et Vetranient tyrannU. '. , XXV.
.
Qualiter mortuo Occidentis partium tmpeXXVI.
KCp. ' , Paulus et Athanatiks jterum suii
,
sedibus pulti: et Paulus quiaem cum fti
*
exsilium abducereiur, occuut eit; Atha , riasius vero %e fuga proHpuit.
' .
XXVU. Quomodo Macedontus cum sedem CP. '.
oc- ' ,
cupavisset, cos qui ab ipto dltsentieb&nt

plurimis niali* ajfecit.
.
. De mali* AUxandna perpetratis Georgia
'. "
Ariano, ex narratione ipsiut Athanam.
", "
.
XXIX.
Be Photino hmresiarcha..
* . .^
,
XXX.
De fidei formulis Sirmii expositi* eoram
\
.
imperatore O>nstaniio.
%%%\. De Hosio Cordubensi tpucopo.
'. \ " .
XXXif. De Magnentii tyranni exitw.
' .
1. De Judatis Diouetaream PaUntin tltfe- .
.
. lentibus.
XXXIV. De Qallo Cviare.
'. .
XXXV. De Aelio Syro Eunomii magutro.
'. ,
.
XXXVI. De iwnodi) MedioluHtrui.
<?. .
XXXVU. De Arimnensi et defideiformula '. " ,
illic promutgata.
.
XXXVIII. De Macedomi tmvitia, ef tumtitibus ab'.

,
. concitatU.
"
'.
XXXIX. De conalfo ajmd Selendam Uaurim urbem
coacto.
.
XL.
Qualitet Acacku Conarem episcoput in '.
Se- " , "leuaetui tgnodo atiam fidei expositio ,
.
9 tCTWittit,
XLI.
Quomoio Acaciahi, imperatore ab Occi'.
, "
dentis partibm reteno, CP. congregati,

Arimineiuem fidem nonnullU ei additu,
" , confirntarunt.
.
Qualiter, deposito Macedonio, Eudoxtus '.
XLH.
,
ephcopalum CP. obtinutt.

.
De Eustathio Sebastiae epitcopo.
XLIII.
. , .
De Meletio Antiochice epucopo.
XLIV.
UA*. " .
De MacedoniL
XLV.
ME'. .
De Apollinarutis, deqiu eoruin hwresi.
XLVI.

.
XLVIL De morte imperatoru Constantu.
'. .
SOCRATfS

183

XIX.
XX.
XXI.
XXII.

protixafideiexpositione.
De eondtio Serdicensi.
K'.
Eusebn Pampkili defensio.
KA\
Quomodo eum imperator OrientU Pautum
et Athanathim Serdicensi synodo rettitutos, nollet admittere, Occiaentis imptrator ei betlum minhtus M.
Quomodo Constantius fratru tninas veri.
tut Athanasium suit liUeru evocavit, et
Alexandriam mUit.

L I B E R SECUNDUS7 9 GAPUT PRIMUM.

KfitAAAION '.

Proamium, in quo rationem reddit cur primi ,

t
" ahlav to
tecundi libri novam editionem fecerit.
.
Rofinus, is qui Latino eennone ecclesiasticam
t c r i ^ U Hifctoriam, In tetapomm notatione longe a
voro aberravit. Etenim ea q u adversus Athana*

*\ t f l . ^ , ttp\ . *-

ISS

HISTORIA ECCLESlASiTCA. L I B . .

* * siom gesU sunt, post ConsUntini obitum accidissd

** 61 \ - censet: relegationem quoque ejus in Gallias, et alia
, *\1 . plurima pralermitlit. Ac prius quidem nos Ruflftvu , \ num auctorem secuti, prinium ac secundum Histo , riae noslrae libnim juxla fidem illius conscripsimoe.
8 , tertio vero libro usque ad septimum, parlim ex
' , ejosdem RuOni, parlim ex aliorum Hbris quaedam
, colligentes, nonnulla etiam ex iis qui adhuc soper , .
suut audila referenles, opus nostrum complevimus.
" , * Postea vero fcum Albanasii libros nacti essemos, in
pttox , \ :
quibus ille suas calaiuitates deploral, et qua ra ,
tione per calumniam ac fraudem Eusebianorum i n
% , exsilium missus fuerit, exponil, sathis esse duxi, , \ - rous ei qui mala ipsa perpessus eseel, et iis qoi retovta . & bus gestis interfuissent, fidem babere, qoam illia
, qui res conjeclura tanlum asseculi, et ob eam
. \ causam in errorem prolapsi essent. Ad hacc variaa
, excellentium lonc temporis virorum epistolas nacti,
\ * . verilatein, quoad ejus fieri potuit, indagavimos.
, Quam ob causam nccesse nobis fiiit primum ac eo ) , cundom hujus operia librom cx integro dictare, re , tenlis nihilominus iis i n quibus Rufinus a veritale
, minime aberravit. Illud praHerea sciendnm esi, noa
in priore edilione, nec libellum depoeilionis A r i i ,
, nec imperatoris epistolas, aed nodam rerum gesta (73), rum narrationem posoisse, ne ex verbomm prolixi \ tate lectoribus taediom nascerelur. Sed qooniam lua
, causa illud qooqoe praeslandum eral, v i r ac sacer * - ^, dos Dei Theodore, ut neque ea q o imperatoree m
, ' sois epistolis scripseront igoorares, neque ea qum
* \ episcopi i n diversis conciliis fldem 80 paolatim
, , immutantes promulgaveruiit : idcirco quaeconqae
$ , . ' necessaria esse censoimo*, i n hmnc poeteriorem
.
ediliooem traustulimas. Et cum i n primo libro ielud
adbtt jam pnesiitam sit, idem qooqoe i n aecande, quem pne manibae habemas, pnesUre cenabimor
Sed j*m fempus est at ad bisioriae ordiaem revertamur.
%

. B \
' Xspl

, '

CAP. .
Qnomodo Euttbitu NicomediemU cum , ArH

dogma it&um indvcere conatus, EccUna* perturbarit.

,
Morluo imperatore ConsUnUno, Eoscbiue Nico\ \ mediensie et Tbeognis Nicaenas, opportunura ee
, ,
tempus nactoe esse arbilrati, omni studio in i d
.
incubuerunt, ut coosabslantialis fidem exlarbarent,
. Q ejasque loeo opiHionem Arii inlrodacerenl. I d vero
(74), - nunquam se conseculuros ease intelligebant, si
. , Albanasitis Alexandriam reverleretur. ad
, "
h&c agenda usi gunt ministerio presbyteri illius
YALESII ANNOTATIONES.

(73) ' +rr ,

* . Scrtbendum eet , vel
\ U, ui Savilioe ad oram sai codicis adnouver u . |>gCTu)ain qnoque 8 ^ ^ , scnptom eet codicc Florentino.
Boien verbis Paulinom episcopom Tyri alloquilur
EMdriits noeler i n cxordio libri decimi IRstoriae
c t M o e i i c . Cojos exeropluin secotns hic videtur
oerates. Qoisnam porro bic sit Tbeodoms, ctii
Socraics Ristoriam suam nuncupavit, incerlum

cst. Neque enim Tbeodorom Mopsoestenom episoopuro mlelHgi puto.

(74) .
Hlc locus mutilus csl ac mendosus. Suppleri tamen
non incomniode potcst hoc modo,
,
". Restilui etiam potesl hoc modo,
, ut habet N i cephoms.

187

188

SOCRATIS

per qucm paulo antc Arias fuerat ab cxsilio revo- .

, .
catus. Sed quemadmodtim ea res confecta sit, di
cendum arbitror. Presbyler ille quem dixtmus, teslatnenlum et mandata quae Constanlinus mo- . *
riens ipsi commiseral, Conslantio imperatoris filio *
obtulit. Ille cum in tcslamento id quod maxime *
, ^ ,
copiebat, scriplum esse coinperisset: Orieotis enim
imperium testamenlo ei Iradebatur; presbylerum .
magno in honore habuil, multumque auctorilatis ei
concessit, el ut Qdenler ac libere in palalium i n - , \ grederetur, prscccpil. Haec igitur licentia presby- .
;,
tero concessa, eum brevi familiarem reddidil, lum
imperatoris conjugi, lum ejus eunucbis. Ea lem- .
. ,
pestate praposilus erat regii cubiculi eunuchus
quidam, noroine Eusebius. Huic presbyter pcrsuasit .
Ot opintonem Arii amplecleretur. Quo faclum est " \ , *
ot caeteri eliam eunucbi in eamdem scntentiara \ , .
adducerentur. Sed el ipsa imperatoris oxor, el spa- * \ '
donum et presbyteri bortato, Arii parlibus scse * \ (75) .
adjunxil. Nec roulto post ad imperatorem ipsura
,
pervenil baec quaestio; paulatimque evulgala, p r i - ; (76). ,
mum qoidem iis innotuil qui in palatio militabant, * (77) ,
poslea vero ad ipsum quoque urbis regise vulgus *
pertnanavii. E l in palalio quidem, cobicolarii una , *
com moliercolis de boc dogmate disputabant. In
* ,
orbe vero, per singulas prope domos bellum quod- \ . \ ,
dara dialecticom gerebatur. Porro hujus mali labcs * , alias qooque orbes ac provincias brevi corripuit. . "
Alqoe iostar scintillae, ex parvis orta principiis ,
controversia, andientiom animos ad maximam con- Q * \ ,
lentiooem excitabat. Singuli enim dum causam
. .
tamultus 81 perconlantor, occasionem disputandi .
stalim habebant: eoque ipso quo percontabantur , \ (78)
tempore, rixas inibanl; per hujosmodi aotem rixas,
coocla subverlebantor. E l haec quidem in Orientis .
duataxat urbibus agebanlor. Urbes enim IUyrici, \ ,
et qoae in Occidentis parlibus sitae sunt, interim ,
quievere : quippe quae Nicami concilii decreta la- .
befactare nollenl. Cum igitur excilalum boc malom

qoolidie ingravesceret, Eosebiani sedilionera ac . .
Uimultum multiludinis lucro suo depulabant. Nc- ,
qoe enim aliter fieri posse sperabant, ot aliqoem
,
episcopum Alexandria? conslilocreot, qui ipsorum
\ ;,
opinioni suffragaretur. Sed consilium Dlorum prae- .
venit Albanasii redilus : qoi Alexandriam reversos D .
cet, regiis munilos lilteris, qoas unus cx Augostis, Constantinus Junior patri cognomiois, ex civitate
Trcvironim ad populum Alexandrinum scripserat. Earum autem litterarum excmplom bic subject

VALESII ANNOTATIONES.
(75) Kal .
Coojunclionem hic
addidi ex auctoritate codicis Florenlini, quauquam
in hoc codice particula soo loco mota erat. Sic
enim scriptum habct, \
. Scd facile erat banc transpositionem animadvertere. Gerte Nicephorus emendaiionem banc
conftrmat.
(76) .
Ilale Christopborsonus imperatons satcllites interprclatur. Oinncs enim palatini bac diciione dcsignantur, non prolcctorcs soluin ac doroestici ct rcUqiii sebolares qui sub anuis crant, vcrum cliam

minisleriani et scriniarii. Haec enim palalina o i i l i lia dicebatur; eodeoi modo qoo officiales seti *pparitores magislraiuom ordinariorum seo civiliom,
milites diccbanlur. Eorumque actus io codice Thcodosiano cabortalis militia appellalur.
(77) . Scriberitium videtur
, ut vitetor ejusdera parlicubc nimis crebra repctilio.
(78) \. Non dobito qoin Socratcs scripscrit, \ , etc.,
supplc .

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. U .

..
"

^,

.

"
.

(79) ,

,
!6 \ ,
,
.
,
, * \ -

CAP. .
Quomodo Athanarius Constantini Juniorii
[retus, Alexandriam redHt.

100
litteris

ConstanHnus Ccesar potmlo Ecclesia Calholicas

Alexandrinorum.
Nec sanclissimse menlis vestnB notilia.i arbitror
praeterire, Athanasium venerandae legis interpretem,
ad tempus idcirco missum esse in Gallias, ne, quoniam cruenlorum ejus hostium feritas sacralissimo
illias capiti extrenium periculum minabatar, ipse
per nefariara improborum bominum perversilateia
mala insanabilia suslinerel. Quainobrem, u l banc
feritalem cvitaret, ercptus est faucibus eorum qui
ipsius capiti iniminebant, jussusque sub mea dilione
, degere, ita ut in ea arbe quara incolerc preceptam
, , \
ei fueral, omnibus necessariis abundaret: Umetsi
- cjus eximia virtus divino freta prasidio, eliam aspe , rioris fortunae aerumnas parvi pendat. Proinde etsi
. \ domiuus ac parens noster divae memoriae Gonstanti , nus Auguslus, eumdero episcopum in pristinum lo , cum restitucre, ac veslrae sacratissimae pielali 82
6 , reddere proposuerat, quoniam tamen bumana sorle
, praevenlus, priusquam votura suum implesset, ex
, t - bac luce migravil, consenlaneum esse exislimavi, ut
, , divae niemoriae principis propositum, ego utpole
.
haeres, exsecuiioni mandarem. Quanta porro reve" , reutia illi a nobis exbibita fucrit, ex eo ipso, simul
' - atque in conspectum veslrum venerit, cognoscetis.
, * . \ Nec mirum, ejus gralia aliquid a me factura fuisse.
, , \ Q boc enim el imago quaedara amoris vestri, et
\ tanti viri spccies animuin mcum movil atque mcita. ,
y i l . Divina Providentia vos servet, fralres charis. simi. Uis litteris fretus Alhanasius Alexandriam
, \
venit; ct populus quidem Alexandrinus eum Jibenf b . "
tissime susccpil. Quotquol vero in illa urbe opinio ; , nem Arii sequebantur, societate inita, adversus eum
tatno * . *
conspirabanl. Unde crcbrac exortae sunt seditiones,
\
quae ansam pnebucrunt Eusebianis u l illum apud
, imperatorem accosarent, quod sine decreto commaVALESII ANNOTATIONES.
(79) "
. Lego
, u l scriptum csl apud Atnanasitim
in Defensione secunda adversus Arianos, ubi hacc
Consuntiui Junioris epislola referlur, data die xv

Kalendas Julias Treviris. Sic enim concepta est

subscriptio apud Athanasium. Datam autero esse
Fcliciano et Titiano coss. alibi obsenavi, id csl
anno Ghristi 3 3 7 ' .

VARIORUM.
" D
.
Datum Trevtris xv Kalendas
Julias,
id esi, 4 7 Junii. De anno autcm dispulant reccntiore$. Valestns 337, alii vcro scquentem assignant.
lilem resolvunt Athanasius et Theodoritus. Iile i u
Epistola ad soliiarios, paulo post inilium :
, ait, ol . Ha*c cum animadierlrrenl
tres (ratres, Constantintn, Constantius,
it Constans, po$t patris obitum, omnes in patriam et
Ecclenam *uam reverti jutserunt: scribentes quiien de tingnlu adproprias Ecclesias, de Athanasio
*ttm ad hune modum. Post baec subjicilur initium
tftistoJse Constanlini Junioris. Hinc sane liquet ex
irem f r a l n i m consensu exsnles omnes revocatos
foiae; alqoe adeo non anno 337, scd scqncnte,
J u a i i scriptain fuisse hanc epistolam, Aihana*

siumquc cx Galliis rcdiisse. Cam enim anno 337,

Maii vicesima sccunda, Gonslaniinus obierit, vix
17 Junii ejusdem anni nunliura obilus Gonstanlinopoli Treviros pervenisse credalur. Nec lam modico tcmporis inlervallo, fralres Ga3sares lanto i t i nere disjuncli, ac tam gravibus alias negoliis
implicali, comniuni consensu exsules re?ocare, ac
lilleras exsulibus tradere potucrunt. Quae sententia vaJidissime firmatur Thcodoriti testimonio, qui
lib. u , cap. I , ait Athanasium biennio el qualuor
mcnsibus Treviris commoratum. Gum enim Albanasius inilio anni 33G Treviros advenerit, non poluit nisi anuo 338, duos anuos et qualuor mensca
ibidem confecisse. (Gl. raonachi Benediclini, nct.
in Atbanasium.)

101

90CIUTIS

191

nls episcoporom conciln, roople irntu atqoearbitrio

Alexandrinam Ecctesiam occupaseet. Taaluraque
criminationiboe sais perfecere, ut i r t percitus imperalor Alexandria illum expulerit. Sed qoa ralione id
iactiim sit, paalo postea dicam.

,

, ,
" . ,

CAP. IV.
Quod Etuebio Pamphili tnortuo, Acaciut epi$eopat*m
Ca
Uauarea* tusceptt.

. '.

,
"

.
f,
, \
,
*
, \
.

lnter haecnaoftao Eusebio C&safeg PaJa?siin$ urbis episcopo, <iul cognomentum erat Pamphili, Acadus ejas discipulus episcopaium susccpit. Qui quidem et alios complares cdidii libros, et de vita
pneceptoris sui Eusebii specialiler scripsii.

. '.
CAP.V.


.
t>e morte Conslantmi Junioru.
*
ftcc mullo post Constantii imp. frater patri co \, ,
gnoiuinis, Juiiior Gonslantinus, dum in parles Con ,
etantis fralris soi nalu minoris conalur Invadere,
, *
conserlo cum mililibus ejus praelio interficilur, con* , \ .
suialu Acindyni et Proculi.

88 CAP. V I .
Qnofnodo Alexander Constantinop. * lum et Macedonium propotuit ordinandos.

. * .
"

.

Sub idem tempos Constantinopoli post illos turtiuitus quos supra retulimus, alios continuo excila , tus est bujusmodi de causa: ^lexander Ecclesiae
, * (80)
illius Urbis episcopus, qui conlra Arium strenue d i ,
micaveral, cum Ires quidem ac viginti annos i n C " ,
cpiscopatu egisset, octo vero ac nonaginta vixissel,
, h

VALESII ANNOTATIONES.
(80) .
Errat hic Socrates, et quotqwot eomsecoti sont, qui Alexandri Conslanlinopolitani obituta referont coneulatu Acindyni el Proculi, anno Chrisli 340. Ego vero in libro u Observatiooum ecclesiasiicarum certissimis argumentis
demonstravi Alexandmro episcopum CP. obiisse
priocipaio GonslanUai, eiqoe Paulum soccessisse,
eodem Constanlino adhuc regnanle. Gerte Baronius, qui Alexandri obilum consignat aono Gbrisli
340, inanifestissime secum ipse pugnat. Synodum
enira eplacopofum i f y y p t i , quae ad refulandas Eo-

sebianomm in Atbanasium caluronias collecta ett,

factam eese dicit anno 339 Nalalis Dominici. Alqui
epi&copi i l l l in Epistola sua synodica diserte testanlur, Eusebium jam tuui relicta Nicooiedia ad Coostantmopolitanam sedem transiliisse. Verba ipsiua
epistote nihil attinet hic referre, cum a Baronio
ipso prolala sint ad annum Ghristi 340. Quod si
Eusebiuft anno Cbrisli 339 Constantinopolitanani
sedcm jam obtinebat, anle huac annum Alexander
obierit necesse esu

VARIORUM.
r

.
Annorum et famae D noo oranino placide traneacta; composila lamen a
salur, inquit Guil. Gave, diem clausit exlremom
CooetanUo i n Pannonia, ut predicat Julianus oraEuscbius circa ann. 340. Erat aulem Acacius, eiua
lione I I I , iodeque postea ipee i n Syriam profectus
discipnlus et successor, bomo in fide varius, et m - est, ut babet Julianus oratione I . Verum bi tomulgcnio vafer, qui scnlcntiam suam pro re nata va- tus anni scquenlis iniiio accidere; tandemqoe de
riarc probe novit; neqne cum Arianis Filium perlincnte ad Gartbaginem Africa, Iialiaque dissi aflirmabat, neque coro Seraidiura Constanlinum inlcr ct Constantem cxortum :
Arianis , sed simpliciter , vel quod cum Iricnnium tolnm fovisseiii, anno demuni
, sola voluntate Patri siiai- 340 Gonstantino fatale foit. (Ant. Pagi ad ann.
lcm esse voluit. (Jdem in Acacio.)
337, n. 7.)
* . Diviserat imperiom sauro Con /. S. Alexandri o l slaniinus M. in Ires filios. Gonstantino natu maitus accurate a Raronioanno 340consignatur. Sedit
ximo cessit Gallia, Hispania, Britanvia et AfVica enim is aimos23, ut testanturSocrates, Soxomenus,
>roconstilaris cx parte. GonsianU natu minimo Ita- Thcopbanes, utcrque Niccphorus, et Zouara*.
ia, AiVica reliqua, Illyricam, Macedotiia, Gnecia,
Eum principatu Gonstaniii Augusti Paulus exccpit,
Pontoque Euxino finilima. Constahtio Mvsia, Thra- inquil A u l . Pagi ad dictum antium, n. 9, gui Valccia, Constanlinopohs, Asia, iOgyptus, Orienlisque
sii argumcniis in contrariuin allalis ibidcm rciinperium ab Illyrico ad Nisibim." (Eunapius in E&c5pondct.
9W, pag. 45, ct ZOMDIUS lib. n.) Itec tamcn divisio
h

HISTORIA ECCLESIASTICA. U B . .

, 61 ex hae hice migravit, acmine suum locom sabrot , - 6*io. lUndavit lamen iis penes qaoe jas digeodi
. ( erat, o i alteram ex duobus quos ipse nominaret,
, . \ eligerent. Ac si qoidero eum vellent qui et ad do&4 \ - eendom idoneos, et vitae ac roorum inlegritate oon , * - spicuas e$set, Paolom, qoem ipse presbyterum or, , dinarat, assumerent: auate qoidem adhoc juvenem,
. sed prudentia senem. Siu eum sibi mallent qui ex , , terna tanUuu specie gravitatis commendaretur,
(81) , Macedonium eligerent, qui ecclesiae illius jampridem
. erat diaconus, et ad seDilem jam vergebat aetatem.
\ , \ Ilinc vero in deligendo episcopo major exorla con . - tenlio Ecclesiam conturbavit. Nara populus duas in
* ' parles divisus erat, bis Ariano favcntibas dogmati,
, illis Nicaeni concilii decreta defendenlibus. E l su. \ , - perstite quidem Alexandro, Homousiani superiores
, fuere, dissidentibus Arianis, et de proprio dogroale
, \ inter se digladiantibus. Scd postqnam ille fato fuu\ . \ , ctus est, anceps ulrinque fuil concertaiio. Proinde
. Homousiani quidem Paulum designarunt episcopam,
, Ariani vero sludia sua in Macedonium conferebanl.
* , Et in ccclesia qoidepi quae dicitur Irene, et contigua
. \ est 84
*
Magna et Sopbise vocalur eccle (82), sia, Paulus episcopus ordinatur, m quo sane vide , , ' bator mortui Alexandri valuisse suffragium.
<|^ .
e i

. '.
7 d

Xjpo

r c
,

.
Q
*
, \
* (82*)
** ,
*
& (83),
. \ ,
* .

CAP. m
Qualiter Conttantius imp. Pauhim ephcoputu ejecerit, el Eutebio ab urbe Nicomedia epUcopatnm CP. ttadidmti
Imperator vero non roullo post Constantinopolim
ingreseos, ob Ubm ordinalioiiem graviseima exarsit
ira. Collectoque Arianorum aoiistitum concilio,
Paalo quidem episcopatum ademil, Eosebium vcro
ab orbe Nicomedia translatum, ConsLaniinopolcos
episcopum deeignavit. His ila getlis imp. Aniiochiajn profectus est.

VALES& ANNOTATIONES.
flM) , . Hic postea sub Pauk) Gooslantinopolitano episcopo ad presbyterii gradom promoias, episoopum suum accusavit *, ut
tcribit Athanasius in Epislola ad solilarlos.
(84J *Er rrj
clq. vnx* foenmt hojus nominis eccleeiae in urbe
Goaeuocinopolttana, altera vetus, altera nova, ut R
scribitar io Vita Pauli Constantinopolitani episcopi,
qoatti refert Pbolios io Bibliotbeca :
. * ,
^ . vetus ecclesia Irene
eootknia eral magnae ecelesiae quae Sophia postea
appeUala s t ; nec eeparaloe habebat ctericos : sed
deria magiue eedesue per vicets ia ea ecdeeia roifdOrabaat. Docel id imperator Justinianos in No^0a tertia : Hv
*5 , etc. I n
T

eteri descriplione Constantinopolle qoae Notiti

imperii Romani pnefixa est, haec ecclesia yocalur
anliqua, et in secunda regione ponitur ona cum
ecclesia magna. I n septima aatem regione recensetur Irene, nova scilicet. Aaliqua? Ireoes meminit
Socrates in libro primo, ubi mortem Arii describ i l . Dicitur autem , eodero modo
quo , non qood virgo aut martyr fucr i t eo nomine appellala.
(82*)
, etc. I n codice
Leoiiie Allatii scriplum est , quod non
displicet. Ita certe legitur apud Soiomenom in
libro ni, cap. A.
(83)
.
Codex
Allatii qiuedam bic verba interserii boc roodo :
, . ld
est: ambUum ipttus Ewebii.

VARIORUM.
Vacedoniot Paohim jam jepiscopum ordinatom
ae erintae nescio quo accosavit: qood certe lere
fafese oporlet, coni, pendeote accosalioae, eum

reo commnnicaTerit accosator. (Ant. Pagi ad aniu

340, n . 12.)

495

196

SOCRATIS

. H'.
CAP. VUI.

Qtmmodo Butebiu* colUcta iterum Antiocldx tynodo,

aUeram fidei [ormulam promulgavil.
" ,

.
Eusebius autcm nullo paclo conquiescere polerat,
,
sed omncm, u l est in proverbio, movebal lapidem, , , ,
u l id quod proposuerat efficcret. Concilium igitur
*
Anliocbise in Syria curat congrcgari, pretexlu qui- I ,
deni dedicandae ecclesise, quara Augustorum pater ,
Constantinus aedilicare coeperal, post ejus aulem ,
obitum Constantius fiiius, decimo post anno quam ,
jacla fucranl fundamenta, absolveral; reipsa vero,
. , \
ut consubstantialis fidem evertercl ac profligaret. \ (84) .

In hoc concilio ex diversis civitaiibus convcnemnt
episcopi numero nonaginla. Maximus tanien Hiero- .
solymorum episcopus, qui Macario successeral, non
inlerfuil: id scilicet animo reputans, dcceptum se
prius fuisse, et per fraudem induclum ut depositioni Albanasii subscriberet. Sed neque Julius inlerfuit Romanae urbis episcopus; nec quemquam eo
uiisit qui locura suum impleret: 85
lamen ecclesiastica regula vetet, ne absque consensu Romani pontificis quidquam i n Ecclesia decemalur.
c

, ,
, \, \ .
, * * : * (85),
, .
k

VALESn ANXOTATlOiNES.
(84) . Delenda videtur particufe \, totusque locus uno lenore ila legendus,
\,
. Id e s l : Reputan* circumventum te fuisse ut Atnanasii depositioni subscribc- C
nt. Maximus enim Hierosolymorum episcopus, iu
concilio Tyri, una cum Paulo et reliouis deposilioni Atbanasii subscripserat. Cujus facti cum ipsum
poeiiileret, Antiochcno concilio interesse postea
recusavit, ut scribil Sozomenus in libro terlio,
cap. 6, sub finem. At Musculus et Christophorsonus in hoc Socralis loco nibil viderunt.
(85) Kulzoi
. Regula? ecclcsiasticae in duplici sunt differentia. AHae enim uni duntaxat Ecclesiae aut provinciae
conditae sunt. Aliac ad universalcm Etclesiam speclani. Prioris geoeris regulae, cujusmodi sunt Canones poenitenliales Dionysii Alexaudrini, Pelri,
Basilii el aliorum, absque consensu episcopi Romani proraulgari possuni ab cpiscopo cujusquc regionis, praseriim si is cpiscopus alteri palriarcha?
subjectus sit. Posterioris vero gencris regtilae n u l lam vim habenl, nisi conscnsus accessent cpiscopi

Romani. Hic enim priroatura oblinel universalie

Ecclesias, ut loqufiur Ferrandus in Epistoia ad
Analolium. Ad quem de omnibus majoris moroenli
iiegoliis, reliqui episcopi referre debeni. Itaque
Ferrandus in supradicta epistola nondubitavilasserere ouiversalia concilia episcopi Romani consensu flrraari oporlere. Sic eoim ait : Umter$alia
concilia , prcccipue illa quxbus Ecclmce Romanm
consemus acces$it secunda aucloritatis tocum po$t
canonicos libros tencnt. Et aliquanto post, de uni
versalibus conciliis loquens, neminem ait cogi i l l i *
subscribere, praeter eos qui concilio interfuerunt:
Suficere enim judicatur ad plenam conftrmationem,
it perducta in notitiam totius Ecclesicc, nultum offendiculum moveant vel scandalum fratribus: ted
apottolicw fidei convenire firmentur, apostolicu! sedi*
roborata conscnsu.laem confirmat ArnmianusMarcellinus in libro xv, ubi dc Atbanasio loquens, qui
synodali senlentiadepositus fuerat, ait Coiistantium
imperaiorem, quamvis ea sententia exsecutioni iam
mandata fuissel, tatnen omnibus roodis studuisse
ut decretum illud auctoritate quoque potiore Romanai urbis episcopi confirniaretur.
%

VARIORUM.
i
. Occasio- D Constantis 5. (Ant. PAGI.
nem hujussynodi desumendam ex dedicalione tem
*
pli Antiocheni (Aurei Dominici ob excellentiara

',
dicti) ostendit Athanasius in libro De synodis,
. Eadcm fere habcntuf infra,
quando a i t : Antiochia novam stjnoditm per causam cap. 17. Hunc locura Gothofrcdus ita exponit: NiEnccemorum cocgcrunt. Idem babet Sozom. l i b . v.
hil pro rato habendum, priusouam super sentenlLec synodus, ut Arianorum conciliabulum, tam
tia episcopi Romani explorata fuerit, Piane ut dicia veteribus qaara a recentibus impugnata. P r i tur 16 Cod. Tbeodos., tit. % I . 45. provinciis
mus omnium ejus aucloritatem defendit Schelstra- Illyrici nihil absque scientia epluopi Conttantinopotius, ostcndilque quadruplici tilulo synodum An- litani sunodali judicio esse reservandum; addilur
tiochenam iinpctitam fuisse: 1 quod Arianoruro autem, honorem isium urbis ConslanlinopoHtana?
conciliabulum fuerit; 2 quod Atbahasium depo- episcopo deferri, quia Romae veleris praerogaliva
euerii; 5 quod fidcm perverterit; 4 quod disci- lxtatur. Aliam bujus loci expositionera profert P. de
plinam ecclesiaslicam impugnarit. Sed ba?c quatuor Marca, l i b . iu De concord., cap. 12, seilicet: Epinon conrenire primordiis AiUiochenae synodi a no- scopum Romanum habere prmrogatham tufffdgti
naginU Patribus celebralae, sed fini, aut novissi- in unaquaqtu definienda ccettris debere;
mis Anliocheni conciliabuli a quadraginta circiter plane ut metropolitani sentenlia necessaria erat ad
Eusebianis celebrati aclis, certum. Iiicboata esl tgnodi provinaalis desreta stabilienda. Verum nesynodus ann. Cbr. 341, Julii Papae 5, Constantii el srire me fateor quein canonem ecciesiasticuro i n k

137

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

198

tZv ; , Congregatar itaque synodus Anliocbiae, prscsente

, ( ipso imp. Constanlio, consulatu Marcellini et Pro (86)* (87) bini, anno quinlo posl obilum Gonstanlini patris
Auguslorum. Praesidcbat eo tempore Antiochenae
.
Ecclesise Flaccillus, qui Euphrouio successcrat. Igitur Eusebiani ante omnia Albanasium calunmiari
(88), . \
, sluduerunt: primam quidem, quod contra regulam
, - quam ipsi tura primum constituerunl, episcopatus
, \ , sui locum absque decreto coromunis episcoporum
, concilii recuperasset. Quippe ab exsilio reversus,
* , suopte nutu alque arbitrio Ecclesiam occupaverat.
- ( ! . Deinde quod sub ingressum cjus orto tumultu, multi
r j j , \ in seditione occubuissent; et quod alii quidem ver- (89)* beribus ab illo affecti fuissent, alii in judicium ad* , ducti. Sed et illa quae in urbe Tyro adversus Atba. \ nasiura gcsla fueranl, in mcdium protulere
.
. \
86 CAP. .

.
De Eutcbio Emiseno.
\ , Hujusmodi lum concinnatis calumniis, Alexan , drina Ecclesiae episcopom designant, primo quidero
6 .
Euscbium cognomento Emisenum. Quisnam porro
, ,
iste fuerit, docet Georgius Laodicese episcopus, qui
\. \ concilio huic eliam inlerfuil. Nam in libro quem
, de ejus vita conscripsil, ait illum ex \ i r i s nobilis * siniis Edessae in Meeopolamia generis sui originem
(90)* duxisse, el a puero sacris Lilteris institutum, Gra>
- cas postca disciplinas a quodam magislro qui tnnc
*
lemporis Edessae degebat, percepisse : tandcra vcro
UpA * - Q sacrorum Yoluminum expositionem ex Patropbilo
, .
baosisse atque Eusebio: quorum bic Caesaricnsem,
,
ille Scylhopolitanain regebat Ecclesiain. Post hacc

cum Antiochiam venisset, contigit ut Euslaibius a
.
CyTO Berceensi accusalus tanquam Sabclliani do
gmalis asserlor, deponerctur. Quare Eusebius cum
&*?&* ,
Eupbronio, qui Eostathio successcrat, deinceps v i VALESll ANNOTATIONES.
Idera anlca concilio Tyri interfucrat, et cum Aria(86) * r

.
nis adversus Athanasium conspiravcrat, ut doAiaaoasiuft i n libro De synodis, hujus concilii lcmcet Epislola episcoporum iEgypti ad Dionysium
pos bis notis designal:
, comilcin, quam refert Athanasius in Defensione
\ , ', - spcunda adversus Arianos. Eidem Flaccillo Eusebius Csesariensis libros suos contra Marcellum nun . Fuere autem, qni
cnpavii. Pro Flaccillo tamen fere ubiquc Placitus
lempore Eneamorum conveneranl, episcojn numero
scribilur. Nisi quod in sequenti cap. codcx Allatii
iiofiaoijtfa, consulibm Marcellino et Prob\no
indiscrinlum habct, .
ctiont decima quarla, prcc*ente ibidem impiimmo
Cuustaxtio.
(89) . Has Eu(97)

, etc. Marcellino et 0 sebianorum calumnias egregie rcfulant episcopi

iEgypti in Enistola gynodica, quam refcrl AlbanaProbioo cose., die undccimo Kalendas Junias, comsius in l i Dcfensiouc advcrsus Arianos.
pklos e s i aonus qoarlus ab obitu Constantini. Post
(90) .
Hunc Socratis
OBDC i g i t u r diein collecta est synodus AiUiochena,
si r e r u m estquod ait Socratcs, eam colleclam fuisse locura cxplical Sozomenus in libro m , cap. 6, de
Eusebio Emiseuo ita scribens,
aooo q a i n t o ab obilo Consianlini.
10 , etc.
(88) .
Rectius scribitur boc noroen in
n n i o o c Epiphanii Scholastici. Pratsidebat tunc Pueri igilur Edcssenorum sacnc Scriplurse Hbros
tuUti* Aniioehence Flacallus succeaor
Euphronii. memoriter ediscebant cx niorc instilutoque majofer a l i l e r d i c i t o r in Epistola Julii papee ad episcopos, rum. Sanc Edessenos ardentissimos fuisse cultofes
Christianse religtouis lcstantur scriptores eccleAotiochiae in bac synodo congregali fuerant.
siastici.
S* t a i w babel inscriptio: , , clc.

VARIORUM.
lefl^at Socrates, qoi tantaro praerogativam episcopo
eeaces^eril; qoanquam P. de Marca xcx-

tnm synodi Nicxna? indigilari Tult, loco citatc

W . LOWTH.

196

SOCRATIS

195

. H'.
CAP. VIII.

Quomodo Eiuebiu* colUcta Uerum Antiochia tynodo,

alteram fidei formulam promulgavit.
,

.
Eusebiusautem nuUopaclo conquiescere polerat,
,
sed onuiem, ut est in proverbio, movebal Iapidem, , , ,
ut id quod proposuerat efficcret. Concilium igitur
*
Antiochiae in Syria curat congregari, pratextu qui- 1 ,
deni dedicandae ecclesix, quaro Augustorum pater ,
Constantinus aediftcare coeperat, post ejus auiem
,
obitum Conslanlius filius, decimo post anno quam ,
. , \
jacta fuerant fundamenta, absolveral; reipsa vero,
ut consubstantialis fidem everterct ac profligaret. \ (84) .

In boc concilio ex diversis civilalibus convcnerunt
episcopi numero nonaginla. Maximus tamen Hiero- .
solymorum episcopus, qui Macario successeral, non | j , ,
, interfuil: id scilicet animo reputaos, dcccptum se
\, ".
prius fuisse, et per fraudem inductuni ut deposi , ' tioni Alhanasii subscriberel. Sed neque Julius inlcrfuit Romana? urbis episcopus; nec quemquam eo
* niisit qui locum suum implcret: 85
laroen cc *
clesiastica regula vetei, ue absque consensu Ro- (85),
mani ponLificis quidquam in Ecclesia decernatur.
, .
c

VALESII AMOTATIONES.
(84) . Delenda videtur particula \, lotusque locus uno lenore ila legendus,
\,
. Id est: Reputans circumventum $e fuisse ut Athanasii depoutioni subscribe- C
ret. Maxiinus enim Uicrosolymorum episcopus, in
concilio Tyri, una cum Paulo et relitjuis depositioni Alhanasii subscripserat. Cujus facti cum ipsum
pc&iiileret, Antiochcno concilio interesse postea
recusaril, ut scribit Sozomenus in libro terlio,
cap. 6, sub finem. A t Musculus et Christophorsomis in boc Socratis loco nihil vidcrunt.^
(85)
. Kegulac ecclcsiasticae in dtiplici sunl differentia. Aliae enim uni duntaxat Ecclesiae aul provinciae
condilse sunt. Aliac ad universalem Etelesiam speclant. Prioris generis regulae, cujusmodi sunt Canones poenitcntiales Dionysii Aicxandrini, Pelri,
Basilii et aliorum, absque consensu cpiscopi Roraani promulgari possuni ab episcopo cujusque regionis, preserlim si is cpiscopus afteri patnarchoc
subjectus sit. Poslerioris vero gencris rcgulae n u l laai vim habent, nisi conscnsus acccsserit episcopi

Romani. Hic enim primaturo obtinet universalie

Ecclesi, ut loqnitur Ferrandus i n Epielola ad
Analolium. Ad quem de oranibus majorls momenti
negoliis, reliqui episcopi referre debent. Itaque
Ferrandus in supradicta epistola nondubitavitassercre universalia concilia episcopi Roroani conscnsu flrmari oporlcre. Sic enim ait : Universalia
cancilia , prwcipue illa quibus Ecclesice Romanot
comemiu accessit, secundas aucloritatis locum potl
canonicoi libros tencnt. Et aliquanto post, de uni
versalibus conciliis loquens, neminem ait cogi illte
subscribere, praeler coe qui concilio inierfuerunt:
Stt/ficere enim judicatur ad plenam confxrmationem,
si perdncta in notitiam totius Eccletiiv, nullttm offendiculum moveant vei scandalum fratribus: ttd
apostolicw fidei convenire firnuntur, apottoHcw tedU
roborata contcnsu. Idera confirmat AmmianusMarcelliuus in libro xv, abi dc Athanasio loquens, qui
synodali sententia depositus fuerat, ait Coustanlium
imperatorem, quamvig ea sententia exsecutioni jam
uiandala fuisset, tamcn oranibus modis studuisse
ut decretum illud auctoriiate quoquc potiore Ro
mana3 urbis episcop\ confirmaretur.

VARIORUM.
i " . Occasio- D Constantis 5. (Ant. PAGI.
nem bujus synodi desumendam ex dedicatione tem
*
pli Antiochcni (Aurei Dominici ob excellentiam

',
dicti) ostendit Athanasius in Hbro De synodis,
. Eadem fcre habcntur infra,
qtiando a i t : Antiochia* novam synodum per causam
cap. 17. Hunc locum Golboiredus i u exponit: iViEncceniorum coegcrunt. Idem babct Sozom. l i b . v.
hil pro rato habendum, priutouam super lentcnllaec synodus, ut Arianorum conciliabulum, tam
tia episcopi Romani eiplorala fuerit. Plane ut dicia vetcribus quatn a recentibus impugnata. P r i tur 16 Cod. Theodos., l i t . % 1. 45. provinciis
mus omuiuin ejus auctoritatem defendit Schelstra- Illyrici nihil absque scientia \% Constantinopotius, ostendilque quadruplici titulo synodam An- litani sunodali jndtcto esse reservandum; additur
tiochenam impctilam fuisse: 1 quod Arianorum nutem, honorem isvum urbis ConsUniinopolitana
conciliabulura fueril; 2 quod Athahasium dcpo- episcopo deferri, quia Romie veleris pnerogaliva
euerit; * quod fidem perverteril; 4 quod disci- la?latur. Aliam bojus loci expositionem proferl P. de
plinam ecciesiasUcam impugnarit. Sed h;ec quatuor Marca, l i b . De concord., cap. 12, scilicel: Ep/non coiiveiiire primordiis Antiochenae synodi a no- icopum Romanum habere prarogativam $ul[r*qii ei
naginta Patribus celebrat, sed flni, aut novissi- tit unaquaque definienda preire CBteris ;
mis Aniiocheni conciliabuli a quadrannta circiter plane ut meiropolitani sententia necessaria erat ai
Eusebianis celebrati actis, certum. Inchoata est tynodi provinaalis decreta itabilienda. Verum nesynodus ann. Chr. 341, Julii Papx 5, Constantii et soire me fateor qucm canonem ecclesiaslicuro i n k

WI

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

198

, Congregatnr itaque synodus Antiochiae, prxscnte

, ipso imp. Constanlio, consulatu Marcellini et Pro (86)* (87) bini, anno quinlo post obilum Constantini palris
^ Auguslorura. Prsesidebat eo tempore Antiocbenae
.
Ecclcsiac Fiaccillus, qui Eupbroiiio succcsscrat. Igi (88), . \
tur Eusebiani ante omnia Athanasium calumniari
, studuerunt: primum quidem, quod contra regulam
, - quara ipsi tum primum constituerunl, episcopalus
, \ , sui locum absque decreto communis episcoponim
, ( concilii recuperasset. Quippe ab exsilio reversus,
, suople nutu alque arbilrio Ecclesiam oceupaverat.
! . Deinde quod sub ingressum cjus orto lumultu, multi
$ , in sedilione occubuissent; et quod alii quidem vcr: (89)* beribas ab illo affecti fuissent, alii in judicium ad , ducti. Sed et illa quae in urbe Tyro adversus Atha. \ nasium gcsta fuerant, in medium prolulere
.
. \

.
, ,
.
, ,
. \
,
*
(90)*
-
U p i * - Q
, i v .
,

.

36 * ,

86 CAP. I X .
De Eusebio Emueno.
Hujusraodi tum concinnatis caluraniis, Alexandrina? Ecclesiae episcopum dcsigiiant, primoquidcm
Euscbium cognomento Einisenura. Quisnam porro
isle fuerit, docet Georgius Laodiceae episcopus, qui
concilio buic etiam interfuit. Nam in libro quem
de ejus vila conscripsit, ait illum ex viris nobilissimis Edcssae in Mesopolamia generis sui originem
duxisse, el a puero sacris Lilteris instilutam, Gra>
cas postea disciplinas a quodam magistro qui tunc
lemporis Edessae degebat, percepisse : tandera vcro
sacrorum Voluminum expositionem cx Patropbilo
baasisse atque Eusebio: quonira bic CaDsaricnsem,
ille Scythopolitanain regebal Ecclesiam. Post hscc
cuin Anliocbiam venisset, contigit ut Eustatbius &
Cyro Beroeensi accusatus tanquam Sabclliani dogmatis asserlor, deponeretur. Quare Euscbius cum
Eupbronio, qui Eostathio successerat, deinceps v i -

VALESII ANNOTATIONES.
(86) *Ev

. Idem anlca concilio Tyri interfuerat, et cum AriaAtbanasitia i n libro De synodis, bujus concilii tem- nis adversus Atbanasium connpiravcrat, ut dopos bis DOUS designal: " 1 cet Epistola episcoporum iEgypli ad Dionysium
, comitcm, quam refert Atbanasius in Dcfensione
\ , ', - secunda adversus Arianos. Eidem Flacciilo Eusc . Fuere autem, qni
bius Caesariensis librossuos contra Marcelltim nun*
toKporc Enc&niornm cenvenerant, eviuopi numero
cupavii. Pro Flaccillo tamen fere ubiquc Placitus
nsnagtnta, consulibus Marccllino et Probino
indiscribilur. Nisi quod in sequenli cap. codcx Allatii
ctiane decima quarla, prmente ibidem impiissimo
scriplum babct, .
Cottstaniio.
(89) . Uas Eu(87) "Br
. ctc. Marcellino et 0 sebianorum cahimnias egregie rcfulant episcopi
Probino coss., die undecimo Kalcndas Junias, comiEgypli in Epislola synodica, quam refcrl AlbanaVeUis est annus quartus ab obitu Conslantini. Post
sius m n Dcfensioue advcrsus Ariaoos.
u n c igitur diem collecta est synodus Anliocbena,
(90) .
Ilunc Socraus
i renun e&tquod ait Socratcs, eara collectam fuisse locuro cxplical Sozomenus in libro m , cap. 6, de
aaoo qoinlo ab obilu Consianiini.
Eusebio EmiseDO ita scribens,
0 , etc.
(88) .
Reclius scribitur boc nomen in
vertMffle Epiphanii Scbolastici. Prwsidebat tunc Pueri igitur Edcsscnoruai sacne Scripturse Hbros
ttdtum Antiochenw Flaecilhit succetsor Euphronii. memoriter ediscebant cx niorc instilutoque majoV a f i i e r dicitur in Epistola Julii papae ad episcopos, rum. Sanc Edessenos ardentissimos fuisse cultoces
CbristiaiUE religiouis leslantur scriptores eccleAnliochiae in bac synodo congregali fuerant.
siastici.
atiin habel InscripUo: , , ctc.

YARIORUM.
kBifaA SocratM, qoi tantam praerogativam episcopo
coKcesserii; quanquamP. de Marca tex-

tnm synodi Nicaena? indigitari v u l t , loco citato,

W . LOWTB.

199

SOCRATIS

tOO

xjt. Postea cum sacferdotfuro ei deferretur, honoris , **

^. ejsie vitandi causa Alexaudriam se contulit, atque ,
iltic pbilosophiae operam dedit. Hiac revergus A n - ,
tiochiam, cum Flaccillo Euphronii successore fami-
liariter versatus est: tandemque ab Eusebio Con- . * stanlinopoleos episcopo ad Alexandrinae urbis sacer- ,
dotium est promolvs. Eo lamen proiectus non est, . propterea quod Atbanasius a populo Alexandrino .
plurimum diligerelur. Missus est ilaque Eraisam. , Sed cum Emiseni in ejus ordinalione seditionem , \
excitayissent: probris enim ac conviciis appete- batur quasi malhematicarum arlium studiosus: . inde fugiens Laodiceam se contulit ad Georgium, ,
bunc ipsura qui de illo lam multa praedicavil. Hic " . cum AnUochiaoa Ulum perduxisset, ut a Flaccillo ct , . \
Narcisso Eraisam denuo reduceretur effecil. Post- \ . ,
ea vero iterum in crimen vocatus est, quasi idem
ciim Sabellio senliret. Ac de ejus quidem ordina- \ ,
tione Georgius fusias scribit. Ad extremum vero
subjungit, imperalorem cum adversus barbaros \ ,
proficisceretur, illum una sccum abduxisse, et \ .
prodigia quaedam ab illo esse perpetrala. Verum de his quae Georgius de Eusebio Emiseno commenioravit, bactenus a me dictum eslo.
CAP. X .
Quomodo episcopi Aniiochice congregali, emn Eu*ebiui Emtsenus episcopatum Atexandrim rccusastet,
Gregorium ordinarint, ei Niccenw fidei verba tmmHtaverint.

. V.
ol ,

'

*
,

.

Tunc vero cum Eusebius, cui Alexandrinus epi tcopatus ab episcopis Antiochiae coogregatis delatus , \ ,
fuerat, Alexandriam ire detrectaret, Gregoriom C *
. \ ,
Alexandriae 87 episcopum dcsignarunt. His ita
gestis inlerpolavernBt fidem: nihil qaidem repre- , (91),
hendentes eoruai qua3 apud Nicseam decreta fue- , \ (92)
rant, revera tamen id agentes, ut consubslaolialis ,
fides eubverteretur: dum exemplura aliis prsebent , \
erebrae assidue cogendi synodos, et formulam fl- , (93)
. ,
dei aliam subinde alque aliam promulgandi, ut
paulatim in Arianam opinionem omues abduce- ,
,
renlur. Porro qua ratione baec ab illis gesla sint,
. ,
in ipso narrationis progreseu docebiraus. Epislola
;
varo de flde ab illis edila sic habet: Nos nec Arii
.
sectalores unquam iuimus. Quo eiiim modo, cum
\
episcopi siinus, presbyleram scctaremur ? Nec aliam
uliam fidem quam quae ab initio edita est, amplexi , (94)
VALESU ANNOTATIONES.
(91)
. DveroVita? Panli ConsUntinopoliUni hunc locum
In codice Leonie Allatii legilur paulo aliter inlerpolavit.
, quod ferri potest. Vulgatam
(93) " .
In Allatii codice deeel
tamen scripturam tuctur Epiphanius, ei auctor . Totusque locus ita legifur,
\itx Pauli Gonstantinopolitani, qui pleraque ex . Quam lectionem
Socrate descripsit.
sccotus esl Epiphanius Scbolasticns, ut videre est
(92) , , etc. Horum loco in yersiooe quam sopra retulimus.
codex Allatii baec habet:
(94) .
H & C quomo, . Atque do intelligenda sint monui in libro n Observai u legerat Epipbanius Scholasticus, ut ex intertionum ecclesiasticarom. Non enim illum ba?reeiar>
pretatione ejus apparet. Sic enim vertit: Nihil auicbara Arium in synodo Hierosolyniilaiia soeceptum
dem culpantci Nicani concilii : $ed princitntim es^e putandum est, sed ejus dunUxat assedas.
prcebentet, ut frequentibut conciln*, alia tubinde Arios enim ipse diu antea t vivis abierat. Qaod
mutanles et rectlantes, tfficerent ut tUfinitio fidei pou- ai quis baac verba .epieooporam Antiocbeni concilii
luiim in Arianam vetaniam relaberetur. Auctgr
deipsoArioaccipieada esse conteoderit, tom egta

HISTORIA ECCLESIASHCA. L I B . I I .

20

,. * . sumus.Sedad Adem iUius probandam atque exanii

nandam judices consUluti, suscepimus illum polius
* ,
qnam secuti sumus Idque ex iis quae dicenlur fa , \
cile cognoscetis. Didicimus enim ab initio credere
* \
in onuna Deum, omnium tam intelligibilium quam
* , ,
sensibiliam opificem el conservatorera; et io uoum
x s l \, * \
FiliuniDei unigenitum ante otnnia sxcula subsi * \
glentem, manenteroquecumPatre qui ipsum genuii.
* *
per qnem omnia facta sont, visibilia et h m s i b i l i a :
* , -, \ - qui novisshnis diebos juxta voluntalem Patris de , , \ scendit, et carnem ex sancta Yirgine suscepit: el
, $ - posteaquam Palris soi voluntatem omni ex parlo
implevisset, passas est, et resurrexit,
ad ooelum
4<~ \ ,
reversus, sedel ad dexteram Patris. Qoi venturus
.
esl ot judicet vivos ac mortuos: t Rex ac Deus
.
, \ \ , permaitet i n t e r n u m . Credimus etiam in Spiritum
.
sanctum. Et si boc quoque adjiciendom est, credt, . mos carnis resurrectionem et vitam aHernam. Hsec
, \ cum i n prima scripsissent epistola, ad omnes ski, gulamm urbiam episcopes transmiserunt. Verum
/
post b*c cum alk-aandiu Antiochiae substilissenL,
quasi priorem damnantes epistolam, aliaui demio
conscripseraat bis verbis :

'
.

\ ,
, \
,
, * -

Alia /irfei .
Credlmus juxta evaiigelicam et apostolicam traditionem, i n unum Deum Patrem omnipotentem,
omnium rerum opificem et fabricalorem; e i i n
iinum Dominum 88 Jesum Christum, Filium ejus
tmigenitum Deum, per quem omnia facta sunt: ge , C nilum ex Palre ante omnia saecula, Deam ex Deo,
, , ,
lolum ex toto, solum ex solo, perfectum x per , , feclo, regem ex rege, Dominumex Domtao, Verbum
, , , , , vivum, sapienliam, vitam, lucem veram, viain ve , , , rilatis, resurrectionem, paslorem, jamiam; nec
\ ,
mutationi obnoxiam nec conversioni: paleniae d i \ vinitatis, sabslantise, potestatis, consilii ei gloriic
*
expressam undeqoaque imaginem: primogenilum
* ,
omnis creaturae : qui erat in principio apud Deum,
, * \
Deus Verbum, sicut dicitur in Bvangelio " : t
, * . \
Deus erat Verbum, per quem omnia facta sunt, et
* '
in quo omnia subsistnnt; qui novissimis tempo , \
ribag descendit e coelo, et natus est ex Virgine se \ ,
condum Scriptoras: et bomo factus, medialor Dci
6 \ , et bominum, et aposlolus fidei noslras, et princeps
, \ , , K a r a - D v i t , qaemadmodam ipse dicit: Descendi de ccclo
m

loaa. i , 4.
VALESII ANNOTATIONES.
HietxMoljBiiianam synodum intelligi dicam,
sed aUam velustiorem quae Arium in coinmunio*tm o s c e p e r i l : jam enioi ame synodum Hiero-

solymitanam id fecerunt Eusebiani, tesie Atha;..sio in libro De synodis, baud procul ab initio.

VARIORUM.
1

. Haec priroa fidei professio

apod Athanasiom De synodis, et quoad sen-

tafiiuDi, apud Tbeodoret. Hb. m , cap. 5. .

**
. Haec eecunda fidei
c x a u t e i i a m apod Athanasiom, eodemcum
e l o c o : apadHilariumDeeynodis,pag.ii68
lesie Soxooieno lib. u i , cap. 5, aiebant Ariat

PATROL. G R . .

ni se reperisse scriptam manu ipsios Lnciani martyris.

. Totidem verbis exprimitur
Filii generatio apud Clemenlem Alexandrinuni,
Paedagog. l i b . i , cap. 6,
. W LoviTU.

25

SOCRATIS

20*

ut fgcerem voluntatem meam, sed vbtuntatem \ , .

,
.
tju4 qui tnitit tne
Qui passus esi pro nobis, el re , \
surrexit tertio post die, et ascendit in coehim, se , \ '. , \ delque ad dexlram Palris. E l ilerura venlurus eet
$ \
crnn gloria ac polcstate, u l judicet vivos ac raor \ , .
tuos. Et in Spirilum sanctura, qui credentibue do\ , \
nalurad consolalionem et sanctificalionem, et ad
, *\ consuntmationem, sicul et Dorainus noster Jesus
\ Chrislus praecepit discipulis suis, dicens: Ite et do
cete omne* gentes, baptizantes cunctot in nomine Pa-
,

Irfo, et Fitii, et Spiritus $ancti : Palris, inquam,
, ,
vere Patris; et Filii vere F i t t i ; et Spiritus sancti

revera Spiritus sancli: ita ut baec vocabula non
eint nuda et sine re vocabula, sed qaa? accurate ex- , \ , *\

primant propriam uniuscujusque personam, ordinem ac gloriam : adeo ut personis quidem tres , ,
s i n t , consensu aulem unus. Hanc igitur tenentes >
fidem coramDeo el ooram Chrislo, omnem baeretico \ \, raai dogmatom pervereilalem aBatbemale darana- . ;
mus. E l si quis contra eanam rectamque Scriptu- (94"), \ ,
rarum ildem docueril, tempus aut saecelum esse .
\ e l fuisse priusquam Filius gignereiur, anathema
esto. Si quis dixeril Filium creaturam tanquam ,
unam ex crealuris, vel gerrnen tanquam unura ex
(95), . \
germinibus, et non singula prolulerit sicut sacre ,
Scriptura? tradiderunt; aut si quis aliud docuerit
,
vel evangdizaverit, praetcr id quod accepimus, ana- \ (96)*
thema esto. Nos enim cunclis quae in divinis Scrt- *
pluristum a prophetis tum abapostolis tradita sunt, , .
9 vere et religiose credimus atque insistimus
, 18

>

Hujusmodi
sunt fidei expositioncs
ab :episcopis
qui
Antiochiae convenerant,
promulgatae
quibusetiam
Cregorius licet Alexandriam nondum ingressus essct, tamen vt episcopus Alexandria, subscripsit.
E l synodus quidcm illic lunc lemporis congregata,
his rebus gcslis, et quibusdam praeterea regulis
constitulis, disccssit. Eodem vero lempore conligit
ut rcsp. etiam turbarelur. Nam Francorum gens in
Gallias irruptione facla, Romanorum agros vasla*
vit. In Orienlis vero partibus per idem lempus gravissimi lcrrae motus fuere; ac praecipue Anliocbia?,
quae anno integro conlinuis tcrrae motibus concossa
est.
Joan. , 38.

1 1

- -

\ ,
\

(97),
\
\ .

!
\

, . KaV
, .

. , >
'. , >

(98) \ .

Mattb. xxvm, 19.

VALESn ANNOTATIONES.
(94 ) . Post haic D Sed nostra lectio magisplacet, quippe mia? propitig
, apud
~ . * A Albanasium
* ' - " - in
" libro De osynodis,
. m ^ A i c
..;
verba
ubi accedal ad sensum Arianorura, qui Fitium Dei fabaec formula fidei referlur, addunlur ista, \ ctum esse dicebant.
\ , quae certe omitli non
(96) . Codex Leonis
debuerant. Sane Hilarius in libro De synodis, ubi Allalii scriplum babet . Atbanasius vero in
banc formulam Laline inlerprelatur, eadem habet lib. De synodis habet * , quod
verba.
noii intelligo.
(95) vldv . Hunc locura
(97) . In codice Allalii ct
correxi ex codice Florenlino, in quo scriplum est :
apud Athanasium legitur \ . Ita quoque
. Subaudiendum aulem
legit Hilarius. Vertit enim vere et cum timore.
est verbum , quod pracessit. In libro
(98) .
Iino Anliochia
Atbanasii De synodis legitur : .
epeciali quodam privilegio immunis fuit ab boc
4

VARIORUM.
* Ot . Franci Constante perdomiti, et horribili conciderunt. Hieronymus in Cbronico, mi
cum ei$ facta. Mulloe Orientis urbes lerrie motu annos 544, 3i5.

203

206
MSIOKIA EIXXESIASTICA. LIB. .
. '.
i
CAP. .
Quomodo cum Gregorius militari manu itipatus

<
Alexandriam venisset, Athanatius fugerit.
,
"
-

*
'
.
, \
(9*)), \
. <. , \
. "
, ,
. ( \ ) ' ,
. * ,

. ,
) * . \ g
, .
,
.
, * "
. , . \
. ,
. \
. ,
(2) ' -

Post ha?c Syrianus dux cum quinque millibQS m i litum armatorum, Gregoriura deduxit Alexandriam.
Quotquot aulem Ariano dogmaii illic favebant,
militibus seee adjanxere. Porro qua ratione Albanasius, cum ecclesia expelleretur, manus eorum
qui comprehendere ipsum volebant, effugerit, d i cendum arbilror. Jam dies vergfcbat in vesperam,
et populus in ecclesia pernoctabat, eo quod collecta
exspeclaretur. Venit repente dux, et iustructa militum acie ecclesiam obsidct. Quae cura vidisset
Athanasius, operam dedit ne populus ipsius causa
damnom ullum paterelur. Mandat igilur diacono ut
orationem populo indiceret, statiroque precepit u l
psalmusrecitaretur. Cum autem in recitalione psalmi
suavis concentus torius multitadinis exstitisset,
per unam ex ecclcsiae januis omnes cgressi sunt.
Quod cum fleret, milites quidem quieli stelere;
Atbanasius vero in media psallentium turba evasit
incolumis. Atque ita imraincnte periculo Hbcralus,
Romaro se contulit. Ac tum quidem Gregorius
Alexandrinam ecclesiam occupavit. Popuhis autcra
Alexandrinos, id quod geslum fuerat permoleste
ferens, ecclesiam illam quae Dionysii dicilur, incendio consompsit. Sed dc his hactenus. Eusebius vere

VALESII ANNOTATIONES.
lerrte motu. Sic enim scribitur in optirois illis C irruptionem noctu factara esse, non autem vespcr*
Faslis consolaribus quos sub Idatii noraine publi- tino tempore, o l ait Socrates
cavil Sirmondus : Murcellino ei Probino coss. His
(2)
.
Hic quoque
comuHbuM pugna (acia e$t cum genie Francorum ballucinalur Socrates noster. Neque enim post A n CffttJosfi Augutio in Gatliis. Eo ipso anno terra
tiocbense concilium, sed diu antea Eusebius Nicomotus fuit ad Orientent per totum annum prueter A n - mediensis legalos misit ad Julium papam, ut eum
tiochiam. Suspicari quie possit Socratem nosirom adversus Alhanasium incitaret. Sed cum missi ab
bos Fastos legbse, nec eatis inlellexisse quid sibi Atbanasio presbyteri legatos Eusebii corara Julio
vcUent posircma verba.
apa in omnibus convicissent, tandem legati Euse(99) . Hoc loco errat
ii totius negotii jadicium Julio dctulerunt. Juiius
Socraies, qui ea quae facta sunt in itaque juxla petitionem legalorum, liiteras scripsit,
Georgii, confundit cum iUis quae acta sunt in adtum ad Alhanasium, tura ad Eusebium et reliquc
Tenla Grcgorii. Gcorgium quidera Alexandriam
Athanasii adversarios, quibus eos Roroam ad ecclededuxit Syrianus, ut tcslalur Athanasius in epi- siasticum judicium evocabat. Verum haec ante con. stota ad solitarios, et in Apologetico ad nnperalo- cilium Anliochenum gesla sunt, ut docet Alhana" retn Constantium pag. 690, et in Apologelico de sius in Apolosetico secondo adversus Arianos,
fdga soa, cum Syrianus dux ipsum persequerelor. pag. 739 et 741, et JuJius papa in epislola ad epiVerum haec dia poslea contigerimt, anno scilicet scopos qui in Antiochensi concilio fueraut con^reC b r a t i 356. Gregorius vero de quo hic loquitur So- gati. Quam epistolam ibidem refert Atbanasius.
cratee, deductus eet Alexandriam a Balacio duce, D Caeterura Socratis narratio his etiam argumentis
et Philagrio prxfecto/Egypli, utscribit idem Albarefelli potest: Si post Antiocbense concihum haec
nasius iu epirtola ad solitarios pag. 815 et 816.
gesta essent, non solus Eusebius, sed universa
Sed eorura adventum preveniens Atbanasius,
syuodus legationem el Iitteras roisisset ad Juliun.
+xandria discessit, et Romam profectus est, quo
papam. Deinde ridiculum prorsus fuisset atque inJ a l i i Papse litleris fuerat evocatus.
verecundum, post rem iu concilio judicatam et ex(1) . Desumpsit baec Socrates ex secutioni mandatam, pulso jam Athanasio, el GreAthaiiasii Apologia de fuga sua, pag. 716, circa fi~ gorio in ejus locura subsliluto, scriberc ad Juliuni
raem. Albanasii verba sunt baec : ut judex lpse esse vellet, causamque ad judiciuin
. \ suum traberet, perinde ac si res in integro adhuc
, elc. Sed ct in Apologetico ad imperato- esset Errorem Socratis secutus esl Sozomenus in
raa GonsUnliaro, maaifeste indicat banc Syriani lib. u i , cap. 7.

VAWORUM.

.
Consonant ea
venjssemns, Julius ctntinuo ad Eusebianos titteras
ttfehabel Atbanasios in Apologia I I . Qnin et Euwscripsiti missis eo duobus ex suis presbyteris, E/pt ad JuUum litteras muert, et tit no$ terrerent,
dio et Phxloxeno. Illi vero, ubi nostram RomiB prw jusserunl convocari i f , ipti Julio, si vellet, scntiom audivissent, plurimum conturbati $unt, quod
ertitrnm causa detulerunt. Ciim igitur Romam pcrcontra *pem eorum me Romam conttiVmem. IlanC
y

SOCRATIS
208
cuni quacunque voluerat perfecissel, 90 legatio- ,
nem misit ad Julium Romana? urbis episcopum,
, \ .
rogans ut causae Atbanasii judex ipse esse vellel, et
cogititionem negolii ad se traherel.
. I B \
CAP. X I I .
Quomodo pott mortem Eusebii popultis Constantinop. , *
Paulum tit sedem suam resiiluerit, et Ariani Ma
cedonium delegerint.
'
.
Verum Eusebio non licuit ea quae a Julio in
'
causa Atbanasii decreta essent cognoscere. Etenim
\ . -
paulo post haoc synodum dccessit e vita. Qua , . \
propter populas Gonstanlinop. Paulum denuo in
,
ecdesiam introduxit. Ariani vero eodem lempore in
. \ ecclesia quae ad Paulum dicitur, Macedonium ordi, \ (3)
narunt episcopum. Atque id factum esl ab iis qui
XI .
antea quidem Eusebio cuncta turbanti operam na- JJ ,
vabant: tunc teraporis vero aucloritalem omnem * \ ,
quasi successorio jure obiinebant: Theogni scilicet , , ^
Nicaeno, Mari Cbalcedonio, Theodoro Heracleae i n ,
Tbracia qriscopo, Ursacio Singiduni insuperiore , .
Moesia, Valente Mureae i n superiore Pannonia. Sed \ ,
Ursacius et Valens postmodum poenitentia ducti, , .
Jftellum satisfactionis Juliaobtulerunt episcopo; el * , .
doclrinse consubstantialis subscribentes, i n com- ,
munionem recepli sont. Tunc vero pro Ariana per-
tidia acriter decertantes, gravissimos bellorum mo- , (4)
tus adversus ecdeeias excitavenwt. Ex quibusbel- .
lis unum fuit illud quod a Macedonio factum est ,
ConsUntinopoli. Ex boc enim inlestino Gbrittiano- ,
rum bello, crebrae in civiute ortae sont sediliooee C ,
muttique earum violentia oppressi periere.
o l

. 1 \
9 1 GAP. X I I I .


De Bermogenis magUtri militum , quoixcdo
,
Paulus ob eatn causam iterum pulsu* $it Ec
.
cletia.

ffiec cumaudisset imp. Conslantius, qui tum A n , .
tiochiae morabatur, mandavit Hermogeni magislro
\
roilitum, quem in Tbracis partes miaerat, ut per
, ,
Constantinopolim transiens, obiter Paulum Eccleeia
* " exturbaret.UleGondtantinepoHm ingressus, totam
civitatem comraovit, dum episcopum per vim eji- , , . 5>
cere conalur. Stalim enimpopoli seditio subsecuU
, \ est; cunctique parati erant episcopum defendere.
. Cum autem instaret Hennogenes ut mililari roanu
Paulura expelleret, exacerbata populi multUudo, ut D ,
in lalibue fiferl solet, violento impetu in illum r u i l :
, , domoque ejus incensa, pedibos illum trabentes i n - * \
leremerunt. Gesla sunt baec duobus Augustis con- (5),VALESII ANNOTATIONES.
(3)
.
Hujus ecclesiae mentio flt in v^teri descriptione
urbis Gonstanlinopolitanae, ubi ecclcsia Pauh dicitur, el in septima regione collocalur.

(4) Qv . Hunc locum

ex codic Leonis Ailalii restituimus, qui antoa
corruptissime legebatur.
(5) . Hanc sedilionem Gon-

VARIORUM.
tendunt Guil. Gave et Ant. Pagi : quorum postcrior
Eosebianorum legationem anno 339 verosimiliter
consignat Baronius : proinde missa fuit anle syn- affirmat cum, licet Arianorum paries semper fovcrit, nihilominus pacera cum Julio Romana? urbis
odum Antiochenain, quas initio anui 341 celebrata
episcopo, et conitouiiioncni cuin Ecclesia caUiolica,
est. Vide Ant. Pagi ad ann. 339, n. 4, 5, 6.
ad obiluui usque retiuuisse.
. Obiii Eusebius anno 342. ut os-

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

210

sqiiims, Conslautia scilicel tcrlhioi et ConstaiUe

, \
ite^iiar.-Quo quidem leropore Constans Francos bello
*, . *
sbpecalQ9j;sa&ias ac foederalos populi Romani eflc
, .
cit. ConstaiidajS aut^iTinjperator, audita Hermoge \ nis caede, slalfm A^tiocfi^jdigreesus, equorum
, permutatione veloci GonftaWnop^iay a ^ u r r i t ; et
,
Paulum quidem urbe expulit. lpk^.vecby.oviU. .
tem multavii, ex annona diurna quam pater .e}as
, Gonstantinopolitanis donaveral, adimens plusquaor
,
quadraginta millia modiorum; antea cnim octoginla
* fere millia modioram framenli ab urbe AJexandria
(6) - advecti, civibus erogabantur. Macedonium porro
.
civitatis episcopum designare distulil. Quippe i n . \ fensas erat etiam i l l i , non solum eo quod pneter
(7), ,
ipsias sententiam ordinatus fuisset episcopus, ve" xa\
m m eliam eo qood ob sediliones intcr ipsum ac
, , Paulnm excilatas, tum alii muUi, tum magisler m i . l i l u m Hermogenes interfecti essent. Passus ergo
, \ - illum plebem 92 colligere in ea ecclesia in qua
.
fuerafc ordinatas, rursus Antiochiam contendit.

. '.
Ori ol "

,
.

C\P. XIV.
Quomodo Ariani, antoto Gregorio,Georgium
$ub$titueruni.

(8) ,

Eodem tempore Ariani Gregorium ab Alcxandrina

eede removerunt, otpote omnibus invisum ob i n -

eju$ loco

VALESU ANNOTATIONES.
,
ttaBiinopolitaus plebis fuse descripaerat Ammiaous MareeHinttS in libris Historiarum qui vetusta- , tis iDCoria perierirot. Obiter tamen ejus meminit , etc. Id cst : Nostra auiem cctate,
ta libro xnr, bis verbis : Herculianus advenit pro- nec onerari& naves ex AZgypto, nec frumenti copta
uetor domesticus, Hermogenit ex magistro equttum ex unheria A$ia, Syria ac Phctnice ae reliquis profiihu, evud Constantinopolim, ut tupra retutimus, vincm tnbuti nomine illata, explere vaiet ac satiare
temulentam popuU muUUudinem, quam Constantintu
pcpulart quondam turbeta disccrpti, elc. Hanc secateru urbibus vacuefactis, Byzantium
traiuporladitionem inteDigit Libanias i n oralione qua vtl, etc. Pro in Eunapio restilui ,
inscribiluc, eamqne gravissimam fuisse Indir a i com a i t : quod idem valet ac . De hoc canone frumentario nrbis GonstanlinopoHtanse, qui ab inclyte
, etc. Contigit aotem
memorise Conelantino pneslitutos, et a Theodosio
ea res Gonstantio it el Gonstante IU Augg. coss.,
qni fuit annas Gbrigti $42, ut scriptam est in Fa- postea auctus est, vide legem u i n Cod. Theod. de
i t i s I d a l i i : His consuUbus vicH Frana Cotutante miraento orbis ConstaniinopoliUna?.
Aua. $eu paeati. Tractus Hermoaene$.
(7) . Hic locue ex codice
(Q) " . Ambl- Allalii ita.reslitoendus est, ( *
gtrain esl an de frumenti modiis, an vero de pa- , " , etc. Alque i u
nibus hsec Socralis verba intelligenda sint. Auclor legitur etiam i n Vita Pauli Constantinopolilani.
(8) kx '
qaidem Vitse Paali Constantinop., qiwe habetur in
fttbliolbeca Pbotii, buoc lecum de panibus acceptt. pior. Hic quoque fallilor Socrates. Nam Gr^goriae,
qvi in Antiochena synodo creatns fuit episcopus
Sic enim a i t : Hv ,
. Ego tamen modios inlelligere Alexandriae, eum episcopatum per sex annos tenuit,
usqne ad concilium Sardicense, in quo deposilus
n a l i m cum Epipbanio Scbolaslico. Vox enim illa
, modios tnlici potins designat qoam panes. est, et ab Ecclesiae communione praecisos, ut docet
epistola eynodica ejusdem concilii. Gomque septem
Betnde ocloginta panom millia quomodo sufficere
poiuistent ei civiuni multiludini quae degebat Gon- D circiter menses boic judicio supervixieset, fato functus est, teste Atbanasio in epislola ad solitarios.
ssanlmopoli? Quod si quis forte miratur, tanlam
Ilunc Socratis ac Sozomeni errorem correxit TheofroiDenli copiam quotidie erogari solitam, audiat
Eunapiom in Sopatri Yita ila loqucnlem : doritus in Hb. n Hisloria? ecclesiaslicae, eorum U men nominibus parcens. Georgius vero diu pos'
' , '
, , \ Gregorium factas est ab Arianis episcopus Alcxau
, \ drise, anno Chrisii 356.
, c

VARIORUM.
*. Eoro misere iruncatum in mare
raecipiUnint. Libanius, in Basilico pag. 126 ait

.
tGonsUnliuni,
* . . audilo
.
,..;
rmpcraloiem
bujos cA^iiiinnift
scdilionis
amnlio, incredibili cclcritalc \rr p.v?3 et imbpcs

Conftlantinopotim venisse, et sonlcs quidcm ab illo

casligatos essc; neminem lamen morle affccluHi,
CUITI senalus urbis pro reis apud ipsum intirccssissct.

socr ATIS

21 i

Si*

ccndiuot ecclesiae: simul clfanb eo quod ip^orvm (9) ,

\ % . ?<
parles baud satis acriler tnebalur. Geargituii jfexo
,
in ejus locam miserunt, qtii e^.Capj^d^d^ quiiem
\ (10)
erat oriundus: inter ArJa,nj ajitfitn liogfaatis seciatores praecipuire babf&ttift
.
#

Qtiom9'iaA\kanasius et Paulus Romam profecti, ite\ -rvih proprias tedes recuperarunt^ Julii Romani
* * episcopi litteris muniti.
Porro Atbanasius post diuturnoe labores, segre
tandem in Italiam pervenit. Iiiterea i n Occidentie
parlibus Conslans, Gonslantini filiorum natu miniraus, solus imperiura administrabat, fralre ipsius
Gonstanlino, ut supra commemoravimus, a mtlitibus inLerfecto. Eodem tempore Paulus quoque Conatantinopolis episcopus, Asclepas Gazae, Marcellus
Ancyrae, quae urbs est minoris Galatiae, Lucius deniquo Adrianopolis, aJius aliam ob caueam accusati et ecclcsiis suis pulsi, i n urbem regiam adventant. Ubi cum Julio Roinanae urbis cpiscopo causam suam exposuissent, ille, quae est Romanae Ecelesise pnerogaliva, liberioribus lilleris eos conimunitos io Orientem remisit, singulis sedem guam re-*
tituens, simulque perstringens illos qui supradictos
episcopos lemere deposuissent. Itaque illi Roma
digressi, et Julii episcopi litteris freli, suas quisque
ecclesias occuparunl, 9 3 et epistolas ad eos quibus scripls fuerant misenint. Verum b i , acceptis
Julii litteris, reprebensionem conturaeliae loco
duxere. Et convocata Antiocbiae synodo in unum

. \

,

.
\
.

,
, \
. ' \ (11)
, ,
, \
, , \ ,
' .
' * ,
' , ^ , \ \
,
(12), \
. '
, \ 0^&, ,
\ . *, 1

VALESH
(9) . Hic locus prava
verborum transposilione corruptus est. Q u res i n terprelibus occasionem erroris prabuiL Atqui facile erat verba suo ordini restituere in bunc moAum,
, etc. Duas causas affert
Socrates cur Ariani Gregorium episcopatu privaverint. Prima est qiiia Gregorius cunctis invisus
erat ob incendium ecclesia? Dionysii, de quo Socrales supra, et Alhanasius in episiola ad solitarios. Altera est quod opinionem ipsorum non satis
fecriter defendere videbalur. ldem conQrmat Sozotienus in libra 111, cap. 7.
(10) . Hoc loco deerat vox ,
quam supplevi ex codice Leonis Allatii.
(11) * . Poet Hermogeuis magistri militum caedem, Gonstantius Pauium
catenis ferreis vinctura ad oppidum Mesopolamke
Singara relegavit, atque inde poslea Emesam transtulit, ut ex Atbanasio notavi in libro secundo Obsenrationum ecclesiaslicaruoi. Proinde faUum est
quod bic ait Socrales, Paulam codem tempore quo

Aibanasium, Romse - vcrsatum foisse. MarceHus

quidem cpiscopus Ancyrae una cum Atbanasio Romae versatus esl, ut docet epistola l u l i i papa3 ad
Orieotales, et libellus ipse Marcelli oblalus Julio,
ejus rei fidem facit. De Paulo vero ne verbum qoidem ullum dicil Julius in epislola sapra memorata : non omissurus cerle illius menlloneni, si
tum Romae una cum Atbanasio et Marcello adfuisset.
(12) Tbr . Neminem ex supradiclis episcopis Julius papa in
feuara sedem reslituit, ne Atbanasium quidem. Eteuim in synodo Romana, in qua Atbanasii ac Majrcelli causa discuasa est, Athanasius lanlum iunocens pronuptiatos esl, et in communionem admissos a Julio el reliquis cpiscopis. In accusatores autem Atbanasii qui se judicio sistere recusaverant,
nihil pronunUaturo, sicut ex ipso Atbanasio monui
in libro primo Observalionum. Nec anle synodum
Sardiceusem restitutus est lum Albanasius, tum
Marcellus et Asclepas et Lucius.

VARIORW.
. Eusebiani, post
pulsum Athanasium, caeteros adorti infestos sibi
antislites , alium post alium, sedibus deturbant:
quibus unum fuit perfugium Julius Romanus.
01 . Julios ad Eusebianos scripserat, ut anle slalara certam diem Romae se conrerrent, u l synodo illic celebranda3 inleresseot,
^lioquin roale suspicandi ansam daluros. Quam
vcro diem Julius dicebat, pulamus versus finem
1

anni 341 incidisse. Legati vero Julii vel Maio vcrtente, vel ineunle Junio profecli suoi, Ul ex ordine gestarum rerum licel opinari. Atqui Euscbiani eos ultra praefinitum a Juho lempus dctinuerunt,
nec nisi mense Januario subsequenlis aoni diiniscrunt, datis ad Julium litleris quorelarum plenissimis, oralorioque more conscriplis. Vide clariss.
tuonachos Benedictinos in Vita Alh(inam p. 35, 3'.
y

*13

niSTOMA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

211

\ (13), coilecli, de communl omoium senlenlia conscriplig

, * litlcris, Julium vicissim acrius insimulant; signiQ , cantes non debere ab ipso discuti, si quos ipsi ec ' , clesiis suis cx{>ellere voluissenl: neque enim ee
, contradixisse, lunc cum Novatus Ecclesia cjcctus
. est. E l haec quidem orientales episcopi Julio Ro ; ' nianae urbis episcopo rescripserunl. Caeleruni quo. uiam Atbanasio Alexandriam ingredienle, tumullus
(14), exstitit eorum qui Georgio Ariano adhaerebant, ex
\ quo sediliones casdesque bominmu consecula? esse
dicuntur : et Ariaai probra ista et crimina in Alba nasium tanquam in auctorem rnalorum omnium re , jiciunt, de hac re pauca mibi dicenda sunl. Veras
*. ,
quidem rerum istarum causas novit Deus, qui ip . " sius verilatis est judex. Haec vero plerumqae ita
* R conlingere, quoties vulgus intestina seditione agitatur, prudenlibus viris haudqoaquam obscurum
, .
est. Fruslra sunt igilur calumniatorcs Albanasii, qui
"41
, , borum causam illi ascribunt; ac praecipue S&binus
Matjedonianorum episcopus. Qui si secum ipse re . " ,
putasset quot et quanlis malis Athanasium et reli , \
quos Homousianos affecerint Ariani, vel quotsynodl
* ,
propter Atbanasium congregaUc de bis conquestas
* (15) ,
sint, vel quae ipse Macedonius haaresiarches per uni (1(5) ,
versas Ecclesias gesserit; aut tacuissel omnino,
,
, (17). aut si loqui voluisset, Aibanasium laudibus extulisset. Jam vero his omnibus consulto pra3termissis,
, .
res gestas illius falso criminalur. Sed ne nomen
* * ,
quidem ipsum Macedonii baerelicorura principis

. \ , usquam commemoral: id agene scilicet ot tragica
illius facinora penilus occullet. Et quod mullo plus
, \
habet admiratioois, de Arianie quidem non male
. , locutus est, quos tamen ipse ftigiebat. Macedonii
, '
vero, cujus ipse sectam sequebatur, ordinalionem
. .
lacitus pralermisil. Quippe si ordinationis iiiius
mentioneni fecisset, comraemoranda prorsus fuiesent ejus v i r i scelera, sicot constat ex iis quae in iila ordinalione gesla sunl. Sed de hoc hactenus.

. i q * .
*

,

,
.
*U

, .

94 CAP. .
Quomodo imperator per PhUipptitn prmfeclum prcctorio, Paulum qutdem ejici et in exsilium milli
jussit; Macedonium vero et in $ede episcopali conPorro imperator Constantius Anliochiae degcns,
cum ei nunliatum essel Paulum sedem siiam denuo
occupasse, eam rem permoleste Hilil. Philippo i g i -

VALESfl ANNOTATIONES.
(13) Kal
.
D
Posl synodum Romanam in qua Athanasius innoceos
pronuntiatus est, cum Julius papa per Gabianum
coniitem epislolaro misisset ad Orieniules, qui Antiocbiae in Encaeniis synodum celebraverant, Orienr
ta!es ut huie epistol responderent, ilerum eongregati SUDI Antiocbiae anno C h m t i 343, et clegautein epUlolam ac nu>rdacem Julio papae rescripsernul, cojus eensum refert Sozomenus in libro 111,
cap. 8.
(14)

. Falsum est quod dicil Socratcs, Alhanasium
koe teropore Alexandriam rediisse. Neque enim
Alexandriam reversus esl Atbanasius, nisi post
^irdicensc concilium, id est, post annum Clirl-

(15) " .
Scripscrat procul
duoio Socrates *
, u l legil Christopborsonus ac
Savilius.
6) .
Lon^e pREferenda
i videtur ea lectio, quam repen in codice A l l a t i i :
. Id esl, Aut qucccunnue hmresiarchet ipsiut Macedomus in omnibus
EcclesHs perpetravit, elc.
(17) .
Hujus
loci resiitulio debetur codici Allatiano, qui ila scriptuni habet, . I d
esl, laudn potius qmm probra ac vituperia ctcx-

SOCRATIS

21!

212

ccndium ecclesiae : simul etiam eo quod ip$prum \ (9) ,

\ . ?<
parles haud satis acriter tuebatur. Gcorgium yeto
,
in ejus locura miserunt, qm exappad<jclfi quidem
erat oriundus: inter Ana.id*Autefci tlogiaatis secta- \ (10)

tores pnecipuire babpratttr, * -*

. '.

,

Porro Atbanasius post diuturnes labores, a3gre
" \
tandem in Italiam pervenit. Interea in Occidentie
.
parlibus Gonsians, Constantini filiorum natu mini
mus, solus imperiura adminbtrabat, fralre ipsius
,
Constanlino, ut supra commemoravimus, a mtliti- , \
bus inlerfeclo. Eodem tempore Paulus quoque Con- ^ . ' \ (11)
glantinopolis episcopus, Asclepas Gaz, Marcellus , ,
Ancyra, quae urbs est minoris Galatiae, Lucius de- \ , \
nique Adrianopolis, aiius aliam ob causam accu- , '
sati et ecclesiis suis pulsi, in urbem regiam ad- , \ ,
ventant. Ubi cum Julio Romanae urbis cpiscopo cau- ' .
sam suam exposuissent, ille, quae est Romanae Ec- ' * ,
lesise pnerogativa, liberioribus litteris eos commu- * , nitos io Orientem remisit, singulis sedem suam re- ^ , \
gtituens, simulque perstringcns illosqui supradictos ,
cpiscopos temere deposuissent. Itaque illi Roma (12), \
digressi, ct Julii episcopi litteris freti, suas quisque . '
eccJesias occuparunt, 9 3
epistolas ad eos qui, \ bus scriplae fuerant misernnt. Vemm b i , acceptis [&, .
Julii litteris, reprehensionem conturaeliae loco \ duxere. Et convocaia Antiochiae synodo in unum C . 01 *, . -\\*.
. fcAP. XV.
Quonwdo-AtHanasius et Paulut Romam profecti, itereift provrias $ede$ recuperarunt, Julii Romani
episcopi liUerit muniti.

e t

VALESII ANN0TATI0NES.
(9) . Hic locus prava Athanaeium, Roma?- versatum fuisse. Marcelina
verborum transposilione corruptus est. Quae res in- quidem episcopus Ancyrae una cura Albanasio Roterprelibus occasionem erroris prebuiu Atqui fa- mae versatos esk, ut doeet epislola Julii papa3 ad
cile erat verba suo ordini restituere in hunc mo- Orientales, ct libellue ipse Marcelli oblatus Julio,
dum, | ejus rei fidem facil. De Paulo vero ne verbum qui , etc. Duas causas affert dem uliura dicit Julius in epislola sopra memoSocrates cur Ariani Gregorium episcopatu privarata : non omissurus cerle iilius menlionem, si
verint. Prima esl quia Gregorius cunctis invisus
tum Roma? una cum Athanasio et Marcello aderat ob incendium ecclesi Dionysii, de quo So- fuisspt.
crates supra, et Albanasius in epistola ad solila(12) . Nerios. Allera est quod opinionem ipsorum non satis minera ex eupradictis episcopis Julius papa in
fccriter defendere videbalur. ldem confirmal Sozo- suara sedem reslituit, ne Atbanasium quidem. Etnienus in libro m , cap. 7.
enim in synodo Romana, in qua Athanasii ac Max(10) . Hoc loco deerat vox , celli causa discussa est, Aihanasius lantum iunoquam supplevi ex codice Leonis Allatii.
cens pronuntiatus esl, et in communionem adrais(11) * . Post Hermoge- . sas a Julio el reliquis episcopts. ID accusatores aunis magistri militum caedem, Gonelantius Paulum
tem Alhanasii qui sc judicio sistere recusaverant,
catenis ferreis vinctum ad oppidum Mesopolamke nihil pronuntiatura, sicut ex ipso Atbanasio monui
Singara relegavit, atque inde postea Emesam trans- in libro primo Observationum. Nee anle synodum
tulit, ut ex Albanasio notavi in libro secundo Ob- Sardicensem reslilutus esl tum Alhanasius, tum
serrationum ecclesiaslicarum. Proinde falsum est Marcellue c l Asclepaa et Lucius.
quod bic ait SocraLes, Paulum codem tempore quo
u

VARIORUM.
. Eusebiani, post
pulsum Atbanasium, caeteros adorli infestos sibi
antislites, alium post alium, sedibus deturbanl:
quibus unum fuit perfugium Julius Romanus.
t ol . Julius ad Eusebianos scri^serat, ut anle stalara certam diem Romae se conerrent, ut synodo illic celebrandaB inleressenl,
slioquin roale suspicandt ansam daluros. Quam
Ycro diem Julius dicebat, pulamus vcrsus fineiu

anni 341 incidissc. Le^all vero Julii vel Maio vertente, vcl ineunle Junio profecti sunl, ut ex ordine gestarum rerum licet opinari. Atqui Eusebiani eos ulira praeGnitum a Julio tempus detinuerunt,
nec nisi roeose Januario subsequcutis auiii diiniscrunt, datis ad Julium litteris querclarum plcnissimis, oratorioque roore conscnplis. Vidc elariss.
monacbos Bencdiclinos in Vita Alhananii, p. 55, 3b*.

ii3

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

211

(13), coilecli, de commuiii omnium senlcnlia conscriptig

,
litlcris, Julium vicissim acrius insirnulant; signiQ , cantes non debere ab ipso discuti, si quos ipst ec * , clesiis suis expcllere voluissent: neque enim se
, conlradixisse, lunc cum Novatus Ecclesia ejectus
. est. E l baec quidem orientales episcopi Julio Ro ntana? urbis episcopo rescripserunt. Caelerum quo. niam Alhanasio Alexandriam ingredienle, tumullus
(14), exstilit eorum qui Georgio Ariano adhaerebant, ex
* \ quo $ediliones casdesque bominmu consecula? esse
dicunlur : et Ariani probra ista et crimina in Alba \ \ nasium tanquam in auclorem roalorum omniura re , jiciunt, de bac re pauca mibi dicenda sunt. Veras
. , quidem rerum istarum causas novil Deus, qui ip . " sius verilatis est judex. Haec vero plertimqae ita
* conlingere, quoties vulgas inteslina sedilione agi , .
tatur, prudentibos viris baudquaquam obscurum
*11
est. Frustra sunt igilur calumniatorcs Albanasii, qui
, , borum causam ttli ascribunt; ac pracipue Sabinus
. * ,
Ma^edonianorum episcopos. Qui si secum ipse re ,
pulasset quot el quanlis malis Albanasiam ct reli^ ,
quos Homousianos affecerint Ariani, vel quolsynodi
* (1S) ,
propter Athanasium congregala? de bis conquestx*
(16) ,
sint, vel quae ipse Macedonius haaresiarcbes per uni ,
versas Ecclesias gesserit; aut tacuissct omnino,
, (17). aut si loqui voluisset, Alhanasium laudibus extu , .
lisset. Jam vero bis omnibu consultopraetermissis,
* * ,
res gestas illius falso crimiiialur. Sed ne nomen

quidem ipsum Macedonii baerelicoruni principis
. , usquam comraemorat: id agens scilicet ut tragica
illius facinora penitus occullet Et quod mullo plus
*
, \ babet admiralioois, de Arianie qoidem non tnale
. , locutus est, quos tamen ipse fiigiebat. Macedonii
, '
vero, cujus ipse sectam sequebatur, ordinalionem
. .
taeitus pnetermisil. Quippe si ordinationis iliius
Bieniioncm fecisset, commemoranda prorsus fuissent ejus v i r i scelera, sicut constat ex iis quae in il!a ordinalione gesta sant. Sed de boc bactenus.
1

. i q * .
"flc d

,

,
.


, * .

9 4 C A P . XVI.
Quomodo imperator per PhUipputn pra*fectum prcetorio, Paulum quidem ejici et in exsilium mitti
jussit; Macedonium vero et in sede episcopali constituit.
Porro imperator Constanlius Anliochiae dcgens,
cnm ei nuntiatum esset Paulum sedem suam denuo
occupasse, eam rem permoleste hilit. Philippo i g i -

VALESfl ANNOTATIONES.
(13) Kal . D
Post 6*fnodum Romanam in quaAlnanasius innoceos
proountiatoe est, cura Julius papa per Gabianora
eomitem epistobun misisset ad Orieniwles, qui Antiocbiae in Encaeniis synodum celebraverant, Orienr
Ulcs n t huic epietofae reeponderent, iterum eongregait sttnt Anbochbe anno Christi 343, et cleganteui epislolam ac mordacem Julio papa? rescripseniai, cojus sensum refert Sozomenus in libro m ,
eap. 8.
(14) "
ccc. Falsum e&l quod dicil Socratcs, Albanasium
W tempore Alexandriam rediisse. Neque enim
Alexandriam rever&us est Atbanasius nisi post
Sirdicensc concilium, id est* posl annum C.hritu 348.

(15) * .
Scripscrat procul
dubio Socrates 6Y
, u l legit Christophorsonus ac
Savilius.
(16) . Lon^e praferenda
mini videlur ea lectio, quam reperi in codice A l l a t i i : "
. Id est, Aut quacunque hmrmarches ipsius Macedonms in omnibus
Ecclesiis perpetravii, etc.
(17) . Hujus
loci restitutio debetur codici Allaliano, oui ita scriplHm habel, . I d
est, iaudes potius qmm probra ac vituperia cccx-

215

26

SOCRATCS

tur praefecto prsetorii, utpote qoi majorem reliquis (18),

provinciarum rectoribus poleslatem obtineret, et
secundus ab imperatore diceretur, roandat per , *
epistolam ut Paulam quidero pellat ecdesia, Ma- ,
cedoniu vero illius loeo in ecclesiam inducat. . *
PraeiecUifr Raqne Pbilippue seditionera popuK perti- \ ,
raescens, Paulum circumvenire aggressus est, et * \ '
iinperatorie quidem mandaiiim penes se occultat. .
Specie vero publioornm negotiorum progressus ad
,
balneum publicum quod Zeuxippi vocatur, Raulum , .
bonorifiee ad se aecersit : ejusmodi necessitatem
adesse dicens, ut qnamprimam illi veniendum eseet. , (19) ' . .
Paruii Paulus. Qui Cmn accitus veniseet, statim
\ , >
prefeclos mandaium imperatoris ei ostendit. Et .
episcopus quidem se kidicta causa damnatam anim advertens, patienter tulit. Praefectu* vero circum- . \
staatis muUitudinis impetum reformidans ( p l u - \
Tiini enim rumore ac euspicione dacli iUacconveiie- \ ;
ranl),. unam ex lavacri janais aperiri jubet, per quam
* * >
Paulus in palatium abductus et conjectus in na- (20),
vem ad id comparatam, confestim in exeilium mitti- \ , '
l u r . Pracepitqua ei prafectus ot Theasalonicam Ma- . \
cedoniae metropolim, ex qva rbe Paulus jam inde (21),
a majoribus suis erac oriandus, proficisceretar, \
utqoe in ea civitate degeret. Et reliqaae quidem ur- , \
besJllyrid adeandi facultatem ei concessit: caeterum *
ad OrienUe partes veUiil accedere. Paulusigitur , .
pneter exspeetalionem, ecclesia simul et urbe pol- ,
8 0 8 , oeleriter abdaeitur. Pnefectas autem impera- , .
torie Philippus, ex balneis publicis progressus,
recta ad ecclesiam contendit. Aderat una Macedonias^velut ex machina qoadam demissus : et cum
praBfecto i n carra sedeos, omninm 9 5 oculis ostenfabatur. Circa illoe miliium manus slrictis gladiis
incedebat. Quo speclaculo conterrita est plebis inultitudo : cunctique simul, tam Homoueiani quam
Ariani, adecclesiam properarunt, prsevenire singuli et ecclesiamoccupare sommosludio adnitentes.
Poatquam praefectus una cum Macedonio ecclesiae

,
.
,
.
\ \ .
* \
^(5, ,
\ *
. \
,

VALESII ANNOTATIONES
(18) . Fallitur bic Soorates,
nopolilanus incboandus est.
(19)
iAOeTy. Scribendmn mihi
ct cum illo Sozomenus. Paulus enim a Philippo
videtur * . Idque
praefecto praetorio, non Thessalonicam, sed Cucuomnino poslulat grammaticae ralio.
sum relegatus est, ibique ab Arianis strangulatus,
u i docet Atbanasius i n epistola ad solitarios. Ve(20)
__, ^Mlar _
. .
..
rum baec diu postea conligerunt, mortuo scilicct loco desiderabatur integra linea, quam ex codico
Gonstante Augusto, anno Dbmini 550, aut 551, u l Floreiiiino et Sfortiaoo supplevi. l n codioe aulom
vult Baronias, qui quidem bunc Socratis errorem Leonis Allatii aliquid amplius additum cst, boe
jam antea animadverlit. Porro ex Athanasio facile modo : \
est Socratem refellere. Scribit enim Athanasius , /
Philippum, posteaquam Paulum in exsilium misie , set, el ab Arianis crudeliler occidi feclsdet, non * \
dum transacto anno, praRfeclura bonisque gpolia, etc.
tummisere periisse. Atqui Pbilippos consul fuil
(21) \
. Qnomodo Phianno Christi 548, et sequente anno praefecturara lippus Paulum Tbessalonicam relegare polucrit,
gessit praetorii, ut ex codicis Theodosiani legibus non video. Ha2c enim gesla referl Socrates soperad iilam datis colligere est. Idem poslea legatus ad
slite adhuc Constante, et anteSardicenseconcilium.
Magnentium missus est a Constantio, paulo ante Atqui eo tempore Thessalonica parebal Cunstanli
Mursense proelium, ut scribit Zosinnis in libro se- Augosto. Quomodo igilur Philippus, qui praefectus
cundo; quod factum est anno Christi 351. Pona- prelorio erat Conslanlii, Paulum Thessalonicam
mus igitur Philippora anno sequente, qui fuit Cbritotuil relegare, eique permillere u l in urbibus I I sli 352, interiisse. Tum Paulus ab illo missus fuerit
yrici Jibcre degcret, ab Orienlis autcm parlibus
in exsilium anno Doraini 351, quae Baronii senlenlia
omnino abslinerfit ?
H.Et ab hoc anno Macedonii episcopatus Comtanti*
v

>

117

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . I I .

218

, appropinquare cepit, repentmus absque ulto eausa

. metus plebem ipsosque adeo milites invasit. Nam
, quoniam ingens illic aderal hominum muUiftidov
, ila ut praefecto Macedonium deducehli nullas dare . tur traoseundi locus, milites plebem violenter i m , - pellere aggressi sunl : sed eum contrusa, plebs,
, propler loci aogastiam retrocedere non posset, rali
\ milites plebeiaobsistere, ac de induslria transitum
, - interdadere, velalio hostem irraenles, districli&
, . gladiis uti et obvios ferire coeperunt. Tria igilar
, , hominum millia ac praHerea centum et quinqua* , /* , ginta tmic occuboisse dicantor: alii a militibue
. tracidali, alii constipatione maUiiadinis oppressi.
, Post tam pneclara facinora Macedonius, perinde
, quasi nibil mali gessisset, sed integer vacuusque
, , - esset ab omni culpa, a prafecto verius quam per
. ecclesiasticam regulam in episcopali sede constitui , tur. I t i hunc modum Macedonius et Ariani per tot
. , \
tantasque bominum csedes ecclesia potiii sunt. Per
(22), idem tempus imperator majorero ecclesiam fabri . cabat, quae nunc Sopbia dicilur.Est aulem conjuncta
, ei basilica3 quae cognominatur Irene, qaam pater
, \ . imperatoris, cum prius esset modica, pulchrara si , mul amplamque reddiderat. Et nunc ambae uno*
.
ambitu comprehensae, unius basiltcae vocabuk) appellantut.
. *
,

, '
.
,
, 6
*

, ; .
,
. ,
* . , ,
. '

, ,
(25), .

AP. .
Quomodo Athanasiu, imperatoris minas veritu$
Romam perrexit.
Eodem tempore alia rursus adversus Alhanasium
ab Arianis concinnata est caluronia ex bujusmodi
occasioner Constantinus Augustorum pater, jampridem Alexandrinae Ecclesiae ad alendos pauperes annonam donaverat. Hanc Atbanasiaro pretio vendere
el tn rem suam vertere soiitam esse Ariani finxerunt.
Quibus iroperalor oredens, mortem illi interminatus
est.Verura Athanasius imperatorismmas praeveniens
fugam arripuit, seseque occullavit.At Julios Romanae
orbis episcopus cognitis insidiistpias Atbanasio slruxerant Ariani, simul etiam acceptis Eusebii litteris
jam mortui, Atbanasium ad se voeat, gnarus 9 6
ubinam delitesceret. Afferuntur eodem leropore
etiam lilterae, quas episcopi prius Antiochiae conf

VALESII ANNOTATIONES.
(22) \ . Hanc ma- D lum Conslantii erat rejicienda, quo temporc Eii*sebius Constantinopolitanam sedeni regebat. Hanc
jorem ecclesiam dedieavit Eusebius Constanlinoaidem poslea collapsam, et a Constantio refeclani
poliuniis episcopus, is qui antea Nicomediensem
episcopatora gesserat, si Cedreno credimus. Hic esse tradit idem Gedrenus, et ab Eudoxio dedienuo ad annaro nonum Conslantii ita scribit: catam.
(23) ror .
Hic

omnia confundit Socrates, et bis eadem repetit,
,
uasi iterum facta essent. Alhanasium enim bis
. *
omam confugisse dicit. Idem etiam aeseril Ba , ronius in Annalibu$, Petavius in Rationario tempo, ,
, , * E l ~ rum, et Blondellus in libro De primatu. Sed nos
bunc eirorero abunde refulavimus in libro primo
siw euUtiam Dei qua Magna diatur, ConstanCM 4Uointam, ticut Cotutantinut testamento manda- Observationum ecclesiaslicanim, quem bis anno*tr*i,<udicavit; et reliauicusanctt martyri$ Pamphili, talionibus STjbjectuin studiosus lector invcniel.
etvbc*t%m ejusTkeoduluPorphyrn ac Pauii,AHtio- Pari quoque errore Socrates Paulum Constantinockim JUtas in ea repotuit. Sed Cedrenuserratin lem- polilanum episcopom Rouiam iterum venissc diciL
pomnolaUone. Haec eniro dedicalio si ab Eusebio Porro Juliuspapa Eusebii Nicomedieosis litiera
oiouiiediense facia est, in annum tcrtium aut quar- accepit ante concilium Antiocbense quod in Encai-

219

SOCRATIS

*2(V

grcgati perscripserant. A H * praHerea cpislolae ab ,

(24) .
episcopis ifigypti ad eum missae supervenere, qui \
bus illi perspicue docebant falsa e*se quae Athanasio objicerenlur. Julius ilaque contrariis interse (25),
litterisad ipsura missis, rescribens episcopis qui .
Antiocbiae convenerant, graviier conqueslus e s l : ,
primura quidem de acerbitate ipsorum epistoke ; (26),
deinde quod contra canones ipsum ad synodum * f
vocassent, cum ecclesiastica regula inlerdtctum sit ,
ne praeter senlentiam Romani ponlilicis quidquam
, ab Eccleslis deoernaiar; questus est iiem regulam ,
fidei clanoulo ab ipsis adulterari. Praeterea quse , \ , olim apud Tyrnra gesta essent, per dolum ac frau- . " \
dem acia esse, cum monumenla geslorum in Ma- , ,
reote ex altera tanium parte composita esse no *
scantur : sed et qiuc de Arsenii caede objecla essent, * \ ,
ea mani/esliesiraae convicta esse calumnhe. Haec et
. \
ejusmodi alia, ad episcnpos Anliochiae congregatos

Julius pluribus verbis perscripsit. Porro tam cpi. * \ '.
stolas ad Juliura scriplas, quam responsionem ip , \ * ,
des Jolii libens boc loco apposuissem, nisi ea- .
rum prolixitas me ab hoc consilio revocas9el. Sa- , " \ birnte quidem Macedonians sectator baereseos, cujus ,
Jkm antea mentionem feci, in collectione gestoram *
synodaJium epislolas Julii neuliquam intexuit :
. 81
tametsi eam mtnime pnetermiserit quam episcopi
.
Anliocbiae collecti ad Julium scripsere Verum Sa ,
VALESII ANNOTATIONES.
niis celebratom est, ut superroe observavi. Eodem- C congregatos: " \ *
que lempore Atbanasium ejusque adversarios Ro \
maui ad causam dicendam evocavtt, ut ex Alhana.
sio constat.
(26)
. Lego ^.
(24) ol

uemadmodum Savilius ad ocam sui codicis cmen .

Episcopi qui Antiochias in
avit. In codice Leonis Allatii scriplum est,
Encaeniis erant congregali, cum epislolam Julii
ap accepissent, scnplara ad Eusebium Nicome, optime. Exstat baec epistola Julii papa;
iensem, qua illum et reliqnos Eusebianos Romam
opus exiinium ecclesiaslica? anliquitalis, quod noad judicium evocabat, praeslilulo die quo concilium
bis conservavit Athanasius in Defensione secunda
illic eral celebrandum, legalos Julii papee Eipidium adversus Arianos. In ea epislola Julius papa p r t et Philoxenum ultra prastitutum diem delinuerunt. mum reprebendil iusolentiam ac superbiara quo
Deinde celebrato jam concilto legatos dimiserunt, Orienlales in euis ad ipsum littcris usi fuerant.
eisque litteras tradiderunt ad Julium papam. Quas Quod vero addit Socrates, Julium in suis litleris
com accepisset Julius, rescripsit epistolam illam ce- conquestam esee quod ipsum non inviussent ad
leberrimam, quse babetur apud Atbanasium in
synodum: regulam cnim esse ecclesiasticam, u i
Defensione n adversus Arianos.
absque consensu cpiscopi Romani nihil in Eccle(25)
sia decerni possit, id in eptstola illa nuspiam ie. Inlelligit episiolam synodicam scriptam ab
gitur . Querilur quidem, nec immerito, Julius,
episcopis i-Egypti ad omnes ubique episcopos: quae ry quod Orienlales accepla ipsius cpistola qua ad synDrimo loco rcfertur ab Alhanasio in supradicla
odum Romanam vocabantur, parvi ducentes banc
Defensione secunda adversus Arianos. De hac epiipsios cilationem, Gregorium Alhanasii loco o r d i 8lola synodica ad se missa loquiiur eliam Julius
naverant. Sed de illa ecclcsiastica regula nibil d i papa in epistola ad orienlales episcopos Anliocbia
cit. Soiomcnus tamen idem babet quod Socrates.

VARIORUM.
FalUtur, mea opinione, Yalesius. Jalius enim
ad finem istius epislolae, cum Orientalibus episcopis exposlulans quod Alhanasiam aliosqae epigcopos sedibus sots ejecissent absaae nolilia ipsius,
f l reliquorura Ecclesi^ occidenlalts episcoporum,
subjangil: *H ,
, \
; ignari ettis, hanc et$c consuetudinem, ui
primum nobis scribatur, ut hxnc quod justum est d>finiripouet?
Apud Albanas. Apol. u, pag. 586
cdil. Commelin. Dixcrat quidem prius: "
^ ,

* Oportuit seamdum
canonem tcribere omnibus nobis, ut ila ab omnibus
quodjustum etsct, decerneretur. Videlur jam Socrates hanc rcgularo postremo dcscriplam, quoe asser i t res ad Adem et disciplinam tolius Ecclosue spectantes ad gcncrale concilium referri o p o r t e r c
curo priori confudissc, quae prncropalivani io dc
cernendo Ecclesiae Romana? tribuil. Atque i l l a m
quidem regulam si?c consuoltidincm ccclrsiasticam fui&se, libentcr agnoscinius : istam vero, quad
>rimas partcs cpiscopo Romano vindicat, unde
lauscnl Julius nescirc mc fatcor. W. Lowm.

**t

IIISTOMA ECCLESIASTICA. -

Ltfi. I I .

2*3

* : ; : ; - biua ila scmpci facerc consucvil. Nam h\ qua*

Cz-vst. . '
forlc synodalc9 epislolae voccm cotisubstanlialis aut

rcticenl, aulomnino rejiciiinl,cassiutliosc operi suo
Ko>tvOov , .
i u s c r i l : conlrarias vcro sciens ac pmdens silcnlio
'
Iransilil. Scd dc liis satis. Non longo posl tcmpore,
: .
Patilu9 Tlicssalonica Corinthura se pergcre 97 eiaMilam, ir. lialiam navigavtl. Arabo igilur carum panium tmpcralori causam suain cxponunl.
. '.
CAP. XVIII.
c d

Quomodo occtdcntaihim partium mperator peliH

,
fratre ut millennlur qui de Alhanasii Paulinue


deposUhne rationem reddcrenl: el quomodo missi

,
ab OricnUy aliam fidei (ormulam ediaerunt.

* (27),
At imperator occidenlaHum pariium, cum ca
, perpessi fucrant cognavisscl, coiuloluit: dalisquc ad
' , ^ fratrcm lilteris,poslulavil Ires ad sccpiscopos milli
. \ qui de Pauli atque Alhanasii deposilione ralionem
(28) , \ , \ rcdderenl. Missi sunt igilur Narcissus CHix, Tlico4 , . dorus Thrax, Maris Chalccdonensis, ct Marcus Sy, > 'AOavjjiov rus. Qui cum venissent, congrcdi quidem cuin Aiha */ nasio rccusarunl: fldem vero Anliocbiae promulga , laoi pcncs sc occullantes, aUcram fldci formulam a
, : se couipositam Constanti Augusto obtulcrunl, cujos.
*
haec suiii vcrba
' .
Alia fidei expositio.
, ,
Crcdimus in unum Deum Palrcm omnipolcnlcm,
, condilorcm et opiflcem omnium: ex quo omnis pa \ . lernitas in COBIO el in terris nominalur " . El in uiii , genitum ejus Filium, Dominum uoslrum Jcsuin Clirio>Ov t u m ; qui ex Palre genilas csl anle omnia satttila :
t

* * * Q
,
, \ * , ,
, \ , * *
/ * >,
* ,
* ,
,

Deum ex Deo, lunien cx lumine : pcr quoin otniua

focta sunt in coelo ct in tcrris, visibilia simul c l i u visibilia: qui Verbumcsl ct sapicntia alquc polenlia,
vilaclluxvera; qui in novissimis dicbus proptcr nos
bomo faclus csl, nalusquc cx sancla Virginc : crucifixuscliam csl ac mortiiusci scpullus; lcnia vcrodie
resurrexil a morluis, el ascendit ad coclos, scdclquo
ad dcxlram Patris,ct in lincm sxculorum vcnlurc*

Eplics. iii, 15.

VAI.ESII ANNOTATIONES.
(27) TuxaO . Scribcndiim pulo
* , . Vcrbutii
idom vak*t ac . Advcrbium lctnr apud ISasitiiiui, in cpistola 508. Posscl cliam
gi , id esl, moleste tutil; aiquc banc
cmciTHhtiimeiii priori prxfero.
(2J$j
,
clc. Pancis
m<*f>*ibits |K)St Aiiliocbcnam syiiodmn in Encmiis
crlcbnitaiu, orientalcs cpiscopi aliam rursus fidci
ruruiulaiu coiididcrutii cainquc pcr Narc:ssum,Tbco-

doriini, Marim c l Marcum, ad Occidcnlalcs c l ad

Consiaiilem Auguslum niiscrunt, lanquam a synotlo
Antiocbcna diclalam, ul lcstalur Albanasius in
libro Dc svncdis Arimini ct Seleucuc. Iloc igilur
conligit anno Cbrisli 542. Cum Albanasio planc
conscnlil Socralcs. A i l cnim lcgalos illos abOrientalibus missos, Aiilioclienx quidcm synodi foniiulaiu supprcssissc ; cjus aulciu loco aliam prolulisse
quaui ipsi couiposucranl.

VAIUOKUM.
*
4dplcna. Quapropler rc infecla oraiorcs ail suos ro^
. QIICHI Socraies a i l , abnuissc oralorcs D migrarunl. JCI. inoiiaclii Bencdicl. Viia S. Aiha^
rutH Albanasio coll(X|uia misccrc, non ila inlclligas
, pag. 56.}
loaMiuiti AllianasiusinConsianlisaulavcrsarclur :
* '4. . II:cc flclci conrcssio babciiir
rtnamqiiippecsl tum lionue fuissc : scd quoil vcl
apud Alhanasium Dc synodis vol. I I , pag. io7, ct
liomwii cum co congrcssuri sc coiiicrrc iioluoriiil,
apud Niccpb. lib ix, cap. i 0 , quam aiino *!, ur,
H qml Homa cum pcrlraiisircnl, Albanasii conpulamus, de inlcgro conmosucrc, nnssisqueiu
prcunm dcclinarinl. Fidci aulcm roruiulam poslrc- Gallias lcgalis, Conslanli oblulcrc Augnslo. Tam
u w a t i i c conscriplam, abdilis c l silonlio missis varije aulcm variislocis lciiiponbusque edila? suiu
pHoribns, Constanli olTcrunl. Non ignola cral Auab Arianis fidci foTimikc, ut cas liaud imuria *
p t u o uuiaia boiuinuui vafriiics, mciisiiic dulis
byrinllmn voccl Socraics noslcr, cap. 41 bujusiUk
m

223

SOCRATIS

esl u l )udicet vivos ac mortuos, ct unicuique pro

operibus suifr mercedem reddat: cujus regnum i n terminabile permansurum est in Inflnita saecula :
sedebit enim ad dexteram Patris non solum w hoc
saeculo, verom 96 etiam in futuro. Et in Spiritum
sanclum, hoc esl in Paraclelum, quem Dominus
pollidta9 apoelolis, post assumplionem suam i n
coeiurm misit, u l doceret illos, ac suggererel omnia ;
per quem eliam eanctificabuntur animae eorum qui
sineere ia ipsum crediderint. Illos autem qui dicunt
ex eo quod non erat exstitisse Filium Dei, et ex alia
substantia, non aulem ex Deo, et lempus aliquando
fuisse cum non esset, Ecclesia Catholica alienos esse
staluit. Cum haec imperatori multisque aliis tradidissent, nulla amplius re gesla discesserunt. Porro

22*

* ,
,
,
* ,
. "
$ , ,
\ . ,
*
,
*
.
, ,
, ,
.

eum inter Occidentales adbuc el Orienlales esset , ,

indiecreta communio, Sirmii, quae civilas esi I l l y - . r i c i , alia hseresis exorla est. Nam Pbolinus, qui ejus
loci Ecclesiis praesidebat, orlus ex minore Galatia,
, ,
et Marcelli, ejus qui episcopalu dejeclus fueral, , .
elim discipulus, magistri sui insislens vesligiis,
, ,
Filium Deinodam ac simplicem esse hominem Jpra> ,
dicavit. Sed de bis plura suo loco dicemus.
, , . .
CAP. X I X .
De prolixa fidH expoiilione.
Transacto post haec iriennii spalio, rursus oriem~
tales episcopi collecta synodo, aliam fidei formnlam
eonseripeerunl, eamque per Eudoxium Germaniciae, Macedomum Mopsubestia? in Cilicia episco- Q
pum, et Martyrium, ad episcopos Italiae miserant.
Itec autem fides prolixius scripta, el plarimis pntier iuperiores acces&ionibus aucta, bis verbisex-

. * .

1.
(29)
, ,
* , , , .
,

VALESU ANNOTATIONES.
(29) kr
. Tres enim annoe elapeos jam esse denotat*. Ilaqee
Idem scribit Albanasius in libro De synodis :
Socrates Albanasii locum accepit, cum a i t :
, . Cum igitur A n *
tiocbena synodus m Encaniis congregata fuerU a n , , , no Chrisli 341, haec secuoda in annum Christi 345
, rectius coiiferetur. Deinde secundam islara syn, , odum, in qua prolixa fldei formula conscripla est,
etc. Id est *. Potthosc quasi utorum eot pwniteret, non dicit Alhanasius colleclam fuisse post trienpott tnennium rurtus concilium partis tuce congre- nium quam Antiocbena synodus in Encaeniis fuerat
ganl. Et Eudoxium, Martyrium, Macedonium Ct- congregata; sed post tnennium quam Nafcissus,
licem, alios quosdam una cum illis mittunt in Theodorus, Maris et Marcus novam fidei formulam,
partes Italias, deferentes fidem multis verbis con- tanquam Anliochiae condilaro, ad Gonstantem A u scriptam, etc. Baronius quidem in Annalibus boc D gustum perlulissent. Id autem ail faclum fuissc
secundum Antiochenum concilium, in quo prolixa
aliquot mensibus post Anliochenam synodum i u
illa ildei formula promulgata esl, colleclum fuisse Encaeniis celebratam. Ex quo manifeste convinciliir
dicit anno Christi 344. Idque ex Athanasio el Soid quod d i x i : concilium itlud, in quo formula illa>
cratc probare sibi visus est. Sed mco quidem j a d i - condita est, anno Chrisli 345 celebracio longe fallitur. Primo enim loculio illa
tum fuisse, non autem 344, ut v u l l Baronius.
, quartum annum significat, non terlium.
YARIORUM.

. Haec fidei
professio exstat apud Alhanasium, libro De synodis, pag. 738, et apud Nicephorum libro ix, cap.
11, mqua quidem haec Arianica sentenlia,
, aliaeque bujusmodi coniulantur; verum
nibil de ct effertur, u l observarunl
doctiss. monacbi Bcncdiclini tn \ i l a Aihanasii,
pag. 40.
Valcsii epocbam amploctitur Pagi, ob soqucn1

tem rationcro. Banc aatem de compuundis annis^

futilem el vanam appellat. Antiqui, inquit, his s i milibusque loquendi modis ulrumaue extremam
annum, etiam iBcompletum, aliquando exprimuiil;
aliquand9 tres aul qualuor annos elapsos inlelligunl, imo aliqoaiido quartum jaro inchoatum cxchidunt. Ex circumslantiis itaque dijudicandain.
(PAGI adann. 344, n. 2.)

125

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. .

2*6

, posita esl. Credimus in unum Deum Patrem omni , - polentem, creaiorein omnium et conditoreni; ex
toacpAropa, , quo omnis paiernitas in coelo et i n lerris norama \ * t u r * : et in unigenitum Filium ejus Je&um Chri , stum, Domiuum noslrum, ante omnia saecula geni , tum ex Patre, Deum ex Deo, lumcn ex lumine; per
* * *
quem omnia facta sunt i n coelo et i n terris, visibiAV lia c l invisibilia; qui Verbum est et sapienlia atque
, potentia, 9 9
i "
novissimis
, , , \ dicbus propler nos bomo faclus est, natusque cx
^ . * * sanctissima Yirgine : qui crucifixus est et raorluus
6*, ac sepultus. Tertia aulem die surrexit a mortuis,
, , \ - et ascendit in ccelum, sedetque addexteram Patris,
, , venturus i n fine saeculorum ut judicet vivos ac
,
morlHos, el unicuiqae mercedem operis sui reddat:
* cujus regnum inlerminabile, inflnita permanet
,
saecula. Sedet enim ad dexleram Patris non solum
* in boc saeculo, verum eliam i n futuro. Credimus
, * eliam in Spiritum sanclum, boc est i n Paracletum,
, quem Christus pollicitus apostoiis ,'post ascensum
, \ . in coelum, misit ut doceret illos ac submoneret de
, omnibus : per quem etiam sanctiOcanlur animae
, eorum qui sincere in illum credunt. Illos autem qui
dicuni Filium ex eo quod non erat substilisse, a u l
* * - cx alia subslantia, non autem ex Deo, aut tempus
. aliquando vel saeculum fuisse cum non exsiaret,
, , pro alienis babel sancta ei Catbolica Ecdesia. Eos
,
item qui dicont tres esse deos, aut Christom non
*) esse Deum anto ssecula, neque Chrislum, neque F i , lium Dei illuin esse : aut eumdemesse Patrem, et
, C Filiuro, et Spirilum sanctum : aut Filium esse ingen i t t i m , aut Palrem non arbitrio suo ac voluntate
, *,
, - genuisse Filium, eos, inquam, aDalhemalizat sancta
, , (30) et universalis Ecclesia. Nam neque cilra periculum
, erroris dici potest Filiom ex iis qua non erant ex . titisse, cum nusquam i n divinis Libris id de illo
* prodilom reperiamus; neque ex alia praeler Patrem
. prius exsistente bypoetasi, sed exsolo Deo vere ge , nitum esse didicimus : unum enim ingenilum ac
, * principii expertem esse, Chrisli scilicet Patrem,
. divinus sermo pronunfial. Sed neque eos qui sir.e
sacrse Scripltira auctoritate lemere dicunt, fuit
,
. * aliquando tempus cum non esset, praecogilare
, - oporlet animo aliquod temporis spatium anlecc , * - ^ dens, sed solum Deom qui sine tempore illum gc * nuerit : tempora enim et saecula per illum facta
. ,
suni. Neque ilem existimandum est Filium Pali i
, .
coingenitum, et principii simul cuin eo expertcm esse.
, Quippe coiogeniti et principio simul carentis, nec
7

v i t a

v e r a

Ephes. m , 13.

VALESn ANNOTATIONES.
(30)"7
. Dogma
Wot foit AriaDorum. Infra tamen senteiuiam suam
CMiiDodius explicaBC Orienlales, u i scilicet intelli-

catur Paler non coaclns, nec invilas genuisse F i liam.

VARIORUM.
,
Yidr
.
^fetVi, % ennuUm et ChrUtum et Filium Dei
ttu. Peretringiml hstc Marcellum, qui Cbristi re-

gnuroa naiiviute ejus incipiebal. Vide infra in hoe

capite, Yalesii annol. in haec verba, *
. \ . LOWTII.

22S
SOCKATIS
227
Paler nec Filios quisqnam proprie dici polest. Sed ,
, \ Palrem quidem solum priocipii experlem et i n *
comprehensibilera esse cognovimus, qui impervia
,
quadam et jacomprehensibili ralione genaerit. F i , *
liura vero genitum fuisse ante saecula; nec perinde
. , .
ac Patrem, jpsum quoque ingenilura esse; sed prin -S \ ,
cipium babere, Patrem scilicet ex quo sit gcnilus.
Capul enim Chrisii, Deus *. Quamvis aulem Ires con-
, *
fiteamur res, tresque personas, Palris videlicel ac
. ,
Filii et Spiritus sancli, juxta sacras Scripturas, non
, , \
ideo 100 taraen plures facimus deos. Unum enim
,
x se ipso perfectura el ingenitum, principiique
,
experlem el invistbilem Deum novimus, Deum scilicel ac Patrem Unigeniti; qui ipse quidem solus ex .
seipso babet ut sit : reliquis autem omnibus copiose ,
prasial ut sint. Ponro lametsi unom Dtum esse ,
dicamus, Palrem Domini nostri Jesu Cbrisli, qui ,
solus sit ingcnitus, Cfcristam non idcirco negamus ,
,
Deum esse ante saecula : quod quidem fociunt Pauli
. ,
Samosalensis diecipuli, affirmantes illum post inI , *
camationera ex profectu ac promotione qoadam
,
Deum esse factum, cum nalura nudos ac simplex
,
bomo exstilisset. Scimus enim illum, quamvis Patri
, * * ,
ac Deo subjcctus sit, nihilominus tamen genitum
.
ex Deo, Deum natura esse perfeclum ac verum: et
non ex bominc Dcura postea faclum : sed ex Deo hominefla propler nos factum esse, nec UDquam
Deom esse desrvisse.
Exsecramur preierea etanatbematizamuseoa qni
,
illura nudum duntaxat ac simplex Dei Verbiim, nec
tilla subsislentia preditum, falso appellant, qood in
alio suam essenliam habeal; nunc quidem inslar * , (31)
verbi quod prolalUium vulgo dicitur; nunc vero ,
instar verbi quod internum nominalur; ipsum , ,
vero GhrisUim ac Dominum, et Filiam Dei, ac me- , '
diaiorem, aique imaginero Dei non fuisse ante se- (32) ,
cula contendunt : sed ex eo terapore Cbristum ac ,
Filium Dei illum esse coepisse, ex quo carnem 110- .
strara assumpsitexVirgiDe,ante quadriogentos cir- ,
citer anuos. Ab eo enim tempore volunt Chrislum , .
regni sui babuisse prinqipium; el boc regnum post
, ,
r

I Cor. , 3.
VALESII ANNOTATIONES.

(31)
.
annos; perfectum numerum ponens pro impcrScribendum est , et paulo post,
fecto. Docet id epistola Synodica orientalium apud
, u l legilur in codiceLeoois AJIatii,
Serdicam episcoporum, quam refert Hilarius i n
et apud Alhanasium in Hbro De synodis.
Fragmentis. Sic enim aiunt: Exttitit namque tem vocant philosopbi verbum quod ore D poritm nostrit Marceiiiu quidam Galatice, hmrcii.
profertur. Prolativura vocat Hilarius. Eique opcorum omnium extecrabilwr pestis, quique sacrilega
ponilur , verbum intemum, quod
mente, profano perditoqne argutnento velit
verbum mentis vulgo vocant hodierni philosophi. Chmti Domini regnutn perpetuum, mternum et
(32) '
, sine tempore, dtifenntnari, initium regnandi etc. His verbis Orienlales designant haeresim MarDominum dicens ante quadtmqeniot
,
celli Ancyrani, qui Cbristi regnum ab ejus nativi- finemque ei venturum simul cum mundi occasu.
tate coepisse dicebat, ante quadringentos circiier
VARIORUM,
* Tpla .
Ila Alexander
episcopus Alexandrinus ad cognominem suum Constantinopolitanum , Patrem ct Filium
vocat, apud Theodorit. l i b . i , cap. A, et
) , ibid. Subslantia d i vma, cujut nomen est Verbum, Novatianus De T r i -

nilate, cap. 3 1 . Similiter et Terlolliaiius cap. 7

Contra Praxeam: ila eium Lalini Gnecam vocem
expriraebant. Vid. Gl. Bulli Dtfen*. fid.
Niaen., accl. 2, cap. 9, n . 11 *W. Lowro.
). re/rov.Marcellus Ancyr* episcopus, Nicaeni circiicr

niSTORIA ECCLESIASTICA. LID. .

230

* mundi consumniationem atque judtcium, finemha , biturum. Hujusmodi sunt seciatores Marcelli atque
(53), Photf ni Ancyranorum, qui aelernamCbristi csseotiam
c . ac divinitatera, ejusqueperpeluum et immortale re , - gnum perinde abrogant, ut monarcbiam stabilire
, videanlur. Nos vero intelligimus illum non esee
, * ($4) duntaxat Yerbum Dei prolalum et internum, sed
. Yerbuin vivens ac per se subsistens, utpote Deom
Yerbum, Deique Filium et Christum. Nec persolam
,
praescienliam illuiu cum Patre semper fuisse, ct
, * 101
omnia ssecula cum eo fuisse versaium,
* , inservienlem illi ad crealionem omniura rerum, tam
6. ,
visibilium quam invisibilium; scd subslantiale Pa ' ebtcva
tris Verbum, et Deom ex D?o illum esse profitenmr.
naff Ipse enim estcui dixil Pater*. Faciamus hominem ad
&9 , - imaginem et timilitudinem nostram ; qui antiqiiis
, , palribus personam suam speclandam exhibuit; qoi
, legem dedit; qui locuUis est per prophelas; qui ad
.
extremum bomo faclus, Patrem suum cunctis homi- * nibus manifestavit : qui denique regnat in perpe , tua sa?cula. Neque enim ullam dignitatem reccns
-. . adcptas est Christus; sed eum ab omni aevo perfe*
, * ctum, Palrique per omnia similem fuisse credimus.

Pios eliam qui eumdcm esse dicunl Patrem ae Fi , - lium et Spirilum saoclum, tria bacc noniina de ura
, eaderoque rc ac persona per sumroam impictaterr
, accipientes, merito ab Ecdesia relegamus, eo quod
. Patrem qui ncc comprehendi nec pati potest, pas ' (35), C gioni et comprehcnsioni subjiciunt per incarnatioa n l e

t f

** Geo. i , 26.
VALESH ANNOTATIONES.
locum restitui ex siani, Anthropiani, Valentiniani, Apelletiani, Ovhitw^
tasii libro De synodis, ubi haec formula refer- MnrcionitcPy catercc hwrelkornm pe&tes, etc. Auguslinus in libro De baeresibus, cap. 44, Sabellianof
lor, meo quidem judicio doctissima el clegantisscribit crebrius Patripaseianos vocari. Itaeliameos
gjma. Codex quoque Leonis Allalii plane consentit
cram Albaoasio, niei qnod babel pro vocat Pbilatrius io libro De haercsibus. Corruptuin
esl boc nomen in conimentariis Epistoke primae ad
.
(34) xa$* iavzfir . In codice Timotheum, qui vulgo Iribuuntur Ambrosio. Sic
Fforenlino et Allatiano, necnon apud Athanasium enim ibi scribitur: Quce nunc Marcioniitis, quamvii
pene defecerunt, et Patridanis, ac maxime in Manidetsi conjoncliva parlicula.
(35) Jiaph '. Homm clicch denotalur. Scribo Patripassianis. Idem Augnbrerv-ticorum raentionem facit Cyprianus in epistola stinus Iractatu 36 in Joannem : Sam Sabelliam tunt
ad Jnbaianum, de baptizandis haereiicis. 8i eumdem qnidam hwretiei, qui vocantur et Palripastiani, qui
Patrem, eumdern FtUum. eumdem Spiriium sanctum dicunt ipsum Patrem pastum fuisse. Et iterum in
tmmdtm EccUsiam confitentur nobtscum Patripat* traclatu 37.

) adtzovatv.

BUOG

YARIORUM.
conoilii diebos, vel paulo postea, bseresin soam 1) videtur solam Domini passionem respexisse, quod
ex vocis notatione constat : fundata est auleui irt
dhralgavit, qua asseruit, ad finem mundt Cbristi
trfDam et subsislenliam desiturara esse, ut nec errore de iocarnatione, cum non dubium sit quin
la aetemum regnaret, nec subsisteret. Hoc conslat ille qui bomo faclus esl, passus fuerit. A i l Epipbaex Cyrilii HierosolyioiCani Catecb. 45, ubi banc nius Noetum primum banc haeresin docuisse. A t baercatn dicit, eo quod qui Gyprianus, Noelo antiquior, Patripassianorum
Marcellus aoctor ejus, Ancyra in Galalia episco- meminit, epist. 75; bujus autem magister Terlulpos fuit. Yide etiam Euseb. Contra Marcell. lib. lianus Praxearn ejusdem dogmatis reum facit: Duo
n cap. 4; Theodoret. Bwret. fab., lib. n , cap. 10. negotia diaboli Praxeas Roma procuravil; oropheBaxilii . episl. 52 ad Alhana&iu-u. Et ob banc pro- tiam expulit, hcrresim intulit: Paracietum fugavil,
cul dubio baerestn, Symbolo Nicaeno baec verba i n - et Pairetncrucifixit. (Advers. Prax., cap. 1.) Idem
lerjecia $oat, : De prmscript. advers. Hxreticos, c. 5 : Posl ho$
tamen ab ipso couctiio Nicaeno, sed a pra3senti omnes eliam Praxeas quidam hwresim introduxit,
CoasuntiiiopoHtano tneerta videnlur; aauo el reliqua quam Victorinus corroborare curavit. Hic Deum Pa*e Spirilu sancto addiUmenU, post, - trem omnipotentem Jesum Chriitum e*se dicit, hune
crucifixum passumqne contendit, mortuum, praterea
. PboliQUS vero discipulus iuit Marcelli,
seipsum sibt sedere ad dextram tuam, cum profana et
Shmit episcopus. (Guil. Beveregius, Anaot. in
! coBcilii CousUDliiiop., p. 02. Yide et Pear- sacrilega temcritate proponit. Yide plura apud Pcar*
son. in Symboluai apost.,p. 458.
soo in Synib. apost. pae. 284.)
01 .
Patnpassianorum hsercsis
t

SOCRATIS

31

t e m . Cujusmodi sunt qui a Romanis quidem Patro- . ,

passiani, a nobis vero Sabelliani dicunlur. Nos ,
nim sciinus Patrem quidem qui misit, in proprht *
immutabilis deitatis permansisse natura; Christum , aiftem qai raissus est, carnis assumptae dispensalio- .
neni implesse.
\ ,
Similiter et eos qui impudenter negant Cbristum
,
voluntate et arbitrio Patris exslilisse, iovolanla
riam ac violentam quamdam necessitatem allribuentes Deo, ita ut invitus Filium gignal, impiissimos , ] ,
et a verilate alienos esse censemus : eo quod tum comimmes de Deo noliones, tum contra mentem ac ,
sententiam Scripturae divinitus inspiratae, talia de ,
illo audeant pronunliare. Nos enim Deum sui jaris .
arbitriiqae esse, el sponle ac voluotarie Filium ge- , ,
nuisse, pie ac religiose credimas. Porro etsi cum *- ,
tiaiore ac reverenlia credamus id quod de illo d i - .
ctum est : Dominus creavit me principium viarum . *
suarum ad opera sua ; non taraen eum perinde ,
faclum esse inlelligimus, ac reliquas creaturas quae 4V per illum factae sunt. Impium enim et ab eecle- . ,
siaslica fide prorsos alienum est, conditorem cum ,
operibas ab ipso condiiis 102 comparare, et ,
eodem com extraneis generalionis modo illom edi- ,
lum esse arbitrari. Quippe unigenitum Fiiium, so- .
inra ac semel tantum yere germaneque genitum ,
esse, divinae nos Scriptare docent. Sed neque . '' *
tametsi dicamus Filium per seipsum esse, et vivere ' ,
ac subsistere periude ac Patrem, illum idcirco a Pa- , ,
ire separamus, spatia quaedam locorum et intervalla
r

, *

inter illorum conjunctionem corporali more intelligentes. Credimos enim eos absque ullo medio atque interstitio conjunctos esse, nec a se invicem
posse ullatenus separari: quippe cum Pater quidem
ainasuototum compleclalurFUium: Filiusveroquasi
appensas toli adhaerescal Patri, solusque i n Patris
gremio perpeiuo conquiescat. Credentes igitur sanclissimam et perfeclam uudiqueTrinitatem; et Patrem Deum, ac Filium quoque Deum dicentes, non
tamen duos, sed unum esse confitemur Deum, ob
unum bonorem divinilatis, et absolutissimam unius
regni concordiam : ita ut Pater quidem generaliter
omnibus, et ipsi quoque Filio dominetor : Filius

"

.
**
-
(36) *
, *
. , , ,
, ' ,
, *

, , ,

* Prov. , 22
VALESn ANNOTATIONES.
(36) " . Scribendum omnino D ex eodem Atbanasio restituendum est
est , ut legitur apud Alhanasium : paulo post
.
VARIORUM.

,

. Egregie haec refulat Athanasius, orat. nr contra Artanos; non longe a fine. W .

mula sobscriptione sua ooofirmassenl, quae haerest

Ariana3 ex diametro contraria sunt. Cujueroodi est
imprimis illud, Filium Dei
LOWTH.
, Deum natura perfectum atque ve* vlbv " , e l c , rum eue. Scilicet tenebriones isti parati eranf
usqae ad . Haec non minus quamlibei fidei confessionem sao suffragio comproCatholice quam eleganter. Ausim i d dicere, quan- bare, quae roodo vocem non baberet;
quam horom episcoporura non pauci Ananae pereiiamsi quoqoe in ea ponerentur verba alia, qua)
fidia? favisse deprehendanlur, et in ipsa confessione apud sanos omnes idem prorsos significarent. (Cl.
vox omiliatur. Mirum quidein esset, subBullus Dsfeni. fid. Nic., sect. 4, cap. 4, n.9.)
scripsisse his Arianos, nisi et alia in eadou for-

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . .

* 4V ,
xal ,
.
*\ ,
. , , * &
' ' \ ,
, ^
'
( ) .

. \

.
(38) ,
(39), \ , ,

234

vero eabjtaatur P a l r i , et praeter illum um?erea qua

post ipsum sunt et per ipsum facta sojit gubcrnot
ac regat, et sancti Spirilus gratiam Patris arbitrio
sanclis afFalim krgiatur. Sic enim ejus quae in
Ghristo est monarcbia? rationem constare, sacra nobis eloquia iradiderant. Hsec post fidei formulam
brevi compendio antebac edilam fusioe exponere
coacd sumus, non inani ac soperflua ambitione i m pulsi, sed ut omnem de fidenoelra sinistram suspicionem apod eos diluamus, qui senteniiara 410stram penilus ignorant: utque Oniversi qui i n Occidentis partibus degunt, ei impudentem adversariorara calumniam aperte cognoscant, et Gatbolicam
Orienlalium de Cbristo doctrinaui, divinarum Scripturarum teslimonio disertissime confirmaiam, apod
eos qui mentem minime perversam gerunt.
CAP. X X .
103 & concilio Serdicensi.
Veruro h&c Occidentales episcopi, tum quod Graeci sermonis ignari essenl, tum quod ea minime i n telligerent, nequaquam admisenint: Nicaenam fldcm
e

YALESIl ANNOTATIONES.
(37) ' . In manuscriplo cotem apud Mediolanum porreximus, etc. Ila?c de
dtce Sfortiaoo scriptum est . Verum in
ediolanensi synodo paulo fusius annocare libuit,
codice Leonis Allaiii et apud Athanasium i n libro eo quod admodum obscura est ejus memoria in
oV Synodis rectius legitur , aiinalibus ecclesiasticis. Primus Dionysius Pelavitis
id est epud eot qui non $unt depravati.
in dissertalione de duplici synodo Sirmiensi, mulla
quidem de illa synodo docle observavit, sed annuni
(38) ol ioxipta . Hanc
illius perperam assipiavil. Anno enim Christi 347
coofessionem fldei, sic enim vocat Atbanasius, legaii Orienialium oblulerunt Occidentalibus cpisco- C celebratam esse dicit, paulo posl Serdicense concilium. Quod slare nuflo modo potest. Itaque Japts Mediolaui congregatis. Illuc enim profecii fuerant quidam episcopi una cum presbyteris Ecclesiae cobus Sirmondus in secunda diatriba quam adversus Petaviuni scripsit, merito illum in hac partc
RomaiiaB, roaatun Constanlem Augustum ut ad
Conslanlium fralrem scriberct de congreganda uni- reprebendit. Baronius quidem qui formulam illam
in Antiochcnsi synodo conscriptam
ver&ali synodo, ut dissensiones quae in variis Eccteftib exortae fuerant, ecclesiaslico iudicio tenni- esse dicil anno Cbristi 344, lepationem quoquc
narentar, quemadmodum ecribit Albaoastus in Orienlaliura et Mediolanense concilium in eumdem
Apolo-gia ad Conslantium. Porro cum Orientales annum confert. Sirmondus vero in dialriba supra
memorata, anno Christi 34 id concilium assignat.
taac fidei formularo obtulissent Occidenlalibue,
peueraot ab iis ut illi sub&criberent. Yenim Oc- Quam quidem senlenliam veriorcm puto. Primo
cidtntales, quod quidem ad lidem allinet, sufficere enim Athanasius in Apologetico ad Constantium
scribit, se quarlo anno ex quo Romam venerat, a
i i b i d i x e r u n l Nicaenam fidem, cui nec addendum
ooidquam esset nec dctrabendum. Quod vero spe- Conslante Augusto acciluni fuisse Mediolanum,
clal ad condemiialionem bsereticorum qui in con- quoepiscopi quidam sese contulcrant. Romam autem venerat Athanasius anno Cbristi 341. Prxlcrfcfltione illa danmabanlur, petienmt ab Orienlafiom legatis, ut ipsi pritis Arianam hseresim con- ea Hilarius in fraguienlis scribit Mediolaneuscin
syDodum in qua damnatus est Pbolinus, celcbraAemiiarent. Yerum i l h id facere delrectantes, irati
tam esse bienuio priusquam Yalene et Ursacius l i e i conciiio discesserunt, ut scribil Liberius in
epbtola ad imp. Conatanlium bis verbis : Quas est ry bellum satisfactionis offerrent Julio papa?. Posiquarn enim eum libellum rclulit, bxc subdit: Hac
. cltmentisiime imperator, eum sint ex partibus
epistolapott biennium missa est, quam hccrcsis Phoipsi* quatuor epucopi, Demofilus, Macedontus, EuUni Romanis damnata e$t. Cuin igitur epistola
* * r i * j , Martynus, qui anU annoi octo, cum *pud
MedioUuum Arii untentiam hareticam noluissent illa Yalcnlis et Ursacii scripla sit anno Christi 349,
iMwutmre, de concilio iratU animit exierunt. Nihilo- ut testatur Petavius, Mediolanenee concilium leriio
fuinue lamen Occidenlales episcopi baeresim Pho- ante anno cclebratum sil nccesse est: boc est Chrilini m cadexn svnodo condemuarunt. Advcrsu Mar- sti 346. Locutio enim illa, post bicnnium, idein vaeellum vero nibil pronuntiarunt, propterea quod lel ac tertio>post anno, quod non aniniadvertit Peis paulo anlca i n svnodo Romaoa integer ab omni tavius.
k v m c o s crimine Tuerat judicatus. l n eadem syn(59) elrai. Baronius hic
odo Ureacios ct Yalens, qui in suspicionem tene; Socratem merito reprebendit, qui causam cur Orm i baeresis Ariana;, porrecto libcllo quo Arii cidenlales formulam Hlam respuerinl, haocesse d i fcrfdiam et Photini bsresim damnabant, suscepti c i l , quod Gnecura sermonem non intelligercnt.
*oai coyBiuunionem, o l docet epistola synodica Quasi vero non multi essera in ltalia, qui Grapcam
Arvxaensis concilii. Idque testantur Ursacius et hnguam callcrent. Sed et Theodorus Leotor hanc
>aka< i n altero libello, quem postea obtuleronl causam merito improbavit. Horuni enim verboruni
RooeJulio papae, bis veruis: Item anathema di- loco, isla subslituit : cmxt H* qui negant Chriitum Deum este et Ftlwm
, id esl, ob manifcstam blasphemiam.
ihi *A r u m o , mcut per priorcm libcllum noitrum,

PATBOL. G R . 1 .

SOCRATIS

256

wiRI<W,*irce quidquara ampliue curiosc inquircn- , \ (40) '.

dttin eseetaesevcrantos.Rursus vero cum impcratoris
'\ , Jlltei*v3)tiibus mandabai ut Paulus et Albanasius \ ,
oedibti& suis reslilucreiiiur, niliil proficercnl: plebs
-eaimeontuiuis pene seditionibas agitabatur : Pau*
4ua ei AUianasiua alhid concilium coBVOcari po&lu> \ \ , \ *
-iant, u l lum ipsorum negotium, tnm fidei ceusa,
, \ ,
' feneralis synodi senlentia tenoifiarelur, docebanl- , \
cquc non aiiam ob causam se fuisse deposilos, quam
, .
ul fides subverleretur. Indicitur ergo iterum gcne \ *,
rale eoncilium apud Serdicam, quae urbs est Illyrici: , ,
idqiie de sciUenlia duorum iinperalortiro, quorum
,
alter hoc per liUcras flagitaverat, alter vero,
. (41)
Orientis scilicet imperalor, libenler adnaerat.

Annus tune agebatur undecimus ab obilu parcnlis ' \ ,
1 0 4 duorum Augustomm : consulcs autem eranl .
Rufmus c l Eusebius, quo lempore synodus Scr
, *
dicie congregala esl. Et cx Occidcnlis quidem par (42) * , libus trcccnti circiler convenerunl cpiscopi, u l
,
scribit Atbanasias. Ab Oricnlc vero septaaginta sex
\ , tantnm adfuissc refcrt Sabinus, quoram e numero
,
luit Ischyras Marcolicae episcopus, quem illi ipsi a
.
quibus deposilus crat Alhanasius, episcopum cjus
*
rcgionjs conslituerant. Qutppc alii inflrmilatem cor~
(43), \ poris causati stint : alii pnresliluli temporis angu ; * \
h

YALESH ANNOTATIONES
(40) . Mallem scribcre \ \ .
. In edilionc Mogunlina posl canoncs synorii
(41) '.
consulatu Feliciani et
Serdicensis hsec legilur notatio: El tubscripieruni
Tiliani, qin fuit annijs Chrisli 557, ad consulalum
omne* episcopi diversarum provinciarum vet civitaBufini et Eusebii, qui annus csl Chrisli 547, anni
tum, numero 12!.
t i i n l decein sotidi. Proinde si undecimo anno post C
(43) . IIoc
ebilum Constanlini cclebraturo esl Serdicense conloco falli videtur Socralcs, qui ad Scrdicensem
ciliuift, post vicesimum secundum diem mcnsis Haii
synodum relulerit ea quae ad Romanam synoduin
songregaluni sil ncccssc est.
pertinebant. Nam cum iulius Orientales episcopos
(42)

Romamad synodum evocasset, u l Atbanasii causa

scoi
.
Atlianaibi cognoscereiur, Orieniales eo venire rccusarunt,
>
J~\ *-
* /)iiu>/i/.i/t/ Non
N n n boc
dicit
slt/tit
f l i nn<%
sius, treccnlos circiler epi^copoe ex Occidenlis
intcralias causas angusliam prasliluti temporis pnepartibus ad Serdicensem synodum convenisse. Scd
lexenles, ut docct Julius papa in epistola ad cosdem
id lanlum dicit, Um eos qui Scrdicensi concilio
Orienlales apud Athanasium p. 744. Cerle qtia seinterfuerunt, quam illos qui epistolae synodicx ab
quunlur apud Socratem, \ -.-jipsis missae poslea subscripserunl, eos item qui
, * , \
ante Serdicensem synodum pro ipsa scripseranl
\ ' ,., maepistolas synodicas, ex Pbrygia, Asia ct Isauria,
nifcste conflrraanl id quod dixi. Alnanasius cnim
universos fuisse trecenios quadraginta quatuor. L o Julii litlcris evocalus, Romam cum venisset, a n cus Alhanasii habctur inDefensione secunda advernum iniegrum c l scx mcnscs in ea urbe permansit,
sus Arianos pag. 768 editionis Parisiensis. Scd et
adversarios ct synodum quae Rotna; ituncta fuerat
in epistola ad Solilarios idem Atbanasius diserte
oppericns. Tcslalur id Julius in epislola supra mele^Utur, episcopos, qui ad Serdicense concilium
morala pag, 748 : \ convenere, lani ex Occiduis quam cx Orienlis par ,
tibus, non plures fuisse quam centora et septtra- ^ , .
ginta :
t

VARIORUM.
*

oecumenicum vocatum ost (Bevercg. Annot. i n

. Sardica urbs Illvrici fuit. i n can. bujus concilti, inilio, pag. 409,)
Mysia? superioris conGnio, cenlum niillia passuum

.
plus minus a Pbilippopoli dislans. In bac oiim ce- Ducenlos quinquaginta cpiscopos synodo adfttisse
lebri urbe pwescns conciliura cclebralum est; de lestatur.Tbcodorilus : quinquaginla novem in H i luo acerrime disputatum cst, utrum oecuinenicum larii subscriplionibus leguntur. Sed Athanastus curn
ueril an noa. Et sane nerao inficias eat, quio ab Orientales, tum Occidcnlales 170, ve! circiler, i n
iinperatoribus Constante ct Gonstanlto, ea mento Sardiccnsi synodo coacios ait in epistola ad S o l i convocatum fueril, ut oecumenicum essel; ac pro- tarios, ex quibus si demas 80 Orienlalcs, qui S a r ptcrea utriusque imperii, Occidentalis et Orienta- dica aufugienles Pbilippopoli convencre, 90 l a n fis, cpiscopi illuc accersiti sunt: concilium tamen
tum supererunt qui Sardiccnsi synodo intcrfacrini.
ex Occidentalibus solis constilulum est, OrientaSed nibil certum in tanla auclorum varietaie s l a libus sese iltinc proripientibus : unde et Occiden- tui potest. (Cl. monacbi Bcnediclini annol. in Atbafo/tMmconci/tiimabanliquisPatribuss3?pe audil; ne- nasii Apologhm contra Arianos, pag. 169.)
que unquaoi a Grecis, vel vetuslioribus Pairibus
h

257

IIISTORIA ECCLESUSTICA. LIB. I I .

258

, ' , sliam pnetenderont, culpam omnem coi Jeretiles in

' , Julium Romanae nrbis episcopuin : cora Camen ab
. , eo lcmpore quo synodus indicla faerat, et qno Alhaoi nasius synodi consessum exspcctaiis, Ronue cora , morabaiur, anni e l eex mensium epatium interces, (44) sissel.Cum ergo Serdicain omnes oonvenissent, epi . - scopi qaidem Orienljs conspeclam Occidenjalium
, \ " , refugerunt, negantes se in coIJoquium cum illis
, venturos esse, nisi prius Paulum e l Athanasium e
\ suo ccetu ejecissenl. Sed cum protogeues Serdicen, . \ sis, el Hosius eptscopus Cordabae, quae civiias esl
, * Hispaniae, ut supra dixi, nequaquam pati possent u i
* Paulns et Alhanasros a consessu excluderentur,
, - Orientales illico discesserunt. Regressiqoe Philippopolim arbem Thracis, concilio seorsum habito,
(45), . ,
* & vocera quidem consubstaniiaHs palam analhemate
damnarunt : autem vocabuluro et opinionem liiteris suis inserentes, qaoquoversus transmi ,
scrunt. Episcopi vero Serdicrs constituti, primum
, qoidem Ulos ob desertom concijium condemnarunt:
. \ (46) \
deindc Athanasii accosatores dignitate sua spolia .
runl. Et confirmata Nicaenae fidei fonnuLa,
,
quidem vocabolom rejccerunt, consubstanlialis au, *
* , tem vocem apertias 105 promulganint, scriptasquo
de re litteras qooqaoversum etiara ipsi miserunt.
, \ \
Porro utrique recte se aCque ordine fecisee exisii ,
. \ mabant; Orienlalee quidem, eo quod OccideolU
(47) * episcopi eos qai a se depositi foerant recepiseent,
, Occideotales vero, propterea quod bi qoi istos de
^,
.
, *
, \ .

, &
(48) 0-

posoerant, ante causae cognitionem aufogissent:

et eo qaod ipsi quidem Nicsnam fidem Costodjrenl,
illi vero eam adulterare aosi faissent. Pau|o igitur
et Alhanaeio sedes snae restitaeruiit, itemque
MarceRo Ancyrse Galaliae urbis episcopo. Qai com
diu antca depositus faisset, ot hi eoperiori libro
commcmoravi, tunc vcbementiseime laboravit, ot
adversus ipsum prolata sententla rescinderetnr :

VALESn ANNOTATIONES
(44) K o l ttavXor. Paalos ConeUntinopoJiUnu$ larius eos Anoraianorom dogma disseminasae: quin
opucopue Don inlerfuk eynodo Serdieenst, ut te&ta- potius aflrmat, eos adiium Anomianis omni ex
tor Toeodoritai in lib. u Historia ecclcsiasl., idque parte obstmxisse. Sic enim ait : Ex omni autem
prorsos conflrroat epistola tynodica Orientalium parte, qua u circumagere tollkxludo potuit, hceretiapod Serdicam epiacoporam, qxue babetor i n Fra- corum tngmiii adihu obitruitur, ne qntd dwtriitatis pradicetur i* Fitio.
gBemta H t l a r i t
(46)
. I n codice Leonis Alla(45) *E*tctoXaq .
Rectias in codice Leonis Allatii hic locos ita legitur, D l i i deesl pariicula . Possel etiam non incommo^e
scribi, \ , etc.
. Sed quodail
(47) . De Paulo ne verbum quiSocratea, Orienlales episcopos apud Serdicam, in
dein ullumexstat in epistola synodica concilii Serdittistola soa synodica Anomiaaorum dognia siabicensis.
bisae, i d omnino falsum est. Exstat eorum eplHoia synodica | u Fragmentis Hilarii, ad caius cal548) *Er
cem adjecu eit confessio fldei. In ea confessione . Exslanl hodie hi tres Easebii libri, qui
aibil esi qood Anomianoram ecnlentiam vel mini- de ecclesiastica Theologia adversus Marceltam m noai redoleat. Sed ei idem HUarius in llbro de scripii sunt. Quos precedunl duo libri
bynodis eamdem fidem Orientalium episcoporum , id esl, Contra Marctllum inscripli, in q u i Serdica; promakralam referens, pro catholica agno- bus consilium ejus ac maliiiam atque invidiam sugictt ei exponit. Tanlumque abest u l crediderit HU gillal. Hoa auiem libros jussu cpiscoporum qui m
VARIORUM
fuiue arbitraretur, neque purgavit hominem,
'Er* .Haeresis Marcelli nonneque vero a$periu$ notavit; sed Ceniter arridens,
oei Ttalios poei anitoo poslea innoiuii, quanquam
non multum ab improbitate abhorrxisse tigmficapit,
flim tnra nonnallis io saspicionem vcnil. De eo
(l tit eorum hcoqni *e purgas*ent,habuit.
inqoil Epipbanius bxresi72, cumaliquando beatum
papam Athanatium intcrrogassem, cujusmodi ettm
t

59

SOCRATIS

tAO

docens vcrba libri sui non fuisse intellecla, alque ,

idcircj se suspicidnem veuisse erroris Pauli Sa ,
mosatensis. Sciendum lamen est Eusebium Para- \ , phili adversus Marcclli librum disputanlem, confu,
tasse cum tribus voluminibus quae contra MarceHum inscripsit. Ac verba quidcm ipsa Marcelli in iis
proferl : ipse vero adversus ea disserens, probare conatur Marcellum perinde ac Sabellium Libycutu
et Paulum Samosatensem, Christum simplicem duntaxat hominem asserere.
CAP> X X I .
Eusebii Pamphili defenrio.
Sed quoniam bunc quoque, Eusebium Pampbili
hileliigo, nonuulli criminari conati sunl, perinde
quasi Arianum dogma in Hbris suis seculus fueril,
upporlunum fore ecnsco pauca de eo disserere
Priimim igilur concilio Ntcxno quo Filium Palri
consubslanlialem fuisse decretuni est, et inlerfuit
c l conseiiiil. In lerlio vero libro quem de vila Con- 0
stanlini scripsil, ilaloquitur. :Omnes imperalorad
concordiam incitavit, donec universos in iis de
quibus aniea dissenlicbaut, concordes atque unanimes praeslitissct; adeo ut fides omnium consona
apud Nicffiam obUnueril. Cum igitur Eusebius illius
concilii meulionem faciens, cunctas animorum dissensiones sopitas esse dicat, et universos i n unam
eamdemque conspirasse senlenliam, quid causse esl
cur nonnulli eum exisliment Ariano dogmali conscntire? Falluntur etiam Ariani, qui illum opinionl
sua3 suffragari arbilranlur. Sed dicet forlasse aliqois, illum Ariani dogmatis asseriorera videri,
proplerca quod in libris suis crebro dicere solel,
per Gbristum. 106
respondemue, ct
hac loquendi ralione, et aliis hujnsmodi quae dis- C
pensalionem humanitatis Jesu Cbrisli designant,
ecclesiasticos scriplores uli consuevisse, el anle hos
omnes Paulum apostolum iisdem vocibus usum
fuisse, qui lamen perversi dogmatis roagisler nunquara est existimalus. Caeterum cuin Arius Filium
Dei creaturam perinde ac caetera quae a Deo creata
sunt, ausus sil dieere, audi, si placet, qoaenam de
bac re fuerit Eusebii sententia, in libro primo contra Marcellum. Unigenitos, ioquit, Dei Filius, solus
ipse,el non alius el praedicatur et esl. Unde roeriio
quis reprehenderit eos, qui crcaluraro illura dicere
non dubitarunt, ex nibilo condiium perinde ac reliC

i d

. K A .
' .
\ , \ , ,
. ,
- \ \
*
* ;
, \ \
' *
.
,
, ,
; \ ,
. '* ,
,
, (49). , *,
,
\
. \
,

. " \
,

. '
; , \
. "
,
. \
, ,
,
(50),

VALESU ANNOTAT10NES.
Conslanlinopolilana synodo Marcellum damnave- D
ranl, scripsisse se teslalur Eusebius in fine l i b r i
secundi contra Marcellum. Porro utrum Socrateg
duos illos priores contra Marcellum libros videril,
incertum est, cum nullam eorura mentionem faciat.
(49) . Iutelligit
Socrates , quae le^untur in fine scrmoDi:m Eusebii, quas perpetuo ita concipit Eusebius :
Gloria non nato Patri per Filium tuum unigenUum,
etc. Atque id perspicere licet in opusculis Eusebii,
qua? Jacobus Sirmondus in lucem edidit. Exempli
gratta, in ftne libri prirni cunlra Sabellium haec leginilur verba : Gloria uni non naio Dco, per unum
unigenitum Deum Filium Dei, in uno Spiritu sancto,

et nunc et semper per omnia sitcula taculorum.

Amen. Et sic ln caeleris. In sermone quoque quem
habuit Eusebius in dedicalione ecclesiae Tvri, qui
refertur in libro decimo Hisloriae ecclesiasuca3, eadem babetur clausula, * , etc. Sic
enim nos eum locum edidimus ex tribus manuscriptis codicibus. Porro notum est Arianos pra?positionem illara, per quern, attribuisse Fiito, co consilio
ut illum Patri subjicerent. Vide Theodoritum i n
caput primum Epistola? primae ad Corintbios.
(50) . Anle
ha3c verba desideratur integra linea, quae ex libro
primo Eusebii De ecclesiastica Tbeologia cap. 9,
lla supplenda est : ^
, \ * -

141

UISTOMA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

212

; ' quas crcaturas! Qaomodo ciiftn filius fucril,qu<-~

.
modo unigcnitus, si eamdcm cum caitcris crcalurU
' *
naluraw sorlitus est, unusque esl e nunicro rcruui
creatarum, ulpole qui una cum illis orlus d l cx
(51) , nihilo ? Verum divina oracula non ila de UIo pr.c , ,
dicant. Deinde paucis intcrjectis haec subjicil: Quis. , quis igilur Filium Dei ex nibilo factum, et creaiu * , ram e non exstanle produclam esse asserit, is non
. * , animadverlil, se nuduni quidem nomen filii ei con , \ cederc, revera tainen eum filium perncgarc. Qui
\ . enim ex nihilo facius est, vere FiJius Dei esse non
, xal . , potest, sicut ncc quidvis aliud quod faclum sit.
; Verus autem Filius Dei, ulpote qui ex illo tanquaiu
, ' $ * , ex Palre gcnitas est, unigeniius et dilectus Patris
merito dicilur. Ob eam eliam causam Deus ipse esl.
* . ,
* ' - Quis eniro alius Dei fctus esse possil, quam illi ipse
per orania simillimus? Condit quidcm urbem impe. , . , rator, sed eam non gignit : filium autem gignere
dicitur, non condere. Arliiex autem fabcr dicilur
,
.
ejas quod fabricatus est, non pater. Filii veru sui
, nequaquam faber dicilur. Ita quoque suromus hujus
, , universi Deus, FUii quidein sui Paler, mundi vero
, , faber et condilor roerilo dicitur. Quod si semel i n
, Scripluris invenialur dictum, Dominu* creavtt me
.
inUiutn viarum tuarum ad opera sua
sensum
verborum inspicere debenras, qoem pauk> post exponam, nec, ut Marcellus facit, ob unicuni tcstimoium, precipuam Ecclesue dogma convellcre.
\
Haec el alia plurima ab Eusebio Pampbili dicla
. sunt i n libro adversus Marcellura. In terlio aulem
,
ejusdem operis libro, docens quomodo iutelligenda
, * sit 107 haec vox , ila loquftur : His Ua con (52), stitutis, conseqnens est, ut, quemadmodum Ula quae
, , praecesserunt, sic eliam haec yerba : Dominus condi , . C dil nu initium viarum tuarum ad opera , de eadera persoua dicta surt. Quod si creatum se essc
,
dicit, non ita accipiendum est, quasi dicat, e de non
, '
exslaniibu9 ad id quod est pervenisse, et perinde ac
\
rcliquas crealuras ex nihilo conditum esse, sicut
, . *
nonnulli perperam exislimarunt. Sed id dicjt.utpote
, \
qui subsislal ac pneexsistat anle conslilulionem to *
tius mundi; a Patre autem suo ac Domino princeps
, ac reclor bujus universi constilutus s i t : adeo ut
verbum hoc, (, posilupa sit h.oc loco procon . ^
slHuit. Certe apostolus Pelrus prtncipes et rectprcs
,
qai bominibus prasunt, diserte creaturam appellal,
,
bis vcrbis : Subjecti estote omni humanw creaturce
, , ,
,
.
Dominum; regi tanquam prctcelUnli,
ftve rutoriku* tanquam ab Ulo miuis . Prophela
, ' '
M

ter ,
* Prov. v m , 2 .
I

quoque cum dicit: Pr&para te> hratli ad invocan-

I Petr. n , 45, 44.

VALESU ANNOTATIONES.

& !. I d est: Hoc efitm pacto

Ncr poiius Utornm [uerit quam fiUus Dei; unusqiu
, tx nmmero remm creatarum.
) Kal .
Serikudam esl , a l babel Eusebius i n
Joto m r a citato; quoque scribenduw, non
. Haec cnini duo vcrba, licct unica litlera
diiiirwtaoiur, multum tamcn inler sc differunt.

Nam quidem est id qaod giguiiur: vero id qaod creatum e&t.

(52)
.
Apud Euscbium in cap. 2 lib. De eccleaiaslica
Tbcologia, ila legitur hic locus, , etc. In Florenlino lamen c l Sfoilia&o
codicc scriplum est .

SOCRATiS

244

dum Deum tuum: quoniam ecee qu firmat toniiru, , , %a%

el qui creat ipiritum, e( qui annuntiat hominibus ,
Christum suutn : hoc verbum , accepit .
pro eo quod factum est cura antea non esset. Neque / ,
enim lunc Deus ereavit spirUum, com Christum
suum per illura cunclis bominibus annuntiavit. Nihil . * quippe sub sole novnm e s l . Sed eral quidem antea
, , '
Spiriius et sobsistebat j missus esl autem lunc com , *
apostoli congregati eseent: quando sonus inslar , lonitmi factus est de coelo tanquam ingruentis spi .
ritus Tebementis; et repleti sunt Spirita sancto * . ,
Alqde ita Cbristum hominibus praedicaront, juxta ,
propheliam qua3 dicit: Ecce i$ qui firmat tonitru, et
,
qui creat $piritum, et qui annuntiat Chrislum $uutn , >,
hominibus; ubi vocabalum illud eream positum est
,
promittens, vel pro disponens atque constiluens.To- , ' * * ^
nitru vero similiter Evangelii praedicationem signi- . \
ficat. David quoque cum dicit Cor mundum crea in , ,
m#, Deus , non boc dixit, quasi cor antea non ha- beret: sed orabftt ut raeiis pura i n se ipso perfice- * \,"/
telar. Eadem ralione dictum est illud, Ot duo$ in ,
Jtxm novum hominem crearet , id esl, conjunge- \ ,
fel. Yide antem annon ejusdem generis sit et Hlud: , .
Induamini notutn kominem qui est ucundum Denm , oSv '
. Ilem illud, Si qua igilur iu Christo nova
. tl
CTeatura ; et qua3cunque alia ejuemodi rcperiri
possunt ab iis, qui Scripluras divinitus inspiraias , ,
.
cariose scrntantar. Ne mireris efgo, si in boc looo,
Dominus CTtatU me initium viatum suarum, verbom creavit translative positum est proconslituit e i . ,
M

rectorem ordinaviL Haeo Eusebius scribit in libris ^

eonlra Marcellum.
Quae
nos bic adduximus propter
"
"
eos, qui illum frustra criminari et traducere conantar. Neque enim probarc possunl Eusebium
tnilium essentiae Filio tribuissc, tametsi dispensationis vQcabulis passira in libris suis utatur : 108
presertim cum scriptorom Origenis imitator et admtrator exstilerit, in quibus Filium ex Palre genitum scroper praBdicari reperient, quicunque recondilam Origenis doctrinam inlclligenlia assequi
possunt. Atque hax obiter a me dicta sint, ut Euscbii obtrectatoribus respondeam.
3 3

Amoe iv, 45 " Ecclc* i 40.

f

Act. i i , 2 sqq.

, \ . ,
,
i
,
,


. ,
.

Psal. L , 42.

3 7

Ephes. n, 45.

Epbes. iv, 2 4 .

I I Cor. v, 47.

VARIORUM
I . Quibus i n
verbis causarum non minimam tndicat Socrates,
ob quam Eusebius, qui alioquin in scriptis suis
passim veram ct aeternam Filii divinilalem apioscit,
>ro Ariano a plerisque habitus fuerit. Nimiriim in
tbris suis ea quae ad Filii (addo ego, et
ad ejuddem subordinationem ad Palrem tanquam
gui auctorem ac principiom) periinent, ita conlra
Sabellianos, quorum hostis fuit acerrimus, urget,
ac pene ad nauseam et fastidiam usque repetit et
inculcat, u l videatur in Arianam ex adversoimpietalem dilapsus, a qua tamen revera scmper alienus
fuit. Ac veiissimiim quidem illud esse falebitur,
quisquis Euscbii scripta accurate ct scposito parUum studio evolvcrit ; qui et hoc observato, ad

ea loca omnia quas Petavius lib. de T r i n i t . ,

cap. 44, magno acervo congessil, ut probarcl A r i a num fuisse Eusebium, facile respondere poterit.
Unde ipse Eusebius in libro Apologetico quem ad
orthodoxos omnes episcopos misit, palam profcssus
est, si quaeptam ipse protulissct unquam aut s c r i psissct, A n i ctogma tanlillum saboleotia, ea se
rotulisse aut scripsisse
, * , nou
ex impio illius sen$n, sed cx minus curiota porwm*
qne soltkita (nempe dum Sabellianse bacresi in>pugnanda? tolus iulentus fuit) simplicilate; refc*
renlc Gelasio Gyziceno lib. n De synod. Nicsen.,
cap. 4. (C!. Bulfus Defens. fid. Nic. sccl. 3, cap 9,
n. 5,)

245

IJTSTORIA ECCLESIASTICA. LLB. I I .

246

. K B \

CAP. .
TOc TPtfc trvrodov Quomodo, eum imperator Orientit Paulnm ei AthaHashtm Serduensi swnodo resliiuto$ nolUi ad ,
*
mittere, OccidenHs imperalor ei belium minatus

.
e$t.
01 >, \
CaUerum episcop^ Um hi qui Serdicse m i e d c , rant, quam illi qol apud Pbilippopolim Tbraeiae se , paratim concilium haboerant, cum siogali id quod
. " sibi visum fuerai peregissent, ad suas qutsqne civi * , tates reversi sunt. Exinde igilur ab Oneuledivulsus
(55), est Occidens: et communionis inter utrosqae limes
* \ . fuil mons Sucorum, qoi Iflyrios Tbracasque disier , * m i n a l : ad hunc usque mootem iudiscrcta et pro (54) . miscua erat omninm conoianio, licet in flde iuter
\ se atssentiretiL; uHerhis vero degentibug nequa. g qnom
icabaot. Huja&nodi per td terepom
*,
rerum confosio ac perturbalto tn Ecdesiis foit.
, - Peslhaec vero imperaler qui in OccMfenl pariibus

imperiani regebat, ea quas Serdkafe acta foorant,
. '
t n t r i OonsCantio staini Mgnificavit: horlalasqoe est
,
a l Pamlnm 109 et Albanatram in eedes suas resli , *\
tuerei. 8 c*m Coiutaiilius ejas rei exscculioncm
qrjoildfo d t i f e m t , Oecideelia parlium imperaior
' , \ h a n c e l m r m optionem detutit, i vel Paulum et
" * ,
, . " Alhaaaeiam redintegrata dignilale reciperet, soas , (55) - ' quo ttlis-Ecclesias redderet: vel nisi id fecisset*
VALESH ANNOTATIONES;
bajos roonus nomen in epistola Aquiteiensis oonoil i i ad inip. Theodosium, quam edidil Sirmoudus :
Et quidem per Occidentales partes duobut in auguti$ tantum hoe ut in Dache Ripensi$ ac
, fidei obstrepi videbalur. Per autem tractut atque regiones Snccorum claustrU usque ad
Oceanum,.manet intemerata fidelium atque una communio. 6lc enim restituit Pelrus de Marca in libris
de GoDCordia Regni ac Sacordolii, noslm observar
lionisseeutus veslisia.
(54) , etc. Ha3C benigno
inlelhgCDda sunt, non quasi dicat Socrales, post
Serdicenseni synodum Occidenlales deinccps non
commankasse * cum Orientalibus. Id cnim aperlc
falsain eseet. Elenim in Sirmiensi eynodo, qosc ab
Occidenlalibus adversus Photinum congrccala est
biennio post Serdicense concilium, Occidcntalee
decrela. aua miserunt ad OrienUles epiecopoe, communionis fovendae causa, eisque Orienlales episcopi rcscripscrunt, ut tradit Ililarius in Fragmentis. Sic Igitur inlelligcnda sunt baac Socratis verba :
Tkrekktm Khodopen habel angulus unus Hcemum, Oecidenules post Serdicensem synodum non facile,
Wwmc gelido* montes, wwrtaRa quondam.
nec tcmerc, eed magna adbibila cautela communiBosbeqaios in epistoJa priina legalionis Torcica), . easse cum Orienlalibus.
(55) ,
ro^e.Epilooc sallum hodie vocari ail a Turcis, Cupideruent,
stola Conslantis Augusti ad Conslauliuin fratrti,
qoati dicaa, poriam angu$Harum. Corruptum eel
(55) . InannoladoBUMS 841 ltbrum Anuniani Marcellini, jain pridem monoi scribeodum hic esse : et Succonun angostias inlelligi, quas dcscribit Amra. Marc.
ia dicto l i b . pag. 199. Eatdem angoslias commemoral PbUoetorgius i n Ubro m Hielori& ecclesiasticae,
et nomiiiat, inter Daciam et Tbraciam slUs. Stc aolem eas deecribit:
, *
. Id est, transitus
maxtmorum monlium, qui hinc et xndt in
MMmm locum coarctantur, Ua ut %t mutuo compUcti
ttdArafvr. InteDi^it autem Hseraom et Khoaopen
o a l e a , qui ex diversis partibas consar^eBtes, eo
ta Ioco velut anipduiu quemdam faciunt, ac se
maiao oscolari, ut ita dicam, videntur. Quae res velerilms occasionem fabnte dedit, ut fingerenl Uaemnm javenem ei puellam Rhodopeu mutao guondajy ainore arstsse. Fabulam babes apud Ovidium
la aexu Meiamorpbosi, qiue sic i n c i p i t :

VARIORUM.
9

0
.
Synodus
Sardkensis oralores misit ad Conslantioio, Yincentirua nempe Capuanom episcopum, et Eapbralam
Cotaaiemein, qui cum Angosto de gestis synodi,
exeolnm causa agerent. Qaibus eliam comteadaiitias ad fratrem litteras dedit Constans Aapm, interaiiiiatiis fraUri bellaro, nisi pulsis pneftos i n Ecclesias suas revertendi oopiara faceret.
*m*thvt tum dcgebat ConsUnlius. Pollicemr omfrairis nulo el arbitrio se faeiurani. Id perotesle tulcrurU Ariani. IUico o i legatos iniaiBCs
ndAercni, naachinantur. Slcpiiani AiUiocbia: epi-

scopi, et Arianoram signiferi opera facitjm esl, i u

merelrix in cubiculum ubi Enpnraias pemociabat,
clam inducereiur, et in conclavi delilescercl. I n gressa alacriter muliercula, quod ae a juvenc advoeari putaret, deinde (cum ad lectimi accederel)
senem, episcopi forma, factique ignarum conspicata, se delasam esse vociferabalor. Inde insklix
patefaclae et maJe compesita roachinatio in Arianoram cessit ignominiara. Sicpbanus doli arlifex a
sedc episcopan detrusus, etc. Fosius haec narranlur
ab Alhanasio in Historia Arianorum, p. 555, tt
Tbcodorcl. Hist lib u, cap. 8 et 9.

27

SOCRATIS

24

hoslis ipsius esscl, bcllumque protinus exspeciaret. ' \ * Lillera? autem quas ad fratreni scripsit, sunt bujus- , .
roodi: Sunt hic apud me Alhanasius et Paulus: qaos
quidem pietatis causa persecutionem pali perconla, lus cognovi. Si ergo pollicitus fueris, le suas illis , . *
sedes redditurum, et in eos animadversurum qui , ,
sine causa illos insectantur, viros ad te roitlam. , \ - Qood si h c ita, u l d i i i , facere recnsaveris, scias .
velim illuc me venturum esse, teque invito suas
Hlis sedes reddikurum.
CAP. X X I I I .
Quomodo Corutantius fralris minas veritus, Athunaiium $ui$ liUeris evocavit, et Alexandriatn mitit.

. \

, "
, .

,
.
.
, \
. 01 ,
\ , . " '
,

\ ,
,

. Jkf
, \
*
,
terae ipsius oslendunt, quae ex Latino sermone in C \ ' *
Gracum conversae sic habent:
,
,

Haec Gum imperator Orientis cognovisset, in maximam redactus est difficullatem. Statimque accer-
eitis haud paucis Orientis episcopis, fralris sui condiliones eis proposuit, et quidnam faciendam esset
inlerrogavit. I l l i satius esse dixerunt ut Alhanasio
eoncederentur Ecclesiae, quam ot civile bellum susciperetor. Proinde imperator necessitate conslrictus Alhanasium ad se vocat. Interim OccidenUs
imperator Paulum cum duobus episcopis et reliquo
honorifico apparatu Conslanlinopolim m i l t i t , tum
suis, lum synodi litteris communiuim. Sed cum
Aihanasius adhuc reformidaret, et utrum ad Gonstantium proficisceretur necne, anceps atque animi
dubius baererel: meluebat enim calumnialorum i n sidias: Orientis iroperator non seracl, sed itenim ac
terlio cura ad comitalum suum evocavit, sicut l i t -

".
EpUtola Cotutantii ad Athanatium.
, , ,
onstantius Vktor, Augtutut, Athanasto
episcopo.

Jactari te diutius vexarique saeviasimis maris

\ (56) \
fluctibus, clemenliaB nostne humauilas non sinit. , *
Nec te patria lare nudatum, bonisque spoliatuin, et .
in desertis atque inviis oberranlem locis despexit ,
indefessa pietas noslra. Et quamvis nientis meae , ,
proposilum H O ad te scribere diulius dislulerim, . exspcctans dum ipse lua sponte ad nos venires, et

a^rumnarum luarum rcmedium postulatcs: taraen,
c , quia volunlalis tuae proposilum forlasse mclus i m - , \
pcdiit, idcirco lilleras indulgentiae plenissimas ad D *
gravitalem tuam misimus, ut absquc metu noslris , conspcclibus praesentiam tuam quamprimum exbi berc festines, quo scilicet compos volorum tuoram, *
et humanilatem nostram experlus, luis oedibus ^,
9

VALESII ANNOTATIONES.
quamliic rcferl SoCrates, dubia3 fidei mihi videtur:
nam et Atbanasius nullam eius epistola3 menlionem
l a c i i , et nomen Pauli, quod in ea exstal, merilo
suspeclam reddii epistolam. Paulas enim episcopalu suo lunc potiebatur; nec Serdicensi synodo
inierfuit, neque ejus dccrelo restituius esl, ul supcrius demonstravi. Quare si haec Constanlis epislola vera oet, ante Serdiccnsem synodum scripla
fucrit necesse est. Denique cpist. 1 Constantii a,d

AibanasioiD, quam mox refert Socrales, hanc ConsUniisepistolam falsi convincit. A i l enimConslantius se litleris ad fratrem scriptis rogasec, a l
Aibanasio ad sua redeundi polestalera darct.
(56) . llaec Conslantii epistola una cuin dnabus aliis sequentibus,
reierior ab Alhanasio in Oefen&ioiie secimdA
pag. 769.
%

IHSTORIA EGCLESIASTIGA. - LIB. I I .

35
, \ redtiluaris. IIujus enim rei causa Dominum ac fra , tremmeum Gonstanlem Yiclorera Augustnm pro te
. borlalus sum, u l vcniendi tibi concederet facultaxol lem, quo ambobus nobis simul annuenlibos patris
, restilulus, hoc gratiae nostrae pigiras habeas.
, , ,
.
\

" .
, , ,
.

Altera epittola ad Athanasium.

Conslaniiui, Victor, Augustus, Athanaiio
episcopo.

Elsi superioribus HUeris abunde tibi signiflcavi \ , - mus, ut secure ad comitatom nostram venires, eo
, (57) quod le ad luas sedes dimittere magnopere cupia , \ mus : tamcn has eliam litteras ad gravitatem tuam
. nunc dedimus. Quibus bortamur ut sine ulla su , \ spicione ac melu, con&censis publicis vebiculis
, \ ad nos veuire festines, ut iis quae oplas perfiui
, , .
possis.

Alia epistola ad eumdem.

Conrtantius, Victor, Augustus, Alhanasio
episcopo.

' .
, , , '
.
,
,
,
, ,
. ''
, ' ' , \
,
,
) , ^
.
, , *
] , , /j.

(58)
* ' (59) .

Dum Edessae commoraremur, presenlitas presbyteris tois placuit, ut raisso ad te presbytero ad

comitatum noslrum venire properares, quo ubi in
conspectum majestatis noslre venisses, siatim
Alexandriam proficiscerere. Sed qaoniam plurimum
jam temporis praeteriit ex quo acceptis a iiobis lit
teris non advenisti, ideo te nunc quoque commonendum curavimus, quo praesenliain luam nobis
nunc sallem studcas exhibere, alque ita patriae luae
restitui et voti tui compos ficri possis. Ad pleniorem
autem noliliam, AcheUun diaconum misimus: ex
quo discere poleris, el quodnam sit menlis nostrae
propositum, et quod ea quae cupis, facile consecuturus sis.
Has epistolas cum Alhanasms accepisset Aquileiae : \\\ quippe Serdica digressus illic commorabalur : stalim Romam contendit. Ostensis-

VALESII ANNOTATIONES.
(57) . Apud Attaa rectiuslegitur ,
scribitor .

(58) '

.Atha-

rusius poet Serdieenso concilium, primam Naisi

eommoratus esi in Dacia. Qua in urbe Uueras a
Conslante Augusto ad se scriptas accepil. Deinde
rHicla Natso Aquileiam profeclus est, ul ipse leslatt- in Apologeiico ad imperatorem Gonetanliata.
(59) ' . Causam bu-

jus profectionis su* refert Aibanasias in Defensione

secunda adversus Arianos, ut scilicet Jolio papae et
Ecclesiae Romanae, a qaa lam benigne exceplus
fuerat, valediceret. Id enim significanl baec Athanasii verba : '
. Ego
D vero his litteris acceptis Romam perrexi, valedictu
rm Ecclesice el episcopo. Verbum enim ,
id signiOcat, ut fusius observavi in annotalionibus
Eosebianis.

VARIORUM.

, ' . Sic quidem ipse Atbanasius in Apologia conlra Arianos. In

atia autem ad Constanlium Apologia teslatur, se,
liUeris ejus acceptis , in GaJlias ad Gonslantem
imp. iter insiilutsse; indeque Romam profectus
vVdetur. (Vide Athanas. vol. 1, p. 474.) Aliler aulem
Alhanasioai inlelligere videntur docliseimi monachi Benediclini in ejus Vila, p. 45. Uassimus, i n qoiunl, aliquando incerli Aquileia nc in Gallias,
aceeplis Augusti Hitcris, confeslim recla propcrar i l . tc delnde ex Galliis conccsscrit Romam; aa

Aquileia profectus Romam venerit, antequam de

Ilalia, Aogustom aditums, decederet. Yerum jam
nobi9 pene constat, quia Athanasius Adrianopoli
Alexandriam remigrans pertransiil, Aquileia Romam venisse, antequam ad Conslantem properarct,
inde vero per Germaniam aecundo, ut pulatar, Islri
fluinine magnam itineris partem confecisee. Adrianopolin cum pcrvenisset, decem laicorum, qui
Arianorum pnesulum jussu caesi fuerant, lumnlos
conspexit propler urbem sitos. Indc vcro Anliocbiaro concedens Gonstanlium adiit.

5<

SOCRATiS

S3i

qoc litterb Julio cpiscopo, Ecclesiam quidcm Ro- ,

rnarum maximo gaudk> aflfccil. Jam enim credebaul $ '
.
fjrienuliam qaoqoc parlium imperatoreoi ipsorum
fidci consenlire, quippe qui Alhanasium ad se evo- ,
caret. Julius vero ad ciernm et populum Alcxandri- .
,
num ha?c de AUiaoasio scripsil:

1

Epistola JulH epiic&pi Romani ad Atexmndrino$

pro

, ',
Athantsio.
'
Juliut episcopis, presbgteris , diaconit, et populo
(60), Alexandriam incolenti, dilectU fratribut, tn Do-, '
mino %alutet*.
*, .
t

Gralulor et ipse vobis, fralres ditecligsim, qood

, ,
fruclum fldei vestr anle ocolos jam videlis. IIoc '
enira revera ita esse, quivis facile perspiciat ia .
fratre et coepiscopo meo Athanasio: quem Deus tum \ . "
ob vite inlegritalem, tum ob preees veslras vobis
restituit. Ex quo apparet, quam puras semper ple , .
nasque charitalis preces ebtuteritis Deo. Memores | ,
nira ccelestium promissionum, et tendentia ad illas .
inslitutionis quam ex fralris mei Atbanasii doclrina 6 \
didicistis, verissime eognovislis, et juxta rectam fi- (61), dein veslris mentibus insitam id praevidfstis, Alba- , ,
nasium non perpetuo a vobis poese diejungi, quem
\ in sanctis pecloriboe veetris lanquam praesentem , *
ssidue gerebatis. Quocirca oiibi nanc ad vos ecri- ,
benli, rauUis verbie non eet opns. Quaecunque enim . ,
vobis dici a me polottint, ea jam praeoccupavil . "
tles vestra: et per Christi graliam completa sont,
* ,
qna3 coramunibus votis omnes optastis. Gratulor ^
itaqtte vobie : iterum enim dicam: quod animas .
vcslras in taenda flde inexpugnabiles conservastis. * ,
tpsi qooque fralri meo Atbanasio non minus graiu .
ior, quod quamvis mulla acerba pertulerit, nunquaia ,
tamcn oblitus sit charitatis ac desiderii vesiri. Nant , iieet ad tempus corpore a vobis videbatur abstractus, \ spirttu lamen praesens vobiscura perpctoo versaba- .
lur. Atque cgo quidem, dileclissimi, onnes illat ^ ,
quas pertulit vexationes, non inglorias nec inutiles , . \ , fuisse existimo. Nam el vestra et itlius fides ea ra- \, " ,
tioM ab uiiiversis cognila et comprobata est. Nisi . \
enim tot ac lanlae contigissent rtxaliones, quis nn- \ qoan crederet, aut vos de lanto episcopo lale tu- , ,
lisse jndiciam, Untoque charitatis 112 ardoveeum ,
complexos esse, atit illum tot ae taiUis virlutibus H ,
omatum fuisse, propter quas coeleslium etiam pra>
, *
*Biorum spe minime fraudandus est ? Adeplus est
;
igitur undecunque gloriosum confcssioms testimu ,
nium, tum in hoc, lum in futuro saiculo. Multas \ , ( siquidcm calamitatcs lcrra marique perpessus,
.
f

VALESn ANNOTATIONES.

60) \ .

lice Leenis Attatii ct apud Albanasium in Apotogia secunda advcrsus Arianos desunt baec vcrba,
. Epiphanius vcro ScRolasticus pro
b\s verbio legissc videtur , cic. Quam lcciionem secutus csl ctiam
Chrislophorsonus.
<64) rijc . Apud Atba-

nasium legitur . Quod

non probo. Naro aut ecnbendum est
, sapple * aut certe acribendum cst , id est, mutua m ter vos charitali$ memoret. Atque ita lcgisse vidctur Epiphanius Scbolasticus. Sie enim v e r l i l : Me+

morct enim estis cwle*lium promisthnum, aiene &

UcfoMs* elc.

53

IIISTORIA ECCLE8JASTICA - L I B . I I .
254
(62), cunclas ArianaB beereseo* insidias conculca v i l ; ac
,
fucpe per invidiam fraudesqae inimicorum in viue
, discriraen adduclus, niortem contempsit, omnipo, , tentis Dei e l Jesu Chrisli Domini nostri praesidio
* munitus * confidens futarum a l non solum inimico , \ - rum iosidias effugeret, verum etiam vobis ad con , solationem vestram restUoeretur, majora vobiscum
| tropaea reicrens ex conscientia recte factorum. Ex
*8 olg quibus ad exlrembs usque terrarum ines gloriosas
, , ^ - iunotuit, ob vilae integritatem probatus, et in propo * ftito quidem animl sui coelestique doctrina flduciam
* - gerens : vestro autem constanti ac perpetuo judicio
. , dilettos alque adamalus. Reditergo ille nonc ad voe
* . \ spiendidior, quano cum a vobis discederet. Namsi pre , \ ,
tioea metalla, aurum dico et argentum, igois explorat
, * aepurgal, qoidde tantoviropro digniUtedicipossit,
, qni tot inalis pericnliaqne superalis, BUBC laadem
, (63) , * vobis restituitur, noa golum nostro judicio, sed
, * , eiiam univerae synodi sentenlia innocena declara * (64); - tus Qnocirca, fratres charissimi* cum omni eecun , , dooi Deum gloria alque tetitia euscipite episcopum
Veslrum Atbanasiuni, et una cnra eo quotquol
, (65) xromnaram iiiius socii ac parlicipcs exstiterunt. Et
. , , votorum vesirorum compotes iacli gandete, qoi
, ' , - ' pastorem vestrum esurienleni, ut ita dicam, alque
\ , * alientem pielatem vcstram, salularibus scriptis
\ . aloiatis atque poustis* Voe enim illi in peregrinis re , gionibnt degenii solaiio fuistts; vos illum perseca - tionibusatque insidiisappctitum, fldelissimis animis
D

^
,
,
,
,
, ,
*
, *
,
.
, &
,
.
. *0
\

vestris ac mentibas conforistis. Ego cerle raagnopere delector, dum cogito alque animo prospicio
iiniQseajosqae veslrum iii ejus redila laetitiam, et
plebis rellgioeissimos ocoursus, et convenienlium celebreiu feelivitatem, et quis vobis qualisqoe dies
iile fulurus s i t , cum frater quidem mcos rcvcrlctur, pneteriu autem mala flnem accipient, et pretiosus atque optabilis reditus in plcnissimi gaudii
alaeriiale enndoe copalabit. Hoc porro gaudiom
maxima ex parte ad nos usque pertingit, quibus
divinilos conoeesam esse constat, ut in lanti \ i r i
notitiam pervenire possemus. Decet igitur u l hanc
epistolam 113 noelram claudat precaiio. Deus
oumipotens, e i FUius ejus Domiuus ac Servalor
noeter Jeeus Cbristus, bane grauam vobis perp*

VALESU ANNOTATIONES.
(62) . I n Floreniino scriptum D (65) . I n codice LconiS
Allatii bic locus ita legilur : \ inveai . Alque ita legbse videtur
Epipbanitts, qoi sic v e r l i t : Fttqwmler enim terra \
. Apud Alhanasium Vero i U legitur, \
martqme pturimum asluant.

(63) Kal . I n codice Flo . Vulgatam tamen scriptaram tueotnr
r e n t i u o e t Sfortiano deest Y o c a b u l u m .
nostrlcodiceset Epiphanios Scholaslicus : nisi (juod
Codex vero Leonta Allaiii i u ecriptam babet bunc
iste i n suo exemplari legerat *
locain : , sicut apud Alhanasium et in Excerptid
, etc. Sed prioram codicum lectionem confirTheodori legitur. Ila enira veriil hunc locum Epimmi Eplpbanius Scholasticue, qui sic veriil:Qo<

pbanius : Suscipite igitur nunc, fratret ehari$$imu

twm Uutas trikulatione* et peneula devkerit, reddtcnm omnidivhia gratia paslorem valrum ac prasu*
t x r nmmc wobis immacuiatui.
(J54) liaf> . In lentj tanquam vere , cumhisqui tantorum
laborum cjus purlicipe* $unt cffccti. In excmplari quo
codke Leoais AUaliiet apud Athanasium scriptum
e$l , quant quideui scriptoram mcliopaio.

usus est Epipbanius, vidctur scriptuun fuisse

.

iVi5

SOCRATIS

256

luam tribual, pramium refercns admirandae lidei ,

,
vestrae, quam illustri lestimonio erga episcopum
vestrum declaraslis; ut vos poslcrosquc vcslros hic , \
* \ *
el in futuro sseculo prestantiora maneant, quae ncc
, \ ,
oculus vidil, nec auris audivit, nec mens bominis
, \ , \
comprehendil; quae scilicet praparaviC Deus iis

qui ipsum d i l i g u n t p e r Dominum nostrum Jesum
Chrislum: per queroomnipotenti Deo gloria in saecula ,
, *
sa3culorum.Amen.Valere vosopto, fratrescharissimi.
. . ^ , .
His lilleris fretus Atbanasius i n Orientera
*,
pcrrexit. At imperator Gonslantius tura quidem . non infenso animo eom exccpit. Suggerenlibus la, .
raen Arianis circumvenire illum conatus est, bis ,
vcrbis bominem compellans : Sedem quidem tuam
* *
cx decreto concilii et ex consensu noetro recupe-
rasii. Sed quouiam Alexandriae quidam ex popoto . \
comraunionem tuam refugiuni, sinas illos unam i n , (66),
civitate ecclesiam habere. Ad banc petUioncm tllico .
Atbanasius respondit his verbis : Tuae potestatis " esl, imperator, jubere et facere quodcunque volue- , , *
ris. Ego vero a te vicissim benefieium peto ac po- .
stulo, quod mibi concedas velim. Cumque impera- \ , .
tor alacri animo dalumm se promisisset, continuo ,
subjunxit Albanasios, petere se ut idem sibi con", ,
cedcretur quod imperator ab ipso exegerat. Nam et .
ipse postulabat ut per eingulaa civitates una eccle- *
gia Iribuerelur illis, qui Ariaaorum communionem

reiugiebant. Cum aulem Ariani sententiam Alba. nasii suis partibus incommodain esse inlelligerent, Q (67) ,
id quideui in aliud teropus diffierendum eese dixe- *
runt : imperalorem vero passi sunt ea agere quae . *
vellct. Ille igilur Alhanasio, Paulo atque Marcello , \ .
Asclepae item ac Lucio, quorum alter Gazae, alter \ *$ , \
Adrianopolls eral episcopus, sedes suas restituit.
. \ |}
Nam et isti a Serdicensi concilio suscepti fuerant:
*
Asclcpas quidem cum acla exbibuisset, ex quibus
,
constabat Eusebium Pampbili ona cumpluribus aliis * , \
de ipsiusncgotio cognoscentem, prisllnam dignitttis . ,
gradum ipsi reddidisse; Lucius vero, eo quod accu- .

" I Cor. , 9.
VALESn ANNOTATIONES.

\(66) xoinarlar. D , sapple . Quam emendationcm conflrScribendum pulo '. Sic enim loquitur Socratee paulo inferias.
Porro hanc bistoriam hausit Socrates ex Rufino.
Apud Atbanasium vero nulla hujus rei exsut menlio.
(67) . Scribendam potius -

mat Rufinus; sic enim habet: Sed

tmei ad eo$, oMomm consiliis utebatur, neque ibi $e

velle accipere ecciesiam, neque kic dare respondent
quia plus sibi tinguU quiqtte , quatn absentibus eon
iulebant. Epiphaniue quoque legit , e i c x
versione ejus apparet.

VARIORUM.
m

7 .

hanc condilionem minime accipiendam esee ceose , \

bant. Nam cum grandls Atbanasii eeeet Alexandrine
\ . Cum auctoritas, non magni interesse putabaot eodalibuaAtf advenientem me imperator (qui tum Anliochiad
sis Alexandrinis, quod ecdesiam oblinerent, cum
degebal) perhumaniter tntuitut, ad patriam EccUtanti v i r i mooitis alque bortauonibus foturum
tiamque misit, inquit ipse Athanasius, . , . 172. prospicereut, at exigua aut nulla foret Arianicis
Mlar *. rebus acccssio, eliamsi ecclcsiam illic possiderent.
Gum imperator Athanasium rocasset, ct una AriaGonlravero meiuebaDtnoGalbolici, in Arianomni
nis ecclesia Alexandriae concederetur; Alhanasius
dilionem admissi, rebus suis augendis atudcrojit,
aotem annuissel, ea conditionc, ut per siugulas c i cum magno advcrsariorum iacommodo.
vitates una ecciesia Catholicis tribuerclur : Arianl

iS7

MSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

, -
.
i(, \ ; ,
, ( ; *
.
,
*
. ,
\ ;,
.
* , * .
, *

258

salores ipsiosaufugerant. Proinde imperatoris edicta

ad ipsorum missa sunt civitates, quibus jubebamr
ot UIos prompte susciperent. Et Ancyrse quidcra
cum Basilius exturbaretur, Marcellus rero in ejus
subslitueretar locum , non mediocris tumulius
114 exorlus est, qui calumniandi occasionem pra>
boit adversariis : Gazaei vero libenter Aaclepam
susceperunt. Conslaniinopoli aulem Macedonius
Paulo ad mndicum lempus loco cessit, in privaia
quadam urbis ecclcsia seorsum conventus agcns.
Pro Alhanasio vero imperator ad episcopos et clericos et ad populos scripsii, u i libeniibus animis eum
exciperent. Sed et per alias litleras jussil, ut qusecunque in judiciis contra illum acla fuerant, abolcrentur. De utraque re scriptae Htterae sic se babeni:

Epislola Constantii pro Athanasw.

' .
* , , *- Yicior C*n$tantiu$, Maximu$, Aumutut, epucopit ei
prcibyterii Catholicv Ecclesia.
.
. '' *
,


, \
,
.
.
,
, *

Non est dercliclus a Dei gratia reverendissimus

episcopus Alhanasius. Sed quanquam brevi temporis spatio humanae probalioni subjacuil, divina lamen suilragante Providentia, juslam meruit referrc
senlentiam : reslitutus lum Dei volunlate, tum noslro judicio, in patriam simul el in Ecclesiam, cui
divino nulu praesidebat. Huic consequentia a nostra
oportet prestari clcmentia; u l scilicel cuncta qiue
antehac adversus illos qui Hli communicabanl, decrela sunt, nunc oblivioni tradantur, omnisque
deincfcps contra illura cesset suspicio. E l iuimunitas

, C
ot ,
. \
,
, ,
, .
,
.
, , , *
. \ * .

qua clerici, qui cumeo sunt, olim fruebantur,ipsis,

u l par est, confirmetur. Hoc etiam nostrae in i l lum indulgenlise adjicicndum esse censuimus, ut
omncs sacri ordiuis viri intelligant, sccuritatein
cunclis qui Alhanasio adba3serunt, sive episcopis,
sivc clericis, esse concessam. Recti vero singulorura proposili certissimum erit indicium, Grma cum
illo consensio. Quicunque ergo meliori judicio usi,
et saniorem partem secuti, communionem cjus amplexi sunt, eos omnes jussimus juxta exemplum superioris Providentiae, nunc quoque data a nobis,
non sine Dei volunlate, indulgentia perfrui.

' , . D
Epistota ad Alexandrinos.
, , , Victor Constantiui, Maximus, Augustns, populoCa '& tholicm Ecclesios Alexandrinorum.
.
(68) , ,
,
36}, ,

Cum ante oculos semper babeamos vestram in

omnibus disciplinam, oec ignari simus jampridem
vos episcopali providentia destitutos eese, aequnm
censuimus, Athanasium cpiscopum, vimm ob vitoe
sanctimoniam morumque probitateoi omnibus co-

VALESH ANNOTATIONES.
, sic enira vertit : In ommbus p&hibentes noEpipbanius Scbolasticus legit - $tras vquitatit intentionem.

(68)
.

YARIORUM.
T q r . Reclius in legit Epiphanius Scholasticus, suorumque mornm
meteri edilione, (roendose pro - probitatem cunctit innotuit. Monacbi Benedict. A n MXUJV)
, quo itcm modo
nol. in Albanas., vol. 1, pag. 175.

tr>9

SOCRATIS

200

gnilum, ad vos rcmitlere. H 5 Hunc igilur cum cx .

roore insUltitoque veslro, et sicnt decet, excepcri- ,
lis, yestranunquc ad Dcum prccum adjntorem con- ,
stilueritis, date operam ut congrocnlcm vobis mitai- \
que ipsi gralissimam concordiam atque paccm,
juxta Eoclesia3 legem, perpeluo ^onservetis. Neque . , enini rationi consenlaneum est, ut ulla inter vos ,
dissensio aut sedilio excitctnr adversus temporum .
nostromm felicilatem. Et boc quidem malum peni- * .
lus a vobts abesse volumus et optaraus. Ut autem in , ,
consaetis ad Deum precalionibus asstdue perseve*-
reiis, illo anlislile alque adjatore, sicut superius , *
liictum est, utenles, vos borlamur: quo scilicet (69) hujusmodi proposito vestro ad omninm aures per- ,
lato, ipei etiam gentiles qni siraulacrorara cuUui aU 4 , \
que crrori adhoc sunt mancipali, ad sacroeancla3 ^ , '
reJigionis noiitiam promplissime contendant, Ale- .
. ,
xandrioi cbariseimi nobis, Iterum ergo vos bortar
mur, ut in iis quae diximus persistatis. Episcopum \ , , \ \ (70)
autem vestram, Dei decreto noslraque sententia ad
vos directum, libenter excipitc, e l totis animis ac . ,
\ .
sensibus vestris coroplectendujn existiroaie. Id
(71), \
enim et vobis decornm, et nostrae clcmcnliae congraum esse constal. Ut autem omnis tumultus ac ,
seditionis oocasio roalevolis animis adimatur, judi- * cibus qoi apnd vos sunt per litlcras mandavimus, , ,
ut quolquot sediliosos deprehcnderint, lcgum v i n - .
,
dictae subjiciant. Hasc igitur duo conlemplantes,
tom nostram Deiquc sentenliam, tura curam de vo- , \ .
bis deque vcstra concordia a nobis susccptam, et Q \ ,
pcermra adversus iromorigeros conslitutam, date *
operam ut quarcunque sacralissimae religionis l e - , \
gibus conveniunt, sedulo custodiatis, et praedi- ,
ctura episcopom omni bonore ac reverenlia prose-
quenles, ana cum illo, tum pro vobis ipsis, tum
.
pro lotius generis bumani disciplina, univereoniro
Deo ac Patri preces offeratis,

EpUtola de ahoUndit aum contra Athanasium acia

'
fuerant.
,
Victor Constantius, Augustm, Nestorio. Et eodem
, ,
, Augustamniccs, ThekuidU et Ljbyce prte (72)
sidibus.
.
Si quid ad noxam et contomeliain eorum \ \

\ \
VALESII ANNOTATIONES,
. Non dubito quin D sium vero ecribitur
scribenduin sit , quod magis placet. Ra otiam legil Epipbariitis, qtii
quam lectionem in versione mea sum secutus.
8io v e r l i t : t / l autem omnk tnrbm $1 ieditionu orce(70) . Sic ox codice regio perimatur.
edidit Robertas Slephanus. Terum ex codice Allatii
(72) . In codice I^co*
el ex Alhanasio locam reetiUiimas hoe modo : \ nis Allalii ecriplum eel , apud AUia <1* ^ , quomodo aasiara vcro . Variis modis scribi
etiara legit Epipbanius. In Florentino lamen et Sfor- solet nomen hojus provinciae. Alii eaim Augustanw
tiano exemplari scriploni t%t, nicam appellanl, alii Auguslanicam. Ila eitim i n
.
multi& tum Graecis, lum Latinis codicibus scriplum
(71) . Reclius in Sfortiano et inveni. Quidam eliara Augustonicam dixeruni: a
Allaliano codJce kgitar . Apod Albana- victoria scilicet Aogusii. Sic in subscriptionibus
VARIORUM
f E l c . Valesius legendum
ncdicL Anpot., pag. 17
cxislimai, . Sed omnet cum
xpcavedili, tum mss. Athanasii et Socratis habent,
. Legendom , qoomodo legitttr
IU5C necesse videlur kegere : EpipbanUis certe apud Athanas. Apol. . W . L O W T I I .
Scholasticus ad omnium vola babet. Monachi Bc~
. Rcgius codex ante hanc epistolaro
r

niSTORIA ECCLESIASTICA. L I B . 11.

' -
cat, .
,
.
*
,

, * *
, * \ .
8

9ft
qi cum Athanasio communicaM, antebac gcslura
rcpcritur, id omnino volumus abokri. Nam et imrounilatem, quam ejusclerici olim habueranl, camdem nmic iterwn habcre decentimus. Hanc vero
jussionem nostram ita voiumus custodiri, ut restituto Ecclesjse suas Atbaiiasio episcopo, hi qui
enm eo communicam, eamdem habeant immaniialem, qaam et ipsi prius babuenwt, ct reliqui obtipent clerici: quo rebus suis ita conetUatis, ipsi
qnoque kelilia perfruanUir.

. \

CAP. XXIV.

, vtav &, ,
, .

Quomodo Athanasius Alexandriam redieni, cum per

Hierosolymam transiret, Maximo in communionem sutceplus est, et synodum episcoporum collegit, iit qua confirmata estfidesNicwna.

\
6 , ,
*. ,

, \

,
. , \
* \ , \
* \ . f c i (75) ,
,
'

Hujusmodi lilleris munitus Alhanasius episcopus, arreplo per Syriam itinere, in Palaestinam
pcrvenit. Ingressusque Hierosolymam, Maximo cjus
civilalis episcopo cuitcta qnae i n Serdiccnsi concilio gesta fuerant expoeuit, et qualiler imperator
Constantius decretis syuodi consensisset : dedilquc operam ut episcoporum illius provinciae synodus congregarelur. Maximus vero .nihil cunclatus,
qoosdam ex episcopis Syriae ac Palaefclinae accers i t , celebraloque ex more eoncilio, ipse quoque
coinmunionem et prisliaam dignilalcm Albanasio
restiluit. Sed et synodus Alexajidrinis e i universis
per Syriam et ^Egyplum cpiscopis ea qiwe de Albanasio statuta judicalaque erant, per lilteras signiflcavil. Qua de causa, iaimici Alhanasii Maximum

, - C
, ,
,
.
, \
, , \

non roediocriter irriserunt, quod com antea deposuissel Athanasium, tunc repente raulalo coneilio,
pcrinde quasi nibil prius gestum eseet, senlentiara
pro eodem lulerat, qua communio illi ac dignkas
reddcbatur. His compertis Ursacius et Valens, qoi
prins Arianorum dogmati mordicos adhseseram,
damnato priore studio, Romam so couXerunl. Et

VALESII ANNOTATIONES.
cfisoopornia qui formolam Acacii oomprobarunt,
uras refert Epiphanius in baeresi Semiarianorum,
imuus ioter caeiera,

^^^

. Mallem

t m l i e r e . Porro Iiaoc epislola synodi HienxsolyBiiUiiae babelur apud Aibanasium i n Defen-

sionc secunda adversus Arianos, nna cam noarinibus episcoporum qui ei synodo subscripserunl. a>
lerara observanda est hic obiter auctonlas Hierosolymitani episcopi, qoi Ucet metropolilanus non easet,
vicinos laraen episcopoa ad synodum evocavil absque permissu Caesariensis episcopi.

YARIORUM.
habei, , quibus innuit banc cpisto- D pervenissct Atbanasius, omnes illius provincia? cpiscopi,duobus vel tribus exceplis, Patrophilo scilicet
bai Laline primom scripUm, Graecc fuisse translatiBi. (lidem Annot. in Atbanas., p. 174.) Erat an- et Acacio, ot amicum excepere; littcrisqae noonullea Awustamnica mox memorata, pars orienlalis lis apud eum, se factonim poenitere lestificati suul.
infertoris iEgypli PloJema?o, inler Arabiam Pe- nec snopte molu ac consilio, sed metn ac lerrore
corapulsos littcras adversue enm dedisse. Vide Alhainraoi et J u d ^ m ad orlum, etDeltam ad occasum,
a r e Medilerraneum ad Boream, et jEgyptum me- nas. Apol. contra Arianos, pag. 179, et Epist. ad
Solilarios.
diam ad meridicm. BAUDRAND, .
" . In concilio sci . Niroinim Constaotius
licet Tyri anno 335 habito, ubi Maxinius depositioni
derieos, qui adhaerebant Alhanasio, iis imraunilatiAlhanasii subscripserat. Poslea aulem reputans sc
b m piTfaverat, quiboscarteri fruebantar: unde qucfraude Arianorum circoravenlum, c l facti poenilean i e r lttlius papa in epistola ad Orientales, orlholiam agens, corumdcm coelui Antiochia3 congrogaio
dociw dericos ,
intorcsi^c non suslinuit; ut scribit Socrates lib. u ,
aMNl .Mbanas. ! n . W. Lovrrii.
cap. 8, t't Sozom. lib. m , cap. 6, sub finera.
\ . In PahESlinam cum
1

SOCRATIS

SCi

Ubelluni pocwitontix Julio episcojK) porrigentes, . * vooem ac fidem consubetantialis amplexi sunt; , \
scriptisque ad Atbanasium lilleris, affirmarunt se , cum illo commonionem in po&terum eervataroe. I n .
hunc igilur roodum Ursacius et Valene, prospero \ & rerum Alhanasii succeseu 1 1 7 proslrati devictique, , , .
\
lunc temporis io fidem consubstanlialis coosensere.
Albanasius vero per Pelusium iter faciens Alcxan- * ,
driam, i n singulis per quas transibat civilalibtis, ,
cuncios commonebal utArianos quidem aversaren- . "
\ .
l u r , eos vero suscipercnl qui consubatanlialis fldem profiterenlur. l u quibusdam etiam ecclesiis ; * , ordinationes fecit. Quae res allerius adversus illura (74) *.
.
erininationie ansam prabuit, proplerea quod i n
aliorum eccleeiis ordinare tenlasset. Et res qtiidem Albanasii
crant.

lunc temporis i n bujosroodi slatu

. K E \
CAP. XXV.
tvpdmar .
De Magnentio et Vetranione lyrannis.

fnierea vero ingens motus rempublicam conrueeit. De quo pauca dicam, summa duntaxal re- .
mra capila quae necessario commcmoranda sunl, , . " paulo altius repetens. Mortuo Constantinopolcos ,
conditori Gonsianlino, Ires ejus liberi i n iinperio ,
sacceesere, quemadmodum i n superiorc libro re- .
tttlimus. Sciendum porro est una cam illls impe- ,
rasse cognatum ipsorum Dalniatium, patri suo
(75) . *
cognominem. Qui cuin brevi lerapore imperium
' ,
obtinuisset, a inilitibus est interfectus, non jobente (76) ,
id quidem, sed neque probibente Conslanlio. Qua- .
liler autem Conslantinus junior, dum in fratris sui
,
ditionem invadil, ipse quoque a militibus perem ,
1

' '

" I

" '- "J *

"'-""

plus est in confliclu, jam antea a nobis non semcl . ,

coramemoralura cst. Post ejus c&dem, bcllum Per " , * sicum adversus Roinanos excitalum est : in quo .

VALESFI ANNOTATIONES.
(74)
. De ordinationibus i n iEgyplo faclis ab
Atfianasio bic loquilur Socrales. ld enitu actum esae
dicit ab Athanasio postquam Pelusiura venissel, quae
rima igypti urbs occurrit venientibus ex Syria.
uod si ila est, slare nullo modopotest id quod quidam hodie asscrunt, omncs ordinaiiones lam episcoporam, quam presbyterorum per iEgyplum ad
episcopum Alexandri perlinuisse. Veruin banc
sentcntiam abunde refutavi in disserlalioHe de sexlo
canone concilii Nicseni.
I
(75) 6 . Hujus loci restitutio debetur codici Leonis
Allatii. Florentinus enim ac Sforlianus nibil m u -

tant. Sed scripturara codicis Allatiani planc conflrmal Epiphanius Scbolasticus, qui locuni b u n c
Socralis iia verlil : Sciendum autem attod cum Uti%
imperavit consobrinus eorum nomine Dalmatius, r
cabulum patris habens. Qui dum aliquantispcr impc
raact, mititibus interemplus cst non jubentt Constantio ut occideretur, ncc tamen prohibettie. Conso
brinum posuil Epiphanius pro patruele. Nani D a U
malius patruelis eral Conslantii, utpote nalus p a l r e
Dalmatio, qui fraler fuit Gonstantini.
(76) , elc.Idem t r a d i l Eutropius : Dalmatius Cmar haud mvlio v<> t
oppreuut esl factione militari, Conitantio vatrucU
suo sinenU potius quam jubente.
y

VARIORUM.
. Videatur hic Hbellus apud constituebat epheopo*, salvis et permancntibus int
Hilarium Latine editus, el Grece apud Albanasiuin ijris tacerdotibm. W . LOWTH.
in Apol. contra Arianos, p. 176. Porro quinam fuc7 . Ejus csedcs ad annum 337 p w l i n e l ,
runt Ursacius et Valeos, vide supra, cap. 12 hujus ut ex Theophanc aliisque deducitur, iuquit A n l .
libri.
Pagi ad euiu ann. n . 8.
*
* . Vidcalur supra, cap. |>
, / ^ hujus l i b . , c t Viclorin Epitoinc, qui bac habcl : Ob
. Hoc acerbe sugillanl episcopi Oricntales
Italias Africmque jus dmen$ere Conxtanlinus et Cou
Sardica; congregali, in cpistola sua synodica, Gonitans. Comtanttnus lalrochm specic dum incautu*
cil. tom. H, p. 703. Per omnem viam reditus $ui,fwdeque temulentus in aliena irruit, obtruncatus e
inquiunl, Eccletiam wbvertebnU damnalos episcoprojectusque influviumcui nomen AUa e i l , non lon~
pot aliquog restaurabat, aliqnibus spcm ad episco ab AquHeia.
patus redttum promittcbat, aliquos cx iufidelibus
. Constanlhs P ^ r a i

HlSTGftlA ECCLESIASTIGA. L I B . I I .

265

(77) -
,
. * xitpov
, 4V ,
.
,
*
,
, . ,
^ .
,
** ' ,
. , ,

*. \ '
*
(78), ,
, . .
,
^.
e

. KCf.
r r ,
*
'
, .

2(6

bello Gonstantius jiunquaai prospere rem gessit.

Noctnrna enim pugna circa Romanorum ac Persarum fines commissa, Persae lunc, licet ad modiciim tempus, superiores fuisse videbantur. Eodem
tempore res quoque Christianorum haud molto pacatiores fuere : sed propter Alhanasium et ob vdcem 118
consubstantialis, bcllum per Ecdesias
erat. Dum in boc slatu res essent, in Occideniis
partibus Magnenlius quidam lyrannus exoritur :
qui Conslanlem earum parlium imperalorem i n
Galliis tum degentem, per insidias inleremit. Quo
facto, ingcns bellum civile conflatum est. Nam Mcgnenlius quidem tyramius universa Ilalta poliebabur; Africaro quoque sub ditionem suam redegerat,
ipsasque adeo Gallias obtinebat. In Illyrico vero
apud urbera Sirmium alter a mililibos levatus est
lyrannus, nomine Yeiranio. Sed et in urbe Roma
tumuUus haud exiguus f u i t ; nam Nepotianus, sororis Gonstanlii filius, gladiatorum manu elipatus,
imperium arripuerat. Verora bunc qutdem Magnent i i duces peremere. Ipse vero Magnentius reliquas
Occidentis provincias hoslililer invadens, universa
vastabat.
CAP. XXVI
Qualiter mortuo Occidenli* partium imperatore,
Paulus et Athanatius iterum $ui$ sedibus ptthi:
Paultu quidetn cum in exsilium abducerelur,
occitu* e$i : Alhanasiut (uga se proripuit.

Atque baec omnia mala uno fere eodemque lem . C pore confluxerunt. Quarto enim anno post SerdiVALESU ANNOTATIONES.
(78) Scri
(77) \ . lntelli| i l noclornam pugnam inter Romanos.ac Persas ad beiidum cst . Erat enim Nepolianus
SiDoara castrum Mesopotamiae, in qua Saporis Per- Eutropiae sororis Conslantini Olius, ut scribilur i n
sarom regis 61ius occubuit, Romani vero iogenli Victoris Epitome. et apud Eulropium. Gerte Epiphanius Scholaslicus ila legil u i emendavi. Sed iu
r a g e confossi sunt, u l scribit Ammianus MarcelHeo fallilur quod fralruelem dixit Gonslantini, qui
nus i n libro xvin, pag. 112. Ubi vide quaeolim anerat sororis filius. Sic enim v e r t i t : Fratruelis namfKHavi. Contigil haic pugna anno Ghristi 548, Phiuppo
et Salia consulibus, ut scribit Idatius in Fa- que Constantini Nepotianus nomine imperium b
sumpserat, gladiaiorum manu *ulfuliu$.
itis : HU con$ulibus beltum $\ fuit nocturnum.
YARIORUM.
wuUta et gravia perpeuut, taspe curuh oppidis, obsesirandi negotii dies placuii, MarcelUnus natalem fitii
MU urbibus, cx$is exercitibus; millumque ei contra
simulans, plerosque ad cwnam rogai. Itaque in mulSapovem prosperum prcrlium fuit; nisi quod apud
tam noctem convivio celebrato, Magnent\u$ qua$i ad
Smgaram hamd dubium victoriam ferocia militum
ventris secreta secedens, habitum venerabilem capit.
eattff r qui pngnam $editioe stoliae conira raiioEa . re cognita, Constans fugere conatui, apud HeUM N bielu, aie jam prcedpiti poposceruni. E U T R O P I U
S.
nam
oppidum $ proximum, Gauone cum
lectiisimis misso inierficiiur, anno lertio decimo Au~
k Idatias in Faslis ct Hieronymus in Gbronico
gustce dominaiionis (nam Casar triennio (uerat), &vi
p n d i u m illud perperam differunt ad ann. 548. Valcsepiimo vicesimoque. Victor de Gsesaribus, et in Eplsas i n notis ad lu>. i v u i Ammiani exislimat, loco
, $exto anno, legendum esse lome. Hujus caedera refert Ant. Pagi anoo 550.
, tertio. Sed id alio argumenlo non probat quam
. Constantis morte cognita, Veiraanriorilate Idatii, qui io temporibns consignandis
nto, magisler mitiium, imperium in Pannonia apud
BOO raroerral, inquit Aiit. Pagi, qui pugnaro adSinMurtiam corripuit: quem Consiantiut non vo$i mulgaram refert anno 545.
los die* reqno extitf, grandava cetali non vitam mo . ConUam, rfo, sed ettam voluptuarium otium conceden*. Fuit
wkto fratre, iumidior, timul per cetntem caulus paauiem prope ad slultitiamsimpUciuimus. (Victor in
r v n i , animi vehemens, adlmc minutrorum praEpitome. Vide el Eulropium). Mense Marlio levatus
witate tx$ecrabilis, atque proaceps itt avaritiam
est dead imperium Vetraoio, et Decembri sequenle
Bpectuwiqiu miliiarium, annoposl trinmphum decimo,
depositus, anno 550, ut docet Ant. Pagi ad eum an~
magnenin, gentU barbara, dtro airoque ingenio,num.
iceUre eireumtentus e$t. Cotuians vero venanai cupidine
. Recte emendat Vammctut, cumjam per $ilvas sattusque errarel, consnilesius * Eutropia enim, Nepotiani ma atiquoi militares in ejus necem, aucloribut
ler, Constanlii vocalur ab Athanasio io Apolo
Chmtfo MarcelUno, timulque Magnentio. Ubi gia
pa- ad Gonslantium. W . LOWTH.
t

PATROL. GR.

LXVII.

267

SOCRATIS

268

iwage conoilium baec gesta sunt, cousulalu Sergii et ', *

Nigriniani. Quae cum nuntiala eesent, loiios qui- \ (79). ,
dem iroperii summa ad unum videbalur pervenisee !
V.onsUnlium. Ipse vero in Orientis partibus impe- . (80)
rator appellatus, adversus lyranaos loiis viribus , se accinxit. Intcrea iniaaki Atbaoasii opportunujQ .
tenipus sibi oblataaa rati rorsus in illum nondum , *
Alexandriam iogreaaum, graYtsaimas 1 X 9 catam- \ ,
nias confingunt: doaetttqve imperatorem Conalan- *
lium, univcreaai jgypium ac Libyam ab illo sob- ,
verli. Porro crimmalk) ex eo potissunam aageba- . ,
tar, quod is ia aliorum ecclesiis ordinationes face- .
tt pnesurapsisset. In boc rerum etaia ingressue
Alexandriam Aihanasius, episcoporum jEgypti con- , cilia congregavil. Qui quidera convenientem prorsus * 1

cum Serdicensi synodo, et cum ea qoam Hieroso- , \ lymfe Maximas convocaverat, tulere sententiam. At
. ,
iraperator, qui jampridem Arianorum opinione erat * ,
imbutus, cunota qoa paulo aole elatuerat i n con-
trarium mulavit. Ac prijnom quidem Constantino- \
poleos episcopum Paulum deporlari in exsUium j u - bet: quem quidem b i qoi abdacebaal, in oppido ( 8 ! )
Cappadociae Gucuso strangularunt. Marcello quoque . ,
expulso, Ancyranae Ecclesiae sacerdotiam iterum
oblinuit Basilius. Lacius vero Adrianopoleos . , episcopus, cateois ferreis vinctus in carcere inler- .
iit. Ea porro quae de Albanasio dicebanlur, tantum \ ,
ponderis atqne auctoritatis babuerunl, ot impera- , ,
tor ineredibii* furore saceeBSus, necari illum jus- . ,
eerit ebicuaqeo eeeet reperlos, el una cum illo , * (82), .
Theodulum atque Olympium, Ecclesiarum i n
.
Tbracia praesules.Ycrum imperatoris mandata Aiha , ,
hasium minime laluerunt. Qui rem praesentiens,
.
h

VALESII ANNOTATIONES.

(79) vxateiar .

quenle contigeriot, qui fuil Gbristi 350.

ldera scrihitur in Fastis Idatii : Sergio et Ntgriniano (80) ir , eic.
coss. His cotuulibus Constans occisus est in Galliit

Gonstantius
jam quidem antea imperator erat
Mugnentto, et tevatus etl Magnenthu die xv Kal.
OrientU.Tunc vero mortuo Constante, qui OccidenFebruar. Et Yetranio apud Sirmium Kal. Martii,liseoimperium oblinebat, imperator tolius orbis R o uttno, et Nepolianus Ronue tertio Sonas Junias.
Et a militibus appellatus est.
mani
pugna magna fuit cum Romanit et Magnentianis.
(81) 'Er codice Florentino nomen
Quae ii&dero verbis Gnecc leguntur in Gbronico
hujus oppidi scribitur cum dupJici .
Alexandrlno : \
(82) .
, \ Olympius quidem episcopus erat Aeni urbis Tbra^
' .
ciae : Tbeodulus vero episcopus erai Trajanopolia,
, \ teste Athanasio i n epislola ad solitartos. Eosdem
D episcopos nominat in Apologelico de fuga eua,
. \ pag. 703. Ycrum baec praepostere referuntur a So \ .
crate. Neque eniroanle belluui Magaemlaaain geeiu
Vcrnm in ChronicoAlexandrino roale haic referun- sunt, ut referi Socrates, 6ed confecto jam b e l l o ,
tur constilatu Liraenii et Catullini, cum anno sc- anno Chriati 356, ut rccte notavit Baronius.
YAIUOBUM.
f

. Constantis raetu el auctoritate perterriti Atbanasii adversarii, nibil ausi sunt,

Ulo 9oporsrite, i n sanctnm pnesulem roovere. Ejus
autem evulgata nece, rumores denuo spargerecoeperunt

uo anno ad 349, anni iredecim floxerc; vel d o 3eciin,

ei ullimum, in qoo Alexandriam redik, e x -

cJudas. (Ant. Pagi ad aon. 350, n . 4.)

Er . Guaissus, urbs Armentse
minoris Euslalhio, apst Gocusuin Antonio, Gocassa
* \ . S. Albanasio, et Cusuio dicta ab Ammiano; o l i m
Epiphanios m haeresi Lxvm, postquam retulil Alha- episcopalis, el D. Joannis Ghrysoetomi ex6Uio c l a r a ,
in Cihciae et CappadockE coufinio, in via inter Ca
tiasium a Gonstantino M. in Gallias relegatum
saream et Anazarbum. BAUBRAND. Obitus S. P a u l t
fuisse, addit: Buodecim Uaque vel tredecim annix
in Gatlia mansit. Eos autem annos exorditifr ab a Pagio refertur anno 351.
anno 336, quo Athanasius iu exstlium missus; a
h

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I I .

370

. \ - denuo fugam arripuit, alque hoc oiodo minas pnncipis evasit. tiaoc illitis fugam crimintti sunt
, , (83) Ariani: prsecipue Narcissus Neroniadis Cilicia? ur - bis epiecopus, Georgius LaodkeaB, et Leonttns, qui
, , Aatk>ehen Eectesi Uin$ lemporis pnesidebat.
, Qui cum esset presbyler, eo digaitatis gradu de , jectus fuerat, propterea qnod cum muliere quadam,
Eustolio nomine, perpeluo degens, ut.omnem lur ,
pis cum illa consuetudinis suspicionem adimeret,
^ ,
genitalia sibi membra praeiderat: atque exinde
.
Hberius cum ea versabalur, uipote jam carens illis
,
propter quae anlea in suapiciooem criminis vocaba , tur. Postea tamen senlentia ac studio imperatori
. .
GoaaUntii, ad Antiochcnsis Ecclesiae episcopatum proaiotus faerat poet obitom Stepbaai, qm Flacs

cillo sncceaseral. Sed de illo hactenus.

. K Z \

120

CAP. X X V I I .

* xoXXa Qnomedo Macedonins, cum tedem Constantinop. occnpavisset, co$ qui ab ipso ditsentiebant, plurimu
** .
malis affecit.
%

,
, * . ^^
,
,
.
,
,
.
* \ .

Ea tempestale Macedoaius apud CoB&tanlinopolim Ecclesiig potitus est, Paulo, sicot diximus, e
medio sublato. Qui maximam liberlatem apud principem nacias, bellum inter Cbrislianos commovit,
nibilo levius eo qood iune temporis a tyrannis gerebalnr. Nam cona persuasiasel iroperatori ut sibi
Ecclesias vastanti opem ferret, operam dedit ut
qusecunque nofarie agere decreverat, lege lata confinnareatar. Coniiaiio igitur i n aiogulla civitatibus
preposita tex est, et miliiaris rnanue ad pracceplorum regaliam exaeeoitonem destinaia. PeUebaninr

ol , C
, ' \ .
*
,
, . * ,
. \
* ) ,
\ VA . , . \ -

nOB modo ab eectesite, verum etiam ex civitatibus,

quicunque eonsubelanlialis fidem aieerebant. Et
initio qpukHi id tnaai agebaox u i eos expellereal;
poetea vere, progrediente ulteriae malo, ad id ao
verlerttni ut communicare stbi etiam iovitos cogeroBi; parum scilicel de ecdesiis aoilicilt. Eratqoc
ea vis nihilo minor illa quam o l i n adhibuerant h i
qni Cbristianos ad simulacrorom cultom adigebanU
Qirippe verbera ac tormenta, ct emnie generis cni
ciatue admovebafitur. AUi bonorum proscriplione,
alii exsilio multaii eool. Et b i quidem i n ipsis crnciatibue inierieraQl; Hli v e r o d w ad exsilium ab-

VALESII ANNOTATIONES.
(%5). Hojus insigne elogium legitur i n D ariano scriplore.Verum Athanasios Leonlium hunc
Cbronko Alexandrino, Sergio e l Nigriniano coss.
ubiqiie perstringit Subdolum ejos inceniuin egreQeod elogium deftunptom eat ex quopiam Semi- gie describrt Tbeodoritns in libro n Historiae.
VARIORUM.
, iaquit Pkoiius,
& \\ . Staioeroiit canoeesapottoKd ot eunucbns oatus, vel aliqua injuria factus, ,
t i AgBBS eaaet, ad quemvis cleri graddm admittere- , . (
!)
CBT : qood si quis seipsom moiilaret, ntt in clemm
rectpereur. et, ei clericus essei, deponeretor, (Gan. * <{).
aposiT f l , S , etc.) Hos canones niroium tandem tboic ,
nealeetoe, n% Pitres Klcxni renovarent, Leontius . Maium non $olum ad hle, ex sententja Beveregii, causara prabuit. Qvippe extendebatur, ted % ad mulUns et pu&os, quixWttiQax ante synodnm Nicaenam Leontium sibi cnnque Mactdonii oommmnionem non admitterent,
vb^aexsecaissc : Non duim, inquit, post consti- $ effudil. Vbera mulierum (o impieittem!) operculu
totom bonc canonem, tale i n se facinos perpelrare cistarum includenttt et comprtmtniei exuiiidebant,
assttt etset. (Goil. Beveregius, Annot. inl Can. oHa ftrro, alia eutem * ignilis, quorum (raamenla
fascUs invob)(banl, exuuerunt. Pbotii Biblfotbeca
Cemc l f k . )
t . \ cod. CCLVIl.
%

272

SOCRATIS

27

ducerenlur, necati sunl. Et baec quidem per omnos ) , 61

. ,
urbes oricntalis impcrii gerebanlar, maxime vcro
,
Goiwlanlinopoli. Hanc intestinam persecutionem,
.
cura anlehac modica esset, Macedonius epiecopa \ ,
tum adeptus auxit plorimum. Achaiae vero el :, , \
iyrici civilates, et reliquee occiduarum parliuro Ec .
clesiae, tranquilla? adhuc erant et inconcuseae; l u m
quod intor
conscntirent, tum quod fidei regulam a Nicaeno concilio iradilam constanlissime retinerenl.
. '.
CAP. XXVIII.
De molis Alexandrias perpetratis Georgio Ariano

ex narratione tpsius Athanatn.

.

, \ , .
' \ .
, *
'
. \ ,
.
, \ \
. , '
,
* .
, *
*
\ \

. *
\ .
\ * ,
.
, ,
. 0
, . \
, \ \
,
. \ ,
,
, * . ,
,
D . , \
, , , -

Qiue vero Georgius eodem tempore Alexandriae perpclrarit, ipsum Alhanasium, qui ea perlulit ct qui
cunclis interfuit, narranlem audiamus. Hic igitur ^
psit, de bis
in Apologctico quem de fuga sua conscripsit,
qiwe tunc gesla sunt loquens, bis utitor verbis:
121
^
venerunt Alexandriam, iierum me
quaerentes ad necem. Et quae tum gesta sunt, longe
pcjora fuere prioribus. Milites enim repente ecclesiara circumdedcrunt, et in oralionis locum successit praelium. Posi haec Georgius, qui ex Cappadocia ab ipsis missus fuerat, Quadragesimae tempore
snperveniens, scelera quae ab ipsis didicerat,
adauxit. Nam post octavas Pascbae, virgines in earccrem.trudebantur; episcopi a mililibus ducebanlar vinculis constricli; pupiUoniin viduarumque
a^des et annonae diripiebantur: irrnptiones in domos factae: Cbrisliani nocto ad tuaralura deportati. Obsignabanlur domus, et clericorum fratres g
pro fratribus suis periclilabantur. Gravia quidem
i s i a : sed multo graviora fuere quae postea commtssa sunt. Hebdomade enim qnae est post sanctam
Pcnlecosten, populus cum jejunasset, oralionis
rausa egressus est ad rcemelerium, eo quod oranes
-ommunionem cum Georgio aversarenlur. Quod
nbi didicit nequissimus Georgius, Sebastiannm duccm, secta Manicbaeum, adversus eos instigat. Ille
cum multitudine militum armatorum, gladios d i striclos arcusque et tela gestantium, impetu faclo in
populum irruit dle Dominico. Paucisque inventis
qni oralioni vacabant: plerique enim ob tempus
diei jam discesseranl: talia gessil, qualia decuit eum
agere qui Arianis parebai. lncenso enim rogo, virl n <

e e

gines igni admotas proQleri coegit se Arianas esse.

,I cura illas invicto animo esse flammasque contcmnere videret, detractis quibus tegebantur velis,
i:a faciem illarmn cecidil, ut post multos dies aegre

VARIORUM ANNOTATIONES.
k
. Com
inimici Atbanasii paulo ante in fine cap. 20 memorati, aegrc ferrent eum fuga sesc prortpuisse, ac
eruentas Syriani ducis evasisse manus, fugam ejus
criminari aggressi, timiditatis illum arguebant, animumque in periculis pro populo suo subeundis
ignavum exprobrabant. Qiiam ut propulsaret conuimellaiii Atbanasiu9, scripsit Apologiam de fuga
sua; in qua exemplum affert veterum Patnim,
prophetaruoi, necnou apoetok>rum ; imo ipsius

Cbrisli, qui non solum vcrbo docuit esse in perse~

cutione fugiendura ab una civitate in aliam; sed e t
ipse ad necem conquisitus, baud semel scse subduxit. Demum enarrat quo pacto obsessa a Syriauo
duce ecclesia in qua ille tum versabatur, Deo o p U
tulante, tantum evasit periculum. Scripta est aulem
haec Apologia anno 357 vel 358, anno scilicel, vel
biennio post fugam, ut docent eruditiss. mouachi
Benedicuni sua in eam Admonitione.

HISTORiA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

274

. ' agnoscerentur. Viros auiem quadraginta comprc; * ; hensos, novo quodam el inusilato modo verbera , \ it. Virgis enim palmeis recens ex arbore desectis,
, , quie suos adhuc haberent aculeos, terga illorura ila
\ dilaceravil, uTquidam ex eis ob aculeos altius i n , . - iixos alque impactos, chirurgorum opera diutius usi
, \ fuerint: nonnulli dolorem verberum non ferenles,
' (84)*. - morlem oppetterinl. Reliquos omnes, et cum iis
,
virginem quamdain i n majorem Oasim relegavit.
* ), Porro mortuorom cadavera, initio quidem propin> quis reddi minime sinebant: sed insepulla proji . cienles, prout ipsis visum erat occnltabant, nc
. - tantae crudelitalis conscii viderentur. Yerum ve, , cordes isti, errore nientis obcscati id agebant. Nain
, ' cum morluorum necessarii, ob confessionem qui . \ dem illomm gaudcrent,ob insepulta autem cada \ , vera moerore conficerentur, tanlo manifestius con , *, , , ,
vicla impielas istorum et crudelilas divulgabalur.
, , , , , Posl ha3c autem ex AEgyplo et ntraque Libya in
', ', , , '- exsiliura deporlarunt, episcopos quidem: 122
"
/ , * moniam, Tbmuim, Caium, Pbilonem, Hermcn, Pli \ , . nium, Psenosirim, Nilammonem, Agalbonem, Ana , gampbum, Ammonium allerum et Marcum, Dra , - conlium, Adelpbium et Alhenodorum; presbyteroe
. (85) * vero Hieracem et Dioscorum. Eosque cum ducc .
rcnt, tanta acerbilate traclarunt, ut quidara eorum
, .
per itinera, alii in ipso exsilii loco morlui sint.
Episcopos vero ptares quam triginta in fugam ege tav , runt. Idem enim illis eludium erat quod olim
. Achaab, u l veriutem e medio tollerent. Uxc de
A m

"'

*
*
. , ,

* \ ,

*

'

'

"

iis quae a Georgio gesta sanl Alexandrisc Atbana

sius ad verbum scribit. lnterea vero imperalor
exercitum duxil in Illyricnm; illuc enim illum proficisci cogebal publica necessilas, et precipue quod
Yetranio iiiic a militibus imperator appellalus
fuisset. Cumque Sirmium venissei, icto foedere, in
colloquium venit cum Yetraoipne : cffecilque u l
milites qui imperatorem illum renunliaverant, ad

YALESII ANNOTATIONES.
tur a Socrale, cum gesla sint anno Cbristi 356.
(84)
".
Sic
(85)
.
lla quoquc
ciiaro legitur apud Albanasium. Magis lamen pla<vt scriptura codicum noslrorum Florentini ac legitur apud Atbanasium. Sed apud Tbeodoriluoi
STortiani, , ut haec de Sebasliano duce in lib. n Historiae eccles., cap. 14, ubi bic locus
jEgypli intelligantur, qui tum vice sacra judicabat. Athanasiirefertar, pro legitur
. Quod verius puto.
Porro bac omnia, ut jam dixi, prxpostere narranVARIORUM.
" Oasis magna, locus - D in Gra3CO Valesii lecilur Ammonius tertius, ct in
versioue omittilur Marcus secundus.
fricac, i n Libya propria, seoiEgypliaca, Plolemaeo et
^
.
Mire varial
aliis; nonc quibusdam e&t.Algnechet, teste Mercatore. Gadenuz vero Zieglero, in Barca regione, est- Theodoritus, qui habet ,
ejusque lcctionem germanam putat Yalesius. Sed
oiM locus i n mcdiis Libyas arenis tanquam in pelago
insula, quae aquaet vino abundat, tllicqoe babilan- mcnaosam eam esse arbilramur. Nam praeterquain
uod omnes mss. et editi Albanasii, Socratis, ct
libosapta; cujusdescriplionem vide apud Zosimum,
icepbori, babent , bajc lcclio vera
et ex Otrmpiodori excerptis pete. 90 m i l l . pass. d i s u i ab Oasi parva in meridieni, et 7 dierum itinere comprobatur ex Apologia ad GonsiaMium^ ubi sic
legilur : \ *
a Tbebis ^ g y p t i hi occideniem. BMJDBASD.
, tov
. Yalesii textas Grsecus de. Quorum (scil. episcoporam) sedecim sunt
cem ei septem episcopos numerat; versio autem
in ex&tlwm acli ex cwteris vero alii in fugam yersi,
Lattna quindecim tantum; utrobique roale : sedeaiii ad timulandum coacti sunl. (Cl. monacbi Bcd o eoim episcopos io cxsilium pulsos nominatim
nediclini in Atbanas. Apol. de fuga,p. 324.)
monorat Alnanaeios lom in Apologiade fuga, tum
i o ea ad imp. Gonslautiuro, sub fincm. Male ergo
1

275

SOCRATIS

2*6

parlca saas traneirent. Uli ergo a Yetranioae defi- . ,

cientes, solum ConeUDtUiin Augustum atque impe
.
ratorem acclamaverunt, nuUa Yelraaionis mentioite
\
facta. Qui stalim prodilum ge intelligens, ad pedes
, ,
imperatorisprovohiius est. At Gonstanlins, detracta
(86) *
iUi purpura ac regio diademate, benigne et clemen , ,
ter erga eom gesgit, monens o l in privali habitu
.
tranquillius degeret. Quippe bomiai aetate provecto,
, .
vitam negotiorum expartem magis convenjre, quam

nomen plenum curae ac solliciludinis. E l res qui- *
dem Yelraoionis hunc exitum babnere. Imperalor
,
vero ampiigaimos ei rcditus ex publicis funclioni , bus praeberi jussil, ac ssepenumero ad illum Prusae
, \ ,
in Bilbynia degentem litteras scribens, affirmavil
, seae illi maximorum boaorum auctorem fuisse, qui
, . \
lol ac tantis curis alque seruuinis quae imperium . ,
comitari solent, ipsum liberassel. Nec se recte agere, ,
qui iisdem illis quse ipsi prasliterat, bonis minime \ , ,
frueretur. Sed de bis haclenus. Per idem tenipus *
iraperator CoDStantius Gallura palruelem suum Ca> ', >sarem nuncupavit: impositoque illi suo nomine,
\ ' (87).
raisit eum Antiocbiam Syriae, eo consilio ut Orien- \,
lis partes per illum defenderentur. Qui dum Anlio- .
cbiam iogrederetur, eignum Salvatoris i n Orienle
appaniit. Nam oolamna qusedam effigiem crucis ge- . ,
rena, in ccelo visa, maxinuim stuporem spectantibus .
ineueeit. Reliquos vero duces cum ingeniibus 123 copiis advereus Magneniiom pnemisit. Ipse
ikteriin Sirmii degens, reram eyenluni opperiebator.
CAP. XXIX.
. \
De Photino hmresiarcha.

Ttmc temporis eliam Photinus Ecclesiae illti aa tfetes, dograa a se excogitatum multo quam antea C , manifestius pnedieabat. cum tomulloe eseet . ,
VALESH ANNOTAT10NES.
(86) . hi codice Florentino
scriptura eet , quod ncquaquam gpernendum vtdetur.
(87)

. Idem legitar in Fastis Idatii, post cousulatum Sergii et Nigriniani. Uis cos*. levatus e*t Constantfut Ccesar la. Martii, et apparuU in Oriente
signum Salvatoris die irt Kal. Feiruar,, luna xxvm.
Yerum anctor Ghronici Alexandrini sigmiin hoc

visum esse diclt fn Orienie Nonis Maii ci;a diem

Peoteooelee . Cm ooMsentkiiit Cyrilius, PbilootorgiiK ac Gedroniis. Idqae confirnare videtur Socrates hoc loco, A i t enim boc signum in Oricnte ap-r
pamiese, tunc cum Gallus Gaesar Anliocbiam inlraret. Alqui Gallus Gxsar faclus est ldibus Marliis,
ot praMer Idatium docet auttor Ghronki Atexan-?
drini.

YABIORtJM.
^ ^ A u c t o r Ghronici Alexandrini, ip$o die Pente- D
costes, Noni$ Maii; Tbeopbanes i n Gbronico, die
$acro Pentecostet; Philoslorgius, circa lioram tertiam
tjut diei quw vulgo dicitur Pentecortts, crucem
fuisse visam aiunt. Quae verba eruditorum ingenia
eicruciaront; cum anno 551 (quo annoGallus Ca>
sar nuncunatus est, et cmx ei Antiochiara intranti
apparuit), Pascba die 31 Martii, Pentecostes festum
die 19 Maii celebratum foerit: nonergo in diem septimum, vel Nonas Maii incidere potoit. Verum totum arcanom i n eo situm est, auod GraBci Pentecosten sumant non solora pro die illo qui a dto pascbaK
quinquagesimus, sed etiam pro septem bebdonadis
qua3 Paschasnbsequnntur.Huhts rei egregiam exemdum vide apud Eusebiutn, tn Tita Gonstanttai M.
ib. tv, cap. W . (Ant. Pagi ad ann. 353, n. 9.)
1 . Ptiotinus ortus ex Galatia n i n o r i ,
MarcelH episOopi Ancyrani discipulou. Aliquaadiu
calholicus exstitit, et raagno omnium consensu in

Ecclesiae Sirmiensis episcopatum ascitus. Inccrtum estquo tempore sedem islam obtinuerit, qoove
anno zizania sua proseminare coeperit. Gbristum
docoit esse , etex Maria initiura habuisse. Inde Homunctonhta Yigilio Tapeensi dictus;
usque seqoaces Homundontitct Auguxtino. Mataeu6 Larroqaanue hs&reaeos Photiniaiue epocham
ad annum 31 refert. Gerte detectom fuisse Photinuin anto ann. 844 indicio e$t illa
fermula condita in synodo Antiochena eoanoo babila, i n qua erreres Pbotini expresse damnautur
Quod etiam facium est in synodo Sardiceasi anno
347; in Mediolanensi anno, 348. Deniqve in toncilio
Sirmiensi (de qno hic agUtir), anuo 351, teroseos
eonrrctus, et in exstltafti pttlsus est: oosiea taineit
Ecclesiaro suaio recup^ra^e vidclar. (Guil. Gaveia
Photino, ad ann. 344.; Erat aotem Strminm Pannonie inferioris civiias, nunc^regni Hungari i n
Schvonia urbtxula.

277

HISTORIA EGGLESIASTICA. LIB. I I .

218

(88) - obortus, imperalor synodum episcoporum iu urbe

, .
Sirraio fieri jussit. Gotivenhinl iftlor Bhic, exOrien6 *>($9), (90),
talibus quidem Marcus Arelhaeius, Georgius epi , scopus Alexandriae, quem, remoto Qrtgorio, Artani,
, , - sicut antea diximus, i i i locum iHtas snbstttaerant:
Basilius qoi, polso Marcello,Ancyraiue Ecdeeise prse , , - sidebat: Pancralius episcopus Petasii, et Hypatia (91). , ,
mis Heraclia. Ex episeopis anlem Oeddentalibus
" Yalens Mursae, ct celeberrimi UIDC nomfn Hosius,
.
Cordubae i n Hispania episcopas, adTViti invilus. Wi
\ , *
post eonsalatum Sergii et Nigriniaai, quo quidera
, \
anno, propter turaultos bellicos, nert* solemnem
c u n i
(92) * - gessit consulalum, Sirmii eongregati, 124
, \
Pbolinum dogma Sabellii Libyci, Paulique Samosa \
tensis asserere deprebendissent, etatim eum depo , . \ snerunt. Et boc quidem lanqoam recle ac jure
, factum universi et tunc et postea approbarunt.
Jvtoov * ol ,
Sed qui illic remansemnt cptscopi, aliud qotdpiaiu
(95) 2 .
egerant, quod non perinde ab omnibos probatum
esi.
VALESH ANNOTATIONE5.
(88) *0 /- Gbristi 356. Quocirca sedero non potuit in priore
* / . QQO anno oelebrata eit Sirraicnsis synodus,
illa synodo Sirraiensi quae PhotiHom deposuil anno
ID qoa Photimis episcopatu dejectus est, non conGbristi 351. Idem de Hosio quoqoe dicendum est,
venil inter eroditos. Socrates quidem atque Sozoqui eo tempore sub dilione degebat Magnentii,
rsenus oelebralam esse dicunt poet consulatura
nec Sirmium adhuc fuerat relegatns.
Sergit et Nigriniani : quo aono, qb civilU belli t u (91)
.
Anno Cbristi 356
nuutom, i n Orienle quidem nulli consules fuere;
Heracleae i n Thracia episoopus adhuc erat Tbeoin Ocridentis autem partibos Magnentius Augustus dorus, ut constat ex Atbanasio in epistola encycom Gaiaone consulatum gessit. Baronius vero in
clica ad episcopos M$ypti ac Libyai, pag. 2U0,
Annalibas ecclesiasticis, earo synodum celebratam
quam scripsit Athanasius anno Ghrisli 356, post
esse contendit anao Ghristi 357, consulatu Coningressum Georgii. Quare Hypaliaaae posi hunc
suatii Aagusli nono et Juliani Caesaris secundo.
annum factos sil oportet episcopus Heracleae. EjusVenmi Dtonysius Petavius primum in Animadver- dem Hypatiani meminit Sozomenus in l i b . v i , c. 7.
siohjbos Epipbanhuiis, deinde in Disserlatione de
(92) '
..
I u codice Sforliano
dnpKd synodo Sirmienei, certissimis argumentis scriptum est * autem vocat Sodemonstravil annum ejos synodi recte assignatum
crates ludos circeases, quos consules initio coufaiase a Socrale post consulatum Sergii ct Nigrisulatus sui edebant : quod Latini dicunt consulaoiani, qni fuit annus Christi 351. Scio Jacobum
lum dare. Sta in libdlo episcoporum Arelatensis
Strmondum doos Hbellos scripsisse, quibus Baroprovinciae, qu\ oblalus est Leoni papae, loquunnii seDientiam adversns Dionysiam Pelavium asse- lur antistites Gallicaui: ln hac urbe, quicunquc inrtre conalus est. Sed cum lpse eos libellos non
tra Gatlias ex tempore prccdictorum ottentare voluit
ediderit, satis oslcndil se falsitatem opinionis suae insignia dignitatis , consulatum ftucepit dedit.
tartdem agnovisse.
Quidam autem consules prsler circense epeciacu(89) Ttor
- lum, scenicos quoque ludos et venationem populo
dabant. Quemadmodum fecit Asterius consul, sic'. Episcopi qoos hic nominat Socrates non
in iila Sirmienfei aynodo sederant, quae collecla est ut ipse testatur his versibus, quos Yirgilio a se
advereus Pholinum post coosulatum Sergii et N i - eroendato praefixil:
erintani, anno Christi 551 , sed in altera quae colDMitnxt $ gratum miAi munus amici
lecta esl Easebio et Hypatio consulibos, anno ChriSu$cipien$, operi sedulus mcubw.
sti 359, paulo ante Anminense concilium : et quae
Tempore quo penacet circo $ubjunxiwu$, atque
fomtrJam illam edidit quac postea Arimini recitata
Scenam Euripo extulimus subitam:
esl, cui prxflxa erant consulum nomina. Alqee i d
Ut ludot currutque $imul variumqiu (erarum
manifeste docet Germimus i n epistola ad Valentem,
Certamen junclim Roma leneret $.
qnm refertor hi Fragmentis Hilarii, et Epipbaniirs
Ternum quippe tofos tuerui: terna agmina tulgi
m biercs! Semiarianoroin.Certe priori illi Sinniensi c
Per ceveus plausus concinuere meot.
synodo adversas Pbolinum congregatse, soii OricnIn qumlnm fama, cemu* jnctura cucurrh:
talea eptacopi inlcrfuere, ot testanlur Bilariug in
Nam iaudU (ruclum taiia damna feruut.
fibro De aynodis, et Tigiliua Tapsensis cpiscopus in
Sic tot amtumplas urvant spectacula gazat,
I b r o quinto advemis Entycbem : Vigilii quidem
Festorutnque trium permanet una dies:
haec verba 9ont: lllius vero Cathotiei conaln apud
Atttnumqne tnum vivax transmUtil in avum,
Scnonini contra Photinum ex toto Oriente congregati,
Qui partai trabcu tam bene donat opes.
quu *u/Uiat multiptice* fidti ganctione$ comprehen(93)
. Hoc toco m dtre, eic.
(90) ^. Georgius hoc dex Sfortianus aliquot verbis auclior est. Sic euim
ttmpore, id est, post consulatum Sergii et Nigri- babet,
aiftfti, nendmn erat episcopus ATexandrise. Crcatws . Optime, ut equidem judico. Id est, / vero
C A eoiaa piscopna coosulaUi Gonstanlu Augusli qui in urbe Sirmio remanserant, feceruni quidpfom
octavo, et Juliaai Gasaris primo, \ cst anuo qnod non <?qnc ab omnibut probatum e$t. Ccrie forr

375

SOCRATIS

parics suas Iraneirent. l i l i ergo a Yetranione defi- . ,

dentet, solum Gonelantiom Augustum alque impe . ;
ratorem acdamaverunt, ntiUa Yetraaionis mentioue
\
facta. Qui statim proditum ae intelligens, ad pedes
, ,
iraperalorisprovolutus est. At ConsUolius, detracta
(86) *
iUi purpura ac regio diademate, benigne et demen , ,
ter crga eum se gesoit, nionens a i in privali habitu
.
Iranquillius degeret. Quippe bomiai xtate provecto,
, .
vitam negotiorum expertem magis convenjre, quam

nomen plenum curae ac sollidtudinis. El res qui *
dem Vclranionis bunc exitum habuere. bnperalor
,
vero ampJissimos ei redilus ex publicis funclioni , bns praeberi jussit, ac saepenumero ad illum Prusae , \ ,
in BUbynia degentem litteras scribeus, affirmavil
, sese illi maximonim boaorum auclorem fuisse, qui
, . \
tot ac tantis curis atque aerumnts quae imperium . 6 ,
comilari solent, ipsum Uberassel. Nec se recte agere, ,
qui iisdem illis quse ipai prsesliterat, bonis ininime ' , .
frueretur. Sed de bis hactenus. Per idem tempus * "
impcrator Gonslantius Gallura palruelem suum Ca> ',
sarem nuncupavit: impositoque illi euo nomine, \ (87).
roiail eom Antiocbiam Syriae, co consilio u l Orien- \,
tis partes per illum defenderenlur. Qui dum Antio- .
cbiam ingredereiur, signom Salvatoris in Orienle
appamil. Nam colamna quttdam effigiem crucis ge- . ,
rena, in ceelo visa, maximum tuporem spectanlibus .
incoe&ii. Reliquos vero ducee cam ingentibus 1 2 3 copiis adverea* MagnenUem pramisit. Ipse
inlerim Sirmii degens, reram evenlum opperiebaUr.
CAP. XXIX.
. \
De Photino harethrcha.

.
Ttrnc temperis etiam Pbolinus Ecdesiae i l l i w an * ' tittes, dograa a se excogitaium mullo quam antea c ,
manifestius prcedicabat. quo cam tamultn eseet
. ,
VALfiSH ANNOTATIONES.
(86) & *. In codice Florentino
scriptara eet , qaod nequaquam epernendum videtur.
(87)

. Idem legitur in Fastis Idatit, post cousulatura Sergii el Nigriniani. His co$$. levatus ett Constantiut Ccesar la. Martii, appnruit in Qnente
signum Salvatoris die m Kal. Fibruar. luna xxvui.
Yemm ^actor Chronki Alexandrini sigitum boc
9

visum esse d i d t 1n Orientc Nonis Maii dr^a diero

It>ieoo8le . OA consentkint Gyriltas, Pbiloolorgiuft aeGedrenus. Idf no confirmare videtur Socrates boc loco, A i l enim boc stgnum in Oricnte ap-r
pami&se, tiuic cum Gallus Caesar Antiochiam inlraret. Alqui Gallus Ga^sar factus est Idibus Marliis,
oi pre&ter Idatiom docet auttor Ghronid Alexaiw
drini.

YABIORUM.
AJ^Auctor Chronid AJexandrini, ipso die Pente- D
$$$, Nonis Maii; Theoplianes in Ghronico, die
$acro Penteco$te$; PhUoslorgius, circa horam tertiam
ejut quos vulgo dicitnr PetttecosPes, crucem
fuisse visam aiunt. Quae verba eruditorum ingenia
excruciarunt; cum anno 551 (quo annoGallosGav
sar nuncupatus est, et crux ei Antiochiam intranti
apparuil), Pascha die 31 Martii, Pentecostes feslum
die 19 Maii cdebratum foerit: nonergo in diem septimum, vel Nonae Maii incidere potuit. Yeram totum arcanom in eositum est, cruod Graeci Peotecosten garaaat non solum pro die illo qui a die pa9diati
quinqaagesimus, sed ettam pro septem hebdomadis
qu$ Fascbasubsequontur.Huhis rei egregiam exemdum vide apud Easebium, m Ylia GonstaiHiai M.
ib. tv, cap. 61. (Ant. Pagi ad ann. 353, n. 9.)
1 . Ptiotinus ortus ex Galatia ninorS,
MarcelN episOopi Ancyrani discipulmj. Alkpiandiu
coibolicus exstitit, et raagno omnium consensu in

Ecdesiae Sirmiensis episcopatum ascilns. Incertuta estquo tempore sedem istam oblinuerit, quove
anno zizania sua proseminare coeperit. Ghnsluiu
docmt es$e , ctex Maria initiura habuisse. Inde HommndonkUi Yigilio Tapeensi diclus;
ejusqiw sequaces Nomuneionuta Augnstino. M a i Ibaeus Larroqnanus breregeos Photiniame epocbam
ad annum 341 refert. Geite detectuin fuisse Pbotinum anto ann. 344 indieto cst i l l a
formula condiia in synodo Antiocbena coanao babila, in qua errores Pboiini expreaee damtiantur*
Quod etiam factum est in synodo Sardicensi anno
347; in Mediolanensi anno. 348. Denique hi concilio
Sirmiensi (de quo bic agitur), anuo 3 o l , haercseos
fonvrctiis, f t in exeiltam puisus f s t : ooslea tamen
Ecdcsiaro suatn reciwra9*e vidciar. (Gail. Care i a
Pbotine, ad ann. 344.;Eral aoiero Sinmom Pannoitue inferioris civius, nunc^irgni Huogaria i n
Sclavonta arbecula.

277

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

2<8

(88) - oLortus, imperator synoduin episcoporum in urbe

<>. , ; Sirraio fieri jossil. Conventunt igtlur flhic, exOrien (89), (90),
talibus quidem Marcus Arethoeius, Georgius epi , - scopus Alexandriae,quem, remoto Gtfgorio, Ariaui,
puv, , - sicot antea diximus, ia locum ilKoe sobstituerant:
Basilius qoi, pulso MarceUo,A&cyran Ecdetise pra>
, , - sidebat: Pancratius episcopus Pelnsii, el Bypatia (91). , ,
mis Heraclia. Ex episeopis anlera Ocddentalibus
" Valens Mursae, et celeberrimi tonc normnts Hosins,
.
Cordubae in Hispania episcopug, adlutt invilus. Hi
, *
post consulalum Sergii et Nigriniaai, quo quidem
,
anno, propter tumultue bellicos, nertfr solemnem
(92) * - gessit consulalam, Sirmii congregati, 124
, \
Photinum dogma Sabellii Libyci, Paulique Samosa \
tensis asserere deprehendissent, statim euro depo , . \ soerunt. Et hoc quidem lanqaam recle ac jare
, - factum universi ei tune et poslea approbarunt.
fvcoav * ol ,
Sed qui illic remanseront optscopi, aliud qpidpiaiu
(93) .
egerant, quod non perinde ab omnibns probatum
est.
c

VALESII 0105.
(88) /- Cbristi 356. Qaocirca sedere non potuit in pnore
. Qoo anno celebrata sit Siruaiensis synodus,
illa synodo Sirmiensi quae Pbotinum deposuil anno
IH qua Pbotinus episcopaiu dejcctus est, non coo- Cbristi 351. ldem de Hosio quoque diccndum est,
venit inter erudilos. Socrates quidem atque Sozoqui eo tempore sub ditione degebat Magneiitii,
roenos oelebraiam esse dicunt post consulaium
nec Sinnium adbuc fuerat relegatas.
Sergii ei Nisriniani : qao anno, qb civilis belli t u (91)
'. Anno Christi 356
moitam, i n Orieute quidem nulli consules fuere;
Heracle in Thracia episoopus adhuc erat Tbeo Ocddentis autem partibus Magnentius Auguslus dorus, ut constat ex Albanasio in epistola cncvcom Gaisone consulatum gessit. Baronius vero in
clica ad episcopos iE^ypli ac Libya?, pag. 2U0,
Annalibus ecclesiaslicis, eam synodum celebratam
guam scripsil Atbanasius anno Chrisli 356, post
csse contendit anno Christi 357, consulatu Coniiigressum Georgii. Quare Hypatiamie post bunc
stantii Aogusli nono et Juliani Gaesaris secnndo.
annum factos sit oportet episcopus Heracleae. EjusVernm Dionysius Petavius primum in Animadvcr- dem Hypatiani meminit Sozomenus in lib. v i , c. 7.
roohlbtis Epiphanlanis, deinde in Dissertalione de
(92) '
. l u codice Sfortiano
doplici synodo Sirmien&i, certissimis argumenlis scnplura est * autem yocal Sodettoostravil annum ejos synodi recle assignatam
crales ludos circenses, quos consalcs initio confaisre a Socrale posi consulatom Serjrji et Ntgrisulaius sui edebant : quod Latini dicunt consulaoiani, qiri fuit annos Cbristi 351. Scio Jacobum
tum dare. Siu in libcllo episcoporum Arelatensis
Sirniondam doos libellos scripsisse, quibus Baro- provinciac, qui oblalus est Leoni papae, loquunnii senientiam adverstts Dionysium Pelavium asse- lur antislites Gallicaoi : ln hac urbe quicunquc trtrere conatus esl. Sed com lpse eos libellos non
tra Gallias ex tempore prcedktorum ostenlare votuit
edideril, saiis oslendit se falsilateni opinionis suae insignia dignitalis , consulatum suscepit et dedit.
tandem agnovisse.
Quidaro aulem consales preler circense gpectacu(89)
- lum, scenicos quoque ludos et venationem poputo
'.
Episcopi quos bic nominat Socrates non dabanl. Quemadmodum fecit Asterios consul,
iila Sirmien&i synodo sederont, quae collecta est t ipse lestatur bis vcrsibus, quos Virgilio a se
jKfvcrsus Pbotinum post consulalum Sergii et N i - emendato praeftxit:
grintam, anno Gbristi 351 , sed in altcra quae colDuifnxt enundans gratum rmhi muMis amid
fccta est Eosebio c l Hypallo consalibns, anno ChriStfjcipiin*, operi sedulu* incubui.
sti 359, paolo ante Ariminense concilium : et qus
Tempore quo penacet circo $ubjunxiuau,
fonnolam illam edidit quae postea Arimini recitata
Scenam Euripo extuUmu subitam:
esi, cui pnefixa erant consulum noroina. Atqfje id
Ut /ttdo*, currtuque $imul variumqtu ferarum
taanifeste docet Gerrainius in epistola ad Valentero,
Certamen junciim Iioma Uneret oyans.
qxat refeitor i n Fragtnentis Hilarii, el Epipbanius
Ternum quippe $ofo$ merui: terna agmina vulgi
m ba*resi Scmiartanoniin.Certe priori ilii Sirmiensi D
Per cuveu* plausus concinuere tneot.
avnodo adversos Pholinum congregatae, soli OrienIn qucBslHtn famm, censu* jactura cucurrh:
taka episcopi interfuere, at testanlur Hilarius in
Nam laudis fruclum talia damna ferunt.
Hbro De syoodis, et Vigilitw Tapsensis cpiscopus in
Sic tot coHSumptai servant spectacula gazat,
fibro quinto adversos Eatycbem : VigUii quidem
Festorumque trium pernumel una dies:
baec verba sunt: Itlius vero C*tholici concitn apud
AsteriumqHC tuum tran$mltil in (Bvum,
Binmum eonlra Photinum ex loto Oriente congregati,
Qui partat trabeu tam bene donat opet.
quu tmfficiat multiplices fidei tanciiones comprehen(93) (
. Hoc toco codere, elc.
(90) te '. Georgius boc dex Sfortianus aliquot verbis auclior est. Sic eniih
taapore, id est, post consulatum Sergii et Nigri- habet, ol
mm, nondnm erai episoopue Aiexandria?. Crealus . Optime, u l equidem judico. Id est, / i vcro
crA rraut episcopoa eonsulaUi Constantii Augusii qui in tir&e Sirmio rtmanserant, fecerunt quidpiam
odavo, el Juliaai Caesaris primo,
csl anao qnod non irquc ab omnibus probatum est. Cerie forr

SOGRATIS

279

280

. '.
CAP. XXX.
De fidei formuHs Sirmii expositi* coram imperatore ,
Conttantio.

.
Quasi eoim ea jam condemnarent quae prius ipsi
" \
de fide constituerant, alias fidei forroulas denuo \ . *\
promulgaverunt. Unam quam Marcus Arethusius .
Graeco sermone dictavil; alias autera duas Lalina ' (94) ,
lingua conscriptas, quae nec verbis nec eomposi- " (95),
tione inter se conveniunt, neque cum Gnaeca illa a , ,
Marco dictata. Perro earum quae Latine sunt edilae,
, * , 'alleram quidem hoc locoei sabjungam quse a Marco . '
perscripu ess. Alteram vero q u Sirmii poslea ) ,
recilata est suo loco referemus, ubi ea q u gesta . ,
sunt Arimini, a nobis exponenlur. Scienduin au- (96, ,
tem est ulramque earum in Gnecum sermonem ' . ,
esee translalam. Igilur expositio iidei quae a .
Marco dictata est, sic babet : Credimus in unum
"
125 Deum Palrem omnipotentem, crealorem et 5?
couditorein omniam, ex quo omnis paternilas in
,
coelo ct in lerris noroinatur". Et in Filium ejus
\
unigenilum, Dominum noslrum Jcsum Clirislum :
. \ ,
qui ante omnia saecula ex Paire nalus cst, Deus ex
,
Deo, lumeii ex lumine : per quem facta sunt omnia
, ,
quae in celts sunt et quae in terra, visibilia et invU , ' , ,
sibilia.Qui et Yerbum est et sapienlia: lux vera et
\ \ , \ ,
vita. Qui in novissimis diebus propter nos boma
\ , , .
factus est, natusque ex sancla Virgine : crucifixus ' * ,
eliam, mortuus ac sepullus: qui resurrexit ex mor , \ tvis tertia die, et ascendit in coelum, sedetque ad \ , \ ,
4 1

Epbes. , !5.

VALESII ANNOTATIOKES.
mulam fidei q u in concilio Sirmiensi contra Pho- igitur Ircs synodi Siruiienses, quarum siugutas
linum edila est, Hilarius quidem in libro De syno- suam formulam ediderunt. Priraa iuit conlra Pbodis, ut Galbolicam commcndat: Athanasius vero tinum ajino Cbrisli 351. Allera anno Ghrisli 357,
in qua conscripta est Hosii et Potaraii blaspheraia.
in synodis Ariinini et Seleuciae, eam condemnat
ac rejicit, periode ac reliquas ab Arianis conscri- Terlia cclebralaesl Eusebio et Hypalio consulibiis,
ptas. Neque vero de hac sola fldei forroula Hila- anno Christi 359, in qua conscripla esl fides illa
quam Marcus Arelhusius dictavit.
rius et Alhanasius inter ee dissentiunt, verum
etiam dealiis; verbi gratia.de Anliochena. Nam
(95) " " . Scribendum
HUarius quidem fatetur Orientales merito novas est , ut habet codex Allatii. Tres enim
fidei fonnulas coqdidisse, cura novae haereses ad- iidei formulas Sirmii conscriplas hic recensel Soversus Ecclesiam surrexissent. Atbanasius vero crales; quarom duas posteriores ail Latino sernovas illas fidei formulas callide ab Arianis com- mone primum scriplas fuisse, ac deinde in Graecum
positas esse contendit, ad destractionem Nicaeiue.
translatas. Quod lamen verum non puto. Ulam quU
Porro i n boc Socralis loco, pro mallem dem, qua; Hosii blasphemia dicitur, ab Hilario
ecribere .
Latine primuin edilain fuisse facile concesserim.
Alleram vcro, qua3 consules babuit praenolalos,
(94) . Dapliciter hic fallitur Socrates, et cum illo Sozomenus. Graeco scrmone primum dictatam essc pro ccrto
habeo. Is cnim qui eam diclavit, Marcus AretbuPrimum quod ires fidei formulas in Sirmiensi
contra Photinum synodo scriptas esse censuit, cum D sius, et reliqui qui tum convenerani episcopi,
una tantum in ea synodo conscripta sit fonnula,
Graeci ferc omnes fuerunt. Denique subscriptioncs
quam praeter Socratem refert Athanasius et Hilarius
episcoporuni qni buic formube subscripserunt,
i n libro De synodis; deinde quod formulam fidei
Grsece scripiae lcgunlur apud Epiphanium i n baequae in Sirmiensi contra Phottnum svnodo Grsece
resi Semiananorum.
promulgata est, a Marco Arelhnsio dictalam esse
(96)
.
Procul
asserit. Alqui Marcus Arethusius non hanc quam
duoio scribendum esi ', alque ita lcgil
dixi fonnulam dictavit, sed altam, cui praeOxa
Epiphanius Scbolasticus, ut ex versione ejus aperant consulam nomina, ei quae postea Arimini parel. Sic enira verlil : Secundam vero, quam m
recitata est, u l ex Gcrminit epistola jampridem
Arimino pastea reUgermnt, ioco proprio poMtnu*.
obeervavit Nicolaus Faber in Praefattpne quam
Vide infra, cap. 37.
scripsit ad Fragmenta Hilarii. Distingucndse sun^
VARIORUM.
q ,
Ha3C fidei confessio exstal apud
synodis, col. 1174. I n
umeiei nihil compareat
AUianas. De SVnodis Arim. et Seleuc. vol. I I , p. 742,
ab ecclesiastica bde absonum, id sugpiciosum lainea
apud Nicepb. lib. ix, cap. 31, et apud Hilarium De
esl, quod tiomen tacetot\

281

IIISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I I .

2C2

t x , \ - dexteram Patris: et in extrema saeculi clausula

, , enturus est, u l judicel vivos ac morluos, ei uni cuiqae reddat mercedem operum suorura : cujus
, regnum perpeluum, nec unquara dcsiturum, in i n
finita permanet saecula : erit enim sedens ad dex * $
teram Patris, non solum in hoc saeculo, verum
, , etiam in futaro. Et in Spiritum sanclum, id est
. , - Paracletum: quem pollicitus aposlolis suis Domi nus, post ascensum in coelura misil, ut doceret i l los et monerel omnia; per quem eliam sanclifican , '
tur animae eorum qui in ipsum sincere credidcai . rint. Eos aulcm qui dicunt Filium Dei ex iis quae
,
non erant, aut ex alia essc substantia, non autem
, , ex Deo: et fuisse iempus aut seculum cum non
,
exsisleret, alienos a se ccnset sancla el Catbolica
. , Ecclesia. Iterum ergo dicimus: si quis Patrem et
, . Filium duos dixerit Deos, analhema sit. Et si quis
(97) Cbrislum Deum Deique Filium ante saecula esse
, - dicens, eumdem non confiteialur in creatione om , . niura rerum Palri minislrasse, analbema sit. <Jt
, , quis ingemtum, aut parleui ejus, ex Maria natum
, . esse audeat dicere, anathenia sil. Si quis sccundum
, prascientiam ex Maria dicat Filiura esse, non au ,
tem anle saecula ex Patre natum apud Deura esse,
' , . el per eum facta fuisse omnia, analhema sit. Si
, quis substanliam Dei dilalari aut contrahi dical,
, . analhema sit. Si quis dilatalam subslanliam Dei
, - Filium facere dical, aut dilalationem substanliae
, ejus norainet Filium, anatbema sit. Si quis inlernura
. aut prolatWum verbuin dixerit Dei Filium, anathe , . G ma sit. Si quis Filiura ex Maria natuin, bominein
, .
tanlum esse dicat, anathema sit. Si quis Deum et
,
bominem ex Maria nalum esse dicens, ingenitum
, . ? , ipsum inlelligat, analhema sit. Si quis illud qood
, ,

scriptum esl: Ego Deu* primus, ego posiea,
, ' e$ialiu$Deu$ praier m e " ; qood quidem diclum
, ' estad simulacrorum et falsorum numinun ever ,
sionem, Judaico roore inlelli^at, quasi dictum sit ad
. ,

subversionem unigeniti Filii Dei qui est ante saxula, anathema sit. Si quis audiens baec verba, Vcr, ,
bum caro facium i * t " , Yerbum in carnem muta ,
. tnra esse existimet, aut conversionem aliquara pa , (98), tiendo assumpsisse carnem, anatbema sit. Si qui
unigenitura Filium Dei audiens esse crucifixum, d i , , ,
. , , ^ vinitatem ejus corruptioni, aut passioni, aul muta ,
tioni 126 obnoxiam fuisse dicat, et diminutione
, ,
aliquamvel interilum suslinaisse, analhema sit. Si
, quis illud, Faciamus hominem", non Patrera dixisse
, .
ad Filiuro, sed ad semetipsum locutum esse Deuin
* Isa.

XLI,

A;

XLIV,

6;

XLVHI,

12.

Joau. i , 14. " Gen. i , 26.

VALESU ANNOTATIONES.

(97) . Aliter legisse

videtur Hilarius. Nam in libro De synodis banc fldei
foraiularo referens, ila vcrtit : quis unum
dkeru Deum, Chrittum auiem Deum ante sacula
FiHum DH, obsecutum Pairi in creatione omnium
itoa confietur, anathema $it.
(98) , etc. In codicc
leoma Allatii, et apud Albanasium in libro De sy-

nodis, hic aiiathematismus ita concipitur :

,
, elc. Neque
aliler lcgit Hilarius. Sic enim verlit hunc locum
Si quis, unicum Ftlium Dei crucifixum ,
deitatem ejus corruOiionem, vel pa$$ibilUatem, aut
demutationem, aut dtminutioncm, vel intcrfcciionm
tuiiinume dical, anathema sif.

284

SOCRATIS

283

asserat, asalbema sii. Si quis non Filium Abrahamo (99)

, ; ,
visum esse d i c a t , sed ingenitum Deum aut partem
cjus, anathema sit. Si quis non Filium taiiquam . , "
hotninem cum Jacobo colluctatum essedicat , sed , ,
ingenitam Deam aut parlem illius, analhema sit. Si * ,
quisillud, Ptuit Dominus Domino", non de Pa- . " ,
tre ac Filio intelligat,sed ipsum a semetipso ploisse . (1) ,
Koptov,
dicat, analhema sit. Pluil eniro Dominos FUius a
Domino Patre. Si quis audiens Dominum Patrem et , , ,
Dominum Filium, aut Doininttm Patrem el Filium, aut .
Dorainus ex Domiuo dicens, duos dixerit Deos, ana- , ' .
*
thema sil. Non enim Filium exaequamus Palri, sed
subjectum illi esse intelligimus. Neque enim sine vo- ' , ,
JunUte Patris descondit Sodomam, neque pluita se- . '
, '
metipso,sedaDomino, bocest a Patre, penes quem
estauctorilas.Necsedetin dexleraPatrisasemetipso; , .
scd Patremaudit dicenlem, Sede dextrU metV.Si
quis Patrem,Filium et Spirituro sanctumunamperso- . na^m esse dicat, analbema sit. Si quis Spiritam san- , , .
clum Paracletura dicens,ingenilumDeum dixerit,ana- ,
tlicma sit. Si quis uon alium quam Filium dicat esse ,
Paracletum, sicat ipse Filius noe docuit, cum dice- , ,
r e l : Alium Paracletuii) mittel vobis Paler quem ego .
rogabo", anathema sit. Si quis Spiritum partcm Pa- , .
tris el Filii esse dixerit, anatbema sit. Si quis Pa- ,
trem el Filium et Spiritum sanctum tres dixerit . ,
t)eos, analheroa sit. Si quis Filium Dei volunlate ,
Palris lanqaara unam ex creaturis exstilisse dicat, .
analheroa sit. Si quis Filium non volente Patre ge- , .
nilum esse dicat, anatbema sit. Non enim coaclus
(2) , Pater, vel naturali nec^ssitate ductus, cum nollet ^ * ,
gcnuii Filiura: sed simul ac voluit, sine tempore et

sine passione ex se genitum illum ostendit. Si quis
, .
Fiiium ingenitum el principii experlem dixerit,
,
9

"

Joaa. , 56.

Gea.

xxxn, 24 eqq. " Gen. , 2 1 . P s a l . c i x , ! .

Joan. , 16.

VALESIl ANNOTATIONES.
(99) . OmUsus erat hoc loco Dominum Dominum duo$ dicat Deot : anathema
anathematismus inleger, quera ex Athanasii et H i - tit. Legit igitur Hilarius :
larii libro supplevi.
,
(1) . Hanc locum edidi sical , ,
legitur in optimis codicibus FJorentino el Sforliano.
, etc.
Aliter lamen legilur apud Albanasium :
(2) , . Qua , , D tuor postremae voces delendae suni; lotusque locus
,
ila ecribendns est ex Atbanasio
, , . Quae lcclio ,
eimplicior mibi videtur ac reclior. Hilarius vero , . Quara scriptaram contirlla vertit: Si qith Dominum, el Dominum Patrem et mant Hilanus ei Epiphanius Scholasticus.
Ftlium, quasi Domimm Domino inteiltgnt: qui*
VARIORUM.

. Socrates et
Nicepborus minus recle legunt . Alhanasius
fiabet , et Uilarius cuui Yalesio vertit, neqne
enim deiandit in Sodomam.
. Post verba uou.delenda?
yidentur duae vocesquaesequuntur, *
qnas proinde Valesius ia sua versione onaisit. Occurrunt taraen boc in loco apud Atbanasiam De svnodis
Ariin. et Seleac, et apud Hilarium. Mox iteniin
redundant post . W . L O W T I I .
, ,
, . Photini secta diat
1

Deum shgutum n$e ei solitarium, ef more Judaico

confiteudum. Trinitatis pleniludinem n*pat, neque
vtlam Dei ?ir6t, aut ullam Spiritu* sanctt putat eue
personam : Christum vero hominem tanlummodo toiitarium Ciserit, cui principium aseribit Maria;
et hoe omnibus modi* dogmatizat, sotam nos penonam Patris, et tolum Christum homijtem
debere. Vincent. LirinensU Adversus haeres., c. 17.
*
Eadem ralionc ct Catbolict Dci niiitatemprobabant.
Sed ha?c aSirmienslbns haud bona flde, sod eophU
stico suo more scripta fuUsc c^rium ost. Quipp
11

mSTORlA ECCLESIASTiCA. LIB. I I .

e

, , . ianquam duo ingenita 1 2 7

^uo prmcipii ex * U pcrtia diceos, ac duo* faciens Deos, anathema sit.
. Caput eniin et principium onaium esl Filius. Capui
* . aulem Cbriftti Deus". Ita enim ad unum qui est
eine principio, omoium principium, unWersa rcftvmcav, ferimos. Praeterea Cbristianae religionis sententiam
* aUfrvojv , accurate exponentee dicimus: si quis Christum
, * - Jcsnm negat ante omnia saecuia fuisse Filium Dei,
, I - et mintetrasse Patri ad omnium reriun crealionem:
, , sed ab eo soJum tempore quo natus est ex Maria,
FUium c t Christum eum appellalum esse dicil, et
.
initium lunc acceptsse Deilatis, analhema sit.

',
(3).

AIU fidet Latino sermone SirmH ediki, et in

* Grwcum tratulata.
Com nonnalla de fide putarelur esse disoeplatio,
, () ^ diligenter apud Sirmium Iractata sunt el discussa,
, ,
praesenlibus eanctissimis fratribus et coepiscopis
, (5)* , nostris, Valente, Ursacio, et Germinio, et caetcris.
ICor. xi, 3.
VALESII ANNOTATIONES.

)
', et ipse Bosiut.Potamii querela aecenitus adConttan.
Idem tradil Atbaaaeius i n libro ftvm regem, minhque perterritus, et me&uent ne *eEte synodie. Poetquam enim reiulii eam fidero, quxe nex e$ dives extiUum proscriptionemwc pateretur,
proxune conmemorata est a Socralc, de ista baec dat rnanus impietati, etc.
subjicit: ?,
(4) .
Melius i n codice Leonis
, , AHatii scriptom est . Apad Athanasium
' , - verelegilor . Latina enim bojus fidei
". Id est, Jiu omnibus rejectn, editio, qoam nos ex Hiwrii libro appoauimus, sic
nuUora cxcogitassent, aliam fidem promulgant: babet: Diligenter omnia apud Sirmium tractata
et itta icribnnl in nrbe Sirmio Latina qutdem lingua, suni et discutsa.
ted q*t fa Grmcum terviontm mc tramiata sunt.
(3) ! t o V . Tria tec poetrel U l a m s v e r o i n libro De svnodie fidem hanc reie- ma verba non habentur u i exemplari Latino hajus
rene, hunc litulum praeponit: Exemplum blasphe- C forraulae. Legunlur tamen apod Athanasium et i n
mlct apud Sirmium per Bosium cl Potamium con- omnibos nostris codicibus. Ex bis auiem colligere
t m p i e . Quem qwdein titulum k>se composait H i - est, plares Umc episcopoe Sirmii congregatos iuisUrios, <joi ftdem illam raerito blasphemiam oppel- ee. Sane Phoebadius Aginnensis epiecopae i n epibi. Qatsnam aotera sit Polamius Ule qui Hoeio stola quara adversus nanc fidei formulam contdjunclus est, docet MarcelHnas presbyter ia I i - scripsit, eara i n synodo episcoporum edilam esse
beilo precnm qoem obtulit unp. Tbeodosfo. Ubi
dtserte teslator. Idem etiara abunde conftnnat
inierpnevaricatores divinae etapostolicae fldei, post
Athanasius in loco quem superius adduxi. Denique
Arium primo loco hunc numeral: Potamw* Oojpcom Hilarius in supradicto Ubro testetur ean i sipona* civitatu epxscoput, primum quidem fidem ca- dem, postqnam diclata fuisset apud Sirmium, staiholicam vindicans, Oostea vero prcsmio fundi fi$calis tim missam faisse ad omnes tam Occidentis quam
qnem habere concuptverat, fidem prcevaricatus e$t. Orienlisepiscopoe, uteorum suffragio comprobareHunc ffosiu de Corduba, apud EccU$ia$ HitpanHtlur, satis indical eam m syoodo fuisse dielatam,
rum t detexit ei repuht ut impium hctrcticum. Sed
Neque enim alibi quam i n synodo episcoporum d i 9

VARIORUM.
Ariani credebanl Filium Dei ex Deo Patre taiiguam
principio, productom fuisso per modum crealionis, D
qaemadmodiuD ct caelera omnia : et boc solum i n Cer Dei Filium csterasque crealuras discrimen poBebaat, qood FUins primo et immediate a Patre
ex nibilo prodoctas sit, deinde per Filinra reliqua.
Quod et ipsi Sirmienses non obscure significant i n
verbis Uus :
! Ad unum qui est
$me prinapiOy twnium principium, per Ftlium pie
OMiifa referimus. BU enim saiis ostendunt ee pariler e* FUiuni el alta omnia ad Deoiu Patrcm lanquaro principium referre : Filkim quidem ;,
per Filiuro vero caetcra. Frastra aulem et perridictue conetur aliquis Patrem et Filium unum esae
Deum inde demonstrare, quod bic ex illo tanqtram
principio suo exsislal; nisi priacipUjni, , el
' oofxsoDOiantiaie inielligat. NJsi enim, inquam, illud
in argttmeatoMippoDjtur, ree sinffulas creaus unuoi
oaie cum Palre Deum, qood ausurdissfiinuai eet,
etdem opera probabitur : siquidem crcalura? om4

nes exDeo Patre lanquara principio origiuem 9uanx

utconque babent. Egregium vero Ariauorum Deui
ex Deo, qui non alller ex Deo sit quam per modum creationis, quomodo ex Deo sunl quae subsistunt universa 1 (Gl. Bullus Defetu. /U. Nic., scci. ,
cap. 4,D. 8 )
& Itpuhp. Tilulus
apud Uilarium Desynodis, col. 1136, bicest: Exemplum blasphemte atmd Sirmium per Osium ct
Potamwm con&criptce. A l non putalur Osius illaiu
conscripsisse; sed cum eidem subscripsisset, fraudo
forlaise Arianorum obtinuit, ut ea Osii confessia
vocareiur. (Cl. Benediclini in Athanas. vol. , p.
744, ubi haec formi^la occurrit, u l et apud Nicepb.
1. ix, c. 31.) In ca lacelur nomen sub$tantia etconntbttantialis ; Filius minor Palre pnedicaiur honore, dignilate, clarilate, roajeslale, Patrique subdilus. Dicilur Pater solus inilio carere, immorialis,
invisibilis, impatibiiis esse. Quamobrem jare ab
Hilario blasphemiaDimcupalur. (Iidem Vita Athana*. ad amn. 557.)
t

SOCIUTIS

2S7

Unum 1 2 8 constat Deum esse omnipotenlein Pa- ,

trem, sicat per universum orbem creditur; et unicum Filium ejus Jesum Ghristum Dominum, Salva- ,
torem nostrum, ex ipso ante saecula genitum. Duos (6) , .
,
aulem Deos nec posse nec debere predicari, quia
ipse Dominus d i x i l : Ibo ad Palrem meum et Pa- ,
trem vestrum, Deum meum et Deum vestrum* . , .
ldeo omnium "Deus unus est, sicut Apostolus do- ,
c u i t : An Judceorum Deu$ tantum? nonne et gcn- , ,

tium ? imo et gentium. Quoniam quidem unus ; , . ,

Deus, quijustificat circumcisionem ex fide, ti prm-
.
putium per fidem". Sed et caetera conveneront,
, *
nec ullam habere potuerunt discrepantiam. Quod
.
vero quosdam haud multos movebat de substan- 7,
tia, quae Grece appellatur; id est, ut expressius , ,
intelligatur, horaousion quod dicilur, aut homceu- , ,
sion, nullam omnino fieri oportere mentionem, ,
ncc quemquam praedicare, ea de causa et ratione,
,
quod kiec in divinis Scripluris contineatur, ct quod
,
super hominis scientiam sit, nec quisquam possit
,
Fiiii nativitatem enarrare , de quo scripturo est: *
Generationetn ejus quit enarrabit **? scire aulem

raanifestum est solum Patrem, quomodo genuerit
, ,
Filium suum, et Filium quomodo genitus sil a Pa- ;

tre. Nulla ambiguitas est, majorem esse Patrem. , * ,
Nulli potest dubium esse, Patrem honore, digni . late, claritate, majestate, et ipso nomine Palris,
,
majorem essc, Filio testante : Qui me misil, major
,
me est \ Et boc Gatbolicum eese nemo ignorat,
,
duas personas esse Patris et F i l i i ; majorera Pa .
trem, Filium sabjecium, cum omnibus bis quae ^ ,
ipsi Pater subjecit. Palrem inilium non babere, i n - , \isibilem esse, iromortalem esse, impassibilem esse,
.
Filium aulem natum esse cx Patre, Deuro ex Deo, , ,
lumen ex lumine. Gujus Filii generationem, ut
, * , 1

Joan. , 17.

"

Rom. , 19, 20.

Isa. u n , 8.

* Joan. xiv, 28.

VALESH ANNOTATIONES.
ctari potest formula fldei. Porro Gerniinius qui bic niam prius episcopum fuisse Gyxici. Alioqui idem
nominatur, episcopus erat Sirmii, pulsoPhotino in dicendus esset de Gre^orio ac Gecropio, hunc scieius locum substitutus, anno Gbristi 351. Hunc licet prius Laodiceae, lllum vero prius in GappadoNicolaus Faberin Praefationc ad Hilarii Fragmenla, cia fuisse episcopum.Quod cum in istis perspicue falprius episcopum Gyzici fuisse dicit, quod non cre- sum sit, de Germinio quoque dici non polest. Prodo. Imposuit viro doctissimo locus Alhanasii in
motus auiem est ab Arianis ad Sirmiensem epiepistola ad solitarios pag. 860, ubi Gonstantium *v scopatum, eo quod dogrnatis ipsorum acerrimii^
imperat. reprebendit quod adversus ecclesiastiesset propugnator Docet id Alhanasius in epislola
cas regulas ignotos bomines, et in dissitis regioencyclica ad episcopos ^Eg>pti ac Libyae, pag. 296:
nibus natos, epiecopos civitatibus milteret:
,
, ,

, .

(6) . l n codicibus
. Id e s l : Jta Grego- noslris Sfortiano et AJIatiano bic locas ila !gitar,
rinm ex Cappadocia mi$it Alexandriam et Germi
nium quidem ab urbe Cyzko Sirmium evocavit , Ce- . Qijibus consentil interpretatio Epipbanii
cropium Laodicea misit Nicomediam. Ex his Scbolastici. Apud Alhanasium vero e l Hilanura deAtbaiiasii verbis uequaquam id conficilur, Germi- sunt haec verba .
VARIORUM.
. Post verba
, desunt in mea editione verba ista mox
siibjangenda, , typorapbi errore. W . LOWTH. Desuni ct i n noslris
'arisiensi et Stephani, ut et tn Nicpphoro : ha-

bentar tamcn apud Atbanas.

y ' .
Atbanasius De
synodis legit ;, rectius. W . L O U T H .
.

apad Athanas.

29

HISTORIA ECCl.ESIASTICA. U B . I I .

2f0

, , anle dicluro est, nominem scire nisi Palrciu stium.

\ , ,
Ipsum aulem Filium Dei, Domiiium et Deum no, . sirum, sicat legitur, camem vel corpus, id est, bo \ , ,
minein, suscepisse ex utero Virginis Mariae, eiciit
, , angelus praedicavU: ut autem Scriptune omnes do \ - cenl, et praecipue ipse magisler genliam Apostolus,
, , hominera suscepisse de Maria Yirgine, per quem
* , corapassus est. Ula autem clavis tolius fidei, c l ilia
, ' . confirniatio, quod Trinitas semper servanda est,
\ \, sicul legimns in Evangelio, /fe, et bapthate omne*
, gentes in nomine Patris, Filu\ Spiritus sancti
. Inleger et perfectus numerus Trinitatis est. Para , cletus aulera Spiritus 1 2 9 per Filium est, qui
, , . inissus v e n i l juxia promissura, ut apostoios el
; . omnes credentes instrueret, doceret, sanctiflcaret.
' - His u l consentirel PhoMuus ac subscriberet, etiam
, , posi deposilionem ei persuadere conabantur: suum
, \ \ illi episcopatum se reddituros polliciti, dunimodo
(7). , \ ad sanam menlem reversus, dogma quidem a se
(8) - excogitatam damnaret, ipsorum aulem fidei con, - sentiret. At ille oblalam sibi condilionem asperna, - tus, eos ad disputalionera provocavil. Igiiur con , . stituto ad eam reoi die, ex ipsius quoque imperalo , ris sentenlia, conveniunt tum episcopi qui illic ad . ,
erant, tum senatorii ordinis haud pauci, quos irape , rator disputationi interesse prseceperat. Coram iliis
(9),
Basilius, Ancyrana? tum Ecclesiae praesul, in certab

Matlb.

XXVIH,

19.
YALESII ANNOTATIONES.

(7) . In Albanasii libro De synodis le- 0 erat exceptor Rufini praefecti praetorlo. Fait
rectius, utexLatina editione conslat.
aulem Rufinus praefectus praetorio per Gallias con(8) . Existinia- sulatu Conslantn \ i el Galli Gsesaris n , u l docot
vit Socraies tres fidei formulas in Sirmiensi con- Marcellinus in lib. xiv. Sed biennio ante praefeira Phoiinum synodo conscriptas esse. Addit i g i - ctus fuerat Ulvrici. Anno autem Chrisli 557 non
lor episcopos qui in ea synodo residebant, suasisse RuQnus, sed Anatolius praefecturam praelorii gerePbotmo u l formtilis illis subscriberet. Sed cumsu- bat per Illyricuin. Sed et ex episcopalu Germinii maperias ostensum sit a nobis tinam duniaxatforrau- niieste colligilur, Sirmienseui conlra Photinam syn(am ab illa synodo edilam fiiisse, eam scilicel quae oduro, in qua Photinus episcopatu dejectus est,
priore loco commemoratur a Socrale, huic uni non esse celebralam anno Ghrisli 557. Etenim antequam Georgius, pulso Athanasio, Alexandrinam
subscribere rogalus esl Photinus.
sedem invaderet, jam lum Germinius cpiscopus
(9) ovx .. Epiphanias ia haeresi Pbotianorum scribit Photinum, cum erat Sirmii, ut docel Atbanasius in episloia encyin Sirmiensi synodo, sic enim legendum est, non clica quam scripsit ad episcopos ^Egypli ar. Libyse,
tunc cum Georgius Alexandrinam Ecclesiam occuSerdicenst, damnatus ac deposilus fuissel, adiisse
ConsUntium, peliisseque ut coram judicibus ab passet. Porro Georgius Alexandrinam sedem occuavit ineunle. anno 556, ut conslal ex proteslatione
ipso Dominatis de 6de disputaret; Gonstantium vero
Jexandrinorura, quae legilur ad calcem epislola?
Basiiio quidem Ancyrae episcopo injunxisse, ut
conira Pbolinuro disputationem susciperet, judices Athanasii ad solitarios. Cura ersoanle annuro Doveco seu audilores ejus disputationis dedisse Tba- p mini 556, Germinius episcopus fuerit Sirroii, Photinus quoque, cui successii Germinius, anle hunc
lassiam, Datianum, Cerealein el Taurum comiles.
annum deposilus fuerit necesse est. Gerte AtbaEx bis Thalassius primas apud imperatorera obliDebat, o l tradil Zosimus in libro n. Et praefeclus nasius in epistola ad solitarios, pag. 860, ubi ordinaliones exterorum bominum a Constantio faclas
pnetorio missus est in Orienlem una cum Gallo
recensel, prtmam commemorat ordinationem GrcCesare, anno Chrisli 551. Morluus est aalem angorii; deinde Germinii el Cecropii; postea Aaxenno Cbristi 555, Constantio Aucuslo vi et Gallo
Gssaro u coss., ut tradit Marcellinus in lib. xiv. t i i , ac postremo Georgii.Ex his Gregorius quidem
Proinde Sirmiensis synodus, et disputalio Basilii Alexandrinis datus est episcopus anno Gbristi
contra PholiDum, non potest cadere in annum 541, Germinias vero in locura Photini factus est
Sirmiensis episcopus anno Gbristi 351, cum a ConCbristi 557, ut vult Baronius. Huc accedit quod
seribil Epiphaniu, in ea disputatione Basilii con- stantio Sirmii agente accitus fuisset, u l docet
ira Pbolinum, notarium fuisse Callicratem, qui Atbanasius in loco supra citato: quero interpre

VARIORUM.
. lamen postulant at legamus, Spmtm Kiaum
Athaoas.
m/wwe estqui venit.
Sic i n omnibus cxemplaribus Valcsii. Gnrta
b

201

SOCRATIS

292

men desoendil cum Pkotino, notariis verba eornm . ' excipientibus. Cerlatum est ulrinqoe maxima con-
tentione verborara atque rationum. Yictns lamen ,
Photinus et condemnatus est Qui postmodum in . '
exsilio vitam agens, librum Gncco et Latino ser- . mone scripsit, quippe qai ne Latine quidem esset , . ,
,
ignarus. Scripsil porro adversus omnes haereses,
suum ipsios dogma tantummodo proponens. Ac de .
Photiao quidem bac dieta sufficianl. Sciendum an- ,
. ,
tem est, episcopis qai Sirmii convenerant, Latinam

illam fidei formulam abs se editam, poslea displicuisse. Yisa enim illis esl multe complecti inler
, ' se pugnantia. Quocirca operam dederunt ut eara ab (11).
jllis qui descripeerant, reciperent. Sed quoniam
.
multi eara oecullabant, iroperator edicto prsecepit .
exemplaria ejus omnia conquirerentur, pcenam ,
intenmnalue si quis eam occultaese 130 depre- ,
benderetur. Yerum semel editam nullae minae abo- . * *
lere potuerunt, qoippe quae in multorum roanus ,
. .
Jam pervenisset. Sed de bis bactenus.
CAP. X X X I .
De Hosio Cordubensi episcopo.
Quoniam vero de Hosio Hispano supra retulimus
eum illuc invilum accessisse, pauca eliam de illo d i cenda sont. Hic siqnidem per insidias Arianorum
paulo ante in exsilium pulsus fuerat. Tunc vero siudio atque impulsu eorum qui Sirmium convenerant,
iraperator illuc eum evocavil, volens ut vel sponte
vel coactus cum episcopis qoi aderanl consentiret.
Hocenim faclo, illoram fldei maximum teslimonium
videbatar accedere. Hanc igitur ob caasam necessitate compulsu6, u l dixi, adfuit invilus. Sed cum ille
couseniire renueret, verbera ei tormenla inflixerunl
seni. Ilaque v i et necessilale adaclus, editis tum
fidei expositionibus consensit atqae subscripsit. E l
res quidem iuac teiuporis Sirmii geslae bunc exilum babuere. Porro imperator Goiistantius in ea
urbe diatius commoralus est, dum evenlum belli
conlra Magnentium exspeclaret.

. '.
)
.
*
,
.
; (12).

, ,
. G , . , ,
. .
.
, , .


,
.
c

YALESII ANNOTATIONES.
Lalinus perperam verlil. Gecropius autem eodem
anno factus estepiscopus Nicoroedia?, u i colligilur
ex supradicto Athanasii loco. Auxenlius denique
ad Mediolaneasem episcopatum promolus est anno D
Christi 355, et sequenle anno Georgius Alexandriuam sedem invasil.
(11) '
. Sompsit baec Socrates cx Atbanasii l i bro Be synodis Ariroini et Seleuciae. Yerum in eo
IialJucinatur, quod ea quae Alhanasius dixerat de
terlia Sirmiensi formala, cui prafixi erant consu-

les, Socrates Iribuil secundac, ab nosio et Potamio conscripUc. Locus Atbanasii ex&tat pag. 904,
quem ob prolixilatem hic ascribere siipersedi.
Socratis crrorcm seeutus csl Peiavius in Animadversionibns ad Epipbanium, pag. 318.
(12) . Jam superius observavi, Hosii exsilium Sirmfcnse et fidei formulam ab illo conscriptam, bic praeposterc referri a
Socrate. Lapsus enim Hosii contingit anno Ghristi 357, ut recte nolavit Baronius.

VARIORUM.
fc

* Adrov .
In codice Leonis AUatii
le^ilur . Atque fta legit Epiphanius Scbolaaticus, nt ex versione ejus apparet. Sic enim vertit, in fuga consistem, postea librot utraque /tngua eonfictebat, etc.
* .
Etiam cum Ursacio et Valente iniit
communionis societatem : non tamen unquam i n duci potuitut calculum ferret in Atbanasiuui, qood
peroptabant Ariani. De Hosii lapsu a mnliis hoc

saBculo dispatalum est. Sant qui dicant virum i d

setatis non sat mentis compotem tum ftrisse, aed
calamitate el senio debililatura ad imperaloris eonditiones venisse. Ait porro Athanasius, Hoeiura i n ~
sianLe morte vim sibi illalaro quasi tesiamento dedarasse, Arianam haeresin feriisae anatheraale, vetaissequene quis illam reciperet. (Cl. BeoedictinJ VUa
Athanas., ad ann. 357.)

HISTORIA ECCLESIASTICA. U B . I I .
. \

'

CAP. XXXII.

De Magnenlii tyranni exitio.

'
, , . *
'
' ,
, .
* ,
. , ,
.
* ^ ,
. , -

Inlerea Magnentius cum urbera Roraam occupavisset, mullos senatorii ordinis, multos ilem e i
plebe interemit. Sed cum duces Constanlii, colleclis Romanorum miiitum copiis, signa adversus eom
movissent, Roma digressus, in Gallias se recepit.
Ibi variis praeliis consertis, modo Constanlii milites,
modo Magnentiaui superiores fuere. Tandem vero
apud Mursara, qaod castellum est Galliae, victus
Magneniius et in munimentum illud contrusus est.
Quo quidem in loco hujusmodi ferlur accidisse m i raculum: Magnenlius cum militum suorum aniroos
ob acceplara cladem fractos ac debilitalos cor.firmare vellet, sublime tribuual conscendit. Uli vero
, -
f m acclamatione quae imperaloribus acci& \ . mari solet, Magnentium excipere gesliunt, prater
, animi sui sentenliam i n Gonslanliuni eam iranstu . ' - lerdnt. Non enim Magnentium, sed Gonsuntium
, - Augustum omnes uno consensu acdamamnt. Quod
,
131 omen imminenlis sibi exitii arbitratos Ma. gnenlius, relicto munimenlo, ad ulteriores Gatliae
, \ , partes confeslim profugit. Quem dum Constantii
(13) duces acrius insequnntur, iterutn pugna commissa
, est in loco qui dicitur mons Seleucus: eo prelio
, victus Magnentius, caesis ad inlernecionem suis co, . piis, solus fugam arripuit, Lugdunum contendens,
,
urbem Galliae, quae a supradicto munimenlo di&lat
* ,
tridui ilinere. Lagdunum igitur ingressus Magnend

Q V t m

a u s

, . Q tius, primom quidem matrem interfecit; deiade oc- , ciso eliam fratre, quem Caesarem sibi asciverat, ad
, - extreraum manus sibi inlulit. Id autem geslura est
(14). ConsUntio Auguslo sexlum et Gonstantio Gallo ite, , rum consulibus, xvm Kalendas Seplembres. Nec
mullo post Decenlius, aller Magnenlii frater, laqueo
, , fractis faucibus mortcm sibi conscivit. Hujusmodi
. ,
. . fuit exitus Magnentii. Nec taraen ad perfectam tran , $ quillitatem rediit respublica. Nam continuo post
alius exortus esttyrannus, nomine Silvanus. Sed
t . VALESU ANNOTATIONES.
(13) . Rectiue in codice AUatii . Pauio aliter Idatius in Fastis : Conttantio TI
Conttantio . His coss. Magnentius $e interfecit in
scribitar . Epipbanius Scbolasticus
GaltiU apud Lngdunum die iu Idus Aug., et Decenroootem Seleueom voeat. Hujus loci situm babetius frater Magnenfii laqueo se suspeitdit xv Kat.
mus in Itinerario Hierosolymitano. Nara post descensum Ganrae motiiie, sequilur mutotio CambonoSeptemb. In Ghronico autem Alexandrino annus quidem necis Magnenlii perperam designaiur: dies vetmitli* 8. Marme monte Seleua miltia 8.
(14) ro notatur iv Idoe Augusli.
y

VARIORLM.
, . Imo nonnisi vere anni
insequenlis ineuote, teste Juliano orat. ad C O A fere Sotomenus. Alii omnes Muream istam i n Panstant., siquidera autumno superiore apud Mursam
nooia sitam esse referunt; prasertim Sulpitius Scvictus erat. W . L O W T H .
veros lib. n , qoi banc hisloriam enarrans, insignem
. Respublica recem quiet* cfoUi i w hac in re imposUiram VaJeotis Marsa3 episcopt
pidatioM, Silvano in imperium coacio, tentari runu$
memorat. W . Lowra.
. Ad Mursam cum occceperat. 1$ namque Silvanu in Gallia ortu* barbarii panntibus, ordine militice titnul Magnenlio
Conetantio pagnat et vincitur anno 551. Roma et
ad Constantium transgressus, pedestre ad magisleluitia, qoo se post cladcm rcceperat. per Conslantii
doces abrgttwr, an. 352. Iterum ad Alpes Goiiias rium adoletcentior . quo dum aliiu ; H T
metum seu dementiam contctnditset, legwnum, quei*
idvcrsosConstanthiin pncUnm i n i l , iterumque deprccsidium speraverat, tumultu, octavnm circa ac vtbdlatdr, an. 355. Mox LugdnBum ftigit, ibiqae
post ttfes impeMi atinos et menscs sex seipsoni i n - cesimum dietri, trucidatus eef. (V., de Gaesaribus.)
tertmiu Aot. P A G I .

d . Ita

295

SOCRATW

*0C

Jmnc iti Galliis tamnHuantem, duces Constanlii ce- \ ; .

lcriler exslinxerunl.
. .

CAP. 1.
De Judcets Dioccesaream Palw&tina incolentibus.

~
.
. 01 >
, .
,

, *
.

Sub idero lempns etiam in Orienlis partibus aliad

bellum intestinum exstttit. Nam Judaei qui Diocxsaream Palestinae urbem incolebant, conlra Romanos
arroa sumentes, vicina loca excarsionibus vaslare
roeperuul. Verum Conslanlius Gallus, quem imperator auclum Caesaris dignilate in Orientem destinaverat, misso exercitu eos profligavit, urbemque
eorum Diocaesaream solo aequari pracepit.

. '.

CAP. XXXIV.

De Gallo Ccetare.

, .
His rebus gestis, Gallus secundam forlunam rao'
derate ferre non valuil. Sed confeslim adversus
iilum a quo Caesar fuerat nuncupatus, res novas mo- , .
l i r i coepit, et lyrannidcm ipse qaoque arripere ten" *
tavit. Sed cum 132 J consilium brevi innoluis . ;
set Gonslantio : quippe ille Domilianum prseic , ctumprxtorioper Oricnlem, et Magnum quacstorem
, (15)
sua ipsius auctoritate jusserat interfici, eo quod co. ' ; ,
natus ipsius indicassenl Gonstantio : ea re permolus . ,
imperalor Gallura ad se evocavit. At ille timorc , .
perculsus, pcrrexil invitus. Gumquc ad Occideulis , *
partes et ad insulam usque Flanonam jam pervenis- , ) .
set, Conslantius illic eum jussit occidi. Nec multo '
post, JuHanum fralrem Gajli cum Ga3sarem nuncu- ^ ,
passet, in Galiias niisil adversus barbaros. Porro
. , ,
Gallus, qui el Constantius vocabalur, interfectus est
>consulatu iniperaloris Gonstantii octavo, et ipsius
, * . 1lenio. Aimo aulem proxime sequente, Julianus Ca>
\ ,
sar creatus est, Arbetione c l Lolliano consulibus,
, .
die seplimo Idus Novembris. Ac de Juliano quidera
, in sequenti libro dicluri sumus. Gonstanlius vero
.
malis quibug premebatur jam sedalis, ad belium
, Ecclesiarum componendura menlera suam denuo
.
converlit. Sirmio igitur digressus, et ad urbem re ' ,
e

u s

VALESH ANNOTATIONES.
(15) * Hunc locum correxi ex codice AUatii, el ex Soioineno ac Gedreno.
Nara codex quidero Allalii ila scriptum babet: . Sozomenus vero in ltbro , cap. 7, ita scribit: ,

,
, . Epipbanius laraen Scbolasticus
vulgatam leclionem eecuius est, quam et nostri codices retinent, et aoclor CfiropJci Alexandrini confirmat.

VARIORUM.
h

. Galltu Jud<eo$ qui Di nnus

- in fine Iib. xiv: Excessit e vita mtatts anno nono
terfectis noctem militibw arma ad rebellandum
atque vicesimo, cum quadriennio imperasset. Erat
invaserant, oppre$$it, cce&is multis hominum autera
milli-annus Chr. 55A. Yide Sozom. l i b . iv, cap. 7,
bus, usque ad innoiiam cptatcm, et civitales eorum
et Idatium in Faslis.
Diocmanam, Tiberiadem, et Diospolim, plurimaque . Constantiui
oppidaigni tradidit. (Hier. inChronico, adan.555). Claudium Julianum, fralrem Galli, honore C(E$ari$
Hfpl . Flanona, sou eliam a$sumit, annos natum fere tret atque viqinli, inquil
%

Flavona, ut babent alii rodiccs, urbs Liburnia? Plinio et PtolemaM), nunc Fianona, oppidulum Istria?,
in ora marisAdriatici et sinus Flanatici abeo dicti;
sub dominio Yenelorum, cum porlu munito et capaci. BAODRAND.
i . Ammianos Marcelli-

Viclor i n Epilorae. Erat autem annus 555.

Xl . Yerten1

dum, in teptimo Cotutanlii consutatUi non in octavo

ut mendose Yalesios. Gum Socrate consenliunt

Fasti Idatiani. W . L O W T H .

297

HISTORIA EGGLESIASTICA. -

,
(16)
61 Uvat
. ,
* ; (1?) ,
*
.

LIB. I I .

9*

giam lendens, rursus episcoporum synodiim indicit,

et quosdam ex orienlalibue episcopis in Ilaiiaiu properare, eoque eliam occidentales episcopos convenirejubet. Interea temporis duro isti proftcisci in
Ilaliam parant, Julius Romanae urbis episcopus ex
hac luce migravit, cum per quindecim annos ejus
loci Ecclesiam adminisirasset : Libcrius vero in
ejus episcopaiura successit.

. Afe'.

fcAP. JtXXY.
be Aelio Sero, Eunomii magistro.

** , *
.

Tunc etiam apud Antiochiaro urbem Syriae novua

, . haeresiarches emersit Aetius, 133 cognomenlo
, ,
Atheus. Hic cum Ario quidem conseiiliebat, eam ^ demque cum illo opinioncm luebatur. Verum ab
. , , Arianorura parlibus se idcirco sejunxil, quod illi
,
Arium ad communionem recepi&ent. Arius enim, ; sicut anlea dixi, aliud in menlc clausum gerens,
, . aiiud ore professus, Nicftiise synodi formulam sus .
cipiens, snbscriplione sua Orraaveral, u i iropera& , torem qui lonc temporis regnabat, circuraveniret.
.
Haoc igitur ob causam Aetius ab Arianis sese
, abrapit. Erat porro Aetius jam antehac taaereticus,
, et pro Arii dogmate ardcntissime propugnare con*
, sueverat. Nam cum Alcxandriae leviter admoduin
.
insiiUilus fuissel, inde reversus est Antiochiam Sy . , - riae, ex qua civilate erat oriundus; illic a Leontio,
qui tunc AntioebenaB urbis episcopalum gerebat,

* , ^
(18) ,
.

,
,
. (19) -

diaconus esl ordinalus. Extemplo igitur eos quibuscum colJoquebaiur, sermonum novilale ob$lupefecit. Id aulem agebat, fretus categoriis Arislo&clis : is liber est ab auctore iia inscriptus t ex quarum prseceplis disputans, non aniraadVertil se iu
suam ipsius fraudem captiosas arguraentationes
coinponfere , nec ipshis Arisiotelis meniem didicil

VALESIl ANNOTATIONES.
(16) . Rectius in codice Leonis Allatii scriptum est . Quam
scripturam in versione mea seculus sum.

(17) ahr ' . Obiit Julius pridie Idus Apriles, ConRlanlio Augosio y , et Conslantio Caesare consulibus, quod est
anno Cbristi 352, cum sedisset annos quindecim,
inensem unum> dics undecim, ut legilur in vetu-

stissimo ltbro de ponti&cibus Romanis, qui edilus

est ona cum Gyclo Viclorii Aquiuni.
(18] . l n codice Leonis AJlatii bic locus lta legitur : , .
Ego vero particulam delcndam esse censeo.
(19) 01 . Epipbanitis Scbolasticus
legisse videtor . Sicenim v e r l i t : Contem-

VARIORUM.
7oi>.li^c . Julius, patria Rooianus, D
rtiatici filios, Marci poiUificis in sede Romana sucttssor, die vt Februarii anni 537 ordinaUis, sedit
annoft quindecim, mensf s duoa, dies sex, obiilque
axmo 352, die xn mensis Aprilis, qua die colitiir.
Iti rjus locam die xxn Maii deligitur Libcrius Roluaiioa. (Anl. Pa^i,monachi Benenicl. elGuil.Cave.)
Attto^. Antiochensis, militis cujosdam filius.
Aarifabrum futsae Actium cerlius constat. Mortua
motre, ad philoeophicas disciplinas animum applir u i t . Ac primuro qoidein Paulinum Anliocbenum
audivit, poslea Anazarbi Alhanasium, deindc Tarsi
Anloainfn presbylerum, p<>sl haec Leontium presby
temm Antiochenuni, tand'm Alexandriae Sopolim
oiedicuro celeberrimum. sub quo mcdicinae opeiain
d e d i l ; ti cum in hac ario excelleret, gratuiiam i i i PATHOL. G R . L X V U .

dlgentibus operam praesiabai; ipse interim opificio

suo aurifabnli noctu incumbens vitam sustentabat.
Antiocbiam revereus, a Leonlio episcopo diaconus
ordinaiur, qui dogmala sua in Ecclesia publice doccndi ei potestateui fecil. Gapila hseresetus potissima
fuerunt. Filiutn esse , , 11
per omnia , ac proinde :, $ub$tantia plane diversum: unde aihn cognomen ei merito adhaesit. Reliqaa ex Epiphanio.
Theodorito, et Niceta Choniate petantnr. Famosus
esse coepit maxime circa ann. 559 et sequentem,
quando apud Gonstantium accusatus, quod conscius ct parliceps fuisset conjurationis Galli, Pepuzam Pbrygiae in cxsilium missue esl. Sub Juliano
episcopalum accepit; cujusnam vero urbis non
constat. vila discessit circa ann. 366. G U I I . G A V K .
10

SOCHATIS
500
ab erudiiis. Nam Aristolele6 propter sopbi&tas qui , ca tempestaie philosopbiam deridebant, banc excr ; .
ciiationcm conscripsil adolesceniibus, artem dis ,
screndi per sophisticas ratiocinationes sopkislis : .
opponens. Quocirca academici pbiiosopki qui Pla- , (20),
lunis ei Plotini libros exponont, ea reprehewUinl
\ ;.
quse ab Aristotele sunt subliliter et argute dfcta.
, \
Verum Aelius, quippe qui academicttm pnecepto ,
rem nactus non csset, ad sophislicas categoriarum
, \ ,
argumenlationes adba?sit. Quamobrern intelligenlia

assequi non poiuit, quoroodo csset ingenila gene, \ Talio, et qua ralionc id quod genitum est, coaeler- , \ , \ ,
um essct illi qui genuit. Caeteruro adeo mcdiocri

doetrina prsedilus, et sacrarum Litlerarum imperi- , \ ,
tus erat Aetius, el in uno conlendendi siudio cxer .
citalus : quod quivis ctiam agreslis facile consequi .
possit : ut ne veterum quidero ecriptorum qui sa ,
cros Cbrisliaiue rcligionis libros interpretati sunt,
' ,
usum ullum aut peritiam haberet, sed Clementem,
. \ c l Africanum, alque Origcnem, viros omni genere \ ,
doclrinse excultos, prorsus aspernaretur. Compo . \
, ,
sait aulera epistolas Uim ad imperalorem Constanttura, tum ad quosdam alios : in quibus longas ,
texit disputationes, et argomenla sopbistica propo- , \ "
nit. Quam ob causam est cognominalus. Ae (21), .
\ .
licel eadem curo Arianis et diceret el eenlirct, ab

iis tamen ipsis qui perplexas ejus argumenlaliones intelligere non poleranl, baereticus tst judicatns.
Ob id pulsus eorum ecclesia, hanc speciem prae se tolit, quasi ipse 134
* eoruin comruunione
gejunxisset. Manenlque bactenus ab illo propagali, i i qui oiim quidem Aetiani, nunc autem Eunomiani dicunlur. Eunomius enim, qui notarius ejus fuerat, et inanera illam ac verbosam disputandi ralioncm ab eo didicerat, sectae illi postea praefuit. Yerum de Ennomio uberius suo loco dicturi
eunius.
5 6

CAP. XXXVI.

. .

De synodo Mediotanensi.
Per idem tewpus in llalia convenerunt episcopi,
ex orientalibusquidem haud multi, plerosque enira
corum aut seneclus, aut itineris longiludo, domi
detinueral. Ex Occidentis autcm parlibus plures
qtiaiu Irccenti adfuerunt, siquidem imperalor pra>
ecperat, ut in urbe Medioiano episcoporum synodus

kv * .
,
\
, \
. ,
(22) .
,
0

VALESII ANNOTAT10NES.
Leonis Allatii Icgitur , rectins
ptativi autem philosophi, libros Plalonis et Plolim
meo quidcro judicio. Vulgatam tamen leclionem
declarante* ea qum artificiose ab Arulotele sunt con9

tcripta, redarguunt. Differunl lanien sceplici philo-luetur Epiphanius Scbolaslictis, ct Snidas in vocc
, ubi bunc Socratis nostri locum describiu
sopni ab , ul species a genere, Duo enim
(22) , ldem nnmerus bafuerunt gcnera pbilosopborura, ut in primo libro
belur apud Sozomenum in libro , ap. 9. Sed vix
&cribit Laertius. Alii fuerunt , alii
credibile cst, tantum numeram episcoporum a<l
, id esl bsesilantes.
(20) . Hoc loco D hoc Mediolanense concilium coflvenisse* Patius
ponilur pro id est, princinii ex- credideiiin mendosos ossc tam Socraiis, qnam SoperU. Ilaque iibentius legerim per simpli- zoineni codiccs. el pro , scnbenduiu
ccni v, id est, increata , vel potius absqueesse . Cerfe IU opistola conctlii Mcdiolacreatione. Epiphanius Scbolaslicus legisse videtur nensis missa ad Eusebium Vorcellensein episoopuai,
. Sic enira v e r l i l : Quamobrem nec inle/ii- triginta tanluui episcoporum nomina leguntur, q u i
in damnationein Athanasii, Marcelli abpie Pbotini
genpotuiti quomodosit ingeniti generatio, etc. Paulo
posl scribeadura videiur \, - consenserant. Inter quos quidam eliam Orientis pariium episcopi recensentur, ut videre eal apud
, etc.
~
i2i) . In codice Baronium ad annum Cbristi 555.
t

VARIORUM.
. Annus 555 rci catholic* exileslale,, reli^ionis jura vioiala liareticis summa
rci ecclesiasltctt adminislranda? permissa, catholi^
Uosus f u i l ; in quo, vi el lYrannica Gonsiaulii por

501

HISTOIUA ECCLESLASTICA. LIB. I I .

sol

. * , ol - habereUir. Ibi cuai omncs in unuui conveuisscnl.

> anle omnia Orienlis episcopi postularuui, ut advercxoipetv ,
sus Athanasium cooununis ooinium sententia pro . merelur : co scilicct consilio, ut poslliac Alcxan , (23) driam bigredi penilus ci nou licerct. Quod cum
, , "- wtellexissel Paulinus Trcvirorum in Gallia episco (24) ; , pus, ei Dtooysius atque Eusebius: quorum ilie Albm
, Metropolis Italiae, bic Verceto quac Liguriae civilas
, est, erat episcopus : orienlales videlicel id agcre ac
moliri, ut per conflrmationeio ecnlentiae contra
, , Athanasium prolatae, iidcs subvcrleretur : consur . genles graviter vociferari coeperunt, dolutn ac frau dem glrui Chrislianae religioni per ea quae gereban, tur. Neque enim vera esse quae Atbanasio objicie . ,
bantur, sed ad fidei deslruclionem haec ab illis ex ,
" GOgilari. Quae cum i l l i acriler iaclamarent, tuxc
quidem soluUim est couciliura episcoporum.
. \
135 C A P . x x x v n .
1

^ ,
.

De Ariminensi synodo, ct defidei{ormula illtc pro^

mulgata.

,
Quod ubi comperil ioipcralor, iUos quidem in exsi* - liom ablegavit : geoerale Vero concilium convocare
,
statuit, ut cunclis Orienlis episcopis ad Octidenlis
, , ,
partes accersitis, universoe, si fieri possel, ad uniu
. fidei concordiam adduceret. Sed cum ei laliacogilanti
, , difficuluteni afferrel ilineris longiludo, daasinparlee
. - concilium dividi jassit. E l eos quidem qui tum ade , - rant, apud urbem Italise Arinnnum congregari m a i * , davit: episcoposaulemOrieotis Nicoraedise, quae ci (25). Q vitasesiBilhynioe, colligi, datis ad eoslitleris praece pit. Et isla quidem imperalor concordiae causa dccrc. verat. Sedejusconeiliurafelici successu caruil. Ncutra
- - enim synodus episcoporttm secum ipsa consensit,
, * . oi - eed utraque contrarias in partes divisa est. Nam
, -
neque episcopi apud Ariminum congregaii unius
- ejusdeuiqae eenteitito esse potuerunt: et oricntalee
, . " apad Seleociam Isaurae collecti novum discidium
excitavere. Porro qua ratione gesta sint singula, in
, ,
progressa narrationis declarabimus, si modo pauca
.
prius de Eudoxio dixerimus. Qutppe circa i d tem (20),
VALESH ANNOTATIONES.
(23) . Paulinus Trediolani, u l testatur Athanaeiue In epistola ad Solirirensis eoiscoDUS non inlerfuil Mediolanensi con- D tarios.
25) " . Post hstc verba in
cilio, %ed Arelatensi, quod anle biennium fucrat
tiooe Roberli Stephani integra linea eratomissa,
consregaiam anno Cbrfsti 555. Vide Baronium.
(24) ' . quam ex oplimis coaicibus Florentino ac Siortiano
restitui.
Idem legitur apad Soromenum. Sed Baronrae jaro
(26) . Mors Leontii A n pridero roonuit, Albam hic posilam essepro Mediotiochensis episcopi accidil anno Christi 356, Conlano. Non enim Alba metropolis fuit Italiae, eed Meetantio Romae inm degenie, ut recle observat Badiolanum. Et Dionyeius qui tunc Consianiio atque
Arianis restitit, non Albft erai episcopue, sed Me- ronius <i.

YARIORUM.
dem Ariminenses episcopi nmnero circiter qua(M prsesalftms vi$ illaia, obiala exsiiii capilisquc
dringenli; Seleucienses vero ccntum et sexaginta
pencula, nUt Atbanasium ferircnt anaihemalc.
ianium censentur.
Uediolanum igilur, u l " stalutum anno proximo
<\ Yerum Atbanasias in epislola ad Solitarios, in
foerat, convenerunl episcopi. (Cl. monacbi Benedict.
qua de lapsu Liberii sennonem babet, a i t : LeonVita Atbanam.) Haec lertia synodus ibidem eelctiu$ castratui, qui Anliochim nunc eoucopatum
brala ab Ant. Pagi meraoratur.
. Anno 559, cum Conetanlius ttnet. Quare anno 358, quo Liberius Arianae formote eubscripsit, Leonlius adhuc in vivis erat,
Ofcumenicam synodam indixisscl, ortenlales ScWocix, oecidentalfa Arimtni convenerunt. Et qui- eoqye anno decessit. Hinc Philosiorgius lib. \*
%

SOCRATIS
pus, morluo Leonlio, qui Actium baerelicum ad ' ?*6, ' ,
diaconatus gfadam cvcxerat, Eudoxius Gennani , '
ciae, qoa et ipsa Syri* urbs est, episcopus, qui
, . \
tum Romae aderal, properandam sibi ese decrevit.
Etcum imperalore callide collocutus, ffoasi Germa-
nicensium civitas solatio ipsios ac proVtdenlia i p - \ ,
. digeret, petiit ut quampriraum illuc redeandi polestas sibi concederelur. Impeifelor vero irihil doli
, .
suspicatua, bominem dimisit. At ille primoree regis
, cubicolarios adjotores nactus, reKcta ^iviiate sua,
, .
cpiscopatum Antiocbig per fraudem occupavit;
' ,
stalimque Aelium fovere aggressos est, et coHedo
,
'piscoporum concilio, omni sludio conteiidit ut
(27).
diaconatos dignilalem ei restitueret. Verum i d ne- ,
quaquam periici potuil, propterea qaod odium ad . 3
tersus Aclium, Eudoxii crga eumdem studio po- & . '
lentius fuit. Acdeiis qaidem hactenus dicia suffl, ,
ciant. Caeleruia cum episcopi apud Ariminum con- (28) . venissenl, orienlales 136 quidem &e ad concilium

venisse dixeruut, nuUam prorsus de Atbanasii , ^ausa mentioneftt facturos. Eonim studiiim atquc ,
institolum omni ope adjuvabanl Ursacius et Valcns, , 6
qoi Imtio quidera Arianum dograa defenderanl, , .
postea vero i n consubstantialis fidero consenserant, . dato, sicut anle dfctum est, KbeUo Romana urbis ,
ponlifici. Quippe isti semper ad eorum partes irans- . '
ibant, qui plus posse viderentur. Quibns sese ,
adjunxerant Germinius, Auxeniius , Demopbilus et
Caius. Cum igiiur in Consessu episcoporam alius

aliud proponcre conaretor, Ursachis et Valens pro ^ ,
non scriptis babenda esse dixeninl, qxwecunqoe de
.
-fide antehac promulgata essent; el suscipiendam ^, , csse novissimam Hlam fidei formulara, quara ipsi . (29),
paulo ante Sirmihconvenientes ediderant. His diclis, , ,
charlulam quam prae manibus habebant, legendam
, *
cararunt : tertiara scilicet fidei formulam, qaam
. " '
tpsi cum apud Sirmium antea compoeoissenl; ilHc
(50) { t

VALESII ANNOTATTONES.

^27) " .

silentio IhradetHes, ad concilhim %t auurmse d&v-

Leontius Antiocbensis episcopus Aetium primo qui- bant.

dem ad diaconatura evexerat: postea vero repre(29) " . Scribendura est
bensus a Diodoro et Flaviano, quod hominem malis
uno ductu absque ulla distinctione : studiis innuirilum, et impiorum dogmatnm asserlo , quetnadrcrn, ad sacros ordines promovisset, diaconatu euin
modam legit Epipbanius Scholastieus. Sic eriim \trabdicavit, utscribitTbeodoritus in l i b r o i i Hislonaa
tit honc locum : Hcec dicenies et chartutam pra maecclesiaslicae, cap. 2. Eudoxius igiiur simulalque _ nibus habentes legi fecerunt ucundam expositionem
Antiocbeneie EcclesiaB episcopatom suscepit, Aetiura fidei Sirmii prolatem, quam ibi quidcm, sicuii pr<rin prislinum gradum resiituere conatus est.
dixi, eeiaverunt: Arimini autem ottensa e*t. Pauli)
(28) - post lego, .
. Non dubilO qein Socrates scripeerit (30J "ffric ' . Jam
. Quod cum advertiseet Chrislophorsosuperrac observavi tertiam banc expositionem fidet
nus, aliqaot vcrba adjecit contra Gdem senptorum
tx Gneco sermone translatam nonfuisse, sed Graece
exemplarium, quae nos non sfne causa expunximus.
dictatam a Marco Arethusio. Gerle Atbanasius, qtii
Ccrte Epiphanius Scbolagticus ea non agnoscit. Sic eain refert in libro De synodis, eam ex Graeco i u
pnim v e r t i t : Eorum igiiur qui in Arimino conveneLatinum sermonem conversam esse non dicil, cum
m n l , orieniales, e* aua de Athanasio getta tan/,
tamen ubi aliquod monumentum ex Latina lingua
9

VARIORUM.
eap. 3, lapftam et restiuitlonem Liberii memorat,
ann. 356, n . 45J
et capite sequenli ait, moriuo Leontio Antiochena . Eudoxius primo Gerraaniciae, puslca
urbis epUtopo, Eudoxium ex urbe Germanicia transAntiochiai, ultiroo Constanlinopoleoii episcopus,
latum etu. Fallitur ergo Yalesius, qui obilum eadem prorsus curo Eunomio scnsit, u i docct
Leonlii ad annuro 356 perlinere dicit. (Ant. Pagi ad Theodoretus in Hccrctkh [abutis.
r

50$

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

306

quidera occultara lenaerunt, ufi superius coniine ,

moravi; tunc lcmporis vero Arimiiii publicarunl.
,
Hc autem ex Latino sermone in Graecum con .
versii sic habct : Exposila est fidcs calholica prae , , sente domino nostro Conslautio, Flavio Eusebio et
Hypalio viris clarissimis consulibus, Sirmii dic
, ,
undecimo Kajendas Jupias. Credimus in unum so , lum ac verum Deum, Paireia omnipolentem, crea, (51),
lorei conditoremque omnium; et in unum Filium
, * Dei uiiigeiiitnin, qui ante omnia saecula, anle omne
, - principium et omne tempus quod intelligentia pcr , , cipi potest, ante omnem denique coniprehensibilem
, $ nolionem, sine passione genilus e s l e x D e o ; p e r
, qucm et saecula condita, et oumia facla suut : qui
- . genitus est ex Palre unigenitus, so\m ex solo, Deus
, - ex Deo, similis Patri qui ipsum genuit, secunduni

Scripturas : cujus gcnerationem nejno up\\U 111$
, Pater qui ipsum %enyii. Hunc uoigeniUini Filium
, Dci, nutu paterno e coelo i n lerras advenisse sci mus ad peccatum abolendum, et ex Maria Virgine
, natum, versaluin cum discipulis, joxta Palris vo , - luntatem omnem dispensalionem adimplevisse,
$ $
137 crucifixum el morluum essc, el adJnferosde .
scendentem, quae illic agenda craul disposuisse.
, Qucm conspicali tnferorum janiiores trtunuerunt.
, Qui terlia post die resurrexit, el cum discipulis suis
- versalus esl. E l camplelis quadraginla diebus as , . cendit ad coelura, sedetque ad dexteram Patris ; et
,
novisstssimo die venturus esl in gloria Patris,ut

unicuique rcddat mercedem operum suorum. Et in
, , 8piritum sanctum, quem unigenitus ipse Dei Filius
Jesus Chrislus missurum se promisii generi hu '
mano, consolatoreni et advocatum, sicut scriplum
, , ,
. cst : Vado ad Palrem meum ; et, Rogabo itlum:
ip*e alium consolalorem mittet vobis, Spiritum

. veritatU. UU accipiel me, et docebU vot ac suggcNomen veco sqbslaijitiae quod a Patri , n^omnia .
, , bus siraplicius posilum, a populo vero minime i n , telleclum, offcnsToni est plurimis, proplerea quod
- in Scripluris non continetur, placuit omnino remo-r
,T

" Joan. xx, I 7

8 T
?

Jpan. xiv, 16, 1 7 , 2 6 ; xvi, 14, 15.

VALESII ANNOTATIONES.

in Gnccara translatum adducit, lcclorem ea de re

phanium Scholasticam.
adroonere perpetuo sofcat". Porro haec verba quse
(31)

. Apud
initio posui, usque ad vocem , desunl in
Atnanasiura i n libro De synodis, pag. 875, legitux
editione Roberti Stephani; nec habenlur apud Epi- D .
VARIORUM.
\

* . Apud Athanaaium De synodis Arim. et Seleuc, pag. 721, ubi

haec fidei proiessio occurril, legitar , recte:
eraot quippe Eueebiue et Hypatius fraires, aique
adeo Flavii appellabanlor ainbo; quorum aoror
eral Eusebia, Gonstantis conjox.iCI. monacbi Beaedict. i n Aihanas. Yol. I I , p. 721.)
* ,

. In veieribus Socratis edilis, u l observarunl mouacbi Benediclini, Iegitur
. Porro
luer prima ox omnibus a Socrale recensitis Odeu
t

regulis, babet arlkulum de descensa ad iiiferos ;

qui iterum occurrit in Symbolo Goustantlaopolitano, c. 41 bojus l i b r i .
At non adeo fljrmum esl boc Yalesii argumentum : ia Apologia quippe ad ConstanUum imp.
pag. 309, epislolaoi afferi S. Atbanasius ex Latiuo
Graece versam, non lamen illud indicat. Gertun^
vjdetur, hAOQ ipsam esse fider formulam qua? a
Marco Aretbusio diclata esl, cojusque subscripliones habeolur apud Epiphanium ha3r. 73, nuin. 22.
Gra^cene aulem an Latine primo fuerit cdila, ambiguum. (Gl. Benedict. i n Athanas. loco citato.)
u

S0CRATI3

508

ven, nec ullam deinccps, cum de Deo sermo esl, :,

tubstanli* iieri mentionera, quoniam Scripturae
\
sacra nosquam meminerunl substantiae Patris et
. "
Filii. Filiom vcro per omnia similem Patri dicimus,
(32),
queraadmodum sancUe Scripttire dicunt ac doceul.
. , Qnibus recilalis, i i quibus isla non placebant, con- <
surgentes dtxerunt : < Non propterea. huc venimus
* quod egeremus fide; eam enim integram serva, * * , ;
uius quam a majoribus accepimus, sed idcirco vc , .
nimns, ut si qoa novitas cirpa illam eraerseril, eam
,
reprimaraus. Quamobrcm si ea quae reoilala suni,
, '
nibil habent novitatis, aperte jam analbemali subji ;
cite hsercsim Arianam, quemadmodum et alias ba>
. "
rcses vetus Eccles'ue regula lanquam impias rejecit.
"
Impium cnim Arii dogma tumullus ac seditiones
,
ad bunc usque diem i n Ecclesia excitavisse, orbi . lerrarum manifestissimum cst. > Uaec conditio cum ,
abUrsacio, Valenle,Germinio,Anxenuo, Deraopbik) ,
et Caio non admilterelur, penitus divulsit Eccle , .
siam. Elenim isti quidem ea quae tum i n synodo *>
Ariminensi recilata fuerant, amplexi sunt : alii
*
yero Nicsenam fidemdenao conGnnarunl. Inscri
ptioncm autem illara quae praefixa erat fldei sapra
* " (55), *
rccitatae, magnopere deriseranl. At pnecipue Alba ,
pasius in 138 epistola ad familiares, ubi ad ver-
,
bumita scribit: Quid enim dcerat doclrinae Eccle ,
six catholicae adpielatem, ulnuncdeOde inqni '
rant, et pnesentium temporum consulatum exposi ;
tioni fidei suae pra?flganl ? Ursacios enira et Yalcns
atqne Germinius id fccere, quod nec faclum, nec
* , ,
.
auditnra cst unquam apud Chrislianos. Nam cum
cam fidem pcrscripsissent quam ipsi amplecli volc- , ,
bant, consulalum prasentis anni, et mensem ac , ,
diem praenotaverunt, ommbus prudenlibos viris , ,
, ,
palam faccrcnt, fidem ipsorum non olim. sed nunc
.
primum sub Conslanlio inilium accepisse. Quippe
(54) .
illi saam ipsorum hreresim spectantes, cuncta scri ,
psere. Praterea cum de Domino se scribere pras se

VALESII ANNOTATIONES.
quam refert Epiphanius in dicla fqa3resi capile 25 :
(52) "

. Hanc poslremam partem Sirmiensis
,
bojus formulae referl Germinius in epistola ad
Rufianum, Palladiumetcseteros, his verbis: Natn snb , *
, , ,
bonce Conttantio , quando inter
, ,
quotdam cceperat e$se de fide di$$ensio tn conspeciu
D , ',
eiu$dem imperatorit, prasentibus Georaio episcopo
. Porro cum hacfideiformula
Alexandrinorum Ecclestce, Pancratio Pelusianorum,
earn, qu<B Slrmii nuper cxposita e$t coram religioBasitio epi$copo tunc Anquiritano, prcesente etiam
smimo imper. nostro Constantio, prorsus conseniire,
ipso Valente et Urtacio, et mea parvitale, post habiquifidemillam iegerini, cui subscrip$eruni
tam usque in noctem de fide dispulaiionem, noruni
ad
quinoaderanij Basilius, Marcv* Georgiut epitcopm
certam regulam perductam, Marcum ab omnibus
AlexandriWy Pancratiu* Hypstianus ei plurimi
bis electum hdem dictaste; in qua fide tic conscri(kcidentis epitcopi.
ptum eti iFilxum similem Patri omnia, ut tanctos
dicunt docenl Scripturw. Cujut integra pro(e$$ioni
(55) . Locus Alhanasii
con$en*imu$ omnet, ei manu nostra tubscripsimus.
quem aflerl Socrales, exstat initio epistoiae De synEvstant eoram subscriptionesapudEpiphanium in
odis Arimini el Seleuciae.
haeresi Semiarianorum capite22, qua3 huic formqlae
(54)
subjongi debent. Ejusdem Sirmicnsis fonnulaB . Scribendum est , cx Alhamentio ftt in exposilione fidei apud Seleuciam,
nasio.
y

VARIORUM.
v

. Atbanasius bahet , quod el Valcsiusin versiooe exprcssiC. A l i i .

309

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. 1L

310

. - ferrent, alium dominum suum nominantnl, Con . \

slanlium scilicel. Hic enim \ i m ac potcnltam i n r
(55),
pietati ipsorum subminislrabat. Sed et illum impc .
ratorem seternnm appellarunt, ipsi qui Filium Dei
' ,
sempiteraum esse neganl : adeo prae impictate i n .
fensi sunl hostes Ghristi. Scd fortassc sanctorum
, prophetaruin cbronograpbia exemplum illis praebuit
(56).
ad consules pncnotandos. Ycrum si hoc ausi fue .
rint diccrc, inscitiam suam eo maximc prodent.
"
Sanctorum enim propbelix menlionom tcmporum
faciunt. Isaias quidem c l Osce temporibus Osiae,
, 7
Joalham, Acbas et Ezechiae vixcrunt : Jcreinias
, .
vcro lemporibus Josia?: Ezccbiel autem ct Dauiel
,
Cyro et Dario regnanlibus. Alii praeterea aliis tem .
poribus propbetarunt : non Hli religionis funda, , ,
. menta jacienles. Hsec enim ante illorum tempora
jam erat: ti semper, adeoque ante ipsam mundi

constitutioncm fuit, quam Deus nobis per Christum

praeparavit. Nec Odei suae tempus designarunt :
* .
quippe qui ante ilia jam tenipora fldeles fuissenl.

Scd tempora illa sanl promissionis q u per ipsos
.
fiebat. Promissionis autem priraum ac pracipuum

, , , ' caput erat de Servatoris noslri adventu. Appendicis autem loco subneclebantur ea quae Judrcis ae
, * ,
gcntibus erant eventura. Proinde tempora ab illis
. ,
pranotata non iidei initium designabanl,sicul antea
, ,
dixi, sed ipsorum pro^hetarum xlalem, qua singuli
, ,
vaticinari coepcrant. At isti nostri temporis sapien
les, cum nec bistorias scribant, nec futura predl.
canl, ubi dixcrunt: Exposita est fldes catbolica,
* ,
. ^ statim consules adjiciant et mensem ac diem. Et
quemadmodum viri sancti rerum gestarnm ac m i n i
slerii sui lempora scripserunt : ila isti fidei sua*

lenipus adnotant. Atque utinam de sua dunlaxat
, , '
iide scripsissent: nunc enim primum ipsi credere
.
ceeperuul: ac non de calbolica fide i d ausi essent
.
scribere. Non enim scripserunt: Ita nos 139 cre
dimus, sed boc modo : Exposita esl fldes catholica,
. (37),
Ilaque consilii hujus temeritas atque audacia impfc . riliam illorum coarguit: novitas autem scriptionis
.
ab illis excogitata* par omnino est Arianas perG */ ,
diae. Etenim ita scribentes, omnibus ostenderunt
, ,
qoandonam primum coeperint credere, et exinde
,
fidem suam pradicari velint. Et quemadmoduni
,

VALESH ANNOTATIONES.
(35) . D i n ediclis e l epislolis de se ipso loquens, aeler
nitatem suam interdum dicerel, ut testalur AmHoiic eniin titulum habet expositio fldei Sirmien
mianus Marcellinus in libro xv, baud proeul ab
*i$ :
&
initio.
I n

(36) ^.
, etc., legilur apud Albaiiasium i n l i codice Leonis Allalii scriptumest ,
bro sopra citato. Quae verba ideo bic ascripsi, quod roagis probo. Paulo posl pro ,
qnod Socrates noster eaindem formulam referens,
codexAllatii el Atbanaius babent .
uiatoa istos praetermisit. Ca?.terum Conslantius
(37) > . Aeclius
aeo credulus fuit bujusmodi asaeotationibus, ut apud Aibanasium acribitur
VARIORUM.
* . Albanasii
edilio Bcncdict. legil, * Confcr baec cum hs quae apud Sozomenuin
leguntar, l i b . iv, cap. 17.

7 . , edil. Benedict.
Athanasii habet , cujus seneum Valesius in
versione expressit.

511

SOCRATIS

512

cam evangelisU Lucas ail : ^rqposilum esl edi- ,

, \ .
cmm de censu : istud quideiq edictum antea non
erat, a*q illis autem temporibus ccepit esse, e( pro- ,
posilum esl ab illo qui id scripserat: ita pum isli (38)
* ,
scribunt: Exposila nunc esl fides, declarant recenlero csse senlentiam ba?reseos ipsorum, nec anteriori '
leroporp ex^titisse. Qqod yero nomen addunt Ca- > ,
,
tholipa?, qon sentiunl se imprudentes labi in amentiam Calapbrygarum : ut quemaduiodura Uli, sic . $ *
, { ,
ctiara ipsi dicant: Nobis primum revclata est, el a
;
ppbjs incepij, lides Christianorum. Et quemadniodum
Maximillapi atque Monlaaum, sic isli pro * ,
; , &
Gbristo Constantiura sibi dominum asciscuut. Quod
, *
ti juxta illorum sentenliam ab hoc consulatu initiupi
, ;
fides acccpit: quid facient Patres ac beati marlyrcs ?Quid ipsi facturi sunt iis quos in fide instituc- , , ,
mnt, et qui ante is^os consules morlui sunt ? Qua
.
ratione eos ad viUtin revocabum, ut qua3 ipsi do . cuerqnt, $a nuuc ex^ eoryui aminis evellanl, el isla
,
qiue nunp primmn invenis$c se scribuut, illis inse .
rant? Adeo sjint inaperili ac rudes, nec quidquam
, .
a|iud norunt qiiara excusationes confiugere, easque
,
jndccoras ei improbabiles, quae illico rebus ipsis
,
confutenlyr. Jtec sunt quae Atbanasius in epistola
, ' ad familiarcs suos scripsit. Polerunl aulem studiosi,
. ,
ubi episiolam ipsam pacti fuerint, quaecunque illic
, gfaviler suni, ab auctore dicta, cognosccre. Nos
, imiiu brevitalis studio, partem duntaxat illius epi *
slola: hpc loeo posuimus. Porro sciendum est, Ur '
saciqft, Yalentem, Auxentium cum Gcrminio, Caio
alque Dewopbilo, a synodo fuisse depositos, eo C . ,
quod Arianam bapresim analhemate dainnare no *
luisscnt. Quaqi quidem deposilipnem cura isti aegro animo ferrent, ocius ad impcralorem properarunt, eant
i d c i forniulain qua> in synodo perlecla fueral, secum deferenles. Synodus vero ea qiue decreverat, impcratori per cpistolara sigiiificavit: quae ex Latino sermone iu Grascum translata bunc continel sensum,

Epistola

synodi Ariminensis ad inwcratorem

Constantium.
/
Jubente Dteo et pnecepto pietatis vestrae 140
credimus esse dispositnna, ut ad Ariminensium luctmi ex diversis provinciis occidentalium episcopi
vemremus : ut et fides claresceret omnibus Ecclesiae calbolicaa, el haeretici noscereniur. Dum euim
or#nes qu\ rect^ sapimas, contracUremas, placuil

.
(39),
, ,
'
; , $
*
, a

VALESII ANNOTATIONES.
(38) .
Melius apud Atbana- ^ perspici potest ex epistolis imperatorum, quae i n
sium legitur,
Euscbii Historia ecclesiastica leguntur. Sed cur
. Mbnlanistas emm intelligit, quibus insania ac
aliunde exempla repetimus, quam ex hac epistola.
demenlia merilo attribui solet.
in qua tot fere menda interpretis occurrunt, quot
9) " . Ha3C epiperiodi? Principium autero bujus epistol* ila volgo
fegitur apud Hilarium : Lubente ex prtecepto
stol t Ariininensis concilii cxstal Latine apud Hilarium inter fragmenta libri De synodis, unde nos
pielatit lum credimus fuiue dispositum, etc. Sed i n
versionis loco eam hic ascripsiraus. Nemini porro
manuscripto codice quo usus est Jacobus Sirmoodus
niirum videri debet, quod Graeca interpretatio a
lcgitur : Jubente Deo, etc. Quomodo eUam legil
Lalino exemplari tantopere discrepet. Ita enim a
GraBcus interpres, quem nos bic seculi sumus. Nec
Graecis intorprelibus fieri solet, quolies Latina in
immerito suspicari aliquis possit, jubente Deo scriGracum sermonem convcriunt, quemadmodoni
ptuin esse pro juvante.

VARIORLM.
.
Exslat haecepislola apud i\lbanas.
' "iraxal

/

f)c synodis, pag. 723; Sozomen. lib. iv, cap. 18;

.
Haud aliter apud Albanas., Soxom.,
Tbcodoritum lin. n, cap. 19; Nicepboruin hb. ix> Theodorit. ct Nicepborum legitur. Dubilarj iameii
cap. 1U.
lion potest, quin S. llilariue legerit,

515
HISTQMA ECCLESIASTICA. LIB. I I .
314
. ' u l fldem ab anliquitale perseverantem, quam per
, ,
propbelas, Evangelia et apostolos, per ipsum Deum
, , et Dominum noslrum Jesuro Christum, saivatorem
imperii tui et largilorem salulis laae accepimus,
, qoam semper oblinuimus, teneamus. Nefas enim
duximus, recte et juste sancitorum aliqaid rauti , lare; e l eorum qui in Nicaeno iractato consederanl
. , una cum gloriosae memoriae Gonstautino patre pie lalis Uiae. Qui Iractaius manifeslalus estel insinuatus
mentibus populorum, et conlra haeresim Arianam
4\ , tunc opposilus invenitur, u i non solnm ipsa, sed
eliam reliquae hsereses inde sinl expognatae. quo
* si aliquid deroptum fuerit, venenis baereticorum
aditus pandilur. Ideo Ursacius ei Yalens in suspicio. * , nem ejusdem haereseos Arianae veneruot aliquando,
. t suspensi erant a communione. E l rogaverunt veci , niam, sicut eorum conlinent scripla. Quam me' ,
ruerunt tunc temporis a concilio Mcdiolanensi, as (40) . " - sistentibuseliamlcgatisRoman Ecclesia?. Constan (41), tino praesenle in boc, eum magno examine fuisset
' - conscriptum, quod teuens baplizatas ad qoielem
, Dei commigravit, nefas palamas inde aliquid'mu* , *
lilare, e l tot sanctos et confessores et successores
^ , marlyrum, ipsius tractatus couscriplores i n aliquo
, ' removere, cura et ipsi prseteritorura calholtca?
141
Ecdesiae scriptorum cuncla servaverint.
''
Mansitque usque i n haec tempora, quibus pietae
, .
tua a Deo Patre per Deum et Dominum nostrum
* ,
Jesum Ghristum polestalera regendi orbis accepit.
(42) , e

(43) '
. &
,

Verum miseri liomines et infelici sensu p r e d i l i ,

iterum ausu tcmerario se praecones impiac doclriiue
renuntiarunt, e l nunc etiam conantur convellere

YALESII ANNOTATIONES.
(40) " . Articulus deest i n
BOftins exemplaribus, Regio, Florentino et Sfortiano, habetur tamen apud Alhanasium i n libro De
fvoodis.
* (41) " . Haec non satis coiiaerent cum superioribus. Sospicor ilaque bunc
locom transpositam fuisse i n Latinis exemplaribus.
Posi haec igilur verba, Venenis hmreticorum adilus
vmndiiur, collocanda esse existirao ea q u inferius
legontar boc modo: Conttantino pruetente in hoc cum
magno examine fuistet cotucriptum, e t c , usque ad
iUa, PotettaUm regendi orbis accepit. Quibus subpingenda sunt illa : Urtacius , etc.
(42) ' tr % <rvr. Supra ad caput 20 hujus l i b r i , mulla observavimae de hac synodo Mediolaiiensi prima, in qua
Ursacius et Valens ob(alo sattsfaclionis libello Ananani batresim damnaverunt. Ideai confinnant supradicli ursaciusiet Vatens inaltero libello quem Roms
postea, obtulerunt Julio papje his verbis : Jfartitcxm \Hto Acwm, etc., sicui per priorem nosirum Ztbettum, qxtm apud Mediolanum porreximus, nune
tt semper analhematizaue profiiemur.
(43)
,

Latino exemplari, astittentibus tegatis Ro~

manas Ecclesiic. Porro b i legati Ecclesiae Romanae
praBfuisse mihi videntur synodo Mediolanensi; idque
ex eo conjicio, quod Hilarius i n fragmentisscribit,
haeresim Photini iu bac synodo Mediolanensi a
Romanis esse damnalam. Quod certe non diceret,
nisi Romani buic synodo praBfuissent. De eadem
eynodo Mediolaneitsi loquilur Liberius jpapa in epistola quam per Luciferum misil ad Constantiuin
imperatoreoi: Quwest pax,
,
cum ex partibus ipsis quatu+r epucopi, Demophilut, Mactdoniu$ Eudoxitu, Mariyrius, qui anie
annos octo, cum apud Mediolanum Arii $
hmretkam noluissenl damnare, de concilio iraiis
onsmts exierunt ? itec autem epislola scripta esl a
Liberio, non anno 354, ut vult Baronius, nec r u r sus anno 555, ut affirmat PeUvius in libello de
duplici synodo Sirmiensi, sed anno Christi 556. Nam
Liberius in eadero epistola diserte testatur, Georffium tunc temporis Alexandrino episcopatu politum
fuisse. Id aulem contigit ineunte anno Gbristi 556.
Quare mendum est in illis verbis, ante annos ocie;
malimque ecribere, anle novem, quod idem
valel ac si diceret, decimo abhinc anno.
y

VARIORUM.
: sic enim Lalinc inlerprelatus
esl: u l fides clareseeret omnibiu Ecclesitt caUiolicis.
Oliiii antem quajvis ecckeia parlicularis, veram
Christt doctrinam amplexa, calholka dtcta fuil, ad
dislinctioncm hxrcticarutu in eadem forlc civilulc

locum habentium ; ut pluribus ostendil Gl. Pearsonus Expos. tymboli ., pag. 547. Rccle
Pearsoni vcrba repraesentavi. Cum Valcsio tamcii
censeo ex Latinis Grapca fuisse facla.

3*5

SOCRATIS

5!6

quod fuerat positum ralione. Etenim cum pielatis \

* 6*
tua3 litiero jusserint tractari de flde, offerebatur
, \ nobis a supradictis torbatoribus Ecclesiarom, associalo Germinio, Auxentio et Caio, norum nescio , (44) '
quid considerandum, quod multa perversae doctrinae , \
, \
conlinebat. A l vero cum videretur dbplicere qaod
offerebant publice in concilio, putaverunt aliter
esse conscribendum : et quidem haec brevi tem- , pore saepe mutasse, maniieeturo esi. Sed ne Ecde- . Qv
siae frequentius pertorbentur, placuit instilula ve- ,
tera rala atque inviolabilia servari; supradietos , , *
vero a cominunione nostra removeri. Ad instruen . b (45)
dam igitur luam clementiara legatos noelros direximus, concilii sentenliam per litteras noslras non- ,
, liaturos. Quibus boc ipsum solom mandavirous, nt
non aliler legationem perferreut, quam statuta .
'
velera permanere finnissima : ut et sapientia tua
,
cognosccret, non hoc quod promiserant supradicti
,
Yalens et Ursacius, Germinius et Gaius, si subla ,
ium fuissel quidpiam, pacem posse compleri. Quo
enim modo pax servari possit ab iis qoi paeem
, , I subvertunt? Magis enim turbatio cunctis regioni . Ov ,
bus, et praecipue Ecclesise Romanse immissa est.

Ob quam rem tuam rogamus clementiaiu, ut placi , dis auribos et sereno vullu untversos legalos no * ,
itros et aspicias et audias : neve aliquid permitlat
, .
dementia tua i n injuriam vetemm convelli, sed
(46),
manere ea quae a majoribus nostris accepimus;
.
quos ei fuisse prudentes, et sine Spirilu sanclo
, Dei non egisse confidimus. Quia isla novitale non
solum fideles populi pertnrbati sunt, venim eliam C , ,
,
inudeles ad credulitatem vetanUir accedere. Ora ,
rous eliam ut praecipias, lot episcopos 142 Q
. ' ,
Arimino delinentur, inter quos plurimi sunl qui
,
aetate et pauperlate defecli sunt, ad suam provin '
ciam remeare; ne destituli suis episcopis laborent
populi Ecclesiarum. Hoc etiam frequentius posfula, ,
mus, ut nihil innovelur, nihil mimiatur; sed raa .
neant incorrupla quae patris sanctae pietalis tuae
,
temporibus, et tuis religiosis saeculis permanserunt.
, ,
Nec jam nos fatigari aut oonvelli a sedibus nostris
. ,
tua sancta prudenlia permittat, sed quieti cum po ;
pulis suis episcopi vacent scmper postulationibus,
quas babent pro salute tua et pro regno tuo, et ,
r

ui

YALE9II 010&.
9

(44) .
Postrema vox deest D cis aliquatenosreponderet,reHqua bic supplevimus.
(46)" Hv 6i .
Nihif bic vidit
in omnibus nostris codicibus, el apud Athanasium
Graeais interpres. Lalina enim sic babent: Et ot/tac Sozomenum.
dem hmc brevt temporc sape muta$h$ manifestum est.
(45) ol . Latinus
Quse adversos Ursacium et Valentem eorumque a>eodei, quo usus eet Grcecus interpres biijus episeclas dicmitur, qui fidei iormulab novas quolidiL*
stolae, aoclior fuisse videtur eo quem nobie exhiproroulgabant, nullaro se fidem certam babere b<>c
buit Hilarius. Nara apud Hilariura haec solum hamdicio demonsirantes, quemadmodum objicit ilJis
benlur : Nunc etiam conantur convellere quod fuerat
Aihanasius non uno in loro.
positum ralione. Nos, ut Latina interprelatio Grser

VARIORUM.
, nec possont ha3C in conb UaXir ol kJlBBivcl. Ursacius et Valens
textu Latino intcrnosci ; ita hbera versione Graeca
pcenitentiam suam retractarunt in synodo Medioladonalus est. (Gl. Renediclini in Alhauas.)
tiensi, anno 555, teste Atbanasio i n Epist. ad soli .
MeJius leg.Urios. W . L O W T H .
tur apud Sozomcn. Hb. iv, cap. 18. W. Lovna.
. . Sozomenus babcl
d

St7

UISTORIA ECCLESUSTICA. LIB. I I .

518

* ' . pro pace quam tibi Divinitas pro mcrilis tuis pro ,
fundam ac perpcluain largiatur. Legati aulem no ,
stri el subscripliones et nomina episcoporum vcl
, (47)
legatoruai perfereut; sicut iidem alia scriptura
"
inslruent luam sanclam rcligiosamque p^uden \
tiara.
* \ ,\
. *
, (48). , , , ,
( , . "
, ^,
, .
, * '
* , \
, . ,

(49)
, * a concilio scripta, el pcr episcopos missa
. \
fucre. Yerum Ursacius el Valens cum advcnlum
,
iilorum praevertissent, concilium ipsum apud impe ,
ratorcm criminati suut, oslensa Illi iidei formula
. * quam secum atluleranl. Imperalor vero, cujus aiii , mum jampridem occupavcrat Ariana perGdia, ad ^
vcrsus synodum commotus est : Yalenlcm autom
. ,
el Ursacium multis honoribus affecit. Proinde qni
.
a synodo missi fueranl episcopi, diu illic hxserunt,
cuin nullum ipsis responsuro darctur. Tandem ver:i
*
imperator per illos qui aderant, haec ad synodum
rescripsil :
e

,
(50) ^
Constanlius, victor et triumOhator, Augustus, mit,
'
versis episcopis qui apud Ariminum conveue.
runt.
' C
Precipuara nos semper curam gerere divinas ac
,
vencrabilis legis, ne vestra quidcm sanclitas igno . *
ral. Verumtanicn viginti episcopos a vestra pru
dentia inissos, qui lcgationem vcstro noinine ob * ,
eundam suscepcrunt, haclcnus nobis videre non
.
Hcuit. Urgel enim nos c\peditio adversus barba. ,
ros : el quemadmodum nostis, aniino ab omni cura
, ac sollicitudine vacno diviiiae Icgis negotia trafciv.
ctanda sunt. Quamobrcm episcopis mandavinius,
* ,
ut reditam nostrum Adrianopoli exspectarent;
b ,
ut postquam ca quae ad rcmpublicam pcrtinenl,
m

VALESII ANNOTATIONES.
(47) .
tate non sotum fideles populi perturbati stnit, verum
Boc loco Gisecom interpreteui secutus, Latinnni
etiam infidelet ad credulitatem vetantur accedere. Al
^templar bujusepistobecorrexi.Namin fragmentis Grascus interpres pro, credulitatem legit, crudclitfilarii vulgo bic locus Ha legitur : Ne vel permittatem, sicul ex versione ejus apparet.
cUmentia tua juravetera convelli. Scd in manu(49)
.
Melius
aerioio codicc quem vidcrat Jacobus Sinnondus, ita
apud Albanasium scribitur ^ .
fcgebatar: Ne vel atiquid permittat clementia tua D Neque enim probabile est episcopos divinitatem
tMjuriam vetetum convelli. Unde nos veram lectioimperaioris dixisse.
atm odorati sumus.
(50)
.
Haec epistola Con(48)
. Graviler
stantii, una cum responsione cpiscoporum A r i m i W> lapeos est Graecus inlerpres. Latinum enim
nensiura exstat apud Atbanasium in libro De synoexemplar bujus epislobe sic babet: Quia ista novidis sub fioem.
y

VARIORUM.
. Atbanasii cditio
.

Benedict. . babet,

319

SOCRATIS

320

rccle fuertnt conslituta, Umc deuium quae ab illis ,

suggesla fuerinl, audirc atque expendere valeamus. . |&
Inlerim vero nequaquam molestum sit veslrse gravi, , W
t a t i , corum rcditum prcestolari, u l cuoi reversi

fucrint noetra ad vos responsa referenlcs, ea quae ,
ad utililalem Ecclesiae calholicae pertincnt, ad .
exitum perducere possitis.
*,
Has litteras cum accepissent episcopi, in hunc
modum rescripscrunt:
*
143 Accepimus lilleras clemen&e luae, donime
c ,
impcrator, Deo charissiuie, quibus signiGcas ob pu- ,
bjicoruoi negotiorum necessilatem tibi non licuisse ,
hactenus legatos nostros ad conspeclum tuum ad- *
millere; jubesque ut eorum redilum eo usque ex- , *
spectemus, donec pielas tua per illos cognoverit ca
quae sunt a nobis convenienter majorum noslroruin * .
iradUioni decrela. Nos vero nunc quoque profile- ,
murbis liUcrisetaffirinamus, nullatenus nos a pro- .
posito nostro discedere. Id enim eliam legatis nostris .
niandavimns. Petlmus autem ut placido ac sereno
,
vullft tum presentia medipcritatis nostrae scripta
jubeasperlegi, lumea quaeper legatosnostros rnan- . &
davimus, benigne suscipias. Caelerum mansueludo , .
tua nobiscum juxja inLelligil, quantus sit ubique * ,
inoeror atque Iristilia, proplerea quod felicissimis ,
temporibus luis tot Ecclesia? episcopis suis sunt dc- .
stilula?. AUpie idcirco obsecramus ilerujn clemenliam ,
|uam, doioine Deo[ cbarissime imperator, u l anlp , biemisasperitalem, si quidem id pietati tua? placuc- , ,
r i l , ad Ecclesias nostras remeare oos jubeas: qua- tcnu omnipotenti Deo, et Domino ac Servalori no- ' , ,
slro JesuCbrislo, Filio ejus unigenilo, solenines pro
,
imperio tuo. prcces una cum populis celebrare pos- , *
simus, sicul ct aplea semper fecimus, el nunc cum
,
tnaxime facere oplamus. *

,
His litterie scriplis, cum aliquanluluin lemporis
, ,
substitissenl, et imperator nullum ipsis responsum
.
darcl, singuli ad civitales suas redierunt, At

imperator jam quidem antea in animo habebat,
opinionem Arii per omnes Ecclcsias disseminare;
,
tum vero maxime studens id perficcre, ut illa re , ,
liquis omnibus prevaleret, discessnm episcopo .
rum conlumeliam suam inlerpretalus e s i : con, ^
icmpluni ab illis se esse dicens, eo quod praeter ipsius sententiam concilium dissolvissenl. Quapropter jy .

Ursacio acValentieorumque asseclis quidvis contra
, Ecclesias agendi liberam poteslateni dedil. Exposi
lionem autem fldet quae lecta fuerat Ariroini, ad Ec ,
clesias Italise mitti jussit, mandans u l quicunque
. (51}
subscribere ei nollenl, pellcrentur Ecclesiis, et i n
'
corum locum alii substiluerenlur. Et primus quidem
VALESII ANNOTATIONES.
(51) . Fallitar hic Soejus locum subrogatus; sed diu anlea, anno C b r i s l i
crales. NOD eniui post Ariminensem synodum L i - 55G.
berius in exsilium missus est, et Feltx diaconus in
VARIORUM.
f
,
sed stylo inulluin diversa. Naui Lalinc priiiunn
.
Apud Alhanas.,
dala aliain apud Athanasium ct Socralcui, aliaiu
, , hcec Epiapud Tbeodorilum inlcrpretaltoiicm lmbei.
icovi acceperunjy tribu* re\ercntibn$. Sequcns epie . Liberius, palria llomanus, Angusti
fiola et apud Theodoritum lib. u, cap. 20, cxstat,
iiliu^, post excessum Julii, in Ronianum ponlifloeiii
1

SSt-

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. l f .

, ; , - Liberius Romanac urbis episcopus, cum fidei illi

sixtov ! ,
consensum accouiuiodarercnuisset, in exsilium m i t ,
titur, Felice ih ejos locuni ab Ursacianis suflecto.
' (82) , Qui 144 P
Ecclesiac Roraana* diaconus.
. ot , Arianain lunc amplexus perfidiam, ad episcopatus
*, , - bonorem promolus est. Noiinulli tamen affirmaiu,
. - illum opinionem Arianam minime amplexura esse,
* , sed vi ac necessitate compnlsum ordinalionem sus cepissc. Tunc igitur ia Occidenlis partibus, rebus
.
novis ac lumuUu plena erant oronia: cum alr qui (53),
dem exlruderenlur et in exsUium mitlerentar, alii
.
vero in eorum sobrogarcntur locum. Atque baecge , rebanlor v i et auctoritate impcrialium edictorum,

" , quae ad partes eliam Orientis transmissa sunt. Caele -

rnm Liberius haud multo post ab exsilio revocatus,
. sedem suam recepil, cum popnlus Romanus, sedi , tione facta.Felicem Ecclesia expulisset, et imperalor
, ,
licet invitus assensum illis prebuiseel Ursaciani
, *
vero, reliola Ilalia, ad Orienlis partes transgressi,
, Nicen venerc, quod est oppidukn Thraciae. Illic modico lempore commorati, aliud in eo loco fecere
(51) *
concilium. Et expositionem fidei quae lecta fuerat
,
A r i m i n i , in Graecum sermonera transferentes, sicui
* , i m

e s s < l t

VALESII ANNOTATIONES.

$l)Kal
rt) 'Apetarn
, In Regio
ice qao oeus est Robertus Stepbanas, post vorem , tria puncla superne notata sunl, qua? aliooid bie deesse significant. Nos ex duobus optimis
codidbasFloreniino ac Sfortiano, insignero lacunam
kyos loci sopplevimus. Porro Felicem diaconum,
qoi in L i b e n i locnm ab Acacio subrogalus est,
lanqoam Arianum faisse contendit Raronius, sed
Artanorain dantaxat communione pollotum. Idem
afirmal Theodoritus i n Hb. n Historiae.
(53)
.
Scribewdum polo . -

(54) "

.
Legali Ariminensis synodi qui ad Conslanlium
missi fuerant, cura corrupli fuisscnt ab Ursacio et
Yalente, concilium celebrarunt in oppido Thraciaj
Nicse * vi Idus Octobris, Eusebio et Hypatio coss.
1 In quo concilio primum qoidem excommunicationis sentenliam, quamAriminenses episcopi tulerant
adversus Yalenlem el Ursacrura ac reliquos, resciderunt; eosque catbolicos esse ac semper fuisse
pronuntiarunt. Deinde formulam fldei naeretieam
promulgaverunl. Exstat pars actorum in iragmentis Hilarii sub fineni, ubi et nomina qualuordecim
legatorum recensentur.

VARIORLM.
Kal. Junias ann. 552 electus esl. Scriptis mox
luterie orientales episcopi ipsum i n partes siias
pertrabere magnopere sategerunt. Yerum ille coacta
noaitae synodo onentalibus rescripsit, se iis conscntire non posse; diaque sane Alhanasii caosam
damnare constanter recusavit. Anno 555, Mediolamim accersitus Conslantio viriliter restitit; qui
njm post longum cum eo colloquium babitom, nec
prece, nec preiio, nullis rationibos nec ullis prowteu* minlsve bominis aniroum flectere poluil, ad "
Beraeam Tbraciae urbem depOrtari jussit, subrogato
ei Feftce archidiacono, quem Acacius Cxsariensis
Romae episcopum ordinan curavit; bominem quidem i n fide catbolicum, sed qui Arianis commaBfooem non denegavit. (Guil. Gave ad ann. 552.)
rde eliam Atbanasium i n BUtoria Arianorum ad
monachos, p . 567. Prolixum colloquium inter Con^ u i t i u n i e l Liberiura refert Theodoret. lib. u ,
. 16.
* . Dum
iiberios Beroes exstlio versatur, Romam Gonaotios venit, atque triumpbantis raore urbem i n ^ressus est 38 Aprilis anno 557. Tum matronae Rooaoae honorabiliores et senatori, detreciantibus
oftlciam viris, Conslanlium supplices adeunl, redi(uiuque Liberii pnesuiis sui obnixe postulanl.
Ule respondel, adessc Felicem urbis episcopum ,
vfnifn lanto muncre dignum. Gui illae, invisum omn

nibus Felicem esse, nec nquam se pogse eo deduci,

Ut cuih ejusmodi viro societalis vel communionis
quippiam habeanl. Gonstaritius autem u l rem pergratam Romanis ediceret, jubet reyocari Liberium,
et una cum Felice Ecclesiam nioderari. Qua condilione cum risu cxcepta, etcontra clamanle populo
Unus Deus, unus Ghristus, unus episcopus, postulatum ille plebi concessit. IU auteni habct Sozomenus, noit nisi re cumcpiscopisdeliberala evocandum statuit Liberium, et quidem ea lege Ci
eonditione, ut orientalium antc sententiam amplcxarelur. Taudem poslquam exsulaverat Liberius
duobus et amplius annis, c l iam miscriarum et
periculorum quse suslinuit, isedio superalus, vim
et verbera passus, niuiiaque Dcmopbili el Fortunaliani importiinilate \ictus, dolendo humana? fracilitalis exemplo cadit, Albanasium daronat, et
Homoeusionislarum formulae quain nuper Sirmii
condiderant, subscribit, anno 558, idque se fccUsc
daiis ad orienlales, aliisque ad Ursacium et Valentem liltcris leslatus est. Romam rediit magno cum
populi feaudio; Felice vel a senatu vel a plebe urbe
expulso. Yixit post reditum annos novcm, dicmque
clausit supremum vin Kal. Oclob. ann. 566. Sepultus via Salaria in ccemelerio Priscillae. ( C l . Monacbi Benediclini Vit. S. Athanas., el Guil. Cave in
Libcrio.
Suspicor scribendum esse Nice.

SOCRATIS
suprt relulimus, conflrmarunt simul ac publicar u n t : ab universali concilio dictalam esse vulgantes
fidem, quae ab ipsis edila eral in oppido Nica;: co
consilio ut nominis similitudine simpliciores deciperent, dum puUnl eam esse fidcm quae apud N i csara BUbyniae urbem conscripta fuissel. Verum
bujusmodi commentum nibil ipsos j u v i l : paulo post
enim detecta fraus est, ipsique omnium ludibrio expowti permansere. Sed de his qua! in Occidentis parlibus gesla sunt, bactenus dicla sufficiant. Transeamusnunc ad narralionem eorum, quae eodem lenipore sunt in Orienle gesta. Hinc autcra samcndum
osl sermonis exordium.

, ;

(55) >,
*
. *
'
.
, .
. ' .

. AIF.
,

.
01 '
Arianae factionis episcopi cx imperialibus cdi
clts roajorem sumpscrunt aiidaciam. Quanam autcm
. ralione conciliura cogere aggressi sint, paulo post
, .
diclurus sum. Prius tamen ea percurram quae ab
iilis anle synodum gesla sunt. Acacius quidcm ct ' .
* ,
Palrophilus, pulso Maximo Hierosolymomm episcopo, Cyrillum in ejus locam subslitueranl. Mace ,
donius vero vicinas Constanlinopoli civitales ac .
provincias subvertit, ministros sccleris sui quod (5G) ,
conlra Ecclcsias designaverat, ad sacerdolia pro-
movens. Et Eleasium quidem Cyzici ordinavit epi- .
scopum ; Nicomediae vero Marathonium, qai prius quidem diaconus fueral sub ipso Macedonio : caele- * ,
ram in constituendis virorum ac mulierum mona- ,
sleriis cgregiara operam navaveral. Sed quonam C . " modo vicinas Conslautinopoli provincias el urbes
Macedonius everterit, jam dicendum est. Hic igttur , ,
cum cpiscopatura ea ralione quam supra retulimus,
, ,
occnpavissel, cunctos qui idcm cum ipso sentirc *
nollenl, innumcris malis affecit. Nec solum Calbo-
licos perseculus est, veruro etiam Novalianos, gna- , .
rus eos quoque fldem ac doclrinam consubslantialie .
145 CAP. XXXVUI.
De Macedonii i&mtia, et tumullibus ab eo coualalis.

TALESIl ANNOTATIONES.
(55) (. Leco . Et paulo
post ubi scribilur , lcgo
, quomodo legil cliain Epiphanius et Chrislopborsonus.
(56)

. Ilic
locus in primis nolandus est. Ex eo enim colligimus
episcopum urbis Conslanlinopolilanac ordinandi jus
jam tum habuisse per Hellespontum ac Bithyoiam
ante conciliura Constantinopolitanum. Idem etiam
probatur ex geslis Eudoxii cpiscopi Constantinopolilani, qui Eunomium Cyzicenis dedit episcopum.
San^ episcopis Byzantii plurimum auctoritalis ac
potenti* accessit, ex quo impcralor Constantinus

eam urbcm suo pominc appellavil, et seniori Ronuc

xqualem csse voluit. Eusebius quoque Nicomcdicr.sis cpiscopus ad eam scdcm translatus, non modicum ei increwcnlum attulit. Fuit enim omniura sui
temporis anlieiitum poleniissiraus. Porro hoc loco
monendus esl lcclor, scribcnduin videri , e t c , queniadmodum legit Epiphanius Scholasticus. Nisi dicanius
transposilabic esse vocabula, ut sxpe acciditin bis
l i b r i s : ct locum ita construendum esse,

, ctc.

VARIORUM.
i . Videtur legendum,
. W . L O W T H .
. Eusebii Paraphili ia episcopata Ca3sariensi successor, Maximum Hierosolymorum episcopum jure metropolitico a sede sua amoviti ut
existimat Ant. Pagi, quia Maxirans vicinos episcopos ad synodum evocarat, cara Athanasius anno
519 Alexandriam pergeret, absquc permissu ejusdem Acacii: ejusque in locum subsiiluit Cyrillum
k

tanqaam Arianae factioni deditum, cum tamen is

(ut postea constilit) ab ista h*resi longe aiicnus esset, anno 550. Aliler autem Thcodorilus dc ordinatione S. Cyrilli, Hisl. lib. n , c. 26, lib. v, c. 9 . Dc
Maccdonto vide supra cap. 6 et 16 hujos l i b r i .

.Vcrleudum, qui pro Ecctesia contendunt, qui Ecclesia p a r tes tulandas suscipiunt. Eadcm phrasis occurril U\1

fra,

cap.

40.

W.

LOWTH.

815

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. U.

ZU

, . amplecli. 1 ergo una cnm illie vexali, inftoieranda

, ' . - perpessi suntmala.Etepiscopusquidemeoruni, no * mine Agelius, fuga sibi consuluit. l l u l t i vero pielale
,
insignes, comprehensi ac tormenlis subditi sunt, eo
. , quod cojemunicare cum illo recusarent. Post cru . - ciatus autera, miseros homioes secum comniunicare
, per vim adigebant. Ligno entm injecto ora hoiui. Oi ,
num diducentes, sacramenta ipsis ingerebant. 111 i
. vero quibus ea vis adhibebatur, cruciatum hunc reliquis omnibus multo graviorcm censebant. Ma , .
, , - lieres porro el pan ulos abripienles, sacro baptismo
initiari cogebant. Quod si quis detreclaret aul con ,
tradiceret, elatim verbera , posl haec vincula et
, .
, carceres, et alia atrocia subsequebantur. Ex quibus
unurn aut alternm retulisse contcntus, Macedonii
,
. et corom qui tunc lemporis pravalebant, ssevitiam
, el immanilatem auditoribus dijudicandam relin . " quam. Mulierum quae cum 146 * commuuicare
, , renuissent, obera in arca comprimenles abscinde [57) , bant. Aliis muHeribuseasdem corporis partes parlim
. ' , ferro, parlim admotis ovis supra modom fcrventibus
. combnssemnt. Novum hoc tormenli genus, ncc a
gentilibus adversus nostros nnquam usurpalum,
, - isti qui se Cbristianos profilcbantur excogilarunl.
. " - Hsec ego ab Auxanonle audivi, viro admodum lon . gaevo, cujus ettam in superiore libro mentionem
, - feci. Qui Novatianorufn quidem Ecelesiae presbylcr
. " fuit. Caeterum se quoque innuraera mala ab Arianis
, passum esse dicebat, anteqaam presbyleri dignitatem adoptus fuisscl. Nam et com Alexandro Paphla , ,
- Q gone, qni una cum ipso monasticam vitam dege . " bat, se in carcerem conjecium mullisque verberibus
affectum fuisse; ac se quidem tormenta sustinuisse
, (58), dicebat, Alexandrum vero ex dolore vcrberum in
* , " carccre interiisse. Hujus sepulcrum nunc est ad
. - dextrum latus navigantibus in Byzantium sinum qui
, , Geras cognommalur, prope flavios : ubi etiara est
, Novalianomm ecclesia, Alexandri nominc insignila.
- Porro Ariani cum alias mullas ecclesias in diversis
. " , civiialibiiseverleront, jubenle Macedonio, tum iUam
, Novatianorum qure Conslantinopoli sila est juxla
(59) . , Pelargum. Cur autcra hujus ccclesiae specialttcr
, mentionem fecerim, dicam boc loco, sicutab Auxa . " nonle proveclae admodum aelalis vtro didici. Edi

VALESU ANNOTATIONES.
(57) 6 . In codice Leonis AUatir bic D prwgelidus. Sic eum locum correxi, seculus scrip(&
locufl iia legitnr : lectionis vestigia : nani vulgata leclio, cujus auctor
. fuit PetniB Castellus, sensu eroni caret. Mos fuit
Verum ego nibil mulandum censeo, lantnm - veterum ventos nominare a locis ex quibus spirant.
Sic Argestera Albenienses vocarunt Scironitem, eo
raalino scribere.
uod ex Scironispromontorio flaret, ot tradit Strabo.
(58) . Idcm dicit Polybios i n
U icitur Ceratas ventos dicXoe est a Byzantinis,
ibro quarlo Uisloriarum, et Slrabo io libro sexto.
quod ex promontorio Cerale flaret.
leras scilicet sinuro esse vicinum Byzanlio, sic d i (59) " ,

clam a cervini corna sirnilitudine. Plinius tamcn

codice Leonis Allatii scriptnm est, .
promontorium ita vocat situro in eo sinu. Cui conntit Amroianus MarcelHnus in libro xxn. Qui lo- , Epiphauius quoque Scbolaslicus Auxott&quia vulgo corruptissimc legitur, nec in editione nium scnem vocat. Sed iu buius capitia exordio et
aoslra adhuc eraendatos est, bic prout legi debel, in libro vocator Auxano. Ab hoc autem Auraa me apponelur : Et promontorium Ceras, prcelucen- none, quaBcunque de Novatianis passim in Historia
itm nattbus veltetu constructam celsius turrim : qua~ sua narrat Socrales, narrat auiem qotmpluriuia,
prvpter Ceratas appeliaiur wntus inde tuetut oriri acccpisse mibi videtur.

g
#57
SOCR TIS
clum hnperaitoris et Macedonii violenlia ecelesias ,
Homonsianorum disturbari praeceperant. Edictum
.
igilur el violeiHia huic quoquc ecclesiae ruinam m i ,
nabatur: et instabanl i i quibus ejus rei exsecutio ,
mandata faerat. Mihi vero mirari subit, Myn ardo-
rem ammi ac sludium Novatianorum quod erga
,
ecclesiam suam declararunt tum benevolentiam
.
quam erga illos ostenderunt i i , qui lum quidem ab Ariaitis ccclcsia fuerant ejecti, nunc vero pacate et , \
tranquiile ecctesias obtment. Cum igitur, ut haec *
ctiam ecclesia destrucretur, urgercnl i i quibus Id
,
muneris erat injunclum, ingens homiaum turba eo . *
confluxit, tum NovatianorUm , lura aliorum qui
idem cum ipsis senliebant. Gumque ecclesiam suam ,
diruissent, eam i n alium locum iranstulerunt. Hic .
auiem locus situs est ex adverso Gonstanlinopoleos;
,
appeHattir autem Sycae, ct tertia decima est urbis
.
regio. Porro ecclesiae translatio brcvi admodum
*
lempore facta esl, cum maxinaa hoiuinum oiultitudo , . iocredibili alacriute eam transporlarel. Alius enim , ,
legulas, lapides aliws, alius materiam, 147 &1' & , ;
aliud quid sumens, Sycas deferebat. Sed et mu-
lieres et tenera adhuc eelas manum operi adniove- .
bant; voia se solvere arbilrantes, et maximo du :
ccnles lucro, quod Deus rerum sibi consecralarum
,
fidos custodee ipsoe esse voluisset. Hoc igitur modo , ecclesia NovaiianorUm ea lempeslate Sycas irans .
lata esl. Postea vero mortuo Constantio, Julianus , ,
imperator locum Novatianis reddi jussit, e l eccle- . .
siam reparare eis permisit. Rnrsus ergo populws
.
eodem quo prius tnodo reportatis materiis, eccle , ,
siam in pristino loco rediflcavit. Gumque pulchrio- . ,
rem eara fecissenl, Anastasiam cx re ipsa appellari , .
voluerunl. Et heec quidem ecclcsia poslmodum , ut
dixi, regnante Juliano excilata est. Tunc vcro el (60), .
Gatholici et Novaliani simul utrique expulsi sunl.
,
Quamobrem Gatholici in iis quidem ecclesiis in qui- ,
bus Ariani conveniebant, orationem facere abomi- * ,
nabanlur. In aliis autem tribus ecdesiis, tot cnim
, ,
ecclesias i n urbe regia babent Novatiani, conve- . "
nienles Gatbolici una cum illis orationem celebra- *
bant : parumque abfuil quin penitu9 unirenlur, . $
nisi Novatiani,vetus serrantes mandatum, id facere
,
detrect&ssenl. Vemm in reliquis rebus lanta se mu- .
t

VALESII
(60)
. Omnino scribcndum est . Quod miror a Chrislopborsono aniinadversum non fuisse. Porro incredibile mihi videtur quod bic narral Socrates, Gatholicosscilicel orasse m ecclesiis Novatianornm. I m posuil, ut opinor, Socrati nostro senex ille Auxano,
qui id quod a quibusdam fortasse Gbrislianis parura
caulis factum faerat, universis Gatholicis afliniit.
Nibil quippo magis conlrarium est ecclesiaslicae d i -

sciplinse, quani cooimunicare cum baeretici9, sive i n

sacramentls, sive in precaiione. FaUuntur autem
nieo iudicio, qui ex hac narratione colligunt Socratem Novatiantim fuisse. Imo vero ex hoc loco m a n i feste convincilur eum fuisse Catbolicum. Nam Catbolicos semel alque ilerum bic appeilat
, cosque Novatianis opponit. NovaUanos
igitor extra Ecclesiam fuisse cxistimavit.

VARIORUM.
'Arcuriaciur.
Alia fuit bac ab illa Anaslasia
aGregorio Nazianzeno Gonstanlinopoli condila, et
aiiam ob causam sic dicla. nempe quod fldes langucscens antca el moribmida illic revixisse visa fuc-

r i t . De qua ipsum vide in Viia sua, pag \l e l o r m tione xxxn. Niceta3 eliam annot. in verba illa, vC, , el Guil. Cave in Greg. Nazianz
. Eleu9ius Cyzici, Mocsia; ad Propot^
t

520

HlSTORlA ECCLESIASHCA. -

LlB. It.

539

$ -:3>, tuo prosequebantur bencvolentia j u l pro seinvicein

, \
morlem oppetere parati essent. Ulrique ergo simul
.
exagitali sunt, non solum ConstaMinopoli, veruin
. in aliis eliam provinciis ac civilalibus. Elenim apud
*
Cyzicura quidem Eleusius, loci illius episcopus,

eadem qoae Macedonius adversue Cbristianos perpe ,
ttare cceplt, undique eos fugans atque exogitans.
,
Quio el ecclesiam Novalianorum in urbe Cyzico fun ,
ditus evertit. Macedonius vero sceleribus suis culroen imposuit bujusmodi: nam cum audiissel, in

provincia Papblagonia et precipue apud Mantinium,
,
, - quamplurimos esse addiclos seclae Novaiianoram ;
simulque iutelligerel fieri non poese ut lanta horai. ,
, nUm mulliludo pef ecclesiaslicos viroe pelleretur,
quatuor numeros mUitum imperatoris praecepio i u
,
, Paphlagoniam n i i l l i curavit, quo i l i i armatoruni
0

, *
, *
, , .
,
.
.
, ,
, , .
,
, ,
* .
, *
* *Q
, -

roelu perculsi Arianum dogma susriperem. Sed qiii

Manlinium incolebanl, ingenti ardore ad seclae SUJB
defensionem incitati, desperatione lanquam lch> asi
sunt adversos milites; lnullique i i i unum agmen
collecti, longis falcibus arreptis ac securibus et quidquid ad manum erat, inilitibus occurrerunt. Commiseo igitur proelio, ex Papbktgonibus quldeiO mulli
occubuerunt; 148 milites vero, paucis exceptis,
caesi sunt universi. Haec ego ex rustico quodam
Papblagone accepi, qui se proelio interfuisee dicebaU
Sed et alii multi Paphlagones idem affirraanL Hujusmodi sunt Macedonii praeclara facinora, qose pro
Cbristianorum religione gessii: caedes videlicet,
pugnae, captivitates et bella civilia. Porro boc fa-

. * ^ cinus Macedonii, non solum apud eos qooe injuria

affecerat, verum etiam apud suos juslum contra
(61) .
ipsum odiuto excitavit. Ipsum quoque imperatorem

offendit Macedonius, tum ob banc quam d i x i , tum
, (62)
. , ob aliam bujusmodi causam t jEdes in qua erat arca
, * qtoae imperatoria Constantini reliquias continebat,
. - ruinam minari videbatur. Alque idcirco tum i i qui
' , in aedem introibant, tum qui illic manebant et pre cabanlur, maximo in metu erant constiiuti. Mace , . - donius igitur imperatorisreliquias transferre statuil,
, - ne arca fuina violaretun Quod cum populos fieri
. cognoviseet, impedire conatos ost, nefas esse dicens,
imperatoris ossa transferri: perinde enim esse ac si
,
, f\ eflodereniuri Stalimque populus duas in partes d l YALESn ANNOTATIONES.
(6l)*Hcarotr8taol.
Hujusloci D dicunttir . Quam inlerpretalionem
m eoj da t: i-o debetur
*~v*~* codici
~At*i Allatiaoo.
Nam in "noslris
"-
non probo. Magis placet inter
eodicibus Florentino ac Sfortiano hic locus nna dunprelari eos, qui morantur diolius m ecclesia, et
taxat voce auctior erat, boc itiodo :
oratiOnis Causa illic sedent. Si quis lamen aedi , elc. Sed lacunam inlegrara supplet codex
tuos Inlerpretari malit, non magnopere repugnabo.
ABatii, cai coneenlit Epiphanius Scbolasticus. Sic
(62) " ar \. Epiphanius vertit:
eaia v e r t i l hunc lociim : Ideoque aulodet ejus et
Ne arcam ruintt casut comprinteret* Sed in codice
mi ud orationem intrabant, positi $ub ttmore,
Sfortiano scriptnm inveni , quod magi
Couodes inlerpretatur Epipbanios, qui a Socrate
probo
:

VARIORUM.
iidee nrbis a Macedonio facius episcopne, prios in
pxiatio splendide militaverat. Vir bonus fuisse dicilar; aeerrimas lamen in vexandia iis qui FUiuro
Pairi consubstanlialem profltebanlur. (Sozom., lib.
PATROL. GR. L X V n .

it* cap. 20.)

. Photius babet !
. Nicephorus <
Sozomen. .
0

SOCRATIS
\ts** rsl : hi nmlam noxam ex IransJatione inferri ' . , adartri aftnoabant; illi conlra, iropium id esse
toaltodtbam. Convenerant illoc eliam Homou- . '
siaai, palam obsislcntes ne id fieret. At Macedonius * \ .
parvi pendens cos qui reluctabanlur, imperatoris
cadaver i n ecdesiam in qua condilum est corpus ,
Acacii martyris, transfert. Qao facto, populi duas ,
I n partee divisi ingens muJlitudo ad ecclesiara illam (65) ,
concarrit: et cam adversus se invicem arabae parles .
, ,
etetissent, protinas ventara est ad manus, tanlaque
homintim caedes facta est, u l ecclesise illius atrium ,
sattguine torapleretur; puteus quoque qui erat in .

alrio, craore redundaret, et saoguis in conjunctam
porticum efflueret usque ad ipsam plateam. Irapera- , .
lor vero de hac calamiute certior factus, adversus .
Macedonium excanduit, tum propter eos qui occa- R
buerant, tum eoquod Macedonius ciira ipsius con, .
^ensom, cadaver patris eui loco roovere ausoe fuisset. Relicto igitur in Occidentis partibus Caesare
Juliano, qui regionnra iUarum curam gereret, ipse i n Orientem proficiscitur. Sed quomodo Macedonius
brevi posiea deposilue sit, pro tanlis sceleribus tam exiguas luens poenas, paulo post commemorabo.
CAP. XXXIX.
condlio apud Seleuciam Uauria
urbem coacto.
Impraesentianim vero dicam de allera synodo,
*quam aemulam Ariminensis concilii in Orientis parilibus fieri iiqperator edicto suo prseceperat. Iaitio
quidem placuerat, ut apud Nicomediam Bilbyniae
-cpiscopi congregarentur. Vcrum quominus eo loci
^convenirent, irapediniento fuil ingens lerra motus,
quo Nicomediensiura civitas corruit. Id contigit Da~ciano et Cercale consulibns., quinto Kalendas Se149

. \

.
,
'
, . ,
. , , *
.
(6),

VALESII ANNOTATIONES.
(65) . Henc locam restitui ac C est: Tua vero illustria tmf, et prmtanthra ouam
trpplevi ex optimo codice Leonis Allatii. Nostri ut exrtingui pouint. Nam et consulatus, et honoret ab
emm codices mhil muiaul. Sed cum vulgatam le- imperatoribus prcebiti, et imperalorum allerwt oeictionem prorsus insulsam viderein, non dubitavi
dem fuiise discipulum, attenus vero magisttum ; adi n textum admittere scripturam codicts AHatiani,
HCBC pulchriludo ctdium, et lavacrorum tum mullitudo
qliae eic habet:
tttm atnplUudo ac venustas: ha*c, inquam^ omnia no , , etc. Tantam ait men tuum perpetuo retinebuni, etiamsi corpvs recesSocrates fuisse hominum csedem, ut atrium eccle- serit. In epistola autera centesima quadragesinia
* i Sancli Acacii humano sanguine complerelur, sexta ejusdem Hbri boc Datiani exstat clogium :
elputeus qui erat in alrio, cruore redundaret; o l - * qne sanguis e. puteo in vicioam porticum, indeque , . in plateam efllueret.
,
(64) . Scribendaro esl ,
. Sic enim vocatur in Faslis cbneularibus, ,
t t apud Ammianum Marcellinum. Fuit bic inter . <1
pracrpuos amicos Libanii, ad quem plurimas epi- tsi : Tot enim ac talia audire viro qut tot reqna
tolas scripsit Libanius, qcae leguntur in lib. iv erexit, el quamplurimos quidem homines beneficiiM
auxit, neminem vero nnqvam kssit: qui prudentia
<ejus Dpifttolarum. In epist. 71 ejusdem libri Libanius consulalum ejus comroeniorat, et iraperato- quidem aniecellii, gloria vero nominU $ui terras ae
ruro, alterius quidem di&cipulum, aiterius vero ma- D maria implevit, homini cordato majn* est pnttentigistrura fuisse d i c i l :
bus cuncltt opibus ac futuris. Et in fine ejusdcm
. , epistoire cumdem Datiaoum Conslantinopoli quidem
. , , domicilium habuisse signiftcat : in urbe tamcn A n . " , tiochena et in suburbanis dojtnos habuisse ac pne*
-., - toria, foniibus c( lavacri ornala;ad qiue viseiidji
; , . ld illuni invitat.
TARIORUM.
,
^
Nicomedia clades, Mihyttite urbium m a . Htdem diebut < tnotus
I n j , inquk Ainmian. Marccllinus, lib. xvn, cap. 7 .
horrendi Macedoniam' Asiamque et Pontum assi- cu|s verba. hominum et aediflciorum stragem g r a dw$ pulstbus oppjfta tnulta concusterunt, el montes. pbice deraonsiranlia, bic repraesentassem, ni inelus
Inter monumenta tamen mulliformhim wrumnamm esset ne leciorem a proposito nimium abducercnu
%

&3

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. l t .

. - pteinbres. Deliberarunt igilur de ItansTerenda sv*

nodo in vicinam tirbem Niceensiuin. Sed cam hoc
.
coiisiliam ipsis displicuisset, visum 9* politis ut
:
apad Tarsum Ciliciae convenirenl. Cum vcro neqee
41 , 1
islad placuisset, in urbe Isauria? Selencia, qua*
t ", , Aspera rognominatur, conciHum celebrarunt. Hoc
Oasi. (65)
autem iactom est eodem anno quo Ariminense con* \ . cilium, consulato Eusebii et Hypaiii. Convenertint
. illuc episcopi numero centoin et quinquaginla.
- Aderal una cum illis Leonas quidam, vir in palatio
imperatoris conspicuus; sub cujus prsesenlia qua>
, (66), '
, slionem de fide proponi, imperator edicto suo jus. scrat. Sed et Lauricius dux niilitum per Isaariam,
adesse jussus faerat, at episcopis, si quid vellcnl.
, . prseslo esseL His igilur pra3sentibus congregaii

episcopi die quinia Kalendas Octobfes, sub gesto
, tum confectione disputare cceperont. 150 Aderani
, ' enim etiam n o l a r i i , qui singulornm dicta notts
. Uv '
exciperenL Ac singata quidem quae lum gesta suni,
,
in collecianeis Sabini studiosi lectores perquiranl,
. $ ubi baec fusius exposila leguntor. Nos enim summa
. dunlaxat rerum capita strictim percurretnus. Prin*a
(67) , - die com convenissent, jussii Leonas ut unusquisque
. proponeret quod vellet. Sed qui aderant, nuttani
, movcndam esse qiraestionem dixere, priusquam ad-*
. veoissent i i qoi desiderftbanlur. Quippe desidera, , bantor Macedonius ConstaiUinopoleos, Basilhis An->
, , cyrae, el alii quidam episcopi, veriti ne ob crimina
. - accusarentur. Et Macedonius quidem laborare se
. * ^ morbo dicens aberat. Patrophilus vero oculorum
, dolorem prelexebal: eamque ob causam in stibnr^
* * bano Seleucise sibi necessario manendom esse. Alii
. denique aliam absentia? suae causam afferebant. Sed
quoniam Leonas istis eliam absenlibus proponen , ,
dam esse nibilomintis qiwestionem dicebat, subje* ,
cerunl iterum qui aderant, se nullam omnino quae .
stionera moturoe esse, nisi prius babila esset quae , slio de vila ac moribus eorum qui accusabanlur.
, .
Accbsati enim jam anlea fuerant Cyrillus Hierosc*
.
lymorum episcopus, Eustathias Sebastiae in ArmeT

VALESU ANNOTATIONES
<65) Tovto 6 tr . Hoc loco non D
levis occurril dUBenltas; nam mina quldem urbis
Micomediffi contigit Daliano el Gereale consulibus,
anno Gbristi 558, mense Augusto. Concilinm autem
Beteuciae celebratum est sequenti anno, Eusebio et
OypAUo consolibus, mense Septembri. Non icitur
nxio eoderaque anno baec acciderunt. Quare scrioendom videtur . Aut si vulgalam
I m i o n e m relinerc quis voluerit, intelUjere oporitbil eoncilium episcoporum apud Seleuciam eodem

anno celebratum esse, quo Ariroinense concilium.

(66) * Leonas nic qoaBStor iuil sacri palatii : Lauricius vero coraes isauria?, ut testatur A m inianus Marcellinus.
(67) \\ . Scribendum est
. Quod licet leve sit, nolaiw
dum laraen fnit, ut studiosus lector, si forte alibi
id mendum occurrerit, occurrit aulem saepissime
in bis libris, id per se ipse corrigat, nec uos accaset
negligentiae.

VARIORUM.
4 .
Atbonas. t)e synodls Arim. et
M e a C i :
. ; , ,
XBtA ,
* ,
.
Sclenaa Asptrte hav acta swi. Men$i$ erat

Romanis $, ab JEguptin Thoth, Hacedonibns Gorpimus nominatus : aecimaQue sexta mensh

secundum ASgyptios, qua qui vocatt fu&ant, conve. tiraniqueibi epiuopi cent%m uxagintc*
Male igitur in Valesii versione mox legitur centuni
quinquaginia. Porro de svnodo Seleuciensi vido
Sozom. lib. iv, cap. 22, etTheod. lib. n, c* 26i

SOCftATIS

535

S56

nia, et alii quidara. Qua ex regravis inler eos qui \

. aderant conlenlio exorla est. Nam hi quidem vilam
eorum qui io crimen vocali fuerant, prius disculiendam esse dicebanl: i l l i contra nihil prius esse
quaerendum censebant, quam de fide. Contenlionem
,porro excitavit varia imperatoris sententia. Proferebaalar enim ejus littene, quibue nunc de boo
capite priae quaereadura esse aiebat; nunc de islo.
Cum igitur bac de re inter se contenderent, factam
est disstdium episcoporum. Atque baec fuit origo
et cau&a cur Seleuciensis quoque synodus -duas in
partee dirimeretut. Et alterius quidem partis duces
crant AcaciusCaBsareae Pala3stinaeepiscopu8 Georgius
Alexandris, Uranius T y r i , et Eudoxius Antiochia?:
^quibus triginla duntaxal alii conseniiebani. Allerius

01 pov
.
.
,
, . ;
, !
. ,

. *
,
, , , -
.
,
, vero partis prinqipes eranl Georgius Laodices i n (
^ ol . '
Syria episcopus, Sophronius Pompeiopolis in Pa- ,
phlagonia, Eleusius Cyzici; quos major pars seque ,
batur. Porro cum praevaluisset sententia u l de fide , .
prius quaereretur, i i qui a parlibus Acacii stabant, 01 ,
Nicsenam fidem penilus abrogarunt; aliam vero *
conscribendam esse significaronl. Alterius vero
.
partis episcopi, qui et numero superiorefc erant, in
,
reliquis quidem omnibus Nicaenum conciliuna sus-
cipicbant : solam aulem dictionem onsubslaniialis ,
reprehendebant. Gum igitor magna verborum con- ,
tentione inler se certassent usque ad vesperam, . .
,
tandem Silvanus Tacsensis E c d e s i prasul elata
voce dixit, nullam novam fidei formulam conscribi ,
qporlere, sed illam quae Antiocbiae in ecclcsiae de- , ,
dicatione scripta easet, ratam e*&e debere. Hoc ubi
.
^lictum est, Acaciani e concilio se gubduxerunt. ,
Alterius aalem . parlis anlistites fidem Antiocbiae ,
.
criplaipprotulerunt: q u a l 5 1 perlecla condlium
co die dimissum est. Postridie cum i n ecclesiam ,
.
quae Seleuciae est, convenisseiU, ocdusis foribus,
perleclam fldei forraulain subscriptione sua confirmarunt. Pro episcopis aulcm nonnullis qui abcraot,
subscripsere diacoui et lectores, quorum opera approbaturos se fidei formulam abecoies professi erant.
t

< 0

. '.

CAP. X L .

"Ori kr ,
'
,

.
,
Acacius vero com suis seclatoribus id factura reprebendebal, eo quod clausis ecclesiae foribus sub- , scripsis&ent. Quippe aiebat, Ea qiue in occullo ge- . , , ,
runtur, reproba sunt et suspecla. Hoc autem ideo . ,
dicebat, quod in anuno baberel allam fldei forroulam , loco ilUue promulgare : quam quidera paralam pe- & ,
nes se babebat, et Lauricio quidemac Leonae re- $ .
cioribus jam antea recilavepat: caeterum omnl elu- dio conlendcbat, ut h&c sola vim atque aucloriia- .
lcm obtineret. Haec acta sunt secundo die, nec am- '
plius quidquam. Tertio dic Leonas rursus operam
,
dedit, ut ambae parles in unum convenirent. Quo
.
qiiidem die nec Maccdonius abfuit Constantinopo ,
lilanus cpiscopus, ncc Dasilius Ancyrae. Gum igHur
, ambo isti in eamdem partem conccssisscnt, iterum

Acaciani ad concilium occurrerc noluerunt : ex
, .
VARIORUM ANN0TAT10NES.

.
Semiarianot inlclligil, quorum dux eral Casilius A o Qualiter Acacius Ccetareas eptscopus in Seleueiinsi
synodo aUam fidei expotUumem scripterit.

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . I I .

61 , ,
^ 61 .
* ,
,
,
. ' ,
,
,
, ) ,
,
,
,

convenlu ejitiendos prius esse diceotes

558*
t

tum eos

qui jam antea depositi, tum illos qui i n pneseolia

accusati erant. Posi multam oltro citroqae conlenlionem, cum hsec senlentia tandem praevaluissct,
i i qui in crimen vocati faerant, egressi sunt: Acaciani vero introiere. Tum Leonas libellum sibi ab
Acacio Iraditum esse d i x i t : dissimalans inlerim,
quod esset expositio fidei, nonc occulte, nunc
aperte superioribus repugnantis. Cum silentium ieciseent bt qui aderant, quidvis polius quam fidei
formalam eo libello contineri eiistimantes, tuoc
recitatus esi Acacii liber de fide cum prooemio^
qui sic habet: Nos quidem cum apud Seleuciam
Isauria? ex imperatoris mandalo convenissemus
besterno die, boc est, ante diem quintum Kalendas
, Octobres, omni sludio laboravimus, ut cum omni
, modestia pax Ecclesiae servaretur, ct de fide placid*
,
tractaretur juxta propheticas et evangelicas vooes.
. . quemadmodom Deo charissimus imperator noster
, Gonslantias prsecepit: nec quidquam praeter sacras
,
Scripturas i a ecclesiasticam fidem induceretor. Sed
* quoniam in concilio noonulli alios ex uostris injuria
' *
affecerunt, aliis os obtorarunt, negata eis loquendi
' * libertale, alios invitos excluserunt: cum tamen ei
,
quosdam qui depositi fuerant secum baberent, quos (68),
dam pneter Ecclesiae regulam ordinatos ex diver
eisprovincussecum adduxissent: adeo ut concilium
, * - undique compleretur tumultu, stcut vir clarissimus
'152 provinciae praeses Lauricius, et vir clarissimus
r

, Q
, *
.
,
*
*
; ,
, - ,
.
*,

comes Leonas ipsi suis oculis viderunt: ob eain

causam haec inlerloquimur: Nos non refugimus autbenticam fidem quae Antiochiae in encaeniis promulgata est, eam utique profereates, licet patres.
noslri ad propositum de quo tum quaerebatur convcnerlnt. Cxlerum quaadoqaidem hae voces
el muitos superioribus temporibus turbarunt, atque etiamnum Uirbant: ac proterea nuper a
quibusdam invectum esse dicitur , idest.
dissimilitudo FUii a Patre : idcirco homousion quidem et bomoeusion, tanquam voces a sacris Lilleria
alienas rejfcimus: anoinoeon aulem anatbemate dam-

VALESH ANNOTATIONES.
(68)
. Hic D mus Scbolasticus, uisi quod Leonam praponit
locos incodiceLconie AJlatii auctior legilur bocrooLauricio, rectius sine dubio. Atquc ita prorsus
d o ,
legiiur apud Epipbaoium in baercsi Semiariano , - rum, cap. 25, ubi haec professio fidei iniegra re . Quam lectionem coofirmal Epiphaferlur.
VARIORUM.
cvranus: quos quidem a synodo Sardicensi depo t o e legimus, non autem ab aliquo Arianorum
conventu, quod sciam. Athanasius autem Basilium
Ancyranum et cnm eo sentientes, ut ab orthodox i * , verbls potius quara r e , discrepantes, purgal
libro De synodis ArUn. e l Seleuc. p. 705. W .
LOWTH.

. Habetor baec fldci professio

apud Epiphaniam baeresi 75, c.25, et Niceph. Hb.
ix, cap. A5.
* zov Ylov & . \ boc differual confcssio fidei
sviiodo Sirmiensi tcrtia, ann. 557 promulgala,

Seieuciensis, de qua bic agilur, et Constanlinopolilana eodem anoo cdita; quod Sirmiensis Filiuni
Patri einiiicm pronuntiaverit: v i d .
supra cap. 56. Haec Seleucicnsis Filium Patri similem generalibus verbis sccundum Scripluras dcfiniverit, Anomceos tamen damnarit: Constantinopolitana eadem de similitudine F i l i i cum Patrc,
q u Seleuciensis, aifirmabat; Anomoeos tamcn
anatbemali minime subjiciebat; etlam quam
de Deo pncdicare vetabal. Porro qualie
esset Filii cum Palre similitudo ex scn6U Arianorum luculcnler exponit Euscbius Nicouicdiensis^
Arianx factionis siguifcr, in Epist. ad Paulinuro

351

510

SOCRATIS

iiamus, onmesque qui istiusmodi suni, cxtraooos esse , "

ab Ecclesia censemus. Similem autem Patri Filium .
esse plane confitenmr, secundum Apostolum qui de ,
Filio ita dicit, Qui est imago invisibiUs Dei". Confi- , . .*

temar igilur ct credimus in unum Deum Patrem
oronipotentcm, factorem coeli et terrae, visibilium ,
c l invisibilium. Credimus eliam ia Dominum no- ,
sirum Jesum Chrtslum, Filium ejus, sine ulla pas- , , , , ( * '
sione ante omnia saecula ex eo genitum: Deum Ver- , ,
bura ex Deo unigenitura ; luraen, vilam, veritatem .
aiqoe sapientiam: per quera omnia facta sont in ,
coelo et in terris, tam yisibilia quana invisibilia. * , ,
Hunc in fine sseculorum ad abolendum peccatum
carnem assnmpsisse credimus ex sancla Yirgine , , Maria, et hominem factum esse, passumque pro *
peccalis nostris : dein resurrexisse, et assumplam )v . >
,
in coelum sedere ad dexteraro Patris : atque iterum
,
venturura esse cum gloria ut vitos judicet ac mortuoe. Credimus eliam in Spirilum sancutm, quem , ,
etParacIelum vocavit Servator ac Dorainos noster, *
pollicltus se illum discipulit suis missorumesse paulo , ^
postdiscesaum suum : quem eliara mleit: per quem .
sanctiflcat cunctos credentes in Ecclesia, et baptiza- , *
tos in notnine Patrta, et Filii, ei Spiritus eancti. Eos (69).
,
autem qui praeter istam fidem aliud quidpitm prodw
, *
cant, abEcclesia catbolica alienoscensemue.Haecest
,
}53 formula
ad> Acacio edita. Cui wibscripsere
*um Acacius ipse, lum ejusfaulores, totidem nqmero , .
, ^
quot superius commemoravi, Curo aaicm recitaU
sset, Sophrooius Pompeiopoleos Paphlagonise epi*
acopus proclamavit his omnino verbis : Si propriam *
, , ,
quotidie senlentiam exponere, id fidei expositio
. $<.
ost, deslituct nos regula veritotie, E l Sophronius
quidem tunc isia d i x l t : Ego vero afflrmo, si ab inw . ,
,
tio de Njcaena fide ita sensissent tnm i i qui ante
' , ,
istos vixerant, turo qui illos subeecuti sont, cessaturam fuisse quaeelionem omnem et contentionem, ,
nec violenUim et ralionis expertcm tnmultum in . * ,
Ecclesia fuisse valitanim. Sed quemadmodum isla . ,
, **sc habeant, prodemioiibus judicandum relinqno,
fidei

CoK , 45.
VALESn 008.
(69) Elrai

- D
. Ultiraa vox abest a nostris codicibus; eam , >,
quc ex libris Cbrislopborsoni primi addiderunl tvpo . Dciu^e
graphi Genevenses. Sed cum in nullo manuscfiplo sequUur aliud caput hoc modo : oi
codice reperiaturbaec lectio, eam fidenter expunxi. , ,
Apud Epipbanium vero in baeresi Semiarianorum, et
, apud Athanasium i n libro Desvnodi&Ariminiet Se- , . Sed
leucise ila legitur hic locusi non dubilo quin scribendum s i l : ot
. Qtiemadmodum etiam in codice Alla , etc. l d est: Quoa atneu)
tiano scriptuni inveni. Post bsec autem verba, secum hac fde prorsus consentiat ea /foV#, axw mtprr
((uuntur apud Epiphanium nomina episcoporom apud Sirmium dictata e$t coram religiosmimo irnqui huic formulae gubscripserunt, numero circiter peratore nottro, norunt quicunquc eam fidem tVprquadraginta. Sed ante illas aubscriptiones adjef i a l , cui *ubtcrip$erunt hi qui aderant, Basilitts,
cluin est quiddaro, quod hic merelur ascribi. Sic Marcus, Georgiu* eolscopm Alexandria, Pancra(iu$
igilur habet editio Dionysii Petavii:
et Hypfitianm et plurimi Qecidentis epi*copi
t

\ARJ0RUM.
apud Theodoril. Hb. i , c. 6: , inquit, ) ,
-

. Nalur et virhtle prorsus dtver*

, ad perfectam tamen simititudinem natitra?
virtutisque (nctoris rit cxmditum. W. Lovrra.

341

BISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

542*
, , . Tunc lemporis vero, cum plurima ultro citroque e l
,
de hac re et de illis qui accusali erantdicta fuissent,
.
coDciliura dimissum est. Quarlo iterum die cum
! omnes in unum couvenissent, eadem cum pervica cia dispulare coeperunl. Inler quos Acacius sentcn ,
tiam suam exposuil his verbis: Cum Odes Nicaena
. jaoiprideni serael ac deinde saepius mutata sit, iiihil
etat quominus nunc quoque alia conscribatur
, (70), *
fidcs. Ad haec Eleusius Cyzici episcopus: Con , cilium, inquil, impraesenliarum congregatum est,
(71),
non ut ea discat quae jam olim didicit, nequc ut
.
fidem suscipial quam prius non babuil; sed fidei
,
palrum insistens, nec vitae nec raortis lempore ab
.
ea unquam recedet. Hujusmodi verbis advcrsus
*
Acacii sententiam occurrit Eleusius, fldem palrum
, , appellans cam quae exposita erat Anliocbix. Venim
(72); 01
buic quoque respondere quispiam possit bis verbis*
-, Quomodo eos qui Antiochiae comenerunt, patrcs
, , appellas, Eleusi, qui illorum patres non agnoscis?
, Nam b i certe qui Nicaeae convenerunt, et consubslaii , ' tialis fidem suo consensu firmarunt, magis propric
. ? dicerenlur palres: quippe qui el praeccsserint lem , pore, et illos qui Antiochiae poslea convenerunl, ad
.
sacerdotii dignitatem promoverinl. Quod si hi qui
, Antiochia? fuerunt congregati, patres suos rejece ; r u n t , isti qui eos sequunlur, non animadvcriunt
, ., se parricidas sequi. Quonam aulem modo eorum
. ordinationem lanquam probam ac legithnam susce ; - perunt, quorum fidero velut falsam ac reprobam
.
rejecerunt ? Nam si ilH non habuerunt Spiritum
*^ *<"* ~*~->~
.
-~*
.
VIJV^.

sancUim qui per ordinationem infunditur, isti saccr

dotium non acceperunt. Quomodo enim accipere

, potuerunt ab iis, qui non habebant quod darenl?
Haec non iramerito quis possil objicere iis, quae tura
, .
nirsus
, , ab Eleusio snnl dicta. Post 154 ^
qoaestionera transilierunl. Nam quoniam Acaciani
'. , in formula fidei quae fuerat recitala, Filium Patri
simileni esse dixerant, quaerebant inter se qua in re
. *
FiJias essel similis Palri. Et Acaciani quidem sola
, ,
, - volunlate similem esse dicebant, non aulem sub, . stantia. Reliqui oiones, cliam substantia similem
, f , * Patri esse Filiura asserebant. De bac quaeslione inter
; , - se altercantes, lotum diem contrivere. Acaciam
confutabant, quod i n libris quos a se scriptos
, , .
j ) ediderat, Filium Patri peromnia sirnUem cssc dixis, ,
set. Quomodo, aiebant, ncgare nunc audcs Filii cum
.
Patre simililudinem secundum subslantiam ? Tum
. Acacius: Neque ex recentioribus, inquit, ncqae ex
!
vetuslioribus quisquara, ex libris suis judicatus esU
3 3 0a

a l i a m

VALESU ANNOTATIONES.
(70) tya , In codice Florenlioo e l Allaliano scriptum esl: . EpipbaAioe autem Scbolasticus bunc locum tta verUt:
Prtjtstns concilium celebratum est non ut mathema
iucat; sic enim legeodum est, u l jara antea obscrvavi.
(71) . Aot scribendum esl,
accealu in primam syllabam rejeclo, aut ,
u l firribilur in codice Florentino. (7i) xai isteirur
.
y

Delenda videtur particula , <juae eensum lurbat

potius quam adjuvat. Certe Epipbanius Scbolasticus cam non agnoscit. Sic enim yerlil : Quomodo
patres hos nominas, Eieusi, cum illorum non
recipias patres ? In codice aulem Leonis AUatii, bic
locus ita perscriplus est:
; aosaae ullo seusu. Sed nosiram
craendationem connrmal codex Sforlianus, in. quodeest particula , ut ad latus libri sui notayil
Holstcnius.

515

SOCRATIS

Cam dia acrjter ac subtiKter de hoc capite dispu-

lassenl, nec UIIQ modo inter se convenirenl, surgens Lconas concilium dissolvit. Hunc finero habuit
synodus Seleuciensis. Postero enim die rogatus ut
ad consessura veniret, recusavit, ab imperatore
missum se esse dicens ot concordi synodo inleresset. Quoniam vcro nonnulli inter vos dissident,
inquit, ego adesse non possum. Abite orgo, et i n
ecclcsia garrite. Quo faclo Acaciaqi magno id
docentes lucro, ulterius adesse noluerunt. AJterius
autem pariis episcopi cum in ecclesiam comrenissent, Acacium ad concilium vocarunt, tjt causa
Cyrilli Bierosolymorum episcopi judicarelur. Sciendum enim est, Cyrillum jam antea accusattim fuisse;
qua autem de re, nequeo dicere.Caelerum depositus
esi, propterea quod saepius in judicium vocatus, duo-
bus conlinuis annis non comparuerat, accusaiioncs
reformtdans. Depositus Lameq nihilominus, appellatiooi,s libello ad eos qui ipsum deposjuerani, misso, ad
majus jpdiciura provocavit. Cui quidem appel)ationi
eiiam imperalor Coostaotius astipulatus esl. Solus
igilur ac primus omnium Cyrillus, contra ecclesiacanonis consuetudinem, appellationem, sicut ia
publicis judicils Qpri solet, interposuit. Ac tum quidem Seleuciae aderat, paratus judicium subire. Et
qb banc causam episcopi Acacianos ad consessum
ocabant, quemadmodum paulo ante dixi, ut rebus
^xaminatis, communi consilio senteotiara proferrent. 155 Nam et alios perinde accusatos cilaverant, qui ad partes confugerant Acacii. Sed quoniam
aepius accersili venire detrectabant, episcopi qui C

541

, 6 .
^, , , *
, \ .
, , . 01 ,
, , .

, * ,
,
, ;.
" ! , ptov *
.
,
~
(75)
, *
.
.
, , (74) .
,
.
, -
, , (75),
(76) ,
,

, ,

VALESH ANNOTATIONES.
(73) .
Imo rogatas.
(75) . Scribendam est diu ante Cyrillum DonatistaB a judicio Arelatensis
concHii provocaverant. Sic eniro Constantinus i m - , ex Athanasio in libro De synodis Arimini e(
perator 111 episiola sua de iisdem loquilur: 0 ra- Seleuciae, pag. 880, et ex Epipbanio Scholaslico.
bida furom audacia! Sicut in causis gentilium *o- Ita quoque nominatar apud Epiphanium in haeresi
Semiarianorum, inler episoopos qui Acadanaj lidei
iety avpellationem interpoiuerunt.
7) "
subscripseruol.
(76) ^ .
I n codice Floren-s
. Hoetoca duae lineas qua? in vulgalis editiouibas deerant, suppleviuius ex codice Floreutino tino et Allaliano rectius legitur . Sic
r t Sforliano. Quibus consentit versio Epipbanii enim vocatur ab Atbanasio et Epipbanio, ac P b i Scholaslici. At Christophorsonus prorsus infclici-. lostorgio. Hic cum episcopalu Chsercfcapcnsi exutus
ler huDC locum suppleveral ex conjeelura. Unde fuisset Ln concilio Seleuci celebrato, postoa ab
Eunomiania episcopus Palaestinae esl ordinatus,
apparet, Christophorsonum nullos manuscriptos
ut tradii idem Philostorgius. De Leontio TripolU
Socratis codices babuisse, sed varias dnntaxat letano mulia babes apud Philostorgium.
clroncs ex marginibus excusorum oodicum cor-
VARIORUM.
, . Macnam exercuit
litem Cyrillus cum AcacioGaoeariensi de jure metror
politano quod Cyrillus ecclesia? sux veluli sedi apostolicaB asserere voluit, reclamanle quidein consueludine, et ipsius NicaenaB synodi canone septimo. Saepiua idcirco in judicium vocatus non comparuit: inde
ab Acacio et synodo Paeleslina depositus, pratenlo
quidem alio erimine, quod grassante fame in pauperum usus tbesauros Ecclesiaj vendiderai, c l in
bis sacram etoiani aurcis filis contextam, a Cpnslanlino M. buic ecclesioe donatara. Ab iniqua
Acacii sentenlia provocavit Cyrillus ad majus j u diciuro, aslipulante ipso imperatore Constantio.
Anno> 559, in synodo Seleuciensi, Acacio superior
fuit; sed in conciliabulo paulo post Conslantinopoli
t l b i l o , incrusialis prionbus calqmniis, novis^ue

addiiis Aeacius illum kerum deposuit. (Guil. Cavc

in Cyrillo Hierosol.)
"

.}\
canonem apostolicum 74, qui bic
staluit:
.Episcopum viris fidc atgni$ ob aliquid accmatum, ipsum ab cpi$copis vocari ett. Et $i %t quidem ttiterit tt ($
vel conmctus fuent, statuatur pmna. S* anHm
catus , secundo etium voectur, miitis ad
ipsum duobus. Si autem etiam iic non obedient, vouiur % tertio, duobtu ad eum rursxts
miuis epi$copis. Si aulem vel sic contumax se non stitmt, synodm ea qua videntnr adversus eum pronnntiet, ne Incrifaccre videatur dum
judicinm subterfuqit.

345

HISTORJA ECCLESIASTICA. -

L I B . .

5;

, in concrlio erant, ei Acacium ipeam deposucrani.

,
et cum illo Georgium Alexandria episcopum, Ura (77), nium T y r i , Tbeodolum Gbaeretaporum in Pbrygia,
,
Theodosium Pbiladelpbiae in Lydia, Evagrium Mity. * lenas insulae, Leontium Tripoleos Lydise, et Eudo , , , - xium, qui prios quidem Germaniciae fuerat episcopus,
, , , , \ posteavero ad episcopatum Anliochena; urbisirre , , pserat. Patrophilutn quoque episcopatu abdicarunt,
. eo quod a Dorotbeo presbytero accusaius, el ab
; \ - ipsis ad causam dicendam citatus, non obtemperas , - set. Et bos quidem deposuerunt: Aslerium vero,
,
Ensebiam, Abgaram, Basilicam, Phoebum, Fidelem,
, . " Eatychiam, Magnum, et Euslbalium a communione
, , removeront: decernentes ut in illo statu permane . ,
rent, donec prsestila satisfaclione, objecta sibi c r i , - mina dilaissent. His rebus peractis, cum de episco (78) pis quos ipsi deposuerant, ad singulorum Ecclesias
, * scripsissent, Eudoxii loco Annianum Antiochiae con . etituunl episcopum. Quem mox comprebensura Aca, , ciani Leonse ac LauricLo tradiderunt. Ab his Ule in
*.
exsilium missos est. Ea re commoli episcopi qui
Anniaaum ordinaveranl, conteslatorios libeltos apod Leonam ac Lauricium adversus Acacianos depotaenint, qaibos denuntiabantviolatum esse judiciara synodi. Porro cum nibil amplius perficeretur, Conttantinopolim profeeii sunt, u l imperatorem de iis qwe deoreverant, certiorem facerent.
. '.

\%

.
- Q
*
, ' (79)
(80). !
, ,
* (81)
%

CAP. X L I .
Quomodo Acaciani, imperatore ab Occidentii jwritoat
, Constantmopoli conqregaii, Anmium$em
fi(Um nonnullb additis conprmarini.
Etenim imperator abOccidentispartibus reversus,
in ea urbe commorabatur : quo eliam tempore praefectom urbis ConsUntinopolitanae primum constituit
Honoratam, exsttncto proconsulatus officio. Yeram
Acaciani 156
iNos praeveniseent, cabunniati
sant apod principem, docentes non admitti ab iilia D>
c

VALESII ANN0TAT10NES.
777) .
In ejus cmm substilutug est Philippus quidam presbyter
ScylbopoliUnus, ut testalur Epiphanius in haeresi
Seinbriaoorua).
(78)
. Scribendom est
ana voce . Sic vocant Gneei libellos
conlesutionis sen protestatioiiis, qui apud acta
deponi solebant. Exemplum bujosmodi hbellorum
kabemus ad calcem epi&tote Athanasii od solitarios. Caelerum duos contesUlionis libellos a concttio oblatos puto; altcruro Leonae comili; alierum
Lauricio prassidi Isauriae.
(79) ' . De hoc ita scriptum est
in veieribus Faslis, quos sub Idatii nomine edidtt
iaooboa Sirmondus : Eusebio Bupaiio. His conwxtibus primum processii Constanttnopoli pmfeclu*
, nomiru Honoraiut, die Iaus DtcembrU.
Qwe i n Chronieo Alexandrino Grece iranslata Tegvaxnr in bunc naodum; , *( ' . Ubi
^ p t k e m errorem notabit sludiosus leclor. P r i m , qood dixit aaclor bujus ChroMd, a i r o dtcere debulsset. Alterum, qaod
feyteuibreni posait pro Decerobri.
($)

.
Ante(fnam Conslantios imperalor praefectum nrbis in*Hiitftset Con&UntinopoIi, Europa provincia, cnjus
capui lunc crat Coiislaotinopolis a proconsule re^

gebatur, ut boc loco teetator Socrales. De hoo

troconsule loquitur Alhanasius in Apologetico de
uga sua, non procul ab initio, obi ail imperatorem
Goostantiuni scripsisse lilteras ad Donatum proconsoleiu contra OWmpiam episcopuro Thracix.
In epislola quoque imperatoris Constantii, quam
scripsit ad senatum et populum Consiantinopolitanum de laodibus Tbemistii, mentio fit hujus proconsulis. Sic enim scribitur ad calcem epistolae :
Obtata esl epistola pro ThemUtio clariuimo,
philosopho, in $ Kotend. Seplemb. co$$*
Arbetione ei Loltiano. Legii Jmiinut
clariu.
proconsul. Sed el iit Menologio Graecorum, die undecimo raensis J u l i i , mentio fil Prisci cujusdam
proconsnlis Europae in Thracia, temporibus Diocletiani.
(81)

'

, etc, Hunc locum Musculus ila verlit : Acaciani vero iltos proevenerant, coram imperalore
accusaveranty illumque de eo ituiruxerani, quod fidet
ab illis exposita recipienda non essei. Eumdeni
sensum ia inlerpretalione sua secutus est Cbristophorsonas. Potest lamen hic locas aliter v e r t i ,
in nunc scilicet modum : Acaciani vero cum xllot
prcevenmeni, calutnniaii sunt apud principem, docentes non admitti ab MU fidcm quam ip$i expo*ui$~
seni. Id esl iidci formularo qua3 praeiixos babcbal
consules.

547

SOCRATIS

348

dem quam ipei cxposuissent. Qoamobrero indignalus ,

iiuperator, eos dispergere conetiluit, legc lala praeci- , ,
piens, ut quicunque inter illoe publicis functionibus , ~
erwu obnoxii, ad pristinam conditionem redigcren- .
lur. Nam ex illis alii municipalium ordinum, alii , ,
diversorum in provinciis officiorum functiooibus (82). erant aslricli. His i u perturbalis, Acaciani Constan- ,
linopoli diulius immoranles, aliud coucilium co- , *,
eg^runt, accersitis episcopis Bithyniae. Congregati .
igilur antiuites uumero quinquaginla, inter quos (85),
cral Maris episcopus Cbakedonis, fidei formalam ,
Arimini perlectam, cui praeOxi erant consules, con- . *
iirniaruut. Quam quidem boc loco inserere super- , .
vaciium csset, si nihil dc suo iUi adjecissent. Scd
, quoniain noiinulla ei verba aUexuerunt, neoeesariura .
o.nnino csl ut bic denuo ascribatur. Est aulem b u - (&
jnsmodi :
Grcdimus in unum Deum Patrem omnipotenteni,
ex quo sunl omnia : et in unicum Filium Dei, anlc
omnia eaecula el anle omne principium, genitum ex
Deo: per quem omnia facta sunt, lam visibilia, qoam
iiivisibilia : eumque soluro unigenilum ex Patre natura esse, solum ex eolo, Deum ex Deo : similem ei
qui ipsum gcnvil Patri secundum ScripUiras : cujus
generalionem nemo uovil, nisi solus qui illum gcnuit
Patcr. Hunc unigenitum Filium Dei scimus a Palre
missum descendisse dc ccclis, sicut scriptum esl, ad
destructionem peccati atque inortis ; el ex Spiritu
sanclo nalum de Maria Virgine secundum carneni,
et cnm discipulis conversatum, et universa dispentalione juxia Patris voluntatem impleta, crucifixum,
mortuum acsepultum eese, etad inferoe descendisse:
quem el ipee orcus exborrqii. Qui etiam tertio post
die surrexU a moriuie, et cum 157 discipolis versatusest: tandemque completis quadraginta diebus,
assumplus esl in coelum, sedelque ad dexteram Patris, extremo resurrectionis die venturus in gloria

r I ,
, *
,
oV ,
,
, ,
,
. ,

, ,
. ,
, ,

, , ,
*
$ . "
, '
,

VALESH ANNOTATIONES.
(82) 01 . Sup- sed quadam servitute nexi erant, dooec raissionem
ple . Quod cura non aniconsecuti eesent, ut docet Suidas in :
madverlissent interpreles, totum hunc locum per- sic officiales isti, qui arbanam militiam sequebanperaon acccperunt, Quid essenl , jam pridem tur, eranl quasi condilionales, et militi suae f k n iuonui in Annolaliouibus ad Ammiaoum Marcelli- ctionibus obnoxii : eorumque prodia, perindo ao
nura : corpora scilicet officialium sive apparito- decurionuo), onertbus illis tenebantur obslricta^ u l
r u m , qui prasidibus et provinciarura recloribus D patet ex Godice Tbeodosiano.
apparebanl. Horum munus eral tributa a provin(85) ,
i n Chronico
cialibus exigere, et senientias prasidum exsecuAlexandrino sepluaginta duo episcopi synodo Conlioni mandare. Porro quemadiuodum i i qui armata
etaatinopoiitajra intorfuisae dicuntur, anno C b r i mililia? nouien dederanl, sacramento niiliiari astrisli 560.
cti tenebanlur, nec plenam babebant libertatem,
VARIORUM.
*
.
Mense Deccmbri anni 559 incboata est haec synodus III Constantinopolitana, et in seqaentem annum ^ontinuata. Erant duae in hac synodo factioaes; Semitrianorum una, qui Filium Patri , Aetianorum altera, qni Filium esse contendebant. Vicil Semiarianorum pars. Inde Aelius
mox cxsilio mullatus : damnatum ejus dogma :
denique fidei formula syuodo Arimiaensi oolala,
confirmatur pancis addilis, nempe u l neque subHantia> neque hypoaasis de Dco dicerctur. Exsut

epislob synodalis ad Geor^ium Alexaodris epi&copum de daninatione AeUi ejus diacoui, Tbeod.
tltst. Ub. n , cap. 28, Concil. tom I I , pag. 805.
Confer. Sozom. l i b . iv, c. 64. (Guil. Cave vol. U>
p. 119 ; Ant. Paci ad ann. 559.)
J .
banc formulam apud Albaoas.
De svnodis, pag. 747, Tbeodoril. H U i . l i b . u ,
cap. 2 1 , et Nicepb. l i b . I X , cap. 44.)
,

. Hic ct sepultura el descensus ad infero&
distincte prjedicantur

549

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I I .

320

, Palris, ut reddal unicmque mercedem operam suo ,

- iii
- Spirilum
-
rum. Et
sanctum, quem ipse unigenilus
,
Dei Filius, Christus, Dominus ac Deus noster pro . ,
misil sc missurtim generi humano advocatum, sicut
,
scriptum est, Spirilum veritatis : quem et ipsis m i -

sit, posteaquam ascendisset in coelam. Nomen autem V
, ,
substanlia?, quod sintplicius a Patribus positum egt, *
,
et quod ignotum populis offensioni fuit, propterea
. , - quod in sacris Litteris non continetur, placuit amo ,
veri, nec ullam deinceps ejus fleri mentionem, quan, , doquidem sacrae Litlerae nusquam memincre substan, ,
tiae Palrts ac Filii. Nam byposlasts Patris et Filii ac
,
Spiritus sancti ne nominari quidera debet. Similem
autem dicimus Filium Patri, quemadniodum diviitas
I
Scripture dicunt ac docent. Omnes porro hxreses,
. (84) #> olim daronata3, sea qua? recens orUe, huic
. * , a nobis exposit Adei refragantur, anatbema sint.
. Et haec quidem Constantinopoli tom recitata sont.
, , Nos vero expositionum fidei labyrinthum landcm
(85) , aliquando emensi, earum numerum jam colligaraus.
, Post fidem quae Nicsse promulgala est, Antiocbiae
in dcdicatione ecclesiae duas exposiliones fldei con. soripserunt. Tcrlia est, quam Narcissus et qul cuni
, illo erant episcopi, Constanti Augusto Iradiderunt in
. ,
Calliis; quarta, qiwe per Eudoxium in Italiani missa
est. Sirmii vero tres coiiscriptae eunt: quarum una
. , cum pralixis consulum noininibus Arimini reritala
- est. Oclava est quam Acaciaoi Scleuciee promalga , runt. Postrema Constanlioopoli edita est cum nova
, appendice. Huic enira adjectum esl, u l neque sub .
bypostasis de Deo diceretur. Porro
, , - h i fidei eliam Ulffla Gothorum episcopus tunc
. , - primum consensit. Nam anle iUud tempus Nicseuam
. - fidem amplexus fuerat; seculus Theophilum, qul
, , cura Gothorura esset episcopus, Nicaeno concilio
.
praesens sebscripserat. Sed de bis bactenqs.
. , , ,
.
.
u

s t a n l i a

.
CAP. X L I I .
'
, ixiQualiter depotito Macedonio, Eudoxius episcopatum

.
CoMtantinopoUos obtinMrit.
, Caelerum Acacius et Euddxius et qui cwm illis

erant ConstanlinopoH, id maxime ambibant, ut el
, . , D ipsi vicissira nonnolto adversarum partiuro depo , * ,
nerent. Sciendum porro est, neulrosob religionem,
ecd propter alias causas, bujusmodi depositiones de .
crevisse. Nam quamvis in fide dissentiebant, tamen
, ,
, oam se vicissim deponerent, neulra pars alteriua
, fidem insimulavit. Qui igitur 158 ab Acacio sta*, - bant, abutentes imperatoris indigoatione, quam ille
, - Jampridem animo conceptam, tum adversus alioa

VALESn ANNOTATIONES.
905; locum Ipsom mox adducemus.
JSol <* . Apud
(85) .
Scribendum
ftttaoiiinm i n l i b r o De eynodis, p. 906, scriptom
tA ; , elc. Et Laliniis interpres esl procul dubio *
, licet apud Aibanasiom eadem quae in notU-i*
IU : tmo quidem f e $ub*i$tentis de Polre, Fiiio, et Spintu sanclo nomnari de- codictbos habeatur 9criptura.
|*f. Quod cooflrmai Athanaskis in codero libro.

551

SOCRAT

lumprsecipuccontra Macedonium explcrc satagebat,

,
\ *
primum quidem deponunt Macedonium: tum quod
,
plurimarum caedium aoctor fuissct, lom quod diaconum in fornicalione deprebensum ad coinmunio- ,
uem admiserat; Eleusium deinde Gyzicenae urbis , . ,
episcopum, proplerea quod Heraclium quemdam , ,
,
Herculis Tyrii sacerdotem, maleficii et magicarum
arlium conviclum, cum sacro baptismate initiasset, ,
iuox diaconura ordinaverat. Tum Basilium seo Ba- *
silam, sic enim eliam appellabatur, qui Marcelli loco {(&;&* *
* ,
episcopus Ancyrac fuerat coDSlitutus, eo qaod quem - .
dam injusle torserat, el catenis ferreis vincUim
cuslodiae mancipaverat: praeterea eo quod adversus , ,
nonnullos calumnias slruxerat: denique quod Eccle-
, sias Africa? epistolis suift perturbaverat. Dracontium
vero idcirco deposuerunt, quod ex Galalia Perga- (86), ,
mum transilierat. Abdicarunl eliam Neonam episco- * .
pum Seleucice, qua in urbe synoduft habita fueral: Sophronium quoque, epiecopum Pompeiopoleos, q u
urbs esl Paphlagoniae; Elpidium Satalorum Armeniae, Cyrillum Hierosolymorum episcopum, alioo
deniquc alias ob causas exauclorarunt.
CAP. X L I I I .
De Euitathio episcopo Sebastice.
Eustathius vero Sebasliae in Armenia episcopus,
ne quidem ad aui defensionera admissus est: quippe
qui a patre suo Ealalio, Csesarese Cappadocum episcopo jam antea deposilus fuerat, eo quod vestem
sacerdoti minime convenientem gestasset. Scieodum porro est, in locum Eustathii episcopum subrogaium esse Meletium, dc quo paulo infra dicturi Q
eumus. CaHerum Eustalbius poslbsec etiam in synodo Gangrensi, qoae ipsius causa in Paphlagonia collecta fuerat, condemnatus est, eo quod post condemnationis senlentiam adversus ipsam prolatam in
ynodo Cssariensi, multa contra leges ecclesiasticas

. .

, *
(87) ,

, , . ,
.
.
*
,
(88),
, , -

VALESU ANNOTATJONES.
(86) . Satala oppidum
fuit ArmeniaB, coius crebra occurrit roenlio apud
veleres. In Macedonia vero, nulla hujns nominis
civitas ab anliquis memorata invenitur. Quare
hic scribendum pulo, pro . $a-

tala, episcopalus Lycia* memoratur in parle leriia

synodi Ghalced., pag. 590.
(87) .
Malim scribere .
(88)
,
Caesarea, Sozomenus Ncocaesaream dicit.

VARIORUM.
Ev . Hanc synodum, post Nicaenam, qao anno baec synodas celebraU fuerit. Quoniam
eive primam generalem, habiUra fuisse, praeter Bal- autem Sozom. lib. iv, cap. 2 1 , innuere videtur
gamura et Zonaram, alii eliam diserte teslati sunt. banc Antiocbena foisse priorem, ^ravi paracbroElquidem Baronius ad ann. 561, et ex eo Binius, niemo, u l videtor, vir cl. inielligit Antiocbenom
eam Gonslantini M. et Sylvestri papse temporibus Hlam synodum, in Encamiu vulgo diclam, annoque
habitam fuUse contendunt, ex eo quod Hosius epi- 541 habitam. Caelerum cnm Socrales hic diseric
asserii concilium Gangrense Eostalbii causa coiisse
scopus GordubensU ei inlerfuisse dicatur; nimimm in inscriptione epistolae ab hac eynodo ad A r - post roodo memoratum illud Gonstanlinopoli anraeuos conscriptae, quae Ric se babere creditar : no 560 habttum, cumque modicis inlcrTailis ocDominis honorabilibut contacerdotibu* in Armenia currit unum et allerum Antiochiae congregatum,
coMtitutis coepucopi, Eutebiu*, Bypatius,
Eulaliut, qaid dobitemus afllrroare synodum hanc GangrenGreqoriu$. jEtianus, Bithynicus, Olj/mpiu$> Bauianut, sem anno circiter 561, aul 362 iuisso celebralam ?
Certe Aibanasias, libro De synodis, pag. 747, I r a Kastliut,
Philetu*, Heraclius, Papput, Eugeniu$
Ilosius Cordubenm, etc. Sed in Graca ipsa inscri- dit, SemiariaDos ConsUntiuopoli Antiocbiam proplione, cui hanc Binius tanquam Lalinam eius fectos, aliam fidei formnlam edidisse; adco ut oon
versionem apposuit, nulla fit oronino Hosii Gordu- sit opas recarrere ad illud tVt EnaBnHs Antiocbis
bonsis menlio. Quinetiam ncc a velere Latino i n - conciliaro. Qood vero Antonios Pagi eynodum hanc
lcrpreic, nec ab alio quovis canonum horum edi- Ganms convontsse slaluil ante annum 558, id (acil
iore Hostus isle inlcr episcopos hac synodo con- ut Hosios intoresse poeset, qui eo anno in Hispagrcgatos commcraoratur Guil. Beveregius anoot. niam reveraus e$t : Hosium autero illic non c o n v
jn can. conc. Gangrcnsi; ubi se nescirc fatclur paruisse eupra cx Bcvcrcgio oiCensom est.
%

3:3

UISTOMA ECCLESIASTICA. L I B . I I .

534

. (89) ageret. Nam et uxorem ducere prohibebat, et a c i , ,

bis esse abetinendum docebat. 159 Unde m u l u ^
(90), ' quidem qui matrimouia conlraxcraut, a conjugibus
.
separavil; et illis qui ecclesias aversabaiilur, suasit
& .
u l domi coromunicarenl. Sed et servos prelexlu
, pietalis, a dominis suis abslraxit. Ipse vero philoso . phi babitum gestaos, seclatores suos nova alque in. - solenti veste indui jussit. Mulieres quoque tonderi
* . fecit. l prescripta qoidem jejunia fugienda esse;
* diebus vero Dominicie jejunandani pracepit. Deni , que i n aedibus conjagalorum precationes fleri vc, ,
t u i l ; et presbyleri uxorem babentis, quam diiin
. eseet laicus legitimo matriroonio sibi copulavernt,
; , , benediclionem et communionem instar piacoli de, , clinaadam docebat. Uaec et hujusmodi alia plurima
, . ^ cum ille et faceret et doceret, synodus Gangris ui
(91). - Papblagonia congregala, uti jam dixi, eum deposuil,
, " ejusque dogmata anatbemate damnavit. Verura liaec
, poslea gesta sunt. Timc vero, expuleo llacedonio,
, Eudoxius Ainiochenam sedem parvipendens, Con* , etantinopoleos episcopus conetituitur, ordinaiilibiia
* . - eam Acacianls. Qui quidem non animadvertebant,
, ae contraria iis qua? ipsl antea judicaverant, decer , nere. Nam qui Dracontium tdcirco deposuerant,
, quod ex Galatia Pergamom transiliisset, iidem E u . , doxium tunc secundo ad alium episcopalum iransi (92) lientem ordinanles, illud minime reputabant, se
, suis ipsoram decretis contraria gerere. His rebus
- perfectie, lectam fidem cum supplemento, taiiquaui
*> , . C a se correciam, Ariminum misernnl; mandantes tit
b

VALESH ANNOTATIONES.
xomenus vero eam collocat post deposilionera E u (S9) Kal dta . Codex Leonis Allatii scristathii, faclam ab Eusebio ConsiantmopoJitano epiivtm babei , quod magis placet.
($0)
.
scopo. Atqui Eusebius Conslantinopolitanam sedem
invasil principatu Gonstanlii, ut inter oranes conpmbo versionem Muscoli et Ghristopborsoni, qoi
Looc locum ita verlerunl : Et iiiis qui ecclestas stat. Denique Basilius i n epistola 74, quam scripsil
MxtrtabantuTi domi communicare pertuaserat. Ego ad Occidenlales conlra Eustathium Sebastenum,
rero baec cuio prioribus connecteoda esse censeo. Gangrensis concilii nullam menltonem facil. Ex quo
Non enim dixit Socrales manifeste colligilur, tnnc cura Basilius eam episto, ut baec inlelligantur de omnibus iis lara conscriberet, scripsit autem sub Valenle, nonm aversabaniur ecclesias. Jungenda suot igilur dum celebratum fuisse Gangrense concilium in qno
eaoB soperioribus, et capienda de Ulis qui Eusla- damnatus est Easlathius. Dicet fortasse aliquis i d
uod a Baronio dictum est, Eustathium ilJum qui i n
tliii soasu, sese ab tixorum consortio separaverant.
angrensi synodo condemnatus es4, diversum esse
His suadebal Euslatbius, at ecclesiaram consortia
rtfagerent, nec cum reliqui fidelibus communica- ab Eustatbio Sebasteno. Verum hoc gratis dicitur,
remt, eed lanquam pori alque inlegri, seorsum do- uec ullius aoctoris testimonio nilitur.
(92) . Hunc locum ila vertit
mi sacra mysteria participarent. De boc Eustalhio
rtde qase scribit Epiphanius in baeresi Aetianorum, Epiphanius Scholasticus: Quo facto tectam fidem
Arimini cum augmento, qvod ip$i in Conttantinopo^
t i BasUios i n episiolis.
(91) Tuiria piv ovv . Non as- 0 iitana urbe adjecerant, uruUquaqM misemnt, Eumdem sensum secutus eet i n vereione sua Gbristo i t o r Socrali, qui synodum Gangrensem, in qua
aias est Eastatbius, recentiorem facit Seleu- pborsonus. Ego vero hsec verba ,
_ j e l Constaniinopolilana svnodo. Reclios Sozo- referenda esse censeo ad id quod sequitur J I B S i n Hbro iv, cap. 24, Cangrensem synodum . Idque diserte conflrmat Athanasius in libro
THasliorrai facil Antiochensi ooncilio, nuod in En- De synodis pag. 905 : czaik celebralom esl anno Chrisli 341. Baronias , ,
, , qiidem i o Annalibu$ ecdeeiaslicis, ad annum Cbri ,
Gangreneem synodum coofert in tempora
, , ,
GMctaniini Magni. Sed refellit eum Socrates atque
, e l c , quera Atbanaaii locam
fiMoaeoue. Nam Socratesqaideni recenliorem illam
describere bic videtur Socrates.
b w M e a c i e i i e i e i Conslanlinopolitana synodo. So-

VARIORUM.
* .
37 bujus Hb.

Dc Eudoxio, ejusqne studio in honoribus ambiendis vide supra, ad iaitium capitis

5N6

SOCRATIS

555

qvrcaiique ei tioilent sabecribere, ex imperatoris * ,

,
ediclo in eisilium pellerentnr. Postreroo cuncla ab
.
sc gesla, tum aliis per Orienlem qui idem cum ipsis
.
eentiebaot, lum Patrophilo Scytbopoleos episcopo

significanint. Hic enim ab urbe Seleucia recta io suam
* *
civiUlem conlenderat. Porro Eudoxio in urbe regia
sacerdole con&Utulo, magna ecclesia 1 6 0 < l
So- (9$), ,
,
pbia cognominalar, sub idem leiopus dedicata est,
.
consulatu Conslantii decimo et Jtiliani Caesaris ter~
,
Cio, quintodecimo die mensis Febniarii. Eudoxius
, "
Vero simul atque in sede Ula colfocatue est, p r i ,
roam banc pfotulit sententiaro, qtue omnium ser, , , *
mone cekbratur: Pater , Filiue *
, *
Unde cum tumuUus ac teditio exorta esset: Nolile,
, . *
inquii, turbari ob ea quae dixi. Nam Pater quidem
esi, quippe qui neminem colit; Filius antem , *
, quia coiit Palrem* Que c u a dixisset Eu- .
doxius temullus quidem sedatus eet: ingens vero .
risus in ecclesia excitaius tamukum excepit. Alque
,
boc dictum cnm rigo c l cacbinno hactenus oomme- , .
moratur. Hujuwnodi caviUationibes utentes heere- (94)
siarchae, el in talibus voculis oecopaii, Ecclewam .
disciderunt. Atque bunc Inem ConsiaiUiaopoliUna
quoqoe ynodus sortita eat
. \
CAP. XLIV.
.
De Meietio Antiocki<e epUcopo
.
Nunc tempos eet u l dc Meletio dkamos. Hic enim
poel deposilionem Eastathii, Sebasli* Armenioram , ,
episcopus factas est, sicut pank) ante dixi. Postea ,
vero a Sebastia translalus eet Bereara, quae urbs
est Syriae. Cumque Seleuciensi concilio interfuisset C (95). u e e

VALESII ANNOTATIONES.
(93)
.
Hunc
(95) Ble Bipotar 6% Melc*
locum ex manuecriplis codicibus Florenlino et Sfor- tiom a Sebasiia Armeniae ad episcopatum Berofci
liano supplevi atque emendavi. De bujus ecctesise translatom fuiese, aegrc admodum crediderim. Sodcdicaiione ita scriptum esl in Fastie I d a t i i : Con- zomenus enim ac Theodorilas, el anle illos Hieroetanlio decimo et Juliatw tertio. Hit. coti. dtdica- nvmue, illum a Sebasua Armeniae ad sedera Antiotnm ett ConUantinopolx Dominicum, die xv . cbenam traDslatum esse dicunt, nulla epiecopaius
Martias. Cedrenus in Cbronico ait, haoc secundam
Beroeensis mentione facla. Id Untum dicit Theodofuisse dedicalionem bujus ccclesia?. Primuni entm ritus, Meletium, cum ad Sebaslensem episcopaittm
dedicalam fuisse dicit ab Eusebio episcopo Conslan- promotue fuisset, ammadversa subdiiortun contulinopoleos. Sed cum postea corruiseet, denuo i n - macia, inde alio seceeeisse. Tunc i^itur Beroeam
etauratam a Constanlio Auguslo, et ab Eudoxio
Syriae se recepit, ut conjicio. Sed episcopatum Be^
consecratam. Vide omnino Cbronicuia Alexandriroeensem pequaquam adminislravit. Hanc Socratis
tium, in quo multa babenlur de hac dcdicatione non rrorem vidit etiam Baronius ad annum Christi 560.
Vulgaria.
Quem quidem ille sic emendat, u l Meletium a Beroea Sebastiam, non a Sebasiia Beroeam translalum
(94) ovr . Allemtra vox de*
csse dicat. Quod tamen verom non puto, cum nec
lenda e6l ot superflua. I n codice Leouis Allalii
D Tbeodorilus, nec Sozomenus id de Meletiodixerint.
fccriptum inveni .
VARIORUM.

. In Cbronico et argentea ingmtia, gemmisque et auro inttrttsta*
Alexandrino, subconsulibusanni 360, legilur : Boc
tela$ pro allari muita$ coniulit. Quin in januis
nnno mente Pnnio (seu 45 Februani) magna ecgeminasutrinque fores aureas vario opere fecit, tlesia Constantinopolitana dedicata eil. Macedoniu* aue ejieriore* pcrta* auto mirevariavit. Muita btne*
episcoput Comtantinopolitanus multaipsius pcia contulit cum in unmnum derum, tmm
propna crimina exanctoratusesl, et in locum ejus w6- in rciigiotas virgine* viduas, elc. Loquilur auclor
rogatus Eudoxius min6 Audynceo (seu Jan. 27) prce- de concilio Gonslantinopoliiano, m quo Eudoxios d
$entibu* epitcopit L X X I I . Paulo post t/n easynodo em- sedem Coostaiitinopolitanam traoslatus est. Seprm,
scoporum nonpo$t multos dies ab inauguratione Eu- loco 46 Kal. Marlias, legcndum 15, et loco Februa tonstantinopoleos, Enccenia magtue tc- rii 14, lc^endum 15: eo euira die ecclesiam S. Sociesiet ejusdem urbit eelebrata sunt anno tricetimo phiae dedicalain jam dixcral, quo etiaro ea Enca^nia
aiiarto plus minus qtiam fundamenta Con$taniinu$
peracta diserte leslator Idatius in Fasiis. Haec de*
Yictor Augustm jeceraf. Acla svnt Enccema etiam
dicatio, ingentesque largiliones faclae occasione
his co$s. xvi Kal. Martia*, qui dicsmensisPerUii ($eu QuinquennaliumJuliani Ca3saris, postquam jam Februarii) 44. Ad ea Encama imperator Con$tatiustus ab exercile diclus essei. (Ant Pngtad a n n ,
tius Augustut vota seu muuera, mulia cimelia aurea
60, n. 13.)

857

HlSTORtA ECCLESlASTlCA. LIB. I I .

358

*xctav , xa\
, .
61 ,
,
, * * ,
. ,
,
(96).
, ,
. ,
*
,
. "

<* fldei illic ab Acacio edilffi stifeecrtpsis&et, r e c u

inde Beroeam repeliit Postbaec concilio apod Constanlioopolim congregato, Antiocheni cum Eudoxium
comperi&sent, spreta ipsoram Ecclesia, ad Constantinopolilaoe sedis opulentiam transiliisse, Meletiom
Beroea aocftum, in sede Andocbena coBoeanl. 161
Bic initio qoidem de dogmatibes fidei disserere
supersedit, solamquc mannn doclrinam auditoribus
eois iradidit. Progressu vero temporis, Niesenam
iflis fidem exposuit, et consubstantialis doctrinam
asserere eoepit. Quae cum aecepisset impcrator, eum
qoidem relegari jussit: Euzoium vero, qui uoa cum
Arioolim depositus fuerat, Antiochensis Ecclcsiac
antistitem fecit promoveri. Verum quolquot propenso erga Meleliam animo erant, relicto Ariano , ram ctetu, separatim convenlus egerunt: cum ti qui
, ' ab iaitio consubelantiaHs doctrinam probaverant,
* coimnunionem ipsoram refugissent, eo qaod Mele , 4 - tius Arianorum suffragio ordinalos fuisset, ipsiqua
* ejue eectatores baptismum ab iisdem suscepissenl.
, ' - Ad kunc raodum Antiochensis quoque Ecclesia duas
. ,
in partes, licet doctrina fldei consentientes, d i ^ vtea est. Interea tmperatot, cum ipsi nuntiatom fuis4&. , eet Persas iterura expedilionem movere adversus
,
Romanos, prepere Antiochiam perrexit.
.
. '.

CAP. X L V .

De hceresi Macedonii.

^, , -
*
,
.
, , , (97)

At Macedonius, qui Constantinopoli expulsus fuerat, condemnalionem iniquo animo fcrens, quiescere haudquaqoam suslinuil; sed ad alterius partis
episcopos, qoi apad Seletfciam Acacium cum sociis
deposoerant, transgressus est. Missa igiiuradSo*
pbronium et Eleusium legalione, bortatuS est ut
eam fldem quae Antiochue primum exposita ac
deinde Seleuciae confirmata fuerat, mordicus reti-

VALESn ANNOTATIONES.
(96) . Scribendura care adulterinum, metaphora surapta a moneta
. vel . Porro nomen Mel e t i i , trnn nic, tom alibi, diversimode scriptum reperias. Per tamen scribi maiim. Uanc enini scripturam confirniatGregorios Naziaazenus incarmine
lajubico De vita sua, ubi illum
vocat
(97) . Hunc locum non i n tfUeierunt interpretes. Qui tamen ex Harpocrationia Lexico discere poterant, aignifi-

qua3 falsam habet notam. ergo (sic

enim scribendura esl ex manuscriptis codicibue
Florentino et Sfortiano) adulleriiium noaien vocal
Socrates, eo quod corruptum sit et adulteratum pro
, quod vera ac sinceraB fidei oomcn est.
Porro Acaciani tam , (Juam rejiciebant: duntaxat retinentee; vocabulum
auiem penilus a&peraaniea.

VARIORIIM.
. Airoo361 ineunie, Melelius, virpie- D potior Arianorum, Enzoio episcopo. Seconda Betaie, sancUmonia, emdiliooe insignis, sludio et letianorum qui in Palaea seu veleri urbe collectas
opera Arianorom, qui uon &at explorato cjus ani- agebant, a Melelio sanam edocli fidem. Tertia Eu o , inier suos boroinein connumerabant, in epi- slathianorum, a S. Eustalbio olim episcopo. (Cl.
tnonacbi Benedtctini Vit. Athanat. ad ann.561). Alii
copiHD Antiochenum cklectus est. Veram, ut in
aolem Meletiura formolae AcacianaB in a^nodo Setruiio ntunere vix lalere potest quid quisqne sentat, cum potiesfmoin ille nec obscure leuciensi subscripsisse obsenrant : Philostorgius
lib.v, cap. 1, ipstim siroula99C, et A r i pcv&caret propognaretqae, A r i a n i , deprebensa
rjra dociriiia, deterbatnm ex episcopato curanmt minensi formulae subsctipsisse afBrmat. Aliler Tbeobi tiaJititxi aWegari, cum vix triginU 9edi9set dies, dorit. Hist. Kb. u , cap. 51, et Epipban. bfcrcs. 75,
n. 29, etc.
kt cjrwiue locutn Eaxotam cooptarunl, nequaquara
Erudilissimi Benedictini in Atbanas. De synoofpcctutn sibi, nec dubiae fidei bominem, sed AriaArioJWBque bsereseos vindicem acerrimuin. dis, pag. 746, hanc voc6m scribuut, el
timc i r e t i n paiies dniracta civitas. Prima namero sic esse scribendam conlendunt.

SOCRATtS
359
nerent , eamque adulterino vocabulo , . id esl iimilh iubttanti* cognomintrenl. Proinde ^ ,
uiulli ex amicis et familiaribus ad eum coafluxe- ! *
runt, qui nunc ex ejus nomine Macedoniani vocan-
lur. Scd el quotquot in Seleociensi concilio ab Aca- ,
cio dieicnscranl, ab hoc tempore vocem , (98) .
palam asserucrunt, cum antebao eam minime evol- ,
garcnt. Invaluit tamen 1 0 2 **& plerosque baec * ,
opiuio, non a Macedonio priraum Utud eicogitatum
fuUde, sed a Maralhonio, quem illi ad episcopatom * .
NicotnedicnBit Ecclesiaj paulo onle promoverant. , llndo r t Marathonianl dicuntur hojui dogmatis ,
ncclatores. Ad ittorum societatem seee etiam ad- . '
Junxil Euetathius, Sebastia depulaag ob eoro cau-
sam quam paulo anle commerooravi. Sed poetquam * , ,
Macedonius Splritum eanctum divin Trinitatis , ,
coniorlio coepit excludere, tuni Euslathiue : Ego, . , Inquil, Splritum sanctum nec Deum nominare i n animum induco, neo crealuram vocare sustineo. .
(99) , . 01
Atquo ob hanc causam qui fldem consubelantialis
tucntur, eoo appellant, Sd e t l Sp<- ,
rilui$ancli oppugnatons. Quanam autem ratione ,
iactum slt, u i in llcllesponto poiissimum exuberent . ,
Macedonianl, dicam tuo loco. Acaciani vero omni ,
studio laborarunt, u l iierum Anliochia congrega- .
rcntur, cum ipaoo poenileret, quod omnino Filium , Pairi timilpm etae dlxitaent. Sequento igitur anno, ,
Tatiro ei Floronlio consulibue, convenientee Antio- ,
chi q u eet in Syria, cum Euzoios ei pneeaeet Ec- $ ,
cletdoe, et imperator Ibidem moraretur, pauci qui- . ,
dcm ea quae priut ab ipais decreta faer&nt, mrsug C , &
in quaesiioncm vocanint, vocem similis loUendan , , &
rssc dicenlcs e flde quae tom ArimiDi, tum apod , * ,
CoiisunUnopolim fuerat promulgau. Nec amplius . ]
diseimulantes, palam affirmaront Filium Palri , *
prorsut di&similcm csse, non subsUnlia solum, ve- ,
rum ciiam voluniate : cumque ex non exslantibns, ( I ) ;
VALESU ANNOTATIONES.
(98)
Hic locus prava verbo- cumfrbu koc non manifctt* puHci*
dtdemmt,
rum transposiuont cornipuis est, quem tamen k v i Epiphanius igitor in sao codioe scriptata ^
negoiio i u corrigo: , quod non displioeL
,
(99) Elc '. Ia c o d m
. Possel ctiam, ei fortasse rectims, i u scribi, Allalii scriptamesl .
,
( I ) ' 4. fbmui kmc So
** , etx. Ncc dobito qvin Socrates ita D crates ex Athanasii libro Do syuodis A r a n i n
ecrtpseril. E l Ciristophorsooos quidem ac Masco- Seleudac Sic enim ibi scribit Alhamsias p*g. 986
Itn sensam kojas loct n i n l n e assecoti sunL Epi- et 987 : (-)pHanios M t t a Schoiasiicas rtctt ita verterat: Qxt , ,
SeUmctne Acodoai oVcit<- , e i c
rfmia, opri< vtrhnx, smih* tmkiUntim, umaermmt:
VARIORUM.
f

MmnBortcf aytor Brwvmm cvrmrnJmterr Tjptidoc ,

M^codooios , v d saiteoi pnedpfias foh b s tvKteos, q o Spintam sacioni c r e a l M aaserit, a clor <M 9emiaator; t t ab oo tecvjsoos istims propa iiiu umt tx piu onWirriw. A * r
iiores, Macedoaiaai postea dicfi samt. pneoerfia Epipoajiims aotea ^ <
a S<Aigastiai et Socratis leiMMMibas, MmctdmUmi Mi-aiiamis rcotmstl,
rcfiuioox ,
Mmmdtmt CPetU*** ECCUTJB fpiacnpt, n t i s e t t . 5 .
Grwd oocif, fod 4t Spt *~ f U
*a**t mry&i. Sem * Pttrt R6# rccU

361

HISTORIA ECCLESIASTICA.-LIB. I I .

362

, sicut Ariue dixerat, factum esse pronunUarunt.

Huic aulem opinioni favebant i i qui tiun Antiocbias
, \ . Aetii sectam sequebantur. Quamobrem praeter
6* ' , cognomen quod illia indilum fuerat Arianorum,
, , Anoraoei Insuper el Exucontii vocali sunt ab iis
, qui doctrinam quidem consubstanlialis tuebantur
- Amiocbiae, tunc vero Melelii causa intcr se divisi
" , , , erant, u i supra retulimus. Abistis igitur interro , gali, cur, cum io expositioue fidei suae Filium Deum
, ex Deo dixissent, eumdem nunc dissinjjlem et ex
non exstaoiibus dicere non dubilarent, hujusmodi
(2) *
cavillalionibus objeclionem eludere conabanlur:
, .
Sic, aiebant, diclum est Deum ex Deo, ut apud
. "
Apostolum dicilur : Omnia autem ex Deo . Unus
,
porro ex omnibus esl ipse quoque Filius Dei. A t
que idcirco in edilione fidei adjecta sunt haec
. '' , verba, Secundum Scripluras. 103
Hujus sophi, siicae cavillationis auctor fuil Georgius Laodiceous
, episcopus. Qui quidem, utpote tn hujusmodi ser . monibos param exercilaius, ignorabat quemadrao . - dum Origenes has loquendi formas quibua ulitur
, ( 3 ) , Apostolus, superiori lempore uberrime excussii
, atque explanavit. Verum licet cavilJari ad hunc
. modum conarentur, probra tamcn et condemnatio * nem sui non ferentes, eamdem Adei formulam ro . citarunt quam prius Gonstantinopoli edideranl.
^ (4). , Quo facto, singuli ad suas civilaies regressi sunl.
' (5) , Georgius igilur Alexandriam reversus et ecclcsias
* siculantea obtiouil, lalenleetiam tum Atbanasio:
, et cunctos qui ab ipso in fidei causa dissenliebant
, C Alcxandriae, est persecutus. Sed et plebi civiUlis
.
gravis erat ac molestue, utpoie plurimis eorum i n visus. Hierosolymis vero i n locum Gyrilli subrogalus est Herennius. Sciendum porro est, post buiic
episcopain ordinatutn fuisse Heraclium, ac deinde Hilarium : landemque Cyrillum Hierosolyma revermm, Eccleeiam suam recuperasse. Per idem tempusnova quaedam baeresis exorta est bujusmodi excausa.
. M q \
',

.
-

Laodiceae in Syria duoerant v i r i eodem iiomine

pot, .

nuncupati, paler el Giius. Uterque entm ApoJlina-

CAP. X L V I .
De Apollinanttis, deque eorum intresi.

* I Cor. vin, 6.
VALESII ANNOTATIONES.
f i ) Kal . Incodice Leo- D scopusmorilur. Pott quem Euleuam Ananiinvadunt,
id ett Cyrillus, Eutychius, rursum Cyrillu$, /r*mw,
ms Allalii deest prsepositio, optime, meo quidem j u
I?rtio Cyrillus. Hilarius, auario Cyrilhu. In Chronico
dieio.
(3) . Primam voeem delevi, secotus Nicepbori Constanlinopolitani Arsenius dicitur, pcssime.
aacioritatem codicis Allatiani.
(5) . Maximus Hicrosolymomm cpi(4) />. In codice Leonis Allatii ecopus moriens successorem sibi inslituerat Hcra dicitur, tolusquc locus ila concipitur :
, clium. Sed Acacius episcopus Cxsarex, una cum
, aliis Arianis episcopis, parvi babila ejus ordina ' ^ tione, CyriUum in locum Maxiini deiuncti substi . Hierooymus aaiem in Chronico Ire- tuerunt. Qui mox Ueraclium ex episcopali fasligio
nimn vocat. Sic enim babent optimi codices, et edi- tn prcsbylert locum regradavit; ut scribil HieroCw Joannis Miraei: Maximu* ttUroiolymorum epi- nymus in Cbronico.
%

VABIORUM.

^ L H l n c corrigendus Theodoritas, Bmrel. fab.
m, I T , cap. 5 , ubi de Arianis, qui, tempore '.,
, lege . (Gasp. S U I C E R . in voce
Eadoxii, appellati quoqac fucrint Eudoxiani et .)
, lege . Corrigendus ctiam Gedrecus, qui, pog. 3 0 2 , de Justiniano,
12
PATROL. G R . LXVH.

364

SOCRATIS

ris dicebatur. Et paler quidem presbyterl gradum . *Qv ,

* 6 ,
in Ecclesia oblioebat, fllius vero lectoris fungcbatur
officio. Ambo Graxarum disciplitiarum magislri. . Paler grammaticam doccbal; filius rheloricam. Pa- * ,
ler oriuodus fuit Alcxandria, cnmque Beryli p r i - . ,
mura docuissct, poslea Laodiceam migraverat, at- , ,
qtieibi, dncta uxore, flliuro exea eusccperal Apolli- , ,
narem. Florebat eodcm tempore una cam illis Epi- .
phanius sopbista. Cui cum esscnl arctissimo amici- , tiae vinculo conjuncti, omni studio eum fovebant. , .
Thcodotus vero Laodicenus episcopus, verilus ne ,
assidua hominis consuetndino paulatira ad geati- , ,
lium snperstilionem delaberentur, vetuit ne ad
* . illum venlarcnt. At illi parvi pendenles episcopum, , .
amicitiam Epiphanii constanlcr retinuerunl. Post ,
Georgius successor Theodoli, ab Epiphanii & , consaetudine eos avellere conatas, com i d illis , .
persuadere non potulsset, utrumquc communione (6) ,
mulctavit. I d faclum Apollinaris fllius conluroeliae ^ ,
loco duxit. Et sophislica dicendi facullate frelus, , , novam ipse quoque haeresim condidit, quae ab au- .
ctoris nomine appellata ctiamnura 104 viget. ,
Sunt qui dicant illos a Georgio dissensisse, non ' ,
tam ob caosam sapra commcmoratam, quam quod ,
illom viderent absurda docentcm : et nunc quidcm *
profitenlera, Filium Palri situilem esse, qucmadmo .
dum in Scleuciensi concilio convenerat, nunc ,
vero in Arii senlenliam deflectentem. Hanc igitur ,
speciosam causam preiendenles, ab eo discesse- .
runt. Sed cum nemo illos gectaretar, novam qnam- ^
dam religionis speciem indacere coepemnt. Et i n i .
tio qaidem dicebant, bominem absque anima a Deo
, *
Verboassomptumesse in dispensatione incarnatio '
nis. Postea vero tanquam poenitentia ducti, ac .
pristinum emendantes errorem, adjeceront aoimam
(7) ,
quidem assumptam esse, sed qoae raenlcm non ba-
bcrcl : Deuui aulero Verbum roentis loco esse i n
.
homine assumpto. 1n boc igitur solo a Catbolicis
.
dissidere se dicunt qui ab illorum nomine vocantur Apollinaristae. Nara Trinitatem quidera consubetanlialem esse profttentur. Verum de utroque ApoIIinare ilcram infra dicemus suo loco.
CAP. X L V I I .
. '.
De morte imp. Conttantii.

.
dum Constantius iropcrator Antiochiae mo
rarolur, JuHanusCaisarinGallus cumingenli Barba,
rorura multitudine congressus victoriam reporlavit, D J. ,
1

YALESH ANNOTATIONES.
(6) " . Rectius scriberetur
ptura codicis AHatiani, .

(7) . Magia placel scriVARIORUM.
* * . Lege . W . , , ,
Lowm.
. Theodoret. Hccret. fab. lib. , cap. 1 ! .
* . ApolHnamta
i .
Julianus m
atuma Chrtsti ab Ecctesia catholka dissenserunt, dicampi$ Argeutoratetuibm apud Gallias, cum paucis
cente, sicut Arianij Deum Chrittum carnem mititibu$ infinfyas hostium copias dclevit. Stabaut
anima suscepisse. In guaslione testimoniu ezangeli- accrvi montium timilcs; fluebat cnwr fluminum
cis victiy mentcm qua rationalis cst anima ho.ninis, modo. Capttts rex nobilis Chonodomariui, (usi omnon fuisse in anima Christi, $ed pro hac ip$um Ver- ne* optimales: redditus limes Romancc possehtionit.
bum in ea fuisse dixerunl. Aug. haeres. 55. Ac postmodum cum Alemannit dimicans, potcuiissi
mum corum regem Badomarium cepit. Hic militi, .bus GuUicams Augnslus pronuntiatur. Ilmc Couila**-

HISTORIA EGCLESIASTICA. LIB. I I I .

3G6

- Aiqae idcirco universis raflilibus acceplus, ab iis, * . dein imperator renanlialus est. Ea res imperatori
, Gonslantio nuntiala, animum ejus gravissimo doloro
. ,
perculil. Mox ab Euzoio baptizatus, expeditionem
.
suscepit adversns Julianum. Sed cum ad fines Cap ,
padociae ct Ciliciae pervenisset, prae nimia sollicitu

dine in morbum apoplexiae delapsus, Mopsucrenis

, )|
vilam fiuivit, Tauro et Florentio consulibus, die ter . tio Nonas Novcmbres. Erat bic annusprimus olym .
piadis ducenlesiraae octogeshnae quinUe. Vixit au , tem Gonslantius annos quinque ei quadraginla. hn .
peravit annis octo et triginta. Ex quibus tredecim
* ,
quidcm regnavit cum patre : post ejus aolem eW . "
tum viginti quuique : quot eliam annorum lempog
.
complectilur h k Hber.
YARIORUM ANNOTATIONES.
Jittf urgere legationitm, u l in statum nomenque liniim, qui lib. xxi, cap. 5, ait, Conztantium abiisse
e vita rii Non. Octobrium, imperii vitwque anm
pri$tinum reurtator. Julianus mandatis moUiormu
quadraqesimo, et mensibus pancn: 8icut errai in i n i refert u tub nomine cetsi imperii multo officiosius
perii vitaeque annis, ita et in die emortuali Conpariturum. Hinc Cotutantius magis magisque ardem
stantii, nisi locus corruptus s i t ; quod verosimilius.
dolore, atquej ui erat talium impatiens, in radicibus
Nam praetcr Socratem, Idatius in Fastis et auclor
Tauri montii apud Mop$ocrenem febri
acerrima,
Chronici Alexandrini testantur Gonslantiuro exstin indignetio nimia vigilm augebat, mteriit anno
ctum fuisse tertio die Novembris. Gorpue iugenli
am quarto et quadragesimo, itnperii nono atque
pompa in ecclesia Apostolorom CP. depositum fuit.
triceshno, verum Augustus quarto viceumoaue: octo
solus; eum fratribus atque Magnentio scdectm: quin
. Gregorius Nazianz. a i l ,
detim Casar. Viclor in Epilome. Cujus in bac re
Gonslantium Juliani fraude inieremptura, veneno,
ehronologiam lutatur Ant. Pagi ad ann. 561, quo
ut vidciur, per unum ex cjus domeslfcis. (Inveo b i i l Constanlius, n . 5, eorrigitque Amm. Marcelctiv. 4, pag. 68. W . Lowm.)
k

LIBER TERTIUS.
T A A E

. ' . ,

-

,
.
. '

,
.
V. *

.
\
,

.
. ,
.
Cp. " ,

.
\

' ,

.
.

,

.

"!

,

' ,

,
,
.
.
.
'. '

.
.

.

165-166

LIBRO
ECCLESIASTICAH HISTORIJE
SOCBATIS HJEC COXTlNENTUB.
CAP. I . Juliano, deque genere eju% educalione:
quomodo imperator factu* ad gcntitium
reiigionem deicivit.
II.
De seditior* oria Alexandriae, et quemodo
iitterfatus iil Georgius.
III
Quomodo imperalor ob ccrdem Georgii indignatu* , Aleiandrinot per epiMoias objurgavii.
IV.
Qualiter Aihanasius, occiso Georgio, Altxandriam ,
EccUsiam ivam recuperavit.
V.
De Lucifero et Eutebio.
VI.
Quomodo Lucifer Anliocliia Paulinum ordinavit.
VII.
Qualiler Eutebiu$ Alhanasiu* se eonsentientes, tynodum Alexandria
congregarunt,inqua Trinitalem coniubslanUatem
diserle pronunliarunt.
VIII.
Ex Athanatii apotogetico dt fuga $ua.
IX.

X.
XI.
XII.

Quomodo Eusebius post synodum ofihodoxorum apud AUxandriam tpiscoporum ,

Antiochiam rever$ns, cum Caihohcos illic
dittidenU$ ob Paulini ordinationem reperisset, me eo ad concordiam revocare
8$, absces&it.
De BUario Pictavorum tphcopo.
Quomodo imperator Julianus pecuniat
Ghrhiianh exegerit.
De Mari epucopo Chatccdoueusi.

507
1111.

tnmullu quem pagani eontra Chri$tiano$

excitaritnt.
De fuga Alhanatii.
De iU qui regnanle Juliano apnd Merum
Phrygia urhem martyrio perfuncti $uni.
Quomodo Apollinares ad tcribendos Ubros
teu contulerinl, cum imperalor Chrislianos Groeci* disciplinit institui veluittel.

XIV.
XV.
XVI.

XVII.

XVIII.
X|X.
XX.
XXI.
XXII.
XXIII.
XXIV.
XXV.
XXVI.

568

SOCRAT1S

Quomodo imperator contra Pertat exptditionem param , cum ab Antiochensibut

deri$u$ , oralionem quce Mhopogon
intcribilur,
advenuteot edidit.
Quomodo imperalori oraculum tcitcitanti
dcemon melu Babylm marlyrit nihil reiponderit.
De imperatoris ira , et de Theodoro confeaore.
Quomodo imptratorJudasos ad iacrificandum
impulerit, et de imegra Hieroiolymorum
.
De imperatorU in Pertidem irruptione, deqne
ejut ccedt.
De nuncupatione imperatorU Joviani.
Cenfutalio eorum quas Libanius rhetor de
Juliano dixit.
Quomodo ad Jovianum omnes undique confluxtmnt epiuopi , sperantet iinguli u
ilium ad suam fidem tradueturos.
Quomodo Macedoniani et Acaciani Antiochies congregali, fiicamam fidem confirmarunt.
De Joviani imperalorh obitu.
r

LIBER

1. ol

.
.
'.

'.

.

, "

.
,
'.
,

,
.

'.
, ,

.
,


.
\
'.
,

.
'
,
.

.
.
,

',
,

.
'. ,
oi

.
(7*.

.

TERTIUS.

.
'.

CAPUT PRIMUM.
e

1 6 7 & ^Bano, deque genere eju$ el edueaiione; et ",

quomodo imperator factus ad gentilium religionem
,

ducivit.

.
9

Imperator quidem ConsUnlius die tertio Nonas

Novenibris, Tauro et Florenlio consulibus, in finibus , Ciliciae v i u defunctus est. Julianus vcro iiedera
,
consulibus, die tertio Idus Decembris ex partibus
,
Occidentis profecius Gonstandnopolim venil, in
(8)
eaque urbe imperalor est renuniia^us. Sed quoniam
, de imperatore Juliano, viro imprirais diseno, pauca
, narrare bic nobis propositum est, nemo ex ejus . familiaribus verborum phaleras a nobis requirat,
,
periade quaai necesse sit ut oralio, ejus de quo
,
instituitiir, magnitudini ex aequo respomleat. Enim ,
vero cum Ghrisiianae religionis bistoriam scribere (9). * ,
aggressl simus, perspicuilaii sludenles, bumili ac
pedestri genere dicendi uli pergemus, qucmadmo- ^ * .
dum inilio professi sumus. Dicturi igilur de illo,
, deque genere illius el educatione, et quo modo ad
,
imperium perveneril. paulo aliius sermonem repe- .
tainus neceese est. Gonstanlinus, qui Byzantium
(
VALESU ANNOTAT10NES.
(8) . Idem
scribilur hi Fa$ti$ Idaiii : Tauro ei Horentio. His
consulibusdtim funclm Constanlius Aug. Mopmcrinis in finibus Ciiicia Phamicia? provincict ;iVon.
P/ovftnb. EiinlroivilJnlianut
Aug.Con$tanlinopolim
ldu$ Decemb. Quod autein subdil Socrates, Julianum in ca urbe imperatorem nuncupatum fuisse,
Ha inlelligendum esl, BOO quasi lunc primuui

salutalus fuerit imperator : diu quippe antea, supersiile adbuc Constanlio, imperalor nuncupatus
fueral in Galliis: verum obi ingressus est, a senatu
populoqueConstantinopolitanoAugustusappellatus,
Onentisimperiura suscepit.
(9) ,
d . Scri]>etiduin p u l o , 6
.

569

BISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I I I .

, , euo nomine appcltavit, duo habell fratres ex eo dem patre, non autem ex eadera roatre geniios:
, . \ quorum alter DalmaUus, alter Conslantius vocaba . - tur. Et Dalmaliue quidem fllium habuil sibi cogno , ' roinem. Censtantii vero <fuo fitii fuere, Gallos et
, Juliaous. Porro post obitom Gonstanliiti conditoris
t i , Conetantinopoleos, ] $ 8 c i i r o junioremDalmatinm
, mililes peremissent, isli quoque parenle orbati, in
. idem cum Dalroatio periculuon propemodtim i n - cidemnl. Sed Gallum quideai morbus qui leialis
, , idebalur, poricok) eripuit; Julianum vero lenera
. * astas, vix enlm octo annos impleverat, consenravit.
, 4 Poet bac cum imperatoris animus. advereus illog
, - emolliius jam esset, Gallue Epbeti in lonia scbolat
. , frequentavii, qoa in regione m u l u ipsis praedia a
, majoribus relicia erant. Juliaaus vero ubi adole , , visset, Gonslantinopoli liberalibus disciplinis est
, - institatus; in basilicam, ubi tunc scbolae eranr,
. simplici babitu procedens una cum pa&dagogo suo
, * (10) - Mardonlo ennucho. Et in gramroalica qtiidem ma * ^ , glitrum babuit Nicoclem Laconem; i n rhetorica
, . vero pneoeptore usus est Ecebolio sopbisla, qui
, tunc lemporis eral Christianus. Id enim pmdeoier
ab Imperatore prospedum fueral, ue ille paganum
, . . sophisiam audiees, ad gentilium euperetilionem
*, deUbereior. Quippe ab Ineunte setaie Chrigtianiis
, eral Julianus. Porro cum in humanioribus litlerig
. - magnos facerei progressus, fania per urbeni spargi
, . coepit, idooeum illum esse qui Romanam rempu , - ^ blicam gubernaret. Quod cum jam lalius sermone
OIDDIUDJ divulgaretur, iniperatoris animum conlur .
bavil. Quamobrem illum ab urbe regia transtulit
, Nicomediam, praecipiens ne scbolam adirel Libanii
. sopbistae Syri. Namqoe id lemporis Libaniue a paedagogis Constanlinopoli expulsus, Nicomediae scbowv , *
lam aperuerat. E l bic quidem irara adtersus pa>
( I I ) * *
dagogos concepum, scripta i n illos oratione effu'
' ,
9

VALESII ANNOTATIONES.
beal, mirandum non esse al unus malus civis re(10)
.
Ad hunc Nicoclem
lures exstant Libauii epistolae, nominatim sepiima
periatur : cum nec in lua Sparia, quae Umen L y ibri auarti, i n qua Libaniu excusal insolenliara
curgumhabet legislatorera, omnespartler siiil boni
eujnsdam ex urbe Aoliochia, qui illum probris afac generosi.
feeeral; aiique kuer caUera, peccatum unius civis
( l l ) ror "
noa este aacribeaduni univereae civilali. Nam i n
. llaec Libanii oraiio adversue paedagogos bodie
orbc qoa5 cenlam quiaquagioU millia civium ha- non exstat, quod quidem sciani

VARIORUM.
.
Julianus, cognomeulo - D ad tublimiora uandenti conquiren$ per otnnia philo
_ J a
_ Cbnstianismoad
/ii
_ .
:
a ethni
L
i.
. .

.
J :
.
A~
~..-~*L~i
sophicB
membra
prudenter
disputando
currebal.
Sed
, AposUta,
quod
ctsmuni impie desciverat, i u l i i GonsUnlii fiiius tamen cum hcec ejfecie pleneque cotligeret, nee arntordioe terliua ex Basilina, natus esl anno 331, dio Uora despexit, poetieam mediocriter el rhetorieam
exta Novembris, ut I ^ i t u r iit Laterculo Silvii. {ut oitendii oralionum cpislotarumque ejuscum graSepieanis adbuc Mardonium euuucbum pnocepio- vitate comita* incorrupia) et noitrarum exUrnarumm eortitus est; qoem paganismi suepecluai i i u - que rerum hUtoriam mudtiformem. Aoira. MarcellU
mtrUo reddil Baronius. (Aot. Pagl, Guil. Gave, Joh. nue, lib. xvi, cap. 5 .
lac. Hofman. \nJuiiano.)
. LibaiiMia, patria Anliochenus,
.
voeat Libanius jmstUim ac*r- claruit aono Cbr. 360, el ad extrema Tbeodosii M.
ermdiHonis ducem, , ullut unq*am
tempora perduravit, ab eo ad praeiorio praiecti d i Mmmica* mtnth arcana, et universi addicii Uomero gniuiem evectus; Gonstantinopoli, Nicomediae, deeawi, noverat. Liban. Legatione ad Julian., loio. I I ,
nique Antiocbia? rhetoricam docuit. Mulia de se
157.
haoet libro qoem de v i u sua couscripsit, ubi de se
" tk . Inererebusqoe suis usque ad nauseam agil. (Guil. Cave
dftu* quo quantoque ardore. r<rm pnnctpaUum noti- intcr scriptores gentiles sxc. iv.)
tfe* ctltatnifldagaM, tt quaiipabulaquajdam anime
f

371

SOCRAJIS

d i t ; Jttlianus w o idcirco ad Ubanium prohibilus

crai aecedere, qiiod i t religione geiuilis esset,
Oraltonum U D C H illiue araore captos, clam eas sibl
comparang tiadiose leclilabal. Cumque in rbetorica proficeret, adveoit Nicodemiam llaximus pbilogopbuo, non ille ByxiQliug, Euclidis pater, sed
Epbesius, qvein postea lanqaam aries magicas exeroentem imperator Valenlinianiig iaterfici jussit. Ver t i 189
poolea contigit. Tunc temporig
vero nullam aliam ob causan, sed sola Julianl
fama impolsae Nlcomediam advenerat. Apud bunc
Jouanvs caro pbilosopbia) rudimenta et quemdaai
quasi gnslam peroepisset, statim religlonein prav
cepiofis imilari ccepil. Qui eliam iroperandi cupirfitaiem in ejns animum injecit. Cano beec ad impe
faloris aures perlata easent, Julianue inier gpem
ac metura constitutus, ut guspicionem effugeret,
qui prios veros fuerat Christianos, tuoe repente
filsug e i a t i l i i : et ad culem osque tonsus, raonaslieam viiam gimulavit. Et clam qaidem philogopbue
operam dabat ;palam vero eacroe GbrieUanorum legebat libros. Quinetiam in ecclesia Nicomediensi
teclor egt conslilulus. Hujasmodi simulatione ueus,
imperatoris furorem effligil. Elista qaidem metti adductu* egit. CaUerum spem animo concepUm m i nime abjiciens, plurimie amicorum felicia fore
tempora dicebat, quibus ipse summa rerum poiiretur. Duro res Juliani boc in ttatu essenl, frater
ejut Gallue qui Csesar renttntiatt faerat, in Ortentie partes proflciscens, visendi ipsius cauea venit
Nicomedtam. Gallo paulo poet inlerfecto, statim
Jnlianas in susplcionem venit imporatoris ; alqae
idcirco jussus est custodiri. Sed cum costodes euog
effugere valuisset, rouUtie sabindo lalebris aalatem
eibi quatgivit. Tandem vero uxor itnperalorie Eusebia, cum eum latitantom deprebendisset, perluasit imperatorl ut nullo malo eum afficeret, aed
polius Aihenas ire permitleret, philosopbia3 operam
i d

571

,
, . ,
,
(12), * , .
. , * , .
, , (15).
(14),
, *
, ,
^ < ,
.
* ,
.
.
,
.
. ,
,
.
* ,
, , .
,
q
. , .
,
,
. ,
, ,
*

VALESll ANNOTATIONES
(12) . Maxi- , mus Epirotes seu Byzantiug pbilosopbus memora .
t u r a bitida, qui de insolubilibw.qujesiioiiibHS et
(13)

4t numeris, ei Coiumentarium in Arisioteiem scri- . l n Floreniino codico legitur

pseral ad Jiilianum imperaiorero discipulum auum.
, qtiod magis placet.

Quod si ita esl. duos Maximos praBCcptoree in plti( U )

.
losopbia habuil Juliautis, alterura Epirotem seu D Addenda est particula negaliva ex Nicepboro e i
Byxantiuin; alierum Ephesium. Maximi aulem
Epipbanio Scholagtico, scriuendumque Epbegii elosfiuni exsi^t apud Libanium in epislola
. Quo modo eliara iegil Chnslopborsoiius.
Al iibri :
VARIORUM.
. Maxinwhuic Epheaio, eique Cyre ipgam Julianam. "
Bico, ulil iquel e Juliaui ad euoidem epistola, gumroo
. Lum ego perpetmo memm
ea a?taie pbilosopbo, leslc Amro. Marcellino, Nicome- UU (imptratori) amorem ac fidem prm%litM$m
dise priniuin dediggo operam Julianum, referunt So- quibu$ ex eau$i$ comtnotum nu Ulum aximcrales et Soxoinenug: quod tanien in Ioaia,io quam
adverli. At Ula(E%ubia) cum primum inane* netcio
ille adolegceng ee eonlulerat, ac ubi agebal Maximus,
quas mtpicionet audi$ut %ine cujtudam criminh
ab eo ractum roemorant Libaoiut et Eunapiug. nomine, ut dt eaTepriutinquirerel
peiiil, *ec prius
Quanti bunc pbilosopbum Juuanut fercrit, abunde
faUam el imquam ealumniam admUterti. Bac /faosteodit, ubi ait $e, quandiu itte abfuil,
vitafrui
gitare non deslitit, donec me ad consptctum imper.
uon pone, niti quatenus lilteras eju$ UgerU. Epiperduxittei,
mihique pro me dietndi
facultaUm
siola 15.
impctra$ut ttc. Encomio in EusebiaiD, orat. 3.
* "
. Audi dc uac
%

IUSTORIA ECCLE81ASTICA. LID. I I I .

57)

, - dalurura. Potlea vero, ut rem breviler cooipleciar,

. 01 , imperaior eum iode accersitum, Caxarem rcnun l l a i : et eorore sua Ilelena illi io coojugiura d a u ,
, (15) in Gallias tonira barbaros miltit. Eieriun barbari,
, quos ConsUntius imperator ad auxUium sibi fe * , rendum contra Magnenliura paulo aolo conduxe r a i , cam nuUura soi usnm prebuisscnt i n bello
. - advenus lyrannum, urbes imperii Romani popu, , labautur. Et quoniam Julianus setate adhuc juvenia
, e r a i , pracepit ei Gonstauiius ne quid ageret abs que dacam niUiUrium consilio. Sed cum ilti, bac
polesute accopla, negligentius rem agerent, alque
*
170
t*m causara superiores essent barbart, i u ,
lianus duces quidem deliciis el compotaiionibus
.
, ipduTgere passus e s i : mUUes vero alacriores red . , * d i d i l , cerUoi mercedem pollicitus ei qui barbarum
, * occidissei. Hiuc factura eai ut et barbarornm copix minaereiitur, el ipse mililibus esset acceplior.
(16),
Fertur auten, cum oppidum quoddam ingredere ,
, tur, corooam qua cmlatee oroari eolent, in doas
columnas suspensam funibus, in caput ejus aptis
. , einie deseendisse: eoque viso cunctos qui aderant
, ! exclamasse, quasi eo signo imperium illi prawigni, . ,
flcari viderelur. Sunt qui dieant illum contra bar .
baros eo consilio missum esse a Conslaniio, ut i l , ,
lic cum barbaris dimicans interiret. Sed utram
* . ,
vera dicant qui id asserant, equidem nescio. Naw
, . eorore propria iHi i n raatriroonium daia, si postea
insidias ei struxisset, prorsus contra seipsum cas
, ^ molilus esset. Yerum bac de re sioguli pro arbl . "Ov , trio suo judicent. Porro cum Julianus de negli . gentia ac eocordia ducum apud ioiperaiorcm que , elus esset, alius missus est magister n i i l i t u m ,
, alacritati iuliani egregie respondens. Flunc ille
. , - adminislruni nactus, lidenti animo cum barbaris
* , congrcssus est. Illi vero legatione ad eum inissa ,
|* docuerunt iniperatoris se litleris evocalos venisse
, . - fn regionem Romanorum. Simul etiam imperaloris
, litleras ostendebant. A l Julianus legatum quidem
. , conjecit in vincula: conserto aulem cum ipsis
,
praelio, barbarorum copias fundilus delcvil, ca0

VALESII ANNOTATIONES.
(15) .
Lego . Quo- D et provinciae imperii Romani boc habitu pingi conn o d o etiam legfcse videmr Epiphanius; sic enim
sueverant, coruiias quasdam lurrilaa capiie gesian
v e r t i l : Cum nihil Orofuhsent contra ttjrannum.
tes, ul videre est in Nolitia imperii Romanu Suspi(16) *
.
cari lameu quis possil, boc loco scribendum e&se, *
Epipbanius Scbolaslicus coronam lauream inter .
p r e u i u r , qaibus civiutes exornari solebant. Sane
VAR10RUM.
' .
Gum Contan- non in soleac pulverc mililari educalus, mira celerilatc barbaros GaHia expulil, septciu totius Germa*
exagiurent aaeidui nunlii deploralas jam Galnia? polcntissimos reges uno ingenti dUDcillimoque
ttas Indicanies, Julianum in imperii societalem
proelio ad Argentoralum dcvicil, oraninoque res
ascilam, e l llclena sororia jugali roedere sibi copuGalliae acciaas atque alllictas in iniegrum slaium reU u m bujus belli ducem renuntiavit. Julianus, nou
stituil, quod omnes uno ore scriptores illius aetatig
tparas quanlis periculis objicerelur, non lam ee
praedicant. Vide Marcellin. l i b . xv, et ipeum Julian.
MboAoreiu quaro admortero vocatum arbilrabalur.
ad Athenien$e$. Ant. Pagi ad ana. 555, n. A, Juliaii etrte, inquil Amni. Harcelliiius, illud rumore
ttma mbique jaclabalur quodJutianut non levaluru$ nus, inquit, boc anno Gxsar crealiis, et Galliis
praeposilus; quod in Ilalia factum, tcste Zosioio,
iactmmoda Calliurum elecltu tutl, $ed ut potset
prr bella deleri $a*vis*ima, rudis etiam lum, ut asti- mitio libri , el quidem llediolaui, ulllierooyuiua
mmbatmr, ac ne sonilum quidem duraturus armorum. in Gbronico scribit.
At rudis isto adolesccns, ct ia Acadctnix umbra,
t

375

576

SOCRATIS

piumque eorum regem niisit ad Constantium. Hig , .

rebus prospere gcstis, Aagustus a militibus ap- .
pellalur. Cara autcm imperialis deesset corona, , , .
,
unos ex stipatoribus lorquem quera collo gestabat
Juliani capiti imposuit. Hoc modo Julianus ad i m - , &
perium perveiiit. Q u vero deinceps geesil, utrum . * *
pbilosopbo conveaiant , lectoribus judicandum re- , lioquo. Nam neque legationero ad Coastanliura m i - s H , tieque illum lanquam benc de se meritum eo- . ,
lere pergeveravit: sed cuncta pro arbitrio suo egit. . Ac rectores quidem provinciarum mutavil. Per ur-
beg autem singulas carpebat Constantiom, litlerae , ,
ab Uio ad barbaros gcriptag pro concione recitans. , *
Quam ob causaro a Consiantio deficieutes, ad i l - " .
lius partea se trangferebant. Eodein tempore Chri- , ^
siianae religionis eimulationem proroug abjecit. Sin- R (17).
gulag enim civilateg circomieus, teropla aperire, * , ,
ei simulacris eacrificare coepit, geque ipse poniifl- .
cem maximum appellavit. llaque pagani festos dies (18).
numinuro guorum gentili ritu celebrabant. Alque ,
ba?c ageng, civile bellum commovebat advereug .
ConstanUura, 171
occasiones conquirens. Et , quanium quidem in Jpso erat, urirersa mala quae .
bcllum comitari golent, contigissenl. Neque enim .
absque mulloruro bominuin csede, bujug philogophi ,
cupiditas fuigget expleu. Sed Deug, qui euoruro
,
ipgius consiliorum solue est arbiter, e duobus ad- ' .
versariis allerum eine ullo reipublicae damno ab *
instiluto revocavit. Etenim Juliano in Tbraciis , *
constilulo, nuntiaturo csl Constantium diem extre- Q ,
muni obiisse. Hoc modo Romanum imperiura tunc
. leniporis civili bello liberatum egt. AtjJuIiaous
*, *
Congtantiiiopolim ingressus, sialira inquirereanimo * ,
ccepil, quoiiam pacto populum dcmereri, ejusque ,
benevolentiam gibi comparare posset. Ad hanc .
JgUur rem tali usua eet arte : Norat ConsUn
lium, omnibus qui consubstantialis Odem ample- .
etebanlur tnvisunt fuigse, tum quod Ipgog Eccle, *
YALESIl ANNOTAT10NES.
(17) . Epiphaniug Scho- Posset etiam non incommode verti, dh$h>ari seu
lasticus vertil : Inte$linum bellum contra Coiutan- discuti. Nam quod Musculus vcrtit, declarari, et
tium quasita occasione parabal. Neque aliter Chri- Chrislophorsonus, intetno$ci, meo quidem judicio
gtopborgonug, quasi lcgeretiir . Posset absurdum est. Nicephorug vero tn lib. x Hittorim
tamen quig aliler haec verba interprelari, hoc sci- ccclesiasiic<r cap. 2 , bunc Socratis locum i i a
licel modo, expeditione$u$cepta.
inlerpolavit: ' ,
(18) . Ver- . Qoae
bum boc loco idem valet quod perfici
Langug sic interpretatur : El quanlum in \p$o ict adimpleri. Recte igitnr Epiphanius Scbolaglicus
tum erat, ganguine fuso de exuberanti vhilotophia
bunc locum ita verlit: Non enim tine mulio tanejus judicium factum fuiuet.
guine studium ejut pltilosophi poterat adimpleri.
t

YARIORUM.
xal . Julianus Chrislianigmum viginli annis professus est, u l ipse ait
Alexandriuig.epigtola 51, quos a fide Ghrigti ad paganismum averlereconalur^oc arguinento:
. Non enim recf
tramite abtrrabitU, $i ei fidem habeaiit, qui per viginti
annos itla via (neiupe Ode Christi) progres*u$ eii.

*
.
Qtianqaam
Chrisliana pietas ac religio, e latebris velut e<iacla, ]am caput exlulit, ipsique purpurae imperatoriaj novum ac divinius lumen altulisset, geotiliuro tamen numerus cral haud contenineiidus^
maxirae eornoi qui anium liberalium ei scientiarum
gymnasia occupabaut.

577

HISTORU ECCLESIASTICA. _

L I B . 111.

?78

(19) . * expulerat, tum quod episcopot ipsorom pro. pAv * scripios in exsiiium egerat. Comperiain eiiam
habcbat, gentiles mulesie admodam ferre, quod
. eacriflcare diis suis prohiberentur , el oplare oui , \ nibug voiis, u l lempug illud sibi contingerel, quo
et delubra aperirenlur, et immolarts simulacris
, - liceret. Hae igitur ob causae, populos ulrooque
, privatim infenso el exulcerato advereug Congtan - tium animo esse inteUigebat. In commune vero
.
cunctoe violentiam eunticborum, ac prsesertim
, pneposili Hlomm Eusebii rapioas aegre ferre. Cuoi
. omoibus igitur callide egit ac veteralorie. Naoi
, , alios quidetn blanda stmulalione palpabal; alios
(20) ' , ' beneficiis afficiebal, inanis gloriae cupiditale du , ctus : omnibus porro ex aequo palefecil, quonam
. animo esset erga gupergtilionem gentilium. Ac p r i , - mum quidem, ut Consianlii in subdilos cradelita , , tein iraduceret, eumque apud multitudinem infa. , - m a r e t , episcopos qui ab illo relegali fueranl,

' . revocari jubet, el bona qtise fisco addicla fueranl,

. *. , ,
iisdem restituil; deinde familiaribus suis manda . v i l , u l gentilium leropla confestim aperirent. Eoe
7.
auCem qui ab eunuchis injuria affecii fuerant, res
, toiqae abrepias recuperare jussit. Eusebium vero
. - pnepositum imperialis cobiculi capitali supplicio af (21),
fecit, luni quod multos injuriis oppresserat, tum pra>
t

YALESII ANNOTATIONES.
(19) Kal
.
(21) . PubliHujug loci vilium non viderunl interpreteg. Nam
cuin cursum a Joliano recte ordinatum fuigge faCbrislophorsonus ita v e r l i t , conlraqtu notabiUs telur etiam Greaorius Nazianzenus in priore lnveEmubii rapinas. Qtiasi legefelur, ciiva adversus Juliaiium. Nam Gonstantius quod proreus essel insulsuin. In codice quidem
stus eum magnopere imminuerat, concesso paggira
Florenlino hic locus ila legilur : ejus usu episcopis, ut ad synodos ab ipso convo , eic. l n Sfortiano caias accurrerent. Quidoam aulem in ea re conxero , elc. Mihi non dubiuin esl quin
stituium fueril a Juliano, diiUcile eet dicere. Ex
Socratis lameQ verbis conjicere possumua, veblSocrales ila scripserit,
, elc. Esl autem , prepo- colarem cursum qui etiam clavularis dicebalur.
*jiug gaeri cubiculi, quam dignitatem lunc gerebat ab illo sublatum fuisse; soluni vero relictuiu ad
Busebiug. Cerie Socrates hanc vocem Ua usurpare usus publicos equorum cursum. De publico cursu
multa Joannes Lydus scripserat i n libro De mentoku ut videre est iu libro n , cap. 2.
sibus, cujus locum hic ascHbere non pigebit:
(20) . Expungenda esl ullima parfticala, utpote guperflua, ei ab ogciUaie librario ,

perperaui repeliu.
YARIOR1IM.
.
Julianos, cum
* . Hoc idem de se praediCoasianlii mortem, dam in Dacia eeset, ut aiC cai Jolianus in Misopogone, cum se propierea
Atomiauus iniiio l i b . xxn, accepisset, Gonslanli- r\ invisuiu Aiiliocbeogibus eese conqueritur. Noctes
^ ;
: . x i die
i; _
r\

:_

.:..
.^
l . . . .
i
- ...
f
M
.iu.
.
nt.mt
n
imomnet
tti
stragulo,

victus
omnts >*9*
* * $alielanopolim
venil
Deceinbris.
Pbilostorgius
, aeerbo* efficiunt, el delicatw urbi repxlib. n , c i p . 6, leslaiur, Juliaaum anle feretrum
:essiise, diadeniaie de capile sublato. Libaniug gnanles. Nolite tamen puiare $ causa id m*
oralione funebri, p. 289, a i i , euui manibus fien:gravis quidamet slullut ^ inde puero
me induxit, ut ventri bellum {: neqvu entrn
contigisse ferelrum, oranlbu resiii insiguibug
pneier chlamydem deposilig. luio Greg. Nazianz. Tum ptrmitio explm.
7 . , ut ad denuni o o c Juliani IU Gongtantii funere babitum sive v i
gite gponle ascUum ait, addilque demitto vultu dum imperatori* capiltum tomor venire prvceptus,
smperatori extremum oficium pra$titi$u. Anl. Pagi inlroiret quidam ambiliote veslitus. Quo visoJulia obslupuil: Ego inquil, non TationaUni ,
ad ann. 361, n. 6.

.
Quam $ed touiorem aeciri. Inierrogatut lanun UU quid
tiu i n ptierperii doloribug interiisge in palalio i u - habtrel artt compendii; viunat diurnas retponJooi, a l i i cxpulsam e palalio gcripgere, ut ait dil annonah, pabula jununlorum (qum
leoaras. Fuerunt ei quidam qui veneno a Juliano vulgo dictitant capita) annuum tttpendium grave
aecaiam esge dicerem, ut docet Libanius in ora- abique (ructuo$i$ ptittionibui multis. motus,
bone DIS. adverus Polyclera. Decessil autem post- omnes hujutmodi, cum coquis iimilibutawe alii*
qaam Julianus ab exercim crealus erat Augustus, eadem acciperepene contuelo$, ul parum $tbi $tipoe tesiaiur i n epistola ad Athememei. Yales. sarivt, daiaquovelint eundipote&tatc, projeciL A m .
Marcellinus, lib. x i u .
i n A . Maxcell. Ub. x x i , cap. 1.

570

580

SOGBATIS

cipue qood fratrem suum Gallui per ejus ca- <>&> , ,

hironias iiiterempluin eese compererat. Et corpus .
quidem 172 Consiaitlii regalibus exsequiis ho- * noravil; eunuchoe vero, lousores et coquos ejecil otv,
ex palatio. Eunucaos quidetn, eo quod ipse uxo- ,
rem suam amiserat, post cujus obituro aliam . ,
nolebat ducere. Goquos vero, propterea quod tenoi *,

ac simplici cibo ulerelur. Toasores deoiquc, quia
untis, ut aiebal, tonsor sufficit pluriraie. Has
Igitur ob causas bujusmodi bominnm genus palalio .
* , expulit. Jam vero ex nolariis pluricaos ad prislinam
condiilonem redegit. Reliquis salarium nolario .
,
congrucns dari pnecepil. Sed et publicura cursura
qui publicis necessUatibus inserviebat, sustulit; , ,
mulorum scilicel, boom et aeinorun?: solum equoruro cursum ejusmodi necessilalibus minisirare , , .
permiitens. Hasc ejus acla laudantur a paucis : sed
,
pluree suot qui vituperent, eo quod eublala regiarum opum magnificeulia, quae vulgi animos in

admiralioneiu rapit, vile el contemplui obnoxium
.
reddidissel impepum. Porro noctu vigilans, ora, .
liones scribebat, easque poslea procedens ex
(22) ,
palatio in senalu reciiabat: quippe ex imperalori ,
bus qui a i u l i o Casare ad noelrara usque aetatera
, ,
regnarunt, eolus bic et prioius oraliones in curia
. reciiavit. Et siudiosos quidem disciplinarum om .
nium honorabat : sed eos precipue qui pbiloso , $ * ,
pbiam profilcbantur. Proinde fama bujus rei excili
,
omnes qui ubiqac eraat philosopbi, gestientes i n
. ,
palatiutn confluebani: qui pallium geslanles, ple ,
riqae habitu magis quam doclrina conspicieban- C \ ,
tur.Graves porro ac molesltomaes erant Chrisiianis,
.
mpote imposiores, et qui imperaloris religionem perpetuo aoiplectereulur. Caeterum cum imperator
inanis gloriae morbo supra modum laboraret, cunctos ante se imperatores perstrinxit i n eo Hbro,
quem ioscripsit Ccesaret. Eodem aniini morbo impulsus, contra Gbrislianos etiam scripsil. E(
quidem quod coquos ac tonsores ex palalio ejecit, philosophi id opus f u i l , non imporatoris. Quod
vero infamare alios ac probris incessere insliiuit, non 173 jam philosopbi, sed neque imperatoris
istud fcit. Ulrlque enini istorum ab omni obtrcclatione et invidia sunl alieni. Et imperatori q u i dera pbilosophari licet, i n eis tantum qux ad modeetiam ac teroperaoliam perlinent; philosopbus vero sicuncta quse imperatoris propria sunt, imitari voluerit, aecopo aberrabit. Sed de Juliano
deque cjus genere, et insliiuiione aique indole, denique qua ralione ad imperium pervcnerit,
flriclim hsc dicta siut.
CAP. I I .
. B \
De udilione orla Alexandrla, et quomodo int*r(cctu$
tr

,
til Georgiui.

.
Nunc transeamus ad ea commemoranda quae

per idem leinpus i n Ecclesiis gesla suut. Igitur in
.

VALESII ANNOTAT10NES.
, D , ,
* ^* *


*
.
* , , (22)
Malim scribere
* , vel .
VARI0RUM

.
Oraiiones iu funebri hujus imperaioris laudaliono, nominaquidem anle et post imporiura ab eo scriptas, qno
l i n duas langii cjns oraliones, quas illo uua oocte
iioiuine , muHarxim orationum
singulas conscripsit.
patrem eumdcin vocai, tradit alicubi Libanius : qui
8

881

MSTORIA ECCLESJASTICA. -

*82

LIB. I I I .

, magna IKla Alexandrinorura civilate, orta e$t aedi - , iio bnjasmodi ex causa : Locue erai in orbe jam
, iode a priscis temporibus vacuus ac negleclus, ac
, $ " multa sordium colluvie referlus, in quo gentiles
, . Milbro mysieria peragentes, iminolare bomine*
, consueverant. Huoc tanquam vacuum ac deseriuni,
. - Gouataotius Eccksiae Alexandrinorum jam aniea
|& , - donaverat. Georgius vero cuoi ecclesiam in eo
,
loco xdificare veliet, repurgari eum jussii. Quod
,
dum fierel, adytum reperlum esl immeosae altilu * dinie, in quo niygteria genlilium erant recondiia:
, , complures scilicet hominum calvarise, juvenum
, pariter ac seniomm, qoi olim maclati esee dice , bantur, tunc cum geutiles divinalione quae per
, . - extorum inspeclionem fii, uterentur, et magica ga , crificia ad aaimag incantandas peragerent. Hig

igiiur in adylo templl Milhre reperlis, Gbrisliani
. , dederunt operam ut geniilium mysteria palam
. - omnibus spectanda ad ludibrium exponerenlur.
", Slaiimque circumferre ea per cmlalem coeperuni,
, - nudas hominum cahas multiiudini ostenlanles. A t
* , - pagani qui erant Alexaudria?, cum id cernerent,
, opprobrium non ferenles, Ira exarserunt: et quod (23) * , cunque obvium erat vice teli arreplo, conlra
* - Chrislianog iropetum fecere, multosque eorum
. , ' vario mortis genere exstinxere: alios enim gladiis,
* * alios fuslibus, alios lapidibue necamnl; nonnullog
, . , funibus sirangulamnl; quosdam eliam cruci affi , xerunl, hoc genere supplicii eos de indusiria affi * , cienles ad saccae crucie contumeliam; plurimog
, , C vero diversis vulneribus sauciarunt. Atque, ut in
. - ejusmodi tumuUibug fieri solet, ne proxhnis quidem
* parcebant; sed aniicus amicum, fraler fralrem,
, , parenles fllios perculiebant, et caedera muluam
, .
ruebani. Ilaque Chrisliani a repurgando Milbrae
lemplo deetilerunt; gentile vero Georgium ab ecclesia abstractum et ad camelum 1 7 4 alligatumt
traclumque ac dilaceraturo, simul cum ipsa camelo iocenderunt.
. .
CAP. I I I .


drQuomodo imperator ob ccedcm Gcorgii indignaln*
, "
Alexandrinos per epistolam objurgavit.
.

At imperator csedem Georgii molesle fereng, po , *
pulum Alexandrinuu) perepislolam corripuil. Fama
c

(25) Kal
nibil m u l a l .

TALESII ANNOTATIONES.
. In codice Sforliano legitur ,

eed

Florentinua

VARIORUM.
^ . Sediltogtim Alexan-D
"
Georgiu$,
Epi drmorum ingeoiuiu a muliig scripioribus notaium
" " .
'
* ' - inquit

pbanlus,tti camelumimpoiiiut, tolaurbe ignominiot*

est, Gnecig Laiinisqoe. Huiug atHem aeditionie
tradtuiut ett. Ac primum ab gmiilibut circumseptui,
caosaa panloaliier tradit A . Marcell. loeo a Valesio
ac mutia perpes$ut et fu$tibu$ pereustut, totaquedtaio.
* . MUbra Persis dicilor Sol. Slrabo proptmodum urbe tractatu$, in t i i suppliciuexstinqlu^
Vb. xv, , . est; ae pott obitum conermaiui, et cum mullis pecudum ac betliarum ostibui ineinerem redaeiut. alqu&
h o u r c h . \ Oiiridc, post relatam eorum
in di$per$u$. Multiludo, ul ait Amm. MarceU
attnliatii qui duos eoae deos credebant, quasi
linus, cinerc$projecil in marejd metuens ut clamabat*
acvergarios et , quoram alter bona, aller
tucotUctU $upremi$, nfdes UUminumHur ul
relirsita operareinr, illtiinque deam, bmic dsroonem
quit, qui dtoiare nligiotw compuUi, perlulere cru~
Jppellabant, idem etZoroastrem sensisse ait, qui
(sc. booum geniuin) ciabiUtpvnas, adtaaxe glorio$am morUm
acm \* ($c. mahim genitiiu)
fidt \ nunc marlyre$ appellanlur. Hxa
* .
aulem AniODius Pagi rcfert anno 502.
!

533

SOCRATIS

5*4

porroin vulgus gparsa e t l , baec adversug Georgium . 61 ,

xdraissa esse ab iis, qui Alhanasii causa illum odio * progequebantur. Ego vero sic existimo, eos qui . , \
odio atque inimicitia ducuntur, plerumque in ge- .
dilionibus adjungi golere iis qui adversue iniquos , bomines impelum faciunl. Ipsa cerie imperatorig
. (24),
epistola plebem pdlius insimulat quam Christianog.

Caeterum Georgiug, et tunc temporis, eC aniea,
*
gravis omnibus ac molestus fuisse videbatur; eam- . " , .
que ob causam tumultus et contentio maltitudinig
adversus illum exargit. Quod auteui imperator, ut dixi, plebem iusimulei, ex Ipga epislola licet cognoecere.
d

Imperator

Cwsar Julianus, Maximut,

populo Alexandrinorum.

Augustut,

Si Alexandri conditorig uxbis vestrae, et quod

majug esi, si dei magoi, eanctissimi Serapidig JJ
nulla tangU reverenlia, at quomodo commnnie
nalurae, et bumaniuiis ac decori vos cepil oblivio ?
addo etiam nostri, quibus tum omnes d i i , Uim
praecipue magnug ille Serapig imperium orbig lerraruin adjudicarunt. Quibus certe aequum erat ut
judicium de iis qui vos injuria affecerunt, reservaretig. Sed fortasse ira vos decepii ac furor : qui
quidem ubi menlem exturbavit, atrocissima quaeque
perpetrare solet. Yerum postbaec represgo impetu,
iig quae subilo a vobig bene consulla fuerant, i u i quuro facinug subjecistis. Neque veriti eetis vog
plebeii, ea committere, propler quae illog merilo
odistig. Enimvero dicile mihi, quaeso, per Serapim,
quas ob injurias adversus Georgium commoti giiig.
Dicelis omniuo, eo quod bealae recordatioaig C
Constantium contra vog excilaverat; deinde quod
exercitum iiigacram urbem induxeril, et irex ifigypli
sanctiggimum Dei templum occuparit, el
175
imagineg ac donaria, et reliquum templorum ornatuin inde abripuerit. Gumque vog indigne ferretis,
ot par eral, ei Deo, seu potiug Det rebug atque
opibug gucctirrere velletis, ille injusle et impie
augug esl in vog inimiuere artnatog. Sed fortasee
gibi ipsi cavebat, quippe qui Georgium magig quam

, ,
,

,
, , ,
, ;
, ,
,
* .
. '
,
, * (25),
. '
, '
. ,
.
*
1

(20) , , ,
. , ,
, , ,
" , ,
. (27)

VALESII ANNOTATIONES.
(2) ' . In codice Florentino
slram conflrmat codex Florenlinug et Nicepboms.
scripltim inveni, , elc., quam
i n quibug digerie gcriptam legilur :
scripluram magig probo. Caeterura de caugfg odii
. Hujug raarlyrium exglal apud Simeooeui
Alexandrinorum advergug Georgium, consulendug
Metapbrastem, in quo mulla conliiienlur quae
esl Ammianus Marcellioug in libro xxn, et Epipbahistoriam illorum temporum valde illtigtrant.
nius in haeresi 76, quse e*t Anomaeorum.
(27) . ln edilione operura i u l i a n i
(25) . In optimig co- D et apud Nicephorum biclocus ila legiturac dislindicibug Floreniino el Sforliano scriplum est - guilur: ,
. Quare non dubilo quin lolug bic locug ,
i u re*lilueadu6 git: ,
. Porro cum ig Juliani locus aquatuor
; - inierpretibug in Lalinum germonera convergua sit,
. ld est, repre$so tmpeJtt,
unius Langi vergionem ca?ieris anteponendam centts quce subtlo vobi$ comuila eranl, iniquum
eeo. Ea sic babel: Qui uuliu* tibi ip$i contuiuitut,
pottea (aciniu $ub]eci$ti$ : quam lectioiieiii coufir- ft moderau vobnenxn et civiiiter, tuc tam tyrannk
mat Nicepborug.
ab initio $$. Eumdem fere geogutn in interpre(26)
.
Artemiura
Utione mea gecutug sum. A l io Cbrislopborsooi
ducera iEgypli intelligU, ut jaaipridein notavi ad vergioue primutn illud reprebengioncin mereUir,
libruj xxii Ajnroiani Marcclliui. Gonjecluram no
qood vocem adjocii conira lidem omniuin
4

.
anno 1096.

VABIORLM.
Haec est decima iuter Juliani epiatolas

ab

Exocb. Spanbemio ediua

383

RISTOfUA ECCLESIASTICA. LIB. 111.

38*

, GonsUntiam formidarel. Scilicet modesiiue ac

. civilias, non aulem tyrannico more erga voe aniea
, , ee gesseral. Has igilur ob causas adversus Geor . gium diis inimicum ira saccensi, sacram denuo
& , arbem srelere polluistis, cum judicum senlenlita
* , ; eum subjicere liceret. Hoc enim paclo nec caedes,
, nec iniquiias fuisset ulla, sed potius absolula j u , , stitia : quae vos quidem insonles ac puros ab omni
, acelere servasset, illum vero qui inexpiabilia sce , * lera coromiserat, punivisset : quse denique alioa
repressisset omnes, qui deos immorlales coniem* . nunt, lanlasque urbes et floreules populos pro
, (28)- nibito babent, et crudeliUlem qua in illos sseviunt,
,
velut ludum quemdam potenlte euae esee ducunt.
. , , Couferte igitur hanc epistolam meam cum illa quam
, . ? paulo ante ad vos misi, etquantum inler eas inier , .
sit, considerate. Quantis vos laudibus lonc ornavi 1
(29) Nunc vero, per deos iinmoriales, cum voe laudare
, - deberero, ob gravilaiem admissi facinoris id facere
. non possuro. Audet populus inslar canum homi. uem discerpere. Nec poslbax pudore afficitur : et
. ' (50) * manus quasi puras servat, ut eas ab omni caede
* * , integras ad deos teiidat. Atenim dignus erat Geor . , gius qui lalia paieretur. Imo, fateor, hia fortaese
. graviora ei acerbiora. Ac si propier vos illud com * , meruisse dixeritis, equidem vobis assentiar; sed
,
ei addator, a vobie istud pati deboiaae, id neqaa* , qiiam concedo. Sunt enim vobis leges quse ab om . , nftnis privatim ac puWice coli atque observari de , * bent. Quod si contigeril, u l e a privatis boniinibus
c

, ,
(51), .
, ,
. , ,
(52),
4 , .
, ' ,
, . '*
* , ,
, ",

violenlur, al rempublicam bonis legibus giibernari

oportet, vosque illis obtemperare decet, nec iransgredi ea quae ab inttio praeclare sunt constituta.
Feliciter omoino id vobie cessit, cives Alexandrint,
quod me regnanle hujusmodi facinue admisisiis;
qui tum -ob reverentiam erga Deum, tum proptf r
avum meum, et avuncnlum mibi cognominem, qui
universam iEgypCum et civilatem vestram adminietravii, fraternam erga vos eharitatem conservo.
Certe poieatae qoae contemni se non patitur, et 8 6 verue 176
atque inleger principatus, nunquam

VALESU ANNOTATIONES,
(51) tbr
xbr iudr xal
.
l i b r o r a n i . Deinde quod Artemium duoem jfigypli
Rectius apod Nicephorum legitur
e&cusal, pertnde quasi ille civiiiter ac moderate ae
. Julianum enhri intelligit ex praefeclo
gessissei initio administrationig suae. Quod quidera
iEgypti, de qoo multa scribit Amroianus Marcelliaboordissimutn essel, si Julianue eiim excusarei,
q t m quasi noxium occidi josaerai. Si quis igilur nus. l n episiolis Jnliatii utraque lectio habeiur hoc
modo :
v m i o f t e m noslram sequi maluerit, unica lantutn
portictJla aupplenda est hoe modo : . Yerura baec ecriptura ferri non poiest; cur
enim boc loco Julianuaavum suum coromeniorarei?
, et caetera, ut gupra. PeUvius vero
Gerte Sozomenua scripturam Nicepbori conOrmat.
ootis ad epistolam Utatii Juliani, ex ecriplis codiSic enim habet in cap. 7 lib. :
riboo aliam proieri emendationem hujusmodi,
, elc,
n
u

) . ln episiolis Juliani Caesaris

bixor . Quam scripluram seculus esl
Ltaguft interpres Nicephori, iia ut particula negabra subaudiaiur .
(50) KaX 6C ipelte. Scribendum est
V .

, elc.
(52) IdeTr . ln optiinis codicibus
Florentino et Sfortiano elapud Nicepborum legilur
. In vulgatis autero edilionibus Juliani scriptura eal . Quarenon
dubito qtiin scribenduia sit boc loco,
.

33

SOCRATIS

negligere solel ejusmodi populorum facinora, sed (33)

tanquam gravem morbum acerbiore medicamenlo
purgare. Ego vero ob eas causas quas eupra
. (54) coramemoravi, leniu* vobis remediom adhibeo,
. ,
sermonem scilicet el exborUlioneai. Quibus Hbenllus, uti conQdo, parebitis : quippe qoi ot a prima
origine, ut audio, Gracl estis; el hujus nobilitatis illustrem el eximiam notam in veslris meniibus
ac studiis eiiamnum relinetis. Propooaiur civibus ineis Alexandrinis. Atque b c sunt ab imperatoie
ecripla.
'.
CAP. I V .
, "
Qualiler Alhanasiut , oceito Georgio , Alexandriam
"* "

revertus, EccUtiam tuam recuperaril.

.
,
Haud mulio poet, Aibanasium ab exailio reversum Alexaodrinus populua iibeoier euacepii; et -
Artanos quidem ecclesiis ejecit, Albanasio vero *
eas tradidiu Porro autem Ariani in dibua q u i - *
busdani vilibus et obacuris conventus agenles, in . 01 ,
locum Georgii Locium quemdam substituerunt. Kt & , Atexandrise quidem hic rerum staius tunc lempo- .
.
rls fuiu
. F .
CAP. V .
,
.
Ltuiftro .
\ ,
Eodem lempore Luclfer et Eusebius, imperatoris jussu ab exsitio revocaii eunt: quomm Lucifcr , *
quidem, Caralis qua urbs est Sardini*, erat *,
episcopus; Eusebius vero VercelOruin, quse civitas * *
177 ^st LiguruiQ i n Ilalia, ut eliam antea dixi. , \ .
Ambo iuque ex superiori Thebaide ab exeilio ,
(55), rodetrates, coneilium inler ae inierunt, quonam
modo eccleeiasiicis legibus subvenirent, nec eas .
violari impune palerenlur.
CAP. V I .
. <7'.
" ,

Quomodo Lucito Anliochim Paulinum ordinavit.

.
Placuit igitur at Lacifer qaidem Antiocbiam
, proficiscerelur, Eusebius autem Alexandriam : ut , '
una cum Athanasio synodum congregantes, Eccle- ,
(

VALESII ANN0TATI0NES.
(55) . Procul dubio
scribendum eel \
, etc. Quod miror ab iulerpreiibtig
animadversum non luisee. ln editione operum Juliani ^ \ , gravi errore. Paulo
anle oblims fueram monere scnbendum esse
, ut legitur apud iulianuro ei Nicephorum.
(54) . Scribenduin omnino
esl , u l babei Nicephorus. Id est, proponaiur civibus meit Alexandrtnii. Do hac clauaula
quae imperaioriis edictis apponi solebal, mulla observavi in Annotationibus Eusebianis, quae liic repeteresuperfluum duxi.
(35)
. soli Eueebius
ac Lucifer, de reparaudo Ecclesiaram eutu ei de

stabilienda fidei rcgula consilium inierunt; &ed

alii pneierea episcopi. qui Juliant imperatoris
ediclo Uinc abexsilio revocali eunt : Hilarius sciUcet, Aslerius et relimii, ut recte nolat Tbeodoriius
in libro , cap. 4. Qui zelo cathoUcs tidei succensi, barelicos et schismalicos ad verilalis Iramitein reducere, ei pristinam concordiam revocare
inRtituerunt. Quod crgo Baronius ait, Euaebium ac
Lucifcrum legatos aposlolicae sedis creatos ease a
Liberio ad reparandum Ecclesiae stalum, id veram
ease non polesi. Idem enim dicendum esset de
lario ac reliquis. Adde quod ftuflnus lioc diseiie
refellit. Scribit enim legaiionem banc Eusebio c l
Asterio injunciam esse ab Alexandrina synodo.

VAIUORUM.
7Vjc . Post blicatum Juliani edicium, quo exsulibus redeundi
polestas erat, Athanasius Alexandriam reversus,
lugenii de roore plebis calholicae gaudio exceplus
si. ln hunc redilum Gre^orius Naz. ea omnia conferi, quje ad reditum anm 349 periinenl. In defuncii
4ieorgii locum Arianos Luctum sua3 faclionis bominein coopiassc narral Socrates. Verum reclamare
videntur Acia, Joviano principe edila. Non dicitur
ttiiui eo loco Arianoe episcopum sibi Luckim con-

atituisse, sed constilucre voluisse. Et forlaese c m

in Georaii sedera Lucium subrogare vellent, coercili
a Calbolicis fucranl,quorum ingenserat Alcxandiias
multttudo. (Cl. niouacbi Beucdicl. Vil. Atkana$ii
ad ann. 362.)
. Lucifer Calaritaiius, sivc Caralilanus in Sardinia episcopus claruit circa ann. 354, eodem lempore ciim Euticbio
Vercellensi, corumdcm (alK)ruin , certaiiiintm
iiineruro, ctexsilwrum comcs fcre individuus, cum
9

39

HISTORIA ECCLESIAST1A. L I B . I I I .

309

.
dogmala conflnaarent. Ae Lndfer qntdem dia (36) , conum n m i t etio loco, per quem potlicitus est
. as*ensurum ee i i t quse a synodo decreu essenl.
* \ , - lpte vero Amiocbiani profectiia, perturbatam ejus
loci Ecclealain reperit. Nam poptilus inter se dissi . debat. Non enini solum Ariaua baeresis, quae ab
Euioio fuerat inducta, dirimebat Ecclesiam : sed
, , et i i qui Meletium seciali fuerant, ob studium at , , que amorem erga pneceptorem suum, ut amea
. - dixi, sejiimerant se ab iis qoi in Q<le idem cura
ipeis sentiebant. Lucifer ergo curo Pauliniim illi
, Apu
episcopum ordinassei, indediscessii.
. \
I78CAP. viii.
& ,

Qualiler Eutebbu tt Athanasius tnter $e eonunlien

,

Us, iynodum Aitxandrice cougregarunt, in qua

.
g
Trimiaiem consubilanliaiemdiurti pronuntiarunt
, Eusebiue vero cum veiiissel Alexandriam, con .
fcslim una cum Alhanasio synodum convocavit.
VALESIl ANNOTATIONES.
(56) oiv . Sumpsit baec
congregatos scriberent, de recipiendis in commuSocraies ex RuJino, qui in libro Hislorss eccle- nioneiu baereiicis ac schismaticis, qualiler in eo
ftjasticae, eap. 47, ila s c r i b i l : Lueifcr autem cum
negotio se gerere deberent. Horum mandalo obeeexcraretur ab Eutebio, ut ad videndum Aihanasium
culus Aibanasius, scripsit epistolam ad episropoft
AliXMndriam pergerent, communiqve traelatu cum
Antiocbiae colleclos, Luciferum scilicet, Eusebium
mh oi mpetfuerant lacerdotibut. dt itatu EccUike et Asterium (hi enim jam ab Alexandrina synodo
, praunliam $ui abnegans, Ugatum pro redieranl), Cymaliutn et Anatolium. Exsial luee
4 diaconum tuum miuit. Ex epistola lamen *ynepislola inier opera Atbanasii, quani Baronius quiodica. quaiu Athanasius scripsil noinine synodi
dem synodicam esse synodi Alexandrinae exisliraaAJexandrinse ad calbolicos episcopos qoi erant in
v i i . Apparet tauienex lectione ipsius episiolae, non
u r b t Anliocbia, discimus Luciferum duos diaconos
ab ipsa synodo, sed ab Aibanasio eam scriptameese,
aoos, Herennitim et Agapetum, misisse ad synoduni
nec ad omnes episcopos, sed ad Aniiocbenos peAlexandrinam, cum Patilinus jam ordinaius esset
culiariter datain. Quod quidem collipercesl, lum
epitcopus Antiochi. Nam et legati ipsius Paulini ^ ex inscriplione ipsa, cum ex textu totius epislolae.
buic svnodo inlerfucront, et syoodicae Aibanasii Oe solius nim Anliocbensis Ecclesi rebus illic
Utolae sutocripeerunt. Sic enim baec gesta s u n l : agilur, ot praeler cauera docet bic locus:
atim post profectionem Eusebii ad synodum ,
Alexandrinam, Lucifer una com episcopis Cymalio ,
Anaiolio, quoram aller Palii, aiter Berceae erat , ' . Quem
i s c o p o a , Paulinam Aniiochiai creavit episcopum. locum ila vertit inierpres : Ommu igitur qui nobisQui D I O X ordinatus legaios suos Maximum et Cale- CHIH pacifice agere volunt, in primis aulem UI09,
qui veterit Eccte$ice eommunione fuerunl, deinde
roerom, ad Alexandrioam synodum direxit. Apolqui ab Ananh redierunt, elicile ad vo$, etc. Aiqui
llnaris quoque Laodicenus episcopas, qui sedam
propriaoi el episcopuin factionis gu* babebat A n - Alhanasius non dicit,
, sed, . Quare
liocbiae, legatos xuos eodem misit. Episcopi igitur
ila verleoduserai bic locus : Omne$ igitur qui pacem
iCgyptii, qut Alexandria3 congresati eranl, cum
mobiicum urvart ta/ani, in primi$ auum eosqui im
E*<biuro et AOerium el lejalos Luciferi, a Lucifero, Cyroaiio el Analolio roissos audiiseent,legalos ttteri urbe coUeciat agunt, el eo$ qui ab Arianii
item a Paulino el Apollinare misso6 suscepissent, ttniunt, ad vo$ allicite. Intelligit Albanasius eos
singuli ad euas sedes receeserunt, mahdarunlque qai Mclelio Antiocbensi episcopo adbasrebant. Hi
Aibanasio el aliquol aliis epiocopig qui Alexandrie eiiiio ab EaslaUriaitia segregati, in Palaea, id est i n
reaaaoseranl, u l episiolam ad epiacopoa Anliocbi eleri urbe, colleclas agebaiit, ut testaiur Tbeodo-

TARIORUM.
t* ad ConsUniium i n Galliag profectos, cum eo D e l aperiius adbnc scbisma erampenies. Factum
improbafit Eusebius Vercellensis, q u i , relicia
Liberii pontilicis in synodo Mediolanensi vices gertbai anno 36A; junclisque cum eo ttudiis Arianos Alexandria, Aniiocbiam venerat; quod ubi rescivil
Lucifcr, iracundia ei stomacbo exardeacens, amivirililer oppugnavit: cumeo deniquein Pahesiinam
rtlegatus, Ehrtilberopoli procipue eubslitit. Hic cum integcrnmuin acriter excepit, ab ejusque
commuoione aese abjunxit. Ad liaec paolo comrooloci duoe pro Atbanaaio iu ConaUntium libros
tior, quod prcler ipsius senteDliaroaynodua Alexanodidii, i n qiiibugiinperatorem parum verecunde, et
me qwid grafius dicam, longe infra sumoii principis drina pocnileities episcopos qui Arianis conimnnitaajesulem aapere aique inclementer traclavii. cassent, ad paeem recipiendos esse sialuissel, in>
Sardiniaro reversus, non modo communicaiione
Kxautavit Luciier non lanlum in Pala?stina, verum
ia aliis OrientU locla: tandem cuni Euaebio suo Ariana pollutos condemnavit, verum etiam se ab
in soperiora Tbebaidos deporlatus. Exinde impo- eorum communione secrvit, qoi eos sub salisfaclione vel pcBiiitentia recepissent. Hinc nainm
f^Miano,diaconosuoadsynoduu)Alexandrinara
Laciferianum schisma, quod lamen ultra buju
, ipse rccU Anttoebiam conlendit ;ubi Cathoeaeculi lerininum durasse non videtur. Obiit Lucifer
tkm inier ae dissentieiilee deprebendens, Paolinuin
Aotioeliiai episcopam ordinavil, inlompeslive qui* eodem quo Eusebins Vercellenais, anne 371.
(Guitl. Cavead ann. 354, p. 167.)
dern. e l reclaiiiante roagna Calbolicomm parlo,
fjol cem Paalino coovenire renuebanl, i n ajuo

591

SOCRATIS

*tt

Coovenerunl ergoex dlvereie cWitaiibua episcopi, ^ ,

\ .
et de pluriiuis rebus valde necessariis inter se
,
contulerunl. Ac sancti quidem Spiritus diviniiatem
. illic asserueruut, eum i n conaobslantiaH Trioiute
, ,
comprehendenies. Chri&loro vero horoinero factum,
non carnein modo, sed anitnam etiam humanam , ; assumpeis&e pronunliarunl; quse qtiidem senlenlia . ,
olim foeral eccteeiaeticorum virorum. Non enim
aovam quamdam doctrinam a se primum excogi- ,
u t a m i u Eccleeiam invexerunt: sed ea sanxerunt
quse el eccieiiaatica traditio ab initio docueral, e l .
Cbristianorum philosophi cerlissimia argumentis , .
astruxerant. Ita enim orones antiqui, qui bac de re ,
",
dispuurant, suam nobis senleuliatn scriptis pro
, ,
ditam reliquerant. Irenseus certe el Clemens, ei
Apollinaris Hierapolilanus, et Serapion Antioehenae
urbia cpiscopus, Chrisium qui homo faclus est, (37) *anima praedituro fuisse, veiut rem coramuni (38)
omnium consensu recepiam euis in libris asse- , , rant. Quin et syuodus quse propter Beryllum . Pbiladelphia? i n Arabia episcopum facla est, ecri- ,
bens ad eumdem 6017111101, eadem tradidit. Orige- . ,
nes qooque i n omnibue libris suis, Chrieium , bominero factum anima praeditum- esee agnoscit. , ,
.
Sed specialiler in nono torao Couinieniariorum
quos scripsil i n Genesim, hujus rei sacramenlum , ,
expooit: quo loco Adauium quidem Chrisli, Evam .
,
aulem Ecclesiae typum gerere pluribus verbie asseruit. Hujus rei lestes sunl locuplctissimi S. Pam- philus, et qui ab ilio cognomen traxit Eusebius. , Ambo enira cura simui juncli vilam Origenis con, ecriberent, et iia qui ex anlicipata quadam opi- , nione eumaver8abantur,re8ponderenl, in praeclari*
.
illie libris quos pro ejua defensione elucubraruut,
,
Origenem non primtim i u boc argumento versatum
, * ,
YALESIl ANNOTATIONES.
riltift i n libro 11, cap 3 1 ; et \n l i b . tn cap. 4. De quod in exemplari suo ita legerat, seu quod vocem
iisdeni loqnilur AUianasiue in dicla epislola:
ita interpretandam censebat.
,
(38) rdr . Cyrillura
, , 1 quoque vocat Nicephorus in loco superiug indicato.
paulo poat: , Veruin nos ex optimis codicibus Florentino ei Sfor, - tiano restiiuimus. Emendationem nosiram
* , , etc. Ubi
conflrmat Epipbanius Scbolasticus, qtiihunc locum
videe eo8 qui in PaJaea collecus agobant, dislingui
ita v e r t i i : Necnon pcr Beryltum Philadelphicc epiab asseclis Paulini, id esl, ab Euslaibiams. Ex bo*
seopum in Arabia constituta, facta $ynodus $criben$
rum enim numero erat Paulinus. l l l i ergo qot i n
adtumdem Beryllum, hac ipsa coutradidU. Beryllus,
Palsa convonlus agebaIl^ alii esse non possunt non Pbiladelpliia?, ut aii Socraies, aed Bostrorum
Anam
Meleiii,
M*>w, quas
.,^ praecipue
nr*,ini.o nAmn.An.ini
uam fautorea
commendat u | A?abia fuil epiftcopus, qui Cbristum anie incartbanastus.
naiionem Deum fuisse negabat, ut docet Eusebios
(37)
. Ultima V0X
in libro sexto Hisioriae eccleeiaslicae, cap. 33. A d
deleuda eese mibi videtur, utpote ex suporiorelinea
hujue erroreni refellcndum synodus in ArabU
ob oaciianie librario rcpeiiia. Nicepborus taineu coiigregata est, ad quam evocaius Origenes, Berylin libro decimo cap. 14, bunc Socratis locuin deh ba^reaitn confutavii, ut ibidem testalur Eusebius.
acribens, pro posuil , seu
De bae bseresi Berylli intelligendua est OrigenU

TAKIORUM.
* . 1
hac synodo aclum Je bypostasibus, quas jam coepcrani nonnulli in coniroversiam vocare. Erant
uimiruoi qui ires byposlaaes in Triniiale esse
dicereni, aliis unam esse pugnantibus. He aulem
qussha eideliberala, expensisque singulorum senlcntiis, utroruinque Qdein eanaro et orthodoxam
esse deprebensuio esl. Nam qui trea bypogtases

dicerent,se ita proflteri aiebant, quod Trinitaiem

non uomine tenus crederent, sed singulas persona^
vere exsislenles et subsistenles; ita lameo admissa
distlnctionc, ut neque Iree deo.
lotidem p r i n cipia vellent praedicari, sed Filiuiu Pairi consiibstanlialem, Spiritumque sanouim non rcm creataui,
sed a subatantia Pairie c i F i l i i indivisum. Qui auioni
uoam hypostasin esse defendebant, DOD ea m e m e

lilSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I I .

394

" , ^ essedicuiit, eed myslicam Eccleske Iradiiionem esse

, inlerprelalum. Cxlernm episcopi quiin Alexandrino

concilio aderanl, hanc praHerea quseslionem diligen , ler examinaruni, de subslantia seilicet el bypoetaai.

179 Etenim Hosius Cordubse Hispaniarum urbis
, - episcopus, cujus eliara antea menlionem fecimus,
.
cum ab imperatore Conslaulino ad boc niissus es*. '
sel ut excilalura ab Ario tumuUum exslioguerel;
, (39)
dum Sabellii Libyensis dogma sludet everlere, de
/ \ substanlia deque bypostasi quarslionein agilavit:
, ,
quae quidom qoaeslio alleri contentioni materiam
prebuit. Vcrum Nicaena synodus, quse paulo poslea
(40) - coagregala e*l, de hac quaeslione ne verbum qui^.
dem fecil. Sed quoniani lionnulli poslca bac de re
conlendere coepcruat, idcirco in bac synodo hasc
de eubstanlia deque liyposlasi defioiU eoal, eaa

scilicel voces de Deo esurpandas non esse. Nam
, * substantiae quidem vocabuluni hi sacris Littemnvs v , ,
quam reperiri; hypogtaseos aulem noraiae abusum
, ' esse Aposiolum ob doginatum neceasilalem. Aiia
vo*v (41) , - aulem ratioee has voees admiltendas esse decreve. . *
r u n l , tunc videlicet cum opiniooein refuianl SaVALESII ANNOTATIONES.
tocaa, io CommcnUriia Epistotoe ad Tilum, qui sic gratia, eommmd comen$u tpprobarunl, meliorem
babet : ' Sed ei eo$ qui hominem dicunt Dominum et exacliortm esu eaoi fidem quce Nicane PatriJssum prtecognUum et prcedesiinatum, qui ante ad- bus exposila esset, el in posierum tufficere debere ut
ttmnm earnalem snbstantialiter et proprie non ex- ejus fidei vocabula pothts uturpentur. Qtiibus verbis
ttistrit^ %td quod homo tiatus Patrh soiam iu $4 non damaantitr voces illse el , eed
kabuerit deitatem, nt ipsos quidem tiue periculo
ld luaituu asseriUir, tulius esse uli vocabulie synEccletiai sociari. Ilabciur hic locus U\ Apologetico odi NicsKnae, quam illis trium hypostaseon et unius
Pumpbili pro Origene. MeminiC eliam Gennadius in C byposlasis. De his enim dontaxat vocibus tunc
bbro De dopnalibus eccle$iatlici$, cap. 4 : Nequi
agebatnr, cum alil quidom tree byposlaeee dicerent
iU ett ualu* ex Virgine, ut el diwntletig iniiium
in Trinilale, seclalores scilicet Meletii; alii vero,
ho*no tiaicendo acceperil, quasi antequam nauerequi cum Paulino erant, uoam byposlasim profitelur ex Virgine, Deus non fuerit, sicut Arlemon el renlur. De subslanlia vero nulla lunc erat quaeslio.
Beryllui et Murcellu* docueruni.
Utraque etiim pars nnam esae sabelaiuiam i n
(39) Ilepl . TransposiU bie Triniuie asseverabal. Quomodo igitur stare polest
ftoni vocabula, quse sic resiiiue,
quod ait Socrates, decrelum esse in Alexandrina
.
synodo, voces illas, substanlia el hypostasis, in Oeo
(40) ixl . Acta synodi Aleusurpari non oporlere? Forlasse eiiam Sabinus,
xandriuae bodie quidem non exstant, verura ex cujus collectionem diligenicr Mcgerat Socratcs,
episioU synodica quam nomine ejus concilil scrieum in errorein induxit.
p$il Albanasius, et ex eo ipso quod magnus
(41) 'AXT kxacrtov .
In codice
AUianasius buic syuodo inierfuil, eatiu apparct
Florenlino legilur . Vulgalam
faisuio esse quod bic ait Socrales. Quod eniin ad lamen gcripturam tuelur Nicepborus. Sic enim
syoodicaiii aitinct epistolam, nusquam in ea legibanc Socratts lociim posuil: "
tur nomina iUa subsunlia ei bypostasis U6iirpanda MOQ esse quoiies de Deo loquiatwr. Nec Aibanasius
, Quae doclus
aua svnodo id decerni unquaro passus essel,
inlerprcs ila verlil: Sed lribu$ usurpatit nominibut,
qood Gdei Nicaense maDifesle refragalur. Quippe D res ouoeque in Trinilate iripliciter dutincla peculiari
vox subslantiae in symbolo fidei ISicainae posita
txbmlenlia tua intelligatur. Veruui banc inlerprecemUor. lmpo9uUse videmur Socrati baec verba,
laiionem probare possum, quippe qua3 a verqtue lcgunlur io episiola ttynodiea : 11 bis auctoris nimium recedil. Turbaviwscilicel Lan ,
gum illa , nec imiiierito. Neque
, enim nomen ipsum Patris, aul Filii, aut Spirilus

sancii , id esl, Deiis esse credilur ac
, * ;
pnedicaiur. sed res qtta? iiomintbus illie signift . Omnet cantur. Qnare pra3fer<>nda esl, inco quidem judicio,
demique poU Ularum vocum xnUrprtlaiionem,
Dei leclio codicis Florenlini.
VAUIORLM.
kaenaUabant, ut, quemadmodum SabelKus, Filium
harelici omnee proscripli, Nicama odea, nt omnium
acSairUum sauctuin de medio tollereni; sed quia pnestantissiroa, admisaa esi. Ea porro in dispulaliooe
etiainareDl idem esse byposiasin atque sive ei controversia, Orientaiium Asterius, Occidenta*oAiUDiiam,quamunameamdemqae inPatre,FUio, lium fiusebitn Vereellenats causam et paries egeH Spiriiu smcio esse propugnabant. Re sic utrinque runl. (Cl. Monachi Benedtclini, Vila Albanas., p. 79
exp!anaia,eamdem omniuni senlenliam esse explo- ad ann. 362.)
raluia fuiu Alque uno oiimiuui ore, ctmscnsu,
P A T R O L . GOJEC. L X V H .

SOCRATIS

595

396

bellii, ne, verborum inopia, Trinilatem rem unam , csse putaremtis triplici nomine appellatam, sod ut
. ' " polius unumquemque eoruro qui nominantur in (42) , Trinilate, Deuin in propria personaessecredamus.
* ' El haec quidem tunc a synodo sunt decrela. Quid
. (43)
auteiii oos de substantia deque byposlasi didiceri- , \
tiitts, nibil vetal quominus hic breviler exponamus. .
Qui Grecaui inier Graecos pbilosopbiam tradide- . , runt subslanliam quidem pluribus modis delinie- , * .
runt; bypostaseos veronullam prorsus mentionem
fecere. lrenseus quidem Gi ammaticus in Lexico per
. , ,
ordioeni litleraruiu digesio, I S O <l od Atticisles (44) ,
inscribilur, banc vocem barbaram esse affinnat.
. \
Neque enim apud quemquam velerum scriplorum
, '
eain reperiri: ac sicubi foriasse reperiaiur, non eo
\ ,
eensu qno nuoc sumitur, usurpari. Etenim apud . ,
Sophoclem in tragoedia Phoenice ea vox insidias
, .
aigniftcal. Apud Mcnandruin vero condiraenta: per- ,
inde ac si quis faecem vini in dolio subsidentem
, ; appellet . Veruiu licet ab antiquioribus
, \ pbilosophis haec vox usurpala non fuerit, sciendum
*
est lainen reccntiores ea frequenler usos fuisse pro
.
substanliae vocabulo. Subsianliam porro variis mo . \
dis definierunu Quod si substanlia delioiiione cir . , \,
cumscribitur, quomodo bac diclione proprie u l i po , , , , *
terimus in Deo,qui comprehendi non polcst? Eva, ,
grius quidem in libro quem Monacbicuin inscripsit,
(45) .
monet ne de Deo temere ct inconsiderate dissera ^. ,
imis. Divinilaicm vcro dcfinire prorsus vetat, u l - \ . \ pole rem siaiplicissimam. Defioitiones enim rerura
, ' composiiarum esse dtcit* Idem quoque his utitur C
verbig. Omnis proposilio, aut genus habel quod praedicatur, aut specieni, aut differentiam, aut proprium, aut accidens, aul quod compositum est ex isiis. At in sancla Trioilate nibil borum reperiri
polcet. Quod igilur verbis explicari non poiest, silentio adorelur. Haec EvagriuR, de quo quidcm infra
dicturi sumus. Nos vero, licet qtiaei excursu quodam a proposilo sermone digrcdienles haec dixisse
y;deamur,tamen tanquani insliluio nostro utilia hic relulirous.
f

CAP. V I I I .

. H \

Ex AlhanMsii apologetito de fuga $ua.

Eodcm lempore Atbanasius librum apologeticum
quem pro fugae suae deiensione jamdudum compoguerat, coram farailiaribus reciiavit. Ex quo loca
qusdam qua ulilia mibi viderUur ac frucluosa, hic

" ,
.

\ \
, \
. \
, ,

VALESII ANNOTATIONES.

(42> 01 ' " . D babei : . E p i Alierutrum liic supervacuum esl. El Nicepborus

quidem cum hunc locum exscriberet, omisil
. Epipbanius autem Scholaslicus eam
olaiu rolinuit, rejectis duabus aliis quae sequunlur.
(43) .
Irenacus
Graniinalicus fuil Alexandrinus, lleliodori Meliici
discipulus, qui Latiuo vocabulo Minucius Pacalus
diccbatur. Hic mullos libros de Auicae linguae proprielole onscripseraL Nara
ircs scripsit libroa,el lolideiii alios de AUica cousuetudine in diclione el in prosodia, qui per ordiuem
fUlerarum eranl Gontexli-: de Auicisuio ileui unum,
4i' refert Suidas in Lexico.
(44) . Hunc locuin aliter lcgit
Aicpboius. Pro bis enlm qux ciiavimus, sic

phanius autem Scbolasticus bunc locum iia v e r t i l : Apud Menandrtim vero veluli facu quas ex
vino colliguntur in dolio, , id tii *ubsitte>ttiam de$ignare dicit. Ego vero alium esse sensum
existimo liorum verborum, ot scilicet Mciiandnr
condimciuum vocarit , eo qiied subsidat
in fundo paiinae, perinde ac faex in dolio.
(45) . Nicepborus
bunc Evagrii locum cilans, voceui addit hoc inodo t
, etc. I(a u i post vocem p o n a l u r
fioalis disiiiictio. Gcrte in editione Kobcrli S l e pbani, po^t vocem siibdislinctio d t i n t a x m
apposila est. Epiphaniue (amen Scbolaslicus v w l gaiam leciionem tuctur, el post voccm
finalem apponit disituciiouem, quciu nos bic s e c u t i
sumus.

597

IHSTORIA ECCLESIASTICA. L I B . I I I .

59*

, . appojiam: integrum aulem librura, quia prolixior

.
esl, eludiosU inquirendum ac perlegendum relin, ' * quo. Haec sunt, i n q u i t , iinpiorum boroinum faci*
(46) , * nora. I s u cum agant, nec erubescant ob ea mala
- quai contra nos autea machinali sunt, nunc pra>
* , \
terea accusanl, quod crueotas ipsorum roanus effu . - gere valuimus: imopolius molcste ferunt quod not
, - e medio non sustulerint. benique vana quaedam
, - praiexentes, ignaviam nobis exprobrani, ignari se,
. , dum ista garriunt, crimen in seipsoa retorquere.
. , , * Nam si malum esl fugere, roulto pejus est perse, . qui. Ille enim abdit se 181 ne occidatur: hic per * ,
sequilur ut occidal. Et fugiendum quidem esse
, \ Scriplura docet. Qui aulem persequilur ut occidat,
. , legem violai, et fugiendi causam ipse aliis prabet.
* - Si ergo fugani exprobrant, erubescaot polius ipsi
, ol
qui persequuniur. Cessenl ab insidiis, et slaiim fu' * gere desisleui bi qui fugiunt. Verom i l l i maliii
, *
quidem su# nulluin flnera faciunt. U i autem com , prebendant, omnia moliunlur: quippe qui probe
. - scianl, fugam eorum quos persequuntur, gravissi ,
mum probrum afferre persequentibus. Nemo enim
. , mansueium horoinem ac benignum fugit, sed fe , . rocem et nialignuni. Aique idcirco, quolquot moesli
- eraut et aere alieno oppressi, a Saule quidem fu , giebant,- ad Davidem auiem se conierebant. Quam . ' obrem isli eos qui se occultant irtierGcere n i . "
tuntur, ne sint qui improbilaiem ipsonim poseint
, * convincerc. Verum cum ubique caeculiant, hic quo , que obcxcati niihi videniur. Quanto euim manife. , - stior est fuga, tanto magis caedes per insidiae eo * . " , rum patralae, et exsilia manifesta omnibus fient.
* - Nam sive occiderint, raors contra ipsos clarius per. ;,
sonabit; sive in exsilium roiserint, injustiliae suae
,
monumenta contra seipsos ubique statuunt. Quod
;. - si sana nienie praedili eesent, sese iu his constringi
, ; ,
viderenl, el in suis consiliis impingere. Sed quo , .
niatn mente capti sunl,ob eam causara alios perse - quendo ipsi raptanlur; et dum alios quaerunt ad
,
necem, suam ipsi impieiatem non videnl. Nam si
> ,
tituperani eos qui sese, dum ad necem quaeruntur,
**6 ;
occullanl, et caluronianlur eos qui vitant persecu ;
lores: quid, qaaeso, faciuri sunt cum viderinl Ja cobuni quidom fugientem fratrem suuin Esau: Moyk

, scm vero metu Pharaonis ad Madianilarum regio> (47),

nem se recipienlem ? Quid aulem garruli isli reVALESII ANNOTATIONES.
(46) Kaff * Sic ctiam legitur
itt eullionibus Alhanasii, pag. 705. Malhn tamen
scribere , qiieniadinodtiin legit Nnephom . Nec aliter legil Epipbanius Scbolaslicue, ut
ex ersioiie ejus apparet. Sic eitim v e r t i i : Nec

(47) 'AxoczBiJUtrzt . Emendavi

, ut lcgitur apud Nicephorum. l n
Athanasio lainen legitur: "
* , elc. Sed vulgatam leclionem
amkucentes in quibus primum contra nos mala $unltucliir Epipbauius, nisi quod videtur legisse.
VAKIORUM.
* & . ILec babentur apud Aibanas.
tol.l, p . 524 edil. Benedict.; et apud Nicepb.
x, cap. ! 6 .
* Kata6aMlv.
Apud Albanas. legitur Uh^ quod rectitis videiur; el niox, .
Totam autem pericopen sic vertunt doctiss. cdito-

res : Nihil eerte non agunt ul no$ comprehendant,

non adverlenies fugam eorum qui penecutionem patiuniur, permagnum esse in penecutores argumentum.
J . Albanas. legil mox , elfganlius.

400

SOCRATIS

tponsuri guniVavidi, qoi ftigil Santan , com illo , \ .

perensoof8 e doroo ua submistsset ad ipeam in- < ' *,
torftciendum, et oe qoidoai abdidil in spelanca, vul- ; " ,
iam auiera suum iramutavit, quoad praetertisset ,
Abrroelech, l insidias eviUiset? Aut quid ieli, qui , ,
', ;
lemere quidvie eflutiuni, dicturi suot cum viderint
niagnum ilftim Eliam, qui Deura inrocabat et mot> luum euscilabai, meiu Achabi sese occuliare, ei , 'ob rainas Jeiabel fugam arripere? Quo quideni lero- . ;
pore eljam filii propbetarum qui qiwerebaniur ad , .
oecem, absconderunt se, spcluncis lalenles apud \ ,
Abdiam. An isia quidera tanquam velera minimo * \
legernnt? Eorura vero quaesunt in Evangelip non ,
,
jnemiiiemol. Nara et discipuli melu Judeorum, fuga
e t Pau
I laiebrie galuiem sibi quaesieruot; 182
* .
lus in urbe Damasco euqi ab eihuarcha perquirere- ' , lur, de muro in sporia demiisus, quaereniis manus ; oflugiu Gum igitur sacra Scriptura de sanciis isia , * .
commejQoret, quam excugaltonem lemerilalis e u
oniminisci poiemni ? 'Nam si limiditatem expro- , .
,
4>rant, comra seipoos tanquam iusapj loquunlur.
Siii conlra Dei voluniatem id illos facere calum* ^,
niantur, prorxne ignari sunt sacrar um tiilerarum, IQ , .
lege eniin mandaium erai, ut civitales con&tiluerea- ,
tur perfugii, quo ecilicei i i qui ad necena qua> ,
febaniur, quequo modo posseoi evadere
In fiue * ,
aulein 8#culorum, cum ipse Patris Sermo qui Moysi .
ante locuiue fuerat, veuitset in lerras, rursus boc * "
tDandatum dedil, diceas: Cum per$ecutivo$ fuerint, > 4X hac civitaU fugiie in uliam. Et aliquanlo post: , '

Cum vuUritis abominatiotum deiolationU qua ol .

frwdicta eil DankU propiuta, UanUm tn [QCO , sanclQ, qui Ugit, iuUlligat: tunc qui in Judwa sunt '
fugianl ad tnontet. Qui in Ucto est, ne desctndai, . ,
ul toUat atiquid de domo tua; qui e$l in agro, non .
ut tollat vestimenla $ua
Gum haec sci- , \
t

reat sancti, bujusmodi vivendi raiionem inlerunl. . ;

Etenim quae lunc praecepU Dominus, ante corpo- , ' ,
ralem praesentiara euam jam locutus fuerai in san- . \ , *
<itis. Et baec est universU hominibue regula, ad , pcrfeclionem ducens: ut tcilicei quodcuaque Deus , , ^neceperit, illud faciamus. Haac ob causam ipse . , Doi Sermo propter nos bomo factus, cuw quaere- , *
retur, perinde ac noe, occultare se digaatus est, et .
um pereecaiionem iteram pateretur, fugere et i n - D &P* , .
oidiae deciioare. Decebat enin ut, quemadmodum
, "
-esuriende, siiiendo atque paliendo, sic etiam ista
,
Tatione bominera ge factum ostenderet. Ab initio
"
enim, sinul aique horao factos fuerai, ipse adhuc
. puer per angelum mandavit Joeepbo: Surgent ac, ' '
puerum eum malre *;**, ei fuge in JEggptum. . "
Fulurum tst eMtm ut tierodet qmctrat animam , , !

Exod. , 1 3 ; Deet. n i , -

* MaUb. , 15-18.
VARIORUM ANNOTATfONES.

^
*6.
Hic vocaiur
* ! * * * * , ,
m.u
Tuvaiui SII textu
Graeco^sacrae
Scriplurae, et Acbis in Yul^ata I Rcg.
co
xxi, 13 : quod observarunt Gl. BeaedicUoi.

". Albanae. : ',

Abdiot .

Uf

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . H I .

iOt

) * , * . Mortno lutem Berode, rnotu Arcbelai ewm

** . - Nazaretb secedentem videmos. Posthxc cimi se .
ipeiim Deum ostenderet, el arklam manum sanKatt
, " , , - resiiiuerct, Pbarisxi qvidea egressi, coneiliam ad . versus ipattm inierunt, ut eum interinierent. i e m
^ u * aolem re cognita, inde d i s c m t t *. Sed et cwro
. Laxarom a mortuis excitavil: Ab itla, inqoil, di$
* " , comilbim cotperunt mt exm occidkrent. Je$us erq*
,
, non amptiut palam ambwUbal inHr Judmo$ ui
" . " ,
dbiit reoionejii qua vieina esl tolitmdiHi
& Deinde cnm dixiseel Sertalor: AxUqnam Abtahtm
, . , ego $um, Judai lapide$ t
, (48), fet conjicerent. auum occuttatii u, *
, egr$*$u$ e$t tempto, irmuUm$ xudium Ulo*
,
rum abiii, Ua . Raee illi cum videant,
y

, ;
, ol
.
* .
, .
,
, , ,
* (49). '
.
. '
,

.
. "
, . ,
. "
, "
, .
,
. , .
r

aut potius audiant, neque enim vident, nonne 18$

juxla id quod scripiitm est, igne comburendi sunt,
eo quod conlraria ns qtta? Domioua fecil et doetiii,
ipsi et moUtintor et dicunt? Demque cnm Joaitno*
martyrium periulissel, ei corpus ejus a .disoipulia
sepultum esset, Jesus boc audilo asccndeus i n
navcrc, secessil in locum dcserlimi. Ei Dominus
quidem ila fecit et docuil. Isli vero ulinam vel eic
erubescerent, et adversus homines tautum lemcrUatena suam exercerent, nec ullerius insania progressi. Domino ipsi UmidUalem exprobrarent, semel edocti contra illuoi impie loqui 1 Vcrum co$
insanientes nemo unquam feret. Imo polius ignari
Evangeliorum ab omnibus coovincenlur. Est enim
bujusmodi secessus ac iugae ralioni consentanca
ac verissima causa: quam in Servatore qiiidem
exstiluse evangelisiae coromemorarunl. Nos ?ero
ex eo conjiccre debemus, eamdem quoque fuisso
in omnibus sanclis. Quippe illa quae bumano more
de Senraloro nosiro dicia suol, ad eoiomune bomlnuro genus referre oportei. Noslram enini aaluram ille auscepit, et inUrmitalis nostrae aiTetlionc*
in aeipso declaravit. Quod quidem Joannes prodidit
bis verbi*: Quocrebant eum apprehendere; ud
muit in eum maxus, quia nondum adttnerat kora

Matib. i i , 13. l l a t i b . , . " Joan. , 53.

Joan. v u i , 58, 5 9 ; U c . t r , 3 0 .

VALESU ANNOTATIONES.
(18^ . In cditione Alba- Dqusedhi anleipsorum a?latem fnerant gcsia.Vdfcem
imvii legUur, , quoque de igne aelereo loaiim intelli*
gere eum Lango, t e l ccrle de ige ceelilus intmieso.

Denique verbum posilum vidctur pro , eic. Quam gcripluram secu, vel .
ut% esi Epiphanius Scliolailicus. Sic enim verlit :
Pmlms kmt 9$, magit autem eudtentes, cum (A9) ' "
nom , quomodo ucundum quod teriptum $1, . Male hunc locum verlcrunl iulerpreles.
* M igne comburi, etc. At Muscahiset Chri- Unoin exeipio Langum interprelem Nicepliori, qui
ttooliorsoaus liaec verba , j u n ita vertil : Qui umtl bla$phemare maledictis eum
r n s com , aitast Atbanasnis alhidai ad
enmuito inHitucrnnt. Arianos enim iiileluWA Evangelii, ut tidenta non videant. Quod non ligil, qui Cbrislum in crealurarum ordine reponeptoW. Wam Ariaui isla luuc videre non poicrani banl.
VARIORCW.
yap Ilaec sic hafanttir apud Allianaaiuin : ,
. Nvitrum quippt

corpus ilte gestavti, ti humanam m u exh\9*ti i n firmitatem. (Inlerpr. Bcnedict.)

403

404

SOCRATIS

ejut . Cerle antequam bora illa veniesei, malri ,

quidem sua3 d i i i l ipse: Nondum venii hora mea
.
lis vero qui fralres ejus appellabanlur : Nondum, , inquit, adest lemput meum. Cuoi auleiu lenipus .
jam advenisset, d i i i l discipulis : Dormite nunc el ,
requiescile. Ecee enim appropinguavit hora, et Filiut ,
hominis tradetur manus peccatorum . Neque igi* .
tur antequam lempus venissei, comprehendi se
, *
permisit; neque cum lempus adesset, sese occul- . ,
tavil : sed ultro seroeiipsnm iradtdil insidiaioribns.
* , .
Jla etiain beaiissimi mariyree, in persecutionibus

) .
quae subinde ingruebant, se geeserunt; et fugiebant
Juidem cum persecutionem paterenlur, alque in latebris perseterabant; deprebensi vero raartyrio
perfungebanlur. Haecab Aibanasiodicunturin Apologelico quemde fuga sua conscripsit.
M

184

. ' .

CAP. I X .

kv
Quomodo Eutebiut post tynodum orthodoxorum apud
AUxandriam episcoporum, Antioehiam revcrsus, JJ , * A r r i , cum Calholicos illic diitidentes ob Pautini ordinationem repm$set tuc $ ad concordiam revo-
,
carepotscl abwuit.
.
9

Eusebius vero Vercellensis episcopus, slatira poet

,
synodura Alezandria digressus, Anliochiani per 'rexil. Gumque illic PauTmura quidem a Lucifero . ordinaium, plebem vero inter se dissidentem re- ,
perissei (nam Meletii fautores separaiim convenlus ( ), agebant), commolus eo quod ordinalioni illi non
omnes consentirenl, apud se quidem factum dam- , * (50)
navit. Sed ob reverentiam erga Luciferum, rem , ,
dissimulans abscessil; pollicilus se in episcoporura
concilio cuncla emendaturum. Postca lameo cum
.
niagnopere laborasset ut partes dissentienles ad
, *
concordiam reducerel, id perHcere noa poluit. I n - C & .
terea vero Meletius ab exsilio regressus est. Qui , cum sectatores suos seorsum a reliquis colleclas . '
agere depreheodisset, eis prafult. Sed Euzoius 0 ' .
quldem Arianae perfidiae antisles ecclesiis potieba ,
lur. Paulinus vcro unani duntaxat ex minoribus
.
ecclesiis intra urbem oblinuit, ex qua illum Eu zoius revereniia viri commoius, non ejecerat. At
.
Meletius exlra urbis portas plebem colligebat. Ad .
liunc igitur modum Eusebius tunc lemporig Anlio- ,
cbia discessii. Lucifer vero cum ordinaiionem suam
, . >
ab Eusebio susceptam non esse inielligeret, eam
,
rem conluraeliae loco ducens, perniolesie l u l i i . Pro- .
inde ab Eusebli comnauntone sese abjunxit, el ea
, .
q u a synodo decreia ftteranl, studio conlenlionie
.
adduclus, coepil reprclicndere. Haec dura per lem- D ' Joan. ,30.

Joan. , 4. " Maiih. , 43.

(50) " .

VALESII ANNOTATIONES.
Scribendum esl * , u l liabeiur in codice Florenllno.

VARlortUM.

exstabal vems ecclesia ao apo*tolig fundala, quara
. Anliocliia in duas urbes fuit
ideo aposlolieara vocal Thcodoretus; in qua Mclcdivisa, aniiquam s<t., quae secundum Oroniis fltivii lius conventus agebat. Paulinos verq parvam
oram longum lerrx occupabat 6palium; el novam, suam ecclcMam in nova urbe occupabal. (Ct. I l o in ejusdem fluvii insula silain, forma rolunda, quaB nacbi Bcnediclini in Alhana$. vol. 11, p. 771.)
quinque poulibus anliqua? jungebatur. In anliqua

1IIST01UA ECCLESIASTICA. -

LIB. I I I .

400

(51), ' pus discordiarum gcruntur, mulios ab unitate Ec , 0TC6

ctesix segregarunt. Quippe nova tunc exoria est
.
baeresis eorum qul Luciferiani dicuntur. Verum
, Lucifer iram suam explere non valuli. Constricius
> . - enim sois ipsius pollicitaiionibus tenebatur, qaibus
,
per diaconum missis spoponderat se decreiis con. cilii assensurum. Itaque ipse quidem ecclesiaslicam
, retinens fldem, in Sardiniam ad propriam sedem
,
rcccssil. Hi vero qui una cum ipso priroum fue .
rant exulceraii, hacienus ab Ecclesia segregalt
, 1) ,
permanent.At Eusebius, instar pracsianlis cujusdam
, .
medici, Orienlie 185
provincias peragrans, eos
qui i n Ode infirmi eranl ad integram valelodincm r c s l i l u i l , ecclesiaslica docirina eos instUuens alque
emdiens. Imlc digreseus, in Ulyricum venii, tandemquc in Italiam delatus, idem agere perseteravil.
. .

C A P

De Hilario Pictavorum cpiscopo.

'
.
Sed praeverterat eum Hilarius Piclavorum, q u
, ,
, - eecunda3 Aquilaniae civilas est, episropus, el cuncf U per Galliara sacerdoiibus rectae fidci dogmata
,
. jam anle iosinuaverat. Prior enim ab exsilio re , . vcrsus, ad illas regiones pervenerat. Ambo igitur
. pro fide forliter propugnarunt. Ililarius vero, u l pote diserlissimus, libris Lalino sermone scriplis
(58) ,
' fidem consubstaulialis asseruit: in quibus ei (idem

iilam abunde conOrmavil, el Arianorum dogroata
. validiseime confutavil. Sed haec aliquanlo posl re
vocalionem eorum qui relegaii fuerant, contigerunt.
. , Per idem lempas Macedooius, Eleusius, Eustalbius
, atque Sophronius, ciim oaeleris ejusdem eeciae qur
. - ^ commuDi yocabulo Macedoniani dicebantur, crebra
, concilia variis iit locis iecerunt. Et convocaiie iis
(55).
qui apud Seleuciam ipsorum parlibus adbaeserant,
,
alterius panis cpiscopos, Acacianos scilicet, anaYALESII ANNOTATIONES.
(51) . Vox ,
nollo modo blc convenii. Iiaqttc Nicepborus ejus
loco substitait bas voces, . E-o
vero scribendum puto , quemadmodum lcgil Epiphanius. Sic enira verlil : Erat enim
cenfesstonibui snit obstrictut. RuQuus aulem in
tibro t, p. 50, id solum babet: Sed conslringebatur
Ugatt tui vinculo, qui in concitio ipsius auctoritate
mbtcrhpterat. Addit posiea Rufinus de Lucifcro :
Si recephtet Atexandrini decreta concilii, omne D
xmnm (ru$lrandum videbat incxpium. Ego vero, cur
Lncifer Alexaudrinx synodi dccrela recusare de
boerit, caosam non video. Elenim synodus Alexatidrina ordinalionem Paulini approbaverat u l supcrtas nolavi ex epislola synodica Alhanasii. Ci
rpisioke cum Euaebius quoque Vercellensis sub-

scripserU, ipse eliam ordinationem Paulini a

Lucifero faclam comprobasse videri potcsl. Idem
tanien post Alcxandrinum concilium, cum venissct
Antiochiam, aniinadverso Catholicorum dissidio
neulri parli comiiiunicavit, ut testatur Rufinus :
id esi a Paulini et Melelii coniniunione pariier
abslinuit.
(52) '.
Lego ' .
-, ~ tr"

(55)ri;>
. Oe hts MacedoDianontiu conciliabulis i n lelligendus esl Basilii locus in epiei. 72 ad ua>
scnos : ' )
,
, , ]
.
A

VARIORUM.
. Eusebius hic, naiione quidem
Sardns, posiea Yenelleiisis diclus a Vercellis
orbe llaliae in Insubrum confinio, cujus episcopus
factus esU Peragralis Orieutis provincits, in Uaftam rediit. obiilque anno 371, nontanlum contes&orts tilulo, scd el marlyris tliam bonorandus,
abArianis qttippelapidibusObrutus, modo genuina
xit inscript.o iu sepuUro ejus tnvenla, in qua
acroslicbis versibus habcb-ilur, Euiebius ephcoput
marlyr, cl modo vcra referani ecrtplores nonD U R I ; quos lamen onincs rcccntiorcs csse Bai onius

agnoscit. (Guil. Cave ad annum 354, pag. 106.)

.
Ililarius, origine Gallus, pairia
Piclaviensis, ex pagana supersliilone ad Cbd6lianam rcligionein transiisse videlur.
Conjugatum fuisse, cum uxore etiam posl susceptum episcopatum cobabiusse non desunl qui asserant. Factionem Arianorum eiiara in Occidcnlo
dominaniera multuin coicpcscuil, oblalo ad Constanlium libelto. Prascipue in synodo Biierrenei,
auno 356, Arianis sc sirentie opposuit, inde ab
impcralore, Saturuini Arclatousit episcopi dolis

407

SOCRATIS

thomale damnarunl: rejeclaque fide Ariminensis

concilii, eara qu& Selcucia? recilala fuerai, conOrinarunt. Haec autem ipea est qua? prius Antiocbis
fuerat exposila.ul in euperiori libro eommemoravi.
Cumque a nonnullis interrogarentur boc modo:
Vos, qui Macedoniani yocamini, ei aliud in fide
senlitis quam Acaeiani, cur cuni illis bactenus
tanqoam idein vobiscum sentienlibus comraunicastist 186 ?
Sophronium Pontpeiopolis Paphlagoni urbis episcopura ila responderunt: Ocoidentales quidew eonsitbstantialis errore quasi raorbo
quodam implicati lenebantur; in Orieiitis aulera
partibus Actius fldei doctrinam aduilerans, dissimilis subelantiae opinionem tnvezerat. Ulraque
porro senleniia impia erat. Nam illi quidem d i siinctas Patris ac Filii personas in unam temere '
cogebant, el consubstantialis vocabulo, quasi quodam pravitatis vinculo colligabanl. Hic vero nalurae
Filii cum natura Palris conjunclionem peniius divellcbat, induclo dissimilis subslantiae vocabulo.
Cuin igitur bae duae senlenliae in oppositum utrin61

4CS

,
, .
, .
, , , \ ,
(54);

,
, ,
. ,
* . \
.
,
.
\
, *
.
,
,

VALESH ANNOTATIONES
(54) rvr .
. Merito id objiciebalur Macedoniants, quod
\ ; id est, Cur nunc di$'
cum in formula fidei dissentireni ab Acacianis, et
ientitii ab Acacianx, quibuscum antca consensistit
ab illis depositi essent in synodo Sdeuciensi el et communica*lis? Nicepboms igiltir verba illa
Constantinopolitana, nibilominus cum illiscommu- cepisse videlur pro . Ego tameir
nicareni. O r t e hoc nomine eos accnsat Basilius
hanc exposilionem non probo, et posiin epislola 75 ad suos monachos. De bis oniin baec C tum pulo a Socrale pro . Quod mirifice
inlelligenda sunt illius verba Qui enim erroris
coniirroat Basiliue in episiola eupra cilata, el
not intimulanL, conspicue deprehensi sunt harelico- Epipbanius in baereei Semiaiianorum, ubi Seroirum favere parti. Qui nos proptcr aliena quwdam
arianos.licei inplures factionesdivisiessenl, verbis
tcripta condemnant, ii propriis co*fe$$wmbus, qnas
tantum dissensisse dicit, re autem ipsa in unam
scriptas nobii commendarunt, contrarii invexiuntur. Rententiara conspirasse : adeo n l difficile essct
Observate consueludinem eorum qui talia audent. assignare in quo inler se diasiderent. Sed nune
Soleni perpeluo ad prcevatentem deficere partem, et
re allentius examinala,sensum Nicepbori veriorein
imbeciliibus amicis proculcatit, colere votenies. Qui
puto. A i l enim Socrales Eleusium ei Euslalhiuin
diwlgatas illas epittolas contra Eudoxium et rcliquos Macedonianos hoc primirm tcmporc, i d
totamque ip$iu$ factionem scripieruta, ei ad omnes est priRcipalu Juliani, propriae secla; cerpus coufralrum conventu* miterunt, conlestatique sunt ut
flasse, et colleclis synodis fidem Aniiocbenqp
eommnnionem ittorum tanquam animarum peslem synodi coniprobaase, ct Acacium cum sociis anafugerent, et ob hanc causam prolatas de sua ipsorum ihemale damnasse; inlerrogalos auteni a nonnullia
depositione sententias non reccperunt, eo quod ab hce- cur taindiu posl Seleucieusem synodum cum Acareticis latce estent, sicut nobii tum persuadebant, cianis communicassent, quoruin fadeni rcpudiabant,
iidem nunc, omnium oblili, cum hcereticis illis conita respondisse per Sopbronium; Occidentalee quijuncti sunt, nec ullo pacio id negare potsunt. Suum dera erraUant qoi hoinoousinu assercbanl; Orien*
enim propositum aperte declararunt, dum Ancyrcc
tales vero opinionem Aelii seclantes, dissiniilem
communionem eorum in tedibu* privatis amplexi & substanliain confitebanlur. Nos mediam viam i n sunt. Siquidem hoc pacto in eommune ab iliis susce
sistenles, siinilein sccundum bypostasim dicimus.
pti $unt. Haec Basilii verba de Euslathio c l MaceHa3C est respoosio Sopbrouil. Quae ut salisfaciat
oonianis inlelligenda suni, qui Basiliuni insimula- interrogalioui, id neressario subaudieudum esl :
bnnt quod olim cuui Eudoxio eopimumcassel, ut
Idem crgo cum senserim Acaciani, nibtl luinim si
patet ex rpistola 79, ad Eustaibium. " rvr
cum illis bactenus coiomuoicaviinus. Ccrle Aca.
Haec Socratis verba aliler cepit Nicius siniilem Pairi Filium proliiebatur, perinde ac
cephorus, boc modo :
Macedoniani. VideSozomeniun in lib. v, cap. 14.
YAIUORUM.
circumvenio, aclug m exsilium in Pbrygiam relereversus grassantem ubiqne baercsin Arianam bagalur. Anno 359 in concilio Seleueiensi Ecclcsias
bttis frequentibus intra Galliara synodis auclorilate
Gallicanae ab infami Sabelliaoismi crimine vindi- sua et docirina peneexterroinavit. lllud apnd omnes
cavii. Legatos eynodi Constantinopolim seculus,
constitit, inquk Sulpicius, unius llilarii beneficio
extrenio fldei ammadverso periculo, tribus lilietlis Galhas noslras piaculo bxresis liberatas. Clrca
publice datis ab imperalore poposcit u l coram
ann. 368, vel 369, Mediolanura sc contulit, D(
Arianis disceplare ticerel; quod ba3relici maximoAttxenliuro bujus urbis episcopnm, Arianoruoi
pere abnuerunl. Postremo quasi discordi* semipriaiipilmn, coram imp. Valenliniano delegcret ct
naior el perlurbator Orientis (Sulpicii Severi
refutarel. Rediens eoaem anno animam Uco pio
verbis uior, I . u , p. 163), redire ad Gallias jubereddidit. (Guil. Cavcad ann. 354, p. 164.)
i u r , rediitquo ineunle imperium Juliano. Doinum

IllSTOIUA

ECCLESIASTICA.

LIB.M

/ ( . que labantur excessum, mediani inter utrasqne

oi
scnlentiam pietait verilatique magis congruere j n , dicavimus, eam scilicel quae Filium Palri sirailem
. *- esse stalail sccundura byposiagim. Haec sunt quse
(55) , \ \
Macedoiwani ad illam inierrogatioiiem per Sopbro, , iHiim responderuni, qoeroadmodum tradil Sabinus
' ,
in Collecitone geslorum eyoodaliiHn. Verum ia eo
& .
qood Aetiora velut aiiclorem opinionis ,
rum, non autem Acacium insionilant, verilali i u . .
cam faeere videntnr, dum pariim Arianos, partim
aomoasianos nilonlur effitgere. Elenim suis ip*orum verbis convincunlnr, qaod ooviialis sludio ab
atrisque discesserint. Verrnn de bis bacleous.
. '.
d

.
'


. '
,
. " ,
, ,
.
(56)
, ,
:
,
.
. ,
.
(57), \
.
C

CAP. X I .
Quomodo imp. Julianu$ pycumat
Christianis exegerit.
Cxterura imperalor Julianus cura inilio imperii
cunciis lenis ac placidus visus essel, progresati
lemporis non earadem ge erga 187
oinnes pneb u i l . Ubieunqae eniio oceasio dabalur obirectaadi
Coftslanijo, Cbrislianorum peiiiiontbus annnebai.
Ubi vero isla occasio^minime euppetebat,privatuai
odium qood contra universos Cbrislianos coaeeperat, palam omnibua oetendeba*. Stalim igiinr
ecdestaro Novatianorani in urbe Cyxieo, qnam Euxoiiis soto asquaverat, iosiaurari jttbet: gravisaima
multa Eleusio ejus civitaiis episcopo indtcia. nisi
inlra bimealre spalinro suis siiniplibua illam restituissel. Geniilium autero religieoen* onuii sludio
promovere coapil. Ac lempla qoidem paganorum
aperuit, ul anlea dixi. Ipse vero Genio urbis Conslanlinopolilanae boslias publice immolavit in ba~
silica, in qua posilum esl simatacrnm Genii publici.

VALESII ANNOTATIONES.
(55) AiA 8k . Hic lucits asseruisse Filium Dei , et
non modicam habet dilficiiltaiem, ac responsum
primum excogitasse. FuUergoex Semiariar.ts
qahWro illod Maccdoniaiiomm quod supra ex Sa- perinde alque Acacias.
bino r/etulil Socralcs, salts obscurum esi. Censura
(56) . Scribendum est vero ac irprehensio ejusdein responsi, quam nunc , ut ex sequcnlibus apparei. Aiquc ita legit
Socrates subjungil, adbuc ridelur obsrurior. Nec Cbrisiophorsonn?, ut ex inlerpretalione ejus colligilur. Vide Sozomenum.
quidqitam nos adjtival Nicephorus, qui bunc So(57) 'Er .
Intelligo basilicam quae
cratis locnm pene ad vcrbnm exscripsit. Conabierat iu regione quarla nrbis Conslaniinopolitana?.
iwor tamen aliquid proferre ad illusiralionem
Ilnc enim simpltciier el absolule Basidca dicebatur.
b"iu* loci. Hc igilur aat noslra sentenlia : ImerAUera vero cum adjuiiclione vocabalur Basilica
rogati eraiU Macetlooiani quaoaobreiu dissenlirent
Tbeodosiana, quae eral in regione septioia, ul doab Acacio, quocum anlea coiuniunicaverant.
cet veius descripiio ejusdem urbis. In priore igilur
Respoiuletitea Hli, Homousianos causabanmr el
AeCfttm. Nibil Iiocadrein, dicii Socrales. Non eniiu p Basilica poshum olhu eral shiiulacriim Genii pu
btici urbis Conslaulinopoliian. Sic enim verlenda
dc Aetio inlerrogaii eslis, scd de Acacio; fucum
ocinino facilis veritati; nam el Acacius perinde sunl hrcc Socraiis verba,
ac vos damnal Aetii dogma. Quod si Aelii dogma , non, u l Clnislopborsonue verlil^
damnatis, nonidco niinus eslis baerelici. Yestris forluna* populari*. Graici enini diccre solen!,
liqaAlem verbie tiovilatia seu haereseoe convinct- queni Laiini Genium vocanl; el tetupla
nunt, dum Filium dlcitis . Genii publici, ut nolavi in cominentanis tuin a<t
In qtio et a Calbolicis NicuviKe fidei seclaloribus Ammianum Marcellinum, tum ad Eusebium. Quanquaiu hoc loco non referlur ad voccn*
dltoojiiiiis, qui consubsUnlialem profilenlur; et
, se.l polius adverbialiler sumendum e&t, et
*o Arianis, qtii crealuram, aut dissimilcin secunreferenduin ad verbum .
4vm soboUwliam aascrebant. Cerle Tbeodoritus in
iWo iv titsrtticarum, futntlarutn, aii Hacedouium
1

YARIOROM.
trahatur, tteqw nlia de //, voluxierem
*uem, contumelia qui*quam afficialur. Rureus epislola 5 2 , Bosirenis,
Oralhne pcrtuaderi dourlqut tatius e$t homiue$

f '/ 7 . Julianus epislola A3,

Hc*bolo : iem de Gaiiittn omnibu* adeo clementer humaniUr i l a l u i , / nemini vis inferatur, nctuoin lemplum

SOCRATIS

411

. 1B\
CAP. X I I .

Mdpt
.
De Mari episcopp ChatcedonensL
\ *
Quo lenipore Marie Chalcedonis Bitbynia; urbis

episcopus, perductus ad imperatorero : nam cum
esset provecta admodum aelate, oculomm snflu-
sione laborabal: ilium graviter objurgavit, ira- , ,
pium et apostatam vocans, el religtonia experiem. .
At ille conviciis reddens convicia, caecum eum , . , ,
appellavil. Neque vero, inquil, Deus tuus Galilaeus .
le unquam sanalurus est. Quippe Julianus Chri- ,
slum Galilaeura, et Cbristianos Galikeos appellare . , ^ consncverat. Maris contra majore cuni Gducia i m - . ,
peratori respondens: Gralias, inquil, ago Deo qui , ,
me luminibus orbavil, ne viderem vullum luum, .
qui in lanlam prolapsus es impietalem. Ad baec .
imperalor luro quideni nibil respondit. Sed poslea (58).
eum gratiter ullus est. Nam cum viderei eos qul
, regnante Diocleliano marlyrium subierani, a Ctari ,
slianis bonorari, multosque animadverleret alacri
animo ad martyriiira conienderc; quasi boc ipso , .
Christianog ulcisci volens, aliam ipee viam htgre-
ditur. Et nimiam quidem crudelitatem illam, q u .
Diocleliani lemporibus vlgueral, declinavit : nec (59),
tainen a persecutione prorsus absiinuit. Perse- . ,
. , ,
culionem eniin appello, cum liomines quiete el
,
pacate degentes qualic.uiique modo infeslanlur.
.
Infestavit autem eos bac ralione: Legem lulit ne
Chrisliani humanioribus 188
disciplinie inslituerenlur : ne si linguam, t i l aiebal, acuisscul, g *nliltum dialeclicis expeditius responderent.
CAP. X I I I .

De tumultu quem pagani conlra Chrisiianos

larunt.

exci-

Interdixtt etiaiu ne i n palatio militarent, qui

Chrisiianam religionem abjicere, et simulacris sacrificare nollent. A d hsec ne Chrisiiani regendas
provinciae acciperent, quippe, aiebai, lex ipsoruro
gladio iitt velat adversua eos qui capitale eupplicium commeriti fuerint. Mullos pncterea parlira
blanditiis, partiin muneribus, ad sacrificandum

. .

ol "

,

, .
,

.
.

VALESII ANNOTATIONES.
(58) .
In opliSocrates. Alqne ita in suo codtce legerai Nicemis cudicibus Florentino et Sforiiano scriptum
phorus. Sic eniin bunc Socratts locum expressit:
iuveni, . Quod magis plaoet.
.
Neque enim Julianus posibaec tilla in re ullus est
(59) . Sensue ipse poslulat
Marim ipsum; sed iu contmune omnes Christianos sciibatur , quomodo eliam legil
persccuius est, eo persecutionis genere quod refert rj Chrislopborsonus
VARIORUM.
quam verberibut ac contumeliit corpornmque suppliciis. Ergo iterum ac sivpiui eos admoueo qui in
verum retiqionem volunlale sua fcruutur, ne qua tnjuria Calilivos afficiant, attt contumeliis vexent.
Eteuim mhericordia polius t / / i , quam odio digni $unt qui maximis in rebus catamitaiem patiunlur.
. Hunc Socratcs saepius memorai inter
cpiscopos Athanasio infesios. Yide lib. i , cap. 7 .
. Iloc reprehendit Ani. Marcellinus, ipse gentilis, el Juliani baud modicus alias
laudulor, Ub. x x v , cap. 4 : Jura condidit non
moieiln, prceter pauca : inter qu<v erat illud inctet

mens quod docere vetttit maghiros $ et

grammaticos Chmtiano*, ni Iransisunt ad nitmrnumcullum. Ipscmet aulcin Jutianus ralioitetn r<dd i l bujus prohibtlionis, epist. 42 : "
* ,
' . Absurdum duco, ut i i i i ,
aui horum (sc. Homeri, Hesiodi, Demosthenis, elc.)
libros exponunt, deo$ vituperent quos illi coluerunt.
Exisliinavit Baronius Gbriglianos a docendo soluin,
non a discendo fuisse prohibilos. Inquo repreliRiidilur, ut conuarius omnibus Cbrislianis scriptoribus, ab AiMonio Pagt, ad aun. 502, o. 39.
t

HISTORIA ECGLESIASTICA. -

LIB. 111

414

, - impulit. Confeslim igilur lum qui veri, tuoi qui

vol , . 01 falsi Gbristiani essent, lanquam in fornace probaii,
, oranibns innotuerunl. Nam qui sincere aique ex
, animo Ghrisliani eraut, libenti animo cinguluin de .
posuerunt, quidvis terre parati polius quam Chri, , slum negare. Inter hos fuere Jovianus, Valemi . " nianus et Valens, qui postea imperium lenuerunt.
, (60) Caeteri vero,qiti non ex animo Cbrisliani erant,
, , eed divilias et honores hujus saeculi verae felicilati
.
prseierebanl, sine ulla cuncutione ad sacrifican .
dum se conluterunt. Ex quorum nuroero fuit Ece" ,
bolius sophista urbis Gonslaiuinopolilanse. Qui
*
qvidera ad imperatorum mores sese tingeus atque
, accoramodans, Conslanlio quidem regnante, Gliri , .
sUanaui se religionem ardeniissime cotere simula , 8 v i t ; Juliani vero temporibus, genlilium supertli
, , .
lionl supra modum addictng apparuit; posl obiluin
avlera Juliani, rursus Cbristianara reiigionem pro . , - i t e r i voluit. Eienim pro foribus ecclesia se pro * , ' nura abjiciens, bis vocibus usus esse diciltir :
, Calcale me ul sal insipidum. Hujusmodi fuit Ece . bolius; sicut antea levis atque inconslans, iia
, eiiaro posiea. Per idem lempus imperalor, cum
, , Persas ulcisci vellet ob crebras incursiones quaa
Constantii lemporibus in agruniRouianum fecerant,
*. , - per Asiam in Orienlis partes propere comendil.
. Curoque inielligerei quol mala bellum apporlarc
. soleal, etquanta pecunia opus sil, sinequa bellum
. cooiojodc geri non potcsi, magnam auri vioi
extorquere consiiiuit. Eienim

- callide a Gbrislianis
I*
~ I
* ' ~ "
^
1

. ,
, .
" *
.
, , ^ ,
.
, ",
.
,
,
, .

pecuniariam roullam imposuil iis qui sacrificarc

abnuerent: ipsaque exaclio in eos qui vere Cbrisliaoi essent, plena eral geverilatis. Unusquisque
enim pro modo facultatum suarum pecuniam conferre cogebatur. Iia iinperator pcr injuslam
189
malae pecuniae exaclionem brevi locuples factus
est. Nam lex exsecutioni mandabaiur, non soluni
ubi imperalor aderat, sod in iis etiam locis ad q u
minime accesserat. Tunc eiiam pagani in Cbrifetiauos irruerunt, et concnrsus factus est eorum
qui se philosopbos prodicabant. Quinetiam nefanda quxdam mysleria ab illis cxcogiiaia s u n t :

VALESII ANNOTATIONES.
(60) " . Scnbeodum puto
phorus vero in lib. , cap. 23, biinc Socralis
, locura ita expressil: " .
. Quam euiendalionem confir- D ,
mat Epipbanius Scbolaslicus. Sic enira vertil
aanc locum : Quippe qui pecunias et honorem , eic. Quod emendaiioncm nosiram non meuntem fclicitati verat fidei prstponercnt. elc. Nicediocriter conttrmat.
VARIORUM.
1

Sk
.
Jul i a m anlequam in Persas moverct, decennalia
voia cmisi&se videtur, ut deos suos sibi magis
propitios redderet. Hujns festivitalis occastone perji^culio adversus Cbrislianos acla; quorum, post
Tictonam, sanguineiu diis suis voiavit, ut aliqui

prodiderunl. Haec refert A n i . Pagi, ad ann.363,n. 1.

hac occasione hnprobiseiine etiam cavillatus, se id agere,

, quo facitius in regnum coclorum veniant. Juliani episl. 43.

412

SOCRATIS

411

. I B \
CAP. X I I .

Mapt
.
De Mari epitcopo Chalcedonensi.
*
Quo lempore Maris Gbalcedonis Bitbynia; urbis

episcopus, perducuis ad imperatorem : nam cum
essei provecta admodum aelaie, oculomra suffu-
sione laborabat: iltuin graviler objurgavit, ira- , ,
piuni et aposlalam vocans, el religionis experlem. .
At ille conviciis reddens convtcia, caecum eum , . , , *
appellavit. Neque vero, inquit, Deus luus Galilaeus <re.
le unquam sanaturus est. Quippe Julianus Ghri- ,
sium Galilaeum, el Cbrietianos Galilxos appeltare . , ^ constieverat. Maris conlra majore cuni fiducia i m - . ,
peratori respondens: Gratias, inquit, ago Deo qui , ,
me luminibus orbavii, ne viderem vullura luum, .
qui in lanlam prolapsus es imptelalein. Ad baec .
imperalor lum quideni rtitiil respondit. Sed poslea (58).
eum graviler ulius esi. Nara cum videret eos qui
, regnante Diocletiano marlyrium subieranl, a Cbrisiianis bonorari, multosque animadverierei alacri
, {
animo ad marlyriura conienderc; quasi boc ipso , .
Ghristianos ulcisci volens, aliam ipee viam ingre-
dilur. Et nlmiam quidem crudelilatem iltam, q u * .
Dioclelianl temporibus vigaerat, declinavit : nec (59),
iamen a persecutione prorsus absiinuil. Perse- . ,
culionem enim appello, cum hominee quiele et
. " , ,
pacaie degentes qualicunque modo infestantur.
, ;
Infestavit autera eos bac ratione: Legem lulit ne
.
Christianl hnmanioribus \SS
disciplinie ineliliiereuliir
ne si Itnguam, u l aiebat, acuisscnl, g nlilium dialecticis expediiius responderent.

CAP. X I I I .

. .

De tumultu quem pagani contra Chri$tiano$

tarunt.

exci-

Interdixil etiaiu ne in palatio mililarent, qui

Ghrislianam religionem abjicere, et simulacris sacriQcare nollent. A d baec ne Chrisliani regendas
provlncias acciperent, quippe, aiebai, lex ipsorura
gladio uli vetat adversua eos qui capiiale supplicium commeriti fuerint. Mullos pncterea pariim
blauditiis, partim muneribus, ad aacrificandum

ol

xazti

,

, .
*

. \
.

VALESII ANNOTATIONES.
(58) .
In oplimts codicibus Florentino et Sforliano scriptum
inveni, . Quod magis placet.
Neque enim Julianus poslbaec ulla in re ultns est
Marim ipsum; sed iu communc omncs Gbristianos
persccuius esl, eo persetutionis genere quod refcrt

Socrates. Alqite ita in suo codtce legeral Nirephorus. Sic eniin bunc Socratie locum expressil:
.
(59) . Senstis ipse postulal u t
sci ibalur , quomodo eiiaiu legii
Chrislopborsonus

VARIORUM.
quam verberibus ac contumeliis corpornmque suppliciis. Ergo Herum ac i(vpiui eot admoneo qui in
veram retiaionem volunlau tua feruuiur ne qtta injuria CaliliTOS afficianl, aut conlumeliit vexent.
Elenim
mhericordia potius
quam odio digni sunl, qui maximis in rebus calamitatem patiuntur.
* . Hunc Socralcs sanmis memorat inter
cpiscopos Alhanasio infesios. Vidc lib. i , cap. 7.
.
Iloc reprehendii Am. Marrellintis, ipse genlilis, el Juliani baud modicus alias
laudalor, lib. x x v , cap. 4 : Jura condidit non
moltita, prceter pauca : inter qucc erat illud tncle%

mens, quod docere veluit magtelros

et
grammaiicos Chri$tiao$ ni Iransiaent ad nnmtnum cullum. Ipsemei autein Jultanus raiionera tvddil bujus prohibilionis, epist. 42 : "
,
' . Abturdum duco> ttl hti
aui hornm (sc. Homeri, Hesiodi, DemosXbenis, P I C . )
libros exponunt, deo$ vituperent quos ilti eoiuerunl
Exislimavil Baronius Gbrialianos a docendo s o l u t n ,
non a disceodo fuisse prohibilos. Inquo reprclien*
clitur, u l conirarius oinnibtis CbrUuanis s c r i p l o *
rtbus, ab Antonio Pagi, ad ann. 302, n. 39.
%

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

L I B . 111

414

(, - impulii. Confeslim igilur lum qui veri, tum qui

vol xa\ oi , . 01
falsi Cbrisliani essent, lanquam in fornace probaii,
,
omnibus innoluerunl. Nam qui eincere atque ex
,
animo Chrisliani eranl, libenti animo cinguluin de .
posuerunt, quidvis ferre parali polius quam Cliri, , slum negare. Inler hos fuere Jovianus, Valenii . "
nianus et Valens, qui poslea imperitim lenuerunt.
, (60)
Cxtert vero,qui non ex animo Cbrisliani erant,
**$ ,
ged divitias et honores hujus saeculi verae felicilali
.
praeferebant, sine ulla cuncuiione ad sacrifican .
dum se conlulerunu Ex quorum numero fuit Ece" ,
bolius sopbista urbis Constanlinopolilanae. Qui

qaidem ad imperalorum mores sese fingens alque
, 5 accommodans, Conetantio quidem regnanle, Cbrisiianam se religioncm ardeniissime colore simula , .
, ^ v i t ; Juliaai vero lemporibus, genlilium supersti
, , .
tioni supra modum addictne apparuit; posl obiiuin

aalem Juliani, rursus Christianam religionem pro . , - i t e r i voluit. Etenira pro foribus ecolesia? se pro , '
num abjiciens, bis vocibus usus eese d i c i l t i r :
, Calcate me ut sal insipidura. Hujusmodi fuii Ece . bolius; eicut antea levts atque inconstans, ita
, - etiam posiea. Per idem lempus imperalor, cum
Persae ulcisci vellel ob crebras incursiones quaa
, ,
Consiantii leroporibus in agrumRouiauum fecerant,
. , - per Asiam in Orienlis parles propere coniendil.
Cumque inlelligerel quoi mala beltuni apportarc
.
soleal, etquanta pecunia opus sit, sinequa bellum
.
. comniodc geri non potcsl, magnam auri vioi
callide a Cbrislianis exlorquere constiiuit. Eienim
, . ,
pecuniariam raullam imposuit iis qui sacrificare
abnuerent : ipsaque exaclio in eos qui vere Gbri , .
sliani essenl, plena eral eeverilatie. Unusquisque
" * ^
. enim pro modo facultalum suaruro pecuniam con189
, - ferre cogebalur. Ua ttnperator per injustam
njalse pecuniae exactionem brevi locuples factus
4 , (& ,
esl. Nam lex exseculioni mandabaiur, non soluni
.
ubi imperator aderat, sca in iis ctiam locis ad quas
, ",
niinlme accesserat. Tunc eiiam pagani in Cbri ".
etiauos irruerunC, el conciirsus iaclus est eorum
,
qui se philosophos praedicabanl. Quincliam ne,
fanda quxdam mysteria ab illis cxcogiiaia s u n t :
, .

YALESII ANNOTATIONES.
(60) . Scribeodum puto
phorus vero in lib. x, cap. 23, bunc Socratis
, locura ila expressil:
. Qaam emcndalionem confir- D ,
mai Epiphanius Scbolaslicus. Sic enira vertit
booc locum : Quippe qui pecunias et honorem , elc. Quod emendaiionein noslram non meunum felicilati verx fidei prctponerent. etc. Nicediocriter contirmat.
VARIORUM.
4

.
Jufomn aiilequam in Persas movcrel, decennalia
fojj emiaisse videtur, ut deos suos sibi magts
propitios redderet. Ilujns feslivitalis occasione perfti^mtio adversus Cbrislianos acta; quorum, post
victoriam, sanguineni diis suis volavit, ut aliqui

prodiderunl. Hac referl A n i . Pagi, ad ann.363,n. 1.

El bac occasione improbisaiine eliam cavillatus, se id agere,

, facitiui in regnum coelorum veniani. Juliani epist. 43.

SOCRATIS

415

416

ila o l pueroe impuberes utriusque eexue immola- * , rent, extaque eoruni inspicerenl, cames deaiqne xa\ 4 (61).
deguetarent. Alque baec tum in aliis urbibus facla suni, tura Atheois ei Alexandria. Qua qutdem i n
civilaie, concinnaiig adversus Alhanasium ealumniis, imperatori significaruttt urbem ab illo et *
Tersam jEgyptum vastari, eumque pellendum esse ex civitate. Sed ei praefeclue iEgyptt, jussu i m peratoris, adversOs eumdem Atbanasium hiearrexH.
. '.
CAP. X I V .
JXrpl
.
De fuga Alhanatn.
, , Igitur ille fugaui denoo capessit, anrieog bis
, * ,
verbis affalus: Secedamtta paalisper, amici: naro
. , ,
nubecula eet, quae cito evaaescet. Ilis diciis, pro .
lintis conscensa nave, trajectoqiie Nili alveo, in
jfigyptum fugit. liteequebantur eum a lergo qui .
eoraprebendere iltam atudebant. Ille cum perse- ;1 ,
culores baud procol abesse didicisxei, coraiteaqoe , *
ipaam horiarentur u l denuo fogeret ad soUtudi- , , uem, prndenti usus consilio manus perftequentiutB . , ,
eflfagit. Persuaeil enim illis ut conversi persequen- . .

libus occnrrerent. Quod quidem celerrime facium
est. Gum igitur bi qui pauk) anie fugiebant, jam , (62)
proxiroi essent persequenlibtis, Hfi qui Athanasium , . ,
qtwerebant, nibil aliud ab ejus comiUbus quaesie- ,
runt, quam frtram Alhanasium vidissenl. Isti vero (.
eum prope esse indlcavernnt, ac si properarent, , .
brevi illum comprehensuros esse. Ita illt delusi, , .
Athanasium acriter frostra consectati sunt. Ille , *.
autem elapsus, clauculo venit Alexandriam; ibtque deliluit quoad usque sedata esset persecutio. , * ,
Hujusmodi mala Alexandrinum episcopum exce- . 01
pere, post crebras parlim a Christianis, partim a
nAnl \ illatag
! H < k f < k a ei

persecutiones
alque
nlnifA aerumnas.
Kilmnnc
gentilibus
190 Porro praesides provinciarum ex iinperatoris
superstiiioue occasionem lucrandi caplanles, ultra
quam mandalum fuerat a principe, Chrisiianos
vexabant: nuoc pecuniai majorem vim quam opor-

,
<rlt\l

ftn/Tt\&.\~

I 1 l^nxt+t

* . ,

YALESU ANN0TATI0NES.
(61)
. Hic prsefectus iEgvpti vocabatur Ecdicius, ut docet Julianus
in epislola 6. Successerat autem Eediciag Hermogeai, prxfeclo -ASgypli, ad queoi exsiat Juliaui
epistola 23.
(62) ol . Tolam
bunc locum ila gcribi aiallem : 01

, ,
eipuncta voce , quae kiepla eal ae supeHhia.
Euieodaiionem nostram confirmat Nicepborus, apud
quem baec vox non legilur, sivc quod ipse eam im
suo codice non invenerat, sive quod eam loculionero non probabat. Porro hxc oarralio desumpia
esl ex Rufino.

.
ln Jutiani
epist. 26, eut tilulus * , sic
babelur : Audio Alhanatium, hominem audactt$imam, toiita audaeia elatum, epi$copalu$ ut ipti
vocant, tedem umrpan. Qn& non mediocriter
Alexandrino populo displicet. Quare eum jubemut
urbe excedere, quo die humanitatis nottrw littcTa*
acceperU. Q*od in urbe retnanttrit, ionge majores
gratioreiqiu pamat ei denuntiamut. Interpellantibtis
aulem pro Atbanasio Cbristianis Alexandrinis,prolixa epistoia 51 rescribil Juliaaus, quaw elaudii
bls verbi* :
* * Ce4 / urbt juuinuu, nunc autem $>
pf# . Ut auteni Aibaitasii exsilium
magis adhuc urgeret, aliara tnisit epislolam, graveto cohorti ejus muUaui ininaius, i i i Albana-

gium ante Xalendas Decembres ex arbe, tel polius

universa iEgypio ejicerenL Ubiquc aulein venerandum Palrem odiosis nominibus probrbqao
cxagilat; Arium interim et Aeiiom hareticos amicissimis verbis compellat. Quod nolata dignum ob
uosdara hujas 33vi pseudo-Christianos, Ario qoani
tbanasio longe fareotiores. Videaot bic quo doce
id faciant.
*
.
I u quidera et Theodoritus. Verum baec
aperte repugnani historiap quam narrat Ammo, episiola in Actis SS. 14 Maii : cui tHpoie
Atbanasto aequali fideui negare nefa*. deserlum
igilnr, leste Ammoaio, profugit Albanasius : ci
ad Juliani usque obilum, nec salis tolue ab insidiis inimicorum, Uceriis sedibas apod monacbos
diversabaiur. (Cl. tnonacbi Bcocdici. Vila Albaaa&.
ad auu. 362, p. 81.)

417

HISTORIA ECCLESIASTICA. L i u . HI.

41 g

tot; , tcbal, ab illis exigentes : inlerdum eliara tormenU

, ,
corporibus eorum infiigenles. Haec impcrator cum

probe scirel, negligebal tamen : et Christianis ob
.
eam causara ipsuni adeuntibus ila respondit: Vesirom est paticiiter Terre aliorum injurias : boc
enira est praeceplum Dei vestri.
. '.
CAP. X V .
Dtfl ,
Dt iit qui regnanle Juliano apud Merum Phrygiw

.
urbem martyrio perfuncti sunt.
) J
Eodem lempore apnd Meruiu urbem Pbrygia
(63), - praeses provinciae Atnacbius lenjplum aperiri jussit,
,
elsordes qua3 longiaquiiale lemporis i n eo co , \
acei vatas erani, exporiari : st3iuas de niqtte illic
. ,
posilas expoliri prsecepil. Hoc illtus factutu Cbri . *
itianoruio aaimis gravem iucnssil dolorem. haqtte
xal \ , - Macedanius quidam et Tbeodulus ac Talianus,
, . * ielo Cbristiana? religionis incensi, eain indignila , lem ferre mintrae poiuemnt. Sed incredibili qoo , . dara virlulis amore flagraniee, noctu in templum
, irruunt, el staiuas omnes confringonl. Quo facto

preses gravher commotus, cum mullos in ea tirbe,
,
qui prorsus insonles eraiti, supplicio afficere vel* \ let, auctores facinoris ullro eese oblulere, el pro
, ' *
verilatie defeusione ipsi occumbere maluerunt,
. , quam sinere ut alii ipsoruro vice oceiderenlur.
*
Eos igtiur comprebendens judex, jubel tit facinus
* , ab ipsis perpetralum elaant eacrificando: ni iia
. , - fecerint, supplicium inlerminaiur. At illi utpote
, , * generoso auimo prxditi, spretis ejus niinis, paratos
* \ ,
se oslenderunt ad tormenta quaelibcl suslinenda,
. ^ ei mori mullo qoam sacriftciis pollui maluerunt.
, , Judex igilur cum omni lormoutorum genere eos
, . excrueiaeset, tandem cratieulae impositos subdilo
& , , igee cremari jussil. Tunc rero 111 extreroum spe * cioien fortiludinis edtderunt, bis verbis praestdem
^ , , ,
alloculi: Si capis, Amacbi, carnes assas degn , starc, verte nos in altcmm lalus, ne forte gustui
. lm> semiassali videarour. Boc itli mollo viiam
.
finierant,

191

. .

CAP. X V I .

Quomodo ApoUinares ad tcribendos libros sese con*11 f o v

tulerint, cum imperator Cltrittiano* Gr<sci$ disci'

,
'p#nh inttitui vel*i$$et.
Mvdpwt

CaHerum h x ilta imperatoris Juliani, qtia Cbri ,

stianos
Grxcorum disciplinis instilui velabal, duos
, , \ , - ^ illos Apollinares quoruni superius menlionem feci . m u s , rauito quam antea illuslriores reddidil. Nara
, ,
cum ulerque humaniorum disciplinarum perilia es , - sel jnstrnctiis, paler quidem grammalics, fltius
.
aiitem rbetorica3, anibo plurimuio u t i l i u t i s eo
, (64) lempore Christianis allulerunL Paler enim uipole
VALESII ANNOTATIONES.
() ". Delenduoa esi , vel
c e r l c ejita loco scribendum est .
(G4) - Mcliua scri-

beretur, , vel cerle mtilanda est disiioclio hoc modo :

.

VAR10RUM.
J \. Debac urbevide Valesii annol.
ad Soxom. l i b . v, cap. i l .

* . Macedonii el eociorura raemona

celebralur duodecimo die Septembris.

410

SOCKATl

4*0

grammalteus, artera grammalicam ad Glirisliana 6V

, *
religionis formam composuit, et Moysis Libros

heroico carmine tnierpreialus e s l ; alios prelerea
,
Veleris Instrumenti ltbros qui historiamm niore
, ,
consrripli sunt, panira daciylico carmine expo .
s u i l , parlim ad formam tragoediae personis adbi^ ,
bitis elaborafit. Omnique numerorum genere de
.
industria usus esl, ne qua Graecanicae loculiouis
fornia Christianis nova alque inaudila relinquere, , ,
tur. Junior aolem Apollinaris, in arte dicendi valde
, *'
exerciialus , Evangelia el aposiolorum acrtpta ad
. >
formam dialogorum exposuil, exempluni Plalonis
,
apud Graecos secuius. Ad bunc modum cum Cbri . * ^
slianae religioni uliles se prabuisaenl, imperatoris
, ,
calliditatein suo labore superarunt. Verum divina
Providenlia lum diligenliain iliorum , tum impe- . ,
,
raloris conalum niuhis partibus vicit. Etenim lex
illa simul cum ipso principe celeriter exstincta est, , *. *
ut in progressu bistori-e declarabimus: islorum <?t;
;
autcm labores perindc babenlur ac ei nunquam
,
scripli fuissent. Yermn bic aliquis nobie acriter
. ^
occurrei ila dicens: Ctir Dei providenlia ista fleri
affirmas ? Eieniin celerem quidem imperaloris in . , ;
lerilum Ghrislianorutn rebus profuisse conslat. ,
Q<iod vero Ghrisliana Apollinariuin scripla abjecta .
eunt e manibus, et Christiani Grsecorum discipli- , *
ni denuo imbui coeperunt, id Cbrislianae religionis . ,
baudquaquam conducil. Periculosa enim iniprimis . ,
el noxia esl Gra?coruni disciplina, quippe quae deo- , , rum multitudinem inducil. Ad baec nos pro virili
, .
parte ca respondebimus, quse nobis in mentem ^ , , .
veniunt. Genliliuiu discipliuas Chrislus et cjus Ui- ' ,
scipuli nec susceperanl tanquam inspiralas divini- .
l u s , nec 192 lanquam noxias penittis rejecerunt. , ,
Aique id consulio ab illis facium esse opinor. , ;
Multi enim apud Grecos philosopbi, a Dei cogni- ,
tione baud procul abfueninl. Nam disserendi ,
scienita inetrucit, adversus Epicureos ct alios
cotilenliosos sopbistas qui Dei providenliam ne- ,
gabaut, slrenue decertarunt, eorum coufuianles
insciliam. Ac per bos quidem libros viris pietalis
. ' ,
studiosis non parum altulerunt utililalis : id tamen
' ,
quod religtonis caput est, baudquaqttam sunt
'
'
asseculi, propterea quod myslerium Cbrisli a gc- , VARIOKUM ANNOTAT10NES.
. Imo, si rem rerte D l 5 8 0 , 8% qua nunc palri Apollinari, nunc filio
urral Sozoinenns, lolam Hebraeorum atitiquilairibuiliir. Palri rectius meo jtidicio ast r i b i l Getein usque ad regtiuin Saulis, eodem versus gerardus Voesius, De bistor. Gr;ec. lib. n , cap. 18,
nere conscripsit, et univereum opus in qualuor
cui etiam ascribercin ego tragoediain quae fJhrislus
ei vigiuti parles distribuens, singiilis libris ex
paiiens dicilur, el siib Greg. Naxianzeni nontioe
Gneci alpbabeti Ulieris oidine recensitis cognoinler ejus Opera excudi bolel. Filii librornm franienlum indidil: adeo u l brevi lemporc lucubraiiogmenla aliquot in Calcnis velorum in Job, in Psalnes composuerit el nuinero el praeslanlia a?quales
nios, in Mniibxuin, Lucain, etc.,ri>periri possunl.
iis quae apud Graecos in eo genere elebres exsliExstant eliam Gr. Lat. episiola? dua: ad BastUum
iere, seu genium, seu dictionem, seu formam,
apud Coteler. Monument. Eccles. Graic. l o m . 11;
seu dispositionem operis spectes. (Guil. Cave vol.
vorum an genuin s i n t , dubitari poiest. Aubertus
i , pag. 176.)
Miraeus notia in Hierouymi Gaialogum meminil l i
ol ,
belli cujusdam De a3tatibus hominum, sub A p o l . Verum exstal hoiiie metapbrasis Psallioarii nomine Leodici anno 1575 e d i t i : de qito
morum lum in Appendice ab Biblioibecam Palrum , quod dicatu non babco, ulpote quem nuoquam
Paris. 1624, tuin seorsum ediia Grece Paris. vidi. (Gave ibid. el pag. 805.)
*
b

IUSTORIA ECCLESIASHGA. LID. I I I .

421

4*2

iv - neralloRibue et saculis abscondiluni igoorarent

Tm*v
Alque boc ila se babere, Apostolus iu Epislola ad
ir . . Roraanos declarat bis vcrbis : Revelalur enim ira
,

Dei dt cctio super omnem impietatem iniquitatem

, hominum, qui veritalem in injuslilia detinenl; quia

,

quod notum e$l Dei, mamfestum etl in illis. De*s

, entm iliu rcvelavii Inmibilia enim eju$ creaiionc

.
mundi ea qua> facta tunt, intelUcta contpiciunMr, iempiterna quoque ejus tirtus atque divinitat:
, 6 .
adeo ut sint inexcusabilet; quia cum cognovi*$cnt
, ,
Deum, non ul Deum glorificaveruntEx
quibus ap.
, . parel babuisse quidem illos veritalis cognitionero,
- quam Deus ipsis patefeceral; reos taojcn esse,
propterea quod cum Deum cognovissent, non sicul
. " ,
. Dcum gloriOcarunl. Gum igitur apostoli genlilium
disciplinis operam dare nequaquam veluerinl, id
, - in cujusque arbiirio silum esse voluerunt. Aique
. - baec prima sit ratio qua ad proposilam quaestio, nem respondemue. Altera vero est bujusinodi:
. Scripture diviuilus inspiral* dogmala qutdeui
, * admiranda tradunl prorsusque divina: ei lum exi. - miam pielatem rectamque vivendi ralioncm audi, * . torum anirais insinuanl, tum fidem Deo accepiam
, siudiosis bominibus prebenl. Ariem vero dicendi
. minime doceni, qua illis qui verilalem oppugnare
, nitunlur, resislere possimus. Porro adversarii
lunc faciliime expugnanlur, cum illorum armis
. *
, cootra ipsos ulimur. Islud autero Gbrisltanis snp * . " petere non polerat ex iis libris quos Apollinarcs
conscripsere. Quod cum Julianus etiam perspexis
(65), , set lege lata prohibuil ne Cbrisliani Grxcorum
, . disciplinis imbuerentur. Probe enim sciebai f u turura utfabulae opinioneni, quani ipse imbiberat,
. , ridicutam et reprebensioni obooxiara reddereot.
, Quae quidem Socrales pbilosopliorom apud illos
facile princeps cuni improbaret, perindc ac si da>
, *
* raonia ipsorum violare lenlasset, condemnaias
, - cst. Praelerea tuin Chrislus, tum ejus Apostolus
. , nobis prscipiunt u l einius boni nummularii, om. , nia quideio exploranies, quod aulem probuui cst
rclinenles . Atiendamosque ne quis per pbilosopbiam et tnanem fallaciam nos decipiai
Islud
'
autem nunquam assequemur, nisi adversariorum
,
armis potiamur, iisque p o l i i i , non idem cum ipsis
.
* ,
- senliamus , sed malum quidem aversemur, bonum aulem ac 193 verilatem lenentes, cuncla
\
,
qua3 assumimus exploremus. Boauin enim, ubi, , (66);
9

T 1

* Coloss. f, 26.

Rom. , 18-21.

I Tbcss. v, 2 1 .

T t

Coloss. n , 8.

VALESII ANNOTATIONES.
(65)
. , , ,
Vide quse
Qno i n loco i d praeceplum Gbristi leealur, ut - .
notavi ad libruin Eusebii cap. 7.
mju boni nummularii, incerlum eet. Nam in Evan(66)
.
Mutla quidem praegeliit boc pnecepltiin non legilur. Sed cum Origedicla sunt ab Epimenide, partim Atheniensibue,
net ei nieronymus isttid a Cbrieio mandatum essc
parlim Laceda?nioniis, partim eiiam Cretensibus,
roneeniianl, ci ab Aposiolo postea inculcalum s i l ,
u l videre ost apud Diogenem Lae^iium. Oracula
a^oeniior iacoboUsaerio, qui dicium Ulud Ghriati
tainen ab eo scripu esse nusquam legi. Suidas ail
in Evangclio socundum Hebraeoa relatum fuiese
eum scripsisse poemaiaquaedam myslica ei e\piai:xitliroai. Porro liujns dicli frequeos mentio e i l
loria, el alia quaedani obscura;
a w d Teiefcs. Meminit inle.T caeleros Palladius in
, , Y i u ioa^uift Chrysooloini, iuloquens :

423

SOCRATIS

424

cimque fueril, proprium est veritatis. Qood si ' ,

quis haec a nobis violenliua et praeter senenm Scri ;

pturarum dici exislimat, consideret, Apoeto- ' , ,
lum non modo noit probibere ne Gracoruui litteris
enidiamur. sed ipsum qtioque vidcri eae minime
. ;
neglexisse , quippe qui inulla quae dicU 6unt a
,
Graecis, noase deprebendalor. Nam unde, quaeeo, ,
boc d i x i t : Crelen*e$semper mendaees, m&im bettiuc,
* centre* pigri \ nisi quod Epimenidis Crelensis i n i - ,
tialoris oracula legeral? Aul onde islud noveral * , lllixs enim et gem* $umus , niei Arali astronomi
.
Pbaenomena didicissel? Sed el illud, Bonos morts
.
corrumpunt colloqutA prava *, saiis ostendil, illom Euripidis Tragoediartim non ignarum fnisse. Vemm
qoid opus est prolixiorein dc bac re sermonem conlexere? Etenim jam inde a priscis lewporibus,
lanquam ex inotila quadam consueludine, Ecclesiarum doctoree in Graecorum disciplinis ad extreinam usque senectuiem ecse exercuisse deprehendunlur; idqne pauim eloqucmiae el ingenii exco.
lendi causa, panim ul ea ipsa convirrcereol in quibus Graci a veritate aberravcratit. Alque haec
ApoIIinarium gralia a nobis pro captu nosiro dicia sint.
CAP. X V I I .

. '.
Quomodo imperalor eoiUra Persa erpeditionem
,
rant, cum ab Antiochensibu* dernu* euet, oratio " ,
,
ncm qua Miiopogon inuribilur, advertus eo*4didU.

.
Interea ioiperator cum magnam pecuuiae vim a

Chrislianis corraeissel, conlra Persas properans, ,
Anliochiara Syriae ingressus est. qua duoi mo, .
ralur, gloriae studium quo flagrabal, Anliocheais
,
eiiam volens ostendere, prelia rerum venalium plua
,
aequo iinminuit, nulla temporis ralione babita; oec
, ,
illud animo repulans, prasenliam numerosi excrci ,
lus necessario damnum inferre provincialibus, et
, rerum necessariarum abundaniiam civitalibus adi ,
Diere. Itaque cociooes el dardanarii, diependium . (67)
quod ex imperatoris praecepto sibi conligeral, aegre ,
ferenlea, a negolialione deinceps absliterunt. Uinc C ,
factuai esl ut annona in foro deflcerct. Qucin ca. , .
8UD1 ferentes 194 AiUiocbeni, boraines snopte ' ingenio proni ad conviciandum, sioe mora in im- * ,
peratorem ipsuin erumpunt, el adversus illum vo- *
ciferanlur. in barbam ejus cavillanles (eral enim *
ille prolixiore barba), tondendam esse dicebahl, et *
%

" . , 12.

Act. , 28.

" I Cor. , .

VALESU ANNOTATIONES.
. Heec igilur oracula dici possunt. Certe preiio commutent. enim est n>ercari,
Epimenides vir fuit luslralionum etconsecraliouuia
ei niercatura, ul doret Pollux in libro ,
peritissimus. Usns est antem in luslralionibtis
cap. 25. Hinc olim dictus est, qui $a?pe
priecipue scilla. Quare et tcillse qnaedam species auciione venditue fuerat: '
ab ejos nomine dicla. Tbeopbraslus
6., ul ail Harpocraiion. Eos Laiini
in libro vii, cap. 40 :
cociones dlxerunl et arilalorcs ac dardanarios.
, , Glussae rocio ;. Itcm alia? gloss ,
, , dardanaiins, cociator, arila, - tor. Nicephorus vero dixit, quos So. Hinc apparel cur Socrales Epimeniaem vo- crates vocat . Sunt auteoi t a r i l , id esi consecralorem seu i a i - , qui Laline reveodiiores, ct regraltarii voliaforein, non u i Musculus verlit, intiiatum.
cantur, quales olim eram dardanarii. Glussac v e l o
(67) ol . Ua Grseci vocant v i - res , dardanariug.
les ac miiiuiot e r c a t o r e s , eo quod raerces exiguo
VARIORUM.
. Popularitalit amortviteslatur Lampridiug. 1* wro, inqtiit, $*cuium
lilati nudebat r e m m , gna nonnunquam aureum Commodianum auimulans, wiiitaUm
tecus auam contenii ctdinata, inopiam gignm
proposuii, ex qua mtjorem po$tea petmriam fecit.
lolet famem, inquil Amm. Harcell. lib. xxii,
.
RuUboixr ut
cap. f 4. Id quod accidil sub Gommodo, u l de eo
cercopt, homo brcvii, humcTQS exlenttm angu$tot
d

1*5

IIISTORIA ECCLESU8T1CA. LIB. I I I

0 \
. "
,
,
.
,
*
(68) *
, . "
,
, (69).
,
. , * '
, *,
.
.
-

426

funes ex ea lexendoe. Denique aiebant laurum iu

ejus numrois sculpium esse, a quo scilicei everstia
essel orbis terrarum. Quippe impcrator cum da>
monum superstitioso cultui adiiiodum dedilus essel, ei ad aras deorura suorum assidtie iauros i m molarei, arain ellaurum nummis suis insculpt jas- serat. Ilis dicteriis imperator ad iram provocatus,
malo se muklauirum tirbem Anliocbengium minalus eet, et Tarsum Gilicia reversurum. Cunaque i l Ite aceesearia parari jussisset, ex civitaie discess i l . Quae res occasionem prabuit sopbistae Libanio
duas orationes scribendi: alleram ad imperalorem
pro Aniiochensibus, alleram ad Anliocbeoses de
iniperaloris ira. Verum has oraliones scripsisse
quidem sopbisla illc dicilur, non laraen publice recilasse. Imperaior vero abjecto prioreconsilio, quo
injuriam sibi a conviciatoribus illatain faclis ulciaci
decreverat, reciprocis conviciis ac dicieriis iram
suam explevil. Libroenira adversus eos ediio,quem
Amiocbicum sive Misopogonem inscripsil, Aatiocbensium civilali nolam inussk seropilernam. Sed

.
6e his hacienus. Jam ?ero diceodum quoque esjt, qjiibus lunc tnalis Cbrisliauo* Antiocbia? idem i m peraior afliecerit.
CAP. XVIII.
. '.
H c ,
Quomodo imperatori oraculum uiscitanii, dwmon
mctu Babuioe martyris nihil retponderit.
,

.
Imperator igilur cum lempla Gentilium in urbe

Aniiocbia aperiri jussisset, oraculum ab Apoltyie
,
Dapbnaeo accipere omni sludio contcndebal. Sed
. '
,
cum in lemplo babitans dsemon, vicinuni verilus,
, * > Babylam videlicel martyrem , nibil responderet;
- erai enim in proximo loculus quo marlyris corpus
inclusum scrvabalur: comperla causa, imperaior
, .
loculum confeslim transferri jubet. Quud ubi Cbri ,
q " i Anliochiae eranl palam facium
, - stianis 195
esl,
simul
omncs
effusi cum niulieribus el parvu,
lis, locnlum ex Daphne in urbem comporlaiil, t r i pudianles gaudio et psalmos concincnies. Psalini
,
aolem illi perslringebant Genlilium deos, eosquc
.
qui diis illis el slmulacris eorum fidem adbibebant.

VALESIl ANNOTATIONES
(68) .
Mallera scribere (69) . civ,vel . Minabatur enim Julianus sc . Ha3C Libanii oratio penes me exslat,
TarsumGiliciae reversarum,cuni redisset ex Peraide,
descripla ex duobuscodicibus, allero Joannis Aliini,
nec amplhis hiemalurum Anliocbiae. Vide Aimniaallero eminenlissiml cardinalis Francisci Barbe n Marcellinum iti Ubro x x m , pag. 239 edltionis
r i n i . Eara nos una cum aliis viginti et ampliiif
nnslrae. Vulgatain tamen scripturam sccuiu esl
ejusdem sophisUB oraiionibus in Lalimim sermoNicephoma.
nem converiain, brevi, Deo dante, publicabimus.
VARIORUM.
barbamproe $e (trens hircinam, graudia incedem,
ibeatris dedili sint. AUerum iiopielas, quod, ncitmquam Oii fraUr, el Epkiallit, quorum glecta palrum suorum religione, Cbrislum pro Jove
tatem llomerm in imtueruum tollii. Amm. Ilarcell.
el Apolline colanl. Terlium esl iniquilas niagislralib. xxii, cap. U .
luum, qui locupletum avaritiain, ex qua fames in
urbe orla sil. tolerent ac dissimulerit. Alque in
re .
Numnii
bac oraiiunc cum reipsa Antiocbenses vituperenebaracter erat Tuurui in ara lupinus, quo signililur, lanacn conlrarium simulalur, pcrpelua siquicabat Juli uius vclerem morem sacriliciorum a se
revocaium : ai AuiiocbenBes interprciabaiiinr deni iroaia adb*bciur, qua Juliamis
videlur nou Anuucbeiiscs, sed scipsum accusarc,
lUuodutD a Juliauo esse subversum.
' ,
. In bac quod eomm tuores imilari nequcai.
oralioue tria ferccrihiina objiciuniur Antiochen* Er Sdpry .
Dapbno lucua cral
ibus: Primum esl hilcmperanlia, quod ludis el
io Aiuiocbiac 8'burbanis, Apollmi sacer; uude
%

PATROI.. G R .

L X V H ,

1*17

SOCRATIS
CAP. XIX.

4S

Dt imperatom ira, et de Theodoro eonfeaore.

W.

^ ^ ^

Tunc vero imperaloris malevolenlia quam bac

tenus occuliain tenuerat, oranibus patcfacta est.
. ,
Nam quiprius philoaophum se esse jactabal, conti . nere se ainplius non poluit. Sed illorum quos dixi
, ,
psalmoruin probrie facile ad iracundiam conciia- , luft, ea Chrislianis supplicia parabal indigere, quae .
oltui Diocletianus iis inflixerat. Sed quooiam cura
, *
ac solliciludo expedilioni Partbica? vacare illuni
,
buic ircgolio non sinebal, Salluslio praefeclo prae . ,
torii mandavil, u l eos qui in pealmis canendis prae- " ,
cipuum sludiuin ardoremque animi declarassent, . ' , ad supplicium raperel. Praefeclue veroquamvis re ,
ligioue Genlilis esset, raandalum lanien illud haud . T5ya ,
lubenli aniino susceptl. Verum cum refragari ipsi
,
non liccrel, muUos quidem Ghrislianos compre ,
bendi, ac nonnullos eorum in carcerem trudi j u , *
bet. Unum vero ex illisadolescentem, nomineTbeo* ' ,
dorum, qui a Geniitibus ad ipsum perductus fiie . ' ,
ral, variis tormenlis ac suppliciis affecil: toioque
. ' .
corpore lacerari jussum, tunc demum dimilli prae- { . , '
cepil, cum ille noii amplius viclurus esse puiare l u r . Vcruui Deusjiivenem ftervavil. Postbanc enim
, confessioncm diulissime supervixil. Hunc Tbeo, ,
dorum Rufinus qui Laiino sermone Ecclcsiasiicam
.
scripsit bisloriam, longo posl tempore vidisse se
,
dicit
ct quacsisse ex eo, num inlerea duiu ver * oerarelur ac lorquerelur, gravissimum sensissel Q ,
dolorem. Illuin vero aflirmasse, levem admoduiii
, ^ doloris seusum sibi ex lormeutis accidisse : asli,
lifrsc atileii adolcscenlem quemdam, qui el sudo . rem cx ccrlainine proOuentem absleiserit, el ani .
imim sibi coniirmavcril, loloque illo lemporis spa,
quo lorlus cst, plus obleciamenli quam labotis
. 0 ; ,ipsi preslileril. Ilaec de admirabili Tbeodoro dixisse
' , ,
eutticiat. Eodcin lemporcPcisarmu legali ad imperaloreni venerunt, rogantes u l bellum certis condilionibus lerimiiarel. Verum iiuperalor eos diiuisil, baec loculus: Meipsuni brevi videbilis, nec opus eril legatione.
, e

196

CAP. X X .

. '.

Quomodo imperator Judcvos ad sacrificandum tm-

*?

pttlerit, et d itiUgra Hierosolymornm .

^^^

Alio praeterea uiodo imperalor, Christianie BO- I>

* -

cere cupieus, superslilionem suam prodidil. Nam

7

I E F 0 < R O A V J I U R

RE

Ruf. l i b . , c. 5G.
VALESIl ANNOTATIONES.

(70)
.
Hunc locuui uon iulellexerunl inlerprcles. Nam
Musculus quidem ila verlil : Legali vero Persarum
ad Jnlianum vcniebant, pcleniei ut bellum hoc illu~

siribus quibutdam disculicndum darttur. Cbristopliorsonus vero boc modo : posiulatum ul bellum
palam indiceret. Qois non mirelur, in tam plano
loco adeo graviter labi potuisae viros doctos ?

VARIORUM.
Apollo Dapbnttus. Fuse hunc lucum dcscril.it
Sozoin. lib. v, c. 19. De Rabyla quod altinci,
auccessil Zabino in sede Amiocbena, u l testaiur
Eusebins l l i s l . I . vi,c;p.29, qui cap. 39 ejusdcm
lib. scrlbit Bjbyiaui in carcere cx&linctuin fuisse :
CbrysOsiomus vero lib. de S. Rabyla, tom. IX,
p. 069, capiic ptexam aHirmal. Obiil sub Decio.
L)e iranslaliouc reliquiaruai S. Babyto vidc ilico-

doret. Hist. l i b . m , cap. 10. M . Sborting in bunc

locum.

.
Accresit
ei alia inliani in Chrislianos iracundiaecausa. Nain
circa boc lempus extislum esl Dapbnxi Apolhnis
famim. Quod suspicabatur Cliristianos egisso,
quanquam nil tale de iis couslitil. Vide Amui
Marcell. lib. xxu, cap. f5.
h

42t

IIISTORIA ECCLESIASTICA. -

. ,
, * el ,
( .
. * *
,
* .
,
, , ; .
^
,
*
,
* , ,
" .
, , ,
, , \
.
,
,
,
(71), ,
,
. ^
. ,
,
, *
.
0 - ^
. ,
. i ,
. *
, ,
, , , ,

. ,
5 .
,
. , * ?
.
,
B

"

U B . 1.

450

cum deditus essel sacrLficiis, oou soluni ipse bo8liaruia cruore deleclabaiur, eed nisi idem quoque
alii focerent, damno se affici exisiimabal. Quoniam
vero paucoe admoduro ejusmodi bomines reperiebai, Judaeos ad se accersil, el ex iia sciscitatur qua
de causa cum lex Mosis sacrifieare eos jubeat, a'
sacris iaciendis abslinerenl. Cniiique illi respondissent, alibi quara Jerosolymis id facere sibi non
licere, Salomonis templura prolinus insiaurari j u bet. Ipse interim ad bellnm contra Persas profictacilur. At Judsei, qut jampridem opiabani ut opporluntim sibi tempus oblingeret, quo templunt ipsis
ad sacriGcandura reslituerelur, tum alacres in opus
illud incubuerunt, lum adversus Cbristianos insolentia elati, fonnidabiles se ostenderunl, niinanles
se lanta mala iis illaturos esse, quanta ipsi oliin a
Romanis perpessi fuissent. Igiiur cum imperator
sumptus operi praeberi ex publico jussissci, brevi
paraia sunl omnia, uiaieria scilicejt, lapides, latercs
cocli, argilla, calx, el quaecunque alja ad aediGcandum necessaria. Quo quidera leippore Cyrillus
Jerosolymorum episcopus, meinor vaticinii Danielis
propheta?, quod Cbrislus etiam in sacris Evangeliis
coniirmavit, palam miiltis aslaniibus pradtxit, i u turum brevi ul in eo templo lapis supcr lapidem
non maneret, sed Servatoris oracuium coniplerel u r " . Curnque haec dixisset episcopus, noclu i n gens lerrae molus exorlus, lapides ex vcleribu*
templi fundamentis avutsos sursum excussii, ct
cunctos uiia cum contiguis acdificiis dispersil. Ter ex eo non mediocris invastl Judscos ; fauiaque
ejus miraculi plures excili, ex regtonibus ad eum
locum convenerc. Cum i^ilur quaiupluriint adesscnt, aliud dentio prodigium accidit. Igois enim
coelitus nrissus, cuncia opificum insiruinenta cousumpsit. liaque cernere erat malleos, soalpra, serras, secures, ascias; cuncla denique ad opus faciendum necessaria, flammis absumi. ignis quidem tolo dicbaec oiiinia depascebalur. Judaei vero
197 ingenii limoreperculsi,etiam invili Chrislum
Deum esse confessi sunl.Ncc lamen mandato ejus par u e r u n l : sed lcgis suae opinione prseoccupaii, in

Maltb. xxiv, 2.

VALESII ANNOTATIONES.
(71) . hic ulerque intcr- 0 nuin traducamus, sed ut ostendamus sludiosis lcpreium lapsus est, qui verbiim referunt
ctoribus, quam proclive sil labi in interprelatione
ad , cum lamen reierri debeat ad velcrum scripiorum. Noslram porro inlerpreta. u l in vereione noslra videre est. Quod quidem
tionem plane conQrmal Nicepborus in libro x,
monere voluimus, non ul eirores doctorem homicap. 53.
VARIOUUM.
.
Amm.

.
Exslat iuliani eptMarcellinus, inilio libri xxin, postquam ingenlctu
atola, ordine 25, ctiui nac inscriptione :1
Juliani conatum, ul templum Hierosol. reflceretur,
, qua rouHa pollicuus de
narravil, baec habet: Cum ilaque ret fortiter initaminuendis vecligalibns ei Iributis a Judaeorum
rel Aluphti, jttvarelqtu protinci recior, metuendi
oeolo exigi solilis, baec in fine addil :
. . . l d # imprlmu curare atque con- globi ftammarum prope fundamerUa crebrit attultibut
erumpentu, ( locum %$$ aliquoties operan**4 debetis (sc. ui imperium in tuto sit) q*o
i p t f Pertico bello ex animi senlentia getto, $anctam libui inacceuum : hocque modo elemento destinaiiut
repellente, cesxavit inceptum. \\sic trcediflcalio Deurbcm HierutaUm, quam mulios jam $ habitaiam vidcre desideratu, mei$ laboribu refectam i n - ceonalium Jitliani signum, inqnil ^nt. Pagi ad ano.
t*fa-M, una robncum in ea optimo Deo gratias
aaotn.

SOCRATIS
451
piislino errore pmcverarunt. Nam neque lerliura , ,
miraculum quod postea faclum esl, ad veriialis fi
.
deni eos iraduxit.' Qnippe sequenli nocle signa
crucis radianlia in illorum veslibus impressa ap- , paruerunt. Quae orlo niox die conspicati, cum abs- , \ .
tergere el eluere conarenlur, nullo modo polue- , \ f
runt. Oboaecati sunt igiiur, ut ail Apostolus, el bo- . , .
num quod habebanl in roanibus, projecerunt. Ad
hunc moduin lemplum quod reficere moiiebanlur,
contra fundilus eversum est.
k

. '.

CAP. X X I .
De imperatorii in Persidem irruptione,
cccde.

,

.

deque ejut

Porro imperalor paulo ante vernum teropus

Pi-rsidrm irrupil, quippe qui acceperal Persas D
bieme infirmissimos alque ignavissimos essc.
Cum enim frigoris impaiicnles sint, eo lempore a
bollo gerendo absttnenl. Imo Medus ne inanum
quidcm lunc lemporis extra pailium protuleril, ul
est in proverbio. Conlra vero cum Romanos eliam
pcr biemem bello gerendo idoncos esse scirel, cxcrciluin in rcgionem Persarum immisil. Mullisigiiur agris, vicis alque caslellis vaslatis, jam oppida
Ipsa Eomani expugnabani. Porro obsidioncra aggressus Clesipbonlis urbis nobilisaimae, regom
Persarum in eas redegil angustias u l crebras ad
ipsum niillerei legaiiones, supplexque ab ipso
peterel, ut parle imperii accepla finem bello imponens, ex agro Persarum discederel. Sed Julianus
nec cotnmolua animo, necsuppliees miseratus est. ^
Ac nc Hlud quidein quod vulgo dicilur, secum ipsc
epuiavil, vincere quidem preclartun esse; supervincere aulem, invidiosum. Verum divinalionibus
credcns, quas ipst Maxiinus pbilosoplius, qui cum
oo assidue versabatur, suggesseral; cl in eam opiuionem adductus, Alexandri se Macedonis gloriam
non sequalurum modo, sed eiiam superaiurijm
csse, supplicatioues Pcrsarum rejecit. Pulabalquc
Juxla Pylbagoraeel Plalonis senlentiam, per aniniarum ex aliis corporibus in alia iransmigratio-

pt*P*>v ,
.
,
. ' , ,
. '
,
.
, .
,
, ,
,
. ,
'
, ,
, ,
,

, ,
* ,

. , .
, -

VARIORUM ANNOTATIONES.
k

.
II&C bisloria conferri |v
uif.retttr cum simili re quae accidil in ecclesia
Wellensi apud Aiigloa, quain ex ore reverendiss.
Andrewsii episcopi Winioniensis celeberrimi, acccptam rclulil Isaarns Casauboiius : oiiseque recitalur a Merico Casaubono I . F. in Traciaiu Dc
r.redulilalc, p. 118, bunc in moduiii: D. Epucopus
Elienu* (is poslea ad sedem Winloniens. eveclus
esl) dicebat $ accepisse mullit, ud prmcipue
D. episcopo Wellenti nuper nwrtuo (is eral Joannes
Siill) eteni$se ante annos circiier xv (annns eral
1G10 vcl 1011, cum baec scriberel) iit wri>e Wella,
tlie quadam astiva, ut dnrn in eccleiia caihedrali
populus sacris vacaret, duo vel tria lonilrua, wier
plura, audirentur supra modum horrenda, ila ut
popnhis vmvenus in genna . prucunifieret
ad illum tonnm lenibiUm. Lousiitit fulmen simul
tccidiue, sine cujusquam damno tamen. Atque liwc
titlgaria. lllud admirandum, quod po$lea obsprtalum e$t mullis, reperta* e$*e crucis imngwcs iwpresu

$a$ corporibus ecrum qui in a*de tacra tnm fuerunt.

Dicebat Episcoput Wellensi* domino Elienti, ttxorem $uam {hoMstissima ea femina fuit) teniue ad
$e, el narraste pro grandi miraculo, sibi in cor~
pore impretsa erucis stgna exsiare. Quod cum risu
exciperet episcopus, uxor nudato corpore. ei probavH
verum esse quod dixerat. Deinde ip*c obsercarii sibi
quoque ejusdem crucis mamfestissitnam imaginem
impre*$am es*e in brachio,
opinor; aliis in
humero, in peclore, in dorso, aut alia eorporis paric.
W . Lowlh.
. Accurate admodtiro et
pltiribus libris banc expedilionem narrat Amniianiis Marcetiintis.
"*
//m-rifaic.Quam impcnsc dcdilus fuil Julianus prassagioruin sciscilalioni, ei
occulliori cuidam Ibcologia?, quam a Maximo,
lamblicbo, aliisque mysticis pliitosopbis hatiserat,
abunde prodiderunt, prscler ipsius scripla, Ani.
Mnrrcll., Euiiapius, Libanitis, ttl de Cbrislianis
scriploribus niliil dicaiu.
1

435

IIISTORIA ECCLF.SIASTICA. - LIB. I I I .

\ ,

. ',

\
.
x a l 1
^^.
* , , .
,
. ,
* , ,
. (72),
n

454

nem, Alexaadri aniutaoi sc babere, imo ipsum

esse alio corpore Alexandrum. Hc illura opinio
198 decepit, effecitque ne regis Persarum poslulalionem tuoc admiucret. Ilaque rex cum legaiionem
suam nibil profecisse aoimadverlerel, ad pratiaodi
necessitatem redaclus esl. E l poslcro quaoi legaios
miseral dic, universas quas babebal copias inaciena
educit adversus Romanos. Al Roroaoi principem quidem ipsura rcprehendebant quod cum lucro abslinere a praelionoluissel. Nibilo taraen minus inslantibus resistebanl: rurausque bostem in fugamvertunl.
Aderat quidem imperaior equo iasideoe, ei militum
animos confirraabat: ioeroiis lamen, sola pe felicilatis confisus. Cuoi eubilo jaculum ox occulloin eum
eonjicitur, et perslricto brachio in latus ejus iniv9

* , ^ gilur. hoc vulaere imperalor v i u m amisit, io

, .
cerio cadis iltius auctore. Alii eoim a transfuga
,
quodam Persa vulacraluoi produnt; alii ab uno
. . "
ex militibus Romaais; q u quidem conslanlior
* , ' fama esl. Verum Callistus, qui iater proiectores
, ,
iinporatoris dooaesticos mililabat, et qui res ejus
* , * gesias beroico carmioe conscripsit, bellum hoc
.
enarrans, principem a daeraone percussum ioierisse
, , iradit. Quod quidem ille, fortasae ut pola
fioxii:
\ fortasse vero ita se res nabet. Mullis enim ullrices
, ~1, .
furiae lelum iotulere. Sed ulcuoque se res babcat,
; ,
illud certe nemini obscurum esl, virum buoc pne
* (75) uimio animi ardore iocauliorem fuisse; ob erudi * .
C liooeui vero, ioaois gloriae cupidum: ob simulaiain
1

manatietudinont, conteroptui obnoxium. Julianus igitur quarlo consulaiu suo, quem cum Satltistio
collega gesserat, die sexio Kalendas Julii in Perside, sicul diximus, exlremuro dieai clausit. Tertius
bic erat aonus imperii illius; sepiimug vero ex quo Caesar a Constanlio fueral nuncupalus; viux vero
prinus ac tricesimus.
YALESII ANNOTATIONES.
usurpat in lib. iv, cap. i . Hic auicm Callisiua, ni
(7*2)
fallor, quem Libaaius U\ epistola 120, lib. iv, Cal .
Male Epiphaoius Scbolalislionem appellat, aoiicuni Salluslii pra;f. praetortkas
hunc locum ila v e r i i l : CalitetUB autem qxi
rio. Nam et poeiam eum fuisse Libanius illic lcslatune inier [amiliares imperatoris miluabat:
tur, perinde ac Socrates hoc loco.
biw loco sunt protectores domestici, ttc quibus
(75) '*
.
Scribeo*
unilia obsenravi in annotationibus ad libruoi xiv
duro esl , reclamaiilibus licel libris.
Ainmiani Marcellioi. Sic Socrales banc vocem
YARIORUM.
. Obliiut /ortar, $culo inter tumul- clurae consewUooum, quae in eodice me. opcrum
tmm arreptOt inquit Marcellinus :: quippe,
qutppe u l Zoaa D Gregorii Nazianx. Basilio Macedone imperame
exaralo, biblioibeca Regia cernilur. In ca dfem Iradtt, ioricam ob pondut et totis ardorem (mepictus cst Julianus ad lerram prostraliis; equite
dium enim tunc temporis erat crstaiis) deposuerat.
'

cum lancea instanie, supra cujus caput inscriptiim
- Libanius quideoi ejus cnpdi aurtores Cbristia- , i d esl, Sanclus Mercufiito fuisso contendit, p. 5 i 5 , o^uem locum profert rius.

Soxomenue lib. v i . Sed Eutropitis qni huic Persicae
expediiioni interiuit, ei Rufus Festus, ac Virtoris . Noodum tameri inlegros xx oienscs imper:irpitome, ab hostium equite, et quidem Vugiente, veral, st ilicei a teriio Non. Novcmb. aa. 5CI,
conto percussum essc mcmorant. Cbristo dirigente ad 0 Kal. Julias an. 565. W. LOWTH.
n , lnlerfectus est Julclam se occidisse Julianus Tassas cst, juxta ea
neac Tbeodorilus prodidit, lib. u i Hist. cap. 25. liaaus anno celalis altero et Iriceumo, inquil A m nec referre omlUam ex Aolouio Pagi qod Euiy- miaa. lib. xv, id csl, aauo aelalis tricesimo sccliiamie cbroao^rapbiis, qui buic bellu interfuil, cundo. u l recle nicroaymus, Hermanus Gonlraapud Joannein Malelam, ct auciorChronici Alexaa- clus, Marianus Scotus inChronicis, el Valesius iu
d r i i i i narrant, Julianom nempe laocea divinitus notis ad Ammianum scripsero. Sic Gicero, Quintranfftxuro iuisae a S. Mercurio martyre, quod tiliaaus, aliiqtie loquunlur; el in numeralibus vo&* BaViliuro Seleuceoum cpiscopum veueno ex- rcni alter 8%pc pro socundo usurpari, Robertus
atiniUset : quod, Inquil Cangius in opcrede Fa- Slcphanus in Tbcsauro lingune Lal. aliquoi exemmt\i\s Augosti* Byxantini, pag. 51, aaliquae pi- plis denioustral. Ipscirtcl Jtriiaatts ia episl. 5 ad
9

435

436

SOCRATIS

1 9 9 CAP. XXII.

De nuneupatione imperatoris Joviani.

ftililea vero in summa diifictiltate posili, nulla
Interposita mora, Jovianura posiridie imperatorem
designani, virum strenuum ac nobilem. Qui cum
essel tribunue mUilum, quo tempore JuKanus
cdicto proposilo opiionem ifiititibus dedit u l aut
saeriGcarent, aut miliiiara abjicerent , cingulum deponcre maluit, quani impii princtpis
mandato obtemperare. Julianus lamen imminentis
tum bellf necessilale constrictus, eum inler duces
rctinueral. Tunc temporis vero cum imperator
essel nuncupatus, impertum suscipere dclrectabat.
El mililibus per vim eum Irahentibus vociferat a l u r uolle se, qui Chrislianus esset, bominibus
euperslilioni Genlilium dcditis imperare. Verum ^
poetea qoam omnes una voce professi sunl se
^uoque thrisiianos esse, ipse quidem imperium
suscepit. Caeterum in stimma diflicultale repente
deieliclus in boslico, mililibus fame pereuntibus,
bcllum certis conditionibus lerminavit. Quae liret
Romano nomini indecorae, pro tempore lamen neecssariae fciere. Eteniin finibus imperii multatiu,
el Nisibi Mesopolamiac urbe Persis tradila, e Pergida discessil. His rebus nunliatis, Chrisliani quidem animos resumpserunt : pagani vero maxtmo
dolore affecli sunt ob i i w r i l u m Juliani. Porro
nilites universi improvidaro principis temeritalcm
accusabanl, el jacluram linium ei uni acceptam

. KB\

) *
.
Ot
, , &,
. "
, , , .
,
. , * , ,
,
.
, ,
,
, \
, .
,
* .
(74),
,
. ,
(75) ",
. ,
,
, referebant: quippe qui a transfuga quodam Persa ^ ,
fraudem indnctus, navigia quibus annona sub*, .
r

VALESll ANNOTATIONES.
(74) . scribenduin eit . Qua emendalione certius nibil. Confirmat banc emendalionem ipeemet
Ita quidem legitur in omnibu9 libris. Nequc aliter
Socrales, qut paulo infra de bac re loquens, legerunl Epiphanius Scbolaslicus el Nicepborus.
dicit.
Epiphanius cnim ita v e r t i i : Amissa vamque Syria,
tradila Pertis Nitibi, etc. Nicephorus vero sic
(75) '
.
Inler haec duo
liabel; verba deerat inteara linea in excusie codicibus,
, quam nos ex opiimis exemplaribus Florenliano
, eic. Alqui falsuni est, Jovia- ac Sforliano supplevimue. Porro Cbriaiopborsomim Syriam tradidisse Persis. Nisibim enim dun- Duin in traoslalioue Socratis nullis maouscripiis
taxal et reglones Transligriianas Persis iradidit. codicibus usum esse, vel unus bic locus perspiQuare non dubito quin boc loco pro
cue demonstrat.
VARIORtJM.
Alexandrinos, annos nalum ee eese dicit,
mitUicB tnuntu ad iranquilliora vita* digressu iiiquil
quod c t i n Misopogone significal. Neque contrarius D Amm. Marcell., lib. xxv, cap. 5. Ejus oairi, cum
cst (ul loco laudato arbilralur Valesius) Socrales,
ttberos crebros amiUerel, praceplum tomnio ett eum
quando scribtt Juliaoum anno U t i s Iricesimo qui jam unlanU uxoris partu edendut [oret, dictret
primo pcriisse, scd lantum indical tricesimum se- Jovtanum. Hie fuit intignn corpore, lattu iugenio,
r.undum incompleium fui&se: quod verum est. (AnU
liiterarum $tudio$u$.Wctor in epilome.
Pagi ad ann. 565. u. 5.) Dedie emorluali annoque

. Erat cnim do*
;rtatis consenlil Eutropius : quod vero scribit eum meslicorum ordinis pnmiis. ul supra cx Marcclliuo
sepliuio imperii anno interieclura, anuos imperii vidimus. Fallitur ilaque Tbeodorilus, cuin ail JoCaesarei intelligil.
vianuoi fuisso , *
*
. lan- , lib. , cap. . W . LOWTH.
tum ob amissitin Julianum, sed quod cuin impe* . Jnlianus, poslquam Euplira^
rium Sallustio detulisscnt, is morbos el scneciulem lcm cum exercitu transieral, naves lemere nimi
causatits, bonorem istuoi a se depulit. Jnter ha* exuri jussiu iler terreslre aggressus ; onds paucis
extguas ad tantam rem tnoras, nondum pen&alis diebus tantue exercitus in bostico el sicrili solo
untentiis, tumultuantibu* pauci$> ut in rebus cxire- positus, ioopia omniuio reruni premi coepil lanmif sape est (aclum, Jovianu eligitur imperator*
demque ab humanis caraibus vix absienlujii,qiietndomeilicorum ordinis primu$, paiernit meriiU me- adoiodum scribil Amm. Marcellinus. Dc tran&diocrller commendabilh. Erat enhn Varromaui
fuga aulcro Persa nibil.
notiuimi comilis filius, haud dudum post depoulum
f

4S7

IIISTORIA ECCLESIASTIGA. - L I B . I I I .

quam ob
- vchcbaiur per flnoica, combuesissel
causam
exercilus
in
periculum
iaiuis
iucideral.
, .
. * Tunc eliaui Libanius sopbista oralionem in obi~
* , luin Juliaui composuil, quam Julianum, sive , ~ iiiscripsit. In qua cunctas fere illius res ge*
slas enarrans laudibus e x l o l l i l : facta ctiain nien
. liuoe librorum quos Julianus conlra Clirislianos
, elucubravit, m qnibus Christiaoa? religionis libros
. , ridiculos prorsus ac nugis refertos ab illo
- demoasiralos esse dicit. 2 0 0 Q d ei lic sopbisia
, reliquos ioiperaioris aclus laudare salis babuissel,
ad sequeolem hisloriae lexlum lacitus progrederer.
, .
Sed quooiam otpote orator vebemeiis, occasjoue libroruai Juliani, Cbrietianam religioiiem peralrtugu *
BOS qaoqae pattca de hac re dicere constiiuimus, verbis illius prius i mediuai adducli.
. K P .
CAP. X X U I .
Ai$arwr tdr xgpi Confutalio eorum qum Libaniut rhetor de Julian*
.
dixil.
, , , Hieme, iuquit, ooctea exlendente, imperalor
, libros illos aggressus qui bominem PaUestinensem
, , Dcum ac Dei Filium faciuut, longa coocerlaiioac et
argumentorum iavicta v i , ridicula ei nugas moras
, esse quae ab illis coluntur ostendil: Tyrio scne peri . " - lior atque eapientior in eo repertus. Propitius aulem
, 0 mibi sit, oro, Tyrius ille, el dtclum placide accipiat,
\ (76). ulpote a Qlio viclns. Itec sunt Libaoii sophista? ver^ . ba. Ego vrro prasiaiHissimuoj quidem sophistam H * (77)
lum iuisse aio: eed pro certo babeo.eum nisi ejusdem
,
cum imperalore cultus ac religionis fuissct, oicuia
, , quae a Cbristianis dicuolqr, contra iilura diciuraoj
, .
fuisse; atque at verisimile est, Uoquam sopkfctara

- r r
.
"

'
* *
*
( - ea araplitica4urum.Nam etConslajilium,8uprslitem
, .
quidem acripiis in eum encomiis ornavit. Quare si
,
Porpbyrius iinperaior fuisset, ejus libros pi-seiiilis * eci librls Juiiani: et si Julianus fuissel sopbUla, oum
, , quoquc Jpalum sopbistaoi appellaseet, sieul ap .
pcllat Eceboiiam i n oratione funebri quam in Ju , Uanum inscripsit. Cum igiiur i l k Unquam cjus , , dtni cum imperaiore cullus, et tanquam &opbisU alquc aniicus in.peraloria, quaecunqiie ipsi
' , vidcbanltir, iiarraveril, noa quoquc iis quae ab iilo
. ,
, . sciipta sunt, pro virili parle rcapondebituus. Primum aii, iilum dum biems noclca exiendcrci,
, ,
16 - Ubros aggressuin esse. Iloc autem verbuai, ag*. ., - gredi, wgnifical illum omni atudio in id inc4;. , ; - |> buisse, u l vilupcialionein conscriberet, sicul ino, , ,
ris esl sopbistis, cum artis rudimenta Iradmil
(78), adolescentibus. Eleniiu libros illos jampiidciu
u

VALESII ANNOTATIONES.
'
(76) " A r .
In optiinis codicibus ;iu pridcm deprebendiinus Lacunam vcro ox
Florentioo et Sforliano legilur nianuscnpio cudice Joannis Allioi suppleviuius, iu
. Vemin ipsa oraiione Libaaii, quaui ma- qua locus itle exslat qui auoc a Socrate laudalur.
nofctipiam legimtis. scripiuro eal
(77)
re. Scribendum pulo
, quod magis placet. Porro baec Libauii , e i c . ut respoadeal ^> quod praiccssil.
oraito fooebrle dc laudibus ioiperaloris Juliani,
(78) .
Epipbaedila quidem esl a llorello ia secuodo loaio opcniuft Scbolaslicus pro lcgisse vidclur fv
raaa ejaadcm Libaaii, sed comiplissiaia. Nam et
, . Sic enim verlit bunc locuni:
IranspoaUiooe duorum quatcrnionum insigniler
Et qua> bene illic cauteque tunt poslta, tanquam
fosdau eot : e l pr.clerea aliquol paginarum lacuna
detracior lacerart laoorabat.
bborat. Sed nos ipsaia quideui iraDsposilioue.n
VARIORUM.
6i . bacipsa de laudibus Juliam fuucbri orationc

SOCRATIS

45$

440

cognilos habebal. Tunc vero adversus iilos impe- . ,

, , tiim fecit : longaque instituta concertacione, non
sicut ail Libanius, arguraentorum valido robore . \
eos oppugnavil, sed pro veritatis inopia ad sales ,
, *
61 jocos Convfcreus, quibus impense deleciabattir,
6a qune in illis libris recle slabilita gtint, irrisit. , ,
Quicunque enim certamen adversus alttfnim sus- . " , . ,
, ,
eepil nunc peryertendo veritalem, nunc otcul
tando, menliii solet adversuft eum contra quem

insthuta est
disputalio. Et quicunque al
(eniiri odio prosequitur, omnia tanquara bostt*
* 201 non solum agere conlra illum, verum etiam
, , ot studet: et qua? in ipso insunt mala, ea in
illum quocum iniraicitias exercet, vertere consue- ,
i t . Ulrumque porro, Julianum scilicet atque Por- , *
, . *
phyrium, quem Tyrium senera appellat Libanius,
scommatis delectatos fuisse, ex ipsorum libris ' , 2 convincitur. Nam Porphyrius quidem in libris , ,
quos scripsit de bistoria pbilosophica, Socratis ,
philosopbomn omffium eicellenlissimi vitam r i - . ,
dicole traduxit : eaque de illo scriplis prodidil, ,
quae nec Melitus unquam nec Anytus, Socratis ac- ,
cosatores, conira illuro dicere ausi fuerunt, So- .
craiie, inquaro, quem omnes Graeci miranlur ob ,
,
inodesliaro et juslHiam aliasque virtutes; qnem
Plaio eeleberrimus apud illos philosophus, quem (79)
Xenopbon, et reliquus philosopborura cborus,
non solum tanquam Deo cbarum suspiciunt, ve- , .
rum eliam supra hamani ingenii captum sapuisse ,
arbitranlur. Julianus tero patris exempluro iroita- Q . "
*
tus, animi sui morbum prodidit in libro qui Caesarcs inscribilur : in qno cunctos ante se impera- ,
lores perslrinxil, ac ne ipsi quidero Marco philo- . ^^ ,
aopbo pepercit. Utrumque igitur illoram , dicle- * . * , riis et scommalis deleclalum fuisse, ambomm
, . Atxscripia satis coarguunt. Nec mibi opus ett mul
lle ac validis arguntenits; sed ista sufficiuni ad i n , * ,
genium otriuaque hominis declarandum. Atque
,
cgo quidem, ex ulrinsque scripiis conjecturam
, *
capiens quodnam fuerit illorum ingenium, ista
scribo. Qualia vero Gregorius Nazianzenus de Ju- * , ^^ .
liano dixerit, ipsis ejue verbis prolaiis audiamus.
,
Sic enim ail in secunda oratione adversus Genliics : t Ha?c aliis qiiidem cxperienlia ipsa et princi- D . '' t

VALESll ANNUTATIONES.
(79) )
. Poslbacc verba in excusis codicibus deerat linea, quam
plevi ex codice Sforiiano.

sup-

VARIORUM.
* . Gallum Ca?sarem
tnlelligit. Vide lib. n , cap. 34., el cap. i , bujus
lib.
* "$ . Qua de re audicndns
tsi idoneus, nec 'suspticlus iilique auclor. idem
nempc gentilis, Eunapius; qui ubi Julianum Maxinio et Gbrysanlbiu in lonia aliquandiu vacasse
tradidisset / addit :
tif vero putchre islic fuit instruclus Jttlinnu$. ubi intelleiil plus aliqunnlum lalere in Gwcia
apud llicropkQMJM* Eleutiniorum sacrurum anlUti-

rem, ie(ociter iliuc accurrit; dein, Tum lemporis

Julianus divinissimi antislitu familiari u$us colloquio, el espleltls lapienlia, quam affatim inde hauleral. Quibus paulo post addit, Juliano in Galliis,
ad quas pacandas fuerat cum Gxsaris poleslaie
missus, liaerente, c Gnecia accitum ab illo eumdeni
Albenicnsem sacrorum antisiitein, eum quo rtmolH
arbilm nonnulta tolis ipsis cognita peregerit, cunt
cateroquin omnet taleret, qmd deorum cuttui fortt
ipse addictut. Eunapius in Maximo, pag. 90, eic.

441

BISTCMIA ECCLESIASTICA. L I B . 111.

44*

, palus ltceniiara nactus declaravit. me vero longe

, *
ante perspecta fuerant, ex quo Albenis com illo
, versatus eraro. Nam el illnc profectus esl statim
7, (80), posl illaro rertim frairis sui commulalioneni, cuni
, - id ipsum ab imperatore postulavisset. Duplex porro
) , ei causa fuit profectionis : aliera bonestior, ut
* Grxciam et scbolas ejus viseret; occuHior aliera
* paucisqae admodum nota, ul sacriftculos et tm, *
postores qui illic erant, de rebus suis consulerei;
, ,
hnpielaie scilicet nondum liberlalem ac Adaciara
* adepta. Tunc igitur non malum me conjectorcm
, de hoc viro fuisse memini, licet alioqui non sim
, , - et eorum nuroero, qui bujus rei usuro ac periliam
. * pt ; eibt compararunl. Sed me ingenii illius inconslan ,
tia, et incredibilis mentis excessus vatem eflicie . bat * si quidem vales oplimus is est qui recleconji , c i l . Neque enim mihi boni quidquaro significare
, 202 videbantur, cervix instabilis, bumeri quos
, . eubinde vibrabal ac ieprimebat; oculi vagi ac vo , lubiles; insanus ac furiosus obtutus; pedes i n . , etabiles alqoe lilubanles; nasus contumeliatn et
, coDleoiptum spirans; vullus cOnfigurationes r i , * dicuhe idem significantes ; risus immoderatus et
, exaesluans; nulus ac renuius rationis experles,
Inlerro * (81) sernio repressus et spirilu iiilercisus;
, gaiiones inordinalae et imperiiae *" fesponsa bis
. nihilo meliora, alia super aliis coacervaia, non
. sibi conslanlia, uec eruditionis ordine progre . "Ott - dienlia. Quid attinet singula describere? Talem
, ante opera perspexi, qualem in ipsis operibus
poslea deprebendi. Quod si aliqui eorum qui lunc
,
aderant el qui audilores fuerunt, mihi nunc praesto
,
essent, baud aegre testimonium perbiberenl: qni ,
bus ego, tum isia vidissem, Ua pronuntiavi:

,
. Quantum malum sibi alit orbis Romanusl Cumque
id prxdixisseir, Deum precatus sum ut falsus
(85),
VALESIl ANNOTATIONES.
(80) avaxoxtopevoi. Apud Grcgorium Na- libros scripserunl. Gontra Julianum vero Cyrillus
tiauxenum in posteriore iuvecliva in iulianum, ex libros composuit, qui hodic exsUnl, non admodom
qtta descriptus est hie locus, legilur - elegantes.
(85) . Quibus l i urvoi. Quod verbum Billius interpretalur, atiolbris Origenes ea quae in saoris Litteris lectores
Ubat. Ego yero, libratot, malim vertere. Nicepboturbare polerant, exposuerit, el sopbislicas adverrns vulgalam lectionem tuetur, cujus interpres ita
6us Gbristianani religioneni argumenlaliones represvertil batc verba: llumeri quos $ubinde jactarel ac
aerit, difficile est asserere. Nam in libris coutra
Ttdmceret mobilet. Epiphantus vero poslerioris
CeJsum nequaquam id praestilil. Neque enim id
verbi expositionem omisil. Uoc enim solum habel:
ejui consiliura fuit in iis voluminibus, ut loca saBumeri jaclabile.
(81) " .
Hielocus crae Scriplura, qune difficuUatem atiquam babebuut,
ex Gregorio Naxianxeno reslituendus est in hunc explanaret, sed tanlum ul objecttoiiibus Gelsi
modum : , responderel. An igilur Origenis tnlcl , - ligil SocralesTln bis eniio libris Origenes religionis
noalraB dogmala cum senlentiis philosopborum
.
(91) abtovc
(8. couseniire osiendebat, ut doret llieroiiymus iu
Forphyrii el Jnliani libros , mulli ppistola ad Magnum oralorem. Quod quidem ut favefenim refellere aggressi sunt. Adversus Porphy- ceret, exponenda eranl loca sacrae Scriplune, qiiae
philosopborum decrelis coutraria videbaulur.
riuui quideni Melbodios, Eusebius et Apollinaris
n
D

VARIORDM.
naso rectitsimo, ore panlo majote, labro hferhre
.
Aliler quidern deningil Juliademisto, opima et incurva cervice, humeris vaslis et
nam egregius illius faulor Amm. Marcellinus,
liU. , cap. 4: Figura tali$ utique membrorum. latis, ab ipto capite usque unguium summitate$ itneamenlorum recla compnye* unde viribus valebai tt
Mtdiocrit eral ttatura?, capillis ianqnam pexisset
curiu. Anliochensibus aulem ideni fere ac Nazianmoilibut, hirtnta barbti in acuium desinente vestitus,
Wxn$taie ocutorvm micantium flagram aui mentit zcno visiis csl Jtilianns; quod paulo aule ex codeni
Marcctliiio vidimus.
fjms anquitia* lHdicabanl *upercUm decoris, et
7

4>

SOCRATIS

444

vates essem. Id enim saliua eral, quaro ot orbis , ,

lerraruni lantis replerclur malis, et lale monslrum
, exsisleret, quale nunquam anlea visum fueral,
lametsi mulla diluvia raemorenlur atque incendia ; . mulli terrae molus alque hiatus; ad baec bominum ,
,
inbumanae specics ac belluinae; fene denique prodigiosae alque ex diversis generibus composilae , (84)
. "
referanlur. Enimvero dignum amenlia sua finem
sonitus csl. Haec Gregorius de Juliano scripsit.
Cseleruia quod in libris suis quoe adversus Chri- ,
siianos gcripserunl, verilalem obruere conali sint, , ,
nonnulla e sacris Lilleris perverleudo, quaedam ,
inserendo, cuncia vero ad suuin sensuin alque ,
inslilulum inlerpreiaitdo : nuilli scriptis adversue ,
illos respunsionibus ostenderuul, et sophislicas . ,
lloruin argulias everlerunl ac refularunl. Sed prae ^ , ,
reliquis omnibus Origeneg; qui quidem Juliano .
longe vetnslior fuit, ea quae in sacris Scripturia
animos legenlium conturbare videbantur, sibimel- .
ipse objiciens'alque eiponeus, sophisticas malevo- (85) ,
lorum hominum cavillaliones repulit. Quae si dlli- ,
genler pertegissent Julianus atque Porphyrius, ei ,
6t placido animo ea suscc pisseni, prorsus slylun * '
suum ad aliud argumenlum converiisseol, nec ad
iinpietaiis plena sopbismala conscribenda, animura
(
auum unquam applicuisseat. Quod vero imperaior
(&.
eavillari sludueril, apud rudes et imperilos verba , ;
faciens, non apud eos qui ex sacris Lilteris expres , ^ *
sam veritatis gcruni imaginem, binc licei perspice- , '
re : nam cum roulla quae propier dispensalionem Q ,
(86).
necessitatis causa liumaoo more de Deo 203 <Kcunlur excerpsisset alque io unum collegissel, taa-
, '
dem haec subjungit ad verbum. Horuui singula, nisi
*
senno ipse arcanam quamdam babeai inlelligen (87) ,
tiam, quod quidem facile exislimo, mulla in Deum
, . , ,
impieute referta sunt. Haec ille in lertio coutra
Chrislianos libro lotidem verbis scripsit. In eo au- .
lem libro quem de cynica pbilopophia inscripsil,
dwcens qun raiione sacras fabulas flngere deceat, , ,
Irajasmodi in rebus occuhandam ait esse vcrita- , (88)
VALESll ANNOTATIONES.
(84) .
Scribendum est
tiano legitur , iton nnle.
, quemadmoduin eliaoi Savilius ad orain sui
Magis lamen placet id quod oltin conjiciebam, scricodicis adnolavit.
bendum esse . Posset
(85)
. D cliain simplicitcr lcgi . V<is cnim
Intelligil librura advereug Heraclium Cyuicuni, qui
ex *?qtienli Unea perperam buc irrepsil.
inscribilur, . l n eo enim libro legilur
(88)
. lu Flohic loctiff, pag. 403.
rentino codice scriplum esi . Niccpborus
(86)
. Scrivero iu capite 36 libri deciroi, pro boc verbo pobcndum est, advorbialiler, ul legorunt
suil , el pro maluii
inlerpretes.
dicere .
(87) . In codice SforVARIOKUM.
* . Porphyrius, quem Socrales Tyrhim lib. x, cap. 56, qui tamen Eusebium bac in re ie%evem, quippe urbeTyro oriundum, el Juliani pa stera c i U l , Porpbyriuu) primo quidem fuisse CbriIrem, uipoie cujus libros maano in prelio impe- etianura : verum cum a Cbnstianis quibusdam
rator habuit, appellat; palna lingua vocabalur
Caesarca verberalus esaet, nec injuriara illaro bene
Malcbus, quod nomen propric r j y w eigniOcat.
concoquere possei, aira bile pcrcitum CbrisiiaClaruil an. Cbr. K ^ J Q i y ^ ^ ^ b u r , ineunle
nismum ejurasse, alque ad Cbristum Christianoscquente s a c u l o . p B e i P ^ ^ ^ ^ ^ ^ r e w i M o s / e r ,
ruroque Scripturag impiig conviciis proscindenda*
on fidem inerel
Ikepbo\ appuliasc. Nicephoro prseivisse videiur

*K

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . I I I .

4i6

, letn : sic enim loquiiur. Amat enim lalere natura:

, et abdila deonim subslantta nudis el apertis verbis
, in impuras aures projici se non suslinel. E i qni.
bus apparet iinperatorem de dtvinis Scripturis iia
, sensisse : eas scilicel esse sermones mysticos,
. arcanam quaindam inlelligentiam compleclentes.
" ,
Quin eltam indignatur, quod non omnea eamdero
. deillis habeant opinionera: et invebitar in Christia , , nos illos, qui divina oracula simplici et obvio
, , \ , sensu inlerpretanlur. Atqni non decebat simplici , taiem vulgi lantopere inseclari, nec illius causa
' . adversus sacras LUteras insolentia efferri : neque
, odisse et aversari ea quae recte ab aliis intelligun . , tur, propierea quod non omues, sicut ipsi libitum
*0 , \, , ,
est, eas intelligant. Nunc vero idem ilH contlgisse
!
it^
.
*
. . - . ,
.
*
' ,
. ,
, , "
, . "
,
, ,
,
" ,
. ,
/ ,
& .
, ,
, ,
, , ,
*

,
.
;
(89), (90),
(91),
1 , -

videlur quod Porphyrio. Elenim ille cum apud Cae_ - .

.
saream Palaestinae
a quibusdam
Ghristiams verberatus fuisset, iram comprimere non valcns, pra* nimio
fnrore Chrislianam religionem deseruil: el odio
illorum a qttibus caesus fueral, impulsus, libroe
naledicenlissimos adversus noraen Cbrisilanum
coroposuit; sicul eum coarguil Eusebius Parophili,
qui libros ejus validissime confuiavil. Imperator
vero coram imperiia multiludine arrogaoier se efferens contra Ghristianos, ex eodem tnorbo ad
Porpbyrii blaspbemiam prolapsus eet. Cum igitur
a vero saa eponte ad impietatem proruperinl, ipaa
criminis sui notiiia et conscieniia puniunlur. Jam
vero quod Libanius sophisla Ghristiatios irridens
i t , hominem quemdara ex Palaeslina Deum Deique Filium ab iis fieri; in eo mibi vidctur oblilns,
8 0 in fine oraiionis illius Julianum inter deos retulisse. Sic enim ibi scribit: Eura enim qui primus
mortem ejus nunliaverat, propemodum lapidibus
obrueruni, quasi de Deo mentitus fuisset.
204
Deinde paululoift progressus ista subjieit: 0 davmonum quidem alumne, daemonum discipule, dav
monum assessor ! Qui licet boc aliter intelligerei.
umen cum ambiguilatem vocabuti quod in lnalam
1-

VALESII ANNOTATIONES.
(89)
.
De Ariatotefis
Peplo vide quse adnotavil olini vir doctissiraus
GuiUelmus Canterus.
(90)
.
Malim ecribere
. Quis sit autem hic Dionysius, qui librum
boc litulo 'composuii, difficile esi dicere. Existimo
lamen bunc esse Dionysiuin Mileeiuro, qui
conscripsil, lesle Suida. Idetn enim esl
ac . De hoc opere Dionysii, quo
loia deorum bisloria ccuilinebatur, idem Suidas
?a voce ita loquitur :

. qaibus apparel Dionysinm in iis

librU de deabus dunlaxat scripsisse. Cur cnim
Suidas de nympbis loquens, ista subjicerel ?
(91) ' .
Reginut Grammalicus Ubrum scripserat, cui tilulus erat
, u l referi Suidas. Hic esl, ni fallor, Reginus, cui Phrynicbus sopbisla unum ex libris quos
de oralorio apparatu scripseral, niinciipavit, t
testaiur Pholius in Bibliolheca, cap. 158. Cerie
Phrynichus non nisi viris doclis libros suos nuncupaverat, quemadmodum ibideui lcstalur Photius

B. Anauslinua, De eimt. Dei lib. x, C. 28. Omisit

kutu Socraiis nostri locum vir erudiiUsnter varia
qnat cundbtit volumiqa, edidil iiiSicitia tunc agens,
conlra Chri$(iano$ libros xv, in quibus id praicipue
ptnxi babuil, ut S. Scriptune aucloriuioai, cui

quasi fundamento innixa est Christiana rcligio*

convelleret. Scripta ejus Theodosius Magnus lcgO
lala igno abolcri jussit. C A V E , in fincsaec. n i .
a .
Vidc Isa. v i i , 9 j u x t a

Scpluaginla. W . LOWTII.

447

SOCRATIS

448

partem eliam suniHur, n$qiia<|iiani viiavcrit: ea- * dem visus cst dicere, quac Ghrisliani exprobrandi
'/
causa dicere consueverunl. Quocirca si quidem ho, . '
niinem laudare inslituerat, vocis ambiguitaiem v i ,
lare debebal: sicul et aliam vilavil diclionem, ob
", quam cum esset reprehensus, ex orationibus suis
. " eam poslea delevit. Porroquomodo homo inGbristo
*
Deus pradicelur, el quomodo manifesle quidem crat liomn, invisibilitcr autem Deus, ct queroadmoduui ulrumque borum veriasiimtni est, divini quidein Gbrislianoruui libri norunt: Genliles vero
antequam crediderinl, intelligere non possuni. Esl enim oraculum Dei, quod ita pronuniial: Niri
crididerilist non inielligetis
Proindc illos non pudel, qui plurimos homincs in deorum numerum relulcrint. Alque ulinam saitera viros bonos el justos el sobrios; ac non polius tinpuros,
injuslos et ebrielati addiclos : Ilercules inlelligo, Baccbos, c l iEsculapios, per quos Libanius in suU
oraiionibus passim jurare non erobescit: qtiorum amores tam in viriletn quara in lnuliebrem seiutn
eflueoe si recensere voluero, prolixa mibi ei ab insiiiulo operis noslri aliena naacelur oratio. Verura bis qui isla nosse desideranl, sufflciet Arislotelis Pepltiin, et Dionysii Gorona, et Rbegini Hber
cui tilulus est Polymneraon, et lurba poetarura : qui dum de istis rebus scribunt, nugaa et vanilalem gentilis ibeologia? oiunibus patefaciunl. Porro quod Genlilium propriuro ac soleoine s i i , booiioea
lemeretn deorum numerum referre, obiter a nobis demonstrandum eat. Rhodiis quidem oraculum consulentibus, cum in calamitaiera incidiseent, respooaom esl ut AUin insanorum in Pbrygia mysterioruoi
antisiitein colereni. Oraculum autero ita *e babet:
Aiiin deum maannm placale pnrum Adonim,

*
/jdcatftffltf* /03) , arrdr
Bona vtUe fcltcttatu largitorem, putchra coma
\"Adwrir
fyraditum Bacchum.
, 6<><
.'
El oraculem quidem A l l i n , qui pnc amoris insania
"
seipsum exaecuil, Adonim et Bacchum appellat.
, "
Cum aulem Alexander Macedonum rex in Asiani
.
Irajecisael, Ampliiclyones ei gratificali sunt, et
, ol '205 PylMa ejuemodi oraculum edidit:
| { ; ,

Jovem dtum tummum, etMinervam Tritogeniam

Loltte, corpore mortalt abiconditum regem,
Quem felta $atu genutt Jupiter, vindicem
Juttuta: mortattbus AUxandrum regem.

z

'

,
,
<or (95) ,

'
.
r

Haec dxmon apud Delphos respondil : qui cl

*
ipse cinii tegibus assenlarelur, eos in deorum
0 .
ltuincrura relulil. Sed forlasse isiud quidem pcr

{ . *
adulalionem factum esi. Quid vero dicemus de C ,
Clcomede pugile, quem inler deot relulerunl, hoc
^ .
de illo edentes oraculum:

UMmm hnoum CUomde$ Astypalatui :

Hune victimis co/ile, utpole qui non amplius sit mor[talis.

'
\ (94) \

Ob quod oraculum Diogenes Cynicus et OEnomaus philosopbus Apollinem Pylhium condemnam n l . Cyiiceni eliam Adrianum lertium dccimum
* Isa. , 9.

,
(95),
.

VALESIIANK0TATIONES
(9i) " . Auin eumdem esse ac
el Suidam in voce .
Bacclium docel eiiain Cleraens Alexandrinus in
(95) 0r , elc. Scribendum
Prolreplico bis verbig :
oninino esl ^ , lex carminis pslu "
lat. Epiphanius aulem Scolaslicus nescio quam lc ,. Dcinostbenes inorationc Pro ^ clioncm seculus ita vertit : Qium Jupiter heroum
rona : , seminavit gcneribut adjutorem.
". Qux Demostheuis verba Harpocralion
(94)
. Scribendum cst,
de Atli Phryge inlellcxit. Quidam tameh veleruin
, u l legit Epipbanius Scbolaslicits.
io illo Denioslbenis loco, non " legerunl, sed
(95) .
OEnoinaus cynicae
", quod esl epitlielum Baccbi, sicul el .
eecla? pbilosopbus, cum Apollinis oraculo delusus
Auctor Elymologici: ";, inquil,
fuisset, ulcisci so volens, librum scripsil de oracu, 4oruin falsitate, cui titulus cral : id
. De altero aulem Baccbi
eet deleclio prasstigiatonim, ut ox Porpbyrio Iradil
epilheto, auod est , vidc cumdcm etymologum,
Eusebius in libro Dc pntparationc.
m

IIISTORIA ECCLESIASTICA. -

49

LIB. I I I .

450

f- . deum appellaverunt. Sed ct ipsc Adrianus A m i * .

noum, quem in deliciis babcbai, inler deos retnl l .
\ *
El isia quidero Libanius non dicil esse ridicula et

meras nugas, lametsi probe nossel oracula, c i
(96) ,
singularcm libruro quem Arrianns de Aleiandri
vila coroposuit. Ac ncque Porphyriuui ipsum diis
(97) \ accensere erubescil. Sic enim a i l : Propilius mihi
. " , \, ,
sil Tyrius, cujus librie libros imperaloris .aiiicpo .
nebat. Alquc. baec ob sophisl* nialedicenliam, quasi
,
pcr excessum a nobis dicla suOiciant : reliqua
*
vero quae peculiarem iraclationem desideranl, cmit
. .
lenda esse duxi. Nunc earuui rerum qu;e nobis
adhuc reslanl, narralionero subjiciamus.
. K A \
GAP. XXIV.
Vc cl
kxicxoxot
7o- Quomodo ad Jovianum omnes undique confinxeruni
epucopt, sperantet $inguli $ illum ad suam fidem
fiump, kxaoroc >
traducturos.
xlcttr

.
Caeterum posl Joviani redilum ex Perside, Ec , , clesiarum molus renovari -cQBpere, Nam qui Ee - elesiis prasidcbant, alius alium praverlere * l u duerunt, dum singuli imperatoreni suis pariibus
,
. assensurum speiarent. A l ille ab inilio consubBlantialis fideni aniplexus fuerai, eamque se prae
ferre cunciis palam 206 denuiitiavil. pt Alliana. ^
, gitim quidem scriplis ad eum litleris confirmavil; qui
, , cum slalini posl Juliani obilum Ecclesiam Alexan - drinam recupcrasset, tunc ex imperaloris litleris
majorem fiduciam adeplus, omnique melu libera , \
tus esi. Reliquos auiem episcopos, qui a Con . * - ^ slantio quidem relegali, a Juliano vero nonduni
, - restiluti luerant, ab exsilio revccavit. Eodeoi lempore cuncla Genlilium lempla ubique occlude. \
bantur : ipsiquc daemonum sacerdoles variis in
\ locis, ubi quisque poterat, sese abdebanl. Scd e l
. ,
\ . philosopbi pallium dcporiebaot, et vulgarem habi ' lum sumebant. Sublala itera est poblica illa per
(98), \ - vicliniaruin eanguinem conlaininalio, quam Juliani
.
leinporibus ad nauseam usque celebravcranl.
f

YALESII ANNOTATIONES.
codice legitur, scribendum est . Nisi d i (96)
tor
'Spcv . Musculus quidem cl Chrislophursonas camtis Socralem, memoria lapsuui, libruui buuc
Adriano vel Arriano cuidaui ascripsiese.
noinen propriuni esse exieliniaruul. Lan(97) .
Anle baec verba distifigns vero in adnolalionibus ad librum Nicepbori D
clionem (inaleni apposui, seculus aucloriiatem
C^IHsli, cap. 56, pro scribenduro censet
Nicephori. Sed praelerea ecribendum esl
. Cerle vox tolerari non potest.
, elc. Sic enim malo, quam, u l NiceN*que cnim ullit unquam eo nomiiie est appeJlatus. Itaqoe Nicephorus pro ea voce subsliiuii - phonts hal>el, .
(98) *0 *
~
, pessime. lnlelligil porro Socraics boc
loro librom Luciani, qui vulgo , - . Taurobolia et Criobolia inlelligere videlur, quibussusceptis genlilesse in aeternum renasci
inscribitur. Uuo in libroLuciantts fraudem
credebant, u i doceni antiquae inscriptiones. Riium
ei praestigiaa Alexandri cujusdam Papblagonis, qui
oraculum callide machinaius fueral, describit. omnein luculente deacribit Prudeniius in passiooe
Roiuani mariyris.
tfuore pro vel , u l in Flurenlino
%

VARIORUM.
b .
De Antinoo vide Euseb. /., I . i v ,
cap. B; Juat. M . ApoL I ; Tatianum pag. 40, 4 1 ;
A l b e t u g . Leoal. pag. 121 ; Theopbil., Ad Autolyc.
f i b . , pag. 122; Terltill. ApoL cap. 15 ; Origen.
i n Cei$. I . , p. 155; Pausan. in Arcadicis, pag.
4011; Spariian., in Adriano. aliosquc piurimos.
. Ilac Joviani cpistola exetal
a p o t l Albaoas., vol. I I , p. 779, qu& cuni brcvior

8 , Iiic repraesenlare non pigebit, juxta versionem

Gl. monacb. Benedictinoruin : Religiosissimo
Deo dilecto Athanasio, Jovianu*. Cum magnopen
mMtnur
honeslis$imam tilatn iuam, timililudinem
luam cum Deo unhertorum, luumque erga Christum
SalvalOTem notirum a/fectum, qnce tum lunl pra*claTce virlutet; te laudamus, houoratiuimt episcope,
qxod nullum laborem, nutlum p&tccutorum furorem

SOCtUTtS

454

CaP. X X V .

45

. \

Quomedo Macedonimii, ei Aeaciani Antiochice congregati, JSxcmnam hdem confirmarmnt.

ol ,
nal oi
" ,
.

Res vero CbrUlianorom neuiiqoam tranquills

eranl. Etenim cujusque seclae principes imperaloreni adibant, speraniea singuli auclortiaiera se ab
Ulo et liccouam adepiuros, conlra illos qui adversari ipais videbaniur. Ac prtmo quidem Macedoniani libellum ei offerunt, posiulantes ut i i quidetn qui dUaimilem Palri Filium asserebanl, pellerenlureeclestis, ipai vero in eorura locum substitoerenlor. Hunc libeliuin precura obiulerunl, Baailius Antyras, Silvanus Tarsi, Sopbronius Ponipeiopoleos, Pasinicut Zeuurum, Leonlius Coma-

. 01

(99), *
*7 . \
, ,
,
.
, ,
,
( I ) , , -

norum, Callicrales Claudiopoli ,Theopbilus Casla- g , .

balorum episcopi. Imperaior vero, cum eoruni
,
libellum accepissei, jpsos sine responso dimisit,
, , ,
hoc lanlum proloculus: Ego conlentionem aversor: *
eos vero qui concordise studenl, diligo alque ob \ .
servo. Qua? ctim ad aures reliquorum perlaia essent, ,
impetura eorum qui aliercari cupiebani, fregere.
\
Atque id imperalori ce&sit ex aenientia. Tunc
. (2)
etiaio penrtcax Acacianorum ingeDium omnibua
,
patefactum esl : qui qnidem manifesle declara- \ ,
ruoi, quanlopere ad nutuin ei senUoliaoi eorum
.
- qui rerom 207 poliebaniur, fleOere se aemper soliii
, ,
esseni. Eieiiiiu apud Anliocbiam Syria? congregaii, , .
coiloqutum habuerunt cum Melilio, qui paulo antea
,
consubsiantialis fldem amplexus, sese ab iilis se- . .
gregaveral. l d autem propierea feceruril, quod C , ,
d

YALESII ANNOTATIONES.
(99) . Scribenduio esl , quod ideiu valct ac
. vero aliud aigniftcant, processum
videlicel, seti .
( I ) . Legendura puto ,
quemadmo.lum legil Epipbanius Scbolasiicus. Zela
eu Zela? oppidum eat Cappadociae, lesle Plinio et
aliia. Ejus iiiemiml Basilius in epislola 72 ad

Euaesenos: \ Zf , . Idero in epislola 75 ad tnonaclios suos :

\
^.
(2) . Tres priores voces
superfluae sunt, ei deleri possunt abaqueulio seusus incooimodo.

VABIOUUM.
exlimwti, pericnla, giadiorumque minag facci
eamNicaena decreia ftynodice conilrroasse. Sed qiaia
quidem fecisti, alque clavum chura* iibi onhodoxwque baec verba epislola Synodirae a Sozomeno lib. i v .
fidei relinens, hacltnm cerla$ti pro : tiem- I) c-ap. 4 , recilal:**, ut %c. Filiutex stibstantta Patrit
que quod exemplum le lypumque viriulis universo genitut, et qvoad tnbtlanliam Pulri similis et*t
fideiium populo tutidut cxkibe$. itaque nwcal
inteltigatur, in perversum eeostim ab bis qtii nou
majeiUis no$tra, alque ad salulu doctrinam reverti
beue de Melelio sentiebani, acciperentur; quxl
jubel. Remigra igitur ad $ancta$ Eccluias, et putct
vocea illa?, simili* in iub$tantia, Semiarianis -4
Deiuopulum, aique alacri animo una fundite prtcet
Macedonianis communes essent; scriplus adversua
ad Deum pro nottra cUmentia. Nodimus quippe tma
banc synodiim Aiiiiocbenaui liber, qui lomo I opesupplicaiione cum nos tum eo$ qui nobiscum (7in- rum Albanasii legimr, cujus tilulus cst; Refutatio
$tiane seniiunl, magnum ixmmo Deo auxiHum hypocrheot , Eusebii, ti Pauli SamotaUnti*.
eontecuturo*. Acla sunl haec circa raedium aniii 565, Qui liber Albanasio perperam adjudicatus, CUD*
stalini posl Juliani interilum.
politts sit Paulini Anlioclieiists, aul alierius ex ejns
(d)
.
loviaous tacljone. Iino 0 . Hleronymus qui Pauliouin sequeimp. tnenu Hyperberetao id esl Oc(obri '
b a i u r , in Cbronico suo acripeit: Synodus A x i i o advenil, inquil Tbeopbanes. Aronj
^iat a MeUtio $ui$ [ucta: m qun komousio mno~
lesiatur, eiim in ea uxbe moratuw
toove ujecto^
mtdium inier hac homamsiom
et flagranu hitmt inde profectuit
tindicatenuii. Iia eoim j a
tirberu venisse, ac postea AQCV
legilur. (ADU Pagi ad anflu
mensent Septerobrcm synodoa
mebraia l u i l , n. 8.)
videlur. AgU de ea
* libellos S y d
9

tj

165

illSTORIA ECCLESIASTICA.

LIB. I I I .

454

* , ). illutn ab imperaiore qui tum in ea urbe moraba. "

tur, suramo io prelio baberi eernerenl. Communi
wgo consilio consobetaittialie doctrinam amplexi, Nicaenam fldem confirmarturt, el iibcllum a se
compoeitnra obiulerunl imperatori in b*c verba.:


Piittimo Dcoque cliarittimo, domino nottro Joviuno
,

Yictori Augtulo, syeodui epUcopomm ex varih

provinciis congregalorum Anliochice.

.
,
Quod ecclesiasticam pacem aique concordiam
: ,
tua primum pielas praedicare stnduerit, nobis quo , .
que exploralum, piissime imperator. Quod vero
,
capul hujus unitalis recie senseris non aliud esse
,
quam formam verae atque onbodoxae fidei, oeque
. " illud ignolum est nobis. Quocirca ne inier illos qui
V J doririnam verilalis aduiterant, osse videamur, reli, , * gioni tuae suggeruuus, nos sacrosancta synodi olim
- ^ ^puJ Nicaeam congregalae, lidem et suscipere et
, . eonstanter retinere. Si quidem vocabnlura consub0 (5), slanlialis , quod novum quibusdam et itisolent
, visum est, cauta interprctatione a Palribus est
, explanatum; Ua ut signiflcet Filium ex Palrie sub , slaniia geniium esse, et similem esse Patri secun* .
dum substanliam. Neque vero quasi passio aliqua
^ ,
in generatione Hla incxplicabili iniclligator, aut
* juxla Gneci aermonis usum , snbstanlix nomen
* , accipilur: sed ad subversionem ejus quod Arius
, de Cbristo ausus eai dicere, illum scilicei ex non
, exstanlibua ortam esaef: quod quidero eliam Ano moBi isti qui nuper exorti sunt, longe audaciusatque
^. - iu.pudentius ad dirimendam Ecclesiae concordiam
Q asseveranl. Quamobrem huic nosirae suggestioni

adjunxtmus exeinplum fidei oliui ab episcopis apud
, ,
Nicxam congregatis exposiUe, quam nos etiam
*
amplectimur. Esl aulem bujusmodi. Credtmus in
, (4)
unum Deum Pairem oranipotentem; et reliqua qua?
,
seqnuntur in Symbolo. Melitius 208 Aiiiiocbia*
. ,
episcopus obtuli, consentiens suprascriplis. Eusc (5), , ,
bius Saraosalensis. Evagrius Sicdorum. Urauius
' , , '- Apames. Zoilus Larissae. Acacius Casareae. Anti , ' , - pater Rhosi. Abramius Urimorum. Aristonicus Se- (6), ,
leuciae ad Beluro. Barlaraenus Pergami. Uranius
, , Meliiinae. Magnus Cbalcedonis. Eutycbius Eleutbe (7) , ,
ropolis. Isacoces Armeniae majoris. Titus Bosirae.
4

VALESH ANNOTATIONES.
(5)
. D legunlur, . Nicepborus veropro bac voce
Voc^fii ex Nicephoro Callislo addidit Gbri- isla subsltluit : xKtplioraonus. Nam in codice Regio quo ustis cst . Ex quibus apparel
llnberiiis Slepbanns, cl iti Florcntino ac Sforlhno Nicepborum legisse . Id est, plene u$que ad
I w c vox dcerai. Sed neque EptpliaiiiueScliolasliciis , nullo verbo demplo aut immutalo.
(5) . ln codice Sforliano legiin 5uo codice eam vncem legerat, ut ex interpreuUone eju& apparel. Src enim verlil : Quando lur , quod niagis plaeel. Est id nomen
f*U9*bttantiaHiatit xomen, qnod atiter $e quibuidam urbis cujaedam in Orienle positaa, de qua nibil

vidttur, dieimug cautam innrpretationem adhttc coniperi. Inler episcopos partis Acacii, qui
Patribus excepine. Videlur eiiam Epipbanius se- Scleuciensi gynodo subscripseruiil, referlur Evaqveoiia aliier legisse ac distinxisae, boc modo, grius Milylenes provincia? insulanim.

(6)
.
Nomen lioc nec
.
Grsecum esl, nec Laiinum. In Uigloria T r i p a r l i u
acribitur Barbabenlus.
() \
. Jam
(7) .
Epipbanius Scbolaslicus lsacinm
citpria i n ainioiaiionibiis ad librum primuin observ a v l , vocem a Grgccis usurpari pro aym- veriil. Idem videtur ease qui dicitur in
epistola 69 Basilii, qiue est Synodica eoncilii
bolo fidei, quod metnoriter addisci snlel. Yox auiem
nutnim bic locum babet. Melius meo qui- ANtiorbeni sub Meletio. Recensetur aolcro modius
inler Cosroem el Narsem.
deui judicio poiicretur posl vcrba qua; paulo snpra

455

456

SOCRATIS

Peirue Sipporum. Pelagius Laodice. Arabianus ( 8 ) , , (9), ' (10)

Aiilri. Piso Adanorum per Lamydrioncm presby , ,
terum. Sabinianus Zeugmalis. Albanasius Ancyrse
' ,
per Orfiiiim el Aeiiuin presbyteros. Ircnio Gazae.
( ) , ,
Piso Augustae. Palricius Palli per Lamyrionera
, '
presbyierum. Analolius Beroea?. Tbeoiinuis Ara, , ".
bum. Lucianus Arcenus. Ilunc libellum in Sabini

libro qui Golleclto gestortim synodaliuin inscrtbi .
t u r , relatum invenimus. Caeterum imperalor id
,
sibi proposuerat, ut dissidenltmu jurgia blanditiis
,
el leni verborura persuasione exslingiier?l; aiebal
^ *
que se nemini omnino qualiscunque lidei essct,

moleeiiam exliibituruiii : eos lamen prae caeieris
.
amaiurum atque in pretio habilurum, qui repa .
randae iu Ecclesia pacis auclores ac duces se praeberenl. Alque haec ita ab illo gesla esse leslalur , ,
eliaoi Themistius pliilosopbus. Nam in oratione (12) ,
*
quam de illius consulatu scripsit, iniperatorem
, ,
magnis efferl laudibus, ob id quod concessa cuique
libera facultate colendi numinis proul vcllei, adu- *
, ,
latorum mores compresserit. Quos quidem facele
.
perslringens, ait experimenio cognitum esse, illos
non Deum sed purpuram colere : planeque similes esse Euripo , qui modo i n banc , mtdo i n Hlam
parlem feriur.
. <?:
209 CAP. X X V I .

.
De Joviani imperalorh obilu.
Ad hunc modum iroperalor impetum eorum qui
conlentionibus studebant, tunc teraporis com- . $
,
peacuit. Slalimque Anliochia digressus, cum Tar *
eum Ciliciae venisset, corpus Juliani sepulturae
e

YALESII ANNOTATIONES.
(%) . Scribe meo periculo C
". Fuit hic Pctrus episcopus Hippi
provinciae Pakestina*. Subscripserat concilio Seleuciensi una cum aliis pariis Acacii qui hic recensentur, verbi graiia, Zoilo Larissse, kulycbiano Eleuiheropoteos episcopo, sicui legere esl apud Epiphaniurn in hseresi Semiarianoriim, ubitaaecleguuliir:
" . Hippos, pidum Pal&stinae, IrLrinia stadiis distans a Tiberiade, memorai Josepnus in Yila sua.
(9)
"Arrpov.
Apud Epiphanium
Scholasticum est Arabianus Adrensis, recte omnino. Hic enim est Arabianus seu Arabion episcopus Adraorum, qui Selcuciensi concilio subscripsit,
iuler episcopos partis Acacianae, ut refert Epipha-,
nius in haeresi Seniiarianorttm, ubi poai Exeresium
Gerasorum episcopura, el proxime ame Gbarisluio

Azoii episcopum collocatur. Adra scu Adraon urba

est Arabis sub episcopalu Bostrensi, ut docel
Guillelmus Tyrius. Gerte Uranius Adranensis episcopus nuineratur in gyiiodo prima Gonslaniiitopoliiana inler episcopos provincise Arabiae. In synodo autem quinta Gonslantinopoliiana, Dorymer
nius quidam recensetur episcopus Adraorum.
(10) .
Malira scribere ) ex Epiphanio Scbolastico. Esi enim noineo
ormatum , jtfox pro ',
idero Epipbanius legil , quomodo in Florentino codice Bcriptum invenl.
(11) . Hujus menlio pt a Marco
diacono i n V i u Porpbyrii Gaiensie episcopi, quam
habes apud Surium.
(12) . Scribendum eai
.

VAR10RUM.
(e) . Themistius philoaopbus, cogno- D a quibus in senatoriam ordinem coopUtus, pne
ttiento , boc esl, Eloquens, iu Papblagonia fecturam etiam urbis administravit. Apud Valenlem
palrem babuil Eugenium philosophi;e prolessorem, magna valuit auctoriiate; cujus ssevientem in onbout ipse teslalur oral. u et xiv. Gum prrecipua sa- doxos rabietn aliquolies oraiioue compesctiil: de
pienliae latide florerel Tbemisiius, cerlatiroque sibi qua vide Soxom. 1. , cap. 56. Genlilis seoriper
eiuu urbes ac provinciae asciscerenl, Anliocbia?, iuansil, quod ex oraiionibus ejus evidenler appaNicomediaB, Coostanlinopoli et Roniae pbilosophiam ret: fuisse tainen cum Gregorio Naz. amicilia ac
professus est. Romae quidein tanlo bominuro ap- familiariiale conjunclum, ipsiusmet ex Gregorii
plausu, ut cum honestissimis coudilionibus propo- scriptis adeum epistolis 159 et 140 constai. Tbe*
sitis eum apud se relinere fruslra essent conati, inislii etiam mcmiiierunl Auguslinua De cateyoriis
intperalorem ipsum interpellandura piilaverint. Sed dec8tn, cap. 5 ; Nicepb. Hist. eccl I . x , oap. 4 ? ,
Suidas, Gonstantius E p t i i .
ctim nilnl ne sic quideiu promovereul, reversus Pboiius Bibiioth,
Conslantinopolim, ad usilalum se docendi oiunus Mnalum, in cod. Tbeod. lib. v i , l i t . 4. Yide Dionys.
Peiavium in Viia Themislii oratiouibus pneoiisaa,
eoniulil. Uxorem d t i x i l , liberosque procreavit:
iiiiperatoribus cuiii primia gratiosus iuisse traditur : uudc luec deaumpsimus.

458

HISTORIA ECGLE8LAST1C . LIB. IV.

57

,
. \ (15) , \
, *
.

, ' ,

. * '
, , \ ,
,
,
. ,
,
, . *
, .
, *.
f

roandavit, peraciaqne exseqnlarmn ?jas solemnitate, consal renuntiaiar. fnde ConsUntmopolini

coniendens, venit ad locum quemdam coi Domen
es4 Dadastana, in finibus Galaltae et Bttbynia* sitom. Ibi Themieiius phttosopbus cam aliis jtenalorii ordinis viris obviam ci progressos, orationem
cooaularem coram Ulo reciiavit, quam itenim poatea Gonslaniinopoli coram populo prooantiavit.
Ac profecto res Romanae tam ctviles q i a m eccleaiastica?, utpoie opUmum principem nacts, ad
suromam feliciiatem perventvr erant, niai repenitna mors lalem virtim reiptibtic sublraxissct.
Nam in loco superius memorato, biemis lemporo
obatructionis morbo correplas, excessit vila,
conaulatu stio et Varroniani ftlii, dfe x m Kalendas
l l a r t i i , cam regnasset menses septem, vixissef vero
annos tres ac Iriginla. bic libcr compleditur res geslaa spaiio bieoaii t roeasium qutnque*

VALESll ANNOTATIONES.
(15) .
Paulo post eltam malhn scribere
Scribeiidum videlor , vcl , eic.
, sicut legit Epiphanius.
VARIORUM.
*
. Atqui occurril vel extubtrato capite periisu tucteniioiu prunurum
.ex Joviani contra raptorea, daia undecimo K a l . immenia; aut certe ex colluvione ciborum atida cmMari. b. e. 19 Februarii, in cod. Tbeodos. lib. i x , ditale ditlentus. Dtcenii aulem tricetimo cetalis ei
Uu 25, W . L O W T H . Auclor Cbronici Alex. xu Kal.; tertio. Cbrysoslomos homil. 15 in Pbilippcnscs,
Ualius in Fasiis Kal. Martii diem supremum vemnala polioneexslinclum fuiise palam affiriual.
Obiiase Jofianum traduni. In Eulropio, qui lunc Vino c l Veneri iudulsisse Joviauum leslanlur l l a r Cfllimis el Zonaras.
le poris vixil, legilur dies eniorlualis fuisse xiv
Kal. Mart., qtianquam aliqni legunt , et sicquif . Atqui quatiior tanlum mensos
uttn cum Socraie consenlil Eulropius. Super Jo- stipra biemuum numerari possunt, juxla ipsins
afext obitu dnbietaitt emersere compluret, inquit
Socralis compiitationem, scil. a lerlio Non. NoMaroellinus lib. xxv, in tine. Feriur entm recenli
vemb. ann. Gbr. 561, ad 17 diem Februarii, ana.
emlce cmbiculi illiti ferre odortm noxium nequivitu, Cbr. 564. W . L o w i a .

LIBER QUARTUS.
TAAF

-12

. '. * ,
,

, '
'.

GAP. I .

1.

"

,

,
*

.

11

" ,

.
,

,
.

,
^

.,

111

'.

PATBOL. G R .

LXVII.*

QUARTO LIBRO
ECCLES.nl
STOBlfiSOCRATlS
UJEC
COJXTINENTUR.

IV.

Quotnodo pott obitmm Joviani Valcnlimanut factut eti imperaior. qui Va~
lentem ( imperii conioriem
ascivit. Et quod Vutentinianui quidem orlhoduxus, Valent vero Arianut exslileril.
Quomodo, Vaienliniano in Occidentem
profeclo, Vakns CouiUuiliiiopoli deens, Macedonianit ipsum adcuntibus tl tynodum posceniibui, id
permUit; et quomodo Homoiuiano*
proueutxt ett.
Quomodo, dum Valen* Homouiimws in
Oriente persequilur, Conaantinopoli
surrexit lyrannut Procopiug : eodemque Umpore motut el marii
tnundaiw plurimas urbet evertit.
Quomodo, turbato reipublica et Ecclesi<e
statu, Macedoniani, collecia apud
Lampsacum synodo. Antiochenam fi~
dem xterum confirmarunt;
Arimi*
15

SOCRATJS

4*

V.

nensem vere atiMthemaie damnaruni:

ei depoHtioutm Acacii atque Eudoxu
denuo roborarunt.
Quomodo, conserlo prwtio eirca urbem
Phrygia, Valent Procopium ieren*
num prodUione ducum eapium. uua
cum ip$i$ ducibus innsilalis
iuppliciis inieremit.
Quomodo imperalof, interfecto tyravno,
eos qui tynodo inlerluerant, euuciosque pariler Chrhlienos Arii opinionetn
amplecli coegeril.
Quomodo, pulso Kleusio Macedoniano,
Eunomitu Cyxici epitcopatttm ade*
pius e*i, et unde orlui fuerii : ei
quod cum notariu* ei$et Aetii impiiy
iltum tibi imitandum proposuit.
De oraeulo quod in taptae inciso inven*
tmn $, litnc cum Chalcedcnoi muri
ob iram Yaleiilii Augusti deslrueremur.
Quomedo imperalor Valevs Novalia*
no$, oui contubilanixalis
ioctrhiam
perinde ac Catholici tuebantur, persecutut tti.
Quod imperalor Valentiniami*filium gemit Yalentinianum, cum Grmtianum
filiHiH
anle imperinm $uum mscepistet.
De inutitalce magmludmis grandine
cecidit e caelo, el de lerrai moltbut
per Helleipontntu ac Billiyniam.
Quomodo Macedonxani propier imperalorii advenui ipsos violenliam in anausliai redacli, mnsa ad Liberium
Homanum ephcopum legaiione, fidei
consubsiantiali* subscripserunt.
Quomodo Eunomius se ab Eudoxio $ejunxil, eo quod Aetio addiclui
esi:
ei quomodo tumuUu Alexandritv per
Eudoxium excilato , iUrum fuqit
Allianusius: cumque ob id populus
seditionem movisset, llment mperalot, lenitis per litleras Atexandrinis,
Athanasium denuo Eccletiam $uam
obtinere jutsil.
Quomoda, moriuo Conslantinopoli Eudoxio, Ariani quidem Dtmophtium,
Orlhodoxi vero Evatjrium, annitente
Eustalhio Aiuiocheno, ordiuaverunl.
Quomodo, Evagrio #/ Eustathio in ex$ilium ab imperatore puUu,
Ariaui
Homoutianot gram$ime oppret$trunl.
be sanclis pre&byterit jussu Valeuti*
in navigio cremaiis, et de faive quw
Dei indignalione ob id accidii in
Phrygia.
Quomodo imperator dum Anlloehim
tersarelur, Homomianot penecutus
fuerit.
De hii qu<e Edessce facta sunl, deque
pwfecti conlumeli^ei de citium fide
et conttanlia, ei de pia quadam muliere.
Quomodo imperator Valen* mvltos aui
primam sui nomiuii liiteram kaberent Thtia, occideril ob
quamdam dimnatUnem qua id prceaictum
fueral.
De obiiu Alhana*ii ei de promotione
Vtiri.
Quomodo post moriem Athanasii, Aria" ni juau Valetilis imp. Lucio, qitem
prins ordmaverant, ecclesiat tradidermnt, ei Pttrum cnlodia tnancipay

VI.

*.

IX.

XI.
Xll.

(II.

XIV

XV.

XVII.
XVIII.

XIX.

XXI.

ir arttispa-

' ' Evdo

.
\
E\
"

, r r i )
,

,


.
* .
,
, ~
.
Z'. "
,
,
*
, .
H \ *,
*
9

.
,

V.

^
,

*
.
'.

\,

'

.
?.

, '

.
I P . " ,
' ,
"

, *


.

'
*

'.

, ,

, *

,
.
'.

,
,

.
1(7'.

'


.
'. ,

.
*.

*.

XX.

400

'.

.
,

.
'. ,

,
'
,

,
'.

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. IV.

\
*.
''
\
Kti*.

&.

'.

"Oti j u t U a r ,
,

,
' * " ,

.
, )
,

.

,

,

.
*
,

.

.
,

,
,
.
',
,
AV
,
.

,

&
,
^ ,

,
,

XXII.

XXIII.
XXI.
XXV.
XXVL
XXVII.
XXVIII.

XXIX.

XXX.

'.

.
*


,

.
*
.
.
'. *
, ,
. "
* ,
.
.
,

.
AQ\
>

,

.

*\

*
,' "

,
^
,


,

'
.
'.

,
,

' ,

XXXI.
XXXII.

XXXIII.
XXXIV.

Quod matornm qua* in enlkrowiimo Lutii aecifUnml, 8*bin*$ quidem uriptor Macedonianut nullam mm fecil : Petrus vtro in '
tua rmminil. Qui ad Damatum Rotmanum episcopum (ugiens evasil :
Lucius vero Ariani monockos itt
iolitudine piurimit malis affueruni.
Catalogus sanctorum monachorum qui
in toliiudine .
tanciit monachis in $ pu!$U,
quamodo Dtus miracuiis per iilos
editis cunclos ad se ailraxerii.
Dc Didymo ctpco.
De BasUio CanarUnu Gngorio
zianzeao.
Gregorio Thaumaturgo.
De Novato, diclitque ab eo Novatianh ;
quomodo hi qui Vhrygiam incoie
bant Novaliani, fe&lum Pautm
Judaicum morem IranstuUrinl.
De Damaso Romano episcopo Urtino : quomodo, tedilione Roma
propter iUo$ facia, piurimi inter(ecti
sutil.
Quomodo post Medioianemis episcopi, cum orla esul teditio ob elecliorum fuiuri
aniitiilis,
Ambrotius prxtet procinci^e, qui ml
sedandum lumultum cum mililari
manu perrtxerat, communi ommum
sufragio, el ipsim Vaienliniaui imperaiorU conuntu, epucopm [actus
est.
De obitu Valeniiniatii.
De TliemiHio philosopho, quomodo
Vuient, ejus uraiione iexiiut, de \msecutioneCUritliaiiorum uiiquaaluluid
remisit.
Quomodo Goihi, regnanle , facli
iint Christiani.
Qxomodo Golhi, ab atiis barbarit devicii,
ad Romanos confugerunt^ ob hnpe su$cepli, tum imperio Homano,
tum ip*i imperalori exUio (uere.

XXXV.

Qnomodo , beilo cotitra

Goihos toUicilut,
bellutn advtrms
C/irislidttot remiitius getsil.
XXXVI. Quomvdo Saraceni, Mavia (emiua lunc
apud eos regnante, ad fidem Cliritli
converti iini, tl Mesem queuidam,
pium ac fidelem monachum, epucopum acceperinl.
XXXVII. Quomodo pott imp. di$res$um Orthodoxi in , maxime apud driam, resumpti$ animis Lucium eje
, qui Danuin Romani
ponlificii titleris mvnilut redierat,
eccUiia* rioTfidertutl.
XXXVIII. Quomodo imperator Cunslanlinopolim
feversus, cum populo propter Golhos
conviciis appeierelur, conlra barbaro*
profettus etl : et cum tilis congreuu*
juxta Adrianopoiim Macedonia ur*
bem inlerfeclut eti, cum vixnui
nii L , xmperattei auUm axxU x v i .

464

SOCRATIS

LIBER

QUARTUS.

213 CAPUT PRIMUM.

Quomodo, potl obiium Joviani, Valentinianui factut
tii imperator, qui Veleniem fralrem imperit consortem ascivit. Et quod Valentinianus quidem
orlhodoxut, Valens vero Arianut exitileril.

'.

.
t } r ,
".

,
Cuni igitur imperaior Jovianus Dadaslanis, u l
euperius diclum est, exireraum diem obiiaset die , ,
decimo terlio Kalendas Marlii, consulalu suimel
ipsius et Varroniani fllii, mililea ex Galatia pr#- ,
,
gressi, seplimo posl die Nicaeam Bilbyniae pervenerunl, alque ibi corouiuni suffragio Valentinianura ,
imperaiorem retiuniiaiu, sexio Kalendas M a r l i i , ,
iisdem consulibus. Fuil bic naiione Pannonius, (14). "
ouus e civiiale Gibali. Q?ii cum ordines ducendos , . , accepissei, maximam rei mililaris periiiam osien
deral. Eral autem ingenti aniino pneditus, eoque * . H v ,
gradu quera oblinebai, semper superior videbalur. . '
Greatus igilur impcralor, e vesligio Conslanlino- ,
poliui profectus, post tricesimum imperii sui diem ,
VahinUsm fratrem in consortiura regni assumit. Et , *
ambo quidem erant Cbristiani : in lide lamen reli- . ''
gionis Cbristianae inler ae discrepabanl. Nam Va- ,
leniiuianus quidem Nicaeni concilii ampleclebatur .
Jidem; Valens vero ex anticipata qaadam opinlone * \
Ariano dogmaii magis adhaerebat. Causa porro .
anticipatae opiiiionis illi f u i t , quod ab Eudoxio ,
Gonalaniinopolilatto 214 Arianae religionis episro- * pt> baplismum susceperal. Ulerque porro ejusquam .
colebat religionis sludiosissimus ftiil. Postqtiaro *
lamen in imperiuro perveneruni, moribus inter se Q , .
, ,
longe dissimile* fuere. Elenim prius quidcm re
fnanie iuliano, cum Yalentinianus Iribunus essel ,
inililum, Valens vero inler iutperatoris domeslicos
, inililarel, quam aludiosus religionis suas ulerque ,
sset, oslenderat. Gum enim aacriilcare compelle- , (15). '
rentur, mililiae cingulum abjiceae, quam religionem
,
suam deserere raaluerunt. Yerum iinperalor Julia- ,
juis, quippe qui probe sciret eos viros reipublicae , ' utiles esse, neujruro lunc a gradu miliiiae removit:
. ,
h

YALESH ANNOTATIONES.
m

(14) .
Non dubito quin
(15) H .
Malim ecriSorralea acripseril , id est,. bere . Gum enim praecesserit
comulatu, Joviani scilicei Augusli el Varro , insulsa eiset jusdein
niaai uobilissimi pueri.
D verbi rcpetiuo.
VARIORUM.
* . D ebut decem nullut imperii ienuit nus tradunl Valeniem imperti consortem faclam
oubernacula, inquit Marrcllinus inilio lib. xxvi. In
Kaleud. ApriL, quod quidem Ammiunus disertis
quae verba baec annolal Valesius : Ab obitu Joviani verbis asseril, Socrales vero indical quando ail,
ad Valentiniani inaugurationem, decem omnino dtet Valenlera,lricestmoposl die quam Yalentiniauus
interiunl, si ulrumque terminum incluseris, et bis vi Augtislus fuerat nuncupalus, in consorlium regni
Kal. nwroercwrti; (uit enim annut ilte bis$extilh
assumplum. Dies lamen illi more Romano nuraetesle Marcelliuo nosiro. Res clarior fucrit, si randi, a quinlo tienipe Kalendas Manii ad quinlum
die 17 Februarii ad 26 compulaveri*, quo levatus est Kal. Aprilis, ulliintisque termiirus excludendus.
Valenlinianui, non autem 25. ut perperam ail Sca- Quare apparei Ammiaitum et Socralem inler ao
liger in notis ad Eutebii Chromcon num. 2381.
consenlire, et errare Idalium in Fastn. ac auctoHic aulem annut erat natalis Dominici 364, quetn
rem Chronici Alex. qui Yalenlis inauguralionem i n
biiuxtilem fuisse caleslii
m*j**j^^ami9lrat. diem iv Kalendas Aprilis relerunl. (Ant. Paai ad
ann. 5G4, n. 3.)
*
i
^*^^^^^*****y

465

466

HISTORLA ECGLESIASTIGA. LIB. IV.

, sicut neQue Jovianum qui ipsi;in imperto successit.

, ,
Post baec vero ad imperium evecti, in reipublica
, ' quidem cura pares inler se inilio exslilerunt: in
. ,
Clirisliana auiem religione discrepantes, nt dixi,

dispari modo adversus Cbrislianos se gessere. ftam
.
Valeiitlnianus snae quidetn seclaj alque opinionis
, hoinincs fovebai : Arianos lamen nulla afficiebal
,
moleslia. Valeus vero Arianos promovere ctipiens,
. ,
eos qui diversa ab illis senliebaoi, acerbisstme
vexavit, sicut in progressu hisloriai declarabiiur.
, ,
Per idem lempus Romanae Ecclesta? pneeral Libe , Jv rius; Alexandriae vero Hotnousianis quidem Alba ! . nasios, Arianis vero Lucius praesidebat, quem
.
Ariani post Gregorii necem ordinaveraut. Apud
, Antiocbiam Arianae factionis episcopus eral Eu . , xoius.Qui vero consubslantialis fidem illic lueban . ,
tor, duas in parles divisi e r a n l : quarum alleri
,
Paulinus, alteri praeerat Mflilius. Ilierosolymorum
* ,
Ecclesiam Cyrillus denuo obliitebai. Conslanlino*

poli Eudoxius ecclesiis poliebalur, Arianorura
. ,
dogma palampraedicans; Hoinousiani vero in exi
gua quadam aedicula intra urbeni colleclas agebant.
(46) .
ex Macedonianorum secta i i qui Seleuciae ab
, .
Acacio dissenserant. ecclesias suas in singulia urbibos etiam tuiu retinebant. Hujusmodi in staiu lunc lemporis res Ecclesiae erant.
. *.
CAP. I I .
"
Quomodo, Valentiniano in Occidentem profeclo, Fa,

lens Comtaniinopoti degens, Macedomauis iptum

,

adeunlibui synodum fieri poicepiibus, id per , *

muii; quomodo Homouiianoi periecului $.
.
Q
,
Iraperalorum veroaller, Valenltnianus scilicet, ad
i .
Occidentis partes perrexit. Rluc enim reipublica,
Vale,,s
.
cura euin evocabai. 2 1 5
aliquandiu
, substitisset GonsiantinopoH , iuierpellalus est a
,
plurimis Macedonianae seclae episcopis, ul novam

synodum ad fidem corrigcndam fieri permilterel.
. ,
At ille, cum existimarel eos cum Acacio et Eudoxio ,
consentire, id fieri permisit. isli quideni conci.
lium in urbe Lampsacocelebrare satagebaul. Valens
. , - vero omni festinaiione Anliocbiam Syriae contendil,
,
yeritus scilicet ne Persx ruptis triginla annorum

induciis quas, regnanle Joviano^ pacti fuerant, iu
, .
RomaDorum lines invaderenl. Verum Persae quideiu
. quievere. Ipse vero, bac rerum tranquillilate malc
, *- D ueus, belluni inexpiabile contra Hoinousianos ex . cilavit. Ac Paulimim quidem episcopum ob eximiani
, *
ejus viri religionem, nullo aflecit incommodo. Me . .
litium aulem exsilio niullavit. Caeleros oranes qui
,
cum Euxoiocommanicare renuissent, ecclesiis urbis
v e r o

VALESII ANNOTATIONES.
(!6) 01
.
Assentior
, ac foriasse.recliue. Nicephorus vero
Chrfstophorsono, qui pro legil bunc Socralis locum ila iolerpolavit:
. Quam scripluram
ol : id est, Eadem quce Acacius
tcrsione mea secutua sum. Possel eliam legt
unlieniet. Pessime.
VARIORUM.
j
. Inler ValentlTbeod. Ilaliam, Africam, Gallias, Hispanias. Valemi
DUtiumelValcnlemdivisurainiperiuininOccidentale
vero fratri reliuuil omncni Orieniem. q(M>d laudatz
e l Orientale. Valenlinianua Occideiilein inlegrum
lex leslatur, iUgyptum usqne et Tbraciam. lest:
o4bi tertavii, qui Constanlino Juuiori et Gousianli
Zosimo lib. iv, p. 735. (Ant. Pagi, ad aun. 564,
cesscrat, puia lolum Ulyiicum ex lcge 7 codicis
n. 4.)

469

SOCRATIS

467

Anliocliise expulll, ei gravieeimis damnia ac snppH- yto * * w v .

ciis affecil. Multos eiiaui in Oronle fluvio qui urbem
, \
pretcrfhtil, aubmersisse dicitur.
^ .
. .
CAP. I I I .
"Ori ***

Qaomodo, rfttm Valeiis Homousianos in Oriente fet*

jenuflnr, Consianlinopoli surrexit tyraunus Pro ,
eopius: todennpie terrm molus et marh

inundotio plurima* *rbn .

,
, .
Dum baec a Valente in Syria gerttnlur, surreiil
, Coiiatanlinopflli lyrannus quidam, noinine Proco- ,
pius. Qui, magnU copiis brevi teinpore coactis, ad-
. *
vcrsum imperaiorem expediiioiiero parabal. Uujus , $
rei nuntius maximam imperatori incussit aolli- . ,
riludluem: quae res perseculionem ejus advcrsua , \
Caibolicos ad lempus repressil. Dom meius belft , . ' *
, *
civilis adhuc exspeciarelur, terrae molus subito ingruens plurimas urbes concussil. Mare item lermi- . " *
*
nos suos eoramutavii; nam in quibuadam locia
,
Msque adeo exundavit, ut loca pedibus anlea pera;rari solila, navigarentur; ab aliis aufem locis lan- * ,
topere recessit, ut arida remanerenl. Atque td con- $ . \
.
ligit duobus Auguslis priinum consulibus.
. '.
216 CAP. .
Quomodo, turbato reipubliccr Ecclesvv stalH, Ma- "
,
//cedomanx collecla apud Lampsacum synodo Anup
,
liochenam fiden ilerum confirmaruni, Ariminensem

tero anaibemaU damnaruui; d*po$itiou*m

,

Acacii aique Eudoxii denuo roborarunl.

.
Q\m cum ila se habereuf, nec reipublicae, nee
, , ofca
Ecclesiae siatus in iranquillo fuii. El hi quidem qui , .
01 hynorii congregandse factiliatem ab impcratore poposcerant, Lampsacuni convenere, iisdem quos su- ,
pra dixi consulibus, anno septimo post iHaai syn- .
odum quae Scleucieefueratcongregala.lbi Antiocheni .
concilii fhle dcnuo conftrmaia, coi eliam Seleuciae
,
subscripserant, iltam quae Ariraini ediia fueral ab
,
episcopis quibascum ipsi prins eonsenserant, ana .
ibemate damnarunt^Et coolra eos qui eam Acacio
\ \ k

VARIORUM.
* ], fnsigni genere Proeopius in Gilicia
capii.Tandem a dticibus suis descrtus et proditus,
natus et educalus, ea eoBsidoraitouo qua proValenti offcrtHr, et gravissimis supplieiis necalttr:
pinquilate Julianum postea principem contingebal, I U pturibits doccnl A. Marcelliuus lib. xxvi, ct
a primo gradq eluxit. Post Conslanlii obilum iii Zosijuns lib. .
rerum convcrsicne velut imperaloris cognatus jy
^Ev . Hoc eoncilium anno 565,
aKius anhelabai. Faleo rumorediep-rso, mf>ri^rletn
vel5(4, uiex Soxomeoo conteiidit Pagins, a SeJulianum inandasse placere sibi Procopio clavos miarianis pnrcipoe cclebratum. Postquam per
summae rei gercndx comiuilli, veriius ne bac cx
brmeslre spatium iolcr se coiisullass^m, decrevecausatndcmnalusoccideretnr,e medio se conspectu r u n l landem, ut dogma ubiuue
discrevii. Ctimque a Joviano exploratiiis indagari
retineretur, ul fides Anliocbiae in Encaenlis olim
laiibula suasenlirel, deviis iliiteribus ad Cbalcedo- expo&Ka eonfirroareiur, ei Eudoxianorum iasynodo
nos ap;rum pervenit; ubi apud Udissinium amico- Constantinopolilana acla irrita redderentur, u l
rum Slralcgitim quemdam delilescebat, Conslan- episcopi itein ab iis deposili sedcs suas postliininio
tinopolim, quanlum fteri polerat, clanculo 8.^pe recnperarent. Vide Soxom. lib. v i , cap. 7 qui i n
uilermeans. lgnotusob squaloretn vullus e t m a - eo ballucinatur, qood episcopoa in bac synodo
riem, rnmusculos colligebal mOllorum incusanliiini
cougregaios, Caiholicos fuisse censet. Nolandum
Valentcoi. Hinc spe concepta levi negotio ad api- esl. occasione hujus concilii, plure& a Semiariacem sumni poleslaiis assurgendi, cuni Valens
nis Asia?, Pampliyliie , lsauri:c. el Lysia? episcopis
uOnsumpla bierae Syriam profeclus essel, Prosynodos collceias esse. In quibus
copius facinus adorilur. Uivilensium el Tungrica- dgraa siabilire couaii sunt, quoruin rpislolai
norum junionnn opera imperium invadit Conslan- syiiodicas ad Libcrtum papam per legalos Lampsatiuopoli. Thracias occiipat. Jovios et Vittores ccnos missa: sunl. (Gttil. Cave, / / i t i . ccc/e*., vol.
conlra se missos a Valenlc, sibi vcrbis coneiliat.
, pag. 121.)
Bitliyniaiu in dilionem suam redigil. Cyzicum
1

IIISTOIUA ECCLK31AST1CA. LIB. IV.

470

fcov, . - j ^ c i Eudoxio erant, Unquam jure depositos, Slerum

4 tulere sentenliam. His decretis Eudoiius Consian . tiaopoleosepiacopus nulio roodo potuil conlradicere.
. Civiie enim beltum quod imminebat, ioipediroenlo
, fuit, quominus se de illis ulcisceretur. Quocirca
, Eleusius Cyzici episcopus et qui cam illo erant, su , periores parlea aliquandiu obtinuerunl; cum Ma (17)
cedonii dogma astruereot, qnod antea quideni
. ,
ob&curum, post synodam aaiem Lampsacenam

iDantfcstius faetooi esi. Atque hoc concilium in

eausa Cuiaee arbitror, curMacedomanitam frequen . tes einl in Hellesponto; quippe Lampsacus sita est
.
i n angusto HeHesponti sinu. E l Lampsaceui qoidein
eoucilii bic exitus fuit.
. '.
CAP. V.
Ort , Quomodo, conterto prcciio circa urbem Phryqia*,
xal ,
"Vaient
'
^--
*ducum
Procopium tyraunum prodilione

captum, una cum ipsis dncibut, inusiiaiii

wppli

cii$ inleremit.
.
.
, Sequenti anno, id est Gratiano el Dagalaito eon, (18). ' sttlibus, bellum geri coopit. Nam cum tyrannus
Procopios Conslanlinopoli egressus adversus iin, *
peratorem castra nioveret,liocaudilo Valens, relicla
- Anliocbia, 2 1 ^ P
P ' obviam ire conlendii; et
, jnsla Nacoliain urbem Plirygiae cnra co congressus,
, * primo quidem prrelio superatue est : paulo posl
' ,
vero Procopium ab Agilone ei Comoario ducibus
(19) , ' suis prodilum, in potestatem auam redegit: quos
*
quidem inusitalis suppiiciis inleremit. Nam prodi
. (20),
tores qaidem ipso3, neglecU eaciameiitoruin rcli , C
. . ^ ^ ^
\ disseclos e medio
* - suslulit. Tyrauui vero crura duabus vicinis arbo' , ribus inftexis cum alligasset, ipsas deinde arbores
/, (21) raaios suoa in subliroe erigere perinisil, quae dum
, . violemius resurgunt, Procopitim discerpsere. ACque
.
iia lyrannus duas in partes dislractus interiit.
.
CAP. V I .
* C n ,
Quomodo itnperaior, inlerfecio iyrntmo , * qw

synodo inlerfueranl, cuncios Chriilianob
,
.
Arii opinionem amplecti coegerit.
,
Imperator vcro, rebus lunc feltciier gesiis elatiis,
9

r o c o

g i ( m e

p s

VALESU ANNOTATIONES.
(17) . Musculu* c l
c modo, . Quod confiriuai
ChrUlopborsonus pauio aniea
Epiphanii versio. Caeterum de Agiloneel Gorooario
Htlerprelali sunt, qaasi esset . Ego n ducibus Procopti niliil bujusmodi scribil Autniiavero locuin mendosura csse puto, et levi muudone
s Marcellinus. Eos ad Valenlis parles transfugisse testaiur ille qtiidem : sed serris disaeclos esse
Ua reslituendum : ,
- non dicit. Id tanhim scribit Marccllinus, Floren. Loquilur de aeda Macedooii, quam haclenus tium ei Barcalbam tribunos, posl Nacoliensem puaidem obscuram el ignobilem fuisse dicif; lunc gnam Procopium vinctum tradidiese Valenli, d
vero in synodo Lampsacena plurimum innoluisse. Pro<:opio quidero slalim capui abscissum, Florenlium vero el Barcalbam eodem supplicio paulo posl
l l i l i ) qiiidem dubium non c*t quiu Socrates 'ila
*cripsrril, ut emenihvi. De hac synodo Lampsa- aflectos esse. Proinde falsa sunt, lutn quae de Agirena coneulcndiis est Baronius ad annum Gbri- lone et Gomoario, tum qu;e dc Procopii exilu bic
narrantur a Socrale. Pbilostorgius quoqiie in librn
i 365.
(1R)
.
Epipbnnius nono scribil Procopium quideni capile iruncatum;
c r t i t , bella paranlur. Gbrislophorsonus vero, sen- Florcnlium vero qui illuin Valenli iradidcral, cresnm oiagis sequens qnam verba, inlerprelaiur, malnm Tuissc.
(\) .
Corruptus est bic lonis,
Affftam geri citptum est. Sed si vim ac proprielatcm
Gnecae dictionis exprimerc velimus, \erlendum iil satis apparet. Queni quiilern ego ila restituendumpulo: "
C4l, bella incubuernnt,belii vh graitata ett.
(19)
.
Scribcnduin vidclur .
cT<x, qttod confinnal Epiphamus Schobslicus.
(16 . Addenda csl pariicula
n

SOCRATIS

471

472

rursus Chrislianos exagiure ceepit, dnm cnnctos ,

ad Arii senlentiam eupit iraducere. Sed pnecipue ( .
Laropsacena eynodus eum ad iracundiain provoca- 4
bal, non ob id solum quod Arianos episcopos de- ,
posuisset, verum eliam quod fidem A r i n i u i ex- , ' \
posilam anaibemale dauinaseel. Cuiu igilur Nico- .
inediam Bilbyniae vcnissel, Eleusium Cyzici epi- , '
scopum ad se vocat: qui opinioni Macedooianae pras
c&leria erat addictus, ut supra relulimus. kaque , .
imperalor,. colleclo Arianorom episcoporum conci-
,
)io, Eleusium iUomm fldei assentiri jtibei. At iUe
primo quidem kl facturum se negavit; landem vero . , cum exsilium el bonorum publicalio ipsi intenla- * \ ,
i v i u r , perterrefacius Arianorum opinioni consen- , .
, * \
sit. Sed niox facli stti illum poenituil; reversueque
Cyiicutn, coram omni malliiudme vim sibi illalain , eonqueatufr est, invituui se asserens, non aua
, ,
sponte consensura prabuisse. Simul monuit, ut
.
alium sibi episcopum quaererent, eo quod ipse vi
,
compulsus propriam fideia abnegavisaet. Cyziceni
. % ,
tanun pro incredibili amore quo Hlura proseque' ,
banlur, alieri episcopo subjici recusaruut, nec per .
imseruui ut is Ecciesia sua cederel. Manseruut
' ,
itaque &ub cjus administratione, nec a propria lia> .
reai ullateuus discesscrunt.

218

. '.

CAP. V I I .

Quomodo, pulso Elensio Macedomano, Eunomius

" ,
Cyzici episcopalum adeptus est; el utide ortus
tbr
fuerit; et quod cum uotarius eisel Aetii impii, , '
,
.
illum $ibi imilandum propoiuit.

Uxc cum audissel episcopua CoBStantinopoIita- Q
,
aits, Eunomium Cyaioenae ttrbis episcopum coosli ,
init, ulpote qui eloqueotia sua niulltltidinis animos
. a<i sa allicere possel. Qtii cum venisset Cyzicum,
,
imperalor ediclo proposilo, Eleusium quidem
, .
Ecclesiis exttirbari, Eunomium auiem in acde col\ , \
locari jusait. Quo facto, hi qui cum Eleusio eranl,
exlra urbis muros aedificala ecclesia, collectas illjc ,
egerunt. Sed de Eleusio hactenug. Nunc de Euno- . \ \ ,
miodicendura. Emiomius notarius fuit Aelii cogno- . \ , .
', menio Atbei, cujnssupra menlionem fecimus. Cum
Hlo igitur diu versaius, sopliislicum ejus disse- , \ .
, rendiinodum imitalus esl: et inanibus quibusdam
voculis nimium deditus, fallaces argiunenlationeg * , \
in suum ipsius damnum imprudens conlexuii. Ob , .
bxc arroganiia elalos, in blaspheraiain prolapsus D (23),
m

VALESH ANNOTATIONES.
(22)
, Codex Florcntinus scriptum babet . Quod confinuai versio Epiplianii Scholastici.
VARIOKUM
ritus. Sub Juliano cl Joviano Constantinopoli e g i t ,
.
Eunomius. nalione Cappadox, Daco*ub Valeiue in bortuni Clialcedonensein seccssit,
ra terrilorii Ca>8ariensii vico ad Argxum niontcm
donec delaius apud iinperalorem, quod Procopium
orlus, parentibus quidem qui majoruni Basilii M.
lyrannum in agro auo occullassct, exsul in Mauriliberli fueranl. Ab Eudoxio Antiocbeno diaconus
laniaiu ralssiis est. lium apud Mursam lllyrici i n
facius, mox dum legalus a suis ad Constanlium
ilinere consislercl, ab iinpcralore revocalur. Tbeomilterelur, a Basiliamsin itinere captus, Mid;thim
Phrygix relegaiur. Anno 360 ab Eudoxio el Mari dositis M. ipsum ex Clulcedone abreplum Halmy.
Cyzicenus episcopus ordinalur, inde mox a civi- ridem locutu M(Bsi. ad Oauubium siliun relegari
bus pulsus. Scio Socralem et Sozomenuin ad Va- jussil. lmle a barbarie fugaius, CaesareaaiCappadolcniis lempora haec reierre; sed Philoslorgio, uipoie cia*. adduclus esi: civibus vero invisus, quodadversus Basilium eorum episcopum libros^>lim conscnin rebus Eunomianie ociilaiiesimo, magis crcdenp&erat, apud Dacoram vicum uatalem io agris suis
duui; cui eliain bac in parle suffragatur Theodon

473

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I V .

474

(, - esl, dum Arii quidemopinionem aeclaiur: veritalis

Upa
autem doctrinara variia niodis impugnai. Et sacra, *
rum quidera Scripturanioi paruq> omuino peritus
4 , ,
fuil, nec earura inteltigentiam assequi potuil. Ver * borum tamen copia abundans, et eadero assidue
, - repetens, nuoquam proposilum sibi scopum valuit
'
conlingere , sicut manifeste declarant sepieni
. - libri quos in Epistolam Pauli ad Romanos incas, (23) sum e l a b o m i i . Quamvis enim in ejus interpre. \ tatione mulla consumpseril verba, insiilutum
taroen Aposloli nullalenus est assecutus. Uujus, modi suiu eliam caeteri qui circumferuulur ejus
.
libri : quorum si quis experimentuin capere vo (24). . *
lueril, in magna verborum copia miram reperiet
(25), senlenliarum inopiaiu. Huuc igilur Eunomium
, , Eudoxius, u l dixi, ad Cyzieenae urbis cpiscopaium
.
promovit. Qui cum illuc venissel, 219
familiari
, sibi arie dialeclica usus, audilorum aniinos coniur. , bavit. Unde lumullus Cyzici exorlug esl. Tandem
, (26)
vero Cyziceni, cum inanem verborum fjus faslum
, ferre oon po^sent, ex civitate euro ejecerunt. Ille
, aatem Conslanlinopolim profeclus, illic curo Eu . * doxio mansit, et vacans babebalur episcopus. Ve
rum ne obtreclandi causa bxc dixisse videamur,
* , ipsa Eunomii verba, si placet, audiamue quae so . ' pbista? more dtspulans de Deo ausus est dicere. Sic
, * * enim ait ad verbum: De sua ipsius substantia Deus
, . nibil aniplius scit quam nos: nec iila ipsi quidem
nolior, nobis autcm est obscurior. Sed quidquid
. " nos de illa scimus, hoc omnino et ille novit: el
, ,
C coulraquidquid ille ecit, idero eiiani in nobis absque ulla ditcrepaniia reperiea. Has et aJias ejuemodi plures sopbislicas ratiocinationes coutexetts Eunomius, prae stupore errorem suum non animadvertebat. qua raliooe ab Ariaais postea* diacasserit,
dtcemua suo loco.
YALESU ANNOTATIONES.
procul dubio * . Quod miror a Chrlsto(25)
AaGtir. l n
pborsono animadversuni non fuisse. Atqui Epipbacodice Florentiuo scripluro babelur
nius veram ei leclionem coiiiinonslrare polcrat. Stc
.
(24) Tor
ixtoxo- enhn vertit, cum illuc veni$$et elc.
($) . 1n civilibusofficiis ac
.
Male Socrales promotionem
mililaribus, alii eraulin aclu positi, alii vacautes:
Eanomii ad episcopatum Cyztcenum confert in
qui praecincii honore otiosi cinguli dicunlur in
letnporaValenlis Augusti. Eunoinius enim subimp.
codice. Sic tribuni vacanles dicunlur ab Ammiano
Conslantio factus est episcopus Gyzici io synodo
4 onsianlinopolilana, quae Soleuciensem proxiroe MarcelHno, u l illic ootavi. Eodcm modo episcopi
sobsecuu e&t, ul diserle scribit Pbiloslorgius ia vacanles dicunlur a Socrale, qui nudum nomen
libro v, rap. 5, ei Theodoritus in libro u
Histo- habebant episcopi, absque Ecclesia, absque clero
ri<r, capp. 27 et 29, qui res Eunomii longe accu- el populo cui praeessent. Cujusmodi fere sunl qui
raiiits seripsere quam Socrates, Certe Valentis bodie vocantur episcopi tit partibus infidelium. Tatetttporibus Eunomius in exsilium missus est a lis igilur fuit tunc Eunomius, CUID a Cyzicenis
expulaus, manerel Conslaniinopoli apud Euduxiora.
Valenle, eo quod lyranno Procopio favisse dicereIpr, u l iradit Philoslorgiua. Tanlum abesl u l Cy. Quod contigil Consianlii lemporibus, non autem
Valenlis, u l Iradit Socrates. Porro pulso Eunomio
ticeno epiacopalu donalus tunc fuerit. Socralis
Eleusius, ut verisiraile est, priaiinaui sedeio recuerrorem seculua esi Sozoinenus in libro v i , eap. 8.
peravit.
(25) . Scribendum est
9

VARIORUM.
tlegere permissusest, ubt grandaevue morilur, circa
aan. 594. l n vivU enim adhuc eral cum Hieronymiis Catalogum auuni de scriploribus clauderel.
(Guil. Cave ad ann. 560, pag. 469. Apud qiteni vide
Etiuouiii Apologetici, in quo adversub SS. Trinita-

lis dogma dispuiat, Proloffum et Epiloguro, una

ctim fidei confessioae Gr. Lal. Alleram eliam ftdei
exposittonenf dedil Cl. Valesius aonot, i n Socr. Iib.
v, cap. 10.).

SOCRATIS

i75

476

. .
CAP. V I I I .

De oraculo quod in lapide incito invenlum e*f, tunc *)*cum Chalceetonos muri ob iram Valenlis Augusti * *
.
deitruerentur.
, *
Siiperato Procopio, imperator muros urbis Cbalcedono*, qux ex adverso Byaanlti sita est, dirui . , ,
jussit. Id enim se facturum juraverat, proplerea
quod Cbalcedonii a partibus Procopii siantes, pro-
, ,
bris ipsura et conviciis appelieranl, et Iranseunti
(27).
civitaiis suse portas ctaitaerant. Haqtie ex imperatoris mandaio muri urbis destrucli sunt, ei lapides *
ad thermas publicas Gonstaminopoleos quae Gon- ,
(28).
sianliana? dicuntur, transvecli. In uno auiem ex
, .
iis lapidibus reperlum esl incisum oraculum, quod
jamdudum 220 quidem illic abscondilwtn fuerat, . , ,
tunc vero prolalum est io lucem. Id oraculum prae- ,
dicebat, tunc cum aquaruro copia snppeieret civi- . lali, fore ut rourus quidero urbi serviret : innume- , \ rabiles vero barbarorum genles posl vastatas inv- , .
perii ftomani provincias, et post plurima perpetrata
, ,
mala, ipsae quoque tandem perirent. Sed nihil obstat .
quominus ipsum eliam oraculum studiosoruui gralia bic adjiciamus.
Tempore quo liquidas agitabuni urb4 cAoreaj,
Livtaque subiilienl hilarei per compila nymphm,
Ac funetta dabit muru$ munimina thermis :

"

%

VALESll ANNOTATIONES.
(27)
.
Malim scribere
, quod et in versione mea sum secutus.
Gscterum Chalcedonenses ob iUani defeciiooero, noa
solum moenium suorum subver<ione multali sunt,
veram etiam bac infamia nolaii, ne quis unquam
Gbalcedoneiiftium ad ullaro adminislrationem pro- C
uiovereiur. Testaltir id Isidorus Pelnsioia k i libro
l , cpislola 485:
. Scribe meo periculo . flam
Gartiiaginenses niliil facttint ad bunc locum, quipy- qui non essenl subjecli Orienlis imperio, de quo
i l i c loquiltir Isidorus.
(28) .
De his Ihermis Gonslaniianis loquiiur eliaro Sozomenus in
lib. VIII, cap. 22. Eranl aulem in regione decima
urbis ConstantinopoliUnae, utdocet vetus descriplio
urbis illius. Ammiamis quoque Marcellinus in libro
xxxi, lavacmm a Valente apud Constantinopolim
rxstruclum esse scribil ex bpidibus murorum Chaiccdonensium. Veruru Cedrenus et Zouaras ex bis
lapidibue non lavacrum, sed aquaeduclum aediAca
tuin essc scribunt. Qu inter se non pugnaiit. Ad
lavacrum enim necessarius ftiit aquaeducius. Opus
sane intinurabile, cujus mciuiiiit Tbemisiius J n

oralione drcennali ad Talentem, ei Grogoriua Naxianrenus in oratione25, qui bunc Yaleolis aquav
ducium, subterraneum et aerium fluviom eleganter
appelial. Ita eiiam Tbemisliue tu Amatorio, sea De
regia pulchritudmc ad Cralianum; cujus locum bic
apponam < libentius, quod nondiim ediia est IKPC
otalio: ,

\ ,
, , , ,
, elc. Porro apud Socralem libeniius legerem , quam
. Naoi Constantianae tberraa? a Conslanlio imperalore anliOcalai eiint, u l nonen ipsun i n dicai. Carosianx vero a Valcule absolutae sunt c i
dedicaia posleoiisulalura Graiiani I I I el i E q u i t i i ,
agenle praefeclo urbis Gonstanlinopolitanae Yimlalonio Magno, u l scribii Idalius in Fatlit ei aoclor
Chronki AUxandtinL Sic auiem dicie suai a Garosia Valeuiis iilia, ut ies4aiur Sozomcnua in libro
sexio. Erantque in regieite urbis seplima, u l docet
Deacripiio urbis GonsianliDopoliUD.

TARIORUM.
e

. muri$ Chal'
cedottos piobra tit eum jaciebaiitur, el injurio$e com * ,
peliabatur ui Sabaiarims. Esl autem Sabaia ex Aor-
deo [rumcnto in liquorem conver$i% paupertinus
in Illurico (uade orlus esl Valens) potu*. (Am. Mar ,
ccllinus, lib. xxvi, cap. 8.)
\
, ldem raemoral Am. Mar '
cellinus inilio libri xxxi, his verbis: Cum Chal ,*
ccdonut tubverUrentur velere* muri, ut apud Constanlinopolim tdi/icarelur lavacrum, ordine retoluioVide eosdero versus apud Zooararo, Gedrenum c t
laxorum, in quadrato lapide qui Hrhclura lalcbut Nicepborum Callislum.
. Conslanlinopoltm intclligil, quae i n
.in media hi Grasci vtrttu inciu rtperli iunt futura
piene pandentes. Tum versus rccilal; quos, qtie- Ojaculi prituo versu vocatur, *
niatn a Socratlcis in phiribus diOerunl, buc Iran- \V. LowTn.
scribeiuus.
u

477

HISTOIIIA EGCLESIASTJGA. -

LIB. IV.

478

h
,
, ,

^
6ta6drra
,
uv4t*4ir
,
"
, .
,
.
. 61 ,

^ *
, .
.
! , (29)
(30) ,
.
'

Tunc populi innumeri variit gtntibut orti,

Immiiei animis, et MTVO robow freti,
Trajicient armit htri speciosa flutnta,
YaslAbuntque agrvs Maeso* alqut arv* Sctjtkarum.
Au ubi Threiciam alttiprml, majora paramui,
Hic illos Falum et Marlis violeniia itilet.
Bujusmodi fuit oraculum. Poslea autem contigit ul aquaeduclus a Valenle xdificaius, roaximam
aquarum copiam urbi Conslanlinopolitana? praberet : ac lum deinum gentes barbarae concilaue
sunl, ul iofra dicluri sumus. Sed et alio modo hoc
oraculuma quibusdam exposilum esse accepimus.
Gum enim aquaeductus ilie in urbera perductiis
essel, Clearchus, praefectus urbis, in foro quod
Dunc Tbeodosii dicilur, ingens lavacrum aedificavil, quod , id esl copiosa aqua, appellalum fuil. Gujus rei gratia civilas festum diera
summa bilarilate celebravit; atque hoc est, i n qitiunt, quod in oraculo dicilur :
agilabunl urbe choreai,

" .
Lwtaque sxbsilient hilares per compita nympha.
,
Veruoi ea quae ad exittitn oraculi pertinent,
. , - paulo post evenere. Tunc temporis vero cum muri
deslruereulur, cives ConstanliuopolUani impera. torera rogarunl ut ab illorum destruciione absti
nere vellel. Idem quoque postulabant Nicomedienses
; . et Nicami, qai hujus reicausa ex Bitbynia Gonsian, . tinopolim veneranl. luiperalor vero ulpole ira i n , ,
credibili succenstis, aegre quidem suppltcaiiliuni
. preces adniisit. Verum u l juramenlo quo se ob , glrinxerat, gatiefaceret, eimul d i m i 221
mnros
, C praecepit, el ruinam illorum aliis parvis lapidibns
.
instaurari. ftaque nunc ceroere e&i in quibusdaro
.
parlibus maronim, ingentibus ac slnpendis lapidibu* opus vilis glructur quae tnftc facla e t i , ifnpositum. Sed de rouris ^Ghalcedoniorum baec dixisse
suflkial.
CAP. )X.
* *.
' ,
Quomodo imjHrater Yaknz Novatianos, qwi eonsubilantiath doctrinum perinde ac Calholia tuebantur,

pcrteculus I U .
.
Cseierum imperaior cos qui consubstaniialis
,
fidem proiilebajatur, persequi non desiitil. Veniai
, *
. ' , - et illos expulit Gonstanlinopoli, et cum illis etiam
Novalianos, ulpole idem cum illis senlicnles :

. , quorum eccleeias etiam claudi jussii. Sed ei cpiscopum ipsorum, Agelium nomine, exsilio mtttlari

, - praecepil : virum qui jam inde a Conslanlini tem, . poribus ecclesiis illoruin prsefueral, et vitam plaiie
, , aposlolieam duxeral. Nam nudis pedibus perpetuo
.
incedere solitas erat, et una tantum tunica nte ,
batur, servans praeceplum Evangelii. Porro prinVALESIl ANNOTATIONES.
(29) . Hic est
raefuisse signiOcal. Fuit autem prxfectus urbis,
Dearchns, qiu postea constil fuit cnm Hicbomere,
[odeslo el Arinthato consuiibus, ul discimus ex
priDcipatn Tbeodosii. De eodem loquilur Eunapius codice Theodosiano.
in Vita Maxiint Philosopbi. Et primum qaidcm
(30) .
Nympbaeum vocat CeAtlai vicarium fuisse dicit tempore belli Proco- drenos ac Zonarag, Difleruni autem nympba?a a
p l a n i . postea vero proconstilem lotius Asise a Va- tbermis, u l patet ex Oescripiione urbie Gonalant n i e facluui.ob e^regiam operam quam bello Pro- tinopolitana?. Naro nympbaea quidem sunl Nyracopti navaverat. Sunl ad eumdem Glearchum epl- pbarum tompla, foalibos amienig irrtgua, ttt oiiin
fciolae Libanii comptures in libro quarto el quinlo, notavi ad AeaaiiaDom Marcollinoau
qnibtia cum magnopere laudat, et Asiie cum inipcrio

SOCRATIS

75

CAP. V I I I .
De oraculo quod in lapide incito inventum est, tunc
cnm Chalcedonot muri ob iram Valentit Augusii
detlruerenlur.

Stiperalo Procopio, imperator muros urbis Chal

cedonoe, quae ex adverso Byaantli sita est, dirui

jussit. fd enim se facturum jtiraverat, propterea

quod Ctialcedonii a partibus Procopii slantes, pro-
brie ipsum et conviciis appetieranl, el iranseunti

civitalis suae portas ctauseranl. Ilaque ex inipera (27).
toris mandalo rouri urbis destrucli sunt, ei lapides
<
ad therraas publicas Conslaininopolcos quae Con- <
slantianas dicitntur, iransvecti. In uno aulem ex

iis lapidibus repertura est incisum oracnlum, quod

jamdudum 220 quidem illic abscondilum fuerat,

.
tunc vero prolalum esl io lucem. Id oraculuin pra>
dicebat, tunc cum aquaruro copia suppeleret civi
lati, fore ut rourus quidem urbi serviret : innume-
rabiles vero barbarorum gentes posl vastatas inv- , perii ftomani provincias, et post plurima perpetrata
, '
mala, Ipsaequoque tandem perirenl. Sed njbit obstal
*
quominus ipsutn cttam oraculum studiosoruui gralia bic adjicu
Tempore quo liquidas agitabunt urb* chortat,
Ltelaque subiitient hilares per compita nymphm
Ae funetta dabit murus munimina thermit :

'AAX cr:

Kal rt
%

> K b

VALESII ' ~
.aipserii,
(27) .
Malim scribere
^ insenstis
; quod el in versiout mea sum geculus.
CaHerum Cbalcedooenses ob illam defeciieoera, non
.Maea tyrann
soluin moenium suoruni subver<ione multali sunl,
oqaoi fuisi
\eram etiani bac infamia notail, ne qtiis unquaut
j a l a t * fueri
Ghalmloaeimium ad tillan adinirtislrationem pro- C
Procopii, sic
utovereiur. Teslalur id Isidorus Pelusiola in libro
toos, eaus in
1, cpislola 485: :.
mm ease,
. Scribe meo periculo . ,
imperiuro adi
Cartnagineiises nibil laciunt ad buuc locum, qn toco gcribend
* qui nou esseul subjecli Orienlis imperio, dc ,
(52)
i l i c loquiiiir lsidorus.
.
(28) .
De bU *
niauis eoim
mis Conglanliauis loquilur eiiam Sozotmm^
galalio consu
lib. viii, cap. 22. Eranl auteiu in regione
AugosU fliius
urbis Conslaniinopolilauae, ut docet velus J .
Kraaamo Nob
urbis illius. Amimamis quoque Marcellimihbut *{ e
x x x i , Uvacruai a Valenle apud Constair
VulemtU, die
rxslruclum esse scribil ex laptdibus n u n ^
eduiooe J
tedoiiensiuni. Veruni Cedrenus et Zonai
s / i fmUnii
lapidibug uoo lavacrum, sed aquaetlnctu'
iiuscripto
tmii esse scribunl. Quae inter se IK>U p>
ittooKtes ol
lavacrum eaiiu necessariu& fuit aquaetlu*
t i i , Aliu
sauo ineiouiabile, cujus meiuiuit TUc
;im bori
poiesi
- csi Gral
nno &
.
*
fisse V
cedouoi pivbrain enm jtciebaittur, et i "
'<nnes
pellabatur m Sabaiarimt. E$i autem S *
, aiiB
deo frnmtnto iti Liquorem cimvcrsi*
in lllurico (unde orlus est Valensjpoi"*
cellinus, lib. xxvi, cap. 8.)
. Idem memor.
eellinus inilio libri xxxi, bis verb.ccdonus tubverterentur veieres tnuri,
stantinopoltm idificareiur lavacritm*
taxorum, in qmdrato lapiiie aui *'
w media, hi Grmci venut incibi *
pandente*. Tuni versus re^
liiain a Socralicis in pluribiis difl^scribciuus.
m

 c
,

, ECCLESIASTICA. L I B . IV.

', *\ Mktuni igiiur Easlatfaram Setasliae e n i i c o p e , qui

*- 884J
saepius deposiUis faerat, Siivanam Tarsi
\
Cilicia, el Theophilum Gastabalonim, qeae eliani
Ciliciae urbs eet : mandanlque m in fide dissenlrant
a Liberio, sed cum Ecclesia Romana coaiiminioineant, fidemque consubstantialis coneengn
mfirmenl. H i ergo com lilieris eorom qui
>b Acacio dissenserant, Romaro veneratorem quidem ipsuro adire eis non
bollo eonlra Sarmatas districta*
Liberio vero lilleras suas
lidem eos admiitere re. posi, i . . . ,
'im illos essc dicen*,
a m

- >v
,;
.,-.
:,

jin Gratianuu
Hicaenam
.0 Kalendas
sipuisse, et
. . i , quo Valenliniantit
re, terrae motus in Biit
beui subvertit, die quinlo Uiu*
crat duodecimus a ruina urbia
8 8 8
multo port alio terne moiu magaa y+u ^
mae in llellesponio corruil. Quae licet
^
lauien melus, necEudoxium Arianonim C f M t w ^
nec Valentem imperalorem subiit. Neqae 4*^.
de&titcruiil a persecutione eorum qui ab iptt*
scDliebanl. Hi porro terrae moiua signa qusdam

VALESU ANNOTATIONES.
' , , \ . Et
,^
n-liqua. Praeterea caedem patilo post:
Procopii, ortu ejuadem Q \ , \ 7. quo apparct unum eumdemque esse
iii) esse a Deo affirmal Tbe. . . Cerie Valenlinianus junior de qtto Tbemislius ulrobique loquilur; ac proinde
iio ci Dagalaifo consulibus, die 15 Valentinianum juniorem, quem in exhortalione illa
Tliemistitis alloquilur, euin ipsuni esse Valenlis
i.irias, IIL legtiur in Fastis Idalii et
Ale.xandrino. Quo anno Procopius untcum filium. Caeierum hic Valentinianus junior
N.ilente superatus esl die 6 Kalendas alio nomine eliam Galates dictusest. Sic enim eum
.ii usdetn Fasiis babetur. At si Valenti- appellant Socrates atque Snzomenus. Ac Sozomenus quidem in libro sexio capile decimo quinlo
Mimor Valentiniani senioris fuissel IIiiis nihtl significasscl Vatenli. Deinde diserte afiirmat Valeuli nnicum fuisse filium ex
Dotninica uxore, nomine Galalen. Guni igitur coniiinianus Valentiniani senioris revera
' in Orienle versalus est? Quouiqdo stel ex iis quae proxiine dixi, Valenlinianum nobilissimum Vatenlis filiuin fuisse, unus idemque sit
nqiiam peregrinalioiiem a paire mitli
. mfans? Nam Valcnicm in expedilione necesse esl Valenltnraous el Galates. Eqnidem cremiaiusesi, lesle Tliemisiio non procul diderim Galalae cognomentum puerum indilmn
. -us orationis. Denique constat ex ora- fttisse ex eo qnod in Galatia nalus sit, tunc cum
Valens adversus Procopium belluiu gererel. Porio
,! iiiiali Tbemislii sub linem, Valenli
Sozomeni ac Socralis crror ex eo manasse mibi
unicuui, lunc cum quinquennalia
videlur,quod duosValenlinianos juniores, allerum
<: vsi anno Dominici natalis 568. Cum
>> scqticnle Valenlinianus nobilissimus j) Valenlis, alterum Valcntiniani seuioris Qlium inler
>.<< ius fueril io Orionle, alius polest se confuderunt, et ex duobus iinura fecerunl. Pu(juam Valenlis filius. El Tbemistiua qui- tarunt enim Valeniinianum nobilissimum, aui consul fuil cum Viclore, eumdem esse cum Valcniti ralce oralionis qtiinquennalis, poslquam
niano juniore, <jui posl mortem palris sui Valeni.. unico Valenlis lilio loculus esi, haec subjicit
liniani senioris imperium lenuit cum Graliano. Sed
u.i : ' , \
hunc errorem jain pridem refutavi in annotaliuni . In exborbus ad libruui xxx Aiumiani Marceiliai.
laioue vero quam aunosequeuii dixil Valeniiniano
jtmtori, iisdeui pcue verbis pueruiu alioquitur:
VARIORUM.
Irov Io6iarov. Auctor Gbronici servat, ideoqne alia occasione dicta. (Ant. Pagi, ad
Vis constilibus scribil, Deum Con- aon. 367, n. 4.)
. Nicomedia lernr
\nem saxeam Heplume mente De. Idatius in Faslis dicil id con- rootu cecidil die 9 Kal. Sept., o l teslalur Idaiiug
ini consulibus, die Nonas in Faslis, el Aminianus, lib. xvn, cap. 7, contulaiu Datiani ei Gerealis, auuoGbr. 558.Vide supia
Grcgorii Nazianz., Dc plaga
lib. n , cap. 59.
inlus^ lanc in rem c i u i , a
) composita, u l Niceia* ob-

S0CRATI5

*79

cipts iram adversus Novatianos repressit vir qui- , *

dam, religiosus simul ac diserlug, Marcianus *
ftomioe ; qui prius quidem in palalio miliUverat
tunc vero ecclesiae Novatianorum preabyter faclus, , ' \ grammalicae artis praecepla tradebal Anastasiae et , *
Carosae Yalenlis filiabus : quarum noinine balneae \ (51)
publicae a Yalente exglrucia? Constaiitinopoli eliam- .
nom cernuntur. Hujus igiiur viri aactoritate ac ,
, .
reverenlia, Novatianorum ecclesiae cinn altquandiu
' ,
clausae fuissent, denuo reseraiae sunt. Nec tamen
ab inseclalionibus Arianorum pcnitus immunes . * ,
manserunl Novaliani. Oderant enim illos Ariani, .
proplerea quod Homousianos, ulpole idem cuin
. .
ipsis sentientes, amore et benevolenlia proseque-
reotur. Hic per illa tempora rerum gtatus fuit. ,
Sciendum porro est bellum adversus Procopium .
lyrannum consulalu Gratiani el Dagalaift sub flnen
uiensis Maii coofectum fuisse.
9

aaa GAP. X.

. 1'.

Quod imperator Valentinianus filium genuit Va,

Untinianum, cum Gralianum filium anle impe.

rium $u$cepisset.
,
Sed paulo posi boc bettum, iisdem consalibus, \

, (52)
Yalenliniano Auguslo in Occidenlis partibus naius
VALESH ANN0TAT10NES.
r

aasumpgorii, quod Gonslanlinus ei dare cogKabot,

(51) Qr ' . Falsi consensus acceseisset Licinii. His ralionibos
sura esi quod ait Socrates, Anastasianas balneas
uae eranl Constantinopoli, iia dictas fuisse ab impulsus, Bassiaoum Ga&arem appellavi, quem
nastasia Valeniis iilia, el a Yalenie aedifkatae. tamcn lyrannum potius, nec legilimum Caesar^gi
Imo a Conslautino Maximo aedificaUe sunt, et ex C unquaiu fuisse faleor. Porro cum Anasiasiana>
balneae fueriot Constantinopoli aole tumultum
aororis ipsius nomine Anaslasianae appellalae. Docet id Ammianus Marcellinus in lib. xxvi, ubi ty- Procopii, sicul ex Ammiano Marcelliuo osieodiraunidem Procopti describit: Idem Procopiui ot- mus, saiis inde colligittir eas a Valente exalructa&
duclu* in cogiiationet varias, Anastasianai balmat non esse, qutppe qui eo tempore recens adhue
peiit, lorore Constantini cognominatas. Ad quem imperium adminislraret. Gaeterum in boc Socraiis
locum jam pridem notavi Anaslasiam Conslanlini loco scribendum est .
aororem nuptaro fuiase Bassiano Caesari. Exgtiiit
(52) ,

postea io Brilannia vir quidaro nobilig aique eru- . Errat bic graviler Socrales. Valeottdiliis, qui banc ineani annotationem reprebeiidtl, nianus eoim junior qui oatua est Gruliaiio ct Dact Bassianum Cuesarem fuisse perlinaciler negavit.
alaifo consulibus, non Yalenliniani. sed Yaleniis
Quanain igilur ratione moius id atfirinaveriin ,
lUgusli fllius fuit. Id docet aperte Idaiius in Fauh:
paucis hoc loco dicam. Cum imperaior Gonsian- Graiiano Nob> Dagalaifo con$ulibut. Hit conwlinus, victo Maxeniio, Conslantiam sororeiu suam Hbut nalut e*t Valentinianus junior, filiut Augutii
nuptui Iradidiggel Licinio, paulo posl reversus in
Vatenltii die 15 Kalend. Februariat. Scio quidem
Gailias, Goiisianlium fralreiu gtium ad Licitiium
in edilione Jacobi Sirinondi vulgo legi, ftliui A M misil, suadens iil Bassianug Gaeaar fieret; cni nu- gutli Valeniiniani. Yerum in vetusiissimo codice
pla erat allera Consianlini soror Anaslasia. Sed
manuscriplo collegii Glaromontani. f x quo Jacobus
Licinio tatia [ruslranle, per Senicionem Battiani
Sirmomlus oliin bos Faslos edidil, diserle scriplum
fralrem, qui ipsi fidu$ erai, in Contianlinum - p Uivoni, filiut Augusli Valenti$. Sed praHer lestilianui armatur. Qui lamen in conatu deprehensus, monium borum Faslorum, raultis aliis argumentia
Conslaniino jubente convictus el ttraiut est. Cum
eviiici poiesl, Yaleniiuianum bunc jnniorem, qui
Siniciut auctor insidiartim poicereiur ad panam, naias est Gratiano el Dagalaifo conaulibus aimo Ircnegante Licinio (racta concordia e$t. Ila legilur in
cetilesimo sexagesinio sexto nalaiis Oominici, fiexeerplis de Vita Gonslanlini, quae olim edidi ad
lium fuisse Valenlis Augusti. llic enini ipse cat, u l
calceui Ammiani Marcellini. Ex quibus iia con- inler omnes conslal, qoi poslea cousuf fuil curo
cludo, primum quidem Gonglanlinum apud Lici- Yictore, anno Christi 569; et cui Tbetnisliua oranium egisse ut Bassianus Caesar fierel; deimle tionem consularein dtxit, quae bodieque exstat sub
Bassianum a Licinio sollicilalum, non soluiu con- boc l i l u l o : . Porro
apirasse advcrsus Gonslanlinuui, sed eliam bellum In hac oralione Tbemialius passiin Yalemem Va*
ei inluhsse. Tyrannidetu ergo Bassianus arripuerii lentiniani bujus palrem, et Graiiaiitiui . i d
necesse est, ac proiude Cxsaris aoiuen per viiii est pairueieui appellau Exempli graiia, pag. 253,

YARIORUM.
%

t Ev

.
Procopius lyrannue his consulibas victus in Pliryia Salaiari ad Naeoliacn,iuierreciuaque,Aniiuiano
b. xxvi, cap. 9 ; Zosimo, lib. iv, p. 759, ct llic-

ronymo in Cbronico testibiis. datitts in Fastie etnn

oppressum scribit sexio Kalendas Junias: in ano
cum Socralc conscntit. ( A n t . Pagi, ad ann. 36b%
n . 2.)

181

UISTOKIA ECtLESiASTlCA. -

LIB. I V .

4*2

. * estfilius, pairi cognoroinis. Nam Graliantis diu

anlequam imperiura suscepisset, ei natus fuerat.
.
CAP. X I .
. '.
J7epl

- De inHsitatce magnitudinh grandine aua> eecidit
ccelo, ierrx molibus per Bellespontum ae
JiUfK,
Biihyniam.

61 , \ Sequenle anno, Ltipiciho et Jovino congulibue,

sexto Nonas Julii, grando immenaa? magnitudinis,

, , instar lapidum cecidil Constantinopoli. Hanc autem
. grandinem ira Dei immiasam esse mulli dicebant,
', eo quod imperator complureg sacerdotes qoi Eu , - doxio coramunicare nollent, in exsilium miserat.
. Non mullo post, iisdcm consulibus Valentinianus
( , filium suuin Gratianuin imperatorem renuntiavit ,
, JJ die nono Kalendas Seplembres. Sequenle autem
anno, quo Valenlinianus et Valens iieram consulet
.
, fuere, lerre moius in Biibynia factug Nicaaam ur , beiu subvertit, die quinto Idua Octobris. Annug bic
,
erat duodecimug a ruina urbis 223 Nicomedlae. Nec
'.
mollo pogt alio lerrae molu magna pacs urbis Ger .
mae io Heltesponio corruil. Qiue licet fierenl, nullus
, '- tamen meltis, necEudoxium Arianomm episcopum,
. nec Valenlein imperatorem gtibiit. Neque eniin
, desliierunl a perseculione eorum qui ab ipsis dis~
* ,
scnliebant. Hi porro lerrae molus gigna qtuedara
VALESU ANNOTATIONES.

* , , . Et
, et reliqoa. Preterea caedem
paiilo post:
alouo Inlerilum tyrannt Procopii, ortu ejugdem C , Valentitiiant gignincalam esse a Deo affirmal Tbe- . quo apparet unum eumdemque eage
RriaiHts, pagina t54. C.erie Valentinianus junior de quo Tbemislius ulrobique loquitur; ac proinde
natug eat Graliano el Dagalaifo consulibug, die 15 Valenlinianum juniorem, quem in exborlalione illa
Kaleod. Februarias, u l legilur in Faslig Idaiii et Tbeinisliiig alloauilur, euin ipsiim esse Valenlts
io Cbronico Ale.xandrino. Q110 anno Procopius unicam filium. Gaeierum hic Valentinianug junior
lyrannus a Valenle guperatus est die 6 Kalendag alio noroine etiam Galaies dictus eai. Sic enim eum
Jaoias, u l in iisdem Fasiis habetur. At si Valenti- appellant Socraies atque Snzomenug. Ac Sozomeflianus bic junior Valenliniani seniorig fuisset i i - nug quidem in libro sexto capite decimo quinto
Kns, eju* ortug nihil significassel Valenli. Deinde diserte afurmal Valeuli unicum fuisse fllium ex
i bic Valenlinianua Valenliniani genioris revera
Dominica uxore, nomine Galaten. Cnni igitur coufltius fuil, cur in Orienle versatus est? Quouiodo 6tet ex iis quae proxime dixi, Valenlinianum nobita lam longinquam peregrinntionem a paire milli lissimum Valeniig ftlium fuisse, unus idemque sit
polofi adbuc iofang 7 Nam Valcntcm in expedilione necegge est Valentinranus et GaJales. Equideni creGoihJca comiiatus esi, leste Tliemisiio non procul diderim GalaUe cognomentum piieruro indhuin
ab initio btijus oralionis. Denique constal ex ora- fuisse ex eo quod in Galatia nalus sit, tunc cuio
tiotie qutnquenuali Tbemistii gub Hnem, Valenli Valens adversus Procopium belluai gererel. Porro
filiam fuigge unicum , iunc cum quinquennalia
Sozomeni ac Socraiig crror ex eo manasge milii
agerel, hoc esl anno Dominici natalis 568. Cum videtur, quod duos Valentinianos junioreg, alleruiu
igiiur anno sequcnte Valenlinianug nobtliggimus D Valentis, alterum Valcntiniani eeuiorig Qlium inler
consul factus fueril io Oriente, iioft aliitg potest se confuderunt, et ex duobus unum fecemni. Pubic csse quam Valentis filiug. El Themigtiug qui- tarunt enim Valenlinianum nobilissiraum, qiii condcBa io calce oralionis quinquennalis, poslquam
gul fuit cuin Viclore, euindem egse curo Valcniide illo unico Valenlia lilio locutus esl, haec subjicit niano juniore, (jui post mortem patrig giii Valenm b a : "Ov , liniani senioris imperium lenuil CUIII Gratiano. Sed
. exhor- bunc errorem jam pridem refuiavi in annolalioniuitotie vero quam anno sequeutl dixtlValentiniano
bus ad libruui xxx Amiuiani Marcelliui.
juoiori, iisdem pcne verbis puerum alloquitur:
VARIORUM.
*
.
Auctor Cbronici aervat, ideoque alia occasiooe dicta. (Ant. Pagi, ad
AlexaiMlrini sub big consulibua scribit, Deum Con- aon. 567, n. 4.)
. Nicoroedia lerrar
itantinopoli grandtnem $axeam deplttitse menu boc esl, Juiiio. Idatiug 111 Fagtia dicil id con- motu cecidil die 9 Kal. Sept., ut lealalur Idaiius
ii^lsse siib hujus anni consulibus, die 4 Nonat in Fagtig, ei Aininianua, lib. xvn, cap. 7, conauJkilat Porro oralio Grcgorii Nazianz., De ptaga
laiu Daliani el Cerealig, amioGhr. 558.Vide aupra
lib. 11, cap. 59.
andini$ quam Baronius^ lanc 111 rem t i U l , a
regorio jaio epiacopo compoaila, ut Nicelag ob

4S*
483
SOCUA
esse videbanlur pertnrbationis Ecclesiarum. Ac *
mulli quidem sacerdotes exsilium ejecti sunt, .
gicul antea dixi. Soli laroen dWina quadam pro- , .
videalia, propler eximiaiu sui reverentiam exsi , ,
* , *
liuro passi non gunt Baailius atque Gregorius :
quorum ille Gaegarex Cappadociae eral episcopus : ,
hic Naiianzi,orbls exigua* qu& in vicinia Cfesareae . (35)
siia est. Sed de Bagitto ei Gregorio uberius postea '

dkemas.
. ,
.
CAP. X I I .
. 1 \
Qnomodo Mtcedoniani propur imperaiorii advertu*
, \
Jtepl

ipso* vioUniiam in anguslias redacti, mitta ad

'
,
Liberium Ronianum episcopum tegalione, fidei
.
consubttantialis
subscripurunl.

GaHerum curn Homousiani lonc temporig gra, vissime vexatl fugalique eseenl, denuo persecu * ,
lores adversus Macedonianos grassari ccepere. Qui
,
metu magi quam violemia constricti, per singulas
civiiates uliro cilroqno legatos inier se mieerunl, ,
significantes neceesario confugienduai esse tum ad ,
" . '
fralrem imperaloris, tum ad Liberinm Ronian
urbis episcopum, eorumqae fidcin ampleUendani , . (54) , potiag oaam ut cum Ettdoxto couiiminicarent.

VALESH ANNOTATIONES.
ad Daroasiim. Liberiua enim cx bac vila mipravit
(33) .
Basilias episcopus
Caesarea? in Cappadocia facuig esl aimo Cbrisii anno Gbriaii 367, Lupiciuo ei Joviao cooauhbus :
Ireceniesimo sexagesimo nono, u l recle observavit eodeinque anno Damasua sedere coppii. Atqul leBaronius. Socrales tamen episcopatnni Basilii paulo gali Macedonianonim, ildei gti libellum obtulevetusliorem facere videlur. Gum eniin hoc loco ea rutil Liberio, ei ab eodem Liberio lillerag ad guog
rcferal q u gesla gunl Yalentiniano iierum et acccperunt, ut referl Socrates boc loco. Noa i g i migga esl ba?c le^alio. Ego vero baoc
Valente Ueruin consulibus, qui aunus GbrisU G tur aono 368 m'
legalioneni libenlius coniulemn iu anoum C b r i trecenlesimus sexagesiinus ociavus, Basilium jani
Hi 5ti7, tdquc adversits Baronium bac raliooe couluin episcopum Caesarea* agnoscil, et Gregoritnn
Naziaiizi. Caeierum quod ad Grcgorium speclat, cludaui. Faleiur Baronius Elpidium presbyierum
mauifesle fallitur Socrates. Non enim Nazianzi, scd urbis Roiuie una cum EusUlbio ei collcgis ejus
Sasiinoruin episcopus eo lempore a Basilio faclus miastiin esse ad lllyricianam syuodqm, cujug gynodicam referi Tlieodoriliig in libro iv UUtorim
esl Gregorius ; qucm lamen episcopaluro niinquam
gessil, ul ipsetuei leglalur in eptslolis. l n Gariui- ecclesiatiica*. Alqut Ulyriciaua gynodug r u i Elpintbus vcro de V i u sua aperte querilur de Basilio, diug ei Eusiatbius Sebaslenue inleifuit, collecia est
anno Glirisli 567, aul 568, ut paiel ex inscripiiooc
qui cum eexaginla gub se baberet episcopalus,
vilis oppiduU Ecdesiara ipsi coinmendavissel, laui- episiolaj quaui Valenlinianug nnprralor scripsil ad
episiopos Asi, u i gyuodum illara conflnoaret.
elsi ipse nihilo inferior essel Basilio.
(34)
.
Baronius ad Ilunc enim liiuluoi babel imperialis epiglola : VaannumCbrisli 365 reprebendilSucralem,quoJbanc ieiUinianus, \'alen$, el Graitanut Awgusti epitco*
Macedonianorum legationem ad Liberium papam,
ifc, elc., ut lcgere esl apud Tbeodoritum in dicio
cujus princeps fuit Eustaibius Sebaslenus, confeibro. Aiqui Gratiauus a paire Auguglug nuucuparat in ahnum Gbrisli 568, quo anno Valenlinianug lus est, Lupiciuo el Jovino cunsulibug. Kalendas
et Valens iterum consules luere. tpse duobus po- Seplenibrig, o i prxlcr Socralcm docet ldatiug i n
lisgimum argumenlis imiixug, missam esse cenget Fasiis, el auctor Cbroniti Alexandrini. Proinde s i
anno Cbrisli 565. Primiim enim Euslaibiug cum lllyriciana syoodus eodcm anno conligil, quo
collegig missus est legalus a synodo Lauipsacena
legatio illa Macedonianoruru, oinnino MacedooiattoAtqui gynodus Lampsacena congregata est anno
rum legalio confej enda eril in annum Gbrigli 567 + \
Gbrisli 365, seplem annis posl synodam Seleucienquo aiiuo Liberius iu vivig csse deaiit ineunie
sein, ut tesiatur Socrates. Gerie legati in libello Septembri. Potuil igitur Eustalbius euui adire
ftJei quem obtulerunt Liberio, diserte proiilciitur mense Junio, el ab eodeni liitcrag accipere roeiise
se legatoa esse a gynodo Lampsacena, ejugque Augusto. lilyricianaiu aulcin gynodum eodem anno
synodi liiterag ad Liberium aflerre. Deinde si haec niense Sepleuibri celebratam esse opinor, quara
legalio Macedonianorum missa essel annoCliri- conflrmavil imperalor Valcnlinianus, Graliaoo ]aui
gti 568, noo ad LiUeriuoi papam oiigga fuiaget, sed
ad Aoguslujo culmen evecio.

YARIOBUN.
* Yalogias notig ad Sozoinoiiiiin l i b . v i , conferendam ease. Sed uirobique perperam. Socap. t l , extsiimat cum Baronio, Sooraiem lega- cratea eaini referl coiiiulaium illum &ecuodum ad
iwnem Macedomaoorajn ad Liberiuiu referre
ea quse cap. 11 narral, qno cjusdem cousulatng
cum consalatu gccundo Valenliniani el Valenlis,
meminii, non vero ad legationem Maccdonianorum
auno 568 gesto; bic aulem eaui i u annura 567
quam capiie prjeseuii narrat. <iuare cura Laoipsa-

4*5

HISTORIA ECCLESIASTTCA. LIR. IV.

18*
, Mkluiii igitar Eaglalftium Sebasli* e p i l c o p m , <pti
~
\
.
i
silfanem Tarel
t
Ciliciae, el Tbeopbilum Gagtabaloram, qnae etiam
, ,
Ciliciae urbe eet : nandanlque ne in fide disgenirant
.
a Liberio, sed cum Eccleeia Ronana comnHinio
mtm ineant, fidemque consubstantialig consensu
' aoo confirmenl. Hi ergo cora Kltens eoram qui
* ,
Setaucise ab Acacio diggengerant, Romam vene (55) nint. Et iraperatorem quidem ipsum adire eis non
*
licuit, quippe qui betlo eonlra Sarmatas districiu*
. , Iu Galliig lenoretur. Liberio vero lillerae suos
porrexeranl. Ille initio quidem eos admittere re ,
. - cusabat , Arianarum partium illos esse dicent,
nec ab Ecclesia suscipi posse, utpote qui Nicaenam
, ,
Udem abrogassent. A l illi se dudum resipuisse, et

, ^ veritalem agnovisse raponderunt: el Anomoeorum
* (56) quidem doctrinam ejiqasse jampridem; Filtum vero
. , - Palri per omnia similem confesaos eaee, nec ulla . 01 lenos differre congub&tanltalem a simili. Qua cum
>, dtxtesent, aenlenliae suae professionera scrtpio com prebensam Liberius ab iis exegit. l l l i ergo libeU
.
. , , him ei obtulerunt, in quo verba eiiam fidei N i , caenae erani ascripta. El epistolae quidem seriptat
tvm ab urbe Smyrna in Asia, tuni ex Pampbylia,
,
. , hauria, ac Lycia, ubi concilia celebraverant, liic
apponere brevilalig studio praHermigi. Libellus vero
^ , *
qwera legali tina cum Eostaihio missi Liberio tradlderattt, iia se babet:
a m

JCvpUp & . .
4* , ! Q
, ,
,
* (37),
9

5 a & p i u 8

f u e r a l i

Domino Jratri el commmittra Liberio.

Enttathiut,
Theopkilut et &Ut*mu$ in Domino S<
Propier insanaa haerelicorum opiniones, qui Ecclesiae catbolicae offeosionis causaw pra3bere nou
cessant, &oa omneiB illis occaaioneui adiwerc
copiealea, profileinur ei asaeveramos aynoduiu
orlbodoxonjn episcoporom quie Lawpsaci et
SoivrDC, aliitqoe in iocia babila t s i ; cujua
synodi legaiioDem obeumes, Uiaa ad iuam bent-

VALESII ANNOTATIONES
. Gausa cur ila loquaiilur
(55) .
Alamannos d i ene debuil potius qoam Sarniatas. Hoc enim tcni- haec egl, quod gynodtig Smyrnensis cl rdiqua? per
pote Vafoaitoiajras contra Alamanaos beHom ge- Ptstdiam et Igauriam, Pamphyliam ei Lyciaro a
Macedoniaiiig celebralae, ad exempluro ac simililureat in Galliis raorabaiur. Sub finem autera iinper i l . ut Sarniatis bdlura inferrel, profectug esi io dinem synodi Lampgacenae composiia? fueranl,
ejugqiie lidem ac doctrinam, lanquam primUiyum
IHyrictim.
exemplar evpresserant. Quamobreia omnes ista
(56) xe . Lego
synodi pro una gynodo gumunlur a legatis Mace , e t c , u l respoiideal ei quod pices6il,
donianorum : et singularum gynodoruro episiolae,
piv, elc.
quas ab iisdem legaus perlalas esse paulo anlea
(57) . Notel
retulit Socrateg, pro una cademqoe airmontur epiboc loeo oledwmig lecior, Eusaatbium, Sitvanutn
glola, eo qnod earadem fldel doclrioatn complmeac Tbeopbilufli, poatqnam de phiribua eynodis locoii stiul, de LanmgaceRa vklelioel ac Smyrneiigi, D renlur. Haec ideo nolavi, quod in vcrgione GbriMhqpt in Lycia, Pampbylia, Pfgidia atqtte Isauria
siopborsoni concla confuga guiit alque inlerpolala.
ccdebraUg, nane lamen dieere ae ab nna gynodo
Longe meliug Epiphaniug Scholaslicus btmclocum
lcfaiog veniege, et unioe gynodi epistolam dHerre.
interpreUlus eat.
o M i lofUttftiur,
RIORUM.
mannm hoc anno cx llalia prope KaUnda$ Novem
ccnn gynodus anno 564 celebrata fuerii, legaii
bret Pariiios venisse, quo anno, ut el duobus
MacedoniaAonini ultra annum 565 iler differre non
consequeniibug, exercitus magnus in GaHfis oppcpoloeruiit, ideoquc existimandum eos gub bujua
situs erat adversus Alemanuos poiissiniom, o l
anni fiaem in Ualiam perveniese. Sozomenus enim
narrat initio libri xxvn. Quare adventog legaiorum
flb. v i , cap. 10, inqnft: Legati cum in lialiam reniwnt, mperaiorem in Qatlxh morari didicerunt, Macedonianoruin ab anno 565 removendus nonest.
beHum gerentem cumbarbam eat accoleniibut. Parte (Anl. Pngi, ad eum annum, n. 5.)
alia Amaiiaaug, lib. xxvi, cap. 5, afflrtnat, Valentit

481

SOCRATIS

48H

gnilaiem, tom d universos l u l i et Occiden- \

,
lis 225 episcopos litteras afferimus, caibolicam
,
fideni lenere el cuetodire, qtiae in sacrosancia synodo N i c n a , temporibus bealae raemotiae Con- ,
\ , \ slantini, a ireceniis decem ot oclo episcopis coraprobaia, bacienus inlegra ei inconcussa perpetuo
pcrmaiifcil: in qua consubstantialis vocabulum adversus pravani Arii doclrinani pie sancteque posi- * \
tum est; siutiltte.r el nos uua cum supradiclie (58) , \ , , (
eauidem fidenj lenuisse ac lenere, el usque ad
\ , ",
exlremum spiriium servaturos esse, ipsi inanu
, ; ,
noslra profuemur; Arium el impiam ejus doclri , ,
nam una cum discipulis illius et eadem cum illo
SLiiiientibus condemiiaiilos; omnem praetereabrere- (59), , ,
, ,
sim Sabellii, Palropasaianos, Marcionislas, Pboliniauos, Marcellianos, Pauli denique Samoaateni, ,
borum omniuni doclrinam, el cunclos qui idem
cum illis sentiuni, omnes denique baereses adver- ,
.
sautee sancUe fldei supradiciae, quae pie ei calholice a sancli* Pairibus Nicaeae exposila est. Sed (40) praecipue anatbemaie damnanies fidem illara quae ,
in Ariiuinensi synodo recUaia eat, ulpote conlra-
riara eupradiciae fidei sancli concilii in urbe N i -
isena celebraii: cui ex oppido Tliraci* Nice al- *
lala?, dolo ac perjurio circumvenli episcopi Con- . , staniinopoli subscripsere. Fides aulem nostra , et , , *
eorum quos supra diximug, et quomm legatione , ,
fungimur, esl haec : Credimus in unum Deum, Pa- *
treiu omnipolenlem, omiiium visibilium el inviai- , , bilium iaclorem; el in unum unigeniiuui Deum, ,
Doiuinum Jesum Cbristum , Filiura Dei, genituin C , , ,
ex Patre, id est ex Palrig gubslanlia , Deum ex
* , ,
Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero;
, ' , ,
genitum, non facium, consubslanlialem P a l r i , . * ,
per quem omnia facta sunl quae in coelo el quae in
*
lerra. Qui propier DOS bomines et propter noglram , * ,
galuiem descendii e coelo, ei incarnatus homoque
faclus eal: passus esl etiam et regurrexit lerlia * .
die, et ascendit in coelum, venturusque egl ut . ,
judicel vivos el mortuos. Et in Spiritum sanctum.
, ,
Eos autem qui dicunt: Fuit tempus cum non esset, ,
el, Anlequam gignerelur non erat; et, Oe non exslati , ,
libus faelus est: aul qui dioiot ex alia bypostasi
,
vel subslantia exslitisse Filium Dei, aut mulalioui
.
u

VALESH ANNOTATIONES.
(38) Kal .
Scribendum esl
post gcribcnduro pulo
, ut legil Epipbaoius Scbo
asticus.
, etc. Anatbemaiizant enim non aolum
(39) .
Patripassianos veriit
formulam fidei quas reciuia fuerat in concilio A r i Epipbaniua Scbolaglicug, recte. De his vide quae
minensi, sed et acta apud Nicen. Tbracise, qoibus
uoiavi gupra ad librum n hujus Historias.
perlaiis Constanlinopoliin, episcopi fraude inducii,
(40) . Apparet scrilanquam aciie syoodi Nicsma subscripseraoL
beodum esse . Paulo

VARIORDM.
Ub. I I , cap. 4 1 .
regalos; synodua aulem Constaniinopolitana circa
W . LOWTB.
al. Jan. anni insequentis, acil. 560, coacta est.
* . Vide lib. , cap. 57, Yide Sozom. l i h . i v , cap. 25, ad fln. W. L O W T B .
ad Gn. Prius ergo Nicae ediium est symboliim illud
. Nibil hic de descensu
quam Coustanlinopoli. Acta enim pseudosynodi
ad inferos, ut obsemvit docliss. Pearsonus, E x INicaena? lestanlur episcopos vi Id. Ociob. ibi con pot. Sytnb., p. i 2 5 .
v

t Ev

aoJiei.Tide

IIlSTORtA ECCLESIASTICA. -

LIU. IV.

, , convergioniqtte obnoxioin osse , anatbemalizal

, , ,
tbolica et apostolica Dei Ecclesia. Ego Eustailiins
, * , cpiscopus urbia Sebasiiae, et Tbeophilos el Silva . nug, Lampsacena synodi et Smyrnensig aliarum * , * que legali, banc profeggionem propriis manibus
el nostra sponle conscripsitnus. Quod si quis poat
, , 2 2 6
Bobis expogitam, advereug nos
4) aul adversug illog a quibus niissi aumns, aliquam
, * * *
criminationem inferre voluerii, cum Hilerig san , clilaiig ttie coram orlbodoxig episcopig qui a te
.
probali f u e r i n i , veniat, ei apud illos judicio con 6 -, ,
tendai nobigcum. Ac gi quid criniinis convirium
, .
fuerii, i u auclorem animadveriuiur. Hoc libello
cnm logaioeqnasi cauiione quadam Uberiug obligavigsel, eog in comoiunionem gugcepil, daiisque
bejvsjnodi liliertg dimUit.
D

tidem

Aifoplov 7
'- Epulola

Maxedo-

LiberH Romanm urbis episcopi ad episcopo$

acedonianorunu

VtOVOJT.

, , , , , , , , , , *,
, , , , ,
', , , , , , , , , , , , , ,
, , , , , , , , , * , , ( 4 2 ) , , ,
, , , , , , , , ,
, , , , - Q
, ', , , ,
, , ,

(45), ,
.

Dileclis fralribus et eomminislris Euetbio, Cyr i l l o , Hyperechio, Urauio, l l e r o n i , Elpidio, Maxim o , Eusebio, Eucarpio, Heortagio, Neoni, Euroatbio, Fauslino, P r o d i n o , Pasinico, Argeuio,
Severo, Didymioni, Rrilannio, Callicrali, Oalmalio, jEdesio, Eustocbio, Ambrogio, Gelonio, Pardalio, Macedonio, Paulo, Marcello, Heraclio, Alexandro, Adolid, llarciano, Sibeiielo, Joanni,Macro,
Charisio, Silvano, Pboiino, Antotiio, Ayibo, Celao,
Eupbmnori, Milegio, Pairicio , Severiauo, Easebio, Eumolpio , Athanasio, Diopbaoto, enodoro,
Diocli, Cbrygampelo, Neoui, Eugenio, Euetalbio,
Callicrali, Argenio, Eagenio , Mariyrio, Hieracio,
Leonlio, Pbilagrio, Lucio, el univergig per Orientem orlbodoxtg episeopis, Liberiug episcopug
ftalhe el omnes Occidenlig episcopi i i i Doniino
galuleui. Oplatissimuin nobia pacis et concordise
gaudium altulerunt litier vegtra, fidet luinine
resplendenles, fralreg dilecliggiini, reddiltt nobU

VALESll ANNOTATIONES.
(45)
. Delcnda est
(41) . Malleni legere , etc.
vox , quam nec Epipbanius Scbolaglicug
Quuu auleui gequilur , inOmtituin pooilur
agnoscii: vel cerle gcribeiidum esl
pro imperaiivo, quod non mfiequeng c$l apud
{

tirxcog.
(4i) . lia congtanler scribitur in manu- , elc. Qnod qntdeui veriug puio. Sic enim
cpigcopos liali a reliquisOccidealigepigcopig diascnpiig codicibug Florentino ei Sfoniaoo. Apud
Epipb. Scbolasl. schptum esl Aulho. Cbrigtopbor- D tinguit Liberiug tnilio ipsius epistolae :
toou* vertil Aylho inbug syllabis. Nusquam id . men aieaiiiii me legere. Forte Antho gcribendum
. Nec aliler iu libeilo fulei quem lee$4.
gaii oblulerant Liberio.
VARIORUM.
epigooporum communionem impeiraruni: quave in
Tyanensi coacilio ogionga, Eusialliius Sebaglfnug
gedem epiacopalem, uiide dejeclift fueral, opera
orlbodoxorum recepil. Sed quia auciorilale IJasilii
apertc conslal haec oniniii ab ipsis gimulate peracia fuigge, ipsutnqiie Eustalbiuui posiea lutpius
lapaiim csse, Liberius, omnegque occideniales
epi&copi, ejusmoJi nebuiones aliag sacpe damnalog, cuminunioni cathoUcae restituentes, facililalis
uiiuue jure nieriioque redargui foriagse posseat, gi
imima cordig scrulari, seque ipsos a subreptione
securos redderc poluisscut. [Concil.
. M
p. 760)

* ". Videtur legondam

. Porro de bac legaiione
Itacedonianoruiu ad Liberium PP. observavil Valooiaa falli Soeraieio, qui eam io ano. 568 conferauVerum nonroinug (alliiur Valesius,qui eaindem
ad ann. 567 refert. Liberiug siquidem moriuug est,
GraUano ei Dagalaifo coss., b. e. aun<> 566, lesle
Faaslino in Praefal. ad libelluin Precura.W. L O W T B .
. Haec est (inquil Severintjg
Binius) illa paisilca ei communicaioria Liberii
poiiUfici epistota, qua Semiarianoruui legaii. sin u l a u f l d e , oblatoque Mica*nae confegsiouis libello,
Bomam pontiUcis,omniujiique prope occKlcnialiuni
PATROL. GB.

LXVII.

16

SOCRATIS

401

pcr < barissimos fratrcs ei episcopos Euslalbium , , ; (44),

, *
Silvannm ac Tlieopliilum : idque eo maxinie,
, ,
quod sentcntiam vesliain alqnc doctrinam cum
lenuilatc noslra , ruiiique omnibus llalis et Occi* \ \ ,
Jenialibtis cnnscnlirc prorstis el consonare aflir , .
inaruut simul ac deuioiistrarunl. Ilanc autcm ca , ibolicain 227
apoelolicam fidem essc agnosci \ .
inos, quae usquc ad couciliuin Nicaenum intcgra ct
inconcussa pcrmansil. E l banc legali vcstri se ,
(45)
baberc professi sunl : vt cum incrcdibili gaudic
miuic vestigium ac fomitcm absurda? suspicionis . aboleptes, non vcrbis solum, veruin cliam scriplo (40), ,
cam cxposucrimt. Cujns ctiam cxemplum bts l i l - ,
, .
loris subjiciendum cssc exislimavimus, ne quam
bacrelicis occasionem ad struendas ilerum insidias
reltnquamus: quibus ineeiiliva inalilia? sua3 com- ,
luovenles, de inlegro discoidiarum ignes pro niore ,
excileol. Hoc insuper professi sunt cbarissiiui fra- , .
trcs Euslalbius, Silvanus ac Thcopbilus, lum ipsos,
\ (47)
luni vesirain charilalem sempcr banc fldrm babuisse, ei ad oxiremutn usque spirilum seivaluros , \ ,
eec: eam scilicet quae a Ireccntis decem ci ocio
calholicis episcopis apud Nicaeam probaia esl: quae , ei perfeclam continel verilulem, el omnes kaereli- ,

corum calervas confutai alque everiit. Nou enim
fortuilo casu, sed divino nutu, tol cpiscoportiui ,
iiuinerus adversus Arii Tesaniam congregalus est: \ .
qttanlo scilicel numero beatua Abrabam toi bo* , ,
slium inillia per fidem profligavit. Qnae qttidcin fi-
defrin hyposlasi et tn coiisubslaiUialis vocabulo
* *

.
.*
...\.JLX~~
JT.JL
~
1
+

cotuprebensa , tanquani firuium c l inexpugnabile

monumenttim, hupeliis omr.cs ct inacbinas Arian .
deaicmiae rcpriniil ac rcpellit. Quocirca cuni omiics ,
occidentalium partium cpiscopi Ariminuro conve- \ , iiissenl, quo HIos Arianorum improbiias convora-
.
verai, eo consiiio ut blanda persuasione, seu, qitod
, ' (48) ,
veriis <si. sanuilarie potenliae aucloritate coacli,
' i j quod in ftdc caulissime posilum Tuerat, lollec t

VALESII JTNNOTATIONES.
(44 .
ScriCbrislophorsonus baec vcrba de Nicirnis P a l r i bendum esl procul dubio , ut rcfebits iuCelloxcrunl, quo nibil abstirdius. Fcfellil ct>s
raiur ad vocabulum qHOd pra?ce>sil, .
Laugns, qui in vcrsioue Nicepbori buuc locuni dc
Alque ila legil Epipbauius Scholasiicus, ti LanNiraMiis Palribiis exposuil. Louge rcclius Epipliagus inicipres Nicopltori. Cene iiiopiiiiu csset ve- O nius Scbolaslicus Itaee vciba de legalis Macedonialeros episcopos vocare, (idci lumiiie illuslraios, noritiii acccpit, ita veriens ; El Itanc ipsi rttlnere
quasi ucopbytos quosdain auirecens ad lidem conprofeai tunl, gaudioqxie repleti, el omne vestigium
veisos.
ac iiebula* ittcpta- su&piciouis abjicientet, non sotum
(45) . Helius lemwne eam, sed etiain tcriplura currente profetsi
erriberclur
*unt. Cerle verba illa : ;
. Sic in libello fidet quem log^li porrexeruni
, pmrMis alludiinl ad i n i Liborio: " tiuro libelli Hacedonianoniiu. Sic eniui ibi legi, ^
lur : . c i c .
. Atque ita bunc locuin lege ,
runt Husculus el Cbrislopborsonus.
cl reliqtia.
(46) .
Scri(47)
.
Epiphabcndum csl , id csl. legaii vestri. Inlelligit
nius Scbolasiicus legisse vidKur
niiui Liberius libetluin ildei qucm legati Mace- . Sic eiiiin verlit : Hccc imuper xuul p r o donianoruro ipsi oblalerant. Quo in libetlo proflfetsi, etc. Ego lamen mallcin legere
tentur legaii, itim eos a quibus missi Tuerant,
, id csl, siquidem tl uiud profeui $umi
caui fidrni quae Nicaeai olim exposila erat, conchariuimi fratret noUri.
slanter rclinere; tum ipsos eanidem fidem bervare,
(48) '.
Dcleodum etx
el pcrpeiuo servataros csse. Pessiiue Musculus et
.
x

493

IIISTORIA ECGLKSUSTNIA. -

L!P. IV.

4$4

, , , leni nui objiquc ucgarent: ntbil profecil illorum

t f m , , * - versutia. Eientm omaes propeinoduin illi qui luae
, aptitl Aritiiinum collecli, parliin illecebrig, paiiiui
^, *
dolo decepli fueranl, nunc ad sanaiu luenioiu re
vergi, formalam fidei ab Arimineusi concilio editaiti
, ,
aoaiheiMate daiimarunC, c l catbolica* alquc apo4o ,
Ikai fidei oiim apud Nicaeam proniulgaUe subacrt ,
psmint. Ei nobiscum inita cotnmunloiie, adversus
(
A r i i doctriuam ejusque discipulos graviori indi , - giiatione cotmnoveutur. Cujue rei argumeuluui
,
l^gati cbarkatig veatrae cum viderent, vos quoquo

ipsos in subecriplioiie sua adjunxerunl: Ariiim

anaihemalc daranaiUee, et ea quae conlra Nicacnani
, - fideni Amnini gesia g u u l : 228 quibua eliam vos
,
perjurio i i i fraudem tnducti subscripsislis. Quaui - obreni congrutira nobis visum est, ad cbarilalein

veslraui lilieras gcribere, vi jusia peientibus aub* (40). "
vcuire: prcesertiui cum ex proiVssione legatoruoj
. , vegtroruai cognoverimus, Orienlales, ad sanam
* ,
nientem reversos, cum orlliodoxis Occidemis epi (50; ,
acopis consenlire. Signiiicamus auiem vobi.v ne

silis nescii, omnes Arimiueiisis ooncilii blaspbo
. - mias ab illis ipsis qui tunc per fraudem dcccpli
fuisse videnlur, anatbemaie damnalas e.sge, el
^, universos in Nicxuain fidem conspiranlibus aiiimis
, consensisse. Sed el vos id omnibus indicare de belis, u l qiii pcr vim ac fraudem deiimientutn
. * ,
aliquod Qdei su;e passi sunt, nunc tandem ex
* baerelica caligiue ad divinam catbolica*. libertalSs
, Q luceiu po&sint eniergerc; qui quidein si post hoc

conciUum, pervergse doctrinne virus evoiuere, et
,
omaes Arii blaspheiuias rejicere, easquc auaibc , mate damnare noliterint, eciant sc pariier curo
,
Ario ejusque discipulis et reliquis serpeniibus,
* ,
Sabelliaui3 8iIiccl,Palropassianis, ul aliig quibug , ,
libet liaerelicis, exlraneos esseel alicnos a coinmu*
, , nione Ecclesiae, quac adulterinos filios non adniittit.
, Inrolumea voa Deus servet, fratres cbarissimi.
,
.
llig lilteris acccplis, qui cum Euslalbio crant,
, .
in Siciliam proficiscoutur. Cmuque illic syno ,
* dtiin episcoporum Siciliae ficri cnrassenl, *-t
*, * coiigwb*Untialis fidein coram ipsis confcssi esscnl,

VALESIl ANNOTATIONES.
(49) ,
tC cri&r {.
Prava dislinctio nune habclnr
in edilione Roberli Slepbani, fraudi fuil Cbrislopborxooo. Sic enim verlit : cum jurejurando od/*ibiio $ub$crip* $lh. Keciins Langus, el ante illiim
Epipbanitis Scbolasliciis vcrlerunt: qulbm to% wr/ehS cttyli subtcripsistis. Ccrle in libello fidei Macedoni^noruni diseric sonbilur, episcopog fraitib
ae porjiirio deceptos, fidei apud Niccn Tbraciae ex;

posiUesiibgcripgigse. Ariani onim cnin apnd Nioen

Thraciae gynodo celebrala, foriiiiilani fidei rougcripgiggenl, jurabaiil eam fidem cssc syuodi N i ca^ua^.
(50) , . Scribenditin videlur .
Alque ila legil Epipbanius. Paulo posl Jcgemlitiii
oinnino ^gl ^
, legerunl oinneg inlerpreies, , ut babcnl edilionea et acripti codiccs.

VARIORUM.
lCrocor
.
Synodns
Sicub anno 5W> coacta, Teautur enim Soznmeiius
lib. v i , c*p.
tegalog Macedonianorum r.oiifessiofoem siiam gcriplis proliiatu Liberio tradidUsc, c l
aiceplb L*b<ii liilcris dc rebus qux geblx fue-

rani, in Siciliam navigasse. Subdii Sozomenus capile sequcnli: Ibi congregato concilio, cum episcopi
illiut insulat eadem decrevisunt, hh rebu$ coufecti$,
iu palriam reversi wnt. (Aut. Pagi, ad aniu 5G5,
n. 6.)

95

4%

SOCRATIS

tldcinqtte concitii Nicaeni comprobasseul, acceplis .

illorum quoque tillerie iu eanulciu sentenliam ,
scriptis, ad eoe a quibus miasi fuerant, reverle- ,
runt. Qui, suscepta Liberii epislola, legatos per .
sirigulas civilates iniserunl ad eo* qui consubstan- , tialis fldem propHgnabani: hortanles i i l Tarsum ,
Ciliciift pariier oiuiice coiivcnirenl, quo et Nicaenam , confinnarent fideni, et ontnes quae poslea exorlae ,
fuerant contenliones penilua abolerent. Alque id .
fortasse perfeclum fuisset, nisi Eudoxius Ariaoje ,
religioniH epiecopus, qui lura apud iroperalorera * ,
*
pturimum poterat, obslittssct. Qui ob indiciam
Tarsi synoduin inagis exasperaias, gravioribua ,
malis eos affecit. Porro Macedouianoa mieais ad . " . *
Liberium legaitg cum co coimnunicaase, ei Nicae- -,
nam lidem comprobasse, ipse eiiam Sabinus faie- ** ,
tur in colleclione gestorura synodalium.
.
. .
2 2 9 . XIH.
Quomodo Eunomius te ab Eudoxio itjunxeral, eo " , /quod Aetio addiclus euel; el quomodo tumultu
/ ,

AUxandria per Eudoxium exciiato, iterum fugit

,

Athanasius; cumque ob id populus teditionem

,
,

nwviiset, timens imperator, Umtis per lilterat

Alexandrinis, Aihanamm denuo EccUsiam suam

obtinere junit.

.
Sub idem lempus Eunomius ab Eudoxio sejun
cius, convcntus seorsum celebravil, eo quod Eu- , * ,
doxius saepenumero ab ipso rogatus ut Aeliuni praecepiorctn snutn rociperel, id facere recusarat. , .
Nec tanien Eudoxius sua aponte boc prscslilit: *
ipse enim opiuionem Aetii miuiuie rejiciebal, C , * *
quippe quae eadem prorsus esset cum ipsius opi- ol (51)* olfoq
nione; sed propterea quod omnes qui cum Eudo- >
xio cousenliebanl, Aelium u l contraria sentienlem .
aver&abaiiiur. Ilaec fuit causa quamobrero Euno- . *,
mius ab Eudoxio secederei. Aique haec quidem (52)
Coustanlinopoli gcsla sunl in bunc moduin. Ale- *
xaiidri vero ediclum praifectorum prauorii stadio ,
atque opera Eudoxii eo missum, Ecclcsiam con- &,
tui bavit. Veruin Athanasius iniprovidam multitu- dinis impelum meluens, veritueque ne si quid
. 6
gravius fleret, ipsi tanquain auctori tribuercliir,
,
quatuor inicgros uiensea in paierno monumeolo
*, .
1

VALESll ANNOTAT10NES.

($)'0.
Hooloco - ^ reC. Cujiie rei exeniplum occurrit tum io gestis
,
est
declinare e.i aversari,
- . ideni

ac
Ar.
* quem
purgationis Caciiiani, quae ediia sunl posl eolla
admodum Lucianus usurpat in Hennofimo. Ab- lionein Caribaginensem, tuin in Novellis Tbeodohorrere vertit Langus el CbrislOfAorsonux. Epl- sii ei Valeniinlaai. Illustre csl bujus rei leHlimopbanius vero cum hanc bojus verbi signiQcaiioiiein
niuin apud aoiiqoum scripiorem de quscstionjbus
iguorarel, ila verlil : Sed quoniam omnet mtoai-Veteris ac novl Tosiamenti, capiie 97 : Nam m
mes illius, eum tecicc faletmniur.
unitu pratfecli pratorio programmaU, eliam cotUvi
(52)
. PnecepUim prafeprwfecti jubere dicuntur, Qucloruatem unms
ctorum praeiorio initjlligil. Mos emm erai til prav
poteitatit; quanto magis tii unius % imperio, * i
feclns praHorio, quoliee edicUioi aliqood emUlibat,
locutus unu$ tribut fuerit, non incongnu dict*~
reliquorum praefeclorum poRtorio nomen aiijunge- tur Umi ?
VAfUORUM.
.
Edictum Valentis adversos episcopos oribodoxoe, et fuga S. Atbanasii ad annum
367 pcrtinent: ideoque Valeniis persecutio irieonlo
lardiua quam oporlueril, a Baronio consignaia.

(Anl. Pagi, ad ann. 570, n . 5. Cl. Benedictini, a d

ann. 567. Yide et Sozomeu. lib. vi, cap. 12, u>l>i
bc do Albanasio fosius narranlur.)

HISTORIA ECCLESIASTtCA

LIB. IV.

498

, delituii. Sod cuin populus absonliam ejug graviter

. \ *
ferens, ob amorefti ejus ac desiderium, sedilionein
,
conflasset, audiens impcrator ea de cauea turbart
. " , ,
AlexaBdriaa, rai&sig liUeris prceeepit u l Atbana giug secure ol abeque meUi Ecclesiag oUinerol.
, .
Hac ralioae facliim est 1 Alexaiidrinorum Eccleala usque ad obilmn Albanasii quiela el pacata permangeril. Qualiler vero posl ejue morlcni Ariam i l t r
ruin Ecclesiis poiiii sint, paulo post dicemus.
. '.

830 CAP. X I V .

, ,
,
*
,
\.

Quomodo mortuo Constanlinopoli Eudoxio

Ariani
qtiidem Demophilum, Orthodoxi teto Evagrinm,
annitcnU Euttalhio Anliocheno, ordinMterinl.

(53) -.
\
, ^ * 6V .
-.
,
,
, (54)

* '
. ,

, (55)
'
; ,
,
\ * .

Porro hnperator Valens relicta (oaslantinopoli,

ileruni Antiocbiani coaiendii. Ctimque Nicomediam
Bitbyniat veaitsel. iltic tabslilU ob liaiic caueani.
Etidoxiug, Ariaaae factietiia episcopug, poel impe*
raiorb disceasiini, stalini exlremmi diem obierat,
Valeiiliniano tertitim et Valente tertium congulibtw, cuni novemdeckii annis CongiaBlinopotiUuain
Eccletiaiti rextssel. Qitamobrem Ariani in ojtia
locuni OeiBophilum sabatiteeninl. Ilomousiafii vero
opportuanm sibi lempus oblalum rati, quemdain
lidei suae virum, Evagrium nomine, elegcrunt:
eumque ordinavU Eusiaibiug, olim AiUiocbhe epi*
scopus: qut prins qtaidem Joviani principis edicio
ab exsilio fuerai revocalua, lunc vero cuin venisset
CoDSlanlinopoliin
consilio ul homousianorum
fidem glabilircl, occiiltiis in ea urbe commorabaiur.

VALESII ANNOTATIONES.
(55)

.
Jam C siaslkns, Eustaifaitjtn mortnum fgse, arribil in cxantca *hnperalor Vatene Antioebiam
conlenderal
* j|. ^
p | |,|| |
Trajanupoii iu Tbracia, ubi
Verom iu itinere audita defectione Procopii, re- exsulabal. Quod sl ita est, Constanlii lempnribus
gredi coactns est, u l lestatur Ammianus Marcelliluorliius fuerit necesse esl; Juliantis eituii. ti post
nms in lib. 26. ltumerilo igilur Baronhis Socratein
illttin Joviamis cuticlos episcopos ab exsilio rcvoreprebcndit. Neque enim Socraiea dicil Valcniem c-tvii. Sane vix credibile e*l, Euslatbium Aaiiocbe|ann aulea venisse Antiochiain, sed lantnm eo con- num ad baec usque lempora perveuire potuisse.
tendtas<s quod c*rle verissimum esl. Stid Cbrtsto- Cmn enim interfueril concilio Nicxno, quod anno
phorsoni versio Baronium videlnr fefellisse, quae Christi 525 celebralum est, ponanius cum tunc
i l c habei : Imperalor Valem denuo Antiockiam qiiiniom
tre
ct quadragesiiiuim aeiatis annum egisse.
mxturams.
Ab boc aano usque ad tertium constilaluin Valen(54) . Rectius Sozomrnus tiniani et Valenlis, quo Eustalbius Evagrium ordinasge dicilur Coiistaiiliiiopoli, anni inlersunt quiuundedm dunlatal episcopalus antios Iribuil Euqne et qaadraginla. ha Eustaibius nonaginta aunos
doxio. Gcrte Eudoxiug epiacopahim Conslanlinoponatus fuerit oporlet, si hoc anno Evagriuiu ordiUog tiivagil Eugebio et llypaiio eoiigulibu, qni
navil episcopiim. Porro non otniltenduiu est, qnod
fnil aitnug CUrigii 559. Morluug esl aulcm ValcuUniano el Valenle lerlium
consulibs, anno ex Vicioris Tiiiiiiueiiaii Cbronico didici, Eustatliiiuo Anliocbeniim nou Trajauopoli, gcribit
Cbri^ti 570. Quare apud Socratem gcribenduui cst
llieronyinus, scd Pbitippis sepultum fuisse. Sic
, quod coniirmal Epipbanins Scbolaslicus
liaqite Baroniits bic qiioque imtuerilo reprcbendil |) enim scribit : Post consulatum Urtium
Longini,
.^. _.<v->
CA.^IJWA
. '
/"* _ I _ J ! ~ Antiochenu*
_ .Z^^f.^^a.a episcopus reliquiat
*%1
H./D/I.M(A.
Catendw
pnrdeussoSocralfin, eum
non Socrates
ipge, scd
Socratis
ri$ sui Eustathii episcupi el covfestoris ex fhilippis
imtseea Uic falgi sunl. Cacterum de o l i t u Eudoxii
MacedoniiB colligU , el Antiocltiam tummo cum
videodus esl PbilOHlorgiug in libro i x .
(55)

, . honore perducit. Idcm tradit Thtodonis Le<ior in

Ittao qooque refert Sozomcaus in libro v i , ntrum- libro secundo excerplonnn lliitoriai eccleiia$iiea>,
his verbis : ,
que
laitien reprebendil Baroniug, ad aniiunn

Clirtsli 570. Euglatbiuin enim Aniiochenuin diu
aalra tnorluum esse contendil regnanle Couslanlio. , \
Certe Hleronymug in libro Oe gcriptoribng eccle- . Male Baronius banc IranslaliOHeiu rclia

QAAMSIU.M

g l !

l l

U e

.'.

VARIORUM.

. Dc Endoxio vidc Sotralis lib. n , cap. 42 ; de Demopbilo Pbilostorgii lib. ix, cap. 10 cl 14.
fc

500

SOCRATIS

231CAP. XV.
Quomodo Evaario Euttalhxo in exillium ab tmperaiore pul&U, Ariani Uemoutiano* gravmimt
oppre$$erunl.
Qno facto, Ariani Homoosianoe de integro peraeqtii coepere. Ea res ad imperaloris notiliam
ccleriter perlata est. Qui Terilns ne ex conieniione ninUUodims orla ecditio civilalem subverlerel,
militares ccpias cx urbe Nicomedia Conslanlinopoliin tuisil: jtissitque u l comprehensi simul ambo,
tam 18 qui ordinavcral, quaro ille qui ordinaius
fuerat, alius alio iu exsiiium cjicerenlur. Et Eusiathius quideni in oppidum Tbracia? Bizuam est
rel 'galit* : Evagritis vero ui aliiun abducius est
.octftin. Quibua ita gesiie, Ariani insolcitlia elali,

. I E \

,
.

,
' * .

'
,

,
,
.
(56)
. Calbolicos mullo accrbius vexantnt, nunc verbe- , oi ' ,
ribus, nuuc conluraeliis eos afficienies : alios in
, carcorera conjicienles, alios mullantes pecunia : , , ,
oinnla denique maloriim genera prorsus iniole- , randa iia iuferemes; qua3 cum illi ierre non pos- * * ,
aent, significandi causa inperalorem adeunt, quo ,
ex parle saliem Arianorom violenlia liberirenlur;
; veram com id aibi proposuisaenl, spe sua longe , , >
excidertinl, qnippe qui jus sibi fieri exspectarent
.
aj> eo qui injuriarum ipse anctor esset.
. i q \
CAP. X V I .

D* ttiirti* $$ jussn VaUnlis in navigio cre-

matii, fanu QHW Dti indignaiioM ob id
uccidii in Pbrygia.
.

Kam cum lccti quidani religiogi v i r i , ordinis

eccleaiasiici, ocloginta numero, qiiorum principes Q
erant Urbanus, Thoodorus ac Ifcnedemus, Niconiedtam profecti libellos supplices iiupcratori obiulisscnt, quibus ei Arianorum violenliam suggerebant, tl qiiama mala ipsi ab illis perpessi esseni:
impcrator ira aucconsus, in prascutia quidein eam
occullavii, clam vero mandavii Modesto pr.tfecio
ut boiuines coniprebcnsoa ncci darel. Porro niorlia
gentis noviim fuii atque inusiiatuio : ae proinde
memorix tradi dobet. Praefectus meiueos ne si

' , ,
, , ,
, , \
,
,
,
,
.
* .

VALESII AKMOTAnONES.
quiarum Eitslathii referl anno Cliristi 482, com ex sctate sepultum iuisse Trajanopoli, qno io exsilhim
Vicloris Tnniincnsis Clirontco iacia fueril anno
pulsus fuerat. Tbeodoms aulem Leclor ac TbeoChristi 490, Lougiiio u ct Fauslo consuHbas. Sed phanes Pbilippis eum exsnlasse, alqne ibidem
quod Tlieodorus Lecior ibidem subdit, Eustailfia- D condiium esse- scrilmnl. Dixeraus igitur ab hoc
nos, qui antea seorsum collertas agebanl, ttmc
Euslaltiio_ Aniiocbeno ftierit oporiel Eu^Ulbins
iste, qui Bizuain a Valenle relegalus est. Esl audeinuiii aduuatos esse Catholicis, posl annos ceu
lem Bizua urbs Thracia;, olim Asiorum Tbracnm
titm ab obitu Euslatbii, licel Tbeophaiiis tesliinOnio
regia, lcsle Stepbano. Ejusdem nieinintt Eulropius
confinnetur, falsum existimo. Hoc cnim posiio
Su libro sexlo, ubi dc L . Lncullo loquetis, qiri
Eustatbius ad anuum Cbristi trccenlesimum ac
Bessos Tmacas sub^gii: muttat snpra Poanoiiagesimtim vilam prodnxisset.
(56) . lum posiia* civitaies aggra&ui cst. liiie Apolbmiam
evertil. Calatim, ParthenopoUtn, Tomos, / i f r a w ,
Haec narralio nequaquam convenit ciiui i i t quae
finpra relulirnus ex llicronymo, ncc cum iis qua? Buziam omiiem ctpii. [Lego, Bixnam el Scy:la*m
omnem cepii.\
Tbeodorus Lcclor ei Tbeopbanes in Cbronico scribunt. Nam lltcronymus ail Eusialbium adbuc sua

. U Auxonio pracfetlo pra*

ncrat anno Dom. 571, Graiiano n el Pi
Hiinc Modesluni iutelligil Gregor. Nazia
lione inncbri De laudibus Basilii M , f
ctiaui Tbcodorus : qncuiii quidcui Axi
AiM

\Hauis baplizjttom, Gregorius reft-ri, et

ldP
Valeniem sibi cooci^atii diulius r c l i n o i s lib. x x u , cap. I .
;

501

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

,
. , ,

, .
,
. .
,
* ,

, .
^ ,
, ( , 5 7 ) , : .
(58)
,

,
.
, ,
,
,
, ,
.

LIB. IV.

502

bomines illos sub oculis omnium interficercl, sedr

tionem conlra sc iinperiUj multiludinis concilaret,
fingil se illos in exsilhim missurum esse. Quod
cum illi consianti aninto excepissent, prafeclue eos
in navigium imponi jubet, lanqnam in exsilium
abducendos : 232
pracipieits nautis nt, posteaqoara in medium pelagus pervcnisscnt, navigitun
incendercnl : ut hoc gciicre morlis exslincti, scpullura eliani privarcutur. Sic igilur facluni csl.
Naula? ex portii profecti, ciim ad medum Astaccni
sinus venissent, faciunl id quod imporaiuin fucrai:
et succensa nave,in scaphani qu;c pone scqucbalur
lran*gressi, disccsserunl.Cum aulcm vchlus subsolanus vchemens ingruisscl, navis qtue conflagrabal, violentius impclli coepit : adeo ul velociori
quidem cursu ferrelur, inicgra aulem pcrveiieril ad
navale cui nomeu csl Oacidizo, ibique cum viiis
ipsis penitus cotismnpta sit. Alque lioc scelus nequaquara inullum mansisse pleriquc referunt.
Staliin cnini secuta est fames pcr univcrsam Phrygiam adeo gravis, ui plcrique incolanini ex suis
sedibus ad tcmptts migrare ncccssc halmcrint, et
parlira ConslanlinopoUm, parlini ad alias provincias sc receperint. Etcniiu Constanliuopolis qiiamvis iiiniimerabilew populi inulliiudineni alat, eemper lamen annonae abundal copia, tum quod ros

omnes ad ficturo necessariae niari ad cam imporlaniur; lum quod Ponius Euxinus ci adjacens,
frutnenli copiaoi, quoiiescunquc opus fucril, ei suppeditat.
C

. '.

CAP. X V I I .

H c d ,
,

Quomodo iftiperalor dum AHthcai<e vcriareiur,

mou$iano$ pertetutus fiurit.

Ho-

,
,
* ,
.

, ,
./
, , .

Verum iniperator Valens, inala quae ex fame

oriebaniur parvipendens, Aniiocbiam pervenit. Ibi
dum iuoraiur, eos qui Arianam opinioneui avereabantur, bostililer vexavit. Nain cuui Homousianos per universae fere Orieutis provincias Ecclesiis expulisset, ea re ininimc coulenlus, variis
euppliciie eoe affecit: niulloque lunc plures quam
anica e medio sustulit, tum aliis mortie generibas,
luui prsecipue in Quvio eos nccando.

VALESll ANNOTATIONES.
(57) . Soioraenus in libro eexto eani- D (58) . De bac fam ita scrideni rem cuminemoraus, J)acibizaui vocal urbem
bilur in Fasiis veleribus, quos sub Idatii nomine
mariUmam Oitliyui;e. Cedretius quoque vocal l)apublicavit Sirnioitdtts : VaUntiuinno , et Vacibysa, . SedTheopbaoes, perinde
lente ; ai eoniulibus magua fames fuit in partiac Socrates noster, baba Datidiza.
bus Phrwgice.
VARIOHUM.
* fbv
.
AUaconus sinus,
oonc U Vulfr de Coiuidia. lestc Gillio, pars est
Propoulidis in Uitbyniam excurrcns ad ortuin,
vcrsus Niionicdiam. Sic diclus ab Aslaco urbc
Bilbyni.-c, qua? disiai a Nicomedia 13* millianbue
moccaeuoi sceiivuiu, el 10 tere a Conslaminopoli in
urlum. UAUDRVND

.
Valeni tnUio anni 5 7 i Anliochiaro ingressiis esl.
Ctrlv Libanlus in Vila sua ee qninquagcnarium
fuisse^ioviano ttnpcranlo tcslatur, pag. 46. Poslca
pag. 45, auuun aciaiis oclavuui ei qmnquagosimum

egissc se dicil, tum cuin Valcns Antiocbiam venit.

joviaiius aulem Auliochiain proicclus cst snb Anem amii 565, lcsle Ammiano, lib. xxv. Quarc si
co anno Libanius quinquagenarius erat, anno 572
quinqiiagesimum ociavum romplcverat, idcoque
non alio anno Valens AtiUocbiaui advcnlavit Quod
8i jani antea ad eatudem urboni is acccssissU,
prioris illius advenuis iiicnlioiicm Libanins feciseet. liilerim obiler observanduin, imperatorcs nonuisi per hiemem in Cilicia itcr liabuisse, propier
iuiniodicos in aestivo leipporc solis ardorcs. (Anl.
Pagi, ad anu.572, n. 6.)

90CRAT18

504

283
XVIII.
'
De quas EdcHm fneU $unl deque prmfecti
, contumelia : el de civium ftde et contlantia, et dt
,

pia quadam muliere.

,

.
Sed ea quae Edcssse io Mesopotamia facta gmtt,
\
nefas arliiiror sileniio praHerire. In ea urbe i l l u .
tiris ac splendida esl basilica Thomae apostoli, in
,
qua propler loci sanctitatem colleclae aine inier- ,
missione celebrantur. Hanc imperalor videre . cupiens, cuin sciret univeraam convenieMiura
,
roulliludincm baeresim suam detegtari, ipse manu
,
aaa prxfeciurn percussisse ferlur, qnod illos inde
, . ,
eliam expellendos non curaaset. Prsefectug aulem
,
conlamelia affcclus, cum imperatoris irae licet i n , vitus obsequi pararet, nec lamen tantam bominura
imillitndinem inlerAcere vellet, clara illos monnit , iic quis i n basilica reroaneret. Sed nemo consilio . ' , ,
ejus aulminis animura intendit: posteroenim die
.
univerei ad basilicam confluxere. Cuoique pra>
feclus cum ingeoli militura numero ad basilicam ,
properarel, quo imperatorig bilem expleret, pau- ,
,
percula quaedam mulier, parvuhtm filium manu
, trahens, conlendit ad ecclesiam, agmenque eoruin
qui praefectum stipabaut, perrumpit. Quod mo- (59) . '
,
leste ferens praefecius, mulierem ad se adduci
jubet, eamque coropellat bie verbis: 0 infelix mu- *Q ,
Hercula, quo lam audacter et inverecunde properas? *; . ", ,
Tum i l l a : Quo, inquil, etiam alii properant. At . , , ,
praefcctus: Non audisii, inquil, ctinclos qui illic ;
, , , ,
reperii fuerinl, a praefeclo esse inlericnendos?
Mulier, Audivi equideiu, ait, alque idcirco feglino ^ (60).
; ,
u l ipsa quoqne illic inveniar. Cumque prsefeclus
dixissel: E l qiio hunc parvulum trabis? reapon. .
dii mulier, ( ei iate mariyriuro subire* mereaiur.
,
is auditis praefectus conjecii ex eo, quanla essel
.
reHquorum qtii eo conveniebant animi confidenlia.
, ,
Slalimque ad imperaiorem rcgreesus, relulil illi
>
cunctos ad roorteoi pro Ude siia subeundam paralos
, esse; aimul absurdura esae diceng, tanlam mulli- .
todioem momenlo lemporig inlerQcere, imperaloris

iram compescuil. Ad hunc tuodum Edesseni, neab
.
imperatore suo taoquam ab boste vastarenlur,
effugeruot.
. .
234 CAP. X I X .
D
Quomodo intp. Vniens mulloi gui primam ttt no*
. ,

minis lueram 0 kaberent, occiderit, ob quamdam

^
divixationem qua id pradklum (uerat.

.
(61)
Per idein lempos, pessimtts qtiidam daeraon i m 9

VALESII ANNOTATIONES.
(59) .
Rufinus,ex qno D inlegras lineas, quae In editione Roberti Stepbani
tuec deaunipsii Socralcs, in lib. n Hntoria* Eccledeeranl,supplevi ex codice Florenlino etSfortiano
tiaitico: ila dicil : Infanlem quoqw parvulum $e- Easdein aguoscU Epiplianiitg Scbolaaticus,
-' -"
"e i Rufum , curtuque rapido, irrupto etiam ofi- HIIIIS, ex qno Socrales iata descripgit. Cseterum ex
cii agmine, fettiiwniem. Pono boc memorabite boc eliam loco perspici potegl, Cbrislopborsonuro
f;iclum mulieris Edesscna: coutigU anno CbrUii nntlos manoscripios Socraiig codices coosuluissc.
571 aul 572, u l mox videbitnus. Male Baronius id
(61) . Tolam haic
retulil amio 570.
gcenam infelicis oracuii quod gentiles quidaiu
(60) " . Posl b$c vcrba duag
VARIORUBi.
. RuOnug l i b . u , cap. 5 ait rire
f mulierum htbitum , di/ipemioa iniilierculani banc ita fetlivam et properam domo
luisset.
ma pronmwtim 1 nec clauderet ostixnt, nec op
C A A U

505

HISTOMA ECCLESIASTICA. L I B . IV.

505

. peraloris abuaus esl iriideikale. Quosdam enim

,
bomineg eo impulii pur magicag arleg scruta , .
remur quisiiaio posl Valenlem imperio essel pott , lurus. Qui cum magica quadam incantatione usi
, , esseni, dttinoo, ut solei, noti aperia, sed obliqua
, , , * qua?dam responsa dedil: qualuor dunlasat ostensis

luterig, , , , , ab bis iucipere dicene nomen
* .
illiug qui posl Valenlem iinperaturus esset, nomen ; .
que ei compositum esse. Htijus rei fama ad prin ,
cipis aures pervenit. Ille vero rerum futurarum
iiolitiaro, el jus arbilrioinque faciendi quidqtiid
,
voluerit, Oeo cuncla rke admiiiisiranli neuti, , quam reservavit: sed sprctis Christianae religionis
. , ,
pneceplis, quonnn se studiosissimura esse arbilra , ,
balor, pluriinos inltiremii, quos imperium affeclarc
. (62) , suspicabaiur. Necabantur ilaque Theodori, Tueo doti, Tueodosii ac Tbeoduli, et quotquol bujug, . roodi babebani nomina. Inlcr quos etiam Tbeodo, , - sbdus quidam vir fortissimos, nobili genere in
, , Hispania oriundus, necidatus esl. Ilaqueob immi . .
nenlig periculi metum, multi tunc nottiitia sua
imroulanmt, ea qit*> a parculibus acceperaiu, tanqiiain pjriculo obnosia ejnraiiles. Sed de bit
baclfuus.

. '.

,
.
,
,
, '
, C
,
,
. , * -

GAP. XX.
De obitu AlhanatU de promotione Pefrt,

Sciendtim porro est, quandiu supersteg hiit

Aihanasitig Alcxandrinae urbis episcopus, iinperalorem, divioa id agenle providenfia, abstinuisse a
vexatione iEgypii atque Alexandriae; quippe qui
coroperieset maximam illic hominum muJtitudinem Albanasio favere: atque idcirco melueret ne,
orla Alexandriae geditione, ptebs quae suople ingenio fervenlior eai, publicig rebus datnmim affcrrel.
Atbanasius Gratiano ilerum et Probo con-

VALESH ANNOTATIONES.
consuluoranl. ul quisuam Valenli in imperio suc- conspirationero, qai oraculum de fuluro imperaloeeasurug egsei cognoscereut, fuse refert Ammia- re cOtisHiiiorant, anno Valentis nono adscribit
nug Marcel.inus in lib. xxix. Sed qiionaro anuo idem Tbeopbanes. Quod cttm uoslra eenlenlia op~
id contigeril obscurum esl. Baro.uus quidera i n
time coiigruit, si Valenlis annum primum coniAnnalibus, anno Cbrisli 570 id assignal. Ego vero puteuius a eonsiilalu Joviani el Varroniani.
anno Domini 571, aut 572 ioeunle id gestum pulo.
(62) , .
Quisnam
Valeng enim anno * Cbristi 571, fleiia jam aestate D ftit hic Tlieodoslns, incertum est. Neque enim
Aiiliocbian ingreggug est, Gratiano eecondo et
Tbeodosium itlum ese exisliino Tlieodosii impe*
Probo consulibus. m ia annotalionibag ad stipraratoris pairero, de quo Aitimiaoiia MarceHinua lodictom libnim MarceUini demonslravi, partim ex
uitor paeaim in suie libris. Hic eoim in O^cilcgibug Codictg Themloeiani, parlim ex Libanii eote versams esi, nec nisi pogl obilum Valenlibro de Vita sua. Tragoedia auiem illa, ei congpiraniaui occigng fuit, per fiaudem el insidias malel i o maleflcoruro adveraus Valentem, coniigii post
volorum. Verba jamen illa qua addil Socrales,
ejas iagressuin in urbein Aniiocbenaiu, ut consiat
, ex Marcelliito. Anno igitur 571, vel cerie ineunie
tiine illi coiiveniiml. cmlice Sforliaao legitnr
372, conligerit neceeee eal. Certe Tneopbanes ac Ce- . Epiplianiug quoquc Scbolasli*
drenus Valentis ingreesum in urbein Antioehcnarn
cug Tbeodogtoui vocai.
aouo illius octavo aasignant. lllam aiitem iuipiorum

VARIORUM.
* VeruM Antookig Pagi non dubiial quin ha?
qmeglione^ de iis qni magos consuluerant, babilae
foerini anno 575. Ad aiin. 570. n. 51.
s

.
Hanc obronologiao rationem qtioe ronfert morlem
Athaaagii in annum 571, sat flr<nilaiis oon babere,
tuadeal apeita anliquioruin scriplorum legiimonia.
Uieronymus. ad annum Domioi 574, ait Petruiu

Aihanasii aetefn exeepiase, qui anoug esl rae

noslne 575. Proteriug \ero, unusex gocceagoribug
Aibanasii in sede Alexandrtua, in epislola Pascbab
gic babet : In octogeumo nono anno ab tmpeno
Diotltliani, $nperttiie pelre nottro Aika
nasio, eum xiv luna Patcluiiit, xxvni dfc
Phaminoth, id esl nono KaUndarum ApriUum die
provenxtui, die Dominico. in $ub$Quenum tra**-

507
SOCRATIS
508
sulibiig, posl 235
P
Ecclesia 6,
certamina ex hac luce migravit, cum annog gex et
,
quadraginia non eine ingcntibus periculis cpitco pnlum adminigtragsel : gueceagorein relitiqiieug
, ,
Pclrum, virura religiosiun ac disertoin.
\ .
CAP. X X I .
. '.
* ,

Quomodo post mortem Athanasii, Ariam ju$tn Va
,

lenfis imperaloris Lucio, quem priut ordtnaverant,

' ,

ecclesiat tradideruitl, el Petrum cusiodias manci
,
parunt.

.
Confegitm igilur Ariani animos regumpgerc, ob
^ ,
hnperaloris religionem ingolenlia elali. Et abgque
,
roora Valenti, qui lum Antiochiae vergabaiur, rem
.
eignificarunt. Quam occasioncm opporluae gibi
,
oblalam arripiens Ettzoiug, qui tum apud Anlio- ^ ,
cliiam Arianae praeeral Ecclegiae, arabWil ut ipse '
Alexandriain niiueretur, quo ejue loci ccclesias ,
Lucio Ariano Iradcrel. ldem quoque visuin esl . ' .
impcralori. Prolinus Haque cum imperialibus co

piis Alexandriam venil. Nam el Magnue regiorum
.
tlieaaiiroriim coracs una cum illo perrcxii. Et
(65) .
inandalutn imperaioris missum est ad Palladium
praefeclum iCgypti, juggtimque erat ut mililes
,
operam suani ac ministerium praeberent. Quocirca
Petrum quidem comprebensuni in vincula conjece- *
r u n t : reltquis antein clericia ftigatis el bac alqne , .
illac dispersig, Lucium in episcopali gede collocarunl.
1 0 1

c l

, a n l a

r o

. \
236
CAP. X X I I .
Quod malontm auw in cnthronhmo Lueii acci- Q "

drunt, Sabinut quidcm icriptor Mactdonianu*

,

,
nutlam tnentionem fecit; Petrus vero in epUlola

'
$ua meminit. Qui ad Damasum Romanorum episco

pum fugien* $ : Lucius vero tt Ariani mona

chot in iolitudine plurinm tnalit affecerunl.
.
Porro quae roala in ingressu Lucii perpelraia
VALESII ANNOTATIONES.
(6?) . Hic Magnus
slola Pelri Alexandrini, quam refert Theodoritog
couies largiliouuui Coinilalcngiuiu dicitur in epiin libro Bisloria
Ecctesiatiica*.
VARIORUM.
iatum eit hebdomadem, Ua ut quinta die nunsis
Alexandrinam sibi per fae ct nefag arripieiiife amPharmulhi, koc est KaUndarum Aprilium.
binone. Exstal fcre integra, principio danlaxai ei
Patcha Dommicum. QIWB noUe omneg flne truncala, apwl Tbeodorit. l i b . i v , cap. 22.
in annum quadranl 575. Iligce aliud adjicil arguPorro altcriug cujusdam epislola? ad eptscopog
incntum vir erudilus Pagiiig multiaium ex bisloria 9 ifigyptios fidei causa cxsules fragmenta dnn nobig
patriarcbarum Copliiarum, Laline verga ctevulgaia
congirvavit Facundns lib. i?,cap. 2, et lib. ix,
per Abrahamuni
Erkellengem, nbi
olnissc
. . . .
...... dicilur
J:.:
i.:s.
cap. 2. (Gin1.Cave //ii(.,vol. i,p.206,adann 571.)
eancliim palriarcbam septimo Betcinat die Jovu

*** Ltictnx, ndc
ciijus dies geptimug cniu die gecunda Maii concur- oriiindug, tnccrlnm. Pritno cpisropns Satnogatenug
r i i . Qiiare CUID, anno 575, dieg gecunda Maii in foab Arianis, fugato Valenlig jussu Eusobio, vi ac
riam qniulain incideril, in eumdein annuin opliipe arinis conslituius. Po eitonniejus adv^rsus orthocunferlur morsAibanagii; obiit prope ortogenariiis.
doxos lyrannide. tluiii g*dem Alcxandrinain occu(Gl. monacbi Benedicihii, in Gue Vilae Albanagii.)
p a r i l , leciorem plenius edoccbit Pctrus Alexandr.
^ . Peirug, Ecclcsiac Alexandrinae gub m epistola gua apu.i Throd. lib. i v , cap. 22.
Stib Valcnlis impcni finein, Pelro Alexaudriam
Athanasio archipregbyter, iiinerum el pcrcgrinarevergo, ab infensa plebe epi^ropati sede ejortug,
tionuin ejus coiuea individuug, quocum varia subiit
pericula. Quanti ab omnibug baberelur, exinde conscenso navigio CouglaiilinopoUni glaiim pcrr c x i l , Calholicog (uti credi par cst) apitd imperaconglal fliiod anno 580 Thcodosius imperalor eutu
torein criminaturus. Verum Valente paulo pogi 9
nna cuin bamaso papa orlbodoxae veriutis n<rmain
lcge lata conslituerel, eum apogiolicaB pieialig v i - Golbtg occiao, volo guo cxcidil. Vir inquieti adiiKKJiim ot truculoitli iugrnil, ut a Grcgorio Naz.
riim appcllana. Scrip?ii in carcerc delcnlug EphioIerbibctur, oral. 25, p. 417. (Guil. Cavc, ubi lam etuuclicam do vi gibi ad cpigiopalum r c c n s
pr.)
evecto ab Ariauis illala, el flagiliosa Lucii gvdem
t

509

IIISTOMA ECCLESIASTICA. LIB. IV.

510

, , - siul, el quae adverstis illos qui expulsi sunl, luiu

,
in judiciis tum exira judicium sunl gesia; r l quo , \ iiiodo alii quidem lormentis excruciali, alii vero
* ' - post cruciatus eliain exsilio damnali siul : Sabinus
. quidein nullalenus commemoravil. Naiu ciim ipse
.
Semiari.inus essol, amicorum suoriim scelera ob , lexil. Petrus vero per lillcras snas. qnas ex vitt , culia clapsus ad omncs ubiqiie ecclesias scripsil,
. , - omuibus ca palefecit. El bic quidein cuiii se ex
, caicerc proripuisset, aJ Oamnsutu Komause urbis
. - cpiscopuin contendil. Ariani vero, licel nuincro
, pauci, nibilominus Alexandrinas Ecrlesias obli. , nucrunt. Nec mullo posi, cx imperatoris rescriplo
, miiversi qui (ideui Cdiisubslaulialis piofilt*bantur,
lum ex urbe Ale\an<!ria, tum ex univcrsa undique

. , ^ ^Egyplo petlt jubcntnr. Siiiiul praeieclo /Egypli
inandatuni esl ul mililart manu ubique perseque ,
relur eos quos Lucius pelli jussissel. Eodem lem . "
pore monasteria in soliludine vcxala ab illis. atqtie
,
. - exagitala el crudeliter oppugnata sunl. Arinali
,, enitu irrucnles in viros inermes, qui ne manum
, - quidem cxtendere ad feriendum volcbani, adeo
, * alrociter eos devasiarunl, ul qua? adversus illos
perpelrala sunl, omnem dicendi supercnl facul .
lalem.
. .
CAP. XXIII.

. Caialogus sanctorum monacliorum qui in solitudine
vixerunt.

Sed quoniam monasierioruin iEgypti mcnjioncin
, - Q fecimus, nibil vclat quominus de iisdem panca
. dicamus. Monasleria qnae in jEgypto sunt, forsilan
. qtiidem ab ultima aniiquiiate traxerunl originem.
, Aucta lamen et amplificaia sunt miriiin in niodiim
J . a viro sanclissimo, cui nomen eral Ammon. Qui
. cum essel adolescens, nupiiag aversabaiur. Scd
, ,
ciim nonnulli ex propinquis eum horlarentur ul
, . uxorem duceret, nec conjugium ronlumelns affice , ret, paruit ille, et nuptias celcbravil. Stalimque
, cum vir>rinem e thalaiuo apprebensam cum solemui
, pompa duxissei in cubiculitm, landem propinquis
, ac familiaribus digrewis. ipse aposlolictim librum in
, manns sumens, Epislolam Pauli ad Corinlbios legere
coepit, et quseille conjngatis prseciperel.conjugi sua?
.
exponere. Ilulla praeierea ipse aliunde adjiciens, do
, , - D cel 237
qanta conjugium habeat incomrooda,
, quantisque molcstiis plcnus sil viri ac roulieris
conviclus : quam acerbi dolores imilierem gravi . dam excipianl: addens etiam molestias quae ex
, liberorum educalione nasci solenl. Tunc vicissira
caslilatis commoda coepit recensere : quam libera
, , (5
* . ait vila pura, quam incorrupla et ab omni labc vacua : et quod virgtnilaa bomines Deo proxiiuoa

faciat. Haec et alia ejusmodi plurima apud uxorem
, , euam virginem locutus, pcrsuasit illi ut simul
, .
ambo aiiicquam congrederenlur, saccularein vilam
,
VAMORUM ANNOTATIONES.
S . Ammon, stvo Ammonius, uioitacborom Nilriensiam Palcr, claruit sub Gonslantino

circa ann. 550, inquit Guil. Cavc, Htsl., vol. I ,

p. 150.

SUCRATIS

511

512

abjicerent. Gum haec inter ee pacti essent, ad mon- * .

, ,
tem qui NUrise dicitur se conferunt. lbi in tugu *
rio degenies, ad modicum lempus coinmuni usi
sunl monasterio, sine ullavirilis ac muliebris sexus
, , .
discrimine, cuin umim essenl inCbristo, sicul ail ,
Apostolus. Non longo post lempore, novicia el * ,
incorrupla virgo Ammonem sic allocuta est: Te qni
, , castitalem conseclaris, nou decet in tam arcto
(64) . , ,
domicilio mulierem iutueri. Quamobrem, si plaeel,
. uterque noslrum separatim exercilationee nostras
* ' , peragamus. ld quoque paclum ex aequo placuit
,
ambobus. Sejuncii igiiur a se invicem, reliquum
, ,
vilae tempiis ila transegere, a vino quidern cl oleo
, ,
abstinenles : solo aulem pane , inierdum posi diem
.

integrum, inlerdum post biduuin, post plures non.
.
,
.
nunquam dies vescenles. Hujug Ammonis aniroam ^ * ,
post obitum ab angclis susceptatu Antonius, qui

iisdem vivebat temporibus, vidit, sictii in ejus vila
.
narral Alhanasius Alcxandrinus episcopus. Mulli
, porro hujus Ammonis vilam imilali s u n l : et monles
, ,
Nitriae alque Scetis paulatim raonachorura iiiulliiu. .
dine sunl repleli: quorum oronium viias conscri .
bere, peculiaris argumenti opus forct. Verum quo , ,
niam inier illos quidam Deo accepii, el in roona ,
eiiea dlsciplina illuslres prae caeieris exstilerunt,

qui ei vitam apostolicam duxerunl, cl utilia quae,
dam ac merooralu digna lum gesserunt, lum etiam
, . dixeruut; operae preiium d u x i , pauca ex mullis
buic llistoriae nostrae inserere ,ad legenlmm ulili , ,
1

laiem. Aiunl igilur hunc Amnionem nunquam se- ^

ipsum vldisse nudqm; solitumque dicere, lurpe
esec monacbo vel suum ipsius corpus nudum speciare. Cuinque aliquando fluvium trajicere vellet,
pigerctqne eum vesles exiiere, Deum precatus est
u l ipsi absque ulla proposili sui jactura transitas
concedereiur. Slatiinque 238
angelo ad ulte
riorem fluvii rtpam translatus est. Alttis quidaro
monacbua Didymus nomine, licet nonaginla annos
vixerit, ueque ad obitum tamen nullius boniinis
comubernio est usus. Alius iiem nomine Arsenius
juniores inonachos qui deliquerant a communione
minime separabat, sed cos qui provecta essen!
aelate. Oicebat enini juvenem qui excommuiiicatur
contuinacem Qeri; seniorem vcro cilo excommu-

.
, *
,
. , , .
, ,
,
.
.
* , ,
, * | .
* "
nicationis dolorera sentire. Pior anibulans cibum D , ,
VALESIl ANNOTAT10NES.
(04)
.
Cbrisiopborsoniis
malim scrtbero, , id est, non
verlit, in lantillo domicilio. Sed Graecuni vocabulum
decei te, qui continenltam uclaru, videre mutierem
banc expooitioiiein adroiitere oon poiest. Iiaque
in domicilio tuo.
VARIORUM.
k .
-
tria (stc dicta nitri fodinis in ea reperlis, il e ,
Strabone nolavit Gellarius) mons est iEgypti prope , .
Scyalhim, sive Sceiim urbem. Inler illum et ,
Alexandriam Maria, seu Mareotis lacus interceilil. .

BAUDRAND.
. Athanasius . ,
, *
in Vita S. Antonii, p. 841 cdil. Benedirt., baec lia . iiernm in monte
b e l : ,
cum icderet Antonitts, tublaltt oculis, vidit in eere
, ,

513

HISTORIA ECCLE8IASTICA. -

LIB. I V .

511
. , * aumebal. Interrogalua aulem quam ob cnusam i u
,
coraederel: Nolo, inquit, ad cibura, lanquam ad
6 , , opus aliquod serium , sed tanqiiam ad rem super. , acuam obiler accedere. Alteri vero de eadem re
* 51 gcigciUAli respondit: Ne vel inter veecenduro cor ' * , porea volupiale animus aflicialur. Isidorus dicebat
, quadragesimum jam annum esse ex quo peccatum
, iu aoimo seniirel, ae Umen nec cupiditaii oec
, iracundiae uaqiiaro consensisse. Pamboa cum ex . pers esscl litterarum, accessit ad quemdara u l
, paalmuui discerel. Sed cum primurn versum audis , - aet octavi ac iricesimi psalmi, qui sic babcl:

Dixi, custodiaiti vias roeas, ne delinqtiain in l i n . , gua mca : > gequewiem audire nolens abscessit:

tinum bunc versuiu auflicere sibi dicens, modo
, , jllum perfecte ediscere, et opere ipso adimplere
. , posset. Cumque is qui veraum disccndum iradide , , r a t , eum reprebeaderet, quod per aex conlinuos
, , , * inenses ad ipsum ooo venissel, respondii so ver . , SUID psalmi nondum opere ipso didicisse. Multia
, deinde post aunis inierrogatua a quodain ex fami . liaribus num versum illum didictssei : Inlcgrig,
, inquii, novem ac decem annis opere eum cxplere
, , , ( 6 5 ) ' vix didtei. Idem, cum quidam ad paiiperum alimo , ,
niam aurum ipsi dedissel, dixisselque : Numera
,
qiiod dedi: N i h i l , i a q u i l , opus est numero, sed
.
recto anirai afleclu. Idem Parobos, rogante Albana , ,
sio epiacopo, ex soUludine venit Alexandriam.
.
Cuinque ibi scenicam mulierem conspicatu* easei,

illacryniatus est. Tum vcro scieciianiibus qui ad / * c
eraui quaroobrem flevisaet: Duae rea, inquit, me
. ;
coinmoverunt. Prima est imilieris htijus cxitium;
* ,
allera, quod tanlum ipse sludii ac diligentia? noii
(66)
adhibeo ul Deo placeam, quantum adhibel illa ut ob. ,
acenis hominibus placere possil. Aliusquidam dixii,
.
mouacbum
qui opus non faceret, non secus ac alie , * , ,
. ni cvpidum , judicalum i r i . Pelirus eximia quadam
rerum naturalium cognilione erat insirucliis, et no " va subinde naturalie pbilosophiae tbeoreinata tpsum
,
adeuntibus exponebal. ln aingulia aulem expositio , ,
nibus Oeum orabat. Porro inlec monacbos qui eo
.
tewpore vixcrunl, duo fuere sanclisaiini eodeiu no .

VALESII ANNOTATIONES.
65 , lc?i?, / . Scri|*mliim v i - D . Regio codice quo usaa esi Kobertee Stetaur56o,,
.
ptoiws legiiur, cum accenln gravi.
(66) ' . Scribendum est VARIORUM.
qu*md*m e/ferrU et magnum eorum geudium qui ipsi
treni oavtam. Admiratu$ ille, atque ejutmodi caitum
bealum wrmdicau*, rogabti ui quid Ulud euet editcerel. Voxque uatim ad illum facta e$t,e$*e Am*ni$
in Ntiria monachi animam. Aiqui Nitria dhiai
moiff iu quo erat Anloniu*, iredeehn dicrum iiineris
intervaUo. Qui cum Anlonio erant, eernenlet admiraxrem ttnem* rogobant quid id estei, audiereque :
Jam obiit Ammt. Fraires autem post dies iriginU
es NUria advenienies inlerroparunt, atque compererooi ea ipsa die ei hora obiisse Ammunein, qua
ejus aniroaoi sursum ferri eenex viderau

. Macariue sewor ex
Tbcbaide oriundus, inonachus Sceteusis, Magni
Antonii discipulus, clar. circa ann. 575. Vide Sozom., lib. , cap. U ; et Theod., Hb. iv, e a p . t l .
Exactis in soliludine annis sexacinia, obiil nonageiiarius anno, ut volunl, 5 9 1 . Srripail bomilias
spirituales quinquaginta, De iniegrilate qnv decei
Clmstianos : quae ab atiqno forsan gequioris sa3culi inlerpolatae exsuml Or. L a i . Paris. 1559, 8 ,
Francoiurt, 1594, 8 ; deniqwe cum Operibua Greg.
Tbaamalurgl, Paris. lOSli, fol. (Guil. Cavo, tthu,
T O I . i , p. 267.)

516
SOCRATIS
815
mine nuncupali'. ulerqtie enim Maearitis dicebatur. , , Quorum aller ex supcriore g y p l o , alter ex urbe
,
Alexandria eral oriundus. Caeleruin ambo prae cae .
terie illustres fuerunt, lum propter abstinenliam,
, ' ,
lum ob mores et conversationem , lum ob niira . "
cula qux per eorum inanus perpetrabantur. iEgyplius

239 quideni Macarius lot sanavit segros, lot obsessos a daemoiiibus liberavit, ut quae pcrgratiam
,
Dei gessit, separatum opus desiderent. Erai porro
, rcvereudus pariter ac severus erga illos qni ipsuin
, .
adibanl. Macarius vero Alexandrinus, cum usque , \
quaque eimilis essel iEgyplio, in boc uno diacre .
pabal, quod hilaris esset erga eos qui ad ipsum
. , (67),
accesseraul, el urbanitate quadam juniorcs ad d i , ,
sciplinam monaslicam allicerel. Ilorum disi ipulus
.
EvagriuB, cum antea vetbis solum pbilosopbalus . , ^^,
esset, ab iis opere ipso philosophari didicit. Qui
,
primuin a Gregorio Naziauzeno Constaiitiuopoli ,
diaconus ordinalus, poslmodum una cum illo in
. *
jEgyplutn profecius c s t : ibique cuin supra me-
moralis viris congressus, eorum vivendi genus ;
semulaius esl. Nec pauciora aut minora miracula
. " , ab illo, quam ab ejus praecepioribus sunt cdila. . , ,
Hic libros conscripsit valde utilcs : quorum unus
Monacbusinscribitur, seu devirtute activa : alter
. '
Gnosticus, yel ad eum qui scicntiam conscqut ine-
r u i l . l l i c libcr in quinquaginia disiribuios est ca- $, .
pila. Terlius Antirrbelicue inscribiior, ex divinis
' ^ .
Scripiuris colleclus conlra da?moncs lenialores :
,
et in oclo partes dWisus, juxla iiunierum octo
,
cogilalionum. Scripsil praHerea gnoslha proble .
mala eexcenta. Deniqueduoe carininum libros :

alterum ad monachos qui in cocnobiis scu congrc ,
galionibus degunl : alterum ad virgincin. Qui
. ,
quidem quam eximii sint et adiniralione digni,
,
quisquis eos legeril, facile cognoscet. Non alienum
' ,
autem fuerit, ul opinor, ex iis quae ab illo de mo- , , ,
nacbis comuiemoraniur, pauca quaedam stiperio- ; ,
ribns allexere. Sic enim ille dicit ad verbum : Ne- , ,
ccssarinm eliam cst monacborum qui ante nos ,
recle ambulaverunt vias inquirere, et ad earuin
.
exempiar nos corrigcre. Mullaenim abillis eunlet
, ,
n

VALESIl ANNOTATIONES.
(67) *Qr
. Epipbanius Scbola- 1) > , quam scripluram in
. . . in suo
...
. . - . : _ legeral .
Sic enim

versione mca scculus S U I I I . Dc biijiis Evagrii libris

slicus
codice
veriit : Conscripsitque libros valde neccssariox :
quid senseril IlicTonyimis, vidc iu epislola ad Ctequorum uuus quideni intcribitur, el est
sipbonlem adversiis Pclagianos : itbi cimi Origenide acluali : ulius cogniiionalis, secumlum quod
alani iuisse dotvl. Pallnduis in Lausiaca ircs ab eo
]uhpiam cogniiione sil dignus. Niccpliorus lamen
libros scriptos essc dicit. JJorum primuui voeat
in libro , capite 42, vulgalam leclionem conlir, secundtim , leriium '^,
mal. Sed quod perlinei ad alleruni Evagrii librttm,
qui csl advorsus fraitdes diaboli.
ejus liltilum ita concipit : ,
, , , '^, clc. Ubi
. Posset eiiam scnbi,
vocal quem Socrates .
9

VAKIOKUM.

. Macarius, junior ct
dictus, domo Alexandrinus, ubi xlatc
prima bctlaria vendendo quxsluni excrccbal ;
posiea Anlonii discipulus vitam lnonaslicam amplrxtis est : dein preebyler el arcbiiuaudrila
Nirieusis. Vide SoziMu., lib. u i , cap. 14,ciTbcod.,

lib. iv, cap. 2 1 . Obiit cenlcnarius, circa an. 401.

Cave, ubi bvpra : qui ibid. cx ms. cdidil Sermotiem
de exilu slatuqne ammarum post hanc vilam sub
iiomitiu bnjus Macarii Gr., Lal. quein tamen parvi
pcndci, ct rcccntioris cujusdaui Gracctili coiuincaluui cssc coiibet.

HISTORIA EGCLESIASTICA. L1B. IV.

517

518

, - dicta el facla praeclare. Cujuemodi illucl c&tqood

* qoiilam eorum dicere aolebat, ariiliorero el q u a , . biiem viclura cum charilaie conjunclum, nioua , - cburo brevi perducturum esse ad porttim ab omui
* , , periurbatione animi vacuum. Idem cuni quemdam
, fratrem nocturnis visis perturbari solilum viderei,
. * euin liberavil, praecipieiia ul ajgrulanlibus jejunus
, iiiinislrarel. El inierrogattis, cur id praeciperct:
. , . Nulla re, inquit, hujusniodi pcrturbaliones faciliua
, exslinguunlur quam mieericordia. Ad justum
. Aulonium quidain ejus lemporis pbilosopbus ac - cedeus : Quumodo, 240 >M^t paler, poles v i , , , - , vere, librornm solalio dealilulus ? Cui ille : Meus
, , . ait, libcr, pbilotopbe, est nalura rerum : qua
* quideni praeslo esl, quolies Dei vcrba legere vofxivov - ^ luero. iEgypiiussenexMacarius, vasillud elecluin,
, ; (68) . interrogavit ine quam ob < ausaiu accepuruni qui . dcm ab bominibua injuriarum rem*niscendo, ine*0 , , ,
moriae vim ac facullaiem in animo corrumpamua :
* . acceplas vero a dxniunibus injurias memoria:
. - commendanles, illacsi itianeaiuua. Guroque cgo
batsisaem ignarua quid reepondcndum easel, pe, ,
0 , , liisseuique ab Hlo u l ipse niibi ejua rei causam
* , exponerel : Quia, inquit, prior qutdem afleclio ant . nii contra naturam esl, posterior vero aecundum
naluram. Acce&si aliquando ad sanclissiinum Pa , * ,
. Irein Macariiun, cum ferveret meridies, et aili vc, (69) lifineiiter oppressue, aquani petii ad bibendum.
, i l l e : Uutbra, inquil, conteiilus csto. Mulii
* * Q eniin qui nunc iter iaciunl aut naviganl, bujus
carenl solaiio. Deinde disputaiiii ntibi ct conferenli
, , , * ,
. , cum illo de absliuenlia : Confide, a i l , fili. Viginli
* tolog annos noc pano ncc aqua nec sonino usus sum
. , ad salieUtcm. Naui pancm quidem meum cerlo
, , * * pondere sempcr coiuedi: aquaiu verocum mensura
b i b i : somni deniqiie exiguam pariem suffuraius
.
, , , $uin, ad parietem ine inclioando. Cuidara monacbo
. mors patris sui iitinliala est. A l ille nunlianli d i x i t :
, Noli impie bqui : pater enitu roeus immorlalis csL
Qiiidam ex fratribus niliil practer unum Evangclio , . "
, - ruui codicem possidebal. llunc cuai vendidisaet,
. pecuniam ad alendos pauperes erogavit, addens
, , , verba memoratu dignissima : Eum ipsum, inquit,
VALESH ANNOTATIONES.
(68) . In codice non signiHcat seclam neqtie ordinem : nec
Guostici hoc loco suiiiuntur pro aecta baereiico
FlorenHno et apud Nicephorum legilur
,
um, sed esi gcnus quoddam nionacboritin, de quibua
Soinni enim para potius erat qiiam soinuus, ille
Evagrius librum scripsnrat. Parembole igitur hic
quem capiebat Macarius, capile ad parietem inclinalo. Nam brevi adniodum tempore ita dormiebal. vicua esl baud procul Alexaadria juxta Mareoticum
lacum. Uujita meiuinit Alhanasius in Apologetico
Qoare somoum illum rapuisse se polius dicit quam
sccundo adversus Arianos, ubi indicuium refert
cepisae.
clcricorum qnos Melelius babebat in urbe et i i i
(69) .
Tnrpiterrilorio Alexandrino. Post cominemorauis igilur
ter hoc loco hallucinali sunl interprelcs. Nam
presbyieros ct diaconos parlis sux quoa habebat
Cbriaiophorsonus quidera ita v e r t i l : /n ea monachu$ ex Gnosiicorum rtr tpectali$$imu8 kabi- Alexundriae, addil poslremo:
tavit. Langus vero inlerpres Nicephori hunc Eva- . Parembole ilein memoratiir
in Notitia imperii Komani, io qua aedes erant
grti locum iia translulil : Habital in ea monachx*
legionie secunda; Trajan $ub disposilione coioitis
ordinis cdeberrimui. Sed primo quirei miliiaris per jEgypium. Plolemspus quoipie in
dem Evagrius non dicll roonachum illum babiAmmoniaca juxla Marcolicum ponit Alexandri
usse in ea insula irans Mariam paludein : sed
Parembolen. Hic igitiir habiiabal mouacbus ille imer
tanlain dicit juxia iiUra insulaoi euro babilasse.
ld enim aonai verbum . Deinde - Gnoslicos probatissimus.
m

519

ROCTIATIS

libitim veodidi qui d t e i l : Vende ottwia q u habee, . ct da pitiperibus. Insula quaedam est drca Alexao- .
*
d r i t m , ad borealem ejus partem ulira lactnn
Mareotiin sila. Juxla banc babitat monacbus ex , ,
Parembole, inler Gnoelicoa probaliseimue: qui * cnncta q u * a monacbit gererentur, ob quiiique , .
causas tieri d i x i t : propler Di?um, proptcr naluram, ,
propler eonstietudmem, propier necesaUalem , , .
propier opue maiiuiim. Idem dicera aolebat, natura . ,
quid^m aaicara esee virlulem , sed pro aninii .
facullalibtis eaiu in varias species dividi. Nam el .
,
luu.cn solie, aiebat. flgura carei; a fenesiris taiuen
per quas i n l r a l , figuram solet aecipere. Alius ,
quidam raonacbus dixisae ferlur : Ideo voliipiat** , *
sublrabo, ut occasiones iracotuK prjecidam. 241 , *
llanc enim semptr pro voluptalibus certare probe
* ecio, et mentis nieae slaiuai perturbare, ac aeientiain
.
expellere. Quidara ex senioribus dixit charitalem
, '
, ,
eervare non poese deposilum ciborwn aui pecuniae.
*
ldeoi quoque aiebal : Nunquam inemini eadem iit
,
re bia me deceptum e*ae a da*mone. Haec Evagriua
.
in libro qui Praclicus inscribiiur, iisdem piaiie
* ot
verbis eoromemoravU. In eo autem libro queui
, !
Gnosticuua inacripsit, ita loquitur: Quauior viriulea

earuinque cootemplaiiones ease, a jnalo Gregorlo
,
didieimua; prudenUam ei forlitudioera, temptran * , ,
liaoi atquejustUiau. Ac pradeoliae quideraproprium
esse dicebat, sanclas Ulaa et intelleclualcs poLe*iaie* .
, ' ,
contemptari sine uilis raiionibus. Hasenim a sapien ,
iia maoifesiari docuit. Forliludioie auiem propriuin
ease aflkmabai, peraUre in verie, tametsi quis ^
gravker oppugueuir, mec unquam ad ea qua? non
aunt defleciere. Jam vero temperaaliae id propriuin
ease respondil, ut a primo sumraoque agricola
gemenlem accipiamus; eum vero qui auperserere
vuh, repellainue. Justitia denique opus, illud assignabat, pro ciijasqve merito ac dignilaie eerraonem
rebus aUoinpcrare ; el alia quidmn obscure enuot i a r e , alia por rniguiaitim flguras aigtiittcare, alia
vero nianifcaie exponere ad ulilitatem audieniium.
Veritatis coluinaa Basilius Gappadox aiebal: Scientia quidtin qua* ab horuinibus percipiiur, aasiduo
usu el esjerAnlaiione perfeclior evadil. Ea vero quae
per Dei gratiam infuudilur, juslitia, paiienlia el

.
(70),

*
*
.
,
6 - ,
.
.
,

,

misericordia. Ac priorera quidem Hlam scientiam ^ .
ia eos eltam qui penurbationibus obaoxii sunl,
.
cadere: posiei ioris vero solos capaces eaae illos qui
, ,
perlurbalione snni vacui : qui quidera oralionis , '
lempore, propriajn luceaa q ipsorom raenlem ,
IHustrat, conletDplanlur. Luminare illud )gyptio *
YALESll ANNOTAT10NES.
(70) . De hoc Serapione llierooywus ia Ubro De scripioribu* ecclesiatticis Ua d i c i i : Serepio Thmueos AZgupti urbis
ejn$copm$, qui o eUganiiam ingetiii Scholaiticus
aictu*
eic. Decesstl e vita sub CoaslaiUio aaie
concilium Selruciense, id cst aiile anuum Cbrisli
559 : in coucilio ejiim Seleuciensi inler cpiscopos
pania Acacianse recensclur Piokmauii epiacopus

Tbmueos Aiigualontee. Fuit enim Thrauis nrbs

Aiiguslonica? seu Auguslanicap. Neque enini audieudus est Baronins qtii in annolationibus ad
Martyrologiiuu Koioanuui, Tlimuin i u Sceti proviucia iuisse dicil. Alqui Scelbis non fuil iiomea
provinciae, sed ipsa puiius fuit in provtncia Auguaianica. Tlinitiiii lameu in iEgyplo proprie dtcla
locat Marccllinus, in libro xxu.

HISTORIA ECCLESIASTCCA. LIB. I V .

. , ruro sanctus Albanasius : Praxepium, inquit, est

, ,
Moyst, u l ad seplentrionera mensam elatuerei.
.
Inlelligant igilur Gnoslici quisnam sit is qui con ira illos epirat, omiiemque lonlaiionem generoso
animo sustineant, el eos qui ad ipsos veoerint,
, alacri anirao pascant. Tbmuitarum Ecclesiae Ange, lus Serapio dicebal, menlem qutdem spiritalis
, , , scientiae bauslu plene purgari, partes auteni ani\ . ma?ira effervescenlea charilate sanari: pravas vero
* , , ,
cupiditates quae in animum influuul, coerceri abafcumv , ,
tinenlia. Serroones de providcntia el de judicio
; Dei assidtia meditatione tecum ipse rccole, ail
niagnus ille doclor et spirilali scienlia instructus
,
Didymus. eorumque sernionum materias fac i n

.
_
memoria circumferas. Omnes enim fere in bis
, ^ , , , . . sermones quidem ac raliones de j u ti ,
dicio in differeritia corporum el in parlibus mundi

reperies. Sermones auleui de providentia in modis
.
illis quibus a vilio et ignorantia ad virlutera et
, , , cogmlionem ducimur, dcprebendes. Atqoe haec ex
,
Evagrii libris desuropta 242
inseruimus.
,
Fuil eliam alins quidam inter mouachos vir mira , bilis , nomine Ammonias. Qui quidem adeo parum
- .
curiosue exslilit, ut cum Romaro venisset una cuiu
Alhanasio, ex magniftcis urbis operibus nulluiu
3 , . videre desUleraverit, scd solas Petri et Pauli basU
3
licas viderit. Idcm Ammonius cum ad episcopaium
. trabereiur, fuga dilapsus, dextraro sibi aurem
.
C amputavil, ut corporis mutilaiione ordinalionis
honorem eflugerei. Postea vero Evagrius, cum el ipse ad episcopatum raptus a Tbeopbilo, Alexandriiiae urbis episcopo, aufugisset nulla corporis sui parte mulilaia , Ammonio orcurrenli festive
d t x i l , maleilluui iecisse qui aurem sibi pracidisset, alque ob id facluui in culpa esse coram Deo.
Ainmonius contra ci respondit: Tu vcro , Evagri, an non pulas le poenas dalurum, qui linguam tibi
abscindens, concesea tibi gratia prae niiuiotui ipsius amore uli iiolueris?Per idera lempus plures quoqae
a)U in iuonasieriis fuere viri adtnirabiles el Deo cbari, quos qutdemin hoc opere commeinorare
nimis longum esset. Adde qood a proposito nobis scope digredi omnino necesse ioret, si viiara singulorum et miracula qnae ob eximiara, qua praedili erant, sanclitatero gesserunl, persequi vellemus.
Quod l i quis aecurale velit cognoscere ea quse ab illis facla el ad audientium uiililatem dicla sunt, et
qoomodo fers illis obtemperaverint, exelal liber aingtilaris a Palladio nionacho Evagrii discipulo
elucubraius, in quo cuncla quae ad illos perlinent, accuralissime exponuntur. In eodem libro meniiooem eliam facit roulierum quae parem cum viris illis vivendi raiionem ac disciplinam conseclaue sunt. Porro Evagriue et Palladtus paulo postobilum Valentia Augusii floruerunl. Sed jam eo revertamur unde digressi sumus.
U 1 C

. '.
CAP. XXIV.

,
D De tanctis monachh in exsilium puUis, et quomodo


Deu$ miraculii per illos edilis cuncloi ad u
.
allra&ril.
3
Cum igilur imperalor Valena lege lala praece ' ' - pisset ut orlbodoxi, tam qui Alexandria, quam
, qui in reiiqua iEgypto eranl, fugarenlur, vastata
VARIORUM ANMOTATIONES.
. Evagrius, presbyteri (iliiis, ex Ibe- fltsf., vol. i , p. 227, et Ant. Pagi, ad ann. 588,
n. 16.)
roruni urbc quse ad Euxinum Ponlum sita est,
.
Palladius, genle Galata, natos
oritmdiis, a S. Basilio Ecclesiaa Caesariensis leclor
ordinalus, post ejus mortem a Gregorio Nysseno atino 568, viginli annos nalus in exteras regiones
peregrinari coepit. Anno 591 in Nilriam monteia
diaconus factus, claruil ab anuo 580. Giegorio
sccessil, nbi Evagrium praeceplorem nactus osl, a
Nat.sacrarum Litlcrarum scienliam bausil.abeo ad
qiio Origenismi amorem bausit. (VideCave etPagi,
Ecclcsiap f.onslanlinopolitanx arcbiiiiaconalum protibi supra; Socral. lib. vn, c. 26, praecipue vero
vectus. Qua uccasione vitam monaslicam aroplexus
ipsius Palladii Hittoriam Lau$iacam.)
e s l , docct Sozom.lib. v i , cap. 50. (Vide Guil. Cave,
PAT.IOL. GK.

LXVII.

17

"S0CRAT13
protinus ac snbversa aunt omnia: dum alii quidcm k ,
,
. ._

ad tribunaJia iraherentur, alii coiijicercnUir in

.*.
^
azatGlnuuAy.*.

vincula, alii aliis onodis torquerenlur. Varia enim

.
'suppliciorum genera pacalis hominibus et quielem
opianiibus inferebanlur. Poslquara hac Alexan- , (7!)

driae 243
P
ai b
*
>

(72)
Aiitiocbiaui rcversus essel, siatim isli ad iEgypii

, monasleria conlcndunt, dux vitlelioel cum ingenli

miliium inuliiludine, ei Lucius Arianus. Nara el . , '
q,
isle lunc adiuit, et sanctorum hominura coetam

. \ ,
nulla miseralione proseculus, gravius quam ipsi
mililes afl.ixit. Cumque ad locum ipsum pervenis- *
scnl, viros solilis studiis eiexercilalionibus occu- , , patos dcprebenderunt, oraniea scilicel, morbis . , ,
cnedenlea, daMnonia ejicienlee. Verura isii qui
icucimo,
J ^ * ^ " "
-~
~

"

"" ir^
divinae poleatiaB miracula parvi seslimabant, ne
*
golcmncs quidem preces in oraloriis fieri permise- .
r u n i : aed ex iis etiain locis sancios viros expule- , , (73) *
ruut.Nec liis conlenli, uUeriuseiianiprogredienicd, . ' '
armis adversvs illos sunl usi. Haec Rulinus et v i . '
disse se coram, et cum illis perpessum esse dicit. * ,
Proindc renovabantur in illis ea quae ab Aposlolo
, , ,
sunt dicia. llludebanlur enim et caedebantur fla- , ,
gris : nudabanlur, vinciebantur, lapidabantur,
(7) ,
giadio inlerOciebanlur viri oberrantes in solitu , , , dine, ovillis el caprinis pellibus tecli, destituli,
, , *
pressi, afllicti, quibusdignus non erat roundus : ia
, , ,
desertts locis erranles, in monlibus, in speluncis
et caveritis t e r r : lametsi lostimonium baberent
,
luro a iide, tum ab operibus et curationibus quas
< . '
. * ipsoruro
inonrnm manus
divina
tlivins gratia
orralia nprHriphal
x
_ _
A
r . .
per
perflciebal
,
Verum Dei providentia, ut verisimilc est, baxi ilioa
, , .
pati ideo permisil, ut per mala quse isti tolerabant,
,
alii salutem in Domino consequerenlur. Idque ila
. .
eese, exilus rei postea comprobavil. Cuin igitur
adiuirabileg tlli viri omni violenlia quae ipsis i n , >lerebaiur, superiores exsiaierent, animum tandem
,
despondene Lucius consilium dat duci u l Patrea
.
iiiauacborum in exailium raiilat. Erant aulem tunc , , ,
Pairca Macarii duo, iEgyplius et Alexandrinus.
.
Jsli ergo deporlati aunt in insulam iu qua nullus
, crai Cbrislianus. In eadem insula lemplum erat,
. ' ,
cl sacerdos quidam quem incolae inslar dei cujus ,
dam venerabanlur. Yerum ubi viri sancti ac Deo
,
cbari ad eam insulam appulerunt, metus illico D * .
;ic Lrcpidalio ejus loci daemones invasil. Eodera
' , lempore aliud quidpiam conligit. Sacerdolis Hlia
. *H
r 0

i l r i o

L u c i i

e s U

e l

, ,

VALESII ANNOTAT10NES.
(71) . Scribendnm est procul dubio
Epipbanias Scbolasticus.
.

"
(73)
.
Lcgo .
r.brislopborsonus lamen, Epipbaiiium ScliolasliIdque coniirmal Rufinus in lib. x i , cap. 5. Qucm
ciini 8CCUIII3, vulgaiam Bcriplurani retinet, el
tocuin dcsignat hic Socrales. Mox scribeudum est
posl veibum subdislinctioneni tauluin
absque dubio.
apponil : quod equideni probare non possmn.
(74) " .
Lego ,
(72) .
Scribendum est
el paulo pnsl scribo . Alludll eniui
, el mulaada dislinclio in hunc modum :
ad lociiin Pauli apobloli in Epistola ad Hcbraos,

cap. x i .
, , etc, qucmadiiioaum legit
VARIORUM.

Lege

W.

LOWTD.

UISTOIUA ECCLESIASTICA. LIB. IV.

525

, , subito a dacmone correpla, furere coepit et cuncta

, - subvertere. Nec tilta vi compesci poterat ac scdari,
* * ,
sed ingcnli voce clamabat, et sanctos islos allo, , , ; quetis viros, Cur, aicbal, venislis ut nos binc
etiam ejiccretis? 244 Tum vero sancti viri pote , .
slatem quam a Deo acceperanl, ilerum illic oslen ,
derunt. Fugalo enim daemone, cum virginem palri
,
incolumem resliiuisscnt, tura sacerdotem ipsum,
,
tum reliquosqui ininsula degebant, ad Christiaiue
. * religionis fldeoi adduicrunt. Statim iiaque simu (75) lacra projicientes, fabricam teoipli in ecclestas
,
speciem commuiarunl : susceptoque baptismo,
. Cbristianas lidei docirinam alacri aoinio didicerunt.
Ad bunc modum admirabilcs illi viri ob consubetan , ,
tialis ildem perseculionem passi, lum ipsi proba , - g tiores evaserunt, aliis aalutem ailulerunt, tum
.
fidem illain mullo magis conflrmaruut.
. '.
CAP. X X V .

.
De Didymo caco.

Sub idem tempus alium quoque fidelem virom
, * Oeus in mediumproduxit.eo consilio ut fidet teell .
raonio el assertione ejus roboraretur. Didymus
, , enim, vir plane admirabilis ac disertis8imu8,per id
. ,
lemporis in omni genere doctrinae florebai. Bic
,
adinodum adolescens, cum jam prima lilleraram
,
elementa didicisset, ia morbum oculorum i n c i d i i :
.
quo quidem graviter vexatus, videndi facultatem
.
penilus amisit. VerumDeasprocorporalibug oculis
* , *
spirilales ei largilus eet. Nam ea qaae oculomm
. ,
isa percipcre non poterat, didicit audiendo. Gum
, (76) C enim a puero egregta esset indole et excellenti i n . (5genio pnedilus, aqtialee suos qui oculorum ade
, - pollebanl, longc superavit. Quippe el gfammaticae
. ,
praccepta facile addidtcit, el rheloricac adhuc
, celerios. Inde ad philosopbiam transgressug, ad,
mirabili facililate dtalecticam, aritbmelicam el
| ,
musicam perdidicit, el rftliquaa pbilosopboram
* .
discipltnaa adeo penitus in animo suo recondtdit,

ut adversue illoa qui eas aites oculortim beoeflcio
, perceperanl, prompte aiqoe alacriter dispularet.
*
Sed el divina oracula quae tam in Vetere quam i n
- - Novo Teetamenlocontinenlur, adeo perfecte norat,
, (77), * ut multos in ea conscriberei libros; ac praelerea
r

VALESll ANNOTATIONES.
(75) . Ante vocem deerat
$us vincebal eliam aeuta con$picienles>
(77)
. De bis
inlegra lioea. quara nos ex codicibus nostris Flo
realino ac Sfortiano supplevimus hoc modo: D Didymi coinmeutariis in Origenis libros
, loquitiir Hieronyaius in libro adversus

Ruiinum : El mullo his deleriora, quce longum etset
, etc. Ita quoque Epipbarelexere, vel ila vertit$e ut in Graco invenerat, ul
n i o i Scbolaslicua in suo codice scriplum invenede commenlarioln Didymi, qui Origeni* aperliuimus
rat, ul ex versione ejus apparet.
propugnator e$t exaggeraia el prmiora po$ui$te. E l
(76) . Vox delenda
in libro secundo adversus emndein RUQDUQI : IH
e(, quae ex auperiore Hnea buc videiur irrcpsisse.
primo libro , ubi Origenei lingua tacriCerte Epiphamus Scholaeticus eam non agnoscii;
lega blasphemavit quod Filius Patrtm non videol, tu
ic enim verlit : Qui cum puero fuistet tngeniot

VARIORUM.
* .
Didymus, genere Alexandrinus,
tcbotae Caiecheseon Alexandrinae pnefeclus, Hieronymi el Rufini pra?ceplor. Glaruii piaecipue circa
ann. 570 ab ipso Conalanlii tempore non incele-

bris. Vide Sozoro., Ub. , eap. i 5 , el Theod.,

l i b . iv, cap. 29. In vivis adbuc eral auno 592,quo
ociogesimum tertium aBjaiis annuui exccsserat.
(Guil. Cave, fliaf., vo4. i / p . 205.)

527

SOCRATIS

S48

de Trinitate Ircs libros dtclavil, el Origenis libros ; ,

De principiis interpreUtus est, edilis in eos com
mentariis, quibus illos recie scriplos esse asseril,
^ .
irusiraque conlendere eos qui virum illuni accusare,

xi libros ejus calumniari conanlur: neque eitim
245 excellenlem bominis sapienliaro, inquil, i n - ,
lelligcnlia assequi possunt. Si quis igilur mulli- .
(78) ,
plicem Didytni crudilionem et animi ejus ardorem

cognoscere desideral, id ex libris qui ab ilto sunt
claborali, facile perspiciel. Cum boc Didymo Anio- 6, ,
nius raonachus diu anle Valenlis tetnpora collocu- , ,
,
ius esse dicilur, luuc cum propler Arianos relicU
soltludine, venil Alexandriam: perspcclaquc ho- . ,
\ \ (79) *
imnis doclrina, baec ei dixisse: Nihil le moveat,

, \ ,
Didyme, jactitra corporalittm oculorum. Ejusmodi
ciiim oculis orbalus es quibus et muscae et cuiices ' , viuere possunl. Gaude polius quod illos habeas . oculos quibusangeli vident, quibus Deus cernilur,
. ol liix ejus coinprehendilur. Et istud quidero diu ^ anle liaec lempora ab Aatonio dictum esl Didymo.
, ,
Tunc vero maximus fidei palronu* ac propugnaior
,
Didymus habebalur, quippe qui advcrsiis Arianos
.
validissinie dispuiaret, eorumque sopliisticas cavillaliones dissolverct, et ialsos ac ftaudulentos
eorum sermones refellerel.
. \
CAP. XXVI.
,
De BatUio Cccsaricn&i, et Cregorio Nazianzeno.
.
Ac Didyinuin qtiidcm Arianis qui Alcxandrig
erant, divina oppoeuit provideniia-, in aiiis aulem

civitalibus Basilium Caesariensem ct Grcgorium , ,
Naziajtzeuuiu; de quibus opporlunuui arbilror
pauca coiauiemorare. Suilicere quidera ad ulrius- Q . "
que (ouiincndaliouem poterat, lum memoria illo* ,
rum alque fauia, quae etiamnuai apud omnes |>er- ,
several, tum dodrinae copia qu# ex eorum libris
. "
quoiidie pcrcipilur. Sed quoniaiu lunc leniporis
,
,
Eixleaiia plurimuin pruCiierunl, ac veluli fomiles
quidam iidei a Deo conservali suut, iiisliluli no- .
,
elri ratio postulat ut iliorum roentionem praecipue
,
faciamus. Si quia igilur Basilium c l Gregorium
,
inier se conferre, el uiriuaque vitaiu ac moree ,
. " cl q u in illis fuerunl virlutes exponcre volueril,
VALF.SI1 ANNOTATIONES
ctiam causa$ reddi$, quasi ex pertona ejut qui tudine Alexandriam desceuderil, incerlnm est,
scripsit : et Didyini inltrprelarU , in quo utrtim sub iniliiiiii imperii Coiuianiii, aule o i d i ilte casso labore conaiur alienutn errorem defendere,
nalionem Gregorii Ariani; an polius post coiiciquod Origenes quidem bene dixerii: sed no$ simplilium Serdicense el secundaiu reslilulioncm Aibacet homine* et cicnres Emiiani, nec illius sapiennasii.
iiam, nec tuam, qui interprelatus es, inlelligere pos(79) .
Cedreniis ad
amium sextum Goustantii lcgit. Nequc
$umu$.
alitcr Epiphanius Scbolaslicus in suo codice s* r t (78) *
.
pium invcncral, ut ex versione ejns apparet. Sic
liale Epiphauius Scbolaslicus et reliqui imcrpren i i m v e r l i l : iVon te conturbet, D\dgmt,ami$$io *enles IIUIIC locum iranstulerunt, quasi Alcxandnam
sibilium oculorum. Tales etiim oculi libi desunt, quiveneril Valenlis Augusli temporibus. Atqui eonbus et muscce el culice$ nocere possunt. Rutinus
?lai Anloniiim nioiiacbum ex bac vila migrasse
lauicn, ex quo ba;c desumpsit ^ocralt*s, vutgiiam
re^nanle Gonslanlio. Docel id Hieronynuis in
lo. ttofiem iiiciur. Eatn quoque coiilirmal l l i c t o i i y Clironico el in Vi/ Hilarionis. Quoiiani autem
iiius iu Epistota ad Casirulium.
fJonslaulii impcratoris anno Aulonius rclicia soliVARlOttUAI.
" . Legendum , e t c , atqne U
legisse videiui inierpres. W . L O V * T H .

UISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I V .

550
, , omnino anceps haerebit, utrum alteri proponat.
, * , Ambo enim inter se paree el aquales fuerc, seu re . , clam vivendi rationein gpecles, seu docirinam (am
, genlilium quam sacrarum Lilterarum. Nam cum es \ .
scnt adolescentes, celeberriinorum eo lempore so pbisiarum, llimerii ac Proha?rcsii Atbenis audilores
(80), - fuerunl; ac poslca 246 Antiocbiae iu Syria Libanii
cov. , sdiolam simul frequeutantes, ad suumium eloquen . liao culmen perveoeniut. Cumque digni sopbUiico
\ , Uirono judicarenlur, mulli eos borlati sunl ut ad
* docendum sc confcrreul. Aliisveroad causas agcndas
, . : OJV eos bortaiuibus, utriimque viiae genus aspernati
- sunt, abjeclaque rbetoricE atlis disciplina, inonay ^ , * slicam viiani amplexi sunl. Cum igilur pbilosopbiae
, pracepta sub magisterio ejos qui lum Antiocbi
. ' pbilosopbiam docebal, paululutn delibagxcot, paulo
* - post, comparalis Origenis libris, iulcrprelationcni
. ,
sacrarum Lillerarum ex illis baiiseruiii. Quippe ea
- lempesiate per universnin orbem celebiis cral
, , Origenis fama. In liujus igilur libroruin leclione
, , cum sesc exercuissenl, adversus Arianos fortissi * .
me decerlaruitt. Et quamvis Aiiani libros Origcnis
,
ad dogmalis sui, ul pulabanl, confmnaiioiiem ad, , - ducerenl, illi tanien eos redarguerunt, el Orige: , nis doelrinam ab iis noquaquam intelligi de .
raonsirarunl. Ariani certe, corumque fauior Eu
nomitis, licet eo lempore diseriissimi baberen,
lur, quolies tamen cuni Gregorio ac Basilio incol (81), - loquiuiu vcnerant, rudcs omnino aique imperili
1

VALESII AXXOf ATIONES.

(80) 'Er r j j
C presbyierum fuisse scribunl. Sic enim ail Theo. ....
FaUtun qiiod
bic ail
Socrates, Basiiiuiu
~
phanes ad illum Valcnlis annum :
aique Gregorium posl coiiiecliim Alhenis sludio ,
mni liberatiutn cursum, Libanium sopbistam au- , '
diisse Anltochia?. Refellit boc Gregorius in Car-
minede vila sua, ubi scribit se tricesimura Jelatis ,
,
aiuitim egisae cum Aibenis digressus est, elaroi . Eadera balet Cecos ipsuni Aibenis delinere voluisse, u i professor
eaacieloqueniia:: id qttod eliatn Rufinus teslatur dr^nus, nisi quod post vocei addil
inlibro n Historiw: se (amen patilo posl clauculo , quod non probo. Idem conlimiat Gregoriua
Nazianzenus in Oraiione de taudibus Basilii. tbi
inde aufug'sse, cl iu palriam se recepisse.
(81)
\ .
Baro- enim diserte lestatur, tum cum Valens succinctus
bairelicorum anlibiitum manu expeditiouem susnius Basiliuni anno CbrUii 569 ad episcopatum
C^sarcae protnoium esse d i c i l : idque ex Gregorii cepit adversus ecclesias Orienlis, quas Arianis
Nvsseni leslimonio demoustrare conatur. Theo- iradere festinabal, Basiliara aduuc picsbylerum
fnisse Cacsariensis Ecclesiae. Porro Valens expepbanes lamen ac Ceilrenus in Chronieo, initium
rpiscopatus Basilii Magni anno Valentis nono ditionem illain adversua ortbodoxos uus<epil lerlio suo consulat, id esl anno Cbrisii 370, ut doconsignant, qui futt anitus Christi 571. Anno autetn ociavo ejusdcm Vaiemis Basilium adbuc cel Socraies. Idem conflrmat Giegorius Nyssenus

VARIORUM.
* xa\ .
Ilimerius, Amitiii trcm Posscvinus, Labbeus aliique, episcopttrn
fuisse tradunl, absque levissima, quod sciam, veHietoris filius , ex Prusiade Biibynix urbe, solerum auetorilale. IpseBasilius orlu Gappadox,seu,
phiaia, claruit anno 561, sub iiiliano imperalore.
u l prcssius loquar, Poniicus, civiiate, si conjectuObiit grandaevus, oeulis caplus, morbo connliali
ris agendum ail, Neocaesarienais; quod enim aliqui
correplus. Edidil declatnationes varias , quibus,
de llelenoponlo dirunl, nuUo auclore iulcitur.
ifiie Pboiio, latenter mordentea imilaliis cane,
Prefuit Ecclesise Ca?saricnsi annis octo, moriuus
Cbrietianos allatravil. Probxresius, llimerii a?muIna, Pancratii ftliiig, Carsarea Gappadociae oritin- anuo 578, poslremis his verbis babilis : ln manut
tuat, Bomine, tpmlum meum. Pbilodus. Anliocliiae apud Ulpiaouin disciplinis operam
Iheus palriarcha CP. bocBasilii poculiare esae obdtnJil. Albenis docuil paulo ante Libanium.
Scrifwit declaraalianes rbetoricaa. Suidas, Euna- servat, de singnlis unto vigore disserere,
, nl animam
pius. Pbolius.
* . Basiliaa, Magnus diclus, ex illuslri quamdam sermombut inammalh inspirare videalur.
(Guil. Cave ad an. 570.) Nalum fuisse d i c i t r l a m s .
r l velusto genere, parcuiibus sanciissimis Basilio
c l Emmelia naius , majores babuit qui sub Maxi- dom. Oupin circiter ann. Dom. 528, denalum Kamiauo confessionis gloriaclarucrunl. Basihi pa- lcnd. Januar. anui 579.

531

55

SOCRATIS

videbautur. Ac Basdius quidem primum a Mele- , lio Amiocbenae mbis episcopo ad ofGcium dia- . '
coni promolus, inde ad palriae siue, Caesarex sci- ,
licel Gappadociae, eptscopaium eveclus, Ecclesia- (82) *
,
rum curam suaccpit. Verilus enim ne Ariani
dogroalie novitas Ponli quoque provincias de- , . (85)
pasceretur, celeriter ad eas partes se 247
"
tulit. Gtimque illic monasteria consliluisset, et ,
cunctos suis pradicalioiiibaa inslituiasct, n u - , lauies eorum animoa confirmavil. Gregoriua (84). ,
& ^{&.
vero Nazianzi, vilis Cappadociae oppidi, cui etiam
pater ipsius ante pnefuerat, episcopus constiiu- ,
lus, eadero quai Basilius gessit. Nam ipse ur- *
iies circuroeundo, eegnes et languentes in fide
corroboravil. Sed praeeipue Gonslantinopoli com- .
ftioralua, orlhodoxos illic degenles predicaiioni- * t o n

VALESII ANNOTATIONES.
in libro primo advertus Eunmtnm, ubi respondena
Eunomio, qui Kasiltopavorem ac pusillura animum
objecerat, Valeniis apparatum et expeditioncm adversua ecclesias sic describit :
,

, ete. Progresiut imperator Constantinopolt, enm inqenli apparalu proficiscebutur in
Orientem, elatus antmo ob res paulo ante adversus
barbaros feliciter gtslas, id est po&t bellum adversus Golbos, et foedtis cum iisdeni percuesum.
Quod conligil anno Ghristi 569, ut tcslatur A m mianiis Marcellimis. Quare Valenlis ilta profeclio ^
ad m t a n d a s ecclesias Dei conligit anno Gbristi
570, ut jam dixi. Tunc vero Basiliuro adbuc fuisse
presbyterum, ibidem docet frater ejus Gregorius.
Ait enim praefeclum prelorii, Modestum scilket,
primo quidem blanditiis usum fuisse, ac promisisse Basilio presulalum et gubernaculun* Ecclesiae, si roodo imperaiori parere vellet. Verba Nysseni haec ennt :
, .
ergo tunc Basilhts episcopus erat Caesariensia Eccfesiae, cum illum Modestus subvertere conatus est. Porro Modestus praefecturam praetorii
trimum gcssit Graliano aecundo et Probo consuibus, anno Christi37l , ut noiavi ad librum
Amniiaiii Marcellini. Alio quoque arguraento probari polesl Basilium post aitnuni Chjristi 570 ad
episcopatum Caesariensis Ecclesiae promoium fuiaae. Etenim Nazianzenus in Orationc funebri quam
in curo conscripsit, ait Basilium adbuc presbylerum fuissc, tunc cuin fames illa, ommum qna
unquam fuissememorantnr longc gravissima, contigil in Cappadocia. Ha?c autem ipsa est cnjtis suprameniinit Socrates, quae accidii Valeuliniaoo
leriio cl Valenle lerliuin consulibus.
(82) . Grep

n
v

Nazianzenus, cut magig credendum e i t i n

Sorius
is rebus, in Oralione futtebri de laudibus Basilii
lestatur Basilium adhuc preebyteruoj adeaspartes se coniulisse eo conailio u l Arianorura perndisa
sese opponeret.
(85) &.
Hansil boc
Socralcs ex Rufino, qui in libro secundo Hi$torim
capite 9, ita scribit : Cregorius vero apud Naziamxon oppidum tn loeum palris cpiscoput $ubrogul*$
hareticorum turbinem fideliur tulit. Conslat lameu
Gregoriura non episcopum, sed coadjutorem duntaxat palris ipsius Gregorii in episcopalu Nazianzeno laclum luisse : vcrum ea condilione ne palri
in episcopalu succederei, u i ipsemei leslalur i n
oralione 8, et in Carmine de vita $ua. Prius vero
episcopus Sasimoruin constitutus est a Basilio
Magno, qui bunc epiacopatum prhnum instiliterat,
ot locum illuin Ecclesia?su assereret, quemadmoduin tcstalnr Gregorius in Carmine de tita sua.
Hinc ad Constaminopolitanani sedem translatua,
paulo pnsl ea relicia, Nazianzum se recepil, el epi8Copalnm ejus loci aliquanditi administravit, donec senio ac inorbis defatigalus, succ ssorcn> sibi
ipse delegit; Recte ergo Hicronymus in libro Ue
scriptoribus eccletiasticis iia scribit : Gregorius prir
mum Sasimorum, deinde Nazianunus episeopus, elc.
Mirumque est, cum ires episcopalua gesserit, omnes lainen ambiguos eese alque incerlos. Gerie
ipse in epislolig saepius negat ee episcopatum Sasimorum unquam adminislrasse, aut sacerdotale
munus ullum illic obiisse. Conslantinopoliianum
aiileiu episcopatum nec Hieronymus ejus di&cipulus, nec Ruunus ei ascribum. Nazianzenum denique ej iscopalum altcri polius tradidit, quatn ipsc
gessit.
(84)
,
Scribeadum esl procul dubio ,.
y

VARIORUM.

. Gregorius Nazianzenns natus est

Arianzi inpraedio paterno pro|>e Nazianzum, circa
Nicaeni concilii lempora. Palrem babuit Gregorium, virum optimum, at Hypsistarionnn erroribus miscre seduclum (secla ea fuit ex Judaisrao
cl gentilioino conflala, qu?e lanicn suainium illuro
el , unde sectse nomen, unice colebat), roatrem Nonnam, feminam leclissimaro el
pietate conspicuam, qua mediante conjux ab
erroribus ad Ghristianam religionem revocatur, et
j j j n i i g i ^ g j B urbis episcopatum promoveir,
teouitj d nanamwteaariua obiil.
a (

Gregorius filius diserte negni se unquam Nazianzi

episcopum factum,&ed patris solummodocoadjulorem. Tbeodosio M. in Goiislanlinopolilanaa iirbis calhedra collocamr filius ; in eadcm a cuncilio
cecunienico anni 581 illic coacto coniirmalus. Verum orla in synodo non levi hac de rc conlentione, ipse scdi su;e sponle renutitiavit. Obitt
anno 589, actalie sus circiier 65. Vir erat in quovis digciplinaruin generc prxslanlissiuiiis, in tbeologia suinmus; unde Theologu* * diclus*
(Guil. Guvo, ad ann 570.)

5J5

HISTORiA EGGLESIASTIGA. LIB. IV.

53*

, -
(85)
. * ,
.
(86)
,
6 ^ ,
,
. . ,
.
,
, \
, (87).
*

bus suis conflrmavil; eamqite ob causam patito

posl nwltorum episcoporum suffragio epiacopus
illius urbis est conslUulus. Porro cum ad Valeniis
imp. aures porlata essent quse ab utroquc honim
gcrebaniur, confcstim Basilium ab iirba Caesarea
Aitliochlain abduci jubet. Sine mora igilur adductus, imperaioris pra*ceplo ad trbunal praefectorum sistilur. liuerrogaiusque a praefeclo cur
imperaloris fidero 11011 amplecieretur, niult* cum
Oducia Basilius religioneui quidem imperaloris reprebcndit, fidera vero consubslanlialis asseruit.
Cumque praefectus moriera illi interminareiur:
Ulinam, inquil Basilius, boc milii contmgat, u l
pro verilatis defensione corporis vinculis liberer t
Deinde cum praefectus roonuisset u i rem aUentius
. apud se considerarel, respondisse fertur Basilius:
, (88), Ego quidem el bodie et cras idem sura. T11 vefo
, - ulinam te non mutares! Ac tum 248 quidem
. , , B.isilius eo die eub cuslodia mansit. Accidil vero
, non mullo posiea ut parvulus Valentis filius,
nomine Galates, in gravem morbutn Sncideret, adeo
* ut medici de salute ejus desperarent. Mater au . tem pueri, Dominica Augusla, imperalori aflirma, * v i l se per ftomnuiu borrendis quibusdam visis
, \ vexalam fuisse, puerumque male baberc propier
, . '0 , conluiaeliam episcopo illatam. (laec imperator se, , , , cum ipse repulans, Basiliura accersit, et ui peri , . culum eju* facerct, iia eum alloquilur: Si vera
, , , esl doclrina fidei luae, ora ne moriatur fllius meus*
. - Tum Basilius : Si credideris, inquil, iooperalor,
. *
queroadinodum ego credo, et si aditnata fuerit
.
Ecclesia, vivet ptier. Sed cum imperator minimt
aeseiitiretur : Fial igilur, ait Basilius, de puere
.
* quodcunque Deus volueril. Ila?c cum dixisset Ba* silius, imperaior eum dimilti pracepit. Puer au . tem n o D multo post ex bac vita migravil. Alqne
baec dc isiis viris obitcr, oa*i compendlo dicla
.

YALESII ANNOTATIOiNES.
HhloriB EccUiiasticas. Gaelerum Gregorius Nysse(85)
. ila*c non conveniunt cum iis qnae de Basilio nus ia libro primo Advertus Eunomium, Basilium
narrant Gregorii duo, Nazianzen>js scilicet in Ora- bis ante tribunal Modesti priefecii praelorio stetisse
dicit, semel cum essot presbyler, iieruro deinde
liont /tuieort, et Nyssenus in libro primo Advtrsus
Eunomium. Neque eniro Antiocbix exhibiluni esse cum esset episcopus. Verum prioris illius interrogalionis ntillam inentionem facil Nazianxenus.
Baailinm coram Modesto prefecto praetorio, sed in
(87) .
Hufiiirbe Gatsarea id gestum esse leslaniur. Recte ergo
Soxomenus errorein Socratfs buc loco correxii in nus babet : (Jtinam te non muiaret! Quibua verbis
Itbro eexlo, capile 16, ubi scribit Valenlem Amio- objurgal Modestum Basiltus, quod sc ex Calbolico
cliia veoisse Gnesareain, el jussisse ut Basilius ad Arianum fecisset ul princtpi gralificarelur. Modesluin certe Arianum fuisse docet Gregorius in
iribttnal praefecH praetorio trahereiur. Porro notanOralione (unebri.
dura esi Valenlera Auguslum bis CsBsaream venisse, et Basilium expugnare tentasse : primuro D (88) Ylor , . Hic alio nomiiie Yalenlinianus junior vocabarum Basilius adbuc esset prcsbyler, quod anno
l u r , ul sopra observavi. Galates aulem cognomir.hrieii 570 faclutn esse stipra demonslravimu&.
natu esl, eo quod nalus essei in Galalia. Porro
ldque plane conftrmai Sozotnenus in libro sexto.
rum Socrales euin bic appeltel, id est, i n lierum posiea ex urbe Antiocbeua venil Gssareaiu,
fanleni; binc non raediocriler confinnalur opinio
Hasillo jam ad cpiscopaluin promolo. Sed quo anno
noslra, quam supra relutiimis, hsec scilicet gesia
id factum sit, non saiis liquet. Suspicor tamen id
esse circa annuiu Chrisli 571 aul 5J2. Valenlianno Cbristi 571 aul 572 conligtsse. Id ajtem colniantis enim jiinior naiits est anno Clirtsti 566, ut
ligoex Modesli praefectura, quae in eos annos inftttpra noiavi, a quo anno ad annuin 372, anni sunl
u d i l . Uas duas Valenlis prolecliones distinguit
6ox absoluti. Iia s^xennis iuortuiis fuerit junior
Naxianzcnus in oraiione 20, pag. 546, bis verbis,
Valenttnianus, qui el Galates : scxenuis aulem
' , elc.
puer recle dicitur.
(86)

. Suinpiil tixc Socraies ex Rufini libro secuudo

535

SOCRATIS

36

aint. Porro uterqae eorum multos et eximios 61

libros conscripsit alque evulgavit; ex qulbus uonnullos a sc in Latinum sermonem conversos eese , *,
testaiur HuOnus. Caeterum Basilius duos babuil

fratres, Petrum et Gregorium. Sed Petrus quidera
monasticam Basilii vitam aemulatus esl, Grego- .
.
rius vero ejas in docendo eloquentiam; qui et
libriiro Basilii f>e opere sex dierum, quem ilte imperfectum reliquerat, post obituro fralris supplevit, tt Oraiionem fuoebrem in laudem Melelii Anliocbensis episcopi Conslanlinopoli recilavit.
Exstant et aliae plures orationes ab eo conscripta?.
. '.
CAP. X X V I I .

.
De Gregorio Thaumaturgo.
,
Sed quoniaro ex nominis similiiudine, et ex
libris qui Gregorii titulum praeferunt, nonnulli in , errorem ducuntur, sciendum est alium eese Pon- 7,
,
ticHm Grcgorium, qui ex urbe Ponti Neocaesarca
oriundus^islis ariliquior fuil, qutppequi discipulus .
fuerii Orlgenis. Hujos Gregorii celebris fama est ,
Athenis ac Beryti, et per universam Ponlicam , (89),
dioecesim, ac per unifersum prope dixeriin terra- , .
;,
rum orbem. Nam cum cx Alheniensium scholie
.
discessisset, juris civilis discendi causa Berytum
,
profeclus est. Ubi cum accepisset Origenera sacras
Liileras Caesarese interpreiari, ceteri cursu in
,
cam urbem contendit. Cumque roagntficam sacrorum Libroruin expositionem auscultasset, 2 4 9 " '* ,
roanis legibus valediccns, Origeni se lotum dedi- ' :;
, ,
dit. quo cnro veratn pbilosophiam didicisset,
postea a parenlibus revocatus, rediit in palriaro. , .
Ubi prirao quidem, dum adbuc laicus esset, mulla C , , fecit miracula : nunc a?grotos sanans, nunc da> , ' ,
inones pcr epislolam fugans, gentiles denique , .,
non verbis tantum, sed mullo magis operibus ad ' .
iidem alliciens. Hujus mentionem facil eliam
Pampbilus Martyr, in libris quos pro Origenis de (90) , fensione scripsil : quibus cliam adjuncla est Gre- (91) gorii Oralio, quaiu itle ab Origene discedens, in
. , , ejus laudem composuit. Fuerunl igilur, nl comptot ,
pendio dicam, Gregorii plurce. Primus est anli , > .
quus iste, discipulus Origenis; secundus Nazian- ,
xenus; terlius fraler Basilii; est eliam alius Gre
gorius, quem Ariani, dum Albanasius in exsilio .
agerel, episcopum consiiluerunl. Verum de bis
baec dicta sufficiant.
R O

VALESII ANNOTATIONES.
(89) . Hoc loco sccutus auctori- D probare nori pos*tim : ncque enim oratio illa a
Gregorio Thatiniaturgo scripia est ad commendatalem Nicepbori, emendavi ,
lionem Origenis, sed ad agendas gratias pnecepiori,
quamvis scripii codices nihil mutent.
cum ex ejus scbola dtscedcrel. quidcin
(90) .
Melius scriberetur
dicunlur Epistola comivendatiiia:. Oraiiones auicin
. Inlelligil enim Apologeticttm Pampbili
nnllsc unquam fucrunt. Qtiare non dupro Origene, de quo vide Pbotium in Bibliolheca.
bilo quin scribcitdum sit, licet Nice(91)
.
pliorus vulgatam leclionem coniirmnl. Est aulom
Musctilus vertit Liber Uregorii adjungitur, quo
, oralio qtia vale d i i i l u r , ut moOrigenem commendavit. Chrisiopborsonus aulem iia
nui in Annotationibus Eusebiani*, quas studiosus
interprelatur, Oralio Gregorii in Origenis commenlcclor consulet.
daiioiwn conscripta. Veruiu hanc inlerpretalioncm
VARIORUM.
r *0 . De Gregorio Thaiima*
* . Quem Hle in^rfectum
Hugo, qui obiil aiino 165, vide Euseb. Iliil. l i b . v i ,
reliquernt, verlente \ alesio; mibi vidclur vox dccsse.
cap. 50.
W . LOWTH.

557

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. .

538

'.

CAP. XXVIII.
,
, De Nooalo, dictitqM ab NovalianU; quomodo

Iti qni Phrugiain iucolebani Novatiani, [estum
,

Paschce ad Judaicum morem translulerint.

.

Per idem tempus Novatiani qui Phrygiara inco , . l u n t , feslum Pascbae diem commutarunl. Id quo * , roodo factum s i t , breviler dicam, ubi prius com memoravero qua de causa in provinciis Phrygiae
. - ac Papblagoniae exacta Ecclesisc illorura regula
*, (92) - ac disciplina etiamnum vigeat. Novatus presby, , ler Ecclesisc Romanae, ideo dissidium fecit quod
, Cornelius episcopus fideles qui tempore persecttiio , nis a Decio imperatore contra Ecclesiam cxcilaix,
. , idolissacriiicaveraot, in communionem susccpisset.
Hanc igilur ob causam cum secessisset, ab episco , pis qui idem cum ipso senliebanl ad ponliftcalum
, evectus, scripsit ad oranes ubique Ecclesias, ne
* , eos qui djemonibus iraraolaverant, ad sacra m t , steria adinittercm, &ed ut bonarentur quidem eos
. ad pcenitenliaro, indulgeniiaiu aulem criininura
: ' , relinqucrenl Deo, peues quem jus arbitriunique
. est crimina remittendi. His liiieris ad oranes pro vincias perlalis, singult pro suis moribus, de his

quae signiftcabarilur, tulerc judicium. Quod eniin
, \ ille signittcaveral, ad sacramentorum comrounio * necn admitlendos non esse eos qui posl bapii . smum crimen letiferum commisissent, aliis quidein
(93) ,
250 a c e r ^ a immitis videbalur bujus regulae pro , mulgatio: alii vero hanc regulam ut jtislam el ad
- Q slabiliendam emendalioris vilaedisciplinam inprimis
. - utilem susceperunt. Dum baec agiialur conlroversia,
, \ 4 supervenerunt litier* Cornelii Romani ponlificia ,
, " (94) quae iis eliam qui posl baplismum deliquissenl,
\ . " indutgealiam spondebant. Ha ulrisque conlraria
, inter se scribentibus, el sacrarum LiUerarum
, \ \ testimonio sentenliam suam confirmaniibus, unus . quisque , ut iicri solel, ad eam partein se coniulit,
* \ ad quam jam antea suopte ingenio erai propcn*ior.
\ . Nam quibus peccare in dcliciis erai, h i , arrepia
occasione indulgenliae quae tura conccdebatur, ea
\ *
in poslerum ad omnc criminum genus abusi suul.

Porro gens Pbrygum temperaniior videlur esse
. \
reliquis gontibus : naiii et raro juraul Pbryges. Et
^ .
Scylbae quidem ac Thraces procliviores sunt ad
,
e l

VALESU ANNOTATIONES.
(02) .
Sic fere Graeci vo- 0 prelatur: ul moris e$t. Quod non probo. Ncque
cnim ' Gr<*i dicunl boc sensu, sed
eaol eum uui Novaiiamis dicebalur. Oe cujus ha>
. Quare malim boc loco scribere * ,
resi cotisufendus esl Eusebius el Epipbanius, el
queroadmodum legil Epipbanhts Scbolaslicus. Sic
auctor Quwslionum Veteris ac Novi , et
enim verlit : Singuli provincialium diversas sunt
Tbeodoritns.
iecuti sententias. Meni eniin esl * ac *
(93) . Scribenduni est
, quod paulo anle posuil Socrates, cum
prorul dubio
ait : *
, etc. Nec dubilo quin Socrates ita scri , ubi codex Florenlinus scriptutn babet *
plnin reliqueril.
(94) " ' . Musculus vertit, quis- .
que firiif fieri tolet. Cbrisiopliorsonus vcro inlerVARIORUM.
1

. De Novato cl Novaliano, quos duos

honiines ftiUsc cx Gypriano obscrvavit Rcverc-

gius, annot in can., p. 69, vidc Eus>cb.,

lib. v i , cap. 45.

Ilist.,

559

540

SOCRATIS

iracundiam : qui vero ad orientem solem degunt,

niagis dedili sunt cupiditatibus. Yerum Papblagones
el Pbrygea ad neutrum istorum viiiorum propendent. Nam neque circensium, nec iheatralium l u dorum liodie admodum studiosi sunt. Atque ub
hanc causam, tum isti, tum alii qui ideoo eentiuni,
lilteris a Novaio tunc scriptis assensiase mihi
videntur. Quippe apud illos scortalio inslar piaculi
habetur. Gerte Phryges et Papblagones modestiua
quairt cujuscunque alterius sectae horaines vivere
videmus. Eamdem quoque causam fuisse exisiimo
illis qui Occidentis parles incolunt, et qui Novati
senlentiam sunt secuti. GaHerum Novalus, licet ob
vigorem arctioris disciplinae sese ab aliie segregav e r i t , lamen festum Paschae diem nullatenue i m mutavit. Eodem enim modo quo Occidentales, etiam
ipse Pasclia perpetuo celebravit. Porro illi Pascba
semper celebrant poel aequinoctium, more ipeis
antiquitus Iradito, jam inde ab eo tempore quo
Chrisiiani esae coaperunl. Et ipse quidem poslea,
principatu Valeriani qui persecutionem adversue
Cbristianos exercuit, martyrio perfunctus est.
vero qui ex ejua oomine appellati sunt in Pbrygia
Novatiani, concessam 251 J
communionem
aversanles, circa boc tempus diem feslura Pascba?
immutarunt. Pauci quippe et obscuri Novaiianorum
in Phrygia episcopi, collecta synodo in YicoPazo,
ubi fontes aranis Sangarii visuntur, regulam promulgarunt, ut quotaonis observarettir quo die

u s

r e i

* ;. !
,
*
* .

.

, .
, ,
' . *
,
(95). * , ' . *
, (96)
, .
01 ,
(97) ,

. ,
,

,
,
.
(98),

, ' '
,
, ,

VALESII ANN0TATI0NES.
(95) . In codice Sfortiano C phorus vero quomodo bunc Socralie locura legerit,
*
o _ i si vulgalam
. lectio
i^...:^
mcertuni esl, cum Graeca ejus bac in parle desidelegitur
adverbialiler. Sed
rentur. Langus tamen, qui Gractim Nicepbori coiiem relinere voluerimus, quam Epiphanius et Ni
dicem vidcral, ila v e r l i l : Qui tero ejus nomvie i *
cephorus confirmant, lum delendum erit verbum
Phrygia censeniur, ab inslUutis et communione ejus,
, quod neque Epiphanius agnoscit: aut certe
cum sibi iptis indulgentes degenerassent, hoc temsrribendum erit, ,
, sicui legisse videtur Nicephorus.
pore paschate quooue festam mutarunt. De reliquis
(90) ukr . inlerprelibus nihii dtco, in quorum versione niliil
vaiiani auclorem sectae suae martyrem fuisse jaaani reperies. Ego locura levi mnlatione ita reetictabant; qui et librum conscripserunt cui titulus luendum puto: crat Mariyrium Novatiani. Sed bunc librura mea , id est, tti vero qui ex itliu*
daciis ac fabulis refertum jampridem ronfutavit
nomxne JSovatiani dicunlur in Phrygia. permusam
Eulogius episcopus Alexandrinus in Hbro sexlo ipsis commumonem cum reliquis Calholicis in f t i i t contra Novaiianos, cujus excerpta habentur in Bi- viiate Paichat aversanle$, circa huec lempora diem
bliolUeca Pbolii. Ganeruin in actis illis martyrii festum Pa$ehas immutarunt. Nihil apcrtius boc
Novatiani, non marlyrium passus esse dicebatur
sensu. Ante Valenlis lempora Novatiani in PliryNovatianus, sed lantum fidera Cbrisii confessus.
gia eodem tempore quo reliqui Gatbolici Pascba
Ex octo enini presbyleris Ecclesiie RonianaB, qui
celebraverant. Exinde vero coinmunionem ac socrant sub Macedonio episcopo urbis Romse, septero
ciclaiem Galbolicoruin in liac etiam parte rcfugere
quidem idolis sacrificasse dicil auctor Actorum
coeperunt. Porro, etsi judicium Socratis valde
iina cum Macedonio, solum vero Novalum egregio D nrot>o, qui causam rcddil quamobrem pneciptie
confessiouis martyrio perfunctum esse. Cum wo- Pbryges Novalianam baeresim amplexi sint, alia
tamen raiio ejus rei afierri potest. Novaius enira,
vatiano aulem Ires episcopos, solos fere ex Occiseu poiius Novaiianus, ex Pbrygum genie orius
dentis partibus, mariyrium dixisse, Marcellum
fuissedicitur, ut scribit Pbilostorgius in libro :
ecilicet et Alexandrum Aquileiae episcopos, et Aga .
niemnonem episcopum Portuensem, vel polius T i Quare non mirmn est si multos i n ea provincia
biirtinum. Qui post illam confessionein separatim
dogmatis sui babuil seclalorcs.
degenles, ei collectas celebrantes cum Novaliauo,
communionem eorum fugiebanl qui sacriflcaveiant
(98) . Suspicor bunc esse A u idolis. Ac paulo posl manus imponentes Novatiano,
xanonera illum loiigaevum, presbyleruin Ecclesia
eum episcopum urbis Roma) ordinarunt.
Novalianorum, cujus lestimonio uthur Socrales in
lib. i , cap. 10 el 15. Caeteruin non omitlenda sunt
(97)

hoc loco Nicepbori vcrba dc Socraie noslro : Harc

. Ilic locus mirum in modum corrupius esl.
Nec recens boc mendum, sed jam lemporibus sibi rtnuntiata esse Soerales qui hoc loco non nAKpiphanii Scholastici corrupta eranl exemptaria ; horrere $e Novatianorum instilutis palam pra u
sic cnim veriil Epiphanius: Hi vero qui ex eo no- fert sene quodam scribit, eic. Ego tanicn non
men habuerjutk^juique ftiere participcs, ctc. Nice- usscnlior Nicepboru.
t

**t

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. IV.

54)

Judaei azyma celebrarenl, et una com illis fesluro

.
pascbale celebraretur. Haec mibi renunliala sunt
\
a quodam sene qui se presbyleri filium esse dice8i* ,
bal,el supradiclas syoodouna cum patre interiuisse.
, * Cui tamen synodo nec Agelius, Novalianorum apud
.
Gonstantinopolim episcopus, nec Maximus Nicaeae,
nec Nicomedias aut Golusi adfuerunt episropi, licet ab bis praecipue regaiur Ecclesia Novalianorura.
E l bsc quidem iitnc lemporis gesta sunt ad hunc modum. Sed paulo post NovaUanorom Ecclesia
propter utaiu synodum duas in partes divisa est, u l i suo loco dicemus. Nunc transeamns ad ea qtiae per
idem lempus in Occidenlis parlibus conligerunt.
. * .
CAP. XXIX.
',

De Damaso Romano ephcopo, et Unino ; et quomodo,

' ieditione Romas facta, plvrimi inter, .
fecti
$unt.
%

Gum itoperatorValentinianus in suroma traiiquil, , * ^ litate degerel, nulli eectae ac religioni molestiam
( exbibens, Romae Damasus post Liberium eptscopa* * (99) lus admiuisirationem suscepit. Sub qoo Romana?
, - Ecclesiae gravis orta est perlurbatio, bujusmodi ex
, causa: Ursinus quidaro ejusdcm Ecclesiae diaconus,
, .
cum dc eligendo episcopo ageretur, inter alioe
, nominalus foerat. Qui curo Dainaauoi sibi praelahim
, (I) videret, aegre ferens quod spe sua excidisset,

seorsum ab ecclesia convenlus agere inatHuit; et
, . obscuria quibosdam episcopis persuasit ot ipsum
, * io occtillo ordinarenl. Ordinalus est itaqite, non in
, . ecclesia, sed ia secreto loco basilicae q u Sicinii
, . vocatur. Qaod facium maximam dissensionem inter
, cives excitavit. 252 Dissidebant autem non ob
, - fldem, aut propter aliquain lueresim , sed de hoc
. - g lantiim, uter illorum episcopalera sedcm obtinere
- deberet. Hinc crebra titrinque jurgia et conflictue
, - vulgi exslilere, adeo ut ex ea concertalione plurimi
interierint. Quam ob causam m u l t i , lum clerici,
(2) ,
tum laici, a Maximino tunc praefecto urbissupplib

VALESII ANNOTATIONES.
(99) * .
Scribenduro omnino esi
ttica, qui de Ursini schismale loquens ita d i c i t :
' oo. ot legitur in codice Floreulino el apud N i - Quas res factione Maximini preefeeti, scrvi hominis,
Ccpboruoi.
ad invidiam boni innocentis versa est sacerdolis,
( I ) .
Verbum elegans ad significnnitaul causa ad clericorum utque tormenta duceretur.
dos convenlus scbismaticornm, qui altare conlraEo quidein anno quo Ursinus suum scbisma con
riam altaii erigere dicuntur. Hinc derivatur - flavit, non Maximinus, sed Juventius praefectus
, genus scbismatis de quo loquitur Baurbi fuit, ut leslalur Ammiaiius Marcellinus in
siliua i n Epislola canonica ad Amphilochium de
lib. xxvn. Sed cum hoc scbisma roullos annos dtibapltamo baerelicorum. Verba Basilii taaec s u n i :
raveiit, iieri potest ul Maximimis prafectus anno , nae de eodem negolio cognoverit, et nonnullos cle ,
ricorum lormenlis affecerit. Fuil autem bic Maxi .
minus praefectus annomn anno sepliiao Valenli( i ) . Sumpsit 0 niani, ut scribil Hieronymus in Chronko. De eoba>c Socrales cx Rufini lib. u Historiir Ecclesiadem multa babei Marceliinus.
VARIORUM.
* . Damasus, Anlonii ctijusdani filius,
g^ole Hispanua, palria ex Manlua Carpelanus,
|uem lamen alii Tarraconensem, alii ex Lusilanis
gedUanuni fuisse volunt: Ecclesiae Romana3 sub
Liberlo diaconus, deinde presbyter, denique epiaropas anno 366 ( scribe cum Pagio et Vales. 567)
tonaitlutus, alia interiin factione Ursinura sive
Urbicinum diaconmn Roma: episcopum ordinanie.
Magna ulrinque conlenlione ct inullo ean^uine
tea acia est; adco ut uno die, notanle Aminiano,
Ub axvii, civcscxxxvn occisi sunt. Viclo deroum

fugatoqueUrsiciiio, Damasus sedem quietam tenuil.

(Guil. Cave, ad ann. 566.)
b . Iia in codice Regio, Valenl. et Colb.
nominalur. Ncqtte aliter eum appcllanl llierony*
mus el Cassiodorus. Arcedunl epislolae concilii
Aquileiensis et concilii Romani a Jac. Sirniiindo
edilaB, in quibus Ursinus diciiur, ut et apud Rufinum. Valesius, iVol. in Ammian. lib. xxvn, cap. 5,
ubi eliam l e g i l : (Jrsvius. Doctiss. lameiidom. Du
Pin, Gaveus, ct Pagius Vrsicinus nialuut.

KXtAlw A .

CAF- I I I a*-ji.

orta t u t f * * i M

c^nmwe

mi

t-nrmrrzf:.
r^era*-r i x * r f i*Jc~j

fLkrrz - j p ; i c r - r - * i m ^:.
zi f ^ r r r - Axe^ j c r - nt^" crmrar
/ri-r^
>cr e r s s
^ i j ^ * acnrg,

* ; - : : ~: -&**: (r-^U* i-rnrrcv

*

Mea
Mrrfw/ioi aiivJ c AAaa m tif.t
i l i ^ u i a . Kofl> c * i A*x*>axrsag T *
* *1^ =
^au A-l^rris-j ^3)
I* E c d c n L ) e p c o , 40* afc i n n i i li
r d i a a U f , ilerea B e 4 . o m e ~ i s i
^'-'TV i^ssri-rac* *
l u u r i e e p e e : t f m w uftrr L A S g H g f r ^ i y io e t o u t a esft,
a u i M . :* **iie*~
tsvm*, C r a ? e 0 * id c l i n c a c t * d ^ e , r t r t < r C i V . g - l p 3-=zvfc*-. " ae TOJ:VJ &
a

riae A a t e t w i s , ocritas ae f i f t l * a U m*k

. > w * A a A > i r a i , ;
qmUfnam clriu* fMem*r, a i eecie&iaai coeK-iili, ? & ^ . ^ ,
eo MiJj at ImmwlLmm e d a r d . PvOq
ad ej* tumrptetmm cm*-\mierk**a. d i . ^
-.. *0 c c * ^ i *\ i Tjjixn TapiijH,
afcioe e i k o r u i a i t e veaaeo MeUiliduiis i
rr^i
ivsrrcivZ TX xxpsrwv,
f r g p r m b t e i , rtpemU ommet im wmat
>-
cp, 2 > 3 * pia ?{
c o e t f i r a M , tx A J B W O M S M tp**cop*m d * g a e a t e / / >:/ xai
*
loeiienatmr, evaoqae ib* poUvUul o r d i s a r i : iia :: ^ ^ ,
iemmm 5 3 ad M i l a U a i e**e redjlorvK, *^ tjzm \ h#*ziv ,
ei e*mdem de l o e a*pte*4ir*fli teateat iam. lg iiur \ * \ . \
c epistopi qui xderaoi, iataa popoli coDf*oio- 2
M M difioo quodam faetam eaae jodicatisw;!, C . ..
abtqoe fora AmbnHtioi eomprebeadont. po*i . \ ,
qosro aaero enm Uvaero ioiliatseoi, adliuc enim
,
eral ealeebumenut
ad epjtcopalut digniiatem
. \ *porant promovf re, Sed qaooiara Aoibrouua libetili
6* * , ^
quldero aniroo baplinnuro aufce|>erai, tac^rdoiiuro

vero omnibui modif delrertabat, episcopi rem ad
.
Valwtlinianum imp4*ratorcin referunl. Imperalor
,
ooftoiiaionem populi admirataa, Deique opus easo
, ,
Hgnoicefit id quod evenerat, rcacripsit epiicopis
,
ul obrqucmitnr i>eo qui illum ordinari jus&iasei: ' .
Dei namque potiui quaro bomkium auffragio illum
,
etao dcilgnalum. Ad hunc roodum ordinato Am , 6V .
broilo, Modiolancniei, qtii p r i u i intcr sc divisi
fuerant, ojui lnkrvcntu ad unilalem redierunl.
t

VALESfl ANNOTATIONES.
(3)
.... . IIa?c peno D poria inter ulramque ordinationem inlercessit. Nam
ad vcrbuin IranicripiU Socratet ex Huflni lib.
Damasus quideiu pomificalum intit l.upicino el
llhloria, Eumdcm enhn ordinom lervalquem RuJovino consiilibua, anno Cbrisli 367 ; Ambrosias
flmii, poit ordinalionein Damnii conlinuo fiibiiinvero ad episcopatum Mediolancnseru evecius esl
giiiin Ambroill promolionein. Verum licet liuflnus
anno Cliriati 374, Graliano tcrlio et Equilio conac Socralcs liat duat ordlnationos, vclul eodem
aulibus, ut cx Uioronymi Chronico observavii Dalomporo fuotat coiijunxerim, muUum tamcn teinroniua.
VARIORUM.
*Aiiflpr}(noc. A m b r o i i u t , origiuo Romanus , ct apcrlo ore in area pra?torii dortnicntis pttcri
orlu (, nobill ct ipleudida fuinilia natug esl
subilo insedit ori examnn apum; qua? curn ingrcnnno 353. Pairniu babuit Ambrosiiim, tunc icindicndi egrcdiendiquc vicos freqiieulasseiit, in
horl Itiithnriini prtniorlo prwlcctum ; qiicm Arcsublimc landcm cvolarunt. Q110 viso paier juxla
l,i<\ ) NiirboiifiiHis tnrlropoli, domicilitim
deambulatis : Si vixerit, inquit, infanlulus i$te,
liabulMO probabile cal. lu cunU adbuc vagicnlia,
aliquid mngm crit. Tucr adbuc cum Roinac ogcret,

$45

IHSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I V .

546

. '.

CAJ\ XXXI.
UvaJUruriarov.
obilu Valenliniani.
, Poetea vero cum Sarmatac in Komanorum flnea
' , '
incursioneoi fecissenl, imperalor cuui ingentibus
.
copiis contra eos cxpeditionem niovit. Cujus rei
* - nuulio lerrili barbari, missa ad euoi legaiione
, - pacem sub condilionibus postularum. Legaii in
. ,
consislorium inlroducli, cum imperalori viles ad , niodum abjectique viderentur, sciscilalus est im .
peralor ulrum omnes Sarmatae esaent cjusmodi.
, , Cumque respondissent legali, lotius gemis nobi ,
lissimos ad ipsum vcnisse, Valetitinianus ira
* ' - excanduit : voceinque allius altollens, malo quo , dam falo principem se faciura esse dixil inipcrii
* ,
Bomani, qtiando hojusmodi barbarorum gens,
* , ,
adeo vilis el conleoipla, guis se finibus minime
. continerct, nec satis baberel salulem suaiu in tuto
, collocare, sed ullro arma caperet, ei Romanorura
, ^.
fines calcaret, et ad bellum usque infereodura
, *
prorumperet. Alque in tantum semelipee dieiendit
, vociferando, ttl el venas oinnc* aperiret, et aile , rias disrumperet. Ad hunc moduiii erumpente
*
*sanguinis copia interiil in castello Brigiiione, posi

consulatum Graliani terlium et Equilii, die quin,
todecioio Kaleudas Decembris, cum vixissel aniris
,
quatuor et quinquaginla, inipcrasset auleiu trede * ,
cim. Mortuo ilaque Valeniiniano, mililes qui i n
* ( i ) . C ltalia eraul, aexlo posi mortem ejus die, fllium ei
VALESII ANNOTATIONES.
(I) *Er
. Duplex
liani. Socratis vcro errorem bic nolasse sufficiet,
enror, alier librahoruiii, aller Sotratis. Sed erroqui Acincum urbem llaliae vocal, qiue fuit Panre*n quiJcm librariorum facile susliiliiiuig ex au- nouisR.
ctoritale codicuni noslroruni Florenlini ac SforVARIORUM.
functus Valenlinianus unior xv Kal. Decemb. in
el malrem viduam nna ctim sorore cjusque comiie,
episcopi manum osculanlein vidorel, ipse iis dex- caitello . Et levatus e$t VaUnlinianut
Iratu obiulit, lcpidc dicens , sibi id ab iis ficii junior Aug. filius Aug. Valenlitiiam ab in
iribuiiali, die Kai. Dictm6. m civitate Acinco,
eporierc, si.|uidem episcopum se futurum esse
aliis AquirKo, quam Cluverius Budam esse autumeiuorabat. Omni saiculariuni lilterarum gencre
mai (atii Cepol ad Danubium). Ammianus, lib. xxx,
perpolilus. causas in audilorio pr&feclura prelot ii
cap. 6, a i l morluuni esse Valeiiliiiianum anno
laula eloqitenlia egil, ut Probus praetorii pr&feclus
eiun sibi coiibiiiariura asciveril, mox eliam insi- wiaiis quinquagesimo qtunto, imperii minus centum
gnia consularia ei deluleril, connnissis ipsius regi- dies secundo el decimo. Ex quo liquel Animianuin
emortualem diem non exciudere, scil. xvu Novemmiiii Liguria el iEmilia provinciis, eique proliciliris; recleque Socratem, lib. iv, cap. 1, scripsisse,
scenli iiuindata dedil bis verbis : Vade, agc non ut
/IIOVX, ted ul episcoput. Pruvinciani ingressus, Me- Valentiuianum die vigesiroa quinla Februarii d i clum esse iniperaloreni; cum a die xvn Novembha
diolaiii larcs lixit, donec anuo 574, raorluo Auxonlio ciusdein urbis episcopo, et dc novi episcopi D anni 575, ad xxv Fcbruarii anni sequenlis, dicg
centum numereulur, die xxv, quo Valeiiliiibnus
eter.Uone acritcr coiilendenlibus, binc Calbolicis,
iude Arianis , cum res jam in nervum cruplura electus, excluso : seqiiens enim annus bissextilis
fuil. (Anl. Pagi, ad ann. 375, n . 2.)
csstii. adest Arabrosius, u l auclorilale sua paci
. Imo toloa
pabiica? consuleret; cuin subilo vox quasi infunlis
populo audKa esl, Ambroiium epitcopum. Voci annoa duodecim, ul recle Zosiuius, lib. i v ; deerant
accbinaruul, calculisque suis approbarunt episcopi enim tres menses ct aliquot dies : impcriuni seiL
el populus aslantes. (Guil.Cavc, ad ann. 574.)Vide auspicalus est Valenlinianus Febr. i 6 ann. 364,
Soxum., lib. v i , cap.24; Tbeodoril., Hnt. lib. i v , monuus est Novemb. 47 ann. 375. W . L O W T H .
a Tor
.
c. C ; Rufln., lib. n , c. i i ; pra:cipue vero Paulin.,
F i l . i>. Ambrotii. Docliss. A n l . Pagi el Du Pin Quem lunc quadrimiim meuiorant Marcellinus,
Ambrosium exislimant ualum fuisse ann. 3i0. De Viclor in Epilome, et Zonaras : Zosinius cerle vix
quinquennem iuiss* dicit. Verum quidem esl plu~
Auxenho vide supra, lib. u . cap. 57.
^
. rea annos ei Baronium atiribuere, quod exislunet
Eadeoi fere de causa ct modo niorlis Valcnliniani eura esse Valcntinianum illuru qui anno 566 i n
luccm prodiit, quique nou mullo posl, Viclore
traduiH Aioaiiauus, lib. xxx, cap. 6, e l Zosimus,
collega, consulalum gessit. At bunc errorcm refuiib. IV.
. tavil A n l . Pagi, ad ann. 566, n . 6, osienditque
Idaiiua m Fanis ad auuuia 575 bsc babel: Dkwx ValentiBianum iiium Domink* c i Valenlia filium
1

SOCRATIS
548
547
cognoniineni Valenlinianum admodum pucrum \ , ol ,
imperalorem 254 reniintiarunt in oppido Italiae ,
* * Acinco. Quod ubi nunliatum esi imperatoribus,
aegre lulerunt ambo, non quod Valentinianus j u - , \ . *
nior, qui alierhis fraler, alterius nepos ex fralre .
erat, imperalor facius fuisset : sed quod incon- (
sulto uiroque renuniiatus fuisset, quem ipsi eranl . renunlialuri. Uierque tamen imperio ejus consen- ,
sit. Ad bunc igilur modum Valentinianus junior , *
, \
locum palris sui est subrogalus. Sciendum porro
est, hunc Valeiuinianum nalum esse ex Jusiina \
Augusia, quam Valentinianus senior superslite , ,
adbuc Severa priore conjuge, duxit tali de causa: .
Jusius paler Jusiin qui Conslantii lemporibua , \ .
Picenuni provinciam administrarat, visus est sibi
, in somnis imperialem purpuram a dextro lalere ,
,
parere. l d somnium cuin aliis roultis evulgalum
fuisset, landem ad aures pervenil Gonalanlit. Is *.
somnii significationem conjiciens, futurum scilicet
ut ex Jusio imperator naecerelur, miaso percus- , \
sore horoinem interfccit. lusiiea igitur parente . \ ,
.
orbata, virgo diu permansU. Progressu vero lera ,
poris, Severae Valentiniani impcratoris conjngi
innolescere coepit, el frequeoter cum Augusla ver- . \ \ ,
sabatur. Cuinqne crevisset fainiuarilas, simul
eliam curo ea lavabatur. Severa itaque cum Justi- , ,
naiu secum lavanlera ridissel, admirala esl virgi- , .
nia pulchriiudinein, et imperatori de ea renuntia- , vit : Juslt Qliam virginem esse dicens tanla cor- ,
poris xenusiate pradilaro, ut ipsa licct mulier, , ' ,
. ejus forma nibiloininus capta sit. Iroperalor vero,
( 5 ) , , *
cujus animo penilue infixus bseserat conjugis
f

VALESII ANNOTATIONES.
(5) . Hujuelegis ValenCerte hujiismodi lex nequaquaro convenire mibi
liniani nulla usquain l i l mentio. Sed nec Ammiavidetur Valenliniano, principi serio ei Clirietiano.
nus Marcetlinus, qui res Valentiniani accurale
Tota igitur bani narralio de Justina? conjugio ducommemoravit, bujus legia nicminil in suis libris.
biae lidei mibi videtur.

fuisse, et lioc tempore, u i videtur, jam obiisse :

Valcnlinianum vero, qui Valenliniaiio seuiori successit, ttlium fuisse ejusdem Valentiniani ex Juslina
aecunda ejus uxore. Vide eumd. Pagi, ad anu.
575, n . 5, et Vales. in Socratis lib. m , cap. 40.
. Tota bsec de Justina narratio
Valesio suspeclac fidei esl, nec immerilo. Rationibus a Valesio adductis illa etiam adjici potesi,
Justinam hanc fuisse virginem, scd Magnenlio
lyranno prius nuplam, iesle Zosimo. W. L O W T H .
Ilaronius loiani uarralionem exsibilal, lanquam
anilem fabellam, ob bas raliones :
4. c Unde, quaeso, Socrali, Juslinam luisse virginem, cuni eam Valeitlinianus accepit in conjugem, qiiam couslal uxorem fuisse Magmntii tyraimi? Testalur id quidem imer hujus temporis
scriplores Zosimus, lib. iv, qui cerle quo non prctio redcmisset, ut in Cbrislianum imperalorem
proxime suceedenlem post Juliantim, quein in
odiuni Ghrisluna? religionis adeo celebrat, poltiisset lantum faciuus cxprobrare? El qnid dicemus
de Ammiano, aeque genlili, et in Ghrislianos principes parum a:quo, qui lamen nibil adeo celebrat
in Yalentiniano aique commendat, ac caslilaiem?
Sed ejus verba inddamus ex lib. xxx, cap. 9 :
Omni pudiciticc cultu domi castus el (oru nullo
f

contagio contcieniia violatus obscena nihil incestum : liancqne ob causam tanquam ritiuaculii petuiantiam frenarat aulm regaii$ elc. Ilacc ad finem
Vilae ipsius Aramiauug. Appello nunc reciuin erudiloriiin omniuni sanumque judicium : Poloissenlne baec de Christiano principe a scriptoribus
in Gbrislianaro religionem infensis adeo pra>dicari, I
8i Valenlinianus ftiisset jpubltca illa obsceniuie
polluliis, quam scimus a Komanorum remm bistoricis in barbaris esse derisam, et in Romano impe*
ratore id lenianie inagnopere improbatam ?
2. i A l quomodo non magis iidem scriptorea
etbnici pudenduin scclas voce praeconis in uua
quaque civilale Komani impcrii proclamatum fusssent inveciivis gravissimis inseclali? citra noa
solum id minime fecisse rcperiantur, sed contra
potius vinutera illam domi forisqoe lucentem,
perspicuam conspicuainque omnibus faclam, nulla
valenlein offundi caligine, castilatem lanli p r i n n pis lanlo praeconio eOerant, quanto sciam nec antea nec poslea qucmqtiam eo noiuine ab ei* esse
laudaturo, cum alioqui si talia pcrpctrasset, ttirrior videri potulssel Goromodo el lleliogabalo, q u i
icet impurissinii, nunquam tatnco liujusinodi cinus pertontasaenl. Et quidem boncsilores illo
Yalerianus et Gallieoua imperaioies, aui suis lcgit

549

IIISTORTA ECCLESIASTICA. L I B . I V .

550

. sermo, consilium iniit de Justina uxore duceoda;

\ . 1- ita laroen u l Severaro non repudiarei, ex qua
, * , filium liabebat Gralianuro, quem paulo ante A u \ , , , . Qv
gustuni nuucupaverat. Legein igiiur a se diclatam
. publice per singulas civilaies proposuil, ut cuivis
pov , *
licerel duas simul uxores legilimas babere. El loi
. * \ - quidem ita proposila esl. ipse vero Juslinam duxit
(6) .
uxorem, ex qua Valentinianum juniorem suscepit,
\ ,
tresque praelcrea filias : Juslam , Gralam el Gal .
lam. Quarura priores quideiu duae in virginiiaiis
proposiio pcrseverarunt;
Galla vero imperaiori Theodosio seniori postmoduro nupta esl, ex qua
ille Placidiara filiaiu wibtulil. Arcadium siquidem et Honoriiun cx Flaccilla priore conjuge ausceperai. Veruin de Tbeodosio ejusquc liberis, suo loco sigillaiim dicemus.
. \
255 CAP. XXXH.


De Themislio philosopho, et quomodo Valem ejut

leniius, de penecutione Chrntianomin

JFJC. rt aliquantuium remitit.
.
, */
lnterea Valens Anliocfaia? degens, ab exleris qni . - dem bellis liber ao vacuua erai. Quippe omnes
r

VALESII ANNOTATIONES.
(6) . Flaccilla dicilur ab Epipbaqui fuit Anliochenais episcopus. Porro hac Flacnio Scbolaslico, reclius. Sic enim nurami veteres
cilla fllia fuit Anlonii, ejus qui consul fuit cum
eam appellant. Sed mirum est Grscoa in hoc noSyagrio, ut docel Tbemistius in gratiarum actione
tnine lere ballucinart. Supra eaim obaervavimus,
ad Tbeodosium ob pacem faciani cum Golbis.
dici a Socraie noo semel pro Flaccillo,

edidero. Plus sane auara milliea necessilas po*

bas dtias simul babentes tixores notaronl infamia.
poscissei bujus saeculi Lalinos eccleeiasiicos traQuia et Valentiniano puriores ac justiorea dicendi
Dioclelianus et Maximianus Augusti, qui haec , clatores ejusmodi a ValeMiniano edilae legis meminisee, Hieronymum, Ambrostum el Auguslinum,
rescripsisse reperiuntur ad Scbastianum : iVemtcum eos de polygainia frequenler dispulare contin m , qui sub ditione sit Romani nominii, binat
uxores habm po**t, vulao pMt; cum eftom in gerit, et illud Pauli ad Timolbeura Epist. 1, cap.
edulo pratoTts Itujusmodt viri infamia notali sint. 111, 8a?pe gttpius reciprocare, unius uxoris virum,
si aliquando edila illa fuissel; cujus quidem apud
Quam rem competent judex inullam cste non patiaeos nec vel levis roenlio reperilur; cuin alioqui
r*r. Haec ipsi.
5. f At quantum revera exsecrabilia iueritCbri- penes Hieronymum, episl. 49, Valenlinianum
Kltanis principibus ejuamodi polyparaia, docuii ipsuin, ut auslerum nimis vindicem violaue caslitalis videas in crimen adduci, dum agil de muliere
Tbeodosius iuiperalor, qui post Valenlinianuin
septies icta. Sed ei Animiaiius, lib. xxviti, iidem
cum Gratiano regnavit; nam ejusmodi acdue sic
facit sub ejus imperio coniplures virgines et nuptas
pefsecutus est. ul correxerit i n externis : probibuil enim Judaeos duas simul habere uxoree adulierii Roma ease darmiaias.
5. c At ei cessarent baec omuia, illud unum salig
(lib. v i i , c. De iudmit) : quod mullo magta emenad ejusmodi explodendum coramentum. Passurusne
dassel in Clirisiianis, si lalibus invenissel sordibus
fuissel Damaaus papa, laturive id reliqui calbolicae
inquinalos : quoruni ionumera tonc plane m u l l i communionis episcopi, a Cbristiano imperalore
lodo fuisaot, 8i, quod vult Socralea, imperator
promulgari legem qua solveretur penitus Cbrilata per orbem lege carnis immunditiis laxasset
stianae disciplinas censura, atque baeresis aancirebabeoas, iino el nefandse licentiae juslo praHexiu
lur? Quorum causa oblinendum eral oronibus, ut
iam aperuisset. Sed et quem tunc oporluisset
ronciialum esse per universura Roraanum irape- ! generalibus coaclis conciliis, adversaria decreia
ederenlur, legarenlurque episcopi, qui velul Joanrium liiiDuUum, cum abrogala lnrpi lege a suo
nes Herodem, reclarguereni imperatorem. At de
ce**oribus imperaioribtis, quae secundo loco ductae
bis nc levis quidem rumusculus : cum alioqui, si
eranl uxores, dimillendae fuiseent? Gum tamen
nulla de bis vel levis meraoria habeaiur, quod vera fuissent, tolus commovendus fuisset catholicus orbis.
dlicet befcc omnia faiso essenl asserla.
c Gessel igitur de infami lege suspicio,el de dua4. 1 Sed et quonam roodo, qoseso, rcs toio Rorum shnul uxorum conjugio silcat laiso asserla camano imperio diliaiuala, non nist uni qui posl haec
luninia, atque evanescal in auras qui summa le- iciupora v i x i l , innoiuii Socrali? Ex eo enim ca?lcri
vilate concinnatus et ab aliquibus acceplus esi
descripsere, Paulus diacouus. Zonaras, qui uno
error. Duxil quidero Justinam, sed post Severae
eoderaque teinpore duaa Valenlinianum tradunt
prioris uxoris obilum, cujns nulla posiea meniio
baboisse uxore, alque Micepborus, el s\ qui alii,
qui inconsuile niiius pravium ducem cajcuro sc- proreus habelur. 1 (Baronius ad ami. Cbr. 370,
p. 272.) De hoc loco roonuit me viraingularis eru-j
cuti sunt. Nun liaec llieionymus, Orosius, iton Sedilionis Joscphus Bingbam, occasione libri cujusvcftta, c i ahi pltires Latini qui bis lemporibus claruere aeriplores, bujus x u i i s eventa scribenles : dam cui titulus, Polygamia triumpkalrix, cujus
nequo penesGraecos Soiomenus vel Tbeodohtus,qui auctor banc Socratis nostri fabulam in ca.ue* suae
subsidiuin fidenter adducit.
ejuftSem impcraioris res ge*tas proseculi sunt; qni
de bi* ne verbaui quidem vcl nutum miiiimum
1

535

SOCRATIS

555

sint. Porro uterque eorum roullos el eximios *

libros conscripsit aique evulgavit; ex qulbus uon , *, nullos a se in Latinum sermonem conversos esse

testalur RuGnus. Caeterum Basilius duos babuit
*
fratrea, Pelrum et Gregorium. Sed Pelrus quidera
monasticair. Basilii vilam aeraulatus est, Grego .
rius vero ejus in docendo eloqucnliam; qui et
.
libruro Baeilii Oe opere sex dierum, quem ilte imperfectum reliquerat, post obitum fralris supplevit, et Oralionem funebrero in laudem Meletii Anltocbensie episcopi Gonslanlinopoli recitavU.
Exalanl el aliae plures orationes ab eo conscriplse.
. '.
CAP. X X V I I .

.
De Gregorio Thaumaturgo.
,
Sed quoniaro ex nominis simililudine, et ex
, -.
Hbris qui Gregorii litulum prseferunt, nonnulli in
errorem ducunlur, eciendum est altum esse Pon- ^ ,
,
licHm Grcgorium, qui ex arbe Ponti Neoaesarca
oriundus^islis aritiquior fuit, quippequi discipulus .
fuerii Origcnis. Uujos Gregorii celebris fama est
,
Athenis ac Beryli, et per universam Ponlicam
, (89),
dioecesim, ac per universum prope dixerim lerra- , .
ruro orbem. Nam cum ex Alheniensium acbolig
' ,
disreasisset, juris civilis discendi causa Berytum
.
profectus eai. Ubi cuoi accepiseei Origenem sacras
,
LiOeras Caesareae interpreiari, ceteri cursu in

cam urbem contendit. Gumque magniflcam sacro ,
rura Libroruin cxposilionem auscullasset, 249^" ' ,
roanis legibus valedicens, Origeni se lotum dedi- ' ' :
dit. quo cum veram pbiloaophiam didicisset,
, ,
postea a parentibus revocaius, rediii in pairian.
, .
Ubi prirao quidem, dum adbuc laicus essel, mulla C , , fecil rairacula : nunc aegrolos sanans, nunc da> , * ,
mones pcr epislolam fugans, gentiles denique , ,
non verbis lantum, sed oiullo magis operibus ad * .
lldem alliciens. llujus menlionem facit eiiam .
Pamphilua Martyr, in libris qtios pro Origenis de (90) , fenaione scripsil : quibus etiam adjuncla esl Gre- (91) gorii Oralio, quain ille ab Origene discedeus, in
. , , ejus laudera coniposuil. Fuerunt igilur, u l com ,
pendio dicam, Gregorii plures. Primus est anli , / .
qttus iste, discipulus Origenis; eecuodua Nazian- *,
zenus; terlius frater Basilii; est etiam alius Gre'
gorius, quem Ariani, dum Albanasius in exsilio .
ageret, episcopum consiiluerunt. Verum de bis
baec dicta sufficiant.
VALESII ANNOTATIONES.
(89) . Hoc loco seculus auclori- D probare non possnm : ncquc cnini oralio Ula a
Gregorio Tbaumalurgo scripla esl ad commendatateni Nicepbori, emendavi ,
lionem Origenis, seil ad ageudas gratias praKreplori,
quamvis scnpii codices nihil imilent.
cum ex ejns scbola discodcrel. qiiidcm
(90) .
Melius scriberetur
dicuntur Epistola commendatUia*. Oraiiones auiem
. Inlelligit eniin Apologelicum Pampbili
nnllse unqitam fucrunl. Quarc non dupro Origenc, de quo vidc Pboliuin in Bibliolheca.
bilo quin scribcndum s i l , licet Nice(91)
'.
pliorus vulgalam leciionem confirmp.L Esl autoni
MIISCIIIUS verlil : Liber Gregorii adjungitur, quo
, oraiio qua vale dit:itur, ul m<v
Origenem commendavit. Chrisiopborsonus auleni ila
nui in Annotationibui Eu$ebianii, quas etudiosus
iuimpretatur, Oratio Gregorii i Origenis commenlcctor consulel.
daiionem comcripta. Veruiu hanc inlerpretalioncro
VARIORUM.
* " . Quem ille imperfecium
r . I>e Gregorio Tuanm.v
tnigo, qui obiit auuo 205, vide Euseb. Ilitt. l i b . v i ,
rtliqnerat, verlenle Valcsio; mibi vidclur vox dees&e
iap.50.
W . LOWTH.

537

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . I V .
558
. '.

CAP. XXVIII.
,

, De Novalo diclisque ab eo Novatianis; et quomodo


/ii qui Phrugiam iucolebanl Novaliani, (eslum
,

Paschce ad Judaicum morem transtulerint.

.
, \
Per idero tempus Novatiani qui Pbrygiara inco , l u n t , festum Paseba? diem coromularunt. Id quo * , inodo factura s i t , breviter dicam, ubi prius com \ memoravero qua de causa in provinciis Phrygiae
. ac Paphlagoniae exacla Ecclesise illorum regula
*, (92) ac disciplina eliamnum vigeat. Novatus presby, , ler Ecclesiac Romana, ideo dissidium fecit quod
, Gornelius episcopus Qdeles qui tempore persecutio , nis a Decio imperatore contra Ecclesiam cxciiaia*,
. , idolissacrificaverant, incommunionem susccpisset.

Hanc igilur ob causam curo secessisset, ab episco ,
pis qui idem cum ipso sentiebant ad ponlificalum
, eveclus, scripsit ad oranes ubique Ecclesias, ne
* ,
eos qui djemonibus ioiraolaverant, ad sacra niy , sleria admiltercni, sed u l boriarentur qtiidcm eos
. ad pamitenliam, indulgenliam aulem criminura
' , relinqucrenl Deo, penes quein jus arbilriumque
& . est crimina reoiiltendi. His litleris ad oroues pro' vincias perlaiis, singuli pro suis moribus, de bis
quae significabanlur, tulere judicium. Qaod enini
, ille signiiicaverat, ad sacramentorum comrounio * nem adroitlendos non esse eos qui post bapii . smum crimen letiferum commisissent, aliis quidero
(95) ,
250* c e r b a immiiis videbalur bujus regulae pro , mulgalio: alii vero banc regulam ut jusiam el ad
- Q stabiliendam emendalioris vilaedisciplinam inprimis
. - utilem susceperitnt. Diim baec agiialur conlroversia,
, supervenerunt l i l i e r ^ Cornelii Romani pontificis ,
, ' (94) quae iis etiain qui posl baplismum deliquisscni,
. " indiilgenliam spondebant. Iia ulrisque conlraria
, inter se scribenlibus, ei sacrarum Liilerarum
, lesiimonio senlentiam suam conQrmanlibus, unus . quisque , ut iicri solet, ad eam partein se conlulit,
* ad quam jam antea suopte ingenio erat propcnsior.
Nam quibus peccare in dcliciis erai, h i , arrepia
.
occasioiie indulgentiae quae tura conccdebatur, ea
'
in posteruru ad omnc criminum genus abusi sunt.

Porro gens Pbrygum lemperanlior videlur esse
.
reliquis gcntibus : nain et raro juraut Pbryges. Et
^ .
Scylbae quidem ac Tbraces prodiviores sunt ad
,
t

e l

VALESU ANNOTATIONES.
(92) .
Sic fere Graeci vo- D prelatur: tif moris est. Quod non probo. Ncque
enim ' Graci dicunl boc sensu, sed
canl eum uui Novatiantis dicebalitr. De cujus bae
. Qnare malim boc loco scribere * ,
rcsi consufendus est Eusebius el Epipbanius, et
qiiemadmodum lcgil Epipbanius Scbolaslicus. Sic
auctor QuwttioHum * ac Novi Tetlamenti, et
enim verlil : Singuli provincialium diver&at sunt
Tbeodoriius.
teculi /*. Meni enim esl * ac *
(93) . Scribendum esl
, quod paulo anle posuil Socrales, cuin
prorul dubio
ait : *
, etc. Nec dubilo quin Socrates ila scri , ubi codex Florenliuus scripluut liabet *
plmn reltqucril.
(94)
' . Musculus vertit, quis- .
que aeut fieri solet. Gbrislopborsonus vcru inierVARIORUM.
* . De Novato el Novatiano, quos duos
homines fuissc cx Gypriano observavit Bcverc-

gius, annol in can., p. 69, udc Luscb., liisi.,

ltb. v i , cap. 43.

539

510

SOCRATIS

iracundiam : qui vero ad orientem solem degrnu , * ;.

ntagis dedili sunl cupiditatibus. Verum Papblagones ,
et Pbrygea ad neutrum istorum viliorum propen-
dent. Nam neque circensium, nec ifaealralium l u - ' . dorum liodie admodum sludiosi sunl. Atque ub
hanc causam, tum isti, tum alii qui idera genliunt, .
lilteris a Novato tunc scriptis assensisse mibi ,
videnlur. Quippe apud illos scortalio inslar piaculi , .
, ,
babetur. Certe Phryges el Paphlagones modestius
quartt cujuscunque alieriua sectae homines vivere ' .
videmus. Eamdem quoque causam fuisse exislimo , illis qui Occidenlis partes incolunt, et qui Novali (95). .
sententiam sunt secuti. Caeterura Novatus, licet ob , * . '*
vigorem arclioris disciplinae sese ab aliie segrega- , (96)
v e r i t , umen festum Paschae diem nullatenus i m - ,
imitavii. Eodem enim roodo quo Occidentales, etiam ^ 01 , ipse Pascba perpetuo celebravit. Porro illi Pascha (97) ,
eemper celebrant posl aequinoctium, more ipeis
aniiquitus tradito, jam inde ab eo teropore quo . ,
Cbrisliani esse cceperunt. Et ipse quidem poslea, ,
principatu Valeriani qui perseculionem adversus
Christianos exercuit, martyrio perfunclus esl. ,
,
vero qui ex ejus oomine appellati sunt in Pbrygia
.
Novatiani, conceasam 251 J
communionera
aversantes, circa boc tempus diem festura Pascbae (98),

immutarunt. Pauci quippe et obscuri Novaiianorum
, * ' in Phrygia episcopi, collecta synodo in vico Pazo,
ubi fontes aranis Sangarii visuntur, regulam pro- ,
mulgarunt, ut quotanms observaretur quo die , , *
1

u s r e i

YALESII ANN0TATI0NES.
(95) .
In codice Sfortiano C phorus vero quomodo bunc Socralie locum legerit,
_..

^ . _ . _ . . . - eSed
. i si vulgalain
. . - . . lectio
-...!incertum est, cuin Graeca ejus bac in parle desidelegitur

adverbialiter.
iiem velinere voluerimus, quam Epiphanius et N i rentur. Langus iaroen, qui Gracum Nicepbori cocephorus conflrniant, tum delendum erit verbum
dicem viderai, iia vertit: Qui vero ejus nomine
, quod ncque Epiphanius agnoscit: aut certe
Phrygia censentur, ab inslitutis et communione
srribendum eril, ,
cum tibi iptis indulgentet deyeneras&ent, hoc /em , sicut legisse videtur Nicephorus.
pore paschale quoctuc feitum mutarunt. De reliquif
(90) . inlerpretibus nibil dico, in quorum versione nibil
vaiiani auctorcm sectae suae roartyrem fuiase jasani reperies. Ego locum levi muiatione ha resliclabanl; qui et librum conscripserunt cui litulus
tuendum puto: crat Marlyrium Novaiiani. Sed hunc librura meu , id est, II i qui ex illtus
daciia ac fabulis refertum jampridem ronfutavil
uomine Novatiani dicuniur in Phrygia, pcrmissam
Eulogius episcopus Alexandrinus in libro sexto iptis communionem eum reliquis Catkolicis in fetticontra Novaiianog. cujus excerpta habentur in Bt- vitate Patchir avenanles, circa hiec tempora diem
bliolheca Pbolii. Ganerum in aclis illis martyrii
festum Pascfue immutarunt. Nihil apcrtius boc
Novatiani, non martyrium passus esse dicebalur
sensu. Ante Valenlis lempora Novauani in Pbrv*
Novatianus, sed lanlum fidera Ghrisli confessus.
gia eodem tempore quo reliqui Gatholici Pascba
Ex octo enim presbyieris Ecclesi* Romanae, qitt
celebraverant. Exinde vero communionem ac socrant sub Macedonto episcopo urbis Romae, seplero
ciclaiem CathoUcoruio in bac etiam parte rcfugere
quidem idolis sacrificasse dicil auctor Aclorum
~
coeperunl.
Porro,. elsi .judicium Socratis valde
una cum Macedonio, solum vero Novatum egregio nrobo, qui causam reddil quamobrem praecipue
confessiouis martyrio perfunclum esse. Gum No- Pbryges Novatianaui baeresim amplexi sinl, alia
'
- - ' - fere
'
lamen raiio ejus rei afierri polcst, Novaius enim,
valiano aulem Iresepiscopos,
solos
ex OccU
seu potius Novalianns, ex Pbryguro genie orius
dentis partibus, mariyrium dixisse, Marcellum
fuisse dicitur, ut scribit Pbiloslorgius in libro :
ecilicet el Alexandrum Aquileiae episcopos, et Aga .
niemnonem episcopum Poriuensem, vel polius T i Qiiare non mirum est ai muhos in ea provincia
biirlinum. Qui post illam confessionem separatim
dogmatis soi babuit seclaiores.
degenles, et collectas celebrantcs cum Novaliauo,
(98) . Suspicor bunc esse A u communionem eorum fugiebant qui sacrificaveiant
xanonem illutn longapvum, presbylerum Ecclesias
idolis. Acpaulo posl inanus imponenles Novatiano,
Novatianorum, cujns lesliinonio ulitur Socrates in
eum episcopum urbis Romai orditiarunl.
lib. i , cap. 10 et 15. GaUeruin non omiltenda sunt
(97)

hoc loco Ntcopbori vcrba dc Socrate nostro :

. Ilic locus mirum in modum corrupius est.
sibi renuntiata este Socrates, qui hoc loco non abNec recens boc roendiim, sed jam lemporibus
horrere $e Novalianorum inttilulis palam prm
Kpiphanii Scholastici corrupta erant excmplaria ;
sic enim veriit Epiphanius: Hi vero qui ex eo no- fert, sene quodam tcribit, etc. Ego taracii noa
asscnlior Nicephoio.
tunl, ejusque ftiere participcs, ctc. Nicer

54!

IIISTORIA ECCLESIASTiCA. LIB. IV.

54)

Judaei azyma celebrarenl, el una com illis festum

. pascbale
celebrarelur. Haec
mibi reounliata
renu
pascbale celebraretur.
Haec mibi
aunt

a quodam sene qui se presbyteri (ilium esse dice6V ,
bal,el eupradiclae syoodo una curo patreinlerfuiase.
, *
Cui lamen syoodo nec Agelius, Novalianorum apud
.
ConsUnlinopolim episcopus, nec Maximus Nicae,
nec Nicomedias aut Colua adfucrunt episoopi, Hcet ab bis praecipue regaiur Ecclesia Novatianorura.
E l baec quidem iunc temporis gesia sunt ad hunc niodum. Sed paulo post Novatianorofn Ecclesia
propter i*iaiu synodum duas in partes divisa est, uti suo loco dicemus. Nunc transeamos ad ea qtiae per
idem lempus in Occideniis pariibus conligerunt.
. \
CAP. X X I X .
', ,

'
,
.

De Damato Romano episcopo, et Ursino ; et quomodo,

uditione Romai prvpter illos facla, plwwii inttrfecti $unt.

, , ^
(
* (99)
,
,
, .
,
, (I)

, .
,
, .
, .
,
?, . - Q
, \ (2) , \

Cum iinperator Valenlinianus in sununa iranquillitate degerel, nulli eectae ac religioni moleaiiam
exhibens, Romae Damasuspost Liberium episcopalus admiuisiralionem suscepit. Sub qoo Romana?
Ecclesiae gravis orla est perlurbalio, hujusniodi ex
causa: Ursinus quidam ejusdcm Ecclestae diaconus,
cum dc eligendo episcopo agerelar, iuter alioe
nominalus ftieral. Qui curo Dainasuoi sibi prselahiua
viderel, aegre ferens quod spe sua excidisset,
seorsum ab ecclesia conventus agere instiiuit; et
obscuris quibusdam episcopis persuasit u l ipsum
in occullo ordinarenl. Ordinalus est itaqno, non in
ecclesia, sed in secreto loco basilicae quse Sicinii
vocatur. Quod facium maximam dissensionem inter
cives excilavit. 252 Dissidebant autem non ob
fldem, aut propter aliquam baeresim, sed de hoe
ianlum , uter illorum episcopalero sedcm obtinere
deberet. Hinc crebra utrinque jurgia et confliclus
vulgi exslitere, adeo ut ex ea concerlatione plurimi
interierinl. Quara ob causam m u l t i , turo clerici,
tura laici, a Maxiroino tunc praefeclo urbis suppli-

VALESII ANNOTATIONES.
ttica, qui de Ursini schismale loquens ita d i c i t :
(99) *
Scribendum omnino esl
Qua re& factione Maximini pr&fecii, scrvi hominii,
* , ul legittir in codice Floreulino el apud Ni
ad invidiam boni innocenlis verta e$t sacerdoiig,
copborum.
ita ul causa ad clericorum utque tormenta .
(!) .
Verbum elegans ad significanEo quidein anno quo Ursintis suum scbisma con *
dos convenlus schismalicornm, qui altare contraflavil, non Maximinos, sed Juvenlius praefecltis
riom altari erigere dicuntur. Hinc derivatur
urbi fuit, ut leslalur Ammiaiius Marcellinus in
, genus scbismalis de quo loquiliir Balib. xxvn. Scd cum hoc scbisma roullos annos dui i l i u s in Epistola canonica ad Ainphilochium de
raveiit, Tieri polest ul Maximinus prafectus annobapliatno baerclicoruin. Verba Basilii haec s u n l :
n% deeodem negotio cognoverit, el nonnullos cle ,
ricorum lormenlis aiTecerit. Fuil atitem bic Maxi ,
minus praefeclus annon:n anno septimo Valenli*
.
(2) . Sumpsil 0 niani, u l scribit Hieronymus in Chronico. De eohxc Socrates cx Ruflni lib. u Hntoruv Eccletiadem multa liabei llarcelliiius.
VARIORUM.
* . Damasus, Antonii ciijusdam filius,
gffile Hispanua, palria ex Manlna Carpelanus,
qucm tamen alii Tarraconensem, alii ex Lusilauis
Sgedilantini fuisse volunt: Ecolesise Romana3 sub
Ulierto diacoims, deinde presbyter, denique eptifopus anno 566 ( scribe cum Pagio et Vales. 567)
cotislUutus, alia iiiterhn faclione Ursinura sive
llrfiicintim diacomun Romai episcopum ordinanle.
llagna iilrinqiie conlenlione et inullo san^nine
res acta est; adco ul uno die, notante Ainimano,
Ub. XXTU, cWcacxxxvu occisi sunl, Victo demum

fugaloque Ursicino, Damasus sedem quietam tenuil.

(Guil. Cave, ad ann. 566.)
b . lia in codice Regio, Valent. et Colb.
nominalur. Ncque aliter euin appcllanl llierony*
mus el Cassiodorus. ArceduiU episiolae concilii
Aquileiensis et concilii Romani a Jac. Siriniindo
edilaB, in quibus Ursinus diciiur, u l et apud Ruflnum. Valesitis, Nol. in Ammian. lib. xxvn, cap. 5,
nbi etiam l e g i l : Ursiuus. Docliss. lamendom. Du
Pin, Gaveus, ct Pagius Urticinus nialunt.

5tf

SOCRATIS

bU

ctoafocU sunt. Atque 'iU lem Ursinus a conalu suo , \

ftbtlinvii,

l u s i qoi iUius parles seqtiebaalur, penitus

qaietemnl.

. '.
CAP. X X X .
Qupmodo fott mortem Mediolanen$i$ epi-

tcopi, cum orla etset seditio ob eleclionem fuiuri

,

antistitis, Ambrotius prirtes provinciee, qui ad

,

ifdandum tumultum cum mililari munu perrexeral,

, *
communi omnium sufraio, et ipsiu* Vaientimani

imp. eon$CH$u, ephcopu* facius M.
,

.
Sub idem tempus Mediolani aliud quiddam con \
ligit memoratu dignisshnuin. Morluo enim Auxen- .
lio Ecclesiae illius eptscopo, qui ab Arianis fuerat
(3),
ordinalus, Uerum Mediolanenses in eligendo epi- ,
scopo lumulluari coepere : magnaque inter illos
conlentio excilala est, aliis aliuin eligere sluden , tibue. Cumque ob id conflaia eseet sedilio , reclor
. \
provinci* qui coneularis dignilatem gerebal, no- , \ , inine Ambrosius, verilus ne ex eo tumuliu mali , ,
quidpiam civilas pateretur, ad ecclesiam contendil,
- ,
coconsilio ul lumullum sedaret. Pustquam populua ,
ad ejus conspeclum conquievissel, et ille longa
. ,
aique utili exbortalione vesanos muUitudinis impe ,
ius repressisset, rcpente omnes iti unam senlenliam
,
conspiraot, et Ainbrosium episcopatti dignumesse \
vociferaatur, eumque sibi postulanl o r d i n a r i : ila
,
demum populum 253
* unilaleui esse redituruni,
,
ct eamdem de 6de amplexururo sentenliam. Igiiur
\ : \ . \
cumepiscopi qui aderant, istam populi consensio

nem divino quodam nulu factam esse judicavissenl, C , .
abaqae mora Ambrosium coinprehendunl. Ei post *. \ ,
qaaro sacro eum lavacro iniliassent, adbuc enira
,
erat calechumenus, ad episcopalus dignitatein
. *
paranl promovere. Sed quoniam Ambrosius libeuti
,
quidem animo baptismum suscef>eral, sacordolium
,
vero omnibus raodis deireclabat, episcopi rem ad
.
Yalenlinianum imperalorem referunt. lmperalor
,
conscnsionem populi adiniralus, Deique opus esse
, ,
agnoscens id quod evenerat, rescripsit episcopis
,
ut obsequerentur Deo qui illum ordioari jussissel:
' .
Dei namque poiius quara homkuim suffragio illum
,
esse designalum. Ad bunc roodum ordinato Am , ^ .
brosio, Mediolanenses, qui prius inter se divisi
fuerant, ejus interveutu ad utiiiateiu redierunl.
%

a<

VALESII ANNOTATJONES.
()
.... . Haec penc D poris inler ulramque ordiiialioneiw intercessit. Nam
ad verbum iranscripsit Socratea ex Ruftni lib. n
Uamasus quideui pontificalum iniit l.upicino et
llhlorict.
Eumdem enim ordinem servalquem RuJovino consuiibus, anno Cbrisli 567 ; AmbrosLis
ilnus, posi ordinalionem Damasi continuo subjunvero ad eptscopatum Mediolanensem evectus csl
gcns Ambrosii promolionem. Verum licet Rufinus
anno Cbrisli 574, Graliano lcrtio et Equilio conac Socrates bas duas ordinaliones, velut eodem
sulibus, ut ox Hie.ronymi Chronico observavii Oalempore faclas conjunxerini, multura tainen lemronius.
VARIORUM.
. Ambrosius , origine Romanus , ct aperlo ore in area praHorii dorraientis pueri
oriu l.allus, nobili el splendida familia natus est
subilo insediC ori exatncu apum ; qua? ctirit iiigrcamio 555. Patrem babuit Arabrosiiim, lunc lemdicndi egrcdicndiquc vices freqttenlasseni, in
imris t>aliiariim praelorio praeleclum ; qnem Aresublimc landem evolarunl. Qtto viso paler juxta
l u c , i.alliac Narbonensis melropoh, domicilium
deanibutaus ; Si vixeril, inquit, infaxlulus
islf,
lubuisse probabile csl. lu cuuis adhuc vagicntis,
aliquid magni crit. Puer adbuc cuui Romsc agcret,
a

W5

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I V .

546
. '.

CAP. XXXI.
QbaJUvuviavoxt.
obitu VaUntiniani.
,
Postea vero cum Sarmauc in Komanorum Ones
, '
incursionetu fecissenl, imperalor cuua ingentibus
.
copiis conlra eos cxpedilionem niovit. Cujus rei
* - nuulio terrili barbari, missa ad euoi legaiione
, \ - pacem sub condilionibus poslularunt. Legali in
'* . ,
consislorium introducti, cum iroperatori viles ad ,
uodum abjectique viderentur, sciscitaius est im .
peraior ulruro onines Sarmatae essent fjusmodi.
, , Cuiuque respondissent legali, lotius gemis nobi , \ lissimos ad ipsum venisse, Valentinianus ira
* - excanduit : voceinque aliius allollens, malo quo , dam falo principem se factum esse dixil inipcrii
* ,
Bomani, quando hujusmodi barbarorum gens,
' , ,
adeo vilis el coniempla, suia &t flnibus imnime
.
conlinerct, nec satis haberel salulem suaiu in tulo
& , collocare, sed ullro arma caperet, ei Romanorura
, .
fiaes calcarct, et ad btlluni usque infereridura
,
prorumperei. Alque in lanlum seroelipse diatendit
,
vociferando, ul et venas oinne* aperiret, et arte , - riae disrumperel. Ad bunc modum erumpente
*, sangtiiris copia inleriit in castello Brigiiione, posl
*. consulalum GraCiaui iertium et Equilii, die quin,
lodecimo Kalendas Decenibris, cum vixtssel annis
,
qu.Uuor ct quinquaginla, inipcrasset auleiu Ircde ,
cim. Mortuo ilaque Valenliniano, milites qui in
(4). C italia eraut, sexlo post mortem ejus die, fllium ei
d

VALESII ANNOTATIONES.
(I) '
.
Duplex
liani. Socratis vcro errorem bic notasse sufficiet,
error, altcr librarioruiu, aller Socraiis. Sed erroqui Acincum urbem Italiae vocal, quse fuit Pan*
rcai quidcm libratioruiu fatile susttiliimis ex aunouia.
ciorilaie codicuni noslroium Florenliiii ac SforVARIORUM.
fuuctu* Yaientiuianus senior xv Kal. Deremb. in
el malrem viduam una cum sororc ejusque couiite,
cattello \irgiiioM.
El levatus est VaUnlhiiannt
episcopi maiiutii osculanlein vidcrel, ipse iis dexIram obiubt, lcpidc diceus , sibi id ab iis ficii junior Aug. filius Aug. Valenliuiani ab eierciiu iu
iribunaii, die x Kal. Decemo. m civitate Acinco,
cporterc, si>|uidem episcopum se futurutu esse
aliis AqtiitKo, quam Cluverius Budain esse autumemorabal. Omni s&culariun) litlerarum gencre
inal (alii Cepol ad Danubium). Ammiamis, lib. xxx,
pcrpolilus. causas in audilorio pr&feclura pralot ii
cap. 6, ail morluum esse Valeiitiiiianum anno
U n U eloquenlia egit, ul Probus preiorii prseieclus
eutn sibi consiliarium ascivenl, niox eliaui insi- wlaiis quiuquageiimo quinto, imperii minus cenlum
gnia consularia ei delulcril, commissis ipsius regi- dies seeundo el decimo. Ex quo liquel Animianuin
emortualem diem non excludere, seil. xvu Novemmini Liguria el iErailia provinciis, eique prolicibris; recleque Socratem, lib. iv, cap. 1, scripsisse,
sceiili mandala dedil bis verbis : Xade, age non ut
Valenliuianum die vigesiroa quinla Februarii d i judex, ted ut episcopus. Provinciam ingressus, Meclum esse iniperalorem ; cum a die xvu Novembris
diulani larcs tixil, donec anno 574, morluo Auxentio eiuddem urbis cpiscopo, el dc novi episcopi D anni 575, ad xxv Fcbruarii anni senuenlis, diea
acrilcr conleudenlibus,
' ~ - " - binc- ^-
centum numereiilur, die xxv, quo Valenliniunus
elerUone
Calbolicis,
uide Ariaiiis, cuni res jam in nervum cruplura eleclus, excluso : sequens enim annus bissexlilis
fuil. (Aut. Pagi, ad ann. 575, n. 2.)
tssel. adesi Arabrosius, ul auclorilale sua paci

.
Imo non tolos
publicaB cohsuleret; cum subilo vox quasi infanlis
iti populo audka est, Ambrosium episcopum. Voci annoa duodecim, ui recte Zosimus, lib. i v ; deeram
acclainaruut, calculisaue suis approbarunt episcopi eniro tres menses et aliqtiol dies : impcriuni seil.
rt populus aslanlcs. (uuil.Gave, ad ann. 574.)Vide auspicalus esl Valenlinianus Febr. 25 ann. 564,
Somm., lib. v i , cap.24; Tbeodoril., Uist. lib. , morluus esl Novemb. 17 ann. 575. W . L O W T H .
Tbr
.
c. C ; KuOo.. lib. u , c. 11; praecipue vero Paulin.,
Fif. D. Ambrotii. Doctis^. AuU Pagi el Du Pin Quem tuitc quadrimuin memorant Marcellinu,
Aoibrosium exislimant ualum iuisse ano. 30. De Viclor in Epilome, et Zonaras : Zosimus certe vix
quinqtiennem fuiss* dicit. Verum quidem est pluAuxenlio vide supra, lib. n , cap. 57.

. res aunos ei Baronium atiribuere quod existnnet

Eadeai fere de causa et modo niorlis Valcnliniani eura esae Valeaiinianum illum qui anno 566 i n
iradunl Amaiiaiius, lib. xxx, cap. 6, el Zosimue, lucom prodiit, quique nou mullo post, Vietore
collega, consulalum gessit. A l bunc errorcm reful i b . iv.

. tavil Ant. Pagi, ad ann. 566, n. 6, osiendilque

Vaientifiiaoum illum Dominic ct Valentis filium
Idulius iu Fattu ad aiiuuin 575 baec babei: DUwx
, : k

545

SCCRATIS

544

cto affecti sunt. Atque ita lum (Jrsinua a coaalu suo ,

abslinuil, tum qui illius parles sequebanlur, penilus
quieverunt.
CAP. X X X .
Quomodo pott mortem Anxeniii Mediolanensis epiicopi. cum oria esset $editio ob eleclionem futuri
aniistitis,
Ambrosius prteses provincice, qui ad
sedandum tumultum cummililari manu ,
communi omnium suffragio, el iptiut Valeniimani
imp. comentu, episcopus facius ett.

0 t .

. '.

^
,


,

, ,

,

.

Sub idem tempus Mediolani aliud quiddam conligit memoratu dignissimum. Mortuo enhn Auxen- .
(5),
tio Ecclesiae illius episcopo, qui ab Arianie fuerat
ordinalus, ilerum Mediolaneuses in eligendo epi* ,
ecopo tumultuari coepere : magnaque itiior illos \ conlentio excilalaesl, aliis alium eltgere sludeu , tibue. Cumque ob i d conflaia essel sediiio , reclor
.
provincia qui consularis dignilatem gerebai, no- , , mine Ambrosius, verilus ne ex eo tumultu roali , ,
qutdpiam civilas palerelur, ad ecclesiam conlendii,
- ,
co consilio u l tumulutm sedarel. Pustquam populu* ,
ad ejus conspecium conquieviaset, et ille longa . ,
atque utili exbortatione vesanos muliUudixiis tmpe ,
tus repressisset, repente omnes iu unam senleniiam ,
conspirant, et Ainbrosium episcopatu dignume&se
vociferantur, eumque sibi poslulant o r d i n a r i : ila ,
demum populum 253 *d unilatem esse redilurunt, ,
ct eamdem de fide amplexururo eenteoliam. Igilur .
cum episcopi qui aderant, istam populi consensio-
nem divino quodam nutu faclam esse judicavissenl, C , ,
abaque mora Ambrosium coinprebendunl. Et post<
. ,
quaro gacro eum lavacro iniliassenl, adbuc enim
,
erat calecbunienua, ad episcopalus digniiatein
.
parant promovere. Sed quooiam Ambrosius libeuii ,
quidem animo baptismuro suscej>erai, sacordolium
,
vero omnibus roodis delreclabat, episcopi rem ad .
Valentinianuro impcratorem referunt. lmperalor
,
consensioneni populi admiraias, Deique opus esse
, ,
agnoscens id quod evenerat, rescripsit episcopis
,
ut obsequerentur Deo qui illuui ordinari jussissel:
' .
Dei namque polius quira homimiin euffragio illum
',
esse designalum. Ad bunc modum ordinato Ara , * .
brosio, Mediolanenses, qui prius inter se divisi
fuerant, ejus interventu ad unitatera redierunl.
9

VALESIl ANNOTATIONES.
(5)
.... . Hsec penc D poris inler ulramque ordinaliontiu inlercessit. Nam
ad verbum Iranscripsil Socrates ex Rufini lib. u
Uamasus quideui ponlificalum iniit Lupicino et
lliitoriue. Eumdem enim ordinem serval quem Ru- Jovino consulibus, anno Cbrisli 567 ; Ambrosi.is
finus, post ordinalionein Dauiasi corilinuo subjunvero ad cpiscopaium Mediulancnsem eveciu csl
gens Ambrosii promolionem. Verum licet Kufinus
anno Gbrisli 574, Gratiauo icrlio et Equilio conac Socraics bas duas ordinaliones, velul eodem
sulibus, ut cx Hioroiiymi Chronico observavit Dateuipore factas conjunxerini, mullura lamen leinrooius.
VARIORUM.
.
Ambrosius , origine Romanus ,
ortu Gallus, nobili et splendida iainilia natus esl
auiio 555. Palrem babuit Ambrosium, lunc teinporis Galliaruiit praBlorio praelectiim ; qitem Arclalc, Gallise Narbouensis mclropoli, domiciliuin
babuisse probabue cst. la cunis adhuc vagicnlis,

et apcrlo ore in area prxtorii dortnicntis pueri

subilo insedit ori cxaiucu apum ; quse cum iogredicndi egredicndiquc vicos freqiientassent, i n
sublimc laiidcm evolarunt. Qtio viso pater jiixla
deainbulans : Si vixerit, inquit, mfanlultts
hu,
aliquid magni crit. Pucr adbuc cuiu Romse agcrel,

W5

IllSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I V .

546
. '.

CAJ\ X X X I .
Ovaterurutrov.
obitu VaUnliniani.
,
Postea vero cum Sarmauc in Romanorum Oocs
, '
incursioneoi fecissent, impeiMlor cuua ingemibus
.
copiis conlra eos cxpedilionem ni<mt. Cujus rei
* - nuulio terrili barbari, raissa ad eum legalione
, \ pacem sub condilionibus poslularunt. Legali in
. ,
consislorium introducli, cum imperalori viles ad , odum abjeclique videreutur, sciscitalas est im .
perator utrum onines Sarmatae esaent ejusmodi.
, ,
Gtiinque respondissent legali, lolius geniig nobi , \
lissiinos ad ipsura vcnisse, Valenlinianus ira
* - excanduit : voceinque altius altollens, malo quo ,
dam falo principem se factum esse dixil iuipcrii
,
Bomani, qtiando hujusmodi barbarorum gens,
* , ,
adeo vilis el coniempla, guis se finibug minime
. contineret, nec salis baberel salutem suam in luto
, collocare, sed uliro arma caperet, ei Roinanorura
, ^ .
fioes calcarct, el ad bellum usque inferendum
, $
prortiinperet. Alque in tantum semelipse disiendit
,
vociferando, m el veuas omne* aperiret, et arte , rias disrumperei. Ad bunc modum eruropente
* *, sanguinig copia inleriit hi caslcllo Brigiiione, posl
. consulalum Graliani lertium et Equilii, die quin,
lodecimo Kalendas Decenibris, cum vixigsel annis
,
qualuor el qumquaginla, imperassel aulem trcde ,
cim. Mortuo itaque Valenliniano, raililes qui i n
1

' ( i ) . C ltalia eraut, gexlo posl morlem ejus die, Glium ei

V A L E S I I ANNOTATIONES.

(I) *Er
.
Duplex
error, aller librariorum, aller Socralts. Sed errorcin quidcm tibraiioruiu facile susluliinus ex auciorilale codicum noslroruoi Florentini ac Sfor-

liani. Socratis Tero errorem bic nolasse sufficiet,

qui Acincum urbeiu Ilaliae vocal, quaj fuit Pan*
noni.

VAIUORUM.
functu$ Valcnlinianut senior xv Kal. Deremb. in
et matrem viduam una cum sorore ejusque comile,
cpiscopi inanuiu osculantein vidi*rel, ipse iis dcx- caHello Virgiiione. El ievatus e$t VaUutiuianus
Iram obtulit, lepidc dicens , sibi id ab iU ficii junior Aug. filius Aug. VaUnliniani ab eierciiu in
iribunaliy die x KaL Beeemb. m civitale Acinco,
opvrtere, si.|iiidem episcnpiun se fulurum esse
aliis Aquinro, quam Cluverius Budam esse aulutuemorabal. Omni saicularium lillerarum gencre
mai (alii Cepot ad Danubitim). Ammiamis, lib. xxx,
perpolilus, catisas in audilorio pr&feclurae pnelot i i
cap. 6, a i l mortuum esse Valeiiliuianuoi anno
Unla eloquenlia egit, u l Probus prauorii pr&feclus
eutn sibi consiiiarium asciveril, mox eliam insi- wtaiis quinquagesimo qidnto, imperii minus centum
dies sceundo ei decimo. Ex quo liquet Animiamnn
gnia consularia ei detuleril, commissis ipsius regieniorlualem diem non excludere, ecil. xvu Novemiiiint Liguria el iEmilia proviuciis, eique prolicibris; recieque Socratem, lib. iv, cap. 1, scripgisse,
xccnli mandala dedil hts verbis : Vade age non ut
Valeuliuianuin die vigesiraa quinta Februarii d i judex, sed ui ephcopxu. Piovinciani ingressus, Meclum esse imperalorem ; cum a die xvn Novenibrig
diolajii larcs Uxit, donec aimo 574, morluo Auxenlio cjuideiu urbis episcopo, el dc novi episcopi D anni 575, ad xxv Februarii anni senuentis, dicg
ceiuum numerenlur, die xxv, quo Valeiilini;nus
eteclione acriler couleiidenlibug, binc Calbolicis,
eleclua, excluso : gequens enim annus bissextilis
iudc Arianig , cum res jam in nervum cruplnra
fuit. (Anl. Pagi, ad anu. 575, n . 2.)
csicl. adesl Ambrosius, u l auclorilale sua paci

.
Imo non lolos
publicje consulerel; cum subilo vot quasi infanlis
annoa duodecim, ul recle Zosimue, lib. i v ; deerant
populo audria esl, Ambrotium episcopum. Voci
eniro tres mengeg et aliquol dies : impcnuni seiL
acclaiiiarma, calculigque suis approbarunt episcopi
t populus asUntes. (Guil. Cavc, ad ann. 574.)Vide auspicalus est Valenlinianus Febr. i 6 ann. 564,
Suxuui., l i b . v i , cap.z4; TbeodoriU, Uitt., lib. i v , moriutig esi Novemb. 17 ann. 575. W . L O W T H .
a Tor

.
c. C ; RuGn., l i b . n , c. I I ; praicipue vero Paulin.,
fil. D. Ambrotii. Docliss. A n l . Pagi el Du Pin Quem tunc quadrimum meaioranl Marcellinug,
Vielor in Epilome, el Zonaras : Zosimus certe vix
Ambrosiuin exisliinanl nalum fuisse unn. 510. De
quinqtiennem fuiss^ dicil. Verum quidem est plu
Auxcnlto vide supra, lib. n , cap. 57.
res annos ei Baroniuin atlribuere, quod exislimet
Kal

re.UvTQ.
eura egge Valcuthiianum illura qui anno 566 i n
Eadein fere de causa et modo mortis Valcnliniani
tradunt Aumiiauus, Ub. xxx, cap. 6, e l Zosimue, lucem p r o d i i l , quique nou niulio pogl, Vietore
collega, consulalum ges?it. A t bunc errorcm refulib. iv.
\

. lavil A n l . Pagi, ad ann. 566, n . 6, ogiendilque

Valentiaianuiu Ulum Domiuic* c i Valeniia filium
Iduiius m Fanit ad auuuin 575 bsc babet: Diem
9

548
SOCRATIS
547
cognominem Yalenlinianum admoduro puerum, \ , ol .
imperatorem 254 renuntiarunt in oppido Iialiae ,
' Acinco. Quod ubi nunliatum esi imperaloribus,
aegre tulerunt anibo, non quod Yalentinianus j u - , \ . *
nior, qui alierius frater, allerius nepos ex fratre .
erat, imperalor factus fuisset: sed quod incon- -
. sulto ulroque rentintiatus fuisset, quem ipsi erant
renunlialtiri. Uierque tamen iroperio ejus consen- ,
sit. Ad hunc igilur modum Yalentiniaiius junior in , * *
,
locum palris sni est subrogalus. Sciendum porro
est, hunc Valeniinianum natum esse ex Juslina *
Augusta, quam Valentinianus senior superslite , ,
adbuc Severa priore conjtige, duxit tali de causa : .
Justus paler Jusliiue qui Constantii lemporibus , \ .
, Picenum provinciain administrarat, visus est sibi
in sqmnis imperialcro purpuram a dexlro lalere ,
,
parere. l d somnium cum aliis mullis evulgalum
fuisset, landem ad aures pervenit Gonatantit. Is *. >

soronii signiGcalioaem conjiciens, fulurum scilicel
ul ex Jusio imperator naecerelur, misso percus- , \
sore hominem intericcit. Jusiina igitur parente . \ ,
. '
orbala, virgo diu permansil. Progressu vero lera ,
poris, Severae Valenliniani impcratoris conjogi
mnotescere coepit, el frequenler cum Augusta ver- . \ ,
sabatur. Cuinqne crevisset fainiliarilas, simul
eliam cum ea lavabalur. Severa ilaque cum Jusli- , \ ,
nara secum lavanlero vidisset, admiraia esi virgi- , .
nis pulchriiudinem, et imperalori de ca renunlia- , vil : Justi Qliam virginem esse dicena lanla cor- ,
porie xenuslale praeditam, u l ipsa liccl mulier, , ' ,
*,, .

....

,--

-f

w _

ejus forma nibiloniinus capta sit. Imperalor vero,

cujus animo penilus infixus baeserat conjugis

~ -

. ( 5 ) , , *

YALESII ANNOTATIONES.
(5) .
Hujns legis ValenCerte liimismodt lex neqnaquaro convenire mihi
itniani nulla usquam tit mentio. Sed nec Atnmiavidetur Valenliiiiano, principi sei io el Gltrisliano.
nus Marcellinus, qui res Valentiniani accurale
Tota i&llur bapc narraiio de Juslioa; conjugio d u commemoravit, bujus legis nicminil in suis libris.
biae lidei mihi videlur.
YARIORUM
fuisse, et lioc lempore, ut videlnr, jam obiisse :
contagio comcknlia violatus obteenw niltil inceYalcntinianum vero, qui Valenliniano seniori sucsiuin : hancqne ob causam tanquam relinaculis pecessit, iilium fuisse ejusdem Yalentiniani ex Justina
tulantiam frenarat aulm regalit, elc. Hxc ad finem
secunda ejus uxore. Vide eumd. Pagi, ad ann.
Yita3 ipsius Ammianus. Appello nunc reclum eru575, n . 5, et Vales. in Socraiis lib. m , cap. 40.
dilorum omnium sanumque judiciura : Potuis . Tola baec de Juslina narraiio
senlne baec de Chrisliano principe a scriploribus
Yaleeio suspcctne fidei esl, nec immerito. Rationi- in Cbrislianam religioneiu infensis adeo pra-dicari,
bus a Valesio adductis illa etiam adjici potesi,
st Yalentiniamis fuisset publica illa obsceniiate
Justinam banc non fuisse virginem, scd Ma^nenlio
pollutus, quam scimus a Romauorum rerum bislo
lyranno prius uuplain, lcste Zosimo. W . LOWTH
ricis in barbaris esse derisain, et in Romano iuipcBaronius loiam narrationera exstbilal, lanquam
raiore id lentanio magnopere improbaiam ?
anilem fabellam, ob bas raliones :
. < At quomodo non magis iidem scriplores
1. c Unde, quaeso, Socrali, Justinam luisse virctlmici pudendutn scclas voce praeconis i n una
ginem, cum eam Yaleuliniauiis accepil in conjuquaque civitaie Romani impcrii proclamatam iu;sgem, quatu constal uxorem fuisse Magmnlii t y sent invcclivis gravissiinis inseclati? cum noii
raimi? Teslalur id quidem imer bujus lemporis
sohtm id oiiniroe fecisse reperianlur, acd cooira
acriplores Zosiinus, lib. iv, qtii cerle quo non pre- potius viriutem Hlacn domi forisque lucentem,
tio redcmisset, u l in Gbrisiiaiium imperalorein
perspicuam conspicuaraque omnibus faclam, nulla
proxime succedenlem posl Julianum, quem in
valenlem offundi caligine, casiilatem lanli p r i n v i odium Chrisluna? religionis adeo celebrat, potuispis tanlo praeconio cnerant, quanlo sciaru uec ansel lantum facinus cxprobrare? El quid dicemus
lea nec postea quemquam eo nomine ab eis esse
de Ammiano, a?que genlili, et in Cbristianoa prinlaudatum, cum alioqui si talia perpeirassei, l u r cipcs parum a*quo, qui lamen nibil adeo celebral
rior videri potuissel Goromodo el lleliogabalo, q u i
iu Yalenliniano alque commendat, ac castitaiem?
icel impurissimi, nunquam tamcn hujusmodi taScd ejus verba reddamus ex lib. xxx, cap. 9 :
cinus pertenUssent. E l qitidein honcsiiores illo
Omni pudiciiicc CUHH domi castus et foris, nullo
Yalerianus ei Gallieoua imperaloies, <iui suis legi-

DISTORIA ECCLESIASTICA. LBB. I V .

550
. aermo, consilium iniit de Justina uxore duceoda;
\ . ila taroen ut Severaro non repudiarei, ex qua
, * , filium habebal Gratianuro, quem paulo ante A u \ , , . .
gustum nuucupaverat. Legein igiiur a se diclaiam
.
publice per singulas civilaies proposuit, ul cuivis
,
licerel duas simul uxores legilimas babere. W.x
. quidem ita proposila esi. Ipse vero Justinam duxit
(6) .
uxorem, ex qua Valenlinianum juniorem suscepit,
,
tresque pralerea filias : Juslam , Gratam cl Gal/ .
lam. Quarum priores quidem duae in virginitalis
proposiio pcrseverarunt;
Calla vero imperatori Theodosio seniori postmodura nupla esl, ex qua
ilie Placidiam filiam suslutil. Arcadium siquidem et Honorium cx Flaccilla priore conjuge susceperai. Verum de Tbeodosio ejusque liberis, suo loco sigillaiini dicemus.
. A B \
255 CAP. XXXII.
-
De Themhlio philotopho, et quomodo Valetu ejus

lenitus, de persecuiione ChrUliauoium

, aliquanlulum remhit.
.
,
lnlerea Valens Antiochiae degens, ab exleris qui . - dem bellis liber ac vacuua eral. Quippe omnea

VALESII ANNOTATIONES.
(6) . Flaccilla dicilur ab Epiphaqui fuit Antiochenais episcopus. Porro haec Flacnio Scbolaslico, rectius. Sic enim nummi veteres
cilla fllia fuit Antonii, ejus qui consul fuil cum
eani appellant. Sed mirura esl Grsecos in hoc noSyagrio, ut docet Tliemistius in graliarum aclione
mine fcrc ballucinari. Supra enim observavimus,
ad Theodosium ob pacem faciani cum Gotbis.
dici a Socrale noo semel pro Flaccillo,
VARIORUM.
bos duas simul babentes uxores notarunl infamia.
Quin el Valentiniano puriores ac juslioree dicendi
Dioclelianus et Maximianua Augusli, qui haec
rescripsiase reperiuntur ad Scbastianum : JVimt- ^
m$m qui lub dilione $it Romnni nominU, bina
Aaotrt p o m , vulgo patet; cum in
tdulo prcclorit huju$modt viri infamia notati iint.
Quam rem competem judex inultam e$$e non paliatur. Oao ipsi.
5. A i quantum revetra exsecrabilis fueritChrifttianis principibus ejuemodi polyaamia, docuit
Tbeodnsius iwperator, qui posl Valenlinianum
cum Gratiano regnavit; nam ejusmodi scelus sic
peraecotua est, u l correxerii i n exiernis : probibnit enim Judaeoa duaa simul babere uxores
lib. VII, c. De Judait) : quod multo magis emenlasael In Gbrislianis, si lalibus invenissel sordibus
inquinaios : quorum innumera tunc plane muliiludo fuiaaet, si, quod vult Socrates, imperator
laia per orbero lege carnis immundiliis laxasset
babenas, imo et nefandae licentiae justo praelextu
fiara aperuisset. Sed el quem lunc oporluisaet
conrilatum esse per universura Romanum irape-
riunt tuniuUum, cum abrogala larpi lege a successoHbus imperaloribus, quae secundo loco duciae
eranl uxores, dimiUendae foiseent? Gum tamen
nulla de his vel levis meraoria habeaiur, quod
scilicel baac oronia falso essenl asserla.
4. Sed et quonam modo, quseso, rce toto Roinano impei io diiramala, non nisi uni qui posl haec
teuipora v i x i l , iniiottiit Socrali? Ex eo enitu caetcri
descripsero, Paulus diacouus, Zonaras, qui uno
eodenque lempore duas Valentinianum iradunt
babuiaso uxorea, alque Nicepliorus, ei si qui alii,
qui incoiiftulle niuns pravium ducem caicum sccuti l o n t . Non bsec llieionymus, Orosius, uon Sevcrug. el alii plnres Latini qui bis lemporibus claruero acriplores, bujtis seialis evema scribetiles :
neque peneaGraecosSozomcnna vel Tbeodoriiua,qui
fioadeai iiapcraloris res ge&las prosecuti sunt; qui
dc bis ne verbuui quidem vcl nutum roinimum
r

ediderc. Plus sane auara niillies necessilas popoacisset bujus saeculi Lalinos ecclesiasiicos traclalores ejusmodi a Valenliniano edita3 legie meminisse, Uieronymum, Ambrosium et Auguslinum,
cuni eos de polygaioia frequenler dispulare conligerit, et illud Pauli ad Timotbetim Episl. I , cap.
, sa?pe sanpius reciprocare, uniut uxorit virum,
ei aliquando edita illa fuisset; cujus quidem apud
eoa nec vel levis roentio reperitur; cuin alioqui
penea Hieronymum, epist. 49, Valenliniaiium
ipsuiD, u i austerum nimis vindiceon violaia? casiitatis videas in criroen adduci, dum agil de muliere
seplies icta. Sed ei Ammiaiius, lib. xxvm, Udem
facit sub ejus imperio complures virgines el nuplas
adulterii Romae e$se damnaias.
5. c At 8i cessarent luec omuia, illud unum salie
ad ejusniodi explodendum commentum. Passurusne
fuiasel Damasus papa, latuhve id reliqui catbolicae
communionis episcopi, a Christiano imperatore
promulgari legcm qua solveretur penilus Gbrieiian discipliae censtira, atque haeresis sancirelur? Quorum causa oblinendum erat omnibus, ut
generalibus coaclis conciliis, adversaria decreia
ederentur, legarenturque episcopi, qui velul Joannes Herodem, rcdarguereni imperalorem. A i de
bis ne levis quidem rumusculus : curo alioqui, gi
vera fuissent, totus commovendus fuisset catbolicus orbis.
< Gesscl igitur de infami lege suspicio,et de duarum siinul uxorum conjugio silcat lalso asserla talumnia, atcjue evanescal in auras qui summa levilale concmnatus et ab aliquibus acceplus est
error. Duxit quidero Justinam, sed posi Severae
prioris uxoris obilum, cujus nulla poslea nieniio
proreus habelur. (Baronius ad ann. Cbr. 570,
p. 272.) l)e hoc loco monuit roe virsingularis eru*!
ditionis Joscphus Bingbam, occasione libri cujiisdam cui titulus, Polygamia triumphatrix, cujus
auctor hanc Socraiis nosiri fabulam in ca.ua SUJB
subsidiuio fideoter adducil.
4

551

SOCRATIS
circumquaque barbari suis se finibus conlinebant.
Eos vero qui consubstanlialis fidem profitebaniur
graviter iropugnabai, acerbiora in dies supplicia
adversus eos comminisceiis. Donec Tbemislius
philosopbus atrocilatem ejus aliqua ex parle m i ligavit, dicta illi oralione quae i n scribilur : i i i qua imperaiorem admonel ne roagnopere miretur quod laata sil dograalum diversiias apud Cbrislianos. Eam cnim exiguam esse,
si cum mullUudine el discrepantia opinionum quae
apud Graecos sunl cnnferalur; quippe cum apud
isios pluresquam treceniae eint opiniones. Porro
ex varietale opinionum necessario consequi maxtmara dissensionem. Deum tamen bac opinionuu)
varielale deleclari, ul singuli majeslatem ipsius
'

*"~

.
, '
'
. "
(7)
, \
.
,
\ '
.
,
,
,
.
,
1

magis revereanlur, vel ob id, quod difficileest

.
eum cognoscere. Haec et ejusmodi alia cum philo , gophus ei exposuisset, aliquanto initior in posle ,
ruin factus est imperator. Nec laraen furorem ex
.
animo penitus abjecit; sed mortis loco exsilium irrogavit sacerdolibus. Tandero vero bunc quoque
illius impctum repressit bujusinodi casus.
GAP. XXXIII.
. .
Quomodo Golhi, regnanie Valente, facli tint Chri ol
*
stiani.
"
Barbari Irans Danubium incolentes, qui Golhi
i , ,
appellaulur, inteslino bcllo inler ipsos orlo, duas
in partes dirempli sunl : quarum alleii Friitger, , .
nua, alteri prxeral Albanaricbus. Porro cum
' ,
Albanaricbus pravaluissel, Fiiligcrnus ad Roma ', \
nos confugiens, eorum auxilium imploravil. Quod
.
ubi Valenli Augusto minlialuin est, jussit ut mili \
les qui praesidiuui agebani in Tbtacia, barbaris ,
cunlra barbaros militantibus auxilium ferrenl.
.
Horum igitur subsidio, Golbi Irans Danubium vi' ",
ctoriam de Albanaricho retulerunl, copiis ejus in
. ,
fugam conversis. 256 Ob
causam mulii ex
.
barbaris Cbristianam religioncm ainplexi sunt. ,
Naiu Fritigernus ul ob acceptum beneficium
, '
imperaiori graliam relerret, lum ipse imperatoris
.
religionem amplexus csl, tuni suos ad idem fa '

VALESII ANNOTATIOJNES.
(7) . Hc oratio Tbesc variciatem , ut homines majestatem sui nuralmistii ad Valenicin budie exstal Laline edila a
nis inagis revereantur, eo quod ncqtiaquam obvia
Dudiiio. Nam quod Socrales ail Tbeimstium in ea
nec iu promplu sit cognilio numinis s u i , idem
oralione loculum cssc de discrepanlia dogmaium
babctur in Duditiana, pag. 508: Quocirca quod
pbilusopbicorum, liabetur in versione Dudilii ,
cognUione nostra se fovgissime removil, neqiie ad
pag. 507 : Arles quidem quarum magnus in vila JJ cuplum ingeniorum nosirorum $e demittit, tatti orUbus et delectaiio est, nunquam ad taniain sublimigumenli habet, non posluiare eum ab omnibut unum
taiem et elegantiam pervenissenl, nisi ariifuum midemqueju$ reiigionu, ted cuiqne de sua, non aluter iptos discrepantiajudiciorumei
certumen quodna iponle, opinandi (aculiaiem relinquere. Ex quo
dam exstittsset. Quippe ipsa pliilonophia mater om- eliam eianil ut major quwdam hominum ammis
iihnn taudandarum artium , ab exiguh orla princiadmiratio divini nuntims el reliyiosior wterna: iliins
piis, nonne docltitimorum hominum disseiuione ita
majeslalis venerutio ingenerelur. Filenimui
quat in
crevit, ut ad ejus absotuiionem nihil desiderarividea- prompiu sunt, ei ad omitem inteliigeniiam objecta,
tur ? Jaiu vero quod aii Socrales in ea oraiioue faslidiamus, et pro nihilo ducamus, elc.
diciuiuaTbemi6lio,Deuiii vellebanc opiuionuui de
VAiUORUM.
> . De Theinistio vide supra annot. ad
fin. cap. 25, lib. m .
i . Historiai de origine, moribus, el geslis
Goiborum per Piocopium Cxsariensem, Jornaudeni,

lsidorum liispalensera, aliosque, videanlur in uiio

volumine ab Hoguoe Grotio edita Auisttlodaiui,
apud Lud. EJzevirium, 1605.

niSTOIUA ECCLESIASTICJL LIB. IV.

555

554

, * ciendnm incilavil. Atque idcirco pleriqne Gotbo , rum A r i a n * eeciae sunl dedili, olpole qui eo lem ,
pore imperaloris gralia ad eam geciam se contu , leriiit. Eodem eliam teinpore Ulphila Gothoruni
.
episcopus, Goibkae Hiteras eicogitavit, el sacris
, Scrtpluris in Goiborum sennoneiu cowersis, ef fedl ul barbari divina eloquia perdiscereat. Sed
, - quoniam Ulpbila nen eoo4anlam barbaros qui F r i , tigeraum stquebanlur, verum etiaoi iilos qui
* Aibanaricho parebant, Christianae fidei doclrina
. instituebai, Atbanaiichus aegre id fereite, perinde
quasi majorutii religio viularetur, Gbrlailanoe d i / , , vcrsis snppliciis aflccit, ita ul barbari quidara qui
Ariani erant, martyree flerent. Verum Ariite qui (8) .
, - dcm, cum Sabellii Libyensis opinioaera refellere
voi, non possel, recta fide aberravit, FHtum Dei
. .
reccnicm Deum esse slatuens. Barbari vero CbrisUanam religioneni simplici animo amplexi, pro fide Chrieii vitam hvjus saeculi coniempseranl. Sed
de Goibis qui ad Ghristianam religionem ransierunt, hactenae dfetatn sit.
. '.
CAP. XXXIV.
k

t>c ol
, ,

,
.

Qvomodo Gothi ab aliu barbaru devicti, ad Romano$ confugervnl; ab imperatore

tutcepti,
lum impeiio Romano, tnm ipsi impcratori exitio
fuere.

, ' 1
, ,
,
, , , * . ^
* ,
, .
, .
*
' *
^ , ' ; .
, * (9) -

Non mullo poet borbarl mutua inier se amicitia

rediotegrala, ab aliis vicinis barbaris qai Hunni
appellautur^ bello superaii, ouisque eedibue pulsi,
ad Romanorum ditlonem confugiuni, famulaturos
se imperatOFi, et quidquid ille jusserit, facluros
se pollicili. Q o poslquam Valenti nunliala sunt,
Ule eventum rei nqoaquam aoimo prospiciens.
eopplfices clemenier excipi jussit, io boc uno negotio cleinene ac misericors visus. Igitur Tbraciae
partee eis ad iocolendum assignat, felicem se
jtidicant ea de causa. Quippe existimabat, paraium e instructomque exercitum contra bostes
babiturum: sperabaique barbaros lerribilioree foro
custodes limilis, qoam Romanoe. Hanc ob causam \n poslerum de eupplendo Romanorum m i l i tum numero parum fuit soIIicUie. Ac veteranos
quidem, qui praierilis bellie slrenuam operani navaverant, despicere coepil: mililis vero quem provincialee vicaliin conferre solili erant, 257
P "

re

VALESII ANNOTATIONES.
(8) . Godex Sfor- ^ iributarise functioni, his ulitur verbis :
&
cianus vocero interaerit boc modo,
- , ctc. Atque ita d i a m codex Florenlinue, nisi
, etc. Glossae veieres exponunt, adasrat quod haoet.
. Porro qiiod bic noial Socrates, Valenlem
(9)
.
Floreaiiao copro militari gupplemento aurum deinceps a provindice sciiptom est , reclius m fallor.
cialibug exegisse, idem quoque narral Marcelliuus
Volgata tamen scripiura proba est, nec immutanda.
in libro xxxi, p. 441. Quem locum, quia corrupius
Sicenim loquitur JoaunesGhrysostomusin cap. xxi
est etiara in editione noslra, bic prout resttiui
Matxbaei, bomiUa 67, ubi eleemosynam comparans
VARtORUM.
* . Vide eruditissimi
virt Georgit Hickesii Lingunrum velt. teplenlrionaiimm Theiaurum, fol. pag. 2, tibi antiquo alphabeto
citribilo deroonstral, Ulpbilam parlim ex Lalinis,
parlim ex Graecis btieris alphabeiuin suum iuiegrant sampsi&se. De Olphila vide siipra, ad fia. c.
PATROL. G K . L X V I I .

4 t , lib. 1 1 , et Sozom. l i b . iv, c. 24, et , c. 57.

. De Hunnorum sedibus et moribus,
deqtie hac Golbornro migraliono 111 Thraciaiu b*p t u r Ammiani liber x x x i , i u i l i o , sub anno 576
juxta cbionologiam Valesianam, ciiui <yia concordat Aiit. Pagi, num. 5.
1

18

555

SOCRATIS

tium adaeravil, octoginta aureee pro unoquoque

,
roilite a collaioribus exigi jubens, licet autea i r i .
butariam funclfonem minime relevagael. Alque ob
(10)
hanc causam respoblica RomanorutB auqoanlo
temporis spalio adveraam fortunam eiperia esl.
CAP. X X X V .
. '.
d

Quomodo imperator de bello contra Goihos tollicHus,

,
*
bellum adver$u$ Qhriniano* remiuius getiil.
.
01
,
Barbon enim, accepta Thracia, cuoi provinciaifi
Romanorum secure ac libere possiderenl, feliciiate ' , eua moderate uti neutiquani potoerunt: sed bene

meritos bello aggrcssi, cuncta per Thraciamet l i n i - , .
timag regionee subverteruiU. Quae cum ad aures
,
Valentis perlau esgent, effecerunt ut Homousiano*
,
in exatlium mittere desisleret. Perlurbalug eniin
. ,
hoc i i m i o , relicla confeatini Aniiochia, venit 4 ^
Consianlinopolim. Aique idcirco bellum quod con- . *
ira Gbmtiauoe illic geaserat, sedatnm est. Eodera
. ,
leinpore Euxoius, Arianae parlis apud Antiochiam
, episcopug, exiremura diein obiil, consulatu Valentig , ,
Augusli q u i n l o , ct Valeniiniani iunioris primo; *
cjusqne in locum substitiiuig eel Dorotbeuo.
.
CAP. X X X V I .
. <?
Quomodo Saraceni, Mavia femina tune apud eot
'

regnante, ad fidem Chiiai conversi iint, tl Mosem

*
*
tiuemdam, pium ac fidelem monachum, epi$copum
acceptrint.
6
.
Post iinperatoris diecesgum ex urbe Anliocbia,
.
Saraceni, qui prius foederaii erant, a Romauia de- * , '
fccere, Mavia regina post viri sui obilum eos , ,
duclanle. Guncla igitur versug Orieniem loca a ^ .
Saracenig leutpore vaaiabanlur. Verum divina
* ( ) ,
Providenlja eoruai impeUim compregeit 258
hoc
. ,
modo : Moses quidam genere Saracenus, inouasii * .
cam in Boliludine vitam degens, tum ob pielalem
, ,
ac fidem, tum ob miracula celeberrimus apud omncs
, '
erat. Ilunc Mavia Saracenorum regina genti guae .
cpigcopum dari a Roraanis postulavit, ea condi ,
iioue ul.bellum CIHII ipsig diggolveret. Quibiis au- , m

VALESII ANNOTATIONES.
dctol apponam : Erudiiis
adutatoribu$ in majut
, ocribendom eet
foriunam principh cxioliemibut; quoJ ex uliimit
. Porro banc narrationem de episcopo Saralerrit tot tirocinia trahens, ei uec opinanti offerret, cenis dalo, et de pace cum iisdem facta, desumut collatis in unum $ui$ et alienigenit viribus, invi- pgit quidein Socrates ex Ruflui libro u cap. 6, scd
ctum habcrel exercxlum; el pro mililari tupplcmento non servavit ordincm Ruiini : Rufimie eaiiii id
quod provinciatim annuum pendebalur, lhe*auri$ acretulil gub initium episcopatus Lucii, poet Edosgecederet auri cumulus magnus.
norum
sub Valeinis cxttuin.
mtri rumultit tnnnttHt.
"
nnrnm persecutionem,
nprfiA^iilinnAm non
m\n o n h V a l i i i r f i e A V S I . I . M
(10) .
ScriAlque ego genieniiam Ruflni sequi roalim, quam
bendum est . Id cuim poscunl legea
Socratig aloue Sozomenu Movei me id cnaod a i i
grammalica?.
Socrates, Maviam reginam, facla cura RoiHanis
(11) . Lego
pace, despondi&se filiam suam Viciori raagisiro
mililuni. Atqui Viclor gub exilura imperii Valeolig,
. Stalint enim sequiiur
nimium provectus eral xtate ut de ducenda uxoro
, elc El insuavis essel ejnsdem
adbtic cogitaret.
piaiposiiiouis ilcralio. Patilo posl, ubi lcgilur
VARIORUM.
01 . Barbatorum roulliiiidinem
bus videanlur Soxoroenua lib. v i , cap. 5%; Marcelin Tbraciam reccptam, omnem nuraerum et calliiius, ! i b xiv, cap. A, alibique.
cuiuui, eiiam Xerxis Graeciam invadentis copias
. Saracenorum convcrsionem
6U|>cras8c, asscrit Aiumianug. Qualiler autem Tliraad fldein, ad lempora Valentiniagi obilum prsce*
ciain rapinis, ca^dibua, gluprig, inceodilaque faedadentia refert Pagi in Critic. ad 6aron, ann. 571.
bant, narral idecn, lib. xxxi, cap. 8
n. 40. W . U W T H .
^
. Do Saraccnorum origine et morim

557

IIISTOfUA ECGLEfclASTIGA. -

LIB. IV.

558

. ol ' , d i l i s , Romanorum ducce praeclare soctiin agl exi atimanles, pax hujusmodi coedilionibua firmaro* tur, staiimnulla mora inlerposita,id qoodpelebaUir,
. , fieri jusserunt. Mosee Raque comprebenaug, ex
, . soliludine in urbem Alexaudriam perducilnr, bo oorero eacerdoiii illic eutcepiuros. ExbibitMi au , ,
tem Lucio qui loro ecclesias obtinebat, ordinalio - nem delrectang, ita Lucium altocutus esi: Equidem
. eacerdolio indignum me esse pro/iteor. Verum ei
, . - reipublicae necessilas boc postulat, nunquam Luciue
. mihi nianuro imponet. Ejus enim dextra ganguine
, adbuc slillal. Gumque Lucius dicerel abstinenduin
' , etse a conviciis, decere potitig ul ex ipso diaceret
* * , , ,
rcligionis dogmata, tum Mo&ea : A i non j a m , i n * ,
q u i t , raiio exigilur dogmaium. Nam facinora quar
. adversus fratres perpetragli, salis ostendunl qnara
, , Chrisliana habeas dogmata. Cbrislianus eniiu nou
.
percuiit, non conviciatur, non pugoai : quippe
$ ,
servum l)ei pugnare non decet. At tua Jacla, lan, .
quaro voce emissa clamanl per eos qui in exsilium
,
niissi, qui besliis i r a d i t i , qui incendio coasumpli
.
eunt. Ea porro quae oculis conspiciuntar, Jonge
plus valent ad couvhicendum, quam ea qtia? audi , ,
tione accipiuntur. Haec et bujusmodi cuni dixieset
Moses, necessarii eum ad roonlem perducum, u l
.
ab iis qui illic exsulabanl, ordinarelur epigcopug.
, 6 *
" , Ad bunc igitur modumMose tuuc congecrato, bellum
Saracenorum sopitura eet. Ac deinceps Mavia pacem

cuin Roraanis servavil, adeo ut flliam suam Victori
.
niagislro roilitum desponderet. Aique baec de Saracenis sint dicta.
CAP. X X X V I I .
. '.
C
Quomodo post imperatoris disceuum, orihodoxi m
'

,
Oriente, et maxime apud Alexandriam, reiumpiit
oi rjj\ ,
animU Lucium ejecerunt, Petro oni Damati
,

Romaui ponlifici$ lttleri$ munilui redieral, cccle,
lia* reddiderxnt.
, '

,
Per idem tempus cum Anliocbia Valens imp.
, discessissct, quotqudl ubique persecutionem passi

^^- erani, magnopcre animis conflrmatl sunt, ac pra>
oi , cipoe Alexandrini. 2 5 9 Quippe -unc receos ab
. (12)
urboRoma reversus erai Petrus cum litteris Damasi
' episct>pl Romani, quibus ille et consubslanlialis
, fidetn, el Pelri ordiiialionem confirtnabat. Uaque
* ^
populus, resumpta fiducia, Lucitim quidem extur , * bat, Petrum vcro in ejus locum subsiituit. ElLucius
.
. quidem staiim conscenso navigio r.onstantinopolim
. $, - perrexit.Petms vero cutn exiguo tempore superstet
.
D fuisset, ex liac vita migravit, Timoibeum fralreui
sedis suse successorem relinquens.
VALESIl ANNOTATIONES.
qune anle hax verba apposita est. Earoque leclio(12) .
Scnbeudum est
nem seculua vidctur Epipbanius.
, et lollenda flualiedislinctio,
VARIORUM.
t AOVXUJT /. Lucius bic Georgio sedis . Biu Valens Aniiocliia? moratns est, u l iusinuanl
Alexandriiise invasori, ub Arianis subrogatus est,
Zosimus, lib. iv, p. 747; Ammianus, lib. xxxt,
ol ocrilMini Socrales, lib. , cap. 4, el Soiomen.,
cap. 11. Socrales ci Soxomen.,ab anno nempe 57*,
hb v, cap. 7. Ea aobrogatio anno 575, posl Atbaad ann. 577. Nisi quod dum illic moraretitr, niodo
naftil obUam facta. (Am. Pagi, ad ann. 5 o i , n. 15.)
Caesaream, modo Edessam, modo in alias Orientis
%
urbes seseconluteril. (Anl. Pagi.ad ann. 577, n. 2.)

SOCRATIS
. '.
CAP. XXXVIII.

Vuomodv imperalor Constaniinopolim retenui, cum

,

populo propler Gothos eonvicii$ appeteretur,

,

conlra barbaros profectus etl : el cum iUis con

gressu* jnxta Adrianopoiim Maetdonta urbem,
, '
,
inierfeciut ckl: cum vixisul annis quinquagimta.
,

imperanel autem annts uxdecim.
.

Porro imperator Valens ingressus Conslantinopolim tlie tertio Kalendas Junias, consulatu ipsius , , !
scxto, el Valenliniani Junioris secundo, populum
inge nli affeclum mceslilia offendit. Nara barbari qui ,
.
jaiu Thraciam depopulaii fuerant ipsa qnoqiie
Constantinopoleos suburbana vaslabant, cuni nullae ^,
,
nc adessent copiae ad resislendum ipsis idonese.
. Vcnim ubi barbari ad ipsa urbis rocenia propius

acccdere tenlarunl, cives eam rem molesteferentes, g

adversus principem murmurare coepertini, quaal
qui hostea ipae eo adduiisset : qnippe cum non
iUico adversus illos signa niovisscl, sed bclhnn de
industria tralieret. Iiaque cum cqiiesire cerlattien
agereter, omnes uno conscnsu adversus iniperatoretn vociferati s u u l , ut qui iiullam reipublicae
curam gererel. Clamabantque acriler : Da nobis
arma, el ipsi pugnabimus. ttis atiditis impcralor
ad iracundiam provocatua est; et die teriio Idus
Junii urbe egreditur, roinatus se de Conslanlinopoliianis poenas sampiurum, si rediissei incolurois: lum ob convicia quibus ipsum tunc affccerani,
ium quod antea lyrannidiProcopii favisscnl. Urbem
igitur eversurum se, el aralrum solo ejua inipaciu-

,

, , \
,
.
,
. * . , .
(13) *
,
, ,
*
, ' ,

rum minatus, contra barbaros proflcisciltir. Et C

illos quidcm procul ab urbe r e p u l i l , el Adrian
im usque pcrsecutus est, quae urbs csl Tliracia?,
in iinibus Macedonise sila. Ibi congrcssus cum
barbaris occubinl, 2 6 0
Mus Augusli,
iisdcm consulibas quos supra nominavi. Annus bic
eral quartus duccntesunae octogesiniae nonae olympiadis. Et alii quidem incendio euui periisse nar-

.
' , .
, -TQ
, .
(14)
. *> , , -

d i e

l e r , i o

TALESn ANNOTATIONES.
(13) ) .
Legenduni cst . lideiu porro dies nolaiitur in Fetli$ I d a l i i :
Valente vi et Valenliniano n . IH$ cots. ingrctsu$
est Valent Aug. ab Orieute Constaniiuapolim die
Kalend. Junias. El ipso amio profeclus ett Valens
Aug. ex urbe ud Fonalum die m Idus
Junias.

(14) .
Scribcndum eat . Sic antiqu rii brcvilaii studentes, s c r i b e r c
solebant hxc vocabula. Nam el s c r i l i e banl ct , pro et .

VARIORUM.
r

. His forie D die Valent Ang. nunquqm apparuii. fn qtiA c o n ~

dicbus [$cU. in fine menm Maii anni 578, ul docent
sentit ctim Socraie, licct non tum Valesii i t f t e r Vnli$iu$ el Pagius), Valens tandem exciltis Antio- pretalionc, qui p e r cliia. longiiudiuc viarum emcusa venil Conslanti- peram reddil, Idus Augusii.
nopo im : nbi inoralus paucissimos dics (dunlaxat
01
,
iianc
duotlccini), sediiioncqne populahum levi pulsatua, pugnam (miaiw Canuensi aequiparat Atiiniianiis) nox
Siibasliauo panlo anle ab llalia, ut pelicrai, niisso,
diremit. rrinwqiu
caligw lenebrarum inter
gretigilaolia? note dticlori, pedestris exercilus cura
garioi imperaior, ut opinan dabatur (Heqne enim
coiiniiis-a, qiiciu regebal antea Trajanus; ipse ad
vidiw se quisquam, pr*$to (UUH
aiseveraru)
Melanlltiada villam C.iisananain profectus, nitlitem ^jagilla permciou saucius ruii ;
mox
stipeudio fovebat, el alimontis, oi blanda crebrilate \ *con$umpio dece$$it. vec potlea reperlui est usanam
icrinoiinm. Atiimian., lib x \ x i , cap. 41.
. Alii dicunl Valentem animam confe^

. $lim, *ed cum caudrdaiis ei spadonibus pauci$ prope
Scribil Idaiius in Faslit ad aiuium 378 : Vugntnn
ad agrt$um casam relatum tceunda contignalione fmbrt
magnam [uisse cum Ronianis elGothis williano xn muniiam dum fowtur manibui imperitn,
circumtetab Audrianopoli, dte qumio Idu* Augusli. Ex ea
$um ab hosiibus qni tuel ignoranlibui,
dedtcorc

561

BISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V.

5*2

ol * ot r t n t , cum in vicum qucmdam coitfugisact, quem

supervenlentcs barbari concremaruul. Alii dicunt
* - cu:u abjecto iinperiali habiiu in medium agmen
pedituoi se conjecissc : cumque equites prodiiio, ,
nem fecissent, el proeliuni commiiterc detrecias . "
, sent, pediles Romanos undique a barbaris circunv . fusos, otnnes in acie occubuisae: inler quos ipsum
*, quoque imperatorem jacuisse, sed ignotum, eo
quod imperialem habitum, quo inlcrnosci polerat,
prius deposuieset. V i x i l annis quinquaginla. El
4fi| . ' .
fraire qnidem imperavil annos Iredeciro; post fratrem vero regnavit triennio. Porro bic libcr
scxdeciin anoorura res geslas compleciitur.
VAIUORUM.
eefthkatis
exemOiuM. Ftamma enim tuppotiia,
wdificimm cmm kominibus torrueruni.
Ammian.
lib. s i s i , cap. 13. Priori senteatia? suffragaiur L i baaiuo, i n Oratiooe ad Theodosium de caede Juliani

vindicatida: at caeteri fere omncs historici crematum fuisse consentiunt, ut noiavit Yalesius in
dictum Ammiani locum.

LIBER QUINTUS.
TkXm !

.

LIBROECCLESIASTICJE

\1NQU1NT0

\US

SOCRATIS

SCHOLASTiCl

BJEG

CONTINENTUR.

'.
CAP. 1. Quomodo po$t Vatenlit obilum, eum Golhi

Conilantinopolim oppugnarent, civei ad, ,

verisu eoi eruptiomm fecerunt, auxUian

,

tibui Saractoii qui Mavia* parebanl.

.
Br. H c

II
Quomodo imperator Gralianut OTlhodoxU

epitcopit ab exsilio revocatis, Jicereiicos
,
ecclesiis expuiil, consortem imperii

Theodotium $ibi ascivil.

.
III.
Quinam eo tempore majorum Ecclciiarnm
.

.
(uerint episcopi.
IV.
Quomodo Hacedoniani qui priu$ ad Libe. ,
Hum Romanum epiuopum pro comub '
,
slantialii fide tcripuranl
denuo ad
.
priitinum errorem revoiuti $unt.
De kii quat Atuiochia ob Meliunm Pauff.
V .
linum conligerunl.

.
VI.
Qualiter Gregoriui Nazionzenui communi
*, ' ,

orlhodoxomm imjfragio evitcopus Con~

,

siantinopolUanai Kcrlisiw etl coniliiulus:
xaff
auo tempore Theodo$iu$ imp. post re ,

lalam de barbarn vicloriam tti morbum

, '
***, ThessalonicG ab Ascholio epi
.
scopo baptizatut ett.

VII.
Qualiter Gregoriui episcopis quibusdam ob
,

iranslaiionem iviitis murmuranlibus epi,

tcopalu $ abdtcavtt; De

mopkilo Arianorum episcvpu mandacit

'

ut aui fidei con&ubitanlinlit aneiaireiur,

aut iirof excederet: quod quidem Ikmo

.
philus facere maluil.
. ,

VIM.
De centum quinquagtnta ep\copi$ Gon

ilantinopoli congregutis : illorum

decKlis, ei ordinalione Neclarii.
.
UL.
Quomodo imp. Thcodosius corpus Pauli
",
>
episcopi Conitantinopolitani ab exsilio

trsnstulil: quo lempore Meliiiui

,
Anltuchenus episcopus e vila ditcestit.

.
Quomodo imperator omnium uciaru}* epif . ' X .
scopoi unum convcnire juuii, qtio &

'f

SCfCRATlS

563

pore Arcadiui ejut filius. Auguslut nuncupatus ett, tt quod Sovatiani in fxde
cum HomouiianU con$entiente$, toli intra
urbtm coiUclat agere permissi $unt; reliquit hwreticii procul ejeclit.
De Maximo tyramio; qualher is Gralianum
dolo interemit: quo lempore propter melum Maximi, Justina VaUnlimani pueri
maier, Ambrosio Mcdiolanensi cpi$copo
imidiari intita destitit.

XI.

XJI.

Qnomodo imp. Thtodotius, collectii adversui

Maximum ingenlibus copiis, quv tempore
Honorius ei ex tlaciila nalus est, Arcadium quidem reliauil Conslantinopoii
ipte vero juxla Meaiolanum conflixil cum
Maximo.
XIII.
De lumultu quem Ariani Conitanlinopoli
$xcuarunl.
XIV
De victoria imperatorit Theodotii, d$que
lyranni clade.
XV.
De Tlaviano Antiocheno.
XVI
De idolorum templit Alexandrim dirutii, tt
commUta ob id pugna initr gtnliUs tl
ChrUlianot.
XVII.
De litUrit hieroghfphicis tn SerapidU Umplo repertU.
XVIH. Quomodo imperator Theodosius Romm degen$ plurimum utililalis urbi eontulit,
iublati$ furum apud maneipes recepiacuUs el turpibus crepilaculis lupananum.
XIX.
De preibgierit pozmienlium curam gerentibut, et quomodo ea lempeslate sublali
fmrixt.
XX.
Quod tum apud Arianoi, lum apud alios
h*r$ticot, muUa ichiimata exitilerunt.
XXI.
Quomodo$liam Novaliani inter $e dxiunseiint.
XXII.
Juatcium hujus kulorios tcriptoris, dedigerepanlia quoe quibusdam in locit cernitur tam in fe$to paschali, quam in baptitmo, eljejuniii,
etcoUcciit,
aliisque
tccUiiatticii
rilibut.
X X H I . De Arianis Contlanlinopoli, qui el Ptathyriani tunt dicti.
XX fV. Qualiter Eunomianl quoque inltr %t divid
sint, variisque nominibus ex auctorum
suorum voeabmlii appellali.
XXV.
De EugenH tyrannide, el Yalentiniarti Juniofts nece; deque victoria quam Tlievdo$ius Auguttus retulit de tyranno.
9

XXVI.

'. '.
.
'. "
.
*.

, ,

,
,
,

.
.

',

.
'.
,

.
'.
,

.
(7'.
, '

,
,
*

.
9

263

QUINTUS.

HIOCEMIUM.

Antequam libri quinti historiam ordiamur, eos

qui lioc opus lecturi sunt rogamus ne nobis viiio
vertant quod, cam ecclesiaslicani hisloriam scribere inttitueriimis, bella quoqtie variis subiode
temporibus gesla quorum quidem certissimam
iiotiliam nobis babere licuit, eidem inlereeramus.
U\ enira faciiuus rouliis de causis. Priinum u t '
reram geslarum noliliam lecloribus tradamus.
t

\ ,
%
, , ,
\ ,

. *
*

VAR10RUM,
".

Legendum ,

ul videiur.

Quomodo imperalor po$t victoriam morbo

correptus filium $uum Bonorium diolanum $vocatit: et paulisper convaluitie vitu edito tqueslri
certamine,
$odem die excenit $ vita.

LIBER

564

,
,

^
*

\.
'.

, ,

.
UT.

* '

,

.
.

'.
'. ,

.
.
'.

.
'.

.
' '.
, ,

,

.
,
.

.

W . I.OWTH.

HISTDRIA ECUXESlASTiCA. -

L I B . V.

5C6

, \ Dcinde lectores fastidio affleiantur, ai in epi (15) , acoporuni contentionibus, et i n iis qiua adversua
; * , se invicem molili sunl, perlegendia, eoa asaidue
$ , detineamtiai Precipue vero u l intelUgatuf qaaliter,
. lurbato reipublicae stalu, Ecclesia quoque quasi*
, quadam compassioae lurbala esW Nam si quis
, . aniinura ailenderit, reipublicae roala e l Eeclesia" * , - rum calamiiales siniul viguisse deprebendei. Aut
6 * enim uno eodemque lempore orta ulraque esse
, * reperiet, aut brevi lemporis gpalio se invicem
, aubsecuta: et interdum quidem Ecclesiaruiu ca , ' lamitales praeire; deinde subsequi woius reipu ,
biicae, interdum vcro vice versa. Adeo ut i n
* , animum meum inducere non poseim, harum rerum
, - vicissitudinem ex forluito casu, sed poliua ex

sceleribus nosiris causam ortus sui ducere, el ad
)!. , ' * - eorum casligaiionem iiumitii calamilates. Si q u i
dem, u l ait Aposiolus *, quorumdam hominum pec .
cata manifesia tunt, prceccdcniia ad judicium ;
, - quosdam vero etiam subsequunlur. Hanc igitur ob
pclv . , causam Ecctesiasticce Uhiorice quaedam etiam i n
,
republica gesta adjunximus. E l ea quidem quae
.
Conslantini principatu in bello acta sunt, ob tem, ' ,
porie vetustalena reperire baudquaquam potuimus.
,
Quee vero posthaec gesta sunt, ea sicut ab iis qui

adhuc supersunl accepimus, striclim commemo .
ramus. Sed et ipsos subinde imperatoree in boc
, .
opere perpetuo includimus, propterea quod ex quo
. " i l l i Chrisliani esse coeperont, 264
P
.
penderunt res ecclesiastica?: et inaxima quaeque
eonalia eoram arbitrio tum facta sunt antea, tuin hodieque fiunt. Postremo Arianae sect memionem
iecimos, eo quod illa Ecdesiarum atatum oerturbavit. Aique haec procemii loco dixisse sufficiat :
nanc hialoriam ordiaraur.
CAP. I .
. '.
C
'Qc tdr ,
Quomodo post VaUntis obilum, eum Cothi C<mstanlinopolim oppugnarenl, cives advertut eot em

,

ptionem /eieriMf, auxiliantibu$ Saracenit qui

Mavice panbanL
,
.
Posiquam Valens incerio mortisgenere periisset,

barbari ad ipea usque moania Gonslanlinopoleoa
,
iterum progressi, suburbana undique vaslare coe ,
perum. Quod cum civea a?gre admodum ferrent,
. ' ,
, arrepto vice teli eo quod cuique obvium erat,
. suopte motu adverstia barbaros erumpunl. Uxor
aulem iroperaloris Dominica, cuuctis ad bel , luin egredientibua ex regall serario atipendium
_ . dabal, quemadmoduin mililibus erogari solet. Ad
* , D erant ciiam auxiiio pauci quidam tederati Saraceni
e

e #

Tiroolb. v , **.
VALESll ANNOTATIONES.
(15) V . Lego * ^ . losoavie eniui esl et odiosa particulae necaUvai repelitto, eam pnecedal -

; * . Posl baec enim verba

sequi debei affinnaiio.

VARIORUM.
. Vatcnlinbni JoniorU, qui el Galales
Saracmi* crmitus quidam, nudiu omnia pra*Ur purficlut e t l Valente a l e r
*" ***raucum /opttare trepent,

hi . agmini $ mtdi*Gothorum iuurmt, $t inurfmi knui*
m

SifcRATlS

564

pore Arcadiui ejus filiut, Augu$lu$ nun ,

,
cupatus ett, *t quod Svvatiani in fide

eum Homoutiams conieniienles, toli intra

,
tvtior
urb$m coilecta* agere permUsi $unt; reli 6
quU hcereiici* procul ejeclis.

.
XI.
De Maximo tyramie; qualiler i$ Cratianum '. ' ,
\
dolo inleremii: quo lempore propler me"
tum Maximi, Juslina VaUnliniani pueri
, ,

maler, Ambrosio Mediolanenii epiuopo

,
insidiari intila de$tiiit.
.
XJI.
Qnomodo imp. Theodoiiui, colleclis advenus UT.

Maximum ingentibus copiit, quo Umpore
. *
Honoriui ei ex hiacilla nalui est, Arca
,
dium quidem reliauit Constantinopoii

ipie verojuxta Meaiolanum conflixil cum

*

Maximo.
.
XIII.
De tumultu quem Ariani Conttanlinopoli .

excitarunt.
'.
XIV
De vietoria imperatorU Theodoik, dtque
'. ,
iyranni clade.
,
XV.
De rlaviano Antiocheno,
'.
.
XVI
De idolorum templi$ Alexandrim dirulii, tt '. "
commiua ob id pugna inler gentile* tl
,
Chrulianoi.
.
XVII.
De UtUrit hieroghjphicis in SerapidU tem- '.
plo repertii.
.
XVIM. Quomodo imperator Theodo$iu$ Romm de- '.
' gen$, plurimum utiliialh urbi contulit,
, ,

sublalit furum apud maneipe* receptacu

,
lii turpibui crepilaculii lupanarium.
.
XIX.
De preibyurit pcenitentium curam gerenti- 1*.

.
but, et quomodo ea Umpetlate tubiali
f*eri*t.
XX.
Quod lum apud Arianos, tum apud alios '. ". ,
.
hmrelicoi, mulla schitmala exiliterunl.
'XXI.
Quomodoetiam Novatiani inler u disun- ' .
.
terint.
.

XXII.
Juatcium hujut hittorice icriploris, dedi$ , ,
erepanlia quos quibutdam in locit cer~
, ,
,
nitur tam in fetto paichali, quam in ba ,

plUmo, eljejuniii, etcollectis, aliisque

.
CcU$ia$lici$ rUibus.
. ' ,
X X H I . De Arianis Contlaniinopoli, qui et Ptathy
.
riani unt dicti.
'.
. Qualiter Eunomiani quoque inter u divid
, sint, variitque nominibus ex auctorum

.
suorum voeabulis appellali.

XXV.
De Eugenn tyrannide , el Yalenliniam Ju- ' ,
,
niotis neee; deque victoria quam Theo
doiiut Augu$tus retulit de tyrunno.

.
XXVI. Quomodo imperator potl victoriam morbo KCp.
{*\correptut, filium $wtm Honorium , '
diolanum evocavit: et paulitper conva *

luitte vitut, edilo gquestri certamine,

, ,
"
eodem die excettit vila.
/
.

LIBER
263

QUINTUS.

PHOCEMIUM.

\ 0 ,
Anlequam libri quinli historiam ordiamur, eos
tffit
qui lioc opus lecturi sunl rogamus ne nobis fiiio
vertant quod, cum ecclesiasticam hisioriam ecri- , , bere in*titueriimis, bella quoque variis sttbiude ,
lemporibus gesla , quorum quidem certissiniam \ ,

noiiliani nobis babare licuit, eidem inlerseramus.
.
*
enira fachnus roultis de causis. Priinum u t '

*
rerum gesUrum notiliam lectoribus tradamus.
1

VAR10RUM.
* ".

Logendum ,

ul videlur. W .

I.OWTH.

HISTDRIA EGCCLEStASTlGA. -

LLB. V .

5G6

^ , Detode ne lectores faattdio afflciantur, i in epi (15) ,

scoporura conlentionibus, et i n iis qiua adversua
* , 8 invicem moliti sunt, perlegendia, eoa a&aidue
,
detineaimioi Pracipue vero u l intelligalor qaaliler
.
turbalo reipublicae slalu, Ecclesia quoque quasi ,
quadam contpassione turbala esW Nam si quis
, . aniinum aitenderit, reipublicae mala et Eeclesia" , - rum calanrilalea siiuui viguisse deprebendet. Aut
enim uno eodemque lempore orta utraque esse
, reperiet, aut brevi lemporis spalio se invicem
, subsecuta: et interdum quidero Ecclesiaruiu ca ,
lamitatea praeire; deinde eubsequi wolus reipubiicae, interdum vero vice versa. Adco ut i n
,
; * , animom meum inducere noo possim, barom renim
vicissitudinem ex forluilo casu, sed polius ex
',
* sceleribus nostris causara orlus sui ducere, ei ad
. ,
eorura castigationem tiumilli calamilaies. Si q u i dem, ut ait Aposlolus *, quorumdam hominum pec .
cata manifesta sunt, pracedenlia ad judicium ;
, quosdam vero etiani subsequunlur. Hanc igilur ob
. ,
causam EccletiatticcB Htitorice quaedam eliaro i n
,
repoblica gesta adjunximus. Et ea quidem quae

Conslanlini principaiu in bello acta sunt, ob tem, ' ,
poris velustalem reperire haudquaquam potuimus.
,
Q u vero poslbaec gesta sunt, ea sicut ab iis qui

adhuc supersunl accepimus, striclim commemo .
ramus. Sed el ipsos subinde imperatoree in hoc
, .
opere perpetuo includiraoa, propterea quod ex quo
. " i l l i Christiani esse coeperunt, 264
- P*
.
pendertint res ecclesiasticae: et uuxima quseque
eoodlia eoram arbilrio tum facta eunt antea, turo hodieque fiunt. Postremo Arianae sectae memkmem
fecimas, eo quod illa Ecclesiarum etalum oerturbavit. Atque haec prooemii loco dixisse aufficiat :
nonc bisloriam ordiamur.
C
CAP. I .
.
Quomodo
post
Valentis
obitum, cum Gothi C<m' ,
tianlinopoiim oppugnarenl, citet adversu* eos eru ,
ptionem fecerunt, auxiiiantibut Saracenii qui
6 ,
9

, .

MQVUB

i ,

, s

parebanU

Poslquam Valena incerto mortisgenere periisset,

barbari ad ipsa usque mcenia Gonstantinopoleoa
,
iterum progressi, suburbana undique vastare coe , perunt. Quod cum cives egre admodum ferrent,
. * , *
, arrepto vice teii eo quod cuique obvium e r a l ,
. suopte motu adversus barbaros erumpunt. Uxor
aolem imperaloria Dorainica, cuuctis ad bel , luin egredieolibus ex regali serario atipendium
. dabat, quemadmodum militibus erogari solet. A d * , D erant ciiam auxiiio pauci quidaia IdederaU Saraceni

1 Tiroolb. v , i A .
VALESII ANNOTATIONES.

(15) . Lego . Insuavis eniui esl el odioaa pariicolae neg a i t a t repolitio, eum pnecedal -

; . Posl baec enim verba

sequi aebel affirtnaiio.

VARIORUM.
Aauvixa. VatenUnlani Jonioria, qui el Galales
t T i r t u i ^ i *x Valento a l e r .

. *

Saractnis crmius quidatn, nudiu omnia pra-Ur pubtm, tutraucum t\ lugubre stTipeni, iducto pumone
agmini u midU Gothorum tHstruil, tl wKr/ac/t ko&

563

SOCRATIS

507

a Mavia regkia nfesi, cujua eliam antea menlio civea

nem iecimoa* Ad bmic Sgitur modum cum
certaine iaiisaent, barbari procul ab urbe regia
diaeeaeerunu

, .
, & ol .

CAP. I I .

,
,

Quomodo imp. Gratranus orihodoxh episcopii ab

extilie revocatis, hiereiicos eccletiis expulit, cf
eontoriem imperiiTheodosium sibi atcmi.

7
Gralianus vero una curo Juniore Valeoiiniano
,
huperii aummam adepiin, damnata Valentis patrui
sui in Gbristianoa crudelitate, cuoctos qui ab illo iu exsilium ejecti fuerant, revocavil. Lege praeterea , ' *
aanxii ut omnes ctrjuscunque religionis bomines (16),
absque ullo discriraine in ecclesiis convenirent ; g *
,
aoli autem Euoomiani, Pboiiniani et Manichaei
, . pellerentur ecdesiis. Cumque iroperiuni Romanum
,
tanguere, barbaroa vero invalescere animadverte , ,
ret, remque publicam viro strcnuo indigere, 265
eollegam iroperii adsumit Theodosium, virum no- ,
biu genere in Hispaniia ortuin, qui et in bello ,
multa sirenue geaaerat, et ob eam causaro jampri- ,
dera eliam ante designationem Gratiani, dignua ,
iroperio ab omnibus fuerat judicalus. Cum igiiur . 'tmperaiorem eura reountiaaeel Sirmii, quae urbs ,
esl R l y r i c i , consulaiu Ausonii et Olybrii, die
, , aeptimo decirao Kalendaa Febroarii, curam belli
,
adversua barbaroa gerendt cum Hlo partitur.
.
VALESll ANNOTATIONES.
(16) .. Hanc Graliani legem C sum essedicit, ut eam tegem exseciiiioni mandarct.
memorat etiam Sozomenus in lib. , capiie 1 , ei
Id auleui contigit anno Glirisit 578. Ea lex Graliani
Tbeodorilus in libro
capite 3 , qui Saporeni mabodie non exatat. Ejus taiuen videtur i e r i nteiiuo in
gifttrum mililum a Gratiano in Orietitis partes mislege qainta, Godice Tbeodoeiano de 6de catbolica.
VARIORUM.
jugufo iabra admovit, cffuiumqut crnonm exsuxit. palris ca&de, ex Moesia in Hisparram secessit, u l
Quo monstroto miracuto barbari terrili, pottea, non pneter Ambrosium docfet Theodorit. Hi$t. lib. v,
ferocknin more, eum agendnm - cap. 5, unde postea evocatua a Grattano, magister
quid, ted ambiguii gre$$ibu$' mcedebant. Proce$$umilitum, ac mox Aupustue creatus est auno 579
dein audach fracta, exinde digressi iunt. Amm.
Gratiano caedem patns,quam malo consilio dnctus
Marcellinus, lib. x x x , cap. 16.
,
admiserat, hoiiore fllii compensare cupiente. Hioc
J . Graiianas, Valentiniani I ex Senova imperii divisio facta. Tboodoiio eesait Orieus
vera filius, qui patri aimul et Valenli palruo in
cura Tbracia, tti docel Zosimua l i l i . ; Orosius,
imperio &ticees8it: ingenio, facmtdia, tuodeatia,
lib. , et Miscella. lib. x u . Inter Gratianum vcro
eaatitate, fortiludine, zelo conlra ha?reticos inclyet Valentinianuin Tratres divisum imperium occilus. Principrm Chrixliamstmum vocat eum 1>. A m - dealale, i u ut Gratiano ceaserini Gallix, Hiapabrostus. Ponliikatuf sumini etbnicomm dignitaniae, Brilanniae : Valenliniano lialia, illyricum, ei
(em, ab antecessoribus bactenus relentam, con
Afrira. Vide Vaies. annot. in Marcctlini, lib. x x i x ,
stanter recuaavii. Tandem a Maximo, suo belli
cap. 5 ; Pagi, ad ann. 579. n. 5. Theodosii egregium
duce per insidias in Galliis inlerfeclaa. Praece- eiiGoiniiim babolur apud Viclorem in Epilome, ubi
ptoreai babuit Auaonium Burdigaleneem, quein ad
imp. Trajano corpore et meiite siuiilia, vitiis
conaularem digniutem Roma? porduxit. Yide A m lantum diasimUio Hiiese aaseritur.
mian., lib. xxvn. Hieron. episl. 5, Ambroeium
2^

.
obitu VaUntis, et in psalm. LXI ; Zosim., Ausoe. Tlieodosiue non Kal. Februarii, u l perperam
Grat. act. pro cos.
acribit Socrales,ct Baronius cum eo, scd xv K a l .
- Feb. seu die xix Januarii, in consortiwm iuipt-rii
. Theodosiua Magnus imperalor, filioa Theo- asciitis. ut Idatius in Fatlit. Auctor Chronki
doaii, docis inclyti, et inagietn equitum pcr Gal- Alcxandrini, Marcdlinus in Ckronico. el Farrago
liaa, invidia qaoromdam aulicontm Garihagine Alexaudrina tcatauiur. (Ant. Pagi, ad anu. 379
occiai anno 577, sed non nisi bapiieojaie prius n. 5.)
^ccepto. OROSJVS, lib. vn, cap. 55. Noster, audita
t

569

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V.

570

. .

CAP. I I I .

- Quinam eo tempore majorum Ecclesiarum
fuerinl
epi$copi.

.
EoJem tempore Ecclesia? qitidem Romanae p r , '
, - erai Damasus, qui Liberio successerat: Hieroso . lymitanam aulem Ecclesiam adbuc obtinebat Cy , , . rillus(16"). Antiocbenais porro Eccleaia, sicutaniea
, dixi, (res in partes divisa erat. Etenim Ecelesiia
. qnidero DOSI Etizoium Dorotbeus Arianus potieba , - tur. Reliqui partim Patilino, partim Melitio qul ab
. \ , eisilio revocatua fueral, oblemperabant. Alexan \ * driae vero, Arianorum quidem Ecclesias Lucitts,
, . liccl in ftigam aclus, administrabai : consubsian , tialis autem lidera profitenlibus, post PeCrum T i , - rootheus praesidebat. Apud Conslaiilinopolini De . ,
mopbilus Arianae pariis posl Eudoxium episcopu?,
.aH* I J B > I M ? I . 1

0
'
_ ? J _t~ _ . ^
;
_
*
Ecclesias
possidebat.
Hi vero qiti comimimoncra
illius aversabantur, aeorsum conventus agcbanl.

. '.
Maxecerutrol,

'

,
.
,
? ,

,
.

, .
,
, b

. '

,
, ,
.

CAP. IV.
Quomodo Maudonianu
qui priu$ ad Liberium
Romanum epitcopum pro consubsiantialis fidetcripteraJi/, denuo ad priilinum errorem revoluti $mt.
At Macedoniani post legationem ad Liberium
missam, per Ecclesias singularum civitaliim aine
ullo discrimine conimunicabant, permiscentes se
mutuo cum iis qui Nicaenae fidei formulam ab
iuilio fuerant amplexi. Verum ubi lex iraperatorig
Gratiani omnibus seclie licentiam concessit, denuo
seoraitm agere instituerunt. Igitur Antiocbine congregali, decreverunt vocero consubstantialis rejiciendam essc, nec ullo modo communicanduiu cum
rt ~ ~
jconaius
i qui Nicaenam
ftdem
profllerenlur.
2 6 6 damnata
^
roale ipsis
cessil.
Plerique eniro
eorum inconstantia, titpote qni a!ia subinde atqtte
alia ftdei decrela proinulgarent,ab iis recesserant,
c i fldei consubsiantialis aetiatoribits constanter iu
posierum adbaeseruni.
CAP. V.
De hit qum iunc Antiochiw Paulinum
H I C

. '.



.
el Melilium
conligBrunt.
,
Per Idem teinpua, Aatiocbi* eiiam in Syria
8ci .
propter Melilium gravis conleutio exarsii. Jam
,
antea diximus, Paultnum episcopum Anliocbiae ob
* , eximiam sanctftaiem in exsiliuni mhiinie ejectuni
. fuisae : Meliliura vero, postquaui a Juliano lesli . ,
tnlus fuisael, ilerum a Valenle pulsum in exaitiuui.
. , 0 tandem a Graliano esse revocalum. Qui cum
. 3 rcdiisset Antiochiam, Paulinuiu jaui senlo confe , cluro oflendit. Slatiui igitur omnea qui favebant
. Melilio, operam dcderunt ui una cum Paulino in
, episeopali solio resideret. Gunique diceret Paulinu*
, refragari ecclesiasticis regulia, ut ia qui ab Ariania

VALESll ANNOTATIONES.
(ttT) L i b . , cap. 6, 9.
VARIORUM.
b *0 . In Cod. Theodoa. xvi,
I H . 5, indical tpse Gratianos legem a sc post VaIrnlis obttum editain, cujus iiieminere Socratea,
prtoa, Sorom, lib. , tap. i , Suidas io vme
, et Joanncs Antiocbenus in Excerptis

Conalaniiniaui, qua cautum fuerat ut sine fraudo

vel metu, quam quisque lidein profilerclur, im~
pune scctarctur, exceplis lantum Mauichacis, Pho^
liniania ct Eunoiuianis.

571

SOCftATlS

571

fcv

ordinatua fuiaset, ad aocietaiem catbcdrae adinitte- *

^
, . ,
relur, populus vi adhibita perfecit u l iu quadain
. ,
extra urbcm ecclesia Melitius tn sele episcopali
collocarelur. Quo facto ingens contenlio cxoria . est. Poslea vero populus ad concordiam rediit, ,
pactis inier e ejusmodi condilionibus. Gum eos , omnea qui ad episcopaium gerendum idonei vide- ,
bantur, collegissent : eranl autero sex numcio, , inter quos eliam erat Flavianus : eos sacramento ,
adegerunl ul, allero e duobus episcopis morluo, .
oemo Ipsorum episcopaleiu aedem ambiret, aed , ,
allerum qui superstes easet, demorlui locum aiae- .
reiil retinerc. \ d bunc modum presliio jummeiito, , . poptilus ad unitaleiu rediit, nec ulterius inter so
divisus eal. A l Luciferiani ee a reiiquis sejunxe- ,
re, propterca quod Meliliusqui ab Arianis ordina- .
lns fuerat, ad episcopale miinus susceptus fuisset. Dum Anliocbena Ecclesia in boc stalu essel, negotii cujusdara neceesitas exegil u l Melilius Coustantinopolim proOciecereiur.
CAP. V I .

. *.

QualUer Gregoriut Nazianzenui communi orthedoxorum tuffragio epi$eopu$ Ecclesice Consiantinopolitance e$l constitutus: quo tempore et Theodo$ius imp. po$t relatam de barbarit vicioriam tn
morbum prolap$u, Thessalonicas ab Ascholio episeopo baptizalui e$i.

" ,
"
,

, '

-

0 quidera tempore Gregorius communi mulCoruui episcoporuin suffragio ab episcopatu urbis .

Nazianxi ad Consianlinopolitanae Ecclesiae sacerdotiura iranslaius est. Atque id quidem ita factum
cst, ut dixi. Sob idem vero terapus imperatores Gra- G
liauus et Thcodosius victoriam de barbaris singuli
2 6 7 reluleruot. Et Gratianua quidero confestim
ad Galtiaa reversus est, eo quod Alamanni proviiicias Ulas popularenlur. Tbeodosius vero post
erecta de barbaris Iropaea Conslaniinopolim conlendens, venit Thesaalonicaro. Ubi cum in morburo
incidiasel, Cbrislianorum more baptismum percipere concupivit: qnippe qui jam inde a roajoribua
Christianus essel, et conaubslaniialia 6dein proflteretur. Porro cum ob ingrueolem morbum quantocius baplizari vellet, et Thessalonicensem epiacopum ea de causa ad se acceralaset, prius ab eo
perconlalus est quam ille fideio sectarelur. Curaque reapondisset epiecopue, opinionem Arii ad

" ,

. .

, *. ,
*
, , , ,
,
. ^
,
4, .
,
, *
,

VARIORUM ANNOTATIONES.
c

. Vide Zosim.,
lib. ; Sozom., lib. vn,cap. 4 ; Orostum, lib. ,
eap. 20; Jornaudem lam iu lib. De regnorum $uccBuione,
quam iu lib. De rebut Geticii, cap. 2 5 ;
MarcelUnum in Chronieo, et Idaiium in Fa$ti$,
niruni(|ue anno 579. Imo Idatiua diem memorat
quo bujus victori nuntium Romam perlatum est.
Ausouio enini et Olybrio coss. anno scil. 579 prodit : lp$o anno mulia belia Romani <nm Gothii
commiuruut. mctorim nunliatm $unt adverl t Gothos, Alatio$, alqw Hunno dic xv .
Otctmb. (Ani. Pagi, ad ann. 580, n. t.)

. Thessalonicam in Illyrico fuiese eitam, recte mox tnslnual

Socratea ; lotiua e n i n lllyrici meiropolis e r a i , ut
Tbeodoriius lib. v, cap. i o , ostendit, ideoque non
aoliua Macedoniae, quse Camen et ipaa in Illyrico
fuit. Quare lapsus eet Baroniua, cum Socraiem bac
parie erroria arauit, el Tbesealonicam non in t l l y rico, verum in Macedonta fuitee acribit. lUyricum
quippe orienlale ex duabua dioocesibus consiabai,
Macedonia videlicef et Dacia, el Macedoois dieocesis Thessalonica meiropolis f u i l ; episcopus vero
Thessalonicensis lllyrici loliua primas, (Aol. P g i
ad ano. 580, n. 2.)

573

HISTORIA ECGLESIASTICA. L I B . Y.

571

* **
- lllyricj usquc provinciaa minime penrtratao, et
, , induclam ab ilto iiovitaiem Ecclesiag Hlio siias
^ ' declpere iiequaquam valuisse : sedeam fidem qiue
. *0 , ' Initio ab apostolis tradita, et posiea in eoncilio
Nicseno confirmala esi, ab incolis conataater reti,
neri, iroperator ab Ascbolio libenlissime baplizaius
, ,
esl. Paucis autem post diebus morbo liberatns

Gonslantinopolim advenit, die ociavo Kalendas
Decembris, consulatu Graliani quinlo, et ipsiua
Tbeodoaii primo.
. Z'.
CAP. V I I .

- Qualiler Gregorius epucoph quibu$dam ob trav$taJtei,
tionem ip$iu$ murmuranlibus, episcopaiu $e abdi

cavit: tl imperalor Demophilo Arianorum episcopo

* 6

mandavit ut aut fidei consubsiantialit axsentirt
,

Ittf, aut urbe excederet : quod quidem IfemopAt, iut facere tnaluit.
.
(17)
Eodem tenipore Gregorius ab urbe Nazianzo
translatus, intra urbem regiam in exiguo oralorio

conveatus agebat: cui postea imperatores cum
, (18).' Niaximaro basilicam adjunxissent, Anaslasiae no ,
men ei indiderunt. At Gregorius, vir diserlissimus
* , ,
el omnium sui temporis religiosissimus, cuin
, qtiosdaro ob id murinurare intelligeret, quod esset
,
peregrinus, impenloris 268
advenluni avide
*. (
amplexue, Gonatanttnopoli morari ulterius recuaa , ,
vit. In hoc slatu Eccleaiam cum reperisset impe , , . rator, eollicite inquirebal quonam modo redinte . grata paee concordiam finnarei, et Eccleaias am& *, ,
plificarei. Confestira igitur mandal Demopbilo
, Ariana parlia episcopo, utram Nicsense fidei con . ~
sentire, et populum adunare, pacemque ampleclt
, , vellet. lilo conditionem sibi oblalam delreclaato :
,
Si pacem, inquit, el concordiam fugis, te qaoque
. ex Ecclesiis fugere jubeo. Q u cum audisaet
, - Demopbilus, secum ipae perpendene qtiam difficile
ewet polentioribua reststere, convocala in eccle ,
siam muUitudine, ipee i n raedio atana, gregalcs
, ,
%

VALESII 0108.
(18)
. Non assenlior So(17)
.
Credidil scilicet Socrates Gregorium ab episcopata Na- c r a t i , qui ecclesia? ilK in qua Gregoriu? Naziauze*
nus verbum Dei praedicare aolttus erat Gonslaniixianxeno iranslatura faisae Constanlinopolim. Qua
in tenienlia foerunl alii quoque complures. Grego- nopoli, Anastasiac vocabulum a stibseciilia imperatoribus inditum esse scribit. Imo selaie ipsiui
t i u i umen nonquam episcopus fuit Nazianxi, sed
Gregorii jatn vocabaiur AnasUsia, ui patct luiu
Uolum adjulor fuit patris sui Gregorii in episcopatu Nazlanzeno, luuc a paire jam grandaevo ac- D ex oratione ipsitts Gregorii, in & nominalim variute ex aoliludine, in quam post auacepttun ailedicil Anastaniae el apostolis ; lum ex carmineelegiaco de insomnio Anastasia?. Vide Baroniuin ad
mul ac repudiaiuin Saaimorum episcopaiom fese
annum Cbrisli 578.
couUtlerat, anno Gbrisu 571, u i nolavii Baroniua.
VARIORUM
ITapl * *o& &
. Idatitis ad ann. 580 : His cou. (Gratiano
netnp^ el Tbeodosio) vktoriar nunlialas $unl amborum Auguttornm. Eo ipso anno ingressut est dotius Aug. Conilantinopolim, xviu Kal. De
cemb. Verum, ut observal Gotliofredus in ChronoloqiaCodkis
Theodo$iani, noia nnmeralis x rejicjenda, reponendumque vtn Kal. Decemb. Nam xv
vel xvi Kal. Decemb. Tbeodosius erat adhuc Thesiitonioie, ut docct lex 15 Cod. Tbeod. De nibu$. Pratterea auctorChronici AUxandrini Tbeodoiutn viii Kal. Decemb. Constanlinopolim ingresxara diserteacribU. (Ant. Pagi, ad ann. 580, 11. 9.)

. Qui Gregorium hujus sedis giibernariila
per duodecim annos tentiiase scribnnt, lolam illtid
lempus ei allribuunt, quod ab anno 579,quo Congianiinopolim se conluKl, usque ad morlem ejus
fluxit. Revera enim paucarum hebdomadarnm episcopamm gessit, eum eadem synodo et episcopua
renantiaius sit, et exauctoratue. A n l . Pagi ( ad
ann. 581, n. 10.)
* . Demopbilas Arianus in locttm
Eudoxii CoustanlinopoliUni ejusdem factionis eplgcopi siilTcctue. anno 570. De eo legendua Pbilostorgiua, !ib. i x , c. i O e i l l .

675

SOCRATIS

suos ita allocuttis esi : Frairoo, acriptura esl in

Evaogelio : Si vot pttseeuti fuerint in hac cmtate,
fuqite tit aliam . Quoniam igilar imperaior nos ab
ccclcsiie excludit, scialia nog craslina die extra
urbem conventura eaao habituros. Hig dictis egred i i u r : Evangelici oraculi gentenliara mimme aaseculus, cujug b c est inteliigeniia, ut e i cor>versalione bujug gaeculi fugientea, coeleatem Jerugalem requiramug. llle ergo exlra urbig poriag
deinceps conventug celebravit. Exiit ettam uoa
cum illoLucius, qui Alexandria ejeclus, sicul anlea
diximua (19 ), profugug Coaaiantinopoli degebaL
Ad hunc modum Ariani, cum qoadraginta annia
Ecclesias oblinuissent, concordiam, ad quam eog
invilabat Theodosiua imperaior, aversaii, ex urbe
diaceggerunt, consulaiu Gratiani quinlo et Tbeo-
doaii Augusli primo, die aexlo Katendag Decembrig. Hi vero qui consubatanlialia fidem tuebanl u r , in eorum locum succedeoteSf ecclesias
postlirainio recuperarunt.
f

* ', , , "
, .
(19),
.
, \
, ,
,
* , .
, , ,
. ' , ,
.

, ,
, . .
h

. '.

CAP. V I I I .
De centum et quinquaginta episcopit ConstantvioOoli
congrtgatis : deque illorum decrelit et ordinalwne
Nectarii.

~
,

.
Poalhsec Imperalor- nihil cunclalug, guae
,
fldei epiacoporum coneilium oonvocat, quo , ol Nicaeua fidee coofirmareiur, 269
Con-
sianlinopoli ordinaretor epiacopua. Et quoaiam
.
tn apem venerat Macedonianoa fidei giwe poase ,
sociart, eormm quoque anligtites evocavil.* Con- C .
veniunt igitur, ex iia quidcm qui congubelan
,
tialigfldem profitebaniur, Timolbeog AlexaadriaB * ,
epiacopug, Cyrillug Hierogolymorum,qoitancp<eni .
,
tentia ductua conaubstantialig fldei adharebat.
Melitiue vero jamdudom aderat, propter ordinatio- ' (20), *
nem Gregorii illuc accitua : Aaeboliug icem Tbea I .
galonicae epiacopna, aliique phires; universi oenlura
Mailh. x, 25.
YALESll ANNOTATIONES
(19) . Longe
etiam leclionem reperimiia in codicibus nostria Florentino el Sfoniano. Sic enim ambo acriplum habeni, . Quam gcripturam aecutag
est Epipbanius Scnolaslicug, ut ex versione ejua
apparel. Ita eniin ille v e r t i l : Quia igilur imperator
ecdniii oput habet^ Nicephorue tamen vulgalam
lectionein luetur. Nain pro babet,
t,
. Mibi quidem scripu lectio magis placet.
(19*) Lib. iv, cap. 37.

(20)
. In codice Sfortiano hic, gepra in caplie 6 hojoa libri, acribilur. Atque ita Laiini fereeum appellanL
Sic enim Ambroslns, el Proeper in Chronico,
Jomandes in libro De iucce$rione regnorum curo nominant. Ascboliag Umen fere vocatur a Graecla.
Iltc eel Ascboliea de cujug obitu et virlnlibue ac
miracalis ecrtbit bealns Anibrosiua iit epistota 69
ad CUrum Thsualonictnutn,
ubi et Anygium d i gcipulum ei aucceaaisae dicii.

YARIORUM.
"
. Ab anno nempe 540,
quo Eusebius ex urbe Nicomediensi Conglanlinopolim fuil iranslalug.
i .
Synodng Conslanlinopotitana quarla oecumenica gecunda, a Thcodogio
I I . convocaia, ut liquet ex Epigtola syuodica ad
Tbeodogium, qua episcopi ge et ejug niandalig ad
eam vocatoa letlantur, el geaftorum confirmaiioncm ab ipgo pelunl. Praelerquaro qiiod Sozom.,
lib. , cap. 7 ; Tbeod., lib. v, cap. 7, el Auclor
auonyiQug vitae S. Pauli GPolitani eplscopi apud

Pholiiim Sn Biblioiheca, codice 257, Tbeodosium

8 0 fldei episcoporum concilium convocagse d l serte lesuntur. Sed Unlum ex posi facio cecainonica exalilit, Damaao iotaque Ecclesia oceidenuli
agaenaum gaum praebentibue. (Ant. Pagi, ad ann.
581, . 5.)
J ' . Epiacopos centiim q a i n quaginta in boc concilio congregatos fuissc, pro
conceseo abomnibug habelur.(Bcvcreg., Annot. i
canones huju$ eonc.p. 90.)

HISTORIA ECGLESIASTIGA. LIO. V.

87*
, . ct quinquagiiita Dumero. Macedotiiaiue Tero partis
& , fiv ol principes eranl Eleustus Cyziceuus, el Mardanus
. Lampaaei epiecopua Oaancs porro illius aeclse trt , . ginta aex erant; plerique e i cmlatiboe Hellesponli.
, , Conveoemnt ilaqtieEucbario el Evagrioeonsulibiis,
e n e e Maio. Et ioiperalor quidem cum cpiecopis
, partia tpsiua, omni ope adiiitehatur u l Eleusiuni
eosque qui cuni illo eranl, ad partee suaa tradu * cerent: revocala illis in roemoriam legatione
, - qiiaro olim ad Liberium Romanum cpiscopum m i (21) serant per Euslaihium, el qnod ipsi liaud ila
, dudum sua sponte promiscuam cum Calholicis
. conimunionem iniissent (21*). Nec recle eoa facere,
, qu: curo consentienleni Adeidocirinani scniel agnove , r i n l , iterum nuncea quae ab ipsis sapicnter decrela
$77

. ,- ^
.
,
. 01
,
. ,
, , . ,
, , *
, (22)
,
,
.
,
(25) Q
, .
(24),
k

stinl, sitbverlere conentur. Yerum illi tam exhor

lationes quam arguoienta quibus convinccbanlur
parvipendentes, Arianam opinionem proGieri maluerunt, quam consubsiantialis fidei conseiHire.
Haec cum respondissenl, Consianlinopoli disccsser u n l ; ei per singulaa cWilalcs sua parlis hominibns scripserunt, monenies ne nnqnam Nica*iue
fidei consensum accommodarent. Alterius autom
partis episcopi cum remansissent, de aligeudo
episcopo consilium inierunt. Nam Gregorius, ut
paulo ante dixi, episcopaiu repudiato, Naziaiizuni
proficisci parabal. Eral tunc vir quidani generis
senalorii, Nectariua nomine *. raoribue placidus, el
in ooini vita plane admirandus, quamvig praloris
officio fungerelur. Hic a popolo raptus, ad episcopale muniie obeundum eligilur, el ab episcopis ceninm ei quinquaginla qui tum illic aderant, ordinatur. Tuoc etiain decreturo ab illis promulgaium

YALESII ANNOTATIONES.
(21) Kal

.
Vide quz atipra
nolavil Socrale* in cauile quarlo liujue i i b r i .
( 2 ; Lib. iv. cap. 12.
<22)
. Malim scribere :
, elc. Qiiam emendalionem confirmat Nicepborus. Sic enim habel:
,
.
(23) "

. Hoc canone Palres gynodi CooslanliMopolilaiwe episcopo Gongianliitopolilaito secundi loci

Mracrogativani tribuenint posi episcopuiu urbia
ilumas, ui recie Zonaras obeervat in noiis ad lerliitm canonem synodi Consunliiiopolhanae. Porro
noUudum esl, Palres supradiciae synodi dicecesim
episcopi Con&lantinopolilani praedicto canone haoduaquam deoniisse; sicut nec Nicaeni Palree
ioecesim episcopi Romani deliuire voluerunt, ob
boitorero, u l opinor, ac revcrenliani. Falluntur lameii qui existimant, leiupore Gongianlinopoliianae

gynodi, episcopum urbis illins nullam babiifcse

dicecesim. Jam enini anle haec lompora in Hellespowlo ac Bilbynia episcopos ordinabat piaesul Conslan&iiiopolilaniig, ulsiiperius deinonslravi. Quippe
Eudoxius Eunomiani Cyzici episcopum consliluit,
el Eupbronium Nicasa, ul lesialur Pbiloslorgius.
(24)
.
In secundo
canone synodi Conslantinopoliianae, quem bic deeignat Socrales, milta fil menlio palriarcbarum.
Eo etttoi tempore nondum usu receplum erat patriarcharum vocabulum. Nulla item in eo canone
divisio flt provinciaruui. Quinam ergo sensus est
illius canonis? Agilur in eo de dioccesibus Orienialig Ecclesis : cl interdicit eynodus ne episcopi
ex una dioecesi in aliam iransiliant ad ordinationes faciendas, aut ad alia negotia ecclesiastica ;
jubelque ut episcopi ea tanloin curent quae sunl
gu* diafceseos. Quare bic canon non ad pairiarchas
solum periiiiel el exarcbos, sed ad omnea generaliier epiecopos cujusque dioeceeis. Gonstiiula porro
videiur ba:c regula praccipue ob Meletium Aiuio-

YARIORUM.
^ . Nectariua Tarso Ciliciae orlundua,
vir s e n t o r i i ordtnis dignilale in urbe Conelanlinopoli perfunclus. Yacanle jam aede Gonsiantinopoliuna anno581, ciiminpalriainreditumadornaret,
tt Diodomm Tarsensem episcopum conveoiret,
ecqiiid ille Tarai facium vellel sciscitaturue; Diodonis caniliem v i r i , vultumque sacerdotio dignuio.
ei morunigraviiaiein reveritus, eom scdi pracficien-

dum censuil; ac proinde elfecit nt inter eligendorum nomina imperatori oflerenda, ejua qiioqiir
nomen, omniam quidem poslremum, in cbaria
scriberetur. Perlecio indiculo in Neclario ubsliiii
iniperaior, eumqjie elegit, quam eleclionem episcopi suffragio SHO comprobarunt. Obiit anno 51^.
(Guil. Cave, ad ann. 581.)

879

SOCRATIS

580

eat, ut Conatanttnopolttantig 270 episcopus posl , (25)

eptscopum Romanum bonorls praerogativam obti- (26).
neret, eo qnod Constantinopolis esset juniorRoma. PraelereaNicaenam fidem denuo confirmarunt. Sed . et patHarchaa constilaerunt, provinciaruw dWi- * ,
gione facta, ita ut nullos epiacopua oltra propriam
dioeeesim atienas ecclesiag invaderet. Id enimantea , , /
propler perseculiones promiscue faeium faerat. * *
Ae Neclariug quidem regiaro urbem et Thracise provinciaa eorliitis eat; Heltadius vero qui, Cseaareae (27). '

VALESII ANNOTATIONES.
chenum episcopum, et Gregorium Nazianzenum, et aamon crediderunt, sed mullas gimnl jutictag proob Pelnim Alexamlrinum.
Naro
k
ii
Melelius quidem

vinciag, qua? uni reclori subjacenl. Undebic canon

relicla Orienlis dioecesi Conslanlinopolim venerat, insoHbitur. Sicenim diaerte d i c i t :
ut Gregoriuin illic ordinaret epigcopum. Et Gre$o-
riug, relicto Sasimorum episcopatu, qui in Pontica
, *
eral dioccesi, Coiistanlinopolim migraveral. Pelnis . Yiues quis
vero Alexandrinus septem iEgypti episcopos misc- git titulug hujtig canonis, et quomodo ,
rat Constantiuopolim, qui Maximum Cynicum illic id esl provinciam, dielingual-a dioecesi. Non enini
epigcopum ordinarent. Ad baec igilur reprimenda
veiitum est hoc canone ne episcopi ex uua prohunc canonem ganxerunt Palres synodi Coiialantivincia ad aliam commeent ad ordinalioneg celeiiopoliianae. Neque enim audiendus est Socrales brandas. Id enim aliler fieri non poiest. Verbi
noster, qui gcribit Palreg boc canone comprimere graiia, in Asiana diaeceai non probibent Patret ne
voluisse excuraug epiacoporum ex una dicecesi in ex Lycia ln Painphyliam, neve ex Caria in Lydiain
atiam, qui antea ob crebras pergeculioneg saepiug migienl ob negolia ecclesiastica, ged tatiluu velanl
contingebanl. At non haec fuil cauga canonis istius,
nc cx una dioecegi in aliain tranailiani.
imo ca qiiain gupra dixi. Ex iis enim quae gupra
(26)
vxepGalgesta retulimu9 i n ordinaiione Gregorii el Maximi,
rsir. Corrigendum esi , ut babelor
gravigsimi tuuiultus excilali fucrant in Ecclesia
in diclo canone. Verba gupra reluHmus.
Gonstantinopolilana; ad quos setlandos collecia
(27)
.
Observet
illic crat synodusjussu iniperalorig Thcodosii.
C bic gtudioaug lecior aingularem uguni vocabulilla(25) .
Verba , quttiion suuiilur pro jpalriarcbaiu, $ed
gunt secundi cauouig Conglantinopoliiaui, (juae gie pro regimine ac gubernatione. Eodem sensu Soveriit Dionygiug Exiguug : Qui sunl super dtoecebim craieg pairiarcbas paulo ante usurpavit, cum a i i :
episcopi, nequaquam extra prcefixog tibi termina ,
aecedant. Duplex potest esse nensus boriitn verbo- . Neuue enira vult dicere pairiarcbaa a
rum. Nam dici possunt, Constaniinopolitana gynodo esse constilutos. Quippo
qtii siml gupra dioeccsini, id est qui prsegunl toti jam anlta conlirmalafuerat patriarcbarum poicslas
ilioecesi; qualig est episcopus Alexandrix, vcl epi- canone 6 concilii Nicaeni, u l ad illuni canoneui fuscopus Amiochiae, qut non superunaro provinciam,
giusdeiuonsiravi. Inielligit ergoSocraleg nouveroa
eed guper dioeccsiin est constituiug, ut loquitur atque ordinarioa palriarchag, ged extraordinarios
Innocenlius papa in Epitt. ad Alexandrum episco- legatoa, qui ad glabiliendain rectara fidein per ginpum AnliochuB. Atit certe dicunlur, gtilas dioeceses fueranl dosiinali. Nam si veros
qui suftt exlra suam dicesesiin, seu patriarcbas imellexiggei, unum duntaxat in uaa
, ut Zonaras exponil in com- quaqtie dioeccsi poneret. Nunc vero cum plurea in
inenlariis ad hunc cannnem. Priorem sensura ara- unaquaque uotuinet, vfcrbi gralia in Pontica dittcesi
plexus cgt Lucas Holstenius. Sic enim ille ad lalus Helladiuiu el Gregorium ; in Aeiana Ampbilochiuin
codicia sui notaverat bunc Socraiis locum expo- el Opiimum; apparcl eum de verig atque ornendum ease : Ne episcopi suis diweesibus prafecti,
dinariis pairiarcbis loculum esse. Porro utrumluec
Eccletiat extra suos limiles $ita* invaderent. Sed D potesus istis episcopig mandala fuerit a gynodo,
tanicn verior est pogterior sensus, quod declarat
baud aatig comperturo babeo. Acta enini hujua gyo*
canon ipse insequeniibus :addunlenim Patreg - odi desideranlur. Veriug latuen mihi videlur baiic
. eig potestalem dalam eese ab iuiperaiore TneodoQtiare iidein sunt ac - gio , gpeciali lege quae babelur in Godice Theodoaii
, quoinodo Socraieg paulo ame vocavit Gre- Defidecatholica. Idque conflnuat Sozomenus
goriiini Nazianzenuni. Porro nolaudum esi dioeccin iibro vn, cap. 9, qui iti ea parte Socralemeittengiin in boc canone non gignificare paroeciam nec
davil, suppie&so ejus uoinine.
proviuciam, ut Graeci inicrpretes Zonaras ac BalYARIORUM.
. Inlerprcg legisse vide- gyiubolo Nicxno deeranl, ipse supplenit. ac pcrfotur, ' . W . LOWTH. ConglUnlug
ciioneiu litJei confegsioneni conderet. Yix idiier a
esi aulem Gregoritig Nyssae in conlinio Gappadociae Nica-no differl hoc Symbolum, quain in articulo de
urbia episcopus, exeunle, utvidelur, anno370, lidei
deiiale ei processione Spiritus gancli Macedonianig
Nica?nae propugnator acerrimus. Eo nomine mox
opposiio; et adversus Marcclli Ancyrani dogma
in exsilium Yalentig iinp. jussu missus. Anno 578 bac clausula, cuju* regni non eril finit. Symboloni
eedi realilutug.a gynodo Antiocheua unacum aliis Nicaenum vulgo audit. Dc obilu ejug riihil liquei :
quibuedamcpiscopis advisitandas Arabiae Ecclesiag id modocerliggime eonslal, ugque ad gynodi CPoli
Jegaius egt, Tbeudogio imp. ctirrus publici usum anno 594 babilae, cui prasens aderal, tempora v i ei coiicedenle. In boc concilio Auliocbeno Symboli tam prorogaase. (Gave, ad ann. 570, el vol. n , ad
gyoodtci compogiiionem curae sua3 commissam
ann.581.)
habuit, lesle Nicephoro tib. xu, cap. 15, u i quaein
1

niSTORlA ECGLE51AST1CA. L I B . V ,

6 , Cappadoci* post Bagilium trat cpiscopns, Ponlica

. diascesis patriarcbatiim oblinuil, el una cum illo
. Basilii frater Gregorius, episcopus Nyssae, qose ei
ipsa jurbs esi Cappadocia?, el Olrciua epigeopus
, , \ Melilinic in Armenia. Agianas aotem dioeceeig
, jca palriarcbalum sortiltir Araphilocbius lcouii, et
, . Optimua Anliocbiie Pisidiae piacopus. vEgypii Eceleeiarum adminiatralio 271 TimoibeoAlexaiidriai
, , *
episcopo altribula esl; Orienlia autein EccJeeiartim
.
rogimen el curara opiscopis illius regionis com (28).

niiserunt, Pelagio acilicet Laodiceae, eft Diodoro
Tarsi epiecopo, servala tamen Jionoris pnerogativa Antiocbensi Ecclegia?, quatn quidem praerogativum
IfeUtio loiic praaenti wibiterunl. JPorro decreverunl u t , si necessiias posceret, provinciae cujuaqu*
negotia provincialia synodus dijudicaret. fluae qitideni iinperalor eliam conseusu suo couiprobavii.
uujuemodi fuil exitus iaiius concilii.
. .

-
!0
, - Quomo4oin^ratorTi^odoiiu$
corputPuhliipiicopi
Conslaniitwpolitaniab extilio bonorifice transiuiii;


quo lempore Melilius Aniiocltenut cpiscopns viia

disusiil.

.
C

Paule poet iropefator corpus Pauli episcopi ex
*
orbe Aucyra (raii&ferendum curavil: quem quidem
oliro Pbilippus praefeclus praelorii, Macedonii gralia
,
in exgilium ejecium, in oppido Armeniae Cucuso
, . strangularijueseral, u i gupra commemoravi. (28*)
< , Hujus igiiur cadaver magno bonore ac reverentia
, excipiens Tbeodosius, deposuit in basilica qua?
, nunc ex ipsius nomine vocatur: quam Macedoniani
. prius posaedcraot, oliuo quidemab Arianissejuncli;
, .
tunc vero ab imperalore expulsi, eo quod lidem
Aftto- Q ipsius amplecli recusassent. Eodem tempore MelU
, * lius Anliocliensia episcopug in morbum prolapsus,
& ' (29) e vivis excessit: ejusque i u laudeni Gregorius Ba- .
silii frater orationem funebrem dixil. Porro corpua
.
Melitii, necessarii ejua Anliochiam tranatulerunt.
,
Rursus vero bi qui Melitii parteg secuti fueram,
* * Paulino parere abnuerunt; sed Flavianum in locum
VALESII ANNOTATIONES.
(28)
Caegariensi, ei Otreio Mcliieno, et Gregorio epi. Vide legem tertiam in Godice Tbcodosiano,
gcopo Nysseoo : Terenlio episcopo Scytlnae, Martilulo De fide Catholica : quae data esl ad Auxotyno episcopo Marcianopolig coinrounicare coaaiam proconsulem Asiae, Kal. Aug. Heracleae,
glilerit. Hos ad obiinendaa calbolicag ecclegiag ex
Eocberio et Syagrio coss. Eam enim legero bic
commurione et consorlio probabiliuin sacerdolum
iiilelligU Socrates. Sed verba ipsius legia operae
oporiebit admitti. Omneg aulem qui ab eorun,
pretiuro fuerit bic apponere, u l ex iis judicet ^ quog commemoralio gpecialig expressii, lidei comleclor verumoe dixerit Socrateg. Sic igiiur lex
munione dissenliunl, uX, manifestos haerelkog ab
babel: Episcopis tradi omnes ecclesias mox j u ecclesiis expelli, neque bis penitus poslliac oblibemtts, qoi unius majegtatia alqtie viriulis Paireiu
nendamm Ecclesiarum ponlificium racullalemque
ec Filitim ei Spiriium ganctam conflleotur, ejua- permilli. 131 verae ac Nicsena? iidei gacerdoiia
deai g l o r i * , clarilalis onius : nibil dissonum
cagla pernianeaiil : nec post evidenlem praecepii
profana divisiooe facienteg. Quos conglabil comnoslri formain, malignae locug detur agiuliae. Notnuoioni Nectarii episoopi Constanlinopoliianse Eclabis obiter ntillam hic Melelii AntiocbeDi ficii
clegiar, Tiinothei necnon intra Agyplum Alexanmeutionera, eo quod Meleiius, u l opinari daiur,
drinse urbia episcopi esse socialos. Quos eliam in
iam e vivis abieral, cum baec lex promulgau esl.
Orientfs parlibus Pebgio cpiscopo Laodicensi el
(28') Lib n , c a p . 16 el 26.
DiodOTO episcopo Targengi; in Asia, nccnon pro(29)
* . Haec Oratio
congutari, alque Asiana dicecesi Ampbilocbio
funebrig in latidem Melelii Antiocbeui exgiai bodie
episcopo lconieosi, ti Optimo epigropo Antio- iuler Opera Gregorii Nysseui.
cbeno : i n Pontica dioecegi Ilelladio episcopo
VARIORUM.
, Flavianus, nobili genere nahig, bymnog alternaiiro canere docuit. Non disgimupatria, ni fallor, Aniiochentis, exsntaule Meletio
landum esl gubrogaiionem ejus in locum Meleiii
gregis Anliocbeni curam e g i l , primuique psallenmala iide faclam esge, eo qnod juramenlo olira
ajutu cUoruin duas i n panes divisit, et Datidicoi
aese obstrinxissct, e, auperglilo adbai* Paulino,

S0CRAT1S

5S5

584

MelilM tnbrogari feccrunt. Iterum crge populus .

diias parlcs discissus csl. Ad hunc inodum An- . ,
, .
liochensis Ecclesia, non quidem propler fidem,
sed episcoporum causa, inter se divtsa est.
. '.
272 CAP. x.

Qtiomodo imperator omnium sectarum episcopoi in
untim convenire jussil, quo tempore Arcadiui, eju$
,

filiut, Augmtui pnncupatut ett: et quod Nota , ^

iiani tti fide cum Homouiianh con$entUnles, $oli

ouotppoinlra utbem cotleclm agere ptrmissi sunt; rcliquii
,

htvretkh procul ejectis.

.
Sed in aliis urbibue tamuHus excilati eunt, dam
,
Anani eccleaiis pellerenlur. Hic vero imperatoria
prudcntiam mirari inibi in raeniem eubil. Neqae . ' $
enim paggug esl urbes diulius tuoiukuosis moiibua . '
agitari: sed pro virili parte buic male occurrena, & brevi elapso lerapore, omnium seciarum conciUuin
, * iierum cogi j u s a i l : ralua ex muluo episcopornm
,
inier se colloquio fuiurtim, u i una apud omnee ,
eademque senlentia oblinerel. Alque boc impera- .
toris insliliHuro, causam fuisae arbilror eorum quae ,
l u m illi feliciler evenerunt. lisdem enim lenipo- ,
ribus divina quadam providenlia barbare gentes , .
sub illiua dilionem rcdactae sunt. Inler aliog A4ha (50) ,
naricbus Goiborum rex cum universo populo seae ,
ei dedidit: qui quideni paulo posl Conalantinopoli xlremwn diein obiit. Tunc eiiam imperalor Arca- . AGdium filium suura Augustum renuniiavtt, Mero- ,
baude iterum et Saturnino consulibus, die eeptimo , ,
decimo Kalendag Februarii. Nec inutio posl unius
.
cujusque gect cpiscopi undique convocaii adfue- ^ ol runl, itsdetn consulibus, raense Junio. Imperalor
, , .
igitur acciio Neclario episcopo, aollicita delibera
tione cum eo traciavii, quonam raodo Christiana
, ,
religio dissensonibus liberari, et Eccleaia ad uni- , &
taiem rcvocari posset. Aiebatque discutiendam esse * . " oontroversiara quae Ecclesiag segregaret, ut arapu- ,
latis discordiaruin cauaia, Ecclesiig coacordia re- , giiiuerctur. His audiiis Keelariug anxius ac solli- * ,
cilus baerebat. accersilo Agelio, lunc temporia .
Novaiianorum epiacopo, utpote qai cum ipso i n ,
fide consenlirel, impcraloris congilium ei aperii. ,
9

VALESH ANNOTATIONES.
(50) . Athanaricbus rex Idalii, e l in Chronico IfarceUini. Sequente autem
Goiboruin ingressus esl Gonglanlinopolim En- anno, qui fuit Chriali 582, Anlonio e l Syagrio
cberio el Evagrio consulibus, die leriia Idus
consulibus, univerea gena Golborum seee Tbeo
Januarii. Eodem mense dieni funcius Aihanarichus D dosio tradidit die Nonaa Octobria, u l i r a d i t idecu
octavo Kalendas Februarii, ut acribilur in Faitit
Idaliug.
VARIORUM.
novi episcopi Melelio eubrogandi eleciioni non cadius a TbeooOaio patro Aaguslus renoniUtus
<onsensurunt,God.Theod., I . v, c. 9. Posl mortem xiv Kal. Febr., aeu die x u Januarit, ut babeni
dcmum Paulini, ejusqtie successoris Evagrii, pro auctor Chronici Altxandrini,
ei Miscella. Qyare
gregia qua pollebat priideulia, Eccleeiae Anlio- erranl Theodorus Lector in tine libri u , ubi hoc
cbeiiae, exatinclo schismate, prislinam concordiam
faclum scribildie XVII Januarii, Socrates ac Idaliua
reslUuil, alque ila populus a longo teinpore diviin Fasiis, qui id faclum Iradunl die xvi i a o u a r i i .
us in uoum coaluil. Obiil circa ann. 405. (Guil.
Die xix elecius, quia Theodosiug eodem imperium
a?e, ad ann. 584.)
acceperai. Porro eam iitauguralionera anno 585
. Goncilium CPolitanum v, anno 585, peraclam, cx Arcadii nuramis, et Tbemiglii o r a meiiae Julio habilum, inquil Gnil. Cave; mense tione 16, quae est de pace et conaulaiu Saturuiui,
lunio. itiquit Ant. Pagi ad euro ann., n . 15.
hujug anni iniiio reciiaia, cerlum redditur. ( A o U

. A r - Pagi, ad ann. 585, n . 12.)

0

585

HISTORIA ECCLESIASTIGA. L I B . T .

, , * lUecum vir esset alioqui piuo ac refigtotttS, se4

51 ,
qui de 6dei doctrina cominug dispuUre baodqua * , quam valeret, Sisinniam leclerem strnm, qai hoc
. , - disseresdi inunas obirei, elegk. At Swiimiiie, vir
, ,
imprtmig diserius, et magno rertnn asu preditug,
e i qni pr&Cer aacrarum Liueraram gcientiato, r a >
,
corum quoque philosophiam egregie callebai, cam
,
273 pwbe noesel, ejusroodi dispulationibas non
- modo discidia ntintme ganari, verum liam baere .
aoe ad majorem comeoiionem accendi, boc congt
lium aitggessit Neclario. ({uoniam compertum ba * bebat, veierea studiose cavisse ne priacipiuiii ex *
sistentiae Filio tribfiereDi, quippe qui cenxerent
*
illum Patri coaelernum esse : suadci ut dialocticag
(51) ,
quidein concertaiiones o m i t i a t ; expoeitiooes au ,

(52),
. 2
,
, .
, .
,
,
* * .
,
*
. ,

tem veterum m legtimonium adducal: ntque im

perator singularum seclarum princtpes interroget,
utrum velerum doctorum qu4 aete discidium i n
Ecclesia floruisseni, raiionem babendam esso oenserent, an vero tanquam a Christiana religione alienoe eo8 rejicerent. Nam si illos r e j i d u n t , audeaitt
igitor eos eiiam anatbemate damnare. I d vcro si
facere auai i i i e r i n t , mnKUudiue vulgi prolimn
exliudentur. Alque hoc facto manifegta erii veritatis victoria. Quod si priscos doctores rohiime rcpudiabunl, nostrum erit libros veternm proferre,
quorum leslimonio senienlia nostra confirmetur.
Hac Nectarius cttm a Sisinnio audiissei, staiim In
palaliuro conlendit, el quid sibi guggestnm sii coo-

. - Q
, ,

. ,
,
,
. ,
,
* , .
,
* ,

e i l i i , imperalori significal. Ille consilium avideantplexus, rem ipgam prudenter exsequitur. Occultans
eniin id quod in animo babebal, id unum ex illie
sciacilalus esl, nuro ralionem altquara duoerent
eorum qui ante orlam dissensionem doctores Ecclesia? cxstilissenl, et utrum eos admillerenl. lllig
minime inflciantibus, geque eos tanquam magiglroa
impcnse colere alfirmaniibug; iterum quaesivit iroperaior, uirum illig tanqnaro idonets ac ftde dignU
Cbrigtiaiuudoctrinae tesiibus acquiescanl. Q u cum
aodiigsenl seciarum episcopi eorumqoe dialectici,
erant enim cum illis non pauci ad dispuialionig certamen kiglructi, quid acturi eggent ambigebaat.Ei-

YALESU ANNOTATIONES.
(51) . Chrislophorso- D loco inlerprelari malui cum Muscolo. Certe Socranoo verUl (ormulat fidei veteribut iraditas. Epites infra vocat , quag hic dixcrat
phanius ooicm Scholagticug iradilionem veUrum i n .
i e r p r e u i u r . Neutrum probo. Librog eniio velrrum
(52)
. Non dubito
lcctesia? doctorum inlelligit Socrates, ac praecipue qnin gcribendum sil . Quam emenimerpretalioneg gacra? Scriptune ab illis editag.
dalionera conGrmat Epipbanius Scbolaslicug. Sic
Certe quas hic vocavit , paulo post vocat
enim v e r l i l : De antiquii Ecclesice doetoribnt, qui
. Quare expo$uione$ boc
ante dhitionem floruissenL
VARIORUM.
9
.
A r i a n i , quanquam apiid impertiani plebem sc
fidem a Patribua traditam lenuisse jactitarint,
adeoquo colorein aliquem obducere poiuerini suae
luerexi cx dictis qitibusdam Pairuin nonnullorum
Mrperam intelleciig ; diapuiatione lamen pressi,
Veterum jndicium atque aucloritatem prorsus dec l i i i a r u o l ; quod ex hac bisioria galis paiet. Cui
PATROL. Gn.

LXVIL

addi potest quod Alexander Alexandrinua teateCur

in Epislola ad cognominem suum CPolitaniim,
apiid Theodor., Hi$t. l i b . i , c 4 , primos Ariana
bccresis propugnaloreg nullo in prelio babuisse
priscos doctores, alque (ad inslar Fanaticorum ct
Enlhusiasiarum noslrorum) se per revelationem
edocios impudenter jactilasse. (Cl. Bullus in pilogo Defens. fid. Nic.)

b*7

SOCRATIS

5S8

enimeinguliinTariasdistrahebanlursenieniiasrdura .
alii reclom esse dicerenl id quod ab imperaiore * \ proponereiur, alii suis rationibug id nequaquam *
conducere exislimarent. Quippe alii aliler affecii , * \ ,
erant erga priscorum Hbros. Exinde ergo male i n - . ,
ter ipsos convenit: dissidebanlque non solum ab , aUia seclia, verum eliam inler seraetipsos i i qui .
ejusdem aects esae videbanlur. Concors iiaque ma- ,
l i l i a , noo secus ac veterum illorum giganium l i n - , ^ gua, divisa est, et improbitalia turris eversa. Posl- , . quam iroperator multiplicem eonim diiperaionera
animadverlil, eoaque aola dispulalione, non au- ( 3 3 ) , . '
tcm veterum Palrum cxpositione freloe eeoe, ad , aliud consilium se convertil. Jusaitque u l singulae . " , *
eecUE Gdei euae formulamscriplo comprehensam ipsi .
offerrent. 2 7 4 Tonc ex unaquaque secta bi qui ,
diserlissimi habebaiiiur, aingula verba accuratis- * aime perpendemes, dogma auum conscripsertini. * (34) *
umque dies adeesel quae ad id prscaliluta fuerat, sin- , .
,
gularum sectarum episcopi ad palatiumvocali accur ' *
rerunl. Aderant igUurNeclarius quidem et Agelius,
,
consubslantialis fidei propugnalores; Arianorum
,
-vero Demophilus; Eunomianorum Eunoraius ipse;
t

VALESII ANNOTAT10NES.

(33) * . Malim scribere
, ,
, o l babel Nicepborus.
*
(34) . Hanc fidei
*
exposiiionein quam IUIIC Eunoniius obiulil principi
* . Tbeodosio, mamiscriptam penes me babeo, bcneiido viri clarissimi ac doctissimi Emcriii Bigolii. C ,
,
h i codice quidem Bavarico, el in exemplari L i v i jieii, subjecu eral libris Gregorii Nysseui Conira , ^
Eunomium, u l leslalur iirelserus. Verutn in co- ,
dice Florenlino, ex quo Bigoiius eani descripsit, * ,
praefixa eral iisdem libris. Nec inutile fueril eam * * ,
bic apponerc. Etsi eniin tolani Eunouiii impiclaieni , , .
rompieclilur, qiiaidaiu tantcii liabel iitiiiime sper * ,
uenda.
^ *
.
;
, .
,
, *
, , *
- , , , ,
^ , * , * ,
,
*
, *

' , * , , ;
,
* - *
,
, *
.
*
*
, , , * ,

, ^ ,
* , , 6 * etvai
, *
, ,
* *


,
*
, , * '
* , -,
* *
#

SS*

IIISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V.

8*0

, 275 Macedonianorwm Eletisim Cyzicenns. Posl - quaro contenisseni, imperator eos benif ne excepil:
, ^ ei libello fidei a singulis acceplo, iude in cubictilofla
VALESO ANNOTATIONES
, * ,


*
* \
*
\ * *


- , , ,
* -
*
* * ,
*
_ * ^ * , * * * ^
.
*
,
*
. *
* * '
* * ( , ^
, *
jatza - . Qoae nog in Laiiuum sermoiiein
*
transtulimus boc modo.
*
Fides expotita ab Eunomio.
.
* Cum Deus ac Salvalor nosier Jesue Chriafne j n * , stissima sentenlia dixcrit, confessurum ee coram

Deo Patre eos qui ipsum confiiereniur.corara bo* minibus, et negatiirHm eos qui ipeum negarenl:
cnmqiie apostolica doctrina horlctur nos ul prom * ,
pli paratique simus ad reddendam rationem cuili * - C bet eam poscenti: cum deniqtte imperialia praece
* pia hanc confesstonem requirant, alacri animo
, ) confUemur ea quae senlhntis, el quod credimus ia
umira ac solum verum Deum, jnxta ipsiue doclrinam, neuliquam falsa voce eum honoranles. Egi
*
- eiiiiri expers mendacii. Quippe qui el natora et glo ria revera est unns Deus ; sine principio, semper
, et indesiuenter solns: subsiamia secundom qnan*
, unus esi neqtiaquam divisns, aut parlitus in p l u * * * res : aul alius atque alUis subinde exsisiens, aut
- ab eo quod est reredens : nec ex una eubslantia i n
tres hypostases figuralus. Omnino enim et aemcl
* *
* unus esl, uno semper alque eodero modo pernia * nens solus : nulltim babeos socitiio Diviniiatis,
nulhim gloriae paiiicipem, nullum consoricm po
* * tenliae, niitlum rcgni assestiorem. Uiuis enim e&t
ac solus Deus ouifiipoiens, Oeus deorum, Rex re * gum , ei Dominus dominaniiiim : altiftsinius snper
, - omnem lerram : allissimus in ooelis : alliesirmis
* - D iit aUissitnie ac coeiesiibus : vems in cxsislendo i d
* - quod esl el inanet semper: verue in operibue, verue
6 * - in sermonibus : prhicipitim niiuiis subje< lionis,
- poleslalis, imperii. Superior conversione, et expera
* / roulalionis. ulpoie illiualus. Propriam subsiaiiliaiu
. non partiens in generando, nec idem generans
gpnerahis, atil idem Paler cxsisleus ei Filins. Esi
. eiiim incorruplus. In iacieodo nequaquara indigens
;,

VARIORUM.
dos, inilicla damnalionis pcena oflicialibus jodicnm,
n xarta l / f t } f e . Finilo boc conurbiuiiiqiic magistralibus, qui hujusmodi coetus
eUio, liieodoaiiie duplicein advcrsus baerelico?
non probiberfitt. Hnbenlur liffi dua? loges Cotl.
conMiMiiionem emiait. Priorem vm Kal. Aug.,qua
Tlieod., l i l . De hotrei., 1. ix el x n , ubi vide quae
omnem bsereticU coeundi poleslaiem abrogar, ponolavil cl. Goihofredus. In priore lcge Eunomiani,
Oterioretn m Won. S*-pl., qtia velat ne in agns eiiaro
A r i a n i , Macedoniani Pneuniatomachi, Manicbsei,
e| vilfis coeius euos celebrarenl; dotnos in quibtis
EnciMiila:, Apotaclil, Saccophori, et Hydroparaconvpntus. suos habuerinl, fisco adjudicandas
saiae nominatim rccensenlur. (Guil. CavevoL u
ordinaiionea husreliconim prohibendas; qui alio
ad ami. 383)
coinimgranl doccndi, vel myslertoruin snoruin cxerceodorttuicausa, ad proprias urbes essc remillcuf

59i

SOCRATIS

digressus, remotis arbiiria Deum intenle precalug

est, ut ad dignoscendam verilatem ftibi auxilio
esset. Poslhaec perlectis uniuscujusque dogmalia
libellis, caetcra quidem dogmala, utpote quae T r i nilatis divisionem inducereot, damnavit, charlag-

592

. *
,
. ; (35)
,

YALESII ANNOTATIONES.
roaleria, aul membris, aul naluralibus inslriimenab Unigenito, e i illi semel aubjectua: nec poal Patis. Nulla enim re opus babel. Credimus etiam in
irem, nec cum Patre connoraeralus. Unus enim ae
Filium Dei unigeniluiii Deum, priraogeniium omnia
soliis Pater est Deua super omnia. Nec Filio c o crealura, Chrisiuin verum Deiim, non ingeniium : aiqiialus ; unicus enini est Fihus, uollum fratrcm
oon anlequam esael, sine generatione Filiuro nomi- babens simul geniluoi. Nec iamen curo ulla alia
nalum: gentlum ante oronem crcaluram : non i n - re comparatus. Omnia enim quae per Filium fada
creatum : principium viarum Oei ad opera, l i n
auut opera ,transcend i t generalione ac nalu ra,el gloria
principio exsistenlem Sermonom : non expertem
et cognillone; quippe qui primuro gitac pra-sianiisgi*
p r i n c i p i i : aapientiam vivenlem : verttalem operanniuni, el maxnnuiii ac pulcberrimuni opus Unigelem : virtuiem subsistentem : vitain geniiatn. Qui,
n i l i . Qut cum unus ac solus sil etinra ipse, primuaulpote Filius Dei, vivos viviflcal, et suscfial mor- . que et excelleniissimus omnium Filii opiiicionim
luos. Lucem veram quae illumiDat omnero honiinem ob aubsiantiam et naturae dignilalero, upcrationem
venienlera i n mundum. Bonum, et suppedilalorem
oiiinem ac doclrinain perAcit ex arbiirio F i l i i , mis*
bonorum : quippe qui bonilate ac virtute Palris eat
sus ab illo el ab eodeoi accipiens : el renunliao
iis qui inslituuntur: dorens verilalem : sanctoo
enilus. Qui neque cum eo qui ipgi iinperlitus est
aanciiflcans : deducena cos qui ad sacrameniam
ignitatem, neque cum ullo alio paternam substantiam aul regnum pariicipavil. Sed qui ex genera- acceduQl: dividens spiriiui omue donum ejus q u i
dalgraliam. Quj cooperalur fidelibus ad inlelligenlione facius esl gloriogus el Dominus glorirc. Qui a
tiam et conteinplaliouem eorum quae mandata suat.
Palre accepit gloriam, non aulein parlicipavil gloriaro Pairis. Nam gloria Omnipoienlis est incom- Qui oranlibus subsonal. Qui ad id quod ulile est
praeit viam. Qui ad pieiatem corroborat. Qui ani*
municabilis, sicut ipae d i x i t : Gloriam meam alteri
inag luce cognitiontg illuslral. Qui purgal cogilanon dabo. ( /IO. XLII , 8 . ) Qui a Paire gloriBcalus
tiones. Qui daemones abigit, a3grog cural, sanml
cst ante saecula. Qui gtoriucaiur a Paire per saecula,
languidug. Qui erraatea reducil in viani: golatur
ol per utiivergam ralionalem e l creatain subsiancontritos : tilubanleg erigil : reflcil laborantes.
tiam. Quera glipai universa coelesiis miliiia. Esl
Qui pugnanlibug guboiainai: limidig addit animoa:
enim Donunus ei Hex gloriae, uipote Dei Filiue ac
Deus : opifex mortalium alque immortalium : opi- curaior univergorum. Qui curam omnera ac gollicifex gpiriltium et universae carnis. Omnia per ipsum tudinem adbibel ul benevotog promovcat, et fideliores quosque cugtodial. Poslbaic crcditnus in eam
facla gunt, el sine ipso factum esl n i b i l : Rex et
quae per Servaiorein futura est, regurreciionein
Dominus vita oranis ac spirims eorum quae pcr
ipsum facta sunl. Oumia eiiiiu ei Iradila sunl a G corporum , borum gcilicel ipsorum quae digsolala
sunl, una cum propriis inembris ac partibus: nullo
Palre juxla sanclissimam ejus vocem , et omnia
deflcienle aul immulalo ex iis quse uniuscujuaque
dedil PaUr in juanu ejus. Obediens ad opiiicium
corpus componebanl dura viverel. Praeterea credioi crcaliooem omnitnn reruin. Obedions ad omnem
mus jiidiciuiu quod postca fiel, eorum quse male
adminislralionem. Qui non cx obedienlia accepit
cogitala alque acla fueriiit in vila, et orontQiu
i i l esset Filius aut Deua. Sed ex eo quod Filius esl,
el quod unicus genitus esl, laclus est Deus. Obe- pariler operum ac verborum el acluuoi, coghaiioii ac senguum, qui iuerint in bac vila : ila u t
diens in operibus, obedicns in vcrbis. Medtalor i n
senteiuiis, mediator in legibus. Hunc Filiuui Dei et niliil omnino laieat, ncc n m i i m u u quidqnam, nec
iiiiiiiinum : nibil neglis:aiur ex iig quse illegilime
unigenitum Deura agnoscimus; solum similem Patri
aui injuste gesia sum ac perpeirala: ged jusla e i
ob pra?cipuam simiiiludinem el propriam stgnificaa34|ua merces rependalur : el i i quidcm qui usque
Uonem : non u l Palrem Patri. Neque emm duo
ad exiiuoi vila3 impie se gesserinl aui peccaveriat,
suot patres. Non ut Filium Filio : quippe cum non
sempiierno iradamur supplicio : i i sero qui juslc
sinl dtio filn. Neque ut ingeuilum ingenilo : unus
ac pie vixerint, ad aelernam vilaua perducanlur.
enira ingcnitus esl, Deus scilicct omnipotens; et
Haec gentimug, proul a sanclis accepimus; et senuniis F i l i u s , unigeiitiug scilicet. Sed similem, ut
tienleg crediniug : nibil eorum qnae acccpioaus, prae
Filiuiu Palri : quippe qui imago sit et sigillum
pudore aut pne melu omittentes: ged neque per
omnis opcralionis ac virlutis paternae ; sigillum
impudeDliara atit pervicaciam aliquid amplius a d omuiiun operum ac seroionum et consiliorutu Pa
iris.Uunc coofilcmur unum esse eorum qui lerrain D denleg aul perverieules : nec nobis conacii ullius
irnpieiatis ac blaspbemiae, cujueroodi advorsue nos
inundarunt, eura qui Sodoroitas igne exussit; qui
conunguni calumoiaiorea , quorum juxia eat coaiEgyplios supplicio affecil; qui leges tulit juxla
deranalio.
mandaluai aelerni D e i ; qui tempore propbetarum
loculus est ad priscos; qui vocavil eos qui parere
recusabanl;qui oranem judicandi poleslaiem accePorro banc esse confessionem fidci quae ab
p i l ; Paler euim non judical quemquam, sed omue
Euuomio tradita cst Tbcodosio, mouse J u n i o ,
judicium dedit Filio; qui in ultimis diebus faclus
Merobaudc , et Saiuriiiiio consulibus , consiai
est in carne, faclus ex muliere; factus esl bomo
ad liberaiioaem el saluiem generis noslri; qoi bo- ex verbis quas leguntur inilio bujus confessionis :

minein ex anima constanU-m et corpore aseumpsil;
/.
qui ore et lingua amiunliavil pacem vicinis simul
ac remolis; qui factus est obediens usquead crucem
et ad moriem : et qui non vidii corrupiionem, sed
(35) 77}* . Emendandum tst
surrexitlerlia die ;elposi resurreclionem discipulis
prucnl d u b i o ^ v
suis per compendium exposuitmysterium; qui scdel . Idero error in superiore pagiua, u b i
ad dexteram Palris, qui venlurus esl u l vivos iudicct
dicil : "
ac moriuos. Post bunc crcdimus i n Paracleiuin,
. Nani ei illic gcribendum eat
Spirituni verilalis dociorcm pieiaiis; qui facius est
, eic.
9

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V .

894

51 qae laceravii : solam vero consubslantialis fidem

,
laudavit atque suscepil. Alque bapc causa fuit cur
(3G). Novaiiani iterum prospere a g c n l e s , 2 7 6 , n , r a u r l * 8
, gacros conventus peragerent. Eienim iroperalor
* *
doclrinam Gdei illoruin plane cum sois consen \ * lieniem admiratus, lege laia pnecepil ut oraloriis
, - auis intrepide potirentur, otque eorum ecclesia*
' eadem quae fidei suae basilicae, privilegia posside , . rent. Aliarnm vero sectaruin aotisliles ob muluam
, . " inter ipsos dissensionem i n reprebensionem suo, ram veneroni, et ad inopiam consilii redacii ac
. ' rooerore confusi, doroum discesserunt; scriptisque
, * ad aoos lilteris eos consolali sunt, monentes ne ob
, - id roolestia afficerentur, quod mulli ab ipsorum
. \
partibus deflcienles, ad consubstaniialis fldem
,
accederent. Quippe molios quidem vocalos esse,
. , paucos autem electos. Quod qutdem ipsi minime
, . dicebanl, lunc cum per vim ac melum omnes fere
, .
ab eorum partibus slarent. Sed ne illi quideni qut
consubsiamialis vocera tuebanlur, orani penilos dolore ac roolestia caruerunt. Elenim Anliocbensts
EccJesia* oausa, episcopi qui concilio interfuerant, duas in parles sunt dirempli. iEgyptii enim et Arabes
ac Cyprii rursus in uouni coeuntes, aiebant F l a m n u m Anliochia expelli debere. Palaestinae vero et
Pbotnices ac Syriae epiacopi Flaviano favebant. Gujusmodi autem exilus fiicrit bujug uegolii, dicaro suo
loco.
CAP. X I .
. '.

, I - De Maximo tyranno: qualiter i$ Gratianum dolo

interemit : auo tempore propter melum Maximi,

Justina. Valenliniani pueri mater, Ambrosio Me ,
diotanensi ephcopo intidiari invita deititit.
,
, . ^
liadera fere temporibus quibus haec concilia
Constantinopoli celebrabantur, in Occideniis partibua haec gesta sunl. Maximus ex insola Britannia proieclus, imperium invasit, e l Gralianum
conlra Alamannoa tunc lemporis belluro geren.

, *
,
.
* ,

VALESU ANNOTATIONES.

(56) ' xal ol . Lego

. Privilegia autem Ecclesiarum aunt, jus

asyli, jus legala accipiendi, ei siniilia.

! . Subauditur euim

YARIORUH.

ab ipso ttaret. Ubi copue propius ad te iniicem

accetsissent, ad quinque diet inter tt veiitatio*ibus
uiebanlur.
Compicatm autem Gratianu* primo Mau*
Gratianus iit oblemperans qui principum more*
in
ros equiies uiiivertot disceaionem fecitse, ae Maxi corrumpere iolent, Alunot quosdam lrani\uqai
mum AuguUum conclamatse, deinde ccelerot etiam
&u$c*pl09, et militum numeris ascriplos, muneribus
paulaiim ad Maximi pariet tramire : deiperaiis relargii cohonetlabat, tautique [aciebal, ut iis maximi
H bus, tumptisque secum Ireceniis equitibui, pteno eurtu
rt$ momenti crederet, nuUa ratione tuorum militum
cum eis veriug Alpes aufugit. Eas eum nullo munilat
ktbiiQ.
Pariebat hoc imperatori apud militet odium:
proesidio reperUiet, ver$u$ Rhwtias el Noricum, et
quod paulaiim luccenium el auctum ad rermm novaPannonias, el Mytiam superiorem tendit. Hae illiut
rum libidinem perpulit cum aliot milites, lum vel
(uga non neglecla Maximut, magUtrum equitum*
mxxime Britannicit in visnlis constiiutoi: ut qui
Andragatliium onundum Ponto Euxino, qui tuo
magu contumacice el iracundim, quam cateri omnes,
peramtco in ipmm animo videreiur, cum equit laboindmigereiit. Ineitabat etiam mogig eo$ Maximu$,
rum tolerantistimis ad eum persequendum mittit. Jt
HUpanut natione, qui Theodo$ii prineipU in Britanimpetu coniinuo Gratianum pertequent, cum Sigiduni
nia eommilito (ueral, U permole$te fereni, Theodopontem trantiturum a%$ecutu$ ettet, occidit; atque
ffcnt quidem habitum fuuse dignum imptrio, $eyero
hoe modo stabiliut imperium Maximo reddidit. t o xuiimm ad honorificum magistratum percenitu,
sim., Hist., lib. t v , pag. 760. In eamdem seutenmoot* eltam milite$ ad imperatorU odium irritabat.
liam, sed miillo brevius scribit Viclor in Epitome.
Ilit facile ad teditionem impuUi, Maximum impera*
Maxtroue a Gilda Germen plantationis Britanniea,
terem appellanl; ac tradita UU eum diademate
ab Ausonio Rutupinus latro nominalur, non aliam
purpura, con(e$timque trantmisto nawibu$ (k$ano,
ob causam, quam quod apiul Brilanniam lyranniod oitia Rheni appuUrunt. Exercitibtu auiem qui
dem arripuisset. Optime bunc locum Socratis redenrai m Gtrmania, caleri$gn$ iccundum hanc regionibus, summa cum beruvolentia detignationemdidil
hancc l . Usserius, de Brilann. Eccles. primordiis, p. 198 : Maximus expariibus Britanmm armo
mpprobanlibut; objiciebat ei te Gralianui, pralio
conlra imptrium Romanum tulit.
dongreuurui, quod non exigua part exercilui adhuc

* .
, etc.

S0CRAT15

596
. )
,
,
.
, ,
,
. ,
,
,
.
,
\ ,
,
. , \ ,
,
,
,
.
, ' ,
.
, . $ \ ,
*,
.
. \ , ,
.
lemporisobseculua, invilus licel, Maximum i r a p c ^
, \
r i i collegaro adroisit. Probus laracn Maxinii polen . tiara reformidans, ad partes Orienii propiores se- , \
cedere consliluil. Confestim igUur ex ltalia d i , (57)
gresaus, venit in lliyricum, el iu urbe Macedouisa
.
Tbessalonica sedem flxii.

lera aggreasus est. ln Italia vero, cum Valentiiiia-

miaadbucadmoduro pucr esaet, rerum cura penes
277
Probum
viruin consularem, qui lum
praefecluraui praelorii adralnisirabai. At Juslina
Valenliniaai Augusti nialer, cum esset Ariana, viro
quidcni superslile consubslaniialis lidei seclalorea
pullo damno ailicere potuerai. Sed posl lnoriem
Yiri, cum filius ipsius adbuc tenera aetaleesset,
Mediolanum venieiis, maxlnios luimiUus adversue
Ambroaium excilavit, eumqucdeportari in exsilium
jussil. Cunique populus pro iocredibili aiuore quo
Ambrostui prosequebaiur, reaisleret, el eos qui
llltim inexsilium rapere conteodebanl, repellerct;
eodetn lemporis niomeulo nuiilialuro esl, Gralianum Maximi (yranni dolo interemptum fuisse. g
Eienim Andragatbius conies Maximi, occuliatua ia
kctica muliebri quae a mulis poriabalur, cum salelliiibus suis pnecepisset ut ubique divulgareni
iinperaloria uxorem ea leclica vebi, juxia urbem
Galliae Lugdunum occurrit imperalori
fluviuin
transeunti. Ille uxorem suam esse credens, dolum
minime precavil : sed iu bostis inanus, tanquam
eaeeu* in foveam incidil. Repenie enim AndragaIbiua e vehiculo prosilieus, Gralianum peremit.
Obiil igkur Gratianua Merobaude el Salurnino
cofisolibus, cum regnasael anois quindecim ,
vixiasel autem anniaquatuor ac viginli. Hic casus
Iram roalris imperatoris Valenlhuani adversus Ambrosium repressit. Valcnlinianus vero necessilaii
e r a t

6 )

VALESH ANNOTATIONES.
(57)
.
Hoc Theodosii, quin Tbessalontca sub Orienlis imperaloco dubiialionem meam leciori proponam. Exi- loribus fuerit, dubilaii non potest. Fuil enim caput
stimo igitur Tbessalonicam, quae caput fuil Mace- lllyrici orientalie, quod Macedoniam conliiicbai e l
donia, fuisse aub imperio Tbeodosii. Movet me
Daciam, ut docel Noiitia imperii Roinani. Sed
prime quidenuquod Tbeodosius, poslquam a Gra- sub inilium impcrii Tbeodosii an ila fuerit, dnblliano Augusius renuuiiaius foiasel Siriuit, Tbesaatari merilo potest. Elenini Aurelius Viclor ei Zolonicam profectus, illie diu sedit, et legaliones
naras disertc lestantur, Gratianum Orienlem duncivitalum Orientis excepil : cumque in morbum
laxatet Thracias tradidisse Theodosio. ElZosimus
incidisaet, ab Ascbolioejus civilaiis episcopo baptiscribil ValeiiUnianum Juniorcm, diviso cuiu fratre
xaius est, u l scribnnt Zosimus, Prosper, Socrates, imperio, llaliam, Africam et lllyricum babuisse,
et caeieri. Deiade in ea urbe posilus inuKas leges

- -qut
^
*~
Sed
neque Gonstanlius et Valens,
atite *
Tbeodoedidil, quae in Codice Tbeodosiano referuiUur, sub
sium Orientis imperium rexerani, sub diuone sua
litulo De fide catholica tt de hareticit, datae Theslllyricum habuerunt. Cerle Valenlis temporibus
aalonicae. Deuique in synodo Constanlinopoulana,
Mamertinus praefeclus prxtorio, Ilaliara, Africam
eui aoloe Orieniis episcopos inlerfuisse cousiat,
el lllyricum siniul adminislravil, teste Ainmiano
recenselur Ascbolius episcopus Tbessalonicsc, ut
Marcellino . Videlur taineu Valens posl iuortem
videre est supra, cap. 8. Post lempora quidein
fralris Valentiniani, Macedoniam et Daciam inipeYARIORUM.

no* octo, rfiei ocloginta quinqne: cnm patruo e$
* . Egil Juslina cum divo Am
fratre tres : cum eodem fratre ac Theodosio qualuor,
brosio u l basilicain Arianis concederet, ut suos eum hh omnrbut accedenle Arcadio mensei $ex.
convenlus celebrarenl. Ambrosius nullis promissia Victor in Epitome : Salis accurate. inquil Anl*
aul minis ad id inflecli poiuil. Unde Oralio ejus Pagi, ad ann. 583, n. 9, ubi observai Gratianuui
non iradendn basilicis. Excilala in eum perse- obiisse viu Kal. Seplembris ejus anni.
ruiio anno 585, bieuniuui duravit. (Anl. Pagi ad
Levissimam hanc coiijeclurara voeat A n l . Pagi,
ann. 586. tt. 5.)
ad ann. 588, n. 7, et divisionem lllyrici in Occi . Imo aedecim an- denlale el Orienlaie Graliano Theodosiura in i n i oos imperavit, uipole anno 567 Auguslus fartue.
perii consoriium asciaoenii attribuit.
W . LOWTB. Imperatit cum XaUnliniano unD

97

HISTORIA ECCLESIASTICA. . W .

LIB. V.

, "
, "or
^
.

598

278 < . XH.

Quomodo imperator Tlteodoiius, coliectii advermi

Maximum inaenlibus copiis, quo Honoriu$ ex Placcilla natus est, Arcadium quidem
reliqmit ComUiniinupoli, ipie juxta Mediolanum conflixit cum Maxtmo.

Imperator vero Tbeodosius in maximam sollici

ludinem conjectus e s t : metuensque ne Juniorem
, , \ - quoque Yaleutinianam lyrannus per insidias ioterficeret, ingentes adversus eum copias comparavit.
.
Eodem tempore Persarum legati advenere, pacera
,
. \ ab imperatore flagitantes. AUereiiam filius Houorius imperaiori lunc natus esl ex Flaccilla con , \ , \ , xfj juge, Ricbomere ei Clearcbo consulibus, die
quinlo Idus Septembris. Quo quidem anno Agelius
. \
' , Novatianorura episcopus ex bac luce migravii
. , paulo aniequaro nascerelur Honorius. Sequenle
,
anno, Arcadio Auguslo priraum et Baulone con ,
sulibus , morluo Timotheo Alexandrinae urbis
.
episcopo, Tbeophilue eacerdoiii curam suscepil.
'
Anno post Oemophilus Arianae f>artis episcopus
, .
exiremum diem obiit. In cujus locum Ariani Ma
rinum quemdatn suae aeclae episcopum ex Tbracia
,
accilum substituerunt. Yerura Marinus non diu
. ' .
perroansit. Ejus porro temporibus, Arianorum
" ,
eecta duas in parles divisa est,ut dicemus infra. Post

hunc igttur Ariani Dorotbeum ex Antiochia Syri
, * .
revocanles, episcopum sibi constiluerunl. Interea
\
imperalorTbeodosius, ad bellum contra Maximum
,
cum exercitu proiiciscilur, relicto Constanlinopoli
* filio suo Arcadio Auguslo. Gumque Tbessalonicam
1

, (58)
, . ,
. ,
(59) .
'
*
,
(40) *
.

..^.w.

venissel, Yalentinianum ejusque comiies moerore

oppressos offendil, propterea quod necessitate
coniptilsi, lyranuum quasi imperalorem suscepiasent. Theodosius palam quidem oullum in alterutrara pariero indicium animi sui dabat. Nam
neque legalionem Maximi repudiabat, neque admiitebat. Sed cum imperium Romanum sub imperaloris nomine tyrannica dominaUone oppressum
videret, iddiulius ferre non potuit.'Collectis igitur
Romanorum milituin copiis, Mediolannm coniend i l . Uloc enim jam Maximus adveneral.

YALESH ANNOTATIONES.
rio 9 0 0 adjtinxisse, ex eonsensu filiorom fratris
mus tamen scribit legationem Maximi susceptam
anL Id aoiera colligo ex libro xxxi Marcellini i n esse a Theodoaio, et Theodosium imperium aique
i n e , tibi ait, toilites ac palatinos Yalentis, quf imagines Maximi suacepisse, et Cynegio prefeclo
apud AJrianopolim obsessi fuerant a Gutbis, ao- praetorii per Orientem roandasse ut imagities
luia tandem obsidione digressos, alios in Daciam, Maximi publice Alexandriae proponeret, illumque
alioa i n Macedoniatn properasse, Yalenteni eo se consorlem imperii sui esse populo cdiceret. Quatn
recepiase exislimantes.
rem Sigonius in libro De occidentali imperio male
Ricomere
(58) . Pes- retulit anno Cbrisli
" - - '384,
' "
' et Clearcbo
consulibus, cum id geslum sil Yalontiniano ct
aime Cltrislophorsonus vertit mVliies Valeiitiniani.
Eutropio consulibu, anno Cliribti 387. Hoc eiiim
IpKUm enim Valeutinianuiu inlelUgU Socrates :
qui boc anno, Valenliniano ipso et Euiropiocoss. anno Gynegius praefectus fuit praBiorii.
(40)
. Aquileiam
vicitia a Maximo, ul docet Sulpitius in Hbro prtmo
de Vita Martini, una cum matre Juslina et p r a - polius dicere debueral. Eo enim progressu& fnerat Maximus, uldocet Zosimus, el reiiqui cbrouofeclis d corailibus, Tbcssalonicam profugit.
(59) , . Zosi- graphi.
D

A t

YARIORUM.
. Auclor Chronici Alexandrini sub buTbeodosii M . uxor, ex qua tres liberos snsrepit
Jwi anni (584) coosutibua a i t : anno natut * Gratianum, Arcadium, et Honorium, u l lcslaiur
tit flonorius, germanus (rater Arcadii Aug.
Greg. Nyssenus in Oratione funcbri de bujtts reGorpiao ttu Scptembri, Jdui Seplembru. Idcm
ginae laudibus. (Anl. Pagi, ad ann. 584, n. 5.\
Kabet Idacius in Faith. Matcr ejus fuii prima/
f

SOCRATtS

99

. H \

279

tumultu quem Ariani Con$tantinopoli

excitarunt*

.
Duro iroperacor expediltaae beilica occupaius
*
teneretur, Ariani Gonstantinopoli degentes tumul ,
turo exciiaveruot, bujusmodi asta usi. Soleni ho .
mmes de rebas quas ignorant rumorea, confingcre.
\
Quod si quam forte occasionera nacti fuerint, pro
. ,
suo quisque voto multo majores spargunt rumores,
\ , ,
otpote cupidi seniper rerum novarum. Id vero tum
\ .
contigit Conslaniinopoli. Ifam de bello quod pro
cuf gerebatur, atii alitid confingentes divulgabant,
, \ .
gemper in deteriorem partem exitum rerum ape
sua praesumentee. Et cum nibil adbuc iu bello ge- \ ,
* , \
rerelor, ipsi perinde ac si rerum speclatores fuisaent, de iisquae noo videranl loquebantur : lyran- JJ * num scilicet de imperatoris exercitu vicioriam
\ \
retulisse, et in proelio tot ex bac, tot ex illa parte

mfliies occubuisse : ipsura denique imperalorem
. \
propediera i n lyranni manus ac poiestatem ventn *
rum esse. Tunc vero Ariani gravi dolore suxcensi:
, *
g r e enim ferebant, ccclesias intra urbem posi
iae, ab iis quos antea perseculi fuerant, obtineri :
. \
rumorea amplificare coeperunl. Postquam vero
,
afia q u nimliabanttir, ipsis falsorum rumoruua
, &
auctoribus persuaserant, non conOcla esse, sed
* ,
vera quae ipsi vulgavissent : nam qui ea auditione
, , *
aeceperaol, ipsia mendacii auctoribus aiArraabant
* ^
rem plane ita ae babere ut ab illis accepisseot:
, * \
ttinc vero Ariani resumpla fiducia in aperlam eru , .
C A P

Dt

perunt iosaniam : doioumquo episcopi Nectarii G ,

coujeclis facibus incenderunl. Id faclum eat Tbeo \ ,
doaio Augusto iterum et Gynegio coosulibus.
. '.
CAP. X I V .
,
tictoria imperatorit Theodosii, deque tyranni
clade.
.
tnterim imperatore adversus lyrannum signa
, commovente, milites qui sub Maximo cranl, appa ,
ratus belllci magnitudinem audientes, ne faroa
* , quitfem lenus impelum sustinere valuerunt, sed
limore perculsi, lyrannura ipsum vinctum impera- -,
(41).
l o r i dediderunt: qui qoidetn interfecius eal iisdem
VALESU ANNOTATIONES.
in GallHt Theodotii. hic YicCor
H )
.
Falliliir Socratea.NoiieiiimdievicesimaquiniaAua palre primum Gaesar, deinde AugtiRtus fiieral
usli, acd vicesimo octavo mensis Julii occisus est renunlialus, ut docet vetus inscriptio qoani relulil
Laximua, o l scribit Idalius in Chronico. Idem quo- D Siaonius i n libro ix occidnitali imperio : DD.
que iradilur in Fastit quos subldalii iiomine vulN . MAG. C L . MAXMOETFL. VICTORI PIIS FELICIBUS
gavit Jacobus Sirmondus. Sic enim in iis scribiiur: SEMFER ADGUSTIS BOMO R. P. NATIS. Ubi vides
Maximum duo babere pronoroina, Magni GleThtodosio Aug. 11 el Cynegio cott. ipto anno occidiroentis scilicet. Gerle Sulpiliue Severus, in Ubro 11
tur hosiis pubticus Maximut tyrannus Theodoiio
Historias sacrce, eum Glemenlem Maximum vocai*
Aua. in milliario S de Aquileia, Kalendat Augusti.
Ab Orosio autem Magnus Maximus vocalur.
Std fitiut ejut Victor occiditur po$i paucos dit$

VARIORUM.

.
Maximus relicta Gallia, superalisqoe Alpibus Gotliis, ad Julias Alpes sese conlulerat, ut testalur
Pacalus, cap. 30, tandeinque inlra Aquileiain,
amis&a omni spe imperii, quasi amens resedit,
qoinlo lyrannidis anno, lcste eodeni Pacalo,
cap. 24, et Philoslorgio Ub. x , c. 8; laialem teilio

ab Aquileia miliiari Theodotiui incautum, tuc opfnanlem adorilur. Cumque pars quwdam fusi extrcil u i impetu celerrimo Aquileiam intrasstt, ,
dum pecuniam in mitites suos parlitur, lolio deturbalur. Mox habUu imperalorio exulu$ ad Theodotium deducitur. Is pauch quareunque contr* rem~
pubticam dcliqumei, vtlut txprobrationn loco r$ctn%

BISTORIA ECGL3IASTIGA. L I B . V .

602

, coneulibus quos supra d i x i , die sexto Kalendas

, ( 280 Sepiembris. Andragatbius vero, is qui Gratia
. num Augusium sua manu occiderat, cognita Maxi mi :ladc, in vicinum fluvium senietipse prscipitem
, - dedil, atque iia suffocatus e$t. Tunc igitur ambo
, imperatores Romam victores ingressi s u n l : cum
. quibus etiam erat Honorius adbuc admodum puer.
* \ Nam post victoriara relatam de Maximo, Tbeodo (42) sius eum Constanlinopoli evocaverat. Romae itaque
. 7 , triuropbalee ludos ediderunt : quo quidem tem . - pore, Tbeodosiue clementiae suae specimen adver( \ '. \ sus Syinmacburo consularem virum dedit. Hic
\ namque Symmachus inter senatores principem
. locum oblinebat, et ob prestaniiam Lalinae facun , - diae in summa admiraiione erat. Mulix cerle ora - \
j s exstanl Lalina lingua conscripUe. Cnm
, - vero superstile adbuc Maximo oralionem de laudi. \ bus illius composuisset, el coram illo recilassel, eo
, nomine postroodum i n crimen majestatis vocalus
* \ est. Quocirca exlremum suppliciiim meluens, ad
. ecclesiam confugit. Imperator vero Gbrislianam
religionem tanta prosequebatur reverenlia, u l non
, solura Qdei suae anlisliles praecipuo quodam bo . nore observaret, verum eliam Novalianos qui con , eubsiantialis Qdem profitebantur, Hbenler excipe . ret. Leonlio igilur Novatianorum in urbe Roma
* , episcopo gratificatus, Symmacbum crimine absol .
vit. Qui veniaro consecutus, apologeticuin librum
iu laudem imperaloria Tbeodoaii conscripsiL Hoc igitur modo bellum quod ingenlia mala minari
inUio videbalur, celeri exilu terminaium est.
. *.
C
CAP. XV.

De Flamano Anliocheno.
,
Eadem tempestale apud Aniiochiam Syriae hsec
(45) . , gesla sont. Post mortem Paulini, populus qui eum
' * \ sequebatur, Flaviano parere delrectavil : eamque
ob causam Evagrium suas partia episcopum ordi
nandum curavit. Qui cum post ordinalionem mo .
, dico tempore superates fuissel, cura el stodio
Flayiaai nollus postea in ejus locum subrogatus
, .
esl. Hi vero qui ob violatum jusjurandura aversa
bantur Ftavianum, eeparaiim collecias agebant. At
, * . Flavianus omnem, ut esl i n veleri proverbio, lapl , , , *
VALESII ANNOTATIONES.
(41)
.
Error aut D gesait cum Tatiano.
Soeratis aul exeinplarium. Symmachus onim, cu(45) .
Malim acrijus bodie epislolas babemus, eo lempore consul
bere .
nondum fuerat, sed tertio posi anno consulaium
{

o n e s

VARIORUM.
causam slrenue et ex profeseo agil, adversariui*
naclus D. Ambrosium, qui Symmacbi opus eleganler el slrenue refellil. Nec cauaa sua modo
excidil Symmactans. sed et paulo posi, tanqnain
reus majeslatis, rbed impo&ilus, ad centeaimuai
ab urbe lapidem in exsilium missus est; inox a
Theodosio in graiiam recepius. Exslai baec Symmachi Relatio lura imer Ambrosii Opera, lum inlor
Symmachi Episiolas. (Guil. Cave, iuler acriplores
gentiles suec. iv.)
* . i)e Evagrio supra, l i b . , cap. 23,
eiMcessit autem in epiacopatum Anliocbcnsem,
juxta calculura A n i . Pagi, auno 589. De Flaviano
vid. cap. 5 et 9 hujua l i b i i .

f l t i , AomtM^m carnifiei tradit; t scribit Zosimus

lib. i v , pag. 770, qul ibidem confirmat ea quje
Socrates de Andragathii exilu narrat. Haec autem
refert Anl. Pagi anno 388, n. 6.
* Boav

.
Pagi io Critic. ad Baron., ad ann.
589, n . 4 , conleiidil Theodosium solum Romae
iritutipbasse, iretus auctoriUlePaneeyrici a Pacaio
lanc lemporis Theodosio dicli. W . LOV?TH.
7 . Q. Aur. Symmacbus, Roma ornindua, ejuedemque urbis eenator el prafectus, claruit
raBcipue anno584. Gonsulalum gesait anno 391.
nfensum Chriatianae religioni auimum ubique
prodii, imprirois in Relatione pro ara Victoria,
qitajD iinp. Valenliniano oblulil, iu qua geuliliuui
n

SOCRATIS

603

601

dem movebat, quo istos etiam suis partibus adjun- j

gerel. Quod quidem baud dia posiea perfecit, cum
indignaiionem 281
B
Tbeophili Alexandrini episcopi sedassel, ejusque inlerventu Damasum Romanum episcopum sibi conciliasset. Uterque eniro infensus erat Flaviano, lura ob perjurium
ab eo admissuro, lum quod populis consentientibua
causam diasidii prabuissel. Placalus ilaque a Flaviano Tbeopbilus, misso Roraam Isidoro presbytero, Damaei animum adbuc offensum miligavil :
monens ad reparandam populi concordiaui necesse
esse ut a Flaviano admisaa culpa dissiraulalione ae
eilentio obliieraretur. Ad bunc modum restiluU
Flaviano coinraunione, populus Antiochenus progressu temporis paulatim ad concordiam rediil. Et
res quidein Aniiocbensis Ecclesiae bunc exiium
babuere. Ariaui enim ex ecclesiis pulsi, in suburbanis conventus agebant. Per idein tempus, mortuo Cyrillo Hierosolymorum episcopo, Joannes succedil.

\ . \
,
, *
\
. ,
4, * \
* .
,
, ,
* ,
. * ,
,
.
. 01 \ ' ,
. \ * ,.

CAP. X V I .
De idolorum temptis Alrxandrias diruti$ et ob id
committa pugna inter gentiles el Chrislianot.

.iq\
7
, titit

.

\
.
,
,
.
,
S ' \
. *
,
\ ,
,
.
", \
,
.
?
, .
\ , \
. "
, .
^ , '
. -

e r

Eodero tempore Alexandriae quoque motos conligit hujusmodi. Instante atque adnilenle Tbeopbilo episcopo, jusscrat imperaior ul lempla gentilium Alexandria? destruerentur, ulque id fieret
cura ac studio Theopbili. Hanc polestateiu nactus
Theopbilus, nibil pratermisit quo genlilium myaleria conlumelia afflceret. Ac Miibrae quidem
Spelaeura repurgavit; Serapeum vero subvertil *.
E l cruenla quidem Milhrae sacra publice speclanda
proposuit : Serapidis vero, et aliorum deorum
mysteria, quam ridicula essenl osiendit, pballos
per medium forum sublimes circumferri jubens.
Q u cum fleri cernerent genlites qui Alexandriae
degebanl, iiquc praeserlim qui pbilosophiam proiitcbantur dolorem suum comprimere baudquaquam potuerunt: sed tragicis facinoribus qme olim
perpelraveranl, mullo graviora adjeccrunt. Elenim
aigno dalo, omues simul uno impelu in Chrisiianos irruentes, obvium quemque oblruncant; sed
et Christiani seipsos defendere coeperunt, maluoiqtie malo curaulabatur. Pugna porro eo usque
producta est, quoad caedis salietas flnem roalo i m 9

Lib. , c. .
VARIORUM i
" .
S. Cyrillus
ad Deum nrigravil anno 386. Joannem ejus successorem Henachenius et Papebrocbins primum
Hierosolymoriun palriarcbani faciunt. Yeruin paIriarchaius ille saeculo tantum sequenli posl concilium Epheeinum exorlus est. Ant. (Pagi, aon.
386, n. 5.)
. Serapidis temilum eversum ftiit anno 391. Sozomemis enim
ib. v, cap. 16, de Serapio loqucns, ait : Erat lune
temporis dux mililum tn jEgyplo Romanus : griui vero prcefecius Auguslalis tral AUxandria.
b

Socraies eiiara i n boc capite de ejusdem templi

eversione disserens inquit : Prasfeciui Alexandriat,
el dux militHtn jEgypti Theophilo (epiacopo Atexandrino) tuppeliat tutere. Quare, cum lex. 1 i Codicia
Theod. De paganit, data xv KaUnd. JuL AguiUias,
Taliano t Symmaeho cost., anno scil.391,qua per
iCgyptum sacriilcia aditusque templorum intordicutilur, inscripta s i t : Evagrio P. F. Augu*tati tt
Romano JEgypti; non videtor dubium quin Seraii excidiiimad illumanmim revocandum s i l . (AJII*
agi, ad ann. 380, n . 12)
9

605

fllSTORIA

ECCLESIASTICA. .1. V.

606

, , postiisset. Perieruui autem eo conflictu, ex genti56 ,

libus quidem pauci : ex Cbristiania vero quam .
plurinii. Vulnerati aulem ex ulraque parle erant
, inuumerabiles. Exinde ob admissum facinus melua
, *
iftvasit gentiles, iram principis reformidanles. Nain
, posteaquam cuocta pro libidine aua pairassent,
. flv , 282
furorem suum ca?dibus exsaiiaeseul, alius
. (44), * alibi sese occullavit. Mulli cliam ex urbe Alexan . dria profugerunt, per varias civitates dispersi. Ex
* quonim nuroero fuere grammalici duo, Helladius
. , * et Auimoiiius: quorura egoadmodum adolescensGon staotinopoli audilor fui. Et Helladius quidem Jo, 6 (45), v i s ; Ammonius vero simiaB sacerdos esse diceba . tur. Malo ad hunc modum aedato, prafectus
, - Alexandrias et dux Diililum iEgypli, Tbeopbilo in
, xatel; '- deslruendis iemplis suppetiaa tulere. Ac leinpla
, quidem diaiurbata eunl. Slaiuae vero in lebetes et
. in alios Alexandrinae Ecclesiae usus conflalae, cura
, imperator deos gentilium ad sustentandos paupe , res ei donavisset. GaBierum Theopbilus cum omnes
* , \, deorum slatuas confregisset, uoam illius quera
" . \ aupra nominavimua dei iniegram servari ac pu - blice proponi jussit: ne gentiles, ut aiebal, quan, - doque inOciarenlur bujuamodi se deos coluiase.
* \ (46) , Quam rem aegre admodtim lulisse Aromonium
* . Graoimalicum equidem certo scio. Quippe dicere
, solebat, gravi injuria affectam esse gentiliura reln
. gionem, quod unica sialua conOata non esset, sed
ad religionis ipsorum ludibriura servaretur. Hel .
r

e l

tadias vero apud quosdam gloriatua est, qwod conflictu novem bomines sua
E l haec quidem tunc temporis gesta sunt Alexandriae

manu inieremlsset.

YALESII ANNOTATIONES.

(44)

. C , id est, Evagrio ret civilei adminiiirante.

Ilelladii Gramraatici eicerpta quaedaiu babeulur in

~" " cap. 279.
Verum

Bibliolheca Pbolii,
bic, cujua
meminii Pbotius, alius e*t ab illo quem boc loco
iiooiinat Socralea. Piior enim ille pairiam babuit
Anttnouni urbem Tbebaidis, vixilque teniporibus
Lrciiiii et Maximiani, ut leslia est Pbolius. HelladJus autem nosler Alexandriuus fuisse videlur,
vixilque iemporibue Tbeodosii. Fuil eliam aller
HeRadius, qui Lexicon conscripsit, tesle Pbotio in

Biblioiheca, cap. 145.

(45) "O tt . Hunc
Evagrium vocat Sozomeous in libro , cap. 1*5.
C.omileui autem rei militaris iniEgypio, Romanum
dictumesae acribit. Eunapius quoque iu Vila j d e sii ulruroque simul nominat, et Tbeophilo Alexandrino amialiii egregiam operam navasse lesiatur
i a subverlendo Serapidis teinplo. Ejua verba,
quia euieiidatiooe opus babenl, bfcapponam
\ ,
^ , ;,

fiacUsvev.
3- "
. Scribe
jneo periculo,
%

Ad hunc Evagrium praefectum iEgypli, el ad Romanum comiiem rei m i l i l a m per iCgyplum, exsut
lex Theodosii in Codice Tbeodosiano, titulo De
paqanis, data Aquileiae, Taliano el Symtnacbo conaulibus. Ex qua colligi videtur templum Serapidia.
destruclum esse Alexandria? anao Cbristi 391.
Reclamat tamen * Marcellimis in Chronico, qui id
esium essc scribit Timasio c l Promoto consulius, qui tuil annus Gbrisli 389. Quod quidem
verius pulo ; elenini Cynegius prapfectus praetorio,
cuin in jEgypluiu millereiur, a Tlieodosio in raaodaiu acceperai ot templa genlilium everterel,
qtieinadmoduin scribil Zosimus in libro primo.
Idque exsecutus iueral, ut tradit Idalius in Ftuiis.
Moriuus esl autem in coosulatu suo, anno Cbristi 388.
(46) . Scribendum
est polius \ . Inieliigil auD tem .Socrales suiuain dei Simii, quain de indu
alria servari jusseral Tbeopbilus. Alque ila hunc
Socralis locum expoauit Epipbanius Scbolaslicus :
reclius omnino quam Ghrislopborsonus, qui baec
Soeraiis verba 6, de Siinio i n tellexil, sed de cerlo quodam deo, vel potius
inccrto.

VARIORUM.
* Non dubito quiii MarcelUnus in Chronico, ubi bando abslinuerit. Prseierquam quod Idalius tantoiue i n cbronologia peccat, ballucinatua hic fue- lum habet : Simulacra gentium t&rtit, id est, slar i t . Neqne audiendus Valesius in eo quod poalea tuas, vel denique mulla lempla, sed non omnia.
de Gyoegio d k i L Naai accidere potuit ut Cynegiue, Certe 8i omnia Cynegius disturbaseel, coniiiiuanoo 388 deniortuus, omnia lempla everlere non tione ii De pagani$ opns non fnisset. (Ant. Pagi, ad
potuerii, vel sedititmeni limeus a Serapio diatur- ana. 389, n. 13.)

608

SOCRYTIS

wt

283 CAP. xvii.

ir.

De litteris hieroglyphicis in Serapidis templo repertit.

.
\
Porro dum Serapidis templura destrueretur ae
,
nudareiur, invenlae sunt in eo litterae lapidibus
jnciese, quaa hieroglyphicaa appellant. Eae litlerae ;, (47). 6
, *.
crucis forroaro referebant. Quaa cum cernerent
", gentiles simul et Chrisiiani, s u quisque religioni
. ,
eas adaptabant. Nam Christiani aignum esse d i
eenles salutaris Chrisli passionis, propriam reli ,
gionis sua? nolam, crucem scilicet, eese censebant.
Genliles vero commime quiddam Cbristo et Sera- ,
pidi esse affirmabant : siquidem crucis efligiee
,
.
aliud apud Christianos, aliud apud gpniiles signi ,
iicat. Dura haec inter illos agilatur controversia,
quidam ex gentiliura errore ad Cbristi fidem con- ,
,
versi, qui hujusmodi litterarum notitiara habebant,
, notara hanc crocis forma depictam interpretanles,
. venturam vitam eignificare docuerunt. Hoc igitur
, .
Christiani, ulpote quod ad religionem suam magis
' (48)
iaceret, avide arripienles, aniinos efferre coeperunt.
, , .
Poaieaquam vero aliis etiam hieroglyphicis litteris
indicatum est, finem tunc babiturum Serapidis ,
templum, cum nota crucia apparuisset, id enim ,
deaignare venturam vilam, mullo plurea ad Chri- . \ ,
VALESll

ANNOTATIONES.

(47) . Scribendum
videtur , ut legisse videtur Epiphanius. Et Socrales quideiu ac Sozoraemig
bas hieroglyphicaa lilteraa in templo Serapidis
reperia* esse acribunt, parielibus incisas. Raiinus
vero ibi reperiag esse non dicit. lroo potius apud
Canopum eas servatas atque exposilas esse referi.
Sicenira ait in libron, capite26 : Jam vero Canopi

Deum immortalem, omnium rerum in<Ufe$$um

pairem. Sciendum est jEgypliorum gacerdoies noa

alio ritu Serapim deum laudare solitos, quaro setem vocalea lilleras subinde recitando. llaque pro
ymnis et canticis, pro tibia et citbara, septera
vocalium sonus in templo Serapidis audiebalur.
Auctor est Dionysius Ilaucarnassenais Sn ^
C, in capite De collisione vocalium, ubi
qui TMurmret tupentUiota fiagiiia? Ubi pratextu postquam docuit collisionem vocalium non adeo
$acerdolatium lUUrarum, ita enim appellant anli- refugiendam esse, quippequaa interdum eupboqnat JEgypitorum litterai, magicm artis niam aflerat, ba?c a d d i l :
publica schola.
,
(48) ' \ \
. Ex RuQni libro aecundo, capite vigesiino ,
Elias Vinetus in notis ad Ausonii epislolam 48,
nono, haec mulualus esi Socrates : sed Rufini
refert veierem inscripiionem ab se visam, qua
mentem non assecutus esl. Neque enira Rufious
rcperla est in aurea latnina, pectori cujnsdam cadicit, per alias sacerdotalee liiteras praedictum
fuisse paganis lempluro Serapidis tunc destruen* daveris affixa. Ea seplem votales Graecas continel,
septem versibns repeiitas, 'eo ordine quem illic
duro esse cum signuni illud crucis apparuisset:
videre licet. Sed non dubilo quin scptem alii vereed lanluro dicit, iEgyplios ila a inajortbus suis
aus fuerinl in aliera parle ejusdem lamin, eodem
tradiium accepisse, quod fana quae apud ipsos
ordine quo in anteriori parte. l u scilicet ul accuncolebanlur, tandiu starent quandiu signum iliud
dus versus partis aversae inecperii ab 0, quarlus
venissct in quo eral vila. Sed quoniam de Serapidis
ab T , eexlus ab Q. El Vinetus quidem boe a3iiigma
cullu, el de liueris in ejus teinplo repertis incidit
explicare non potuit. Ego Serapidis nomen bia
mentio, quid veiat quominus vetus epiprainma de
lilleris designari. poio, qui ex eo
Serapide, quod relaluin esi ab Eusebio in libris
esl, leste Hesycbio, non solum quod in ejus
De demontlratione evanqelica, in gratiam sludioso- dictus
D
nomine seplem reperittntur litlerae, sed quod serum hic exponacnus? Nam et riium continet quo
ptero vocalibus litteris laodari soliius sH. Morie
isdeus ab iEgypliis colebalur : nec iuleUigi poluil
a Scaligero in Animadversionibus Eusebianis, i i u - auteoi fuit supereliliosis gentiltbus, ut Serapidis
nomen in aarca insculptum lamina, collo appensum
mero iiDCCxxx. Sic igilur babet epigramma :
gestarent. Ducet id Artemidorus in libro iv his

verbis : ,
.
\ !
ld esl: Septem me vocalet titieriB laudani magnum\ .

VARI0RUM.
. Joannes Gra??ius,
maihemalicus Oxoniensis, vir inlegerrimus, qui
yEgypluro peragravil, lestalur inier hieroglyphica
ae crucis formam saipius vidisse: nonnunquam
diaai auper condita JEgyptiorum raore cadavera

camdera saxeam aut teataceam occnrnsse. Pyra*

midographia, p. 5 1 , edil. 4646. De signo crucia
apud iEgyptioe vid. c l . virl Rosclly de Lorguea
opus inschptam r La Croix dam Utdeux monde*
p. 471 seqq. ed 4845.

G09

HISTORU ECCLESIASTICA. L I B . V.

610

. - slianam religiouem ae contulerunt, et peccala aua

, . conflienies, baptismum Gbristi susceperunt. Atquo
, \ - b*c sunt quae de crucis symbolo auditione accepi.
, . Ego vero nequaquam existiino, iEgyptiorum aa \ - cerdoles dum banc crucis efligiem lapidibus inci dercnt, eorum quae Gbrislo eventura erani notiliam
, , \ babuisse. Nam si mysterium 284 advenlua Chri*
, s(i in terras absconditum fuit a saeculis et gene .
ratiooibns, ut loquitur Aposlolug *, ipsumque l o '' , \ tius malitiap principem diabolum l a i u i l ; muho
, \
magia minislros illiua, JSgyptiorum acilicet sacer . KaV
doies fugit. Yeruro Dei provideniia io ejus liUera
, inquisitione idem fleri permisit quod aiitea i n
, - aposloli Pauli praedicaliooe ostenderai . Ille eoim
, \ ,
cum divini Spirilus sapienlia instrucius esset, a| . , i U 'via et arle uaua, multos Atbeniensium ad

Gbriali fidem Iraduxit, tunc cum titulum quem
, \ , \
arae inscriplum legeral, pracdicalioni sua? adaptaviu
\ Niaiquis fortasse dical, verbum Dei operaluro eaae
. \ .
in sacerdolibus jtgyptiorum perinde ac olim i n
Balaamo et io Gaiapba *. Nam et hti praetcr animi aui sentenliam bona vaticiuaii sunt. Sed de his
satU.
. '.
GAP. X V I I I .
m

d * , Quomodo smp*rofor Thtodotiui Roma* degem, p/nrimum uttlitatit urbi coniulit, sublatis furum
,
apud mancipet neeplaculit turpibu* crepitacu ,
.
li$ lupanarium.
*0 '
,
* , .
* \ . - ^
, .
, (49)

Coloss. , 26.

Act. xvn, 22 sqq.

Porro imperaior Theodosius exiguo tenipore i n

ilalia commoralus, Romanae civitati plurimum
profuit, pariiiu largiendo, parlim auferendo. Nam
et rouha liberaliter io earo contulit , et duo ejusdom probra ac dedecora susjulit. Horum alierum
fuit htijusmodi. Erant in urbe Roma aedes ampliaaimc a priecis temporibus aediflcalae, io quibua
panis fiebat qui civibus dividebatar. llarum adiuai

Num. xxiv, I sqq.; Joan. , 50.

YALESII ANNOTATIONES.
(49) Ot . Mancipes dicebantur pistores, cipum seu pislorum. Sic in lege octava, Cod.
qni pislontni collegioel paueticio eranl mancipati: Tbeod. de diversis oificiis eC app., ei in lege unica,
Codice Tbeodosiano de mancipibus : c Quicunque
torumque bona ac fainilia, huic neccssilati erant
Obnovta. Sic in legedecima octava Godice, Tbeo- vcl rescripli adversus veleres sanctiunes aubrodosiano de pisloribu: U l conceesa dccurialibus ptiva defensione inuuitur, vel de minusculis corporibus, aul cerle otiosis idoneus approbatnr, fuoprivilcgia nolumus abrogari, ita lege super manctpibns daia nthil jubenius iniminui. Nam si qui ob ciioni mancipaius esl addicendas. Qux lex Romas
boc ad decurias illiciie transierunl, ut rauuus dala est a Tbeodosio, Timasio ti Promoio conaurvadorenl mancipatus, neccsse eel erga eos privi- libus, eodein tctnpore quo liaec gesu ease refert
lcfia non posse aervari, quos sibiinel rccte viiidi- Socrales. Vide Glossarium Meursii. Porro illud
notandum est, ba3C qua Roniae ordinala esse a
cai obnoxios functio memorata." tanlum eliara
Tbeodosio post vicloriain de Maximo lyranno scridofeiiaioDee divereoruui principum largilaie couceosae ei ga decuriaa inanere decernimus, el man- b i l Socrales, Gcdrenuui referre posl victoriam
Tbeodosii de Eugenio lyranno. Sed corrupla sunt
cipatoi obuoxios jubemus addici; u l si quispiam
toper abftolulione maucipalus nostrae majestati Gedreni verba, auae sic emeiulo:
',
recco obtulerit, bonorum amissione plcctalur. >
ibi decurialea aunt qni eranl ex decuriis urbis , \
Romae; de ouibiis multa olim annolavi in coin- , \ , elc.
meoianis ad Ammianuio Marcellinum. IH acla
omaia et ibonumenla aervabaiit: praecipue eenien- Aiiclor bujus emendaiionis ebt Tbeopbanes, qui
lias judiconi, conlraclus, adoptiones et aimilia. boc facluni Tbeodosii refert etiara posl victoriam
Uode, ut ail Castiodortift io iibro quinto, epislola de Eugenio. De his mancipibus exslat insignie
locus in excerptis Joannis Lydi, de mensibus
2 1 , orooiam bominum quies ac aecurilas, et pub l k a fidea in oorum scriniis servabalur. Praeerat Grxcorum, in mense Marlio:
atitan b i i oninibua reclor decuriarum, de cujus
' *
otflcio vide Gasaiodorum \n epistola 21 ct 22 libri

c i i a i i . Verum, ut ad mancipes redeamus, uoiandum
.
esi Ui ea legc mancipatuiu vocari fuuciioneoi manD
v

SOCRATiS

praepositl, quos Romani patrio senwone mancipes

vocant, aides Ulas progressu lemporis furuin rece
ptacula effeceruni. Nam cum pistrina afdium illarum in profundo sita essenl, ipsi ad lalus singularum ftdiura exslruclis popiuis, scorta in illis
proslituentes, hac arte imillos insidiose decepernnt, qui vel cibi capiendi, vel explendae libidinis
causa eo accesseranl. Ex caupona enim, artificio cujusdani macbina? dclabebanlur in psiriitum.
285
nujnsmodi insidiis excipiebantur prampue
peregrini qui Romae degebanl. Caetcrum capti, in
pisirino opus facere cogcbanlur. Multique in illis
consenucrunl, cum exeundi facullas non esset, et
propinqui moriem illos oppetiisse crederent. Forlo
quidara ex imperaloris Tbeodosii mililibus, in
bunc laqueum docidil. Qui cum in ptslrino con- ^
cltisus egredi prohiberetur, dislriclo quem gestabat pugione, eos qui prohibebant interfecit. Illi
melu perculsi, liomiuem dimiscrunl. Quod cum
imperalor cognovissel, mancipes quidem ipsos
etippUcio affecit: a?des vero q u latronuiu erant
recepiacula, desirui jussit, alque boc unum est
ex probris ac flagUiis, quibus imperator Tbeodosius urbem regiam liberavit. Allerum vero fuit
liujusmodi. Mulierem quae in adulterio deprebensa
fuerat, eo supplicii genere a/Bciebant, quod noo
illam emendarel, sed potius delicluni atigerct.
Quippe illain in anguslum quoddam iupanar i n clusam, hnpudenler scoriari cogebant. Dumque
obscenuin opus perlicerctiir, linlinnabula conculi
curabant, nescilicet id quod intus gerebalur, pra>
tereuntes laterel: sed ul ex sonitu timinnabulonim quae pulsabanlur, ignominiosuni illud supplicium cunctis innolescerel. Hanc inverecundara
consueludinem ubi cognovisset imperalor, ullerius
pati non p o l u i l : sed sislra illa, sic enim vocabantur lupanaria , deslruxtl, cl mulieres adullerii
convictas aliis legibus coercuil. Duobus bis nequissimis ac turpissimis (lagitits imperaior Tbeodosius urbein Romam purgavit. Qui cum reliqua
ad eumdem modum praclare disposuisset, Yalen1

61

,
. *
,
, ,

, \ *
. ,
. \
.. '*
, .
, , '
.
.

, * ,
. 6
, .
, .

; .
\ , ,
.
,
. (50)
,
. *
,
.
,
,

.
\ ,
. \
, .
\

VALESII ANNOTATIONES.
(50) . Vix credidcrim Roquo iriore Dio Cassius in rragmcntis libri t x x i x ,
manos ea pocna afTecisse mulicres adulieras. Nam
qtiae jampridem publicavi, ita loquilur: f
Roihani posl Constanlini lempura adullerium ca- ,
pilali supplicio semper punierunt. Docenl id leges D . ' \ *
nnperalorum in utroque Codice relalae, sub lilulo
, \
ad lcgem Juliam de adulterii&t Prgelermitto lesli , \
inonium Animiani Marcellini in libro xxvin. Porro
. Utniqu*
cliam suspicari quispiam possil, liulinnabula ista,
consiiiuia intra palatium cella, libidtnari eral toliquoruin liic meminil Socratea, non ad puniendas
lus, ntido iu vettibuio ceUce ituiar
rairctrtadulleras fuisse excogilaia, sed conimunia fuisse
cum slans, et tinteum aureu su*pen*um annulh otcunclis merelricibus, qua3 in cellis suis proslanbrans, mollique el fracta vou pra>tereunU$ .
tes, bujusmodi signo vialores ad se vocabaul. De
VARIORUM.
t H;ic de imperatore Ileliogabalo scribil Dio
Cassius.

. Marellinus Chronieo ail Tbeodosium, poslquain

Romae triumpbasset, exinde egressum Kal. Sepiembris anni 589. Tres igilur inenses ibi inansit;
nam iirbcm intrnivit die ldnura Juniarum, ut
tcstalur Idalius in Fattis.'

15

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V.

614

t t , tinianum qtiidem Juniorem Roin imperalorera

} .
reliquil. Ipsc vero una cura lilio suo Honorio
Cormantinopolim reversus, consulatu Tatiani et Symmachi in eam ingrcssus est, die quarlo ldua
Kovembris.
CAP. X I X
. I f r .
Uepi kxl
,
De presbyteris pcrnitenlium curam gereniibui, et

.
quomodo ea tempeslate sublati fuerhit.
,
Sub idem tempus presbyteros ecclesiarum qui
,
poenilenti;e praeeram, placuit aboleri, idqne ob
. * \
bujusmodi causam. Postquam Novatiani se ab Ec * (51), \
clcsia sejunxissent, eo qitod cum illis qui persecu , lione 286
Deciana lapsi fuerant, communicarc
: (52) - noluisscnl, ex illo lenipore episcopi poenilenliaVALESII ANNOTATIONES.
(51)*A$P* oS
diexpi- nem in suis codicibus repererunlEpiphanius Scho. Nulltis esl locus in Uistoria
Ecclesiastica,
laslicits el Nicepborus. Nam Epipbanius quidem
qui doclorum hominum ingenia magis exercnerit,
ita verlil, Ex illo episcopi pro ecclesiastica regula
quam iele de presbylero poenilenliario Gonslanli- pretbyterum wper pusnitentes e$$e conslitueruni. N i tiopoli aublalo. Atque, ut lieri solel, quisqite pro
cepborns vero bunc Socralis locuin ila expreesit:
roltu ac religione sua, varias ejus loci i n l e r p r e l a 01
tiones altulil. Nos vero qui nolaliones dunlaxat
, \ '
scribcre instiliinnus,rera omnem paucis absolvemus.
,
Tria sunl igilur potissiiutim observanda et exami- . Vides utriimque in boc Socralis loco lenanda in hac controversia. Prinmm esl de presby- gisseTtp , uti scriptuin est in cotero poenileniiario, cur is, et qnando fuerit inelidice Sfortiano, et canonem stimpsisse pro regula seu
lulus. Secundnm est de D i a t r o n a illa quae crimina decreto ecclesiastico. In quaetiain senienliafuit Diosua pccnilenliario presbytcro confessa esse dicilur:
nysius Pelavius, virdoclissimus, nec uncjuam sine
fuertlfie ptiblica ejus coufessio, an secreta ; uirum
bonore nominatidtis, qui in Animadversionibus ad
pcenilenliain publicaiii egerit, an non. Terltum eat
Epiphanium, butic Socralis locum exponens, reprede facio Neclarii, iilruiu coiifessionem sustulerit,
bendit Clirisiopborsoniim qui sic verteral: Ecclniaao publicam pocnitentiain ; ulrum laudeni, an re- rumepiscopi canoni adjunxerunt, ut iit tingulis Eccleprenensionem niercatur. Quod spectat ad primam
sii$ presbyter quidam paenitenlicE prwesset. Musculus
partem bujus dispulationis, Socrales quidem novero anle Chrislopborsonum ila transtuleral :
aler bic aflirmat, presbytenitn poenilenliartum in- Q Ephcopi eccle$ia$lico canoni presbylerum certum
alittJUim fuisse in Ecclesia posl Novatiani schisma,
quemdam pamilentibus comlitulum ob hoc adjecerant,
et posl Decianam persecutionein, eo consilio ut
etc. A l Pelavitis aliuni p u l a l esse sensiim horum
fideles deUcla qua3 posi baplisnium commiserant
vcrboruro, hunc scilicel : Episcopi novo canone
ei coniherentur. Eamdem causam ejus insliiuendi edito, presbylerum qui poenilentibut pra>e$$et, adjeaffert Soxomenua i n libro septimo. Sed teinpus
iirtttt/.Porro senientiain suam ipsius Socralis testU
qao institutus est iu Ecclesia presbyter poeniien- monio confirmal. Sic enini subjungit Socrales :
ttarius non assignat. Socralis tamen noslri sen- teniia miht videlur adinodum probabilis. Eieniin
. Ubi canon iuanilesie pro regula el deerelo
ante Decianam persecutionem, cum minor esset
siimilur. Nihilominus laiuen asseniiri non possmn
ntimero* Gbrislianorum, uec lam gravia adbuc et
viro d o t t i s s i i H O . Neque enini Graici sermonis procrebra delicia, nondum opus eral pre3byiero poe- prietas hunc sensmn admiilil. Deiudc si novus lunc
uiientiario. Solus episcopus ad confessiouis et
canon de insliluiione bujus presbyteri sancilua
pcBoUetills negoiium exsequenduin sufficiebai. Ve- esl, quaero ubinam, el quo in toncilio fucrit purain ubi geutes ac populi conierliin in Ecclesiam
blicalus ? Magis igitur placei, ecclesiasiicum caIngredi cucpcrc, labeiile paulaliin discipliua, ut
nonem bic acciperc pro malricula ecclesis. I u
fieri solel in l a n l a bominum liuilliliidine, el cre- Socrales nosler in l i b . i , J>ag. 47 :
brescenlibus viliis, opus l i i i l presbytero p c D i i i l e n .
tiario, praecipue in niajoribus Ecelesiis, qui epi- Nec aliler sumilur ea vox in canone 16 el 17 conacopiifn oiullis dislricium negoliis sublevarel; et
cilii Nicseni. Sic in canune sccundo conrilii Gbalqui quasi censor quidam ac praefecttis inoruin, iti B cedonensis suinilur ea v o x ,
criiiniia multiludinis inquircret. Certe apud vete, qux verba oplime Zonatas interpretalur boc
tes, Ju&iinum videlicct ac lrenaam Graecos, et
lnodo, . Porro
apud Teilulliauum ae Cyprianura Laiinos, uulla
c a n o n lalitis paiet quain clerus : n a i n clerus eos
bajiis pannileiUiarii presbyieri mentio. Quaro
tanlum complecliiur qui ucr manus iinposiiionem
facite adducor ul credam presbyleruin bunc posl
ordinantur. Ganou vero ollicia quoque ecclesiasiica
fcc&aaa lempora instituttiru luisse. Nain cum lacoiuprebendil, u l sunl oeconomi, dtTensores, roaap$os ea persecutioue in Ecclesiam adiiiilli placuis- 'siouarii, quemadmodum lestaiur c a n o n Gbalcedotct, legilima prius poemlenlia purgari eos oporluit.
neusis. Pauperes eliani, virgines ac viduae in caIiaque praeliciendtis eis uecessanu fuil presbyler
none Ecclesite censebanlur, i t l docel Zonaras iu
quidam, qui eos seorsum in Ecclesia disposilos
expositione Kpistolae canonicx Basilii ad Ampbiloirgerel, c l jojuniis, precalionibus, ac rcliqms exercbium. Sic cliaui Epipbanius in bxresi MeliiianociUlionibus piobarel, doiuc impleiis omuibus oiliruni, cap. 6 , dixil pro clecii, ab episcopo reconciliaiviiiiir.
ricis. lluic dicunlur E:clesiaslici, eo
i i n o d canoni seu niauiculie ailscripli essenl. Ua
(ol) 01

. In
codice Sforliano iia scribimr bic locua: Ot !- Gyrillus Hierosolymitanus in Praifatione Calccbes c o u : ^

; \ ;
\ . Eaiudeiu lcclio*

fflB

SOCRATIS

616

rium presbyterum albo ecclestastico adjecerunt,

ut qui post baplismum lapsi essent, coraro presbylcro ad eam rem conslilulo, delicia sua conftterenlur. El apud alias quidem sectas haec regula
etiamnura perseverat. Soli vero Homousiani, et qui
cum illis in fide consenliunl Novaliani, presbyterum poenilcnliae praposilum rejocerunl. Nam Novatiani ne initio quidem suppletnenlum lioc admiaerunt. Homousiani vero qui nunc ecclesiaa obtinent, cum hoc instilutum diu relinuisseDl, landeoi
Nectarii episcopi temporibua abrogarunt, ob f a t i nus quoddaro quod in ecclesia commissum fuerat.
Mulier quxdam nobilis ad poanilentiarium presbyterura accedens, delicta post 287 baptismum a
ee perpelrata sigillalini confessa erat. Presbyter
vero precepit mutieri, ut jejuniis et oralionibus
conlinuis vacarel, quo acilicel una cura delictorum confessione opus eliam poenilenliae conveniens
oalenderel. Progressu lemporis niulier aliud facinus confessa eai ecclesiae videlicet diaconura cuni

pov \ , !
, \ (55)
. (54)
.
, \
\, \ .
. 01
, , \
, \
. (55)
\ *
,
.
\, ,

(56). (57),
\ . ,
$

VALESII ANNOTATIONES.
divers fuere. Priina fuit omnium deliclorura
, , etc. Exstat etiam
, i i l ail Socrates, id est eigillalim facla; seEpislola Basilii ad Simpliciam canontcam, id est
cunda unius duntaxat crirainis. Utramque vero
diaconissara. Zonaras quoque in commentariia ad
epistolas canonicas, usurpat pro clericis secretam fuisse biuc apparet. Pfimo quia nunquaro
seu ecclesiaslicis. Eadem ralione dicun- Ecclesiae nioribus recepta fuit poblica confesaio,
tur libri sacrae Scripiurae, qui sunl in canone, id ut recte observavil Oionysius Petavius in Anioiadveraionibud ad Epipbanium. Deinde Socratee hoc
eal indiculo scu calalogo sacrae Scriplurse
(55)

loco non dicil malronam illam accusasse se coram

.
Aniequam itislitutus fuisset , populo, sed coraut presbylero. Idein qnoque Sozomenus affirmal. Non igitur publica fuit ista con*
bic presbyler, bdeles peccala quae post baptisinum
fessio, sed secreta, et qnalis bodie a Caibolicis
admiserani, coram episcopo conliiebanlur; qui
fieri solet. Quid enim aliud bodie facimua ? Numpro inodo deliclorum, poenitentiam sinjjulis injunquid .
gcbal. Poslea vero insliluto in singulis Ecclesiis
* id esl, omnia deiicla
poenileiUiario preabylero, lapsus suos coram illo
nosira sigillalim confitemur coram pre*bylero f
confileri coeperunt. Notet auiem studiosus lector
Socralein, elsi de confessione ea loqualur quae fie(56)

bal a poeiiitenlibiis anle publicara ^ poBitilcnliam,

. Dubilare quis non iinmerilo possil, ulrmu
ilicere lamen eam fleri solilani \ ,
haec malrona publicam egeril poenileiniam. Ego
non vero \ . Proinde secrela fuil isla
certe adduci non possum ut id credani. Raro eniiu
confessio, noii publica. Idque plane contirnial Somulieres ad publicain po3iiitenliam cogebantur,
zotnenus in libro sepiimo.
Ecclesia scilicet parcente inalronaruiti pudori.
Deinde nibil esl boc loco quod cogai noa ul hanc
(54) . Paulo anle monuimus,
matrona; istiiis pc&niteutiaui publicam fuisse dicacanoneni a Socrate posilum videri pro matrictila.
mus. Nam in priore ejus confessinnc niilluin appaVerum in boc posieriore loco negari non potest
rei crimen publicum. Denique quod jejunare jussa
quin sumalur pro regula. Hegulae porro eeu
est, et aasiduis oralionibus incuinbere, de privala
canones ecclesiastici, in duplici suni riifferenlia.
satisfactione intelligi poiesl, quac domi ei secreto
Alii eniib sunt scripii, ut Nicaeni, Antiocbeni, et
peragebatur. Certc si publicam egissel pceniienaiiorum conciliorum. Aiii sine scriplo, quos scilicet
iiam niatrona illa, jussa fuiseel slare iu ordine
a majoribus iradiios accepiinus. Sic Euscbius in
libro lerlio De vita Conslanlini, poenitenliuin. Quod cum nec Socrates, nec Sozoel appellal, ne cpiscopi re- menus dixeril, uihil esl quod poenilentiam illius
publicam fuisse convincat. Caelerum in codice
liclis Ecclesiis suis in alienas invaderenl.
(55) . Venianius ad alle- Sforliano bic locua ila legilur :
ram partem hujus dispuialtouis, qu;e csl de nialro- \ , eic.
na Conslanlinopoliiana, q u * ad prcsbylerum pop(57) ' . Cbristophoraonus
iiitentiaiium accessil conOiendi causa. ln bac hunc locuiu ita v e r l i l : Mulier longius in confttendo
quaeslione duo maxime iiiquirenda sunl, fuerilne progresta. Verutti baec iiilcrprciatio ferri non poejus confessio secrela, an publica ; cl uirum mu- tesl. Neque eitiiu signiflcat, uliehus in
lier illa poenilenliam publicam egeril lunc cuni a confitendo progredi, quao verba de suo adjecti
diacono ecclesiae viuaia est. Quod ad priiuam Chrialopborsonus. idem est ac
quaeslionem aUinet, nolandum esi niaironain illam
; bocesi, prugretsu iemporh, geu procedente
bis confcssain esse corain presbylero. Priimim
lempore. Vull eniiii designare Socraies banc aequidein cum omnia delicla quae posl baptismum
cundam fuisse confesaionem illius mulieris. Idqne
comiiitseral, ei sigillalim expusuit. Ad quorum exlane coiifirmaut Sozomenus ac Nicepborus. Naiu
pialiouem, jussa est a presbylero jejuniis el oraicepborus quideiu ila boc refert:
liouibus vacare. Altera ejusdem mulieris confessio , e i c Sozomenus vero scribil
fuit, se cum diacono stupri consuemdiuem ha- inatronam illaru coufessara esse, se dum ecclebuisse. Haeduse confessioues, el leinpote, et modo,
sia diuiius moiarelur adimpUnda) poeoiteiili siue
1

IIISTOfUA KCCLESIASTICA. L1B. V.

618

. ( 5 8 ) , ipaa stoprl conauetudioem habui&se. Id cnm dixis . - set, diaconua quidera ecclesia ejectus est: populut
* \ vero graviier eommoveri coepit. Neque enim ao, * \ lum ob scelu quod patratum fuerat indignaban \ . tur, verum etiain eo quod iabes batid mediocris
( , atque infamia hoc iacto aspersa videbatur Eccle , siae. Gum igilur eam ob causam ecclesiaaiki bo, , - niines dicteriis appetereutur, Eudaemon quidam
\ (59)* Ecclesiae presbyler, Aleiandria oriundus, epiacopo
, Nectarto euaait ut poenitenfiarium quidem presby lerum expuugerel, unumquemque vero pro arbi (60).
trio et pro animi 288
conscienlia ad sacra , - mentorum communionero sinerei accedere. Neque
^ . , - enim aliter fieri posae u l Ecdesia ab omni probro
' iibora esset. Haec ego cum ab ipso Eudaemono ac8 u i

TALESII ANMOTATIONES.
cauaa, a diacooe slupratam fuisee. Posset etiam sed ad tempus aliqnod preebylerum illuro removit,
4toc loco noa incommode ecribi , hec ob populi iremeitlia iiidignationem. Sane verba
t-sl, , ut supra locutua eat Socrates. SocraUfi, 61 quis ea aoeurate exponere voluerit,
Mullir, inquii, aa presbt/tsrum accedtns, aliud quo- piane aonanl id quod dixi. Duo eniin ab EudaeQuejlagitium $uum delultt.
jnone suggesta et a Neciario facta ait Socrales.
(58) .
Id est, tnm matrona koc Priroum est quod poanitentiarHim presbyierum
dtxisiel prabytero. diaconus quidem ob id depo$itu$ abrogavil; in quo uiilur voce , qaae lolett: populuM vero fremere capil. Uic oriiur difficul- lere aique abolere signiflcat. Aiierura esi, quod
ias quonatn modo boc facinus ad notiiiam vu>gi
fidelibua permisit u l pro sua quisquc senteniia ad
pcrvf nire potoertt, ei secrela fuit roulieria con- mystenorum perceptioncm accederet:
leasio. Quomodo Uem episcopus id rescire potue- , .
r i i , qui diaconam ob boc flagitium a gradu suo Adverie hic verbunx , quod dispeusaremovil. Equidem existimo poenitenliarium pres- tionem signiOcat et indulgenliaro. Eodeni verbo
byteram, cui mulier boc flagilium confessa fue- ulitur Sozoinenus in libro septimo, de boc laclii
r a i , primum qeidetn accersivisse diaconura, el Nectarii loqueoa: inm coram muliere arguisse, el ad fateodum c r i - , ^
men suum corapulisse: deinde vero rem omnem , , etc. Ex illo igiiur
mulisse ad Neclariom episcopum, a quo prapo- teuipore Neciarius neuiioeui laicornm ad coiifesoitus iueral poenileniibus, el cujua vices agebai in
sionem et publicam poenilentiam coropuIU; sed
co rnuuere. Naro pcBnilentiarius confeesionee dun- Q in cujusque arbilrio ftiium esae voluii, u l aiue
sacram communionem peccala sua couUieretur
laxai audiebal, poenasqne injuogebai, idque ex
mandalo episcopi. Episcopus vcru ipse pcemlenles eacerdoli, ulque pro arbilrio suo quisque paeniteiireeoitciliafeai. Nee eai quod quis objiciai, confes - iiam ageret. Cerle non dubilo qnin post bairc
constiiulionem Neclarii, moJli ex iidebbua <:aiotiis arcana reserari, si hoc admillimus quod
dixi. Nego iU consequi. Solum eniui diaconi flagi- fessionia causa eum adierint. Quid enim ? si qujs
thim presbyior indicavit episcopo, matronae vcro ex laicia, meliculosam babens conscieutiam, tiec
oomen relicuil. Caeterum depositio diaconi plane audeua ad saciam niciisani accedcre, Nectarium
conveniaset, eique couscieniiae suae vuluera apeeonOnuat id quod dixi. Neque eriim Nectaritia
ruisset, diceojusne Nectarium eum repulaurum
epUcopus deponere illuin poltiil, nisi admonilua
fuissei a pceitiienliano qui diacoouio convicerat fuiase 1 nooiie potius audilurum bouiiins confe^sioiiem, ac reiuodia ei subuiiuialraluruui pfleuide stupro.
(5 i) iIepieJU7r tenliae ?
(60) {

. Terlia nunc occurril quajslio , de faclo

Poenilenliarius presbyler curiose
actlieet Meriarii: qiiidnain ab Uio actuoi sit, et .
ulram confessionem, au vero publicaiu poDniien- iuquirebat in criiuiiia singuloruiu ; audiebat lesics
Uam sualuleriu Uuidam ex rccenlioribus coufes- ac delalures, el coiam illis noxios convinccbal, el
eionera simul ac jHEinlentiam a Neclario lunc sub- convictis convenienlem injungebat pusnilenliam.
Ua fiebat ut criinina publicarenlur, ei ad notiiiaiu
U u a esse existiiuanl. A l i i , inter quos est Peiavius
v

nosler, publicam duntaxal poBniteiitiaiu a Neclario . vulgi pervenirent. Ex quo probra nascebantur, ei
abrogalaru fuiase censenl; confessionem vero Ecclesia Dei non mediocri aspergcbalur infamia,
u

salvaiu aique iacoluuieni reuiansisse. Egu vero, re

aueniius examinala, neulrum a Nectario pcnitus
s u b l a t u m esse aUSriuo, nec confessionem scilieet,
IICA: p o D o i l e n l i a m . Quidnain igilur fecit MecUrius ?
PiEflitentiarium quidem prcsbyteruin s u g l u l i t , id
*thi ex a l b o Ecclesia? delevit. Sed non ideo confeseioDefn ac poDiiUcniiaiu uua cum pceuileDliario
auolevil. Neque eoim interdixil lidelibus ne quis
MI poslerum aut ipsum, aui alium ex presbyteris
a d i r e t , conftleudoruin crimiuum causa: ueque sibi
ipse polesiaiem adeuiil, eos qtii p u b l i c u m critiien
adiniatsaent, a aacris mysteriis arceiidi, ci ad publicacu poeoitenliain couipelteudi. Ucnique dispen*
snliva ac leinporaria fuil ea Ncclarii constitutio.
Non eniin lege iu perpcluuiu viclura id aaiixity
PATROL.

Ga. L X V I l .

cum gcnliles alque baeretici lol ac tanlorunt c r i minuiii reos iuler Gbrislianos reperiri cernerenl.
Hujus rei illustre documeoluin babeiuus in bac
bisloria. Natn flagilium quod mulicr adioiseral
cum diacouo, occuliuiu e r a l , auicquam inulier
confessa illud fuissel pocniteiiliario. Posiea vero
quani res dclata essel ad poenilenliarium, per i n quisitionem pcenileiitiarii el convictionein diaconi
cuianavit in publicum. Undc exorta esl iudignaiio
populi adversus clericos, et gcntilium deritio. Nec
lamen hujus mali causa ascribenda fuit pOBiiilcnliario, nisi foile nioiis diligens el iiimia acrupulusiis iuerat in disquireudo illo criiuioo, quod ex
occulto publicum reddideral.

20

SOCRATIS

C59

620

ccperim, Ilistoriae liuJc inserere miniitie dubttavi. , \ $,

Eicnim, ut sxpius dixi, omncm curam ac diligen- ,
liain eo contuli, u l res gestas ex iis qui eas optime () , ,
norani condiscerem, easque accurale perecruiarer, / , ,
nc quid a verilale alienum scriplis mandarero. Et (65)
inilio quidcm Eudttmoni ista d i x i : Consiliuro tuum, ,

presbyier, utrtim Eccleeiae profuerit, an non,
7 ,
Deus videril. Caeierum ansam ex eo singulis datam
. \
esse video, u l delicta sua invicem amplius non
.
coarguant, nec observeiil praeceptum illud Apostoli, quod Ha se babet: Nolite communicare operibui iit[rucluo$it leuebrarum; ted poliut redarguite Verum de his satie.
. '
CAP. X X .
Quod lum apud Arianos, tum apud alioi Itocrelicos, ', ,
.
mulla schismala exttilerunt.
" ,
Congruum porro arbilror ea quoque comme\ , \ morarc qua? apud alios gesta suut: Arianos intelligo e l Nuvalianos, eosque qui a Macedonio aul , \ \
ab Eunomio cognomentum aortiii sutit. Dtscisea .
, \
cnim Ecclesia, in eo dissidio quod semel facium
fuerat, minime cooquievit. Sed denuo conversi, * *
adversus se muiuo concurrcre cceperunt, et exigua \ levique occasione arrepla, abs se invicem disces- , .
sere. Et quo quidem modo, et quando, quibusque , \ * \
de causis singuli dissidia inler se excitaverint, , *
procedertte aermone indicabimos. Mud auicm ,
sciendura eet, imperatorem Tbeodosium nemineni ,
illorum insectalum fuisse, praeter Eunomiura. Quem \ , \ ConstaDlinopoli in privalis aeJibus coltectae cele- , branlem, el libros a se conscriplos 289 recitan- ,;
tcni, ia exsiliura mitli jussit, eo quod mullos do- Q . [],
ctrina sua corromperel. Reliques omnes nulla * *
aflccit moleslia, ncc communicare secum coegU:
,
sed singiilos in suis conventiculis coire, et de flde , Chrisliana pro suo captu eentire permisil. Et aliis
\ . \
quidem copiam fecit ut exlra urbes oratoria sibi

1

Ephes. , 4 1 .
VALESII ANNOTATIONES.

(61) . Quid

conslituti ad inquirendum in vilam ae moret eontm

sigiiittcet , non satis video. An vult dicere

qui ad sacpa ipsorum accedunt: nl % qtii lurpia
Socratee se, cum priiuura conveuil Eudsemonem,
facinora, publicit ipsorum conventibn*
ba>c ei dlxisse quae subjungit, antequam Endaemon
arceant. O t e r n m ex boc loco saiis apparetbanc No
totam rem ipsi narrassei? Probabitiue tamen est ac
ctarii constitutionemdisplicuiseeSocraii nostro. Ait
vensimilius, haec a Socraie dicia esse Eudaiinonl
enim concessam exinde fuisafi licenliani sceleri, citm
posl Eudaeinonis narrationem
netuo posibac verereiur ite qnis ipsum coram poeui(62) . Delatto D tentiario accusarei. Unde etiatn necessario colligiigilur ei accusalio insliluebalur coram poeniten
tur Socratem noslrum non fuisse Novaiianum; nain
tiario. Ex quo iutelligendua esl locus Cbrysosiomi
si Novaiianus fuiaset, nunquam profeeio decretum
cum d i c i l : . SubUlud iinprobasscl Nectarii, qui poRnilenliarium ablalo enim pocuiteniiario, iiulli ampliua testes
rogaveral , nec de consilio qood Eudxmon Ncctu*
noxium coraai pounitenliario arguebant. Porro rio snggcsseral, pronuntiare dubUassel, ulrum
buiiis poenilenliarii prcsbyleri oflicium designare illud utile, an daiimosum cssel Ecclesiae: quippe
' videiur Origenes in l i b r o n i Contra Celsum, his Novaliani nec pcenitentiam, ncc pceniteoliariuin
verbii: ' ; - presbyteruin unquam admiserant. Addo qnod So \ - crates hoc loco Ecclesiain sirapHciter vocai con, ^ - ventum Homousianoriim : quod uiique nunquam
\ , etc. l d
faceret, si NovaUanorum aeclam scciuus fuisset.
est, Apud quo$ Cbrislianos sciliccl, quidam sunt
t

VARIORUM.
. Lapsum hic Socratcin
ediderit Tbeodosius, <jti in C.oilice Tbrodosianc
ex eo conlendii Baronius ( ad ami. 58d, n. 60 ),
eiiainnuin occurranl. Vidc ciimdom cliam ad aun.
quud niulias Conslitulioncs adversus lixrelicos
391, n. 16. W. LOWTH.

?1

BISTOBIA ECCLESIASTICA. L I B . .

tt

* 61 ex&truerenl; Novatianit vero, titpoto idem cum

, ipso in fide seiiuemibus, concessit ut eccleaias
, auaa inira urbium septa afaque ulle metu retioe . rent, aicut a me jam anlea commemoraturo ett.
, .
De quibua boc loco pauca aarrare opportunuiM
pulo, paulo aliiu repetito aermenis exordio.
CAP. X X I .
. '.
*al *
. Quomodo eliam Novatiani inter e di$$en$erinL

Novatianorom Eccleswe apud Constantinopolim
\ ', per annoa quadraginla prafuit Agelius, a tempori bue aeilicet Gonstantiui ad sexlum Theodosii i m , - peratoris annum, m jam eupra referre roemioi*.
. ,
Hic morti jam proximus, Sisinnium suo loco o r *
dinavit episcopum : qoi dignifate quidem eral
* , presbyter Eccleaiae illius quam regebat Agelioa :
- raHerara disertus
^
imprimis, ei a Maximo pbiloso . pho una cnai imperaiore Juliano in pbilosopbia
, inslitolus. Cumqtie pleba Novatianomm banc or ' , dinationem reprebcnderet, quod non Marcianum
* \ - poiios deaignasset, virum eximiae pietaiis, cujas
, opera ipsi Valentie principatu ab omni persecit , . tione vacui perroanserant: Agelius dolorem imil , litudinie lenire copiens, Marciamim insuper ordi, * . navit episcopum. Et cutn ex morbo paulufoai
, \, ' * , recreatna esset, i n ecclesiam delalus, popuhKn
, , Ha allocntus est : Harcianom quidem posi me
. episcopum habete, posl Marcianam vero Sisinniom.
, \ ,
Ilaec loculos, cum aliquandiu supervixisset, extre * - mum diem clausit. Marciano igitar episcopo Nova, C lianorum constilulo, eormn Ecclesia diviea est ob
\ ,
hanc causam: Sabbalius quidam, ex Judaeo factus
* , Chmtianus, et a Marciano ad presbyteri dignila
. iempromolug, Jadseorum nibilontinas opinioni, qua
, - prius ftierai imbutus, fitudiose inservtebat. Adi , \ piscendi preeierea episcopatus ctipiditate incendc balur. Adjunctis itaque sibi duobus presbyteris,
, \ ,
ambuionis soa? consciis, Tbeoclisto el Macario,
. \ - paschalis festi solemnitatem, quam Novaiiaui Ya , - lentis Atigusti temporibus ifi vico Pbrygia Pazo,
,
Sfcui antea dixi , innoraverant, ipse defendero
* insXituil. Ac prtncipio quidem, austeriorU viue si \ * mulatione, ab ecclesia se eubduxit, tlolore ec
. , arfici dicena propter qnosdam, qnos sacramento
,
ruin commnniooe indignos esse euspicareiur. Pro * \ - ' greaso aulem lemporis cousUium ejtis patefactuni
, (60) ' - eet, quod sciHcet conventus aeorsum agere vellct.
, \ Ilaec Tibi comperisaet Marcianus, auam ipsemel in
.
ordinando errorem rcprebeadit, qai bomines tan*


topere cupidoa inanis giorhe ad bonorem preel>y1

U b . iv, e. 9.

Lib.

c. 10.

Lib. , c. 28.
VALESll ANNOTATIONES*

(60) BkAuor jjr. Sciibendiim omniiTO esl

t l v a i , o i ex seqttetiiibue apparel. Altoqui dicendum

essct, , ct
non auteni .

VARIORUM.
1

. AngarienH seu Saqur\Uii couriliuui, ciica annuiu 3Ul babilutn

refrrt Guil. Cave, Uitl. vol. M . pag. 130. Oe Sabbaiio vide Sozom., lib. vu, cap. 18.

623

SOCRATIS

tfti

terii extuliseet. Dolensque saepemimero dicere so- ' (61) * ,

lebal : Salius 290 fafcaet gpinis manua meag ' / " ,
imponere, quam Sabbalio, lunc cura illuro presby- ,
terum ordioavi. Concilium porro Novatianorum .
episcoporura fieri curavit apud Sangarum, quod -j
csl emporium in Biihynia juxta Helenopolim silum. *
lllic congregati Sabbalium accersunt, jubentque , u l corara gynodo dolorig sui cauaas expooeret. *
Cuinque ille dicerel, dissensionem de feslo pa- ,
scbali causam aibi doloris praebuisse : boc enim , fegtum juxta morem Judaeorum, et juxta formulam . ,
in Pazensi gynodo promulgaiani observari opor- ,
lcre : episcopi qui aderant, suspicanles Sabbatium
episcopalis sedis cupidilale ducluiu ista prxiexere, ,
,
jurejurando hominem adigunt, nunquam illum epi
gcopalus digaitalem susceplurum esae. Cuin ille in . \
baec verba juragget, regulam de feaio paschali , \
proroulgarunt, quaoa , boc est indiffe- , , \
reniem vocarunt : affirmanles dissengionem de .
iesto Pascbae die tanti oon esse ut ejus cauaa
* *
quisquam ab Ecclesia secederc debeat; nec eos qui
Pazi convenerant, praejudicium catbolica3 et uni- ,
vergali regulse fecisge. Nam vetereg, el qui ab , aposloloruui lemporibus proxime abfuerunt, Ucet in .
hujus fesli obaervanlia discreparent, inter ae , , ,
iaoien coDimuiiicasae, nec ullum unqoam fecisse , '
disgidium. Sed ei Novatianos qui Romae degunt,
,
JudaBorum morero minquam secutos esse, veruiu
,
post aequinoctium Pascha perpeluo celebrasae: nec ideo tamen abrupiaae ge a reliquig fidei auaa con- ,
soriibug, qul non eodem quo ipsi modo fesium ' ' ,
paschale celebrarenl. Haec ei ejusmodi rnuha cum ,
solliciie perpendiggenl, indifferentera i l l a m , u l , * dixi, regulam de Pascha conslituerunl: ut uni- , , cuique liceat pro arbilrio Pascha celebrare, juxla (62) *
eam consueludinem quam semel animo imbiberil;

uec ulla ait in coramunione discrepanlia : sed ut
, \ *
VALESII ANN0TAT10NES.
(61) '^. Procul dubio legendum est t i i i g , quotiea Pascba Jadalcum a Cbrislianoro
, quemadmodum legil Epipbanius Scho>aschali festo digcreparei, priuium Pascha non celaalicog Ot Nicephorus. Apud Sozomeiiuni quoque
ebragget cum Jtidseia. Deinde si Sabbaiiug priinum
ita ecriptum esU
Pagdia semper celebrabal die Sabbali sub vespp(62) KaX ,
,
etc. ram raore Judaico, quomodo fieri poterat ut eodem
Corruptug esl bic locus, nec bcri aul nudiusler- Sabbali die golemneg vigilias io Ecclesla celelius invecta eet baec depravaiio. Jam enim anaie brarei? !d eniin de ilto diserle teslanlur Socraies
Epipbanii Scbolagiici hoc mendum irrepserat in D alque Sozomenus. Existiino igitur in boc Socraiis
Socralis codices, ul ex iiUerpreiatione Epiphanii
loco verba esse transposila, et in prislinum ordicolligilur. Sic eiiim vertit Epipbaniug : Cum hcec neoi hoc iuodo realituenda : ab eis tunc fuiiset regula definila, Sabbaliut jura- \ ,
menfss obttrictut, ti quando patchalis ($$ ' 6 ,
discordaret, Hle apud seiptum jejunabat, nociu \ \
diem Pa$chie in Sabbato celebrabat:
,
rursus cum omnibus in ecelctia convenUbat, my- ,
steriii fruebaiur. Eumdera gengtitn in aua vcrsione
. Id esl, Sabbatiu$ juramcnto obtlhaut,
expressit Chrigiopliorgonus. Nicephorus quoque
si guando dii$en$io in celcbralione U$ii patchath
in lib. duodecimo HUiorict Eccksiasiicm euindem
acciderat, \pu domi aniicipans jejunabti,
sengum secutus est. A i l enim Sabbatium, quoiies peragebat. rursus solemni die Sabbaii pnmociam,
Cbrisliani a Judaeis dissentirent in ceiebratione sequenli die una cuin reliquis omuibtu
Pagcha?, seorsum apud aejejunare soKtura, et Sab- cunveniebal, mytUria participabat. Hanc noslram
baio paschali gub veaperain mote Jndaico Pascba
eniendalionem plane conlirmat Sozoinenug i n libro
celebrasse. Deinde sequenti die Dominico, posi eosepiimo, ubi eamdem reiu oiulto clarius expoutl
lemnes vigilias Pagcha celebrasse cum reliquig
bis verbis : ;
(^brisliaihs, seu potius Novaliania. Verum b c ,
inicrprciaiio nullo iuodo placel. Sic enioi Sabba , , '

RISTORIA ECCLESIASTICA. U B . V.

626

* diverso more fcstum celebrant, nihilominus

. , in unitate ei concordia Ecclesia perseverent. Hac
\ - igiiur regula de feslo Paschae die ab illis tuoc aan, , cita, Sabbaiius jurauiento conslrictus, si quando
, \ discrepanlia in celebratione fesli Pascbalis incide . - r a i , ipse apud*ae seorsum jejunia anlevertebat, et
\ * ,
Pascha celebrabat. 291 Deinde solemni die Sab, \
bati magni pernoctans, sequenti luce in ecclesiam
, .
ona cuin caeteris conveniebat, ei sacramenia simiil percipiebat. Id ab illo plurea per annos faclum; atque idcirco muUitudinis noiitiaro effugere noti potuit Proinde iiounulli ex simplicioribus, el praecipue i i q\ii ex Phrygiae ei Galatiae
pariibos oriuodi erant, cum se boc facto jtistificandos esse existimarent, Sabbalium ioiilari coeperunt, et juxta ejus consueludioem Pascba in occullo celebrarunt. Veruio Sabbatius quidem aliqnanlo post, apreta jarisjurandi religione, seorsum conventua egit, et eorom qui ipsum seclali fuerant
episcopus est constitutua, sicut in progressu orationis declarabimus.
. .

CAP. X X I I .

Judicium liujus Hiiioria* $criplori$, de discrepanlia

, ,
qum quibusdam in locis cemitur tam in feslo
,
, ,
patchali quam in baptumo, ei )) colleetit,
,
aliisquc ecdesiaiticis
rilibus.

Caeterum quod nobis in me.ntem venii dc pascbali

, ,
, . fealo, id hoc loco paucis exponere opportunum
\ - puio. Nec veleres nec recentiores qui Judacorum
, morem aequi studueruol, idoneam mibl videntur
. , babuisse causam cur de hoc feslo tanlupere con , lenderent. Neque enim illud animo perpenderunt,
* poslquam Judaica religio in ChrUiianum cullum
. coromuiata esl, accuralam illani Mosaicx legis
- observaniiam et rerum futuraruin flguraa penitue
. \ , desiisse. Idque certissimo arguinento iia demon , \ \ ^ strari potesl. Etenim nulla lege Cbristi conceaaum esl Cbristianis u l Judsorum ritus observeni.
.
Irao Apoatolus boc diserle veluit, non modo cir ,
cunicisionem rejiciens, verum etiam admonens
, ; \
ne de feslis diebue inter se contcnderent. Iiaque
\,
acribens ad Galalas, bis utiiur verbis : Diciu milti
' qui lub Uge vullii eite, legem non audiiis ? Et
. \ ubi pauca de bac re diseeruii, servum quidem
\ \ .
* \ , esse oslcndit populum Judaeorum , eos vero qui
Gbristum secuii sunl, ad liberlaiem vocatos. Hor * , \,
lalur porro ne dies et rnenses aut anni ullatenus
, ,
obeerventur. Quin etiam Colossensibus scribena,
, , ,
clara voce pronuntiat, observationes nihil aliud
,
\ ,
quani umbram ease. ,^, inquit, nemo wo$

, - judictl in cibo aui in potu aui in parte fetti

9

Calat. , 2 1 .

VALESII ANNOTATIONES.
- D vero Sabbaii, ad con
* \ gruum Umput, in vigiliit alque orationibus perte ' , verans, tequenti una eum reliquit omnibus in
, \ eonveniebat mytteria percipiebai. Bis
, ld eet, Sabbatiu* Judceot igiiur onoeodenique anno Pascba celebrabal Sabuquent, nisi forle acc\dU$el ut omnes, iam Chriitiam balius : priniuni cum Judaeis, alierum cuio C l i r i icilicsl quam Judiri, eodenx die Paicha ceiebrarent, slianis; nisi forte eveneral u l Chrisliani cum Juda^is in celebratiune fesii paschalis convenirent.
pnrtertmdo, ul morts e$i, jejunabat; apud u
Quod quidero raro admodum conlingere poicraU
domi ioUmnia peragem, Paseha celebrabat. Die
VARIORUM.
i* Sic Yalesiu; uailatiua scribilur . Slephanus, .

637

SOCKATIS

6W

ISeomento vel Sabbali, qua> tunt umbra futurorum . . ,

, Sed el in Epistola ad Hebneos, idipsum confirmans,

ita d i c i t : Trantlalo enim iacerdolio necetie est ut
leyis trantlatio fiai . Certe Apostolus et evange- . , listae nusquani servitutis juguro illis imposuerunt . "
<( iti ad pradicationem fidei accessissem : sed Pa- ,
schae 292 diem, alio9que festos dies, arbitrio , , ,
aequilalique eorum qui benellcia illis diebusacce- perani, colendos reJiqtierunl. Proinde, quoniam . ,
bomines fesios dies amani, propterea quod laborum
remissionem ipsis afferunt, singuli locatim, prout ,
, &*
^
cuique libitum fuit, aaluiaris passionis roemoriam
e\ quadam consuetudine celebrarunt. Nam nec
, ,
Servaior nec aposloli id obaervandum esse nobia
lcge aliqtia praescripsemnt : neque multam aut '
auppJicium aut imprecationem Evangelia nobis .
aut apostoli sunl comminati, queraadmodura Mo- ,
saica lex facere consuevit. Yerum bislori dun- .
,
laxat causa, ad opprobrium Judseorum, eo quod
diebua feslis caedes patrare solili es9ent, relatum eat , \ '
iu Evangeliis, Servatorem passum fuisse diebua azy-
, ib ,
inorum. Quippe proposilum id fuit aposlolis, non
, \ \ . "
nt de diebus festis leges ferrent, sed ut ralionem
recie vivendi veramque pietatem oslenderenl. Ac '
mihi quidem videlur, ut alia multa variis in locis ,
usu quodam invaluerunt, aic etiam pascbale festum . \ '
aptid singulos ex i n o l i u quadam consnetudine ,
peculiarem observationem babuisse, propterea . \ ,
qtiod nullus ex aposiolis, ut d i x i , de illo feslo quidquam lege sancivit. Quod vero jam inde a g * -priscis
- - 'lemporibus ~*

\ ,
ex
usu -potius
quara ex "lege
nbservatio bta profluxerit, res ipsae declarant. ' .
Etemm in Asia minore pluriroi anliquitus quarlum ;
decimum diem observarunt, neglecto Sabbali die. , *
Quod dum facerent, nunquam lamen ab aliis qui , ,
nlio modo Pascba eelebrabant, sesc abjunxerunt: , \ donec Victor Romanae urbis episcopus immodico ,
iracundtae succensus sestu, Quartodecimanis qui in . \
Asia erant, excommunicationie libellura misit *. , \ Quo facto Irenaeus, Lugduni Galliarum urbis epi (65), '
scopus, Yictorem per epistolam graviterperslrinxit: , 9

* Colosa. i i , 16, 17.

Hebr. VH, 12.

* Euaeb.lib. v, c. 24.

VALE91I ANNOTATIONES.
(63) kxl
.
. collocanda polius essent paulo
Aul hic legcndiim est , aut certe scri- supra, ubi legilur,
l>endum \ . Fal- . Melitis eniro conveitiuut Irenseo
titur aulem Socraiea. Neque enim imperante Gor- quam Polycarpo. Verum de hoc prudens leclor pro
diano passus est Polycarpua, sed regnante * Marco arbilrio suo statuet. Scio quideni in Chronico sancli
Aniomno, ul ex Eusebio aliisque scriptoribus con- Bonigni Divioueneie, luaiiyrium Irenaei Lugdunensis
episcopi poni ante martyriuni Polycarpi. Auclor
siat. Certe lrena3U8 in libro tertio conlra baereses,
(|ueni librum scripsit Eleutherio Romatiam Eccle- euim illius Chronici scribii lreiKeuni, jain martyrio
Kiam administranle, id est leaiporibus Marci A n - pcrfunetum, apparuisse in somnis Polvcarpo Suiyrlonim, Polycarpum jam tum marlvrio perfunctum ncnsi episcopo,' eique iuandasse u l Bcnignum i n
fuisse scribit. Quare baec verba, \ - Callias miUeret. \ e r u m b sunt nugae merae.
VARIORUM.
* ^Egidius Bucberius omnitim primus passionem
Polycarpi ad annum Marci 9, Domini 169 depressit, leste doctissimo Pearsono de anuis priorum
Rom. episc, pag. 308. Ipse autem Pearsonua cen-

set Polycarpum diu ante, nono scilicet Antoninf

Pii anno Domini aulcm 17 passuin fuisse, i b i d . ,
p. 284, ubi de bac re prolixe diaserit.

mSTOIUA ECCLESlASTlCA. -

U B . V.

, \ ; acriorem ejus iinpetum reprehendcna, timutque

-" oslendens vetustiores qui diverso inter se niore
, feslum PascbaB celebrabant, a mulua coQimuniune
: . , , nequaquam separatos fuisse. E l Polycarpum opi , - scopum Smyrnae, qui poslea Gordiano imperiuiu
\ obiinenle martyrium perpessus est, cum Aniceio
(61), , episeopo Romano coinniunicassc, oullatenua ab eo
\ . :, dissidemem bujus fesiivilatis canaa, quamvis ipso,
, juxta patriura morera Smyrnensia Ecclesia?, quar , * (65) - lodecioio die Paseba celebraret, ut in quioto
, - Ecclesiaslicae Historiae libro tradit Eusebius. Qui dam igitur iu minore Asia, ut jam dixi, quai ., &
t u n dechnuui observabant, diem. Quidam vero in
\, ' \ , 293 Orientis partibus Sabbalo quidem id festura
, agebant, aed in mense discrepabaot. Naoi i l l i qui, \ , & dem Judaeos, licet exactani regulara non servarem,
in hac festivitate sequendos essedicebant. Hi vero
. ' . posl aequinoctiunj Pascha celebrabanl, simul cuui
, Judxis id feslum agere respuenles. Qtiippe affir , mant sole ln Ariele constituto id festum perpetuo
. cclebrari oponere, mense queui Xaoibicum Anlio , cbenses, Aprilcm Roroani vocant. Alque in co scqiii
se, non reccnliores Judaeos, qui ubique fere hallu . \ (66), \ cinantur, sed veitistiores el Joscpbum. Sic cnim
ille in tertio Judaicarum Antiquilatum libro scri .
\ , - plum rcliquit. Et isti quidein boc modo ioter sc
\ disscnliebant; reliqui autem omnes ad Occidemis
partes el ipsuni usque Oceanum, posi ajquinociiuiit
. ,
- ex anliqua quadani traditione Pascba cclebrassc
. \ Q
, "
,
,
\
, \ * * ' '
, \ , \ , , , , ,
, \ , \

deprebendunlur. Hi enim omnes, ad hune nioduni

Pasclja peragentes, nunquam intcr se diesenaerunt.
Neque enim, u l quidam calumniali eunt, concilium
Consiantiui temporibus babitum feslivitalem istaai
coiniuutavit. Eleiiim Conslanlinus ipsc ad eos scribens qui io bujua feati celebralione inier se dissidebant, bortatur ut, cqm Ipsi pauciores sint, alios
sequanturqui aunl nuroero plures. Et ipsam quidem
imperalorie epistolam iii lerlio Euuebii libro Devita
Cousiantini inlegrain reperies. Pars autem illius, in
qua de festo paschali agiiur, sic babel (c. 19) :

VALESIl ANNOTATIONES.
(6A) . Syros,
bil illos eodem tempore quo Judaeos Pascha egisae,
Cilicas et Mesopolanienoa videlur iulelligcre, qui
Don auleui aodeni die, ul male verlil inlerpres.
Pisclia cum Judueie celebrabaul anie coiiciHiiui
(65jOi ,'.
Mool.mUlas, ut puio,
Nicaenum, ut docei Atbanasius in Epistola ad Afros : intelligit, el Pepusiauos, qui Pascba quidem posl
\ aequinoclium celebrabani, sed inense Xanlbico seu
Aprili, anlc dieui oclavum Idus Apriles illud per , ,
, \ . Orienlales peluo deiigebant, queuiaduioduui tesiaiur Sozonicnus in libro vu.
igiiur isii, de quibus loquilur Socrales, Jud;eos
(66) Kal .
Audiani
quideni sequebaniur, iu eo qnod decimam quartam
lunan) primi uiensis aute aequinoclium observabaul. s c i l i c e t . Hi e n i i u aiebaul ByiKMluni Nicienaiu pascbale fesluin primum imiuuLasse, u l tesUiur EpiVeriini non eodem die quo i u d i Pascba celebrabani, sedsequenli Dominico. Quare Aibaoasius scri- pbaniua, pag.
u

VAIUORUM.
autem Xanthtco, qui nostris Nisan vvcatur, flnnum exordilur, tuncn quartadecima, zole ArhUm
oblinenle, quandoquidem hoc mcn&e ab JZgypliaca
serviiule Itberali tumus, sacrificium quud tunc
excunlei fechte dixhnus, Patcha nomiuutum quoU
annu iuslaurare lege jnbemvr. Joscpbus, Aniiq.
lib. ni, cap. 10, pag. 95.

.
Locus ad qucm cespicil Socratcs aic se babel : \ ,
% * , \ ^ ,
> ,
( \ *
,), ,
, []; ; ' iiense

soc

ttt

Cumque hic orifo decoiUisshnug sit, quem omnes tam occrdenlaliura quam raeridianarum et
gepteiilpionaliiim orbig partium Ecciesia?, ac nonnullse quoque orientalium servant : idcireo i d
scqunm rectumque esse orones judicaverunl, quod
ct vobis piacilufum esse gpopondi: ut scilicet quod
in urbe Roma perque omnem haliam , Africam,
^Egypium , per Hispaniam , Gallias, Britanniag,
Libyas, per universara Achaiam , per Asianani et
PoifUcam dioeceshn, et per Ciliciara concordi gententia observatur, id vestra quoque prudenlia Hbentibus animis amplectatur, illud nimirum atlendens, non raodo majorem esse numerum Kcclesianun in locis supra commemoratis ; verum eliam
gequiggimum esse, ut omnes in commtine id velint,
qnod gtrlcta ratioexigere videtur; neo ullam cnm
JudaeoTom perjurio habeant societaiem. llujusmodi est imperatoris epistola. GaHerum Quartodecimani 294 observanllam quartidecimi diei a Joanne apostolo eibi traditam esse affirmanL Romani
vero, et qui Occideniis parles incotunt, consueludinera quse apud ipsos vigel, a Paulo Petroque
aposlolig accepisse se dlctint. Neulri lamen ad b u jtis rei confirmalionem scriptum aliquod leslimoniura proferre possunt. Porro aulern pascbale feetum gingulis locis usu quodam et consuetudine

ITIS
*3i
, $ \ (67),

,
, \ ,

(68). ,

' ' \
, \
. *

. *
,
-
, (69)
.
, .
.
, ' *
01 ,
(70), \ ,
. ' ]
h

VALESIl ANNOTATIONES.
(67)
. Apud Eusebium in l i sub conlinualionijejunant. An potull ignorare Casbro D$ vita Comianimi legitur , re- siodorug morein Ecclesiae Romanae i n observatione
ctius procul dubio. In Florentino autem el Sfortiano
jejunii Quadragesimalis, ipse qui senator ei consul
codice seriptum inveni .
Q el praefectus praetorio fuit in urbe RomaTQuis cre(68) . Codex Florentinus el Sfordat illum in Historia gua b c Socratis verba posi
turum fuisse, si rem se aliter habuisse gcivisseit
lianus hoc loco gcriplum habent , quemadmo
Cerle Cassiodorus, si id falsum esse ecivisset, brrc
dum legilur apud Eueebium. Neque aliter legit
fipipbaniue Scholasiicus, u l ex vergione ejus ap- Socratis verba consnlto oroisieset, ne lectorem tn
fraudem induceret. Qtiod cum Cassiodorue non
paret.
fecerit, sed Socralis testimonium de Qaadragesi(69) . Scribendum
ptito \ mali Romanorum jejunio, in Hiitoria quae ipgius
nomen praefert, Iegi voluerit, ex eo apparetvera
, id est, omnes rtiimonet et ttcloe divertot ritut
liabenl quamvit idtm ae Deo sentiant. Sed quae se- esse quae Socrales dixit de jejunio Roroanorum.
qiiunlur verba emendationem noslram plane con- Certein Ecclesiacatbolica, eisi Quadrageeimcjejufinuanl. Addil euim Socrates : nium ab omnibus fuit semper observatum, non
, e l c , hoc eet: Nam ii qui sunl efu*- tamen uno atque eodem modo jelnnaiuro est, ut
dem fidei, in ritibm tamen idem non tentiunt. Nice- docel Irenaeus in Ephtola ad Victonm popam.
pborus quoque buic nostrae emendationi suflfraga- Proinde imroerito Baronius Socrali opponit testitur. Hunc enim Socralis locum iia expressit : monium Greaorii Magni. Aliter enim Socraiis
, , aetale, aliter Cregorii Magni lemporibus, Romani
perQuadragesimam jejunabant. Tetnporibus Leonis
.
(70) 01 ' papa, quibus fere aequalis fuit Socralcs, Romani
. Bardnius adaiinos Cbrtsii 57 ei 391, jy tribus aunlaxat diebus hebdomadis jejuuabaut i n
Socraleni duplicig erroris arguit, tuin quod
4 dixeQuadragesima, secunda scilicet, quarta et sexia
feria, ut palel ex sermonibus ejusdem papae de
r i l Romanos ires tanlum bebdomadas ante Pascha
iejunagge in Quadragegima; tum quod ail in tribus Quadragesiina. In Ordine Romano vestigium quodlllis bebdomadis exceptos fuisse dics Sabbati q u i - dam velugti moris quem bic refert Socrates, videor
bug Romani iion jejunabant. Quod ad primum atti- raihi deprebendigge. Nam Dominica Quadragesima?,
nct, Socralis sentenliam adversue Baronium defen- quae vulco Dominica de Passione Domini dicitur,
vocalur Dominica mediana ; idque nomen ex praed i l Halloixius in nolatioiiibus ad capul ii Yita*
cepto sedis apogiolicae ei indilum egse perbibeiur.
Irencei, pag. 678. Movel oie precipuc auctoritag
Casgiodori, qui in HUtoria Tripartita bunc Socra- Causam autem cur ila dicla gic, non aliam video
quam quod ex tribus hebdoniadis, quibus Roraani
lis locum posuil bis verbis : Bomani enim * ante
Paseha uptimanat, prcsttr Sabbatum et Dominicam, in Quadragegima jejuoabant, baec erat eecunda Do%

YARIORUM.
. Hic Socraies non modo D. ipsi: mox enim sui obtitngait: ' ] 6 Atigiigtino contradicit, qui cum muliis aiiis Ruma .(Guil. BeTeregiue D* jejunio Qua
nog Sabbato jejunasse asserit, verum et sibiracl dragesimali, cap. 3, 5.)

mSTORU ECCLESIASTICA. LIB. Y .

63

, \ ol , celebrari, liinc maxime conjicio Nulla religionie

(71) ,
eecta easdein observat csereoiontas, licet eamdera
. de Deo sententiam amplectatur. Etenim qu'\ ejas- .
, * dem sunt fidei, iidem in rilibus inter se diesen ( 7 i ) , tiuiil. Proinde boc loco de variis Ecclesiarum
, rilibus pauca subjicere, nequaquam erit inleni \ \ pestivun. Priroum igilur jcjunia illa quae antc
. \ , (75) Pascba fiunl, aliler apud alios observari repe , rias. Nam qui Romae s u n l , ires coiUinuas beb i . \ domadas anle Puscba, exceplis Sabbalo el Do . minico die, jcjunanl. Qui vcro in Illyrico et per
universam Acbaiam, el qui Alexandria? dogunl,
, \ sex anle Pascba seplimauas jejunant, idque je . . junium Quadragesiniam vocanL AIU rursus d i * , versum ab iilis morem seculi, septima hebdomade
. , \ - anie Pascha jejunium ordiunlur ; ac tres dun , - Uxal seplimauas, quinque dierum singulas per
. intervalta jejunantes, nihilominus boc lempus ipsi
. quoque Quadragesimam appellant. Ac mihi qui * . " dem mirari subit qua raiioue isii, licet de nu (74), mcro 295 dierum inter se disseatiant, eodem
(75). ' (76) \ tamen nomine Qaadragesimam vocenl. Hujus au . \ tem appellalionis pro euo qnisque ingenio alius
, aliam ralionem afferl. Neque vero in dierum nu \ \ mero duutaxat, verum etiam in cibornm abstinen , ,
tia discrepare inter se reperiuntur. Nain alii q u i . dero ab animaiia penitus abstinenl; alii ex aniVALESn ANNOTATIONES.
miniea. Beda i n lihro De cequinociio vernaU\ scri- C bro , capite 19.
(73) tbr

bit in Italia alios jejtinasse dies viginli, alioa se

. Codex Florentinus ct Sforiianus hoc loca
pten*. Jam vero quod aii Socrates de Sabbato,recte
scriplum babeiil, \ .
defendi polesl. Nam aHate Leonis papae, Romani
Priorem tamen lectioncm confirmal Socrates paujo
in Quadragesima non jejunabant die Sabbali. Docet
giipra, ubi dicit : \ ,_
id sermo quarlus ejusdem papae de Quadragesima,
in cujus calce ita legilur : Seeunda igilur et quarta \ ,
.
$esia [eria jejunemus : Sabbalo auteni apud bea(74)
tum Petrum apostolum vigjiias celebremut, etc.
. Paucos admodum ila jejunasse puio in QuaAccedii Beda in libro De ojfkiii ubi scribit quinla
et septima feria plerosque oon jejunasse iu Qua- dragesima. Jejunium enira Quadragesirose producebatur ad vesperam. Missa enim celebrabalur bora
dragesima.
nona, in qua serino liebat ad populum. Deinde
(71) Kal ol '

sub vesperam populus diiniliebatur, et solvebai je . Idetn lesiuttir Soxomenus in libro geptimo,
uniuni. Saoe Caesarius Arelalensis missaruiu soeapUe decioio nooo. Porro Alexandrini jejuuiuio
einnia duarum circtler borarum spatio durasse
Quadrageaimae iocboabant, non a Dominica sexlae
iradit in homiliis quae exslant. Epipbanius in Expobebdomadia ante Pascba, ut putavil Joannes Filesiliooe fidei oatholicaB: sacus in libro De Quadragesinia, capite septimo.
, \ sed a feria gecuuda uuae sequebatur illam Douiini
cam. Ilaque primail>o
Dominica Quadragesimae Ale- jy . Idem tradil Amalarius in libro
xandrinorum, erai quinta Doininica anle Pascba. De offtciis, el concijiaanglicana.
(7S) .
Malim
Aique id manifesic docent Tbeopbilus et Cyrillus
in Uomiliit seu Epiilolis Paschalibus. Quod qui- scribere , queraadmoduin legit Epiphad<!iu tniror Filesacuin non animadverlisse, qui nius Scholasiicus. Sic enim verlil : Alii u$que ad
nonam jejunanle*
horam,
dhcrimiM
ciborum
Tbeopliili ieslimonium conlra ae adducit.
(71)
. reficiunlur.
{)'
xap* . Posl ba!
Coiisiaulinupolitani cilicei, el circiimsili populi
verba Safilius in suo codice subdisliiiclioneui ap.
oaquo ad Pboenicen, ut lestalur Sozoroeoug iu Ut

YARIORUM.
eupra.) Dies ilti jejunii antepaschalis Quadragesima
ab Orisene nuncupantur : Habmus Quadrag^iima
diet jejuniis conucralos,
homil. 10 in Lewl. D.
Hierooymus iu Ephtola ad Marcellam, adversus
Monlanuin, boc jejunium ad aposlolicam Iradilionem referl: Not unam Quad^timam
ucuudum
traditioMm apoiiolorum jejunamus. Yide Bcverejg.
in canoneni aposlolicutii 69 : ...
.

* ' * Dolenda TOX

poolreroa. W . L .
J

.
Hinc
neceaaario coneequitur, Socraiem in nostra fuisse
sentenlia, quoe jejunium anlepascbale
Qnadragnimam proplerea diclam fuisse
JtiHicai, quod quadraginta eesel dierum. Alioquia
e n i n i mirari non poiuit ut pauciorum dierura jej u n t a lalhoe nouiioe indigitarenlur. (Beveregius ubi

35

SOCRATIS

636

UDlibui piscts tMos comedunt. Noonulli cum \\ (

piscibus ciiatn avibus vescuntur; ex aquis, ul
. , .
r s i apud Moysem, eas quoque conditas esse
afOrmanlts. Quidara ab omni arborum frutlu et
, \
ab ovia abstioent. Quidam solo vescunlur pane :
, \ ',
alii ne boc quidein ulunlur. Nonnulli usque ad
.
horam nonaro jejunanles, quovia poslbac ciborum
,
nenere uluniur absque discrimine. Aliae rursus ,
upud alias genies observantiae, et innumerabiles
* ,
earum causae afferunlur. Et quoniam nemo scri , *
ptum de hac re pneceplum proferre polest, appa- , \ rei aposloloa arbilrio cujusque ac volunlati id
, .
perniisisse, ut unusquisque quod bonuin esi, sua
*,
sponle, non melu ac necessiiale peragerei. Et
,
, ,
bujusmodi quidem esl per Ecclesias jejunioruni
discrepaniia. In colleciis vero non minor est . \
. \
varietas. Nam cum omnes ubique lerrarura Ecclesiac per singulas bebdomadas die Sabbali sacra \
. " , \
roysieria celebrent, Alexandrini lamen etRomani,
yeiuslam quamdam iradtlioneni secuti, id facere *5
deireclant. Sed iEgypiii qui Alexandrinia vicini ,
sunl, el i i qui Tbebaidem incolunl, Sabbato qui- ,
dem collecias eelebranl: non lamen sicul mos est , , Cbrislianoruni, sacra mysleria percipiunt. Posl- ,
,
quam enim epulati sunt, et oroni ciborum genere
. eaturali, sub vesperam oblatione facta communi \ (77) , cant. Praeterea Alcxandriae quarta feria, et ea quae
k

VALESU ANNOTATIONES.
posuerat. Ego vero mediam distinctionem malim
aseribere. Idque coniirmat Nicepborus, aui hunc
Socratis locum ita expressil: '
\ * \ C
.
(77) . Pessime Musculus et Chrislopborsonus vcrierunl interpreles. Oplime vcro
Epipbanius exposuii psalmi pronunlialores. Horum
mtinus videiur fuisse, prima psahni verba pracinere. Popnlus deinde reliquasuccinebat.
diccbanlur oHui monilorcs qui in scena monebanl
bislriones, ut doccl Feslus. I l i suggervbanl acloribus, qtioiies mcinoria eos deiiciebai. Modos eliam
dabanl acloribus, ut docel Plutarcbus in pra3epiis gerendae reipublica\ ita scribens : utt \
\ ,
, (
\ . Unde in comoediis Terentii
prffitolaltim inveniinus : Afodo* dedit Ftnccus. Sic
igilur in Ecclcsia is qui modos caneiiiibiis dabat,
el versus psalmorum suggerebai, dicebalur -

et , ut censel JacobiisGoar i notis

ad Eucbologium pag. 30. Sane lectores prsedicantibus episcopis saepe locum sacrae Scripiurae suggerebanl, uldocet Auguslin. in psal. xxxu : Non dixtf,
in cilhara decem cbordaruro, rteque in hoc psalmo,
ncque, si fallor, alicubi. Ltgant el comidertni
meliut el oliosius filii noslri Uctores. Tarnen, quantum
mihi videor meminisse, mullis locis invenimus ptallerium decem chordurum; citharam decem chordarum
nusquam mihi lectum occurrit. Erani el monilores
in precalionibus, quorum meminil Terlulliantis in
Apologetico, ubi dicit Cbristianos sine monilore
orasse, auia de peclore orabanl. Verura Nicepborus boc loco pro legit , id esl
notarios. Uuod profrclo non displicet. Ilabebanl
enitu cpiscopisuos notarios, adolescenies erudilos.
Sic Proclus notarius luisse dictlur A l i i c i , leste
Socrate, lib. . El diu anle Atbanasius notarius
fuit Alexandri eptscopi, ut scriLil Sozomeuus iti
lib. l i . In decrKis Gelasii pap;v, cap. i , iulcr p r i inos gradus ecclesiasiicos recenseniur lccloret,
nolani et defeusores. Vila Caesarii Arelaicusis,

YARIORUM.
^ Tfl . Canon apostolicuR 69 modo cilalus: D
... , . Ubi per quartam el parasceven, dcas illas in singulis septimanis frrias, quos
Mercurii ac Vcneris dies vulgo nuncupamus, inielligondas esse, neuio unquam dubiiavit. El quidem
quarKc jejuniutn, eliami ab bodierna Ecclesia Roinaua ut plbrinuim abrogelur, antiquilus lamen
eadem atque texta*, religione observalum fuit.
MiBC enim duo hebdoniadica, ut ila loquar, j^junia,
iu aniiquis Ecclesia comiueiilahis perpetuo conjungmHur, et si nul norainantur : adeo ut unuro
absqtie allcro in omni, quanlum mcmini, anti-

quilate nusquam occurrat. Uiruraque autem por

aingulas anni cujusque bcbdomadas ab Ecclcsia
primiliva celebralum fuisse, nullo negotio conficialur. Beveregius jejunio quartm ac sexta ferim.
Gralianus ex diclis Apoltonii: Jejunia tane legitima idestt quarla el uxta feria, non tunt solrtttda,
nisi yrandis aliqua necea$ila$ adfuerit; quia quarta
feria Judat de iradition* Domini cogitavit, et sexta
feria crncifixu e$t Satvalor. De consecral., disl.
3, cap. 46 m 14.

. Vertendum, quod
eral imposiibile (praeslitu) in lege. AUudil ftcil. ad
Roin. VHI, 3. W. LOV*TU.
t

037

HISTOHIA ECCLE$IA$T1CA. L I B . V.

C3S

, dicitur Parasceve, legnntur gacrae Scriptura, eas . que doclores interpretantur : et cuncla Ount quae
\ , ad collectam perlinent, praeler mysleriorura celc (78) * \ , bralioociD. Atque hic raos Alexandrina? Ecclesia*
, - vetuslissimus est. Gonstat enim Origenem his ut
(79) (80)
plurimuin 296 diebus in Ecclesia docuisse. Qui
, , , quidero, utpole doclor eruditissimus, cum aniroad .
verlerel arcanum Mosaicae legis juxta litteram
(81) exponi non posse> sermonem de Pascha ad mysti . cum gensuro traduxil : unuro dunlaxat verum
(82) - , Pagcha exslilisse dtcene, id videlicet quod Serva, ,
tor celebravil, lunc curo cruci affixus adversarias
(83),\
potealates proQigavit, hoc advergug diabolum usus
VALESII ANNOTATIONES.
capite n, Uctor aut notariut coram illo noncuia- pov
,
etc.
bai clamare. etc. ln actiooe pnmagynodi EpbeaiQ
diglinclioneniprobare non pog!
possuiu.
nje, Epapbrodilus dicitur lector el nolariug Hel- *
*
Superfluuoi enim essel verbum , ac n i lanici episcopi Bbodioruro. Ex quibus patei idem
mis frequenier in eadem periodo repelereiur fero offlciuni foisse nolarii, quod lecioris, ot eci- . Porro Socralera in Tbessalia versalum
licet Psalmog, aut alios sacrae Scriptune libroa, fuisse, ex sequentibus apparet. Sic enim paulo
vei in eccleaia, vel coram episcopo legeret. Idqtie post subdil Socralrs : \
conJlnnal Siroeon Metapbragtea Aclis Marciani . Quanquain ambtgua esi,
el Martyrii nolariorura, quae babentur apud Su- el tam de abaente quam de praesenlo inielligi poriom die viceaimo quinlo Octob. : Apud divinum lesi.
ergo Paulum commorantes, cum icribce e$$ent eorum
(79) '
.
Apud Nicepborum
qua ab ilio fiebant, populo divinos Libro lege- legitur, quod non digpticet. ld egt, orreoi, elc. Excipiebant aulem noiarii illi acta quae dine movelur, ut veriit Langus. Vocabolum taiqen
fiebanl tn Ecclesia. Ex quo illis boc nonien indi- aliqtiid graviug videtur degignare,
lum videlur. Sic in gestis collaiionis iuler Galbo- excoiumuoicatum scilicel.
licos ac Donalistas buac lituluin leginius: Exci(80)
.
Hujua
pientibui quoque Januario VUale notarm Eccle- loci emendalio debetnr codici Floreritiuo, quo
ss<r caiholica, Viclore Creuomo nolariis Eccle- diserle ila scriplos eat :
tiae Donaiistarum, elc. Praeeral autem illis priini
. Quam eoiendalioneiu conflrcerius i i o u r i o r u m , qui fere ex pregbylerorum C mal Nicepboiug. ls enim bunc Socralig locura
ordioo eligebalur, u l disciinus ex aclione priina
pene ad vorbuui ila expressil:
concilii Epbeaioi, in qua Petrus presbyier Alexau , eUreliqua.
driae, el primicerius nolariorum recilat ediciuui
(81) iuip<*raiorjs Tbeodosii ad Cyrilluin et reliquos me- . Eadem babel Nicepborug de flliis epigcoifopolitanos. Quare nolarii isli gcriuium servabant,
orum. Gerlum est lamen Socratem boc loco veri
u( docet Gregorius Magnus iu lib. Dialogorum,
imiles iranaceudere. Nam si qui forle ia episcocap. 8 : Anastasius tanctce Romance EccUsice, cui patu rem.habuerunl cuin uxore quam ante episcobto auctore dturvio noiarUu fuit. Qui soli Deo palum duxerant, i i cerie et paucigsimi fueruut, et
vacarc deiiderans, scrinium deteruil, mona$teriuni conlra receplani Ecclesise consueludiitera id gegge*
iUgiiy eic. PnccipuuiD tameu fuii luunua notario- ruot, el faciuoi suura postea planxerunt, quemadruiu, ut virgam seu baculum corara epiacopo por- modum epiacopus ille apud Gregoriuiu Turonenlareni, queuiadmodum scribilur in libro secundo aem. Sane sacerdoies sua aetate ut plurimuni
lc vila el rairaculis beali Caesarii Arelatcngis.
virgioeg fuisae aut nionacbos lestalur Epipbaniug
Cum ergo vir Dei Catariu per eadem loca ad eam- in Expogilione lidei; sin miuus, cerle continenles.
ditn pergeret ecclesiam, ciericut, cui cura erat ba- Idque aperle conviacitur exemplo Syuesii Gyrenaculum illiu* porlare, quod notariomm oficium erat,
rum epiacopi.
oblilut e$t; in quo mini$urio inulilis ego $erviebam.
(82) '. De Heliodoro episcopo quod
Vido qoae nouvi ad librum quartuni Sozomooi,
scribit Socrales, eum fuisse auclorem libri De omocapitc 5.
0 ribut ChancUa, vereor ne falsus gil. Auctor libri
(78; . 81 amoribu* CharicUas orlua fuit ex Pboenice, t i l
bax digiinclio recu eaaei, sequereiur Socraiem teslalur Pbotiug iu Bibliolhcca, cap. 94.
tlericum fuiaae in TbesaaUa. Sed boc nequaquam
(83) . Malim . Niceprobabileest, cuut Socrateg paggkn ae echolaeiicum phorus babei . Quod aulem addii Nieeappelloi, id esl advotatuoi. Uuare non dubito
borus, Heliodorura jusgum fuigge in gynodo libroa
quia bic locug aliler sit distiogueudug, boc ecilicet
llos amatorios comburere, aut epiacopaiu ge&e
modo: \
abdicare, id fabulosum niibi videlur. Neqae eaiin
* \
galis conslat ulruni libri illi De amoribut T/ieagenit et CbaricUm ab Heliodoro episcopo gcripli
, elc. Aliara lamen dtsiinclionefQ
gecuii vldeiUur inierpreleg, Musculus ei ChrUlo- gint, an ab alio quopiam.
paoreottus, banc vidlicel: " \

u a m

fcv

VARIOHUM.
'. De boc lleltodoro certi fere nibil
e&t, uiai nuod ceriisaimutn esieum ipeum essead
ueiii D. Hieronymi exatant episiola. Floruit gub
ucodoaio el Arcadio. Nicepborus lib. x u , c a p .
4, eum iu provinciali syaodo deposiluio scribit,

quod librora bic roerooraUira abdicare nolJet. Sed

nec Socrales, nec Pboiius hujus rei raeuiinerunt.
Alius fuit Ueliodorug sopbigta, imperatori Adriano
familhris , de quo PbrioBtratus .
Huic IliHoriam jElhioptitm uonnuili aauibuul.

39

SOCRATIS

640

tropseo. fn eadem urbe Alexandria, lectores et , \ pgallae absque ullo discrlinine flunl, tam caiecliu- \ .
meni, quam Odeles, cum tamen omnes ubique Ecclesiae nonnisi fideles ad hunc gradum prouto- . ,
veant. Aliam quoque consuetudinem in Thesealia
.
esse cognovi. Clericus ibi prometus, si post .
rlericatom dormierit cum uxore quam ante cleri- ,
catum fegilimo matrimonio sibi coputaverat, abdi- ? ' , ,
catur : cum in Oriente cuncti goa gponte, etiam , (84)
rpiscopi ab uxoribus abslineant, nulla tamen lege .
aut necessitale conslricti id faciant. Mulli enim
\
illorum, episcopatus eliam sui tempore, liberos ex , \ ,
legiliino conjogio 297 susceperunt. Hujus porro \ ,
in Tbeggalia consueludinis auctor fuit Heliodoras, \ . 01 TricaB, quae ejus regionis urbs esl, episcopus : g
cujus Doraine circumferuntur amatorii librl quog . ille duro juvenis esaet composuit, et iEibiopicos (85) .
inacripsit. Eadem consuetudo Thessalonicae, et in \ Macedonia atque Acbaia observatur. Aliain quo- , (86)
que consuetudinem in Tbessalia vidi. Solis diebus
\ .
Pascbae illic baptixant. Ex qoo fit ut plerique \ , *
apud illos absque baplismo moriantur. Antiochiae .
autem quae est in Syria, intcrsus est Ecclegiae (87). VALESU ANN0TATI0NES.
(84) . Id officiaro
( , etc.
Grasci vocant , Lalini vero lucernarium,
(86) . Id esl,
ut in nolig ad Erniodium observavit Jaeobus Sir- . Alque ita hunc locum
mondus. Vide Meursii Glonarium Gr&cobarbarum,
inlellexerunt omnes interpreles, et ipse Nicepboin voce , el annoiationeg ad Casgianum - rus, qui pro babet .
in voce Lucernaris hora.
"
(87) '
.
(85)
. Non dubilo
Exceptis Sabbatis Quadragesima? ft Qualuor Teinquin Socrates scripserit, porum. Per Quadragegiinam enitn Roroaoi non
quemadraodum habei Nicepborns. Alque ita jejunabant diebus Sabbati, uli guperius deinonlegit Musculug et Christophorsonus. Mtisculus eniin
Rlravi ex germone Leonig papa de Quadragesiraa.
ita uerlil : Sed in mullit te imperiali conformant
Sed neque in jojunio Qualuor Temporum jejunaEccletict. Cbrislopborsomis auleni boc niodo : Sed
banl Romani die Sabbali : verum quana duntaxat
tamen ex multo majore parte, primarice apud ilios et sexta feria jejunabanl : Sabbato autem vtgilaEccleiicf contueludinem uquuntur. Neuter illorum
batit ad bagiticam sanctt Petri, u i docet idem Lro
iniellexil quid essel . Ita in germonibug de jejunio dectmi mensis, ei de
Socratea appellare solet Ecclesiam catholicam, eo jejunio Penlecogb*g, et de jejunio sepltmi mensis.
quod lunc lemporig guromam poienliam atque Proinde immerito Baronius, Pelaviug et Halloixius
auciorilaiem obiinerei. Sic gupra, in capite9 bujns
Socratem nostrum reprehenderunt, guod dixerii
libri, Novalianig opponit
Romanog non jejunagga dtebu Sabbati in Uuadra , id esl, Calbolicos. gesima.

VARIOROM.
Liber ille etiam nunc exatat, el plurium doclorum
, cap. 16 : Inde tutpicio innotueril, nos
laudibus ornatur, Pbolii imprimig, qui Biblioth.
ad orientis regioncm . Paulinus Urueo Nolanue, epiat. 12, asserit st in basilica quani aediflcod. 72 de eo sic scripgit :" Heiiodori jEthiopiea
opu$ est dramaticum, ea phrati quct argumentum cavil buoc moreni neglexisse: Protpeclu$, inquil,
contcriptum deceat. Mulla etenim $1 in eo *ine batiUcce, non ut utilatior mo* eet, onenlem tpectal;
%td ad Domini mei B. Felicis batilicam perttneU
affectalione simplicitas atquejueunditas.
A/feclibut
prctierea nrum partim prminiium, partim tpera- memoriam ejut atpicitns. Et Walafridug Slrabo.
larum, aut intperalarum, lemperata narralio est, cap. 4 : Cognoscimui noa erratu illo$ vel
saiute $a?penumero vrceler opinionem in mediit cala aut templis vei noviter Deo conttructit, tel ab idomilatibus aliata. r*roa quoque adhibentur $ignifi- lorum tqualore mundalii, propter aliquam tocorum
statHerunt,
cantia et pura; quce iiinterdum,
ut par est. tit opportunitalem tn diver$a$ plagat allaria
figuram deflectantur, perspicua tamen sunt, eviden- quia non et(, ubi non $it Deut. Uaec ex eroinenliss.
terqtu propotitam exhibent. Periodi etiam, pro card. Bona De rebu$ Hlurgicis, cilal cL vir Josembjecla re, apice, qvippe aliquanio breviores con- plius Bingbain in Originibu* eccUsiasticis , . I I I ,
iraclioreMjM. Compoiitio denique, vl cotiera omnia, part. . pag. 151, ubi el ex Usserii epigtola 49 nuiai
narraliom ipti accommodata, qua viri quidem femi- S.Pairiciuin in Hibernia ecclesi cujusdam silum ponmqut ( amor, t*d qui cattitatii prwferai desi- guisse abaquHonariparlevcr$u* meridianam p/aoem,
.
Suicerus entendal,
derium, custodiamqtu accuratanv.
* . Quod aitiuet ad giium, lem- , in Eccle$* vocc
pla iia eranl disposila, ut ad orluni solis aequiuo- . W . L O ^ T H .

dialem vcrlereoiur. Tcrtulliaaus lestis cst ia

n

41

HISTORIA BCCLESIASTJCA. LIB. V.

<U2
(88) eiltis. Neque enim altaro ad solis ortaoi spectat,
, . aed ad occasom. In Acbaia ei Thessalia, itemque
\ , \ Hierosolymie, curo accenduntur lucernai, oratio " . 01 \ nee faciuni eodem prorsos modo quo Novaiiani
, . 01 qui Conslantinopofiio incolunl. Apud Csesaream
, , Cappadociae el insula Cypro, die Sabbati ac Donii . nico sub vesperam, postquam acceosa? suol lu . , , cernae, semper episcopi ac presbyteri Scripiuras
- interpreianiur. Novaliani qui Hellespouium inco. , lunl, non eodem prorsus modo oraiiones cele . branl quo Novatiani qui degunl Constaminopoli:
in phirimis lamen calholica? Ecclesiae consueludi*^ > , . nem imitantur. l n suiuma, apud omnes seclas
, aegre admodum duas inveneris Ecclesias quae io
precandi rilu inier ae omDino consenliani. Alexan . . ol & dria? presbyier miniine conciooatur. ldque ab eo
- 298 tempore observari coeplum cai, quo Arius
. 01 , Ecclesiam perlarbavil. Romae stagulia Sabbatis
jejunant. Apud Cxaaream Cappadociae eos qui
. " \ posl baptiamum peccaverint, a conirounioae exlru duni, perinde ac Novatiani. Idem fit a Macedo , , nlanis qui gunl in Hellesponlo, et a Quarlodeci . maoia per Asiam conslilutis. Novatiani qui Pbry giam incolunt, bigamos non admittuni. Qui vero
, Consiantinopoli degunl Novatiani, nec admiilunt
, aperle, nec aperte rejiciunl. Verum in Occidenlis
* ' \ partibus aperie adroiUunl. Hujus porro discrepan tiae, ut equidem opioor, auctores fueruni episcopi
* qui Ecclesits auo quisque lempore praefuerunL Qui
, Q aulem bujuamodi ritus ab illia acceperanl, eos
,
velut legem qaamdam ad posteros iransinisere.
. ' Et cunctos quidem Ecclesiarum ritug qui per ala . gulas urbes ac proviucias varie obaervaulur, scri * 01 ptift roandare difficile eet omnino, aul eju&modi
,
poiius ut fleri nou possil. Yerum ea quae aliulimus
, - abunde convincunl, fefilum Paschse dieni per ain. , gulas regiones vario modo ease celebralum. Nu ,
ganlar ilaque qui Nicaenam aynodum paecbale
,
,

feeiom immulasae calurooiati sunl. Nam qui io ea

, * aynodo convenerunt, in eo precipue elaborarunt
,

ut populoe qui a majore Eccleeiarum numero

,
dissidebant, ad Uuitaiem coiicordiainque revoca ,
rent. Quod aotem crebrae dieaensiones hujusmodi
] ) rerum caoaa ipsis quoque apoatoloruni (emporibus
.
*
exstiterint, oe ipsoe quidem laluil apostolos,
, quemadraodum leaUCur Actuura liber. Nam cum

VALESII ANNOTATIONES.
(88) .
Pelavius potesl. post obitum Basilii alium forlasse morem
in Animadversionibus ad Epipbauium, in hxresi i n Ecclesia Caesariensi ob^rvatum fuisse. Loquitur
(jjuariodecimanorunt, Soeratem bic falli affinnat:
enim Socralcs de rilu qui lunc leroporis oblinebat
el Canones poenilentialea eaeilii Magni auflicere cum ista scriberet.
aU ad buuc errorem confutanduin. Sed responderi
YARIORUM
hebant. Ille in orientalibus Eccleiiii id ex more
c/iU7.0bgecvalBinghamusnoster, adeo proprium
fieri scient, obirectanlium non curabat linguas
lui&ee i n Africa episcopi roiinus concionari, o l
Poitea bono prcccedente , accepta ab epmo^
presbyter quivis, pncsente episcopo, omnino tacerct. bonec S. Auguslino preibytero Valerius epitce- pii poieiiale, presbyteri nonnulti coram episcopis
populo tractare cxperunt verbum Dei : ut leslalur
pui t potestatem dtdil coram se in eccleiia
Possidius in Vt/ . Auyuitmi, cap. 5. (Jos. BingEvangelium praidicandi, ac frequenliiiime tractandi
baui, in Origintbus ecclesiaslicii, vol. 1, pag* 79.;
conira u$um quidem ac consueludinem A(rtcanarum
EccUsiarum. Undt eliam ei nonuulli epiicopi detra-

C43

SOCRATIS

GU

aposloli inteUexlssont, tumiiltum inle? fideles . "

,

ortuui eese ex dissensione gentiltam, omites in

viium /Congregati sacram legem brevi eplelola

, ,


comprehensam promulgarunt^ qaa el credeniea
,
.
'
gravissttna servitule et inani de ejusroodi rebua
conientione liberarunt, et certiesimam recto v i - *

vendi raiionem, quae ad voram pielalem eos perdu- ,

cerel, docnerunt, ea eola quse necessatio obser .

vanda essent ils signiOcanles. l ipsa quidem
, *
epistola in Aclibus apostolorum conscripia legilur. Ntbil laraen obstat quominut hic eiiam inee- , \
ratur. Aposloli pretbyleri et fralre*, /iti qui $uni ,
AnlioMce tit Syri* ac CHicia fratribu* ex genti- , *
bu$, $alutem. Quoniam audivimu$, nonnullot ex * ,
nobi$ egressos conlurba$$e vo$ terbit, evertentes
, .
y. wwr
" " - " -
.w

f
t
(
* ( "
antmat vestras, jubentei vot circumcidi obsertare
\ ,
legem, qutbns non mandavimus : visum etl nobls \
unanimiter congregaiii, eltctoi viro$ ad voe milten ,
una cum eharimmn notirte Barnaba Paulo, viris , \ *
;,
qui tradiderunt anhna$ $ua$ pro nomine DomM
\ . '
noiiri Je$u Ckri$ii. Mitimui ergo vobi$ Judam
Sitam, qui tpti vobis eadem erDtt refertnt. , ,
, \
Placuit enim Spiritui tancto nobi, nihii ampHnt
2 9 9 onerh vobh imponere, quam i$(a necestarin: . ml abilinealii ab iit quas shnulacrit immolata $unt, ,
ti tanguine, wffocaiu, . - ,
, ,
bu$ catentei, ogelit. Valete. El h c quidem
placuerunl Deo. AI4 enim Episiola: Placuii Spiri- ,
lui tanclo nihil ultra vobu onens impontre, quam . ista neeettario obttrvanda. Sanl tamen q u i , con- (89)
*
tempiis isiis legibus, scortationem quidem rcm
indiOerentem esee exisiiroent, de diebus autem * ,
fesiis tanquam de capite aoo dererlent; Dei qui- *
dem pnccepta everleniet, sibique ipsie legem fc- . \
rentes, apostolorum vero decrela pro niliilo ba- ,
bentes: nec ammadverlunl ae contraria gcrere .
iis qtta3 4livino Numini placuerunt. Poteramus quidero aennonem de Pascba Ultus extenderc,
illudqiie demonstrare, Judseos nec in lempore, nc *
in ritu festi pascbalis, exaclam raiionen cuslo- *
d i r e ; et Samaritanos qai eese a Judsie abacide- , .
ruut, boc fesium aemper posi asquinoclium cele- , .
brare. Verum hoc argunientnm propriaro et pro- (90) ,
lixiorem traclalionera desiderau lllud lanlum dico, . \
1

ooa qui taniopere aludent Judaeos imilari, ei qoi , ,

i n Ogoria rerum U m anxi euot diligeniiae, nulla- . 01
lenus ab illis disccdere debere. Nain si aingula
(, ?*
* Act 25-29
VALESII ANNOTATIONES.
(89) . Ante haecverba dislin- posait non video. Nicephoriie hunc Socratis locam
clionem Unaleai apposui, seculu* NicepUomm, iia expresait : \
qui litinc Socratis locum Ua r e f e n : U

S I I A U
? -
mUtinntu

/?>-
ft^.-7-
:,r . /^^..JLt.
, elc.
. Qnae Langus yerlit : Siquidem ei Judcti ea
I (90) .
Scribendum qnx $ic in corporibus acddunt, majort ttudio
existimo , qua voce usas est Socraies quatn $i animabus , observare conieudu*i.
paulo supra, cum dicii,
Vides nec Nieephoram, nec ejus inlerprelcro. uieri. Symbola vocai Socratea legalea ca3remonias et
iem Socraiie asseculoseege. Lnquilur eiiimSocraies
prsecopla : verbi gralia, circumcteionein, quam Jude Juda&is qui legem factorum iri torporibua potius
daei in corpore quidem cuslodiebant, sod non in
quam in conle obftorvabant, quoa Apoalolus tocal
curde. in vulgau scriptura, qui seasus esse in oianifeslo Juda^os.
VARIORUM
q . Vid. Yalesium ad librum vi, c. Z. W . LOWTO.
r

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V.

C;G

gp\ \ -
,

, . \ .
, * ;
,
*
* \
, .
, , ,
\ *
, \
, ' \ , \
, ,
.

accuraU observare institueronl, non dies solum et

menses ab illis observandi sunt, sed et caetera
omnia quae Cbristussub lege conslitmus Judaeorum
morc gessit, vel quae a Judaeis injusle perpessus
est, vet quae, duro cunctos benefitiis allicerel, lypice
operaius c s l : cum navigium ingres&us doceret:
cum in coenaculo Pascha parari praciperet: cum
asinam quae alligata erat, solvi mandaret: cum
eum qui bydriam porlabal, signi loco pcoponeret
iis qui Pascba parare studebant: et quaecunque
alia ejus generis in Evangeliis perscripla sunt. Et
taroen nibil borum corporali modo observare student i i , qui se per hoc feslura jusiificatos esse
existimant. Nullus enim doctor ex navigio unquam
concionalus esl; nec ullus unquam in coenaculum
ascendens, illic Pascha celebravit, uec asinam 1igalam apprehendens, ac denuo alligans, ilerum
vincato absolvit. Nemo denique alteri injunxit tti vas flciile aqua plenum gestarel, quo figure adimpleronlur. Haec enim aliaqoe hajusmodi Judaica potius esse exislimaverunl. Quippe Judaei in corpore
magis quam i n anima, solemoia servare sludent. Quam ob causam malediclo sunt ubnoxii, uipoie qui
legero MosU oon in veritale sed juxla figuram accipiant. Hi vero qui Judaeia favent, ista quidem ad
a u l e m
allegoricam sensum referunt, pro diebus 3 0 O
mensibus inexpiabile bcllum movent, allegoricam boram ioterpretaiionem rcspuentes : adeo ut bac in parte ipsi quoque perinde ac Judaei necessario
coodemncntor, et exaecrationis sentenliam in semetipsos irabant. Verum de his salis. Rcdeamua nunc ad
propositom, cujus paulo antea meutionem feciious : quod scilicel Ecclesia postquam semel divisa est,
in prima illa divisione nequaqnam stelerit, et quod i i qui divisi fucrant, intcr aemelipsos ileruro confUxerini, levique et exigua occasione arrepia, alii ab aliis sese mutuo abruperinl. Novatiani quidem, u i i
dixi *, ob feslum Pascbae inter se dirempti s u n l ; et super bac re non una duntaxat esi \n\tt illos divisio.
Alii eoim aliter per diversas provincias obsemntea, nec de mense solnm, sed eliam de diebus bebdomadis, cl de aliis parvi moroenti rebus inler ae dissenlientes, alibi quidem separalira colleclas agonl,
alibt malaa communione jongunlur.
. '.

CAP. X X I I I .
De Arianis Conslantinopoli, qui tt Ptaihyriani
tr Kurorarzlrov
,
sunt dicti.

.
Sed el inter Arianos diasidia exslrterunt ob hu \ , '
* * * \ juamodi caosam : Conlentiosaequxstioiies qua quo, - tidre apud illos agitabantur, sermones illoruro ad
absurdaa quasdam eenlentiaa perduxerunt. Nam
.
, quoniam creditom semper fnif fn Ecclesia Deum
, \ , Patrem esse Filti Verbi, orta esl inier eos quaestio,
. posaelne Deas etiam aotfequam Filioa mbsislerel,
, ' vocari Paier. Cum enfm Dei Verbtim non ex Patre
, \ \ genitom csse, sed ex nibilo substilisse affirmarent,
, \ io primo ao summo fidei capite prolapai, merilo
. in absurdam de nudo vocabolo dispotationem i n ' , ciderunt. Dorolheue igitur Antiochia ab illts ac1

, C
" , , (
),
. ,
*
,
* ,
,
, , ,
.
1

Cap. 20. * Cap. 21.

* ViJo c:tp. 12 hujus lib,

cerailus, Patrem nec esse nec vocarl posse dixil,

niei exsistente Filio *. Marinus vero, quem ante
Dorolbeum ex Tbracia evocaverant, opporluna
occasione arrepla (a3gre enim ferebat quod Dorotbeum sibi praelulisseni), contraria? senlemiae paIrocuiium suscepit. Hac de causa dissidium inter
illos exsiilit, et ob supradiciara voculam separaii,
seorsum singuli collectaa agere coeperunl. E i i i
quidcm qui aub Doroibeo eranl, in suis sedibus
inanscre: qui vero Marinom sequebaalur, struclts
sibi privatis oratoriis, convenlus in illis celebrar u n l ; Pairem scmper fuissc Palrem asscveranics,

18

S0CRAT1S

eliam com Filius non exsisteret. Hi porro cogno- , .

minali sunt Psalhyriani, propterea quod Theocli- , ,

stus quidam natione Syrus, psaihyropola, id est
placentarum venditor, istud dogma acerrime de- , .
fendebat. Horum opinionem seculus esl eliam Se- * . lenas Golborum episcopus , vir ancipiti genere na-
lus. Nam palerna quidera origine Gotbus, materiia . \
vero Pbryxfuit. Alque idcirco ulraque Iinguaexpe- , ,
dlte docebal in Ecclesia. Porro etiara isli paulo post . (
inter se divisi sunt, Marino dissidente ab Agapio, \ , \
301 queto ipse ad episcopalum Epbesi promove- , ,
rat. Verum isti non de religione, sed de priroalu
'.
arabitiose conlendenles, interse decertarunt, Go- , , tbis Agap|i parles sequentibus. Quamobrem mulli , ,
ex itlorura clericis, contenlionem banr. ex iuanis .
gloriae sludio inter itloe exortam detestaiUes, reli- (9!) , \
ciis i l l i s , ad consubsianiialis fidem se iranslule- (92),
runl. Gum igrtur Ariaiii quinque ac viginti aniio- , |] ,
rum spatio inier ee.divisi faissent, landem regnanle , Theodosio juniore, consulala PJinlbae magistri , ,
miUlura, Psaibyriani ralionibus v i c t i , a conleu* , .
tione desiiierunt. E l in unum corpus denuo cocua- .
tes, quasi lege lata sanxerunt ne qua in poate- , 6 ,
rum menlio fierei quttsiiouis i l l i u s , cujus causa . \
fuerant separati. Verum boc nusquam nisi Gonslan- .
r

linopoli perGcere valuerunt. Nam in jreliquis urbibus, si qui forte reperiuiilur, in eodem quo p r i u t
dissidio perseveranl. El haec quidem de Arianoruni divisione a nobis dicta sint.
CAP. X X I V .
. '.
Qualiter Euuomiani quoque inter se divi$i tint,

,
tarmque noinimbu$ ex auclorum suoium vocabulit


.
appetiati,
Sed neque Eunoraiam abeque inlestino diasidio
, perman&erunl. Nam ipse quidem Eunoraius ab . ,
Eudoxio, qui ipsum tpiscoputn Cyzict ordinavcrat,
jainpridein seae abjunxerat, causalus quod Aetium
, ,
praeceptorera auum ab Ecclesia ejeclum minime .
suscep'i&sei ' B i vero qui ab illo cognomen iraxe- ' .
,
r u u l , varias iu parles poslea discissi sunt. Priinuin
eaini Tbeopbronius quidam Gappadox, qui dispu- , "
laadi arteui ab Eunoraio didicerat, e l Arisiolelis \ ,
categorias librumque de inlerpretalione leviter , dunlaxal altigerat, com llbroa quosdam compo- , ,
suissel, quos De exercilalione menlis inscripsil, in ^ \
, * *
odium suorum iocurrena, tanquam seclae suae deaerlor, ab illis ejectus eal. Qui poslea seoreum ab \ ,
,
iilia collecias celebrans, baeresim auo nomine nua
cupalam roliquil. Deinde Eulycbius quidam Con- . "
suntinopoli ob leveni quamdam conlroversiani ab , Eunoiiiianis diacessil, et nunc aeparatim conveiilus - , . *
C

Supra, 1. iv, cap. 7, 13.

VALESll A i N N O T A T I O N E S .
(91)
I r q . Scribcnduin esl
ei Plinlse, anni sonl vigiuli quinque .
, queuiadmodum legil Epiphanius
(9i) r q c
.
jScholaslicus. Nam a cousulaiu Areadii leriio el
Scribendum esi proculdubio \ .
'Honorii gccundo, quo baec geala sunt quaft bic naiYox enim , ex inferiore tinea p^rp^raui
rautur a Socraie, usque ad couaulaluiu Monaxii
irrepsil in buoc iocura.
VARIORUM.
* . Dc bis Tbeodorilue in libro
in lioc capite contineDtur, iusias a Soxorueao expliHirreiicarum fabularum.
cajilur, liu. vn, cap. 27.
Scilicel ab anuo 394 ad annum 419. Qux auleui

HISTORIA ECCLESIASTICA. - L I B . V.

619

50

& *, - g - Ac Theophronii quidem seclaiores vulgo vo , canlur Eunoiuiotheophroniani: qui autem Euly! ? * chio se adjunxerunt, Eunomieuiycbiani. Qnaenam
. ", * auiem t i n t voces illae levea ac frigidae, qoamiii
. causa inter ae dissentiunl, huic Historiae roandare
, - superfluum exislimavi, ne a proposito longiue
, aberrare videatar oraiio. Hoc unum dicam, eos
302
. * \ tacruoi baplisma adulterasse. Non enim in
, Trinitalem baplizant , sed iu moriem Ghristi. Inter
Macedonianos quoqae aliquandiu fuit dissensio,
, - iim Eulropiuf quidem presbyler georsum plebem
, | * colligeret, Carterios vero neqnaquam ei asaenlirelur.
\* , Aliae forlasse sectae es bis oiiae in altis civitalibus
- reperiunlur. Verum ego, utpole Constantinopoli
degens, qua in urbe et natus sum et educalus, ea
. ,
. ^ praecipne quae in illa civiiale gesla sunt, commeme ,
rare inslitui: turo quod quaedam ex illis ipse corani
,
speclavi, tnm qood ea q u ibi conligerunl, et
, - illustriora sunt, et memoria hominum digniora. Et
. \ .
baecqtitdeni non uno eodemquetempore,eed diversie
,
lemporibus acciderunt. Quod si quie variarum

eectanim nomina cupit cognoscere, perlecio libro

EpipUaiiii Cyprioram epiacopi qui Ancoratos inacribitor, concta facile cognoscet. Ac de bis quidem
ttiis sopcrque ait didum. Casterum reipublica? quoqoe atatus tunc perturliaiiis cal ob hujuemodi causam:
a

i l

. '.
CAPUT XXV
,

Eugenii tyrannide Valenliniani junioris nece,

,

deque victoria quam T/uodotius Augusiut reiulii dc

lyranno.
.
Q Fuit in Oecidenlis partibua grammaticua quidaqi
nomine Eugeoiut, qui curo Lalinas lilieraa docuis*
*, , \
set, tandeni relicta schola in palatio m i l i i a v i i , ct
, , \
magisler scriniorum imperaioris factus est. Cumqne
(93) .
VALESII ANN0TAT10NES.
libro v i , titulus specialis est Dt magistris taerorum
(93)
.
Magistrum
quos imperatores vicariis praeferri
acritiiorum verli. eniui Gncci vocant, scriniorum
uuos Lalini magistros ecriniorum, u l rccte nolavit volunt. De proximis vero longo pott ioiervallo
Lyjacius, At Salmasius in notis ad Vopiscma pag. seqoilur alius t i l u l u s : in qoo unperaiorea jubent
tanlum, ut proxinii Iransaclo biennio e scriniis
481, affirmat esse proximos sacrorum
discedenles, vicariie exsequerentur. Ex qoo patei
scrinioruin, non magislros. Unum enim dunlaxat
proxioios scriniorum dislingui a magietris : nam
vutl fuisse magislrum omnium scriniorum, qui
inagialri codicillo principia eligcbantur, ut reliqua
aob se quatuor babebat antigrapheos seu proxioOicia palalii. Proximi vero gradatiin promniionig
mos, unum acilicel in singulis scriniis. Sed rcfclordine ad eum locuio perveniebant: eranlque pluItliit Salmasium prioium Godex Tbeodosii, deinde
rps in unoquoqae scrinio, cum taraen unus esset
Nolilia impmi nomani. Nam in lioiiiia quide n
magisler in gingulis scriniis. Proximi igitur nou
iDiperii ftoinani qualuor tnagislri scrinionioi resunt , cum ; lanlum quaiuor
ceaseiitur : magister wemoriae, magister epislofuerinl, ut doccut Gloasae Jiiliani antecessoris.
Urura, magister libellorura, el inagislerepiatolarum
Gracarunj. Jam vero iu Godice Tlieodosiano, in D Petrus Palricius in exccrplis legalioiiuni :
y

VARIORUM.
* \ . Eunomiani oaepiits
AntmaA audiebani, qood dUthniUm omnia
Pairi Filium,
Eilio Spiriium $anctum asscrobant. Augusl., h x r . 54; Hariiiennpiihis de !sect.
13. Ideoqoo eos qui in nomine Patris, Filii el
ttptritus sancii baptizaii sunt, quasi sediiclos de
nuo bapiizarunt, idque tanlum una morsione in
fuorteni Gbristi; ui iradil Balsamon in ran. i
Synodi GonstantinopolitaiMe <BCumenic;n sccundae,
pag. 5 , edil. Bcvi?reg., et Sozom. lib. v i , oap. 46.
De Eooomii baptisniaia Thaodoriliis sic scr>bit
H*rd. Fab. lib. iv, cap. 5 : \
P^TttOL, (iR. t X V I l .
f

, \ , \ ,
, elc. Idem tancti etiam
baplismnlis legem ollm Domino apostotis
traditam evenit,
conirariam
aperte auxii, non oporlere
diceni
illum immergere qui baplixatnr,
nec invocare
TrinilaUm
% semt/ baptixare in Chri&ii moriem.
* . Occurrit haec historia dc Eugcnio
ei Arbogaste apud Zosimum, lib. iv, pag. 775.
%

SOGRATIS

*5S

eloqucnlke causa prac caetoris omniLits colcrctur, , ,

. gicundam forlunain moderaie l u l i l . Sed ad6 ' , (94)
junclo sibi Arbogasie magislro milttura, ex minore
,
Gallia o r t o , viro asperioria ingenii, et ad cxdem
, faciendam parato, lyrannidew arripere decrevit.
Auibo igilur ValeiiliniaDtim imperalorem irucidare , . |
, htaiuunt, aollicilatis elam Eunucbis cubiculariis.
(95). &
Iti pollicitalione majorum diguitatum Uleoli, impe ,
raiori 303 dormienli gularo fregerunt. Exlemplo
iiaqoe Eugenius in Occidentia partibus rera.ni (96).
polilus, ea geaait quae par erat a tyranno gcri. His
auditis imperator Thfodosius in gravisatmam re- ;,
cidit solliciiudine-m, cum poal belluin adversus .
Maximum nuvot ilerum labores sibi imuiinere , ,
; .
ccrnerel. GuHeclis lgitur mililaribiia copiis, post
quam Glium sutim Uonoriuni Auguslum rcnuniias- ^ ,
'
act, ipso ierliuin et Abundanlio conaulibus, ante
,
diem quartum ldus Januarii ruraus ad Occidentis
, \
parlee propere coniendit, ambobus filiis imperatoribus Goiiitaiilinopoli reliclis. Plurimi porro trans ,
I*lrum barbari euni in expedilione adversus Eugo (97) . '
uiiim acculi sunt, auxilittn ei sua sponle praebcnles \ ,
loiilra tyrannum. Elapsoque brevi lemporis spatio, ,
\ . in Gallias pervenit. Illic eoim lyraunus se ad
bciluin parabat, ipse quoqoe nuroerosum b.ibens ,
.
exercitom. Proalium ergo commillitur ad
.
quein Frigidum vocanl, qui ab urbe Aquileia disiat
, (98)
iriginla eex inillibus paasnum. E l in ea quidcm
* " *
partc qua R6mani adversus Romanoa pugnabanl,

- r-

- r -

- 1

anceps fuit certamen. Qiia parle vero attxiliares

iarbari pro Tbeodosio decerlabanU longe auperiorcs
luerunl Eugeuiani. Porro impcrator cum barbaros
ab bostibus cxdi videret, ingenti dolorc perculsus,
Lumi se abjccit, fusisque ad Deum precibus, volo

, * * , '
.
,
, \ , ,

YALESII
\ NCat6tv '
,
, . Sane
Pbiloslorgius Eugeuiuiu inagislri digmtate prasditum fuisse acribit, aniequam lyrannidem a r r i perel.
(94) .
Reclius in
Godice Florenlino scriptnm est . Quanquam Arbogasles non ex Gallia oriuodus fuit, sed
ex Francia, ut hislorici omnes consentiunt.
(95) .
Scribeiidtim <*
. Paulo anle lego
.
(96) Tdr
.
Valenlifiianus
itmior Viennae intcrfectus est, Arcadio sccundo et
Rufitio consolibus, u l tradil Idaliug in Fastis.
Marcellinus autem id facluni refert cousulalu

)T\TIONES.
Taliani cl Symtnacbi, Idibus Marliis. Sed id falsum
esse apparct ex legc 4 el 5 Godicis Tbeod. Dt
aposlatk.
(97)
. Zosimus in libro quarto s!um
Arcadiuni a TbeoJosio relictum essc scribit Gott*
sianiinopoli, llonorium vero palrem secutuin e^se
in expedilioiie adversus Eugeniun. Idera scribil
Marcellinus in Cbronico : Areadio Urtium et ftanorio iierum contulibus, Theodotius Aug. a$$umpto
Houorio C(P$are, eodemque /i/to, contra Atbogastem
qui Eugenium turannum imperalonm factre ausus
esl Uerum propcravit. Socrati tanieo aslipulaitir
Pbilostorgius.
(98) *0 . Lncas roulilas est, ut apparol,
Quem supplcvi ex iiinerario Autonini, et ex Sigov
nio ia libro nono De imperio occidentali.

01 .
Alio modo Yaleminianufn
interiisse narrat Zoaiinus loco cilalo:
,
\ \
,
, , \ . Arbogastes imperatorem, qui apud oppidum
allnc Viennam commorabatur, e< propUr mttros
ejut Indicra cum quibutdam mililibui
exercebal,
nitiil lnle cogitantcm adorlus, letaliier tulncrat et

interficit.
,
*, tic. Tlieodositis . veroo leinnore anni
394 adversus Eugenium movit, relicio Gonstaiiiioopoli utroquc l i l i o , ut Glaudinnus in lerlio l l o norii conaulatu teatatiir. Claudiano Ruflmis l i b . n
cap. u l l . , Socralca el Soxomenus aufTraganlur.
Quare non videulur audicudi Marccllinus iu Cbrou i r o , c l Zosimus lib. , qui aitint Theodosium
se<um lloiioriiim duxisso. Ani. Pagi od an. 5 9 L
T

IHSTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V.

53

. *
,
, * oi
* ^

. .
";
'
\
*
.
,
, .
'
.
,
, \ .
,
,
, .

54

suo minitne frustralus est. Elenim Bacarias magisier miHlnm ipsius, repenle adeo confirmatue eat,
ut cum anlesignania procarrene in eam parlem i n
qua barbari ab bostibus preaiebanlur, ipsas quidem
phalanges disromperet, eos vero qui paulo anle
fugientibus incurabebant, in fugam verlerei. Accidit
etiam aliud quiddam admtraitene digoum. Yentus
eoim vebemens subito exorius Cela quae ab Eugenianis conjecu erant, adversus ipsos retorsit, ea
vero quae ab adrersariU conjiciebaoiur, in eoadetn
Eugenianos validiore impelu deiulit. Taulom valuit
imperatoris precaiie. Ad bimc Bwdora eooversa
preelii eorte, tyrannus ad imperatoris pedes provohtXus , 304
* incolumis servaretur poposcit.
Yermn milites anle ipsos imperaloria pedes capai
illi ampuiarunl. Gesla ennt baec die octavo Idus
Sepiembria, Arcadio lertium et Honorio iicrunt
conwilibus. Arbogastes vero qui lantorum malorum
aucior exsliteral, leriio post proelium die fugiena,
cum nullaro spcm aalutia sibi auperesee inlelligeret,
suo se gladio transfixii.
u

CAPUT X X V I .

'
/>,
'
'
,

, *

Quomodo tmperator, po$t victoriam motbo correptus,

filixm sttum Honorium Mediolanum evocavit:
pavlitper convaluitte vUu$, edilo
certamine, eadem die extestit vila.

CaHeruni iroperator Tbeodoaiua ex acramniequac

*0
. ^ eo bello snstinueral, malam corporia valetudinena
conlraxit. Cuniqne ex eo morbo finem viue sibi
^ *
imminere speraret, de republica roagit quaro de
{ ,
, vila sua sollicitua videbalur, secum ipse repulans,
,
quoi el quanlascalarailaiespost tmperaloris obRura
. bominibtis contingere soleant. Honorium igitur
,
fllium cclcriter accersit Conslantinopoli, cum in
.
animo haberet aiaium occidenlalis imperii ordj , 0 ,
naro. Qui cum Mediolanum venrcset, iroperator
.
paululum ex morbo recreattis, vicioriae causa hidos
^ , *
equeslres in circo edidil. E l ante prandium quideni
$ . \
coramode babebat, d o a circensibus specuculis
inicreeaet. Poslprandiurovero, subilo ingravescenle
; ;, morbo, ipse ad speclaculuoi vcnire non potuit. Sed
, \ ,
lilio speciaculis praesidere jusso, sequenli nocle
$ *. animam exhalavit, Otybrio el Probino consolibus,

nnle diem xxi Calendas ianuarii. Erat bic annua
. " pnmusOlyinpiadia ducenleaimx oonagesimae quarANNOTATIONES VARIORUM.
* .
" ; , , \
. tiacuriu* oriundut
Armenia, vir omnis expers improbilalh,
el rebu*
praierta belllch *. Zosiin. loc. cit.
" .
De hac clade
i u acribil B. Axi|usliitus, Decmtau Oet, 1. v, cap.
15 : MUiles nobn qui aderant reUUrunl,
exlorla
ifbi ene de manibut quireunque jaculabaniur : cum
Thtodoiii parlibu* in adversarioi vekemens ventut
iret, el nou solum quacunque iti eo$ jaciebanlnr,
concilalttiime
vermm ctiam ipsorum tela
%

in eorum corpora relorqmet. Vnde et poeta Ciau^

dinttui, quamvii Cbrhii nuntine alienus, in ejut
tamen laudibus dixii:
0 nimium dilecte cui militat celher,
Et conjurali venwnt ad clanica venti.
9

W . LOWTB.

Narral Zosimus, ipto prcclii taUm defectum

solii accidhte, ut majore timporis $paiio nox $$
polius quam die$ exiihmarelur.
*

,
Vcrleuduin : KaUnda* Februariat. W . COWTU.

*55
SOCRATIS
64
1;\ Vixit powo impernlor Thcodosius annos aexa- &
ginta : imperavii auiem annoe sexdecim. Comple ; , .
n i i u r aitlein liic liber res geslas spatio annorum
scdeciin ac iiicnsium ocio.
VARlORUtt ANNOTATIONES*
"
xorra. Sexagiuta eura annoa vixiase Iradunt etiam
Sozomonus, Theophanes , Cedrenus et a l i i : licel
awaorChronici AUxandrini znnos ei LXV attribuat,
ti Aurelius Viclor scribat, Theodosium annoui

I
agentem quinquagesSmum apnd ftlediolanum excesaisae, corpuaque ejus eoiletn anno ConstamfBopolim iranafaliitn aique gcpiilinm : qnod eiiam
Zosimus leslatur. Hc A n i . Pagi relert ad ana.
595, qm> mortuus est Theodosius.

LIBER SEXTUS.
305-06

1N SEXTO LiBRO
ECCLESIASTICJE
^uisTORIjE
SOCIIATIS SCHOLASTICI
UJEC
CONTIfliENTUR:

. '.

*
,

)
* 0
"
.
De obitu Neclarii, el Joannis ordinaiione.
.
,

.
De genere et initilulione Joannii cpitcopi .

Cotutant inopolilani.

.
De Serapione diacono, quomodo Joan- '.

,

ne$ ejus causa cUricis suii inviius exsli .

terk.
"

QuodJeunuet non wlum atbxrtus

cltricot, '.
,
verum etiam adveriui optlmales simultatet
,

habueril, el de Euiropio wnucho.
.
De Gamoe GotlU tyrmMide, de tumuliu
(7'

quem Cunitantinopoli excilavil, deque ejus

*
nece.

.
De disiidio quod inter Tlieophilum '.

drhtuiu et monachot in loliiudme

,
tet exortum esl : el quomodo Tiieopnilus
'

librot Origenis anathemate damnavit.

..
Dts colleciis noclurnorum liymnorum, iam
.
^
Arianorum quam Uomousianoruui, el de
, *
pugua tn illis facla; et quodcantus anlipho,

nurum ab Ignalio e$t iiulitutus.

.
De monachii cognomenlo Longis; quo'.

,
modo Tlitopkilui cum implacabiles inmi

citiat adoeriui Joauiiem eorum causa su$ ,
cepmel, deponere Ulum conatus eef.

.
Quomodo etiam Epiphanius ephcopus Cypri, .
"
dolis Tlieopkili deceplu*, colUcta
,

porum synodo advertui ^*

libro$,

,

Joannem ob eorum librorum itclionem re

prelienderit.
,
.
De Severiano Antiocho Syris , ei quomo- '. ,
do quibusque de causis Joaune di$ce ,

termi.
.
Qnomodo Epiphanius cum venhsel Conttan- \

tinopoUm, colleclai el ordinationet abtqne

Joannit permissu celebravit, ut Theophilo

,
gralificareiur.

.
Quid htc scriplor pro defentione Qri6iii$
.

.
difal.

<IAP. I . Quomodo poit obiium imp. TheodoiH, cum

filii ejus imverium partiti esient, et redeuntibus ex italia mililibuB
Arcadius occurrisiet, Rufimii prarfectus proelono ad %
iniperatoris ab ipsti oceisus esl.
.
III.
IV.
V.

VI.

VII.

VIII.
i
IX.

X.

TAAE

XI
XII.

XIII.

57

IIISTORIA

ECCLESIASTICA. LID. V I .
65fr
XIV
Quomodo Joannet cum Epiphaninm ad
rocaitel,
HU vocniui non parnhset,
sed m eccltiia Apetfolorum convcntu$
ultbrare.ptrgerei,
monuii ernn ac r e p r e hendit quod mulla coittra canotm faceret.
Qua lerritu$ Epiphaniut in patriam
rtdiit.
tbv
,
JUfrcr
XV.
Quomodo po$i dhceitum Epiphanii,
cum

,
Joatmes adveriu* mulierei oraiionem habu

istet, ob eam cautam collecta adver$tt$

ipsum tynodo apud Chalcedonem, itudio

imperaioris Attgustce hccUiia expul^ .

stu ett.
^ ,
~
XVI.
Qualiter exoria populi seditione, eo (fuod
*
Joavnet in exsitium ducereiur, Brito Ku
,
nuchus Augusla tnisius ettm Contianii*

.
nopolim reduxil.

naffi
X V I I . Quomodo, cum Tlieophilui Ileraclidii abtcn

,
lis causam cxaminari ,
,
rtclamarel, orta inier Con,

itautinopolitanoi { Atexandrinot, ntulii

uirinque ucideruni. Qua terriiu$ Theo ' c

phiiui, aliique epUcopi ex civitate aufu

gerunh
.

,
X V I I I . De argtniea Eudoxias ilatua; et quomoda

Joauneiy ob eam eausam EccUsia denno

,
.
pulint, in exiitium abductus *.
UtpX

X X I X . De Artacio quipoil Joannem ordinalui e$i,_
,
dt Cyrino Chalcedonii cpiscopo.
.

IX.

'. * ,


,
,

*.

:.

'

.

R.V.

XX.
XXI.

.
\

* ,

'.

De Siiinnio Novaiianorum cpiicepo, dt

congrenu quem cum kabuine di^.
ciiur.
X X I I I . De obitu imp. Arcadii.

XXII.

LIBER

.
.

Quomodo poti mortem Anacii

Atlicui
Coxiianiinopolitanam udem obiinuil.
De Joannh obilu in cxiiiio.

,
, ; ( ,
.
\ ,
\ . , \
,
, ? , *
\
. \ .
\ , ! -

SEXTUS.

PROOEMIUM.
307 Munus quod oobis injunxeras, sacralissime
vir Dei Tlieodore, quinquesuperioribuslibris abeolv i m u s : quibus reruoi ecclesiaslicarum bisloriam
jam inde a ConsUnlini temporibua pro virili parlc
complext aumitt. Scias porro nos verboruni cleganiiaa non magnam caram habuiese. lllud cnim
consideravirooa, uoa ai aermoni* oraatum conacctati egsemus, a propoailo forlaaae alierraluros
fuisac. Si vero propositum assecuti eeaemua, non
(amen a nobis lalia omnino poase conscribi, qualia
sunt a veieribut bisloricis elaborata: quibus quispiaui aut amplificare res gestae aul iinminuerc 6e

, - ^ posse, non immerito cxislimaveril. Adde quod bu

. * jtismodi oralio proraus inutilis fuisset vulgaribus
, , ac aiuiplicioribua boraiuibus, qui rea gesias dun , - taxat cognoseere aiudent, non dictionem tanquaiu
venusie cumpoeilam admirari. Itaqoe ne opos no ,
slrum doclia simol aiquo iodociia infrucluosum
*
exsislerct: doclis quideib, propterea quod cwu
,
veleruin in acribendo cleganlia conrcrri miuime
.

>sH; indoctis vero, quod rcs ipsas pcnilus asseqtii non possunl, utjiole iiiiuia vcrborurn venulate obvoliitaa: eam scribcndi raiioncm, quas bumilior qiridcm, uiagis laiucn pcrspicua csi, de i n duslria sccuti sutnus.

659

SOCRATIS

660

Caelerom prjusquam aexlum liunc librum ordia-

6 ,
mur, tllud pranonemus: cum res nostra atiaie ge- ,
stae scribere aggrediamur, veritos ease DOS, ne ea , , - ,
acriptis maodare tideremur, quae plerisqoe haud , ( ) ,
quaquam essent placilora : seu quod jtixla veius

proverbium, veritas acerba esl: aeu qued noroina
eorum qiios singuli pracipue diligunt, sine ullo .
laudis lilalo appellaraus: sive quod res ab illis ge- ! ,

slae nop extoliimus. E i i i quideui qui religionis
noalra ardenlisaimi autii aemulalores, reprebenturi , * \ suni, quod episcopos ndn vocamua Deo cbarissi- ' ,
Mios et aanctisaimoa, et alia hujusmodi, Alii vero \ , \ ,
curiose observabont, quod imperatores nec divi- . nissinioa, nec tiominos, uec alits lilulis quibus 308 ,
, * (2)
vulgo iaaigmri aolent, appellaraus. Ego vero cum
velerum ecriptorum tesiimonio probare possira a l - ,
que ostendere, qood apud illos servus domtnum , ' (5), \
proprio nemine compellare soleat, ob reruin nc- (),
ceasilatem milla digniialis babila ratione; cumqtie ,
historiae legibug parere studeam, quae puram ac \ , '
einceram rerom narrationem, nec ullo fuco adtim- , &
bratam deslderat, opue ipsum jam aggrediar: ea , &
conscribeng q u * vel ipse vidi, vel ex iis f u i vide- ,
ranl cognoacere p o t u i : verttatem ex eo dijudicans,
. ,
si qui mibi iaU narrabant, inter se miuime dissen \ ,
lirent. Porro i n elictenda verilate noa medioerta
nobia labor fuK, proplerea quod multi variique ,
boraines oobia rea gealaa referebant: quorum alii .
rebue ipsia se interfuisee dicebant, alii eaa se opiime nosse prae ca?lerio omnibus aseeverabam.
y

. '.

CAP. I .

Quomodo pott obitum tmp. Theodosii, cum /i/tt ejut C ' ,

imperium vartili t m n f , et redeuntibut ex Italia

,

militibu* Arcadht* otcurriiset, Rufinu$ prccfectut

pratttrio ad pedet imperaloris ab occisut est.

,
"
,
'

.
Mortuo tfnperatore Tbeodosio, conaulatu Olybrii

,
et Probini, ante diem xvi Calendas Februariaa,
fllai ejua Romani iraperii adroinistralionem susce* \ ,
,
pcre. Et Arcadius quidem Orientfe, Honorius vero
. ,
Occidentis priacipalum obiinuit. Ecelesiis auiem
* .
tunc temporia prasaidebant, Romanse quidero Da- masus, Alexandrina vero Tbeopbilua* Hierosoly , *
roilanara Eccleaiam Joannes, Antiochenam Flavia- .
nus regebat. Conatanlinopoli veroquae junior Roma
. '%

VALESII ANN0TAT10NES.
(!) " ,
servi dominos suos nominatim appellare soleol.
. ToU ba;c pericope delenda mibi videlur,
(5) ' . Male Musquippe auae sensum tiirbat. Autsi bic locum habel, D culuset Cbrislopliorsontis verbuin relulcrejicienda esi ad caleem periodi, post vocem runtad , quod praicessiC. Alqui rpferlnr polius
. Sl cui tamen boc displicet, sufttcit expun- ad ocem . Alioqui oratio non satis cobaigere pariiculam , et ad aequeniis pericop caput reret.
?5?' ^ * -
, - .
(i) Kal
.
() xap . ln comoediis aciEnallage, pro Iicel Meiiamtri et aliorum. Idem etiain vidore est in
,
omoediis Latinia Plauli* ac Terenlii, in quibus
VARIOUUM.
. ln iinperie Occidcnlis Ulyricum quoque, occidenlale scilicet con-

linebatur, tesle Olympiodoro; Ualia item , G a l t o ,

ilispani*, Brilannia ei Africa.

1IIST0R1A ECCLESIASTICA. L I B . V I .

66*

. ' -
, \
. \
, ,
, ]
'.
, ,
,
. ':
, \ '
.
' , \ , ;
(5) ' .

dicilur, eacerdoliuoi gtrebat Neclarius, sicul

superiore libro a nobis comraemoraUim est. Caclerum corpua Tbeodosii allatum Consiantioopolim
iisdeni consulibus, die aexlo Idus Novembris, Arcadius ejus fllius solemni exscquiarum bonore
prosecuius est. Nec roulto po$l, anle diem quintum
Calendas Decembrie, exercilus qui una cum impera-tore Tbeodosio bettum contra lyranuum gesserat,
advenil. Cum igitur imperalor Arcadius pro roore
excrciiui obviara prolcclu* esset exlra portas, m i lites Rtitinuni praefeclum p r x i o i i o inicrfecenini.
Quippe is in suspicionem 309
affectalai tyran*
nidis veneral: et Hunni, quae barbara gens est,
ab illo CTOcati iminissique in Romanom eolunv
credebantur. Nam sub idcm lempus Arraeniam el
' ' quasdam Orienlis provinciaa excursionibus vaeta
V&W
**" . * veranu Eadem porro die qua Rufinus necalns fue ' , * \
rat, Novalianorum episcoptts Martianus ex bac
* \
luce iiiigravit, eique iu epiacopatu successit Si , siaiiiua, cujus eliam supra fecimus mentionem
.
. \
CAP. 11.
* 'Iwarrov
De obii Nectani) Joannis ordinatione.
.
Brevi post tempore Nectarius Conslanlinopoli ,
lanus episcopus exiremum diem obiit, Cacsario e i
,
, Auico consulibus, quinto Calendas Ociobrie. Stattiu
. igitur de ordioando episcopo conlentio exorla esi,.
. aliis alium postulanlibus. Cumque liac de rc con,
giliura saepius inilum foisset, placuit tandcro u l
, - ^ Joannes AnUochenais Etclesiae presbyler Anttocbia
.
accerserelur. Fama enim de illo increbueral, eum
\ ,
doctrioa simtil et etoqueniia pollere. Modico igi \ .
tur temporis spaiio inlerlapeo,imperator Arcadius
, , commuiii omniura suffragio, cteri videlicct ac
\ , * puli, eum accersit. Uique ejus ordiuationi plua accederet aucioriiaiis, ex iniperalori* nandato ad. /aerunt cumalii complures episcopi, tum Thcopbilus
\
k

Lib v, cap. 2 1 .
VALESIl A N N O T A T I O N E S .

(5) .
Zoeimns in libro v, non
Hunnos a Rufiuo sollicitatos esse scribit, sed Gol l i o i el Alaricum. Idem quoque scribit Marcellinus
in Ctironico : Olybrio Probino contulibut, Ra/i* Patricius Arcadio principi intidia* tendens,
Aiarhmm Golhorum regem, mi$$i$ clam pecxn i i f , infe$tum reipubL fecii el tw Graciam
misit.
Sncrati lamen suffragatur Sozomenue, nec ulla est
itiier sopradictos avictores dissensio. Ulrasquc enim
g.Miles Rufiiius conlra Roinanos evocavit : Goihos
primum duce Alarico; deinde fusis per Stiliconcm
Goihis, llunnos quasi in Gothorura auxilium exciv i l , u i doeet Claudianus in libro priroo adversus
%

Ruiiuum; et iu libre u idem clarius dicil liis

versibus :
Ctadem ditisii in orb?m
$$* ntfas. Alii per lerga (*
Danubii solidaia ruunl, expertoque remo*
Franguni ttagna rolit. Alii Caspia claunra
Armcniasque nive$ inopino Iramiie
ducti,
Invuduni Orieniii opes. Jam pauua (umanl
Cappadocum, elc.
A l Sigonius in libro decimo . occidtnialt .
ubi lolam bano bisioriani diligeoler exponii, de bac
llunnoruin irrupltone n i h i l d i c i t : qus quidcin cjui
negligentia excuaari non polesl.
9

VARIORUM.
b Pov?iror.
Arcadius Ruflnl, Houorius vero locuptes {\1< Nam e/ai d o m i M conf&iim
corripiebalur,
accuwtwnt tptcio$a ct probabili
odStitfclionis arbltrio regebatur; ei inier duos adnii
emmazioTum
uinlros magna dissensio eral. De iie Suidas in voce versus ipsnm confieia quorutndam
insidiat.
a i l : Rufinui Siilicho tuiortt fi- subornalorum
. Neclariusobiit . D.
liurum TheodotU. Ambo omnia rapiebani, in divitih
imvdnum %. Nec qnhquam quidquam habebai
597 : quippc co anuo coiisulcs iuir*i C^sarius el
prvprium, nisi hi$ placuitsel. Omne&qut cama apud Allicus, ul scribil Anl. Pagi. Consulala el auno
ho$ judicabunlur, magnaque tnnllitudo circumversoquciiti ordinalus esl S. Clirysuslomus.
taniiutn crai, i i fortz alicui prtedinm aliquod (uistei
m

4 3

SOCRATIS

64

Alexandrious. Qui qaictom semrao studro labora-

bat, ut Joannia quidem gloriam delereret, Isidorum
tero presbyterum suum ad epiacopaiuni orbis regisc prorooverel. Ilune eaiiu praecipue diligebat,
proplerea quod periculosuni quoddam negolium
ipsius causa auacepisael. Quodnam vero illad foer i t , Jam dicendum est. Dum Tbeodoaius imperator
advertua Maximum lyrannum bellum gereret,Theopbilus per laidorum munera raiilens ad iraperalorera, binas ei tradidit epislolaa, mandans ut ?ictori
iuunera aimul ac litleras offerrel. Quibua mandalis
obsequeiif Isidorus, com Ronam veniasei, evenlum
bulli exspeclabai. Verum ea res diu lalcre
310
fion poiuit. Nam lcctor qui eum comilabalar, epi-

, \ " ;*,
,
, * ;
, ,
; .
, .
, ;
,
,
. \ .
, ', tf,
. '*
,
. slolas clara surripuit. Qoo facto coulerrilus laido, , . ,
3 iliico aufugit Alexaudriam. Itec fuit causa cur
.(
Tbeopbilus Isidoro lanlopere aluderel. Verum qui
.
in palalio erant, Joaanem prsluleruni. Et quouiam
Theophilum aecusabam,et Ubelloe varia eri- , * *
mina continenlea episcopis qui lura aderanl, offc ; ,
rebant: Eutropius, praeposilus imperialis cubiculi,
,
acceplos libelloa ostendil Tbeopbilo, eligere eum
;, , ,
jubens, utrum niallet, loannemne ordinare, an de
, , '
oriminibus ipsi objcciis judicium gubire. His per- .
terrefactaa Tbeopbilus Joannera ordinavit. Ordi .
nalas igitur Joannes In episcopaU sede constitui (6) , TJ
tor quarto Calendas Martii, consulatu proxime
,
inseqeenii, quero Romas quKJera imperator Rono- (7), ' 'riog, Constantinopoli vero Ealychianus praefeclus
, ,
praelorioedilionibuf lodieque celebrarunt. Sed quo- C (8). ,
niam bujue v i r i celebrie fama est, tuin ex Ubris , \ -
quos acriptos reliquil,ltrm ex mtiliis aerumnie quas , ' ,
pertulil, aequora esse arbiiror a l res ejus non si- ' leniio iradanlar a nobis, sed polius ea que pluri, , \ ,
bus de illo dici possunt, brevi compendio com\ ,
pleciamur, dicaiuusqoe quis ei uude ftieril: qoo\ .
modo ad gacerdotii bonorem vocatus, eodemque postea spoliaius s i t : denique qua rationc plua
norie post obitom conseculus sit, quam dura ?iveret
B

VALESII 008.
(6)
otv , elc. Hunc runt. Verum , e*t consulalum
cum ita malim dialinguere : ,
dare, eeu edere ludoa Circensee ob auspicia ma . Id
gislralus.
e*t, Ordinatus igitur, ad ^iscopalui funciionem in
(8) . Male Cbri$olio collocatur. _
D gtopliorgonua praefectum imperaioruoi vcrlii, cum
(7) , . Scribendura
vertere polius debuissct prsefecluaa pnclorii. Scrtesl . Leve mendum, sed quod ab i n - benduin enim eal . Similem errorem
lerpretibus non aniraadveraum, eos iu gravissi- jain supra notavi in eadeui voce. Fuit igitur Eutyiniim errorcm conjecil. Sic enim verterunt : Se- cbianus eodem anno consul ac praefecius praeiorii;
quenti comufatu quo Romm Honorius imprrator,
ui fcre mos fuil illoruw lemporum, ut paiet ex coConttantinopoli Eutychianut rempubl. adminitlraice Tbcodosiano.

VARIORUM.
4 ,
Tbeopbilus , palria forsan Alexandrinus, posl mortem Timotbei anno 585, Alexandriae episcopus. Vide Tbeodorit. l. v, c. 22. Contra
Anibropomorpbiiarum haeresin foventes forliier
diniicavil, Origenis librorum pairocinio subnixus,
Mox vero, ut Dioacuroejusiiuefralribua, paria quidem secum de incorporea Dei foruia seniientibus ,
6cd lites gravissimas agitantibus, invidiam apud
monacbos conflarct, Auibronomorpbiiam se repente
proieasus eat, ct Origcnis libros ab omnibua dam9

nari jussit. Anno 465 Constanlinopofim profectae ,

coacu synodo Chrysoslomum deposuit. Obiit anno
412. (Guil. Cave, Hi$t. vol. I.pag. 23!.)
.
Eutropiua Eunucbus, procttraior
Theodoiit imp., ut ail Eunapius , pjUUaiem Hufini
adeptus adeo omnia concuttit, et tonilruis Urruit, ut
non $olum eiiei ipu Rufinus , ted fabulu
eetebrii Salmontu$ cum ipso collatu$ pana otur*
dam re$ met, inquii Soidaa.
f

665

IMSTORIA ECCLESIASTtCA. LIB. YL

. .

; , ' ,
! & \ ',
.
, \ ' .
\ $,
(9) ,
* \ . ,
(tO) *
; ,
\ -
, , \ \
( i l ) . xa\
, ;
, ,
. Qv ;
,

,
, r

CC6
CAP.

m.

De genere tt iiuliiulione Joannis epiuapi

Hantinopolitani.

Cun-

Joannea igiiur oriundus fuitvAnliocbia, quae urbs

est Syrue Coeles, palre Secundo, malre Amhusa,
nobili apud suos prosapia. In rhelorica Libanium
Sophislam, in philosophia vero magistrua) babuit
Andragaibium. Cuinque causas agere jam pararet,
considerans quam laboriosum quamque iniquura
etset viveudi genus eorum qui in foro versaniur,
UanquiUiorenivitain sequi maluit. Quod 3 1 1 Q "
dem fecit exemplo Evagrii qui, sub iisdero cum illo
praeceptoribus eruditus, ad quietam vivendi rationem jampndem se conlulerat. Confesiim igiiur
mutalo habUu alque inccssu, leciioni sacrarum
Lillerarum aoimum applicuit, et frequeoler ad
ecclesiaro oratfonis caasa properabat. Persuaeit
eiiam Tbeodoro et Maximo condiscipulis suis, qui
una cum ipeo Libanium Sophislam audiverant,
o l relicu professionc quae nibil praeter quxstum
apectarel, simplicem polius ac tenuem, vilam aroplecUrenlur. Ex bis Tbeodorua quidera Mopsuestise in Gilicia poslmodum episcopus fuit, MaxiQUIS vcro Seleuciae in tsauria. Tunc lemporia vero
ul

VALESll AJWOTATIONES.
(9) .
displicel con- migravit. Baronius ad anoum Cbristi 582^ E w Vclura qiue olim mihi in meniem vcneral, scri- grium hunc condiscipulum Chrysosiomi vocat j u letiduio bic esse . Porro niorem Evagriura, fllium Evagni nobilis&imi civis
Joanaem Gbrysostorauin Socrales quidem et Sozo- Aniiocheni; euroque anle Gbrysostomum ail in
nienus causidicinam non exercuisse scribunt. ereooum concessisse, et sub Diodoro atque Carlerio
raonasticam vilam egisse. Sed nescio unde BaroAiunt euim euni e Libauii scbola digressum,
eum jam in foro causas aciurus esse crederelur , C nius baec bauseril, nec cur buiic Evagrium juniorem nominei. Nisi forle Evagrium huuc juniorem
repeote ad tranqiiilliorem vilani se conlulisse; sunl
cognominavil, ad dUtincliooem senioria Evagrii
Umcn qui aflirment, eum causas acliiassc aliquauAntiocbensis, cujus supra nieiilionem feceral ad
diu. Idque innne.re vkieiur epislola Libanii, quam
annum Gbrisii 372, ex epistola Basilii Magui ad
referl Isidorus Pelusioia in lib. n Epiuol. Scd baec
Eusebitim Samosalensem, cujus baec s u n l v e r b a j
epis:ola Libaoii, vereor ne ad allerura quempiam
,
ioannem scripia s i l , qui tum Conslantinopoli
, \
causas agebat, el qui Panegyricum illic dixil Ttaeo . Inlerpres Lalious Ua verlil *.
dosio ob filios ad consoniura regni assuinplos.
enior Evagrius, filiu$ Pompeiani Anliochensis, e t c ,
Nosicr anlera Cbrysoaiomns, qui circa Valeniis
cum veriere dehuis&et, Evagrim pretbyter; de quo
iuiperii inilium escbola Libanii e^ressus est, nec
Hieronymue in Chronico Eusebii ila s c r i b i t : ZenoAalrocbia excessit, u l Libanius, qui Anliocbiae rbebia apud lmmas, haud longe ab Anliocltia vincitur;
ioricam profiiebalur, ad illum abseniem litleras
in qua pugna $lrenui$$ime adversus cam dimkamt
daret, nec Tbeodo&ium laudare poluit, qui eo lemPampeianui dux cognomcntQ Francus , cujus fapore nonduni erat imperalor. Ncque ennn de alio
milia hodieque apud Antiochiam perteveral, ex cuuiiperatore verba Libanii accipi possunt, quam de
Tbeodoaio, qui filios suos in consortium imperii jus EvagxiuM, Otesbyler chari$$imus nobi$ slirpe
dettendit. Ejusdcm mentionem facil Hieronyraus in
aictvil. Cbrysosiomum lanien inler causidicos
libro De $criptoribus gccle$iasiici$. Alque ego bunc
atiquundiu luililasse apparel ex initio libri primi
D* faeerdolio : . - ) ipsum rsse existimo condiscioulum Chrysoslomi,
cujus bic meminit Socraiea. Naiu quod de juniore
&, \ Evagrio scribil Baronius, nullo auclore nilitur.
, *
( i l )

.
Pessiroe bunc locum transtulerunl i n (10) . Quisnam sit liic Eva- .
terpreles; nam Musculus quidem ila v e r l i t : Av
ries, qui diu anle Cbryeoslomuro, relicto Libanii
immu$am EccUsiarum curam gtrebat. CbrisloUlorio, piuro ac religiosum vivendi genus amphorsonus vero hoe modo : Operamqvs navavit
* u i iueral, obtcurura est. Neque enim Evagriuin
assidue, ul EceUsias Chrhti prodetsel. Maais probo
Poniicum esse exislimo, qui poslea sub Gregorio
versiooem Epipbanii Scholaslici, quae sic babet:
Naiiaiixono et sub Neclario diacoous fuit GonEl (nauentiui ad sanclam concurrebai eccUitam.
Uniioopoli, aique iode io igypti eolitudiuem

VAHIORVM.
( i ) .
Ab insigni qua polletat facnndia.
Cbrysoftiomue dicius : sed quando ila cognominari
lODpii, fifusnc an moriuus, inccrtum rclinquit

. Dom L . E. Du Pin. Nalnm ait Guil. Cave

rlariss.
circa ann. 354. IIujus vitaiu uiulti scripscre, sed
optiine oinnium Palladius.
w

6C7

SOCKATIS

suuiuio slu.iio ad virlutia apicem conlendentes, (12).

, ,
monaslicam vitam sub Diodoro el Carlerio didice ,
r u n t , qui lunc quidem monasteriis praerant.
Poslca vero Diodorus ad cpbcopalum Tarsi promo- (15).
\ . ' ,
IH3, roultos conscripsit libros, siraplicem dtintaxal
(14) ,
alque obvium Scripturarum eensum inquirens,
allegoricam vero earum interprelalionem refu-
giens. Sed de bis salis. Joannem porro fainiliari- , (15),
ler degentem cum Basilio, qni tunc quldem diaco- (16), nus erat a Neleiio constiiulus, poslea vero Gaesa- .
,
reae Cappadocia: ftait epiacopus, Zeno
312
*. *
episeopus Hierosolyaiis rediens leciorem AntioVALESII 005.
. Con(12)
. Lex grararaaiica
jeclurara nostram conftrmat Epipbanius Scholasii)ostu!at, u i scribatur , queniadmodiim
cus, ot ex interprelatione ejus apparet. Sic enioi
pgittir apud Sozomenum. Nec aliter legit Epiphanius Scbolaslicus, ut ex verstone ejus apparet. v e r l i t : Qui tnnc fnetut dkuomu.
Porro baec Diodori et Carlerii Baro- Porro Basilium Magnum a Meletio Anliocbensi
episcopo factum eaae diaconum, scribit eliam
uius quidero Graecos scriplores seculus, exlra
Amphilochius in ejua Vita. Yerum liber ille lotus
urbem sila fuisse exietimat. Sed vir doctus, qui
vitam Joannis Chrysoetomi Gallico aerraone tiupor referlus eet fabulia ac mendacii9. Sane cum Basilius Magnus leclor ac presbyter per legilimos graedidit, in urbe Anliocliia fuiase conlendit : cui tadua promotus sit Ca3aarea3, ut lestatur Gregorius
men assenlirt non possuro. Probabilius est in subNazianzentia in orauorie funebri de laudibus ejnaurbanis posita fuisse haec domicilia, ut viri pii ac
detn Bisilii, vix credibite est, ottm alibi qoam
reli^iosi qui coiilemplalioni el eacrorum librorum
Gxsarea? faclum eaae diaconum.
leclioni assidue vacabant, ab omni turba ac t u inultu procnl abessent. Quod aulein idem vir do(15) .
Cbrysostomum faclug objicil ex Tbeodorilo, Diodoruni perpeluo
miliariter vixisse cum Basilio cousiai ex librio
vcrsaluiu esse Anliocbiae, et grassantibus Arianis
Cbrysostomi De lacerdotio. Sed qnisnam fueril
fortiier restUisse, noslrani acnlenliam nullatenus
Basilius ille, de quo in iis libris louuUur Chrylabffaclal. Ex auburbano enim nionaslerio facile
sostomus, incertom eet. Socratea quidem hoc loco
poiuit Diodorus, quoties vellet, in urbem vcnire.
aflflrmat esse Basiliuui Magnum, Photius vero i n
Bibliothtca Basiliutn Seleuciensem
episcopum.
(15) & .
Idem
Ulriusque seutentiam mcrito refellit Baroniits ad
de Dioduro Tarsensi ait Sozomenus, eum sacras
annum Ghriali582. Gerle Cbrysoslomus initioejus
litteras 0, id est ad liltcram expolibri teslalur, ae el Basiliuin illtim de ouo ibi lotoisse, abstrusiorem vero et niyslicum sensum
refugisse. Idem etiam de illo scnbit Hieronymus C quitur, eosdem semper pncceptores babuisse. A l lu libro De $criptoribus eccle$iastici$: Ex$tant eju$
ui Basilius quidem Magnus Atbenis rbetoricam
iit Apo$iolum Commtnlani, mulla a/ta, ad EuuidicU : Cbrysoslomus vero diu postea Libaufum
bii magis Emitmi charaeterem pertmentia : cnjus audivil Anliocbiie. Quod si Basilius Magnus is essct
cum eniam secutut ti, cloqvenliam hnitari non
quem Ghrysostomua inter aodalea atque amicos
potuit, ignoraniiam sacularium liiterarnm.
suos principem locum obtinuisse dicil, exsiareut
A i i Hieronvmus Diodorum aecutum eese sensum
bodie aliqua indicia ejus araiciliae in epislolis BaEusebii Emlseni, id est, melhodum io explanandis
silii. Atqui ex lot ejus epistolis qua* ad nos perScripluris. Yideamus igiiur quera aensum eeculus
venerunt, nulla lcgitur ad noslrum Joannem data.
aii Eusebius Emiaenus. Ipse noe doceat HieroProinde assentior Baronio, qui Basitium i l l n m ,
nymus, de Eusebio Emiseno ita gcribena : Magi$aodalem Chrysostomi, ait fuisse Basiiiura epiacoqtie hUloriam seculus, ab iis qui volunt, pum Hapbaiia, vei certe Basiliuin episcopuni By
ttttdiosittime legitur. Ex qnibua apparet Euscbium bli. Hi enim ambo fuerunt aequalcs Chryeostoiui,
in exponendia Scripturis prsecipoe secutuin esse quippe qui anbscripserint concilio Consianlinosensum historicum et litleralem : mygticum vero
politano.
et allegoricum non atligisse. Hos cnim sensus
(16)
kx
coinplectiiur . Differt ilaque allegoria a
. Nicepliorus, nescio quem arfclorem
ibeoria, ut species a genere. Sane Diodorus Tarseculus , Zcnonem bunc episcopum farit Gaza?
aensU epiacopus, de quo nunc loquimur, librum
seu Maiuma. Sed cum Zeno episcopus Maiuma?
acripaerat hoc litulo, - D crealus iuerit regnante Tbeodosio, u i scribil So\, lesle Suida i n voce , boc est,
xomenus in libro qainto, capite 8; altus s i l oporuodnam discrimen $it inter theoriam ef alUgoriam. let ab illo Zeuone qai Gbrysoatomum leclorem
plerum miror Hieronymum, qui Diodorum nec ordinavit, cum Cbrysostomua lector faclus s i l
eloqueniia, nec saeculariutn liiterarum scienlia i n - principalu Yalenlis Augusli, anno Doniini c i r c i slritctum fuisse dicai. Tbeodoritus tamen, in lib. iv
ter 570. Baronius vero in Annalibus ecctesiasticit,
Hittorice, ejue eloquentiam liinpidtssiino amni
ad annum Cbrisli 582, Zenoneiii hunc a qtto
comparai : el Pbolius, in Bibliolheca, euni io diGbrysostomus lector Antiocbia: esl ordioatus,
cendo piirmn ac perspicuura fui>se teslaliir.
scribit epUcopum fuisse Tyri, eum qui intcrruil
concilio Conslaniinopolitano; et tunc absente Me(14) . Scribcnleiio vicarium ejus fuisse in Ecclesia Antiocbena.
dum puto . Sequilur eniin

VARIORLM.
. Advcrtero babilas cssc rofeii. Priniam in oralioHum
5us Judseos sex libros cousiripsit. Anonynius vero
conira Judaios UUIUITUIU icfercndara nou essc con rectius orationes basce ab co prcsby(cudit Savilius.

669

IIISTOUIA ECCLESIASTICA. L I B . V I .

670

, ebenae Ecclesiat designavil. boc lectorom ordine

t p \ ;
adhuc constilulus, librum contra Judaeos compo* ; , suit. Nec multo post diaeoni dignilateni a Heletio
\ . consecotue, acripsit libros de sacerdolio, el alios
adversus Siaglrium : ad haec de incomprebeiisibili
Dei natura, et de commanenlibus mulicribns.
* - Posihxc Meleiio morluo Constantinopoli : illuc
, , \ cniin profectus focral Meletius propler ordinalio , nem Gregorii Naiianzeni: Joannes a Meletlanorum
, (17) coiisortio recedens, nee lamen Paulini coQimuiiio . nem amplexus, tres annos conlinuos in summa
, , quiete v i x i l . Tandem vero, po*t obilum Paulini, ab
Evagrio ejus aoccesaore presbyier ordinaiur. Et
. , ,
, \ , anieepiscopaium quidem, ut sumraaiim dicain,bu , jusmodi vila Joannis fuit. Fuit autem, ut feruut,
*X*P*Cato- \ ob nimium temperanliae siudium accrbior et, sicul
, *
aiebal quidam qui cum illo ab ineunte aelale fami.
Nariier vixeral, irae magis deditus quam Terecun; \
dke. E l ob vilse quidem sanctimoniam incautua
*
adversus fntura, ob siniplicitaiem vcro apertua ei
facilis. fmmodica eliam loquendi liberiate crga
(.
omnes olebalor. Et in docendo quidem id precipue

ipoctabat, at moree audientiuai emeodaret.

mores ipsius ignorabant.

lm

congreaaibus vero anogantior videbatur iis qui

313

. '.

CAP. I Y .

, *

De Serapione diacoM,

, \
,
, '
* , ; , .

His moribus preditus Joannes, ct ad episcopatua bonorem proveclus, majori, quam par erat,
aeverilate in subditoa usus eat, dum clericorum
suorum v i i a m , eicui eperabat, corrigere vcllet.

causa clericii

ti quomodo Joanntt $Jut

$uit invisut exsliterit.

VALESII ANNOTATIONES.
Qua qnldem in re facile asseniior Baronio. Sed C conslituit CbrYsostomum. Zenonia cujnsdam epi*
scopi qui concilio Anliocheno interfuil sub Melctio,
quod Socralem ibidero reprebendit, qui Zenonem
illum fuisse dixerit episcopum Hierosolyworam, menlio flt tp episiola 69 Basilii Magni: sed sedia
in eo perspicue falliiur. Neque enim Socrales Ze- nomeu non ascribilur. Scio Palladium in Vila
nonem facit episcopum Hierosolymorum, sed tan- Cbrysostomi scribere, eum a Meleiio leciorem esse
tatn
Zenoiiem episcopum llierosolymis redeun- ordinalum. Verum boc ila inielligeudtim pnto, ut
a Melelio id factam esse dlcalur, quod a Zeuooe
Iftin. ordinasae Cbrysostomtim leclorcin Antiochiae.
faclum eet, ejus vicea aaente.
Profectas aulem iueral Zeno Hierosolynia, vel
(17) .
Ilic est Evagrius de quo
oralionis causa, u l mos fuit illorum temporum, vel
ob aliqtiam ecclesiasticam necessiiatera. Verura
supra locull siimus. Sed quod ail Socrates, Cbryboc loco nascilur dtflkulias. Si enim Zeno Hiero- sosloroum ab Evagrio ordinalum esse prcsbyterum,
golymis rediena, leclorem Antiocbi ordinavit
pacum probabile cst. Nam si verum esi quod a i l
Cbrysostomiim, necessario civitas cujus ftiic epi*
Socrates, Cbrysostomuiu mortuo Melelio a couiecopus, longius remoia iuerii oporlet ab Hieroao- muuione Paulini abslinuissc, quomo<!o Evagrii
Ivmis quam Antiochia, aui certe ad latus Anliocbiae qui successor Paulini f u i t , ordinationem susce$Ua. Qaud de urbibus Tyro et Gata dtci non poisset? Prxstat igifur seqoi Palladium, Siraeoaem
\esi. Ambse euim longe viciniorct sunt Hierosolyleiaphraslen, et reliquos, qui Gbrysoslomum a
ims quam Aitliocbia. Alleriu igitur civitalis epi- Flaviano episcopo ad presbylerii gradum evectum
acopua fuil Zeno isie, qui leciorem Anliocbiae esse scribuot.

YARIORUM.

* xspl .
De p
Sacerdolio libros v i , dum adhuc in ereroo hxreret,
maxintam parlcm claboratos, |mslea diaconus fartua ad umbilicum perdiixit, inquil Guil. Ga?e.
H i i prtmuui locum , \ , \
TIJ !, \ jurc meruo Suidas Inbuit.
?' 1

. Dom in golam eorom et avariliaro, et in*

vrrecundam illaio vitam, quam cum malieribufe
illis qnse dicunlur hubintroducta, agebant, iiivebe*
retur : duniquc hortaretur viroe, ut in noctornis
precibus assidui essent, eo qod inlcrditi non
vacareol. Hoc aulem angebat negligentiorea e clero,
noclctn tolam dormire solilos. Palladios iu Vita
S. Ckry*o$tomi pag. A5 e l c , cdil. Emcrrci Bigoiii.
t

671

SOCRATIS

67*

Slatim igilur in ipso episcopaltis cxordio, cum , *

, , \
ecclesiasticis viris aspcrior visus essei, in odiuni
0. . ^
illonnn vcnil : mullique eum avcrsari, el lan ' quam iraruadum vilare coeperunt. Incitabal autem
. ,
iiluin Serapio ejus diaconus, oronium animos

a * alienarel. Qui qnadani die coram universo
, ., ,
clcro contcnta voce episcopum sic allorulua est:
0 .
Nunquam islis dominari poteris, episcopo, nisi
.
una viiga omncs abegeris. Hoc cjus dicium cun ,
(toruin odiuiu adveraus cpiscopum excitaxit. Haud
- ,
mulio posl episcopus loullos variie de cau&is cc? , clesia ejccit. Uli vcro, sicul in violeolo dominalu
* , \
fieri salei, cootra euiu conspirarunt, eumque apud
. ^
populum calumniati suiil. Porro ut mulii audien*
liuoi criminatiojiibu& fidem accomraodareni, id
pracipue Caciebat^ quod episcopiis cum nemiuc
* *
unquain vesci vellel, nec vocatus ad convivium \ *
accedere. Qua polissinauui ex causa gravie adver- . \ sus illum calurania inxaluit. CaUerum quo eonsi- i . .
lio solus cibum capere in&iituerii, nomo unquam
,
pro cerlo poiuil erponere. Nam qui ilium defen- , \ dere cupiunl, aiunt illuin imbecillioris fuiesc aio- (18), \ . " ,
macbi, et morosuin ac diflicilein in &unieudo cibo , ! . "
atque idcirco solum comedere solilum. Alii dicunt, , propter districtioris vilas disciplinam id ab illo fa- .
, *
clum esse. Sed utcunqoe se ree habueril, non par*m monienli auulil cjus acciisaloribtis ad etifieit- , \
dam in eum calumniaro. Populus lamen ob con- , . ?
cioncs quas Ule in ecclesia habebat, ei favebat,
eoinqoe singulari amore prosequebalur, sprelis iis ' , ol
qut accuaare illum coiiabanlur. Quales porro fuc- , ,
riot cjjus couciones, seu q u ab ipso edii, scu , , ,qiiae cx ore dicentie a notariis excepte stint, quam ,
illustres, et ad alliciendos audilorum auimos ac ;
commodaUe, quid nunc altinet dicere, 314
Uceal iis qui volucrinl, eas pcnrolvcrc, c l oberem
ex illis fruclum perciperet
CAP. V .
. E\
Ozi
,
Quod Joannet non lolum advertus clerico*, verum
eiiam advcrsus optimates $imullate$ habuetil; ei
. ^
de Eulropio eunucko.
.
quandiu quidem solos clericos pulsabat Joan" ,
itcs, leves erant insidire quoe adversus enm cora- * .
\
parabanlur. Sed pusiquam multos ex ipsis procec

C U I U

VALESII ANNOTATIONES.
(18) . Epipba- D
nius Scbolaslir.us v e r l i l , quod lurpiter manducaret.
Quani uilerprelalionem nemo, u l opinor, probaveril. Melius Nicephorus, \
, \

. ld esl, et quod ccgrum haberel ttomachum,

kaud sali$ firmnm ad coquendos cibos. Ego morosum ac diflicilem in caplcndo cibo intcrprelari
uialiin, propler aegriludinein slomacbi.

1
- parlim cnrii eccle$ia$tici$ occupatus, partim divinis
. , , conicmplalionibui abstractus. Conleudebal enim ui
$ $olu$ edebal, ul ex nihii divinarum Scriplurarum $'tbi impervium esut.
yprie novt, ha$ ob eautas: Primum quidem vinum Talia aulem aut iuediam, aut lewm cibum amaut.
non bibebal ob capitn calorem; ni$i forU per asstum Ad tummam e u / e m , ui pulo, el verissime, talde
rotaceo ulerelur. Secundo, quia stomachus eju$ ob
parcus erga couvims luxuriosos, sacrileyium
uamdam infirmUaUm inorainalu$ eral, Un ul cdu- ralus $umplus qui tn tale$ ficreut, simul el oeconoia bctte prceparala ipsi injucunda videreniur; el
mis furandi occusione* pracidens, ne dezuplareut
requirent alia quce non adesicul. Deinde aliquaudo preiia optoniorum iu brevibus, uecessitates
edete obtwncebatur, ad vetperam usque diffcrtns; tibi vcndicanles, Paltadius, pag. 1 0 2 .

li:STOR!A ECCLESIAST1CA.

73

, *
* \
*
. ,
* . ,
,
,
\ ,
;, \
. - . , '
, . ,

LIO. V I .

rilius acerbiua qaam dcccbal reprebendcre aggres*

8us esl, luin vero gravior conlra iiluin invidia

exarsil. Ex mulla quidem advcrsos euni dicebanlor : pleraque vero deinceps pre veris ab avdienlibus ac, ipiebunlur. Porro caluoitiiain non mediocri accessione auxil oralio, ab illo lunc temporie
babila coulra Eutropium. Nam Euli opius eunticbue
prseposilus imperialia cubicuii, el qui coiisulalus
dignilalem ab ioiperalore priuiug cx omuibua eurnicbis acceperal, cum de oonnullis qui ad ecclesiam confugerani, poenas suracre vellel, operam
dederal uilex ab imperaioribus proraulgareiijr, j u bens ne quts ad eccleeias profqgcret, sed ui quicunque ad eas conTugissent, inde abslrabereniur.
Verura LVi vindicla conlinuo subaecuta esi. Vix
, \ cnim l e r proposita erat, cuni Eutropius in offeusionem veniens imperaloris, ipse quoque ad ecrlc, * \ (19),
, siam confugit. Episcopus igilur, dum Eulropius
aub mcnaa altaris jaccret melu percalsus, sedcn*
* . *
\, in ambonc, unde etiam antea concionari solebat,
qno facilius ab oiutiibtis exaudirctur, objurgalo, * \ .
riro in eum babuil oralionrni. Quo facto visus
,
eal adhuc quorunidam animoa a se alienare, quod
liominem adversa ulenlero forluna non roodo m i
serattia nou easel, verum eliam corripuissec. Eu>
,
tropitfln igilur consulalum tunc gcreiileoi impera (20). ,
\ , tor ob delicta qusedam capite plecii juseit. Nomen
^ , , quoque ejus ex fastis consularibus erasum esi,
- aoliua Theodori qui collega ejus in consulaiu fue * r a l , perecriplo vocabulo. Gainam pralcrea tunc
. " * C magistrum miliium, Joannea episcopue sohla liber (* taie utena, 315 contomelioae reprebendisse dici, * . Ittr, propterea quod ab imperatore petere ausus
, easel, u l ex ecclesiis intra urbem regiam posilii
, una Arianis ejusdem cum ipso fldci culloribus
\ - atlribuereluf. Plures quoque alios ex oplinialibus,
,
variis ex cansis Ubere reprehendil: quae quideni
'* .
loquendi Hberlae iiiulloriim inimicilias ei conct ^ , *
liatit. Unde eiiara Tbeophilus Alexandrinx urbis
k

VALESIl ANNOTATIONES.
(19) . Ex boc loco
apparet, epiacopos olim soliloa non eese cx amItone seu pulpito concionem ad populam babere.
Id eoim tanqnam eingulare quidpiam iu Cbrysotlotno n o u i Socrales, quod vcrba factums contcendere in ambonem consuevissel, ut a populo
farilius exaudireiur. Ut plurimum autom epiacopi |
ia gradibus aliaris concionabantur. Id docel Gbildeberli rcgie constitutio, quam Stnnondus retnlit
ia iomo prinio CoHciliorum Gallim, pag. 500, eed
taaiilam. Nos ex vettistUsimo Codice Gorbeienoi
laeunan ila eupplemus : QualUer in tacrilego$ Dei
injnria vindicelur, noslrum e$l pertractandum. Et
qnia fidet notira v l ttrba de aliario sacerdote facieaU qutrcunque de Evangelio, prophetii vel aposlolo

fuerit annunliatum, in quantum Deusdat intelleclum:

ad nos qtterimouia procestil, etc. Sensus borum
verborum, quae corruptissima sunt, hic csl : Quoniam quesii IUHI sacerdoiet, dum sermonet fachnit
ad populum, bansalriees per agrot ambulare, et
vopuinm ab eeclesia revocan, idcirco jubem*$ etc.
Vide Baronium ad annum Clirisli 407, numero 17.
(20)

.
In codice Florentino scriptum
esl , pro , quod tnagis
placit. Hinc csl qnod in Fa$ti$ Prosperi, Idalii ct
Gassiodori, hic aiinus Manliuro Theodorum soluni
habet coosulem, expuncio Eutropii nomine. Porro
de Eulropii uece consuiendue eat Zusiinua.
9

VABIOBUM.
k *E*\ . Ambon eat vox Graecae
origiitia, aigoificana qnidquid eminel ac prottiberai,
lorma rotunda vel , ,
s:vo . Denotal ergo pulpilum, $uggi*t*in,
ta.htdrttm mediis (emplis* Suictr* Vide cliam

erttdiliea. Jo. Bingham in Origimbu$ eccleiiatticis,

vol. U l , parl. i , pag. 465. Porro haec GUrysi>siomi
oratio exsUt in loitio V I I I . pag. 67 ed. Savil.
Tribigildus, qui
miliiibui iu Pbrygia praccrat, verno lcmporc arnii
1

SOCRATIS
vHUafontm

aolltcile *

\ qma iooc Bmm eveiteret. E l t o > aferaH, ea de re clan

.
es* : M H I S vero loogius dissilie *
l o o i i i i w i s a m per Mllerts aigniicavil. Neque . \
* * * * S * J M ioBodica Joannie liberias ei displice- .
fcat, vtffwo c t i qood bidorum presbyteram suam ad episcopatnra Gonslauiinopoleos promow o r i M M valotsseC. Hoc io atatu eranl res Joannis episcopi; eUlimque ipso pontificatus
cionMt mu*m ei imminebat. Terum de rebua illius plura deincepe dicluri sumtis.
. q \
CAP. V I .
Dt Cmme Golki tyrannide, el de tummitu quem *
Cm***anUmop*U extiuiit, deaus ejus neee.
*
*
.
Nunc vere rem uemoralu dignara qua illte ipsia

temporibiis accidtl, commemorabo : qualiler d i ,
vina providentia urbein regiam et rempublicam
Bomanam ex gravissimo discrimine inaperalis sub- ^ ^ . ,
. *
sidiis liberaverit. Quaenara vero sit ea res, jam
, \ ,
dicendum est. Gaina genere quidem barbarus fuiu
Qui cum ad Romanos confugissel, e i mililia? ,
iiomcii dedissel, paulaiiro ad altiorem gradum
. evecius, iandeni magister ulriusqae toiliiiae, tam
,
pediium scilicct quam equilum, constiluiuo eel.
, .
Ubi vero tantam adepiua est poiestateai, aec
, , ,
gcinciipsum cognoecere, nec animum suum mode- * ' .
rari poluit, ged omnem, ut vulgo dicilur, lapidem
,
movere coepU, ut imperium Romauum sub dilio
nem suain redigerel. Et Golhoruin quidem gentem
, (21).
universain ex sedibus suia accivit. Propioquoe , ,
aulein euos miliiaribus numeris praficiendos cu* , \ *
ravil. Porro cum Tribtgildus quidam ex ejus ne- Q ,
cessatiis, qui tribunus mililum erat in Pbrygia,
,
iwpulsu Gainae res novas concitasaet, et univeisam
.
Pbrygiam laie vasiaret, bujue negoiii curam Gaina
, ,
sibi conuniui curavit. Idque imperalor Arcadiua
,
libenli aniiuo ci concessil, cum nihil mali suspica- *
reluf. Gaina igilur confeslim profecius esl, specio
* *
quidem adversui Tribigilduin, reipsa autem ad
* ,
occupandain tyrannidem, ducent eecum Golborum
. ,
barbarorum maximani muhiludinem. Qai cuni
,
Pbrygiam esael ingreggua, cuncla coepit aubver* \
lere. Hotnanoa vero gravis aubilo invaeit trepidalio,
. ,
lum ob Ingcniem numerum barbaroruni qui cum
, Gahu eranl, tum quod opulenlitaimia Oriemis
. ,
proviuciia e( ad omnla opportunia gravo periculuiu
\ . VALESII ANN0TAT10NES.
(2() ToiVovc h.*ir .
Ilunc - D conepiralione loquilur bis verbis : \ CIIIII ila corrigendum pulo : \ ,
Hiinc Sozonieui locuin si consuliiisseot inierprelci,
. Emendaiioiicro noairam plane coiiflrmat
fclicius basc Socraiis verba iulerpreiali esacoL
hoiouicnus iu lihro v i u , cap. 4, ubi de bac Gaiuas
VARIORUM.
398 magnos raolus in Pbrvgta exciiavit, adeo ut
muliaR genles ab Arcadio deficcre coeperinl. Gainas, qui ibidem inililalial, scripsit ad imp^ratorem,
noa ai lor TribigUdum ad ollicium reduci possc^
nisi nialornm omnium maximus auctor Eulropius
ei dc<lcrctur, in quem ipee stamcrel qoidquid
vcllet, IUs auditis Arcadiui Eutropium omnibus
J

digniiatibus exuium, et ex eccleaia extractum i n

Cyprum rclegavit, die xvi Kalend. Febr. anni 599
ul ex lcge God. Tbeod. 17 pcenh, ea die daia
constat. Non mnlio post inde abduclua ct capUe
mulctatus cst, sive Gaina hoc agenta, \\i s c r i b i l
Zosimus l i b . v, pag. 793, bive aliis mnltie id pcicntibus, u : Glaudianas innuere ridetun

677

IHSTORI ECCLESIASTICA. -

L I B . VT.

78

imminebat. Tum vcro 3 1 imperator pro lempo, (22) ,

ris raliene, prudenli consiuo uaua, arte barbarum
, aggreaeus est. Miasis ilaque ad eiun lcgatis, quovia
. , modo, lam verbis quam factis illum placare insli ,
toU. Gomque ille obsidea sibi iradi poslulagset
* ^ duos ex senatorii ordiois primoribus constilaret
, , . viros, Salurniuni el Aurelianum, quos quidem
. " * conatibus auia obsielere posse exisiimabat: ioipe*
. \
ralor, temporis neccssilali cedens, invilus eoa
, tradidit. E l isti quidem, pro republica moriem
. , oppetere parati, imperaioris mandaio libcnler ac
,
forti animo obtemperarunl, et procul a Cbalce \ , done, i n loco qui Bippodromua dicilur, barbaro
. ** , obviam processerunl, paraii perpeli quidquid i l l i
, \ , placuisael. Sed illi qaidem nibil pcrpessi sunl
. \ 6 niali ;Gaina vero simulatione utens venii Gbalce , * \ dooem. quoque occurrit imperator Arcadiiis.
cumque ambo, iioperaior ecilicel e l barbarus, In
, ' , , ecciesiam venissent, i n qua corpos Euphemia*
. martyris recondilum est, jurameniis invicem prse , \ - slitis conllrmarunt, neutrum alieri insidias slru . - ciurum esse. Sed huperalor quidem, utpote qui
,
sacramenli fidem religiose coleret, alqne idcirco
, \
Deo acceplus esset, jtiramenlis slclit. Gaina vero
, .
el foedua initum v i o l a v i i , et a proposito suo

nullatenua destilit: nam incendia, praedasque ac

direptiones, lum Gonalanlinopoli, lum per omnes,
. ', ,
si posset, provinciaa imperii Romani facere rocdi , \
labalur. Dibs igitur regia veraa erat in barbariaui,
' \ , ob innumerabilein barbaruruni inuhiludinem,
\ .
ejuaque civea capiivorum instar esse videbantur.
\ , > Taolum porro erat pertculum qnod iinpendebai
.
c m i a t i , u l cometea maxiroua a coelo ad tcrrai
, ,
usque perlingena, qualem ncmo anlea conapexe .
r a l , illud pnenuniiaverit. Gaina ergo prinium
; \ , - quidem argenlariorum officinas in quibos moneta
. ' poblice permoubalur, abaque melu et verecundia
, . dirtpere adoriua eat. Sed cum, rumore ejus rei
* anlegre&so, argenlaril aibi cavenles pecuniam in
. \ menais minime expoaniaaenl, ad aliud conailium
\, . se convertit. Nocle inlempesta barbaroa ad incen' \ (23) dendum palalium miRil. Tum vero perepicue dc \ claraluni c$l, quajilam Deua curam ac providenliam
, cixilalis gererel. Angelorura enim mulliltido visa
n

VALESII ANNOTATIONES.
(22) .
Scribendum cst D De cuju laiMilliiis mulla Tbemislius dicit in gra
, quemadroo
liarum acliouc ad Tbcodosium ob pacem factaiu
<him habet Niccphorus. Ex his porro Aurelianus
cunri Golbis, et pb conaulalum eidem Salurnino
quidcui hoc anno consulaluin gerebal cum Stilidatum.
;
cbone: Salurniiius vero jatnprldein consul fuerat
(23) ' .
Malim
cura llcrobaude, teniporibtis Tbeodoaii senioria.
, qno modo liuaculus videlur legissc.

YARIORUM.

'Br ,

Theo-

phylaclos lib. , cap. , prodil, in urbeGbalcedonensi ex adverso Byzanlii siia, esse templum
S. Eupbciniae inartyrie, tibi cjusdeui sacralissiiiium
corpiis asscrvaiur. Hujus lempli silum amoenissi egregiaauca*diftcia ploribusextollilEyagrius
ScUolatiUras IIiu. cccles., lib. n , cap. 3. Passacsl

Euphemia in persecutione Diocletianea. Colitur i n

Marlyrologio Romano, aliisqoe, die 16 scplembrit.
Acla ejus martyrii habenlur apud GombelUiuin in
Auctuario, tomo 1.
. Ilunc comclcm ensiforniftm fuiase,
el supra Gonsiantinopolini reluxisse, tradil Nicephoms, 1. x i i i , c. 6.
n

$79

SOCRATIS

est ab insidiatorlbus, qul milittjm eaonnia ftlaturae

speciem referrenl. Qaoe barbari iitgentem revera
ac foriem esso exercitum suspicali, atopefacti
abscesserunt. Quod cum Gainc noBlloion iuisoet,
wicredibile ei videbatur. Sciebal enim abesae maxitnam partein exercitus Romani, quippe qui per
urbea Orieniis distributus eaaet. MoeCe igittir
proxima aliisque iierum seqoetilibue aliot m i u i l .
317
varioa miilenli eadem renunliar c n i u r : angeli eoini eamdem perpeluo apeeiem
insidianlibue objeceranl: landem ipse, cum ingenti
iuuliitudiiie progrensus, specialor i t miraculi.
Suspicalus iiaque reipsa miliium esae muliRudinem, qui interdiu quidem deliteecerent, noctu vero
conatibus suis obaisiereat, coneilium cepit, Ro
C

v e r 0

'

* '

G80

o^v ,
.
\ * ,
,
, , ( ,
, .
,
(24)
* .
, ,
, xai
.
, ,
. .
0

"

luanis quidem, ut puiabat, exiliosum, verum, u l \ . '

c x i u a docuii, perquam ipsie uiile. ArreplUiuni ae
,
aiouilane, Uaquam orationis couea pergii ad ecclo- .
aiam Joannia apostoli, quse aeptem millibus paa- , auum abesl ab tirbe. Profecli atint una com illo
,
barbari, clam annaefferenles, quae partim doliis .
occuUaverant, partim altis fraudibua ac machina (25)
mentis obtegebant. Sed cum portarum cuslodet
,
deprebenso dolo, lcla exportari prohiberent, bar- , \
bari atriclis gladiia cuslodes interfeceruni. Gravis ex eo tumullua oriior io civitale, cunciisque jam
.
impendero mora videbalur. Yenim civilas nihil .
tuui detrinaeoti passa est, portia ojut undique ,
obflrmaiia. Imperator vero, prudenti eonallio lem- ,
peslive usua, Gainam quidem boateui publicum Q , \ *
reuunliavit, barbaros auiom qui i n urbe reraan- ^ , seranl irutidari j u s s i t . T u n q u e diet elapeas fuit- , ,
tet, ex quo portaruta custodot iuterfecli fuerant, miliiea qoi aderant, prcelium ineonl adversaa bar- .
,
baros inlra porlas, j u x u ecclesiam Golborum.
. *
Hluc enim confluxeranl barbari quotqnot in cSvi , ;,
talo reinauscrani. E l ipaam quidem eccleaiam
* ,
incendio consumpaerunt, barbaroraui quam ,
plurioioe oblruncarunl. Porro Gaina, cum noaiia . \ ^
lora ipsi fuiaaet, cunctos qui in urbe remaoserant
necatoa fuisse, fraudes auas iofelioiter aibi cedere *
^, *
animadverlens, relicla Joannio basilica io Tbra, .
ci; ni conlendit. t cum ad Cberaoaesum venisset,
\ .
iliinc irajicere et Lampsacum occupare conatua
csl, u i ex eo loco Orienlia partes invaderel. Curo j )
Y A t E S l I TIONES.
( 2 4 ) ,
.

sepiitno duae fuertint ecclesia? sancli Joannis : allera scil. Joannis BapUsta), qaain Tbeodosiue M.
exsiruxil, cum sacruin praccursoris capul iliic deposuissel, ut scribil Sozotnenus, lib. , cap. 2 1 ,
altera sancti Joannis evangelisfce, cujus liic mcniinil Socrales. Ulriusquc inenlionem facit ConslanMous Porpbyrogenctus in VUa Basilii imp., pag.

1C2 ediiionis Allaiii : c i Codinus iu Orig..

pag. 53.
(25) .
Non d u biio quin Socralca ecripseril
, vel poline
. Praecedeole eniin die custodes
portarum a militibus Gaiua occisi fueraot, u i paulo
ame reiulit Socrales.

VAIUORUM,
0

Rcciiua Sozomeuua jrdem

J4>annt Raplisia sacralam tnlelligil, lib. iv. cap. 8,
can:deui scilicct quam Theodosius in sul.urbio'
k

Constaiuinopoliiaao

cxslruxerau

lib. , c. 2 1 . W . LOWTU.

Vide eumdem

mSTOIUA ECCLESIASTKCA. LIB. Y I .

. , " *cro imperalor slalim copias lerra manque raisis9 ? , , sct, illuslre divinoe providenthe miraculum sub\ . seculum est. Nara duui barbari, navibas dcstituli,
, , \ (26) -* ratibus lemere conlexlis trajicere parant, eccc
. subilo RomanoruiD naves arraalx apparuerunl, ei
, zcphyrus vehemenli impetu flare ccepit Ac Romani qtiidem facili navigatione utebantuT. Barbari
(27),

vero, simul cum equis vi tempeslatis 318
, ralibus suts agilati disjeclique, landem marinis
. \ fluctibus obroli periere. Multi quoque oorum a
, \ - Romanis interfecti suni. Ad bunc modum ingcns
. - barbarorum multiludo in trajeclu interiit. Gaina
(^, vero inde regressus, cum per Thraciam fugeret, in
, , \ alias Romanorum incidit copias, a quibus una cum
, .
barbaris qul cum ipso eranl, hiterempltis est.
, - Atque baec quidem de Gaina obiter dicta sufficiant.
.
Quod si quis cuncla quae eo bcllo gesla sunt.
, , accurate ecire desidcrat, is legat Gaineam Eusebii
, Scholaslici, qui eo tempore Troili Sopbistae fuit
. audilor : cumquc bujus belli specialor fuissct, rce
, * in eo geslas qualuor libris heroico carmine scri
, , ptis complexus est, et recenie adhuc reroro me . moria, maximara gloriam ex carminibus retulit.
. Nupcr quoque Ammonius pocla, cum idem argu ,
mentum versibus proseculus esset, Tbeodosio j u * , '
niore Angusto sedecics et Fauslo consulibus,
, . \
carmen suuni coram imperatore recitavit, el smu '
mam cx eo laudem esi conseculiis. Canerum hoc
. bellum iinera accepil consulata Sliiichonis c l
, '
Aureliani. Sequenli veroanno consulatura gcssit
Fravilus, oalione quidem et ipee Golbus, niagna tamen Ode ac benevolentia erga Romanos pradilus, qui eo beUo egregiam opcram navaverat, aiquc idcirco ad consulalus digniiaiein promoius
et. Qao quidem anno imperalori Arcadio natus esl filius opliimig Tbeodosius quarto Idtis Aprilis.
Scd de his bactenus. Porro duin rea Romana hujiismodi leropestatibus agilaretur, Iti quibus saccrdotii
dignilas eommissa erat, fraudes in suam ipsorum perniciem strtiere non sine magno GhrisliaiKe religionis opprobrio psrgebant. Eo qiippo toiipore episcopi tumultus adveraus se invicera concilarunt.
Quodmalum ab jEgypto initiura sumpsil, bujusmodi et causa :

, n

VALESII ANNOTATIONES.
(26) br . Scribendum vidc- C el eil omnium poitremu*. Deinde pottquam ibi ftterit
prtmut, Iransit ad scholam Pragmaticorum, in qva
lut \ .
fil omnium po$tremut ti archarim. Deinde cum /*.'/(27)
.
Scbolaslici
olini dictbaniur advocati, ul docel novella 74 ei 76 clni fueril scholasticus, omnium cau$idicorum archarius fit et ullimui. Rursui postquam ibi (uerii priJusiiani. Macarius iu bomilia 15:
nitff, '$$ fit sen rector provincicr. Cumque pj(r~
, \ \
ui factut fuerit, adjutorem tibi svmit consiliarium
,
$ive at$et$orem. Plura vide in Glossario FranciMi
,
, ^ Pitboei adNovellas Juliaui anteccssoris, et inGlo&haw v , , rio Meursii. Porro bujus Eusobii Scbolasiici nu minit Basiliusiu libro De miraculit tanctw Thechr ,
,
& \ cap. 45, ubt eum Tbarsenscni fuissc dicit, el tiuu
ob nobililalem generis , tum ob pielalpm va
,
commendat. Eumdem quoque poetam non ignobilem
, fuisse doclarat his verbis :
. Id esl, Qui vull cau$a$ fonn$e$ addncen,
\.
et ditcit nola$ $eu tigna. Cumque ibi luvrit p n abU ad scholam Romanorum $eu Latinorum,
VARIORUM.
t .
Poslqiiani Gaina se in Thraciam l> socielalcm accoplus esl. (Zosim., lib. v, pag. 798.)
Harc aulcin Aiil. Pagi referl anno 400.
receperal, eo consilio ut, iransmisso l&tro, sc in
q . Anno Chr. 401, impeolteriorem Scylbiam referrel, Hudin, Hunnonim
qui irans Islrum erani princeps, parum uiilem rc- ralori Arcadio nalus csi Theodosius, Junior vulboc ettis fore adveniuiu ejus ralus, ac graiiam in- godiclus, lerlio Idus Aprilis, ul scribil Marrelliiios
fcttraf ab Arcadio, em a irajettione coercuil, prai- in Chromco; sed aiulor Chronici Alexandrini cuiti
Hoque mcroorabili edilo vila e x u i l , ac capul cjus Socrale de dio t-onsenui. (Anl. Pagi, ad ann. 401,
n. 23.)
ad Arcadiura roisil: alque eo bcneficio foedcrc ia
22
PATROL. GR. L X V I l

681

SOCHATIS.

683

319 CAP. .

Z\

*
De dimidio quod iiiter Theophilum Alexaudrhium el

monachoi in sottludiue degenle exorinm est; et
j?4quomodo Theoplnlui librot Origeni* analhemate

.
damuoril.
,
Moia ftierat paulo anlea quaeslio, ulrum Deua
corpua sil el bumana figura prcditus, an incor- , \ ,
poreus ei alienus non eoiara ab bumaua, sed ab , \
omni omnino corporca flgura. bac porro , , .
quaeslione rixas oi conlejilUmea inier plurimoa \
rxoriae suut , aliis buic senlenlia? favenlibus, *
aliis illius pairociniinn stiacipiealilHis. Ac mulii , .
quidein ex 6implicioribtie monacbU Deum corpo-
reuin esse et bumana pnediium apecie assevera- ( ) 8tvat .
bani. Plurcs vero, iniprobaia ielorum senteniia, ,
inroi poreum esse Doum et corporalis tiguro pc- , \
nilus expeilem aiftrmabaiU. Quibus eliara aglipu. \
latua e*i Theopbilus Aleiandrious epiacopua : , \
adeo ut publke in ecclesia corara popttlo, eos
quiaVin qui Deum bumaoa specie prjeditum esse , .
dicebanl, inseclaiciur, ipse vcro Deum incorporeum
,
es&e assercret. Quo coiaperlo igypiii monacbi, , *
reliclie mooaslerus suis, Alexandriaoi vencre, et, , ,
lumullu advereus Tbeopbilum conciiato, impielalis \ . ,
eiiiu dauinantea, inlerficere cupiebant. Ea re co- , ,
guiia, Tbcopbilue in maxiroam difficullatem coa- . \ \ ,
jeclus esl, astuntque qoo morteoj sibi iubentatam ,
ofl&igerei, excogilavii. Obviaaa illis progressua, * , .
blaudiri eis ccepit, ila dicena : Pcrinde voo video . *
nc vullum Dei. Hoc ejus
diclum mofiacbornm ani- ,
,

.n.|.. .. .
. ,
~ -

- - - - 1
mos miligavil. Tum i l l i : Si vere, inquHiHt, dki, \ ,
vullum Dei perindc s* babere ac noslrum, libros
(28)
Origenis anaibemaie coudemaa. Quidam eniin cx . ,
libris illis disputantes, opinioiiem noslratu impu- * . *
gnanl. Ni iglud feceris, ca a nobis exspecla, qiise , , ,
impios el divini nominis bosles pali par esl. At *
Tbcopbilus : Ego, inquii, faciam quaccunque vobis ,
^idenlur. Nolite mibi succensere; naoi cl ipse l i - .
bros Origenis aversor, eosque qui illos admiltunf, , . *
eprebensione dignos judico. lloc igilur modo \ , ,
Vbeopbilua monacbos lunc repulsos dhnisil. Ac ,
foriasse qucestio quae eo usque processerat, peniius sopiia jacuiasct, nisi conlintioaliud quid acccssisset
, , ,
liujusinodi : MonasUriie in iEgyplo qaaluor pra?, * ,
t'anl religtosi viri : Dioscorus, Ammoniua, Euse-fi\ . *

VALESII ANNOTATIONES.
(28) * .
Locus
Origenia in quo dispulai adverstis eoe qui Deum
bumana forma praidiium esse aflkinabant, exstat

apud Tbeodiiriiutn in QuiTtiionibui iu Gtatdn

capite xx , ex Comttntariis Origeais tn Gen+.

VARIORUM.

.
Primus Anlbropomorpbila, u l doccl Epipbanius,
luil Audius scu AudaRiis quidam sub Arii lenipora, e llesopotamia oriundue; qui cum epi&copos ac presbyteroo coratn increpare ac rcdarguere
iton vervbalur, ab iis male inullalus, seipeum
ab Ecclcsia cum pluribuft sibi oonsenlieaiibiis
scgregavit : poslea ab ttpiscopo quodam, qui el
ipse scbismalicus erat, episcopus ordiualus esl.
iJiiju* socuaores duriore quodatii et impcriliore
modo Scripluras inlcrpretanlur. Nani qnod ad ima-

gincm Dei creatus Adara dicHur, prpiiraeto illi referendum ad corpus existimani. Vide Epiphan. i n
flaeresi Audianorum : ,

,
,
. A*d*H$ muium quidam
exSyria trans EupJiratem orius.DeMoi
hnmane forma
euedocuil, flcorporin UU numkta iribuil, catelligens
qumper accomtnodaiionem iudivina Scriplmra dicta suut. Thcodorit., Utcrct. fab. lib. iv,cap. 10.

6S5

niSTORlA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

88*

iji xal \ bius el Eulbymius, qui fratres qnidem eranl gerv \ . inaui : ca?lerom ob proccriiatem corporis vulgo
Longi appellabanlur. Porro tara vitaj sanctimonia,
, , , qtiam eruditione excellebanl. Atque 320 idcirco
, . celebris eorum fama erat Alexandriae. Sed et Tbeo , \ pbdus, Alexandrtnae nrbia epiacopos, sfngulari be \ , nevolcntia et observantia eos prosequebalur. Itaquo
(29), - unum ex Hlia, tHoscorum scilicet, vi abstractam,
. 01 ) Ifertnopolis episcopam conslituH: duos vero alios
2, . rogavit, nt secum manere vtflenl. E l g r e quidetn
, , id illis persuasit, vcmm ut episcopus landem
,. \ , , compulit. Cum igitur eos clerScos ordinasset, dis \ , pensaiionem rerum Ecclesia? eis commisit. Vcrum
, illi necessitate quidem constricli roanebant, dis- '
pensalionis raunus egregte obeuntes. iEgre tamcn
ferebant, quod ipsie non liceret, sicut volebant,
, \ , ,
pbilosophari et monaslicae disciplinaa sludiis i n , (30) ,
, \ cumbere. Tandero vero progressu temporis, anima . , bns quoque suis delrimenlum afferri exiefimantea,
, . cum viderent episcopum quaestui deditum esse et
* , - in pecuniis comparandis plurimum studii impen, . dere, et earum causa omnem, ut vtilgo dicitur, la , \ - pideni commovere; cum illo ampliue degere recu , , , sarunt, soliludinem sibi cordi csse dicentes, sequo
, * banc urbanse vilae antcponere. A l ille, qnandiu
quidem verain discessus eorum causam ignorabat,
borlalus esi cos ut adhuc inancrent. JJbl vero sese
. \
, . - ab illis condemnari scnsit, gravi inccnsos ira, mi*
* , - natus cst sese illos oninibus modis vexaiurum
, \ \ . C casc. Sed cum i l l i , parvi babilia ejus minis, ia
\ ,
.

\ ,
, \ *
*
\ ,
\ . \ ,
,
-

soliludinem secontulissent, Theopbilus, qui suopte

ingcnio erat fcrventior, non medtocrem in eos
motum concilavit: imo vero oitines machinas i n tendit, ut illos mato afliceret. Fralrem quoquc
eorum Dtoscorum, Herniopoleoe episcopum, odio
babere cajpit. Permolesle enim ferebat, quod monacbl magnopcre illi addicli essenl, etimque sununa
observantia colerenl. Sciebat etiam nullo se pa( to
iis nocere posse, nisi monachorum animos ab illis
alienassel. Hac igilur via eos aggressus est: Probe
noral eos vtros, ric nauira Oei secnm disputanlus.

VALESII ANNOTATIONES.
(*9) r f i . Joan- tcm, longe clarius id evineutil; sululit enim Socrates, eos oeconoinos Ecclcsix a Thcopbilo factos,
ncs Launoius in libro i)e xtcxa interpretatioM
texix
cononi*
Nicani, bunc Socraiis locum adducil, ut primo quidein segre tulissc, quod aaolitudine absprobol episcopum Alexandria onmes per ifigyptum iracli, non amplius vacarenl philosophia? monaepi^Opos ac presbyieros et diaconos ordiuasse. sticae; tandem vcro cuui incredibilem Tbeopbilt
ifuo entm hic obscrval feci&sc Tbcopbilmn : primo avariliam el opum cupidilalem cernerent, ejusque
Dioscorum llcrinopolia episcopum conslttuisse, consueludine sesc. niactilari animadverlerent, comdeinlc duos ejus iratres clericos ordinasse, eidem- nieatum ab eo pclivisse. Ex quibus verbis saiis colqnc Dioscoro adjunxissc. CrcdidilscUicctLiunoius, ligilur, cos versalos ease*una ciim Tbeopbilo, et
Ammonium et eius fralrem a Tbeopbilo faclos esse laiiquain ejits conluberuales ac domeslicos, vilia
cius ac rapiuas inlrospexisse, quippe qui occonomi,
clericns Eccleswe llermopolilana. In qua cliain
scnlcnlia fuisse video auctorem Geographue tncw. id csl, dUpinsalores cssenl pectiniae ecclesiaslica*.
Vcrum olerque ballucinaius csi. Nou cnimEcciesiae Porro imposuii viris doclis versio Epiphanii St holasiici, qui buuc locum sic inlerprelaiur : QuamHcrwpolitanas clericos' eos fccit Tbeophilus, scd
M*cum os relinuil, ei clericos Eccleaiae sua2, id est obrem Diotcorum violenier tractum, Hermopolevi
Atexandrina, ordinavil. Testatur id Socratcs his fccU episcopum. Duot autem eorum rogatit af
vt*rbis : habitarent cum , et vix ut episcoput itnperavit;
, elc. est, Duos autem tx iltii hortaltu e$t ttt factos cfericos, Eccleiice cecnomo* itistituit.
(30)
. Lego .
ucum degercnl. Sed quac aequuniur apud Socra-

SOCRATIS
C87
gjepenuraero validis rationibus asscruisse Deum , ,
.
incorporcum ease et bumanae Ogura penitus ex- . >* , periem. llumanam enim flguram huroanac quoquc
, , ^
passiooes neccssario couiilanlur. Jdque tum ab
. , ,
antiquis EccJesiae scriptoribus, lum ab Origene
impriniis diligenier excussum est. Cum igitur de , \ ,
\ , \ .
Deo i U seotiret Theopbilus, iamen ut inimicos
, ,
ulciecerelur, ea q u illi recte cum ipso asaerue , ,
rant, impugnare non dubitavit. Pluritnosque ex
, , . luonachis decepit, virossimplicea quidem ac sincc
roa, sed rudes, ac plerosque eliam liiteraram expcries. Missis eniin Itlteris ad eoa qui in solilu- . "
,
dine 321 degebant, monuit ne Bioacorum fra *
treaque ejus auscultareui, qui Deum incorporeum
. ,
esse dicebant. Dcus enim, aiebat, juxla sacra Scri

plurae lestimoniura, et oculos babcl et aures, c l , \ ,

inanus ac pedes, quemadmodum bomines. Hi vero . Rv ,
qui cum Dioscoro eunl, Origeois doclrinam se- .
quenlee, iropium dogma inducere conaniur, Deum
scilicet nec oculos, nec aures, nec manus, nec pe- * 'des habere. llac fraude Tbeopbilus mulios mona- . .
,
chos decepit: ortaque esl inter illos gravis dissen . *
sio. Et i i quidem qui pbilosopbiai sludiis animum
excolucrant, ea callidilate minirae sunt circum- ,
venli, sed Origeni ac Dioscoro adbaeaerunt. Siro- , ,
pliciores vero, qui et numero pltiree eranl, ct acri
(31) \
xelo succenei, stalim adveraus fratres insurrexe- . ,
r u n l . Facta esl igitur inier illos divisio, seqoe .
iovicem lanqtiam impios carpebatit. Et illi quidem

qui
a
Tbcopbili
partibus
slabanl,
fraires
snos
Ori
Oif- i,
\

"*
,
I
r

genislas et impios appellabant. Alii conlra, eos . . \ \ qui CUIQ Theophilo aentiebant, Anthropomorpbi , *
las cognominabant. x quo non mediocria allercalio inter monachos et bellum inexpiabile exarsil.
A i Tbeopbilus, poaleaquam animadvertit rem ex animi sui senteniia successisse, cum magna bominura multiiudine Niiriam petiit, quo in loco erant monacborum doniicilia, el monacbos conlra
Dioacorum ejusque fratres armavit. l l l i in summum capitis discrimen adducti, vix Undem eflugere
potueruni. Dum hac in iEgypio gerereniur, Joannes Conslanlinopolilanus episcopus, oniniura islornm
ignarus. doclrina et eloqueniia florebat, el ob scrnioncs ubique celeberrhntis* babebalur. Primus etian
precationcs qujc in noclurnis bymnis fleri solent, tali de < ausa ainpuiicuvii :
CAP. VIII.
. IP.
De collectis noclurnorum kymnorum, tam Ariano- *

rum quain Uomousiauoruin, et de pugna in ith$
,

facia : etquod canlm antiphonarum ab Ignatio

,
Deifero esl inslitutut.


.
Ariani, sicnl antea dixi, exlra urbem convenlus
01 ', , ;
ecclesiasticos agebaut. Singults igilur hebdoraadis, D .
%

VALESII ANNOTATIONES.
(31)
dem Socralcm noslrum Ongcnislara palam appc!. Veram causam cur fraires Longi ex nio- lat, non contentns Novatiani ba^resiin ei impiugere.
nasteriis Nitriae pulsi sinl a Theupbilo, relicet So- Nos vero id tanlum dicintus, Socraicm nari-atioiiem
craies. Pulsi cnim suni, eo quod cssent Origenis suam hausisse ab aliqtfo ex amicis Ammonii. Cerie
defensores, quem cum erroribus suis damnarat noo dubiio, quin Tlieophilus simultati et ioimiciTheopbilus in synodo Alexandrina. Porro Socrales tiis advcrsus Ammonium ot ejus iralrcs errores
dcceplua fuisse videtiir a quodam Origenisla, qui
Origenis ci crimen haireseos pra3iexucrit, sicui
favens Ammonio ejusquc fralribus, rem ipsi, non
poslea adversus Joanuem Cbrysostoiwuiii camdcm
ui revera sebabebat, narraverat. Ac Raronius quistruxil calumniam.
>

VARIORUM.
. Vidc Valeeii annot. ull. ad Sozomeni lib. viit, cap. 12. Haec aulcm acla censet
Aul. Pagi anno 401.
8

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

6'JO

, \ qnoliea festi dies occurrebanl, Sabbalum inteUigo

*a\ ,
ac diem Dominicum, quibus collcctae i n ecclcsii*
*4 ,\ agi aolenl, ipsi inlra civitalis porlas circa porlicus
, \ publicas congregati, hymnos aple ad Arianam
\
haeresim coinposilos, alternalim sibi rcspondeittes
. canebant. Idque majore nociis parle faciebant.
, , Rjlticulo vero easdem anliphonas canentes, per
, \ - 322 mediam urbein incedebanl, et extra porias
. \ - egressi, proficiscebanlur ad locuin in quo colle cias celebrabanl. Sed quoniam conlunieliosis ver bis Homousianoa carpereuon cessabanl: frequenter
; enim inter canemlura dicebanl: Ubinam suut qui
\ \, tria unam dicunt esse polenliam ? Joannes, vcritus

ne quis ex simplicioribus bujusmodi canticis ab
, ,
Eccleaia abstraberetur, quosdaro ex catholica plebe
\ - ^ quse sub ipso erat. cis opposuit, qui noclurnos
pcrinde bymnos decanlando, el Arianorum circa
, , ba*c sludium obscurarcnt, c l suos in profcssione
rcctac fldei confirmarent. Hoc Joannis consilium
. *
spccie quidem probum atque utiie f u i l : verum
sediiiones ac pericula ex eo eveoere. Nam quo
- niam Horaousianorum hyiuni in nocluriiis iHia
* !, precationibus majore apparatu cani videbanltir:
, cruces enim argenteae a Joanne eranl excogiutac.
qua? cereas iaces accensas gcstabanl, Eudoxia
Angusia sumplum ad boc suppedilanle: Ariani,
, \ ,
numero abundanles, et aemulationc succensi, ulci .
sci sc el pugnam ciere insliluerunl. Eienim cx
" ,
, \ . dominatu illo quem paulo anle obiinuerant, ad
, $ Q bujusmodi certamina adbuc eranl prompti , et
adversarios facile conteronebant. Omni igitur eun , . ctatione abjecta, nocte quadaro prcelium tneunl
, t Briso quidem eunucbus Augusiae , qui lum
. ' , * bymuorum canloribus erudiendis erat prcposilus,
in frunie lapide percussus est. Uirinque vcro non
nulli ex populocxsi interierunt. Quibus rcbus
. \ .
permotus imperator tnterdixil Arianis, ne dein
. cepa byinnos publice canerent.' Et bcec quidem
(52), tunc teraporis gesta sunt. Dicenduui porro est,
VALESII ANNOTATIONES.
(32)

. Nescio
30. Qnanquam ea psalmoditt specicsjam anleFIaunde baec bauseril Socraies. Gonslal eniiu primos
vianum atque Diodorum a Syris videlur fuissc
usiirpala. Scribit enim Tbeodorus Flavianmn ac
otnnifim Flaviannm ac Diodorum, regnanie ConDiotlorum priinos omnium eam psalmodia3 specieiu
ilantio, psallentiuro cboros Anliocbta? bifariain d'u
vtsisse, et Psalraos Davidicos alternis canendos eia quas anlipbonas vocanl, ex Syroruin lingua in
Iradidisse, eamque rem primum Antiochiae insti- uraecam iranslulisse, el omnium prope solos bujus
iniaiD, postea ad reliquas lolius orbis Ecclesias
rei auilores cutictis orbis partibus apparuissc.
dimanasse. Testatur id Tbeodorilus * iti Itbio u
Qnod igilur Syri diu anle Flavianum feceranl,
B t f l o r i s , cap. 24. Et ante illum Tbcodoretus
Psalmos Uavidicos lingua Svriaca antipbonatim
Kopeiiesicnus, qui iisdem teinporibus vixil, quibus
cancnies, id Flaviauus ac Diodorus a Gracis AntioFbvianus atque Diodorus. Verba Tbeodori refert
chensibus Psaliuos Graxe canentibus lieri inslitueYcetas in Tbesauro ortbodoxae fidei, libro v, cap. runt.
n

VARIORUM.
slatim in omnes lerne partes propagata, cum Cas* A l Joan.Bona card. eminenttsa. libro De divina
sianus lib. n De instil. ccenob., cap. 5, e l c , referal
ptalmodia, cap. 16, obscrvavil Theodorituni noti
suo tempore bunc morem viguisse, u l , sedeMibus
de qoocunque alierno canlu, sed de solis Davidicaeicris el omni cordis inlenlione ad voccm psalcis PMlmts inlelligendum; el Flavianuni ac Dindoritm, psallenltum choro duas in partes diviso, Pealleniis inleniis, unus in medio intcgruoi psalmuni
IOOS Davidicos allernis tauendos, primos iostiluissolus cantarol. Imo qiianlalibct mulliludo convesf., eam psalmodia: spectem cx Syrorum lingua in
nisset, nunquam aiuptius quam qtialuor inonacbi
Gnecam transluitssc; ac idco Socrali fidein non
psallcbanl iu synaxi; quod cliam budic in quibiisease denegandaiu. Ea autem alicrnatio uon
dani Gailiarutn monaslcriis scrvari acrepi. Vjguit

SOCRATIS

unde consueludo illa hymnos in eccleeia allcrois , ^

canendi, iitilium sumpseril. Ignatlug, AnUothiae in
, . otc em*
Syria episeopna, post apostolum Petrum ordine
, \ *
tertius, qui ei cum aposlolis ipsis fantiliariler ver .
satue esl, vidit aliquando angetoe hymnie aliefaa. fc;
. decanlatis sanclam Trinitalem celebrairtes; el
. \ * |p>
ranendi rationem quani in illa visione animadver ,
teral, Ecctesi* Antioeheosi tradidit. IJnde isla tradilio ad ouutea poaiea Eccleaias penaaiftftvR. & taec
quidem de anliplionario bymnorum cantu accepimus.

323 CAP. ix.

. \

De monaekit cognominto Lengti, ef quoixodo Theo

,
za) *
rhilui, cum implacabiU$ immicitiat advertu$ Jo Acrxoroor d
awiem eorum cuusa susccpuset, deponere Ulum
, conaius est.
.
Ilaud mullo post monacbi, una cum Dioscoro et
! p*vjy*
ejus fralribus ex solitudine profecli, Conalantino- \ , Aio<nrifw
poliin veniunt. Aderat cum illie etiani Isidorus, xa\ . \ 3
olim quidein cbarissimus Tlieophilo, lum vero i n i - *, ?
tmcissimus ob hujugmodi cauRara : Peirus quidam
, * wfuit Alexandriuae Ecclesiae archipresbyler. Huic
(35) (34) ;
infcnsus cuai esset Tbeopbilus, Ecclesia eum ex .
pellere slatuit: eiiftie boc crimen objecil, quod , IxfaMh
mulierem quamdam secta Manicbaeani ad sacra
\ ,
ittysloria admisisset, atitequam ab errore ManU , , cb$ortim eam abslraxisset. Sed cum Pelrus mu, ;
lierein banc aect suae renuntiasse diceret, nec
. ;
absque senteiilia Theophili stisceplain fuisse, Theo- \ ,
pbilus tanquaro calttnmta appeltltis graviter ex ,
canduil. Affirmabat enim ejus rci se pcnilue igna- , *
r n n i fuisae. Petrus igilur lestem sibi advoeavit .
Isidorom, quod episcopus ignorassct id quod
, ****
de innlierc factuni fucral. Vcrsabatur Romae lunc C . * *
temporis Isidorua. Missus enim fucral a Tbeopbilo *
ad Damasuin, Homanae urbis episcopuni, ul illuai

\
^
*!
|
-

'

VALESII ANNOTATIONES.
'

(33)
\
id nomen bonorts est, non vclustatis. Ep^copi
. Pia?ler hanc causam odii Theopbili adenim ex prosbylerorum collcgio eos qus st\M
versus leidomm, duas alias rangas referi Sozo- arctiipresbyteros eligtrbant, ut docet Liberaltis in
ineuus iu libro , cap. 12 : priinain, qmxl lesiiBreviario, capile 14 Forroula qiia protopresb/ler
monium dicere rec.usa<ssel in graliam sororis Thco- civitatis promoveliir, exslat in Enchologio Gne*
pbili; alleram, quod Tbeopbilum repnbendi&eet ob
corum, pag. 287. Jacobus quidem Goar, qui t'uniniium sludiuin in cxstruemlis a3<iibus satris, in cbologium Laltne inlerpreialus est, arcbipr^byt^
quibiis pectniiani Ecclesia3 dilapidabat, q u hi
ruin ubique vertit; quod non piobo. Nam Jircliiprecgcnos polius eral conferenda. El bas qiiidem fuisse
sbyteri quidem plures eranl in una Ecclesia ; proiorausas iiiimicitianim Tbeopbilt advcrsus Isidorum
presbyler autem unus est. Deindc anbiprespyten
farile crediderim, cum Socratcs el Sozomenus id
in \ic\s el oppidis intcrdum constiiuebaniur,
diserte tcstentur. Non ideo lamen Ecclesia ptiisus v quippe qui succcsseranl in locuiii cborepi^copo*
PSI Isidums, scd damnalus cpiscopali judicio ob
r u m : proloprcsbyfer vero non erat nisi in civiUl^;
Origcnis errores quos fovebai, ut ex Palladio in
unde et dicimr ifl
Lausiaca pridem docuil Baronins.
Encbologio. Gotilmuator Tbcopbanis in Viia GOII(34) .
Sic Arsaslantini Porpbyrogeuneli, iniiiu de Ariabaldo pficius qui Clirysoslonto iii episcopalu succcssii, sbyiero CPolilano ea>pc loqiiens,
dtcilur in AelU synodi ad Quer- -, */
; et Marlyiiua quidain . Sozo .
uieiius buuc Ptlrumarcbiprcsbyterum vocat. Porro
VARIORUM.
eiiam apud elbnicos canlus allernaiio, cum Homcrtis liiade i , vereuGJi, Musas allernaiitn raueules
des ribat; Gbristiaui autem profanos genli^um
morea in veri Dei cnltum transferre solili uranl.
Quarc perperatn Yalesins in dubiuin revocal quod
a Socraic scriplum, Ignalium neinpe mariyrem
priutuiii in Ecclesia orientali buic rilui iiiiliuiii dedi*se 2 quod eniui jpsc scribil, disccie poluit a

ecriploribus qunmm opora ad nos non pcrvcaere.

(Ant. Pagi, ad a n n . 400, n. 15.)
.
Isidoruui, pre>b)ioniro Alfia
drinuoi, ex Alhanasii ordinaliune sii|h^rsi/tc'i*i.
ociogcsimuiii aelalts anumn agoiilom, quouiotjo
vcxavil TbeophiUts, ptiLTiimquc queiiidaui prclio
conduxii, ut ctiui n^f.nd.r libiijnia acousarri, p'ribus uarral PalUdius, Gmvaoif., p. 50, cic
1

|
!

$95

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

, \ cuoi Flaviano Anliocbensi episcopo in graliaiu rc

. . ol duceret. Quotquot enim Heleiio adbaeseranl, seccr
cftp - , ,
nebanlse a Flaviano propter jugjuraiidum Flaviani
- * * . sicut antea dixi
Roma ilaque reversus Isidorus
= , \ el a Petro ad lealimooium dicendum vocalus, ma , . liereiu Mariichaeam annuente episcopo susceptam
fuisae aflirmavit, ipsumqne episcopwn sacra my . steria ei prebuisse. Ilinc ad iram concilalua Tbeopbilua utrumquc ecclesia ejecil. Uanc ob causam
I , .
. \ Isidorus quoque uua cum Dioscoro et fralribus i l \ , lius Conslanlinopolim venil, ul ea qtue conlra ipsos
* * \ , per y\m el caluinniaro gesta fuerant, coram ipso
* . imperalorc ei corara 324 episcopo Joanne con , , vincerenl. Quibus cognilia, Joanoes viros quidem
- " , illos honorifice exceptt, et a precum coniraunione
mkiime exclusil, sacrortim vero mysterioruni communionem indulturura se Yiegavii, aniequam caiif a
*. ,
coguila csset. Dum res in boc siatu cssct, falsus
,
rumor ad aurea Tbeopbifi ptriaitis est, Joanncm
, \
eos ad sacra quoque myaieria admiaisee, et ad
* \
opem iliis ferendam paralum ease. Quamobrem
, \
Tlicophilus lotus in boc coepil incumbere, ut non
* , \ modo Dioscorum el Isidomm ulclsceretur, veruni
.
, eiiam Joanncm ex eptscopali sede dejiceret. Mittit
, igitur epistolas ad mngularum civitatura episcopos,
* ! - consilium quidem suura oecultans , palam vero in
, illis reprebeodeiis libros Origenis: quornm lanica
leslimonio dtu ante illuo! Athanasius, in orationibus
.
contra Arianos, ad iWei etise conGrniationem ssepcnuuiero asue Aierat.

. '.
C
\


,
,

.
, . (55)
, \ , .
\ ,
, ,
*
%

CAP. X .
QMomode eliam Epipkanius epiicopus Cypri, dvlte
Theophili deceplu*, coilecla epticoporum $ynodo
adver$u$ Origenu libto$ Joanrum ob egrutn librorum Uctionem reprehenderil.
f

Amiciliatn quoque rediiitegravit cum Epipbanio

Coustantia Gypri episcopo, a quo antea dissidcbai.
tasmitiiavterai enim Theopbiiiis Epipbamum, tanquam abjecte scntientem dc Deo, queoi buinana
specie praedilum esse arbilraretur. Cuin ergu Tbcopbilos de Deo ita senlirei, eosque reprebendcr':t
qui Deum bumana flgara pracdUum esse ccnsebam
p r odio tauaen quo in alios ierebalur, ea qtia>

L i b . v, c. 15.
VALESII ANNOTATIONES.
(%5)
.
Falsum esi D Cbruli 393. Quare nibil opus fuil tit Tbeopbilus
se Anlbropoinorphttam
ad caplandam
Epipbaniuin slullissimai Awtliropomorpbilarum
^ . ^ . . aiinularet,
.mt
*
..* ^.
graiiara Epipbanii. Iinposuit oinnino Socrali ac
baeresi unquam addiclum fuisse. Pet slriclus qnideoi
SozonieiH) Origenista quispiam, fautor Ammomi
fuerat aliquaiulo oo noiuiue a Joanne llierosolyalque Oioscori, qui ba3C ipsis narravit. Solebanl
raUano. Sed banc calunuiiam rcfcllil H . e m D V i i n u ,
euiui Origenista hujus baerc^eos crimen Catbolicis
el Epipbanius ipse iu ea concione qiiatii babuit
a quihus conderonabaiUur, afflngere, ut recie obUiero^olymis coram Joanno ipso. u l referl llieroservavil Baronius.
nvmuft
nymu in libro ad Pammachium de crrorinua Joanuia HieroiolyuiiUni, et Baronius ad aunuui

VARIORUM.
.
Del^udsfe dna? prio

. Ilaec Socralis
ris vo.-e, quae ex superiore linea buc irrcpscrunt.
verba coiilirnianlar a Palladio iu Yitu S. ChrysoW . Lowrn.
*tomi, P- 58, 59, cic.


v

695

SOCRATIS

aenltebal palam abnegavil: iniilque lunc amichiam , .

\
ciim Epipbanio, quocum anlea dissenlicbat, per
iude ac si poenilcnlia ducltis idem cum illo seniiret *
de Deo. Episcoporum quoque synoduni in Cypro , \
ab eodem fieri curavil, qua Origenis libri con- . * *
demnarenlur. Epipliauiits vero ob singularem pie- ,
latem suroraa morum simplieitate prediius, Tbeo- . \
pliiti lilleris facile induclusesl. Collecloque rpieco- , ' porum lotius insulae concilio, leclionem librorum
.
Origcnis probibuit. Misii cliam liueras ad Joannem
,
episcopum, quibus euoi bortabaiur ut et ipse a *
legendis Origenis libris abslincrcl, ct convocala
, \ .
synodo episcoporum suorum, idem cura ipso de- ' cernerel. Tbeopbilus itaque, cura Epipbaniuui pie- , \
latis noiuiue celeberrimum iu euam seuieniiam , ^ \ (56)
pertraxisset, rem slbi cx voto succedere aniinad-
veriens, 325 suiQpla majore uducia, pluies epi- ,
scopos convocavil, el libros Origenis qui anle du- (57) ,
cenios ferme annoa morteui oppeiierat, eadetu qua ,
Dpipbaniua condemnalionie sementia perculit, non \ .
piod revera id agendum eibi proposuissel, sed u l

Dioscortim fralresque ejus ulciscereinr. Verum Jo \ ,
anncs ea quae luin ab Epipbanio, luin ab ipso . \ *
TbeopliUo sigoificala fuerant parvipeiidens, do~ *
c l r i n ecclesiaslica? sedulo incumbebal. ea qui- . \
deiu in re florebal cummaxime: insidtaa vero qus
ipsi struebanlur, penilus conteninebal. CaHerum
,
poaleaquam palam faclum est, Tbeopbiluui id
'
agere ut Joannem episcopatu exueret, lum qui. \ ,
cunque infenso adversus Joannem animo erant, ad Q \ concinnandaa in eum calumniag excitabanlur. Ac , *
niulli, tuiu ex clero, lum px proceribus qui in
, palaiio plurimuin poleranl, opportumim sibi lentpua
, ,
oblatum ratt, quo se de Joaune ulciscerentur, ina \ .
ximam synodum Gonslanlinopoli ficri procurarunt, episcopis partim per litteras, partim per tnterntmtios accitis.
CAP. X I .
. '.
,
De Seoeriano et Anliocho Syris, et quotnodo qvi \
.
butquede cauJs Joanne dissenserint.
Odium porro advcrsus Joannem veliemcnter au * .
xit alia quaedani bujusmodi causa : Duo episcopi
;, .
natione Syri eodem lcinporc florebani, Sevcriauus

VALESII ANNOTAT10NES.
(56) >
. D
Fatlilur bic Socraies, eumque secutus Sozunienus,
qui Alexandrinam synoduiu, in qua Tbeopbilus l i bros Origcnis uua cum ipso Origene damnavil, celebratam pulat posl synodum Conslanliae ab Epipbanio congregatam \ Alqui constal primum oinnium Theophilum collcclo Alexandriae concilio eam
ba^rcsiin damnasse anno Cbrisli 599. Quod fartuin
esl post multos supcr ea re irarlalus opiscoporum
qui eo convcncranl, ut docet Poslunnanus apud
Sulpicium in Dialogis de vita D. Mariini. Posl dsec
Tbeophilus synodicam siiam niisil ad omncs cpiscopos, el fipecialem ad Epipbanium misit opisiolam, ogans exhoriaus, u l , lolius iosulae episcopis

congregatis, ipse quoque eamdcm ha^resimcomfemnarei, elsynodic;e suae subs<ribonl. Exstat bodie
baec TbcopUili episiola , a B. Hieronyuio traoslala.
(57) . Dolenda
eslpariicula . Porro Socraies iitinieruni plenum
posuil pro imp^rfeclo. Atque ob hanc cauaaui aljecil , id esi circiler. Scd si vere loqui velimus, ui'lrabeiuli sunt ex boc numero anni qitinquagima et aniplius. Morlutis est eniin Origeiies
anuo Cbrisli 2 5 i , tit ad Eusobitiui nolavi. qno
anno usquc ad annum* r.bristi 599 quo tfamtialus
esl in synodo Alexandritia, atiui suul ceiituiD ct
quadragima sepiem.
t

VARIORDM.
Ulrumque coucilium, tam Cypriuin quaui Alexaodrinum, celebratum fuisse auno 4 0 1 censcl Ant.
Pagi.

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. Y I .

C08

6 ^ , et Antiochus : qaorum llle Ecclesi* Gabaloroin,

quae urbe est Syriae, hic Ecclesiae Piolemaidie, q n *
. in Pboenice siia esl, curam gerebal. El ambo qui. ,
iem eloquenliae causa celeberrimi babebantur. Sc verianus vero, licel admodum erudilus videreiiir,
*\ , . Graca tamen rainus dislincte pronuniiabat: sed
duni Gnrce loqueretur, Syrura nescio quid in ejus
, voce resonabat. Aniiochus quidem, cuni prior
, \ Plolemaide venissel Conslanliiiopolim, et iu eccle , \ siis urbis regiae suroma cum diligenlia aliquandiu
- docuisset, eaque ex re roagnam vim pecuniae col , lcgisset, ad Ecclesiam suaui redierat. Poslea vero
\ . Severianus, audiens Antiocbum Coiisianlinopoli
, \ \ ingenlem quaesium Jecisse, exenipluin ejus imilari
. \
sluduil. Cuin igitur diu se exercuissct, mullasque
, couciones clucubrasset, venil ipse Constaitlinopo, \ \
lim. Ibi libentor exceplus a Joanne, iniiio quidem
, , \ eum palpabat eique assenlabaiur, el ab eodem
, \ \
amabalur vicissim et colebalur: florebai interim
. in concionibus, 3 2 6 eaque de causa inuliis pro *, ceribus civilalis, ipsique adeo imperatori faniiliarie
, \ - eflectus esl. Forleconligilulepiscopus Ephesiorum
, eo leropore migraret e vita. Quam ob causaro ne , \ - cesse babuit Joannes eo proQcisci, ul epiacopum
\ - ordinaret. Cum igilur Epbesum venisael, ei alii
, - aliura ad episcopatuin promovere studereni, et
, \ eorum causa quibus quisqoe sufiragabaiur, acriter
,
inler se conlenderent, cernens Joannes ulramque
. - partem pervicacitcr altercari.suisque bortalionibus
, , Q nullalenus obsequi velle, jurgiuni illorum siue ul xa\ , "
lius oflensa
diriroere statnil. Ipse ergo Heraclidem
, . quemdain diaconum suum, genere Cyprium, ad
episcopalum illum promovil; alque ita landern
".
ambae paries perlinaci contenlione deposila quio * ,
vere. Uanc ob causaui coaclus esi Joannes in urbe
. Epbeso diulius morari. tnlerim vero dum ille ibi
. - nioraai facercl, Sevcrianus Constantinopoli cbario r
, 5 \ , in dies audiloribus fiebat. Neque ea res Joanncra
l a i u i l , quippe cui cuncta celeriler nuntiabantur.

, Cum itaque Serapio, cujus paulo anlea fecimus
. " , meulionem, Joanni id suggessissct, et Ecclesiam
a Severiaoo perturbari relulisset, aemulaiione ac , \
. census est Joannes. Qui cum obiter Novaiianis ct
Quarladecimanis mullas ecclesias ademissct, Con ,
\ \ D &iaiUiitopolim rediu.El ipse quidem injunclam sibi
Ecclesiarum curam de intcgro gerebat. Serapionis
. \ ^
vero faslum et arroganliam ncmo cfal qui ferrc

possct. Nam quoniam apud eptscopum Joannem
.
plorimum libcrlalis ac fiducix erat consccntus,

ullra debitum nioduro omnibus insullabal. Unde
,
eliam odium adversus episcopum gravius exarsit.
,
Quodam eliam teinpore, praetereunli Severiano bo .
norem qui episcopo debelur, non p r a s l t l t i , scJ in
VARIORUM ANNOTATIONES.
*

.
400 Ctirysosloiuus Epbesuin proftci^citur; el couvocala syuodo Horacliuem arcbidiaconum 8UUU1 isti sctli prafecil, morluo uupcr
Aulonino, quciu varioruui criiuiuuui (quoruiu ca-

piia exbibel Palladius Vif. Chrysott., cap. 13,

pag. 125) corani Cbrysoslonio rcuin peregerat Euhcbius piscopus Yalenltiiopolilanus. Sex etiam
Asiaeepiscopos boc tejupore deposuii. (Guil. Cave ia
Chrysoblomo.)

609

SOCRATIS

tede sua tieut eral, permansil, oUcndcM eo laclo *

, tU
Scveriani preteiiliam a te quidem p a n i fleri. Hauc
. 6 Serapionia contumeliani noo l u l i i Severtanus, sed
conlenta voce coram omotbus d i i r i : Si Scrapio , **)
, ; ,
moriatur Cbrialianui, Gbrisios bomo factus non
eal. llanc naciue cauaam Serapio Sererianom Jo- ';aoni aperte reddidit iiiimicum, prius quidem seo- , " >
tenli mcmbrum reticen, boc c s i : Si Serapio .
moriuus fuerit Cbrietianus, id vero solum a Seve- . 6
riano dictura esee affinnana : Ghristus profeclo .
liomo faclug non cel. Multoa aulem uae factionis ,
viros producebai, qui id ila diolum fuisse teaiifl-
rarenlur. Joannea ilaqiie nibil cunclaitia, Severia- .
num urbe expellit. Quibus cogniiis, Eudoxia A u - . ,
guttta Joannem quidem graviler reprehondit: Se- \ \
verianum vero Cbalcedone Bitbyni quamprimura (58-59), revocari jussil. El bic quidem etatim adfuil. Jo
anneg vero ab illtus familiaritate ee removit, nec
, ,
ulli ipsum ad boc bortanli obtemperavit. Donec
, * (40)
tandeui Eudoxia Augusta in ecclesia Apoatolorom,
(41), fllium 327 auuiu Tbeodoaium, qui nunc feliciter
. 3
regnat, tunc temporie admodum puerum, ad geoua

Joannts abjiciena, ei pcr illius capui crebro eum

obtealana, g r e ab illo oblinuit u l Severianain io
.
amicidam suam admiltoret. Ad hunc modum ambo
.
iati palam quidem roconciliali s u n l : inius lamen alier adversus alterura cxuiceralo aniuio perroansit
Hsoc Joanni adversua Severianum causa jurgii fuil.
CAP. X I I .
Quomodo Epiphamut cum veniuet Conitantinopolim,
collectat el urdinatione$ abgque Joannispermhiu
celebravil, ut Theopkilo gratificarelur.
llaud mullo poal Epipbanius episcopug ex in&ula

. l&.
xal
,

.
' -

VALESU
(58-59) 11)
. Scribendum . Ncc dubilo quin a So-craie ila si-ripiuni eit. Gcnc Nicepborus ila discrle
ecriplum babK ut emendavi. Apud Soxomenum
vero lcgilur . quod idein esi.
(40) Kal . Totum hunc locum
peseime verteruiit inlerpreies, ul ex collaiione
vereionie nosira? lector pereplcere polerit.
(41) * . Id est, filium
$uum adjurant. Anliqiii pcr pignora sua jurare
consueverant. Sic apud Virgilium :
eaput hot juro, per spem surgentis luli.
Parl modo, cum alioe obiestari veilent, per ittorom
pignora et quidauid cbarissinium haberenl, eos
obsecrabanl. Ita igilur Eudoxia Joannem Ghrvsoslomum lum allocuta est: Per bunc parvtilam
meun, ac apiriialera filium tuura, quem cgogenot,
quem tu e sacro fonle susccpisli, retli iu graliani
cum Soveriano. Gcrte Gbrysosloinvs Tbeodosium
juniorom e sacro fontc suscepcrat, ut boc loco
tradil Nicepborus, ex Sitneone Meiapbrasle ut
opinor*. Porro Baronius bauc reconcilialionem
Severiani el Gbrysosloini conferi iu aunuru Gbrisii
%

401, Vincenlio el Fravito consulibug. Ego vcro ra

annum sequenlem id conferre maliai. Nani sj veruin est lunc sacro baplismo tinclum fuisse Tlieodosium, i i l supra ex Nicephoro relutimus : ipjw
cerle admodum probabile e a l : neque enirii Euoo*
xia QUuni suum in ccclesiam ApoaiQlomm iniroduxtssel, nisi jam baplizalum : baac* episeoporum
reconcilialio anno Chrlbli 402 contigcril necesse
est. Naius esi cnim Tboodogiua j unior VinccfHio
el Fravito consuiibus, qui fuil annus Cbrisli 401.
die iv Idus Apriks. Sic eniin legtiur *ui Chronco
Alexandrino, ct in Gbronko Marcellini quod edidrt
Onufrius. Male in editione Sirmondi logiiur biilio
ldus Apriles. Neque vero credibile cst euu bapU*
zari potuisse nisi in Pascba sequeotis aruii*
quis lamen conlcnderil eum paucis posiq
nalas csset diebtis, baplismum auscepis$i\ ut vttlelur innuere Marcua in Vita Porphyrii: concedauiue
i d , si placel. Sed quis credai Tlicodosiuui a utaire
adduclum fuisse in ecclesiaiu, el ad genua locaium
Gbryso3(oini, priusquam annuui unum, aut dccciu
iaises expiessei ?
ani

VARIORUM.
* Idemci Tbeopbanes in Gbronico iradil. Verum
boo probabile iKm vidolur, siquidem, ui Georgius
Alexandrinus alitque lestanlur, Eudoxia lunc loniporia Gbrysostomo succensuil, quod ip>aoi sanctus

antistes sevcrius increpuissct ob usurpatam vidt

citjusdaui vimam. Qua dc rc vidc A m . ^ *
anu. 401, n. 26.

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

Tffc

f * * " C in\ , Cypro Conatantioopoliai advenit, Tbcopfadi con- ,

siiiis inducUts, aflerens una secum exemplum
,
synodalt* aenleitliae, qua ROM ipsuro quidem OriV - genem excomottitiicaverat, sed libros ab illo eon , . - seriptos condeniaaveral. Qui eura ad basilicam
\ - S. Joaoiii appulissel, quae sepiem passuom m i l \ , - libus ab orbe dielal, nave egressus, colleclani
# , (42), ibi celebravit, e l ordinalo diacono, poalbac civi .
lalern iugretaas eel. Et Joannem quidem a quo
, invtiabaiur, refugil, wl graliGcarelur Theophilo :
\ in privalo aulem quodaui domtcilio diversalug rst.
" , - Colleelisqae qiiotquoi in urbo regia aderanl epi . (43)
scopte, damnalionia aenlenliam conlra libros O r i \ .
genis prolalam ipsis rccilavit: nibil quidero babens
, , quod advorsus eoa libros diceret, nisi quod ipsi
* ac Theopbiloplacuisset eoa libros rejicere. Ac oon\ ,
nulliqtiidemobreverenliani Epipbanii huic decrelo
, , ,
ipsi quoqae sabscripserunl: mo!U vero id facero

recuearunt. Ex quortira numero fuil eliain Tbeoti *
rnns episcopus Scytbia?, qui Epipbajtio 388 ***
, . " reepondU : Ego, Epipaani, neqtto eum qui jam
, pridem pte defunclue e t t , conlomelia alttrere
(44), volo, neque impiura facinus aggredi audeo, ut ea
\ condeamem quse majores noalri minine ropudia. \
r u n l , praesmim cum sciam nibil malae doclrtna?
, ,
ia Hbris Origeoig reperirt. Simul proferena quem . '
dam Origenie librura, reciiare ceapil, e i expogi - liones i n eo ecciesiasticas oslendil. Deinde aub.
G jecu h*c verba : Qui iatos Hbros coulumelia afliciuol, i i rcrte non animadveriunl, se illis ipsig volomtaibus contumeliam inferre, de quibu* libri
isii conscripli sunt. Haec gunt quas Tbeoiiiuua, vir ob pieiaieia viUeque gancUawmam celeberriniue,
Epipaanio respondit.
CAP. X I I I .
. 1 .

'.
Quid hic icriplor pro defensione Origenis dicut.
,
Sed quoniam qui oblreclandi sludio ducunttir,
(45), plurinios seduxerunt, ab Origenis lectione velut
iropii eos averteoles, non incommodum forc
.
arbitror panca de illis disserere. Yiles bomines e l
' ,
obscuri, qui per se ipsi inclarescere non possunt,
.
ex poliorum viluperalione famani aucupari conan ,
* lur. Laboravit boc merbo primum Melhodius,
Olyropi Lyciae civitatis episcopus, Dcinde Eusla
thius, qui exiguo leinporis spalio Anliocbensem
\ , \ * , D Ecdesiam rexil. 09 bunc Apollinarie, ac VALESII ANNOTATIONES.
(42) Kal StdKoror .
Baronius So- mulliludine astanlium ordinavit.
(45) r i . Procul dubio scricratetn boc loco erroris arguit, qui dixerit E p i betidum esl , el paulo post lego
phaninro Constantinopoli diaoonum ordinasse
, elc. In codice Sfortiano scriplum est .
ab^qite consensu tpiscopi iUius civitalis. Fecerat
(44) Er
'

.
iil quitlem anlea Epiphanius in diaecesi Joannia
Assehtior Christopborsono qui pro lcgtt
rpiicopi llierosolyiniiani, ut conslat ex cpislolis
, et post hoc verbnm finalctn appontl disiin*
B. Hieronymi. SimilUtidine igilor nomiois decectionein. Aliquid tan>en amplius htc desiderari
ptos Socrales, etqui eum seculi sunt, id ab Epiexislimo. E( post verbuin locum ila supplcnpbauio factom ease credideruni iu ecrlesia Joannis
dum esse arbilror : ,
ConstantlnopoHtani. Haec Baronius ad cxcusandum
, elc. Quod conHrmant SozomenOs ac NiceEpipbanium exeogitavii. Sed quis non videl caupborus. Sic enim habcl Nicepliorus : ,
sam non cssc, cur Socratem mendacii argtiamus

in iis rebus quas ipsc videre poluil TQuod eniin jaiu
. I(a quoque legisse vidclur Epipbanius
eutel faclum fueral ab Epiphanio in Palxslina,
Scbolaslicus, u l cx ejus inlerprclalionc coUigilur.
cur Conslantinopoli ab eodem poslea usurpari non
(4>) *
^

.
)>4>tuii? Neque cnim tantum scclus fuii in ordina codice Sfortiano scriplura esl ,
tione diaconi, qucm Epiphanius nonnisi rogatus a
%

SOCRATIS

703

704

slremo Tbeopailus.Haec csl quadriga maledicoruni, , *

' \ * ,
qui eadem incedenles via , Origenem calum
niali snnt. Alius cnim alia de causa ad accusalio- , ,
nein ejus prorupit : quo faclo singuli salis decla- . *
rarunt se omnino probasse ea quse roinime , ,
reprebendissent. Nam quoniam auus aliud dogma ,
.
gingillatim refutare aggrcssus e s l , perspicuum
esl singulos pro vero admisisse id quod miniroe , ;
insectati sunt : lacite scilicet comprobanles ea (46) ,
quac nou exagitabant. Meibodius quidero cum in (47).
libris suis Origeaem diu mullumque insectatus &;
ftiisset, postea tamen quasi palinodiaua caneus, i n . 01
dialogo quera Xenonem inscripsil, summa eum , " \
' ,
admiratione prosequilur. Ego vero ex illorum
reprebensionc 329
aliquid amplius accedere ad .
commendalionem Origenis affirmo. Elenim qui $
.

omnia undique conquisiverunt quae repreben, ,
sione digna exislimabant, i i certe cum illum
minime reprehenderint tanquaro de eancla T r i - ,
nttale roale sentieniem, rectae ac sincerae pielaiis \ -
teslimonium ei perbibere manifeslissime convin- , \,
cuntur. Et isti quidem Origenem hac in parle non ,
reprebendendo, eura tesiimonio suo coroprobanl. .
Athanasiua vero conaubsiantiatia fidei defeneor ,
acerrimtia, in suia conlra Arianoa orationibua, .
clara voce illum fldei suae advocat teatem , verba
! *
illiiia suis intexens sermonibus in hunc modum: .
Vir immensi laboria planeque adrairandus Origenes, nostram de Filio Dei senlenltam testimotrfo
suo confirmal, illum Patri costlernam esse dicens. Qui ergo Origenem vilupcranl, non antiuadverlunt se *una quoque Atbanaaium laudalorem Origenia maledictis appelere. Sed de Origeno bactenus diclura eit. NUDC ad hiitoriae ordinem revertamur.
0

VALESII ANNOTATIONES.
(47) . Meetc. Atqtie Ua in suo codice scriplum invenit Epi- C
thodius libros suos fere :n dialogorum morcia
pbanius Scbolaslicus. Sic enim verlil : Sed quoniam detractorcs plurimis $ubrepente$ velut blcsphe-conscripserat, ul apparel lum ex ejus Convipio,
mum retpuunl Ongenem, elc. Lego ilaque, quod nuper ediium esl a duobus viris doclissimis;
tum ex libris De re&urreciione, quos adversus Ori .
(4) * '
. genem conscripserat, cx quibus excerpia qmedam
Baronius ad annum Christi 402 Socratem bic profert Epipbanius. Taliseliam fuit dialogusejustnendacii el calumniae arguit, qnod diicrtt Melbo- dem , cui liiulus crat , id est Ho$pitium,
dium, cnm Origenein anlea probris appetivissel,
uo bospites diversantur. U l cnim cst
postmodtim cecinisse palinodiam, el laudes ejus
omicilium virpinum, ita doinicitium hosp'\pradicasse in dialogo, cui tilulus eral Xeno, sive
tum. Ejus l i b n mentio fu apud Pbolium in DiblioHospitium. Atqui conlrarium fecisse M<;lhodium
thcca, in excerplis ex Melhodii libro \ ,
afllnnat Baronius. Nam cum iniiio laudassel Ori- ubi legitur : AYIOV \,
genera, potuea, deprehensis ejus erroribus, oura
| ,
inseclaius est. Idque confirmat Baronius taslimo-
nio Eusebii, qui in libro vi Apologice pro Origene,
ila scribil : Quomodo ausus est Methodius nunc
, e t c , . Quein locmn
contra Origenem tcribere, qui hcec et hac de Origenis pessime verlii imerpres. Sic autem veriendus e s l :
locutus est dogmatibus? Qucm Eusebii locum ad- Locum illum Evangelii, c Nolile projicere sauciuu
ducit llicronynius in Apologia adversus Rufinum,D canibus (Maltb. vn, G), ila exponenle Xenone, ut
u i doceat se idetit fecisse <juod Mclhodius atitea
margaritos quidem sint arcana divincB sapieniite
fecisset. Eusebius lamcn m loco cilalo aperlc mysieria, porci vero, e l c , sanctus HeliioaiuzdUtt,
non dicit Melbodiuni fuisse antea loculum pro elc. In boc igitur dialogo , cui titulus eral
Origeno. Neque enim d i c i l , qui haec ct b c de , quidam inducebatur Origenista, Xcnon
Origenis locutus fueral dogmatibus : sed lanlum, nomiue, advcrsus qnem diapulabal Melbudius, non
locutns eiCquod in ulrainque partem accipi poiest. suo nomine, sed sub alia persuna, ut Pbotius in
Non igiiur mendacii accusandus esfc Socraics.
iisJeni excerplis leslatur. Ex iiis apparci dialogiuu
r

VAIUORUM.
y . Delur ta indiligenfer versalo, posl accurate expensam
men bic locus crilicaR Cl. Gcorgii UuIIi dc Origcno
etiam ipsius veteribus descriplam hhtoriam, iudisenlentia?: Lhsal milii, inquil, in scripth Origems cium mcum dc (heohgia ejut unhenim libere, abiqut

HISTORIA EGCLESIASTICA. LIB. V I .

. '.

70*
CAP. X I V .

,
uh ,


,

.
"

Quomodo Joannet, enm Epiphanium ad se voca$set

Ule vocatus non paruistet, $ed in eecleiia Apostolorum convenlus celebrare pergeret, monuit eum
ac reprehendii quod multa contra canones (aceret.
Qua re lerrilus Epiphanius in patriam rediit.

(48), '
,
. , , ,
, .
, \
?
, \ ^
.
,
,
, \
,
, ,
.



* * '
* , , ol . (49)
, \ Q
. , , \ ,

Joannes quidem, cum Epiphanius contra ccclesiasticam regulam in ipsius Ecclesia ordinationem
fecissel, nequaquam succensuit: iroo eiim hortaius
esl ut in episcopali domo secura manere vellct.
Verum ille nec mansurum secum eo, nec precaiururo
esse dixit, nisi Dioscorum frairesque ejuse civitate
expalisset, et ipse conderanaliooi librorum Origenis
manu propria stibscripsisset. Cum Joannes id faceredifferret, nihilque lemere agcndum csse dieeret
ante generalis concilii definilionem, Joannis inimici
aliud consilium suggesseruul Epipbanio. Nam cum
celebranda esset collecla in ecclesia Aposiolorum,
330
Epipbanium in nicdium prodire fecerunl,
ct corani universo populo, priraum quidem Origenis
libros condemnare, deinde vero Dioscorum cum
suis excommunicare, et Joannem uipole illis favenlem slmul perslringere. Hxc Joanni nuntiata sunl;
qui postridie Epipbanio erclesiam jam ingresso per
Serapionem ista significavil: Multa conlra regulas
agis, Epiphaai, qui prinium quidem in ecclesiis
sub diaposilione mea constilutis ordinalionem feceris; deinde injussu meo,ex lua ipsius auciorttale
iniisdem ecclestis missarum solemnia celebraveris;
et olim quidem iiivilalus Hluc venire renueris,
nunc vero id libi ipse peroiiuas. Cave igilur, ne,
luraultu excitato iri populo, periculum inde l i b i

VALESIl ANNOTATIONES.
non csse nomcn proprium ullius v t r i , sed
illiim Metbodii, quem vocat Socrates,
lotam Origenis scboiam polius designare, in qua
eam ipsum esse quera Photius \ inscriaudilores ac discipuli ex diversis orbis parlibus
b i l : et Xenonem non pro bospilio, sed pro persona
profer.li versabantur. Quod quidem verius pulo.
potids dialogi accipiendum esse. Sed objiciet quisCerle si noincn esset proprium, accentum
ptam, in illo dialogo qui Xenoti inscribebalur, Oribaberel in penullima.
enem a Melhodio summis laudibus exornatum
(48)
.
Nimis abruuisse, in dialogo vero , Centaurum
plumesl boc exordium, prseserlim rum pra?cesserit
a Metbodio appellari, Sic enim in exccrplis Pbotii
digressio illa de Origene. llaque scribeiidum puto :
legilur duobus locis. Respondeo fieri posse, ut
el paulo post :
Melhodins ioilio quidem operis illius Origenem
persirinxeril, in fine vero aut in progressu ejus- .
(49) . Scribendum pulo
deni operis.quasi palinodiam canens, summis eum
, licel reclamantibus libris. Oppooitur euim ei
laudibus affecerit. Si quis lamen peflinacius conquod sequilur, , clc.
tendere voluerit, dialogum Xenonem divcrsura
cesc a dialogo , tum dicendum eril

VARIORUM.
eujusqvam mvidia (. Erat vir ille, ut omnes
fonunXiunt, eximie quidem pius, sed ctiTiosi nimium,
QC pent * ingenii. Pietas et retjgic cohibuit
hotnitum quominut in regula pdei quidquam innovorrf. In aliit vero qua, salva fidei , in con(roveniam vocari , nimium ingenio suo titdulyem, pauca proluiil communiori doclorum sibi
senlenlia longius discrepantia. Huc refero
paradoxa iila de animas prceexsi&lenlia, de luniinaribut cmli animalis, de infinilis mundis, et timilia,
Std el in hit conservavil modettiam quoe pium decuit; cumea propoiumt non dogmalice et asseve-

ranter, sed tanqunm verilatem in auce$lionibus nondum Eccleitce judicio expre$$e aefiniti* diligenter
inquirem. Qua de consule omnino Pamphili Apologiam non longe ab inilio, et lluelii
Origenian.
lib. i i , pag. 189. Defens. fid. JVic, fol. pag. 127.
....
.
Male verlil
Valesius, (ecerunt: neque enim id Epiphanius revera pracslitit,a Cbrysostomo nimium deterritus, ul videre est apud Sozomen. I . , cap. 14.
Verlendum iiaque, ul apud Sozomen., ubi eadeni
verba occurruni, pracurarunl ul prodmt, vel, id
egerunl ut prodirel. W . LOWTH.

SOCRATIS

707

quoquc naacalur. Hift audilis lerrilus Epipbanius, ,

. ecclesia abscedil, et Joannera pravilcr lnairou, \ .
lang, Cyprum abnavigal. Sunt qui dicaat, eum, cum
jam navem conscensurus esset, ha*c Joanni denun- , >
, . *0
liasse : Spero le non morilurum case episcopuro,

, (50)
Joannem vicissim illi sic respondisse : Spcro le non
pcrvenlaruiD esse in patriam. Uirum porro vera . ,
roibi dixerinl qai isU narraruai, equidet non .
possura affirmare. Utrique Umen illorum bujusnodi . >
cxitus cofttigit. Nan neque Epiphanius navem ap- ,
pulii Cyprum. Poal disceftsam enira mortuus eat (51) .
, .
in navigio. Joanaes baud aiullo posl ex episcopali sede dejeclus est, sicut; in progreseu narralionia docebimaa.
331
CAP. X V .
*
Quomudo discestum Eprphami, cum Joannet
* ',

oraiionem advenus mutieret habuiutl,
ob cam
\(,

causam collecla adversnt ipsum tynodo apud

\
Chalcedonem , studio imperatorii Auguilce ,

* .
'
.
Ecclesia expulitu e$t
' ,
Eienim post diaceaaum Epiphanii, quidam Joaoui
,
relulerunt Epipbanium adveraus ipeum swbornatum
* .
foiase ab Eodoxia Auguaia. Hle oum esaet auopte
, \ , ingenio fervenlior el ad dicendum paratos, aine

mora oraltonem habnil ad populum, q u omninm
generaliier mulierum vituperalionem conlinebat.
. ,
Eum serrooneoi vulgua ila acceptt, qoasi contra
. \
Aogusiani figurate dicts iuiseei. Exceplus igitur a
,
malevolis ad principum notttiani perfertur. Quo
. ,
cognilo, Auguata iliatam sibi contumeltam apud
,
Imperalorem conquesta est, utriusque communem
. , esae dieens hanc injuriam. Curat igilur u l Tbeo * pnilus quamprimnra gynodum convocel adversus Q \ '
Joannem. Idem quoque rget Severianus : adhuc
. ,
%

VALESII 9.
(50) . Magis placet lectio
codicie Florentini,
. Nam si legerelur, dicendura
cssel, . Cum igitur legalur
in omnibns libris, apparet legendura esse .
1d csl, noli $, Epiphani, le inpatriam esse
tenlurum. Porro bas praediotiones Epipbauii ct
Cbrysoslomi merilo Baronius u l fabulosas el
cominentilias irridel : certe Socraics pro veris ac
ccrlis non refert : ct sanctis hominibus ac sacerdolibus prorsus indignae esse mibi videnlur.
(51) ' .
Conflicium quidem
itliim inlcr Epipbaiiium cl Chrysoslomum Baronius
rcfertanno Cbristi 402. Sed de obilu Epiphauii
non asscntilur Socrali ac Sozomeno el retiquis D
smploribus, qut Epipbanium paulo post, cum in
patriam rcverteretur, in ilinere morluiim esse Ira<iunt. A l Baronius annum quoobieril Epiphaaius,
ignorari dicil. Quod quidem silis mirari non possiun. Cuni enini in prseccdetiii narralione conQiclus illins qui fuit inicr exiniios viros, Socralem
seqnalur ac Sozomeuiim, quid cansnR est cur in
obitu Epipbanii ab illis dissentiai? Falli quidcni
potuerunl in prsediciionibue nxuluia Epipbanii cl

Gbrysoslomi referendis. Ncque enim saus cooslat,

ulruni sibi mutuo iela praedixerlnt. Vcrum ea que
utrique contigcrunl, cerlissima sunl, nec ignorati
poiuerunta Socrale atque Sozomeno. qiiorum Inc
Salaminius fuit, cujus urbis Epipbanitis erai episcopus : ulerque vcro Epipbaiiii ten>poribus prope
aequalis. Horuiu igitur teslinionio constare debei,
Euiphanium morluuai esse exeonie aiuto Cbrisli
402, \el cerie iuiiio anni sequentis, anlc syuoduoi
ad Quercuin. Docet id Tbeopbilus io Epistola ad
HictOirymum, quam idom ilierooymua preuxil
Pasclialibus epislolis Tbeopbili a se io Lalinum
sernioiieni convorsis. In ca cnira cpislola Tbf*opbi*
lus de Joannc Cbryeosloino jatu damuaio ita scribil : Sed ille, ut cntera cjus flaguia taceam, O r i genislas suam recipiens fautiliaritatem, ex Iris
plurimoiin $\ provelieus, aique obltoc celus
beaim memorim hominem Dei Epiphanium, qui inier
episcopos clarum tn orbe sidus effuUit, non
mosrore conlrhlans,
meruil audire ; , ceciduUabulon. L b i videa Tbeopbilum dc Epiphaiiio
loqiii jam niorluo, quippe quem bealac nifiuuriae
liominem appeltat; ei ante damnalioncm Cbrysosioini mortuuui ossc significal \

VABIOBUM.
* Vcram epislola. unde locus cUatus desitmptus,
scripta est, non a Theophilo ad Hiero lymum, sed
ab Hieronymo ad Theopmlum, cui dcdicai vcrsionem irium cpistolarum PascbaHum a se curalam,

idqnc post annum 404, l ex ejus Irctione apparct. Exsiat loino IX Oiieruui ifieron. (ABI. Paci. ad
ann. 402, n. 8.)
*
.
Epiphanius dicm siipremum
e

09_
niSTORIA ECCLESIASTiCA. LIB. V I .
710
, * - ewm reeoodilam auimo siamlUlem adrferwis Juan
. (52)
nero gerebat. Elapso deinde brcvi leaaporis spalio,
* 0,
adveoii Tbeopkitus una cum mullis diversaruui
' .
civitauim episcopis quos ille suis lilleris evocavc *
r a L Sed ei imperaioris epislola ideia iuerai impe ,
ratttra. Prarcipne tamen it confluxere, qai Joanni

vartis de caasis eranl infensi. Adfuerunl prseterea
". quos Joanucs opiscopalu dejeceral. Qoippe Joannes
.
roultos Aeia deposueral eptscopos, luuc cum
, Heraclidis ordioandi causa profeclus esl Ephesum.
, ,
Ooines igilur ex compacto Gbalce^oiiera BUbynia?
, , (53).
conveniuiit. Erat eo rempore Gbaloedonis cpiscopus
" \ .
Cyrinus quidam, genere iEgypiitis, qui apud epi , , scopos mulla contra Joannem blalerabat, impium
. Ulum el arroganlem el ioexorabilen? vocans. Dele , ctabanlur quidera ejusinodi dictis episcopi. Sed
.
Marutbas, episcopus Mesopolamia? , forte impru
.
dens Gyrini pedem calcavii. llle,eo vulnere graviier
afleclus , Conslantiuopoliio iwa. cum retiquis cpi,
scopis Iransfretare n o n potuit. Sed ipse quidem

mansil Chalcedone : reliqui vero ConstantinopoHm
,
Irajeccrunl. Caelerum curo nullus ex clericis Theophilo obviam processissel, ncc honorem consuetum
, .
exbibtiissel : palaia enini Jctannis intmicua agno
scebalur : uauia? Alexandrin-i, quoruro frumeiilarias
*4 ,
naves lunc forte adcrant, obviam progressi, fauatis
.
illum acclamalionibus excepero. Et ipse quidero in
* \
eccleslam ingredi recusavil, sed in 332 quanidaro
\
iinperialem domuin, quae Placidiana appellalur,
.
, ^ diverlil. Exiode multae adversua Joannera accusaUonoe moveri coepere. Nec jam librorura Origenis
,
ulla fiebal inentio , sed absurdas aliag criruinatio , \ nea iatendebant. Quibus ad bunc oioduio praslru. c t i s , cpiscnpi in suburbauo GbaJcedonis quod
, ,
Queicus diciiur, congrogali, Joannera coufesiim
. .
accersuiu, ut de criminibus quaeipsi objiciebaniur,

respondcret. Slmul etiam Serapionem diaconum
(54), d

VALESU ANNOTATiONES.
Eudoxia uxore, que Joaoni iofensa erat, jussisee
(52) .
Mallein ecriut plures socura episcopos ex igypto adduccrei.
bere
(53)
.
Musculus inflex 6
* Porro Chrysoslomus prnrsus conlrarium dilem verlit, Cliristophorsonus contumacem. Ego i ctt io rpistola ad Innocenlium. AU enim hnperaexorabilem inierprelari malui. Ad genaa eniin
lorem mandasse Theophilo, aolus ut veniret
advolvimur eorum quoe rogamue.
CoiistanlinopoUm, causam diclurus : illum atitera
(54) .
Scribendum esl eo vttii&se cum plarimis cpiscopis. Conciliari (a, quod esl verbum juris civilis. Nam
tnen hA*c interse possunt, si dicamus imperaiorein,
est exceptto. Est autero exceptionis species*
inilio quidem lisec mandasse Tbeopbilo, cum raojudicum recusalio.
nacbi ipsum adiissem; poslea vero impulsum ab
VAUIOHUM.
obiit atino 402, sakem ineunle proxuno cxlrema ^ ptts, judice Pbolio, nt plurimum Hifirmiis. Dictio
ejus humilis, inquil ideni Pliol., ac plane talis, qib?in fteneclule, ulpote ailaiis anuo propc cenle>n eju* esse oportuit, qui Atliccc clegantias rationem
l**ifUO, fpiscopatus tncesimo sexto. Quiii si Polynultuin duceret. (Guil. Cave, in Epiphanio.)
bio disicipulo el iliaeris coniili credenduui sit, ipse

.
Kpiscopi XLV hac
Epipbaitiu Consiantiaopoli codeos Arcadio iinp.
synodo conveneruul. ( G u i l . Cave, in
Vit.
dixil e annos c\v, menses , nalum esse. Vir
craipiHaie rcliquisque virluiibiis Chrislianis orua- Chrtjsost.)

.
Cbrysoslomus sex
lissuuus; Uebraioe, Syriace, iEgyptiace, Graece
elLaliiie doctus; unde Hicronyiuo Asianos episcopos, non sexdecira, ul inimici cjus
ailiniiabanl, dcposuit. (Palladius, in ejus Vita )
a m l i l , anliquitalum prseserliiu eeclcsiaslicarum
xoXXaL Obialus est accusationum
rallenlissimus; in narratiuoculis lamen nullobabito
Uhelius, 29 capila (quae apiid Pholitim babenlur,
rxaiiiiiie admUtcndis nimis credulus, iti lensporibtis
cod. 59) cotnplexus; cui poslea alium 17 arliculos
dtfclinguondia parum accuratus; cujus rei vel sola
conliuentein subrogavil lsaacius.
Anan:e bareeoos historia nobis fidem facit; in
coucertaiioitibus advcrsas impias 4i*iej>es susce
b

SOCRATIS

711

71

et Tigrlm eanucbum preabyteriim, elPaulum lccto- > *) .

rera adesee jubenl. Nam ei isii una cum Joanne ,
accusali fuerant. Sed quoniam ioannes exceptione , ,
,
utens, eos qui ipeum vocabant, lanquain inimicos,
rejicicbat, el ad generale concilium provocabat, . \
illi nihil cunctali qualer eum citaverunt. Gumque * \
illc sistere se in judicio noluissel, sed idem semper
reeponsuni daret, condemnarunt eum ac deposue- * * *
r u n l , nullum ei crimcn objicienles, niei quod voca- .
, ,
IUS non paruisset. Ea res sub vesperain uunliata
populum ad gravissimain seditionem excilavit. Ua- ' . ,
que loia nocte excubanles eum ab ecclesia abdttci
neqtiaquam siverunt, eed causam ejtis in majore (55), . coircitio dijudicandam essc proclamabanl. Verum
*
imperaloris jussione praescripluni fuerai, ut conti- .
nuo expellcreltir, et in cxsilium abducerelur. Quo comperto, Joatincs terlio post damnalioncra d i e ,
circa meridiem ultro se ipse iradidit, inscia populi muliitudine. Gavcbai emm ne ipsius cauaa tumuUus
cxcilaretur. E l Joannes quidem abducebatur in exsiliura.
. i q \

GAP. X V I .

Qualiter exorta populi seditione eo quod Joannes in ,
,
exsilinm duceretur, Drixo eunuchu* Auguslcc mi

sti* eum Coniiantinopolim reduxit.

.
Populus vero horrendum i n modutn luniultuabatur. Utque in hujusmodi rebus usuvenire solel,
qui prius infenso in illum animo eranl, miseratione
movebantur, eumque ealumniam paasum esse d l cebant, qiiem paulo anlea depositum videre oplaveranl. Hanc igitur ob causam plures eraniqui tara
adversus imperatorem, quam conlra concilium episcoportun vocifcrabanlur. Sed praecipue i n Theophilum culpam hujus calumniae conferebant. Neque
enim ampHug fraus ejus in obscuro esse poterat:
Idque tum ex aliis mtiUis indiciis, lum ex eo
maxime, quod statim posl Joannis dcpositionem,
cum Dioscoro ejusque 333 frairibus qui Longi
dicebanlur, communica&set. Tunc eliam Severianus,
cum in ecclesia verbum Dei praedicaret, visus est
importune Joannem carpere, ila dicens : Etsi ub
nibil aliud essel coodemnalus Joannes, ejus tamen
insolenlia satis grave crimen est, ut ob eam solam
deponi merucrit. Cuncla enira reliqua pcccata homihibus condonanlur, supcrbis vero Deus rosistit, tit
sacrae Scriplurae docent'. Haec dicta plebis animos
ad majorem pervicaciam provocarunl. Quamobrern
1

.
, \
, ,
. \ \
.
.
* \
, \
, ,
(56) .
\ ,
, , \
, '
.

* ,
. ,
.
.
, , :

Jac. iv, 6.
VALESII ANNOTATIONES.

(55)

. D Gbrysoslomum circa meridicm tradidisse se mim

Joannes Ghrysostomus, iu epislola ad Innocentium, stris imperatoris : potiicruiil ergo ntinisiri impelesialur se sero jam vespere conjeclum esse in na- raloris eum usque ad vesperam detlnere sub c u vigium, el abductum in cxsilium. Quare Baronius stodia, quo sub noclcm occullius abduceretur i n
ad annum Gbristi 405. Socralem erroris arguil.
exsilium.
Vcrum si vcrba Socralis allentius expendamus, ea
(56)
.
ncquaquam a Chrvsoslorai narralione dissentire Itno antequam Joannis causa exaniinarelur, id fa*
reperiemus. Nam Socrales lantuin ait, Joannem
cliim esse ail Sozomcnus.
VAHIORUM.
. Ediclo Ga?sarco in Bilbyniam rclegalurauno 403, jtixla Gavcum ct Pagium ;

vel, ul Cl. Savilius cootendit, mcnse Novcmbri anni pr;?ccdentis.

714

HtSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

713

(57), - imperator eum celerrime revocari jussit. Missus

, \
jgitur Briso eunuctins Auguste, offendil illum Pra>
n e t i , quod emporium est ex adverso Nicomediie
.
- silum : et Constanlinopolim eum redire jubet. Sed
, ( , - quoniam Joannes ab exsilio revocalus, negabal sc
urbein ingressurum esse, nisi prius in majore
, \ ( 5 8 ) .
judictim consessu innocentiaro suam probasset,
roansti interim in suburbano quod Mariana? appella , ,
tur. Porro dum moras necteret, ncc civitalem
*
ingredi vellet, plebs ad indignationcm prorupit*,
.
slatimquein ipsos imperalores maledicla congessil.
,
Qua de cansa Joannes redire coacltis est. Obviam
,
, \ crgo progressa niullitudo vulgi, eum cum sumraa
rcvercntia in ecclesiam recla dcducil, orans ut iu
. ,
cpiscopali caibedra sederc, el pro more solilo
, \
, - pacem poputo apprecari vclil. Cuni ille recusaret,
dicerelque id judicttm decrelo fieri debere, et opor ,
tere u l i i a quibus condemnalus essel, nuitata
, senteniia, ipsum absolverent, populus magis ma" .
gisqoe incendebalur, eum i n calbedra sedcntem
*/
videre, et concionanlem ilerum audire votisomni . bne concupiscens. Pervicit landcm populus ut isla
\ .
flerent. Joannes crgo in episcopali solio rcsidcns,

* .
sicui antea consueverat, pacem populo pronuntia i l : ac praelerea neces6iiate compulsus, sennonem babuil ad populum. Ea res advcrsariis Joaniiis
Atierioe criminalionis anaam pracbuil. Verwn hac de re tum quidem nibil dixerunl.

334 CAP. .

. '.

xaff - Quomodo eum 1\% Heraclidis absenth causam vtllet, et Joanna reclamaret,
,
, , - C orta conienlxone tnUr ConttanlmopoUlanoi et
Alexandrinot, mulii utrinquc ceciderunt. Quarc
territui Theophilut aliique episcopi ex civilate
, * \
aufugerunt.

$.
Prius vero Heraclidis ordinationem in qusslio (59) ,
,
. , ,
, \
. \
, ,

nem vocari curavit Tbcopbilus, ut hide, ai posset,

occasionem arriperelad Joannera exauctorandum.
E i ipse quideoi Heraclides non aderat: absent
lainen judicabatur, quasi quosdam injusle verberasset, etcatenis vinclos per mediam Epbesiorum
urbem iraduxissel. Cumqiie Joannes ejusque iaulores dicerent dc abseulibus judicium fieri non
debere, coulra Alexamhini cqniendebanl admii-

VALESH ANNOTATIONES.
(57) . Hujus oppidi nomen varie D dicebanlnr pratoria, seu prxdiaquae ab urbe
longius distabant, ut in annolationibus ad Euseicribititr. Prjnnelum vocat Hierocles, Tbeopbanes,
bium observavi, qux Latini interdum vocanl subCedrenus ac Micephoros, et Moschopulus. A i Sourbana. Quare fallilur Ortelius in Thesauro Geoxoiocnus Pronetum appellal. Apud Stephanum graphico, qui Marianas subiirlium esse Constanli dicitur. In labula Pulingeroruni dicitur Pronopolis existimavit, cum silvilta, a coudilore ila
neuo. De bac urbe Continuator Theophanis madicta. Sozomenus cam villaiu tunc in dootiuio Eunoscripius in Geslis Conslantini Porpliyrogenneti
doxiac AuRtistac ftiissc dicit.
sub nnem ila loquitur : \
, , II
(59) .
Scribendum est
.
priurul dubio .
. tti Irgilur apncl Gcorgiuni Atcxandrinum ia
(58) . ^- Vtla Joannis Chrysostomi.
VAftlORUM.
scdi Ephcsinae a Ghrysoslomo prsefectus est, et in
synodo LXX episcoporum ordinatus. Anno soqticnti
in Theopbili synodo ad Quercum habits Origeiiismi
accusatur una cum Paltadio episcopo Ilelenopolitano, exbibitis adversus ulrumqiie capitulis. Abaentemjudicari Heraclidem vohtetunl Tlieophilus
ejusque asseclae, cum insuper injurhO el orudcliia-

< .
Heraclidee, gente Cyprius, monaslicum vivendi genus in Scetensi sotitudine seClalus esl, Evagrio Ponlico pra^ceptore IISIIS. Tandem Constanlinopoliin delalus, anno 59H, saltera
incuntc ^equenti, diacouus aGbrysostomo ordinalus esl. SDZ. lib. , cap. 6. Arcbidiaconum vocat Niccphorus, U b . x i u , c. 9 . Anno 402 iucunic,
P A T R O L . Ga.

LXVII.

23

7 1 5

tendos esse accusalores

Heraclidia, licct

SOCRATiS
516
curo ^,

absenlem accusarent. Gravis indc sedilio cl con , \

ccrtatio intcr Gonslanlinopoliianos et Alcxandrinos
. \ conllala csl, commissaque pugna multi vulnerali,

quidam oliam intcrcmpli sunl. Haec cum vidcrct
Tbeophilus, illico Alexandiiam profugit. Idem
, ,
alii quoque feccrunl episcopi pneter paucos qui
\. , , ,
Joannis partes luebanlur : cunclique, arrepta fuga,
. ot
ad suas sedes reverteruof. His ila gestis, Tbeopbi- , , lus omnium judicio conderonabatur. Auxit porro
\ .
odium conlra i l l u m , quod Origenis litoros absquc ,
vorccundia legcre dcinceps non cessabai. Cuidara
. ' ,
ccrlc iiitcrroganli cur libros quos damnavcrat,
.
rursus amplccterelur, hunc modum respondit:
. ,
Similessunt Origcnis libri pralo cujusquc gcneris
, , floribus exornalo.
quid ergo in illis mibi occur r i l b o n i , illud deccrpo. Si quid vero Kpinosum
. , apparticrit , hoc, ulpoie quod pungil, misauia
, I ,
facio. Ilaec suut q u reepondil Tbeopbilus, non
. , repntans animo senlenliam illam sapienliasinii
,
Salotnonis : Verba sapienlum similia egse boum
, .
slimulis, ncc adversiis ea calcilrare debere iltos
.
qui arcanis corum scusibus puiiguntur '. Et Tbco* .
phtlus quidem his de causis omnium suflragio
,
damnabalur. Caelcrum Diosconis Hermupolcos ,
rpiscopus. unus eorum qui Longi appcilabantur ,
(60), ,
paulo posl fngam Theophili ex liac vita migravit,
! \, 3 3 5 ^ splendidissima bonoralus cst sepullura,
.
rondilua scilicct basilica qua est ad Quercnm ,
. ,
in qua propter ioanncm synodus fucrat congre- Q , ' *
gaia. Joannes inlcrim concionibug ccclcsiasiicis
. ' ^ ,
operam dabal. Quo lcmporc cl Scrapionem , cttjus causa odtam adversite ipeum exarseral, Beraekas
in Thracia cpiscopum coneliluit. Ncc mullo posl isia etiam evcnerunt.
CAP. XVIII.
. '.
De argentea Eudoxiw ttatua: tt quomodo Joannes ob , Eccle$ia denuo OUUU$ in exiilinm abduclu$
^,

.
Argenlea stalua EudoxiaD AugusUe supra colum
nam purpurcam erecta fueral, amicta rauliebri (61 )\,.
f

* Eccle. x i i , I I .
VALESII
(60)
.
Dioscorns Hennopoleos cpiscopus anle synodum qux ad Quercum celebrata esl,
jam e vtois excesscral: nec in marlyrio quod cst
ad Querctim sepuhus est, scd in basilica S. Mocii,
ul lesialurSozomenus. Eral autcm basilica S. Mocii Gonstaminopoli, ut docet Procopius aliique.
Quarc faltitur Socralcs qui Dioscoro iribuit il quod
frairi cjus Ammonio polius convenicbal. Ammonius entm cum synodus ad Qiiercuoi convocarettir,
in moi bum dclapsus cst. Gumquc ad Qucrcum irajecisset, paulo post abiit c vila, ct iu roouaslerio

cjus loci spterulidam nwraic lepuUuram, n( iradit

Sozomcnus.
(61) .
Marcclliuus in Ckronko id faclum rcieii Tbeodoeio
juniore cl Huniorido consulibus, rpti fuit annus
Gbrisli 403: Eudoxim ArcadH uxorU inptr porphyreticam columnam argenlea ttalua juxta trc/e*
ftam posiia haetemu sistit. Idem quoqne scribtt
Tbeopbanes, qui staluam illam ereclam fuisse ail
iu loco qui Piltacia dicitur, juxla ecclesiam aancue
Ircnes: et in ejus dedic.uione pr*fect(im orbis, qoi
Manichseus erat el semipagantis, olcbem ad plau-

VARIORUM.
lis rcum facienles, Verum revcrso mox ab ftxsilio
Joanne, ct Theopbilo a civibus GPolitanis fugato,
evanuil isia tempesUs. Tandcm lamcn Joannc secunda vice in exsilium misso, parcm et ipse Hrachdes forUioam s u b i i l : anno enim 404 sed* eua
dcposilus,in carcercra Nicomodise conjecius est;

ubi quadrienninin lunc cxegcrat, cum Palladhia

Dialogum suum scripsil. Quid illi cxinde evencnt,
non conslai. Vir erat, lesie Palladio, sxcularibtis
disciplinis opiime tneiictilus, c l divinarnm S#ripturarum admodum pcrittis. (Gntl. Gavc, llisU
vol. 1, pag. 288.)

717

HISTORIA ECCLE81ASTICA. -

LIB. V I .

7 l

, *6fi(ko slola. Stabat haec ia cdila basi, ncc admodnm

, * coiuigna ecclesta quae Sophia cognominalttr; ncc
. ab ea procol dtesita : sed inler utramque media
. dtintaxat plaiea? via inlerjecta erai. Ad eam sla , ^ - luam popalarium Instis celebrari consueveraiit.
, Porro Joannes, cum ad coitiameliam eccksix ieta
.
fieri censeret, priatinam loquendi liberlatem reso * mene, contra eos qui b.xc agebant, Hnguam suam
deiiuo arraavit. Et cm blanda hortatione potius
, - persuadcre debuisset principibus, ul ab hujusmodi
.
ludicro abstincrent, ietud quidem non pnesliiit:
* - scd eloquentias suae impelu abreplus, probris eos
^, - nppeiiit qui ista fieri pracceperant. Hoc factutn
' .
Augusla iterum ad se rapit : el Joannis vcrba
cuiitumeliam stiain rcpulans, rursus episcoporuai
, * ,
synodum advcrsiis illum congregari curai. Id ubi
, ,
scnsil Joannes, celebrcm illam in ecclesia babuit
' .
orationem , cujus iiiiiiuni esl, Rursus Herndias
. '
fyrit, mrsus turbatur , rureus sallat, rurstts Jua:i , ,
nis caput in disco accipere concupiscil. Ea res
" , Angugiam roulto amplius exacerbavil. Ncc mtilto
, (2)
posi adveneroitl episcopi : Leontius scilieet epi, , .
scopus Ancyr quac est in Calaiia; Ammonius
, .
Laodicca? quae est in Pisidia ; Briso Pbilipporuin
^ >. ,
Thracise; Acacius Beroeae quse esl in Syria , ct
.
quidam alii. Qui cum adesseot, hi qui priitsJoan ,
uera accusaveraul, ileruin cxcitaii sunl. A l Joan
,
neseoram isiis judictbus fidenti erat anin.o, po , slulabaique dt criminibtis sibi objeclls inquire. ^relur. Interea vero cam natalis dies Servaioris
,
ittoxisset, imperaior ad 3 3 6 eccleeiam, sicut

consucverat. non processil, sod Joanni mandavil,
, se non prius communicatunim cum i l l o , quam
1, , illata sibi crimina diluisset. Porro cum accusalo . , ros Joannis ob excelsam illius fiduciam cadere
,
aniniig vidcrentur, cpiscopi qui aderant reliqua
, ,
quidcm omiiia scrtuari aupersedcrutU : dc boc
VALESII ANNOTATIONES.
stra elchoreaaac iriptidia exciiasse, ita utdivinuro jam nalali Domini, Arcadium mandasse Joanni
officimn in ecclesia iranquitle peragi non possei, sc non posse ad ccclesiain accedere. Atqui Joannes
obstrepente gallaulium inuUitudine. Baronius la- depositus est paulo ante Pascba , anno Cbrisii
404.
men dedicalionem litijng giaiuas confert in annum
(62) ). Ilic Briso
Cbrisli 404. Scd cum Marcellinus Comes in Chroalius esse vidclur a Brisone episcopo, quem iinnni
WKO td dieerte referal coitsulatu Tbeodosti jitnioris
cx digripulis Joannis Cbrysostomi fuisse scribu
ei Riimoridi, lulius exislimo cjns senleiitiam seCedrcmis. Videlur anloiii Soiiales Philippos hn
q q i . rnodo id po&i gynoduin ad Qnercum, et po5l
loco po3uiss<- pro Philippi>poli. Nam
primam damuaiioiieiti Cbiysoslomi factum esse
dicanius, id est gub exitum anni 403 Idque con- t> Thracix nrbs esl noiiasima, Pbilippi vero civiias
esl Macedoiiiac.
Urntat Sncmlcs. Subdii cnim paulo posi, inalanle
VARIORUII.
a . Occurril ba*c bomilia, lomo
VII Operiiiu Ctirysostomi, pag. 5 4 5 edit. Savil.
* "Ozt ftsra .
Canonem concilii
Autiocbeni coulra Clirysosloinum adducium, bis
vurbis recilat Paltadiiis in ejus Vita, p. 78 :

,
,
, . Si quis epiuopus aul
presbyter jure aul iujuria depositus, per >e redeai ad
Eccletiam absque synodo, lalis non habeat amplius
locum dcfensiomSy
ted
abtolule expellatur. Vide

canonem iv concilii Anliocbeni in hanc fere eenlcnliam, nisi quod verba illic noit
babeanlur. Non dubil.it tamen Btiveregius quiit
Chrysosiomo objiceretur viotatio duodecimi canonis ejusdem synoili, qni sic ee habei :

, elc. Si qui*
prttbyler diaeonu$ ' ephcopo* vtl tyiscopus syuodo depotitn$, autm fueril imperalorin
auribus molesiiam exkibtre, cum oporteat ad majorem synodum converii, el ;s, quod u habert putat,
ad plures episcopos referre, exammntiouna

719

SOGBATIS

ftuiem uno quxsiioncai habemlam esso dtxcnint,

quod posl depositionem ab&qtie synodi auclorilale,
suo ipsius arbitrio in episcopalcm sedem invasiaset. Gumque ille diceret, quinquo et sexaginta
episcopos qui ipsi comrounicaveraai , istud decrevisse : Lcontius conlra, Plures, inquit, fuere,
Joannes, qai te io synodo condemnarunt. Rursus
cum Joaanes conlenderel, non Ecclesiac calliolic , sed Ariafioram canonem illum esse : episcopi
enim olim Antiochiae congregati ad evcrlcndam
consubstanlialis fidcm, prae odio quo adversus

720

(63) . \

, (64) *

, ,
*
, ,
(65).
, .

(66),

VALESII ANNOTATIONES.
(63) , . Baronias, ad
annum Ghrisii 404, Socraicm inendacii arguil.
Nara in synodo ad Querciim iriginta sex taiilum
episcopi Ghrysoslomum damnaviraiU: ex quibus
novcm ac vigiuti eranl iEgyplii, reliqni ex dtversis
provinciis, n l referl Theodorus apud Patladiiim
Dialogo de vila Gbryaoslomi, idquc ex aelis gynodi ad Quercuin. Ciun autem poslca revocaius
fuisset Gonsianliitopolim, a sexaginta quinqne epigcopis reccptus fueral i n coinmunioneui. Anl igilur
falii Socralem necesse est, qui Chrysostooiuin a
pluribus damnalum esse dixerit quaiu suscepiuin
ac rcsiiluluiti; aut Palladium falli dicciidum esl.
Nisi forte bsec intcr se conciliare quis ita velit, ut
dicainus Leontium episcopuin simui hic numcrasse
suflragia episcoporum qiu in ulraque synodo, lain
ca qu;c ad Quercum, quaiu qtia Conslantinupoli
cetebrala est, Joanncm Ghrysostomum condemnar u n l . Elsi enim tuoc cmn baec dicebal Leontius,
cpiscopt qui in synodo Gonslautiitopoliiana adcrant, nondum sciilenliam lulisseitl adversus Ghrysoslomum, Leontius tanicn qui eos infen&os csse r
sciebai Cbrysostomo, de illoruin suflragiis minime
dubilabat.
(6i) . Idem
scribit Palladius a defcnsoribus Joannis Cbrysoelomi respuisnm fuisse, adversus canonem Anliocbeui cottcilii, eum sciticel conditum esse abArianis episc pis. Sed hasic dcfensioncm adversarii
Joannis Cbrysoslomi rcjiciebaut, assereutes canonem illura abepiscopis calbolicis statulura fuisse.
Camque Elpidius episcopus qui a partibus slabat
Cbrysostoiui, ipsos urgeret, u l formulaj fidci ab
iisdem episcopis lunc promulgalae subscriberent,
cofam iiuperatore responderunt, paralos se essc
ad subscribenduiu : sed rcin in aliud tempus distulerunl. Quid ergo dc hac quaesiione sialuendum
esl? Aibanasius quidem in ltoro De synodis, synodum illam Antiocbenam cum sua Udci ioriuula
prorsus rejicit, tanquam ab Arianis cclebratam, co
consilio ui Nica?nani fidem everlcrenl.Yerum Alha- ^
nasio. qui in sua causa teslis idoneus esse non
po esi, opponimus primo Hitarium, deindc Jtilium
japaiii, poslremo Orieulalcs omnes ct Occidcntaes, qui synodtun illam landem uno consenau susceperuul. Ccrle llilarius in tibro De synodis eam
prorsus admiuit, el lidci forinulaoi in ea synodo
consciiptum lanquaui ulilem ac uecessariam conimendat, ob bxrescs qux post Nicainuia conciliuin

exorlie fucrant. Sed ct Julius papa synodicam epiatolam scripsit ad omnes epiecopos qui iu ca eynodo erant congregati; inler quos eranl Eusebius,
Narcissus, Tbeodorus et Maris, Eam epistoljin intcgmui rcferl Atbanasius in Apologetico. In liluto
autem epi^olaR et in corporc, eos dilcclos fralrcs
appelltl Julins; uuiiquam profeclo id facturus, si
illospro Arianie babuissel. Cur autem eos babuissel pro Arianis, qui nullins adhuc synodi aentenlia
daumali fueranl, et inler qnos plerique eranl cjeiiae fidei acerrimi defcnsores ? quod ncc Baronius
negat.Ctijusmodi fuil Diauius Caesareae Capjpadocum
episcopus, qui primo loco nomiualur a J u l i o : de
cujtis laudibus peculiaris exslat epiatola Baailii
Magni. Deniquc Orieaiales omnes eynodum illajn
pro calholica amplexi sunt, ejusque regulas i n Codice canonum retolerunt, brevi posl leinpora Joannis Chryeosiomi, u l palet ex concilio Chalcedonensi. Tandeinquc Occidenlalis Ecclesia canoneg
illos a Dionysio Exiguo in Latinum sermonem conversos paulatim admisit. Licuit lamen temporibus
Joannis Chrysosloini eos repudiare, qtiippe qui
communi totius Ecclcsise consensu nonduni recepii
essenl, nec ab Ecctcsia Romana adhuc admilicrentur. Certe Innoceniius papa in Epislola ad cUv
rum GonslaniinopolUanum, quam refert SoxoM.enus in lib. v n i . nutlatentis fos canonca adiuillit.
(65) . Cbristopliorsottus
de episcopis qui in Anliocbena synodo consederant, lurc dici putavit a Socraie. Malim tanien bsc
intclligerc de episcopis, qui tunc adversas Joao>
netn Chrysoslonium congregati cfant Gonstanlioopoli. Alque ita bunc locum cepit Epiphanins Scbolasiiciis c l Miiscultis. Nam Epiphanius quidem ita
v e r l i l : Non intelligenlcs, quod aum hac reguia uUrenfttr, Aihanotium quoque dcponertHt. Mitaculiis
vero fcliciler interprelaiur boc modo: Pitc eogilantes, non Joannem *e modo, itd et iptum Athasittm hoc canone utenlt* depouere.
(66)
\
.
Cbhstopborsonos h c de Joaane dici exisiimavil,
cui liberum deinoeps non esaet io ecclesiatn in*
gredi. Ego tamen dc ipso imperaiore id aecipere
malim cum Epipbanio ei Musculo. Gonurmal senteniiam noslram locus Socratis qui legitur patilo
supcrius: ubi refert Arcadium appcienie jam natali Domini, mandag9e Joanni, non possc ge io
ecclcsiain venlrc, nisi priua Joannes, qui synodali
sentenlia dainnaius luerat, se ia judicio pui^a&sci.

VARIORUM.
eljudicium sutcityre : si itaque his eoniewptis impiralori moleslui fueril, i$ nulla venia dignus, neque
sui defendendi locumhabeat, rettiluiionh futnra!
$pein exspectet. Alqni nullibi legitur, quod memini,
Gbrysostumuin ad imperaiorem conlra concilium
provocasse. Quoinodo aulem ab exsilio revocalus
e&t, et in sedem restilutus, vide p?ulo anlc, cap.

46, bujus l i b . Ulriusque canonis violationem S.

Glirysostonio crimini datam luisse ccusel Cl.
Caveus in ejus Vila : ChryiOitomum, inquil, dtponunt to proeurtinx nominc, quod tynodo depotilus,
repugnantibu$ licet concilii Aniiocheni camHifm$ VI
et x i i , sedem occupnssei.

72!

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

72i

,
.
, ,
, .
'
, .
\ ,
. , .
*
. ,
, \
(67) i .

Aibaoasiuroflagrabanl, eura canoncm condiderunl:

Leoniiuset caeteri, repudiaia ejue defensione, seulentiam in illum dixeruot, teiud minime repulantes,
qjiod hac regula usi, ipsum etiam Alhanasium
depoauissent. Haec gesla suni feslo Paschae die
appropinquaole. Imperalor igilur Joanni signiGcav i i , non posse se ad ecclesiam venire, eo quod
ille duabus jam synodis essei condemnalus. 337
Ilaque Joanues deinceps quievil, nec amplius ad
ecclesiam perrexit. Proinde omnes qui cjus parltbus adbaerebanl, relicta couiestim ecclesia, Pa scba cclebraruot in publicis Tbermis quae Conslantianae dicunlur. Erant cum illis mulli episcopi ac
presbyteri, aliique ecciesiastici ordinis viri : qui
quoniaui exinde colleclas variis in locis seorsuni
, , agere inslUuerunl, Joannilae sunl noiuinati. Joan . " nes vero bimeslri spatio in publicum non processit,
, dunec itnperaioris praecepto ju&sus est in exsiliom
, ovojia , - duci. E i ille quidein ab ecclesia abslractus, procul
(68)
abducebalor. Quidaia aulem ex Joanniiis eo ipso
, ,
die ecclesiam incenderunt. Quae dum arderei,
,
subsolano veoto vebjemealiua Qanle,curia eliam
.
qua senatus baberisolei, conflagravit. Id accidit
die Kalendas J u l i i , Honorio sexluro et Arislaenelo consulibus. Porro quibus roalis Optatus praefeclus urbis Conslanlinopolilaaa?, religione geniilis , alque ideo Cbrislianis infenius, Joaonia amicos
proplerhoc inaendium affccerit, etquoinodo multo* eorum capilali aniniadversione suslulerit, omiilendiiis pulo.
. W .
CAP. X I X .
De Artacio qui < Joannem ordinatut c$l> de
, xaX Kvplvov .
Cyrino Chalcedonis episcopo.
- ^
Paucis posi diebus Arsacius Constanlinopoleos
' ^ ,
episuopus constiliiituc : qui 338 frater quidem
VALESII ANNOTATIONES.
ptio urbis Hlius, anle notitlam impcrii llomani
Bodem igitur roodo nuuo inelanle feelo pascbali,
Arcadiua naandal Joanni se non posse in ecclesiam
edita.
procedere, quandiu Joanties a duabus jam syuodis
(68) " .
Hic est,
damnatas, in ea resideret.
ni fallor, pra?fectus urbi Manicbaeus el semipaga(67)
.
nus, qui in dedicalione s t a l u Eudoxi CbrisliaJEdes baBC Senalus vocabatur. Auclor Chronici
nis illuserat, ut supra retulimus ex Tbeophane.
Itxandrini Honorio vi. el Arislaaneio consulibus : De eodem Optalo scribil Paltadius in Vila Cbrysu - aloiui, eum curo esset praeiecUis urbi, coegisse
- matronas nobilcs aul communicare cum Arsacio,
* *. Describit haoc aidem qui in locuro Joannis Cbrysoslomi fueral subrogaZosttuus i n libro v. Erai autem in regione secunda tus, aut ducentas auri libras fisco aolvere.
urbis Conslanlinopolilanae, u i docet velus descriVAKIOUUM.

.
Non desunl qui D prima quae boc anno cum die xxvi Junii concurrit.
(Atil. Pagi ad aan. i 0 4 , quo baec gesU suitt,
a nemine tgncm, sed diviuilus iinmissum tradant,
n. 15.)
vi discrle Palladius in Viia Cbrysost., pag. 91, et
Historia conciliabuli excilaii conlra Chrysoslomum
i ^ .. .
\
tealantur. Duravit intendium ab bora sexta ad no
nani,
,
, tribut diurnis horis multorum

deUto, inquit Palladius, . 95. Petiit Cbryso ,
siomitt ut se de boc incendio purgaret; verum lo- . hec id
quendi copiara noii impetravit. Id., ibid.
mirum de ccclesia, eum senalum qui apud exteros
* Cbrysostomns festo Paschae die appropinquanle dicitur, muliis passibus dissilum ex adverto ecde$iat
daranaiua, post mcnses duos in exsilium misaua . ad meridiem, ignit ille interjcctam populi multitudi poniu instar $apienler $$$ pc*$uw
est. nctnpe xx mensis Junii, in quaiu feria secunda
. Palladius pag. 92. Paulo post addit:
Iiicidcbat, quave niagna ecclesia et curia incensaR
inter duos igneot , HUetot populos ad tua
sunl. Araaciusvero ordiuatu* est die xxvi ejusdem
neqoiia commcantes.
mensfc, in quem Dominica incidebat, quo die ordit '.

naiioucs episcoporum CPolitanorum ficri solitx
erant. Qoare in Chronico Alexandrino, loco ,
, elc. Arsacius autem, jralcr beali Nectarii, an4 legcuduo: , id csU (
%

7*5

SOCRATIS

erai Neclarii, ejue qul episcopalum regiae urbis

ante Joanitem optirne administraverat, sed admodum senex. Jam enim ociogesimum anaiis aiifttim
iinpleverat. Qui dum ob siagularem niansuetudinera episcopalum tranquille gubernarel, Cyriuus
Cbalcedonis episcopus, ctijus pedem Marutbas
episcopus Mesopotamiae imprudens calcaveral ,
adeo male affectus est eo casu , ut, piilrefacto pede, necesse habuerit eum abscindere. Neque vero id semel factum est, sed saepius ilerata
scciio. Tolum enitn corpus depascebatur vis mali,
adeo ul alter quoque pes eo correptus malo idem
remedium suslinueril." Hujus aulem rci idcirco
inenlionem feci, qtiod plerique affirraabant, Cyrinara haec passum esse propter probra et convicia

^ , ,
. *

, ,

, ,
, \
. , ;
.
, \ ,
, . , ,
, %
, \
quae in Joannem conjecerat : quippe qui durum . \ et inexorabilem eum klenlideai appellarct, sicui antea dixi. quoniam inusilaiae raagniludinis * *
grando, tam Conslanlinopoli, quam in ejus sabur- ,
banis forie sub idem tempus cecideral : id aulem
,
conligil pridie Kalendas Octobres, consulibus eu- .
pra menioratis : boc diviua ultione factuto esse dicebant ob injuslam Joannis depositionem. Mors *
Augustae statim subsccuta auctoritatem hojusmodi . " sermonibos addidit. Quarto siquidem die posl ,
delapsam grandinem migravit e vita. A l i i vero \ affirmabant loannem merilo fuisse deposilam, eo , quod olim in Asia ac Lydia constiiutus , mulUs ,
Novatianorom et Quartaderimanorttm aliorumque \ . *
ccclesias invasissel, lunc scilicet cuin Heraclidis >
_
,
^ . - - ,
~
ordinaudi caiisa Epbesum profeclus esl. Yerum
* ,
ulrum justa fuerit Joannis deposilio, sicuti dictum
, \
cst ab iis qui Joanni eraul infensi: vel utrura
, \
Cyrinus debilas maledicenlis suac pocnas dedorit: , ' , \
el ulrum propter Joannein grando cecidcril el A u - , , ,
gusia inlcriciit, an ob alias quasdam causas, an ob . .
ulrumqmi isla simul conUgerinl, Deus occuliorum
.
cognilor novit, qui ipsius quoque veritalis juslus
esl judex. Ego ea quse lunc lemporis crcbris liominum secmonibus jactabnntur, scriplis prodidi.
1

Siipra, cap. 15.

_
VARIOKUM ANNOTATIONES.
slitutut e*t in locum loannh, magnisacrorum inurpreNec Zosimus, lib. v, p. 781, conlrarium scribtl, i t |
ti$:virpiscemagnmutux,elranarebutagenduminu9 aibitraiur Baronius ; nam lanlum dicit pucHam
idoneiu. Aliquando enim ct aciio ipsa loquitur, cum
quam Arcadius conjugem duxit, educaiain in doina
sui iptius causa bonum opu$ faclum fueril. Ille D iiiiius ex filiis Promoli, non vero, ut inteiprclatur
cum ad quatuordecim meutes viiam tuam prolendhBaronius, Promoli liliaiu fuisae. JEUa
Eudoxiu
scl, mortuut e$t, violato suo in Evangelto juramenmincupalurio uiscripiione GruleH, p. 1048. Eaoi c
vivis excessisse anno 404, lribu3 anle Cbrysoslolo. Ouippe fratri suo Nectario juravcrat,
nullius
mum auais, praUer auclorcs a Baronio ciialos, ac
unquam emscopalus ordinolionem admUsurutu $e
Theopbancm io Chronici leslalur Eunapius. Au< tor
quando Piectarius exprobravil tpu quod nolumet
Chronici Alexandrini sub bujus aani cojisulibiis,
Tarxemi Ecclesite ptafici, quasi tnortem ipsita $peejus mortis diem ac inensem bis verbis nolavil :
cularetur. Fuit causa perjurii ptimum quidem vana
MorlHU
e.u Eudoxia Augutia meiue Uyperbereiwo,
gloria, propttr quam ambiebal, ut Ha dicmn, nuptias
pridie Non* (klob.
hria v, el humala ctt in eeclesia
uxoris frafris sui : deinde pudor inerepaUonum ipsi
SS. Aposlolorum, ligperbcreuvo menu, iv i d . Oc frmre prophelice faclarum. Palladius.
lob. (eria iv. Gravida el aboriieus v i u docessii. u l
*f reAevn}. Zoaaras, Cedreiradil Pbolius i Bibtioiheca,cod. 77, l e r r i u scilicct
IIIIS, aliique Eudoxiaw, iripus mensibus post
granditie , q t i ^ otnnia circa urbemvastaCbry^osloiui mortem exaclis, puerperam obiissc
vit. Gcorgius pairiarcba Alexandrinus, <ji Eudoiradunt. W . LOWTH. De bac Eudoxia Arcadii uxoic
xiam poi Cbrysosioiuum ujorluam iradii, quu
sic Pbiloslorgiits, lib. u , cap. 6 : Arcadim impcr.
innixus Barouius morlom ejus usquo ad antium
post pairis obilum filiam Baulonis duxit uxorem.
407 differl, sciipior t s l io bistoria fulilUaiinus ci
Erat autem Bauio natione barbarus et magisterio
mciidacisaimub. Porro Zouaras aliiqce quidam idcu
wiliiym iit Ocddentis pariibus perfttnctus fueral.
t

7*5

IHSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

. '.
P**a
^

.
.
* * W ,
\ , \
* .
, '.
, ,
\ ,
, . *
,
, \
,
. \
.

726

339 CAP. .
Quomodo ( moriem Artacii Atticus ConHanlinopolitanam ledcm obtixuil.
Cxierum Arsacius post eusceplum eplscopatum
non diu supervixit. Sequeole enim anno, id est
Slilicuone ilerum et Anthemio consultbus, die
tcrtio Idus Novembri* moriem obiit. Gum auicni
mulii epiecopalum ilium ambiram, oaroquc o!>
causara mullum jam lcmporis elapsum esset, altcro
posl anno, Arcadio sextum et Probo consulibus,
ad episcopalum promolus esl Atlicus, virreligiosus. Hic cx Scbaslia Armeiua? gcncris sui origincm
ducebat. Caeleruni monaslicum vilae gcnus ab
ineunle adolcscenlia seclatus fueral, ac disciplinis
quidem mediocriler insliltilus, uaturali prudcnlia
magis valebat. Sed de illo plura posica dicam.
CAP. X X I .
De Joannh obitu in exsilio.

. '.

.
Joaunee vero in exeilium abductus Comaiiis in
* EuxinoPonio exiremum diew obiit, oclavodccimo
, Kalendas Ooobrea, proxkno anno post supradi, (69),
, \ cUim consulatuio, id eet Honorio sepiies el Tbcodosio ileruiu cousulibus: vir, ut aotca dixi *, pro , \ ,
, - pter abslincnliae siudium , iiacundiae magis i n dulgcns quani verecuudia?, et qui ob singulareni
, \ ^
saocliniooiani immodica oris liberlate perpeliio
. ! ,
uaus esl. Porro uiirari non imnicrilo subil, cur
, cum laulo sludio flagrarel leiuperanliae, eaiu la .
nien cowleomendam esse in coneioitibus sui do
, C cuerll. Nam cum a synodo episcoporuiu semel
* dunlaxat iis qul posl baptiemum peccaseenl, 340
(70). '
coacewa fuisset pamilentia, ipse pronunliare non

Cap. 5.
VALESII ANNOTATIONES.

copo palam favet adversus Joannero Cbrysoslomum.

(69)

Mibi vero bic videiur esse sensus vcrliorum Ghry* Scribenduin esi ex codicc
sosloini. Mcminisse dcbemus, paulo antea sublaSforltano, et ex versionc Epipbanii Scbolaslici.
tum fuisse a Ncctario pocnilentiariutu presbyterum
Nec aliler legit Nicephorus, qui addit diem qno
permissumque omnibus u l pro sua quisque senobiit Joannes Cbrysostomus, dicatum fuisse Exallcnlia ad sacra mysteria accederel. Quo faclo
taiioni sanclae crucis. Sic enim conveniebal, u l
poenimntia publiea non inediocrieer labefaciaia
is qai viiam ouinem sub eruce transegeral, nec
luerat, sublalo scilicet prcsbylero, qui vigorem ejus
atia re quam cruce Domini sui gloriaius fueral,
ac disciplinam inlegrain alque incoluiucm scrvafcslo illtus die compage corporis soiveretur, iit
bat. Sic igilur ait Cbrysoslomus, audkores suos
elrganler scribil ideiu Nicepborus.
ad poenitentiam etborians: Antea qutdem semcl
(70)
.
In quanam
lantum poeuitenliam agere liccbat, publicam sciliboinilia id a Chrysoslomo diciuin f u c r i i , cquidcm
cct. Niinc privalim pattiilenliam agere poles quoincompertum babeo. DeSocratis tamen fidcdubitari
lies Yolueris. Anlea non admillcbatur secunda
iton potcst, quippe qui iisdcni leniporibus vixerii,
pocnilenlia. Nunc cliam si inillies poenilenliam
c l tttrtimque, lam Cbrysoslomum, quam Sisinniiini
Novatianorum episcopum , concionantcs audire D egeris, le admiliam. Vidcs Cbrysosiomum loqui dc
potuerlt. Cailcruui ex boc loco cerlius qoam ex
privaia et quolidiana poBiiiienlia, uon autem dc
iillo allo colligi poicst, Socratcm Novalianuui fuis- pubUca. ltaqueiruslra Socratcs objicitei decrelum
episcoporuiii de uon ileranda poenitcnlia publica.
se. Nam el Cbrysoslonii s<ntcntiam perperaiti
Scicndum porro cst boc diclum objecioai cssc
inlcrpretaiar, ci bisinnio Novatianx partis cpiVAUIORUM.
scdit annum unum, menses qnatuor, dics scptemdecim. Verura Palladius mcnses tanlum quatuordecim ei altribuil. Quod si error ift numerum non
irrepsil, non dubium quin Palladio lunc viyenli, et
dc rebns Cbrysostomi oplime cdocto, majqr Hdes
adbibenda sit. quara Socrati. Atlicus mense Februario aul Marlio sequentis anni, die incerto
cunsecratus csi. (Anl. Pagi ad ann. 405, n. 8.)
... .
:

Eodoxiam iribus a Chrysostomi obilo mensibus

elapsis periisse scribunt, qoia lr'ibu9 posl cxsiliuni
Cbrysosiomi menstbus cxstincta est. Is error irrepsit in Breviarium Romanum ad lectiones Oflicii S.
Cbrysosloini. (Ant. Pagi ad ann. 404, n. 28.)
. Si Arsacios obiit dic Noveiubris, Stilicbonc itcrum el
AtJibemio coss., id e s l , anno Dora. 405, cumanno
supcriori dio 26 racnsis Juuii ordinaius lucrit,
m

727

728

SOCRATIS

dubilavil: Licel millies pocniteaUam egeris, acccde.

Ob quam doclrinam, tum a familiaribus suia rcprehensus est, tuin etiam a Sisinnio Novatianorum
episcopo.Qui librum quoque adversus hoc diclum
conscripait, et Joannem ob idipsura graviter exagilaviu Verum ba?c diu ante contigerant.
CAP. X X I I .
De Siiinnio Novatianomm episcopo, et de conyretsu
quem cumJoanne habuUtedicitur.
De Sisinnio vero pauca dicere, haudquaquam
intempestivum puto. V i r f u i t , ut jam dixi, admodum disertus , et i n pbiloeophia? sludiis excellens.
Pracipue vero dialeclicam excoluerat, et eacrarum
Lillerarum interpretalionem apprime callebat: adeo
ut Eunomius haereiicus, ejua prestanliam i n arle
,

-
4

. " \ ,
.
.
. *.

,
cla

.
\ ,
. , , , \ .
, *

.

---

--

disserendi formidans.saepenumero refugeril. Victu . ' autem non adeo simplex erau Sed licet summae , ,
casct temperamitt, victu lamen magoifico et sum- , \ ptuoso utebaiur. Quippe delicatevivens, etcandida
.
veste indulus, bis quolidie in balneis pablicis la- , ,
vabal. Etcumaliquando a quodain interrogarelur, , , .
cur ipee qui episcopus eaaet, bis lavarei quotidic,

respondil : Quoniam teriio lavare non possum. , ,
Alio quodam die cum Arsacium honoris causa
,
iimseret, a quibuedam Arsacii familiaribus inier- ,
rogaius, cur veslem episcopo minime convenientera
, , !
qestaret, et ubinam seriptum essel, saccrdotem
.
alba veste indui debere , respondiese fertur : Tu
, prior mibi dicas velim, quo in loco scriplum stt,
, ,
cpiscopum atra vesle u l i dcbere. Cumquo is qui Q ,
inlerrogaverat, ad hanc contrariam interrogatio- \ \ , "
ncm baereret, subjecit Sisinnius: Tu quidem oelen * \
dere nunquam poteris, sacerdotem debere alris .
vesiibus indui. Me vero Salomon adbortattta esl

iia dicens : Sint tibi alba Et Servator
. \ ,
1

Eccle. , 8.
VALESll ANNOTATIONES.

Chryaoetomo ab Isaacio episcopo in synodo ad

Quercum, quod liceniiani peccanlibus pneberei,

ita docene : Si tterum peccasli, paenileat iterum. Bt

quoiie* peccaverit, vcni ad nt, el ego ie sanabo.

VAKIORUM.
, ,
lentibus JislribuiL Et sumptis Dominicit symboiit

coram astanlibus ultimam orationtm facit. Et cnm
. Cum Comanis appropinquassenl, pontis D dlxmei more stto, Gloria Deo propler omnia , et uUiinsiar ea prmlergresti,
eilra murot in martyrio
mum Amen ob$igna$tet, txtendit pedes qui pulchre
quinqiu aut sex miUibus dissito manserunt. Eadem
cucurrerunt ad salutem eorum qui elegeranl pmniipsa nocte apparuil eis loci illius martyr, nomine
tentiam, et ad reprehensionem illorum qui peccala
Datiliscus (qui episcopus Comanorum cum essel, copiose excoluerant. Palladius in Vita Chryto$(omi
marlyrium passus est tit Bithynia, tub
p. 99, 100. Sanciisdimam animam coelo reioisitdle
Maxtmino, una cum Luciano presbytero Aniiocheno), Septenib. 14, anno Cbr. 407, aelatis supra rocnseui
dicent : Macle animo. { Joannes;
cratlina
oclavum coinpleto L I I ; exsilii anno m , mense ;
euim die una erimus. Prtedixerat quoque, ut aiunl, episcopalusanno tx, mcnse vi,die x v i . Sepuhus esl
et ibi permanenti pre&bytero: Para locum frairi
in martyrio S. Basittsci prope Goinana, eiaeni cui c i
Joanni; veiiit enim. Oraculo fidens Joannes sequenli
ipse marlyr, tumulo inclusus : uode posl xxx
die oravit mililt$, ut ad horam quintam utque ibi
amios ossa ejus solcnni pompa Consianiinopoltin
rermanerent. llii vero, non auditis ejut precibus, translala sunl, el in SS. Apostolorum basilica
inde abtcesserunt. Confeclis circiler trigiiita ttadiis, recondita. (Guil. Gave in Chrysost., vol. I , pag. 254.)
rursus ad martyrium unde discaterant,
redierunt, Gonsentiunt viri docli diem Cbrysosloini entortuarum graviter $ete haberet. Sic ipiiur reuersu, lem fuisse xiv Seplembris ; legilur tamen in
candidas vestes, mta quam duxerat dtgnat, requirit; Gracaejus
Epitome zd calcem Dialogi Palladii:
rxutu$que prioribus, eas sibi jejtinus iitduii, omnibus
ad calceumenla usque mulatis; atpue reliauas prct- .
9

729

IlISTOniA ECCLKSIASTICA.

-LIB.VF.

750

. noster i n Evangeliis alba vesie usus esae depre61, iieiiditur . Moysen eiiani atque Eliam albis indu, , \ menlia vcstitos apostoiis osiendit. llia aliisque
, txtemparali facililale dictis, cunctos qui aderant,
' , . in admiralioaem sui rapuit. Cura aulein Leonlius
,
episcopus Ancyrae quae esl in Galatia, Noraiianis
, , \ ecclesiam ademisscl, ac lum forie versarelur Con , , \ slaulioopoli, Sisinnius eum adicns rogavil, u i ec . clesiam redderet. A l ille asperius euin excipieus,
- ita d i x i l : Yos, Novatiani, ecclesias habere non
, \ decel, qui poenilentiam tollitis, Deique benignila . , tem intercludilis. Haec et ejusmodi plura 341 i "
; , " , - Novaiianoe deblateranti Leonlio Sisinnius sic re (71). spondtl : Atqui neuio magis posnilenliam agit
, ,
quani cgo. Cumque Leoutius ilerum adjecisset :
, , . ^ Quomodo poeoileoliam agis ? subjunxit Sisiniiius,
, \ ,
Quia te vidi. Cura aliquando a Joanne episcopo
; , reprebendereiur, Joannesque diceret civilalem non
, , , ' \
poase duos epiacopos babere, respondit Sisinuius:
, . Nec profeclo babei. Hic cuin Joannes indignarelur,
, ' , , ac dicerei: Solus, ul video, vis esse eptscopus,
. aubjecil Sisianius : Non boc dico, sed quod apud
' ,
te solum episcopus non sim, qui lamen episcopus
, \ , suiu aliis oinnibus. Quo responso exasperatus
. \ - Joannes : Faciam, inquil, ne in posterum concio , ' , , neris. Itorelicus enim es. Cui Sisinnius faceie rc , . spoadit: A l ego, inquii, mercedem libi solvam, si
, \ lue lanto labore liberaveris. Mollitus eo dicio Jo . aimcs : Ego, inquit, nou faciam u l ne in poslc&

, \ ' Q rum concioiteris, siquidem tibi molestum esl concionandi muuus. Adeo ad rcspondendum paralus
, .
, el facetus eral Sisiuui us. Omnia porro scribere et
coiuniemorare qua* sunt ab illo scile dicta, pro
lixumessel. Proinde pauca isla suiDcere exisliraavi,
.
ul ex iis qualis bic v i r fuerit osteiufcreUir. Id
.
unumaddara, euai crudilionis causa celeberrimum
\ fuisse, eoque noinine a cunctis continuo ordine
,
sibi succedenlibus episcopis culluoi siraul el atua. , iiim. Scd el priiueres ordinis aenatorii eum sitigu. ,
lari benevolenlia et admiratiooe prosequebanlur.
, ,
Scripsit quidem piures libros. Sed i n illis nimium
. -
gludcl verborum eleganlia?, alque inlerduin poeli ,
. cas inseril dicliones. Proinde dicendo raajorem
gloriam adepius eat quam sccibendo. Nam in ejus
.
vultu ac voce, in babitu eliam atque obtutu, et i n tolius corporis motu plurimum ineral venuslalis.
Uas ob doies, tum abomnibus sectis diligebatur, turo praecipue ab AUico epiecopo. Sed de Sisionio
salls dictuni puto.
. K P .
D
CAP. XXIU.
Bepl .
) obitu impvratoru Arcadii.
$
Non diu posl morteio Joanois imperator cliam
, , Arcadius excessil e vila, vir milis ac placidus, et
,
qui sub exilum v i l a Dei charus ab oinnibus c x i 1

L o c i x , 29.
VALESU ANNOTATIONES.

(71) " , .
Apud Suidam
i n vooc , ubi tolus hic Socralis locus dcscribiior, decst vox . Qua3 aul oniniito

expungcnda eat ul supcrflua, aut delenda vox

quac pryeccssit.

731

SOCBATIS

759

slimalus esl ob hanc causam : Conetanlinopoli *

\ , I
aedes est amplissima, quae Carya cognoniinatur,
, '
proptcrea quod in ejus atrio ntix esl arbor, in
*
qua Acacius mariyr olim suspeusus iiianyrium
\
consuminasse feriur. Quatn ob causam parva
. cliam basilica juxta illam arborem aediflcata esl.
\, .
Eam impcrator Arcadius videre cupiens, quodam
.
die ingressus esl. Cuoique ibi precationem fecis \ ^
ecl, discessil. Omnes porro qui in vicinia illius
\ , ,
basiUcx babilabant, imperatoris vidcndi causa
, '
coiifluxcranl. alii quidero cxtra aedein progres , \ \ s 342 viaruiu transiltts occupare sludueranl:
. ,
uudc el hnpcraloris vullum c l pompam oronem
\ slipalorum facilius prospicere se posse arbilra .
bantur. Alii vcro eubsequebanlur, dunec universi
cuui imilieribus simul el parvulie exlra basilicam , .
landcm sunl eonstituli. Qtio faclo, ades amplis- ,
sima qux iu ambilti illius basilicae erat circum- ^ .
structa, repcnie corruit. Clamor eximfa com>ecu- .
lus csl cum ingenti admiratione, quod iiupcra- ,
toris precatio tanlam bominum mulliludinem ab ,
iutcrilu servasset. id quidctn contigit ad bunc

iiiodimi. Porro Arcaditis, relicto filioTueodosioad- "*
buc octenni, morluus cst, Basso ct Pliilippo con \ ,
sulibus, Kalcndis Maii, anno secundo Olympiadis
, *
ducenlesiraae nonagesims sepliinac. Imperavit una
. ,
.
cum palre Tbeodosio annis tredecim, post palris
aulcm obilum annis qualuordecim. Yixit annos uuuiu ct iriginla. Compleciitur autcm bic libcr
bisloriaiu amiorum duodechn et sex inensium.

%\
,
In aliis exemplaribus reperla sunt qu<e sequuntur,
* non quati omisia, sed alio dicendi genere con Vcrri
tcripta. Operos pretium igilur cemui ea ascriberc C .
hoc IOCQ.
~

.

lnlerim vcro cum episcopus Ephesi forlo e vila
migrasset, Joannes necosse babuit eo proflcigci, ,
ul episcopum ordinaret. Cum igilur Epbesum ve- , \
uisset, el alii alium ad eum locum proiBOvere . ,
gtudcrenl, ipse Heraclidem quemdam diaconum
,
soum, genere Gypriuut, ad episcopatum proiuovil. , ,
Hac dc causa cum aodilio Epbesi orta essel eo . - \
quod Heraclides sacerdoiio indignus viderciur,
, coactus esl Joannes io urbo Epheso diatius com- ,
morari. Dum ergo illic moram faccrel, inlerim . ' ,
Severianus Constanlinopuli cbarior in dics attdilo- ^
ribus ficbal. Neque ea res Joaonem diu latuit": .
quippe ctti cuncla a Serapione celeritcr nuntiaban- ^ *
lur. Hunc enim Joannes singulari bcnevolenlia
, prosequcbalur, ciqne toiiua episcopatus sui curam
, \ \
commiserat, eo quod reiigtoeua easet, et Adus , ) , \ ,
inprimis ac sobrius, el in tuendis episcopi parli
\ \

VAIIIOUUM ANNOTATIONES.
.

. Arcadium imperatoreiu anno Cbrisli 408
vilam cum niorle coinuiutasse, inler ouines convenil; scd dc dic ac niensc morlis ejus comroversia vcrsatur. Zosimus, lib. v , pag. 811, ait,
niorlem ejtis accidissc anle dicm x Kal. Sepleuibr.
Tbeopbaues xi Kal. Scptembr. Veriuu slantluni
omiiiiio Socrali, lam bicquatn inilio lib. , Tbcodoro lccloii in iine lib. n, el auclori Mhcellw, qui

euin Kalcndis Maii vita functura Iradidcre. (Ant.

Pagiad ann. 408, n. 2.)
, lloe addilatucntum eadein fere conlinct qoa: supra uicinoranlur, cap. xi bujus l i b r i .
Proiode Musciilus et Gryiia*us iu vorsiouibus suis
illud omiscruiii; Gbrislopborsdiius Uiueu ct Curtcrins roiiniicruiu. Exslat Grxcum in ediiioue
Roberti Slcpluui.

753

1IIST0R!A ECCLESIASTICA. LIB. V I .

751

. ' - bus eltidiosi&siimis. dtu poat Joannes veuit

.
Conatanlinopoliiu. E l ipse qaidem pro officio suo
sollicilaoi Ecclesiarura curam de inicgro gerebat.
.
Inter Serapionein vero diaconuro et cpiscopum Se - verianum iugens dissensio exorla est: dum ille qui, - dem obsistil Severiano, u l qui concionandi gloria
, Joannem superare niteretur : bic vero invidel Se
rapiooi, eo quod Joannes illura uuice coiuplecteba , tur, lolainque episcopii curam ei commendavcrat.
, - 343 Cum
hunc iiiodam erga so invicem aiii*
. ,
mis affecii essenl, odii vis mulio niagis aucia est
, ex hujusmodi causa : Forle pralereanti Severiano
- Serapio honorcm qui episcopo debelur, non pra>
,
s l i l i t , sed iu sede sua, sicut erat, permansil:
, sive qood illum non videral, u l i poslca in conci , \ * lio episcoporuni cum jurejurando alHrinavil, sive
, quod episcopi prxsenliam parvipenderet, u l aie , , bal Severianus. Utruui borum vcrius s i t , equidem
. nequeo dicere: solus Deus noverii. Tunc vero Sc , * verianus buoo Serapionis conlemplum non t u l i t ,
, * sed repenle, antequaui causa in publico episcopo (72) , \ rum concilio cognila cssel, addito juramenlo Se , rapionem condeinnal: nec solum a diaconaius
. gradu, verum eliain ab Ecclesiae comtnnnionc
. cxpellil. Id ubi cognovil Joaiines, iniquo animo
, , tulit. Postea vero cum cauea io concilio discepla , relur, et Serapio faclum excusaret, ailirmarelquc
, sc tum non vidisse Severianum, ac lestes pra^ , - terea adduceret: concilium quidein episcoporum
. G veniaiu ci indulsil, oravilque Severianum ut Se , ,
rapioois excusationem adoiillcrel. Joanncs vero, ut
, ^ Severiano cuoiulalius satisfteret, Serapioncm heb
domadis unius spatio ab oQkio suspendil diaconi:
, - quamvis in omaibus negoliis illo tanquain manu
. - dextra ulerelor, ulpolc ad respoudcnduai i cau * , sis ecclesiaslicis solertissimo ac diligenlissimo.
* Verom Severiamis nc aic quidem flecii p o l u i i , sed
oranibus modis perliccre oitebalor, n l Serapio pc , .
, \ , nilus non solum diaconatu abdicaretur, verum
) , ctiam a conimunione excludcrelur. Ob baec graviler iadignatus Joaoaes, surgcns ex concilio, epi' ,
, scopis qui aderanl, causaui judicandam reliquil,
ila eos aiioculue: Causam ad voa delalam perpcn .
, doatcs ipsi ae dijudkaoles definitc. Ego eniui re%

-., \ , D
,
, (
. '
,
, , , .)

cuso causam corum judicare. Quibus dictis cum

Joannes sunrexissel, eoncitium episcoporuni simul
consurgens causam in eo sialu reliquil, Severianum polius accusaiis, quod Joanois cpiscopi d i ctis non acquievissei. Deiaceps vero Joannes Se^
verianum ad colloquium non admreit: sed eum
moDuit ut io palriain rcdiret, bxc i l l i per inlernunlkuin mandane: Nou expedit, Scveriane , ut

VALESH ANNOTATIONES.
(72) "
lateHigit jusjiiran*
cujus supra n.cnunit Socrates : Si SerapwChrisimnusmorietUr ChmtusnoHe$twcurnam
Porrohaec verba, el , m i n a s
poiius Sevehani dcsignanl, quam reiu i p s a i n .

d u m illud

Nequc enini Scveriauut Gab;lorum episcopus jus

babuil damnandi ac deponendi d i a c c i H i i n a i l c r i u s
paropcta; sed tanltim ei comminaius cst se boc
perfeciurum, ot quercbni suaai ad j u d i c i u m cpiscoporuiu dctulil.

736

SOCRATIS

755

Ecclesia libi commissa tanto temporis spaito ne- glecia maneat, el episcopi eui pr&semia desiiluta. . ,
. Quamobrem ocius ad Ecclesias luas regredere,
donumque quod Deus (ibi impertiil, negligere noli. ^
Cum igitur Severianus iter jam ingreesus esset, , ,

Eudoxia Augusta, bis de rebus certior facta, Joannem quidem reprebendit: Severianum vero ChaJ- *
cedone Bilbyniae xjuamprimura revocari curat. Et . :,
bic qnidem slalim adfuil. Joannes vcro familiari- \ *
talem illius aversatus e s l , nec ulli ipsum ad boc ,
, hortanti obtcmperavit. Donec Undem Eudoxia
, Augusla, in ecclesia Apostolorum AHum auuai
, * ,
Theodostuin juniorem , lunc temporis admodum
.
344 puerum, ad geoua Joannis abjiciena, et per
, \ .
illius capul crebro eum adjurans atque obtestans,
aegre ab illo obtinuit ut Severianum in amiciiiam stum adimUcrct. Ad. liunc modum et cactera,
aupra cap. X I .

LIBER SEPTIMUS

iJV SEPTIMO
LIBRQ
KJETHISTORIJE
SOCRATIS
UJEC
CONTINENTVR.

II,
111.
IV.

VI.
VII.
VIII.
IX.
X.

ECCLESIASSCHOLASTICI

Quomodo posi obilum imp. Areadii ,

dosio ejus fi.Uo ocLa annoi nalo, Anlhetniut pra'[ectus $ummam itnperti adminulravil.
De Altieo Conslanttnopolitano episcope,
quibttt moribus fuerit pratdilu$.
Dt Theodotio Agapeto,
Synadorum
episcopii.
De Judxo paralytico qui ab Aitico epi$copo in bapiisrno sanatus esi.
t

QuomodoSabbatiuSy Novalianorum pretbyter ex Judcto, fidei $uce comortibui

defecenl.
De iis qui Arianorum sectce eo tempare
prwfueruul.
Quomodo Cyrillut Theophilo AUxandrxw
episcopo successerit.
De Marulha episcopo Mesopotamia* ti
auomodo Chri&liana religio ab ipso in
Perside propagata est.
Qui lum temporii Anliochice et Romce
fuerinl ephcopi.
Quaiiter Roma eo tempore in barbarornm
polettatem venerit, Alaricho eam va
t

stante.

XI.

De episcopis urbis Romw.

XII.

De Chrisantho Novatianorum apud ConstanlinopotitanoB epitcopo.

De pugna inler Chri$iiano$ et Jndceot Alexandrice facla, el de Cyrilli episcopi
advetsus ptwfectum Orestem iimultuie.

XUI.

TAAE EBAOMH

,

,

.
. '
, .
,

.

'.
,

.
" ,

.


.

.
'.

*
*

.
\ 01

'
.
'. '

.
' '

.
*. ,

.
.

.
1

757

IIISTORIA ECCLES1ASTICA. -

L I B . .

'.

738

" XIV.
Quomodo Nitriic monaehi, Cyrilli cauta
.
Alexandriam inartssi, 'edUicnem con r d r
.
tra prafettum Omtem concitaverunl.
*. .
XV.
be llypatia pkilosopha.
ICJ*.
*
, XVI.
Quomodo Judai. ChriUianos Uerum ag
, .
gntti pccna* dederinl.
', , XVII.
Paulo Novaiianorum episcopo , el

miraculo quod ab eo perpelratum $1,
_ ,
cum impoilorem Judceum bapiizarel.
.
\ X V I I I .
Quomodo post obilum I$diaerdi$ regit , '
surum, ruptum e$l fcedus inter Roma ,
wot t Persas: , commiuo certamine,
,
PtTtce $unl.
.
XIX.
De Palladic $.
W. .
&\ X X .
Quomodo $ runu$ ingenii pr&lio
' \.
victi sunl Romanii.
'. X X I .
Quomodo Acnciut epucopus Amidas ergti
.
capiivos Pertarum $ oetterit.
\ X X I I .
De virluiibus qua in Theodotio junion
<>.
inerant.
. '- X X I I I .
De Joanne quipotl obitum imp. Honorii,
, '
turanmdem Bomos arripuit. Et qualiter
*
Veut Theudoiii prccibut moltilus, eum
, '
in manus exercilus Romani tradidcrit.
.
\ XXIV.
Quomodo posl cadem Joannis tyranni,
Theodosiut imp. Valentinianum Con,
tianiii el Plaeidia amiia $ua> filium,
,
imperatorem Romce renunliacit.
'
.
De Attico quomodo eccUuat rexerit,
%. XXV.
Joannis nomen eccletia$tici$ tabulit i n ,
scripserit: et quod fuam iptius mor ,
tem &*%.
.
De Sisinnio, qui Allico in epitcopatu
K.C?. XXVI.

.
Constantinopolitanu tHccettil.
'. . XXVII.
De Piiilippo presbylero Sidensi.
'. XXVIII. Quomodo Sisinnius Procuium Cyzici epiicopxm ordinavit, quem lamen Cyziceni

suscipere noluerunl.
.
Quomodo post morlem Sisinnii, fostoriu*
\ *0 , - XXIX.
Antiochia accilut, ContlanlinopolUa
^,
fifim episcopatum $$: itatimqw

qualii esset deprekensus e$t.
.
Quomodo junioris principatu.
'. - XXX.
Burgundtones Chrislianttm ^

.
amplexi suni.
Quibu$ malit Neslorius Mactdomanoi af'. - X X X I .
.
.
. " , XXXII. De Anastasio presbylero, quo NeHoriut
ad perductus e$t.
.
. - XXXIII. De piaculo in ipto allari majoru *
servis fugitivit commUto.
,
.
\ ' XXXIV. De priore tynodo advertxu Nestortum congregata.

.
*. , XXXV. Quomodo posl abdicalionem Nettorii, cum
quidam Proculum in epitcopali tede
,
coiiocare volui$$enl, quidam episcopi

Maximianum Constanlinopolitanum epi

$copum eiegerunl.
.
<?. , , XXXVI. Fxempta quibut hie $criptor, ut $ibi qui>
dem videtur, atlruit, non ette vrohi
,
bilam ab uno episcopalu ad cdttrum
.
Iramlaiionem.
'. XXXVII. De Silvano, qui Philippopoli iranslatut est
Troadein.
.
\ , XXXVIII. Quomodo txludm* aui tn Creta eranl, mulli Chrislianam religionem amplexi sunt.
.
\ XXXIX. De incendio Novatianorum.
.
Quomodo Proculus Maximiano successmi.
\

X L .
.
XLI.
De Proculo epiuopo, cujusmodi rtr fuerii.
'. , .
QualiVtr hic icriplor Theodosii
*. " - XLU.
aa

ir

759

740

SOCRATIS

.
, ol
M P .

.

\
.
ME'.
,
,

.
'. ,
, .

M Z \

'.
.

junioris pluribui verbis exiollit.

XLIll.
XLIV.
XLV.

Qttot et quanta mala passi sunt barbari,

qui Joanni tyranno suppetias tulerant.
Quomodo VaUntinianus junior Eudoxiam
Theodosii filiam duxil uxorem.
Quomodo Procuius episcopus imperatori
persnasily ul Joamiis corpus ab exsilio
lrans(errel Conslantinopolim , tl in ecoUsia Apoilolorum deponeret.

XLVl.

De morte Pavli Novatiorum epitcopi, et de

Marciano tju$ tuccestore.

XLVII.

Quomodo imperator Theodonut uxorem

suam Eudoxiam mtiit Hierosolymam.

XLVIII. De Thalauio Ccetarea Cappadochc .

LIBER

SEPTIMUS.

'.
347 CAPUT P R M U M .
Quomodo po$l obilum imp. Arcadii, Theodah ejhs
*
"
,
filio octo annos nnto, Anthemiui pra>feclu$ $um ,
mam iwperii admmistravit.

.
Mortuo igitur impcratore Arcadio Kalendis Maii,
Basso el Philippo consulibus, Honorias qtridem
,
frater ejus Occidentis partes gnbernabal: Orientis ,
vero iinperium gub dillone fait Theodosii junioris cjus filii, qui tiine temporis oclo annos natus eral.
,
ArHhemtus vero prafeclus' praHorio summam re- q .
rtim sub ilk> adminislrabat. Erai hic nepos Phi
lippi illhis, qoi regnante Constantio Paulum epi- ,
scopura Ecclesia cxpulerat, et Macedoniun ejus .
loco imroduxeral *. Idem Conslanlinopolim magnis 6(75).
undique moenibus cinxit. Omnium porro sui lem- \ \ ,
poris prudentissiinus et babitus esi et revera fuit.
Nihil unquam inconsulto gerere solitus, sed de *,
rebus agcndis cum phmmis familiarium consuila ^ (74)
b a l , praserlim vcro cum p-ollo Sophista, q u i , (75), \
4

Supra, 1. n c. 16.
v

VALESll ANN0TATI0NES
(75)

Uemii amicos fuit bic Troilus Sopbista, ut praHer

. Nicephorus iu libro xiv, cap. ,
Socralem docel Synesius in cpistola 75 ad T r o i scribii bunc Anlbemium pomoerium urbis auxisse,
lum. Ejusdcm incminU Socrales supra in libro v .
vi destruclis veteribus oiuris, novos qui ipsius ubi de Euscbio Scbolastico l o q u i l u r , qui bellum
aetatc adbuc supererant, nuiros versus coniinenlem
Gainne veribua scripseiat. De eodem Suidas i n
aedificasse : lotutnque opus incrcdibiU celeriiaie
, ubi ait cuin scripsisse Oraliones politica$
pcrfecium fuisse, intra duorum mensium spaiium. ci Epistoiarum libros.
Sic enim inlerprelor , non atilem
(75) . Recliua
ctim Lango lalerilios niuros. Scd falli videlur in codice Florenlino scribitur . Quam enienNicopborus, qui Antbcmio tribuil id quod diu post- dationem coniinnat Nicepborus. Sic enini ille :
ea factum esi a Oyro praefecio urbis Coosianii
\ nopolUaiias, u l narral Ccdrenus in Chronico , anno \ . De Troili
26 Tbeodosii junioris. Porro loiam banc pericopcti sapienlia leslis est Synesius in cpistoia 47adThooin Socrale nosiro libenter expuugerem. Sonsum
t i m u m , ubi illum adiuirabiteiu ei pbilosophum
enim interrumpil, ei cx margine in texlum irrcappellat. Sed ct in epislola 26 euaidem vocalopUpsisse videiur.
imim philosopborum. Sic etiam in cpislola 7o < t
(74) . Inter pra3cipoe An- 109. llaque pro voce , hoc loco seribi possu,
c

14

VARIORDM.
1 .
parum adjtimenti ad imperium bcnc gerendum
coululil Pulclieria Tbeodosii soror, lestc Tbcopbane bis verbis : Theodo$io ocienni in imperato*

rem acceplo toror cjut Pufc/ierta, qutndecm amiorum virgo, Dei consdio ac ductu publicas r egregie
admmtirabat. Eamdem mirts laadibus effert Sozomeaus hb. ix, cap. t , ei Oedrenus p. 275

HISTORIA ECCLESIASTICA. - LIB. V I I .

741

742

' - praterquam quod illi amicitia* conjunctus erai,

.
civilium quoque reruui periiia Anibemlo par c x i stimabatur. Quam ob causam Troili consilio cuncla propcmodum gerebantur.
. IV.
348 <>AP. I I .
.

De Altico Comtantinopolilano episcopo, quibus

, .
moribus fuerit prwdilus.
,
Interim vero dum imperator Tbeodosius oda
vum artatis nnnum ageret, Atticus lertium episco , , palus sui Iransigens annum celeberrhnos habeba , \ . mr : vir, u l jam dixl, praeter magnam qiwe in illo
\ \ - fuit erudilionem, pielate quoque ac prudenlia
. - cxcellens. Unde etiam Ecclesiae sub ejus pontifl , - catu maximum incremenlum cepere. Neque enim
* ,
solum domeslicos fidei tuebatur, verum etiani
, - Q haereticos admiralione prudentiae suae percellebat.
. . Et eos quidera nullatenus vexare cupiebat, scd
, cuni eos lerrere aggressns fuisset, mtiem se post * hac et placidnm erga ipsos oatendebat. Neque vero
. \
doetrinae sttidia neglexil. Elenim in vcterum libris
\ * \ - muUam operae posuit, uoctes insomnes in eorum
. , ,
lectione tradueens. Proinde pbilosophorum ac
. \ aophietarum aermombus, tanquam re nova, m i , nime terrebatur. Erai praterea in colloquiis urba, ' . nits, el ad alliciendos hominum animos aplissimns.
\ ^ , Gemebai cum dolenltbos : denique cxemplo Apo aloli, omnia omnibus factus est. Et anlea quidein,
. 06 , cura adbirc in preebyterii gradu esset conslitutus,
, . orationes a se composilas quas memoriter didice\ \
rai, in ecclesia recitabat. Postea vcro ex laboris
. " C assidtiilate fidticiam nactus, ex tempore loqui el
, .
panegyrfcam concionandi ralionem sectari ccDpil.
Nec tameii ejus concionee bujusmodi fucmnl, ut ab aodrtoribus vel plausu excipercntar, Y C I scriplia maodarentur. Sed de ejus ingenio et moribos alqtie eruditfone isla suffictant. Nunc res memoratv digoas qaae ilKus temporibus contigemnt, exponcre aggrediar.
. .
CAP. I I I .
",
De Theodosw el Agapeto Synadorum cpiscopis.
.
Synnadis quae Phrygiae Pacatianre urbs e s i ,
(76)
Theodosios
quidam fuit cpiscopus. Hic baereticos
, ^ quornm in ea civitate ingens crat mnltitudo ex
, Macedonianoruro secta, acrfccr persequebalur, cos
,
, \ ." non ex urbe soluro, verum ctiam ex agrts expellens. Id autem agebat, non ex more orthodoxtc
,

VALESIl ANNOTATIONES.
. De eodcm Troilo intelltgendus esi Sy- D Bryennii, de cujus cxplicalione cum inltTrogatus
essem a doctissimo viro Francisco Ogerio, cui Panesii locos in epislola 79 ad Anastasium, qui sic
linus nummum illum communicaverat, respondi
babet, , \, , elc. De
ila legendum esse . Jovem
Anlbemio loquitur praelcclo pratorio, cni *groenim cognomine Pandemon colebanl Synnadenaes,
U n t i Constantinopoli solum assedisse ail Sopbicn quod cx mullis Grreciae poptilis in unum collecli
liam, Troilum sciliccl.
olim ab Acaniante Tbesei filio, urbem Synnada
(76) "Er . Melius scriberetur
, per duplcx vv, sic enim frequentius hicoluisscnt. Uude el urbem ipsam ila iiominalam
acribiiur nomen bujus urbis in veicribus nuramis. esse scribil Stepbanus, . Porro
Certo Joanncs Tristanns niimmnm tmperaioris poptili i l l i , cx quibiis collecla priinum fuit SynnaCararaltae prolulit, qui banc babet inscriplionem, dcnsium colonia, duo fuere : Macedones scilicei
. Interdom lamen cum tinico scribitur. cl Athenienses sive lones qui eranl in Asia, quemIta cerle legilur in vetere niimmo imp. Nervae, in admodum scribil ideiu Slephanus. Ex qtio inlelligiimis cur in nunimo imperaiurisCaracalla?, qnem
cujus arersa parte insculptus esl Jupiter cum bac
edidit Joanncs Tristanua, Synnadeuses dicantar
inacriptione,
Doricnsce ct Iones. Sic enim babel inscripiio,
AIAIIANAIMONC YNAOIS.
. Naoi Macedonea quos iliuc
FuU bic nummus in ibesauro illustris viri doniini

7U
SOCRATIS
713
Ecclesiae, quac perscculioncm exercerc eolet, (77),
nec reclas fidei studio 349 icitalus: scd avarhias ,
obnoxius, pecunias ex baerclicis colligere cuptebal. .
Omnia igilur molilus esi adversus eos qui Mace- , donianam sectam sequebantur, clericorum suorum * , \ *
manus armans, et diversis inachinalionibus eos ,
appetens: adeo ul judiciorum etiam nexibus eos (78) . &
asiringere non ceksaret. Praecipue vero episcopum , \,
illoruin, cui nomen eral Agapelus, variis affecit .
roolcsiiis. Verura quoniam rectoree provinciae ad , puuiendoa hareticos baudquaquam ci suflkere ,
videbantur, Constanlinopolim profectus,edicia prae- .
feclorum praetorio flagilavit. Dum Tbeodosius hu- ,
jus rei causa Conslautinopoli morain faceret, Aga- ,
peius, qui Macedoniauae secfc pneerat, ut dixi, (79).
prudens i n i i l consilium. Communicata enim re , *
cum universo clero, et populo qui sub ipao erai , ad concionem vocato, persuasil u l consubslantia- . \ ,
lia fidem amplecierentur. Quo confcclo, proiinus , ,
cum ingenli imilliludine, imo vero cum univcrso . ,
populo recta ad ecclesiam tendit. Cumque oralto- .
,
ncm celebrasset, calhedram in qua Tbeodo&iua
scdere consueveral, occupavit. Adunatoque populo ,
fldem consubsianiialis deinceps praedicans, eccle- . , siarum qusc ad Synadensem episcopalum pertt- ' ,
nenl, coropos factus cet. His ad bunc modum " ,
gestis, baud mullo post adeat Tlieodosius prafe- \ * \
cturx auxiiium tecum adducens : ignarusque eo- ,
rum <piae gesia fuerant, confcstim ad ecclesiara . , \
pergit. Unde ab omnibus simui expulsus, iteruiu Q " * ,
Consianiinopolim regressus esl. Ibi coram Attico (80). episcopo casum suum deploravit, quod iniquc
episcopatu pulsus fuisset. Porro Allicue rem ex , ,
ulilitale Ecclesiae cessisse considerans, ipautn qui- ,
dem Tlieodosium verbis consolalus esl, monens ut * palientt animo quielum vitae gcnus amplecterelur,
, ,
et publica commoda privatis rationibus anleferret.
.
VALESII ANNOTATIONES.
colonos dcduxit Acamas, erant origine Dorienses. licis vexandos non esse, sed omni mansuctudine
Albenienses vero qui cura Acamante Tbesci iilio polius invitandos. Poslea tamcn senteuiiaro mtitaillnc profecli s u n l , el coloni quos cx Asia colle- vit, reipsa doclus, leges principitm adversua baeregisse dicittir Acamas, lonce erant, ab lone Aibe- ticos latas ipsis bajrelicis ad conversionem proniense ila dicti.
desse. Idque fassos esse aii ipsos Donalistas, qut
(77)
- poslea ad catholicam Ecclesiam rediissenl. Hi enini
. Celebris qua?slio est, el in utramque par- affirmabant nunquam ee ad EccJesiam revemiros
.tem agitari solila,
- : .
i:
^ . _ . . . .... fuisse, sed perpQtuo in errore roansuros, uisi poclicealne
Catbolicis,
ac pneserlim
episcopis, persequi baereticos. Ego in ea re diju- nis illis ac mullis lcgum itnperialititn provocaii
dicanda opus esse disiinctione cxislimo. Ccnum ei quasi attracti fuissent. Locus Augustioi cleganesl enim pecunia? colligendae causa non liccre tissimus ost in epistola 48 ad Vmceiuium; cui
Calholicis bscrelicos divexare, quod tunc faciebat jungcndus esl alter ejusdem locus in libro primo
Thcodosius Syunadensisepiscopus. Eosdcm quoque Contra Gaudentium, capite 23.
criminalibus judiciis pcrsequi, et eoruni sanguinem
(78)
.
Id csl,
expelere, perinde illicilum est, u l Idalius el alii ad tribunalia judicum eos irabebat et quasi alligaquidam Uispanix episcopi Priscillianistas persc- bat. Iuierpretes lamen ba*c de vinculis dici existicuti sunl. Quorum communioni cum se aliquando n i a m n l , quasi Tbeodosius epi&cnpus bscreticos
junxissel B. Martinue, inagnum sibi deirimcnlum vincios judicibus exbibuissct. Ita quoquc accepii
cx ea rc accidisse confessus esl, u l scribil Sulpi- Niccpborus. Veriim Socraiie vcrba buuc sensuin
tins Scverus in ejus Vila. Licel laroen, ac semper respuunt.
licuit Catbolicis auxiliuin principum ac magistra(79)
.
Niccphorus el
tuum implorare adversus haerelicos, ut cocrccan- Cbrisiophorsonus legunt, quod magis
lur el itt ofQcio conlineanlur, ne supra Galbolicos placet.
insolcntius scse cfferant, neve insnUent et iiludant
(80)
~
caibolicai religioni. Auguslinus quidem faieiuran- \0. Malini legere , qucraadiuodum
tea se iu bac fuisse seotemia, baereiicos a Galholegit Epiphanius Scholasticus, ei Niccphorus.
u

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V I I .

74*

Agapeto vcro acribit, o l epiftcopalura

eYCflluruDi suspiceiar.

retineat, nec

746

moleali quidqnam ex odensione Thoodosii aibt

350 CAP. IV
'

Dt Judao paralylico, qui ab Atlieo tpUcopo in

baptismo sanatus e$l.

" .
Et
boc
quidem
inter caetera cmolumenium tem"
poribus
AUicl
accessit
Ecclesis. Sed nec miraculis
. ,
aut sanalionibus eadem tempora caruerunt. Ju,
daeus enim quidam plures jam per annqs paralyli.
cns in lecto jacebai. Qui eum omnia nedicorum
, , \
remedia frustra expertus essel, nec ullae Judaeorum
,
preces opem ipsi afferre potuissent, landeni ad
* ,
Chrisliaooriini bapiismuro confugil, hunc solum
} ,
verum ac salutarem aibi medicum fore sperans. Ea
.
res Allico confeslim reuunllata esl. Ilic fgitur
. ,
cum primis fidei rudimeniis bominem inslituisaet,
, spemque in Chrisium ei annunliasset, eum in
.
lecto jaccntem ad baptislerium deferri jussil. Tum
Judaeus paralyticos, sincera fide baplismum susci,
, , \ piens, simul atque ox baptisterii fonte levatua est,
. roorbo penitus camit, ac deinceps sanus permanail. Hanc mirabilem curationem Cbrisli potenlia

nosiris etiam temporibiis ostendere dignala est :
* * "
* - quae qnidem effecit ut multi genlilium suscepta
Hde ad baptismum accederent. Judaei vero licet
,
. miracula requiranl, tamen ne preseniibus quidem
miracalls adducti eant ad Adem. Hujuemodi bene .
ficia Cbristus kominibns conferebat.
. '.
CAP. V .
,

Quomodo Sabbatius, Novotianomm pmbylet ex

,
.
Judvis, fidei $uw eontorlibus dtfeceril.
* ,
Plerique tainen, ieta pro nibilo ducentes, in ne . ' quitia aua persiiterunl. Neque enim Jodsp.i solum
, - his quac fiebant prodigiis Qdero accominodarc no , - luerunt : sed el i i qui Judaeos imilari siudeni,
. , idera cuin illis senlire deprebenei tunt. Sabbaiiua
, eerle, cujus paulo antea oientioneni fecinius *,
, cum intra presbyterii gradum se conlinerc nollel,
, sed jam inde ab initio episcopalum ambiret, his
, teroporibue ab Ecclesia Novaiianorum recessit,
. - Pascbx Judaici oboervalionem praelendens. Naro
cum in quodam civilaiis loco qui Xerolophus
, , nuncupatur, ubi nunc est forum Arcadii, separa , lim ab episcopo suo Siainnio collectae cclebrarei,
. , facinus aggressus est multis periculis obnoxiom.
, Eienim die quodam conventus ecclesiastici, conr.
) , D capitulum quoddam Evangelii legeret, in quo dici , t u r : Eral auUm dtei fe$tu$ qui dieilur Judmornm
* * , Paicha *; ipse de auo adjer.it qaae nec nspiam sunt
, (81) . scripla, nec unquara audita : iela videlicet; Male, . - diclus qoi cxtra axyma celebraveril Pascha. Hoc
audituin emanavit ad multos. E l qaicunque sim ,
pliciores erant ex laicis Novatianorum, bac
. 06 1

L t b . v , c. S l . Luc. x x u , I .
VALESn ANNOTATIONES.

(81) . probo versiunem Langi brat. Ego vero ila vcrtcnduin puto : Qui
el Cbristopborsoni, qoi sic interprctalt sunl bunc dkm azymorum. Non enim in Graeco est vel
locum : MaUdietut, qui absque azymis Pascka cele- , sed , quod signiQcat, extra, seu prwterquatn.
2h
PATiOL, G n . L X V U .

748
SOCRAliS
747
a S l arlc decepii, ad illum se conlalerunl. Sed nHiil ^ . tpsi profuil hoc commentuin. Falsilas enitn Ula . '
infeliccm eiilum aorlita eai. Siquidem paulo post (82) * ^
cum Sabbatius feelum diein anlicipata opioione (85) * \ ,
(84),
celcbraret, mulliquc ad eum concuirereni, et
solemni penrigilio in ecclesia pernoclarenl, m - ,
mtilfus quidam ac terror daemoniacus repenle eos * .
, , \ r o r r i p u i l , quasi Sisinnios ipsoruro episcopus com
,
Higenli hominum multitudine in ipsos impetum
faccrcl. Oriaqoe ex eo, ot fieri solet, pertuxba- .
tione, noclu in anguslo loco conclosi, semelipsos , .
obirWerunt : adeo ui plus quam septuaginta ex , .
' , \
illis inierierinl. Ob hanc causam multi a Sabbatii
partibus deieceront. Nonnulli lamen, qoorum ani- , .
mos agreslis illa occupaverat opinio-, eooi eo roansere. Verum qua raiione Sabbatiua violata
sacramenli religione ad episcopaluui pervenerit, diceraus paulo post.
CAP. V I .

. \
De i t i qni Ariamtrum tecta eo ttmpore p*a uerunt.
"
.
Doroibeus vero, Ariauas faciionis epiacopus,
, ,
quem ex Anliocbena ecde GonstantiuopoHin ab *
Arianis iranslatuin fuisse eupra reluliniu8\ com

enlum ac novcmdeciio vixiaaet aimoa, ex hac luce , wigravit, Uonorio seplitnum et TUeodosio Augiislo , tterum consulibus, die oclavo Idua Noveoibria.
\ ,
Poal hunc A r i a n * seclae prefuit Barba. ifojtte .
lcmporibua, Arianorum religio feiici qoodajn falo, . ,
duos disertissimos viros babuit, uirumque presby-
leri dignitate decoratom. ilorum alter Tiniolbeus, , .
ailer Georgius dicebatur. Sed Georgius qaidem
* . '
Grsecorum disciplinis magis erat excullus. Timo
tbeus vcro in sacris Litlei ts plus oper posuerat. Q Georgius quidem Arislolelis el Plalonis Ubros
. \ \
atsidue babebai in manibus. Timotbeus avleiu

Origenein adamabat : et cum sacras Litleras pu * *
blice exponerci, Hebraicae quoque linguie ignarus
, .
ooii crai. Ac prius quideui Psalhyrianorum sectas
,
f

Lib. v, c. 12.

VALESII ANN0TATIONES.
(82) . Langus et CbrialopborSabbalo pascball vigilias agebal cum reliqiiis
sonus verlorunl: Cum anticipata opiniom fettum
Chrislianis, eidiem Pascha? cum ifsdem CbrisiiaPaschcE celebrarel. Magis probo iuterpretalionem
Mie stinulate ac perfunciorie cetebrabat, queniaiMuaculi. qui vertit, anticipaliorum celebraret. modum aupra retulii Socraie* in libro quimo, caNam Sabbalius, niore Judaice Pascba celebrans,
iie 2 1 . Alque ila hunc Socralis locuiu accepit
Cbrialianos praeveniebat, anle diem Doraioicum
icephorue,
illud peragens. Quod si iia inlelligamue, scriben , etc. Qtue sic venenila suni dum eril . Eadera D Cum auUm loltmntm wigiliam dki* a*$a congrmo
voee paulo post utiiur Socratea de eadem re locultu ceiebrarenl, eic. Porro cur Sabbauoa, licel
quena: . Ubi
Judaeos gequens in observatione Pascba?, Cbrisliataiiien suuii videlur pro aulicipala opi- iiorum tamen Paacba celebrare simulaverii, haec,
nione.
ut opinor, cauaa eat, quod timebai legea intperate(85) . Dclenda
rum, qui pro baereticia babendoa tsse &aaxeraoi
gii b*c verba , qua: ex sequenle liuea eos, qui non uno atque eodero die eum reliquis
perperam buc irrepserunt.
Pascba celobrareiit. Sicenim imperator Tbeodosius
(84)
,
tu lege uona Godice Tboodosiano de haereticie :
Intclligo vigiliam fesli pascbalis. Ncque enim alia
Subliinitas iiaque tua summa exploraiiont ritnetmr,
poiesl esse , quam vigilia feali
ut quieunque in unum Pascha* dUm non 9buPaschalis. Quippe Sabbatiue, etai Pascba anlicipaauenii religione ctmventrint taUt indubUunut quarei, el uua cuin Judaeis illud celebraret, lamen
les hac lege damnavimus, habeanlur.

VARI0K17M.

* . Kedundal . W . L O W T I I .
.
/iv ^ . ,

,
, \ *
'

inSTORIA ECCLESiASTlCA. LIB. V I I .

750

. ; .
\ ,
, .
,
' . ,
ot
, \ *
.
,
, . .
\ , '

.

adhaserat Timotbeu. Georgius ?ero a Barba urdinattia 352 faerat. Cura boc Timotbeo ipc
quoque sum collocutua, requc ipsa perspexi, quam
paraius essel et expeditus ad respendendtnn interroganlibua, dam obscuriora loca quae in sacris
reperiunlur oraculis expianaret. Porro Origenem
tanquam cerlissimuin testem eorum quaD diceret,
perpetuo laudabat. Ac mibi quidem roirari subit,
quonam modo viri isti in Ariana secla perscveraverint : quorum alter PJatonis assidue terebat
libros, alier Origenem seuiper in ore habebaL
Etenim nec Plato secundara ac terdam causam,
tit ipse qoidem nominare solet, exsistendi iniliuni
cepisse dicit. Origenes passim in auie libris
Filium Pairi coaeternum ease cooGteiur. Verum,
. & licel in sua permanserint Ecclesia, Arianorura
. tameo seciam scnsim ad meliorem frugeoj reduxe \ runt. Multas quippe Arii impietalcs atquc blas ,
pbemias suis praedicalionibus pcnites eliiniua, \ .
ruul. Sed de bis bacteous. Non roulto post Sisin*
tiio, Novatianorum episcopo, iisdem consulibua naortuo, orJinalas esl CUrysantbus, de quo iufra
dftrturi sumue.
CAP. V I I .
. '.
Quomodo Cyrillus TheophUo AUxandria:

$uccei$eril.

.
' \
Aliquanto posl Theopbilua quoque, Alexandrinus epiecopus, morbo vetcrni correplus, exlrcinum
, , diem obiit, Honorio nonuin et Tbeodosio quinium
' \
consulibus, Idibus Octobrls. Ortaque etiam illic de
,
. - episcopalti contentione, alii quideui Tiinotlieum
, ol Q archidiaeonum, alii vero Cyrillum sororia Tbeophili filium in ea scdc collocare tludebanl. Cum , ,
(85) . que ob id mota esset populi seditio, Timolbei
, qoideni parlibus favebal Abundanlius, dux uiililum
. jEgypti. Quamobrcm terlio posl obituni Tbeopbili

die Cyrillus ordiiialua, inajore cum poiestale
\, quam Tbeopbilus, ad episcopaium accessii. Ex eo
\ , ejitm tempore, episcopi Alexandrini sacerdoialem
(86) gradntn atque ordinem supergressi, principatum
1

VALESll ANNOTATIONES.
(85) , $v .
Musculua
ftTtsse Tbeopbilo per sororem, baud obscure signiVfettU, qni nepos Theophili erat tx sorore. Chrisioficalur.
pborsorras vero frattis filium inierpreUliir. Sane
(86)
. Ilaod dubio
Skepboms in libro xiv, cap. 25, Tbeophilum a i l
scribendum esl , ut ex libro Cbri&iopborsoni
fmaoc palnuiB Cyrilli, . Tbeodo- 0 Savilius ad oranr sui codicis adnolaral. Inlcrpn lcs
dorttu tanea doalaxai vocal. Quare avuatamen ambo vutgalam lectionein secuti sunt, qna
nullo modo ferri poiesl. Cerie Socratcs in cap. H ,
coturo polius Cyrilli eam foisae eredidexim. Soroinfra de eadem re ioqueiis, utiiur vocabulo *
H Theopbili memio fit apud Sozoiraenum. Facoa
dus H^rniianensie, ct Epipbauiua Srbolasiicus
\
"
Tbenpbilom Cyrilli consobrinnm vocaot, male id
.
qoidcm: sed ex qao Cyrilluin cognaiione janclum
VARI0RUM.
bris, anno Cbr. 412. In Historia patriarcharum

Coptilarum dicitur Theopbilus sedisse annos 27,
. auUm bta$phemia
mha rvrsa* ucta erupit. Hi dicunt, Deu$, dies 87. Sedem aotem inierat die vicesima Julii
sewper eliont Fili*$ Deo crtatts. Idem $ in auni Chr. 585. Quare aucior anonymus illius l / i % yignere. Uot Anliochem Psalhynano vo- storias sedis Theopbili lcmpus accurate suppuiavil:
ftimque aeserat Thcopbilum mortuum esso die 18
**!, oiiod haruU auctotem hnjusmodi plaeenlarum
Babae, qui diei 15 Octobris noslri respondet, diem
rfi/feeiM f*Uu (erunt. Tbeodorit., Hteret. fab., lib.
illum emorlualem cxclusil. AMT.PAGI, ad aim. 412
tv, oap. 5. Vi.teel Soeralis lib. v., cap. 25.
* \.
Tbeophilus bic, odio ii. 25.
k i Cbryaosloiouio oulisaimuB, obiit xv die Oclo-

SOCRATIS
piemdaro oblinere, el cuncta pro imperio agere
coeperuni. Stttim igitur GyriUus, clausie NovatiaDorura ccclesiia quolquot erant Alexandria?, primo
3 5 3 quidem sacra carum vaaa atqae ornamenta
absiuJU : deiade episcopum illorum Tbeopemptura
onmibue suis facultalibus audafit.
CAP. V l l l .
De Marutha ephcfpo Metopotamia, quotnodo
Christiana religio ab ipto in Perside propagala
e$t.
Stib idem tempus Cbrisliana religio in Perside
propagata cst, hujusmodi ex catisa : Inler Romanos et Persas crebrae legaliones ullro citroque mit'luntur. Variae quippe nascuntur causas, ob quas
subtnde legatos ad ae invicem millere necesse babenl. Forlc igilur negotii cujusdain necessilas g
lunc exegit, ut Maruihas, episcopus Mesopolamiae,
cujus paulo anlea mentionem feciinus , ab imperalore Romano ad regem Persarum destinarelur.
Rex aulero Persarum, cum eura virum eximia pietaie prsedilum esse fiepreheiidissel, magnum illi
lionorem exbibuit, ei lanquam Dei vere amicum
auscultavil. Ea res offendit anitoos magorura, qui
apud regem Persarum plorimum valeni. Verebanl u r eitim ne is persuaderel regi, u l Cbristianam
religionem amplecleretur. Elenim diulurnum capilis dolorem, quo magi eum liberare non potueranl, Maruibas precibus suis curaverat. Fraudem
orgo comminiscunlur magi. Et quoniam Persse
ignem colunt, solebatque rex ignem perpeiuo ar
denlero in sede quadam adorare; hominem queta-C
dam terra occullanles, eo tempore quo rex adorare consueverat, exclaniare jusseruni : Foras
xiurbandum esse regem : impte enim ilium egisse
qui sacerdolera Christianoruni Deo cbaruro esse
cxislime!. His auditis Isdigerdea, boc enim noniine
vocabaiur rex Persarum, licet Marutham reverentia prosequeretur, dimittere taraen in animo habebat; At Maruihas, vcre Deo aoceplus, orationi1

751

.
, Upa
* , .
. *
, uak
&.
,
* \
. (87) ,
' * .
\ ,
,
,
.
\ ,
, \ ! . ,
\ (88) . , .
,
,
. .
,
\
, *
,, * , ^
. ,
, , * .
, ,
.
, , , . **

L i b . , c. 15,10.
TALESII ANNOTATIONES.

(87) . Melius scriberelur D , quem*

, elc.
adroodum legilur apud Niceph.
(88) . Scribendura csi procul dubio
VARIORUM.

nndum poteniiam suam omnem pMUUntiamqv*
. Invhliose haec refert Socratea, ubique conferrtly elc. Rtx autem lidigtrdes. maNovalianis nimium favens, quasi Cyrillus hoc pri gniludine animi jam ante clarnsimnt, cum oblatat
vala sua aucloritale feceril; cum lamen aule ali- *ibi labuUu leghut. virtuiii ostotp/am edidit mirui*
quot annos convcnticula et prsedia baereticorum valdi ac memortndum. Mandata exim Arcodii miEccleeiae calholicae vindicala fuerini, ex lege Ho- nime atpernatui, Rgmanos, quandiu otoil, norii, quam auno 412renovavit, u l ex Cod. Tbeo- vil alliisima, imperium Theodotio conunarii.
dos., l i b . x v i , l i t . 5, De Hvret., leg. 5 2 , observa- Idem babent Agaibiaa, lib. i v , et Tbeopbanee, qoi
vit doeiissimua Josepbus Biiigbam in Orig. Eccle- addil Isdigerdem mox eubmisisse AnUocbum, v i $iasl. lib. v, cap. 4, n. 11. W . LOWTB.
ruoi moribus cgregium, el eximi* erudilioM. i n
. Procophis lib. ,
pueri procuratorem et pcdagogum; pacemque dio
De Pertico, cap. 2, narraia Arcadii morle,
inter Uomanos ei Persas traductara, Anliocko masU
ail : Contcriplo Ustamento hceredem imperii filium, me plura pro Chriiliauit tcribente; atque Ua Ckritmjus lulonm instituit Isdigerdem, regcm Penarum, tliana lex per loUiin Ptriidcm dilalai* (uit, iequil
eum rogans ul ad impmum Tlieodo$io atse- Theopbanea.
t

fcS

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I I .

754

, bu3 vacabat : qaarum subttdio fraudein magorum

. , detexii. flaque regent adlens : Ifoli, iiiquit, rex,
. } anipliua dfehidi. Sed ingressus, postquaro voccm
, , audieria, eflbssa humo iraudera deprehendes. Non
. cnim toquilnr ignis, aed hpmfnoin fraus et ma , . chinatio istud facit. Rex Marudia; morem gerens,
, - denao in aediculara ingressus esi, in qua ignis per. , petuo ardens servabatur. Cumque eamdem vocem
. , iteram audiisset, loctim eflodi jussit. Turo ia qui
* ?, , vocem illam emittebai quae 354
dei
P"ta. balur, deprehen|us est. Ilaque rcx, ira inftamma .
tus, gentem magorum decitnationis supplicio ad. \ d i x i l . Quo facto, Marulh* pecini&ii ubicunque veU
. let, ecclesias aedificarei. Exinde apnd Persas
. ot ,
Cbriatiana religio lalius propagata eaU Marutuas
. 8 ero, tunc quidem e Perside discedens, Conslanli
(89) ,
nopolim reversus est. Sed non longo post lempore
legaius ilerum missus cst adPersas. Aique iterum
, - magi fraudea ac dolos excogitarunt, ne rex ullo
.
paclo eom admitteret. Teiruro enim feiorera ina^
,
cbinatione quadam excilarunt eo loci, quo rex,
procedere aolilos e r a i : eanique a Cbrislianis e.x ,
. citalum esse calumniati sunt. Sed cum rex, uipo*
* . te qui auspeclos jamdudum babebal magos, fetoris
hujus auclores diligeulius invesligaret, rursus dc ', \
. preheosum eat, pesliferi illius odoris arlifices magoe esse. Rursus ergo mulios ex illis supplicio af *, ,
(90) fecit : Marutbam vero majore adhuc i n honore
, - babuit. El Romanos quidera deincepsdilexit,eorum \ . \ - Q que amicitiam amplexus esl. Parum autem abfuit
, \ quin ipse Chrislianus iieret, cuin Macuibas una cum
* Abda, Persidis episcopo allerum eiiam miraculura
. ' '
edidisset. Ambo siquidem daemonem quo regis fl , .
lius vexabalur, depulerunt, cum prius jejuniis ae
precibus incubuissent. Verum Isdigerdes quidem antequam perfecle Christianus essol, morle pratvontus eat. Regnum vero ad filium ejus Vararanera devenil, cujua temporibus aoluium est focdue
Romanos inler et Peraas, u i paulo poal dicturi eumus.
. *.
CAP. IX.
( iv "
Qui tnm temporii Antiochim et Rom& [uerint
eptscopt.
'
.
ligdeiu fere temporibus, Anliochise rooriuo Fla ,
,
viano Porphyrius episcopatum auscepU. Pos* quem
e s s e

VALESII ANNOTATIONES.
(89) ' . Scribendum esl D malim scribere qoam .
. posui. Aliuquiodiosaessetac
_ (90) ". Ablaaiero vocat Epjpbanius
lioqu
ScDolasttciis bunc Peraidis episcopum : Nicephopulida repelilio ejuadero parliculae. Mutti errores
rus vero Abdam. In codice Sfortiano acripioui e a i :
in bis pariiculis adroiltl soleni ab anliquariis,
$ .
dum i n scribendo oiiniam properaui. Paulo post
VARIORUM.
*
. circa aim. Chr. 405. Guil. Cave. Tenuit Porpby$% in Chritltanos excilavil, cujus riue episcopatara Antlocbeoum ab anno 404 usque
ad aniiuoi 415 aut forte inaequentem. A n l . Pagi,
* iedit , regim Pertidos urbU (Susae)
ad ann. 408, n . 16. Damasus, Ecclesiae Roioan
ffiuopu* divino molus, ai non ex
rmiionU norma usus. Ignis Umpium . Eo epiecopos conatituiiis anno 566, obiit propo ooiogenariua, exeunte anno 584. Siricius Ronia?, opiscofognilo per totam $$ regiotum
** juuii; Abdaam auUm a(- pua factug anno 585, obiit viceaimo eexto dic No totmenti*. Procopius, ibi supra. Mortuus est vembria, anao 598. Eodem anno Anasusiue pon*
M*em lidigerdet aono Gbr. 420, cum unom et v i - lifcx crealug eal: obiitque anno 401, die xiv DeKiDli aaiws regnaosei, ut acribtl Agaibias l i b . iv, cembris; juxia Baronium vero aliosque, dic27
A p r i l . , anno 402. Guil. Cavc,
p. 1 .
9 .
Obiit Flaviaoue
9

755

SOCRATIS

758

Alcxander cidem Eccleeiae pra fuit.Romac vero cum

bamasus octodecim annis episcopatum tenuissei,
Siricius k i ejus locum euccessit. Qui cum per annos quindecim eam Ecclesiam gubernasset, Anastasius triennio eamdero sedem obtinuit. Anastasium deinde excepit Innocentius: qui qtiidein
primus Novalianos Romae degentes persequi coepit
niultasque eis ecclcsias ademit.

. ,
.
, .
,
. ' ,
' ,
*
. .
355 CAP. x.
' '
Quatiler Roma ao tempore in Barbarorum potetta ,

tem venerit, Alarico eam vaitante.

.
,
Sub idem tempus Roroa quoqite a Barbaris capta
est. Elenim Alarious qnidam Barbarus, qut fne- .
deratus erat Romanorum, el qui imperatori Theo- , , dosio in bello contra Eagcniura tyrannum auxilio
,
foerat, eaque de causa dignitaiibus Romanis fnerat
bonoralns, felicilatem suam non tulit. Sed impe- (91), . '

riitm quidem arripere baudquaquam consiituit.
Conslantinopoli vero decedens, ad Occldenlis , \ .
partee transgressus est. Gttmque in lllyricum per- , .
venissel, lale cuncta vastare coepii. Porro trans- ,
cuDli obstiterunl Thessali circa ostia Penei , * \ fttioiinis, unde per montem Ptndum iter est versus . ,
Xicopolim Epiri. Gommissaque pugna, tria cir- \ ( .
citer millia ex ejus exercilu peremeruni. Post ,
\ baec Barbari qui cum illo eranl, quidquid obviuin
,
fuisset, igni ferroque vastanies, ad exlremum
Romam qiioque ipsam occuparunt. Eamque depo- (92) *
pulali, maximam parlem admiraDdorum Hlic ope- .
rum incendio consumpsertinl : pecuniam vero C , .
direptam inler se diviserunt. Multos quoque se, *, '*.
natoril ordinis , variis affeclos suppliciis inler *Ov ,
cmerunl. Alaricus vero, imperio iliudens Attalum
* ,
quemdara imperalorem nuncupavit. Quem cuin
. uoo die satellitibus stipatum tanquam imperalo, , 8

VALESII ANNOTATIONES.
(91) ' . ZosiVattalor Achha
mii9 ln libro quinto scribil, Alaricum post expeGentit, el Epirum nuper populalut inullam,
dilionem adversus Eugenium tyrannum, in qua
Prassidel Ulyricis. Jam quoi obsedit, amicu$
egregiam operam navaverat, nullis Rotnanoruin
Jngreditur murot, illis retponsa daturui,
copiis pracfeclum fuisse, sed in Tbraciam reveniani,
Quorum conjugibu* potitur, nato$que peremit.
solos quos duclaveral Barbaros relinuisse. Paulo
Sic hostet pentare tolenl.
post tamen cum a Ruflno accilus Graciam vaslas(92)
ixelwv
.
Scribenacl ei Epiruro, magister mililum pcr Illyricum fadum pulo, . Quain
Uutest, ut docet CUodianus in Eutropinin libro u : D leclionem in interpretatione mea expressi.

VARIORUM.
* ' . Zosinuis b. , . 811, 409, Honorius ei Tbcodosius consulatuni illum
Bassi Philippique consulalu anno 408 gcsto, ac
inierinl, anno vjlapso stib finem vergenle jam iirbs
morte Sliliebonis ejusque filii narralis, urbis obab Alarico obsessa fuerat, el ea quar. ex Zosiaio
sidionem referre incipil; ailque Alarieum Romam reoitavimus, accidorant. A m . Pagi, ad ann. 409,
versut promolie caslrie obvia caslella C U H C U coin
a. 5.
oppidis diripuisso; lum eam obsidione cinxisse,
* .
Ahricus Rema mturus Attolum
ac oecupalo Tiberi flumiae iubeiiaislralionera
unaionbus RomanU imptratortm dlxit, dto^emeovtf
commeaiue e porta impodiisse. Detndo exponil ipii addidit et purpuram, alia $unt Romtxi
quibus condUionibus pax sancita fuerit, Barbaris prineipalus in*ignia id agitans, ut exuto Bonorio, fo~
pecunia nuoieraia ac obsidio soluta. Quibti iiar* lam Occidenlis pountiam Atiatc. Etat autem
ralis ait, p. 818 : Mediocre jam /axamentiim hoc Attalut nec per se, qua optu faeio fHonems,
tnalorum $* vidcbalur, quo tompon Honoriu* im- nec purere recta luadentibut. Tali cutn inqtnic,
ptraior Havem<x cotuulatum inibat, octies bonorem prassides in Africam misit sitte , mmime id
hunc coiisecutu$; in Oriente Theodoiiut Aua. jam probante Alanco. Procopius Gssarieusis, UUt
ifriiiun consul. Qtiare cum Kalendis Januarii ;uuii
Vatidat. lib. i , pag, 8.
%

757

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I I .

758

, - *em procedere jusaiasel, poslridie servili habitu

.
prodire iecil. Et cum isla gessisset, repeutc fugam
*
arripoit, rumore quodam perlerrefaclus, quasi
, ' imperaior Tbeodosius exercitam adversus ipsum
, . pogiialurum roisisset. Neque vero falsus taic r* , ,
mof fuit. Revera enim adventabai exercitus. Ve , , rum ille, faraain ejos noo svslinena, i n fugam so
\ . , , , ooajecit^ ut dixi. Fertur porro virum quemdam
\ ' vonerabUera, profeesione monacbum, eum dum
^, ',
Rooiam proficiseeretur, monuiese ne tot ac taniis
.
lauarelur malia, seve caede ac sanguioe delectarelur. Cui Alaricus : Ego, inquit, non sponte eo
.
proAciacor : sed 356 nescio quis me quolidie aoHicitat ac stimulat, iia dicena
Perge urbeui Roraatn vastatunis. Verum de hoc gatia superque ait diclum.
. '.
CAP. X I .
Hepl ' .

De episcopis urbis Romw.

Posl IiiDOceotium Zosimus Romanam Ecclesiam
b ,
. per bienniuni adminislravit. Quo mortuo, Boai. , faciue tribus annie eidem Ecclesiae praefuil. Huic
. deinde successil Gelestinua. E l bic quoque Nova , \ * lianis ecclesias quas Roroae habebant, adcmit:
, * - ot Ruslicalaro, eorum episcopum, ciara in privatis
. " , - dibus plebera colligere compulit. Eienim ad id
, usque leroporis Novatiani Romae plurimani florue , . ranl, cum multaa ibl eccleslaa possiderent, et
'' , iuaximam populi imillUudinem i i i eia colligerent.
- Sed invidia qaoque istos a t t r i v i t : cum episcopalus
Romanua periude atque Alexandrious, ulira sa . \
, ' cerdotii flnes progreasua, jam olim in doniinatio - nem degenerasset. El ob banc causain episcopi
,
Romani, ne illos quidem qui cum ipsis in fide
. ol
consenliebant, libere conventus agere siverunl:
* ,
sed Illos ob conaensionem fidei laudanles, omnU
,
bus Umeu bouia spoliarunl. A l ConalantiiiopoH .
U n i episcopi, ab boc morbo immtinee fuere. No
enim eolum Novaiianos intra urbem convenlua agere sinebant, veruro etiam singulari aroore eos
complectebanitir, ut]am anlea abunde d i x i .
CAP. X I I .
.IB\

De Chrysantho, Novatianorum apud Con&tanlinopoiim episcopo.

.
Post mortem Sisinnii Cbryeanlhus ad episcopa ,
lum vi perlractus est. Eral bic filius Marciani,
. *0
ejus qui anle Sisinnium episcopus fucrat Novatia .
norum *. Caeterum ab ineunie aelale in palatio
,
, D imlitaverat. Poslca vero regnanle Thcodosio se ,
niore, coneularis llali faclua, aique exiode v l

* L i b . v, c. 12.
VARIORUM ANNOTATIONES.
* MrrA .
Innocentius, natione Ita~
tos, patria Albanus, ineiinte anno 402 episcopus
Romanus factits eat. Anno 409 ab Honorio imp.
od Alartcuiu kgaius ost, ut ab obaidione Roins
barbaros averteret. Suceesau quideoi caruii lega*
l i o ; ree lamen optimo coseit lnnocenlio, qui eo
modo urbe enbduclo Raveniue subaiitit, ei mieeram soa3 aedis nilaam e longtoqoo conapexit. Obitt
(non aano 417, die Kal. Atig., quod vulgo credi~
l o r , ad) exeunte anno 416, die xxi Decemb., ut
cfinteadit Papebrocbius. Gon.. GAVE, Htif. vol. 1,

pag. 289.
.
. Zosimua, natione Graecus, Apamei
vel Abramii filius, anno 417, die yi Januarii Romanae Eeclesiaa ponlifex faclus est. Obiil 17 Selemb. anni 418. Huic successit Bonifaciug, patria
Loroanue, Secundi presbyleri filius, die 27 Deceinbris anni 418. Eodem lempore Eulabio arcbidiacono ab adversa faciione ordinalo, qui a 252
episcoporum aynodo deponitur, facta Bonifacio
quiela aedig possessione. Obiil die iv Septembris,

anno 425.

GUIL. CAVE, Htii.,

voU I , pag.

505.

759

SOCRATIS

760

cariua Briianntarum eonaiilulua, ex utraque ad- A , ininistraiione maximaio gloriani rclulerat. Curo \ . ,
vero jaui aetale proveclior Consiantinopoiim ve- ,
nissct, et prafeclus urbia fleri illic anibirei, invilus , & episcopaium auscipero compulaua esU Nam c m .
,
Sisinnius jamjam moriiarus
mentionem ikliaa
fecisaet lanquam ad epiacopatum regendum idonei, ,
plebs Novatianomm Sialnnii verba pro lege d - \ .
cens, hivitum illum per vim irabore aggretaa est. , , Sed cura Cbrysaiilhus fuga aubduxisset, Sab- ,
batius opporlunum aibi tempvs eveniase ratua quo ,
ecclesiis potireiur, ab obsmria quibusdam epi- , '
,
scopia ad id comparatia, manus sibi feeit imponi,
spreta religione 357 jurisjurandi quo eose olim \ *
astrinxerat. Porro inler eos qui Sabbalium ordi- .
naruni, fuii etiam llermogenes, qui ob libros suot * . ,
plenoe impieiatis, ab ipso Sabbalio addita impre- (95)
caiione fuerat exeommutiicatua. Yerum is cona- , $ *
tos ei non successit. Populua enim, importuoa ejns \ ,
ambitione offenstis, utpole qui episcopalus occu- .
pandi causa uibil noa ageret, omni sludio Chry- , ,
amhum invesiigavil. Qttem cum in Btlhynia la-
leulera deprebondiatet, vt pertraclum ad episco- \ .
patnm proniovit. Fuit bic v i r prudentia simul ac .
,
roodestia singulari. Ejtitque opera Novalianorum
etclesia Constantinopolt plurimum aucue sunt et (94) .
conscrvata). Hic primua aurum pauperibns ex \ ,
\ (95) ,
propria pecntiia distribuil. Ab ecclesiie auteiii

,
nibil accepit pra3ter duoe panee eulogiaram, sin9

gulis diebue Dominicis. Caeterum Ecclestae saae Q .

promovenda adeo etudiosug f u i t , ul Ablabium,
\ ovu '
inler omnes sn\ temporis disertissimum rbetorero, e ecbola Troili SopbisUe abriperet et prosbylertim ,
ordinarct. Cujns eliam condones elegantes simul
.
et acres circumferuntur. Veram Ablabius postea Nicaeaj Novatianorum episcopua fult, eodemqoo i c e pore illic rhetorieam docuil.
1P.
CAP. X I I I .
iv

De pugnu inter ChrUiianos Judceot AUxandrim

*
facla, de Cyrilli cpiscopi adversut prasftctum

Orettem limuitate.

.
, \
Sub idein lempus, Judaeorum gens ab episcopo
/
Cyrillo Alexandria ejecu eal banc ob cauaani.
YALESII ANNOTATIONES
(95) .
Haec - D discimus. Notandum aulem est quod att Socrates,
ctiiio non vtdelur inibi satis Graca. Gerle Nicepho- . Epiaeopua enim de oblaiiorus cum eam et ipsc non probaret, immutavit boc nibus omnium Ecclesiarum quas sub ipsius ditiooe
modo : erani, pro arbiirio disponebat. Yide decreia Ge. Yenira Socratis locum mallem sic restituere;
lasii papae. cap. 27.
*
(95) 66 . Savillus ex Christo. Id est, Cuncla contilio facicbat, ut ad
pborsoni Ubro ad marginera sui codicis emendavil,
qyiscopalum .
. Quam lectionem secutus eal Cbrislo(94) . Panea qul a pborsonus. Ego vero acribendum pulo '
fidelibus oflerebantur ad sacrificitim, panes bene- .
dictionis vocabanl. Sic enim Dionysius Exigints Id est, ut Abtabium rketorem tui lemporit
vertit cauonem 59 coacilii Laodiceni: " titsimum, tchota TroUi SophitUe abripnet* eic.
, - Rhelores oliro dicet>anlur discipuli sophiiiarun,
. Quod non in qui rbetoricam discebaoi. Non omnibus Umea soQuadrage$ima panem benedictionis oferri, nisi i n pbislarum ditcipuiis id nomea iribuebator, oed
pra^stantioribus lantum, qui, certo r i l o iniiiati,
Sabbato Dominico. Ex iis panibus quidam ad
Eaebarisitam accipiebaniur: reliqul vcro clericis pallium rbeloricuro geaiabant, rubnim eeo poniceum. Id docet Cyj-illus in Lcxico:
alendis destinabanlur ab episcopo, qni et ipse ex
*
iis sibi sunicbat quaniuui vellel, ut ex lioe loeo
%

HISTORIA ECCLESUSTICA. LIB. V I I .

7
, * AJexandrinue popolu&, aopra qaaa eateri O U I I H .
, ,
aeditionibus deteelaiur: ac si forto ansam aacius
* ,
foerit, ad ioioleranda facioora pronunpere aolei.
. , Neque enim impelam comprimii nlei aanguinc ef . " fuso. GoaUgit aolein tiinc lemporis, ut piebs UK<
, mier se tumuliuarelur, noa ex aliqoa giavi ac ne, - cessaria occaaione, sed ob malum quod in omnibus
, - prope cfvitatibtis ioolevit, siudiom acilicet in spe
. , ctandis sallatoribus. Naro cum die Sabbali pato~
, mimus quidam saUare eolilus, maxiroam populi
, niuliitudinein congregarel, eo quod Judaei lum f t , riantea, uon aadienda legi, sed sceoicia speclacirtio
. vaearent, is dies populi iaeiiouet inler se coromio , lere conaueveral. Ac lamelai a prafeclo Alexao , drise id aliquatenus repressum 358 faisaet, nibilov
\ - miaus Judaei conlraria? faciiouis boroiuibus i o , fenai esse perseverarunt: et praelerquam quod per * (96). pelui suot bostea Christiaiionim, lum pantomimo<
Ttnn causa mullo magis iisdem infesti exslileruou
(97), - liaque cum Orestes, prefecius Alexandria?,
, ia iheatro celebraret, sic aulem vocare so \, lent piiblicas disposiiiones, adiuemnt illic eliam
- fautorea C y r i l l i , ut quid a*pra?fecto disposiluna
. ,
set cognoscerent. Inler bot quidain fati oomine
(98)
Hterax, bumilioria litleralurae magister: qoi C y - r i l l i fervenUssimua eral auditor, et in ejus conciov
, \ nibus plausus excitare solitus. Hunc igitur Hiera .
cem i n iheatro conepicaius Judaeorum populas,
* - confeatim exclamavit, non aliam ob causam eum
1

, , * - C i n tbeatrum venisse, quam u l popalum ad sedilio , .

nem concilaret. Oreali vero jaropridem inviaa erat
VALESIi ANNOTATIONES.
* * Christophorsonus, quod edicta illa ab Oresle i n
* , eic. Quo tbeatro proposita esse exisiiroavit. Non enim i d
autera r i i u designari solerent Atbenis rbelorea,
dicit Socrales, sed tantum ait Orestem i n ihealro
declarat Olympiodorus in excerptis Hisioriarum
dispositiones illas fecisse, id est, diclasse officialiapod Pholium, Gregorius Nazianzeaua et Eunabus suis. Solebant enim roagisiralus Romani, i n
pius.
Iheatro et circo et quibuscunque i n locie vellent,
(96) '
xaff . Musculus ju8 dicere. Sic Ammianue MarceUinus i n Ubro xv^
et Cbrisiophoreonus legerunt * . Quod scribil de Leontio praefeclo u r b i : et alibi de nescio
magts probo. Nicephorus tamen vulgaiam leciio- quo alio urbis prafeclo: / n amphitheatrali curri~
eulo causas ditpicient criminum maximorum. CaHeoem retinait.
(97) kr .
Male rum dUpositiones tunc ab Oreale fact, ad iheaEpiphanius Scbolasticus feslivilatem quamdam esse Irum et ad speciacula perlinebant.
(98)
uir &. Epipbaniua
existtiitavit, quam Alexandrlni vocabanl.
Ncc melius Chrislophorsonus publtca edicta prae- D Scholasticua puerllium litlerarum doclorem inlerieclortim Augustahum sic ab Alexandrinis vocari preUlur, non male. Langus ei Chrislophorsonus
ceostfit, quae innc Orestes In Ibeatro proponenda bumilioris littcraiuraB magislrum verteritnt, qvoa
curaveril. In ouo dupticiter faHiiur. Primo qnod esi elegantius. A l Musculus prosaicarum Htierarum
onmia Auguslalium edicla ab Alexaa- preceptorem iranslnlit. pessime oinnino. Etsi enim
driniii dici credidit; cum tamen ea duntaxal edicta , id esl pedealris sermo, prosam signiqitae ad quietem et oommodiim urbis pertinebant, flcat, non ideo sunl prosaicae 1Ueo nomine deaignarentur. Sic hodie Parisiis ver- Usrae. sunt prima elemenla qtia
nacalo sermone, police, appellamus, et slatuta pueri discunt. Horum doclorea grammatiats d i poHliae, ea quae ad aononam et bujusmodi alia in euotur a Gnecis ; a Latinis lilteratores.
foro vendi soiila perUoent. Deiode errat ia eo
VARIORUM.
* . Mos acclama^di e tbealris i n fora
primum penetravii, deinde in senalum: tandera
non sotam i n civilibos cceiibus, eed etiam in omnibtis eclesiasticia conventibus idem faclilatum. Veetiim Ecclesia et acclamandi morem ugorpavit,
ei ilUa ipsaa eiiam fortuulaa reliuuit, quas habcnl

auctores anliqui diversis in locis. Hrs populus itt

sacris ronventibits ulebalur ; bis et Palres ipsi ia
synodis suis. Yid. Isaaci Casauboui nolas ad A v i dium Cassium, Stiicer., in Thttanro, voce
, Annot. iu Euseb. Eecle$. hi$t., l i b . ,
cap. 50.

7G5

SOGRATIS

764

episcoporum dorainatio, lum quod episcopi de po

lesiate eorum qui ad regendaa provioeiaa ab i m peratore tniesi eram, pJuriroum decerperent, lum
quod Cyrillue aclua suos explorare vellet. Gorreplaia igitur Hieracem, pubiice in Ibcatro tormentis
subjecii. Qao cogniio, Gyrilltis Judseontm primatea
ad se accersil, maiumque eit miualur, ntsi advereuB Cbrislianoe turouUuari deeinant. At pleba Judarorum, compertie ejusmodi minis, majore adhac
periinacia exarsit, multasque in perniciem Christianorum fraudea machinait aaDt.Quaruin pnecipaam, et qtias i n caosa fuil ut Judaai Alexandria
pellerenlur, boc loco coaimemorabo. Signo ioler
e dalo ul unusquisqtie ipaorutn annnlom ex cor-

" \ *
,
.

. ' "
. ,
,
, ,
.
, ,
, .
,
tice urculi palroei gestaret, noclurna pugna Chrt- ,
. $ ,
mianos aggredi alaluunt. Quadam igiiur uocte vi
ros ad id comparatoa miuunl, qui per untversag
urbis regiones proclamenl, ecclesiam q u Alexan- , "
dri dicitur, ineendio eonsumi. Ea re audita 359 . , , .
Cbrtsliani alius aliunde accurmnt, ut ecclesiara
, ,
servent. Tom Judaei, impeiu in illos facto, caedem
faciunt: a suie quidem qu! annulos osiendebant, ,
maniis abattnentee; Chrislianoe vero quotqaot i n - * cideranl, obtruncaniea. Orto raox die, bujus sce- . ,
leris auctores minime laiaerunL Commotua ea re . " ,
Gyriltus, cam ingenii multiiudine ad syaagogas
,
Judaeorum profectua, aic enira vocantur eorum
oratoria, eas quidero ademit Jud&is, ipsoa vere , ,
, urbe expulit, facultaiea quoque eorum diripi a
plebe permitlens. Itaque Judaef, qai jam inde ab g .
Alexandri Macedonit temporibua urbem illam i n - " coluerant, lum nudi omnes ex ea eroigrarunl, et
, alii alio dispersi aunt. Ex bia Adamanliua quidam,
, . "
mediciD profeesor, Conatantinopolim profectus, , (99),
ad episcopum Aiticum confugil: cumque Cbristia , \
norum reltgionem professus fuisset, poatmodom
, ,
Alexandriam reversus, in ea urbe domicilium fixil.
" .
At prefeclus Alexandri Oreatee boc facium per- " , \
moleste tulit, incredibili doloreaffectas, quod tanta
, civius repente iot incoiarqm mullitudine viduata

esset. Proinde rem gestam ad imperatorem relulit.
. \ .
Scd el Cyrillaa Judaeoruai scelera principi pcr l i t
D

VALESIIANNOTATIONES.
(99) . Hoa verbo D ,
Graeci vocant, id eat professorcs . De eodem Geaio mulU babcl
medicinae. Talia fuit Magnua medicus, qui Alexan- Damascius in Vila Isidori, et ex eo Suidag in voce
driae medicinaro publice profesaua est, loquendi
. Ubi mediciuae peritiam bifariam dividil, in
peritior , quam medendi arlifex, ot scribit Euna- ecilicel ei i n , td el quod
pius tn libro De vilit sophislarum. Talis fuil etiam
vulgo dicimus in theoricen ei practiceiu AddUque
Gesius medicus lemporibus Zeuonis Augusli, de
\ quo Slepbaoua Byzantius io voce ila scribtt;
"
" ,
.
YAR10RUM.
* .
. . Tetsera
namque annuii palnue foiio compacti, quo u dignotcerent, ad intUem daia, publtco$ prmeone$ ut no
clu conciamarenl ecclesiam inctndio vailari, compulerunt. Ita Christianof ad ignem concurrenlet

trueidarunt Judai. Sctltre comperto Christiani wogUtraHis Judato* Altxandria exsulare , et eomm
iona publicari jut$er%ni. Tbeopbanea Chronogr.,
ad ann. 405 secundum Alexaodrioos, qui KaJ.
Septemb. anni Gbr. 4iS incboaiur.

niSTORIA ECCLESIASTICA. U B . V I I .

765

766

, \ lerae aignificavli: alqiie inloriin reconoillante

. aniciiiae caosa iDternuaiios ad Orestem U i u Id
. eniin popaloa Alexaodrinus ipaum facervi cowpu 61 \ - leral. Cuonqiie Oreslos aennonca de amicttia red, (1-2) iniegranda minime admiueret, Evangeliorum co,
dicero protendit Cyrillus, ejus revereniia puderem
. ' so Oreati incuasarum exisumans. Scd cum Oretie*
, * 96 bac quklcm raiione emoltireiur, verum inter
, .
ipouiQ ac Cyrillum beliuta implacabile peraeveraret, hujusmodi quidpian poetea conligiL
. '.
<IAP. X I V .
Quomodo Nitrim monaehi, Cyrilli cauta AUxan 'driam ingreiti, udilionem eontra prafectum Ott ,
$lem concitarunt.
*
.
Quidam ex monacbis qui in Ntirias roontibas
,
, babilabaut, fervenliore animo praedili, jam inde a
\ Theopbili temporibua qui eos injusle adveraua
, , Dioscoruoi fralreaque ejus armaverat, tum quoque
.,
aeri zelo incensi, pro Cyrillo fortiter pugnare i n \ , atituerunt. Egressi igilor ex monaateriis circiter
, quingeoti v i r i , in urbem veniunt, el profecttiai
. observant in vehiculo procedentem. Ad quem ac ", \ * cedeiilea, immolalorem eum appellant el paganum,
. , muliisquealiis contumeliia afficiunt. Ille, euapicalus
, , insidias 300
parari a Cyrillo, exclamavil
" - Cbriaiianuin so esae, et Consunlinopoli ab Atiico
. ' oi epiacopo baptizatura. Sed cum monacbi verbis i l , , liua non atienderenl, quidam ex illia, Ammooius
nomine, jaclo lapide Orestem percuasit in capite.
* - Quo vulnere ipae quidem lotus cruore consperau*
, ^ e s i : appariiorea vero omnee, paucit excepiia re , cedenles, alius alio diffugiunt, seque ialra lurbam
. ^
occultant, n o i t e o i ex jaciu lapidura formidanles,
" , Inter haec Alexandrinoruin populus accurrii, opem
. \ praefocto laturua advertus rnonacbos. E l alioa qui * dem omiies i n fagara v e r t u u l : Ammonium vero
, . eomprehensum sislunt pracfecto. Qui ex prescripto
(5), leguoi publice tormentis bominem aabjiciena, eo
uaque excruciavit, qeoad vitam ei adimeret. Nec
, .
mullo post, quse gesla essent, principibua aignifi
cavii. Cyrillus quoque coolraria ejus relationi DUH. \
. " - liavit. Ammoati vero eorpua receptum, in eccleaia
quadam deposuii,eum mulalo nomine Tbaumaaiom
, | ,
appellana. Uuinetiam martyrem illum vocari jusstt,
, ,
magnitudioem aaimi illiua multia laudibus i n ec , "
, D clesia proseculua, qui pro pielale certanien aubiise i b i

VALESII ANNOTATIONES.
(1-9) Bl6Jor

. Evangeiiorum libriim ideirco praelendebal Cyrillut, u l per bunc adjuraret aique obieaiareiur Oreatem pMwfecluin iEgypii, u l i cooi ipso
in gratiaro redire vellel. Jam supra mouuiuiua,
veteres per ea adjurare aique obteatari solilos
esae, per quae jurare consueveranl. Cbristiani
auiem jurare aolebant per Evangelia, tactis sacrie
codicibus, u l nolum eat.
(3) 0

. Procul dubio scribenduro est

, Savilius ad marginem sui codicis
cmendarat. Ncc aliier leait Musculus, lui hnnc
locuin iia vertil : Quem ille publice iecundum lc$$i
9

torturw iubjicit. Ubi vides MusciHom vocem

pro adverbio sampsisse, quem secutue est Christopborsonus. Sic enim ille inlerpreUlur : Prarfecius palam, uii ieget potlulant, de qwettionem
exercere. Potesl tamen etiaai adjertive suini eodena.
aenau. Paulo antea ex Ammiano Mtreellino obtorvavi, solitos esso magislraius Rom. palam et iiv
publico reoa comprebendere et tormentis afficere^
cum circa ae sempcr apparitores suos babereiiU
llaque eliam dum carpeato veherentur, quaealioTiem de noxiis babebant, quemadmodum de Leontio scribil Marcellinus, c i de Oreste Socrales iwt
loco.

SOCRATIS

767

set. Sed qai modestiores erani ex ipsis etiam

Gbristiams, hoc Cyrilli suidiam erga Ammoniofn
non probarunt. Gompertum enim babebant, banc
temeritatie a u pifinaa dediase, non auloro lermeniis immortuuin eaae dum Chrislum negare coropelleretur. Qaamobrem et Gyrillua ipse hujus rei
memoriam paulalim silenlio eblileravil. Yeram simullas inler CyriUam atque Oreslem, nequaquam
bic sieiil. Quidam enim casua prioribue haud absimiliSy eam den JO excitavit.

763

. ' ol , vo\ ,
. , ,
. \ .
*
.
() , .

. *.

.
Mulier quaedam fuit Alexandri, nomine Hypatia, Tbeonie philosopbi ftlia. Haec ad lantam ( * (5)
eraditionem pervenerat, ut orones aui temporis . ,
philosopbos longu iniervallo superaret, et in ,
361 Platonicam acholain a Plotino deductam succederet, cunctasque philosophiaB disciplinas (6) ,
auditoribue exponeret. Quocirca omnes philoso- . \
phias aludiosi ad illam undique conQuebant. *Porro , *
propter fiduciam atque aucloriialem quam eibi .
ex erudilione comparaverai , interdum quoque ^ ,
cum singulari modeslia ad judices accedebat. Ne- * ,
qoe vero pudor erat ipsi, in media bomioum fre- , * quentia apparere. Nam ob eximiam ipsiue mode- , , stiam, omnes earo reverebanlur simul ac suspicie- . .
\ ,
baat. Hanc igilur eo lempore adorlue esl invidia?
Itoor. Nam quoniam cum Oreste crebriua colloqoe- ' *
balur, binc concinnata est adversus eam calumma ,
. \
apud plebem Cbrislianorum, quasi per ipsam staret
quominus inter Cyrillum atque Oreatem amicitia ,
reconciliarelur. Quidam igilur viri ardentioribus ,
animis prsedili, quorum dux erai Petrus quidam \ obciav *
leclor, conspiralione facla mulierem obaerrant, ,
CAP. XV.
De Hypatia philosopha.

VALESIl ANNOTATIONES.
anni sunl 47.
U) " ' . Verbum
(6) 1%r nullo modo convenil huic loco. Mallemque omAlexandriae fuit olim Platonicae
nino rescriberc . Nam qnod ex Christo- .
philosophiae scbola, cui praefuit inier caeteros Hicpborsoni libro Saviliua et Genevensea typographi
roclea pbilosophus, tit scribit Damascius in Isidori
ad margtnem adnoiarunt, , ferri non poteat,
cum i d verbum lantura stgniflcel accendit, Vita, pag. 1036; et ^Eneas Gazaeus in Theopbrasio.
non autem . tn nianuecriptis exeoiplaribus Verum ejus scholae successio non a Ploiino deduniliil mutaium reperi. Nicepborus qaoque vulgalam jy cenda est. Nam. Plotinus nunquam Alexandriae
philosophiam docuit. Alexandrke quidem insticutiio
cripturam aecutoa est, nain pro verbo
est in pbilosophia Plolinus ab Ammonio; ipoe
posutt .
(5) . Henricus Savi- tamen nunquam Alexandriac scbolam lenuii, sed in
urbe Roma viginii sex conlinuia annis usque ad
lius, vir doctissimus, ad oram sui codicis haec adobilum docere pereeveravit, u l in ejus Vila ecribil
notarat, quae nos sludioso leclori coromunicanda
esse duxiroua. Tbeo ioterpres Piolemaei, anno Porpbyrius. Quare pro Pldtino, libenlius bic Araepoch*Dioclelianeae8i, anno,utopinor,5 Valeulis, nionium aubslituerem. Nisi forle dicamus Alexanobservavit duas ayzygias luoares, alieram - drinam acholam Plotinum sibi ascivisae, lanqaam
, alterain . Vid. . 477 et 284 Com- prsecipuum ma^istrum alqne instituloreni Platoiiientariorum in Almagestum. Ila u l bunc Theonem iiicae philosophiaB.. Hac raiione excusari poleril
Socrales noaier.
palrem fuisse Hypatiae, valde sit probabile. Nam
ab illis obaorvalionibus usque ad morteui Hypatia3,
TARIORUM.
f

. Hypatia, Theoni* geomttrm, Alexandrini philosoplii, filia, et ipsa philosopha, et niultis

o/a, uxor Itidori philotophi, floruit sub Arcadio
imperatore. Scripsit Commentarium in Diophanli*
ailronomicum canonem; in conica ApoUonU, elc.

Suidas ex Dama&cio, in quem locmn ob*ervavil

Cbristopborus Kusierus, Epigramma in banc I l y paliam exstare iu Anthologia , lib. , cap. 76 , el
epislolas quasdam ad eamdcm iutcr Syoe&iaoas.

769

inSTORIA ECCLESIASTIGA. LIB. V I I .

770

tov (7) domum neacio unde redeunlem. Eamque e sella

, . - delraclam, ad ecclesiam quae Caesareuoi cognomi, natur, r a p i u n t : el vestibus exutam, leatta inler, . emeruni. Cmuque membraiim eam discerpsissenl,
(8) " membra io locura quem Cinarouem vocanl comportaia incendio consumpserunt. Ea res ttim Cy. *
ryllo, lum Alexandrinorum ecclesiae non mediocre
, ,
. * altulil probrum. Elenim ab insliluto Chrisiianorura
, ' prorsus alienae sunt caedes et ptignse, et quaecna (9), , - que alia ejusmodi. Gesia sunt bacc anno quarto
e piscopalus Cyrilli, Honorio deciroum et Tbeodo, .
sio sexluiQ consulibus, mense Mariio, temporc
jjejiiDiorum.
. ICT.
302
CAP. X V I .
0 adJUr

Quomodo Judm Chriilianos iterum aggretsi, poenai

,
.

dederint.
,
Aliquanlo post Judaei, absurda quacdam et impia
, .
adversus Chrislianos rursus moliii, poenas dede ^, ,
runt. In loco inter Antiocbiam Sytiaeet Cbalcidem
" , "- sito, qui Inmesiar nowinalur, Judaei dom ex morc
VALESU ANNOTATIONES.
f7)
*J tor. Hujug ret bominum aimul et equorum ; quorum alii adeceleaiaa meminit Athanasius in EpUtola ad soli- veniebant, alii abibant, alii vero manebant. Cuniiarhi, pag. 860 : , %
que sciscitatua fuisset qnaBnam esset ea mulciiudo,
. Intelligit vac- el quorgum tantus fieret lumulius, respoiisum eat
cam q,oam immolare volueranl pagani in niajore a sequenlibus, Hypaiiam philosopham tuuc saluecclenia, ut superius dixerat jpag. 848. De eadem
tari, ejusque illas aedes esse. Quod cum didicisset
ftccteftia Caesarea mulla babet Epiphanius in baeresi
Cyrillus, tantopere slimulatus est invidia, ut ca>
AHaDoram, cap. 4. Basilica Gaeaarea dicitur in
dem ei protinus machinatus s i l , eamque omnium
Breviario Liberali, cap. 18.
scelcraiissimam. Cum enira Hypalia more solilo
(8) . Certe Damascius in Vita
prodiret ex aidibus, multi ferini hoinines, nec
foldori philosophi, qoain ego duplo aocliorem
deorum vindictam, nec hominum ullionem reveriti,
editurus eam aliquando, si Deus iuverit, caedia
impelu facto eam trucidant; graviestmo piacuLo
Hypalia? * atictorem facit Cyrillura. Verba Damascii G ac probro patriam suam obligantes. Et imperaior
t u n l haec: " quidero eam rem gravissime l u l i i ; ultusque esset,
,
nisi iEdeaiua amicos imperatoris corrupissel. Et
, et caHera quae legunlur interfactoiiboe quidem imperator poBtiam remisit.
apud Suidaro. Locus est elegantissimus, quem in Sed in suum ipeiua caput el in slirpoin suam u l gratiara studiosi lectoris Latiue conversum hic tionem attraxit: ejusaue nepos poenas exsolvii.
apponam, paulo altios repelens verba Damascii: Hactenua Damasciua. Ubi nepotem intclligo Valen Roctorea quoqoe urbia Alexandrias, aimul atque tinianum Placidia? fllium, quas amita erai Tbeodoin urbem venerant, primiim eam invisebant. ftuod
sii Junioris.
quidem etiam Aiheoie fieri consuevit. Nam elsi
(9) .
Male GhrUtoree ipsa pcrierit, nomen laiuen pbilosophiae adhuc
phorsonus restiluerat, cujus versio imntagnificuin |el yenerafrile videlur virie principem
osuit Baronio, ut videre est ad annum Gbrisli
locum in republica adminidlranda obiineniibus.
15. Ego vero ex optimis codicibas Floreniino et
Quodam ieilur tempore contigit, ul Cyrillus Chri- Sforliano emeadavi , quod cooflrmant
siianaa religionis episcopus, anie aedes Hypaliae Fasti
contulam.
transiens, maximam turbam pro foribua conspice-

VARIOKUM.
A l Damaacium bac in re non esse audiendum D
contondii dociiaa. dom. Du Pin in Viia Cyrilli
Akxmnirimi. Neque laraen Dama&cius Hypatiam
GyiilU opera inlerfecum es&e diaerte affiriiiat;
aed U n l t i m , ut quidam tradunt: wf, /ti, quod
AUxondnni nalura eiunl audaccs, el xngtnio rf
itditioaem prodivi.
s . Hic non
satU atlentus fuisse videiur Ant. Pagi, cum ait a
Socraie noo definitom esse annnm quo inleriit
Uypaiia. Exbibuil enim certissimaa noiaa anai
415, jttxta ipsiua Pagii calculura : ideoque Baron i u t , qui banc caeder ad istum annum reiulii, Socraiem auciorem aeeulua esl. Veruin Umen esl
Tbeopbanem, eub anno 406 aecaodam Alexandrin o i , qai Kalend. Septcmb. anni 413 noslr x r
4

incboatur, h*c babere :

, ,
. Vide Ant. Pagi, ad
i n n . 415, n. 40.
* .
Idem Tbeopbanes, anno 408
aecundum Alexandrinos, qui Kalend. Sepiemb.
noslri 415 inchoatur, a i t : "
- Hoe
Judai pnerum Chmlianum ad Immum comprehwdenlet, ludibriii exereendit, ae erueit deri cauia pxemm exmoem liano *>
crucialibu* interfMrunt.

quo tmp&ator

crriior

faclui, in Judao* dignii suppliciit usu$ esl. Ilinc

variae aequeniibus annis adversus eoa conaiitutiooea daue. Vide Cod. Tbeodoa. dc Judsia.

SQCRATB

Itdtcna q u l b u s d a m
lnier l u d e n d a m

sest A W U M , nwKaqite ^ ^

absarda facereot, leiimlentta ab-

)
^
, \ ^
^
*
* ^u^^-,.

\ \
. ^^ J h ^
, ^ . \
\
' ,
, \ .
\
. ,
, .
. >
, .

repU, G h r i & t U n l s ipsfqoe ade* Chrislo illodere

c o p e r o n l : e t crucem deridenl el eos qui in
crac\6xo spem suam collocartinl, hujusmodi facin w agxressi s u n l . CompreJionsum queindara pueTWB Cbmltanuti) cruci alliganies suspendunt. Et
tBilto quidem irridebaat eum ac subsannabant.
Poslea vcro in furorem Tersi, puerum verberibua
ad moriera ceciderunl. Hanc ob causam grave
^erumen Judaeos iuter et Cbrisliaiios exorlum est.
Cumque ea res nunliaia fuissel imperaloribus,
mandalum eal provinci rectoribus, u i factionia
bujus auclores perquisitoa supplicto afficerent. Ita
Judaei qui illic degebanl, sceleris quod per ludum
adiniseranl, pocnas persolvertuu.
. \
CAP. X V i l .
Dt PQMU Novatianorum episcopo, et de miraculo


ot to perpetralum ett> cmm impostorem Ju * ,
daum bmpiixarel.
axutsCsra .
Per idem tempus Chryeanthu8>Novatianonim epi ,
scopua, cum per aeplem annos religionie aue ec , '
clesias gubernassel, ex bac viia discesstt, Monaxio

,
et Plinlha consulibus, die seplimo Kalendas Se , \ *
pteoibria. Uuic in episcopaiu succeasit Paulua:
. *
qai prioa quidem Latinae eloqueiilias doctor exali " *
l e r a i : postea vero, abjectis Romaiue linguae studtis,
, "
ad monaaiicam vilam Iraoaieral: collecloqoe reli, \ *
giotoram horoiuura coetu, baod absimilem mona , cbis in aolitudine degeniibus vivendi rationem
.
aectabalur. Talein entm lllum fuisse equkleiu de- C ,
prehendi, quales monacbos ia aoliludiee degentes
case oporlere Evagrius scribit. Quippe omnia illo- . , ,
, ,
rum instiiula assidue imilabatur: conlinuum
*
jejuuitiiii, aludiuoi parce loquendi, abeiiiienliam
. " \
ab esu animaliura. Vino qiroqne el oleo rariua
tjlebalur. Pauperum vero prsecipuam curam ac , , *
olUcitudinetn geasti. In carceribus ddentoa i m - .
pigre inviaebal: pro mullis etiam iolercedebat , \ ,
. apud judices : qui quidem ob eximiam viri pieCatem
libeater ei oblemperabant. Sed quid aiiinet pro- " ; .
,
Ksum de itto aennonem lexere? URIMO ejue fa . " c u m fnprsea4tarum
commemorabo, dignum
plane quod litlerarum monumentis 363 noande- , , .
, . "
tur. Iniposlor quidam Judaeus, Cferistiaiium aeesse
simulana, saepiaa fueral bapiixalus, et bujusmodi
fraode mulus pecuaias coUegerai. (Jbi vero mulus * >>
Chrialianoriira aectaa liac arie cU-cuoivenisset: , Noxvoxsam et Artanorum el llacedoniaiioruiii baptismum * ->
susceperal: nou habeiu aroplius quos deciperet, ,
landeoi ad Pauluin, Novatiauoruraepiacopan, ac . ] oesalt: aeque baptismi percipieodl desiderio fla *
grare affirmans, ut per ipsiu manus illam susci \ ,
*&
perel, obsecravii. llle Judaei quidera voluntalem
. *ICJOac sludium laudavit: ecd bapligmum ei aedalurun
, negavit, priusquam rndiinenlis fldei institutiis
, .
X4

>

YAAIORUM ANNOTAT10NES.
^/

. Qui iuit annus Chrisli 419.

>

7TS

HISTORIA ECCI.ESIASTIGA. L1B. .

774

tfl faUael, el eooipJures ftdbac diea jejtJiHit vacaseei.

, . A l Jud&us, qui prsier aoitni sui semetiliam jeju* , are conpellebauir, eo acrius inaiabat u l bapU , * amo douarelur. Pauius tgilur cuui eum inslanlem
, . alque urgenlera prolixiore mora- nollet ofleodere.
.
parat rea ad baplismuai Beceaaarias. Ctimque
- caodidam veaiem Judaeo eniiaaet, et alvewn ba , pcisterii aqua jaaaiaael impleri, JudaMim eo lan , * quam bapiixalurus addaxiL Yerani arcana quaedam
, , l>ei ria atque potenlia aquaro subilo fecii evano . acere. Cum vero epiacopus et bi qui aderant, nibil
, ejuauKxli qoale tunc fatlum fuerat, suspicaii,
. , " , aquani per subjectum meaium eflluxisee crederenl,
, & , qua etiam emiili consueverat, alveum denuo im. ,
plent, mealibus nndique diltgenier obeiruciia.
, { " Gumqae itcrum Judxas ad fontem adductea eaaei,
.
iteruiu aqua penitas evanuit. Tum Paulus: A o l
hnpoetiraw faeia, bomo, aut ignarua jam aniea
.
baptUmutn anscepisti. Uujue ergo iniracali speetandi eausa cam ingeits bominum concurstjs fieret, quidam, Judatum agnoscens, eutn ipsuaa eate
conperit, qui ab Aitico epiteopo jam antea fuissei baplisataa. Hoc itaque miraculum a Paulo Nova
liaijontfn eptscopo perpeiratum eal.
'
0

. '.

CAP. X V I I I .

- Quomodo poil obitum lidiqerdis, $\% Pntarum,
ruplum fadus Romano$ inUr $$:

,
'
commu$o cerumtfte Ptr$a supvrali sunt.
,

, .
CaHerum apud Persas mortuo ladigerde rege,
,
qui Chrislianos illic degentes nullateuua fuerat
i , ,
, peraecutus, filioa ejus Vararanes, cum aticcecsionis
, , g jure regnuro obtinuisset, magoruoi consilio indu , \ clua, Ghristianos graviier exagiiavit, suppiicia ae
lormeDta persica eis infligens. Itaque Chrisliani
, - qui Persidem incolebant, necessUate conslricti ad
, Romanos confugiunt, orantes ne ipaos fuoxtke
. , deleri paterentur. E i Atlicus quidem episcopus
. , aopplicantea benevole excepit: offinjque atudio
V*
*
* auccurre , enttebatur 364
rel. lroperaiori etiam Theodosio ea^qus accidoranl sigoiOcavit. Forte eodem tenpore alia quoque
,
" * , aiuiuUatis causa Romanie adversus Persas inler" , cedebai: tum quod Persae auri fossores quo
mercede conductos a Romania acceperant, rcsiituere aollent: lam quod merces Romanis merca ' .
toribus abatuliaseot. Ad banc igkur airaullatcm.
) \ ^
" . D CbrUlianorum quoque illic d e g e u t ^ i ad Romanos
, . confuginm accessil. Slalim enim rex Persaruin
, tegaioe mitU, qui fogitivos repelerent. Sed Romaai
u

v i r i l i

YARIORUM ANNOTATIONES.

i / .
Tbeopbaoea acribit, Cbrisiianeruio peraeculionem
t u b ladigerde coBpUm aoaos quinque durasee, ab
aimo notnpe Cbr. 414, usque ad mortem ejua, qua
aooo 4)0 conligit. Soeratea qoidem bic aaserit,
Idlsgerdem Cbrisliaooe in Pertide degentea nullalentis foiate peraeculam. Sed B O O dubito qoin
balltidnatus focril; cum Cyrillos monacbua in Yila
8. Euibynii abbatls, a Pairibus Benedietinis in
Anaieclit Gracis nuper publioau, dieertie verbia
aaxeral Isdigerdem Chrialianoa perseculum oaae:

Inilio, inquic, motm tune perucmtienit im ,

eirca finet* reani hdigcrdh *, cum
magi Chrisiiamit , lubdilorum
Saraunorum prafeclos nbimu worxm contlitueruitt.
qmi$ CkrUtianomm m degevlxuin ad Jtomono confugeret, etc. Iluic scriptori accuraligsiiuo
omnia fides bac in re babewla, ideoqoe dubiura
Don eal quin Socraiee deceplus fuerit, licct Baronitts, anno 420, n . 16, boc ID auspeuao rclinquau
Aot. Pagi, ad ann. 408, n . 5

771

SOCRATIS

ludlcris quibusdam se*e obteetarenl, moUaque

inier ludendam absurda facerenl, teiuulentia ab- ,
repti, Christianis ipsiqoo adeo Christo illudere , \
coeperonl: et crucem deridenies el eos qui i n ,
cruciflxo spem suam collocarant, bujusmodi faci- \ \ , \
mrs aggressi sunl. Comprebensum quemdara pue- . , .
nim Cbrislianum cruci alliganles suspendunt. Et
ioitio quidem inidebanl eum ac subsannabant. \
' ,
Postea vero iu furorem versi, puerum verberibua

, . \
-ad mortem ceciderunl. Hanc ob causam grave

ceriamen Judaeos iiiter el Chiisiianos exorluoi est.
umque ea rea nunliata fuissel imperaloribus, . ,
raandalum est provinciae recioribus. u l factionis , . \
hujua auclorea perquisiloa supplicio afficerent. lia
, Judaei qui illic degebanl, sceleris quod per ludum
.
adiniseranl, poooas persolvennu.
. \
CAP. X V I I .
,

Paulo Novatianorum epiuopo, et de miracuto
quod ab eo perpetratum cst, cmm impottorem Ju
*
daxtm bcpiixarci.

.
Per idem tempus Chryeanlhu^Novatfanonim epi , \
acopus, cum per aeptem annos religionia euae ee- , '
clesias gubernassel, ex bac viia discessil, Monaxio

,
el Plintba consuiibus, die septimo Kalendas Se- , *
pteoibria. Huic i n epiacopaiti succeasil Paulos: . *
qni prioi quidem Lalina* eloquenli doctor exali- ' *
l e r a l : postea vero,abjeciis Roraanae linguae studiis, , "
ad inonaalicam vilaro transieral: collecloque reli- , * $iooortim horoinum coetti, baod absimilem mona- , cbis i n soliludtiie degentibus vivendi rationem
.
aecUbatur. Talem enim illum fuisse equidein de- C ,
prebendi, quales monacbos i n aolitudite degentea
esse oportere Evagriua scribit. Quippe omnia illo- . ,
cTum insliluia assidue imiiabatur: conlinuum
, ,
jejuuiuin, aludiuoi pareo toquendi, abaliaeDtiam * \
ab esu animalium. Vino quoque el oleo rariua . " \
ulebaiur. Pauperum vero pracipuam curam ac , ,
oelliciuidinem gessil. In carceribus detealoe i m - .
pigre invisebat: pro multis eliam Uitereedebat , \ ,
apud judices : quiqtiidem ob eximiam viri pietaleni . Jibenler
obie&tperabant. Sed quid aiiinel pro- " ;
Kcum de iMo aennooeni texere? URIHU ejus fa- \ ,
c u r a inpreseaitarum commemorabo, dignura . " plane quod litterarum monumenlis 363 naande- , {, \
lur. Imposlor quidam Judaeus, Cbrisliaiium seesse , . '
simulans, ssepiua fueral bapiizaios, et bujusmodl * fraude mullas peciiBiae collegerai. Ubi vero mukas \
Cbrialianoruni aecua liae arie wcumveoiseet: ,
sam el Arianorum ei BUeedofManoruan baptigmum *
susceperat: nou haben ajnpliua quos deciperet, ,
landem ad Pauluin, Novaliauorum episcopan, ac- . oeeait: aeque bapliaaii percipioodi deeiderio fla ,
grare afflrmans, ut per ipshit manus illutu susci ,
peret, obaecravU. llle Judaei quidem voluiitaleui
. "
ac tludiuni laodovic: aed bapiisimim ei ae daluritm
,
negavit, priosquam rndiinenlis fldei ineiitaUis , . \
%

VAftlOHUM ANNOTATIONES.
"r

. Qui fuit annus Chrisli 419.

773

HISTORIA ECCLESlASTiCA. LIB. V I I .

774

tt " * * * foleoel, el e o n p l u m adbac diea jejuwis vacaseei.

, . A l JudJtus, qui praHer aoimi sui senteiiliam jeju , \ are coBpeHebalar, eo acrius inslabat ut bapti , ' mo doiiarelur. Paulua igilur cum eum inslantem
, . atque urgeolem prolixiore inora- nollet oflendere.
. paral rea ad bapiismum Bocesaariae. Cnmque
\ - eandidam veatem Judaeo emieset, et alvcum ba , ptislerii aqua josaiaaoi impleri, Judaeum eo lan , \ - quam bapiixalurus adduxiL Verutn arcana quxdan
, , Dei vU atque potenlia aqnam subilo fecii evarte . scere. Cum vero episcopua et bt qui aderanl, nibift
, ejusmodi qoale tunc faclum fuerat, suspicali,
. , " , aquam per eubjectum meaiom eflluxisee crederenl,
, , qua elUui emiiti coasueverai, alveum denoo iot. ,
p l e n l , mealibut uodique diltgenier obelrucii.
, Cumque ilerum Judaeus ad fontem adducta esset,
.
ilerum aqua penitus evanuit. Tiim Paulus: A u l
Jmpostorain faeift, homo, aut ignarut jam aniea
.
baptiamum anscepisti. Uujus ergo iniracttli gpeetaodfi eausa com ingena bominum concarsas fierei, quidam, Judatum agnoscens, eum ipstun eate
eonperk, qui ab Attico episeopo j a n aotea fuisael baplizaio*. Hoc itaque i n c u l u f a Pauio Nova*
liauonnn eptscopo perpetratum est.

. '.

CAP. X V I I I .

re- Quomodo pott obilum Udiqerdi$, regh $
, '
ruptum esf f&dut Romanos inUr *:
,
commitiQ ctrlamine Ptrta superali sunt.
, .
CaHerum apud Persas mortuo Isdigerde rege,
,
i , , qui Cbristianos illic degenles nullaleaus fuerat
, - peraeculus, flliue ejus Vararanes, cum succecsionis
(, \, Q jure regnom obtinuissel, magoruui coosilio indu , clue, Gbristianos graviier exagilavil, suppiicia ac
. lormenta persica eis infligens. Itaqae Christianl
, - qui Persidem incolebaat, aecessUate constricii ad
, ^ Roroaoos confugiuot, orantes ne ipsos fuodke
. * , deleri paterentur. E l Atticus quidem epitcopuo
( . , suppiicaoies beuevole excepit: ofDoique tludio
P
* *
tuccurre , enlfebalur 364
| . rel. loiperalori etiam Theodosio ea.qua? accide , ranl sigDiGcavil. Forte eodem lempore alia quoque
" " , giinultatis causa Romani* adversus Persas inler , cedebat: tura quod Persa? auri fossores quoe
mercedo conductos a Romanig acceperant, rcsli . tuere nollent: tum quod merces Romaois merca*
] > toribus abetulissenl. Ad banc igkur airoultataox

u t

7 0

v i r i I

e i e

. D CbrUlianorum qaoque illic d e g e u l l u ad Romanoe

, . '
coufugium accessit. Slatim enim rex Persarum
,
legatoa m i t i t , qui fugitivos repelereul. Sed Romaoi
VARIORUM ANNOTATIONES.
.
Tbeopbanea scribit, ubrisUaaeraia pereoculioiiem
aob ladigerde ecepUm annos quinqiie durasee, ab
aano neoipe Cbr. 414, usque ad Diortem ejua, qua
MUBO 490 contigii. Socratea qoidcm bic aaserii,
IdlsgenteiD Cbrulianoe ia Perside degenteg nullalenua faisae peraecutBm. Sed BOQ dubiio quin
baliucinatua focrit; cum Cyrillus monacbua in Vila
6. Euibynii abbalis, a Palribus Benedidinie in
AtuUrttis Grcerit nuper publicau, diaertia verbio
asaerai, Isdigerdem Chnstianoa perseculum oaee:

Inilio, inquit, motm lune penecmthnii in $

eirca /fitew Udigtrdh reeti, c*m
mopt oootM Chriitianvt , subditorum
SatQUnorum prmfeclts mbique warum com/iixeripil,
qmi$ CkrUlianorum in Perside degentiuin ad Jto* confuoiret, etc. Huic scriplori accoraliesimo
omnia fides bac in re babeada, ideoqoe dubium
DOA es4 quin Socraiee decepius fuerit, licet Baro*
niita, anno 420, n . 16, hoc i n auspenao rclinquai
Aot. Pagi, ad ann. 408, u. 5.
9

SOCRATfS

77,*

ens qui ad se confugerant, nullalenue prodere su- ,

slinuerunl: solum Unquam supplicea eoa lueri .
cupfentes, verum eliam Cbristian religionis causa , &
qutdvis agere parali. Qoamobrem bellum eum .
Persis gerere malebant, quam pati ut Chrigtiani , ^,
mtsere inlerirent. Ruplo igilur ob eam catisam ,
pacis fodere. bellum grave conflaturo e s l : de quo '
pauca obiter perstringere noo incongruum fueril. ,
Imperaior Romanua inisil prior pariem exerciius, ,
cui praeerat Ardaburiiis. Qui per Armeniam in Per- ' .
"
sidem irrumpens, unam ex ejua provinciis, Axazenem diclam, vastavit. Huic Narsaeua, regia Per~ , .
aamro dux, cum exercilu persico occurrit, com- , ,
missoque pralio victus aufugil. Poetea vero per
Meaopoiaraiani in Romanoruni provincias omnibua , ,
prasaidiie destitutas, ex improvieo irruere consti- & . ' l u i l , eoque modo Rouiauoa ulciaci, commodius k l .
tibi fore arbilratus. Veruro boc Narsan conailium ",
Romanomm ducem non latuit. Proinde Azaxenem .
oelerrime depnedatus, ipse quoqoe in Mesopoia- ,
miam proflcisciiur. Quamobrem Narsaeus licet . ,
roaximis copiis iustructus, in Romanorum taroen
, ,
dilionem invadere non potuit. Ilaque cum Nisibim " ,
enisaet: est autem haec Persica* diiionis civilas in ,
confinio ulriusque iroperii s i t a ; Ardaburio man- . , ", ,
davil, ut de bello gerendo inler ae paciscerentur, * , :
dietnque ac locum pugnae constituerent. Ardabu- .
rius vero iis qui venerant ita respondil: Renun- ,
liate ba*c Naraaeo: Non quando tu volueris, pugna- , turi aunt imperatores Romani. Porro imperalor Q . "
, .
animadverlens Peraatn omnes regni aui virea ad
boc bellam comparasse, tola spe vicloria in Deum ,
collocata, ingentes praeterea copias supplemenii ,
loco deslinavit. Imperatorem vero, proplerea quod
In Deo fldem suam poaui&set, praesens ab eo acce- * piaae beneficiuni, hinc maxime apparutt. Cwn , , ^& ,
civea Conaianiinopolilani anxii esscnl, et de cven- .
lu belii dubii ancipitesque basrerent, angeli Dei
quibusdam viris Conslantinopolim privati negotii . , caasa proficiscentibus in Bithynia visi, numiare ,
eos jubent ConstantinopoUtanis, ot bono animo . , , essenl, Deumque precarenlur, et confiderent v i - " ,
ctores lore Romanos. Se enira hnjus 365
belli *
moderalorea a Deo missos esse aiebant. Hoc audito, non solum civitaa conflrmala est, verum D ,
Ctiara mililibua audacia accessit. Quoniam igitur,
,
1

VARIORUM ANNOTATIONES.
k

. Poslquam pax
tamiam ingreditur: Penarum dux pariler in Mesovigiiiasel Romanos interet Persas ab anno 581, ut potamiam vtrsu* Euphralem progreditur eum $utt;
eo anno apud Baronium videre est, a Theodosio aui cum Romana* $ ingruere arbilrarenlur, Dei
nenipe liagno, osque ad annuin 420, qtio Vararaimpultu, vanit terroribu* agitati, ut erant armis trt*
nes Isdigerdi patri succedens, belluin m Roroanoa ttructi, in flumtn deiilierunt; adeo ut decem myriamovit. Ant. Pagi, ann. 420. n. U .
det aquarum lorticibus pcrUrint. Reliqno* ow-iie*,
. " #1 eam maxhne Ugionem ae myriiuUm, cni P m r i
' Bine liniiiorlalium nomen factum, cxncfotone eorem dnTheodotius Ardaburium ducem eum Romnnis copiii, ees quaquavenut Romano mitile
eircumtiwi
tnde cum Perticis txsrcilxbui, ei innumerit Soreff- ( Chritto , guod injuttam tiris reiigwsk
norum auxiiiarium copHt Arseum (Socrali Narsaenm) mortem imuliuens, vindictam exigwtt) Ardabmrkit
Vararanes mandal. Ardaburiut, utque in Persidem
delevii. Theopbanea, Chronog. p. 74. Gesla BiitU
penetran$ Arxant provincia devastaia, in Metopo- baec circa ann. 4 ) 1 .
1

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I I .

778
. - ul jam dixi, bellum ex Armeniorum regione in
, \ * Me&opotamiam tranelalum fucrai. Roroani quidcm
,
Persas imra urbem Nisibim conclusos obaederunl:
, '
turresque ex ligno fubricalas qtue macliinis qui . bosdara progrediebanlur, inoenibus admoverunt,
, , mullosque eoruoi qui e muro pugnabant et ad fe xal
reudam opero accurreranl, trucidarunt. Rex autem
- Persarum Vararanee, cuin et regioiiem imperu
, ^ .
sui Azazenem vaslaiam esse, ei suos intra urbem
- Nisibim conclusos oppugnari audiisscl, ipse qut, .
dem cum omnibus copiis conlra Romanos proG .
cisci constiluil. Sed Romanorom exercilum refor .
midans, Saracenorum atixilium imploravii; quibus
' ,
tum praecrat Alamundarua, vir forlis ac bellicosus.
, ,
Qui curo innuroerabilem Saracenorum roultitudi ^ , g nero secum adduxissel, regem Persarum fidenti

animo esse jussil. Quin eliarn brevi Romanos ei se
. , . 01 captivos exhibilorum, el Antiochiam Syriae tradi ', turum spondebat. Verum banc ejus pollicilatiouem
, destituit eventus. Deus enim inanem quemdam
, ; terrorem injeck Saracenis. Qui cum Romanoram
, (10).
exercitum contra ae irruere existimarent, pertur" ,
baii, nec quo fugerenl reperieiHes, sese in fluviuin
' ,
Euphratem armali, ui erant, precipilarunt. Ibi
- centum circiier hominum millia aquis submersa
, inlericrunl. Et baec quidem ad bunc modum con , tigere. A l Romani qui Nisibim obsidebant, cum
' (11),
accepissent regem Persarum plnrimos secom ele , - pbantos adduccre, mela perculsi, universas ma , chinas quibus in obsidione usi fuerant, incendo
.
C runi, el in regionem suam reversi sunt. Quae vero
praelia poslniodum facta sinl, et quemadmodum Areobindus, altcr Romanae mililiae magisler, fortissinmm Persarum aingulari certamine interemerit; aut qua ratione Ardaburius scplem nobiles Persarum
duccs insidiis circunivcntos occideril; aut quomodo Vilianus, alios Ronianorum dux, reliquas Saracenorum
copias profligaril, praHermiltendum censeo, ne a proposito longius digredi videar.
t

CAP. X I X .
. 1 \
De Palladio cursore.

.
Porro res geslae imperatori Theodoaio nunlia ,
. " baiiiur. Quonam aulem modo ea q u * tam disailis
in locis agebaniur, imperalor velociler didiceril,
, .
exponam. Felici quodam falo nactus eal virum,
*
animi simul et corporis vigore praeditum, Palla. , dium noraine. Hie tanta velocitale equos publicoa

agiiabat,utintralridui spalium adea loca perveni ' ,
rel 366 <I Persarum ac Romanorum regionem

. ^ disterminaut, ac rursus lotidem diebus Consian
,
linopolim rcdiret. Altas prelerea orbis parles In
. \
quas ab imperatore missus fuerat, idem ille vir
-
celerrime Iranscurrebat. Itaque quidam e numero
ua?

VALESII ANNOTATIONES.
(10) tobc
.
Procttl dobio scribendam est .
(11) ' .
In
Hittoria triparlita quam verlU Epipbaiiitts.Scbolafclictts, blc Romauorum dox Bcatianus vocalur.
Quod magis probo. Porro nec Roinanorum de
Persis vicioria contigil Eustalhio et Agricola connuUtms, anno Gbrisli 401, ut docel Marcellinus
Comes in Chronico, cl auctor Chronici Alexandrini,
PATROL. G R .

LXVU.

qui scribit vicloriam illam nuntiatam essc imperaiori Tbeodosio mense Gorpieo, die oclavo Idut
Septembris, ferialerlia. Fuit hic annus 14 imperii
Tbeodosii Jimiorit. Qnare fallihir Tbeophanes m
Chronico, qui illam Romanorum victoriam de
Persis referl auno octavo decimo Tbeodosii. l*e
boc Vitiano Basilius in libro De miraeulit beatm
Thecliu, cap. 4.
25

770

SOCRATIS

780

diserlorum, non inscilc de illo iladixU aliqiiando: ,

llic vir iniperium Romanuin pcr se lalisstmom, . \ 6
celerilale sua anguslissiinuui videri facit. Ipse , .
*
ctiam Persarum rex slupore percellebalur, cum
de viro illo bcec audiret. Sed de Palladio gatis d i <ium sit.
. '.
CAP. XX.
" '
Quomoio Ptrun rursns ingenti pralio victi siut
.
Romanis.
*0
Cttterum imperalor Romanus Conslantinopoli
,
do-gens, de vicloria lam apcrte a Deo donala ccr
(12) , ,
tior facius, adeo lamen benignus fuit, u l quamvis
Roinani rem feliciier gessissenl, pacem nihilominus * ,
. ,
ampleclerelur. Miltit igitur Helionem, virum qucin
,
piurimi faciebal, cum mandatis, ul cum Perais
pacis fcedus componeret. Qui cum in Mesopola- . ,

miam venissel, ad eum locum ubi Romani secu
,
rilatis suae causa fossam duxerani, legalum de
,
, pace facienda pramisit Maximinum quemdam,
virum facundia pollenlera, qui Ardaburii magisiri (13) .
miliiuoi erat assessor. Hic cum ad regero Persa- ,
, ,
ruoi venissel, se pacis componendae causa missum

.
esse dixit, noa ab imperalore Romano, sed a ducibus illius. Imperatorem enini bujus belli penitus .
ignartifn eese aftirmabat; et poslquam illud resci- .
verit, facile conlemplurum. El cum Persarum rex *
legalionem illam libenler amplecti vellet: exerci- *
ius entm ejus annonae penuria premebalur: milites ' *
*
qui apud Peraas immorlales vocantur: sunt aulem

,
decem millia forttssimorum virorum : ad regero
C

occedeoiee , pacem non priue admillendara fsse

dixerunt, quam ipsi Romanos lum maxime incautos
aggressi esseot. Eorum cunsiliis obsecultis rex,
oraioreoi quidem in abdiio loco conclusum cuslo*
diri jubel: immorlales vero illos misit, qui Romanis insidias elruerenl. Qui cura ad desltnaium
locum pervenissent, in duasturmas divisi,^arlera
quarodaro exercilus Romani circaravenire staluerunl. At Romani unam tanlum Persarum lurmam
cernentes, ad eam excipiendam sc comparabant.
Allera vero turma ab eis minime conspiciebatur.
Subilo enim prorampebaal ad pugnam. Cumque
prelium jauijam commillendum essel, aller Roma
norum excrcilus, cui pracerat Procopius magister
mtlilum , divina sic disponcnte providenlia, ex
xolle prospexit. Qui cum 367 socios et conlribu-

(14) *.
, * ,
. *
, , . 01
, ,

. .
,
*
, (15) . "
, ,
& " .

VALESII ANNOTATIONES.
<12) .
Codex Florenlinus duas voce6 bic interseril, jprorsue necesearias, lioc modo : . Quas quidem voces, anlequam codiccm Hlum nactus essem, boc loco resttlueram ex
Nicepboro ei ex vemone Epiphanii Scbolaslici.
(13) 6 . Peseime Chrietopborsouus Ardaburii ducis collegam inlerprctatur. ReciiiisMusculus nssessorem verterat. Epipbanius autera Scliolaslicus consiliarium. traustulit,
quod idem esl. Dc consiliariis seu assessoribus
judicum, lam civilium quam icililahum, mulla olim
observavimua in annoialionibus ad Ammianum
Marcellinum : quae bic repelorc nibil necesse est.

Porro bic Maxiuiinus idem videtur esse qul postca

a Tbeodosio iiiiperaloro legatus missus est ad Atiilam, ut scribii Priscus in Excerpiis legalionum :
ubi eam generc nobilem, c i ad mulla negotia i m peralori ulilem fuisse lesiattir.
() . Procul dubio
scribendum est: , queniadmoduin
legil Chrislopborsonus et Savilius.
(15) .
Hojus
Procopii menlioneui facit Sidouius in Pauegynco
Anlbemii Augusli; ubi scribil illum genferum fipsse
Anlbemii quoiidam consulis et praeiecU praHorio,
qui Tbeodosio Juniore adhuc poero regnaiiie
summain iaipcrii adminisiraverat.
y

781

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V I I .

78*2

, les suos discrimen subiluros cssc cerneret, Pereas

, a lergo adoriunlur. lia, qui paulo antc Romanot
.
inlerceplos circumvenerant, ipsi sunt circumvenii.
, ,
Ilisce igitur omnibus brevi temporis spatio ad
, '
unum caesis, Romaui a4 eos qui ex insidiis pro
rumpebant se Iransferunt; eosque simililer uni. vcrsos jaculis conlecerunt. Ad hunc modum bi
, .
qui a Persis immorlales dicebanlur, moriales esse
,
convicli sunl : Chrislo bas de Pcrsis exigenle
* ' , pcenas, eo quod plurimos cullores nuuiiuis 8ui,
,
viros pios el sancios, inleremissent. At Persarutn
rex de bac clade certior facius, ea qua? gesia fue .
(16) raul ignorare ge finxil, admissaque legalionc lcgatum bis verbis allocutus est: Non quod Roina, ,
- nis cedaro, pacem idcirco ampleclor: sed ui ijbi
, ". gratificer, quem omnium Romanorum prudenlis&i
niutn deprebendi. Hoc ilaque modo bellura quod

propler Gbristianos in Perside degenles susccpluni

fueral, Ooem accepit. Quod qoidem coDligit consulalu Honorii lertio decimo el Theodosii decimo,
aono quario Olyropiadis trecentesimae. Simul etiam persecutio quae adversus Cbri&iianos exciuta
fucrat in Perside, conquievit.
CAP. X X I .
. '.
Quomodo Acaciui episcopus Amida eroa captiwi

Persarum se gesserit.
'
.
Eodem
tempore
Acacius Amidenus episcopus,

pio quodam opere perpetraio, apud orones raullo
.
' magis inclaruit. Nam cum milites Roniani caplivos
, (17) 2- Persaruui, quos ipsi Azazenem vastantes ceperant,
6, * regi Persarum resliluere prorsus abnuerent, aique
, , inlerim captivi, qui erant circiier seplem hominura
* ^ roillia, fame consumerentur: quae res animum regis
ngebat: Acacius eam rem



<
* Persarum vebemenler angebat:
haudquaqaam negligendam pulavit. Convocalis
, igiiur clericis qui sub ipso e r a n l : Deus, inquit,
' (18), *
, * noster nec lancibus indigei nec poculis. Nam ne , , . que comedil neque bibit, quippe qui nulla re opua
babeat. Gum igilur multa vasa, partim aurea, par
l i m argenlea possidaat ecclesia ex benevolenlia ac

VALESII ANNOTATIOMES.
vocavit banc provinciara supra in capile 18. Theo(16) /

phanes in Chronieo vocat, vel :

. Non dubito quin locus bic Ua restilaendus s i l :
sic enim bgbent aliquot exemplaria. Una fuit ex

quinque regiooibus Trangtigritanis, Arzanenedicta,
,
, aique ila legit Lpipbaniua Schola- tesie Ammiano Marcellino in libro xxy : ijtiae ct
Arxanene et Araxiane et Araxene inlerdum dicilur,
glirus, ul ex inierpretaiione ejusapparet. Sicenim
verlit : hoc modo heltum propter Chri&iianot D ut raonui ad supradicluoi librum Ammiani Marcellini.
exorium de Parlhorum regione cetsavit. Conligit
(18)
. Longe eleganliua i U
auiem consulatu Honorii x m , et Theodosii x. scriberelur bic locus : '
O r l c his consulibus belltim Persicuro non ge- . , , e l c , atque ita legit Eplslnui f n i t , sed finitum. Coepium enim fueral suphanius Scbolasticus, ut ex interprelaiione ejua
periore anno, Euslalhio el Agricola consulibus, ul apparct. Sic enim ille : Tum iaiiur Acacius convosupra observavi. Almie id confirmat Marcellinus cans cUricos sibi tubjectos : V i n , inquil, fralret, etc.
Comea in Chronico : Honorio el Theodosio
Nicepborus noslram hanc emeudationem plaue
coi*..Per$ce cum Homann pactm pep\gtre.
confirmat.
(17) " .
Sic etiam
VARIORUM.

'
. Licct persecutio, pacis
occasiono , conquieveril, eam lamen * per annos
iriginia , ab aiino A U inchoandos, perdurasse
tcsutur Tbeodoriliis, HtaC bb. v, c. 39. VideAnl.
Pagi, ad ann. 408, n. 5, d ad ann.42i, n. I I .

" .
Amida , nrba
Mesopoiami* praecipua, ampla et archiepiscopalis,
in cxcelso monle , in limiie Assyriae, ad Tigrim
fluvium, ubi recipit Nympbium. BACDRAND.

75

SOCRATIS

784

liberalilale eon.ffl qui in ipsam ascripii suM, ,

(19), consentaneura cst 368 Horiim prttio capiivos
a rnililibus fcdimamus, cisque cibos stibminislre- . \
\, .
mus. Cum bsec aliaque ejusmodi illis disseruisset,

vasa quidem sacra conflari jussit : deinde pro
singulis captivis prelio niililibus persoluto ali- , , ,
qtiandiu eos aluil : landemque viatico inslructos .
ad regem Persarum remisit. Hoc admirabilis Acar i i facinus regem Persarum ingenli stupore per- , ,
.
culit, quod Romani el bello el bcneGcentia bostem
(20)
vincerc studerenl. Ferunt eliam optasse regem ut
Acaciu in conspeclum ipsius veniret, quo ipsc , *
jus viri aspectu fruerelur : idque imperalore ' ,
.
Tbeodosio annuente faclum fuisse. Cuiu ergo lam
illustris victoria divinitus data esset Romanis, , ,
multi eloquenlia prestanies in laudem imperaioris ' ,
.
panegyricas orationes conscripserunt, easque publice rccilartinl. Ipsa quin etiam imperaloris uxor,
bcroico versu poemata composuit. Erat enim ad-
(21) , modum erudita, ulpote Leontii Alhentcnsis so,
^ .
pbisla filia, a patre edocta, et in omni liuerarum
genere inslilula. Hanc cum imperaior Tbcodosius ,
uxoreni ducturus esset, Atticus episcopus Christia- , ,
. ,
nam fecil, el in baplismo pro Atbcnaide Eudociam
noniinavit. Multi ergo, uli jam d i i i , panegyricas ,
oraliones recitarunt : alii, ut imperalori innoiescc-
reot; alii eo consilio, ut eloquentiae siue vim ac ,
facultalem audiloribus oslenlarent, crnn enidi .
tionem illam, quam mullis sudoribus comparaverant, nullatenus lalere vellenl.
. K f f .
CAP. X X I I .
(

Dt virlutibui quw in Theodosio Juniore inerant.

.
Ego Tero qui neqae iu imperaloris noliiiam

pervenire stadeo. nec eloqueniiam ostcntare desi- , ,
dero, ea quse in iroperaiore nosiro insunt bona,

absqae ullo orationis fuco sincere exponere con .
slilui. Etenim cum iam tttilia sint ac frucluosa, ea
,
silentio praeterire, non mediocre afferrel detrimen- ' . >
VALESII ANNOTAT10NES.
(19) '

(20)
.
Scribendum
. Pessime Christophorsonus vertit, niiliies esl procul dubio . Idque poslulal itx
oaptivos liberare. Nam qui capli fueraol a Roraa- gramraalica.
nis in Arzanene, inermes eraut ; plerique raslici
(21) Aeorr/ov ".
qui regionem illam incolebanl. Adde quod mililes
flic esi, ui fallor, Leontius, quem Olympiodorus
' dicunlur Romani, ad dislinclionem
sno siudio et cura protnolum esse scribil Alhenis
barbarorum, ot nolavi ad Ammianum Marcellinum.
ad soplitsticum ibronuni, cum id itle roioirae adlla Socraies noster paulo post appellal
huc vellei, qoejoadmodura referl Pholius i n t
Rumanos.
bliolheca.
.
YARIORUM
D

. Simile auiddam de
sancto Augustioo scribil Possidius in Vita ejus, c
24 : Nam taixi Dominicu propltr capiitos
quamplurimo$ indigentes , [rangi et conflari jubebat,
el indigenlibus dispetuari. Quod non comwemora*sem, nisi conlra carnalem untum quorumdam fieri
perviderem. El hoc iptum eiiam tenerabilis mcmoria> Ambrotiut in lalibut nevessitalibus indubitanter
eise [aciendiim el dixii ei scriptil. Ainbros., lib. n
Ojf.,c. 18.
9 . Eudocia, filia Lcon-

tii Heraclili, pbilosophi Albeniensis, mortuo patre,

Constanitaopoliin cum cognalis sois veoii, ei n o p u
esl Theodosio Juniori imp. vu Idus Juniasajmi 421,
nupiias concilianle Pulcheria Tbeodosli sorore,
quae sic virginetn ad fralrera laudavii : / M M R I
adolesceniulam puram , egregie om*tam , subtiU
fromlis dtscriptioM HneameHlxt, dtcenli iiaso, ntreo candore, lumimbiu magnit, smgtdari praDie,
cofna crispa /laoa, maturo iiux*sm ermiUtam,
GreecanUam viroinem. Plura de bac ro vidcanlur in
Chronico AUxaHdriiw, sub bujus aaoi cooaulibos.
t

785

QISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V I I .

78G

;, ; tum poslerilati, quae illorum notitia fraudaretur.

* , Priinum igilur, lainelsi in imperio natus atqtic
/
educalus sit, nibil sluporis ac vecordiae ex illa
. , educatione coniraxit: verum adco prudens seui\ per fuit, ut iis qui cum ipso colloqaebanlur ,
, \ \ 369 plurimarum rerum scientiam tisu ac perilia
. , collcgisse videretur. Fortiludo vero ac toleraolia
. - tanta in eo fuit, ut algorero paritcr el aestum gene . rosoanimo suslineret: jejunareletiam frequetilissi (22) , me, acpraesenira quarta eisexta fcria.ldque agebat,
. 'Cbrisliana? religionis ritus accurate observare con , lendens. Denique palaliuui suum sic insiiluit, ut a
, , raonasterio non mullum discreparel. Matutino lempore ipse una cum sororibus suis bymnos in Dei
. ,
laudem alternis recitare cousueverat. Proiude sa ,
d . crae Scriplure libros memoriter callebat. Et cuin
episcopis qui ipsum adierant, lanquam veleranus
, .
quidam sacerdos,de iisdem disserebal. Iu colligen ,
, dis aulera divinis libris eorumque interpretibus,

longe majorem adbibuit diligentiani quani Ptole .
maeus olim Philadelpbus. Clementia vero atque
bumanilale omnes mortales longe inlervallo su, ' ,
peravii. Nam imperalor quidera Julianus, licet
pbilosopbiae sludiom profileretur, iram laraen ad . * versus Anliocbenos, a quibus derisus fuerat, mo . derari non poluil : sed Theodorum gravissimis
tormentis excruciavil. Theodosius vero syllogismos
; , , - Arialotelis valere jubens, pbilosopbiam factia ipsis
! exercuil: iram ac dolorem comprimens el volupta , , , leni. Neminem unquam qui ipsum injuria affecis
ACI
IrnA
n a i l l u c n n 1 m
i i m vi/fi
, set, ullus est.
Imo
vero nullus
unquam Aeum
vidjt
(23) , - iralum. Cumque aliquando quidam ex familiaribus
. , eum inlerrogaret, qiianiobrein nullum unquam eo rum a quibns laesus fueral, capilali supplicio
, * mullassel : Ulinam, inquit, eliam morlooa ad
, vitain revocare mihi liceret! Allerieliam de eadem
. rc sciscilanti iia respondil : Nec inagiia, nec diffi) cilis rea est, ul is qui bomo sit, mortem obeal;
, ,
mortuum vero ex ptunitenlia iierum viias restituere, solius esl Dei. Cseterani adeo sludiose banc
(24) . ,
iriutem excoluerat, u i si forle quis crimen ali, , quod capitali dignum supplicio admisisset, nun ; , quam ad ipsas usque civilatis portas fucrit abdu . ,
VOM

VALESII ANNOTATIONES.
(22)

. D
Seribenduro esi,
, ut habel Nicepborus in cap. 3, lib. xiv.
Krror natus est ex eo quod parlicuke ista, ct
. ab exscriploribus confundi inler ee solenl.
(23) . Epiphanius Scbolasticus toiuro bunc locum ila vertit: Non e$t inquit,
taagnum neque di/ficile hominem mori, quia neque
Deo xo/f, temel mortuum ex pmnitentia sutcitare.
Bopple luagnum ct difticile esl. Nicepborus awtcm Callistus hunc locum iia expresgil:
, , , *
,
. Quae Langus ila verlit: iViAt/ es$e
novi, dixit, $i quis, homo cum il, e vita excedat:
uniun mutem Dei m , eum qui semel mortuus ,
per pceniieniium ad vilam revocure. Sed non probo
quod Nicephorus pro, , subtrtituit
%

. Neqne enim hic sermo esl de animae, sed

de corporis vita. Quare miigis probo versionein
Musculi, qui sic translulty : Ex paniilenlia rero rvocare eum qui temel mortuus isf, non est nisi uli
Deo possibiic. Haec lamen versio non placuil Chrietopboreono, eo quoil po?nilentiam iribuere videalur Dco. Verum baec locuiio tolerari poiesl, cum
in sacris Librie i)eus inierdtim pcenitere se dicat
alicujus facti.
(24) ToV . Scaliger in notis
ad libnira iv Manilii, ei poal illura Salmasius in
notis ad Capiiolinum. pag. 258, janidudum observarunt, dicios essc a Graecis eos qui
operam suam locabant, ut cum bestiis depugnarcnl. Sed qtiod confectores cum iisdem
confuiidunl, non probo. Alii cnim erant confeciores, ut ad Eugebium notavi: qui non pugoabanl cum bcsliis, sed eas cminus conficicbanl.

SCCRATIS

787

768

ccus : sed missa statim iudulgenlia revocalus sil. Cum aliquando veuationis speciaculum iu amphi
tbeatro praberet Coustantinopoli, populus vocife- . (25)
rari coepit: Cuin fera bestia audax qnidam bestia- , 9
rius pugnet. Quibus ille ila respondit : Ncscilis , 10 ,
uos ciira bumanitate ct cleooenlia spectaculis i n - ;
feresse solitos ? Quo diclo populum instituil bu- . ,
manioribug speclaculis deleclari. Tanta porro
, ,
pietale praeditus fuil, ut omnes quidem Dei saeerdoles gummopere coleret: sed eos praecipue, quos . "
, ,
ganctitale vitse excellere cognoverat. Certe cum
Chcbronensis 370
episcopus exlreinum dicm ,
obiiggel Congiantinopoli, gagum ejus^ cupide , , ' , .
petilsse dicitur, eoque, licet admodum sordido,
pro pallio usug fuisse, cum confiderel se hoc
,
miwl nnnnikll jtw Ammtf a.iw! * > ! . .
_ _
...
* f\ \
.
t
. ^
1
. .. i
..
- .....
.
modo nonnihil ex ejus viri sanciimonia perceptu ,

ruifi. Quodadi anno, com iuala atque incommoda

. , \
fempegtag esaet, coiisueta ac solemnia in circo $ ,
speclacnla, populo ea flagitante, necessitale com- .
pulsug edebai. Cum autem referio jam circo .
tempcglas vehemenliirs ingrtrerel, nivalibus imbri- , bag magno iiupetu cadeiitibus : tunc imperator
, .
qaomodo erga Deum aflectus essel perspicue de- ,
claravil, populum per praecones ita allocutug : ? .
Multo gatiug esl, u l omisso gpeclaculo omnes pa- ,
riter Deo supplicemus, quo ab imminente terape- , ,
alate aervemur ilbeai. Nondum baec verba penittig .
abaolverat praeco, cum ecce omnea summa alacri '
tate Deo supplicantes, hymnos ia circo concinere , '
coeperunt. Ac lota quidem civitas instar cujugdam C , (26), ecclesiae videbatur. Imperator vero in medio ince , . "
deng privato babitu, bymnos precinebat. Nec spes
eum tunc fefellit. Coclum eniro repente ad pristi . . "
nam gerenitalem rediit, et ex annonae peauria i n ,
gentem fmgum copiam divina providentia cunctig ,
largita cst. Si quando bellum commolum fuissfct,
., Davidig exempluin imitalus, confugiebat ad Deiim,
, , quem belloram moderatorea> esse inlelligebat: et
, .
precilxis guig victoriam promerebatur. Opportune igilur hoc loco commemorabo qoa ralione, paulo
poat Pergicum bellum, cura imperator Honorius defunclus eggcl, Agclepiodolo et Mariniano consulibug, die xvm Kalendag Septembrig, ipse Joannem lyrannum Deo conflsus guperavetit. Eteniin ea quae
tum contigeruDt, meo quidem judicio, dignissiina gunl memoralu. Q u enim Hebraia oliro duco

VALESII ANNOTATIONES.
(25) .
Qux fueril urbs isla,
Itlem scribit Tbeopbanes in Chronico. Sed Olymaenue niibi P* ignoiumest, ac noinen ejus episcopi.
piodorus diascniit, qui Honoriuin die sexlo Kalen(26)

.
das Septembreg tuurtuuin esse scribii.

Quid obslat quominug Bebron urba Palaeslin bic intelligatur, quam Septuaginla gine
flexione casuum scribunl? Josepbus autem et fleclit, et inflexum relinquil, ul noiavil Chrisiopborug
Cellarius. Tenipore Chritlianorum episcopali sede
in$ignita fuil; veteri tandem deslrucla, nova Hebron
tit vicino loco eonstrueta eit nunc oppidum salis
cultum, inquit Micb. Ant. Baudrand.
< . Iia e\ Nicepborus legil: sed Cliristopborsonus el Graece, el taccum Laline babel, cui congeutit Rob. Slephanus.
.
Apud Olvmpiodorum, loco
vi Kalendag Seplembris, legendum xvm Kalendas
beplenibris. l u co euini auclore dcscribendo, U
t

brarii non semel errarunt. Idcm Olympiodorug,

Cedrenus et Pbiloslorgius. lib. XII, num. 13, Honorium aqnoB iniercutis morbo obihse produnt. Morluug est, non Romw, ut Tbeopbanes et auctor M i gcell^e, quem Baronius geculus est, gci i b u n l ; sed
Rattnnce^ ut tani in Faslh ldaiii quam in Chronico lcgitur, idque leges Codicis Tbeodosiaui boc
anno, mense Auguglo, Ravcnna? ab eo daia, roanifeslum faciunl; cuni millae Romao boc anuo ab eo
emissae leganlur. Matug erat ilonoriua anno 584,
die 9 Scplembris, ideoque (niorluug curo git die \S
mensia Aug. anni 423) vixii annog 38, roeaieg I I ,
diea 7. (Ant. Pagi, ad ann. 423, n . 2).

7SU

fllSTORIA

Mose Rubrom mare IrajicicntibusT,

versus lyranntim misil.

ECCLESIASTICA. LIB. .

7X)

eadcm fere imperaloris ducibus evcnerunt,

Quas qiiidcm

lunc cum illos ad-

paucis exponam, inaguitudinera eorum quae peculiare opus

desiderat, aliis derelinquens.

. .

371

CAP- .

,
'
1(
ptw
-

, .
,
, ,
.
, ^^
. ,
.

(27),
, ,
,
. ,
,
. , ,

. ,

,
,
, . , ,

Mortuo igitur ilonono Augitslo, imperalor Theodosius ea de re cerlior factus, ipsain quidem silentio pressit, el alia subinde alque alia flngens,
mulliludini imposuit. Clara vero militarenrmanum
inisil Salonas,quae ctvitas esl Dalmaliae, ut, si quid
rerum novarum in Occidentis parlibus rooverctur,
vindices praesio essent. His ila conslilulis, tunc
demum palrui sui morteni palam fecit. hiterea vero
Joannes, primicerius noiarioruni principis, dignilatis suae ampliludine minime conlenlua, in>pcrium a r r i p t t i l : missaque ad imperatorem Tbeodosiuni legatione, ut ad impcrii coosortium adinilterctur, rogavii. Verum ille legatos quidem cuslodiae
tradidil : magialrum vero roilitum Ardaburium
miait, qui bello Pereico egregiam operaoi navaverat. Qui cum Salonas venisset, inde Aquileiam
navigavii. Usuaque est foirluna, ut tum quideni
piiiabatur, adversa : prospcra vero, sicot postea
apparuit. Nam cum vcntus quidam asper ac
lenlus exorlus esset, eum in lyranni manus conje*
cU. Capto Ardaburio, lyrannus baud dubiam spem
concepit, fore m Theodosiua, necesailale compulaus, ipsum imperatorero renuntiarel, si magistrum
mililiae suae salvum esse vellet. Et revera quidcm

, Q
.
, ,
,

, .
.

, ,
' .
; *
.
, . -

iraperalor, ea re cognita, lotusque pariier exercilus

qui conlra lyrannum missus fuerat, anxius eral
ac sollicilus, ne quid mali Ardaburius a tyranno
pateretur. Aspar vero Ardaburii filius, cum et paIrem a tyranno caplivum leneri, et multa, barbarorum niillia in auxilia lyranno advenisse cognosceret, quo se verteret nesciebat. Tunc vero
praevaluit iierum Deo cbarissinri principis precalio.
Angelus enim Dei, sub pastoris babitu, Aspari eisque qui cum illo eranl ducem se itineris pra?buit,
eosqufe per paludem Ravennae adjacentem deduxit.
In ea namque urbe degens tyraonus, magistrum
militum captivum delinebal. Per banc aulem pa-

De Joanm, qui post obhum imperatorit Uonorii

lyrannidem Rotnce arripuit : qualiter Deui
Thtodosii precibut mollilus, eum in manus exercilus Romani tradiderit.
%

VALESII ANNOTATONES.
(27) - D fuerat ad Alaricura Gothorum regem, cujus amicus
. Hic est Joannes primicerius notarioruua,
atque hospes erat, .ut scribit Zosimus in libro v.
qui, cuin urbs Roina obsiderelur, legatus missus
VARIORUM.
9

. Conligit id quatuor
aut circiter jam elapsis inenstbus a morte Honorii,
ut colligitur ex Olympiodoro, qui a i i : Misne in
Orientem litterm Augusli morUm nuntianlet; qum
dum ullro citroque miUuntur, Joannes quidam ty~
rannidcm occupacit; atque ejus mauguratione imper i i , lanquam ab aliquo fulura; rei oraculo, jaclum

est: Cadit, non stat: quod vutgut dicium inverleut

exciamabat: Slat, non cadit. Vide Pbiloslorgiutn,
I . x i i , n. 11.
* ...
Inlerpres legisse videlur, ,
. ... W . LOWTU.
.
Intcrprcs legil ;. IDEM.
i

SOCRATIS

79

luclem nenio unqtiam iler fecissc taeraoralur. Ve- ; (28) , fum Deus cam quae hactenus invia fuerat, tunc ; ,
pcrviain effccit. Cum igitur paludis aquas perinde .
atquc aridttm solum Irajecissent, porlasque urbis , \ .
,
aperlas oflVndissent, tyrannum ipsum capiunt. Quo
quidein lempore piissHtius imperator, 372 quanta .
revercnlia divinum Numen colerel, oslendil. Nam , , ,
cum ei ludos circenses edeoli nunliatum esset ,
lyraniiiim occisum fuisse, populum sic allocuius , ' \
est: Eia, gi placel, reliclis circi voluptalibus, ad . ecclesiam pergentes, Dco, cujus 4pxtra tyrannum \ .
oppressit, grates persolvainus. His diciis, stalim
,
speclacula ihiita sunt ac neglecta , ei per inediuin \ .
circum cuncti una cum imperatore psallenles, uuo , * animorum vocumque coosensu et gratias agentea , .
Deo, ad ecclesiam processerunl. Ac tola quidero civitae unius ecclesiae speciem reierebat Cum aulem
ad ecclesiam pervenissenl, loiuro in ea diem permansertml.
. '.
CAP. XXIV.

Qnomodo posi cccdem Joannit ttjranni, Theodosiut

*
imperator Valentiniannm Constaniu et Placidias

U.
amittB suoe filium, impcratorem Roma renun ,

tiavit.
'
.
Porro inlerfecto Joanne lyranno, imperator
, (29)
Tbeodosius sollicitus esse coepit quemnam impe- ,
ralorem Occidentis partibus preficeret. Erat ei .
consobrinus admodum adolescens, Valeniinianus , ,
nomine, ex Placidia ipsius amita prognatus : quae
lilia quidem fuit Theodosii Majoris Augusli: soror , \
autem Arcadii et Honorii imperatorura. Patrem . porro Valentinianus babuil Conatantium, qui ab ,
Honorio imperalor rennnliatua, cum imperium , ,
extguo admotlum lempore simul cum illo obltnuis- .
ci, ex bac vila migraverat. Hunc igilur consobri- *, \ ,
num auitm Tbeodosius auctuin Cafsaris dignitate in Occidenlis paries direxil, matri ipsius Placidiae \ lerum administrationem coiumitleus. Cumque ipse , ,
iu Italiam proficinci inslituissel, ul et consobrinnm
,
auutn Auguslum renunliaret, et Italos prudenliae ^
suae consiliis corara positus erudiret, ne lyrannis
, * ^ .
fecile oblcmperarent; postquam Thessalonicam

venissct, morbo ingruente ullerius progredi pro- , \
bibitus est. Misso igitur ad consobrinum imperiaU
. \ ,
diadeinafe per ijelionem Patricium, ipse Constan .
tiDopolim rediil. 5ed de his rebus suiBcerc exislhno ea quae dixi.

VALEStl ANNOTATIONES.
(28) . codice Floreu- D (29) " . Hujus loci emendalio dctioo legilur, . Ego vero
belur codici Florentino, in quo diserte scriplum
adhuc addendam puto pariiculam buc modo : - babelnr , quemadmodum etiam legilur
, etc.
apud Nicepborum.
VARIORUM.
.
Morbum Consianlius contratit, suscepti poenitens imperii, quod non ;am, tii anUa eundi reflVundiaiie
quo et quando vellet, libtrlat essel: neque ludicris,
ul moris erat, operam jam impvratori permituteiiif. Igitur sepiimo viiperH mense
exstinctus ef, inquit Olympiodorus in Excerptis.
Conslaiilii iropcriutn coBpil die vm Februarii anni
A2I, al cuin vila desiil die u Septeiabris ejusdeiu
anni, compulanle Ant. Pagio.
* .
Valentinianus Caesar
%

nuncupalus est post dicm decimam tnensis Octo*

bris anni 424. Lex enim 33 Cod. Tbeodos., De
annona el iribuiis, eo die Conglanlinopoli data,
Tbeodosii dunlaxat nomen pnefert; idcoque post
cum diem Valeutinianus, quiJam iu Oceidenlem
missus fuerat, Caisarca vcste Tbcssalonicae indalus cst, duin aduuc quiuqucnnis esset, ut tesialur
4>lympiodorus : unde nalum esse Valentinianum
auno 419 conlendtt Pagius, ad ann. 424, n. 5. Vide
Philosiorgiuio, lib. x n , c. 13.

703

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. Y l l .

. '.

^
,

7
, 0>

.
, ;
*
* .
; ,
,

,
. ,

, \
.

, ,
*

704

373 CAP. XXV.

Allico; quomodo EccUsias rexerit. Joennis
nomen ecclesiasiicis tabulis inscripserit; quod
suam ipiiu*
" mortem prccsciverii.
*

Inlerea vero Aliicus episcopus res Eccleslae m i rum in modum ampliticavii, cura et singulari
prudentia concta adminislraret, et prsedicationi*
bus sois populum ad studium viriutis impelleret.
um autem Ecclesiam divisam esse cernerct, eo
quod JoanniUe collecias extra illanT celebrarenl,
Joannis nientionem in oralionibus fleri jussU,
sicut aliorum quoque episcoporum qui falo functi
crant, roentio fieri solebai: hac'scilicet ralionc
conOdens, mulios ad Eccleslain esse redituros.
Caeierum adeo Itberalis erat, ut non solum ecclesiarum suaruro paupertbus prospiceret, sed ad
vicinas etiara civitales pecuniam transmitieret in
eolaiiiim egenorum. Calliopio cerle Nicaeensis
Ecclesiae presbjtero cum trecentos aareos milterel, ila scripsil :

.
c Calliopio Atlicut in Domino salutem.
c '
Sexceotos fauie oppressos in urbe veslra ess^
. ,
cognovi, qui piorum bominum indigeant miseri , . \ cordia. Sexcenlos autem cum dico, muUitudinem,

DOII auleni cerlum ac deflnitum ntinierum iulel ,
ligo. Quoniam igitur accepi cerlam pecuniam ab

eo qui larga manu donare eolel bouis dispensalo, , ,
ribus, el nonnutlos egeataie premi contingit, ut
, , - probenlur i i qui babcnl quidem, sed non erogant
. ) ^ iodigenlibus; accipe, vir cbarissime, hosjrecentos
, ' \
aurcus, eosque ut voles expende. Voles auiein
. , omnino illis qui peiere erubescunt, non iis qui
, \ omni vilae suae lempore vcnlrem suum ad quae , , sluro faciendum proposucruni. Porro cum dabis,
nultam religionis in hac quidem parle rationcm
. > \ ^&
babeas; id unum spectans, ut esuricntes pascas,
(&0) * non ut cos discernas qui a nostra retigione sunt
.
alieni. > Ad hunc modum Atlicus egenlibus eliam
procul positis prospexit. Sed et ut quomrodam

VALESIl ANNOTATIONES.
usus est Epjpbaniits Scbolaalictis, u l ex ejus versionc colligimus. Stc enim verlil : Sed et superstilioneni quorumdam studebal abscindere. Cbrislopborsoiium vero nullos manuscriplos Socralis codics
cousuluisse, ex boc ioco, tura ex aliis pluribue
liquet.

(30) .
Post baic
verba doerat iutegra linea el paulo ainpltus : quam
nos ex oplimis codicibus Florcnlino ac Sforiiano
upplovimus hoc uiodo : \
. Qtta*
quidem verba legebanlur eiiaiu in eo codice quo

YAIUORUM.
eaaculo, si non relroaclis temporibus, ustirpatua.
.
Dipiycha eranl libri ecclesiastici,
Verutii non inodo episcoporum scd ei aliorutn
qiii, pTxler alia, cootinobant nomiiia luorltioruni
sanclilale illusirium, praecipne imperatorum orlbosancioruin, qua? in missa recilabaulur, laudabili
eurumfidei. pietalis, elcbaritalis coiniiieiuoralioiie doxoruiu noniina bisce labulis inscripta fuerunt,
el ex iisdem recilata. Quin el conciliorum oecumefacta. Tabula duplici conslabanl, quaruin in uua
nicorutu, u l fidem nobis facit JihKiniani imp.
palriarcbaruni, ponlificum, episcoporum, qui maEpislota ad Epiphanium palriarcham CP. (Cod.de
joribus ecclesiis pra&idebant, ct in vivis eraui,
Summ. Trinit., 1. , propo G11.), c l nos cliain ad
nomitia inscribcbaolur; in allera morluoruni, corum
concilium Cbalcedoncnse notaviiuiis, ubi de codice
oeiupe qui in pace el coiniuuiiione Ecclesias dieiu
canonum Ecclesiic universw agiinus. Pleiia cst baruni
suutu obieranl, qusequC ex his tabulis inlcr sacrotabularuui iu scriploribus ecdesiaslicis, plena tn
ruai soletnnia a diacono ad alure recilaii solebant.
conciliorum moiiumenlis ubiquc mcnlio.(Gml. Cave,
Episcopi altcuju nonicii bis labulis inditum, CUIIIiu Disscrtatione de Libiit et O/ficus eccleiia$tiei$
munionis eral lessera el indictum. Ubi vero alicui
Grivcorum, ad calccui voluininis 111
llist.ecclei.)
deuegaiur, nomeu ejus e publicis EcclesiiE labulis
erasumest. Mos satis autiquus, ci quario salicm
%

795

SOCRATIS

796

hominum supcrstiiionem abolerel, plurimum la, 6 '

boravit. Gum enira aliquaudo accepisset, eos qui
,
propter Judaicura Pascba schisina inier Novatianos , , ,
fecerant, corpus Sabbatii Irauslatum ex insula
Rbodo (illic enim rclegatus morlera obierat), ( . 01
sepulturae mandasse, et super tumulum illius , \ ,
orare solitos esse, missis nociu foesoribus, cada- .
ver Sabbalii in alio sepulcro abscondi jussit. X1II
).
vero cum ex more venisseut, ac tuuiuliiro effos- ,
sum reperissent, deinceps euui locum 374 colere ,
desierunt. Idem praeterea in nominibus iuiponen- , ,
dis elegaos fuit ac venuslus. Navale quidem in
. \
oslio Ponli Euxini situm, quod ab ultima velu '
elale dicebatur, ipsc noini- , ; *
navil, ne forle collecias illic celebrans, locum
, .
illum infaint vocabulo appellaret. Aliud quoque
\ ,
auburbanum Constantinopoleos ArgyropoUm co- , , \ 6
gnominavit ob banc causam : Yelus navale cst
,
Chrysopolis, in capile Bospori sita: cujus.men , \
tionem faciunt cum alii veleres bislori& scri- \ \ , ,
pfores, tum Slrabo, et Nicolaus Damascemis, et
.
admirandus ille Xenopbon in libro sexlo Dc ex . pefiitione Cyri. Idem in libro priioo Rerum Grceca
rutn a i l , Alcibiade.n, cuin eam muro cinxissuf,
, , decimae porloriuro in ea exegisse. Nam ex Ponto , ^\ ,
naviganles illic decimain pcndere cogebantur.
. ,
Atticus igitur cum locum e regione Gbrysopoleos
,
silum, gratum imprimis et ainoenum esse Qerneret,
, , \
consentaneum esse dixit ut Argyropolie noniina ; ,
rctur. Quod ab eo dictum, stalim cognomentum
, :.
loco indidil. Porro cum quidam ei dicercnt, noo ,
debere Novatianos collectas in urbibus celebrare : .
NescUis, inquit, quanta nobiscuro passi siut, dum , ' Conslantio et Valente regnanlibus persecutionem ,
suslineremus ? Et alioqui lestinioitium pcrbibent , ;
iidei nostrae. Nam cum jampridem se ab Ecclesia , , ,
sejunxerint, nibil tamen quod ad fidem pertinet , , innovaruut. Cumque aliquando ordinaodi episcopi
. ' ,
causa Nicaeam veuisset, Asclepiadem Novatiano- , *
rum episcopum admodum eenem conspicatus, i n - . ,
terrogavil, quol annos in episcopalu transegisset. , , , ; ,
Qui cum quinquaginta anuos transcgisse se re* ', ,
gpondisset : Beaitis es, inquit, homo, qui lanto . \ .
lemporis spalio tam bonum opus adimnisiraveris. ,
Eidem quoque Asclepiadi aliquaudo dixit : Ego , .
Novatuni quidem laudo : Novaiianos vero non
', , , probo. Turbalus hoc diclo Asclepiades : Quoinodo,
, inquil, boc dicis, episcope? Cui Allicus : Ego, , *
inquil, illurn laudo, quod cum iis qui sacrilicave (31), ,
rant, communicare noluerit. Idem enim et ipse .

VALESII ANNOTATIONES.
({)'.
Delendaest
praposiiio , quam nec Nicephorus aguoscit,
nec Epiphanius, nec reliqui inlerpretes. JNisi forte

quts malit pro vocabulo substiluere ,

quod non displicet. Cacteruni hic locus non carei
difficullate. Ex eo eniin concludi videtur, clcricos

VARIORDM.

,
Etiamst iiaque Novaiiani Eccleeiae commuiiione
ejusmodi peccatores excluderciit, Dcum tamen iis ,

si resipiscerenl, pcccatorum impunilatcro daturum

non ncgabant; ac proplerca eos ad poenHcntiarii
sa?pe cxboriabanlur, ut ex divo Ambroaio disciuiua,

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I I .

797

708

(32) . fecissem. Novalianos vero minime probo, qui ob

/ ,
levia delicta laicos a coromunione excludunt. Ad
, , , iiaec Asclepiades i u respondit: Praeter sacriiicium
.
idolorura, suut el alia niuita peccala ad mortem,
, . ,
ut loquuntur Scripturae : propter quae vos quidem
clericos, nos' vero eviam laicos a comrouuione
, xfj
removemus, soli Deo poiestatem condonandi illia,
,
relinqucntes. 3 7 5 Caeterum Atticus eiiam tempua
. obilus sui praescivil. Nam cum Nicaea discessurus
,
esset, Calliopio illius loci presbytero ila dixil :

Cura ut anle aulumnum Conslantinopolim veuias,
* , si me adbuc vivura videre cupis. Serius enim si
. veneris, supersiitem me non reperies. Quod cum
,
dixisset, a verilate non aberravit. Anno quippe
(33) . episcopalus sui primo et vicesimo, die sexto Idus
Ociobris abiit e vita, cunsulatu Tbeodosii undecimo, el Valentiniani Caesaris primo. Porro imperator Tbeodosius, ab urbe Thessalonica revereus, funeri cjus non inlerfuil. Etenim Alticus, pridkj
quam impferaior Constanlinopoltm ingrederelur, scpulcro condiius fuerat. Nec mullo post nuntiata
est nuncupatio augusla Valentiniani Junioris, die Kalend. Novembres.
VALESH ANNOTATIONES.
Cepbate nondum edita. Quo quidem epigrammate
in Ecclesta catholica, qui ob graviora crimina ex~
Alticum Consiaritinopolilanum episcopum dcsicommunicati essent. ciira spem veniie praecisos
gnari pulo. Nullum quippe alium Allicum novi
fuisse ab Eeclesia, laicos non item. Quodquidera
cui conveuire possil hoc sapienlise ac virlutis
ita explicari potest: Laici qui ob publica criinina
elogium. Obstat tarnen quod epigrammalis hujtis
separaii fueranl a communione, per remedium
auctor inscribitur Paulus Silentiarius, quem diu
pu*nilenli& parem el commiinionem recuperabanl,
saltein semel. A l clericis qui exconnnmiicali fue- C post Allicum, lemporibus Jtistiniani floruisse con
stat ex testimonio AgiUhiae. Qtiarc aut inscriplio,
ranl, clnusutn eral ostium poeniienliae. Neque enim
aul conjeclura nostra falsa sit necesse est.
ad poeniletiliatu publicam adiniliebantur. Manebant
(33) " . igitur in perpeluum excommunicali. Quare raro
adtnoduin excommunicabantur clerici : sed vel de- ctor Chronici Alexandrini bunc Socralis locum niata
pouebanlur, vel suspendebantur aboflicio ad modi- intellexil. Putavit eniin Valentinianum Junioremi
Placidiae filiura, Augustuin appellatum fuisse die
cum ietnpus, vel cerie ad communionem laicam
redigcbanliir. Reclamat tamen canon priraus synodi decimo Kalendas Novembres: cmn lameii Socrates
Neociusariensis, qno clerici qui fornicalionein aut id non dicat, sed taiiLuin scribat, nuncupalioneiii
adulleriutn admiserint, communione petluntur, el Augustam Valentiniani nunliaiara fuisse Gonslanad pceuilenliam redigunlur. Potcsl eliam uic locus tinopoli die decimo Kalendas Novembres. Quae quialtler exponi. Ex quo enim Neclarius poenilenlia- deni inter se loage difleruul. Sigonius in libro u
De tmperio occidcntali, YalciUinianuin Idibus Ociorium sosluierai, libera communicandi facultas
relicia crai omnibus laicie : nec jam tillus ob leule bris Augusiutii faclum csse scribii Ravennae, concrimen a communionc removebatur,exceplisclericis. sulalu n Tbeodosii Augasli, el Valenliniani ipsius
(32) ". Non solura Atlious primo. Cerle die oclavo Idus Octobris iisdem condiem obktug sui pracvidil, veram etiain diu antc sutibiis, adhuc Caesarerat Valenlinianus, uti docei
ebiium eibi sepulcrum actliftcavit, ut ex veleri epi- lex 47 Codice Thcodosjano De episc. Ecctes.
clericis, dala Aqtiileise. Qui locus praecipue i m irammalc didici, quod, quia uondum edituin est,
0 pulil Sigonium ut uunctipalbtiem Ayguslaiu Vatic apponaro:
lentiniani reierret Idibns Oclobris, eainquc Ravcu

3ia3 faclam scribercl. Cum enim nunliata fueritCon

.
slanlinopoli die 25 ejusdcni mensis, lesle Socrale,
^

tardius fieri.non poluil. Sigonii senleuliam seculus

,
est Onufriusin Fastis. Porro banc nuncupalionem
'
Marcelliftusquidem et Jornandes in libro Desuccessione rcgnorum, Ravennae faclam esse memoranl:
",
.
Olympiodorus vero el lilaiius iu Chronico, Romae.
Exstal boc epigramiua in Aniltologia Coiislaniiiii

VARIORUM.
De pamilent., l i b . i , cap. 1. Non igitur Deo. sed
Ecclesue peccala reinilieadi et peccatores reconeiliandi poieslaten) negabanl, ac propterca a calbolica Ecclesia jure pro&ciipti sunt, eldamnali, quod
davium potestatem sacerdotibus detraberciit.(Guil.
Beveregius Annot. in vui can. concil. Nic. i.)
. Cousulalus undecimiift Tbeodoftii, cl Valeniiiiiani primus, incidil iu
annum 425, qui erat annus lantuai uadevicesimus
ex quo eniscopus factus esl Auicus, quod anuo 406
accidlt. W . LOWTH. Cui consenlit Ant. Pagi, ad
ann. 425, n . 13. Quis cl qualis fuil Auicus, narrat
bocratci supra, lib. vf, c. p. 20, et lib. vn, cap. 2.

Zelo immoderalo adversatus est S. Clirysostomo.

Palladio audil
, omnium advtnut Joannem molitionum
ariifex (Vil. Cbrys., pag. 95), el posl Arsacium, in
ejus tuni superstilissedem succcssit. Mortui nomen
in dipiycha inserere recusavii, donec episcoporimi Occidenlaliuai commutiione exclusus, post
plurcs aanos landem reslituii. GUIL. CAVE. Veruin
critnen pa;niieniia deiude, cl rccte laciis cxpiavit,
inquit Anl. Pagi, ejusquc in repiirgandi bairesibus vigilanliam , et iu ortiiodoxa (ide piopugnauda siiiceritatem prxJicaut Palres Epbesiui.

799

SOCRATIS

800

CAP. X X V I .
De Suinuio, qui Altico iit episcopatu Comlantinopoiilano mcceisit.
('eterum post obilum A l l i c i , ingens contentio
de ordinatione epi.scopi exorta est, aliis alium postulantibus. Quidam enim Pbilippum presbylem m cupiebant; quidam Proclum, qui etiam presbyier erat. Sed universua populus communi consenau Sisinnium oplabat. Qui et ipse presbyter
quidem erat : non lamen in ulla intra urbem ecclesia conslilutus : eed in suburbano Constanlinopoleos cui nomen est Elaea, presbyterii graduin
sortiius fuerat. Situm esl hoc suburbanum ex
advereo urbis regiae, ei Ulic ex anliqua consuetudine dies feslus ascensionis Dominica? ab tiniverso

. K q \

.

\ ,
. , ,
* * \
. 'oflat , \ .

, '
, ,


.
populo cdebralur. Ilujus aulem viri desiderio ol \, ' ,
omnes laici flagrabant, tum quod pietaiis notnine
.
celeberriraus tibique 376
ssel, tum prxcipue
quod pauperibus fovendis eliam ultra vires suas

incumberet. Prsevaluit igitur sludium laicorum :
, ,
ordinalusque est Sisinnius pridie Kalendas Mar-
t i i , consulalu proxime seqtienle, qui fuit Thcodosii . \ ,
duodecimus et Valentiniani Junioris Augusli secun- ,
dus. Poslhaec Pliilippus preebyler, quoniam aller (54)

ipsi anteposilus fueral, ordioationem illam pluri,

\ ,
bus rcprehendil iu ea quam conscripsil Historia , \
Chrisiiana. Ubi el ordinalum simul et ordinatores ,
perstringens, ac pracipue laicos, ca dicit quae , \ litleris maudare equideiu oolim. Neque eniin ullo , .
modo probare possuin ejus temeriiaiem , qui lalia
\ ,
scriptis suis prodere ausus faeril. Sed de illo .
pauca dicere, baudquaquam itUempestivuui puto.
CAP. XXVJI.
. '.
De Philippo presbytero Sidenti.


.
Pbilippus palria quidem fuit Sidensis. Esl autem
.
Side urbs Paojpbyliae, ex qua Troilus etiam so- , ' \
pbista originem duxit, cui ee Pbilippus propin, .
quilate generis conjunclum esse gloriabatur. Cum
, \
auiem esset diaconus, cuni Joanne episcopo ut
. \ \ ,
plurimum versabaiur. Idem in sludiis litterarum
\ .
m:illtiitt operaeel laboris posuit, pluresque omnts , ,
generis libros collegil. Porro Asianura dicendj .
genus aemufalus, mutta elucubravit. Nam et Juliani
,
imperaioris libros confutavil, ct ChritUanam / / i . "
storiam composuil, quam io triginta sex libroa ) , . .
divisil. Singuli autem libri plurea continenl tomos;
,
adeo ut situul omnes sinl propemodum mille nume, .
ro. Argumenlum vero cujusque tomi ipsum lonium

, ,
inagniiudinc exaequat. Caelerum hoc opus, non
Ecclesiasticam Hisloriam, sed Christianam in* .
\
scripsit. Variain porro erudilionem in id opus
\ congeasit, dum videri vult pbilosophicarum disci*
VALESII ANNOTATIONES.
(34) . .
ldem
lestatur Pholius in uibliotheca, cap. 35, ubi dc
Pbilippi Sidela? HitloriaChTistiana
iUscribU:

,
,

, , \,
. ld est, Porro in ttitloria $ua SistnHtum
valde perslringil, quod eum umbo eJHtdem gradm$
atque ordinii esienl, tl ipse in dicendo alqttein omni
genere doctfinit superior esse vidmlur,
Siiirtitiu*
lamen ad poniificalem apicem etectus fuissei.

601

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I ! .

802

- , , pHnarum handquaquam expers. Proinde geome\ , \ . *

tricorum et asironomicoruoi theorematum, ariih \,
melicorum quoque ac musicorum passim menlio, \ nem facit. Describit itero insulas et monles atque
arbores, et alia quxdam parvi momenii. Unde
. 01
opus laxum reddidit ac solutum : ac prolnde do ,
ctis pariter alque indoctis, ut inihi quidem videtur,
. '
inutile illud effecit. Nam indocti quidem diclionis
*
, . ornaium perspicere non possunt : docti vero
inaneni verboruui repeliiionem conderonanl. Veruin

umisquisque de libris pro arbitralu suo judicet.
,
Ego vero id unum dico, rerum gcsUrum tempora
, \ . \
ab eo confundi. Poslquain enim Theodosii impc \ . "
ratoris res gestas comn:e:iioravit, statim recurril
, .
a

ad lempora episcopi Aibanasii. Idque 377

^
Nunc de iis quae Sisinnii tempore acciderunt,
. '.

& .
,
' ,
\, \ ,
. \ , (55),
,
.
, .
,
,
. ' \
, . ,
,
\ ,
. \
\ .
, \ . ,
' .
alienus. Quam ob causam molestus fuit negotiosis
. \
' *
,

" ,

,

.
-

aappenumero fieri eolet. Sed de Pbilippo hactentis.

dicendum omniuo est.

CAP. X X V I I I .
Quomodo Sisinnius Proclum Cyzici ephcopum ordinavit,quem iamen Cyticeni tuscipcre noluerunt.
Morluo Cyzicenorum epTscopo, Sisinnius Proclum urbis illiiis antislitein ordinavil. Sed dum
ille eo profeclioiiero parat, praevertenies eum
Cyiicen, Dalmatium quemdaip uionasticae professionia virum sibi episcopum constiitiemnt. Jdque
abillis facium est, contempta lege qua sanchum
est ne preter sententiam epiecopi Constanlinopolitani ulla fiat sacerdotis ordinatio. Porro legem
isiam ideo neglexeruot, quod solius Attici perso*
nae haec praerogaliva concessaesse videretur. Mansit
igitur Proclus, propria? qkidem ecclesia? adminiQ slralione spoliaius : in ecclesiis vero Constanlinopoleos concionando maximam gloriam adeptua
est. Verum de illo dicemus suo loco. Sisinnina
autem cum in episcopatu nondum biennium explevissei, ex hac luce migravit, Hierio et Ardaburio
consulibus, die nono Kalendas Janoarii: vir ob
temperantiam quidem vitaeque aanctitalem, et ob
benignitatein erga pauperes celeberrimus, moribtii
vero simplex e( affabilis, ac proiude a negoliia
hominibus, apud quos in opinionem venit ignavia?.
CAP. XXIX.
Quomodo posl mortem Sisinnii, Neslorius Anliochia
accilus, Cotntanlinopolitanum rpiscopatum *tctcepii : stalimque qualis %%\ deprehensus est.
Post obitum

Sisinnii, propter bomines inanie

VALESU ANNOTATIONES.
(3S)Tov 4>. QuaBnam fueritea D Dicebant enim id privilegiura specialiter Attico
concessum fuisse, nec ad euccessores ejus pcriilex, el a quo lata , incertum eal. Ego imperialem
nere. Vemm fallebantur. Dia eniro anle AUicam
legem fuisseexisiiroo, qua cautum fuerat ne Cy/jceDi
Constaniinopolitani episcopi Cyzicenis praesules
prselrr consensum Allici Conatanlinopolilani epidederant. Naui Conslantii lemporibus Eudoxiua
seopi autislitem sibi ordinarent. Nam gi id ia
episcopus Cofislanlinopoleos, Euiiomium Cyxici
concilio episcoporura statutum fuisset, canonis
ordinarat episcopura. Vide Liberaii Brcviarium,
vocabulo potius quam legis uleretur Socrales. Eam
cap. 7.
legem mortuo Attico Cyziceni insuper habucrunl.
VARIORUM.
b " . Be Philippi Chrittiana Htitori* Pboiiua, qui eam legeral, sic judicat, BiblwUi., cod. xxxv : Multum admodum verborum,

sineulla urbanitate aut gratia profimdii, quin

ct satietatem affert, aui potiut moltiliam , adeo ut
plus osteniationts habeat quam utilitatit.

803

S04

SOCRATIS

gloriae slitdiosos, placoit imperatoribus neminem ,

ex Ecclesia Conslantinopolilana ad episcopatum

, <*
promover, licet muUi Pbilippum , nec pauciores
Proclum ordinari summo sludio contcwderent. .
. * Fcregrinum igitur hominem Antiochia evocare

, r u i u s visuni est. Eral illic vir quidam, nomine

. \
Nesiorius, orlus ex utbe Germanicia, souora
voce et expedila facundia. Alque idcirco illum tan- .
quam idoneura ad docendum populum accerserc , .. " \ , decreverunl. Elapso 378 Uaque triuin mensium
gpatio, Neslorius Anliocliia adducitur. Qui ob * ;
, (36)
tempcranliam quidcni a plurimis pracdicabalur. In
reliquis vcro quali ingenio et quibus raoribus fue- .
r i l , ex prima ejus concione prudenliores quique ,
,
Staiim deprehenderunt. Ordinalus enim diequarto
laus Apriles, Felice ei Tauru consulibua, illico co- * \ ,
ram universo populo imperatoreoi alloqucns, ce- * ,\, ,
lebrem illam protulit diclionem : Da mihi, inquit, , .
imperator, lerram haereticis purgaiam, et egotibi ,
coelum reiribuam. Mecum haereticos deliella: ego . ,
Pcraas lecum debellabo. Haec verba licet quidam ,
cx vulgo qui baereticoe oderanl, libenier amplexi , ' , ,
s i n l , iis (ainen, ut d i x i , qui interioreio animi scn- ,
sum ex verbie conjicere norunt, perspecta staiim , } *
fuit bominis ievitas et violenlia , c-.um inanis gloriae ,
sludio conjuncla : quippe qui ne brevissimi quidem '
teuiporis moram suslinens, in hujusraodi verba , |
, .
prorupisset; el aniequam ipsam, ul vulgo dicilur,
civiiatia delibasset aquam, acerrimum se persecu- ,
torcm oslenderet. Quinto igilur post ordinationem ^ , ,
, .
Miam die, ecclenani Arianoruin in qoa occulte
, prcces faciebant, subverlere aggressus, eos ad
.
desperalionem coegii. Nam cum ecclesiam suam
cvcrli cernerent, ipsi injeclo igne eam corabu&se- .
runl. Porro ignis ullerius serpens , contiguas etiam ,
domoe absumpsit. Ea res tumullum in urbe excila- .
i l : jamque Ariani ad viudictam se parabanl. Ye- ,
ruua cusios civiiatis Deus, maluin ulterius progredi (37) ,
, *
iion esl passus. Exiode vero incendiarium euin
. *
vocarunt uon bseretici soluni, verum etiara ejus

VALESII ANNOTAT10NES.
(36) . pud antiquos
observari sludiose solebat, quid episcopi, ac pracipue majoruui ecclesiaruiu aiilislites, in priina
adpopulum coucione dicerenl. Exea enim concione
do fiile cujusqtie episcopi el de doctrina ac moribus conjecturam faciebant. Quare notari lunc
solcbant eoruoi dicla, et inemori commcndari.
Sic supra de priuia concione Eudoxii Conslanlinopolitani retulil Socrales in libro u . Sic de
Meiclii Anliocheni priino sermone ad populum

scribit Tbeodoritus elEp:pbaiiius. Denique Libcramsin Breviario, cap. i 9 , de Severo ila scribit:
Fertur autem expostlio ejus aua> ab eo dicta e*t t
enlhronitmo, tn qua el unitivum tuscipil Zeno, elc.
(37) .
Incendiarium vertere
malui cum EpiphanioScholastico, quara incendium.
Quod si quis ad verbam iransferre malit, iribus
litieris expunctis id perCcict.

VARIORUM.
. Neaioiius, nalione Syrus, Germauicia Syria3 Eupbratesicnsis urbe orlus, in monasicrio S. Euprepii educatas, Diodorum poslca Tarftensem praeceplorem babuil; deinde' Ecclesia
Anliocbenae presbyler faclus. (Guil. (Jave.) Sisinnio
9iib iiiiem anni A27 mortuo successit, ordinalua
non iv Idus Apriles, sed Kalendis Aprilibus, ut

testis est Liberatus diaconus, cap. \ sui Brcviarii.

Et ratioest, qtiia hoc anno dics Doniinica, qoo
Conslanthiopoliiani episcopi ordinari solilierant, ia
Kal. April. incurreril. Verosimile c?l Socraiem,
diem quo Nesloritis in sede episcopali collocalua
eet, prodie ejue ordinationisprrpetain suinpsisao.
(Ant. Pagi, ad aun. 4 i 0 , 11.)

niSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I I .

800

, . \ dem cum illo fidei cultores. Non enim quiescebat,

,
sed adversus hacrelicos subinde calumnias slruens,
* '
cmtalem, quanlum quidem in ipso eral, subverte . ' c l bat. Nain el Novatianos vexare conalus est, slimu . " \ ,
lante eum invidia, eo qood Paulus Novalianorum
\ - episcopus religionis gralia ubique celebraretur.
, \ ' \ \ - Veruro principes impetnm illius admonilionibus
, suis represserunt. Quanlis aulem malis Quartade . \ , cimanos per Asiam, Lydiam et Ciriam affecerit,
\ ,
et quam mtilii ejus causa apud Miletum el Sardes
* .
seditione facta interierinl, silentio Iransmittendum pulo. Quas aulem poenas lum ob isla, ttim ob eflrenem lingna? peiulantiatn dcderil, paulo posiea
dicam.
. '.
379 CAP. .
Quomodo Tluodotii Junioris principalu
BurgunTira \
diones Chrislianam religionem amplexi sini.

.
Nunc vero rem memoralu in primis dignam, q u

perid tempus contigU, narrabo. Gens esi barbara,
. " \ ,
' - traus flumen Rbenum sedes babens, eorum qui
. Burgundiones vocantur. Hi vitam quieiam eta
negotiis alienam ducunt. Quippe omnes fere sunt
, .
fabri lignarii, r t ex hac arte mercedem capientes,
,
semetipsos aluni. In horum ftnes assidue irruentcs
, - Hunni, regionera illorum vaslabant, mullosque ex
. 01 , - ipsis subinde inleriiciebant. Ilaque Burgundionea
* ad consilii inopiam redacli, nullius quidem ho. rainis auxilium implorarunt, sed deo cuipiam sese
, conimittere statuerunt. Cumque animadverterent,
\ - ^ Roroanorum Deum illts qui numen ipsius revere. $ ,
rentur cerlissimum auxilium praebere, omnescom
mtini conaensu ad Cbristi fidero se coniulerunt.
.
Extemplo igilur ad quamdam Galliae civitaiem
, \ , profecti, poslulant ab episcopo ut Christianum
, ^ ouy
baptismuin auscipiant. Ille cum septem diea jeju (38)*, nare eos jussissel, ac fldei rudimenlis insiiluissel,
. oclavo tandem die baptismo don&los dimisil.
\ , Exinde fidenti animo adversus Hunnos progressi
(39), sunl : nec spes eos fefellit. Elenim rege Hunno, - rum, cui noroen eral Optar, p r nimia ciborum
* , \ ingluvie nocte quadam suffocato, Burgundiooea in
. Uunnos dure destUutos subilo irruentes, paucique
. , \
plurimos aggressi, victoriam reportarunl. Cum
, enim ipsi Iria dunlaxat hominum millia easent,
d

VALESII ANNOTATIONES.
(38)
.
Procul D (39) * . Hic est, ut exidubio scribendum est . Ab iis
stimo, Oclar Hunnortim rex, quem fratrem luisse
enim premebanlur Burgundioocs , ul lestatur
Roae ei Mundiucbi pairis Auila, teslaturJornandes
Socrates.
llisloria Golboruni, cap. 35
%

VARIORUM.
* . Orosius, qui Historiam
snam anno 417 absolvit, de Burgundtonibus sic
ecribit, Ub. v u , cap. 19: Eorum esse pravalidant
perjticiotam manum, Gallim hodieque teste* sunl;
in tptibus prcesumpta po&sessione conshiunt; quamvi$ provideuiia Dei omnes Chrisliani modo facli,
cathoticu fide tiostrit clericis, qnibus cbedinnt,
T C U p / i * , blnnde, mansuele, innocenterquc vivunt,
non quati ctun subjecti* Gallis, %td vere cumfrainbxLs Chrislianit. Hinc Baronfus ad aimum 413,
n . il, ret tc aii, Socraieni lib. vn, cap. 30, errasse

quoad tempus quo Burgundi ad Cfirisli fldem

accessere; eorum eniin converstonem refcrt ad
annuin circiler A30. Verum non in eo taniuni ballucinalus est Socrales, sed in eo eiiam quod bie
subdil de Burgundionum vicloria posl acceplum
baptismuin; quic vicloria plane cominenlitia est.
Tantuni enim abest ul Burgundiones Hunnos superarinl, ul bi Gundicarium Burgundionuin regem
cum populo *uo atque slirpe delevcrint, ut Prosper,
qui hoc sa?ctilo vivebat, in suo Chronico ad annuni
433 prodil, et post eum Cassiodorus in
Chronto.

8(fl

S0CRAT1S

803

Hunnorum dccem circiter millia inlerfecerunt. \ eo tempore Burgundionnni gens Ctanslianam reli ,
gionem sludiosissime profcssa est. Sub idem tem*
. .
pua Barba Arianorura episcopus exlremum diem
, .
obiii, consulaiu Tbeodosii terlio decinio el Valeniiniani lerlio, dic oclavo Kalcndas Julii *. I n
cujus locuin subslitutus esl Sabbatius. Sed de bis satis.
380 CAP. X X X I .
. '.
Quibut malis Nestorius Macedoniano* afflixeril.
ola

.
CaHerum Neslorius conlra morem inslilutumque

Ecclesia? se gerens, alios impulit ut ipsum in hu- , \ jusmodi rebus imilarenlur, quemadmodum appa (40) , ' ret ex iis quac sub ipso contigere. Quippe in Hct.
lesponto Antonius quidam, Germae civilalia epi- ,
scopus, Nestorio adversus haerciicos ssevicnti
\ ,
morem gerens , Macedonianos acerbe exagilare
,
ccepil, mandalum palriarchae defensionia loco . 01 ,
praetexens. Et Macedoniani quidem aliquandiu ve .
xaiionem ejus palienler luiere. Sed posteaquam
,
Antonius eos vebemeniius persequi instiiuit, Hli , tanlam molesliam ferre aniplius on valentea, spe
salulis abjccfa, ad gravissimaoi insaniam prorupe- , .
runt : et aubmissis quibusdam bominibus qui ,
jusliliam libidini posiponebanl, eum interfecerunl. *
Cum boc scelus perpelrasseni Macedoniani, Ne* , . slorius cx eo facto occasionem furoris sui iraxil.

Suasii enim imperaloribus ut ecclesiae illis adi- , ,
merenlur. Ablaue gunt igilur illis, lum ea quam \ .
babebapt Constanlinopoli, anie veteres rauros urbis ,
regiae, lum illa quam habebanl Gyzici; aliaequc . ,
plurcs earuro quas in vicis Hellesponli oblinebant.
, , Porro ex Macedonianis nonnulli coiisubalanlialis C .
fidem amplexi, ad Ecclesiam ge conlulerunt. Ve ,
rura, ut e*t in velere pitjverbio, nep ebriosis ,
m unquam deflcit, nec cerlamen conleniioso. Accidit ergo u i Nestorius, qui alios expellere satagebat,
ipse quoque Ecclesia exturbarelur ob btijusmodi causam.
CAP. X X X I I .
. A B \
Anauasio presbytero, quo Nettorius ad tm
,
" pielaiem perduclus e$t.

.
Eral familiaris Nesiorii Anastasius presbyler, qui

una cura illo profeclus fueral Anliocbia. Hanc Neslo .
rius magno in honore habebal, ejusque consilio in re \ .
bus gcrendis ulebalur. Hic igitur Anastasiuaquodam
,
diecuminecclesia doceret, dixit haBc verba :Nemo
.
Mariam vocet Deiparam. Maria enim homo fuii. Ex
,
bomine autem Deus nasci non poiest. Jd ubi audl- . ,
itim iuissel, mullos tam ex clero quamexpjebe,pa .
riter conlurbavil. Olira enim didicerant, Christum
, \ 1

Supra, c. 1.

VALESII ANNOTATIONES.
(40)

qui id quod subjungit de Antonio Germae cpiscopo.

.
lluitc iocum feliciler roibi videor reslimiMaicnus cum precedenlibus coba^rerel. Mox
tuisse. Nam cum in vulgata lectione nullus sit
lego, * . Qua?
sensus, levi mulatione locum ita einendavi : Ka\
emendaiio prorsiis necessaria mihi videlur. Nam
. Nec
quod sequilur de Antonio episeopo, ncquaquam fadubilo quJD Socratea iia scrtptum reliquerii. Alioclum est a Neslorio.
VARIORUM.
Idem ac Socrales narrat Nicephorus, lib. xiv,
cap. 40; aed uterque, sicut et reiiqui Groeci hislo-

r i c i , de rebiis apud Lalinos gestis non raro male

edocli. (Ant. Pagi, ad ann. 415, n. 13.)

niSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I I .

89

, , conileri Deum, nec ullalenus ob susrtptam bnmanft

, sataus dispensaiionem, etim laiiquam hominem a d i

vinilale sejungere, acquentes doctrinam Apostoli

,

xal* atd
ila dicenlis : Eui Ckrislum cognotimus secuudxm
() , camem, nunc tamen non cognoscimu* amplius*
*.
, , Et iierum : Quapropter urmonem de Ckmlo
, 381 rtliHquenle*,
ad perfectionem <ontendamu$.
- Cum ergoliac de re Itimultua, uti dixi, in ecclesia
' orlue easet, Nestoriu* diclnm Anaaiasii confirmare
* - sludens: nolebai enim eum quem ipse laaii face , ; r e l , ut iinpie loquenteni coargui : ipse de bac
, coDtroversia subinde in ecclesia disseruil: queestio. \ ' nea ea de re pervicaciler proponens, et vocem
, Deipare perpetuo rejiciens. Proinde cum baec quae. \ ,
slio ab aliis alitor excepca esset, dissidium orlum
, * esl in Ecclesia. Ac veluti in noclurna quadam
, .
gna temere dimicaDles, medo basc, tnodo illa dkc ,
bant, idem affirmantes pariler et negantes. Nesto, \
ritim rero plerique i n ea aenteniia esee exiatiina . '
banl, ut Dominum nadara esse bominem assereret,
, elPauli SaraosaiensisacPhoiiai dogma in Eccleslam
.
inveberet. Verom bac de re tanta altercaiio tantus (42) ,
que uwultas est exciuuis, nt opus fuerit generalt
, ' .
concilio. Ego vero com libroe a Nestorio editos
, tegisseoi, bominem imperiium esse deprehendi :
* , proraasque dicaw u l se res babet. Nam neqnc odio
, . et iniraicitia adduclus, vitia illius aniea comme, ,
moravi: nec ut quibusdam gratilcer, bona quae in
, *
illo depreheodi, oralione mea extenuabo. Milii
. '
quidem videtur Nestoriua, nec Paulum Sainosaien. \ - C ftem, nec Pbotinum ioHialus : nequeomnino nuduiu
bominem Chriatum dicere. Sed soiain Deipar
. ,
i f l , \ voGem v d a l larvaai quamdam reformidat. Idqee
(43), illi ex gravtssima eonligii imperitia. Gum entni
natarali facuodia eeset predittia, emditus qttidem
. ,
* videbalur, revera lamen erat indoclus. Libroa
. , eliam veierara interpretum boudquaquam legere
dignabalur. Arroganiia enim elalas ob dicendi fa ,
culialem, non saua accurate veluslioribus legendis
operam dabat, sed eeipsum relkjuis omnibus pra>
, (44) .
VALESIl ANNOTATIONES.
(41) , .
Nlcepborus, cum bunc
. In Epistola prima Joannis, capite i v
~'~ babent hodie Graeca exemplaria :
Socraiis locum exscriberet, vocem addidil boc sic
.
modo , , , elc., indicans ^
*
boc voce, qti sequuittur vf.rba e&ae ex epislola
\ ,
Pauli. Verba quidem qita? proxime antecedunl,
Icgunlur capite Epislol 2 ad Corintltioi. llaec . Laiinis aulein exemplaribua iia babelur :
Omnis spirilus aui confitelur Jesum Chrkium itt
veio unde peuu sint, nouduui compeii.
(42) . Sa- carne vemtie, ex Deo e$t; et omnit spiritus qui $ol~
vilius ad oram libri sui adnoUiai legcndum sibi vif J$$um, ex Deo n$n e$t. I B Graeco igitur exemxrideri . El paulo post, ubi legitur plari quo uxis esft velus tniorpres Latinus, scri , ad niaigiueni soripseral, forte - ptum erat. ,
, prout anliquis exemplaribtis scri, cui asscnlior. Nam Nicepborus, qui biinc *opluro fuisse leslalur Socrales. Videiur lanien Socum Sotralis adducit, Ua scripium babcl.
crates fegisse
(43) * ,. Procol
, , quomodo inierdnbio scribendum est , licel idem error
prclalioue mea posui. Sic eniin paulo post ail Soapod Nb epborutn quoque legalur. Verum Socra, ,
tes tpse paulo posl saiis indical Ifgondum es&c
. codic
, \t\ .
Alexandrtno, cujus varias leclioocs Angli nobU
(44)

VARIORUM.
, ttec ex Hebr. v i . ! , deewmpia snni, qood ae tniiHme comperiase fatettir Valesius
sane ad reui do qua agitar, nihii faciunt. W. L O ^ T H .
PATROL.

GR.

LXVIl.

mi

SOCRATIS

elare arbiirabalur. Primuiii igilur ignoravit, in ca-

tboliea JoanVis pislola ila scripium esse in anli .
quis exeniplaribus; Omnu spiriUts quiJe&um Deo
,
separat, non est ex Deo. Hanc enim sententiam e
veluslis exemplaribus suslulerunt i i , qui ab bomi- ,
.
nis dispcnsalione divinitatem scparare sludebant.
\ , (4). ^
Quamobrem et prisci inlerpreles idipsmn observa , vcrunt, fuisse niiniruro quosdam, qui bancEptslo. \
Jaui dcpravarinl, bominem a Dcu sejungcre cupifui ,
lcs. Esl quippe bumanitas copulala divinilati: nec
jacnduo snnU sed unum. Hoc leslimonio freti vele- *
ree Mariam Dei genitriceni dicere non dubitarunt. ' ' \
, *
Nam cl Eusebius PaitipbHi in 382
leriio Ubro De
. \
vita Conslanlini ad verbum ita scribil : Nam el
,
Eminanuel, quod esl Nobiicum Deui, pro nobis
f

uasci suslinuit, el locus nalivitalis ejiis Belhlebein . ,

ab Hebraeis est appollalus. Idcirco Dco charissima . *
Helena Augusla Deiparae Virgints parlum eximiis *
inonutaenlisornavit, sacram illam apeluncam omni ,
cultus gcnere illustrans. Sed el Origenes in primo , . *toino Comnientariorum in Epiitolam Pauli ad lloma- . ,
, . \
n o i , exponens qua ralione dicatur Deipara, eam
quaestionem latissime pertractavil. Apparet igiiur ,
, \ Ncslorium scripla velerum penilus ignorasse. Et ob
cam causam, nl jam d i x i , solam Deiparae vocero ,
impugnat. Gbristum eniin nudum bominera ab illo ,
nua d i c i , siculi Pbolinus el Paulus Samosatensis \
dixerunl, bomilise ab illo editae saiis docent. In , ;.
\ , t quibus nusquam Verbi Dei hyposlagim l o l l i l , sed
personam illud habere,ac substanlivum esse, ubiqne . prolilelur : nec quemadinodum Pbolinus et Paulus ^ , ,
Samosalensis, subsisteiitiaua ci adittitt : q u o d ' \ * ol .
quidem el Manicbaei el Monlani seciatores asserere

non dubilaninl. banc fitisse Nestorii sentenliam,
.
partim ex libris ejus, quos quidem perlegi, parlim ex faulorum illius sermonibua deprebendi. Caelerom
alulla illa Neslorii garrulitas orbem lerrarum non medriocriler perlurbavit.
CAP. XXXIH.
De piaculo in ip$o altari majorit ecclesicc tervxt
fugitivit commino.
Cum baec ila gesta essent, forle contigit ut
nefarium quoddam facinus in ecclesia perpelraretur.

. .




,

.
\ ,
.
!

YALESII ANNOTATIONES.
exbibuerunt, locus ille Joannis ila sctibHur, \ D duas in Christo, sed unam duntaxat naturani esso
,
cxis'imabat. Nisi forte Socralem de personis loqui
. Quati sci Iptura propius accedil ad vulgadicamus, non de naturis. Uac rationc excuiari
lam leciioneni.
possel Socratcs, si verba ejus bunc sensum a<lmil(45) , . Fallilur litc
lerent. Certe el , de quibus ba?c
Socrates, ei dum Nestorium reprebendit, in Eulydicunlur, naturasomnino signiOcant, non personas.
chelie errorem delabiiur, qui posl unilionem, uoii
VARIORUM.
, Vide Euscb. in Vita Con al?ttanimiy lib. , cap. 43. Aute cuin Alexander epibique saepius bealam Virginem nuncupil.
scopus Alexandrinus :
Anle hos oinncs Origenes vocem tiou go , ,
Ium usurpavit, sed el prolixtus exposuit in primo
, . Tbeod. Hist.
(omo Comment. in Epist. ad Romanos, ui prxWr
lib. , cap. 4. Anlc hunc Dionysius Alexandrinus
Socralem, Liberatus in Breviario lestalur. Laiiifi,
Cbrislum appellal ad imitalioncra Grsecorum, B. Mariam DHparam
\ , in epislola ad Pauluui
vocant.
Samosalenum. Idem iu illud ha., cap. v u : Ecct
Kai ol . Vide quae ValeslMS o l virqo concipiet et pariet filium. ^
acrvavii ad Socralis lib. i , cap, 23. W . LOWTB.
f

815

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I I .

8U

, Cujusdani enim prapolcntis viri servi, nalmne

, , barbari, domini aui alrocilatem experti, ad eccle . \ , eiam confugerunt; alrietisque gladiia ad ipsum
, allare prosilierunl. Cumque rogareulur ut iiide
' abscedcrent, nulla ralione adduci poleraut, ul
. parerent, sed impediineiito eranl quoniimisdiviituiu
, offieiwn cclebratetur. Et pluritnis diebus cvag ualos
. \ vibraniee gtodios, qoemvis ad se accedenlem fcrire
, - paraii eranl. Tandem vero cum ex clericis uouin
, . interfecissent, alium auiem Vulnerassent.senielipsos
, pereroemnt. Uude quidam ex iis qui aderanl,
, leuipli profanationem nihil boni d i u t portendere,
dnos veieris cujusdam poelae scnarios in cam reiu

adducens :

(46) ,
.

Namque hcec malorum signa sunt ut plurimum,

tum tacra dirum templa polluit scelut.

383 Nec opinione sua falsus cst is qui isni

dixerat. Elenim dissidiain populi, el ejus qui
dissidii auclor fucral depositio porteiidebatur.
CAP. X X X I V .
De synodo Eplitii advertut Nettorium congregala.
.
Quippe haod mullo posi imperalor, ediclo pn> , \
posito omnea undique episcopos ad civitatem

Epbesioruro oonvocavit. Slalim ergo post fesluiu
.
Pascbae diem, Nestorius cum ingenti protniscua:

plebis muUitudiiie Epbesum adveuil, muUosqne
,
illic episcopos congregalos rcperit. Cyrillus vero
.
Alexandrinus episcopus nonniliil cunclalus, circa
, \
. ^ Penlccoslen adfuil. Juver.alis vero Hierosolyroo , \ episcopus, quinlo posi Peutecosien die ad, . - venlavii. Joanne porro Antiocbena; urbis episcopo
, (47). moras prolixius irabenle, bi qui aderatit quaeslioneni discutere coeperuni. El Cyrillus Alexaudruus
\ ,
quibusdam quasi scrnionuni velilalionibus pu ,
, . goam exorsus esl, Nesiorium sludens perlerrere :
, , , quippe qui infenso erga illum anhuo essel. Porro
\ , cuii) niulii Cbiislum Deum csie coiilUerenwr,
. N.slorius d i x i l . Ego vero, eum qut bimestris ac
iriiueslris exstilil, Deum appellare non possuni.
. \ ,
Alque idctrco muodus sum a sanguiue vestro, nec
. \ ,
in poslerum amplius ad vus accedam. Ilis diclis,
,
. . congregaii deinceps coepil cum reliqois episcopis
qui ipsins sciilciiliaui seqnebaulur. Ilaque epi \ ,
. , D ^ " ' < l aderaui, duas pariesdivisi suiu. El fi
* . quideui qui cum Cyrillo eranl, in concilio resi \ , denles, Nesloi ium evocarunl. Verum ille vocalu
\ , , nou paruil, usque ad Joannis Antiocbensia advenlum prssenliam suaro diflerens. Tum Cyrillas ei

qui cuui illo erant, leciis gxpius coiicionibus quaa
, . ,
de isla quaeslione Neslorius ad popalum babueral.
* (48)

.
, \
.
. '.

ui

VALESII ANNOTATIONES.
Hos duoe versus . Idque conArmare viaelur Nicepborus.
ila ciui Nicepborus:
(4H) xaff

. Fallitur boc loco Socraioe, qoi Nealo"
.
i io tribuii id quod a Joanne Antiocbise episcopo
Iletins lamen ita scriberclur posierior versus;
facimn eat. Iiaque meriio Evagrius, eumqoe secu'
.
lus Nicepborus, Socralein noslrum n prehcnduiU.
fWsaulem ita gesla est, ut ex Aciis Epbe&ina; s>n(47) (>\rnjta. Malim sciibere (46) .

SOCRATIS

CUID ex earum leclione jadicaatont Neaioriam

constanter de Filio Dei impie locutura esse, eum
deposuerunl. Qno faclo, illi qui cum Neetorio
erant, alio aeoraum concilio congregato, Cyrillum
e l una cum illo Memnonem Epheain urbia episcopum vicissim deponant. Nec IOUUO pol advenil
Joannea Antiocbensis episcopus. Qui cnm ea q u
gesta fucraitt cognovisacl, Cyrillom avereatue est
lanquam totius tumultua auclorero, quippe qui
temerario ac praecipili irapeiu ad depositionem
Nestorii prorupisset. At Cyrillus, adjuncto sibi
Juvenale, Joannem ulcieci volena, ipsuin quoque,
episcopaiu disciniit. Rebue in bunc modum
884
confusis ac perturbalis, aniraadveriens Neslorius
contenlionem usque ad communionis perniciem
devenisse, p<Bnilentia ductus, Mariam Deiparam ^
appellare coepit, liis verbis ulens : Dicatur, si
placel, Maria Deipara, el simuhas omnis conquiescal. Yerum licet rauiala senlentia haec diceret, neroo taroen illud admisit. Quippe eliamnum
deposilue et in exsilium roissus, Oasin incolit. Et
aynodus qoidem eo tempore celebrata hunc habuii
exJtum. Gesia vero sunt haec Basao et Antiocbo
consulibus, dieqaarto Kalend. Julii. Porro Joaonea Antiochiam reversua, convocatis plurimis
episcopis, Cyrillo qui jara Alexandriam redierat,
epiacopaium abrogavit. Sed paulo post deposiiis
iuimiciiiis ad concordiam redeuntea, episcopalem
aedem sibi nauino rctlituerunt. CaHerum posi depositionera Neatorii, gravissimus tumullus eccleaiaa Constantinopoli occupavil. Nam, ut supra dixi,

SIG

, ,
.

. \ , ,
,
. ) ,
, .
,
(49),
( , * ,
, \ , \
* '
. \ ,
" .
, .
\
, (
,
, ,
.
, ,
.
*,
.
, , .
.
,
,
.

divisua est populua ob inaneia ac stuUam illius garrulUalen. Clerici quidem omnes coraintim

sof-

VALESIl ANNOTATIONES.
odi didicimus. Cum Nesloriua a sacrosancta syn- C fuii, eo quod daronatua episcopali senlentia, nec
cdo damnatus ac deposiiua esset, roiesaeque ad
aynodali judicio resliiuuis fuieset. Episcopi vero
ipauin esscnt deposiiionit lilterae, raiionem illico
parlia ipsius, quoa synodi sentenlia neqttaquam
loisil ad imperatorem Tbeodosium, qua querebalur
perstrinxerat, lnlerfticruut. Qnamobreni exeusari
de violentia adversariorum, et quodadventum Orienotest Socrales. si dicamus verba illa ol
talium episcoporum, qui propediem adfuturi esse
, non ipsum Neslorium designare, sed
dicebaniur, exgpeciare ooluiaaent. Huic relalioni
episcopos qui a partibus Nestorii slabant, el qni
aubscripserunt decem episcopi partia Neslorii.
relatiooi ejus subscripserant. In reliquis taaiea SoQuinto posi die advenit Joannes episcopus Antio- crales excusari non polest.
c h i * cum Orientalibus. Qui cum ea quae gesta
(49) xotrurlar

fuerant coraperissel, colleclii in unum episcopis,
xiar. Nicephorus Socraiis verba interpolavit boc
tam Orienlalibus quoa *ecum adduxerat, quam demodo :
cero iilis, quos relalioni Nestorii subscripsisse re- , quod meo quidetn judicio ferrl noo
tulimus, Cyrillum et Memnonem episcopos deposuit,
poieet.
Huic Joannis conciliabulo Nestorius ipse non inter-

VARIORLM.
. De anno quo celebrata est b c tertia D sensionia videtur. Nam Acia oam congregiUm tra
generalis synodus non esi ut dubitemua, quandoduni i u n i i 22, Socraies autem Junii 28. Sed Actis
quidem ipsa Acta ejus boc edocenl, quorum partis
>olius adbserendum esl. Quamvis suffiragatnr CyrilaecoHda) inilio haec leeimus :
us in EpUlola ad cterum poputumque Alexandrinum,
quae inier Acta gynodi bujus eislat. Dicit enim ay, \ ,
nodiin hanc habilam fuisse \
, \ . Verum Neomenia Paiiui iu
. Flavius anno Actiaco incidit in Haii 26. Ergo dies Pauni 28
Tbeodoatus decimym lertium, et Yalenlinianus eral Junii22, sives Kal. Jut. Gtiil.Beveregii AnnoL
lerlium consules erant, ut Fasli (nsianiur, anno in can. eoncilii Eptiesinu P- 403. Uuic tonseulil
Dora. 430. Sed habita est baec synodus, non ipso Anionius Pagi, ad aaii. 431, n 12.
anno quo illi consulaium gerebant, veruin
* n V . Nitepliorus
, bocest, anno seqticnte, Basso
in Chronico Nestorio aiiribuil annoa ires ei ineos^o
el Antioobo cos., ut Socrales concilio suppar, bie
duos, neglecio ecilicet terlio DM^nse, qu* incotiiplelcsialur. De die quo incepia eal, aliquaniulam distus fnii. Ant. Pagi, ad ann. 431, n . 41
L

SI7

HISTORIA ECCLEblASTICA. LIB. V I I .

8*8

fragio com anathematizarunt. Sic enim nos Cbrisliani senteuliam contra impie loquemes prolaum vocare
cousucvimus, quando illam velut in tabula publice proposilam, omnium oculis ac nolilia? subjicimus.
. '.

CAP. XXXV.
* ,
Quomodo pott abdicationem Nestorii, eum quidam
Proctum in epheopali tede collocare votuhseni,

,
quidam episcopi Maximianum ConstantinopoUta

ntim ephcopum clegerunt.

.
Posl baec de eligcndo episcupo rursus discepla \ .
tum
est. Ac loulii quidem Pbilippura, cujus jam
, \ ,
. \ anlea memionem fecimus : plures vero Proclura
, nominabanl. Et pravaluis&el oranino sentenlia
, , eorui qui Proclo suffragabanlur, nisi quidam,
i , quorum maxima erat aucloritas obsliiiesent, eccb siasiico canone velitura esse dicemes, ne is qui
. \
, . - alicujus civiialis desigoalus fueril cpiscopus, ad
aliara cmlalem traosferalur. Quibus verbis cuiu
, - fidem populus acconiniodasset, deinceps conquie ,

.
v i t . EJapso igilur quaiuor mensimo spalio a
\ . depositiune Nesiorii, Maximianus eligilur episco ,
pua : vtr monasiicam quidera vilam degeus, in
,
presbyterorum lamen ordinem ipse quoque coopta . \
tus. Hic saoctiialis opinionem jampridem fuerai
, \ - adeplus, 385
<i d propriis sunipiibus mouu .
menla construxisset, i n quibus religiosi viri poal
obUum sepelirentur. I n sennone autem rudis fuit aique imperitus; vilamque quieiam et negotiis
alienam preoplabat.

. ACp.
CAP. X X X V I .
, Extmpta quibut hic tcriptor, ut tibi quidem videlur,
,

astruit, non ette prohibitam ab uno ephcopatu ad

.
aiterum Iramlationem.

Sed quoniam nonnulli, eccleaiasticum canonem
allegantea, Proclum, qui jam tum Cyzicenae urbis
, ,
, " episeopus nominalus fuerat, ordinari probibuerunt,
. , paucia bac de re dicere constitui. l i qui tum isla
, ' - dicere ansisunt, mibi quidem videnlur,non oinnino
, vera dixisse; sed vel prae invidia qua adversus
\ , Procliiro flagrabant, ea confinxisse , vel certe
. regulas el pleraque alia quae in Eccleaiia utiliter
| , gesia s u n t , penitus ignorare. Elenim Eusebiue
, Pampbili in sexto Ecclesiaslicse Hisloriae libro
, - r e f e r l Alexandrum cujusdara urbis inCappadocia
, \ episcopum, cum oralionis cauaa Hieroeolymam
, \ venissei, ab ejus loci incolis detentum, et in locura
. Narcissi episcopi conslitulum esse, atque exinde
toto vilae stiae teinpore Ecclesiam illara admiui , , strasse. Adeo apud majorea nosiros promiscui
. \ \ usua res f u i t , episcopuni ab alia civitate io aliam
iransferre, quolies necessilas poslularet. Quod si
,
eiiam neceese esl canonem bac de re conalilutum

huic Historia3 intexere, omniDO perspicuuin Qcl,
. '
quam falso cilatus sil ab illis qui ordinatioui Procli

intercessemnt. Canon igitur ila se habel: 18i quis
, , '
episcopus cujuspiaui Ecclesi ordinalus non per , *
%

Cap. 11.
VARIORUM ANNOTATIONES.
I .
Vide Canones Apostolicos xiv et xv, cilalos i n Annolalionibus ad cap. 61 I h
bri n Eu&eb. De vila ConHantim.

SOCRATIS

819

rexerit ad Ecclcsiam cui nrdinalus est, non ex eua

culpa , sed vel quod populus eum adtuiuere recuaaverit, vel ob aliam causam non ex sna culpa
profectam, hic honoris et ministerii sil particeps,
modo niliil molestiac afleral rcbus Ecclesiae in qua
congregatur. Excipere auteni debet qnidquid provinciae synodus de catisa ipsius jttdicans constiluerit. > Et canon quidem biijusmodi est. Cxlerum
qno magis constei plnrcs episcopns ab aliis civilalibus ad alias iranslalos fuisse ob inlervenientes
sobinde Ecclesiae necessiiates, ipsa eortim qui
translali sunl nomina reccnsebo. Perigenes Palris
ordinalus fueral episcopus. 386
^
qoniaro
ejns civilalis incola? illum admillere rectisabant,
Romanx urbisepiscopus euin in metropolitana sede
Cormlhi conslitui jussil, morluo Ecclesiae illius
episcopo. Itaque Perigenes tolo deinceps vitae sua
letnpore buic Ecclesise praefuil. Gregorius Nazianzcnus, primum quidem Sasimormn urbis Cappadooia? episcopus f n i t : postea vero Nazianzi. Melilius
prius Scbastena? Ecclesiae episcopatum gcssit :
poslea vero Aniiocbenani rexit Ecclesiam. Dosiibcum Seleuciae urbia episcopum Alexanler Antio-

8:0

; , / '.
,
, .
(50).
(51). " \ \
,
,
. (52)
\ ot ,

, ,
\ .
, ;,.

:, \ " .
,
. (3)
, .
(54), -

VALESH ANNOTATIONES.
(50)
. Dionytransfetre voluerit, episcopus ille id obscrvare
%'m Exiguus vertil, Quod tisum fnerit. judicando
dobeat. Scd nianifeste ballurinatur, cnm canoine
decreverii. Velus iient iulerpres, qtii 0I1111 fuil in primo et vicesimo iranslalionee episcoporum dibibliolbeca Heurici Memmii, et qui nup^r Parisiis
serte probibeantur.
o<l edilus, vertil hoc modo : Sed wectare eum
(52) .
Perigenes forinop>rtere quousque provincia synodu* de eo quce ei$ ^ tbi qii:e Meuopolis csl Acbaix, natus ac baptizatus
videntur, ordinel. Obi obitcr notabis vetiM-eui i n fnoi at : dcinde in clerum alloclus, presbyler ej^islerpretem in suo oxemphri non legisse voccm
dem Ecclesitt stimma ciim iulegrilale diu perman, siciii iio Socra es eam legil. Eadem lacusit. Po^tca ciim a Coritilbiorura episcopo ad Patio occurrii svipra iu appeudice libri srxii, ubt
trcnsem episcopalum proinoius fuisscl, ct Paircnscs
Joannes ila alloquilur opiscopos :
cutn suscipere recugassent, Corinlhiun reverli co \ \
actiis esl; ubi cnni episcopus civilalie non nuilto
. Qnae nos iia Lnlinc reddidinuis : Causam
post abiisset e vila, Corinlbii eum sibi postitlarunt
ad vo$ delatam, otc. Prxslal tamen iia verterc,
episcopiun, missa supplicatione ad Ronifacium
quodcunqne vobis vi$um fuerit, elc.
Roinana? urbis antistitcm. Sed Bonifacius nthit
super ea
agcre voluii priuaquara lilteras Kiifl
(51) , llic csl canon 18
Thessaloniccnsis episcopi accepissct, qui
per
concilii Anliocbeni. Sed fallitur Socrales, duni
Acliaiam el Macedoniam sedis aposlolica: viccs
-xislimal hoc canone nixos esse episcopos, ut
gerebal. Duas igilur ad illum de boc negol'10 litteProclum a Constantinopolilamp sedis sacerdotio
ras scripsU, quibus subjccla erat Corinibiorum
exclttderenl. Verinn quidem esi, Proclmn fuisse
postutalio. Daiae sunt bae liUerae Monaxio et Plinx nuinero eorum qui in supradirto canone desiIba consulibus. Poslea Bonifacius cum Ruli liltcras
gnantur. Nam cum episcopits Cyzici ordinalus
accepiftsel, eleclionem Perigenis comprobevit, scrifutssel a Sisinnio patriarcha Conslanlinqpoliiano,
pta ad Perigeneni ei ad Corinibios Epistola. Ha*c
admissus non fucral a Cyziccnis, ut supra retulil
Socrales. Veruro episcopi qui eleclionem Procli D collegi ex duabus Bonifacii ad Rufuin Episloii*
impugnabani, non hoc canone nitcb:miur, sed
quse nuper ediia: sunt Rouiae a Luca Holsteuio, virn
prinuim et vicesinium canonem ejiisd^ni roncilii
doclissiino et de antiquiiale ecclesiastica oplime
ad conflrmalionem sententiae sua? addnccbant, qui
merilo. Porro bic Perigenea inlerfuit syuodo Epbesic babet: Ephcopnt ab alia parochia nequaauam siiue adversus Ncstoriuro. Sic euiiii in aclione
migrel ad aliam, nec tpunte $ua prorsuM tniiliens,
u^rima scribilur, nec vi coactut.a populit, nec ab epncopo necessitate
compulstu : maneal autem in Ecclesia, quam primi*(55) '.
Sic in Codice Sforliano
tu$ Deo sorlitut e$t, nec inde trammigret, secuns< nplum esi. Sed reclius apud Nicephorum lcdnm pritlinum de hac re terminnm constilutum. gilur '. Reverenliuin quoque vocalEpi*
Fallilur itaque Socralcs nusier, qui canoncm 18
pbaiiius Scbolaslirus. In librn quarlo juris Graco
Anliochcni concilii posuil pro primo ci viccsimo.
Romani, in cap. De Translationibnt episcoporum
Sed et in co falsus est, quod verba illa in flne
' dicilur corrupte.
cannnis 18, , c l c , suae
(54) * Niceeeiiteniix faven? existimavii. Ea verba Laiine ita
pborus Gordum url>em Lvciae facit, non Lydia:: sed
rrdilidiimis : Sutcipere autem debet quidquid prorcliqui omnes Lydia? assignant. Porro hic Joaooef
riticice synodus de ejut negotio judican$ constituerit. episcopus Procoimeei intcrfitii concilio Epbcsino,
Ptdavit Soerales ex hisvcrbis id consequi, ut, si
ul referlur in aclione priiaa ejus concilii.
pruvinciae synodus supradiclum episcopum alio
9

**l

niSTORlA ECCLESIASTICA. - LIB. VII.

(55), \ . - chensis episcopus TarsOm Cilicl* Ifaiululit. Rve , *. reniitis ab Arcie ttrlie Phoenices postea Tyrmu
, - translaltts esl. Joannes ab urbe Lydias Gordo Pro. (56) , connesum traductus est, ejusqoe loci Ecclesiam
, - gubernavil. Palladius ab Helenopoli Aspunara
(57). - iranslaius csl. Alexander ab Helenopoli Adrianos
, Iransiii. Tlteopbiltis ex urbe Asiae Apamea irans***!* latus csl Eudoxiopolim, qus olim Selerobria dice . baiur. Polycarpus ab urbe Mcesiae Sexantapristl
(58) , - Nicopolim Tbraciae translalits est. Hieropbilua ex
. Trapriopoli Pbrygije Plolinopolim Tliraciae migra , vit. Optimus ab Agdamia Pbrygix urbe Anliocbiain
. \ Pisidiaa Iranslatus ftiit. Silvanus a Philippopoli
, - Tbracix Troadem. Tot igilur episcopos qui ex suis
. \ scdibus ad alias translaii sunl, boc loco commemo , rasse sufliciat. DeSilvano vero.qui ab urbc Thracia*
.
Pbilippopoli Troadem transportatus esl, operaepreiiuiD fore arbitror pauca dicere.
. '.
387 CAP. XXXVII.

De Silvano qui Philippopoli tramlalut etl Troadem.

.
Silvanus primum in Troili Sopbisiae scbola rbetor
(5
fuit. Sed cum ad Cbrislianae religionis perfectiooein
. lenderet, el monasticum vivendi gcnus consecia*, ,
(0) .
relur, pallium rbetoricum gestare rccusavil. Postca
(60),
vero Ailicus episcopus eum coniprebendens. Pbilip-

VALESII ANNOTATIONES.
(55) *Er . In codiceFlorentino scriritis fuisse rheioreni, id esl scbolaslicum e scltota
ptum eel . Apud Nicephortim, el in
roili Sophisiae : deinde, abjecto pallio, monasticuni
jure Grxco-Romano, e4 in Aclis concilii Ephe&ini C vivendi genus amplextitn esse. Dc rhetorico pallio
scribilur . Utramque scripturam tue- vide si placet quui supra notavimus. Quibus j u n Inr auctor Elymologici in voce . Et gcndus est hic locus ex monodia Tbeophylactt
bujus qnidem soriplurai.qua? babei ascriplum, o r i - Simocatlae, quam post obitum Phocae dixit in
giuem ex eo deducit, quod b;cc insula reliquin laudem imperaloria Mattrieii :
insulis marinor , suppediiet, id est gratis ; vel a voce , quae binnuleum siguificai. Sed . Qua? verba ciiat ipse TbeoUionysias Atheniunsis in libro quem seu de phylaclus in libro oclavo Hi$lorioe capite 12. Ex
conditu urbiuro scripseral, Proconesum diciamesse quibua colligitur pallium rbetoricum alburo fuisse,
tradil a cervorum roultiiudine, quos vo- non rubrum aut pnnicenm, ut aupra observavimus
cant. Alii diciani volunt a vase quod ex Gyrillo et Basilio Grammatico. De dietorico
appellant Graeci, eo qtiod Milesiis coloniam eo pallio loquitur eliam Grcgorius Nazianzenus iu
ditecjidbus priimim occurril virgo id genus vasia oralione xx De laudibut Basilii, p. 328 : guflans.
;, ubi pallia pbilosopbica verlil
(56) .
In libro quarto Billius, pari errore.
(60) . Non assenlior Chrislophorsono,
jtiris Graxo-Romaui, pag. 93, scriptum est \. l u qooque legitur in Hisloria tripertita quam qni hunc locum ila inlerprelatur, quasi Aiticus
Silvaiium ad ee accersiverii. Quid opus eral eum
verlil Epiphanius Scholaslicus, et apud Ivonem
Camoienseii) in Prologo decreli. Nicephorus tamen accersere, qui pnesens erat Gonslantinopoli, rhePbilippum vocat, quod miror.
D tor scilicel in scbola Troili Sopbisla?, qui rhetori(57) .
Ex manuecriptie cam docebat Constantinopoli Aliquid aaipliue
o d i c i b u s Florenlino et Sforliano, ex Nicepboro slgnificat vox , comprcbendere scilicei
itein el ex Epipbanio Scholaslico restituimus ac vim adhibere. Hoc igilur verbo indical Socratea.
. Urbs est Tbracia?, qua? olim quideiu a Silvanum iuvilum ac reluctantem faclum esse ab
Grsecis dicebatur , leste Slrabone ac AUico episcopum Pbilippopoleos. Est auiem PbiStcpbano : poslea vero dicia csi Salambria. Sic in lippopolis, metropolis Tbraciae proprie dicla?.
llinerado Burdigalenai : Uantio
Salamembria, Sciendum porro esl ordinatiunem meiropolilano
rum Tbraciae periinuisse lunc ad episcopum urbis
A l millibus diatans ab urbe CunstanlinopoH.
() " .
\ esl Opti- ConsianlinopoliUna?. Nam patriarcbae, jure quomos rpiscopua Antiocbix in Pisidia, cujus ntemi- dam singulari ordiuabant meiropolilanos. u l plnrin i l imperalor Tbeodosius in lege 3, Godice Tbco- bus observavi in disserialione ad canouem sexlum
dosiano de fide caibolica; cui una cum Ampbilo- concilii Nicaeni. Hinc est quod idem Allicus pachio lconiensi tradila est procuralio Ecclesiarum Iriarcba ConstantinopoUtanus. Troadensibus poslulantibus,cumdeni Silvaiiuai ordinavit episcopum.
Aane.
(59) . Male Clirislopborsonus Alcxandria enira Troae metropnlis eral Pbrygia3.
Idauc diserte caulum c&l canone 28 concilii GbalpaUium phUoeopbtritnt verlil, de suo baac vocem
ftdjiciens. Atqui Socrales non de pbilosopbico ceaoncnais, qui eel dc priviiegiis scdis Constanli
pillio loquitur, sed rbelorico. A i l cmui Silvanum nopolilanae, ut scilicet Thracicai, Poulicae ct

SOCB ATIS
824
popoteos epiicopit ordinavii. Uui cum ires annos .
, \ ; -
iu Thracia iransegitset, nec frigus lolerare possel:
erat eoim eorpore admodum icnui et imbecilio : ,
',
AUicuiu rogavit ut loco atto atterum ordinaret,
,
unllam aliam ob cauaam domicilium Thracia? delre .
rlarc se affirmans, quam ob frigui. Altero igitur
ea da causa io ejus locura sufleeio, Siltanus Con- ,
, .
sUaliaopoli perinajisil, monasticam diacipliuam

, tttic aedulo excolena. Adeo rero a deliciig erai

,
a l l e i u s , t t i in urbe frequentisaima saepenumero
(6'!) . ,
tparleta aandaliis calcealus prodirel in publicum.
Aliquanto post temporis spaiio episcopua Troadis
. .
e i hac luce migravit. Qua de causa Troadcnses
,
ConsUnlinopoUmvenerunt, epiacopuin pogtolantes.
\ .
Guraqtie Allicus deliberaret queninara ill^s ordinarel episcopum, forte Silvanus ejus visendi gratia ^ , (62),
iDgrc89ua eat. Quem AUicoe giinul atque aspexil, , , \,
omneui eolljciiudinen abjeeitex aninw. El Silvoaaw .
alloquena : Non habes, iuquit, amplias excusatio- .
item uNam qna Eccteaia adminiglraltoiiem refugias. .
, , * \ .
Troas enira caret algore. Ecce jaiu locus inflrmiuti
corporis tui cotntnodus, a Deo paralus est. Noli .
igilur cuuctari, frater, sed Troadem proflctscere. \ .
Itaque Sihranue eo migravit, et intraculum illic , ,
fdidit quod nunc commemorabo. Maxima navis , \
oneraria, quae vulgo dicitur, ad ingentes co- *
luronas devebendas in Troadensi lillore recena . , \ *
fabricata fueral. Ea in mare deducenda erat. Sed ,
quamvis mullis funibus magoaque horainum mulli- . ,
tudine traberetur, nullatenus888movebatur navia. ^ .
,
Quod cum plures per dtes ftcret, crediderunt uni

\ .
versi navem a daemone detlaeri. llaque Silvanura
cpiscopum adeunies, rogaruol u l eo loco orationem . ,
facere vellel. Neque cnlm aliier navcnt proirahi , \
poese credebanl. llle vero de se modeste senlten*, , .
peccalorein se eeee dicebat, opusque illud jusli * , . ,
cujuspiam eese , non etitim. Vtctus tameo illorum , *
precibiis, accessit ad littus. Gotnpletaque oralione, . *
unum ex iunibus apprebendit, bortatusque esl u l , .
operi incumberenl. Gttiuque illi naveni leviter ira- ,
puliaaeot, narU celerl cursu i i i mare provoluta eet. .
Hoc miraculutn a Silvano perpelratuin conctos .
illius proviniiae incolaa ad'ptetaiera permovii. Sed
el in reliqma egregiui vir fuk SiWaous. Qai cera , *
animadverteret, clericos ex titiganiium conirover- 0 *
eiis quaeslum caplare., neminein uitquam ex clero , , ^
jadiceai dedil. Sed, aecepiia Irligantium iibcltie ,
, advoeabal annm ex Udelibus laictt, quein quitaiis
1

VALESH ANNOTATIONES.
Asianae dkBceseos metropolilani aoli a sanctissima
eede Gonstantinopolilana ordiiieutur; faclis prius
ex oiorc decretis, comiuuui conaenau cleri et pop u l i , et ad palriarcbam Gonslaminopolilanuin
direciis. Sic oniiu statuil praedictus canon, , \ '
. Ioielligit decrelum posiulalionis cujusmodi Corinlbii ad Innoceuliuin papam
iniaerunl, Perigenem sibi epiacopum dari poblulaoles. ui supra nolavi.
t

(6t) " xoptlrwr . Epipharius

Scbolasticos soleae de aparto interpretaiur : qiiene
secutas esi Langus, iulerpres NicepborL Tales
erant Garbatina?, quas Pollux e i Hesychiue viles
calceos fuisse dicil rusiicorun, exponii Hesychius; id e s l , simplici solea
cunstaus.
(Ci) Tfyr . Lego cam
CUrisiopborsono el Savilio,

25

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V I I .

v (63). \ eludiof ura esse norat, eique cauaa cogaiilouem

. \ , \
ccimimUBS iiliganies a conlenltone revocabat. Hie
i v , *
de caasis Silvanue roaximam sibi famam apud
. - omnea comparavit. Hax de Silvano, liccl in excesau
.
dicta, non tamen sine fructu a nobis comraemorala
, \ , \
esse arbitror. Nunc rcvertamur eo unde digressi
,
sumus. Cum Maximianus ad cpiscopalum Conslan .
tinopoliianuuj eveclus fuissel, Basso et Antiocbo
consulibus, die octavo Kaleodas Novembris, Ecclesiarum tumullus qutevere.
. '.
CAP. XXXVIII.
,

Quomodo ex Judais qui in Crela erant

multi
Chrhlianam religionem amplexi $unt.

.
Eodem fere lempore mulii ex Judaeis qui in Creta
\
* e r a m , Chrislianaiu fidem amplexi sunl ub btijus * - ^ ' casum : Veteralor quidam Judaeus Moyscn se
esse ftnxit, seque missum e coelo, u l Judaeos
,
(64) Crelara Ineotenies susciperet, eosque per mare
dcduceret. Se enim esse aiebat, qui olim Israelilax
, \
per mare Rubrum dttcens servassei. Toiam igiinr
.
insulam et stngulas ejns urbes unius anni spaiio
' '
peragravit, ct Judaeos qui in illis degebant, imputit

ut aennonibne auis Adem baberent, Hortabatur
.
autem illos, ut omneui pecuniam ac supellectilem
\
com praediw refrnquerenl. Pollicebatur euim ee
illos per aiccum mare in lerram proraissionis ductu .
rum esse. l l l i vero ea spe in fraudein inducii opus
,
omne negiigere coeperunl, et ea quae possidebanl
,
spernenles, capiendi iila licentiam coivis obvio
. 0
cocftdebant. PoUquam dies ab impostore Judaeo
, ,
designatus illuxit, ipse quidem prxire coepit:
, \ C
.
sequebantar aateio universi cum axortbus et par , '
vulis. Eos ergo in promoiitorium qnoddam mari
.
imminens cum duxisset, ex eo scse in mare praeci , \ ,
pilare jussit. Atque id feccre primi illi qui ad prae , \
ruplam rupem accesseranl. Qui quidem prolinus
. ,
perierunt, partim scoputis i t l i s i , parihn aquis
,
submersi. Mukoque plurcs periissent, uisi divina
\ . quadam pro?identia piscatores ac negotiatoresCbri ,
stiani adfeissenl. Hi nonnullos eoraia aquis jam
.
prope prxfocatos, e mari exlrahentes servarunt:
, qui tum demum amentiam suain agnoverunt, cum
^ . 01 \ in tanto discrimine versarentur. Reliquos vero ne
, . se ta mare u>jicereat probibueruat, kitertium
f

m o

/ - , eormn qui se prius projeciseeut, eb referenlea,

. ,
Juda?i ergo, cognila landem fraude, suara quidcm
, , - i n credendo imprudeniiaro daranarunt. Pseudo , \ - Mojaen auiero illxtm inierficere cum velleot, com. \
prehendere mioiroe polneront. Repente eatm ex
VALESII ANNOTATIONES.
(64)
. Merito displicoU hoo
* (65) .
In ccxlice Floverbuni Epipbanlo Scholaslico el Micephoro; quare
reniino scrtptam esi . Qiiare non dubito
nterqae illud praetermisit. Ego maHem acnbere
qu\n a Socrale scriptum fuerit . V u l .
gata eaim lectio meo quidem jadicio ferri noe
polest, quamvis Nicephorus eain couflruiet.
VARKMllIM.
k fJpi
",
stalim expunxit Maxiroianus, et duaboi Couatan8 d h c e i posl quaiuor menses a depositione Nestolinopoli synodis habitis, primarios parlium Neslor l i , m aupra, cap. 5 5 , cujus nornen c diplycbia riaaaruui patronos deposuit.

827

SOCRATIS

S38

oculif evanuit; mullosque in cam suspicioneiu , yatpttv ,

adduxil, fuisse illuin daemoncm quemdam exitio .
atim, qui ad perniciero gentia ipsoium bumanara speciem induissel. Aique ob hanc calamiiatem
inuUi tuoc ex Crelenaibua Jiidaeis, relicto palrio culiu , ad Gbrisli fidem se contulermit.
. \
CAP. XXXIX.
De incendio ecclesias Novatianorum.

Non longo post lempore Paulus Novalianorura

, ;
episcopus, pii viri prorsusque Deo cbari exislimalio- ;, ;
nem adeplus est, el quidem inulto majorem quam
, \
anlea. Nara cum gravissimum inccndiuro Constan- . tinopoli conligisset, cujusmodi nunquam antea , \
factum fueral: quippe magna pars urbis regiae eo ,
incetidio conflagravil, adeout borrea etiam maxi ( 6 5 ) , \ nia et Ihermae quae dicunlur Acbillcae fundilus ^ , (66) * p^rierint ; ignis cuncta depascens, tandem ad
, \ ,
ipsam Novalianorum ecclesiam qua juxta Pelar- . \
gum giia est, accessit. Paulus igitur cpiscopus,

cum eccleeiain suam periclitari cerneret, ad allare , ,
prosiliens, cusiodiam ecclesiae el eorum quae in
. ecclesia erant, Dco commendavit, nec cessavit \ pro civiiale cl pro ecclesia preces fundere. Deua
. ,
vero orationem itlins exaudivii, sicut evenlus ipse .
declaravil. Ignig eniro, quamvis in ccclesiam illara
,
per januas simul ac feneslras omnes irruroperet,
.
nihil lamen damni intulil. Sed mulia quidem vicina . , In circuitu loca penilus absurapsit: ipsam vero ec- . \
ciesiaro in medio flammariim cernere licebat, \ ,
de incendio triurophanlem. 3 9 0 Cumque id per
,
duosdtea ac totidein nocles duravisgel, incendium C
qnidem prorstis resiinclum est, quo magna para
civitatis conuagravit. Ecclesia vero illaesa atque
inlegra cernebatur. Et quod magis mirandumest,
nc fumi qiiidem vesligiuin in lignis ejua ei parielibus apparebat. Id accidit die xvi Kalendas Septembres, Tbeodosio xiv et Maximo coneulibua.
Ex eo tetnpore Novaliani conservatae ecclesiae suse
memoriam celebranl quuiannis, die. xvi Kalendas
Scpterobrea, graiias cum precibua Dco persolventes. Sed el omnes, non Cbrisiiani solum, verum

. .
, ?
.
,
*,
. \
' , \
,
. '
, ,
, ,

VALESU ANNOTATIONES.
(65) . Apad Nicepborura scriplum eel cum aspiratione. Et
Langus borrea seu granaria inierprelaiur. Musculus maxima wdificia vertit, Gbrislopborsonu* forH$*ima munimenla. Ego Lanauin sequi malim;
eniin vox esl Graeco-barbara, quae aigniftcat
bonea, ut jampridem observavii Meursius in Glossario Graeco-barbaro. In codice Regio boc loco
acriplum inveni . Porro quinque Constaniinopoli fuerunt horrea publica ; quaiuor scilicel in
regione v.
( 6 6 ) Kal
.
In Chronico Alexandrino ita scripltun est: Tlieodoaio Auguslo decimoquarto et Maximo consulibus ,
,

n
u

\
. Epiphamus Scholasticua vertit, itonwas quw
vocantur AchilUm. Quam interpretalionem conflrmat Marodlinus tomes in Chronico Maxinio c l
Paterio consultbus, qui fuit annus Ghrisli 443.
Hii consutibu*, inqiiit, thermarum qum Achilttat
dicuntur, Encwnia factce. Et auclor Chronici AUxandrmi, qui sic haWt, \
,
, * . Tbermac i g i lur Achilleai cum incendio consumplae fuisaeul
Tbeodosio decimoquarlo el Maximo consulibtis,
anno Cbrisli qiiadringentesimo iricesiuio leilio,
decimo poet anuo instauratae aunl ac dedicaix*
%

YAKIORUM.
1

. Is fuil atinus Chr. 435. Scribil MarctUiuus

in Chronico, boc incendium (quo magna pars CPolcos conflagravii) pcr trt$ diei conlinttos durasse.

**>

IIISTORiA ECCLESIASTICA. LIB. V I I .

830

. ctiam plerique genlilium , ob mtraculum quod ibi

|**v .
geslum eat,loco extnde bonorem habent, eumque
velui sacrosancluro veneraDlur. Sed de bis baclenas.
. '.

CAP. X L .

'

.
; \ ,
' \ '
. | ,
.
8 \ ,
. \ -

Quomodo Proclui Maximiano succeturii.

Maximianus vero cum per biennium ac menses
quinque Ecclesiain pacale adniinislrasset, falo
funclus est, Areobindo et Aspare consulibus, pridie
Idus Apriles. Erat tunc sepiimana jejuniorum , quae
fesiuin Paschale proxiine antecedil, ejusque seplimanae feria agebatur quinta. Quo quidem lempore
imperator Theodosius prudcnler liuic negolio
prospexit. Etenim ne rursus de eligendo episcopo
/. , \ , g ambigerctur, eaque rcs tuinullum in Ecelesia cxci , ' laret, absque ulla cunctatione , nondum deposilo
^, Maxtmtani corpore, episcopis qui aderarit mandavit,
.
ul Proclum in episcopali solio collocarenl. Id enira
** ^67)
Coelestini quoque episcopi Romani Htiera? tunc
,
exbibiUe confirmabaitt, quas ille Cyrillo Alexan , \ , \
driae epiacopoel ioanni Antiocbeno et Rnfo Thes ' (68;,
salonicensi in eam rem miserat, docens nibil
\ obstare quominus is qui alicujus Ecclesiae nomi, . natus s i l , aul reipsa exsislat episcopus, ad aliain
, Ecclesiam iransferatur. Itaque Proclue in sede
. , \ episcopali collocatus corpus Maximiaoi aepuhurae
.
iradidit. Scd nunc tempus est ut dc illo pauca
dicamus.
. MA .
:
391 CAP. X L l .
,
.
De Proclo ephcopo, cujtumodi vir ftutit.

Proclua ab ioeunte aetate leclor fiiit, et scbolaa
, , frequentans, rbelorica? operain dedit. Cum aulem
. , ad virilem porvenissel anatem, versabatur asaidue
cum Atiico episcopo, ejusdemqne notarius fait.
',
Cumque magnosjam progressua iecisael, ad dia. \
conatus gradum Aitietis eura evexit. Exinde ad
. \
presbyterti bonorem proinolus, a Sisinnio, sicut
, ,
anlea dixi, episcopus Cyziciest ordinalus. Sed baec
.
f

V A L E S I I ANNOTATIONES.
#

(67) jialuv. Lego cum Savilio el Christopborsono. Caelerum assenlior Baronto, qui ad annnm
t.hrisli 434, recle observavii has lilleras Caeleslini papa: non hoc anno scriptas esse, sed biennio
anle, cuin scilicel, deposilo Nestorio, de eligendo
Coitstanltnopolilanse urbis anlislite agerelur. Gcrte
boc anno, Aspare et Areobinda consulibus , morums eral Coeleslinus, eique Xystue in episcopatu
successeral.
(68) '
.
Rufus
Thessalonicensis episcopus vices sedis aposlolica;
agebal per lllyricntn, ut docetil epislolse Itinocenlii
ac Bonifacii poulilicum Romaoorum ad illum datae,

D
u

quas babes in Collectione Roraana Lucae Holslenn.

Id eniin privilegium habebanl Tbessalonicensea
episcopi a teroporibus Damasi papae, ul ex eadem
Collectione discimus. Balsamo in CommeniariU ad
synodum in Truiio, pag. 559, scribil Thessalonicenseg episcopos olim fuisse legatos episcopi R o inani; el episcopum Romanum jus babere dicit
consliiuendi legalos in palrtarcbalu Constantiuopoliiano; episcopos antein ordinandi negal illum
jtis babere : in quo gravilcr falltCur. Nam provinci
illae qtiac tunc , cum scribebat Balsamo, eranl sub
patriarcba Consiauttnopolitano, anlea fueranl sub
dispositione episcopi Komani. Porro synodus N i f-aiiia giaiuit ul anliquse consueludines serventur.

VARIORUM.

7 . Obi i l Maxiinianus anno Cbr. 434. Accurau aulem
Sficrates lcnipus compuiavil, qito Maxiinianus
K"cletiac CPolitanaB praTiiil, ideoque jam recte
kcnpscral eim orditiatum die xxv Octobris

anni 451. A n l . Pagi, ad ann. 4 3 i , n. 2.

.
Epiacopus
Cyzici ordinatus esl Proclus anno circiter 427, ibi
vero nunquain commoralus. Vidc cap. 28 bujua
libri.
n

SOt RATiS
851
quidem diu antea contigeraat. TUJIC vero Couslan- . tinopoliianae Ecclesia episcopaUim oblinuit. Vir . *
optitms luoribua, si qttisquam alius, preditue. , . ' , .
Quippe ab Attico erndilus euncias cjus virlutee
atudiose imhatus est. Palienliaut vero magis etiam (69).

qnain AUicus excoluil. Nam bic quidem interdura
lerribileui se haereiicis exbibebat; Proelus vero pla-
ciduserga orones fuit, dum haereticos hac ralione , (70) potius quam vi ad rectam fldem adducere studeret. .
Cmn eniro nullam omniuo haeresim exagilare i n - ,
stiluis&et, mansueiudinis dignitatem integram con- , ,
aervavit, ac veluti deposUum quoddam Ecclesi . ,
rcslituil. Qua in re imperatorem Tbeodosium i m i -
tatus eat. Nam huic quidem ratum fixumque fuit,
,
adversus sonies non uii imperiali potestaie : isti
\ , .
vero proposituro erai, parvifacere si quis de Deo &
aliler quam ipse sentiret.
. '.
CAP. X L I I .

" , ;
Qualiter hic icriplor probiiatem Theodoiii Juniorit

pluribm verbi$ extotlit.

.
, Ob b*c igilur imperalor Tbeodoeiua Proclum
magnopere laudabal. Nara et ipse veria Dci aacer- .
, \
dolibus similis erat, nec eoa utlo modo probabat,
. " ,
qui alios perseqtu sluderent. Quin eliam aadaeler
\ ( ,
d . x t r i n eoe omnes veros ac germanoe aacerdolea
nianattetudiae loage superaese. Et quod d* Moyae (71) \ *

acribilur in libro Numerorum : Erat Motfsti vir

*
milntimui pros cunctit homin but qui terram t n , ,
colunt : hoc et de iinperatore Tbeodosio nunc dici
potest, euai mitisainium esse pr.e cunctis borair.i- C >
. , >
bue qul Jegunt in terris. Eienim ob hanc Ulius
iuanaiieliidineiii, Deaa ab&que prseliis bostes aub
poieatatem i l l i u i redegil, oi victoria de Joanne *
tyranao relala, el qtiae subsecuta est barbarorum
, \
cladea, abunde d e c l a r a n t . Nam quae olini juslia
.
hominibus a Deo praestita esse dicunlur, ea no , \
etris quoque 392 temporibus piiasimo imperaiori
hujut uuiversi Deus coululil. Neque vero per adu- . \ ,
lalionem hasc a me dicunlur : sed res omnibus co-
gniiaa ac perapeclas, uti se babenl, verissime ex .
ponam.
1

. .

CAP. X L I U .

Quot et quanta mala pattisitit Barbart, quiJoanni

ol , ol

tyranno tuppeiiai tulerant.

D

.
Etenim posl cxdem tyranni, Barbari quos i l l e i n
, eubsidium auum adversus Romanos evocaverat, ad
vastandas Romanorum provincias sese accingebaut.
, 1

Num. , 5.

Cap. 25.
VALESII ANNOTATIONES.

(60) . Verburo deest

in Codice Sforliano. Quare non dubito quin Socratea ita scriplum reliquerit,
. Quain emendalioneiu
conflnnal Epiphanins Schoiasiicue et Nicephorus.
Nam Nicepborus qutdem sic habei de Proclo, . Epiphaniua
atilein Scholaeticus ila vertil, Std in iilo palientia
potior apparebat.

(70) . Scribenduro esl

procal dubio , et aale ha?c verba apponenda est media distinctio.
(7!) . . Majorem graiiam c l eropbaaitn babilura est oratio, si particulam addaaiu*
hoc modo, \
, ulhocsil piincipium perioai. Alque
ila prorsua lcgil Niccpborus.

833

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V I I .

$34

; . , Quod cum audisael imperator Tbeodoaitu, ejua

* negotii curam, u l facere solitue e r a t , Deo com, ,
m i s t l : et precalkmibus incumbens, brevi id con \ , aecuiua est qtiod opiabal. Quae aulem barbaris
. ,
acciderint, opene prelium fuerit audire. D u i qui' (72), \ . - dera eorum, cui nomen eral Robas, fulmine per. ' . cnlsus iolcriit. Deinde secula peslis maxiinam
' \
parlem barbarorum qui eab illo eraiil, neci dedit.
, Neque vero bic malum subsliftt : sed el ignis e
.
coelo roissua mullos ex iis qui auperluerant ab ,
aumpsit. Atque ea rcs gravissimuna lerrorem i n ' '
cassit Barbaris, non tam proplerea quod conlra
.
bellicosam Rouianorum gentera bellum niovere
\ ,
ausi fuissent, quam quod prapotcnlem Deum Hs
' ,
aimilio esse inlelligerent. Tunc eliam Proclus epi , . scopus sennoncm faciens in ecclesia, cum Ezc \ , , - cliielis propbetiam saluti luoi a Deo collalse ad
,
' (73),
aplavisset, ingentr plausu el admiraiione exceptus
! . , /,
est. Propbclia autem sic babet: Et tu, filihominis,
,
/ .
prophettza super principem Gog, Hhos, Misoch
,
Thobel. Judkaboenim illiyn worleetianguine et imbre
' , ' . inundanie et iapidibus grandinii. Ignem sulphur
,
,

pluam super illum, % multas gentes quce cum

- illo sunl. Et magnificabor aique glorificabor, co, . , gnotcar in conspeclu multarum gentium : ei scietu
, \ . quia ego ittm Dominu* . Ob baec igitur, ul dixi
, \ sunima oninium admiratione exceplus esl Proclus.
^ .
Imperatori vero propler ipsius uiansuctudinem,
ttun alia mulla contulit Dci provideulia, tuni boc
prascipue quod jam diclurus stun.
%

. '.

CAP. XLIV.

Quomodo Valentinianut Junior Endoxiam Theodotii

filiain duxil uxorem.

,
. *
,
. *
,
, ,
,
*
. ,

. -

Erat ipsi filia, Eudoxia noinine, quara ex Eudocia conjiige susceperal. Hanc Valentiniatios,
ipaiiiB cousobrinus, qutra ipse Occidcntis partium
imperacoreni 393 creaverat , eibi tixorem dari
postulavit. Cunique imperator Theodosius id annuisset, et ambo Augusii medilarenlur alicubi iu
confiniia utriusque imperii itiptias celebrarc, ptacuissefqtie tit singuli dimidimn via* peragcntes
Tbessalonicsc id facercnt : Valentiuiantis Tbeodosio per lilteraa gignificavit, ne ae lanlopere fatigaret, se namque ventertim esse ConsiaMinopo

Ezech. xxxviu, % 22, 23.

VALfcSll ANNOTATIONES.
r

(72) Q ]'.
Apud Priecum in D
BUtori* Golhorum d k i i u r Uuiuioruin rex,
cui auccessit Atiila. Apud iornaadem Roas vocalur,
fraicr OcUri el Mundiuchi, patruus AltiUe. Roilatn
vocat Langus inlerpres Nicepbori, qua raiione addtsciua nescio : naiu in Nicepboro ' scribilur peritide ac i n Socrale \

(73) '. Sic habel edilio Seplnagiiiia

inlerprclum ia capite xxxvtii Ezechielis. Scd v o i
illa * deesl in versione vulgaia, pro qua Hieronymus caput kuerpreiatur boc raodo : Principvm
eapiii$ Me+oc*. Quare q,nod Langu* bie annolat de
Rusais, ineo quidem judicio alieaura est ab boc
loco.

VARIORUM.
Mn Chronico quod sob Prosperi nominc edidil Piibceus, Rngtia dicitor.

8 5

SOCRATIS

lim. Postquam igitur Occidenlis-parles idoneis pra3- (74) \ , , *

sidiie firmassel, iwpliarum gratia Constanlinopo- \ .
lim advenil. Quibus celebraiis lsidoro el Senalore \ .
t-onsulibus, mox accepla uxore, in Occidenleni reversus esi. Et haec quidem eo teinpore feliciias
contigit imperatori
. '.
CAP. X L V .
,
Quomodo Proclus episcopus imperatori persnasit,

ut Joannis corpui ab exiilio trantferret Conttantinopolim, el in ecclesia Aposlolorum deponertt.

,

.
Nec multo posl Proclus episcopus, eos qui ob
,
deposilionem Joannis sese ab Ecclesias corpore ;
scjunxeranl, ad unitalein revocavil, eorum dolorem
,
prudenti consllio deniulcens. Qua autem ralione . ,
. .
islud perfeceril, jam dicendum est. Joannia corpus,
quod Comanis sepultum erat. annucme imperalore , ^
, ConsiaiHiiiopolim deporiavil, anno post ejusabdi
< alionem quinto ac Iricesimo. Idque solemni ponipa . \ ,
per uibem Iraduclum, ingenli cumhonorein ecclcsia ,
Apostolorum deposuit. Hoc igilur modo pacati hi . \ *
, .
qui Joannis causa seorsum convenlus agebanl, ad
timtalem Ecclesiae redierunt. ld autem contigit ,
sexlodecimo consulatu imperaloris Tbeodosii, die \ q ,
iv Kalendas Februarias. Caelerum boc loco mirari ,
subit, qui factum sit, ut invidiae livor Origenem , .
quidem morluuro appeuerit, Joanni vero peperce- ,
rit. Nam ille quideni annis circiter ducenlis post . ,
obilum ipsius, a Tbeopbilo excomraunicalus est.
ioannea vero anno post moriem quinlo ac tricesiroo, a .
Proclo rcceptus est in communionem. Tanlum dis- ) . '

r
v

crimen fuil inler Procli mores alque Tbeopbili.

Verum liaec qua ratione facta shitet quolidie fiant,
prudentes viros minime latet.

--

'

\ \ (75),
,

VALESII ANNOTATIONES.
(74) .
Hi consules fuerunt anuo Cbristi 43G. Sed dissentiunt a Socrale
Prosper el Marcelliuus Comes in Chronko, el auctor Chronici Alexandrini. Ui enira sequente anuo
has nuplias celebralas esse scribunt, Aelio n , et
Sigisvuliu coiisulibus, mense Novembri. Idque
confirmat Jornaiides in libro De successione reaworum; ubi postquain locutus est de slupro quod
llonoria cuni Eugenio procuralore suo comniiserat, quod faciutn est Aieobimlo el Aspare confculibus, anno Chrisii 454, subdit : Posihccc lerlxo
anno V alenlimnnus imperator Roma Constanlinopolim, ob tuscipiendam in malrimoninm Eudoxiam
Theodosii principis filiam venil: dataque pro munere
soaro iuo loia lllyria, celebralis nuptiis ad stia D
regna cum uxore recessii. De donalione Illyrici Occidentalis idcm teslalur Cassiodorus iu Ubro u
Variarum, epislola 4, bis verbis: Placidiam mundi

opinione celebratam, avorum prosapia glorio$am ,

purpuralo filio Uuduhse percepimu*; cujtts dum
remisse adminislral imperium, indecenter cognosei*
tur imminulum. Nurum denique $ibi amissione Ulyrici comparavii, (eciaque e$t conjunctio regnanlis,
divisio dotenda provinctis.
(75) " . Ilis rerbis
senlcntiam suam nonobscure iunuil Socrates. VuH
eniin dicere baec per invidiam aul per graliam
Geri solure. Nain quod Origenes, tot annis post
obitum eiapsis damnatus esl a Tbcopbilo, id Tbeopbili i n v i d i * erga ipsum Origenem, vet adversus
monachos qtii Longi dicebanlur, ascribil Socraie.
Quod aulem Joannes Cbrysostomus anno post mortem quinio ac iricesimo , bonoriflce reduclus esl
in palriain, id Procll el plebis Conslanliuopohlanae amori ac benevolentiae iribuit. Ego vero srntenliae Socraiis uon accedo. Etsi enioi in buju*-

VARIORUM.

. Imo ciam Ptacidiam Anl.Pagl ad anuuro 457, n. 5.
Aelio secundiim et SigivulK coaa., anno Cbr. 457,
>la esi autem Eudoxia anno 4 i i .
qnod praeler Prosperuin, Marcellinuin , ei Cassio
*.
dorum in Chronicis, tostalur auctor Chronici AUScil. per synoduin sub Quercu. W . LOWTH.
xandrini, qui rei gesla? mensem cl dicm meuiorat,
^

quos ex Aclis puhlicis dcsumpsisse non dubiUn- . Quo die cliaiiiiuiiN S. Chrysostoini naute i n
dum. 7/fi co$s. Valentinionut Junior mense Octo- Eccicsia Roiuaua celebralur. Pacla csl auieoi ba&c
bri xii Kal. Novemb. ingretsm Comlaniinopolm, translalio anno Chrisli 458, a Proclo, q u i , adomptia* celebravii, accepia in uxorem
Eudoxia,
lcscens dum f u i l , S. Cbrysostomo sedulo auba^e*
Theodo&ii Eudocia Aug. filia, wense Ocl. iv
ral, laiiquam amanueitsis.
KaL Sovemb. Suscepit ex ea geminas filiat, Eudo0

S3T

OISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. VII.

38

3 9 4 CAP. X L V I .
iJtfl

Dg morte Pauti Notatianorum epiicopi,

etde
, /*'

Marciano ejut
iucce*sore.
.
Elapso autem modico temporis spatio post rell ,
- qutarura Joannis depositionein , Paulus qtioque
, , \ Novaiianorum episcopus e vivis exceesit, eodeiu
.
consulalu, die duodecimo Kalendas Augusli.Qui iu
suo funere omnes religionum sectas, licet inler se
. discrepaiites, unain quodammodo effccit Eccle , siam. Quippe cuncUe corpus ejus cum psalmorum
. canlu proseculae sunt ad luuiulum : eo quod, dum
, viveret, ob vitae sanctimoniam cunclis pariler gra 6 lissimus fuerat. Scd quoniam ideoi Paulus jamjaiu
, .
moriturus rero plane meinorabilem gessit, opei;e
] prelium faclurus niibi videor, eam buic bisloriae insoraro ad logcntium utiliiateui. Nam quod
, ,
, , aegrolans monaslitam discij linara in ralione victus
, consianter observavit, nullo paclo eam transgre*
, \ . dicns : el quod prcces solilas impigre peragere
, . , niraquam ptauermisil , sileniio praelereundum
* - puto : ne si in islis commemoraudis tempus I r i , 6, , vero, rem ab eo gestam plane memorabilem, i i l
* dixi, ci ulilissimam obscurare videar. Quaenam
. , aulem Ula sit, jam dicendum esl. Cuiu m o r t i i i * cinus e&sei, omnes presbyteros ecclesiaruin quse
, - sub ipso eranl, ad se accer&itos, ila esi allocutus:
* ' - Curaic ut rpiscopum vobis eligaiis, diim adhuc su. , , perstcs snm, \\e Ecclesiae veslra? postbac perlur , , bcntur. Cumquc iIIi diccrcnl dandam ipsisnon esse
. ^ j clcclioiiis poteslatem : nam cum alius no, (76], strum alio tilaliir judtcio, nunqtiam eiimdem nomi ,
naiuri sutuus : sed malumus itt tu polins designes
* , qtiem volueris. Tuin P;ulus : Hanc igilur, inquit,
* * - ptOressioiieni vcslrani scripio prodilam mihi dale,
. ,
vos eum electuros esse qtieni ego decrevero. Quod
,
cum illi fecisscnt, et subscriplione sua firmasseul,
,
assuigens ille et insidens leclo, clam rettiolis ar , bilris, Marciaui nomen cbarlae inscripsil, qui
prcsbyteri quidem oUinebal gradiiui,el inouaslicam
; , - viiam sub ipso didicerat : lunc vero peregre pift .
fcctus erat. Deindc cum chaiiam ipse obsignassel,
, ' ' et a primoribue presbyteris eaui insuper obsigaari
. ,. curasset, Marco ctiidam Novalianorum in Scylbia
, Q episcopo, qui tura Conslantinopoli vereabatur, cam
>. , tradidil, bis verbis eura allocuius:Si Deus uie in
, *
bac vila diutius superesse voluerit, boc deposilum
,
diligenler abs le servalum mibi rcdde. Si vero
. 01 ,
visum illi fucrit me ex hoc saeculo Iransferre, i n ,
vcnies in bac charla, queni ego successorem mibi
e

VALESII ANNOTATIONES.
modi negotiis affcctus bominum noanibil tfliciunt:
cralus, usque in hodiernum diem in Ecclesia manct.
divina lauien jtistilia ac providenlia, qua regitur
(76)
*1. Nicepboms haEcrlesia, semper dominatur. Origenes igilur ob* bcl , additque . Qtt
dogmaium inipieUtem damnalue. ei Joannes Cbryvcrba videnlur necessaria.
so&lomus ob vitae ac doclrinae inlegrilalem cutise'VARIORUM.
. Fuil bxc sowt observavil Valesius in Euscb., lib. v i , cap
leunla acdamaiio in cleciionibus cpiscoporum,
>V. LOWTH.
r

29.

SOCRAHS

8.0

in episcopatu designavcrim. His dictis ex hac luce & \ (77) migravit. Terlio igiiur posi illius olalan die, l i - ^ . t l bello coram maxima nuiltilndine resignato, cum
.
MarcUui nomen reperisseni 3 9 5 onuies rum dignum esse acclamaruni, nullaque iulerposila raora,
miserunt qui illum comprehenderenl. 111 i eum Tiberiopoli in Pbrygia degcntero pia fraude circumvenientes, secum abduxerunt, el duodeciiuo die Kalcndas Seplcmbris ordinaturo in episcopali
scde collocarunt. Yerum de his baclenus.
. M Z \
CAP. XLVH.
"Qc d

Quomodo imperator Theodotius uxorem tuam

.
Eudocium misit Hierosolyma.

Porro iniperator Theodosius pro acceptis benefl* *
ciis gralias et vola Deo persolvit. Quod qttidem
, . \
praesiilit, eximiis bonoribus Chrislum vener:indo.
\ *
Quineliam uxorem suam Eudociam misil llicroso . \ (78)
lyma. Nam el illa hoc se voto obligaverat, si filiam
suam ntiplam vidissel. Sed illa quidem ecclesias , omnes, lam qux Hierosolymis, quam quae in aliis * , \ *
, \ ,
Oricnlis urbibus sitae suul, variis ornamentis de , ,
ooravit, et cum illuc proficiscerelur, el cuiu re.
Jiret.
. *.
CAP. XLVIH.

De Thalauio Coetarca Cappadocm epitcopo.

.
Proclus vero eodero tempore, consulatu scilicet

Tfceodoeii sepiimodecimo, rem ptane admirabileiu,
et quatem uemo unquam ex veteribus episcopis , , \ *
gesserat, aggressus est. Mortuo enim Firmo Cav .
sares Cappadociae episcopo, Caesarienses
Con-
tlaniinopolim venerunt, episcopum postulantes. ,
Cumque Proclua ditpiceret queni ad epiacopalum
*
illum promoverel, forie accidit u( ad ipsum salu- C , ,
tandum cuncii senalores die Sabbali in ecclesiam \
venireut: inler quos eral eliam Tbalassius, qul . \ ,
provinciarum et civiialum lllyrici 3 9 6 praeieclu- (79)
ram adminislraverat. Cuui vero Orieniia quoqtie . ,
partium administratio ei mox ab imperalore cre,
YALESH ANNOTATIONES
(77)
. itilo 6 legum Novcllartim Tbcodosii JuntorU. q r e
iM&i codices noslri nibil mutant, assemior tainen daia esl Couslanlinopoli m Idus Augusli, Tlieod.
Chrislopboreono et Savilio, qui Aug. xvii et Feslo coss. Post bunc igitur dietu
emendanl. Cerle cum Paulus Novaliaiiorum Tbalassius boc ipso anno faclue esi a Proclo Cae*
episcopus niorluus sii primo a: vicesimo die mcn- sariensis episcopus. Quod iacinus Procli non aine
6is Julii, ac triduo posi ejus obilum resignala sil
causa miraiur Sociaies, ul novum, nec ab ullo
cbarlula in qua Marci
Mamanuin successorem suuni
ftuperioruin pontiflcum usurpalura. Cerie Nectanuncupaverat, ut supra retulil Soeraies, lieri non
rius, cum pratlor esaei uvbis Conetanlinopoltpoiest ut Marcianus primo el vicesimo die ejusdem
taiue, croaius fueral episcopu ejusdem civitaiis.
inensis Julii ordinalus sil eptscopus : quippe qui
Yerum iniperaloris ronsensiis pruin accesserai. ul
eo tcmpore deliiescerel in Pbrygiae urbe Tibeno- eopra reiaiuui esl a Socrale. Hic vero Proclus prop o t i : ex qua adduceodus fuil Conslanlinopolim, ut
prm motu maiHtm injicil prefecto pra;lorio, qm
ibi Novatianorum episcopus constilutirelur.
ad Orienlis pralecluram adwinislrandam a prm(78) . dubito cipc erai designalus. luleUigendain cst Umcti
quin acribendiim sU \ , hoc est, Eudo- cunsensum principis postea accessissc, qui rcm a
cia. Aique ita legti Epiphanius Scholasiicus, ui ex Proclo faciam comprobarit. In minoribus aU-in
versioue ejus apparel. Sic enim verlit : Hoc enim judicibiis a i ecclesiaslicos gradus promoveudis,
el ipta volum haluerat, si fitiam videret mpiam.
consensHs
principis baudquaquam iiece&sartus
(79)

fuit. SuilicUibal eniin conseusus pnvfecli praetorio,

. Hic cst Tbalassius vcl Tbalassus pryTeclHs
MII) cujus disposilione erant praisidee provinciae.
pr*lorio lllyrici, ad quein roissa esl Itx unica l i Uujus rei illusire exemplum babemus 111 Viia sanVARIORUM
.
Ilaec pcregriab Hierosolymit ad urbem regiam remeavit, beothnaiio recle a Baronio anno 458 recilala esl, cuni
simi Slephani primi martyris reliquiat, quas in bntihca
iilix inalrimonium auno supcriori peraclum fueSancli Laureniii pouta venerantur, lecum defereus.
rit. Praelerea Marceilinua in Chrouico, eub awii
ldeoque anno 438 illoc seae Eudocia < onlulerat. Vid.
459 coas. babel: Eudocfa uxor Tlieodosii princjpi*
Evagr. lib. i , cap. 0. Ant. Pagi, ad ann. 438, . .

gii

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

UB. VII.

842

, , denda esset, u l fama eral; Proclus ci luantim injiciens, pro prafecto praetorii episcopum Cxsareae
.
illum consiituit. Et res quldem Ecclesiae in hunc
.
moduro prospere succedebant. Ego vero boc loco
,
fioem Historiae nostrae Tacturus, opto ut ooines
\
\ . , ubique Ecclesiae et urbes alque provinciae in pace
degant. Quandiu enim pax erit, bistoriae scribendae
. \ \
studiosis nullum euppetet argumentum. Nam et
, , , - nos qui mandatum luum seplem libris explevinius,
saeratissime vir Dei Theodore, oroni ad scriben , . dum roaterla destiluli fuissemus, si bi qui sedi lionibus delectantur, quiescere maluissent. Conli - uet autem scptimus bic Hisioriae liber res gestas
spaiio annorum duorum ac triginta. Toia vero H i ,
sloria septem libris comprehensa continel spatium
,
{i ^ * & annorum centum et quadraginta. Exorsa quideni
ab anno primo olympiadis ducenlesimae sepluage \
sima; primaB, qua lionstantinus imperator est re,
nuntiatus: desinens autem anoo secundo irecente .
simae quintae olympiadis, quo imperator Theodosius
seplimum decimum consulatura dedit.

Finis Ecclesiasticce Hhtorice Socralis

.
Scholastici.

VALESII ANNOTATIONES.
cti Geifnani Allissiodorensis, quam scripsil Conlibri orimi D vitaB. Germani. Porro bic Thalassianlius presbyter. Qui cum esset praeses provinsius Caesariensis episcopus interfuit pseudosynodo
ciae, et Araator episcopus Allissiodorensis eum sibi
Ephesinx adversus Flavianum, ut docent acta ejusauccessorem vellet designare, conscnsum prius
dem synodi quae refcrunlur in actione prima couJulii prsefecii prsetorio Galliarum Amator expetiit
cilii Cbalccdonensis.
priuaquam id lentaret, ufc refertur in capiie tertio
VARIORUM.
ad annum 459, ubi deainil,
. Rolando numero usus est Socrates : alioqui
anni. W . LOWTH.
ab anno Chr. 305, unde initium HiHorie* deducit,

P,vm>L.

GR.LXVII.

crunt tantum 135

HERMIyE

SOZOMENI

F.CCLESIASTICA

STWST*

sazr-mtXTiY

p.

* . %: t

i W \

'.'^.

Z A J I A J H S I D T ,

ETfXESlASTlCjE m s T O R u :
N4i.4*/\//

HiLiL

n ! . : . . .

HISTORIA

r ojt-r-GiT r c s . lcr.darvrJi *\ . flfc_

V ^TH L ^ . :
fc. C I . >.

. V C J I '.

irj^inueem. preo.~.

'' WJJAOIION

HEHMIJE

S O Z O M E M

HALAMISU
0RA710

\l>

IMI-EllATOUEW

eryi#mrtiiiifn Ihttorur

1
Eefti

*45

SOZOMENl IUSTORIA ECCLESIASTICA. P R F A T I O .

, xat * " ornaln delectabantnr, p u r p u r a eoronatn

, , ec hujusmodi alia cnne futsse : eoe vtro qui do ctrina operam dabant, fabulosum quoddam car, , \ , men aoi historiam ad alliciendos audilorum aniroos
! . ^- accommodatum adamasse : qui aulem belucis
, rebus studerent, eoa perile sagitiandi, aut feras
* - conficiendi, aut bastam vibrandi, aut in equura
(2) , ioailiendi, pnecipuaro curam habuisse. Singuli
, ergo qui eas artea excoluerant quae imperatori erant
, gratissima?, ad palatium accurrebant: alius gem\ . mam paratu diflicilem oblalurus, aliui splendidio , \ rem purpure lincturaro osieneurus; alius carmen
(3) . aut aliud scriptionis genus nuncupalurns : alius
, , \ denique expeditam et novam quamdam armaturaa
. , speciem monstratorus. Summum porro dectis et
, , plane iroperatorium credebatur, gi vulgaris hujusce
, \ - virtutis vel una dunlaxai particula in principe
,
reperiretur. PieUtis vero, quae verus est imperii
\ , omaius, nemo roagnopere sludiosus fuit. Tu vero,
\ . "
poteniissime imperalor Tbeodosi, omnea, ui cora \
pendio dicam, virtulee Dco javante excoluisti. Et
, \ , \ \ purparam quidemac coronam velut dignitatis tuc
. insignegesias, eorum graiia qui te oculis intuen , \ lur : intus vero ornaroenlnm imperii vrissiraum
, * circumfers, pktaiem 4
hamaniiatem. Itaque
, poelas et bistorici, pluresque ex prefeciis ac reli, \ , \ , \ \ quis subditis tuis, in te prsedicando, tuisqae acti, , \ , \ bas celebrandis quotidie desudanl. vero tan, , . - quam agonotheia judcxque operum praesidens,
e l

\ - Q jucundae vocis sono aut gestus venuatate diligen , , \ , tiara tuam decipi non pateris : sed sincere judicas,
. \ - spectana dictionem inslituto operis accommoda , - laro, figuram ilcm, et parles oralionis, et disposi \ , '
lionem alqwe ordinem ; verba Jtem eoruraque col*
\ (4),
locationem ; argamenlationes et gensum atque
4

VALESH ANNOTATIONES.
glum longe aaperat. Prjeter htinc litulum, Gcne- inarmoris cruaiae quibus parietes tegebanlnr ; vrnsca lypograpbi alium subjccerant iuiniilioribus aulem pavimenium esl tessellaturo. Vide nolas
litleris lioc modo : Casauboni ad Suetonium.
() . Hunc locum emendavi
, ,
* \ ex opiiwo codice Fukeliano, cui consenlit codex
. Quem auidem lilulum eum- Leonis Allatii.Sic eniro utcrquescrtpuim babet,
pstTuntex indiculo capilum Itisloritv Eccle$ia$tic<s . Quan<|uam in codice Leoms
Sttzomeni, qui in codice Regio et in edilione Ro- Allalii deest verbum . Iia cnim bunc loberil Stepbani, praiiiius el Uisioriae ejusdem So- cum exbtbel eodex ille : xotncni. Veruin ego posteriorem hunc tiliilum ex- . Sed nec Epipbanius ScholasCicus verbiim
pfinxi, tuin
*u... quod
i f u u u in
. . . r. uketiano rodice non babclur,,
illud in suoexeroplari legerat, ulexejus
lum quia superfluum videbalur duosejusdom capi- inlerpretalione cognoscimua. Mibi tamen videlur
lis liluios apponere. Porro Tbeodorus Leclor in
prorsus necessarium,
(4) .
Alevadae dirti
Hiitoria Tripartita, quain ab bac Snxomeni ad
suiil Tbessaliae reges, qui Xerxem oliin evocarunt
Themlnsiuiii oralione exoi-sus est, perindc ac CasittiloruB, bunc l i l u l u m bnbei : in Greciam, utscriMt Herodoltis in libro vn, baud
. Idem quouuelitu- procul ab initio. Eranl aulem Aleva3 regis filii,
Ires nuinero fralres : Tiioiax sciltcel LarissaiiiH
ltl#Habelur in Tripattila Cassiodori.
" . Lapides prelio- Eurypylus ac Thrasydeus. Sic enim vocaniur ab
nius, qiiem secnli suul Musculus Herodoio in libro , ubi di< unliir.
i$. Observavi tamen banc voccin Apud Pindarum in Pylbionicis, ode 10,
* dicuiitur, ubi eiiam Tborax aominatur,
ilo tessellalo proprie usiirpari.
bospes almie amictis Pindari. De eodeni Tburacc
ii Nazianxenum in oratione 16,
, loquitur ttesias in PcrsicU. Porro Alevas eoruiu
, \ paler, omniuin Tbessalia? regum polenlissimu*
fuit, natuspalre Sim.nia, matre Arcbedice. Tue<n\ ,
critus ldyllio 15, ' ^ \
in oraiione 3 2 :
'. Ad <|use verba scboliasies i u nolat,
\ , \
\ . Dbi sunl aectiles
(

3001
S48
8*7
liisloriam. ReciUotes porro remunerari*, lum judi- \ (5), cio luo el applausu, lum aureis iroaginibus et sla- \ ,
\ \ ,
luis, el donie, omnique honorum genere. Talein
\
ulique le erga illos exhibes, quales nec Cretenges olim fuerunt erga celebrem iUum Horaerum, .
ncc Alevadae erga Simonidem, riec Dionysius " ,
Silicia lyraanus erga Plalonem Socraiis prae- ,
. \
eeplorem, nec Pbilippus Macedo erga Tbeo \ ,
pompum Hisloriae scriptorem, necdenique Severus
Caesar erga Oppianum, qui piscium geucra, natu- , ram arleiuque capiendi, versibus couscripsit. Nam
, $.
Crctenses qtiidem cum Ilotneruni mille nummis
donassent ob carminum praesianliam, tanquam de
immcnea quadam munificenlia gloriames, in aerea , ,
iabula donum publice inscripsertint. Alcvadau au- tein ct Dionysiiis ac Pbilippus, baudquaquam laci- ^ .
lurniorcs fuissent Cretensibus, qui ob pbilosnpbi- . , , \
cam , cl ob omni iaslu alicnam rempublicam glo- \
riari eolent : sed cito illos imilati esseul in pro- *
ponenda labula, nisi inferiores illis in niuniiiceniia
. ,
exslilisscnt. Severus vero cum Oppiano singulos , aureos pro singulis vmiluis poematis, ei quidein
\ '
mediocris, donavissel, ea libcralitate tanlopere . \ * ' \
omnes obsiupcfecil, ut Oppiani carinina a plerisque ,
ctiamnuni aurea nominenlur. Hsec sunt raunera , , \
principum qui disciplinas ct eloquenliam olim ad- . \
amarunt. Tu vero, impcrator, in doclis bominibus .
remunerandis cuoctos qui unquam vixerunt longo ,
intervallo superasli. Nec absque raiione id abs te ,
ileri ntibi videtur. Nam dum virlute omnes supe- Q \
rarc conlciidis, res tuag quoiidie novis incrememis , \ aropliiicas. Ob quain eliaui causam rcs pracclare
, *
gcslas (tiin a Graecis, tum a Romanie sludiosissime \ , \ \
perlegisli. Aiunl certc l e , inlecdiu quidera bellicis
,
ailibus cl corporis cxcrcitationibiis vacare, el
, \
snbjectorum negolia disceplare, niodo judicamem, , \ ,
modo ea quac convenit scribcniem; ei tum priva- . , ,
tiin, lum publice, ea quae agcnda sunt dispicicn- \ , 0,
tem : noctu vero libris incumberc. 5 Porro fama , ,
cbt, ad corum lectionem iuscrvire libi randclabrum .
quod arte mecbanica fabricaium, nullo exlrinsecus . ,
ininistraute, oleum infmtdat lueernee: ita ul nemo ,
ex ministrie palalii ob laborcs luos inolestiam . ,
subire cogatur, et contra somnum luelando vim
, (&qxVALESH ANNGTATIONES.
. Repugnare tamen videlnr Arislotclcs, et AJe- D ilcrtiui ea dc re coiisullum respondisse,
vaui Pyrrbi (ilium faccre, uon aulem Simmia?
^ , ' . Uujus posleri,
Aiislolelis verla leguntur apud llarpocraiionem
Alevadai dicli, deiiicepa in Thessalia regnarunt,
in vocc
donec a Pbilippo Macedonum rege pulsi fugalique
, \ ' ()
sunl, uihcribil Uipianus in Demoslbenis Olynibia . bed non
ca. Plato in Menone nuiitionem facit Arislippi
dubilo quiu scribeiiduiii sit \ ^- Larigsa?iex Alevadaruni familia.
foO. <1 esl, regnante Alera, qui Itufus cognomi(5) tdr .
Renatus esi, Aucturem liujus emendaiionis babeo ctius in codice Fukeliano c l in exemplari Leonis
Plularcbiim qui in libro lhp\ sub f i - Allaiii scriplum esl . Noquc enira
ncm, scribil palrem A!cvui misisse Dclpbos qui
Plaio pixceplor fuil Socralis, sed conira. luque
Apollincm consulcrel cuinam polissimum cx liliis
Epipbanius Scbolaslicus Socrali^ diicipulum iulciv
rcgnuui tradioporlcrcl. Apollinein veioscaiel alque
prcialus est.
%

. Vidctur

lcgendiiiu

VXRIORUM.
.

**>

H I S T O R I A ECCLESIASTICA. P R J C F A T I O .

, {, - inferre nalure. Adeo bumanus cs ct benignus ac

, \
mitis, tum erga proximos, lum crga omnes morta . \ , - les : instar cceleetis Regis, paironi ac defensoris
\ 6 \ i u i , q u i justis pariler et injustis pluere solet, et
^ \ , , aolem quoiidie orienlem pra?bere, aliaque ejue* ,
modi liberaliier suppeditare. Porro adeo nwltiplici
\ , erudilione instructum te essc audio, ot lapidum
. \ naturaro, viresque radicuni, et remedlorum eflfca \ * ciam non minus noveris quam eapientissimus ille
, - Davidis filius Salomon. Imo vero longe illum ante. cedis in oinni genere virtulis. Naro ille quidem
(6J / , \ voluplalis vile mancipium effectus, pietatem quae
, . maxiir.orum bonorum et sapientiae causa ipsi exsli \ , terat, usque ad finem vitae non servavit. Tu vere,
potenlissime imperator, qui conlinentiae studium
\
, opposuisli licenliae, noo sine causa existimas i m peratorem te esse nen bominum modo, verum
, , \
etiam perlurbaliooum lam aninii quam corporis.
. , , - Quod si islud etiaro dicendum est, te cujusvis cibi
, , et potiotiis cupiditate superiorero esse accepi, et
' nec dulcibus ficubus, ut poetice loquar, nec atio

frucluum genere capi posse, nisi haciemis tantum
*, \ , ut allingas et gusies; idque poslquaro omnium
, , , \ condiiori Deo benedixeris. Jara vero silim, aeslum
. alque algorem superare, qtiotidianis exercilaliom bus ita assuefactus es, ut conlinentiam vice natu * - rae habere videaris. Nupcr certe cum Heracleam
, urbem Ponii visere, eamque lemporis diutnrnitate
,
collapsam instaurare sludercs, aestivo lempore per
\ , Bilhyniam iler fecisti. Cumque aol vebementius
flagrarel circa meridiem, quidam ex protectoribus
. ,
luis te sudore diflluenlcra et pulvcre conspmum
(7) ,
videns, tanquam rem gratara tibi facttirus, phia". ,
, \ \ lam libi obiulit adversus solis radios splendidc
coruscanlein, eamque gratissima quadam polione
. , ,
, - implevit, aquam frigidam illi superfnndens. T u
vero, princeps polenlissiroe, sumplo oalice, borai6, \ , \ , ,
uis quideiu illius propeBsum erga lc animuni col , \ , \ ,
laudasii, nec obscure sigiiiilcasti te pro imperiali
. \ , , magniGcenlia, brevi illum beneticio affecturum
. esse. Sed cum milites universi poculo inbiarenC,
, \ beaiumque judicarent eum qui hauslurus illud
\ \ . essel, poculum viro reddidisli, generosissimc,
ufque eo pro arbitrio siio uteretur jus*isli. Merilo
"
'

, \ D iiaque mihi videris Alexandrum quoque Pbilippi

. filium virlulibus tuis superasse. Quem laudalorea
, \ - ipsius commemorant, cum per siliculosam quam , \ \
dam regionem iransirel una cum exercilu Macc, ,
donum, c l roiles quidam officiosue ac sedulus

VALESU ANNOTATIONES.
(7)
.
(6) .
Tbeodosius
Junior Heracleam profeclus est, ipso 9, et Pal- Scribendum puio . Utiiur eiiim Sozomenus verbo Homerico, u l ipsemet lestalur bis
ladio consulib., eique redennli Ursus pnefectns
verbis, ", qua* omnino superflua
Urbi, et genatus in foro Tbeodosii auream coroessenl, nisi ita legereuius u l dixi.
nam oUulit, u i legitur in Chronico Alexandriuo.
VARIORIM.
Septimum consubtum cnm Jnnlo Quarlo Palvero cum F l . Constantio, nnno Cbr, 420 ut reladio gessit Thcodosius, auno Cbr. f l i i . Nouum
ftrt Ant. Pagi ad cos aiinos, n, l .
:

S5*

SOZOMENI

aquam a se reperlam hauslamque ei obtuligsel, < . "

noluisse bibere, sed aquam buiui effiudisse. Proinde, , , \ ,
ul sumiuaiim dicam, omnibus regibus qui te aale- , 6
cesserunt, regaliorem te, juxla Homeruni, proprie , ' ,
appcllare licet. Alios enim nibil admiraliooe , \
, .
dignnm in ae habuisse accepimus ; alios vero una
quapiam ul allera dote imperium exornasae. At , tu, opiime imperalor, cunclas sioiul virtulee com- *
plexus, pietate, clemenlia, forthudine, contiuentia, .

juetitia, liberalitale, auimi maguiludine regiae
, .
dignitali coogrua, cuncto* transgretaua es. Soluoi
certe ex omnibus qui unqttaoi fuertittl, principa- '
tum tuum incruentum et ab oroni caede purum .
aique integrum esae noslra auaa glortatnr. Quippe \
,
subdilos suaviler et cum voluplale quadam ad virtutem informaa, ut cnm beuevolcniia ac reverentia ^ * , sludium aunni erga le ac reropublicam ostendant.
llas igilur ob causas, ctitu HutorUm Eccletiasticam , \ , \
scribere iaeiiitiisaem, necexsario eam libi nuncu- .
pandam putavi. Cui enim potius eam nuncuparem, \
narraturue divinomm bominnm viriutero, et quav , ^ *
cunque calbolicse Ecclesiae conligcrunt : ei quot (8) ,
, ' illa quanlisque cum hoslibus fortiier congressa, ad
tuoa et parentum iuorum porius appuleril? Ag- ,
, .
dum ergo, imperator oranium gnare, et tum aliis

praedite virtutibus, tum inprirais pieiate, quam
inttium esae sapienti divina testanlar oracala, \
bunc a me librura euscipe, eumque examina, et , ,
, \
pro lua singulari diligentia addeaa ac detrahens,
tao illum labore perpurga. Prortus eirim quidquid C * ,
liW visvm faerit, id ulile ac proclarum ledoribus ' \ * \
videbitur : nec poat judicium tuutn quisquam dein- .
cepi manum admotums egt. Porro lioc opus meum
.
a lertio consulatu Crispi et Constantini Caesarum, usque ad septimuu) decimum consulatum luum
progreditur. Idque in novem libros commode disiribui posse existimavi. Ae primus quidem et tecundua liber ea coraplectelur. qaas Conslantino regoante Eccleaia accideniDt. Teriius vero et quar
l o a e a q a 8ub filiorum ejuaprincipatu aunt gcsta. Quinlus et sexlus ea conlinebil quae regnante
Juliano fratre illoriim patruele, et quae Joviano, itemque Valentiniano et Valente imperanlibus eootigere. Septimus el octavus liber ea commemorabit qua3 Graliano et Valenliniano fralribus impe*
rium obtinenlibus acta sunt, usqae ad nuncupaiionem Aiigueiam Tbeodosii admirabiiia avi l u i : ei
quae sub Theodosio deincepa gesta, quoad usque cekbcrrimus pater luus Arcadius una cum piisaimo
palruotuo Honorio orbia Romaoi administrationem suscepit. Nonum vero Hbrum, narrationi tontfn
quae a sanclissima Chrislique amantissima majeslate tua gesta sunt, speciallter dicavi. Qamn
quidcm majeetatem opto ut Deus perpeluo cuslodial, inconcussa tranquiUiute ac laelitia perfroentem : eamque hostibus superiorem efficiat, ct cunetoa pedibue ipsius aabeternai; piura denique
iraperium iiliis ac nepolibus suis transmitiere ei concedai, favenle Christo, perquem et cara qoo,
Deo Pairi sit gloria una com sancto Spiritu in a3vuin. Arocn.
b

VALESII ANNOTATIONES.
(8) .
Post ba?c vcrba in D nonnulla. Quod igitur hic deesse videbatur, id in
Fukeliano codice laruna est dimidialie circiler
versione mca ex conjcctura supplevi.
Wnex : et ad lalus notalur , id esl, dcsunl
VAKIORUM*
.
Crispus
sesar n i , ei Consianiinua Caesar in consules fuerc
anno Cbr. 524 rpstui eat aulem dccimus sepiimus
B

Tbeodosii consulalus curo collega Feato, anno

Chr. 439, juxla calculuro Antonii Pagi ad e*s
annos.

53

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I .

854

1 (9)

HERMLE SOZOMENI
SALAMIN1I

ECCLESIASTICiE
LIBER

HISTORIiE

PRIMUS.

. '.

7 CAP. I .
, ot
Proamium, tn quo quaslionem movet de gente Ju daica; deinde quinam de hoc argumento
,

scribere coeperint; et quomodo ct ex quibus aucto*

ribus hanc Historiam excerpserit, el qvod verilaiii
,

$tudiosu$ (ulurus sit; denique quod Historia eliam
.
alia quwdam conlinebit.
" ,
Saepenumero mecum ipse cogiUvi quid causae

essel cur caHeri quidem bominea prompti ac parali
* (10),
fuerint ad Odera in Deum Verbum suactpiendam ;
2

VALESII ANNOTATIONES.
(!) . Ita scri|)iTunc enim in operia lilulo addi solel patria cutur boc iiotncn iu codice Regio et Fukeliano. Ve- jusque, ut altcr ab altero distingualur. Verbi gratuin in todice Leonis Allatii, qui continet Hittolia, , ad discrimen Caesariam Tripartitam a Theodoro Lectore colleclam, ct
riensis Eusebii. In Sozomono vero nibil opus fuil
in duos libros dislributaiii, tegilur, hac disiinclione, cuni nullus alius scriplor occur , la Biblioikeca Pbolii, cap. 30,
rat ejusdein ooniinie. El haec quidem de cognolitulus bujus Hisloriae ita concipilur : miue Salaminii. Re&lanl duo noinina, Hermiae sci, quani scripluram magtsprobo.
licet ac Sozomeni; quorum posleritis videiur esse
Fuit eniin Salamanes ooiiHsn proprium. Alque ila proprium noroen scriploris nostri. Cerie Theodovocalus est iBoaachus quidaiu ex discipulig Hila- rus Leclor in epislola quam Historiae suae Triparrionis, qui eliain Salamines iu vulgalis edilionibus Iftae prafixitjta eum appellal, dicilur apud Sozomeuuin in libro v i , cap. 32. Sa. Cassiodorus quoque iu prologo Historias
laminius quoque nomen proprium f u i l , usilatum
Tripartila!, et Gregorius Majjnus in Epislolis, Sozoapud Svros. Sic ciiini vocalus csl anlecessor quimenuin eiun appellaut. Quidaiu lanien llerroiam
dam scbolai Beryiiensis, unus ex nuincro anteces- iilum vocalum esse existimanl, el Sozomcnum
sorum :id quos unp. Juslitiianus primam Praefanomen essc palris illius. Sic auclor Juris Gnecoliouein Digestorum dicavit. Uaqae Sozoiuenu* tria
Romani in libio iv, capite de Iranslalionibus epibabuil noinina, quoroin prituuin Salamanee Syriascoporum :
cam prafert origincm. Majores ccrle Suzoiueni cx
' Palaeslina o n i fuere, ut ipse leslalur Sozomenus , , \ iii libro , cap. 14. Saue cognomcn illud , ?
semper suspecluni habui. Cur eiiim Sozoute-
nus Salaminium se vocarel potius qiiam Conslan- , . Locus
tiensem ? Urbs enim ikla Cypri jam pridcin Salamin
illc, qucm cital bic auclor, non lcgitur hodie apud
vocari desieral, et Conslautia dicebalur. Deinde, si
Sozomcnum, sed exslal in libro Socraiis.
. nomcii eescl patronyinicinu, pneponen- Q (10) .
In codice Leonia
ilus eral aiticulus boc modo Adde
Allalii scripltim est , id eal, persuasti
qnod vi libris seriplorum Clirislinnoriuii, iiunquam
diOkilis. Rectius, meo quidem judicio. Nequeenim
sulcni pr.iilgi litijit*modi noinitia palrouymica,
Gra?ce dici po:esl, . Eumdein erron:si quuiics duu sunt scriptorcs cjusdcm noiuiuis.
rcm jaui piidein observavit LcundaTius in l i b r o i

8 5

SOCRATIS

lim. Poslquam igilurOecidenlisparlesidoneisprai- (74) , 6 *.

sidiii firmassel, nopliarum graiia Conslanlinopo* \ . OJV
lira advenil. Qaibus celebratis Isidoro el Senalore \ .
(onsulibus, inox accepta uxore, in Occidenlem reversus est. E l haec quidem eo tempore feliau*
conligit imperatori
. .
CAP. X L V .
,
Quomodo Proclut episcopu imperatori persuasit,

ut Joannii corpus ab exsiiio trmnsferrct Conslantinopolim, in eccleiia Aposiohrum deponeret.

, '
.
Nec mtillo post Proclus episcopus, eos qui ob
, 4
deposilionem Joannis sese ab Ecclesiaj corpore ;
scjunxeranl, ad uuitatem revocavit, eorum dolorem

prudenli constlio denuilcens. Qua autem ralione . ,
. .
istud perfecerit, jam dicendum est. Joannia corpus,
quod Comanis sepulttim erai. annuente impcratore ,
, Consianliiiopolim deporiavit, anno post ejusabdi
< ationeni quinto ac Iricesimo. Idque solemni ponipa . \ ,
per uibem iraduclum, ingenliciimhonorein ecclesia ,
Aposlolorum deposuit. Iloc igitur ntodo pacali hi . \ *
, .
qui Joaiinia causa seorsum conventus agebanl, ad
tinilalem Ecclesiae redterunt. l d aulem contigit , \
sexlodecimo consulatu imperaioris Tbeodosii, die \ 4 .
Kalendas Februarias. Cselerum boc loco mirari , '
subit, qui faclum sit, ut invidiae livor Origenem , .
quidcm morluum appelierit, Joanni vero peperce- ,
rit. Nam ille quidem annis circiler ducenlis post . .
obitum ipsius, a Tbeophilo excomraunicatus est.
Joannea vero anno post nioriem quinlo ac tricesimo, a .
Proclo rccepius est in communionem. Tanlum dis- ) .
crimen fuii inter Procli mores atque Tbeopbiu. \ \ (75),
Verutn baec qua ratione facta siulet quolidie fiant, ,
prudeiUes viros raininie latet.
9

VALESH ANNOTATIONES.
(74) .
Hi consules fuerunt anno Cbrisli 43G. Sed dissenliunt a Socrale
Prosper el Marcellinus Comes iu Chronico, el auclor Chronici AUxandrini. Hi enira sequeule anuo
has nuplias celebralas esse acribunt, Aelio n , et
Sigisvulio consulibus, mense ISovembri. Idque
conlirmat Jornandes in libro De successione regnorum; ubi postquam locutus est de stupro quod
lloiioria ciini Engenio proctiralore suo coniniiser . i l , quod factum esl Areobindo et Aspare confculibus, auno Cbristi 454, subdil : Posihocc tertio
anno Valentimanus imperator Roma Conilantinopolim, ob suicipietidam in malrimoniiim Eudoxiam
Theodoui principis nliam venit: dataque pro munere
socero $uo lola lllyria, celebralis nuptiis ad itia D
ngna cum uxore rece$$it. De donalione l l l y r u i Occidenlalis ideni lestalur Cassiodorus in libro u
Variarum, epistola 1, his verbis: Plaeidiam mnndi

opinione
celebratam, avorum prosapia glonowm
,
purpuralo filio ttuduisse percepimus; cujnt d*m
remi$$c administral imperium, cognosci'
tur imminutum. Piurum denique libi amissione
Ittprici comparavit, faciaque eil conjunelio
TeguanUt
divitio dolenda provinciis.
(75) " . His Terbis
sentcntiam suain nonobscure innoil Socrates. Vu!t
enim diccre haec per invidiam aul per gratiam
Geri solcre. Nam quod Origenex* lot annis post
obitum elapsis damnatus esl a Tbcophilo, id Theopbili invidiae erga ipsum Origenem, vel adversus
monacbos qtii Lougi (Jicebanlur, ascribu Socraies.
Quod aulem Joannes Cbrysostoinus anao posl morlem quinto ac iricesiino', bonorificc reduclns e*l
in patriain, id Procli el plcbis Consiantiuopolitana3 amori ac benevolenliai tribuil. Ego vero $<>ntentise Socraiis uoii accedo. Eisi eniui i n hujtiv

VARIORUM.
. ciam et Placidiam Anl.Pagl ad anuuro 437, n . 3.
Aetio secundiini et Sigivulto coss., anno Cbr. 457,
N.iia esi auletu Eudoxia anno 4i2.
qnod praelcr Prosperum, Marcellimiin , ei Cassio *.
doruni in Chronicis, leslaiur aucior Chronici Ate- Scil. per syiiodum sub Quercn. W . L o n m .
xandrini, qui rei gesia; mensein cl dicm ineuioral,

quos ex Actis publicis desumpsissc non dubilan- . Quo die c l i a m i t u i M S. Cbrysoslomi ttaiafe in
dum. Hi$ co$$. Valentinionus Junior meme Octo- Ecclcsia Roinaua celebratur. Facla csl aulem baec
bri xii . Novcmb. ingre&xus Conslaniinopolim , iranslalio anno Chrisli 438, a Proclo, q u i , adonuplia$ celebravii, accepm in
Eudoxia, k-sceus dum f t i h , S. Cbrysosiooio sedulo aJba^e*
Theodosii Eudocice Aug. filia, wense Oct. iv
r a t tauquaio anianuensis.
Kal. yovemb. Suscepit ea geminas fiiia*, Eudot

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. VII.

58
. <7'

3 9 4 CAP. XLVI.

mcrte Pauli Novalianorum episcopi, etde

, *
Marciano eju$ luccessore.
.
Elnpso aulem modico lemporis spatio posl reli ,
\ 6 - quiarum Joannis depositionem , Paulus quoque
, , \ \ Novatianorum episcopus e vivis excessit, eodem
. *0 consulalu, die duodecimo Kalendas Augusli. Qui in
suo funere omnea religionum sectas, licel inter se
. discrepantes, unatn quodammodo eflecit Eecle , \ ( siam. Quippe cuncla? corpus ejus cum psalmorum
8 . \ caniu prosecutae sunt ad luinulum : eo quod, dum
, viveret, ob vitae sanciimoniam cunclis pariter gra - lissiinus iueral. Scd quoniam idem Paulns janijaui
, . " moriturus rero plane niemorabilem gessit, opeue
prelium faclurus niihi videor, si eam huic hisloriae inscram ad lcgcntium ulililatetn. Nam quod
, , \
, , atgiOians monaslii am discij linaro in ralione victus
\ , constanter observavit, nullo pacto eam transgre , \ . dicns : et qund preccs solilas impigre peragere
, . , nunquam prxtermisil , silenlio praelereundum
* - puto : ne si in islis commeniorandis lempus I r i , , , vero, rem ab eo gestain plane memorabilem, u l
* dixi, vi ulilissinum obscurare videar. Quxnaiu
. , autem illa sil, jatn dicendum esl. Cum morli \ i \ * cinus essel, omnes presbyleros ecclestaruin qus
, sub ipso erant, ad se accereiios, i u est allocutus:
* * - Curaic ut cpiscopum vobis eligalta, dnm adhucbu. , , perstcs sum, ne Ecclesia vestra? posthac perlur , , bcntur. Cutnque illi diccrcnl dandam ipsisnon esse
. \ C j ,
cleelionis poteslalem : nain cum alius no, (70), slriini alio iitatur judicio, nunqiiam etimdem noaii , naturi sumus : sed malumus tit lu polius designea
, qtiem voluerie. Tum Paulus : Hanc igitur, inquil,
' * ptOfessionem veslrani scripio proditam mibi dale,
. , \ vos eum elecluros esse qiteni ego decrevero. Qaod
. cum illi fecisscm, et subscriplione sua firmasseut.
,
assurgens ille ei insidens leclo, clam remolis ar , biiris, Marciani noiuen cliariae iuscripsit, qui
presbyleri quidem obiiuebal graihnii.el moiiaslicaai
, vilani sub ipso didicerat ; tunc vero percgre pio . feclus erat. Deindc cum charlam ipse obsignassel,
, * ' et a primoribus presbyteris eam insuper obsigoari
. , . curassel, Marco cuidam Novatianorum in Srytbia
, ^ epiecopo, qui tum Conslantinopoli versabatur, eam
). \ , tradidii, his verbis eum allocuiua:Si Deus me in
, * \
bac vila diutius supcresse voluerit, boc deposilum
, diligenler abs le servatum milii redde. Si vero
. ,
visum illi fuerit me ex hoc saeculo transferre, i n venies in bac charla, qiiem ego successorem mibi
,
837

l 5

VALESII ANNOTATIONES.
modi negotiis affcctns bominum noanibil efliciunl:
crattis, usque in hodiernum diem in Ecclesia roanel.
divina lamen jtislitia ac providenlia, qua rcgilur
(76)
. Nicephorus baEcrlesia, semper dominatur. Origenes igitur o b ' bel , additqne . Qaae
dogmaiutn impietatem damnatug. ei Joannes Cbry- vcrba videntur necessaiia.
soaioinu6 ob iiix ac doctrioae integrilatem conse-

VARIORUM.
r

. Fuit bxc soieania acclamaiio in cleclionibus cpiscoporum,

HI observavit Valesius in Euseb., lib. vi, cap 19.

\V. LOWTH<

SOCRATIS

8*0

in episcopatu deaignaverini. Hia dictis ex hac tucc & \ (77) migravit. Terlio igtiur posi illiue obilam die, l i - ^ . *
bello coram maxima niiiliilndine resignalo, cum
.
Marciaiii nomen repcrissent 395, omiies <*um dignum esse acclamaruni, nullaque inlerposita roora,
miserunt qui illum coraprebenderent. Illi eum Tiberiopoli in Pbrygia degcnlem pia fraude circumvenienles, secum abduxerunl, el duodeciiuo die Kalcjidas Septembris ordinalum io episcopali
scde collocarunl. Vcrum de his haclenus.
. '.
CAP. X L V I I .
d

Qmomodo imperulor Theodo$ius uxorem $uam

.
Eudociam misit Hierosolyma.

Porro iniperalor Tbeodosius pro accepiis benefl*
clis gratias et vola Deo persolvil. Quod quidem
, . \
p r x s l i i i l , eximiis honoribua Cbristum veneraiido.
\ Quineliam uxorem suam Eudociam misil Ilieroso. \ (78)
lyma. Nam et illa boc se volo obligaverat, si filiam
suam niiptam vidisael. Sed illa quidem ecclesias , .
oinoes, tam quae Hierosolymis, quani qua; in aliis * , \ \
, \ ,
Oricnlis urbibus sitae suul, variis oriianieniia de , ,
coravit, et cum illuc proficisceretur, el cuiii re.
iirel.
. \
CAP. 11.

De Thalitt$io Citsarece Cappadocia: epiicopo.

.
Procltis vero eodem terapore, consulatu scilicet

Tboodoaii eepliaMMJecimo, rem plane adroirabileut, \
el quatem nemo unquaoi ex veleribue episcopis , , \
geeserat, aggressu* est. Mortuo enim Firmo Ca> .
aares Cappadociae episcopo, Csesarienaea
Con-
itaminopolim venerunt, epiacopum poatulaatea. , \ *
Cumque Proclus dispiceret qnem ad epitcopatum

illura promoveret, forte accidit ut ad ipeura aalu- C , ,
Unduiu cuncli senatores die Sabbali in ecclesiam
venireut: inler quos eral eliam Tbalassius, qui . \ ,
provinciarum et civiutum Ulyriri 396 pwefectu- (79)
ram administraverat. Cum vero Orienlis quoque . ,
partium administratio ei mox ab iniperatore cre,
\ A L E S I I ANNOTATIONES.
(77)
. tulo 6 legum Notellanim Tbeodosii Junioris. qrae
iLiei codiees noslri nibil mulant, assenlior lamen daia esl Couslanlinopoli Idus Augusli, Tbeod.
Chrislopborsono et Savilio, qui Aag. xvu ei Feslo coss. Posi bunc igitur dieiu
emendaiit. Cerie cum Paulus Novaliauorum Tltatassius boc ipso amio faclus esi a Proclo Ca>
episcopua mortuus sit primo ac vicesimo die mcn- sariensis episcopus. Quod facinus Procli oon aiue
6i8 Julii, ac iriduo posl ejus obilum resignata sil
causa miraiur Socralcs, ut novuni, iiec ab ullo
cbartula in qua Marcianum successorem stioni
superiorum pontiflcum usorpatum. Certe Necianuncupaveral, ul supra retulii Socraies, lieri non
rius, cum prattor easel urbis ConataminApolipotesl ul Marcianus primo el viecsimo die ejusdem
lanae, crcatus fuerat episcopiu ejusttem civiiaiis.
inensis Julii ordinatus sil episcopus : quippe qui
Veruni iniperaloris oouseiisus priua accesseral. u i
eo lcmpore delilescerei in Pbrygise urbe Tiberio- D mpra relatum est a Sucrate. Hic vero Proclus prop o l i : ex qtia addnceadtit fuit Constantinopoliin, ut
prii moiu manum injicil pmfeclo prartorio, qui
ibi Novalianorum piscopus conslituerelur.
ad Orieutis prafecturaiM adminialrandam a prtn^78) . dubito cipc erai desigtialus. liilelligeiidMin cst UUIU.II
quin acribendum sil \ , hoc esl, Eudo- coiisensum prin<ipis poslea accessissc,qui rcm a
cia. Alque ila tegil Epiplianiua SchoJaslicua, ui ex Proclo faciam eomprobarit. !n rainoribue aulna
versioue ejus apparel. Sic euim vcrlit : Hoc enim judicibus a I ecclesiasticos gradus promovendis,
ipsa toium , $i filiain ' tmpiam,
consensas prineipis haudquaquam necessarins
(79)

fuil. Sullii iebal eniin conaeusus pwfecii praHorio,

. Hic cst Tbalassius vcl Tbalassns praeieclHS
Mtb cujus disposiiione eraut praeaidea provincias.
praslorio Hlyrici, ad queui missa est Itx unica l i Hujus rei iilusire exemplum babeiuue I U Vila saaVARIORUM
,
naec peregriab ilierosolymis ad urbtm reglam remeavit, btoliinatio recte a Baronio anoo 438 recilata est, cuiu
simi Siephani primi martyrit reliquias.quacin ba$iik*
titias malrimonium auno supcriori pcractum fueSancli Laureniii poiila* , ttcum deferem.
r i l . Praeierea Mtrcelbnut in Chronico, sub awii
ldeoque anno 438 illoc seae Eudocia t oniutorai. Vid.
439 coss. habet : Evdocta uxor Tlieodotii principis
Evagr. lib. i , cap. 20. A a l . Pagi, ad aon* 438, M. 5.

$44

HISTORIA ECCLESIASTICA.- U B . V I I .

842

, , denda esset, u l fama eral; Proclus ci manun iujiciens, pro prafecto praetorii episcopum Caesare*
\ .
illum consiituit. Et res quidem Ecclesiae in hunc
' .
moduro prospere succedebant. Ego vero hoc loco
,
\ flnem Historiae nostrae iacturus, opto ut ooines
\ . , ubique Ecclesiae ei urbes alqne provinciae in pace
degant. Quandiu enim pax e r i l , bistoriae scribendae
. \
studiosis nullum euppetet argumentum. Nam et
, , '. , - noa qui mandalum tuum seplem libris explevimus,
sacratissime vir Dei Theodore, omni ad scriben ,
dum materia destituti fuissenius, si bi qui sedi .
lionibus delectantur, quiescere maluisseni. Conli - uet autem scpiimus bic Hisioriae liber res geslas
spaiio annoruin duorum ac triginla. Toia vero H i ,
sloria septem libris comprebensa continet spatium
",
* & annorum centum et quadraginta. Exorsa quideut
ab anno primo oiympiadis ducenlesimx sepluage \
simre priinse, qua (lonstanlimis imperator est re,
nuntiatus: desinens autem anno secundo trecente .
simse quintae olympiadis, quo.imperator Theodosius
seplimum decimuin consuialura dedit.

Finis Eeclesiasticas Historice Socratis

.
Scholastici.
1 1

VALESII ANNOTATIONES.
cii Germani AUissiodorensis, quam scripsit Con- libri orimi D vitaB. Germani. Porro hic Thalasstantius presbyter. Qui cum esset praeses provio- sius Caesariensis episcopus inlerfuit pseudosynodo
cia% et Araalor episcopus Altissiodorensis eum sibi
Ephesinae adversus Flavianum, ut docent acta ejuaftuccessorera vellet designare, couscnsuni prius
dem synodi quae refcruntur i n aclione prima couJulii prsefecli prsetorio Galliarum Amalor expetiit
cilii Cbalcedonensis.
priasquam id lentaret, nt refertur in capiie lertio
VARIORUM.
ad annum 439, ubi deainil, crunt tanlum 135
r o . Rotundo numero usus esl Socrates : alioqui anni. W . LOWTH.
ab anno Chr. 305, unde initium Hiitoriw deducit,

PAIHOL.

GR.LXVH.

27

HERMIiE

SOZOMENI

ECCLESIASTICA HISTORIA
JJENRICO VALESIO

INTERPRETE.

2 ,

,

,
, \
.
, \ , elc.
INDEX NOVEM LIBRORUM ECCLESIASTlCiB HISTORLfi
HERMLE
SOZOMENI
SALAMINII
Composiius Nicephoro Callisto Xanthopulo.
Allocuiio adTheodosium Juniorem, cui etiam ecriplor optts suiim dcdicat. El ipsum quidem imperatorcm
mediocriter laudat : operis autem sui arffumenlum proponit.
Prooemium libri priroi, in quo qiittstionem raovet de gente Judaica, elc.,qua3, quoniam guis locia inserla
8unt in singulis libris, hic describere superfluuro d u i i .

) Y
(1),

H E R M I i E SOZOMENI
SALAMINII

ORATIO AD IMPERATOREM THEODOSIUM,

Et argumenium Historice Ecclesiasiiccc.

1*3 Pnscos imperatorea diversarum quemque *<

rerum sludiosoa fuisec memoranl, et iis quidcm
, , VALESII ANNOTATIONES.
(!) ^,.
IISIIS est Robertus Stcphanus, scd ctiam in codice
Uic tilulus legilur non solum in codice Regio quo
Fuketiano, qui ei veiuslale cl bonitaie codiccm Rc-

845

SOZOMENl IHSTORIA ECCLESIASTICA. P R ^ F A T I O .

S4*

, " ornala deJectabanlur, purparam eoronam

, , et hujusmodi a l h carae fuisse : eoa vero qui do tv ' ctrina? operam dabant, fabulosum quoddam carmen aut historiam ad alliciendos audiiomm anirooa
, , \ ,
, ^ . ^accommodaium adaniasse : qui autem bellicis
, rebus sluderent, eoa perile sagitiandi, aut feras
- conficiendi, aut hastam vibrandi, aut in equura
(2) , insiliendi, pnecipuaro curam babuisse. Singuli
, ergo qui eas artes excoluerant quae imperatori erant
, gralissima, ad palalium accurrebant: alius gem . roam paratu difficilem oblatiirus, alius splendidio , \ rem purpure tincturaro ostenaurus; alius cannen
(3) . - aut aliud scriplionis genus nuncapaturas : alius
, , \ denique expeditam et novam quamdam armaturaa
. , speciem monstraturus. Summom porro decws et
, , plane imperatorium credebatur, si vulgaris hujusce
, \ - virtutia vel una dontaxal particula in principe
t,
reperirelor. Pietalis vero, quae vertis est imperii
, omaius, nemo roagnopere studiosua fuit. T u vero,
\ . potentissime imperator Tbeodosi, omnea, ut cora\ \ pendio dicam, virtutee Dco juvante excoluisti. Et
, \ , purparam quidem ac coronam velut dignitalig tu.c
. insigne gestas, eorum gralia qui te oculis intuen , \ tur : intus vero ornaitientnm imperii vrissimum
, ' circumfers, pietaiem 4 et homaniiatem. Itaque
, pocla? et bistorici, pluresque ex praefeciia ac reliqais subdiiis ttiis, in te prsedicando, tuisque acti, , \ , \
, \ , \ , \ bus celebrandis quoiidie desudani. Tu vero tan, \ , \ . - quam agonotbeta judcxque operum praesidens,

\ \ - Q jucundae vocis sono aul geslus venustate diligen , , \ , tiam luam decipi non pateris : sed sincere judicas,
. \ - speclans diclionem inslituto operis accoromoda , - taro, figuram item, et parles orationis, et dispoei \ ", '
tionem atque ordinem ; verba item eorutnque col*
(4),
locationem ; argumentationes et sensum atque
1

VALESII ANNOTA TIONES.

gium longe snperat. Prjeler biwc lilulum, Gene- inarmoria cruslae quibua parieteg legebantnr ; vensee lypographi aliuiu aubjecerant niinutioribus aulem pavitnenluni est (essellatuiu. Vide notas
lillerit lioc mudo : Casauboni ad Sueloniuin.
(3) Moptor .
Uwnc locum emendavi
, *
\ ex oplimo codice Fukeliano, cui consentit codex
. Quem auidem liluluro sum- Leonis Allalii.Sic enim utcrquescriplum babet,
. Quan(|uam in codice Leonis
pserunlex indiculo capilum lfi$toria! Ecclesia$ticce
Sf>zoni*ni, qwi in codice Regio et in editione Ro- Allalii deest verbum . Iia enim bunc loberli Slephani, prsefixus esl llisloriae ejusdem So- cum exbibel codexille :
zomeni. Veruin ego posteriorem hunc liiiiluin <ex- . Sed nec Epiphanius Scholasticus verbum
lllud in suo exemplari legerai, ul ex ejua
punxi, tutn qtiod in r ukeliano rodice non babettir.
lum quia superfluum videbatur duosejusdom capi- j ) inlerpreialione cognoscimua. Mibi tamen videlur
lis liiulos apponere. Porro Tbeodorus Leclor in
prorsus iicessanum.
Hitloria Tripartita, quain ab bac Sozomeni ad
(4) . Alevadae dicli
Tbeodo&iiim uratione exorsus esi, perindc ac Cassunl Tbessalix reges. qui Xerxem oliin cvoearunt
siodorus, bunc lilulum babei : in Graeciam, utscritit Herodolns in libro vu, baud
: . Idem qnouue l i l u procul ab initio. Eraul aulera Alevae regis filii,
lasbnbeiur in Tripattita Cassiodori.
Ires numero fralres : Tiioiax scilicet LarissxitH
( i )
. Lapides prciio- Eurypylus ac Thrasydeus. Sic enim vocaulur ab
sos veriit Epipbanius, qiiem sectili suui Muscolus Herodoio in libro ix , ubi di< unliir.
ei Chrislopborsonus. Observavi Umen hanc voccm Apud Pindarura in Pylbionicis, ode 10,
' dicuutur, ubi eiiam Tborax iiominatur,
dc pavimenlo tessellato proprie ustirpari.
bospes alqiie auiicus Piudari. De eodem Tboracc
Sic apud Gregorium Nazianzenuin in oratione16,
pag. 248 : , loquilur Ciesias in Pcrsici. Porro Alcvas eortini
, \ puter, omniuin Tbessalia? regiini polenlissimu^
iuit, naluspatre Siiitniia, malre Archedice.
, \ , \
critus ldyllio 15, ^ \
, elc. El in oraiione 3 2 :
'. Ad <|iiae verba scboliastes i u nolal,
\ , \
\ . l)bi aunt aeciiles

SOfcOMENI

847

hisloriam. Recitaotes porro remunerarU, tum judi-

cio tuo el applausu, tum aureis imaginibus ei sta
tuis, el donis, omnique honorum genere. Talein
utique le erga illosexbibes, quales nec Crelenses olim fuerunl erga celebrem illum Horacrum,
ncc Alevadae erga Simonidem, riec Dionysius
Silicia lyrannus erga Plalonem Socratis praeceptoretn, nec Pbilippus Macedo erga Tbeopompum Hisioriae scripiorem, nec denique Severus
Caesar erga Oppianum, qui piscium genera, naturam arlemque capiendi, versibus couscripsit. Nam
Cretenses quidem cum Homerum raille nummis
donassent ob carminum praestantiam, lanquam de
immensa quadam munificentia gloriames, in aerea
labula donum publice inseripserunt. Alcvada? au-

\ (5), \ ,
\ \ ,
\
.
" ,
,
. \
\ ,
, \ , $.

, ,
-

lem ct Dionysiiis ac Pbilippus, baudquaquam laci- ^ .

lurmorcs fuisseni Crelensibus, qui ob pbilosopbi . , , \
eam , et ob omni laslii alienam rempublicam glo- \
riari solent : sed cilo illos iiuilati esseut in pro- *
ponenda labula, nisi inferioros illis in niumiicenlia
. ,
exslilissent. Sevenis vero cum Oppiano singulos
, aureos pro singulis versiluis poemalis, et quidein
\ '
mediocris, donavissei, ea liberalitale tantopere . \ * '
omnes obslupcfecit, ut Oppiani cannina a plerisque \ ,
cliamnuni aurea nominenlur. Hacc sunt munera
, , \
principum qui disciplinas c l eloquenliam olim ad- , \
aroaruirt. Tu vero, impcralor, in dociis bomiiiibus .
reinunerandis cunclos qui unquam vixerunt longo
,
intervallo superasti. Nec absque raiione id abs le ,
fleri mibi videtur. Nam dum virlute omnes supe- Q \
raie conicndis, res luag quotidie novis incrememis
, \ ampliiicas. Ob quam eliain causam res praeclare
, *
gcslas liim a Graecis, tuai a Romanie sUidiosissime
\ , \
perlegisli. Aiunl ccrtc te, inlecdiu quidem bellicis
,
aitibus cl corporis cxcrcitationibus vacare, el
, 4 \
subjectorum negolia disceptare, niodo judicaotem, , \ , \
modo ea qusc convenil scribcnlcm; et tura priva- . , ,
tim, lum publice, ea quae agcnda sunl dispicicn- \ , (&,
tem : noclu vero libris incumbere. 5 Porro fama
, , *
est, adeorum leclionem inscrvire libi candclabrum .
quod arle mecbanica fabricalum, nullo extrinsecus . ,
ininislraute, oleuin infuudal lucerna?: ita ul nemo ,
ex niinislrie palalii ob labores luos molestiam
. ,
subire cogaiur, el conira somnum luelando viai
, (&VALESII ANNGTATIONES.
. Repugnare tamen videtnr Arislotcles, et Ale- D ucruni ea dc re cousnllum respondisse,
vam Pyrrbi lilium faccre, uon aulem Simmiae.
^, . 11 ujus pusieri,
Aiislolelis verl>a
Alevadai
in Tbessalia regnarunl,
Ansioicns
venia legunlur
leguiuur apud
apuu Ilarpocrationeni
uarpocraiioneni
Aievadw dicti,
dicli, deiuceps
deii
iu vocc / *
donec
a Pbilippo
^|

.. ___
M
ege pulsi fugalique
, \ ' )
sunl, scribil Ulpi
pianus in Deiuoslbenis Olynibia

oa. Plaio in Menc

.
. .
.
.
. . bed non
Mone nuntioneiu facil Arislippi
dubilo
quiii
sil \qui
- Larissxi
ex
Alevadaruni
familia. .
t>o~j. Id
est,scribendum
regniwte Aleva,
Hufus cognomi(5) tor
Rennlus esi. Auctorem bujus einendaiionis babeo
clius in codice Fuketiano et in exemplari Leonis
Plulardium, qui in libro \ , sub f i - Allaiii scripluin est . Ncquc enira
ncm, scribil pairein AleviH misisse Dclpbos qui
Plaio prajceplor fuil Socralis, ged conira. ltaque
Apollincin consulcret cuinani polissiinuni ex Uliis
Epipbauius Scbolaslicus Socrali^ dicipulum iuierrcguuiu iradi oporleicl. Apollinciu veioseaiel alque
preialus est.
;

VXRIORUM.

Vidclur

legcndnni

^..

a c

o n u n l

**>

HISTORIA ECCLESIASTICA. P R J C F A T I O .

S50

, {, - inferre nalure. Adeo bumanus cs el benignus i c

, \
mitis, lum erga proximos, tum erga omnes morta . \ , - les : instar coeleelis Regis, patroni ac defensoris
\ ( tui,qui justis paritor et iojustis pluere solet, et
, , solem quotidie orienlera pra?bere, aliaque ejus* ,
niodi liberalicer suppeditare. Porro adeo niultiplici
\ , eruditione instructum le esse audio, ot lapidum
. \ naturam, viresque radicum, et remediorum effica \ \ * ciam non minus noveris quam eapieiuissimus ille
, - Davidis filius Salomon. Imo vero longe illuro ante. cedis in oinni genere virtulis. Nam ille quidem
(6) , \ voluplatis vile mancipium effcclus, pietalem qua?
, . maxiir.orum bonorura el sapientiae causa ipsi exsli ! \ , terat, usque ad finem vita? non eervavii. Tu vere,
\
potenlissime imperalor, qui conlinenliae studiura
, opposuisli liceniiae, non sine causa exislimas i m peratorem te esse nen bominum modo, vertim
, , \
etiam perturbatiooum lam aniroi quam corporis.
. , , - Quod si islud eliaro dicendum est, te cujusvis cibi
, , et potioiiis cupiditate superiorem esse accepi, et
' nec dulcibus ficubus, ut poetice loquar, nec alio

fructuum genere capi posse, nisi hactemis lantum
\ \ , ut allingas et gustes; idque postquara omnium
, , , \ conditori Deo benedixeris. Jara vero sitim, aeslun
. atque atgoreni superare, quotidianis exercilatiom \ bus ita asBiiefactus es, ut conlinenliam vice natu - rae habere videaris. Nupcr cerie cum Heracleam
, ' orbeni Ponii visere, eamque lemporis diutnrnitale
,
collapsam inslaurare sluderes, aesiivo lempore per
, Bilbyniam iler fecisli. Cumque eol vehemenlius
*
V
.
_.. _1
_..

\
rtfl% * / /in!/lAm n/v>A4tt t\wi K i t e
flagrarel
circa meridiem, quidam ex protectoribus
.

,
V
luis te sudore difflucnlem et pulvere conspersum
(7) ,
videns, tauquam rem gratam libi faclums, pbia". ,
, \ lam tibi obuilii adversus solis radios splendidc
coruscanlern, eamque gratissima quadam poiione
. , ,
implevit, aquam frigidam illi superfitndens. T u
, vero, princeps potentissiroe, aumplo calice, horoi6, , \ , \ ,
uis quidem illius propeasum erga lc animum col , \ , \ ,
. ' \ - laudasti, nec obscure signiflcasti tc pro iroperiali
, , magniGcenlia, brevi illuin beneflcio aflecturum
. esse. Sed cum milites universi poculo inbiarcnt,
, beatumque judicarenl eum qui hausturus illud
\ . esstt, poculom viro reddidisli, gcnerosissime,
ufque eo pro arbilrio suo uleretur jussisli. Merilo
"

, \ D iiaque mihi vidcris Alexandrum quoque Pbilippi

.
liliuin virtulibus tuis superasse. Quem laudalores
, \ - ipsius conimemorant, cum per siliculosam quam , \ \
dam regionera iransiret una cuui exercitu Macc, ,
donura, ct roiles quidam officiosus ac sedulus

VALESU ANNOTATIONES.
(7)
.
(6) .
Tbeodosiu3
Scribenduni puto . Uliiur enim SozoJunior Heracleam profectus est, ipso 9, et Palmenus verbo Homerico, u l ipsemet teslatur bis
ladio consulib., eique redennli Ursua pnefectus
verbis, ", quas omnino superflua
Urbi. et senatus in foro Tbeodosii auream coroessenl, nisi ita legereuius u l dixi.
oam o U u l i l , ui legilur iu Cbrouico Alexandriuo.
VARIORLM.
Sephmum consulatum cnm Jnnio Quarto Palvero cum F l . Constanlio, anno Cbr, 420 ut reladio gesbit Tbcodosius, auno Cbr. i l u . Nonum
fcrt Ant. Pagi ad cos annos, n. 1.
:

351

SOZOMENI

aquam a se repeilam bauslawque ei obiulissei, . '

uoluiase bibere, sed aquam buiui effiudtsse. Proinde, , , \ ,
ui sumiitaliu) dicam, omnibus regibus qui le anle- ,
cesserunt, regaliorem te, juxta Homeruni, proprie , * ,
appcllare licet. Q Alios euim nibil admiraiiooe , \ , .
dignum in ae habuisse accepimus ; alios vcro una
quapiain \ ut altera dote iinperium exornasse. At , l u , opiime imperalor, cunctas simul virtulee com- \ * * plexus, pielale, clemenlia, fortiludine, coDtineolia, .

justitia, liberalitate, auimi roagniludine regiae
dignitaii coogrua, cunclos iranagresaua es. Solum , .
certe ex omnibus qui unquam fuerum, principa- "
lum tuum incruentum et ab omnt caede pumm .
atquo integrum esse noalra aHas gloriaiur. Quippe \
,
aubdiloa suaviler et cum veluptaie quadara ad vir
tulem inforraas, ut cam beuevolcntia ac reVerenlia
, \ 1Mudium guum erga le ac rempublicam ostendant.
Has igitur ob cauaas, cum IlitiorUm
Ercletiatticam , ,
acribere iuelituitaem, neceasario eatn tibi nuncu- ;.
pandara putavi. Cui enim potius eam nuncuparem, \ \
narraiurua divioorum borainmn virtutem, et quav , ^ *
cunque catbolicae Ecclexiae conligoruni : el qaoi (%) ,
, ' illaquanlisque cumhoilibus forliter congregsa, ad
tuoe et parentum iuorom portua apptilerit ? Agc- ,
', ' .
dum ergo, imperator omnium gnare, el tum aliis

praedite virluiibua, lom inprimia pietate, quam
inilium etse aapientia divina tesiantur oracala,
lianc a roe librum anacipe, eumque examina, el , ,
\ ,
pro tua singulari diiigentia addens ac detrahene,
too ilium labore perpurga. Prorsus enim quidquid C ,
libi vieum faerit, id ulile ac praclarum ledoribus * \ '
videbitur : oec poal judicium tuum quisquam dein- & .
cept manam admoturus eat. Porro boc opua meum
.
a lertio coneulalu Criapi et ConsiaDlini Cxsarum, uaque ad septimum decimtim consulalum luuni
progreditur. Idque in novem libros commode dislribui posae exislimavi. Ae primue quidem et aecundua liber ea complecteiur. qase Conafantitio regnanle Ecciesiae accideruot. Terlius vero ei qaart a i e a q u aub flliorum ejua principatu sunt gesta. Quintua et sextus ea continebit quse regnante
Juliano ftratre illorum patruele, et quae Joviano, itemque Yalentiniano et Valenle imperantibu* eontigere. Seplimue et oclavus liber ea commemorabit qua3 Gratiano et Valenliniano fralrlbus tope*
r&um obtinenlibus acla aunt, ueqne ad nuncupaiionem Angusiaai Tbeodosii admirabilis avi l u i : et
quae sub Theodosio deincepa gesta, quoad usque celcbcrrimus pater tuus Arcadius una cum pitsaimo
patruo luo Honorio orbia Romaui administralionem suscepit. Nonum vero bbrum, uarrationi eorum
quae a aanclisskna Chrislique amantissima majeauie lua getta aunt, specialitar dicavi. Qoam
quidem majeetatem oplo ut Deus perpeluo caslodiat, inconcussa tranquiUitaie ac lattitia perfraeatem : eamque bostibus saperioretn fOlciat, et cunetos pedibus ipstus aabeternat; plum denique
imperium iiliis ac nepotibus suts iransmittere ei concedat, favente Chrtsto, per quem et cam qoo,
Deo Palri sit gloria una cum sancto Spiritu in a3vnm. Arocn.
b

VALESII ANNOTATIONES.
(8) -. Post baec vcrba in D nonnulla. Quod igitur hic deesse videbalur, id in
Fukeliano codice lar.una est dimidiai* circiler
versione mca ex conjcctura supplevi.
linese : et ad lalus nolalur , id esl, dcsunl
VAKIORUM,
.
Crispus
Caesav , ei Conslanlinus Caesar consules fuerc
anno Cbr.
Crsiue est aulem decimus sepiimus

Tbeodosii consulatus curo collega Festo, anno

Chr. 439, juxta calculum Antonii Pagi ad eoa
annos.

853

HtSTORIA EGGLESIASTIGA. LIB. I .

85i

(9)

HERMLE SOZOMENI
SALAMINH

ECCLESIASTICiE
LIBER

HISTORIiE

PRIMUS.

. '.

7 CAP. I .
,
Prowmium, in quo quaslionem movet de genle Ju* , daica; deinde memorat quinam de hoc argumenlo
,

scribere coeperinl; et quomodo ti quibus aucto

ribui hanc Historiam excerp$erit el qvod verilali$
,

tludiotui fulurut sit; dtmqut quod Historia etiam
.
alia quwdam conlinebit.
, Saepenumero mecum ipee cogiUvi quid cau&a?

essel cur caeieri quidem bomines prompti ac parali
(10),
fuerint ad fldera in Deum Verbum suacipiendain ;
y

VALESII ANNOTATIONES.
(9) I . ItascrijnTunc enim in operis lilulo addi solet palria cutur boc uonien m codice Regio et Fukeliano. Ve- jusque, ut aller ab altero distingualur. Yerbi gratuin iii codice Leouis Allalii, qui continel Histoa, , ad discrimen Caesariam Tripariitam a Theodoro Leclore collectam, et
rtensis Eusebii. In Sozomcno vero ntbil opus fuit
in duos libroa disiribulain, legilur, 'bac disiinclione, curo nullus alius scriplor oceur , la Bibiiolheca Pholii, cap. 30,
ral ejusdem noniinis. El haec quidem de cognotttulus hujus Hislorise ita concipilur : mine Salamiuii. ReSlanl duo noinina, Ilermiae sci , quani scripmram magisprobo.
licet ac Sozoincnt; quorum poslerius videtur esse
Fuit eniio Salamaoes nomen proprium. Alque ila
proprium nomen scriptoris nostri. Certe Theodovocatus est uiooaebus quidani ex discipulis Hilarus Leclor in cpislola quain Historix suae Triparrionis, qui etiam Salamtnes in vulgalis editionibus
lHae p r a f m l , ila ctiiu appellat, 6 dicilur apud Sozomenum in libro v i , cap. 32. Sa. Cassiodorus quoque in prologo Hisloriie
lamitiius quoque noroen proprium f u i l , tisilalum
Tripartila;, etGregortiis Magnusin Epislolis, Sozoapud Svros. Sic eiiioi vocalus csl anlecessor quimenuin eum appellaul. Quidam laruen llermiam
dam scbola? Bcryliensis, uuus ex miniero anleiesillum vocaluin esse exislimant, et Sozomenum
sorum ad quos nnp. Jusliuiamis priiiiam Praefanouien esse palris iltius. Sic auctor Juris Gr.ecolionem Digesiorum dicavit. liaquc Sozomenu* Irta
Romani in libro i v . capile de iranslaliouibus epibabuit noinina, quoram prtiuum Salamaiies Syriascoporuin : '
cam praeferl originem. Majores ccrte Sozoiueni ex
' *
Palauslina iuere, ul ipse leslalur Sozonieous , , \ ' iti libro , <ap. 14. Saue cognomcn illnd ^, 11
semper suspectuoi babut. Cur eniin Sozoine-
nus Salaminium ee vocartl potius quaai Conslan , . Locus
tienscm ? Urbs enim illa Cypri jam pridein Salamin
ille, qucm * ital bic auclor, nun legilur hodie apud
vocari dcsieral, el Gonslautia dicebalur. Deinde, ei
Sozomciium, sed exslat in libro Socralis.
'. nomcn eexel palronymicuiii, pracponen- Q (10) .
In codice Leoma
duH crat arliculus boc modo Adde
A l h l i i s< npttim esl , id eat, persuasu
quod v\ libris scriplomm Cbrislianonini, iiuuquain
dillicilis. Recttus, ineo qiiidem judicio. Nequeenim
S'IMII pr.fdgi liujtisntodi iKimina palronyinica,
Graece dici poiesl, . Eumdem erromsi quutics duo sunl scriptorcs cjitsdcm noiuiuis.
rcm jam piidem obscrvavit Lcundavius in l i b r o i

SOZOMENI

886

Ilebrai vero adeo incroduli cum lamen islt jam ,

inde ab initio res divinas honore prosequi iosli- , \ ,
.
luissent, et de adventu Chrisli, cujusroodi is futurus esset, diu anlequam Gerel, per propbetas didi- ,
cissent. Elenim Abrabaraus quidem, qui et generis .
,
ct circuDicisionis ipsie auctor fuit, Filium Dei oculig suis cernere et convivio excipere promeruit. \ ,
8 Isaac vero ejus Alius, typum sacrificii illius , \
quod in cruce oblalum est, meruii exprimere, lunc ,
cura vinclus a patre ad aram ductus esl : quo . ' etiam modo Cbrislum passum esse tradunt qui , , ' , sacras Lilteras accurale interpretaotur. Jacob de- ,
. ' nique exspeciaiionem genlium in Cbristo, quae
nunc implela esl, el tempus ipsum quo veniurus ,
erat, diu ante praedixit, ubi ait defecluros esse , ,
principes Judaeorum ex tribu Juda? pbylarcbi. Qui- '*
\ . \
bua verbia Herodis designabal principalum, qui
paierno quidetn genere Idumaeus, malerna aulem , , \ ,
stirpe Arabs, adininistrationena Judaeae a senatu
Romano et ab Auguslo Caesare accepii. Ex reliquis , \ , \ ,
item propbetis, alii naiivilalem Cbrisli, el inenarrabileiu ejus conceptionem, et niairem posl parium , \ ,
, .\ \
adhuc virginem permanenlem, et genus ei patriam
. , ,
prsdixeruni; alii divina ejus el stupenda farinora ;
, .
alii passionem et resurreclioncm a morluis, et
( ) ,
ascensum in coclum, et quid in singulis istoruin
\
acciderit, diu ante vaiicinati sunt. Quod si fortc
quis ista adhuc ignorat, haud quaqiiam diflicile .
" ,
fuerit ex sacrorum Librorum leciioue ea cognoecere. Sed el Josepliua
Matbix filius sacerdos, C ^ , \ , \ vir cum apud Judxos tum apud Romanos celeberriraus, veritalis de Cbristo leslis esl locuple- , \ .
\
tissimus. Eum enim hominem quidem appellare
. delreclat, utpote mirabilium operum cffectorem,
\ ,
veraeque doctrinae niagislrum : Cbristum vero d i , \ * serte nominat, et supplieio crucis addiclum, lertia
. die vivum apparuisse, el alia plurima miracula a
\ $ ,
divinia vatibns de illo praedicia esse lestaiur. Mul praeierea quos ille ad se perlraxeral, lam Ju-
, ,
daeoa quam.Grsecos, in illius amore perseverasse
,
aflirmat; gentemque ejus nomine appellalam neu. liquam defecisse. Ac mihi quidem videlur, dum
,
ista scribil, propemodum clamare Gbrislum Deum
esse, operibus ipsius id evincenlibus. Verum rei
novilaie perterritus, media quadam via praelergres- D . \
8 U s esl, eos qui in Cbrislum crediderant minime \ (12) , inseclatus, imo polius cum illis consentiens. Ha?c , '
igilur inibi cogilanli non immerilo nnrari subit
. ,
cur Ilebrici anle reliquos mortales ad iidem Chrisli
, ,
UOD accesserinl. Elsi enim a Sibylla cl a quibua \ , \
f

An(iq.,lib. , cap, .
VALESII ANNOTATIONES.

Notatorum ad Xenopbonlein, quem leclor consulat

8i volcl. Caeleruin ei iilud monendiim esi, Sozomcnum verbis Xenopbonlis uli solere. Cerle Hisioriam suam iisdem verbis ordilur, quibus Xenopbou
usus esl in exordio liisdtuiionis Gyri.
( i l j MuzOicv. (lodcx Allalii scii-

babelMaiaQiou, lcvi discrimine. loscpbi en\n\

{)lura
lisiorici paler inlerdum Malbias, iulerdum Malaihia*
dicitnr, nt monui in Annolalionibus Eusebianis.
(12) . dioc Fuketiano scriplum invcni
\ :.

857

niSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

858

. f l v , <Jatn oraculis, ea quae Ghriato acciderunC, anie

\ , , \ signifivata sint, non idcirco tamcn Graeci ouinea
,
incredulitalis accusandi sunt. Pauci quippe qui
, \ * reliquos doclrina anleibant, hujusmodi vaticinia
, noverant, ulpote versibus maxima ex parte con , scripta et verbis gravioribus prodita quam quae a
. vulgo capi possenl. Fuit autem opus boc dhrune
\
providenliae, meo quidem judicio, ut ad consen*
\ ,
siunera posteroruin res futuras non propriorum
lanlummodo valuro, verum eliam exlernorum au, . ribus aliqua ex parie insinuaret. Perinde ac st
, quispiam musicus ob peregrini cujusdam cantici
. , necessilaiem, superfluas chordas pleclro percur
rat, aut alias prioribus adjicial. Quod igilur He \ *
braei, cum el pluribus et manifestioribus prophelis
, de Chrtsli adveniu premonili futssenl, tardias
9 Umen quam genliles in illum crediderint, baec
. \ dixisse sufficial. Nec tamen adeo a ratione alie ,
num videri debel, quod per alias polissimum gentes
, Ecclesia creverit. Priraum quia in divinis et maii*
- mis negotiis, mulationea Deus facere solel preter
. ** , \ omniura opinionem. Deinde religionem noalram
, , \ - baud vulgaribus virtutibus illorum qui ab initio
\
i l l i praefuerunt, suffullam licet animadvertere.
,
Elsi enim linguam ad copiose et eleganter loquen , dum exerckatam non babuerint, nec verbis ae
, , demonstrationibus malhemalicis usi sint u l audi - toribus suis persuaderent, nibilo tamen minus i<f
. " , quod siudebant, perftcere valuerunt. Sedpairi * \ - moniie exuli, et bona aua contemnentes, i n
, & .
cem acti, ac velut in alienis cerporibus mnlta et
gravissima, tormenla sustinenles et populorum
, \ \ per singulas civilates, ac rectorum, nec blanditiit
, , illecli, nec minis perterrili, manifeste omnibusde , \ , clararunt se ob maxima quaedam praemia hujua
, modi aerumnas lolerare. Quaraobrem persuasione
, , verborum opus illis non fuit, cum res ipsae in sin * gulis prope domibus ac civilatibus nullo negolio
, - boraines impellerenl ad crcdcndura iis quae antea
\ - nunquam audiverant. Cum igitur tam divina atque
. , inopinala muialio orbi lerrarum acciderit, ut
, homines prislinam religionem el ritus patrtos abje , c e r i n t : prorsus abaurdum fueril, Galydonium qaidem aprum, el Maratbonium taurum, elalia bujus (15). ' , '
roodi quae in singulis regionibus ac civitatibus vel

facla sunl vel conQcla, tanlo hominum studio
, \ *
1

( \ (), D fuisse celcbrala, ut nobilissimi quique apudGracos

VALESII ANNOTATiONES.
(15) . Mirum est inlerprelcs
omoee in hujus loci interpretalionc lapsos esse.
Nam et Epipbanius, el Musculusel Christophorsonus, relulerunt ad , cum lamen
dicattir in rccto, el subaudiendtim sil .
(14) .
Dtibitare quis
posstl ulrnm GlemtMitem Romauum inielligal bic
Soiomemis, an Alcxandriinim qtii Slromaletis csl
cognominaius. Ego Glenietiiem Romamim designari politss credtderim. Natu el pnino loco noniitialur, aule Hegcsippum : qnod Gleuienli Homano
taclius convcnit; quippe qui corocs ct succcssor

iuerit apostolorum. Deinde Clemens Aiexandrinus

et si nonnulla libris suis inserutl quaead historiam
ecclesiasticam spcclanl, non lameii ex professo
rcs Ecclesiac ftcribere insliluit. At Soxomenus boc
loro agil de bis scripioribus qui res in exordio
Ecclesia? gestas comtiiemoraruiil, inler quos p r i mum omnium recerxsclClemeniem. Romanum i g i tur iulelligit, qui libros Recogmlionum scripsil,
quos a Rufino iranslalos babemtis. Eorunidem l i brorura Gompeudiiiin Grxce scripium bodieque
exstat, editum a Turnebo, et Li Laliuum seroiouciu a Pcrionio conversuiu.

859

SOZOMEM

eciiplores, et ad acribendam ingenio instructUsinii,

m iis tractandis operam suam poauerint: me vero
non supra ingenii mei vires eniti, et ecclesiaslicarum rerum hisloriam conscribere. Nam cum hoc
argamentum non ab hominibus elaboralura sit,
proreus persuasum habeo, haud difftcile eese Deo
ul rgo praMer omnium opinionem kujus Hisloriae
scriptor appaream. Ac primo quidera Historiam
hanc ab initio repctere decreverara. Sed cum
animadverlissem alios jam scriptoree ad aua usque
tempora id preestilisee; Clementem scilicet et
Hegesippum, viros sapientissimos, qui apostolorum
temporibus proxime successerunt : Africanura
praterea Tempomm scriptorem, et Eusebium cognoroenlo Pamphili, virum lum in divinis Scripluris,
tum in peetarum aliorumque geniiltum scripiorum
libris exercilalissimum : ea quidem q u * 1 0
ascensu Gbrisli ia coelum usque ad exauctoralionera Licinii Eeclesiis conttgisse accepi, cuucia in
compendium redigens, duobus libris jain aulea
aum complexos. Nunc vero ea quae deinceps aecuia
eunt, Deo juvante, exponere conaLor. Porro menlionem faciam earum reruin qutbus ipse inierfui,
et quat ab iis qui illas noranl aul viderant accepi,
quae quidem aetalc nostra vel paulo antea gesta?
sunt. Quae vero ante illud lempus coutigcrunt,
earurn reruin cognitioneai parlim ex legibus religionis causa cousliiutis, et ex aynodis subinde
celebralis, el cx perturbalionibus rerura atque
iunovationibus; parlim ex imperaloruui ac sacerdaluro epislolU, indagavi; quaruin quidem epislolarum aliae in palaiiie ei in ecclesiis etiamaum eervanlur; alia binc iiida dispersae apud eruditos
komines reperiuniur. Cumque ipsa illarum verba
buic Hisloris inserere non semel decrevisseni,
tandem, ob nimiam operis molein, salius judica?i
earum scnsum brevuer exponere ; niai forie ainA L )

860

, (15]
, ,
\ ,
\ * \
),

,
,
(16). , , *
.
, , \
, \
.
, \ ,
, \
\ , . 0
, ,
,

, ' .
, , .

, ,
\
, *
, , \ *
,
\ ,
\ , \ * ,
, , \

VALESII ANNOTATIONES.
(15) .
In codicibus
, de qtio iiuilla nolavil Jacobus tss^nostris Fukcliano el AUaiiano scriplum cst rius in capilc 7, de Epistolts Ignalii. Sod uibil ad
Quani lectionero sccuti sunt omnes inlerbunc locutn.
preies, Epipbantua scilicet, Musculus el Gbrtslo(10) .
11 dua
pborsoous. Ulra tamen verior sil lectio , ambigi
librt Sozomeiii bodie noti exslant. GouUnebaul
potest. Neque enim videlur Graece dici posse
autem Epiloinen rcrum in Ecclcsia geslaruni ab
, pro . A l I> aecensu Gbrisli nsque ad exauctoralionom L i c i n i i .
, eleganler dicilur de his qui
Ha?c amem exaucioralio facla esl amio Christi
apustolos doceotes ac praedicantes seclali sunl.
524, Grispo Caesarc , et Gonslanltno C.rsare m
Quodde Glementequidem Romano merilodhi poroiisultbus. Ex quo inlelliginius cur Soxomenus in
lest, quein conslat fuisse comilem ac discinulum
Praefalione ad Tbeodosium Juuiorem dixeril, aposlolorum. Hegesippo vero non convenit, qui
sloriam suamordiria eonsulaiu Crispi et GonMarci Antonini leropuribus floruit. Memoralur ab
slaniini. Uisloriam cniin suara iode orsusest, ubi
anliquis liber quidem boc titulo, .\
Epilomen suaiu teroiinaverat.

YARIORUM.
.
Prirao quidcm scripsil Sozoniemts Compendium Hiilorice eccUiiaslicw ab ascensione Chri^li ad annum 525 : deinde exorsus
ab anno 524> UUtoriam annorum cxv ecclesiatlicam majoi i moliniinc el diligentia conlexuil, circa
auii. 440. HMII Itbrisix Thcodosio imp. nmicupalis
absolvrus. (Gni!. Cave in Soxomcno.) Ccnsel Pagius
Socraicnt, Sozonunuin ci Tbcoduriluui, omiics

eodero circiler lcrapore llislorias suas ei elucu*

brasse et promulgassc; unumque ex alio &ua niutuatum non csse, ncc tinum, quae ab atio p r a l t r iuissa fuerant, ex induslria supplovi^se. u i Valesns putavil. Tbeodorilus aniora H i i o r i 4 i i i suatu
eluborabal anno 414. (Ant. Pagi, ad aua. 427, o.
\'o el ad anu. W), n. I I . )
t

86!

HISTORIA ECCLESIASTiCA. LIB. I .

862

, ol , ol , btgui quidpiam inciderit, de quo varigsint mullo - m m opiniones. Tum enim ei qood moDumentuni
, - nactus fuero, illud ascribere non gravabor ad com. *0 probandam ei confirmandam veritalera. Caeierum,
& \ . \ ne quis prae ignoralione rerum, opus boc noatrum
roendacii accuset, cum alia monumenta ei contra , , ria perlegerii, aciendam eat Ecclcsiaruin anlisli , les, propler Arii dogmala, et alia quae poslea
\ emerserunl, inler se dissentienles, de bis rebue
quas singuli defendebant, ad opinionis suae faulo , res scripsiese : et seorsum congregalis suorum
, . synodis, ea quae vellent decrevisae : ac saepenu , , mero eos qui contraria sentiebant, abaenles con demnasse : et imperalores qui per id (emporis
regnabant, ac summates viros omnibus modia
, demerendo, in suam eenlenliam perlraxisse : ai , que ul omnibus persuaderent se recie de Deo een , lire, tam eos qni horum, quam qui illorum parii , \ \ bus adbaerebant, epistolas omnes quae exslabant,
. - pro 8 U 3 3 sedse ac aententia? defensione in unuin
, corpus collegisse, cotttrarias vero pranermisis ' se. Quae quidera res effecil ut difficile admo, ' ,
doin deprehendere poasemus quae in his negoiiis
\ contigeruot. Sed quoniam verilatis pra?cipuara
. fcuram habere oporut, ut aincera sil historic tidea;
, necessarium exislimavi ut haic quoque luonumenta,
quanla fieri posset diligentia, pervesligarem. Quod
,
, ai tfcclesiasiicorum viroram, vel de pHmatu, vel de
seciae suse praerogativa contendentium, aediiiones
' , . (47) Q explanavero, uemo imporlune aul malevolo animo
tslud a roe factum esse exislimet. Nam primum
,
, * quidem, sicul anlea dixi, historiae acriptor cuocia
verttali debet postponere. Deinde H
Ecclesis
, \
, calbolic* doclrina ita demum sincera apparebil;
, \ quae adversariorum quidem insidiis probaia saepius
. , aique explorata est: semper tamen, utpole Deo
, . \ - vicloriam ei pnebente, pristinum robur recupera , \ v i l , omnesque Ecclesias ac populos ad veriiaiem
. suam perlraxil. Porro consideranti mibi olrum ea
dantaxai litieria mandanda essent quae Ecclesiae
.
in imperio Romano constttula? aoeidfcse cognoveram, baud incoramodum fore visum est, ea eiiani
q u * apudPersas etalios barbaros circa religionem noatram geala eunl, quoad ejue fieri poterit, adjuogere Neque vero ab ecclesiaslica bistoria alieaum fuerit, i n boc insuper opere conameinorare, IQIQ quinam velut parentes atque auclores fuerint eerum qoi vulgo roonachi appellantor:
lum qul post illos continua successionis aerie celeberrimi exatiterunt, quos quidem aut novimns
ipai, aut auditione accepimus. Ila enim flel u i , nec ingraii erga illos fuisse videamur, virlulem
illorum oblrrioni tradendo, nec ignari reram ab illis gesiarum. Simul etiam iis qui boc pbiloaopbiae genus conscciaotur, exemplar relinquemus ejuamodi viiae alque institulionis, qua ai usi fuerint,
beaittftimo ac felki exilu poilentur. Verum hsec in progressu operia pro virili parte annoiabirous.
Nonc vero narratiouem reruin aggrediar, Deum prius adjutorem ac prupilium prccatus. Hinc porro
Historiae bujus tuoiemus exordiuin.
YALESII ANNOTATIONES.
(17) . Exbocloco coiligimus D mtes in Historia sua referat. Ad hac maximam
Soxoroenum inier inonacho* versalum, et ab illis
noiitiam earum reram se habere proflletur. Ex
insiiluUim fuisse. Id eiiira iiuiuunt baic vcrba.
quibus aperlc colligilur id quod dJxi, eum cum
Qiilppe Sotomenus diserle leaiaiur ingratum ommonacbis familiaritcr esse vcrsatum, corumque
nlno ac visiim i r i , ntsi monachorum dotca ac vbrmagislerio usam fuissc.

SOZOMENI
864
. '.
CAP. I I .

Quinam fuerint majorum civitatum epitcopi, Con

ilanlino Magno regnanle; et quod Orient quidem

^
( (18)
Aixiwicv
usque ad Libyam propter Licinium caulius Cliri

stum coluit: Occident vero propter Constantmum

'

liberius fidem Chriili profenus est.

^^.
Consulibus Crispo el Conslantino Csesaribus,
\ Romanae quidem Eeclesiae Sylvesler presulalum
, gerebat: Alexandrinae vero Alexander. el Maca ,
rius Hierosolynaorura. Anliochiae autem ad Orontem

fluvium sitae nemo adbuc post Romanum conslilu ^, ' (19)
lus fueral 12 episcopus, persecuiionibus, ut
verisiniile est, ordinaliouem (ieri probibenlibus. , , , Sed non mullo posl episcopi aptid Nicaeam con- .
gregati, cura Eustathium ob vilae simul ac doclri- ,
nae merilum admiralione prosequerentur, dignum
\ ,
eum judicarunt qui apostolicae calhedra praeside- *
r e t : ac proinde cura episcopus esset vicinae urbis ^ , BerroBS, illura inde Antiocbiara transtulere. Quo .
quidem lemporeChristiani qui in Orienlis parlibua , ^ *
ad Libyae usque jEgyptiis ftnilimos degebanl, , ecclesiasticos convenius palam celebrare muiime
,
audebant, propterea quod Licinii erga ipsos im" \ \ ,
roulala esset benevolenlia. Christiani vero in
, *
Occidentis parlibus coramorantes, Acbaei scilicct,
.
Macedones et l l l y r i i , reltgionis stiae solerania iatrepide agebani, Constantioi opera, qui imperium
Romanuni in illis regionibus adroiuistrabat.
CAP. I I I .
. .
Quomodo Constantinni per visionem crucit Chritti- C "
,

que prasentiam ad Christianam religionem iradu ,

ctu$
veramque pieialem noslris sacerdotibut

.
didicerit.
\ Huicenim viro, cum alia mulla obiigisse comp e r i m u s q t i i b u s permolus Christianara religionem ,
* Socr., lib. i , cap. 2.
863

VALESU ANNOTATIONES.
(18) . ln codice quidem Fu
Tyranmis; vicosimus Yitalis ; vicesimus pririius
keliano nuUi sunt l i i u l i , nec ulla capilum disiinPiiiiogonius; vicesimus sccundiis Roinanus ; viccctio. In Regio autem exemplari quo usus est
siutus lerlius Eustalbiiis. In margine vero ad noRobertus Stephanus, tttuli capiluro lotiua operis
men Pbtlogonii ascriplum csl boc scbolion, prsfl&unlur libris Sozomeni, et a Nicepboro Calli *.
glo dicuntur esse conscripli, quod equidein non
. Idesl,Nota quod Theodorilus posl /7credo : sunl enini prorsus inelegantes et.barbari,
nium nullo interjecto ponit Eustaihium. Nicctas quoac prorgus indigni Nicepboro. Sed praelerquam
ue in Tliesauro orthodoxw /Srfet, libru v, capile 5,
quod sunl infeliciler scripti, mendis quoque pluriomanum inler episcopos Anliochenos collocai,
mis scatcnt. Hoc igilur loco scribendum videlur.
iia scrtbens : Siquidem post Domnum, qui Pauto
, - u
es8erat,
Antiochente Ecctexi* prtC"

significat
yjl^ .^

M-.-
!
-^.f.-.
_
futrat TimiBus,
deindt Cyrillui, lum Yilaiis, cmi
cauUac tmide.
Philogonius successit, quem Paulinui subseent**
(19) .
Hunc Romanura Antioe$t\ et Paulinum Romanus, U qui eomprehentus,
cbensis Ecclesiae eptscopum, nescio undenam baucum pro Christi religiotie tuenda martyno vitam
serit Sozomenus. Nam Hieronymus in CliTonico sub
finiittet, Anliochia epiicopo vidita relicta esl. Q*ia
initium, ubi omnee episcppos Antiocbiae recensct,
nimirum, ul par esf, per lyrannorum persecutionc*
tam Galholicos quatn Arianos, nullam Romani
epitcoporum eleclio libera non esset. Hxc poslrema
mentionem facit. Nicepborus quoque patriarclia in
Nicela verba desunipta sunt ex boc Sozomeoi
Calalogo episcoporuni Anliocbiae, eum pr.ftermillit.
loco quem prse manibus babemus. Sed uierqiie
Habelur tamcn indice episcoporum qui majores
fallitur. Romanus eniui nunquam epis< opus fuit
Ecclesias rexerunt a Cbrislo usque ad tempora
Anliocbiae, sed diacontis celebri martyrio perfunclna
Magni Constanlini. Hic index babetur in BibUoest Anliochia!, ul tradil Eusebius noster. lis auiein
theca Florentina, post Uistoriam EcclesiaHuam Eu- cot>s. quos noniinat Sozomunus Pbilogonius
sebii Caesariensis. In eo igiiur indice inler episco- Anliochensero episcopatuiu gerebat, ut docol
pot Antiochenos decimus sepihnus ponitur T i Tbeodoritus in fib. Uiticrias.
ma?us; decioius octavus Cyrillus ; decimus nonus
VARIORUM.
marlyre illo, quem memorat Euscbias De tnaru
Asscril Valesius contra Sozomeoum, RomaPalwst., cap. % eod de alio quodam Rontauo usse
num Ecclesise Antiocbenae nunqnam prsefuisse ;
iutclligendum. {Criiic.) ami. C.br. 519, n. 8.
quippe qui diaronus martyrio pciTunctus cst Antiocbix. Ait aulcm Pagius, S zomcnum non dc

S a m o s a t e n o

SUCC

niSTORlA ECCLESIASTICA. L I B . I .

* - colere i n s t i t u i i ; lum imprimis signum divinilae

. - ipsi ostensum. Nam cum beUum Maxenlio inferre
, * , constituisset, secum, u l crcdibile est, dubilare
, . coepit quisnam belU exilus futurus esset, el quem
, sibi auiiliatorem pararct. Ilujusmodt curis distri . - clus, vidil in somnis signum crucis in coelo re , splcndens. Quo viso cum cssel cbslupefaclus,
divini angeli ipsi aslanics dixerunt: Conslanline,
, Q , , .
\ , in hoc vince. Ipsum quoque Cbristura ei apparuisse
, - roemorant, et vexiliura crucisei ostendisse, jussisse , que ut ad ejus similUudinem alterum fabricaret,
. cujus auxilio in praeliis uleretur, ct victoriam sibi
, coropararet. Eusebius quidem Pamphili affirmal
ipsum se iroperatorem audiisse cum jurejurando
, \
narranlem, quomodo, circa meridiem, inclinanle
,
, , jam sole, crucis Iropaeum ex purissima luce compositura vidissct, eique additam baoc inscriplionem:
, , , \
Hoc vince : in coelo lum ipse, lum milites qui cum
* *
, ipso erant, aspexisseni. Nam dum nescio quo pro* , . ficiscerelur una cura exercitu, boc miraculum i n
itinere conligil. Cumque consideraret animo quid

boc sibi vellet, nox supervenit. Dormienli vero
,
Cbrislus cum signo quod in coelo visura fueral
,
. \ - apparuit, praecepitque u l alterum ad similitudinem
illiue expriraerel, eoque in praeliis conlra bosles
,
, praesidio uterelur. Et quoniaoi imperaior nullo
, - amplius egebat inlerprete, quippe cui perspicue
. 01 , , ostensam fuerat quid de Deo sentire deberei, simul
\ \ \ atque dies illuxit, convocaiis Dei sacerdolibus, de
^ , - C doclrina fldei eos consuluil. llli vero prolatis sa. , crae Scripturae libris, ea quae ad Cbristum perli $ , nent exposuerunt: eaque antequam complerentur
(30), \ - manifeste praedicla esse, ex propheiicis libris
, . demonstrarunl. Signum porro 13 quod ipsi appa , ruerat, iropaeum esse dixerunt victori de inferis,
quam Ule inier bomines versatus, cruciflxione sua

, \ * ac morte, et post leriium diem resurrectione retu , \ lisset. Ad eum enim moduai sperare se dixerunt,
* , \ post discessum ex bac viia cunctos homines in
\ - One hujus saeculi resurrecturos, et iminortales
(21) , \ fnturos esse : alios quidem ut mercedem eorum
, , quae recte gesserint consequantur: alios ut pro
nialefactis debitas pcenas persolvant. Esse tamen
, eiiaro
his qui i n hac vita deliquerint, paratam
.
D spero salntis et expialionem delictonim : ils qui ,
dein qui nondum mysteriis iniliati sunt, initiatio .
ncm juxta Ecclesiaa ritus : initialie vero, a pecca ,
Yila Consl. lib. , c a p . 28.
1

VALESII AMSOTATIONES.
(21) .

. Longe aliain
codice LeonU Allalii scriplum esl ,
B C r i p t n r a r o exbibel codex Leonis Allalii, bor moqtiod magis probo. Mox pro , codex
do : " . EainFuketii babet . Porro
dem leclioncm in codtce suo repcreral Epipbanius
inquam ex Eusebii ltbris de Vila
hxc omnia, quae lanqua
Scholasticus, ut ex inlerprciaiione ejus apparel.
Conslaulini dcsumpta proferl Sozomenus, non leSic enim v e r t i t : Quam victoriam ascendem in ccegontur in Eus'bio. sed a Sozomeao adjecta suut
loi egil ChrUlus, crucifixus et mortuus, elc. Rectior
quasi per .
t a i n e i i roibi vidclur vulgata lectio.
m

(20) Hr

VARIORUM.
* .TTJ. Cum gcilicet. exercilum
Cbr. 512. Vide hanc historiam apud Euseb., V j / .
coulra Maxculium Roinain versus duceret, anno
Cvnst lib. i , cap. 28, el Socrat., l i b . i , cap. 2

8C7

SOZOMENl

8CS

lia deinceps absiinere. Sed quonfouipauciaditiodum ,

cldivini duntaxalviri id praesiare possunl, secundam
.
expiationem instilutara esse docuerunl, q u fit per pcenitentiam. Deuro namque, titpote beoignam ac clementem, his qui deliquerunt veniam dare, modo ipsospceniteat,acpoenitentium suamboms aciibus confinnent.
. '.
CAP. I V .
"

Qualiter Conttantinut eruch lignum in pnrliit pra>ferri jtt$$it: ei mirabilis quccdam narralio de iis

qui vexillum geslabant.

.
Cum ista a sacerdotibus exposila fuissent,
(22),
impcralor prophelias de Chrislo admiralus, perilis
, artificibus mandavit ut vexillura illud, quod Ro , mani Labarum vocant, auro et gemmis ornalum,

in crucie signtim transformarent. Porro illud
(23).
, , \
vexillum bellicum honoratius erat quam reliqua,
eo quod imperatorem semper praecedere, et adorari
a militibue cotuuevisset. Quocirca maxiroe exiatimo CoDStaniinum nobiliesiraum imperii Rouiani
signuro in Gbrisli vexillura commuUsse, eo conailio
ut coniinoo ojus aspectu culluque Romani a pairib
rittbus paulatim abducerenlur, eumque solura
Deutn exialimarerit, quem iniperaior coleret, et
quo ducc atque adjuiore contra bosles uteretur.
Id enim signum scmper ante copias suas velut
munimenlum objccit, ct legionibtirf, si quae iorie
ab hoste premerenlur, in prselio adesse v o l u i l :
delectis ad id munus eerlis niilUibus, quibus boc
injunctum erat ut singuli per vices id ignuin
humeris geatarent, et aries bosliuro circuirenl .
Quodam igilur 1 4 lempore, aiuiil, signiferum qui
id vexillum porlabal, repenlino boslium incursu C
perterritum, alieri illud tradidisee, seque ex praelio
subduxisse; curoque jam exlra telorum jacium
eietisscl, snbito leiali vulnere percussum corruisse:
eum vero qui divinum signum geslandum ausceperat, roullis in ipsum jacula miltenlibus, illaesum
permaneisse. Quippe bosiiuro lela mirabili quodam
modo, velul diviua quadain virlute ea dirigeale,
e.gno infigebanlur : ab ipso autem eignifero inter
tot pericula constitnlo avolabanl. Sed nec alium
quemquam militem huic signo gesiando deputa&

. $

, *

* ,
, \ \ \
.
* *,
(2),

, \ .
, ,
, *
,
* ,
, ' .
, * , \
, .
,
, ,
.

tum, in gravem unquam calaniitaiem, aicut in bello fieri solcl, incidisse memorant, nec vulneratom unqiiam aut captivum fuisse.
CAP. V .
. '.
Refutalio eorum qui dicunt Comtantinum, ob necem

filii *tii Crispi, ChriiUanam reliyionem amplexum

esse.

.
, " ,
Scio quidem gentiles vulgo narrare soliloa
1

Euseb., V i l . Cuiisl., lib. n , cap. 8, 9.

TALESll ANNOTATIONES
(22) .
In codice Fu-
keliano scriplum esi , el ad lalus
. Latini quoipie Laborum dixerunl. Nam i n
annolattim cadein iiiami
codice titutus esi De prtrpotitis Labororum. Aldbel(^5) . Ila GraBti sompcr
inus qnoqtic in libro De (audibus virginitath, Labovocanl vexilluin illud qnod in aoic praelerri solerum dixit. iit notavil Mursius in Glossario. Po&sel
bai : et a laborc voceqi illam deductmt, ut ex
ctiam dcdurj taborum ex co quod ii; agines prin
Gregorio Nazianzeno jam pridem alii observartinl.
cipom ferret ex anro el genmiis elaboratas, qwse
El Grelserus quidem in libro n De cruce, varias
dici solebant. In codire Fuketiano raliunes aOerl hujus clymologia?. Ex quibus banc
pov scripium inveni. El paulo posr,
maxime probo, ul Laboruin diclum sit, quod la, eic.
boranii aciei pra*sidium sil salulare. Idcirco enim
(24) . Malim scribere
a (Ihrislo daium esse lestalar Eusebius, ul viclo- Porro bos praepoeitos Labororum primum in bcllo
riam pararet, ei bosics m fugam vcrlerel. El hanc adversus LiciDinm inslituii Conslautinus, ut d o r d
elymolugiaui cunlinnal Suzumciius, cutn a i l : Ka\
Eusebius in libro n de cjus Vila.

809
niSTORIA ECCLESIASTICA. L I B . I .
870
* , Congtanlinam, cuni quosdam genere p r o x i m o s
( * , inlerfecisset, et in necem filii sui Crtepi coneeti
, \
sisset, poenitenlia duclum, de expiatione acelerum
(25) , * consuluisse Sopalrum pbilosophura, qui tune
* - temporis Ploiiniana? acholse succesgionem tenebat:
, illum aulem respondigge nullani esse ejusmodi
. ecelerum expiaiionen. Qua repuUa conlurbaluui
, ,
imperatorem, incidisse in epiacopos, qui poeni - tentia et lavacro bapiigmi ipeum ab omni scelere
,
purgaturos se esse pollicerentur. His igitur quo , \ ,
niam ex aoimi sui sentcntia respondissent, illurn
\ . delectatum, religionera eorum auspexisse, el cum
, ipsum Cbrisiianum iacluin esae, tum subdiios ut
. , idera facereni impulisse. Verom baec mibi videntur
8* , esse conflcla ab illis qui Cbristianam religionem
,

, &
, (26),

, .
,
,
. ,
\
\ ,
*
, \ \
, \ ,
, \
. \ ($

, * \
,
, , , \
. '
.

viluperare student. Etenim Criapus, cujus causa

Conslaminum lustralione opus babuisse dicunt,
anno imperii palris aui vicesimo moriem o b i i l :
qui dum adbuc guperstes egset, utpole gecundum
imperii obtinena locuro, c l Caesaris dignilate decoralus, mulias una cum palre leges pro Cbristianig
lulerat, gicut temporuro nota? singulis legibus
aubjecla?, et legtalatorum noniina etiamnum tesiaolur. 15 Sopairum vero, primuna quidem haudquaquam verisimile est in colloquium vonisse cum
Constantino, qui lunc lemporis in illia donlaxat
partibus quae circa Oceanum ac Rhcnuna poaita3
sunt, imperio poliebatur. Nam ob dtscordiam ejus
cum Maxenlio qui tum in Ilalia degebat, perlurbaia
erat Romana respublica : nec facile lunc cuiquam
erat, in Gallias ac Briianntas, easque orbis partes
penelraic, in quibue Conslantinum Cltrislianara
religionem primum suscepisse consial, anlequam
Maxentio bellum intulissel, ol in llaliam alqne
urbem Romam pervenisset. Cujua rei fldem itcruni
faciunt lum teropora ipsa, lum Ieges quas ille pro
religione sanxit. Yerum, etsi facile concedamus
imperatorem cum Sopairo collocutum esse, vel
per epistolam eum de quibus volebat consuluisse:
baudquaquam lamen credibile esi philosopbutn

YALESU ANNOTATIONES.
(25) . Hic Apamia Syriae nus. Neque enim Plotinas scbolam ullam reliquit,
oriundua fuil, discipuius Jamblichi philosophi; sed Unlum discipulos, qui per varias regioneg
ui ctim ad inlimam fainiliartiatero Constaniini dispersi dogmata ejus conservarunt, nt ex Porlagni processisset, fraude alque invidia Ablabii pbyrioet Eunapto cokligilur. Ejusdem Sopatri mepraefecli pnetorio inlerfectus est Constaoliaopoli, Q i Joannes Lydus in libro De men$ibu$ 6>eout referl Eunapius in Vila JSdesii, et Zosimus in ratn, ubi de Jano disserit; ailque Consunlinura
libro aecundo Historiarum. Suidaa in voce - in condenda urbe Constantinopoiitana usum esse
Sopatro , id esl consecratore, et Praeiex, ait Constanlinum imperalorem ideo illum
tato bieropbania.
interftci jussisse, ut ostenderel ae a Graecorum su(26) . Codex Fukelianusronjunctionem
perstiiioue peniius abborrere. Quod auiem Sozoaddil hoc modo, \ . Ac forlasse Iria
menu& bunc Sopatrum vocat
haec verba delenda sunt, ulpole scbolium sive ex , cave inlelligas cum Chrisiopborposilio praecedentium.
sono magislruni scholae, cui anle prsefuerat Ploti-

n i

VARIORUM.
.
Hnnc a Fausla id scelus ab Helena taatre increpilue, Fauslam
noverca detatum, quasi ipsam de siupro sellici- balneo calenti inclusara necavit, ut referunt Zosilasset, insenlera occidi jussit Constanliaus, anno musetSidonius. AlGbrysoslomus,bomil. 15 in PhiChr. 32tf, Conslantmo , et Coaslantio Caasare iippen$e$, Gon&laotinum ait uxorcm quidem adulcoss., u l a i l Idatiite in Fatlis, cum ipec Romae terii suspectam, ex qua multoa liberos Cxsarrs
rciidcrcl, leste Zosiioo lib. n , p. 685. Moxqne ob habebal, in moniibus alligasse, ac bestiis vorairr

871

SOZOMENI

87*

ignorasse Herculein Alcmen Olium, post eaedem ** tA ,

liberorum, et posl necem Ipbiti, quem, licel ami . 00
cnm atque bospilem, inique iaterieceral, Cereris
, *
sacris Athcnis expiatum fuieae. Graecos igitur
' .
bajusmodi scelerura expialionem pollicilos esse, ea quae dixi saiis evincunl: simulque mendacii eos
coarguiint, qui Sopairum alfirmant contraria pronunliassc. Neque enim ausim dicere isla ignorass*
philosophura, qui eruditiouia causa apud Graecos ea setaie nobilisaimua habebatur.
GAP. V I . '
. Cp.
Quod pater quidem Comtantini nomen Chmti pro"Oti

pagari permiserit : Conslautmus vero Maximu$>

* /
ul ubiqiie terrarum pradicarelur, effecerU.


.
Ecclesiae igitur quae sub imperio Gonslanlini
At
erant, in summa felicitale degebant, crescebaut- , que in dies, benevoli el Cbrietiani principis bene- , \
liciis locupletatse. Quas quidem etiam ante ejus . \
principatum, persecutionum ac lumuUus expertes \ . Deus servaverat. Nam cum in reliquis parlibus
orbis Romani Ecclesiae persecalionibus vexaren- , ,
tur, solus Gonstantius Constanlini pater Chri ,
stianis liberam colendi numinis dederat faculla
tera. Quin eliam mirnbile quiddam, et dignum
.
quod posleris iradatur, ab illo factum esse co
gnovi. Id autem esl hujusmodi. Cura aliquando , , ,
explorare vellet quinam ex numero Chrisliano \ , '
r u m in palatio ipsius degentium v i r i boni essent,
, \ * &
convocalis omnibus edixit ut, si qaidera sacrifi, ,
care, et deos pcrinde ac ipse colere vellent, in
\ . \
palatio manerent, et eumdero quero prius digni , ol latis oblinerent locura ; ein id facere recusassent, , ol ,
exirenl e palatio, beneiicii loco ducenlcs quod
\
eupplicio affecti non essent. Cumque in duas ; * ,
partes divisi fuissent, hinc quidero religionis suae \ , \ deserlores, illinc vero qui diviuas res praesentibus .
bonis anteponebant, eos amicos et consiliarios in
,
poslorura habere decrevit, qiii Deo fidem servas- .
sent. Reliquos vero, tanquam ignavos et imposlo, *
res adversatus, a coroilalu suo removit : ralus
, ,
sciiicet nunquam imperatori fidos ac devolos fore ,
eos qui tam facile prodilores Dei exslitissent. .
Quamobrem quandiu supersles fuit Gonstanlius, , iis qui ultra Raliam babilabanl, 16 Gallis scili- .
ccl, Drilannis, el qui circa Pyrenaeum montem
, \ usque ad occidenlalem Oceanum incolunt, nequa- ,
quam contrarium legibus visum est Ghristianam D , .
religionem proGteri. Poslquam vero Constantinus
, \ ",
eamdem illam Rnperit parlem successorio jure
, \
obtinuil, res Ecclesise mullo magis floruere. ^ (27). 01 f

(27j
codice Leonis Aliatii.

VALESII ANKOTATIOXKS.
. Scribendum cst

^, ut legitur

in

VARIORUM.
dam objecisse : (ilium quoque ab eodem occisum cum eum mater Helena dolore nimio nepoiis it>esse, seu poiius ab ejus fralre. Nam licel eo loci ereparel.(Yiclor, m Epitome.) Orosius necij bujiiu
neminem nominel, constat lamen euin de Gonsian- causam in occultis ponit. Facium neganl Evagrius
tino loqui. (Valesuis in Amm. Marcell., lib. xiv, et Nicepborus, praeterit Eusebius. Pruiceptore usas
cap. 11.) Gonstantinus, Fausta conjuge, ul putant, est Grispus Lactaniio Fiimiano.
suggerenle, Crispom filium ex Minervina coiicubina
* To?c . Quaai parlito imperio,
susceplum, necari jnbet. Dehinc uxorem suam cuncia quie trans Alpcs Galliae sunl, Consiaolio
Faustam in balncas ardcnles conjeclara inlcremit,
commissa. (Vicior, dc Ciesar.)

873

mSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. L

87*

, Maxentio enim Hcrculii fitio inlerfeclo, ct imperii

.
ejtts sortf>ad Constantinura translau, divinum
,
iiamen libere colnemnt, qui vel circa Tibcrim
, ,
(Tuviuni, vel circa Eridaiium, qtieni tndigeita? Pa, * (28) .
dum vocant, vel juxta Aquilim habitabant : in
,
qy$m navem Argo prolractam esse perbibent, et in
, Tynhcnum mare deditctam, inrolumein evasisse.
" , \ "
Nam Argonautae cum jetam fugeivnt, non eum , dem navigatioHis cursum i n rcdim leiiucrunl: sed

Irajecto inari Scylhico, per ostia Ouviorum qui in
. \ (29), illts siint pariibtis, in fines llalorum vemrunl :
\ , "
ibique bietnantes, urbem quae Hewona dicitur,
, , \
condiderunl. jEstate vero adveniente, indigena
, .
rum opera adjuli, per quadringenla circiler siadia
machlnis qiiibusdam navem Argo (raxerunt per terram, eanique in fluvium Aquilim dcduxerunt, qui iu
Eridauum infiuit : Eridanus vero in mare llalicuin evolvitur. CaHerum posl Gibalensem pugnam, Dardan i i , et Macedoncs, el quictinque Daimbiuiu arcoluni, Aibaia iicm et univcrsim lllyrlcum in dilioncm
Conslatuini venerunt.
CAP. V I I .
. *.

De dhnntxone inter Conslantinum Licinium eju$

yetterum propier Chri$iiano$; quonwdo /<tci,

ntui bello viclus alque interfecius e*t.

.
Licinius vero qui anlea religtonem Ghrislianant
,
coluerat, post cladem illic acceptaiu animo niula , tus, mullos sacerdoics qui in suis parlibus dege, \ \
bant, gravilcr afllixit. Sed el alios plarimos, ac
* \ ,
pra-cipue militaris ordinis viros, niale niullavil.
.
Etenira ob dissidiuni quod ipsi erai cum Con ,
sianlino, Cbrisiianis supra moduro erat iiifensus,
,
cx eorum calamiiatibue inaximum dolorem Coo \ siantino allalurum se esse gperans : simul eliam
, \ *
exisiiinaus, Ecclesias Chrislianoruoi i d unmn
. , ,
optare ac studere, ut illain solum iniperalorem
,
, ^ baberenl. Prxterea cuoi ilerum pugiialurus 17
\ * \ esset adversus Constanlinura, victiuiis et divinalionibus ad fuluruin bellum se praeparabal : sedu ,
cliisqne a quibuedam qui vicloriain ipsi pollioc.
banlur, ad gentilium superstiiionera descivit.

VALESH ANNOTATIONES.
(28) . In rodice Fukoliano vcctam Aipes, diligenliores tradunt. Subiisse autem
scriplum esl " cum aspiratione. De liujus urIstro, dein Sao, deiu Nauporlo, cui nomen ex ea cansa
bis condilu idcm referi Zosimus in libro v, ex , Emonam Alpesque exorienli. Emunac situm
Pisaudri poela? libro, oui liiulus cial

babcs in llinerario Burdigalensi. Siia erat prope

. Ait enim Argouatitas, cum jEctein ipsos Alpes Julias, in finiBus Itaiiae ct Norici, inter Naupersequetiteni fugorent, per Damibit ostium iugre.spoitum el Savum fluviuiri, u l Iraditur in Tabula
sos, adverso flumine usque ad luliae fines pcrve- Peutingerorum. Porro lota batt digressio de Argonaunisae, atque illic Emonaiu urbem condidisse. Deinde
lis puerilis est et inepta.
cum navein per quadringciita siadia lerrcslri iiincre
(29) . Cibatransporlassent, ad mare TbessaliaB pervenisse.
lensem pugnam inlelligit, qua viclus est Ltcinius,
Hujtie iransvectionis memitiit eliam Pltnius in l i -D Volusiano I I et Anniano consulibus, ul scribititr
bro , capile 18. Ejus verba hic apponaro, quia
in Fasli* Idalii, anno Cbristi 314. Posi banc victoSoromeni noslri locura valdc illusiraut. Sic tgilur
riani pace ioter Conslanlinum ac Licinium facta,
se babenl : Decepios credo, quoniam Argo uavit
Consianlinus universuai Ulyricum s u ditioni adfiurMne
in Adrialkum de$ccndil, nec procul
j n n x i l , ut prseter Soxomcnum scribit Zosinuis i n
Tergeste; necjam conslai quo flumine. tiunmh i r a libro secundo.
VARIORUM.
* .
. \ ^ '.*> armorurn
$ocio, religlonem Christianam dob$e sitnulattli
PATROL. G H . L X V I L

Constaniinut Romanorum dilionis partem admin.Hrandam assignavil. Tbeopbanus Chronog. ad

anmini Gonslanlini .
t

58

SOZOMENI

876

U U M luac lemporis
i i i urbe
, Mt* r w W ( W ;
4e bclli eveiilu inlerro- *
* + * . M * m p o a A f bis fiomericis ver ^ M

X j * * . . . * * I M J W M qaod cra(

}****$ U bellipotenlet.
4 m I M , i*<f ifti arumnosa teneclvt.

t \ * \ ttlm f^kra
rcbue deprebendi religio**r* GfcrotUftoruNi diviua providentia consiitutam
Utttttq* progrcssug fccisse : praecipue vero
e i I U c**a q u * lunc geala? sunl. Naiu cum
cunciis Eeclesias quae gub ipsiu dilione
a n t , jatajam perseculurug essct, conflaluiu est ia
Rilhynta bcllum illud, quod inler Conslanlinuin ac
L k i n i u m po&lremum fuit. In quo Consiantinus
Oel auxilio in lantuffl adjutus egl, ul hostes lerra
tariqut devtcerii: el Licinius lerreslri aiuiul ac
navali eierritu amisao, Nicomediae seipaum dediderlt, t i privalus aliquandiu egeril Tbegsalonicae,
Ibique iandem, interfeclus sit. Vir qui inilio quidem iroperii, tum bello, lum pace egregius exeliterat, et nupliit sororia Conslautlni fueral bonoratua : Undem vero bujusmodi exilum ebrtitua eal
quem dixi.

*Q ,
,
.
,
,
,
.
* ,
,
.
(&

\ ,
, , ."
,
,
,
.
*. '.

CAl*. VIII.

Enumeralio eorum qu<e Constaulinut

,
gestit, lum ChrUlianoi liberando, lum eccletiut
,
,

conslruendo, tum alia quwdam ad utililaiem r*t*

publica disponendo.
Gonftlauliiius vero, cum jam Romano im , perio poiiretur, Romanis per Orienttm degentibua Q , (30)
publico ediclo procepit, u l Chnelianam religio- ,
nem colerent, Deumque siudioae vcnerarenlur : , \ Bolum vero euna exialimarent Deuro, qui et revera * , 5 ,
cat, et perpetuam omni aevo habet potestalem. .
Nam illis quidem qui hsec eludiose obaervareut,
euncta bona ubcrtim aflluere solcre, et quaecun- , ,
que cum spe bona aggrederentur, ex aniroi sen- * \
tentia succedere: iia vero qui erga divinum numen , delioquerent, tum privatim, tum publice, tam bello . ,
quain pace, omnia infeliciler cadere. Subdit deinde, ,
iion quidem se jaclans, aed grattas agens Deo, 6
sicut ipse affirmat, Deuro, curo ipsum idoneuoi , ,
volunUtia suae miuistrum esse votuisaet, a Brilan- ,
nico mari usqoe ad Orienlia provinciaa ipsum
,
perduxisse, ut Christianorum augeretnr religio, D cl i i qoi propler Dei cuUum in conCeswonibus aut , .
uiarlyriis conetantes permanaerant, bonoribue ae , \ ,
prsemiis illustrarentur. Postquam i s u predicavit, * aliaque pluriina exposuit, 1 8 quibua pulabal sub- ,
dilos ad Cbrisliaoam religionen allici posge, irrila *
cese decerail, quaecunque temporibua eorum qui
Ecclesiam persecuti fuerant, contra religioneiu , siatuta geatave fuisaent: praRcipitqtie u l liberlatc , , VALESII ANNOTATIONES.
(80) . Edictmn illud Constanlini ad Orienlales, quod Soxomeous boc loco coropcndioae reiulit, %\ quis integmra lcgerc desiderai,

habetur apud Eusebiuro libro accuado de Vtia

Coniianlim, capilo 24 ei sequentibtta,

877

HiSTORLA ECCLESfASTKA. LIB. I .

878

, , 5- poHauliir, quotqaot ob ctmfcgsiODem CbritCi da, , ? , * raoati eatonl exiHio, aot in insnlis aliiave k t t i *
,
.
coiitra veluniatem saam degero jusst; quolqvot
' . item aat i n meUllum daii, ai ad opns publicvni
, , * condemnati, ant gynseeeia aut textriole mtnieurare
, coacli, aut carHe mancipati, cam antea cariale*
.
non essent. Eoe praHerea qui infainia noiati fue - rant, infamia liberavit. Quibus vero orde cujua, . piam militiaB adeniptug fuerat, liberum iie reliqoit,
, ut vel prisiinum locam recuperarent, vcl cem
hoD68ta miggione oiio liberali fruerenlor. Cumque
* , oranee ad priorem Hbertatem el consuetos lionerea
* , revocaesei, facultales etlam guas ite reddidit.
, , - Qaod ei qui uorte damnati bonis apoliali fuigacm,
. , prsecepit u( genere proximig baeredilag eorum
, \ ^ deferretur : sin nemo ex proximis guperesaet,
. , , singul cujusque loci ecclegi* baeredes eeaeftl:
&, , (51) ei ut aive privatus qaispiam, give regpoblica*
. aliqoid ex ejusmodi boaie poeskferet, ttaiim te ' * autueret. His vero qui aut a ftsco ea etnigMnt,
, - aul dono accepisseat, quoad fleri poeset compe , , lenti raiione prospecturum se promisil. Haec, vc
\ dixi, ab inperatore conatituta, ot lege coftrnata
. , eunt, ae aine ufla mora exaeculioni mandauu Jam
, vero conctos magistraitte iiuperii Romani, fore
, 6 Cbritliani adminiatrabaat r vetittunqae erat wtt, - versis, ne \m poslerum aacrificarenf, ifeve vales
. ', conaulerent, aut myaieriis ioillaremitr, aul aimu * . , - lacra dedicarent, aut festos gentilittm diea cele6 " , bfawnt. Mulli quoqae civUatura veiuetieakni ritus
, imrouUti sant. Deniqiie ex co tentporie apud
, (52) , ifigyptiea cabima N i l i , qao i&crenieBluni aqtaaram
. ejae fluminis nolari aolet, BOB ampihts in genti , lium teaapla, eieul mo erat, aed in eedesiaa de, * , ) fertur. Apud Eomanos vero interdicU fueninl gto . diatoruoi speetacttla. Jam veix> apdd i%QNiicet qoi
, Libanuaa et Heuopolim incoiwU, fas ampHua non fkit
- gcortari virginaa, priusquam viris jiingeroBtur; q i i i , , bua legiiimo connubio lunc demam sociabanlur,
c

YALESU ANNOTATIONES.
(31) . In codice l>onig ARatii scriptum egl , rectias sine dubio; alque iia
Savuiita ia suo codice eroeodaverat.
(32) Qfc . Codex

U l inaxiine
eliaaigcnlilium oonaulli crudele boc et iebumanam
gladtalornm speclaeuium jaai oltm daninarini, vide
Cie. I I Tmc Quftst.; poeiesque iu repabl. Roaiana
eo ventum, ut bi ludi Goercereulur, dciuuia videlicH iis qui baec gpectacula odere posseni, munevo
eiiaro gladlaioruni defiuilo; coercilodeoiqae auaaptu
ad mttaera : iiem eisi non nemo prinelpiun geniiliuni hmc cmenla gpeclacula oiunifariam teuip^ra\ e r i l , ut de Marco Aaloamo referdiii Capiiolinu
et D i o ; aUamen invelerau licenlia perrupit oiunia sepla, seroque ad id vealum, u i gladiatoria
pectacula loilerenlur; noo a Nerva imp , quom
Lonane lapsuni jam Lipsius recte noiavit; noii ab
illisfcaliUbtts imperaloribu. ConaUnlino M. Chrisliajio priocipi boc laudabile opna reeervaluai: ad

Leonis Allatit acriptum habet .

VLTO couex Fukelianua babct , qnod magis probo.

uod curo non obecure borialur Laciantiua instit.

ivlx., lib. v i , cap. 20. Fada esl aulem baec pro3hibitio
anuo 525, tempore concilii Nicaeni, non
quident per loitrai orbem Romamim, venmi in
Orieiiie, ac nominaliro per Plieenken Bertti, ubi
baec lex proposita esU Golbofred., i n . C*d.

xv, i i l . gladialoribu*, I . I .
. Idem
de Lydis perhibei Herodoina ia C/to, paf. 40 edit.
Gale.
,
*
Lydorum fiike * wm/nVawlxr,
a

koc qumttu tanlnptr dctem colU**t dnm

uupserint; $ auttm ipwrmei locant.

875

SOZOMENI

Geoiilee cerle memoraat, illum lunc lemporis

oracutum Apollinia Didymaei quod eral in urbe
lliJeto conauluiase: eique de belli eventu interroganli ApoUinem respondisse his Homericif vergibus :
0 veiule, incnrsant juvenes le bellipotentet.
Fracta ett vis tua, ttaique libi atrumnota unectnt.

878

*
, "
*

*Q ,
,
.

,
El ex multis quidem rebua deprebendi religiouein Chrialiaoormn divina provideulia coiistilutam , \
caae, laotosqtie progressus fccissc : pnecipue vero ,
ex iis rebue quae lunc gesl sunl. Naiu cum
Licinius cunclas Ecclesias qux sub ipsius diiione ' ,
,
eranl, jamjam perseculurus esset, conflalum esl
Billiynia bellum illud, quod inler Conalanlinum ac .
Licinium posiremum fuil. ln quo Conslanlinus (& ,
Dei auxilio in lantum adjutus eal, ut hoslea lerra
marique deviceril: et Liciniue terreslri simul ac \ , navali exerc ilu amiaso, Nicomediae seipaum dedi- , , ."
derit, ti pritalus aliquandiu egeril Tbesaalonica?,
,
ibique landem, inierfeclus sit. Yir qui initio qui ,
dem imporii, lum bello, lum pace egregius exslilerat, el nupiiif sororia Constanlini fueral bonora- ,

tus : tandem vero bnjusmodi exilum sortita* est

quem dtxi.
CAl\

VIII.

. '.

Enumeratio eorum qu<e Constanlinu$

prcreltn
,

genit, luin Christianos liberando, lum eccUsiat

,
,

construendo, lum alia quwdam ad utililaiem r*t ,

fublkce disponendo.
.
Gonetaulinus vero, cum jam solus Romano i m , *perio potiretur, Romanis per Orienltm degentibua Q , (50)
publico edicto pracepit, u l Chnelianam religio- ,
nem colerent, Deumque siudiose veneratentur : , \ aolum vero euna existimarent Deum, qui et revera
* , \ \,
cat, el perpeiuam omni *vo babel polestalem. .
Nam illie quidein qui bsec atudioae obaervareut,
cuncta bona ubcrtlm aflluere eolcre, et quaecun- , ,
que cum ape bona aggrcderenlur, ex anirai aen- * \ &
tentia succedere : iia vero qui erga divinum numen , delioquerenl, turo privalim, tum publice, lam bello . ,
quam pace, omoia infeliciler cadere. Subdit deinde, , *
non quidem se jactans, sed graiiaa agens Deo,
6
sicut ipse affirmat, Deuro, cum ipsum idoneum
, ,
voluntatia suae miuistrum esse voluisaet, a B r i U n ,
nico mari usqoe ad Orientis provinciaa ipeom
, \
perduxisse, ut Cbristianorum aiigerelur religio, D cl i i qui propler Dei cullum in conDesBionibug aut , .
marlyriia conatantea permanserant, bonoribus ac , \ ,
prsemiia illuatrarentur. Postquam i a u praedicavit,
aliaque pluriina expoauit, \ & quibus putabai sub- ,
tlUos ad Cbrialianam religionem allici pouse, irrila \ >
ceae decernit, quaecunque temporibaa eorum qui * Ecclesiam perseculi fueranl, conlra religtonein , siatula geatave foisaent: pnecipiique ut liberlalc
, , VALESII ANN0TATI0NES.
(50) . Edlctnm illud Constanlini ad OrienUles, qood Soxomenus boc loco compcndioae reculit, si quii integmro lcgerc desiderai,

babelur apud Ensebium io libro accundo da

Comtanlm, capito 24 e( sequeuliboa.

Ytla

HLSTORIA ECCLESTASTICA

877

LIB. I .

878

potiaoiur, quoiqaol ob conietsioiieBi Cbriati dt~

mnati esaent exsilio, aat in insulU aliitve lOCii
eonlra velunutem saaro deger jusst; quolqvoi
ilem aat in meUllnm dali, aoc ad opue pabKcnin
cotidenanati, aut gjaseeels aut lexlrinie mtaiairaro
coacti, aut carns mancipali, cmn aniea cariale*
oon essent. Eos preterea qui infauiia notaii fuerant, inramia liberavit. Quibue vero ordo cujttapiam militi adcmptua fuerat, liberum iie reliquU,
ut vel prisilnoBa locum recuperarent, vcl cent
hoaeeta miesiooe otio liberali fruerentur. Cumque
omnee ad priorem libertalem consuetos bonore*
revocaaset, facullales eiiam euas iie reddidit.
Qaod si qiii morte damnati bonis apoliali ftriatem,
praecepil ut genere proximie baeredila* eortm
, \ ^ deierretur : siu neoio ex proximie superetaexr
. , , singute cujusque loci ecctesiae baeredes esaeai:
, , (51)
et ut eive privatus qaispiam, sive respoblica,
. aliquid ex ejusmodi boaie poesiderei, ttatiiil re ' *
aumerei. His vero qui aut a fisco ea eoHaaetit,
, aut dono accepissent, quoad fieri posaei c o p e , ,
lenii raiione prospecturum se promisit. Haec, m
\ d i x i , ab imperatore conetituta, et lcge cofttrnata
. ,
gunl, ac a&oe ufla mora exaeculioni mandauu Jan
, vero Cttnclof m a g i s l r a m iniperii Romani, fere
, Chrietiani administrabaot r veutimiqiie erat w u , versia, ne w poaierum aacriecarenf, eevfc vsttes
', couaulerent, aul myaieriis iniliareutur, aol aimu . , lacra dedicarenl, aut festos gemilinm diee cele6 \ ' , brarent. Moiti quoque civilatura veUiatiasiml riiue
,
in>roulaii i u n t . DfeBique cx tempoffe aped
, ( 5 2 ; , ifigypiioa cubitna N i l i , qeo incremeniuni aqyarum
. ejus fluminia noiari solet, DOB amptfae io genii , Uum t e a p l a , sieui aios erat, aed iu eedesiaa de, * , fertur. Apod Romanos vero iaterdioU faeninl *
. dialorum speetaeula* Jast veit> apod PtKMiieei qi
, . Libaouoa el HeRopolim incoiwa, faa amplius non (M
- acorlari virgines, priusquara viris jungerentur; qiii*
, , bus legilimo connubio tunc demum sociabanlur,
, , , , , \ .
' .
, , '
,
.
, .
,

* ,
* ,
, , . ,

VALESU ANNOTATIONES.
(51) ' *, l n codice Leonie Allalii scriplttiu rst * rectitts aine dublo; alque ita
SavHirts io soo codice eroendaverat.
(52) cwoixetv . Codex

Leonis Allatii scriplum habet .

voro codex Fukeliauus babct
, quod magis probo.

VARIORBM
b U l inaxime D quod curo non obecure horlalur Lactanliua inslit
eliaro genlilium nonaulu crudele boc el iaburaaneiii dhitu, lib. v i , cap. 20. Facla esi aulem haec proffladiaiomm specuculum jaai olim damnarint, vide bibilio auno 525, lempore concilii Nicni, non
Cic. I I . Qum$t.; posleaque tu repabl. Romana quideiu per UHtHn orbem^ Romanun, venmi in
eo veoUun, ut bi ludi ooereereulur, dciiulie videli- Orienie, ac nominalim per Piittnicen Bertli, ubi
c d iia qui baee speclacula cdere posaenl, i m e r o baec lex proposita esL OotboCred., in Tkeodo*. C*4.
xv, l i l . De gMt&toribu*, 1. I .
eiiam gladialorum defiuilo; coercitudeoiqaeauaiptu
i 0? orwoutstv . l d e n
ad muaera : item etsi non nemo priiielpuiD geniiliam hme cmenU speclacula ommfariani teaipera- de Lydis perhibet Herodoius ia C/io, pag. AO ediu
veril, ut de Marco Aaloamo referonl CapiioRnu Galo.
et ; aUamen inveleraia Hceniia perruptt om- ,
*
nia sepla, seroque ad id vevtuw, u i gladiatoria
' Lyuorum *nim filke omuet merelricanlur.
Mieciacula lollereniyr; noo a Nerva imp , quoni
dnm
ifonarae lapsuei jam Lipsius recte n o i a v i i ; noii ab ataue hoc gumstu laniuptr dotem collijunt
ilUageailUbua iroperatorlbus. Con*untioo M. Chri- uupserint: autem ip$*m*l locanl.
aitano principi boc laudabile opus r e r v a l a m : ad

SOZOMENI'

870

poelquam illiciluin concubitum cxpcrla? fuissent. \ ; ,

,
Ad haec ecclesi, eae quidem quae salis amplae eranl,
. 61
reuciebaiilur : aliae vero incremenio laiilndinis
, .
19 el ahiludhiia acceplo, splendidioree ftcbant.
\
Alibi vero novafi a fundamentie exstruebanlur, ubi
,
antea non fuissent. Pecunias aulem ex regalibt s
^ \ ,
tbcsauria impcrator suppeditabat, scriplia Htteria,
\ ,
parlini ad episcopoa, parliin ad reclores provincia.
rum : ad illoa qiiidem, u l quod ipsia libiium cssci
* ,
iinperarenl: ad boa vero, ut oblempcrarent cpi, \ , acopis, tisquc sludiose obsequerentur. Cum autera
, *
imperiuin ejus in prospcro siaiu cssct, una cum
' .
iuiperto cliain rcligio flurebal. Certe posl bellum
\
adversus Licinium, adeo felix ac fortunatus fuil
\ ,
in praliis advcrsiis Barbaros, ul el Sarmatas et
Goibos devicerit: landcmquc summi beneflcii loco . *
faadus cum illis percusseril. Porro isia gens lunc
, quidem lemporis irans Danubium babiiabai. E l cuni
,
eaaet bellicosiaairoa, ac lum ob inuliiludinem, tum
* ,
vb corporum magniiudinem in armis aeinper excr- , .
citata, aliia quidem Barbaris aupcrior eral : solos
, *
auleiu flomanos aemulos babcbai. Ferlur porro in
,
boc bello cum inaxime declaraium esse Cooslauiino
\ , \
per signa ac aomnia, quantam ipsius curam Deua

gereret. Cum igitur omnibus bellis quae eub ejua ,
imperio contigerunt, vicloriam rcportassel, vclul
,
cerlansin referenda Cbrislo graiia, suum erga illius
\ religionem sludium atque.affecUiiii rependil; sub\ ,
dilossuoa adborlans, ul eain solam colerent ac
*
salutarera judicarent. Quinetiani ex tribulis annuis , ,
certam pensiooem eximens fisco, Ecclesiis et clero
\ (35), \
cujuaque loci disiribui juesit: eamque donalionem . \ \
omni in poeterum aevo raiam Grinainque ease, lege ,
ganxit. Porro ut mililes ad Dcuoi pari cum ipso
, \ .
rattone coleodum aasuefacerei, eorum arma crucis
' , &
effigie i n s i g a i t i l ; el in palaiio ecclesiaraaediflcavit: , *
el quoiiee ad bellum proficiscerelur, taberoaculum
, \ \
ad ecclesiae simililudiaem fabricatum cirComferre
(54). ) .
c

VALESII ANNOTATIONES.
(55) .
In codic* Fnketiano scriplum inveni , queniadmodum el SaviHue ad orain eui codicis eiuendaral ex Clirislopborsooi libro.
(54)
. In codicc Leonis
Allalii legilur . Magis lamen
probo scripluram codicis Fukeiiani *>. Siiniliier bodie apud nos singuke lcgiones saos

babent presbyleroa, quos elecmosynarios voca-it,

qui niissarum solentnia cclebrent, el sacratneiita
minislrenl mililanlibus. Porro boc loco
cohorlea inlerprclalur Epipbanius. Sane vox Lalina, numeri, tani de coborlibus, qiiam de legionibus dicitur, u i vidcre cst in Glossario Joannis
Meursii.

VAIUORUM.
I tii

. D Idem mense Junio ejusdem anni, volutKaria? quoaba re Tore pulo, eclo Constitationnm q u de die
que juriedictionie acttts, acu emancipationes ct
Uominica aeu Solis in Cod. Tbeodos. et Justin.
nianamiasionee. die Domiuica lieitos esse jussii
occurrunl, breve quasi Cbroakon adjicere. 4 Con5 Valemin. Senior, A. D. f68, exatliones eo di<* a
sUntinus M. mense Martio, . D. 521, olio diem
Chnstianie ileri yetuH, Cnd. Tbeod., leg. I , / V
Solis mancipavit, et juridicis actibus exeinit, Cod.
ex$eeutoribu4, qusc pnibibiiio rcpelita log. 10, /><
Jnst., D$ ($, leg. 2 : * judicet
urbana
exactionibu$. 4* Valcntin. Junior, A. !>. 58G, getio*
piebet, cunctarum arrtwm o/ficia, venerabUi die
raliler el indisiiiicte onines omnino liles, omnia
Soiis quictcaHt. Ruri potili agrorum culluue
negotia quiesefre juasit, ciiam ob debitum publihbere libenterque innrviant ; quuniam frequenter
cum, eliam apud arbilros comproinissarios. snb
etxmt tii nou npiiut a/io die frumenla IM/CU, aut vtpoena sacrilegii; leg. 3 De extccnloribu*, c l lcg. 13
)tea> icrobibus mandeulur, occatione momenti De ex-acliontkHi. 5* Idcm A. D. 389, juridieig ilo,pereai commodiiai coelesti promione coiue$sa. 2*
rum diebue eum excmii, leg. 2, ejusd. i j i . 6*Tluv>.
t

681

UISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I .

882

, conaucvoral : ila ul ne quidcin soluudinc COD ,

siiltitus, lam ipsc, qiiam excrcilus ejus sacra acde
, \ careret, iu qua Dcuin laudare, ac preccs fuodere,
, el sacra myelcria percipcre possenl. Sequebanlur
,
eiiim sacerdoles el diaconi tabernaculo asaideules,
* qiti juxta Ecclesiae rilum ejusmodi oQicia obircnt.
, . Atqne ex co leioporc, Romanoruiu legioncs, quoc
, nunc numeri vocanlur, singuke propriuui sibi la 0 - bernaculum facere coeperunt, et sacerdotes ac dia , \ \ - conos proprios ac peculiares babere. PraHcrca die
.
Douiiuico, quem llebraei quidcm 20 primum Sab , bali appellanl, gentiles vcro soli consccraverunt,
XP^ K
(35) cl eo qui Sabbalum antec<Hlit, cunclos a judiciis
, \ aliieque negoliis feriari praccipil, prccibusque ac
, \ - supplicaliunibus Deuin colere. Ac Dominicuro qui , ^ dem diem ideo honoravit, quod Cbristus eo die a
\ . , - inortuis surrcxissei : dient vero qui Sabbatum an , ,
lecedil, eo quod Cbristus cmcifixus tum fuissel.
Crucem enim divinam maxirao cullu veneratus eal,
(56), , lum ob viclorias quas ejus ope relulerat in praeliia
* adversas bosles, tum ob signum quod de illa
, - ostensum ipsi divinilus fuerat. Denique supplicium
. \ \ (57) , crucis, qnod apud Romanos antea eral usiiatuii),
. \
lege lata suatulit. Quineliam quoiiescuoquc aut in
,
nummis imago ejus iiisculperetur, aut in labulis
,
pingerelur, scniper dmmim hoc signum una cum
. "
ipso sculpi ac depiogi praecepil. Idque etiamnum
teaiaolur itnagines illius in bunc modum expressae. Ac in oinoibiia quidem diclis suis et faclia divinum
oumoo colere sludebal : praxipue vero cum leges fcrret. IiUcmperantes certc cl dissolutos coneubitue,
amea minime probibilos, coercuil, aicut ex legibue quae de illis laia? sunl deprebendere liccl, si cui
forte id curae fuerit. Iitprasenliaruu) cnim accuraie id persequi, intcmpeslivnm mibi videlur. Ea vcro
q u ad bonoreoi el conOrmalioncui religionis ab illo sancila stinl, praelcr illa quae jara dixi, cooimemorare neccssarium puto, quippe quac non minima pars sint ecclcsiasiica? bistoriae. Hinc autcni iniliuin
auiuam.
. >.
C

" ,
&
Quomodo Constanlinu$ legem tultrit pro conttnen .
libu$ et ctericit.
(58),
Vclus lex fuil apud Romanos, quae vetabal nc
, - coclibes ab anno aelatis quinio ac vicesimo, pari
ffW

C A P

VALESII ANNOTATIONES.
(55) .
Qnaluor ulliina verba delenl Cbrislopborsonus el
Savtlius; nec certe vidciitur admoduin necessaria.
56) 6

Primus Constantinus raplores capitali supplicio

affici alatuit, eosque qui ministeriuin raplui praebuisseul, eodem supplicio plecti : ac si aervilia
comlitionis essent, vivos coniburi decrevit.

. Qiiae sint ba? conjnnctiones intemperanlcs

^57) Nvri .. In codice Fukeac dtssotuls, quas lege lala primus cobibuit Contiano scriptum inveni \ \ , elc.
stanlinus, non saiis constal. Utinaoi Sozomenus D Cbrislopborsonus quotiue ci Savilius tn suis
eaa apertius designasscl. Exislimo umen a Sozolibris repercrunt. Egolocuin iia corrigendum esse
mewo hic intelligi legem Constanlini, De raptu vifexistimo, \ ,
ginum et vxduarum, quai leailur in Godice Tbeodo- . Potest eliam scribi
aiaoolibro , tit.24. Antc banc legein Consianlini,
, qtiod idem csl.
qui virginero aut viduam rapuissel, a poslulaiioui(58) ' . Sozobus tantoin ac ieslimoniis cl judiciis arcebaiiir, si
uieui locuui jauiprideni exposuil Lipsius in Compuella quam rapueral, a^sensuin suum postea demeiiiariis ad librum Annalium Taciti, ubi fuse
negassei : aed si responsioiie sua raptoria facinus
disaerit dc lcge Papia Poppxa. Yide Euscbium in
approbasset, ab odioi pu$na immuuis eral raplor.
libro quarlo de Vila CQHSiantini, cap. 2G.
VARIORUM.
dnsins . A. D. 579, vel roox poslea , speclaciila
die Solis cdi veliut; quoJ indicul lcx 2 De speclac a i i i . 7 ldcm, A. 0. 586, eamdcm jussionem
ilcravit, ibid. Tbeodosius Junior A. D. 425, speOacula Solis dic pcr uuivcrsas uibcs >ctuil; I .

Dominico, tilt. De spectaculii. Goibofrcd. in Cod.

Tbeod. l i t . fenit, leg. 1. Porro, quomodo
Gonstanliuus M. dicm Dominicum cl scxlam fcriatu bonorari prjeccpit, videalur Euscbius ejus
V t l . , Iib. iv,cap. 18.

SOZOMENI

184

ettcni com marilis, tum in aliis plurtmis rebos, k , , \

luro eo, ut nihil ex lealainento capereBt qui non

(39) *
essent genere proiirai. Orbos vero roultabal dimidia parte bonorum, qtias ipsis relicta eranl. Tule- . !
raot hane legeiu veteres Rotnani, cum sperarettt *
fuiunim hac ratione, ut urbs Roma el rdiquas ,
provincia imperii Romani bominum moItUudiae ,
abondarent. Elenim paulo ante hanc legem quam- .
plttrimoe hominea amiserant, bcllia civtlibua ab- suroptos. Cum igitur animadTerleret itoperator, , (40),
\
eos qui virginiuiem 2 1
orbiUlem propter amorem Dei consectarentur, ob id pejore loco eaee; ,
atultum esse exislimaTit, credere bomanuro genus , .
humana posse cora ac diligentia ampliflcari: cum ,
naiura juxla Dei dropensationem, setnper aul de- (41)
Irimentum acr.ipiai aul incremeiitum. Uaque legem *
dedit ad populum, u l cordibes et orbi pari jare ,
quo reliqui omnes froerenlar. Qtjincliam lege ^ \ ,
t a m i t , ut qui in virginilale et continenlia vitam , '^agcrent, privilegio ali(pK> p d i r e o t u r : liberam ipets .
faculutero largitus iam masculis qoam feminis, , , liret adbuc impuberea easenl, testamentum facien- .
d, eontra morem qui ubique in imperio Romano
obaervatur. Dc oiiiiiibos enim rebus fecte consu- , .
.
lere ac diapooere censuit eoe, quibiis Sd auuin

opua studiumque eaael, o i Deam assidne colerent,
et philoanpbise vacarenl. Nam et ob eamdem cau-
eam veterea Romant legem mleranl, ut vfrginea ,
Vesta aexlo ctiam aetatis anno lcslaraentum facere *
poasent. Fuit boc etiam argutnenlum vel maxSnium g ,
reverenlra; qttaro pius princepa erga religionem ge- , \ *
rebat. Ifam et omnes ubique cleriros immunitale ,
donavit, lege hac de re specialiier dala; et l i t i - * gamibiia permtsit, u l ad episcoporum judieium
.
provocarent, si magisiratus civiles rejicere vellenl: , eorum autcm sententia raia esael, aliortimque ja- '
dicutn senienliis prevalerct, perinde ac ai ab im- . ,
peratore ipao dala fuisscl: utque rea ab episcopis ,
judicatas, reciores provinciarum eorumque oili- \ ,
eiates esaecmiotii mandart*nt : poslrcmo, ui conci , *, 9

e l

YALESII 108.
(39) .
pbanius Scboiaslicus el rcliqui inlerpreles, uno
consensu negalivara pariiculam stistulerunl: quibus lamon aeseDlior. Caelibes enim uon iia D
miiltavit lex Papia ui niUil ex testamcnto cnjuspiam
caperc possenl: setl banc tantum pocnam in cos
taluil, ut nihil caperc possenl cx lestamenlo exiraneorum, non aulero cx lcslamentis proximorum.
Aique bm fiHl oUam seotenlia Jusii Lipsii, u i v i -

dere est in ejus commentariis. Nicopboms qnoque

in libro Y J I , capile 47, negatiyam particalam
babct.
(40) .
Supplendum cst boc loc
verbum , boc roodo :
, elc.
(41) Qote . Scribendum pulo
.
- El
'
- .
- -*
paulo
post

VARIORUM.
k

?> V&v . Hiijusmodi Conslitutionis meminil ipse Conslantinus in Ephtota

ad epitcopos Numiaia,
quara Pilboeus edidit,
quamque Baronius Annalibus suis indidit, A. D.
5H, n. 64. Eusebius vero nominatim, Uist. ecclc*.*
lib. x, c. 7, Coostantini legcm seu epistol.un de
inimuiiiUle clericoriim Ecclesi calbolica?, ad Anulinum procon&ulem Alricae memorai: ubi ipsissinia
verba occurruot, au;e continentur in Cod. Theodos.
lit. Dc epucopii, leg. 2 : Qui divino cullui mini-

tleria religiouig impendunt (\$ tsl, ki trni chtki

ab onmibut omnino mvntribuB
esc*~
sewur : ne sacrilego livore quorumdam , divutii
absequiii avoeentur. Dat. x Kal. . Constantmo
et Licinio coss. A. D. 319. Jlxc aulem A n l . Pagi
rcfnrt ad ann. 550, n. x.
. Unaro ex Itisce legibus
Regino abbas Prumiensis cital bis verbis : /Tator Conilantintti Aug. Osio episcopo Cordubtnsi r
QHI mnnumiuendi in sacrotancta EccUtia habuirii
appellantUT),

885

HISTORIA ECCLESIASTlUA. -

-
/
.


.
, \
'
, (42) .

LIB. I .

886

Horum decreu firoia ei inconcussa esaent. Scd

quoniam eo usque progresea esl oratte, conseMiDcuni fuerit e* qttoque comineiaorare, q o t ab uk>
consliiula sunt ad utilitaleoi eonira qui in ecetesiis mannmiuuulur. Nam cum ob nirtniam legum
everiiatem, poiior liberlas, quam Romanam c i iiatea vocant, eliam volenlibas douilnis difficite
admodum acqulrerelur, Ires (clti leges quibiia
constiluit, tit quicanque i n ecciesia sob teetimonio sacerdoiura liberuie dooati essent, clvitalan
IWHnanam eonsequcreutur. Htijus plae inslilulionts indicium aHas nostra adliuc retfctei: cwn raoris s i l ,
n l leges bac de re scripiae prafigantur ia ubttlis roaiiumissionum. E l baec quidem eanxil Constanlinus,
d reljgionem Cbristianara modis amnibus ornare studoit. Ea vero el per se ipsa illuslris erai, ob virtuleui
e o n m qui lunc lemports fllam protitebaniur.
f

. '.

22 CAP. .
De maxmii confessoribut qui adhuc iupentiUs
erant.
.
N a t t e l a l i i plures per id leropus probi Cbristiari
"
Yivebaol: etrecena sedatis pereecutionibus, multUd, ,
hucex confeasoribus gupersiites, Ecelesiasillusira ,
baal. Hosius seilicet episcopus Cordubae, Anpbios,
" Epipbanias q u est in Ctlicia, Maxinms qui post
, 6 (45),
llacarium Ecclesiae Hierosolymiianac curam susce
p i t ; Papbnulius deoique jEgyptius, per qoeni
* Deus mulia ferlur elidisee miracula, largitus ei u i
* *
daHoonee expelleret, el varios morbos curarei
, , \
Porro tam Papbnuiivs tsle, qitam Matimus supra
.
inemoraias, erant ex numero eorum eoBfesoorttm,
, \ \,
quos Maxiininus ad opus in melallis faeteadiMM
,
, C daronaveral, cum dexlros ipeie oealos priue eflox a l .
disMi el sinislrae suffragincs iacidiseet.
CAP. X I .
. '.
Narroiw saneto Spyridone, f cj*s modttiia
,

ac trauquillilati.

.
Iisdem teinporibus Spyridouetn quoque Trimy \
thutitis in Cypro episcopum vixisse accepimus : ad
*
cujus virlulem declarandaro, euflicerc arbUror fa ,
. '
mam quae de illo etianinum viget . Miracuia vero
, , ; , quae ab illodivina opo perpctrata suut, piurima

quidem, i t l credi par esl, norual indigenae. Egovero
. ,
ea quae ad noihiaui meam pervenerunl, nequaquani
* * reticebo. Ruslicus hic fuit, uxorem habens et l i . \
beros : sed non ideo in rebus quae ad Deum spe , \
clant, inferior. Aiuni aulem improbos quosdam
, , ^ botnines aliquando ad ejue ovile veoisse noctu ;
. "
ovesque subripere aggressos, rcpenie vinculis con, , \
slriclog esse, cum taroen nenio eos vinxisset. Orlo
,
aulem die, ipsum ad ovile venknlem vinctos eo
1

Kttfeb., Jliif. l i b . v m , c. 12.

Socr. Kb. i , c. 12.

YALESU ANNOTATIONES.
(42) Atd. Forte legondum est .
ortbodoxos episcopos rec^nsetur ab Albanasio in
(45)
. Hic
oratione priiua Conira Arianos.
Auiphion cpiscopus Ciliciae una cum Lttpo, inter
VAiilORUM.
tantum fuerinl absoluli, mancbil. sieut cioibus Romani$ integra et tibtrtat. Reatoo Dedhciplw.
w r r o i volueril absolvtrt, noverit eot tutcepta
erc/e. lib. i , c. 406. Exelat ctiam in iniefpret. U
HberlaU cive$ e$e Romanoi. Nam ti ckrici maneiCod. Tbcodos. De mntiuminwm*** in Ecclmia.
pirs huh dare volnerini libertatcm ctiamti extra conpfciftm kcerint sacerdotum,
velmeMipiuraverb

voluntaUm, taHtnm est, ut tub prmsenlia tacerdolum

837

SOZONENI

reperisse; cl libcrassc quidcm iilos invisibilU ns

, *
\ \ . " "
vinctilis : objurgasse tamen, quod cum roga
,
iiipeirarelicuiesel ea q u volebain fin to gubripcte,
, ", ,
tantamque noctii inolealiatu atibiro iiialuisaeul.
,
Miseralus lamen illortun, nui putius vos erudirns
,
ul ad melioreui vivcntli lalioueiu se traiisferreui :
. ,
Abile, inquil, sumplo boc arirle. Vigilando eniiu
* * ^
dcfeasi estis, nec dccet u i de laburibus vcstns
, , '
conquerenies, abovili meo disccdaiis. bocqui. , ,
dem jure meriio quis admireiur, non minus lamcii
.
et istud quod jam iliclurus siim. Filiae cjus vir,
gini, nomine Irena?, quidani cx familiaribus ali . \ , quid coramendaveral. llla vero acceptum d.-foderat
, 4*
domi, quo liitius scrvarelur. Cumque accidissel ul
, , , \ puella morcretur, uulJa depoaili mentioue facta, is
qui dederal, deposilum repelilurus acccssil. Iguo- . ,
\ , \ \ .
rante autem Spyridone quid 23 diceret, ac nibilo , \ *
rainua toiam domum perscrutato, com nihil rcpertrelur, flebat ille et capillos vellebat, mamiequc - * \ ,
. \
sibi illaturus videbatur. Tum Spyridon mtseralione
, \ *
commoiua, perrexil ad turaulum, ei puellaro pro ,
prio nomine advocavit. Qti cum respondissei, i n , , . terrogavil eam Spyridonde deposilo: edoclusque ab
. ,
illa domum r e d i i i : el reperlum deposttanieo in loco
, * *
quem filia indicaveral, homini reddidit. Sed quo , ,
niam in buncsermonemdelapsus suin, non alienum
taeril iatud quoque adjungere. bic erat Spy- ,
(44).
rhloni, ut ex fruclibus qui ipsi proveniebant, altos
, . \
paoperibua diatribueret, alioe poscenlibus muiuoda *
rei sine uauris. Venim in dando aut recipiendo, nunquamipseper ae dabataut recipiebat : sed cellario ^ , . lantum accedentibusdemonstralo, jubebatutquan- , * * .
Iwnopus baberent sumerent, ac rursus ut repone- , .
rent quanlum ee eumpsisse noveraui. Quidam igilur .
, . ,
hoc paclo muluatus a Spyridone, venit ut reddcrei.
Jussusqueex niore, ut ea quae rouluo acceperai, ,
ipse per ae restilueret cellario, fratidem admiuere . ,
molituaest. Remque occuliam iore credens, dobi- . .
tum non reddidit: sed fraudem faciens restitutioni , , ,
debiti, quasi reatiluisset, abscessit. Verum hoc . ,
ejas facinus diu occullum non fuit. Etcnim ali- , .
quanlo post lempore, hic quidem rursus advenit , .
tautuuni poscene. Spyridon vero eum ad cellarium \ (& . \
misit facla potestale ut aibl ipsi admeliretur quan- , . " .
ium vellct. Ille cum cellariura vacuum rcpcrisset, , \
indicavit rem Spyridoni. Gul Spyridon : Miror, .
inquit, quoroodo cellariura uni libi visum esl re- bu8 necessariia deslitutum. Tecum igitnr cogita,

num quid anlea mutuatus, nonduro reddidcris.
,
n

VALESII AKNOTATIONES.
(44)
,

.
Hunc locum miitiiura csse satis ap- . Verum in codice Leonis Allatii i u
paret. ln codice quidem Fuketiano post votem
suppletur hic locus, ,
, addilur verbum . Scd ne , \ sic quidcm aanue atque integer esi locus, nisi am- . Nec alilcr in stio codicc legtt
plins addideris aliquoi verba, boc modo,
Epiphaoius Scholaslicue, u l ex intcrprclationc
,
ejus apparet. Sic enim vertit, Scd $olum cnbhuittm
. Hanc cuiendemonstrabat, invitans petcntes, ul quanlum opus
dationem conurmai Nicephorua in libro v m ,
haberenl tollerent, ti dettuo revocarenl quanlutn
cap. 4 2 ; ubi banc bisloriani ex Sozomeno ita rcnoveranl nbstnlisie.
i e r t ; , ,

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I .

S90

(15), , \ Niei enim h c canaa sit, nunqnam tibi decril quo<!

peiia. Abi igitur rursas com flduria, uipote inven (401 . , turue. E i bic quidem hoc modo deprebensus, cul , \ pam suam indicavil. Sed et gravitatem divini illius
, ,
viri,ei in ecclesiastico munere diligentiam, admi , raiione prosequi decet. Aiunt enim eptscopos Cypri
, , . \ aliquanto post in iinuiu convenisse, necessarii cu , , , jusdam negotit causa : intcr quos erat Spyridon bic
, - noster, ei Tripbyllius Ledrorum epfscopus, vir d i ; \ , sertiseimus, et qui ob studiuni legtim Uomanomm
, * dniin urbeBorylionim fueratrominoratus Citiucrgo
: . coilecta celebrarctur, rogalus TripliyHius w\ooucio , \ nem bal>eret ad populnm, cum neccsse babrrci in
mcdiumadducere diclum illud Salvatoris : Tollegrn . " batum tuum et ambula; niulalo nomim*, pro grabalo
* , * ecimpodtura 2 4 dixit. At Spyridon indignatioiie
(47), comniotus: Num l u , inqiiU,prsstanlior es eo qui gra , (48) - balumdixil, ulte pudeal ejus vcrbisuli ?Qito diclo, cx
, \ gacerdolali solioexsiliil spectanlepupulo: bominem
, * propier eloquentiam insolentins sesc effercnlcm,
, " , hac ratione ad tnodesliam erudiens. Erai cnim ad
, piidorem incultcndum idoneus, quippe qui vencrabllis csset, et ob res gestas celcberrimus : ad
.
baec anaie el sacerdolii lemporc prior Tripbyllio.
* , *
* Qualitcr auteni se gc3serit tn excipicndis bospiti , , bus, binc licet cognoscerc : Instante jam Quadra , , . gesima, quidam ex itinere ad eum accessit, iis
, , - ipsis diebus quibus illc una cum domesticis solcbat
coiilinuare jejunia, ac certo dic comedere, reli ,

. , \ Xptr quos dies absque nllo traducens clbo. Cum aulcro

, , , .
Spyridon poregriniim admodum fcssum videret,

Age, inqtiil, filia : lava bominis pcdes, ciquc cibum
. \ ,
appuuc. Cuin virgo respondissel, ncc pancm domi
ess4% nec farinam: aupervacuuiu enlm esse banim rcrum apparatum propicr jcjtiiiium : Spyridon pneniista oralione 61 petiU vcnia, praecepit filian ut suillas carnes quas salc coinlitasbabebal.coquercl. Qtiibus
coctts, bospilem una secum scdere jussit, et appositis carnibus, cum ipse comedit, tum bominem bortatus eel ul comederel. Camqiie ille detrcclarcl, ac se Christianum esse dicercl: Eo minus, inquil, del ec andntn esl. Omnia cnim rounda csse mundis Scrmo divinus edocuil
El b c quidem dc Spyridone.
. W.
CAP. X I I .
,
conversatwnc monachornm :nndc primttmcaycrit,
.
quos habueril auctorcs.
Pnrcipuc vero Ecclesiam illuslrarunl, ct doclric

T U . i , 15.
VALESll ANNOTATIONES.
(45) .
D . Vox apud Graccos
I>c hoc Triphyllio Hierooymus in libro icriptopraescns tcmpus aiguiflcai. Instare veru apiid Lali
iios idem valet ac imminere seu approptnquare.
Hbnt ecclettatticit; Triphyllius Cypri IMtenm sive
epiicoput, 8loqu8nliisimM$ tuat ataiii, Qiiod inatal igilur, nnnduro est, licct proxime flurum sit. Alqui cuni p^recrinus alle ad Spyridonem
$ub reqt Conslantio ceUberrimus (uit. Legi cju$
accessil lempus eral Quadragcsims, iiquc ipsi dics
in Canlicum commenianos.
(46) . Beryli in Phoe- qnibtis Spyridon jejunia conlinuare solilus crat, ul
nice, scbola erat juria civilis jam inde a teropori- lcsiatur Sozomenus. Eral ergo lunc hebdomas mabns Alexandri Severi. Certe Gregorins Tbauma- gna. Jn bac enim bebdomade Cbristiani jejunia
turgus in ea urbe opcram dederal juri civili, ul coulinuare consueveranl, ut doccl Epipbanins i "
ipse icsiatur in cralbrum aclione ad Origenem. cpilogo libri De hecrcsibu*, Ka\ ol
\ \ . Hoc ipstijn
Vide qtix noiavit Jacobus Gotbofretlus in noiis ad
interlom gcripiorem, qui exposilionem lolius i s l quod Snzomoiius bic vocal
. Ttirtiillianus in libro De , camiundi scrlpeit.
(47) W f |
.
- piie 15, pro eodem dicit, jejunia conjttugen. in
libro Ue jejumis, cap. 14, Sabbalum conliimare.^
pbanios Scbolaaticus el reliqui inlerpreies, Musru(48) . Snpple ve!
lus el Cbrisiophorsonns, verlerunl, inttenU jam
:, ul babet Niccpborus.
Quadragaima. Mclius Nicepborus bunc So/omeui
locum ita exposuit, ).
-

SOZOMENI

iiam Christianani virlulibus suii cokfirmemnl i i , *, .

qui lunc temporis mooaslicinn vttendi genus ie* . ciabanlur. Res enim omnittm uiilineiroa a Deo ad

homtnea tiransuiiesa bujusmodi pbilosopbia, dieci* ,
piinarum quidem cognitionem et diafocticae argu- \ ,
nas despicil, lariquam supenracuas, et qualeatpue ,
qnod melioribus studiis impcndi poteet, abeumaiit, .
el ad pj-obe vivendum nibil adjuuHsiHi conferanl. \
Sola vero naturali ac simplici prudeolia, docei ea , .
quae improbilalcm aut omnino lollual, aut niagno*
pere imminuunt. ea quideiu qtiee inter vitietn \ * .
ac virtutcm media sunl, nuilo modo iuler bona , ,
recenset. Solis vero boncsiis deleclaiur : euraque * , *
qui a nialis quidein abslincl, boauin lamen noo , '
operaiur, improbum ducit. Non enim virluieni . *
ostentat, sed exercet : parvipendene bomiaum * , ,
exislimaiioncm. 25 Kadem perturbationibus aninii .
fortiler resUtens, nec nalura cedit necessitali, ,
nec corporis inGrmilati suecumbil. Sed divina , *
, \ .
nienlis robur possidens, omnitun reruin Opiflcem
perpetuo contcmplatur, euroque dia noctuque co- xal ,
,
lens, precibus ac supplicaiionibtis dewerctur
Porro puriiaie anirai bonisque aclibus ad Deum \ ^^, *
religiose colendum se praeparans, luslratiooee qui* . dem et aspersionee et alia bujusroodi oontemnit. , ,
,
Stda quippe peccaia piacula esse exisiimat. Gum
auiem casibus exfriosecue invectis snperior s i l , el ; , *
omiiibus, ut ila dicam, rebus dominelur, nequo ,
inconstanlia, qnae vilaro morlaliuin occupat, neque
ulla vi ac necessitate a proposito dimoveiur ; oec Q . ,
\ , *
dolelduui contunielia afficilur, nec iojuriam pasaa
, ,
ulciscilur. Sed nec morbo aul reruui necc&sariarura
iuopia oppressa, demiilit animum : sed de bis po- . ' $
liua glorialur : palieniiam, mansuetudinem et fru- ,
galiiaiem in omni viia excolens, el quanium ho- ,
mini licel, proxime ad Deum accedcns. Prsesenli , *
auiem viia lanquam i n iransilu tttens, nec in rebus *
ncquirendis occupala torquelur, nec ultra quam , \
jicccssiias postulat, prxsentiuin curam gerit. Sed \ (49) . *
siuipliccm victum et succinclum seroper appara- , 0
luin in bac vila laudans, bealiiudinem illic i n , < oelo reposiiam speciat, et perpetuo ad felicem ,
illam eorlero inlenta esl. Porro cum pietatem ac .
, rcverenliam erga Deum assidue spiret, turpium
verborum obscenitatem aversatur, ne voce quidem ^ * ,
tenus sustinens ea, quorum a^tus a conversalione * , ,
, , sua elimiiiavil. Ad ha3C necessitatem natura in
.
angustum contrabens, el corpus paucis eonientum
,
esse cogens, castitate qaidera intemperanliatn
, \ ,
v i n c i i , jusiilia vero injusliliam, el mendaciuin
compriniii verilalo : ordine denique ac disciplina , \ *
in omnibus rebus debtlum modum asaequitur. ,
Porro conversalionem suam in concordia et in * ,
communione cum proximis servauda consiiluU. , *
VALESII ANNOTATIONES.
(49) cvrtiraxTat . Scribendum est
procul dubio , ut babel codex Lconis
Allalii. Aique ita legit Epipbauius Scbolaslicus.

Sic enim vertil bunc locnm : Et ad feiicem itrnu

num omni tivacitate fcninat.

835

IllSTORIA ECCLES1ASTICA. LIB. I .

,
(50) , \
\
, \
. ,
,
.
, ,
, .
(51) % *
, ,
\ . \
, oCav
fBopA .
, -
* \
, .
, *
(52) *
\ *
*
. * \ ,
0 ,
*
, .
, *
. \ 6

804
Amicoruin t t bospitum curam gerit; bona propria CUID egeniibus communicat, et singuloruni
fomuiodis aique utilitati inservil; nec laHanlibus
molesta, ei dolore oppressie consolaitonem adhibens.Cum aulem ubique diligcns sit, et ad verum bouum omni studio conlendal, modestis seriiionibus
ac pradeniibus senlenliie, ab omni iuco el raaledicentia alieuis, insiruil audilores, et quasi q u i busdam medicamentis rcvocai ad sanitatero ; cum
bonore ac reverentia dUserens ; a comcnlione,
irrisione ei ira prorsus libera. Nam cuni ralione
pr.rdila sit, onuiem rootionein aversamr quae s i l
rationi contraria, omnesque lam aaiioi quam corporie vincit periorbaliones. Hujus excelleiilis pbiiosopbic princeps fuii, ut quidam memoraut, Eiias

propbeta, el BaptisU Joannes. Verum 26 ^y^>a

goricue Pbilo, sua aelale Hrbraeoruin praianii8ti~
mos undique collectoe in locuao quemdam supra
Mareotera lacum in colle situin pbilosophalos etse
scribil. Eorum auiem domicilia, viclum, ei ronvergatiouem cjusmodi refert, qaatem nunc ab jgyptiorum inonacbis observari videaus. Eleatm scribil
eos i n m primuin pbilosopbari aggrediunlur, boiia
sua propiuquis derelinquere : et negotiis congreseuique bominuio rentinliantes, exira urbes procul
in agris bortisque remoiis commorari. Sacras vero
aedes illis essc, qua3 dicuntur roonasteria: i n q u i bus soli seorsum degenles, veneianda mysieria
celebrant: Deum quoque psalmie et hymnift alu , (55) ^ diose venerantur. ante solis occas im c i b u m eos
* ,
non sumere : quosdam mero I r i d u o et aoipliue j c * , j u n o s perseverare. Pratterea cerCis diebus b u i u i
. *
cubare. E l a v i n o q u i d e m el animalis oninibus pe . " , *
nilus abstinere : p r o cibo autem panem, sal et
VALESII ANNOTATIONES.
bliolheca. Porro ciir Sozoruenus Pbilonem Pytba(50)

.
goriiiin nominaverit, nescio. Melius meo quideni
Nnn dubilo quin scribeudum sil , supplo
judicio Plaionicum dixissiH. Siquidem de Pbilooc
\ . Quam emendatioiiem confirab anliquis dictum accepimu*, )^ ,
ittant Epiphanius Scholaslicu* el Nicephorus. Nam
, tesle Hieronymo in libro De
Epipbanius quidem bunc locum ila v e r l i l , Sermoicriptoribus ''.
nibus casli$ $apienlibu*que comiliii. ornatu ac vano
(54)

eloquio remotit, erudiens atquc curan* veluti quibu$.

In editione Koberii Slephani
dam medieaminibus audientes. Nicepborus autem
muiilus erai bic IOCDS, quem Geneveuses lypograi n libro octavo, capile 59, hunc Sozomeni loctim
pbi ex libro Cbristopborsoni e l Savilii i i a suppivUa expre&sil: \
verunt u l posui. codice lamen Leonis Allaiit
, *
aliler supplelur hic locus in bunc tnodum : .
(51) .
l n codice Fuke- D .
Ouam leclionem ioiiiirinal Epipliaiiiiis Scbolasticus.
liauo scripium esl . Alque ila seraper
Sic eniin verlit, in ei% couvcrsalione tolilana,
in optimis exemplaribus hoc vocabitluui scripiuin
hone$ta celebrare mytUria. In codice Fukeliano
uiveui. Iuler Pyihagorios autem et Pythagoricos
Gneci discrimen slaluunt. Pyibagorios enim ap- desideralur inlrgra linea buc modo:
, .
pdlaat discipulos Pvthagorae, qui cum Pytbagora
(55)
.
ipso versati simt. llorum vero discipulos vocanl
Idem scribit Hieronymus in libro De tcriptoribu$
Pytbagoricos, ut scribil incertus anctor de Vila
iccletiaiticis, ubi de Pbilone Jutheo. Uierque auleu
Pythagora?, cujus exccrpla refert Pbotius in B i VARIORUM.
m

. Cttr Scxomtnu$ PAiUm$m Pythagurium nomlnaverit, ntscio, inquil Valctius Ui Noiis. Eodeui vero tilulo iosignitur a
Clemeote Alexandrioo, Sirom. l i b . i , cap. 15,
p. 560. edit. Uxon. Ad quem locum bxc anuolat

revcrcndus ediior : Pylkagoram tcctalus csl

Philo; ttiidc ,
sani tissiinum Pylhagoreorum chorum wocal , JM prtncipio libri .
. W . LOWTH.

8U5

SOZOMENt

byssopum habere ; aquam vcro polni. Mulieres t . "

porro cum illis degere, proveclas actale virgines,

q u amore pbilosophisB a nuptiis sua sponle absli . mierini. Et Philo quidem cum isla ad huno modum
, \
narral, indicarc videtur Cbrislianos stti tcmporis,
, .
qtit ex Hebraeis eonversi, adhuc Judaico niore vivebant, eorumqtic rilus cuslodicbanl. Apud aKot
eniro boc vilx genus reperire non licel. Undc conjicio banc philosopbiam apud iEgyplios cx co lempore fluruisse. Alii vcro ailirmant, persecutioncs quae variis subinde temporibus Ecclesiae acctderunt, huic pbilusopbiae occasioncm prxbuisse. Nara quoniam fngienlea Cbrisliani, in montibus et aelie
liidinibus ae silvis commorabnntur, buic vivcndi ralioni paulatiin assucveruul.
2 7 CAP. X I I I .
.
De magno Anloiiw, el de sanclo Paulo Simplice.

*.

.
Yoriim sivc iEgyptti, eive qui alii, bujus pbilo'* ,
sopbiac principcs ei auctores fucrunt, illud certe
',
inter omnes conslai, magnum Antonium ntona- ^
,
chuiu moribus atque exercilationibus ulilissiinia ,
hoc vilae genua ad summain diligenliam ac perfe* \
tlionem perduxisae. Quem liim lemporis in soli %
tudinibuSiEgypli coruscantem, imperator Constan- * ,
tinus ob virtutis ejus gloriam ainieum sibi ascivit,
,
suisque litteris honoravil, ulque de bis quibue
\ , \ ,
opttg babebat ad se scriberet, bortatua eet. Fuil
. ,
bic ifigyptius, orlus genere nobili in vico Coma. , (54). 61
Esl autem bic vicus juxla Herailcain urbem iEgy * (55).
pli quas cognominalur Minor. Qui cum adbuc ado , lcscenlulus parentibus orbatus essel, palernoaqui- *
dem agros vicanis donavil : reiiquis autem bonis ,
siiia diveiidilis, preiium ogenis dislribuil. Siccnim
. ,
apud se consideravil, gludioei ptiilosophi esse, ^ ,
noii solum exuere se facukatibus, veruni eliam eas
. * recte alque utilUer dispensare. Porro cum omni , * bus qui sua late vcrac sapientiae studiosi erani,

%

VALESII ANNOTAT10NES.
id sumpsil ex Eusebii libro sccundo Hhtorite ec~ continnal Niwpboriis.
clesiasiic&i capile 17, ubi Euscbiue ca qiiae dc
(55) *
, codice
Tberapeulis dicta sunl a Pbtlone in libro De vita
Fukeliano scriptum inveni ' ;
contemplattva, Ascelis Cbrislianorum allribuit, qui
. Ut sensus sit, Heracleaui illam, cui vicina
ex Judseis ad Chrislum conversi, rilus quosdaui
eralComa palria magni Antonii, ab JSgypliis palrio
Jtidaicos adbuc relinebanl. Eusebium sccutus csl
scruione diclam esse vel . Uuplex
Epipbanius in bxresi Nazarxorum. Ego vero iu
cnhu fuit lleraclca in ^Egyplo : allcra inajor co>
anuolationibus Euscbiauis duo quxdain demougnominala, atiera minor, ul ex Ptoleinaco nolavit
siravi ; Priinum, Tbcrapcutas illos non fuisse Chri- D Uilelius. In libro lamen Leonis Allatii legititr
slianos *. AUeruiu, cos non fuisse EssenoB, quod
' . Quod intcrprcles de ArcaJosepbus Scaliger^iHinc ouinibus persuaserat.
dibtis iulellcxcriml, qui in iEgyplo sedes babcbaiit.
(54) . In codice Lconis Allatii scriMem elia.n confirmal Niccpborus , qui sic babcl:
pttim est accemu inutalo . El paulo posl
" *
. Yulgatain imucii scriplurain
'.
VARIORUM.
Tres gravissimos babemus tesles Philonem
Bcveregius De jejunio quadragetimali,
cap. 5 ,
iudasum dc Cbrislianis sub Tberapeutarum ooiuinc
n. 5, ubi fusius agil de Tberapeutis : dc quibua
riisserui*se, vidolicel Eusebium, Hicronynium, el
vide ctiam Thomai Brunonis, canunici VmdesoEpipbaniuro, aui omnes quarto clarueruut sxculo,
rieusis disscrtaiionem adversus Yalesiuiti noslroin,
ac propicrea de nasccnlis Ecclesus ad quam longc
ad caicem epist. Clemcaiis ad Corinihioi, cdit. per
propiores accedebanl, disciplina mullo inelius j u Pauiuin Coloincsium.
dicare potuerunl, quamnos, qui (ot, non auuorum,
.
Qiioe sic habet
imo vcro saecuiorum iniervallo ab iis rcmoli sumus. Sozoioenus dc S. Antonio, ex ejus Vita a S. AtbaQuarc nibil csl quod ab eoruin opinione receda- nasio scripla dcsuinpsit, ut observarunl clariss.
nius, nisi validissimis coacii ralionibus. Quod si
mouaclii Benediclini in Monilo eidem operi pra>
rationes ad evertcndain banc velenim Ecclcsie
. Dbi eliani videantur SS. Patruro dc lieato
Falrura scnteuliani allalas expcndainus, talcs cns
Aulouio amplisshna clogia eltestimoiiia. Vidceiiam
invenieiims, qua3 neiniiiein pr:rjudicio non labnrauSocratem, lib. i , c. 4 1 ; Dc Ammonio Sorr, lib. iv,
leui, in comrurijin opiiionein iuduiaul. Gnil.
cap. 2 ; De Eutychiano Socr. lib, i , cap. 15.
4

897

HlbTORIA ECCLGSIASriCA. LIIS. I.

,
,
* \ , *

*
. ,
, . , .
. , , ,
,
* ,
. \ \
.
, \ \
,
. \ I
.
, *
, \
. , \
, , \ *
, \ ',
.
, \
, \ *
, \
fe.
, , * \
^
,
. ,
. \ , \,
, * ,
, .
" * \
(, , \ *
,
' , ,
,
* & ,
, .
,
;,
, .
,
\
* ,
, \ ,
\ ,
.
, \
, \ .
'>

**,

898

i famitiariler versatoa, cuoclonim vtrlubs aemulaine

cst. Cumque compertum haberei viura cum virlute conjunctaui, lauieui lifficilis initio ac inotala
sil, ipea tamen consuetudine suavem fieri, modos
severioris disciplin excogitans, qaolidiaoa coutinentiae incremenU faciebal ; ac velul eeuipcr
iucipieua, alacritatem suam renovabat. El corpuris
quidcm voluplales variis afflictaiionibus coercebai
animi vero pertiirbalionibua, divinae sapienliae
propoeilo re&istebal. Cibua illi panis lantuui eral
cuoi sale : polns aulem aqua. Tcropus prandii;
solis occasus. Saepe etiain biduo el amplius jejti
nus permansit. Yigilabai auieiu iiilcgras prope
dixerim nocles, ei oraiiotiibus inlenlus, ad dieni
usque perseverabai. Quod si forle soinuuni dclibasset, super slorea brevissimo nionienlo cubans
dormicbal. Plerumque vero nudum solum ci pro
straguio eral. Uuclionein olci, balneoruinquc, c l
bujusinodi rerum usuiu peniius recusabai, quippe
qua> robuaium corporis babituin bumectatioiie stia
iu roolliliem vertereni. Aiunl eliaoi eum uuuquam
seipeum vidisse nudum. Liileras porronec noverai,
nec magni aslimabat: sed bonam nieiitero, ulpoie
lilteris anliquiorein, carumque inveniricem cooimendabal. Fuit autem adiuodum maiisuetus, ci
bunianissirous : 28 prudena itciu ac forlis ; j n cundus colloquenlibus, el iis quibuscum disserebal
miniiue molealua, licel ilii conlenliosius diepularenl. Suis enim luoribus et scientia quadam, gliscenlem altercaiioneni p? udenlUsime scdabat, el
ad aequabiletn reducebat nioduin : eorum qui cum
Ipso versabantur ardorem leoiperaos, moresque
oompoaen. Caeierum cum ob taulag viriutea d i viaa donalus eeset praescientia, nequaqiiam tamen
virlutie loco dueebat futura pra>noscere. Alque i d oireo suadebat, ne quis frusira in ea re laboraret:
assereni, nec eirai qui futura igoorarct, ideo raiionem redditurum esae; nec illum qui ea scirel, ob
id felicem Aiiurum. Veram quippe bealiiudioem
in eo poaiiara esse, u i Deum colauiua, ejusque
pnecepu servemus. Quod si cui forie, aiebal, id
cora? esi, is purget iuimam suam. Hoc enioi unum,
perspicaccm illam efllcere poiest et pncsciam re
rum futurarura; Oeo scilicel fulurum ei praeraonslraate. Oliari vero nec ipse unquam susliouil; et
eum qui viiam recle insliluere vellet, borlabatur
ut opus faceret, ei remoiis arbilris seipsura examinaret, ralioncmque cxigerel eorum quae noctu
feciasct alque interdiu : ac si quidpiam aecug
commiaissei, id in cbarla perscriberet, quo deinceps a peccatis absiineret, erobescens vtdelicet si
multa perscripla offemlerel,mclueosquene cbariula
ipsius ab aliie depreliensa, cunclis mamfcsla fierct
jpsius iuiprobitaa. Jam vero io defcndendis iis qui
iujuria affccli erani, si quisquam alius, ipseceiie
sludiosissiiuus f u i i : quoruoi causa aa;pius ad urbca veniebat. Mulli eniio suas ad illutn querimonias defercnles, eutn appd preesides ei primorcs
\iros pro sc intcrcedere compellebanl: cuui UJIUSf

SOZOMENl

899

900

qnisque magnl attiiDaret e u * viitere, el loqueatem ; *

audire, et jubenti ofetemperare : fiquidcm ipse . , quamvis U l n Untutque esset, latere mhifoiniiitia
in soliludine, et Ignotas esse sludebat. Quod si , .
"
qoando v i compulaua in urbem vesisaet ad opem
posceoiibus ferendaro, coofecio negoiio cujns , ,
causa venerat, protinns ad aoliludiaem reverle- .
batur. Elenira piscea quidem aiebal aqna nutriri : \ *
monachU vcro omamenlo esae soUludinem : el fv ,
qoeroadmoduro illi simul alque terram atiigerint, .
vitam aroitiunt, aic istos cum ad urbes accedunt, , ' , iiionattlicam gravilalein perdere. Postremo morige- , \ ,
rom ae ac jucuudum omnibus prebens, studtose . " ,
cavebat ne superbo atque arroganti ingenio esset, \ ,
nevt biijusinodi esse viderelur. Et ba?c qnidero de ,
,
---
Antonii conversatioiie dicere volui, eo consilio u l \ ,
horum quae dicla sunt jodicio ulenlea, reliquam ,
bojus t i r i pbilosopbiam ex iis conjrciamns. llabait \ ,
porro quamplurimos ac probatiasimos discipulos : ;
quorum alii in jEgyplo ac Libya, alii in Pahestina 'et Syria atquf Arabia florueninl. Et unuaqnisque , ,
eorum in illis regionibtis in quibus commoTabalur, , \ ".
non mioiis aevere quani prsteptor ipae, vixit ei " ,
'
conversatua est, multosqtto alioa instituit, et ad
stmiletn virtuiem philosophiamquc perduxit. Adco , , ut perdifiktle esseC, urbes ac regioues circumeendo, . ,
Anionii diacipulos ae succeseores perquirere. Quo ,
enim modo facile reperiri poiuissenl i l , qui in bac .
vita latere multo studebant dUigeniius, qtiam ple- ,
rique nunc mortaliimi, ambitione inflaii, aemetipsos Q \ ,
jaetant alque oaienlaot. Ex iie aulero SQquos ac- ,
eepianis Antontt discipulis, celeberrimi exetiteruni, , .
cum alli mwlti quoe swo loeo referemus, Mm Paulue , >
cognomento Simptex. Hle ewa ruslicu* eteei, i n - , . lierem formotara in matrimoaio babvtsae dieilur : ,

quam com in adullerio deprebeodiasei, plaeide
aobrisil, et jurejurando affiroiavit, nunquam ee
.
eum illa ampliua eese viciurum. Cumque adultero
diiiaaei: Tu illam tibi babelo; recla in %olitodinem ad Aulonium se conUilii. Porro buac viram maasuetissimum fuisae perbibent ac paileDiiaBimuro. Denique Antonius eum jam aHale provectaiii, aee
monasiicae lolerantiae adbuc aasoefaclum, recena enim in monaeterium venerat, owoibus modla lea*
lare aggressus cira esset, nulla in re ignavum deprebendit. Uaque perfeclae pbiloaoplii leAiatoninm ei pcrhibens, ut posthac aeoreum degeret ei perniisit, quippe qui aullius magisterio UM%erci.
Sed et Deus ipse boc Autonii leaiimonium confirmavit, Pauiumqae miracutja Uloairisaimeni rcdd i d i t , et in vexandis abigendiaque dawnonibus, ipao pneceptore auo euperiorcm.

"

CAP. X I V .
D
. '.
De $ancto Htnmone, deque Eutychiano qui apud
/ioiV,

Olympum commoratus est.

,
Per idem letnpue Animon quoque iEgyplius mo\ ,
naslicam pbilosopbiam excoluit^. Qiwro fama est . " ,
compellenlibos proxiroie uxoreni quidem duxiaae, * , j
cuni ea iainen, sicuti viris jua faaque esi, nequa . '
quam rem babuiase. Nam cum. nupliae ipsoram

coeplai essent, el ipse lanquam eponsua sponsam
, , |,
in tbalaroum duxisset, solus cam ea constiltjtus: , .
Nuptiae quidem noslrse, inquit, omutier, baclenua
,
cclebraU &unt. Qtiantum vero bomiro sii posse
, \ ' *
(1) Socr. lib. , cap. 23.

901

IIISTOrUA ECCLESIASTICA. L I B . I .

903

JUV virginem permaoere, ex aacm Litteris cam edo , ,

cuit, ac aeorsum degere lentavit. Sed cinii rouliei
, aermonem quidem de virginitale approbarel, veruui
61 sejuugi ab illo molesle ierret, ipse seorsura cubana,
, octodecim anttia cum ea manstt, ue sic quidem
,
moaaelica? abelinentiae leges negligens. Tanto tem * , - poris epaiio cum virtulem v i r i mulicr imitata ee . sel, injusltim esse censuil, u l Ualus vir sui causa
. , occullareUir domi, galiusque esse, ul aDibosepa , , , * raitm degentea pbilosopbi incuiuberenl. Itaque
* . bac de re marituai inlerpellavit. At ille Deo graliaa
ageoa ob bojusmodi uieria proposUum : Tu qui , dem, iaqotft, domtiai banc babelo: ego vero aliud
, mihi doMiciliuro parabo. Simul profectus ad soli ,
(udineoi qiua sila eal ad meridiein lacus Mareolici

. circa Sceiim et oionlein qui N i i r i * dicilur, duobu

* , et viginli annis illic pliilosopbalus est, quotannis
, . bis uxorem suani inviaen*. Hujus divini viri qui
' , & ' mooasleriorum in illia partibus princcps atque i n , - giilulor fuil, mulii ac memorabiles discipuli exsti, leruAl, ul stfriee succeeaionum oslensura eat. Multa
, porro per eura mirabilia contigerunt, q u ab J E . *- gypd monacbia aludioae noiaia s u n l : quippe qui
uiagai aesliinant, veierum monacborum virluics
, , . conliuaa successiooe aibi a luajoribus tradiias
, - accuraie cominemorare. Ego vero ex iis qtue ad
. iioiitiam meam pervenernnt, baec laiiiuroinodo d i , caoi. Ipsi ac Tbeodoro ejus 3Q discipulo nescio
, . quo pergeniibus, necesaario Irausemida erai fosaa
, Q quam Lycum vocaut. Ne forie igilur se mutuo nu , dos conapicerenl, Ammon Tbccidorum paulisper
. 6 iussit eecedere. Cum vero se ipee quoque iiudum
(, videre erubeaceret, rcpenle divina qtiadam virtute
, , sublimis raplus, in oppoailam ripam liansporlalui
, . est. Theodorus auleiii cuoi fluvitun trajeciaael,
* Ammonis veslem ac pedes nullatenus aqua madefacloe cernens, rogavit senem u l causam ipsi i n ,
, dicaret. Gumque alier quidem dicere recusaret,
* allar vero perUnaciler ncgaret ao indo aurreclurum, nisi id ab ipso didicisset: landem Ammoii
. * * , , ?
% * slipulaius a Tlieodoro, illuin se superstile nemioi , dicturuin esse, rem confessus esi. Non diaaimilo
. " . , esl supradiclo miraculum quod aubjicianx. Iujusli
. quidam pareules liliuna a cane rabido morsum, qoi
1

, , i 0 r l i

a m

, - D
J
proximus videbalur, ad Ammonero adduxerunl; et ejulanles rogabanl ut ei curationem
,
. - adhiberet. Quibus ille: Mea, inquil, curalione noo
, indiget. Yos vero si bovem quem funo rapuistis,
* dominis voluerilis reddere, confestim aanabilur
puer. Quod quidem i u evenit. Nam simul alque
,
. ' - bos esl reddilua, ptier morbo Uberatoa esl. Porro
, cum Aminon isle spirilum exbalassct,animauiejua
Anlonios vidisse dicitur, quae in cieluro efferrelur,
; ,
^ . , divinia Yirtalibua cum paalroorum ctnlu praeeunlibus. Et cum bi qn\ circa AmoniuM eranl, cau ,
* , , sam admirationis ab illo requirereni: vidcbatur
. euim iuioniis oculia tce\um aapicere, et inaolilaa
, - rci mtraculo stopefaclus esae, ille reai ut eral cx. . posuit. Paulo posl vero, com ex Sceti qoidam ve-

903

SOZOMENl

?4

nientcs horam obilus AmmoHis reounliassciU, ap-

paruil qiiam vera csset Anlonii pnedictio. El nter-
.* "
que bealus ab omnibus prsedicaius e s l : ille, quod
.
posl bonos et omnium lestimouio probatos acius,
ex bac vila translatus fuisset: bic vero, quod cjtis- , ,
,
inodi visionem proiueruisset, quam Deus illic ex
\
loco lam procul dissilo oslenderai. Loca enim in
quibns uterque degebat, mtiltoruin dierum itiinre ' , /
a se invicem distabant. E i baec quidem ila relata *
sunt ab iis, qui cum Anlouio ct Ammone faniitia- , " ,
*
riler vixerunt. Sub eodem Consiantini principatu
Eulyebi.tnum quoqoe praeclare pbilosopbatmu esse ,
, ,
accepi. Hic in Ditbynia circa Olymputn monteni
*
commorabatur. Scct;e vero Novatianorum addictus,
divinam graliam possidebal, itiro in morborum eu- ,
rationibus, lum in aliis adtmrandi operibas: adeo . , ul ob vtrlutum tuerila, Conslantino tpsi farailiaris esset alque araicus.iSo igitor lempore cum quidam
, ei impcraloris prolectoribus lenerelur in vinculia:
[&. \ suspeclus enim quasi particeps conjurationis ad ,
versusprincipein, fnga se proripuerat; quaesilusque .
circa Olympum inontem caplus fuerat: rogatus ab .
ijus necessariis Eutychianus tit apud imperalorem
. *>
pro illo inlercedcrct, prius auteiit opcram darct
,
ut vincuHs solveretur reus, ue catcnarura pondere
. )
opprcssas morie interim prjeriperetur; misisse d i - ,
ciiur ad carccris custodes, qui pelereut ut illnra .
vinculis relaxarent. Cunique illi niinirue oblemperarent, Eutycbianum ad carcerem venisse; el carceria januaa quae clausae eranl, sponle reseralas esse, vincli deniquc illius vincula diiBuVisee. Putl
hjec vero imperatorem g l qui lunc Byzantii degebat, adiiase dicitur, ot ab to indulgentiam quam
pdebai facile obtinuisse. Neque cnim Constaniinus Euiycbiani preccs repellere consueveral, quippe
qucni maximo bonore proseqiiereiur. Et baec quidem a nobis brevitcr dicta sint de iis, qui lura
l 'niporis iulcr monacbos eximic pbilosopbali sunt. Si cui vero cura* est isla cognoscere, ia &i quaesicnt, vilas coinplurium conscriptas invtniot.
B

CAP. XV.
De hmreix A r t i , unde inilium sumpserit, el ad qno*
ptrvaserii : et de mutua epitcoporum inter se
conUulwne ob eumdem Arium.
Venim licci boc modo ei in reliquie omuibus
Cbrtstiana rcligio floreret, lamen rontentiosaeqoavdam dispulaliones Ecclesiam pi*rturbarunt, quae
sub obteiitu rcligionig et perfecloe Dei cognitionis,
rea antea minime discussas in quxsttonein vocarunt. Harum autcm disputationura auctor fuit
Arius, Alexamlriae q\\x esl in iEgyplo presbyter
Qui ctim reclae doctrinx studiostts propugnator
inilio visus csset, Melitium res novas in Ecclesia
niolicnlf.ui adjuvil. Poslea vero reliclis ejus partibus, a Pelro Alexandrinorum episcopo diaconus

. 1E\
llepl 'Apelov , xal
' ^
*
.

,
,
, ,
- . "
', *
"
,
,
-
* (50),
%

* Soc. lib. , c 5, 6.
VALESIl ANNOTATIONES
56) * 6). In D Ariura in Ecclesiam reciperc vellct, ounquam ei
Aclis Pelri Karlyris, quua anle aliquot annos Pa
pcrsuadcri poluisse, ut Arium in prisiinum locum
risii edila sunt , legimus Aritiui presbyterum
restiiueret. Ab bisactis dissentii Sozoiuenus. Ariuni
Alexandriae ob pervcrsitatem dogroatum Ecclesia
enim diaconum dunlaxat fuisse dicit, Petro Alexanpulsiim fuisse a Petro Alexandrino episcepo. Ctniidrinam Ecdeaiam regeaite. Deinde Arium a Pelro
ue universus clerue ab eodem Ario aoliicilaiiis,
excommunicaium esse acribit, non quod iinpia de
Vtruui lunc in carcere deaentem, et propcdicm
Christo loquerelur, sed quod Melitii parlcs narlyrio coDSummanduui auiisset, rogassctquc u l
rel. Caeterum Acta illa marlyrii Pelri, velustissima

HISTOtUA ECCLEStASTiCA. -

905

Llft. 1.

905

- ordinatus. Rursus tamen Ecdesia pulauseai ab

eodein, propterea quod cuni Peirus fauiores Melitii
, ,
, . excommunicassel, nec eoruin bapiiemum adniil , terel, ipse Peuri acla reprebendebai, iteque ullo
, modo quiescere susliuebaU Postea vero quaro
. Peirus mariyrium pertulissel, Arius ab Acbilia
. , veniam precatua, ad diaconi officium rediit, et ad
, presbyteri digniuiem promoius esl. Deincepe
* * quoque Alexander illum in lionorc btfbuit. Porro
, - cura dialeciicam apprime callerel: nam el bujus, , modt disciplinarum baudquaquam expers fuisse
, dicilur : in absurdissimos sermones prolapsuaesl:
, iia utquod a nenrine unqnam anlea diclum fuerat,
, ipse i n Ecclesia ausua fuerii praedicare : Filiuui
Dei dc non exslamibus faclum esse; el tempus
,
. , fuisse coin noo e&sel, et pro arbilrio suo Ulum
, , TiUt ac virtuiis capa^em esse; creaiuram quoque
. , el facturam illuoi ^sse; aliaque ejusmodi niulta,
quae verisiimle est euin dicere, qui suscepio talium
, , opinioouui patrocinio, ad dispulationem et singu , lorum capiluro examen accedtL Porro nonnulli, qui
, . isliusmodi verba audiverant, Alexandrum reprc , hendebant quod novj(ales isias adversoa Chri $. siianae fidei doclrinam, contra quam decebat,
* , loleraret. llle vero saiius ease ducens de rebus
. ambigiiie et conf roversis utrique pani disserendi
, , locuipconcedere, ne vi poiius ac necessitate quatu
. persuasione, eos a conteotione revocasse videre , l u r , ipse una cum clero judex reaidens, utrosque
, , * ^ i n certamen J 2 adduxit. Porro u l in bojusmodi
, ' verborum allercationibus usu venire aolet, utraque
* " pars pervinccre conabatur. E i Arius quidem ea
, . quse dixerat defendebal. Jlli conlra Filium Patri
. * , consubsianliajem et coaeiernum esse asscrebant.
, Collecto iterupi conciUo, cum loi ac lantas movis^ , sent disputalipnes, inter sc minime consenserunt.
Cacterum, dum quapstio adhuc anceps ac dubia vide. balur, AUjxander initio paalulum vacillavil, nunc
, , , bos laudane, nunc illos. Tandem vcro asscnsus
est iis qui FiJium consubslantialero Palri et coae , (57) tecnum esae attrmabant: et Arium, conlrariis
. disputalionibus abjeclis, eam senteniiam sequi
, jussiu Sed cuoa ei persuadere non possel, et alioqni
, mulli qui cuin ip$o eranl episcopi, nec pauci ex
, - D clero, Ariura recle loqui exislimarent, Arium et
#

VALESII ANNOTATIONES.
men eo nomine reccnsetur a Socrate et TheodoBnnt, quippe qug citanttir ab imperatora Jusiirito, qui univcrsos Arii sectalores cnumerant. Sed
ntano iti Orattone ad Mennam pairtarcbam conlra
errorcR Origenia, licet verbis aliquantulum immu- et in Episiola Alexandri Alexandriac episcupi ad
Alexandriim ConslauiinoporiUiiuin, qaam refen
Ulift. Mirum tamoit est, nec Alexandrum i n sua
Tbeodorltus in libro Uistoria, solus Arius ex n u syitodica, nec Albanasiiim, brtjus excommtinicainero presbyterorum fnisse dicilur; Acbillaa vero
Uonis Arii meiUione n ullain fecisse.
) Aiauorct ,' . In codice et Ailbalas cum reliquis cx ordiue diacouorum.
tiauo acriptuui C*l, . Nullus laVARIOHUM.

S
r

'
.
Alexandcr, ut erat inilis et pacis amans, primum
leniter Arium coargail, monctque a pravis opiuionibus abeistal: lum suam ipse doctriiiam ex sacris
Liueris sinceram comprobat, Arianam vero impiam
oi exaecraDdam. ll.vc leuius vitio a quibusPATKOL. G K .

LWll.

dam antislili versa fuit. Qnod autem bic innuit

Sozoincniis , sub initium conlrOYersiae haBsissa
Alcxandrum, inccriuni cui polius opinionl accederel : id vero s( ripioruin omnium lcstiraonio refragalur. Clariss nionachi Benediciini, in Vila
S. Athanaw, p. 5.
29

SOZOMENl

907

ctcricosqui opinioni Hlius adbierebanl, Ecctesia

expulit. Adharebant antem ipsi ex Alexandrlna
Ecclesia, presbyleri quidem Aiihalas, Acbillas,
Carpones, Sarmaies et Arins; diaconi vero Euzoius,
Macarius, Julius cum Mena et Helladio. Exinde
?ero ctiara populi non exigua pars ad eos se cont u l i t , cum alii qutdem de Deo ita scniiendum esse
arbitrarentur; aiii, ut plerumque evenire solet,
eos tanquam injuria affecios et indicia causa cx
Ecclesia ejecloe, miseraiione prosequerenlur. Cum
Alexandrise Iftc rerum slalus esset, qui cum Ario
erant, neccssarium sibi esse arbitrati, ut cujusque
civitaiis episcoporum bcnevolentiam prseriperenl,
legationem ad eos roittunt. Et conscripta Gdei
8U33 formula, ab eie contendunt u t , si quidcm

toe

, .
(58) ,
\
,
;. ,
,
( , . .
,
.
, ,
oi , .
-

rccte ee habere ipsis videretur istiusmodi de Deo , , scnlentia, ecriberent Alexandro ne ipsis succen- , (
serel: sin miiuis, docerent ipsos quemadmodum

senlire oporteret. Alqui hoc illorum siudium non
, parum ipsis profuit. Etenim in omnes fere dispersa
, , hujusmodi opinione, ab universis episcopis eadem
.
quaesiio passim agiiari coepit. Et alii qtiidem scri ,
pserunt Alexandro, ne Arium ejusque seclatores .
in Ecclesiam admiileret, nisi opinionem suam
prius abjecissent. Alii vero ne id laceret obsecra- ,
bant. Cum igitur Alexander mullos eanclioris
.
viiae specie venerabilcs et dicendi arte pollenles , ,
Arianis favere animadverieret, ac pracipue Euee- , bium qui tunc temporis Nicomediensem Ecclesiam
. '
gubernabai,
virum doelissimum magnaequc in
palaiio auclorilatie : cunciis
ubique episcopis
, ,
scripsit, ne cum illis coramunicarent. Hinc vero
,
utriusque partis studia multo magis accensa sunt,
,
et acrior, ut solet, excilata conlentio.
33 , Postquam enim Eusebius el qui ab illo siabant, * ' Alexandrum eaepius deprecati, flectere roinime
* ,
potuerunt, lanquam injuria affecii, indignari .
coeperunt, et ad opinionem Arii stabiliendam
(59), ,
promptioree exstiterunt. Collecta igitur apud
,
Bilbyniara synodo, ad omocs ubique episcopos
,
ecripsere, ut cum Arii fautoribus tanquam recte
. ,
senlienlibus communicarent, darenlque operam
, , *
ut Alexander cum iisdem communicarct. Sed cum
*
conatus illoruro nequaquam ipgis ex voto eucce- ,
deret, Alexandro miHatenus cetlente, Ariuelegatos D .
mittil ad Paulinum episcopum T y r i , et ad Etteebhira Pamphili, qui Csesariensem in Palattlina
regebat Ecclesiam, etad Patrophilum Scylhopoliiauum antisiilem: pelitque ut sibi una cam suia
VALESII ANNOTATIONES.
(58) .
Scribendum
puto .
{59) ETrtu
. Alexand r i n Ecclesi pecHliarem bunc morem fui&se, u l
slngtilis ecclesiis stn titulis in ea urbe constitutis
8uus esset assignaius presbyter, docei eiiain Epiphanius in hairesi Arianoruin : ubi Arium Bauca
lensisiUuli presbyleruni boc modo fnisse obier
: * ^ ,
'

, ; . Ad ijueiu locum
bionysius Petavius observat idem eliain Romae
r

usilaluin fuisse : qua iu urbe presbyieri per varioa

tilulos dislributi, suain qttisque plebem aeparaliia
regebat. Ad cujus rei probationero adducil locum
ex epistola InnocentH pap ad Decenlium cap. 5,
qui sic babel : c De icrroento vero, quod die Dorainico per litulos miltimus, superOue nos consulere voluisti : cum omnes eeclesia? nosira? tntra
civhatcm siat constitulae : quaram presbyleri, quia
die isio proptcr plebem sibi comroissani nobiscem
convenire noa possunt, idro ferroeiilum a Qobis
confeclum per acolylbos accipiunl, u l a connna*
nione nostra roaximc illa die non judiceiii separatos. Verura bic locos conlrarium potias mibi

909

HISTORIA KCCLKSIASTICA. -

UB. I .

910

coocederettir plebero ipeis adhsereniem in ecclesia colligere, eumdum quem prius presbyterorum
oblloeotibfie gradutn. Hunc entm morem esse Alexandria? , qui quldero etiamnum manet, ut eub
nno ptacopo qui omnibus praeest, presbyteri scparatim ecclesias obiineant, et populum ad iHas
convenire solitum colligant. IIU vero una cum aliis episcopis in Palaestina congregail, Arii petitioni
subscripsemnt: bortanies u l plebem quidem colligerent, slcuti antea faccre consueveraM; Alexandro Umen aubjecli esscnl, ac sine Intermisstone ei supplicarent, u l ejus pace et coiumunioue
fruereoiar.
. ICT.

CAP. X V I .


Quomodo Contianiinut, audtta episcoporum contentione et ditcrepanlia feni paschalis, molesU
ttLv ,

.
lulil: Hosium Hispanum Cordubce epitcopum
, "
Altxandriam misil, qui ephfporum
lumullum
&
sedarel, et qumlionem de Pascha '.
,
,
.
Cura autem, multis quoque in jEgypio conciliis
celebralis, conlentio nibilominus invalescens ad
,
ipsum usque palatium pervenisset , impcrator
,
Constaniinus non mediocri doloie pcrculsus est
,
quod, cum religio Cbristiana recetts coepisscl au ,
geri, opinionuni discrepanlia mullos ab ejus pro . \ /,
. fessione revocarel . Alque bujusrei colpani palain
, , Ario tribuebat elAIexandro; datisque ad eos litteris
utrumque objurgavit, quod banc quaestionem, cnm

%

, latere possel, in aperlum produxissent: et vehemenli allercandi eludio impulsi, pemcaciter mo*
, ,
* vissenl ea quae nec inquiri omnino, nec cogilari
, initio oportebat; et 3 4 si forle cogitata fuissent,
. , silentio tradenda erant : cum uiique ipsis lieuissci
. \ a se invicem non sejnngi, quamvis in aliqua parte
, dogmatia dissentircnl; nam de divtna quidem pro , ^ videntia, unam eamdemque fldein necessario ha: . \ , bendara esse. Hujusmodi aulem qua?slionum scrupulosas argulias, licet in eamdem non conveniamua
.
" , senlentiam, clausas in intimo meniis recessu ser. , vari debere. Jussit igitur ut, inani de his rebus
, , . altercaiione deposita, ad concordiam redirenl: se
, namque non mediocriter dolere, atque* ob eam
causam, licet ingenti desiderio tenerelur orbee
.
" \ , ^
.
,
,
.
, ,
* ~
,
,
,
1

Euseb., ViuConn.,

Orienlis videndi, iler sntim repressisse. Et hacc

quidem Alexandro atque Ario scripsit, partiro eos
repreliendens, panim consulens. Pnrierca cum
audissel quosdam esse qui festum Paschse diem
conlra morem reliquorum omnium celebrarent,
eam rera permolesle lulit. Quippe ea lempealate in
Oricnlis partibue nonnulli hac de re dissentienles,
a mutua quidem inter ae communione Diinime
discedebant. Judaico tamen magia more diem illom
celebrabanl, aique, ut veriaimile est, hujusmodi
disaeneioue spleodorem ejue festivilatit imminue-

1.11, c. 03, etev, Soc., 1. , e. 7.

VALESU ANNOTATIONES.

vbletur probare. Ait enim Innocemius presbyteros

reliquis diebus bebdomadis ipsi adhaesisse, et cum
Ipso convenisse et communicasse : diebus atitem
tHMiimcift plebera collegisse, et fermentum ab
epiacopo accepisse, ne a commanione eui episcopi
separati esM eo die videreniur. Non igitur afflxi
erant tilulis suis Koinani presbyteri aataie Innor e n i i i , %td ad eos regendos die Dominico mittebanlur. Ncc ncccssc erat ut unus idemque ad

eamdem semper Ecclesiam mitteretar; sed eligebai

episcopus pro arbitrio quem vellet. Rectius igitur
id probari posset ex Aihanasioin Apologia sccunda
adversua Arianos. Ubi agens de synodo Romana, a
qua in comrounionem ausceptus, et innocene prt>nuniiatus fuerat, ait eatn celcbratam fnisee in
ecclesia, in qua Bilon presbylr plebem colligebau
Sic enim interpreiorea verba,
.

SOZOxMEM

911

bant. Duabus igilur contentionibus Ecclesiam libe- '

raro studcbal Conslantinus. ( quoniam malum,
" .
priusqHam ad plures gcrperel, prxveuire se posse exislimabat, virum qoero in comitalu suo habcbai
fulei ac vitse iniegriiale conspicuum , et qui superiori tcmpore variis confessionum cerlaminibus
pro religionis defensione inclaruerat, c latere suo m i t l i l qui ad concordiam reducerel tum illot qui
in jEgypto de docirina fidei dissenliebanl, tum eos qui in Orientis partibus de festivitate Pascbae discrcpabant. Is erat Hosius episcopus Cordubae.
CAP. X V I I .
. '.
De $ynodo Nicaw propler Arium eongregata.

'
"
Sed cum eventus spei non responderet, et con * ,
leniio reconciliationeni minime admiUeret, isquo ,
qui ad componcndam pacem missus fuerat, re ,
infccia, reverleretur, imperaior synodumconvocavit
,
apad Nicaeam urbem B i l b y n i x : et ad omnes ubique
, Ecclcsiarum antisliles scripsit ut prajsliluto die . ,
adcssenl . Huic concilio interfuerunt, ex aposlo- , "
Hcis quidem sedibus Macarius episcopus Hiefoso- ,
lymorum , et Eustalbius cui Anliocbix ad Oron- , "
tem sitae Ecclesia jam tura coramissa erat, el Alexan .
der cpiscopus Alexandrise quae esi juxta Mareoiera
. (00) lacum. Julius vcro episcopus urbis Rorna propter . ' ,
sencctutem abfuit. 35 Verum illius vice adfue- . ,
runt Vito et Yincenlius, Uomanae Ecclesiae pre-
sbyteri. Praeter islos alii quoque multi ex variis , ,
provinciis convenerunt egregii viri : quorum alii
,
facundia el intelligentia pollebant, nec solum (01) , *
. *
Bcieniia sacrarura Litlerarum, verum etiam reliqua
omni erudilione erant conspicui: alii vitae inle- *
gritate erainebant: alii vero utraque ex parto , . iaudem erant consecuti. Erant aiileni episcopi ^
trccenii circiter ac viginti. Presbylerorum vcro ct (62). ,
diaconorum qut eos comilabantur, ingens, ut ,
verisimile est, fuit mulliludo. Aderanl una curo ,
illis viri in dispulalionibus excrcilali, qui eos * adjuvare eloquentia sua parali essenl. Porro sicut , , 1

Euseb., VU. Conit., 1. , c. 6, 7.

VALESll ANNOTAT10NES.
(60) ' ' .

ad coiicilium Nicaenum vcnerant, iia s c r i b i t : 01

est Sozomeni, qui Julium posuit pro Silveslro *.
ol (5
(61) .
Desunt hic * , aliquot vcrba, ut ex orationis serie apparet. Qua3
.
levi negolio ita suppleo, ol
(62)

, queinadmodumetiam legil Musculus. Porro

. Non possuni mibi persuadere banc fuisse
Sozomenits bic imilatur Euseuium, qui in libro D causam concursua tol phiiosophorum ad concilium
tenio De vita CoMlaniini, cap. 9, de episcopis qui
Nicaenuiu, quam bic referi Sozomenus* ut scilicct
VARIORUM.
* Plnres quidem asserucruni, Jtilium papain subsliluerit. Scio qufdcm mendum esse veius, qnod
Romanum Nicfeno buic concilio per Icgalos saltem
in Hhloricc ': interpolalione e Sozomeno
imerfuisse; scil. auctor Parapbrasis Arabicas in
retinuii Epipbaniaa Scbojasticus, eumque eecutus
canones hujtis concilii, Pbolhis patriarcha CPoli- Beda. Tentavit vir illusinssimus cardinalis Perrolanus, in libello De seplem conciliis oecumenicis; nius, in Pnufalione Gelasii Cyztceni, inedicinara
Gcrmanus pairiarcha in libro MS. De synodis, a facere buic morbo, legendo pro . Scd *
J. Seldcno ciiaius; Maubasus Blastares, aliique.
)r<lerquam quod diciio illa poelis fainiliaris, insoQuibus omnibus errandi occasioiuim dedil htc Saens esl apud bistoricos, boc loco locutioneui rc<!lomeni louis, u l exisiiinal Guil. Beveregius, An- deret oumino barbaram. Aliamen non inficiandum
noL in can., p. 209. Manifestus error in nomine esl ex coujeclura illa viam aperiri ad veram
i u l i i admissus est. Eieniai post undecim annos emendalionem, si vice legalur ,
solidoe a concilio Nicacno Julius Romanam sedem lectioque ita consliluaiur :
adeptus est, ul monuiiipsc Sozomenus. Uaque vix , urbit autein Romanorum cpi$copu$. Itluslriss. Polrus dc Marca De concordia succrdotii
ttcri polest, m tam supinae oscitai)ti;ehunc scripioiniperii, lib, v, cap. 3, 5 8.
rem damnciriua, ul in re adeo seria acfeoquc nianifesla in errorem lapsus sit, Juliumque Sylvestro

913

IUSTOMA ECCLESIASTIGA. LIB. I .

91*

. * usu venirc golel, inulli ex saccrdolibus, pcrindc

, qaasi pro privatis suis negoiiis acturi convenis . - sent, opportunum se tenipus nactos csse cxislimarunt, quo ea quae ipsorum aniu.os offenderant,
,
, ol- emendarentur. Proinde unusquisquc ca qu& aliis
- objiciebat crimina, libcllo comprebensa Imperatori
, * . \ offerens, ea quac adversus ipsum secus admissa
, fuerant exponel>al. Gumque id passim ac singulis
, \ propc dicbus accidcret, pracepit imperator u l
singuli ea de quibus alios accusabanl, ccrio die
. ,
prosequcrcntur. Ubi dics constilulus advenit, ira ' . ,
pcralor acceptis lilpeUis qui ipsi erant oblati :

, , - Istae, i n q u i l , accusationcs lentpus quidetn sibi
(C3), \ , pra*scriptum babenl, magni judicii diem : judiccm
vero cum qui omnes judicaturus est. Mihi vcro
" . , , \ & cum homo sim, nefas est bujusmodi reruin cogni \ , * tionem mibi arrogarc, cuin cl qui accusant et qtu
. accusantur, sacerdoles siul. Ncque enim illos
' , oporict tales se praeberc, ut ab aliis judicentur.
\ Agcduro igitur, divinam clcnientiam iq, danda , . , tuo venia imiiantcs, delelie accusalionibus, pa< U
, focdera jungamus : et causam fidei tractare etu, dcainus, cujus graiia in bnnc convenimus locunu
, \ His dictis, imperalor singulorum criminationem
ccssare, et libellos crcmari jussil : diem eliam
. 01 , - constituit, quo ca quse in quaestionem vcnerant,
. disceptari oporteret. Priusquam vero consliltila
, \ dies adessei, episcopi privatim inler se coeunlcs
, \ , \
Arium accersunl: et opinionibus suis in mcdiuni
, , Q prolalis, disserere coeperunt. Cumque dispulalio,
: \ ' ,
uii fleri solel, i n varias dislraherelur quWioiies,
\ "
alii quidem suadebant ne praeter lideni ab initio
, , traditam quidquam innovarclur; praecipue i i l i ,
\ .
quos morum simplicitas induxerat, ut fidcm in
Deum sine curiosa discussione suscipcrcnt. 3 6 Alii conlendebaut, veterum opiuiones sine ullo
examine scqui oon oportere. Porro raulli lam ex episcopis qui tunc conveneranl, quam ex clericis
qui illoe coiniiabaniur, cum acres essent in dispulando ct i u bujusmodi sermooibus exerciiati, in
claruerunt: nec imperatori solum, sed iis eliam qui iu illius erant comiiatu, noti esse cceperunt
VALESU ANNOTATIONES
cpiscopis qni eo convenerant, inler disputandum ^. Gum Uxc
Kubsidio cssent. Crediderim potius curiosiialis scripsissem, anhnadverti Sozomenum bic loqui dc
graiia cos illuc venisse, ut Ghristianoruni dispu- diaiecticis Cbrisiianis qui ad synodum conOuxcrant;
laiiouibus inleresscnt. E l batc videlur ftiisse sen- idque plane conUrmat Nicepborus in loco supra
leutia Ruftni, qui primus de horum philosopborum
cilalo. Sequcnli vero capite loquilur dc pbilosoconcorsa scripsit in libro x, cap. 3. Cujus uarra- phis gcnlilium qui eo accesscrani.
lioneni multis poetea fabulis adjcclis ampliucavil
(63)
Gelasina. Sic euim babct Rufinus : Eteuim cum
. Reclius in codice fukeliano scriptum
pro $tudio religiosi imperatoru ex omni sacer- D est . Quemadmoduin etiam Cbristopbordole* Dei coiutnt, commoti phitosophi quo*> sonus ct &avilius ad lattis suorum codi<!nm emanque el dialectici, valde nobiles et opinatissimi con- darant. Non dubito lamen a Sozomeno scripiiim fuerit , id esl, m eoncordiam vcrurunt. Quod si mei arbiirii res essei, hunc So/omeni locum ila suppleicm : , deamus. In codice Lconis Allalii legilur *
, ul sil sensus, f , ex conjcclura
Lecloris ul opinor. Epipbanius tamen
pbiloeopbo* et diaJeclicos ad synodum Nicaenam
Scbolasticus banc scriplaram confirmal. Sic enim
urxdique confluxissc, ul dispuianiibus in ulranique
vcrtit : In allerulrorum accusatione* aboUapartetn episcopis, alurutns robur ac inomentuni
mus alterulrui.
adderent. lla hunc Sozotneni locum accepit Nice1 borut. Sic etiim babet in libro viu, capile , VARIORUM.
. Idem de Athaposiea iromiacrel, ipscque unus omniuin impelum
rta&io ic&uiur etiam Gregorius Nazianiunus. Ilinc cxciperet. In capite sequculi Gbrislopborsonus lcgit
lacluiu u l tola vis luali IU capilis ejus periculuiu
.

915

SOZOMENI

Ex illo cerle tompore Aibanasiug Alcxandrlnae Eccleaia? eliam lum diacoous, qui ana
Aletaadro epiacopo veraabatur, maxima para hujus diaceplaiionis haberi ccepii.
CAP. X V I I I .

. I H \
Dt duobns phUotophu ad fidem convirsh propter
,
iimplicitatem duorum uuum qui cum iUU dUpu
tarant.
XW.
Sed et quidam ex gentilium philosephig barum
diapulatioDum parlicipes esse volueruni: alii q u i dcm, qualig esset Cbrisuanorum doctrina, cupienfes cognoecere : alii vero ob religionem gentilium
qua? recens aboleri coepcral, Cbristiania infensi,
quaeglionem de doclrina ftdei ad inanem verborum
altercaiionem deducebant, ut seditionee inter se
agiiarent, et conlraria sibi iovicem asscrerent.
Aiunt igitur, cum quidam ex illis ob aermonum
roagnificentiam insolenier aese jaciaret, et gacerdotibus illuderet, senera quemdam gimplicem ex
eorum nuroero qui in confessionibus inclaruerant, g
arrogantiam bominis non tulisse. Sed tametsi
ejusmodi anguiiarum ac velilationum expera esset,
eongrediendi cum eo partes suscepisse. Ea rea,
petulaniibus quidera viris quibus conressor notus
erat, risum excilavit. Modesiis vero mctum incusait, eoIIicUts ne cura viro dicendi perilissimo collaiug, ridiculus appareret. Yerumtamen cum ei
qua vellcl, dicere permisissent: neque entm lali ac
tanto viro diuiius obsistere audebant : A u d i ,
fnquit, philosopbe, in nomine Jesu Christi. UIIUS
cst Deus, coeli, tcrracque, et visibilium oinnium
atque invisibilium condilor : qui baec omnia Yerbi
aui virtute p e r f a i i , ct Spiritug sanclitale flrmavil.
llic igitur Sermo, quem DOS Filium Dei vocamug,
hominum errorem ac ferinam vivendi rationein G
miseratus, ex muliere nasci voluit, el cum hominibus vergari, et pro ipsis niorlem oppelere.
Itertiin vero venturus est, judex eorum quae unusquisque gessetit in bac vita. Haec ita se babere
sinipliciter credimug. Noli igilur frustra laborare,
eorum quae iide comprcbendunlur, quaerens coufulationes, modumque investigans quo isla lieri
aut flcri poiuerint. Sed si credis, interroganti
niibi reaponde. Hoc sermone obslupefactus pbilosophus: Gredo, inquit; e i 3 7 g
agens quod
victus fuisaet, eadem quae scnior, seniire coepit, et
iig qui pari modo quo ipse antea aflecli erant,
suasit ut ipsi quoque idem sentirent: jurejurando
aulrmana se, non sine Det nuinine niulaiuia, sed
inexplicabili quadam virtule ad Ghristi fidem sas- ^
cipiendara impulsum- essc. Huic miraculo aliud
simile faclum fuisse perhibcnt ab Alexandro GonfUaniinopolitanae Ecclc&iaj episcopo. Nam quo lempore Consiantinus Byzanlium venit, adeunles eum
quidam philosophi, conquesti sunl quod 11011 recte
,alias

*
* ,
*
,
, ,

*
. ,
, ,
. ,
. (64), ,
, ]
^ .
* '
*
, , .
, ,
,
,
. , ,
,
,
,
, .
.
. , ,
. " , .
, ,
. ,
, >
, * , '
.
, *
*
.
4

, ,
, ,
,
'
. -

VALESII ANNOTATIONES
( 6 4 ) . Hanc bisloriam ex Rufino
sumpgil Sozomenug, sed proarbrilrio suo inlcr}Kilavil. Solcnt enim Graeci scriplores hanc sibi l i iculiaoi suiucre, ul narralioni quam ab aliis scri-

ptoribus accepemnt, quaidam addant, qoa?dam deinanl. Porro boc loco priina vox delri |
absqne ullo sensns incotumodo; nisi scribcrc mall*
nius

mSTORlA ECCLESIAS7ICA. - LIB. I .

918
. (65), Deum colerei, et sacromm ritus innovarel, novuin

&*W

, coltum in rempublicam introducens, centra mo , \ , rem instituiumque majorum suorum, et omniiim

. - reiro principum, qui vel apud Gra?cos vel apud
, - Romanos unquam fuisse memorantur. Petebantque
,
ut de hacdoclrma cum Alexandro episcopo dispu, .
tarcnt. Ille vero, licet in hujusmodi certamioibus
, parum alioqui exercitaiu*, v i l a lamen inlegritale
, , firelus : erat enim v i r bonus atque boneslus : cer. " ,
tawen aabiit, imperatore ila praecipienle. Ilaque
. *
cum pbilosopbi convenisaent, ac simul omnes
, , ,
disputare vellenl, postulavit Alexander ut unum ex
, ^ - ipsis quem vellent, eligcrent, reliqui vero sedcntes
, , eilentium gemrent. Cumque anus ex Ulis dispu (66) \ ) landi partes suscepisset: l n nomine Jesu Ctarisli,
* . inquit illi Alexander, praecipio tibi ne loquaris.
Qoo diclo, protinas vir ille frenata lingua obmuiuit. jEqunin igiiur fuerii considerave ulrum majus
f i t miraculum, bominem, eumque philosophum, tam faclle mutum reddere, an lapidem v i verbom o roaoa dividere, quod de Jaliano cognomioe
atidia. Aique ba?c quidem iia gesta esse accepi.
. \

Cbaldaeo a

quibusdam ambitiose jaclatum esse

" ,
.

Qualiter cum $ynodu$ conqregata e$tet, imperator ad

epiuapos orattonem habuxU

CAP.XIX.

01 ,
Interea vero episcopi assidue convenientes, Ario
, in medium adducto, assertiones ejus aumma dili . - gentia examinabant. Cavebant autem sollicite ne
. \ ,
in allerulram parlem temere setilentiam prome* ,
rent. Porro ubi dies advenit quae Gniendis contro (67), \ versiis fuerat constiluta, convenerunt in palalium,
. eo quod imperator hujus consilii parlieeps esse
(,
decreverat. Qui cum ad eum lecttm se coiitulisaet
,
i n quo erant episcopi, per medium eorwii pro * . gressus ad caput subseHiomm, in sella stbi parata
, coosedit: ac syiiodus sedere jussa est. Erant enini
- C ad parictes aulae regalis longo ordine locala
a u l a e r a l am
, . - ulmique subsellia. Haec autem 38
~
, ,
plissima, ei omnium quae in palalio erant pulcher , , rima. Postquam episcopi consedere, surgens Eu . , sebius Painphili, imperalori orationem quamdam ,
, , el illius catisa Deo laudes cum graiiarum aclione
, ,
reciiavil. ftui cum fluem diceudi fecisset, faclo
v

VALESH ANNOTATIONES.
(65)

scripeisse libros in Juliani Cbaldici pl;ilosop!ii

. Cbristophorsonus qiiidem et Savilius ad
bistoriam. Scd non dubilo qum locus Suidae corlatua swonim codicum adnolarunl, deesse bic
ruplus eil, et duo libri Porphyni uiium perpevideri particnlam negativain. Vemm ex nostris rain coaluerinl. Sic igiiur restiluo, codicibua Fuketii ei A l l a i i i , Imnc locum egregie ,
restitui hoc modo :
'. Cailerum in boc Sozomem loco emen .
r\ davi ex manuscripns codicibiis Fukelu
(66) .
el AUalii. Simile huic miraculum Aln Navii qui
JnUaniia Cbald;cus pbilosophiis iloruil regnanle
coiem novacula discidit, ut referuiil scnplores
Antonino, magicae artis peritissimus. Ejus Hlius
HUtoriat liomanm.
Jolianus oon minorein ejusdem arlis periliam
(67) . Idem scnbil
adepiua, ob id cognominatus cst; HomaEuscbius in libro i t i De vita Consianhm , cap. 10.
nis miliiibus sili laboranlibus pluviam clicuic,
Ad quem locum vidc si placel qiiae adnolavi. Pauu l scribil Soidasex Dione, utopinor. Idera Suidas
lo post sciibeudum est,
voce , ait Porpbvrium pbilosophum
, u l legit Cbrislopborsunus el Savilius.

VARIORUM.
* ' . Ab EusiaIblo Amiocbcuo oratuoi ail Tbcodorilus, Hhi., lib. i ,

cap. 8. Nicelaa vcro ex

Alexandro ascribit.

Tbcodoro Mopsuesli;n,

913

'

*?*

sileatio, imperalor ita locutua e s t : De omnibus , & *. *

quidem rebus gratba ago Deo optimo maximo: , *
*ed ob id precipue, quod vestrum conventam nune . * ,
video. Ac mibi certe supra quam optabam conli *
git, ut tot Sacerdotes Cbristi unum in locum con ,
gregarein. Sed veliaa pranerea vo$ coneordes v i - . &* fcv &
dere, et rn nnam eamdemque stnleuliam coospU *, ,
ranics. Etenim Ecclesiam Dei iateslinia seditioni- , ,
bue agitari, qdovis inalo gravius esae exislirrio.
, .
Com prirnum igilnr inibi nanttata sunt ca qu;t
*
utinam non audiviaseoi, maximam animo cepi
,
dolorem, audiena \os dissidei^,qiiosminhne opor* , ,
lebat : qolppe qtii t>ei mh.fstri aitts, et pacls die- . ( ,
peltsatores. Atque idcirco sacratf ssrmara veslram
,
eynodtmr congregavi. Gniftque ego et inpcrator
, "
ec corrscrvus veater, rnunoa hoc a vobis peto,
Oeo cotnmoni omnium noslram Domino gralissi- , *
mdra : quod et mihi accipere, et vobis dedtsse,
, , decorum erit. Hoc aulem cst, ut causam contro . versiae iu medium proferatis, eamqne concordi et
,
pacifica senieniia termirfetis : ut boc eiiam trcK
.
pa&nrti adversos invidum daemonem una vobiscQm fcrigere posaiin : qtii poet exteros boales ac tf
rannose niedio sublatos, invidene fetlciiaii nostrae, intestinam banc xedilienem excitavit. Haec cun*
iihperaidrLatihb sfcrtnone dixissei, quidarti astans eadem Gra3ce interpretatus est.
CAP. X X .
. '.
Quoftiodo ihferalot parte audita, eos qui "

cam Atio etant, dahinaiot relegavit.
"
.
Poslhaec episcopi de dogmale Qdei disputare

rcapemiit. Imperalor vero ea quae ab utraqueparie
.
dicerentur, leni ac placido animo ausctiUabat. Et C .
iis quidero qtii recle dicerent asseiaiebatur: per *
vicaces vero a cdntentione revocabat : cum sin- * ,
gUlis banigne loquens, prout unumquemque intel, ligere poterat : neque enim Graeoae Iingua3 penitus
. ,
fuit ignarus. Tandem omnes episcopi inler se con- ,
sensetunt, ei Filium Palri consubstanlialeui esse . ,
decreverunt. Soli inter eos septemdecim ftiisse d i - *
cunttir, qui inilio quidem opinionem A r i i compro- oi
barunt. Plures laroen ex illis ad eam aententiani
.
qbae omnibus simul placuerat, illico se transtule, .
runt. Huic aulem ententiae imperalor eliam ac . cessil, hanc totius concilii concordiam divinitus
approbatara esse exislimans. Quod si quis decretis
, . "
synodi refragaretur, eum exsilio daranandum esse
pronunliavii, nlpote Dei judicium convellere co- D
^aniem. Porro at posleris in peqvetuum ralum , ac manifestuln esset ejus fidei symbolum, in quam , .
ubivYjVsi ixtta consenaerunt, initio quidem exisli- ,
toaveram, exemplum illius fldei ad verilatis de-
Mionstratloneni bic necessarlo appoiiendum esse.
(68) .
%

Eudeb., Vit. Comi. I . n i , c. 12.

YALESII AIHNOTATIONES.
\68) xal

Grecis vocabatitr is qui apoAsam ditcibai, ita

. Qui eSeenl boc
dicitur is qni stve illiHandum
loco. non inlellexil Ghrislopborsoniis, qui sacer- deducebal. Solebant enim aniiqui cum sacra su&cidotes inlerprelalus esl. Rectius Muscnlus initiaios pere vellent, amicos eligere iisdem sacris jam aniea
vertit. S:ine Qrxci semper vocani eos qui
uiilialos, qni ipsos iniiiaiidos deduccrcnt ad lii*rosacris iiniiaii sunt. Unde Ct dicli siint pbantaui, seu pontiticciti qui sacra tradelwit- Dio
quj deduccbaul \Jl cniai a
Cbrvsos^oiuus iu oi altotlc \%, o3

IDSTORIA ECCLESIASTICA. U B . I .

gg*

fU- Sed eam quidam ex amicig, vlri pii ef harum ie. & ^
rura notttia pnediti 39 suaslgsenl m t h l , u l ea
(69) (70)
qtridcm quae a solis inkiatis ac aacerdeiibus dici
.
aodiriqne fas est, gilenfio invotverem, eoruiB con*iiaw probavi. Qnippe veriaimfte esi quosdam lacramenlia fldei nostne raioime iniiiatos hunc
libram lacturos eaae. Verum occakatig me, quamnm fieri potuit, arcanis quae reticenda annl
nc toeiores eaqus acoacilio decreta s u n l , peaitus igooreni.
. '.
CAP. X X I .

ftept ,
", ^
,
.

decrtln tynodi : qnalUer Arium el tocios damnawit, Hbretque ejni combuuil ; de epiico^u
qui synodo con$enlird uoliuruni. dc Patcha*
conUiiutione.

Scicndum est episcopos deftnivisse, Flltum Palri

6
consubstantialem esse : eos vero qui dicant: Fuil

aliqeando tempus cum non esset, et aniequaro
, \ , \
, , fteret non erat, et quod de non exslaniibue factue
, , esl, aot ex alia bypostasi vel substantta; aut quod
. conversioni ac mulalioni obnoxius git FiHus Del;
(71) excommunicaase, el ab Ecclesia calholica alienos
, , pronuiitiasse. Hanc porro fidei conscriptkmem ap , probarunt Euaebius Nicomedi, Tbeogniug N i c ,
. MarisCbalcedonis.Patrophilus Scytbopoleos,et Se , . cundua Ptolemaidis qiwb in Libya est episcopus. Eu "
sebiug autem Pamphili cum aliquanliilum haesiiavis ., set, eam expendit, euaque gcntenlia comprobavtt.
. Arius vero et qui idem com illo senliebant, ex , communicati aunt a synodo : interdictumque est
.
Ario ne Alexandriam ingrederetur. Sed et verba
, , , - quibus opinionem snaro explicabat, 40
Mbrum
, - de eodem argumento compoaUum, quem ille Tha *
e

VALESIl ANNOTATIONES.
. Hinc esl quod C dng est boc tnodo : '
Marctis Anloninusiii epistola ad Herodem Alttcum,
, eic.
(71) . IIoc loco
promillit ge, ciiro Allwuas w i t e r i i , ad gusctpicnda
Sozomenus manifeste dissentil a Socrate, ejusquo
roysleria Hcrode usuruin esse nysiagogo, ul refert
Pbitostratug. Et hi qtiidem proprie dicebanlur narraiionem corrigil. Nam Socratcs in libro priroo
mysiagr>gi. Inierdam tamen laiius sumplo voca- diserte affirniat quiaque episcopos. Eusebium,
balo, dicuntur ii qui myslas iniliabani. Tbeognium. Marim cum Sectindo ac Tbeona, fidem
Unde Origenes in itbro vui Conira CeUum ti Pol- a concilio Nicaeno scripiain iinprobagse. Soxoraenus
vero ail eoe probagae fidein a gynodo congcripiam.
lax io libro primo ac simul
Vemm baecila coociliari possuni, si dicamus epijtingtt. Ilaquc boc loco quideui referlur ad
mystagogog, aotem ad niystas. Totus vero scopos illos inilio quidem fomiulam fldei Nicaena?
focus ita Igfotidus ei coaetrqcndns videiar: penitug rejeciase: posiea lameii meiu priucipig, qui
, conlradkenlibttg exsiiium ininabaiur, eam compro
bas*e. Alqne id plane conlirmai Tbeodorilus el
Ilieronymus In Dialogo adversut Luciferianot. Gerle
, , elc. Hoc est: Sed
cutii aiMici viri pii et bujuMiiodi remin periii, ea iiiler cpiscoposqui concilio subschpserunf, faorum
| u a soiis iniliaUs ac gacerdeUbus dici audiriqua eiiam nomina legunlur. x quo apparet omnes
as est, roibi suggessUseot, laudavi eorutn consi- oinnino episcopos, qui synodo Nica:nae interfuerant,
linin. reslitui ex codice Fuke- ejus lidei subscripgisse, sive tincere el ex aoimo,
D aive aubdole ac flcie. Licelcnini Eusebius ac Theotiano.
(69; . Scribea- gniae coikkinnalioni Arii iniliosubscribere nolueduin pulo . Hefertur cnim ad id rlnt, tamen post a3ruiimas exsilii libello oblalo,
verbam quod giipra posuiimig . condeninatioTii cjusdem Arii con&entire se professi
Scnbeadvra quoque eai bc bco pro , qm eunt. Diios extipio, Secumlum scilieel ae Tbeonam
episcopos, qui nec fidei Nicaenae, nee damnationi
error Irequenter occurril in his libria, e t a atudtoA r i i stibscribere voluerunt, ut teslatur epistoU
-sie facile deprebendi poieai, eiiatn me lacente.
(70) . t n codice Fuketiano synodica Pairum concilii Nicaeni, et Tbeodorilua,
acrtbitur . Caeterum ab his ac Phiioslorgms.
verbig iacboandum eal capui z l , et locug corrigent

VARIORUM.
r

' . Eiiam
tninyricom relegalug e i l . degaul quidcm qai
Arium tanlisper dccliuandi exsilii cautia tessiKse,

ac suffragitiro Nieasnae formute siiiMilaie dedl^ae

narrent; aiqtie ideo,caitens inicgrtg, soteAlexaidriain ingnssu fHierdictum fuig^. Scd prxgiat

SOZOMENI

liam inacripeeral, condemnarunt. Hic porro l i - ** $. , t f l

,
ber, quenudinodum audivi, neque enim ipse legi,
niollis eat ac dissolulus, ila ut simillimus sit So- \ . .
tadis canticis. Sciendum lamen est Euscbium
episcopuw Nicomediae el Theognium Nicacae, de- " *
posilioni Arii nec consensUae omnino nec sub-
scripsisse, licet exposilioni fidei conseasum p r e - , ,
buissent. At vero imperatot Arium in exsiliura
, ,
relegavit: et ad omnes omnium civitatum episcood , . >
pos ac populos edictum niisit jubens ut tam Arius^
,
quam seclalores illius pro impiis haberenlur, et si
quod illorura scriptum invenium esset, traderetur , ,
incendio : ita ut nec ipsius, nec dogmatis ab illo (72).
invecti monumenluro ullum relinqueretur. Quod ,
si quia bujuamodi scriptum occuliare deprebensus . ,
fuisset, nec statim in raedium proferens illud com- .
buesiaset, morte el capkali supplicio eum muliarl , praecepit. Mulias quoque alias per singulas civiia- * ,
tea direxil epislolas, conlra Ariura et eos qui idem *
cum illo senliebant. Et Eusebium quidem ac Theo- . , gnium ex civitalibus in quibus erant episcopi, , .
exaularejussit. Ecclesi vero Nicomediensi et N i - ,
caeensi acripsit, ut fldem quae a aynodo tradiia ,
fueral, conalanler retinerent : ulque ortbodoxos , .
eligerent episcopos, eisque obiemperareni: illos ,
vero oblivioni traderent. Si qui aulem istos lau- . dare, aut opinioni illorum conscntire vellent, in , ,
eoa se animadversurum minalus est. Porro i n .
iisdem lilleris, alia quoque de causa infensum se ,
esse Eusebio signiQcavit, eo quod anlea tyranni
parlibus favissel, sibique ipsi insidias struxisset. Harum igilur imperialium litlerarum aucloriiate,
Eusebius ac Theogniue Ecclesiis suis ejecti sunt. Ac Nicomediensis quidem Ecclesiae episcopatum
Ampbion, Nicaenae vero Cbreslua suscepit. Post terminalam controversiara de doclrina fldei, placuit synodout omnesfestum pascbale uno eodemque die celebrarent.
CAP. X X I I .
C
. K B \
QuallUr imperator Acesium quoque, Novatianorum
xal *
epUcopum ad Nicccnam synodum vocuverit.
,
.
Fertur porro imperatorem , cum omnium Chri
eiianorum censulerel concordiae, Acesium quoque ,
Novalianorum episcopum ad synodum evocasse: , *
eique regulam iidei et deiinilionem de festo pa-
acbali oslendisse , episcoporum aubscripiiouibus , (73) jam flrmatam : ac simul interrogasse, num ei ipso , .
iis consenlirel . Accsium vero respondisse, nihil
, ,
uovi deflnitum esse; et approbasse ea quae a

Soc., lib. i,c. 10.

VALESII ANNOTATIONES.
*
(72) . Distinguit Soxo- D gnal Sozomenus :
mcnus bocloco morlem a suppliciocapilali. Veriim
iii epistola Conslantini et - .
, pro uno eodemqne ponitur. Sic euim babet
(73) " . Delenda cst parlieula , quippe
episiola Conslanlini ad episcopos et populos, quam
quae sensuui perturbat.
refert Socrales in libro priuao, el quam bic desiVARIORUM.
cpislolis Nicxnae et Alexandrinae aynodi habere pag. 738, Edit. Benedict.
fidem. Hisce iiamque Arius dainnaius abdicalusque
* "

fertttr : quod eliain teslatur Aihanasius; apud . Vide Euscb. De vita Con$lantm Ub. iti, cap.
quem vid. haud inodicum Thalias hic memoraU U ; Socr. lib. i , cap.8, 9.
tragmentiim, in libro Detynodi$ Arimini ei SeltucUc,
f

93*

HISTOIUA ECCLESIASTICA. -

LIB. L

. ( , synodo decreta fuerant : giquidera lpse ab ittilio

, , ita credendum esse accepisset, diemqae fesium
; ita 41 celebrandum. Tuin imperator : Cur crgo,
', inquit, cura idem sentias, te a commtinione sejun gis? Cumque Acesius i n medium proferret disaen , sioiiem tllam, quae principatu Decii Augusti inler
, Novaluw ei Cornelium contigerat; seque gacra mentorum communione indignos judicare eog, qui
0 , , peccatum id quod sacrae Scriplurae ad mortero vo. cant, post baplisroum admigiggent : bujugmodi
, * , enioi peccali remissioncm ex golius Dei polestale,
.
non ex sacerdotum arbilrio peudere : subjecit im

perator: Pone scalam, Acesi, golusque i n ccelum agcende. Quae quidem imperatorem Acesio dixisse
arbitror, non quod eum laudaret, ged potius u l reprebenderel, quod cum bomineg esscnt, sine
pcccaio se esse existimarent.
. .

CAP. X X I I I .
Usfii De regulis $ynodo conttitutu : et quod cum sy

nodus canonem tancire vellet, ut omnes qui ad

,

\ xavora,
sacerdotium promovendi essent, virginitalem

renl, Paphnuiius quidam confetsor inltrctssil.

.
Ca?terum synodag, eorum qui in Ecclesiis ver 6 ,
gantur, mores corrigere gludens, legeg quasdam
. constituit, quae vulgo canoneg appellantur. Cuni, - que bac dc re inter se deliber%rent, aliis quideui
, , plaeebai legeio ferri, ut episcopi et preabyteri,
, diaconi item ac subdiaconi, non cubarent cum
( . uxoribus quas, priusquam sacrarentur, duxissenl.
Yeruoi Paphnutius confessor gurgens contradixit
, * ,
- uupliasque honorabiles vocang, et congrcggum viri
cum uxore sua caslilatcm esse diceng, congilium
,
. C dedit gynodo ne bujusmodi iegem ferret. Rem enim
, , esse toleratu diQicilem: ac iorlasse occagionero
. incontiuentiae lum tpgis, tum uxoribut ipsorura
, iade subministrandaro. Porro auiem velerem Ec , clesiae Iradilionem hanc esse, ut qui caelibes ad
(74). gacrum ordinem promoli essent, uxorem postbac
, non ducerent: conjugali vcro a suis uxoribus mi . nime scpararenlur. Et baec quidem suasit Papbnu, tius, lameisi expers conjugii. Synodus vero consi , . )ium ejus probavit, nec ullam ea de re legem l u l i t ; . &ed in cujusque arbitrio, uon autem ex neceggitalc i d esse voluii. De aliis autcm rebug, proui
, *
. ' , ipsi recturo esse videbatur, leges conscripsil, j u x U
, 0 , - quas slatus Ecclesiaa gubernari deberei. Verura
istas quidcm, si quis volueril, facile iuveuiet, cuia
.
apud mulios reperiantur.
D

Soc., lib. i , cap. 11.

YALESII ANNOTATONES.
episcopos, pregbyieros ac diaconos, gemper a l (7) , Itec
caule legenda suni. Nam si lutelligas banc fuisse lcgit cx virginibus, aut viduis, aul cerle ex
conlinenlibus;
IradUionem Ecclesiae, ut marili cum clero ascri, u l scribit Epipbauiua in expogiliono
berenlur, non gcpararenlur a gutg conjugibus quoad
lidei ad calccm Panarii. Quare lola bac narralio
vmculum , ut vnlgo dici gotet, et quoad domicide Papbnutio fabulosa esl el commentiiia , pra>
Itum, id facile concedi polesl. Ex conjugibus enim
fi- bani gororeg. Sed si inlelligas qnoad torum sepa- gerlim cuni inler episcopos qui Nicaen synooe
gubscnpserunt, nujlus eo nomtne reperiaiur.
r a u s non fuisse, i d falsum est. Ecclesia enim

Tr\T
HUi., Iib. v i , cap. 4346.

VARIORUM.
KoprqAiifi

dutpopdr.

De qua vidc Euseb.

Eccieu

927

SOZOMENI

926

4 2 CAP. X X I * .

. '.
et quomodo sancta synodui cautam

*
e/tti ' ditpentatit.
\
.
Porra eadem synodus, cum ea qua? per Melititim

in ifigyplo aeciderant examinasset, contra illum
,
aeatentiam lulit, u l in urbe Lyco degerel, aolo epi , scopi noroiae eootentus: nec deinceps sWein urbc,
, ,
s h e i a vico^rduialioneniullarafaceret . Hiveroqui
* ;,
ab illo prius ordinati fuissent, commuiiioueni qui \
dem ac ministerium suuro r e t i e r e i i l : reliquis la \ (75).
men clericispersingulas ecclesias ae paroeciae con ,
slttiilis, honore inferiores cssent. Ila taraen ut in - ,
cum mortentium per ordinem succederent, dum
modo plcbis suffragio judicarenlur idonei, episcopo
,
Alexandriae electionem eorum nihiloniinus conflr . ,
mante. Ipsie aulem ne liceret arbitrio suo eligere
quos vellenl. Alque id aequum essesyoodus j u d i \ *
cavit, reputans scilicet Melilii, ejusque consortiura,
,
praecipilem in ordinalionibua faciendis lemerilalem.
, ,
Quippe qui, dum Petrus episcopus Atexandria?,
.
qui poslea raartyrium consuromavil, ob saevientem tunc persecuiioneui fugisset, ordioaiiones ad
iilum periioenles sibi vindicaverat.
CAP. X X V .
. '.
Quomodo imperator epitcopot qui tynodo iuter"

fuerant, Conttantinopolim evocalos publico epulo

,

, #f douis honoravit: quomodo omne*
,
ad concoTdiam hortatu* / , quas $acro*an ,

cta tynodo decreta, AUxandriw Qmnibus
,

ubique degentibus tlltnliavii.

.
Cum haec a concilio ita decreta essenl, forte ac ,
cidit ut vicennalia Conslantiiti eodem tempore ce- C
lebrarentur .Esi enim hicmos Romanis, utdeciroo
. , quoque anno uniuscujusque imperaloris, publicara
* agant feslivitalem. Commodum igilur adesse tem . pus existimans imperalor , episcopos qui synodo
, ,
inlerfuerant, ad convivium Invttavit, donisque con\ .
venientibtis honoravit. Cum vero singuli ad sedea , suas regredi jam pararent, convocalis oronibus
, ,
euasil ut in fide concordcs essent, pacemque inier
,
8Q mutuo servarent, ila ut in poslerum sine Inmultu
.
ac dissidio permanerent. Cum<jue mulla in banc ,
sententiam locuius essel, tandem jussit u t p r o s e
, \ ,
et pro liberis ac pro imperio sedulo precarentur,
, .
Deoque assidue supplicarent. E l episcopis quidcm

qui tum Nica?am ycnerant, cum ista dixissel, vale, .
dixit. Porro iit illos etiam qui abfuerant, de rebus ^ ,
in synodo feliciier confeclia certiores faceret, l i t - .

De Meliiio,

Soc., lib. , c. 9.

Euseb., Vti. Consi., lib. , c. 15.

YALESn ANNOTATIONES.
(75) T&v

ad librum primum Historiae Socraiis observavi.
.
Ex big verbis apparet Sozomenuin
Detude in llla epistola gynodica yclant Nicaeni
exjgtiDiasse Nicaenos Palres in epislola synodtca
Patres, ne quis ex illis a Melitio ordinaiis subslide clerjcis a Melilio constitutis loculos esse : cum
tnatur io locuin Catbolici mortui, nisi a populo
Uinen de episcopis poiius locuti sint quani de cleelectus , el ab Aicxaudriiio episcopo conlirniams
icig. Plureg euiua episcopos , jiuam clericos in
fuerit. Quod de presbyleris iolclligi aou poicst, u l
^ g y p i o ordinaral Meliiius, ui in adiioialionibus
notavi ad Socratem.
VARIORUM.
1

.
Conslantini .
Vicennalia ciiiu Ane concilii Nicaeni concurrisse,
iradit Niceph. lib. v u i , cap. 26, e l , quod tuagis

ost, Euscbius, libro De vita Conti., cap. 14,

15, 16, 22.

929

HISTOIUA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

930

, tera* scripsit ad onliviiitn chritatum Eccksits. 4 3

\
Alias praeterea littera&aepanlitn ad Alexandrinorttra
. , Ecclesiam miait, quibits eos hortabatur, ut omtit
(76), \ disaensione deposiia, in fidem a synodo expoaitam
, coDsentirenl. Eam enim nibil aliud eese qtiara Dei
\ -. ipsiua eenlenliam , ex tot ac lalium sacerdotura
.
consensu per divinum SpiriUim conetitutam, post
acctiraiam dfepuiationem, el posi examen ommttai
q u in coturoversiara veneraot, comprobaiaa*.
VALESII ANNOTATIONES.
sono el Savilio, qui taimc lornm ita reslUuunl: Mt\COdices nibil matanl. Assentior laracn Cbriaiopbor , elc.
6

(? )

rw5tnr 6* *. Noeiri qutdem

'.

HERMLE SOZOMENI
SALAIHN11

ECCLESIASTICiE HISTORIiE
LIBER

II.

. '.

CAP. 1.
, xai
# imention* ^ crucit * $acrorum clavorum.
.
,
Res quidem apud Nicaeam geslae, bujusraodi fi . - nem babuerunt; el onuaquisque sacerdotum sedcs
, \ suas repetiit. Imperator vero singalari quodaiu

gaudio exsultabat, cum aniversam Ecclesiam in
\ , doclrina fidei consentienlem viderct. Ulque grali
\ \ , animi monnmenlum consecrarel Deo, pro episco - porum concordia, et pro se ac liberis suis, ioipe, \ . \ rioque Romano, Hierosolymis juxta locum qui Cal , \ vari dicilur, ecclesiam Dco fabricare constituit.
, , \ Per idem lempus Helena quoque ejus roaier venit
. Ilierosolymara, orationis faciendae et gacrorum illic
, - locorum visendorum causa. Quae cum pie affecta
. , G esaet erga religionera Chrislianorum, volis omni 0. bua oplabat adoranda? crucis lignum reperire. Ve , rm nec hujus ligni, nec divini aepulcri invenlio
in proclivi erat. Nam.gentilea.qui Ecclesiam oliin
, pereecati ioeraal *, cum Chmlianam religionem
, \ - tanc prhnum naaceniem omittbti* modia alque ar-

* Socr., Ub. 1, c. 17.

S0Z0MEN1

039

UtHift exseindere laborarenl, eum locum ingenli 4 4 pov (71), \ .

aggere obruerant ei in sublime erexerant, cum anlea caset profundior, siculi nunc cernilur. Cumque , , \ universum locum tam resuireclionis quam Calva- ,
ria^, rouro circumsepisaent, eum exornaverani. Ac
,
primo quideni solum lapide con&traveranl; deinde
iemplum Yeneria exslruxerant et Himulacrum con-
,
gliluerani: eo consilio ut qui Cbrislum illic adora
,
rent, Venerem colere viderenlur, ulque successu
, \
temporis vera causa cultas illius loci oblilerarettir;
cum el Chrisliaoi tuto illuc accedcre, retnque altis .
, *
indicare mininie audecent, el gcniilium lemplum
cultusqtie simulacri ex adverso confirmarclur. Ni- * ,
, bilominus lamen palefaclus est locus, deleclaque
, 5
fraus quam tanto sludio ibi moliti fitcrant : sive
indicio cujusdam Hebrsei in Orientis partibus de- .
genlis, ul quidam aiunl, qui palerno quodam srri- * ,
.
plo edoclus rcra indicavil; sive, u l verius opinari
licel, Dco signis quibusdam ac somniis euin osten- , )
denle. Neque eniin arbitror res dWinas indicio ,
bominam tgere, quolies Deus eas manifeslare .
decrevit. Eo igilur tempore, cum ex imperatoris *
mandalo locus aUe effossus ac repiirgalus fuisset, 0 ,
', (78)*
io ejus parte spclunca resurrectionis apparuit.
, .
Alibi vero juxta eumdem locum tres invenlaysunt
cruces; et alia separaiim labella, in cujus albo ,
verbia ac lilteris Hebraicis, Graecis el Latinis, haec , )
scripla erani : Jesus Nazarentis rex Jtidaeortim. El , ,
ba?c quidem jussu Pilati prjcsidta Juda?& scripta et .
gupra caput Christi affixa fueraid, sicui in eacro ^ , , ^ , ^ '
Evangeliorum voluraine refertur. Adhuc tamen
,
erai difficile divinam crucem, quamvis reperiam,
a reltquis distinguere : quippe cum ejus inscriptio ,
ab ipsa divulsa projectaque esset, ac aimul tres .
cruces lemere disjectie; ordine iilarum, u l verisi- ,
mile est, lunc confuso, cum corpora damnalorum , , ex iliis deposiia sunl. Nam cuin milites Dominum . tn cruce mortuum deprebendissent, depositum ejua , ,
corpui prinium, ut evangelica docet taistoria, se~ , /^.
pelicndum tradiderunt. Poatea vero, ut lalronibua , $,
utrinque siiffixie iuortem accelerareiit, crura iie ,
fregemnt el cruces temere binc inde projecerunt. ,
Quid enim curae illis fuisset, cruces eo quo prius ;
fuerant ordine reponere, cum singuli vesperlinam , ,
boram praevenire maturarent, nec opera? preiium D , .
ducerent circa cruces bominum violenla morte ,
inleremptorum diutius immorari ? Hanc igitur ob .
causam cum divinsecrucis lignum adbuc in obscuro ;,
esset, et divinius quoddam quam quod ab homine * . praestari possil, indicium flagiiaret, bnjusinodi , ,
quid evenil. Nobitig quaidam mulier Hierosolymis ,
graviseimo f t inaanabili morbo laborabal. Ad ,
quam ie lecto decumbentem Macarius Hierosoly- . '
YALESII ANNOTAT10NES.
(77)

.
Hujua loci
emendatio debelur codici Fnkdiano, in quo ita
scribitur : ,
,
. (! esl, Locum iiium occultarunt, #1 in tublime

erexerunl, qui antea profundior

$ieuii n*xt

cemitur.
(78) . ln codice Leonts Allatii scriplum esi, . Mihi non lubiuui esl mtia
Sozomenue scripserit: , supple .

Kff

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. .

934

, morum episcopue, assnmpta secura imperaloria ma, .

tre et iis quos tirca se babebat, accessit. Factaqoe
, - prius oratione, etsigno speclanlibus dalo, eametae
, \ , diviiiam crucem, quae molieri imposita morbo ipsam
- . liberaret, 4 5 singulas ei crnccs ordine admovit,
. Verum duabus quidem illarum mulieri adrootie,
, nibil aliud quaw nuga3 ac minos ea res videbatur,
. cum mulieri roors jamjam imniineret. Poslquam
vero tertia similiter admota est, repente muller
* oculos aperuit, et recuperaiis viribus aana exsiliit
. , e cubili. Aiunt eliara mortuum eodem modo ad
, - vitam esse revocatum. Porro taujue veneranda?
,
crucis qiia* lum reperta est.maxima quidem porlio
, , Hicrosolymisinargentea iheca eliamnura cuslodilur.
- Parleiu vero ejus imperalrix ad Conslaniinuin fl.
lium dclulit, una cum clavisquibus corpus CbrisU
.
conGxum fuerat. bis autem atunl imperalorem
* - gateam et frenum equi fabricasse, juxta prophe , liain Zacbariae, qui tanquam de isto lempore ita
. ,
praedixit: Jd quod esi super frenum equi, $anctum
, erit Domino omnipoientiHis enim verbis prophetea
.
ulilur. Haec oliiu quidera a sacris prophelis multo
ajite cognila sunt et prsdicla : tandem vero admirandis operibus eoiifiruiata sunt, iunc cum Deus
opportunum id esse censuiL Neque id adco mirandum, cum el apud genliles in < onfesso sit, istud a
Sibylla pnedictura fuieae.
* ,*
oS

Ugnum felix, in quo Deut ipse pependit!

,
Jloc eiiini nerao, quantumvis nobis adversari slu . deat, negaverit. Lignum igitur crucie ejoysque
, . - cultura Sibylla predixit. Et bsec quidem a nobis
, rclata sunt prout accepimus : quippe qui ea didi~
, ceriinus ex viris, qui ista accurale norant, el ad
quos rerum istarum noliiia, conlinua generis
,
4, , - C successione a patribus ad filios transmissa pervenerat, el ex iisqui cadem ista pro virili parle l i t .
9

ieris maodantes, posierorum memoriae reliquervnt,

CAP. I I .
. ff.
, main Helena, qvomodo Hierotolymam wgr&ta, eccleiiat comiruxii, mullaque
&

alia eximicc pielatis opera edidit: ejusdtm

, ^
obitu.

.
Sub idem lempus imperalor, cum templum Deo
,
dificare alatuisset, rectoribug per ea loca consti , ,
tutis praecepit, ut opus illud magniecentiaairoum
. ac sumpiuosiasimuio fabrteari curarent. Sed et
, , mater ipsius Hekna privatim dua* ecclesiae con, s l r u x i t : alteram apud Beibleero, joxla gpeluncam
, ), illam iii qua natus est Christus : alteram i n r e r . D tice mootig Olivarum, ex quo iu coeluiu assomplug
eal. Hujue feroinaa pietatem ac religfoaem cum

alia multa dcclarant, tom boc in primis. Aiunt
. siquidem eam tum Hieroaolymia commoraiUeo),
,
, 46 aacraa omnes virginea ad cojivivium vocaaae,
eisque prandentibaa ministrasse, cibos apponen, ,
lem, et aquam manibus affundeniem singularura :
, ' , & 1

Zacb. x i f , 20

VARIORUM ANNOTATIONES.
Q . In Sibyllinis oraculis a Servatio
oraculis, inler alios, yideatar Guil. Deveregius i n
Gallxo eoiUa, pag. G52, aic legitur hic veraua: Q Godice canonom Ecclesi primiliva) vindicalo, cap.
, , e l c . , qua \ect\o apparet 4 , et Cooelantini ad nmctorum cctinm,
caaiigalior : enim priorera brevem habcl, el apud Euseb., cap. 48, elc.
anadiploais addit nonnihil veheincnliae. De bis
r

92,5

SOtOMEM

onmia denique facientem q u a convivarum mini- .

elria praeslari solenl. Cumque urbes Orientie eo
,
tempore perluslraret, singularum ecclesias compe- tenlibus donariis bonoravil : niullosqie boniines , qui facullatibiis suis exuli fuerant, locupleles red *
didit: pauperibus vero necessaria abunde suppedi* \
tavit : nonnullos diulurnis vinculis, aul exatlio, .
aul metallis in quibtis delinebantur, liberavit. Pro
. ,
quibus factis, dignam mihi videtur accepisse mer, * cedem. Nam prasentem quidcro vilain ea magni- ,
ficeutia eoquc splendore transegil, quo major esse *
nullus potesl. Quippe quae Augusla nuncupata eet,
, .
el aureum nuramura sua imagine aignavil: rega- , *
lium denique ihesauroruin poteslatem a filio adepla, ,
pro arbitratu suo iis usa est. Cum vero ex bac
,
viia ipsi niigrandum esset, glorioso exilu decessil: .
annum quidem aetatis circiter oclogeaimum agens :
, filium veropostse relinquens, una cum Caesaribus
nepotibus suis universum orbem Romanura gu , *,
bernantem. Quod si qua barum quoque rerum
, ' ulilitas esse polest, ne oortuae quidem nomcn
. ,
oblivione consumplum est. Habei eoim ventura aetas, perennis ejus memoriae pignns quoddam, u r bem in Bithynia sitam, el alterain in Palaestina, illius nomine appellaias. Atque baec quidera a nobis
dicia eiul de Helena.
CAP. I I I .
.
De eccletUi Contianiino Magno extlructit, et de
^
*
utbe ab cognominata, quomvdo condita l i f . Et

,
4 operibxs publicit quw in urbe vi$untur,
,

urt Michaeti* archangeli in S#l/tfnio, et
'
(71
miraculit qum Ulic
fiunt.
raov
,
xepi
C

.
loiperator vero aemper aliquid quod ad pieta , tcm faceret, inolicbatur : el ubique locorum Deo ,
ecclesias erigebal. Praecipue lamen in primariis
. ,
cmlalibus, ul Nteomedia? in Bilbynia, et Anliochiae i \ ,
qtue sila est ad Auviuro Orontem, et Byzanlii; ^ , qnam quidem urbem Roma3 aequalem esse, et
^ , Coa principalns consortium obtinere conslfltiit. Nam
.
cum omnia ipsi ex voto succederent, el exteros
,
partim bello domuisset, partim foederibus sibi
,
a^l>MBxiaeel, ufbem aibi cognomiaeoi, el Romae , $ %
aamttlam aediflcare decre?il. pFOgresaus igitur ad
. ,
canpwfrqui eal a i l e llium, seous 47 Belltapon *; ,

VALESII ANNOTATIONES.
(79) *b . Nicephorus in l i b . , D S. Micbaelis agnoscit Procopius, alteram j n An5cap. 50, duas ecclesias a Conslanlino Magno conplo, allcram ex adverso siiam ; sed nibil dc Soetruetaa esse schbit in honorem S. Michaelis,
sibenio. Ecclesiae lamen S. Michaelis in SosUienio
aUeroiD in Anapk). altecam in Soslhenio. Ex quo
meminit Conslaiilinus Porpbyrogcunetus in Viia
colligere est Nicepboruiu CalUstura borum l i t u Basilii imp., p. !G2; earoque a Basilio instanralorum auctorem non essc : nam Sozomeous unitam fuisse dicil. Ejusdem mcnunit Codimis in
cam comineniorat S. Michaelis ecclesiam quse cral
Origimbu, p. 57, ubi duas S. Michaelis eccJesias
i n Ueeliis aive Anaplo. Cor ergo Nicephorus banc
videiur dislitigiiere, aUcram i u Anaplo, alleran in
confonderet cum SosUiemen&i, cum ea manife$te
Soatbeuio.
disiioguat in libro vn? Oiiae quidem ecclesiaa
VARIORUM.

.

ctncmural; %td nullnm imperaloria* magnificenli*
, , etc. ln BUhyma
monuwuntum rdiquerat. Am oruaixm ttrm urb$, de nomtM aicia HcUme, tualrh Cotutanciurum
tpecles,
statum prittinum locus retUukat^
luu Aug, Quippe naiam ibi lieltnam perhibtnl, cum
nudo urhis titulo insigni*, Beicnwque alumnmtxa
tuei vicus ignobilis
: cui qntdem CoMsiantinus,
in
namine glariomt. Procopilia Ca?sariOAais, Dt (ediv

pramium

nutricalionis,

nomcn ae

digmiatcm

urbis

fiau,

pag.

96.

r,l

IIISTOIUA ECGLESIASTICA.

LIB. I I .

95

*> supra tumuloni Ajacis, i n loco Acbivi

,
qui Trojam oppugnarunt, caslra et navale babuiese
dicuntur, urbis formam el magniiudinem delinea , v i t ; et porias consiruxU in ediio loco, quae ex
. mari eiiamnum visunlur a praHernavigairtibtie.
*, ,
Ikcc dum m o l i l w , l)eus noclu illi apparens jussit
. - i i t aliom locum qtiaereret ; deduceusque eum in
, :0,
urbem TUraciae Byzanlium trans Gbalccdonera op ,
pidum Bilbynia?, inonuil ui eam urbem conderet,
(79*) ,
suoque noiuinc appellareU llle iguur divints ora , * -- culis obleiuperans, urbera quae prius Byzantium
,
vocabalur, amplilicatam tngenlibus muritf <cinxit.
.
El quoniam indigcnas magniUidini urbis bandqua , quam sufficere judicabat, amplissiiuis domibus
,
sparsim per vkos acdiQcatis, egregios viros cum
, - familiis suis incolas ac donunos earum esse jussit,
* , quorum alios ex seniore Roma, alios cx aiiis pro . vinciis accivcrat. Gumque tribula constiluissct,
(), ; parlim in anHficia et ornamenta civitalis, partim
, , ad civiura annooam, cunctisque aliis rebue eam
, instruxisset, circo eliani et fonlibus ac porticibus

e4 reliquis operibue ambitiose exornassel, juniorem
, Romam Constantinopolim noniinavit, et reginam
coQSliluitomnium qui Romanani dftionenMiicoUint,
(81) sivead Septenlrionem, sive ad Meridtem, sivead so , , lis ortum, sivc ad MedUerraneum mare: mitio sum " , , plo ab iis urbibiis quae ad Dannbium ilae sunt,
(82), - et ab Epidamno, aiiisque ad lonium sinum posilis,
. usque ad Cyreneaa et Libyas qtii illfc degunt juxia
VALESH ANNOTATIONES.
(79*)
.
Scribendum pulo C . Oplime ul equidem censeo,
4.
(8i) ,

(80) . Duo hic dicil Socomeiius:

. Cbrislophorsonus ac Savilius emendarunt,
priinam quidcm parlern tribulorum ad opera pu- , ex conjecinra,
blicaet ornalum nrbisConstantinopolilanae destinaopinor. Malim lamen rarrigere
tam fuisse ;deinde aliam partem Iributorum consli- . Ca?lerum Sozoineitiis bic aperte
UtlAm esse ad alimenlum seu annonam civrum. ballucirialfir, sive sciens, give imprudeos, diini
Quod ad poslremnm capul aitmet, asseutior Sozo- Gonslantinopolitani imperii limitem eumdem facil
mcno. Nani cx Eunapio aliisque scriptoribus cou- principalu Conslanlini, cum eo qui erat regnanle
stat. tribatartutn canonem totius i E g y p l i , pene Tbeodosio Juniore.Atqui Constanlinus uullani impeoitmein iutpf nsum esse aleijdis ConslaiilinopoKianis.
r i i divisionem fecil inler Romam et GonslantinopoScd quod ail Sozomenus, partem tribulorum desti- lim, sed ulramque ex aeqtto reginam consiiluit totiua
nalam fui&se iu aedificia el ornamenta ejus urbis, orbis Romani, boc uno discrimine addito, quod alvereor ne iribuia posucril pro vecligalibus. Nam
lerain seniorem, atleram juiiiorem Romam cogno^ectigalia ad id praecipue dabanlurcivilalibus. Qua
minavil.Ejus auiem filii poslea imperium diviseruni.
de re vidc quse observavi ad iibrum xxv Amroiaui Tuncquc primuro Constanlinopolis capul facla esl
Harccllini, pag. 101.
Orienlalie imperii sub Gonsianlio, ita iamen ut iu
Europa Thraciis lcrminarelur, Roma aolem el
(81) '
lllyricum sub Gonstaulis diticne esseut.
atv. llunc locuui egregic reslilui ex codice Leonis
A i l a l i i , in quo scribilur D
VARIORUM.
.
COnstantinopoleos fim- dominus omnium esl constitutus (quod anno 525,
posl debellaium Licinium conligil), cum ex immodaroenla anuo 525 jacla. Socraies enim, lib. i,cap.
derata ejus cupidilate qui anle dominabalur, relul
16, scribit Gonslantiaum, celebralis vicennalibus
siccitate quadam, summa esset vecuniarum inopia,
suis, etatim ad ecclesiarum instaurationem onme
*c tum omnes in palatii peneiralibus congeslce ae
sAudiiim suum tontulisse, el Gonslantinopolim
reconditte [oreut, iile clauslris $ubmoti$, reoente
condidisse; quod Sozoinenus, Nicrphorus et Geomnes effudil. Tum sui nominis urbem infra aeccm
^rciius conlinnunt; licel hi duo uliimi condilum
otitws extlTUxit. Ha3c de Constanlino Julianus, qui
urbis el cpis dedicaiioaem iwperite confundant.
rei geslae lempus ignorare non poluil; quique dum
Urbcs voro vicennalibus et id genus feslis de
ail, eain infra dectmannoz conslruclam, infra illud
norc coiulilse. Quare Gonslunlinopolis vel in viccntempus perfeclam intelligil. ut colligo ex Pbilonalibtts Nirontediensibus annu 325 colebralis, vel
i n viceimaUbu Romanis quaa ad annuin 526 perli- siorgio, lib. n , cap. 9, quem locum vide. Ant. Pagi,
ad ann. 524, n. 9 . Enraenia auiem bujus urbis
ueut. exsirucla. Sed eaiu \\\ prioribus vicennalibus
anno 530, celebrala cx Idalio el Chronico Alcxanconditam ostendil JuliaDus iaip. in Oralionc prima,
drino osicndil iitcm ad eum annum, n. 4.
duin de Constantino toquens ail : Potteaquam vero
30
PATROL. G R . L X V I I .

SOZOMENI
939
promoHtor';um,quoil Rorium dlcitur. Magnam prae- * , , , ,
lerea curiam quain senaium vocani, amuiiam se .
nalui urbis Roniae constituit; eo$dera honores ac
'
dies festos illis atlribucns, quibus veleres Romani
uti consueverant. Denique cum uibeni eui nominis , .
, , , \
omnibus in rebus lulicae Ronue exaequare sluduisset, volo auo baudquaquam frustratua est. .
Eienlm 48, Deo juvanle, lanlopere increvil, ut et ,
,
incolarum multiiudine et opibus seniorem Roroam
.
stipcrare, omnium consensu judicetur. Cujua rci
eausam esae arbilror, ium eouditoria, ium civita- ,
lis ipsius pielalem, el c m u m erga egeaos miseri- , "
cordiam ac liberalilalein. Quippe ea civitaa adeo . ' '
,
ad fidem Cbristi allicit univcrsos, u l plerique in ca
, Judsei, genliles vero properoodum oraues, Cbrialianam religionem amplexi sint. Quae cuni impe- ,
, .
rare coepisset eo lempore, quo religio noslra in

iminensara muUUudiitem excrevit, nec aris unquam
ncc Lemplis ac sacrifkiis geatilium inquinala cst: ,
nisi quod a Juliano qui postea imperavit, ad exl- , guuui tempus baec ienLaU,statimque exatincla aunt.
Ilanc igiiur aipote novellam Cbristi civilalem, si- ,
bique ipsi cognominem, ConstaMinue honore affi-
cieiiB, plurimis et maximie ecclesiis exornavit. .
Porro impcraloris propositura Deua quoque adju-
v i i , et pr&seiuia numinis sui teslaiua cat ecclesias (85) .
,
illic aediflcalas sanctas esse ac salularcs. Earum
auiem nobilissiraam, lum ab exteris, lum a civibus
cx eo lempore babilam esse conalat, ecclesiam i l - ,
lain quae eat in Hesliis. Locus esl olim ila diclus, Q ,
qui nunc Micbaeliura vocatur, ad dextram positus
.
navigantibus ex Ponto Conslanlinopolitn : distans , ab orbe navigio quidem pergenli, circiier triginu

quinque sladiis; lerresiri vero itincre sinura io- .
lerjaccntem circumeunli, aepluaginia et aropTuis . '
stadils. Hic autcm locus eam quam dixi appella- , (84)
tiofiem ideo sorlilus est, quod divinus Micbael ar- . 01
ebangelus illic apparere creditur. Idque ipse quo- , que maximo afleeius beneficio, verissimum esee , , fteslor. Sed et in aliis compluribus ipaa rerum fi- . ' * .
des atque experientia id Ua eese declarat. Quidam
, .
eniiD in gravissimas calamttates aui ineviiabilia
' , pericula prolapst; atii morbis ac doloribus quibus- , daro inuskalia oppressi, precibua illic ad Deura
(85), ' ,
fusit, sialim malia liberati sunl. Yerum quomodo , .
ista et quibus conligerinl, sigillatim commeroorare,
,
prolixuui forel. Quaa vero acciderint Aquilino, viro

qui hodieque mecum una versalur, et in eodcm
* , VALESIl ANNOTATIONES.
(83) .
Vide omaino . Gylliuin
tn libro secundo de Bosporo, capite 10, cujus exac t diligeutix uibil esl quod addere possimus.
(84) . Musculus quidem
elCbrislopborsonus b*c in neutrodici cxisliinaruul,
quasi iiiuhae aliae res declaraverint diviuum nun.en
eo loco praesens apparere. Ego vero de bominibus
accipere malim. A u enim Sozoracnus, curo mullos
alios tesliiicari posse Oei praesentiam eo in loco,
Imn scipsum eain aliquando experlum csse. Ncc
aliier aumpsil Epipbanius Scbolasticus, qui hunc

locum ita vertit : Ostendit igitur hoc ita estt etinm

muliis atiis virtut divina pcr iptarutn rerum expcrimenta.
(*5)
djv>. Id est contogalo, sivc advocaio ejusdcni
fori. Ex bis palet Sozomenuro advocatum fuisse
Consianlinopoli lunc cum isia scriberel. A i l eniia
Aquilinum eo tempore quo bc scripiis mandabat,
secutn adbuc degere, cl causas agere in iisdem I r i bunalibus.

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. W.

941

r 0

, - f
causidicinam exercet, pariim ut ab ipso audivi, partim ut ipse conspcxi, dicam necessario.
* .
\ , - Nam cum vehemens febris ex flava bile orta eum
invasisaet, potioncm ei dederunt medici ad pur ,
. , - gandam alvum. Eam ille evomuit: ac simul cum
voroilu diflusa bilis, culem omncm eolorc suo l i n x i i . Ex quo faclum est ut quidquid edisset ac bi, ,
. , bissel, evomeret. Curoque id mullo jam lempore
, passus eeset, nec ciburo ullatenus reiinere posset,
inedici de curatiooe morbi desperabant. Ille ergo
,
\ , jam scmimortuus, domeslicis suis praecepit ut sc
. *0 in ecclesiam defcrrent, affirmans fore omnino ui
, , aut illic moreretur, ant morbo liberarelur 49.11 , lic jaccnti divinum nuroen noclu apparens, jubct
ut polione ex mclle, vino ac pipere simul cora. ,
(86), mistis confecta, cibum inlingat. Alque ea res ho , raincm morbo liberavit, quamvis raedici polionetn
, \ calidissiroara morbis flavae bilis conlrariam esse,
* , cx arlis siwe ratione judicarent. Audivi preterca
, Probianum quemdam ex medicis eacri palatii, cum
* - pedum gravissimo dolore vexaretur, ibidem dolore
, . liberaluro, ac divinam quamdam fisionem prorsus
mirabilem promeritum esse. Nara cum inilio gen - tilis fuiseet, Cbrislianus poslea faclus, reliqua qui (87) ^ - dem rcligionis no&trae satis probabilia cxisliroabat:
-^, * , istud vero neuliquam probabat quod crux salulis
* , omnium causa exsiitisset. Huic ila seniicnli divina
, visio oblala, crucis aiguum ostcndit, quod in altari
6iipradicl# ecclesiae erat dedicatum: palamque af , ,
\ . ^ flrmavit, ex quo cruciflxus fujssel Chrislus, eo , ,
m laead communem bumani gencris ulililalem,
, aul *d privatum quorumdam commodum facta es.
aont, nibil absque veneraudae crucis polentia, seu
difinog angeloe, seu pioe ac sancloa bomines perpeirasse. Et isla quidem ex iis quae in bac ecclesia
ccidlsse coguovi, bic refereada esse duxi, cum omnia reccnscre haudquaquam tempesiivum sit.
#

. '.
+OUt
,

.

(88) \

. , , \
( ,
,
s

CAP. I V .
De iis qwe Comtantino Magno facla sunt cirea
iticem Marnbre, et de eccleiia quam illic cedificavtl.
Jam vero ea quae ab imperatore Constanltuo
constilta ac dieposita sunl circa quercum qux d i cilur Mambre, commemorare necessarium puto .
Locus hic est quem hodie Terebinthiim vocant: a
D Cbebron quidem, quae sila est ei ad nieridiem,
qttindecim siadiis distans : ab Hierosolymia vero
f

u s b . Vit. CODSI. lib. 111, c. 51,52, 55.

VALEStt ANNOTATIGNES.

(86;

. Hunc locum non intellexit Cbrislopboreonus, qui sic v e r t i t : Unum ex tatellilibus qui imperntorem in patalio stipabant. Omieit vooem ,
quani Savilius quoque delendaro esse, ad orain.sui
codicis adnoiarat. Reclius Epiphanias Scbolasiicag
interpretaior lioc modo, Probianum virum in pala*
tio habenlem mililiam medicorum. Quicunquc crant
i n patatio, miliiare dicebanlur. Unde apud A m mianum Marcellinum legilur, nolarius militans inter
primos. Sic igitur medicl sacri palalii, qui Arcbiairi Tocanlur in codice, mililarc dicunttir.
(87)

. Cruces argcnteas intcHigo, quae

in altari eccltsi slatui solebant, ul ex boc loco

apparel. Hodie quoque signura crucis in marmore
incisum in mcdio allari collocari solel. Verum hic
Sozomeni locus de isiicsmodi signo accipi non
poiest. Yerbum enim de bis suroilur
quae slatui alqne erigi solent. Plura vide apud
Greiseram in libro u De cruce, cap. 45, ubi tamen
fallitur, doni scribit Probianum, cujns bic fit
inentio, vixisse lemporibus ConstaiHim Magni;
idqiie Sozomenum ac Nicepborum iradidisse. A t qui neuler eorum id scripsit.
(88) '^^ . Scribendam est
procul dubio , ut Cltristopborsonue d
Savilius adnoiarunt.

SOZOMKM

ducenlis circitcr filndiis ct quinqnaginla. Quo in ,

loco Filium Dei iwa cum duobus angelis conlra
Sodoniilas missis, Abrabaroo apparuisse, cl lilium , \ (89)
ei nasciturum praedixisse, verax leslalur bisloria. .
Illic porro aisialis lempore celebrera quoianiiis ,
mercatum agunt ejus loci incobe, et qui ullcrius , \ *.
dcgunl Palaestini, Pboeniccs ct Arabes. Multi quo- , >
que alii negoliandi causa eo conveniunt, panim \ *
,
vendiiuri, parlira empiuri. Quippe hoc feslum
maxima oinnium hominum frequemia celebralur : ,
Judaeoruni quidem, propicrea 50 aod Abrahamum ' ,
auctorem geniis suae jaclant; genliliura vero eo ,
(90)
quod angeli illuc advenerinl; Christianorum deni . quft, co quod lunc lemporis pio viro apparueril is,
, ,
qui diti poslea ad salulem generis humani nalus
cx Virgine, cunclis se raanifestum exhibuil. Porro , .
singuli pro culiu ac religione sua hunc locum ve- , ,
neranlur : alii preces oronium moderaiori Deo , .
fuodenles; alii angelos invocames, et aut vinum
,
libanies, aut ihus accendenles, aut bovem vcl , *
hircum, vel ovem gallumve immolantes. Unus- :
quisque entm quod cbarissimum habel ac pulcber- ,
rimum, id lolo anno alens sedulo ac saginans, ex
,
voto ad epulum fesli illius sibi ac suis servafe ao- , ,
lel. Oranes aulein sive in vencralionem loci, sWe
,
metu divinae vindicta, ne quid mali ipsis conlin ,
gat, abslinent illic a mulierum concubitu, quamvis . (1)1) ,
illae, ul in iesto fleri aolet, formae suae atque orna .
lus majorem curam geranl, et si occasio se oblu- , ,
lerit,
in publicum
: nec t

, " -
? appareant
* rt ac procedant

* ' t
~
omnino lasciviuni : idque tametsi contigua ple *
ruoique babcanl labcrnacula, ei promiscue cubare , .
consueverinl. Locus enim ille sub divo cst, et ara- , l u r : nee ulla babet sediflcia, nisi circa quercum,
, ^
qua olim fuerunl Abrahami, et putcum ab eodem
, , .
consirucium. Caeterum tempore mcrcalus nemo ex , , illo puteo aquam haurit; nam geulili r i l u alii lu~
. ccrnas accensas puteo imponebant; alii vinuni su ,
perfundebanl; quidam placentas, nonnulli num- '
mos vel unguenia vel suffiius injiciebant. Proinde , ,
aqua injeclarum rerum admistione, ut credibile ,
ost, inulilis potui reddebatur. Dum baec eo quem
, ,
diximus moJo a geniilibws solemni ritu alque bi- , laritate gererenlur, socrus Conslanlini voli causa
.
eo adveniens, rem imperalori nunliavit. Quibus D
ille audilis, Palaeslinae epiacopos non raediocriter ,
objurgavit, quod oOicium suum neglexissent, el , locum sanctissimum irapuris libationibus el sacri- \
ftciis inquinari passi essenl. Piam autem ejus re * :

YALESII ANNOTATIONES.
(89) ElxeTr . Rectius in codice
Terebintbum , plura dixi in Annotatiombus ad
Lcouis Allalii scribilur .
libr. m Eusebii De vila Constanlini, cap. 53.
(90) . Ante ba3C verba codex Leo(91) kniaar. ln codice Looiiie Allalii bic
nis Allalii arliculum apponil boc inodo,
locus ita scribilur :
. Malim tamen cum ariiculum paulo supe . Sane in Fuketiano scriplum inverius appouere in bunc modum :
nintus, . Caelemm hoc Inco Idfm
,
valet ac juxta. Qno scnsu sumiiur ctiam in
. Nec dubilo
libro primo, ubi patriam niagtii Anlonii scribii
qinn Sozometius tU scripseril: reslitui ex
fUisse .
^odice Allatiano, Ca?terum de hoc ntcrcaiu ad

3U5

IHSTOIUA ECCLESIASTICA. LIB. U.

946
, prebensionem dcoJarat Epistola ab ipso scripta ad
, : Macarium Hierosolymorum episcopum et Eusebinm
; , Pampbili, aliosque episcopos Palaeslinae: quibus
\ , eliaro pneceptt ut simul cum PhoDiiices episcopis
, convcnirenl, et ara quae prius iUic sleterat, fun . ditus eversa ac repurgaia, statuisque incendia coo ,
sumplis, ecclesiam ibidem designafent, velustali
,
loci et sanctilali convenientem; darentque ope. ,
ram ut in posterum locus ille a libamentie et sa ,
crtficiis vacuus esset : adeo ut nibil aliud quam
.
veri Dei cullus juxla Ecclesiae leges ibi celebrarel o r . Quod si quis velera teniarc dcprebensus fuissel, indicarent illnd episcopi, quo ipse gravissimum
ei euppUcium inferrel. Juxia banc imperatoris cpislolam, reciores proviuciae el sacerdotes Gbris l i , ea quae mandala ftierant, opcre compleveruiii.
. E\

51 CAP. V.

,
.

Quomodo Constantinus deorum templa evtrterit.

atque ila populot ad Chrittianam reltgionem
magis pellexerit.

, ;
. ,
, \
,
,
. ,

. ,
. ''
, . , C

, . 0
, ' ,
(92) *

. ,
, . *
,
, ,
. ,
. , ^
, ,
, ,
7 ,

Sed quoniam uiulli adbuc populi niullaeqtte

uibes imperii Roinani, formidineui el reverenliam
erga inanemillam simulacrorumspeciem retincntes,
Cbrislianorum docirinam aversabanlur, el vctuslaleni, rilusque ac fesla majorum ingenli sludio
el cura complcclebantur, imperator necessariuui
sibi esse eiislimavit, ut subditos suos ad negligendum deorum cullum insiiiucret*. ld auleiu
facilliraum fore censuit, si eos prius ad conteinnenda templa, ct qux in lemplis erant simulacra,
assuefecisset. ILcc cum ita apud se coitsdluisset,
niililari manu opus non babuit. Nani Chrisliaui
qui iu palatio erant, cum iroperatoris lilteris urbes
et oppida peragrani^s, decrela exseculioni mandarunt. Quippe plebeii quidera, sibhnetipsis et
liberis uxoribusque suis metucntes, ne male multarentursi reslilissent, prorsusquieverunt. jEdiiui
vero et flamines, mullttudinis auxtlio desiituli,
preliosissima quaeque el eoelitus lapsa simulacra,
quae vocant, prodiderunt, ipsique per se
ca protulerunl ex adylis et occullis templorum
penelralibus. El quae prius inaccessa fuerani,
solisqiic sacerdolibus nola, plana deinccps omnibus ac pervia fuere. Ex simulacris aulem, ea quac
ex preliosa roaleria constabant, et ex aliis rebus
quidquid iilile videbalur, igne conflata s u n t , e i
publica pocunla ex iis facla. Quae vero ex acre
arlificiosissimc Tabricata eranl, ea undique in
urbein imperatori cognomiuem ad ejns ornaluni
comporlal.i sunt. Quae quidem eliamnuin visuntur,

* Euscb. Vit. Gonst. lib. , c. 51, elc.

TALESU ANXOTATIONES
. Porro in codice Fokeliano scri> (9i) . Gentiles simulacra
ptiun inveni . Gracci qtmqne
quxdam babcbant, quse coelo detnissa_ fabulabanvocabant ejusmodi simulacra. Sic llerodianus in
tur : atque idcirco vel vocabant.
libro primo Ve timulucro malri* Iditft scribit :
Htijnsmodi fuil Pallariium Trojanoruin , de qu<

Apollodorus Grammaticus in Bibliotheca ita s n i ;
p i l :
.
:0' ,
VARIORUM.
ntonioruni rcx, posi ptignam ad Plal^as commissa.u , i qua Mardouium Mcdom cuni ducculis
sanias, Cleumbroti ct Anchiibcse filius, Laccdx*

, hv . Pau-

SOZOMENI

S47

pialeis, ct circo, alque in palatiodedicala. In . 81

,
bia est Apolliais slataa, quae fuit in teroplo ubi
Pylhia reddebat oracula : el slalua llusarum ex , .
llelicooe, et tripodes Delpbici, et Pan ille celeber- ,
riuuis, quem Paiisanias Spartaaua el civiUles ,
Crscue post belluni contra Medoa geatam pablice
dedicarant. Jam verolcmpla, pariim }amiis, par- . "
lira teclis ntidala suni; nonnuila ullro neglecia , .
ruebanl paulatim alque interibant.. Subversa sunt auiemac funditus deletaeo tempore, lum J E S C U - ' ,
iapii fanun quod erat i n urbe Ciliciae M%\%, i u m . , * lemplum Yenerig apad Apbaca, juxla Libanum 0 .
monlem ei fluvium Adooin. Porro baec duo templa , , HluslrissitDa erant, et summa religione a veteribus . " euiia. Nam jEgeatae quideui predicabant, asgros .
apud ae morbis liberari,
apparenle ,
noctu, eosque sanante. l n Aphacis vero, certo die .
ignis per *quanidain invocalionem a veritce monlis ,
Libani decurrens instar stellae, in vicinuin ainaew
,
sese immergebal; alque bunc ignera aiebanl esse ,
Uraniam : ila enim ipsi Venerem appcltant. Quiboa . 01 ,
ad hunc modum confeclis, imperaloris eonsilium
, .
ex voto ipsi successU. Nam alii quidem, cum ea . " ,
quc priua sancta ac formidanda duxerant, lemere , ,
projecta viderent, et stipula ac feno intua referta, , , , contemnere coeperunt quae prius religiose colue- . ,
rant, et majorum euorum errorem incusare. Alii ,
vero, cum Cbristianos beatos idcirco eiistimarent, .
quod ab iniperatore in preiio baberentur, instiiu ", , lum principis imitandum sibi esee censuerunt. , ,
Alii oum doctrinam Cbristianorum ailentius exami .
nare coepissent, eignis quibusdam aut somniis,
,
aut episcoporum vel monacborum colloquiis i n - ,
ducti, conaultiue arbilrati sunt Cbrialianam fldem
, ' amplecti. Exinde populi et civilatee sua sponle a

prioribua instilutis descWere. Quo quidem teropore
. ,
navale urbis Gaxaeorum quod Maiuma nuncupatur,

quod snperstiiioni admodum deditum erat, et
. *
veteres caeremonias anlea semper suspexerat,
.
universum repente ad Christi Qdem ee tranalulit.
, ,
Imperaior vero eorum piciali vicem rependens,
, *
maximo bonore illos affecit; et locum illuni qui , antea urbe non eral, civilatem esse jussit, ct
.
5

ConstaBtiam cognoininavit : ejus quem ex filiis cbarissimum babebal, nomine locvm illum cobo*
neatans ob religionem. Sed el Constaniinam urbem Pboenices, siinili de causa imperaioris nomino
appellatam esse accepi. Verum singula persequi baudquaquam facile est. Nam el aliae plurimx
urbes eo tempore ad Christiauain religiouem defecerunt, etsua sponte, nibil horuin jubento imperalorc, templa ac simulacra sua everleruiit, et ecclenias sediflcarunt.
CAP. Y I .
D
. q \
occasione , Constantini temporibut, nomen
, ,

Chrnti in unhcrsum orbem pirmanaril.

.
Porro cum ad bunc modiim per universum orbem
11
Romanum amplificarctur Ecclesia, ad ipsos etiam
, *
VARIORUM ANN0TAT10NES.
naillibus peditum, et viginli roillibus equitum,
menlum hoc dedicavit. Hujus Iripodie meininerunt
baud ita magna nianu GraBcorum devicit, Inpodem
Herodolus, Plutarcbus, Diodorus Siculus, Corneaureum Apollini Delpbico dedicasse ferlur, i n quo lius Nepos, aliique : sed nibil de Pane.
inscripsit : Pau$ania$, Grcecorum imperator post
.
quarn extrcilum perdidit Medorum, Apollini monu a Strabone dicitur, l i b . xvi, pag. 1101Qua

IIISTORIA ECCLESJASTICA. LIB. I I .

950

^ . " \ barbaros rcligio perinanavil. Ccnics enltn circa

' , \
Rbemun, Ghristt Odem jam proQlebanlur; Cetae
,
ilem, et Gallorum ullimi qui ad Oceanum babilaot.
, Golbi practerea, cl quiconque iis olim flnilimi
" , erani, Danubii accobe, flde in Cbiisiuni jatitpri , \
dem suscepu, mansuetiorem atque bumaniorem
. cullum indueraol. Casterum omnibue fere Barbarig,
ad CbrUtianoruu religionera transeundi oceaaro
,
oborta esl e i beitit, qua Romani subinde cuui
, exlerie gessere, priiicipala Gatlieni el scquentium
' . \ imptiralorum. Quippe ea teropestale, cum iimu , - merabilis barbarorum intiUiludo ex variis geniibvs
' , colleeta, ex Thracia in Asiam 53
irajecisseC,
- eamque omnem depopulata essei, et alii aHande
,
barbari Komanoe sibi finiiimos pari niodo afgressi
, . essent, muhi sacerdotes Ghrisli a barbaris capli,
, \ ,
cura iUis commorati snnt. Qui cum a?gretoa illte
,
hoRunes sanarent, et dseraoniacos ptfrgarent,
* Gbristum lanlufnmodo nomiuanies, et Eiliiim ihv< , , canlea Dei; vitaoi praHerea sanctissimam el ab
- oinni reprehensione vaeuam daeerent, ae virtullbae
&., ,
superareut invidian, admirati illoe barbati cum
, , ob vilae iniegrilaiem, lum ob mifactila ab ipsis
.
perpeirata, prudenter se facluros pularuni, Doum , que prophiuro habiiuros, si eoe quos meltorcs
, *.
viderant, imiiarentur et dWinum iinmen perlnde
Cftlerent alqoe i l i i . Proinde cum cos sibi pneeipere josslsseut quae agenda erapt, ifisiituli sunt ab
i l i i a , el sacro lavacro titicli, atque exinde ad ecclesiasticos conventus admissi.
. '.
C
CAP. V I I .
" 7ft]p*c *h
Xptoror
.
Quomodo Hiberi fidem Chrinum susceperint.
,
Eodem Conslantino imperium a d u i i i H s t r a n t e ,
"16 * . Iliberi quoque Ghrislum agnovisse dicunlur ' . Ea
, * barbarorum gens est, populosa imprimis ac belli* " .
cosissima : babitat autem stipra Armcnios ad
SepteiUrionem. I I I ut majomm superstitiontm
* desercrent, perfecit capiiva quaedam apud ipsos
, m wlier Christiana. Qaae cum Ode ac pielate mira . bt!i praedita essel, ne inter exferas qufidem gentes
, * de conaueia abstiaeniia qtiidquani remitlebar. Ve, . 01 rum ipsi i n deliciis erat jejuniam, ct continua d u i
. ,
nociuque oratio, et divini numinis laudatio. A l
Barbari raulierem intcrrogamnl, cujas rei causa
,
liae aereranas lolerarei. Itta simplieius respoitdeutc,
, . D Filium Det boc modo colendum esse , nova atque
, insueia ree barbaris visa eat, tum nomen ipsius
* . " qui colebalur, tum roodus reMgionis alque obser , * vanlrai. loterea conligit quemdam illic paerum
graviteraigrotare, qucra materper singalas doroos
',
circurarerens oslendebat. Solent enim Hiberi islud
. ,
facere, ut ai quis forte morbi medicus reperlus
,
fucrit, aegrotis facilis et expedila conlingat cura , , (92*)

Soc. lib. , cap. 20.

VALESII ANNOTATIONES.
(92') , &
n i i i l . Graftci Iria gencra medjcamonlonmi dislinChnstopborsono et Savilio qui emendaguunl : , , . Scboliabtcs
YARIORUM.
. Imo loago
logo cum Trvphone, el Terlulliani in Apologet.,
anle GaUicni lcmpora, Gbrislianam religiooem pro.
cap. 57, et Advertus Judwo*, cap. 7, 8.
pagalam fuisse ad Barbaros remotissimos. consiai
. Dislinguenduiti osl imer lliberns hi
c* lesiificjiliouc I r c n a i , Juslini martyrU in Diallispania, quos lrcnxus pcrhibtt suo icinporc ecb

SOZOMEM

9*1

95

. Cum vero puer nusquam medelam inveniens, ? !

landem ad captivam deporlalas fuisset : illa, me- , ,
Licamentorum inquit, sive ad ungenduro sive ad
, . superponendura, nec usum ullura nec notiliam
, ,
babco. Verum cred^ Clirisiuui magnum ac verum
.
3eum queni colo, (ilii ttii, raulier, medicuin ac *;,
servatorem ftUurum. Staiimque oratione facta pro ,
puero, eura morbo absolvit, cum jamjam rooriiu-
rus crederelur. Nec mullo po*t, uxorem quoque , , ,
raguti gcnlis illius, morbo insanabili brevi peritu- . ,
iau), eodem modo servavit : eique Cbristi notitiam
l/adidit, illum valeludinis dispensalorem, illum ,
vilae ac regni, omnium denique rerunv Dominum
,
csse docena* Et 54 regtna quidem ex eo quod iu . *0 ,
se experta fuerat, vera esae credens caplirae mu- ,
Ueriaverba,CbrisUanorum religionem araplexa esl, *
magnoque in bonore babuit mulierem. Rex vero, . ' ,
li.dei el curationis celerilatera simul ac miraculum
, , admiralu, qutsnam bujus rei auclor fuisset cx .
conjuge dldicil, et caplivam remunerari jussit. Cui
. * regina : At illa, inquit, parum curat munera, , quanlumvis pretiosa judicentur. Solanv Dei sui , ; ,
obaervanliam in pretio babet. Quocirca si mulicri , , ,
gratiftcari volumua, tutoque et recte agere cupi- I , '
w u s ; agedum nos quoque Deuro illum colamus,
, ,
qui praspolena est, regesque, ai ipsi placuerit, in ,
statu suo facit permanere, ac rursus excelsos .
deprimere, et abjectoe illtrsires-reddere, et malis , ,
oppressos servare facile polest. Haec et alia.bujus- ,
modi cum regina sa?pius inculcans, reclc dicete Q , . *
videretur, anceps ac dubius baerebat Hiberiae rex,
,
uec adduci polcrat ad credendum, cum et n o v i - . ,
tatem rei consideraret, el majoruni auorum reli- ,
gionem bonore pcrsequeretur. Aliquanlo post in
.
silvam venandi causa nna cura suis perrexit. Cum
.
ecce repenle caligo densissima, et nebulosus aer
, . ,
illis circurafusus, ccelum undique et solem obtexil:
, QOX autem profunda et spissae tenebrae silvam
,
omnem occuparunt. Tum singuli sibimeiipsis me- * ,
uientea hac illac disaipait suni. Rex aulero aolus
,
oberrans, sicut jis evenire solet, qui in exlreroo . ,
discrimine positi, quid sibi agendum sit neaciuiil, ,
de Chrislo cogitare coepk, eumque pro Deo se ,
babiturum ac deinceps cultorum esse, si praeseng
. ,
periculum effugeret, inlus apud se conaliluil. Dum D ,
ista adbuc animo cogiiaret, discussa est caligo/ei
, .
aer ad pristinam serenilateni reversus , solisque
, , radiis ilhistrato nemore, rex incolumis evasit. Qui
, ,
luox conjugi suae confessus id quod sibi acciderat,

t

VALESII ANNOTATIONES.
Theocriti, ,
,
/ , . Cbi vfdes vocari qua a Sozomeno
dicuBiur . Ulro autem modo mclius scri-

batnr taaec diclio, incertum esl. Sane Theocrllus

in Pbarmaceulriis c i dixil :
lamcn lcgitur apud Psellum in Ubro
De divmonibus.

VARIORUMlesias habuisse; Advers. hmre*. l i b . i , cap. 3, et

Uibero Asiae populos (de quibus hic agi(ur), qui
%

non nisi Constaniino M. imperante fidem Cbristianam susccperunl.

f>3

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

, caplivam mulierem adfceacccrsil, el quonam modo

- \
colendus sit Ghrisius, docere eara jubet. Gumque
, illa, qualenus multerem loqui atque agere fas csl,
, regem edocuisset, rex convocatis subdilis, divina
, beneficia qoaetum sibi, tum uxori contigerant, palam
, - eiposuil, et quamvis nondum sacris iniliatus,.
. lamertdoctrinamGbristi subdiiis tradidit. Amboque
, , ,
universaegenli, ulClirislum coIercl,perauadenl: rex
.
quideni viris , regina vero et capiiva imilier iemi \ ,
nis : et confesiiiu coinmunt lolius geniia consensu,
, ecclesiam aedificare omni ope ac studio aggressi
siint. Cumque ambiluin ecclesise jara undtque
, ,
. ; erexisscnt, adbibitis macbinis coluranas atlollere
, - et baaibus suis imponere coeperunt. Yerum ereclis
, , jam duabus coluninis, admodum difficilis exsiitissc
. 01 - diciiur lertia? coluronae erectio : ita ut nec perito , . - rum artiflcum ingenio erigi, nec trabentium viri , , bus cogi potuerit, licet multi ad eam subvebendam
, adbibili essent. Yespere interim superveniente,
sola mulier capiiva illic pernoctavit, Deum orans
. "
(93) \ alque inlerpellans, u l facile prsestaret columnarum
ereclionem; reliqui autem orones, atque imprimis
". rex ipse,dolenles inde discesserant. Quippecolumna
,
, semierecta manebat obliqua 55 soloque impacla, ex
inferiori parte haerebat immobtlis. Verum etobid,et
,
. ob pracedenlia miracula, Hiberos Sn fide constan , - lioresreddilura eratcapiiva. Prima eniin luce pro , , gressis ad ecclesiam Hiberis, stupenda res ac
somnio similis visa est, columna quac pridie fuerat
,
. - Q iinmobilis, erecta; et modico inlervallo supra ba , \ "
stni suam pendens. Cumque omnes admiralione
. , perculsi essenl, Gbrtstumqtie solum Deum esse
uno consensu confitercniur, columna cunctis spe , clanlibus sensim delapsa, sua sponie vetul arlc
, - qtiadam , basi s u aple adbaesit. Reliqux postea
. coltiinn absque ullo negotio erecta : et opus
' , quod reslabat, alacriore animo ab Hiberis perfe , clum est. Ecclesia igitur celeriler xdificaia, H i - beri a captiva muliere admoniii, legalos millunt
ad Gonsianttnum iniperatorem, socielalem ac fce .
dus ei oblaturos ; pro bis aulem rebus postulatu , \
ros, ut sacerdoles genli suae mUlerenlur. Qui cum
.
iiaperatori exposuisscnt ea quae apud ipsos accideranl, et quo paclo universa gens Christum sunimo
aladio colcrel, imperalor ea legatione magnopcrc delectatus est, confecusque omnibus qnae postulabant, legatos dimisit. Ad hunc nioJum Uiberi Gbrisii notitiara susceperunt, cjusque cullum eliamnuni studiose reiinent.
. '.
D
CAP. VIII.

* ol

.
,
(9W.
.
,

Quomodo Armenii tl Perste Chrhiianam religionem

amplexi sunt.
Poslea vero Gbrislianoruni religio ad flnitimaa
genles progressa , in inimensam inultitudinem
excrevit. Nam qtiod Armenios atiinet, jamdudum
anlea Christi fideui eos auscepisse comperi. Aiunt

VALESII ANNOTATIONES.
(93)

.
Ilunc locum restilui^ ex codice FukeItauo. iii quo scribilur, , oplime
procul dubio : eubauditur enim pnrposiiio .
(91)
. . . .
Tola hacc

per.cope deleuda mibi vidctiir; nam el superflua est, nec babelur apud Epipbanium Scbolaslicuin. Superfluam qnidcm esse ex eo apparet, quod
paulo pos( rursus occurril iisdcm plane vcrbis.

SOZOMENI
956
955
eniru Teridaleno genlis ilUus rogulum, occasione &
, ,
coelealia cujtisdam porteali quod in doroo ipsius
acciderat, c l ipsum Cbrisliaura esae factum , el * \
.
aubditia omnibua palara per praeconem mandasse
ut eamdem religiooein colerent. Poslca vero Gbri- , .
atianorum, religio ad finitimas genles progrcssa, ,
\ ,
in majotem mullUudinem excreviu Ex Persis vero,
, ,
eos arbilror prinium Gbrisliaoos este faclos, qui
.
occasioae consueladini* quam habebant cum Osroenis el Armeniis, in colloquittm, tit verUimilc est, venere cwn diviuis virU qui illic babilabartt
9

eorumque virtuiis experimenlum ceperunl.

. e*.

5 6 CAP. I X .

De Sapore Persarum rege, quomodo adtertus Chri ,

ttianot commolus stf , et de Sgmeone Persidit

epitcopo , dequt Uslkazane eunucho , quomodo

,
&
marlyrii certamtn obierit.
,

.
, , \ \ ,
,
, , .
,
>.
, ,

, ,
,
.
, <
rum calumniis induetus Sapores, primum quidcm C ,
inlolerandisiributis oppressil Cbrislianos, eo quod
\
plerosque ipjsorum spontaneam paupertatem am- * ,
plecii norat, Eoruraque exactioni crudeles viros , praefecit, eo consilio u l Gbristiani penuria facul-
lauioi el exaclorum alrociiate o b l r i i i , religionem .
suam despicerent. Hoc enim illi prsecipuum sludium ,
erat. Poslea vero sacerdoles ac minislros Dei, ,
gladio obtruncari praccepit , et ecclesias quidcm , ,
ftindilus everti; earum auiem vasa alque inslru- . 01
raenta fisco applicari jussii; Symeonem vero ad se ,
adduci, quasi prodilorem regni ac religionis Per- , .
sarum. Et magi quidem, adjuvanlibus eos Judasis,
,
acclosias celeriter dislurbarunt; Symeones vcro
.
comprcbensus et calenis ferreis vinclus, in con :
spectum regis adducilur : ibique viruni bonuni
, , /. ?*
pc slrenuura se praeslitit. Nam cum Sapores eum
, ,
lormentis afficiendum induci jussisset, nec exti- , ;
jffinit Symeones, nec adoravit. Quo facto exaspera- " , , tua, rex his verbis cum inlerrogavii: Gur impjjr
#eoliarum pon adorasii, cum id semper anlea
,

Poisquam vero aucccasu lenipom numerus eorum

accrevit, et per ecclesias congregari, sacerdotesque
ac diacoaoa habere cacperuot, ea res non mediocriter oflendit animos niagorum, qui velul geas
quaedam sacerdotalis, per sacoessionem generis,
Persarum religiotyem ab origine adminislranl. Offendit etiara Judaeos, qui prae invidia ipsis insita,
nalura quodararaodo bostes sunt Gbristianae rcligioiwe. Aceueajoi igilur apud Saporem qui tura
temporis in Perside regnabat, Syraeonem arcbiepiscopuni Seleuciac el Ctesipbonlis, quae urbes sunt
Persidis nobilissiiiiae, u l qui amicus essel iiuperatori
Romaaorum, eique res Persarutu indicaret. Quo-

VARIOIIUM ANN0TAT10NES.
.
Evangelium Cliristi
jn Perside ab ipsisniet aposlolis dtsseininatuin
fuisse, testanlur Hieronymus in Catalogo, Euscbius
Jib. HitU ecclci., cap. 25, aliique scriplores
eccleaiasiici. Et quidein Bardesanes, saeculi
secuudi scriptor, apud Eusebium lib. v i De praparatione vanglica, cap. 8, referl suo lempore
fcbrislianos apud Persas inveniri. Sed lamcn vix

romportuni est, quis fueiit in bac amplissinn

rfgtone Cbristianae rcligionis status atite Gonslamini M. lempura, qui in episiola ad Sapoiem
Persaruin rcgem, apud Euseb., lib. , l)e tii.
ConsL, cap. 3, Chrisiiauos ipsi cooimeadal, oorum muliitudine nobilistima qu^que Persidh loca
tonge lateque esse deeorala asacverat.

57

HISTOHIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

95g

. . " fcceris! Cui Syineones: Quoniam, inquit, antea

vincius noti adducebar ul verum Deum negirem ac
. ,
proderem : idcirco non recusabam consuelos hono
res roajeslati regi exbibere. Nunc vero nefas est
\ ,
mibi id faeere. Adsum entm certatarus pro pietate
\
et pro doclrina noslra. Ilaec curn dixissel, jussil
. \ rex ut soleta adoraret: roulta se munera ei largi? , - turum magnoque in bonore eum babiiurum esse
, * , pollicitas, gi oblemperasset; sin recusarcl, se el
.,
illuro el univereujn Christianorum genus e medio
,
sublalui UIQ minalus est. Ciita vero nec minis eum
, , , - terreret, nec proniissis inftecleret; sed forli animo
.
perstaret Symeones, affirmans se nec sotem unquani
,
adoralurura, nec religionis suae prodiiorem fulu, ,
rum esse, eura rex in vinculis aliquandiu delineri
. - ^ j u s s i l , ralus, ut verisimiie est, fore u l ipsum sui
. consilii pcenilcret. Qui cnm in carcerem abducere, , \ - t u r , conspicalus eum Lsihazanea senex eunucbus,
. , - nutrilor Saporis, ct praepositus 57 domus regiae,
. assurgens euna adoravit. Sedebat eoim pro foribus
palaiti. A l Symeones eura contumeliose objurgavit,
* ,
et ira percilus exclamavit, aversoque vultu eum
praeleriit. Nanvcum ille Cbriattamis eseel, paalo
, ,
, , , antea vi coactus solem adoraverat. Siaiiro igitur
^ \ , eunucbus flens alque ejulans , candidam vesteiH
" qua indutus erat, deposuit, atque, u i i n luctti,
atris vestibus teclus anle regiam consedtt, cum
, ,
\ I \ lamenlis ac gemilu ista dicens : Vae m i b i ! Qualem
, , sperare decet erga me fore Deum quem negavi,
, Q quando ob banc causam Synicones olim familiam
. , meus , ne alloquio quidera me dignatus , sic jam
f l , \ . refugit aiqae aversatus est! Haec cum audiisscl
Sapores, accilum ad se Uslbazanem causam luctus
\ ,
, \ 0 . intcrrogat, et utrum aliqua calamitas in familia
, **\ , ipsius contigiaset. Cui respondens Usthazanes :
, \ , Nulla, i n q u i l , rex , calaniilas in bac terrena
. " * familia mihi conligit. Utinam pro eo quod mibi
, - accidit, in quasvis alias calamitales incidissem!
Meliuu ulique mihi essel. Nunc auiem lugeo quod
, \ . ,
, \ , adhucvivara : et qui dudum mori debueram, adhuc
. aolem video, quem, tibi morera gcrens, non ex
animi roei sententia adorare visus sum. Uaque du>
,
plici nomine roorlem promerui, lum quod prodilor
,
fuerira Ghrisli, tum quod te deceperim. Quae cum
. \ ,
v

, , \ D dixisaet, per Conditorero c<*li ac l e r r juravil seposthac scntentiaiu minime mulaturum. Ob banc
. '
, (95) insperatam eunucbi mulationcm stupefaclus r e i
, graviore* adhuc iracundia exarsit adversus Cbristianos, utpote qui pricstigiis ac maleficiis i s u per ,
flcerent. Pro misericordia laroen qua erga senem era*
, affectus, nunc se leuem, nunc imuiilem ostendens^
. \
omni sludio conlendebat nt eum a proposito dimo ,
, . \ - veret. Sed cum nihil proficeret, affirmante Uslbazade, nunquam se adeo etulium fore, ut proDeo
,
v

YALESII ANNOTATIONES.
(95)
.
I n codice
eunucbuin, prscposUom domus regiae apud Pereas.
Fukeliano scribilur , cimi tamen antea
l n codice Lconis AUatii ubique scriscriptam sit in eo codice. Epipltanius
bilur.
Bcholaslicui Usihaiadeiu perpetuo vocat buuc

*M

SOZOMEM

rerum omnium conditore res ab illo eonduas co!e- * "

r e t : tunc ira auccensua, capui illi ampulari pne- eOvotov , , *
cepil.Qnl cum ad id supplicioro duccrelur a spi<*u- , ] / , \,
laloribus, rogavit eoa u l paululum exspeclarent,
quasi quidpiam regi indicalurus essel. Yocatoque , .
,
ad ae eunucbo quodam fldelisaitno,* mandat u l
, .
isla Sapori nuntiarel. Quanla semper benevolentia
nb ineunle aetale ad boc usqne lempus erga farai- * ,
liaro tuam, r c x , affeclus fuerira, dum parenti .
tuo ac t i b i , qua par eral, cura ac diligentia mini- , , ttrarein, nullis ntihi leslibus opus esae arbitror, ,
apud le p r x s c n i m , qui rem explorate &. Pro , ;
omnibus igtlur oflQciis quae vobis grala ac jucunda , \
. \ .
aliquand* praestiti, banc mibi mercedem redde, ut
,
ignaria non videar lanquam infidelis erga regnum
tuum , aul lanquam in maleflcio aliquo deprehen- . *)
, ,
eue, aubire suppliciura. Uique id palaro fiat, praeco
clamans signifirel universis, Uslhazadem capite ,
\ .
truncari, nullius quidero flagilii in palatio coni , pertum unquam , sed Cbristianum, el 58 4 '
\
rcge induci non poluerit ut Deum suum negaret.
,
El eunuchus quidcmisla nunliavit; Saporea vero,
juxla peiUionem Usthazadia, preconem proclamare jitesit. Sic enim existimabat reliquos omnes a Chri,
stiana religione facilc discessuros , si atlenderenl,
.
nemiiii Cbrietiano eum parcilurum esse, qui senero nutriiorcm, et fldelem famulum inleremissel. Verum Usihazadea causam supplicii aul publicefper praeconcm pronuniiafi idiirco expitiil, quod cogitabai ae, lunc cura prae metu solem adoravisset, multisCbrislianorum pavorcm injecisse : nutic vero
postquam didicissent ipsum pro Cbrisliana religione inierfecium esae, mulloa sux virtutis i m i u tores iuturos.
CAP. X .
C
. .

De Chrittianii Stipjre occim tx Perside.
,
(96)
Hunc tn modum Uslhazadee gloriosissimo exitu
migravil e vila. Quod cum Syroeones in carcere . accepisset, gratias pro illo persolvil Deo. Postero , \ .
aulem die qui eral scxla feria , quo die anle fe- ^, ,
Blum resurreclionis annua salularis passionis me- *
moria celebratur, rcx Symeonem quoque gladio ,
oblnuicari praeccpit. Perduclus enimilerum ad re- giam cx carcerc, conslantcr admodum de religionc .
disscrucrat coram Sapore, c l ucque ipsum , neque (97) ,
solem adorare unquain volueral. Eodcm die cenlum
\ , \ ,
quoquc alii in carcere constiluti, pari modo jussi
. ,
aunl interflci: utque postremus omnium Symeones,
\
postquaincxdemillorumspeclasset, jugularelur.Ex D
quibus alii erant cpiscopi, alii presbyteri, alii diver: , sorum ordinum clcrici. Cumque universi Rimul ad
. , !
supplicium ducerenlur, progressus in medium ma, \ .
\ , gnus princeps magoruro, inlerrogavil cos utrum v c l ,
'enl vivere, eamdcmque cum rege religionem scqui,
U

a %

VALESII ANNOTATIONES.
(96) ' .
Non video cur
Uslbazadis viiam iUustrissiuiam appellct,
inors ejus polius ila fuerit appcllanda. Malim itaqiie acribcre ^. Alque ila lcgisse vidclur Epiphanius, qui sic
viMlit : Hoc modo Cuhaiade* gloriosusima morte
traiulalui e$t.

(97) . In manuscriplis codiribus Fukelii c i Allalii scripluin inveni

. Nec aliter in auo codice legit Epiphanius
Scbulaslicus, ut ex intcrpreialione ejus apparci.
Sic euiui vcrtil, DednctHS etwnrursus carcertad
pahilinm regi*.

HISTORIA ECCLESLVSTICA. LIB. .

962

Ctjv, \ * , el solein venerari. Sed cmn nemo illorum his con . ; - dilionibus vivere suslinuissct, ducli sunt in locum
supplicio deslinaturo. Et spiculatores quidcm jussa

, , \ faciebant, ei in caedendis marlyribus desudabant.
Symeones vero iis qui inlerOciebanlnr proximc
, - astans, borlabatur ut forli animo essenl: deque
, , \ , \ morie et resurreclione, el de pietate disserebac.
, El sacrarum Scriplurarnm tesiinionio oslendebat,
, hoc quidem modo morlem oppelere, veram esse
, vilair.: Deum vero prae ignavia prodere, morlem
. ' esse cerlissimam. Ipsos si quidem, eliarasi Demo
, * vim ipsis afferret, baud mulio post sua sponte
. esse moriluros. Hunc enim exituro cunclis nascen , tibus ineviiabilem esse. Quae vero posl hanc v i ' , 0<V lam manent perpelua, ea non omnibus pari modo
. \ ' evcntura , sed cunctos homines vitae hic Iransaclae
, rationem accurate 5 9 velui ex trulina quadam
reddiluros. Et eorum quidem quae unusquisque
.
recte gesseril, immortalem acceplurtim esse raer , .
, - cedem: ecus vero gestorum sempiternas poenas
, dalumm. Porro inler bona opera suinmum boc
, . esse ac beatissimum omnium, pro Deo mortem
uliro oppeiere. Dum h c disserercl Symeones,
,
singuli lanquam exercitalorem i n sacris cerlami] ,
nibus monentem quo ingrediendum U modo, at (98).
lenlis auribus audienles, alacriler ad caedcm per ' , ,
gcbant. Poslquam centum illos inleremisset car.
.
f

nifex, ullimo loco et Symconem ipsum occidil, c l cnm illo Abdecbalaam et Ananiam. Hi senes, pre.
sbyteri Ecclesise quam regebat Symconcs, ambo una cum illo capli cl in vincula conjccli fuerant.
. '. *
.
C
CAP. X I .
De Pusice prafeclo arlificum Saporis.
IJspl

Dum baec flerent, Pusices prafeclus omimipi

,
regis fabrorum , ibidem stans, conspicalus Ana , ,
niam iremeniem cum pararetur ad necem: Pau ,
lulum temports, inquit, senex, claude oculos
, , , ,
^ . . tuos, et bono animo eslo. Mox enim videbis lucein
Cbrisli. Qnac cum dixisset, illico comprehensus,
" , ,
ad regem perducilur. E l cum se Christianum fas. ,
sus fuisset, quoniam de doctrina Christianoruui et
de mariyribus liberius locuius erat regi, perinde
, (5quasi contra jus faeque fiducia usus, novo quo;,
. dam et crudelissimo mortis genere jubetur occidi.
Perfossa enim ejus cervice circa Jendinem , spicu ,
, ^ lalores linguam ejus illac evulserunt. Eodem tem . pore lilia quoque ejus, virgo Deo consecrala, de , , lalione quorumdam comprehensa inlerficitur. Seqtiente aulem anno, eo ipso die quo passioni*
,
quidem Cbrisii meinoria celebrabalur, resurre ,
VALESII ANNOTATIONES.
(98) Ararrlar. Ananiam hunc marlyrcni vocai
Epipbaniui Scholaslicus. Alque ita fere cotlex Ftikeiii. enim scriplttro babel. l n codice

Allatii legilur bic et in capite >3, nbi

codix Fttkelii scriplum eliam babcl .

VAfUORUM.
*

.
Marlyrium Sytneonis c l sociorum contigit anno
5i9, die A p r i l i s ^ l , inqnil Anl. Pagi, ad aiui. | 5 ,
. 5. Verum cuui Sozoineuus diseite asserai, by-

meonem inilio perseculionis intcremplum fuissc,

ejus martyrium ad annum circiler 345 potius revocaiiduin ccnset Tiieod. Ruiaarl, Act. MatL

965

SOZOMENI

$54

ctionia vero exspectabatur fesjivilas, crudelissi-

,
mum edicluin Saporis per universam Persarum
diiionern proposilum est, quo cuncli qui ee Cliri- *
sliaaos coufessi essent, raorlis supplicio addke- ,
. 0? ,
baniur. Quo quidem lempore aiunt innumerabilcm
Chrislianorum mullitudinem gtadio cx&am essc. ,
Naoi et magi, per singulas urhes et vicos 6lu- ,
diose invesligabant cos qui se occultarent : et 7?0
; ,
Cliristiani, nentine eiiam ipsos tlucente, uliro temelip'sos prodcbanl, ne silentio suo Cbrislum ,
,
negasse viderenlur. Porro cam Christiani omnes
absque ulla miseralione trucidarenlur, mulii in . " ,
ipso palalio necali sunt, alque inter bos Azadas ,
,
eunucbus, regi longe charisstnius. Quem cum
Sapores peremptum accepissei, ineredibili dolore .
peroulsus est. Et hanc quidem generalem Christianoruni caedcm compressit: toloa vero Cbrislianas
Jegis doclores interimi praecepU.
60 CAP. X I I .
De Tarbula Symeonis torore, tju$

. '.
?_ ,

.
Per idem tempus cum regina in raorbum m c i * ,
disset, Synieonis episcopi soror, nomine Tarbula, ,
virgo devoia comprebendUur, una cum famula ip- , , *
t i u s quae idem vilae genua scctabatur, el cum al- ,
tcra sorore quae posl obilum v h i nupiiis renuntia- , ,
verat, eamdemque vivendi ralionem eral amplexa. .
CapUe sunl aulem fraude ac delaiione Judaeorum, ,
<jui eas accusaverant quod reginaro maleficiis appe- , tiiasent, ob Symeonis necem infensae. At regina, . (
ut solent aegroti abominandis remediia aures ac- [99])
xoinmodare, eam delaltonem vcram essc credidtt, , praesertim cum a Judaeis profecta esset. Idem enim ' ,
iim ipsis senliebat, el Judaico r i l u vivens, vera-<J , .
\ ,
ces illos ac sibi benevoloa ease exislimabai. ltaque
magi Tarbulam et reliquaa duas corripienles, ca- * pitali supplicio addicunt, aerraque bifariam dis, , \ ,
e c i a s , patibulia euQlxerunt, atque ad depellen-
dum morburo , reginam per mediura palibuiorum
. ,
iransire jutserunt. Porro Tarbulam isiam decoram
\ *
dmodum ac formoaam fuisse perbibenl, et quem- , \
dam ex magis ejus amore caplum, missa ad eam
( I ) , , pecunia sollicilasse eam de stupro, et ip*i ei so, \ . ,
tlalibus ipsiua incohimilalem poUicitum, ai morem
,
ipei gerere vellet. lllam vero obsccnos sermones * *
nc auditu quidem susunenlem, magos quidem af ,
marlyriQ.

VALESII ANNOTATIONES.
(99)
. Mu- D tuctur, sic enim habel: $ k r r a
sculus hunc iocum ila veriii, SoUnt enim wgroii
. Id esl,
detestandis abominatiombut fidem adltibere. ChriFacile res dete$tandas eredunt hominet, ubi in colatophorsonus quoque verlit, Malit omnibu* facite
milatem incidentnl. Alque ita inlerpretandoni cen<xure$ accommodare. Apparet igilur utrumque hoc sco hunc Sozomeni locum : non de nialie omtiibuR,
loco suiopsisee pro malis omnibus.
quemadmodum accepil Mosculus el bristopborCpipbanius Scbolaslicus legisse videtur - aonus, sed de maleftotis, quibus se appeiitam essc
. Sic enim inlerpretatur hun locum, Cum a Tarbula nimis facile credidit regtna.
zoUanl latrguentes hujusmodi $pebu$ aures accom(1)
. Mclius scrn
modave. Nicepborus lamen vulgatam scripiuram beretur .
VARIORUM.

gitur.

Yirgo sacra,

virginilatcm scilicet profcssa, ut ex

verbis

aequciHibos colu-

SG5

OISTORIA ECCLESIASTiCA. L I B . .

906
vtu. , frcisse contumelia , eisque impudicitiam expro tv , $,
brasse: ad mortem vero alacri animo propcrasse,

oiori potius optanlem quaai virginitatem prodere.
,
CaHerum cum ex praecepto Saporis, sicut anlea
, retulimus, reliquig omnibus pretermissia, aoli
,
sacerdolea ac doclores Chrislianse irgis compre. (2) ,
bendi catpissenl, mi%i et eorum principes regio .
nem Persarum circumeunles, orani stodio perquisitos episcopos ac proslyteros divexai-unl, ac prsecipue in parlibus Adiabenorum. Haec Pereidis
regio e * l , roaxitna ex parle a Cbrislianis babitala.
. 1 .
61 ^ A P . X I I I .
,
martwrio tancti Acep$ima>, sociorwm }*.

.
, '
Sub idem tenipus Acepsimam episcopum, mulr
.. ,
- . . . . u -
\
- n - ? .
*
- -
.*.,
losque ex ejus clcricis corripuemnt. Poslea tamen

deliberatione h a b i u , ipsum anlistiiem cepisee

. ,
conlenii, reliquos ablalis eorum factiltatibus d i . ,
raiserunt. Jacobus autem quidam presbyler sua
.
sponle Acepsimam secuius est. Cumque impelras,
sel a magis u l cum ipso pariier in vinculis versa, retur, ipsi utpole seni alacriler minislrabat, ejus *
que aerumnas sublevabat prout polcrai, ei vulne , . *
*0 , . ribus medicinam adbibebat. Nam paulo post quam
captus fuissel, magi loris crudis cum verberave ,
raut, solem adorare cogentee. Sed cum id facere
. ' ,
recusasset, rursua eum in vincula conjecerant,
. * *
, ' **
Per idem lempus Ailbalas quoque et Jacobus
, ,
presbyleri, et Azadanee alque Abdiesus diaconi,
R

(3). Q ob doclrinani Cbrisli a magis crudeliasime flagris

in cusiodia
, caeai,

" ' '

' delinebantur.
" " "'
Post
longuni
. - autem leniports apatiuin, summus princeps ma , , gornm de illis regem consuluii. Ctimque libcram
accepisset poleslaiem, eos pro arbiiratu suo

puniendt, nisi aolem adoraviasent, mandatum Sa. " ,
poris iis qui in carcere lenebanlur, aignificat. Qui
,
, . &- cwm diserte respondissent nunquaro ae Cbristum
prodtturos, nec aoleoi adoraturoa esse, crudelis
aime eos lorsit. Et Acepsknae quidera in confes , .
sione fidei fortiler perseverans, mortem oppetiit.
,
Cujus reliquias quidam ex Armenia qui obsides
, . ,
, - erant apud Persas, clanculo auferentea, eepullara?
mandarunl. Reliqui vero, qnamvis non minus , .

iwk

e , / v

, :

>

, :

, ^ acerbc flagris caesi easent, praeter omnium opinio,

nem in v'Ka nianserunt; ct cnm prisliBam senlentiam non mutarent, Heram contrusi aonl in
,
vincula. Inler hos fuil etiam Ailbatas, qui curr>
,
inter verberandum distenderetur, prae nimia exten . sione bracbia ei ab bameris divulsa sunt: manus, (4),
que mortuas ac pendulas deinceps circumtulit,
,
ila ut alii cibos ori illius admoverenl. Sub eodcm
,
principatu, innumerabilis muliitudo presbyiero , ,
VALESH ANNOTATIONES.
(5) Ata45rtT<uT . Scribendum est '- Savilins ad oram sui codicis emendavit
. Quam lamen conjeciaram probare iron ps, ot legcrunl Epiphanins Scholaslicus c l N i eepborus. Eet enim Adiabene regio Persidis nolis- sum. Quid enira significabunt vcrba ? Ejio
solo accentu mutato ecribendum pulo,
eitua, cujus praeier caeteros fueniinit Amniianus
, id csi, martyno vilaiu finie
MarcUiniis.
(5) * .
Ui codice runt. Sic in sequente capite ail Sozomenus,
. Esl igUur
Fuktliano scribilur .
idem quod .
(i) .
Henricus

67
SOZOMEM
968
rum, diaconorum, laonachorum el sacrarum vir- . , , ,
ginum, ct aliorum qui in ccclcsiis ministrabant,
et pro doclrina fidei laborabanl, marlyrio con* , ,
suinmata esi. Episcopi vero quos quidem accepi, , ,
Barbasymes, Paulus, Gaddiabes, Sabinus, Ma- " , *6 ,
, reas, Moctus, Joannes, Horniisda, Papas, Jacobus,
, ,
Komas, Maares, Agas, Bocbres, Abdas, Abdiesus,
; (5)
Joaones el Abramius, Agdelas, Sapores, lsaac ct
Dausas : qui quidem captivus a Persis abductus . *
fueral ex loco quodain qui Zabdaeus dicitur. 62 , ,
Tunc temporis vero pro Gdci doclrina occisus * ,
est una cuni Mareabde cborepiscopo, el elericis , .
suis ducentis circiter el quinquagiitla, qui una
cuin illo capti fuerant a Persts.
CAP. XIV.
. '.
De Millis ephcopi martyrio, dequc ejits contersa-
\\
lione, et ut Sopores sexdecim millia virorum wo

bilium in Perside manyrio suilulit, prvter alios
,
.
obscura: sortis hominet.
* Sub ideni lempua Milles quoque marlyrio per .
fonclus esl. Hic inilio quidem apud Persas mili ,
laverat : postea vero relicta militia, apostoiicara
vitcndi rationeni aemulalus est. Cum aulera Per- . Hip , sicae ctijusdam civitalis ordinalus esset epiecopus,
, , '
mulla sxpenumero passus esse dicitur, et verbera
traclusque roembroruni sustinuisse. Sed cum , ,
nemini illic persuadere poluissel ul Gbrislianua , . *
fierel, raolesle id ferens, malum imprecatns est , civiiaii, et alio migravii. Ncc mulio post, cum ,
,
primores illius urbis in regcm deliquissent, i i n iniasua in eos exercilus cum trecentis elepbantis, C . ,
VALESII ANNOTATIONES.
.
^tianos, alquo in bia episcopum cum doceiius t
(5)

quinqiiaflinla clericis, ex una regione qitse RomaScribenduni est ex niauuscriptis codici

btis Fukeiii el Allalii. Erat locus iste in 1 egione nis parcbat, caplivosabiluxisse, et obCbrisli fldem
Zabdicena, qua? una esl cx quinque regionibns quam profilebaitttir, necasse. An id unquarn laturn?t
Trausligrilanis, lesle Animiano Marcellino in libro iuisset Constantinus ? Uuare probabiliue esl bsec
vicesimo quinto. In ea regione oppidum eral Bc- omnia quae bic narratilur a Sozomejio facta esse
priucipaiu Conslanlii; quo regnanle Sapor mnllas
tabd*, ailum ad riparu Tigridis; quod Zabdaeum
liic vocat Sozomenus. Eral autem regio iila sub expeditiones adversus Romanos, ul cx Rufo Feslo
cl Aminiano Marcellino, aliisqtie licet cognoscere.
ditione Romanorum,ex quo Narsaeus Persarum rex
a Galerio superalus,quinque illas regtones Romams Idque diserle affiimat Uioronymus in Chronico,
cedere coactus rucral.Quamobreut Pers bas provin- qui anuo seplimo Cousianiii 'bscc uojal : Sapor
rex Pertarum Christianos persequitur. Vidil boc
cias a Romaiiis assidue repetebanl, ei conliituis i r anle nos Baronius, quem conaule ad annura irerupiiouibus eag regfione* vexabant. Ilinc e*l quod
cejilesimuinquadragesimuiu lerlium, capiiedecimo.
Dausas ejus loci episcopus, captivus abduclua est a
Persis. Caeterum ut ingenue dicam quodsenlio, i n - Gcteruin occasiotioin erroris pracbuisse videlur
gens baec perscculio tbristianorum nequaquam le- Sozomeuo epislola Constantini ad Sapbrem, quam
refert Eusebius in libro quarto. Pulavit eniiu Sozonante Gonslanlino facta tnibi vidclur. Priraum enim
meiius eaiu a Conslaniino scriplam esse eo coniusebius in libris De vita Constantini, nullam ejus
rei mentioncm facil. Deinde Conslantinus ipse in siiio, ul Saporem a Gbrisiianorum ptrsecutioiu}
epislola ad Saporem regcm Pcrsarum, quam paulo D delerreret. Veruni aliam fuUse causam baruin lit
ante obitum scripit, CUIII S.ipor Icgalos ad euin
terarum, jara supraex Euscbio mouuimus. Postremo
misissel, de hac perseculione nihit dixil. ld lanillud quoque addondum videtur. Dausaro episcolum scribit Eusebius in tibro quarlo, Constanlintim
pum, quem cuni duceulis et quinquagima clericis
Maximum cum mullos in Perside esse didicisset,
ex regione Zabdiccna in servitutem abductum esso
qui Ghrisiianaoi religioncm profiierentur, eo
scribii Sozomenus, non aono Sfpiimo aul octavo
nutilio maguopcre deleclatuin, lilteras scripsisse
Conslanlii imperaloris capium vidert, scd diu
ad Saporem, quibus illos regi conimendarel. Poposlea : tunc scilicel cum Bezabdc, capul regionis
slremo cum Sapor Perjarum rex nunquatii bellunj
Zabdicenorum, capta cst a Persis. TUIIC cnim
inluleril Consianlino, quem u l bellicosum el in
cola: omncs, cl uua cura bs episcopus el clerici,
bellis omnibus forlunaiissiiuum priucipem formiin Persidcai abducli. Quod cimi igilanno Cbriaij 360,
dabal, haudquaquam verisimile esl cum lot Gbriui ex Ainmtani Marcelliai libro vicc^iiuo conjtau

VARIORDM.
. Dc Hille abbate, qui a duobusrcgis
ejus sociis capiie minutig, ilde Vitas
Persarum liliis sagilUs conlixus e*l; ac de duobus
U)swcydi, lib. v, libcl. 7, uuo. 12.
(

Patrnm

inSTORIA ECCLBSIASTICA. LIB. I I .

970

j , Upo- o r b e eoruin gubvenil, el arairum tolo iinpiit*

-
gc*, velul in anro geoienUin fecii. Ntlleg vero
\ .
peram dantaxal geslans, ia qa sacruni Evaage*

liorein codteem reconditum habebal, Hieroaoly
, ,
orntioaia cauta profeclug egl, alque inde in
ol \ fciov . jrlgyplum perrexil, ut monacbos ibi degenlcs

videret. Quanla porro iale v i r e t quan admiranda
, opera perpetraaae naemorotur, leales sunl Syri,
.
qui ejo* vilam el actus litteris prodiderunl. Mibi
' ,
vero aalie esac arbilror, haec de illo deque iis qui
, ,
rtgname Sapore martyiitiiti in Penide perpeaai
amil, impraeaeiiliamin commemorasse. Vix eniiu
(6)
iillug ownia q u iilis conligerunl possk recen. & ,
gcre, quinam scilicel ei wide fuerint, c l qiiomodo

martyrium cftRgiiaimaverinl, el quae gupplieiorum
, gencra toteraverint. Qtiippe bujusmodi cruciaiiintu
, , inmimerabiles specie ad summam crndeliialem

excogitatft sunt a Ptersis. 3 Yerum, ut snmma
, , Uro dicam, conctos cjns lemporig martyres, tam
" , viros qoam mulieres, qnorum nonina recolunlur,
(7) .
gedecies mille numero fuiaee perbibeni : reliq
vwo mnttitodinis ne mimemm quidem iniri posse, atque idcirco diflfoile admodum vUam eaae Peraie,
Syris atque Edeaaenia qtii hac in re pluriinuro studli atqne opera poeuerunt, horom nomtaa percenaere.
. '.
CAP. XV.
" *
Quomodo Con$tantinu$ ad Snporem gcripsii, ut
.
ChriHianos pumre^deslneret.
Porro imperator Constanlinus, cum Chrislianot
' ,
in Pergide ad bunc modum bostililer vexari didi
pu
cisset, magnopere doluit, eamque rem permolesie
, , liilit. Sludens anleaa eis opilulari, aiubigebat
. ' quid sibi agenduro esaei, quo iUi aecure viiain
* , dcgereat. Forla accidil u i eodm lempore legaU
,
regis Pcrgartim ad ipsum accedereni. Qiribus cum
.&, ea qme poatulaverant annuigael, rebug ex animi
,
acntetiiia cotifecttg eot dimlgit. OppertiHium igitur
*, gibt tempvia Obtotam ralue Cferiglianee in Perslda
, * - degeaies coiiim^ndandi Sapoii, tiiteras ad eam
D

VALESH ANNOTATIONES.
(6)
,
hic apponain, ut obtter emendentor :
ScHbeadain egl , ul Cbristopborgonus el Sa , vilius ad oram guorum codicum emendarunt : et
,
totus locus ita regliluendug,
. Id eat, Nam scapharum tuppH eium apud Persas, el muliebret Anabrorum strch. Ouod confiniMl Nicepborus, qui liunc
taiiones, letet sunl pra ernciaiibut quibus eorp*$
Sozonient locum i u expreggU : - *> ejus laecraium e%t. Scribo igimr *
,
. Artabri popoli gunl Ltisilania?, apud qoos
olini mulieres aurum garcalig effodiebaal, nt docet
. Sane Perg in novia cruciatuum generibus
Strabo in libro teriio.
excogitandig ingeniosi prae caeieris fuerunl. Inlcr
(7) 01 xoXlol ' kxiuitoiav.
In codio A I sumHicia a Pergia inventa memoratur ab antiquia
laiil gcriptum eat, ol
, de quo Plularchug in ArUxeixe, et
. Maliai tamen gcribere
Euaapaiis in Vila Maximi pbilosopbi ; cnjus verba
, eic.
VARIORUM.
* *>** * . Faleug est Soxomenua
i n assliMaado wmpore qao pergeeoiio in Perside
m i i i qaam acilkel adT Conglam&ni M. lempora
incaote r e w a v i i . Venim ex ipaamct CdweUniini
Eotetola apd Euaeb., V i i . Comt. \\b. i v , cap. 9,
*Twiaai bic alludii Sozoiiiarat, palrt Saporem in
Cbmtrarioe iMMbim aseviuse, paccroque ioler
PATROL. G R .

LXVII.

eum el Gonalaiiiinnm lunc viguisse. Certior itaque

naberi ilabel S. Ilieronymi genlentia, qui bujaa
pergcciitionig iiuiium ad acpiimum G W a n l i i
imperalong, id egt Cbnati 5 4 3 , annum revocai :
cui aenientiaj Baronms, Bollaodug, Godefndut
lleniianliu, Anloniug Pagius, aliique viri doctiaimi Mibscnpaere.
31

971

SOZOHENI

<?

scripeil, qttibus proulebalur, iugentem e el .

iminortaleru gratiaro ei habiturum, si bumanum
, , ,
se erga itlos praeberel qui Cbrtstiaita? legb do-
clrinam in diiione ejus amplcciebanliir. Etenim, . *
inquil, in religionis ipsius rttu nibil eat qood ,
possit reprebendl. Solis siquidem precibtis i n - *
croentis coniefili sunl ad placandum Deum. Neque . ,
enim ille saiiguinis effusione gaudet : sed sola , meiHepura deleclatur, quae ad virlutcra pielalem- * .
que conlendil. Quocirca merilo laudandi auut
|*,
qui iia crednnt. Deinde vero Deum ei propiiium
, ' *
fore polltcelur, ai huic religioni prospexertt, ad
bujus rei probalionem afferens ca quae tum Vale- * \
riano, tum sibimelipsi contigissent. Nam ipae \ *
*
quidem propter fidero Chriali divino iullus atixilio,
nb occidenlali Oceano exorsus, universuro orbem .
Romanum in polestaiem suam redegit: el mulia ,
^. , *
bella tum adversus extcroe, tam advcrsus illorura
, lemporara lyramto* feliciler coiifecit. Nec tamen
victimia opus habuit aut divinalionibus, aed crucis . \ ,
signum quod exercilura ipstus pnecedebai, et pnra
. '
a eanguioe oronique inquinamenlo precaiio tpsi
, .
ad vicloriam suffecit. Valerianus auiera, quandiu
,
quidem ab ecclesiis vexandis abstinuit, Q 4 *mpe .
riura feliciler adroinislravit. Vcrum ubi Cbri , "
slianoa persequi instiluit, urgons eum atquc im.
pellene Dei vindicla Persis subjecil. quibus
aplus, miserando mortis gcnere interiit. His littcris ad Saporem scripus, persuadere ei coiiatus e s i
CoDSlantinus, ut Cbristianos benevole ampleclerelur. Oinnium enim ubique Cbrislianomm n u s i inairi curam gcwbai, non Homanorum modo, verum etiam exterorum.
CAP. X V I .
C
. I<7.
Quomodo Eutebiut el Theogniut Ariani, libello
' "

dato profetsi $e centenlire tynodo Nicanw, tuas

rfj Ntxaia ,

recuperarunt.
,
.
Non multo poal synodum Nic&nam Arius ab
(8) ,
exailio revocatua est : adbuc tamen probibiiuA ne , *
Alexandriara ingrederelur; poatea vero omni ope .
ac stadio laboravit ui in iEgyplum rediret, aiculi
,
suo loro dicelur. Aliquanlo post Eusebius Nicomc .
VALESU ANNOTATIONES.
(8) . Sumpsil haec Sozo- Ncque enim in tonciHo Nicaeno, sed in Hlerosolymeims ex Socralc, nui in libro primo, capite decimo , milano suscentus est Arius. Certe ex epstola s y n o poslquaiu relulil libellum poeniienliae ab Eusebio dica concilii Nicaeni facile est llieronymnm r r f c
Tlieognio luissum ad quosdam episcopos, addii,
lere. Aiunt enim sanctissirai Patres in dicta eptsloex veibia ejus libelli conjicere se, Arium paulo ^ la, primum quidem Arii opinioncni discussam esse
antc baec ab exsilio fuisse revocalura, &cd probialque examinaiain corain sacralissimo impcraiore.
bitum ne Alexandriam ingrederelur. Conjeclurain
oinnesquecpiscopos unocousensu anathema dixisse
igilur Socratis aeculus est Sozomenus. Unde appa- impiis verbis ac senlenliis Arii aiquc sociorum.
rvi eiim posl Socralem scripsisse, ejusque in)i- Quid autem ipsi factuni sit, et quem exilutn s o r i i eifise veaiigiis. Verum ut ad Sucralein obscrvavi,
tus fueril, nolunt ipsi proferre, ne videanlur i n s t i l uierque in eo falsus esl, quod paulo posl Nicae- tare boininis catamitali.Qnibus verbis lacite indicant
nam aynodum. lam Artura quani Eusebium ac sanclissiini Palres pmnam exsilii, q u * Ario ab i u i Tbcognium ab cxsilio revocalos csse existiinavit. peratore fuerai irrogaia. (Jbi obiter observanda est
O r i e Sozomenus boc loco Arium, dnm in cxsilium
modestia aique hunianiias antlelHum NicaeDorum.
duccrctur, gcribit esse revocalum, quasi is nondinn
Qui cuni Arii opinionein damnareni, non lamcn ipsi
ad exailii locuin pervenisset. Id enun voluut basc Ariu nominatim aiiaibema dixerunl, sed generaliter
verba, . Scio quideni
cunclis qui impia illa dogmata piofilereiilitr. AnaBaroniuro in Aniiahbus affirmare, Ariiim nunquaro
tbemaliamua enim ila cnncipitur, .
in exsilium missuin esse, sed,simulala poenitenlia, , e i c , aupprcaso Arii uomiue. Deinde enni A r i i i s
exposilioni Qdei landein subscripsissc, atque ila a
tina ctini Tbeona et Secundo epiecopia a Cbnaiansynodo ease susceplum. Cujus rei anctorcm cital lino rde^aiua fuissel ob eoaturoaciain^ 6 0 qinul
Iiieronynttim in Dialogo conira Luciferianos. Verura
uiiiversali conciiio aasenliri uoluissont^ id ip*i
Kicronymus memoria? vilio lapsus csl eo loco, dom
liare Alexandrinis clericis el lolius igypti EccleAriuni a concilio Nicxno suscepium esse dicit. aiis detrectaiil, ne vidcaatur insuliare hominum

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

973

974

, , diensis epiecopus, pulso Ampbione, qui in ejus

* , locum fuerat ordinalus, et Tbeognius Nicaeuus,
. ejecto sirailiier Cbreslo, sedea suas recuperarunl.
, Hevocati sunt autera posi libellura poenilentias
. " ( 9 ) obtalum episcopis, cuju* hasc sant verba: Nos
, uuidem a pietate vestra dodum iodicla catisa con / deinnali, judiciuin saaclilati* vesirae placidu el
, * cum silenlio ferre debuimus. Sed quoniam abur , , dum est, argumentum calumniae adversus semel , - ipsum silenlio suo praebere, idcirco eigniOcamus
,
vobis, nos et in fide unaniioes conspirasse,
, . et notione conaubstantialis diligenler examinaia,

omni studio iu pacem incubuisse, nullam unquam
(10), ,
banresim secutos. Cumqtie ob securitaiem et iran, * quiUilatem Ecclesiarnm ea suggessissemua quae
, , nobis in inentem veniebant, ct eos quibus a nobis
; ^ (11), 5 salisiieri oportebat, confirmasseuius, tidei qui , dem subscripsisse, analbematismo vero noluieee
, subscribere: noo quod (idem reprebenderemus, sed
* quia minime credebamus, illum qui accusatua
.
fucrat, ejusmodi essc; cum panim ex iis quae ad
, , nos per lilleras scripseral, partiin cx ejtts sermo ' , uibus in conspeclu nostro babitis compertum ba bereoius, ilium lalem non esse. Quod si sanclia, . , - siino concilio veslro salisfactum esl, non ropu . gnantes, sed consentientes iis quae a vobis decrela
. s u n t , eliaiu boc bbello consensum Doalrum
, * couiirmamus; IIOD quidem ta?dio exailii, aed ul
suspicionem viiemus baereseos. Nam si in couspe*
6 , ctum ve*iium nos vcnite paiiemioi, invenielia
1

VALESII ANNOTATIONES.
rnt-mhati. Tantum abest ut ipsi apud imperatorem C quidcm priinum fidei fortmilam condilam csse scricgVuit, ul itli iu exsilium deporlareniur: quin pobil a Nicaenis Pairibns, cui Eusebius ac reliqui cum
liiis lestanlur iis verbis, se bominum Hloruin v i inilio subscribere recusasseitt, tandcin metu conicetu dolcre. Ea lamen qiia? sequuntur in dictaepi- piiUi subscripserunl: postea vero condemnationia
sicila. salis ostendunl tres illos in exsilium missos
senlmliam io Arium laiam e ^ , et Enaebiutn ac
c*se. Subdmil enim, ' , Tlirognium cuin isli (Qntlemnalioiii subscribere
,
perliuacissime recnsasscnt, a synodo essc deposi ,
los, aliis cpiscop s in eorum locum subrogatis.
, , - Constantiniim umen iroperalorem eo lempore i n , etc. Quid aliud, qua^so, innuunl baec lerccssisse, ne sentenlia exseculioni maiidarelur.
verba,quam ex&iliuin Arii ejusque cpnsonium?
Baronii opinioneiu secutus est Pciavius in parte
(9) " .
Hic libellus aa- secunda Balionarii tcfnporum. Vcnwi haec opiitio
nequaquam probabilis mibi videttir. Sic enim dnas
tisfadionis Eusebii exstat etiam apuri Socralem in
libro priino, capile decimo qtiarto, ubi vide quae an- fuissent subscriptiones episcoporum synodi N i iioiavi. Nequc enim vacal bic repetere ea q u illic csena? : prior qua fidei , poslcrior qua coiidemnationi Arii conseusissent. Uodie lanien unica
obscrvata sunt.
(I0J
ial
exstat subscriptio singulorum epiecoporum. Alque
id inerito. Fides enini cum anatbemalismo qui ei
.
Cum Nicaeni Palresfidem caiholicain,
subjicitur, unum idemque est monurncnium, uno
id est , in concilio evposuissenl, plures
episcopi, quorum signiler erat Eusebius Nicoiue- spirilu unoque lenore coiuiiiualuin. Sic enim inci
pit anathemalismus,

diensis, caru refcllere conali sunl, el aliam ejus

~
^
**> ,
etc. Deinde
loco proposuerunt, Sed cum istam Nicani Patres ralsom esl quod Baronius, eumque gccuti, aflBriino conHensu rejccissent, ac ne audire quidero manl : primum Hdei forniulain condilam
busiiuuisscnl, Eusebius el sooii, mclu iuiperaioris synodo Nicaena; poslca vero quaesilum de Arlo.
Id enim manifcsle refellit epistola synodica, in qna
adigenle, Udei catbolicai subscripserunt. Docoi id
episiola Eusebii Osariensie episiopi ad cives disorie acribitttr, anle omuia qua36itum esse de
Arii opinioae, eamque corain principe diligeiiter
suos. et Tbeodorilus in libro primo Uisloria.
exanniialam alque damiialam. Quocirca libenlins
(11)

.
crediderim Eusebinm ac Tlieognium Nicn ft<lei
tueri non inunerito poUisi, quomodo Eusebitis ac
Ueognius fidei quidem Nicaen* subscripscrint; decrelis setnel anbscripsissc, pcrinde ac reliquos
auatbemaiismo vero nequaquam subscripseriiil. A l - cpiscopos; sed in subscribendn distinclionem adbibuisse intcr fidem atque analbeuiatismiiin. Hoc
qui analbenialismus coojuucHis eral lormula; fidei,
igilur modo illoa subecripsisse opinor : Eu^bius
el una cum exposilione fidei a Palribus editus,
quemadiuodum videre est, tum apud Socraleni, Nicooiedia: suprascripia? iidai consenlto et snbscribo ; auatheinaiismo non Uem.
tuin iu velustis canonum colleciionibus. Baronius
:

SOZOMRNI

*75

*T6

nos in omnibue conconles, et decrctis vestris * . " tt

inordfcus inhsrenles: quando et euro ipsum qui
, \ (12)
ob isia aceusabatur, placuit reverentiae vealiae
' , ^13) *
btimaniter tractare, et ab exsilio revocare. Pqrro
. ,
absurdtim fucrit, cum is qui reus eese videfeatur,
,
revocalus sil, seque deillis qua ipsi objtciebantur,
, | ,
purgaveril; DOS silere, el arguroeniuro adversus
*
nosmelipgos ultro suppcditare. Vos ergo, sicul
. \ revcrentlani vealram Cbriaii amantissiinam decet,
,

iroperaiorem Deo charissinnun admoaere dignemini, eique preccs neairas offerre, et in nostra causa
ea qua vobls congruunt matnre deceroere Hoc igitur modo Eusebiue et Tbeognius poBniteniiam
egcrunt, et Ecclcsias suaa rccuporarunl.
66 CAP. X V I I .
. I Z \
C/l morino Alexandro Alexandriw episcopo, A/Ao" .

natius ejus horlalu epiuopalum $u$cepil. Narratio

,

de eodem Aihanasio dum adhuc puer essel: quvd

aefl
sacerdoi fuerit temetipto edoctus, et quod charus '
,

fuent Antonio.
,
.
Sub Idcin tempus Alexander cpiscopus Alexan ,
driae
cum ex hac vila migraturus essel, Atha
/ /> , oashim succeasoretu r e l i q u i l , divinis, ut equidem
, arbilror, juasionibus ad cum dcsignandum inipul, ,' .
5os. Etenim Athanasius ipse fugam paravisse dt * ,
citur, el per vim ab Alcxandro coactus esse ut
,
wcerdotium susciperct. Cojua rci lestis est Apol.
Knaris Sytus, ila dice a: Post baec vero impielas
beltam inferre non ceesal. Sed primum quidem
. \ contra bcalum hujus virl doclorein armatur: et
. \
ble tanquam ftlius pairi adjutor aderat. Deinde , \ . * ,
vero contra bunc ipsum, tunc curo ad episcopalus ,
aacceastonem .venit, fuga quidein diu muliumque
* ,
uaua: Dei aulem auxilio repertus, queraadmodum Q
ei beato viro qui cpiscopatum ei ttadidit, divinis ,
indiciis pramonslratuni fuerat, non alium quam .
bnnc auccessorem ipsius fore. Nam cum is ex bac , v i u vocaretar, el.jam morli vicinus esaet, Atba- \ .
naaium abaentem noroinaiim vocare coepii. Et cum
, , >
alter ejuadem nominis qui illic aderat, vocanli
. *
reapondiaaet, isti quidem nibil dixil, quippe queai
, *
oon vocabat. Korsas vero vocare perstilil. Cum . \
qne id sa?piu8 fleret, is quidem qui aderat, silentio
- , iransmittebaiur ; deeignabatur vero is qui aberat.
* ]
h

Socr., lib. i , cap. 15.

VALESII ANNOTATIONES.
9

(12)
*\
.
Ex boc loco apparet Arium ab exsiiio
revocatum ease antequaro Eusebius ac Theognius,
in exsilio adbuc agentes, libelluro salisfaciionis "
mial&senl epiacopU. Porro Eusebius ac Tbeognius
anno terlio po&i aynodum Nicaenaro ab exsilio
revocali sunl, u l otieervavi in anaotatiouibus ad
Socraiem, id esi anne Chrisii 528. Eodem igilur
anno, sed aitquot prius meuaibus, aut cerle anno
Christi 327, Ariua ab exsilio revocaiua eet. Quod
i i auia qusrai qtia ralioae revocaius sit Arius,
codem proraus modo revocalum ease exisiimo quo
Euaebium ac Tbeogniuio, misao seilkct ad episcopoa saliaiaclionis libello, CUIII rogasael episcopoa

qi in comilatu erant, auL qui vicini erant urbi

regiaB, a l pro ipso apud principem intercederent.
Alque id coltigiiur ex verbis bajus libelli:
\ 1|
\ . Et
paulo post, .
Cam igititr id Ario prospere saccessissel, Eascbius
ac Theognlus. quorum conaitio, ut videtur, Arins
libelluoa satisfaclionis miaeral episcopis, ipsi quoque idem lcnlarunt, pari succeesu.
(13) . Malim scribere
. Apud Socraieui et Mtcephoram legilur
.

VARIORUM.

Alexauder quimo posi flnHum concilium

Nicaenam mense obiit, leste Athanasio, ApoWia

aeeunda. W . LOWTH.

977

HISTORIA ECCLESlASTiCA. U B . I I .

978

. - Qnin el proplietieo epirilu bealua Alexander iia

. , locutus est: ffuginse te credis, Aibauagi. Non ef ,
fugies; signiticans scilicel eum ad certamen vo - cari. Et Apollinaris quidem de Alhanasto isla scri bit. Ariani vero asseriint, mortuo Alexandro, ura
, , eos qui ipsi,quaro eos qui Melitio adhxrebant, i n ter se comrounicasse: congregatosque ex Tbebaide
. ei ex universa jgypto quinquaginla quatuor epi (), scopos, daio sibi invicem jurejurando, slaluisse ut
communi suffragio eligerelur is qui Alexandrinam
, Ecclesiam admioislraturus essct: sed seplem epi, . ecopos ex eorum ntimero, violalo jurcjurando,

praeter reliquoruro omnium voluntatem clam ordi , , ,
nasse Athanasiuro , eaque de causa mulios, tum
? ' cx plebe, mra ex clericis ^Sgypii, communionem
. - ^ ejus refugisse. Ego vero bunc virura non absque
, , ,
Dei nutu ad sacerdotium pervenisse exisiimo, u l , (15). pote eloqueniia simul et intelligenlia pollentem, el
, * ad resistenduro insidiis adveraariorum idoneum:
. - ctijusmodi viruni Ula praecipue tempora require ,
bant. Fuit certe ad conciones ecclesiasticas, et ad
'
sacerdotii 67 munus obcundum apiissimus, et
. , ab ineunte aetate in hujusmodi rebua
,
, ut ita dicaro, apparuil. Dcnique adbuc i n i ,
puberi istud ei accidUse ferlur. Publicum ac aa. * ,
leuaiie feslum ingenli pompt quotannis cclebrant
. - Alexandrini, eo die quo Petrus ipsorum oHm epi ,
scopus marlyrium consummavit. Hunc igilur diern
, '
festum aliquando celebrana Alexander, qui tunc
, , - ipeorvm erat episcopus, peraclU luissarmn aoftem*v
\ - .
iiz
M.t _..
_
. ^ i .
.
;
. ve
\

,
nibus, exspeclabai
eos quii una^ cuin
ipso
pransuri
, erant. Cumque aolua esaet, oculos convertit ad
* - mare. Itlic visis eminue pneria qut, in littore lu , ,
dentes, episcopi officium aacrosque Ecclesiae rilus
oi . 01 , - exprimebant: quandiu quidem acenara illam absque
, * periculo esse animadverlit, delcctabalur speciaeulo, nec mediocrem ex ea re capiebat volupiaiem.
, * * Poslquam vero arcana qtioque mysteria exprimere
cceperunt, perturbatus est aaimo; vocatisque ad
.
, - ee primoribos cleri, pueros ostendii. Curoque eoa
comprebenaot adduci juesisset, sciscitatus eal ex
. iia, quisnam lusus ipsorum easet, et quid in eo
' , dicerenl, quidve agerent. Illi metu percuisi, iniiio
' , quldem negarunt. Sed cum Alexander quaestioni

...

D instaret, confeasi auni episcopum ac prassule u

. ,
fuiese ipsis Alhanasiura, et quoadam pueros qui
&
nondum mysteriis initiali fuissenl, ab illo ess^
VALESII ANNOTATIONES.
( U ) .
Vide epistolain synodtcam episeoporum A g y p t i ad omnee
eaibolicoa epiacopoa, quam c i u t Albanasius i n
Defensione secunoa adversua Arianoa, ubi haec
Ariaiiurum calumnia de ordinatione Alhanasii

egregie refelliiur.
(15)
. Malim cum
Nicephoro seribere
.

VARIORUM.
1

.
Vide Socr. lib. i ,
cap. 15. Uaec Itisloria (inquiunt clarUs. nionacbi
Bentdktinitn Vtlo Atkanat.) grandi apud erudiios
Uborat suspicione. Elsi enim per Atbanasii ;eiaiem
unnitue repugnarel ejusiuodi lusus (quod haud fa-

cile lamen concedalur de adolescenle, cui ex

moralie euperius vix otinus diiodeviginii amiurum
tiim ascripseri us), non is erat Alexandcr, qui
tain scria 10 re ludum puororum ratum baberel.

SOZOMENI

979

baplizalos. Hos Alexander accurate iuterrogavil, . ?

,
quidnani ipsia dixissel fecisselve ludi tllius epi ,
ecopus, el quid ipsi respondissent, quidve edoctl
t , \ * *.
essenl.Cumqueomnia juxta ordinem ecclesiaslicum
' ,
cxacle in illis aervata esse dcprehcndissel, com . ,
niunicato consilio cum sacerdotibus quos circa se
^ ;, ,
habebal, censuit non rebaplizandos esse eos qui

in simplicilate divinam gratiam seniel percipere
.
meruisscnt. Reliqua vero qiue a solia sacerdoiibus
, ,
bapitsmum iradentibus administrari fas est, in i l , lia supplevii. Athanasium porro aliosque pueroe
,
qui in eo ludicro presbyteroruin aul diaconortim
. ,
paries egeranl, sub divino lestimonio parentibue
; *
ipsorum tradidit,quo ipsos ad Ecclesiae minislerium
, .
educarent, informarenlque ad ea ofllcia quae fuerant iraitali. Ncc multo post Athanasium in con- , lubernium suum ascivit, eumque nolarium dein
ceps babutt. Qui cnm ptobe inslilulua fuisset, et grammaltcorum ac rbetomm acuotas fraquentasset, 11 bi virilem aetatem ingressus est, eliam ante episcopalum iis qui cum ipso in colloquitttn venerant, prudentiae ac doclrinae suae cxperimentum dedil. Postquam vero Alexander falo faikiua essei, successore eo dereliclo, iiiulto amplius crcvit ejus existimatio, luin virtuiibus ipsius, lum tnagni
Anionii monacbi lesiimonio confinuala. Eienim Antontus, quolies ab illo accersereiur, oblemperabal, ei ad urbes acredebal, et una CIIDI illo veniebai ad ecclesias, ejuaque fidem de Deo, soffragio
auo comprobabat. Denique in omni vita euin semper aroicum babuit, ejusque advergarios e l inimicos averaaiua eat.
. '.
G 8 C A P . XVIII.
" ' xal .\

Quomodo Ariani et Meleiiam Athanasium illu.

,

$trem teddxderunl. Deque Eutebio, qualiter Atha " \

r.a$ium $ollicitavit ut Arium susctperet. Et de

voce consubstanlialis. quomodo prce catteris om ,

nibns Eu$ebiu$ Pampkili el Eustalhiut Antioche- r

"
.
nu$mter se contenderunt.

Sed celeberrimuin eum reddiderunt Arii ac Mc lelii settatorcs: qut cum semper insidias ei sli u , .
xerln;, nunquara tamen jure illum convincere po *
luorunt. Ac primuni quidein Eusebius, acriplia
lil.eris eum lenlavil ut Arianos auaciperet : roina* , ,
.
liia abaque acripto ae illum damno afleclurum,
iiisi paruissei. Sed cuui ille DOII cederel, aittnnaoa , ;, ,
auscipiendos non esse eos qui ad veriiaiem inlerpoiandatii nov.un baeresim excogtiasaent, et Nicaen* ,
,
synodi geotentia excommunicali fuieseot, operam
dedit Eusebius ut imperalor ipse Arium susci- . ,
. ,
peret, ac redeundi licentiaai ei concederei. Veruin
,
qua ratione islud faclum ail, dicain paulo poal.
TUQC tcmporis vero rursus iuter se dissidere COD- ^ . Oi , lieruai cpiscopi, duui vocein consubstanlialis scru
, ,
pulosius examinarenl. Nara alii quidein eos qui ,
vocem istaui probarenl, impie loqui censebanl, (!6). 01 * ,
qnaai Filium sine subsislenlia asscrerent, idemque , cum Moniano ac Sabellio aeniirent ' . Alii vero, . ,
conlrarix senlcniise assertores non secus ac gen , .
liles aversabantur, eisque objiciebanl quod deoruai
*
muUiludinem inducerenl. iu bia porro altercatio .
1

Socr., lib. i , cap. 25.

VALESII ANNOTATIONES.

(16)
. Vide quac nelavi ad caput 23 libri prhui So-

cralis Scholaaiiei ; ubi ostcndi ciir Moutanus adjungi sohai Sabtilio.

981

fllSTOIUA

ECCLESIASTICA. U B . I I .

9C2

. nibus praxipue se exercnertint Eusebtas Pamphtli

, et Bustatbkis Antioclienus. Nam cum uterque oo ,
rum felerettir Filiurn Dei propriam habere suhsi .
stenliam, perimle lamen qttasi se invicem non i n (Hllgereiit. alter alteram accusabat. Et Eustatbtas qaidem Eusebium insimtttabat quod ca quae N i cxx decreu fuerant innovarel. Eusebiua vero ea quidem e approbare d i c t t , sed Eustatbio opinionein cxprobral Sabellti.
. \
CAP. X I X .
Urpl '

De Amiochena tynodo, in aua Euttalhius tn/tttfe
depositus *if, cuju$ udetn Euphronius obtinuit. Et
& ,
guid Constunlinus Magnui scripserit, tum ad ij/wo.

dum, lum ad Eusebium Pamphili qui Anlioclienam

,
,
scdem recuraveral.

.
,
Congregnta igiiur Aniiochiae synodo, Eustalbtus
- episcopalu Aiuiocbensis Ecclesire exuilur : reipsa
, , - qwidem, sicut major pars asserit, eo quod Nicacni
,
concilii lidem a$|ruerer, et Eusebium Pampbili,
, Paulinuin T y r i , ac Patropbilum Scylbopoleos epi, ,
acopum, quorum aentenliam onines Orientis epi *j(ptjw , \
scopi eectabanlur, lauquaai Arianos aversareiur,
* ,
palamque eos accusaret
Specie vero, qua&t ho .
norem sacerdoiii flagitiis quibusdam commaculasse

deprchensus fuissel. CaUerum 69 ingens aedilio
*
ob ejus depositionem excitala eat Aniiocbia : adeo
, .
ul parum abfuerii quin plebs arma corriperet, lo .
laque ctattas in gravissimum discrimen adducere ,
tur. Atque boc praecipue apud iroperaiorem ei nocuit.
, ,
Poslquam enira imperator ista accidisse compe , .
r i t , et plebem Ecclesiae duas in partes discissam
* ' esse, segrc admodum eam rem tulit, et Ensta, , C Ibium seditionis auctorem fuiase suspicalus est.
\ . Quemdam tamen ex palatii sui proceribue misil,
, eique in mandatis dedit u l plebi melum incuierct,
et sine lumullu ac delriinenlo aedilioiiem compri ,
meret. Porro bi qui Eustathiuro deposuerant, eaque
, \ \ de causa Antiochiae erant congregati, cum apud se
reputasscnt, si ex opinionis suse aecialoribus ali ,
, qucm imperaiori probe cognilum, el.eloquentiae ac
. docirinas laude florenieni, Antiochenae sedi praefl , ccrent , reliquos deinceps facile sibi assensnro*
esae : commoduro foVe existimarunt Anliocbensis
*
Ecclesiae adaiinislralioDcm Eusebio Pampbili tra. " dere. Scribunt Staque ad imperalorem ea de re
plebi quoque id gratissimum esse significaoles . * - Hoc eaim postulaveranl quolquoi, lum ex clere,
\iuc.
I M P fvnaauuoM
^ . fcittexoiAv
^ plebe, infeiisi erant Eustaihio. Vemm Eu , I

,
** |
- (17) sebius quidcm, fcriptis ad imperalorein litleris,
eedem illaoi recusavil. Imperator vero dclreclatio , nera ejus laudaos ; lege enim ecclesiasiica veiitum
, , erat ne is qni unius Eccleaiae episcoptts jam
.
fuerat consiituius ad alium episcopatum irana , ,
iret, scripsit ad Eueebium, et consilium ejus pro ' ,
t

'Eus^b., Vit. Conat. lib. , cap.

50; Socr. lib. i , cap. 4 .

VALESII ANNOTATIONES.

(17) "
.
1 codice Leonia Altatii reclios legitur hic locus in
bitne tuodum, , rcliquis vocibus exptinclie, quas profecto hic superfluae sunt.
Scquiiur ciiim paulo post,

, etc. Proinde noadubito quin scribendum sit

Itoc loco Porro epislola Constariiini ad Euscbium exslai in libro iv De vii*
Constantini.

63

S020HENI

984

felicei illum vocavit, qui non uaiua civi-

< .'
talia , $ed lotius orbia episcopatv dignue habe- relur. Scripsit eliam ad pleben Aniiockeoeii Ec-
cleaiae de concordia, et quod alteriut urbie ept- (18) 11
acopua app^iendus non esaet, cum aUenun sil ab (19) officio bom viri ret alieoaa concupiscere. Praaler , , ,
bas litteras, aliam epistolam privalim roisit ad
, , ,
aynodum : in qua perinde ac in liUeria quas ad
.
Eusebium acripeerai, eum quidem pnadicavit quod
epUcopatum racusasaet. Cam aulem accepitset , (80).
Etapbronium Cappadocem preabylerum, e\ Geor- , , ,
giuin Areibiisium probalae fidei esse, jussil ut vel
allerum illorutu queiu judicarent, vel alium quem- , ,
pian qui ipala idooeua videretur, Anliocbenaia . Kcclesiaj ordinarant antistilem. Acceptis igitur , iniperalori* UUeria, Eupbrooium episcopum ordi- , .
narunl. Euaiaibitta vero, sicuii accepi, calumniam illam moderate l u l i l , aalkia bl e&ae arbilralus : vir
lum in aliia roboa egregiua, tum eloquoiitiae cauea n w i l o admirandaa, qtemadtnodom ea l i b r h *
qui adbuc exetanl licel cogooacere, qui tum ob priacum geuus elocultonia, ei ob gmviutem tealeniiarum, tum ob verborum ekganiiam, et i n rebiia explicaiidia veausialem, magDopere probantur.
.
70 CAP. X X .
*
J i o , qni pott Maearwm BkMotgmUunam

.
$edm obiinuH.
, ,
Sub idem tempus moriuo Marco, qui poei Sil * i ' ,
veatruni brevi admodam lempore pontificaluui
obiinuii, Juliua Romanam aedem adminiatravil. ' , .
Eccleaiam vero Hieroaolymitanani posl Macarium
Maximua auacepit. Huuc Dioapolitanse Ecclesi
epiacopuai a Macario consiiiulum ease memoraDt; *
acd civea Hieroaolymorum eum apud ae detiauiaae. C . , Nam cum conieaaionia gloria clarva el o n n i ex
, (11),
parte egregiu* eaaei, plebia judicio UcUe deai
gnabatur, ut posl obiluin Macarii epiacopalum
. ,
illic capeaaerei. Proinde cum pleba molesle ferret
, VALESII ANN0TAT10NES.
(18) ' .
In codice
acopua. Poat Eolaliura deinde Eupbraniaa. Vide
l^eoais Allatii scriptum eat . Christoqux nouvi ad caput 14 libri primi Socrali, at ad
pborsonus autem et Savillus emendarunl
Eusebii librum derJmum tinlorix eccletiaslicoe.
. *upptc, . Ego vero neutram conjeciu(11)
. Male ChristoBtMirsonos
raoa probo, aed unica voee adjecla locinn Ua r e t l i hunc lecum inierpreutur hoc modo: FopuHsmf
l u a : %
frtqiii decrcium fuit ut pott nmUm Macam i / , *
lim urbU epitcopaium $uceederei. Melius Musculas
, elc. Quod si quis me
i i a iulerpretatur : Popuio Ua probabatur, ut
nimls andacem esae dicat, qui voeem de IIM^> additp*m $ententia Ecclesios Hiero$olymit**ce futurnm
deriin, re&pondeho me noa adjecisse, sed ex eo voti Uacarii mortem detignarent episcopmm. NecUloco ubi. male collocata erat, in propriain sedem D iiiea Muaculus eensum verborum Sozom^ui aaiia
resliluisse. Yulgo enim legilur, , e*c.
expressit. Addenduin enlm erai adverbium taciu
utnos fecimus, ad vilandara ambiguliaiem. Neque
(49) Eirat .
Emendavi ,
enlm Maximua revera episcopiia ll'eroeolyfDoritni
tuiu e i codice Fukeliano, lum ex ipaa Coatlanlini
eiectus esi a populo, supemiie Macario; ard lan*
fpistola ad aynoduui Amiocbenam, quam refert
lum tacitis suffragits designatus. Id enim valet vox
Euftebiue in libro iv de ejus Vita.
, qua utiiur bocrates in Ub. v, eap. 5,
(10) .
Pesl deposittoubt de Flaviano et Diodoro, qni vitenie M^biio
naiii Euttathtt, Pauliaus episcopiu Tyri ad A n liocbenaiu eedcra traoslalus est. Quo post sex men ejus successores detiguabantur.
sea mortuo, Eulalius Aniiocliiac ordinaiua esl epif

YARIORUM.
j .
In Chronico Damasi
lcgitar : Marcut mnai
octo diet viginii.
Fuil
ttmporibu) Conitanlini. Kepotiano et Faewido contutibus ex die xv Kalendas Februarias, utque tit
diem Nomrum Oclobrium, cotuulib** $upra*criptis.
%

Marcus Haque ordinatua eei poeiifex Uomaus

anno Cbr.
dic decima ociava J;tttuariu die
Doniinica el fei>io Caibcdr S. Petri Romae iuaigaito. (Anl. Pagi, ad aau. 330, u. 1.)

9 8 5

HISTORIA ECCLE6IAST1CA. LIB. U.

9P6

, tZ , -

, \
. .
,

.
(22),
,
, \
. ;
, \ \
, " ,
.
,
* , ,
B

eripi sibi bomineni cujus Virtulem experla eesel,

* ,
.
,
,
; , ,
,
, ; '
, . '
,
, ,
' , \
.
. ,
. , *
,
, .
,
-

Interea temporis conteniio quae inter iEgyptioa

jampridem fucrat excitata, nondtim finem accipere
potuit. Nam cum in synodo Nicaena Arian? qnidem
baeresis ab Ecctesia penilus rejecia csset, Meliliani
vero ea condilione, quam supra memoravimus,
admissi (uissenl, redeunli in iEgypluni Alexandro
Melitius Ecctesias tradidit, quas conlra jus poteslali
suae subjecerat, et in tiibe Lyco reliquain aelalcm
iransegit. Sed non miilto post, cum migraturua
essel e vita, contra decretum synodt Nicapnae,
Joannem qvemdam ex faimliaribus suia in suuro
locam subrogavit, ac ruraus lurbaruro in Ecclesia
auctor exstilit. A r i a n i v e r o , cum Melilianos res
novaa molirl cernereni, ipai quoqtie Ecclesias
perlurbarunl. Nam u l i i i ejnsmodi lumulltbus lleri
solet, alu opinionem Arii laudabant, alii sequum
esse censebant ut i i qui a Melitio ordinali Tiierant,
Ecclesiie praeessenl, eorumque parUbus sese adjaggebant. Porro cum utrique prius inier se dissenli-

el aeditio intenUretar, coramodius visura esl ut

Dioapolitania quidem alius eligerelur episeopus
Maxtmus vero maneret Hierosoljmis et una cura
Maeario episeopall munere fungereiur, et poat
ejua obitum Eccleaiam gubernaret. Ca?lerum qui
res laias accurate examinarunt, affirmant ex senteniia Macarii haec acla esse, et a plebe siimmo
sludio poslalata. Aiunt eniin poenituisse Macaritim,
quod Maximara Diospoieos episcopum ordinasset.
Quippe ordinatione oelebrata oogilare ccnpt, illum
qui et recte de Deo sen;iret, et ob confeesionem
populo acceptus esset, neceseario servandum fuisse
ul ipsi auccederel. Elenim verebalur ne se mortuo Eusebius et Patrophilus, Ariani dogmatis fauturea, occasionem nacti, aliquem ejusdem dogmalis labe infectum in Hiero&olymilana aede collocarenl. Siquidem Macario adhuc aupmtile res novas molili fuecant: sed cum ab illo conimuutoae privaii eaaeui, ea de causa conquiescebaul.
. '.
71 CAP. X X I .

, Be MelUianii Arianit, qna ratione adunali sun!:
,

iiem quo pacto E*sebiu$ ef Tlteoguius Arianmm

huerenm denuo tu$citare aggreui sanl.
.

, .
, -

rent, postquara lameo aiiiinadverleruDt plebein

sacerdoiibua Eccleaiae calholicas addiclam eeae,

VALESII ANNOTATIONES.
lam ac lumuhum UieroaolymiuiH>rum,qaiMaxinHtm
()
}

sibi eripi.ac Diospolitaniseptacoptim dari indigna* Pessime buuc locum verlerunlioierpretes. Naui
bautur, gralisaitnuBi Tuiaae Macario.

Mitftcoltts (jnidem ita ialerprelalur : Aiunt Maca

rium toltirttum fnisu in orainalione Maxitm. Cliri- enim inqoit. Macarium,quod Haximum
ordinasui epiuopum. liiilla porro bkaeUnda sunt,
fitophorsonns vero sic vertit: Nam eam ommi eura
praeler veieren diseiptiaam disp^asative gesta.
incubxhut ut Maximu$ potl u condilueretur ephcopu$> mtmoranl. Qtiasi legcrelur . A l - Pi iinum enim Iraostalus dkitur liaxiuius a Dioapoliiano episcopatu. Deinde coadjuior dalns viveati
qui vertendum erat boc modo, Aiunl enim pcentcpiscopo Macario, periade ac olim Alexander Nartmtte Macarinm poit ordinaiionem Maxiini : iu Eccisso, ut scribil Euscbius in libro vi Rhtonm
rleeia scilict'1 Diospolitana. Idque coiifirmat NicePoaUeiHO ordinaius dicilur Maximua
phoru*, qui bttoc Sozomeui locum ita expressit. - eccletiastic*.
ab episcopo Hierosolyrakano cilra coDsensum me*

Irupolitani. Quod quidem manifeale pra?auiopluiit
. Nicepbori
v^rb.i Ltangu quoque perperain intfrprelatus est, esl conlra canonera septimam concihi Nicaeni, in
ailiMa ex suo negativa particula : Macarium nam- quo episcopia Hierosolymilanis suua bonor, quem
ab uliimia iamporibua babueraal, aervalur, aalva
que poti itlam Maximi ofdmalionem haudquaquam
ptvtiiitniiaducitiin ene. Nibil iit;gigali?Huni a n i e u l e tamen Gas^arieasia nielTopolUani praerogaiira.
SoiutntMii. Vuli eitim probarc Suzoweuus, viiu i i y

 rTittr~*r3i tr* r^^sy??, rv/srri;

'pr.ou, UEJ>iar*iC^ r Arfl-ra* n a i t v ru r^n * T.T T^kc ^ I J L T J s^wtlm; xjfa.
- ^JJ^ J T . : T 7 *<* l a n T s u r r j b n kz^ivtt
X O E L Z * U f ^ a t a * ; "Aie^ ^
R

w i r a u i r

: u t Asrn x*-~
1 ' IjltUtf.^IS

- - = - ^ - v =.

T W J S

fj4sai. izxrsx ?55-

rn l ^ a u m ~ u n i # t . ** . fcri
T ^ I I I E J * r i t . E ^ TT> *
r-* =aarF ' jr Msnot xx\ ix xil
--"
~ r = ZLU.T"#: r s t j s w a !.

:&==#.

I r . ^ C : . Hwa ~ aa^ z x l
T - L T T r . e. ^ r r C m *r TSffc "Aessso r r . ^ , z r 4tnTL; i 5? ? ; , -;
- r r l i a s . . 3 n c r r r r p t t r i v T m -
"jcz
~> JKIXUX TiuiSn^ irr^.iirfrr
,-TC' SCBL uj *n arrieiibv rzr^ipxn l&imrt
LT~ ;.-f-m i^uML/nmt rac
& Tft ^ i . . Tf-r. c: rou^m. ir^KX^arvtr , uSc
c n r ^ r j ^ T L K T ^ fam^sa s r n s a B s l s i , xal cixxtv
TTS'-=zi'gx i^y* , a TCVTO Ijtiw
- ^ i ' - zzutuz au. Eat-jEb^rr^ clTars iv tpaii;v 4
-

raTn^-..- *ia*feiec * pcii h Nt*

. . - V / "sstatladnt -aa^ ^ , '

^r. m . r s n s ;

_ &*

- ^ i^iwuac 5

afcer sbraf>friar

iJ est, iribus

o b ^ r r a t i . iU!lBrina(or io eo 5w
qmoA rtrba ifta Consiiniini w*J
^zTArjri
, dc *"' 1
*' '
l e n t , com dc asebio ac TheopJe WP"
gptida n t .
c

.ftlin
Ct
<|TTniir

OtllS Alli'
stnl A l w

X7

i r1

<"

989

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. .

9 0

, . * cernebat. Sed praecipue eum molestia aflcccruni

Eusebius el Tbeognius, quod cum Alexandrini*
, \ - quibusdam coimnunicassenl, quos ulpote non reclc
^. ,
sentienles de fide , syuodus ad pornWentiain agen .
dam gervaverat : ipse aulcm imperator, lariquam
aucioreg diacordiae, alque ob id patria exlorres, iu exsilium dcporlari jusserat. Hac igilur ex causa
coniroolom imperatorem nonnulli asserunt, Eusebio ac Theognio exsilium irrogasse. Verum de bis retma siiperiua ea acripsiquae audilione acceperam a viris qui eas res accurate callebant.
. K B \
CAP. X X I I .
ol ol
Qualia adversus tanctum Alhanasium Ariani ae

,
*
Melitiani fruilra machinaii /nf.

Eorum vero malorum quae poslea contigerunt
. Alhanasio, duo isti aurtores fuere. Nam cum
^ \ ,
loquendi iiducia el auclorilaie apud itnperalorem
,
plurimiim possent, Arium quidem, u l amicum et
^ , , eadem cum ipsis seulienleni, reducere Alexan . ^ driam; Aihanasium vero lanquam ipsis adversan6 ,
lem Ecclesia ejicere sluduerunl. IIuuc ergo apud
\
Conslaiilinum accusant, quasi sedilionum ac lur , , barum in Ecclesia auclor fuisset, mullisque in
. ecclesiam ingredi cupieniibus adiium intercludcret:
* , cuintamen omnesad concordiamreduci posscni, si
, ,
boc unura concederetur. Has adversus illum calum , \
niasveras essefinnabant mulli episcopi ei clerici qui
\ \ ,
cura Joanne erani : qui quidem assidue imperalo \
rem 73 adeunies, seque oribodoxos esse asseve * . \
rantes, Aihanasium eleos qui sub illo eranl epi ,
scopos, caedis, vinciilorum, iiijuslorum verbcrum
\ , ac plagarum, et incendii ecclcsiarum accusabaiit.
, \ ,
Ubi vero Athanasins scripsil iinperatori, Joatinis
\ ,
asseclis illcgitimas objiciens ordinaliones, cl slu . Totau- C dium novandi ea quae Nicaeae dccreia fuerant, fi , \ demque non reclam, el sediiionrg ac conlumelias
, adversus eog qui de divinitate recte eenlirenl;
Conslanlinus deinceps ctii crederet nesciebai. Cum
,
igilur bujusmodi crimina sibi inuluo objeclarenl,
, .
mullique subinde accusalores ab ulraquc parle
\ ,
ipsi molesii esseot. quontaoi precipua illi cura
.
eral concordia populorum, scripsit Albana&io, ut
nemo aditu ecclesia probiberetur. Quod si boc de
, . "
ipso in poslerum nuntiareiur, miasurum se con ,
t

Cap. 16 bojus Ub.

VALESII ANNOTATIONES.
; . U enim noslit, Amphionem quidem Nieomedict, Citre, - slum auiem Nicteas eorum loeo ordinttos esie, tum
, 0: ,
ob privatam eorum impieiatem, tum ob eommunionem
; , cum Arianii qui generali tunodo fuerant repro .
baii. Vides u l episcopi iEgypti egregie consentianl
cuiii iiiiperaiore Conslanlino io assignanda causa
{JU'jmodo
igitur vcl ipse vel Tlteognius alium dcpodeposiiiouis Eusebii.
urre nbtuerunt, rmri ipsi dspositi (uerha,
ct ord'wa-

io>iibu$inipsvruin

locum (aclis conviucantur?

Probe

VARIORUM.
.
>rala svitodo
comeoiensis
larlibus non
liuo sm.i i u
mpto rcferl
iriss. mona

. Principio quidem
nmsis ad me litierii Eusebius cohortabatur ul reciperem Arianos; ita tamen ut verbis nou tcriptig
minurelur, tcripto rogaret. Me autem repugnanle, ac
rcspondente minime recipiendot esse hurueot invenI . m , ac leritati infen$o$ homines, analhemateque
damnato* ab cccumenica tyiiodo, mperatori bealas
wemoriiv Constantino auclor fuit ut mihi retcrir
bereL Albanas., (ApoL conira Arianos, pag. 178.)

991

SOZOMEM

99t

feslim qui ipsiim e i urbe Alexandria eipelleret. , *

Si quis vero ipsam iinpi raioria epistolam legere .
deaiderat, ejus pars q u continet id quod dixi, ila ,
8 habel: Cura igilur volunlatis meae indicium
,
babeas, omnibus in eccleaiam ingredi cupienlibua .
liberum aditura praebe. Nam si inlellcxero, quera. ,
quam eorum qui ecclesiae particeps fieri voluerit / ,
aba te iinpediium, vel introire prohibtlum esse, , &
mitlam conlinuo qui te juxta mandalum meunn de- ,
ponat, el ia alium locum transferat
Sed cum , ? Atbanasius scriptis ad tmperalorem litteris ei per- .
suasisset, Arianos ad calbolicae Ecclesiae couimu- , , nionein admilti non oporlere, Eusebius intelligens, *
quandiu Athanasius conlrarias parles tuerelur,
, " .
nunquaoa se id quod volebal assecuturum, oiuni ,
bua modis eura e medio lollenduin esse censuit. ^ ,
E l quoniam ad lantum facinus praelextum idoneum
. IIOD babebat, poUicttur Melilianis se ipsoruro caueee ,
suflragaturum apud principem, et apud eos qui * ,
palatio plurimum poteranl, si Albauasiuni accusare .
vellenl. Hinc ergo primura Alhanasio criuieii inlen 6 dilur, quod linearum tunicarum Iributum iEgypliis
,
imposuisset, et hujusmodi collalionem- ab ipsis .
accusatoribus exegissel. Verum Apie el Macarius, , Alexandrinae Ecclesiae presbyteri, qui tuto forle * ,
illic aderant, eam crimiiiationem mendacii con- ,
vincere sluduerunl. Cum ob boc crimen evocalus
,
fuissel Alhanasius, ilerum eum accusant quod,
. iinperalori insidias struens, arculam auri Pbilu, ,
meno cuidaua mtsissel. Yerum imperator, damnala Q accusaloram calumnia, Athanasio, ut in patrtam
.
redtret, permisit. Scripsil eliam ad populum

Alexandrinum lilleras quibus testimonium ei per- (27j, *
bibebat aequilatis ac reclae fidei : seque lubenter
, ,
cum eo i n colloquium venisse dicebat, euinque
, .
prorsus divinum vimm sibi videri, qui cam invi ,
diae causa in criroen vocalua fuisset, superior ad- ,
versariis suis exstiteril. Cumque accepisset, plu- .
riuios ex /Egypiiis A r i i ac Meliiii causa inier se rixari, eadero epistofa boriatur plebetn vt ocufot
in Deum conjiciat, ejusque judicium consideret, utque mutuam inter ipsos benevolenMara sertent,
et eoa qui concordiae ipsoruro insidiarentur, 7 4 cunctia virlbus expellant. El imperaior quidew hoe
modo ad universam roxliiiudinero gcribena, cuncloa ad concordiam provocabat, onnk|Qe slu4fo
laborabai ne Ecclesise corpus divellarelur.
CAP. 1.

. .

chimmni* aoxcla Alhan*$io inteutata ot wumum ,

Arunii.
" .
Meliliani vero a priore eonalu repalsi, alias adveraua Albanasium calumniaa texuerunt: alteram,
quod tacrum poculum confregisael; alteram, quod

,
* * ,
* , -

Socr. lib. x n , c. 39.

YALESH AJfNOTATIONES.
(tT) dxttotv. qnam refert Athanastus tn Apolofttieo % Hwnus
In inanuscriplis codir.ibus FukelH el Allalii arriAriauot, pag. 779, legitor .
piiim esl . Verum i n epistola Gonalaniini
YAIUORIM.
. Yide Socr. l i b . 1, synodum Casarea2 in Palxstina babitam anuoSSS,
cap. 27, i 9 qm in eo peccal, qnod istatn depruirigiaia mcusibus anie Tyriam, u i mox refcn Sobeaai Araeuii binioriam Tjrriae synodi lcmporc xouinus, cap. 25. (Clarisa. Bcnediciini, Vh. Aihan.
contigisse narret, cum polius revocanda sii ad pag. 19.)

ttlSTOftlA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

99
t m , , \ ' Arteniuai quemdam interfecisiei, et braehium ejus
. ( (i8) descciuin maleficii caitsa penea se rctincrei. Porro
, isle Arsenius clericus, cum delkium aliqaod com. , misissel, dicebalur sese occulUre. Metvebal enini
. , ne corani episcopo conviclua pocaas daret. Cnm

hoc i u acctdisaet, gravissimam inde ealumniam
- consarcinariml bi qui Allianasio insidiabanlur. F.t
, , Arseniom quidem studioee perquisttum repere ,
r u n l ; eumqne benigne excipientea, ooineniqiie ei
, benevoieBliam ac securilateui polliciti, clare ewiu
. (39) , deducunt ad quemdam ex suig farailiaribus, el ea . rwndem cum ipsia partium, Prinem nomint,
, presbyierum cujatdam monaaierii. Illiccum Arse ,
nitim abdidiesent, per fora el coetus primariorum
. bominum cte induslria circutneuntes, Hlum ab
Atbanasio occisiim eaae jactabant. Quin eliam
6 (30). Joaanes quidam mouachas suboroaias fueral, qai
( , eam accusationem inteaderet. Unjue scekrie fama
, cum in mullog sparsa essef, adeo ut ad aures quo , que iroperaloris pervenirel, animadverteas Aiha (51) Dasius, si de lioc quoque crimine accasari ip*um
,
conlingeret, diODcile fore ut apud jodices quorum
" animi bujusmodi rumoribus praroccupaii esseni,
, causam eiiam defeaderet, adyersarionm fraudibns
. non minore aatu resialii : el quanium in se erat,
, . cunclis fidem faciens, providit ne ealumniia illo , ram verius obecurarelur. Enimvero 75 plerisqiie
{ , - persuadere diffic illiroum erat, Araento nusquam
* , - comparcnte Ceraens igitur fieri nutlo niodo posae
. , ut se bac atupicione purgaret, nisi illura adbuc
, , C vivere convincerel qui nortuus dicebatar, fidelia. ' ,
simum qnemdam diaconem ex comhalu guomisit,
.
qui Arsenium perquireret. Qui cum venissel in
,
Tbebtidem, indicio quorumdam iDonacbortrai dt995

VALESII AN
(tt\ Ola . Imo Arseaius episcopu*
e r a l Hypselilamin, ut nolavi ad Socratem.
(99) broua. In manuscriptis codicibus
Fttkelii el AUalii gcribitur. Apod Albana-

vero pro bis verbis , reclamanlibua

licet codicibus, scribendum pnto
. Sic enim patrto nomine vocabaiar eycopbanU iile, ttste Albanasio in Apotogttko tetundo
sittjn, in ApoUgelko ucundo advtrsus Artanot, advertus Arianos, pag. 783, qui et alio nomine
dicitur Joannes dicebalur, ut videre cst ibidem. Undenam
' . Id esi, presbyter Ptemencurtivero Sozomenus monachnm illuro ftrisae didicerii,
mansiomi ta prmfectur* Antecfolitana. SOXOII euiis
nescio : cum nec Alhaiiasius id dicat, nec Alexan apud Albanaaium in eo loco inlerprciaius der Tbessalunicaneis episcopus in epistola ad
rst monasleriuni. Halim tamen mansionem inlerAtbanasium. Imo Joannes isie erat episcopus
preUrf. Nec obslat qnod in epistola Pitinae Pa- Mcmphis, jam inde a tentpnribus Alexaiidri,
phanlius qaidam nonaehiis dicilur
patel ex indiculo Melilii. Nam Joannea Arcbaph
. Nani et illic mansioncm intelligi
accusator Aibanasii, is ipse eat ad quem Conslanpuio. Certe ai roonaslerium eo loco intelligerelur,
tinus imperaior epistolam scripsii quam refcri
n i b i l opus esael nomen addere, aul praefeeluram
Athanasiua, pag. 787. Alqni Joannea iJle ad quen
noiare in qua ilum est monaslerium; nam monaimperalor scripeit, erat episcopos Mempbis, ut
aleria non alio fere quam abbaiis eui nomiBe ieslalur ipse Alhanasius in Indiculo episcoporum
vocabantor. In eadcm epislola nominalur Paulus,
parlis M e l i l i i , pag. 784. Hinc esl quod Pinnes
monachus Hypselea, id est ex Ilypaele opprdo, presbyter ad eumdeni Joannem scribena, eoro Patajua epiecopiie fuil Artenitta.
trem vocat. Ejusdem Joannia elogium cxstal apud
(50) . Mu- Epiphanium in ba?resi Melitianorum, cap. 6.
(31) icnr. Mallem acribere in futuro,
seoloe el Chriaiophorsonns iHHmam vocem omise . Quam leclionem in veraiODe mea
n r o i . Habeiur lansen etiam apird Nicepnorum, ubl
expressi.
inlerpres criminatorew vrlH. Savilttss qiioque ad
lalus i u i codicis tnterpreiaiur accasator*iu. Ego
9

VARIORUM.
* El qiridem nonatterium esse vertendum, coMra Valesiam contendunt dar. Bcoediclini in
diclum Atbanasii locum, vol. 1, p. 183.

SOZOMENl

995

996

dicit ubinam degerel. Veniena igitur ad Prinem, .

, fy.
* ', -*
apud quem lalitabal Araenius, ipsuuo quidem Arse , htpuQi
nium minime deprebeudit; naw dc diaconi adventu
. " >
pnemoniti, euui in uiferiorem jEgypturo transporiaveranl. Prinem vero comprebcnsum duxil ,
Alexandriaro, et una cum illo Eliam quemdam ex * * !;
rjus contubernaltbus, qui Arsenium alio abdiixisse , .
lerebaiur. I l i ambo ad ducem rci mililaris per , ^*,
jgyplum adducli, Arsenium adbuc virere confessi . ,
sunl, ac prius quideiu occullalum apud tpsos de- , \ lam
Htiiisae, nunc vero iniEgypio versari. Haec i u geala * *
adConstautinura referri curavit Atbanasius. lnipe- , xale^
ralor vero ei reacripsit ut aacerdolali officio ira- ,
pigre fungi pergeret, et dieciplinae populi piciali- \ , mk
que prospicerel : Melilianorum autem insidias pro . Iwm w
nibilo ducerel : quippe cum ipae probe acirel eos * n t i
invidia Kiimulalos ad hitjusmodi falsae el conficlas , , \
acctisaiionea el ad lumultus conlra Ecclesiam pro- ' ,
rumpcre. Se vero in posterum talia non passuruni: , *
, .
sed juxla pubiicas legea judicem futurura, ac poenas de illis suinplurum etse, niai quiescerent : ,
quippe qui non solum insidiaa slruereiii innocen- ,
tibus, verum eliam Ecclesise disctpltnam ac piela- . faufw
lem neferie corrumperent. llaec imperator cuiu ,
scripsisset Albanasio, epislolam auam in publico , .
populi conventu lcgi precepit, quo facilius cuncli }***
\ ,
volunlalem ac proposilum ipsius cognoecercnl.
Abhinc Melitiani tiniore pcrculsi aliquaulisper ,
,
quievere, dum minaa imperaloris reformidareiit.
.
Interim vero Eccleaia per uiiiversam jEgypitim
pacala, el tanti aacerdotia aolliciltidine gubernata, quotidie crescebat, multia tum ex gcnlflana *
inero, lum cx baereticorura muhiladine, ei seae adjungentibua.
CAP.XXIV.
C
. '.
Quomodo inlerioret Indorum gentet eo tempore "

^,*&*^
rri
-
m
.
Chrhti fidem tutceperinl, opera Frumentii aique

,
*"
jEdesii captivorum.

.
Pcr idem lempus uUimos eoruin quos vulgo I n , %\ ***
dos appellamus, ad quos Barlholomxi praedicatio * (54), ; &minime perveoerat, a Frumenlio sacerdole et aa- , ^
craruni discipiinarum 7 g doctore Cbristianam , \ ^$
religionem accepisse coniperimus . Verum ut in ' , f*
eo miraculo quod tum Indis accidil, aperie nosca- \ ^
mue Cbrislianorum religionem non ab homtnibua , , ^*
inaiilulani fuisse, ut quibuadam incrcdibilium
, ^
mendaciorum auctoribus placet, causam ipsaro
, \
cur Fruinentius sacerdos ordinaius lucril, expona
.
^
uios ntccsse esl. Ea sic babel : Clarieslmis qui- D ' " ,
1

* Socr. Hb. , c 19.

VALESn ANNOTATIONES.
(Z) ' .
Obvi De vii* Apollonii: " ^
acurum csl quid sibi vclinl bac verba. Musculus el libro leriio jElbiopas appellal,
quidem ita vorlit, tndoi qui nobis sunt inlcriorct. . Eiisebma in Chronico, aimo 4(
^TJ,
Ohristopborsonus aulem boc iuodo interpreialug ail, ub indo flumine conturqeniu, juxt*
cst, inleriores Indos: lic enim itoitra memoria ap*
.
Porro anie Fnnncnlium V**r? .
pellantur. Langus vero omniuni pessime vcrlit, jam Indis istie verbum Dei praidicavecalt
ulleriores quam quce ad nos veraunt lndorum gentes. bit Eusebius noster in libro ^
Ego vcro veriendum pulo : Cltimos eorum quo$
a/iVir, cap. 10. Sed quoniaiu Pauia-niis
vulgo Indo* vocamut. JCtbiopa* autem inlelbgit,
euccessores episcopalia calbedrae wliquerau *
ut nolavi ad librum primtim Historice Socralis.
menlius, qui primus apud illos P J ^ ^ i i
Hi enim Indi elianinum vocanlur, ulnole Indoriim
conalitulus , Iudorum apostolus meruU app
coloni, quemadniodum scribit Pbiloslratus in libro
r[

a f
1

907

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

903

<\ . - bnsqac Gracorum philosopliis curoe fuit urbes ac

w v , rogiones ignotas, perlustrare Sic Plalu Socratia
* . familiaris, in iEgyplo commoratus cst, ui ea qtiao
, \ \ apud iEgyptios etant cognosceret. Idem navigavil
- eliam in Siciliam, ut crateres qui illic erant v i , , seret. In quibus ignis velut ex fonle proinanans,
,
sponle sua ebullil, ac sxpenuinero redundans i n ,
star fluvii eflundilur, ei vicinam regiouem drpa , , scitur, adeo ut complurcs agri eliamnuni exusti
. cernautur, el nec semenlero accipiaai, nec arbo \ , ribus conseranlur, quemadmodum de Sodoinurtim
, \
regione accepimns. Ad bos craleres visendos ac . - cessil etiani Einpedocles , vir apud Grecos egregie
,
pbilosopbatus, c l qtii beroicis versibus doctrinam
, - suani exposuit. llic cum oausam eruptionis hujus
1

, ignis inquireret, seu quod ila mori saliusjudica

,
verit, scu, ut verius dicam, ne ipse qtiidem probe
) , . \
sciens qua de causa iinmaturam sibi mortem con (35) ,
sciscerel, in ignem desilicns interiil. Sed et De (54), , , \
mocriius Cous plurimas se urbes ct regionea ac
\
gentes perluslrasse ipse de &e alicubi dicit, seque
. " \ *
annisoclogintaapud exteros peregriiialuni fuisse.
" , \ ,
Alii pranlerea innumerabiles ex Graecorura sapien.
libus, tain prisci quam rccentiores, bujus rei slu , . ^
diosi fueruni. Quorum excmplum secutus Mero , \ *
pius quidam pbilosopbus Tyrius ex Pbnenice, ad
, \
Indos usque pencliavlt. Sequebanlur euin duo
.
adolescenles, FrumeiUius el Audesius, ambo ge , ,
. . .
,
_
,
nere l l l i conjuncu quos ille docebal blteras, e t l i . ,
,.
... .
. . .. ,
.
V
, C bcrahler inslilucbal. Porro cum ooima Indiae loca,
,
quanlum ei licuil, perlusirassel, navera naclus quas
,
in iEgypluni vela faciebat, redire consliiuil. Cum
, .
autcra uavis, geu aqua?, seuallerius rei oecessariae
' .
causa ad stalionem quaindam appuliaset, irruenles
, \
Indi qui illic babilabant, cunclos, ipsuraque adeo
. ,
Meropium interemerunt. Ruperanl enira lunc fae
dus quod cum Romanis aMea pepigerant, pueros
, .
vero ob aclaiem miaerali, capiivoeabduxemnt, re , \ .
gique aeo obluleruiH. Rex minoratn quidem natu
; \ pincernam smim conslituit; Fnimenlium vero,
, \ ,
prxposilum domus regia?, el pecuniae procurato ,
rem, creavit, quippe quem prudemem, et ad lioc
. \
procuralionis munus oI)eiindum idoueiim esse cu . "
> , gnoveral. Qi cnm ^ K
^ / ^ ^ ^
ac fidos pra?sliiissent, rex moriens, superstilibua
*
, . uxorc ac filio, ad remunerandam eorum benevo \ lcntiam, ambos libcrlale donavit, et ubicunque
. vellent, degendi cis polestatem dedit. Et illi qui, , dem Tyrum ad suos reveni maiurabant. Sed cum
\ , regis filius adhuc lenera aelate esset, mater pueri
' , ' rogavil u l aliquantulum 77 lemporis aoibo illic
. remanereni, et procuraiiooera regni susciperent,
, . donec Ulius ad virilem aaUtero perveDisset. Ilii re4

VALESn ANNOTATIONES.
(b5) . Non Cous fiiil Democritus, ecd Atnicrita , ut lestanlar Diogfnes Lacrlius, Suidas, ac caeleri.

(54) '^ re. Has voces Mtisculns in vereione

sua prxiernoisil: quaa etiaro delendas censeo.

SOZOIIENI

979

baplizalos. Ifos Alexander accoraie interrogavil, . \ ;

,
quidnaiu ipsis dixisset fecisselve ltidi illius epi
, scopus, et quid ipsi respondissent, quidve edocti
, * .
esseni.Cumqueomnia juxta ordineni ecclesiasticuni
* ,
cxacle io illis servata esse deprehcndissel, com . ,
muuicalo consilio cum sacerdotibus quos circa se
^ ;, ,
habebat, censuit non rebaptizandos esse eos qui

in simplicilaie divinam gratiam semel percipere
. &
meruisscnt. Reliqua vero quse a solis sacerdolibus
, ,
bapiismum iradenlibus adminislrari fas esl, in i l ,
lis supplevit. Aihanasium porro aliosque pueros
,
qui in eo ludicro presbyterorum aul diaconorum
. ,
partes egeranl, sub divino teslimonio parentibus
*
ipsorum iradidit,quo ipsos ad Ecelesiae ministeriuin
, .
educarent, inrormarentque ad ea ofllcia quae fuerant iinilali. Ncc mullo *1 Alhaoasium in con- , tuberntuin suum ascivit, eumque nolarium dein
ceps habuit. Qui cum piobe inslitnluB fuisset, et grammaticortim ac rbetonioi adiolas frequentasaet, ubi virilem aetatem ingressus est, eliam ante episcopalum iis qui cum ipso in collooafrm vene*
r a u t , prudenlioe ac doclritiae suae experinienlum dedil. Postquam vero Alexander falo faoclus essel, successore eo derelicio, mullo amplius crevtt ejus exisliinalio, lum virluiibus ipsius, lum magni
Anlonii monacbi lesiimonio confirraala. Etenim Antonius, quoiies ab illo acceraereiur, obleroperabal, el ad urbes accedcbat, et una cum illo veniebat ad ecclesias, ejusque ftdem de Deo, suflragie
auo comprobabal. Deuique in omni v.ta euin semper araicura habuii, ejusque adversarios el iniroi*
cos aversatus eat.
. I H ' .
6 8 CAP. X V I I I .
" '

Quomodo Ariani el Meleliani Athanasium

///
.
, *
strem reddiderunt. Deque Eusebio, qualiter Alha

ruuium sollicitavit ut Arium tutciperet. Et de

voce consubslanlialis, quomodo pras caieris omnibu$ Eutebiui Pampkili Eustathiui Anlioche ,

.
nusjnter $ conlenderunt.

Sed celeberrimum eum reddiderunl Arii ac Mc lelii seeiatorcs: qui cum semper insidtas ei slru, .
xcrlni, Dtmquam tamen jure illum convincere po *
tuorunt. Ac primuni quidem Eusebius, acriptia
, " ,
liiteris eum lentavil ut Arianos ausciperel: mina .
tus abaque scrlpio se illum damno affecturum,
, ;, iiisi pamissei. Sed cum ille non cederet, aiflrinana
,
suscipiendos non esse eos qui ad veriiaiem inler ,
polandam nov.un baeresim excogiiassenl, el Nicaen
,
synodi eeulentia excommunicaii fuissenl, operam
. ,
dedit Eusebius u l imperalor ipse Ariuin wisci . ,
peret, ac redeundi licenliam ei concederet. Verum
,
qua ralione isiud factum ait, dicam paulo post
m

Tunc temporis vero rursus inter se dissidere c<- rv . Oi ,

,

leruiU. cpiscopi,
vocem consubstaniialis
: duui

t...
.. scru ,
/.
. , r
. _- xvv
->
,
pulosius exaininarent. Naro alii quidera eos qui
vocem istaiu probarent, impie loqui censebaut, (16). 01 ' ,
4|iasi Filium sine subsislentia asscrerent, idemque , . , *
tum Monlano ac Sabellio senlirent . Alii vero,
, .
cnntrariae senlentise asseriores non secus ac gen *
liles aversabanlur, eisque objiciebant quod deoruai
'
mullitudinem inducerent. In bia porro altercaiio*
9

Socr., lib. i , cap. 23

VALESII ANNOTATIONES.

(16)
. Vide quac nolavi ad caput 23 libri priini So-

cralis Scholastici ; ubi oalcndi cer MoiUanus adjtingi sulcal Sabellio.

981

HISTOIllA ECCLESiASTICA. -

LIB. I I .

) . \ nlbue praxipue se exercuerunl Eusebius Pampbili

, $ ci EttBlathitis Anliocbenus. Nam cum uterque co ,
rum ialereler Filium Dei propriaro habere subsi .
slenliam, periiide lamen qitasi se invicem non i n lclligcrent, aker alterum accusabai. E i Eestalbias quidem Ensebtura insitnulabat quod ca quae N i c e decreta fuerant inoovarct. Eugebius vero ea quidein e approbare d i c i t , sed Eustatbio opinioncm exprobrat Sabellii.
CAP. X I X .
. \
Antiochena tynodo, in aua Euslathiut injuste


depositus $1, cujus udem Euphrouius obtinuit. Et
&& ,
quid Conituulhms Magnus scripserit, tum ad tyno.

dum, lum ad Eusebium Pampnili qui Anliochenam

,
,
scdem recutavcral.
\

.

Congregata igilur Aniiocbiae synodo, Eustatbitis
- episcopatu Amiochensis Ecclesire exuilur : reipsa
, , - qtiidem, sicul major pars asscrit, eo quod Nicacni
, \
concilii iidem a^trueret, et Eusebium Pampbili,
,
Paulinum T y r i , ac Palropbilum Scytbopoleos epi, * ,
acopuiu, quortrai senlenliam omnes Orienlis epi ' : , \
scopi aectabanlur, iaiiquam Arianos aversareiur,
* &,
palanique eos accusaret *. Specie vero, qua*i bo .
norem sacerdolii flagitiis quibusdam commaculasse

deprebensus fuisscl. Caelerum 9 ingene aeditio
*
ob ajus deposilionem exciiata eal Anliocbia?: adeo
, \ . "
ul parum abfuerit quin plebs arma corriperel, lo .
taque civitas in gravissimum discrimen adducere*
, \
lur. Atque boc praecipue apod imperalorem ei nocuit*
, , \
Poslquam enim imperator isla accidisse compe , .
r i t , et plebem Ecclesiae duas in partes discissam
* ' esse, g r c adinodum eam rem tulit, el Euata, , G ihlum seditionis auclorem fuisse swspicatus est.
\ . Quemdaro lamen ex palatii sui proceribus misit,
, ! eique io mandatis dedit u l plebi raelura inculeret,
! , el sine luniuliu ac delrimenlo aeditionam compri meret. Porro bi qui Eustalhium deposueranl, eaque , \ \ de causa Anliochiae erant congregati, cum apud se
, ^ repulassenl, si ex opinionis suae aecialoribus ali, quem imperaiori probe cognilum, el.eloquentia ac
. \ docirinas laude floreniero, Anliochenae sedi prasfl , \ cerent , reliquos deinceps facile sibi assensnroa
* \ esae : commodum foVe existimarunl Anliocbensts
" Eccleaias admini&lralionem Eusebio Pamphili Ira. " dere. Scribunl itaque ad imperalorem ea de re,
plebi quoque id gratissimum eese aignificanles*
. Hoc enim postulaveranl quotquoi* lum ex clere,
tum ex plebe, infensi erant Eustaihio. Verum Eu , ,
* (17) sebiug quidcm, scriptis ad imperalorein lilteris,
sedem illam recusaviL Imperalor vero deirectalio , \ nero ejus laudaos ; lege eoini ecclesiastica velilum
, , erat ne is qai unius Ecclesiae episcoptis jam
. \
fuerat conaiiluiua ad alium episcopatum Irans , ,
iret, scripeil ad Eusebium, et consilium ejus pro*
* ,
9

E u ^ b . , Vit. Const. l i b . m , cap.

59; Socr. lib. i , cap. 24.

YALESII ANNOTATIONES.

(17) "
.
codiceLconie Allalii reclios legitur hic locus in
biinc iiiodum, , rcliquts vocibos expnnclU, q u profecto hic supcrnuae snnt.
Seqttitur entm pauto posl, \

, elc. Proinde noo dubito quin scribendum sit

boc loco Porro epislola Consiamini ad Euscbium exstat in libro iv De tiim
Constantini.

983

SOZOHENI

98*

lus , folicem illtita vocavil, qui non uniut oivi- /

t a l i a , sed lolius orbis episcopaU dignua babe- 6 retur. Scripsil eliam ad plebem Aniiocbeaaia Kc- \
clesi de ooncordia, ei quod alteriua urbia epi- (18). '
scopis appelendus non esael, cum alieaaoi sil ab (19) officio boai viri rea alienaa concapiacere. Pneler , bag liueras, aliam episiolam privaum roiait ad , ,
aynodum: in qua perinde ac in liileris quas ad , , ,
. \
Etisebium acripserat, eum quidem pnadieavil qood
epUcopaiun recusaaaet. Cm aniem accepiasei , (28).
Enpbronlum Cappadocem presbylerum, el Geor- , ,
giuin Arelhnsium probata? fidei esae, juasit ut vel
allerum illorum quem jadicarent, vel aliuin quein- , ,
pian qui ipaia idoneua viderelur, Anliocbenaia , Ecclesie ordinarant antislileni. Acceptis igilur , iniperaioria liUeria, Eupbronium episcopuiu ordi- , .
uarunt, Eiutaibiee vero, aiculi accepi, calumniam illam moderaie lulit, aaiioe id este arbUralua: vir
lum in aliis robus egregiua, lum eloqveiiu cavsa meriio admirandui, qaemaduiodtnn ex libris ejua
qui adbuc exaiaol llcei cogaoacere, qui tam ob priacnn genws elocuttonis, el ob g r a n t a t e teeleniiarum, lum ob verborum etagan4iam, el ia rebva explicaudia venuBlaiem, taagaopere pro*
banittr.
. . y
70 CAP. X X .
D* M**imo qui poit Macarmm BurmotgmUQ**m 7**#
.
udm
obtinuiL
, ,
Sub idem lempua mortuo Marco, qui poel Sil i ' ,
vealrum brevi admodwn tempore ponltficaluiu
obiinuil, Juliua Romanam aedem adminialravit. ' ,
.
Eccltaiam vero Hieroaolymiianaru post Macarium

Maximus auacepil. Huuc Dioapoiitana? Ecclesi
epiacopom a Macario conalitatam eese memorant;
aed civea Hieroaolymorum eum apud te detiauigae. C . , Nam cuoi conieasionis gloria clania ei ooini ex
, (11),
parte egregiua eaael, plebia judicio Ucite deai* gnabalur, ut poat obitum llacarii episcopiUira
. ,
iliic capeaaerei. Proiode cum pleba molasle ferrel
,
9

VALESII ANNOTATIONES.
(18) oir. In cedice
acopua. Poai Ealalium deinde EnpbraniM. Vide
l^oais Allatii scriplum esl . Cbruloqux nouvi ad capui 24 Ubri primi Socralis, ai a4
pborsonus autera et Savilius emendaruul
Eusebii librum decimum Uiitorict
eccleiiaslic*.
, J i i p p t c , . Ego vero neulram conjectu(21)
. Mate ChristoBftMirsonoa
r a probo, aed unica voee adjacla )ocu> i u reetihanc lecum inierprelatur hoe mode: PopuH ift u a : frtgHi decreium fuit tu pou morUm MacaHi in
, *
UH$ urbn epiuopaium luceederti. Melius Musculas
, etc. Qnod si qnis me
iia hilerpretalur: Popuio ita probabatur, mt s
nimks aodacera esae dicat, qui vocem de me addi- ipium iwtenlia Eccleiios Rierotolymittincc (mtumm
darbn, re&pondebo nxj adjeciase, seJ ex eo pott acarii mortem detienartnt wiscopum. NecUloco ubi. male collocata erat, in p r o p r i a i o sedem 0 inea Musculu* seneum verborum Sozomeiu saiia
realitutsse. Yulgo enim legilur, , elc.
expressil. Addendum enlm erai adverbium f o i t o ,
ulnoa fecimus, advilandam ambigoiiatem. Neque
(19) . Emendavi ,
enkn Maximua revera epiacopua llieroaQlymaram
luui e i codice Fukeiiaoo, luitt ex ipaa CoMlaniini
t^piatola ad eynoduui Aniiocbeoam, quam referl electus est a populo, superauie Macario; aed u o tum taciiis auffragiia desi^natua. Id enim valel vox
Euftebius in libro iv de ejus Yita.
(20) .
Poel depositto- , qua ulilur hocrates in Ub. v, cap. 5,
ubi de Plaviano et Diodoro, qai vheole Mtttitio
ntin Eualaibii, Patiunua eptscopua Tyri ad A u liocbenaoi aedcro translalus est. Quo pout aex men- ejua buccesaorea detigoabantur.
sea moriuo, Eulaiiug Aniiocbisc ordinalua eal epiY.VBIORUM.
i . In Chronko Damasi
lcgitnr : Marcui mnM
octo diei viginii. Fuit
teniporibui Conitattiini. Nepoliano ct Faenndo cott$ulibus
ex die xv Kalendas Februarias, utqw in
dbm Nonarum Ociobrium. consulibH*
wpraicriptu.
%

Marcua iUque ordinalue est poetiirx Itoroaaus

anno Clir. 556, dic decima ociava J;*iiiiarti, die
Dominica et fesio Caibedra) S. Pfiri Romaa iueigaito. (Anl. Pagi, ad aau. 53G, n. 2.)

UISTORIA ECCLE&IASTKLA. L I B . 11.

, , -
*
,
, .
,

.
(22),
,
,
.
,
, " ,
.
,
^
* , ,

986

ertpl aibi bomineui cujus virtutem expcrla eeset,

ei eeditio inlentaretor , coramodius visum est ut
Diospolilaiiia quidera alius eligerelur episeopus :
Maxiraus vero manerel Hierosolyroie et una ciim
Macario episcopali munere ftingerelur, et post
ejtia obitum Ecclesiam gobernaret. Calerum qut
res iaias acctirate examinaruni, afttrmanl ex senteniia Macarii hac acla esse, el a plelw sumnio
sludto posiolata. Aiunl eniin poBiiiluisse Macarium,
qiiod Maximora Diospoleos episcopum ordinasset.
Qutppe ordinatione celebrata cogilare c<rp:t, Sllum
qui ei recte de Deo sentiret, ei ob confcssionem
populo aecoptus esset, neceesario servaiidum fuisse
u l ipsi succcderel. Etenim verebalur ne ee mortuo Eusebius el Palrophilus, Ariani dogmalia fauturea, occastonem nacli, athquem ejasdem dogma-

tis labe infeclum in Hterosolymilana sede eollocirenl. Siquidera Macario adhac superstile res novas molili faeraftt: sed cum ab illo contmuuione privaii esaeul, ea de causa conquiescebaul.
7 1 CAP. X X I .
. '.
~
* Metitianii Arianit, ratione adunati sxnt:
,

item quo paeto Ensebim et Theoguiui Arienew

xdMr ir
hceretwi denuo tuscitare aggreui tunl.
.
%

,
.
,
,
, ,
,
, ; '
, . '
,
, ,
* ,
.
,
. , *
,
, .
,
-

Interea temporis conleniio quae inter jCgyptios

{ampridem fucrat excilata, nonditm finem aceipere
poluit. Nam cuni in synodo Nicaena Arianp qnidem
liaercsis ab Ecclesia penilus rejecia cssel, Meliliani
vero ea conditione, quam supra memoravimus,
admtssi fuissent, redeitnli in iEgyplum Alexandro
Melitius Ecclesias iradidii, quas conlra jus potestati
suae subjecerat, el in uibe Lyco reliquain aeialcm
transegit. Sed non mullo posl, cum migrattirus
esset e v i i a , conlra decretum synodi Nica?n,
Joannem quemdaro ex familiaribus auia in suura
locum subrogavil, ac ruraus turbartim in Ecclesia
aucior exstitit. A r i a a i v e r o , cum Meliliauos res
novas moltri cernereni, ip&i quoque Ecclesias
perlurbarunt. Nam u l iu ejosmodi tumuUrbus ficri
solet, alii opinionein Arii laudabant, alii sequum
esse ccnsebant ut i i qui a Melitio ordinali fuerant,
EccteaiiapraBessent, eorumque parlibus eeseadjaagobant. Porro cum utrique pritis inier se dissenti-

, . ^ rent, postquam tamen aiiimadverleruot plebein

, sacerdoiibua Eccleaie calholicaa addiclam eaae
9

VALESII ANNOTATIONES.
(22 TQ
. Peesime bituc locum verlertinl inierpre.tes. Nain
Mtiftcohis anidem ila inlerpreialur: Aiunt Macarium iollicttum (uine in orainatioiu Maxinii. Cbri- enim, in<|uil. Mocarium, quod Maximum
ilophorsoniif vro sic verlit: Nam eum omoi cura ordina$*et episeopum. Mnlu porro b k noUnda aunt,
ixcubmhUt ul Maximut posl u coaMUMntur epi$ce- praeier veiereu diseipiiuam dUp*nsalive geata.
memorant. Quasi legcrelur . At- Pnmumenim traosialus dicilur Maxiaius a Dioapoqiii verl^ndufn erat boc modo, Atunttnim pcenil i u n o eptscopatu. Deinde coadiulor daias vivenli
f niae Macarium po$t ordinationem Maximi : in Ec- episcopo Macario, periade ac olim AlexaAder Narrlesia scilicet Diospolitana. Idqne couQnnal Nice- cisso, ut scribil Eusebius in libro vi Hisloria
pfiorus, qui buoc Sozomeni locum ita expressit. - eccktiasiicw. Poetreaio ordinaius dicilur Maximus
ab episcopo Hreroaolymltano cilra coDsensuiu metropolilani. Quod quideni manifeate prasumpiuirt
. Nicepbori
v**rb:t Langus quoque perperain inlerprelalus est, esi conira canoMera eepliraam coacilii Nicseni, in
add.la ex^suo negaltva particula : Maearium nam- quo episcopis Hieroeolymilanis suus booor, quem
que poil tllam Maximi ordinatfotteta haudquaquamab iilumis lemporibua habaeraal, aervatur, aalva
pfYHHiititiaductum e*u. Niliil maKig alieHuni a menlo laiuen Cauariensia awtropoliUni praerogaliva.
Suiuuicai. Yuli chim probarc Suzomeuus, viiu U%

0S7

001

firvidta correpti sunl, 'inttoquo iiOer sf fardere * " .

communes iniraichiag adveraus clernift Alexandri , ,
nam suscpere, junciimqtie el alios acciisare q u i - ,
buscum dispuiabant, el aeipeos dcfendere coepe* ,
*.
rtint : adeo u l , processu lemporie, Melitiaoi a
plerisque in jEgyplo vocarenlur i i qui Arii opi- nionem seclabantur, cum laiuen Meliliani ob prima- (25) * ' . ' ' (11
tum duulaxat ac regimen Ecclesiarum a Catbolicia
dissiderent, Ariani vero perinde atque Arius aenli- '
, rent de Deo. Sed quainvis ulrique privatim sua
invicem dogmata respuebant, laroen simulare con- ^ .
, , ,
tra mentem suain, el in coinmunt odii adversus
Calbolicos gotielale inler se cunpenlire non dubi- ,
. l a r u n t , dum singuli ea quse in volis babebant, se
"
coneecuturos sperarent. Verum temporis guccessu,
verisimile est, Meliliani ex aggiduis ea de re , .
,
dispuiationibus, Arianorum dogmatum periliam

adepli, eadem cum illis de diviniiale eeiiserunt.
^
Exinde Arianorum rea ad priorem tumullam rediere: et clerlci gimul ac Iaici mutuam inler ae . ,

coromanionenrriiperuiil. Sed et in aliis urbibus,

ac praecipue in Bilbynia et Ilellesponto, et apud
Conslanlinopolim , rnrsus conteniio de Arii opiuio- ,
iiibus excilata esl. Ferttir denique Eusebium Nico- *

mediae el Theognium Nicaea? episcopum, corruplo
. ,
noiario cui imperalor acla 72 aynodi Nicaenae
^^,
6<Tvauda commiseral, subscriplionee guas dele
visse palamque predicare ausos esse, quod Filttig
, consubstantialis Palri asserendus non essel. Qua de
re cuiu accusarelur Eusebius, ingenii Gducia respon- ^ .
disse dicilur imperatori : oslensaque ei vesle qua ' .
, *
induebalur, dixisse: Si bxc vestis inspeclante lue
.
divisa esset, nunquam dicerem utrainque parlem
,
ejosdem esse subsiamiae. Porro imperator ista
(25),
quidem acerbissime t u l i l . Nani ciim extslimaret
*
hujusmodi quaealioneg poat Nicaenuin coucilium pe (26), nitus sopilasesse, praHcr spera eas denuo suscitari
v

VALESII ANNOTATIONES.
(25) ersxer
'
. Pesgime Chriglophorgonus luec venit,
cum praecedente periodo junxil hoc niodo :
Ifsque eo ul progrediente tempore Ariani Ucet cum
Melitianii de Ecclesiarum piimalu decerlarent,
plerisque Melitiani nominarenlur. Longe rectius
Miisculus ila inlerpretatur : Cum tamen Meliiiaui
aCalholicis propter gubernationem Ecclcsiarum dun^
taxat dUiiderent. Alque ita sumpsit Nicepborus,
qtii hunc Sozomeni locum sic describil:
ol
.
(24) ' .
Supp!e dogmata, ut in tnierpretatione nostra videre
esl. Ac profecto miror utrumqtie inlerpretem liorum verbormn sensum non vidisse : qnorura interpretationem proferre bic nolui, ne viderer viris
doclis inauliare.
(25) " .
Suinpaii baec Sozomemts ex Epistola Constanluu ad
Nicomediensus, qitain refert Tbeotlorilus in l i bro i . In ea enim ita scribit Conslaniinus :
, ^ * '
,
,
%

, ' ,
, etc. Vidoe t i l Soxomenus bxc iisdem pene verbis desci ipseril. Verum
in eo peccat quod prorsus alicno loco haec posuil. Scripla est enim ha?c ep'i8tola Coustaniin!
aniequam Eusebius episcopalu depoueretur, inquo
ejtis locum alter subrogaretur id esl, tribus circiter mensibus post Nicaenam synodum, u t a d Socratetn obscrvavi. Hallucinalur etiain in co Sozomenus. quod vcrba illa Conslaniini
, de Alexandrinis clericis
inleltexit, cum dc Eusebio ac Tbeognio intelligetida sint.
(26) dk . Scribenduin esl ex codice Leonis Allalii , clc. SeI
qua?.rilur quinani sinl Alexandrini isti, disscnsionis aucloros, quos Constaniinus ad se evocar^rai, et qtiibuscum Eusebius ac Tbeognius o< culle
communicarunt. Baronius quidem ait fuisse Melitianos. Ego vero tn anitoULionibus ad l i b r u w p r i mum Socralis, Arianos esse oslcndi. Idqoe lesia*
lur epistola synodtca episcoporum iEgyp!?^ qua*
referliir ab Alhanasio in secundo Apologeiic^ f#ira Arianos, pag. 727 edilimiis Parisien&is :
,
, ' -

999

mSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I .

90

, . cernebat. Sed prxcipue eum moleslia aflcccrunl

Eusebius et Tbeognitis, quod curn Alexandrinia
, \ - quibusdaro conmiunicassent, quos utpole rccle
& *. ,
semienlcs de fide , synodus ad pornileiiliam agcn .
dam gervaverat : ipse auiein imperator, lanqitam
aticiores diacordise, atque ob id palria exlorres, in exsilium deporlari jusserat. Hac igilur ex causa
coromotom imperaiorem nonnulli asaerunt, Eusebio ac Tbeognio exsilium irrogasse. Verum de bis rebus stiperius ea acripsi , quae audilione acceperam a viris qui eas res accurale callebanl.
. KB'.
CAP. X X I I .
ol xai ol
Qualia advertu* sanctum Athanasium Ariani ac

, .
Melitiani fruslra machinaii sint.

Eorum vero roalorum quae postea contigerunt
.
Alhan&sio, duo isli auciores fuere. Nam cum
,
loquendi fiducia tl auclorilate apud imperatorem
,
pluriniuni possent, Arium quidem, ut amicum et
, , eadcm cum ipsis senlienteiu, reducere Alexan . ^ driatn; Albanasium vero lanquam ipsis adversan , tem Ecclesia ejicere sluduerunl. Ilunc ergo apud
,
Constanlinum accusanl, quasi sedhionum ac tur , ,
barum in Ecclesia auctor fuisset, mullisque in
. ecclesiam ingredi cupienlibus adiium intercluderet:
* , cuiniamen oinnesad concordiamreduci posscnl, si
,
boc unura concederelur. Has adversus illum calum , nias veras essefirmabant multi episcopi et clerici qui
,
cum Joanne e r a n i : qui qnidein assidue imperalo
rem 73 adeuntes, seque oribodoxos esse asseve ' .
ranles, Athanasium eleos qui sub illo erant epi ,
scopos, caedis, vinculoruiu, iujuslorum verbcrum
,
ac plagarum, et incendii ecclcsiarum aecusabai.t.
, ,
Ubi vero Athanasius scripsii iinperatori, Joaunis
,
asseclis illcgilimas objiciens ordiualiones, el stu . - C dium novandt ea quae Nicxae decreia fueranl,
, deuique non reclam, et sediiiones ac conlumelias
, adversus eos qui de divinitale recte senlirenl;
,
Conslantinus deinceps cui crederei nesciebai. Cum
, .
igilur hujusmodi crimina sibi inuluo objectarent,
,
multique subinde accusatores ab ulraquc parle
ipsi molesii essent, quoniani praecipua illi cura
.
erat concordta populorum, scripsit Albanasio, ut
nemo adilu ccclesiae prohiberelur. Quod si hoc de
, .
ipso in poslerum nunliarelur, mUaurum se con ,
1

Cap. 16 bojos l i b .

VALESH ANNOTATIONES.
; , ) vostit, Amphionem quidem Nicomedice, C//re
, $ium auiem Niem<e eorum ioco OTdinato* e$te tum
ob privatam eornm impielalem, tum ob commumonem
' , ,
cum Arianu qni generali tynodo fueranl repro ,
bati. Vides u l episcopi ASgypti egregie consenlianl
,
Quomodo igitur vel ipse vel Theogniut alium depo- CIIIII imperaiore Constanlino in assignanda causa
nere vOluerunt, cum ipsi deposUi (uerint, et ordinadepositionis Eusebii.
iiombiuinip$ormm iocum faclit convmcanlur?
%

VARIORUM.
* .
Vix Iriom meitsium spalium ab celebrala synodo
Ni**na elapsum erai,cum Eusebtus Niconiedieosia
el Tbeognius Nicttiius, quod Ariauls pai libus non
obscure atudereul, releaatt a Consianiitio guiil in
Galliain. Quod aulcm de nolario cormpto rcfert
bie Soxomeuus. commentum esi. (Clariss. inonaclii Benedicli, Vita Athana%. . I I . )
.
%

. Principio autaVm
mutit ad me Eusebius cohortabatur ut cipereni Arianos; Ua tamen ul verbit non icriptis
minuretur, scripto rogarel. Me autem repugnante, ae
rctpondenle minime recipiendoi eitt hiereseos invenl; res, ac terilati infenso* homiuei, anathemateque
danmaloi ab acumenica tynodo, mpwalojri beatas
memoria: Comlantino auctor fuil I mihi recrtberet. Albanas., (ApoL eonlra Arianot, pag. 178.)

991

SOZOMEftl

992

feflim qui ipsum ex urbe Atexandria eipelleret. ,

Si quia vero ipsam imp< ratoria epislolam legere .
desiderat, ejus pars qua conlinel id quod dixi, ila ,
se habet: c Cum igilur volunlatie mea? indiciuui
,
babeas, omnibus in ecclesiam iugredi cupienlibua
,
liberum adiluro praebe. Nam si intellexero, quera. ",
quam eorum qui ecclesiae parliceps fieri voluerit f ,
abs te impeditum, vel inlroire prohibilom ease, ,
mitlam conlinuo qui le juxta mandalum meum de ,
ponat, et in alium locum Iransferat *. Sed cura
, Alhanasius scriptis ad imperalorem iilteris ei per .
suasissei, Arianos ad calholicae Ecclesise coinmu- , , nioncin admitti non oportere, Eusebius intelligens, *
quandiu Albanasius contrarias parlee tueretur,
,
nunquam ae id quod volebat assecuturum, onini ,
bua modis eum e medio lolleiiduio esse censuit. ^ ,
Et quoniam ad lantum facintis praHexlum idoneuro
. uon habebat, pollicelur Melitianis se ipsoruro caueee " ,
suffragalururo apud principem, et apud eos qui in ,
palatio plurimum poterant, si Athauasiuni accuaare .
vellent. Uinc ergo primura Alhanasio criiueii inlen dilur, quod linearum Utnicarum tribulum iEgyptiis ,
iinposuisset, et bujusmodi collalionenv ab ipsis
.
accusatoribua exegissel. Verura Apis et Macarius,
, Alexandruiae Ecclesiae presbyteri, qui tuin forte
*
illic aderaul, eam criinitialionem mendacil con ,
vincere sluduerunl. Gum ob boc crimen evocatus ,
fuisset Alhanasius, ilerura eum accusanl quod,
. imperalori insidias struens, arculam auri Pbilu, ,
nieno cuidain mtsiaset. Terum imperator, dainnala Q accuaaloram calumnia, Athanasio, ut in patriam
. *
rediret, perinisit. Scripsit eliam ad populum

Alexandrinum lilleraa qulbus tesliinonlum ei per (27), *
bibebal aequilatis ac rectas fidei : seque lubenter
, ,
cum eo i n colloquiura veniaae dicebat, eumque , .
pror&us diviuum virum sibi videri, qui cam iuvi ,
diae causa in crimen vocatua fuisset, superior ad- ,
versariis suis evstiterit. Cuinque accepisset, plu- .
rimos ex ASgyptiis A r i i ac Melilil causa inler se rixari, eadera epialota barlaior ptebem u l oculot
in Deum conjiciat, ejuaque judicium considerei, uique mutuano inter fpaos benevotailiam servent,
et eos qui concordiae ipsorum insidiarentur, 7 4 cuiictia viribus expeUant. El imperaior quidem boe
modo ad universam muUiitidtnem scribena, cuncloa ad concordiam provocabat, omoique UIHMO
laborabat ne Eccleaia? corpus divellerelur.
CAP. X X I I I .
D
. .
De cUumnia uauU Alkaneiio intentata o matmm ,
Aruuii.

.
Meliliani vero a priore conatu repelal, alias ad ,
veraua Atbanasium calumnias texuerunl: alteram,
* * ,
quod aacrum poculum confregissel; alteram, quod
* ,
* Socr. lib. , c. 29.
VALESH ANNOTATIONES.
(27) .
qnam refon Athanaaius i n Apologtiko 2 *4atr*s
f 11 manuscripti9 codieibus Eukelii et Allaiii srriArUuot, pag. 779, legitur .
pium est . Yerum i i i epislola Ganalantini
VARlORLM.
". Tide Socr. l i b . 1, synodum Osareae in Palsstina habitaro anio555,
eap. 27, 29 ni in eo peccat, quod islam depre- triginla meusibus anie Tyriaoi, u l mox rcfcrl So*
bensi Araeuii binioriam Tyriae aynodi lcinporc zomenus, cap.25. (Clarisa. Bcncdiclini, Vit. Atkan.
conligisse narrei, cum poliu* revocanda sil ad
pag. 19.)

IIISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I I .

99;

ttva , , \ ' Areenium qttemdam interfecisget, el bradiitim ejus

Evcxa. ( i 8 ) descctuin maleficii causa penea se retinerci. Porro
,
istc Arsenius clericus, cuin delicium aliquod com. ,
misiesel, dicebalur sese occultare. Metvebat enim
. ( , ne corara episcopo convictug pocnag daret. Cnm
ueaav (
hoc i u accidisset, gravissimam inde caluraniani
". - conaarcinaruni bi qui Allianaaio insidiabanlur. E l
, , \
Arsenium quidera etudios* perquisitum repere \ ,
runi ; eumqtie benigne excipientes, ooinemqne ei
, \
benevolentiam ac securiiatem polliciii, clara etiiu
. (29) ,
deducunt ad quemdam ex suis familiaribus, et ea .
rumdem ctiin ipsis partiiim, Prinem nomint,
, preabyierum cujasdam monaaierii. lllic cum Arge ,
nium abdidissent, per fora el coetus prtmarioram
.
homimtm de indusiria circumeumes, illum ab
Atbanagio occtsum esse jaclabant. Quin etiani
(50). Joannes quidam monacbus subornatus fuerat, qui
, eam accusalionem inieiideret. Htijug sceltria fama
, cum in muilos sparsa essef, adeo ui ad aures quo , que imperaloria perveniret, animadverlens Alha (51)
nasias, si de boc quoque crimine accusari ipsuiu
,
coutingerei, difficile fore ut apud jadices quorum
* animi bujusmodi nimoribug praroccupati essent,
, causam siiam deienderet, adyersaiioran fraudibns
. non rainore astu reaiitit : ei quantum i n se erat,
, . cunclis fidem faciens, providil ne ealumniig illo ,
rum veriiaa obtcorarelur. Eniaivero 75 plerigqtie
, persuadere diffii illimum erat, Argenio nugquam
' , - comparcnte. Ceraeng igitur fieri nuilo modo posge
. , - u l se bac gugpicione purgaret, nlsi illonr adhuc

, , C vivere convinceret qui mortuug dicebattir, fldelis. * ,

aimum qnemdam diaconom ex comiialu suo misil,
.
qai Arsenium perquireret. Qui cum venisset i n
,
Tbebaidem, indicio qtsorumdam inoriacborum d i VALESU ANNOTATIONES.
(28) . Imo Arseniug epiacopus
erat Hypselilarum, ut notavi ad Socraiem.
) . In manuscriplis codicibus
Fttketii et Allatii gcribttar. Apud Albanatuift), in Apologttico secundo adversut Arianot, dicitur
. Id esl, presbyter Piemencuru
maniionii im prmfectur* AnteopoHlana. SOZOII eniig
* apud Albanasium in eo loco inlerprctaius
esl monaglerium. Blalim laroen mangionem interprelarl. Nec obslat quod in episiola Piunse Paphiititivs quidaro roonachHS dicitur
. Nam ei illic tnangionern inlelligi
puto. Cerie gi monagterium eo loco intelligerciur, jy
u i h i l opus esael nomen addere, aul prsefecluram
ootare in qoa aitom esl rooiiaslerium; nam monasUria non alio fere quam abbalis gui nomine
vocabantnr. I n eadcm epislola nominatur Paulus,
monachus Hypselee, id cst ex Ilyps^le opprdo,
eajus eptecoptig fuil Areeniiis.
(30) . Musevlos e i ChrtslopborsoiHis iHtimam vocwn omise*
rtnrt. Babelor tamen etiam apird Nteepborum, ubl
inierprea crfmiitaiorew vtrlK. Haviliug quoque ad
l a i u s sni codicis mterpreUlur accosaior^H). Ego

vero pro bis verbig , rcclamantibus

licel codicibus, gcribendiim pulo
. Sic enim patrio nomine vocabatar gycopbanla ille, taate Alhanagio i n Apologttko tecmndo
advenut Ananot, pag. 785, qui el alio nomine
Joannes dicebalur, ut videre est ibidem. Undenam
vero Sozomenus monacham illuro ftrigse didicerii,
nescio : cum nee Alhanasiiis id dioat, nec Aleiander Tbessalonicensis episcopus in episiola ad
Albanagium. Imo Joannes isie eral episcopus
Memphis, jam inde a tempnribug Alexandri, u l
patet ex indiculo Melitii. Nam Joannei Archaph
accusator Aibanagii, ig ipse cst ad quem Conslantinug imperator epislolam scripsii quam refcri
Alhanasius, pog. 787. Alqui Joannes iJle ad queni
imperator gcripgit, erai episcopus Memphis, ut
legialur ipse Alhanasius in Indiculo episcoporuni
parlig Melitii, pag. 784. Htnc est quod Pinnes
presbyter ad eumdem Joannem acribens, eura Patrem vocat. Ejusdem Joannis elogium cxslai apud
Epipbanium in baefesi Melitianorum, cap. 6.
(54) . Mallem gcribere in fuluro,
. Quam leclionem i n versione uiea
expressi.

VARIORUM.
* Et qaidem monasUrium esse Teriendum, cooira Valesium contendunt clar. BeoedicUni i n
d i c l u m Atbanasii locuro, vol. 1, p. 185.

SOZOMENl

995

m
dicil ubinam degerel. Veniens igilur ad Prinem, . npivtjv, t ^ .
apud quem lalilabal Areeniiis, ipsura quidem Arse- , ln
, tttprii
nium miniiue deprebeudit; naio de diaconi adventu
.
pnemonili, euiu in iuferiorem jEgypluro trang ,
poriaveraul. Prinem vero comprebensum duxit
Alexandriam, et una cum illo Eliam quemdam ex ' ;
jus conlubernalibua, qui Arsenium alio abdtixisse , .
lerebalur. I l i ambo ad ducem rci m i l i u r i s per ,
. .
ADgyplum adducli, Arsenium adbuc vivere contessi
tunt, ac prius quideiu occulialum apud ipsos de- , Wi
'
liluisse, nunc vero in iEgypto versari. Haec i u gesla
adConstautinum referri curavit Albanasius. Inipe- , xeWSrator vero ei reacripsit ut sacerdotali oflkio im- , wtofa;
pigre fungi pergeret, et disciplinae populi piclati- , ;
que prospicerct : Melilianorura aatem insidias pro . )
nibilo duceret : quippe cum ipee probe acirel eos *
invidia Hiimulalos ad buju&modi falsas et conficlas , %, \
accusaiionea et ad lumultus contra Ecclesiam pro- * , ;
rumpere. Se vero in poslerum lalia non passtirum : , * {
sed juxla publicas legea judicem futurum, ac pa>, . Toovu
nas de Ulis sumplurum eese, nisi quiescerent : , 1*
quippe qui non solum inaidias slruereut innocen- , *
tibus, verum eliam Ecclesiae disciplinam ac pieia- . itsto
lem nefarie corrumperent. Ha?c iinperaior cuoi , tfc*
scripsisset Atbinasio, epislolam suam in puWico , .
populi convenlu lcgi preecepit, quo faciliua euncli '*.
,
volunlatem ac propositum ipsius cognoscercnl.
,
Abhinc Melitiani limore pcrculsi aliquatilisper
quievere, duro minas imperaloris refurmidarenl. ,
.
Inlerira vero Eccleeia per uitiversam ASgypium
pacaia, el lanii aacerdoiis aolliciludine gubernata, quotidie crescebat, muUia l u m tx gonlQton *
inero, lum ex baerelicorum rouhiludine, ei sese adjungeolibus.
CAP.XXIY.
C
. '.
Quomodo interioret Indorum genies eo tewpore "
klhnq, fdwnV

, *
Cltristi fidem susceperinl opera Frumenlii atque
.
jEdesii captivorum.
, *
Pcr idem lempus ullimos eorum quos vulgo I n dos appellamus, ad quos Rarlholoman praedicatio * (52), jajminiine pervenerai, a Frumenlio sacerdote el sa- ,
crarum disciplinarum 7 6 dottore Cbristianam , *!
' . 1*
religionem at cepisse comperimus . Verum ul in
eo miraculo quod lum Indis accidit, aperie nosca-
uius Cbristianorum religionem non ab hominibus , , , ^*
inslilulam fuisse, quibuadam incrcdibilium
,
mendaciorum aucloribus placet, causam ipsam
.
curFrumentius sacerdos ordinaius fuerit, exponauius necesse est. Ea sic babet : Clarissimis qui- D ' " ,
t

Socr. Hb. i , c . 19.

VALESn ANNOTATIONES.
(5^) * . Obvi De vila Apollonii: " :
scurum cst quid sibi vclinl ba:c verba. Musculus el in libro lenio iElbiopas appellai, I
quideni ila venil, ludos qui nobis sunl inleriores, . Eusebiu in Chronico, auno 402, JEimft**
Chrislophoreonus aulcm boc modo interpreialus
ail, ab lndo flumine consurgentes, juxta Agp
csl, inieriore$ Indos: sic enim noslra memoria ajh contederunl. Porro anie Fruincnllum Panuea^
pellantur. Langus vero oiiiniiim pessime verlit, jani lndis istis verbum Dei preedicavaral, ui
ulleriores quam quce ad nos verattnl tndorum gentes.bit Eusebius noster in libro Uistcriot
Ego vcro veriendum puto : tJUimot eorum qnos
$lica, cap. 40. Sed quoniam Pantyniis iiwa* "
vulgo Indos vocamus. ^Eibiopas aulem inlelligit,
-iscopalis catbedne reliqucra. ***
ni nolavi ad librum prinuiiu Historice Socralis.
mentius, qui primus apud illos episcopui\**
Hi cnini Indi eliamnuoi vocanlur, titpole Indoruro
canaliliitus , Inidorum aposiolue roeraft appelwf
coloni, queinadmodum scribil Philoslratus in libro
i$M

997

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. .

903

\ . - bueque Grecorum philosophis curae fuii urbes t c

w * ,
rogiones ignotas, perlustrare Sic Plalo Socratia
' . faroiliaris, in jEgypio commoralus csl, ui ea quae
, \ \ apud iEgyplios etant cognosceret. Idem navigavil
; - eliam in Siciliam, ut crateres qui Hlic erant v i , ptl,
seret. In quibus ignis velul ex fonle proinanans,
,
sponte siia ebullil, ac sxpemunero redundans i n ,
star fluvii effundilur, el vicinam regionem drpa , ,
scilur, adeo ut complurcs agri etiamnuni exusti
.
cernanlur, el ncc senienlera accipiaat, nec arbo21 ,
ribus couseranlur, queuiadmodiim de Sodomoniui
,
regione accepimus. Ad bos crateres visendos ac . cessil etiam Einpedocles , vir apud Graecos egregie
,
pbilosopbalua, ct qui beroicis versibus doctrinam
, suam exposuiu Uic cum causam eruptionia hujus
1

ftpovatasfv,
,
, .
(55) ,
( 5 4 ) , \ , ,
\
. \ *
, ,
.
, .
, \ *
* ,
.
, ,
.
,
*
,
.
Xptfav , :
,
, .
' .
,
. ,

, .
, .

, ,
,
.
.

iguis inquirerel, seu quod ila mori salius judicaverit, scu, ut verius dicam, ne ipse quidem probe
sciens qua de causa iinmaluram sibi morlem consciscerel, in ignem desilicns intcriil. Sed et Deluocriius Cous plurimas se urbes et regionea ac
gentes perluslrasse ipse de se alicubi dicit, seque
annis ocloginta apud exteros peregriualuiu fuisse.
Alii pralerea innumerabiles ex Graecorum sapienlibus, tain prisci quam rccenliores, bujus rei sludiosi fuertini. Quorum excmplum secutus Meropius quidam pbilosopbus Tyrius ex Pbnenice, ad
Indos usque pcnctravU. Sequebanlur eum duo
adolescenles, Frumenliua et ADdesius, ambo ge-

nere i l l i conjuncu quos ille docebal btteras, et h .

,.
*
. .
. .
.

quantumei licuii, perlualrasset, navero nactua quas

in iEgyptuni vela faciebal, redire consliiuit. Cum
atitem navis, seu a q u , seu alterius rei oe< essarisc
causa ad stationem quaindam appuliaset, irruenies
Indi qui illic habitabant, cunclos, ipsuraque adeo
Meropitim interemerunt. Ruperanl enim tunc faedus quod cum Romaois aniea pepigerant, pueros
vcroob actalem miserali, capUvosabduxemnt, regique auo obtulei uirt. Rex minoreai qaidem naiu
pincernam suum constituit; Frumenlium vero,
prseposilum domus regiac, el pecuniae prociiralorem, crcavit, quippe quem prudemem, et ad lioc
proctiralionis munus ol>eundum idoiieum esse co-

, |> gnoveral. Q , i r a "J^!^^*-^--^^^-f^ J*^^

ac fidos prestUissent, rex moriens, superslilibua
*
, . uxorc ac fiuo, ad remunerandam eorum benevo leutiaro, ambos libertate donavit, et ubicunque
. vellent, degendi cis polestatem dedil. El illi quidetn Tyrum ad suos reveni maiurabant. Sed cum
, ,
\ , regis filius adbuc lenera aeute esset, maler pueri
\ ' , rogavil u l aliquanluluin 77 temporie ambo illic
. renatierenl, ei procuraliooem regni auscipereni,
donec ttlius ad virilem sUtero penrenisaet. Ilii re, . '
u i

VALESII ANNOTATIONES.
(H5) d . Non Cous ftiit Democritus, aed Abdcrita , ut icsianlar Diogenes Lacrlius, Suidas, ac caHeri.

(54) ' re. Has voces Musculus in veraioiie

sua p r x l e r m U i l : quaa cliam delendas censeo.

SOZOMENl

09U

ginam obsecrantera revcrili, et palatium regie et < , kmit^

*
principatum Indorum adminislrarunl. Caelerum
, &
Frumcntius, aeu divinis visionibus impulsua, sau
sua sponle, Deo illum permovente, sciscilari ccepit . " >
num aiiqui essent apud lndos Cbrisliani, numve , {torfllvo,
ex mercatoribus qui eo adnavigarent, quidam i o - , ,
\ ,
reut Romani. Eos igitur diligenter perquisitos ad
, ~
se accersit. Quos humanitor ac benevole com, * *plexus, jussit ut oralionis causa in unum coirent,
el Romano more collectas celebrarent : conslru- . >
clisque ecclesiis, horlatus esl Deum assiduo , *****.
" , ^
cullu venerarentur. Postquam regis filius ad pu .
bertatis annos pervcnit, tum ab illo, liim a regina
commeatura pelunt. Quod cum illis persitasissent,
*
licet omni rooiesiia accrbiorem judicantibus ipso, * , i a
rom digressum, amice ab ilSis digressi, ad Roma- , ,norum ditionem rcverieruut ifidesius quidem,
. ,
ut propinquos suos viderel, Tyruin rediit : ibique
, *
aliquanto posl ad presbyterii dtgnilaiem eveclue
*, est. Frumenlius vero, dilato aliquanlisper in Phoe , (
iiicem rediiu, Alexamlriam perrexil. Nequeenim
, '
aequuin censebal u l studiuro rerum divinarum ge- ,
neri ac palrise posiponeretur. Collocutus ilaque
.
cuni Atbanasio Alexandrinse Ecclesia? praesule, rea
, ispttapud lndos gestas ei expontl: quomodo opus illis
,
essel cpiscopo, qoi Chrislianorum i b i degentium
,
curain gereret. Atbanasius vero, congregalis sa.
cerdolibus qui tum Alexandrise commorabanlur,
, , ,
* . *
consiliura bac de re cepit : ipsumque Frumentium
episcopum Iadiae ordinavil, euni apussimum ad G ,
feoc esse intelHgcns, et ad retigionem HHc propagaudam kioneum, ttbi ei Chmitanonnii OOXMD
priiiitis patcfectssel, et religionis semen sparsissei. Frumeniios igilur ad Indoa reversot Hlic iama cm
laude sacerdotium gessisse ferlur, ot ab omnibas qui ejus pericolutn fecisaent, non minas pradkareliir quam aposioli predicari solenl. Nam el ipsum Deus celeberriimini reddidit, n u l i l * Cttfaiko*bus admirandie, stgnisque ei prodigiis per eum faclts. Hnjuaeaodi fuit iniiiom epiteopaiiis ap*i
Iiwfoe.
. KE'.
CAP. xxy.
kr , ;
De synodo Tyri, deoue temerana tancti Atkanam
depe+UUm*.

'
Alhanasio vero adversariorooi bftakfre ruraita ne
gotia comparamnt, rurgug imperaloria odiuna,
,
rursua accusalorum lmtKitudinein adversus eura
(35), .
excilarunl. 78
quibus asaidue inlerpellaiua
* ,
imperator, apud Caesaream Palaeslinae synodum
.
fleri jusait. Ad bauc synodum vocams Albana, , sius non paruil, Eusebii urbis illius episcopi, D , , >/ *
el alierius Eusebii NicoinedieAsis , aliorumque
. * ,
A

VALESIl ANNOTATIONES.
(55) . Scribendum
eal ^, el paulo posl , ut Chriacopboraonue ct Savilhts ad latus saornra codkum

emendarunt. Gerle apud Nieepborom, qui baac Sozoineni verba descripsit, tegitur .

VARIORUM.
* TCetporovet . In
annum circiier 550, vel fortasse maiurius, conferenda Fruiueiilii ordinatio videlur. Exploratiesinium autem est, regionein qua? Frumenlium nacla
eal apostolura, eam esse Afiibiopise parteiu qua3
Abyaaima, Habessinia, vcl Abaasia dicitur. Hujua
regia tunc eral A u x u m b , nrbs perampia et opu-

lema, cujus hodieque ntdera visontur, nec n i t i oppidulum est, Acsuin dictum, io regno Titfrat
tum, dechiio quarto r i dimidio gradu latHodiMS
seplenlrionalis. (Gl. Palre Bonediclini, Vii.AUt^
nas. pag. 16. Vide eliain Jobi Ludolpbi ttitt.
jEihiop., [\b. i t t , c. 2 , el alibi.)
t

1001

&1STORIA

fiftX&SlASTlCA.

, - ^
. ,
.
,
.
, , \
, ,
,

, *
(36)
,
, * , ,
, * -
*
.
,
(37) *
, .
' (38),
" (39) ,
.

* , ,

- LIB. .

|oo*

qui cum illis cranl frauduieoliam verilue. Sed

tum quidem, quamvis venire cotnpellerelur, i r n
ginta circiler mensium spatio profeclionem suam
dislulii. Postea vero majore vi adhibila, coaclus
Tyrum venit. Ulic multi orienlalium parlium epi*
ecopi in unum congregati, jubent eum objeclis
criminibus respondere. Accusabant aulem i l l u m ,
ex parte Joanais Callinicus episcopus, el Iscbyrio
quidam, quod myslicum poculum confregisset,
et episcopalem calbedrara subvertisset: quodque
bunc ipsum Ischyrioneoi, qui presbyler e r a l , saepenumcro in vincults detinuissei, eumquc calumniatus apud Hyginum praefeclum jfcgypii, quod
imperaloris imagines saxis appelierat, in carcerero
trudi fecisset, Callinicum vero episcopum Ecclesiae
calboliea apud Pelusium, qui cum Alexandro collecia celebraveral, deposuisset, eo quod communicare cum ipso recusaveral, nisi prius de fflystico
poculo quod confraclum ab ipso suspicio erat, sibl
satisfaclum fuissel, el Marco cuidam qui presbylerii dignilale exutus fuerat, Ecclesiam Pelusii
regendam comroisissel, ipsum vero Callinicum railiLarem custodiam et tormenu ac judicia subirg
fecissel. Euplus praeierea, Pachomius, lsaac, Achillas et Hermaeon episcopi parlis Joannis, eum de
verberibua illatis accusabant. Omnes porro in
comiuune ei objeciabant, quod quortimdam per<
t

VALESII ANNOTATIONES
(36) KaXUrtxor . Delenda eodemindiculoduo tsaaci eptscopi nominantur, Eael particola , quam nec Masculus nec Christo- pli v6ro liulla fil menlio. Ex quo apparet Euplum post
iborsonus in versione sua expressil. Porro bic Cal- imliculum iilum oblatum Alexandro, episcopura fainicus Peluan episcopus fuerat parlis Melilii, ul cium fuisae, vel a Meliiio, vel a Joanne aucceaaore
constat ex indiculo quem Helitius obtulit Alexan- Melitii, contra decrela concilii Nicaeni.
(38) . Scribendam
dro. Postea vero ad partes Aiexaudri se conlulerai,
8i Sozomeno credimus. Id entm voluni haec terba, C procal dubio est , ut Chrislopbocsonus et
Savilius emendaruui. Vide Sosomenum aupra, obi
. Pugnat tamen
securo ipse Sozomenus; paulo enim supra ait buoc agii de ordinalioiie Atbanasii.
(39) . M:Uira scribere
Calliuicum episcopum fuisse pariis Joannis ; quod
idcm esl ac si dicerel parlts Meliiii. Joannes eniin . Hoc eniin verbo ulilur Sozomenus in capiie 47, obi de ordinalione Atbanasii:
MeliUo succeaseral, ut scribil Sozomenus aupra iu
capile 1 . Quamobrera parlicula fortaase reli- , , elc. Sed quas senenda esl boc loco, u l inlelligal Sozomenus hunc qtiuntur njajorem babenC difficullalem: ^
Callinicura pro episcopo Ecclesiae caiholicx ae gcs- .
sisse, et comrounioneiD cura Alexandro episcopo Qua? Musculus ila vertit : Cunctit afirmaniibus non
Aleiandris aiinulasee. Cerle hunc Callimcum irna e$$e ordinandum quemquam, nui purgatum prius
cum Joanne acerrimum dcfenaorem fuisse frfelilia- criminibu* de quibut accusaretur. Chnstophorsonus
vero iia interpreialur : Cum omnes episcopi a$$eve
u o r a m , leauiur Epiphantus in eadein baeresi.
(37) xal . In codice Fuke- raw$ent, neminem debere priu$ ordinari, quatn crittanoscribilur . Sedet codex mina sibi illata dilueril. Verum bas interprelaiiones
Hegms, quo usus esl Roberlus blephanus, ' probare uon possum. Neque enim Sozomeniis d i acnpiom babfl. In indiculo taraenepiscoporuai par- c i i , sed plurali .
tia Melilii, quem referi Atbaaasius in secundo Apolo- ltaque verlenduni erai hoc modo : Cum omnes epigtlico adursui Arianoi, dicilur ' episcopus in seopi inler se pepighunl, neminem ordinaitdum estr,
CosU, flermaeon vero episcopus Cynopolitanue. D priusquam jurgia quce inlet iptOt erant, diremmeni.

VARIORUM.
prxterquam quod in omnibus Sozomeni exempla . Veribus ita legilur, Inginta illi menses ad synodum
rani esl quod bic scribii Sozomenus, el posl euin
Caesareai indictam, non vero ad Tyriam, reieninMicepborus lib. , cap. 49, Alhanasiuiu iriginia
tiir. Ant. Pagi ad ann. 334, n. 3 , ad quem ancirciler neaaium spatio proiectionem suana distuDum rcfert synodum banc Caisarieqapm ; quod et
iiaae, netnpe Gaesaceam vcnirc, non vero Tyrum.
Caveus noster facit.
BaUttciaatua enim eai Baronius, quando scrihit
*. DeActis synodi Tyri cnngreliioiiin hunc Sozomeui depravatura esae, el loco
;atae anno 335, vid. Alhanas., Apol. l i ; Socr. *
irijinta drciUr memium ipatio, restiluendnm
ib. , cap. 28 , 29 ; Theod., Hb. , cap. 29 ; Pair.
iriam circiler nuntium tpatio Alhanasium rerooBenediclin* V i l . Atbanas., pag. 21.
ratum esse, ne vcnirel ad synodum T y r i . Nain
32
PATBOL. GR. L X Y U .
0

SOZOMENI

4005
cum

I0CI

omnet * .

jurio ad epiecopatum peranieMl

gpiscopi prius consensissent ut nullus ordinare

* .
itir, antequam objecta sibi crimina corara ipsis , \
diluisset. Et ipsos quidem ab eo deceptos idcirco . a communione ejus recessisse: illum vero ne- ,
quaquam dignaium esse ipsis aaiisfacere, aed v l *
73 4psos cogere, et i n carcerem conjecisse. Posi- . ,
haec accusaiio de Arsenio ilerum agtlala est. E l u l , ,
fleri solet in insidiis quae ingenli bominum sludio *
comparanlur, etiam e t numero eorum qui amici , . ,
putabantur, insperati prodibanl accusatorea. Lecius ,
eat eliani libellus populariom acclamationum, *
qaasi plebe Alexaodrise propier Sllum ad eccleaiam ,
conveairedelreclaret. Aibanasius autem cum jussus , * , *
casel causam dicere, frequenter i n Judicium progresaue, ex criniinibus sibi illalis alia dilult, aliis
,
responderel, dilationem petiil. Haerebal porro * , \
animt, cum el accusatores cernerei judicum graiia , aubnixos, el multos conira ae teatea ex A r i i ac . (40) Melitii aecialoribus comparatos, el calumnialoribus , . suis veniam dari in iis criminibus , in quibus ipse ,
auperior essel : ac pnecipue in causa Arsenii,
cujus brachiara maleflcil causa excidisse accusa- , ,
batur, et in causa cujusdam mulierculae, cui mu- , , , , ; ,
nera dedisae libidinis causa argoebatur, nbctuquc * (41);
invitam compreaaiaae. Quarum utraque accusatio . ,
;
ridicula deprebenaa est el calumniae plcna. Nam
cam mulier, sedentibus i u judicio episcopis, ista ,
objicerel Albanaaio , Timolheua Alexandrinus pre- .
sbyter eidem Alhanaaio aatans ( sic enim inler Q , , , ipaoa occulta coavenerat), mulieri i u reapondil: , ,
Egone, mulier, tibi viin intuli? Tuin illa : Nonne *
ta ? ioquit, aimul leuapus el locum addena i n quo , ,
compresda fuerat. Araeoium vero quod a i l i o c l , .
eum Atbanasius in roediuin adduxit, ambaaque , ,
, ,
ejus uianus inlegraa judicibus ostendit: pettitque

ab ilLia,ul accuaatores judicium subirenlde bracbio
, .
qood altulerant. Elenim Arsenius iste, aeu divinitue
iinpulsue, scu, ut ferlur, abAibanasii insidiatoribus
, (42)
occultalus, curaquidara ei uunliaaset episcopum
,
ejua causa in discrimeu adduclum esae , nocla
* ,
arrepia fuga, pridie quam judicium fleret, Tyrtitn
, .
appulerai. Cuiu utrumque crimen hoc raodo depulsum fnissel, i u ut nulla tilleritie defeasione opug

, -

VALESII ANNOTATIONES.
(40) . Plenior fuluna videlur
cattiialcm meam. Sic ex daobus vcitistissimis cooralio, st articulum addideris boc modo :
dicibus emendavi. Vulgo enim legiinr, objttrgnns
, elc.
Timolhetm. Addit RuHnua : Tvm omne$ ridicuio(41) . Poslrema deest in codice tuf pudor habere capit, quod tam \aciU tacenlt eo
Fukeliano. Apud Rutinum, ex cpio videtur haec
ctio compositi criminU paluissei, Iia eniro scri, hausisse Sozomenus, haec bistoria non invenuslo
ndus est bic locus ex iisdem codicibus. Scicnreferiur hoc modo : Jnlroduci ad hcce jubetur
dum porro cst, similcm calnmniam in eadom fyAthanasius. Ingreditur eum Timotheo pretbytero
nodo composilam fuisse adversus Eusebium Ni <$uo, eumque monet ul posteaquam mulkr dicendirocdienscm, uti refert Pbilostorgius. De caluBinia
finem (eciuet, se lacente, ad ea qu(edixerat respon- vcro illa iiupudeiitisstmae mulicris nibll in Anis
deret. Cumque mulier ea quee docta fueral perorat- synodi Tvriae scriptum fuisse teslatur Sozomenus.
uly Timotheui cotwerius ad eam : Vere,' inquit,
Quarc ftdes sit pencs Ruflnuiu, qui priraas isU
mulier, ego mansi apud te aliquando, aul vim tibi,
retulit.
ul usterU, feci ? Tunc illa u l mulierum u talium
(42) . Hajus mpotJO
procacxla* nabet, obuncans Timotheum : Tu IH, in- fil in episiola Arsenii ad Atbanasium, qua* haboquit, mihi fim fechliy tu in illo loco eommacula^i
lur in Apologettco itcundo eonira Ariano$.

1005

HISTORIA EGCLESUSTICA. -

LIB. I I .

,
- eaaet, priua qutdem iegitur i n AclU concilii,
. noa aha, ut opinor, de causa, quarn quod indeco ,
rum vUum eal, rem adeo turpem alque ridiculam
, . geeiia eynodalibue inecribere. Quod autem special
, * , ad alterua, accusatorea ad defenaioneai auam aatia
- easeexislimarunl,quod dicerent, Plasiaiium quem . , dano, unum ex cpiscopis qui eranl aub Albanasio,
, ju&ati illius incendiase donium Ar&eaii: ipsuoique
, columiwe alligaium l o r i i verberasse, et in cellulam
,
inclusiaae; Arsenium vero per feoestram aufugisse,
\ , * et quoniam perquirebaiur, aliquandiu delituisse;
cumque nusquam comparerel, uon sine causa pro
, , , - morluo habitom ease. Qui cum celebm el confea, , - bionis 80 ^ioria clarug esaet, idcirco qui cum
. ,
Joanne eranl episcopi, eum perquirebanl, acce*

'
ir '

n
*
r-
r i
'
, dentea ad magislraius. Haec cum apud sc repvlaret
Atbanasius, melu percellebaiur. Siinul etiain suspi, . - Cabatur, ne insidiatores opportunilatem nacli
, ipeum clam inlerOcerent. Denique poet plurimoe
, " conseaaoa, cum conciliuin lumultu ac periurba , , , tione plenum essel, accusatoribus et muUitadine
. promiscua quaj circa subeellia e r a l , simul vocife, , ranlibua, oinni modo teHendtim ease illuni, utpote
, maleficum ac violenium, ei indignum sacerdolio :
. , i i qui ex imperatoris mandaio ad servandam cou , cilii diaciplinam eynodo inlererant, verili ne, ticul
, , *
in aediiione fieri solet, concti facto in eum impeiu
, , manus violentas ei inferrenl, claro ex judicio eura
, aubduxerunt. A i ille, considerana ae in urbe Tyro
(45) . , ^ absque pericvlo morari non posse, aec tutum sibl
* fore adversus laniain accuaatorum inuliiiudineni
, ,
coram iuimicis judicibue caaeam dicere, Coneian ,
linopolim abscessit. Porro synodus absentem eum
* , damnavil, ei episcopaluni ei abrogavii: inlerdixit, - que ne poelbac Alexandria* babiiarel, ne forte,
ut aiebanl, tumultus ac sedUiones illie agena ex$ ,
. , citaret. Joajinem w o el eoa qui cuin illo erant,
, - tanquam injuaie vexaioe, in communionem recepii,
- - suuroque in clero gradum siogulis reslituil. Deinde
, - geaia imptraUm sigaificani, el ad omnea ubique
' , epiacopos ecribuot, ne communione jungamur cum
. Aibanaaio, neve ad eutu lillcras scribanl, aut ab eo
tcriplas accipiant, itlpole qui criimnum, de quibus
, - ipsi cognoverant, coiivictus fuissel, el per fugaui
, , D auara aliorum quoque criminum , quibus non
, , respondil, reus essel deprebeusua. Ad bujusmodi
* vero sententiam in eum ferendam hisce causis
adducios ae esse docent: primum quod aegre fer,
, . rent, quod cum iroperalor, anuo praelerilo, jussit
u l Orieniales episcopi Ca saream ejua cauaa conve , * ;
, nirent, ipse non occurrisset, longi temporis mora
fatigalam synoduin cernens, el imperaloris prai .
> , - cepta despicieus. Deinde quod cum plures episcopi
TALESII ANNOTATIONES
(5) 7
.
igitur bujus loci e s l : Albanasium prasenlem quiIltinc locum non intellexerunt interpreies. Dcccpil
dem convicluin fuisse de niullis crimiiiibue : de
cos prava interpunctio, quse babetur in edilione
aliis vero quibiis nonduni responderal, convictui
Robcrti Siepbani. Sed in codice Fukcliano posl
esse per fugam, quam arripuisset.
vocem nulla apponitur disiinclio* Seitsus

8020

1007

100S

Tyrum convenissent, ipae cum ingenti multitudine .

advenisset, et lurbas ac seditionea in concilio
(44) ,
excilaret, nunc quidem objeclis criminibua respon, dere delrectane , nunc aiuguloa epiacopos probria
oxc ,
et conviciia incesseoe , el interdum quidem cvm
, ,
, *
ab ipeis vocarelur, minime obtemperaus, interdum
.
vero judicium subire dcdignans. De confractione
autem myslici poculi perapicue illum conviclum esse denuntianl, teates buju& rei proferenlea Theognium epiecopum Nicaea, Marim Chalcedonis, Theodorum Heracleae, Valentem et Uraaciuro ac Ma< edonium : qoos quidem in iEgypium miserant, eo coneilio, ulinvicum illum in quo fractus calix dicebatur profecti, verilalem pervesligarenl. Ha3C fere sunt quae scripserunl episcopi, forensi more eingula
erimina peratringentea, ac velut arte quadam calumniam concinnare sludentcs. Multi tamen ex
sacerdolibue qui aderanl, 8 1 boc judicium minime recium esse exislimarunt. Atunl certe Paphnutium confeesorem qui coucilio interfoit , apprebensa manu Maxirai Hierosolymorum episcopi,
jusaisae ut surgeret: quasi non decerel ipsoa qui confessores essent, el qai pietatis cauaa ocnlos
effoseoa ac populea succisoa babarenl, roalorum bominom concilio sociari.

CAP. XXVI.

. *.

Di tccluia Conttantino Uagno Hierosolymu <rdi ,

' ficata in Golgotho, deque ejns dedicatione.
.
Inlerea vero circa tricesimum annum imperii

Conalanlini, absolula jara ecclesia Hicrosolymis in
;, Calvari* loco, q u magnum Martyrium appella- ,
lur, Harianus quidam nou mediocri digniiate prae, ,
dilutt Imperalorie nolarius, Tyrum ingresaua, epi- , ,
acopia in concilio congregalis imperatoris porrexil ,
epialolam , qua eos bortabatur, ut confeslim Hie- , . ,
rosolyma profecli, ecdesiam illicdedicarentMstud
vero cum diu anlea decreviasel, neceasariuiD la-
men censuerat, u l epiecopi prius in urbe Tyro , *
congregali privalaa inler ae ainiuliatea compone- /
reni, aique ab oroni diacordia el offensione pur- G . .
gati, i u demum ad ecclesiae dedicalionem accede, , reni. Ejusmodi enira fesiivitali apliaaime convenire
,
coDaordiam sacerdolum. lgitur episcopi Hierosolymam delati ecclesiam consecrarunt, aimulque & ,
,
ornamenla et donaria ab iinperatore iranamiaaa :
.
qua3 quidem in eadem basilica baclenus manent,
(45)
el a cunciis non aine ingeoti siupore apeclaniur,
* ,
ob magnificentiaui aique amplitudinem. Ex eo vero

*
tampore solemnem quotannis festtvitalem admodam
* , ! * (
eplcndide Hierosolyroitana celebrai Ecclesia; adeo
1

Euseb. Vii. Gonsl. lib. , e. 45; Socr. lib. i , c. 55.

VALESII ANNOTATIONES.

(44)
oiv
- D
. Sumpsil baec Soxomenus ex Rufini Hittoria
eccUtiaitica. Papbnulius quidaro epiecopue -dEgypli,
iiua coui Poiamone et reliquis episcopie, qui cura
Athanasio ad aynodum Tyrensem veneranl, mcmoralur in Apologelico ueundo ejusdem Albanasii.
Ab eo disiinguendus videlur alter Paphnutius Melilianua anachoreia, qui cum Joanne el Callinico,
paulo anle syuodum T y r i , Athanasium accusaverat
apud Coiislantinum, et quem confessorem confessorisque fllium fuisse scribil Epipbaniue in ha>
resi M^litianoruin. Sed c l Poiaino episcopus Heracleae iEgypii, qui synoio Tyrensi iuterfuil, unus
ex confessoribua fuerai. Quare vereor ne Rufinus,
scriplor parum diligene, Papbnuiium pro Pota-

raoae posuerit. Alio iiem noroine suspecfa mibi

videtur RuOni narratio. Ait enini RuGnus Paphotttium abduxisse aecum Maximuro Bieroaolymorum
episcopura, priuaqaam in Aihanaslum sententia
proniereiur. Atqui consiat Maximom in ea synodo
subscripsisse damnalioni Athanasii. lla enun d i aeric tradit Socrates in libro aecundo capite
ociavo.
(45) . Oie scilicel 15
mensia Sepiembria. Eo enim die HierosolymUaui
quolannis celebrabaat Eacarnia martyrii sivc batihcae Consianliniaaa?, ut nolavi i n epialda de anastasi ei Martyrio Bierosolymilano, q u * ad calccm
annotationuui EusDbianarom ediia cO.

4009

HlaTORIA ECCLESIASTIGA. L I B . I I .

1010

, u l baplismi quoqua aacramenla eo die Iradantor

.
et per coolinuos oclo dies colleclas flanl, mullique e i onini fere lerrarum orbe conveniant, qai bujus fesiivilatU temporead sacra loca perlualraiida
tiodique accurrunt.
. '.
8 2 CAP. .
Dtpresbylno qui Consiantino per$uotii, Arium
, /
Euzoium ab exsilio revocarei: libellc fidei

eju$ foniian ncta>: quomodo idem Arius ay .
nodo Hiero$olymiiana iterum susceplus .
t

" .

Eodem tempore episcopi qui opinionem Arii
,
sequebantur, tempus idoneum nacli, synodum
, \ episcoporum Hierosolymis flcri curarunl, ei Arium
* ^ atque Euzoiuui i n coDimumoneni reclpi. Quam
; rem ut aggrederenlur, hujusmodi occtsione ad , . \ ducii eunt: Presbyler quidam erat, eotorls Con , . ' slanlini familiaris, opioionum A r i i ftadaior .
inilio quidem ipsuro talia aenlire Jtmo noral. Ubi
, vero processu teroporis faroiliarior factus esi Cou , ^ slanliae, boc enim nomen fuil sororia Conslanlini,
, , " sumpia fiducia,%libere cum ea loqui coepit, et con , , queri quod Arius injusle patria exstilarel, et quo0
\ per invidiam ac privalara aimultatem ab Alexan, dro Alexandrinae Ecclesiae episcopo Ecclesia eje. , , clusesael. Nam cum Alexander, inquit, videret
, . illum magnopere probari muliiludiui, seniulatiooe
, , - adversus eam exarsit. Haec vera esse cifedena
. Conatanlia, quandiu quidem supersles f u i l , nibil
, novi molita est adversua Nicaenje synodi decrela.
Poslquam vero in morbum intidtt, ex eo se roori, . C luram suspicala, fralrem qui ad ipsam venerat
rogavit, u l exlremuin beneiiciuoi sibi tribuercl
, \
. , quodcunque ab ipso poslulavisset. Poslulavit au lem ut supradictum presbyterum i n familiaritaieni
, , reciperel, eique tanquam recle de ditinilale aen , < tienti fideui baberel. Nam se quidem mori aiebai,
\ , , nec auiplius ullam v i i curain gerere : ipsiua au . . tem causa meiuere, ne quid niali ex ira Dei palia tur, el aul ipse i n privaiam incidat calamiuieni,
, aul imperium turpiter amittat, propterea quod
, jusios ac bonos viros, quorumdam suggestione
induclus, perpetuo exsilio injuste damnassel. Ex
(46)
, , eo lempore imperalor prcsbylerum inter familiaris . - siraos babere coepit, concessaque ei flducia el lo , - qucndi liberlate, colloculus cum illo de rebus qua
a sororc ipsi mandatse fuerant, causam Arii denuo
. ,
venlilandam esse censuil : scu quod opioabatur
,
calumnias illa veras esse, seu u l sorori suae gra , (5
lificarelur. Nec inulto post Arinm ab cxsilio revo * ,
cavit, el quam de Deo lenerel fidem, scriplo pro , ,
dere eum joasil. Ille novitalem verboruin quae
. *
prius excogitaveral, devilans, aliam exposilionein conleiuii, verbis usus einiplicioribus, el qux aacr
gcripturae farailiaria auut. Jurejurando eliara ailirmavit iia se credere, et e\ anima Ua senMrc, nec
aliud prasterca quidquam iu mentc babtre. Sic auiem w babetexpositio ;
n

Socr. lib. i , c. 25.

(46) .
aon .

VALESII ANNOTATIONES,
l n codice Fukelianu prima vox deeat, ct lagimr,

1011

1012

SOZOMENI

Riligio$U$imo Dtique amantmimo domino no-

$tro imperatori Cotiitantino, Ariu$ Euzoius
,

vresbyteri*.
.
,
Sicut prsecepU Deo cbarissima pielas ttia, do ,
mioe iraperator, fidein nosiram exponimus, scri
ptoque profitemur coram Deo, nos et illos qui \ ,
nobiscum sunt, ila credere, uli giibjectum esf. , . -|
, ,
Credimug i n onun Deum, Palrera omnipoienlem;
el in Dominum noelram iesum Cbrialum, Filiuni ,

ejug,qui ex eogenilusesl anleomnia gaecula : Dcum
. * ,
Vcrbum, per quem omnia facia sunt qu& in coelo et
quae in Jlerra : qui descendit et incarnatus est : qui \ ,
pagsus^ et resurrexiielagcendit ad coelog: el iierum , \
v e n i u r u j ^ s l ul judicet vivos ei niortuos. Et in , \
S p i r i y j ^ ^ i c l u m : in carnis. jesurredionem : et . , in v i U p ^ ^ j ^ l u n gsculi, regnumque coelorum : , ,
*t iaunao> ^ o l i c a r a Eccksiara Dei, qua3 a priinig ,
cardinibqs, a j ^ i r a o s usque terrarum flnes porri- , .
gilur. H a n c ^ A m fidcm ex sanciis Evangeliig (47)
accepimus, Doroino diecipulig guia dicente : lle et , ,
yOcete omneg ge.nles, baptizantee eos in nomine , ^ a t r i s et Filii et Spiritus sancli. Nisi auiem ila
^ <?Apdimug, ei niai vere guacipimua Patrem et Flliuin . , ,
glCiSpirllum eancluni, sicut ouonis calbolica Eccle. | i a elScriptura docenl, quibus per omnia credi- ,
mus, judex noster sit Deus nunc el in fuiuro judi- ,
ciu. Idcirco pielaiem luam rogamus, Dco charis- , (48)
gime imperaior, u l c u n i ecclesiaslici aimus, el .
fidcin ac sensum Ecclesiae gaiiciarumque Scriptu- , ,
rarum leneamug, per paciticam ac religiosam pieia- , tem tuam unianiur malri nostrae Ecclesi, sublatis C
^ videlicei queestionibus ac dispulalionibus guper- , fluis, ut et nos et Ecclesia, muluam inter nog
, paccm aervantes, soleinnea prcccs pro pacalo ei
, ,
religioso imperio luo, et pro univerga glirpe lua,
(49)'
simul oimics ad Deum fuadamus.
* ,
, .
Hujug fidei eiposiiionem nonnulli quidem callide
, ol coiigcriptam esae assevcrabant :etspecicquidemver- * ,
big diflerre, revera tamen cum Arii doririna consen-
lire juxta sensum vei borum qua3 liceuliaui dabaut
,
in ulramque partem vergetidi, et eo quem velles ,
modo ipsa inlelligendi. Impcralor vero Arium el Eu- .
" zoium idem cum episcopis qui Nicaeam conveneranl,
, *genlire arbitratus, maximarn ex ea re cepit voluplatem. Neque tamen id sibi arrogavil ul eos ipse in D . , ;
communionem susciperel ante examen ac judicium
,
eorum, quorum id jus pontificiuinqueerat84J
*, . *
0

,,xla

Socr. lib. , c. 26,

VALESH ANNOTATHXNES.
(49)
(47)
.
. In libro primo Socraiis cap. 26 legilar lan codice Fukeiiano scriplum inveni
, etc, quomodo eliam legilur apud So- lnm , expunctig Iribua vociitig,.qu tamen babenlur etiam apud Nicepboniiw.
cratem in libro primo, cap. 26.
In codice Fuketiano scripium inveui
(48) . Codex Fuketii
.
scriplum babet.
t

VARIORUM.

cata, cordi eTat, ab eo desciscunl, aliamque dis. Hac A n i formula oflenai mulli sectatonim
parem familiam ordiunlur, cnjus secunduni hxo
ejug, pristini erroris relinentissimi, quibus impieaniesi^nani fiierunt Aelius ei Eunomiua. CI. Patre*
laa nullis delintta verbig, ui principio fueral publiBencdictini, ViL Athen., p. 17.

im
HISTOIUA ECCLESIASTICA. LIB. I I .
4014
EcclesUe legem. Eos igilur miltil ad episeopos qui
,
Uim temporis Hierosolyiuig eraut congregali: gcri ' iiiit|uc ut Odem al> illis exposilam examinarcnt, et
, , bcnignam de illia aentenliam ferrenl, give recle
, geniire, el per invidiam opprettgi fuissc videren ' , - lur : si?e nibil habcnlcg quod de prolalo in se
. , judicio conquerereniur, restpuissent. Itaque occa (50), ,
sioncui nacti bi qui jampridem isla macbinaban . \ lur, prelextu iuiperaiorig lilterarum, in coramu, , \ nionem eos susceperunt. Quo iacto lilleras scri
, \ - psere, luro ad ipsum imperatorera, tum ad Alexan \ , - drinam Ecclegiam, el ad omnes cpiscopos el cle , *
ricos per jEgyptum ei Libyam ac Tbebaideiri
conslilulos : bortanles ut libe.nlibus animis il!os
, , \ - reciperenl, cum et imperaior rectam esae illorum
r

. \ & fidem testalus fuisset, quaui quidera episloUe

.
suae subjccerunt, et universa synodus imperJioris judidum coroprobassei. Elbaec quidem Hieroaolyinis ingenti sludio acta sunt ad hunc modtim
CAP. X X V I I I .
. K H \
'

Epistola imperaioris Constantini ad synodum Tvri :
et deexiilio saneti Alhanasii per faclionem Arie ' ^ '\0aranorum.
)
.
Porro Alhanasiug faga elapsus ex urbe Tyro,
,
* \ , veoit Gonsianiinopolina. Et imperaiorem adieoa,
, - coram eptacopis qui ipaum condemnaverant, de
* - injuriie sibi illalis conquestua eaft : simulque petiii
ut quae in urbe Tyro judicala fuerant, aub con \ .
, apeclu prioeipia exaaainarentur. Quautobrem Conglanlinus cum banc petitionem a?quiggimam eaac
*
, \ ceoauiaget, ad episcopoe Tyri congregatos scripgit
. in bunc modum : c Equidero negcio quseuam siat a
concilio veelro cura lumullu ac procella judicala .

, g Videlur tamen turbnlenta quadam coafuaionc
, , erilas quodaminodo fuisse perversa, dum voa ob
. ' muluam inler vog coateniionem, quam qtiideni
, \ inauperabilem esse vullie, ea quae Deo accepla
, * ^ - gunt, roinirae perspiciiia. Verum divina providenlia perficiet, ut et iaia coulentionis mala maaife,
eligsime deprehensa dissipcntur, et nobis perspi, \
\ . cue demonglreiur, an vog istbic congregati aliqaam
verilalig curam geggeritig, et utrum judicia vestra
,
abgquc cujuequam odio el gralia lulerilis. Proinde
*
voe oflines ad pietaiera nieam confesiim veoire
(51).
. \ volo, ut rerum avobis gesiarum ralionem coram
me per vosmetipsos accurale reddatis. Porro qua
, .
de causa bacc ad vos scribenda esse censueriro,
> \
vosquead me bis litteris accergiverim, cx hisquae
,
1

' , - D gubjiciam inlelligelis. Ingredienli niibi cognominem

I omni ex parle felicero patriam meam Conslan \ , linopolim, ac forte Uira in equo sedenli, repente
Socr. lib. i , c. 54.
1

VALESII ANNOTATIONES.
(51)
\.
Apud
(50) ,

. Scribenduin pulo Allianasiuin in Apologelico secundo ad*er$H$ Aria . Quam tcripturain in nos, pag. 805, gcripium egl * , etc.
versione mea sum geculug. In oplimo cotfice Fukc- Vcrum in codice Fukelii gcriptum inveni \ to'
liano, posl verbum pooilur subdisliialio. . Videndum ilaque an utraque lectfo
locum hic babere possit boc raodo, '
Ca?lerutn de Ario et Euzoio iu cominuuionein gus* . Priorem Umea lectionera confirmai
ceplig a gyuodoHierogolynfitana, vide quse nolavi
ad Socratis librum primum, cap. 55
Socratea.

1015

SOZOMENl

5 Alhanaaiua eplacopua una cam qulbugdam aliis , h t f y

.
quos circa ae babebal, in medio aggeria publici
adeo inexgpectalus occurrit, ut siuporis qooqae oc- , * ,
, !
caaionem praberet. Teglis est mihi Deas oainium
epeculator, me prirooaspeciu, quianam esget.agno- , ,
^ .
gcere minime potuisae, nigi quidara noslrorum,
* , . *
quisnam ille et qoid passus esset, peroontantibua
nobig renuntiagget. Ac tum quidem nec colloculua , , \
gum cum illo, nec familiarUer congresaug. Cum ,
autem ilte quidera id poglularel, ego vero recuga- ' , rem, ac propemodum juberera illum gubmoveri, , * ,
ille majori cum libcrla^ nihil aliud a pobis poglu- & , . 0
\
lavit, quam veslrmn adventum, ut Yobis praesenlibus de bis quae passug fuerai, libere conqueri pog- ,
aet. Quod cum mibi aequum et temporibus meig ,

congruum videretur , libens bsec ad voa acribi , *

, *
Jussi, ut quotquot ad gynodum in urTpe Tyro co!
leclam convenisiis, gine cunclalione ad comitainiD *
clementis nostre properelis, ginceritalem alque \ ' , Ocov
integriutem judicil veslri rebug ipsis demongtra- .
l u r i corain rae, quem ingenuum esse famulum Dei
nequaquam ipgi negaverilis. Mea certe operadivino , \
numini inaerviente, ubique lerrarum pax vigel, ,
ipaia eliam barbarig Dei nomen sinocre veneran-
libus, qui ad boc usque tempug veriiatem ignora- . ,
verant. Porro qui veritaiem ignoral, ig Deum quo- , * (53),
, , *
que ignoret necesse est. Verurotamen, gicut anlea
dixi, ipgl eiiam barbari, mea opera qui ingenuus ,
gum Dci famulus, Deum jam agnoverunl, eumquo .
venerari didicerunl : cnjus providenlia me ubi- ^ *
.
que protegi ac servari, rerum ipsarum experw

mento didlcerunl Quae res praeeipue ad notitiam
, , \ *]*
Dei eog iuduxit. E l illi quidem melu nogtri, Deuro
veneranlur; nos autera qui gacramenla clemenlix , \
, \ ,
ejus oslentare videmur, non enim dicam cuglodire, nos, inquam, nihil aliud agimus quam quae . '' ad discordiam ei odium perlinent, et, ut absolute , ,
dicam, quae ad hutpani gcnerig perniciein tendunt. , Verum accurrile, u t d i x i , ei univergi quam celer- ,
rime ad nos properale; pro cerlo habenles, me , ;
, omni ope ac studio perOccre conaturum, ut ea
quae sunt legis Dei, integra el inconcussa praeci- \ , \ pue serventur, quibus nec probrura nec infamiae ,

labea ulla possil aspergi, dissipalis videlicet ac
#

. .

" .

'

--*-

protniia penilugque deletis gacroaanclae legis iniinicis, qui sub obtenlu sanclissimi nominig variag
ac multiplices blaspbemias inducunl. His ab iinperalore scriplis, alii metu perculgi ad sedes suas
reverterunt. Eusebius vero Nicomedicngis episcopuget qui cura illo eranl, ad imperatorem profecli,
aynodum Tyri in cauga Athanasii, ea quae jusia

. ;
, , ;
, \ ^ '
, , 9 "
\ . \ ***
\ , ^

VALESII ANNOTATIONES.
%

(^i) 01 rvr . Hiberog intelligit, de quoruin converaione gupra locutug est Soiomenug.
VARIORUM.
* . Vidctur legendum ,, ,
.

HISTORIA ECCLESIASTICA. UB. .

1018

, - esseol, decreviase ataewarunt. Productleqoe ia

? * , mediam tectibus Tbeognio, Mari, Tbeodoto, Va. 01 , , lente atque Ursacio, persoaaeruat principi, aa1) , crum calicem ab Atbanasio confractom fuiaae :
, 8 mullisqiie alii* probria eum oneranles, ca . lumniif suia praevaiuerant *. Ilaque imperalor, seu
.
quod ista vera eaae credsret, aeu quod episcopoa
In posterom concordes fore exislimarel, amoto
Atbanasio,Treviros, quod oppidum est Gallise, abire
eumjussii. Et Albanasiug quidemeo abduciua eal.
. *.
CAP X X I X .
* '
* Quomodo ConstanlinepolUanut episcopu*
,

Arium in communionem iutaptre recutavit : et

,

ouaiiter Arius. cum alvus ad secettum slt->

.
multuset, medius erepuit.

Post gynodum Hierosolymitanam Arius in Agy "
ptum ae contulit. Sed cnm Alexandrina Ecclesia
,
communicare ei renuisset, denuo venil Constanli . nopoUro. Cum vero qui idein mm illo geoliebant,
(53), et quotquot Eusebio Nicoroedienai epiacopo ad , terebant, separatim de induslria eo convenigeeni,
, et ad oelebraodam synoduro se parareni, Alexan" der qni lunc temporisConslantinopoUtanamsedem
, . Tegebat, imellecto eorum consilio, synodum dia , solvere conaiue est. Sed cum id perficere miniine
( 5 4 ) , , valuisset, societali et coraraanioni cum Ario j u n , , gendae palam contradixil, ncfas esse dicens et ab
' Ecclesia prorsus alienum, et suam ipsorum sen . \ ientiam et eoruro qui ex universo prope terrarutn
, orbe Nicaeara convenissenl, irritam facere. Qui
,
o cum Eusebio erant, cum primo quidem verbis
ei , Alexaodruni fleclere mirime valuissent, contnme liis euiii afficientes, cum aacramento interminati
, * . \ s u n l , nisi Arium intra cenum diem gugcepigget,
, ipsum quidem expulsum Ecclesia, in exsiliura ab~
* iturum, successorem vero ipsius cum Ario cotn*
% , muiiicaturum esse. Poslhaec utrique a se invieem
. eo teropore discesserunl, Eusebiani quidem dlera
, - pragtitutum opperienles, quo ea quae minaii fue. , rant periicerent, Alexander vero vota faciens ne
Eusebii verba opere ipso adimplerentur . Praeci6 (55), ,
pue autem ei pavorem iocuaserat imperaior,
^ *
m

v e r

Socr. ltb. , c. 55. ibid. . 57.

VALESU ANNOTATIONES
(55) . Yocem emendavi , quemadmodtim eiiara legil
inlerpretatione sua omisit Epiphanius Scho- Cbristophorsonus. Epiphanius tainen Scholailicus
lasllcus. Ferri tamen potest, si referalur ad legerat, ut ex versione ejus apparei. Sic
. Vull enira dicere Sozontenus, Arianos enim verlit : Arii nisibus int&dixit.
ei eos qui ex factione erant Eusebii, clanculuro
(55) .
Epiplianius Schoinler se conveniese, ei privatos coetus celebrasse, laslicus hunc locum ita verlil, sub altari pronn*
id agenies, ut aynodus episcoporum convocaretur. jacens. Id est, ad pedes altaris. Nicephorus pro
l n codice Fukeliano posl verbum pohabet, \ \
u i l u r subdistinclio, non autem poat .
. Rulinug vero, ex quo haec dtsum(54) "
,
pla suiil, capile duodecimo libri decimi d i x i l ,
codice rukeiiano et ex mcephoro Callisto
$ub aitari jacens.

' .
Narrat Sozomenus,
redlnlegraiam coram iinperalore fuisse crirainationera de calice fraclo, quaB causa fuerit ut in
exsUium Treviros amandaretur Athanasius. Scd
reclamanl ipse Aibanaaius et jfigyplii episcopi,
q u i diserte aiunt Eusebianos coram iropera^ore

ue miuiroam quidem de calice fraclo el de ArscnU

nece fecisse menlionera. C l . Palres Bencdiciini,
Vit. Athanas. p. 27. Vide Athanas., Apol. contra
Arianoi. p. 152.
.

Aittrum ex ki$ enixe rogabat Atexander: Si
1

SOZOMENI

<9

1020

qucir, Etisebiaei qaodtmmodo in senlenliam

suam traxeranl. Igiiur pridie ejus diei qui condictus fiterat, irrepens aub a l u r e , iola nocie jacuil
pronas, Deam rogans ne ea qua adveraua ipaum
oonslilula ftierant, ad exittim perduci sinereL
Eodem die cum Arins nescio quo proAciacerelur
siib vesperum , repente laxala aWo, necessilate
compulsus 8 7
publicum locura ei reidealina
lum perrexit. Gumque elapso jam longo lemporis
epatio non rediret, quidam eorum qui foris ipsum
pra?stolabantur, inlrogressi, bominem morluum in
tteila jacenlem deprehendunt. Qaod ubi palam
faclura est, non eadero oinniuro fuii opinio de
illius morie. Alii enini arbilrati sunl, eum repen-

. .
& 6 ,
,
, \
. ' ,
,
.
\ ,
\ . ,
\ \ ,
* , , .
.

lino morbo cor ipsius invadeute oppresaurn. aut
erle defeclionem paasum ex immoderaio gaudio, .
proplerea quod ree ipsi ex volo succedereui,
>
eubilo ioleriisse.
vero eum lanquam impium poenas dedisse exislimarent. Sed qtii opbttooen
ejus sectabanlur, euro maleficia ariibus necalum eaae evulgarunl. Carteruni haudqtiaquaiti absurdua
fuerit, ea quae ab Aibanaaio Alexandrias episcopo de morte illius conacripia sunl, bic in raedium aoV
duccre. Sic autcm sc babeni ;
. '.
CAP. X X X .
Quid $crip*eril magnu$ Athanasiui d$ morte Arii.
.
\ \ ,
Nam et ips<* Arius, qui liujtis quidem bxreseos
auctor, Euaebii vero consors fuit, cum a beatae , ,
memoriae Conslantino Auguslo, adjuvanltbus Euse- \
bianis, evocalus fldem suam scriplo proditam
,
edere juberelur, acripsil subdolus , impudenles , ,
impietaiis suae voces occultans, ei quemadmoduiu
,
diabolus sacrae Scriptura
vcrba simplicia,
et ut
,
.
, ,
gcripla sunt, ipse quoque usurpans. Deinde cuni ^ .
bcalua Conslanliiius diceret : Si praeter isia nibil
,
in inenie clausum babea, veriiatem contesiare; , (56) * nam si pejeraveris, ipse Doininus poenas a te -
exigel: miser j u r a v i l , se nihil habere prater illa , ,
. * (571,
quae lum scripsisset, nec alilcr unquam aut dixisse
' (5S), , ee aut sensisse; verura illico cgressus, tanquam
a d

VALESH ANNOTATIONES.
(56) . Id est, jura
prima conlra Arianos. Inde enim deacriptns csl a
per veriialem. Hoc enim eral jusjiirandum CbristiaSozomeno. Sic ergo illic habetur, ,
norum, ut legiiur in Kpislolis B. Pauli : In teritate
|)
dico, non mentior. Deum enioi verilatcm essc cre * .
debant, quemadmodnm docent sacne pagina. Quare
(58) . Idem scribit Atbanacum dicebant, in verilale, idem erat ac si dtcercnt,
sius in epislola ad Serapionem : Arium scilictl ab
tii Dei nomine. Albanasitts in Apotogelico a l Cou- D hiiperatore Consianlino evocatum opera ac studio
slanlium imperalorem : ,
Eueebianoniui, Gdem suam ei obluliese, jurosseqne
\, , \ ' ^se niliil aliud praeler illam credere. Cumqoe e
* , 'palaiio di^resgus easel, Eu&ebianos eum prolinus
: id cst, Velin Ecclesiam inlroducere voluisse. Qna* quidem
lem aulem liunc hominem, quisquis ef, hic adetse,
manifeste pugnant cum i i i q u * scribit Rufinu*,
ul eum coram veritate ipta interrogarem. Quwcunque
eumqiie secuti Socraics alque Sozomenus. Nam
quasi pra$ente Deo dicimus, ea nos Chrhiiani Rtifinus quidem scribil Ariuin , cum presbvun
pro jurejurando habemu*.
cujusdam opera ab exsilio revocalua fuissel, l l b d (57) Kar *
. luin fidei oblulisee Constaolino imperalori, seosa
Hunc locura correxi ex Atbanasio in oratione quidem alienum a Nicaena fide, verbis lamen baudVARIORUM.

Arius cra$tina die ad eonventum accedet, me servnm

tuum ex hac vila dimitle, et ne pium cum impio diderit : tin Ecclesice tuw mi$ereari$ (mhereberis
autem, hoc bene noui), respice in Euubianortm verba,
el ne dederis m exUmm et in opprobrium haredha*

lem tuam; ae tolle Arium, ne ingredienu illo

Ecclesiam, tuvresis cum illo iitUoirt videaiur mtu
deinceps impietas pro pietale liubeatur. Aiiianas., U
Ep. ad Serapion., de morie Ariu
9

G2i

HISTOAJA ECCLESIASTICA LIB. II

im

jacens cre * \ , . poenas luens, corruit et pronus

puit medius. Omnibus quidem bominibua commu , nis vilaeexitui mors e s l : nec nlli m o r l u o , quamvis
, \ iDimicus s i t , i n s u l U n d u m e s l , c u m i n c e r t u m s i t
. ",
unicuique, annon et ipsum anle vesperara niors
, . occupalura s i l . Sed lamen exilus A n i , qtiia non
simplici ac vulgari raodo contigit, idcirco a nobis
! , roerilo commeinoraiidus videlur. Nam curo Euse . biani minarentur, eese illum in ecclesiara inlro \ . dticluros, Alexander quidem episcopue Gonstanli * (59), \ . nopoleos conlradicebat, Arius vero violentia ac
, , " minis Eusebii confidebat. Erat lunc dies aabbati:
. ' ac poslridie sperabai se in ecclesiara conveniurum.
. Ingens igilur eral cerlatnen, illis quidem inter * ,
roioaniibus, Alexandro vero Deum oranie. Verum
* \ , \ ^ Dominus judex cerlaminis conslilutus, conlra eos
, . - qiii injusle agebant, aenlenliam iiilit. NondumenUn
, - sol occideral, cura Arius necesaitatis cujusdam
* , causa in loeum publicum digressua, illic occubuit,
\, \
vita gimul et communione repente spolialus. EC
VALESII ANNOTATIONES.
quaquam dissentieolem. Consiantioum vero eum
synodica ? Ctir imperalor Conetanlinus posl suum
ne sic quidem admittere voluisse, sed ad syitodi
ipsius judicium, post Hierosolymilanae synodi senHierogolymilanaB examen remisisse; a qua Arins,
tenliani, ilerum formulam fidei et juramentum ab
posl imperaloris leslimonium, in coraraunionem
Ario exegit? Quomodo Alexander communicare
receptus cst. Eumdem poslea Alexandriam rediiese,
cum Ario recusavit, qui ab iotegra synodo suscemoxque inde revocatum, esse ConsuiiUnopolim,
ptus fuerat in communionem ? Ex hia appavet,
tradil idcro Ruftnas, et posl illum Socrates alque
verissimum esse id quod scripsi in libro secundo
Soxomenus. Niai quod isli poslremam hanc A r i i
observaitonum ecclesiasticarura : Arium illuin qui
eTOcalionem Constantino adbuc superstile accidisse
a synodo Hierosolymiiana susceplus esl in conimunionem, non esse Arium haeresiarcham *, sed allen a r r a n l , non, ut Rufintis , regnante Conslamio.
A l q u i Alhanasiaa duobtis i n locis discrle testaittr, Q rum ei cognominem. Quod qoidem eliam ex Aiba
- ' " * ~ sialim
- poai libellum
- lidei
~' oblatum

n a s i o
demoustrari poiest. U enim in epistola ad
Aritnn
Conslant h i o , cuin ex palaiio decederet, deduclum esse ab
Serapionem diserle scribit, Arium exlra coinmuEttsebianis in ecclesiam, t i l cum Alexandro coninionem Ecclesiae diem suttm obiisse. Consultna
manicaret. Non igiiur remissus eet ad synodum
fuerai a Serapione Albanasius, ulruin Arius anle
Hieroeolymilanam. Deinde ex narraiione KuOni ei
obittim in coiomunionem Ecclesiae admissus fuisset.
Socraiia atque Soxomeni, necesse esset dicere
Negat id Atbanasius, ailque Eusebium quidein id
A r i u m dtios fidei libellos Consuntino principi obperficere studuisse : sed Arium tristi morle praslulisae; allerum ante syuodum HierosolyiniUnam,
repium, vita simul el communione privalum esse :
anooCbristi 555: allenjm anno sequenli, cum ab
atque ila baeresim illam divino judicio Eusebio inlroducendus essel in Ecclesiam Consian, id est incommunicabilem esse rentinliaiam.
tinopolilanam. ld enim diserle scribit Atlianasius.
Quod si Aiius baeresiarches a synotlo HierosolyA l quoream dito libeili, cura ConsUntinus imperamiiana receptue essei in coinmotiionem, falso isia
tor priore libello acceplo, Arii Gdem approbavcril,
dicercnltir ab Alhaitasio.
e t de illo in conimunionem recipiendo scripseril
(59) . In oralionc prima Atba
a d synoduui Hierosolymiianarn, ut docel episloia
nasii conlra Arianos legilur, .
A

VARIORUM.
* V i r i quidam emdilissimi, qui Alexandri CPoli- n tatisquod aiunt, Arianos ibi Arii noraine indicatos
esse : teslaiur quippe Athanasius, libro De tynodis,
t a n i obilum ad annum 351 referunt, hinc consequenler colligunt, non Arium hseresiarcham ad- receplum illic fuisse \ ,
m U s u m fuisse in Hierosolymilana syuodo, auno quasi diceret Arium et Arianos : ubi cum aperle
3 5 5 celebrata, sed alium bxresiarcba3 cognomineni, dislinguat Ariuro a sequacibus, manifeslum est
ejusqne scqoacem. Alibi autem dieunt, Ariuni pro Arium ipsara, lnm supersliiem, cum Arianis admissum ad communionera fuisse. Quod erudilos
AHanla ab Aibanasio nominari. Sed uiraque illa
viros ad eaui amplectendam sententiam compulit,
sentenlia ne minlmam quidm probabilitalis habet.
Pfam primam quod gpectat, quis unquam sibi per- verba sunt Philippopolilan ynodi ab Arianis
sua&eril, Alhanasium in Apotogia conlra Ariano*, cclebratae anno 547, cujus epistola babetur in Frag i n l i b r o De ijjnodis, postquam in serie narratio- mentis Hilarii. I b i aiunl b;cretici, n. 13, Paulum
n i s eexcenties baeresiarcham Arium nominavit, ubi CPolitanura Albanasii expositioni, seu deposilioiii
iiiterluisse, illumque damnasse. Unde arguunt i l l i ,
synodi HieroKolymilanae narrationem pervenii,
d e r c p e n t e alium subsliluere A r i u m ; ila ut nec jam lempore Tyriai synodi, ubi damnaius Aibanam o n e a t , nec vel miaimo signo indicet, esse illum sius fuit, Paulum fuisse CPolis episcopmn; alque
adeo tenipore synodi Tyria,* ac constiquenter Hica l i u m ab basresiarcha, ut omnes omnino in errorem
rosolymilanae, quae posl Tyriam celebrata est, deA n d t i c a l ? Quid vero absimilias? Quid alieniue a
e a p i e n t e accuraloque scriplore, qualem fuisseAtha- funcium Arium fuisse, quippe qui antc Alexandruui
a i a s i u m nemo eat inftcias? Ruil sane illud vel primo Paulum decessorem obierit. Sed qnae ftdes b a b c n d a
buic ba?rclicorum cpisiola?, quac caluyiniis ct mcu*
l>ruuenlis lecloris aspeciu. Ncc ptus babel tirnii-

\nz

SOZOMEM

\m

beate quidem recordalionis Conslautinus, ca re . ,

audiia obstupefaclas eal, ceroens illum conviclum ,
esse perjurii. Orantbus vero tanc manifeste patuit,
xa\ .
el Eusebianorum rainas infirmas , el spem Arii
, ,
vanara fuissc. Prelerea eliam ostensum eat, Aria- , &
nam vesaniam, et hic, et in ecclesia primogenito- ,. ;(60),
rum D e i , a Servaiore oostro excommunicalam
\ esse. Quia igilur non magnopere roiretur, cum
; .
videat islos id agere, uteum excusent quem Do- |
minus condemnavit, et eam baeresim defendcre ' .
quam Doininua excommunicalam esse palefecit,
, lunc cum ejus auctorem non passus 9

e s l

ecclesiam ingredi? Hoc morlia genere Arium i n - ,

lertisse accepimus. Fcrtur porro, longo post te n , pore neminem ea sella usum iuisse in qua Arius
. ,
occubuerat. Namcummulti ineum locam, tanquam (61 )
publicum, necessitatia causa conferlim inlroirent,
, sicul in turba fieri sotet, cunclique introeunlea
, \ , aeae invicem horlarentur ut aellam illam refuge , ,
rent, exinde etiam posteris abominabilis bic locua

facius est, eo quod Arius impietalis suae poenas
.
illic dedissei. Aliquanio post Arianus quidam opulentus ac polena dala opera eum locum emil a
iitfo : el commuiata priore forma, domum illic aediflcavit, u i res paulatim in obuvionem w i i r e t
vulgi, uec perpetua recordationis serie mors Arii traduceretur.
CAP. X X X I .
. '.
De qum Alcxandrim po$t Arii mortem contige-
, et quidnam magnu* Conslaniinui $cripserit
ola
AUxandrinis.

.
CaHerum mortuo Ario, contenlio de dogmalibus

ab illo primuin tnveclis neutiquam finem acccpil,
*
nec deslilerunt opinionis illius secialores, insidias C , atruere iis qui conlrariam sententiaro luebanlur.
. \
Denique cum el populus urbia Alexandrtnaeassidue
, \
vociferaretur, Deuraque in supplicalionibus publi ,
cis oraret pro redilu Aihanaaii, el magnus Anlo \ , nius monachus frequenles de eo liltcras ad iiupe- , f

VALESII ANNOTATIONES.
(60) .
Hodie apud Athanasiura
legitur , quam ieclionem veriorem
puto.

(61) . Scribemlum csl

\ , u l Savilitis ad oram
siii codicia adnolavil ex Ghrislopboraoni libro.

VARIORUM.
daciis resperaa esl? cum praesertim eodem loci
dicatur, Asclepam ab Aihanasio damnaium fuisse,
quod falsissimum est, impudenierque sub ipsum
episiolae iniiiuro dicant baerelici, so Sardica3 synodum celebrasse, quod a vero abhorrere nulli noluin
non erat. Aliud aulem afferunt argumenluiu ,
Arium scilicel hajresiarcbam diu ante celebraiam
synodura Hierosolymilanaiu fuisse ad communioneni admissum ; atque adeo non eumdem receplum
fuisse in praedicla synodo. Sed omnino repugnat
illud Alhanasio, qui Apologia comra Arianos,
11. 59, a i l , Eusebio insliganle jussissc sibi Conslanliiunn ut Arium rcciperct; idque denegantc Athanasio, atque sibi fas non esse impcratori suadente,
ideo Eusebianos in Athanasium caluranias struxisse. Poslea vero n . 84, a i t , eos in synodo Hierosolymilana palara fecisse, sc haec omuia essc
inacbinatos Arii cum suis rccipiendi causa, alque
eiun ibi revera ad commuQioneni fuisse admissum,
ut leslatur etiarn ipse in libro De synodit posl
epiaiolaro cjusdem synodi llierosolymilanae. Ex bis

Aibanasii locis ipsa luce clariu* cst, ipsutti Uarrtsiaicbam in synodo Hierosolyinilana anni 355 ad
comniunionem fuisse admiesum. Mirum sane cjmsiuodi loco innixos eruditos viros, incredibilem et
Aibanasio adrcrsantem slaluisse sententiara. Ctcra qu.e aflerunt, nullius sunt momcnli, nec confulaiioue egent. 110 tainen monitu digna supersual.
1 Alium revera fui^sc Arium, bicresiarcbae sequa*
cem, qui una cum ilio ab Alexandro Alexaiidrioo
damnalus fcrtur in epistola cjusdem Alexandri;
sed nullius nominis bomiuem, qui ne semel quidera apud Albanasium mcmoralur. i H i l a r i u m duos
Arios nominasse, fragm. 2 n. 26. Sed solel Hilarius Arianos Arios nuncupare, ut observantnl
noslri in poslrema Hilarii edUionp, ubi ilera aiunl
boc llilarii loco deceplos Severum Sulpilium
Vigiliura Tapseiieem duos induxisse Arios. ErodiHss. Palres Bonedicttni, Admonilione in tpitt*
Aihanas. ad Serapiouem, et in eam Ad monad**
Vidc annot. ad Socr , lib. 1, cap. 33.
f

1025

IHSTOUIA ECCLESIASTICA. -

L1R. 11.

1026

, ralorem scripsiseet , rogans ne Melilianig Gdcm

* ^ habercl, sed eorum accusaiiones calumniarum loco
\ ,
ducerct : imperator lamen flecti non potuii. Verum

ad Alexandrinos quidem lilteras scribens, demen , liam illis etievilalem exprobravit : clericis vero el
, , sacris virginibus, ut quiescerent, praccepil, aflir . , mans se nequaquam mulaturum sententiam, nec
. revocaturum eese Aihanasium, uipote sediliosum
, , et ecclesiaslico judicio condemnatum. Anionio
, , - autem rescripsit, se adduci non posse u i senten \ tiara synodi despiceret. Elenim, inquit, quamvis
. pauci quidam per odium aut gratiam judicaverint,
, \ . baudquaquam credibile est, taniam prudentium ac
, \ bonorum episcoporum mullitudinem pari roodo
,
afltfctam fuisse. Athanasium enim conlumeliosum
.
t arrogantem esse, discordiaeque et seditionis
", \ , auclorem. Quippe adversarii baec potiasimum c r i , , mina objiciebant Aihanasio, eo quod imperalor
. cjus generis boroioes mirum in modum avergare , lur. Gum igilur imperalor Ecclesiain duas in
, \ partes divisam esse accepieset, et alios quideiu
\
Albanasiuin, alios vero Joannem fovere, gravis. sime iodignatus est, et Joannem muliavil exsilio.
;. ' ,
Hic est Joannes qui Melilio successerat, et qoem
;
Tyrensis synodus communicare Ecclesiae jusserat,
.
el tam ipsum, quam eos qui senlenliam illius se ,
quebaotur, bonoris eui gradum in clero relinere.

Alque boc quideoi non ex sententia inimicorum
Albanasii successit. Factum est laroen nihilomi.
nus : 90
decrela TyrensU concilii qiwdquam Joanni profuere. Nulla enim prece aut excusaiione
flecli poierat princeps erga euin, queiu Chrislianoruin plebem ad diacordiani ac aedilionem im
pellere suspicio erat.
CAP. 11.
. '.
C
Quod Conttantinut itQtm lulit conlra omnet hcereset
0

ne alibi quam in hcclesia calholica populus colli , ,

geretur : quo faclum esl ut plerceque liarese* abo ' *
itice itral. quomodo Ariani qui eum Eusebio
.
01
eranl, vocem Consubslanlialit fraudulenUr eonaii

sini tolUre.

.
Caeterum dogma A r i i , licet i n disputalionibua
, \ - inulloruni studio ac favore defeuderelur, nondum
,
tainen in peculiarem sectam ex aucloris nomine
* dislinclum eral. Sed cuncii gimul collecus age , ,
bant, atque imer communicabant, excepiia
, Novaiianis, et iis qui dicuntur Pbrygea, Yalenti , \
nianis item ac Marcionistia, et Paulianis, ei si qui
.
prseler
bos alii alias jam inventas bxreses secia (62),
, \ - baoiur. Coalra hos omoes lege lata iniperalor
, \ , D praecepil, ul oraloria illis adimerenlur, el ecclesiis
.
calbolicis aociarenlur, utque necin privalia aedibus,
, \
nec in publico loco colligerenlur. Praxlare eoiin
. aiebat, ut cuui Ecclesia calbolica commumcarent,

VALESII ANNOTATIONES.
( 6 2 ) .
wiia Lon$lantini cap. 6 4 .

Ea lex Constantini exatat apud Eusebium, in libro

lertio Ds

YARIORUM
. Hic Soiom e n o reclamat Alexander epiacopua Alexandrious
In Epittola ad Aicxandrum CPoliianum, apud Tbeo-

dorit., tiist., lib. , cap. , ubi asserit, Arianos,

exemplo Collutbianorum, eontentxt tine iniermnsio* ^ iit tpeluncit latronum tibt construciu.

SOZOMENl

10i7

uique ad eam accederent borlabatur. Hac autem

lege factum eet, ut Utarura eeclarum memoria
niagna ex parte interciderii. Nain superiorum i m peralorum lemporibus , quicunque Cbrislom colebant, licel opinionibus inler 86 dUsenlirent, a
genlilibus lamen pro iisdem babebanlur, parique
omnes vexabantur roodo : nec, ob communes calalnilaies, eis licebal in seraetipsos curiosius inquirere. Quam obcausam singuli facile in unum convenienies, separalim collecias celebrabanl, el
assidiie sccuni muluo colloqucolcs, lameUi pauci
ntimero eseenl, iiequaquatu dissipati sunt. Poat
banc vero legcm, ncc publice collrclas agere eis
licuil, lege id probibenie : nec clanculo, cum singularum civitatum cpiscopi ac clerici eos eollicite
observarenl. Uiide faclum esl ul plerique eonun
uieiii perculsi, Lcclesiae caibolicse sese adjunxerinl.
Alii vero licet in eadeui aenientia perseveraverint,
uullie lainen opinionis suae successoribus post se
relictis, ex hac vila migrarunt : quippe qui nec in
ununi coire permiilereutur, nec opinionis sus
consortes libere ac sine melu docere possenl. Nam
ab iniiio caHerse qnidein b&reses paucoa admodum
seclalorea babuerunl, sive ob dogmatui* abeurdilalem , sive ob iroperitiam aucloruro qui ea excogitaveraiit ac docuerant. Novatiaui vero, ulpoie
qui bouos rtuclores nacli essent, idemque cuni
Ecclesia calbolica senlirent de diviniiate, jam inde
ab iniiio permuUi fueruni, aique ila deincepe per-

1028

.
\ ,
, \ ,
\ , .
* *
,
, \ , . , , ,
^ \ .
,
. !
,
, *
, . \
,
, \ .
,
, \
, ,
,
. , :,
, . '
, , , *

inanserunl, nibil 91 te delrimenti ex hac legc Q . passi. Nam el inperalor ipae sua sponle vigorem
, ,
legis ifDminuebal, quippe qui perterrefacere potius , \
quaro perdere subditoe in animo baberel. Et Ace- ,
sius qui iuac lemporis eorura sectae epiecopns erat \ . \ , \
Consiantinopoli, curo ob vitae sanciiiatem impera- ,
tori esset gralissimus, Ecclesiac suae, ui vcrisimile ,
est, pluriniuui adjumenli contulil. Phrygee autcm .
in reliquis provinciis impcrii Koinani eadem per-
pessi sunt quse alii orones baerelici, excepla Phry- , 0^/ gia et vicinis aliquol provinciis : in qnibus jam . 0 iude ab inilio et ab ipsia Monlani lemporiuus mul '
titudine abundarwit, et nunc quoque abundant. .
Sub idem tempus Eusebtus episcopus Nicoiqediae (5 ,
et Tbeognius Nicaeae, expoailioaem fldei ab iis qui , \ ,
Nicaeae conveneraiH promulgaiam , scriplis inno- D .
vare coeperunt. aperle quidem caput illud rcjicere non audebant, quo Filius Patn coneubstautialis asseritur. Norant enim imperalorera in ea esse sententia; aliam vero fidei formulam evulginles, significarunt oricnlalibus episcopis , vcrha Nicaeni concuii addilis quibusdam ioierpreutionibns suscepia esse. Qua quidcm ex voce atque senleniia prior quaeslio quae jam sopiu es&e videbatur, in disccpiationem vocata ac dcnuo exciiala esl.
CAP. XXXIII.
. .
De Marcello Ancyrw episcopo, deque ejus tuerest ^
atque abdicaiione.
.
Eodem tempore epiacopi Coiisiantinopoli con \
grcgati Marcellum quoque Ancyrae in Galatia epi , ,
scopum , tauquam auctorem novae doclrin, qui
\
Filium Dei iuitiuui ex Maria sumpsisse, et regnum
, \ ,
ft

Socr. lib. , c 36.

1039
IllSTOMA ECCLESJASTICA. LID. I I .
1030
\ , ejus fioem babilurum eaae diceret, eaque de re
, \
librura composuieacc, deposuerunt, el Ecclesia
* \ , , \ exiurbartinl : el Basiiio ?iro facundiae et erudi ,
tionia cauaa celeberrimo, Galaiarum Ecclesiam
. regendam commiserunt. Scripserunt praeierea ad
, , Ecclesias regionis illiua, ut Marcelli librum per, \ , , quirerenl, et exemplaria ejus abolerent : ac si
, . \ ^- quos ejusdem crroris labe asperaoa reperi&seul,
(63) , C06 ad veram fidem reducerent. Et se quidero i n * legrum ejus librum non subjecisse signiGcaruut,
, ) . proplerca quod esaei prolixior : quredain lamen
,
loca ex illo Ubro excerpia epistolae suae inserue, \
ronl, ex quibue illura iia senlire convincerenl.
Quidam lamen aiebanl, a Marcello inquirendi gra \ *
, - tia ista dicla e&se, el ab Eusebianie calumnio&e ad
' , iinperalorem delala, quasi Marceilus ila aeseveras \ , - sel. Eieoira Eusebiaui adiuoduin ei infensi eranl,
^
, ' eo quod iis quae in synodo Tyri decreveranl, m i . nime consetisissei, nec iis quae Jerosolymis de Ario
\ , constittila fuerant, acquievissel, nec dedicationi
* ' , niagni Martyrii imerfuissel, ipsorum scilicel coin 'Upo- imntionem devilans. Denique scriplia de eodeiu
. Marcello lilieris ad imperalorem, isia quoque c r i ininali sunl, quaai el iinperalor ipse ab ilio conlu , '
, \ melia affectua fuiaeel, 9 2 quippe qui basilicae
, , Jerosolymis eonairucUe dedicaiionem praaenlia
, \ sua cobonestare delrectassei. Porro scribendi bu\ ; . jus libri occaaionem Marcello praebuil Aslerius
' , , quidam sopbisia e Gappadoria : qui cuiu libros de
flde acripsiaaet cum Arii opinione conaenlientes,
,
C

. *' (64) civilales circumiena , eoa recitabat, el una cum

, episcopis aingulia fere conciliix intereral. Nan dum
.
ei conlradicere v o l l Marcellue, sive aiia sponie, aive
imprudeos, neque ila aenliens, in opinionem Pauli SamosalenaU prolapeua esu Veruro Marcellus poalea
i n Serdieensi aynodo epiecopalum auuin recupcravil, cuoi ae nequaquam ita senlire deoionetraviaaet
* '.
CAP. XXXiV.
,
obilu magni Consianlini : quomoao perctpto
landem baplitmi $acramenlo hac dcctttil,

,
'
tcpullusque e$l in baiilica Apoilolorum.

.*.
hnperator vero, cum jam antea Caesaribus filiie
, ;
suis iinperiutn parlilus essci, el Occidenlis quidem
\ parlcs Conslanlino el Constanli ailribnisset,
,
Orientem vero Constaniio, affecla corporis valeiu ! \ ,
, - ^ dine Helenopolim Bithyniae perrexil, u l aquis illic
. ,
suaple uatvra calidia uterelur . Sed cum morbus
. ,
ingravesceret, Nicomediam deportalus est. lbi in
\
suburbano degens, bapiismi sacraioenla suscepil.
!

Euseb. V i l . Const. Hb. i v , c. 6 1 , e t c ; Socr. lib. i , c. 39, 40.

VALESII ANNOTATIONES.
Porro liber ille Marcelli inscriplus crat, De subjectione Filii Dei, ul disciintis cx Fragmenlis Hilarii.
(64) {] . codice Fukeiiano
scripluoi inveni , mendose, ut apparetSeruicam urbem Oacia? Grarci iulcrduni
appellaruni, n l videre esl in epislola 6ynodica
concilii Scrdiceusia.

(63) .
ScriLendum
esl , ul Savilius in suo codice
eroetidavil. Certe Eusrbius GaRsaricnsis buuc Marcelii libruan vocat. Sic enim scribit in
epiaiola ad Flaccillum ,
, clc., ei paulo posi
appellal.

VAIUORUM.
.
Vulgau
baplizaium, Obiii ille anno Gbr. 337, die sanrio
jam erodilorutn Terl opinio, Conslantinuin M. N i - Penlecosles, vicesiroa M a i i , coss. Feliciauo ei
coiuediae, maoibus Eusebii illic episcopi, fuisse
Titiano.

SOZOuiGNl

1051

Q m re mirurti i l i modura exhitaratus, graliaa egU \, . , , .

Deo. Condilo debinc testamenlo, flliia quidem,
, **.
aicui jam diclum est, iroperiuni divisil. Roma? vero,
,
tam veteri, quam juniori, reliclis qoibusdaro p r i vilegiie, teslamentum tradidit presbylero illi lau- , ,
( ,
dalori A r i i , quem ut virura bonuro eoror -ipsius
Constaniia moriens ei comtueitdaYerat. Addiloque \ \,
jurejurando mandavit ut simul alque Constanlius . ,
adveniesel, teataiiientum ei redderei. Nam neque \ . \
iate, neque nllus ex filiis G&saribus, morienli palri
, preato fuit. Haec cum mandasset, paucissiraoe \ \ \ dies aupervixii. Moriuus autero est anno setatis * \ .
circiter qninlo ei eexagesimo, cum annoa unora

et iriginla imperavisset. Vir Cbristiana? religiouis
,
faulor maximus, adeo ut primtig ex imperaioribus
,

Ecclesiam summo sludio fovere el omnibug modis

atnpltftcare coeperit. Idem in rebus gerendis fortttnalissimus omniuin qui unquam fueruiit, quippe
qui sine divino nuta, ut mihi quidem videtur, nibil
unquam aggreegue ait. Nara et ex bellis quae aub
ip*o exorta aont, tum conlra Golbos, tum contra
Sarmalag, vicloriara reporUvit. El reipublicae formam pro arbUrio auo ita facile mutavit, ut et ee*
uatum Dovum, et urbeni regiam sui nominis condiderit. Geniilium vero supmlilionem q u tum a
priucipibus, turo a subJUis, laiidiu culta fuerat,
primo staliui Impelu subveriil. Posl mortem corpus ejtts in aureo loculo cooditum, Gonslanlinopoliin 9 3 delatuin esl, et in palalio deposilum iu
cdiio quodam iribunaii : bonosque el obsequium
non aecua ac superstiii exhibitum est a polaiinis
Porro Gongtantiug qui lum in Orienlis partibug
morabttur, ubi priinum de pairis morie certior
faciua eat, propere ConaiaoiiDopolim advenii, ei
regio fiinere celebralo, eum in ecclesia quae Aposlolorum dicitur, gjepelivil, in qua Gonaiaulious
adbuc euperstes monuinenlum sibi construxerat.
Ab Hlo vero vetat ab initio quodam propagaia consueludine, qnotquot poslea Constantinopoli regnarunt imperatorea Cbrisliani, ibidem gepeliri
soleot. Uidemque episcopi: quippe cum sacerdotalis dignitas, ineo quidem judicio, imperaloria?
par, itno vero ia aaeris locis etiam superior sit.

14

-"""

1"

- '

. , * ,
, \ ,
. " '
(65) , \
, *
, \ .
,
,
. ,

, \
. ,
.
o ^

t J ; v

to

, & ,
* \ *
,
,
. ,
, \
. ,
(66)'

.

VALESII ANNOTATI0NES.
(65) . Deleoda esl parlicula D non de polestate aacerdoiali, scd tanium de difni*
uipoie auperflua, el ex superioribtig uiale re- late. Haftc aittem duo longe inler ee difleninl. Nam
peliia.
poleatas quidem sacerdotalis extra Ecclesiam nulla
(66) . Egregia eel, cum Eccleaia3 linibus coniineatur. DigniUs
aenleniia secunAiim bunc librum clausii Sozonie- vero etiani exlra Ecclesiam conslat sacerdoiibus.
nus, qua sacerdotalem dignilaiem extollens, ait
Eam lamen regia? diguilati parem esse baudqua*
ilUm exlra Ecclesiam quidem poloslali regias paquam concesserim. liegia enim dignitas p a m n uon
rem aibi vMeri; inEcctttsia veroeiiam superiorcm.
admiltil. Capleruin ex codice Fukeliano buiic locum
Ac de primo quidem capUe hujus senteniiae roerito
supplevi aique emendavi lioc modo, xal
dubilari poiesl, cuin uiraque poleslaa auos sepa- . Vox
ralim 6nea ac terminos habeat. Nam ut in vetere iu cuncUs odilionibus deerat, qua lamea
proverbio, \ \ .
non oiiosa esl, sed senteniiasn ouiaein qoda
Porro mooendua est lecior, Sozomenum hic loqui
lemperamenlo emollil.

1055

HISTORIA ECCLESIASTIOit LIB, I I I .

1054

HERMLE

SOZOMENI

SALAMINH

ECCLESIASTICiE HISTORLE
LIBER

. '.

94 CAP. .

,
Quomodo poit obilum Constantmi Magni,
EUSTVUS

ac :%* Nieetnam fidem coHiurbmrunt.

.

Haec sont qiue, regnante Goiialaniino, Ecclesiis
, .
contigerunt. Poet obitum autem illiua, doctrina
,
fidei, a Nicamia Patribos promulgaU, ruraus in
.
diaceptalionem vocari coepit *. E u i enim non om, ,
nea eam d o d r h n m approbarent, Cooatantino ta\ . '
roen fuperalite, nemo cam aperie rejicere est au,
aue. Eo deraum mortuo, multi ab ea fide reces \ .
aeniut : i i sciUcet qui jam aniea de ejua prodilione
tuspecli babebanlur. Omnium vero raaxime Eu~

aebius ac Tbeognius, episcopi provinciae Biibynia^
' , \ ,
operaro navarunt ut A r i i opinio praevalerei. Igtud
, " ^,
, - 3 vero ae facHe coDsecularos aperabant, si Albarasio
* quidem redilura ab exsilio praecluderent: afleri
. " ,
vero, opinionis ipaorum fautori, Eccleaiaa iEgypti
, regendaa commiilerent. bi qtiidem isla molie " . \
baniur, adminislrum nacli preabyterum illum, qui
,
regnapie Gonatantino auctor fuerat ut Ariua ab
. ^^
exsilio revocaretur. Hic eoim imperatori qooque
, , \ Conalanlio erat cbarisaimua, eo quod patria testa , . menlum Ipsi Udeliter tradiderat. Cumque Unqaain
-
fidus, auctoritatem ac Hcenliam adepiua eaaet, ad
,
ipaius AugusUe el potenlissimonim iuier cubicu , \ \ larios ennocborum familiaritatem perveneral. Per
. \
id teniporia praspoeilus doinos regix erat Eaaebiu*;
\ \
qui cam Arianae opinioni addictus eaeel, et Augu, , \ aUDi el cotnpluret ex imperaioria palatio i n earc \
dero senieniiam perlraxil. Hinc rorsus c r e b r dc
.
fide dispulationei et priyaiim el poblice: simulque
coDtumell ei alroalutes ort*. Denique Tbeognio ei aociia rea prorsus ex animi senientia procesait.
1

Socr. Ilb. 11, c. .

PATROL. G R . L X V I I .

33

1035

%>SOZOMENI

1036

CAP- I I .

. B%
De reditu MagniAlhanaui
ex Galliii, deque epi
ttola Conitantini Cw$ari$ filii Comlantini Magni.
,
Item de insidiit quat Ariani dexuo Hrumtunl Atha , *
na$io et de Aeacio Cmarem episcopo. PrwUrea de
I, betlo inter Con$tantem el Conslantmum.
6 '
/>(>

.
, i x
Eodem tempore Albaoasius e i GaUiig Alexan .
driam reversus est. Et Conslanlinne quidew dum
.
adhuc i n vivis eseel, revocare eum decreverat.

Quineliam testamenlo suo id mandasse ferlur*
. \ ,
Sed cum fato praevenienle subtatue fuissel, filius
, \ ,
ejusdem cum ipso nominis, qui Gallis occidenlali ,
bus inipcrabat, redetindi licentiam Albanasto con .
cessit, scriplis ad Alexandriaoa Ktteris. Quaa ex
Laiino sermone in Graecum translatag cum repe- g , .
rerim, eas hoc loco apponendas esse duxi. Sunl
.
autem hujusmodi :

Comlanunm Ccesar populo EccUtuE
caihoUca;

.
Alexandriiwrum .
Nec sanctissimae mentig veslrae noliiiam arbitror praelerire, Athanasiuni venerandae lcgis iiUer-

preiem, idcirco ad tempus esse missuni in Galliag,
ne, quoniam cruenlorum ejus hostium ferilag , *,
\ ,
sacratissimo illiue capiii extremum periculum

,
minabatur, ipse per nefariam iinproborum bomi . num pervergitaiein mala insanabilia austineret.
Quamobrem ul haic ferilatem evitaret, ereplus esl ,
faucibug corum qui ipsius capili imminebant: , \ * , fj ,
jusgusque tn mea dittone degere, Ua ui in ea urbe
1

quam incelere ipsi praoceptum fueral, omnibuag * * ,

necessariis abttndaret: tametei ejtia eximia virius
, .
divino freta preaidio 9 S
agperioris forlim
arumnag parvi pendat. Profade eUi doroinus ac parens noster diva3 memoria; Consunlinue Augu- , sius, eumdem episeopum in prislinum loeuin re- , ,
giiiuere, ac veglraa gaeraiissimae pletaii reddere / decreverat, qnoniam lamen bumana sorle prsre- , ,
ptus, priasqnam voium gaum implege^t, ex hac ,
luce migravil, consentaneum esse exielimavi, u l
diva memoriae principis proposiluro, ego ulpole ).'
hsres, exgecutioni roandarem. Qoania porro reve- , '
rentia illi exbibiia fuerit a nobis, ex eo ipao, SLBIUI , . , *
atque in conspeclam veslram venerit, cogooscelis. . \
Nee mirum. ejus viri gratia aliquid a n e facturo ,
faisse. Ad noc enim el imago qiisedam araoris ve- D , \ .
gtri, el gancli viri gpecieg, animum meupa movit
, .
aique indtavil. Divina providentia vos servel,

fratreg charigsimi. Harum iiaperaiorig litterarum
", * *.
^obsidio Alhanaeius reglimtug, Ecctewas iEgypii
" " , ,
Kemm adroinigirayit. Quoiquot vero upinionein
\ .
Arii tuebaninr, id pernioieaie ferebanl, nec onuiino
*
quiescere poterani. Alque binc conlinwae exortae
.
e l w r a

Socr. lib. , e. 5.
VARIORUM ANNOTATIONES.

* *
. Constaniinua M. elsi Atlianagiuin e sede sua ejecerat,
probibuit lamen ne Ariani aKium episcopuni in ejus^

locum gubrooarenl, quoniam

fninuin conviclug non liugget.

oUtfomm Tyrf cri-

inSTORIA ECCLESIAsflGA. LTB. III.

i037

403*

, , eunt seditionea: quse res novis iienim insidiis

, xal adversos Alhanasium gtniendie causam prebait.
, Etenim Eusebiani eum confestim apud imperalo. * rem caluoMiiali, lanquani sediliosum, quodque
, contra legee ecclesiaslicas, abaque ullo epigcopo . rtim judicio aemelipse auo arbitrio restituisset,
,
Sed quemadraodum istoruro insidiis ilerom expul '- sue sil Alexandria, dicam paulo post suo loco.
. "; ,
Sub idcmvero tempua cum Eusebius Pampbili
* ,
migrasset e viia, epiecopatum Cassareae in P a l , \ slina suscepit Acacius . Qai ufpoie sludiosu*
. imitator Ensebii, et in sacris Litleris ab eodem
, - ineiiiuiua, el copiosue in aenlenliis el in dicemlo
elegans fuit, adeo ul pltirimos librog baudquaquam
( \ ,
contenincndos rcltqueriu Non multo post, impera .
U , , tor Constanlinus, duro iralri sao Constanti belluni
* ,
inicrt juxia urbcm Aquileiam, ab ejus ducibus
interficilar . Atqueita Romani imperii portio q u
ad Occasirtn vergit, Constanli : quae ad Oricnlcm,
Consiantio accessit.
. .
CAP. I I I .

,

De Paulo Con$tantinopolitano ephcopo, ct de Ma*

.
cedonio kecrctico.
" ,
Eodem tempore, tnorluo Alexandro, Gonalanli* - nopoliiana? Ecelesiae sacerdotium obtinuil Paulus *,
* \ Qtii, ut Ariani qoidem et Macedoniani asserunl,
, , episcopatum bunc sibiinei ipse comparaverat,
, prarter sentemiam Eu&ebii Nicomedias, et Theodorl
%\ ^ , - Ueracleae qusein Thraciaesi episcopomm, ad quo*
(67) .
utpote (inilimos ordinalio pertinebat. Verum ut
, , |
93
affirmant, ob teslimomaro

Alexandri, cujus in locum successit, ab episcopis
\
qui tum forte Constanlinopoli morabantur, ordina^
, las eet. Nain Alexander annos jam naius octo et
, ,
nonaginta, ex quibus tres ac viginti in epiacopalu
, '
foriiseime transegerai, cnm ex bac vila inigrala , , rua esaet, inlerroganlibus cum clericis cuinam post
, , ipeum commUienda eeset Ecclesia: Si v i r u m ,
! \ inquit, pietate praditum, eimulqae idoneora ad
, . " - docendum quaeritia, habeiia Paulum: sin hominem
, \ ad res saeculares et ad colloquendiim ciim judicibus aptum mavultis, polior est Macedonius. Et
. \ \
uirumqae quidem testimonio Alexandri oroalwi)

fuisse confitenlur etiam Macedoniani, Venim ad
.
res agendas ct ad dicendum inslrucliorem fuisse
\ \ (68)
f

r e

i q u i

f e r e

0 l l l f i e i

. - D Paulum aflirmant: piae auleni ac religiosae vitab

, #
leslimonium tribuunt Macedonio: Paulum coiitra
1

Socr. lib. I I c. i,
v

ibid. c 5.
T

ibid. c. 6.

VALESU ANNOTATIONES.
solis comprovincialibus episcopis eorumque metro*
(67) ,
Non possum probare (\uod
polUano, jus ac potestatem ordinandi Inbnat.
bic ait Soaomenus, ordinationem episcopi t o n (68) . Sic Graeci acriptore*
slaniinopolitani pertinuisse ad Nicomediensem
vocare solent rcmiesum ac dissoliiliim vivendi geepiecopum el ad Heracliensem, utpoie qui easent
IHIS, cui opponilur sive .
vicinioreR eptscopi. De Heratliensi quidem assenSic Nilus monacbus m libro De cvdc monaehorum
l i o r ; buic enim roetropolitano snbjecla lunc erat
monU Sinq, narratione 4 :
eedea Constantinopolitana, priuequam palriarchi ,
cnm honorem adepla esset. INicoinediensis aulem
episcopus nnllo jure onlinaiionem ConslanlinopoEodem sensu occurrit ea vox passim apud feasilium
lilani episcopi aibi vindicabal: cral enun alleriu?
ct alios.
p r o v i n c i , cum cawon quaritu Wcni concilii

1039

SOZOMEM

1040

deliciis ac eolutiori vilae indulsisse calwnnianlur. , \ .

illonim igilur confegaione, Pauluro diserlissi , \
mum fuisse apparet, el in Ecclesia cum aumma
,
laude docuisse. Ad varios autem fortuea casus
.
ti ad colloquendum com potenlioribus, noo recle
, , .
comparatum Ulum fuisse, rea ipe* teaiantur. Nul ,
las eniiu adversariorum insidias diacussil, perinde ,
ac facere solent i i qui in bujnsmodi rebus solerles
.
sunl. Iroo vero quamvis muKiladini admodum
, *(6), ,
cbarus esset, lamen fraade eoram qui lidem in
. Nicsena synodo siabilitam eo tempore rejiciebant,
\ ,
inultae pertulit calaroitates. Ac primo quidem quasi
(70) ' , lurpiter vixisset insimulatus, Eccleaia Gonslanli .
nopolitana ejeclug eat, Tandem vero i n exsilium
.
jusaus est deportari: ubi etiara per iiiaidiag eoruoi qui caedem ei raacbinabautur, crudeHler giratgulatus interiisse dicitur. Verura lwec quidom posteriori lcmpore coniigerunt.
CAP. I V .

. '.
I

De seditione qxas orla ett propter Pauli

tionem.

ordina-

Tunc vero ingeos tumultus ex hac ordinatione

ortus, Consiantinopoliianam Ecclesiam occupavit.
Nam quandra gupergteg fuit Alexander, Ariani
quidem parum fiducise ac libertatig haboere: popolus 97 vero defixig in illum oculig, nutum ejus
gequebalur, Deoque laudes dicebal, maxime pogl
ingperatam A r i i calamitatem: quem per divinam
tiUiooem eo quem diximug modo imprecalionibus
Alexandri exstinclum fuisse credebant. Post obilum
aulem Alexandri, pleba in duas parlea diviga, palam ad opinionura conientionea el ad pugnaro Q
usque prorupil. Et Arianig quidem studium fuit
ut Macedoniug ordinaretur: Homougiani conlra,
operam dabanl u l Paulug creareitir episcopus : i d que tandem praevaluii. Cseterum pogt ordinaiionem
Pauli, cum imperalor in urbem veniaaet, abcrat
enim tunc cura fierei ordinaiio, id factura permolesle t u l i l , quasi episcopatug bomini indigno
commiggug fuiegel; perque insidiag eorum qui
Paulo erant infengi, gynodo convocala, illum quidem Ecclesia expulit: Eugebio vero Nicomediae
epiftcopo sedem CongtantinopoHlanaro tradidit.

.
, ^
I
, \
,
, , 7. \
, ,
\ .
, ,
, \ .
,
, , ,
.
,
, *

.

VALESU ANNOTATIONES.
(69) . Accusatug primuni
&cUiia$ticarum
qui ad calcem harum annouiioest Paulug episcopug a fdacedonio presbytero \
num edelur.
Sed crimen quod ei objiciebatur adeo leve erat,
(70) . Aggeniior Cbriut accusaior inlerim cum reo communicaret, D gtophorgonn el Savilio, qoi ad latug guorum codiqneroadmodum tegtator Athanasiua in Epittola ad
cum etuendarunt, fj , etc. Quod ideaa n l e l
$oHiario$. Verum id conligil regnante Conslanlino,
ac ubi.
iU iusius demonglcavi in libro u Oburvauonum
t

VARIORUM.
* Euaebiug Nicomediensis, impoieng cupidine
ConglanlinopoUtanse sedis invadendae, Hacedonio
presbyiero usus caluraniae arliflce, Paulum accusari
l deferri curavil. Tacent aulem ecclesiaslici gcriploreg quae fuerit illa criminalio, aitque golum
Theodorelug Pauluro sediiionis aliorumque crimiuum accusaiuni. Unum exploraUim esi, ex Eusebii

ambiiionc natam fuisse calamniam. Agilata foH

ba3c digceptalio, jpnesenle Athanasio, dum geiliccC
ab exailio rediengConglanlinopoli p m r a n a l m , amio
358. Vide ejus Epist. ad tolttarios, ei qum ibi doclissimi Benediclini annotarunt
/ . Valesius lcgisse videlar .

HISTORIA ECCLESIASHCA. LIB. 1.

1041

i
GAP. V.
. '.
De pariiculari synodo Aniiochia eonaregala, t iwr

,

Athanaiium quidem deootuil, Greqorium vero ttt

,

ejus locum subttituit. Ilem de duabus fidei *
silhnibnt, quinam illit comenterint.

.
Hit confectis, iroperaior Antiochiara Sfrhe per ,
. r e x i l U b i cum ab&oluia essct ecclesia aroplhu, \ , dine simul ac pulcbriludine excellens, quam Con, gtanlinus dum in vivis esaet, adminislro asns Con, , \
slanlio filio, aedificare cosperat, Eusehianis jam , , pridem hoc molietilibus, opportunum id temptis
. ! , visum est ad synodum colligendara. Isti igiiur cum
\
aliis ejusdem opiniouis fautoribus, simul omnes
* , * septein e( nonaginta episcopi, variis ex locis A n - itocbiam tunc temporis convenerunt : specie qui , \ ^ dem u i ecclesiam recens aediflcalam dedicarenl:
re ipsa aulem, sicul exilua declaravit, ut decreta
.
Nic&ni concilii abrogarenl. Pneeral tunc Antio (71) . cbenai Ecclcsiae posl Eupbronium Flaccillus.
. \ Annus auiem quintus volvebatur ab obitu Consiantini Magni. Cum ergo oniversi episcopi conve, \ ,
, - niesent, et imperalor ipse Gonstanlius adesset,
, , \ complurea eorum indignari coBperanl, et Albaoa , \ \ , aium graviter accusare, quod sacerdotalem legem
. , quam ipai tulerant, conlempaiaset, etAlexAndrinam
, Ecclesiam priue recepisset, quam id ipsi permis * \ suni fuisset a synodo. Unde 98 el civibus causam
, necis illtim faisse dicebant, propterea quod Hlo
in urbem ingrediente, mota esset aeditio, el multi
.
quidemMnterfecli, non pauci vero ad judicuin
,
. C
\ ,
*
, , *
; \
, ,
. -

iribunalia perducti fuissent. nujuamodi sermontbus

cum gravissima adversus Alhanasium couflata
esset caluronia, decreverunl ut Gregoriua Alexandrinae Ecclesiae pnesideret. Posl baec conversi ad
quaeslionem de fide, nibil quidem in decretis N i caeni concilii reprebenderunt. Litteraa vero ad
aingulamm urbium episcopoa miserunt, quibut
indicabaot se, ulpote epiacopos, Arium neqtiaquam
seculos eaae. Quomodo cnim, aiebani, illum q u i

Socr. Ub. u , c . 8 .
VALESU ANNOTATIONES,
j 7 l ) . Hic episcopus Antiochiae Flac
erat Gonslanlinopoli, in Ckronko Atexandrino c i l l u s dicebatur,
secundun
v u . , ut nouvi ad
u ilibmm
i u n . u j secuodum
dicitur : apud Procopium vero
Socratis, capite 8. Quod nomenGraeci cum unico
in libro primo Persicorum .
solent scribere. Sic palaliuni Ftaccillianae quod
W

I V ^ V B

VARIORUM.
*
.
Idem est D scopo, aut twxodo depoiilut, non ad tmBumenie emseoporum apud Hilarium in Hb. De
, ud ad majus epMcopomm coneilium e
synodU. Aioanasius autem el Socralea nonaginU
, ejutdetnqiu judicio subjicialur. Quod $i :
lantum convenisae iradunt.
qui$ ad confugeril, i$ nulia venia d i gnus habeatur. Nibil dubii csse poleai, quin bic

,
canon conlra S. Atbanasium per liUeras impera^
. B i ept&copi Arianam hseresim inlua coraplexi, et tamen catbolicam pra aedoclrinam ferre torias aine eynodaU decrelo aedi soae Alexandrinat
volentea, canonet quoadam lanlo arliflcio edide- restilulum, cDDdilue fuerit. Hinc cum D. Chrysor u n l , m Atbanasiuro quidem aliosque Catholicos stomo viiio verieretur, qood post deposUionem,
absque majoria synodi aucloritate, suo ipaius arbiferirent, ipats interiro eoruro fabricaloribue Nicsenae
synodo adbaerere visis. Ui auut praecipue bujua Irio in epiecopalem sedem invasisset, coatra ac
Amiocbeno boc canooe etatutum fuerat; r^spondil
synodi canonea undecirous et duodecirous: quorum
prinr episcopos sine melropolilani et comprovin- ille, istuin non Ecclesiae calholicaB, sed Ariananiu*
cixliuro episcoporura lilteris ad imperatorem adire esse canonera. Socr., l i b . v i , cap. 18. Guil. Bevevclane, viaui posteriori condendo siravit, quo dc- regius in Codice canonum Ecclesue primitiva: vindi^
crelum cst, vl pmbyter vel diaconus proprio epi* cato lib. i , cap. 4, n. 9.
y

JvUo

SOZOMENI

I0U

n at pregbyter, nos secuti esseraus 1 Sed cum Qdcm

ojus examinasgemue, illum polius sascepimus.
Porro se non aliter credere affirmant, quam juxta
lideio ab ioilio iraditara. Eam vero esse quam
cpiatolx giwe subjiciunl: in qua substanliae quidera
Palrig, et F i l i i , et vocabuli Gonsubsianlialis nulla
fil menlio : eensus vero adeo ancepa et anibiguus
feat, ut nec A r i a n i , nec i l qui Nicaenam synodum
sequebantur, compositionero verborum iUius accusare possent, quasi verba ignola essent sacrae
Scriplura. Prxtermissis enim de industria vocabuliu quae ulrique ex aequo rejiciebant, ea verba
qux ab utrisque admiUebanlur, formula? suae
indiderunt. Nam et FUium simul cum Paire esse,
fel unigenilum ac Deum esse, el anie omnia exsi-

, ,
*
, ,
,

. , '
.
\, \ ,
, ,
\ \
.
, , . , , \
, *
stere; carnem item assumpsisse, et Palris v o - ^ , ,
luniatem implesse, aliaque ejusmodi confilenlur. , \
Utrum vero coaeiernus et consubslaetialis Palri 0 . ' |
fcit necne, neuliquam aacripserunl. Poalea vero ,
fcum illoa, u l verigimile est, hujus formulae poeni- \ ,
luisset, aliam rursua ediderunt; quae in reliquis \
quidera cum Nicxna flde consenlit, ut opioor, nisi , \ . "
forte quis sensus mihi quidem incomperlus, in verbii abdilus laiet. Se J lamen, nescio qua de , &,
fcausa, consubslanlialem Filium dicere detreclantes, ,
iitmtilabilem nec convergioni obnoxiain ejus divi- * uilaiem asseruerunl, eumque subslauliae, consilii,
,
potenlift el gloriaa Patris nuilatcnus discrepaniem , .
imaginem el omnis creaturae primogenitum pro- , ,
bunliaruut. Aiebant autero reperisse se bauc fidem Q , ,
scriplam manu ipsiua Luciani, ejus qui Nicoderoiae
* '
ntarlyrtum perpeaaua esl; viri lum iu aliis rebus
,
praeslaulissimi, tura in gacrig LUterig adtnoduin
, ,
cxercilali. Ulrum tero istud vere dixerinl, an
, ,
conscriplionem suara aucioritate mariyrnt coni-
mendare voluerint, equidem nequeo diccre. Porro , /
buie coucilio interfuerunt noo solura Eusebius, qui \ .
fcjeclo Paulo, ab urbe Nicomedia iranslalus Con- *
Slanlinopolitanain eedem obliuebat : verum edain (72) *
b

VALESII ANNOTATIONtS.
migravit. Obiisse eniro dicilur a Bagilio paulo pogl
(74)

Seleuciense concilium, quod aimo Christi 359 cele. In codice Leonis Allatii gcribilur
bralum esl. Ex epistola quidem Julii papae colligi
cum acccntu in amepenullima : in Fukctiano viilemr, eum praesedisse Atitiocheitsi concllio anno
gine diphlhongo. Atque i(a fere scrlptum
342 Natalis Dominici. Priroo enim loco nominalur
legitur hoc nomen in epietola Julii papa3 ad opia i u l i o in supradicia epislola. Yix tauiett credidescopog qiii ad synodnm Antiocbenam convenerant,
quaro referl AlhanaMug in gecundo Apoloqetico & riru, Dianium bunc Auliocbengi synodo priefuisse,
adversut Ariaiw*. Sic enim habel iascriplio ejus gupra Flaccilluin Antiocbengem ei Eusebiuio Cunepislohe, xa\ , , , slaulinopolilanum, qui et auclorilale, et gedium
, , , , magniiudine, et vetuslate, Dianlum lootfe gupera , clc. Ubi scribenduin est baul. Nam Dianius receng tum teiDporis. Hermo. Certe apud Nicephorum in libro nono, geni guccegserat, de quo Basilius loquilur i n Ew$loia ad Occidentales, agens de Eustaihio Seuacap. 5, scribilur . Verum apnd Basilium
gieno. Hermogenes autem gucceasor fuit Leoolii,
in epistola 84 ad Bosporiura, dicitur : ubi
ejus qoi Nicaenae synodd gubscripsil,
fejug elogium habes, et tempus qtio ex hac luce
VARIORUM.
b * Thr

rum, Lucianxa nuncupareitlur. Scripsit dc fide

.
Erat b. Lucianus Anliochenie
libellos, el breves ad noonallog epislolag; q u
Ecclesiae presbyler, vir diaerligsimus, qui tanlum in
omnia interciderunt. Passus esl Nicomedia* ob dcScripturarum siudio laboravit, ut eliam Hieronymi
fensionem Chrisii, gub persectitione Maximini,
mtate (ipgo teate) quaedain exetnplaria Scripturagepultusque Uelenopoli Bilhyniae, Fonnula syiu*

HISTORIA ECCLESIASTiCA.

LIB I I I .

fOtf

, *&\ 6 , Aeacits qui Ensebio Pampbili successerai, c l Pa-r

\ \
iropbllas ScylbopoliUniis 9 9 eura Tbeodor* epi .
scopo Heraclea?, quee Perinthue antea dioebalur :
Eudoxius qtioqtte Germankise epiacopua, qui poelea, pubo Macedonio, CoiuiaDUnopoliUnam rexil Eeclesiam : Gregorius dentqae qui Alexandrin* Ecclcei eleetue foeral episcopuf. Quos quidem
uiram ideiuque aentire de flde, ooines eo tempore fatebaatur. Qaio et Dianius G e s a r e Gappadocia episeopaa, el Georgius Laodice qua est in Syria, aliique plures aderaol, qui melropoUiana
aut allunde illuslres Ecdeaias adrainieinbaiu.
. CTCAP. V I .

De Emiekio Emiuno : etquomodo Gregonu AUxmxdriam ingrenus $; Athantiiui vero fuga tU ,
"
pstti, Romam venit.
'
.

Eusebius quoque cogDomenlo Einisenus, buic
,
synodo interfuit
Qui nobili genere natus apud

Edessam urbem Osroens, a puero juxla palriam
, \ consuetudinem, sacras Scripluras didicil : poslea
' ,
vcro LD gentilium disciplinis insiitulus est a nia . - gislris qui tum in ea civiiale morabanlur; landem
, \ vero inlerpretibus usus Eusebio Pampbili et Pa , - tropbilo Scythopolitano episcopo, ad suinmam sa6. ,
crorum Voluminum notiliam perveuit. Inde Anlio ,
cbiam profectus, cum Euslatbius propter accusa
' . ,
tionem Gyri, episcopatu exutus fuisset, cum Eu , phronio Eustalbii succeseore familiariter vixit. Sed
(73) \ , quia sacerdolium detrectabat, mfgravit Alexan , \ driam, philosopboe qui illic erant audilurus. Quo* .
rum disciplinis cuin abunde excullus essel, rediil
,
Anliochiam, atque illic cum Flaccillo Eupbronii

successore versatus est. Porro cum baiic synodum
. " Aniiocbia? fieri conligisset, Eusebius Constanlino, , - ' poliunus episcopus ad capessendam Alexaudrinae
*
Ecclesi adminislralionem eum adbortatus est.
. \ ,
Exialimabat eniro, illum, utpote exiinia saaciiute
el surama eloquentia praeditum, iEgyptiorum ani
, \ " mos facile revocaiurum a benevoleniia, qua Atha , c nasiura compleclebantur. Sed cum ordinalioDem
, . banc recusaaset, secuin ipse reputans fulurum
baud dubie, ut in paratum apud Alexandrinos
*
odium incurrerel, quippe qui nulluin pali poaseut
,
in locum Alhanasii aubalitulum : Gregorius qui,
dero Alexandrin prasficilur Ecclesiai, ipse vcro
, . ,
Emisen*. lUic sediiione populi appelitus; accust ,
balur enim quod eam 100 astronomiae partan
,
excoleret,quApoielesmaiice vocalur, fuga elapsus.
.

. - D Laoiliceam ad Georgiuro

UJIHS

urbia epiacopum,

S o c r . l i b . n , c.9, 10.
VALESll ANNOTATIONES.
(73) . Non dubito quin scribendtitn sil . Id eiiim sensus
lagitat. Vlde Socraiem in libro secundo, cap. 9.
VARIORUM.
boli LfJciaeaH vtdeatar apud Atbanas. Ub. .
tbanasii, b*relicos Luciani coDfessionem raultis laciuiift inierpolasse.
Arbn. et &tieut , et apnd Socr., lib. n , cap. 10.
c .
Gregorius lste Gappadox, olini
Vere iafsae Lociani boc symbolum som ab Ariaois
AlexandrUe liiterie addiscendis dederat operam ;
Spsi affietam, onulta evincuut. Avide auteui baac
comiterque ab Alhanasio et perbumafliler exceforroulaiu, u l auae fidei exposilionem ediderunt
ptus, atque (ilii et amici loco babilus, imraeroor
Ariaoi, quod in ipsa vox non invenirelur,
oflicii, fabulae caesi Araenii evulgandae operam suam
l verba ejus nonnulla baereei ipsorum favere v i locarat. Gl. Benedict., Vit. Alhanai., p. 33.
dereniur; uique imperilis perauaderent, se * .
Est ea pars astro Luciani Martyris fidem tenuisse. Ct.
logiae, quae circa vim el effectum atellaruro in geniBullua, De\. Fid. Hiea>n. Sect. n , cap. 13, n. 4,
turis vcrsalur.
qui a Luciaoo Arianisrai suapicionem depellil. A i l
ttetor Dialogorum TrmilaU, inler Opera S. A%

4047

SOZOMENI

18

familitrem auum, ee coniufit. Hic una cum illo , .

' ,
profectus Amiochiam .ad Flaccillum el Narcissum
episcopos, perfecil ut Emiaam reverterelur. Cate- ,
rttm Gonstanlio imperatori gratoa fuit imprimis. . ' ,
Gerle quotieecanque ConaUntiua bellum illaturua
erai Peraia, aecum illum deducebat. Aiunt* enim . ' ,
multa per illum a Deo facU eaae mlracula, quem- . !;
.
admodum teatatur Georgiua Laodicenus, qui lam
ista, tum alia plurima de illo commemorat. Verum ,
quamvia Ulia lantuaque vir eseet, eorum tamen ,
invidiam non effugit, qui aliorum virlulibus a r i , solent. Nam et ipse ineimulatus est, quod opinio- . ' ,
nem Sabellii seclaretur. Tunc autem temporis ea- , '
dero cum episcopis qui Anliocbise conveneranl de- \ . ,
crevit. Maximus vero Hieroaolymorum epiacopua de *
induslria abfuiase dicitur ab hoc concilio, cum ^ , \
ipsum pceniteret, quod antea in fraudem indoctua,
iis qui Albanasium deposuerant, co&sensisset . ,
Sed neque Romanae urbis epiacopus, neque alius , ,
quispiam, sive ex llalia, sive ex provinc&is ultra I i a - \ .
liam silis, buic synodo inierfuU. Per idem tempus \
cum in Occidentis quidero parlibua Franci Gallias , vastareni: Orieotie aulera proviiicia?, ac precipue . , ' .
urbe Anliochia poal concilium ibi celebraium gra- \ -
rissimis terrae motibua quaasarentur: Gregorius (74),
Alexandriam venft cum ingenli militum manu; , qtiibus mandatum erat, ot pacatum illi ac tutum . , !
in urbem introitum praestareni. His aubsidio eranl , etiam Ariani, lirm ad eam rem perflciendam, tum . 1

u i Athanasiiraa urbe expellerent . A l ille vereba- Q , , .

iur, populus ipaius cauea quidpiam mali pate- " *
reiur. Nocte igilur adventante collectam in eccle ,
tia celebravit. Cumque jam militea ecclesiam oc .
cupassent, ipse compleia oratione psalmum priua recilari juaail. Dum psalmus ab omnibua caaeretur, militea interea quieacebant, interopeslivum rali eo iempore impetum facere. Tunc vero Aibanasius per mediaui psallentium lurbam occultas evasit, et Romam navigio delatus eet. Quo facto
Gregorius Alexandrbiam aedem oblinuit. Populus vero indiguaiione commotua, eccletiatn Dtonyaii
quondam illiua orbia epiacopi, nomine appellataor, incendio consumpeit.
1

Socr. llb. i c. 8.
f

Socr. l i b . n f c. f l .
VALESl! ANNOTATIONES.

. (74) "
D facta sunt, aed in Georcii, Vide que
.
Haec noa i n adventu Gregorii notavi ad Socrateni in libro u , cap. 0 .
VARIORUM.
*

. De truculenta Gregorii aedis

Alexandrinaa iovasione, quomodo incendium passa
esl ecclesia, virginea denudala, raonachi conculcali, pre&byteri, et ex populo mulli plasis lafcerati,
myaleria violata, videanlur verba Julii Roroani
apud Atbanasium, Apologet. conlra Arianot, n . 3fr,
et ipsius Atbanasii epistola encyclica, quaio, poat-

quam ae ex insano mililura tumullu proripurssei,

ad omiiea episeopoa de eorum flagitiis acripsiu
Duas fuiese Eccleais Alexandriii* invasiones,
primam a Gregorio, secundam a Georgio factam,
mitiuaque aclum cum Alexandrinia quaodo Gregoriua in eonim Eccleaiam se intrusit, quam eum
Georgiua, aaseril Ant. Pagi, ad annum 5 4 i ,

1018

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB, I I I .

1050

101 CAP. V I I .
. '.
' *** De cpi$com$ urbit Uomcc Con*lanlmopolitana>, el
quomodo post mortem Euubli Paulut in imam

tedem retlilutui ett. Ittm de caue Bermoaemi,

magiitri mililum, quomodo Corulantiui Anlio **

ekia , Paulum quidem ejecit, civibui vero


,
graviter ixcceniuit. Deinde Macedonium in dubio
,
retinquenij Antiochiam retertut est.
,

.
Uanc in modum consilia eonim qui contrariara
' hjeresim tuebanlur, felicem euccessum habuerunl,
,
deposilis episcopie qui per Orientis provincias Q
dem in Nicasoa synodo siabilUam perlinaciter de .
fendebant. Jamque occupatis nobiliesimig gedibug,
, ' ,
, Alexandrise acilicet quae esl in ASgypto, Anliocbia?
,
in Syria, ei urbis regiae quse ad Hellespontum siia
.
est, onrnes earum partiuni episcopos sibt parentes
, \
babebant. Veroro Romana antiales Ecclesiae, el
, . ' anifersi per Occidenlein sacerdoieg haec uon se - cug contomeliam gibi privatim illatam accepere.
6 , Naro cum gentenliam eoruro qui apud Nicsam
, - congregati suni, jam inde ab iniiio in omntbog ap , \ ' probaggent, ugque in bunc diem in eadeui opinione
. peraeverarunt. Itaque Athauagiwn ad ge veoienlera
, , bcncvole exceperunt, el causse illiug judicium sibi
. ' , vindicarunt. Quae cum Euaebiug iniquo animo fer\ , ret, gcripsit ad Juliam, o l ipge judex esse vellet
, . eorum qtue conira Aibanasium decrela fueranl
! T y r i . Verum Ule, pritigquam i u l i i senlentiam
, comperigget, paulo pogt gynodum Anliocbiae cele. bralain, ex hac luce migravit. l l i vero qui apud
f t

, - Q Consiantinopoliin Nicxnae fidei palrociuabantur.

ol Paulutn in ecclestam deduxerunl - Eodem tero , pore Theognius Nicaeae et Tbeodorus lleracleae epi, ! , gcopi, aliique ejusdem sectae gacerdotea qui tum
( . Conglanlinopoli versabaulur, in alia ecclesia con \ , gregati, adjuvanle Arianorum mulliludine, Mace . donium ordinarunt Conglantinopoleog episcopum.
, ' flinc vero creljrae i n orbe gedilioneg exsliterunt,
* \ bcllia haud abaimileg. Plebe enim e i utraque
, , \ - parte in ee mutuo irruenle, plurimi inlerierttnt.
, . - Eralque cititaa plena lumullu: adeo u l iroperalor.
, qui lum Antiocbise morabatur, ea de re certior
6 factug git, iraque inflammalug Paulum iterum ex , trudi jugaerit. lmperatorig maiidala exgecuiug esl
Uermogenes magigler equestris milttiac. Qui cum
,
. - & eo lempore niiggug esset in Tbraciam, iranaieng
per Constantinopolim, Paulura mililari manu ex
, *
ccclesia ejicere conabatur. Sed cum plebs nequa , quam id fieri permitieret, imo vim vi rrpellcret.
militea vero violeotiug instareot, ul quod i m ^ r a (75), \ *
lura fueral perficerelur : seditiosi in Hermogenis
.
domuro irruenteg, eam quidem incenderunt, ipgum
, ,
autem interfecerant, et fune pcdibus ejus innexo,
. ' Socr. lib. u , c. I I .

ibid. c. 12, 13.

VALESII ANNOTATIONES.

(75) 01
. Procal dubib
wribendura cgi oi . Quod miror non
ammadfcrtiige interpretea. Non enim luililes, sed

plebeii domum Hermogenis Conslantinopoli inccnderunt, ut ex Socrate, Marcelliuo, aliigque consUt.

1051
SOZOMENI
\m
por cmlatem traxerunt. Quo audito, impcrator , ,
1 0 2 equorum ccleri perroutatione vcnil Conslan- \
linopoJim, eo animo u l plebem male muluret.
, ,
Sed cum flentes ac aupplices gibi occurrere
vidisset, ipsis quidem pepercil : annons lamen
illius, quam paler ipgiug Gonatautinus quotanoia
\ ,
de publico ex Iributis iEgypli ci?ilati donaverat,
. , \
dimidiam ctrciler partem civibug ademii, raloa
.
fortasse mtillitudtnem, utpole otio ac deliciis abun- \ ,
danlem, ad sediliones proclivem esse. Iram autera \ suam in Paulum vertens, eura ex civitate pelli * \ \ *
jussit. Sed et Macedonio graviter guccenguit, lum
,
quod Hermogenis magistri militum el aliorura com,
plurium csedig causam pratbuigget, tom quod ante
. oi
ipaius consensum ordinalua fuisaei. Veruailamen
, ,
nec approbata illius ordinatione, nec abrogaU, ^ , \
illnm ila relinquens, Aiiliochiam revertit. Dum bac
aguiitiir, Ariani doginalis fautores Gregorium iraue- , ,
lulerutit, utpole d&idem in coofirmanda ipsorom
\ ,
doctrina, et invisum Alexandrinis propler calami * ,
lates quae eo adveniante c i v i u t i acciderant, ac
\ ,
praecipue ob incendiuro ecclesiae *. In hujua autem locom roiisuaegi Georgiua, vir natione Gappadox ;
qui el propter iodustriam gugpiciebaiur, et quod giudiogug opinionia ipgorum aggerlor eaaei.
CAP. Tlll.

. H \

De OHentalibui episcopi$ qui expuUi fuerant, et

auid pro itlit icripurit Jutius Romanus episcofus.
El quomodo Paului alque Alhanatiut litteri$ iulii
muniti, tedes suat receperinl. Item de titlerit quas
Orieniit episcopi Julio mcripserunt.

'

ola '
.

"

'
ola ol
.

Porro Alhanasius Alexandria profugus, Romam

venit *. Eodem tempore Paulus quoque Gongtanli- G
nopoleos episcopus, et Marcellus Ancyrae, eo acceesit, et Asclepas Gaxae : qui cum adversaretur
Arianig, a quibuadam conlrariae faciionis homtnibug accusatus quod altare subverlisset, deposilus
luer^t. In ejus aulem locuin subrogalus Quinlianua, Gaza?orum Ecclesiam rexit. Luciug prelerea
Adrianopoleog episcopus ob aliud crimen Ecclesia
bua gpolialug, R o m degebat. Episcopus igilur
Komnnus cum gingulorum causas cognovissct, omnesque in Nicaenaefidei doctrinam consentientes reperigget, tanquam idemcum ipso gentienleg, in comtnunionem recepit. Et qooniam propler gedig dignitatem omniura cura ad ipgum spectabal, guam cuique Ecclesiain regtituil. Scripsil etiara Orienlalibiis epigcopig, reprebendeng eos quod iu supradi- ^
ctomm causis non recie judicagsenl, el quod
Ecclesiarum gtalum lurbarent, eo quod decretig
voncilii Nicaeni miniroe acquiescereni. Simulque

,
. '
,
, \ ,
,
(76),
. ' \
.
, ' ,
\ ' ,
. '
, \
,
. (77)
, .
,
\ ,
, . 0

Socr. lib. , c. 14.

ibid. c. 1, 16.
VALESn ANNOTATIONE&

(76)
* epislola
t). ienlalium apud Serdicam episcoporum, quae
tiubctur in Fraginentig Hilarii, idem de Agclepa
Vrforlur liis verbis : Std tn civilate Gazos provinciw
Valattincs vo$t reditum suum Atclepas oltnre comVitMMfl, mullasque icditiones /fecit.
_
\77)

.
Nolandum eat hoc ieglimoniun Grscfi
scriptoris, de poiestale Roroani pontiicig per
itnivergag Ecclesiag. Idero quoque nouvit autiqeariua, qui codicem Fukelianum descripait. Ad buac
cniiu locum in margino adnolavil hjec verba : ,

1055

IIISTORIA ECCLESlASTlCA. LIB. I I I .

1054

, '

, .
6 . 01 \
, ,

. 01
, '
(78), , ,
.
(79)
, ,
.
,
(80), \ .
,
.,
\ ,
.
, \
,
, \
* , \
,
. \ \
( ,
' .
\ (81)

103 paucoa ex tlloram nunwro ad cotiitituluui

diein adesse jnasil, qui doeereui justam ab ipeis
prolalaiD fuisae aenienliam : minaiiiaque est ae
in posieruro non passurum, niai a novandi gludio
absislerent. Et Juiius quidem ista scripsil. Atbanasius auteai et Paulua suas sedes receperunt, et
epialolas Julii ad Orienlales miserunt episcopos.
Quas cnm i l l i perinoleste ferrenl, AniiocUiae in
unum congregali, scripserunl viciasiin ad Juliuin
epiatolam, exquieiu verborum eleganlia, et oratorio more coaipositam, plenam tamen cavillalionis, nec experiem graviaeiniarum minarum.
Nam in lilleris suis fatebanttir, Roroanorum
quidem Ecclesiam apud omnes magnificam esae,
qnippe quae jam inde ab initio doraiciliura apo& slolorom et pietatis origo ac nieiropolia exatilcrit
liccl fldei doctorea ad eam ex Orienlia parlibua
advenissent. Non lamen a3quum censebant, idcirco
se inferiore loco baberi, quod magnitudine Ecclesiae el mullitudine superarentur : quippe qui virtute
et animi proposilo snperlores eeseot. Deinde
criminie loco objtcienles Julio quod cura Atbanasio corumunicassel, iudignabanlur perindc ac
si jpsorum synodus contumelia affecia esset, et
judicium abrogatum. Idquc facintis, ut injustum
et ab ecclesiaslicis legibua alienom, reprebendebant. Hia derebus ita conquesli, gravique injuria se affeclos esse tcstati, pacem quidem et
comiDUQicatiouero Julio polliciti sunt, si depogitionem eorum qui ab ipsis fueranl expulsi, el ordiC nationem illorum qui in prioruni locum subsliluli
fuerant, admitlere voluissel : si vero decretia

VALESU ANNOTATIONES.
(78) 'JotUAp
Ecclesiam liberatem ferri erga qwntn. Verum baac
, Idem teatatur Juliua Papa in Epistola ad interpretalio nullo modo congruil cum sequenlibus
Orienlaie$ quain proferl Atbanasiue in secundo Quod cum ammadverlissel Cbrislophorgonus, iia
Apologeluo advenui Arianos, qua respondet epislo-maluil inlerprelari: Fatebantur Ecclesiam Romafce Oneouliam epiacoportnn, de qua bic foquitur
nam primas apud omntt ferre. Sed neque ha*c
Sozomeaoa. Inttio eniro ejus epislolse queriuir Ju- veraio lolerari poicst. Neque euim in Grasco est *
Mue, litteras Orieotalium scriptas fuisse . Joannes Langua qui Nicepborum interpre*
, id esl conlenlioge, et \
tatusest, hc Sozomeni verba, qua? apud Nicepho*
, id est superbe el arroganler : et rain quoque legunlur, ila translulil : Romana qui*
, id eet cara aimtilalione ac derisione :
dem urbi ab omnibus observantiam exhiberi et kono*
deuique , id esl ostenlandae
rem. Ego vero nou dubilo quin liic locus iia veretoqueoitae causa. Qu* omnia egregie conveniunt
teudus ail, Falebantur enim Eccleiiam quidem Ro+
ruro iis qus hic a Sozomeno referuntur. Qnod enim
manam apnd omne* ambitiose icic jactarc.
Julfus d i i i t , id Sozomenus expres(80) "

sit bis verbis, . .

Orienlales in episiola sua ad JuQaod vero Julius dixil, ,
lium papain, iuter caHera dixerant, episcopos n o
pro eo Sozomenus babet . iam
ex urbium aut ecclesiarum roagniludine e$*e j u d i pro eo qtsod Juliua dicit, eam
candos. Quibus respondjns Julius Papa apud Atha*
K r i p U m faisse ita u t i n speciera quidem bonore nasium iik Apologettco socundo, pag. 744, ita eo
ipwUm afficere videreotur Orienlales: reipsa laraen
compcllat: Cur ergo, inquit, minoribu* '
euio deridertjnt : Sozomenus habrt
ad majore* tranilttU? \
. Sed quod Sozomenus aii, epistolam
, \
illam Orienulioai ad Juliuin papara scriplam fuisfte
, ,
noo in aynodo Anliocheua quae in Eucseniis cele- , ,
braia eat Marcellino, el Probmo consulibus, sed
, elr.
alia posteriore synodo Antiocbeosi; in eo mani(81)

(rtte faltilur, u i oalendi In libro primo Oburvatio- . Scribcinlum est procnl dnbio
*um eccti$ia*licarum.
, qucinadmodiiui le*
(79) ' - git Epiphanius Scliolasticus. siciil ex versiune c j u i
'* Epiphanius Scbolasticua hunc
apparet. Sic eniin vcrlit, de his autem qmv prmltf
locom Ua verttl, Fatebanlur enim citta omuei Ro- commune ptacitum t#t concilio Nitvno
ftil*
wanorum EccUiiam este munificam. Quaqi versio- wnl) clc.
nem aeculua csl MusculitS) qui sic veriil: Romanam
9

1055

SOZOMENI

1056

ipsoram resisteret, contraria denunliabani. Nam A v , ,

ct episcopos Orientis qui ipsoa aeute antecessis
sent, neutiquam conlradixisse aflirmabanl, lunc

curo Novalianua Eccleeia Romana ejectua eet. De , oyioy
iis autera q u gesserant contra decreta synodi .
Nicxnae, nibil ei rescripserunt: mullas quidem se babere causas significantee, easqtie ncceaaarims
quibug facturo suum defenderenl: iropneaentiarum vero superfluum arbilrantes, earum rertim defensionem instiluere, cum generaliler in oronibus injusle se goggiggo arguerenlur.
. * .
104 C A P - l x
Quomodo ejectut e$t Paulut, eju$que loco Mace' ,

.
donius in sedem Comlantinopoluanam induclu*.
.
Et Julio quidem scripserunl ad bunc niodtim.
Apud imperalorem aulem Conslantium mrsua ralumniali gunt episcopos illos quos deposaerant. . , , Hic igilur lum temporis Anliocbiae degens, gcribil (82)
, ,
Philippo praereclo praetorio qui lunc Constanli .
iiopoli morabalur, u l Paulum quidem urbe
expellerel, Macedonio vero Eccleaiam restiluerel. , \
Pnefeclus vero qui plebia tumultum metuebal, ,
anlequam prseceplum iraperatoris evulgarctur, ,
ad publicum balneum, amplum admodum atque \ , \ -1
illuslre, quod Zeuxippus dicitur, progressug, , *
Paulum ad se accivit, quasi de negotiig publicis , *
curo eo acturus. Cumque ille statim advenisset, ,
, Pbilippug imperaloris lillerag eioslendit, simulque
clam per palatium quod vicinuro est balneo, eum , ,
ad mare deduci praecepit: et navigio impoailum ,
Theesalonicam misit, ex qua urbe majorea ejus
orli esse dicebantur. Et Orienlia quidem partibus \
prorsus ei inlerdixit: in Illyricum vero el ulte- C . , riores provinciag pedem inferre nequaquam
, \
probibuil. Egressus deinde ex preiorio, ad eccle- . ,
siam perrexit, secum in curru sedentem habens * Macedonium. At populus : bis enim rebus geslis , ot
innumerabilea io unura conveneranl: ecclesiam , ,
giatim complevii. Quippe ginguli tatn ex Arianis, .
quam ex Pauli fautoribus, eam occupare sumnio ,
aiudio contendebant. Postquam praefeclus una ,
cum Macedonic ad forea accetsit eceleai, cum ,
plebs a militibus ut Iransitue ipsis praeberetur , ,
inpulsa, retrocedere non postet, utpote referlis \ ,
tilterioribua locis: milites arbitrati plebem de . \ ' Industria resislere, plunmog gladiia obtruncarunt. .
Multi etiam a se vicisaim obtrili interierant. Hac , ,
ratione perfectum eet id quod jusserat imperator,
el Macedonius ecclesias obiinuit. Ac Paulug q u i - . dem praeter exgpeclalionem Constanlinopolilana
, , Eccleaia gpoliaiug est in bunc moduoi. Aihanagiug
. ,
vero fugaelapsus, sese occuliabat, rainagConglan- ,
l i i reforroidans. Etenim impcrator mortem ei \ .
ininalug fuerat, molug caluraniis Arianorum, qui , seditiones ab illoexcitari dicebanl, eoquein urbem ,
ingrediente mullos peremplos fuiase. Ultid vero
praccipue imperalori bilem movit,quod annonam .
quam imperator Constanlinus pauperibus urbis Alexandriae donaverat, illum veodidisse dicebanl,
Cl in suum verlisse compcndium.
VALESII ANNOTATIONES.
(82) .
Vide quse
hiiuc errorem Soioroeni, qui ei cum Socrate coan
notavi ad librum sccumlum Socralis cap. 16. ubi
munis esl, fusiua refutavi.

1057

IUSTORIA ECCLESIASTICA. U B . .

'

105 CAP. .
Ota '

Qniduam epitcoput Romanus pro Alhanaiio scripte rhr

,

rit ad Orientales tpiscopos: utque Romam misti

*1 ' ,

sinl qui una cum eptscopo Romano crimina quu:

'
Oricntalibus objiciebantur, examinareni; el quo.

tnodo Comtanle dimisti siut.

.

Sed cum episcopi iEgypti baec falsa esae scrU
, " psissent, animadvertens Julius Albanasium non
, - pnsse in jEgypto degere, euui quidem ad se
. , evocavit. Ad episcopoa vero qui Anliocbise convc , nerant (eoruni enim tunc temporis acceperat epi , atolam), litleras scripsil, quibus eos accusabat
(85) , \ quod Nicseni concilii fideni clanculo innovarent,
el quod praeter Ecclesias leges ipeura ad synodum
. (84), non vocassent. Legem enim esse ponliflciam, ut
* pro irrilis habeantur quae pneter aentenliani epi . \
scopi Romani fuerint gesta. Ea porro quae apud
, Tyrum et in Mareole contra Atbanasiuiu acta ea* , (85) eent, non ex juris praeecripto acta esse. Naro ea
* ., quidem quae Tyri acta fueranl, fraudis convinci ex
. ' ,
calumnia ficta de Arsenio : quae autem in Mareote
. \ \ - gesta esaent, confuUri ex absenlia Athajiasii;
postremo arroganiiam iitteraruni reprebemfebat.
'
\ , His aliisque de causis, aequum oinnino esse censebal, QI Aibanasio ei Paulo succurrerel. Nam et
" . \ \
ille non multo posl in Italiam adveneral et cala , ,
xoV . mitates suas deplorabal. Sed curo litleris quas ad
Orienlis sacerdoles de Alhanasio et Paulo scrtpse ) ,
rat, oihil proBceret, causain eorura ad iinpcrato , \
rem Constantem r e l u l i i . Ille vero Constaniio fratri
. \ \
scripsit, utex Orienlis episcopis qaosdara mitieret,
,
, \ , C qtii depositionis illorum ralionero redderent. Tres
VALESIl ANNOTATIONES.
duarura vocum adjedione supplendam esse exietr(85) , elc. Nicepbomo in hunc modum :
rua legil . Hunc enim Sozomeni locnm i u
pxpressil : . Duo eniin
inique acta esse dicil adversus Atbanasiura, tnni
. Quam quidem scripluram
ea quae gesla sunt T y r i ; tum ea qua? gesta sunl in
vulgalae longe antepono. Qui manuscriplos codices
Mareole. \ ,
evolveront, non ignorant bag duas prapositiooes
. Deinde uiruni*
a Ubrariis a*pe confundi. Cujus rei exemplum
que pfobat huc modo. Ea qutdem q u gfsta unt
paalo ante obaervavi.
T y r i , iniqua esse apparel ex caluroma de caede A r (84) Etvai leparixov. Vide si placet
genii. Ea vero quae acia suni in Marejte, injusta
quae nolavi ad caput 17 libri u Riuoria* Socralis,
esee convincit abseniia Atbanasii. Nibil cerlius
ex qno bsc desumpsit Sozomenus. Nihil enim
bac emendalione. Aut enim addenda sunt haec
allinel bic repeiere ea quae illic observata sunc.
verba, aui certe subaudienda. Vide Epitloiam JulH
Pro , Nkepborus posuii papoB ad OrientaUs, pagina 746, ex qua Sozomeiuaa
.
(85) .
Hunc locum D haec desuiupsh.
VARIORUM.
et canone CP. in synodo Chalcedonensi, judicea
pronuiaiarunt priroaium deberi RomaiiSR sedi juxta
canones : Perpendimus omnem quUUm primatum
et honorem pracipuum tecundum canone$ anltquce
Ronia Dei amanlittimo archiepiscopo conservari.
Hunc quoque canonem Nicaenum respexil Novella
Valentiniani, euro a i t , B . Peiri merito, urbia dignitate el auctorilate, firmatum iuisse priraaluin Romanae Kcclesiae. Undein vetuatissiroa canonunt i n lerpreutione, quaoi Pascliasinus in concitio Cbalcedonensi prolulit, lemma canonis Nicaeni ita conceptum est : Quod EccUtia Romana temper habuil
prbnalum,
. lllustriss. Petrus de ;arca, De concordia tacerd.it tmp., parl. u , l i b . v, cao. 42. n. 2, 5.

' "
.
Pnmaro aenlentiam el auffrarii prxrogalivam disertieaUne aedi eua asaerit Jubus ex recepta consuetudine (vid. ^ p i f l . ejus apud Atbanas. Aool. eontra
Ananoii n . o5) qua in rebus communibus Eccle*fm oniversalia aiaium conlingenlibus (qualis erat
Athanasii caasa qus fldem reapiciebal). oon aulem
i n caieris discipfin nesoliia, ulerelur. Atque boc
cet quod conlendimus. Cseleruro boc non adimil
sudragiorura liberUtemcaHerisepiacopis; quemadrnodum profitetur Julius ineadem episiola. Canone
aulem Nica?no sexto primalua deferlur Romano
cpi&copo p r cseleris patriarcbis ; qaemadinodum
synodus cecumenica aecunda, el judices cogniiore *io concitio Cbalcedonensi canonem Ulum
iuierpreiati aunt. Releciis emm canone Nicanovi,

1059

SOZOMENl

1000

igiltir td eam rem elifunlur cpiscopi : Narcissus \ ' . episcopus Irenopolia in Cilicia, Theodorug Hera , *
cleae in Thracia.el Marcus Arclhusac quae est in
, , Syria.Qui cum in Ualiam veniesent, acta 106
,
defendere coepcnuil, el imperalori persuadere co ,
nati 6iint, Orientalig synodi justam luisse genten *
tiam. Sed cum ab iis exigerettir ut fidem suam ex- ,
ponerent, formulam quidcm fidci qua* Aniiocbixab
*
ipsis fuerat promulgata, occultarunt: aliam vero
.
professionem libello comprehensara obiulerunt, et
, ,
ipsam a flde in Nicaeno concilio comprobala nihil
, ,
secius discrepanlem. Iiaque Conslans, cum anim ,
adverteret eos injugie insidialos esee Paulo alque
(80), * .
Atbanasio, ncc ob criiniua aul ob viUe ttirpiludinem, ut dcposilionis genlenlia conunebat, sed ib
dissensionem fidei. illormn communioncm esse aversatos, in palriam eos reuiisit, cam perauadere
nequivisscul id cujus gratia veneranl.
CAP. X I .

. '.

jr^pl
De prolixa fidei formuta el de hi$ qnce aeta tunl m
synodo SerdUensi; et qnomodo Oriexlales Juiium

liomanum episcopum, el Uo*ium Hi$panum depool ,
tuerint, eo quod cum Athanasio et cceteri* c o m
,
"
municasient.

.
Elapsis deinde tribus annis, rtirsug Orientalcs
*,
episcopi aliaro fidei formulaui ad Occideniis epi , scopos miserunt, quae vulgo cognomi ,
natur, eo quod prolixiori scrmone conscripta sit
,
quam superiores
In bac subslamiae quidero Dei
. \
nullam mentiooem fecere. Eos vero qui dicunt F i - .
lium ex nihilo, aut ex allora hypostasi, non aulem ,
ex Deo : et tenipus atit sseculum aliquando fuisse , ,
cum ig non esset, excommunicarunt. Hanc porro , . ,
exposilionem cuin Eudoxius episcupus Germaniciae, ,
s

Mariyrius ac Macedonius delulissenl, Occidenlis C ,

.
sacerdoles suscipere noluerunt: decreiis eniro gyiw
, \
odi Nicoen se cootentos esse dicebant, nec prae . \
terea quidquam curiosius eese inquirendum. Cum ,
que Conslang Augustus id beneticii loco a fralre
\
guo pogiulagget, ut Aibanagiuro i n gedem suam
regiilueret, nec tamen litteris guig quidquam pro- , ,
Acerel, obsigteniibue scilicet haereticae faclionig \
hominibug : Alhanagiug vero* ac Paulus Conslan- ,
, \
tem adeunles, gynodum fieri flagilarenl, tanquam
idcirco ingidiig appelili ut rectae fidei doclrina , ,
subverteretur; ex communi consensu utriusque ' ,
iraperaioris placuil, ut lam Orienlia quam Occi- - * deniig parliuin episcopi consiiluto die Serdtcam D . { ((
Socr. lib. , c. 19,20.
VALESn ANNOTATIONES.
(86)
, Scribendum egl procul dubio . Loquilur enini de Constante

Augusto, qui legatog illos in Orientem reroisit.

Gerte Nkepborug babei .

VARIORUM.
a .
Synodua
Antiochena Arianomm, in qua prolixa fidei formula
promutgata, q\iae >ulgo cognominatur,
anle annum 345 cclebraia non est. Yid.annot. ad
So<:r. I . , c. 19. I r e g anni non sunt coinputandl,
ab Antiocbena gynodo iu Encaeniis babita, quod
existimavft Baronins; scd a lempore quo Narcisgug, Tbeodorug, Maris ct Marcus Aretliuaanus nu-

vam fidei formulam, Unquara Antiocbiae conditam,

ad Constaniem Awguslom perluUgseiit. Nam caphe
prcedonti taoi Socraies quam Soioraenus, noo do
Antiochena gynoilo in f^icseniig, scd de legalione
Narciggi el aociorum germonem babeqt, Porro haec
Itgatlo aono 54x roiwa. A m . Pagi ad ajm; 544,
n. %

1061

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. .

oi , conveoircnt, quae urbs est Illyrici. Igitar Orten , - Ules, cnm Pbilippopolim Thraciae prius conve \ \
nisecnl, Occidenlalibus jam Serdicae congregaiie
,
scribmit, ut Atbanasiun) a concilio et commu. \ nione sua gubmoveant, utpole depositara episco, , palu : aliocfui se ad conciliuin venturos non m e .
.
107 Postbxc Serdicam ingressi, ncgarunl se in
,
ecclegiam pedem illaluroe, quandiit couvenicent
,
ii qui ab tpgig deposiii ftibsenl. Ad baec Occidcn '
tis epiacopi rescripserunt, se nunquaoi abillorum
* ,
coromunione recessisse, nec impraescntiariim re. ,
cessuros esse; praeseriim cum Julius cpiscopus
,
Romanug, examinato illorura negoiio, eos ncuiiquam condemnasael. Adesse porro illos, paratos
. '
subire judiciaro, ct criroina sibi illala itertini con , , \ ,
futare. His per litleraa signiflcalis, cum nibil apud
, illos proficerent, el prapscripius jam excessissel
. \ dies qao negotia, quorum gratia conveneraul,
* , . dijudicari oporiebat : ad exlremom ea gibi uUro
, citroque acripserunt, per qune infensiorcs quam
antea facti sunt : ct separaltm collecli, conlrarias
\
' , " sentcntias prolulerunt. Etcnim Orientales, postea , quam ea quae conlra Alhanasium, Paulum, Marcellum et Asclepam gesserani, conHrmassent. JuliiNn
" , \
Romanae urbia episcopum deposuerunt, eo quod
, (87) primus cum illis communicasset : Hosium ilem
confessorera, lum ob eamdem causam, inm pro ,
plerea quod Paulino et Euslathio qui Ecclesi
(88), \
, \ Anliochenae praefuerant, amkus exgtitiggei : Maxi C ^ i n u m denique Treviroruin episcopum, eo quod
primus curo Paalo coromunicasset, auctorque i l l i
. \ \
fuisset redeundi ConsUntinopolim, quodque epi , \ (89).
scopos qui ex Orientis pariibus in Gallias vene ,
rant, communione sua reroovissei. Praelcr boa
,
dcposuerunl etiam Prologenem episcopum Ser , , \ \
dicae, ei Gaudentium. Itlom quidem quod Mar .
VALESIl ANNOTATIONES.
(87) KaX kjsrnxo
Ev. Exstat epistola aynodica sive decretum
Orienialittm apod Serdicam epiecoporum. Ubi
uoUnda gunl ba?c verba in depoailione llosii, Sed
ei Hoiium propur supradiclam cautam, et propter
beaiiuim<B mtmoriw Marcum, elc. Et quod convixerit tif Oriente cum tceleratis ac pttdith : iurpil$r
namque Paulino quondam epitcopo Antiochia indinduus amicuM fuit, homini qui primo malepcus fuerit
atcu$atu$, et de Eccletia puUu$ utque in koditrnum diem in apottatia permanins, cum concubinit
puktice et meretricibu* fornicetur : cujus maleficiorum iibroi Macedoniut ephcopus aUjue confetsor
Mopso, combussit : ed et Eu$talhto et Cymalhio
adkctribat peuime ti charut fuit, de quorum vitm
infamia tmrpi dicendi nihii e i l . Exitut enim iUorum
omnkbu* iularavu.
Dubilari meriio poteai, quignam s i l bic Pautinus epiacopus Anliechie, quem
l o l probris laccraot Orieataiea epiaropi. E^uidem
catUlmo bttnc esae Paulinum, qui Philogenio AnUocbenai epUcopo aueceeait. Qvo deinde poal breve
tmnports paiiuin Eccleaia expubo, Euatalbius
Antiocbettaem episcopalum adepu* eai. Hujus
PauUni noiiiiam uni Hieronyiuo debcmue, qui ejua
meniioneiti facit in Chronico, anno CoiisUntini,
i u scribcns : Antiochioe post Tyrannum 20 ordinaf

tur ephcopu* Vitalh. Po*t quem 21 Philogoxhu :

cui iuccessit vicetimu* ucnndu* Paulinut : potl
qttem 23 Euslalkiu*. Quo in exiilium ob fidem Inuo,
uique in prm$entem diem Ariani Ecclesiam obtinverunt: id est Eulalius, Euphroniut, Euubiut,
P/od//x#. eic.
(88) ' xp&tor .
Hxc
ad verbuui descripta sunl ex decrelo Orienlaliuni
apiid Serdicam episcoporum, in quo i u iegilur:
Maximinum tero Trtvirii, propter quod cclUga$
no$tro$ epi$copo$ quos ad Gallias miseramut,
noluerit suscipere : et quoniam Paulo Conslantinopoliiano nefario homini ac perdito, primut ipu communicavii : et quod ipte tanla* eladis causa fuit,
ut Paului ad Conuantinopolim cmtatem revocaretur: proptet quod homicidia multa facla sunL Causa
igitur bomicidiorum tantorum ipse fuit. qvi Pautum
olim damnatum ad Coiulantinopoiim revocaiit.
(89) .
Is episcopus eral Naiei In
Dacia, ut colligilur ex subscriplionibus concilii
Serdicensis. De quo in decreto Orientalium apud
Serdican episcoporum baec legunlur : Gaudenttum
xletn, tU immeniorem decenoriz it Cyriaci
unbenti* unteniiu in suUratot digne illaiis, commitiumque criminibu* Pauli, quem etiam impuden*
l#r defendebat.
%

SOZOMENI

1(103

fD6l

cetto soffragaretur , quem anlea condemnave- , *

rat : Gaudemium vcro, quod adveraus Cyriacum
, '
deceeaorem auum contraria omnia molitus fuiseel,
et eos foverct qui ab ipsis depositi fueranl. Haec . ,
iibt decrevissent, cunclis ubique episcopis per l i l -

leras slgniQcarunt, ut neque ad conirouuioneio
iilos adraitterenl, nec epistolas ad illos scriberenl,
*
nec ab iisdem scriplas accipcrent. De Deo vero ila
\ ,
sentire jubebant, proul in formula ipsorum epi frct .
stolae subjuncta perscriplum erat. l u qua Consubslanlialis quidem nulla flebat menlio : alieni vero ab Ecclesia pronuntiabanlur i i , qut dicerenl ires
esse Deos, et Cbristum non esse Beum, aui eumdem eese Palrem et Filium et Spirilum sancltm;
aut Filium esse ingenitum : aut tempus vel sxculum aliquando faiase cum non easel.
108 CAP. 19.
Quomodo ex adveno Hosius el reiiqni episeopt con- ' ol '

tidentei, depo$uerunl Orientii ephcopo*, conipo ,

tita fidei formula.
,

.
Ex altera vero parte eongregali qui cum Hosio
\ \ " ,
erant, innocentes pronunliarunt, primum Atbaita- * , aium, eo quod episcopi apud Tyrum collecli insi- *
diaa ci injuste struxissent : deinde Alarcelluoi . , &
ulpote qui professus eseet se non i u sentire ut - ,
accuaalores ejua insimulabant: Asclepam ilem, eo
quod Eusebu Pamphili aliorumque mukorum judi- ' * ,
cum sentenlta episcopalum suum recuperasset, et (90) *
baec vera eese actis judicialibus comprobassel : . \ Lucium denique, eo quod accusaiores illius fuga
, se subduxissenl. ad aingulorum Ecclesias scri- $* , \
pseruni, u l eos pro episcopis euis baberenl ac pro- , \ ,
pcdiem exspectarent; Gregoriuro vero Alexandrise, ,
Basiliuni Ancyra3, el Quintianum Gazae, ne nomi- ~ , .

$,
narent. quidem
episcopos,
nec ullam
:J

curo iis cora- ^*-2

- -
-1*..
*a_a.._ \ , \ *
niunicationem baberent, nec omnino Chrislianos
censereut. Tbeodorum vero ex Thracia, Narcissum
, \
lrenopolis episcopum, Acaciura Csesarese Palae- , \ ,
alinae, Menophaolum Ephesi, Ursaciutn Singiduni \ , \
Moeei*, et Valenlem Muraae in Pannonia, Georgiura , \
denique epiacbpum Laodiceae, episcopali dignilate . exuerimt, licel bic postremus una cuiu reliqms ,
Orientis epiacopia ad concilium IIOD venisset. , *
Porro iatoa aacerdotio el communione privaronl,
co quod Filium a Patris aubstantia separarent, ,
eoeque qui ob hxreaim A r i i jamdudum depositi (91).
fueraiil, auacepissent, el ad allioren divini raini- , \
slerii gradum promovissenL His de causis cum
, .

VALESII ANN0TATI0NES.
(90)
.
Scribendum est procul dubiu , ut docet
epislola synodica concilii Serdicenais. Alque ila
legil Nicepborua Callislus. Miror tamen id inler-

pretibus animadversaro non fnisse. Certe codex

Allatii diserle scriptum babet .
(91) .
Miltm scribere .

VARIORUM.
ol ". Huic PaJaeslina, Arabia, Grela, el iEgypto. Quinam ex
concilio occidentaliuro Serdicse anno 37 congre- qualibet regione adfoeriot, non io pronpitj eei
gato Julius ep. Romanua negotiis detentus inier- recenaerc. Aderant ilem Albaoasiua, MarceUo**
esae non potuit : legaioa lamcn roisil qui vices Asclepas, nec non alii episcopi, AriaQomn suaa implerent, Archidamani et Pbiloxenum pre- rore, dolo, insidiis pairio exlurbali solo. Ejuioesbyteros, quibuecun erat qaidam Leo diaconus.
bat inter alios Locioa AdrianopolSuniis, catenas
Priinas oblinebat in synodo mtgnas ille Hosius. circumierons queia noa aemel fuerat consiridvs
Qui inlererant caMeri, ex Hispamis erani, Galliis,
el oneralus. Yentiubant el alii, plagia, fame, variis
Italia, Gampania, Calabria , Apulia, Africa, Sarcalamilaiibus afilicli. Gl. roooacbi Beocdictini, Vk.
dinia, Pannoniis, Mysiis, utraque Dacia, MacedoAthanas., pag. 40.
uia, Tbessalia, Achaia, Epiro, Tbracia, Rhodope,
h

1065

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I I I .

10G6

* , ^tos exctmimunicassCMt, et ab Ettlesui ralliolica

. \ alienos essc decreviseenl, liuerae scripserunl ad
(92), - cmues ubiquc episccpos, u l r i s a &e judicata*
* sufrragio suo comprobarenl, et in eamdein cum
, \
ipsie Qdem copseniireut. Caeleruni ef. ipsj quaq*i
. ' " \ , aliam conacriptioneiu lldei lunc lcmpoijs edide! ruiit, prolixiorcm quidein Nicaena : eamdcm lauieji
, - (onlinentem senlenliam, nec niulluui ab illjus
\ , verbis discrepantem. Denique Hosius ac Prolo- ,
(93), \ genea, qui tunc inter episcopos Occidentis, qui
Serdicas convenerant, principem locum obtinc* ,
* bant, verili forlassc ne quibusdani \ideren , iur dcrogasse Nica&ni concilii decrciis, litteras Jn, . lio 1 0 $ scripscrunt ieslatic|iie stint se illa q u i dem ratababere; sed, niajoris perspicuitatis causa,
, ,
. & eaindem senlentiam fusius exposuisse: ue Ariattis
brcvilale consci iplionis illius abuleulilms, occasio
, ' \ daref.nr imperilos bujusmodi dJ*puialionum, i n

absurduin seusum perlrabendi. Ilia ab utraque
. ,
(94)* parlegestis, concilium dissolverunl, et ad suani
" , quisquc Ecclesiaiu reversi sunl. POITO baec syn, \
odus congrcgata est, Ruflno ei Eusebio conauTtbus,
* .
anno undeciroo post obitum Ccnalauljni. ex
Oecidenlts quidem partibus treceuti circiler cpiscopi eo convenere : ex Orienf.e vero septuaginla
tex : intcr quos erat eiiatu Ischyrio, cui episcopalug Mareolica? delatus fueral ab inhmcis Alba*
nasii.
:

CAP. X I I I .

. ,

* " dt- Quomodo Orientales Occidentalei potl concUiuVk

se invicem disciisi sunt: el Occidentalts quidetn
' "
Nirasnamfidemrecte servarunt: Orievtales
, .
( ob cottteniioitem deftde,in quibusdam disienit9

Tunl iHUtr **.

ayvo$ov,
Post liauc syuodum* Orientales c l Occidontalea
, . 01
non amplius inter se coinmisli apnllaiiquam ideiu
, (95) * seolientes de Ode, neque iiiviccm coumiunicaruiit.
", .
Sed Orienlales quidem Thracia tenua : Occidcu*
, , , \ - lales vero usque ad lllyricum, sese muluo direrue . \ \ - riuit. Eccleaiarum vero status disseueuinibus perv
turbalua, et calummie obnoxitis fuit. Nam antea
, oyv ,
quidem licet de doctrina lidei dissentireut, inler
,
se tamen commnnicanles, maluiu ipaum miiiifiie
,
- augebant, et unuiu idemque senlire oiunes videbanlur. Eluniiu universa quidem OccidenlU Ecple , \ \ sia, ulpole qiiae dootrioa? majorum sincore insislc . \
rel, ab omni fere conleniione el rixa de bujusmodl
" ,
, \ ]) rebus, vacua erat, Etsi enim Auxcutjus afpdiola
1

VALESU ANNOTATIONES.
Ailianasii lgco male inlellecto. Vide quae notavi
(92) . Exslal haec fidei
ad librum secundum Socraiis, capite 20.
formula ad calcein episiol* synodica? concilii Ser(95) 01 . Olim
diceiiMS, quam referl Tbeudorilus in libro secundo
lii$toria> eccltsxattka. Verum banc fonnulam sup-quideiu cxislimavi verba bic efcse Iransptisita.t
reslilui del>ere iu liunc modtiiu, "
positiliam esse ac spuriam conlendil Baronius.
(** *
Qua de re plura diceiuus i u anuolaliouibus ad
. Sed nunc, ie atteitlius exaiPmala,
Tbeodorituiu.
ujliil iiiulaudum censco. Ulrovit euiiu luodo legas,
(93) " . HORC epialola Hosii el
idcm sensus est. Sml in vulgaia quidein leclione
Prologenis ad Julium papam hodie uon cxsial, quod
ulerque lermiuus cxcludilur. \n ea vvro bcriplura
sciain. PrxiUa atileui erat forniula. fitlei cuncilii
Scrdicensis, quasi qusdam excusatiu alque de- quaiu ex conjeclura prniulimus, iiiciiidendui esi
lerininiis. Eadem fere babet Socrales in libro ae?
ienaio.
cundo, capitc 22, trbi vide siplacet quxnotavi*
(94) . Hutic errorcm
Sozotuenus bausil ex Socrate; Socraica vcro ex
P A T B O L . (in.

L X V H .

4067

SOZOMENI

fOfe

nensis episcopus, cl Uigaciug ac Valons Paniionii, ol ,

i*ani imperii partem atl Arii opinionein iraducere ; , '
, cortareniur, eoruin lamoii conatus ex volo ipsis
(00), \
iton successil; cum Romauug episcopus obsistcrol, aliique saeerdoles sollicile prxcaviTent, c i . ,
haeivseos illius genmna ampularenl. Orienlis " , \
(97), , ,
aulem Ecclesia, eisi posi Anliocbenam synodum
tumuliuari coeperai, et a Nkaena fide palam discre-
pabal: revera lamen major pars in eamdem coo- ,
.
gpirabat genlenliam, nieo quidem judicio, et Filiuni
.
ex Patris subsianlia oiium confilebatur. Quidam
vero, coulenlionis gludio ducti, Consubalaulialia , ,
vocabulum impugnabant. Nani bi quidem
110 , . 01 ,
qui jam inde ab inilio buic voci fuerant advergali,
, \ \ .
id quod plerisque eveaire solet, lurpe sibi fore, ut
~

'

"

equidem
opinor,
judicabanl,
gi de
superali
fuisse . 01 ,
videreniur.
Alii vero,
qui crebris
ea re diapulalionibug eo landeui perducli fuerant, ut Ua de , , , ,
Deo senlirent, ab opinione sua deineepa abduci
' oon poteranl. Alii rursus, qui videbant gupradi, ^ ' ctoa, contra quam decebat, pervicaciter coMendere, ad id quod ulrique parli graium erat de- . ,
llexeruiit, propler poleiiliam vel ramiliaritalem,
rel alias ob caugas, quibug boinines adduci aolcni -

ul ea indulgeant quae iudulgeri iion debenl, aut
,
libcrlale ac ttducia non ulanlur, ubi reprebensione
, \ ;
opus est. Mulli vero, cum stultum esse existima,

rcnl, iu hiijusmodi verborum altercationibus lem ,
pus lercre, decrelia Nioenorum anlislilum cum
, \ * gilentio acquiescebanl. Sed prae reliquig omnibug Q . Orienlalibug, Paulus epiacopug Conglanliuopolila, *
nug, et Aihanagiug Alexaodrinug, et omnig mona, .
cboruoi mtillitudo, ei Magnug Anlouius qui adhuc superstes e r a t , ejugque diaripuli; alii deniquo
oomplureg pcr ifyyplum et in reliquig provinciig imperii Rotuani, decretis concilti Nieaeni mordicug
visi gunt adbaerere. Verum quoniam istorum honiinom mentionem feci, quoscunque principalu
Cooatanlii claruigge accepi, brcviler perccnsebo.
. '.
CAP. XIV.

De vlri* tanctis qui eo lempore in ASgypto florve

, ,

runi, Aulonio scilicel,duobus Macariit

Heractio,
, , ,
Cronio, Paphnulio, Pulubasle, Ar$i$io, Serapione,
,
,
^
Pilyrione, Pachomio, Apollonio, Anuph, HHa,
, ,
*Avoi*p
rione, el aliis plunbut.

.
Ordiar autem ab igypto, ei a duobug Macariig,
' , ,
celeberrhnig rectoribus qui in Sceii et in raonie
,
regionig illiug prafuerunl *. Iloruro alter iEgyptius D . , - f u i l ; aller , id esl urbicug, dicebalur. Erat

, . *Hv
%

Socr. l i b . , e. 25.

VALESII ANNOTATIONES.
(96) .

guorum codicum emendarunt ct codice Fuketiano scripium eet \

, ex jcotijcciiira, ul apparel.
. ^
(97) \ . Mallem Mtribcre
gcripturam si sequi voliiiuug, addenda erii pra*po * vulgaum taiurn liciinnciti damiiare
gjlio in hunc niodnm, \ '
iiolim, CIIIII Sozoinenug ulrauique vuceui prouiiscue
, elc. Saviliug ei Cbriglopliorgoiiug ad laiua
ustirpare goleai.
VARIORUM.
. Macariug Alexandrinus, Politicui
dria inagnam vila: parUm irangcgil. Erat el aYler
dicliig, quod uon modo in soliludine intcr moiiaMa<arins A^gyplmg, Senfordicliis. Qtiiti elleiiioiM,
cliog vvrgaretiir, gcd , in urbe AlcxauAnioiiii disiipulum, Amaiba: sociuiu, nubis \ .

10C9

IJISTORIA EW.LKSIASTICA. LIB. I I I .

407

'. - wiim oriundnft ex ur4e Alcxandria. Ulciquc poiro

(*, (98) \ ,
ol> diviitain pr.rscicnliam ac pliilosnphiam adnri rabilis, el djeinoiiibus forniidabittg fuil, niullaqnvj
. nuraciria et curaiionee etupendag perfecH. A%y, , ' ptiug quidcm lMoriuuni ad vfcam revocasae dicfcur,
. ut cuidam luereiico perguaderel futuram esao
- roortutrtun reeurreclioraeai. Vixk bic annoa circt . ,
ler nooagtfiia : ex quibos eexaginta exegit in aoli , ludine. $ u i siinul alque pbilosophari coppisset,
, adliuc in juveuili aUate conslUutua ita cnRtiil, ut
, . , puer^enex vulgo a nionachie wocarelur; et annos
- nalus quadraginia ad H l prt*sbylerii gradug cvo ctus sit. Aller vero serius quidein presbyter f a c u
& ' ,
eet. Sed omnibus f c r e arctioris disciplinae exerci ,
talionibusest perfuncius : quarum alias ip&e exco .
gitaveral: quagdam ab aliis accepias, taiUo siudio
excohierai, irt ex ninda cuiia aridilate pili barb
, , , \ , ei noH guccreverim. Per idem lenipus ibidero pbi , , \ ,
losopbali suni Pambo, Heraclides, Cronius, Pa - pbntilhiB, Pniubaslee, Arsisiua, magnus Serapio,
*, - el Pilyrio, qui juxla Tliebaeos domirilium b a b u i t ;
(99). Pacbomiua dcutque, qiii Tabeimenskini monacbo rum aucior atque instiiolor fuit. Horum liabilug
, , el conversafio in qiiibiibdain a reliqaorom mona \ * $, * cbomm v i u <Kscrepabai : ejusniodi Utnen eral,
\ , - qiiiK ad virtuicm lenderet, ct aiihnum ad rerum

lerreiiarmii despicieiitiaro, et ad contemplaiioiicin
* \ , coeleelimn xcilaret, ul cuni ex corpore iuigraiidtiin
, \ ssel, aJawiier ad ceelesiia Iransirel. Pellrbue au>
,
tem veslitiuttir, exeniplo Eliae Tlietbiae, banc, u i
, ,
<tpiiior\ obtausain, ui^micui pelliceo adfiionUi de
, . vhiule jllitas proplielae, flagiiiogi* ctipiditaiibug
\ forliler resisiaiK, ei luin gludio H'ios iuiHaed%
, tum spe similiuin pneniiorain iiicitaii, temperan * .
liam libetiliiie coiiseclentiir. Sed et reliqiia kidtf (4) ,
menta iitonacberiiiu ^CgypCi. ad ctrjuadam phito . sopliue spedmen refcrri attmt, ec cfniare afc sbfc
, - causa ab a l i ^ dis^crepare. Et lunicas qoidem aiii^
,
nianicis cos babere, u t manua ali Injorla comptt ,
mendas eese doccant. Capitis auiem leguuientatir,
: ,
quod c u c u l l u m vocanU ideo gesiare, u t siii^pltciter
TALESii ANNOTATIONES.
(98) Kal Oelar xpoyroxrir. Ilalim ecribere D in Itie Sotomeni
;>.^ NaVn
l^gilut pro . Cerie
nec Pal . Certe Niuepliorus, cuin bancplira-
"
"
ladius, ntc aiirtor Xittr 4*achomii lociuu illirni
ftim nou probaret, locum bunc aliier exprestn qno Pacliomius monasurlinn ondidit> iifsnsit.
(99) .
Tab' nnc. 1am fnis.se dtcuirt : stid altcr vicmn , aller locu
in Tliebaide iia dirtiim esse attiruiat. Deindc tiu
siotae dictinmr a Cassiano in libro qnarto itutitnifisula 8 bic locua, uon disiinclie vocibtia, sed
lionntn; Tabeniienees a beaio llieronynio in Prologo queio tcripail in r^gulam Pacbomii. el ab conjuudiin poliits diccndug essei , ot
jtftctore inrerlo vilas Pacliomii. Sic aiilem dicii , , el gimilia.
s u n l a Tabenneso, vel Tabenneeio vico Tliebaidis,
{ I ) .
Colobia vocal Ca3giai n quo Pachniiiitis monaMeriuni conslnixit; iion
ntig in librn priiuo lutlUulioitum,
el Doriabeug ta
aniem a Tnteiina itisula, ul cuncli liactenus cre- Doctrma priw*>
d i d e r a n i . Decepil eos aciJicei prava acriplura q n
VARlORUy.
coUegam, Optrxm Mafcarianotum auciorrm. Cette
p*H Petrna 8, cni Kiana 50 komiliag^a Pico
Oon aliog Macariog Anlonii discipulog nobig exhip r i n t M i n editne^ ei7 opugcula, a ge Sn iitceni emiRM,
betit Socratea, * noniemis , Tiieodoriing, Nicepboadjodiraiida ci*jigei. x iiL^ac qvklem gcotenlia me
rog, el qai b*c tpgo tempore, IKS ipsis In lorit
oHm iuiese faloor. Veriim, re weliue perpeiiga,
vixit, ibqae iig protjxe agii, tpge Paliadius. Gttik
' a tue impelrare possum x l credam, pra?ter
Cavo,
val. I I . pag. 76.
i C g y p i i u n i el Altfxaiidriiiiini, lertium eiiam <ing*niuttm caac Maearivui, Autoiiu digcipnlinm Amaibai
k

107!

SOZOMENI

ac pure vivant, pcrinde ac piieri qui iacie nulriun-

lur, quibus lutjusmodi liarae imponi solent ad legcnduin el confovendum caput. Cingulum vero el
rcdimiculuin : illud quidem lunibos pracingens,
boc vero liumeros suslinens el bracbia, ad ininislcriura IHii ct ad opus facienduiu pronipios ac
paralos essc adtnouel. Nec iguoro alias istarum
rerum raliones ab aliis esse allalas. Mibi vero
luec dixisse sufticial. Et Paclioroium iniiio quidem
soliiui iu spcluuca pbilosophalum c*se dicunt.
1'oslea vero divinutn angelum ei apparenlein nionuisse, ut juniores niojiacbos colligerei, et una
cum illis vcrsarelur. Nam illum quideni in philosopliia rooiiastica eemelipsuin probe exercuisse :
tempus nunc esse, ul congregationibus pracsidens
prodesset plurimis. Eos auiem regendos esae legi- &
bus quas ipsi dedisset. Porro labulam dedisse ei
dicilur, quae eiiainnuui cuslodilur a monacbis. In
ea perscripluni erat, ul uuicuique permilleret tanlum edere, biberc, opcrari, H 2 ac jejunare, vel
secus, quaolum possel. El iis quidem qui validius
comcderenl, opera magis laboriosa imponeret :
facilia vero abslinenlibus. Ulque roullas cellas
aediOcarel: in singulis vero tres degerent nionachi.
1 ti UDO atilcm conclavi simul omnes cibum sumerenl : el cum silentio eilcrcui, sedenles ad mensam vclalo capite, ita ut nec sc tnutuo, ncc aliud
quidpiam viderenl, pracler mensam et apposila
cibaria. Nuilus vero peregrinus una cuiu illis
vescerelur, uisi forie illac pertransiens exciperelur ^
bospilio. Quod si quis cuin ipsis veljet degere, is
iriennii spalio difllciliora exerceret opera, alque
ila demuin ipsorum cojituberiiiosociarelur. Ad luuc
ut pellibus vealirenlur, et capita milris laneis
legtTent: qua3 etiam clavis quibusdaoi purpureis
insigniri jussil. Ulque lineis lunici? et cingulis tUerentur, cincliquc in tunicis ac pellibus dormireul,
sedcnles iii cailiedris structis, ex utroque laiere
ila clausia, ut cujusque atraiuro coiilinerent.
Priino aulem ac postremo bebdomadis die ad allare
accedentes ad sacrorum mystcriorum couimunionem, zonas solverent pellesquc deponerent. P r tcrea ul duodecies orarenl per lotum diem : mane
acilicel sexies, ac siiuiliter vesperc. Noclu quoque

4071

. ($),
,
,
\ , . ,
\ .
\ . .
,
, \ .
' , \
\ . "
,
. *
, ,
\ , \ , , .
^ ,
, .
, '
*
* ,

, $, ,
\ .
,
* ,
,
\ > . *
, \ *
.
.
, \
\ , , ,
. \
,
,
, \ ; " ^ (3),
* * -
, . ,
.
, \
* \
\ *

VALESII ANNOTATIONES.
(2) . IIuiic babilum optirae de- D
. ,
scribit Cassianus in libro prinio Imiilutionum,
^ , ,
cap. 6 : Geslanl eliam restitulas duplices laneo \
~- ''
. Ubi noiandiiui esl, pro
ptexas subtemine, quat Grccci vocant: no$ eo quod Palladius dicit, , Sozoiuevero succincloria seu redimicula, vel proprie rebra- num posuisse . banc , nichiaioria possumus appellare. Quce descendcnlia per bil esl aliud quam vespcrlinuiu ofliciutu , quod ad
tumma cervkis, et laieribut colli divisUi ulrarum- incensuin lucernas peragiiur, ut iu Aiiuol&Uontbiis
que alamm itnus ambiunt, atque hinc inde $uccin- ad Socraleai observavi. Porro de duodeciut uraiioyunt, consiringentia laiiludineni vesiimenli ad
nibus tain vesperliuis, qua.n tioclurnis quas u u i corpu* contrahant alque conjungant, el ila conslriciii
vcrsi pcr /Egyplum ac Tbebaidem inonaebi Jjm
bracluis, impigri ad omne oput exptdilique reddan- inde ab tillimis lemporibua facere consuererant,
iur.
teslis cst Cas&iamts in libro sccuudo, cap. 4; et se(5) '
. quenlibua. Obslal lameu id quod legitur jn rqpila
Pacbtunii : Sex oraliones facient vtspertinas jmxia
Nicephorus babel , quud
exemplum majorn cvllectn; t?i qua omne$ fratrt*
magis placel, Oerte Palladius Historia Lausiaca,
pariter congrcganior. QJIO ioco pcrmoius oJiw coocx quo baic vidciur liuiisiss^ Sozoinenus, dc Tabciinensiuiii orationibus ila scribil : jiciebam, buuc Sozoinciii loeuni ila sup|dciulom
x

1073

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I I .

. OTov ; ,
{ , \ ,

.
, ,
, \ ,
, ^
. (4),
. ,
^ ,
, .
, *
, \ \
^ (5),
(6) . \
, ^
6 .)
& , .
& \ \ v

totidcm vicibus : bora aiilem nona ter. t l i cibiitn

siimpluti, aule unamquamqtic oralioncm psaltitviti
cancrenl. Dl universa congrcgatio in viginli ffuatuor classcs dividalur, eaeijue ex Graecorum liitcris cngnomeiUum accipiaul : cognomcn vero ipsis
aptelur pro viia ac moribus singularum. Verbi gralia sintpliciorcs iola appcllcttliir : vcrsuli vel ,
sic de aliis, prout instiluttim ciijusque classie
figwra alicujus liliere apte cxprimere licet. His
legibus discipulos suos inslituit Pachomius, vir
humauissinttis, Deoque aJmodum cbarus , ita
ut fulura praenosceret, ci cutn angelis expeniiinero loqtierelur. ilabilabal aulem in insula
Tbebaidis Tabenna : cx cujus nomine T a benncnse* hodieque nominanlur. Ex carum
H 3
autein legum prxscriplo vivcules, celeberr.mi exslilcrunt; U lanlain exfreverunt
multitudinem, ut ad seplcm usqne liominum
milliapervcneriiit. Namcongrcgalio quidcm coriim
qui in Tabenne insala dcgebant, quibuscuin crat

VALESH ANNOTATIONES.
una viverent regula : qiiemadiiiodum apud nog
csse, m duodccics per totum diem orare jtiberenplura monasteria ordinis sancli Benedicli, iti unaiii
tur : id esi tiiarte qmdem sexies, el lanlumdem
congr?gaiioticm, beati M.mri nomitio appeUalaiu,
vespere. Certe hlc locue non carel difbeuUale.
feliciter coaliferc
Naro ai duodecics per diein jubcnttir orare, cur
a tjicitur, ul tcr orcnl bora i:ona ? CaHerinri no(6) Ka\ allqr
Alyvxtor.
Vcrhi gralia, in
laiidnm csl qnod ail C.asstantis in libro lcrlio ln$liinsula Canopo fuii nionaslcrium ins gnc Tabonncntutionum, de JEpipu ac Tbebaidis inonacbis : cosiuni. Ex quo f.icliim esl. u l r.aiiopiis, qtii autea
ram regulam ac disciplinam in diurms oraliouibitg
ob luxuni ac delicias infamis fuerat, itisula MiHalonge severioreai fuisse quam monachoruni Palav
noeai vocarettir, iranslalis illuc a Tlieopbito vel
giitne ac Mesopolamia? : Apud illos elenim, hocc [- r Cyrillo iuonacbis, qui rcligtosam ac poenileMlium
ficia qnec Domino soivere per distinctiones horarum
similem vitam illic agi>baitl. De boc monaslerio
ft lempOiii iniervalla cnm admonitione compuUoris
loquitur llicronyinus in Prologo regul.c Pacbomii
aditjlmur, ptr iolum diei tpntinm jugiiet cum operii
bis verbis : Aiebal enim quod in Thebaidis caetwbii*,
adjectiotte tpvutanea celebrantur, etc. Yide aticloel in monaaltrio Metanoecc, qvod dt Canopo in P<crem Yitip Padtomii cap. 22.
nitenliam, (elici nominis conversione, mntatum csf,
habitarenl plurimi Laiinorttm, cic. Idem teslalur
( I ) 'Er . . Yelnallasima est hujus loci cormplio. Nam et Nicepborus Albanasine presliyler in lib llo queni oblulil concilio Cbalcedonensi adversus IMoscomm, qui^ r<*>
hinic Snzomeni lociitu describens ila legil.Sic cnim
ferlur in actione^lertia ojusderii concilii :
ail ile Parliomio : ^
, , - * *,

. Et Orlelius hanc insulam, Elephanlinam
rs$e exislimavil. Fefellileos error librarii, qui boc ,
bwo pro , scripsil . Certe , \
. "
Palladhig in Lausiaoa 'vocat locum
: Tiebatdis in quo Pacbomitis nionachos suoa
, . \
colloravit. aucior incertus in Yiia Pacliomii
c. 12 : Ul Pacftomius procul cella sua progresstu \
, elc. Id esl, Cum igilnr ego Athauasiut
tetnret ad quemdam vieum, cui nomen cst TabenMetanccam nie coutulissem : cst autem Mctancra
nenu. Quin el codex Lconis AHalii hoc loco s r r i plum babel ;, eic. V uburbanum maximw *rbi$ Atex*ndri(C, quod o/im
Canoput vocabatur. Qttod quidem suburtamnu jam
paulo post . Cur
inde priscii lemporibus et ex anliqya conweluaiilem hanc lectionem vulgata? pra?lerendain puledfite, portus erat ac perfugmm mi$erorum. Totum
mus, causas patilo ante prottilimus.
enim tidetur e$$e tub tutela $ancli$*imi nwiiasterii
(5) 01 di
Tabennensium : imo etiam intra ambitum sacratis.
Plura igitur erant Tabenuetisium iiniuB Dei Ecclesice. Ilabel quoque publicum balnasteria in Tlirbaide, til ex boc Sozomeni loco
neum, etc. Mulla iiotanda gttnl in boc locu.
colligere est. Refragari lamen videtur Gassianus,
Primum quod ail, Canopum muiaio noinine Metam i i uniciiin agiioscit Tabcnnense coenobium in
neeam tunc csse diclum. Dcinde quod a d d i l eutn
Tbebaide. Sic enim ait in libro quarlo lnsiituiioIOCIIID asyli jtis babmssc. Id eniin sonaiil b:t*c
num : Qumdam teilicet de dSqypliorum, qu<rdam
vcrba, * . Qnod aiilcm
dt Tnbtnnen*k>larnm regulis admiicenle*, quorum
e$t tit Tkebaide c<znobiu;n, quaufo numero populo- Shldit, suburbanum illud fuisse sub tulela monasiut eunctis, tanlo convenaitJnis rigore districtius. slerii Tabenncnsitim , inlelligendum cst noR dc
inouasterio Tabennengium, quod erol iu Tbcbaidc,
Siquiden m eo pfasquam qiiinque millia (ratrum
seil de inonasterio Canopi insulje, de qno Hiero*uh nno abbatc rcgunlur. Sed Casniamis, ut e.|iiiiiymus in loco supra me?norato. Orsiructo oniiii
ckm ftxtsiimn, cuncia Tabt nneniitm uiOHasirria,
Serapo Alexandrix, c l lemplis oiiinibiis ac dcbiqiue per Tliebaidem dispcr^a eraiit, uuuiii coenobris Canopi i n s u l i P , nionaclii in iis collocali suut,
liiuui appcllavit; co quoJ snb mio ablutc, cl sub
%

SOZOMENl
eiiain Packouiiirg , milte a Ireeento numero
monacbng tartwbal. Reliqjii vero, per Tbebaidem
atqtie A2gyptum dUpergi babitabanl. Uiia porro
eademqtre apod omnes esi vivendt ratio ac digciplina : omn&que senU omnibea communia. Et
eongregaitonem quidem eam qua est in Tabenire
insula,, mtri& loco dtnebonl: eog, vero qui illic
pranjraq* pro. pa+ribus babebanl ac principibua.
Eodein tenipore Apolloniug quoque ob monagticaip
discipjfoam celebralitg osL Ujc aftjio qutHdectfn
naMis, monaslicam plrilosophiain in goliiudint
exiohrfsge djcilur. Sed ctim ad annum t a l i t
qu^dragesrnmra perveiiisset, Deo Jubente ad loca
ab UoiniMJbna habitata se corrtulit. Habitit porso
ciiain ip$e inpaagterinja mwn In Xbebaide^ Erai
luttem iiiipriimg Deo*ebari]g*et mirabilium curstio- ^
aique operum artifex : et in iis quse fieri
qporfebat p-*r!lciendis slrcniius, eorura Uem quae
ad piiilosopbiatn spectant bonus pr.ercptor et
llfouius. Denique in precalionibus ita acceplus
fiiii Deo, ui quscunque at Deo petierat, ad eflfcctura
penhteerenUir. Nam cum gapienlia praditug eaaet
sapienter qitoqtte poaiul.ibat ea , qtriboav DCUB
HUnier solet annuere. liedem quibug igtoa lempartbiig d i v i n u Aiiuph vixisse eaJsliino. Quem ex
^ t e m p o r e quo Clirisbim in perseculionibos fidei
<;auaa> excitatig primiim conreasfrs esi, nec men dixisse accept, ec ex lerrenis qtridquam
e<Hiciipivi$ac. Obiinuisae aiilen. ownia q&x peca>I p e iucrai, el in omni genere virUiiig a divmo ^
rw^clo- instiiulinn fuisse. Vcrum de monachis
JSpypSi h&c Mrtpraeentiarum dixisse 1,14
^*
i;ial. Setf et Paiaistina jam l u n aiitiiKter pbiloai^4iari coapcrat, ab iKgyptiis enidita. Florebai
in ea tunc leniporis divinus Itilario. Palria btfie
Uik Tliabalba, vicue ad atfstrem nrbig Gaza? siMtg. juxia lorrcnlem, qm in mare erumpena, ab
kidigenig viqi ipsiug nomine nuncupalurr Cum
aiileui Alexandriai granimaticam digceret, Migni
Ajitoiiii monacbi vigendi cauga perrexit iu goliludinem. Cumque eo collocutus, pari modo philosopbari decrevit. Illic vero exiguo temporig gpalio
B^owtus, revenit in patriam. Neque enim ipsi
Kkebat ex aninii genleniia quieacere, cum plurimi
v

476

(7) . "
, *
,
\ .
> .
-, \
, \ ,

> *,
, .
, ,
/ .
' ,
'
, ,
4

w q * .
,, \
^ ' >
"
\ , ,
' * &
, . , 6 (8)
,
'
. } .

. .
2. ** *.
. O J
,
,
.
, ;
, \
, ,
\
,
^.
, ^
. '
\ , \ qwHidic ad Anlonium confluerent. Domum rever- ^ 6?/, > , ^
*.
pareiileg. mortup& mveajggel, fpairibae
, ,
s u

TALESH ANNOTATIONES.
(etlatur E'inapius in Vila iEdesii :


, eir. CIIIII igilurCanoptig ob teuipHi deorum
qni ibi colebanliir, asyli j . i g semppr habuisset,
pugica, iinhifiis eo moiiachig., majori adbuc religiouc niUiig esl. Ueuique qnod in gtipradicto
liliello lcgimug, locuin illum fuigge quodammodo
i n r a ambiliim gacrogancbe ecrlegi;e Alcxandriiiorum, id ila inlelligo, quasi dixeril loetitu illmn
nnn soluin ad diOBcesim Alexandrini epigcopi perlintiigsc, gcd vecligalibus scu reditibus niajoris
crrlesia. deputalum fujsse, eamdemque imiiiunilairiii ct oblinuisse, quam a?dem et otnnem
anibilinu ma)ori8,eccle&ia; AJexandriopruDV

(7) xoXirsta.
Iloc loro Fokdiani
Allaiiani codicum gcripturam scculi smiitis qui
pro halvonl . Quani leclionem
confirtnal eiiam Nicopliorus. Srio vnlgatani lerlionein ferri posse. 8ed qiioniatii Soxomenus pblbrgophiam semper monachis aitribuit, idctreo gcriptam lectionern sequi inabii.
(8) . Iw libro Leonis Allatii srrfptiim cat , cui consenlii cqdex Fitkeliatiug*
acoentu in ulliinam gyllabajn r r j w l o . Ilieronymtis
in Vita beati Hilarhnis, vnfgatam leolioneiu ronfirmal. Sic cnini habet : Hitprion ortus vico Tkabatha, qui circiter quinque millia Gaza urkg a>
Ip^stintt ad auslrum tifus ra/.
%

!>77

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I I I .

. * - suig ac pauperibtig bona gtia diglribuit. Ncc ex

, \
illis quidquam sibi rcservans, mansit in loco quo * ,
daro deserlo juxta mare, qiti viginti circiler giadiig
; \ \
a palrio vico digiahat. Ihbitacnlutn ejus erat casa
\ ,
ei lateritus,palei,et confraclis tegntis exsiructa :
(9),
taittuni latiludinis babens et aliitudinis ac longi * \ .
tudinis, nl slans quideui capnl inclinare, jacens
,. vero pedes colligere necesse haberet. Oinnibus
, \ \ * enim modis sese asstiefociebal ad laborum lole. ,
rantiam, et ad mollitiem vincendani. Deniquc in
, ,
probala ac miniroe fucaia continentia, neniiiti
, \
eonim quos quidcm novimus, cessit : advcrsus
. \ , \
ittediam, sitim, nestutn, frigug, aliasque corporis el
.
animi perftirbationeg alque Wandiiias dftccrtan*.
*
Et moribug quidem acctiratug, germone auleni
, \ gravia e r a l , ei sacrarum Liilcrarum diligens per, ' ,
gcrutator. Caeterum ita acceptus fuit Deo, ni ad
^ *
(tiroulum cjus roalti aegri ac daemoniaci eiiamnum
, - curenlur : el quod magig mirere, tam apud Cyprioa
\ : , \
ubi prinium sfp'illus est, quam in Palaestina. ubi

nonc jacel Nam cum in insula Cypro ubi lum
\ , degebat, mori eum conligisset, gepiillus eet ab
. * incolis, magnoque bonore et cnllii ab iis aflicieba" , , \ tnr. Poglea vero Hegycbiug, qui inter ejtis tjigciptt , log celeberrmiig f i i i t , reli<|iiiag ejug fnralus, in
* \ \
Palxslinam dcportavil, et in monaslerio ipsius
(10) gepelivil. Alque e i eo tempon, bujug rcgionis
incoUe dien Tegluin quoianuig adinodum celebrem
. ac gplendidtnn pnblice agunt. Hoc entni modo
\

, , \ - Q Palaeslini bunnrare soleul viros sanclos qui apnd

, ,
ipsos vixere: exempli gratia Aurelium Anlhedo* . \
nium, Alexionem ortum Bclbagatbone, el Alapbio ,
nein ex Agalea : qni ctun eodem lcmpore gub
, * , Constanlii xiverent principalu, monaslicam philo , gopbiam pie ac virililer exroltiemnt, et virtiituin
* (11).
guarum exeroplo, in urbibtig ac vicis gupergtitioni
gentilium adinodum dcdilis, Ghriglianam religionem magnopere provexeruni. Per idem tempug
. , ,
115
(12) \ . - iulianiig aptid Elessam p!iilosopbabatur,
gcveriggimam quatudani el, ut ila dicam, incorpo, \ ,
ream tiveudi ratioiiem aggressug : adeo ul carnig
i VALESII ANNOTATIONES.
19) 0 5 xporepor . Scribendtim procul D . Qnod Umen
non probo : ncque enimSozo.ueiiiis bog viros p r dubio esl , u l lcgilur in codice Leoms A l lalii. Uuain ciuendalionein conlirmant ea quae pro- gidea fuigse dicit monaslerioruin, sed taiiluiu ex
xiine sequunlur apud Sozomeimm. Nicepborug numero eoruin qtii in Osdroeue cirra Edessam,
monagticum viveudi genus geclati suni. Qucd ad
tamen viib-alam lcclioneni relinuil, qus quidem
Synieonem a i t i i i e i , cxisii no illiiui essc vclereui
ntaniieelt* ulga esi. Neque enim in Cypro educatus
Symconeiii, queiu Tbeodorilug ia Pbilolbeo priiuum
fcerai llilarion, sed in Pabeslina el ASgyplo.
(.0)
.
Codex omiiiiim comiitrinornl.
(12) .
Scribcndtim procul
Leonig AUalii et Nicepborug scriptum
babeot. In Fukciiano dicilur, levi dtacri- dubioest, : . queitiadmodiiin lcgeruul
Mtisculug el Ciirisltipliorgoitus. Inlelligil autem
miue.
capul 1 bujtis libri.
( I I ) Or
xal .
Nicepborua Callistug bic vocein inseruil boc uiodo :
r

VARIORLM.
i . Balgamon el Ztnaras aiuiil, syooilnm G^pgiiu conwiriggc ,
ad*ert*$ Eutiittkium qutindam, qui baTfltras opinioties bic reccusilas ainplexiig CJ*I. Barunius ad
ann. 561, tnttll9 coogcgsit, quibus ogleadcre cona-

tur, Eusiatbiiim in ca synodo damnatam, aliumeaae

ab eo qiii Sebasiemis cpiscopus dicitis esl; qni
proinde Euiialhius mendosc pro Enlacim sciiplus
v i d i l u r , de qno Epipliauius, hitTcsi 40. \ t
Socraics lib. n , cap. 43, cuui Sozouicuo conscu-

1080

SOZOMEM

1019

expers, oggibtig tanlum ct cute eonstare videre- , * \

,
lur, Rplirem scriplori Syro libri dc ipsius viia
gcribendf argninenium guppediftaveril. Porro Deus , , \ , \ opinionem qnam de illo bominea conceperanl,
tegtimooio euo comprobavii, coneegsa ei peteglale .
daemones nbigendi, el omne marawrrum genus ,
curandi, idquc non medicamentis, sed gola preca- *
tione. Praeter bunc aUis quoque miitlia ecclegia- , ,
i c i s pliilosopbis regio illa inclaruit, lum in ler- .
*
rilorio Edc gseiiurum, tum ad urbtra Amtdam,
,
rirca morrtem Gaugaliuro* Ex quibus fnil D.wiel
ei Symeon. Veruin de monacbis Syrie baetentts. ,
in gcqiienlibua vero, ai Deua voluerit, acctrratius ,
dc iisdem dicturi aomns. Apitd Armoitieg vero f t , 4
Papblagona* el aceolag Ponli, Eaatatbiua S^bastie , .

"

'

R
D

in Armenia episeopng monasticae eonversalionis \

aiiclor fniese d i c t t u r ) ei de arcliorig viia digct- , \
plina, dc cikis qvibug alcndum, aul a qutbus *
ftbgtinendufit eseel; de vesiibwe quibns uli opor- * ( \
lcret. de moribuB denique ct exacta vivendi ra- , ttone praecepta iradidisse. A<Ieo ul quidam aflir-
ment librunv aecclkum, qui Basilio ^appadoci ' ,
viilgo adscribitur, ab islo coiiscriptu-m ftiisge. Pra? , ,
nimia auiem severitate ad absurdaa quasdam
, \
observaliones pro4npsti9 esse d k i t u r , ab eccle, ,
giaslids legibug plurimiim diarrepantea. Aiii la- ,
men, ipsffm qnidem bac culpa libcrant : quosdam
,
tero ex ejua dracipiilig accusant, qui nupiiaa ,
damnarenl, el in atdibus conjiigaiortim orare

rcciisarenf, ei presbytcrtfg qni uxores duxissenl, ^ . , tonlemnerenl > el diebtis Dominicia jejunarcnl; et
; ,
in privaiis sedibus colleclas agerenl; el diviles \ ,
ftmntno a regno D^i exchisos pronuniiareai; ct (15), \
eoe qui caracs edercnl aversarenlur : cl Uuii .
taa quidem, ac veslittim vulga ab omnibtis usur , \ \ .
paium iodiw delreetarent : peregrina vero el i n - , .
nsitata vesle uterentur, aliaqiie biijiwmodi plu \ .
tima kinovareni. Uide mulieres baud paucat ia
, \ *
fratidem iHdactaav viros descruiaee a i u n l ; ). (11) \
easque, cwm se poslea conlinere non possent, , \ a4ul^rium commisiase : quasdam vero, pietalis . \ , \
prxtcxln, comam tolondissc, et sccus qtiam niu* ,
tieres d-*ceret, virili babilu indutas f.iisee. His de
,
caiisis cunr episcopi fiintimi Gangrig, qune \\Q . .
melropolis est Papblagonise, in nuum cmivcnis- D ,
fc

tALfiSU ANN0TATI0NES.
(15) &
ti\r
. Scribendiim prowl dubio cal ,
Munc locnm correxi alque inlerpunxi ex codice fogilur apud Nieepliorum. O i e r u i n de Eusiaihio
Fuketiano, oui subscribunl Nicepliorug, el libcr Sebasteno videndu csi Socraies in Itbro , cap.
42. Eum bxrelirum fuisse, ct in Arianae l*a?rc*is
).conis Allalii. A l Mugcuhis c,l Cliristopliorsotius,
prava bujtts toci ncriplura deccpti, longe a vero dcfensionc ad obilum usquc persevcraase lesianlui
^borramnt, tit ex collaliene inlcrprelationif fiosln* duo insigncs viri el lide dignisaimi, Epipbaniiis
gciltcet ti Hwreti Arfanorum, et Baailiag in Epiitola
Mtidiosiis terlor facile agnoscct.
ad OccidentaUt.
( U )
.
VARIORIIM.
1'ral, Knstalliinm Sebaslenum in gynodo Gangrensi
k

ftiissc damnalum , citiuqiio in ouinibiig Gra^iis ac

.
Uaiic periLalinig ejusdom gynndt i:o<ticibii$ Euilalhiui tonropcn, quac in Stcpbani ediuiooe exstal, oniigerat
saanlcr l*gatnr : ralioni inaxime congenlaneuiu
Valcwius.
tklelur UIIUJB el eumdem futhse bouiiuem.

WH

KlSTOmA ECCLBSUStlCA. - LIB. fif,

108

, \ - senl, eoe ab Ecdesli calbofica alienog esse tfocrc , ,

verunt, nisi eupra dicta dngmaia gingillatim c m
demnarent. E i eo vero lempore aiunl Euslaibium,
,
ut ostcnderet se non arrogantia? eausa, sed divin
. ,
digcipliuae gludio ista tniroduiisse tt excrcuisge :
. - mulala veste, eodem quo caHeros gacerdoies ciilin
ik \ , - deincepg in publicum proeessisse. T a l i i lanlusquc
, com esaet in citeriore vita, in germonibiig quoquc
\, ' .
admiratiom fui*< Et tame.n gt verum dicerc lacei,
' 1, ooo adiuodum valebat eloquentia. Neqne enim in
(15) arte dieendi sese exercueral. Verum ingenio fuil
,
prorsus mirabiii, el ad pergtiadendum aptissimus;
. , adeo ut muilog, lani viros, quaiu muliercg quae ^ . * gtuffl corpore tacientes, ad modestam casiioremquc
vitam
Iraduxeril. Deniquc
curo vir quidam
et mu' \
.
^
,
, ' lier juxta Ecclesiae ritum virginilatem prolilenlea.
, accttsareiii<jr qttod siinul citbarenl, ipse operara
, >. - \ dedil ul eos ab bujusmodi consueltidine revocard.
, * . , Quod cum impclrarc ab eis non poloigget, inge , muisse dicilur, ac dixisse : mulierem legitime
\ nuplam viro, audilis aliquando scrinonibus quos
. ^ ipse de caslilaie babutsscl, a congressu viri qui
, . .
mulieribiig legilime nuptis pcrmisgus csl, poglbac
\ ;, ^ - abgiintiiage; ipsog vcro qui itlegilime gibi invicem
. iniscerentur, eloquenlia? guae infirmilnlem coar ^ (16). guere. Iluue igiiur iu illis traclibus monaglicae
(17), disciplinse aucloieui fuigge perbibcnl. Tbraces
aulem ct l l l y r i i , quicunque Europam incolunt,
, . qnamvis mooaslicarutu congrpgaliimuin adbuc ex, - Q perles essenl, viris tamen phjlosophis non eranl
, \ > * penilus desliluli. Nain liinc lemporis, celebris
*. - apud illoa i u i l Marliuiis : qui Sabarise, quod oppi. , dum esi PannoniaB, noUili gcnere orlus, prinium
) , quidem spleudide mililavit, et ordines duxii. Sed
cum Dei cullum omnibu9 rebua prxtulisscl, pbi. \
losopliicam vilam aectalus r s l . Ilabilavil autein
. , inilio quidera aptid lllyrioa. Verum pro doclrina
, \ fidei forli animo decerlaus, posl(|itam deprebeodit
, \ , quosdam illarum parlium rpiscopoa opinioncra
, , \ '- Arii fovere; insidias passus, ac saepenumcro pu , \ blice verberalus, inde expulstis csl. Cuinque Me . diolanum venisaei, ibi solilarius vixil. Sed ctun
(18), & , Auxentius episcopus, qui ct ipse de fide a Nicamis
Palribus promulgala non recte senliebal, ci insi \ .
dialns fui^act, inde abscessit. El in insulara quam GaUinariam vocanl profeciu9, illic aliquandiu vilain.
VALESII AfiNOTATlONES.
(15) &. Jn codice Lconis Allalii scri D unius verbi adjeclione supplevi ex maqiiscriplis

. . . . Scd restiuiendum
.:......
v~*pliim
esl
esl
- codicibiis Fukelii el Allaiii. Sed cl , quod fuit oppldum insigne P.mnonup, cujus mallem s*ribere, et lotum lociiin ila rcgiiliien:
prapier cxterng meminil Ammianug Maroellinus.
\

(6) kr .
Sic etiain , , , c i c , cxpuncla
l*gilur apu.l Nicephorum. Co lex Fukelianus gcri- voce .
pitim habel ^^^ ScribPiiduin 8)
.
In rodice
. Quod postea librarii io deeliano scriplum inveni , quod dispravaruni.
plicct.
(17)
.
Hunc locuni

YAHIORUM.
aunn Chr. 400, dic uudeciino Novcmbris, ul Paffiaa
teblalur ad ann. 575, n. G.

- . Sanrii Martini Vilam accurate

scripgit Stilpiliug Scvcrug. Stdil iu episiopalfi
Turonciiii aouua 20, uientes 4, diea 27, obiilque

tOK5

I0R4

SOZOMENI

egit, mdicibns berbarum contentus. Eal autem haec iusula exigtia ac deserta, In Tyrrbeno mari etta.
Poslea vero Turonensis urbis episcopus est consliluius. tanta miraciiloritm 1 1 7 gra^a pradiltis
fnisse iradittir, ut et mortuum suscitaverit, ei alia signa ediderit, aposlolicis nullatenus inferiora. Per
idem teinptis in illa imperii parte Hilarium quoque vixisse accepimns, virura Iwm vitae, ttnn dodrinac
ranpa planc admirandum. Qui qoidem ob sludium verae fldei, coromune cum Martino exailium sustfmiit.
Ec bsec quidem de viris qui lunc temporU in ecclesiastica instilulionc egrrgie philosophati snnl, pmut
cmnperi, memort* roandavi. Mulli praeterea admodum docti el eloquenles v i r i , codcm tempore i n Eccleniis ftoruerunt. Inler qiios celebcrrimi rucruni, Eosebios Emisctia Ecclesia? episcoptts, Tilus Bosirensie,
Serapto Tliniuis, Basiltus Ancyrse, Eudoxitts Gennaniciae, Acacius Gaesarea\ et Gyrillu* Hieroaoltroormn
episcopus. Indicium autem doclrinse illorum viroTum, libri sunt ab iisdera conscripU et ad posierox
transmissi, niulti profeoto aique mirabiles*
CAP. XV.
De DHymo ececo, et de Aelio

. *.
, xal

atpeukov.
,

. \ ,
\ p^, \
\ \, \ .
\ . itt,

. " ,
\ *
, * \ \ ,

hccrelko.

Jfepi

Sub idero lempiis Didymue quoque ecdesiaatteus scriptor fioruil, ecbolse sacramro diaciplinarum
in nrbe Alexandrina prafectua ' . Ilic omnis generis
acientia peelua sutim impleverat. Nam et poetas ei
oralores, geomelriam ilem, aslronoiniam el ariitamelicam, et pbilosopboruiu opiniones callebat.
Harum attiem oninium rerum nolitiam isola menle
aique auditione erat assecului. Elenim adbac
puer cum priraa elementa diaceret, luminibus orbatus esl. Postea vero poberiatia annos ingressua,
Nberalium diaciplinarum cupidilale exarsit; eaniojque dociores frequenlana, aurea lantum commodabal. Tantum tamen in omni enidittone profecit, ut dMScillima quoque maibemalicse ilieorcroaia perceperil. Fertur aulem lillerarum fornias
in tabula altius incisag, digills solutn pcrtraclando
didicisse: syllabas item et uomina, ac rcliqua
deinceps, sola mentis comprehensione et assidua
audiiione, reruinqiie quas audiveral recordatione
percepisae. Fuit autem non vulgare miraculum.
Mullique, faina ejns impnlsi, Alexandriam se conl u l e r u n l : alii ejus audicndi, alii lantum visendi
causa. Cselerum Arianos non mediocri dolore aflliebat, dum aynodi Nicsenap doclrinam asserereU
Persuadebai enim facilliinc ; idque non sermonum
violentia, eed pro ea qua valebai pereuadendi
facullaie, unuiaquemque tllorum velut arbilrum
sonlroversiae consliluens. Omiiea aulem Gatbolici, C
ftingulari bcnevolenlia eum corapleclebaniur. Sed
t l monacliorum agmina in igyplo degentiuin,
eum magnopere laadabanl, el magnua illc Amonius.
Uuem quidem ferunl, cum Alexandriam eo tempure
venisset, ut Albanasii fidem suo tesiimouio coniprubarel, Didymo baec dixisse: Non esl 1 1 8
grave, needolcndum, Didyme, quod oculis careaa, qnibua lacertai, niures et vilissima pra*dila
S4iut animalia. Sed bealum potius et jucundum cst,
quod porinde aique angeli oculos babeas, quibus
Deum pcrspicue conieuiplaris, et veram nolitiani

. , ,
* \
\ , \ . * \
,
, ,
,
. ,
* *
,
.
* . \
,

Ov \
,
, ,
, ,
\ .
,
, * ,
$.
\ ,
, ' * \ \
(19) .

Siicr. lib. , c. 25.

VALESH ANNOTATIONES.

(19) .
C.hristopborsonus
legit \ , el<'., quam ctiicndalionoin
prubare iion posbuiu. Uiccnduin ciiiin cssct

. Qnarc amplcxiis sum scripluram

qiiam Clurtei ius proposuil, \ . Quam quidcni repcri eliam in codicc Leonis

HISTORIA ECCLBSIASTfCA. LIB. I I L

, - exacte percipi. Porro apml Italos et llJarom par . \
lium ineolas, ob exiiuiam prasianliaj Latiose
* , facundiae cclebre* tunc fueruni, Eusebitn, et Ui
,
larius jam supra memoralue, cujua de fide el
, .
adversu baeretico* probaiissiiui lihrt circurofcrri
\ ,
dicunittr: laicifer quoqtie, qucm propris sectat
. (20)
ipattis oomine tiuncupatae auclorem foisse perbibenl. Eadem lempesiale aped baerclicos A*ittia
,
aikniraliofii fuil ; vir dialeclica el ratiocinartdi
; ,
peritos, el im diapulando exercilatus, eique aludio
, , supra modam addictus *. Ca3lerum ea qnod lemere
, ) ,
ei audacler de Deo disptiUret, a plerisque
nominaltis est. Htmc inilio quidem Antiocbia? ia
, ,
Syria medicum fnisse dicuat, ei ctim ercleaiam
, ,
siudiose frequentaret, ac de sacrie Scriplurts dis . \ , \
sereret, innotuisse Gallo, qni lunc l e m p o m Oapsar
. erat, et religioni plurimum iavebat, el viris ptelalis
, ,
Hnliosis admodum deleetabalur; et quoniam
.
bujasmodi dispulatioiium causa ad Cassoris farai , . - Karttateni perveneral, boc dooiriax genus, ut
, (21)
verisieiile eat, aludioaiua excotaiaee, qtto ampline
,
pJaceret Caeaari. Dicebalur fnkn unirersam A r i . stotelts pbHoftopbiam accttrale didiciaae, ejosque
, . . magislro* aodiviaae Alexandria. Praeier bos, alii
, . quoque phireaeraRt, tam ad docendam in eccleaiig
, ,
pkbem. lum ad dispuiandvm idoei. Vernm omnee
S , , percengere dfflkile eal. Nemini porro motegtoro
" ,
videri debet, quod qitogdam ex iie qui gupradiclv
} ' ,
ntm baarestam vcl principei, vel fautorcs faeruiii,
, Q laudibtisafKecerhxi. IHoeeiiim ob raciinftamquidem.
c .
el ob vira ac vebemenliain in digserendo. adinirabtlcg
luiaee fateor, De doctrina vero ac fide jttdicenl i i , quorum id jug poiuificiumqtte est. Neque enim
propositiu mibi falt ista scribere : neqwe id hiaioriae convenit, cujtie niiiints est rcs ipsas eXponerc, niliil adjicicndo de auu. Quolquot igitur seu Lalino, seu Craeco serinonc uai. doctrina? et
eloquenlia? laude tunc lcmports florucrunl, \ qiios quiden accepimc, in snpradklorum numero
cepoaamur.
. ICT.

.
, \ ,

' (22)
1

Socr. lib. , c. 35

119 CAP. X V I .
/)e tanclo Ephraim.
Omniem vcro laudem siipergreseus esse, ct
caiholicara Ecclesiam plurinium exornasse videtor
Epbraitn Syrus. Qui Nisibi nattis, aut in aliquo

YALESII ANN0TATI0NES.
A l b l i i fmclltgit anlem Soxomentis libros Hilarii
' , \ advrrsas Auxentium et contra Arianos. Per libroe
. Ilunc Grrgorn NVSSPIII loriim
aiilcm De lide designat libros Hilarii De T r i n l cial Nicetas orthodox<e pdet. libro v,
late.
Dcap.50.
.
.
.
,
, ^
.,
(20) larpdr brta. Aetium, Inter
(21) "
. Il.ec
caetcra, meiliciiire quoque operam dedisse lestatur
verba duobtis modis conslnii possunt. Wam vox
illa jungi polesl cum sequeife TH
Pbilostorghts in libfo lcrlio, et ante illttm Gregocabulo
, aul referri potesl ad vooem
ritis Nyssemw in libro primo Gonrra Emnominm.
qwa? praccessit, et in masculino gcnere siimi.
Vb mik* refert de v i i i el instilulis Aetii, qu:e ab
Priorem seiisum aeculus esl Itusculug, posleriorem
Ailianasio Ancytae fpiscopo aceeperal. A i i igilur
IHirislophorsonus. Sic enim verlil : quosdmn
Aeliuiii prtmo Ampetidis rupisdain servum fttisse ;
dciude, relirla doinina, fabrum x T a r i u n i fuisse. eorum qvot , errorum vet uctaium aMiloVerba Gregorii onac ab inlerprele perperain lran9- m . clc.
(2i) * . Reciitis in codi:e L<H>la'a atifiU hic adscribam :
'/ n\s Allalii scriptuin est, 6:
. Quain leclionem in versbun;
mea secutus suni. At Cbrislopborsouus el Saviliue
&^ l

VAIUOUUM.
. Flornil S. Epbraiin ab anno
fectus esl, qoam nt Hasilitim M. vidercf, el ciim eo
570. Cicsarcaiii Cappadocia? non alia de catisa prov m a r c l u r ; qui bomiiiem admiralu, eruditionis

SOZOMENl

iot

eju* terrilorii loco, in monaslica pbilogopbia ab *.

loetole asUltaege cxercuit. Et cum ncc ab ulto , ,
dottn? fuiggel, nec spem antea fecissci talom se , \
,
aliqnando fuluruui, repenle in Syronim tingua ad
lantam emdillonaai pervenii, ut phtlogopbise qitK
dem dlfllcillima quaeque ibeoremata facile pcrci- , \ ,
p e r e l : factitlaie vero ac fplendore omionis, et ' " ;
. ,
aenie/Hiarum crabriiate simul aiqne sapieiitia,
Grascorum scriptores longo intervallo gtiperar*t. ,
Eienim istorum qnidem gcripta, si quis in Syria- \ , ,
caro aul aliam linguam converlerit, el condimeiHa, , , ila dfeam, Gneci leporig abaluleril, gtatiin de * . \ ,
prelicnduntiir, ct pnsiinam graiiam ainiltuut. In . , ,
libris autein Epbraim, idem non accidii. Nam et &
. '
ipgo adlmc superstite libri ejug in Graecum gcr
monern iranslati gunl, el ugque ad lioc tempus
\ (23* *,
. ,
iransTernnlur: nec tamen a domeglica ac naiiva
praeglanlia muHum reccdunL Sed dum Gr.ece :,
, .
tegilnr, non minug admiralioni est, qnam dum
" ,
Syriace. Denique Basilies, qui poglea Caesareae
Gappadocum melropolis episcopas fnit, vinim ' \
litinc admiraltig cat, f t erudilionU cauaa magno- *
, *
pere suspexil. Quamobreui non iinmerilo Ephraim
mibi videlur hoc laudie teetrmonium quod ore Basilii prolalum est, ab onwibtig siniul qui doclri- . \
na? causa inlcr Grecog eo lempore claruerunl,
(24) . \
cominitQi coneensu relnlisse: quippe ctiro Bagiliug,
, .
omnium gui tcinporis eloqaentiggimug fuigge ab
, (25),
nniversig comprobeiur. Dicilur porro circiler
'
tricaes cenlena verauum millia in vnivergum gcri- C ol (26), '
VALESII ANNOTATIONES,
pro restiluiinf . Quol non prol>o. dixertint, ei ad calcem cujugque libri adnoiare &oA i l cnim Sozomcnug, Epliraim patriam babuigse lebant, quol versibug scu lineis tolnm opus conNigibim, aut alinm qtiempiain .ejns regionis locum,
glafel. Eitscbius in libro primo Contra Barceftum
Gme Symeon Heuphragieg pairiam illi i h b u i l capiie primo : ^ \
lessam.
' ;
(23) \AXla ". Ilunc locum non intelle- . Sic cliaiu loquttur
Origenet in EpUtola ad Afrkanum, ubi de libro
xernnl inieipreles. Nam Mu.scuVtig qtitdem ila vcrJob, qticm per vereng digegtuiu fnigge roiigtat. Ilinc
lit : Sed et Gracus tector ex (vquo udmiralur, quod
diciliir pro , noemadnuhonio Syrut taHa dicit. Ghrigiophorsonug vcro i n dum loquilur Eusehiug Epistola ad Flaecittnm.
torprelahir hoc modo : Sed cum Crircns etiam illa
Plura vide in Annoialionibug ad Eusebii Itbrtim ,
C.rirce leqat, perinde ea admiratur, atqve st Syrus
e$$el. et Syriace legeret. Ulerque id quod de Epbraim cap. 16.
ipgo diciitir, de leciore dici existimavil; et verba
(25) Zr\vo6ior. Ilttjtis Zenobii mentionem
illa ac , pro aclivig
facil fepliraiin in Testameiito giio, qiiod inler rjus
accopii l.onge reclins Mcppborug, qui liimc Sozq- opera ediiqin i s l , nbi virum Zigarcnum eum appolmeni locuni ita expresgil : > lat, eo quod orlug cgget Z*garig, vel puius Zin \ " \ - garis, oppido Arabi;e juxla Edeggam, quod a Stc. Scd noque Langus, vir aliofpii dociissinms, pbano vocalur Singara.
IIMMC Nb oplmri loi uin inlellexil. Ha irog inlerpre(20) 'ES 2 ,
fn rodiee
los in uniiis loci non admodum dillicilig vcrgione
Fukeliano gcriplum inveni
lapsog vidcag.
. Sed pneferenda vidctur scripiuia
(24) . Peggime Cliristnphorsomig
codicis Allatiani, quas csi bujugmodi : ' ! myriadas carminuin vertit. pro veicres
oi .
n
u

VARIORUM.
r i piniaiig cauga maximopere etim gugpcxit. Ilapreravi imcrdicio voluil, ne ge funebri cncomio
t cps Errlogiai calliolicae doctrinam rorruinpemeg
aiidarcnt, prclioso vcgiimenlo scpelircnl, nevo po bcmrtticr detoslalus r s l , corumqtio iraudes et cnliareui <*orpori suo tiimtiltim conglituorait. lo
vcrsiilias ira deilnrilale et ammiiie gnrpe redar- gcriplis ejus jure sc admirari dicil & ,
guit. Plura dc co curioso lcrlori stippeditabit Enco~ , \ , quam nltt
mium qtiod in ipsum gcripsil Grcgo.* iug Nyssenus. honiiunm animot peneiret permadtndi r i * , qvaObiil vir ganctissimug, ct Prophela Syromm cogno- lum ftuat jucunditatit, quam deniqne a/fectunm
minatus (lcste Hcbodicsu in Caialogo, qucm de l i copia referla iint. Cod. l % , G n i l . Ca\c Yide cl
brig Cbald;coruai cdidil) circa ar.n. 578. Moiilurus
Nicrpli., I i , c . 14.
;

1039

M b l O R l A ECCLESIASTICA

4090

LIB. I I I .

. $ , psisse ; mullosque babuisse digcipulog, qui d u d n \ ' (27) \ naiu ejus studiose mulaii sunl. Inler qoog oobi . lissimi 120
fueruiil Abba, Zenobius, Habraam,
!, \
Maras alque Syineoues: quibus Syri, et quicunque
, , apud Syros exquisiiioris doctrinae studiosi feenmt,
' , ,\
magnopere gloriauiur. Nec eecus Paukmao) ei
" * ' Aranad eloquentiae causa celebrajil: eos lanien a
, \
vera fidei doctrina aberrasse dicuiU. Nec ignoro,
" , \
oliui quoque apud Osroeoes luisse viros doclig, gimos, Bardesanem scilicet, qui hxresim ex ipsiua
, , nomiue appellaiam condidtt,el Uarmoniuiuejusdciii
. Bardesanis filium: qui curo Graecis disciplinis
, \ , egregie insitlulua fuisaet, priraus patrium scnuo , \ , * nem metris ac modnlis subjecisse diciiur, et cboris
, tradidisse : qua ratione Syri eliamnuni freqtienier
, - peallunl, carniinibtts ab Ilaruiouio ecrlplie,
. - sed numeris ejus uientes . Nam cuin a paierna
baresi noo omnino alienua esset, neque ab iis
,
0 , \ - quae de anima, et de oriu aique inieriiu corporia,
, deque regeneralione, Grecorum pbilosopbi aen , t i u n l , scripla sua ad lyrae canlunj composuU, el
\ opiniones illas operibus auis ingeruit. Epbraim
, vero, cum Syros el verborum elegautia el moduUtioais concinuitale delinitos videret, eaque ra
(28). tiooe paulatim adduci, ut klem cum Harmonio
aentirent, ipee, Wui Graeca? erudilioois experg,
^ . ' operam dedit u l Harmonii numeros intelligenda
^ , \ . aasequeretur : et j u i l a numeros scripiorum Har* \ , monii, al&oa composuil libroa, ecclesiaglicaj do , , Q etrinac congenlienles. Gujusmodi sunt ea, qua in
, \ \
byronis et in encoroiia ganciorum virorum ab illo
, \ - gunl elaborata. Ex eo tempore Syri juxla numeros
. canticorum Harmonii, scripta Epbraim pgaltere
, , golent. Quantum igilur ingenio vabierit, binc eiiam
, \ , licet cOBJicere. Quod vero ad viiam ailinei, ex
,
bonia operibua et severa conversatione non roinus
.
speciaius fuit. Erat qtiiclis amanlissimus; gravig
, , \ ,
prsetefea, et calumniag lantopere melueng, ut
, , ' ; ciijugvlg imiHerig vel golum agpectum refugeret.
*, $ ' Ferlnr san^ mulierem quamdara solulioris vita?,
*
. - el moribua fortagge inverecundam, give gua spoiile
, permoUm ut hominem lenlarel, eive ab aliig ac, eepia mercede ad boc ageodum impulsaoj, de i n . \ (29)
dualria ei in angiporiu quodam ex adverso occur , ' D risse, intentig oculia eum contuoateai. Ulam vero

Euseb. BuU lib. i r , c. 30t

YALESII ANNOTATIONES^

(27) '.
6ic etiam vocai
Nlcepborua hog Epbraemi discipulos. ln codice U inen Fukellano scriplum inveni * . Porro Paulonas idero est ac Paulus. Sic
euim Syri Gneca noniinadetorquere consuevcranl;
verbi graiia Maximonam vocabant episcopum
Hleroftolynioruin qui vulgo Maximug dicebalur, ut
tegUlur Epipbaniug. Sic Hesycbam dicebanl pro
Hesycbio beati HilarioDtg discipiila, sicut gupra vidimus. Porro cuui his duobua Epbraemi distipulig,

qui a recto Edei tramile receggerunl, numerandos

eral eliam Apollo.
(28) ardp&r. In codice
Leonig Allatii gcriptum esi , non
male.
(29) xplr. codiee Fukeliano scripluin inveni \
, eic. Quare asscntior Cbristopborsono et Savilio, qai in inargine suorum codicuui emeudarunt:
, ctc.

SOZOMEN1
im
m t i h e i f m ol*$tirgaese , j igaiagfque ui deoraom , .
w n l o s i n terrain dcfigcret. Et ctirnatn, inquii ;
inuiier, id faciam, qua; non ex lellure, sed ex ie
, , ,
o i i a suin ? iquius esi, ui I quidem terram aspi- . \
r-as ex qua ottus cs : ega vero te aapiciam, e i , , ^ , , ,
procreaia smn. AdmiralusiDulierem Epbraiin, , .
rem ul afddcrai peculiarl Hbro expootiit : quem , . "
quidom hferum dociisgimi Syrorom inter pra> , .
si.iinifcsiinos 1 2 1 Hlius libros collocarunl. Merao- , ria? quoquc prodiium e&t, illtim, eum aelea supra , \ .
->tiu iraciuidug csgei; cx qu# mofiaglicam dia- , ,
ciplinam excolerc conpit, a nemine.4inquam viaum , ,
essc iraluni. Quodam igimr teinpore, cmn mulies , \ .
per dieg, iUi eolebat, jejunagget, mini&ter qui c i - ,
bum ci afcretoal, ollam frrgit. Queui ille pudore ac * , ,
meiu oonsiriciuiu aniinadverlens : tfono animo \ , .
egto, taquil; eamug ad cibum, quando ille ad nog. \ .
non venit. Mox ad oll fragmenla aedeng eoaiia- \ .
v i l . <JuatKer w o inani gloria superior fuerk, ^ ,
binc inietttgi poieot. Decreluni qM> leclug fuera* , epigcopg, quldam ad eum alluJeronl, ac glmul . eum contprehendere eonabaoiur, lanqttaiu ad or- ,
dinationem ducturi. l d cum prarsengigael, etaltai ,
, ,
in ferom eucurrit : et indecore inoedena, ac
glem irabeng, el in publk cooiedeng, ge pro in- *
sano gpectandum exbibuil. Ubi vero qixi illum ,
coraprehensuri veneranl, beminetn menle captum ,
esae arbltraii, appetef c etiin illeriug ac peraequi \ ,
degiiierunl, Ule npportuniuiem nactua auCugii, et ' ,
to eque delimU doner. alius ordioatug iuiggel. Ac . ,
roibi quidemfeaecde Ephraim commemoragge - , ' ,
flciel. Indigenae vero plura de illo et nomut guiml ,
et coflimeraorant. lilud aulem quod paulo anle , .
inorlem ab eo gestura eat, quoniam memoria d i - C \ . .
gnum mibi videUir, boc loco exponam. CUIM fainee , ,
urbem Edeagenorum jauniiu premerei, ipge post ,
longum lemporig gpatUim progreseuf eeHa in qua ,
pbilogopbabalur, diwitee increpare ceepit, qui t r i - t, , * buleg guog aliineatorum penuria pereuDieg, oulra . \ ,
quam fa erai negligerent, el auae opes sludioge .
eervarent ad suam ipgorum peraicieai, el ad cru- \ , ,
ciattim animad guas : quam quidem ille quibogcnin- \ que epibug, ipsique adeo corpori, t oninibug aliie . \ ,
rebua prasstare, philoeopiiaftdu oalendebai. Ipgoe .
*ero aniinaro goan miUo in preiio babere, ex ope- , *
ribug ipsis demonstrabat. l l l i , lioniinein ejngque *
ermonee reveriti, haec ei reaponderunt: Nobig fa- \ ,
cuUaium levig eat cura. Sed cuinain coramittenda \ %\\ earum dispensatio ambigiraus, cuin oinnea . \ . - ^
propemodum inbient lucro, eaque re ad quasgium , \ ,
facienduro abuiantur. Tiim ille : Ecquig, inquit, \
vobig^ego egge videor? Cumqneilli fide d i f i M i i u \ , \ ,
walde probum ac bonuoi viruin /aierenlur, ialeaa- ' \ ,
queomnifio qualis de eo fama percrebuiggel,ille : , \ ,
Yegira i^itur cauga, inquil, libeng boc niuuug giib- \ .
ibo. SumpUqae ab iilig pecunia, irecenios circi- * ,
ler lectoe i piibUcig porlicibus consliluit: et eog ,
qui ex fajac inorbuu coxaraxerant, curara coepit. * , 9

1GM5

niSTORlA ECCLESIASTICA. -

LIB. 111.

1094

, Peregrino quoque, et eos qui '&1)6

. ;
inopiam ex agrig confltiebani, leiiigno cxcepi,
,
Poelqtiam fames finem accepit, ipse in ccllatn suaui
* * - regressus egl, inqua prius philosopbari consueveral.
.
E l com paucos illic dies supcrvixissel, falo funclue
e t l : in ecdeaiaalico quidem ordiue ad diaconatum duiilaxalprogreesus, virlulis latnen causa non minus
ceUsbralttg, quam illi qui ob sacerdotii dignilalem, viUeque integriutem <i erudiiionem ab omnibus suspiciunlur. Haec aunt virtutis quae in Epbraim fuil, indicia. Nam pro dignitate dicere, clomnia accuraie
cummeroorare, 1 2 2 quonam inodo et ille, et singuli qui eo lempore pbilosopliaii suni, vixeriiii, et
apod qtios conversati ginl, rea est quae acriptorem ejusmodi requirai, qualis ilie ipse fuit. Mc quidem
id pnesiare non posse inlelligo, lum ob doclrinae tenuitatem, tum ob ignoraiionem lam viiorum ipaoram, quam renim ab iigdem praclare gestarum. Alii enim corum in soliludine deliiueruni. Alii
vero, licet in media cmlaium turba vixerinl, vilee el aljecli, nec a vulgo ullaienus discrcpantes videri volueruni : virtulem quidem sedulo excolenles : verain tanicn bominum de ipsis cxislimatioiiem gublerfugieiUeg, ne ab aliis laudarenlur. Naui cum ad mercedem fuiurorum boiiorum meniis suae
aciem imenderent, teeiem operuro suorum Oeum aolum conaliiuebant : externae vero gloriae nulla
ipsia fuil cura.
. I Z \

CAP. X V I I .
TOTS ,
ix
De rebus qua tunc gestcr unt : et quo paeto, roit ,

ifirantibuB in unum ephcopu atque imperaloribut, Chriiliana reliyio amplificata fuerU.

.
' \
Sed et qui lunc Ecclesiie praeaidcbant, oranet
, . propemodum dislriciam vivendi raiiooem inibant.
, (50) Ex quo faciuro est, ut populi ab bujtismodi praeau \ libus gubernali, Christi cullui omni gludio incum, \ , \ - berent; el religio in dies augerelur; el ardore animi
\ , ac xirlule, admirandisque operibus lam aacerdo , lum, quam ecclesiaslicorum pliilosopboruro, gen . liles ad se alliceret, el a Graeca supetslilione re , \ vocarei. Ad earum auiem rerum incrementum, ipti
, \ \ quoque inipe raloreg pluriiuum contulerunt, quippe

qui non minore sludio quam ipaorum paier, Ec*
, \ - clesias foverent; clericos, eorumque liberoa ac famulos privilegiis et immunilatibiig hoDorareiil:
, ,
nec solum paternag legcs confirmarent, verara
,
etiam proprias de iniegro ferrent, conlra eos qiii
.
eacrificare, aut simulacra colere, aul gentilem au . ,
perslitionem quoquomodo exercere praesumerenl.
, ,
Templaeiiam ubicunque poeiia, eive in urbibus, sive
*
in agris, occludi jusseruiil. Quaedam vero illorum,
, atiribuerunl ecclesiia, quae vel loci spatio, vel ma*
,
teria ad aedificandum opue babebant. Omni entnt
. \
cura ac sludio in id iacombebant, ut eccleeias ve . tusiale lemporis collapsas reficerent, aul novas

fundamenlis magniOce exstruerent. Qnarum ex nu; , roero fuil Emisenorum ecclesia, apeclatu dignis (51); \
siina, el ob pulcliriludinem ubique celebrata. Pra>
, , \
. D terea lfge aauxerunt, ne JudaBua senrum ex alia
, ,
emerei aecta. Quod si aecus fccissel, aervuin fisco

YALESH ANNOTATIONES.
(50) .
Nisi me conjeclura
fallil, scripserat Sozomeiiua . Sic enim
eleganier expriniilur ardens el conleniuin sludiuin
volgi erga cullum Cbristi: vero, eo
quidem genwi nanquam sumittir.
(51)
tlrou. Hasc de Judaeo
empture iiUellexenml iolerpreles. Sed lex ipsa
Cottslantini imperatoris, quae relaia esl in libro xvi
codicis Tbeodosiani, tilul. Ne Juda>u$ Christianum
mancipium hnbcat, b&c verba aliler accipienda esse

docel, deipso sctficet servoqui emptug cst a Juriseo,

ut acilket publicns fiai geu ftscalis. Verba legis h;rc
gunl: Siatiquk Judaorum, mencipium sechv alterius $eu nniionis credideril coniparandum, inaneipium fisco protinus vindiceiur. Si vero eniptum circumciderit, non tolum maticipii damno multelur,
vcrum eiiam capitali untmlia puniatur. Quod $i venerandas fidei eontcia mancipia Judcuus tnercari
non dubitet omniu quce apud enm reperluHlar p*-otiuus auferanlur.
%

1095

109

uiaiuiai-iiiit. Si vcro emptiim Judaeorura mo- ie circunicidiseel, capilis supplicio et bonorum

,
proscriplionc moltandum. Nam cum Cbriglianam
\ .
rcjigiODetn o m n i b u s m o d i s augcre vellenl, buic rei
cliam progpexerunl, 1 2 3
Q
J
.
nob eraiii, ad Judaicam religiouem iuipuue Iraducerentur: ecd ut gervarentur Ecclrsi. quoscumquc spes crai ad Cbrislianam religiojieni venturos ease. Naui ex geuliliuiu numero potiesiroum CbriMU\\C\

n e

ui

e x

o r l i

sliana religio crescebat.

CAP. XVIII.

. '.



"

.
,
Adlirec in docirina Gdei, initiu quidcm palria
sui senteniiaQi gequebanlur, quippe ambo Nic&nae lidei favebuiil. E l Conslans quidem usque ad
. \
tfxituin viiae ea senlentia peraeveravil. Couslau- ,
tius vero, aliquandiu quidem in eadeui opinione , > .
slelii. Postea vero, CUIII calumniig appeiiium esset ,
consubslanlialis vocabulum, a priore quidem gen- *
teulia discessil : 0011 idcirco tamen Filium Pttlri .
aimilem quoad subslantiam confileri penitus desti- , ;
t i t . At vero Eusebius ei alii quidaai Orienlalium \ ,
parlium epiacopi, qui lum doctrinae, tuin sanctita- , ,
lig cauga pcr id lempus celebcrrimi babebanlur, * , diglinctiooem quantdam, giculi accepimas, iradi- . , \
derunl inter coiisubstanliale, et gimile quoad
, ,
gubstaaliam, quod illi homoeousium vocabant. \ , \
Elenim congubglaniiale quideni iu corporibug prp- . , \ ,
prie intclligi; in hominibug gciltcri ac reliquig
\ \ , auimalibus, et iu arboribiig ac plantig, qqx parti- ^ * .
cipaut ac generautur ex aimili. Ilomasuugium vero .
ia rebus iucorporeig locuin babere, puta in Deo et , , \
angelig, quorum uirumque per se georsum juxta
. ' (5 , \
propriam gubglaniiam inlelligitur. Ab iig igilur . iuiperalor Cor.gianlius iu errorein inductug esi. Et ,
uienU: quidem ipga, ut mea ferl opiuio, idem
,
quod pareng ei fraler ipsius aenliebal. Sed voccm * .
comniulaiig, pro boinoougio dixit bonueou&ium. \
Sic euim placuerat islis doctorilws, ila omnino */ *
dicendiiin esse afflrmanlibua, si exactiua loqui
, .
velimug : nani nisi ita dixerig, periculum esae, ne corpug egge gentiag id quod est incorporeum
Quod quidem gtullum eg&e plerique exiglimarunt. Aiupi eniip, ad reg intelligibileg exponendu
accipienda egge vocabula ex rebug qua gub gepgfjig cadunt nibilque egge periculi in dicllone, niai in
gcusu errajum sU.
De fide liberorum
Conttantini,
deqtit Homoouiii tf
fiomaoustt dislinctione : el undetiam [aclum til ul
CvnsKuitius recta fide defleclerel.

x e t l

CAP. XIX

. 1*.
Iterum de contubitanliali : deque Ariminenti conci- T ,

/io, quomodo et undt, quam ob cautam (xerit

,
.
cougregalum.
Nec saoe roirum egl, imperatorfi igiud conli ,
gigge, cum permulii eiiam episcopi qui fidei NicaBni
* \ \
concilii asgenliebantur, idem vocabulum ciira ,
contenlionem a d i n i u e r e n t A l i i vero ulraqua Nfxaia . 01
diclione ad unam eamdemque rem gignificandain , \ . "
proiniscue utebantur. Quamobrem a veritate longe
aberrarc niibi videtur, id quod Ariani ubique prae- .
dicaverunl. Aiunt enim posl Nicsenaip gynoduin
] ,
complureg episcopog, ioUr quog Eusebius fuii ac
, \ ,
?

Socr. lib. , c. 2.

1007

inSTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. I I I .

1008

* \ 124 Theogniu8,Filium Palri consubslaolialcm d i cerc recusasse; Conelaniinum vero indignaiione

commolum, multasse eos exsilio. Postea vero aut
. "
, , \
somnium, aul verara visinncui sorori impcraloris
.
apparuisse d m n i t u s , qua monila s i t , bomines
, illos recle aenlire, et injuste esse damnaios. Hac
, d eatisa imperalorem cos ab cxsitio rcvocassc :

qusaisseque ex illis, quid causa csset cur a dc. , '
crelts Nicaeni concilii riisscnlircnt, pixserlim ctim
, , \ fldei illic expoell ipsi una cum rcliquis subscri, , psissenl. Tum illos respondisse, se ncquaquam cx
, \ , - aninio conaenaiase, sed propierea qtiod vereren ,
lur ne, excitala de hac re conientione, ipse reli. \ gionem tanquam dubiam alquc anetpiiem con *
denmarct,eiadgeniilium siipersiiiionem convereus,
. Ecclesiam perse^tieretur; quippe qui recens Chri ,
s(um colere iosliioiaaet, nec baplismum adbue
* ,
suacepUaei. Post banc ddenaioneio aiunt Con ,
slaaiiiimn eia veniam indulsisee, et de allera
. \ aynodo convocanda cepiase consiltam. Yenim dum
, . tJ
i s u cogiUrei, faiali morte eum prcveniente,
. - Conslanlio, utpote majori nalu, mandasse ul islud
\ , perftcereL Uuippe imperiam nihil ipsi profuturum
esse, nisi Deus ab omnibua unum idemque seulienlibus colcrelur. Consiantium iiaque pairia
, *
mandaio obaequentem, conciliaro Arimini congre ,
\ . * gagse. Ex ijuo maxime roendaciam illorum deprehendiiur. Etenim synodug Ariinim celebrata
(31) $, \
, \ - esi Eusebio et Hypalio consulibus, annum iniperii
(33). \ ,
secundam el vicesimum agenle Gonslantio, post
'
obilam palris soi Gonsianiini*. Medioque illo
. "
lemporig apalio plurea synodi congregaise sunl, i n
,
quibusdecoiisubstanliali el de homoeousio dispula, * . "
lum eat. Filium vero Patri dissirailem secundum
, .
subslanliam nemo omnino ausiis esl asaerere,
raisi aolua tunc lemporU Aeiius. Quod imperalor Conataiuius graviier ferens, ad eam opinionem
abolendam sacerdotes Ariminum el Seleuciam eodem tempore jpsait convenire. Adeo u i veriasima
eaosa Ariminensis concilii fucril, non Gonslanlini juaaio, sed Aelii disputalio. El bxc qiiidem Ua se
babere, ex aequenlibus mauifeslo apparebil.
T

802., lib. i v c. 16.

t

VALESII ANNOTATIONES.
(31) * . Hunc locum feliciler mibi videor rcsliluisse. Ac primum quidem
* scribeitdum esse affirroo. Nam
Soxomenua boc loco refellit Arianos, qui dicebaiit
Coosianlinum Maximum, panlo anlequam e v i u ]
migrarei, consilium cepisae de allera synodo convocamla, u l vocea illaa el
diligenlius examinarel; sed fauli morie praereptatn, rem Conitanlio filio reliquiase. Hunc porro
i u Ariminensi concilio islud perfecisae. Idvero
faUom ease conlendil Sozomenus, cum diu ante
Ariminenaero synodum, de el
quxsilum fueril inter episcopos. Deinde non ob
eain caaaam colleeium ait fuisse Ariminense coucilium, aed ob Aelii dogroa, qui Filium Palri dissimilem secundum eubstanliam paulo anic asseruo-

r a l , quam opinioncm Eunomiua postea latius propagavil.

(35)

. Ila quoque in exemplari suo legeral Nice, phorus. Sic enim hunc Sozomeni locum expressit:
\
. Yerum iu codice Fuketiano veras scriplurae vesligia deprehendi. In eo enim scribilur,
, quam leclionem Genevenaea qiioque lypographi ad marghiem ascripsernnl ex libro Scaligeri. Ego non dubilo quin scribenifiim ail
, e l c , qiiam emendationem
coiifiroiant ea quae aequunlur. Nisi enim ila legeris,
sensus omnino conslare non poiest.
v

VARIORUM.
m*
.
IIoc lamen
ordinc ftljos Conslanlini M. geuiloa pnvdicaul h i slorici : Conalaniiiium, Consianliuni, Conslanleni.
PATBOL. GRJEC.

L X V U .

Consule Socral., lib. , cap.

lib. , cap. 1.

38, et

TbeodoriU
35

SOZOMEM

4009

lftfCAf,XX

1100

. '.

,
%
" \

* arol

.

Consians vcro, posiquam ca qus in Serdicensi

ceoeiUo gesta eranl cognovissct, seripsil fratri
u l Albanasio ct Paulo ecclesias suag redderet.
Cuinque liic procraslinaretur, iierura tcripsil ut
unl viros suscipcrel, aul se ad bellum pararet'.
r.<.ns(;iuius iiaquc, re cum Orientalibua eplacopia
comniunicala, siullum esse ccniuti ea de caitsa
civile bcllum suscipere. Alhanatium igilnr ex
l u l i a acceraM, curaa publici copiam el facfens,
ei freqvetUibaa liuerta invttans u l quam celerrime
reverteretur. Albanasius vero, qni lufti Aquileiae
morabatur, acceplia Gonaianiii liilerle, Romam
venil, Julio valodiclunie. Ille beaevolc ettm coniptexus diraiait, daiia ei lillcria ad clerum el populuin Alexandrinum, qnibiu, ut par eral, bomintm
conmiendabat, lanquam multis diecrimioibus nobllitaiura : el Alexandrtne Eccleai* gralulabalur, ob
rediium tanti aacerdolia; denique lionabatur ut
idem eum lllo sentirent. lnde igilur digreasus
Aibanasius, Antiocbiam Syria perrexil, in qua
tunc lemporis agebai imperalor : Leoitlitie vero
Ecclesiai obtinebat. Nam poal exeilium Eusiaibii,
Ariani Anliochenam sedem adminisirarunl: priniuro quidem Eupferonius, deinde Flaccillus; post
quem Slephanua. Qui cum sacerdotio exttlus fuis
sel, utpoie indigJiug, LeOBtius eo umvpove episeo- C
paium iUum regebat. Verero Atlianasius, eum
quidem ulpole baerelicum avereaius e e l : cum iie
vero qui Eustalhiani vocabanter, communionem
i u i i l , i n privaiis asdibos colkctag celebrans. Cum
aytem Atbanasiua lenem ac benevolum erga se
ConsUDiium cxpertus essel, posiularetque ab eo ut
Ecclesiam suam reciperet, imperator ab Ariaitx
seclae anlisiilibus adroonilus : A l ego, inquil, paratus sum implere cuncia qua tibi pollicitus sum,
cum le evocarem . iEquum igitur esl ut l u ,
vicissim, quidquid a le bencficii loco petiero,
libens mihi conccdas. Id auiem eal, u l ex multix
ecclesiis quas libi subjectae sunt, unam babeanl ii
qui communicare libi dolrcctant. Tum Albanasius ;

,
\
\ . ' & 4, , ;, |
. &
\ ,

. ,
, \
.
, :*

QuomuUo Athitnusiui
Consliwtii
litteris nvocatu$
sedetn suam rcceyii ; el de episcopis Anliochicv. Ilein dt his Qtt-c ab Mhanaiio poslulatit
Coustantius ; ct dc gloriftcaiione
Dei in hymnis.
t

jEquum omnino, imo necessarium esl, i n q u i l ,

hnperaior, prteceplie luis obtemperare : neque
ego coniradicam. Vemm qnoniam in hac quoque
Anllocbenorum urbe multi suot qui bareiicorum
cominunionem refugiunl, simile quoqiie benefi^ o c r . , lib. , c. 3 5 ,

, , ;
. *0
,
\ , 6
, ,
\ , \
.
, -
. * , *Avt *
, \ , '
,

. *Ov ,
, . *1
\ u\
, ;'
, , tfc
, ' . |
\ , ,
. * , .

. , \ ,
, , \ , , . \ *
, 1\
D , ^
, \ <
\ . &
^,
, ^-

Id., ibid.
YARIORUM ANNOTATIONES.

.
De Slephani Anliocbeni episcopi nefario lacinore
in Sardicensis synodi oratores, qui Anliocbiain
profocli, IUieras Conslanlis irop. Albanaeinin iommendanles fralri S I I O Conslauiio obluleriitii, viile
Albaaasii llistoriain Arianorum,
pag. 555; Tlico-

doril., M$t. lib. n , c. 8, 9, c4 annotaia in Socr.

I . , cap. 22; de Leonlio, Socr. lib. n . cap. 8
Exiude Conslantius, remissa paulum in CaiholiGOS
svilia, Alhanasiiitii scdi Atcxandriiue resliiui:,
anno 549.

itOI

IIISTORIA ECCLfcStASTlCA

LIB I I I

\m

ciam a U le peto; ul seilicel isii Unata sibi ha * * * beam etcleslam, in qnam libere pos&int eonvenirt.
,
126 Cumque imperator jusla tsse censuissei qoa*
* ab Aihanasio dicerenlur, salUia visum est Arianis
, quiele agere. Inlelligebanl onim geelam suatn apud
. " , ,
Alexaitdrinos nnllum ttnquam progreesum esse fa ,
ctaram, propcer untun Athanasiuin : quippc qui
' \ \
laulia viribue poMerei, ul ct fldet t r e bomiues
, Orme ivjiinere, ei adverearioa ad te poHkeivj facile
\ *
po*eet. Aped Anliochenos vero ai tttud
ferti,
,
prinmto quidem Eusiatbfi fautoree, qi ttiuUi
4> erani, in unum coiiuro*. Dtinde ipeoe, ut vertsi. , \ (54) mfle est, turbas ao res novas experluroa esse.
* , ,
cutn absqee perfovb babcre sibi lieeat eos quos
, .
niww*habenl:
itAkeni qttaitdeqaiden
m****A*nmiiUm%
inu
*iUm
nune
iptU etiam
aeclesias
,
obiinenlibtB, raon Umen imiveretis clenis ac po ,
pufas optnionem ipeorum penilus eeclaretwr : sed
, per choros, ut apud iltos moris eat, diatribuii
inter psaltendum, gub finem bymnoruiu singuli

sententiain suam declararent. Noin alii Palreni, et
, -
Filium, tanqaam honorc aequaleon, gforiffcabant;
, , * alii vero Palrem in Filio: bac praepo^ilione adjecla
, .
denolanies Filium Pairi hiferiorem esse. Quae
, cum i u tferent, Leontius Arianae factionis f.pisco , - pus, qtii tom temporis Antiocbenam sedem guber
' nabal, ineertus aiiimi quid agcrel, eos quidem qui
.
juxla doclrinam fldei a Nicaeno concilio traditam
Deuni bymnis gloriflcabaul, probibere baudquaquam aggressus esl. Verebalur enim ne plebs sedilioneni conimoveret. Manum tamen capiti jam canescenli admovens, dixisse ferlur: Hac nivc
liquefacia mullum eril l u l i . SigniOcans his vcrbis, fulurum ot haec bymnoruro discrepanlia, post
ntortem ipsius, iu gravissimam plebis sedilionem desineret; Hs qui in locum ipsius sucoessuri esscnt, perinde morigerari aique obsecundarc plebi delreclanlibus.
. '.
C
CAP. X X I .
Ota


Quid Constantius jEgyptiit scTipserit pro Athanaiio;

,
xepl et de synodo Okrototamiiana.

.
Porro imperalor Albanaaium in iEgypUiro di
\ ; - raisii : el de illo liUerao aeripsit, lum ad episeopos
el presbyleros per singulas civilates illic consti , \ **/
ttitos, Htn ad plebem Ecclesiae Alexandrinae, qui,
bua vilae illiua niorumqtie iulegritalem commenda * \,
bal, eosque borlabaiur ul aub ejusmodi antisliie

Deum preeibuaac supplicalionibui colerenl *. Quod
. si qui matevoH ae aeditiosi deprebendereniur, eos
, \
ex legibua adversug tales boiniiiea consiiimis
.
' \ poeaas daiuroa mioatas eet. Ju&sit prxierea ui
quascunque ab ipso priua scripia esseni tam con, * , - ira Albanaaium, quam conlra illos qni cum eo
. \
coramunicabanl, ex aclis publicia delcrenlur :
.
ulque clerici illius prislioa, eicul anlea consuere ,
ranl, imiminilale fruerenlur. Qua de re scripsii

Socr., lib. u , c. 25.

VALESll ANNOTATIONES.
(5A) ol . Primus Flavianas banc ad linew Pialoxonim canete i m l t t t i i l . u l aocH Tbeodoruus in libro aecoodo HiMoTi* eccUiiatticw, ti Pliiloslorgiua in
libro lerlio, capile deeiwo leriio. Perclioros atilem
alternii canere nequaquani instituii Flaviua, sed

diii anle mos ille in Syria invalueral, ut nolavi ad

Socraiem. Qnod quidem ex hoc eliain Sozomeni
loco coufirmari poiest: ait eaim Soxomenus,
, ,
, elc.

*\*\&*

1105

SOZOMEM

110

ad rrclores provinciarum per iCgyplum ac Libyam. ,. . 6

Aihana&Mis igiiur curo in iCgyptum venissel, quo4- , ,
quol Arii opinionem tueri cognoverat, a aacerdo- - \
tio reroovit. lia vero quos ipse exploraverat, ecde. \
sbrwn 1 2 7 adwnis4rationeiD, et concilii Nicaeni , ,
fidem oooiraeedabat, aoraonen eos ul omni gtudio " .
cam retinereat. Idem qnoque eo tenpore fecisae ,
dicilur, c*m per aliaa provinciaa Iransirel, ticobi , &
iorte conligortjl aeclesias ab Ariania aacerdoiibua
. \ &%>obiineri. Certe et boc crimen et objeceranl adver- ,
sarii, quod in urbibue nnllateous ad ipaum perli- ,
neulibua ordinaliones fociaaet. Vcrpm cum ioviiie . \ adversariift reditum irapelraaaet, et ob farailiarila- , ; , \
lem Coiialaaiia Angoali neqaaquam conlemnendua , *
vidcretur, majore qoam antea i n boDore apttd Ofnnes * , * u\
erat. Quin t l complures episcopi inimicitiaa quas
ruin eo exercuerani, kposuerunl, ei commtmio\ , .
nem cam iIW imeruiii. inter quoe faere Patesiini, qui eum transeunten beoigne exceperooi; collectaqiie llitroaolyfnis aynodo, Maxirovs el reliqui de Ulo ad hunc modmn acripseroni.
. K B \
CAP. X X I I .
Epistela $**odi Hitrotolymitanapro
Atkanano.

& vxip
.
Sancia synodu$ Hierotolymit congregata, collegh per

',
Aigypium Libyam conttUuli$ ; presbyterit ilem

, 'A.Uac diaconii , t popmh urbi$ Alixandrina* cka~

^ \ .
ri$$imii *c detideralittimit fratribui, Domino

*! , tr
satutem.

.
Deo oplimo maximo dignas gratias agere ne*
quaqiiani snfficimu*, pro admirandis operibus, , , ' '. ;**
quae semper anlea, et nunc polissiimim Ecclcsiae ,
voslrae causa gcssit, pasiorem vestrum, el domi- , \ \
tium ac collogam noatrura Aihaoasium vobia resti- .
luendo. Quis enim unquam speravii, ea se oculis , &
.

-
1
'
'
9

vistirum esse, quae nunc reipsa consecuti estis?

Sed profecto preces veslrae exaudila? sunt a Deo
opiimo maxioio, qui Ecclesi auae curam geril,
et qui veslras lacrymas veslrosque gemilus i n spexii, atque idcirco postulatiotiibus vestrtaannttit. Eiatis enim lanquam oves disjcctae alqoe
vexaix, non liabentcs pastorem. Propierea vog e
COBIO respexit verus Paslor, qui curam gerit ovluro
saarum : vobieqne reetiiuit eum quem deeidcrabalis. Ecce enini noe qui eccksiaatica? pacia caust
omnia facimus, et qui cum dilectione veaira conspiratnus, prioret ilhini complexi gumus : et iniia
riim eo comfnunione, bas ad voe aalutalionea el
gralulalioncs nostras per illum misimus, ui intelligalis noe cbarilaii vincnlo ei conjunctoa eaae.
ADqniiin porro csl ut eliam pro pielate Deo charissinioruiii iinpcraiocum vola facwlis, qui vea~

; * ^
,
,
\ ,
. ^ u\
, ,
,
, .
;,
,
BC
, \
(55), *
\ . "
*
\ \ ta\

VALESII ANNOTATIONES.
(55)
. Sic eliam
descripsil Sozomenus. Scribendom iamene$lipwv
scripluiu babelur apud Allianasiuni* in Apologelico
ut legerunt intcrpretes.
tccundo advenus , unde banc episiolam
VARIORUM.

.
licel ex ipso Aibanaaio ediacere in ****
ExsUl haKepisiola apud Aihanasiuin in Apologia
rum ad monackot, p. 558, quanqearo, tol e ij
lemperann, el a laude propria mtienos, noo m
conira Ariano*, pag. 175. Quanla porro ftieril et
qtip.ro effttsa laelitia, tn redilii Athanasii, AlcxanririRftd pacis conciliaitt caosa, gaedto pena*"
tmrum ac episcoporum per JDgyplum etTliebaidem,
enarrel.

f 105

IIISTORIA ECCLESIASTiCA. - LIB. III.

1106

, Iro desidefio, egttsque viri fonocenlia pcrspccla,

.
l S e ^ " ^
bonerificenlissime resliluere d i \, \ gnati sunl. Cum igilur e.xpansis manibus euni excc; peritis, gralulaloriae pro illo preces, u l i par est
,
Deo, qui isia vobfc tribuii, offerre studele, ul scm , \ per in Deo gaodeaiia, el glorHteeiis Dominum in
, Cbristo Jean Bomino noatro, per queiu Pairi sit
. .
gloria iasaecula sa?culorum. Amen.
CAP. X X I I I .
. \
VaUiitis Ursaeii Arianorum confessio , oblaia

eviscopo Romano, quod faUa reiulnuni eonira
,
',

Athanaiium.

.
Et baec qtiidem ila scripsil concilium episcopo . runi Palaestinae. Postea vero opiaiisaiuiuin quid " , dam conligit Albanasio, quo perspicue convictum

(96),
$

\ - g esl, injasle illam condemnalum fuissc ab episco, ot , pis qui in concilio Tyri conveneranl . Elenim Va, ,
lens el Ursacius, qui una cum Tbeognio el reli
- quis, aicut superius diclum eat misai fucrant in
, "
Marpolem , inquisiluri num Albanastus sacnim
>
calicero confregissel, sicui ab Iscbyrione accusabatur , pcenilenlia ducli, haec ad Julium Romanse
urbis episcopum gcripsere.

,
Domino bettthiima papm Julio, VaUnt el
) .
Ursacius, saluiem.

Quoniain couslat noa antehac mHlia gravia de
\ " noniine Albanasii episcopi litleris iasinuasse, alque
, lilteris Sanctiunis tuae convenlos, ejusrei de qua si (57) ,
gniflcavimua, non prajslilisse raiionem, profllemur
, aputi Sanctilatem tuam, cuuciis prasenlibus pres, , ^ byteris Irairibus noslris, omnia quae anlebac ad

aures nostras perveneruul de nomine pradicli
, -
Albanasii, falsa a.nobia esse tnsiquau, alquc cui
(5$)
nibus viribus carerc : alque ideo nos libcnlissiiiic
, , amplccti coniiiiuuioiieiu pnedicli Albanasii, ma8

Socr., lib. n , c. 24.

VALESII ANNOTATIONKS.

(56) . Procul diibio scribeii*

(kim eal , accenlu mulalo. Quoniodo.eL Savillos in suo codice tmcndavii.
(57) .
Ijilelligo
titleras quaa Jtilius papa sct ipscral ad Etisebium
et reliquos condeninalores Aibanasii, quibus eos
ad cauaam dicendain evocabal.
(58) . Sic etiani legUur ui
Apologelieo ucundo adver$us Ariano$, el quidem
reclissimc. In codice tamen Eukctiano scri esl. Alque ila legilur in libello Lalino Valeutitf el Ursacii, quem refeii Hilarius in Fraginentis ;
Omnta qwe antehac ad auret nottra$ pervenerunt de
nomim ptcBdicii, (aha nobit ette iniinuata. ctc.
Uira liaruitt leclionum verior gii, difficileesl d i cere. Sl priorem retlnere volaerimus, iu Laiino

exemplarh scribendum erit : Ltutcta qua* ad aures

vtslras pervencrutU nomiue prmdicli, (aUa ttobis iuiinuala, elc. flani Valens et Ursaeius in eo
libcllo veuiam pelunt ob id quod litteris suis olim
ad Juliuiu ex alios episcopos scriplis Aibaiiasium
gravissiuioriim scelerum reum csee aflirniaverani.
Sir. euim aiunl inilio episloke, Quoniam constat
not QHtehac multa gravia de noinine Athanatii 'scopi litltrii nostru inituuah**, elc Haec igilur omnia qus ad aures Julii aliorumque episcoporum
perveiieram. fajsa a se insinuala Tuissc nuiic isto
lilKiUo prolUenlur. Vulgatani igilur leclioneiii i c t i nendam censeo, cl in Lalinoeieuiplari rescrilenduro, falsa nobis insinuala. Idque confirniat L i beriua papa in disputalione adversus imperalorciii
Cunstauiitiiii, quain referi Tbcodoiilus.

VARIORUM.
**
. Exatal baec epUlola
aptid Aibanasiuin, in Apologia eontra Ariano$
p . 170. U l autem Ursacius cl Valena Aibanasii
qnoque graliatn inireut, paciUcas ipsi lilleras |ier
Mtis.tfUin prcsbylcrum misrrunl, rogaules ul $e ad
loiiiinuniooeiu adinillcrei, litierasque muiuo darel
ipsc ira coticordia! societalisnuc tc&tiiuonuim. Scvr.nduin bxc oblalis eibi AUianasii noinine pcr
t

Petruin el Ircnscum prcsbyleros, et per Aimr.oiiium

laicura liiteris, subsi:npserunl; ex animo, scd
quia ut res sese dabanl, ad.quascunque iransm*
parles prompti paratique craut. Hnec antcni ad aun.
Chr. 5491(\)1 ct. inoiiachi Bciiedictiui in Vit.
Athanas., ul el Aut. Pagi, Critic. iit Annalcs faronii.

1107

SOZ0MENI

xime cum Sanclila* Itia, pro ingila sibi benevo- ,

lettlia , errori noslro vetiUm fuerit dare dignata. *6189 Profilenwr eliam quod, si aliquando nos \
Orienlales voltierinl, vel idera Alhanasius, rnalo , .
animo ad causam vocare, cilra conscientiam taam
. \ ,
non adfuluro*. HsereiicuiH vero Arium, et salelli- ,
tas ejus, qui 4*CUII4 : Eral temptia qilando non erat (59) \
Filius, el qiii dicuul ex nibito Filiuro, et qni ne- ,
ganl Chris um Deum et Dei Filium ante saecula
. , \
fuisse, sicut per priorem libclluni noslrum qnem
, ,
apud Mediolanum porrexlmus, el nwnc et scmper , \
anaihemalizassc, bac raanu nostra qua scripsimus, , \ 'profitcmur. ilerum dicimus bxresim Arianam, (40) \ ,
< (41)
superius diximus, el ejus auctorcs in pcrpeiuum
, *
damnassc. Et manu Ursacil: Ego Ursacius cpisco \ ,
pus bnic professioni nostrae subscripsi. Simitiier
, ,
el Yalens. Et ista quidem apud Julium suni pro\ ,
fessi. Quae vero ad ip&um Atbanasium scripseruni,
+>
necessario hic apponenda sunt. Sio aulem liabeaL
* . , . *
, . "
130 CAP. XXIV.
Epislola pacifica torumdem epitcopornm ad mognum Athaniuium. Item quomodo etiam reliqui
OrientU episcopi $$de$ iua$ receperinl : et quod
rurtut ejeclo Mactdonio, Pamlut in ejut iocum
substilutus est.
Domino fratri Aihanasio episcopo, Vnaciu$
Vatent episeopi.
Dedil se occasio fratris et compresbyteri noslri
Moysetis*/, venienlis ad tuamdilectionem, fralcr cha *
'
'

rissinie, per quein libi salulem largissimam dicimus

cx Aquileiensium civitale, et oplainus u l incolumis litleras noslras recenseas. Dederis enim liduciani, si tu qnoque in rescribeodo vicem Dobis

. '.

'

^,
.
,

.
' ^ *

r#v r

, , ? ' * \
, .
^, *

VALESII ANNOTATIONES.
oblato Hbello veniam poscenles, suscepti suiil i
(59) . Apud Alhanasium
coromunionem, ut docel epistola synodica couciiii
voce ", legitur , quod lamen
ferri non polesl: nam Eusebius diu anle Scrdicen- Arimineusis ad Conslantiuin, quaro referl Hilarios
som syiimluiii vivere dcsierat, ut ipsemet Alhana- el Socrales. De bac synodo Mediolanensi, cujus m
annalibus ecctesiaslicis obscura esl foeworia,
bius tostalur in supradicio Apologeiico.
iiniUa erudite nmavit Dionysius Petavius in Pisscr(40) . His
verbis nolahir haeresis Pbolini, qvs in Mediolanensi tatione de Pboiino bafrelico ejusque damoaiione
ronciiio damiiala csl, ut testalur Hilarius in Fra- in quinque synodis facta. Sed iu lempore iltins
gmenlis. Quare emeiidandqm est Lniinum exemplar synodi assignando lapsus est : eani eaiiu Ser*
lnijus libelli, in quo ita legitur, El qui neganl Dei dicensi concilio posleriorem iacil, iia ui eodeJ
Filiumanie tacula ftmsi.Scribendmu cnimesl, El quidem anno, sed aliquanlo poal illud conciqui neganl Chiisiutu Deum ae Uei Filium aule <?- ry liuni, fuerii celebrata. Verum buuc Peuvii errorem abunde refutavil Jacobus Sirmondiis in OiaMW
rti/ fuiii*. Qmu conflrmat Aibanasius.
(41) ' secunda adversue Disserlaliuiieni Pelavii. Vide <l
.
Ursacius el Valens cuin in stupicio- supra noiavi ad librum secundum ilittorw Socrtiiem bareeeos Arian vefti*eeiU, eo quod a itilio lis, capiie 20. Quibns hoc eliam addi poicst: btbepapa ad causam dtceDdam Roinant evocali miuime rius papa in epislola ad imperatorem ConfttnutiuiOi
oblciiiperasftuni, laiidem iii synodo Mcdiolanciisi lempug quo coacta csi Mediolaoensis syAtnlus dct1

Mie

VAHluaUM.
sianlii ope freli excitarinl. Quse rcs quia in J
editione a noeirie adomaia fuse perlttctatn
nonulteriushicindagabiliir. (Cl. Monaclii Beuedc
ctini, Annot. tit Alhanas. ApoL contra Arianoi*
pag. 476.)
<r Moyselie. S k scribitur IJOC nomen apJ
ritimin Fngmeutis, undcdcsutnpta cst lic vcrsio
Latina. Occurrti el hircepistola in Albanasii 4 p
logia contra Ariano$ pag. 177.

q . Hiclibellus ab Ursacio et Vatente in

synodo Mediolanensi anni 349 esl oblalus. Quod ad
synoduin Mediolanenseni anni 547 adversus Pholuuiin cuariam referre nequidquaai eonati sinil
erudili quidain viri. Eo enim anno potiore loco
Ursacii, Yaleiuis, el Arianorum rcsfuere, quam ul
ail banc necessilatein sint adaoti; quippe qui co
ipso anno synoduni Ptulippopoli celebrarinl, qna
wluta ingcnlcm in Calbolicos perseculioacni Con

,LI

ANL
|(

1100

UISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I I I .

itlft

. rcpeudaa. Saoe balpre uos patem tectfm ei eem , \ . munionein ecclesiaslicam, liis lilleris acilo. Divina
, pielas te cuslodlal, fraler. Aihanasius igilur ex
. " Occideali pariHms in iCgypiuni reversus est.
. \ Paulus quoque el Marcellus, Asclepag ac Lucius,
(42) , ' \ - scdea suas rectiperaruuL Eteniui imporaloris l i i , . \ terse redeundi faculiatem Uiis etiaip ooncesserant.
. Et Constaiittoopoli qpidem, aigiQiso Paulo, *\ cedooius se subduxil, et privaiim convenius egii.
, , \ * - Aticyras vero graviasimus tumtillus exsttlit, cum
. " , inlroeunle Marcello Baedius ecclesia spoliaretur.
,
Reliquis neqnaquam difficilia contigU resiilutio.
/ .
.
VALESll ANNOTATIONES.
gnare videtur his verbis : Quce e$t pax, clementis&i- bic fortaase aliquis cur Valcns el Ursacius,
conlenti priore libello quera Mediolanensi aynodo
me imperator, cum tint ex parlibui iptit quatuor
ephcopi, Demophilu$, M4ce4o*d*$ EtufojeUu, Mat- obiuleronl, aJtorudi toatoa libelluro Julio papae
iyrius, qui ante annot 6Cio evm apud Mediolanum porfexcrfnt. Cauga bojus rei in proiuplu e s l : quia
Aru tenttntiam h&relicam nolumenl damnare, de scilicel posl Mediolanensem synodum, anno sequente damnaii fuerani in concilio Serdicensi, c l a comeoncilio iratu animis exierunl ? Pelavius qukteaji, in
Diseerlatiotie de Pholino, hanc epislolam a Liberio muitione Ecclesiae praecui. Quare ul resliluerenlur,
ecriplam ease dicil anno Gliristi 555. Ex quo con- adeundus necessano fuil Julius papa. qni damnatos
cliioii Mediolanensem syuodum anno Chrisli 547 ab universali concilio, solus, pro auclorilate qua
esse celebratam. Baronius vero et Sirmondus epi- pollebat, eoe in cofnmunionem recepit, bicnnio post
stolam illaro acriplara^MeceBScntanno Gbristi 554. Serdicenae conciliun. flilariva ia Fragroenlis ailJuMibi lauien rem accuratius examinanti, ea epislola lium id consnlto fecisse, u l vires demerel Ariania.
scripta ease vidolur anno Cbrisli 596. Nam Libe(42) . Pau)us'a Serdicensi conriua allic diserie testalur Georgium lunc lemporis cilio ininiroe est reslitulus. Cerl* nulla Pauli fit
Atexandrtno eptacopatu poillum fuisae. I d aolem
mentio iii epialola synodica concilii 8f rdiceosii. Et
coniigil aono Cbriaii 556, ut imer omnes consiai. Tbeodorilus in libro aecundo Uktorim eccUsiattUm
Quare in epislola Liberii papae, pro anteannos orio, diserle lesiatur Paulum episcopalu $uo quiete poacribendum videtur, aiiite annos novem. Ea autem titiim esse, lunc cum Serdiccnse concillum congrelocotio idem valei aique, deckno abhinc anno, ut gabamr. Quare opua non babuit Serdieensls cofu
noiavi ad Sacraiero in loco iuperma indicato. Quaeret cilii judicio, u l in aedem auam roalilucrcUir
t

SOZOMEM

\m

HERMLE

SOZOMENI

SALAMINIl

ECCLESlASTICiE
LIBER

HISTORLE
IV

1 3 1 CAP. I .

. '.
Ue emde Comtanth AttguHi, et de hit quw Ronue

,
facta sunt.
'
.
Et hac quidem geata aunt ad bimc modum .
.
Qtiarto aulem anno poal Serdicense concilium,
, \
Conslana in Gallia interficilar. Magnenlius vero, . ,
qui per ioaidiaa eum guslulerat, universum ejug
,
imperium in dilionem avam redegit. Eodem tera- ' /. , pore Vetranio quidam Sinnii ab Illyriclanig m i l i tibus iinperalor est declaralus, Nec exiguam par. 4
lera istaram calamiUlam periulit urbg Roma, , cum Nepolianus, Consianlini imperaloria aororis (45) **,
filitis, adjuncta sibi gladiatorum manu, imperium
, *
inmiaset. Verum bic quidem a Magnentiania
. * ,
mililibua inlerfeclus eat. Conslanlius vero, ulpoie
. .
ad quem aohim aumma imperii reciderat, impera- *
lor appellatua, iyrannos e medio tolleret,
,
modia omnibua contendobat. Inter haec Alha.
nasius Alexaudriam ingressua, synodum epieco",
porum iEgypii fieri, el ea quae iom Serdicae, tum
, b
!n Palaestina, de ipso decreu fuerant, coafirmari
*
curavit.
4

Socr., Ub. , e. 15.

VALESII ANNOTATIONES.
(45) iiv ,
oportet boc modo :
Parliculam expungil Gbristophorsonne et Sa.
vilius. Quam ai reiinere velimua, Iransponere
YAKIORUM.
' . Ineunte anno 550, conspira- C famlliariumque aanguine cruentata. Eutropiutn ejus
liooe Marcellini Chresti ei Magnemii caeaus aubla- maler obiruncau est : caeai ilem Abuterius et
tusque esl Conslans Auguatus, fervens Alhanasii
Speranliue de Alhanasio bene roerili, qui euin, cum
palronus. lnter cseteros iinperii appetenlea, Nepo- Romae degeret, beneficiis donisque comuUrunL
lianoa Roroae inauguratur : aed vixduro elapsis v i - Quorum omnium caaum deploravil, fusisque Ucryginti ei oclo diebus, a Magneoiii legato Marcellino
mis prosecutus esi Albanasius in Apologia
victus pcrimilur. Tum Roma Nepoiiani cognaiorum
Conttantium, p. 299.

BISTOMA ECGLESIASTICA. LIB. IV.

115

. B \

Hc xaJuv

rdcwr,

.

, \
' ,
,
. ,
\, .
,

, .
,
. \
,
, &
,
\
( ) ,
.
, *
, *
,

, \
.
.
9

UU

I S S CAP. I I .
Quomoao Conttantiu* iUrnm Atkrnnatinm
qui Contubslantiuk
reUgavit.
Iltm morte Pauli Constanitnopolilani epiicopi,
et quomodo Macedoniu* rurtus eam Eccletiam
occupawit, mala grawiuima perpelravil.
9

Imperator vere Con&taatioft, Arianoram calu~

moiis Gdeui adbibens, MI eadem aealentia s i e i i t :
sed epiecopos qui iu tedes suas realittiii faerani,
cootra decrela syoodi Serdiceasis, expelli pnecep i l * . Quo quidem lempore, ejecto ruraus Marcello,
Ancyranam Eccleaiaro Baailius o b t i n v i t : Lucius
vero \n vincula eonjoclua, mortem obiit. Paulus
perpeiao exsilio damnatae, Cucaeum Armcnise
abduclug eat : ibique extremam diem clausit :
utrum morbo, an vi exslinciua, equidem ignoro.
Fama tamen etiamoum viget, eum a Macedoniania
laqueo slrangulalum eaae. Eo autem in exsilium
ejeclo, Macedonius Ecclealam occupavil. Qui cuoi
permuUia monasteriis quae Constanlinopoli consliluerat, pactisque fcederibue cum finiliims epiacopis aeae communiissel, fautorea Pauli variia
modia vexasse diciiur. Ac primo quidem eccleails
eos expulit. Posthaec communicare secum coegit,
ila u l multi verberibua casai i n l e r i e r i n l : aliibonis
mtiHali, alii civilalis jure spoliati s i n t : qoidara
notig in fronte inustls compuncli, quo deinceps
ab omnibus dignoacerentur. Quibus comperlis,
imperator earo rem improbavit, eulpamque conjecit in Macedoniaro.
(45), -

CAP. I I I .
. ,
C
Dt marlyrio sanctorum noianorum.

.
Malum enim ad aedes ueque progressum fuc * \
rat. Nam t alii inlerfecti sunl, et Martyrius ac
, \
* (46), MarclMiuf : quos utpoiePauli domesticoa el conlubernales, aianl forli anirao moriem pcrtuliese,

cem eos Macedoniue pnafecto tradidiaaet, tan ,
quam aociores necis Heraogenis, et aeditionis
, * (47).
, , adversus ipsam, ac poatremo deposiiionia 1 3 3
Ipsius Macedonii, lunc cum Consuntinopohiana
*

Socr., lib. , c. 26,27.

YALESII ANNOTATIONES.
(44)
codiccFu- die 25 roeneis Oclobrie. Quo die charlopbylax
keiiano scriptnm inveni - Ecclesiae Con&UnlinopoJilaiue vebebalur equo pa. l u etiain in libro Leonia Allalii, ct apud triarcbico, ctii enperstratum erat album velamen
Nicephorum. Quara quidem scripluram magis probo: in prooeeaione aancioruro nolartorum, ut leaiaiur
hatc enim locutio, , Paulum Balsamo in oolis ad l i t . 8 Nomocanonu Pholii.
seclae cujusdam auclorem deeignaret.
n Fuil et Mariyriua qutdam diaconua Eccieai* Cou
(45) sianlinopoliianae, quem Eusebius luoc episcopua
Gonataotinopolilanua legalum niisil ad " Julium
. Haec verba, el qnse sequuntur nsque ad
pam una cum Hesycbio diacono, uli lestatur Jui o e m bujua capitis, delenda sunl una l i t u r a , u l is papa in Ephloia ad OnentaU*. Verum bic
pole qnae een&om turbanl, et aliunde buc irrcpsediversus vldeiur ab isto cujua meminit Sozomeous.
r u n i . u b i n i m aulem collocanda sinl, proximo caSubdiaconus enim diciiur.
piie dicelur.
(47) ' .
Post b c
(46)(M>c . Nicepnorus
in libTO iiono, capile 50, addil eos noiarios fuisse verba inserere oporlei ea quaB supra exponxiinue,
Pauli eplscopi ConstantinopoliUDi : ol ^ hoc inodo :
\ . Hinc esl ,
quod lituhis hujus capitis ila concipilur, De mar- . Quas ila aple conveoiuul buic
loco, ul nulli allcri convcnire possinl.
tyrio utnetorum notariorum. Horum marlyrum Marciaoi ac Martyrii raenlio fit in Graecorum Henologio,

1115

SOZOMEN

IIW

Eccleeia espulsus e&t. Eral auieiu Martyriue qui- *** , dem subdiaconus ; Marcianus vero cantor el l e , o l i , olxov
. " clor sacrarum Scriplurarum. Eorum sepaicmio
,
eei ante muros urbis regiae, admodum insigne,
.
ecclesiae ambiiu circumdaium, lanquani marlyrum
, ;
roonumentiim. Quam quidero ecclesiani exslruerc
, \ ,
primum coepil Joanne*; absoltit autem Sisinniua : qui poetea Ecctesi* ConslanliuopolUanas , \ , fneruni anlistitee. lndignum enim cenauerunt,
pramiis aique honoribus mariyrii eoe fraudari, \ , \
quoa Deua ipae bonore affecerai. Quippe locua .
. U
illc, ubl olim noxii qai ad morlem ducebanltir,
, \
capiie truncari aolebant, com antea propter spe .
ctra inaccessua eaaet, deincepa purgalua eet, e l
d;enioniaci morbo tiberati s u n l , muliaqee alia .
miracula ad illorum lumulura contigernnt. E l hace qutdem do Marlyrto et Mamano dicia siot a
nobis. Qoae si cwi minus ertditntia vidobuntur, facile est res istas ex iis qui eas nortml, awuralius perdiacere. Nam fortasse adhtic mirabiiiora iis qe dixi narraluri suol.
CAP. I V .

. \
De expeditione Conslaniii in lUyrieum, deque Fe-
,


iranione Magnentio ; nlque Con$tantiu$ Ga/ ,
" 4(ium Cautrem rmniiatum * misit.
.
,
Sub idem tempus, cum Athanasius fuga elapsua
fuUset, Georgiua i u iEgypto eos qui eonseutire (4$)
.
ipsi renuebanl, graviter cxagitavil. Jmperator
vcro suscepla io illyricum expeditione, Sir- \ , ,
mium venil. Eodora eliam ae contulil Vetranio, \ *
paclia quibusdam inler ipsos condUAoniboa. Porro . *
cum milites, a quibus iinperator ronunlialaa fue- , ^
\ *
rat, senleutiam rouiasseni, eolmnque ConaUniium
itiiperalorem et Auguslum proclamarent: nam el
r.onslaniiu8 ipse, et qui ei favebant, omni studio ,
egerant ut id fieret ; prodituni se inlellexil Ve- .
anio* *. Pronusque ad pedes abjeclus CoaalaiUii, ^ , .
supplicare ei coepit. Constaniius vero , adetnplo
\ ,
illi imperiali cultu et purpura, vicem ejus miaera, , ooW"
lus, concessil ei u l privaius maneret, el anoonam

ex publico copioso illi auppedilari p r a c e p i l ; oon , venieolius esse dicene, ut unquam senex, curia
, A * L
1

Socr. lib. , c. 27, 28.

VALESH ANNOTATIONES.

(48) . Erral bic Sozomemis. Nam nec Albanaeiua eede eua exlurbalos
eal a CoBslantio, nec Ceorgies in ejua loxum eub-

.

, ]
. Co
stanlm* ex Orienie profectu* ttd beltum eontra MagMMium
gerendum, arte qnadam Vetraniontm priut
amicitia tifo arbUralus eit. Buic

stitulus, nisi coufecio bello adtcrsus lyraonos,

cum Gonstaniius cx omni parte $ecuras,universvm
imperinm Romaimm solus obttneret.

, eum iii sacramentit quibu$ sancti promithsersl, omni se benetolentia filhi ipsius comptesurot.
Sltnul ne eommtffertiif ul impuue Maqwtntius evaderet. qui Couttantini fitium occidiuet. qnocum mulla bella confecUunt, quo munerik**
fecii maximii . Ba*c nbi mtlitet audivtotMt,
opimii jam anle doni$ occupati, adulierinot mftf*per$uA$U ro wnum eopim cogerenlwr, et pubticum
expurgandot $ clamarunt. Simul
gerendo conira Magiuntium bello concilium purpura Velranion$*i de tribundli deirahunl,
btrelur. Vetramone Cousianui terbis dcceplo, quodprivaiu$ mverci. Contlantius aulem, nlhil pauu*
dam in tribunal, hac ip$a de causa paratum, ascen- itlum desiguari gravius, in Biihynia tUam exi$t*
derunt. Cotistontius priorem dicendi lorum, ob ge- tumptum pro viclu necestarium asiignavit. Zosiaj.
w digniiatem naciu$, nulla non orationis partc
lliil. lib. , pag. 694. Conligii Veiranionis abd>
miliiibut libcralitalem paternam ad animum revo* catio anuo Cbr. 550, die 25 Pcccmbris.
%

il

i f 17

niSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. IV.

1118

, imperii in postemm liberarettir, ct quielam vitam

degerel. Uoc succesau rebua gestia adveraita Vc*
tranionem , 134 ingenlem exercitum in Ualiaiu
, ,
contra Magnenlium misil. Gallum vero pairuelcm
" .
suum, Caesarera uuncupaluin in Syriam amandavil, ul Orienlis provincias defenderel.
. -.
CAP. V.
'

Qualiler Cyrillo EccUsiam llierototymitauam posi

,

Maximum gubernanle , crucis signum ilerum ih

,
cirio visum est per plures dies, splendore solem
.
superans.

Eodem tempore curo Cyrillus Uicrosolyraonim
,
Eccteaiam posl Maximum adiniriislrarct, cnuis
, ,
signum in coelo apparuil, splendide refulgeiis,
^ , ' non ut comeles diffiueniibus radiis, sed pluriina
\ - luce collecta dcnsatnm ac perspicuum : longitu
* dine qatdem a Calvari loco ad monlem Olivarum,
,
id est circiter quindecim siadia, lolum coelum
. qtiod traclum illura supereminet, compleclcris.
, . ' \ Latitndo Vero rcspondebal tongitudini. Porro ob
, (49) . rem lam insoliiam tamque inopinatam, admiraiio
\ , simiri ac metus oranes invasit. Reliclisque scdibus,
, ei fbro et opere quod quisque prae manibus ba , \ , bebal, unnrcrsl cum uxoribus et liberis ad ecclc . siam conflaxertint, uno consensu Gbristum lau * danles , Deumque alacri animo confilcntcs. Porro
. . ' ejus rei nuntius omnes orbis Roniani provincias
, , , * non mediocriter conturbavit. Brcvi aulem id ubi que nuntiatuni est. Nam cum ex omnibus, ui ila
, ,
dixerim, orbis parlibus , u i moris est, partiiu
1

\ , Q
, (50)
*
, ,
.
,
.
propbetlaia, viri isliuamodi

orandi, parlim sacra loca perluslrandi causa

Hierosolymis adessent peregrini, ea quae oculis v i derant, suis postea relulcrmU. Ipse quoque i m perator ea de re certior factus esl, tum ex mullorum aliorom relatione, tum ex litleris Cyrilli
epiecopi ad ipsum dalis. Haec autem io sacris L i brie olim praedicta fuisse per divinam quamdam
rerum goari aaaerebant. Et boc quidem signum plurimos gcnlilcs ac

Judatos ad Cbrisiianam religioaera perlraxit.

1

Socr., l i o . n , c

28.

VALESU ANNOTATiONES
(49) Non dubito quin Soxo ,
(50) . Exslat eliam*
menus scripsorit \ .
nura epistola Cyrilli episcopi Hierosolymilani, ad
Quod longe esl eleganlius. Emendalionem nostram
Constanliuiu imperalorera ea de re scnpta.
fonfirroal Nkepborus, qui hunc Sozomeni locum
ila txproa&il: \ \
VARIORUM
,
llabe- D Aorit mpra terram aperie contpccla, coruscit splendoribus
radios
$olare$:
nm si
lur episiola Cyfilli ad Constanlium Gr. Lai. iuler
'
*
'
" ab ^tilis
*' t x peraretur, oj[u$cartlur laieret. Adeo txeelejns Opera, pag. 505 edit. Oxon. 4703, in qua dc
leniiore quam $ol emillebat fulgom, ui illico uniostenlo crucis in ccclo aic scribil:
vertw ehiiatis multitudo ad sanctam ecclesiam con ,
cuwrel, metu illius divini prodigii non sine lcelilia
, \ , ^ ,
conciiata, juvenum simul senum, tsirorum el mu . Sanctis
lierum, omnii cetalit, ad ipsas usqve in tlialamit
per domot r$cumbenlet puellas, vicinorum hospiium
citer horam Urtiam, omnium maxima crux, cx /xChri&lianoruni, et aliunde advcnientium
mine constans in coelo, super sanciistimum monlem
ingem spectaculum qui lum concordi uno ore
Golgoiha, usque ad sanctum monlem Olivarum
omnes Jesum Cftristum Dominum tiotiritm.
FIHHM
extensa. apparuu: non uni aut alleri lanlum vi$a;
Dei unigenilum, cjusmodi mirabtlium effeclorem
sed uniicna civhatis muUUudini manifeslisshne
laudabunt. Fruslra bujus epiblokc auclorilalem
ottoita: iicque, ul uiiquit (orte puiatcrit, celeriler
imminucrc conatur Rivctu*.
iccnttdam phantaixam percurrem: $ed iompluribui
1

SOZOMENI

III

KJE*AA. \

1 3 5 GAP. .
alpkcsu*
De Pkoiino Sirmknti epiicopo, deque ejut haresi, ,
et de synodo Sirmii adtersui ikum congregata,
, * ovvocw
dequt tribus fidei (ormulii. Itemquomodo Phoiinus

*
potl depotilionem sollicilalus, epi$copatum recu
flwf, utqne Basilio Aneyrano convicm
ett ut
*
inania loqueni.

.
Per idem lemptig Photinue aulislce Sirmiensis

Eccletfriae, qui nova cujusdam opioioHis jara anle.i
, \>
auclor exstiterai, imporatore in ea urbe adhuc ,
commorante, erroreni suum patam asserere nou
, .
dubitavil ' Cuwque naturali quadam facuodia pol- (51), ,
lcrel, c l ad persuadendum essel aplissiiou*, phi- **,
rimos ad opinionem suaoi perlrahebal. Aiebal au- > ,
lem unum quidem esse Deum omnipotentem, qui .
Verbo auo cuiicla fecisset. Generalionem vero et 6
exsislcnliam Filli ante aaecula non admlUebai: aed * *
Cbrislnm ex Maria initium habuiase affirmabau
.
Hac opinione pas&im apud otuuea divulgaU, eoin- ,
luoli suot lam Oricnti* quam Ocddeniia episcopi, , \
ei conlra auara quiaque fldem, bujua doguialis n<H ( ' , . viuiem ialroduci censuerunl. Proraua enim Pbo- lini dogma ab ulraque parle dissenlice oatcndo- , balur, lam eorum qui Nicaeni coocilii doclriiiiui , .
susicipebanl, quam illorum qui opinionem A r i l .
antpleclebamur. Sed ei iniperalor non mediocritec , . \
indignaius esi. Qui cum eo lcmpore Sirmii morar
" , \ 4
relur^ episcupurum syaodum convocavit. E i ex
,
Orientis quidcin partibus, lum alii plures conxe- , \ neruni, lum Georgius Alexandrinai Ecclcsiae epi- . , (94),
ecoptis, Basiliua Ajicyra?, Harcus Arcibusx. Ex
" Occideulalibus aulem provinciis Valcus Mursae , /.
episcopus, el Hosius confessor: qui cum Nicaeai ^
concilii particeps fuiaael, buic synodo imerfuil i n - , )
viius. Hic enim paulo anlea fraude alque insidiia. , wi
Arianorum exsilio dauinalus, tunc studio eoruui
, '^ *
qui Sirmii conveneraiil, ab impcraiore ad synodjum , , x*l
vocalug eat. Exislimabanl enim i l l i , si eum. doclri- ,
n suae consentire ac suffragari fecisseni, virum
.
celeberriiuum, el ab omnibus uno consensu lau- *
datum, se locuplelissimum icslem bui dogmalia ba , ,
biiuros. Poslquam Sinnii in unutii convenertinl:
, , 63>
proxiruus bic erat annus posl consulatuin Sergii , *
cl Nigriniani; quo anuo nec in Orieule, ncc in
,
Occidenle consul qiiisquam renuntialus csl propter . #
%

niotum a tyrannis in republica excitalum : Pboti- D \ ,

uum quidem dcpoeuemnt, ulpote idem cum Sabel- . Qv , {
,
lio ac Paulo Sarooaalensi senlicntem. His auiem
peractia, contra ea quae prius de flde decreta fue- ,
(55) . ; %
r a n l , tres formulas cdiderunl. Quarum unam
, 0*Gneco sermone, reliquas Latina lingua scripse\
runt; nec verbis, nec sensu, plerisque in locis, aut
r

Socr., lib. n , cap. 29.

VALESU ANNOTATIONES.
Pboiinum, vide quie noiavi ad librum secendam
(51) . Scribendum
ptito, , \ HuloTia Socralis,cap. 29.
(53) . Maliiit scriberew
, oic. Vulgau enim lectio ferri non potest.
(52) . Hecliusin codirc . Ca lcroiu dc bis iribus adei
Lcouis Allatii scripltim csi,
toriuulis, vidc,si ptacct, qua; tioiavi ad Ubiumw
. dc bac Simiiciibi syuodo advcrsus cuuduai Suetalib.
k

1121

IIISTOMA ECGLESIASTlGA.

LIB. IV.

1122

, > tjjv inter aeipsas, aul cum prioribug formulis conscn, ,

lienles. Sciendum 136 porro esl fonnulani Graece
, . '- fccriplara, nec coiisubsianlialeni Palri Filiuni, nec
, \ similis subelanlix dicere: eos vcro qui dicum illum
, ,
principio carere, aui qui opinaniur gubglaniiam
\, , Dei dilaiaiam Fifium facere, aul conjunctum,
, non aulem subjectum esse Patri sialuuni, alienos
\ .
ab Ecclesia pronunliaase. Earum vero qiue Laline
scripiae sunl, altera substanii* vocabulum, gicenim
, , . Lalini vocanl quaro Graeci , ulrum Fitius
\ Palri consubelantialia, an similis substaniiaR git,
. \ prorsus nominari vetal, cuin isla nec iu sacris L i i , , . teris dirla gint, nec bominuin sensti ac unlilia
, possinl coniprehendi. E l Patreiu quidein bonore,
,
diguitatc, deilale, ipsoque palrio nomine m a j o r c m
* ^ Filio contiteri oporlere p r a c i p i i : Filium vero una
, cum reliquis omntbug rebus Palrj subditum esse
. * conlemlii. Ac Palris quidem priiiciphim tiullum
, . , esse ; Filii vero generalionem ignolam essc omiii . bus, pnelerqiiam Palri. Potro cuni baec forinula
* \ jam in publicutn edila esset, aiunt episcopoe qui
' eam non recte compo&iiam essc cernebanl, i m , penso sludio laborasse ut eam emendandam reci , perenl: c l imperatorcm idipsum praccepisse, poenag
, , inlenninaium iis qui illam occiiliassenL. Verum
, \ gemel in lucera ediia, omnino ainplius latcre non
, poiuit. Tertia aulein fidei formula, gengu quidem
\ \ \ cum duabug aliis penitus concordat. Subslanti
, - vcro vocabuluni stisiutit, ejusque rei caugani affcrl
() . " \ bis verbis, proul Lalino sermone sunl scripla
, \ . Nomen vero subslantine, quod a Patribug gimpli \ ,
cius posilum, a populu vero miitiiiic inlelleciuni,
. " offcnsioni esl plurimis, proplerea quod in Scriptu . \ \ , rls non comineliir, placuil omnino removeri, nec
, , ullam deiuceps, cum de Deo sermo est, subslantiae
. Oeri menliouem: quoiiiam Scriplurae sacrae millibi
, dicunt, Pairis el Filii el Spiriius sancli unam e6$e
, . , subslanliam : similcm vero dicimus Filiiun Patri,
, gicut sacrae dicunl Scriplunc. Et haec quidem de
Gdc decreia sunl coram ipso iinperaiore. Hosius
, ,
, * vero, inilio quidcro islis cousc))lire delreclabat \
* . 0 Poslca vcro vi compulsus, et vcrbcra, ut fama esl,
pcrpcssiis, vir decrcpita aetate, consensit tandeni
, \
ac subscripsit. Gslerum post deposiliouem Pho ,
r

>

\ D l i n i , yuodus cpiscoporum cipcriri conatiiuit,

, tilnim ille a priore senlentia deduci posset. Sed
.
Pholinus, cobortanlibns licel episcopls, et episco \ (55) \ palis loci reslilulionem ei pollicenlibus, si opinioSocr., lib. , cap. 3 1 .
YALESH ANNOTATIONES.
(54) Miar elrai dk . Longealiier citalurbic locus apud Aibanasiuro in libro D* $ynodit et apud Socratein i n
libro aecundo, bi agii de Ariminenei syooJo. Sed
tX code* Fukeiianus buoclocum ila scrpium e*hib e l : ,
, ; \ . Qusverba Tidentur esae criiict cojosdaa,
qui toe ad marginem adnoiarai, onde posica in
lexlnm irrepserunt. Certe verba illa, \
f

, gunt librarii, qui duplicem hujus loci

gcripiuram notarat in margine, cum alius codei
. alitts scriplum baberet.
(5d) .
Malim gcri-,
bere . Quod confirn;al Nicepborug, bunc
Sozotueni locuin Ha dcscribens : . Porro de hac digpuiatione
Pboiini cum Basilio videndus est Epipbaniug i n
haereai Pbotinianorum.

SOZOMEM

1123

nera stiatn damnaesei, ipsorttmqtie fidci rxpositio- , nibus consenliro volnissci, minime acquievil: imo , Risiraro eos ad dispuiationem provocavil. Itaque cum . , *
ad constilulum dicm convenissent episcopi, prasi- 6 . ; $

dcntibus ex impcraloris mandato jadicibus, qui
doctrina et dignilate in palatio praecellere videban* 6V , ,
tur, partea dispulandi conlra Pbotinum stiscepil . ,
Basilius cpiscopus Ancyrse. Gumque dispulatio ob ' , ;
.
varias utriusque 137 inlerrogationes ac responsiones longius proiracla essel, nolariis eonim sermones accipieniibus, victoria penes Baxilium sM L
Pliotinus vero exsilio damnatus, ne sic quidem opinionem suam lueri destilit. Sed libros, luio
Grseco, luin Latino sermone scriplos edidit, qtiibua, excepla opinione sua, rdiqnas onines faisas
osse conabalur oslcndere. Ac de Pboiino quidem, deque baeresi ex ejus nomine nunciipata, b*c a
nobia dicla sint.
CAP. V I I .

. '.
De Hagnenlii Siltani tyrannorum interitu et de
Oaratcv ) xal
teditione Judwornm in Palanina;
quomodo
ti xa\ ^
Gallus Ctfiar, dum ret novat moiiri
putartiur,

{'
occisus est.
,
.
laterea vero Magncnltus, cum seniorem Romam
occupasset, mullos senatorii ordinis el ex plebis
,
uumero Irucidavit. Cumque Conslamii duces con . x*V
Ira se tnissos jam propinquare inlelligerel, in Gal- , *
lias se recepil *. Ibi pluribus praliis consertis, .
inodo b i , modo illi vicioriaro relulere, donec tan- , , ,
dem superalus Magnentius, Mursam , qnod esl ca-
stellura Gallise, fuga evasit. Ubi cum milites suos , .
ob acceplam cladeni animoa desponderc cerneret, . ;
stans in sublimi loco, conflrinare eos conatus est.
, * , l i l i , quemadmoduin imperaloribus aeclamari eolei,
^ . 01 ,
sic eliam Magncnlio in conspeclum ipsorum prod , eunti acclamare cupicnles, pro Magnentio Con , *;
slantium Augusium imprudenlcs proclainarunl.
\ Exeo conjecturam capicns Magnentius iniperiiim
. ,
aibia Deo concessum non osse, rclicloco casiello,
,
ullerius progredi molilus esl. Verum ctim exerti , . *
tus Gonslanlii eum pcrsequerelur, ciroa montcin
, \ *
Selcucum commissa pugtia, sohis fnga elapsus,
, ,
Lugdunuro se recepil. lUic malrem primum ac fra . ' ^
\ , , -
irem, quem Caesarem conslilticral, dcinde scmcl . * \
ipsum occidil. Nec innlio posl Deccnlius quoque,
, ^
alter ex ejus fratnbus, laquco sibi vitam abrupit.
Vcrum publici motus ne ita quidem quieverc. E l - \ \, .
, enim brevi posl tempore Silvamis quidam in Galy

liis lyrannidem arripuit, quem Conelanlii ducea ^ ,

confcstim peremernnl. Judaei vero qui Diocaesa . ^*
ream incolebant, Palaesiinam et circumsitas regio", \
nes cxcursionibus infeslarunt, sumplisque armis,
, ;
parerc deinceps Romanis a b n u e r u n t Q u i b u s re . *
bus cogniiis, Galtus Caesar, qui lum Aniiocbiae
, , niorabalur, misso in eos exerciiu, illos profligavit,
, \ (.
Socr. lib. , c. 32.

Id., ibid. u , c. 33, 34.

VAIUORUM ANNOTATlONtS.

,
. Mursa (quam
Jullanu* in Encomio Constantii imp., Athanasius in
Apoioaiu secunda, p. 765 edit. Comm., Stephanns
de iirbibns, aftique in Pannonia tilam e*$e votttnt)
a Sorrate el Sozomeno p e r p i T a m , ct vnlde, nl ita
loquar, , Gailorum casleltum dicilor : ac iueo quidem, ul videlur, quod Magnen-

ticim ibi ad Marsam victum, io Gallii deit ail

quas nempe sepoel acceplaiii in Pannonia ^adiMH
coBiolerat, belli r^liqttlaa perseruuiro, ae **adw
propriis inankbus interfecMun accepie^ent. (Eee"
SpanhemU (Nnervat. in Juliani tmp., oral. '
pag. 230.)

1125

IUSTORIA EGCLESIASTICA. -

LIB. I V .

; 61 , , j el Diocxsaream fundilus cverlil. Verum enimvcro

. (56)
rebus, ut sibi videbalur, feliciler geslis, felicitaiem
, suara moderate non tulit, $ed lyrannidem arriperc
, " , .
cogilavit. 138
Magnum quaesiorem ac Domi , .
lianuro praefeciam praiorio per Orientem, qui
, ,
consilia ejus Constantio indicaverant, neci dcdit.
. " ,
Quam ob causam indignatus Gonstantius, eum
,
ad se evocavit. Qui ctim refragari non posset, l i ,
mebal enim Coostantium, iter arripuii. Cumque
.
jam ad insulam Flavonam venisset, jusau imperatoris interemplus est, consulatu ipsiua tertio el
Conslantli septimo.
. \
CAP. V I I I .
'
DeConttanliiadventu in urbemRomam, et desynodo


qum in Italiu eongregata est; et de i i i oum Aiha

fiaito coniigerunt ex iKsidiis

Ariinorum.
\
\ ,
ExsiLncils iUque tyrannis, cum jam Constantius
,
malis quae acciderant Uberatus sibi viderelur, rc , \ .
licta Sirmio,Romam venit. lllicenim lyrannis supe - ralis iriumpbum agere decreverat. Simul sperana
- posae se Orienlia atque Occidentis episcopos i n

unam eamdemque de fide seutenliam perducere,
\ , , synodum in ltalia fleri jussit. Interea Julius cum
. (57) ,
per annos quinque ac viginti Romanam Ecclesiam
a^niniatraaset, exlremum diero obiit, eique Libe . . riua aaccoeait, Tunc igitur i i qui fldem concilii

Nicaeni respuebanl, opporlunum se tempus nactos
,
rali ad accusandos cootrari* senleuti assertores,
,
oroni cura ac sludio egerunt in palalio, ut quug cunque ipsi deposuerant, ecclesiis pellerenlur,
, , \ utpote qui haeretici esseni el superstite Constanie
,
ambos iratres Auguslos inter ae commiitere siu duissent. Quippc Constans bellum fratri miiialus
, ,
fuerat, nisi illos suscepis&el, u l i supra retulimus
. ,
Praecipue vero ciiminabaiuur Albanasium, quem
\ (58),
tantopere oderant, ut ne Conslante quidcm adbuc
,
superslite, et GousUntto benevolentiam erga illum
, * sinnulanie, hosliliier eum persequi desierini; aed
(59) ,
Antiochise in unnm congregall Narcissus Cilix,TheoE

Lib. , c. 20.
VALESIl

(56)
. Recfms in codice Fuketiairo sciipttim est , el paulo
posl . Non, ut vulpo legi\ . Utriusqnc loci depravalio Chrislophorsoiitint in errorem induxit.
(57) .
Haec suo loco
ac lompore narraniur a Sozomeno. Nam Julius
papa uliiraum diem obiit, Conaianiio Aujjusto
quinlo el Gallo Caesare consulibus, anno Ghristt 352.
Sequenli vero mense Libertus poniiflcatum i n i i l .
Kabeni iiem esl quod aii Sozomenus, Julium se-

diase annos qoinquc ac viginli. Sedit enim duntaxat annis quindecim, mense uno, diebus undecim.
ut teslatur velus Hber De episcopis urbi$ Rom(V.
(&) . Maliiu scribcrc
.
(59)
.
Hujus
Antiochenae synodi solus quod sciam meminit Sozomenus. Sed tempus quo celebrala est perperam
assignal. Eam enim colleclam esse dicil Conslante
adbnc superslite. Verum, cum Georgium in illa
synodo episcopuoi Alexandriae ordinalum esse

VARIORUM.

.
Valc&iua in nolis
ait Snxomcnuro pcrpcrani asserere banc synodiim
Consianle adhuc snpereliie congregalam. Veruro id
non scribil Sozomenus, qui j.im de Maguentii inierilu et Julii papa* iiiorle locuius Tueral, sed lantum
indicat Arianos, qui Gonelanie adbuc superslite
AibanaaiiiiQ vexaraul, poat bujus imperatoris mor-

tem hoaiiliier eum pereecuioe fuiaae. Snbjungit

Valesius banc eynodum anno Gbrisli 356 coaciam. Verum anno 354 exeiinie eaoa congregalam
fuisse invinual Someiius, cum Ulam recilel
proxime anle coucilium Mediolanense, prioribus
anni insequeiuis mensibua babiium. Pneterea
Lucifcr Galariunua, qui concilio Mediolancnsi i u -

SOZOMENt

dorus 139
ex Tbracia, Eugenius Nicacmis, Pa-
; , (/),
tropbilus Scyibopoliies, Menophanius Ephcsius, ei
\ , \
alii circiler iriginia numero, ad omnes ubique
, \ ot , .
constitutos episcopos liUeras scripserinl, quibua ,
affiroiabant, Aihanasium coutra leges Ecclesiae red- ,
iisse Alexandriam, non in syiiodo prius innocen- ; \ ,
lein declaratuni, eed per conienlionem eorum qui ,
idein cum illo senliebant bortalique sinl ut ne- , ,
qne CIIID illo communtcarent, neque ad eum scri- .
bcrent; sed cum Georgio potius, qui ab ipsis ordi- (61).
natus fuerat, communionem servarent. Aihanaeius .
vero, lura quidero nullam Utortfm raiionem duxit. , \
Sed euim inulto graviora quain prius, erat perpes- , ,
surus. Exatincto enim Magnentio, atatini Constan-
tiua, qui lolus jaro imperio Roroano potiebatur, (62). .
omni sludio perAcere conaioa est ut occideniales * .
episcopl cum iia consenlirenl qui Filium Patri si
niilem secundum aubsiantiani aaserebani. Et initio
' . ?
quidem non vi aperla id agebat, sed guadens lan ,
lum ut decrelis orienlnlium episcoporum adversua
\ \ >.
Aibanaaium anbgcriberent. Sic euim cogiiabat, ai Albanasius communi omniuro suffragio e medio
removeretur, facile ae deinceps ea quae ad religionem pertinent, pro arbitrio constitaturum.
. '.
CAP. I X .
Uepl ,

De concilio Mediolanensi et de fuga Alhanasii.
.
Cum igitur, urgenle imperatore, eynodna col , , *
lecta essei Mediolani, ex Orienlis quidem parlibua , " pauci admodum conveaerant: reliquis vel ob
" , , ,
, .
moiburo, vel propter itinerie longinquitatem , ut

Socr;, lib. , c. 56.

VALESII ANNOTATIONES.
s c r i b a l , necesse est nt supradicla aynodus diu C ul in locum Eugeuii illius urbis episcopi, qu! reposi Consiaiilis obilum congregata sit. Quippe cens fato fuuclus fue.rat, alium epi&ropuui coosiiCousians sublatus esi anno Gbrisli 551. Georgius tueret, repcnlina morte prxreptuiu fuisse. CaHevcro anuo Gbrisli 356 episcopatum Alexandrias rum inler episcopos qui huic Antiocbensi coucilio
occupavil, posl consulatum Arbslhionia et Lolliani,
interrueruDt, prseler illos a Sozomeno memorjioe,
uidocel contestalio populi Alexandrini, quae referfuil Leoniius epiecopus Aniiochiae, et Georgios
turab Albauasio ad calcem Epitlolw ad solitarios, LaodiceaB. Uos eniiu pra? caMeris recensel Albanael cujus nieminil Lucifer Galaritanus. Collecia
aios in exordio Apologi* de fxga, quain scripsil
igitur esi haec syiiodue Anliocbena anno Gbristi 356, paulo post eam synndum.
el in ea Georgius episcopus Alexandriae esl ordi(61)
. Scribendum pnlo,
iiatui. slaiimque ex urbe Aniiocbena cum milUari
. (jua: quidera emendatio prorsui
sateUitio missusesl Alexandriaui, eodem roodo quo
necessaria mibi videtur, ciim iii vulgaU teclione
anle quindecim annos Gregorius in Antiochensi
nullua sit sensua.
synodo, ea quae in Encacniis celebrala eat, ordtna(62)
tus ftierat episcopus Alexandriae, atque inde missus
. Uaud cTubie scribendom esl ,
Alexandriain, u l lestaiur Atbanasius.
el pro . Nam Occidetilales quideat
(60) . Epiphanius Scholasiiepiscopi Filiuin Palri consubsianlialem omnea
ctis pro Eugenio Tbeogoiiiuin nabel, gravi errore.
uno consensu profitebaniur. Orieniales vero plc;
Eugenius enim auccessit Tlicoconio. ei ad \alentis
rtque Filium Patri similem proulebautur : paua
usqtie icmpora episcopatum Nicaenum lenuil, u l
cum Aetio dissiinilent asserebant. quos ConslanutJ
lesiis eal Pliiloetonnua in libro nono Hitioriie ecinfenso animo persequebalur. At Niccphorus cm
clesiaitica, capile 8, ubi ecribii Eudoxium Coiihunc Sozomeni locum non inlelligeiei, iiiierpolastauiinopolitanum, cum Nicaeam profecius esset,
vit, ul videre est libro ix, cap. 33.

VARIORUM.
terfuit, in Apologia pro Athanasio, l i b . i , testatur
Georgiuin anle coiicilium Mediolanenae ordinalum
fuisse; et bis verbia Constanliura alloq^uitur : P#r$equeris eum quem te a*dire pracepertt Dominu$
agente eo in rebus hmani$ cui hosreticum tuum
(feorgium miltit tuccetsorem; cum tamelsi liberatut
fuitset Athanashn e corvore, tifri nox Hcxerit
wittere, etc, Paulo post : rlunquid poteit Deut etse
cum inimico Georqio f Nunquid ei quem non ordinaterit, qnem non elegcrit, poterit etu propitius f etc.
9

Ad haec, Yaleaius ait anum Soxomenum

synodi uieminisse, cum tamen Nicepborus, lib.
cap. 53, diserum ejus mentionem faciaC Deoiqa^
non ex urbe Antiocbena, ui p o u i Vafesius sed ex
Cappadocia miseus fuil Georgius, ot docenl AUnnasiua Apologia de fuga $ua et ex eo Ttieodorilus, lib. n,cap. 14, quanquam miftsusdici PO^
ex urbe Aniiocbensi, cum in ea ordinatus rocn^
(Ant. Pagi, ad anu. 354, n. 14, 15)
9

\m

1IIST0IUAEC.GLES1ASTJCA.

LIB. IV.

159

(65). opinari licct, eo venire d c t r e c U n t f b u s E z Occi' 51 " denlalibus aotcm cpiscopis plures quam ireccoli
, & , adfuere. Gom aulem Orienlalea Aibanasium coafA , , demnari vellent, quo penitus Alexandria expd. , " ,
lereiur, caeteri quidcm orones partim meiu, parlim
, \ fraade el ignoralione rerum indocii, consensum
, , prabuerunt. Soli Dionysius 140 eptecopu* Albae,
(64), , quae meiropolis est lialiae, Eusebius Vercellaruin,
quae iirbs est Liguriae, Paulinus Trevirorum,
^
Rliodanus ac Locifer reclamaruot: contealames
* , ,
* ' non iia teroere damnandum esse Aihanashin :
idque si fierel, maluin illic non quielurum: sed
* * \
, - adversus ea quae de Deo recle dccreia essent,
progressuram esse fraudem. Neque alio consilk)
\
imperalorein el Arianos isia moliri. quam u l Nicav
. , ^&,
f

\ & nain Gdero subvcrlaut. E l lii quidcm cum ia buac

. \ modum libcre proloculi essenl, in exsilium dcpofiaii s u n l : cumque his etiam llilarius. liaiic aiitetn
, .
' \ veram fnisse causam Mediolancnsis couciUi,
quam modo d i x i , exiltia rei decJaravit. Eicniiu
, \
tv , baud multo posl synodiis Aiinfmi c l Seleucise
. congregata e s l : quarum uiraquc coiilra ea q u x
in synodo Nica^na conslitula itteraM, novilaCem
,
^ , . - induccre l c n l a v i l , siculi niox demousirabiiur.
; , Porro Allianasius, cuin pcrsuasuiii baberei insidiaa
, sibiin palalio coroparari, ipsequidcni ad iuiperatoris comitaioni proOcisci nec austia est, nec e
, :, ,
re sua fore existimavit. Lectis vero ad eam reoj
.
quinquecpiscopis, exquorum nuinero fuil Serapio
\ *
, , \ Tbmuiianus, vir admirabili vilae sanctimonia el
j _ .
\ ^ _ 1. _
_. . 1
t.
. i.
'

\t a
I m M A M M t / i ~ _?
copia
predilus
, ad
imperaiorcm i u Occi,

^ diccndi
dcniis partibus lum degcniem eos miftit, cumque
, ,
Iiis tres quoque Ecclesiae sux presbyteros d i r e x i t ,
.
qui imperatoris animum crga ipsum placarent, et
,
adversariorum calumniis, si opus forel, rcspoa 7 , .
dcrent; cuncla denique agerenl, quae el Ecclesiae
\
, \ ,
ei ipsi conducere exislimarenl. Qui cum c poriy
, , ,
solvissent, haud muUo posl imperaloris accepil
. * \ litleras, quibua ad palaiium evocabalur. Ea res et
, .
Atbanasium ipsum, el populum Ecclesiae Alexan ,
drinae graviter coniurbavii, magnaqueafleciisclli ,
citudine: quippe qui nec imperatori Arianam

Socr. lib. . c. 36.

VALESII ANNOTATIONES.
(63) .
Idero diolanensis synodt gesta dcscribil. Ejus verba
numerns episcoporum qui Mediolauensi concieunt : Rhodanmm quoque Elu$anum antistitem, qmi
lio inierfiieruut, legitur apud Socraiem in libro
natura leuior, non tam suU viribuh qum
BiiaKeciimlo, capite 36, ubi vide quan nolavi. Celebrarii tocietale non cesserat Arianit, eadem condittc
tnm esl boc concilium anno antequam Georgius
implicuit; eum tamen omnet parali etunt Alhanein sodem Alexandrinam invasissei, hoc est anno
sium communione sutpendere, modo f de fide inler
Christi 355.
epitcopos quwretetur. Sic eniro eum locuro scribenduro censeo. Baronius tamen in Annalibut ex roa(64) 'Podarac. Rhodanium vocai Sulpitios
nuscripto codice cmendal, Toloumum
antuliUm.
Sevems io libro secundo BUloricc sacroe, ubi MeVARIORUM.
* .
Dionysiug hic , ei sic omnes mss.Tbeod.
roemoratus baud dubie Mediolanensis praesul fuit.
el Naniiius legunl; edili vero
Eral iamon in Mediolanensi episcopatu urbs, no* , sicut tealantor laudali
Bcnedicuni.
tiiine Alba Pompeia, q n s forte causa fuit Sozomeito
Dionysiutn AUMB epiecopum nuncuparc. (Gl. Bener
*
diclini Annot.in Atuana*. Apol. de (nga, pag. 3f2.)
.
Nu&quam nieApud Albanas. ibid. mox babeuir
ininii Albanasius aut hujus Icgationis, aut lilleraPATROL. GR.
LXVIl
36
%

SOZOMENI

1431

113

opinionein luenli auscultarc liituni, ncc rcfiagari , \ -< itra periculuni esse exiKtimarenl. Pravaltiil tamcu .
, , ;
ronsitium ul Aibanasius mancrcl: et is qtii liltcras principis allulcral, re infecta, reversus esl. , .
Scqucnti rcstalc alter ab imperatoro missus, una , xa\
n i i n provinciae rccloribtis Alexandriam veniens, \, *
ciim cx urbe diecederc compiilii, clerumqtie \
Ecclesia? acerbis&iitic vcxavit. Sed cum populus , Alexandrinx Ecclesine animos rcsumpsissef, is , \ ' (65),
qui ab imperalorc missus erat, ccrnens plcbein ,
nd pugnandtim parulam esse, ipse quoqtie, re \ , ! iufocta, abscessil. Nec longo post lempore, copise , *
quas Itoinani legiones vocani, cx ytgypto et Libya .
arccrsunlur. 141
qwoniam iiidiralum fuerat
;
Alliaiiasium iu ecclcsia qua? Tlieona, dicilur occtil- , *
l a r i , iliix rci inililaris. c l Hilarius, qui ad b*cc . , \
accclei :uda iicrutn ab inipcraiorc misstis fuerat,
? , yjpdvt*
sitniptis iuiliiibus, cx insperato et intempcslive
.
eflraciis foribus in ecclesiam irrupit : el ubique scrulatus, Alhanasium tauien intus non reperit Aiunl cnim eam, sa?penumero a Deo admonilum, alia quoque raulla ejusmodi periciila eflugiise:
ct banc quoqiie incursioncm 111 a divino numine pra?mousiralam fuisse. Poslquam enim ille egressus cssei, iuiUles statim ecclesix fores oecupasse, ac monicnto temporis abfuisse quin cum comprebeudcrent.
. r.
CAP. X.

Qioiuottv Atttanatins Ariancrum intidlis

tcrpiut
* appeiitm, Deo pnvmonitnt, utpble vir dmnut,
multa ptricula effugeril: et quam graviter pott
*

eju$ discet$um ufllicii Georgio fucrinl
Agyptii.
ixadcr,

.
Neque vero dubilarc cuiquaiii licet, quin bic
" ,
, .
vir Deo fucril acccptus, el lulura ManiCesle pr;vvderU. Elcnim lon^c adbiic inirabiliora de illo C ,
,
aiccpinius, quae tertissimam remni
fulurarum
.
notitiam cura habuissc tcslantur. Sic cerle, cuin
primavice, Constanle adhuc superslitc, Gonstan- , (66) ,
, , *
tins male mullare eum decrevisset, ipsc fuga
elapsus, apud quemdam ex fainiliaribus delituit: \ \
, \ , fltar
longoquo lemporis spatio niansil in subtcrraneo
E l

Socr. Hb. u , c. I I .
VALESII ANNOTATIQNES.

(65) ) .
Hic llilarius noiarius eral
(66j . Hujus loci etttfoimperaloris Goiistantii, qui uua cum Dio^ene nodaiio debeiur codici Uonis Allatii ia qno
lario inissus crai Alexandriain, ul Aibanasiuru urbe
legitur, , expelleret. Dux aulcm inilitum, cujus nomen reli, qiiam scripiuram in versione mea fum secoccl Sozomentis, cral Syrianus, nt docel Aihanasius, D t i i s . GaHenim ine hic narrai Soxomenus ee
lum i i i Apologelico ad Connantium, tum in Epilalebris Alhanasii in cistcrna per eex continoos
stola ad solitarios, cl in Gontestalione populi Aleannos, mera? ^ b u t sani, qoas cx Rufini foiibW
xaiuirini eiucm cpislulac subjccla.
bausil Soxomcittis.
9

VARIORUM.
rum ab impcralorc iuissai-uai; quocirca ^usp^rlam
diiuae, ex coioitatu imperaioria, qui lom inGal^
babet bujus nai rationis Hdem 0 1 . D. Cavc in Vila
versabaiur, in iEgypium venisse. Sed jungas
Alhanat., sect. 4 0 , n. \. W . LOWTH.
lim cura voce , u l sentenua sii, b**

,

magistratibui ASgyplt Uuatut iltc compeiUbai Aw*

, naiium *r exctdere. lllud enim Valeei! totm
*
. (
viiiosum iieni esl; neqtie enira Alexaudria tunQ
boruui vcrborum iuterpreialiune Valesiana dupli- decessil Atbanasiiis, el sane verbain "
. cem nacvuiu sialiin adverlas. Illud enim, . in iroperleclo iacd. (Cl. B*nediciini VU.
, nequaquam copulandum cum
ag. &4, qui baec referunl anno anto lyaae" "
prsecedenle voce ; iieque enitn pu"ediolanensero, oempe anno 35.)
taaduiu, magislratus .4 gypvi vel civiialia Alexan;

 33

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

U B . IV.

. , et obscuro qtiodam domicilio, quod olim aqua*

* , ftterai recepiaculuni. Ncc quisquam ejus rei con, .
gcius fuil, praeler eos apud quos latitabat, el ancil , l a m , qaae lantae fldei visa est, ut illi ininielraret.
, Porro cum Ariani eum vivum comprebendere
.
omni siudio nilerentur ancilla donis ac pollicila , . \ lionibus, ut credibile est, illecla, eum jamjam
crat prodilura. Verum insidiis illi a Deo patefaclis,
,
, . insidiatores prseveniens, alio migravil. Ancilla
vero poenas dedil, uipotc qune falsuni deiulisset
conira dominos, qui et ipsi aurugcranl. Nam
*
conlrariae baeresis propiignatores non exigui c r i * , \
, . minis reos faciebant, quicunque vel excipereut,
vel occultarenl Alhanasiuin, sed eos lanquam
\ * \
imperaloris jussibua refragantes, et contra rem-
.

.
.
.-r
Q

w
\
publicam insurgenles, ad Iribunalia judicum tra
, , hebant. Simile quidpiam alio etiain tempore Alhanasio cootigisse accepi : oam cum ob ejusmodi
! . ,
, \ \ causam, tanquam in interiora jEgypti fugieng,
adverso flumine navigarel-per Niluaj, re a qui . ,
busdatn indicata, insidiatores pcrgcqui euin c o
,
, \ penint, ut couiprcbenderent *. Veruin ille adinouitus a Deo de illorum pereecuiione, rem ex , . ,
secum oavigabant, jus * posuit iis qui 142
, silque u l prolinus Alexandriam revertereniur.
Duni igilur secundo fluroine navigat, iosidiatores
, , .
, , ailverso fluraiDC naviganies praHergressus , incolumig ad urbem pcrvenit; ibique tnra ob popu . li fiequcnliam, lum ob ir.uUiludinem aediilciorum
, , . Q
- Ob baec ei alia ejugmodi plurima ab illo
pijedicla, calumniabantur eum adversarii, geiililes
, , ,
' . , scilicet alque bacrelici, quasi magicis artibus ista
pcilicerei. Denique qiiodaiu lempore, illo per
.
- urbein tranaennle, forte supenrolana cornix cro , . cilasae dicitor. Turba vero geniiliuin qiwe lom illic
^ , , aderat, eum deridens, rogavit u l ipsia aperirel
quidnam comix pracdicfcrei. At ille leniter subri , deus, Cras, inquil; alque islud vociferaos, craglinum diem baudquaquam jucunduro vobis fore
,
denunliat. Siguificat enim vobis ab imperalore
. \ , prohibitum i r i ne cras fesium diem celebretis.
. '' Quae Aibanasii pnedtclio, licel ridicula ipsis visa
, . esaet, vera iamen apparuil. Crastino enim die
magistratibus reddltae sunt imperaloris UUerae,
, , ,
4

l e , i t u i l

, ' ^jubcntes ue pagani tempU adire, ncve solemncs

, * gacrorum ritus el publicos convenius celebrare
, \ sincrertur. Alque ila dieg festusqui luni inciderat,
, - isquc somma genliltum religione ac magmticenlia
, coli suelua, solulus cat. Verum ul ostendatur enm
. (67), vituiii dono propbeii:c iiisiguiluro fuisse, haec
1

Socr. lib. i u , c. U .

VALESU ANNOTATIONES.
(67) Avroc .
Kecle hoc loco ponil Sozoinenua, posl vicloriam scilicel Cnnslanl i i , cl post exslinclam lyrannideni Magneniii atquc
C leuipore ordinalionem alque Georgii
VARIORDM
.
Athanatium epitcopum eo tempore apud Alexandrtflm, ultra profestionem alliut $e e/ferenlem, sci*

scitarujue conatum externa, ut prodidcre rumores

anidui, artut in unnm au<c$itu$ ejusdem \oci mul*
torum (sgnodus, ut appellani) removit saeramenio

SOZOMEN!

113

duisse suflkiat. Caeleruin poslquam, uti dictum *

; ' . \
\ *
est, ex manibus eorum q u l ipgum comprcheneuri
venerant, evasit, clerus ac populus qui sub ipgo , fe
eral, ecclesias aliquandiu r e l i n u i t , donec praefe- , t&\
,
ctus jEgypti, etdux rci militaris, expulsis iis qui
. !
adhsercbant Albannsio, ecclesias iradiderunl iig qui
, ,
Gcorgium exspectabanl. Nec miilto posl Georgius
,
ipse advenit, cl cclesiag in polestatem guam
rcdegii. Qui cum violetuiug quam pro more ac . \ , &
, .
digniute sac^rdolali regere inaiituigsct et tum
, . aliis omnibus ierribilem se oglenderet, tum erga
.
cos qut Athanasio favebant, implacabili egsct
,
animo; adeo u l hac de causa iam v i r i , quam
mulieres, vinculact plagag perpessi gint, lyrannug . ;
,
quidam esse videbatur. 1 4 3 Gumque ob banc
cansam in commune omnium odium incidigset, , 16
plebs furore succensa, eum in eccleaia agcnUro
\ .' \
adorta est, parumque abfuit quin eum interliceret. , ,
El bic quidem, in ejusmodi periculum dclapsug, , , \ aigre servatus esl ei ad iroperatorem ge coMulii.
, ,
l l l i vero qui cum Alhanasio communicabanl, cc\
clegiag oblinuerunt. Verum id non longo tempore

stetit. Etcnim dux i E g y p l i , Alexaodriam venlens,
, \ ,
Georgu fauloribug easdem denuo tradidit. Postba?c
, .
oilicialis principis ex scliola eorum qui notarii appellantur, missug ut seditiosoa suppticio afficer c t , mullos Alexandrinorum lormenlis gubdidit ac verberibug affecit. Nec diu posl Gcorgius ipse
revertiiur, ob ea quae jam dixi lerribilior factus, ut credibilc csl : mulloque magis invisus qoain
antea, quippe qui imperalorem ad mullorum vexatiunem incilaasei. Praeterea ob perfldiam aiqne
arroganiiam incusabatur a nionacbis , quorum senteniiam gequcbaitir populi imiltitudo, et qwrum teslimoniis lidcm aJbibebai, eo quod virtulem cxcolerent, et pbilogopliicum vivendi geons
scctarenlur.
CAP. \ \ .
C
. '.
Dc Libetio epitcopo urbi$ Roma, quat ob causas

'* " 0/Constantio relegalus ; de Felice qui in

' *d
tocum tucce$tit.
'
.
igta quidem ad bunc modum conlinua gerie,
, xaipfa*
licel non eodein teinpore, Albanasio c l Alexandri ow9

VALESII ANNOTATIONES.
Silvani , boc csl anno Cliristi 550. DeGeorgio
*
auteni islo mulia babei Kpiphanius in Itaresi Ano , \ &
nioeomm, el Gregorius Naziauzentis in Encomio
\ x e ^ ^ J *
Alhanaw. Qtii eum Gappadoceiu quidem faleiur,
,
bybridam laiiien vocal, naluii) in confmio quodam
\ '
ignobili Cappardocia?. Patriam ejoa aperliug adhuc
. Cbi videe Georgium vocari teM*|J
degignal Grcgorius Nyssenus iu libro primo A d cem, ec Tarbaslhcnilem, ei Chanaitum. Tarbavetiut Eunomium, ubi lotam Aciii viiatn exponit.
gthenitem quidem, eo quod ortus esset TarbastlMLouuni ejua iniegruin bic apponam, eo quod in
... erat pagus
_
, Chananaeam vero,
nls, qui
Cappadociae;
vulgaiis cdiiionibus inaticus est ac muiilug. Sic n id cst Syrum \ propterea quod Cappadoces Syro
igitur ille : \
rum coloni siint, ut docet Herodotug. E i hac ralioae
Georgiug Gappadox contribiilis erat Aciii Syn.
,
Pro voce i n Gregorio Nysseno ali
',
gcribere , qiteniadmodum legisee fideiof
, ;
inierpres.
\
0,

VARIORUM.
agera paratug erat. Pogtmodum autein aaciutjn
quod obtincbat. Dicebatur enim fatidicarum torlium
damniim complurium, penuarioram excepior^'
/idem, quctvt augurales porlenderent ttiiies, tcienctug, CongUnlinopoli suillis carnibus **;!
tittime calUns, aliquotUt prcedixitu futura. (Amm.
ao dialribuendia operaro dabal; cumque pecomts
Marceliinug, lib. xv, c. 7.)
omnes depeculatus easei, repelundaruiu roaa
* Alii Georgium Giliccm dicunt. Eral autcm
fugerat. t m vir pneclarug gradibat ad
^sm*
illiberalis el iueruditus, nulla mentis dote comdigniiatem agcendil anno Gbr. 556. (CUr,
mendalug. Fullouis tilium ioisse ail Ainai. Marrfini, Vit. Athan., p. 66.)
cellinus; qui parasili slalim el gnathonis condilionom scciatus, ailiil non vcntns gulxque causa

1137

ilof

IIISTORIA ECCLESIASTlCA. LIB. IV.

6, . norum Ecclesiae posl ConsUmlis obitum contigc . "

runt. Sod nos perspicuilalis causa, cuncla simul
, lioe loco narravitnus. Porro Mediolanensi concilio
, , infecta re dissoluto, imperator eos quidem qui
, - adversariis Alhanasii conlradixcranl,exsJIiodamna.
vil. Cum autem omnt sludio in id incumberct u i
\ , \ otnnes ubique Ecclesix in dotijina fidei con&euti , , reni, ei sacerdotes inier se concordareal, episcopoj
. ex omnibus locis in Occidentem evocaro consti \ , tuit. Verum ob terrarum ac maris inlerjecia spalia,
* .
hoc diflicile faciu esse intelligens, b$rebai incertus
\ , \ quid ageret : tiec tanien ab incoepto penittts desti, - l i l . Ifauens tgitur in eadem sententia, priusquam
, - Romam ingrederetur, el Iriutnpbaleni pompam dc
* , hoslibus superatis populo Romano, ut moris eat,
* , \ - & exbiberel, accersito ad 86 Liberio Romanae urbis
. , ^ eptscopo persuadere conaius est ut cuin episcopis
, (68) qui in ipsiiu comUaln eraut, coosentirent, inler
. quoe erat etiam Eudoxius. Sed cum Liberius con , tradiceret, seque id faclurum esse perlinaciter ne , * garel, imperalor Beroeara Thraciae abduci eum
, jussit. Preter hanc alia qaoque relegaiiouis 144
, \ ( , Liberii causa fuisse dicilur, qtiod scilicct ab Alba (69) * , nasii communione absltnere noluisset, sed hac iu
, . - parte imperalori fortiter reslitisset, qui Albanasium
, iiicuaabai quod Ecclesias injuria affecisset, et quod
* , , ex duobus fratribus suis, seniort quidem nccis*
\ - causa exslitisset : Conslanleui vero, quantum qui (70) . dem in ipso erat, hosiein sibi reddidissct. Cum
Q aulem objicerei imperaior jndiciuin episcopoi um,
, qui ubique ac praesertim in urbe Tyro congregati,
- Atbanasium condemnaverani, bia quidem, utpoie
. , qui odio vel gratia aui metu adducti senientiam
, lulissent, assentiendum non esse Liberius dixit.
* Postulavil auiein ut fidea qua* Nicceae expostta
fuerat, oniniuro ubiqoe episcoporum subscripiioni , bus firmaretur, et qui ob eam catisam in exsilia
\ ,
, \ erant, revocarentur. liis vero iia confectis, no
forlc episcopi molesliam aut damiium aflcrrent
. \
VALESII ANNOTATJONES.
(68) . ln codice Fukeliano scriptura
cadere possit, eqaidem non video.
(70) . Non dubilo quin
foveni . Apud Theodoriittm in lib.
HUiorim, ca-p. 16, dicilur , et aptid Tbeo- Sozomenus sertpserit
. Tres eniin afferl causas, ob quas
pbajtem in Chronico.
(69)
. Exslant episcopi iniquam conlra Aihanasium senientiam
lulissent: privatas sttltcet simultales, et graltam,
Acla tolerrogattonis Liberil in conaistorio corani
principe Conaianiio, apud Tbeodoriluro i n libro *eu inelunt poieniionim. Confirmanl banc eraendaseeundo Bistoria. Ubi GonsUnlius exprobrare v i - tioncm Acta inierrogaiiouis L i b e r i i , quaa refert
deiur Albanatio niorleiu fralris Consiauiini.
Tbeodoritus io lib. //uii>n> cc/iatiiciF,cap.i6.
Cojtts lanen mortia culpa quomodo in Aibanaaiuiu.
VARIORUM.
$ exclamans, tcilicet recalcilrant imperab
.
Libeniu Chritori$ arbitrio. Id enim t//e, Athanatio temper infegtiana legis antintes, Cotnlanlio ad eomitalum
eim, licet teiret impielum, tamen aucloritnte quoque
(Mediolanum acilicet, tibi lunc leniporia agebat
Constantius) milti prmcq>lu$ *sf, tanquam impera- ccternm urbis epitcopi firmari, detiderw t i i tebalur ardenti : quo non imptlrato Liberius <egre
torit jveaia, el vlurimorutn $ni consortium !$
populi me/ii, qui ejut amore flagrabal, cum magna
obtulcM, in quam brm texlu pvrcurram. Athana$ium epUcopum tempore apud Alexandriam,eic. dijficMUate noclit medio poluit asportari. (Aiuiiv.
Marcelliiius, lib. xv,cap. 7. Vide eliam Tbeodoril.,
ttl stipra. Bunc per tnburipliowm tau i i l . lib. n , cap. 46, ei Albanas., Bht. Arian. tuL
ctrdotali, paria untient cateris, jubentt principe,
monachot, pag. 367)
Liberiui momlut, ptruteranter retwebalur; nec
t i i m t i hominem nec audilum damnare, * uitimum
%

f!39

SOZOMEM

1140

provincialibus, nulli eorum aut veblcula, aui pe- ,

^
cuniae darentur ex publico : acd cuncti suis sumptibus Alexandriam convenirent, ubi et is qui , , \
injuriam fecerat, et qui passi fuerant, moraban- , lur : ubi criroina probari, et tolius rei veritag ,
diligenter inquiri poleral. Ostendens praterea Va- , , .
leniis et Ursacii testimonium de Albanasio, quod
illi libello comprebensum Julio Romanae urbis ,
cpiacopo decesaori suo obtulerant, veniam de- , , *
precantei, el acta quae i n Uareole confecerant, \ \
falsa esse indicantes, imperatorem rogabat ne . Athanasiuoi absentem condemnaret, neque iis qui ,
lum senlentiam tuleranl, assensum pneberet, ,
quippe cum manifestae essent insidiae. Quod vero . ' \, ,
, *
ad fratres atlinel, orabat ne ae ulcisci vellet sacerdolali inanu : quam oon ad bujusraodi facinus, ^ \ ,
.
sed ad sanclificaiionem , et ad omne bonum ac
* ,
jitatum opug proroptam ac paratam esse Deos
* ,
precepil. Com ergo Liberius mandatis principis
, *
minime obleinperaret, iroperator eum in Thraciam
(71),
dcportari jussii, nisi inlra biduum sententiam mii ),
laret. A i Liberius : Mihi vero, inquil, imperator,
, .
oibil opus esl deliberatione. Haec enim jamprideni
, \
a me perpcnsa ac decreta s u n t : et jam nunc iicr
.
ingredior. Porro cum abducerelur in exsiliuro,

aiunt imperatorem quingcntos aureos ei misisse :

Liiberium vero eos aspernatum, dixisse illi qui
. "
altulerat: Abi et nuntia illi qui hoc auruin misii,
at asscniatoribus et hislrionibus quos secuin lia- , \ 0
bet, illud largiatur : quos prae insatiabili cupidi- , . \ ,
tale continua egestas quolidie urget ac cruciat,
, (72) . '
seinper quidera appetentes divUias, nunquam vero
, \ saliatos. Nobis vero Cbrislus, qui Pairi in oinni (73), ,
bus siiuilis csi, et annonas, et bona omnia submi ,
nistrat. Hac ilaque de causa Liberius episcopatu
Romano spoliatus est, ejusque administratio com- , \
,
inissa est Fclici cuidano, itlius cleri diacono .
.
Quem quidem aiunt fidei J 4 5 concilii Nicaeui perpeiuo adhssisse, et quod ad religionem perlinet, onini proraua reprebensione caruissc. Unum tero
illud in eo esse reprehensuni, quod etiain aote ordinalionem, communione curo bxrelicie sociatus
fuissei. Ubi vero inipcrator Romam ingressus eal, populua Romanus crebris acclamationibus inierpellare eum pro Liberio non desitiit, ei rogare ut ipsis resiUueretur. Iiaque imperaior, adbibilis in
eooailium episcopis qui curo ipso eranl, respondit revocatiirwm ae Ulnm ei peieniibita reddituren
csee, si gacerdolibua qui in ipsius erant comUatu coosenlire vellet.
l

Socr. l i b . u , c . 37, p. 143.

VALESII ANNOTATIONES.
(7!) '. Episcopoe Ariauos D numero . Mircphorut cerle ila bunc Soi
telligii, quos in comitaiu semper habebai Con- menj locuiu accepil. Sicenim habei deFeliee:
,
aiantius, Auxentium scilicel et Epicteium, ut disci
, mus ex Aciis intcrrogalioni Liberii quae referunlur
. Iu codice Fuketiaoo bunc locum
a Tbeodorito.
(T%)
. Procul Ua scripluni inveni : \
. Uuam scripluram conlirmai Nicedubio scribeoduiu el , auemadpborue, u l proxiine vidimus. haque, re aUea*
modum legitur in codice Fukeiii et apud Nicephorum. Sed praeterca unius litlcrae adjeclione locua
tius examinata, banc leclioncm praeferendam puto.
aanandus est hoc modo, \
(73) 6 *6. Mallein ecnbert
. Potcsl etiam legi in singulari
.

1141

IHSTORIV ECCLESIASTICA. -

LIB. IV.

mt

. I B \
CAP. X I I .
' , juTa
Aetio 5yro, Endoxio Antiockia: poU LCOH
,

tiufti ephcopo, et de consubilantiati.
.
\ , Pcr idem lempus Aelius, quani de Dco bubcbat
.
opinionem, patam docuii. Erat is tuni diacontis
& ,
Antiochcnsis Ecclesiae, a Lconlio ordinalus Idein
(74) . ,
atilem semiebal cum Ario, Filiiim scitkct crealiun
, \ ,
csse, el orium ex nibilo Patriqiic dissimilem. Scd
. , \
cum supra modum contcnliosiis essel, cl in dispu (75)
lalionibus de Deo audacior, variisquc ac firmis
,
utereiur ratiocinaiionibus, ab iis ipsis quibtiscum
.
ronsenliebal, baerelicus esl habittis. Quam ob
,
causam ex eorum Ecclcsia ejectus, finxil se illo ,
rum coinmunionein ideo delreclare, quod n i m Ario
. ", , , (
conlra jus fasque cointminicassenl. Aicbal enitn
, g
Arium
pejerasse, lunc cum poeniteuiia duclus
.
. Constanlino imperalori jnravii se prorsus idem
seniire CDDI episcopis qoi N i c x e consedcrant. Et
,
. - hxc quidem de Aetio ita conimemoraiilur. Ca?terum imperalore adhuc in Occidentis partibtia com ,
niorante,
nuotius allatus cst de moiic Leontii
. \
, Antiochcnsis episcopi. Eudoxius Uaque, quasi
Ecclesia illa cuatode indigerel, peliil ab imperatore
,
ut in Syriaro reverteretiir. tfuod cum impetrasset,
,
, ccleriter Antiocbiani v c n i t : ejusque loci cpiscnpa , tum aibi aseumpsit, nec Georgio Laodiceno epieco, . po, nec Marco Arethusio, qui lunc temporis intef
, piscopos Syriae praciptii habebantur, ncc aliis
*
ilem episcopia penes quos jus ordinandi erat.
A

, \
.
, ^^ , . \

, \
, \ . "
(76) ,

149
oonsentienlibus. Faina porro esl id illmn
egisse ex sentenlia imperaloris, uflraganiibus eiinucbit palatii: qui una cum Eudoxio opinionem
Aetii aequebantur, et Filium Patri dtssiitiilein csse
asserebaiil. Postquani igiiur Eccleste illius compos factus eal, liceniiaoi nactus, exinde opinionis
illiua palrociniura palatn suscepit. Et coovemu
Aniiochix celebralo una curo cpiscopis qui etdem

Socr. lib. , c. 35.

VALESIl ANNOTATIONES.
. Vides Nicephorum bic
(74) . Idetn scribit Solegi$* . Omisit
crates. Eptpbanias umen in baereai AnoimBorum,
tamen Nleepborus adverbinm illud , qno
Aetium a Georgio Alexaudrino episcopo diaconum
D aignificaiar Aetiuni accuratis el exaciis usum esse
faamn esse scribit.
argomentationibus, joxta Arisiotelis rcgidas.
(75) . Posi baec verba
(76) * .
Ilenrictis Savideerai integra linea, quam ex optimo codiee Fukelitjs ad latua soi codicis baec annotavil, imperfecla
tiano suppteti in hunc modum :
senteniia, nisi lollos . Cujus viri opinioni liben , ter assentior, Hcel apud Nicepborutu idein quoque
, elc. Eamdem scripturam in suo codice invftlegalur arliculus. Veruro, ul monuii Saviliiif,
ucrai Nicepliorus. Ilunc cnim Sozomeni locum ila
utrobique delendus est. Non enim de Uranio epn
cxpressil in cap. 30, lib. ix :
scopo Tyri ha?c diciiniur, sed de Eudoxio; qni
\ \ | ,
collecla Antiocbia: synodo utrumque siraul voca
,
VARIORLM.

* ' . Valeeins in notia ad Socraiem, Baromom aecutut, Leontinra Anliocbenum existimal obiisae anno 356, illiaqtie favel Socrales, qoi a i l Ub. n, eap. 37, Eufloxiuin GerraaniciaB epiecopom tnorlem Ixoniii
didicisse dttm Roroas degerel cum Conslanlio,
t

aob iniliom acilicei (aul ealiern anle mensera

Mainm) auni 357. Nam initio Maii, nl Urdius.
Roma profectus est ConsUntiue, ot Siruiiuiii se
eouferrel. Pagius tamen coniendil Leouiiuin adbnc
in vivis foisse anno 358. Vide annot. ad inilima.
cap. 37 Socr., l i b . I U

IU3

SOZOHEM

opieioai favdttoL, ex qnonrai rjmero eral Acacius

eptfcopvt Caesarra Pabeuiiue, et Uraaios T y r i ,
uaa cnm timilis toboaoiue voeabalo eonsubsUntUUt c i i a e vocem rejeeit, c a o u m t Oecideaults
qvoque episcooos idem decrevissr. Eieairo Hosios
ona cnm qaibosdam illartnn paniuoi episcopis, ad
exstiagueodaiD VaienlU, Ursacii e* Germinii perliiiariaui, vi coaclus apud Sirmiom, ot tupenus
dixi , coostnstrai nt neque consobsUnliafts, neque ftimilia aubttanCue vocabolum usarparelur :
qoippe cum nec in sacris Lilteris ea vocabula usquatn reperircolar, ct euriosa divirue tubslantiae
invcsligat bnraanx mentis captum longe supe-

\ <.
,
(77) (78) ,
, *
. * $
,
. .
~
, (79), , ,
.
raret. Ad eoa igilur, otpoie qui Uosii super ra re liUeras exprestisseal* epislolaiii niisk EoAoxius, gralias
agens Valeoti, Ursacio atque Germinio, eorumque mioisltrio ascribens, qood Ocridtnlaks recte aeatireol.
CAP. XIII.

. .
Qnomoao Eudoxio re$ nova* agilanli Georgim " &

Laodicenu* tillera$ miurit, mt eum reprimenl:

,

*
ei di m'n$i$ ab AHCXTOHO couciiiv legalu ad
Comlantium.
orarrwv.
Cuin Eudoxius ad hanc moduin res turtarci,
\ , \
njutti ex Anliocbena Ecdesia, qoi ejus coualibus
'
resisiebant. ab eo ejecii aunt: qui, acceptis lilleris
, Georgii 1 4 7 Laodiceogis episcopi, Ancyraiu GaCap. 6, veiMis fiuero.
d

VALESII ANNOTATIONES.
buluro, et coodeinnavit.
sacii lilieris respondere poinit.
bec Antiocbena synodiie ab Eudoxio congregala
(77) * csl anno Chrisli 557. paulo posi Siruiiensein syn. Nolandu esi hic locua. Opiiiue t*niitt Suiooduin, in qua llosius impiaiu illam ftdei profeamenus Hosii lapsum excusat dual>us raliunibns.
sioncin edideral. In bac Auliocbena synodo, perinde
Primoenim aii, Uosium huic foruiuhe consensisse
ac in illa Sirtnieusi, in qua llosius naulragium
eo consilio, ul Valenlis, Ursacii ac Cermiuii perfccit, damuatum est nonien tubtianiios, et liuaciam eistinguercl; qui Uomoutn quidem v w i alque ex aequo rejecla sunt. Legati
bulum ferre uon polerant, quippe quod nusquam
ptiam missi iiul ad Conslantium imperalorem,
in iacris Litterift exstaret : llomecouin vero noAspbaliua presbyUr una curo aliia, qui synodicam C nien , quod nec uspiani legebatur, introdncrre
tipitUolatn ad eum perfcrrenl, ut l|ic leslaiur Soxo- studebanl. Hosius
- ergo dtspeitsalive

ei * ~
inenus. Cseleruui sub exitum anni 557 hanc syn- , u l eoruro pervicaciam irangcrel, ulruutque
oduiu collectain ese conjicio. Eleniin Eudoxius, vocabuluin pariler lolli passtts esi. Dcinde vi ae
dum adbuc Coiislauthie Romse agerei, audila morle lerrore coinpulsutn Hosiuoi id fecisseail Soxomenos.
Leootii, staliui Roiua Antiocbiaiu profectus, Antio- Qua quideiu ralione oliaui Aibanasius Uoeiuui
benam sedein per ainbilum occupavit. Rotna i g i - excusat.
(78) . Sic fere Graeci appellant ciitu
lur profecius fticrai menae Maio. Nam sub exituin
bujus meiisia Coiislanliua Rouia egressus e&l. Unde qui vero iioiiune Germiuius dicebatur. Uic Pbnobiter notandiia est error Baronii, qui Consiantii liuo damnato alque in exsiliuiu pulso, Cyxico aciugressuni in urbein Rotnam, ei Eudoxii profeclio- ciiu, cx presbytero ad episcopatum Siruiicuew
IICIII ac translalioiiem asaignat anno Gbrisii 556. promolua fueral anno Chrisli 551 a l lcsuior
Sed IIUIIC erroreui refellil Amraianus Marcellinus, Albanasius, lum in oraliotie prima AdvtTtx* Arteei Idatius in Fatfu. Proinde Eudoxius anle Julium not, que scripu est anno Glirisu 556, luiu
menseui Antiochenam sedem obliiiere non poiuit. Epitlola ad toliiarws. Vidc quae uoiavi ad Socratem.
Vjuo ilem teiopure Tracutus illo apud Siraiiuiu
iactus esl, io quo Hosius el Polainius iinpiam
(79)
. Assentior Chriillam lidei profeasiooem ediderunt, quani Valens el
slopborsono el Savilio, qui eoiendaOrsacius ac Germinius ad Einloxium miserunl. " ruul. Quam cuiendalioneiu couiinnaiit ca quyc ae<J4iare aub fiem bujus auiii Eudoxius
quunlur.
yiiodiim suaiu coitgregare, et Yalenlis aique Ur
v

VARIORUM.
nalus 06t. Anno 358 episcopos Ancyrai ad dcdica*

lioiiem basilicai a Basilio Ancyiauo conslruci*
.
Geor^ius pairia Alexaudrinus,
congregatos inissa hic recilala cpistola iacitavic
philosopbicis disciplinis
iuoulrilus ,
priinum
ul synodice convenicnlea Eudoxium episcopum CP.
Alexaudritt presby(er,a B. Alexandro ob nepolatum
ei Aetium, nuvas lurbas lunc tempons molicnles,
gradu niolus, ad Arianos peniius deflexit, ab iis
dainnareiit. Anno sequenii in ayoodo Seleucieaai
morluo Theodoto iu sede Laodiceua suffeclus. Ha>
reticorum omuium e.um vocal Alha- ab Honioiotisianorum parlibus stelit, ticet posiei
uaeiuain Apoiogia eomra Ariunot. Exinde synodis vir varii et tnconslantia iugeuii ad Anoino3oe deflexerit. Quod forsan in causa luit Pbilostorgio, lib.viu,
adveraus Albaiiasium, Tyriae anno 555, Anliochenx
anno 541 iiilerfuU ; poslea ad concilium Sardi- cap. 17, ut Georjiuin inler prtniarios
llcgeudiiut videlur ] propugn>l<res
ccme anao 347 accllus et ob ineimit conirecenscrct. (Guil. Gave, UiM. \o\. I , pag. 157.)
paieiif, coiuuiuui ouiiiiuiu Paliuui cuui
d

1115

IIISTOHIA ECCLESIASTICA. LIB. IV.

. laliae veneruiu. Forte enira lunc Basiliua ad dedi ,

,
. *
,
,
,

(80)

.

. *
;
, ,
.
,
. \ ? ,
, \
,
, .
,

, , ,
. . 01
,
, \
* ,
* \
, (81)
,
* .
\ ,
, \ - C
, ,
xou (82). ' , 9

calionem basilicae a ee consiruclas multoa vicinarum urbiumepiscopos couvocaverat: quibus epistolam Georgii Iradidit, que sic habel :
Dominis hunorali$timi$ Mucedonio, Ba$ilio, Cecropio,
Euycnio, Georgius in Domino $alutem.
f

Aelii oaufragium totam pene comprebendit Aoliucbiatn. Elenira Eudoiius discipulos exsecrabilis
Aelii, qui a vobis ignominia noiali sunl, omoea
auscipiens, in clerum promovet, ipsuroque Aelium
haereiicum praecipuo bonore prosequilur. Suocurrite igiiur lantae civitati, ne illius naufragio iotua
siuiul orbis abripiatur. Et in unum congregaii
quotqttot convcnire poluerint, ab aliis episcopis
eubscripliones postulate, eo consilio ut Eudoxius
el Aelium ipsum ex Antiochena Ecclesia expellat,
el discipulos illius io clericorum album relatos expungat. Quod si cum Aetio Filium Patri dissimilem
dicere perrexeiit, eosque qui istud dicere audenl
Hs qui aliler dicunt auleponere, periit vobis, ut
jani dixi, urbs Aniiocbia. El epistola quidem Gcorgii haec conlinebal. Episcopi vero qui Ancyraa conveneranl, cum novandi studium Eudoxii manifesto
dcprebensum esset ex conscriplione Odei, quam
ille uoa ruui episcopis Auliochiae cougregatis edideral, retn imperalori signilicarunt, poslulamnlque
ab eo ut diligenler provideret, ut ea quae in Serdicensi, Sirinicnsi, aliisquc conciliis decreta fueranl, flrma ac stabilia permanerenl : quibus in
conciliis deiinitum erat coinuiuni consensu Fiuuni
Palri siniileio esse sccunduin subsianliaiu. Dcligunlur ilaque ad imperatoreni legali, Basilius ipse
episeopus Ancyrx, Eustalbius SebaslUr, Eleusius

VALESII ANNOTATIONES.
stiam conscripseral. Nam adversua islam llosii
(80) . In codice Fuketiano
el apnd Nicepborum additur pneierSa oomen Eu- furinulani collecla eral synodus Ancyrana. Intelligaiii boc modo : . Eral au- gcuda igilur est Sirmiefiais illa iu qtia depositus
lem Eugenius ietc epis<opus Nica&e, ut superiiis est Pbotinua, et fldei ionuula a Ilarco Arelbusio
observavi. Gaetcroin baec Georgii Laodiceni Episiola Graece diclala esl. Idque aperle confirmal Ancyadwrtus Eudoxium,
recilata quideni esl in con- rani concilii synodica, qtiaoi refert Epipbaniu.s in
haeresi Senii-arianoruin. Illie enim episcopiqui Ancilio Ancyrano, ul docet Epiphanius in hxresi Se*
iniarianorum: non lamen scripia est ad rpiscopos cyrae erant congregati, oplasse se dicunt, el votis
syuodi Ancyranae, ul palet ex nominibui epiecopo- ouioibus concapiase; ot post Aniiocbenae fidei formw, quae bic legunlur in lilulo epislohe Georgii. inulam, et po&i Serdiceosem synodtim, qiiam SirNullus eiiim ex islis synoio Aucyraira iuleriuil, mienwe synodus excepit, omuis dcinceps allercalio
ac dispulalio lolleretur. Porro Aucyraua synodus
prxter Basiliam.
congregaU eat anno Cbristi 358 paulo aute Pascba,
(81) "
ul docte observavil Pelavius iu Auiiiiadvcrsionibus
. Por Serdiceiiaetu syiioduin iuiellige, nou illam
ad Epipbanium in baeresi Semiarianorum. Miruoi
(Bcumeoicam aynoduin Catbolicorum, sed alterara
vero esl Soxomejunn boc loco nullam gesloruin A u pseudo-synoduui Serdicensem Orieutalium episcocyraiii bujus concilii facere inentionetn. Solani euini
portim, cnjus exatat episloia syuodica apud llilar i o n in Fragiueolis, el ad calcem epislolae adjecla legationeiu ad Gonstantiuui iiuperaioreiu missaui
eat formub (idei in qua botuousii quidem uulla iit commemoral. De aynodica vero episiola, dequc
meiilio. anathemati Umen subjiciunlur i i qui d i - formula Odei ab iisdem conscripla, quai apud L p i cunl Filium Bei ex alia ease subslauli;!, el non ex pliauium et llilarium legitur, ntbil dicit.
(82) Ex
.
Miisculns
Beo. Per Siroiiensem aulem syuodum inlelligil bic
eiGbrislopborsonus verlerunl ex Thalanupoli .
Sozomeiiua, illain iu qua llosius bla$pbemiain
%

VARIORUM.
"krrvpar . Ancyra, urbs Asfoe
tuinoris, Galaliae primaiia, el iu ipso iiuiilc Papblagouix, edilo loco aila, arcbiepiscopalis, et concilio
Auryrano tlara sub Sylvesuu priuio papa, anuo

514 (vulgo 315), nunc Anoonri el Awgari, l^ale

Leuuclavio, cui cliani Engouri Turcice licitur.
BAUDRAXD.

bUZOMENI

1U7

Cyzicl; et cura 1 4 8 ^
keonlius quidain, cx ,
,
iinperatoris cubiculario presbyler. Qui cum ait
' , \ &[ '
comitatum pervenissenl, offendunt illic Asphalium
Antiochix Ecclesiae presbylerum, ardenlissimum , .
fautorero dogmatis Aclii : qui confeclis rebus
quarum causa advencrat, et littcris a principc ,
'
impelralis, reditum jam parabat. Verum indicata
baeresi per legatos qai Ancyra venerant, Coiistan* *
lius Etidoxium quidem cum aitis oondemnaTit: epislolam vcro suam ab Aspbalio recepit. ejasqae
loco isla scrrpsil :
. IA%
CAP. XIV.
Constantii imperatorit ephlola,
Endoxiug, , \
.
el qui cum eo ertnt, jubentur expelli.

.
, fjj
Victor Consianlius maximns Angustus, tanctm
.
Ecclesice quce est apud Antiochiam.
Eudoxius a nobis missus advenit : nemo
* *
veslrum i u exislimel. Longe atiier affecti sumus, . ; .
, quam ut lalibtis favere veliir.us. Q lod si ul ca?tcra,
eic islud quoque argule eonlingunl, manifeslo . Ttwv
produnt se divino numini illudere. Quibus enim , ;
rcbus sua sponle parcant i i qui, domtnandi cnpi- , * ^
dilale accensi, urbes intadunt, et cx alia civitale , ^
in aliam iransiliunt, tanquam vagi quidam, sedium ;
mulalores, plus habendi causa omnem recessuin , * rimantesTFama porro est, apud illos esse quosdara (83) rirculalores, quos ne nominare quidero fas s i t : . \ \ .
olftcinara impiam ac nequissimam. Inlelligilis (84),
omnino per vos ipsi factionem illam. Plane ex \ \ . 0.
verbis Aelium agnoscilis, et seciatoree hsereseoe \, .
' \ , .
illius : quibus hoc unum studium esl, ul imperilam
multiiudinem corrumpant. Sed enim versuli i l l i , ^ ,
.
el ad quidvis audendum parati, id apud qtiosdam
impudenter jaclarunl, graiam nobis esse ipsorum * ,
ordinalioneni,qna semetipsos ordinarunt. Haec qtii- . " * , otf
dem ab iis jactantur qui talia disseminare solent. (85). ,
Verum reg ipsa nec omnino ita se babet, nec \
, \ ' ;
proxime eoacccdil. Revocate, quaeso, in memoriam
priraos illos sermones, tunc curo do fide inquire*
. ' \ *
remus : quibus demonslratum est, Scrvalorein
,
noelrum ease FHium Dei aimilem Palri eecundum
, \
substanliam. Vemm generoei isli, qui de Deo le, \ . Ofc
luere proieruut quidquid in buccara veneril, eo , ^
l

is

VALESU ANNOTATIONES.
Quod est ridiculum. Leontius isle, presbyter erat D absentwn per presbylerum snum, queai ^ , ! 7 ^
Aniioclienus, qoi una cum aliis
liis clericis einsdem
miserat, subscripsissc : ipstim larocu nibileroiu
iegatum a synodoesse noininaiuni?
...
Ecclesiae Ancyram veuerat, questurua de fiudoxio
cpiscopo AntfochiiP, et Georgii Laodiceni litleras
(83)
.
Scribendum Uij
s CUID alluleral. Fuerat autem anlea cubicularius videlur . w
iinperialis patalii. Sic enim Nicepborus bunc Sozo- est, 9CeUtti$9ima malorum heminum ofitina.
tneni locum expressil,
(84) . Qeia no videl ttn . Caileruiii mirari bendum bic case ? Miror lawen w
quis non immerilo possit quomodo Elensina Cyzi- a Cbrislophorsono, nec a Lanfo, qtii Wc*fJy"
ceuus intcr legalos Ancyranae synodi nomhieltir,
inlerpreiatus cst, animadversum
*fr
ouiii ejus nomen nequaquam reperiatur inler eos cwnda quae praeeesscrunt, Aeliutn maiiifesie * * "
qui Ancyranx synodo subacripsisse leguntur ap*id
gn.int.
Epiphanium. An dicendum esl nomen Eleusii
(85) O ^ ^ r t / c . S i c e i j a m legitor apud Nkife*
omissum essein libris Epipbanii?an poiius Eleusiuin
rum. In codice lainen Fnkeuanodeosi vox trv^
a

VARIORUM.
. Eudoxius in flde levis erat efc iu- Anomoeos iransiit, el Aeiio se adjungena
^SJi
constans; primo Arianus. deindc lcrtis Asterii so dogma slrenae propngnavitt ^
^
phisias epistolis, Semiarianoriiui sive flomoionoroasione sa?pe ipsis Aetiania ae ininwu r
siannruni scntenliaiu amplexus esl. ilis reliclis. ad
siilil.
f

l!40

IIISTORIA ECCLESUSTICA. -

LIB. I V .

1150

i l

\ impielalis 149 piogressi sunt, ut c l ipsi nova

. (8G)
quacdam aliler quain se res habct, opincntur, et
, ,
alios ea docere conenlur. Ac nos quidcm plane per . 01 ( \
suasum habemus id in capul ipsorum recasurum
);
esse. Inlerim vero aufficiei a coetibus ecclesiasticii
,
et a publico conventu eos arceri. Ncque enim i m , ,
pnesentiaruoi dicere velim ea quae paulo posl
(87),
passuri autu, nisi a rabie ista temperaverint. Jam
\ .
vero (quid enlm mali quoiidte non accumulant ?j
, ,
pessitnos quoaque tanquaro ex inandato in unnm
,
congregantes, iUoa, inquam, baercseos duces atque
,
auctorea, io clerum aacribunl, venerabilem coelum
, ;
boc pacto adulteraotes, qnasi liceat ipsis pro libilo
^
agere ac ferre omnia. Enimvero quisnam morta.
lium isioe ferat, qoi urbes quidem impietate referB ciunt, exiernam autem regionem piaculis inqui \ , ,
. nant, id unum studio habentes, ut omnibus bonis
, infesu eint ? Facessat callida faclio, et divinis
. " thronis inaidere desinat. Jam tempus esl ut veri , , tatis alurani prodeam iu luceni, el in inedium proce * - dant quicunque antea palriis sedibus exlorres, inelu
. * \ cobibebantur. Oeprebensa enim est illorum asta , , t i a , nec ars ulla excogitari potesl qua? illos ab
impieiate possit eximere. Bonoruin virorum olB . (
cium esi fldera patrura perpetuo retinere, eamquc,
'
uti diclura esi, augere, ulterius vero nihil curiose
.
inquirere. Libeoler auiem bortarer eos qui, l.icet
*cro, ex bojus erroris baratbro emerseruot, ut el acntenliae accedaot quam episcopi divinarum rerum
scieniia praediii, riie atque ordine de Beo promulgamnl. Hoc igitur modo parum abfuil quin hacresis illa qnae dicilur Anorooeortim, eo lenpore pravalerei.
. '.

CAP. X V .

*UC
,
**
JUv
,
'

.

* ,
,
(88). " ,

,
,
\ , * ) ^^
, '.

Quomodo Constantix$ cnm Sirmimu venisset, Liberium ab extilio revocavil, et Romanh

retthuit,
jubent ut Felix una cum illo tacerdolium adminhtraret.
Haod inulto post imperalor ab urbe Roma Sirmium reversua, cum Occidentalea epiacopi lega*
tionem ad ipsuro rofsissent, Libertmn Beroaa ad se
o c c m m t . Curoque adessent legati episcoporum
Orientie, convocalis sacerdotibus qui ia comitatu
eratol, Liberiom coepit compellere ot Filium Pat r i non esse consubstanlialem profilerclur. Instabani a u l e n , el imperaiorem ad boc impcllebaiu
Basitius, Eusialhiua, et Eleusiut, qui pra?cipua

VALESU ANNOTATIONES.
(86) . Huju* loci
ereendatlo debelur codki Allaifano, in quo ila

KcribHor: , etc. Quam

teciioneiD in veroione mea suni aecqlaa.
(87) .
Procttl dubio ecribendum
esl . Basc enim refeniator ad Eudo-

xium, qui impios homtnes ac sceleratos in clcrom

allegebai.
(88) Ex . rodice Fuketiano scriptura
est . Supra Beroe dicia csl, urbs
Thracia?.
%

VABIORUM.
Hpuwv. Sirmiense concilium iv, partim ex
Orieniafium kgalis, partim ex episcopis qui in comUftla erant, anno 558 congregatum. tfbi aliam
lidei formulam compoauerunt, partim ex veteri illa
Sinnii adversus Pbotiuum facia, parlim ex Anliorbena anno 541 condita, conflalam. Hnic r i b r r i u s
poniifcx, poil cxaclum trienuii cxsilium,subscripsit,

et cum Arianis commonionem coloit, sedi s o \mde reslitutus. Exstani Liberii bac de re irt* episiols apud Hilarium in Fragmenlis, col. 426. Vide
et Athanas., Ep. ad solitarios. (Goil. Cave, VW. H
pag. I . ) Eodem anno (scil. 558) Libcrios Ro>mam in sedcm suam rcversus est.

SOZOMENl

1131
u

11

apud ipsuro auctorilate pollebant. 1 5 0 Q *

0? (89) (*
a quae contra Pauluun Samosalensem et conlra
, famPhotinum episcopum Sirmii decrela fueranl, ac (90) , \
preterea fidei formulam in dedicatione Anlio- ,
diensia basilicse edilam, in unum lunc libellum
\ uvwv
, conjeciasent, perinde quasi quidani sub obtcntu
, \ vocabuli consubstantialis, propriam baeresim stabilire conarenlur, effeccrunl ut Liberius , el Alha- (91), ,
. iiasius, Alexander, Severianus, et Crescens Africae cpiscopi, ei formula consenlireiii. Consense- \ , \
rur\t pariier Ursacius, el Geruiinius episcopus , \ " .
S i r m i i , et Valens Mtirsae, et quolquot ex Orientis \ (9)
parlibus aderant episcopi. Sed et confessionera a * \
Liberio vicissim sttscepertint, qua eos qui Filittni \ . tty
securidum substantiain ei per omnia Patri similem
non esse assererettt, alienos ab Ecclesia pronun- ; ,
tiabat. Nam cura Eudoxius, et qui cum illo opi- \ , \
nioni Aeiii favebant, ArUiocbiae Hosii epistolam

accepissent, sparsis runioribus divulgaverant,
,
Liberium qooque consubsianlialis vocabulura con
demnasse, ei Filiuin Palri dissimilem conOieri.
His per Occidentalium legatos cDnfeclis , imperator , *
ftomani redeundi potesiatero Liberio concessit. , \
Scrip&erunt etiam episcopi qui Sirmiitm convene- , tA
rant, ad Felicem qui lum Romanae Ecclesiae presi- ' , debal, et ad clerum ejusdein civitaiis, utLiberium
. Olx
sueciperent, utque ainbo aposlolicam sedera
, \ dvSfek
gubernarenl,el simul sacerdotio fungerentur absque
VALESH ANNOTATIONES.
(89) 01
.
lnielhaere videtur formulam fldei, quae aubjecu eat
fpiatoue synodica concilii Ancyraui ona cura anaiheraatismia, apud Epiphanium in batreai Semiarianorum, et^pud Hilarium in libro De $ynodi$.
Vel polius intelligit novam fidei forniulam, quam
Hilariua in Fragnientis vocat perfidiam apud Sirmiiim conscripiatn, ut infra ostendain.
(90) . Intelligit fonnulaiu gynodi Sirmien&is adversus Photinuro congrcgatae annoCbrisii 351. Qnippe Pholinus
liseresim Paoli Sainosateni renovaverai.
(91) .
Hi duo
cum Severiano et Crescenle videuliir iuU*e Africae
episcopi. ld eniin subindlcat Sozomenus. Porro ex
his colligitur legatos synodi Ancyrans Basilium,
Euataihiitm ei Eleusium, Sirmium venisse anno
Cbrisli 358; et sub finem ejusdem annl Liberium
ab exsilio esse revocalum, cum eidem Ancyranx
forinulaB subecripsisset. Vide Pbiloslorgium in libro
quarto, capile 8. Male Baronius restilutionem Liberii posuit anno Christi 557, quo anno nondum synodua Ancyrana collecta fuerat. Porro haec omnia
qux a Sozomeno in boc eapiie referuntur, in concilio episcoporum gesla eese manifesluin esl.
Qnippe el forinula fidei ibi conscripta est, cui subecripserunt Orientales et Occidentalea episcopi, el
ipse Liberius adhuc exsul. Et epistola ab ipsis
ecripla est ad Feliccra episcopum, et ad clerura urbis Bomae, ut Liberium redeuiilem suscipercnt,
utque ambo simul, Felix videlicet ac Liberius, epiecopaium adminislrarent. Quae nonnisi a synodo
decerni potueriint, cuin repugnel ecclesiasticae regulaeac diseiplinae, u l i n una eademque Ecclesiaduo
<>Jnt pariler episcopi. Uxc igitur synodus Sirmienaia anni 558 rcliquis Sirmicnsibus annuiueranda
cat, quam Baronius cuui aliis pnccedcnlibus vidc-

tur confudisse. Quatuor omnino sub Consuntio

eynodi Sinnienses rcperianttir : pritna ab OCCIMDtalibus collecla adtersus Photinum, anno Cfafiw
549, quam primus Peiaviue observavii; SCCUIMI
Orienlalium fuil, in qua deposilus est Pboiitws,
anno Christi 551; lertia, i n qua Hosius blawhemiam illam diclavit, anno Cbriati 357 ;quartadeiuue, in qua Liberiua restituuii* est, anno tulw
ominici 558, cum formulse in illo concilio co>
scriptae subscripsisset. Haec est, ut opinor, ^nam
Hilarius in Fragmentis vocal perfldiam ab Ariaats
conscriptam, ei qiiamLiberius calholicam voca|^
a Demopbilo sibi oblatam suscepisse se dicHia
Ephtola ad OrientaUs. Ob quod factnm Hilarlis
ler anaihema dicil Liberio. Scio quidem Nicolav*
Fabrum in Pnefatione quatn Hilarii Fragmeuiis
prsefixil, hanc perOdiam ab Arianis conscnpuiu
de Hosii blaspherala intellexiase; sed pace tin
doctissimi, improbabilis mibi vidctar baec .
Nam si haec fuisset Hosii blaspberaia, procoluubio
adjecisset Hilarius, eain ab llosio et Polaiuio coo*
scriptam fuisse. Sicenim scribii in libro D* #jfe*j
Atqui inter epiacopos, qui perftdiam iliam apnd
Sirmium conscripeerant, qnos omnesillic rece&sei
Hilarius, nec Hosius, nec Potatuins nominan&ur.
Deinde cur Liberius ad Orientales scriberel su*ceptam a se Uoaii perfldiam, quam ipsi OrieaU
rejecerant atque exploserant el quam Ancyraiia
odus condenuiaverat ? Annon apparet aliaw w
Hosii perfidia a Liberio desiguari, illam adhort
qua3 tum Sirmii conscripia esl a Basilio, Easiaitoo
e.t Eleusio, u l teslatur hoc loco Sozomcnus ?
Petavium in Animadversiouibus, p. 510.
(92) . Inlelligo epW?!am Liberii adOrienlales, quaB refcrlurin Fragmci^
Uilarii.

,,

1155

HISTORIA EGCLESIASTICA. L I B . I V .

1134

, ulla dissensione; et quidquid molesuse accidcrat

propter Felicis ordinalionem, alque absenUaoa
, .
Liberii, oblivioni traderent. Nam Libcrium utpole
k, virum undequaque egregiura, el qui pro religione
. imperatori fortiler restitissel * populus Romanas
, impense diligebat: adeo ul ejug causa gravissimam
,
geditionem excilaverit, el ad cxdcs usque proru\ .
peril. Post hxc vero cum Felix modico temporc
supervixissei, 151 Liberius aolus Ecclesiam adminisiravil. Quod quidcm divina provideolia iia
<lispei)8avit, ne sedes Petri dehonestaretur, a duobus prasulibus simul gubernala: quod discord l s signum, et ab ecclesiasticis legibus alieuom est.
. ICT
CAP. X V I .
" , Quomodo propter h(eretim Aelii, eornm * eranl
/ ,
Anliochim, imperator I synodut fieret
^ *
6 ,

Nicomediie. Sed cum motus atia multa

,
fj interveni$$ent, primo quidem Nieanz, potieu
,

Arimini synodxs congregata est.

) *
Jlem de Artacio confestore.

.

Et na?c quidem Sirmii acta sunt. Eoque tcmpore
, " \ ob metum impcratbris, Orientales alque Occiden . \
consenlire inter se in doclrina fldei videban , \ ,
w o q u * Anliochi* tentata foeranl.et
.
Ppler ba3resim Aelii imperalor synodum Nicaeae
\
celcbrare constituii. Sed cum Basilius ejusque
,
assecla? id recusassent, eo qood olim de fide illic
*
traclatum fuisset, placoil ut Nicomediae in Bilby 0 * nia gynodus congregaretur, ulque ex omnibus pro ;,
vinciis episcopi qui prae caeteris prudenlia valerent,
, . " et inielligendi dicendique facullale praediti essenl,
,
ad praeslitutum diem imperialibus lilteris ocius
, \ . evocarentur, ita ut vice omniuin provinciae suae
,
episcoporum in concilio residerent, ei judicio
(95) , \
inleressent. Sed cuin major jam pars episcoporum
. ' \
iter ingrcssa esset, nunlius allalus el de Nicome , * - d i * calamilate, cara scilicet totain lerrae rootu
* , concussam foisse. Cumquc rumor passim invaluis . sel eam urbem penitus evcrsam esse, episcopi
\ , \ ulieriue progredi deslilerunt. Etenim fama, u l i
, * solel, non in iis aolum consistens qai malum
. passi erant, cladem illam procul positis nunlia , - veral. Sed Nicsram quoque el Perintbum, urbesqye
- flnilimas, ipsamque adeo ConslantinopoJtm 1n par, tem calamitalis venisse divulgabatur. Porro is
, ,
casus eos episcopos qui recle sentiebanl, nou
\ \ \ - mediocri dolore aflecil, eo quod ecclesia quoquo
, * illic magnifice constructa, corrucral: eaque res
.
bominibus religioni nostrae iiifensis occasionem
l a i e s

l u r

Socr. Iib. , c. 58.

VALESU ANNOTATIONES.
(95)
. Nicomedia lerne
Quare synodus Sirmiensis el subscriplio illa L i moiu colbpsa esl Batiano el Gereale coneolibus,
berii mense Augusto ejosdem auni nccessario
ix Kal. Septemb., ut scribit Ammianus MarceUinus,
coniigil.
el Idalios i n F o i i t i , qui fuil annus Cbristi 558.
VARIORUM.
b .
Itno oclo annos superstea erat, teste Faustino in
praeial. ad Libellom supplicem. W . LOWTH.
i

Mulla annotavjt doctiss. Guil. Beveregius ad canonem 8 concilii Nicaeni , ex Cypriano, Paciano,
Epiphanio, aliisque veiertbus, quod non debeaul
esse duo episcopi ip eadem urbc.

SOZOMEM

1155

praboeral nunltandi i m p m l o r i pcriisae multitu-

dinem cpiscoporum, et virorum ac niulierum , qui
in ecclesia servandos sc esse speranles, eo cum
liberig confiigtsseut. Qunc tamen neuliquam vera
eram. Ilora enimsecunda d i e i , quo collecla minirae
cetebrabalur, terrae molus coepit. El ex episcopia
solus Ocropias, Nieomediae ipsius aniistea , ct
alius practcrea qiiidam e i Busporo, extra ecclesiam
oppressi sunt. Cumque civilas brevi tempoiis
momento concussa s i i , quicunqite alio voluissenl
confugere, baudquaquam potuere. Sed 152
P "
mo impetu ingrueniis periceli, fere quo qubquo
loco steteral, aul servaius est, aut interiil. Caeterum aiunt Araacium qucmdam eam calamitaiero,
prius quaoi accideret, praevidisee. Erai bic naiione
Peraa, qui cum atendis iroperatoris leonibus pra?-
positus miliiaret, uon ignobilis inter confessores
prinr.ipatu Licinii exsiileral : abjcclaque militia,
in arce Nicoroediae intra urbla muros comoiorabatur, raonasticae disciplinse studiis sese exercens.
lllic divina visio ei oblala, jussil ul egrederelur
ex civitaie, utpole pasaura ea qunc mox perpessa
csi. Exinde celeriier ad ecclesiam profcclus, mandavit clericis, ut sollicile Deo supplicamu, preresque ei placando oflerrenl, ad depellendam irara
quae intemabatur. Gum vero oou persuadcrei illia,
eed ridiculua viderelur, qiiippe qui insperatam
pradiccret cladeoj, in turrim suam revcrsus e s i ;
pronusque in terram cadens, Deum oravit. Inlerea
lemporis orlo terra motu, plcrique perieruiit : ^
rcliqui aulem qui superfuerant, in agroa ct in 60litudinem profugerunt. Etenim tanquam in opu
lenta ac maxima civitate ignis per ouinea domos
erat accensus in foculis ac furnis, et in caniinis
balueorum, eorumque opiiicum qui ignis beneOcio
arles suas exerceni. Dejeciisque sedium tectis ei
lacmiaribus, flanima matericm corripiens, periniUis, ut verisiinile esi, aridis lignis, et quaccunqoe
olei naturam babenl, et ad ignem celeriter concipiendum aplissima sunl, copiosum pabolum nacia
est. Serpensque passim, ac sibi ipsi conjuncta ac
coadunaia, loiam civiiatero instar unius rogi, ut
iia dicam, effedl. Ob banc causam cuin domus
inaccessae
essent,
i i qui ex lerrae molu

_
. incolumes
ri

,
. !
, \
.
,
. **

, , . 61
\ , * . "
(94) ,
\ *
, ,
.
* ,
, . *
, ,
\
. ' , ;
, , \
, ,
,
,
\ .
, *
, \
\ /
, :
,
, \ ,
0
,

, &
. \
, , !
. " ,
, ,
. (95)
, (, -

, , {
, \ **

. ) \
* ,

evascranl,ad arcem cucurrerunt. Illie Arsacius ^ * * ^ . * * * *

n lurre qua, .nconcuasa sieter.., moriuus reper- ^
,
lua esl, pronus hu.ni jacens eodeui babilu quo ee

S Lta^SLlJ^i

a l u r u e

e x

n d e r a l

A i u n l

1 ; ^ ^ ; ^

eum, antequam morerelur, Deo aupplicasse, l u o r i .

quomalu,see,quamc>culUsiscerereruioamrbi

l i t l ^ l ^

VALE8II ANNOTATIONES.
(94) dk . Hunc dice Fukeliano deeat vox . Quarc
^J '?
cnm intellexii Nicephorue. Pulavii enim Ar quin locus ita scribendus sit :
sacium prius uuiritorem imperialium leonuui, ac
( , eic. Vocem supP^
deinde mililem fuisse. Vcrba Nicepbori baec sunt,
ex eodein codice Fuketiano.
.
. Ignoravil Rcilicet
(96) Kadalpsir.
De bujiis VOC.R ripe^JJ
Nicepborus milhiam dici quodlibet miuisleriuro
vhle, si plaoel, qtia scripsi in Aniulaiionibustusequod impcratori prarsiarelur. Quod etiam aniea
bianis, lib. v, cap. 7. ETodctn verbo ulitu' Atnafl^
ebeervare raemini.
sius in Yita AntvniL
(95) \ .
In co/-

57
MSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. IV.
4153
. \ HKus, iu qua Chrisli noliliam primuui atcepiSfct,
\ , \ el ecclesiaslicara philosopliiatn didicissot. Ctelcniui
, , qiiandoquidtni narralionis ordo ad hiijus viri mcn ; lionem nosdeduxil, sciendum esi, illum iia Deocha. . rum fuisse ul daenionas fugavcvil eosquequi ab illi>
' , \ -. vexabanlur purgaveril. Quodam igiiiir die da?mo , \ niacus per foruin, exseiio gladio, cursilare coppii.
, . \
Cumque omnes difltigerent, ci civitas l u i n u l u
, ' (97) plena essel, uccurrens ei Arsa< ius, prolalo Cbristi
. 01
nomine eum dejqcit: slaiimque dxmonio liberavit,
ct ad sanam mentem reduxil. Alia quoque multa
, ab Hlo patrala suiit, quae bumanam vim snperani :
} , \ , inler qtiae ei istud e s l : Draco, sive aliud serpcntis
. \ genus, viatores, aniequam ab illis videretiir afflatu
, i , - suo perimebat. Naiu in specu juxla viam pnblicaiu

\ . , latiiabal. Prngressus eo Areaciua, Deum oravil; ct

, * staiim aerpens sua sponte egressus est e specu, et,
, \ 153 capite ad solura alliso, semetipse interfecii.
(98)) , El haec quidcm ita relala sunt ab iis qui ea se ac , \ , cepisse dicebant a viris qui Arsacium ipsum vide * ranl. Episcopi vero, propier Nicomediae cladeu
\ ulterius pergere ad conciliura probibiti, alii q u i , , \ dem novum imperatoris mandalum exspeciarnnl:
* ( \
alii suam de fide sf meniiatu per litteras significa , \ - ront. lmperalor auiem ambigens quidnam agen, \ . \ dum esset, scripsit ad Basilium, sciscitaoe ex eo
, quidde synodo Oeri oporteret. llle laudaia, ui par
, \ eral, imperaloris pieiale per epistolam aUatisqne
. - e gacra historia exemplis eum de clade Niconiedi
, - Q consolatus, bortatur ut synodum acceleret, ncc

ab inco3pto desisiat, cum pielatis causa id operis
,
susceperit, neve episcopos ejns rei gmtia con- \ ,
grcgatos, qui jam domo egressi ct in itinnre coit ,
stiluti essent, re infecla dimitlat. Locum vcro syn , \ - odo conslilnil Nicaano, vice Nicomedia, ut cau, \ . sa fidei illic definirelnr, tibi primum traetala fue , raL Bastlins qnidera imperatori h*c rescrtpsil,
" , , sperane se rem ei gracain eignifienlurum, quippc
, \ - qui inilio synodum Nica? congregari fecrevissel.
Ilts litieris a Baeilio ncceptis, impcrator primum
* ,
quidem jussit ul incnnle aeslate Nicaeatn conveni , *\
rent epiecopi, exccplis Iriaqtii corports infirma va . letttdtne esaent: ka amen ut isti pretbylcrot aul
; ,
, . |> diacoaoa to?o niiUcrenl quoa vcllent, qoi ip ,
sorum scntentiam significarenl, et de rebna arobiVALESII ANNOTATK)NES.
(97) 01 x*pl tmr 'Afxrdxwr. Scribe men peii- rco Savilio, qoi in euo codke emendavit
rnlo, . In codire Fukeiiano oniissa bic ea4
linea per negligentiaiu librarii.
.
(98) . Assentior HcnVAHIORUM.
i * Basilius, Ancyra epiecopue, Nicomedia? cogendam i n d i x i t : $t*\ ob causas ante
Semiarianofum anlesignanus, cum gra4ia et aucio- diciaa, pro Nicomedia Nicaea, celebri concHio oliro
rilate apudConstanlium mullum vaterct, Anomaeis nobilhaia, huic conveniui depuiatur. I)t aulein
erat doctrine caaaa infestissimus; auclorque Con- inslabiles eranl A r i a n i , mataio conaHio , iropera(lautlo futsse fertur, ul Aeiiu, Eudoxius, aliique lorem indncebant t, divisis episcopis , Occidentales Ariminum, Orienlales Seleuciam in laauria
pcmiulli ejusdero seclae homines pellerentor in
cogerentur, anno Chr. 559.
exsitium. Anno Cbr. 558, Anoiwoei Consianiium
togabant, u l synodua celebraretnr; qui synodum

116*

SOZOMENI

guia consulerent, siinulque omne* inler se de om- . , * CTT.JTOJUOV

" , owj
nibus conscntirent; deinde ul dccem legati cx Oc
cidenlts parltbus, lolidcmque cx Orienlalibus,
quos synodue communi acnlenlia delegisset, ad co- , . ,
miUlum mhterentur, relaiuri q?ue decreu essent: ,
.
qoo c l ipee dispicercl utrum illi juxta normam
sacrarum Stnpiuramm intcr se muluo conscnsis-
, ^
scnt, el de bis quae agenda essenl, proul oplimjim
faclu sibi viderelur, decernerel. Posi baec iniio , \ consilio, praecepit ul omncs episcopi, ubicunque . \ ,

posiii essent, aui in propriis Ecclesiis exspe-
-
c u r e n l , donec locus concilio designaius fuissct,
mandaiuinque essel ipsis ui eo advenirent. Scri-
bii inlerim ad Basiliuni, ul ex oranibus Orien- ' , ',,
lisepiacopis sciscilelur per lilleras quo in loco synodum celebrari oporleret : ita ul sub i n i - & . *
, \ '
lium veris ea res cunciis innoiescerel. Neque
etiim commoduin esse arbilrabalur, ut Nicsrae * ]
, tov; $
syuodus flerel, cura ea provincia terrae inoiibus
vexata essel. Basilius iiaque pra?fixis epistolae suae
imperialibus liltcris, mandavil 1 5 4 episcopis pcr ( I ) ,
. ,
singulas provincias consliiutis ul quamprimum
apud ae deliberarent, el locum qui ipsis videreiur \ , #
aplissiiuus indicarenl. Cum veio, sicui iit cjus- \ , *
modi rebua fieri solel, non uuuiii eurcdenique lo- ! rj

cum omnea elcgisscnt, Basilins ad imperatorem
* , *\
profectua esl, qui lum Sirmii morabalur. Ibi lum

ulios quosdam reperit episcopos, qui propier p r i \ ,
valas necessilates eo adveneranl, tura Marcum

Areibusium, ct Georgium episcopum Alexandrias. Q , ,

Cumque jam conslilulum esset ul Seleuciae in Isauria *
ronciliuui haberetur, bi qui cum Valenle crani: 8
nani ex isle tuin aderal S i n n i i , Anouioeoi uui ", . jkflw
baeresi faveules, operaro dederuni ui epi&copi qui , , ,
iu cocnilalu erani, paraUe cuidam fidei foiinulae
* , subscriberenl, in qua noraen subsianiise nou con '
linebatur. Dum synodus ingeniistudio acccleralur,
. ,
Eudoxius, Acacius, Ursacius ac Valens, cl qui cum
illis erani, cum apud se repulasseni ex oninibue ,
, \ , \ w
ubique episcopis alios quidem Nicaenam iidera t o n , .
sianter reiincre: alioe vero eam praeferre quae in
dedioatione Aniiocbenae basilics ediia esset: quaruoi uiraque subslantiae nomeo baberei, el Filium Pairi
undequaque similem assereret: ac si forle oranesin uuum convenkent, opinionem Actii quamipsip^babant, eos procul dubio condetnnaturoe, ulpoie a duabus illia Adei fonnulis di&senlienlem : id etiooronl, u l Occidcniales quidem Arimini, Orientales vero Seleucia in Isauria congregarenlur. Eo scilicct
consilio, u l quoniam facilius esl paucis quam omnibuspcrsuadere, ipsibifariaro divisi, utraroque syoodum, ai fleri possel, in suam senlenliam pertrabercnt: sin mlnus, aUeram saltem : ne cooinuoi
o i n n i t i r a sufflragio baeresis ipsorum condemnaretur. Ad bas autem res perAciendas sutatdio illts fuere,
Eusebius eunuchus, praepositus cubiculi, qui et necessarins Eudoxii, c i ejusdcm cum illo sentcnu*
e r a l : tum alii primores v i r i , qui Eusebio gratificari siudebanl.
VALESII ANNOTATIONES.
( I ) ' nra
.
Ilaec eai fidei formula quae poslea in Aritninensi
concilio recilala esl, cui praefixa eranl consulum
uoniina. Sic euiro incipiebal : Fidet expotita apud
Sirmium, Euubio el Hypatio con&ulibu$, ul referl
Alhanasius in libro De tynodis, Socrales, aliique.

Ac Socrates quidem eam teriiam facit Sirroicnsem

formularo. Ego vero quinlaro esw coniendo, oo
rationes quas paulo anie protuli. Alqee
quam Marcus Arelbusius diclavil, ex P*2Yalentis ad Germiniuiu observavt in AnnoUww*
bus ad Socralem.
e

f 161

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. IV.

. '.

CAP. XVII.

.
De kis quot gesta $uni in eoncilio Ariminensi.
,
lmperator iiaque persuasum habens. nec reipu , blicae propier sumptus, nec episcopig ipsis, ob
, ,
ilineris longinquiutem, conducere ut in eumdem
\ locunTomnee convenirenl, synodum bifariam d i , - v i s i t : scriptisque lilteris ad episcopoe qui lum
* Arimini et Seleuciae erant congregaii, jussit ut
, \ priroum quidem controversiae de lide coniponc , r e n l ; ad exlreroum vero de episcoporum causis,
, \ qui se injusle depositos, aul in exsilitim missos
. csse quererenlur, cognosccrent : ex quorum nu , mero Cyrillus erat Ilierosolyraorum episcopns; et
. (2), de criininibus quae quibusdam episcopis inlendc \
banlur, sententiam ferrent. Etenim alii alios accu . sabant, 155 ^Egyplii vero rapinas el conlumelias
. \ - objiciebatil Georgio. Denique u i , universis rcbos
. dijudicatis, decem ex ulraqne synodo ad comila . \ - tum venireni, nuntiaiuri quae gesta essent. Secun, dom baec imperaloris mandala, singuli eo loci quo
. - jussi fueranl, convenere. Priorque congregala csi
, \ - Arimini synodus, in qua quadringeuli el ainplius
, consederunl episcopi. Ac de Albanasio quideui
, \ , ntbil utlra agenduro esse decreverunt, qui infcoso
\ - in illum animo eranl. Cum autem quaeri coe ptum essel de (ide, prodeuntes in raedium Valens
, \ el Ursaciiis, adjtivaiUibus eos Germinio, Auxeniio,
Caio alque Demophilo, postularonl u l rdiquoe
. " branes fidei forraulae qua? anica scripue essenl,
1

- \ Q abrogarentur; ea vero sola rata cssel, quam ipsi

, non ita dudum Sirinii Lalino sermone conscripsc , ranl, quae similem quidem Patri Filiuni esse juxta
* , \ Scripturas docebat; sub6laiuiae vero in Deo nui . lam omnino menlionero esse faciendam. Aiebant
, , \ porro, ipsum quoque imperalorem earo formulam
, , approbasse; eamque a concilio eiiam necessario
. , suscipi oporlere, nec in posterum curiosius scru (3) , taudum esse quid quisque senlirct, ne vocabulis
, \ disputationem et accuralum exaraen revocatis,
. \ , - discidia ac sediiiones nascerenlur. Saltus eoim
. ' csse u l , imperilius riissereodo, recte de Oeo sen \ * liamu3,quani u l novitatcs nomiiTum inlroditcamus,
afliiies dialeclicorum argiiliis. lnnuebant aulem,
() ,
> * - imo vero aperle reprcbcndcbanl vocabulum con . D siibslaniialis, lanquam ignoluni sacris Scripturis,
, , el plcrisque obscurum. llujus aulein loco, siniilem per omnia Palri juxta divinas Scripturas dici
,
Filium volebanl. Ubi vero forniulam lidei quam
,
, ipsi anlea secum alluleranl, isia complecleniem
recilarunl, complurcs quidera aflirmabant nibil

opus essenova Gdei formula, sed suflicere sibi ca
. Socr., Ub. t i , c. 37.
VALESH ANNOTATIONES.
( )
. Scribc disjunclis
votabnlis, alioqui dicendutn essel .
(3)
.
Scribo \ , ul legerunl inlcrpr.
PATROL.

GR. L X V H

(\)

*
. Delenda videlur particula . aut
certe transponcnda in hunc modum : \
, etc.

37

1163

SOZOMEM

qua? a majoribus decrela essent: sc vero idcirco tv \ , ?1

, , ,
conveniese ut, ai quid adversas ea notaretur,

obtisierent. Qujerebanlque ex illius formulae au,
ctoribus, u i dicerenl ulrum ea quac lecta eranl
, -
oihil adversus ilta majoriim decrela innovareoi:
, \ \
utque opittiomjra Arii palana damnarenl, qnae ab
illa aelale ad id usquc lemporis, oinnibus ubique , *
. ,
Ecclesiis lumullus cauaa exslili&set. Gum banc
, ,
conditiooem recuaassent Ursacius et Vaiens, Gcr , miniue Uera el Auxenlius, cum Deinopbilo el Caio,
\ ,
synodus mm aliarum seciarum, tum eorum qui
, \ Nteacae in unum coovenerani, exposilionem fidei
. recitari jussil, u l bxreses quidem conderonaren, .
l u r , ea vero quae Nicaeae dccrcta erant, conOrma\ \ , *
renlur; nec tn posterum ullue eadera reprehenderet, aul synoJum poslularel, sd praeteriiis con- JJ , ,
tenlus esaet. Absurduw enkn eese, ut, quasi nunc . \
primum credere incipienles, u i i a conscribanl; , ,
euperiorii vero lemporis Iradilionera reprehendam:
qua uai, tam ipsi quam majores ipsorum, Eccle- ,

aias adnainielrassenl : quorum pterique in coufes
(5) ),
aione ac marlyrio exiremuin diem obierani. isii
quidera beec in mediuin 1 5 6 proferentee, conten- ^ *
debaol oe quid novaretur. Valentem vero el Ursa- *
CMD) aon acqoiescenies bis, sed inslanies u l fidea , \
ab ipsis proposiia praevaterct, deposueriuit; el , \
formulam fidei ab iisdera recilalam, irritam csse . \
, \
sanxemnt. Nam et illtid abaurdum esse ipsis viaum
\ ,
eel, qood baec illi formulas praefiia erat inscriptio :
.
Exposiia esl Sirmii, pr&seute Gonstaatio aHerno
k

Auguslo, Euaebio et Hypatio coss., quemadmodtim Athanasius in epislola ad familiarcs suos scribil:
niklens ridkuliim esse, Conslanlium quidem imperalorem seternum appcllare; Filiura auicm Dc|
nafle seternum dicere; et certum lempus ei formulse prafigere, ad rcprebendendam fidein majorum,
ei eorum qui anle id lemporis iniliali esseot. His rebus Ariroini geslis, Valens el Ursacius, depositienem euara iaiquo animo ferenles, slalim ad imperalorem advolarunt.
CAP. XVIII.
C
. .
Arimnenm coneUH epitlola ad imperalorem COII
er /

.
ttanlium.
*fl ,
Synodua vero vigiiiti episcopos communi suffra . " *
gio delecloa, legatos ad iiuperalorem m i s i l : el per
< os isia scripsit, q u ex Lalino sermane in Grx-
(6),
tum translata sunt *. Jubente Deo ei prjecepto
* Socr., 1U). , c. 37.]
VALESll ANNOTATIONES.
(5) "

. Inlelligit librum Atbanasii Oe synodis A r i mini et Seleuci*. Qui liber iu vulgalis eliani editionibus inscribilur . Scripius esl autem
ab Albaoasio posl obiium imperatoris Constanlii,
ul colligilur ex pagina 907, ubi scribil Constanlium, quandiu vixit, in Ariana bseresi perseverasse, D

et curo jam morliurtis esset, ab Euzoio bserchco

baptizan voluisse.
(6) . Ha?c cpistola Ariminensis concitii cxstat eliam aptid 8
cralem in libro secundo Hi$toriie, capile 3 7 ; ubi
vide
quse nolavi. Apud Socratem legtiur,
, elc

VARIORUM.
* .
Socrates, lib. , cap.
37, inilio, habel, . Sunl
qui pnlenl bas lilleras ad monacbos^missas : sed
crederem polius ad caibolicum coelura AlexandriIIUID, ne inter iucerlos vulgi rumopes, de ejusinodi

synodis ubique pervaganies, animi pendereiii: et

sane initio ct fine epistolae, coelun), ut videtur,
alloquilur. (Cl. nionaclii Benedictini, Vif. Aihnxat.
pag. 7d.j
%

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

1165

LIB. IV.

I16t

; , * pielatig vcstra? credimug etst dispoeitom, ttf ad

Ariminensium locuro ex diversis provincHg Occi ,
\ , \ dentaliura episcopi veniremug, ut ei ftdes dareeceret oranibus Ecclesi* caibolica, et b a r e i i d
,
. * noscerentur. Dum enim omnee qui recte eapitnus,
\ , contraclaremug, placuit qwdera o i fidem a b a n l i , quiiate perseverantem, quam per propheta, Evan\ , \ , \ gelia et apostolos, per ipsum Detiro et Domioum
,
nostnim Jesum Cbrislum, Salvatorem iiuperii t u i ,
, \ - et largitorem salutis tuae accepimus, et quam
, ,
scmper oblinuimus, teneamus. Nefag enim duxi . \ , mos recte et jusle 5ancilorum aliquid mulilare,
, et Aorum qui in Nicaeno traeialo cousederant una
\ cum glorios* memoriac Constantino, paire pielaiis
\ ,
tuae. Qui tractatua manifestaius eet et inainuatus
\ \ - mentibus populoruni", et contra hcreaim Arianain
; \ .
lunc opposilas invenilur, ut non solum ipsa, sed
* , \
etiam reliqu baereses inde sint expugnata?. quo
* , ,
si aliquid dempttim fuerit, veneiiis breticonim adi \ lua panditur. ldeo Ursacius el Valens in suspicionem
, \ ,
ejtisdem haereseos Arianae venerunl aliqoando, c i
,
157 saspensi eranl a commuaione. Sed rogave
. "
runi veniam, s k u l eorum conlinenl scripla : quam
, \
quidem meruentnt lunc temporie a concilio Me , \
diolanensi, assisleniibus etiara legalis R o m a n
(7) Etclesiae. In boc igilur tractalu cum magno exa
. , ' raine fuiggei conscriptum Gongtanltno praesenie,
, \
quod tenens bapiizatus ad quietem Oei cotnmigra . ' *
vit, neias putamus inde aliquid mutilare, et lot
- *
fanclos ei confessores et successores marlyruni.
, . ^ ipsius Iractaiug conscriptores, in aliquo removere
* , cuin cl ipsi praeleriiorum calliolicae Ecclesiae gcri " plorum cuncta servaverint. Mangilque usque in
\ baec lempora, quibus pietas tua a Deo Patre per
beum el Dominum noslrum Jesum Cbrislum, po * \
leslaiero regendi orbis accepii. Verum miseri lio , \
mines, et infelici senso praediti, ilerum ausu te
*
, merario ge praecones impiaedoclrinae renunliarunt:
, etnunc eliam conanlur convellere quod fuerai
positum ralione. Elenim cum pieUlis luae lillera
* \
\ , \ jusserint tractari de Ode, oflerebatur nobis a gu \ , pradiclis lurbaloribus Ecclcsiarura, aggociato Ger minio, Auxeitlto et Caio, novum nescio quid con, . * siderasdum, qnod roulta perversae doctrinse conli - ucbat. A l vero cuin yidereul digplicere qood offe ,
rcbant publice in concilio, puiaverunt aliier essc
, * \ ,
congcribendum. Et quidem baec brevi tempore
* .
gsepe mutasse manifesmm ost. Sed ne Ecclesiae
\\ ,
frequenlius perlurbcnlur, placuil instituta vetera,
;
raia alque iiiviolabilia servari: supradictos vero a
,
commanione nosira reraovfri. Ad ingiruendam

VALESU ANNOTATIONES.
(7) .
Ur0ac'ius el Valcng bis a coinniunione Ecclesitt eKrepali gunt. Seinel m SVHOJO Romana, ctim ad
nidicium vocali non paruissenl anno Gbrisli 3 4 i .
Tunc igitur a comniunione suspensi. poglea in
M*'diolanensi concilio , porrecio salisfaclionis Nhello, rfuscepli sunl in communionem, annoGhrisli
3 i 6 . Poslhvc, cum Arianis ilerum seso adjunxi^-

senl, damnali siml in synodo Serdicengi, anno

Ghrisli 547, nl docel epistola synodica concilii
Serdicensis. Anno deinde 3A9, idcm (Jrsaciug et
Valens alierum saiislaclionis libellum Roiuae obtulerunt Julio pnpae, el ab illo in communionem
gugcepli suni. Ila?c idco fusius noiavi, quia in
epislola synodica Ariminensis concilii i\oa videulur salis esse distincla.

SOZOMENI

ues

direxi- , ' , *
per ~uer** aostras nun- , ;
m m$m mandavunue,
M i a i i c i t , quam sialuta \ \ ,
,
I T W M M ; ut et sapientia lua
**--"^
fromiseranl supradicli , , \
\ * ^ *
*a*iaius el Caius, si subla- . Qv
,
v ^ c v u^M*a, pacem posse compleri. Quo
*#**" j*v rrtri possil ab iis qui pacem , , *
* * **
i"rbalio cunclis regioni- ' ,
,
fettK ^iM.^m* Ecclcsiai Romanae immissa est.
4* *rtt **m> i*am rogamus clementiam, ul pla- . , \
v u i * * a t \ k ci sereno vultu universos legatos . ""
<t spidas et audias : neve permiital clc- , \
,
t*a jura velera convelli; sed manere ca
uuqoribus noslris accepimus; quos et fuisse * \
|.riMk*it$ ei sine Spiriiu saucto Dei non egisse *
^ M e s . Quia ista oovitaie non solum fldelcs
ptfmh pcriurbali sunt, verum 158
infideles ,
*d creduliuiem velantur accedere. Oramus eiiaro .
vt pnecipias l o l episcopos qui Arimino delinen- ,
t*r, inler quoa plurimi sunt qui aelale el pau-

perute defecti sunt, ad suam provinciam rcmcare,
ne desliluti suis episcopis laborent populi Eccle- , xat
siarum. Iloc eliara frequentiua poslularaus, ut ni- , , bil innovetur, nibii minualur; sed maneanl incor- . ,
rupia, quae patris sanclx pietalis luae lcmporibus ; U
, *
el luis rcligiofcis sseculis permanserunl. Nec jam
.
nos faligari, aul convelli a sedibus noslris lua
sancta prudcnlia permiUal: sed quieli cum popu- Q , ,
118 suis episcopi vacenl semper posiulalionibus , *
quas liabenl pro salulc lua, et pro regno tuo, el pro ,
pacequam ttbi Dtvinilas pro merilis tuis prolun-
dam ac pcrpeluam largiatur. Legati auiem nosiri '
el subscriptiones ci nomina episcoporum vel lega- \ ,
.
lorum perferent; sicut iidem alia scriptura inslruenl
tuam sauclam religiosamque prudenliam.
' , , , (8). ,
, \ ,
, * 0 * , ,
. " , *, * ,
, : * *
, ,
. ^, ^*
.
r

iBI

e t , a m

CAP. XIX.
D
. ',
De legatit concilii, el Ue imperaloris epistola: cl
, *w
auomodo episcopi landem conseuserunl (ormulcc , ol Xtyl Ov/cd^
illi quce ab Ursacio et Valente prolata fuerat:
,
et de antistitum exsilio. Ilem de synodo apud

fJJC
Nicen facla, el quas ob causas synodus Arimini
-
WXQW
detenta e*t.
'
'
.
Et baec quidem scripta sunt ab Ariminensi con ' '(^'
ciiio. Ursacius autem et Yalens , cum tcgalos a
. ,

ALESll ANN01ATIONES.
(8) . ln codice Fukciiano scriplum est,
Socraleui vero, .

apnil

4163

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . I V .

1170

' , concilio miseos praeveniesenl, consiripliooeiH fidei

a se perfcctaui imperalori osteuderunt, el syn ,
odum accusare coeperunt. Iraperalor vero indigna . ,
tione commotus, ob id forlasse quod fidem illam
,
suscipcre recusassenl, quae Sirinii coram ipso
'., *
, couiprobala fueral; Ursacium quidem ac.Valenletu
. ,
bonorifice excepil : legatos vero despeclui babuil,

aciamelsi diuiurna mora faligaremur, nullaraeorum
^
curam gessii. Sero laadem scripsit ad syuodum,
.
cxcusans se quod propler urgenlem quamdai
*
conlra barbaros expcdiiionem , legalos ipsius v i , dere ininime poluissel. Caelerum jussisse 6e ut
, - legali redituin ipsius Adrianopuli exspeclarenl :
. - quo negotiis publicis rilc prius consiitulis, ipee
, curis omnibds liber, negoliutn ipsoruin audire ct
. . & exaiuiuare possel. Eum eniiu qui de rebus dtvitiis
, - discepiaturussit, aoimuin a reliquisnegoliisvaruum
, .,
afferre oportere. Et imperalor quidem scripsil \u
. *
buoc moduro. Synodus vcro bis lilleris rcspondens,
, 6t* , conslanler aflirmavii se ab iis quae decrela essent,
. minime discessuram : idque se jam scripsisse, et
, * legalis suis inandasse. Rogavitque u l eos cuui
. ,
Denevolontia aspicere, eorumque mandala audire,
, et liiteras legere vellet. Nam el ipsius j u d i t i o ,
. ,
acerbissimam rera fore, si lot Ecclesi, ipso re , gnanlc, episcopis suis desiituanlur. 1 5 9 '
, . igilur anle biemem, si ipsi quoque id placuerit,
, ad Ecclesia suas reverli oporlere. Haec cum acri
psissent, et suppltcationts niore modoque, u l par
0

' , Q e r a l , cpislolam conlexuisaenl, paululum adbuc

.
temporis subsliterunl. Scd cum nibil ipsis reecri berelur, ad suas quiaque urbes reversi sunt. Et
. iniiio quidem cpiscopos Ariminensis concilii decrela
. 01 , Nicaenae synodi coinprobasse, ea quaediximus abuu de lesianlur. Jam vero queroadmodum formulae a
,
Valcnle ei Ursacio proIaUe poslea consenserint,
, commeiuorandum est. Quod quidem diverstmode
, * relaiura comperi. Alii euim dicunt, imperaloreui,
episcoporura ab urbe Ariininensi discessuru coiUu
meliae loco ducemem, eo quod cilra consensain
, . * - ipsius discessisseni, Valeoii, et iis qui cum illo, eranl, perroisisse ut Occidetilalium pariium Ec ,
clesias pro arbilrio suo ordinarent: et formulam
(9) .
fidei Arimini perlectam promulgarenl : eos vero
, - D qui formulae illi subscribere rentiigsenl, Ecclesiie
" - ejicerenl, el in corum locum alios constiluerenl.
. ,
Islos vero, binc liccntiam nactos, adbibUa vi cora , *
polisse episcopos ut lidei illi subscribereni : eoa
, *
aulem qui resisterent, Ecclcsiis auis exturbaaae,
' , ac primum omnittm Liberium episcopum urbis
* ,
Roma. Dcinde episcopis lialiaa bunc iu modura
, vexatis, Oeienlis quoque Ecclesias pari modo ira . ,
ctare adorios esse. E i cum pcr Tliraciam Iransirent,
(40),
Nicen perveoisse, quod est oppidum iliius provio*
VALESI! ANNOTATIONES.
(10) .
Mallem scribcre
(9) Aittptnr. Falluntur scriptores
. Ulitur Uuicn eadem vooc Sorouieuus
ui id dixcraDl. Naro Liberius atiqtiandiu anlc
Ajiminento conciliam rclcgaius, el ab exsilia
iuira, captle %L
icvocalus fucrai. ut supra vidimus.

4197

SOZOMENl

1168

igilur tuam clementiam, legalos noslros d i r e i i - , ' , mua, concilii scntenliara per Htieras nosiras nun- ,
Ualuroa. Quibus boc ipsum solum mandavimue,
u l non aliter iegalionem perferrent, quam statuta \ \ ,
,
veterum permanere firinissima; ut et sapienlia lua
cognosccret, uon hoc quod promiseranl supradicii , , \
Valeus el Ursacius, Germinius el Caius, si subla- .
lum fuisset quidpiam, pacem posse compleri. Quo , *
enim modo pax servari possil ab iis qui pacem , \ , *
subverlunl? Magis enim turbalio cunclis regioni- ' ,
bue, et praecipue Ecclesias Romanae immissa est. ,
Ob quam rem, luam roganius clementiam, u l pla . , \
cidis auribus et sercno vultu universos legatos . "*
noslros c l aspicias et audias : neve permittat clc- , *
menlia tua jura velera convelli; sed manere ea
,
qua? a inajoribus nosiris accepimus; quos el fuisse \ *
prudcnles, el sine Spirilu sanclo Dei non egisse eonftdimus. Quia isla novilate non solum Odeles
* *
populi periurbaii sunt, verum 1 5 8
inftdeles
,
ad credulitalem velantur accedere. Oramus eliam
.
u l praecipias lot episcopos qui Arimino delinen- ,
tnr, inler quoa plurimi sunt qui selale ct pau-
periate defecti eunt, ad suam provinciam remcare,
* \
ne desliluli suis episcopis laborent populi Eccle- , \
siarum. Iloc eliam frequenlius poslulamus, ut n i - , ,
bil innuveltir, nibi' roinualur; sed maneant incor- , . ,
rupia, quae patris sanckc pielalis luse lcmporibus
; \
et luis religioeis saeculis permanserunt. Nec jam
, \ '
nos faligari, aul convelli a sedibug nostris tua
.
sancia prudentia pcrmiUal: sed quieli cum popu- Q , , \
IU suis episcopi vacenl semper posiulalionibus ,
quasbabenl pro salulc lua, el pro regno luo, el pro ,
pacequam libi Divinilas pro merilis luis prolun- *
dam ac pcrpetuam largiatur. Legali auieiu noslri \
el subscripliones ci nomina episcoporum vcl lega \ ,
lorum perferenl; sicut iidem alia scriptura instruenl
.
luam sauclani religiosamque prudenliam.
* , , , ( 8 ) . ,
, \ , \
, , ,
. , , ,
'. , * ' \
, \ ,
. ,, \
\ .

e l i a m

CAP. XIX.
D
. '.
De tegatii concilix, el de imperalorig epistola: ct
\ ,
ffuomodo episcopi landem conseusemnt formulic
, tlli quce ab Ursacio et Valente prolata fuerat:
,

et de anii&litum extiiio. Item de synodo apnd

flicen facta , el qua$ ob causas synodus Arimini
' \*detenta est.
' .
El baec quidem scripla sunt ab Ariminensi con
cilio. Ursacius auiem et Yaleas , cuin lcgalos a
. \ ,
ALESll ANNOTAT10NES.
(8) . In codice Fukcliano aeriptum est, apiid
Socrateai vero, .

169

IIISTORIA ECCLES1AST1CA. L I B . I V .

1170

' , concilio miseos praevcnissenl, con&rripliooem ftdei

a se perfcclaui imperalori ostendeiunt, el syn ,
odura accuaare coeperunt. Imperator vero indigna . ,
lione commolus, ob id forlasse quod fidem illam
,
suscipere recusassenl, quae Sirinii coram ipso
4 ,
couiprobala fucrai; Ursacium quidera ac.Valentew
, \ honorifice excepil: legalos vero despeclui babuil,
. ,

ac tameisi diuturna mora faiigareniur, nullam eorum
,_
curam gessil. Sero laadem scripsil ad syuodum,
. ^
excusans se quod propter urgentem quamdam

conlra barbaros expediiionem , legalos ipsius v i ,
dere minime poluissel. Caeterum jussisse se ut
, - legali rcdilum ipsius Adrianopoli exspeclarenl :
.
quo negotiis publicis rile prius consliiulis, ipee
, curis oranibus liber, negotiutn ipsoruin audire ct
. . & exaiuinare posscl. Eum cniin qui de rebus diviuis
, - discepiaturussil, animum a reliquisnegoliisvaruum
, ,
afferrc oporterc. Et imperalor quidem sciipsii in
. \ '
buac muduro. Syuodus vero bis liueris rcspondens,
, * ,
conslanler afliruiavii se ab iis quae decrela essent,
\ .
minime discessuram : idque se jam scripaisse, ef
,
legalis suis inandasse. Rogavilque u l eos cuui
. ,
oenevolenlia aspicere, corumque mandala audire,
,
et lilieras legere vellet. Nam el ipsius j u d i t i o ,
. ,
acerbissimaiD rero fore, si lot Ecclesi, ipso re ,
gnanle, episcopis suis deslituanlur. 1 5 9 * P
;, .
igitur anle biemem, si ipsi quoque id placuertl,
, \ ad Ecclesias suas reverii oporlere. Haec cum scri. \
psissent, et supplicalionis more modoque, u l par
1

S0S

ol , Q e r a l , epislolam conlexuisaenl, paululuni adbuc

. '
temporis subsliterunl. Scd cum nibil ipsisrescri
beretur, ad suas quiaque urbes reversi sunt. Et
. initio quidem cpiscopos Ariinineosis concilii decrela
. 01 , Nic&iue synodi coinprobasse, ea quaediximus abiiH - de lesianlur. Jam vero queroadmodum formuhe a
,
Valcnle el Ursacio prolaUe posiea consenserinl,
, commeiuorandum est. Quod quidem diversimode
, relalura comperi. Alii eitim dicunt, imperalorew,
episcoporum ab urbe Arimiuensi discesstim contar melias loco duceniem, eo quod cilra consensmn
, . - ipsius discessisseni, Valeoii, ei iis qui cum i l l a
,
erant, perroisisse ut Occidentalium pariium Ec ,
clestas pro arbilrio suo ordinarent: el formulam
(9) .
fidei Arimini perleclam proiuulgarenl : eos vero
, - D qui forraulae illi subscribcre rennissenl, Ecclesiie
" ejicerenl, el io corum locum alios coostituerenl.
. ,
Islos vero*, btnc licentiam naclos, adbibiia vi cora , ).
pulisse episcopos u i iidei illi subscriberent : eoa
,
auletn qui resisterent, Ecclesiis euis exlurbasae,
, ac primnm omnium Liberium episcopuin urbis
* ,
Roraae. Deinde episcopis lialiai buitc in inodura
, vexaits, Owentis quoque Ecclesias pari modo ira . ,
clare adorlosesse. E l cum pcr Thraciam iransireiil,
(10),
Nicen pervenisse, quod est oppiduui illius provio^
VALESII ANNOTATIONES.
^9) AtCipinr. Falluniur scriplores
(10) .
Mallem e w l ^ r e
. Ulilur Uuicn eadein vooc Sorouieuus
u i id dixerant. Naro Liberius aliquanditi anlc
uiira, capiie %L
AJiroincnso conciliara rclcgaius, c l ab exsilia
Uiocalus iucrai. ul supra vidimus.

1171

SuZOMEM

117*

cia*. Ilif coitecta synodo , funmihtm fidei quae A r i - 0 ,

miui recitaia fueral, in Graecum eermonem (rans- * , tulisse, eamque a ae conflrmaiam publicasso,
; rumorem ubique apargenles , banc Nicae idem ab
. . 01 ,
tinivereati concilio conscriptam ac decrelam iuisse.
,
l!*c porro de industria apud Nicen eos egisse, ;
alque ita favorabtlt vocabulo appellassc, ut simpli, ,
tiores ad consentiendtim Iniic fldei facilius addu- , eerenlur, decepti nominum siniililtidine, el hanc ,
ipsam esse formufani existimantes , quae Nicaeae *
olim toerat conftrmata. Et baec quidem dicunlur ab
,
islfe. Alii vero affirmant, cum Ariminensie concilii
. '
antistites niinia niora faligati essent, eo qtiod
, hnperaior ncc respofisuro ijisis dare dignarelur,
. ,
iiec ad sua rererti permilterot ab Arianae optnionis

fautoribus submissos esse quosdam, qui monerent ^ .
aequum non esse ut unius vocabuli, subslantiae , ol videlicet, gratia, omnes ubique episcopi iftter se
,
dtssideani, cura liceat similem Patri Filium dicere, ,
1 conlenltonis eansas abolere. Quippe Orientales ,
nunqfiarm nisi sublalo aubslantiae vocabulo, aequie- ^ ,
turos- esse. Haec eom isli concilialores jactarent,
, eptscopes qui in concijio e r a n l , eorum Miasioni (5
bns indiwtoe, fonmike ftdei ab Ursacii asseclts * , tanlo SUidlO propositae consensissedicunl. Ursacia* , R06 autem veritos, tie legali qui a concilio 1 6 0 ad
<w >
imperalorera missi fueranl, reversi, et Occiden- T*P ,
talirnn ab initio constantiam , ct causam cur con
t*b%t*nt\aln voeabulum sublalum esset, patcface ( I I ) ,
reni, Ifgalos apud Nrten Thrache delinuisse , tum
;
propler hfemem, lum ob jumentorum publici cursus
,
faligationem, iter diCRcile fore praetexentes. Persua, . " aisse eliam illts at formulam fidei ab ipsis recita ,
tam ex Latina lingua in Gwecam converlerenl,
' atqite ita interpreiatam ad Oricnlales episcopos
, ot , ol
witiercnl. Stc enim futurura csse nl b c formula,
, .
ad scopum ipsorum eompoetta , id qtkod sludebani
, .
perflcerel; dolus tamen ab iltis minime deprehcndcrelur, abseniibus scilicct iis qui convinccre poaaeni Ariminensem synodam a consubstantialis voeabulo non sua sponte recessisse, aed Orienlalittra
eausa, quippc qni vocem iilam aversareniur. Quod quidem perspicue falsuni erai. Omnesenim, dempiis
adniodumpaucift, Filluro Patri similem secundum subslantiam asserebam. In boc autem solo disaenliebani, quod alii quidem Filium bomoousion, id esl consubsiantialem, diccbant: alii toro honiceotiaion, id esl similis 6ubslamia3. Hiec igitur ab aliis quidem hoc modo, ab aliis autem illo gesia c s ^
dicd^tnr.
CAP. XX.
D
. '.
Dehis qua> Orientii Ecetesiis conligerunt; et quem-
\
,
admodum Maralkoniu*, et Eleusius Cy%icenu$
, ?*>
ac Macedonim, 11 omoutianos erclesiii exlurOa ,

rutu. ltem ecclesia Novatiauorum, quomodo

.

traitslata sit : quod Novatiani cum Orthodoxis

.

communicakanl.
^
.
Dum isia, qiwe diximus, in Ilalia gerunlar *,
, , ,
Socr., lib. H , c. 58.
VALESII ANNOTATIONES.
v

( I I ) .
aione mea expressi,

Scribendum pulo, , quam acripturam in t e r VARIORUM.

ol

. Socrales
IIOD meminil Icgalorum concilii Nicae dclenloruin,

postquam legationem suam apud imperaiorero oblissent. Nicepborus bistoriara banc narral, quasi Jegati Nicae delenii fuissenl, aatequam iDipcratoreni

1173

HISTORIA F.CCLESIASTICA. L1B. IV.

171

iv , : gravissimi tamullus in Orientis parlibns excitati

" . 01 8uni, priusquam gynodtis Seleucia? congregare , , tur. Acacius enim el Patrophilas, pulso Maximo,
. Hieroaolymorum Ecctatiam Gyritlo regendam ira , ; didertint, quoa Maearius primaro ordinaverau

Macedoniue vero ConstaiHinopolim et cirilates
(12), \
flniiiroaa turbavit, adjutorfs babeas Elensium et
. 0
Maratbonium. Qnorum alternm, qui jam antea
' , diacontis ipsius Ecclesiae fuerat, f l induslrius
curator plochotroflorum, et monasteriortim u i r i , usque aexits, episcopum Nicomediae conslilnit.
, 1 6 1 Eleusium vcro, qui prins in palalio splen .
dide mtlilaverat, ad Cyzicenum episcopatum promo \ i t . Horum uterquc vlr boiiua fuisse dicilur :
, *
ambo tarocn in vexandis iis qui Filium Patri con. - stibstantialem profitebantur, acerrimi fuere, licet
, ,
non eodem modo grassati sint qno Maccdonius.
* Nam iste quidem eoa qui communicare ipsi de , Ireclabanl, noo fugavii modo, vcrum ctiam in
, . vincola conjecit, el jtidicibus tradidil. Quosdam
, vero etiam invicoa commuoionem secum inire
, - compiilit. Mulierea etiam ei parvulos nondum sacro lavacro linctos, per vim rapiens bapiizabat.

. , Mulias quoque ecclesias passini deslrutit, impera loris mandatum praHendens, quo ecclcsia? illorum
. desirut jubebanlur, qui Filium Patri consuhetan , - lialern assererent. Hanc ob eau&am eeclesia quoque
* 51 Novalianorum Constanliiiopoli, juxta Pelargum
. sila, solo acquata esl. Quo quidcm lempore, seclae
, Q illiua homioes fortissimum facinus perpelrassc d i , ! * cunlur : Calholicis forlasse eos, utpoie idem cuin
* ipsis sentienles, adjuvamibus. Nam cum bi quibus
; * id negolium mandatum fue.rat, dislurbari eccle , * aiam jubcrenl, omncs in unum collccli Novauani,
alii malcrias dejicere coepemnl: alii eas ad subur*
, ,
- banum Sycease, ex adverso situm, comportaruuL
Opusque illud celeriter ad cxitum perduclum esi.
,
, . - Non eniro viri suluro, sed etiaoi imilieree ac parvuli

VALESII ANNOTATIONES.
roini'
(14)
. Uaec in Ecclesia Hierosolymitana ex pre&bytcro
verba non leguntur apud Nicepbortun, et sensmn stravil; alque ob banc impielalera episcopatum
ac sericm oralionis prorsus iiilerrumpiini. Gollo- Hierosolymorum accepil ab Arianis, ui scribil
canda strol igilur in fine auperioris periodi, hoc Hieronyinus in Chronico. Sed id factum esl diu
ante Anminense concilium, anno Cbrisli 351, u l
modo : ,
, scribit Baronius. Sozoroenus quidem ac Socralea
. Nam Maximus quidcxn primum a Ma- Cyrillum in locuin Maximi adbuc vivenlis subrocario ordinalus fuerat. GyrtHutn vcro Macarius galum esse dicunt. Hieroiiymus laroen post niortem
Maximi ab Ariania id faciura ease dicit, cui potiua
primo diaconum ordinavii. Postea vero Maximus,
assenlior. Porro hic locns aliier quoque reslitui
t u m in Macarii locum succcseicset, Cyrillnm ad
polest, boc scilicel motlo : ' ,
presbylerii gradum promovii. Scd Ariani, quorum
, "
aifftiiieri eranl Acacius ac Pulrophilus, Maxitno
, elc. Atqne id, rc alientius cxaminala. nunc
infensi eo quod ad parles Ailianasii sesc adjunxisveritis ptito. Macarius euim moriens Maxiroum
sel, episcopatum llierosolymoruin Cvrillo promisuceessorcui suura desiguaveral.
serunl, duuiniodo is ordinationem Maxinti repudiarel. Qua pollicilalionc illeclusCyrillus, diaconus
VARIORLM.
adirent. Verba ejus snnt, lib. lx, cap. 4 1 :
ol
Ne nolam imperaiori facerent Occidcnlalium epi$coporum
fouttantiam. Vcrba Sozomcni ita inlelli^nda suut,
lr?gatos Gonslautinopoti revcrsos Niea; fubsc de-

lcntos, ne ipsi patefacerent arlcs quibus impcralor

ejusque aulici usi eesenl ad ififringendain Patrutn
Ariaiiui dctontorum in fide Nicsena jreliiienda conslanliam. Atbanasius tcsiatur Palrel lani Arimini
quam Nic;ia?vii passos. Ep/s/. ad Africanos, pag
718, 7 1 0 , cd.

Commclin. W . LOWTH.

SOZOMENI

1175

nperam suara coiHuleratU ; qulppe singuli eoruni,

perinde ae si opus suuin Deo offerrent, Incredibili
alacrilate ferebanlur. Pari studio ac celerilaie
ecclesia illa ad eumdera modum inslaurala est, et
ab illo deinceps tempore Anaslasia ex faclo nominata. Etenim post obiium Constanlii, Julianus
iroperium adeptus, locum illum Novalianis rcslit u i i , utque ecclesiam illic aidificarent, permisit.
Quod quidem faclum esl, multiludiue populi alacri
animo operain navantc, easdemque malerias ex
Sycensl suburbano ilerum transferenle. Ei baec
quidem poslea gesla suni in bunc modum. Tunc
lemforis vero , parum abfuil quin Novaliani et
CathoUci adunati sinl. Nam cum de Deo idem
senlireni, c l simul exagiiarenlur, easdemque ca-

,
, , \
. \
, ,
.
. ,
\ \ , \
, ,
* \ ,
\
,
,
;
, .

laraitales lolerareul, mutua se benevolenlia com- ^ , , ,

plectebantur: el in cumdem locum conveniebanl,
,
ac simul precabantur. Nam Calbolicis nulla lunc
.
eranl oraloria; sed Ariani cuncta illis aderaerant. Cumque cx assidua eonsueltidine, u l i verosinnfc
est, frustra ee invicein dissidere cernerent, inier se deinceps commnnicare decreveranl. Quod qutdem facliwn fuissei, nisi alacriiali niuliiludinis obatiliaset paueorum invidia, qui aJRrmabant teios
praecepium esse, u l id faccre delreciareal.
. '.
CAP. X X I .
cr kh qum Manlinii getta sttnt Macedonio : et
quomodo ob translalum Constanliui Magni fere ,
trum, sua $ede exvulsus e$t. ltem quomodo / u * *
Hanui Ccctar (actut e$t.
6&\
.
Per idem tcnipus Eleusius quoque ccclcsiam
, \
Novalianorom in urbe Cyzico fundiltis evcrtit*.
.
Ilujusmodi porro malis exagilati sunt, lum reliqui
Paplilagones, lum i i pracipue qui Mantinium inco- C , \ . *?
,
lebant. 1 6 2 Cum
comportum haberet Ma (13)
cedoniue, plerosque illic Novati sectae adhaerere,
, *
et ad eos inde expelleudos sotam ecctesiasticorum
.
manAtm non sufficere, persuasit imperalori ut
, ;
quatuor ntititum cobortes ad id perGciendum m i i terei. Sic enim fulurum existimabat ut homincs , mmime armis assueti, stmul aique armatos con- . . spexissenl, slatim perlerrefacti ad ipsius - (14), )., , ,
nem tranaireitl. Verum res aliier eveoil. Nara
p!ebs Manliniensium in unum coacta, arrepiis . pXJ
falcibus et secnribus, et qao quisque potuit , *
armorum genere inslrucia, adversus milites pro- . gresaa e&t. Gravique praelio conseriu, ex Papbta- ,
gonibi>8 qitidetn plurimi occubuemnt : milile
. ' 6
vero prope oinnea inierfccti sunt. Qua de causa ^ , .
inulli ex familiaribug Macedonium reprebende * bani, ulpole auetorem tantorum malorum. liupe
ralor quoqne eum aversatus, non amplius benevolo . crga tlluHi animo fuit. Nam et aiia quaedam gra . , ol ^
e

Socr., lib. , c. 58.

VALESU ANNOTATIONES.

(13) . Hic qooque traRsposila sunt vocabula, quae in bunc modum reslitui
debent: ;
. Ubi ecclesiastici d i cirnlor clerici Calholicorum : vero intellitere oporlel Novalianos degenles in Papblagonia.
Kotabit obiter sludio&us lcctor jurisdictiouciu

episcojM ConsianlinopnlUani, qnae ad PapbYagonia:

vsque jam tuiu protendebaiur.
(14) I Z ^ o c . Omissam liic p*i **
vocem, q u supplcri polcst boc modo : ^ w
, , elc. . 1 .
delenda est vox , quatn ricc NiccpW
aguoscit.

11

1177

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. IV.

II7$

, vioris odii causa accesscral bujuemodi. Gon&lantiui

etvai , . - imperaioria arcain alio transferrc volebai Mace donius. jEdes enim illa in qua arca crat repo*
, sila, ruioam minabalur. Ex plebc vero, alii u i id
, , fierel consenliebanl: alii conira obsislebanl, i m , . ' pium id facinus exisiimanles, nec aecus ac ei
, lumulua cffoderetur. His autem sese adjunxerunt
. ii qui Nicaenae synodi doclrinam sequebanlur :
, , , - qui nec corpus Conslanlini violari siislinebant,
, * - ulpoie qui ejusdeiu cwn ipsis fuissct seftleiitiae:
, et "Macedonio, u i equidem opinor, adversari slu - debant. Verum ille n i l cuncialus, arcam iran&iulil
. * ad basilicani illam in qua sepulcrum eai Acacii
, martyris. Plebs vero in duas parles dtvisa, bi
, , faclum approbanles, ilii conlra reprebendeoics, i n
, * - ipsa basilica adversus se muluo irruerunl. Ipsam
" , . -. denique ecclesiam el vicina loca sanguine an cadi (15) ,
bus coropleverunt. imperalor vero, qui in Occiden, tis parlibus adhpc roorabalur, big audilis graviter
9^v.
commotus e s t : el conlumeliam patris sui, plebisque miserabilero cladem Nacedonio iraputans, adversus illum excanduil. Gumque ad Orienlia paries
pergere decrevisset, staiim iter arripuit. Et Julianuro palruelom ad se acceraitum, Gaesarem conaiiinit, atque in Gallias m i s i l .
. K B \
CAP. X X I I .

.
De Seleuciensi concilw. Inlerea vero Orientalcs episcopi centum circiier
* , ac sexaginia, SeJeuciam Isauriae convcnere*. A n . ) - nus hic eral quo Eusebitis c l Hypatius coiisulalum

gesserunt. 1 6 3 Advenerat porro una cum illis
, Leonas, qui splendido quodam oflicio in palatio
. "
fungebalur. Quem quidem impcralor concilio
, ' C iuieresse idcirco jusseral, u l co praesente dc do . , cirina fidei inquirerelur. Adcral eiiam Lauricius,
, - dux el praesea provincise si quid optis forel prae sliturus. Natn u l boc roimsterio perfungcreinr,
. - imperator auia liueris pfteceperat. Prirno conaes*
, s u , abfuere tum alii qjuidara episeopi, lum Patro^ , plitlus Scylhopoleos episcopua, et Macedooius
, . Gonslanl'nopoleoe, ct Basilius Ancyrac. El atii q u i , dem aliam absenliae suae causan praetendcbant.
. , Patrophilus vero oculorum dolorcm, morbui ao , * leui Macedonius causabanlur. Sed euspieio eral
, - eos dediia opera abfuisse, ne ob crimma accnsareulur. Conaque cseteri ob iftlorum abaeniiait
,
. detreclarenl controversias de fide examinare, ni~
, bilominos juasii Lconas u l qusesiioncs agiiarenlar.
1

' - D
, , . , , .
l

S o e r . , l i b n , c. 34.
9

Hinc alii quideni doctrinaiu Odei anle omoia exculiendain esse dixcront : alii vero, quscslionem
prius babendaui essc de vila ac moribua eoruin qui
inler ipsos accusabanlnr : ex qnorum mimero

Socr., lib. n , c. 39.

VALESH ANNOTATIONES.

(15)
.
Male SoxoraeDas hzetc relutit post Ariininense concilium,
quod celebratum est anno Gbrisli 359, Eueebio et

Hypatio conselibus. Julianas aolem Caesar factns

esi anno Gbrisli 355, consulalu Arbetionis et
Lolliani.

VARIORI:M.
m

Ie erat annua Domiai 359.

1179

SOZOMENI

IIS9

eral CyrHlus Hierosolymorum episcopus, el Eusia- ,

thius Sebastia*. Contenlionis auicm rausam eis ptae- , * .
bebanl ipea* quoque imperaloris lillera, qtiibus ,
nnnc hoc, nunc illud mandabalur. Ab bujusmodi .
conteniione semel exorsi, non amplius mutua se ,
beneyolentia complectebaiitur, sed in dnae partes , (46)
, discessere. Pravalall tamen ut priue de docuina
, '
fldei disputarelur. Ubi vero ad htjtfsmodi ventuni
esi disputalionee, aliia quidem placebat ut nonien (17) .
substanliae prorsus e medio loltereltir ! praetend?-
bantque formulam fidci quam paulo anle Marcus . !
Sirmii composaerat, et quam lum alii susceperant ,
, ,
opiscopi qui lum eranl in coniilatii, tam Basilius
episcopus Ancyrae. Pluree vero cam praJercbant , ,
fldem, quae in dedicatione Aniiocbensis ecelesi* . , 1 ^
. . . . . .
rueralprontulgata.Priorisenlenliacpalrociiiabantur
, ,
, !
imprimie Eudoxius, Acacius el Palropbilus, Geor .
frius ilem Alexandrinas, el Uranius episcopus T y r i ,
aliique triginla duo. Posteriori vero Gcorgius Lao- ,
dicenus Syriae, Eleusius Gyzici, el Sophronius ' *
Pompeiopolis Paphlagoniae, quos major pars an- *
liaiilum aequebatnr. Porro non levie suspicio erat, ,
Acacianos de industria in doctrina lidei ab aliis : ,
dissidere, eoqoe praHexlu quaesiionem qux d e c r i - ,
. ,
minibus ipsorum babenda erai, eltidere. Nam cum
,
aitlea acripiie liUeris ad Macedonium Gonstanti
nopolitanum episcopum, Filium Patri per omnia
aimilem, ejuademque esse sobsianiiae confessi
fniasent, tunc perfricla fronle priorem confessio- .
nem suam impugnabant. Post mnlla ingenti con- C
lentione ulrinque agilata, Sitvaniifi epiecppus
Tarsi proclamavil, ferendum non esse 1 6 4 "
va Qdei formula inducerelar, praier illam q u
Anliochiae probala esset : eamque solam ralani
esse oportere. Acaciani vero id molesle ferenles,
e concilio discesserunt. Residui lum qnidem ea
quas Aniiochiae decrela fuernnt, recltarunt Poalera die in ecclesiam conventcntes, foreB occluserunt. Remoiisquc arbiiris, decrela illa suffFagiis
eaia conflrmarunl, A l vero Acacius, ea quidem
qua? sic gesta erant, reprebendit. Privatim vero
Lconae ac Lauricio forniulam fldei, pro qua ipse
propugnabat, oslendit. Tertio die iidem rursus
cooveniunt, e l ttna cum illis Macedonius ac Basi- D
n o

, :,
.
, *
* ,
(18).
. ,
,
. *
, .
,
,
,

VALESII ANNOTATIONES.
(16) xpd . telligil Gdei formulam Sinniensem, quae consules
babebal ascriptos .Eusebium et Ilypatium. Hanc
enira dictaveral Marcus, u l supra" notavi cx epislola Germinii ad Valentem, qna? rcferlur in Fragmentis Hilarii. Quare fallilur Socrates, qui Maroum dictasse scribil formulam fldei eam quse in
Sirioieiisi concilio advcrsus Pbotinuut promulgata
cst. Hanc enim a Basilio Ancyrano polius diclatam esse crediderim, quippe qui i n illo concilio
primas partes egit.
(17) $* . Vide supra in
capite 16 bujus l i b r i , ubi Sozomcmis narrat qualiier Basilius Ancyranus ad comitalum imperaloris
veneril, qui lum Sirinii degebal; alque i b i Marcum Arelbushim, Georgium Alexandiinuin. Va-

lenlem, et alios quosdam invenerit. Qiti cum formulam quamdam fidci conseripsissent, in qua nomen substantiat suppressttni erat, eam ab omnilms
episcopis suscipi ac subscriplionibus finnari Utidiieriiut. Porro liie mirari stibil Basilium, qui i n
synodo Aucyrana eos qiti gubstantuz nomrn in convenlu Siriuiensi rejeccranl, lam scvere danniaverat. Idem lamen poslca apud Sirmiam forinulae
iidei a Marco dictatae subscripsit, quse nomen sAitantia non babebat.
(18)
. Scribendmn videlur , ut legil Gbrislopborsonn*. Eamdcni
conjecluram in codicc Savilii annotaiam ad lalirt
rep6ri. Sed in Fukcliano codicc acribitur
, quod lamou rion probo.

iJSl

IIISTOKIA ECCLESIASTICA. -

LIB. IV.

1182

. lius qui siiperioribus diebus abfueraoL Acacius

, , vero el qui ab illius parlibus stabant, in conses , wim venire recasarunt, nisi prius episcopi ab ipsis
\ ; depositi accusatique, e concilio egrederentur. I d . , que ila factum est. Nam qui ex aliera parte erant,
. , id fleri permiserunt, cum exislimarent Acacium
. , - banc dissoWendi concilii occasionem captare, qoo
et barresis Aelii imminenii examini aublrahere*
, lur, et ipsi qtiaestionem de criniinibus quorura ar , ccssebanuir, effagerenl. Posiquam universi ad, fuere, Leonas libellum se babere dixit tradilum
' . ab Acacianis. Eral bic libellus, formula fidei cum
, , piocemioquodam; idquecseterosomncs latebat. Nam
I , et Leonas idem cum Acacio gentiens, eum libelhira
. de indnstria in occulto babuerat. 13bi vero recila , - ttis s l libellus , ingens in cenvenlu cpiscoporum
, - tumulluf exslilil. Indicabal enim bic libellus quod,
* cum iinperalor jussissel ne quid novi prxter sacras
- Scripturas in fldem inveheretur, nonnulli lameu
, * * adduclis aecum episcopis ex variis provinciis, quo* * rum alii depositi fucrant, alii vero illegilime ordi. , n a l i , concilium perturbassent: el alios quidem ex
, . - ipsis contuinelia affeeissenl; alios autem loqui
, , probibuisseni. Se porro fldein Antiochiae cxposi, * lam non repudiare, licel illi qui lum in ea urbc
* ,
congregali suirt, propter qusesiioncm lune excita ,
lam, eam formulam condidarinl. CaHerum quo .
niam baec vocabula bomoousion et liomoeousion
mullos eiiammim turbarenl, el quidain patilo antea
; Q dissimilitudinem Filii cum Palrc iiiducere coepis ,
sent, idcirco eas voces bomoousion el homoiou , sion, tanqnam alienas a sacris Scripturis, rejici
* - oporlere; anomcDon vero condemnandum esse :
, ei simileni Patri Filium aperte confilenduta. Est
. ' enim, ut Paulus aposlolua alicubi dicit * , imago
Dei itivisibili Hc praefali, fidci formulam posiea
, & ,
, stibjtciunt, nec cum Nicaenae, ncc cum Antiocbenae
decretis conseniienlem : scd Ha omnino compo sitam, ut neque A r i a n i , neque Aeliatri quidqnam
.
, * (19) peccare sibi vidcrenlur, si eo modo credcrent. Prae . termissis enim vocabulis qtiibus Nicaeni concilii
, , Pairea ad rejiciendam Arii opiuionem u i u n l u r :
, , ^ - omissis eliam iisquae ab Anliocbena synodo dicun, , inr, Filtani scilicel deitale immulabilem esse, el

. , - D subslantiae, consilii^virlulis el glori Patris ima*

,
ginem, nulla in re discrepantem: confessi sunt
,
se credere in Palreu), credere ilem in F i l i u m ,
(20),
1 0 5 ac Spiritum sanctum. Ad singulas aulemper1

* Coloss. i , 15.
VALESII ANNOTATIONES.
(19) ' .
Scfibendum esl,
, elc.; anle hwc verba ponenda esl *ubdislinciio. Porro taaec formula fidei
ab Acacio edila, habetor apud Epiphanium in haeresi Seroi-arianoruro, addilis noininiboa episcopon i m qui ei iormute sobscripsarunt.
(10)

.
Potl vocem apponcnda csl
uicdia distincUo, ui io versionc mea fcci. lia ccric

legit Nicepboras. qui bitnc Sozomeni locnm sic expressil :

^,
, ,
. Possunt ciiam Iwec verba,
, aliier construi, ut referanlur ad
ea qte precessertinl,
. Atque iU locus eril verlendus : Cuntque ajtrmaret Acacius

nihU obslere quomiuus

post HnmulQ*

1183

f 184

SOZOMENI

souas, adjeclis vulgaribus quibusdam cpilbelis ,

quae nec sua ipsorum, nec adversariorum senlen
lise repugnarent, eos qui aliler crederenl, ab Ecclesia caibolica* alienos esse decreverunt. libellus quidem a Leona prolalus haec conlinebal, cui
lum Acacius ipse, lum rcliqui ejus serlalores subscripserant. Post cujus recitaiioncm, Sophronius
Papblago exclamans d i x i l : Si quoiidie propriam
scnienliaiu cxpotterc, Qdei cxposilio esl, veritatis
regula nos desliluct. Cumque Acacius contendercl
nibil obslare quomiuus alia Odei fonnula conscriberelur, quandoquidem ipsa quoque Nicaeni coni-ilii fidcs semel iramulata esset, ac posl eliam sav
piusid conligissel; respondens Eleusius d i x i l : At
synodus nunc congregata eet, non ut digcal ea
c|iiae jam didicit, neque u l aliam fldem suscipial
quam illara qnaeolim ab Antiochcno concilio comprobala esl. IJancce fidetn ad extremum usque spirilum relenlurosesse. Procedente hunc in tnodum
di&pulalione, ad aliain quaeslionem progressi sunt.
El Acacianos inlerrogarunt, qua parie similem
Palri Filium coniilerenlur. Cumque illi dixissenl,
volunlate taiitum, non aulem subslanlia similem
esse, reliquiomnes subslaniia quoque similem esse
conienderunt. Et Acacium ex libro quem ipse conscripseral atque in lucem ediderat, convicerunt
quod idem cum ipsis antea sensisset. Cum aulem
ncminem ex libris suis arguendum esse Acacius
dicerct, el disputalio ad majorem conlenlionera
B

progrederetur , ad cxlremum Elcusius Cyzicenus

dixit : An Basilius et Marcus clanculo aliquid ges
serint, et an privalim se muluo de quibusdaro
rebtis accusent, tum i l l i , tum Acaciani, nibil i n terest synodi : nec utrum fitles ab illis exposita,
recte secusve se habeat, curiosiusinquirere necesse
cst: sed illam sequi oporlct quai a uonaginia sepicra episcopis qui istos aelale prxcesserunt, Anliochiae confirmala esl. Si quis vcro aliud preler
isU hiirodiixecil, is a religionc el ab Ecclesia alienns sil. Postquatn omnes qui cum illo erant hauc
dicla faustis acclamationibus prosecuti essent,
concilium lum quidem dinrissum est. Posiridie
vcro qui GUIU Acacio et Georgio erant, in concilium amplius venire recusarunt. Sed neque Leo-

, , , *
(21),*

. \
. ,
* .
,
. , , "
: , *
.
,
. , *
,
,
, , ,
* ,
(22)
, ,
^
* , ^^"**
t
.
,
. '
, . ,
.
. ,
.
, ,
,

,
,

(23)
. ()
, &

, . .
,
, ,

nas , licet vocatus, inlerfuit : jam enim aperle ^ , eoruin sententiam sequebalur. Cerlc qui ad euin
, . >
niissi fueranl, Acacianos in ejus aedibus depre ,
bcnderunt. Cumque rogarelur ab iiiis et invilare . VALESII ANNOTATIONES.
, u l Christophorsonus el Savilios eraendarant.
Alqiie ila eiiam legit Nicepborus.
twpius fides diclaretur, eic. Eril igilur in arbilrio
(25) xpirsir
posilurn lcctoris, u l eam quam volcl interprelatioScribenduin est ,
jiem sequalur. Sempcr lainen mulanda esi dislin- .
lcgit Nicepliorus.
clio.
(24)
.
(21)
.
In codice Fudubito quin Sozoraenus scripserii boc tiiodo, ^
kcliano scriptum inveni, , quod
magis probo. Cerle Nicephorus iia legil. Sic enim , Hc+
reddil bunc Sozomeni locum : , , Huec cnitn de Acacianis dicuntur, qui neciue enn
, reliquis in fide con&cntire volebant, nec adexaoainaudain Cyrilli causain accedcre, quem ipsi depo.
(22) "II xirur.
Scribcndun) csl fcucraul. Iia ccrle liunc locum tQlellcxil Niceph.
iam semel Nicirnae fidci formulam,

nova deinceps

1185

HISTORIA ECCLESlASTiCA

- LIB. IV.

1186

. \ - tur ad synodum, niinlme oblemperavit, causatus

,
synodum duas in parles divisam esse : imperalo , . vero ipsi in maudalis dedisse u l omni \ , $ bus conseiilieniibus et in unum convenieniibus
ptxicp ,
inleressei. Cura tempus fruslra lererelur, caeieris
. " ,
quidem episcopis Acacianos crebro vocanlibus,
. , ,
Acactanis vero inlerdum quidem posiulantibus u i
. *0 (25)
certi episcopi in aedes Leonae convcnircnl: inler , \ - dum vero asserenlibus injunclum sibi esse ab i n i , , &
peralore u l ipsi de aliis judicarcnl. Nam neque
.
eamdem cum reliquis fldem conQleri volebant, nee
de criminibus sibi illatia causara dicere; nec ad examinandum Cyrilli negotiura accedere suslino
bant, quero ipsi deposuerant. El alioqui nemo erat qiri illos cogerel. Tandem lum alios quosdam dcposuerunt, turo Georgiura episcopum Alexandria, Acaciura Caesareae, Uraniuni T y r i , Palrophilum
Scylhopoleos, el Eudoxium Aniiochiae. Complures vero a communioue Ecclesiae segrcgarunl, donec
ciimiuibus sibi objectis respondissent. Ea porro quae gesla fuerant, singulorum Ecclesiis per l i l t e .
ras significaruni. Et pro Eudoxio quidem episcopum Anliochiae ordinarmtt Annianum quemdam,
qni Ecclesia? illius crat presbyler. Quem mox comprebendentes Acaciani, Leonae ac Lauricio Iradidemnt. Illi vcro aliquaiuliu quidcm eum sub raiiilari cusludia dclinuenint : landem vero exsilio
damnarunt. Hic, ut summaiim dicam, Seleucicnsis concilii cxilus fuit. Quod si quis singula acctiraie
cupit cognosccre, is ea discere poterit ex monnmeniia aclorum quae notarii, qui lunc adcrant in
synodo, conscripserunt.

rem^jee

. .

CAP. X X I I I .



De Aeacio et Aeiio : ei quomodo imperator operam

,
dedil ut legati utriusque synodi, Ariminenm et
Seleuciensis, unum idemque sentirent.
,
.
Uis ad hunc moduro confeciis, Acaciani ad co , \
mUatum principis celeriler profecli sunl : reliqui
, \ ,
ad suas sedes se receperunt. Decem V<TO communi
. , suQragio, sicuii mandaliim fuerat, clecli, qui ad
,
imperalorem proficiscerenlur, dcccm alios ab A r i ,
tninensi concilio missos offendunt. Offendunl quo ,
que Acacianos, qui jam ipsos palalii procercs in
\
, suam sentcntiam Iraxeranl. Eorumque opera be iicvolentiam principis sibi conciliaveranl. Elcnim
. , , , cx aulicis, ui ferebalur, alii quidem ejusdem cum
ipsis crant opinionis : alii ecclesiartim opibus
, ;
, , Q corrupti fucrant : alii verborum blandiliis, ot
suadcnlis auctorilaic in fraudem inducti. Elenim
\ .
Acacius haudquaquam spernendus videbalur:
\ ,
quippe qui suapte naiura cuin ad inlclligendum,

lum ad loquendum proinpttis, ct ad ea quac
, , *
dccrcveral pcilicienda gnavus alque induslrius
, ,
essel. Idem praHeiea illnslri praesidebal Ecclc \ \ ,
siae, el Eusebium Pampbili, cui in episcopatu
. \ ,
successeral, magislrum se habuisse gloriabatur, et
^ . "
1 6 7 ob ejus librorum famam ac snccessionem,
, \
doclior ca?leris videri volebat. El liic quidem cum
,
csset ejusmodi, quaecunque cirpiebaf, facile per ,
fecit. Cum igitur deni ex ulraque synodo legali
,
esseni
Conjiianlinopoli, una cum aliis episcopis
(26),
VALESIl ANNOTATIONES.
(25) . Non dubito quin Sozomenus D Seplember ponilur in eo Chronico, perperam, raeo
qnidein judicio. Cailerum ex hoc Idatii leslimonio
scripseril, . *
perspicue colligilur synodum Conslanlinopolila, etc. Hic enim Graeci loqui solent clcgnnter.
nam celebraiam csse niense Dccembri, Eusebio el
(2G)
. De hoc Honoralo
Ilypatio consulibus. Eienim Ilonoralus prseieclus
isla tounlurin Fa$tis Idaiii, Eusebto et Hypatio
coss : Fp$o anno primum processil
Consianlinopoli urbis Constanlinopolitanae jnssu iinperatorts ei synprafectui urbi nomine Honoratut d\e\\\ ldu$ Decem odo praesedil, ut testalur Sozomenus. Atqui l l o noralus praeiectus urbi fuil ex die teriio Idus Debris. Eadeiu leguntur in Cbronico Alexandrino, nisi
cerobris.
quoddtscrimenest indie : nam pro Decembri mense

iI87

SOZOMENI

U W

qui luni fortc in cadcm urbe vcrsabanlur : primum ,

*
qiiidem de quaestione Actii judicitim fcrre jubelur
llonoralus, assidenlibus scnalorii onlinis vjris : , *
quem quidcm Imperator paulo anlea ab Occidentis \ .
, :;
partibus revcrsus, primum omnium pneieelum
.
urbis Conslantinopolitanae creavcrat. Poslea vero
(27),
nun Conslantius ipsemct una cum magisiralibus
,
camdem causam examinassel, dcprehensus est
Aclius malc senlire de fldc : adeo ut luro impera- * ,
lor ipse, lum reliqui, impiis ejus sermonibus of- (28), &
fenderenlur. Aiunt porro Acacianos, ctim inilio ,
simularent se bujusmodi erroris penilus ignaros . *
; , csse, dc induslria operam dediese ut imperator
ctim proximis de boc negotio jndicarei. Qutppe ,
.
Aeliuin verbis inexpugnabilem fore exisliruabant,
cl idoneum qui persuadendi vi audilores percelle-
, , *
rct, et haercsim gtiam invUis advorsariis stabiliret.
Vcrum ubi res conira quam speraverant illis suc- ,
oessisset, tum vero forraulam quae Arimino allala . '
,
fuerai proposueruut, uique legali a Seleuciensi
concilio missi eam susciperent, poslularunl, Cnm-
que isli constanter asseverarent subslanliae voca- . , , ,
bulum nunquaro se repudialuros Acaciani inler-
posito jurejorando eis persuasemnt se nequaquaui ,
dissimilcm substanlia Filiuro asserere , paraiosque .
csse eam haercsini condemnare. Yerum quouiani ,
Ocddentales apud Ariiuiuum nomen stibslanlias

expiinxtsscnl, acceplissiraam stbi esse hujusmodi
formulam aflirmabanl. Nam, ut aiebant, si hacc (29)*
prrcvaluerit, curo nominc substanlia vocabuluni * ,
eliain consubstantialis simul iiivolvelur silenlio; , ,
quod tamen occidentales anlislites ob reverenliam
Nicaenae synodi plurimi faciebant. Quinctiam im- . ,
poraior ipse ad cam formulam approbandam i n -
. duclus e s l ; cuin apud se repularel mullitudincm
, '
eorum qui Aritnini conveneranl : el quod nc ' ,
qnaquam aberravcrit is qui similem conOieatur atit
coiisubstanlialem : oec ulluin apud se discrimen
,
sit quoad sensum, si quis nominibus quidem
igtiolis sacrae Scripture minime utatnr : aequivalen-
.
tc aulem vocabulo ei exlra controversiam posito, siinili videlicel, eamdem scotenliam confiteatur. Gum igilur imperalor aniroo suo ita sentiret, pnecepit episcopis ut in lidem ab Ariminensi \ & concilio cxposilara consentirenl. Cumque postridie
ad solenmem consulalus pompam ae pararet, sicuii moris esl apud Romanos Kalendis Januarii,
tolum dieiu et insequeniis noclis maximam partcra consuropsit cum cpiscopts, disceplans donec
legati qui a Seleucicnsi concilio advenerant, foruiulae iidei ab Ariminensi oppido allaUc subscripsiseenl.
CAP. XXIV.
D
. '.
Quomodo Acaciani Ariminensem synodum compro" ol

bavtrini. Item nomina episcoporum qui depositi

,
.
IM(, el crimina propler qucc sum depositi.
&
Porro Acaciani cum aliquandiu substilissent
,
Coiislantinopoli, episcopos ex Bithynia evocarunt:
iuter quos erat llaris Cbalccdonensis, ct UlQia
' ,
m

VALESU ANNOTATIONES.
(27) ". Scribcn- , quod idem esl. Panlo post, pro ,
dum est procul dul)io,
in eodem codire legitur , quomodo cnaro
, quemadmodum legit Gliristopltorsoacriplum babel Nicepboru^.
ims et Savilius.
(29) " . Mendum
(28) .
Hunc locum emen- subesse videlur buic ioco. Ac forlasse scribeiidum
davi ex codice. Fukeliano, in quo scribilur, esl, . Vel poliu* iranspo ;. Pro quo ^icephous posuil ncnda sunt vocabula in bunc tuoduui,

1189

HISTOMA ECfXESIASTlCA. -

,,. IY.

. , Golliorum episcopus
Gumque cssent numcro
,
quinqtiaginla in uniitn collecli, formulaiu Adoi
, , quae Arimini recilala fuerat, snflTragiis suis com * * probaruiil, lioe Unluro adjecio, ne quis in postc rum gubslaniiam in Deo aut hyposiasim dicercl;
ulque praeler banc formularo reliqua*. omnrs, laiu
,
, , quae antea scriplae quam quae posiea scribend;e
essent, condemnarentur. His rcbus confeclis,
, Aetium diaconatu exuunl, ulpote qui libros con , tcnliosos et ad ostentationem scienlue, a more
. insiituloqite Ecclesiarum aliena?, eompositos scri, , ' beret, el in disputando impiis vocibus uteretur ;
tumullus denique ac sedhionis in Ecclesiis aticlor
. - fuissel. Sunt qui dicant eos non sponte, neque
, ex animo, Aeliuiu deposuissc : sed ut apud impe , *
ratorem purgarent se ea suspicione quse de ipsis
, \ concepla erat. Accusabanlur cnim quod cum Aetio
, , idem senlirent. Post hc abulentes imperatoris
. i r a , qua ille adversus Maccdonium, ob ea quae
, , supra dixirous, erat incensus, Blacedoniuin epi . * , scopalu abdicanl : ac praterea Elcusium episcopum Cyzici, Basiliiim Ancyra, Ilcorlasiuin Sar, ,
dium, el Dracontiuro Pergami. Ac licet in doctrina
, Gdei inler se dissenlireiU, taineii dum istos dcpo " , nerent, fidem eorum nullatenus reprcbendertuii.
Sed erimina illis objic iebaul, in commune quidem
,
, , omnibua, quod ecclesias pcrturbassenl, etadYersus
, ecclesiastieas leges deliquissenl. Priratim vero singulis objiciebant : Basilio quidem, quod Diogeni

$ * - Q
, (50)
, . ,
,
, ' ,
,
(51),
,
*
, ,
.
,
()
,
* , * D
, .

cuidani presbylero Alexandrino per Ancyram iler

facienti, cbarias absiulisset, et verbera inlulisset
quodque provinciamni recioribus pratcepissel ut
clericos quosdam Autiochcnses, et cx provinriis
ad Eupbratem sitis, Ciiicas item el Galatasa
Asianos, indicta causa, exsilio aliisque suppliciorum generibu conderanarenl: ila ul illi ferrea
perpessi sii.t vincula, ac praelerea facullates suaa.
mililibus ipsos deducenlibus, redemptionis loco
dcderint, ne contumeliis afficercnitir. Accusabaiii
eliara illum quod, cuui imperaior Aeliura el qucsdam ejus asseclas ad Gecropium duci jussisset,
causam dicturos de criminibus quseillis intentabat,
perauasisset Basilius ei eui ea res ab iroperalorecom missa 1 6 9 fueral, ut ea quae ipse vellel exsequerctur : quodque ad Hermogenem pncfeciuro praetorio
et ad consularem Syriae scripsissel quinam ei quo
loci deportanii csseni; elquod poslea, ciiin impc-

Socr., lib. , c. .
VALESII ANNOTATIONES.
' ,
, , elc.
Iia perspicua reddilur seoieniia, quam nec Nicephorus, nec inlerpretes intellexerunt. Nam Nicepborus haec verba, , de Ariminensis* concilii Palribus inlWlexil, curo tamen aut
de ipso Conslanlio intelliganlur, aut de quolibel
alio.
(30) .
In Fukeliano codice scriptuui iuveui .
(51) . Hic est Herniogenes Poulicus, prxfeclus prxlorio Orientis,

de quoloquitur Ammianus Maxcellinus in libro xix.

(32) Kol xotrojreir . In codice Fukeliano
scriplum inreoi, aOiip.OuaeFcriplura,
Hcet raendosa, viam mihi ad veram lectionem
aperuit. Sic igitur scribendum existimo,
,
, eic.Accusabalur cniui Basilius qnod,
cum communicarel Germinio el Valenti atque Ursacio, cos lamen criminatus esset in litteris qnas
ad episcopos Africai scripseral, taiiquam baercticos.

1191
SOZ
rator illo ab exsilio revocassel, \d illc non permisissel; principibus ac saccrdolibus sese opponens.
llis addebant quod clerum Sirmiensis Ecclesiae
adversus Germinium concilasset: et cum eodero
Germinio el Ursacio ac Valenlc communionem se
babere scribev?., eos tamen apud episcopos Africa
insimuiassel: eaque dc re accusaius, negasset ac
pejerassel: conviclus vero, pcrjurium cavillando
cludere cooarelur. Ad baec quod Illyriis, Iialis et
Afris discidii ac tumullus causa exslitisset, el corum quac Romanae Ecclesiae conligcranl, auclor
fuisset. Jlem quod curo ancillam in vincula conjici
curassct, falsum confitcri adversus dominam suatn
adegissel: el qtiod lurpis viiac bominem qui muliercn nequaquam nupliali foedere sibi copulatam
domi babebat, sacro lavacro linxissel, et ad diaconatus ofDcium promovissct. Praeterea quod medicum quemdam circumforaneum, qtii roullarum
caedium auclur exslilerat, ab Ecclesia non segregasscl. Poslremo quod ad sacram inensam conjuralioncs facere solilus essel, diras imprecationcs
concipiens, ct clericos jurare compellens, nunquam sc muluo accusaturos. Haec aulein callide ab
ipso lieri dicebant, ul ipse qui universo clero pra>
erai, criininaiilium accusaliones eflugerel. Et bac
quidcni sunt causa, ut compendio dicam, ob quas
Basiliuro a sc deposilum csse scripscrunt. Eusiatbius aulem deposilus esl, primum quidem oplerea quod, cum presbyler esset,paler ipsiusKulalius, episcopus Cacsarcae Gappadociae, ipsum prius
damnaveral.et a precutn communionc scparavcrai.
Postea vero co quod apud Neocaesarcam Ponti urbcm excomniunicalus fueral a synodo : el ab Eusebio Constanlinopoleos episcopo deposims, co
quod in quibusdam dispcnsalionibus ipsi commissis, p.irirm lidclis deprcbensus fuisset. Dcinde lanquam secus quam oporlet praedicans, cl agens, et
sentiens, a Gangrcnsi concilio episcopalu exulus
fueral: in Auliochcnsi aulem synodo perjurii convictus erat. E l quod dccrcla comni qui MclUinae
congyegaii fuerajit, subvcrlcre conarclur: quodquc

ENI

li*

; xa\ ,
.
, * ,
, $
. (55)
, .
, , , .
,
.
, ,
. ,
,
,
(34) *
,
,
, ;
,

(55),
*
.
, ,
. ,
,
,
, , ,
,
, *
(56} ,
, , , . ,

,
'

VALESII ANNOTATIONES.
(33)
. Sic Graeci vocant medicos
circumforancos. De quibus vide quas nolavii Jacobtis Sirmondus iu Nolis ad Ennoditim. IIujusmodi aulem medici bomicidiiitii palrare possunt
duobus modis, aul per imprudenliain , aul
scicnles : pula si venenum alicui dcderinl occidendi altertus causa.
(34) "

. Mallem scribcrc, . Porro Eulalium bunc

palrem Eustathii Sebasleui, qucni Socrales ac Sozomenus episcopum fuisse dicuul Ca?sarea2 Gappadotia:, sticcessorem fuissc exisliino Hcrmogcnis
cpistupi Ciesarc.p. Eleuini llermogenes episcopus
Caisarex, acceplo ab Euslathio confcssionis libello,
piesbylenmi oiim ordiuavcrat, ut leslalur Basilins
tn Epistola ad Occidentales. Cum igilur Eulalius
episcopusCaPsareae Euslaihium presbylerum acommunione precura reiooverii, Hermogeni successeril

nccesse est. Mirot lamen Basilium Magnum \

supradicta epislola nullatu coudemtiaiiouis Eulalii
menlionem fecisse.
(55)
.
Hxc AnCio*
cbena synodus, i n q u a Ettslalliius p c r j u r i i r ^ n s
convictus csl, prorsus niihi ignola esl. De M e l i i i nensi aulem synodo loquilur Bhsilius in cpisloU 79
ad Occidenlalcs; ubi Eustalbium in ea synodo
deposilum esse scribil. Ainbre vero istae synodt,
tam Melhinensis, quaro Antiocbcna, a l i q u a D t i
lcmpore praicesserunl Seleucieuse cuncilitini. A . i liocnena igiiur synodus dequa bic loquilur Sooinenus, ea fortasse ip^a esi ia qua Ccorgins ^ p i
scopus Alexandiiae designalus.
(56) . In codice Fnketiano scriptum
cst, . Quare nnn dubitoquin scribcndum sit, , elc. tia eliam anle noa
einondavil Jacobus Goiboficdus iu nolis ad PbiJostorgium, pag. 146.
n

f 193

H1ST0H1A ECCLESIASTIGA. ~

LIB. .

4194

. \ - ipse mullorom criminom reus, Umen judex es&|

, , vellet, et alios baereticoa appellaret. Eleusium v e n
,
idcirco depoauerunl, quod Heraclium quenidaa
, \ - 1 7 0 patria Tyriura,qui flamen Herculis illic fu . , - r a t , et accusatus maleficii, alque ob id perquisn
,
tus, fugiens Cyzicum ge receperat, temere ad dia * \ conalum promovieset, cam is Christianam religio ,
nem se colere aimularet; cumque illum ejusroodi
esse postea didicissel, eum lamcn ab Ecclesia m i , \ - nime praecidisset. Item quod nonnullos a Mart
. , Chalcedonia episcopo, qui eliam buic synodo i n \ - terfuic, condemnalos, cura Cyiicuro venissenl, i u ,
consulte ordinaviaset. Heortasius auiem idco diexaX , ,
cinctus est, quod absque consensu epiacoporum
* ,
Lydiae faclos esset Sardianomm epiacopus. Dra . , ^ conlium vcro Pergamenuni ideo deposuerunt, quod
\ ' in Galatia prius episcopatum gessissel. Proinde
(37) * \ utramque ordinalioneni, utpote illegitimara, infir ,
marunt. Posl haec ilerum convenienles, Silvanum
(38),
deponant episcopum Tarsi, et Sopbronium Poro *
peiopolis in Paphlagonia ; Elpidiuro ttem Salalo , \
rum, et Neonara episcopum Seleuciae in Isauria.
, - Ac SiWanuro quidera deposuenint, proplerea quod
. \ - vesaniae auctor ac signifer caHeris exslilisset, tum
, \ *
Seleuciae, iom Conslanlinopoli, et quod Gastaba , lensi Ecdesiae Tbeopbilum quemdam praefccisset,
*
qui prius ab epfscopi Palaestinensibus Eleulbero
polia episcopus iuerat ordinatua, juramenloque
, ,
sese obstrinxerat, nunquam ae alium episcopalum
. C susceplurum absque illorum consensu. Sophronium
vero abdicarunl, lanquam avarum, ei qui res Ecclesiae oblalaa vendere, et in quaestura euum vertere conarelur: el proplerea quod poai secundam ac tertiaro vocaliooem aegre comparena, de criroinibut aibi illatis cauaam apud ipsos dicere noluisset, sed extraneos judices elegisset. Neonam vero
ideo deposuerunt, quod ut Annianutf Antiocbenaiura eptscopua in sua Ecclesia ordinareiur, impense studuisset, et quod nonnullos sacrarum Scriptararum et Ecclesiai legum penitus ignaroe,
cum decuriones essenl, inconsiderate episcopos ordinasset. Qui postea opuro suarum poaaeasionem
gacerdolio praHulerunt, scriptoque testati sunt roalle ae bona saa retinendo publicis muneribus
fungi, quam bonis snis exotos, episcopatum gerere. Elpidium dentque abdicaruot,eo quod ad lumultuiD

YALESIl ANNOTATIONES
(37)
.
Scribendum est
curalioni operum publicorum, ct universis publicis
. Quod est nomcn Romanum. Certe in
niuneribus. Ilaque ex suo corpore eligebant suscodice Fukeliano legilur . Hic Annianus in
ceptores , qui iributa exigerent; magistratus qui
Seleuciensi concilio ordinalus fueral episcopus
ludps ederent, el alios qui balnea instruerent ei
Aulioclienue, deposilo Eudoxio.
ligfla preslarenl; eorumque bona curiae oppigne(58*
.
Hunc locum non
rala crant, ita ut qui curiam reliquisset, suas
inteUexeront inlerpreies. Nam Musculus erlit D facullales curia? relinquere cogerelur. Inconsideincircumtpecle tivente*; quem secolus eKl Cbrislorale igitur fecil Neoo seu Neonas episcopus Seleupborsonus. Alqui sunt dcctiriones,
ciaB, quae raetropolig eral leauriae, qui viroa curiis
qai et dicuntur a Graecis, ul notavi ad
obnoxios ad episcopatum proiuovit. Eos enim
libruni xxu Amuiiani MarcelHni.Gregorius Nazianposlea decuriooes ad curiam revocarunt, aut certe
xeous in epislola 49, Ad Olympium :
bonis suis cedere eos jusserunt. Quo faclo, novi \ \ , Hi fuuclionil i i illi opiscopi ad curiara reverli maluerunt, quam
bus publicie obooxii eraui, puta tributorum suscedimissis facullaiibus episcopaium gerere.
plioni, Ihermarum instruciioni, ludorum edilioni,
VAMORUM.

* T V . Gelcbrala Melilina?
i n Arniema synodus anno circiter 358. Ejue nulla
menlto in Colleclionibus conciliorum generalium.
O m i r r i t aulera apud S. Basilium in epislola 79,
Ad OccidenlaUi, ubi Euatatbium in ea syuodo depjsiluin esse lestatur. Quare cuiu Meletius conPATROL.GR.LXVII.

cilio Seleuciensi anno 359 congregato, tanqnam

episcopus Sebastcnus adfuerit, jam eo anno Euslaibius e Scbasteno episcopaiu dejeclus fuerat, sicque
synt)diis MeliHnensis anno 358 aul inseqncnii
babita. Aul. Pagi ad ann. 557, n. 15.
38

4105

SOZOMKNI

11%

excitandum Basilio sese adjanxiseet, et auclorem ac magieirum se praebutaeei immodestia?; quodque contra deerela Melllinensis 1 7 1 synodi, Eusebium qtiidera, qui presbylerii grada rnotus fuerat, in prtelinum locum reatUuisset: Neclariam vero quamdaro, q u * ob paciorum ac jorieJMrandt
fidem violaiam a communiooe suspenaa fuerat, ad diaconalus officium proraoviseet; cum tamen, j u x u
legea Ecclesia, nullum ei honorem capere liceret.
CAP. XXY.

' . .
Quas ob causas depositut sil Cynllus episcojms Hie~ KvplJUov
,
avrtxadroBolymorum
: de mutuii di$un$ionibus epuco
pnrum qui in aliorum loeum su/fecli sunt :
,

auomodo Meletiut in locum Euslalhii epiuopui

.
Sebasticc ordinaltts esl ab Arianis.

Gum his r e r o Gyrillum quoque exauclorarunt
episcopum Ilierosolymorum, proptcrea quod cum , ,
,
Euslathio et Elpidio communicassct, qui decreta
* *
Melitinensis synodi, cui ipse quoque ioterfuerat,
abrogare sluducrant; et quod post depositionem ,
in Palaeslina factaro, comnianionem iniisset cutn , *
(59) ,
Basilio, el Georgio episcopo Laodiceno. Etenim
post susceplum Hierosolymorum episeopatum, de \
,
jore metropolitano advereus Acacium episcopum
,
Caesarese controver*iam moverat, tanquam apostolicara sedem oblinens quo facluin fuerat ut ,
inimicitias inler se susciperent, seseque mutno ac- , 6
cosarent quod non recte sentirent de divinitate.
,
Nain el antea ulerque eorura in suspicionem vene- .
rat : Acacius quidem quod cum Ario idero sentirel;
,
Cyrillus vero quod eos seclaretur qui Filium Palri ,
similem gecundum subsianliam asserebant. Gum
.
igitur ita seotiret Acacius una curo episcopis pro ,
vinciae Pateslinae, qui idero cum ipso sentiebant,
, Gyrillum praeveniens deposuit hujusmodi ob cau-
sam: Gum Hierosolymorum regionem fames occo ( .
passei, egentmm mulliludo necessariia alimenlis ,
desliluta, in Gyrillum ulpote episcopum oculos
conjecit: cum auiem pecunise deessent quibus sub- ,
rcniri posset egenlibus, Gyrtllus ibesauros eccle- ^ . giae et sacra vela divendidit. Aiunt igilor quemdam
, * .
postea donarium suum agnovisse in multere sce, , ,
nica, quaa illo amicta erat: inqulrenteroque curio
sius unde illud haberet, deprehendisse mercatorem
. ,
qui illud mulieri veudideral; mercalori vero epi ,
scopum venuitdedisse. Hancergo causam prelexens
, ' ,
Acacius, Cyrillum deposuil : et baec quidem ita
, ,
geata esse audilione accepi. Porro episcopos illos
. * quos depositos turo fuisse aupra reiulimus, Aca , * ciani Constantinopoli expqlerunt. Decem atilem
- ,
1

Socr. iib. , c. 40.

VALESn ANNOTATIONES.
(59) . Assentior Cbfislopbor- D duin : , cic. Dixerat e n i m
sono el Savilio, qui
supplenl
_.. Imnc locum

adjectis
paulo anle Sozoraenus Cyrillum, poglquam dej
duabus vocibus boc modo : , eic.
silus fuisset in Patostina, communicasse cum
Porro Acacius Ga3sariensis episeopus, jura nielro- silio el Georgio. Nunc igtiur exponil quomoilo e l
polilani merito sibi vindicabal, tum ex antiqua
quam ob causam deposilus fuerii ab Acacio. N i c e cousueludine, turo ex canone 7 concilii Nicaeui.
phorus lamen priorem emendalionem loetur ; sic
Jus auteni metropolitani in eo pracipue coitsislii,
enim habet :
ut ordinaliones episcoporum ejus provincia; non
,
flant absque ipsitis consensu et auctorilale; titque
. Yeruni Epipbanirts
episcopi omnes ad ipsius concilium vocati vcnirecoScholasticus conjeclttram nostram prorsus c o n gantur. liaenim statulum csl iucanonibus Nicsenis.
firmal. Sic eniin v e r t i l : Cum enim CyriUut
Hierotaetcrimi h i o & o z o i n a o ^ a t t J f l t e r eliam cmendari
iolymorum suscepisset epi$copaium etc.
potcst, et q f j l ^ ^ ^ ^ ^ e f e l i o n e , iu buacmo9

1197

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. IV.

1198

episcopos ex euo numero, qoi dcpositioDibua sub, . , scribere detrectabant, separatim agere juaaeraat,
, et Deque divioo ministerio fungi, neqae oceleaias
\ ,
17S auas gubernare, donec depoaitionibus illia
\ * ,
eubscripsiasenl. Quod ai inlra aex mensium spa \ ,
tium noii resipuiaaeiu, nee omnibus aynodi decre * , \ tisac gesiis coneenxissent, ipsos quoque deponi
* , - jusserunt: uique episcopi uniuecajusque provinciae
'
gimul cotavenientea, in eorum locum alios subro ,
garent. Cam baec ab illis consulta et ad effectum
.
perducta essent, omnibus ubique locorura episcopis el clericis scripseruni ut haec observarent, et exsecuiioni mandareut. Ilaquehaud mullo post, alii
So aliorum locum subslituti sunt ab Eudoxianis. Et in Macedooii quidem locuro Eudoxius ipse suffcclus e s l ; in locum aulem Basilii Albanasius; Eunomius vero, is qui postea noroinis sui bseresim condidit, in locura Eleusii est subrogatus; denique Meleiius Sebastiae Ecclesiam vice Eustathii regendam sustepil.
'

. .

,

,

.
9

CAP. X X V I .
obitu Macedonii ConlantmopolUani : et
guid in prima concione dixeril Eudoxiut: el quo>
modo Eudoxius Acacius Nicamam Artminensem fidei formulam abolere omni ope connii
sint : quanttts ex ea iumullus Ecclesiis
coniigerit.

Canertim Macedonius, Constaniinopolilana spo , * liatus Ecclesia, tn locum queiudam juxta urbis re . gtae portas se reccpit, ibique extremum diem
, o b l i t . Eudoxius vero ejas loco Ecclesiam obtinuit,
, Constantio Augusto decies, et Juliano Caesare ter

consulibus. Quo qoidem tempore, cum primum
, ,
plebem colligeret in dedicatione magnx ecclesi
, ,
quam Sophiam vocant, conscenso sacerdotali sug - : ^ gestn, nlpoie concionalurus ad populum, hiec in
6 , , ipso eennonis exordio dixisse ferlur : Pater qui, , * dem impius est, FHius autero pius. Cumqtie plebs
, . tumuhuaretar : Conqoiescile, inquit. Paler quidera
, . impiua eal, propierea quod neminem colit. Fitius
vero pias, quia colit Patrem. Qito dicto, auditori , bus risum movit. Porro tam ipse quam Acacius,
, stmul juncli, omni ope laboramnt ut eoram quae
, ' - Nicsa sUtala foerant roemoriam ex omnium ani, , mis abolerent. E l fidei iormulam quae Arimini re \- citata est, ona com addilameniia quae ipsi tanquam cam eorrectur! adjecerant, ad omnes imperii
, . ,
, (40), Homani provinctae raiserunt : eosqae qui huic fidei eubscribere renuisaenl, in exsilium ablegari
. *
jusseruot ex iroperajoris mandato. l d enim illi slu D duerant, cum exiatimareot sa hoc paclo ea quse
vellent facile peifecturos esse. Veruro ea res gravissimarum calamilatum causa exstilit. Nam per
.
universum orbem Komanura tumullus non dissi ,
milis iis quoe supra retulimua exorlus eal, et
, . ,
omnes ubique Eccleaiaa quaedani quasi persecutio
,
occupavit, cujusmodi olim sub elbnicis imperalo. ,

Soer. lib. n , c 4 3 .
VALESIl ANNOTATIONES.

(40) * , ,
ltae cmeudaiione.

. Scribe

meo periculo, . Nihil certitis

\m

SOZOMENl

-2300

ribus grassala fueral. Etsi enim baec, quod quidem (40*)

ad cruciatus altinet, remissior videbalur, pruden-. elvat, libus tamen viris propter inraniiam visa esl acer.
bior. Ulriqae enim, et ie qui persequebalor, et ille qui persecutionem suelinebat, ex Ecctesia 1 7 3 crant.
Tantoque turptus erat id malum, quanto graviua est adversus iribules et cognatos, ea quas bosles
solent perpelrare : cum tamen divina lex probibeat ne adversas extraneos ejusraodi antoo eimus.
CAP. XXVII.
.'.
Quomodo Macedonius postquam sede $ua ejectut

.

, adversus Spiriium sanclum impie locutus $it;

*

et quo pacto Marathonius, una cum quibuidam

aliis , ejus hceresim auxit.

.
(41) Novitas aulem cum laudaretur, magis magisque
, increvit, et ad rcs quolidie novandas processit:
,
fastuque et arroganlia elala, despecus pairiis
conslitulionibus, privatas leges conslituit
Nec .
eadera cum veluslioribua senlire de Deo suatiDuit: .
sed peregrina in dies dogmaia excogilans, oova ,
novis accuroulare nanquam destitit. Quod quidem , .
etiam tunc accidit. Poslquam eniin Macedonius
,
Conslanlinopolitana exutus est Ecclesia nen am .
plius eamdem cum Acacio et Eudoxio opinionem
tenuit. Doccbal enim Filiuni quidem Deuro esse, , '
per omnia similein Patri, adeoque secundum sub- . ,
atanliam; Spiritura vero sanctum, ejusdem honoris
, ,
et dignitatis experlem esae aaaerebat: famulum ,
ac ministrum eum appellans, et quaecunque alia . ,
quispiam de angelis dicens, non aberraverit. a m ,
dem cum illo opioionem amplexi euut Eleusius
et Euslatliius et reliqui oranes qui eo lempore a *
contrariae sentenlix asserioribug depoaili fuerant
, Constaiitinopoli. Quibus baud exigua para populi G , .
adbaesil, lam Consiaulinopoli quam per Tbraciam, ,
Bitbyniaua , ei llellespontum, finilimasque provin- , .
cias. Naua vivendi r a l i o , quam vulgus potissimura

gpectare solet, haudquaquam in illis culpanda eral. , .
Euoiiu iocesaus quidem eorum gravis, diaciplina *
vero iiiouasiicae sirailig fuit. Ad baec sernrb non (42)
invenustus, ci uigeniutB ad persuadendum accom- , ,
niodatum. Gtijusmodi IMDC fuisse dicilur Maratho- ,
uius: qui ex ralionario publico oflicii praefecturae * ,
praetorianae, cum opes maximas sibi coniparasset, , finiia milUia, aegrorum ac pauperum sub eodem
,
tecto degenlium curam gessii. Poslea vero, suasu
,
Euslalbii Sebasliae episcopi, monasticaro amplexus
. e&l vilatn : el sodalitium monacborum insliluil ,
Conslaniinopoli, quod ad nosiram usque aelalem
*
coniinua successione persevcravit. Uanc porro
, , .
t

Socr. lib. , c 45.

VALESII ANNOTATIONES.

(40*) "
. In codice Fuketiano scriplum esl
; et post verbum
| apposita esl media dishnctio. Subaudienda
aulem sunt bxc verba,
. Vulgala lamen lectio ferri polest boc
eensu : El tanto turpius erat hoc malum, quanto non
tolnm erga tribules Iwslili graaari, verum eliam
erga exiraneo* sacerdotalis lex prohibel. Sacerdoitbus enini ne adversus bostem quidem armis uli
iicet.
(41) ' I f W .
Scribendum est procul

dubio , ut Chrislopborsomia e i S a v i l i a s
emendant. Paulo post ex codice Fukeliano emeodavi, .
(42)
ld est, e x
nuroerario officii praiectorum praelorio. De his n u merariis mentio fit in CodiceTbeodosii, el in M o l i lia iinperii Roinani. Mulla de his olim notavi ad
Hbrum xv Ammiani Marccllini, pag. S4. In Nolitia
imperii Bornani inter ofliciales pr*fecii pra?lorio
per Orientem duo receusenlur Dumerarli. b i s ,
auri unus; operarum alter.

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . IV.

Iftft

, b&restm tum studio, tum opihos suis tantopere

adjuvit, ut sectatores Macedonii a quibusdam Ma . * , rathoQiani appellentur; nec immerito, ut equidem
", (43)
censeo. Hic enim solus una cura sodalibus suia
.
perfecisae videiur ne baec haeresis J 7 4 Gonstan, tioopoli penilus exsiinguereiur. Eieniin ex quo
, .
depositus fuerat Macedonius, nec Ecclesias deio cepa', nec episcopos ullos babuerunt Macedoniani
, .
usque ad principatum Arcadii. Quippe Ariani i d
,
nequaquam sinebant, a quibus omnes qui conlra .
ria ipsis sentirent, extrudebanlur Eccle&iis, el gravibua auppliciis afficiebanlur. Ac \lifficile quidem fuerit omnes episcopos qui tunc lemporis sedibua
auis expulsi snut singillaiim receosere. Nulla enim provincia imperii Romani, ut equidem existimo,
bujua calamitaiis expers fuit.
. '.

CAP. XXVIR.
" ol '

Quomodo Ariani ditinum Meleiium opinioni suai

*

favere arbitrati,
SebasUna tede Aniiochiam

tranttulerunt: cumque We catholicam (idem liber*

,
profcMius esi*J, pudon /fusi, Euzoium ejus ioco
,
.
cotuttiturunt. Meletius vero separaiim convtntut

eecUiiatticos habuit,eum Homousiani Ulutn ,
,

sarentur, utpote ab Ananit ordinatum.
'
.

,
, \
,
.

, .

Per idem tempos com Eudoxius Constantinopolitanam Ecclesiam obtineret, multi Antiocbenam
eedem ambire cceperunt , ulqne in ejusmodi rebus
evenire eolet, v a r i cleri ac populi contentiones
ac eeditiones inde exsliterunt. Euro enim unusquisque ad rcgendara Ecclesiam deligebat, quem sperabat secnm i n fide consensurum esse. Quippe
- g disseasioD.es de doctrina fidei nondum inter ipsoa
, cessaverant, nec in psallendo inter se coocorda * , bant, sed, ot supra dictum est, siuguli psabnoa ad
, .
aoam sectam ac eenteoiiano accommodabant. Cum
,
igiiur AniiocbensU Ecclesia io hoc statu esael,
, - Eudoxiani c#mraodum fore Judicarunt ut Meletius
,
Sebaslia illuc Iransferrelur, quippe qui ad diceudam ei ad persuadendum idooeus tssel in p r i m i s ,
, ,
. ,. - et ob viiae inlegriutem probatus, et ejtisdeni cum
ipajg opinionis jam pridem baberetur. Eienim fu
, * turrnn omnino sperabaui ut tanti viri fama atque
auctorilale ctves Antiocbenoa ac finitimas civilaies
,
ad auam opinionero aliicerent : praecipue vero

EusUibianos qui de divinilate ita aenliebaiit ut
. a concilio Nicxno traditum fuerat. Verura ea rea
. ,
, D tonge aliler eventura erat quam sperabanl. Nara
curo ille Antiocbiam vanisset, ingens populi m u l i i * ot ,
tudo confluxisse dicitur, tara ex Ariants quam ex
,
iis qui cum Paulino communicabant : qooram alii
, ,
hominem vldere cupiebanl, cujus Unta fama etiam
. ,
1

Socr. Iib. , c. 44.

VALESQ ANNOTATIONES.
(43) .
Constanlinopoli scilicet.
nos ab boc teropore usque ad Arcadii principatum
De hac enim duntaxat urbe loquitur Sozoraenus.
caruisse episcopis. Vide illum, ad annum CbrisU
Qood cura Baronius non intellexisset, iromerito
360, cap. 19.
reprebendil Soiomenum, quod dixerit MacedooiaVARIORUM.

.
Melachronismus :
tiuro a Lucifero episcopus Anliochenus ordinatut
Paulinus enim, imperame Juliano, diu post Mcleest. Vid. iib. T , cap. i z . W. LOWTH.

1203

SOZOMENI

ante ipsius adventum permanaveral; alii discere

volebant quidnam dictarus, et quorum sententiam
probaiurus essel. Jam enira fama percrebuerat, fldem
Nicaeni concilii ab ilio comprobari: idque verum esse
exitus rei declaravil. Naro inilio quidem morales
dunlaxat precepliones publice 175 exposuit: tandem vero Filiumejusdem cum Palre subsianlueesse
paiam asseruit. Aiunt porro archidiaconum qui
lunc in eo clero erat, slalim accurjisse, ei i n jecla manu, adbuc loquentis os oblurasse. lllum
vero manu sua, ciarius quaro voce, seiUentiam suam
signiflcasse. Tres enim duntaxal digilos inkio protendit; deinde iisdera retractis et compressis, unum
lanlum porrexit, manus flgura dcsignans multiludint
ea quae ipse senliret, et quae dicere prohiberelur.
r

1204

, * . ,
* ,
. , , ,
, .
, ,
*
,
,
,
. ' , ,
-' ,
I

-"" .1 W
'
I
~
Cumque aestuans arcbidiaconas,dimissoore roanum *
Melelii apprebendisset, ille liberara linguam nactus,
*
elaia voce aententiam suam aperiius quam antea , *
declaravit, audiioresque boiialus est ut Nicanue .
synodi decreiis adbxrescercnl, prolestatus eoa qai ,
aliier scntirent, a vero aberrare. Cum aulem haec ,
eadem dicere et manu signillcare alternaiim non
(44), , desineret, pro eo atque arcbidiaconus ipaum impe- ,
diebat, et contenlio ioier otroaque esset, non , .
dieeimilis Pancraito; Euetathlani exclamare, gratu- , ,
l a r i , et p r * gandio exsilire coeperunl. Ariani vero ,
animos demisere. Quibus auditis, Eudoxiani gra- ,
viter commoli s u n t : eperaroqne adliibuerunl ut . , ,
lleleiius civUate expelleretur. Eumdem lamen poet- ,
ca revocarunl, ad ea quse dixerat corrigeoda, ^ . ,
lanqnam pceniteiitia duclum , ei conlrariam aro'
"

,
plexara sentenliam. Sed cunt ille senlenliam non
*
inutaret, imperator eum Ecclesia expelli, ei i n ,
exsilium deportari jussit. Quo facto Euzoius, qui , * (
jam pridem una cum Ario depositue e r a l , Aniio- ,
cbenam eedem regendam snecepit. Fautores aviea
, Mcletii, sese ab Arianis segregantes, seorsum con, ventus egerunt. Nam qui ab initio conaubstanlialis
.
fidem secuti fuerant, commenicare curo illis delre , . &
ctabant, eo qood Meletius ab Arianis episeopis
,
ordinalos fnisset, sectatoresqae ejus ab biijusraodi
.
eacerdotibus essent baplraalf. Et isli quidem ob hanc causam inter se divisi s u n t , quamvfs i a
doclrina fidei consenlirent/lmperator vero, cum Persas res novas molirl accepiseet, Anltochiatm
perrexit.
CAP. XXIX.
D
. K # .
Quomodo Acaciani denuo tumultuati sunt, et con- "Ott ol xdAtr * 1
subttantinlis quidtm fidem everltre, Arianam au ,
'AptUrv
tem hcentim ttabilire ttuduerunt.

.
Porro Acaciani adhuc quiescere non poieranl;
01 ,
sed Autiocbiae una cum paucis ilerum congregati,
(45) , D

VALESH ANNOTATIONES.
desiderat, habes apud Epiphanium in baeresi Se(44)
.
Hujus loct
miariaoorum.
emendaiio debctur codici Leonia Allalii, in quo ita
(45)
.
Asaenlior
ecribiiur : . Alque ila
Gbrielopborsono et Savilio, qui huwc locam i U
legit Nicepborus. Porro sermonem iltum quem lunc
l e g u o l : .
Meletius babuit Antiochiaa, si quis forie legere
VAIUORUM.

.
GonciHum A n - ralor, exeunle aniio 360, ab Arianis congregalum.
tioclienuui v i , Anliocbiae, in qua lunc agebat impeVide Alhanas., De synodit, et Tbeod., Ub. u , c.31.

t*0&

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. I V .

\m

- \ - e i qux ipsi prius decreveranl reprehenderunl.

nomeaqne illud , simile, ex formula fidei Ariroini
* \
Conslantinopoli recitata expungere statuenint:
, , 1 7 6
Filium Palri per oronia, latn in substan\ , \ , tia quam i n Yoluntate dissimilem, et ex nihilo
. fadum essc censuerunt , queraadmodum Arius
, ab initio docuerat. His aotem sese adjunxerunt
. sectatores A e l i i , qui primus poat Ariuro palam
^ . \ , \ bis vocibas u l i ausus est. Qna de causa, ipse
(46). quidem cognominaiua est: sectatores autem
ilGus Anomoei et Exucontii sunt appellali. Iater, ,
rogantibua autem ipsos Nicamas fidei eeclalorijws,
\ qoamobrem ipai, qut Filium Deam ex Deo esse
0 co&fitebantur, dissimilem tamen et ex nihilo
, , , orlum , idque contra suam ipeorum fidel formulani
\ . & dicere auderent, respoadebant dictum esse a
, Paulo apostota: Omnia auiem Deo : i n oinni (47). bus autem compreheodi etiam Filium. Alque boc
, modo intelligeodum esae quod ipsi adjecerant io
- formula fidei soat, aecvDdom Scripturas. Et hoc
, quidem ita cavHlanles interprelabanttir. Postremo
, , \
cum iis qui ipsos boc noniiiie accusabant, objur .
gabanlque, aaiiefaeero BOD poasent, lecta rursus
fi'lei formolaqaaeCoostanlinopoii approbaia faerat, e concilio discesseninC, et ad suaa quisque sedes
reverei sunt.
. '.
GAP. X X X .
, De Georgio AUxandria: epi$copo , '
Bierosoltjmorum: quomodo eum pott Ctjriilum
*
$ coniinua serie ephcopi faeti fultteni, iierum
,
Cyrillus sedem $uam recipii.
.
, , - C Per idem tempus eum Albaoasius adhoc delitesceret, Georgkia Alexandriam revereus, tum gen ,
", tiles,tumGbri8tianos qui nou idem cum ipso sentireni, graviler oppressit . Ulrosque eoim divinum
.
, . - numen, proul ipse vellet, colere adigebat: detre , , ctantes vero iasectabatur. Ioyisos aulem e r a t ,
, prirooribus quidern propierea quod arrogane esset,
, . - et pr&sidibus iroperaret : plebeiia vero, tanquam
tyrannus, et qni plus posset unus quam reliqni
,
omnee. Sed praecipne gentiles ei succenaebant, eo
, quod sacrificare et fealos diea patrio ritu celebrare
(48)
, , ipsos probiberet, induclisque in urbem mililibua
. arroatis , una cum dece ASgypii, iroagines ac
donaria , omnemque temploruro ornaium abstulia*
,
e

. , ,
1

sel. Quae res poslea cauaaro necis ei attulit, sicuti

1 Cor. , 12. * Socr. lib. n . c. 28, et lib. n i , c. 2.

VALESll ANNOTATfONES.

16) . Idem scribit

anasius io libro De synodis Arimini et Seleucia?.

(47)
. Hunc locum non intellexerunt interpretes. Inleiligunt enira Acaciatii verba qua?in formula fidel sus adifiderant,
. Naro alii qtiidem Filium Palri similem esse
' dicebani , alii vero . Vemm
| Acactani similem secundum Scripluras proftlebani l o r , aubdole et fraudalenler. Gumqae ipsls objiceretur, auoeaodo Filiera Dei dicerenl ex niliilo et
dissiiDifeni Palri, cora evmdem credereni Deum de
1

Deo, respondebant, Apostolum dixisse omnia ease

ex Deo, cflm lamen creata sint exnihilo, et dissimilia sint Deo.
(48) .
Artemium
intelligit ducem iEgyptl, ut leataiur Juliaous i n
epistola ad Alexandrinos, et Ammianus Marcellinus.
Hic posiea regoante Juliano martyrii coronam
adeptus est, ab Alexandrinis occisus, eo qaod
Consianiii temporibus templa ac dehibra genliuum
Alexandri deslruxisset. Exstanl acia passionis
ejue apud Lipomanum et Siirium, miBime coolenn
neoda.

1237
SOZOMEN!
1208
mox dictorus *uro. Cyrillo vero, quemadmodum 1

d i x i m u s , deposiio, Hierosolymorum Ecclesiam

euscepit Erennius. Cui deinde Ueracliug successit:
Ilcraclioautero Hilarius. 1 7 7 Isloe enim Hierosolymitanara Ecclesiam adminislrasse accepimus ,
usque ad principaium Theodosii; quo quidem lempore Gyrillus sedem suam postliminio recuperavil.
L i b . iv, c.25.

(49), \ ' (50)

, '.
,
*
.

VALESIl ANNOTATIONES.
49)

.
Hierosolymorum epiecopum, in ejus locum subroEpiphanius In haeresi ManicbaBorum, ubi episcopogasse Pbiluroenum quemdam ; paulo post vero
ruro Hlerosolym;e indicem lexit, Cyrillo Herennium
Eutycbium Hierosolymorumepiscopum,episcopatam
successisseecribit, HerennioveroCyrillum allerum,
Cnesariensis Ecclesiae dedisse Gyrillo seni. Delnde
cui auccessit Hilarion. Hieronymus auiem in vero Cyrillum, cnm in sedem Hierosolyrailanam
Chronico aliier eos recenset, hoc modo: Po%t quem,
restilutus esset, Gsesariensi Ecclesiie praefecisse
Maximum scilicet, EccUiiam Ariani invadunt, id tj Gelasium. Yeruro curo bi ires ob simullales
, Cyrillus, Eutuchiui, runum Cyrillus, Hireniu$,
acopaiu cessisseut, Euzoium Ecclesiam obiimiiase.
tertio Cyrillus, Htlariui, quario Cyrillus.
Caelerum exislimo bonc eese Eulycbium Eleuihero(50) '.
Hunc Heracliura axiroaa
politanum episcopum, qui adversua Gyrillutn i n i m i inoriens sibi successorera designaverat. Yerum Cy- citias exercuit, ut teslatur Epiphanius i n eadem
rillus Arianoruin factione ad episcopatum promo- haeresi, capite 23. Ejusdem Eulycbii memioit H i e tus, euro variis fraudibua appetilum, ex cpiscopo ronymus in epistola ad Paromaehium de erroribns
in presbyieri locum regradavit, ut scribit HieroJoannig HieroeolymHani, ubi de Epipbanio *
nynius in Chronico. Proiude Heracliua Maximo
scribil : Eo lempore quo totum Orientem, excepio
totius auccessisse videtur quaro Hilario. Gaeterura
papa Athanaiio, aique Paulino, Arianorum et Euno-

in indice Epiphanit

sopra mcmorato, oroissum est

nomen Eulychii. Nam ipaemet Epiphanius io haereai Semiarianoram, capile 37, Eutychium affnoscit
Hierosolymorum episcopum poal Cyrillura. Morluo
etiim Acacio Caesarienei eptscopo, ait Gyrillum,

mianorum hasretii potsidebat; quando tu Oecidtntalibu* et inmedio extilioconfasonbut non commmnicabas, ilie vel presbyter monasterii ab Euiychia
audiebatur, vel pottea ephcopus Cypri YaUnte non
tangebatur.

HERMIiE SOZOMENI
SALAMIN1I

ECCLESIASTICiE
LIBER

CAP. 1.
C
De defectione Juliani At>o$tal<e, et de obitu imperatom Oonstanlii.
El hujusmodi quidem res in Orientis panibusper
EcclesiasconligeruiU. Inlereavero Julianus Gsar,
vlctis praelio barbaris qui Rbenum fluviura acco-

HISTORLE
V.

. '.

.
\
. ,
,

*00
HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V .
ItlO
. iont, mullos eorom inlerfecit, alios vivos cepit.
,
Qua ex re ingentem glortatn adeplus, cura ob mo , - dealiam ac morum lenilatem gratissimtis esset m i . \ , liiibus, Augustus ab iisdera renuntiatur. Nullaquc
, ,
ob id faclura excuealione usus, sicut par eral,
* - aptad Constantium, judices quidem ab eopromotos
, * mulavtt, Htteras autem ejus de indusiria ostenta , '
v i t , quibus ille barbaros ad bellum contra Magnen , tiura inviians, i n provincias Homanorum induxe ,
r a i . Cuiuque aniea Cbristianus faisse viderelur,
, , ,
repenle mutala religione, semetipsc ponliflcem ma . - ximura appellavit: et genlilium templa ingrediens,
, diis sacrificavit, et subditis snadere coepil u l eo
, - rilu deoa colereiit. Porro, cum metus subeeset no
, - Persae in Romanorum ditionero irrumpcrenl, at * , que idcirco Conslanlius inSyria morarelur, anim
advertens Julianus se absque ullo prcelio Illyri
cum occupare posse, eo conlendit : fingens se
. excusandi sui causa, ad Conslantium ilcr fecere,
, ne 178
aponte praeter illius voluotatem i n
signia iroperii a militibus suscepisse viderelur.
* Caeierum eo primum ingredienle in tines Ulyrio, \ rum, aiunt viles quidem posl tempus vindemiat
, * ,
circa occasum Vergiliarum, uvis acerbis plenaa
. subito apparuisse : rorem vero ex aere delapsura,
(51), ot ,
tumin ejus cblamyde. tum in veslibus eorum qui
*
ipsura sequebantur, signum crucis singulis gullis
* .
depioxisse. Et ipse quidem, comitumque ejua
, , - quaniplurimi, uvas inleropestive apparentes pro
, , \ Q bono omine accipiebant; rorem vcro casu quodam
* , forluito vestes in quas ceciderat, ila depinxisse
,
opinabantur. Alii dicebant, ex bis duobus prodi - giis, allerum quidem porlendere imperalorem im. , - maturo exitu periturum, perinde ac uvas illas
, * regnumque illius brevi lempore duraturum esse;
. \ allerum vero praedicere Cbrislianorum religionem
* coeleslem esse, cuiuvtosque signo crucis conaignari
, * oportere. Ac meo quidem judicio, i i qui adversa
, . * imperatori augurabanlur, a verilale minime aber , rarunt. Utrumque enim felici conjectura ab illis
,
dictum fuisse, progreasus teoaporie declaravit.
* Constantius porro, cum Juliauum bellum ipsi i n . *
ferre didicisset, relicto belli apparatu adversus
, ' .
Persas, ConsUntinopoIim contendil. Sed dum iler
, D faceret, Mopsucrenis, qui locus est inter Cilices et
.
Cappadoces qui Taurum accolunt, fato fuoctua
, .
e s l , annos natus quiuque et quadraginla. Ex qui, - bus iredecim quidem iioa cum patre, quinque
, ?ero ac viginli post ejus obtium imperavil. Mortuo
, iiaque Conslantio, Julianus quidem jani Thraciam
, . obtinebat. Verum paulo post ingressus Conslanti , nopolim, imperator est appellatus. Caeterum gen , liles aiebant eum, roulto aute quam ex Galliig
.
discederel, ad banc expedilionem aascipieodam
s

Socr. l i b . i i , c. utt. cl lib. m , c. i .

(51) .

VALESII ANNOTATIONES.
Mallem scribere .

4211

SOZOMENl

ittS

incilalum fuisse a vaiibas atque d&monibas, qui , *

et Constanlii morlem, et futuram rerum muialio- ,
nem ei praedixerant. Posiet id quidem on absurde , * &
vocari prxscientia rerum futurarum, nisi ipsemet
,
slaihn morle pravenlus fuissel, imperio velul in
(52) '
somnis dunlaiat degusialo. Slullum enim, ut opi ,
nor, fuerii dicere, euro, cum falaleni Conslanlii
, ,
i D l e r i i u m , e l suam ipeius cxdem in Perside fuiuram
* ' ,
per divinandi arlem pravidisset, ullro ad mortem , ,
anie oculos positam properasse : quae ipsi quidein
, .
nibil allaiura esset, praeter opinionem imprudenliae atqoe iroperilia; rei miliuris
Romano autem
imperio lantum invcciura esset periculura, ut parum abfueril quin universam, aut certe papa e j w
maxima, Persis aubjiceretur. Verum haec quidema nobis ila dicla aint, ne pnetermissa esse videanUir ;
sioguli vero de iis statuanl, prout yoloerint.
CAP7 I L

1*.

De vila ti imliluiione ac victu Juliani; et quomodo ,

ad imperium pcrvenerit.
'IcvJUavov.
Posl obilum autem Coostantii, persecutionum
,
metus Ecclesiam invasit. Malique 179 exspecla-
tionem grariorem ipso malo faciebal Chrislianis ,
et longinquitas temporis elapsi, quae ipsis oblivio- ,
ncm ac desuetudinem hujusmodi periculorum ,
aiiulerat, et vetusiorum crucialuum recordatio, et ,
. *
odium prtncipis tn ipsorum religioneni. Etenim
statira ab inilto fidem Cbristi adco impudenler ,
abnegasse fertur, u l sacrificiis quibusdam atque , " invocalionibus quas Graeci dcpulsorias vocant, et , '
viciiraarum sanguine baptismura Ghrislianorum , eluerit, sacramentis Ecclesia* renunlians : alque * , exeo tempore baruspicina, et victimis, et caeteris G , , ",
gentiliuin ritibus, tum privalim, tum publioe usus . , sil. Quodam igilur tempore, cura exta inspiceret,
aiunt signum crucis ei in extis apparuisse corona *
circumdatum. Et reliquos quidera divinationis ,
illius conscios ac pariicipea, raelu perctilsos esse, ,
quippe qui religionis nostrae vini et mansnram i n * ,
perpetuum doclrinaro ex eo conjicerent. Corona *
siquidem qua crux eral circunidata, signum cst , , ,
vtcloriae : et undequaque exordiuro sumens, alque . * ?
) H se desinens, ambitu circuli nusquam termina- , ^ ,
tur. Verum doctor hujus scientiae imperatorem (53) bono animo esse jossit. Exia enim fausta et ex , ,
animi sententia ipsis apparerc, quippe qux sym- , ,
bolum religionis Christianorum undique conclude- ^ ' ,
rent, atque in angostum coarctareni; iia ul nec .
dilaiari, nec libere quo vellet evagari posset, u t - ,
pote ambitu circuli circuinscripla. Audivi prse- *
terea cnra aliqoando in illustrissimum quoddam ,
ac religiosum adytum descendisse, initiationis ,
cujusdam, aut certe oraculi consulendi eausa. -
Gumque repente speclra, quae machinaiionibus
qtiibusdam et magicis prsesligiis in ejusmodi locis , apparere solent, ei objecla essent, prae terrore ac ,
nielu, oblitua eorum quae gerebantur : jam enim
.
V A L E S I I ANNOTAT10NES.

(52) . l n Fuketiano codtce

scriplum cst . Quam emendationem
Ghnaiophoraonus etiam ac Saviliua i n margiae
ascripserunt.
(53) . Scribcndum

pulo :
, elc. Porro baec bistoria, et seauens Cacluin quod narrat Sozomenus, leeunlur eliam apnd
Gregonaro Nazianzenum, in
*dirm
Julianum.

2413

HISTORIA ECCLEStASTlCA. LIB. V.

, -
. \ ,
,
, ,
, .

, \

\ ,
, \
, (54)
.
,
, ,
.
, .
, ,
*
*
. ,
.
,
,
, , .
, *
, , ^
,
; .
, 4 *
,
, ,
((,
.
,
*,
.
, ,

1214

adalta a*Ule ad eim disciplinam ae transtulcral t

ex prisiina consuetudine, otpote Gbristianua,
gravtssirao diecrimine constuutus, imprudeoa
aigno crocit eeipsun consignavh; sUlimque epeelra evanuemnt, cl id quod perficere volebant i m peditum est. Sacrorum autem antisies ea re perturbalua, poslqaam didicil qoam ob causam d c luoues auftigissent, piaculam esse dixti id quod ab
iinperatore facium eral : borlaiuaque ut forli
aniino esset, nec Cbrislianum quidquam aul ager e l , aul cogilaret, eom rnrsua ad peragenduni
aacrtim deduxit. Porro Gbristiania non mediwrem
dolorera ac nieium incutiebat sludiura principie
erga bujusroodi supersiilioaem, ac praecipue quod
Cbrislianux ante exslhisset. Nara cum parentibus
Chrialian religioni addiciiseimis orius esset, a
puerojuxta Eceleaias ritum initiaiua et sacria LiUeria inslilulua, sub episcopia denique et eccleaiaaticie viria educalus foerai. Ipei euiin ei Gallo
paler fuU ConsUMiua, 1 8 0 g e * ! " " fraier COIIs U B l i n i imperatoria , alque Dalmaiii, cujua fitiua
eodem nomiue mmcupalug Daliaatius, cum Caesar
renunliatas fuitsei, post obiiura Consiaaiini a
mililibus est interfectes. Quo quidem tempore ipsi
quoque palre orbati, parutn abfuit quin perireul
uoa cum Dalmatio. Sed Gallum quidem pcriculo
exeoak morbus quo lnm laborabai, el quo propediem morilurua patabaiur : iulianum vero auas
tenera. OcUfum enim aetalis annum noodum ex1

egeral. lia praeter omijnm spem atque opinionen

aervaii, in Gappadocia degere jusai sunt in Macello.
Yilla bec est publica, ad Argsom moxlem siia,
baud procul ab urbe Csegarea, q u et magnificum
babet palalium, ei Uvacra, et borlos, ct fontes perpettos. lllic ambo regali callu educali eunt aique
insiiluii : ibi diaciplinis et exercitalionibus ipsorum aclati conveBientibua tmbati; Ibi denique ab
bumaniorom trtiam magistris, ei a docforibus
aacraruoi LiUeraram i u sunl erudili, ut in clenim
aacriberentur, el ecclesiasticos libros poputo pnelegerent. Moribua qwoque et faette pietatem p r ae
ferebaot: quippe qui tun eacerdolea, luro reliquo
viros bottoe et Chrislian docirinae studiosos, piu-

YALESll ANNOTATIONES.
(>4) .
Juliantis Cxsar Nico- genere longius conlingebat, u l loquitur Ammiajiua
medie ab Eusebio educatus est episcopo, quera
Marcellinus in libro xxu, pag. 219.
VAmORUM.
.
Mamanlis Morlem ejus ad annum circiler 274, cum vulgalis
roartyris nomen apud Grajcos cclebre; geata ob- aucloribus, referimus, donec ab aliquo ceniora
scura. Laudarunt eom Gregorius Nazianzenus, ora- proferantvr mooumenla qua* aliod nobis persnalione 45, el Basilius M . , lomo I , boinilia 26, De deant. Consentiunt antiqua Mariyrologia Adonis,
Usuardi, Rabani, et Noikeri, e t c , S. Mamantis,
martyre Mamante. Ex quibus locis nihil aliud
diacirans, quam ipsum agreaiem pastoreni fuisse, aut, proul loquuniur, Mammetis, sive Maroeiia
martyrium sub imperalore Aureliano contigisse.
et inter roartyres celeberrimura. Iliraculum quod
bic narrat Sozomenus, retuliletiamGreg. Nazianx., Colilur ejus memona a Latinis die 17 mensis A u orau 3 adversus Julianum , quamvie eaneii maru s l i ; a Graecis 2 Seplerobris. Tandcm hic Mamas,
lyria Domen nop exprimat. Amiqmis eaft in Gallia
e quo agimns, distinguendua est ab alio Mamanle
S. Mamantie cnltet, iri qwi aub MammetU Romine, martyre, qneio cum Baailisco itidem roarlyre
sicol ei amid atioe Lalinos, ut pliHimHn celebra- Graeci die 29,Julii recolunt. (Theod. Ruinart., in
i u r . Sob hojoa nomine Deo dieata est eccleaia Acfii martyrum, p. 270.)
caibedralis Lingonensls tob netropoli Lugdunensi.

1215

SOZOMENI

rimi facerent; ecdesias crebro adirenl, et marly-

ram eepulcra competenti bonore venerarentur. Eo
igiiur tempore, aiunt illos sepulcrum Mamae martyris ampliB&ima basilica circuradare studentes,
opus inter ge pariitoa ease. Dumque alter alterum
magniftcentia et cultu superare conlenderet, rem
adrairabilem prorausque incredibilem accidisse,
nisi multi noslra adhuc aetate auperessent qui rera
ipsam ab Ults qui eam viderant, acceperunt. Nam
pars quidem operis quae Gallo obvenerat, altoilebatur, et ex anirai procedebat sentrntia. Ex operibus
aulem Juliani, alia corruebant; alia ex fundamenlis sursum propellebaniur; alia ne solo quidero
cohaerere ab initio euslinebanl, non secus ac si
conlraria quadam vi deorsum obsistenle relrude

1216

. ,
-, , ,
* , &
,
.
,
, . 01 , , ,
,
,
. &
, , , .
1

renlur. E l omnibae quidem ea res prodigio similia

,
, ,
visa eat; mulli vero, quid portenderet, ex eventu
judicaverunt. Sed nonnulli ex eo conjecturam ce- * ,
peruni, illura haudquaquam aincero animo erga ,
religionem esse, verum p r meiu prineipis * , qui tum temporia Christianus esset, pietatem , .
flngere; parum tutum esac existimantera, sen- ,
lentiam suam in apertum proferre. Porro pater- . , , -jovTfl
nam religionem prodidisse d i c i l u r , vatum fami- , ,
liaritale et colloquiia primum induclus. Nam , aUquanto poeT ira Gonstaniii p l a c a u , Gallus , , quidem 1 8 1 in Asiam profectus, Epbesi mansit: .
,
quo in- loco majorera pariem rei familiaria sitam
,
habebai. Julianue vero Constanlinopolim revenua,
raagistrorum qui illic erant auditoria frequenta- Q ,
. ,
v i t ; qui cum egregia indole praedilus esset, et i n
,
disciplinis magnos progresaus faccret, haudqua (54*),
quam in obscuro delituit; privato enim habitu i n
, .
pUblicura procedens, cum plurimis familiariter
, ,
versabalur. Sed quoniam, ot in populi rouliitu .
dine el in regia civitate fieri solet, tanquam frater
. ,
patruelis imperaloris, et rebus gerendis idoneus,
brevi ad imperium pervenlurus sperabatur ; mul- , (55).
lique bujuamodi sermonea de illo pasaim sparge-
, baolur, jussus est Nicomediae dcgere. Illic Maxi, ,
mus Ephesius pbilosophus ei occarrens, el philo .
sophiam eum docuil, ei odium religionis Chriatianae : atque ut vates, ei affirmavit verum esse * (56),
- , quod de illo vulgi sermonibus ferebatur. Ille, ot
plerumque evenire solet hominibus qui imniineii- D .
linm calamiutum raeiu aflliclantur, melioris for- , ,
lunae illeclus, Maxlmum in farailiaritaiem ,
suam ascivil. Quibus imperatori nunlialis, limore , . |perculsus coroam rasit, el monasticura vivendi

genus simulavit: clam vero gentUium supersti, ,
tionem amplexus est. Poai haec jam virilem i n VALESII ANN0TAT10NES.
(&')(^
. Scribendum puto . Referiur enim ad id quoa praecessil,
, seu polius , u l legitur in codice Fuketiano. Hoc est, admodum pleriique etenire $olet qui cilamitalum
metu cruciantur, $pe rerum ucnndarum ittecius,

Maximum in amieorum numtro .

(55) xepl . Bojus loci xeraai
scripUiram servavit codex Fokeui. ia i u oVaerte scriptum inveoi : . .
est, el earum rerum admirathm coptotJr.
(56) . Malin scriberc
. Sic eaim Grseci loqui aoleat.

1247

HISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V .

4118

(* , gressus slalem, promptius ad b c ferfl, eaque

' . agere r.oepit. Arlem igitur, si qua illa est, qua
, * res fuluras predicit, ingenli admiratione suspi ciens, ejosque* notiliam necessariam sibi essc
(57),
existimane, experimentum cepil earum rerum
. 01 ,
quae Christianis interdiclae sunl. Ex eo tempore
, eos qui artem istaro profiterenltir ia amicorum
, . habuil numero. Cum igilur eo animo eseet, relicla
,
Nicomedia in Asiam perrexil, et cum ejusmodi
. ^, viris illic congressiis, ardenliore siudio in eas
^ arles incubuil. Caeterum cum fraler ipsius Gallug
\ - Caesar, rea novas moliri delaius, eamque ob cau, , (5- sam interfectus fuissel, saspicaius Constaniius
.
Jnlianam quoque imperaodi cupiditate ardcre, sub
custodia eum tenuil. Verum cum Eusebia uxor
, fa- Constantii pro illo deprecata esset, ipse venia a
. , Conslantio irapelrata , Atbenas profeclus e s i :
, .
specie qoidem, ot Grecas disciplinas perdisceret,
, - et scbolas frequentaret : re vera lamen, ut vatea
,
illic degentes de rebus suis consuleret. Verura
, - paolo poet ConsUntius eum inde accersilum C , ,
sarem renuntiavtt: dcsponaaque ei Gonetantia
.
sorore sua, eum i n Gallias misit. Elenim barbari
, . - quos ipse paulo anlea ad auxilium sibi ferenduoi
. Q
contra Magnenlium mercede conduxerat, cum
, , nullura sui usum in eo bello praebuissent, Gallos
, - populabantur. Etquooiam Julianus adhuc juvenis
,
erat, ducibus ipsam comilanlibus rerum curam
, , commisit Constamius. Qui dum segniue agerent,
; * , Q ipsemet Gaesar pro virili parte bclli curam susce , - p i i : et milites ad pugnandum alacriores reddidit,
, tura aliis modia 182
incilando ot periculis
' sese objicerent, ium cerla mercede proposila ei
, , , , qui barbarum interfecisset. Quam ob causaro ac - ceplus militibus ducum euorum deeidiam Con. ' .
stanlio per litleras indicavit. Altero igitur ma*
a

C 0 8

gistro militunt mitao, cum barbaris coogressue, rem feliciter gessit. Gumque i l l i legatoe de pacc
mUissent, et [luteras ostendcrent Constantii, quibus ipsoa i n Romanortun ditionem evocaverat,
ipte legaium qui ea de re venerat, dimittere de industria cunciatus, magnam hostiura multitudiuem ioopiuato adortus devicit. Aiunt porro Constantium insidiaa Juliano struentero, bellum letud
ei gerendum commisisse : quod tamen mihi nequaquam videfur probabile. Nam cum ei liceret
illum ne Caesarem quidera initio facere, quid causae est cur fecerit, cur eororem auam illi
roatrimoniuni dederit, cur de ducum desidia conquerenti morem gesserii, et eorum loco alium
sirenuum miserit u l victoriam de bostibus reportaret, nisi benevolo erga illum animo affectus fuiasei ? Verum, u l equidem conjicio, inilio quidem Constantius cuni eum benevole complecieretur,
Gsesarem nuncupavii. Sed postquam pneter ipsius senlentiam Augustus renuntiatus eeset; seu melo,
eo qtiod ipsum ac fratrem adhuc adoleacenles injuria affecerat; seu invidia, ut videtur, impulsus,
eo quod parem ipsi honoris gradum conaecutua esset, barbarorum qui Rbenum accolunt opera,
insidias ei comparavit. Yerum de bis rebus alii aliter sentiunt.
. .
D
CAP. 111.
"Ori

,
Quomodo Julianu* ad imperium evectu$ rei CAri stianorum enxtm labefactare, el gentilium iwper,

stitionem callide inttaurare cwpit.

.
,
Ubi vero solus imperio potilue eel, in Orienlis
,
quoque parlibue genliliom lempla apemit. El ea
VALESII ANNOTATIONES.
(57)
.
HeleCaesaris Juliani. Conslanlia vero ejusdem Hclena?
nam diccre debueral. Sic enim vocau eat uxor
soror, nupla fueral Gallo Csesan. fralri Jniiam.

SOZOMEM

4219

quidero quje neglecla fuerant s a r c i r i ; eversa vero ,

r e f i c i , el arae exslrui jussii, muUaque eis vecii, .
galia coiistimit. Priscos etiam ritua, el patrias
\ ; (58) 16 urbium creremonias ac aacrificia renovavil. Ipae
, , 3&
palam ac publice diis immolans, victiiuas ac liba ,
nienta offerens, eos qui raururo rerum gtudiosi es, ^
aent, i n honore habebal. Sacronim praeierea i n i (59), tiatoribus, flaroinibus, hierophanli el aimulacro \ (10 ,
rum ramislris priatinos bonorea restiluil, el quae * a superioribus imperatoribus in eorum gratiam
' consiitula fuerant conBnnavit; immuniutem quo , \ . rf
que a functionibos publicis, el ab aliia oneribue,
(6!) .
sicut anlea babuerant, iis decrevit. Ad bsc
. ;
annonas aeditiiie templonim ablaue reddidit.
, :
Jassitque ut 183
abelinerenl, et ab aliis
, , >
v
omnibus
a quibus teinperare convenit eos qui,
(62).
- t
*
i>

- #ut geniiles loquunlur, i n caslu eese volunt. P r a - , , (05)

. *
cepil etiara ut cubitus Nili et sacra syrabola juxia
niorem majorum ad teraplum Serapidie defer- . St
rentur. Nain ex pnecepto imperatoria Constanlini, "
, >deportabaniur ad ecclcsiam. Scribebat frequenler
. ^;
civitaiibus : eas quidem quae geolilium superali, ,
lioni deditaa esse cognoverat, ultro adbortans at
a

c i b i s

VALESII ANNOTAT10NES
(58) . In codice Fukeiiano scriptum est . Vocem aulem , Musculus
quidem reditus, Chrialophorsonus antem tnbuia
ioterprelaliis esl. Ego Musculi iuierpreialioncm
magis probo. NeqneenimJulianus nova Iributa excogiiavit, quippe qui vetera et solemnia imniinuer i t , u i docet Aromiaous Marcellinas.
(59) .
Apud Grsecos
proprie dicebaolur qui sacris iniliabantur, ul docet Harpocralion in Lexico. Interduro tamen abusive ponunturpro , sea iniliatoribue. Alqueita boc locosuinil Soionaenus. Vide,
ai placel, quae Boiavi ad Euaebium, De viia Con*t.
1. i , c.52. Micbael Psellus i u l i b . v i Rutoriv ita
sumere videlur, cum dicitde qnodara qui minisler
imperaloria fueral, et qui postea patrtarcba fuit
CPotitanus :
$, .
(60) .
Vesliiorea eimelacrorum intelligil, el bajulos, et alios hujusroodi ininiairos, quorum frequens mentio exstat apud Julium
Firmicum i n libris Malbeseos. Eos Graeci et vocant.
()
xplr.
Mallein dicere , elc. Vulgata tameit ^
leclio ferri potest.
(62)
.
Hujoa loci
eroendationera debemus codici Leonia Allalii, io
quo ita scribitur : , ,
. Graeci dicebant pro,
sancte e l casle deos colere. Hesychius, ,
, * , . Hiuc etiam
dicebatil sanclilatem et , u l docet
Suidas. Quod Lalini dicont iu caaiu esae. De castu
Isidis ei Gybeles vide quae olim nolavii Tbeodorus
Ganierua in libris variaruro lectiouuin; cujus exaclas ditigeutiae nibil arbilror addi poase. Sumiiur
f

eliam hoc verbum pro sacrificare, o l notat tdeai

Suidaa. Ita Marinoa i n Vita ProcH sub inuiam
dicit :
, * , etc Idem infra de
Proclo ita scribit :
. Ubi vides
sumi non pro sacriliciis, sed p r o caau
sive abstinentia. Cerle apud Snidam io voce
, ubi bic Marini locus cilaiur, pro
legitnr . Ulitur adviu vooe Sirabo m
lib. x v i i , de Canopo loquens : /
.
,
. 13 pro verbo scnbeoduiu
, quod est, t/ casiu e$u.
(63) , xdrpta. tn
codicc Fekeliano decsl vox , qiiae uiibi qnidem videtur esse exposilio vocabull . Gneci
vocare solenl anliquos riiusac caeretuuuias. Origines quoque ct antiquilaies singalaruia
civilatum ita vocabant. Emjue lilulo miilii libios
edideruni, cujusmodi exstalGodioi liberqui
inscribilur. Quare Uoc I C K O
scribendum pulo * id esljuxia
morem \n$titul\imqu4 majorxm. Mus enim erat Alexaadrtae jam inde ab nlliioia lemporibus, ut cubiius
quo ascensuui Mili meliri eoiisueverant, ad lem^lum Serapidis deferrelur. Quod cum indigne l o issel CoDStantiuus religiogissimo imparaior. eon
deincepe in ecclesiam deporuri stamil, u l iradnni
acriptorea Hisiori* ecciesiaslicsc. Porro eum Nili
cubiio sacra quxdam ac siraulacra ab JBgypliis coli
aoUla in leuipluui Serapidi deferebanlur, ut ex boc
Sozomeni loco colligiinus, quomm vi ac poleolia
intuinescere aquas Nili credebani gentiles.

YARIORUM
r

.
Idola interpreiatur Yaleaiua i n
notis ; Le Moyne i i i Var. *acr. paru u , p. 595,
9

urbis priWIegia iiileUigU, qtua AfigUce Chxruu

dicimei
18. W . LOWTU.

1231

HISTORIA EGCLESIASTIGA. LIB. Y.

, peterenl quidquid donari sibi vellent.lllasferoqua?

. CJiristianam reHgioncm colerenl,palam avereabaitir
\ - nec ipseeasadiresustin*ns,neclegatosearum t d m i i , , tens, ai quando de incoromodis suisconquererentur.
, , Benique cum Persarum iiToplioeolemporeexspecl*
, , reiur, Nisibenis qni legatos ea de re ad ipsum miae , ranl, eoquod Chrisliani omnesessent,ac ncque tem . pla deorana aperirertt,neqaead8acraaccedereni, rai , natus est se nec opem laiumm, nec legalionem admis . surumesse,nec in ipsorutn urbem,iilpolesce!eratam,
, , - pedem prius illaltirum, quam ipsosad gentiliumre - ligionem setranstulisse didicisset.Gonslanliensibus
, quoque in Palxsiina idem crimen objiciens, urbem
, , eornm Gazaeis conlribuit. Hanc enim urbein Con , * - stantiam, uti supra reiulimus, cum navale essel
- GazaiOrum, ct Maiuma prius diceretiir, Conslan, . tinus Gbristianae religioni impense dedilam esse
, intelligens, civitalis jnre donaverat, ct filii siii
. Gonstamii nomine appellalam, separalim rempu , , blicam babere praceperat : iniquura esse ratus
* ut Gazaets Gracorum superstitioni supra modum
, - addiclis conlribuia esset. Verura ubi Jtilianus ad
. imperiuro pervenit, Gazaei adversus Constanlien , (64) scs litem moverunt. Ipse vero in ea causa judex
. sedens, Gazapis Conslanliam adjudicavit, viginti
* eirciier stadiis ab ea dissitam. Atqtie exinde priore
, spoliala vocabulo, roariiima pars urbis Gazae ap , * pellalur. Ac civiles quidem magislratus, et duum , , v i r i , el respublica ambabus communis est. Quod
vero ad Eccleaiam pertinet, ea solum parte d u
. * nrbee etiamnum videntnr. Ulraque 1 8 4
, guum seoraam babet episcopam, suum clerum :
, dies ilem festos martyrum suoruro, ti comtnemo * , , raliones episcoporum qui ipsis praefueruni: vici . Boram deoiqoe agromm limiles quibus Ecclesi
, , ad ulrumque episcopatum periinentes distiuguun - tur. Nostra igiiur aHale quidam episcopus urbis
, * Gaoae, mortiio epiecopo Maiamilaoorum, n t n i m , qoe cleruro adunare ac sibi subjicere conaiui est,
, nefas esse dicens u l unius urbis duo essent ept, . scopi. Sed cum Maiumilani conlradicerent, syn' .
odus provincis, causa cognita, aUerum episcopum
ordinavit: prorsus aequum esse judicans ut qui pielatis causa jus civiiatis adepti fuissent, sed
pagani principis seulentia eo jure excidtseent, i n its saltem quae ad sacerdolium e l ecclesiasiicum
ordinera speclant, cooceaais sibt praemiis nequaquam gpoliarenlur. Verum bmc poatea, ad bunc
quem dixi raoduro, contigerunt.
. '.
D
GAP. I V .
e

Ola

.
9

Quantii maiis Cm$arUnu$ affecent Juiiamu:

fiaucia Mari$ Chalcedonen$h epucopi.
*

,
Per idem tempus Julianus imperator CaBsaream,
, ,
ad montem Argseum sitaro, urbem amplam atquc
, YALESII ANNOTATIONES
(64) . Male municipalee seu duamviri, tit jam pridera obsenrayi
Gbrislopboraonus belli duces ioierpre- in annoialionibus ad lib. xxxi Ammiani Ifarcellini,
U l u r : dicebanlur a Graecis roagistralus pag. 425.
VARIORUM.
. Argaeua, moos Gappadoci finia Galali regionis ad occasum, prope Melam
maximus Sirabom, in Asia minori, valdeque excel- fluviiim, spatio fere 80 roill. pass. BIUBRAHB*
sus : exlendilur intcr Gaesarearo ad orluro, et con-

24

SOZOMENl

4225

opibna abundantem, et totius Cappadociae metro- *

polim, e i albo civitaiura expunxit, et cognomen- -
,
tum Gsesarii i ademit, quod olim regnanie Claudio mcrueral, cum Mazaca priua diceretur. Nam et % (5)
antea ejua rivilalig incolai gravissimo odio prose- . ***
, ,
qucbalur, proplerea quod onincs pene Christiani
' , csseul, ct quod duu apud ipsos tcmpla, Jovis scili , .
cel praciidis u r b i i , et Apollinis palrii. jampridem
, (66) ,
deilruxisscnl. Ubi vero templum Genii publici,
,
quod lolum eupcrerat, se regnanle a Gbrisiianis
, .
evoriuni c u e dtdicil, gravis&ima indignatione commotua csl adversus universam civiialem. Ac gen- , , , , ,
tiles quidcm qui illic crant admodum pauci, incutavit qtiod ad opem ferendani non accurrissent, c l .
si quid pcriculi subeundum cral pro Genii defen
ilonc, alacri animo non pertuliasenl. Omnes vero
opet ac posecssione* ecclesiarum, U m quae i n
urbc Cvsarsa, quam q u ln vicinis locia essent,
lormcniis exquiri, et in medium proferri jussii. E l
confeatim quidein irecenias auri libras fisco i n ferri, universoi auteiu clericos refcrri i n album
olHcii recioris provincta : quod quidem 185 8*
nus niiliiiae onerosum, et inicr Romanos miliies
vile aique inbonestum exislimalur. Vulgus vero
Cbrisiianoruro una cum uxoribus e l liberis des c r i b i , et perinJe ac i n pagis, iribula peodere
praccopiu Addilo quoque jurejurando minaliis eat,
nisi quamprimam templa iosuvrassenl, te v r b i
*uceensere eamque opprimere non desiiloram :

pgi^ \ , , . -

* &
(67) *& .

. x s i
* & ,
, ,
^ -
-
^&. *

ac me permissaruin quidem nt Galilxt (sic eaim Q , fcxrspv.

CfcrisUutos pcr lodibrium vftcabal) capiu sea re- , oiac ^ ,
liaercnu Ac forussc ad opos i p s u perveaisseBt & mxnxu, Ut roorte prrrcpins fatssei. Naa et iailao
* " g t o x y t t * ,
ianperii, ckxaeolioreoi se pcKbwl iis qmi prma
*
*ccle&UiB pcrsccali fveraoi, mm mm*4 C b r i a l i i
,
TALESH AXNOTATWWS.
(3>> varh xpCtrnr. S c r i b w i 8 w p r m d
dcibto e<* ^ .
Caps^rra Cnpptio< ISP, : iut l U z a c a ahalur, m
iraiiuiii ^e<jrr^jii,. Qtuul v<i:^tuluiii a S y m iiiditam iiiihi T i d f i i i r , qit<run>r^oiji SUDI Cappaulooes,
v i i . ^ u i n r Hcnd<iu^.

tafis, m rificel
pradeclnnin ae
prmsiamm mifeakaqa, B B C pogumto. si caai desUs
alitf t?aof9xiiir. xi.issima e m . Sed cor
vftroloT hor p n K Bi.iiiixu non satis cjpio Q u fUon>Ufr pnix iv>: tr< rttVior foiste. Unde i n Codk^
Tbendnsianr i%-vi*.^4-b lUuios csl De iucrts o j k i o .
m m . Hijiusnuut *\*e aftciales judicavi, tato
iii codice Fukeliwno b^iicr , ^ / r, - IJUBJ quan.
.*. n*otU exiperc soleboal
. f i i . Qu^rn wii(tiiratu
nMfipboTsmnts eliam
lilwaniiiutv sm * irvriiirialibus. Onerosa
>i SV*'IIIS qtibnftilam ccuiinbiis rppetenml.
fuU bav nnuuj ~-. ia co qood noTrlli qi
Si:!t:*i'ih|*pdiiin iiifm i*M uoov. Df unnplo Gfjiii
4Minwi . ' . ^ AtWialion aecribebajiiiKr. M >
f-xnaem pecanuM isvW-e
i r i > l^ixar a (.:|;<1u i<u,uitur r l . a n . iirp^irii. | ) po-tf
N5t:r7''iir> lurt< ~ tnrr tn Juttatwm
ei n -;"^ 1*4. . JVIifi. Vulf qua .
:. IM;V k.tt%M*btan*<.

. ' .,.

I .

ainu. kit\ . nivis '

lii.u, r < n m
<*; iin

prtn

ttim KI iiomtti. ;'

tTlUtti)

ei

-UMIOIAIUI

- i r p i i ; deiode in tm

qwmi

j r v c r j i U unperaiorxfli c i s ^
kvr^roia, id esi grxvi
fimc in Codjce ^
lcglbus itnpet>in
>..: plures aun k l

IIISTORIA EGCLE8IASTIGA. -

122

LIB. V.

1226

miseraretur : sed quontam ex praeterilis rebus

. " , , deprchenderat nihil prodesse suppltcia ad coti (68), - flrmandam geniUium religiooem : imo vero ree
, , - Ghrietianorain ea potissimam ratione aucias esse,
& \ , roolloque quam prius illusiriores exstiiisse, ob
* foruludinem eorum qui religionis causa mortem
* oppelere non dubilassent. Quocirca invidene glo , tim Ghrisiianorum, non autem iis parcens, nequa (69), quam necessarium ease exisiimavit ad eos de sen . Uulia deducendos, igne ae ferro et corporom
(70) cruriatibus uti, oec in roare demergere, aui vivos
, - bumi defodere, quod a superioribns fuerat faciitatum. Sed populos ratione atque exhortaiionibus
, (71)
, * - indacendos esse censuit, ut ad gentilium religio , nem se conferrent: scque id quod cupiebat facile
. , ^ asseculurum, si omissa v i , praeter omaiim exspectalionem clemenler se erga eos gerere videremr.
, ,
, , * Porro quadam die, oum in templo Genii publici
Constantinopoli sacrificaret, Maris Chalcedonensis
, '' ,
, ; episcopus euin adiisse dicitur, el lanquam iinpium
. palam contBiuelia aflecisse, Deique bostem et de"$ , - sertorem fidei appellasse . Julianus vcro solam ei
exprobravit c&citatem. Etenim senex suffusione
.
ocutorum laborans, roanu pueri deductus accesser a l . Sed cum more solilo irridena, et in Ghriatum blaspberoaos dixieaet: Nunquam profeclo Galilaeus
Den luue te sanabit; respondena Maris : ego, inquit, gratias ago Deo meo, quod Inminibus orbatus
sum, ne te videam qui a pieiaie excidisii. Imperator vero, nibil respondens, praelergressus est. Hoc
euira paclo se gentilium superslilionero conflrmalurum eese exialimabat, si mulliludini Cbristianorum
paiiemem ae ac mitem pnelerexspectauonem ostenderet.

. '.

* C

"

,
, ,
*
,
, ,
' ,
, , .
,
;72)
1

186

CAP- V.

QnaliUr Julianus Chrislianh

vineiii libertatem
itiliunl,
consilw ul Ecclesiw turbarentur:
quanta mala in Chrislianos
excogitavtril.

re

Haec igilur menie agiians, eoa quidem qui regoaote Gonatanlio in exsUiam pulai fuerani, exsilio liberavit, proscripiia vero, lege lala, faculiates soas resUtuit. PopuUs autem civiutuoi
palam interdixil ne quem Ghristianorum aul i n juria afficerent, aut conlumelia, neve iovilos ad
sacrificandum iraberent. Sed ut qui sua spoute ad
aras accederenl, prias plaearent eos daeraonas
quos pagani Averruncalorea vocant; et expiationibus quae ipsis usitaltt sunl, purgarentur. Ei cleri-

Socr., lib. i u , c. 12.

YALESIl ANNOTATIONES.
(68) jiiy . Deest verbum - D pbanius quidem sic vertit, Cum Constantinopoli
, aicuUn interpreiatioiie mea supplevi. Ilaquoapud Fortunam $acrificarel urbis, etc. Nicepliorus
q i e legisse videlur Ghrisiophorsonus.
aotem in cap. 20, lib. x, sic babel:
(69) . Hunc locum
, elc* quo
correxi ex codice Fukeliano, in quo diserte ita
conjicere licel, Nicepliorum in hoc Sozouieni Joco
scribilur, , elc.,quam scrilegisse , non, ul edilum est, .
pturaro nemo, ut opinor, iit dubium revocabii.
(71)
.
In codice
(70)

Fuketiano scriplura invcni, . l n codice Fukeliano scripluui inveni - , queroadiuodum Gbrisiopborsonus el Savilius
p^v^^Gbristopborsontis aulein el Saviltua in suis codicibus invencruiil.
* m a l , el pro . Atquc ila legit
(72) .
As" Scbolaaiicus et Nicephorus. Nam Epi- seotior Ghrialopborsooo et Savilio, qui .
VARIORUM.
testan^ntum relinquere cuivis concessum eral.
''Aro. Abrogavit ellam legera GonYid. Epiu. Juliani Ad Bostrensa.
Y1* LOWTH.
dvia Ecclesiae vel ecclesiaslico per
39
. GR. LXVII.

~ *#5

90Z0MENI

28

cis quidem immuiiiutem omiiem atque honorero, , , Jiu.

el annonas a Conslanlio praebitas ademit: legee- *. flpiw,
que i eorum graliam latas abrogavil: ipaoa de- ' , efocpttnique ciirue restituit. nalieribos Hiam ob ege- , & *
. }.
aiatetn clero ascriplia, ab ipaia quoque virginftme
ac viduia, ea q u ex publico acceperanl exigi , &*
jussii. Nam cum Consianliiag Ecckeiarum aW- ^
tum ordinarel, ex iributis tingitUritiai ctviutum, , \
partem qu$ ad alimenla paranda aufficeret, ctoro , , "
cujusque orbia distribuU, idqoe toge lata con- . firmavil: quae quidem lex etiamaum manei, ex eo .
iempore quo Julianut eat mortuus, diligenter cu-
stodita. Hanc porro exacllonera crudelissimain ac (75) , &
niolcatiasiivain fuisse ferunl. Testaniur id labuht
ab exacloribus tooc Iradite iis qui solvere com-
pulsi fuerant, quibua osienderelur reddidisse illoa * tttw
ea qua ex Consianlini lege acceperant. Nec tamen ,
blc atetil odiuro prfncipis advergus religiooem Cbri- . , *
alianam. Yerum ut erat infenso i n baoc docirinam
animo, nullum nocendi geaus praeiermisit, quo
Ecclestam aubverteret. Naoi et opea eanim, et do . xa&Mm;
naria ac aacra vaaa ademii: et deorum tenpla quc , ftaocipatu Coitalantini el ConsUnlii deatmcla fue* . , ,
rant, ab iis ipsia qui ea deetruxerant, Ioataarari (74)
, coegil, aul pretia eorum pergolvi. Has ob cauaaa,
com neutrum iatorum pnealare poaaeut, ac p r - , , ;
lerea tacraopes atudioae perquirerentur, 187 epi- . " ,

scopi aimul ei clerici, e i ex plebe Cbriaiianorum
non pauci, gravissimte lorinealis subdili, et in ,
carcerem conjecti eunt. Uodecunque igilur conj *
cere licel, quod quidem ad caedes ei ad novoe cor- ^ . *
porum cruciaiua aitinet, eum leaiorem fuisse illis 54(
qui Ecclesias antea fuerani peraecuii; in reliquis , .
vero acerbiorem. Elenim omni ex parle Eccle-
eiam vexasse deprebendilur: niai quod episcopos ' ,
qui regnacite Constanlio relegati fueranl, ab exsilio , \ *
revocavit. Istud lamen noii miseratione impulsus * jussisee dieitur , sed o i ex mutuis inter illos con- . " lentionibus, Ecclesia civili bello conflictarelur, et , ,
, *
a sois inslilutU deaciaceret; vel cerle ut Constan ' ,
l i u n probro afficeret. Odium enim omnium iere Ro. , *
manorum i n i l l u m , licet morluum, se concKaturum
etae sperabat, ai paganos qaidem, utpote idem
, . 61
VALESIl ANNOTATIONES.
emendarunl. Primus eniin Conslantinus p r i - D (71) '
.
Chnstovilegia et annonas clericis iribuit. Cerle ^icepboru8
pborsoniia et SaviJius etnendaruiU,
in boc Sozomeni loco legit . Nara in . Mallem lamen emeocap. 5 l i b . x ila s c r i b i t ; "
dare boc niodo,,
. ^
,
~ Sozomenus, ob
' guai M
* C""^
Duas enim causaa afferl
, , eic. Mallem tamcn vocem doles et clerici, mullique ex ptebe Cbrislianorun),
expungere, utpotc superfluam. Cerle Epi- tormeniia subdiii sunl priocipalu Juliaoi- P"
pbanius Scbolaslicus eam non agnoacit. Sic enim eel quia, cum jussi esscnt templa geDiilium q
verlil bunc Sozoroeni locum : Clericit autem omnia destruxeranl, rellcero, aut prdium pro Hs soiren*
pririUgia, honore*, consueludinetque sublraxit, tt nemroin prseslare poleranl. Aliera cM, q wc"
ieget positas pro eh tolvit.
vasa et donaria ecrleaiarum qm Constaniiaus *
|73)

* iia donaverat,ab illia requiretoniur. Q* cum

. llunc locum eiuendavi ex roanuscriplis codi- dere noilenl clerici, crudelisairoe torauebaiitur.avva*
ibus Fukeliano el Leonis Allalii, io quibus scribi- pxvoi igimr refenur ad , quod on v k b l W '
lur , ctc. Eiaclores et suscc- tlophorsoous. Rectius iUque Mu^cuhta
ptoree tribulorum, a Graecis dicunlur interpreiatus fuerat boc modo : * ***
vel . Ilaquoque legil Nicephorus, ut videre horum praHare , imafgr rt^P**?
eslin capjie 4 lib. x : vero eunlapochae proferrenL gravtor torqaebautur, it i w r i i r t * * ^
t e u securilalcs, quas vulgo Quittanlias vocainus. iickbantur tactrdoiei et cterici, etc

0,a

HISTOMA ECCLESIASTICA. LIB. Y .

1230

, .
, , * !, , ;
, (75) , *
,
,

,
. , &
,
, .

cum ipso seolienles , fovefel: eos vero gui illo

regnante propter Chrisium male m u l u i i futssent, miseraiione prosequeretur. Quin et eunuchos, eo quod illi chari fuissent, palatio ejecit *.
Eusebiura vero pnepositum palatii raorle mullavit. Nam et privatim illi erat infensus, eo quod
Gallum fratrero ejus consilio inlerfeclum esse suapicabalur. Sed et Aetium auclorem secla? Eunomianorum, qui a Conaiantio ob id relegatus fuerat,
ei alioqtii ob amicitiam cum Gallo suspeclus eidem
exstiterat, scripiis ad eum lilteris plenis bumanitaiis, dataquecopia pnblici cursus, ad se evocavit. Siinili ex causa, Eleusio Cyzicenorum episcopo
sub gravlssima multa injunxit ul intra spatium
duoram dunlaxat meDsium ecclesiam Novalianor u , quam Conslantif temporibus deslruxerat, euis Bumplibus instauraret \ Multa quoque alia
reperiro Ucet, qux in odium decesaoris sui partSm ipse gessit, parlira alios gerere permisit.
. (7%

CAP. V I .
Quomodo Athana$iu$ cum per seplem annos apud trfrOtt

ginem cmamdam pudicam ae vtnustam delituiiSTi,

,
, '
.
landem tpparuil, el AUxandriam e*t.
,
Eodem lempore Aibanasiua, cum autea neacio
, ubi delituiteet, nuntiato Constaniii interitu, i n
, Aiexandrina Eccle&ia nociu comparuit. Quod q u i . , dem merilo admirationi f u i l , cum repenle pneter
. omnium exspeciationem conligisset. Nam cum ex
, - inaidiia amlcorum Georgii, jubente 1 8 8 CoBSlan - Ho, dux A&gypii eum comprehendere eonatus f m ,
alra fuisset, siculi supra relulimus : fuga elapsua
, Athanaslus, ad hoc usque teropua Alexandriae de , lituit apud quamdam virginem consecraiam. Qaam
.
quidera formae venustaie reliquaa mulieres adeo
, g superasse accepimus, u l spectantibns quidem i n *
star esset miracoli : viris auiem modesiiain ei
,
eastitatetn profiientibus, fugienda esse videretur,
.
ne ex sinistra suspicione aliquod ipsis probrum
aspergeret. Erat enim in ipso Ktalis flore gravis
*
admodom el modesta: quae res, etiamsi naturae
. " (76),
adjumentom desit, admirabilt venuslate corpus
.
exornare soleni. Re vera enim, noii ut quibusdam
* , ,
videtiir, qualia sunt corpora, lales etiam sunt
, . *

Secr., lib. , c. I .

l d . , iWd., c. 2.
YALESII ANNOTATIONES.

(75) . codice ftike- D

tcano desunt , quae prorsus superflua sunt,
aul cerie alterum illorum, prius videlicet. Porro
baec tpistola Juliani ad Aetium exstal bodie inter
epielotaa ejusdein Juliani, hoc tilulo . Ccrte Pbiloslorgius in lib. , cap. 6,
diserie lestalur Aetium a Lconiio, Serra, Heliodoro, aliisque episcopis in unum colleclis, episcppura
esse ordiuatum.
(76) U \
.
Scribendum pulo, . Vull
t

enim dicere Sozomenusfloremaelatis, ac roodesliain

alque gravilalem, puellis decorem ac venualalem
addere. Quae sequiiur autem senienlia, non tales
esse antmos qualia sunt corpora, sed ex animi
institulis ac moribiis formam corporum c x p r i m i ,
meo quidem judicio puerilis esl, nec graviiaii
scriptoris Ecdeiiasucoe Uistoria: conveoil. Miror
famen eam adeo placuisse Nicepboro, ut illam
Historiae sux inserueril. Emeodalioneiu nostrain
conOrmal Nicepborus, ul vidore esl in cap. tj
lib. x.

VARIORUM.
* . Brevie est Jaliaui ad Aetium episttila, el sic se habet: Coeleris
#mitt6tts qui Cotutaniio vita defunclo ejtdi patria
fueront, propter amenliam Galitaorum,
essiiium
tondonavi. Te aulem non tolum ea pmna libero,

vtrvm etiam memor prhtincc contuetudinte atque

MmiciUw ntslrm, hortor vt ad nos venias. Uleris
antem uhicuio publico usque ad noslram
cohorlcm,
et ttno parhippo. Epist. 31.

SOZOMENI

animi. Sed ex .aniRM inslitulis forma corporis

exprimilur : et unusquisque cojugroodi sludiis do *
, *
ditus est, hujusmodi eliam apparel eo lempore quo
*
in sludiis Ulis versalur. E l huic quidem sententte,
, . ,
si quis exacte rem expenderit, ntmo, ut opinor,
,
conlradicet. Caeterum aiunl Aibanasium iuipulsum
.
dmna visione, quae ipsura hac ratiooe a m a l u m
,
i r i monuerat, ad eam virginem confugiese. Ac
* *
mihi quidem in rei iotius exitum inluenli, haec
, - ^
non absqne Dei nulu videnlur esae dieposita: sed
\
u l propinqui Athanasii nullam suslinerenl mole
sliara , ai quis eos scrutari, el coriose de iilo i n , ,
quirere voluisaet, aut jurare eliam compulissel:
. * et ut ipse occultus latitaret apud eam virginem,
, *
quae ob formse quidem venuslaiem non sinebat ut
quia sacerdotem illic degere aospicaretur; prae ,
animi autem fortitudine eum excepil, et prudentia ,
aaa eervavit. Usque adeo Gda custos, et sedula * ,
]* miniatra, ut et pedes ei lavaret, ei rea ad , viclum neces&arias, ac reliqua omnla, quaecunqoe * , *
nalune neceasitas exigit, obi opus easel, sola per . (77)
,
se miniatraret: Hbroa praHerea quibos ille indige .
bat, ab aliis coaMnodatos afferrei : et longisaimi
teropori* apatio quo haec gerebantur, nemo lamen ex Alexandrinis civibas rem cognosceret.
t

189 C A P . .
cade traclione Geora.it Atexandrini episcopi,
*ob q*a> in Umplo Mtlhra acciderani; quid
*a icrip$erit Julianu$.

. '.

',

* nyc

.
, Et Albanasins quidem lioc modo servatus, ac C
, *
praler omniura exspectaliouem in Eccleaia conspe* '
ctus, undeoam prodiissei ignorabatur. Populus
, *.
aulem Alexandrines ingcnli gaudio exsullans, ec ,
oksias ei iradidit. Ariaui igitur ecclesiis pulsi, ia
* , 4vd
privatis aedibus convenlus suos aeparatim egerunt,
,
CIMII Lucium quemdam, Georgii loco, epiacopum
. *
sectae suse constituissent. Jam enira Georgius inleremptus fuerat. Nam aimol atque magUtralus pa lam fccissent, Conslantium quidem morluunj, Ju- , *
lianum vero ad imperium eveclum esae, Alexan- .
drinorum gentilium vulgua sedilionem commovit. '
Clamaniesque oniversi, eiconviciis eum incessen- ^
tee, impetum ia"eum fecerunl, velut jauijam i n , .
4eriecturi. Verum 4mpelu slatim represso, lum
tU ^
VALESII ANNOTATIONES.
(77) .
Quicunqae bujus ca- D est Constanlius. Caeteram Albaoasiam P ^ . ^
pitis titulum composuit, sive Nicephorus Callislus,
sacram virginem tandiu latuisse vix crediwie
sive quis atius, Aibanaaium septem annis apad
Assentier potiaa Gregorio Nazianicno, qui in^ora
sacram virginem lalitaese scribit. Sed si rero ad
t l o n e i l ail Atbanasium, post ingressum ttordioaexacios calculos revocare voluerimus, sex tantum %
tionem Georgii, rccepisse se in ifigypii ^ ^ ^
eosque non iniegros annos eum laluisse reperieibique laluisse ueque ad priticipatom ^\f }:
i
rous : ab oclavo scilicet consulaiu Conslanlii, ad
^onsulatura Tauri et Florentii, quo anno moriuus
Lauaiaca, cap. 135
a

i s

VARIORUH.

* Atbanasiua AlexanJriam circa menscm Auguglum anni 362 advenlavii : ideoaue verum esl
cum per septem annos deliluisse. llli tameo anni
utrimque incompleli numeraiidi sunt, ab anno
356, ad annum 362. Qui loqpendi modas, ut 8*pe
aiibi, decepit Valesiuro. Aniiquos incompletos ple-

rumque pro iniegris nunierare, mlfle ^gSS?

Mquei. Trasterea, est hic oeiavtit p t f y * g ^
Athanasiaiiaf annua, quas coapu ^ *rS 8 &
Maii aniii 555, a conciUo neoipeMMlloto-W*'^^
Pagi, ad ann. 362, n. U . )

HISTOIUA ECGLESIASTICA. L I B . V .

235

1134

, * - quidem eun i n vincula coojecerunt. Paoto poot

, * , vero, prima tace ad carcerem lecnrreiitoe, eum
. , trticidanl; el eamelo impoaiium, cw pe* lotunv
, diem contameliis afleetesent, taodem sub vespe . ram incendto conaompseruni. Nec ignoro Ariano*
quidem affinnare Georgium ista passuro esse ab
Alhanasii fauloribus. Ego vero boc facintis gen , tilium fniaae patiua existimo; considerane videli , cei eos plurea et graViorea odii cajusas i a illuin
(78) . habuisse, praccipue ob coniumeliaa templis ac si , - tnulacria illatas , et ob aacrificia ac palrios rilus
probibHos. Sed et aucloriias qua pollebal in i m
, . peraloris palalio, odium civium in illum auxerat:
alque, ui soletvulgus animo affeclum esseerga po *
* - lenliores, eum iotolcrabilem sibi exislimabant.
cci
1
, ^ ^ f P *terea qwdpiaro in loco qoem Alexandrini
Mithrium
vocanl *. Hunc enipa locum, cuiu
.
otxou (79) , jam pridem deaerlus esset, Alexandrinorui Ec cleais Constanlius dooaverat. Sed cum Georgius
, ad exslruendam illic eccle&iam eum repurgaret, adytum quoddam apparuil; i a quo simulacra nescio
.
, - quae, et instrumenta reperta s u n l , eorum qui lunc
lcmporis eacra tradebant et accipiebaut. Ea vcco
. ( , ,
* ridicula admodum ac peregrina spectantibus suut
visa. Quae Chrisliani publice proponentcs, Iradu
cere coeperunt, irridendo paganos. At illi numero
, '
, . quamplumui, in unum congregaii, in Cbristianos
, , i r r u u o t ; pars gladiis el lapidibus : pars obvio quo - , que telo armati. Multisque interfeciis, quibusdam
, . eiiam ad religionia nostrae contumeliam cruci sufli ' . xis, plurimoa vulneralos reliqaeruni. Ilanc ob cau" , sam Cbristiaiii quidem opus quod incboaverant,
gentilcs vero, Ju * , , - imperfeclum dimisere: 190
(80), . liano imperium ineunte, Georgium trucidarunl.
* * Idque ila se babere ipse imperalor lestatur. Qui
- profeclo nunquam id confeasus esset, nisi verilaa
. , ipsa eum adegisaet. Ifaluisset enim, u i opinor,
, , Christianoa aul quoscunqoe alios, Georgii inteiTe , ctores esse, quam paganos. Sed lamen verilatem
, , rei noo celavit *. Et in epistola quidem quam ad

Alexandrinos ea de re scripeit, visus est gravitcr
, succensere. Verum lilteris duniaxai eos objurga , ' , vit. Poenam vero remisit, in gratiam, ut ipsc ait,
,
Serapidis praeaidts eorum urbis, el Alexandri con .
D ditoris, et Juliani avunculi s u i , qui aniea praefe*

' Socr.,1Ib. , c. 2.

Ibid.,c. 3.

VALESII ANNOTATIONES.
(78) . Aeaentior Cbrislophor(80)
. Ilnnc locum aliaono et Savitio, <jui omeDdaninl, licel re- ter scribcndum putavil Nicephorus. Sic enim habel
claroanlibus libris. Certe orationis series aliter in cap. 6 l i b . X :
acribi non palilur. Nicephorus tamen legit, , . Langus
ft bonoram publirationem a Sozomeno inlelligi
laroen, mterpres Nicephon, scripluram oodicum
cxistimavil. Sic eniro hunc Sozomeoi locum expres- noslrorum sequi mabiii. Sic enim v e r t i l : Chmtiaait: , o$ certe, qualescunque illo$ tandtm, Geurgiance
, . Verum haec
cadi$ quam Grcecos, auctore* [uisse maluiset. Ubi
Ntcephori coDjectura proreue abaurda esse mihi v i vox i ' l a , quaUicunque, designat tam baerelicos
dotur.
quam orthodoxos. Posset eliam hic Iocns aliler
(79) ohtov. Ampteclor emendari, inserta particula hoc inodo:
emcndalionem Cbrietopborsoni et Savilii, qui , eic., id est, Chrisitano$
> ^ ^ ^ n l pro , atque iia legisse vidc* aut qualetcnnqne aiws, Judacos scilicet aut Manir
cbaeos.
f

t e

1100

CUM foeral ASgypii aique AkxaBdrt*. Vir ge&ttlium eopefSillSooi tupra modum addktts, ei qid
Cbrtftiaso* gravi*tiB>o odio proftqoebaiur: adeo ut, .qiuntum quiden in ipso rai, coolra inpera.
iati# temeatiaai persecvtio Cbritilanorum ad csdem agqae processerii.
CAP.

VUI.

. .

De Thsodoro lacrormm vatorum cuilod* Anliochentu

'
EccUiias: et quomodo Julianu* avuneulut Juliani
Apostatte, ob sacra va$a violata, vermibu* corro$ui e$t.
Qui cum lunc lemporis Antiocbtnsie Ecdeaiae
donaria, qua plurima erani ae preiiotiaataa ademisset, et in imperatoris srarium Iranaferri carasael, aacraaque aedea occludi juasiaset, omnea atatim clerici aufugisae dicuntur. Solus Tbeodorus
presbyter remansit In civitate. Qaem i l l e , utpote
aaerorum vasorum custodem, qoi eorom noiitiam
tradere ?aleret, comprehensum graviesimecniciavU.
Camque inter tormcnia forli animo reepondisset,
ei fo Cbriatiaiue Odei coniessione enitiiiaset, ad

,
,

, , *
*
* ,
, ,
( , extremum gladio enra obtruncari jussit. Postquara ^ ,
vcro sacra vaaa diripuisset, projeeiia
" illis in [,
lum coeplt illudere : et impia adverstia Cbrislum
, .
pro animi sol libidine locutui, scdil super Ula, et , ,
contumeliam exaggeravit. Quo faclo, atatim cjue * , .
gcnitalta, et circnm posiia ad meatus necessarlos
loca, corrupla.sunt: ct caro lllamra partium com- * ,
puirescens, i n vermes ebulliit. Morbus deniquc , |
omni medicorum arte soperior f u H : lametsi p r *
imperatoris revereolia ac metit, oronia medicamen- ,
torum 191 genera experii essent, el preiiosis ae . (81)
plngulbus avibos imniolalis, adipem earum pulre- , (82)
factia corporis parlibua iitiposuissent, el vermes ,
ad soperficiem cutis elicaissent. Nihil tamen pro- . ' *
flcore valuernnt. Nam vermea in profondo abditi, ad , , ta\
Sntegraa adbuc caruee proserpebant: nee a depa- G , . '
icendo cessarunt, priusquam ipsum necassent.
llanc porro calamftatem inveciam ei fuisse d i t i n i (85)
f

YALESII ANNOTATIONES.
quaai ante translationem reliquiarom sancii Ba(81) .
byla3 ea mors conligisset; cum tameu anno post
dubito quin acribendum, sil , id
Sliam iranslationem acciderii, iuliano scilicet
eii, pinguea aviculas, quemadmoduna in versione
mea expressl. Conjecturara mcain conflrmat Epi- qaartum el Salustio coes., ut consiat tum cx Ammiano Harcellino in lib. xxui, inilio, turo ex Tbeo*
fthaniua Scbolasticae, qai hnnc Soxomeni locum
i u vertit: Con/icirtantur enitn omnimoda pretiota- dorilo i n lib. Hist. eccltt. JNam Ammianui
qu$ tntfieamina ex pinguibus volaiilibus, ut eorum Marcellinus mortem Felicis ac Julianl refert staiim
iinguidine corrupta et outria membra linireniur. po8i consulatum Jaliani et Salustii, id est anno
Idein etiatn conttrroat Cbryeoslomus in Chrieli 563. Tbeodoritus vero illoram obUun refert
post reliquiarum sancli Babylae translaiionein.
wnlra GtnliUt,
(82) ^ . Epiphanius Scbolasiicus D Quare emendandi sunt Baronii, qtfi Cbryeoslomum secutus, id reiulit aano
lagiaae viddur
Chrisii 362.
, ut ex versione ejus apparet.
(83)
.
Poaset etiam scribi,
Felicem intelligit comitem sacrarum largiiionom,
, etc, queinadmodum Savilius ad oram aui
codicls annotavit. In codiceFuketiano pro vel Helpidium coroilera rtjmm privalarem : de
acriptum est . C^lerum de roorte qaorum icedisSiino exitu acribit Tbeodorims ia
hujus Juliani vide Tbeodoriium in l i b . Hist. lib. Historia ecele$. Vide, *\ placet, <\ux olhn
eccle*. oi Joannero Chrvsost. in oratione 2 conira noiavi ad librum x x m Ammiani HarcelUni, noa
, de sancto Babyla, vbi de hujus comitis procul ab i t i i t i o : ex quo discSnas Fe4kem comifoeda morle quaedam narral salls recondita. Sed tem aacrarnifi largilioniim paulo anle Jnliaoim
corrlgendura eal obiter sancil Patria comileio Orienlia obiisao.
, qui de Jullani eomitia morte Ita loqaitur,
%

YARIORUIf.
ex 3 codd. mss., ei lomo qnarta
7 .
Paesio bujus
Joamiis Mabilloiiii, pag. iW/Hm
**tm ( W j w
Theodori (alia$ Tbeodorili) enarralur a Thcod.
Mabilloiiius ad calceiu iiarrationis) a t t f e r a *
Ruinarl. Acf. truri., pag. 658, qui eam dcscripsil

I7

HISTORIA ECCLSMASffCA. -

LIB. V.

t*3

- * Cftncli exi&iimartnH. Nam el eottes laiftUo , , nuro sacrarum, et alii quidam summis in palaiio
, digniutibtts p r a d i i i , cum petulanter ilUieiasettt
.
Ecclesiaa, ioaperato ac mi&erabili exitu p e r i e r o o t ^
Unquam iBdignaatie Dei aenienlia coudemnaii.
. '.
CAP. I X .
, ,
D$ marixTto sanctorum Etuebii, Nettabi, Zenonis,
tit civitate Gaza.
, .
Sed quoniam ad bunc sermouem devenimus, et
,
(84) , Georgii ac Tbeodori csedem jam commemoravimus,
, - opportunum nunc videlur ut Eusebii, Neslabi, et
Zenonis fratrum menlionem faciamus. Quos popu
6 *
, lus Gazaeorum odio prosequeus, lunc temporis
, , doroi abdttoa comprehendit. Ac primum quidem
. , i n carcerera eos conjecit, et flagris verberavit.
, g Deinde omnes io ibealrum convenientes, adversus
, ,
eos vociferaii sunt, quod lempla ipsorum violas .
sent, et saperiorum temporum opporlunitate ad
, * eversionem et contumeliam Graecanicae religionie
, . abusi essent. Dumque ita vociferanlur, et in caedera
, ,
illorum sese mutuo incitanl, furorem animis con *
ceperunt. Atque, ut vulgus sediliosum solet, seract , * ,
ipsos cobortati, ad carcerem properarunl : eosquc
inde eductos, crudelissirao mortis genere interie , cerunt; nunc pronos, nunc supinos irahenles, et
* , *
* . - pavimenio allidenles; et pro arbitrio, alii Japidibus, alii fustibus, et cujusque roodi telis qua? ad
* manum essent, eos caedentes. Audivi eliam mulie, * *
rea relicta tela ex domo progressas radiis illos pu , ,
pugisse: el cocos qui in foro erant, partiro ollaa
,
* , . - G aqua fervenli buliientes, focis abreplas, eis supcrfudisse; parlim verubua eos transQxfese. Postquam
, ,
192 es dilacerassent, et capita eorum iia con , ,
fregisscnt u l cerebrum bumi efflueret, eos exlra
^ civitatem traxerunf, ad locum quo jumcnto * ,
* , m m eadavera projici solebant. Ibi accenso rogo,
corpora eorum concremarunl : et qus supererant
, ^
ossa, qua3 scilicet ignis minime absumpseral, ca ,
melQrum asinorumque ossibus illic temere disje * *
clia permiscuerunt, ne facile repcriri possent. Sed
, , *
tamen non latuerunt diu. Elenim mulier quxdam
,
Christiana, non illa quidem oriunda ex urbe Gaza,
* ,
sed quae illic domicilium 6xerat, Deo Jubente,
.
noctu ea collegit: et in ollara conjecta, Zenoni
! ,
corum consobrino custodienda iradidit. Sic enim
, , , Deus in soranie preceperat, et locum ubS vir isle
, .
degeret, mulieri indic%verat. Ae priusquam illum
, vidisset, ei ostenderat. Erat enim ignolua mulicri,

el ob recens excitaiam persecutioncm occultus
9

VALESH ANNOTATIONES.
(84) . Incodice Fukeliaiio, lam nic quam in auperiori capite, Theodorusdicitur hic presbvter, ouem Julianus comes
Orientfa Inlerfici jussil ob 6dem Chrisli, Tbeodo-

ritns tamen vocatnr ab Epipbanio Scholaaiico in

libro vi Hittorias Triparliia,
et a Nicepboro in
lib. x.

VARIORUM.
kabent Jcanui* Chrysostomi oratkne contra
Gcnlu, in qua JuHani Orienlh prwfecki infestatio
Dominkum ($ic Antiochena Eccle$ia voca-

balurUt in Theodoritum pretbylerum, eju$ cuitodem,

descnbilur, timulque caleslii de Jultano vindicia.

1259

SOEOMfiNf

tatotat. Pamm siqutdem afcfuerat quin el ipae ,

eomprehensus a Gaxaeie oecideretur. Sed dum po
, ;
pulua consobrinorura ejus caedibus inlentue essel, , 61
ipse opportunilate naclua, Antbedonem aufugil,
,
urbem marilimam, viginii circiter sladiis Gaza .
dislantero : qiue quidem eo lempore superstitioni ,
gentilium periade addicta, et simalacromm cultui
, *
supra modum dedila erat. Ibi cum indicio quorum- * ,
dam Chriatianus esse proditus ftiisset, tergo vtrgis . "
graviter caesus est ab Anlhedoniis, et urbe ejectus. , * ,
Cumque ad Gaxteorum navale se contulisset, illic '
abdilua deliiescebat. Ibi mulier ei occurrens, reli- ,
quiaa tradidit. Eas ille domi abdiias aliquandiu
, ,
eervavit. Postea vero episcopalum illius Ecclesiae (84*),
aortitua: id autem contigit principatu Theodosii: ,
w

w <* - w r

basilicam extra urbem aedificavit, et altare sublime .

crexit, et martyrum rcliquias dcposuit, juxia . ,
Neslorem eonfessorem. Qui cum consobrinis suis, .
dum viverent, familiariler versatus, et una cum , ,
illis a popirio comprehensus, vincula ae flagella , ,
aimul cum iis pertnlerat. Sed inler trabendum i i ^ * <
qui ettm raplabant, conspecta illius pulchritudine, , * *
juvencm miserati sunt: et extra urbis portas pro- , .
jecerunl, adhuc quidem spirantem, sed qui brevi
morilarus sperabalur. Inde quidam eom tollentes, , ,
ad Zenonem reportarunt: apud quem dum ulco-
ribua ejus ac plagis medicina adhiberelur, animam
, , exbalavit. A l Gazaei gravilalem facinoris sui . ,
animo reputanles, mctuere coeperunt ne imperator , , ,
ipsoa impiiDe abire non sineret. Jam enimrumor
. 'aparsua fueral, indignari illum, et decimum queiu
,
que ex piebe necari statuisse. Sed id falsum erat,
. '
ac rumor 193 dimtaxat popularis, ex melu, ut
credibile est, et ex eoram quae gesserant conscien- , ,
, lia, per volgus dispersus. Siqaidem imperator, ne
id quidem quod erga Alexandrinos ob Georgii cae- , 8
dem fecerat, Gazseos per lilteras reprebendit. Imo , ,
conaularem, qui tune provinciam iilam regebat, ,
exauctoravit, suspeclumque babuit : el i n judi- , .
, , , c! cium adduelum clementise suae tribui voluit quod
nequaqoam morle multarel. Incusabat autem . ' , ;
illum quod quosdam ex Gazaeis, qui seditionis ac
, ; ,
caedia auctorea fuisse dicebanlur, comprebensos in vhicuia conjecerat, ut ex legum praiscripto jadicium eubirent. Quid e n i m , i n q u i l , illos duci necesse erat, qui paucos Galilaeos pro muliis
injuriis quibus ipsoe ac deos ipsorum affeceranl ulliesseni? Et bsec quidem ila gesta tase peAibentur.
a

VALESII ANNOTATIONES.
(84*)
. In codice Fukeliano D lyrum reliquias ibi deponerel Verba autem illat
scnptum inveni , id e s i , altare atiblime infra locanda sunt anie vcrbum .
erexit, conatructa^scUtcei subtus absidc, ut marVARIORUM.
* . Id est, Majuroa,
civiiatis jure et proprio episcopo donala a Consiantino M . qut eam Conslanliam appellavil. At
Juiianus eam privilegiis spoliatam, Gazsis rursus
subjici jussit. Proprium tamen cpiscopum ipsi
asaemcre comprovinciales episcopi. De bis vide

Sozoroen., cap. 5 hujus i i b . Porro ^ " ^ J

^copi MajumaB, et ejus fralris A j a d i ^ e ^ w
Boiolii, elogium vide infra, Hb. vtf,
^K^SR
Juntur autcm supradicti ^ ! ^
Thcod. RUINART, Act. morf., pag MI
1

fftM

HISTOMA

ECCyB8MetlCA.

. '.

tUpk ',
, ,

.
\
(85), .
, \
, * , ,
(86) ,
, .
, (87)
, n

* . . _ . .
Z...
'

'
X
..

, *
, ,

.
, .
,
, (88),
, .
" , *
, ,
* ,
, .
. '

L I B . .

m*

CAP. .
sancto , virginibut
$uibus interemptis. atrocimmo mariyrio
Marci ArcUiusiornm epitcopi.

Per idem tempus Hilario quoque roonachus a

Gazaeis qusesitus, in Siciliam se recepii. Ibi ligna
ex desertis noontibos colltgens, et humeris suis in
urbem portons vendebat: eoquc pacto quanlum ad
viiam auffictl, qaotidianum sibi parabat aliroentum. Tandem vero quisnam et qualis esset, indicalos a viro nobili qui a daeraonio vexabatur, posU
quaro eum immundo spiritu liberassel, trajecit in
Dalmatiam. El cum illic quoque divina virtule maxima miracula perpetrasset, adeo u l mare ipsum,
quod sestu quodam terris superfandebatiir,oralione
~
-.1
!.

,.
~
aua constrinxerit, inde
rursus abscessit.
Neque
eoim jacundum illi erat apud eos inorari qui
ipsum laudarent: sed loca commotando, obscurtis
esse, et fainam quae de ipso vulgabainr, crebris
tnigrationibus studebal abolere. Ad extremuro,cum
Cyprum prseternavigaret, appotit Paphnm. Invitalusque ab eo qoi tunc temporis Cyprioram erat
episcopus, 1 9 6
tegere constiluit, et joxla
locum qui Cbarburis dtcitur, pbilosophatus est. Et
fuga quidem obstilit quorainue hic vir martyrio
periungereiur. Idcirco aulem fugit, quia Dei prav
ceptum est ne persecutores exspectemua, aed ut
ei comprebensi fuerimus, forti animo sirous, el
persecutorom violentiam superemus. Porro haec
. C qua*. snpra commemoravi adversus Cbristianos ia , ol cinora, non apud solos Gazseos et Alexandrinos
,
lenlala sunt. Sed qui Heliopolim ad montem LibalDX

VALESn ANNOTATIONE8.
(85) " . Idem Suiliam ingmsui % Hilarion urvut ,
teribit Hieronymuf i n Vita Hilarionti, cap. 28, novtJ, puial u $* ucrelum. E$o
bis verbis : Urb$ enim Gaza, poslquam, profecto de dam el prodam illum, elc.
Palattina Hilarionc, Julianus in impetium %UM$(87) ThT . De hoc miraeraf, desiructo monaHerio /as, pruibus ad.tmpe- eulo quod B. Hitarion apud Epidaurum perpetraralorem dati$ liilarionii Uetychn morUm tm- vit, ?idendus esl Hieronymue in ejus Vita. Id aopetraverat: amboque ul qudreremur, toto orbe scri- tem faclum est Valentiniano et Valente coss.;anno
ptum eral. Sed quod subjungit Sozomenus, Hila- Chrisli 565, ut ex Ilieronymo colligitur. Scribit
rlonem bunc fugisse in Siciliam, falsum est, si enim Hieronymus boe miraculum ab Hilarione
llieronymo credimus. Nam Hilarion eo lempore factom esse eo lempore quo ingens illa maria
ftugil Oasim : ubi anni spalio plus minus maitsit,
inundalioconligil, paulo poslobilum Juliani. Porro
nec nisi posl Juliaoi imperaloris obilum, Joviano
inundaiio illa accidit eo anno quem dixi, ut c o i imperium obtioenie, in Siciiiam navigavit, ut i b i - stat ex Ammiano Marcellino, et ex Faslis Idaiii.
docet Hieronyuius.
(88) . In codice Fukeliano scri(86) . Hieronymus in
ptuiu esl . Apud Nicephorum vero Hilarionit, cap. 5 1 : Scutariui quiaam, i n . Epiphanius ScboJaslicus Garybdim babel,
quit, cum in basilica B. Peiti Romas iorqueretur,
eorrupte, ut apparet.
ciumavii in eo immundu$ ipirilut: Anie paucoi dies
%

VARIORUM.
Qui cm iria eruci$ $igna piuxiuet in sabuio, me 'Qe . temincndibiU dictueitin quan, Urrm moiutotiu$orbis, qui Juliani ^
lam aliiludinem iniumetceru mare anle eum tUlomorfeat aeeidii, maria egre$$a tuaf Urminoi $uo$
ril; oc diu [remens, qua$i ad obicem \nd\qnan$
quasi rursum Deu$ diluvium mnarelur^vei in
pautalim in temetipium relapsum e$t. Hoc Epidau*
anUqutUX ckaos redirenl omnia, navet ad prarupta
de mcutium pependerunl. Qvod cum viderentrus ei omnis illa regio usque hodie pradical maEpidauriiani fremenies fluclus ei undarum moles ei tresque doceni liberos $uo$ ad memoriam in po$tero$
moxiugurglium Ulloribus inferri, verenles, quodjam irammittendam. Hieronymus in Viia sancii //t/aevenUie ccrnebanl, ne oppidum funditus subvcrtere- rionis, edit. Benedictin. De hoc autem tremore
icrne, ct maris exundaiione, vidc Socr., libro i v ,
fvr, ingnni unl ad tenem [Hilarionem]; quau
ad praVmm pro(ici$cente$ posuerunl eum in '.cap. 5.
%

1345

1x44

num ailam, et qol Aretbaenm Syriae inoolunl, Utoa . , &

craddittie longe eupergresti fuisae videntur. Nam , cl '

tlli quidem, quod profecto incredibile esavl, nisi
qiiidam corum qui tunc lemporis vixere, id com- , inemorassent, aacrataa Deo virginea, qtribos inso- ,
* ,
lens erat a populo conspici, veetibus uudaUft, i n
publico stare eoegerunt, ad^commune omnium (89) * spectaculum ac ludibrium. Gumque omni conlu- ,
melix genere eas priua affecitaeni, Undem decal- ,
, (5
varunt: et roedias diseecantes, ad viecera earum
devoranda porcoe provocarunt; cibo illia conaueio , *
auperficiem viscerum iia operientee, ut porci non , . "
facile internoacerent, sed consueium cibum appe- ,
tenles, neceasario hnmanas eiiam carnea di&cerpe- , reni. Porro Heliopolitat ad banc adversos lacras , , *virgines crudeliutero proruperuiii banc ob cao-
aam, u l equidem conjicio, quod ialerdiclam i p t i , .
fuerai ne juxta morem pairhiro virgiuee eaaa ob- '
" , *
vto culque atupraadas expooereiU , priuaquam
aponaie legiliwig jnngerentur. Eleuim ConeUnli- ,

nua, deslruclo apud HeliopoUtaa Veaeris lemplo, . *
prioium illic eccleaiam aedificaverat; e i lege lala , , $
problbuerai ne eonaueia aiupra in posterum per- ,
.
pttrmrenl . Arelhusii vero liarcuin, qui ipaoruro
epitcoput fuerai, senero adroodum, oec vita minua , ,
qnam canilie venerandum, miaerabili mortig genere ( , '
.
interemerunl. Gui quidem jam pridem infensieranU
Nam regnanle Conetaniio, in Iraduccndis ad Chri- , *
alianam religionem gcntilibos acrlorem ae osteo- , &
derat, quam esse aolent i i qni verbie auadent, et Q ,
eaneiUsimum apud ipeoa ac magnifioeDiiaaimum ,
templam deatmxeral. Postea vero imperto ad Ja- ,
lianum iranslato, cernens populum in ae concila- , , .
l u m , aimulque imperaloris edicto coDdcmnatus, * (90), i u t preliem quanii lemplom antimatim fuia- eet peraolverel, aut illud restaurarel, cum neu- , ,
irum borom a se fieri posae aniinadverterei, po- | . 01 ,
eteriua autem illud nefaa eaae homini Christiano,
, oedum sacerdotf; primtim quidem fugam arripuit.
b

Euaeb., F l l . Con$$. iib. , cap. 56, 59.

9

VALESll ANN0TATI0NE8.
fdfate, ut constat ex conciKo Gangraitl. Idqiw
eliam in Gallia uaitalum fuit iemporibtaa Caroll
Calvi, ut docel canon 7 concilii in vcrno palatio.
Plura vide apud Hugonem Menardam in notis ad
Saeramentarimm Gregorii Magni. Poleat etiaoi vcrbmn somi pro deglubere, mo aeaan
usurpalur a llaximo Tyrio in aennone 40.
(90) ' xivowtoetr . Posl baoc
vocein in edilis quidem et scriptit codicibut nulki
Patremo ab inferioribui tas partibus totonderunt.
Ego decalvationem boc vorbo intelligi credMeriin: eal dteUnciio. Et Ghrigtophoraomis verbum nod ignominioturo aopplicii genia fuiate cooaiai. reiulit ad . Ego (amen poei vocew
orro acieoduin esi aaeraa virgines oHn inioaau dislioclleiiea m a l k i apponore* 1! tmm
%

(89) Arix8tpor . Idem refert Gregorius

Naxianzenue in priore Inveelha advenu* Julianum,
pag. 87, ubi eodein verbo ulitur quo bic Sozomeiiu8. Et Billiua quidem vir doclisaimas, qui Greaorium Latine inlerpreiatua eal, vertil protcindere.D
Quod non probo, Nicepborua vero, in capUe 9 Hbri x, bunc Sozomeni locum iia expressit:
, quaa verba Langat i U v e r i i i :

VARIORUM.
b . Slepbanug legit .

Mdpxor. Diaplicet ( i n q u i t
Theod. Ruinart) quod Arianorum aul parti faver i i aul sane inler Semiarianos fueril unus e pra>
eipuis. Vcmm non solum a Thcodorito episcopo
v

catholico laadatur, M$t. lib. Ut, Cf %

probaue fidei aucloribu*; scd pm
stcn egregium babnil Gregorium
Jnwclha prima in Juhanuw. Act. MlttxVf I

HISTORIA ECCU5SIAST1CA. LIB. V .

1*4$

^ , ' 186 8ed

mullos s u i cavsa pericliuri raplarique, et judicia ac lortnenla subire comperit, rediil
* * * l ,
, , ex fuga, seque sua gponle oblulit mullitudini, ut quo , cunqueplacuissel modo in ipsum saevtrenl. Illi vero,
, * qui hominem laudare debuerant, utpote qui dignum
* pbilosopbo facinus edidissel, spretos se polius boc
, faclo existimantes, universi faclo impelu in eum
* , irruerunt; el per compiia eum Irahentes, puUare
, ac vellicare coeperunt, quae quisque vellet membra
, . ferientes. Nec viri eolum, sed el femioae, el omnis
' , proniiscue aelas, alacri animo et ira succensi, ccr , , taiiin buic operi incurobebanl: adeo ut lenuibua
, - funiculis aures ejus absciderint. Sed et pueri qui
, . (91) scbolas frequentabant, ltidicrum ex eo fecerunl:
curoque in sublime Jolleoles, et i n ae ipsum vol, , venteg, jaclabant ad se invicem alque excipiebant,
* $
siilis eum atrociter configeutcg. Curaque jam loto
, corpore vulneralua, adbuc lamen spiraret, melle ei
. liquamine perancluin, et in sporlulara ex juncia
(92), texiam conjectum, subliroem extulerunt. Quo qui, , dem tempore, cum apea ei vespae ad eum advola ,
rent, carnesque ejus exedereni, Aretbusiis dixiss?
, ^ ,
ferlur, se quidem sublimem esse , ipsos vero ab*
, , jectos hurojque repenies ab se conspici: atque ex
' , eo conjicere se quaenam sibi el ipsis sore bre%i
.
eveniura essel. Aiunl eiiam eum qui lunc leojporis
* prxfeclus eral praelorii, genliliura quidem super. , stilioni admodum dedilum, moribus lamen adeo
eximium, ut ad boc usque lempus fama illius pec ,
scverel, Marci admiratum conslanliam, libere re

.
prebendisse imperatorem: cum dieeret ipsos probro et ignominia merito affici, qui a aene t o l tanlosque crucialus fortiier perpesso victi essewi.
Periculuroque esse ne ipai quidem ridiculi evaderenl, u vero quoe ita iraclarent, illustriores reddereniur. Marcus igkur Areibusiorutn furori ac niukiplkibus lormenlia lanU animi fortitudine res l i i i l , ut ab ipsia eiiam geatilibus eo nomine *it laudalus.
. '.
196 CAP. I I
, , , - De Macedomo, Theodulo, Graliano, Butiride, Ba
,
,

silio et Eupsychio, qui tune martyrio perfuncu
sunt.

.
, ,
Eodem tempore Macedonius, Theodnluset Tatia , .
nus, Pbryges, forli animo martyrium perlulerunt
1

Socr., fib. , c. 15.

VALE8H ANN0TAT1ONES.

bealittima memoria Marcum, cut grave$ temper

concinniae roihi videtur et elegantius. Certe GreD hjurims irrogavil, elc. Q u verba non nisi de Marco
orius Naxiauzenus, in prioro InweeUwa adoer$u$
ulianum, pae. 88, banc dislinciionem conflrmat. Arelbtfsio intelligi posaonl, quem, utpole morluum,
bealiesim memofios appellaoC. Hnlc igtlur Marco
Sic enim ait de Marco Arethusto :
* , , alter, Marcus saeceagit, ipae qaeqae seniarianus,
, etc. Videe post
qoieideni pseudo-Sardtcenai ayuodo aubaerlpiiii,
fngam Marei Aretbusu multos tractos, mulloe i n
c poatea Juliaoi teBeporibea glerios* confeaaione
judiriam vocatog fuisse, eo quod Marcnm occulUre inclamit.
erederentur, mullos etiam periculum capilis sub(91) Brlxa .
Leve eal, sed lamen
iisee. Non igttur aolum ,
non digsimulandum, quod dicaro acribendum esse
aed re vera . Porro bunc narcain
pro , quod confirmat Gregoiiua Kazianzenus^
AreUMOtium divereum esse exislimo a Marco Are- Occurrit bic error frequeuter in bia libria. Sed
ttaMSJk), qoi ciim Arianig seroper conjyDCUtg fuerai
illum leclori studioso corrigendtim relinquimua.
jam inde a lemporibus Coastaalini. liic enim mor(92) Tdr . Saluslium praeiectun
luus est ante conciliitm Sardicense, utdidici ex
praelorio inlelligit, t i r u m sui lemporis sapientiseiEplalola synodica Orientaliuin apud Sardicam
mum : de quo vide quae noiavi ad Ammianun
episcoporuitt, ttbi de Hosio ila gcribunl : Sed et Marcellinum. Eumdem in hac bislona laiidat Grettouum propter $upradictam cau$am el propUr goriua NaiianzeiiiM, scd taciio ejus Jiomine.

SOZOMEN!

1141

Nam curo Mero\ quae urbs csl Pbrygix, reclor *v , ( ) ,

provincig lemplum aperuisset, et diuturno situ ac ( |
aordibus oppletum repurgasset, illi noctu ingressi, , ,
eimulacra contriverunl. Curaque alii tanquaro hu- . *
jus facinoris aocloree comprehensi, et poenaa jam ,
daturi essent, sese ipsi indicarunt. Cum autero ipsis . ,
(iceret illsesis abire, si modo dUs sacriflcare voluis- ,
eent, poslquam pracses ipsis persuadere non po- , *
tuit u l vel boc uno aaiisfaciionia genere scelus suum diluerent, mullia eos modis excruciavit. Ad , * , , ,
ezlremum vero craliculia imposuit, ignemque sub- , , (94),
jecil. 1111 dum cremarentur: Si cames assas, aie- ,
bant, concupiscis, Amachi, id enim nomen erai ,
prsesidis, alterum nobia latua ad igoem obrerte, , .
, *
iie gustanli libi insuaves videamur, si semiassi si
y

. . .

mus. Et hi quideni cum ad honc modum forliter

. *
perstitissent, in lormentts animam exbalarunt.
Aiunt pneterea, Ancyrae in Galalia Busiriin forli . "
ac generosa confessione fldei nostrse inclaruigse. ,
Qui cum esset, eo quidem tempore, ex secta eo- ,
rum qoi EncratiUe -dicuntur, comprebensus eal xxi . ;
caederelur a praeside iltiua provinciae, eo quod gen- ,
liKbus fnsultasset. Admotum igitur equuleo, praeaea - ,
sublimem iolli pnecepit. A l Buairis, nanibua ad * caput sublatia, laiera nudavit. Dixitque praeaidl, ,
non ease opus ut licCores ipsum in equuleum le- , .
vando ac posiea deponendo, fruglra fatigarenlur. ' ,
Se enim absque boc rainisterio latera sua, quandiu . \ vnfayevellei, tortoribng ultro prabiturum. Admiratus pol- , . licilationem preeses, ipsius rei expcrimenlo magis Q
slupefactug est. Naua cum latera ejus quandiu pla- , , \
cuit prasidi, unguibus ferreis lacerarentur, ma- . 2
nibua gopra capul elatis^ plagas alacri animo aua* , ' tinens perseveravil. Post bxc conjeciue in viocula,
baud miiilo post liberatus est, cum mors Juliani
,
uuntiata esgct; et ad principatum usqoe Theodosii
supersles fuit: damnataque priore baereai, ad ca- .
ihoHcam Ecclesiam se conlulil. Eodem tempore ,
, Kaiwpfc
martyrio vitara flniigse dicuuiur Basiliua, Ancyranae Ecclesia? preabyter,et Eupsychius, Caesariengia ,
Gappadox, nobili genere oriug, qui recens 197 uxo- , . ,
rem duxerat, et adbuc quasi sponsus eral. E l Eu-
psychius quidem, quanlum conjectura assequor, , * , **
propler templum Genii publici inlerfecius est: quo , *
tunc lemporis destruclo, universi Csesarienses, . d

VALESll ANNOTATIONES.
%

(95) , . codice D De thematibu$ cap. i el I .

(94) Q .
Fitkeiiano acriptum est . Sed non dobito
' " * ~ In codke
" Fukeliano scriptum est
quin scribendum ait , queroadmodum legil & , eorrupte pro, . Sic enim iiapios
Epiphanins Scbolastieva. Fuit haec urbs Phrygi ille pra?ses voeaiur in Menotogio Gracurum mt
salutaris, quae alio nomine Comopolie dicta eat, ut duodeciroo Septembris.
docet Coneunlimia Porphyrogennetus in Ubro
rr

< :

VARIORUM.
Baaltetov . Hujus martyrii
acta habeniur apnd Tbcod. Ruinart, pag. 650, ex
Marlio Bollandiano excerpla, ei ad Graecum codicla
Vaticani cotlata. Golitur Basilius a Grsecis el Lalinis die 22 Martii.
. Eupsycbii martyria meminH Gre-

gorius Naiianzenus, eptetola 26 *d MVlNiJk"

gnnm : ei ipse Basitius, c p f t W a *
dioecesis episcopos invital ad B t t O Q m H i
caeterorumqae eommdem so^onria,
celcbrilaiero. Colilur dic 9 A p r i t i * . I V W V H H V *
Act. mart.y pag. 656.

HISTORIA ECCLES4AOTIGA. LIB. V.

W9

mo

, * ol , ! tieui aniea retulimtis \ in principts offiensione

* venertint. Qui vero lemplum iliud suis manibut
, ' aobverieram, poeoas dedere: alii morle, alii exsi , "
lio mullati. Basiliua vero Chrisliana? ftdei deieiuor
(93) - acerriiDus, quaodiu quidem Goiiala#tiua imperium
. obtinuit, forlisaime resliteral Ariania; aique ob
, bane causam Eudoxiani, ne plebem coliigerel, ei
, ioUrdixeruni. Ubi vero Juiianus aolua imperio po , litus esl, regionem circumiens Basilius, CbriaUo * ' nos palam ac publice borlabatur u l doclrio s i w
, tenaciter adhaererenl, nec gemilium aacrificiig ac
libatiooibiis sese poUoereot; neve bouores ipsia ab
* , imperatore delaios magni facerent, quos momen , - laoeoa esee osieodebat, sed perpetao exiiio com * , pensamdos. His rebue intentus, atque idcirco au . specfus el ioviaua genlilibus, cura aliquaado eos
,
publice sacrificanles vidiesel, conslilit: et graviter
* , ingemiscens, Deum precatus est ne quis Cbristia . noruoa ejuamodi errore caperelur. Hanc obcau&am
comprebenaoa, pneaJdi piwincias offertur. Uulia * , , qua In lolo certamine perpesaua torroeata, forti
* - animo marlyrium eonaumniavit. Et baec quidem
- licel prseter voluDlatem priacipis acciderint, noii
, paucos tamen nec obseuros marlyres, ejus quoque.

temporibua exstiiisse coarguunl. GaHerum majorig

perepicuiutis cauaa, omues aimul cofloelos commenjoravi, lamelsi diveraia temporibvs ainguli martyrium perluleriot.

. '.
71
,

C
' ,

,

,

.
,
,
,
.
.
, .
" ,

.
, '
f

Cap. 4.

CAP.XII.
DeLucifero el Euiebio, Occidenlit partium *!$;
quomodo Exubiut una cum magno Athana$i
reliquis epitcopis synodum AUxandrUs cougregaail, tn qna jides Nicama confirmala tsf, Spirilum
tanctum ejutdem eum Filio nalurw e$$e
decrelum, de $ubslanlia aique hypauesi dtfiniium e$l.
Post reditum Athanasii, Lucifer Caralis in Sardinia episcopus, ei Eusebiua Vercellarum, qu&
civitas est Liguriae in Jlalia, ex auperiore Tbebaide
reversi sunl . Jllic cnim perpeiuo exaulare juasi
fueranl regnante Consianlio; ac de eccleeiaslicis
rebua restituendia inito inler se consilio, Eusebius
quidem Alexandriam venit, ut illic una curo Atlianasio ad eonflrmandam Nicaenx synodi senlenliam
concilium congregarei. Lucifcr vero, cuoi diaconum
una cum 198 Eusebio misisset, qui synodo vice
a

Socr., lib. , c. 5, 9.
VALESII ANNOTATIONES.

(95) . Eudoxius D enim interprclor voeem . Sic Sozoeo tempore episcopus erat ConsUntinopoleos, sub
menua eam vocem sumtt in cap. 45 bujua libri, ubi
cojue jurisdictione erat Galatia. Non miruin eet
. distinguil a * et alibi non
ilaqae si Baailioni, qui erat presbyter Ancyrae io semel.
Galaiia, plebem eolugere probibuit Eudoxius. Iia
VARIORUM.
*
.
,
, . Aftiit *uni
Lucfrro Sardinice intuUt *pi$copo diaconi duo,
Agapeius* inquil Atbanashie ad Antiochense*, p.
Bufinus lamen, nt$i. l i b . i
t

cap. 27, cum Sozomeno conseniit. Porro concinaro

boc ab Atbanasio, piurimisqae episcopis ex iEgyplo, Libya, Arabia et llalia coDcregatis babiium,
convenil Alexandriae auno 362, inquit Gnil. Gave.
Bi$L vol. I I , p. 120.

SOMMBM
ipefue InterfWU; Antiocfeiam profecttis, Eocfesiaui
ejus loci lurbaiam reperit. Scisea enim e n t per
Arfanos, quibn pneaidebat Euzoius. Sed ei fauiorea
ftfetetii ab illia qui eamdem cum ipsis fldem profitebaniur, nibUwnmus disaidebant. Gumqite Heletiut
nondum ab exsilio rcdiieset, Lucifer PaetintfU
epiacopum o r d m v k *. Inter b*c diversamni civiu t u i n epiacopi Atexandrte coogregati atoul cum
Atbanasio et Eusebio, Nicaaoi condtii dccreta
coefirniant. Et Sprritum aaactum Palri et Filio
contubaUDtialein profoaai aunl, Trimlatemque nomioaranl; et bominem quem Deee Verbwn aasnmpait, non sohtin corporo, aed etiam aoiraa perfecium
credi debere aUtuenint, quemadmodam etiam aotiquis EccleaiflB pbilosophis placuerat. Et quoniam ^
quaestio de aubatantia et bypostasi Ecctesiae contorbabat, crebneque ds his voctbua rixac ac dispu
Utiones novebantur, prudeoter admodum mtbi
videntur decreviase, ubi de Deo sermo eal, aoa
ease sUlim bta nomittibas uteadum, niai qeit forto
seoteuliam SabeUii velit rtfeUere : ne inopia verborum, uaam eamdemqtie rem tribux noim*ibtis
?ppellare videatur; eed ut nnumqueinque seoreum
intelligat Irifariara dtstinguene. t haoc qotdem
decreta tuiit ab iia qui tunc tenporis Atexandrke
in unum convenerunl. Apud quos Aiba&asiua, u l
fugae suae ralionen? redderet, oralionem recilavit
quam de argumenlo illo conscripserat.
CAP. XUI.
l)e Paulino et Metetio, episcopit Anliochiat; el quo
modo inier Eusebium ac Luciferum orla e$i di$
temio, et quod Eu$ebiu$ aique Uilariui Nicanam
fidem atserverunl,
Finiio autem concilio, Euscbius Anliocbiaro profectus, populum illic diseidentem reperii *. Fauloree
eniin Meletii cum Paulino convenire renuentea,
separalim colleclas celebrabanl. Cumque molesie
ferret quod Paulinua, contra quam oporicbal,
absque lotius populi consensu ordinalus fuiaset,
nibil lanien palam conqueslus esl ob reverenliam
Luciferi. Sedcum ab utriusque partis conirounione
se abslinuisset, pollicilus est eraendaturum se in
synodo, ea de quibus utrique querebanlur. Dum
populum ad pristinam concordiam revocare conarelur Eusebius, ab exsilio reversus Meleiius, cum
sectatores auarum partium sejunclos ab aliis deprehendisset, una cum illis eeorsum extra urbem
conventus ecclesiaslicos habuit. Paulinaa vero
intra urbein cum suis collectas celebravit. Nam
cum roiiis easet, et lum ob sanciiialem vitae, lura
ob seneciulem Tenerabilis, reveriius eum Euxoios
Ariauorum episcopus, non modo non ejecit ex civiiate, sed uoam ei ecclesiam auribuit. Eusebius
1

Socr., lib. , c. 6.

tttt

!
, <>. , , \
II
,
.
, *
.
,
, *
, , ,
;
.
,
,
,
,
*
, , * .
.

,
.

. .
, %\


*ai

.
,
, .
01 ,
, ' .
,
(96) ,
, . &
,

,
, <
(97), ,
,
,
, , ,
. ,
. '
,
, * 1

* Ibid., 9.
VALESII ANNOTATIONES.

(96) c t >
.
Rectius in
codice Fukeliano scriplum cat , id est
conseosum

(97) * PfOCfil
acribcndum esi . l n C4)dic Pttfatf***
acripluiu est , quod pwo.

13S5

HISTORIA . U B . V.

1254

, vero cum conalvt ipoi non mccederet, AnUocbU

. excoesil. Luclfer, contunetijB loco dueeaa qvod
' . Eueebius ordinationem Paolini 199 non probas01 , ael, eoBHBMiicare illi deirectavit, tt aUercandi
. aUMUo,ea q u Alexandria? ia &yaodo decroia fue , raiit repxebendere c o a a i u i t a t ; atque ea rea occa ,
aionem pralraU a e r t illoramj qui ex ejus oomiBe
^ , - l*uciferiaai aanl appellali. Elenim i i qui uoa ciiia
, illo ob eas res iadignaii gnnt, ae ipsoa ab Eccleaia
. " , - prscideruni. Ipae vero qeamvU exulceralo prorsua
, animo eaael, tamea quoniann per diaconum qiiem
* , , uua cum Eusebio miaerai, se Alexandrinae synodi
. - aciis oonaenauram promiaeral, curo Ecclesia ca , , Ibolica coneentieoe, ia Sardiniam rediit. Purro
, Eusebiua Orienlie proviociaa circumiene, eos qai
, - in ude negligenlioree fuerant corrigere, et q u
, credenda essenl, dooere ceepk. Per Illyricam deinde
, | | Iranaiil, eidem operi intenlus, e l ad l u l i a m per' , ,
venit. Illic HilarUim P i e u v o m n , qiue urbs eat
, , Aquiiaaue, epUcapuon rtperil, qui klein mtUMis
. ' ,
seduk) ame ipeun expJeveral *. Prior eoim ab
xaitio redierai, ltatoaque et Gallee, qnae adoait .
teoda, qiue fu^ioada easeat dogmaia, docuerat.
Nam ei Laiioo sermoiie diaerliaaimua fuit, el libro* lectu digniaaimoe adveraia opiniooem A r i i
composwt. Et Hilarius quidem iale ac Eusebius Niceoae syaodi decuiaam boc aiodo in Occidentia
pMiibua asaereerunt.

. I A \
'
,

.

CAP. XIV.
'Axdxior
-

, - C
, , ,
,
,
,
,
- , *
,
, .
, ,
*
, *
' . ,
^
,
* ,
- * ,
*
, , .
.

S o c r l i b . i u , c . 10.
n

Quomodo Macedoniani ak Acadanis dissenurint, el

quam pro u excusalionem atluUrint.
Per idem tempua i i qui a Macedonii pariibus
slabant, inler quoa Eleusius erat el Euatathiua ac
Sophroniua, qui jam Macedoniani palam vocitari
coeperant, utpoie qui peculiarem sectam consli*
tuerent; ConsUDtii obitu licentiam nacti,cuAvocatis
iia qui Seleuci cuni ipsis consenseranl, synodoa
quasdam congregaveruat, et Acacianos ac fidem io
Ariminensi concilio flrmatam condemnarunt. Eam
vero quae Antiocbiae promulgaia, ei ab ipsis postea
Seleuciae coftflrniaU fuerat, decretis euis comprobarunt. Cutnque his objicerelur cur ab Acacianis
dissiderent, quibuacum aotea, utpote aibi consenlieniibos, eemniunicabaut, per Sopbronium Papblagonem baec responderunt : Occideotalcs quideoi Gonaubstanlialem probavisse; Aetium vero in
Orienlis partibus dissimiiera quoad aubatanliam
asaeroiase. Et Hlos quidem dislinclae Palria ac
Filii peraonas Consubsianlialis vocabulo temere i n
unum confudisse : buuc vero nalurse Filii cum
Patria nalura cognaiionem niniium quanlam divisisse. Se vero pie facere, qui Filium Patri similem
secundum bypoataaim dicanl, el hanc mcdiam inter
ulrosque viam elegerinl, cum ulrique illorum ad
extremum contrariorum deflexissent. Et Ssli qoidem apod eos a quibus reprcbendebamur, hac
rauone se purgare conaH auni.

SetOiffiNI

1256

56

. UT.
CAP. XV.

'
"

Quomodo Athanattut iterum reUgalu* $it. Ilem dt

^ ,
Eleusio Cyziceno el Tito Bo$!ren*i epiuopit; et

de majonbui Sozcmeni.

.
Iinperalor vero, com Albanagium i n EcetoeU
,
Alexandrma colleclag agere, et poptilum libere ,
docere initllexiaeet, muUogque gentilium ad Ghri- , *
alianam religiouem eo persaadenle traduci, juestt ,
u l Alexandria exoederei*. Pcpnaequt ti graviggi- (98) . ,
mas iuterminatua eat, si iUic remaaeissei: criminis
loeo i d objioiena, quod cum a superioribns prin- ,
ctpibus exsilio esset coodemnattis, aioe ipsiug ,
anctoriiaie epiacopalcin sedem aibi vindkaseei. .
Neque eaiin ee bia qui a ConsUnlio relegaii fue- , ranl, redilum ad Eccleaiaa auag, sed in patriain
, ' ,
rl.intvol
AiiAAto^ce
. : t i
_ _ _ a ^ _ : _
.
\
.

i
..V.\.^.
^^J^..
duniaxai Aconceeaisse.
Ob bec
igiuir Ximperalorig

pnecepUun, cum Alexaodria disceaaurua esset, et *
Cbrialianoram muliitttdiDem cfrca ao fleniem v i - , , ,
d e r o i : fiono animo eaioie, inqvit; aubecula enim - ,
esi, q u cilo pwteribil. IN>gt b*c verba vale d i x i t ,
el Eedesia aua opiinao caiqiie ex amicb oomtBen- , .
d a u , urbe Ataaadria exeesoit. Eodem tompore
Cyxiceni legatoa ad iaperaiorem misere, de rebus ,
suis ei de ioalaoraodia genlilittm templig aeiuros. ,
Qaoa imperaior ob curaon eaerorum landibus pro- , 6(99).
secutua cuncU qoibas opus babebant eis prebeit. ' ,
Eleuaio quoque ipsorum episcopo urbe interdixit, , ,
eo quod templa vagiaseel ac delubra conlumeliia * affecisset; aedea prarterea alendis viduis et mona- , sleria gacrig virginibus construxisset; gentilibua c * **1
denique perauasiasel ut majorum caeremonias .
ritusque cootemnerent. Quin eliam vetuil oe , * peregrini Cbriaiiani qui cum illo erant in urbem , , ingrederenlur : causara banc adjiciens, quod re- (1) *
ligionig eus cauta, trt verisimile eel, seditionem
excilaiuri eascni; adjunctis ad ipeorom partea ,
Cbriaiiania qui in eivilaie erani, idemqoe cum illis * ! ,
de Deo aenliebani, el publicis opificibus lanariis (2) , u

Socr., l i b . , c. .

TALESII ANNOTATIONES.
(98) . Exstat edictum
,
hnprratom Jtiliani ad Atexandrinog, quo Albana , , , gius jubetur Alexandria excedere. Qued si qiiis
, ~
cupil lcgere, reperiel inier epislolas ejusdera Ju- D . Id eet: etiam fa/tl, ttt
liani, num. 26, cui subjungi debel epistola ejusdem
quit Chriilianorum, qui indigena non euet, Cyxievm
Juliani ad Ecdicium prafectum i g y p l i . Est enim
adiret. Cautamque conttUulionit addidit, ne $ciliut
ejusdemargumenti. ln vulgatis laraen ediiionibue propter nligionm $ediiio moveretnr : poptdiejuncla; longo inlervallo legunlur bae duas epi- laribusque , aui eadem cum eit $aera cokstola?.
rent, opem
($. Ex iis apparel Nicepborum in boc Sozomeni loco iegisse . Car^
(99) . Scribeiidum videlur , ut babet Nicepborus in capiie 20 libri x. I n - terum ex codice Fuketiano corrcxi,
lerpreies vero ila verierunt bunc locum, quasi le- , e l c , cum anlea leeerclur, .
;erelur . Potest tainen defendi vulgala
(2) . Langus el Cbristopliortoeclio boc senau. Julianua, cum Cyxiceni legalog nus clai$e$ verierunt : Musculua, ordinti.
Ego
ad eum niisUsent dc quibusdam ntgoliis, el de corpqra interpreiari malim. Nain ut corpora erani
ingiauralione tcmplorum, laudavil eorum pielatem
pitHorum qai panes pubiico pepdere cogebamor,
erga deos: et cuncla iis conccssit quibus ipse opug
sic eliain monelariorum el opificum laMdomm
babebai, id esl quae ad falsorum numinuni cullum corpora fuerc, qui moneiaB aut veatium eeritun
gpedabanl.
quolannis numerum pendebant. Monciariia.oeMtn
( i ) .
Scribendum poto ,
rxerai procuralor moneta;: lanariia vefO optfe*
quemadmodutD legil Cbriglopboraonug, u l ex vcrus procuralor linypbii. Hujusraodi porro ]
sione cjiig apparel. lia quoque legil Nicepborug,
tores eranl sub disposiiione comiiis sacrMi
qui bunc SosoiDCfli locuin sic cxpressil:
giiionum, ul docd Nolitia imocrii Homaai.

1IIST0HIA ECCLESIASTICA. -

137

L I B . Y.

125*

itemque monetariis; qui mimero alrtindanles et i i f

AvA , ( duas numerosas -coborics distribuli, cx pneccpio
,
euperiorum principum, Cyzicum cnm oxoribus ac
nm
, , .
domeslicis incolebanl, ceriam quotannis 2 0 1 P*

sionem fisco inferentcsr HH veslem miliiarera,
,
bi nuiiunos recens cusos. Naro cum gemilium su , .
perstiiionem omnibus modis alabilire inaiiluiaset,
() *
cogere qtridem ac supplicio afficere homines qui

sacrtilrare nollenl, summae imprudentiae esse exisli . ' ^
mavit. ASgre eiquidem in singulis civilalibus roa () - gisiraius ac judices eorum numerum inire ac
.
describere poiuissent. Sed neque eos in ununi
,
convenire et pro arbilrio preces facere prohibuit.
,
Noveral quippe vim ac necessilatera nil valere in

iis rebue quae libera voluniate opas faabenl ut
,
consisUnl. Clericos vero et Eccleeiaruro antistilos
, civitatibus ejici curavit: re ipsa quidem studens,
,
ut istorum absenlia conveolue plebw abolerct,
. () duro iiento esset qui eam colligerel ac doceret, et
,
qui sacramenla admmistrarel, ila u l progreasu
,
temporis in oblivionem religionia suae prolaberen
iur. Caiisam vrtO hanc praiexens, quod clerici
. (6)
dissensioiHis in populo exciiareni, liac ralione

Eleusium seetatoresque cjus urbe Cyzico excgil,
.
cum lamen nec scdiiio alla fieret, nec fulura esse
,
crcderetur. Bostrenos quoqtie borlatue eat, ut
, TiCum ejus loci eplscopum eub elogio praetonis
',
ejiccrent. Nam cum minaiue essel culpam se

omncm conjeclurum in rllum ei in clericos ejus,
, , Q si plebs sedilionem rooveret, Titua libellum ad
- .
principem mrsit, teslatusque esl Cbrieiianoe ple bem genlilium numero adjBquare: quiescere lamen
, ,
illos el cohorlaiionibus auis oblemperanles uibil

scdiiiosuni moliri. Ex quibus verbis Tituro plebi
,
uivisum reddere capieua itnperator, in epistola

quaro scripsii Bbslrenis, euro insimulavit lanquam
calumniaiorem c i v i U l i s , qaod dixerat illoa non
, * .
sua sponte, sed ipsius borlatu a sediliouibus abati ,
, 'nerc, plebemque incilavil ut illum tanquairi hostem
publicum e civilale sua expclJerenl. Hujuamodi
'
multa alibi quoqne coutigisse vero simile est,
parlim ex imperaloris mandato, parlim iifipciu ac

lcmerilate vulgi. Quorum oranium culpam rae , ,
rilo quia imperalori ascripseril. Neque eoim ex

, legum prascriplo aniiuadvertit in coa qui hujuaVALESII ANNOTATIONES.
fi) . Scrlbendum pulo
polius quam . Eumdem errorem
superhts nulavi.
(4) . Assenlior Christophorsono
et Savilio, oui parliculam negativam supplenl boc
inodo, . Alque Ua legil Nicephorus et Epiplianius Schotasiicus.
(5)
. Scribendum procul dubio
est , quemadmodum Savilius in stio
4>dice eineiidaral. Dislingqil enim Sozomenus prav
texlum quo otebaiur Julianus in pellendis ex tirbc
clcricis, a vera causa quae illum ad id faciendum pcllebat. Ei veram quidem causam ail fuisse, ut plebs
doetoribaa^csacerdotibus destitiita,patilalim in <ibtiYiouem religionis soae delaberciur. Pratcxtuin vero
PATROL. G R

LXYII.

hwnc fuiese dicil, quod clerici plebem ad seditiones

conciiare solili esscnt. Hsec ideo fusius exposui,
quia iiiUrpreies in bujus ioci versione longe a vero
aberrarunt, ac praecipue Chrislophorsoiius. Sf(i
neque Nicephorus veram bujns loci leclionem animadvertil : enim posuft pro ,
lnlerpres lamen Nicephori verum bujus loci sensiim
odoraius est: el quod Nicephorus non videral, ipsc
interprelalione stia supplevit.
(6)
. llaec constilutio imperatoris
Juliani ad Boslrenses missa. exstat bodie inter
Kpislolas Juliani, num. 52, ubi Juliaous verba
ipsa referl uuibus usus crai Tiius Boslrenais epi
scopus in Hbello ad ipsuin misso.
40

1250

SOZOMENI

modi facinora conlra lcgcs commitissenl: eed pro .

odio quo rcligioneni nostram prosequebalur, ver- , \ .
bis quidem reprebendere videbalur eoa qui ista ,
feceraut rebus tamcB ipgis eos incitabal. Ilaque
,
liccl ille palam non pergf quereiur, per vicos lamen
, .
el civiiaies paasim Ghrisliani fugiebant. Cujug \ ;
fuga tura alii ex majoribus meis coasortes fuere,
* ,
ium aviis meus. Nam cum palre gentili naius
,
eggcl, ipae lamen cum universa domo, omnesque .
simul qui 202 * gele eranl Alaphionig, primi
,
fidew Chrisli aueceperunt Bcihelia, qui vicus est
,
Gaza*orum, abundans incolarum multiludine, lem- , .
plaque habel lum ob vetnstalem, lum ob glrurttiram,

indigenig veneranda; prxcipue vero Panlbeon, *
colli cuidam manu faclo, velul arci, impoeitum, et
, (7) "
snpra universum pagam undequaque emincns. & , ,
* , Unde eliam hgnc locum oomen accepisse conjicio,
, ,
oi cx Syrorum lingua tn Grsecam conversum,
dcorum domicilium vocari ob illud fanum Pan- (8) .
,
iheon. Porro familias eoruoi quoe supra dixi, ad
Chrisliatiara religionem i-onveraas e*ae perhibent , (9)
ab llilarione monacho. Nam cum Alapbion ille , .
"
dttinonio vcxaretur, pagani quidam et Judaei,
, *
incanUmeiitis et magicis quibusdam maleticiig
diulius usi, ntbil profecerunt. Sed cum Hilarion (10) ,
solo Dei nomine invocato daemotiem expulissel, .
illi ad Cbristianam religionem transtulerunt. E i ( I I ) , '
avus quidcm mcus in exponcndis aacria voluminibns
, cxcelluil, cum essel eleganti ingenio el iulelligentia
valeret ad ea quae scire oportet cognoscenda. Erat ^ .
praHerea disciplinis medtocrtler erudilus, adeo ut

ignarus non esset arilbmelica?. Iiaque Cbrislianis
, Ascaloncm et Gazam et flnitima loca incolenlibua . , .
admodiim charus fuil,tanquam ulilis ac necessarius religioni, [et qui sacroraro vohimitium nodag facillirae diesolverel. Eorum vero qui ex allera erant familia, viriutcm vix ullua possii exponere. Priml
cDira ecclesiaa illic et monasteria condiderunt, el sanciilate viue alque humaniiate erga pcregrinos
tl pauperes ea exornarunt. Ex ea porro genlc viri quidam boni ad noatram tigque aelafcm stsperstiie*
vixerunl; quibuscum jam a?iate proveclis ipse admoduin adolescens versalus gum. Vemm de his
aliquanlo poel roenlionem fieri conveniet.
CAP. X V I .
. ICp.
Ilepi

De itudio Juliani in stnbilienda genlilium religione
, *
et Clirisliana fide abolenda; ileni ephtola quam

scriptit ad quemdam sacerdolem gentilium.
.
lmpcraior vero, qui jamprtdem id raaxime slu*0
dcbat o l gentilium religio per universum Romanum
, )^ ^,
v

VALESII ANNOTATIONES.
(7)
. I I l tola pcriodus inter sc D Seriptura! utitis.
colwRrcal, supplendum oranino esl advcrbium boc
( I I ) . Familiam
modo, ", elc.
Alaphionis intelligU, qui fralcr fnisee videiur avt
(8) . Ante Uivc verba asleSozonicni. id esl propatruus Sozomeoi. Hocemm
risctim suo codice posuit Savilius, ut aliquid bic
loco Sozomenus majores auoa recenaet, qm apxd
deease leclor intelligerel. Locus lamen levi uegolio
Gazreos pielate excelluerunt, el in pcrsccuiione
ila supplcri polest, si paulo anie legeris hoc modo,
illa Juliani ex palria &ua fngere coaoti $unt. Yerba
, ctc.
Sozomeni hajc sunt: (9) . In codice Fukeliano scriptum
,
est , quod non displiccl, si ita scribaratis
. Ac nomen quidem avi reiicuii SoxowefiMs :
, . Alapbionem vero cam nominel et ejus posleroa,
Aiqnc ila Sozomenum scripsissc itou dtibiio.
unuro ex majoribus ipeius eum fuisse coJligtimftft,
magnum scilicoi patruura. Possunt iamen baec So(10) . Scribe ineo peirculo
zomeui verba de malern* ejusgenere intclligi, itt
, queinadmoduin legil Epipbanius ScbolasliAlapbio maternus ejus avus exslilertl.
cus. Sic eniiit verlil liiinc locum. Tanquam retifwni necestarius, cl ad solvendat dubitatwne$ divince

mi

HISTOIUA ECCLESIASTICA. -

L I B . V.

I2C2

. impcrinni prevalcrrt, eam a Clrrislianortim r e l i Nool , ,

gione longe gupcrari ccrnens, iuiqtio aniino tnllt.
,
Nam templi quidem deorum paiebant, et gacriftoia,
. ,
feslique genlilium dics, rKugqoe majorum in sin ,
giilis civiialibus ex volo principis procedere vide . , \
banlur. Dolebat tamen, cum apud se rvjpuiarei,

brevi isia commulanda esie, gi cnra ipstag ac
, .
selltcitudine destiluereotur, Angebalur autero nou

mediocriter, cum audirei 2 0 3 mulloroni flaminum
,
nxores ac liberos et famulos Christianam reUgioncra

profiteri. Cumque exigtiinaret Cliriatianorum reli *
gionem ex vHa et moribug eorum qui illam secta ,
renlur, maxime commcndari, gentiliom templa
,
apparatu alque ordine Christianis usilato ornare
, conslituit: gradibus praterea ttc primi cenaegga*
- prserogauva; genlilium ilem doginatum et exbor , ,
Utionum doctoribug atque lectoribus; eertorom
- quoque diernm alque horarum siaiutig precaiio ,
nibus; monagteriig praelerea viromm ac roulierum

philoaopbari cupienlium; xenodocbiis denique et
.
ptochoiropbiis, el omni reliqua eiga egenoa hu (12)
mnniutc reltgionem genlUium illuslrare. Ad batc
,
peccaiis quae vel sponle vel ab i i m i i g cororailltralur,
, * - juxta morem CbrisliaDorom coitgruam poenitentis
, ,
umendatiooem adhibere decreverat. Sed pracipue
, nolas ac tesseras episcopalium liiterarom admira . , tua ease d i c i l u r , quibua soleni peregrinoa sibi

invicem coramendare; ut undelibel venientei, ad
. '' quoscunquc accesserinl, lapquam noii alque amic*
, * ^ excipianlur bospllio el benigne curencur ob testi moniuni ejusmodi notae. Hsec cum animo agitarel*
. (15)
opcram dabat u l gcntiles Cbristianorum insfilulis
asauefaceret. Sed quoniara istud plerisque incredibile forlasse videbiiur,
non aliunde quain cx
ipsismel imperalorrs vcrbis hujws rei veritalem comprobabo. Sic enim scribit:
.
Artacio stctrdoli
Gaiatim.
,
Religio genlilium nondum ex animi noslri gen .
tentia viget, culpa eorum qui illam profitenUir.
Nara ea quidem quan ad deos pertineitl, prseclara
, ,
sunl atque inagnifica, omnique voto ae ape roajo. " ".
ra. Aique id pace Nemesis dictura sit. Talem eaim
ac tanlam cxigoo tempori gpaiio routationein ne
.
opure quidem quigquam paulo aale audebal. Qniil
; ,
ergo? putamuane nos ista suflflcere? Nec atUndi ( U )
roua quid Clirisiianorum religionem poiiaaimiiai
,
auxeril; humanitas scilicel in peregrinos, el in se ,
, ' - ) peliendis morluis eolliciia diligentia, et siraolaU
morum gravilas. Quorum singula vere a eobia
.
, ! - exercenda esse exisliroo. Nec auificil quod tu unug
ejusmodi gig : sed quotquot in Galalia gunl flami . ,
nea tales esse deccl. Quog lu vel pudorc aOicifiodo,
, ,
vel persuadendo, bonoa rcdde aui a aaccrdouli

VALESH ANNOTATIONES.
" , ad marginem acripta snnt in
(12) .
Lilleras formalas iulelligit,
eodei codicc, n(tn aulcm in corpore.
de quibtis mulli ante nog scripscrunl. Sed uniis
(41) . Scribenduni
inslar oinntum erit Bernardinus Ferrarius, qui trca
iibrog edidii dc anliquo jur^ ccclesiaslicarura ept- vidclur , eic. Cerle Epiplianius Sibolasticus ila lcgit, ut ex versione ejus apparei. S c
glolamm.
enim vertil bunc U M I I U , neque reapicimus quanadM3) 6 . In codice Fnketiano scrimodum uipe>mitionf Chrislianoium auxenl cui*
pluoi esi . Verla autem illa qu.i;
peregrinoium.
sequunlur '

|?(&

SOZOMENI

i*G4

Hiinistcrio rcmove, si una c u m uxoribus e l liberis . ,

, ,
ac famulis ad deoa accedanl: sed aul servos,
aut filioe, aut conjuges Galuaeas gu&lineant, qui et , .
, impii sinl erga deos el impielaleni religioni praeponant. Deinde singulos flamines borlare, u l nec , , )
\ *
ad theatrum accedant, nec in tabemig bibanl,
,
204
artem t i l l a m , aut opificium lurpe ac
probrosum eierceanl. El eoa quidem qui obiem- . *
, * "
pcraverint, honore aOice : conlumaccs vero alque
, , \
iinmorigcrog expelle. Crebra in singulie civitalibug
xenodochia constitue, ut peregrini non ex nostrig , . " , .
goltim, sed ex aliis eliam, si pecunia forle opue
babuerint, bumanilate nostra perfruantur. Porro , \ *
unde aumpius tibi suppelant, a me jam provisum
eat. Nam quotannis Iriginta millia modiorum i r i - ,

lici per universam Galaliam dari j u s s i , el aexa- ,

ginla millia sexlariorum vini. Quorum quinlara
. ,
partem in pauperes qui flaminibos minislrant,
, >
insumendam esse xenseo ; reliqua peregrinis ac
mendicaniibug a vobis dividenda. Turpe eriim fue- \ . 01 ,
' .
r i l , ex Judaeis quidem neminem mendicare : i m pios vero Galilaeos praeier guog paupereg, liam
, \ xoatroa alere: noslrog atttem mendicog noslfa
ope ac subsidio destilutos vidert. Doce ergo gen- \
tiles, ut ad hujugmodi minisleria atiquid confe- ,
. ";
r a u l , el gentilium pagi primilias frucluum diis

offeranl. Et Gracog bomines bujusmodi benefi
centiae agguefaciio, docena illos, id olim a nobig institulum fuisae. Homerug eniro Eum&um sic
quenlem i n d u c i t :
1

Haud mihi (a$, v#/1 veniat te vilior hotptt,

Seiv\ \ el *
[140,

Quemeuanrdespicere: summo nam $unt Jove cuncti .EeTror elctr

Qtii peregre odveniunt; modicum autem munut amicum

Esirol , \ & , \ .
[e$t.
%

Ne igitur aliis u l bona noatra emulenlur, permiitentes, ipsi per gocordiam nos probro afficiamug:
aul poiius religioncm erga deog prodamue. Quod
gi ie heec agere accepero, exsuhabo gaudio. Pra>
gides domi raro invise: ged litleras ad eos sapius
milte. illis in urbem ingredienlibus nullus flauun
occurrat. Gum aoiem tcmpla deorum adierint,
intra veglibulum duntaxal occurrat flamen. Jnirauieo vero illos nullug apparhorum praecedat : sequatur aulera qui volet. Nam simul atque ingressus eat limen delubri, privatug eflicilur. Tu eiiim,
m probe nosti, iiilta templum impcrium obtines;
qtiandoquidem el divina lcx islud poslulat. Et i i
quidem qui oblemperant, revera pii sunt cullores
deorum : qui vero fastum ac pnmpam circumfer u n t , vani gunl el inanis gloriae cupidi. Equidem
paratns sum sabvenire Pcssiniinliis,si matrein d * ( h
riiin sibi propiliam reddiderint. Sin vero cam ne1

' (45)',
>, \ ^ ,
. ,
.
,
, \
* " ,
(!6).
* *
, \
. , ,
, \ \ 6 .
, !
, \ *
* , !

, ,

Odysg. , , I .
TALESIl ANNOTATIONES
%

(15) . Malim scribere

leorum, intra januas eo% nemo prcpctdai militum
, elc. Ila parliculae crebro iiitcr se conorie aui prcocedextium o[ficiorum. Ex qnibus p iundunlur, u l supia nolavi.
paret, cum aliler bunc locuin disliuxigse. l n quo
(16) . Hunclonim iia verlit
lamcn ei uon assentior.
Epiptianius Scbolaslicus : Cuin ad temvla venerinl
1

IIISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V .

1*66

. * glexeriut, non modo rcprcbensione non carebmit,

ged, quod diclu milii acerbum esl, iiidigoaliouem
(!7).
quoque noslrani experienlur.
,
2 ^ 0 5 Namque miki haud fas ett muerari hos atque
fovtie,
"\*,
.
Qui $int infenti diit immorlalibut hottes.
, *
Persuade igilur illis, ut si curam sui a me suscipi
, * ;
volunl, universi matri deonnn supplices sitit.
.
. '.
CAP. XV?!.
" ,

Qnomodo JuUanus, ne tijranmis este ti&eretur ,

_ Christiano* doiote persecutut ett, el crucii vexHlum depoiuit : mUiles denique tacrifican iuvito*
*
coegit.

.
,
Ei imperaior quidem curo isla el facerel el scri - berei, subdiios suos facile ac lubenli animo a Cbri. \ sliana fide Iraducturum se essc exislimabaL Cura ,
quc omnia molirelur ad cvertendain Chrislianorum
, , reugionem, persiiadere quidem millalenas valuit:
. , palam aulem viin inferre erubescebat, ne tyrannus
, - esse videretur. Nec lamen de stadio suo quidquam
, , ' ,
remisil : sed omnia excogilavil, quibus subdilos,
ac praecipue miltles, ad geniilium religionem, par ) , lim per se, parlim per praesides allicerel. Deuique
u l omnibus modis eos genlilium superslitioni as ,
' , euefaceret, in prislinam forniam comuiuiare decrevit signum illud nobilissimum exercituum Ko , ,
. * manoruin, quod Constantinus, Dco jubenle, ut superius relulimus, in crucis formam converieral.
,
, \ In publicis aulem iruaginibus, curavil ut juxta ap \ pingerelur Jupiier velui e ccclo apparens, el coro* \ - ^
, %a\ .
.
, 6$ ,
*
,

,
.
, , , ,
, \ '
(18), (19) \ . , \ , , \ , - ^
* , , *
,
, \ *
. , \
() . -

naiu ac purpuram, imperii insignia, ipsi prabens :

aui Mars ac Merctirius, oculos in ipsuni conjicienles, acveluli oculorum uulu testificantcs, emn
diserlum esse el rei militaris periium. Ihec el
ejusmodi alia qtia? ad gentilium cullum perltnent,
imaginibus suis inseri jussil, eo consilio, u l sub
oblenlu bonoris qui imperalori deferri solet, Rouiani eos eliam qui simul picii erant, imprndenlcs
adorarent; abulensque velcribns institulis, omni
industria laborabat, u l subdilorum animos deciperek Sic enini cogilabat* si quidem ea persuasissei, reliqua quae vellet, se deinceps facilius aggressurum. Si vcro refragari eos dcprebendisset, se
absque ulla venia in iltos animadversurum, uipoie
quu coolra mores alque inslilula Romanorum,
novilali sludercnt, et in rempublicam inque imperatorem ipsum peccarenl. Ac pauci quidem, qui
eliam poenas dederunl, consilium ejus inlellexcre
nec, ut moris erat, adorare sustinuerunt. Yulgus
vero, u l solei, vel ignoratioue, vel eimplicilaie

VALESIl ANNOTATIONES.
(17) . Lego
Fuketiano scriptum esl , qnod magis
, quemadmodum legisse videtur Musculus. Lngo probo. Nicephorus lamen in cap. 23, lib. 10, vuletian , ut legitur apud Nicephoruin. ' gatam scripiuram tuelur
(20) , l n Fukciiano coIn codice taroeu Fukeliano scriptum inveni,
, ^ , elc. Quod non probo.
dice reclius scriptum est \ .
Porro Nicephorus, et laui scripti quam excusi co(18) '
.
L i b r i quidcm iiitiil inutant boc loco. Mallcin lamen
dices, ab his verbis novam peiiodiini ordiunlnr,
seribere . Id est,conira ruorcs et insli- quos secuii sunt interpretes Musc. el Cliritopb.
tuia majoruin.
Ego vero aliter bunc locuro disiinxi, c l cum pra>>
(19) . h i codicc ccdcnle mciubro jungendum puuvi.
t

SOZOMEM

12S

aniMii duclum, vctusta coQStteludini omnino pa- , ,

rendum esse existimabat, el inconauUius ad iiua* .
gtuee accedebai. Verum iinperaior, ne banc qui- \ ,
dem fraudem experius, qoidquam profecit. Noa
, \
cessavit tameii, aed perstiiit 206 omnia nioliri
atque excogitare, ut subdilos ad eaindem cum ipso .
\
rcligionetn colendam adducerel. ld vero quod IUBC
temporis machinaius est, non valde discrepat ab ( '
co quod jam reluli. Apei tius lamen quam prius i l - , \ , \
lud, et majore cum violeniia suscepluni est : nec ),
paucis qtti in palalio mililabant, forliludinis su& \ , \
deelaraudaB occasionem praebuil. Nam cum lempus (& .
advenissei, quo donalivum a principe erogandum (21)
cral mililibus, id aulero plerumqtie (il diebus feslis .
Ronianorum, e& naialibus inipcratorum alque ur- \ , ; ' bium regiaruiu, sccuin ipse considerans, miliies ' . suopte ingenio simpllces esse aique incautos, et , \ ,
ob insitam ipsis cupidilalem pccuniis facile decipi, , *
arle quadam usus est ul cos ad sacrificandum i m - \ ,
pellerel. Mos enini eral jam inde a priscis tempo- 01 , , \
ribus, u l donaiivum accoplurl diis immolarent. *
Guro igilur singuli ad donalivum accederent, bi , \ ,
qui iniperalori asiabanl, unumquemque ihua ado- . *
lerejubcbanl. Tbus euim et ignis prope apposilus ,
e r a t , idque ex veleri niore insiituloque Romano- (22), (25) , !
Tum. Turo vero alii quidem absque melu magnilu- , \ ,
dinem animi sui declararunl, nec aut tbus adolere, .
aul donativum ab iinperatore accipere voluerunt. (24) , , ,
, ,
Alii vero, consuetudinis ac velusialis specie i n ducti, ne ecelus quidem auum animadverlerunt. Q
Alii lucro proposito inescati, aui metu ao perturbatione praeventi ob scenam quae repente Spsorum
oculia apparebat, licei se gentilium more sacra
facere ialeUigerent, \iaud taroen islud piaculura
eltugerunt. Feriur autem quosdam ex iis qui ialud
sceleris imprudenles admiseranl, cmn in convivto,
Ol Rei1 solci, sibi rauiuo propinarenl beneyolentiae
lehiilicaadae causa, Cbristum ad singula pocula
nominaase ; quemdam vero ex convitis haec illis
respondisse : Mirum quidplam patimini, Gbrisiuin
invocanles, quem paulo antea negavistis, tunc cum
dooalivum accipienlee a prindpe, ihue in focum
iniposuistis. Quibus auditis, cum fatfnirs quod admiserant inielligere coepissent, illico exsilienles,
publice discurrere coeperunl, vociferanlea el cum D
lacrymis Deum homincsque lesuwee, Chrlsiianes

, *
, . "
, \ ,
, ,
, \ \
, \ , *
,
. ,
' ,
, ,
, .
*0 ,
,
, &
.

VALESII ANNOTATIONES.
(21) .
Ante haec
verba desunt nonmilla, qnae enpplevi ex Nicepboro
in bunc moduin ; \
,
\ , etc. Utrum
outein Nicephorus integriorem codicem uaclus fucrit, an baec ex conjectura suppleverit, affirmare
non poseam. Cseterum hanc fraudem Juliani nolat
Gregorius Nax. io priore Inoeciiva, pag. 84.
(22) .
AuC vox delenda
l . aut plura boc loco desideranlur. Cerie Nicepliorus - libro decimo capite 23 buuc Sozoiueui
ioctini iiasupplet : .
(25) , elc. Sed ne sic quidem

lociis est inieger. Porro baoc fatstoriam sumpsissc

videtur Sozomenus ex Gregorio Nazianx., in Prior*
tnvectiva adver$us Julianum, pag. 8 5 ; ubi o b i t e r
nolabis antiquum morera Cbriglianorum, qui a n tequam vinum haurireni, Gbrislom invocare ei
crucie signo se munire conaueveranl. ld euim i t i serie leslalur Gregoriua. Vide Gretserum i n l i b r o
quarto De cruce cap. 18. CaOerum in Gregont
loco interprelor, non frigidae potalio*
iiein, ul veuit Billius, sed vioi refrigerali n i v e
scilicct aul glacie iiifnsa.
(24)
. Graromaticse leges
poslulant ul scribamus . Scqailur
ciiim .
%

fi9

IIISTORIA EGCLESIASTIGA. -

LIB. V.

2i0

*e cs>c, ac scmpcr faisso : per iguoraiionem aulcm cjns quod fierel, si lamcu itl licct diccre, Milam
iLJitutn hacriiicabse , auiino neuliqmtii conscio. Posl baec imperalorem adcunlcs, projeclo quod
detlerat anro, pclicrunt adntodum forli animo u l donum suum reciperet, ipsos vero inlerflcercL
Neque enim sc mutaturoe senlenliant, s\ pro scelere quod roanus ipsorum adniiserat, loio corpore
poenas persolvercnt, propler Clirislum. Imperaior vero, quamvia eo faclo exasperalus essel, eos lamen
occidere noluit, ne bonorem marlyrii adipiscerenltir : sed exaucloraios palatio expulit.
. \R.

2 0 7 CAP. .
Qnowodo Julianus ChriiHanot foro ac judiciu /,


*
,

'et Grcecorum diuipliuit hittitui prohihiii: et de

Bosiiio Magno , Gregorio Theologo , alque Apollinare, qui imperalori resiileutes , sacra volumiua
,
,

in Gracum sermonem iranstulerunt. Et qnod Grer, ,

qoriu* quidem ,
soiuta oratione ad
*

modum eleganler multa tcriptii; Apoilinarn vero
,

heroicum cavmen composuil, cunclotque veUru

( *
poelas imitatus esl.
, ^
.
Eodem animo fuil erga rcliquos omnee Gbristia \ \
nos, ubi occasioncm nactus fticrat. lis enim qui
, *
sacrificare abnuerunt, etsi nibil habcrel quod illis
, .
objicerel, jus civitalis adimebal. convcnlilus
\
. \ - quoque ot a foro eos probibuil, nec judicarc atit
magtslratus gerere, aul bonoribus ac dignitalibiis
'
11 permisil. Sed et Cbristianorir.n liberos, batid , ^ quaquam passus esl poeias alque oralores G.ae
.
oruin ediscere, el genlilittm professorom scbolas
, \
froqucniare. Urebaut ejns aniniiim non mediocriur
\ ct
Apolliriaris Syrus omui disciplinarum generc in^, t slructus , el Basilius Gregoriusque Cappadoccs,
\ , qui cunclos illiue lemporis oratores longe supera*
bant: imiltique praeterea discnissiir.i v i r i , qiiomm
I ,
. - alii fidem Nicaeni concilii scquebanlur , alii opi , - nionera Arii erant amplexi. Cun igilur perstia - dendi facukatein hinc lanlum parari exislimarct,
noo pernriisil Christianis ul Gracornm diseiprinis
. ,
erudirenlur *. Quo quidem lempore Apolliiiarie in
, \
, - qoem supra d i x i , imilliplici eruditione el iugenio
quo valebat, opporiune U5iis, pro Homeri carnii
%

, \ Q no, Ifebraiorum anliquitalem usque ad Tegnnni

,
Saulis beroico versu conscripsit, et aniversum opus
'
in quatuor ac viginti parles dislribuit, ae singulis
\ _
libris ex Gracornm litteris cognomeDtum indidil,

juxla earum numerum alquc ordinem. Scripsit
pq>v,
etiam comoedias instar fabtilarnm Menandri. Eu , \ ,
npidisquoque tragoedias, el Piitdari lyram imitatus

est. Denique, ut conipendio dicam, sumpiis ex ^a ,
cra Scripiura argumenlis Hberalium disciplinarum
\ ,
brevi tempore lucubrationes compoeuit, ct nu \ '
mero et praeslantia sequalcs iis qui apud Grecos
* . "
ia eo geoere celebres ex&Uiere, seu genium, scu
, \
diclionem, seu formam, aeii dispositionero opei >s
, , , spectes; adeo tit nisi bomincs anliquilalcm venerari
, (25),
solerent, el ea luaximc diligcre quibus assueveruni,
, D ApoUinarie U b w atqne ae velerum iUemiii lauda \ *
luri essent ac discituri , coque magie ingenitim bo, ,
minis adinkaiuri, quod vcierum quidem singuli in
r

Socr. I . , vap. 16.

VALESll ANNOTATIONES.
25) Kal . Hunc locuin Ua
, e i c , qnod procul dubio elcgantius csl volscj \K!uduiu ac disiinguendum pulo, \
^ala lcctionu.
' .

SOZOMENT

7!

75

. tantum genere doclrinae versaii s u n l : liic vero, .

' "
omnia complcxus , vim ac pnestanliam uniuecu \ , (26)
jusqtie, ubi usus id positilaret, expressit. Ncc
\ *
ignobilis esl ejusdem liber, quem adversus impe,
raiorera, et genlilium pbilosophos 2 0 8 compo .
suit, qui LVveritale inscribilur. In quo eliam abs*
que ulto lestimonk) sacrorum Librorura, ostendit
, ^
los vano errore deceptos, secug quam decel de
, , * ,
l>oo sentire. Etenim impera&or, nostra irridens. ad
(27) , '
illuttlrissimos epiacopos hujusmodi epistolam scri , . ! pserat: Legi, inlellexi, dainnavi. Quibus illi Ha re
acripsisse dicuntur : Legisli quidera, sed non i n .
icilexisli; nam si inlellexisses, nunqoam condem' , ",
nasses. Non desunt lamen qui Basilio Eeclcsix Cap \ .
padocmn episcopum banc epislolam tribuanl: neque id a vcro abhorret. Verura sWe ab boc, shre
ab alio quopiara scripta est, scriptorem ejus mirari profecto debemus, tura ob magnitudinem animi *
inm ob erudiiionem.
CAP. XIX.

. \
,

*
tibro Juliani quem in$criptil: el de

^
Daphne subufbano Antiochia; ejju$que descriplio :
' \
ei de iramtatioM reliquiarum Babylce epitcopi et

*
marlyrh.
.
,
CaHerom imperator cum bellum Pcrsis inferre
cupcrel, Antiocbiam Syriae venil *. Ibi cum popu-
, ,
lus vociferalus esset, maximaru quideni copiam
, ,
csse frugum, eed eas carius vendi: imperator H, t * *
beralitale eu* plebem, m epinor, demereri alu .
dens, res in foro venalee viliore quam par erat
prelio distrabi jussit. Camque mercatores fuga ae , .
subduxisaeiH, res quidem ad viclum necessarix de , , \
fteere coeperunl. Antiocbeni vero, graviier td fe , , ,
veniea-, imperatorem probris affecerunt, el in bar, .
9

- | -

bam ejua, eo quod promisaior essel, cavillati

F I I I I I : nummos quoqoe irridentes, qtiibtis iiuago
tanri erat insculpta. Orbcro cnim illo imperante
twraum esse, perinde ac tauroa supinos, jocando
4iecbant. A l imperator, initio quidem irasuccenmis, Aiuiothenis minatus .est, sesc Ulos male
multatunira : Tarsumqtie raigraro jaui parabaL

J w--

| - w - ' ^

- -

(28) *
. , , *
.
,
,
,

Soer. 1. , cap. 17.

VALESII ANN0TAT10NES.
(26J , ' . Apoltinaris quorem proscindenles eiim dicebant: $1 lauru* e*er
quc Hierapolilanus episcopus, qui vixil fcgnanle
let mundum. Sed nibil talo apud Socralem legilur
Solum enim ait Socrales, Anliocbenos J u l i a n u m
Marco, librum icripsil eodem tilulo, u l teslatur
deridenles dixisse : Nummi lui taurvm habent, et
Eusebiue in libro quaxlo Biilortcc, el Pbolius in
orbi$ eversut **f. Gloriabalur scilicel Julianus a u o d
Bibtiotheca.
gentUium lcmplaac sacriftcia reparasset, q u o d q u e
(27) .
Addendum est
cenlenoa interdum tauros i o v i iromolarei, u l s c r i vcrbum ex Nicepboro.
bit Ammianus Marcellinus. Quare cum in e j o s
(28) . Hunc locum
nummis taurua essei insculptus, hinc iocaodi i n
imellexerunt interpreles. Nam Musculus quisam arripiente? Antiocheni dlcebanl, Non taxros
(Umi iia vertil, M*ndu$ hic ab imperatore isto tanquam taurit tupina comua jactantibus $ubver$us Juliano, $ed orbem maclalum e$u.
proprium esl viclimarum, quae cuoa i m m o l a r e n l a r
e$i. Pah nro^lo Cbrislophorsoniis inlerprelalur,
diis coeleslibus, reaupinari consiteverant, quod H o nisi quod pro supinis laurorum cornibus, vertere
nialuil, comua in snblime jactaniibus. Langirs vero merua vocat . Vide Scboliaslem A p o l l o n i i ,
Nicephori inlerpres ita Iranslulit, Perinde aique * et Favorinuni i n voce , ubi etiam uiiiur
prwcipiii tanro, mundum ab ip$o imperante verbo ad eam r e m s i g D i t c a n t i a r o .
jactantes. Hanc anlcm interpretalioneni bausisse
Hinc ergo inlelligimus , cur SozoroenQs
milii videnltir cx Epiplianio Scholaslico, qai locum
dixerit. Colla enim laurorum resupinabanSocralis ila vcrlil : El quonian* tuptrsiiiionis $u<e
lur a viciiniariie, quoties diia ccelcsiibes sacrific*
cauta taurum idolii frequenliu$ immolabat* aram
banl.
vtl laurum in tolido $uo fvrmari prtecepit. Ob quam
n

1273

IIISTORIA ECT.LESIASTICA.

LIB. V.

7%

. , \ Scd animi aestu repente mutalo, vcibis duiitaxat

.
contuineHam suam nllns C9l, elegantissimo et ati \ :, modum faceto atlversus Anliochcnos libro compo , - sito, quem inacrtpsil. Porro Chri. siianos eliam in bac urbe eolilo more traeiavit,
, $ et relrgionem genlilium iMic stabrlire studuii. Er
- vero quae lunc temporis circa loculum Babyla?
. ,. - martyris, et in lemplo ApoUinis Daphnaei contige r u n t , operae pretium fuerit commeinorarc. Narra . , lionem 209 auiem binc exofdiar. Dapbne nobile
, Antiocbiae suburbanum, multarum qnidem cupres aorum nemore nitescit sed el aliis inter cupressos
\ eonsitis arboribus variatur. Sub arboribus autem,
, \ , \ pro temporum victssiludine, fragranlissimos otnnis
, . generis flures lclhis gignit. Porro lacanar polius
, quoddaro, quam uinbra, locum undique oblegil,
,
prae frondiura ac ramorum densitate, solis radios
, - humam usque pertingere non sinens. AmoRous
* , , prsterea ac jocundos est locns ob aquarum copiam
, \ - ac pulcbritudinem, et ob iemperiem coeli et proptcr
, \ auras molliter spirantes. Ibi iabulantur Graeri
4 , - Dapbnen, Ladonis fluvii flliaro, ex Arcadia fugien . tem Apotlinem amatorem, in arborem noroinis
, , . sui convcrsara esse; ApoUinem vero ne tum qoi" \ (5- dem perttirbalione animi liberatum, ex ramig
, \ amaue coronaro sibi texuisee, eamque tlcel arbo , , rem brachiis complexum fuisse. Ei bunc locum
. pne caeteris qoos amabat, praesenlia sua ac dfti , - tnroo domieilio bonorasse. Cum igitur bujusmodi
, \ ^
, ,
$ . Q
,
* \ ,
.


, \

,
*. ,
0
,
. \ , - D
. ,
, *
,
.
, , \
,
. \
,

, .
^ , , T

essel suburbatinm Daphne, pedem eo inferrc viris

bonis turpe babebalur. Nam et silus ac natura loci
ad voluplaiem accommodata, el ipsius fabulae arguinentum amatoriam, levi arrcpta occasione, morbum daplo graviorem accendebat corruptis adolescenlibus. I l i enim, fabnlam illam ad exctisationem flagilii sui prxtendentes, imilio magts i n iammabantur, omnique licentia ad turpes achis
prorumpentes, nec ipsi modeste agere poterani,
nec^modestos viros iliic cernere sustinebant. Natn
qui absque amica diversaretur apud Daphneu, ie
etupidus et intirbanus, et tanquaro scelus quoddam ac piaculum fugiefidus videbatur. Et alioqut
locus bic paganis venerabitis magnoqtie in bonore erai. Erat enim illic Apollinis Daphnaci pnlcberrimum simulacrura el templum magnilice atque
arobitiose constructum. Ciijus teropti condiior
faisse dicitur Seleucus, pater Antiocbi illius, a quo
Anliochia nomen accepil. Credebatur etiam ab
illis qui isla colunt ac praedicant, aquam illir dtvinairicem fluere ex fonle Castalio, qui idcm namen eamdemquc efficaciam baberet, quam il'e
Delphicus. Denique et Adriano adhuc privalo
imperium eo loco pramuntiatum esse jaclant.
Nam coro foliam tauri immersisset in fonle, futnri
noiitiam bausiaae dicitur quae in fronde descripta
esset.Ciim autem postea ad imperium pervenisset,
fontem obstruxisse fcrlur, ne aliis etiam liceret
res futuras praenoscere. Veruro bas fabulas ejusroodi rerum studiosis accuratius oiponcndas re-

m&

SOZOMENI

HT&

Jmquaimis. Postquam vcro Gallus ftYaler Juliaui, *

C&sar a Congtanlio nuncupatus, Anliocbtae scdem
,
fixil : cum essci Cbrislianu, eosque qui religioiiis .
causa martyrium pertuleranl impenge venerarelur,
eum locum superslitione genlilium et iniemperan- , \
* ,
lium hominum flagiliis purgare conslituil. Id autem se facile cousecuiurum arbiiraiua, si ecclesiam ,
Ulic ex adverso teropli Apollinig conslruxisset; lo- . \
, \ \
culum Babylae 2 1 0 niartyrig, qui oliin Ecclegiam
Anliochenam summa cum lande rexerat et glo- , 1
, \
rioso martyrio occubucral, Dapbnen translulit
.
Ex eo lempore aiunt dxmonem morc solilo oracula
reddere desiisae. El iniiio quidcm credebalur ideo \
, , \
obmuluisse, quod viclimis el cullu illo carerel,
quopriua observabatur. Vcrum ex iia qua3 secuta
6 , xa\ W n
%
sunt
erat, obsiilisse quominus responsa ederet. Etenini,

ciim Jultanu* orbem Roroanum soltis adininislra * vsxpwv
ret, quamvis libaatenta et nidorel hosliarum copia
, , ,
daemoni abunde guppeleret, nibilominug conlicuit.
. xa\
Tatidemque responso dato, causam prioris silemii
, 0ipsemet prodidil. Nam , ciun imperator de quibug
;
ipsi visura erat negoiiig oraculum illic consulcre
, . >decrevissel, templum ingressus, viciimis ac dona (29),
riis magnificis diemonera veneraius esl; oravilque
\ \ ,
u i de iis rebus quas in aniino habcbat, responsum
dare vellcl. At daeraon, non quidem aperte signi , * *
ficavit, oracula a se reddi non posse propler Ba- . \ :, xit
\ ,
Lylara martyrem, cujug arca in proximo eral : sed

, , napi
locum cadaveribus refcrluu esse dixil, idque im- Q
. *
pediraento esse quominus oracula ederet. Porro
cma raulta essent Dapbnae sepulla cadavera, i m - |> * " ,
\ ,
perator lamcn conjiciens solum marlyrem oractilis

obsiare, arcam illius iran&ferri jussil. Ilaque Gbri.
siiani, eo convenientes, loculum roartyris in urbem
, \ *
dcporlarunt per quadraginla circiler sladia ad lo\ ^

cuminquo nunc silus est, etqui cx illiua appellaiur
nomine. Quo quidem lempore aiunt viros simul ac
,
inulieres, juvenes ac virgines, senes ac pueros,qui
.
loculmu niarlyris irabebani, scse invicem cobortanles, psalmos per totum iler ceciuisse: spccie
quidem ullaborem caniu eublevarent, reipsa vcro, zclo quodam el pielalis acsiu giiccenso*, eo quod
princcps non idem cura ipsis do Deo senliret. Praecincbanl autem caeleris i i qui pgalmog appriaw
callebanl; multitudo deinde rcspondcbal cum concentu. et bunc versiculura gucciucbal : Coniu
sunl omnes qui adoraut sculptilia, qui gloriautur in simulacris.

Socr. l i b . , c. 18,
VALESU

ANNOTATIONES.

(29) ol .
Asscnlior Cbrislopborsouo et Savilio, qui parliculam bic inscruut
boc uiodo : , etc.
VARIORUM.
* .
Haec ullima
ilaque verba, Confu$i $unt amnes, etc., a loto
Glirislianorum praesentium cboro posl Psalmos
canlabanlur, tanquam \
isti occasioni acconimodata. Hunc antipliouarium
canendi modum in omnibus eccle9is guo tempore
oWrvaluju fuissc, locupletfesiutuai habemtis (cstcm

S. Basilium in episiola 65ad clericos EcclesiaeNeocaesariensis. Praeses byomuro primus cancbal wtorig quicte auscultanlibus, praeterquam in fina
bymni extrcmaque clausula; tunc aitiem orones,
gine sexus discrimine, vocem aUoltebanl. vidt
Sozoinenum nostniui infra, lib. vui, cap. 8.

77

IIISTORIA ECCLESIASTICA. lAli. V.

. '.
}

*ai jrspl
'

'.

, .
, ,
. ,
. \
, \

( * ),
. , ,
9

CAP. XX.
Qunmodo JuUanu* ob hanc (runstationem multos
Christianorum gruviter exagitavit: el de tancto
Theodoro eonfessore; utque Apoltinis Uaphncut
temptum igne cxlilu* conflagruvil.

Hancob causani imperator, indignalione comrootus, quasi contumelia affectus fuisset, Chrielianos suppliciis afficere decreverat. Yerum Saluslius,
qui praefecturam gerebai praelorii, licet gentilis,
2 1 1 consilium lamen imperaioris non probavit.
Cum autera refragari uon posscl, pracepiuni imperaloris cxsecuiioui mandavil, el posiridie multos
Cbristiaoorum comprebensos in vincula conjecit.
Ac primuni oninium adolescentem quemdam, cui
nomen eral Tl.eodorus, producluiu in inediumcqun , - & leo applicuit. Qui tametsi ungulis ferreis diu lace ' - ralue, nec lormenlis succubuit, ncc prxfcclo sop, ' ,
plicavii; sed experlem se doloris oslendeus, tan quara specialor pocnarum quae ipsi infligebanlur,
, , paiienler verbera suglinuil, el eumdem queni p r i ' , . - die psalinum denuo canene, parum se curare ea
/, quorum causa damnatus ftierat, re ipsa osiendil.
\ (^), , Prefeclus autem, adolesccnlis constantiara admi , ralus, cutu ad imperalorem venisset, retulit ci q u
gcsla fuerant, aflirmans nisi ab instiiulo desislc . ,
ret, ipeos quidem ridiculos, Cbristianos vero illu . atriores fuluros. Quod consiliuin cum magis pte ,
cuisset, omnes qui cotnpreherfsi fuerant, e custodia
, ,
diroissi sunt. Theodoras postca, rogatus a qulbua daiu, ulrutii tormeiUa illa sensissel, respondisso.
, ,
ferlur, se doloris quidem experteui pcnilus no:i
, \ - fuisse. sed juvenem quemdara sibi astanlem, do
, , lores sedasse, tenuissimo linteo sudorcm absler . ), gentein et aquam frigidissimam affundentem, qua
, \ 0 et inilammationem comprcsseril, et laboruin sola, . tiuin praeslileril. Ac mibi quidem yidelur, non ca , - dere islud hominem simplicem, quantumvis ge , \ * oerosum, ut corpus suum tanlopere despiciat,
, nisi divino juvelur auxilio. Ob bauc igttur causam
, - quam supra mciuoravi, martyr Babyla Daphnon
translalus aique inde postea deporiatus esl. Quo
\ , confecto, ignis haud mullo posl in templum Apol knis Daphnaei ex improviso illapstie, tolum cjtis
. , - leciuniei eiinulacrum aUumpsit, nudis duuiaxat
, D parielibus relictis, el ambitu teiupli, ac columnis
,
quae vestibula el posteriorein teiupli partcm susii . ^ ,
nebanl. Et Cbristiani quidem censebanl ignem
, - liunc a Deo precibus mariyris annuente inimissum

esse in daeuioaein. Genltlcs vero, id faciuus a
VALESII ANNOTATIONES.
%

(50) 0

Scribendum est , ut legiler apud Nkephorain.

VARIORUM.

b ,
, l u qiiidem Cbryaosiomue,
in S. Babylam, ei Contra genlei :
fap ,
i< enim
Babylas) Deum precatv*, ignem in templum ut rcelu$ demitleret, iaium illius teclutn exusul, ipioque

idolo ad exlremos utque pedes deleio. in

ae pulverem redacto ab omnibui parielibut,
qui ipti iniegri adhuc $$ant abstinuit, etc.
llbi
eliara refert, Apollinis sacerdotera sub lorlorum
manibus constanter aifirmas9C, igncra de coclo ia
icutplum decidisse.
y

SOZOSIEiM

1270

Cbrislianis palrattim esse aesevcrabanl. Quae cum (31), ,/*

\,
invaluisset suspicio, sacerdos Apollinis in judicium
, '
adducilur, tanqttain indicaturus, quisnam auctor
,
fuissct incendti. Qui licet cohjeclue in vincuja,
.
imtllisque verberibus ac lormenlis afleclus, nemi,
ncin lamen indicavit. Qito maxiine argumenlo
Cbrisliani affirmabant, ignem bunc non ex bomi- ,
ituni insidiis, sed ullione divina in templum eoelilus
, ,
iujeciuin fuiase. Aiquc haec quidein ita gcsU sunt.
,
Porro ob ea, ut opinor, quae Daphuae acciderant
, *
propter reliquias Babylae martyrts, imperalor cuiu
, .
accepissel ecclesias quasdam 2 1 2
bonorem
niartyrum cxstruclas esse juxla teniplum Apollinis Didymxi, quod ad urbeiii 3liteMim siium est, $cripsit ad pra?sidem Caria? ut ecclcsiae illae, si quidem teclum el sacram n ensani liaberenl, inccnderenlur; si vero opcra adhuc imperfecta essent, fundilus destruereniitr.,
CAP. X X I .

. '.

,
ttatua Chrhit in urbe Paueade; qna everta et
eonfracta, Julianut imaginem suam erexit, quas
, ,
mox fulmine icla ac dhsipala e$l. EA de fonte


Emmaunlis in quo Chrislu* pedes lavit: aeque
,
Periea arbore, quce Chrhlum in Jgypto adoravit,
,

&
ei de miraculii ptr eam ediiiu
, h
,
*

.
Ex iis porro qure regnante Juliano acciderunt,
\ ': , *
istud miiiirae praetereundum est: qtiod et potenirae
* ,
Chrtsli, et divinae adversus imperalorein irae argu .
menlum est maximum. Nam cum imperator didi \ (
cteset, Casarca; Pbilippi (urbs est Phoenites, quam ), ,
Paneadcm nominant) insiguera es&e slatuam Cbri- ,
ati, quam mulier sanguinis profluvio, quo jam , ,
dudura laborabat, Uberala, ibi dedicavit: ea snb- Q (32). &,
vprea imaflincm
*-

^,^^
,+* *
versa
iraagincm suain eius
ejus loco nosuil
p o s u i l *. Slallni
Slatlm
\
,
\ vcro ignis summa vi e cotilo delapsus, peclus sla- , \ \
tua? et vicinas pcclori partes discidii, caputque ^ *

una cum collo dejecil et proimro bumi infixit,

,
quatenus pectoris pars dirupta erat. Alque ex eo . ,
tempore slalua ad bunc usque diem cjuemodi
\
specie perseverat, fuliginc fulminis obsila. Christi ,
, \ . '
vcro statuam lunc quidem pagani trabenles per
* ,
iirbem confregerunt. Postea vero Cbrisliani colr
,
lectam in ecclesia reposuerunt, ubi etiamnum
servatur. Cxterum ex basi cui imposita erat haec ,
siatua, planta quaedam ad omnes languores ac ' . \
, ^; ' ^
inorbos curandos poienlissima, u l referl Eunebius,
, \ .
nascebalur: cujus speciem nullus cx medicis aut
cmpiricis noveral. Neque vero mirum mibi vide- D \ >. ? *
>, ; , . **
lur, quod nova qnadain et inusitata beneflcia liominibu8 contigerint, poslquam Deus iu terras ad- \
, . >
venil. Nam et alia plurima iniracula per civitates
.
el vicos edila, a solis, u l verisitnile esl, indigenis
;, ***
cclebrantur, qui earuni rerum uolitiam a majoribus
. ^
8uis tradilam acceperun* * idque verum esse illico
(53),
\ ,
oatendam. Urbs esl in Pala?stina, Nicopolis bodic
,

Eusob., Msi., I . , c. 1 8 .

VALESII ANNOTATIONES.
(51) .
Decsl lioc loco arli(53)
Wiaj^
cuhis pnvpoailivus hoc modo , ctc.
Eusebius in Cbronico, qui Nicopolim wrw^
atque ita fere Niccphorus.
Palaeslina condilani esse scribil, anno quar
(32) .
In codice Fuketiano scrip m i Iloliogabali. Ad quem locuua ^idc q *
pium inveni , quod roagis probo.
w

B O I i r

niSTORlA fCCLESIASTICA. -

3!

L.B. T.

dicla : banc, cinn adbuc vicus essei, sacer evangc. , - lioruin liber commcmorat, el Emmauntem ap, \
pellat
Posi excidium aulem Hierosolymon.iii,
, \ et post victoriam de Judaeis relaiaro, Komai.i eaiu
, , Nicopolim noniiuarunt, ex evcnlu bclli nomeit
loco iroponentes. Anle banc urbein prope iriviuin,
. 213
Chrietus posl resurreclioneiu iter faciens
\ cum Clcopa et sociis vale dixil, lanquatn in alioiu
, , vicum pergens, fons quidaro salularis esl, in quo
ti bomines el animalia variis inorbis affecia
. lavando curanlur. Aiunt enim Cbrislum utia cnm
discipulis alicunde venienlem, ad bunc fontem
, , divertisse, ac pedes i n eo abluisse, atque ex eo
. * temporc aquam banc ad morbos sanandos effica, , cissimuro fuisse remedium. Sed el arborem quan \ - dam, Perseam noroine, apud Hermopolim Tbebai, ' (54). " dis fuisse ferunl, cujus surculus aul foliara, atii
, - corlicis exigua poriio aegris admota, roorbos ab eia
, depulerit. Aiunt enim ASgyplii, Josepbum cum prae
. \ melu Herodis fugerel, asaumpto secum Cbrislo el
, .
sancta Maria Deipara, Hermopoliqa venisse; cum que jam ingressurus esset, ad ipsam civilaiis por , , Uin arborem illam admodum proceraro, adventum
Cbrisii ferre non valentem, ad solum usque i n , , Qexisse se et Cbristura adorasse. Et haec qtiidem
* - de ista arbore, sicat a mullis accepi, boc loco
* commemoravi. CaHerum existimo, aut boc siguain
(55) faisse divinse prasseiitia, aut arborem qus ob
, . proceritatera et pulcbriludiiiera gentilium more a
,
civibus colebalur, uli par erat, concussain esse

*
r
"
r

, - sua sponte, cura damon qui io ipsa adorabalur,

. adveniente bujusmodi supersiilionum eversore,
\, * conlremuissei, cunclaque iEgyptiorura simulacra
.
advenlu Gbrisii commola ease, juxta vaticinium
IsaisB*. Fttgato auiem dannone, ad perpcluam rei gestae meraoriani perniansit arbor, morbis eorutn
qoi credereni, medelain; afferens. Et borum quidem tesies aunt jEgyplii ac Palasstini, singuli ca
qiia? apod ipsos gesta sunt conOrmanles.
. K B \
CAP. X X I I .

,

Quatitn infen$ut Christianh , Judircs templum

Jero$olymi$ imlaurare permitit: qui cum htgenti

, sludio manum operi admovissent, igni* trumpens
.

mulioi eonsumpsit. Et de vgnit crucis qua> tuuc

tn venibut operaniium apparuerunt.

.
Imperator vero, etsi Cbristianos oderat et i n *0 , \
, ; fenso erga illos animo eral, Judaeos lamen non
u b i

L u c , xxiv, 15.

Isa. xix, 1.

VALESH ANNOTATIONES.
vit Joecpbtis Scaliger, cujus s<-ntentia3 libenierar- D qam ausi essent, ul legati ad imporatorem niit
terentur, qui jus civiialis impelrarenl.
cedo. Qui SoxotuciHiin cuni Eusebio ita concilial,
(5) . Hinc expliranu l Mcopo.im pritno quidem a Romanis condilam
esae dical posl excidium Hicrosolymae, et post de- dos est Palladius in Yita Obrysoslorai.ubi dicil Hervicios Judaeos. Quod principatu Adriani factum eese mopoliin babuisse Ecclesiam jam tam ab advenlu
eiislimo, tunc cum J\\n condila esl. Postea vero Chrisir. Quasi Hermopolis prima in iEgypti nrbibus
fidem Ghrisli susceperil, tunc cum Cbrisius in
iiisuuratarti cam esse censel regnante Heliogabalo
Aggyptum abduclus est a Josepho. Verba Palladii
aul Alexandro. Ad banc cerle gententiam ipse
suni bsc de Theophilo: ,
Euaebius nos manu ducit. Ait enim condiiam esse
Nicopoltm cum iulius Africanus iegationem pro
i j u s urbis civibus suscepissct. Jim lum ergo sta- . Dioscori urbem vocat Hermopolim , eo quod
bat Nieopolis, cum Africanus legalionem suscepit. Dioscorus ejus loci esset episcopus.
(55) . MemoNeque euiui pro vico legalionem obiissel Africanus:
rabilc est quod legitur in ltincrano ilierosolyiuiiano
noc incoUe uiiius vici in Palxslina deccrnere un-

SOZOMENl

1*83

mediocri bencvolcniia ct bumanilate proseqncbatur. *

Quiiietiam palriarcbis oc principibus eorum, ipsi- f (36), avtw
que adeo plebi 2 1 4 scripsit ut pro se snoqtic . *
imperio vola facerent. Id autem agebal, quanlum , ^, (
, , , \
eqoidem conjicio, non quod illorum probarei rciigionem. Eam enim malrem quodammodo Cbri- <),
slianac religionis esse norat, quippe qtue iisdem *

proplieiis ac pairiarchis utalur, sed propterca \

quod Judaei incxpiabili odio Cbristianos prose- . \ \
querentur. Sliidcbal praeterea, u l , Judxos foveiido, , (
Cbristianis quibus crat infenstis, doloreui affcrret. 0 , ?&
Ac fortaaee eos ad geniilium supersliiiouem el ad , ,
sacrificia promplius alltcere sperabat, quippe qui . ,
sacros libros liuerali duniaxat sensu, non juxta .
arcanam speculalionem, u l Chrisliani, et ex ipsis , , wl
Uebneis sapienlissioii quiqtte ifUelligereftl. Atque . ,>
boc ejns foisie consiliitm, conatos ipse paleftcil,
^[] , *,
;,
Nam cum pruicipea gentis illius ad se evocaseel,
hortatus est cos, ut Mosis legee auscullarent, et , ,
patrios riitis ipais in ir.emoriam revocavii. Cumque , 8pij, . |
i l l i reapondiseenl, everso Jeroaolymorura lemplo,
nec faa sibi nec moreui majorum esse u t , melro- ,
poli sua ejecii, alibi aacra (accrent; imperaior, , .
data illis publiia pectinia, jussil ut lemplum i n - ,
slaiurarent et, niajonim religionem observanlet, , .
fiista pri&cam consuetudinem aacriUcarenL Igilur , .
i l l i , haudquaquam animo repulanlea ielttd otnnino ,
lieri non posae, sicuti sacris oraculia pratdicUim xwpr
fuerat, aedulo opua aggressi sunt, collecifeque .
, \
perilissimis fabris, malertas parare et loeum pur
r

'

gare cotperual. Tanla porro animomra alacriiale

operi insiabanl, ut uxures quoque eorum rudera
gremiis exportarent, ei immilia a<j reliquum omnem mtiliebrem oriiatum ad suinpiua operis ultro
conferrent. Sed el imperator ipse ei reliqui gentiles, omnesque adeo Judaei, caetera omnia huic
operi postponebani. Nam geniiles quidero, quamvis alioqui Judaeis parum faverent, non roinore
tamen alacrhale operi incubuerunt: qnippe qui
sperarenl se posse perficere Id q\iod conabaniur,

" * !
, ;
,
, ^(& ,
. ;
, (37), *
, , ' V
,
-

VALESII ANNOTATIONES,
Antonini marlyris, pag 32, ubi de cainpo Taneqs obher moneam,ejns initmm neqnequam imelleciam
o t ab interprele. A i l enim Julianus, quovis onere
loqr.rtur : Immensxtn (uii ibi tempium, qmd modo
ac servituiis jugo graviores 1'uisse Judaeis de*criett ecclaia: cujus una porta se clausil anle Domipiiones improvisas ot atiri pensiones, qs
uum Jesum, quando beala Maria cnm ipso fugit in
JZgyptum, el adhuc non poiest aperiri. Ibi vidi- indicebanlur : Sic enim inlerprelor verba illawe .
tnus pallium lineum, in quodicunt ilium lemporeillo
(37) , .
Alterutra voxsuperleniste, elc.
flua videtur. Certe Nicephorus in libro x, cap. <
(36) .
Exslal
bunc Sozomeni locum deacribeos, poslefiorem
opistola Juliani imperaloris ad Dopulum Judscoruni,
dunuxal vocem reiinuit. Porro bujas lairariiU
inter ejus epislolae nuinero , cum bac uola,
lesiis idoneus eat Ammiaova MarceUinus iolib.v
. Quae verba signiGcant dubium esae, utruui
inilio. Id aulem contigii Juliaoo Auguaio 4, et
epislola germana sil, an spuria ac supposilitia. Ego
Salueiio coss., ut ibidera lestaiur MareelUDes, q
umea eam cpistolam ab ipso Juliano scriptam e&ao
fuil annus Cbriaii 363
exisliiiM), licet asperior videalur tUylus. Yerun, ut
$

VARIOBUM.
J ' ,
, , , "* ad *"
*
"
,
. Iia Juslinus .
Trypbonem
:
, ' .
, **
, . . 401 265.
>>. Cui re&ponJcl Trypho : 1

HISTORLY ECCLESIASTICA. LID. V .

^ 8 3

- ' et Christi prxdietioncs falsi convinccrC. Juda?i

, \ \ . vero et hoc ipsum cogilabant, et opportunum
\ tempus initaurando leniplo narios se esse arbilra , baniur. Gum vero prioris struclura reliquias de , molili essenl, solumque effbdissent ac repurgassem,
, , \ postero d i e , quo primum fundamenla posiluri
* ,
erant, lerrae inouts ingens conligisse dicilur , eo . , que motu lapides ex fundameuiia exsiliisse, e\
, Judaeis atilem peiiisse lum eos qui opus curabanl,
lum qui spectandi rausa confluxeranl. Namclxdcs
, \ .
lcmplo proxhnac ei publtcx porlicus in qutbus rii , * versabantur , repenie corrucrunl. Et complun s
,
ibi deprehensi, partim illico interierunl: partim
* scraivivi , manibus et cruribns mulilalis repeili
, \ - sunt aut aliis corporis partibus dcbililati. Posi , - ^ quarn 215
roovere desiit, i i qui incolumes
\ supererant, opus denuo aggredi coeperunt, quippe
. cum et imperaloris praeceplo ad i d cogereniur,
, \ ita ut deirectare non possent, et ipsis id csset
, gralissimum. Homines enim in rebus quae ipsis
. voltipiati sunl, plerumque ad id quod noxiwn est
, Tergunt, idque unura ulile fore exislimanl quod
, \ * perficere cupiunt. Et bujusmodi errore praevents
. , nec quid uiile s i l prospiccre possunt, nec cxperi * mentia malorum admoniti resipiseunl. Quod quidem Judaris qaoque ea lenipestate accidisse exi, ,
, * , slimo. Nam cum prior repulsa salis perspicue
. ' , ostendisset, Deum conatibus ipsorum infensum
, - esse, rursus lamen idem fruslra aggredhmtur. S i . , ^ mul aolem ac denuo mannm operi admovissent
.
ignis eubito ex fundamefiiis lempM emmpcns m u l - los consuwpsisse dicilnr. Alque id ab omnibns
'
uno consensu et refertur et creditur, nec ab ullo
, - in dubium revocatur, nisi qaod alii quidem nar. ,
rant, cum Judaei in lcmplum violentcr irrumpere
, \
vellenl, flammam ipsis occurrcnlcm id quml d i . , xirous pracslilisse : alii vero , tunc cnm bumuni
, \ - egerere alque exportare cccptssent. Poet bxc vero
, aliud miraculum accidit, priore illo roajus atque
, - evidentius. Repente enim omnium vestes crucis
signo insignitx sunt, el indumenla stelfis quibus . \
dam dislincla habere cotiperunt, quasi texloris acti
",
artiftciose depkrta. Ea re factum est, ut alii quidem
, .
D coniesthn judicarent Cbristum Deum esse, lemplil e r r a

qtie

ci d i s p l i c e r e . Alii vcro baod mullo posl Ecclesiae sese a d j u n x e r u n t , el s u s c e p l n

ac S H p p l i c a l i o n i b t i s pro iis quse lenlare p r a e s u m p s e r a n i , Chrisluin p l a c a r u n l . Quod
si c u i p i a m Uxc incredbilia v i d e b u n l u r , fidcm ei faciant i i qui ea a u d i l i o n e a c c c p c r u u l a b hominlbtis qui ivs ipsi v i d e r a n l , et qui e t i a m n u m siiporstites snnt. Sed et Juda3i ipsi ac gcnlilcs Oilern
faciant, qui optis impcrfccium dimiserunt, aul, ut verius dicam, ne incboare quidcm potuerunl.
inslauralionent

baptismo,

byiums

S0Z0ME31

HERMLE SOZOMENI
SALAMINll

ECCLESIASHCi;
LIBER

fflSTORLfi

SEXTUS.

,
'.
CAPUT 1.

sk

'fovAiarev, *)
De Juliani expedilione Pcrsica , quomodo supe , ^

ralnt, misefabili morle interiit. tt quwnam Ltbonim de ejns interfectore $crip$erit.


*
2 1 6 Q * c u n q u e igiior Juliano imperium rcgcnie
;
Ecclesiis accidiase comperi, in superiore libro coni- ,
nicroorala *uui*. Incunle aulem vere, cum Persaa " ,
bello aggredi decrevisaet, Eupbratem celeriicr ,
trajecii. praetergressus Edessaiit, propier odium
, w*
forsitan incolarum, quippe ea tivilas jam inde ab , \
inilio iiniversa Cbrisli lidein ausceperal, Garras , ^ *
venit. Ubi cum JovU fanum reperisset, bostias , \ . >,
immolavit, ac voia fecit. Exbinc viginti roillia *
armatorum, ex copiis quae ipsum sequebantur dc- ,
auinpta, misil ad fluviura Tigrim, eo consilio u l , *
regionibus illis pr&sidio esaent sibique praesto . '
forenl quoticscuiiqne eos accerserel. Scripsil prae- , \
lcrea Arsacio, Armeniontm regi el aocio Roina- . '
norum, ut j u \ t a fines Persarum ipai occurreret. (38) , \ ;
Qua n cpistola postquam ultra inodum gloriatus , \ #
essel, acsequidcm ipseexlulisset, tanquam imperio , , *
idoneum el diis quos colebal acceplum : Constan ,
lium vero decessorem suum, ul iguavum el impitun : \ , viluperassel, conliniieliosis admodum vcrbis ei ,
minalus est. El quoniam eum Chrislianum esse ( * Ixir.J
acceperat, coutumeliam exaggerans, aul in Cliri- /), , ^
stuiu iropia loqui gestiens : id enim snbinde prae- **
suinere solcbai, cum faslu et jaclantia ei dcnun \ ,
l i a v i l , Deum illuiu quein colebat , nequaquam
' , '. Kai
ipst opem lalurum osse , si itnpcrala (aceie
\ , ,

Socr. l i b . u i , c . 21.

VALESII ANNOTATIONES.
(38)
. In codicc Fukeliano sciiptum inxeoi ,**
, quod uiagis probo.

1239

IIISTORIA ECCLESIASTICA. -

L!B. V I .

1290

, (39) neglcxisset. Postquam baec recte i i b i consliJjti, ,

luisse visus esset, suinplis Romauoruro copiis,
. '' ,
per Assyriain iier fecit. El urbibus quibusdam et
\ * , ,
caslellig parlim proditione, partim t i caplis, i n ' . ,
consulte ullerius progressus est, non proapiciens
^ .
iis 217 Q
6 erant, nec cogilans eadem
, \ \
via rursus esse redeundum. Verum cuntta quae
* .
ceperat, fundilus vastabat, el borrea aliaque omnia

pariim subvertebal, pariiin incendebal. Cum autem
, ' ' ,
iter facerel secus Euphratem, Ctesipbontem pervc , ,
nil. Est autem Ctesiphon urbs maxima, et Babylo ,
nis loco Persicorum nunc reguin domicilium, nec
\
procul ab ea labitur fluvius Tigris. Cum autem
, \ .
navibus ad eain urbem appellcre nun posset ob
,
inlerjectum terrae spatium, sed necesse baberet
. aul Ctesiphontem praeterire, aut classem relin, \ , \ , - quere : percontaius quosdam ex caplivis, fossam
, navigabilem reperit longinquitaie leraporis ob - slructam. Qua perpurgaia , remotoque impcdi ,
mento, Euphralem in alveum Tigridis deduxil.
, ,
Hoc modo classcm ad latus exercilus sui navigan ,
tem babens, ad urbem perrexit. Sed cum Persae ad
, - ripas Tigridte vifci essenl cum maxinio apparattt
, \ (40), equitum ac peditum atque elepbanlorum, cernens
.
imperalor exercitum suum inler duos maximos
fluvios conclupum teneri, limendiiiuque esse nc
\ ,
iame inleriret, sive illic raansisset, sive eamdcm
, , viara reineliretur , urbibus et vicis per quos
, \ - venerat eversis, nec ulla babenlibua alimenla :
.
praemia dcsulioribus proposuit, et ad equestre
\ ^ cerlanien speclanduni railites convocavit. Inleriin
, .
vcro classis rccloribus mandavil, ul sarcinas ct
01 , , commeatum exerciius abjicerent, eo cousilio ui
; , .
mililes, sicuti acccpi, io maxiino periculo se posi, , \ los cernentes, ob pcnuriara alimenlorum , auda ,
eiores ficrcnt ct alacrius cum boslibus diiuicareni.
. , Vocalis igitur ducibus ac tribunis posl cocnam,
\ ,
mililes navigiis imposuil Qui .noclu Tigriiu traji \
cienles, cuui ad ulteriorem fluuiinis ripam perve .
nissent, navibus egrediunlur. Ex Per&is vcro i i
, '
quidem qui irruptioncin senserant, rcsistere seque
u ; e

t c r

VALESH ANNOTATIONES.
(39)
. Hunc locum
supplevi ex codice Fuketiano, iu qno ila scribitur :
D
.
) . Graeci canl tam equos, quain equilea qui sinemlaribus
equis vebebanlur, ut docct Hesycbius et Suidas in
voce . Hoc aulem loco pro equilibus accipi
debent. Neque cnliu oqnts praemia proponuntur,
ed equitibus. Hujasmodi porro equiies a Laliuis
wnguUres dicebatilur vel siugulalorea. Isidorus in
lib. xvin Originum,<up. 35,de bis ila scribii: Equites singulares ideo eurrere dicunt, quia singulariler
unu$qu\$quc cursum vitce hujus peragil atqw transii,
alio lempore uquent alium: Glossae veieres, iingutalor . tauien non solutu
singuUres equiles, aed etiam desultores dicebantur a Gra*cift, qui binos scilicei aut lernos equos
lianeiliebanl. Ceile Homerus dixit in
Ody$*ea 0 , de desuUore. Sed el equi desultorii
vocanlur ab Harpocrationc in voce ;
, Duo autem eraul genera desulloruin. Alii

PiTnoL, tift. LXVH.

enim duoa trahenles cquos, ex uno in altemm desiliebant. Alii cum ad flnem cursus veueranl, ex
equo desilienies currebanl, ut ex optitno acriptore
docct Isidorus in lib. x v n i , cap. 36. Uiruuiqiic gcnus desullorum distinguil Manilius in lib. v :
ludel per terga volanlum
Aut tolo veclatut equo, nunc arnta movebit;
Nunc lieet in longo per cursut prctmia circo,
Quidquid de lali sludio (ormalur, habcbit.
De Itis desulloribus qui ex cquo vel curru desiticn*
les currebanl i i : circo, loquilur Dionysius Halicai nasscus in libro septimo sub Oneni, ubi eos a priscis Aibenicnsibus diclos essescribit:
qitud quidein testalur eliaiu Harpocralio in voce
. Cailerun haec eauestria ccrlamina, qua:
lunc Julianus in caslris cdidtl, ad Pyrricham referri possunt, de qua inulla olim uolavi ad libruiii
xiv Aniuiiani Marcellini. Postrcmo ei illud moneiidum esi, scribendum esse hoc loco ,
ut scripiuui babet Nicepborus.
41

1291

SOZOMENt

mutiio coborlari cooperunt. Alios vcro adhnc dor- , ,

niientes Romani oppreasere. Orta demum die proe- , >
lium conserilur : et Romani mtiUie bostium I r u c i - , ;.
,
dalis, nec paucis suorum amissis, fluvium denuo
trajecerunt. Ac lum qaidem ante Ctesiphontis mu- \ ros castrametati sunt. Cunique imperaior nequa- . ,
quam ulterius progredi, sed domuro redire consti- ,
tuisset, Romani, incensis navibus, eo qnod roulti , \
in custodiendis illis occupali, proeliis interesse . \ , xa\
non possent, in patriam 218 reverti coeperuul, , ' ,
Yigrim ad laevani babentes. Ac inilio quidera capti- vis eos ducentibus, regionem fertilem nacti s u n l ,
q u omnia ad victura necessaria abunde ipsis \
, . [towtliw
soppcditabat. Postea vero senex quidam qui se pro
,
omnium Persarum salule devoverat, com sese ultro

- '

capiendum
obtulisscadt i dprincipem
e r e l a r , lanquam
invitus
a
Romanis captos,
perducitur.
Qui
inierrogatua de v i a , cum vera dicere visus essel,
lideui fecil, si Romani ipsum sequi vellent, fore
ui brevi exercilum in Romanorum finibus sisteret.
Tridui duntaxat aut quatridui iler molestum futurum : et cibaria in tol dies ferenda esse, eo quod
rcgio deseria esset. Uaque iroperalor callidi senis
sermonibHs inducius, ca via pergendum esse decrevit. Ubi tero utierius progressi, adhuc posl
tres dies in loca inculla atque aspera devenerunt
senex quldem capiWus duro torquereiur, confessus
est, se pro salute civium suorura mori paralum
tiansfugisse, et quodvis supplicium acquo animo

.

\
,

(4),
\*

,
, \
.
, , \ , ,
. ,
,
. (42) *
. , *
,
\ \ , ;
. , ,
pcrpcssurum. Cum autem exercilus Romanus . ! partim longiludine iiineris, partim alimenlorum , \
penuria vexaretar, jam fatigatos Persae aggressi ,
sunt, acrique conserto proelio, ventus veheroens \ ttv
repeiiie exortus, coelum solemque ipsum dcnsis . (43) , jfir
nubibus ubtexil, et pulvere aerem miscuit. Cumque \ , xqA
lcucbra undique et caligo circumfusa eeset, equea . ,
quidam concito cureu pnelervectus, imperaiorem . *
, ,
basta percussil ac letale vulnus ei inflixit. Quem
$ . Kafo*
cum ex eqno dejecisset, ignoius quisnaiu esset,
abscessil. alii quidem Pcrsam, alii Saracenum
futese dicunt. Suni qui illum militem Romanum , \ *
fuisse affirmeiit, qui imperatorem idcirco percus- ' * .
scril, quod nioleste ferret, illiua imprudentia ac ,
leinerilate exercitum Roroanum in tot pericula
, ' ''
conjeclura esse. Porro Libanius Syrus soplitela, 1) .
qui prae caeteris farailiaris, impcratoris el amicus {, *<
fuit, dc casdis auctore ila scribit. Ac fortassealiqnis , eifT**
nosse cupit, quisnam illum occiderit; ego vero ,nomen quidem nescio. Ab boste tamen inlerfectum
\
non fuissecerltssimum illud argumenturo est, quod
, .
nemo cx bosiibus ob vulnus illud bonore aflecttis
9

VALESII ANNOTATIONES.
(41) . Addendum esl vocabuiuin ex Niceplioro.
(42) di . Malirn scribere re dipi, etc.
(43) . Locue Libanii quem bic designat
Sozomenus, exslat hodie in oralione funebri de
laudibus cjiisdein Juliani, pag. 323, lomi sccundi
Operum Libanii. Exstat pcnes uie allera oraiio

ejusdero Ubanii ad Tbeodosioan imperaiorem, q*

intcribilur \ , w fl
Libanius hortatur Tbeodoaiain, ui iabani impW"
toris cacdera ulciscalar: et cuncUS calainltaiwq''
post illiua obitum Romaois accideront, , M M I i ' J ^
w

ob causam accidisse d i c i l , quam prupurea qaca

eam c c d e i n inullam reliquisseaU

1*93

HISTOMA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

li^l

eat. Qtiamvis rex Persarom auciorem caedis per praeconem ad pneroiura vocaverit, et maxima qua>
que adipiaci licuerit ei qui iu medium prodiissel. Verum nemo, ne praeroiorum quidem cupidilate
ductus, eo facinore falso gloriatua esi. Ac profecio babenda est bostibna gralia, qui facinus quod
ip*i nonadiuiserattt, tiequaquam sibi arrogaruiH ; sed nobis concesseruni, tit caedis auctorem iuter
nostros qureremus. Qui enim ex ejua vila nullani percipiebani utililalem hi scilicet qui nequaquani
juxta legom praescripla vivebant, et oiim insidias ei siruxerant, ei tunc opportunitalem nacti, eum
peremerunt: tum reliqoa omni injustitia ipsos ad id facinus impellenle, quae illo 219
regnante n u l lam Hcentiam obtinebal: tum prscipue deorum cultu ctii ipsi adversabantur.
. B \

CAP. I I .
t

"
,

*


.

Quod Julianm divina ullione ptrempiu* etl; etquod

mor$ ejm quibusdam divinitm revelata eaf. llem
de reiponso t//o, filium fabri arcam ei fabrican :
quomodo $angumem tuum Chritto projecil ; et
quol mala Romani* evenerinl illius causa.

,
*
. ,
, "
,
, , , ,
.
i , \ ^
~m.t^*
X M I . ..
3

. *t?ui\
3t\,
,

,
. '
, ,
. , ,
" .
,
, ,
* ,
\ ,

, . \
\ , , ^ Q
* \
,
.
,
^
, ,
,
\ ,
\ , . *
\
* ,
,
, , \
, \

El Libanius quidem ita scribens Juliani interfoctorcm Clirislianum fuisse i n n u i l ; resquc fortnssis ita se babel. Neque enim a vero abhorret,
quempiam eoruin qui tunc temporis in exercilu
Romano mililabant, in animo reputasse, tyrannorum interfeclores lum a veleribus Gracis, lum a
reliquis mortalibus ad nostram usque aHatero sumrois laudibus efferri, ut qui pro communi oninium
liberlale, morlem oppeiere non dubilarint, el ei
v i l m a c n i c nf nrAninnnifi / n m i A i c
nl.A.i
vibussuis ct propinquis alqtie amicis alacri
anituo
opitulati sini. Nemo cerle eum facilc reprehender i l , qui propter Deum, cl propteream quam colebat religionem, slrenuuiu faciitus edidit. Ego vero
de illo qui banccaedem perpelravit, praeler ea
qua3 jam dixi, nibil amplius scio. Verum ut omnes
uno consensu aulrmant, vera ad nos pervenit narralio, eum divina ultione peremptuin fuisse ; cujus
rei argumentiHn est coeleslis visio, quam a quodam
ex ejus familiaribus viaam esse accepi. Nam cum
is ad illum tuoc in Perside agenlem coolcnderet,
in loco quodam via public* diversatus ease dicitur, et penuria lecii in ecclesia illic posila decubuisse, ac sive ioter vigilandum, sive i n somnis
vidisse plures apostolos ac propbeias, qui in unum
conveniemes, de principis in ecciesias contumelia
quererenlur, et quidnam agendum esset deUberarent. Gumque bac de re diutius consullassent, ac
veluli ancipiles baBrerent, duo e medio surgenles,
reliquos bono animo esse jusseruni: el tanquam
ad delendum Juliani imperium feslinanlct, s u i i m
e concilio digressi sunt. At ille qui res tam admirabiles viderat, coeptum quidem iler deinceps prosequi neglexit: formidans autem quemnaro exilum
babilura essel baec visio, cum eodem rursus i n
loco somnum cepisset, cunidem quem prius coeium
vidisse dicilur, ac repenle duos illos qui superiore
uocle adversus Julianum profecli eranl, velut ab
expedtltone redeontes, in concilium ingressos csse,

. , D ejusquc necem reliquis ounliasee. Eodeui die DiVARIORUM ANNOTATIONES.

) . A l sacrae lilierae lale facinus non modo reprebcndunt,
$cd gravisslroe deteslaiitnr orcoque devovent. Nec
f i i i l e crcderem vel veierea Graecos talem -

unquara probasse, qni ducem sunm, post

fidein mililari sacramento ei obslriclain, ob quemvis religionis vel libcriatis praelexlum, interQcere
ausus cssct.

1S95

SOZOMEM

d j i n u i quoque ecclesiasllcns pbilosopbus Alexan- ,

driae dcgens, cum, utpote imperatore adversus re- , . \
ligioneni peccanle, gravissimo dolore afficereiur, ,
tum propter ipsum vano errore deceplum, tum ob * ' &
contiiineliam Ecclesiarum, jejutiiis et oradonibtia , \
vacabal. Cuinque prae nimia solliciludine, ne su- * \ '
perveniente quideoi 220 nocte cibum sumpsisset, * (44).
in calhcdrasedcnssomno oppressus eat; acvelut in & , 4
menlisexcessu positus, equos candidos per aerein
, . \
discurrentes videre sibi visusesl,virosque ipsis insi- , ,
dcntes, Ua clamantes aqdire: Nunllate Didymo, ho- , Q
dieJulianuni hac ipsa bora peremplum eaae : idque ,
ille Albanasio episcopo signiflcel, et surgens coine- ,
dat. Et luccquidem lumafamiliari Juliani, tum a D i - ;?.
dymo philosopho visa fuisse accepi. Et neuier eorum
\ ,
in uequ33viderat,avcroaberravii, sicutipostea pa-
tefaclum est. Quod si cuipiam haec parum sufficere ,
\identur ad ostendendum, Juliauum ultione divina *
inlerfeclum esse, propter ea quod Ecclesias Dei de-
vastaret, is in animum revocel praedictionem ee- *
clesiastici ciijusdam v i r i . Nam cum Julianus ad- \
versus Persas expedilionem pararei, eoque bello , \
tonfeclo Cbristianos male mulialurum se mina- . , ;
roiur, ac per ludibrium diceret, filium iabri nullam , , ?
ipsis opem afferre valiturum; respondens ille ila , \
praedixii : Isle fabri filius arcam ei ligneam parat . 01 , ;
,
ad tiicniiluni. Scd et ipscacccplo demuiu vulnerc,
aliquatenus iniellcxil a quo laesus fuerat, nec ca- ,
,
lamitatis suac causam penilus ignoravit. Nam cum
vtilneralus esscl, baustum e vulnere auo cruorem , .
, ,
coelum piojecisse diciiur, velui in Clirisium sibi
rpparentem ociHos conjiciens, eumque sua necis , xaa
,
auctorem incusans. Atii dieunt eum soli iralum,
co quod Persas quidem adjuvissct, ipsum vero , *
* # '
ncquaquam servasset, tametsi juxta aslronomorum
\ \ ,
doclrinam, natalis ipsius recloressel, manu sua
oslcnsuin sanguiuem in subliinc jaculalum csse. ,
Ulrum vero cum jamjam moriturus esset, sicul /
\ ,'
cvenire solet, anima jam a corpore rccedcnte, e
* \ ;
diviniora quaedam coniemplari valcnte, re ipsa
Gbristum viderit, equideui aflimiare non possuni : (45) .
prsesrrtim cum istud a paucis relatum sit; u l fal- sum lamen, rejicere non ausim. Nequc enim ab- , \ , OJX
, . Iwpborrct a vcro, quin alia bis etiam admirabiliora
contigcrint, quibus ostenderetur, Gbristianam reli- D , (4),
r

VALESll ANN0TAT10NES.
4) . Recliug in codice biennio posl ejus obilum, Yalenliano cl Taleak
eliauo scriptum esl . Alque iia prorsus Augustis priiuum consulibus, ut lestatar Aojmwlegii Nicepborus, ut videre est iu capite 55 libri de- nus Marcellitius in libro xxvi, liisfronjaitts in
cimi.
Chronico, Idaiius in Fastii. Idcni Uieroojroas ia
(45) '*8
". Henricus Saviliua
Yiia Hilarionis cap. 5 3 : Ea tetupesiaie, inqaii,
in marghie sui codicis nouvil, iorie legendum - lerrae uiotu lotius orbts qui posl Juiiajii morfeoi
. Sed recliusin codice Fuketiano scripluiuesl accidil, roaria egressa auiit lcrroinoe soos. Et <\*&
.
rursum Deas diluvium minaretur, vel ia aoliqvvia
cbaos redirent omnia, uaves ad pramtpu deiau
(46)
. Hi l e r r moliis et
ba. maris exundationes,Dequaquani reguanle Juliano, inomium pependeruol.
ueque duui C*sar tanlum e&sd, coiiiigerunt; scd

VARIORUM.
.
Zonaras el eoli snccensuisse banc ob causam. C r a essel aaauclor Ckronici AUxandrini rcfeninl, Julianum
tiocbix, nectu sooiuis juveacm vidtral rwi
k

597

HISTORIA ECCLESJASTICA. -

LIB. V I .

tiD9

, gionem nou biraiana ! aut induetria aUbilitam

'
esse. Certe quandiu imperator iste regnavit, Deus
,
perpduo indignari viwisest, et io multis provtnciis
, \
Romanos divereiscalamiialibus afflixit. um enim
\ \ terra gravisaimis molibus assidueqaalereiur, d e s , , que corruerent, Bequaquam tutum erat, nec aub tecla
. ' ' maaere, necsubdio. Aique u l ex i i s q u audiiione
, (17) accepi eonjeciaram facio, vel eo imperante, vel
, \ ' c e r l e ^ S l CaesarisdigniUtem adbuc oblinenie, cla . des illaAlexandrinis in iEgypto conligtl: lunc eum
, mare quod recesserat, iterum subiio impeto rever, \ tens, extra propriosierminos excessit, elcoiuinenlem
. , \ ,
longe laleque inundavit, adeoulpost recessum ma
ris, super teclis domorum reperta sini navigia. Ale.
. xandrini certe eum diem quo haec conligerunt, quem
, \ eliani nalalem lerraeinolus appellanl, ad nostram
. \ usque memorjam quolannis festum agnnt, et plu. , ,
rimis lucernis per universam urbem accensis, prece
.
cum graliarum actione oflerentes Deo, splendidc
airoal ac religiose eum diem celebrant. Quin et sicchas nimia eo regnante, omnes teurae fructaa i p eamque aeris temperiem cormpit. Uode factum est ut homines prae alimentorum inopia, ipis brulorun*
animaniium cibis vesci cogereulur. Subsecuta eiiam pesiia roorbos suos invexit, et corpora exsiinxic.
E l haec qoidem Jutiani lemporibus evenerunt.
. .

,
/
.
,
.

,
* , \
, \
, G
. \
,
,
,
(48).
,
, ,
,
1

GAP I I I .
imperio Joviani, deque iis qux Tecte consttiuit,
pottquam ad Imperium evectus est.
Post bunc, communi tolius exercitus suffragio
Jovianus imperium a c c e p i l . Quem cum militea
in bostico imperatorem renuntiarent, ipse Christianura se esse dicens, iiiiperium recusavit, nec
imperii insignia prius admisit, quam militea, comperia detrectaliooia causa, ge quoque Christianos
esse proclamassent. Cumque ex Juliani temeritate
rea i n gravissimo diecrimine et in maxima difficullale conatitul essent, el commeatuum penuria .
exercitua laborarel, Jovianus pacem cum Persis
necessario faciendam esse animadverlit, tradtlie
quibusdararegioiiibus,quae prius erant tributari
Roraaaorura. Gum aulem experimenio didicisset,
ira Dei ob deceasoris sui impieutem invecias esse
calamitates imperio Homano , nibil cunctatus,
scripsil rectoribus provinciarum, ut i n eccleaias
1

Socr. lib. , c. 22.

VALESH ANNOTATtONES

(47) . Mirari non imme- D

rito swbit, cur Alexandrini diem illum quo ingentis
illiuslerrae.molus memoriam quotannis celebrabanl,
appellarinl. Dies quidera festos in bonorem
martynim aliorumque sanelorum bominura inslitulos, Graeci , Lalini naUlea vocare solenl, u i
videre est in Martyrologiis. Yerum de terra molu
id dici non polest nisi abusive. Melius in hajusmodi rebas diceretur, id est memoria seu comroeraoratio. Hi enim dies fesli, proprie
instittjli sunt ad renovandam quotannis memonam
beneflcii illitia , quod a Deo semel accepimus.
Sic Marcellinag Gomes in Chronico, indiclione 3,

Basilio solo consule, posiquam scripsit Gonstanlinopolim per continuos n dies gravissimo lerrae moluconcuhsaro fuisse, addil : Hunc formidolosum diem
Byzantii cetebranl 8 Kalendas Oclobris. Gsterum si
quis acire deaiderat, quonam die Alexandrini nalalem terra? niotus illins celebraverint, habemus
iilum ex Ammiano Marcellino in libro x x v i , ex.
FatiU I d a t i i , diem scilicel duodecimum Kalendas
Augusti.
(48) ' . S c n bendum est procul dubio . Quod cura
interpretes non animadveiiissent, gravissime lapsi
e

YARIORUH.
coma, qui ipsuro in Pbrygia moriturum ei visus
appellari didicisaet, exehmaase d i c k u r : 0 *<>h
eral pnedlcerc. Gum igilur lelaliler vulncratus,
Jvilianum perdidiili.
locuro iUuio in quo castra babebat, Pbrygiam

"1

SOZOMEM
c o n v c n i r e n l , e l d i v i n u m NiiOKm eludiose c o l e r e n l , , ;

ftolamqtie Chrisiianornm fldera Romanit egge veneratidam. Ecclesiis praneraa ei clericig, viduie
iieui ac virgttiibug 2 2 2 immunilales restiloit, et
quidquid auiea ad utiliutem aique honorem religionis uoslrae a Constantino ejusque liberis donaliiro gancilumve, et postea Juliani temporibus
adeinptum fuerat. Dedit etiam generalem conslitutionem ad Secundum, qui tunc erat praefectus
praeiorii, qua jubebal eum capiiali supplicio affici,
qni gacram virginem sibi uxorem despondere, atit
impudice duntaxat aspicere ausus esseC, nedum
rapere conaiug fuisset. Hanc autem legem idcirco
tulit, quod flagilioei quidam homines, principalo
Juliani, cum bujuamodi virgitiibus nopiias con-

. ' U ;
& \ , ^;
, \
\ , Itir*
\ &,
\ . ^,
\ (49) (50) 1&
, , ^
, ; *
, .
" ,
,
, \ kaw
traxeranl, el seu v i , seu perauatione eaa corm- \ ,
perant: qaemadmodnm erenire solet, cum rell ,,
gione neglecla aique oppressa, fceda libido ejug .
iiiodi rea impune tentari guadet.
. '.
CAP IV.
' ' wl
Quomrto Ecclesice ilerum Ocrtnrbata
$int et de

,
ffc'C
synodo Antiochena, qum fidem Nicani
concilii confirtnavU.et quid ad Jovianum imperatorem
t<ww
tcripterit.
.
\ \
Porro quasstioiies ac disputationes de flde, a praesi,
dibut Ecclesiarum demio excilatat s u n t . Naro
9

Socr. l i b . m , c. 25.

VALESU ANNOTATIONES.
sunt, Naro Mugcuhtg quidera ita vertil, Necenarium
in bac lege raalim scribere *acr*ta$ tirgim nltitidil ut pacta iniret cum Persis , ac de prioribus
dua$. Nani inler sanclimonialeg , Uio ?idu au
Iributit qnce RomanisdeMantur, quadam remilteret.
virgines recensenlur, uttittilus ipse dedaral. Hu<
Cbrislopborsonus vero adhuc pejue ila verlit: Pa- Joviani legetn designat Majoriiius in NoveUa 8, H
d i c i l : St [orlc profana cxpiditai improbontm im*
cem cum Persit facere, et ob eam causam aliquid
de tributis qum Romanit ante pensitaverant, remit- lam Deo meniem crimm raptut violare ienlettdL
lere. Qitasi vero Persai tributa unquani persolverint r
*ol*n Divalium constituiorum* qui id ndwwcn;
tubjaceal
ultioni,
elc. Lex igitur Joviani advcrscs
Romanis: non boc dicii Sozomenus, sed Jovianum
CIIIII Persit pacem fecisae, ei quasdaro eis regiones Raplores virginum lata egl; eed si ganditnonUlii
dedidisse, quae Romauis antehac Iribuiarias crant. rHicto proposito posiea oubere voluisset, non proVide Ammianuin Marcelliniim in libro xxv, Eutro- hibebaiur bac lege.
(50) . Quisn
pium et reliquos Historia: Roroanae scriptores. Qnod
fueril hic praefeclus pnelorio, ad qnetn plorimr
quidem Joviani faclum Gregorius Naxianzenus in
inve tivis conlra Julianum Orationibiis excusare datae suni leges iu Codice Tbeodosiano, obscnnna
nitilur. Reprebendit lamen Anunianus Marcellinus. est. Olim in Annolalionibus ad libr. Aromiam
Porro Nicepborue cum htinc Sozomeni locum de- Marcellini existimavi huncesseSecundumSalustiom,
iuem Julianug praBfectum praetorio promovil P<
scriberet, vocem * omieit. Sed ioanneg
allias, el qui postea consul fuit cum Juliano. Scd
Langug qiti ejus Uisloriam in Latituim sermonem
nnnc re allentius exaininata, * Secunduin bunc a
transtulil, non aliler quam nos interpretatus est.
(49)
.
Ha3C Jo- Salustio distingueudum puto. De quo exslat vetos
inscriplio a Grutero relala in bunc moduro :
viani imperatoris constilutio exstat in codice Tbeedosiano, libro ix Ululo25 deraplu, ve! malrimonio SATURNINIO. SECUKto. V . C. PftAgiDi. PaofixAQUiriNlifi.
liAGl6TRO. BCiioaiJE. CD*
aanctimoiiiaitum, quam bic apponam. Jovianus Au- CIJB
ORMNlg
PR.Mt.
PROCOMSULI
AlTUCXgustus ad Secundum praifectum pra^torio. c Si qtiig, MITI
1
COHITI ORDINIS PRIMI I N T R A GoKSM*
non dicam rapere, sed vel atientare malrimonii
ET QU-CSTORI, PBiEFECTO PR*TOW0
jungeudi causa, sacralas virgines, vel invitas ausug ^ TORIUM
EGRfiGIX XJUS \X REXPUBLIOX
fuerii, capilali sentenlia ferietur. Dala u Kalend.
ITERUM, O B
Mariii, Anliochia3, Joviano Augusio el Varroniano MERITA D. D. . N . ViLENTINUND* ET U ^
ronsulibus. > Menduin esl in illig verbis vcl invitas. LENg VICTOREg AC TRIOMPBATCftEg gEPU
Pro quo legisse videlur Soiomemig vei inlueri. GUbTI. 6TATUAM S U B AORO COHSTlTUl LA*
Vertit enim \ BIQUE JUSSERUNT.
. Nisi potius dicaraus Sozomenum his verbis
Iu bac inscripitone nulla ftt roenlio eoniuUltn
expbcare voluissevocabulum attentare, quod verius
quem gessit Saluslius. Ex quo apparel buec
pulo. Alientape eniiu idem esi ac sollicilare. Quare
Secunduui diversum egge a Salusiio.
n

VARIORUM
anno Cbristi 367, secundaro praefecluram deposait.
* hno Salustius Seciindtts alius non est, qnam
Auxonitimque siiccegsorem accepit, gicat ex loe*
Sauirninius Secundus : quod duptex pra*feciura
nio digctinug, lib. iv, p. 741. Quod si Saluratanrt
praelo iana Orieniis anle Valentiniani ct Yalentis
Sccuudug divcrsus essei a Salusiio Secuad*
morieui ab eo gesta cerium reddii. Salu^Uus coiui

IIISTORIA ECCLESIASTICA. L I B . V I .

1501

130*

. , Juliano qutdem regoanle, cura Cbrisliana rcligio

, sutnino discrimine versaretur, u c i i i omnes qui , . everant, junclimque Deo supplicaverant, ut ipsis
, ' propilius esset. Uaec coim fere cousueiudo est raor, * - laliuoi, ut, duro ab cxieris laeduutur, cum tribulibus
, suis concordiam servent : postqiiara vero ab exlraneorum metu liberati sunt, ipsi inter se dissideant.
. '' \
, Yerum quot gentibus ac civitaiibus isiud con. , tigerit, noo esl bujus lemporis recensere. Cae , \ , \ lcrum per id lempus Basilius Ancyrae, Silvanua
, \ ;, Tarsi, Sopbronius Poinpeiopolis episcopi, aliique
, ejusderocum ipsis senienibe, qui Anomoeanorum
, quidera doctrinam aversabanlur, 223
aimitem
vero aubstanlia pro consubstanliali admiserant,
, - libellum ad iinperalorcm miserunl, quo lestabanlur,
, - gratias quidem se Deo agere, quod ipsum Romano
\ , ,
imperio praefecisset. Posiulabant autem ut vel ea

qua? Arimini et Seleucia? gesta erant, raia perma (51)
nerenl, ea tero quae studio ac potenila quorumdam
, , acta fuerant, i r r i t t esseni: v d manenle priore dis * ,
sidio qaod anle illas synodos in Ecclesiis fuerat,
(52) omnibua ubique episcopis quocunque vellent loco,
,
in unura convenire licerei, nemine alio i n conaea $, \ 8um adraisso; utque consilia eorum qui georsum
. ,
quidpiam agere et alios deeipere vellent, quemad
,
modum imperatoris Constanlii temporibus accide* , ,
rat, nequaquam ad exitum perduci sinerentur. Si-
(55). \
gnificarunt pnelerea se ad comitatutn non veniaee,
, . ne molesli esse viderentur. Si vero venire jubeb

, Q rentar, se suo sumpUi ac propriis jumenlis id cupide facturos. Atque isti quidera haec ad Joviatium
- ,
, [] \ hnperatorem scripsere. Per idem tempua, cura ay . nodus Antiocbiae i n Syria esset coogregala, fides
, (54) eorum qui Nicaeae olim eonvenerant conflnnatt
, \ - est statutamque ut sine eoutrovertia Filius Pairi
, \ , \ consubstantialis ab omniboa crederetur. Interfiie , \ - runt buic synodo, Melelius qui Ecclesiae Amio (55), . chenae tunc denuo pnesidebat, et Eusebius SaraosatenMS episcopus, et Pelagius Laodiceae quae est
,
in Syria; Acacius itera Caesarea; Pateslina, el Ire
, *
VALESU ANNOTATIONES.
(51) H . Incodice Fukeliano
paroeciam suam coogregare, nemine alio episcopo
ct apud Nicepborum legUur , longe
presente. In codiee Fukeliano scriplum inveni rectius, Di fallor. Nam ante Ariiniuense el Seleu- . . Quara scripturam si sequarour, bic erit senciense coaciliutB, Eccleela gravissimo schismale D sus : Ut nollus episcopus Onentis cum Octidenlalaborabat, jam inde a concilio Serdicenai, io quo
libus cominuaicei, vel contra.
rupia fuerat communio intcr Ortentatea aique Oc(55) . flunc locum correxi
cidenlales. Cui malo ut mederelur (lonslantius, haec
ex codice Fuketiano, in quo disene scripliim est
duo episcoporum concilia convocaverat. Sed rea
. Apud Nicepborum in cap. 40 libri dcciuii
iDfelicero eventum aortiu eat.
legilur, quod est elefcajilius.
(52) .
Wxc verba
(54) ' '.
ScribenNicephorua de saecularibus judicibus exposuit, qui
duin puto , elc. Nain Mcletius
imperalorutn jussu, eynodis episcoporum intertunc Autiocbenam 6edem de integro recuperaveeranl. Sic eniiu baec Sozomcni verba reddidit;
rat.
. Possunt lameo hsec
(55) . Hujns Ircuionis memiverba inlelligi de ipsis episcopis, ac forlasse menit Marcus in v i u Porphyrii Gazensis episcopi,
liits. Pelebaul tmm Basilius, SiWanus, ei alii, ut
eumque miris laudibus extollit.
licerei siugulis epiacopis seorsum syuodos intra
m

VARIORUM.
tUria&que cjus pra?leclurx aliqua vestigia !n legiomissio in inscriptionc a Valesio rclala ; quod et
bus Cod. Tbcod. per bxc iciupora datis superes- in aliis sacpius factum. Anl. PAGI, ad ann. 5G2,
iciil. Dcccpil virus docios cognoiuiuis Suluslii
u . 55.

303

SOZOMENI

nio Gazae episcopus : Aibanasius deniquc Ancyra?. Qui cum ea quse dixi gessissent, decreta s u i Iuv
peralori per has lilleras signiiicarunl.
Religioiitximo Deoque charistimo domino notlro Jo~

,
,

viano, Victori Augutto, synodui episcoporum qui

ex dioersU provincii* congrcgali sunl Antiochice.

.
\
Quod ecclesiaglicam pacem atque concordiam
(50) ,
(ua primum pietas conciliare gluduerit, ipsi quo \ \, . "
que probe novimus, charissime Deo imperator.
,
Quod vero forroam reciae alque orlbodoxa? fidei,
,
caput esse bujus unilalig recle censueris, isiud
. "
etiam non ignoramus. Quamobrem ne nos ex nu mero illorum qui veriialis doclrinam adulierant,
, ,
ease videamur, religioni luae signiflcamus, nos fi
dein eoruro qui Nicsae 2 2 4
congregali sunt,
\ ,
et probare et relinere. Eienim vocabuluin in ea
. \
synodo pogitum, quod quibusdam novum atque
, , *
iuaoleng videtur, consubstanlialis videlicet, id

,
cautiasimam interpretationem a Patribug accepit;
, \
u l acilicet Filius ex subslanlia Patris genitus, et
' .
quoad gubatanliam Palri similis esse intelligatur,
\ ^ ,
Non quo perpeggio quaedam in illa ineuarrabili

geiieraiioiie cogitetur, aut nomen subslantiae juxta
*
gemilium usura et consueiudinem accipiatur: aed
\ *.
ut evertatur id quod Ariua ausus erat assercre
" \ , FHiura ex nibilo exstitisse. Quod quidem et isli
,
qul nuper exorti sunt Anomoei, roulto audacius
^
atque impodentius ad perniciem ecclesiastieae con
cordia? palam predicant. Huic autenj relalioni
,
noslra adjecimus etiam exemplum fidei illius,quae
,
ab iisdem episcopig Nicaeae congregatis expo&iu
. \ $
eat, quam et nog suscipimug ac probamus. Et
haeccfbidem decreverunt episcopi qui eo tempore(j , ^ ]
,
Antiochia? marabantur, fidem ab episcopis olira
Nicaeae congregalis exposiUm, iisdem verbig qui- .
o l i m

bue acripta fuerat, epistolae guae subjicientes.

CAP. V .
De magno Alhanatio, quomodo imperalori charmimutfumt, Eccleuas JSgypii obtinuerit: de
tiiione magni Anlonii.

. '.
",

} ,
^
*

.
\
lnterea vero Athanasiug episcopus Alexandria?,
eommunicato cum paucis familiaribug suis consi- , ,
lio, imperatorem qui Cbristianus erat, necessario
sibi vigendum csse existimavit. Ilaque cum venis- \ ,
set Antiochtam, ea qns pogtulabat, imperatori ex- , . 01 ,
,
poguit. Alii dicunt illum ab imperatore evocatum
fuigge, ut quse
,
circa religionem

et rcclaR fidei do
\ \
clrinam ageoda esseot, guggereret. Qui cum ec- ^ . ,
clesiastica negotia quoad ejug fieri poluit congli , .
tuissel, de reditu coepil cogitare. At Eozoius, qui

Arianae gectaa aptid Antiocbiam'praesidebat, orani
'giudio perficere conabalur, ut Probaiiug eunucbug
(57).
VALESll ANNOTAT10NES.
Ecclegiae parem regtiluere prius sludueril qtiaro net
(50) *Orc . Sic legitur eiiam apud
publicje Romanse.
Socratem el Nicepborum. Malim tamen scriberc
(^7) . Non hoc dicil A t b a \ . Epiphanius Scholasticus legissc
vidriur . Sic euim vertil : Quod ecclesiasti- nasins, Euzoium operam dedisc, u l pulso AUianasio Probatiug eunucbus cptscnptis Alcxandria? coi>eam paeem alque concordiam tua primum studuerit
^iituereltir: sed hoc taulitm d i r i l Ariano porrecfis
pietai celebrare, etc. Qui gcnsua non displicel. GraJoviano imporalori libcltia postulasse, ul remoto
tulanlur eniiu epigcopi Joviano impcratori, quod

1345

IIISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. Y I .

1306

\ , - eidem seclai praeeeset in urbe Alexandria. Cunw

, que id ab Euzoio suggeslum fuiasel, Lucius q u i , (58). \ dam genere Alexandrinus, unus ex pregbyierig qul
a Georgio fuerant ordinali, imperatorem adiit. Et
, ) Atbanasium malediettg inceggena, uipote qui loto
episcopatag sui lempore, variis de causis accusa, tus fuissel, et a superioribus principibus gaepius
, ' damnalug csset exsilio; di&sensionis denique in
. (
religione ac lumulitig auclor exstilisset, poslulavit
), ut alter Alexandrinae Ecclesiae episcopus in ejus
' . 225 locuro subrogareiur.Verum intpcralor, qtiippe
, qui probe nosset insidias quae tunc fueranl Aiba ' , nasio comparatae, prolalis in eum calumniis baud , (59)* quaquam assensus est. Sed Lucio quidem inlcr& , roinalus, precepil u l quiesceret. Prabalium vero
, , reliquos eunuchos palalii sui, hujusmodi lumuN
, luum auciores, casligari jussil. Athanasium autent,
. quem congressus iste cbarissimum ipsi reddiderat,
, \ , in Augyplum remisit, ecclesias et populos, sicul

ipsi oplimum factu videretur, regere permiliens.
, , Elenim eum virum magnopere laudasse dicilur,
, \ Itun ob virtulem quae in illo inerat, tum ob viiaB
. integrilatem et prudenliam atquedoctrinam. Ilunc
. , ia modum fides episcoporum qui Nicaese oliin fue , ranl congregali, cum aliquanlo lempore, u l i supra
^^ diximus, oppugnaia fuisset, sub boc imperalore
' iierum superjor fuil. Verum paulo post non dissi \ milem experlura erat perturbationem. Etenim An , \ - tonii monacbi praediciio, non in iis solum q-ia
(60), Q Constantii principatu Ecclesiis conligeranl, finem
, \ - accepit, sed gupererant adbuc ea quae -Valentis
* \ , temponbus gesla sunt. Feruni enim , regnanie
& \ Conslantio, priusquam Ariani ecclesias obtinerenl,
, \ . Aptoniura in somnis vidisse muhos altari insul tantea, et sacram mensam evertenlcs: slaiimque
, \ - praedixisse futurum u i ex adulteriiiia mislisque
dogmatibus periurbalio Ecclesiam occuparet, et
.
e t

VALESH ANNOTATIONES.
Aihanasio, alius Alexandriae crearetur episcoptis,
el Bernicianus Ariani Joviano principi oblulerunt
onmibug modis studentes ut Lucius presbyter in
Anliochiap contra Albanasium, exstant in tomo seejus locum stibrogaretur. Citmquea Joviano semper
cundo Operum Atbanasii, sed peasime convergi
repalai eggent, tntervenlu Euzoii Anliocbensis epitn Laliiium sermonem. Nam interprea
gcopi, rogarunt Probaiiura Eunucbum, ul ipsis
perpetuo inlerpretalur colloquium , cum libellum
aptid imperalorem -suffragaretur. Quod cum impeprecura vertere debuisset. Id eniro signicat vox
rator rescivisset, eunuchog. cubicularios compre- D Graeca, ut observavi in annolalionibus Eusebeodi el tormenlia subjici jussit cum hoc elogio ;
bianis.
Qaieqais libellosoflferre voluerit contra Cbrigiianog,
(59)
.
Ilunc locum
bas poenag ferat. Yerba Athanaeit haec sunt :
noa intelleierunt inlerpreles. Musculus eniin Ua
' \ ,
vertit: Prcecepit imperatorut ad meliorem mentem
\ , ,
redirent. Atque iia fere Cbrislophorsonus. Sed
.
vertere debueraot verberari prwcepil. Id enim giQuem focutn ioterpres non intellexit. Ex big aulem
gniOcai verbum , u l glipra ex Athaverbig colligimue Probatium fuissc praeposilum sa- naaio oslendimug.
c r i cubiculi; cujus crebra fit mentio ab Ammiano
(60) 'Orap Ideiv ". Hajug visionis ac
llarcellino.
praedictionis beati Antouii meminit Atbanagiog in
(58) . Libelli quos Lucius ejug V i u .
VARIORUM
nm exiulum episcoporum revocalione impmum e$t
.


'
,
,

auspicatus. Anle omnes auttm Alhonatium reitituii,

, \
qui omnibui prastabal, et pro pielatc . sine
, \ ulla dubilafione, oppugnatus fuerat.
. inqoUGregoriug Nazianxenus, i.e. Jovia-

1307

SOZOMENl

bsrctici rebetlionem excilarent. 6ed haec qoidem veriesime ab illo visa el praedicla fuisse, ex tit rcbus qua aule boc tempus, et quae postea factae sunt, satis declaralum est.
CAP. V I .

. \
, xspl el?
Mort imperatorh Joviani: et de vita Valenliniani,
vaXerztriarov
- 6MM; $1
ejutque forti animo in pietate tervanda: el quo
,
*
modo ad imperium etectu$ $it et Valentem (ra
* \
trem ad imperii con$orlium ascmrit: el de ulrius
.
que morum dinimUitudine.
\
Porro Jovianus, octo circiter mensibus imperio
, ,
perfunctus, duin Constantinopolim proficiscerelur,
'
Dadaslanis, qui vicus esl Bitbynfce in via militari
ailus, repenlina niorte i n t e r i i t : sive quod inlem- , ,
(
peramius, ut quidaro aiunl, cicnaverat, seu p r a
odore cubiculi in quo decumbebat, recens calce i l - , .
Hli. Multis enim carbonibus, utpole hiberno tem- ,
, ,;
pore, teporis gratia ibt accensis, vapor excilatus,
. \
et paricies supra modum raadefacli fuerant. Exer ,
citus vero, cum Nicaeam Bilbyniae venisset, Valen%

linianum imperatorem renuniiavil, virum 226 ^ * * ^ * , \ ,-

oplimura et iroperio dignissimum. Is enim tunc .
aderat, ab exsilio reversus. Nam Julianus, cum . , swnmaro imperii obtineret, illum lunc tribunum ',
legionis Jovianorum militia exuerat, et perpetuo , ;
exsilio dampaverat: specie quidem, quod milites , \ ph,
SIIOS prcelium cum hosle inituros non recle ordi- *
naverat: revera autem, ob bujusmodi caosam. Cum * , " Sii]w
,
Julianus adhuc in Gattiis moraretur, sacrificandi
causa templum quoddam ingressus est. Comitaba- \
, w
lur illum inler caeleros Valentinianus. Velus euim
tnos erat apud Komanos, ut tribuni Jovianorum et (
Ilerculianorum ( b i sunt numeri in exercitu Ro- , * ,
mano nobilissimi, quorum alter a Jove, alier ab ), ^'
Hercule nonten accepil) imperatorem semper a ^ . \
tergo presidii causa proxime aequerentur. Cum , $aque limea templi Iransgressurus esset, sacerdos , mptiferbenas aqua iinctas manu gealans, gcniilium ^ (61) . ;
more ingredientes conspergit. Et ctim gutla in ve- ^' ,
stem Valeiuiniani decidisset, ille, utpote Cbristia- (5
. \ ,
nus, rem molesie t u l i l , et sacerdoii qui ipsuin
? \ ^ ,2
asperserat conviciatu* est. Aiunt etiara illum, iraperatore ipso gpeciantc, eam vestis pariem quae
. 4
aspersa fueral, abscidiase, ac gimul cam ipsa
,
aspergine projecisse. Ex ilto lempore Julianus i n - ,
fcnsus Valentiniano, haud mullo po*t eum perpp, \ *
tuo exsilio dainnalum, Melilinam Armeniae rele^. , 8
gavit: criminis loco objiciens, quod raililes suos f) ,
1

Socr., Ub. , cap. 1.

VALESII ANNOTATIONES.

fiair.
In cudice
aspersionia aquae raentionem Oeri videret hoc loco.
Fuxeliano scriplum inveni .
id more ecclcaiastico factum csse credidit. Qoa*
Quod idcirco hic retuli, non quod scripturam eam
non et pagani bujitsmodi aspersionibus aqo
probem , sed ut stwdiosus ledor perspiciat, quaro
lusiralis usi foerint diu auie Cbristiaiue religiowt
periculosum sit conjeclui-s suae indulgere. Elenim
cxordiom. NoU sam feterom Gneconun
anliquariua qui codicem illum deacripsii, cuui
^.
VARIORUM.

. Philostorgius,
lib. , c. 7, ait Valenlinianum Tbebas iEgyplias
fuisse relegaium. A l Socrates, lib. iv, c. 1, i n q u i l :
E u i Yalenlipiaous cum fiatrc Valcnle ciuguluui

militare deponere maluissel, quam fidt^m rjinsb*uam ejurarc; neutrum lauien a Juliauo digniliw
privatum , cu quod ulruuique uiilcui rcipuiilii*
lulclligcret.

*iC9

UISTOMA ECCLESIASTICA. -

IJB. V I .

1310

, , negUgentius instiluisset. Nolebat enim ?ideri eura

,
religionis causa male mullasse, ne ille luarlyri*
ac confessoris bonore aificeretur. Naro et ob eam
, . causam aliis Cbrislianis pepercit, cum viderei eos
, - gloriam sibi ipsis, et coniroendalionem religionis
, suas ex bujusmodi periculis rcportare, sicul in
, superiore libro observavi. Poslea vero Joviano ad
, a l - imperium evecto, ab exsilio rcvocatus Nicxam ve . ' nit. Cumque Jovianum mori conligisset, exercitu
, - Romano et iis qui praecipuas dignilates gerebant
, consiliuDi ineuiuibus, omnium suffragio Valcnli , , , ,
nianus eligiiur impcrator. Qui cum insignia impe . \ , , rii suscepissel, vociferantibus mililibus u l aUerum
, ' \ sibi imperii consortein adjungeret: Ycstii quidero,
,
inquit, arbitrii fuit, commililones, ut me impera. Kat , lorem vestrum eligeretis. Sed posleaquam elegislis
. '
id quod pelitis, mei arbilrii est, non veslri- Et
, - vos quidem tanquaro subdiios quiescere decel, me
\ , vero, oipote imperatorem, quid agendum sit, spe * \ ciare. Hujusmodi responso dalo, tum quidem m i , litibus miniroe obtemperaviL Paulo post tamen
, ' . Constantinopolira ingressua, frairem imperaiorem
renunliavil. Et parles quidem imperii quae ad orien \ . , lem spectant, ei regendaa commisit. 227
tt *
, vero ab lllyrico ad occidentalem oceanuro porri \ , guntar, oronemque e regione sitam coniineniem,
. usque ad utlimas Africa genlea, sub dilione sua
, ,
relinuit. E l ambo quidem religione fucrunt Cbri * , atiani, secta lamen et moribus inier ee discrepa.
bant. Nam Valens tunc curo baplismom susciperet. ab Eudoxio inslitutue epiecopo, Arii seutentiam ardemissinio studio seclaius est : ac molesie
ferebat quod omnes ad aentenliam suara per vira non cogereL At Valeniinianus Nicaeiii concilii fldeui
amplexus, iis quidem qui idem cum ipso aeotireat favebai, eoa vero qui diversam opinionem seqtierenlur, nulla aflecit moleaiia.
CAP. V I I .
. '.
C
Quomodo EccUiiae denuo perturbala $int, et syno*Ori
*
dus Lampsaci congregata e$l: et quomodo Ariaui

qui cum Eudoxio eranl pratvaluerint, et Orlho
' ,

doxos, inier quos fuit Meietius, EuUtiit
expu

lerunt.
,
.
Porro cura relicla Constaolinopoli, Romam

contendene per Tbraciam iter faceret, epiacopi
,
Hellesponti ac Bilbyni, el reliqui qui Filium Patri
, \
consubsianliatan asserebant, Hypalianum Ileraclea
(61) ,
PerUrthi episcopum elegeruol : qui auscepta pro

03

* Socr. Ub. , c. 4.
VALESII ANN0TAT10NES.
(62) " . Baronius in Anna- Tbraciis. Fralrem cnim Valenlinianum Romanr
libas eccleeiasticU ad annum 364, tria reprehenversus iler facientem, aliqualeitus coinitatus ruerali
dil in bac narratione Sozomeni. Prinium est,
Valens, ut acribil Soxomenus. Id auteiii conli^taaequod Soxomenus Calholicos eeu consubsianlialia
anno Chrisii 364, Baroniue credidit : ac proinde
asaertoree fuisse cenael, eos qui ad Laropgacenuin Soxomenum longe falli exislimavil. Veruni Baro.:
. Baronius
o
ipg ballucinatus esl. Nam Valentinianug.
concilium
convenerunl.
vero Semiariano*
illos fuisse denionslrat. Alicrum est, quod Sozo- imperaior cum Valenlem fraUeni Augustuin nunineiius eam synodiim referi anie lumuhum Pro- cupassel, Conslanlinopoli digressus est sub exiluiiv
c o p i i , qnero Baronius coeptum esse dicit anno anni 364, comiUnle eum Valenle Augusio. El per
Cbristi 364, qtio Jovianus ei \arronianus couaulea Thraciam profecli ambo Augusli, veris initio vene
fuerant. Laropsaceua auiem aynodos aequenle auno runt in Daciam anno Cbrisli 365, et in orbe Thracongregaia est, ut ex Socrate ideui Baronius docet. ciae Naiso, vel potiua in villa Mediana ad urbeiuPosiremo Soxoinenum arguit, quod dixerit legaios Naisuro, exerciuis el rectores mililia inter
a Lampsacena syoodo uns&os, couveoisse Valcn- partili sunl. Mox curo in Pannoniam vcnissent, m
letD iu urbe Tbraciae Deraclea, rcdeuulcm ex urbe Siraiio palalium. id est odiciales palatu^
D
u

n i l l &

SOZOMEM

1311

131!

ipsig legatione peteret ab imperalore, ul ad corri- .

cendam fidei doclrinam convenire perroiiterentur. .
Qui cuin imperalorem adiisset, et episcoporum , \ *
roandaia ei expouiigget, Valentinianus iia respon- , , *\ ,
d i l : Mihi quidera i n laicorum ordine constitulo, , , >
fas non esl hujusmodi negolia curiosiug scrutari. * '
Sacerdotes vero quibug id curae esl, seorsum ubi- . cunque voluerint conveniant. Haec cum imperator *,
. *ad Ilypaiiani legationem reepondisset, episcopl
Lampsacum conveniunl. Cmnque per bimestre , , b
gpaliuni inter se consultasscnl, tandem decreve- \
\ . ' \ runt 228
< l ConstaDlinopoli gludio Eudoxii alque Acacii gesta fuerant, i r r i u essenl, ,
, t , W
et u l fbrmula quidem Gdet rejiceretur, qiiam velut
, 3
ab Occidentalibug episcopis editam profereDtea
Eudoxiani, subscripltonibus quorumdam Armari . Tft
cnravcrant, polliciti se opinionem dissimilis sub- \ ' . stantiae damnaturog : quod tamen minime praesti- (63) , ft
terunt: ea vero genteniia quae Filium Palri simi- . *
lem praedical gecundum substanliain, pravalerei. , ,
Nam vocabulum, stmt/, necessario adjiciendum \ ;
egge, ad gignificandaro pergonarum diflarentiain,
utque in omnibus ecclesiis ea teneretur fldea, q u , ,
Steleucise quidem confirmata, Antiochiae vero in .
dedicatione majoris ecclegtae exposiia fueral. Prae- , xtvtow
terea decreverunl ul episcopi, qui depoaiti fuerant . , ab iis qui dissirailem Patri Filiuui asscrebant, , \ ;
sedea guag postllminio recuperarent, quippe qui , ,
ecclesiis guia injugte apoliali fuissent. Quod gi . .
quia eog accusare vellet, gub paris condemnalionig ^ \ , \
pcriculo id ageret. Judices autem essent epiacopi
, ! ,
Orthodoxi ipsius provinciae, ct ex vicinis provin . *8,
clig congregali, in illa ecclesia, in qua praesto sint
, W
Itstes eorum quae quisque gesseril. Hig decrelig,
, \ , ;
Eudoxianos ad se vocarunt, et poenilentise copiam
.
u t

e a

ua3

VALESII ANNOTATIONES.
inler ge divigerunt. E i Valentinianus quidera Me~ Chrisli 365, mense Janio , aliauot mcnsibus^
diolanum , Valeng vero Congianlinopobm revergug molura Procopii. Jam vcro quod ad primuniaco
esl, ul scribit Ammianus Marcellinus in libro xxvi.
sationis capui allinet, difllcite est excusare Soto*
Ex qoibus manifegle convincitur Valenlem anno menum, nisi dicamus pro voce icnChristi 365 vernig mensibus e Tbraciig rediisse,
bendum esse . Q u quidem coajecton
cum jam congul essel. Ait enim Ammianug Mar- mibi valde placet. Certe Theodoritus in libns b*cellinug : f Agentet in supra memoralis urbibus
relicarum fabularum, ail Macedonianos, a qoibu
principe$ sumpserunt primilut trabeat consularet. hanc gynodum colleciam esse consial, pn^ea
Sed dubium est quasnam nrbea inlelligat Marcel- invexigge . Sed el Soxomenus it*
linug, an Mediolanum el Conslantinopolim, qiiag
hanc emendationem confirinal; ail enim in W
postremo loco nominavil; an vero Naisam et Sir gynodo stabilitum csse ' .
inium. Uicunque tamen consiat ex ejus narralione,
(63) auoiov rt>K *- ChrislophorYalentem non rediisse ex Tbraciis, nisia. Chr.365,
aonug et Musculus inlerpreUntur adjecciooee
quo primum consul fuit cum Valenliniano. Fallilur
hujus vocig, similit. Ego lamen iuterpreuri >praterea idfem Baroniug, qui molum Procopii confert
lem, adjectionera harum vocum * , qo*
ID ann. Chrisli 364. Nam ex Ammiano Marcellino
adjeclae sunt vocabulo similis. Ilis enim Tocibos
in libro xxvi, el ex Fastit Idaiii, certissimum est
Macedoniani aiebant cverii errorem Sabellii,
Procopii rcbellionem contigisse anno Christi 565,
bypostasea confundebat.
die quarto Kal. Ociobreg. Quare le^alt Lampsa(64) * ln todirt
cena? synodi, Valenlem e Thraciig jam reversum
Fuketiano scripium est , qood mig^
convemre poluerunt Heracleae in Thracia anno placet
;

n
u

VARIORUM.
f Si Valegiui sobscriptiones legom Cod. Tlieoleise, Altini, et Verona, pogtquam Consuolmop^
dosiani cum AiUmiano contuliggei, cerio ei conseu Sirmio in Italiaro redlit. Anl. Pagi ad aoo.
etitisset prapfata omnta quae ex co bigtorico referl,
565, n. 4, qui ibidem coMendit, conciliam L* *
anno prxicrito (scil. anno 364) comigissc , quo
psaccnum anno 364 fuisse cdebratum.
Yalciilinianug varias legcs dcdit Mediolani, Aqui10

1313

IIISTCRIA ECCLESIASTICA. Ull.

YL

I 5 U

, eis Jecenint. Sed cum Isii minimc obtemperat . sent, episcopi decrela sua oninibua ubique eccle ' , siis per litteras siguificarunl. Cum auiem suspica. * rcnlur Eudoxium, u l erat veriaimile, aulam prio . cipis ad partes suas traducturum, et ipsos ca lumniaturum esse; prevenire illum siaiueruot, ei
. , \ ea quae Lampsaci geala erant indicare. Quod qui , dem eliam praesliteruni, Valenlem iroperaiorem
Heracleae adeuntes, e Tbracia lum revenenteiu.
, , Fratrem enim Romam proficiscentem aliquaienua
, - comiuius fuerat. Veruiu Eudoxtus inipeniloria et
\ . aulicorum animoe jam in aenteniiaiji siiam pertraxeral. liaque imperator legalos Lampsareui
. ,
concilii ipsum adeuutes bortatus cst, ne ab Eu \
doxio
dissiderejit. Quibus couiradicemibus, et
. ,
. fraudem Consianlinopoli factaro, iuilaque ab Eu
consilia adversus Seleuceu syuodi decrcU
, . objicienlibus, imperalor ira eucceiisus, illos qui , , dera abire exsilium juaait, ecclesias vero Eu, \ , .
doxiauia tradi. Posl bacc iioperalor in Syriam
perrexit. Vcrebamr enim ne Persae triginia annorum inducias, quas cum Joviano pacti fuerani,
ramperenl. Sed cum Persae nibil novi moliii esseiu, Anliocbiz consedil. Quo quidem lempore
Meletium episcopum exsilio damnavit. Paulino auiem pepercit, vita$ illius sanciiniooiam reverilus. Eos autcm qui cum Euzoio non communicarent, ecclesiis expulit, el parliin pecuniis muliav U , partiin lormentis aflecit, aut aliia niodis vexavit.
D

d o x i o

229 C A P . v m .
. '.
Dt Procopii defectione et miserabili interitu. Ilem de

Eleusio Cyziceuo, deque Eunomio ha>re$iarcha ct

quomodo u Eleuifo succesierit.
, *

.
, ,
Ac profeelo, ut conjicere licet, his graviora tonc
, . teniporis fuissenl perpetrata, nisi bellum Procopii
, \
supervenissel. Nam cum isle tynonidem arri ,
puiaset Constantinopoli, ac brevi lemporis apaiio
. , ,
maximas copias sibi cotnparaaset, adversus Valeiw
*
tem conlendit. Valens igilar e Syria digressus,
\ juxta Nacoliam urbera Phrygiae, cum Procopio
, \
manum conseruit. Quem Agilonia ei Gomoarii dti. ,
cuin ipsius prodilione, vivum cum ceplssel, el
, *
ipsum et prodilores ejua miserabili uionis genere

interfecit. Hos enim, lieei ae illts bene velle jure (65) , jurando affirnnssei, medios serra dissecuisse d i ' ,
citur. Pfocopii vero crura, duabus arboribus haud
, .
procul a seiuvicem dislanlibus ad terraui inflexig,
aiterum alleri arbori alligavit : ac rursua arboret
, *
in sublime erigi permisil. Qine cum ad naluralem
, \
. ' ^ slationem reverlerentur, bominem discerpseruuf
, \
Confeclo boc bello Valcns Nicacam venil. Cumque
, \ jam in quiete c i olio degerel, eos qui non idem
.
cum ipso de Diviniiate senlircnt, turbare ilerum
t

VALESII

ANNOTATJONES.

(65) ... . Hunc locum levi negolio ganavi boc modo ,

. Niliil bac

emendatione ceriius, quam ex parte eonfirmat

Nicepborus in libro n , cap. i.

VARIORUM.

'
.
Cum inilio Jantum anui 5 7 i Valeiis
Auiioebiam pervenctii, antc eum annura M.letius

Antiocbenua episcopus in exsiliuro uon amandatus,

A n l . PAGI, ad ann. 3T0, n . 28.

S0Z0MEN1

1315

aggreasus est Praeclpue vero iis surcensebal qui , 'Ykkw

,
L*ampxaci convenerant, eo quod epiecopos qui
A r i i opioionem aequebaniur, et formnlam fidei . *0 ,
quae Arimini fueral eiposita, coBdemnassenl. Hu- * \
jusmodi ira auccensus Eteusitim ab urhe Cyiico ( ^
accerait. Et episcoporum Arianoram coHeclo con- ), .
<iilio, invilum cogere eum coepit, ut cum illis in ,
doctrina ftdei consenlirel. At ille, initta quidem
, \ fctpw
reslitit. Poslea vero exsilium et proscnpttonem .
bonoruro relOrmidans : bac enim impcrator ei roi- , ;
nabaior nisi paruisset; fecil qtiod imperabatur,
. , m bslaiiraque ipsum facli auf poenihiil. Et Cyzicum ,
reversus, peccatura suum palam in ecclesia con- . \ tafo
fessus esl, bortaiusque ut alternm suo loco epi- *
tcopum ordinarent: neque enini fas ese, ut ipse ,
amplias sacerdolio fungerelnr, quippe qut suae . " , ti
(66) ^ fldei proditor exstittaset. Verum Cyzieeni, cum ob
vitae cjus ibtegriialem singulari eero observantia ac . *
, ((7),
bcnevolenlia prosequereolur, alteram episcopom
habcr* noluerunl. Qiue c a n Eudoxius comperiaset, . 01
qiii Arianoruro aecla pneeral Coastanlinopoli, Eu- , ^
noroiiun Cyiici eptscopum ordinavit. Hunc cnim .
titpoit facuodia pollentem, Cyzicenos in suam aen- , , *
lcniiam auadendo facile perducturum sperabat. .
Eunomiua itaque cum venisaet Cyzicum, juxla iroperaioris praeceptum excedente illinc Elewtoi
ecclesias occupavil. 230
I * w o qui Eleusium sectabantur, extra urbera consiructa ecelesii, ib*
colleclas egerunt. Sed de Eunomio, ac de bareti quae ab illo cognominala esl, paulo poslea dicia.
CAP. IX
. '.
Quam graviter vexati int ea tempore, qui fidem Ni0rt

cl Iftul^
cmni concilii profitebantur, Agelio Novatia
m
morum epitcopo.
C

.
Kuvatav
Eodem roodo exagiuu saot etiam i i , qui CoftiUntiaopoli tidem Nicaeni conctlii sequebanttir, ei tortk
una curo iUis Novatiani *. Nam oraaes qaidem urbe , f c j i c i , Novalianorum vero elian eccteeiaa claudi .

Imperalor pnecepit. Alii enim non babebaat quod
clauderet; qaippe jam pridem regnante Comlantio *
adenpUe eis fueraol ecclesias. Sed ei Agelium eo *
ieinpore exsilio damnavit: qui jara inde a Con- . \ *
eianiii leroporibus, Novalianorum Ecclesi* praeerat
oaeUniiiiopoli, ei roirabili quadam raiione juxia *
kget eccleaiasticaa vivere dioebatur. Nam qod in . *
philosopbia pnecipaam est, a pecuniamna poeaes-
sione aemper alienua vixil, ejusque vivendi ratio * , / b
id aalia declarabat; atebaiur enim aimplici luniea, , * tn\ \
0

Socr. lib. , c. 0.
VALESll ANNOTATIONES.

(66) ) . Niccphorne in lib. u , cap. 5, D :eterum libenter bujus loct dislinrlionem mula^
tocem addil hoc modo , ul scirini in bunc modum : %
licel pbrasis essel elegantior.
;
(67) . Reclius apiid Niccquam disiincltoneiu confirmai Nicepborus io loco
borum ^. Quam scripiuram concilalo.
rmal codex Fukelii, in quo legitur .

VARIORUM.
0

. Sub Valenle, inquil bic

Sozoinenus. cui consentil Socratea, lib. iv, cap. 7;
al Thcodoi ilus Hi$l. lib. , cap. 27, et Pbtloslor9

gius, lih. v, cap. 3, eum, Consttnlio impcraole,

ordinalum fuisse tradunl.

<317

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. Y I .

1.18

, el absque calceis perpetno incedebat. Idem lamon

\ * * baud multo post ab exsilio revocatus, ecclesiaa
, \ ' suas recepil, el colleclas libere celebravii. Cujua
, . rei causam praebuit Marcianus quidam, vir lura
\ \ ,
ob vilas integriiaiem, tura ob doctrinara adraira * btlie. Qui prius quidem in palaiio imlitaveral :
, * tunc vero Novatiaoorum scctae presbyter factus,
, Anastasian el Carosam imperatoris flliae, ariia
(08) * gramroaticsB prxcepiis enidiebat; quarum noroine
balnea qusedam Cunslantinopoli eiiaranum appel \ , - lantar. Ob hujua enim viri aucioritatem et gra
l i a m , ea q u niodo d i x i , Novalianis coucessa
suut.
. V.
CAP. X .

,
De VaUntimano Juniore Gratiano, deptruem lione VaUnte excitata, quomodo Homousiani ab
oi
,

Arianit Macedonianit , Romam legaio$
,

misere.
'
(69).
,
Per idem tempua imperaiori ValeminiaDO in
Occidentis parlibtis oalue eet filiua ejusdem nomi ,
nis
Nec mulio post Gralianu*, quem aoie impc*
, . , riura suaceperat, Auguatus ab ipso est Duncupatus*
Eodem lempore, licel grando tnusitat magnitu ^ , , - dinis inaiar lapidum muliie in locia cecidtssei, et
, \ , gravissiroi terne motua lum aliaa urbes, tam pra& \ eipue Nicaeam evertisteni, 231 Valens tame i m , perator et Eudoxiuf episeopus, Chrisiianoa qui ab
. \
ipsis dissenlirent, persequi non cessarunl. Et qui , - dem adversus eoa qui Nieaanorum anlisiitum een . Q lentiani sequebanlur, res ipsis videbalur ex aen , ^
tentia aliquatenua auecefere. Etenim aoajore i a
,
parle imperii Valentia, ac praecipue In Tbracia,
, , .
Bilbynia, Hellesponto, el m ulteriorifetta proviiieiis,
,
hi nec eccletias babebanl ntt sacerdotee. Adversua Macedonianoa vero, qui i n illia partibtis ipsoa
, *
imilliledine superabant, vehemeoti mdignatione
* , . 01 ,
, commolt sunt, et impetu in illoa cenverso, mo
, mediocriler eos vexarunt. Qui impendentiuiii maloram roelu perterrili, miaaia inier se per singulaa
, (* (69*) \ vrbea legaliooibus, satiua esse judicarunt, ut ad
* . Yalenf inianum et ad eptecopom urbis Romae cenfu , gerent, eororaqae comraonioni Jangerentur, qeam
vt cum Eudoxio el Valeitte, eornroque aesectis, i i i
, , , D deelrina fldei eommonicareat. Harc eura i l l i re
,
sua fore statuisaant, Ires ad id episcopoa ex sua
, ^ numero delegerunt, Eustathimii Sebaaliae, Silva , ,
num T a r s i , et Tbeophilum episcopuui Casiabalo rum, eoaque ad Yaleutinianum imperatoreno m i l * Socr., l i b . iv, c. 10.
VALESI! ANN0TAT10NES.
(68)
.
Metn tecititr
apud Socralem ln lib. iv, cap. 8. Ubi vide si placet
nuae annotavi. Et Anasusianas quidem balneas a
Yalcnle dificatas non esse illic ostendi;, Carosianae autem balneae a Valenle conelruclae ae dedicalae aunt, agcnie praefecto urbis Vindalonio Magno,
post consulaium Gratiani ler el Equitii, ut lesimaa
i n Fa$ti$ Idatii ct in Chronico AUxandrino. Verum
unde sic appelUlae sint, incerlum est.
(69) Uujas capitis liiulus male conceptus est a

Graco Ulo acriptore, qai titalos capitum hnjus Rfsloriae composuil. Quod idcirco monendum ease
duxi, ne sludioai lectorea in fraodem inducerenlur, nosque id laluisse crederent. Verum ex ipso
Sozomeno perspici facile potest, legalionem illam
Oneolalium episcoportim ad Liberium papam, missam esse a MacedoniaDis, non autem a Calholicis
sen Homousianis.
(69*)
. Rectius in Fuketiane
codtce scriplum eal . Opponit enim Va-

1319

SOZOMENl

(80

lutit, com litteris ad Liberiuro Romanum episco- , \ ,

el ad Occidentales anlistitcs ecripus, qtiibue ,
eoa bortabanlur, ut legatoa suoa omni ope adju- , \
varent, et cuin illis quid agendum esset perpende- , (70)
rent, et staiuin Ecclesiae prout ipsis visura esset . \ ,
, / oV
corrigerent; quippe qui probam ac giabilem ildera
ab apostolis traditam relinerenl, ac prae cseteria , *
\ ttoo
omntbus religionis curara gerere deberent. Et legali quidem cum io Ualiam ventsaent, imperatorem , (71) ,
, in Galliis roorari didicerunt, bellum gerentem cum
barbaris eas accolentibus. Gumque ipsis difficile , \ visum essel iter in Gallias propler bellmn, liileras .
dederunl Liberio. E l inito cum itlo consilio de re-
bus quarutn causa missi fueranl, Arium eosque \ ,
qoi idem cum illo seiairent ac praedicareni, sen- ' . *
tenlia sua damnarunl. Oinnem pralerea h&resim
, \ * ,
fidei Nicaeni contilii adversantem rejecerunt :
coMubitanliatis
deoique vocabulum susceperunt,
' \ *
quippe quod idem signiflcaret quod eimilU secun.
dum sobsiantiam. Harum rerum confegsionem
.
scriplis prodliam cum Liberius ab ipsis accepisset
cuin cis communicavit : scripaitque. lilteraa ad Orieutales episcopos, ob concordiam el fioxicoescnsum eos laudans, ei quse cum legatis gesU erant, iisdem significavit. Porro Eustaibii et collc
garuro coftfessio ejusmodi fuit.
. '.
232 CAP. X I
, , r>
Eu$talhii, Silvani ac Theophili, qui Nacedortianis
,
'itynjc
ad Liberium
(uerant, con(es$io.
.
Domino fralri et comministro Liberio, Eus(athiu$
,
,
Silvanut et Theophilus, in Doviino saluiem.
,
,
, '
B

Propter insanas haereticorum opiniones, qui Ec

eJesiae calholicae oflensionis causam pnebere non ^
cesaaot, nos omnem illis occasionem adimere cuplentea, profilemur et asseveramua, eynodum epifccopcruu Oribodoxorum, quae Lampsaci et Smyrn
aliiaque ia locis babiu est; cujus synodi legationeui obeuotes, lum ad tuam benignUalem, tuni ad
univeraoa Italiae et Occtdentis episcopoe lillerae
afferimua, catholicam fldem lenere et cuslodire;
qusb in aacrosajacta synodo Nicana temporibua
beatae noemoriae Gonstanlini, a treceulis decem et
octo divinitus iiispiraiis episcopis comprobala,
hactenus inlegra et inconcussa perpeluo permansii:
in qua con$ub$tantiali$ vocabuluui adversus Arii
[

,
*
, ovw*
, *
, ,
' %
,
\ **^
,
\ , Nixoit"
\
(Ufa**
, \ vw
\ ,
5

Socr. lib. iv, c. 1*.

VALESII ANNOTATIONES.

lcniinianum ac Liberium, Talenli atque Eudoiio. D Chriaii 368? Sed responderi poicsi, propler bettuiB
(70) " .
Scribendum pulo
Procopii, el Orientalis imperii luiiiubus qui p
. Quam ecripluram in versione mea seculus
illam synodunt conligeruni, laidius missos e*se
ftttiu. l u ceriesensus longe aporlior exsislil, qui in
legatos. Praelerea nec Socrates, DCC Soxomenui,
vulgata scriplura nullus est.
legalos illos missos esse dicunt a synodo Laropsa(71) . Socrates in libro iv, caceua. Missi quidem sunt post synoduoi Lair.ps^
p i l e l i b a n c legationeia Macedonianorum refcrre
cenam,el liiieras synodicas ejuecoucilii detulerunt*
vidctur consulaiu secuiido Yalenliniani et Yalenlis,
Non lamcn ab illa synodo direcli sunt, si proprte
id est anno Ghrisii 568. Veruiu Barouius ad anuuui loqui velimus. Scio quidcm iu libello fidej qu
Gbristi 365 graviter eum repreliendil. Nam cum Euslathius, el Silvanus ac Theopliilus obtuleruct
Lampsacena synodus celebrala sitanno Chrisli 365, Liberio papae, diserle scribi illos episcopos le|^
u l ex Socralis ipsius leslimonio couslal, quoiuodo tionem obiisse Lainpsaceni conctlu, Vcruiu hoc i
legaii ab illa synodo milli polueruul auno iAlelligendum, esi ut dixi.
l

13*1

HISTORIA ECCLESIASTICA. -

LIB. V I .

1322

, . pratiutem pie sancteqtie positora est. Similiter

eliarn nos una cum supradictis eamdem Qdem le \ , \ nuisse ac lencre, et usque ad eiiremom spiritum
, \ - servaturos esse, ipsi manu noslra proliteinur,
" , - Arium et iinpiam ejus doclrinam, una cum disci , , pufis illius, el eadem cum illo senlienlibus con, , , xal deirnanles; omnem praeterea bxresim Palropas, \ aiani, Marcionia, Pbotini, Marcelli et Pauli Samo * saiem. Horum doclrinatn el universos qui idem
, cum illis semiuni, omnes denique baeresea adver santes sanetsc fidei supradicue, qua pie a aanciig
, * Patribiis Nicsesa exposila esl, aoaibemaie damna, , mus : aoatbema praecipue dicenlea Ario, el iia quaa
in Ariminensi synodo getta sunt conlra pnedictam
* - lidem sancti concilii Nicaeni. Quibna ab oppido
Tbracise Nice ullaiis, dolo ac perjurio circumveoii,
, . , Constantinopoli subscripsimua. Curo haoc professi
\ , easent, fidein Nic&ae edium Hsdem plane verbia
, \ \ - oonfessioni suae subjunxerunt, et acccptia Liberii
, - lilteris de rebus quas ge&ue fueranl, in Siciliam
navigarunt.
. W.
2 3 3
C A P . xii.
, > , th synodo Skilien$i, conctiw 7gank ceUbrato,

,
Ulo quod in Cilicia fulurum
tptrabaixr,

quod Valcnte ditcussum $. Item dc , *
lione quas iunc grassabalur: quomodo Athnna *

sixj denuo (, $ occultavii;

Valentis lilteri* retocaltti, ptouuii m medium,
,
*

Ecclesias jEggpii gubernadil.

.
, \ lbi congregato concilio, cum episcopi illius i n SUIIE eadeui decrcvisseui, liis rebua coifeclis, in
, ,
. * - C palriam reversi sunt *. Eodem lempore cum sy
(72) nodus episcoporura coogregaia easei Tyanis, cui
, inlereraut Eusebius Csesarea? Cappadociae episco, ,
pus, Aihanasius Ancyrae, Pelagius Laodice*, Zeno
, , '
Tyri, Paulus Einesa?, Otreue Melitinae, Gregorius
(73), , \
Nazianzi, ct alii complures, qui, regnante Joviano,
, - Aniiocbiae coUecli, consubslaniialis doclrinaai re , \ ,
tinendam esse decreveranl, Liberii ct Occidenla \
liuin Utlerae recitaU SUDI. Qua ex re ingenli gau. \ ,
dio aiTecli, scripseruni ad omoee Ectlesias, ut
,
Occideolalium episcoporum dccreia perlegerent,

Socr., lib. iv, cap. 12, 13.

VALESII ANNOTATIONES.

(72) ...,
. De bac aynodoTya- D agere; alque inde reversi in Siciliam et per Illynensi agii Raronius ad annum Cbrisli 365, ubi
ncum, cura episcopis illic consregatis convenire
inulia cotigerii de isia eynodo ex Basilii Caeaarienpoiuerunt, et iiide in Cappadociam ad Tyaneuse
sia epislolis. Ncioo tainen de bac gynodo uberiua
conciliuin proficisci ?
scripsil quam Soxomenee. Qui quidein diaerle te(73) .
Olreus dicitar a
t l a l u r eaai synodum ceiebralam fuisse pott redi- Baailto Magno in epistola 516, el ab iraperatore
iuni legalwttm Ortoiiialiiini ex Iialia. CelebraU
Tbeodotio in lege ieriia Cftdice Tbeodosiano de
esi igilur anno Cliristi 3b7, aui cerle 368. Proiude
fide caiholica. Grcgorius episcopus Naitanxi qni
erravii Baronius, qui cain synodum referl aouo post Oireuin iwminalur boc loco, pater est Gce565, eodem anno qno synodtis l.ampeaci babiia
gorii Nazianzeni, ul recte nolavil Baroniift; qui
iucral. Quod quidein fteri nullo modo polest. Quo- coadjulorem sibt lilium in episcopatu adscjtifextm
niodo eiiim nno eodemque anne legali ab Orieniis spem succcssionis, ui ipse Nazianzenus declixal
parlibns io llaliam inilti, et Roma3 cuoi Liberio
iu oraiione 8.
VARIORUM.
.
b t i A n l . Pagi, ad ann. 365, n. 6.
PATROL.GR.LXVII.

Synodos Siculam ei Tyancnsem antio 366

e

coaclaa fuiste
.
42

fcrl.

SOZOMEiM

43

el pistolas lum Libcrii, lum epigcoportim Itallsc,

Afriesc, Gallix cl Sirilia?; nam ct istorum lilteias
nttnlriant logali a synodo Latnpsaccna niissi : utque oinnium illoruin nuuicruin considcrareitl.
Multo ctiim plurcs eranl iis qni in Ariniineitsi concilro sccleram. Prselcrca ut consenlire cum illis et
rommurijcare vcllcnt, scquc cjtisdem esse gcntenlia? per lillcras imlicareui. Postrcmo ut anie exituni vcris ad siatulum diem qucm ipsi pr&scrtpscranl, Tarsum Cilicia? conveuirent. El iii quidom
scse inviccm hoc niodo nd faciendam synodum
bortabaulur. Porro cum synodus jamjam congreganda essl in urbe Tarso, quatuor circiterac t r i ginta Asiani episcopi, in Garia Asiae provincia coll e c l i , sludiutn quidctn in restitucnda Ecclcsiaruin
concordia posilum niagnopcrc laudarunt. Consub- ^
slantialis aiitcni vocabulum admilterti recusabant,
aftii nianles fidcm quae Anliochiai et SeleucisQ promiHgata fucral, 234
oporlcre, quippe
qua- ei Luciani niarlyrig fiiles cssel, el non sine
muttis poriculis ac laboribus ab ipsorum anlecessoribus fuissel coraprobaia. Imperator vcro, Eu impulsu, coiicilium quod in Gilicia Tularum
gporabalur, diremil, scriplis ea de re litteria cl
adjeclis minis. Specialitcr quoquc recioribus provitictaium mandavil ut episropos, qui Constaniii
tcmporibus depoaili, postea rognante Juliano sacerdotium recupcraverant, Ecclcsiis expcllerenl.
Ob banc juesionem i i qui in A2gyplo magislratum

, ;
, ,
*
*
(74) .
^ *

, ^*
6VwK
, ,
. "
, '
(75) *
,

f

,
\ , \
\ ;
. , },
,
\ \ .
,

;,
. ftpw*
, \ owwflj
, ', \ .
gcrcbant, Aibanagiuin ecclcsiis illius loci spoliare, Q ,
cl cx civitalc ejiccrestudiierunl. Nequc enim levis
, Cx*
P<WKI higeila eral imperaioris edicio: sed omnibus , \ , tV
ex xqtto pracsidibus, eorumquc officialibus et dc- , -
cui ionibus, non modicae pccunise mulcta irroga. ,
balur, el corporie cruciatus intentabanlar, nisi
, *
iinperata fucisscnt. Verum mulliludo Chrislianorum

in unum collecta, rogavii pra&fcclum, nc episcopum
, *
inconsultc cxpelleret, sed accitraiius cxpcnderel
^
fonnam impciialium lillerarum, quae advcrsus eos
. ,
golog valerciil, qui post exsilium Consianlianis
, ^'
lemporibus irrogaium, regnamc Juliano revcrsi
* &
r

e s s e

VALESII ANNOTATIONES.
(74) .
Cbrislophorsonus - ^
t i 'l numerum
secum tubducercnt.
vero in
~
~
" Muaculus
'
iiTprclatus csl recenterent: qtiod miuiis probo,
Epipbaniusauiein Scholasticus verlit
coMiderarenl.
Gujiis inlcrprciaiionein saqui malui, cum Lango
Nice.pbori iuinrprelc.
(7d) . Eplpbanius Sclwlaslicus lcgisse videlur ^ .
Sic enim v e r t i l : Cnmque stmedut pararelur in
TartQ, contenienlet tti Antiochia Cariw ferme iri:

L J

ginla quatuor Asiani pontificet. atquc ila Nicepborus cap. 9, lib. , ex intcrpreialionc Joanms
Langi. Nani Gi-aica Nicepbori budie desideraMtar.
Atque hanc seripluram cquidem vulgaue longe antcpono. Quid cnim sibi voluul ba?c verba ? Kapta
, Qnid opus cst addore noiuen Aeuc,
quasi vercnduin sii IIQ allani Gariam extra Asiam
intelliganius. Fuii etiam allera synodtis Aubocbiae in Garia, dc qua Sozomenns in libro sepliuio
cap. 2.

VARIORUM.
.
Uoc Valeniis cdiclum anno 567
anlc Pagcha cinissum fuil. Ex quo iutelligiiuug
Ci^nciliuiii Tarseuse celebnftidum luisse venio tetnporc ejusdem auni; el Valesium in nolis ad Socraicoi, ei Sozomemim aliosque quogdam viros
doctos tuale distulissc legalioncin Macedoniano-

rum ad Libcritim papam, ct concilia Sicobi &

Tyanenae usquc ad bunc annutii 367, cuiu eowno
jam Liberiub dofuncius ibsct, ei anlc Pascba ejiis*
dcin anni cdicluni de pollendis cpiscopis posl
concilia celebtala emannlntn, jam cxseculioni niadaium fuerU. (Ant. Pagi, ad ann. 365, n* 8.)

1335

IIISTOMA ECCLESIASTICA.

- LIB. V I .

1326

, - *
. ,
. ' ,
. ,

, ;,
,
. "
,
, ~
, .
,
, ,
, -

essent. Athanaaiuin porro aicbant relegatum quidcui fuisse sub Consianlio, sed, codera Cortslantio
revocante, cpiscopatum auiim recuperassc; el Juliahum quidem cum alios omnes ab exsilio revocaaact, bunc solura perseculum esse; Jovianura vero
dcnuo eum restiluisse. Ilaec cum diccrent, non
pcrsuaaerunl pracfccto: reslilerunt nibiloioinus-,
nec passi suht vim inferri Aibanasio. Comque
multitudo vulgi conflueret, ingensque tumullus ac
perturbaiio tulam nrbem occuparet, ac aeditio
jamjam fuiura exspeclarclur, praefeclua rem imperatori signiftcavit, passus inlerim Aihanasinm in
urbe remancre. Poslea vero, mullis jam elapsis diebua, cum sedilio exsuncia esse vidcrctur, vesperlino tempore AtbaDasius clara ex civitaie digrea*
, " sus, in quodam loco sese occultavit. Eadcmque
, nocie praefeclus Alexandria, ei dux miliium AS , 0 gypti.ecclesiam iu qua diversorium crat Aitianasii,
, - occuparunt. Et cuni illum ubique, in ipsia cliam
. , teciis et culminibus perquisivissenl, consilio suo
. fntslrati disccsscrunl. Sic eniiu exisliruabant, po , , pulo jani piioris seditionisoblito,cunctisque son\no
. (70) oppressis, se, si impclum faeercnt, imperaloria
, - jnssa facile exsccuturos, ei urbcm seditionis exper . " , iem scrvaiuros csse. Ingens porro admiraiio cun , ctos subiit, quod Albanasius invcnlus non essei.
6 Nam sive divina revelalione, siv$ quorumdam bo , miiium indicio pramonilus effugerit, utrumque eo . dcm recidil. Ccrtc ul quis tam opportuno lempore
'cv. ,
praeuoscere insidias ei cavere possit, id majori*
. ^ videtur essc providentiac, quara quse 235
^o minem cadal. Alii dicunt, Albanasium, cuin i n , - consuhum populi luniulUiin prxvidercl, verilum
, ne malomin quae ex eo eventura esscnt, aucior
, fuisse dicerclur, toto hoc tempore in nionumenlo
* palrio delituissc. Et Alhanasius quidem bac ra , , - lionc elapsus, sese occultavil. lmperalor vcro, non
.
mullo post scripsit ei, ul redirct, ct Ecclesiam
, , suam reciperel. Cscterum suspjcor Valcnlcm uon
, * ex aniim sui senlcutia isla scripsisse, sed vel quod
, , - conslaniem oniuium bominum exisliroallonem dc
, viilute Albanasii secuin ipse repularel, ei ob banc
, *
causam procul dubio Valentiniamim id molcsie ia , - lururo : quippc qoi Nicaeni concilii doctrinam ain9 oo. ^ plexus esset: vcl quod multiludincm corurn qni
,
Alhanasio favebant, foriuidaret, ne quid in dam. num reipublicae molirenlar. Arbilror cliam , id
,
quod verisimile esl, Arianorum anlistilcs non iia
,
vebementi studio in illum incubuissc: pravidentes

, n

VALESll ANNOTATIONES.
(7) .
Supplcndiis videlur bic locus in bunc modum
, vel .

VARIORIM.
* . Fugam Atbanasii - postremis solum vitrc susa annisci licucril alta et
imperturbata frui pace. Qnas sane icmporie raiio
strcmam. cuai erudno viro Antonio Pagio, in antiain re.jieiinus cireiler 367. Quia scilicct ail Theo- coaslabil, si ad annum 367 ejus fiigam redilumque
phanes Aibanasiom qnadraginla sex annis episco- conieramus. (Ctariss. monacbi Benedidini hiYila
Aihanas., pag. 85.)
p a l i pcrftmclum rounere, loloe quadragima in
periculis calaroitalibusque versaiuni, Ua ui sex

1527

SOZOVENI

lutiiruiu ut il!e ex cirilaie ptifcns, dcittiA impcra- (77) ,|*

lures i/iterpellarei, el orcapionem eos a9etindi nan- . , xatoti
cisccreiur: ac Valcnlem quidem in siiam aetHen
liatn pcrlraberet: Yalenlinianum vero, ulpoie
, . JWdein fidei sectatorem, ad iram excilaret. Nain euin , *.
viriutem ejus vlri perspeciam babcrent ex iia qua
principatu Con&lantu acciderant, ingenii inetu per- \ ,
rellebanlur. Etenim eo quoque tempore, advcrsa-
riorum iasidias Untopere aupcravil, ul Ecclesias ,
Agypli libenter ei coftcesserini : ipsc vero Hitciia ,
Ceneianiii vix addttclas fuerit, u l hac condilione ex i u l i a reverterelar. Et kauc quidem causim
fuiase conjicio, cur Atbanaaio adempia non sii Eccleaia, perinde ac reliquls eptacopis. In reliquei
vero persecutio incubuil, non dissimilis illi quae a genliltbus olim fuerat exciiata. Nam qui declriuiin
illorum sequi deirceiarent, iis irrogabantar exsilia. Ei Ecclesi iis quidem adimebautur, illis awke
tradebantur. Verum ASgypias isUrum cabmitaUifU expers inlerim ftiifc, Alfaanaaio adbuc superslite.
CAP. XHL

Quomodo Demophil*$ ArUnui pott Eudoxinm f*ct*$

sit episcopus Con$tantiHopoUot; orthodoxt
Evagrium clegerinl; de peneculiotu ob eam
rem excilata.
Interea impcrator Yalens Ahliocbiam ad Orontem silam proflcisc! decrevil *. Qui dum in itinere
c*sct, Eudoxius ex bac vlla disceasil, andecim annis episcopaiu Conetantinopolis perfunclus. Demophilus 236
J
Arianis ordinalu, ecclesias urbia refci administrandas suscpit.
Yerum Nicxnae fldei propugnalorea, opporiunum
sibi tcmpus oblatum rati, Evagriuro quemdam aibl
opiscopum delegeruut. Hunc Eustathius, is qui
olim Aniiochenam Eccleaiftni rexerat, ordinavit.
Namque is, cum Jovianns ipsoni ab exsilio revo- ^
casset, clam eo tempore Consiantinopoli moraba
tur, llomusianos docens, atque exborlans ut in cadem de Diviniiate sentenlia permanercnt. Hinc
Sgitur Ariani ad seditionem cominoti, fautores ordinalionis Evagrii acerbe persequi coeperunt. Quibua cognitie, imperalor Nicomediae aliquanlisper
subslllii. Ac verilus ne quid roali urbi regiaa per
seditionem accideret, miliies eo mittcre decrevit,
quanios ad eain rem galis esse judtcabat. Et Eusuthium quidem couiprebensum,in oppidutn Tbracia; Bizuam relegari jussU: Evagrium vero alio
abduci. Alque hsec qnidem gesta stint in hunc
moduro.
D
CAP. XIV.
De ocloginta ortltodoxis pre$btjteri$ qno* Valent
medio in mari combuuit Nicomcdia;.
v e r o

u s

o c o

a l j

Ariani vero, ut in rebus aecundis evenire aotet,

insoleniiom facU, eoa qui ab ipsis dissenlicbant,
1

.
' Karcm
eforety,

,
*
' ^
. ;
, | ,
.
,

. 01 * ,
,
.
, w
. ,
, ;
, \ \ \
. '
, WM*
.

. \ ^
, twt
, . >
Btivfl (78)
, \ ^
. .
. '.
(79) )-,
*#*

.
, , ,

Socr., lib. , cap. 14, 15.

YALESII ANNOTATIONES.

(77) . Ante baec verba

finalis distinclio apposila esl in codice Fukeliano.
nare non dabho quin boc loco scribenduro wt
, qnod esi longc eleganlius el clarina. Non
enitn reierlur ad , sed ad verbtim
quod pnecessit.
(78) ' . Hesiituendum esl ), ni le^
gilur iu codiie Fukcliano, cl apud Socralein in

lib. iv, cap. 15, ubi vide, si placei, qo noUfu

Ejuadero oppidi meminit Palladiu in Diaiogo u
w/ ^oannti Chrg$o$tomi.
(79) . Male GbriatoplMrsonui tegitoi
vertk cum preabyteros verlere deboiseet. Certe
Soxoinenua ccclesiaslicos eoa fuiaae dirii. Grtgorius vero Naxianzenus in oraliotie SO, prtgbvlif^
appcllal: .

1529

IIISTOMA ECCLESlASTiCA. -

LIB. VI

1550
1

; . 01 , acerbisaiine perseqni inaliuierunl

Qui cuin et
, cruciaius corporis susliiterent, el ad prasiduin
\ * * tributialia et carcerea trabereuiur, ei ob crebra
, qum inde ipaie eveniebanl dawna, facullalibus auis
, paulaiioa nudarealur, iniperatori aiipplieare decre . \ - veraat, m liis ealaokitatibus aliqua ex parle libe \ , raneRcar. Uujus rei cauaa octogtoU viroe ecclesia \ . ' a&ieoa delegeraiit, inier quo* Urbantu, Theodonia
, ' ac Menedcnua priiicipeiu loeuro obiinebam. Qui
. , ,
ut Wicomediatn veaiseeoi, libelluta Valenii ob *
lulcruni, iu qoo ea perscripseranl qiue ad causam
.
ipsorum periinerent. A l Valeua, quainvig aupra
, \ inodum indignaretur, irae tamen suae gravitattm
, non prodidil , eed clam mandavii prafeclo, u i eoe
.
comprebensos imerficercL Praefectus vero, tintens
, , ne vulgus aedilijnem coucilarcl, si loi pii viri qui
. \ tiibil deliqueranl, pnBler jus ac rationeui occide '
rentur, simulat se exsilio eos addicere, et tanquam
, \ ,
in exsilium inittcudos, navigio iiuponi jubet, quod
; , quidein illi forii animo ferre parati erant. Porro
.
cum ad medinni Astaceoi sinus navigando pervc , , nisseiit, namae, succensa iiave, sicut ipsis fuerat
, imperatuin, in scapbam desilirnles abscedunt. Na (80). " , \ ,
vis vero ipsa secundo venio impulsa, Dacibizam
.
usque, qui 237
Bitliyriia ad mare
, o c , , s

c s l

i n

suus, valuit pervenire. Sed siiuul atquc ad terrain appulit, dissoluta una cum ip&is bomitiibus conflagravil.
CAP. .
. *.
di$unsiotii Extebimm C<tiarien$em epitco ,
pum Brtiilium Magnum; quomodo Ariani,
.

tumpla ex eo fiducia, Casariensem

Eccletiam
,
adorli SUHI, ae TepuUi.
,
.
At Vatens, relicia Nicomedia, Antincbiaiq ver ,
. , - *us *er fecit. Qno quidem tempore cum in Cappa , , - dociain venisset, orlbodoxos, ul solebal, exagitarc,
, ei illius provinciae Ecclesias Arinnis tradere stu . duil. Idque eo facilius ae coiiseculurum sperabai,
, (81) quod disscnsio quaedam ac ahnultas iuiercederei
- inler Basiliuru et Eusebium, qui tunc Cxsariensem
Ecclesiam adininistrabat. Qua de causa ttasilitis
.
ee in Pontum rcceperal, et cum monacliis illic
,
. , - pbilosophanlibiis versabalur. Populus vero, ac
, prxcipue npiimi quique ac priidentissiiui, Eusc bium euspectuin babcre cceperunl: eique fugaui
, , v i r i , lum ob vilam, tum ob eloqucnliam ccleberriini assignanles, deserere illum, et scorsum col * . '' ,
lci-las agcre mcdllabauUir. Vcriun Basilius quidcm.
'
C

, ^ ne Et-clesia ipsius causa pcriurbaretur, quae aliu \ .

qui ob bxrcticorum iiistillus lumullibus neqiiaqiiam
* ^ \
vacua erat, inonastcrlis Ponti quiele dcgebal.
.
lmperaloii vero el episcopis qui cum illo eraut,
'Socr., Hb. iv, cao. 16.
VALESII ANNOTATIONES.
(SO) .
ln codice Fukrliano acriptum esl , l e v i ^ c r i m i u e , scd
qumt a nobia prarteriri non debuil.
\81) . Asseulim* CliriStopborsono el Savilio, qtii pia?po>itioiicin addunl

lioc modo : , elc. Dc bac porro

siinullale uuer B:isilium Ma^ntiin el Eusebiiim
cpiscopum, vidc Gregorium N:iziaii7.ouuui hi oratiom luncbri de landibns Basilii.

331

SOZOMENI

lecum cmm pcrpetiio babebal Arianae scclae anti- 1* ImUt tim.sb.ai

siites, animo* addiderat absentia Basilii, et odium 6 \ . ttxjpl
mtiltitudiois adxeraus Eusebium. Verum conaius . " \ Kampneter senlentiara ipgie successil. Etenim simulai- , /,
que nuntiaium est eos in Cappadociara conlen* ,\
der<, Basilius decedens, suopte motu venit , * (
Cjesaream. cum Eusebio quidem in graliam . mnf
revcrsu cst; Ecclesiara vero opporiune adtnodum
6,
doqucnliae auae subsidio adjuvit. Valens ilaqao una
.
ciim eptecopis quos secnm babebal conatu suo
dcpulsus, ium quidem re infecta diacessit.

. \

CAP. XVI
Quomodo po$t Eusebium Basilius Eccletiam Cappadocum regendatn suscepit : et de insigni eju$ advenui Valentem in dicendo libertale.

KaxxaBom
, $
* .
Yertim aliquanto post -tfalens in Cappadociam
! ,
rcvcrsus, Basilium posl mortem Euscbii Ecclesiis illitis provinciae rcgendie prxfeclum repcril . Quera Jnivza .
cuin inde expellere conslituissct, ab incoepfo dc- *, ;)^
siaiere 238 coaciua esi. Nam simul atque id ag- " ^;
grcssus fuissei, insequenii nocte uxor ejns in , , ta
aomnis lcrrefacta dicittir, el Galatcs filius quem , 6
tiuicuni babebal, repenlina morle prareplus. Om- . ,
ncsque ila ccnsuerunt, Deuoi ulciscenlcm iusi- ,
dias quae adversus Basilium slructa? cesenl, ad , . ^
puniendoa parcnies, filitim c medio suslulisse. Ipso . .
eitam Yalens ila judicaviu Cerle mortuo filio, . , \;
nullam amplius molestiam exbibuit Baailio. Dum ,
autem ettperessci, et morbo oppressus jamjam
. * moriturus crcderctur, misil ad Dasilium, rogatis ^ ,
atqae obtcstana ut pro aegrolo Deum prccari vci , . ^
ieL Gum eniro venissei Cassarcam, stnltm praefc- , . ,
ctua prsrtorio evocaluin ad se Basilium, eamdem , \ 7 ,
cum principe fidei doctrinam amplecti jussil; .
inortcm niinatus nisl oblempcrarei. B.isilius vero
rcspondiase fcrtur, magno id sibi lucro fore, , <^
seque ijigjntia largUurum, ul quara cilissime cor- , '
porU vinculis Hberareiur. Cumque prxfeclus jus- , \ , |
aisscl, ut eo die et insequcnli nocte consilium
, , .
caperct, ncve inconsidcrale in aperlum ruerct pe- . , ^
riculum, aed ut poslridie adesset, suamque senien- \ ,
liam promerct: Mihi vero, inquil Basilius, dclibe- . * ^
ralione opus non est, idem cnim qui nunc sum, , \ ;
craa eliara ero, nam cum ipsc creatura siui, nun- ,
quam adduci polcro ul ntci simileni adorcni,
.
Dcuinquo confilear, utquc cjusdcm tecum cl cum
, ,^
imperalore culius particeps siw. Etsi enim admo , * '^'*
1

Socr. !ib. , c. 2(>.

VABIORUM ANNOTATIONES,

. Hatt anno
570 acta esse, cl Basilium lunc temporis prcsbyleruut lanlum fuisse, contra Baronium docel Aul.
Papi, ad ann. 370, n. 19. IIoc autem anno morilur
Knscbius, eique tn episiopalu Ca^saiirnsi succcdit
Basiiius ; qui poslquain annos oclo in itla sedts
egerat, nonumque incboavcral, morlalitalem cxplevil Kalendis Januariis anui 380, inquit iricm
Pagius ad ain. 370 et o7rfj contra aliurum calcu-

lum in not. var. ad Socr., lib. iv, cap. 6.

* ....
^.
Sic cd. Parif-
sanc Valcsius hos tiluios ul putidos cl mcntfo^
prorsus itcglexissc vidclur.

. H
aecuntluin valcntis in S. Basilitim iippcunn TIH^
pbanes iu Chrunico refcrl anno Clirisli j u i l a ^
xandrinos 3u8, qiii Kalcndis Septecnbris an^ ^
jeroi vulgaiis iitcipit.
1

M F T C

1533

niSTOIUA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

t?3i

OJV 3. (8f) dum conspicui, ncc niodica orbis tcrrarum partl

impcralis, non idco lainen homiuibus gralificari
, . ,
dccet, fldom vcro in Dcum negligero : quain ego
\ . ' ,
, \ . quidem nunquam prodiderim, nec si bonorum
,
proscripiiouc, aui exsilio, aut capiiali seulenlia
.
damnalus fuero. Nihil eiiim liorum me dolorc afli*0 , ,
cere poterit. Nani opes quidem nullas habeo, sed
\ pallium duntaiat et paucoa libros. In lerris auteni
, ,
ila dcgo, quasi peregrinus. Corpus vero pra
, \ \
unbccillilatc, posl primam infiictam plagam, sensu
\ \ doloris ct cruciatibus superius erit. Qtue cum
.
libere dixissct Basilius, pnefetius virlutcua v i r i
, . \ admiratiis, rero impcratori nnniiavit. Ille, cum
, * *
festus Theopbaniorum dies ngercmr, nna cum
,
comUibus suis et protecloribus ad ecclesiam pro\ . \ essit: el muneribus suis ad allare oblatis, m
^ ,
eolloquium vcnil cura Rasilio, cumque luiu ob

prudcnliam, tum ob d&orcm alque gravilatem qua
, sacerdolii niunus obibat, c l convcnlns agcbaf,
*
magnoperc suspexil. Paulo post tamen advcrsario, \ . "
riim caltimniis effeclum esl, u l Ui cxsilium mitle , \ (Wtov ,
relur. Jamqiic aderat nox qua id pf rfteicndiim
, , videbalur. Cum repcntc febris jmpcratoris filium
, confpiens, ancipili ac p< riculoso morbo opprcssil.
. \ Patcr ipse bumi provolutus, filium adbuc stipcr \
stiicm Itigcbat. Cumquc ad inopiam coiisilii reda .
cius essel, el omnibus niodis incoluoicm sibi fdiuro
resliiui sludcrct, pcrmisil familisnlus, ul Basilium
\ , \ acccrscrcnl ad viscndum aegrum. 1d cnim ipsc cl
\ .
mniulare non audebat, quem paulo aiHe conlumelia affecissel. Shnul atquc adfuii Basilius, puer melins babere coepit : adeo 2 3 9
niulli affinnavcrint, puerum omniuo morilurum non fuissc, nisi
m*a cuin Basilio bxrcticos etiam advocasscl Valcns, qui pro filio prccarentur. Quinetiam prafccttis
eedeni temporc in morbum incidissc fortiir : cumquc supplicaret ac veuiam pclerct, ealulem recnpcrasse. Vcrum hxc minus admirabilia forlassc videbuntur in Basllio, viro excellcnti pbilosopbta
prsedito, et ob doctriuam atquc eloquculiara ubique celebralo.
. '.
C
CAP. XVII.

tocielale inler Basilium Gngorium Theologum ; quomodo ambo excellenli doctrina pra> * ,
dilf, Nica-ttam fidem defenderunl.

.
Isie porro cl Gregorius, pari virtulis etudio
\ , dcdili, iisdem temporibus florueruni. Aiubo enim
, , .
adbuc adolescentes, Himerium el Pro&resiuin,
, \ ,
sopbistas ea tempcstale celeberrimos, Ailienis au
dicrunt : poslca vcro Libanium Syrum Anlio , .
cbia? . Sed cuin sopbisticam prufcssionem ct cau ,
sidicinam landcm sprevissent, juxla sacras Ecclc .
si.x lcges philosophari dccrevcrunt. Porro cmu
*
aliquanlum leinporis in disciplinis pbilosophorum
,
gcniilium consumpsisscnt,ct sacrarmn LiUcrannn
,
exposilioncm parlim ex coinmculariis Origcnis,
\ *
C

u l

, - partim cx aliis, qui vel anle Origoncm, vcl posl

illuiii, in sacris Voluminibus inlctprclandis
Socr., lib. iv, c. 26.
VALESII ANNOTATIONES.

R2) FA . Hunc loctim cornxi cx

licc Fitkcliano, in qo discrto scribiliir
* . clc. Mallcm lanicn
scriboro ( oi , ctc. POITO do bac sccunda in-

(crrogalionc Basilii coram Modcst( praefeclo praetorio, vide qtias nolavi ad Socratis lib. iv, cap. 2d.
Neqiie cnim opus esi liic rcp lcrc ca qua; illic obsetvaia sunif-

|35

SOZJMEM

1331

mediocrero laudera adepti aunt, accurale didicis- .

s t t i l , roaximo adjumento f u ^ u n i iia qui eo lein-
pore fidero Nicasni concilii sequebanlur. Uterque (83),
, .
enira eam doctrinain forliter assorebal adversua
Atianoa, eoeque eoarguebat, quod oeque alia recte , (84),
inlelligereni, nec ipsas Origenia opintones, quibua , . \
, , ;
prccipue nitebanlur. E i communi aulera conseosu,
sive, u l a nonnulHs accepi, soriilo, pericula inter , \
ae partiti sunt. E i Raeitius quidem urbee Ponlo , . tfnilimae circomiens, mulla illic monacborura do- ,
iftictyia consliiuil, el populis pradicans, ut eamdem (85), whw
ctim ipso doclrinam fldei sequerentur persuasit. , ;
Gregorios vero epiacopatum Nazianzi, qnod eal . oppiduin Cappadocise, poal parentis obilum aorli- .
lus, ejuedem rci causa lom aliie in locia, tum ,
praecipu* CoDStatninopoli, diu mullumque veraaias ^
est. Nec multo post e j m civitatis epiecopus mul ,
lorum antisiilum snffragio esi consliiutus- Nam cum nec episcopus, nec S40 Eccteaia ilUc esfri,
paruin aberal qoin doctrina Nicamse lidei ConstantinopoU in poaterum exstingtierelor.
CAP. XVHI.
De perteculione quce facta e$i Anliockim ad Oronlem ; de basilica beati ThomcB aposloii Bdessw; de collecta, eonlessione Edcacnorum.
imperalor cum AntiocViam venisset, ;cunctos qui Nicaenorimi Palruui doclrinae adliaerebant,
U m ex illius civiialis, tum ex vicinarum urbium
ecclesiis ejecit, omnique suppHciorum genere
oppressil ; adeo ut nonnulli alfirment mnllos
ejus jussu variis modis interfectos, quosdam
eliam in Oronlem fluvium prsecipitalos fuisse.
Cumque didicissel in urbe Edessa insignem esse ^
basilicam, Tboraa3 apostoli noinine uuncupalam,
ejue apectandae causa eo perrexit. Porro cura
plebem Ecclesiae catholicae in campo juxla civitatem colleclas agere vidissel, nam et illic Catbolicia adempiae erant ecclesiae, praefecium graviier
objurgavisae, et pugno roaxillam ejus percussisse
dicitur, quod, contra ipsius pracepluro, bujusmodi
1

. ! H \
0

, } imct
, &.
\ ,
,
,
, \ ,
, *\ Of^vnjv
.
^
, .
, ; isSty
xaS&ou
, (86), hi, \ ^ , ;

. *0 ,
%

* Socr., lib. iv, c. 48.

VALESII ANNOTATIONES.
(83) .
Soribenduin
pulo . Verbura enim , ex superiore linea repetilirm bic esse viileiur ab osciD
tante librario.
(84) . Nesrio unde boc
bauseril Sozomenos, Basilium acilicet el Grcgorium Orientis provincias inter se parlilos esse,
ita u l Basilio quidcm Pontus c l Cappadocia, Gregorio voro Thracia et Cofistanlinopolis obvenerit.
Ctrie Gregorius Nazianzcnus, lum in Carinine de
viia sua, lum in oratione de Laudibus Basilii, atiliil
de bac panitione aul soriilione dicit. Nam in
Carminibiis quidem discrle aflirmal, se Spirilu Dci
impulsum venissc Byzaqiimn, CIIIO a plobecatliolica qiia3 illic degebal, el a inullis episcopis seii
prosbyleris eo inviialus fuisset, i i l ortboduxa? Gdei
succuiTcret,

el haTesiin quse ibi quolidie. invale

scebat, prutligaret. Verba Gregorii baec s u n l :

,

elc. ^

,
.

oratione xero Tunebri de Laudibus Basilii, Baslium quidem dicit, paulo posl qnain ad episcopaluflj
evectus futM*al, curam ac sollicilutliiieui suam w
omnes totius orbis Ecclesias extendisse. Locus cst
pag. 545 edilionis Parisiensis, impriinis elegaiis.
Nihil lamen de bac pariilione dicil. Se qwideiu ac
Basilium Qdei defcnsores ac patronos elctios esse
dicit a Cappadocibus : sed dtim Basilius adbnc
tantiim presbylcr essct, id est auno Christi
(85)

. Gregorius Nazianzenu^ a Gregono
patre suo coadjutor in episcopatu Na2ianteno a*
scitus fucral, licct invitus. Seu posl inorlem pair
ciim nulla ordinalione nec polliciiaiione lenerc^
astrictus, Nazianzenam Ecclesiam reliquil. W
quamvis nmlli episcopi illic eurn retinere cojn^
cssenl, clam Seleuciam Uaurhc se rccepii >^
scribil in Cariniitibus de viia sua.
(86) . Vox >
lcnda esl, uipoie supeiOua, ei ex priorc linea pefperain repelila.
8

i?37

HISTORIA ECCLESUSTICA. LIB. V I .

, ,
,
(87).
,
. \
, , ,
\
. \, '
, , , \ .
, , \
, , \
. , \
\
, ,

1598

conveilua Qeri permisisset. A l Modealtis, koc enim

nomine vocabaiur praefectus, licet alierius sectae
esset, clam iamen Edessenos subinouuit, ul cavereni oe postero die ad consuetum locura precandi
causa convenirent. Sibi namque ab imperatore
praecepltnn ease, u l i n eos qui deprehensi esaenl
aniinadverterel. Ac prasfectus quidem ista minabatur, prospiciens u l oeroo eorum, vel certe quam
paucissiuii iu discrimen venireut, utque ipsemel
iinperaloris irain effugerel. Verum Edeseeni, sprelis bujusniodi minis, primo diluculo, majore qtiam
anlea studio confluxerunt, et consuelum locum
occuparunL Ea re nuntiaia, Modealus quid ageret
neaciebal. Et quamvia in hoc rerum stata inops
consilii sset, nibilominua ad campum perrcxil.

. Inle.rea roulier quaedam pueruin manu raptana,

, . secus quam inulierem decet, pallium incomposite
, trabena, inilitarem manum quae praefectum anieibat
. , perrupit, quasi ad magni niomenti negoiium fesll , nans*. Quod cum vidisaet Modestus, mnlierem com. , , prebendi jussil. Et accersitam ad se interrogavil,
quae causa cursus lam conlenti esaei. Respondit
, \ ,
; ( , , \ illa : Ul citius perveniam ad campiim, iu quo
, popalos Eccleei calholica? congregatiir. Tem Mo , desui : Tune sola, inqnit, ignoras prefectum eo
(88). ', * aialim venmrnm esae, el qeotquot invenerit, simal
, \ , , omiies inlerfectitnim ? Iroo vero, ail mulier, ae
, . dtvi. Atque idcirco cursu mibi opus esl, ne tardius eo veniani, el martyrii gloria prtver. Tnin
,
(89) . \ (* 241
pnefecliia inlerrogavit : Cur vero pueruni
\ ,
bunc lecom ducift? U* et ipse, inquit mulier,
, \ .
pattioeps ait coinmunis mali, el pari cnm aliis
, pncmio afficiatnr. Admiratus imilieris foriiludinem
.
Modestus, ad palalium recurril. Cumque mulieris
facinus priocipi relutisset, persuasil u i ab ioc<Bpto desisierct; nec honestum, nec utile id esse osleo*
deaa. Ad bunc modum Edessenorum civilas nniversa Cbrisli cultum confcssa est.
. W.
CAP. X I X .
obitu magni Athanatii, cujut sedem mvniU Lu
,

cius Arianus : et quoi mali$ affliclie sint jEgypti
' ,
EccU$i(t: et quomodo *, tucces$or Athanasii,

,

fuga elupsus, Romam ptrrcxU.
' .
Sob idem leinpue Atbanasius Alexandrinae Ec , "
clesia; episoopva, faio functus cel, ctiro acx et
" , quadraginta circiier annos aacerdolium obtinula \ . D sei *. Gumque mors ejus celeriler ab Ariauis
"Socr.Jib. iv, c. ^O, 2 1 .
VALESU ANNOTATIONES.
legii in hoc Sozomeni loco. Sic enim ha(87) .
Assentior Cbriatopborsono,
bel : " ^,
o l Savilio ac Musculo, qui einendariinl.
. Aique haec leciio mihi quidcin non
euim po&inlal series oraiieuis. Libenler eiiam
dispUcet, inodo inlelligamns confesgiolioc loco ecriberem , lioel refraganlibus
nem i l l a m , qua Deus in Evangelio pollicetur conacriplis codicibtta ac Nicepdori).
fessuruin se eos, qui ipsum coram bominibua
(88) .
Omstophorsonus
el Savitiutf einendarunl . Sic enini confessi fuermt. Maliin lamen hjcc Soxoineni verba
inteHigerede confessione illa, qua marlyres Dcum
verlit Chrislopborsomis, El propierea cursu mihi
opu$ tf, %t pott lempui veniam , et ita martyrio couliteiilur. Sic \ , idem e r i l ac
JJeo oblalo destiluar. Ita quoque icgisse videtur .
(89) .
codice Fuketiano scripluiii
Musculiis, ul ex inlerprelaiione ejus apparct. 8ic
csl .
eniin ille, ne lardius illo veniam, ieslimonio
bt\ deficiam. Niccplioi us quoque in lib. n , c.

1339

SOZOMENI

nunliaia fuisscl, baud multo post Euzoius Arianas

partis io urbe Anliochia episcopns, ei ona n i m
illo Magnus comcs gacrarum largitionmn ab imperatore missus, Pelrum quiriem, cui Athanasius
episcopatum commiserat, cumprehcnsnni cusiodije
mandarunt; Lucio vero Alexandrinam E^clesiain
tradidemnt. klinc factum est ul ^Egyptii acerbius
vexali sint quam rcliquae provinci.x, ct calainitatos
alias snper alias ingruentes populuin Ecclesirc
calbolicae oppresserint. Nara simul alquc Lucius
Alexandriaru venii, ccclesias occuparc aggivssns
esi. Sed cum vtilgus pabm ci rfcslilisscl, clerici
et sacralae virgines velut sedUioni* nuctores in
crimcn vocati ftunt. Prorsus aitiem quasi civita
ab hoelibus occupata essel, alii ftigiebanl, alii
B

pereeqtientibu, capiebaw.tr, c i in vinc.la conjccti

cualodiebantur. Alii e carcere producli, pars un
fculia ferreis el loris bubulis, pars ardentibus
lacibus pcrusti, cruciabanlur. Inslarqtie miraculi
videbalur, post lonncnla supcrvivcre. Mori vero
anlequam hujusmodi cruciattis infcrrentur, aul
cxailio damnari, oplabilc censchatur. Et bacc quidem flebanl in bunc inoduin. Episcopua auteni
Petrus e carcere elapsus, consccnsa nave, ad episcopum urbis Roins, utpote cjusdem cum ipso
fidei seclalorem, se contulit. Ariani vero, licet
numero pauci, ecclesias obiinnerunl. Eodcm tempore 2 4 2 imperalorie rescriptiim supervcnit, m
ex concilii Nica*ni seclatoribua, quolquot juesisset
Lucius, Alexandria el universa iEgyplo cxpellercnclo iEgypli.
tur. Sic enim mandalum fucrat pnefccto
iEgypl
Porro Euzoius, rcbus quas insliiucrai ad exitum
perduclis, Anliocbiam revcrsits cst.
CAP. X X .

, ;*>
, >? , 6 .
\,
,
. 8
. ,
(90) ;
,
. "
, ;
. tovxty0, \ ;

, ot , '6,"~fc~Jp&t I U
(91), ,
, \ <' ,
, , ;
, \
, :
, ,
,
, , *.
01 , , )^
.
,
, \ *
. Qte * V
Q .
, \ '
3

.
. K \

, tnl
De persecutione monachorum JEggpfu et ditcipulo '
ritm sancli Antonii, qui ob tecticfideidoclrinam
, *ai
in quamdam intulam deporiali (uerant, et de

.
mtraculi* qum perpetrarnnt.

Lucittft, adjunclo sibi ducc ^Egypti, cum
magna militum manu, advcrsus monaclios in eoli- ,
. " tudine degenles expcdiitoncm susccpii . Sic cnitn
existimabal, si bmninea tranqmllitalis amantos , :^.
molestius exagilarei, foro u l illos sibi morigcros \ ^
babercl, eaquc potissimuin rattone Clirisiinnos . xat ^
^ .
' in urbibiis agcntes ad suas partes traduccrct. Mulli
euim mnc leinporis admirabilcs viri regionnm ^ \ ^. TJ, 5illaruai monaslcriis prsccranl, omncsquc parilcr
, opoiwi
1

Socr., lib. , c. 2 i .
VALESII ANNOTATIONES.

Qnotics igitur occarrit dubitandi IOCMS UC dn*ku$

(90) . Miror profeclo, trcs
praRposilionibus, eam eligerc dcbenioe
btijus loci n o u a n i m a d magis accommodala esl. Vcrbi gralia, hoc in loco,
vertisse, Langum sciliccl, Musculiim c l Cbrisiop h o r s o n u m . Sic enim v e r t i l Langus, Jtaque AZgy- si pnrpositionei relincas, nuHus erit senm.
nec oralio cum prapcedcnlibus cohserchit. Besiipiii lonae gramoret animos in exteroi concepcre.
Atquc l l a fcre alii duo posl^rwres. Atqui iaoilc
ei aperlissimunt babct sctisnm. Corit tttnrici*
cral locum rcslilucrc boc modo,

interprclcs corruplioncin

. Id est, hinc factum esi ttt AZgyplii prw reliqui$ promncm maie vexati fucvint. J a m stipra (91) .
nou scmel lias duas p r j c p o s i i i o n e s
confundi inlcr sc- soicrc in mauuscripiis codicilms.

obsfTvavimns

Ita qnoqim apudNrrplmrinn. Nallciu taincn scribcrc ^****

*31

IIISTORIA ECCLESIASTICA. -

LtB. V I .

1542

\ \ - opiuionem Arii avcrsabanlur. Quortim testimouio

, * adbarens mulliludo vulgi, eamdem cuni illis do , ctrinam Gdci profnebaniur : quippe quae de dog . maiibus dispularc et garrire neque vellel, neque
, nossct: pcnes illos auiem veritatem esse crede, \ ret, qui virlulem factis Ipsis proftlerenlnr. Cujus, ', \ " mudi lunc roonacborum prafectos fuisse accepi. , - mus \ Macarioa duos, de quibua jam antoa diclnni
esl; el Parobo atque Heraclideni, et caHeros Anlo-.
, iiii discipulos. Lucius igiiur, cum animadverteret
, ficri non possc u l Ariani superiores essenl Caibo . \ licis, i)isi islos luonachos in Arianoruni senlcii . , tiam periraxissct, vi eos cogere aggressus esi,
, quamlo verbis persuadere non polerat. Sed nc sic
, . quideiu voli sui eompos factus esl : illis mori
& quoquc, si opus cssct, paralis, et cervices sua*
,
gladiis uhro subjictenlibus polius, quatn ut synodi
, \
Nica:nae decrela violareut. Porro eo ipso lemporo
. \ , - quo milites in eos impctuni facturi erant, quidam
, ' , , ad eos perlalus esse dicilur, ciijus artua jaindu, \ dum ila arefacli erant alque extenuali, u l pedibtts
, insistere non possct. Quem cum oleo unxissent,
, juiserunl ul in noniine Cbrisii, quem Lucius persequebatur, cxsurgerct ac domum redircl. llle au , (92) ,
. tem rcpenle sanatus, perspicue deinonslravii
' iilorum doclrinae asscntienduiu essc, pencs quos
Deus verilalem csse tesiaius fuisset: ciiain cuui
, accusatione Lucii invocanlcs ipsum exaudiens, el
. " aegroium aanitali resiituens. Nec idcirco lamen
, \ Q resipuerunl i i qui mouacliis islis insidiabanlur :
* , sed ooclu eos comprebensos, in quamdam ^Egypli
. , \ insulam qua? paludibus undiquc cincla esl, ab , diixcrunt. Incoke ejus insula?, religionis 243
. Christiatiae pcnilus expcrlcs erant, et dxmonuni
cuhui dedili. Tcmpluin enim quod apud ipsoe crat
\ ,
- vetusiissimum, sumroa rcligione venerabanlur. Eo
cum appulissent, fcrlur ftliam saccrdotis quaj a
[, . f l ;
, \ daemone obsessa erat, illis e nave egredicnlibus
, \ . obviam veniese. Q u cura currerci clamarctque,
, ; iusulani repeniina ct improvisa re aiupefacii,
puellam sequebantur. Posiquam vcro accessil ad
navcm quae sanclos seues vehebat, ejulans cl
huinl provolala supplicarc coepil, allaque voco
, , clamare : Quid ad nos venislis, fainuli magui
. ,
, D Dei? Uaec cnim insula nobis veius domitiHum
. \ cst. Nemini molesli sumus : scd cunclis mortalifms
ignoti, bic delilescimus, paludibus islis undiquc
\ ,
circuniclusu Quod si vobis ila placcl, banc no .
slrain poesessioncm accipile, el vcstro j u r i viudi , \ \ f

L i b . u i , c. iA

VALESII ANNOTATIONES.
graiiam
suam concederet.
Oplimc I.angus intcrpre(94) 'AJli|0euir
.
tatus osl verba Sozomeni. Neque enim alius
Reclios iu codicc Fukctiano scriptum csl
nolest esse sensus bnrucn Soxouieui verbortim.
. El pofct ulliiuain
Scd Nicepbonis non idcm dicit quod Sozonieiius.
vocem apposila esl media distinctio seu mora.
Vull enim dicere, quanlum quidctn ex verbis illius
Quam lcclioucm ac dielinclioncm confirmal Nireconjicio, Demn monacliis illis graiiam sanandi
phorus in cap. $7, lib. . Sic enim Itunc Soxox g i i idco conccssissc, quod Luciaui Unquaui i m roeni locum expressil, pium acciisasseni.
. Quem locum ita
Lafigns , quibu* Dcus

Lucium

accu&antibu$

1545

SOZOMENt

fctf

cale: nos ea cedimus. El puella quidein htte VOCH . \

ferabalur. Sed
Macariua ejusque comiles
, . &
daemonem objtirgassent, poella ad sanam menlem
,
rediii. Quo facto, el pater virginis illius cum nmni
. iawv
fainilia, ei univerta inaula ad Chrislianam retigio- , ,
nem coiversa eai: ei famim, quod apud ipsoa eral,
.
demoliti, in ecclesiam commutaniRt. Ilc cuiu
\
Aleiaodrie nontlaU esaenl, Lucium noii mediocri .
dolore afieceruni. Yerebatur enim ne ipse in i i i o - . ,
rum odiam incnrreret, quippeoni non horaiiiibus, * ,
ed I>eo tpsi beUw indixissel. Slatim igituroccnlie . *0 riji
mandavii, ut qui cnm Macario erant, ad suas aedes \ ,
in goHludinem reverterentar. Ac Lncius quidem
\ . (93)
jEgyptum boc modo pertarbavil. Qiue quidem per
, *
id teropus noo Didytno solura pbitosoplio, qui ea
.
lempeslale floruii, sed et aliia doclissiniis viris emicabal. Ad isiorum i g i t u r viroram, et ad nw*
nachorum de quibus disi virtutem oculos adjicieus Eccleaia iEgyptt, Lucio cjueqne asaeclis repa*
goabat. E l quanquam perseculionem eusiiiierel, Arianos lamen mulliludine longe siiperabat.
CAP. X X I .

. '.

, tr
Enxmeratw provinciarum m quibnt Nic&na fidet
pnedicabatur: et de Sajihtrum fide, deque VetraNtxala 0
nione ejut genlis
epitcopo.
,
>

.
Idetn quoque tunc lemporis aptid Osrocnos ac ;
c i d i l ; et apod Cappadoces, quippe qnibus par
\ ,
quoddam mirabile prorsusque divinum obtigerat,
,
Basilius acilicet primariae apud ipsos tirbis Caesa' , Najiavjw.
reae episcopus, et Gregorius Nazianzi. Syiia vero
, *iv
el finiiimae provincia, ac prxcipue civilas Aniio , \ , chia, in maxiraa perturbalionc ac lumullu versa , \
bantur, cura Ariani quidem nuinero plures essent
. \
el Ecclesiaa oblinerenl: Catholici lanien baud , x*l
quaqoam pauci essent; quos Eustathianoa ei Pau (94) ,
Hnianos vocabant;- 24 4 . <iu'l>us Paullnue praeerat
.
, . 8
ac Melelius, ut supra rciulimus. Horum ope A n - (95), wvoV
, tiocbensis Ecclesia, cum paruni abfuisscl quin
, |'
univcrsa Arianam amplecteretui' ha?resim, aegre
, ' ,
admodum impcraloris conaiibus et eprum qui apud
imperaiorero plurimum poleraot, resistere valuit. ,
Ubicunque eniin a gcnerosis et forlibus viris . \ ;
Ecdesiae regebamur, populi, ut verishnilc cst, \ *
priorem sentenliam non muiabant. Certe Scyiha* , 1
hanc ob causam iu pristina lide permansisse nar- , . ,**
\ ,
rant. Haec aulem provincia muUas urbee et vicoa
. &
conlinet ct casiella. Metropolim autem habet To \ (96),
mes, urbem magnaiu el opulentam, ad mare sitam,
c

VALESII ANNOTATIONES
. Mallem scribere - D lamen omnes babent epiecopnm. In alijs aulf"
(93)
provinciis inlerdum etiam p*gi swuip babenj ep , etc, ut liajc nno contcxiu scribaiitur,
scopnm. Porro hunc Scythantm morem
junganlurqiie cinn prsecedentibua
usque iempota perdurasse teslatur Niceusbbo;
(94) . Apparct scribcndum esse
niates iu Thesauro orlhoduia fidei, lib.
'
, a Paulino prcsbyiero partis EustaUbi loquens de synodo Nicsena, cl ralionem rrddens
t b i i , quem Lucifer episcopiiiuAntioclieiium ordicur trecenli lanlum episcopi co convencriid, l*
naveral. Alque ila legilur apud Niceph. iu capile
ail : Cnm notidum civitatibus omnib*'
29, libri Y I .
obtigissct, fnctum e$t, ui plum id Utnpon*
(95) Ata .
Pcssime hun: locum
.
Provmciartm ettlm nllaf uni t*" *
- verlil Christophorsonus. Longe reclius Nicophoparebartt, ut Scythia icu fiussin 1n Iwdiernnin *W*
rus, quem vide.
diem. Aiia* duv$, aut adxummum tret habeba*i,#
(96) " . Idem repetit
Baimalia.
Posteriore vcro Umpore pUrivW
Sozoinenus in lib. , cap. 19; ubi variamiu Ecclecivitatibus tantum, scd eiiam oppidis, f/ dait su
siaruro cotiguetudines inler ge discrepantes referi.
episcopi.
Priino emni loco reccnsel consuettidinem Scytbarum ; qur cuui niullas h:bcant civilalcs, luilctim
0

1345

HiSTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

1346

* - in sinislro lalere Ponti Euxtni. Porro velus illic

, - consueiudo etiamnum manel, u l lotius provincke
(97) \ . Ecclesias unus lanlum regat cpiscopus. Pcr id
\ , \
teutpus Ecclesiis praeeral Vetranio, lunc cum
imperator Valens ad urbem Tomes advenit. Qui
, - cum ecclesiam ejus loci ingressus esset, et, u l
solcbal, suaderel episcopo, u l cum Arianis com, , municarei, Veiranio constanter et libere coram
* . imperalore loculue de doclrina fidei Nicaenae, ab
, , - eo discessit, el ad aliam ecclesiam ee c o n l u l i l :
. '\ quem populus quoque eeculus esl. Universa au * , tem fere civilas coufluxeral, imperatoris videndi
. \ , causa, et quia oovi quidpiam eveoturura credeba , lur. A l Valens una cum suis dereliclus contume . liam iniqoo animo t i i l i l . Quocirca Velranionem

*
*

* '

*
( , coniprehensum, i n exsilium abduci j u b e l : nec
, \ mullo post redeuadi ei copiam fecil. Nam cum
, ,
Scythas, ul opinor, ob exsilium episcopi eui indi\ - gnantea videret, meluere coepit ne quid novaniro
. remm molirentur. Norat enim cos forti animo
* , praditos esse, et ob silum locorom utilee ac ne\ , cessarios essc iroperio Romano, valli insiar obje. ' ctos iinitimis Barbaris. Hnnc in modum Velrauio
, conaius principis superavii : v i r el in reliquis
. rebus eximius, et viUe inlegrilate conspicuus,
' , sicnt ipeimet Scythae testaniur. Hie de causis
, - omnes fere ubiquc clerici imperaiorie iram experii
6 * sunl, exceptis occidenialium partiuin Ecc.lesiis.
, - In illis enim regionibus regnabal Valentkiianus,
Q qui et Nicxnae synodi dOClrinam sequebatur, et
.
erga dWinum Numen adeo pie erat affectus, ut
, ,
neque imperaret quidquam sacerdotibus, neque
.
245 omnino novare aliquid in ecctesiaslicis suslineret, si quid sibi deleriti* aul rcctius visom fuissel. Has enim res, examine ac judicio guo
prsestanliorcs esee exieiimabat, quaravis eximius esset tniperalor, et ad res gerendas, t experiinento
paluit, aplissiraus.
CAP. X X I I .
. KB*.
Quomodo tunc temporis cum Spirilu nanclo
Oti * &79
mola Qnmttxo, ium Palri filio cotuub ,

sUiHliaUm oecrelum etl.

.
Eodem leropore rursus mola est qusesiio, ntrum
, ,
, Spirilus sanctus ejusdem cum Patre et Filio sub - slanii censendus esset:quae quidem quaestio cum
. , jam pridem ccapU fuisaei, tum maximum incre - nieulum acceperat . Multe igilur bac de re dispu. - laliones nnagna conlenlioue (aclae, non minus
. '- quam aulea de Deo Verbo. Porro i n bac controm

Socr., lib. n , c. 45.

VALESII ANNOTATIONES.

(97) .
Inlerpretes Britannioncm verterunt. Ego Vetranionem dicere malui. Nam Graeci
lioc nomen, quod Latinam habet originem, sic fere
solent scribere, ut supra vidiiuus in rebue gestie

Constanlii, ubi de Vetranione tyranno lit inenlio.

Porro Velranionem dici pro Veleraniooe, j a n p r i dem observavi in aunoUtienibu* ad Aimnianum
MarceliinuiD.

VABIORUM.
. Anno 369, ut
recte coojkit Golliofredus in Cbronologia Codkis
Tbeodosiani, videlur Valeos Tomo$ profectu: urbs

est ad mare eita in sinistro latere Ponli EuxinU

(Ant. PAGI , ad annum 369, n. 18.)

!37

SOZOMENl

versia Anomoeani, et t i qui Filium Palrl similcm , \ , wlifl

quoad substanliam asserebanl, iuler sc conscnsc , ,
runt. Ulrique enim Spiriuim sanclum minislrum
" , t4
esse, et ordine alque honore leriium, ct sub \ .
staniia dissirailero asseverabant. Quicitnque vcro ,
Filiuin Patri coneubstantialein essc profilebantur,

idcm quoque seniiebanl de Spiritn. Quam doctri- (98) * ;
nam in Syria quidem Apollinaris Laodicenus : in
, ,
> JEgypio aulein Alhanasius episcopus ; in Cappa- , \ ;
docia vero ct in Ecclesiis Ponti, Basilius ct Grego- &&,,
rius acerrime tulati sunt. Porro cum haec qua?siio
" (99),
agitaretur, el contendendi studio magis magisque " , Uin dies cresceret, episcopus urbis Ronue, re com, *.
perta, scripsil ad Oriemis Ecclesias, u l Triniiateni
,
, ,
consubstantialem, et bonore gloriaque aequalem,
una tum occidentalibus cpiscopis conQlercnlur. \
Quo facto, ulpoie [conlroversia judicio Roniana* Ecclesi tcrniiuala, singuli quievere : caque siio finem taodera accepisse videbalur.
CAP. X X I I I .
De morte Libcrii cpitcopi Romani: deque Damaso el
Ursino qui posl illum (uerunt. El quod universns
Occidens prxter Sediolanum et Auxentium eius
epiicopnm, recle leiiliebal. llem de tynodo ttomana qucs Auxentium deposuil, ei de regula quam
promulgavit.

. .
ilspi
', Aapucw
' h
, , xAJprHtU
'
' ,
,
.

\ ,
" . * \ ; (I)
, /
, teb
, ' . ,
' r ~ - ~
Q

'
separatim coliectas agere conabalur. Diviso 246
* ^ ,
,
igilur , alii quidein istum, alii vero Daraa \ , *
i u m praefercbant episcopum. Hinc, ut verisiniile
\ . \ 4
esl, ingens contentio ac sedilio multitudinis exar . '
sit : adco u l malum ad vulnera el cxdes usque

prorumperet, donec prafecius urbis, multis lum
, > .
ex plcbe, lum ex clcro supplicio affeclie, Ursini
, **cunatum repressil. Quod vcro ad doclrinam fidei
, ;
pcrlinet, ncc Romani, nec ulli alii in Occidenlis
,
partibus, lunc temporis, sicut nec amea, inlcr sc
.
dissidebant: scd universi senlontiara Nicaena3 syn *
odi approbabant, ei Trinitalem sequalis honoris
, *ac polenti* venerabantur. Exceplo duntaxat Auxen,
l i o , qui lunc Mediolanensi prsesidcns Ecdesia?,
, , \
t um paucig quibusdam res novas molicbatur, et ry *
contra coromunem conscnsum Occidentalium cpi *
1

Per idem tempus morltio Liberio , Damasus

Roiuauas sedis adininislraiionem sueceptt. Qua in
ordiuaiione Ursiuus quidam diaconus quoruiudam
suflragiis noininaius, cum repulsam passus esset,
ferrc non p o l u i l : sed clam ab obscuris quibusdam episcopig ordinatus, Ecclesiara discerpere, et

Socr. l i b . i v , c . 29.
YALESII ANNOTATIONES.
(98) .
Meliue dixisgeiPclruin,iiam Albanasius jam vivere desierat, ut
ipsc Sozonitinus supra retulil. Scio quidein Aihanasiuiu divinilatcni Spirilus saucti pcrpeluo asseruisse, eumoue Palri ac Filio coiisubsianlialein
credidisse. Yeruin ejus inenlio alicma csl ab hoc
loco. Sed nolanduio esl, Sozonicnuin boc loco ordincm -tempomm non servasse. Quippe Liberii
moriem et lnilium Dainasi reiert sequeilli capitu,
diu post mortem Atbanasii. Alqui constat Atbanasiuin aliquot annis supervixisse Libcrio.

(99) ' .
Liberios scilicet.
Hunc enim obiisgc dicit scqucnti capiie.
(I) . In codice Fukeliano scripi^
cst , reciius. Lalini enim scriplores m
interdiiin ursicimim voeanl. Veruro cnicndalissio
codices tribus taiitum syllabie Ursimtm o^ [! ! V
ut notavi ad libruui, xxvu AmiBiani Marcu"{ ^
bujus Ursini schismaie adverjjiis Damasum nom*
iia urbis episcopnm, consukRdus
J J * ^etf
Annalibus ccclenasticis, amio iihrisli
libus. Dtutissimc cniiu duravit hoc scliisma*
,

,l

349

IIISTORIA ECCLESIASTICA.

LIU V I .

1350

\ (2), scoporuin, Arij opiulonem siabilire, et cuui i.s

XA\ * '
qui Filium ac Spiriluin sanctum, j u i l a coulrovcr , siam recens exorlain, Palri dissiinilem esse cense ,
baut, conseiiitre nilebatur. Scd cum episcopi Gal , liae et Veneltx, idcm quoque tcnlari a quibitsdam
- aliis retulisscnt, brcvi posl lempore episcopi ex
multis provinciis Romatn convcnientes, Auxeo ,
tium eosqoe qui idcm cum illo sentirenl, alienos
, , esse a commuuioue sua dccreverunl : ulque fldes
quae a concilio Nicxno Iradila erat, flrma ac
, ' slabilis pcnnanerel, iniirmalis iis quae in A r i u i i . - nensi synodo conlra illam Gdem dccreta eranl, eo
, \ quod nec Romanus episcopus, nec alii geslis illid
, conseusisseol, mullique ctiam ex iis qui huic
, . synodo inlerfuerani, decrela ejus improbavissenl.
"
Uxc porro ita gesla constitulaque esse lestalur

Epistola Damasi, quamillc una cum cpiscopis qui lunc Romam convcneraot, sciipsit ad cpiscopos
Hlyrtci. Sic autcm habei :

ol * Ephcopi ad tacrum concUium Roma? congregati,
,

episcopU in lliyrico coustitutis, Damasti*, Vale
, (), riu$ reliqui, dikclu fratribus in Domino i a iulem.
(4), ,

.
Gredimus vos sacrosanctam Odero noslragi,
,
esi

, - q u supcr doclrina aposiolorum fundala 247

* lelinere, eamquc populo pracdioare: qiwc a Patruin
, . decretis nulla ralione disseniil. Ncque enitu dccci
aliler senlire sacerdoles Dei, a quibus etiam sa, * . picnles erudiri dcbcnl. Veruni iratrum cx Gallia
' et Venelia relatione didicimus iionnullos baeresim
, . " induccre sludcrc. Qnod malum uon solum prxca*
, verc dcbeul episcopi, sed quacunquc seu per im \ pcritiam, scu per simplicitatcm quorumdam, veris
VALESU ANNOTATIONES.
(2) .
Idcm C nera naclus fueram, epistolam illam sicul a nobis
translata fueral ascripsinius. Porro noiandum cst
loslatur Datnasus in cpistola synodica quam sub
j i c i t Sozomenus, bis vcrbis: Sed Gallorum atque synodiim illam Romanain a Baronio quidem el
Vtnetensium fralrum relatiune eomperimus, nonnul- liolsieuio referri ad annum Cliristi 369. Mibi taioi non hwresii ttudio, elc. Deniqne Auxmlium ~ men in sequenlem polius aunuiu videlur confediolanentem hac prncipue causa damnatum esse per- rcnda. Nam cum posl ltbellum Hilarii advcrsus
tcribunt. Ubi nominc quidcm Vcnetcusiuin fralrum Auxcntimn collccla sit, cuncia amcm illa advcrsus
inlcUigil Philaslrinm Brixien&cm cpiscopum el Auxentium ab Hilario gesla sinl auno Chrisli 309,
Evagriuro. l l i enim pracipue inseclali sunl Auxen- ul ex ipsius Auxeiuii libcllo recte obscrvavil Uaronius; synodus advcisus cumdem Auxeuliuin Hoinaj
fium, u l ex llicronvmo notavil Baronius ad anniim
Cbristi 369. Noiuine aulcin Gallorum, dcsignarc vix poltiil congrcgari anlc annum proximc scqucnvideltir llitarium noslrum, qui boc eodem anno tcm. Eleniin 93 cpitcopi ci syuodo hilcrfucrc : qui
trofeclo, nonnisi longo lcmpons spaiio inlerpusilo,
scripsii cpislolam ad omnes raibolicos episcopos
loiuam couvcnirc oinnes poiucrunl.
contra Auxentiutn Mcdiolanensem.
(4; . ln Colleclione Romana Valcrianus
(3) . Uxc epislola synodi
dicitnr, rcctius. Eral btc epibcopus Aquileia*, ct
Rmnan;u reicrtnr ctiain a Tbeodorilo iu libro u
Forluuatiano Ariano succcsseral. Vir adinodum
Uitlotia: ',
cap. 22. Latinc autcm
piiis c i caibolicus, sub quo Aquilcicnsis Ecclcsia
exslal iu ColUctione Bomatia, qux nuper cdiia csl
a Lpca llolsienio, viro doclissiiuo, pag. 163. uiaviiuc floruil. Ejus elogiuui babcs apud llicrony
in vcrsione quidem Tbcodorili, cpistolam ipsam D nuini in Epislotis. Exetal cpistola Basilii Mayni nd
proul a Datuaso diclata est apposui. In veisionc
Valcrianuiu cpiscopuin lllyrici. Sed bic divcrsus
auiein Suzomeni,, quia nouduni Houiauam ediliocsl ab Aquilciensi Valcriauo.

VARIORUM.
consimilis qnam ad Damasum roiseranl iEgyplii
prxsulcs, ejusque occasiooc conscripla. lla ca
quippe Auxculius dauiuatus, Ariuiiiicusis proscripla ioruiuia, Nicaeua fides conftniiala csl. Qnas
rcs oinnes oompleclilur Ephtola ad Afro$.\d. nouacbi Bcncdictiui in Vila Alhanasii, p. 86, qui synoduai banc coaclain fuisse aiino 570, vel 57i
cxisiimam.)

' .
Secunda
synodus Romnua a Damaso adversus Auxenlium
coacU anno 572. Ejus synodicam ad episcopos lllyrios scripiam rercroiil (pra?ter Sozoincmtm) Tbeodoriius hb. , cap. 22, ct Nuepiiorus lib. x i ,
cap. 3 t . (Ant. Pagi. ad ann. 569, . 7.) Quae bacleiiu supcresl synodica Damasi cpislola, vidclur
compendium cssc Epittolw ud A[ros, scu polius ci

SOZOMENI

130

ac propriis tnttTpretaliontbus advcrsantnr : nec (5) (6) &

, oltt
ab illis qui diversa dogmaU coinminiscuntur,
\
abripi in errorem, sed poiius Patrum noslroruni
decrela relinere, quoties illi variis consiliis lemere .
circuraferuntur. Quapropter Auxentium Mediola- $
nensem pracipue in boc negolio damnatom esse .
perscribunt. jEqutim igittir est, ut omnes i i i orbe , ^
Romano Ecclesiarum doctores inler KC consenliani, , \
nec discrepanlibus docirinis fidem conlaminent. . \ twv
Nam cum hxrelicorum improbitas vigere primtim
, \ ,
coepisset, quemadmodom nunc, quod quidem Deus , ,
avertat, Arianorum vigcl blasphemia, Palrcs noslri ' ,
trecenli decem el oclo selecli, habilo apud Nicsam
,
tractalu, adtersus anna diaboli bunc murum ere- , ) ^
xerunt, el hac antidolo lelalia venena repulerunt,

l Pater et Filius, nnius divinitatis, onitis virluiis, \ , , , W;
uniusqae figurae eese crcderenlor. Spirilum autem
(7)
eanclum ejusdem quoque e&se subsiantiae credere
\ . Tfett
debemus. Euin vero qui aliter eentiat, a commu- ,
nione noslra alienum esse decrevirous. Quam salu- . " ,
tarein regularo ei adorandain sanctionem, nonnulli
. 'Alxi
violare conati sunt. Verum in ipso statiin exordio,
, ' b
ab iis ipste qui Arimini islud innovare anl atten , .,
tare coacti fuerant, eo usque emendaluro est, ut

confessi sint se alia quadam dispiitaltone deceptoa
\ , t j
essc, quam senlcnliae a Ninenis Patribus promul-
gaUe conlrariam esse minime adverlissent. Neque
. *
enim prajudicium ulliim afferri potuit ex numero , td*
corum qui Arimini convenere : quandoquidem, u t i , ,
supra diximus, illi ipsi qui per fraudem cedere g , ,
\ if>
aliquantulum visi snnl, postea meliore judicio usi,
, ^
ea sibi displiccre testali sunl. Perspicit igitur siaceriias estra, hanc solam fidem qux juxta auctori- ,
^
tatem apostolorum in urbe Nicaena fundaia est,
, ;
perpelua Grmitalc retinendam essc: eaque gloriari
nobiscum tuui Orienlalcs qui 2 4 8 *e calbolicoe . $ *
ease proliientur, tum OccidenUles. Credimus au- , , tr
.
tem fulurum brevi, ut qui alia senliunt, a noslra
, \ ' * *
communione separeniur, ablaio ipsie episcoporum
^
nomine: iia ut popuii ab errore ipeoruin liberali
respirare possint. NuHo enim modo errorem mul- , (8) *. '
tiludiuis corrigere poteranl, cum ipsi errore i m

YALESII ANNOTATIONES.
() .
Totum bunc locum
Ubro secuudo HUtoriw cap. 22, redior srript
pessime verlil Graectis interpre* bujns epistolae. D habetur bujus loci, Lalina quidem epistola sic nabet : Sed Gallorum , etc.
, .,
atque Venetensium fratrum relatione comperimut,
( . Reclius apnd Theodoritnro tf ;
nonnuilos non hwre$i$ Uudio; neque enim hoc tantum *"*
tnali cadere in Dei antislitet poiett; sed inscUia, , ctc.
vel ex timpliciiale quadam, $cavh interpretalionibus
(7) ' . Apud TbendorituiD m * J
iFttuantet, non satit dispkerg qua magis Patrum
icgilur . Certe in epislola f-alina *
uottrorum sil tenenda sententia, cumdmna
coniilia unius figurat,
eorum auribut ingeraniur. Graecus' interpres pro
(8) .
Scribendum es* **
tc(tvi$ (jnod idetii vaiel ac sinistris, legissc videilobio . Sic enim babel LwJJJ"
lur tuit. Verlil eniro , Diagno errore. Sedel
exemplar lnijus epiglolc. Hac n*bUt*m Ontnmv^
reliqua minime iniellexii. Venim incodice Fuketiano qui u caikoticos rccogno$<M*t, &* r
riari.
aliier scribilur bic locus, boc scilicet modo:
. Sed aput Tbeodoriluni in
rt

rt(

,Ifl

'(todre ....
.
suppleuda esl ex Tbeodorilo, lib. , cap. 2 2 .

VARIORUM.
Horum vcrl orum iiilerprelatio,

a Valesio M

<&>3

HISTORIA ECCLESIASTICA. LIB. V I .

1354

*6 pUcenlar. Vfslne igilur rcverentiae judicium ciim

(9)
omeium sacerdotum judicio consenliat: in qua
- fide vot alabites et firmos inanere conildimus.
, . Nos vero Ua vobiecum credere oportere, mutitis
). ,
cbaritalis vestne lilteris ad nos datis oslendile.
. ,
, (10) . " ' ()
, .
. '.
CAP. XXIV.
,

saneto Ambrotio, qua ratione ad episeopalnm
, xai
pronwiut *. et populos pie tentire docuerii. Item
* xal NovalianU in Phrygia, de dte Paschw.
,
.
01
Hoe inodo occidenlales episcopi, eum eos qui
* ,
rebus apud ipsos gludebant praevenissenl,
. - g fidem sibi ab initio tradftam studiose conserva ,
runt \ adeo ut paoci admodum in illis partibus
. novas doclrinae sectalores foeriot.ac solus fere cum
* ,
&uis Auxenlius. Qoo quidein mortuo, ingene po ,
puli seditio eiorta est, cum noo euradem omnes
\
Mediolanenftie Ecclesise antislitem eligerent: loia.
que civilas in gravissimum periculum adducla est.
.
Nam qui repuleam paesi fuerant, ea se facturos
,
qua in bujusmodi perlurbationibus fieri solenl,
, ,
sioguli niinabantur. Ambrosius igilur qui lunc
, - provinci reclor erat, tumultom populi veritus,
, \ ,
cum ad ecclesiam venisset, suadere cocpil ut a
- contentione desislerent, leges illis in memoriam
, revocans, el concordiain pacisque booa cis ob ocu , *
los proponens. V i i ille flnem dicendi fecerat, cuni
. \ - C repente omnes, abjeclo rauluae conlenlionis sludio,
. \
ipei concordi suasori episcopatum comniuni . \
bus suffragiis deferunt, hortantes ut sacrum
, \ (12), \
baptiemiim ausciperet : nondum enim erat i n i & . \
tiatus : 8 4 9 roganteeque ut sacerdoiii onus sub1

Socr., l i b . iv, c. 30.

VALESII ANNOTATIONES.

(9) . Apud Theodorilum

hic toctis emendatius legilur hoc modo : \ * . In Latino ciemplari hujua epislolne
desunl bic noiinulla.
(10) .
Corrigendum esi ex
Tbeodorito \ . Sic enim
habct Lalinum exemplar : In qua vo$ fixo$ alque
firmatos, elc.
{XVy . estin Latino exempiari inlorpreluni hujusepi6lol;p,qodGraecum fefellil;sed nequea Luca Holsieuio aniinadversum est.
Sic enim habel Lalinum exemplar : In qua vos fixo$
atquefirmeitos uibene credtmus, itaetiam not vobiscum tenliredebem*$ reciproch tanciilatu veslrce
UtlerU approbare. In quibus verbis nullus oiitnino
aensus esi.Nos veroope ac subsidio criiicae nostre,
locum ila ftaoandum es*e aflirmamus: llatliamvot
ngbiicum ttnlire, debetit reciprocit sanciitatis
wslra iitunt approbare* Jam o.Urii* ei manifestus

n
D

esl sensus. Nec erit, ut opinor qaisquam, qui

non faleatur bunc locum ila a Damaso scriptum
fuisse. Caelerum quod in edilione Roroana Utulns
hujus episiolae pnefert, eam scriptam esse episcopie
calholicis per Orientem consliiuiis, falsuin est .
Scripta esl enim ad episcopos Illyrici, ul recle
babel Sozomonus ac Theodoritus. Cerlc eam ad
Orientales scriptam non esse, satis apparet ex bis
verbis : Hac nobiuum Orienlales qui se tatholicos
recogno*cunl,Occidenlateuiue glor tah.Eipauto posl:
Concinat grgo omnibut Dei taeerdotibus et vestra
itnlentia charilath. Ubi vides Damastim eos ad
quos ecribil, disiinguere ab Ori