Kreshnik Kurtishi

E DREJTA ROMAKE Versioni 3 (16 Prill 2011)

TABELA E PRMBAJTJES: PJESA 1 LASHTSIS KAPITULLI 2 ORGANIZIMI SHTETROR GJAT PERIUDHS KLASIKE KAPITULLI 3 ORGANIZIMI SHTETROR GJAT PERIUDHS POSTKLASIKE (DOMINATIT) PJESA 2 E DREJTA N SHTETIN ROMAK ORGANIZIMI SHOQROR DHE SHTETROR KAPITULLI 1 ORGANIZIMI SHTETROR GJAT PERIUDHS S

Shpjegim: Sa i prket PJESS S PAR q ka t bj me organizimin shtetror, pr ta lehtsuar msimin, struktura organizative e shtetit t Roms sht ndar nga profesori n tri periudha kohore. - Periudha e Lashtsis (754-242 p.e.s) - Periudha Klasike (242 p.e.s 212 e.s) - Periudha Post-Klasike (nga viti 212 deri n shprbrjen e shtetit romak)

Faqe 1

Kreshnik Kurtishi

PJESA 1 ORGANIZIMI SHOQROR DHE SHTETROR

KAPITULLI 1 ORGANIZIMI SHTETROR GJAT PERIUDHS S LASHTSIS KONTEKSTI: Ky kapitull shpjegon organizimin shtetror gjat periudhs s par t zhvillimit t shtetit romak. Roma si qytet sht themeluar nga dy popuj kryesor, Latint dhe Sabint, mirpo gjat zhvillimit dhe prhapjes s saj n Itali kto dy fise kan hasur n nj fis tjetr shum t fuqishm t quajtur ETRURT. Me t hasur n Etrurt u zhvillua nj luft ndrmjet tyre me rast Etrurt fituan dhe e morn Romn dhe e vendosn REXIN (MBRETIN) e tyre n krye t Roms. Etrurt gradualisht u asimiluan n shoqrin Romake. Me kalimin e kohs tr shoqria u nda n 30 fise t cilat n latinisht quheshin KURIE. sht e rndsishme t potencohet fakti se gjat periudhs s lashtsis i tr organizimi shtetror i Roms ishte i bazuar n Fisin (Kurien). 1. N sa periudha ndahet zhvillimi i shtetit romak dhe t drejts romake? 1.1 Periudha e Lashtsis (754-242 p.e.s) sht periudha e shtetit t lasht romak patriciano-plebejas dhe e jus civile t lasht romake. Kjo periudh ka zgjatur prej fillimit t krijimit t shtetit romak dhe deri n futjen e magjistraturs s preatorit pelegrin. 1.2 Periudha Klasike (242 p.e.s 212 e.s) sht periudha e shtetit klasik skllavopronar dhe e t drejts romake honorare dhe klasike (prej futjes s magjistraturs s preatorit peregrin gjer tek Edikti i Karkales) 1.3 Periudha Post-Klasike (nga viti 212 deri n shprbrjen e shtetit romak) sht periudha e shtetit centralist burokratik dhe absolut dhe e t drejts unike perandorake romake apo e t drejts postklasike. Kjo periudh ka zgjatur nga Edikti i Karkales dhe deri n shkatrrimin e perandoris romake t Perndimit. 1. N cilin vit sht themeluar qyteti i Roms? 1.1. Viti 754 i epoks s vjetr. 2. Cilat ishin fiset themeluese t qytetit t Roms? 2.1 Latint dhe Sabint 3. Cilat jan aktivitetet kryesore ekonomike n periudhn e lashtsis? 3.1 Blegtoria dhe Bujqsia. 4. Cili sht rregullimi shtetror n periudhn e lashtsis?

Faqe 2

Kreshnik Kurtishi
4.1 Komisionet Kuriate Komisionet Kuriate n esenc ishin Mbledhje t Fiseve. do fis romak mblidhej dhe vendoste pr shtje t ndryshme. Kto komisione mblidheshin nga mbreti ose kur pozita ishte e lir nga senati. Kto komisione zgjidhnin mbretin dhe vendosnin pr do shtje tjetr q ishte me rndsi pr do qytetar ose pr bashksin. Vendimet merreshin me shumic t votave. 4.2 Senati Senati ishte organ i cili e kshillonte Rexin (mbretin) dhe ratifikonte vendimet e Komisioneve Kuriate. Vendimet e komisioneve kuriate nuk mund t hynin n fuqi pa ratifikimin e senatit. Antart e senatit ishin kryepleqt e gjenseve. 4.3 Rex (mbreti) mbreti ishte udhheqsi i shtetit romak n kt periudh. Mbreti ishte udhheqs i zgjedhur por i prjetshm. Ai ishte udhheqsi kryesor ushtarak, kleriku suprem, gjyqtari suprem dhe udhheqsi i tr bashksis. 4.4 Komisionet Centurione komisionet centurione ishin komisione ushtarake. Kto komisione vendosnin pr shtje t organizimit t ushtris dhe pr emrimin e udhheqsve ushtarak. N periudhn fillestare t themelimit t mbretris romake, ushtria njlloj sikurse edhe administrata ishin t organizuara n baz t sistemit t kurive (fiseve) ku do fis ishte e obliguar q t kontribuonte 10 kalors dhe 100 kmbsor. Rndsia e ktyre komisioneve qndron n faktin se rreth vitit 555 p.e.s kto komisione u organizuan jo n baz t sistemit t kurive (fiseve) por n baz t klasave t reja pasurore. 5. ka jan tribuset? Nga fundi i mbretris romake qytetart romak n prgjithsi kan filluar t organizohen n baz t njsive territoriale apo vendbanimeve t tyre prkatse q jan quajtur tribus. Ky organizim i ri sht i rndsishm pr shkak se m par e tr mbretria romake ishte e organizuar n baz t fiseve (kurive) t cilat votonin pr antart e tyre e tyre prkats pavarsisht vendndodhjes s tyre gjeografike. Tribusi udhhiqej nga nj zyrtari i quajtur TRIBUN. 6. Cilat ishin shtresat kryesore t popullsis gjat periudhs s lashtsis? 6.1 Patrict 6.2 Plebt

Faqe 3

Kreshnik Kurtishi

KAPITULLI 2 ORGANIZIMI SHTETROR GJAT PERIUDHS KLASIKE KONTEKSTI: Ky kapitull shpjegon organizimin shtetror gjat periudhs s dyt t zhvillimit t shtetit romak. Si sht shpjeguar m lart, nga fundi i periudhs s lashtsis, popullata romake filloi t ndahej jo m n baz t Kuries (Fisit) por n baz t Domicilit (vendbanimit). Si rrjedhoj e ksaj ndarje t re, filluan n dobsohen lidhjet ndrmjet Kurieve (Fiseve) dhe shoqria filloi t ndahej m shum n baz t pasuris materiale. Dy shtresat shoqrore kryesore t ksaj periudhe ishin PATRICT (Fisnikria e Pasur dhe Pasardhsit e 30 Fiseve Fillestare t Roms) dhe PLEBT (Popullsia e prgjithshme e lir dhe e varfr). Njkohsisht REXI (Mbreti i Roms) i cili si sht shpjeguar m lart ishte me prejardhje ETRURE vepronte n mnyr t ashpr dhe tiranike ndaj popullats n prgjithsi. Tirania e mbretit i detyroi Patrict dhe Plebt q t bashkohen dhe ta przn Mbretin nga Roma. M prznien e mbretit prfundon edhe periudha e par dhe fillon periudha e dyt e zhvillimit t shtetit romak. Me ikjen e mbretit Komisionet Centurione u mblodhn dhe zgjedhn dy KONSUJ q kishin shum nga kompetencat e mbretit por q zgjidheshin pr nj periudh t caktuar kohore (6 mujore) por jo prjetsisht. Pr qllime t ksaj skripte, ky kapitull sht ndar n 2 nnkapituj (Republika e Hershme dhe Republika e Vonshme) 1. Cili sht rregullimi shtetror n republikn e hershme? 2.1 Asamblet Popullore; 2.2 Senati; 2.3 Magjistraturat; 2. Cilat ishin Asamblet Popullore dhe cili ishte funksioni i tyre? 2.1 Komisionet Kuriate: Kto komisione ishin relikt i rregullimit t mparshm klanor-fisnor dhe nuk kishin ndonj kompetenc t madhe. Mbledhjet e tyre ishin kryesisht simbolike. 2.2 Komisionet Centurione: Kto komisione jan komisionet m t larta. Ato mund t vendosnin pr do shtje q dilte para tyre, duke prfshir edhe ligjet. Kto komisione emronin magjistrat e lart, duke prfshir magjistrat kryesor (konsujt, preatort, diktatort, censort) si dhe mund t nxjerrin ligje pr fusha t caktuara. Magjistrat mund t propozonin vendime (rogacio) n komisionet centurione, dhe komisionet votonin me po ose me jo, pra nuk kishte diskutim.

Faqe 4

Kreshnik Kurtishi
2.3 Komisionet Tribuciane: Kto komisione kishin t drejt t vendosnin pr do shtje prve shtjeve q ishin n kompetenc t komisioneve centuriane. Komisionet tribuciane kishin t drejtn e miratimit t ligjeve dhe emrimin e magjistrave t nivelit m t ult. 2.4 Concilia Plebis Tributa: Kto komisione kishin t drejtn e nxjerrjes s ligjeve dhe vendimeve vetm pr shtresn e Plebejasve. Partict mund t merrnin pjes n kto komisione por nuk kishin t drejt vote. Kto komisione kishin t drejtn e emrimit t magjistratve plebejas (tribunve dhe edilve plebejas). 3. Prshkruaj prbrjen dhe funksionet e Senatit? Senati n periudhn klasike prbhej nga 300 Senator. Fillimisht t gjith senatort ishin t shtress Patriciane, mirpo gradualisht dhe pas lufts ndrmjet patricve dhe plebve, n senat filluan t emrohen edhe senator t shtress plebejase. Fillimisht senatort emroheshin n senat nga Konsujt ndrsa m pas nga Censort. Pr tu emruar senator ishte obligative q personi n fjal t kishte kryer s paku nj mandat nj pozit t magjistratit. Senati ratifikonte ligjet dhe vendimet e Asambleve Popullore dhe nxirrte udhzime lidhur me punn e magjistratve, shtje t religjionit, moralit, financave publike, objekteve publike dhe sigurin publike. Senati gjithashtu kishte prgjegjsi t madhe pr politik ne jashtme. 4. far vendime mund t nxirrte Senati? 4.1 Senatus Consulta: kto ishin mendimet e senatit pr shtje t ndryshme dhe nuk ishin obligative. 4.2 Senatus Autoritatis: kto ishin vendime pr ratifikimin e ligjeve ose vendimeve t miratuara nga Asamblet Popullore. 4.3 Senatus Consultum Ultimum: kto ishin vendime pr shpalljen e gjendjes s jashtzakonshme n rast t rrezikut ndaj shtetit romak. 5. Kush e udhhiqte Senatin? 5.1 Princeps Sentatus 6. ka nnkuptojm me termin Magjistratur? 6.1 Termi magjistratur nnkupton nj pozit publike. Magjistratt ishin funksionar publik t cilt zgjidheshin nga Asamblet Popullore pr kryerjen e funksioneve t ndryshme shtetrore. 7. Si ndaheshin magjistraturat? 7.1 7.2 7.3 7.4 Magjistraturat Magjistraturat Magjistraturat Magjistraturat Patriciane dhe Plebejase e Larta dhe t Ulta e Rregullta dhe t Jashtzakonshme Zgjedhore dhe jo Zgjedhore

Faqe 5

Kreshnik Kurtishi
8. Cilat jan magjistraturat kryesore? Konsujt; Dy konsuj t zgjedhur n Komisionet Centurione prej radhve t patricianve zvendsuan mbretrit e mparshm. Kta ishin magjistratt m t lart. Ata zgjidheshin me mandat 1 vjear. Pushteti i konsujve ishte i barabart me pushtetin e mbeturve, me prjashtim q konsujt nuk merrnin titullin e klerikut suprem. N fillim konsujt ishin t vetmet organe shtetrore administrative, gjyqsore dhe dekret-ligjdhnse. Kur punt shtetrore filluan t shtoheshin shum konsujt filluan t emronin edhe ndihmsit e tyre. Fillimisht kto pozita t larta ishin t rezervuara vetm pr shtresn patriciane, ndrsa m von pr to mund t konkurronin edhe pjestart e shtress plebejase. Preatort; zgjidheshin nga Komisionet Centuriane dhe fillimisht ishin prgjegjs pr udhheqjen e qytetit t Roms kur dy konsujt ishin jasht qytetit n detyra ushtarake apo t tjera. M von kjo pozit mori m shum rolin e udhheqjes s drejtsis (gjyqsis) sidomos n shtjet civile juridike. Sikurse konsujt edhe kto pozita fillimisht ishin t rezervuara pr shtresn patriciane por m von pr to mund t konkurronin edhe pjestart e shtress plebejase. Fillimisht petatori ishte pozit e vetme, por m von me rritjen e shtetit romak emroheshin 2 preator. Njri quhej prepator urbanus dhe ishte prgjegjs pr zgjidhjen e kontesteve juridike ndrmjet qytetarve romak, ndrsa tjetri quhej preator peregrinus dhe ishte prgjegjs pr zgjidhjen e kontesteve mes qytetarve romak dhe peregrinve (t huajve) dhe n mes t peregrinve t etnive t ndryshme. Censort; Censort zgjidheshin nga Komisionet Centuriane dhe fillimisht ishin prgjegjs pr regjistrimin e popullats dhe pasuris. Ata prpilonin lista ushtarake dhe t tatimeve. M von kjo pozit mori rol shum t rndsishm pr prgatitjen e listave t senatorve t ardhshm q q e rriti shum prestigjin e ksaj pozite. Prderisa n fillim kto pozita nuk konsideroheshin shum t rndsishme m von pas marrjes s prgjegjsis pr listat e senatorve u b e detyrueshme q vetm konsujt q kishin kryer nj mandat t mund t emroheshin n pozitn e censorit. Diktatori; Diktatori ishte magjistratur e jashtzakonshme q emrohej n rast t lufts ose gjendjes s jashtzakonshme. Pas shpalljes s gjendjes s jashtzakonshme nga Senati, Diktatori emrohej nga njri nga Konsujt. Diktatori kishte mandat 6 mujor dhe kishte kompetenca t prgjithshme gjat ksaj periudhe pr udhheqjen e ushtris dhe shtetit ai kishte summum imperium apo pushtetin sovran n tr shtetin romak. Diktatori m i njohur Romak i cili u shpall edhe diktator pr jet n kundrshtim me rregullat juridike romake sht Jul Cezari i cili n mnyr efektive merr pothuajse tr pushtetin e magjistratve dhe merr masa t cilat do t shnojn fundin e Republiks Romake dhe fillimin e Perandoris Romake. Kuestort; Fillimisht pozita e kuestorit ishte pozit ndihmse e konsullit e cila emrohej pr hetimin e veprave penale. Rreth vitit 421 numri i konsujve u rrit n 4 q u ngarkuan me prgjegjsi shtes si arktar t qytetit t Roms dhe krye-arkivist.

Faqe 6

Kreshnik Kurtishi
Tribunt; N fillim t lufts mes patricve dhe plebejasve, Tribunt si prijs t plebsit ishin ekskluzivisht organe politike t plebejasve. Kto pozita u bn organe t mirfillta t shtetit romak pas recesionit t plebejasve kur u shpalln si t pacnueshm (sancrosancti). Tribunt zgjidheshin me mandat 1 vjear nga Concilia Plebis Tributa. Tribunt kishin t drejtn e vetos ndaj do vendimi t do organi shtetror t shtetit romak q dmtonte apo cenonte interesat e shtress Plebejase. Tributn gjithashtu kishin t drejtn t qndronin para dyerve t senatit dhe me veton e tyre t pengonin do vendim q mund t dmtonte interesat e shtress plebejase. N fillim zgjidheshin dy tribun, numr ky q m von u rrit n 10. Pr kt pozit mund t konkurronin vetm Plebejasit. Edilt Plebejas; Kta funksionar ishin ndihms t Tribunve. Sikurse tribunt edhe Edilt Plebejas ishin t pacenueshm (sancrosancti) dhe kishin pr detyr ti ndihmonin tribunt, t bnin hetimet dhe ti dnonin personat sipas urdhrave t tribunve. Promagjistratt: Promagjistratt ishin Administratort apo Guvernatort e Provincave t shtetit romak. Pas prfundimit t mandatit t rregullt n qytetin e Roms, konsujt, preatort dhe kuestort kishin t drejt t krkonin t emroheshin si administrator apo guvernator t provincave t ndryshme. Ata pas marrjes s pozits merrnin shkurtesn pro para titullit t pozits s tyre t mparshme, kshtu q kishte prokonsuj, propreator dhe prokuestor, kto pozita n prgjithsi njiheshin si promagjistrat. Ata kishin mandat 1 vjear pr qeverisjen e provincs prkatse. Triumvirt; Triumvirt ishin n esenc tre persona shum t fuqishm n periudhn e Republiks s Vonshme q kishin vendosur t krijonin Triumviratin, i cili n esenc ishte nj marrveshje pr ndarjen e pushtetit mes tyre. (Truvirati i par u krijuar nga Jul Cezari, Pompei dhe Krasi). Triumvirati i par u shprb pasi Jul Cezari mundi Pompein n nj luft civile t prgjakshme e cila prfundoi me fitoren e Jul Cezarit. Beteja m e madhe e cila i dha fund lufts civile romake u zhvillua n afrsi t Durrsit n Shqiprin e sotme. 11. Cilat jan shtresat e popullsis gjat periudhs klasike? 11.1 Qytetart e shtetit romak (Nobilt, Ekuestrit, Plebsi) pra ata q kishin status civitatis 11.1.1 Nobilt ishin pasardhsit e familjeve m t dalluara patricianoplebejase, paraardhsit e t cilve arritn t monopolizonin magjistraturat m t rndsishme shtetrore. Influenca shoqrore e nobilve ishte pasoj e pasuris s prqendruar n latifonde t mdha. 11.1.2 Ekuestrit ishin romakt e pasur q kishin fituar pasurin prmes veprimtaris zejtare, tregtare apo bankiere si dhe prmes shfrytzimit t latifondeve t mdha, por q paraardhsit e t cilve nuk ishin titullar m t nderuar t shtetit romak.

Faqe 7

Kreshnik Kurtishi
11.1.3 Plebsi ishte turma e t varfrve. Plebsi si kategori ishte shum homogjen dhe prfshinte shum nn-shtresa duke prfshir bujqit e vegjl dhe personat e tjer. 11.2 Banort e lir pa t drejt statusi t qytetarit ata q kishin status libertatis Banort e par t lir t Roms pa t drejt statusi t qytetarit ishin latint dhe peregrint. N luftrat e mtejme pushtuese dhe me themelimin e mtutjeshm t kolonive t dy kto grupe banorsh u forcuan shum dhe u rritn n numr. Pjestart e ksaj shtrese nuk kishin t drejt t merrnin pjes n jetn politike romake, mirpo kishin disa t drejta n provinca. 11.3 Skllevrit Ishin prodhuesit themelor n shtetin romak, si brenda qytetit t Roms dhe n Itali ashtu edhe n provinca. Skllevrit apo servt ishin njerz pa liri dhe pa status t qytetarit. Ata eksploatoheshin n mnyr t pashpirt n latifunde, n punishte zejtare dhe n xehtore.

KAPITULLI 3 ORGANIZIMI SHTETROR GJAT PERIUDHS POST-KLASIKE (DOMINATIT) Konteksti: Republika Romake filloi t shuhet me ardhjen n pushtet t Jul Cezarit dhe definitivisht u shua me ardhjen n pushtet t birit t adoptuar t Jul Cezarit, Oktavianit, i cili ishte edhe Perandori i Par. Kshtu lindi Perandoria Romake e cila m von u quajt edhe si DOMINATI. 1. Cilat ishin shtresat kryesore shoqrore gjat periudhs post-klasike t dominatit? 1.1 Honesteriort: Honesterioret ishin grupi m i periudhn e dominatit dhe prbhej nga burokracia honesteriorve bnin pjes perandort, antart e npunsit personal t perandorit, npunsit e tjer t rndsishm shoqror n perandorake. N grupin e familjes s perandorve, dalluar dhe senatort.

1.2 Humiliores: Shtresa e humiliorve prbhej nga t gjith banort e tjer q nuk i prkisnin shtress s Honesteriorve. Kjo shtres sht shum komplekse dhe prbhet nga disa nn-shtresa siq jan npunsit m t ult, aristokracia e gjer dhe ajo provinciale, masa e prodhuesve t lir dhe jo t lir dhe kolont.

Faqe 8

Kreshnik Kurtishi
2. Cilat ishin organet kryesore t perandoris romake gjat dominatit? 2.1 Perandori: I cili njihej ndryshe edhe si Dominus ad Deus. 2.2 Oborri Perandorak: I prbr nga t afrmit e perandorit. 2.2 Organet qendrore shtetrore: Npunsit e lart, kuestort, magjistrat. 2.3 Concistorium Sacrium: Kshilli i Shenjt

PJESA 2 E DREJTA N SHTETIN ROMAK

1. Cilat t drejta jan zbatuar n shtetin romak? 1.1 Jus Publicum Jus Publicum apo e Drejta Publike sht prmbledhja e rregullave juridike t cilat i prkisnin pozits juridike t shtetit romak. Jus Publicum prfshin rregullat e rregullimit shtetror, t burimeve t drejtsis, t veprimit t organeve shtetror, t financiare shtetrore apo publike, t organizimit t ushtris, t organizimit t kolegjiumeve klerike si dhe t veprave personale dhe t procedurs penale. 1.2 Jus Privatum Jus Privatum apo e Drejta Private jan rregullat juridike q shrbejn pr rregullimin e marrdhnieve midis personave t koordinuar fizik dhe juridik. E drejt private sht ajo q i prket dobis s individve. 2. Si ndahet e drejta romake pr nga lnda q rregullon: 2.1 Jus quod ad personas pertinet sht e Drejta Personale q prshin normat juridike me t cilat rregulloheshin t drejtat personale dhe marrdhniet

Faqe 9

Kreshnik Kurtishi
personale midis banorve t shtetit romak. N kto norma bnin pjes p.sh rregullat e zotsis juridike dhe vepruese t qytetarve, t zotsis juridike dhe t veprimit t personave t lir q nuk ishin qytetar t shtetit romak, autorizimet e patronve mbi skllevrit, pushteti i burrit ndaj gruas, pushtetit i atit ndaj fmijve dhe pushteti i tutorit dhe kujdestarit ndaj personave pa zotsi veprimi. E drejta personale kryesisht ndahet n dy pjes, t drejtn statusore dhe t drejtn familjare. 2.2 Jus quod ad res pertinent sht e Drejta Pronsore apo Sendore dhe prfshin rregullat mbi marrdhniet pronsore midis personave q ishin si titullar t autorizimeve pronsore si p.sh rregullat e prons, t posedimit, t t drejtave reale mbi sendet e huaja, t detyrimeve dhe t trashgimis. 2.3 Jus quod ad aktiones pertinet sht e Drejta Gjyqsore dhe prfshin rregullat juridike me t cilat rregullohet mbrojtja e t drejtave subjektive t karakterit personal dhe pronsor, si p.sh rregullat e ushtrimit t procedurs gjyqsore, t llojeve t padive, t kundrshtimeve t lejuara dhe t tjera. 3. N cilat periudha kohore kryesore ndahet e drejta romake? 3.1 JUS NON SCRIPTUM (RREGULLAT E PASHKRUARA T SJELLJES) me Jus Non Scriptum kuptojm periudhn fillestare t zhvillimit t roms, kur ajo ishte ende nn sundimin e mbretrve. N kt peirudh ende nuk kishte leges certas dhe mbeturit aplikonin rregullat zakonore mos majorum q kishin lindur n kuadrin e gjenit dhe rregullimit shoqror gjentil. Kjo periudh n prgjithsi konsiderohet periudha e zakoneve. Kto zakone ndaheshin n dy kategori kryesore, n Jus dhe n Fas. Periudha Jus Non Scriptum prgjithsisht konsiderohet se ka zgjatur nga themelimi i Roms dhe deri n nxjerrjen e Ligjit t 12 Tabelave. 3.2 JUS SCRIPTUM (RREGULLAT E SHKRUARA T SJELLJES) Jus Scriptum nnkupton periudhn kohore n t drejtn romake n t ciln shteti romak ka funksionuar kryesisht n baz t rregullave t shkruara. Jus Scriptum ka filluar me regjistrimin e rregullave t s drejts zakonore, regjistrim ky q kishte pr qllim pengimin e arbitrarizmit t organeve particiane dhe q plebejasve tu jepej minimumi i siguris juridike. Kjo periudh prgjithsisht konsiderohet se ka filluar ka filluar pas nxjerrjes s Ligjit t 12 Tabelave. 4. ka nnkuptojm me mors majorum? 4.1 Mors Majorum do t thot rregullat zakonore q jan zbatuar gjat periudhs s par t zhvillimit t shtetit t Roms dhe q kishin lindur n kuadrin e gjenit dhe rregullimit shoqror gjentil. Kto rregulla zakonore ndahen n Jus dhe Fas respektivisht rregullat zakonore dhe karakter religjioz dhe rregullat zakonore q rregullonin marrdhnien ndrmjet shtetit romak dhe qytetarve dhe ndrmjet vet qytetarve. 5. ka nnkuptojm me termin Jus?

Faqe 10

Kreshnik Kurtishi
Jus jan rregullat zakonore t sjelljes q shrbenin pr rregullimin e marrdhnieve ndrmjet shtetit romak dhe qytetarve si dhe marrdhnieve ndrmjet vet qytetarve. 6. ka nnkuptojm me termin fas? Fas jan rregullat zakonore me karakter religjioz. N kohn m t lasht pr shkak t mentalitetit t romakve, t gjitha rregullat zakonore, edhe ato zakonore-juridike kishin karakter sakral dhe bnin pjes n lmn e t drejts religjioze. M von u b ndarja e rregullave zakonore t karakterit religjioz dhe atyre t karakterit jo religjioz. 7. Qka nnkuptojm me leges certas Leges Certas do t thot ligje t prcaktuara me siguri. 8. Kur dhe nga kush sht nxjerr ligji i 12 tabelave dhe qfar rregullon ky ligj? Ligji i 12 Tabelave sht nxjerr rreth viti 450 p.e.s. Arsyeja pr nxjerrjen e ktij ligji sht sepse shtresa plebejase besonte se rregullat e pashkruara zakonshme shkeleshin shum shpesh nga magjistratt patrician. Pas rebelimit t plebejasve ndaj shtypjes nga patrict, jan anuluar pozitat e konsujve dhe n vend t tyre jan emruar nj grup personash t quajtur Decimviri Legibus Scribendi, t cilit u ngarkuan me prgjegjsin pr prmbledhjen e t gjitha rregullave zakonshme dhe vendosen e tyre n 12 tabela t shkruara prej bakri. 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 Tabelat 1-3: Procedura Gjyqsore Tabelat 4-5: Marrdhniet Familjare dhe Trashgimore Tabelat 6-8: Marrdhniet Pronsore Tabela 9: E Drejta Penale Tabela 10: E Drejta Religjioze Tabelat 11-12: T gjitha shtjet tjera.

10. Si quhet ndryshe n gjuhn latine Ligji i 12 Tabelave? 10.1 Fons Omnis Publici Privatique Juris (Burimi i Prgjithshm i t Drejts Publike dhe Private) 11. ka jan leges? 11.1 Leges jan ligjet t cilat jan propozuar nga Magjistratt dhe jan miratuar nga Asamblet Popullore. 12. ka nnkuptojm me Jus Legitimum? Jus Legitimum nnkupton prmbledhjen e t drejtave n shtetin e Roms. Jus Legitiumum prfshin t gjitha t drejtat prve Jus Civiles (t drejts civile) 14. Flit pr Corpus Iuris Civilis?

Faqe 11

Kreshnik Kurtishi
14.1 Kodi i Justinianit njihet ndryshe edhe si Corpus Iuris Civilis. Kodi i Justinianit u prpilua gjat sundimit t perandorit Justinian i cili ishte perandori i fundit i cili arriti t bashkoj nj pjes t madhe t perandoris s lindjes me at t perndimit. Perandori Justinian kishte ngarkuar nj komision t posam pr prmbledhjen e t gjitha normave juridike romake duke filluar nga Ligji i XII Tabelave dhe tutje dhe vendosjen e tyre n nj dokument t vetm. Kodi i Justinianit u nxor nga viti 529 deri n vitin 534 e.s dhe prbhet nga tri pjes kryesore. Pas shpalljes s Kodit t Justinianit, perandori nxori edhe nj mori novelash t cilat sot konsiderohen si pjes e katrt e Kodit: 14.1.1 Pjesa e Par (Digesta) kjo sht pjesa m e rndsishme e kodifikimit t Justinianit ishte Digesta q ishte nj prmbledhje e madhe e jusit e ndar n 50 libra. N digesta ishin zgjidhur t gjitha shtjet nga lma e t drejts publike dhe asaj private. 14.1.2 Pjesa e Dyt (Institutiones) kjo pjes prmbante gjithsejt katr libra q prshkruanin shkurtimisht problemet e t drejts statusore, familjare, reale, obligatore dhe trashgimore, si dhe shtjet e procedurs civile dhe penale. 14.1.3 Pjesa e Tret (Codex) sht botimi i spastruar i Kodeksit t ri t Justinianit dhe prfshinte normat nga t gjitha lmt e drejtsis. Kodeksi sht nj vepr e madhe e ndar n 12 libra. 14.1.4 Pjesa e Katrt (Novellae) Novelat ishin fryt i veprimtaris ligjdhnse t Justinanit pas prfundimit t Kodit dhe rregullojn shtje t ndryshme juridike. 15. ka nnkuptojm me res publica Res Publica n kuptimin e ngusht do t thot pron publike dhe prfshin t gjitha pronat q nuk jan pron private (res privata). Res publica konsideroheshin t gjitha pronat q ishin n pronsi t prbashkt t popullit, si p.sh parqet apo hapsirat publike. N kuptimin m t gjer, juristt e lasht romak kishin shkuar deri aty sa e kishin prcaktuar edhe vet shtetin si res publica, pra si organizat q ekziston pr mbrojtjen e interesave t prgjithshme t t gjith banorve. 15. ka nnkuptojm me Jus Agendi Cum Populo? Jus Agendi Cum Populo do t thot e drejta e magjistratit pr thirrjen e nj mbledhje t nj Asambleje Popullore dhe t drejtn pr paraqitjen e nj propozimi (rogatio) pr votim para saj. Kt t drejt e kishin disa magjistrat si Konsujt, Preatort, Censort, Diktatori, Tribunt Plebejas. Prve jus agenti cum populo njihet edhe jus agenti cum patribus q ishte e drejta pr thirrjen dhe paraqitjen e propozimeve para Senatit. Kt t drejt e kishin Konsujt, Dikatori, Censort dhe m von edhe Tribunt Plebejas. Gjithashtu njihet edhe jus agenti cum plebe q ishte e drejta pr thirrjen dhe paraqitjen e propozimeve pasa komisioneve plebejase. Kt t drejt e kishte vetm Tribuni Plebejas. 16. ka nnkuptojm me termin Rogatio?

Faqe 12

Kreshnik Kurtishi
Rogatio nnkupton propozimin ligjor t cilin magjistrati me jus agendi cum populo e dorzon pr votim para Asambles Popullore. Rogatio nuk mund t hynte n fuqi prderisa 1) ta ratifikonte senati; dhe 2) magjistrati prkats ta prpilonte drejt dhe formalisht tekstin dhe ta shpallte n forum. 17. ka sht Plebisciti? Plebiscitet ishin vendime abstrakte t cilat merreshin nga Concilia Plebis. Meq n Asamblet Plebejase, patriciant nuk kishin t drejt vote, fillimisht kto dokumente aplikoheshin vetm pr shtresn e plebejve prandaj ishin ligje t veanta (leges speciales). M von ato u bn t aplikueshme pr tr popullatn romake, pavarsisht nga shtresa. 18. ka jan Ediktet? Ediktet jan vendime t magjistratve t cilat u drejtoheshin qytetarve romak. Ato mund t ishin n form gojore apo t shkruar. Ediktet kishin pr qllim zbatimin, prmirsimin dhe plotsimi ne rendit ekzistues juridik. 19. Cilat jan karakteristikat e prgjithshme t s drejts s lasht romake: 19.1 19.2 19.3 19.4 19.5 Primitivizmi i Normave Konfuziteti i Theksuar Formalizmi Konservatorizmi Ashprsia e Lart

20. Cilat jan burimet e t drejts romake n periudhn e lashtsis? 20.1 E drejta zakonore (mors majorum) 21. Cilat jan karakteristikat e t drejts klasike romake: 21.1 Karakteristika kryesore e t drejts n periudhn klasike sht se sht e drejt formale e shkruar. 22. Cilat jan burimet e t drejts romake n periudhn klasike? 22.1 Leges (ligjet); 22.2 Plebiscitet; 22.3 E Drejta Zakonore. 23. Kur fitohet zotsia juridike dhe kur fitohet zotsia e veprimit? 23.1 Zotsia juridike fitohet n momentin e lindjes, ndrsa zotsia e veprimit fitohet pas nj moshe t caktuar q n shtetin e Roms ishte 25 vite. 24. ka nnkuptojm me jus civitatis? Jus civitatis nnkupton statusin e qytetarit t Roms.

Faqe 13

Kreshnik Kurtishi
25. Si mund t fitohet jus civitatis? Jus civitatis mund t fitohej prmes lindjes (jus sanguinis) ose me natyralizim (naturalisation) 26. Si mund t fitohej statusi i qytetarit (jus civitatis) me natyralizim? Personat t cilt nuk lindnin si qytetar t Roms mund ta fitonin kt status prmes natyralizimit. Natyralizimi mund t ishte privat dhe publik. Natyralizimi privat nnkupton rastet kur shefi i familjes (kryefamiljari) i nj familje romake adoptonte nj fmij. N momenti ne adoptimit, fmija fitonte statusin e qytetarit romak. Natyralizimi publik nnkupton natyralizimin e personave nga organet shtetrore. Natyralizimi publik mund t bhej n mnyr t rregullt apo t jashtzakonshme. Natyralizimi i rregull bhej kur nj person i plotsonte kushtet e caktuara, ndrsa natyralizimi i jashtzakonshm u lejohej ose individve q kishin merita t jashtzakonshme pr Romn ose qyteteve e madje edhe popujve t tr. Pr shembull, ka pasur raste kur organet shtetrore romake kan nxjerr ligje prmes t cilave kan natyralizuar popuj t tr. 27. far t drejta fitonte individi pas fitimit t statusit t qytetarit (jus civitatis)? 27.1 Kur qytetari romak ka fituar statusin e qytetarit ai/ajo njkohsisht ka fituar edhe disa t drejta publike dhe private. 27.1.1 T drejtat publike prfshijn: t drejtn aktive dhe pasive t votimit, t drejtn e shrbimit n ushtri, t drejtn e pjesmarrjes n solemnitete religjioze etj. 27.1.1 T drejtat privat prfshijn: t drejtn pr t lidhur martes, t drejtn e prons dhe t drejtat tjera reale, t drejtn e lidhjes s marrdhnies obligatore (kontratave), t drejtn aktive dhe pasive t trashgimit etj. 28. Cilat ishin kufizimet e statusit t qytetarit (jus civitatis)? 28.1 Prve t drejtave t cilat fitoheshin me rastin e marrjes s statusit t qytetarit, ky status kishte edhe disa kufizime. Kufizimet ishin t natyrave t ndryshme dhe prandaj ndahen n tri grupe: Kufizimet e Prgjithshme, Kufizimet n Rrethana t Caktuara dhe Kufizimet n Raste t Tjera: 28.1.1Kufizimet e prgjithshme: jan kufizimet t cilat aplikoheshin pr kategori t caktuara t njerzve. Pr shembull, femrat, megjithse kishin statusin e qytetares nuk lejoheshin q t merrnin pjes n jetn politike, duke ua mohuar kshtu t drejtat e tyre politike. Grupe t caktuara t popullats gjithashtu kishin kufizime t prgjithshme siq jan personat t miturit (alieni juris), pagant, heretikt dhe kolont.

Faqe 14

Kreshnik Kurtishi
28.1.2Kufizimet n Rrethana t Caktuara: Ndr kufizimet m t njohura n kt kategori ishte e ashtuquajtura skallavri debitore q nnkupton rastet kur pr shkak t borxheve, nj qytetar romak mund t vendoste q me vet dshir t shndrrohej n skllav pr nj periudh t caktuar kohore me qllim t shlyerjes s borxhit. 28.1.3Kufizimet n Raste t Tjera: Ndr kufizimet m t njohura n kt kategori ishin rastet kur nj qytetar romak i cili kishte marr pjes gjat lidhjes s nj kontrate si dshmitar dhe m von refuzonte t dshmonte at q kishte par, ather ky qytetar nuk mund t shrbente m si dshmitar n asnj rast tjetr. Nj kufizim tjetr ishte pr personat t cilt kishin kryer ndonj pun t pandershme apo kryenin ndonj profesion t pandershm. Kta persona q konsideroheshin t pandershm (infamia) nuk kishin t drejta politike dhe kishin fare pak t drejta private. 29. Kur e humbiste nj person statusin e qytetarit? 29.1 Statusi i qytetarit humbej n dy raste, n rast t vdekjes natyrore dhe vdekjes civile. 29.1.1 Vdekja natyrore: personi humbiste statusin e qytetarit n rast t vdekjes apo ndrrimit t jets. N kto raste hapej procedura e trashgimis. 29.1.2Vdekja civile: me vdekje civile nnkuptojm humbjen e statusin e qytetarit. Statusi i qytetarit n kt mnyr mund t humbej n dy raste. Rasti i par sht humbja e statusit t qytetarit dhe e liris, q ndodhte kur nj qytetar romak kapej nga armiku dhe shndrrohej n skllav. Rasti i dyt sht kur qytetari romak dbohej nga shteti i Roms n nj territor tjetr, m rast e humbiste statusin e qytetarit por jo edhe lirin. 30. ka sht status libertatis dhe kush e gzonte at? 30.1 Status libertatis do t thot (pozita e lir apo njerzit e lir). Personat t cilt kishin status libertatis ishin njerz t lir q jetonin n shtetin romak por q nuk kishin statusin e qytetarit romak. Kta ishin t gjith banort e komunave dhe bashksive shtetrore t pushtuara nga Roma. E tr popullsia e lir e shtetit romak pa t drejt qytetari ndahej n latin dhe n peregrin. 30.1.1 Latint: ishin pjestart e fiseve q kishin lidhje t afrt etnike me romakt. Fillimisht latin klasifikoheshin fiset q jetonin n Itali. N prgjithsi latint e kishin m t leht q t fitonin statusin e qytetarit romak (jus civitatis) se sa peregrint. Latint mund t fitonin statusin e qytetarit me rastin e transferimit n qytetin e Roms. Latint kishin shumicn e t drejtave q i gzonin qytetart romak, prve t drejts s shrbimit n legjionet romake dhe t drejts s kandidimit pr pozita shtetrore. 30.1.2 Peregrint: ishin t huajt q nuk kishin lidhje etnike me romakt. Peregrint kishin t drejtn e lvizjes s lir dhe t drejtn q n

Faqe 15

Kreshnik Kurtishi
marrdhniet ndrmjet tyre (peregrinve) t prdornin rregullat e t drejt s tyre zakonore. Pra ata kishin t drejtn q ti zgjidhnin mosmarrveshjet eventuale mes tyre n baz t rregullave t tyre dhe jo t shtetit romak. 31. Kush ishin Servt? Servt ishin skllevrit. Njerzit konsideroheshin si skllevr kur kapeshin si rob lufte. Qytetart romak t cilt nuk paraqiteshin para zyrave t regjistrimit pr tu regjistruar duke tentuar kshtu q ti iknin tatimeve apo shrbimit ushtarak gjithashtu shndrroheshin n skllevr. Skllevr shpalleshin gjithashtu personat q nuk i kishin kryer me koh dhe n mnyr lojale detyrimet kontraktuese, si dhe personat t cilt kapeshin duke vjedhur. Prve ksaj, t gjith fmijt q lindeshin nga Servt ishte edhe ata vet Serv. 33. Cilat ishin t drejtat e Servve? N periudhn e lashtsis, servt (skllevrit) nuk kishin asnj t drejt. N fakt, njra nga rregullat themelore t s drejts s lasht romake thoshte servile caput nullum jus habet q do t thot se skllevrit nuk kishin kurrfar t drejtash. Ata konsideroheshin si sende, vegla q flasin. Sipas t drejts s lasht romake, patroni apo pronari i skllavit kishte t drejtn e jets dhe vdekjes mbi skllavin. Gjat periudhs klasike, skllevrit fituan nj t drejt themelore q ishte e drejta e jets. 35. Cilat ishin mnyrat e ndrprerjes s skllavris? 35.1 Skllavi konsiderohej i lir nse i shkonte pr dore q t lashtonte territorin e shtetit romak dhe ti bashkohej fisit t tij. 35.2 Skllavi mund t lirohej nse tregonte dhe zbulonte vrassit e padronit t tij. 35.3 Skllevrit e vjetr dhe t smur dhe skllevrit q kishin treguar merita t veanta pr Romn mund t liroheshin. 35.4 Skllevrit mund t liroheshin nga padront e tyre n tri mnyra. Mnyra e par sht nse padroni, skllavi dhe nj qytetar i vjetr romak shkonin para nj magjistri dhe padroni deklaronte se e lironte skllavin. Mnyra e dyt sht prmes testamentit. Mnyra e tret sht regjistrimi i skllavit n regjistrat civil romak si detyrues tatimor apo ushtarak. 36. N ciln mosh fitonin qytetart romak zotsis e plot t veprimit? Mosha 25 vjeare. 36. Kush kishte statusin e personit juridik n shtetin romak n periudhn e lashtsis? Statusin e personit juridik n periudhn e lashtsis e kishin institucionet fetare (tempujt) dhe institucionet shtetrore. Gjat ksaj periudhe, personat privat nuk kan pasur t drejtn e krijimit t personave juridik.

Faqe 16

Kreshnik Kurtishi
37. Kush kishte statusin e personit juridik n shtetin romak n periudhn klasike? 37.1 N periudhn klasike koncepti i personit juridik sht m i avancuar. N kt periudh personat juridik ndaheshin n dy kategori kryesore: 37.1.1 Personat juridik t s drejts publike q krijoheshin n baz t vendimeve t organeve komentonte shtetrore pr ushtrimin e autorizimeve dhe detyrave publike. 37.1.2 Personat juridik t s drejts private q mund t lindnin me vendim t organeve shtetrore ose me iniciativ t personave privat. Personat privat kan pasur t drejtn e krijimit t personave juridik me tre dshmitar. Personat juridik t s drejts private n kt periudh ndaheshin n ndrmarrje ekonomike dhe n shoqata dhe fondacione t ndryshme. 38. Si ndaheshin qytetart romak sipas pozits juridike n familje: 38.1 Persona sui juris n periudhn m t lasht gjat kohs sa qytetart e Roms jetonin n kosortiume (kooperativa familjare apo grupe t zgjeruara familjare) persona sui juris konsideroheshin t gjith personat e seksit mashkull dhe atij femr kur mbi ta nuk ishte vendosur pushteti i atit ose i burrit. M von, pr shkak t lindjes s prons private dhe koncentrimit t mjeteve t prodhimit dhe t jetess n duart e Shefit t Familjes (Pater Familias) vetm ai kishte pushtetin absolut dhe t prjetshm, pra vetm ai ishte person sui juris ndrsa t gjith t tjetr, pavarsisht nse ishin meshkuj apo ferma, madhor apo jomadhor ishin persona alieni juris. 38.2 Persona alieni juris ishin t gjith personat t cilt jetonin nn pushtetin e Pater Familias. 39. ka nnkuptojm me Pater Familia? Pater Familia do t thot Shefi i Familjes apo personi i cili kishte pushtetin mbi nj familje. Pater familja ishte i vetmi person sui juris n familje, ndrsa pushteti q ai kishte mbi antart e familjes quhej Patria Potestas. 39. ka nnkuptojm me Patria Potestas? Patria Potestas nnkupton pushtetin atror, pra pushtetin t cilin e kishte Shefi i Familjes (Pater Familia) mbi antart e tjer t familjes. Patria Potestas shtrihej mbi antart e rinj t familjes os prmes faktit t lindjes ose me vullnetin e pater familias. Pra nj antar i ri i familjes i nnshtrohej patria potestas ose nse ishte lindur nga gruaja q ishte e martuar me pater familias ose nga gruaja q ishte e martuar me ndonjrin nga antart e tjer meshkuj q jetonin nn pushtetin e pater familias. Nj person gjithashtu i nnshtrohej patria potestas nse adoptohej nga pater familia. Pater protesta shuhej pas vdekjes s shefit t familjes ose antarit t familjes si dhe mund t shuhej me vet dshir

Faqe 17

Kreshnik Kurtishi
nga shefi i familjes i cili ia transferonte kt pushtet nj antari tjetr t familjes. 40. Cilat ishin kushtet pr lidhjen e martess sipas t drejts romake? 40.1 Pr lidhjen e martess juridikisht t rregullt romake duhet patjetr t realizoheshin disa kushte kryesore t cilat ishin: 40.1.1 Jus Conubii q nnkupton t drejtn pr tu martuar. Kt t drejt fillimisht e kishin vetm qytetart romak dhe latint e vjetr. Plebejasit e fituan kt t drejt me lex canuilea, ndrsa qytetart libertin n kohn e principats. Pjestart e grupeve t lidhura me profesione e fituan kt t drejt n periudhn post-klasike. 40.2 Affectio Maritalis q nnkupton qllimin pr tu martuar. N periudhn e lashtsis qllimin pr tu martuar mund ta shprehnin edhe kryetart e familjeve pr antart e familjes s tyre. N periudhat e mvonshme sht krkuar q ky qllim t shprehet edhe nga bashkshortt e ardhshm. 40.3 Puperteti i bashkshortve q do t thot se martes mund t lidhnin vetm personat e gjinis mashkullore q kishin mbushur moshn 14 vjeare dhe personat e gjinis femrore q kishin mbushur moshn 12 vjeare. 40.4 Martesa duhej t lidhej n formn e parashikuar me ligj pra martesa mund t lidhej vetm n format e parashikuara juridike. N periudhn e lasht martesa mund t lidhej me grabitje ose blerje t nuses. M von njihen dy forma t tjera: conferratio kur martesa kryhej me pranin e t fejuarve, t kryepriftit t Roms dhe me prezencn e s paku 10 qytetarve madhor romak. Kjo form prdorej kryesisht nga shtresa patriciane. Forma tjetr dhe m e shpesht ishte usus q nnkupton faktin e jets s prbashkt. Kjo form prdorej kryesisht nga shtresa plebejase dhe nnkuptonte transferimin e thjesht t nuses n shtpin e dhndrit. 41. Cilat ishin pengesat (kufizimet) pr lidhjen e martess sipas t drejts romake? 41.1 Pengesat pr lidhjen e martess ishin si vijon: 41.1 Martesa ekzistuese 41.2 Smundja shpirtrore 41.3 Lidhja e gjakut q n vij t drejt ishte pa kufizime ndrsa n vij t trthort deri n shkalln e katrt. 41.4 Krushqia q ishte penges vetm n vij t drejt. 42. Si dhe kur zgjidhej martesa? 42.1 Martesa sipas t drejts romake mund t zgjidhej n dy raste:

Faqe 18

Kreshnik Kurtishi
42.1.1 Zgjidhja e martess pr shkak t vdekjes s njrit bashkshort vdekja natyrore e burrit apo e gruar shkaktonte zgjidhjen e martess. 42.1.2 Zgjidhja e martess me shkurorzim shkurorzimi lejohej pr shkak t shkeljes s kurors, alkoolizmit, dshtimit t familjes, me marrveshje apo me krkes t gruas, respektivisht t patres familia t familjes s gruas. 43. Qka sht konsorciumi? Pas shprbrjes s sistemit fisnor (gjentil) popullsia e shtetit romak u organizua n bashksi t mdha familjare prodhuese q quheshin Konsorciume. Konsorciumi ishte kooperativ familjare dhe udhhiqej nga kryeplaku. Antart e tjer meshkuj t konsorciumit kishin t drejta t barabarta n vendime dhe n kryerjen e punve. 43. Flit pr Familjen Agnate? Kur zhvillimi i fuqive puntore bri t mundur jetn e grupeve m t vogla prodhuesish se konsorciumi, n Rom u organizuar t ashtuquajturat familje patriarkale agnate. Familjet agnate u formuan si rezultat i ndarjes s konsorciumit prmes largimit t antarve meshkuj t cilit formonin bashksit familjare q ishin m t vogla se konsorciumi. Antari mashkull i larguar merrte pozitn e shefit t familjes (pater familia) n kt bashksi familjare i cili kishte pushtetin absolut mbi familjen agnate dhe posedonte mjetet e puns dhe jetess. Familjet agnate ishin bashksi t mbyllura ekonomike t cilat me jet dhe pun t prbashkt siguronin mjetet e domosdoshme pr ekzistimin e antarve dhe vazhdimin e familjes. Pra, karakteristika kryesore e familjes agnate ishte se ajo ishte familje prodhuese e cila jetonte s bashku dhe i plotsonte s bashku vet nevojat e jetess. 44. Flit pr Familjen Kognate? Krijimi i ekonomis latifundiste bri t mundur q familja patriarkale agnate t ndahej n familja rusica (familje prodhuese) dhe familia urbana (familje konsumuese). Familja kognate lindi gradualisht dhe u zgjerua me prmirsimin ekonomik dhe personal t pozits s personave alieni juris. Familja kognate ishte bashksi e t afrmve t gjakut t cilt rridhnin nga nj paraardhs i prbashkt por q jo domosdoshmrish jetonin s bashku. Rrjedhimisht, familja kognate mund t ndahet n familjen n kuptim t ngusht dhe familjen n kuptim t gjer. N kuptim t ngusht familja kognate ishte bashksia e t afrmve q jetonin n ekonomi t prbashkt shtpiake. N kuptim t gjer familja kognate nuk ishte as bashkri prodhuesish dhe as konsumuesish por nj grup i t afrmve q rridhnin nga gjaku i paraardhsit t prbashkt. 45. ka nnkuptojm me Dos Dos sht paja apo pasuria t cilt me rastin e lidhjes s martess ja dorzonte gruaja burrit pr lehtsimin e jets s prbashkt. Paja ishte pjes e pandar e martesa romake. Detyrat e caktimit t pajs e ngarkonin gruan nse

Faqe 19

Kreshnik Kurtishi
ajo ishte persona sui juris, ndrsa kryetarin e familjes s saj nse ajo ishte persona alieni juris. Sipas dispozitave t mvonshme, kjo detyr e ngarkonte t atin edhe kur vajza ishte e emancipuar, kurse m rrall edhe nnn. 46. ka nnkuptojm me tutori? Tutoria (mbrojtja e personave me aftsi t kufizuar t veprimit) ishte institucion me t cilin plotsohej mungesa e zotsis s veprimit t kategorive t tra t personave q pr shkak t moshs ose pr shkak t seksit nuk ishin n gjendje q t dilnin vet n komunikimin juridik. T miturit sui juris t gjinis mashkullore dhe femrore gjersa bheshin madhor, duhej t ishin patjetr nn tutori. Tutoria mund t krijohej ose m dshirn e kryetarit t familjes ose me testament pas vdekjes s tij ose me vendim t organeve kompetente shtetrore. 47. ka nnkuptojm me kujdestari? Kujdestaria ishte institucion me t cilin plotsohej mungesa e zotsis s veprimit te personat t cilt nga vet natyre duhej t kishin zotsi t plot t veprimit, mirpo nuk ishte ashtu pr shkak t t metave personale (personat e smur psikikisht, batakinjt, personat me t meta fizike). 48. ka sht ager publicus? Ager Publicus jan tokat e pushtuara (toka publike) nga Roma fillimisht n Itali dhe m pas n pjest tjera t Evrops dhe rajonit.

Faqe 20