E Drejta Familjare

QKA STUDION E DREJTA FAMILJARE Studion trsin e normave juridike q rregullojn marrdhniet familjare-martesore, marrdhniet n mes t prindrve dhe fmijve , t birsimit dhe t kujdestaris. CILAT JAN OBJEKTE T S DREJTS MARTESORE T NATYRS PERSONALE E drejta prindrore midis prindrve dhe fmijve, midis birsuasit dhe t birsuarit dhe kujdestaria pr t miturit(pr mbrojtjn e t drejtave dhe interesave t fmijve kujdesen drejtprdrejt prindrit) CILAT JAN PARIMET KRYESORE THEMELORE T S DREJTS FAMILJARE. Parimi i barazis n marrdhniet familjare, Pra sa Ii prket t drejtave dhe detyrimeve t gjith antart e famijs jan t barabart pavarsisht statusit dhe gjinis. Parimi i shuarjs s ndikimit t organizatave fetare-Ligji njeh vetm formn civile t lidhjs s martess. Parimi i mbrojtjs shtetrore dhe shoqrore t familjs. Me norma kushtetuse dhe ligjore rregullohen marrdhniet famijare. Parimi i laicitetit . Nnkupton se marrdhniet n familje rregullohen me ligj dhe t gjitha kontestet familjare dhe martesore u prkasin gjyqeve shtetrore dhe organeve t administrats. Parimi i mbrojtjs s veqant t fmijve. Ligji mbron fmijt nga shfrytzimi ekonomik , keqtrajtimet, dhunimet seksuale dhe nga qdo pun q paraqet rrezik apo dmton shndetin dhe edukimin e tyre. CILAT JAN BURIMET E S DREJTS FAMILJARE- Ato ndahen n burime materiale dhe burime formale. Burimet materiale shprehin fuqin e shoqris e cila i krijoj dhe u jep prmbajtje normave , ndrsa burime formale jan forma me t ciln shprehet norma juridike (ligji, zakoni, praktika gjyqsore, dhe doktrina juridike). SI NDAHEN BURIMET FORMALE-Ndahen n burime t drejtprdrejta ( q jan ligji dhe rregullat e shkruara) dhe burime t trthorta ( q jan zakoni, praktika gjyqsore dhe doktrina juridike). CILAT JAN BURIMET THEMELORE DHE PLOTSUESE T S DREJTS FAMILJARE. Burime themelore jan t gjitha ato akte juridike q rregullojn t gjitha marrdhniet juridike familjare t nj vendi dhe nuk rregullojn fusha t tjera t s drejts, ndrsa burimet plotsuese t s drejts familjare vetm pjesrisht rregullojn marrdhniet juridike familjare pasi q ato kryesisht rregullojn marrdhniet juridike t fushave tjera t s drejts. CILAT JAN BURIMET NDRKOMBTARE T S DREJTS FAMILJARE. Jan aktet e prgjithshme juridike si rezulutat e OKB-s , konventat ndrkombtare. CILI SHT ROLI I ZAKONIT. Zakoni sht burimi i trthort i s drejts familjare n rastet e prcaktuara me ligj. LIGJI SI BURIM FORMAL I S DREJTS FAMILJARE. Ligji pasqyron prgjegjsit e institucioneve n fushn e s drejts familjare ( Ligji pr Barazi gjinore, rregullorja mbi mbrojtjn kundr dhuns n familje dhe kushtetuta si akt m I lart). Ndrsa praktika gjyqsore nuk mund t jete burim formal i s drejts. Po ashtu edhe doktrina juridike familjare nuk e ka forcn e detyrimit t obligueshm por ka rndsi n krijimin e parimeve t s drejts. CILI SHT KUPTIMI I FAMILJS-sht institucioni m i lasht dhe m i natyrshm i bashksis njerzore si bashksi e prindrve dhe fmijve t tyre.dhe personave t tjer n gjini. N BAZ T CILAVE KRITERE NDAHEN LLOJET E FAMILJEVE N baz t kritereve- Historik, Sociologjik dhe Juridik. Sipas kriterit historic kemi Familja matrirkale( ku pushtetin e kishte gruaja), Familja patriarkale( ku pushtetin e kishte burri) dhe Familja egalitare bashkkohore. Sipas kriterit sociologjikbhet sipas natyrs s marrdhnieve familjare(patriarkale dhe demokratike), sipas marrdhnieve pasurore ( puntore-industriale dhe individuale-private) , sipas harmonis ( stabile dhe jostabile), sipas gjeografis ( fshatare dhe qytetare) SIPAS KRITERIT JURIDIK LLOJET E FAMILJEVE BAZOHEN N DY KRITERE KRYESORE. Sipas prbrjes numerike t antarve t gjinis ku kemi; familja e vogl- prbhet prej pak antarve dhe prfshin prindrit dhe fmijt e tyre pr t cilt jan t detyruar t kujdesen qofshin martesor apo jasht martesor. familja e gjr- q prfshin antart e gjinis s gjakut prej tri gjeneratave dhe familja e madhe- q prfshin numr t madh t antarve prej shum brezave. Sipas mnyrs s themelimit ku kemi; Familja martesore q prbhet prej bashkshortve dhe pasardhsit e tyre, derisa jan gjall t dy bashkshortt

konsiderohet martes e plot dhe kur njri vdes martes jo e plot. N kuadr t ksaj familje kemi dy lloje t marrdhnieve, marrdhniet midis bashkshortve dhge marrdhniet n mes t prindrve dhe fmijve. familja jashtmartesore- q krijohet nga personat q jetojn n bashksi pa lidh martes. familja e birsimit- q krijohet midis t birsuarit dhe birsuesit. CILAT JAN FUNKSIONET M T RNDSISHME T FAMILJS Funksioni i riprodhimit njerzor q siguron riprtrirjen e popullsis Funksioni ekonomik, ku familja sht si njsi themelore prodhuese dhe ekonomike Funksioni i rritjs dhe edukimit t fmijve, si hallk kryesore e rritjs dhe edukimit t brezit t ri. Funksioni shoqrues, fillimisht kontaktet Brenda familjs dhe pastaj edhe me shoqrin Funksioni mbrojts I familjs, T gjith antart e familjs t kujdesen pr njri tjetrin. CILAT JAN LLOJSHMRIT E LIDHJS FAMILJARE (gjinis, krushqis dhe sipas birsimit) Sipas gjinis- gjinia sht lidhje midis dy apo m shum personave e themeluar me lindje apo me an t ligjitdallohen gjina e gjakut q sht lidhje prej gjakut q krijohet n mes t personave prej gjaku q krijohet n mes t personave q rrjedhin njri prej tjetrit ose nga nj i parlindur i prbashkt, kjo lidhje duhet t njifet nga ligji ose nga zakoni. Jan dy vija t gjinis, e drejt dhe e trthort. Vija e drejt llogaritet qdo lindje nj shkall dhe bashkshortt nuk llogariten ata e prbjn trungun, ndrsa vija e trthort fillon me numrimin e lindjeve nga motra dhe vllai dhe deri te trungu q sht personi nga ku e kan prejardhjn e prbashkt. Rndsia e gjinis s gjakut sht juridike dhe shoqrore si n fushn e s drejts familjare , trashgimtare ashtu edhe n fusha t tjera t s drejts. Krushqia-sht lidhje q krijohet midis njrit bashkshort me t afrt gjinie gjaku t bashkshortit tjetr. Kjo lidhje sht e prhershme e edhe kur pushon martesa.Llogaritja e shkalls sht e njejt sit e gjinia e gjakut. Birsimi- sht gjini q krijohet me akt juridik midis birsuesit dhe t birsuarit. Llogaritja e shkalls dhe rndsia sht e njejt si te gjinia e gjakut. CILAT JAN PARIMET THEMELORE T S DREJTS MARTESORE. Parimi i barazis ( t gjitha t drejtat dhe detyrimet midis bashkshortve t jen t barabarta) Parimi i laicitetit ( martesa sht bashksi jetsore n mes t burrit dhe gruas e rregulluar me ligj. Parimi i instituciont.( martesa sht institucion shoqror dhe gzon mbroijtje shoqrore me dispozita ligjore). Parimi i monogamis( martesa n t njejtn koh t nj burri me nj grua, t kundrta me kt jan poligamiaburri me shum gra, dhe poliandri-gruaja me shum burra). Parimi i vazhdimsis s jets martesore.( martesa sht bashksi e vazhdueshme e jets s burrit dhe gruas). CILI SHT KUPTIMI MARTESS martesa sht kontrat civile dhe martesa sht institucion juridik. CILI SHT PRKUFIZIMI I MARTESS Martesa sht bashkimi i lir, solem i jets s nj burri me nj grua i mbshtetur me barazim moral dhe juridik, n ndjenjn e dashuris dhe mirkuptimit q lidhet para organit competent me shprehjen e plqimit n mnyr t lir sipas procedurs s parashikuar me dispozita ligjore. CILAT JAN QLLIMET E MARTESS. Qllimi natyror-Q nnkupton lindja dhe mirrritja e fmijve dhe kryerja e marrdhnieve seksuale mes burrit dhe gruas. Qllimi moral-Q nnkupton q bashkshortt ti ndihmojn njri tjetrit n rast nevoj , t mbrojn dhe kujdesn n rast smundje, dhe t prkrahin njri tjetrin moralisht dhe materialisht n qaste t vshtira. Qllimi shoqror-Q nnkupton se martesa nuk sht qshtje private por institucion shoqror, baz familjs dhe ka funksione t shumta shoqrore. CILAT JAN KUSHTET PR LIDHJN E MARTESS Vullneti i lir i bashkshortve t ardhshem, pra deklarimi i tyre i plqimit p martes. Sekset e kundrta- historikisht martesa lejohet vetem n mes t burrit dhe gruas. Lidhja e martess para organit kompetent. Pra vullneti i lir t shprehet para organit competent dhe n mnyrn e parashikuar me ligj. QKA JAN PENGESAT MARTESORE Jan fakte dhe rrethana t prcaktuara shprehimisht me ligj ekzistenca e t cilave pengon lidhjen e martess s vlefshm, dhe t cilat nuk duhet t ekzistojn n momentin e lidhjs s martess sepse shkaktojn anulimin e saj. CILAT JAN PENGESAT MARTESORE N T DREJTN TON

Mungesa e vullnetit Martesa ekzistuese Smundjet psikike dhe pazotsia pr t vepruar Gjinia dhe Mituria LOJET E PENGESAVE MARTESORE Pengesat martesore t evitueshme dhe t pa evitueshme( t evitueshme jan ato pengesa pr t cilat gjyqi mund t jep lidhjen pr martes n raste t parashikuara me norma ligjore si psh. Pr pengesat e Gjinis s krushqis dhe mituris). Ndrsa pengesa martesore t pa evitueshme jan ato pr t cilat gjyqi nuk mundet t jep leje pr martes (si, mungesa e vullnetit, dhe martesa ekzistuese, smundjet psikike, pazotsia pr t vepruar dhe gjinia e gjakut.) Pengesat martesore t prhershme dhe t prkohshme( pengesa martesore t prhershme jan ato q nuk pushojn s eksituari deri ne vdekje si. gjinia e gjakut ndrsa pengesa martesore te prkohshme jan ato t cilat me kalimin e kohs pushojn s ekzistuari si, mungesa e vullnetit, martesa ekzistuese, smundjet psikike, pazotsia pr t vepruar dhe mituria). Pengesat martesore absolute dhe relative( kto pengesa absolute veprojn mbi t gjith personat dhe jan, smundjet psikike, pazotsia pr t vepruar, mituria deri n moshn 16 vjeqare dhe ekzistimi i martess, ndrsa pengesat relative jan ato q pa mundsojn lidhjne emartess vetm me nj person t caktuar si psh. Gjinia e krushqis.) QKA NNKUPTON MUNGESA E VULLNETIT Pra nse plqimi sht arrit me an t krcnimit , shtrngimit ose lajthitjs , martesa nuk do t jet e vlefshme. QKA NNKUPTON DHUNA Nnkupton shtrngimin ose kanosjen e njerit bashkshort apo t dy bashkshortve pr t lidhur martes kundr vullnetit t tyre. QKA NNKUPTON LAJTHIMI Ekziston kur njri bashkshort ka pasur mendim t gabueshm mbi rrethanat, faktet dhe cilsit e bashkshortit tjetr n momentin e lidhjs s martess. Lajthimi mund t jet; lajthim pr personin fizik lajthim pr personin qytetar dhe lajthimi pr cilsit thelbore. Lajthimi pr personin fizik ekziston kur njri nga bashkshortt duke menduar se po lidhte martes me personin A ai gabimisht lidhe martes me personin B. Lajthimi pr personin qytetar ekziston kur nj person lidh martes me nj person tjetr fizik me t cilin s ka menduar dhe s ka pasur pr qllim t martohet. Pra personi tjetr ka br paraqitje t rrejshme si pr . emrin, data e lindjs, shtetsia dhe vendbanimi. Lajthimi pr cilsit thelbsore t personit ekziston kur njri nga bashkshortt ka mendim t gabuar mbi disa cilsi t personit tjetr t cilat po ti kishte njohur n qastin e lidhjs s martess nuk do t kishte lidhur martes si psh. Impotenca, ananizmi, sadizmi, kurvria , smundjet kronike dhe t rnda, vepra t pa moralshme. CILI SHT DALLIMI N MES T PENGESA MARTESORE DHE NDALESAVE MARTESORE. Dallimi sht se mosrespektimi i pengesave martesore shkakton anulimin e martess dhe sanksionin penalo-juridik ndrsa mosrespektimi i ndalesave martesore sht cenim i interesave shoqrore dhe shkakton vetm prgjegjsin penale juridike por jo anulimin e martess. CILI SHT KUPTIMI FORMAL DHE KUSHTET PR LIDHJEN E MARTESS. Forma e lidhjs s martess sht civile q parasheh se martesa t bhet publikisht para nnpunsve t komuns dhe n vend t posaqm CILAT JAN ELEMENTET KRYYESORE PR LIDHJEN E MARTESS Jan komptenca pr lidhjen e martess dhe mnyra pr lidhjen e martess KOMPETENCA PR LIDHJEN E MARTESS. Dallojm kompetencn lndore, kompetencn toksore dhe komptencn funksionale. Kompetenca lndore pr lidhjn e martess kuptojm rrethin e punve t organit competent pr lidhjn e martess dhe kjo sht e rregulluar me norma urdhruese (kjo sht ofiqaria e gjendjs civile t komuns ku sht libri amz i martesave. Kompetenca toksore kuptojm territorin Brenda t cilt organi ka juridiksion pr lidhjen e martesave si dhe ne juridiksionin e t cilit njri nga bashkshortt apo t dyt e kan vendbanimin. Kompetenca funksionale prfshin funksionet e personit zyrtar i cili sht pjesmarrs n procesin e lidhjs s martess n baz t autorizimeve q i ka ( nnpunsi pas deklarimit t t martuarve bn shpalljen e martess dhe

bn transkriptimin n librin e martesave). ME MNYRN E LIDHJS S MARTESS Kuptojm trsin e normave dhe rregullave t cilat duhet respektuar dhe mosrespektimi I tyre shkakton nulitetin e martess. FEJESA-QKA SHT FEJESA? sht premtim reciprok i dy personave t sekseve t kundrta pr tu martuar m von, Fejesa nuk shkakton efekt juridik. Fejesa lind n momentin e dhnjs s premtimit. KUR PUSHON FEJESA Fejesa pushon me lidhjen e martess, me vdekjen e njrit prej t fejuarve apo t dyve, dhe me shkputjen (e cila mund t jet shkputje me marrveshje t fejuarve ose e njanshme kur njri prej t fejuarve deklarohet pr shkputje.) FLETPATAQITJA PR LIDHJE T MARTESS sht krkes q mund t paraqitet nga t dy palt veq e veq ose bashkrisht dhe personalisht. Por n raste te veqanta krkesn mundet ta paraqes edhe prfaqsuesi me prokur t posaqme. LIDHJA E MARTESS Bhet n mnyr solemne kurdohere, botrisht dhe n pranin e personave zyrtar dhe t dhndrrit e nuss dhe t publikut. CILAT JAN RITUALET PARA AKTIT T MARTESS Vendi i lidhjs s martess. Martesa lidhet n vendin ku sht paraqitur krkesa, para ofiqaris t cils do komun t Kosovs. PJESMARRJA PERSONALE. Qifti i ri jan t detyruar t prezantojn personalisht n aktin e lidhjs s martess. N raste t caktuara lejohet edhe me prezencn e vetm t njrit bashkshort dhe t prfaqsuesit me prokur t posaqme t bashkshortit tjetr. AKTI I LIDHJS S MARTESS Fillon me paraqitjen e raportit t npunsit , m pas t dy deshmitart deklarohen se nuk ka pengesa martesore ku m pas npunsi i gjendjs civile ju shpjegon t drejtat dhe detyrimet. TRANSKRIPTIMI N REGJISTRAT E GJENDJS CIVILE PR T MARTUARIT. Pas Shpalljs s martess npunsi I gjendjs civile ka pr detyr t transkriptoj n librin amz ku duhet t firmosin t dy bashkshortt, dshmitart dhe npunsi.

LLOJET E T DREJTAVE DHE DETYRIMEVE- Martesa e lidhur n fakt krijon nj trsi t drejtash dhe detyrimash reciproke ku sot martesa rregullohet mbi bazn e barazis morale dhe juridike , Brenda kufijve t prcaktuar m ligj, pa kurfar lloji t diskriminimit fetar, kombtar, racor apo midis personash t sekseve t kundrta. T drejtat dhe detyrimet e bashkshortve ndahen n: A- T drejta dhe detyra personale pr t cilat bashkshortt nuk mund t bjn marrveshje ( kto jan t rregulluara me norma ligjore si jetesa e prbashkt, barazia e bashkshortve, besnikria bashkshortore dhe ndihma reciproke. B- T drejtat dhe detyrat personale pr t cilat bashkshortt mund t bjn marrveshje ( siq jan caktimi I mbiemrit, caktimi I vendbanimit, lindja e fmijve dhe caktimi I shtetsis). ZGJIDHJA E MARTESS SHKAQET APO RRETHANAT Jan: vdekja e njerit bashkshort, Shpallja e bashkshortit t zhdukur, Shkurorzimi dhe Anulimi i martess. Vdekja sht mnyr natyrore e mbarimit t martess me vdekjen e njrit bashkshort. Shpallja e njrit bashkshort i zhdukur, quhet i zhdukur personi q nuk i dihet vendbanimi dhe vendqndrimi dhe n baz t rrethanave t rastit besohet se ai ka vdekur. Ndrsa konsiderohet i vdekur ditn kur aktgjykimi merr formn e prer. CILAT JAN KUSHTET PR SHPALLJEN E BASHKSHORTIT T ZHDUKUR PR T VDEKUR. Nse pr jetn e bashkshortit gjat 5 viteve nuk ka kurfar t dhna, Nse sht zhdukur me rastin e fundosjs s nj anije dhe Nse shjt zhdukur gjat lufts dhe kalon 1 vit. CILA SHT PROCEDURA E SHPALLJS S PERSONIT PR T VDEKUR Propozimin mund ta paraqes. Bashkshorti i gjall, personat q kan interes juridik dhe prokurori public. Kjo procedur sht jashtkontestimore dhe zhvillohet pran gjykats Komunale. ANULIMI I MARTESS- Nj martes quhet e pavlefshme kur sht lidhur pa plotsuar kushtet e krkuara me ligj. Si shkaqe ta anulimit jan pengesat martesore t cilat duhet t ken ekzistuar prpara lidhjs s martess( kto pengesa ndahen n absolute dhe relative)

CILAT JAN PENGESAT ABSOLUTE MARTESORE. Mungesa e shprehjs s vullnetit t bashkshortve Lidhja e martess nn moshn q parashihet me ligj. Martesa ekzistuese Smundjet psikike Gjinia e gjakut SHKURORZIMI - sht e drejt e patjetrsueshme dhe e pa cenueshme e qdo individi. CILAT JAN SISITEMET JURIDIKE T SHKURORZIMIT: Sistemi juridik q ndalon shkurorzimin Sistemi juridik q lejon shkurorzimin Sistemi i shkurorzimit t martess si sanksion Sistemi i shkurorzimit t martess si mjet shrues Sistemi i kombinuar i shkurorzimit. Sistemi juridik q ndalon shkurorzimin-Ishte nn ndikimin e filozofis n t drejtn kanonike-katolike, ku martesa ishte shpehje e vullnetit hyjnor dhe nuk lejohej zgjidhja e saj. Sistemi q e lejon shkurorzimin-sht e drejta muslimane- Sheriati, ku ishte e drejt absolute dhe e pakufizuar q I prkiste burrit. Sistemi i shkurorzimit t martess si sanksion-Sistemi anglo-frances ku zgjidhja e martess ishte denim pr njrin bashkshort pr shkeljen e detyrimeve martesore. Mirpo kjo nuk e drejt nuk sht m. Sistemi i shkurorzimit t martess si ila-N disa shtet t Evrops shkurorzimi prdort si mjet shrimi n rastet kur ka tronditje t thell n marrdhniet bashkshortore q bn t pamundur vazzhdimin e mtutjeshm t martess. Sistemi i kombinuar prfshin shkaqet te t cilat mbshtetet zgjidhja e martess si sanksion dhe si mjet shrimi. SI SHT PRKUFIZIMI I SHKURORZIMIT Me Shkurorzim kuptojm zgjidhjen e nj martese t vlefshme gjate jets bashkshortore pr shkaqe t parapara me ligj, dhe n procedure ligjore dhe me aktgjykim t organit kompetent shtetror. Ndrsa martesa e pavlefshme anulohet. VEQORIT KRYESORE T SHKURORZIMIT. Martesa zgjidhet vetm gjat jets bashkshortore pra duhet q t dy t jen t gjall. Kur njri apo t dy bashkshortt kan vdekur martesa zgjidhet n mnyr natyrale. Trashgimatart nuk mund t paraqesin padi pr zgjidhjen e martess para vdekjs s njrit bashkshort , por nse kan interes juridik ata mund t krkojn q gjykata t vrtetoj themelsin e padis t ciln e ka ngritur njri nga bashkshortt sa ishte gjall. MARTESA ZGJIDHET ME AKTGJYKIM T GJYKATS Pasi q sht nj institucion q ka mbrojtjn e shtetit dhe sht lidhur n kushtet e parapara me ligj. Prandaj vetm gjykata sht kompetente t vlersoj nse nj martes ka humbur fuknksionin e saj. MARTESA MUND T SHKURROZOHET VETM N PROCEDUR T PRCAKTUAR LIGJORE. N Kosov procedura e shkurorzimit sht prcaktuar me dispozitat e ligjit mbi familjen. Me kt rast zbatohen dispozitat e procedurs civile. SHKAQET E PRGJITHSHME PR ZGJIDHJEN E MARTESS Mund t quhen qrregullime serioze ose t vazhdueshme t marrdhnieve martesore t nj shkalle t lart saq realizimin e martess dhe vazhdimin e e jets s prbashkt e bjn t pamundur. Shkaqet jan t prcaktuara me ligj dhe ato jan fakte dhe rrethana q ligji i parasheh siq jan ( jeta e padurushme bashkshortore, shkelja e besnikris bashkshortore, vepra penale kundr jets s bashkshortit, keqtrajtimi serioz, smundjet psikike e pashrueshme dhe paftsia e vazhdueshme pr t vepruar, ndrprerja e paarsyeshme e jets faktike pr m shum se nj vit dhe shkurorzimi me marrveshje t dyanshme). Gjykata e zgjidh martesn e aktgjykim. Me padi inicohet procedura pr zgjidhje t martess nga njri bashkshort kurse t dy s bashku mund t bjn krkes t prbashkt pr zgjidhje me propozim. SHKAQET MUND T JEN ABSOLUTE DHE RELATIVE. Absolute jan t nj rndsi dhe peshe te madhe pr q arsye n vetvete kan fuqin e shkakut( psh. Shkelja e kurors, keqtrajtimi, vepra penale etj.). Relative jan t prditshme dhe t shumta dhe t llojllojshme andaj shkaqet relative nuk do t thot se jan t parapara me ligj. SHKAQET PR T CIILAT FITOHET E DREJTA E PADIS PAS KALIMIT T AFATIT DHE SHKAQET PR T CILAT E DREJTA E PADIS NUK SHT E LIDHUR ME AFAT. Pra ka raste kur padia nuk mund t parashtrohet para se t kaloj afati I prcaktuar me ligj. ( psh. Nuk mund t ushtrohet padia pr shkurorzim nga asnjri bashkshort kur gruaja sht shtazn dhe derisa fmija i prbashkt t

i ket mbushur nj vit). Shkaqet e fshehta t zgjidhjs s martess quhen vepreimet e fshehta me qllim t shkaktimit t ndonj t keqe bashkshortit tjtr, Shkaqet jo t fshehta t zgjidhjes s martess jan t natyrs subjective ( psh. semundja psikike) Shkaqet pr zgjidhjen e martess q pas kalimit t afatit t caktuar n ligj humbet e drejta e padis jan t natyrs raelative ( psh, shkelja e besniksris martesore). Shkaqet pr zgjidhjen e martess q nuk humbet e drejta e padis pas kalimit t afatit jan t natyrs objective. Kjo e drejt e padis mund t ngritet n qdo koh pas lindjs s shkakut. SHKURORZIMI M MARRVESHJE. Me krkesn e bashkshortve me marrveshje, Gjykata ka pr detyr t i vrtetoj qrregullimet serioze t marrdhnieve bashkshortore dhe jetesn e padshiruar. PROCEDURA E SHKURORZIMIT Marrdhniet t cilat rregullohen n kontestet martesore jan t natyrs personale, andaj edhe dallojn nga marrdhniet pronsore juridike si nga rndsia ashtu edhe nga natyra.\Martesa sht institucion shoqror dhe juridik pr kt ajo rregullohet me norma urdhruese ligjore prandaj martesa mund t zgjidhet vetm me vendim t gjykats. PARIMET KRYESORE T PROCEDURS S SHKURORZIMIT JAN. parimi i mbrojtjs s veqant ne procedur ( Gjykata duhet t ket parasysh mbrojtjn e interesave t fmijve t mitur dhe personave t smur dhe me t meta psikike t cilt nuk jan n gjendje t kujdesn pr t drejtat dhe interesat e veta. Parimi i prjashtimit t publikut( pr shkak t deklarimit t lir t bashkshortve prpara gjykats pr t gjitha faktet nga jeta intime martesore). Parimi i dispozicitetit- perfshin iniciativn lidhur me grumbullimin e materialit procedural n baz t cilit gjykata nxjerr vendim. parimi i kufizimit te disponimit me objektin e kontestit . Palt n contest martesor nuk mund t ken n dispozicion objektin e interesit. KOMPETENCA E GJYKATS Gjykata e qarkut ka komptenc funksionale pr vendosjn e kontesteve martesore. Nse i padituri nuk ka vendbanim t prhershm n Kosov , kompetencn toksore e ka gjykata n juridiksionin e s cils paditsi ka vendbanim t prhershm. Gjykata supreme do ta caktoj gjykatn e qarkut komptente pr vendosjn e qshtjeve martesore athere kur paditsi dhe i padituri nuk kan vendbanim t prhershm ne Kosov edhe pse jan shtetas t koosvs. PROCEDURA PR SHKURORZIM MUND T FILLOJ ME PADI DHE ME PROPOZIM. i padituri ka t drejt pr kundr padi. Bashkshortt nuk kan t drejt pr padi kur. Bashkshortja sht shtatzn dhe derisa fmija I lindur ti mbush 1 vit. Trashgimtart nuk kan t drejt pr padi. Dhe vetm paditsi ka t drejt pr trheqjn e padis. FAZA E PROCEDURS S SHKURORZIMIT Kjo procedur zhvillohet vetm pran gjykats kompetente dhe I ka kto faza. Tentimi pr pajtim. Caktimi i mass s prkohshme. Prezantimi i provave dhe. Aktgjykimi.

TENTIMI PR PAJTIM Gjykata ka detyr t bj prpjekje pr pajtimin e bashkshortve para se padia ti drgohet t paditurit. Seancn e cakton kryetari I trupit gjykues. Kur bashkshortt kan nj apo m shum fmij procedura e pajtimit zhvillohet para organit t kujdestaris. Afati I pajtmit sht tre muaj ( por nse bashkshortt pajtohen afati mund t zgjatet edhe m tej). CAKTIMI I MASAVE T PRKOHSSHME. Gjykata n kontestet martesore mund t caktoj vendim masn e prkohshme pr detyrimin e ushqimit, edukimit dhe arsimimit t fmijve t mitur. Ky vendim marret sipas detyrs zyrtare dhe zgjat derisa t merret aktgjykimi i forms s prer lidhur me kontestin. PREZANTIMI I PROVAVE T provuarit e prbjn veprimet procedurale t subjekteve t kontestit m,artesor t cilat kan t bjn me

mbledhjen ekzaminimin dhe qmuarjen me qllim t gjendjs materiale juridike. Kontestimi i gjendjs faktike sht detyr e gjykats dhe e subjekteve n procedur. AKTGJYKIMI Gjykta ka rol vendimtar n kontestet e zgjidhjes s martesave dhe nuk sht vetm ndrmjetsues por organi i cili vendos n mnyr meritore. Gjykata mund t lejoj por edhe t mos lejoj zgjidhjen e martess. Gjykata ka detyr t vendos se cilit prind i besohen fmijt e prbashkt dhe pr detyrimin e pagess s alimentacionit. MJETET E GODITJS S AKTGJYKIMIT N KONTESTET MARTESORE JAN DYLLOJESH. Mjetet e zakonshme dhe t jasht zakonshme. me mjetet e zakonshme goditen aktgjykimet t cilat nuk e kan marr formn e prer( psh. T ngrej padi pala e paknaqur n afatin prej 15 ditsh nga dita e marrjs s aktgjykimit ). Dhe ato pr shkak t shkeljeve t dispozitave t procedurs civile, vrtetimit t gabueshm t gjendjs faktike dhe zbatimit t gabueshm t s drejts martesore. Ndrsa n rastet e zgjidhjs s martess me marrveshje mund t bhet trheqja e propozimit derisa aktgjykimi t marr formn e prer. Mjetet e jasht zakonshme t goditjs nuk kan efekt suspenziv dhe nse prishet vendimi i ankimur fillohet procedur e re. PASOJAT E SHKURORZIMIT DHE ANULIMIT T MARTESS JAN SI N VIJIM. Mbiemri-Nse njri nga bashkshortt ka ndrruar mbenrin me rastin e martess pas zgjidhjs ose anulimit t saj ai mundet te marr mbiemrin q e ksihte para martess. Ndarja e prons s prbashkt-Mundet me marrveshje duke e pjestuar n pjes t barabarta ose duke vendosur gjykata me propozimin t njrit bashkshort duke pasur parasysh kontributet e tyre. Detyrimi i ushqimit-Mund t vazhdohet edhe pas zgjidhjs s martess nse njri bashkshort sht n nevoj dhe pa mjete pr uushqim. E drejta e baness-Kt duhet ta vendosin bashkshortt nse jo athere vendos gjykata. E drejta e trashgimit-Pas zgjidhjs apo anulimit t martess ish-bashkshortt e humbin t drejtn e trashgimit ligjor. Nse testamenti sht prpiluar para zgjidhjs s martess nuk mund t krijoj efekte juridike. Nse testamenti sht prpiluar pas zgjidhjs s martess krijon efekte juridike. Pasojat pr fmijt- Gjykata mund t merr tri vendime. 1. T gjith fmijt ti besohen njrit prind. 2. Q fmijt tu ndahen prindrve dhe 3. Q fmijt ti besohen nj personi t tret apo ndonj institucioni tjetr.

BASHKSIA JASHT MARTESORE sht bashksi faktike midis burrit dhe gruas, qllimi i formimit t saj sht jetesa e prbashkt e cila duhet t ket zgjatur nj periudh t konsiderueshme kohore dhe t jet e vazhdueshme. THEMELIMI I BASHKSIS JASHT MARTESORE Bhet me shprehjen e vullnetit n mnyr jo formale t nj burri dhe t nj gruaje pr jetes t prbashkt. Njohja-Duhet t ekzistoj njohuria e rrethit pr qnien e bashksis martesore n mjedisin n t cilin ajo themelohet dhe vazhdon t ekzistoje. Monogamia-Kushti themelor pr themelimin e bashksis jasht martesore sht vullneti i shprehur i burrit dhe gruas pr jet t prbashkt. Andaj edhe sht bashksi martesore monogame. Sekset e kundrta-Sikurse martesa q sht bashksi e dy personave t sekseve te kundrta ashtu edhe bashksia jashtmartesore. DEFINICIONI I BASHKSIS JASHTMARTESORE. Bashksi jashtmartesore sht bashksi e jets s vazhdueshme e themeluar me vullnetin e shprehur t nj burri dhe t nj gruaje t cilt kan jetuar dhe vazhdojn t jetojn bashk ndrsa bashksia sht e njohur edhe nga mjedisi ku ajo sht themeluar. Ajo sht bashksi monogame dhe mbaron me pushimin e qllimit t jets s prbashkt. MARRDHNIET NE MES PRINDRVE DHE FMIJVE KAN TRI ELEMENTE THEMELORE. Natyror-Q nga gjenza e deri me sot marrdhniet e prindrve dhe fmijve jan themeluar me lindje n mnyr natyrore. Shoqrore-epse qdo shoqri ka rregulluar n mnyr t vet marrdhniet e krijuara mes prindrve dhe fmijve. Juridik-Marrdhniet mes prindrve dhe fmijve fitojn karakter juridik me rregullimin e tyre me norma juridike. CILAT JAN SUBJEKTET E S DREJTS PRINDRORE Jan prindrit dhe fmijt. Prindrit-jan persona fizik biologjikisht t aft pr t lindur fmij. Nn e fmijs konsiderohet gruajaje cila ka

lind fmijn ndrsa at personi prej t cilit sht zn fmija. Znia dhe lindja jan dy fakte vendiimtare mbi t cilat themelohet atsia dhe amsia si lidhje faktike. Dhe q amsia dhe atsia t bhet lidhje juridike duhet t zbatohen rregullat e caktuara juridike. Fmijt-konsiderohen t mitur q nuk i kan mbushur 18 vjet. Pazotsia juridke sht karakteristik q prcakton statusin e t miturit. Pr kt arsye deri sa t mbush moshn madhore at e prfaqsojn prindrit si prfaqsues ligjor apo kujdestari nse sht nn kujdestari. VRTETIMI I STATUSIT MARTESOR T FMIJS Q nj fmij t ket statusin e fmijs martesor sipas ligjit duhet t kompletohn kto kushte. q fmija t ket prejardhje nga martesa q gruaja ta ket lind fmijn nga martesa ( amsia martesore) q i ati i fmijs t jet burri i nns q ka lindur fmijn ( atsia martesore).

PREJARDHJA MARTESORE E FMIJS Konsiderohet se fmija ka lindur n martes nse prindrit e tij jan t martuar n kohn e lindjs s tij. Fmija ka stastusin martesornse ka lindur Brenda 300 ditsh pas zgjidhjs s martess. Vrtetimi i amsis martesore- q fmija t ket statusin e fmijs martesor sht e nevojshme ta ket lindur gruaja q n momentin e lindjs s fmijs ka qen n martes. Vrtetimi i atsis. Dy kushte jan themelore pr kt. Martess n momentin e lindjs s fmijs dhe ekzistimi i martess n znjn e fmijs. KUNDRSHTIMI I AMSIS T pakta jan rastet kur sht e pnjohur prejardhja e fmijs prej nns s martuar andaj edhe t rralla jan rastet e padive pr kundrshtim,in e amsis. Nna e fmnijs regjistrohet n linbrat amz me rastin e regjistrimit t fmijs. Por nuk do t thot se gjithnj nna e regjistruar sht nna natyrore. Andaj qllimi I kundrshtimit t amsis sht t vrtetohet nna e vrtet , nna natyrore. E DREJTA E PADIS PR KUNDRSHTIMIN E AMSIS Kan t drejt gruaja e regjistruar n librin amz t t lindurve si nn e fmijs dhe gruaja e cila e konsidron vehten si nn e fmijs dhe n fund edhe vet fmija. KUNDRSHTIMI I ATSIS Qllimi i kundrshtimit t atsis sht q t vrtetohet se burri i nns s fmijs nuk sht i ati i fmijs. kundrshtimi i atsis nga nna e prezumuar. Nse nna e prezumuar e fmijs merr n dijeni faktin se i ati i prezumuar nuk sht ati natyror ka t drejt pr padi pr t kundrshtuar atsin dhe n afatin Brenda 6 muajsh nga lindja e fmijs. Kundrshtimi I atsis nga fmija. Fmija si askush tjetr ka t drejt . Nse sht I mitur at e prfaqson nna, nse nna nuk sht gjall athere e prfaqsion kujdestari me lejen e organit t kujdestaris. Kundrshtimi nga personi q e konsideron veten si at t fmijs jashtmartesor. Persioni q e konsideron vetn si at i fmijs s lindur jasht martess ka t drejt t kundrshtoj pavlefgshmrin e atsis s personit tjetyr i cili e ka pranuar at si fmijn e vet me kusht q po me at padi t krkoj q t vrtetohet edhe atsia e tij ( e ka kt t drejt Brenda afatit prej 1 viti nga regjistrimi i fmijs n librin amz.). Kundrshtimi i atsis nga burri i nns s fmijs. Ka t drejt nse ka interest vrtetoj se fmija nuk shtr i tij dhe ka t drejt pr padi Brenda 6 mujave q nga momenti I marrjs n dijeni t faktit q v n dyshim atsin e tij. PROCEDURA E KUNDRSHTIMIT T ATSIS sht procedur civile dhe jan komptenc e gjykats s qarkut. Pr shkaqe t moralit dhe ruajtjs s interesave t fmijve prjashtohet publiciteti. N procedure marren provat juridike dhe mjeko ligjore. Me prova juridike vrtetohet koha e znjs s fmijs dhe me ato mjeko-ligjore mmund t vrtetohet ati i vrtet ( prmes grupit t gjakut dhe faktorve t gjakut). PASOJAT E KUNDRSHTIMIT T ATSIS Ofiqari i gjendjs civile duhet t bj ndryshim,et varsisht prej aktgjykimit, Fmija humb t drejtat q i kishte ndaj atit t prezumuar. Ndrsa kur i ati natyror me sukses kundrshton atsin e atit t prezumuar dhe vrtetohet atsia e tij , fmija ka t vrtetuar atsin jashtmartesore. Fmijt martesor dhe jasht martesor tani plotsisht jan t barabart sa i prket t drejtave dhe detyrimeve. FMIJ JASHTMARTESOR QUAJM Qdo fmij q e ka lindur gruaja e ve( dmth. Gruaja e martuar pas zgjidhjs s martess dhe pas kalimit t afatit prej 300 ditsh pas zgjidhjs s martess).. Qdo fmij q e ka lindur gruaja e martuar gjat martess apo

shpalljs s saj t pvlefshme, ose atsia e fmijs sht kundrshtuar gjyqsisht me aktgjykim t forms s prer, ose Brenda afatit prej 300 ditsh pas zgjidhjs s martess. VRTETIMI I MARRDHNIEVE PRINDORE JASHT MARTESORE BHET N DY MNYRA. me njohjn e amsis (sht veprim i njanshm juridik i nj gruaje e cila shpreh vullnetin e lir ligjersiht se ajo sht na e fmijs t lindur jasht martesor.). Njohja e atsis ( sht veprim i njanshm jurifik me an t cilit mashkulli shpreh vullnetin e vet se ai sht babi I fmijs jashtmartesor). Njohja e atsis dhe amsis mund t bhet edhe me vendim gjyqsor. PROCEDURA PR NJOHJN E ATSIS BHET N NJRN NGA KTO MNYRA Duke deklaruar para ofiqarit n procesverbal se e njeh atsin e fmijs jasht martesor. Duke deklaruar se e njeh atsin e fmnijs jashtmartesor para organit t kujdestaris dhe ME Testament. CILAT JAN KUSHTET PR NJOHJN E PLOTFUQISHME T FMIJS plqimi i nns s fmijs ( se ati sht i vret) Lindja gjall e fmijs Zotsia pr t vepruar( e personit q pretendon se sht babi i fmijs). Plqimi i fmijs (ky plqim sht i nevojshm vetm nse fmija sht m i vjetr se 16 vjet. Me njohjn e atsis shkaktohen ato efekte juridike sikurse me rastin e atsis. ANULIMI ABSOLUT SHT: Kur fmija i mitur ka dhn plqimin pa i mbushur 16 vjet. Kur nna e fmijs nuk e ka dhn plqimin. Kur fmija ka lindur i vdekur dhe. Kur deklarata mbi njohjn e atsis nuk sht br n formn e parapar ligjore. Padia mund t bhet nga secili person q ka interes juridik n anulimin e njohjs s fmijs. Anulimi relative sht i parashikuar me norma ligjore dhe ekziston kur deklarimi mbi njohjn e atsis sht dhn m shtrngim, me lajthim apo me mashtrim. Kundrshtimi i atsis s njohur Bhet me padi nga personi i cili vetn e konsideron at natyror i fmijs. Vrtetimi i atsis me vendim t gjykats Vendosn marrdhniet prindrore mes nns dhe fmijs sikurse edhe marrdhniet t fmijs me gjinin e nns.Por fmija edhe m tutje mban statusin e fm,ijs jashtmartesor. Vrtetimi i atsis me vendim t gjykats Mund t bhet vetm pasi t ket lindur fmija dhe nse vrtetohet se n kohn e znjs s fmijs ai bashkjetonte me nnn e fmijs, ose ka kryer marrdhnie seksuale m apo pa dhun , ose i ka premtuar martes etj. E drejta e ngritjs s padis pr vrtetimin e atsis s fmijs t lindur jasht martess me vendim t gjyats i njihet ktyre subjekteve: Nns s fmijs, fmijs, personit i cili pretendon se sht ai ati i fmijs por ka qen i penguar pr njohjn e atsis dhe organet e kujdestaris.

E DREJTA PRINDRORE sht trsi rregullash juridike me t cilat rregulllohen marrdhniet midis prindrve dhe fmijve, midis birsuesit dhe t birsuarit, midis kusherinjve dhe ndaj personave t tjer n gjini. MARRDHNIET PRINDRORE KAN DY ELEMENTE KRYESORE Elementin natyral dhe juridik. Elementi natyral sht i pandryshuar dhe manifestohet me lindje. Marrdhniet prindrore zgjasin deri ne mbushjn e moshs madhore te fmijs. Vetm n raste t parapara me ligj kto marrdhnie vazhdohen edhe pas mbushjs s moshs madhore. Elementi juridik prfshin rregullat juridike pr vrtetimin e lidhjs biologjike t fmijs me prindrit veq eveq. SI NDAHEN T DREJTAT DHE DETYRIMET E PRINDRVE NDAJ FMIJVE t drejtat dhe detyrimet personale t prindrve ndaj fmijve t drejtat dhe detyrimet e prindrve ndaj prons s fmijve. T drejtat dhe detyrimet personale t prindrve ndaj fmijve jan t lidhura ngusht me personalitetin derisa prindrit i ushtroojn ato n inetres t fmijve. Kto t drejta dhe detyrime nuk jan t prhershme ato prfundojn kur fmija mbush moshn madhore dhe jan (caktimi i emrit, ruajtja dhe mirrritja, arsimimi dhe edkumi, e drejta e mbajtjs dhe prfaqsimi ). Ndaj pasuris s fmijs t mitur prindrit kan t drejta dhe detyrime Ta administrojn, ta disponojn dhe ti shfrytzojn t ardhurat.

T drejtat dhe detyrimet e fmijs Secili detyrim i prindrve n t njejtn koh sht e drejt e fmijs por edhe fmijt kan detyra ndaj prindrve e q jan. ( detyrat ligjore dhe detyrat morale.). Detyrat ligjore jan q fmijt t kujdesn dhe ti ndihmojn prindrit e tyre sidomos kur ata jan t paaft pr pun, nuk kan mjete t mjaftueshme pr jetes, ajn t smur, dhe pr shkak t gjendjs shndetsore ose materiale nuk mund t kujdesen pr vete. Mirpo q kto detyra t rndojn mbi fmijn ai duhet ti plotsoj kto q fmija t ket mbushur 15 vjet dhe t realizoj t ardhura me pun personale dhe q i mituri t ket t ardhura nga pasuria. Detyrat morale ndaj prindrve rregullohen n baz t rregullave t moralit (respektimi, sjellja korrekte). Detyrimi i mbajtjs mes personave ne gjini t gjakut sht parapar me dispozita ligjore dhe kjo caktohet sipas radhs me t ciln ata mund t thirren n trashgimi. Detyrimi i mbajtjs n gjini t birsimit-Kto t drejta dallojn varsisht n sht fjala pr birsim t plot apo jot plot. pr birsim t plot vlen njejt sikur te personat n gjini gjaku. Detyrimi i mbajtjs n gjini t krushqis-Po ashtu lind detyrimi i mbajtjs. Njerku dhe njerka jan t detyruar t ofrojn mbajtje finansiare pr thjeshtrit e tyre nse ata nuk kan t afrm t tjer . Kjo nuk vlen vetm nse martesa mes njerkut-njerks dhe prindrve sht anuluar. Edhe fmija ndaj personave n gjini ka detyrime q t kontriboj n mbajtje. Ushtrimi i s drejts prindore- e drejta prindore si e drejt personale i prket n mnyre ekzkluzive vetm atit dhe nns ajo nuk mund te trashgohet dhe nuk bartet te perosonat e tret. Kjo e drejt sht e rregulluar me norma juridike. T drejtn prindore mund ta ushtroj edhe vetm njri prind kur tjetri prind ka vdekur ose sht shpallur I vdekur ose kur njerit prind I sht hequr e drejta prindrore.

PEZULLIMI I S DREJTS PRINDRORE MUND T BHET PR SHKAK T DY LLOJEVE T PENGESAVE. pengesave faktike( pr shkak t smundjs s rnd apo infective, vuajtjs s burgimit, kur mungan pr nj koh t gjat) pengesat juridike. Jan pasoj e heqjs apo e kufizimit t zotsis juridike t prindrve dhe kjo zgjat sa ai nuk sht n gjendje te kujdeset as pr t drejtat dhe interesat e veta. Ushtrimi i s drejts prindore mund t kufizohet n qoftse prindrit duke u sjell n mnyr t paprgjshme abuzojn t drejtat prindore dhe rrezikojn personalitetin, te drejtat dhe interesat e fmijve( kto shkelje m s shpeshti kan t bjn me arsimimin, edukimin dhe mirrritjen) . N kt drejtim jan dy lloje t drejta dhe detyrimesh q mund t ju kufizohen prindrve, T drejtat dhe detyrat ndaj personalitetit t fmijs t drejtat dhe detyrat ndaj pasuris s fmijve. N kuadr t kufizimeve t detyrave dhe t drejtave ndaj personalitetit mund t caktohen kto masa nga organi i kujdestaris Trheqja e vrejtjs, kujdesi i prhershm pr ushtrimin e t drejtave prindore, marrja e fmijs nga prindrit dhe drgimi i fmijs n institucion. KUFIZIMET E T DREJTAVE PRINDRORE prkitazi me t drejtat dhe detyrat ndaj pasuris s fmijve. Kto masa merren nga organi i kujdestaris dhe gjyqi me qllim q t mbrohen te drejtat pronsore dhe interesat e fmijve( dhnja e llogaris pr administrimin e pasuris s fmijve, lejimi I mjeteve te siguris mbi pasurin e prindit dhe barazimi i pozits s prindit me pozitn e kujdestarit lidhur me administrimin e pasuris. HEQJA E S DREJTS PRINDRORE Kjo bhet ne rastet kur prindrit i keqprdorin t drejtat prindore dhe n mnyr serioze i neglizhojn ushtrimin e t drejtave prindrore. Procedura vendimin e merr gjykata komunale n procedur jashtkontestimore vetm pr shkaqe t shprehura shprehimisht n ligj. Me vendim prindrve ju hiqet kjo e drejt pr koh t pacaktuar. Zakonisht me kt rast fmija vihet nn kujdestari, apo ju besohet personave t tret. Detyrimi i vetm i cili prindrve ju vazhdohet sh me tutje sht ushqimi i detyruar ndaj fmijs. Kthimi i t drejtave prindrore bhet kur pushojn shkaqet pr t cilat ato u jan hequr. Krkesn e bjn organi I kujdestaris ose prindrit dhe gjykata merr vendim. VAZHDIMI I S DREJTS PRINDORE PAS MOSHS MADHORE T FMIJS Bhet n rastet e parapara me ligj, kur ai nuk sht i aft t kujdeset pr interesat e veta . Vendimin e merr gjyata n procedura jashtkontestimore me krkes t prindrve ose organit t kujdestaris. Gjykata cakton me vendim kohzgjatjen ose derisa t pushojn shkaqet . E drejta e vazhduar mbaron me vendim t gjyakts ose me vdekjn e prindrve. Mbarimi i s drejts prindrore mbaron me mbushjn e moshs madhore 18 vjet , prjashtimisht s drejts s mbajtjs e cila vazhdon deri n at 26 vjet apoo edhe m shum nse fmija vazhdon shkollimin e rregullt. Me birsim t plot mbarojn t drejtat prindrore t prindrve natyral t fmijs.

BIRSIMI SHT AKT JURIDIK Themelohet para organit t kujdestaris. Kompetente toksore pr lidhjen e tij caktohen n baz t vendbanimit t birsuesit, N procedurn e birsimit prjashtohet publiku . Kjo procedur fillon me krkesn pr birsim. Organi i kujdestaris do t vrtetoj nse personi q krkon t birsoj dhe fmiu i mitur jan t prshtatshm pr birsim. Kur plotsohen kushtet e paraprara organi i kujdestaris do t konstatoj me akt solemn birsimin. DALLOHEN DY LLOJE TE BIRSIMIT. A) i plot dhe B) jo i plot. Birsimi i plot (adoption plena)-Themelohet kur n mes t birsuesit dhe t birsuarit vendosn marrdhniet t njejta sikurse mes prindrve natyror dhe fmijve dhe po ashtu edhe me persona t tjer sin gjini gjaku. Birsimi jo i plot ( adoption semi plena)- Duhet kuptuar vendosjn e marrdhnieve prindore vetm mes birsuesit dhe fmijs q birsohet si dhe pasardhsve t fmijs , mirpo jan t mundshme kufizimet lidhur me mbiemrin dhe t drejtn trashgimore . Kjo nnkupton se i birsuari edhe me tej ruan lidhjet gjinore me familjen e origjins. KUSH MUND T JET I BIRSUAR-Nj person i till duhet t i plotsoj kto kushte. T jet i lindur i gjall, T jet fmij i mitur, T mos jet n gjini gjaku me birsuesin dhe Fmija te jep plqimin ( nse i ka mbushur 14 vjet). KUSH MUND T JET BIRSUESI-Personi i till duhet t ket zotsin pr t vepruar , t ket cilsi personale pr t ushtruar me sukses t drejtata dhe detyrimet prindrore t mos vuaj nga smundje ngjitse q do t rrezikonte shndetin e fmijs, t kete mbushur 21 vjet. Nse i birsuari i ka t gjall prindrit e tij athere duhet t merret edhe pkqimi I tyre, Si rregull birsuesi mund t jet vetm personi me shtetsi kosovare. Por ka edhe prjashtime kur birsuesi mund t jet edhe shtetasi i huaj nse pr nj gj t till ekzistojn arsyet. Pr kt paraprakisht nevojitet plqimi nga organi administrative komptenet pr punt e plotiks sociale. Pas themelimit t aktit t birsimit- prindrit bilogjik edhe nse jan t gjall nuk mund t ushtrojn t drejta dhe detyrime ndaj fmijve t tyre. SHUARJA E BIRSIMIT Kjo mund t bhet vetm te birsimi jo i plot me vendim t organit t kujdestaris kur ekzsistojn shkaqet e arsyeshme n baz t krkess s birsuesit apo t birsuarit. Pos ksaj birsimi jo i plot mund t zgjidhet sipas detyrs zyrtare apo edhe kur birsuesi dhe I birsuari lidhin martes. Anulimi i birsimit mund t bhet nse kjo ka qen e themeluar pa krkesn e birsuesit, pa plqimin e fmijs apo prindit. Po ashtu edhe n rast nse n kohn e deklarimt t krkess birsuesi ka qen n gjendje qmendurie , nse i ka munguar zotsia e veprimit , ose fmija q birsohet ka qen m i ri se 14 vjet dhe ka dhn plqimin etj. Pasojat e anulimit t birsimit-Me aktgjykim mbi anulimin gjykata i cakton t birsuarit mbajtjen derisa ai t mbush moshn madhore, ndrsa me detyrimin e mbajtjs e ngarkon birsuesin, Gjykata po ashtu mund t ngarkoj edhe te birsuarin me detyrimin e dhnjs s ushqimit birsuesit. Detyrimi pr ushqim i antarve t familjs dhe i personave t tjer n gjini sht e drejet dhe detyrim. Pala q ka autorizimin ligjor t krkess nga pala tjetr detyriminm e ushqimit quhet kreditore ndrsa pala tjetr debitori q ka detyrim n dhnjn e mjeteve materiale apo t parave mirpo e gjith kjo me kusht q t mos e rrezikojn mbajtjen e tyre t domosdoshme. Detyrimi pr ushqim sht detyrim ligjor pa kundrshprblim dhe me karakter personal. Detyrimi pr ushqim sht e drejt personale dhe bazn e ka n marrdhniet gjini, martesore dhe jashtmartesore. Pra kjo e drejt nuk mund t tjetrsohet , kjo e drejt nuk mund t parashkruhet. Detyrimi pr ushqim nuk mund t jet object prmbarimi n procedur gjyqsore.. Ushqimi jepet pr kohn e ardhshme e jo pr t kaluarn pasi q sht sigurim i mjeteve pr ekzistenc Llojet e detyrimi pr ushqim jan. Detyrimi i ushqimit t familjs. Detyrimi i ushqimit mes prindrve dhe fmijve Detyrimi i ushqimit mes bashkshortve Detyrimi i ushqimit mes personave t tjer n gjini. Kuptimi i marrdhnieve pasurore-Marrdhniet pasurore mes bashkshortve rregullohen me norma juridike t ligjit mbi familjn. Ndrsa marrdhniet pasurore t lidhura me martesn , bashksin jashtmartesore dhe midis personave n gjini nuk zbatohet n trsi rregullat e prgjithshme t s drejts civile. Trsia e rregullave juridike me t cilat rregullohen marrdhniet pasurore t qiftit bashkshortor quhet regjim pasuror martesor. Pasuria e qiftit bashkshortor mund t jet e veqant dhe e prbashkt. Pasuria e veqant . sht ajo pasuri t ciln qifti bashkshortor e ka pasur n momentin e lidhjs s martess si dhe pasuria t ciln e ka fituar gjat bashksis martesore n qfardo mnyre t lejuar ligjore por jo me pun. Dhe secili bashkshort administron n mnyr t pavarur pasurin e tij t veqant gjat gjith martess. Pasuria e prbashkt sht pasuri e fituar me pun gjat vazhdimit tmartess madje qoft formalisht por edhe realisht. Pr ekzsitimin e ksaj pasurie duhet t plotsohen dy kushte kumultative A- ekzistimi I martess dhe Bpuna e bashkshortve martesor. Objekti i pasuris s prbashkt prbhet nga t drejtat e sendeve t luajtshme dhe t paluajtshme. T drejtat

reale si servitudet etj. Pasuria e prbashkt rregullohet me norma t natyrs urdhruese. Pasurin e prbashkt gjat martess bashkshortt e administrojn dhe disponojn bashkarisht dhe me marrveshje. Regjistrimi i ksaj pasurie duhet t regjistrohet n regjistrat publike t pasuris s palujtshme n emrin e t dy bashkshiortve por edhe nse sht regjistruar vetm n emrin e njrit bashkshoirt llogaritet prap njejt e t dyve. Pjestimi i pasuris s prbashkt-Kan t drejt ta krkojn bashkshortt, trashgimtart dhe kreditort e njrit bashkshort.Si rregull pr pjestimin e pasuris gjykata vendos n procedur civile, ndrsa kur hiset n pasuri nuk jan kontsestuese vendos n procedur jashtkontestimore. Pasuria e prbashkt e bashkshortve jashtmartesor-Edhe ktu lidnin marrdhniet pasurore por kto deri von nuk kan qen t rregulluara me rregullativ ligjore. Marrdhniet pasurore t anetarve t familjs jan t rregulluara me ligj dhe pr kt duhet t plotsohen kushtet. Ekzistimi i lidhjeve gjinore mes antarve, Ekzistimi i jets s prbashkt midis antarve dhe Tjetrsimi i pautorizuar i sendit t palujtshm mund t kundrshtohet nse blersi ka qen n keqbesim. Antart e familjs mardhniet paurore mund t i rregullojn edhe me kontrat t shkruar dhe t vrtetuar n gjykat. Regjimi i kontraktimit pasuror t bashkshortve nnkupton rregullimin e marrdhnieve mes burrit dhe gruas me kontrat t lidhur. Kjo nuk zbatohet n t drejtn ton. Detyrimet e basjkshortve martesor pr detyrimiet ndaj personave t tret, Pr ndrmarrjet e njerit bashkshort para martess prgjigjet vetm ai. Ndrsa pr detyrimet t cilat njri basjhkshort I ka ndrmarr pr prmbushjen e nevojave t prditshme t bashksis familjare, si dhe pr detryrimet pr t cilat sipas ligjit detyrohen t dy bashkshortt , prgjegjsia sht solidare si me pasurin e prbashkt ashtu edhe me pasurin eveqant. E DREJTA E KUJDESTARIS-sht nj institucion I s drejts familjare me ann e t cilit nj person nn kontrollin e organve shtetrore ngarkohet q t kujdeset pr fmijt e mitur t cilt nuk ndoshn nn kontrollin e prindrve, pr mbrojtjn e t drejtave dhe interesave t personave t tjer t ciult nuk jan t zott t kujdesn dhe t mbrojn t drejtat dhe interesat e veta. ORGANI I KUJDESTARIS-Qllimi I tij sht mbrojtja e personalitetit , e pasuris , t drejtave dhe interesave t t miturve dhe t tjerve q nuk jan n gjendje t kujdesn pr vete. Kt e bn n mnyr t drejtprdrejt dhe n mnyr t trthort. N mnyr t drejtprdrejt e bn kur i kryen punt pa pjesmarrjen e nj personi t tret, N mnyr t trthort kur disa pun ja beson nj personi t tret. Kompetencat e organit t kujdestaris jan-Emrn dhe shkarkon kujdestarin nga detyra, Vendos pr caktimin e shpenzimeve t kujdestaris, Fillon procedurn pr vendosjen e personeve nn kujdestari, Ushtron kontrollin mbi zbatimin e masave pr mbrojtjn e t drejtave dhe interesave t personave nn kujdestari, T jep mendimin se a mund ti jepet leja pr martes personit t mitur mbi 16 vjet, Ushtron mbikqyrje t vazhdueshme mbi ushtrimin e t drejtave dhe detyrimeve t prindrve, Themelimin e birsimit dhe ushtrimi I mbikqyrjs deri tek shuarja ebirsimit. KUJDESTARI- e emron organi i kujdestaris, Si kujdestar mund t jet qdo person i cili i ka cilsit personale dhe aftsit e nevojshme pr prmbushjn e detyrave. Vetm nj person fizik mund t emrohet kujdestar. Natyrisht kt detyr mund ta kryej m s miri dikush nga gjinia , por n mungse t tij mund t caktohet edhe dikush tjetr. T drejtat dhe detyrat e kujdestarit-Q t kujdeset pr personalitetin , t drejtat dhe ionteresat e t kujdesuarit, t adminstroj me kujdes pasurin e tij dhe t informoj organin e kujdestaris pr udhheqjne e kujdestaris. Detyr kryesore e tij sht q t zevendsoj prindrit. Si rregull detyrn e kujdestarit e kryen pa shprblim, mirpo kur funksioni i kujdestarit sht i lidhur me angazhime t mdha q vazhdojn pr nj koh t gjat aim und t angazhohet edhe me shprblim. Shkarkimi i kujdestarit-Organi I kujdestaris mund ta shkarkoj nse plotsohen kushtet ligjore, nse kujdestari ka keqprdorur autorizimet e tij apo ka krcnuar interesat e personit nn kujdestari apo pr ndonj arsye tjetr ka humbur t drejtn pr t qen kujdestar. Prgjegjsia e kujdestarit- Kujdestari prgjigjet pr detyrat e veta sin baz t rregullave t s drrejts civile juridike po ashtu edhe n baz t dispozitave t kodit penal. Kujdestaria ndaj fmijve te mitur-Organi i kujdestaris e v nn kujdestari personin e mitur q nuk sht nn kujdestari t prindrve ( sin rastet kur prindrit e tyre jan n pamundasi pr t ushtruar kujdesin prindor , pr shkak se t dy prindrit kan vdekur , ose kan humbur aftsin pr t vepruar apo shkak tjetr q i jep arsye gjykats). Punt e kujdestarit q i kryen n mnyr t mvetsishme jan ato pune t cilat i ndrmerr pr mirmbajtjen normale dhe adminstrimt rregullt t pasuris s t kujdesuarit, por duke mos e paksuar vlern e saj.si psh. (mund t bj pagesn e tatimit, qiras, rryms, ujit etj). Punt pr t cilat kujdestariit i nevojitet leja jan t gjitha punt e rndsishme q lidhen me personalitetin dhe pasurin e t kujdesuarit ( si psh. Besimi i t miturit shtpis s bonjakve, ndrrim I shkolls apo ndrperja,

marrja pr vednimin e zgjedhjs s profesionit t t miturit etj.). Punt t cilat kujdestari nuk mund ti kryej fare jan. Ai nuk mund t prfaqsoj n punt juridike n mes t personit nn kujdestari dhe bashkshortit t tij ose njrit nga t afrmit n vij t drejt, pastaj n transferimin ose bartjen nga e drejta e pengur, hipoteks etj. Po ashtu ai nuk mundet t bj lidhjen e martess n emr t t miturit mbi 16 vjet dhe nuk mund t bj njohjn e amsis dhe t atsis. MBARIMI I KUJDESTARIS-Me arritjen e moshs madhore t fmijs t mitur , Me lidhjen e martess para mbushjs s moshs madhore, me birsim , Me kthimin e t drejtave prindrore. Pasojat e mbarimit t kujdestaris-Menjhere kujdestari ka pr detyr t dorzoj pasurin e t kujdesuarit n afatin e caktuar nga organi i kujdestaris. Ai duhet t paraqes llogarin prfundimtare t administrimit t pasuris. SHKAQET PR HEQJEN E ZOTSIS PR T VEPRUAR. Sipas ligjit mbi familjn t Kosovs jan dy arsye pr heqjen e zotsis pr t vepruar. Smundja psikike e diagnostifikuar dhe Ngecja n zhvillimin psikik Kujdestari sht prfaqsues ligjor i te kujdesuarit ngase prfaqsimi ligjor caktohet si kryerje e punve dhe eveprimeve juridike n emr dhe llogari t huaj. Me kt rast personi madhor fiton status t njejt si fmija I mitur. Procedura e heqjs s zotsis pr t vepruar, Zhvillohet prpara gjykats komunale dhe propoziomin mund ta paraqesin bashkshorti, personat n gjini q jetojn n bashksi familjare me personin, prokurori public, organi i kujdestaris, fmijt, prindrit. Po ashtu mundet edhe vet personi nse e kupton rndsi dhe pasojat juridike t propozimit t tij. Vendimi merret n procedur jashtkontestimore. VNIA NN KUJDESTARI E PERSONIT MADHOR. Bhet n baz t vendimit t forms s prer t cilin e merr gjykata n procedur jshtekontestimore dhe Gjykata brenda 10 ditsh duhet t ja dorzoj vendimin organit t kujdestaris i cili Brenda 30 ditsh duhet emeroj kujdestarin. Kujdestaria mbi personin madhor prfundon. Me vdekjen natyrale te kujdesuarit N mnyr jridike me kthimin e zotsis pr t vepruar. RASTET E VEQANTA T KUJDESTARIS. kur nj pasurie nuk i dihet pronari , organi I kujdestaris mund t caktoj nj kujdestar t veqnt pr t u kujdesur pr kt pasuri t gjetur. Kjo kujdestari prfundon me paraqitjen e pronarit. N rastet kur prfaqsuesi ligjor i t miturve nuk mundet ti prfaqsoj ata pr arsye se n mes t tyre ekziston nj contest athere organi i kujdestaris mund t caktoj nj kujdestar t veqant. Nse pr fmijn e zn n barkun e nns nuk mund t kujdesen prindrit sepse interesat i kan t kundrta atehr organi I kujdestaris mund t caktoj nj kujdestar t veqant. RASTET E KUJDESTARIS S VEQANT Q NUK JAN T PRCAKTUARA ME DISPOZITA LIGJORE. Personit i cili mungon nuk sht n gjendje t kujdeset pr pasurin dhe interesat e veta. Andaj i caktohet kujdestari dhe pr kt duhet t plotsoj kushtet, q atij t mos i dihet banimi dhe q ai t mos ket prfaqsues me rastin e paraqitjs se nevojave pr mbrojtjn e disa interesave t caktuara. Gjat qndrimit t prkohshm apo t prhershm ne vendin ton t nj shtetasi t huaj mund t paraqitet nevoja q ai t mos jete n gjendje t mbroj interesat dhe t drejtat e veta me kt rast nse vendi I tij nuk ka prfaqsi apo konsulat n vendin ton athere organi i kujdestaris duhet ti caktoj nj kujdestar t veqant. Kujdestari ndaj personave t smur. Ju caktohet n rast se personi madhor pr shkak t smundjs apo t metave fizike nuk mund ta administroj vet pasurin dhe mbroj inetresat e veta dhe nuk ka mundsi t emroj nj prfaqsues. Ky kujdestar do t kujdeset vetm pr t drejtat pr t cilat sht caktuar. Personi i privuar nga liria nuk mund t kudjeset pr mbrojtjn e t drejtave dhe interesave te veta. Ai nuk mund t lidh pun juridike dhe t merr pjes si pal n procedur. Andaj dhe i caktohet nj kujdetar i veqant. Kujdestari vullnetar. sht kur personi madhor vet nuk mundet t kujdeset pt mbrojtjn e t drejtave dhe interesave te veta ka t drejt t krkoj nga organi I kujdestaris q t ja caktoj nj kujdestar vullnetar. Edhe ky caktohet vetm pr ato pun pr t cilat personi nuk mund t i kryej.