KBR VE UCUB Kibir, byklk, ululuk manasna gelir.

Din bir tabir olarak, kiinin kulluk edebine uymayacak ekilde kendisini dier insanlara kar ululamas, onlar hakir grmesidir. Aslnda insann Allah'n bir mahluku olarak, dier mahlukata kar da byklenmeye hakk yoktur. Kul ve mahluk olma cihetiyle bir eitlik mevcuttur. Ancak Allah Teala hazretleri, insana, hilafet ve emanet gibi baz ziyade mesuliyetler vererek, bunun gerei olarak dier mahlukata kar bir ksm imtiyazlar vermitir; akl ve irade sahibidir, dier mahluklar zerinde tasarruf yetkisi vardr. Bu imtiyazlar onu hayvanata kar kibre deil, Cenab- Hakk'a kar kre ve hamde sevketmelidir. Tpk meyveli bir aacn yerlere eilmesi gibi, insan imtiyazlara sahip beeriyetin, Allah'n huzurunda rk-u tevazuya eilmesi, secde-i kr ve hamde kapanmas gerekir, tekebbre gitmesi deil. mam Gazl'ye gre, "kibr, "batn ve "zahir" olmak zere ikiye ayrlr: Batn kibir nefsin derinliklerinde ruh bir ahlaktr. Zahir bir kibir ise da akseden, azalarda grlen kibirdir. Esasen en dorusu, iteki ahlaka kibir demektir. Zahirdeki hareketler kaynan itekinden alr. Dtaki hareketleri meydana getiren zaten bu i ahlaktr. Bu sebeple, hastalk azalarnda kendini gsterince, kibirlendi denir. Grnmedii zaman "o kibirlidir" denir. u halde kibrin asl insan tabiatndaki ahlaktr. Bu da kendisini bakasna stn gsterme arzusudur." Dinimiz, her hayrn, her fazilet ve stnln Allah'tan geldiini tedris eder. Bu sebeple kiinin mazhar olduu baz faziletler sebebiyle hemcinsine kar byklenmesini, bu nimetlere nankrlk kabul eder, onu asl veren Allah'tan gaflet almeti bilir. Bu sebeple kibir, iddetle reddedilen, knanan huylardan biridir. Meseleye Kur'an- Kerim'in mteaddit ayetlerle yer vermesi de kibrin din nazarnda ne kadar kt olduunu anlamaya yeterlidir. Birka ayetin mealini kaydediyoruz:

"Yeryznde hakszlkla kibirlenenleri ayetlerimden evireceim" (A'raf 146). "Allah, byklk taslayan her zorbann kalbini mhrler" (M'min 35). "(Peygamberler hep) ftuhat istediler. (Buna kavutular.) Hakka kar alabildiine inad eden her mtekebbir zorba ise nihayet hsrana urad" (brahim 15). "(Allah) o byklk taslayanlar sevmez" (Nahl 23). "Andolsun ki (kfirler), kendi kendilerine byklenmiler, azgnlkta pek ileri gitmilerdi" (Furkan 21). "Bana kulluk etmeyi kibirlerine yedirmeyenler alalm olarak cehenneme gireceklerdir" (M'min 60)

"Yeryznde byklk taslayarak yrme. Sen ne yeri yarabilir, ne de dalarla boy lebilirsin. Btn bunlar, Rabbinin katnda irkin saylan gnahlardr" (sra 37-38).

"nsanlar kmseyip yz evirme, yeryznde bbrlenerek yrme. Allah kendini beenip vnen hibir kimseyi phesiz ki sevmez" (Lokman 18). Kur'an- Kerim'de kibre bu kadar yer verilmesinin sebebi, bunun kfr tazammun etmesindendir. nk byklk, izzet, azamet ve stnlk sadece Allah'a yarar. Hibir eye gc yetmeyen, hereyini Allah'a borlu olan biare insann kibir ne haddine! Kul

kibirlendii vakit, srf Allah'a yaraan bir sfatta Allah'a kar mnazaaya, yara girmi olmaktadr. Gazl bu davran, bir hizmetinin padiahn tacn giyerek onun tahtna oturup hkmetmeye kalkmasna benzetir. "Bir uak iin, bundan daha byk bir cr'et, bundan daha vahim bir cinayet olur mu?" der ve: "phesiz bu uak, padiahn en ar cezasn hak eder" diye hkmeder. Nitekim kaydedeceimiz ilk hadiste, Rab Teala hazretleri: "Azamet benim gmleim, ululuk benim cbbemdir. Kim benimle bu hususta ortakla kalkrsa, ben onun belini krarm" buyurmutur. Kibirin zdd tevazudur. Tevazuyu alak gnlllk olarak ifade eder isek de, esas itibariyle mazhar olunan nimetleri Allah'tan bilmeyi ifade eder. slam bykleri, tevazunun insanlar ycelteceini, kibrin de alaltacan kabul eder. Hz. mer yle buyurmutur: "Alak gnll, mtevazi ol ki, Allah seni yceltsin. Kul kibirlenip bbrlendii zaman Allah Teala hazretleri onu alaltr ve bir melek: "Uzak ol! Allah seni uzaklatrsn!" der. Kibirli insan kendi kendini byk grrse de herkesin nazarnda dk, hatta domuzdan daha adidir" demitir. Bu manay, Ka'b (radyallahu anh) bir baka slubla ifade etmitir: "Allah kime dnyalktan bir nimet verdi de, adam bu nimetin krn dedi ve tevazuunu gsterdi ise, Allah Teala o nimetin menfaatini dnyada ona gsterdii gibi, ahirette de derecesini ykseltir. Fakat verdii nimete kretmez ve tevazu gstermezse, Allah Teala, dnyada o nimetten ona bir kr salamad gibi ahirette de ona cehennemden bir kap aar; dilerse affeder, dilerse azab eder." Kibir, Gazl'ye gre, Allah'a, peygamberlere ve dier insanlara kar yaplr. Her de mezmun ise de, en kts Allah'a kar olandr. Bedizzaman, insanlarn dier mahlukata kar da kibre debileceini ifade eder: "Ey insan! Kur'an'n desatirindendir (dsturlarndandr) ki, Cenab- Hakk'n masivasndan (mahlukatndan) hibir eyi, O'na taabbd edecek bir derecede kendinden byk zannetme. Hem sen kendini hibir eyden, tekebbr edecek derecede byk tutma. nk mahlukat, mabudiyetten uzaklk noktasnda msavi olduklar gibi, mahlukiyet nisbetinde de birdirler."

Kibir ve tevazu meselelerine zaman zaman temas eden Bedizzaman, kibirin asl kaynann insandaki kklk olduunu ifade eder. Ona gre: "...Sar- nefs, tekebbrn menbadr. Zaaf, gururun madenidir..." Bu temel dnceden hareketle: "Byk grnme klrsn" der ve devam eder: "Ey enesi (benlii) ifteli, kafas da kibirli, u mizan bilmeli: "Her adam iin elbet, Cemiyet-i beerde, itim binada, Grmek grnmek iin u mertebe denilen, Bir penceresi var. Ger pencere, Kamet-i kymetinden (boyundan) yksekse, Tekebbrle tetvl edecek, uzanacak. Ger pencere, kamet-i himmetinden alaksa, Tevazula tekavvs edecek ( bklp) eilecek Kamillerde, byklk mikyasdr, kklk, Nkslarda, kklk mizandr byklk (tekebbr)." Ucb'a gelince, bu kibre yakn mezmum bir haslet ise de, kibrden biraz farkldr. Ucb'u "kendini bir ey sanmak, kendini beenmek, amele gvenmek, yapt hayrlarn kendini mutlaka kurtaraca inancnda olmak" eklinde tarif edebiliriz. Esasen ucb, lgat olarak beenmek, holanmak, hoa gitmek manasna gelir. Gazl, ucbla kibir arasn tefrikte yle bir aklama sunar: "Ucb, mutlak surette kendini beenmek, kibir ise, kendisini bakasndan stn grmektir. Her ucub sahibi mtekebbir olmaz. nk ok defa insan kendisini beenir, fakat bakasn da kendisinden stn grebilir ve ona kar kibretmez." Kur'an'da ucuba temas eden ayetlerden biri, Mslmanlarn Huneyn Sava srasnda halet-i ruhiyelerini rnek verir. Huneyn Sava, Mekke' nin fethinden sonra 12 bin kiilik bir kuvvetle yaplan bir savat. lk defa Mslmanlar byle bir sayya ulanca bu durum, Mslmanlar ucba sevketmiti. Bir askerin:

"Ben eyban'la karlaacak bile olsak ehemmiyeti yok. Bugn kimse bize azlmz sebebiyle galebe alamaz" dedii rivayet olunur. Hz. Ebu Bekr de: "Ey Allah'n Resul, bugn artk bize azlk sebebiyle galebe alnamaz" demitir. te bu halet-i ruhiyeyi: "Muhakkak ki Allah pek ok yerde ve Huneyn gnnde size yardm etmiti. O gn okluunuza gvenmitiniz. Fakat bu size fayda vermedi. Yeryz o kadar geniliiyle beraber, size dar geldi ve arkanz dnp gittiniz" (Tevbe 25) mealindeki ayet tescil etmektedir. Ayet-i kerime, sayca oklua gvenip, harbin artlarna riayet etmeyen, zaferin Allah'tan geldii gereinden gaflete den Mslmanlarn, bu oklua ramen ilk karlamada bozguna urayp katklarn belirtmektedir. Bir baka ayet de kfirlerin de kal'a ve madd glerine gvenmelerine temas eder: "..Halbuki onlar, kal'alarnn kendilerini Allah'tan koruyacan sanmlard. Ama Allah'n azab onlara beklemedikleri yerden geldi" (Har 2). Hz. Peygamber (aleyhissaltu vesselm) yle buyurmutur:

ey helak edicidir: taat edilen ar cimrilik, uyulan hevesat ve kiinin kendini beenmesi (ucb)." Ayet-i kerimede, "Nefislerinizi temize karmayn (kusursuz addetmeyin)" (Necm 32) buyrulmutur. Hadislerin verdii derse gre, kiiye gnah olarak ucb yeterlidir. Hatta kiinin, kendini gnahsz bilme gnahna dmektense, gnah ileyip tevbe etmesi daha iyidir:

" : Siz hi gnah

ilememi olsanz, ben onun daha bynden sizin iin korkarm: O da ucubtur, ucubtur." Kibre den kimsenin haliyle ilgili bir tasviri Gazl'den sunup, bu mevzuda daha fazla bilgi iin onun lmez eseri hya'y tavsiye edeceiz (Ahmed Serdarolu tercmesi 3, 718-808).

"Kii ne zaman bakasna nisbetle kendini byk grrse, bakasn kendisinden dk, hakir ve alak grmee balar. Onu yanna yaklatrmak istemez, meclisine almaz. Onu, karsnda bir hizmeti gibi grmek ister. Hatta hizmeti olarak da kendisini kabul etmeyebilir ve onu hizmeti olarak da karsnda grmek istemez. ayet kibri biraz daha hafif ise, msavi olmasndan ekinir, yan yana gidemeyecekleri dar yollarda ve meclislerde ne geer, onun selam vermesini bekler. Kendinin ihtiyacna bakmakta kusur ederse, neden byle yaptn diye ona hayret eder. Karsna kt zaman onu muhatab almak istemez. Va'zu nasihatini dinlemez. Kendisine bir ey iade etse kzar. Muallimlik yaparsa talebelere ho davranmaz. Onlara hakaret eder. Onlarla alay eder ve kendi iinde altrr. Avama baklar, hayvana baklarndan farkl olmaz. Hlasa, kibirli adamn, saylamayacak kadar ok eitli tavr ve davranlar vardr. Bunlar herkes anlayabilecei iin, burada saylmalarna lzum yoktur. te bu kibirdir. Kibrin afetleri byk, gaileleri pek oktur. Havassn ou kibirden helake gider. Avam yle dursun, abid, zahid ve alimlerin ou da kibir hastalndan kurtulamazlar. Kibrin dourduu felaket nasl byk olmasn ki? Resul-i Ekrem:

" Kalbinde zerre

kadar kibir olan cennete giremez" buyurmutur. ller'deki kibir zerine yazlan yaz da dikkat ekicidir. Faydal olur mlahazas ile onu buraya alyoruz. BENCLLK GRDABI nsana bahedilen benlik emaneti, en byk gerei tanyp bulma yolunda ona verilmi mukaddes bir armaandr. Vazife biter bitmez de taa alnp krlmas gerekli olan bir armaandr. Byle yaplmad takdirde kabarr, ier ve sahibini yutacak bir ifrit haline gelir. Fert, onunla Yce Yaratc'y, O'nun kudretinin, ilminin, iradesinin sonsuzluunu; eksiklik ve kusurlarn O'nun semtine sokulamayacan idrk edecek, sonra da sinesinde tututurduu marifet ve muhabbet ateiyle onu eritip bitirecek; sadece Yce

Yaratc'nn varlyla bakp grecek; O'nunla dnp O'nunla bilecek ve sadece O'nunla soluyacaktr. Hep bencil olarak kalp gitme, Hakk' grp bilememenin, sonsuzluk yolunda mesafe alamamann ve gzleri bal, ayn yerde dnp durmann ifadesidir. Devaml benlik hesabna dnenler, benlikle oturup kalkanlar, aradklarn "ego"nun karanlk atmosferinde arayanlar, yllarca dere tepe demeden ap gitseler de bir uvaldz boyu yol alamazlar. Yaplan iler, ilerin en ar, en yorucusu dahi olsa, benlik hesabna yapld takdirde kat'iyyen fazilet va'detmez ve lah Dergh'ta kabul gremez. Kendini amam, benliine bak alp paralayamam, basireti bal kimselerin telere doru her hamlesi bir avunma ve aldatmaca, her fedakrl da bir aklszlktr. Bencillik, eytan bir sfat olduundan, ona kaplanlarn, eytann akbetine urayacandan phe edilmemelidir. eytann mazeret ve mdfaalar bile, gmgm birer benlik melodisidir. Adem Nebi (a.s.), ufkunun karard bir anda, gzyalarndan yepyeni bulutlar meydana getirerek onunla gnl ateini, hasret ateini sndrmeye almasna karlk( Rabbena zalemna enfsena), blis, her kelimesi gurur ve inat, her ifadesi saygszlk, mazeretler sayp dkyordu. KISSA: Hz Musa Rabbi ile konumaya giderken eytan gelir ve;.. (Adem as.n mezarna secde...) Benliin ilimden kaynaklanan, servet ve iktidarla ortaya kan, zek ile, ceml ile iip byyeni ve daha birok eidi vardr... Bu sfatlardan hibiri, insann zt mal olmadndan, bu husustaki bir iddia, hakiki Mal Sahibi'nin gazabna bir vesile ve dvetiye saylm ve bu marur ruhlarn helkiyle neticelenmitir. eref ve ululuun Allah'a mahsus olduu, onlar gmlek ve kaftana benzetilerek ifade edilmitir. Hattbi, Allah'n sfat izzet ve azamet, kulun sfat da tevazu ve tezelll olmas sebebiyle, kulun Allah'a mahsus sfatlar kendine mal etmesinin caiz olmadn belirtir.

8125 2 : [ #: . : : .] .
2. (5218)- bnu Mes'ud (radyallahu anh) anlatyor: "Rasulullah (aleyhissaltu vesselm): "Kalbinde zerre miktar kibir bulunan kimse asla cennete girmeyecektir!" buyurmutu. Bir adam: "Kii elbisesinin gzel olmasn, ayakkabsnn gzel olmasn sever!" dedi. Aleyhissaltu vesselm da: "Allah Teala hazretleri gzeldir, gzellii sever! Kibir ise hakkn ibtali, insanlarn tahkiridir" buyurdular."

9125 3 : [ ]. ". . .
3. (5219)- Bir dier rivayette: "Kalbinde hardal tanesi kadar iman bulunan bir kimse cehenneme girmez. Kalbinde hardal tanesi kadar kibir bulunan kimse de cennete girmez." buyrulmutur. [Mslim, man 147; Ebu Davud, Edeb 29, (4091); Tirmiz, Birr 61, (1999).] AIKLAMA: 1- Umumiyetle benimsenen manaya gre, kibir sahibi, bu kibrin cezasn ekip, onun gnahndan temizlenmeden cennete giremez demektir. Yani kibir cezay gerektiren bir haldir. Bu hal mutlaka ceza ile temizlenir, bu temizlik olmadan kul cennete giremez.

Ne var ki Allah her eit gnah affetmeyecei hususunda bir kayt da mevcut deildir. yleyse hadisi "Allah'n affetmemesi halinde, kibir sebebiyle atete ceza ekmeden hi kimse cennete giremez" diye anlamak en makbuldr. Zira kalbinde hardal tanesi kadar iman olan kimse ebed cehennemde kalmayacana gre, srf kibir, ebed cehennem vesilesi olmamaldr. 2- 5219 numaral hadiste, kalbinde hardal tanesi kadar iman bulunan kimsenin cehenneme girmeyecei belirtilmektedir. Alimler bunu "kfirler gibi ebed olarak cehennemde kalmaz" eklinde anlamlardr. nk "imanla birlikte bir ksm gnahlar, zulmleri bulunabilir. O gnahlarndan af yahut ceza ekmeden kurtulamayacana gre, hadisin kfirler gibi ebed cehennemde kalacak ekilde" diye kaytlanmas gerekir.

1225 5 # : [ : ': 5221) .5. -) ]. Amr bnu uayb

an ebih an ceddhi (radyallahu anh) anlatyor: "Rasulullah (aleyhissaltu vesselm) buyurdular ki: "Kyamet gn, mtekebbirler kk karncalar gibi harolunurlar. Onlar her ynden zillet brmtr. Cehennemde Bles denen bir hapishaneye sevkedilirler. Atelerin atei onlar brr. Cehennem ehlinin irinleri kendilerine iecek olarak verilir. Bu iecee tnetu'lhabal denir." [Tirmiz, Kyamet 48, (2494).]

2225 6 ' : [ #: ].

5222) .6 )Selemetu'bnu'l-Ekva (radyallahu anh) anlatyor: "Rasulullah (aleyhissaltu vesselm) buyurdular ki: "Kii kendisini (halktan byk grp) uzak tuta tuta cebbarlar arasna kaydedilir de onlarn bana gelen musibete duar olur." [Tirmiz, Birr 61, (2001).] Kibrin sebepleri iki tr kemalattan kaynaklanr: 1- Dini kemalat; a) lim, btn ilimlere vakfm, filandan falandan okudum, sen de kimsin? Ka paralk ilmin var? b) Amel, O da kim oluyor? Onun ameli ne ki? O mu zahid? Ben ki yllardr oru tutarm. u kadar zamandr gece namaz. 2- Dnyevi kemalat; a) Asalet asil bir aileye mensub olduunu ileri srp dier insanlar aa grmek, b) Gzellik, kadnlarda olur. Gizli kibir ierir. c) Kuvvet, zayflara stnlk taslar, ezer. d) Servet, benim evim yle, arabam byle; sende kim oluyorsun! Ben senide slaleni de satn alrm Karun rnei, e) Makam mevki, etrafnda dolanan yadanlklar, kk dalar ben yarattm (haa) havalar lm, zebaniler

. .

"te hiret yurdu; Biz onu yeryznde byklenmeyi ve bozgunculuk karmay istemeyenlere (armaan) klarz. (Gzel) sonu muttakilerindir" (Kasas, 28/83).
Kaynaklar: 1- brahim Canan, Ktb-i Sitte Muhtasar, c.15, Kibir ve Ucub blm 2- Ahmet Serdarolu, hya, c.3, Kibir ve Ucub Kitab, Bedir Yaynevi