BI C CHO CHUYN KINH T TH TRNG NH HNG X HI CH NGHA

Gp phn tm hiu kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Bi Ngc Chng - Mai Trung Hu

1- V cc khi nim th trng, kinh t th trng, c ch th trng. Th trng l lnh vc trao i hng ha, ng thi l mt trong nhng hnh thc biu hin quan h sn xut ca nhng ngi sn xut hng ha, nn th trng hon ton c th mang bn cht x hi - kinh t khc nhau, ph thuc vo tnh cht ca quan h sn xut, trc ht vo ch s hu thng tr trong tng ch x hi c th. Kinh t th trng (thc cht l tn gi khc ca kinh t hng ha) l nn kinh t da vo th trng vn ng v pht trin. T th k XIX Ph. ng-ghen dng phm tr "kinh t tin t" i lp vi kinh t t nhin. Ngi vit: "Chnh t m nn kinh t tin t, ang pht trin, thm nhp, ging nh mt cht a-xt n mn, vo li sng c truyn ca cc cng ng nng thn, da trn c s nn kinh t t nhin" (1). V.I. L-nin cng dng phm tr kinh t tin t ni v mt trong hai c trng c bn ca nn kinh t t bn ch ngha "mt l, ch da vo kinh t tin t, hai l,... da trn c s mua v bn sc lao ng" (2). Nh vy, kinh t th trng hay kinh t tin t l phng thc kinh t i lp vi kinh t t nhin, trong cc sn phm x hi c trao i thng qua vt trung gian l tin t. N l mt h thng kinh t tn ti khch quan trn mt trnh pht trin tng ng ca lc lng sn xut v tr thnh mt b phn quan trng ca quan h sn xut tng ng. N khng phi l mt kiu t chc kinh t do con ngi to ra bng ch ch quan ca mnh, m hnh thnh mt cch khch quan. C ch th trng, hay c ch kinh t th trng khng ng nht vi kinh t th trng. C ch kinh t th trng hay c ch th trng l gung my vn hnh ca nn kinh t th trng. C ch th trng tuy ph thuc vo tnh cht v yu cu khch quan ca kinh t th trng, song n b chi phi bi yu t ch quan, do con ngi thit lp nn trn c s nm bt cc quy lut pht trin khch quan. N phn nh s vn dng ca con ngi bng vic t chc ra gung my kinh t "t do" hay c iu tit ca nh nc theo yu cu vn ng khch quan ca nn kinh t th trng trong cc giai on pht trin khc nhau. C ch th trng vn ng c s tham gia ca nhiu yu t, trong ni bt nht l quan h th trng cung - cu v gi c. Bn cht su xa ca c ch th trng l c ch vn hnh theo s chi phi ca quy lut gi tr. Tuy vy, trong mt nn kinh t hng ha c th, s vn ng chung cn ty thuc vo ch s hu thng tr, chu s tc ng qua li vi cc quy lut kinh t c th ca phng thc sn xut ch o, hn na cn chu s chi phi ca quy lut kinh t ch o trong phng thc sn xut . 2- Kinh t th trng khng phi ch l sn phm ca ch t hu. Trc y, ngi ta vn ngh rng kinh t hng ha ch pht sinh v tn ti trong iu kin c s phn cng lao ng x hi v ch t hu. Nhng nguyn nhn hnh thnh hng ha v trao i hng ha trong bui u ca lch s ra i ca n li chnh l s hu cng cng tn ti ring r nhau gia cc cng ng nguyn thy khi c s phn cng, "chuyn mn ha" sn xut gia cc cng ng . C. Mc vit: "... s trao i cc sn phm pht sinh nhng im tip xc gia cc gia tc, th tc, cng ng khc nhau, v thi k u ca nn vn minh th khng phi l nhng c nhn ring bit, m l cc gia tc, th tc, v.v.. mi tip xc vi nhau nh nhng n v c lp"(3) v "... s chuyn ha sn phm thnh hng ha l kt qu ca s trao i gia cc cng x khc nhau, ch khng phi gia nhng thnh vin ca cng mt cng x"(4). Ph. ng-ghen cng vit: "Nhng b lc du mc tch ri khi b phn cn li ca ngi d man: l s phn cng x hi ln u tin... V vy m ln u tin, c th c s trao i u n. cc giai on pht trin trc y, ch c th c nhng s trao i ngu nhin m thi; "..." Lc u, s trao i c tin hnh gia cc b lc thng qua nhng t trng th tc ca mi bn; nhng khi nhng n gia sc bt u chuyn thnh s hu ring, th s trao i gia c nhn vi nhau ngy cng chim u

th v cui cng tr thnh hnh thc trao i duy nht. Nhng vt phm ch yu m cc b lc du mc trao i vi nhng b lc ln cn, l gia sc; gia sc tr thnh hng ha dng nh gi tt c cc hng ha khc... - tm li, gia sc nhn c chc nng tin t..."(5), "... s phn cng ln ln th hai din ra: th cng nghip tch khi nng nghip... V nn sn xut b tch ra thnh hai ngnh chnh, nng nghip v th cng nghip, nn ra i nn sn xut trc tip nhm trao i, - l nn sn xut hng ha. Sn xut hng ha xut hin th ng thi thng nghip cng xut hin, khng nhng trong ni b v bin gii ca b lc, m c vi nhng nc hi ngoi na. Tuy nhin, tt c tnh hnh vn cn hnh thi cha pht trin; nhng kim loi qu bt u tr thnh th hng ha tin t ph bin v chim u th, nhng ngi ta cha em c thnh tin, m ch em trao i theo trng lng"(6). Cng theo Ph. ng-ghen: "Thi i vn minh cng c v pht trin tt c nhng s phn cng c... v thi i vn minh cn b sung vo mt s phn cng th ba, mt s phn cng ch c trng cho n, c mt ngha quyt nh: s phn cng ny sn sinh ra mt giai cp khng cn tham gia sn xut na, m ch lm cng vic trao i sn phm, l nhng thng nhn" (7). Nhng kin nu trn ca C. Mc v Ph. ng-ghen, cho php chng ta khng nh rng: Kinh t th trng (kinh t hng ha) khng ch gn vi ch s hu t nhn m cn gn vi ch s hu cng cng thuc cc cng ng khc nhau nh tng din ra trong lch s. 3- Kinh t th trng t bn ch ngha c ngun gc lch s t nn kinh t hng ha gin n trc , nhng li c s khc bit ln: Kinh t hng ha gin n vn ng theo cng thc H - T - H (bn hng ly tin mua hng), cn nn kinh t th trng t bn ch ngha vn ng theo cng thc m C. Mc nu l T - H - T (ly tin mua hng, bn hng ly c tin nhiu hn s tin mua). Cng thc ny phn nh bn cht ca nn kinh t th trng t bn ch ngha l bc lt gi tr thng d ca lao ng lm thu. Gi tr thng d biu hin trn b mt x hi di hnh thc li nhun. Kinh t hng ha gin n di s tc ng ca quy lut gi tr dn n phn ha nhng ngi sn xut hng ha nh, hnh thnh mm mng ca quan h sn xut t bn ch ngha. Kinh t th trng t bn ch ngha da trn ch s hu ln ca ch ngha t bn khng ch chu tc ng ca quy lut gi tr m cn chu tc ng ca quy lut gi tr thng d, l quy lut kinh t c bn, hay tuyt i (theo C. Mc) v tn ti trong h thng cc quy lut kinh t khc ca ch ngha t bn. 4- T phng thc sn xut t bn ch ngha tin ln phng thc sn xut mi x hi ch ngha ny sinh tt yu kinh t th trng x hi ch ngha. Kinh t th trng x hi ch ngha tuy vn chu tc ng ca quy lut gi tr (quy lut chung ca kinh t th trng), nhng ng thi cng chu tc ng ca quy lut kinh t c bn (quy lut quy nh mc ch khch quan ca nn sn xut x hi ch ngha l khng ngng pht trin sn xut v nng cao i sng ca mi thnh vin trong x hi), v cc quy lut kinh t khc ca x hi x hi ch ngha. Do c s khc nhau v bn cht gia kinh t th trng t bn ch ngha v kinh t th trng x hi ch ngha nn c ch th trng ca hai nn kinh t ny cng khc nhau. C ch th trng t bn ch ngha l vic t chc gung my kinh t sao cho s vn hnh ca n ph hp vi cc quy lut kinh t ca ch ngha t bn, trong quy lut sn xut ra gi tr thng d gi vai tr quyt nh, nhm em li li nhun ngy cng nhiu cho cc nh t bn, cc tp on, cc cng ty xuyn quc gia. Cn c ch th trng x hi ch ngha l vic t chc gung my kinh t sao cho s vn hnh ca n ph hp vi quy lut kinh t c bn v cc quy lut kinh t khc ca ch ngha x hi. y, Nh nc di s lnh o ca ng Cng sn c vai tr rt quan trng. Nh nc nh hng nn kinh t th trng bng nhng chnh sch kinh t v m v lut php, thc hin cc chng trnh pht trin kinh t - x hi trn c s vn dng quy lut gi tr v quy lut pht trin c k hoch cn i ton b nn kinh t quc dn; a nhng tin b khoa hc - k thut hin i vo sn xut, khng ngng nng cao nng sut lao ng, lm ra nhiu sn phm cht lng cao, gi r, c sc cnh tranh trn th trng quc t trong qu trnh hi nhp kinh t quc t v khu vc. Trn c s , khng ngng nng cao i sng vt cht v vn ha cho mi thnh vin v c cng ng, cng c v pht trin vng chc ch x hi ch ngha. 5- c nn kinh t th trng x hi ch ngha th tt nhin cng c nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha trong thi k qu i ln ch ngha x hi. Nc ta ang giai on y mnh cng nghip ha, hin i ha trong thi k qu ln ch ngha x hi vi nn kinh t bao gm nhiu thnh phn khc nhau. l mt thc t khch quan. Do ,

ng v Nh nc ch trng thc hin nht qun v lu di chnh sch pht trin nn kinh t hng ha gm nhiu thnh phn, vn ng theo c ch th trng, c s qun l ca Nh nc, theo nh hng x hi ch ngha, gi tt l kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. ng coi l m hnh kinh t tng qut trong thi k qu nc ta. l mt ch trng hon ton ng n, sng to, p ng yu cu khch quan ca s pht trin kinh t. y khng ch l mt nh hng nn kinh t, m hn th na cn l vn chnh tr, th hin lp trng chnh tr ng n, kin nh ca ng ta, l ci phn bit trc ht vi nn kinh t th trng t bn ch ngha. ng nh V.I. L-nin vit: "Chnh tr l s biu hin tp trung ca kinh t... khng c mt lp trng chnh tr ng th mt giai cp nht nh no , khng th no gi vng c s thng tr ca mnh, v do , cng khng th hon thnh c nhim v ca mnh trong lnh vc sn xut" (8). Cc thnh phn kinh t trong thi k qu ln ch ngha x hi nc ta nh i hi IX ca ng ch r, bao gm: Kinh t nh nc, kinh t tp th vi nhng hnh thc a dng, trong hp tc x l nng ct; kinh t c th, tiu ch; kinh t t bn t nhn; kinh t t bn nh nc; kinh t c vn u t nc ngoi. Cc thnh phn kinh t da trn nhng hnh thc s hu khc nhau, thm ch c lc i lp nhau v bn cht kinh t - x hi, va hp tc cng c li, va cnh tranh pht trin trong mt chnh th, to thnh nhng b phn cu thnh quan trng ca nn kinh t, do cuc u tranh "ai thng ai" gia hai con ng x hi ch ngha v t bn ch ngha vn din ra hng ngy, hng gi nhng c nhiu hnh thc biu hin khc nhau. Nn kinh t th trng vn hnh theo ng nh hng x hi ch ngha, th hin cc nhn t c bn v kinh t, chnh tr sau y: V kinh t: Trong cc thnh phn kinh t hp thnh nn kinh t quc dn thng nht, kinh t nh nc phi gi vai tr ch o, l lc lng vt cht quan trng v l cng c Nh nc nh hng v iu tit v m nn kinh t. C quan im cho rng, nu tha nhn vai tr ch o ca kinh t nh nc th khng thc hin c bnh ng gia cc thnh phn kinh t. Quan nim nh th l hon ton khng ng. Nu ph nhn vai tr ch o ca kinh t nh nc, v thc cht l ph nhn c s kinh t, cng c kinh t, lc lng kinh t quan trng ca Nh nc thc hin vic nh hng x hi ch ngha. Tha nhn vai tr ch o ca kinh t nh nc khng c ngha l lm mt i s bnh ng gia cc thnh phn kinh t m ngc li, Nh nc thy r vai tr ng lc pht trin mnh m ca vic hnh thnh lut chi chung cho cc thnh phn kinh t trn c s to ra mi trng cnh tranh lnh mnh bo m tnh hiu qu chung v kinh t - x hi. Di s lnh o ca ng, Nh nc ang tm cch hon thin h thng php ch, xy dng mt hnh lang php l bnh ng cho tt c cc thnh phn kinh t pht trin ht kh nng ca mnh trong s hp tc v cnh tranh lnh mnh. cng c v pht huy vai tr ch o ca kinh t nh nc, Nh nc cn ch trng trc ht n vic lm cho nn kinh t pht trin nhanh v bn vng, trong phi sm khc phc tnh trng km hiu qu ca mt b phn doanh nghip nh nc bng cch y mnh i mi, pht trin v nng cao hiu qu doanh nghip nh nc. Cc gii php c bn trc mt l, kin quyt xa b b ch qun, cc doanh nghip nh nc hon ton t ch trong sn xut, kinh doanh, t chu trch nhim v l, li v ng gp cho ngn sch nh nc theo lut nh. Cc b ch thc hin vic qun l nh nc theo php lut, khng can thip vo cng vic sn xut, kinh doanh ca cc doanh nghip nh nc. Xc tin mnh m vic c phn ha nhiu doanh nghip nh nc, thc hin ch "ng s hu", "ch qun l dn ch" v ch "tham gia phn phi li nhun" ca tt c cc thnh vin. i vi cc doanh nghip c tm quan trng i vi quc k, dn sinh, nh nc c th gi li khng c phn ha, cng phi tin hnh i mi theo hng dn ch ha. Vic b nhim cc chc danh qun l, c bit l gim c doanh nghip, nn thng qua ch thi tuyn chn ngi c o c, phm cht, c chuyn mn, nghip v gii (coi gim c cng l mt ngh) v km theo l phi c ch i ng nhn ti tht tha ng. Thc hin c ch cng nhn tham gia qun l v gim st hot ng ca doanh nghip, mi hot ng sn xut, kinh doanh, ti chnh ca doanh nghip phi c cng khai ha, minh bch ha. Ni tm li, mun a doanh nghip nh nc pht trin mnh m, vn then cht l phi c mt i ng cn b qun l gii, mt i ng cng nhn lnh ngh, ch qun l dn ch v c hiu qu. Mun vy, phi cng c t chc ca ng trong doanh nghip, la chn nhng cn b, ng vin am hiu v kinh t tng cng i ng cn b lnh o ca cc t chc ng. Vai tr lnh o ca ng v qun l ca Nh nc l hai nhn t chnh tr cn bn bo m s thnh cng ca ng li pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha v qu i ln ch ngha x hi nc ta. Hai nhn t ny th hin tnh t gic, khc phc tnh t pht ca kinh t th trng v mt tri ca ton cu ha kinh t ang do ch ngha t bn chi phi, ch ng hi nhp kinh

t quc t v khu vc, ra sc nng cao hiu qu, sc cnh tranh v kh nng c lp t ch ca nn kinh t, tham gia c hiu qu vo phn cng lao ng quc t. Di s lnh o ca ng, Nh nc ra cc chnh sch kinh t v m v thit lp c ch th trng sao cho cc thnh phn kinh t khc nhau vn ng theo cng mt hng to thnh mt hp lc thc y kinh t - x hi pht trin nhanh v bn vng, thc hin thng li s nghip cng nghip ha, hin i ha theo nh hng x hi ch ngha v mc tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh. V vy, ai mun ph nhn vai tr lnh o ca ng, mun thay th s lnh o ca ng bng ch a nguyn chnh tr, a ng i lp theo quan im dn ch t sn phng Ty, thc cht l ph nhn con ng ng n m Ch tch H Ch Minh, ng v nhn dn ta la chn. 6- Vn l ch, phi cng c v nng cao vai tr lnh o ca ng v qun l ca Nh nc nhm thc hin thng li nhim v then cht xy dng, chnh n ng, y mnh vic ci cch nn hnh chnh quc gia, nhm p ng c yu cu pht trin nhanh, hiu qu v bn vng, tng trng kinh t i i vi thc hin tin b, cng bng x hi v bo v mi trng. Bc vo th k XXI, cuc cch mng khoa hc v cng ngh vi nhng thnh tu ca n, ang v s nh hng su rng n mi lnh vc ca i sng x hi. bt kp thi i, ng v Nh nc cn tip tc i mi phng thc lnh o v qun l. iu c ngha l phi to ra c mt bc ngot chin lc v thc, nhn thc i vi tri thc khoa hc, cng ngh (theo ngha rng), lm cho khoa hc, cng ngh ngy cng phc v c lc hn cho s nghip cch mng. Trc ht l s dng cng ngh thng tin vo cng tc lnh o v qun l, qua ng v Nh nc c th la chn c nhng phng n ti u cho cng tc lnh o v qun l, x l kp thi v ng n nhng tnh hung phc tp trong kinh t v chnh tr. Lnh o v qun l khoa hc khng th tch ri lng tri (o c). Nh ngi ta thng ni "khoa hc m khng c lng tri th ch l s tn li ca tm hn". Do , trong cng tc xy dng, chnh n ng, cn a vn cng c nn tng o c cch mng ca ng, ca cn b, ng vin ln hng u. C quy ch bt buc cn b, ng vin phi thng xuyn tu dng, rn luyn o c cch mng di s theo di, gim st ca t chc ng v ca qun chng. Trc ht, thc hnh cn, kim, lim, chnh, ch cng v t, kin quyt bi tr t quan liu, tham nhng, lng ph, vn ang l vn bc xc trong d lun x hi. Lm cho ng tht s trong sch v vng mnh, xng ng l i biu cho lng tm v tr tu ca thi i, cng c vng chc mi quan h gia ng v qun chng nhn dn. chnh l sc mnh v ch ca ng cm quyn. ng v Nh nc quan tm s dng i ng chuyn gia cao cp trong cc lnh vc, c bit l trong lnh vc kinh t - ti chnh gip ng trong cng tc lnh o v Nh nc trong cng tc qun l. C chnh sch v c ch tuyn chn nhn ti, a h vo nhng cng v xng ng, h em ht ti nng phc v s nghip cng nghip ha, hin i ha trong "x hi thng tin", gip chng ta rt ngn khong cch vi cc nc c nn cng nghip tin tin. ng v Nh nc to mi iu kin thun li cho vic hnh thnh v pht trin i ng nhng doanh nhn tr c c v ti nng trong cc lnh vc sn xut, kinh doanh v dch v. y l lc lng nng ct, lm cho nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha nc ta sc cnh tranh trn th trng quc t. Ht sc coi trng vic xy dng, pht trin giai cp cng nhn theo hng hin i ha, tr thc ha; khng ngng nng cao trnh gic ng chnh tr ca h, h lm trn s mnh lch s ca mnh trong vic xy dng x hi x hi ch ngha. Trong khi xy dng nhng chnh sch v c ch thng thong i vi cc thnh phn kinh t, tranh th vn u t nc ngoi phc v nhu cu pht trin kinh t - x hi bn vng, Nh nc cn thc hin ch kim k, kim sot, thc hnh tit kim, s dng c hiu qu tng ng vn u t, kp thi ngn chn v x l nhng hin tng tiu cc trn th trng tri vi nh hng x hi ch ngha, tng bc kin to nn mt th trng cnh tranh lnh mnh, vn minh.

* GS, Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch Minh ** PGS, Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch Minh (1) C. Mc - Ph. ng-ghen: Ton tp, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1995, t 21, tr 168

Xem: V.I. L-nin: Ton tp, Nxb Tin b, Mt-xc-va, 1976, t 3, tr 737 (3) C. Mc - Ph. ng-ghen: Sd, 1993, t 23, tr 510-511 (4) C. Mc - Ph. ng-ghen: Sd, 1994, t 25, phn I, tr 270 (5) C. Mc - Ph. ng-ghen: Sd, 1995, t 21, tr 237-238 (6) C. Mc - Ph. ng-ghen: Sd, t 21, tr 242 243

Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha : Quan nim v gii php pht trin (Cp nht: 22/1/2007) Li B Bin tp: Trong hai ngy 8 v 9-10-2003, ti Th Bc Kinh (Trung Quc), din ra Hi tho l lun gia ng Cng sn Vit Nam v ng Cng sn Trung Quc vi ch "Ch ngha x hi v kinh t th trng - kinh nghim ca Trung Quc, kinh nghim ca Vit Nam". y l mt vn l lun c bn, quan trng v c ngha thc tin su sc. on i biu ng Cng sn Vit Nam do Gio s, Tin s Nguyn Ph Trng, y vin B Chnh tr, Ch tch Hi ng L lun Trung ng, lm Trng on v on i biu ng Cng sn Trung Quc do ng ch Lu Vn Sn, y vin B Chnh tr, B th Ban B th Trung ng, Trng Ban Tuyn truyn Trung ng, lm Trng on. Hi tho khng nh tnh khch quan, nhu cu tt yu v thnh tu to ln ca vic xy dng v pht trin kinh t th trng ph hp vi iu kin ca mi nc trong tin trnh xy dng ch ngha x hi; ng thi, t ra nhiu vn l lun v thc tin i hi phi tip tc i su nghin cu phc v thit thc cho s nghip i mi, ci cch mi nc. Tp ch Cng sn xin trn trng gii thiu ni dung chnh bn Bo co dn Hi tho ca ng ch Nguyn Ph Trng v s ln lt gii thiu mt s ni dung c bn ca cuc Hi tho quan trng ny. I - V sao Vit Nam la chn m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha ? 1- Nh mi ngi bit, kinh t th trng l mt kiu t chc kinh t phn nh trnh pht trin nht nh ca vn minh nhn loi. T trc n nay n tn ti v pht trin ch yu di ch ngha t bn, l nhn t quyt nh s tn ti v pht trin ca ch ngha t bn. Ch ngha t bn bit li dng ti a u th ca kinh t th trng phc v cho mc tiu pht trin tim nng kinh doanh, tm kim li nhun, v mt cch khch quan n thc y lc lng sn xut ca x hi pht trin mnh m. Ngy nay, kinh t th trng t bn ch ngha t ti giai on pht trin kh cao v phn thnh trong cc nc t bn pht trin. Tuy nhin, kinh t th trng t bn ch ngha khng phi l vn nng. Bn cnh mt tch cc n cn c mt tri, c khuyt tt t trong bn cht ca n do ch s hu t nhn t bn ch ngha chi phi. Cng vi s pht trin ca lc lng sn xut, cng ngy mu thun ca ch ngha t bn cng bc l su sc, khng gii quyt c cc vn x hi, lm tng thm tnh bt cng v bt n ca x hi, o su thm h ngn cch gia ngi giu v ngi ngho. Hn th na, trong iu kin ton cu ha hin nay, n cn rng buc cc nc km pht trin trong qu o b l thuc v b bc lt theo quan h "trung tm - ngoi vi". C th ni, nn kinh t th trng t bn ch ngha ton cu ngy nay l s thng tr ca mt s t nc ln hay mt s tp on xuyn quc gia i vi a s cc nc ngho, lm tng thm mu thun gia cc nc giu v cc nc ngho. Chnh v th m, nh C. Mc phn tch v d bo, ch ngha t bn tt yu phi nhng ch cho mt phng thc sn xut v ch mi vn minh hn, nhn o hn. Ch ngha t bn mc d v ang tm mi cch t iu chnh, t thch nghi bng cch pht trin "nn kinh t th trng hin i", "nn kinh t th trng x hi", to ra "ch ngha t bn x hi", "ch ngha t bn nhn dn", "nh nc phc li chung"..., tc l phi c s can thip trc tip ca nh nc v cng phi chm lo vn x hi nhiu hn, nhng do mu thun t trong bn cht ca n, ch ngha t bn khng th t gii quyt c, c chng n ch tm thi xoa du c chng no mu thun m thi. Nn kinh t th

trng t bn ch ngha hin i ang ngy cng th hin xu hng t ph nh v t tin ha chun b chuyn sang giai on hu cng nghip, theo xu hng x hi ha. y l tt yu khch quan, l quy lut pht trin ca x hi. Nhn loi mun tin ln, x hi mun pht trin th dt khot khng th dng li kinh t th trng t bn ch ngha. 2 - M hnh ch ngha x hi kiu X-vit l mt kiu t chc x hi, t chc kinh t mun sm khc phc nhng khuyt tt ca ch ngha t bn, mun nhanh chng xy dng mt ch x hi tt p hn, mt phng thc sn xut vn minh, hin i hn ch ngha t bn. l mt tng tt p, v trn thc t sut hn 70 nm tn ti, ch ngha x hi hin thc Lin X t c nhiu thnh tu v i, lm thay i hn b mt ca t nc v i sng ca nhn dn Lin X. Nhng c l do nn nng, lm tri quy lut (mun xa b ngay kinh t hng ha, p dng ngay c ch kinh t phi th trng), khng nng ng, kp thi iu chnh khi cn thit cho nn rt cuc khng thnh cng. Thc ra, khi mi vn dng hc thuyt Mc vo xy dng ch ngha x hi nc Nga sau Cch mng Thng Mi, V.I.L-nin cng tng ch trng khng p dng m hnh kinh t th trng m thc hin "chnh sch cng sn thi chin". Nhng ch sau mt thi gian ngn, Ngi pht hin ra sai lm, khc phc s nng vi bng cch a ra thc hin "chnh sch kinh t mi" (NEP) m ni dung c bn ca n l khuyn khch pht trin kinh t hng ha, chp nhn mc nht nh c ch th trng. Theo V.I.L-nin, xy dng ch ngha x hi mt nc cn tng i lc hu v kinh t nh nc Nga, cn phi s dng quan h hng ha - tin t v pht trin kinh t hng ha nhiu thnh phn, c bit l s dng ch ngha t bn nh nc pht trin lc lng sn xut. Tuy ch mi thc hin trong thi gian ngn nhng NEP em li nhng kt qu tch cc cho nc Nga: hi phc v pht trin nn kinh t b chin tranh tn ph, nhiu ngnh kinh t bt u hot ng nng ng, nhn nhp hn. Tic rng, t tng ca V.I.L-nin v xy dng ch ngha x hi vi chnh sch NEP khng c tip tc thc hin sau khi Ngi qua i. S thnh cng v s pht trin mnh m sut mt thi gian kh di ca Lin X trong cng cuc cng nghip ha t nc bng m hnh kinh t da trn ch cng hu v t liu sn xut, k hoch ha tp trung cao ; phn phi thu nhp mang tnh bnh qun; kinh t hng ha, kinh t th trng b loi b c sc hp dn ln i vi nhn loi v lm cho gii l lun kinh t cc nc x hi ch ngha v cc nc ang pht trin tuyt i ha, bin thnh cng thc p dng cho tt c cc nc i theo con ng x hi ch ngha. Cng cn ni thm rng, trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, gii l lun mt s nc cng cm thy c ci g "cha n", cng a ra nhng kin ngh, nhng xut, i loi nh quan im "ch ngha x hi th trng",... nhng khng c chp nhn. Vo cui nhng nm 70 ca th k XX, nhng hn ch, khuyt tt ca m hnh kinh t X-vit bc l ra rt r cng vi s yu km trong cng tc lnh o, qun l lc by gi lm cho cng cuc xy dng ch ngha x hi Lin X v cc nc ng u ri vo tnh trng tr tr, khng hong. Mt s ngi lnh o ch cht ca ng v Nh nc Lin X lc mun thay i tnh hnh bng cng cuc ci cch, ci t, nhng vi mt "t duy chnh tr mi", h phm sai lm nghim trng cc oan, phin din ( y cha ni ti s phn bi l tng x hi ch ngha ca h v s ph hoi thm him ca cc th lc th ch), dn ti s tan r ca Lin X v s sp ca h thng x hi ch ngha th gii. S sp ca Lin X v cc nc x hi ch ngha khc ng u vo cui nhng nm 80, u nhng nm 90 ca th k XX lm l r nhng khuyt tt ca m hnh kinh t cng nhc phi th trng, mc d nhng khuyt tt khng phi l nguyn nhn tt yu dn n s sp . 3 - Vit Nam l mt nc ngho, kinh t - k thut lc hu, trnh x hi cn thp, li b chin tranh tn ph nng n. i ln ch ngha x hi l mc tiu l tng ca nhng ngi cng sn v nhn dn Vit Nam, l kht vng ngn i thing ling ca c dn tc Vit Nam. Nhng i ln ch ngha x hi bng cch no ? l cu hi ln v cc k h trng, mun tr li tht khng n gin. Sut mt thi gian di, Vit Nam, cng nh nhiu nc khc, p dng m hnh ch ngha x hi kiu X-vit, m hnh kinh t k hoch tp trung mang tnh bao cp. M hnh ny thu c nhng kt qu quan trng, nht l p ng c yu cu ca thi k t nc c chin tranh. Nhng v sau m hnh ny bc l nhng khuyt im; v trong cng tc ch o cng phm phi mt s sai lm m nguyn nhn su xa ca nhng sai lm l bnh gio iu, ch quan, duy ch, li suy ngh v hnh ng n gin, nng vi, khng tn trng quy lut khch quan, nhn thc v ch ngha x hi khng ng vi thc t Vit Nam.

Trn c s nhn thc ng n hn v y hn v ch ngha x hi v con ng i ln ch ngha x hi Vit Nam, i hi VI ca ng Cng sn Vit Nam (thng 12-1986) ra ng li i mi ton din t nc nhm thc hin c hiu qu hn cng cuc xy dng ch ngha x hi. i hi a ra nhng quan nim mi v con ng, phng php xy dng ch ngha x hi, c bit l quan nim v cng nghip ha x hi ch ngha trong thi k qu , v c cu kinh t, tha nhn s tn ti khch quan ca sn xut hng ha v th trng, ph phn trit c ch tp trung quan liu bao cp, v khng nh chuyn hn sang hch ton kinh doanh. i hi ch trng pht trin nn kinh t nhiu thnh phn vi nhng hnh thc kinh doanh ph hp; coi trng vic kt hp li ch c nhn, tp th v x hi; chm lo ton din v pht huy nhn t con ngi, c nhn thc mi v chnh sch x hi. i hi VI l mt ct mc nh du bc chuyn quan trng trong nhn thc ca ng Cng sn Vit Nam v ch ngha x hi v con ng i ln ch ngha x hi Vit Nam. l kt qu ca c mt qu trnh tm ti, th nghim, suy t, u tranh t tng rt gian kh, kt tinh tr tu v cng sc ca ton ng, ton dn trong nhiu nm. Hi ngh Trung ng 6 (thng 3-1989), kha VI, pht trin thm mt bc, a ra quan im pht trin nn kinh t hng ha c k hoch gm nhiu thnh phn i ln ch ngha x hi, coi "chnh sch kinh t nhiu thnh phn c ngha chin lc lu di, c tnh quy lut t sn xut nh i ln ch ngha x hi". n i hi VII (thng 6-1991), ng Cng sn Vit Nam tip tc ni r hn ch trng ny v khng nh y l ch trng chin lc, l con ng i ln ch ngha x hi ca Vit Nam. Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu i ln ch ngha x hi ca ng khng nh: "Pht trin nn kinh t hng ha nhiu thnh phn theo nh hng x hi ch ngha, vn hnh theo c ch th trng c s qun l ca Nh nc". i hi VIII ca ng (thng 6-1996) a ra mt kt lun mi rt quan trng: "Sn xut hng ha khng i lp vi ch ngha x hi m l thnh tu pht trin ca nn vn minh nhn loi, tn ti khch quan cn thit cho cng cuc xy dng ch ngha x hi v c khi ch ngha x hi c xy dng". Nhng lc cng mi ni nn kinh t hng ha, c ch th trng, cha dng khi nim "kinh t th trng". Phi n i hi IX ca ng (thng 4-2001) mi chnh thc a ra khi nim "kinh t th trng nh hng x hi ch ngha". i hi khng nh: Pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l ng li chin lc nht qun, l m hnh kinh t tng qut trong sut thi k qu i ln ch ngha x hi Vit Nam. y l kt qu sau nhiu nm nghin cu, tm ti, tng kt thc tin; v l bc pht trin mi v t duy l lun ca ng Cng sn Vit Nam. II - Bn cht, c trng ca kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam La chn m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha khng phi l s gn ghp ch quan gia kinh t th trng v ch ngha x hi, m l s nm bt v vn dng xu th vn ng khch quan ca kinh t th trng trong thi i ngy nay. ng Cng sn Vit Nam trn c s nhn thc tnh quy lut pht trin ca thi i v s khi qut, c rt t kinh nghim pht trin kinh t th trng th gii, c bit l t thc tin xy dng ch ngha x hi Vit Nam v Trung Quc, a ra ch trng pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, nhm s dng kinh t th trng thc hin mc tiu tng bc qu ln ch ngha x hi. Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l m hnh kinh t trong thi k qu i ln ch ngha x hi. y l mt kiu kinh t th trng mi trong lch s pht trin ca kinh t th trng. Cng c th ni kinh t th trng l "ci ph bin", cn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l "ci c th" ca Vit Nam, ph hp vi iu kin v c im c th ca Vit Nam. Ni kinh t th trng nh hng x hi ch ngha c ngha y khng phi l kinh t th trng t do theo kiu t bn ch ngha, cng khng phi l kinh t bao cp, qun l theo kiu tp trung quan liu; v cng cha hon ton l kinh t th trng x hi ch ngha, bi v nh trn ni, Vit Nam ang trong thi k qu ln ch ngha x hi, va c va cha c y cc yu t ca ch ngha x hi. Ch trng pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l s tip thu c chn lc thnh tu ca vn minh nhn loi, pht huy vai tr tch cc ca kinh t th trng trong vic thc y pht trin sc sn xut, x hi ha lao ng, ci tin k thut - cng ngh, nng cao cht lng sn phm, to ra nhiu ca ci, gp phn lm giu cho x hi v ci thin i sng nhn dn; ng thi phi c nhng bin php hu hiu nhm hn ch mt tiu cc ca kinh t th trng, nh chy theo li nhun n thun, cnh tranh khc lit, bc lt v phn ha giu ngho qu ng, t quan tm gii quyt cc

vn x hi. y cng l s la chn t gic con ng v m hnh pht trin trn c s qun trit l lun Mc - L-nin, nm bt ng quy lut khch quan v vn dng sng to vo iu kin c th ca Vit Nam. i hi IX ca ng Cng sn Vit Nam ch r: Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam l mt kiu t chc kinh t va tun theo nhng quy lut ca kinh t th trng va da trn c s v c dn dt, chi phi bi cc nguyn tc v bn cht ca ch ngha x hi, th hin trn c ba mt: s hu, t chc qun l, v phn phi. Ni cch khc, kinh t th trng nh hng x hi ch ngha chnh l nn kinh t hng ha nhiu thnh phn, vn ng theo c ch th trng c s qun l ca Nh nc nhm mc tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh. Mc ch ca kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l pht trin lc lng sn xut, pht trin kinh t xy dng c s vt cht - k thut ca ch ngha x hi, nng cao i sng nhn dn. Pht trin lc lng sn xut hin i gn lin vi xy dng quan h sn xut mi, tin tin. Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha c nhiu hnh thc s hu, nhiu thnh phn kinh t, trong kinh t nh nc gi vai tr ch o; kinh t nh nc cng vi kinh t tp th ngy cng tr thnh nn tng vng chc. Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha c s qun l ca Nh nc. Nh nc x hi ch ngha qun l nn kinh t bng chin lc, quy hoch, k hoch, chnh sch, php lut, v bng c sc mnh vt cht ca lc lng kinh t nh nc; ng thi s dng c ch th trng, p dng cc hnh thc kinh t v phng php qun l ca kinh t th trng kch thch sn xut, gii phng sc sn xut, pht huy mt tch cc, hn ch v khc phc mt tiu cc ca c ch th trng, bo v li ch ca nhn dn lao ng, ca ton th nhn dn. Kinh t th trng nh hng x hi ch ngha thc hin phn phi ch yu theo kt qu lao ng v hiu qu kinh t, ng thi phn phi theo mc ng gp vn v cc ngun lc khc vo sn xut, kinh doanh v thng qua phc li x hi. Tng trng kinh t gn lin vi bo m tin b v cng bng x hi ngay trong tng bc pht trin. Tng trng kinh t i i vi pht trin vn ha v gio dc, xy dng nn vn ha Vit Nam tin tin, m bn sc dn tc, nng cao dn tr, gio dc v o to con ngi, xy dng v pht trin ngun nhn lc ca t nc. Cng c th ni, kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l mt kiu t chc kinh t ca mt x hi ang trong qu trnh chuyn bin t nn kinh t cn trnh thp sang nn kinh t trnh cao hn hng ti ch x hi mi - x hi x hi ch ngha. y l nn kinh t th trng c t chc, c s lnh o ca ng Cng sn v s qun l ca Nh nc x hi ch ngha, c nh hng cao v mt x hi, hn ch ti a nhng khuyt tt ca tnh t pht th trng, nhm phc v tt nht li ch ca i a s nhn dn v s pht trin bn vng ca t nc. Ch trng xy dng v pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha th hin t duy, quan nim ca ng Cng sn Vit Nam v s ph hp gia quan h sn xut vi tnh cht v trnh ca lc lng sn xut trong thi k qu i ln ch ngha x hi Vit Nam. C kin cho rng, khng th c kinh t th trng nh hng x hi ch ngha; rng ch ngha x hi v kinh t th trng khng th dung hp vi nhau, nu em "ghp" nh hng x hi ch ngha vo kinh t th trng th chng khc no trn du vo nc, to ra mt c th "u Ng mnh S". Theo chng ti, kin ny khng ng. Khng ng l v, hoc kin ny mun tr ko Vit Nam trong qu o pht trin ca ch ngha t bn, ph nhn nh hng x hi ch ngha, khng mun Vit Nam i ln ch ngha x hi. l iu tri vi quy lut khch quan, khng th chp nhn. Hoc kin ny khng thot ra c khi t duy c, ng nht kinh t th trng vi ch ngha t bn, cho kinh t th trng l ci ring c ca ch ngha t bn, t "d ng" vi kinh t th trng, khng thy ht nhng yu t mi, xu hng mi ca kinh t th trng trong iu kin mi ca thi i, lp li sai lm ca mt thi trc y. Cng c kin nhn mnh mt chiu nhng c trng chung, nhng ci ph bin ca kinh t th trng, cha thy ht hoc cn phn vn, nghi ng v nhng c im ring, nhng ci c th ca kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. T cha tin l kinh t th trng c th pht trin

trn c s ch cng hu l nn tng, kinh t quc doanh l ch o; rng trong kinh t th trng khng th c k hoch, khng th thc hin c cng bng x hi, khng th khc phc c nhng tiu cc, mt tri ca c ch th trng, v.v.. Li c kin bn khon cho rng, vic la chn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha thc cht l tr v vi ch ngha t bn, c thm nh ng "nh hng x hi ch ngha" th cng ch l cho yn lng, cho c v "gi vng lp trng" m thi, trc sau g th cng trt sang con ng t bn ch ngha. Chng ti cho rng, nhng bn khon ny l d hiu, bi v y l nhng iu cn rt mi m, cha c tin l, nu khng xc nh r ni dung nh hng x hi ch ngha v kin tr vai tr qun l ca Nh nc x hi ch ngha i vi nn kinh t th trng th nhng iu rt d xy ra. Chng ti cn phi va lm va tng kt, rt kinh nghim. Nhng c iu cn khng nh l: trong iu kin mi ca thi i ngy nay, nht nh khng th duy tr mi m hnh kinh t th trng t bn ch ngha, khng th ng nht kinh t th trng vi ch ngha t bn. Chnh C.Mc ph phn s lm ln gia kinh t hng ha vi kinh t t bn ch ngha ca phi kinh t hc tm thng. C.Mc khng nh rng : "... sn xut hng ha v lu thng hng ha l nhng hin tng thuc v nhiu phng thc sn xut ht sc khc nhau, tuy rng quy m v tm quan trng ca chng khng ging nhau... Chng ta hon ton cha bit mt t g v nhng c im ring ca nhng phng thc sn xut y v chng ta cha th ni g v nhng phng thc y, nu nh chng ta ch bit c nhng phm tr tru tng ca lu thng hng ha, nhng phm tr chung cho tt c cc phng thc y"(1). Phi chng vic nhn thc cho ng v ni cho c nhng c im ring ca nhng phng thc sn xut c th y l trch nhim m C.Mc giao cho v gi gm cc th h ngy nay? La chn m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha khng phi n gin l s tr v vi phng thc chuyn nn kinh t nng nghip sang nn kinh t cng nghip, m iu quan trng c ngha quyt nh l phi chuyn sang nn kinh t hin i, vn minh nhm mc tiu tng bc i ln ch ngha x hi. y l s la chn ph hp vi cc quy lut pht trin v cc iu kin lch s c th ca thi i v ca nhng nc i sau, cho php cc nc ny gim thiu c nhng au kh v rt ngn c con ng i ca mnh ti ch ngha x hi trn c s s dng c u th cng nh hn ch c nhng khuyt im ca hai c ch: k hoch v th trng. Ni cch khc, kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l kiu t chc kinh t c bit, va tun theo nhng nguyn tc v quy lut ca h thng kinh t th trng, va bo m tnh nh hng x hi ch ngha. Chnh tnh cht, c trng c bn ny chi phi v quyt nh phng tin, cng c, ng lc ca nn kinh t v con ng t ti mc tiu, l s dng kinh t th trng, nng cao hiu lc v hiu qu iu tit ca Nh nc x hi ch ngha, pht trin khoa hc v cng ngh, pht trin ngun nhn lc, m ca v hi nhp nhm thc y qu trnh cng nghip ha, hin i ha v pht trin rt ngn trong khong thi gian khng di c th khc phc tnh trng lc hu, a Vit Nam tr thnh mt nc cng nghip theo hng hin i. III - Lm th no pht trin c kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam ? y l mt cu hi ln m mun tr li c y v chnh xc phi qua tng bc th nghim, t chc thc hin trong thc t ri c rt, b sung, hon chnh dn. Hn 10 nm qua, k t khi Vit Nam bc vo thc hin m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, nn kinh t Vit Nam t c nhiu kt qu v thnh tu ng mng, lm thay i kh r tnh hnh t nc. Kinh t ra khi tnh trng khng hong, hot ng ngy cng nng ng v c hiu qu. Ca ci x hi ngy cng nhiu, hng ha ngy cng phong ph. i sng nhn dn tng bc c ci thin. t nc chng nhng gi vng c n nh chnh tr trc nhng chn ng ln trn th gii m cn c bc pht trin i ln. Tng sn phm trong nc (GDP) tng bnh qun 7% /nm. Nng nghip pht trin lin tc, c bit l v sn xut lng thc, nui trng v khai thc thy sn. Gi tr sn xut cng nghip tng 13,5%/nm. H thng kt cu h tng c tng cng. Cc ngnh dch v, xut khu v nhp khu pht trin. Quan h i ngoi v hi nhp kinh t quc t khng ngng c m rng,... Tuy nhin, cng c nhiu vn mi t ra cn c tip tc nghin cu v gii quyt. T thc tin pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha trong thi gian qua v cn c vo yu cu pht trin trong thi gian ti, c th xc nh nhng phng hng, nhim v c bn pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam nh sau:

1 - Phi tip tc thc hin mt cch nht qun chnh sch pht trin kinh t nhiu thnh phn, coi cc thnh phn kinh t kinh doanh theo php lut u l b phn cu thnh quan trng ca nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, cng pht trin lu di, hp tc v cnh tranh lnh mnh. Khng nn c thi nh kin v k th i vi bt c thnh phn kinh t no. Kinh t nh nc phi pht huy c vai tr ch o trong nn kinh t quc dn, l nhn t m ng cho s pht trin kinh t, l lc lng vt cht quan trng v l cng c Nh nc nh hng v iu tit v m nn kinh t. Doanh nghip nh nc gi nhng v tr then cht; i u ng dng tin b khoa hc v cng ngh; nu gng v nng sut, cht lng, hiu qu kinh t - x hi v chp hnh php lut. y mnh vic cng c, sp xp, iu chnh c cu ca cc doanh nghip nh nc; ng thi tip tc i mi c ch, chnh sch to ng lc pht trin v nng cao hiu qu hot ng ca cc doanh nghip nh nc theo hng xa bao cp; doanh nghip thc s cnh tranh bnh ng trn th trng, t chu trch nhim v sn xut, kinh doanh; np thu v c li; thc hin tt quy ch dn ch trong doanh nghip. Kinh t tp th gm cc hnh thc hp tc a dng, trong hp tc x l nng ct. Cc hp tc x da trn s hu ca cc thnh vin v s hu tp th, lin kt rng ri nhng ngi lao ng, cc h sn xut, kinh doanh, cc doanh nghip nh v va, khng gii hn quy m, lnh vc v a bn; lin kt cng nghip v nng nghip, doanh nghip nh nc v kinh t h nng thn. Nh nc gip hp tc x o to cn b, ng dng khoa hc v cng ngh, thng tin, m rng th trng, xy dng cc qu h tr pht trin hp tc x. Kinh t c th, tiu ch c nng thn v thnh th c v tr quan trng lu di. Nh nc to iu kin v gip pht trin, bao gm c cc hnh thc t chc hp tc t nguyn, lm v tinh cho cc doanh nghip hoc pht trin ln hn. Kinh t t bn t nhn c khuyn khch pht trin rng ri trong nhng ngnh ngh sn xut, kinh doanh m php lut khng cm. To mi trng kinh doanh thun li v chnh sch, php l kinh t t bn t nhn pht trin trn nhng nh hng u tin ca Nh nc, k c u t ra nc ngoi; chuyn thnh doanh nghip c phn, bn c phn cho ngi lao ng; lin doanh, lin kt vi nhau, vi kinh t tp th v kinh t nh nc. Xy dng quan h tt gia ch doanh nghip v ngi lao ng. To iu kin kinh t c vn u t nc ngoi pht trin thun li, hng vo cc sn phm xut khu, xy dng kt cu h tng kinh t, x hi gn vi thu ht cng ngh hin i, to thm nhiu vic lm. Ci thin mi trng kinh t v php l thu ht mnh vn u t nc ngoi. Pht trin a dng kinh t t bn nh nc di dng cc hnh thc lin doanh, lin kt gia kinh t nh nc vi kinh t t bn t nhn trong nc v ngoi nc, mang li li ch thit thc cho cc bn u t kinh t. Ch trng cc hnh thc t chc kinh doanh an xen, hn hp nhiu hnh thc s hu, gia cc thnh phn kinh t vi nhau, gia trong nc v ngoi nc. Pht trin mnh hnh thc t chc kinh t c phn nhm huy ng v s dng rng ri vn u t x hi. 2 - Tip tc to lp ng b cc yu t th trng; i mi v nng cao hiu lc qun l kinh t ca Nh nc. Nhn chung, kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam mi c bt u, trnh cn thp, cht lng, hiu qu, kh nng cnh tranh cha cao. Nhiu th trng cn s khai, cha ng b. V vy, phi i mi mnh m t duy hn na, y mnh vic hnh thnh cc loi th trng. c bit quan tm cc th trng quan trng nhng hin cha c hoc cn s khai nh: th trng lao ng, th trng chng khon, th trng bt ng sn, th trng khoa hc v cng ngh, p ng nhu cu a dng v nng cao sc mua ca th trng trong nc, c thnh th v nng thn, ch th trng cc vng c nhiu kh khn. Ch ng hi nhp th trng quc t. Hn ch v kim sot c quyn kinh doanh. Mt khc, phi i mi su rng c ch qun l kinh t, pht huy nhng yu t tch cc ca c ch th trng, trit xa b bao cp trong kinh doanh, tng cng vai tr qun l v iu tit v m ca Nh nc, u tranh c hiu qu chng cc hnh vi tham nhng, lng ph, gy phin h. Nh nc to mi

10

trng php l thun li, bnh ng cho cc doanh nghip cnh tranh v hp tc pht trin; bng chin lc, quy hoch, k hoch v chnh sch, kt hp vi s dng lc lng vt cht ca Nh nc nh hng pht trin kinh t - x hi, khai thc hp l cc ngun lc ca t nc, bo m cn i v m nn kinh t, iu tit thu nhp; kim tra, thanh tra mi hot ng kinh doanh theo quy nh ca php lut, chng bun lu, lm hng gi, gian ln thng mi. Tip tc i mi cc cng c qun l v m ca Nh nc i vi nn kinh t, trong c bit coi trng vic xy dng v hon thin h thng cc c ch chnh sch, lut php, i mi cng tc k hoch ha, nng cao cht lng cng tc xy dng cc chin lc, quy hoch v k hoch pht trin kinh t - x hi; tng cng cng tc thng tin kinh t - x hi trong nc v quc t, cng tc k ton, thng k; ng dng rng ri cc thnh tu khoa hc v cng ngh trong cng tc d bo, kim tra tnh hnh thc hin c cp v m v doanh nghip. 3 - Gii quyt tt cc vn x hi, hng vo pht trin v lnh mnh ha x hi, thc hin cng bng x hi, coi y l mt ni dung rt quan trng ca nh hng x hi ch ngha, bo m tnh u vit ca ch x hi mi. iu chng nhng to ng lc mnh m nhm pht trin sn xut, tng nng sut lao ng m cn thc hin bnh ng trong cc quan h x hi, khuyn khch nhn dn lm giu chnh ng v hp php, iu tit cc quan h x hi. Trong tnh hnh c th hin nay Vit Nam, phi bng nhiu gii php to ra nhiu vic lm mi. Chm lo ci thin iu kin lm vic, bo m an ton v sinh lao ng, phng chng tai nn v bnh ngh nghip cho ngi lao ng. Tng bc m rng h thng bo him x hi v an sinh x hi. Sm xy dng v thc hin chnh sch bo him cho ngi lao ng tht nghip. Ci cch c bn ch tin lng i vi cn b, cng chc, khuyn khch ngi c ti, ngi lm vic gii, khc phc tnh trng lng v tr cp bt hp l; tn trng thu nhp hp php ca ngi kinh doanh. Tip tc thc hin chng trnh xa i, gim ngho, chm sc nhng ngi c cng vi nc, thng binh, bnh binh, cha m, v con lit s, gia nh chnh sch - mt yu cu rt ln i vi mt t nc phi chu nhiu hu qu sau 30 nm chin tranh. ng thi y mnh cuc u tranh phng chng ti phm, gi gn trt t v k cng x hi, ngn chn v bi tr cc t nn x hi, nht l t nn ma tu, mi dm, li sng khng lnh mnh, nhng hnh vi tri php lut v o l. Kin quyt u tranh vi t tham nhng, hi l, lm giu bt chnh, kinh doanh khng hp php, gian ln thng mi... cng vi nhng tiu cc khc do mt tri ca c ch th trng gy ra. Kt qu c th ca cuc u tranh ny l thc o bn lnh, trnh v nng lc qun l ca Nh nc php quyn x hi ch ngha ca dn, do dn v v dn. 4 - Gi vng v tng cng s lnh o ca ng Cng sn. y l vn c tnh nguyn tc v l nhn t quyt nh nht bo m nh hng x hi ch ngha ca kinh t th trng, cng nh ton b s nghip pht trin ca t nc. y cng l mt trong nhng bi hc ln nht c rt ra trong nhng nm i mi. Cng i vo kinh t th trng, thc hin dn ch ha x hi, m rng hp tc quc t cng phi tng cng v i mi s lnh o ca ng Cng sn. Thc t mt s nc cho thy, ch cn mt cht m h, bung lng s lnh o ca ng l lp tc to iu kin cho cc th lc th ch dn ti ph r s lnh o ca ng, cp chnh quyn, a t nc i con ng khc. Hin nay, c kin cho rng, chuyn sang kinh t th trng - tc l nn kinh t vn ng theo quy lut gi tr, quy lut cung cu, quy lut cnh tranh... th khng cn phi c s lnh o ca ng Cng sn. S lnh o ca ng nhiu khi cn tr, lm "vng chn" s vn hnh ca kinh t (?). kin ny khng ng v thm ch rt sai lm. Bi v nh trn ni, Vit Nam ch trng pht trin kinh t th trng nhng khng phi cho n vn ng mt cch t pht, m qung m phi c lnh o, hng dn, iu tit, pht huy mt tch cc, hn ch mt tiu cc, v li ch ca i a s nhn dn, v mt x hi cng bng v vn minh. Ngi c kh nng v iu kin lm c vic khng th ai khc ngoi ng Cng sn - l ng phn u cho mc tiu l tng x hi ch ngha v cng sn ch ngha, tht s i din v bo v li ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. ng lnh o c ngha l ng ra ng li, chin lc pht trin ca t nc ni chung, ca lnh vc kinh t ni ring, bo m tnh chnh tr, tnh nh hng ng n trong s pht trin kinh t,

11

lm cho kinh t chng nhng c tc tng trng v nng sut lao ng cao, c lc lng sn xut khng ngng ln mnh m cn i ng nh hng x hi ch ngha, tc l hn ch c bt cng, bc lt, chm lo v bo v li ch ca i a s nhn dn lao ng. Trn c s ng li, chin lc , ng lnh o ton b h thng chnh tr v gung my x hi, trc ht l Nh nc, t chc thc hin bng c phng hng v nhim v ra. ng nhin, c trnh , nng lc lnh o, ng phi thc s trong sch, vng mnh c v chnh tr, t tng v t chc, gn b cht ch vi nhn dn, c nhn dn tin cy v ng h. c bit, trong tnh hnh hin nay, i ng cn b, ng vin ca ng phi c bn lnh chnh tr vng vng, kin nh mc tiu l tng, c tr tu, c kin thc, gi gn o c cch mng v li sng lnh mnh, u tranh khc phc c hiu qu t tham nhng v cc hin tng thoi ha, h hng trong ng v trong b my ca Nh nc. Tm li, s hnh thnh t duy kinh t th trng nh hng x hi ch ngha khng ch n thun l s tm ti v pht kin v mt l lun ca ch ngha x hi, m cn l s la chn v khng nh con ng v m hnh pht trin trong thc tin mang tnh cch mng v sng to ca Vit Nam. Pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l mt qu trnh tt yu ph hp vi quy lut pht trin ca thi i v p ng yu cu pht trin ca t nc. Tuy nhin, y l s nghip v cng kh khn, phc tp, lu di, bi l n rt mi m, cha c tin l, phi va lm va rt kinh nghim. Ring v mt l lun cng cn khng t vn phi tip tc i su nghin cu, tng kt, lm sng t. Chng hn nh: cc vn v ch s hu v cc thnh phn kinh t; v lao ng v bc lt; v qun l doanh nghip nh nc ra sao n ng c vai tr ch o; lm th no thc hin c cng bng x hi trong iu kin kinh t cn thp km; vn bn cht giai cp cng nhn ca ng trong iu kin pht trin kinh t nhiu thnh phn; cc gii php tng cng sc mnh v hiu lc ca Nh nc x hi ch ngha, chng quan liu, tham nhng, v.v.. Vi phng chm "Hy bt tay vo hnh ng, thc tin s cho cu tr li", hy vng rng tng bc, tng bc, thc tin s lm sng t c cc vn nu trn, gp phn lm phong ph thm l lun v ch ngha x hi v con ng i ln ch ngha x hi ph hp vi iu kin Vit Nam trong thi i ngy nay.

* GS, TS, y vin B Chnh tr, Ch tch Hi ng L lun Trung ng (1) C.Mc v Ph.ng-ghen : Ton tp, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni, 1993, t 23, tr 175 Nguyn Ph Trng Hng ti nn kinh t th trng hin i theo nh hng x hi ch ngha Cc ti liu nghin cu gn y cp nhiu n ni dung, bc i v yu cu thi i ca qu trnh cng nghip ha t nc. Ring vn pht trin nn kinh t th trng, th hin i ha, hay ni cch khc hng ti nn kinh t th trng hin i l nh th no, v cn khai thc nhng c im tng ng g gia vic xy dng th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha vi vic hin i ha th trng Vit Nam, vn cn t c cp. 1 - Hin i ha v pht trin kinh t th trng hin i Hin i ha (modelisation) c tip cn rt khc nhau qua cc giai on pht trin ca lch s. Hiu theo ngha rng v ph bin nht hin nay, hin i ha l qu trnh gii phng sc sn xut, gii phng con ngi khi ngho nn, lc hu, p bc, bt cng, l s pht trin nhm tha mn ngy cng tt hn cc nhu cu a dng ca con ngi, bo m s pht trin ton din cc c nhn, l s pht trin ca x hi, s giu mnh v thnh vng ca quc gia. Theo cch tip cn , khi nim hin i ha bao hm mt ni dung rt rng ln, th hin ton b mc tiu pht trin ca nn kinh t x hi, trong cng nghip ha l phng tin, cng c ca hin i ha v cng l ni dung c bn ca hin i ha.

12

Hin i ha c s dng kh rng ri trong lnh vc khoa hc, k thut v cng ngh t rt lu. Hin i ha nn kinh t - x hi xut hin nh mt phm tr trit hc chu u vo cui nhng nm 50 u nhng nm 60(1)ca th k XX. Thut ng hin i ha ln u tin c a vo Vn kin i hi ng ln th VIII (nm 1996). Tuy nhin, nhng ni dung ca qu trnh hin i ha vi cc mc khc nhau trong lch s Vit Nam th din ra t rt lu. Nhn li lch s, vic tip nhn v ng ha ch Hn thnh ch Hn - Nm (s dng ch Hn trn nn pht m ca ngi Vit); vic s dng ch ci la-tinh trn nn phin m v pht m ting Vit thnh ch quc ng t th k th XVIII; phong tro duy tn u th k XX... v nhiu s kin lch s nh du vic ng cha ta tip thu kin thc, thnh tu k thut t nc ngoi (nh t la, dt vi, ng tu thuyn...) l nhng ni dung ca hin i ha trong tng thi k, hon cnh lch s khc nhau. Vi thp nin cui ca th k XX, nhn thc ca ng c nhiu thay i v m hnh ch ngha x hi hin thc. Nhng bc ngot quan trng nht v t duy nhn thc l vic t b nn kinh t k hoch ha tp trung, quan liu bao cp chuyn sang pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. n nay chng ta hu nh thng nht quan im rng, kinh t th trng l sn phm ca s pht trin lc lng sn xut ca x hi loi ngi. Kinh t th trng l phng thc vn hnh nn kinh t, l phng tin t ti mc tiu "dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh"; trong , qu trnh phn phi ti nguyn, lao ng v li ch vt cht u da trn c s cc quan h cung cu th trng v do cc quy lut ca trao i v lu thng hng ha (quy lut ca th trng) chi phi. Kinh t th trng l mt loi phng thc t chc vn hnh kinh t - x hi, ni theo cch thng thng, n l mt th ch vn hnh nn kinh t, m quy lut xuyn sut ca kinh t th trng l quy lut gi tr. Xt v mt lch s pht trin ca kinh t th trng, nhiu quan nim cho rng, c giai on ca kinh t th trng cha pht trin v kinh t th trng pht trin cao. Ngoi ra, kinh t th trng cn c phn bit ty theo bn cht ca s iu tit ca nh nc, ngha l bn cht chnh tr ca nh nc, c kinh t th trng t bn ch ngha v kinh t th trng x hi ch ngha. Mi quc gia thng la chn cho mnh mt m hnh kinh t, tuy vn da trn s vn hnh chung ca cc quy lut th trng, nhng cc mi quan h tng tc gia nh nc, chnh ph, th ch chnh tr vi cc nhm li ch trong x hi th rt khc nhau. Ngh quyt ca cc k i hi ng v Chin lc pht trin kinh t - x hi ca t nc ta xc nh: t nc ta ang trong giai on y mnh tin trnh cng nghip ha, hin i ha; mc tiu l phn u n nm 2020 c bn tr thnh mt nc cng nghip theo hng hin i. Khi nim hin i y th hin s bt kp cc thnh tu khoa hc v cng ngh tin tin nht ca nhn loi, s tip nhn mt cch ti u nhng thnh tu hin i (ti thi im nh gi) ca khoa hc, k thut v cng ngh ca loi ngi. iu th hin ch, t i hi IX ng ta xc nh: "Con ng cng nghip ha, hin i ha ca nc ta cn v c th rt ngn thi gian, va c bc tun t, va c bc nhy vt...". Vy c th phi thc hin tng bc i nh th no, khu no phi tin hnh tun t, khu no th c th "i tt n u"... th hu nh cn nhiu ni dung cha c cp mt cch su sc. Chin lc pht trin kinh t - x hi ca t nc cng ra nhng mc tiu c th v vic xy dng th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. Nhng mc tiu, nhim v c th tip tc c nhn mnh ti Ngh quyt Hi ngh Ban chp hnh Trung ng ln th 6 (kha X) v xy dng th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. Trc thc t hin nay l ngoi vic nh hng x hi ch ngha cho kinh t th trng nc ta, th nn kinh t quc dn v th ch kinh t th trng ang chu s tc ng ca hai lc ko: Th nht, l th ch kinh t th trng quc t vi mt h thng cc lut quc t, cc cng c, cc cam kt, cc hip nh, nh ch trong khun kh ca T chc Thng mi th gii (WTO). Vit Nam cam kt v khng th c cch no khc ngoi vic thc hin nhng l trnh t do ha thng mi, k c song phng v a phng, vi WTO.

13

Th hai, hi nhp kinh t quc t, ngoi nhng lut chi chung ca WTO, cn nhiu vn khc nc ta cng ang phi iu chnh cho ph hp vi cc lut chi ca quc t. Trong , nc ta phi iu chnh nhiu lut, b lut v cc nh ch trong nc. V vy, y cng l mt vn ln lin quan ti vic hin i ha th ch kinh t th trng i vi vic pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Vit Nam trong nhng nm ti. 2 - c trng ca kinh t th trng nh hng x hi ch ngha c trng ca kinh t th trng nh hng x hi ch ngha c xc nh trong cc vn kin quan trng ca ng v Nh nc. Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX ca ng khng nh: "M hnh kinh t tng qut ca nc ta trong thi k qu ln ch ngha x hi l nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha", v "Thc y s hnh thnh, pht trin v tng bc hon thin cc loi th trng theo nh hng x hi ch ngha, c bit quan tm cc th trng quan trng nhng hin cha c hoc cn s khai nh: th trng lao ng, th trng chng khon, th trng bt ng sn, th trng khoa hc cng ngh"(2). Pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha vn phi tn trng cc quy lut ca kinh t th trng, bo m mi trng cnh tranh gia cc ch th kinh t mt cch minh bch v cng bng. Hin nay, trn lnh vc ngoi giao, nc ta ang tm mi cch m phn vn ng cc thnh vin ca WTO tha nhn Vit Nam c nn kinh t th trng, nhng trong chnh sch i ni, r rng, phi gp rt ci cch khc phc nhng yu t phi th trng, vn l hu qu ca nn kinh t k hoch ha tp trung trc y li. Nh nc nh hng nn kinh t bng cch to sn chi v lut chi chung cho cc ch th kinh t mt cch bnh ng, k c ch th l Nh nc tham gia hot ng kinh t vi cc thnh phn kinh t khc. iu kh khn nht hin nay l xc nh cho r chc nng, vai tr qun l ca Nh nc phn bit vi chc nng, vai tr sn xut kinh doanh; gia qun l hnh chnh v qun l kinh t...; khng hnh s ha cc ti phm kinh t... La chn mt c cu kinh t hp l c tnh n vic s dng ti u v bn vng cc ngun lc trong nc vi vic xc nh ch ng, gi tr ring c ca Vit Nam trong chui gi tr ca nhn loi, tnh n s tham gia vo qu trnh phn cng lao ng quc t. V mt sn xut, phi kt hp hi ha gia hai cch thc tip cn th trng: 1 - a ra th trng nhng ci th trng cn ch khng phi nhng ci mnh c; 2 - Tm th trng cn nhng ci mnh c ch khng chy theo thin h, h lm ci g th mnh lm theo ci ny. Chng hn, nu chng ta thy cc nc sn xut my bay, chng ta cng tm cch sn xut my bay, th rt kh thnh cng, ng i kh gp ghnh vt v m ri ro tht bi ln. Trong khi , tm cch khai thc tt nhu cu th trng th gii kt hp vi vic qung b sn phm Vit Nam ang c sc cnh tranh ln, th s bo m thng li trong cnh tranh s chc chn hn. 3 - c trng ca kinh t th trng hin i Theo nghin cu ca chng ti, kinh t th trng hin i c th c mt s c im c bn sau: - Cc quy lut ca th trng, trc ht l quy lut gi tr, quy lut cnh tranh v quy lut cung - cu..., l c s cho vic phn phi cc ngun lc trong nn kinh t, chi phi ton b cc qu trnh . - Th trng pht trin ton din v ng b, trong cc loi th trng u pht trin. Tt cc cc b phn, cc loi th trng tng tc h tr ln nhau hnh thnh nn mt h thng cc quan h, th ch kinh t th trng ng b, c cc mi quan h hu c, c tc dng v l u mi ca tt c cc hot ng ca nn kinh t - x hi. - Cc ch th (k c trong nc v nc ngoi) tham gia th trng bnh ng v cnh tranh vi nhau l cc thc th kinh t c li ch ring, nhng u tun th h thng php lut chung (k c lut php trong nc v cc nh ch quc t).

14

- Cc tn hiu, thng tin th trng v mi hot ng trong nn kinh t - x hi, ti chnh, tin t, s dng cc ngun lc, cn i ln - v m v vi m, do th trng pht ra... u c cng khai, minh bch v bnh ng trong vic tip cn i vi mi thnh vin v ch th trong x hi. - Thng nht hnh thnh mt trt t th trng, sn xut x hi, lu thng phn phi v tiu dng da trn nhng tin b mi nht v khoa hc, k thut v cng ngh. - Cc phng tin k thut tin tin c s dng mt cch ti u cho mi hot ng ca th trng, thng mi in t tr thnh phng thc giao dch ph bin; cc c s hot ng v hu cn logistics(3), ngy cng c tm nh hng su rng trong x hi. Vi ni hm ca kinh t th trng hin i, qu trnh xy dng nn lu hai ni dung chnh: a) Phn cng l h thng kt cu h tng k thut gm h thng phn phi, logistics, h thng ch, cc trung tm bun bn, cc trung tm siu th, bn cng, kho bi, giao thng, lin lc, h thng cc ngn hng thanh ton... hin hu trong nn kinh t v c th nh gi c tnh ng b, cng nh trnh hin i ca n. Thng mi hin i ngy cng s dng cng ngh thng tin hin i, k thut s vo vn hnh tt c cc b phn cu thnh nn h thng phn cng ca n. b) Phn mm bao gm hai mng vn ln cn ch : - H thng php lut, th ch, nh ch th trng hot ng mt cch bnh thng, khng b ch tc, khng b cc ro cn c tnh cht can thip qu mc dn n mo m th trng; th hin cc mi quan h gia ngi vi ngi v vi cc khu trong hot ng ca thng mi hin i. - Vn ha, trong tp qun ca cng chng ng vai tr quan trng. Th hnh dung mt h thng phn cng tt n my, m thc ca ngi dn khng p ng th cng cha th c th trng hin i c. 4 - So snh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha v kinh t th trng hin i Vi bn cht ca ch x hi x hi ch ngha, kinh t th trng nh hng x hi ch ngha khng th khng tn dng tt nht nhng tin b ca khoa hc, k thut v cng ngh hin i; tin phong trong vic thc y s pht trin ca lc lng sn xut; tip thu sm nht nhng g tinh t nht ca nhn loi; bo m pht trin bn vng mt cch tt nht. Do vy, kinh t th trng nh hng x hi ch ngha phi va tn dng nhng g u vit, tin b nht ca kinh t th trng, va pht huy nhng bn cht tt p nht ca ch x hi ch ngha. Chnh v th, khi phi kt hp c hai ni dung ln li th nhng hn ch, nhng nhc im c hu ca kinh t th trng s c khc phc bng nhng u vit ca cc quan h x hi x hi ch ngha y tnh nhn vn v bo m bn vng. C.Mc pht hin v nhng hn ch, v tnh cht thiu bn vng ca phng thc sn xut ca ch ngha t bn, bi n ch quan tm n li nhun ch khng phi v mc tiu cui cng l con ngi: "Ci gii hn tht s ca nn sn xut t bn ch ngha chnh l bn thn t bn, iu c ngha l: t bn v vic lm cho t bn t n tng thm gi tr l im xut pht v im cui cng, l ng c v mc ch ca sn xut, sn xut ch l sn xut cho t bn, ch khng phi ngc li; nhng t liu sn xut khng phi n thun l nhng phng tin cho qu trnh sinh sng thng xuyn m rng ca x hi nhng ngi sn xut."(4). Vy, nn sn xut mang bn cht x hi ch ngha phi pht huy cao s thng nht gia mc ch v phng tin, l ly con ngi lm trung tm, lm mc tiu cao c ca mi mc tiu sn xut, kinh doanh. Nh th th s thng nht gia nh hng x hi ch ngha vi pht trin bn vng, thng nht gia kinh t th trng nh hng x hi ch ngha vi pht trin kinh t th trng hin i t s c bo m. 5 - Cc gii php pht trin kinh t th trng hin i theo nh hng x hi ch ngha

15

Cm cc gii php pht trin phn cng i hi phi u t, tip thu khoa hc, cng ngh tin tin ca th gii, pht trin ng b kt cu h tng... sm c nn tng vt cht bo m cho th trng hin i pht trin. Cm cc gii php phn mm: xu th th gii l mt ng lc thc y qu trnh pht trin phn mm ca kinh t th trng hin i, v hi nhp su th Vit Nam phi thay i nhiu b lut, ng thi phi thc hin nhiu cam kt "chi trong mt sn chung vi th gii", v do ng lc thc y qu trnh hin i ha th trng trong nc nhanh hn l ng c lp mt mnh. Cc gii php v pht trin vn ha, tm gi l nh vy, s l thuc vo tc ci thin v dn tr, v hin i ha tp qun sinh hot, hin i ha nhiu quy nh, quy ch di lut a hng chc triu ngi dn sng v lm vic theo php lut, c tc phong hin i, c trnh s dng nhng trang thit b, my mc hin i ca kt cu h tng th trng hin i ni ring v ca nn kinh t ni chung. Cm gii php di hn l thc y qu trnh hnh thnh v pht trin thng mi in t, chnh ph in t, v, s ra i v ngy cng ln mnh ca kinh t tri thc. Cm cc gii php v nng cao nng lc iu tit ca Nh nc i vi kinh t th trng, khi ni n nhng tht bi ca th trng th vn u tin cn phi lu l tnh cht chu k ca kinh t. Nhng bin ng v ti chnh, tin t nhng thng u nm 2008 trong nc v trn th gii th hin r nt thm v iu . Tuy nhin, kinh nghim v minh bch thng tin, cnh bo sm can thip kp thi lm gim tc hi ca nhng chu k kinh t c th lng trc l mt ngh thut m cc nn kinh t pht trin rt thun thc. Tip n l trong iu ha cc vn x hi, nht l km ch s phn ha giu ngho, khng ai khc ngoi cc chnh sch ca Chnh ph lm cho x hi pht trin nhanh, nhng hi ha gia cc tng lp nhn dn, lm cho mi ngi u c hng li t kt qu tng trng kinh t, ng thi bo m cho nn kinh t pht trin va nhanh, va hiu qu v bn vng.

(1) Lng Vit Hi (Ch bin), L Xun nh - Nguyn nh Ha: Hin i ha x hi v mc tiu cng bng Vit Nam hin nay, Nxb Khoa hc x hi, H Ni, 2008, tr 240 (2) Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni, 2001, tr 100 (3) H thng hu cn hp l cc lung vn ng ca hng ha trong mt nn kinh t t im u n im cui (4) C. Mc v Ph. ng-ghen: Ton tp, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni, 1994, t 25 phn 1, tr 380 L Xun nh La chn m hnh pht trin trong iu kin hin nay 20:35' 13/12/2011 TCCS - Lch s pht trin cc m hnh kinh t cho thy, nhn loi tri qua hai ln tht bi: Tht bi ca th trng t do t bn thiu s qun l, iu tit ca nh nc vo th k XVIII XIX; v tht bi ca nh nc phi th trng (m hnh X-vit trong th k XX). khc phc hai s tht bi y ra i ba loi hnh kinh t th trng: Kinh t th trng t do ( Ty u v Bc M); kinh t th trng x hi (c v cc nc Bc u); kinh t th trng x hi ch ngha (Trung Quc) v nh hng x hi ch ngha (Vit Nam). S la chn m hnh pht trin khng ch do yu cu khch quan ca kinh t, m cn b quy nh bi ch chnh tr - x hi v nhng iu kin c th ca mi quc gia dn tc. Phn tch tnh tt yu khch quan ca s pht trin kinh t th trng v cc loi hnh kinh t th trng t trong iu kin

16

lch s nc ta cho thy, vic la chn m hnh pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l ph hp vi iu kin hin nay. Tnh tt yu khch quan ca s pht trin kinh t th trng Trc y, thng c quan nim rng kinh t th trng l ring c ca ch ngha t bn. Nhng theo quan im ca C.Mc, s pht trin x hi nh l mt qu trnh lch s t nhin, con ngi khng th dng sc lut b qua mt giai on pht trin ca x hi, kinh t th trng l mt giai on tt yu ca lch s m nn kinh t no cng phi tri qua; phi pht trin y nn kinh t th trng th mi t ti nc thang cao hn trn con ng tin ha. Nc thang cao hn l nn kinh t cng sn ch ngha, m giai on u l nn kinh t x hi ch ngha. Nh vy, nn kinh t th trng c C.Mc xc nh l mt nc thang tt yu, ph bin trn con ng pht trin ca tt c cc quc gia dn tc. Kinh t th trng c tha nhn l thnh tu chung ca vn minh nhn loi, khng phi l ci ring c ca ch ngha t bn, mc d n ra i gn vi ch ngha t bn v c pht trin y di ch ngha t bn. Tnh ph bin ca kinh t th trng th hin cu trc khung chung cho mi nn kinh t th trng. Nhng yu t c bn quy nh kinh t th trng, cng l nhng yu t ca cu trc kinh t th trng, bao gm 5 yu t sau: Th nht, ch th ca kinh t th trng. Nn kinh t th trng i hi s tn ti ca cc ch th kinh t c lp di nhiu hnh thc s hu khc nhau. V nguyn tc, nn kinh t th trng c cu trc a s hu. Trong cu trc ny, s hu t nhn lun l thnh t tt yu, bt buc. Th hai, h thng ng b cc th trng v th ch tng ng. Mi nn kinh t th trng u bao gm cc loi hnh th trng: th trng hng ha v dch v, th trng t ai, th trng vn, th trng lao ng, th trng khoa hc v cng ngh... nn kinh t th trng hot ng c hiu qu, phi bo m hai yu cu: Mt l, c s hin din y tt c cc th trng ni trn. Hai l, cc th trng phi vn hnh ng b v hiu qu. Th ba, h thng gi c do th trng quyt nh l yu t ct li quy nh s vn hnh ca cc th ch th trng v ca c nn kinh t. Nn kinh t th trng ch c th vn hnh c mt khi h thng gi c c quyt nh bi th trng trn c s gi tr v quan h cung cu nhm mc tiu ti a ha li nhun - ng lc ch yu thc y n lc hot ng v nng cao hiu qu kinh doanh ca cc doanh nghip. Th t, c ch vn hnh ca nn kinh t th trng l cnh tranh t do v bnh ng. V bn cht, c ch cnh tranh th trng l c ch t iu chnh. Do vy, n cn c gi l bn tay v hnh. C ch ny gip nn kinh t to lp s cn bng khi cn i c b ph v v thit lp s cn i mi. Th trng v cnh tranh cng l c ch ch yu phn b cc ngun lc pht trin ca doanh nghip v nn kinh t. Th nm, vai tr ca nh nc. Th trng c nhng khuyt tt v c ch th trng c th b tht bi trong vic gii quyt nhng vn pht trin, nh khng hong, i ngho, cng bng x hi, mi trng... C ch cnh tranh t do cng hot ng mnh, nhng khuyt tt ny cng l r. khc phc chng v trnh mc phi tht bi ca th trng, nh nc phi tham gia qun l, iu tit s vn hnh ca nn kinh t. Nh nc tham gia cc qu trnh kinh t th trng va vi t cch l b my qun l x hi, va l mt yu t ni ti ca c ch vn hnh nn kinh t. Vi t cch , trong nn kinh t th trng hin i, nh nc thc hin ba chc nng c bn: (1) nh hng, to mi trng, h tr, kim sot v iu tit s pht trin; (2) Phn phi v ti phn phi ngun lc pht trin v thu nhp quc dn; (3) Gii quyt cc vn x hi, bo v mi trng v bo m pht trin bn vng. thc hin ba chc nng , nh nc phi gii quyt bn nhim v ch yu: (1) Cung cp khung kh php l r rng, nghim minh, c hiu lc v ph hp vi i hi ca c ch th trng; (2) Kin to v bo m mi trng v m n nh, c tnh khuyn khch kinh doanh; (3) Cung cp kt cu h tng kinh t - x hi (bao gm h tng cng nh giao thng vn ti, in, nc v.v.. v h tng mm nh dch v thng tin, bu chnh - vin thng; dch v ti chnh v.v..) cng nh cc dch v hng ha cng cng khc (chm sc sc khe, gio dc - o to, bo v mi trng v.v..); (4) H tr cho nhm ngi ngho c cc iu kin ti thiu tham gia th trng mt cch bnh ng. Nm yu t trn l nhng yu t cu thnh c bn ca khung th ch chung ca mi nn kinh t th trng. Chng to thnh mt tng th quy nh ln nhau. Thiu bt c yu t no trong s u khng th c nn kinh t th trng bnh thng, vn hnh hiu qu. Tuy nhin, d y l 5 yu t cu thnh bt buc, song trong mi nn kinh t th trng, ty theo ch chnh tr - x hi v cc iu kin pht trin c th ca mi quc gia m vai tr, v tr v chc nng ca tng yu t khng hon ton

17

ging nhau. iu ny to nn tnh c th ca cc m hnh kinh t th trng v nn kinh t th trng mi quc gia. Cc loi hnh kinh t th trng v s la chn m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha nc ta Thc t cho thy kinh t th trng khng pht trin theo m hnh n nht, n c thc hin di nhiu m hnh khc nhau. C bn c ba loi: M hnh kinh t th trng t do Kinh t th trng trong khun kh ch ngha t bn ch yu pht trin theo m hnh t do, c thc hin hu ht cc nn kinh t t bn ch ngha hng u Ty u v Bc M. M hnh ny cao vai tr ca ch s hu t nhn, ca t do c nhn v cnh tranh t do. Trong m hnh kinh t th trng t do, s can thip, iu tit ca nh nc vo cc qu trnh kinh t c hn ch mc thp. Qu trnh pht trin kinh t ch yu do khu vc t nhn m nhim di s iu tit ca bn tay v hnh (tc c ch cnh tranh t do). Chc nng chnh ca nh nc l bo v ch t hu t nhn v cc quyn t do c nhn, bo m n nh v m, to iu kin kinh t t nhn v c ch th trng t do vn hnh thun li nht. S tham gia ca nh nc vo qu trnh phn phi li, vo h thng phc li x hi nhm gim thiu tnh trng bt bnh ng, to lp cng bng x hi, ngn chn v x l cc tht bi ca th trng tuy c coi trng, nhng khng nhiu nh cc m hnh khc. m hnh ny, vai tr ng lc pht trin ca li ch t nhn, c nhn (li nhun) c cao ti a, cn vai tr ngi cm li ca nh nc (bn tay hu hnh) li tng i b xem nh. M hnh ny c xy dng trn c s l thuyt t do t sn. Theo trng phi ny, s hu t nhn v t liu sn xut chnh l t do ca tng ngi v nhng ci m ngi y c. T do cnh tranh v th trng t do s to ra s hi ha trong x hi v cc i ha thnh vng x hi. Trn c s hnh thnh nn chnh tr t do: Thit lp v thc thi quyn lc nh nc nhng khng vi phm, hn ch t do c nhn, m phi bo m t do c nhn; cc chnh ng t do cnh tranh qua bu c ginh quyn lc nh nc, thit lp th ch a nguyn chnh tr; cc nhm li ch chnh tr l nhng tp on p lc tc ng vo chnh sch v hot ng ca nh nc nhm bo m li ch ca mnh. Nn kinh t t do l mt ng lc thc y x hi pht trin. Nhng t do cnh tranh c ln nut c b, ch mang li t do cho ngi giu c s hu, cn ngi ngho khng c s hu th khng c t do, c chng ch l t do bn sc lao ng. Bt bnh ng, bt cng x hi dn n tnh trng k n khng ht, ngi ln khng ra. Xung t giai cp, dn tc gay gt, quyt lit. Cn nn chnh tr t do tng nh bo m t do, dn ch, cng bng cho mi ngi, nhng trong thc t, cc nh t bn ln nm gi quyn lc chnh tr. Bu c t do, nhng thng c thuc v cc ng ln i din cho li ch ca cc tp on t bn mnh, tuyt i b phn cc ngh s l gii thng lu t sn. Hi cc ch doanh nghip ln v hi cc quan chc l nhng nhm li ch chnh tr h tr, to iu kin cho hot ng ca quc hi v chnh ph; hai c quan ny li lin kt vi nhau ban hnh cc chnh sch phc v cho cc nhm li ch; hnh thnh tam gic quyn lc - quyn lc nh nc bn trong nh nc. Nn kinh t t do v chnh tr t do khng gii quyt c bt cng v xung t x hi. Khng hong ti chnh pht sinh t trung tm ti chnh ph Un ca M v lan ra ton cu; cc nc c nn kinh t t do thng l ch cng trong nhng cuc chin tranh khng ch ngun nguyn liu, bao vy cm vn cc nc khc trn trng quc t. Tnh cht d man ca ch ngha t bn vn hin hu, tuy biu hin di hnh thc mi di nhn hiu dn ch, nhn quyn... M hnh t do li thi, khng th l tng lai ca nhn loi. M hnh kinh t th trng x hi M hnh ny c thc hin thnh cng Cng ha Lin bang c v cc nc Bc u, in hnh l Thy in. V nguyn tc, m hnh kinh t th trng x hi tha nhn cc yu t c bn ph bin ca kinh t th trng, nh cu trc a s hu vi s hu t nhn lm nng ct, h thng cc th ch th trng, c ch cnh tranh t do v vai tr ca nh nc trong nn kinh t. Tuy nhin, so vi m hnh kinh t th trng t do m hnh ny c hai c trng ni bt: - Coi cc mc tiu x hi v pht trin con ngi (cng bng x hi, phc li cho ngi ngho v ngi lao ng, quyn t do pht trin ca mi ngi dn...) cng l mc tiu ca qu trnh pht trin kinh t th trng. - Nh nc dn dt nn kinh t th trng pht trin khng ch nhm mc tiu tng trng v hiu qu kinh t m cn c mc tiu pht trin v hiu qu x hi.

18

Vi nhng c trng trn y, tuy m hnh kinh t th trng x hi l mt bin th ca kinh t th trng t bn ch ngha, song n phn nh mt xu hng tt yu ca s pht trin. l n mt trnh pht trin nht nh, trong nhng iu kin c th, t kinh t th trng khng th gii quyt hiu qu tt c cc vn pht trin, nht l cc mc tiu pht trin x hi v con ngi. t c iu , trong c ch vn hnh ca nn kinh t th trng, cn c thm bnh li nh hng thc y qu trnh pht trin i ng qu o nhm phc v tt nht khng ch tng trng v hiu qu kinh t m c nhim v pht trin x hi v con ngi. Nh vy, t hiu qu cao nht qu trnh pht trin kinh t th trng, cn hng ti mc tiu x hi v pht trin con ngi. Phng thc t mc tiu khng phi l ph nhn th trng, xa b c ch th trng m l t nh nc vo v th tham gia iu tit v nh hng s pht trin kinh t th trng vi t cch l mt yu t cu thnh bn trong ca c ch th trng hin i. M hnh th trng x hi cn chu tc ng ca tro lu t tng x hi dn ch. Khc vi ch ngha t do nh hng hiu qu - khi dy ng c v li ca con ngi cc i ha thnh vng x hi, tro lu x hi dn ch xut pht t nh hng gi tr mi ngi sng trong x hi phi c bo m cuc sng ph hp vi nhn phm; t do, bnh ng l gi tr xut pht v hng ti mc tiu dn ch. t gi tr y cn thc hin nn kinh t hn hp, a s hu, trong kinh t t nhn l nng ct; nn chnh tr a nguyn; nh nc phc li x hi; bng h thng bo him hon chnh, nhng chnh sch cng bng t do bo m an sinh x hi, phc li x hi cho mi ngi. C th ni th trng x hi, di tc ng ca nh nc phc li, tuy vn l kinh t t bn, nhng so vi Ty u v Bc M, i sng x hi cc nc Bc u dn ch v cng bng hn, nhn o v ng thun hn. l mt bc tin ca nn kinh t th trng v vn minh chnh tr. Nhng trong phm vi ch ngha t bn, kinh t t nhn cn l nng ct th khng th thc hin c nhng chnh sch thc s v x hi, v con ngi, tc dng ca nh nc phc li cng c gii hn. M hnh kinh t th trng x hi ch ngha, kinh t th trng nh hng x hi ch ngha Loi m hnh kinh t th trng ny ang c thc thi Trung Quc (kinh t th trng x hi ch ngha) v Vit Nam (kinh t th trng nh hng x hi ch ngha). Thi gian tn ti ca n ch mi hn 1/4 th k v ang tng bc c khng nh. Tuy vy, kt qu thc t chng t y l m hnh c sc sng mnh m v c trin vng lch s to ln. Kinh t tng trng nhanh v lin tc trong nhiu nm. An sinh x hi c bo m, chnh tr - x hi n nh. Loi m hnh ny ng vng trong khng hong kinh t ton cu v khc phc nhanh hu qu khng hong tc ng n nn kinh t trong nc. Vit Nam la chn m hnh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha v l m hnh tin b trong tin trnh pht trin x hi, ng thi cng ph hp vi yu cu cng cuc i mi nc ta - thay i cu trc m hnh ch ngha x hi nhng khng t b mc tiu x hi ch ngha, thc hin mc tiu y bng phng thc mi, bng nn kinh t th trng. Do vy chuyn t nn kinh t hnh chnh bao cp sang nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, mt mt, phi xc lp v hon thin y 5 yu t ca th ch th trng khi dy mi ng lc thc y pht trin kinh t, to iu kin vt cht v tinh thn p ng mc tiu x hi v gii phng con ngi; mt khc, phi thc hin mc tiu x hi ch ngha. nh hng x hi ch ngha l hng ti x hi nhn o hon thin, khc phc tha ha, p bc, bc lt, bt cng, mi ngi c pht trin t do, s pht trin t do ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t do ca tt c mi ngi (C.Mc). Trc ht l xy dng t nc Vit Nam dn giu, nc mnh, dn ch, cng bng, vn minh, ng bo ta ai cng c cm n o mc, ai cng c hc hnh. V vy, vn an sinh x hi, cng bng x hi, to mi trng cho mi ngi c iu kin t do pht trin cng chnh l mc tiu ca qu trnh pht trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. thc hin mc tiu y cn coi trng vai tr ca Nh nc, vai tr ca bn tay hu hnh trong qun l, iu tit nn kinh t. Nh nc qun l nn kinh t, nh hng iu tit, thc y s pht trin kinh t - x hi bng php lut, chin lc, quy hoch, chnh sch v lc lng vt cht. Lc lng vt cht chnh l cc ngun lc ca kinh t nh nc. Ch trn c s ngun lc kinh t mnh, Nh nc mi c th cung cp kt cu h tng x hi bo m giao thng, in, nc, thng tin, gio dc - o to, bo v mi trng... V, cng ch trn c s ngun lc kinh t mnh, Nh nc mi bo m an sinh x hi, h tr ngi ngho, hn ch bt cng x hi... V vy, trong nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, kinh t nh nc phi gi vai tr ch o. Kinh t nh nc cng vi kinh t tp th ngy cng tr thnh nn tng vng chc ca nn kinh t quc dn. Song, kinh t nh nc nc ta hin nay cn nhiu hn ch, khuyt tt, chc nng ch s hu cha c xc nh r rng, th ch v c ch vn hnh cn nhiu bt cp to mi trng cho tham nhng, lng ph, nht l khi b phn thoi ha bin cht nm kinh t cu kt vi b phn thoi ha bin cht nm quyn lc chnh tr tm cch chim ot ca ci s gy nn tn tht rt ln ti sn nh nc. Mt khc, nc ta cn giai on u ca thi k qu ln ch ngha x hi, mi bc sang nn kinh t th trng, va thot khi nhm nc c thu nhp thp v bc vo nhm nc pht trin c mc thu

19

nhp trung bnh, c th pht trin nhanh, phi bit khi dy cc ng lc ca nn kinh t, c bit l kinh t t nhn. Kinh t t nhn nu pht trin ng nh hng s l mt trong nhng ng lc quan trng ca nn kinh t, v kinh t t nhn c ch c th vi mc tiu ti a ha li nhun s kch thch, pht huy sc sng to ca ch doanh nghip, kch thch i mi k thut - cng ngh, ti u ha sn xut, tit kim chi ph, tng nng sut, gim gi thnh. Pht trin kinh t t nhn khng ch tng ca ci x hi, gii quyt cng n vic lm, m cn tng cng sc cnh tranh, tng hiu qu ca nn kinh t, gp phn khc phc nhng yu t bt cp ca nn kinh t nc ta hin nay. ng thi, cn coi trng pht trin loi hnh kinh t s hu hn hp, cc doanh nghip c phn a s hu khi dy mi ng lc ca nn kinh t. Mi thnh phn kinh t, mi hnh thc s hu, mi loi hnh doanh nghip u c nhng th mnh v nhng khuyt tt, vn l bit kt hp nhng u th ca chng h tr cho nhau to nn sc mnh tng hp trong qu trnh vn hnh ca nn kinh t th trng; va to lp ng b cc yu t th trng, cc loi hnh th trng, va to ra nhn t bo m s vn ng ca nn kinh t theo mc tiu x hi ch ngha. chnh l hon thin th ch th trng nh hng x hi ch ngha nc ta hin nay. nn kinh t th trng vn ng theo mc tiu x hi ch ngha, cn xc lp v hon thin cc nhn t ca kin trc thng tng chnh tr bo m nh hng cho s pht trin kinh t: - Xy dng v hon thin Nh nc php quyn x hi ch ngha ca nhn dn, do nhn dn v v nhn dn. Nh nc gi vai tr qun l iu tit v m nn kinh t nn kinh t hot ng c hiu qu v li ch ca nhn dn. - Cng c v hon thin vai tr lnh o ca ng Cng sn bo m kin nh thc hin mc tiu x hi ch ngha, bo m tnh cht x hi ch ngha trong nn kinh t th trng. Xy dng nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha chnh l thc hin ch ngha nhn o trong kinh t th trng, l xu hng tin b ca kinh t th trng v l m hnh pht trin nc ta hin nay./. Lu Vn SngGS, TS, Hc vin Chnh tr - Hnh chnh quc gia H Ch Minh

Tip tc hon thin quan h phn phi trong nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha di nh sng Ngh quyt i hi XI ca ng 12:24' 15/11/2011 TCCS - Trong thi k qu ln ch ngha x hi Vit Nam hin nay, s tha nhn nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha ng ngha vi vic tha nhn s tn ti nhiu ch th kinh t c ngun gc s hu khc nhau, tun th cc quy lut th trng. Quan h phn phi trong vic phn chia ngun lc, yu t sn xut, ca ci v thu nhp, c hi tim nng gia nhiu ch th mang tnh a chiu v ph thuc ln nhau. bo m cng bng x hi cho nhng i tng yu th, thit thi trong qu trnh pht trin, cng vi c ch phn phi theo th trng, th c ch phn phi phi th trng cng cn c hon thin.

Phn phi trong nn kinh t th trng Phn phi l phm tr kinh t chnh tr c bn, phn nh quan h x hi trong vic phn chia cc ngun lc, ca ci x hi. Phn phi l mt mt c bn ca quan h sn xut (s hu - t chc qun l phn phi), ng thi l mt khu quan trng trong qu trnh ti sn xut x hi (sn xut - phn phi trao i - tiu dng). Trong nn kinh t th trng, quan h phn phi cn c xem xt di nhiu phng din, gm s a dng ca ch th phn phi, s phong ph ca khch th phn phi v phng thc phn phi. Trc ht, ch th phn phi ngun lc v ca ci x hi ngy cng phong ph, khi tn ti nhiu ch th kinh t c lp, t ch cng cnh tranh vi nhau trong nn kinh t th trng. Cc ch th c lp trong mi khu ca qu trnh ti sn xut, tt yu h c lp trong phn phi v t ch trong vic th hng thnh qu ca mnh. Bn cnh cc ch th nh nc, cn c nhiu ch th t nhn hay ngoi nh nc ng vai tr tch cc trong vic phn phi ngun lc v ca ci x hi trong nn kinh t quc ni v quc t.

20

Khch th phn phi cng tr nn phong ph hn khi c ch th trng cho php mi ch th pht huy nng lc sng to, tm kim c hi sinh li theo ng cc quy lut vn c ca n, nh quy lut gi tr, quy lut cung - cu, quy lut cnh tranh, v.v.. Tt c ngun lc c kh nng sinh li di dng hin hu hay tim nng; vt th v phi vt th, c hi tim nng l i tng cn phi phn chia gia cc i th cnh tranh trn th trng. S ng gp cc ngun lc (tr tu, vn, t liu sn xut, ti sn,...) vo sn xut, kinh doanh s c nhn nhng mc thu nhp tng xng theo gi tr th trng. Nhng ngi c tr tu, nng lc v k nng cao hay ng gp nhiu cho pht trin x hi s c th hng tng xng thnh tu pht trin. Ngc li, nhng ngi t ng gp hn (v nhiu l do khc nhau) s c hng th t hn. C ch th trng cho php mi ch th pht huy nng lc, ngun ng gp th hng cao hn theo mc ng gp ph hp cc quy lut th trng. Mi thnh vin x hi cn phi nng ng tn dng c hi pht trin to ra gi tr s dng nht nh cho bn thn v c th cho nhu cu x hi. Theo bn cht th trng, cnh tranh s dn ti kt cc thng - thua. iu ny dn ti tnh trng chnh lch thu nhp v iu kin ti sn xut i vi cc ch th kinh t. Cm by ngho i v bt bnh ng thu nhp/c hi pht trin l tnh trng hin hu trong nn kinh t th trng. Trong thi k qu ln ch ngha x hi (CNXH) Vit Nam hin nay, s tha nhn nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha (XHCN) ng ngha vi vic tha nhn s tn ti nhiu ch th kinh t c ngun gc s hu khc nhau, tun th cc quy lut th trng. Quan h phn phi trong vic phn chia ngun lc, yu t sn xut, ca ci v thu nhp, c hi tim nng gia nhiu ch th mang tnh a chiu v ph thuc ln nhau. Mt tt yu hin hu l s chnh lch thu nhp/c hi pht trin gia cc ch th kinh t trong nn kinh t th trng. Khong cch giu ngho trong x hi tr nn rng hn trong qu trnh pht trin. Bn cnh , c ch phi th trng cng cn c hon thin bo m cng bng x hi mc c th cho nhng i tng yu th, thit thi trong qu trnh pht trin. i hi XI ca ng bn v quan h phn phi Hon thin quan h phn phi hin nay phi da trn mc tiu xy dng x hi ca Vit Nam trong tng lai. "X hi x hi ch ngha m nhn dn ta xy dng l mt x hi: Dn giu, nc mnh, dn ch, cng bng, vn minh; do nhn dn lm ch; c nn kinh t pht trin cao da trn lc lng sn xut hin i v quan h sn xut tin b ph hp;..."(1). Hn na, vic iu chnh quan h phn phi hin nay cn tha mn nhng yu cu v ni dung ca m hnh kinh t m Vit Nam ang xy dng: "nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha nc ta l nn kinh t hng ha nhiu thnh phn, vn hnh theo c ch th trng c s qun l ca Nh nc, di s lnh o ca ng Cng sn; va vn hnh theo c ch th trng, va c dn dt, chi phi bi cc nguyn tc v bn cht ca ch ngha x hi; trong c ch th trng c vn hnh y , linh hot pht huy mnh m, c hiu qu mi ngun lc nhm pht trin nhanh v bn vng nn kinh t; khuyn khch lm giu hp php i i vi xa i, gim ngho, thc hin mc tiu dn giu, nc mnh, dn ch, cng bng, vn minh"(2). Xut pht t mc tiu chin lc v m hnh kinh t th trng nh hng XHCN nh vy, hon thin quan h phn phi phi tng thch vi quan h sn xut tin b ph hp vi lc lng sn xut hin i. Phn phi bo m s hi ha li ch gia cc ch th v nhm li ch trong nn kinh t th trng, bo m tin kinh t - k thut cho qu trnh ti sn xut x hi v ti sn xut sc lao ng. Khi , "Quan h phn phi bo m cng bng v to ng lc cho pht trin"(3). Trong giai on qu ln CNXH, ng Cng sn Vit Nam xc nh nhiu hnh thc phn phi ph hp nn kinh t th trng v yu t nh hng XHCN, "thc hin ch phn phi ch yu theo kt qu lao ng, hiu qu kinh t, ng thi theo mc ng gp vn cng cc ngun lc khc v phn phi thng qua h thng an sinh x hi, phc li x hi"(4). Khi nng sut lao ng x hi cn thp nn ca ci cha th "tun tro nh nc", lao ng cha tr thnh nhu cu "s mt" m vn l hot ng mu cu kim sng thit yu ca con ngi. Hin nay, mi thnh vin bnh thng trong x hi bt buc phi lao ng v s hng th ca h c phn phi theo s ng gp sc lao ng v s lng v cht lng. Phn phi thng qua cc qu an sinh x hi v phc li x hi l tt yu trong iu kin Vit Nam. N bo m mc bnh ng c th cho nhng nhm ngi d b tn thng v yu th trong x hi. Bn cnh , di tc ng ca cc quy lut th trng, s ng gp ngun lc vo qu trnh sn xut, kinh doanh c vai tr quan trng trong vic to ra ca ci x hi tha mn li ch c nhn v x hi. Do , mc ng gp vn v cc ngun lc khc nh tr tu, ti sn, t ai, t liu sn xut, v.v.. cng l mt cn c quan trng trong vic thc hin phn phi hin nay.

21

Trong nn kinh t th trng, vic phn phi c hi pht trin cn c nhn nhn mt cch thit thc xut pht t s linh hot, nng ng ca nhiu ch th kinh t, s a dng ca quan h giao dch/trao i. Bit vn dng trit c hi pht trin l tin khng nh nng lc thnh t ca tng ch th tham gia th trng. Kh nng bin "gic m" thnh hin thc ch n vi nhng ch th kinh t c nng lc, tri thc v tn dng ng cc quy lut trn sn chi th trng. "Pht huy quyn t do kinh doanh theo php lut ca mi cng dn lm giu cho bn thn v ng gp cho x hi. Mi thnh phn kinh t, cc ch th tham gia th trng u c coi trng, cng pht trin lu di, hp tc, cnh tranh bnh ng, lnh mnh v vn minh"(5). Vn kin i hi XI ca ng khng nh: "To c hi bnh ng tip cn cc ngun lc pht trin v hng th cc dch v c bn, cc phc li x hi"(6). Di tc ng ca c ch th trng, quan h phn phi cn c nhn thc t 2 gc : Th nht, phn phi bo m tin kinh t - k thut khuyn khch lm giu theo php lut i vi mi ch th tham gia "sn chi" th trng. Nhng c nhn, cng ng, tp th, doanh nghip c nng lc v ngun lc hp php c php lm giu hp php ti u ha li ch c nhn. chnh l ng lc thc y x hi pht trin. Th hai, phn phi bo m s cng bng c th cho nhng nhm ngi d b tn thng hay yu th trong x hi di tc ng ca cc qu trnh pht trin. i vi cc i tng ny, s quan tm ca nhiu bn lin quan, nht l ca Nh nc l v cng cn thit. "C chnh sch v cc gii php ph hp nhm hn ch phn ha giu ngho, gim chnh lch mc sng gia nng thn v thnh th"(7). Nh vy, vic nhn thc v hon thin quan h phn phi trong nn kinh t th trng nh hng XHCN trong thi gian ti nhm "thc hin c hiu qu tin b v cng bng x hi, bo m an sinh x hi trong tng bc v tng chnh sch pht trin"(8). Hon thin quan h phn phi s gp phn hon thin quan h sn xut trong m hnh kinh t th trng nh hng XHCN Vit Nam trong nhng thp nin ti. Qun trit quan im ca ng trong hot ng thc tin Th nht, xy dng mi trng phn phi ph hp to ng lc pht trin. Mi trng thc hin quan h phn phi b chi phi bi cc tc nhn ch quan t c quan qun tr v cc tc nhn khch quan t c ch th trng. i vi nhm tc nhn th nht, vic th ch ha cc quan im ca ng thnh nhng lut l, quy nh, quy tc phn phi l tin quyt nh s lnh mnh ca mi trng phn phi. H thng php lut y v thng nht bo m c s cho tt c cc ch th kinh t t do sng to v to thu nhp theo ng nng lc ca mnh, c phn phi hp php nhng thnh qu chnh ng ca mnh. H c quyn hng nhng thu nhp chnh ng t ti sn, tin bc v tr tu ca mnh, c quyn huy ng cc ngun lc hay pht huy cc c hi pht trin phc v li ch ca mnh. Th hai, tn dng nhng u th c ch ca th trng - khuyn khch lm giu hp php. Nhm tc nhn th hai lin quan ti mi trng thc hin quan h phn phi l c ch th trng. Trong nn kinh t th trng, phn phi cn tun th nhng nguyn tc, quy lut vn c ca th trng nh cnh tranh, quy lut gi tr, ti u ha li nhun. Vic phn phi c thc hin da theo nng lc v ng gp thng qua tn hiu th trng. Mi ch th thng thi trong vic tn dng c hi ti u ha li ch ring, nh kh nng phn tch v d bo cc thng tin th trng, a ra cc quyt nh la chn v u t ph hp, qun tr hiu qu trong hot ng, v.v.. Trn c s , cc ch th c th "lm giu hp php", linh hot v sng to lm nhng g php lut khng cm. Phn phi thu nhp b chi phi tng tc ca h thng th trng, chng hn th trng lao ng, th trng t ai, th trng vn, th trng hng ha v dch v, v.v.. Thng qua , cc ngun lc c phn b hiu qu gia cc ngnh, lnh vc khc nhau, thu nhp c phn phi gn vi hiu qu ca tng loi yu t sn xut. Nh vy, vic phn phi thu nhp din ra cng bng theo tn hiu th trng hiu qu, ph hp vi mc ng gp ca cc ngun lc u vo hay yu t sn xut vo qu trnh to ra ca ci x hi. V vy, vic xy dng ng b h thng cc loi th trng v hon thin tng loi th trng l yu cu thit thc, gp phn hon thin nn kinh t th trng ni chung v quan h phn phi ph hp ni ring trong giai on pht trin tip theo Vit Nam. Th ba, hon thin c ch phi th trng bo m tin b v cng bng x hi.

22

S can thip ca Nh nc vo quan h phn phi c vai tr quan trng trong vic bo m tin b v cng bng x hi. Trc ht, trong giai on pht trin ti, Vit Nam cn cng c h thng an sinh x hi nhm nng cao phc li v s bo v cho cc cng ng dn c, nht l nhm yu th, d b tn thng; hon thin h thng bo him x hi, bo him y t, bo him tht nghip, a dng ha cc hnh thc cu tr x hi. Bn cnh , h thng dch v cng thit yu, nh gio dc, y t, kt cu h tng, v.v.. cn c pht trin y nhm bo m cho mi thnh vin trong x hi c tip cn v th hng y . y mnh hot ng gim ngho bng nhng c ch mi thch hp v thu ht nhiu c nhn, t chc nh nc v phi chnh ph trong v ngoi nc tham gia. iu c bn nht i vi ngi ngho, kh khn l s tr gip (ti chnh v c ch) h nng cao nng lc t vn ln, thch nghi vi c ch th trng v bit cch tn ti c lp. Nh nc cn hon thin ch v chnh sch tin lng, tin cng ph hp vi s linh hot ca th trng trong cc n v s dng lao ng khc nhau. Mt trong cc yu cu cn bn v phng din ny l tin cng/tin lng phi bo m tnh tt yu ca qu trnh ti sn xut, tc l mua t liu sinh hot nui sng cc thnh vin gia nh ngi lao ng trong nn kinh t th trng. Th t, to s bnh ng v c hi cho mi c nhn trong x hi. C hi trong nn kinh t th trng l tin quan trng quyt nh ti thu nhp, kh nng cng hin v hng th ca mi ch th x hi (c nhn, tp th, t chc, cng ng) trong tng lai. To s bnh ng v c hi c th to ra mc bnh ng nht nh trong phn phi i vi mi ch th x hi tham gia qu trnh pht trin ni chung. Mt yu cu mang tnh nguyn tc trong qu trnh pht trin, cc ch th tham gia khng phn bit chng tc, gii tnh, giai cp, ngun gc xut thn u c c hi tip cn bnh ng cc ngun lc v yu t quy nh s pht trin, t ch la chn cc lnh vc/k nng hot ng c ch. Tt yu h phi c nhn cc kt qu tng xng theo nng lc ca bn thn v kh nng lm ch qu trnh pht trin. Khi , s chnh lch v thu nhp v suy n cng l mc hng th ca mi ch th hon ton ph thuc vo s n lc c nhn, tc l ai nng lc hin thc ha c hi (chng hn, bit nm bt c hi sn xut, kinh doanh, sng to ra tng kinh doanh c o, nhy bn x l thng tin...) ngi phi c hng th cao hn. Nh vy, qu trnh pht trin l qu trnh hon thin bn thn ch th v cnh tranh lin tc v c hi tt hn. "Coi trng vic phn phi cc c hi (v nng lc hin thc ha cc c hi) cng bng, coi y l hng quan trng nht, xt v di hn, to ra mt s phn phi cc kt qu u ra hay thu nhp mt cch cng bng"(9). Thc hin cng bng v c hi t c khi c y cc h thng php l, quy tc, quy nh v nhng tin vt cht - k thut thun li cho php cc ch th bin c hi thnh hin thc. C s php l bo m cho cc ch th quyn li v ngha v trong hot ng sn xut, kinh doanh. Mi ch th tip cn bnh ng cc ngun lc pht trin, cc ngun lc cng, c hi sn xut, kinh doanh v thnh tu pht trin. S tip cn bnh ng ng ngha vi vic to c hi ngang nhau cho tt c cc ch th tn dng ngun lc x hi v t nhn, to thu nhp cho bn thn theo cch ring trn th trng. iu ny i hi tng ch th pht huy tnh sng to v c lp trong vic ti u ha li ch ca mnh trn c s tn dng c hi chung trong nn kinh t th trng. Nhng tin vt cht - k thut thun li cho php cc ch th bin c hi thnh hin thc l iu kin trong vic to lp s bnh ng v c hi. Chng hn, kh nng tip cn gio dc vng ni cao s kh khn hn vng ng bng, th. Hin nhin, nhng ngi vng kh khn s bt li hn nng cao trnh , nng lc hin thc ha cc c hi pht trin. Xut pht t , vic to s bnh ng v c hi cn c nhng gii php tng hp v s can thip v m ca Nh nc. Th nm, nng cao hiu lc cc cng c, chnh sch trong iu tit phn phi v phn phi li. Nhng cng c, chnh sch c lc iu tit quan h phn phi v phn phi li l thu, ti chnh - tin t, thu nhp - vic lm, s hu t ai, ti sn, tha k,v.v.. S can thip ny cn c thc thi bng nhng h thng cng c ng b v hiu lc cao bo m quan h phn phi v phn phi li din ra mt cch minh bch, lnh mnh, to ng lc cho qu trnh pht trin nh phn tch cc mc trn. Cc chnh sch nh hng phn phi li thu nhp, ca ci hay ti sn cn c cn nhc t nhiu gc : mt mt, chng to mi trng minh bch v iu kin cng bng cho cc ch th x hi; mt khc, chng c kh nng ngn chn nhng hnh vi vi phm php lut, quy tc phn phi dn ti tnh trng bt bnh ng trong x hi tng lai.

23

Th su, x l cng quyt v nghim minh cc hnh vi phn phi bt hp php. Cng bng trong phn phi i hi s qun tr hiu lc cao ca nh nc php quyn. Phn phi bo m cho s lm giu chnh ng cn c th ch ha bng cc cng c qun tr cng, ng thi nhng hnh vi phn phi bt hp php bt lun i tng vi phm l ai, phi b trng tr nghim v cng khai theo php lut. Chnh iu ny mi to ra s bnh ng cho mi ch th thc hin phn phi lnh mnh, ph hp vi nhng ng gp tng xng theo nng lc. Nhng hnh vi phm php tm mi cch, mi gi, mi th on mu cu li ch ring, vi phm li ch chung l khng th chp nhn trong x hi v phi b nghim tr cng khai theo lut php. Cng ng x hi khng th chp nhn nhng v x l cc trng hp vi phm php lut khng nghim minh, qua loa v hnh thc. R rng, iu cn thit nng cao hiu lc qun l nh nc i vi quan h phn phi l nng cao hiu lc ca b my qun tr cng. "To mi trng php l v c ch, chnh sch thun li pht huy cc ngun lc x hi cho pht trin, cc ch th hot ng kinh doanh bnh ng, cnh tranh lnh mnh, cng khai, minh bch, c trt t, k cng"(10)./. ----------------------------------------------(1) Vn kin i hi i biu ton quc ln th XI, Nxb. Chnh tr quc gia - S tht, H Ni, 2011, tr. 70 (2), (3), (4), (5), (6) Vn kin dn, cc tr. 34 - 35, 74, 205, 124 (7), (8) Vn kin dn, tr. 125, 227 (9) Bo co tng hp ti cp nh nc KX04.20/06-10. Vn phn phi v thu nhp trong qu trnh pht trin nn kinh t th trng nh hng XHCN Vit Nam (10) Vn kin i hi i biu ton quc ln th X, Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni, 2006, tr. 78 V Thanh SnTS, Trng Khoa Kinh t chnh tr, Hc vin Chnh tr - Hnh chnh khu vc I Mi quan h gia tng trng kinh t v thc hin chnh sch x hi trong pht trin bn vng nhng gii php ch yu i vi Vit Nam 16:9' 3/11/2011 Mi quan h gia tng trng kinh t v thc hin chnh sch x hi trong pht trin bn vng TCCS - Trc y ngi ta thng ng nht tng trng kinh t vi pht trin, nn chy theo ch tiu tc tng tng sn phm quc dn (GNP) v thu nhp bnh qun u ngi bng bt c gi no. Nhng cng ngy ngi ta cng nhn ra rng, tng trng kinh t ch l iu kin cn ch cha phi l iu kin pht trin. Ni cch khc, ngy nay khng th ch ch n tc tng trng m cn phi quan tm n tnh cht ca tng trng, tc l t c tng trng bng cch no, nhng ai tham gia, th ch no c hnh thnh v nhng ai c hng li thnh qu ca s tng trng y?... C nhng nc nh ngun ti nguyn giu c (du m, kim loi qu him...), y thc cho cc cng ty xuyn quc gia khai thc, xut khu v chia li, nn thu nhp quc dn tnh theo u ngi tng nhanh v t mc rt cao. Nhng ch mt tng lp nh bn trn c hng li, a s ngi dn vn ngho i v s tng trng kinh t ni trn khng tc ng n phn cn li ca nn kinh t quc dn. Ngun ngoi t thu c chy vo cc ngn hng ca cc nc pht trin ch khng c ti u t. S tng trng kinh t nh vy khng th coi l "s pht trin". Trong bi " ngha ca s pht trin" ng trn Tp san Pht trin quc t (s 11, thng 12-1969), Dudley Seers t cu hi: iu g ang xy ra i vi s ngho kh, tht nghip v s bt bnh ng? Nu nh c ba vn ny tr nn t nghim trng hn th l nn kinh t ang tri qua mt thi k pht trin. Nu mt hoc hai trong cc vn trung tm y tr nn xu i, c bit, nu c ba cng b xu i m coi kt qu l "pht trin" th tht l lng, ngay c khi thu nhp bnh qun tnh theo u ngi tng ln. Nh vy, pht trin phi l s tng trng kinh t i i vi tin b v cng bng x hi. Tin b v cng bng x hi c ni dung rt rng. minh ha mi quan h qua li gia tin b v cng bng x hi vi tng trng kinh t, trong bi ny ch xt mt s chnh sch x hi ch yu, nh dn s v vic lm, tht nghip, s bt bnh ng, an sinh x hi.

24

1 - Tng trng kinh t l ng lc c bn thc y pht trin, l nhn t quan trng hng u v iu kin vt cht gii quyt cc vn x hi. Tng trng theo chiu rng, tc l ch yu da vo tng s lng cc yu t u vo, nh lao ng gin n gi r, vn, t ai, cng ngh thp... th khng th pht trin bn vng v cng kh thc hin tt cc chnh sch x hi. Nhng nc ra khi tnh trng km pht trin v chuyn ln nhm nc pht trin trung bnh, nu c tip tc tng trng theo chiu rng th s ng trc nguy c ri vo ci gi l "by tng trng" hay "by thu nhp trung bnh". Ngha l tng trng da vo xut khu ti nguyn thin nhin, s dng cng ngh lc hu, lao ng gin n gi r..., n mt lc no ti nguyn thin nhin cn kit; khng ti chnh i mi cng ngh v thit b; thu nhp thp, nhng li khng c iu kin c o to nng cao trnh , khng th s dng cng ngh mi nn b tht nghip, khin ngi lao ng bt bnh. Nhng hin tng y tr thnh lc cn qu trnh pht trin tip theo. Pht trin bn vng i hi phi tng trng theo chiu su, ch yu da vo cc nhn t tng sc sn xut ca lao ng x hi, nh nng cao trnh ca ngi lao ng, ng dng khoa hc v cng ngh tin tin, ci tin t chc v qun l sn xut, tng hiu sut ca t liu lao ng v tn dng hiu qu cc ngun ti nguyn thin nhin gn vi bo v mi trng. Nh tng nng sut lao ng x hi tng nhanh gi tr gia tng, nn c nhiu sn phm v dch v nng cao mc sng ca nhn dn. Tng trng kinh t c tc ng hai mt n vic thc hin cc chnh sch x hi. Mt mt, n lm bin i c cu ngnh kinh t, hnh thnh nhiu ngnh mi, to ra nhiu vic lm. Mt khc, do ng dng cng ngh tin tin, tng nhu cu v nhn lc cht lng cao, nu gio dc o to khng p ng kp s dn n tnh trng d tha nhiu lao ng gin n, tng tht nghip nhng li thiu lao ng lnh ngh. Hoc l, tng trng kinh t theo c ch th trng, din ra cnh tranh gay gt, va thc y sn xut, va dn n phn ha hai cc: nhng ngi chin thng thu li nhun cao s giu ln, nhng ngi thua cuc s ngho i, thm ch b ph sn, ny sinh khong chnh lch ln v thu nhp gia cc tng lp dn c, i hi nh nc phi c s iu tit thu nhp gim bt bt bnh ng x hi. 2 - Cc chnh sch x hi ph hp l cng c pht trin kinh t - x hi bn vng. Kinh nghim ca nhiu nc cho thy, nhng chnh sch x hi nng ng vi th ch hp l s to iu kin gi vng n nh chnh tr, gim cc xung t li ch v thc y tng trng kinh t. Th d: Vo u th k XX, trong c cu dn s ca Thy in s tr em, thiu nin v thanh nin chim t l ln, nhng do t nc cn ngho khng th to c nhiu vic lm, nn nhng ngi lao ng tr di c sang chu M, e da s n nh x hi. Chnh ph Thy in n lc ci thin gio dc, iu kin lao ng v tng phc li x hi hn ch di c. Nhng v sau li gp mt thch thc khc, khi t l sinh gim, dn s gi nhanh chng, i hi phi bo m tr cp cho ngi cao tui v tng ngun lao ng bng cch thu ht ph n gia nhp th trng lao ng v m ca cho lao ng nhp c. Hn Quc, khi nn kinh t i mt vi cuc khng hong kinh t nghim trng nm 1997, mc bt bnh ng thu nhp li tng cao. H s Gini t 0,3115 (nm 1985) gim xung 0,2847 (nm 1993) v c duy tr n nh n nm 1997 v li tng mnh ln 0,3210 (nm 1999). Xu hng ny lin quan mt thit vi s gia tng t l tht nghip. Chnh ph Hn Quc phi thc hin ci cch chnh sch x hi c phc li cho nhiu ngi hn, nh chng trnh bo him lao ng, gm tr cp tht nghip v cc k hoch o to m rng i tng th hng. Cc chnh sch x hi v c ch phc li x hi ny gip nn kinh t Hn Quc phc hi v trnh c nhng xung t x hi c th xut hin sau khng hong kinh t. C quan nim sai lm cho rng, thc hin cc chnh sch x hi s ht bt mt phn ngun lc v lm cho vic u t tp trung vo sn xut b gim, dn n hn ch tc tng trng kinh t. Thc t th ngc li, vic thc hin cc chnh sch x hi chnh l u t vo ngun lc con ngi. Con ngi va l ch th sng to, va l i tng phc v ca sn xut. Chnh sch x hi, nh gio dc, y t, bo him... gip cho con ngi c tri thc, c sc khe, c cuc sng yn lnh... s lm tng tnh tch

25

cc, sng to, tng nng sut lao ng, thc y tng trng kinh t. Chnh sch nng cao thu nhp khng nhng ci thin mc sng ca nhng ngi yu th m cn kch cu kh nng thanh ton, t y mnh sn xut. Kinh nghim ca mt s nc trn th gii c l trnh pht trin tng t nh Vit Nam cng cho nhiu bi hc thc tin sinh ng trong vic gii quyt tt mi quan h gia tng trng kinh t v chnh sch x hi. C th khi qut thnh nhng ni dung chnh sau y: Th nht, vo thi k u ca nn kinh t th trng, gii quyt nhng tr ngi v th ch kinh t theo k hoch, cn tr s pht trin sn xut, mc tiu lc y c xc nh l tp trung gii phng lc lng sn xut. Nhng nu tp trung qu nhiu vo tng trng GDP, coi nh cc vn x hi s cn tr a s ngi hng li t tng trng ny. Mc thu nhp thp ca s ng cng chng dn ti lm suy yu di hn nhu cu trong nc, tc ng tiu cc n s pht trin ton din ca lc lng lao ng. Cho nn, pht trin x hi l iu kin quan trng nht cho tng trng kinh t v phi nhanh chng chuyn t ch trng u tin pht trin kinh t so vi pht trin x hi, sang thc hin ch trng pht trin hi ha kinh t v x hi. Th hai, t trong bi cnh ngho kh v ch ngha bnh qun chim u th, cn khuyn khch nhng ngi, nhng vng c iu kin lm giu trc. Nhng khi kinh t th trng pht trin li xut hin nhng nhm li ch khc nhau c hng li khc nhau t thnh qu pht trin. Tng trng kinh t t c bng s tn tht ca mt s nhm x hi v s tng tin ca nhm x hi khc t hn, xut hin tnh trng phn chia dn c thnh nhng nhm c quyn lc ln v nhng nhm chu thua thit. Mc d nhm dn c u th c quy m nh nhng li thu li ln hn, h c quyn lc trong tay v s hu nhng ngun lc mnh. Nhm quyn lc ny khng ch c th bo v tt li ch ring ca h, m cn pht huy nh hng n vic hoch nh chnh sch. S phn cc giu - ngho tng nhanh, khin cho nhm ngi b thit thi cm thy tuyt vng, lm yu c s ca s n nh x hi. V th, cn phi t ra mc tiu bnh ng hn, cng bng hn. Th ba, khi khu vc t nhn v khu vc kinh t hn hp tng ln, khu vc thun ty quc hu b thu hp li, th khong cch giu - ngho cng m rng. S chnh lch thu nhp thc s gia dn c th v nng thn c khong cch ln. Chnh ph phi s dng cng c phn phi li nh l mt n by iu tit phn phi thu nhp quc dn, lm thu hp khong chnh lch v thu nhp gia cc tng lp dn c. Th t, mi u cuc ci cch kinh t bt u t nng thn v nng thn mi l ni c t ai v lao ng. Cng v sau nng dn li l i tng chu nhiu thit thi, quyn v t ai ca h lin tc b xm phm. Trong thi gian di nng dn khng c tip cn cc dch v cng. Do , vic chuyn i h thng th ch thng nht gia nng thn v thnh th tr nn cp bch, thc y s thu hp khong cch nng thn vi thnh th, bo m hi ha v x hi. Th nm, tng trng kinh t nhanh, nhng nu xut hin s tt hu ca vn ha, chnh tr, x hi s cn tr qu trnh ci cch h thng kinh t. Bi s xung cp v o c x hi, s thiu vng lng tin v h thng an sinh x hi ngho nn to ra kh khn ln, cn tr pht trin. Tm li, pht trin bn vng nht thit phi tng trng kinh t i i vi thc hin tin b v cng bng x hi. Nhng gii php ch yu kt hp tng trng kinh t vi thc hin cc chnh sch x hi Vit Nam Cc vn kin i hi XI ca ng xc nh: Con ngi l trung tm ca chin lc pht trin, ng thi l ch th pht trin. Phi chm lo xy dng con ngi Vit Nam giu lng yu nc, c thc lm ch, trch nhim cng dn cao, c tri thc, sc khe, lao ng gii, sng c vn ha, ngha tnh, c tinh thn quc t chn chnh. Nhng nm qua, kinh t tng trng nhanh, cc lnh vc vn ha, x hi t thnh tu quan trng trn nhiu mt. Nhng, kinh t pht trin cha bn vng, cht lng tng trng, nng sut, hiu qu sc cnh tranh ca nn kinh t thp, cc cn i v m cha vng chc. Tng trng kinh t vn da

26

nhiu vo cc yu t pht trin theo chiu rng, chm chuyn sang pht trin theo chiu su. Cc lnh vc gio dc v o to, khoa hc v cng ngh, vn ha, x hi, mi trng cn nhiu hn ch, yu km, gy bc xc x hi. i hi XI ca ng ra ch trng pht trin ton din cc lnh vc vn ha, x hi hi ha vi pht trin kinh t. Hon thin h thng chnh sch, kt hp cht ch cc mc tiu chnh sch kinh t vi cc mc tiu, chnh sch x hi, thc hin tin b, cng bng x hi trong tng bc, tng chnh sch pht trin ph hp vi iu kin c th, bo m pht trin nhanh, bn vng. i hi XI ca ng cng nh hng cc chnh sch v gio dc, o to; v y t; v lao ng v vic lm; v nng cao thu nhp v cht lng cuc sng ca nhn dn, hn ch phn ha giu ngho, gim chnh lch mc sng gia nng thn v thnh th; v h thng an sinh x hi, v xa i, gim ngho; v c ch cung ng cc dch v cng thch ng vi th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha; v m rng cc hnh thc tr gip v cu tr x hi, nht l vi cc i tng kh khn; v y mnh cuc u tranh phng, chng tham nhng, lng ph; v bo v mi trng; v pht trin hi ha, bn vng cc vng, xy dng th v nng thn mi. Chin lc pht trin kinh t - x hi 2011 - 2020 xc nh mt trong ba khu t ph l pht trin nhanh ngun nhn lc, nht l ngun nhn lc cht lng cao, tp trung vo vic i mi cn bn v ton din nn gio dc quc dn; gn kt cht ch pht trin ngun nhn lc vi pht trin v ng dng khoa hc, cng ngh. Thc hin tt khu t ph ny s va thc y tng trng kinh t theo chiu su, va gii quyt c vic lm, nng cao thu nhp cho ngi lao ng. Nm 2010 nc ta mi t khong 200 sinh vin trn mt vn dn. Hin nay lao ng trong tui c trnh chuyn mn k thut chim t l rt thp, ch c 13,3%, trong trnh cao ng, i hc tr ln ch c 6%. Mc tiu n 2020 t 450 sinh vin trn mt vn dn v lao ng qua o to t 7%, o to ngh t 55% tng lao ng x hi l mt nhim v cc k kh khn. Bo co chnh tr ca Ban Chp hnh Trung ng ng kha X ti i hi XI nu yu cu xy dng i ng gio vin v s lng, p ng yu cu v cht lng. y l iu kin tin t cc ch tiu trn. Nhng theo s liu thng k, nm 1987 nc ta mt ging vin i hc, cao ng o to bnh qun 6,6 sinh vin, m n nm 2009 con s ny l 28 sinh vin. Sau 22 nm s sinh vin tng 13 ln, nhng s ging vin ch tng 3 ln. S ging vin c trnh tin s nm 2008 t 7,9%; ph gio s v gio s ch l 1,57%. D cho ngy nay ngi ta coi ngi hc l trung tm, t hc l quan trng, th ngi thy vn c vai tr quyt nh cht lng v s lng o to. Nu khng c s u t thch ng cho gio dc, o to, trong c u t xy dng i ng gio vin, th khu t ph kh thnh hin thc. Phi c bit coi trng vic pht trin h thng chm sc sc khe, nng cao cht lng dch v y t, khc phc tnh trng qu ti cc bnh vin, nht l bnh vin tuyn trung ng v tuyn tnh; bo m an sinh x hi, hon thin h thng bo him x hi, bo him y t, bo him tht nghip, tr gip v cu tr x hi a dng, linh hot. C th gi y l hai trng im km theo khu t ph l gio dc, o to. Bi v nu lc lng lao ng c trnh chuyn mn cao m thiu sc khe v cuc sng khng yn bnh do gp nhiu ri ro th cng khng th thc y tng trng kinh t v nng cao mc sng. Kinh t th trng t do cnh tranh khng t ng hng ti tin b v cng bng x hi. Ch nn kinh t th trng di s qun l ca nh nc mi c th thc hin c mc tiu ny. Bi vy, phi xy dng b my nh nc trong sch, vng mnh v nng cao hiu lc, hiu qu iu tit kinh t th trng ca nh nc. S iu tit ny bao gm nhiu mt, nhng ch yu l: Th nht, to c hi thun li cho mi ngi, nht l ngi ngho c quyn s hu hay chim hu v s dng nhng yu t sn xut, hoc cn gi l "cc ti sn sinh li". Chnh s phn phi khng u v quyn s hu cc iu kin sn xut, nh t ai, vn... gia cc tng lp dn c khc nhau to nn chnh lch v thu nhp. Bi vy, vic iu tit thu nhp khng ch hng vo vic phn phi kt qu sn xut m cn phi hng vo thay i dn dn m hnh tp trung cc ngun lc, c li cho nhm ngi thu nhp thp. Nhiu nh nghin cu dn ra s liu: s d 20% s ngi dn thuc lp giu c cc nc ang pht trin nhn c hn 50% thu nhp quc dn l v h s hu v kim sot trn 70% cc ngun lc sn xut, nh t ai, vn, k c vn nhn lc cht lng cao...

27

Nh nc phi c c ch nhng ngi ngho, nht l nng dn ngho c tip cn cc yu t u vo ca sn xut (tn dng, phn bn, ht ging, gio dc o to...) v phng tin tip th. Cch tt nht gim ngho kh l gip ngi ngho tm c vic lm hay t to ra vic lm. Nhm mc tiu ny, nhiu nc giao quyn chim hu v s dng rung t lu di cho nng dn, lp ngn hng phc v ngi ngho, o to ngh cho ngi ngho, m rng khuyn nng, khuyn lm, khuyn ng, min gim hc ph, thm ch m lp ring cho con em dn ngho do nh nc ti tr. Mt bi hc qu bu m nhiu nc rt ra l: cn c chnh sch pht trin nng thn ton din, trnh tnh trng y nhanh qu mc cng nghip ha thnh th, coi nh cng nghip ha nng thn, khin lao ng di d t nng nghip ko ra thnh th qu ng lm gia tng s ngi tht nghip, qu ti v nh v giao thng th. Th hai, iu tit gim thu nhp ca tng lp dn c giu c. Nh nc nh thu thu nhp c nhn, thu thu nhp doanh nghip, thu ti sn, k c thu tha k... y l thu trc thu, theo ly tin. D nhin, mc thu sut cao nht cng ch mt gii hn sao cho khng trit tiu ng c chnh ng v n lc ca nhng ngi c kh nng lm giu hp php. Theo kho st ca Michael P.Todaro, tc gi cun "Kinh t hc cho th gii th ba", phn ln cc nc ang pht trin s iu tit ny cn rt hn ch mt phn v thu nhp ca dn c v cc doanh nghip cha cao, cn li ch yu l do tht thu ln, v nhiu nguyn nhn, nh: 1) Cc doanh nghip giu thng ti tr ho phng cho nhng ngi thu thu, nn h cu kt vi nhau gim thu. 2) Trnh kim ton km. 3) Cc cng ty xuyn quc gia thc hin ci gi l "nh gi chuyn nhng", tc l khi mua, bn hng ha gia cc chi nhnh trong ni b cng ty t nhng nc khc nhau, h tm cch tng gi mua v h thp gi bn mt cch gi to ghi trn ha n gim bt li nhun ti nc c mc thu thu nhp doanh nghip cao. 4) u i qu mc cho cc nh t bn thu ht u t, nh gim tin thu t, min gim thu qu nhiu nm... Th ba, iu tit tng thu nhp cho tng lp ngi ngho, yu th. Nh nc dng ngn sch h tr cho ngi ngho, nhng ngi khuyt tt... thng qua cc chng trnh kinh t - x hi, cc qu tr cp, tr gi, tn dng u i... Ngoi ra cn vn ng nhn dn gp qu xa i, gim ngho, gip vng gp thin tai. Nh nc tng cc dch v cng, nh d n y t cng cng, bnh vin min ph cho ngi ngho, chng trnh nc sch, chng trnh dinh dng cho tr ngho trc tui n trng, chm sc ngi gi c n khng ni nng ta, tr m ci. V phn ln ngi ngho cc nc ang pht trin l nng dn, nn phi coi trng chng trnh pht trin ton din nng thn. Th t, iu tit gi c, quan h cung cu trn th trng, nhm bo m n nh sn xut v mc sng ca nhng ngi c thu nhp thp. c bit, gi n nh gi c cc mt hng thit yu (lng thc, thc phm, hng tiu dng thng thng...), nh thu tiu th cao vo nhng mt hng cao cp (-t, t lnh, iu ha khng kh, ru ngoi...) Th nm, m rng v a dng ha h thng bo him. Kinh t th trng xy ra nhiu ri ro, cng vi thin tai, dch bnh nh hng n sn xut v i sng ca dn c. Bi vy, nh nc cn khuyn khch m rng v a dng ha cc loi hnh bo him ca c nh nc v t nhn, nhm n nh kinh t - x hi. Dch v ny nc ta cn rt km pht trin. n nay mi th im bo him nng nghip l qu chm. Th su, Ci cch hnh chnh, lnh mnh ha b my nh nc, ngn nga v nghim tr cc hnh vi tiu cc, nht l nn tham nhng, u c, bun lu, la o, hi l, mc ngoc gia cng chc nh nc vi cc i gia giu c.

28

i hi XI ca ng nhn nh ci cch hnh chnh cha t yu cu ra, th tc hnh chnh cn gy phin h cho t chc v cng dn. Quan liu, tham nhng, lng ph cn nghim trng vi nhng biu hin tinh vi, phc tp, cha c ngn chn, y li, gy bc xc x hi. Bi vy, trng tm ca khu t ph hon thin th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l to lp mi trng cnh tranh bnh ng v ci cch hnh chnh. C thc hin tt cc gii php nu trn, Nh nc mi pht huy c mt tch cc, hn ch v ngn nga mt tri ca c ch th trng, to ra nhng tin nn kinh t pht trin bn vng, hi ha vi thc hin tin b v cng bng x hi theo nh hng x hi ch ngha./. Th TngGS,TS Hc vin Chnh tr - Hnh chnh quc gia H Ch Minh An sinh x hi nc ta: Mt s vn l lun v thc tin 19:28' 16/3/2012 TCCST - gp phn chun b Hi ngh ln th nm Ban Chp hnh Trung ng ng (kha XI), ngy 13-3-2012, ti H Ni, Tp ch Cng sn ch tr, phi hp vi Ban Tuyn gio Trung ng, B Lao ng - Thng binh v X hi, Hi ng Khoa hc cc c quan ng Trung ng t chc Hi tho khoa hc - thc tin An sinh x hi nc ta: Mt s vn l lun v thc tin. TCCST trn trng gii thiu Bo co dn hi tho ca PGS, TS V Vn Phc, Tng Bin tp Tp ch Cng sn.

Sau hn 25 nm thc hin cng cuc i mi, Vit Nam bc vo nhm nc ang pht trin c thu nhp trung bnh(1) v tip tc y mnh cng nghip ho, hin i ha t nc gn vi pht trin kinh t tri thc(2). i hi XI ca ng nhn mnh: pht trin kinh t nhanh, bn vng, ng thi thc hin c hiu qu tin b v cng bng x hi, bo m an sinh x hi trong tng bc v tng chnh sch pht trin(3). Bo m an sinh x hi tr thnh vn trung tm trong chin lc pht trin t nc, bi v vic chm lo, khng ngng nng cao i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn l mc tiu cao nht ca s nghip xy dng x hi XHCN Vit Nam. V hin nay, chng ta ang phn u n nm 2020 h thng an sinh x hi s bao ph khp ton dn. An sinh x hi l mt vn rt rng, do vy trc khi tho lun, chng ta cn thng nht mt s im c tnh phng php lun: 1. An sinh x hi v cu trc ca h thng an sinh x hi Do s a dng v ni dung, phng thc v gc tip cn nn gii nghin cu l lun, cng nh nhng nh ch o thc tin hin c nhiu cch hiu v an sinh x hi. Tng hp cc kin, c th khi qut, phm tr an sinh x hi thng c cp n hai ngha rng v hp. Theo ngha rng: an sinh x hi l s bo m thc hin cc quyn con ngi c an bnh, bo m an ninh, an ton trong x hi. Theo ngha hp, an sinh x hi l s bo m thu nhp v mt s iu kin thit yu khc cho c nhn, gia nh v cng ng trong trng hp b gim hoc mt thu nhp v l do b gim hoc mt kh nng lao ng hay mt vic lm; cho nhng ngi gi c n, tr em m ci, ngi tn tt, nhng ngi yu th, ngi b nh hng bi thin tai ch ha... Bn cht ca an sinh x hi l to ra li an ton gm nhiu tng, nhiu lp cho tt c cc thnh vin x hi trong trng hp b gim, b mt thu nhp hay gp phi nhng ri ro khc. Chnh sch an sinh x hi l mt chnh sch x hi c bn ca Nh nc nhm thc hin chc nng phng nga, hn ch v khc phc ri ro, bo m an ton thu nhp v cuc sng cho cc thnh vin trong x hi. Chnh sch bo m an sinh x hi l h thng cc chnh sch can thip ca Nh nc (bo him x hi, tr gip x hi...) v s h tr ca t chc hay t nhn (cc ch khng theo lut nh) nhm gim mc ngho i v tn thng, nng cao nng lc t bo v ca ngi dn v cng ng trc nhng ri ro hay nguy c gim hoc mt thu nhp, bo m n nh, pht trin v cng bng x hi. V cu trc ca h thng an sinh x hi: c nhiu quan im v cch tip cn khc nhau. Theo quan im ph bin ca cc t chc quc t, th mt h thng an sinh x hi phi c ti thiu 3 hp phn c

29

bn tng ng vi 3 chc nng chnh ca an sinh x hi, gm: Th nht, nhng chnh sch, chng trnh phng nga ri ro. y l tng trn cng ca h thng an sinh x hi. Chc nng ca nhng chnh sch ny l hng ti can thip v bao ph ton b dn c; gip cho mi tng lp dn c c c vic lm, thu nhp, c c nng lc vt cht cn thit i ph tt nht vi ri ro. Tr ct c bn ca tng ny l nhng chnh sch, chng trnh v th trng lao ng tch cc nh o to ngh; h tr ngi tm vic, t to vic lm hoc o to nng cao k nng cho ngi lao ng. Th hai, nhng chnh sch, chng trnh gim thiu ri ro. y l tng th hai, gm cc chin lc gim thiu thit hi do ri ro ca h thng an sinh x hi, c vai tr c bit quan trng. Ni dung quan trng nht trong tng ny l cc hnh thc bo him, da trn nguyn tc ng - hng nh: bo him x hi, bo him y t, bo him tht nghip, v.v... Nhm chnh sch ny rt nhy cm, nu ph hp s thc y s tham gia tch cc ca ngi dn, tit kim ngun lc cho Nh nc, tng bao ph h thng. Ngc li, nu chnh sch khng ph hp, ngi dn s khng tham gia hoc chnh sch s b lm dng. Th ba, nhng chnh sch, chng trnh khc phc ri ro, bao gm cc chnh sch, chng trnh v cu tr v tr gip x hi. y l tng cui cng ca h thng an sinh x hi vi chc nng bo m an ton cho cc thnh vin x hi khi h gp phi ri ro m bn thn khng t khc phc c nh: tht nghip, ngi thiu vic lm, ngi c thu nhp thp, ngi gi, ngi tn tt, tr em m ci, ngi ngho... Vit Nam, cu trc ca h thng an sinh x hi gm 5 tr ct: 1) Bo him x hi; 2) Bo him y t; 3) Bo him tht nghip; 4) Cu tr x hi; 5) Tr gip v u i x hi. Xt v thc cht, nm tr ct ny l nhm thc hin 3 chc nng chin lc ca h thng an sinh x hi: Phng nga ri ro, gim thiu ri ro v khc phc ri ro. So vi m hnh ph bin trn th gii, h thng an sinh x hi nc ta c mt cu phn c th, l chnh sch u i x hi. Chnh sch ny nhm thc hin mc tiu cao c l n n, p ngha i vi s hy sinh, cng lao c bit v cng hin to ln ca nhng ngi c cng vi cch mng, vi t nc; thc hin trch nhim ca Nh nc, ca x hi chm lo, bo m cho ngi c cng c cuc sng n nh v ngy cng c ci thin. 2. Kt qu thc hin chnh sch an sinh x hi v nhng thch thc ang t ra i vi qu trnh i mi, hon thin h thng an sinh x hi Vit Nam 2.1. Kt qu tch cc Thc hin ng li i mi, trong hn 25 nm qua, cng tc bo m an sinh x hi nc ta t c nhiu kt qu quan trng. H thng an sinh x hi ngy cng ng b v hon thin vi din bao ph khng ngng c m rng. i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn khng ngng c ci thin. An sinh x hi tr thnh ch da vng chc cho ngi ngho v i tng d b tn thng trong x hi, gp phn hnh thnh x hi khng cn nhm x hi b loi tr v bo m nh hng x hi ch ngha ca s pht trin t nc. V mt th ch, trong nhng nm i mi va qua, ng v Nh nc ta hoch nh v trin khai nhiu chnh sch an sinh x hi quan trng, huy ng c nhiu ngun lc ca ton x hi tr gip cho cc i tng (ngi dn tc thiu s, ngi ngho, ngi gi c n, tr em v cc i tng d b tn thng) vn ln trong cuc sng. Cc chnh sch v gii php bo m an sinh x hi c trin khai ng b trn c 3 phng din: (1) Gip cc i tng th hng tng kh nng tip cn cc dch v cng cng, nht l v y t, gio dc, dy ngh, tr gip php l, nh ,...; (2) H tr pht trin sn xut thng qua cc chnh sch v bo m th trng, tn dng, vic lm; (3) Pht trin kt cu h tng thit yu cho cc a phng phc v ngi dn tt hn. n nay cng tc bo m an sinh x hi t c nhiu thnh tu ni bt, c nhn dn ng tnh, quc t nh gi cao: s h ngho gim t 29% (nm 2002) xung cn 9,5% (nm 2011); ch s pht trin con ngi (HDI) tng t mc 0,683 (nm 2000) ln mc 0,728 (nm 2011), xp th 128/187 nc, thuc nhm trung bnh cao ca th gii; nm 2011 nc ta hon thnh 6/8 nhm Mc tiu pht trin Thin nin k (MDGs) do Lin hp quc ra cho cc nc ang pht trin n nm 2015. H thng php lut v an sinh x hi ngy cng hon thin hn, tr thnh cn c php l quan

30

trng trong iu chnh cc quan h x hi. H thng bo him x hi c quan tm pht trin vi ni dung v hnh thc ngy cng phong ph, nhm chia s ri ro v tr gip thit thc cho nhng ngi tham gia. Bo him x hi c trin khai ng b vi 3 loi hnh l: bo him bt buc (bo him x hi v bo him y t), bo him t nguyn v bo him tht nghip. S ngi tham gia bo him bt buc tng nhanh, t 4,8 triu (nm 2001) ln 9,7 triu (nm 2011). Sau gn 3 nm trin khai bo him x hi t nguyn, n nm 2010 c khong 96,6 nghn ngi tham gia. Nm 2011 c khong 7,6 triu ngi tham gia bo him tht nghip. Bo him y t tng nhanh t 13,4% dn s (nm 2000) ln khong 62% (nm 2010). c bit, thc hin chnh sch bo him y t min ph cho tr em di 6 tui, mt s i tng chnh sch, ngi ngho v h tr bo him y t cho cc h cn ngho, v.v.. H thng chnh sch u i i vi ngi c cng khng ngng c hon thin. Mc tr cp u i nm 2010 tng 2,2 ln so vi nm 2006. Thc hin chnh sch u i thng xuyn cho hn 1,4 triu ngi c cng. n nay, hn 90% gia nh ngi c cng c mc sng bng hoc cao hn mc trung bnh ca dn c cng a bn. Cc chnh sch tr gip x hi (thng xuyn v t xut) c thc hin rng hn c v quy m v i tng th hng vi mc tr gip ngy cng tng. Kinh ph tr gip thng xuyn t ngn sch nh nc v s ngi c th hng tng nhanh, t 113 t ng cho hn 180 nghn ngi (nm 2001) tng ln 4.500 t ng cho hn 1,6 triu ngi (nm 2010). Hng nm Nh nc cn tr cp t xut hng nghn t ng v hng chc nghn tn lng thc, thuc men, ch yu tr gip khc phc thin tai. Cc phong tro Tng thn, tng i, Qu v ngi ngho, n n p ngha, Ung nc nh ngun c t chc thng xuyn v thu ht s hng ng ca nhiu lc lng x hi, ng gp ng k vo vic nng cao an sinh x hi cho mi ngi, nht l nhng ngi ngho, vng ngho. 2.2. Hn ch v thch thc n nay, cng tc bo m an sinh x hi nc ta vn cn nhiu bt cp v yu km: gim ngho cha bn vng, ngi dn vng dn tc thiu s, vng su, vng xa cn nhiu kh khn, phn ha giu ngho, phn ha gia cc vng min c xu hng m rng. Tnh trng thiu vic lm nng thn, vng th ha v tht nghip thnh th cn nhiu. Ngun lc thc hin an sinh x hi cn hn ch, ch yu da vo ngn sch nh nc, vi din bao ph v mc h tr thp, cha theo kp vi s pht trin ca nn kinh t th trng nh hng XHCN. Kh nng cn i gia ngun v s dng ca h thng an sinh x hi, k c cc qu bo him x hi, bo him y t v cc ch bo tr x hi cn hn ch v gp thch thc ln c trc mt, cng nh trong trung v di hn. Cc qu bo him x hi, c bit l qu bo him y t trong tnh trng bo ng trong tng lai gn. Ngun lc u t cho an sinh x hi ca Nh nc kh p ng c yu cu an sinh x hi ngy cng tng ca ngi dn, trong khi huy ng t cc ngun khc, c bit t cng ng cn hn ch, nht l vng nng thn. Cc hnh thc bo him cha p ng c nhu cu a dng ca ngi dn; cht lng cc dch v nhn chung cn thp, vn xy ra khng t tiu cc, phin h. Mt s chnh sch an sinh x hi cn tn ti nhng bt hp l; cha c cc chnh sch an sinh x hi c th v ph hp vi dn c nng thn v cc vng dn tc, min ni c iu kin sng kh khn. Cht lng cung cp cc dch v an sinh x hi, c bit l dch v y t, cn hn ch, cha p ng yu cu pht trin kinh t - x hi v s gia tng mc sng ca dn c. H thng hnh chnh, s nghip cung cp dch v an sinh x hi cha theo kp yu cu pht trin, cn hn ch trong nng lc t chc v qun l i vi cc loi hnh an sinh x hi. Nhng hn ch trn y t h thng an sinh x hi ca nc ta trc nhiu thch thc ln, cn tip tc nghin cu, hon chnh chnh sch vt qua. C th l: Th nht, trong qu trnh i mi kinh t, nhiu vn an sinh x hi bc xc, mi pht sinh cha c gii p mt cch ton din c v l lun v thc tin. H thng chnh sch, lut php v an sinh x hi theo m hnh hin nay khng theo kp vi i hi ca nn kinh t th trng nh hng XHCN v tin trnh hi nhp quc t. Th hai, cng vi s pht trin th cc nguy c, ri ro kinh t v x hi ngy cng c xu hng tng. L nc ang pht trin vi iu kin a - t nhin, a - kinh t c th, nn Vit Nam rt d gp phi ri

31

ro, nh hng n sinh k v thu nhp ca ngi dn. Trong khi , do ngun lc cn hn ch, nn chng ta cha tht ch ng bo m an sinh x hi cho ng o dn c. Th ba, xu th gi ha dn s ang v s t ra nhiu kh khn cho h thng an sinh x hi hin hnh v trong tng lai, s to p lc ln ln h thng y t, bo him x hi, cc dch v chm sc x hi cho ngi cao tui. Th t, mc ng, mc hng bo him x hi cn cha hp l, cha bo m cuc sng cho cc i tng th hng. Mc bn vng v ti chnh, tnh lin kt gia cc ch , chnh sch an sinh x hi cn nhiu bt cp. Th nm, nhng ri ro kinh t, x hi ngy cng a dng, phc tp v c din nh hng rng. Tc ng tiu cc ca nhng c sc kh lng trc t bn ngoi, nh khng hong kinh t - ti chnh ton cu, thin tai, dch bnh... n quc k dn sinh ngy cng nhanh v mnh. Trong khi chng ta li cha c nhiu kinh nghim phng, chng ri ro trong bi cnh ton cu ha v cn hn ch v ngun lc dnh cho cc hot ng phng, chng ri ro. Th su, s phn ha nhanh, mnh trong nn kinh t th trng, lm cho cc nhm x hi yu th ngy cng tr nn yu th hn v d b tn thng hn do hn ch v kh nng cnh tranh, kh nng phng nga ri ro trn thng trng. Cc dng di chuyn vic lm, di chuyn lao ng din ra vi cng ngy cng mnh, to p lc ln cho vic bo m quyn v c hi tip cn cc dch v x hi c bn, quyn th hng cc chnh sch an sinh ca cc nhm dn c d b tn thng. Nh vy, cc nhm i tng ca an sinh x hi s ngy cng a dng, i hi phi c mt h thng chnh sch an sinh x hi a tng, a lp, linh hot v kh nng thc hin nhng mc tiu an sinh x hi ch yu n nm 2015, nh Ngh quyt i hi XI ca ng ra l: To bc tin b r rt v thc hin tin b v cng bng x hi, bo m an sinh x hi, gim t l h ngho; ci thin iu kin chm sc sc khe cho nhn dn... Gii quyt vic lm cho 8 triu lao ng... Tui th trung bnh nm 2015 t 74 tui. T l h ngho gim bnh qun 2%/nm"(4). t c nhng mc tiu , cn khn trng xy dng, hon thin h thng an sinh x hi lnh mnh, kh nng thc hin cc chc nng ca mnh. 3. Quan im, mc tiu, yu cu i mi, hon thin h thng an sinh x hi Trn c s xem xt thc trng h thng an sinh x hi hin hnh, bi cnh kinh t - x hi t nc v kinh nghim quc t, cn xc nh mt s quan im nh hng, mc tiu, yu cu i mi, hon thin h thng an sinh x hi ca nc ta nh sau: 3.1. Quan im Pht trin h thng an sinh x hi ph hp vi nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. Gn cc chnh sch an sinh x hi vi cc chng trnh, k hoch pht trin kinh t - x hi, to ng lc tng trng kinh t v bo m cng bng x hi. Khng ngng y mnh tc tng trng kinh t, to tin , iu kin vt cht, ti chnh lm b cho cho h thng an sinh x hi. Chn pht trin m hnh an sinh x hi da trn quan im ca T chc Lao ng th gii (ILO) vi cc b phn cu thnh l bo him x hi, bo him y t, bo tr x hi v u i x hi. y l m hnh ph hp vi ch trng, ng li pht trin ca ng v Nh nc ta coi: con ngi l ng lc, mc tiu ca s pht trin. Tng bc xy dng v thc hin h thng chnh sch an sinh x hi mang tnh ton dn, m rng kh nng tip cn v din bao ph, bo m ngi dn c mc sng ti thiu, c kh nng lin kt, chng thnh cng trc ri ro. Ch trng pht trin h thng an sinh x hi i vi khu vc nng thn, dn tc thiu s, cc i tng b tc ng bi ci cch kinh t v x hi, nh lao ng di c, ngi thuc din thu hi t, b tc ng bi khng hong, ngi c cng, tr em, ngi gi, ngi tn tt...

32

Nh nc gi vai tr ch o trong vic t chc thc hin an sinh x hi, ng thi m rng s tham gia ca cng ng x hi vo vic thc hin chnh sch an sinh x hi di hnh thc x hi ha. Tng bc pht trin cc chnh sch an sinh x hi vi ni dung, cch tip cn v chun mc quc t; huy ng s lin kt, hp tc khu vc v quc t thc hin chnh sch an sinh x hi i vi ngi lao ng trong bi cnh di chuyn lao ng quc t ngy cng mnh m. 3.2. Mc tiu, yu cu Bo m mi ngi dn c quyn v c tip cn h thng an sinh x hi, trong nhn mnh tnh chia s, tng tr trong ni b v gia cc nhm dn c trong x hi, hng n bo m nhu cu ti thiu thng qua vic tng hp v ti phn phi ngun lc. Bo m nguyn tc cng bng v bn vng ca h thng an sinh x hi, v lu di cn gn trch nhim v quyn li, gia ng gp vi th hng, khuyn khch mi ngi dn tham gia. Tng cng trch nhim ca cc ch th, khuyn khch mi lc lng x hi tham gia xy dng v thc hin chnh sch an sinh x hi. 4. Nhng gii php trng tm i mi, hon thin h thng an sinh x hi Th nht, thng nht v tng bc nng cao mc an sinh x hi trong ton x hi. Nhanh chng thng nht cc ch bo him x hi khc nhau dnh cho i tng khc nhau, nh cn b cng chc, vin chc v ngi lao ng ngoi nh nc, lao ng nng thn thnh mt ch chung, nhm xa b s khc bit gia cc khu vc, cc i tng th hng bo him. thc hin mc tiu ny, cn gii quyt hai vn ch yu sau: (1) Chnh quyn cc cp phi ch ng iu chnh thch hp v li ch hng ti hnh thnh ch an sinh x hi thng nht trong phm vi c nc; (2) Sau khi thc hin ch an sinh x hi thng nht, phi bo m mc th hng an sinh x hi vn kh cao khu vc nh nc khng b ct gim. Th hai, u tin pht trin s nghip an sinh x hi nng thn v cho ngi lao ng ngoi khu vc nh nc. V xy dng ch , h thng an sinh x hi nng thn v cho ngi lao ng ngoi doanh nghip nh nc gm ba ni dung ch yu: mt l, ch bo him x hi cng ng nhm bo m mc sng ti thiu, bo m i sng c bn ca ngi c thu nhp thp; hai l, ch y t cng ng, nhm gii quyt vn khm, cha bnh; ba l, ch bo him hu tr, nhm bo m cuc sng cho ngi cao tui. Hin nay, ch bo m mc sng ti thiu c xy dng, bc tip theo l m rng din bao ph, p ng yu cu ca a s nhn dn. ng thi thu hp khong cch gia mc bo m i sng ti thiu thnh th v nng thn, gia ngi lao ng trong khu vc nh nc v ngi lao ng khu vc ngoi nh nc. Th ba, xy dng h thng bo him hu tr nhiu tng v nhiu tr ct ng ph vi tnh trng gi ha dn s ton cu, Bo co "Phng chng nguy c gi ho: chnh sch bo v ngi cao tui v thc y tng trng" ca Ngn hng Th gii nm 2005 ra ch bo m dng lo nhiu tng bc. Vit Nam c th tham kho ch bo m dng lo ny xy dng h thng an sinh x hi nhiu tng. ch ng ng ph vi tnh trng gi ha dn s, cng vi bin php nu trn, c th xem xt iu chnh tui ngh hu v thi hn ng bo him. Cn thc hin nghim tui ngh hu gim s ngi ngh hu trc tui, nng tui ngh hu i vi mt s ngnh ngh, lnh vc nht nh. Th t, ci cch ng b, gii quyt cc vn bc xc v y t S d vn khm cha bnh kh v t tn ti dai dng, mt phn l v nhn thc cha y v tnh c th ca dch v y t. Phng thc ci cch ch bo him y t t trc n nay l y bnh vin ra th trng, y trch nhim huy ng vn ca bo him cho c nhn ngi tham gia bo him. tin hnh ci cch y t thnh cng, cn nhn thc ng bn cht, tnh c bit ca dch v y t.

33

Khc vi cc loi hng ha thng thng, dch v y t c ba c trng: mt l kh xc nh c nhu cu. Khng ai c th bit bao gi b m, mc bnh g. Hai l thng tin khng cn i. Dch v y t l dch v chuyn mn chuyn ngnh, gia bc s v bnh nhn thng tin khng cn i, gia cc bc s cng thng c kin khc nhau i vi cch cha bnh. Ba l tnh ri ro ln. Mi ngi ch sng mt ln, qu trnh sng khng th o ngc, kh c th nh gi sc kho ca con ngi. Do tnh c th nh vy ca dch v y t, nn th trng khng th pht huy vai tr nh i vi cc loi hng ha thng thng. V vy, vai tr ca Nh nc trong qun l gi c, cht lng dch v, thuc cha bnh, bo m vic cung cp dch v y t cho ngi dn l c bit quan trng. Gii php then cht gii quyt vn khm cha bnh kh v t l thc y ci cch th ch qun l y t, khi phc tnh cng ch ca cc c s khm, cha bnh, trng im l ci cch mng li c s khm, cha bnh cng. im then cht trong ci cch c s khm, cha bnh cng l bo m tnh cng ch ca bnh vin, coi trng kim sot gi c v nng cao cht lng dch v. khuyn khch bnh vin v bc s, ch da vo o c ngh nghip l khng , m cn phi xy dng ch khuyn khch, bo m bc s c i ng tt. Minh bch ha thu nhp ca bc s, phn nh ng gi tr ca bc s, ng thi tng cng gim st qun l, x l nghim nhng hnh vi tri quy nh. Th nm, tip tc thc hin xa i, gim ngho bn vng Hon thin h thng vn bn php lut v c ch chnh sch lin quan n cng tc xa i, gim ngho. Tng cng gio dc, tuyn truyn ngi ngho nng cao nhn thc v hon cnh v c quyt tm thot ngho. Thng xuyn xy dng, trin khai thc hin cc d n v cc chng trnh hnh ng v cng tc xa i, gim ngho. Cc doanh nghip c chnh sch dy ngh v to vic lm n nh cho ngi ngho. C c ch, bin php kim tra, gim st bo m mi ngun lc dnh cho xa i, gim ngho c s dng ng mc ch. Th su, y mnh cng tc tuyn truyn, nng cao nhn thc ca ton x hi v v tr, vai tr, tm quan trng ca an sinh x hi i vi s pht trin bn vng t nc. y, cn nng cao nhn thc khng ch ca cc cp y ng, cc cp chnh quyn, m cn ca cc t chc chnh tr - x hi, ca ch s dng lao ng v bn thn ngi lao ng, cc tng lp dn c trong x hi v vai tr, v tr ca an sinh x hi. thc hin gii php ny, cng tc gio dc, o to, cc phng tin truyn thng i chng c vai tr c bit quan trng. Th by, xy dng v hon thin h thng php lut v an sinh x hi mt cch ng b, ng thi quyt lit a cc vn bn php lut vo cuc sng. Hon thin c ch, chnh sch, php lut, b sung, sa i, h thng ha cc vn bn php lut hin c trn c s k tha v pht trin chnh sch bo m an sinh x hi hin hnh, xem xt iu kin kinh t - x hi v tham kho kinh nghim ca cc nc. Cn bo m tnh ng b gia cc ch an sinh x hi, trnh chng cho, mu thun, bo m mi ngi dn u c quyn hng an sinh x hi. To c ch thc thi nghim chnh v c hiu qu cc ch , chnh sch an sinh x hi trn thc t. Th tm, tng cng s lnh o ca ng, s qun l ca Nh nc, c bit l ca h thng chnh tr cp c s i vi cng tc bo m an sinh x hi. H thng ha cc quan im, ch trng ca ng v an sinh x hi, ra cc quan im, ch trng mi ph hp vi tnh hnh hin nay. Nh nc thc hin php in ha cc ch trng, quan im ca ng bng vic xy dng h thng php lut, chng trnh, k hoch thc hin an sinh x hi. Chnh quyn cp c s, cc ch th hot ng sn xut, kinh doanh thc hin cc vn bn php lut, cc chng trnh, k hoch an sinh x hi. Tng cng s kim tra, gim st ca t chc c s ng, cc t chc chnh tr - x hi, cc thit ch t qun ca nhn dn i vi vic thc hin php lut, chng trnh, k hoch an sinh x hi. 5. Nhng vn cn tp trung tho lun, trao i Rt nhiu vn mi v kh lin quan n an sinh x hi ang t ra, cn lm r hn c s l lun v thc tin xy dng v hon thin chin lc, chnh sch an sinh x hi trong iu kin pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha v hi nhp quc t. Ban T chc Hi tho ngh cc ng ch i biu, cc nh khoa hc tp trung tho lun, ng gp kin vo nhng vn ch yu sau: Mt l, lm r ni hm ca phm tr an sinh x hi. Kt cu, cc tr ct chnh ca h thng an sinh x hi ni chung, ca h thng an sinh x hi Vit Nam ni ring. Trong , thnh t, tr ct no l quan

34

trng nht cn tp trung xy dng v cng c? Hai l, nhng quan im, ch trng ln ca ng v Nh nc ta v xy dng, hon thin h thng an sinh x hi trong thi k i mi t nc. Ba l, nhng thnh tu, hn ch, nhng vn ang t ra cn gii quyt tip tc i mi, hon thin h thng an sinh x hi nc ta sau hn 25 nm thc hin cng cuc i mi. Bn l, nhng quan im nh hng ln, nhng gii php t ph, kh thi cn thc hin trong qu trnh i mi, hon thin h thng an sinh x hi nc ta hin nay v n nm 2020. Vi nhng ni dung chnh yu nu trn, Ban T chc Hi tho rt mong nhn c nhiu kin ca cc ng ch i biu, cc nh khoa hc, cc nh hot ng thc tin nhm cng nhau xut kin ngh tm quan im, ch trng chin lc, nhng c ch chnh sch, h thng ch ti, cc gii php c bn mang tnh t ph v kh thi bo m nng cao r rt cht lng, hiu qu an sinh x hi nc ta trong thi k y mnh cng nghip ha, hin i ha, ch ng v tch cc hi nhp quc t, bo m n nm 2020 h thng an sinh x hi c bn bao ph ton dn./.

(1) Vn kin i hi i biu ton quc ln th XI, Nxb. Chnh tr quc gia - S tht, H Ni, 2011, tr. 91 (2) Vn kin i hi XI dn, tr. 75 (3) Vn kin i hi XI dn, tr. 227 (4) Vn kin i hi XI dn, tr. 189, 191 PGS, TS V Vn Phc, Tng Bin tp Tp ch Cng sn

35