Kur'an' Nasl Anlayalm?

[Trke-Turkish-

Muhammed Cemil Zeyno

Terceme eden : M.Be ir Eryarsoy M.Beir

KURNI NASIL ANLAYALIM ................................................................................................................... NSZ ........................................................................................................................................... 5 TEFS R E TLER ........................................................................................................................ 6 Kurn, Kurn le Tefsir Etmek ..................................................................................................... 6 Kurn Kerimin Sahih Hadis le Tefsiri.......................................................................................... 7 Hadisin Kur'n'a Gre Konumu ...................................................................................................... 8 Kurnn Ashabn Szleriyle Tefsiri ................................................................................................ 8 Tabiin Szleriyle Kurnn Tefsiri ................................................................................................... 9 Kur'an'n Arap Diline Gre Tefsiri ................................................................................................... 9 Ayetin fade Ettii Baz Anlamlar: ................................................................................................ 11 KURNI ANLAMADA YARDIMCI HUSUSLAR .......................................................................... 11 stinbt Bilgisi ................................................................................................................................ 11 Nzl Sebepleri Bilgisi .................................................................................................................. 12 Nsih ve Mensh Bilgisi ................................................................................................................ 13 Neshin Hikmeti .............................................................................................................................. 14 Kurnn Mekk ve Meden Blmleri ........................................................................................... 14 Mekk ve Meden Buyruklar Bilmek ............................................................................................. 15 Kur'n'n Mekk ve Meden Blmlerinin Tanm .......................................................................... 15 Kur'an'n Mekke'de nen Blmlerinin zellikleri .......................................................................... 15 Medine'de nen Kur'an Blmlerinin zellikleri ............................................................................ 16 Mekk ve Meden Buyruklar Bilmenin Faydalar .......................................................................... 17 Mekki srelerde, Meden Ayetler ve Meden srelerde Mekk Ayetler ......................................... 17 Kur'an- Kerim'in Mekke'de ve Medine'de nmi Buyruklar ile Ne Zaman Amel Edilir? ............... 18 Biz Mslmanlarn Grevi ............................................................................................................. 18 Kur'n'n Ksm Ksm nmesi ve Bunun Hikmeti........................................................................... 19 Kur'an- Kerim'in Tedric Bir ekilde ndiine Dair rnekler ......................................................... 20 KUR'N-I KER M' N BAZI ZELL KLER ..................................................................................... 20 zetle ............................................................................................................................................ 23 KUR'N KAPSAMLI B R K TAPTIR ............................................................................................. 23 KUR'N'DA TUTARSIZLIK YOKTUR ........................................................................................... 24 KUR'N'IN S MLER VE N TEL KLER ....................................................................................... 25 Kur'n'n Baz Faziletleri ............................................................................................................... 26 KUR'AN-I KER M'DE TEV L N ANLAMI VE TRLER ................................................................ 26 Zemmedilmi Tevil ....................................................................................................................... 27 limde Derinlemi Olanlar ile Sapanlarn Mteabih Buyruklara Kar Tutumlar ....................... 27 Kur'n'da Mteabih Trleri .......................................................................................................... 28 Kur'an Ayetlerinin Muhkem ve Mteabih Trlerine Ayrlmasndaki Hikmet ................................ 29 KUR'N-I KER M'DEN NASIL YARARLANAB L R Z? ................................................................. 29 Kur'n' Nasl Okuyalm?............................................................................................................... 30 "Kur'an ya lehine yahut aleyhine bir delildir." ................................................................................ 31 Kur'an' Terketmekten Saknmak .................................................................................................. 32 KUR'N'IN BAZI AYETLER N N TEFS R .................................................................................... 32 Dinde Bid'at karmaktan Sakndrmak ........................................................................................ 32 Bid'atilerle Oturup Kalkmaktan Sakndrmak .............................................................................. 33 irkin Yeryznde Fesad karmakla likisi ................................................................................ 34 Allah'tan Bakasn Allah Gibi Sevmek irktir............................................................................... 34 Allah Gktedir ve Arn zerindedir.............................................................................................. 35 Havf ve Reca (Korku ve mit) ...................................................................................................... 36 Bu Ayetin Gsterdii Yol ............................................................................................................... 36 Allah Gklerin ve Yerin Nurudur ................................................................................................... 37 Ayetten kan Sonular ................................................................................................................ 38 Ecel Haknda Tesbit Edilenler ve Silinenler .................................................................................. 38 mrde Artma ve Eksilme ............................................................................................................ 39 Hak Yol Birdir, Sapklk Yollar Pek oktur ................................................................................... 39 "Hidayete Dair Ayet"in Doru Anlam ........................................................................................... 40 Kur'an- Kerim'de Hidayet Trleri .................................................................................................. 41 Bu Drt Hidayet eidi Birbirleri ile rtibatldr............................................................................... 41 M'minlerin Ruhlarnn Korunmas................................................................................................ 42 Bu Ayet-i Kerime'den u Sonular kmaktadr ........................................................................... 42

Kurn Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in Getirdiklerini Emreder ........................................ 43 oka Zikir ve eitleri ................................................................................................................. 43 Davud Aleyhisselam'n Fitnesinin (Snanmasnn) Mahiyeti Nedir? ............................................. 44 Sleyman Peygamber Atlara Olan Sevgisinden Onlar Svazlyor ............................................... 45 Bu Svazlamaktan Ama ............................................................................................................... 46 Sleyman Aleyhisselam'n "Fitne"sinin Doru Tefsiri ................................................................... 46 By eytanlarn lerindendir ...................................................................................................... 46 Ayet-i Kerime'den kartlan Sonular .......................................................................................... 47 slmda ok Evliliin Hkm ........................................................................................................ 48 zet............................................................................................................................................... 49 Erkeklerin Kadnlarla Karmasnn Tehlikesi ............................................................................... 49 Bu Kssadan kartlacak Sonular .............................................................................................. 50 sa Aleyhisselam Semada ve Diridir ............................................................................................. 50 sa Aleyhisselam'n ldrlmediine Delil Olan Ayetler ............................................................... 52 sa Aleyhisselam'n Nzuln Ortaya Koyan Hadisler.................................................................. 52 Mslmanlarn Yahudilerle Sava ............................................................................................... 52 Ayetlerle Hadisten kan Baz Sonular ....................................................................................... 53 Sadece Allah Yeter ....................................................................................................................... 53 Allahn Kitab Gereince Hkmetmeyi Terketmek Bellara Uramaya Sebebdir ....................... 54 Ayet ve Hadisten Sonular ........................................................................................................... 54 Kurn- Kerimin eytann Desiselerinden Uzak Tutulmas ......................................................... 55 Ayetin Doru Tefsiri ...................................................................................................................... 55 Byk lim Adam enkt'nin yeti Mkemmel Bir Tefsiri ............................................................ 56 Ayetten kartlan Baz Sonular .................................................................................................. 57 Fasklk ve mmetin Helk Edilmesindeki Etkisi .......................................................................... 57 Ayetten kartlan Baz Sonular .................................................................................................. 58 Yce Allahn: Dallette ken/aknken Seni Doru Yola letmedi mi? (ed-Duh 93/7) Buyruunun Anlam ...................................................................................................................... 58 Kfirlere Benzemeye almann Yasaklan ............................................................................. 59 Ayetten kan Baz Sonular ........................................................................................................ 60 Rahmann Kullarnn Nitelikleri..................................................................................................... 60 Bu Ayetlerden kan Baz Sonular ............................................................................................. 62 Yce Allahn Yoluna Nasl Davet Edilir? ...................................................................................... 63 Bu Ayet-i Kerimeden kan Baz Sonular ................................................................................... 63 Davet lim zerinde Ykselir ......................................................................................................... 63 Ayetten ve Tefsirinden kan Sonular ........................................................................................ 64 Allahn Rasulnn arsn Kabul Ediniz ................................................................................... 64 Ayetten kartlan Baz Sonular .................................................................................................. 65 Yaratlmlarn Zayfl ve Yaratcnn Kuvveti ............................................................................. 66 Ayetten kan Baz Sonular ........................................................................................................ 66 Surelerin Balanglarnn Anlam ................................................................................................ 66 Bu Harfleri Nasl Telaffuz Ederiz ................................................................................................... 67 Hsran Kfirlere, Kurtulu Mminleredir ...................................................................................... 68 Sureden kartlan Baz Sonular ................................................................................................ 68 KUR'AN'DA "LAZIM" VAKIF ......................................................................................................... 68 Bu Vakfa Baz rnekler ................................................................................................................ 68 KUR'N-I KER M'DEK SEKTELER ............................................................................................. 70 Bir Uyar ........................................................................................................................................ 70 ALLAH YARATANDIR, YARATILMAMITIR ............................................................................... 70 Kur'an ile Kudsi Hadis Arasndaki Fark ........................................................................................ 71

NSZ
phesiz hamd Allah'a mahsustur. Ona hamdeder, O'ndan yardm ister, mafiret dileriz. Nefislerimizin erlerinden, amellerimizin ktlklerinden Allah'a snrz. Allah'n hidyete ilettiini kimse saptramaz. Onun saptrdn da kimse hidyete iletemez. ehdet ederim ki Allah'tan baka hibir ilh yoktur. O bir ve tektir, O'nun orta yoktur. Yine ehadet ederim ki Muhammed O'nun kulu ve Rasldr. Yce Allah Kurn- Kerim'i insanlara onu anlasnlar, zerinde iyice dnsnler, gereince amel etsinler diye indirmitir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Bu ayetlerini dnsnler. Hem akl sahipleri t alsnlar diye sana indirdiimiz hayr ve bereketi bol bir kitaptr." (Sad, 38/29) Yine Yce Allah bu kitaptan yararlanmak isteyen kimselere onu anlamay kolaylatrmtr. O yle buyurmaktadr: "Andolsun ki biz Kur'n' dnmek iin kolaylatrdk. O halde var m ibret alp dnen?" (el-Kamer, 54/17) Yce Allah bu kitab arapa indirmitir ki, araplar onu akledip kavrasnlar, ona iman etsinler, onu dier mmetlere tebli etsinler: "Muhakkak biz onu anlayp dnesiniz diye arapa bir Kur'n olarak indirdik." (Yusuf, 12/2) Kur'n' anlayabilmek bazen onun tefsirini incelemeyi de gerektirebilir. zellikle tefsir edilmesi ve aklanmas gereken baz ayetler iin bu byledir. Ben okuyucuya Kurn- Kerim'i anlamaya ve aklamaya yardmc olacak ekilde tefsirin baz trlerini szkonusu edeceim. Daha sonra tefsirine ve aklanmasna gerek duyulan mcmel birtakm yetlerin tefsirini kaydedeceim. Bunu yaparken de kimi zaman delili ile birlikte mfessirlerin tercih edilen grlerini ortaya koyacam. Allah'tan bu almam ile mslmanlar faydalandrmasn ve onu kerim zat iin ihlsl klmasn niyaz ederim. Muhammed b. Cemil Ziyn Mekke-i Mkerreme ehri; Drul-Hadis el-Hayriyye retim Grevlisi

TEFS R E TLER Kurn, Kurn le Tefsir Etmek Kur'n'n, Kurn ile tefsir edilmesi tefsir trlerinin en stndr. nk Kurn'n bir ksm dier bir ksmna aklk getirmektedir. 1- Buna rnek yce Allah'n u buyruklardr: "Andolsun ge ve tarka. Tarkn ne olduunu ne bildirdi sana? O, delip geen yldzdr." (et-Tark, 86/1-3) Burada "delip geen yldz" ibaresi "trk" kelimesini aklamaktadr. 2- Bir baka rnek yce Allah'n u buyruudur: "Sana ikiyi ve kumar sorarlar. De ki: ' kisinde de hem byk bir gnah, hem de insanlar iin baz faydalar vardr. Ama gnahlar faydalarndan daha byktr.'" (el-Bakara, 2/219) Bir baka yet-i kerimede ise kaytsz ve artsz olarak gnahn haram klnd belirtilmektedir. Bu da yce Allah'n u buyruudur: "De ki: 'Rabbin ancak hayaszlklar, onlarn ak olann, gizli olann, bununla beraber gnah, haksz isyan... haram klmtr.'" (el-Araf, 7/33) "Gnah (ism)" gnah kazanmaya sebep olan her trl isyan kapsar. zel olarak hamr (arap) anlamnda olduu da sylenmitir. airin u beyitinde de bu anlamdadr: "Aklm kayboluncaya kadar ismi (arab) itim te bu ekilde ism (arap) akllar alr gider." Bununla birlikte "ism (gnah)" lafznn arap (hamr) hakknda zellikle kullanldn ortaya koyan herhangi bir delil bulunmamaktadr. O halde iki, hakknda gnah tabiri kullanlabilecek masiyetlerden birisidir. es-Shh (adl szlk)de yle denilmektedir: Bazen hamr (arap)a da ism (gnah) denilebilir.1 3- Bir baka rnek yce Allah'n u buyruudur: "Haberiniz olsun ki Allah'n velilerine hibir korku yoktur. Onlar kederlenecek de deillerdir." (Yunus, 10/62) Bu buyruktaki "veliler" buyruu: "Onlar iman edip, takval davrananlardr." (Yunus, 10/63) yeti ile tefsir edilmitir. Bu aklama; Veli, gayb bilen yahut birtakm kerametleri bulunan yahut kabri zerinde kubbesi bulunan (yatr) ya da buna benzer batl birtakm inanlarn hakknda szkonusu edildii kimsedir diyenlerin grlerini reddetmektedir. Buna gre Allah'n emirlerine itaat eden ve Allah'n haramlarndan saknan herbir m'min Allah'n velilerindendir. Keramet ise bir art deildir. Bazen bu keramet aka grlebilir, bazen gizli kalabilir. Baz sufiler ve bid'atiler tarafndan garip birtakm iler ortaya konulabilir. Bu ise yce Allah'n hakknda: "... Bylerinden tr kendisine yryorlarm gibi geldi." (Taha, 20/66) buyruunda szkonusu ettii by kabilindendir. Bu gibi iler Hindistan'da ve baka yerlerde mecusiler tarafndan da gsterilmitir. 4- Bir baka rnek: Abdullah b. Mesud Radyallahu anh dedi ki: Yce Allah'n: " man edenlere ve imanlarna zulm kartrmayanlara gelince..." (el-En'am, 6/82) yeti nzil olunca bu mslmanlara ar geldi ve hangimiz kendi nefsine zulmetmez ki dediler. Bunun zerine Raslullah Salallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Hayr byle deil, kastedilen irktir. Siz Lukman'n oluna syledii: "Oulcuum Allah'a irk koma. Muhakkak irk byk bir zulmdr." (Lukman, 31/13) buyruunu hi duymadnz m?"2 Hafz bn Hacer, Fethu'l-Bri'de: "Kartrmayanlar: Katmayanlar, bulatrmayanlar demektir." der. Bu yet ile hadisin ifade ettii hususlar arasnda unlar da vardr: Zulmn mertebeleri farkl farkldr. Masiyetlere "irk" denilmez. Allah'a hibir eyi ortak komayan kimse gvenlik altndadr ve o hidyete ermi bir kimsedir.3 5- Yce Allah yle buyurmaktadr: "Gerekten insan 'hel' olarak yaratlmtr." (el-Meric, 70/19) Bu yetin tefsiri yle yaplmtr: "Yani o kendisine zarar eriirse feryad basandr. Ona hayr dokunsa cimrilik edip, infak etmeyendir." (elMearic, 70/20-21) 6- Yce Allah yle buyurmaktadr: "Adem Rabbinden baz kelimeler belleyip ald, o da tevbesini kabul buyurdu..." (el-Bakara, 2/37) Buradaki belledii kelimelerin tefsiri yce Allah'n: "Rabbimiz biz kendimize zulmettik... dediler." (el-Araf, 7/23) buyruunda aklanmaktadr. 7- Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "Sizler de snf olduunuzda..." (el-Vka, 56/7) Burada szkonusu edilen " snf"n tefsiri yce Allah'n u buyruklarnda yaplmtr:

1 2

Bk. e-evkn, Fethu'l-Kadr- II, 200. Buhr ve Muslim. 3 Bu aklamay Hafz bn Hacer Fethul-Bri'de yapmtr.

"Ashabu'l-meymene (amel defterleri sa taraflarndan verilenler) ne ashabu'l-meymene'dir! Ashabu'l-me'eme (amel defterleri sol taraftan verilenler) ne ashabu'l-me'emedir! es-Sbikn (ileri gidenlere) gelince, ite onlar ne geenlerdir." (el-Vka, 56/7) Kurn Kerimin Sahih Hadis le Tefsiri Kur'n'n sahih hadisle tefsir edilmesi olduka nemlidir. nk Raslullah Salallahu aleyhi vesellem Allah'n muradnn ne olduunu btn insanlardan daha iyi bilir. O, yce Allah'n hakknda buyurduu gibidir: "O kendi hevsndan bir sz sylemez. O(nun syledikleri) bildirilen bir vahiyden bakas deildir." (en-Necm, 53/3-4) Yce Allah bu kitab ona, insanlara aklamas iin indirmitir: " nsanlara, kendilerine ne indirildiini aklayasn ve onlar da iyice dnsnler diye sana da bu zikri (Kur'an') indirdik." (en-Nahl, 16/44) Nebi Salallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur: "unu bilin ki bana Kurn ve onunla birlikte onun gibisi de verilmitir."4 1- Buna rnek: Yce Allah buyuruyor ki: "Siz de onlara kar gcnzn yettii kadar kuvvet hazrlayn." (el-Enfl, 6/60) Buradaki "kuvvet" in tefsiri Raslullah Salallahu aleyhi vesellemin defa tekrarlad: "Haberiniz olsun ki (kuvvet) atmaktr." buyruunda gemektedir.5 Kurtubi dedi ki: Her ne kadar kuvvet atmann dnda birtakm aletlerin hazrlanmas ile ortaya kyor ise de Nebi Salallahu aleyhi vesellemin kuvveti (ok) atmak ile tefsir etmesi ok atmann dmana daha ar kayplar verdirmesi, hazrlanmasnn daha kolay olmasndan dolaydr. nk bazen birliin kumandanna ok atlr, o da korkar ve arkasndakiler bozguna urarlar.6 imdi bile modern sava aletlerinin etkisi atlmalarna baldr. Bundan dolay slam zellikle genleri at yapmay renmeye tevik etmitir. Keke bunlarla uramaktan kendilerini alkoyan dier oyunlar renecek yerde, at yapmay ve onunla birlikte yzmeyi renselerdi. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Her kim ok atmay renir, sonra onu unutursa bizden deildir. -Ya da asi olmutur.-"7 Nebi Salallahu aleyhi vesellem Eslemlilerden birbirleriyle ok atma yar yapan bir grup yanndan geerken yle buyurmutur: "Ey smailoullar ok atnz. nk sizin atanz ok atcs idi. Ok atnz ve ben filan oullar ile birlikteyim. (Hadisin ravisi) dedi ki: ki kesimden birisi ok atmad. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem: Ne diye ok atmyorsunuz diye sorunca, u cevab verdiler: Sen onlarla birlikte iken biz nasl atabiliriz? Peygamber Salallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Haydi ok atnz. Ben hepinizle birlikteyim."8 2- Yce Allah yle buyurmaktadr: "Rabbiniz buyurdu ki: 'Bana dua edin, ben de duanz kabul edeyim. phesiz bana ibadeti byklklerine yedirmeyenler, yaknda hor ve hakir olarak cehenneme gireceklerdir." (el-M'min, 40/60) Burada "bana ibadeti" bana dua etmeyi demektir. Peygamber Salallahu aleyhi vesellem de buradaki ibadeti tefsir ederek yle buyurmutur: "Dua ibadetin ta kendisidir."9 3- Bir baka rnek yce Allah'n u buyruudur: " hsanda bulunanlara daha gzeli ve daha da fazlas vardr." (Yunus, 10/26) Rasl-i Ekrem Salallahu aleyhi vesellem "fazlal" u buyruu ile yce Allah'n yzne bakmak diye tefsir etmitir: "Bunun zerine (Rab) hicab(n) aacak. Onlara Rablerine bakmaktan daha ok sevecekleri hibir ey verilmemitir. Daha sonra u: " hsanda bulunanlara daha gzeli ve daha fazlas vardr." yetini okudu.10 4- Bir baka rnek: Yce Allah buyuruyor ki: "Baldrn alaca o gnde..." (el-Kalem, 68/42) Buhr tefsir blmnde bu yeti tefsir ile ilgili olarak aadaki hadisi zikretmektedir: Raslullah Salallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Rabbimiz baldrn aacak, erkek kadn btn m'minler ona secde edecek. Dnyada gstermek ve duyurmak iin secde eden kimseler ise ylece kalacaklar. Secde etmek isteyecekler ancak srtlar tek bir para olacaktr."11 Bu aklamalara gre Allah' yaratlmlara benzetmek (tebih) ya da ona cisim izafe etmek (tecsm) gerekmez. nk "O'nun benzeri hibir ey yoktur" (e-ura, 42/11) Bu sebeple ehl-i snnet ve'l-cemaat yce Allah'n
4 5 6

Hadis sahihtir. Eb Dvd. Muslim Bu aklamay Hafz Fethul-Bri'de nakletmitir. 7 Muslim. 8 Buhr. 9 Tirmiz rivayet etmi olup, hasen- sahih bir hadistir demitir. 10 Muslim 11 Buhr, VI, 72

kendi zat hakknda szkonusu ettii eller, yz, iitmek, grmek gibi sfatlar Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in nisbet ettii baldr, parmaklar ve ayak gibi eyleri, yce Allah'n zatna ve celaline yakacak bir ekilde kabul ederler ve fakat biz bunlarn nasl olduklarn bilemeyiz derler. Hadisin Kur'n'a Gre Konumu 1- Hadis, Kurn- Kerim'de gelen buyruklara muvafk olur. Bu durumda Kurn ile hadiste yer alan buyruklar delillerin ayn konu etrafnda arka arkaya gelip birbirlerini desteklemesi kabilindendir. Namaz klmay, zekat vermeyi, ramazan orucunu tutmay, beytullah haccetmeyi emretmek gibi. Ayn ekilde Allah'a ortak komay, yalan ahitlikte bulunmay, anne-babaya kar gelmeyi yasaklamak yine Allah yolunda cihad ve daha baka hususlar da byledir. 2- Hadis; Kurn- Kerim'de yer alan bir buyruu beyan edici ve aklayc olabilir: Namaz vakitlerinin, rekat saylarnn, zektn miktar ve vakitlerinin, zekata tabi mallarn aklanmas gibi. Oruca dair hkmler ile hac ibadetine dair hkmler ve buna benzer Kurn- Kerim'de mcmel (ksa ve zl ifadelerle) gelmi daha baka hkmler de buna benzer. 3- Hadis; Kurn- Kerim'in szkonusu etmedii bir hkm tesbit edebilir. Kadnn halas ya da teyzesi ile birlikte nikahlanmasnn haram klnmas, yrtc hayvanlardan az dili olanlarnn, kulardan da peneli olanlarnn etlerinin haram klnmas ve buna benzer tek bana snnetin teri ettii dier hkmler byledir. 4- Hadisin Kurn'daki mutlak ifadeye kayt getirmesi: Hrszn elinin nereden kesileceinin aklanmas gibi. 5- Kurn'daki umumi ifadenin hadis ile tahsis edilmesi: Hrszn elini kesmeyi gerektiren miktarn tayini gibi. Kurnn Ashabn Szleriyle Tefsiri bn Abbas, bn Mesud ve daha baka ashab- kiramn tefsirleri olduka nemlidir. nk onlar Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e arkadalk etmiler, ondan ilim renmilerdir. 1- Mesela, yce Allahn "Rahman ara istiv etti." (Taha, 20/5) buyruu ile ilgili olarak Hafz bn Hacer, Fethul-Bri'de unlar sylemektedir: Snnetin ihya edicisi mam Beavnin, bn Abbas'tan ve mfessirlerin biroundan naklettiine gre bunun ( istiv lafznn) anlam: "stne kt" demektir. Daha sonra Um Seleme, Rabia, Malik ve bakalarnn u szn nakletmektedir: " stiv, bilinmeyen bir ey deildir. Nasl olduu ise akl ile idrak edilemez. Bunu kabul etmek imandr. Onu inkar kfrdr."12 2- Bir dier rnek yce Allah'n: "Ya da kadnlara dokunursanz" (en-Nisa, 4/43) buyruudur. bn Kesr, Tefsir'inde, bn Abbas'tan: Kast cimdr, dediini nakletmektedir. Yine bn Abbas yle demektedir: Lems, mess (dokunmak) ve mberet (tenlerin demesi) cim anlamndadr. Ancak yce Allah diledii lafz kinayeli olarak kullanr. bn Kesr dedi ki: Abdullah b. Abbas'tan bu szleri syledii birka yoldan sahih olarak rivayet edilmitir. Daha sonra bn Mesud'un: "Lems (dokunmak), cimdan daha aadadr" eklindeki szn zikretmektedir. Arkasndan bn Kesr, bn Cerir'in u aklamalarn zikretmektedir: "Bu hususta iki grten doruya daha yakn olan yce Allahin: "Ya da kadnlara dokunursanz" buyruunda, dokunmann dier manalar bir tarafa cima kastetmitir diyenlerin szleridir. nk Raslullah Salallahu aleyhi vesellemin hanmlarndan birisini ptne, sonra da abdest almakszn namaz kldna dair haber sahihtir.13 Hadisin bir yeti tefsiri ashabdan ya da tabinden birisinin tefsiri ile atacak olursa, bu iki tefsiri birbirleriyle telif etmeliyiz. Buna imkan olmazsa yapmamz gereken Raslullah Salallahu aleyhi vesellemin tefsirini kim olursa olsun bakasnn tefsirinin nne geirmektir. nk Raslullah Salallahu aleyhi vesellem Allah'n muradn bakalarndan daha iyi bilir. Hevsndan konumayan odur. Ayrca yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! Allah'n ve Raslnn huzurunda ne gemeyin." (el-Hucurt, 49/1) Szl ya da fiil olarak ne gemeyin, demektir. Bu aklamay bn Kesr yapmtr. Buna rnek olarak u yet gsterilebilir: Yce Allah buyuruyor ki: "Baldrn alaca o gnde" (el-Kalem, 68/42) Bu yeti Buhr aadaki hadis ile tefsir etmektedir: "Rabbimiz baldrn aacak, erkek-kadn btn m'minler ona secde edecektir..."14 bn Abbas'tan da bu yetin tefsiri ile ilgili olarak yle dedii nakledilmitir: "O ok byk keder ve sknt gndr."15

Fethu'l-Bari, 13/406 bn Kesr, I, 502. Buhr ve Muslim. 15 bn Abbas'n bu grnn zayf olduunu Selim el-Hilali, el-Menhelu'r-Rakrak adl eserinde belirtmektedir. nk rivayetler birbirini tutmamaktadr.
13 14

12

Buna gre, eer ondan gelen bu nakil sahih ise, yet-i kerimeyi herhangi bir benzetme (tebih) szkonusu olmakszn "Allah'n baca" diye tefsir eden hadis ile bir atma szkonusu deildir. Rabbimiz kyamet gnnde bacan aacaktr ve o gn zorlu ve skntl bir gn olacaktr. yle de denilebilir: yeti tefsir eden Ebu Said el-Hudri'nin rivayet ettii bu hadis, bn Abbas'a ulamamtr. Nitekim Sahih'te sabit olduuna gre Ebu Musa, mer Radyallahu anh'dan ieri girmek iin defa izin istedii halde ona izin vermeyince geri dnp gitmiti. Daha sonra mer: Ben Abdullah b. Kays'n izin isteyen sesini duymadm m? Ona izin veriniz dedi. Onu aradlarsa da gitmi olduunu grdler. Daha sonra Ebu Musa gelince mer ona: Hangi sebeple geri dndn, diye sordu. Ebu Musa yle dedi: Ben defa izin istediim halde bana izin verilmedi. Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'i de yle buyururken dinledim: "Herhangi biriniz defa izin istedii halde ona izin verilmezse geri dnsn." Bunun zerine mer Radyallahu anh dedi ki: Ya buna dair bana bir delil getirirsin yahutta cann actacak kadar sana vururum. Ebu Musa ensardan bir topluluun yanna gitti. Onlara mer Radyallahu anh'n dediklerini aktard. Onlar da yle dediler: Senin lehine (byklerimiz) deil de en kmz ahitlik edecektir. Onunla birlikte Ebu Said el-Hudri kalkt ve mer Radyallahu anh'a bunu bildirdi. O da yle dedi: ar-pazarda alverile oyalandmdan bunu duymamtm.16 bn Abbas kendisine: Ebu Bekir ve mer'in ikisi de hacc- ifrad yaptlar denilince yle dedi: Benim grme gre (bana bu ekilde itiraz edenler) helak olacaklardr. Ben, Raslullah dedi diyorum, onlar: Ebu Bekir ve mer dedi, diyorlar.17 Tabiin Szleriyle Kurnn Tefsiri Kur'an- Kerim'in tabin szleriyle tefsir edilmesi de ayn ekilde nemlidir. nk onlar bu bilgiyi Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'den renen ashab- kiram'dan renmilerdir. Mcahid b. Cebr dedi ki: "Ben Kurn- Kerim'i bn Abbas'a defa batan sona arzettim. Herbir yet sonunda duruyor ve ona ne hakknda indiini ve onunla ilgili neler olduunu soruyordum." Said b. Cbeyr, bn Abbas'n azadls krime, Ata b. Ebi Rebah, Hasan el-Basri, Mesruk b. el-Ecda, Said b. elMseyyeb, Katade, ed-Dahhak b. Muzahim ve tabinden daha bakalarnn durumu da byledir. 1- Buna rnek olarak Buhr'nin tevhid bahsinde zikrettii u rivayeti gsterebiliriz: Ebu'l-liye dedi ki: "Sonra ge istiv etti". (el-Bakara, 2/29) Yani ykseldi.18 Mcahid de: " steva"; arn zerine ykseldi demektir. demitir.19 Taberi de pek ok gr zikrettikten sonra "isteva" lafzn ykselmek diye tefsir ederken unlar sylemektedir: Yce Allah'n: "Sonra ge istiv etti" buyruu yce Allah onlarn zerine (gklerin zerine) ykseldi, kudretiyle onlar tedbir etti ve yedi sema olarak yaratt demektir. Taberi er-Rabi b. Enes'den: "Sonra ge istiv etti" buyruu hakknda unlar sylediini nakletmektedir: Semaya ykseldi demektedir.20 2- Yce Allah yle buyurmaktadr: "Meyveler ve otlaklar (ebb) bitirdik. (Abese, 80/31) Dahhk dedi ki: Meyve dnda yerden biten her ey "ebb"dir. O da ot demek olup, davarlarn yedii ot anlamndadr. Kur'an'n Arap Diline Gre Tefsiri Arap diline uygun olarak Kurn'n tefsir edilmesi de nemlidir. nk yce Allah: "Muhakkak biz onu anlayp dnesiniz diye arapa bir Kur'an olarak indirdik." (Yusuf, 12/2) diye buyurmaktadr. 1- Buna rnek olarak Hafz bn Hacer'in, Fethul-Bri'de bn Battal'dan naklettii u aklamalar gsterebiliriz: Burada yani: "Sonra semaya istiv etti." (el-Bakara, 2/29) yetinde sz edilen "istiva"nn anlam hakknda farkl grler vardr. Mutezile bunun kahretmek ve galip gelmek suretiyle istila anlamnda olduunu sylemiler ve airin u beyitini delil gstermilerdir: "Bir Irak'a istiv etti

Buhr ve Muslim Allame Ahmed kir sahih olduunu belirtmitir. Buhr, VIII, 175 19 Buhr, VIII, 175 20 Taberi, VIII, 175. Bu yerin kaynak olarak gsterilmesi muhtemelen yanltr. nk grld gibi yukarda Buhari iin verilen cilt ve sahife numaras aynen tekrarlanmtr. Buharinin Taberiden byle bir nakil yapmasna imkan yoktur. Bu ifadeler, mesela Taberi Tefsiri , Darul-Fikr, 1408/1988 tarihli basksnda 1, 191de yer almaktadr. (eviren)
17 18

16

Kl kullanmadan ve kan dkmeden." Daha sonra bu aklamay u szleriyle reddetmektedir: Mutezile'nin bu aklamas tutarszdr. nk yce Allah ezelden ebede kadar kahredici, galip ve istila etmitir. O her trl eksiklikten yce ve mnezzehtir. Pek ok gr szkonusu ettikten sonra unlar sylemektedir: " stiva"nn yceldi, ykseldi diye tefsir edilmesine gelince bu sahih olan bir aklama eklidir. Hak olan gr bu olduu gibi ehl-i snnetin gr de budur. nk an yce Allah kendi zatn en stn ve en yce olmakla nitelendirmi ve yle buyurmutur: "O ortak tutmakta olduklar her eyden mnezzeh ve ycedir." (Yunus, 10/18) Bu sfat onun zati sfatlarndandr.21 Derim ki: Bu hususta doru olan udur: stiva etmek yce Allah'n zatna taalluk eden fiil sfatlarndandr. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr.22 Daha sonra Hafz bn Hacer, Fethul-Bri'de unlar sylemektedir: Ebu smail el-Herev, el-Faruk adl kitabnda senedi ile Davud b. Ali b. Halef'den yle dediini nakletmektedir: Biz Abdullah b. el-A'rb yani lugat bilgini Muhammed b. Ziyad'n yannda idik. Bir adam: "Rahman ara istiv etti." (Taha, 20/5) (Ne demektir?) diye sordu. Abdullah dedi ki: O haber verdii ekilde arn zerindedir, dedi. Adam: Ey Abdullah'n babas bunun anlam istil etti eklindedir dedi. Abdullah ona: Sus dedi. Bir eyi istil etti tabiri ancak onun karsnda duran ve ona zt olan halde kullanlr. Bakas da yle demektedir: Eer bu "istil etti" anlamnda olsayd bu ifadenin zellikle ar hakknda kullanlmasna gerek olmazd. nk o zaten btn mahlukata galip gelendir.23 Hayret edilecek u ki E'arler "istiv" lafzn "istil etmek" anlamnda tefsir edilmesini Mutezile'den aldlar ve bu baz tefsir ve tevhid kitaplarnda ve eitli kimselerin grleri arasnda yaygnlk kazand. Bylelikle yetlerin, sahih hadislerin, ashabn, tabin ile mtehid imamlarn szlerinin delalet ettii yce Allah hakkndaki "uluvv: ycelik ve ykseklii" inkr etmi oldular. Hatta Kurn- Kerim'in nzil olduu arap diline dahi muhalefet ettiler. Allah ona rahmet etsin bnul-Kayym yle der: Allah yahudilere "htta" demelerini emretti. Onlar tahrif ederek hnta dediler. Yce Allah da bize arn zerine "istiva" ettiini syledi tevil edenler ise bunu istila etti diye akladlar. imdi bunlarn ilave ettikleri lam harfinin yahudilerin ilave ettikleri nun harfine ne kadar benzediine dikkat ediniz.24 2- Arap diline gre tefsire rneklerden birisi de yce Allah'n brahim Aleyhisselam'dan sylediini naklettii u buyruklarn aklamasdr: "Babasna ve kavmine demiti ki: ' badet edip durduunuz bu timsller de ne oluyor?'" (el-Enbiya, 21/52) "Timsller" arapada putlar demektir. evkn'nin Fethu'l-Kadr adl tefsirinde de belirttii gibi. O yle diyor: Timsller putlar demektir. Timsalin asl anlam yce Allah'n yarattklarndan herhangi bir eye benzer olarak yaplan bir eydir. Mesela, bir eyi bir bakasnn benzeri olarak ortaya koyduumuz takdirde: O eyi, o eye temsil ettim (benzettim) denilir. te temsil edilen bu varln ismine de "timsl" denilir.25 Mriklerin tapndklar putlar da birtakm velileri temsil ediyordu. Buna delil: a. Buhr, bn Abbas Radyallahu anh'dan yce Allah'n: "Ve: Tanrlarnz sakn brakmayn. Sakn Ved, Suva, Yes, Yek ve Nesri terketmeyin, dediler." (Nuh, 71/23) buyruunu aklarken unlar sylediini nakletmektedir: Nuh kavminin ibadet ettikleri putlar araplara geti... Bunlar Nuh kavminden salih birtakm kimselerin isimleri idi. Bu kiiler ldkten sonra eytan onlarn kavimlerine: Bunlarn oturup kalktklar meclislerde birtakm talar dikiniz ve bu talara onlarn isimlerini veriniz, diye telkin etti. Onlar da bu ii yaptlar. O vakit bunlara ibadet edilmedi. Nihayet bu kavim helk olup da ilim ortadan kalknca o putlara ibadet edildi. Burada "ortadan kalknca" ifadesinden kast, zel olarak o suretlere, heykellere dair bilgidir.26 b. Yine Buhr bn Abbas'tan yce Allah'n: "imdi haber verin Lt ve Uzz'dan" (en-Necm, 53/13) buyruu hakknda unlar sylediini nakletmektedir: Lat haclar iin sevik hazrlayan bir adam idi.27 Derim ki ite bundan dolay yce Allah pek ok yet-i kerimede bunlara "veliler" adn vermi bulunmaktadr. Bu yetlerden birisi de: "Yoksa onlar ondan baka veliler mi edindiler?" (e-ura, 42/9) buyruudur. Bu geen aklamadan Kurn Kerim'in szkonusu ettii mrikler tatan birtakm putlara tapnyorlard ve onlar veli deillerdi diye zanneden pekok mslmann hata ettikleri anlalmaktadr. Bunun hata olmas undandr: Putlar ve heykeller az nceden de getii gibi salih birtakm insanlar temsil ediyordu. 3- Arapaya gre tefsirin bir dier rnei yce Allah'n: "Onun iin bil ki: 'Allah'tan baka hibir ilah yoktur.'" (Muhammed, 47/19) buyruudur. " lh" mabud anlamndadr. Buna gre buyruk: "Allah'tan baka mabud
21 22 23 24 25 26 27

Fethu'l-Bri, XIII, 406. Bk. el-Herrs, erhu'l-Akideti'l-Vstiyye, s. 91. Fethu'l-Bari, XIII, 406 Bk. bnu'l-Kayyim, el-Kasidetu'l-Nuniyye. Fethu'l-Kadr, III, 413. Buhr, VI, 73 Buhr, VI, 51

10

yoktur" demek olur. Allah'n dnda mabudlar pek ok olduundan tr, mesela Hindistan'da Hindular ineklere tapnrlar, hristiyanlar Mesih'e ibadet ederler, baz mslmanlar -maalesef- evliyaya ibadet eder ve Allah'tan bakasna dua ederler. Hadis-i erifte: "Dua ibadetin ta kendisidir."28 denilmitir. Bu sebeple aklamaya "hak" kelimesinin ilave edilmesi kanlmaz olmutur. Buna gre anlam yle olur: Allah'tan baka hak mabud yoktur. Bylelikle btn batl mabudlar kapsam dnda kalm olmaktadr. Bu ekilde tefsirin delili de yce Allah'n: "Bunun sebebi udur: nk Allah hakkn ta kendisidir. Ondan baka onlarn dua ettikleri ise btldr." (Lukman, 31/30) buyruudur. " lah" lafznn anlamna dair bu tefsirden aziz ve celil olan Allah'n, arnn stnde oluunu inkar eden ou mslmann hatal olduklar aka ortaya kmaktadr. Onlar bu grlerine yce Allah'n: "O gkte de ilh olandr, yerde de ilhtr." (ez-Zuhruf, 43/84) buyruunu delil gsterirler. Eer bunu delil gsterenler "ilh"n ne demek olduunu bilselerdi bu yeti delil gstermezlerdi. nk az nce getii gibi "ilah" mabud demektir. Dolaysyla yetin anlam u olur: O semada da mabud olandr, yerde de mabud olandr. Ayrca yce Allah'n arn stnde oluunu ispat eden yetler pek oktur. Bunlardan birisi u buyruudur: "Sonra ara istiv etti." (el-Araf, 7/54) Bu da yceldi ve ykseldi demektir. Yine: "La ilhe illallah" Allah'tan baka yaratan ve rzk veren yoktur demektir, diyen pekok kimsenin hatal olduu da ortaya kmaktadr. nk mrikler esasen bunu kabul ediyorlard. Fakat onlar "ilah"n mabud olduunu da biliyorlard. Bundan dolay onlar la ilhe illallah demeyi byklklerine yedirmediler. Nitekim yce Allah onlardan ylece szetmektedir: "nk onlara: 'Allahtan baka ilah yoktur' denildiinde byklk taslarlar ve derlerdi ki: Biz ilahlarmz bir air sz dolays ile mi terkedeceiz?" (es-Sfft, 37/35-36) 4- Tefsirde yardmc olan hususlardan birisi de arap dili kurallar arasnda ifadelerde takdim ve tehir ile ilgili kurallar bilmektir. Buna rnek yce Allah'n: "Yalnz sana ibadet eder, yalnz senden yardm dileriz." (el-Fatiha, 1/5) buyruudur. Burada meful olan (ve fiilden sonra gelmesi gereken:) "iyyke: yalnz sana" birisinde "ibadet ederiz" anlamndaki fiilden, dierinde "yardm dileriz" anlamndaki fiilden nce gelmitir. Bundan maksat ise ibadeti ve yardm dilemeyi mnhasran Allah'a tahsis etmektir. Yani biz senden baka kimseye ibadet etmeyiz, senden bakasndan yardm istemeyiz. badeti ve yardm dilemeyi yalnz sana tahsis ederiz. "Yalnz sana ibadet eder, yalnz senden yardm dileriz." buyruu hakknda bnu'l-Kayyim, Medricu's-Slikn adl eserde unlar sylemektedir: Yaratmann ve emretmenin, kitaplarn ve eriatlerin, sevabn ve ikabn srr u iki kelimede ifade edilmektedir: "Yalnz sana ibadet eder, yalnz senden yardm dileriz." Bunlar ubdiyet ve tevhdin de eksenini tekil ederler. yle ki: Yce Allah yzdrt kitap indirmitir. Bunlarn hepsinin manalarn Tevrat, ncil ve Kurn'da toplamtr. Bu kitabn anlamn Kurn- Kerim'de bir araya getirmitir... Kurn'n anlamlarn da Fatiha'daki: "Yalnz sana ibadet eder, yalnz senden yardm dileriz." buyruunda toplamtr.29 Ayetin fade Ettii Baz Anlamlar: 1- Namaz, tavaf, hkm koymak ve dua etmek gibi ibadetlerin sadece Allah iin yaplmasdr. nk Raslullah Salallahu aleyhi vesellem: "Dua ibadetin kendisidir."30 diye buyurmaktadr. 2- Allah'tan dilemek, O'ndan yardm istemek. zellikle hastalara ifa vermek, rzk talep etmek, hidyet ve buna benzer O'ndan baka kimsenin g yetiremeyecei eyleri sadece ondan istemek. nk Peygamber efendimiz: "Dilekte bulunursan Allah'tan dile. Yardm istersen Allah'tan yardm iste" diye buyurmutur.31 KURNI ANLAMADA YARDIMCI HUSUSLAR stinbt Bilgisi stinbt yetin manasndan kartlan ince anlaytr. 1- rnek olarak yce Allah'n u buyruunu okuyalm: "Allah'n yardm ve fetih geldiinde insanlarn blk blk Allah'n dinine girdiklerini grdnde..." (en-Nasr, 110/1-2) Buhr'nin naklettiine gre bn Abbas yle demitir: mer beni Bedir'e katlan yal ashab- kiram ile birlikte sohbetine katyordu. Galiba onlardan birisi iten ie bundan rahatsz olarak dedi ki: Bizim bunun gibi ocuklarmz varken ne diye onu bizimle birlikte huzuruna alyorsun? mer dedi ki: Bunun sebebini siz de
28 29

Hadisi Tirmiz rivayet etmi olup, hasen, sahih bir hadistir demitir. (Bk. bnu'l-Kayyim, Medricu's-Slikn -ksaltlarak-) 30 Hasen, sahih bir hadistir 31 Hadisi Tirmiz rivayet etmi olup, hasen sahihtir demitir.

11

biliyorsunuz. Bir gn onu ard ve onlarla birlikte huzuruna ald. ( bn Abbas diyor ki): Benim grme gre beni sadece onlara (aralarna beni almaktaki) maksadn gstermek iin armt. Yce Allah'n: "Allah'n yardm ve fetih geldiinde" buyruu hakknda ne dersiniz? diye sordu. Birileri: Allah bize yardm edip bize fetih nasip ettiinde kendisine hamdedip, O'ndan mafiret dilemekle emrolunduk dedi, bazlar da hibir ey demeyip sustu. Bana: Sende mi byle diyorsun bn Abbas? Dedi. Ben: Hayr dedim. Peki ne dersin diye sorunca yle dedim: Bu Raslullah Salallahu aleyhi vesellemin ecelini dile getiriyor. Allah ona ecelini bildirdi: "Allah'n yardm ve fetih geldiinde" buyruuyla ite bu senin ecelinin alametidir demi oldu. "Hemen Rabbini hamd ile tesbih et ve ondan mafiret dile! nk o tevbeleri ok kabul edendir." (en-Nasr, 110/3) mer dedi ki: Benim de bu konuda bildiim senin sylediinden bakas deildir.32 2- Bir dier rnek, bn Kesr'in mam afi'den yce Allah'n u buyruuyla ilgili yapt nakildir: "Yk tayan hibir kimse bakasnn (gnah) ykn yklenmez ve insan iin kendi altndan bakas yoktur." (en-Necm, 53/38-39) Yani kimseye bakasnn gnah yk ykletilmeyecei gibi bizzat kendisinin kendi adna kazandklarndan baka eylerin ecrini de elde etmesi szkonusu deildir. te bu yet-i kerimeden mam afi -yce Allah'n rahmeti zerine olsun- u hkm karmtr (istinbat): Kurn okumann sevab hediye edilmekle llere ulamaz. nk bu ne llerin ameli, ne de onlarn kazancdr. Bundan dolay Raslullah Salallahu aleyhi vesellem mmetini bu ii yapmaya tevik etmedii gibi, herhangi bir nass ya da bir iaretle de onlar byle bir ie ynlendirmemitir. Herhangi bir sahabiden de byle bir ey nakledilmemitir. Eer bu i bir hayr olsayd phesiz onlar bizden nce bu ii yaparlard. Dier taraftan Allah'a yaknlatrc ameller ile ilgili olarak sadece nasslarla yetinilir. eitli kyas ve grlerle bu hususta herhangi bir tasarrufta bulunmak mmkn deildir. Dua ve sadakaya gelince, bunlarn (sevaplarnn) lye ulaaca hususunda icm vardr ve yasa koyucunun bu hususta nasslar bulunmaktadr. Muslim'in Sahih'inde rivayet ettii hadise gre Ebu Hureyre yle demitir: Raslullah Salallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: " nsan ld m u ey mstesn ameli kesilir: Kendisine dua eden salih bir evlat, yahut kendisinden sonra devam eden cari bir sadaka, yahut kendisi ile yararlanlan bir ilim." te bu ey gerekte onun kendi almas, abalamas ve amelinin bir neticesidir. Nitekim hadis-i erifte yle buyurulmutur: "Kiinin en ho yedii ey kazancdr ve phesiz kiinin evlad da onun kazanc arasndadr."33 Sadaka-i cariye ise vakf ve benzeri eyler olup bunlar da kiinin amelindendir. Onun vakfettii eylerdir. Yce Allah da yle buyurmaktadr: "Muhakkak biz lleri diriltiriz. Onlarn ileri gnderdiklerini de geride braktklarn da yazarz." (Ysin, 36/12) Kiinin insanlar arasnda yayd ve ondan sonra insanlarn izini takip ettikleri ilim de ayn ekilde onun sayinin bir ksmdr. Sahihte sabit olduuna gre: "Her kim bir hidyet yoluna davet edecek olursa ona tabi olanlarn ecirleri gibi kendisinin de ecri olur. stelik onlardan hibirisinin ecrinden de bir ey eksilmez."34 Nzl Sebepleri Bilgisi phesiz nzl sebepleri bilgisi Kurn- Kerim'i anlamaya yardmc olan bilgiler arasnda yer alr. 1- Yce Allah'n u buyruunu rnek olarak gsterelim: "De ki: 'Onu brakp bo yere ilah diye zannettiklerinizi arn! Onlar zerinizdeki sknty gideremeyecekleri gibi deitiremezler de.' Onlarn o tapndklar da Rablerine hangisi daha yakn olacak diye yol ararlar. Onun rahmetini umar, azabndan korkarlar. nk Rabbinin azab gerekten saknlmaya deer." (el- sr, 17/56-57) bn Mesud'dan yle dedii rivayet edilmitir: " nsanlar bir grup, cinlerden bir gruba ibadet ediyorlard. Cinler slma girdi, dierleri ise onlara (cinlere) ibadete devam ettiler. Bunun zerine: "Onlarn o tapndklar da Rablerine hangisi daha yakn olacak diye yol ararlar." buyruu nzil oldu. (Buhr ve Muslim) Hafz bn Hacer dedi ki: Cinlere ibadet eden insanlar, cinlere ibadeti srdrdler. Cinler ise mslman olduklarndan tr bu ie raz olmuyorlard. te Rablerine daha yakn olmak iin yol (vesile) arayanlar onlard. Taber bir baka yoldan bn Mesud'dan naklettii rivayette unlar da eklemektedir: "O cinlere ibadet eden insanlar ise onlarn mslman olduklarnn farkna varmamlard." Bu yetin tefsirinde gvenilen aklama budur.35 "O tapndklar" kendilerini Rablerine yaknlatracak eyleri isteyerek Allah'a yalvarp yakardklar; "Rablerine... yol (vesile) ararlar." Yani ona itaatle, onu raz edecek ileri yapmakla yaknlarlar. "Hangisi daha yakn olacak diye" salih amellerle Allah'a hangileri daha yakn olacak diye.

32 33

Buhr, VI, 94. Hadisi Tirmiz ve Eb Dvd rivayet etmi olup, Cmiu'l-Usl tahkik eden sahih olduunu belirtmitir. 34 Bk. bn Kesr, Tefsir, IV, 258. 35 Fethu'l-Bri, VIII, 397.

12

"Onun rahmetini umar, azabndan korkarlar." nk ibadet korkmak (havf) ile ummak (reca) ile birlikte ancak tamam olur. "nk Rabbinin azab gerekten saknlmaya deer" kullarn ondan saknmalar ve korkmalar gerekir. Bu yet-i kerime Allah'tan baka peygamberlere ve velilere dua eden ve onlarn ahslarn vesile yapanlarn bu tutumlarn reddetmektedir. ayet o peygamberlere olan imanlarn ve onlara duyduklar sevgilerini vesile edinmi olsalard caiz olurdu. 2- Bir baka rnek: Abdullah b. Mesud Radyallahu anh dedi ki: " man edenlere ve imanlarna zulm kartrmayanlara gelince..." (el-En'am, 6/82) yeti nzil olunca Peygamber Salallahu aleyhi vesellemin ashab: Hangimiz zulmetmez ki dedi. Bunun zerine: "Allah'a irk koma. Muhakkak irk byk bir zulmdr." (Lokman, 31/13) buyruu nzil oldu.36 Hafz bn Hacer, Fethul-Bri'de: "Kartrmayanlar" (anlamndaki lafz mealdeki gibi) aklamtr. 3- Bir baka rnek, Buhr, Urve'den yle dediini zikretmektedir: ez-Zbeyr ensardan bir kii hakknda el-Harre'deki bir su hakknda davalat. Bunun zerine Peygamber Salallahu aleyhi vesellem: "Ey Zbeyr sen ekinini sula, sonra suyu komuna brak. Ensardan olan zat: Ey Allah'n Rasl, senin halan oludur diye mi (byle diyorsun)? dedi. Raslullahn rengi deiti. Sonra yle buyurdu: Ey Zbeyr ekinini sula, sonra da suyu duvarlara geri dnnceye kadar alkoy. Sonra suyu komuna sal!" Peygamber Salallahu aleyhi vesellem ensardan olan zat kendisini kzdrnca verdii ak hkmyle Zubeyr'e hakknn tamamn verdi. Halbuki daha nce ikisi iin de genilik olan bir yol gstermiti. Zbeyr dedi ki: Kanaatime gre u: "Hayr, Rabbine andolsun ki aralarnda kan anlamazlklarda seni hakem yapp, sonra da verdiin hkmden dolay ilerinde hibir sknt duymadan tam bir teslimiyetle teslim olmadka iman etmi olmazlar." (en-Nisa, 4/65) ayeti bu olaydan bakas hakknda inmemitir.37 4- Bir baka rnek: Huzeyfe'den: "Allah yolunda infak edin. Ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayn." (el-Bakara, 2/195) buyruu infak hakknda yani infak terketmek hakknda inmitir dedi.38 Eb Dvd rivayetinde de yle denilmektedir: Medine'den, Konstantiniye zerine gitmek maksadyla gazaya ktk. Kumandan Abdurrahman b. Halid b. Velid idi. Bizansllar srtlarn ehrin duvarlarna vermilerdi. Bir adam dmann zerine hamle yapt. nsanlar: Yazk! yazk! La ilhe illallah!. Bu kendi elleriyle tehlikeye atlyor dediler. Bunun zerine Ebu Eyyub el-Ensari unlar syledi: Bu yet biz ensar hakknda nzil olmutur. Allah peygamberine zafer nasip edip, slmn stn gelmesini salaynca bizler yle dedik: Gelin mallarnzn banda duralm ve onlara bir eki dzen verelim. Bunun zerine yce Allah: "Allah yolunda infak edin, ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayn." (el-Bakara, 2/195) buyruunu indirdi. Buna gre kendi elimizle kendimizi tehlikeye atmamz bizim mallarmzn banda durup, onlara eki dzen verirken cihad terketmemiz demekti. Ebu mran dedi ki: Ebu Eyyub Allah yolunda cihada devam edip durdu. Nihayet Konstantiniyye'de defnedildi.39 Nsih ve Mensh Bilgisi Kur'n Kerim'i anlamakta yardmc olan hususlardan birisi de nsih ve mensh bilgisidir. Bunun delili yce Allah'n u buyruudur: "Biz bir ayeti nesheder veya unutturursak ya ondan daha hayrlsn, ya da onun benzerini getiririz." (el-Bakara, 2/106) Nesh: er'i bir hkmn daha sonra gelen er' bir delil ile kaldrlmasdr. Kaldrlan hkme "mensuh" denilir. O hkm kaldran delile "nasih" denilir, hkmn kaldrlmasna da "nesh" ad verilir. Nasih40 ad bu yette olduu gibi Allah hakknda kullanlr. yet hakknda da kullanlarak: Bu yet u yeti nsihtir (neshedicidir). denilerek, bir baka hkm nesheden hkm hakknda da kullanlr. 1- Buna rnek: Seleme b. el-Ekva Radyallahu anh'dan yle dedii rivayet edilmitir: "Yce Allah'n: "Ona g yetiremeyenler de bir fakir doyumu fidye versinler." (el-Bakara, 2/184) buyruu nzil olunca oru amak isteyen fidye verdi. Nihayet ondan sonraki yet nzil olup, onu neshetti." Bir baka rivayette: "Sizden her kim bu aya eriirse orucunu tutsun." (el-Bakara, 2/185) yeti nzil oluncaya kadar denilmektedir.41 Abdullah b. Amr Radyallahu anhuma'da "ona g yetiremeyenler de bir fakir doyumu fidye versinler" (elBakara, 2/184) yetini okuyarak bu nesholmutur demitir.42
36 37

Buhr. Buhr, V, 180 38 Buhr 39 Hadisi Eb Dvd sahih bir senedle rivayet etmitir. Bk. Cmiu'l-Usl, II, 32. 40 Yce Allah hakknda nasih adn kullanmak tartlr. nk Yce Allahn isimleri tevkifidir. (nass ile bilinir) 41 Buhr ve Muslim

13

bn Abbas ise yetin mensh olmayp, muhkem olduu kanaatindedir. Buhr'nin Ata'dan rivayetine gre o bn Abbas Radyallahu anh' yce Allah'n: "Ona g yetiremeyenler de bir fakir doyumu fidye versinler" yetini okuduktan sonra: "Bu nesholmu deildir. Bu oru tutamayan, olduka yalanm kadn ve erkek hakkndadr. Bunlar her gn bir yoksul yedirirler." diye aklanmtr. Buna gre "yutikunehu: g yetirenler" lafznn anlam gleri bu ie yetenler demek deildir. Bunun anlam byk bir zorluk ve klfetle oru tutabilenler demektir. 2- Bir baka rnek yce Allah'n: " inizdekini aklasanz da, gizleseniz de Allah ondan dolay sizi hesaba eker." (el-Bakara, 2/284) buyruudur. Bu buyruk yce Allah'n: "Allah hibir kimseye gcnn yeteceinden bakasn yklemez." (el-Bakara, 2/286) buyruu ile nesholmutur. 3- Yce Allah'n: "Kadnlarnzdan fuhu yapanlara kar iinizden drt ahit getirin. ayet ehdet ederlerse, lm onlar alp gtrnceye yahut Allah onlara bir kar yol gsterinceye kadar onlar evlerde alkoyun. Sizlerden fuhu yapanlarn her ikisine de eziyet edin. Eer tevbe edip hallerini dzeltirlerse artk onlar brakn." (en-Nis, 4/15-16) yeti Nur sresinde yer alan ve evlenmemi bekrlar iin celde (sopa) cezasn ngren yet ile nesholmulardr: "Zina eden dii ile zina eden erkein herbirine yzer denek vurun." (en-Nur, 24/2) Yani (en-Nis sresindeki ayetler) evlenmemi bekrlar iin ngrlen sopa cezas evlenmiler iin snnette ngrlen recm cezas de nesh olmulardr: "...Bekr bekr ile zina ederse yz celde ve bir sene srgn, evli evli ile zina ederse yz celde ve recm (ile cezalandrlrlar)."43 4- Yce Allah'n: "Sizden sabrl yirmi kii bulunursa ikiyz (kfir)e galip gelirler." (el-Enfal, 8/65) buyruu yce Allah'n: "imdi Allah zaafnz olduunu bildiinden sizden (o ar yk) hafifletti. O halde eer sizden sabrl yz kii olursa iki yz kiiyi yenerler." (el-Enfal, 8/66) yeti ile nesholmutur. 5- Yce Allah buyuruyor ki: "Biz yzn ge doru evirip evirmeni elbette gryoruz. Onun iin andolsun, seni honut olacan kbleye dndreceiz. Artk yzn Mescid-i Harama (Kabeye) doru evir." (el-Bakara, 2/144) Raslullah Salallahu aleyhi vesellem Medine'ye gelince onalt ya da onyedi ay Beytu'l-Makdis'e doru namaz kld. Bununla birlikte Raslullah Kabe'ye doru yzn evirmeyi arzu ediyordu. Bunun zerine: "Biz yzn ge doru evirip evirmeni elbette gryoruz..." yeti nzil oldu, o da yzn Kabe'ye evirdi. Neshin Hikmeti 1- Kullarn maslahatlarna riyet etmek. 2- Davetin ve insanlarn durumunun gelimesine paralel olarak terin mkemmellik mertebesine doru tekaml gstermesi. 3- Emre uymak ya da uymamak suretiyle mkellefin snanmas ve denenmesi. 4- mmet iin hayr murad etmek ve ona kolaylk salamak. nk nesh eer daha ar bir hkme doru olmusa bunda sevabn artmas szkonusudur. Eer daha hafif hkm gelmise bunda da kolaylk szkonusudur.44 Kurnn Mekk ve Meden Blmleri phesiz Kurn' anlamaya ve onu (doru) tefsir etmeye yardmc olan hususlardan birisi de Kurn'n Mekk ve Meden blmlerini bilmektir. Bundan dolay ashab- kiram ve onlardan sonra gelenler buna nem vermilerdir. Hatta bn Mesud Radyallahu anh yle demitir: Kendisinden baka hibir ilh bulunmayan Allah'a yemin ederim ki Allah'n kitabnda nzil olmu herbir srenin ben mutlaka nerede indiini biliyorum. Allah'n kitabnda nzil olmu herbir yetin muhakkak ne hakknda indiini biliyorum. Eer Allah'n kitabn herhangi bir kimsenin benden daha iyi bildiini bilsem ve deve srtnda ona ulaacam kestirsem mutlaka devenin srtna biner, onun yanna giderim."45 Ashab- Kiram Radyallahu anhum Kurn'dan rendikleri gereince amel ediyorlard. Bundan dolay bn Mesud yle demitir: "Bizden herhangi bir kimse on yet-i kerime rendi mi onlarn manalarn ve gereklerince amel etmeyi renmedike bakalarn renmeye gemezdi."46 Bu uygulama ise yle buyuran Raslullah Salallahu aleyhi vesellemin buyruunun gereini yerine getirmektir: "Kur'ani okuyun ve ona uygun amel edin. Fakat onun vastas ile yemeyin..."47

42 43

Buhr. Hadisi Muslim rivayet etmitir. 44 Bk. Menna el-Kattn, Mebahis f Ulumi'l-Kur'an 45 Buhr 46 Ahmed akir, senedinin sahih olduunu belirtmektedir. 47 Sahih bir hadis olup mam Ahmed rivayet etmitir.

14

Bu Kurn- Kerim ile amel etmeleri sebebiyle yce Allah; Raslne ve ondan sonra ashabna yardm etmi, zaferler nasip etmitir. Bugn mslmanlar Kurn- Kerim gereince ameli terkedince Allah'n yardm onlara gelmez oldu. Bu halleri Rablerinin kitabn renmeye ve gereince amel etmeye dnecekleri zamana kadar devam edecektir. Dnerlerse Allah'n yardm da onlara dner. Mekk ve Meden Buyruklar Bilmek lim adamlar Mekk ve Meden buyruklar bilmek hususunda iki temel ynteme dayanmlardr: 1- Sema ve nakl yntem: Bu vahye ada olan, vahyin iniine tank olan ashab- kiramdan yahutta ashab- kiramdan bilgi renen ve onlardan Kurn- Kerim'in nzul keyfiyetini, yerlerini, olaylarn renen tabinden gelen sahih rivayetlere dayanr. Mekk ve Meden yetler hakknda varid olmu rivayetlerin byk ounluu bu kabildendir. nk bu hususta Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'den herhangi bir rivayet gelmemitir. nk o bunu aklamakla emrolunmamt. Bunun rnei okuyucunun srenin banda grd: "Mekki bir sredir" yahutta "Meden bir sredir" eklindeki tesbitlerdir. 2- Kyas ve itihad yntem: Bu yntem Mekk ve Meden buyruklarn zelliklerine dayanr. Eer Mekk srede Medine'de inen buyruklarn karakterini tayan yahutta Medine'de inen buyruklarn olaylarndan bir eyler ihtiva eden bir yet bulunursa bu yet Medendir derler. Eer Meden bir srede Mekke'de inen buyruklarn zelliklerini tayan ya da o dnemdeki olaylardan herhangi bir husus ihtiva eden bir yet varid olursa bu Mekkdir derler. Eer srede Mekk Kurn'n zellikleri bulunursa sre Mekkdir derler. Eer srede Meden Kurn'n zellikleri bulunursa sre Medendir derler. Mesela yle demilerdir: Peygamberlerin ve gemi mmetlerin kssalarnn yer ald her bir sre Mekkdir. Bir farizann yahut bir haccn szkonusu edildii herbir sre de Medendir.48 Kur'n'n Mekk ve Meden Blmlerinin Tanm 1- Kurn'n Mekk blmleri: Mekke'nin dnda bir yerde inmi olsa dahi Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e hicretten nce nzil olmu vahiylerdir. 2- Kurn'n Meden blmleri: Cebril Aleyhisselam'n Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'e hicretten sonra indirdii buyruklardr. Veda haccnda nzil olan buyruklarda olduu gibi isterse Mekke'de inmi olsun. Buna rnek yce Allah'n: "Bugn sizin iin dininizi kemale erdirdim, zerinizdeki nimetimi tamamladm ve size din olarak slm beenip setim." (el-Mide, 5/3) buyruudur. Yahudilerden bir adam mer b. el-Hattab'a gelerek ey m'minlerin emiri dedi. Kitabnzda okuduunuz bir yet vardr. Eer bu biz yahudiler zerine inmi olsayd o gn bayram edinirdik. mer: Bu hangi yettir diye sordu. Yahudi: "Bugn sizin iin dininizi kemale erdirdim, zerinizdeki nimetimi tamamladm ve size din olarak slam beenip setim." (Maide: 5/3) yetidir dedi. mer dedi ki: Ben bu yetin indii gn bu yetin indii yeri ok iyi biliyorum. Bu yet Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e Arafat'ta ve cuma gnnde inmitir.49 Derim ki: Bu yet-i kerime'de slamda bid'at-i hasene olduunu syleyenlerin grleri reddedilmektedir. mam Malik ise yle demitir: Her kim slmda hasene (gzel) olduu gr ile bir bid'at ortaya atarsa hi phesiz Muhammed Salallahu aleyhi vesellemin risalete hainlik ettiini iddia etmi olur. nk yce Allah: "Bugn sizin iin dininizi kemale erdirdim" diye buyurmaktadr. O halde, o gn iin dinden olmayan herhangi bir ey, bugn dinden olamaz. Kur'an'n Mekke'de nen Blmlerinin zellikleri Kur'an'n Mekke'de inen blmleri konu asndan aadaki hususlara gerei gibi nem vermektir: 1- Mriklerin inkar ettikleri mutlak ilhn tevhidine davet: Nitekim yce Allah onlar hakknda yle buyurmaktadr: "nk onlara: 'Allah'tan baka ilah yoktur' denildiinde byklk taslarlar ve derlerdi ki: 'Biz ilahlarmz deli bir air dolaysyla m terkedeceiz?'" (es-Saffat, 37/35-36) nk araplar: "Allah'tan baka ilh yoktur" sznn anlamn ve bu sz syleyenin Allah'tan bakasna ibadeti terketmesi gerektiini anlyorlard. Gnmzde baz mslmanlar ise bunun anlamn anlamyorlar. O ise "Allah'tan baka hakkyla mabud yoktur" demektir. Bundan tr onlar dilleriyle bu sz sylerken, fiilleriyle ona aykr hareket etmektedirler. Bu da Allah'tan bakasna dua ettikleri yahut Allah'n eriati dnda kalan hkmlerin hkmne bavurduklar yahut Allah'tan bakas iin adakta bulunduklar ve buna benzer irk amellerini yaptklar zaman ortaya kar.

48 49

Bk. Menna el-Kattn, Ulmu'l-Kur'n Buhr

15

2- Allah'tan bakasna dua etmek gibi irkten sakndrmak: Yce Allah yle buyurmaktadr: "Allah'tan baka sana faydas da olmayan, zarar da veremeyen eylere dua (ve ibadet) etme! Eer byle yaparsan o takdirde phesiz ki sen zalimlerden olursun." (Yunus, 10/106) Burada zalimlerden kast mriklerdir. 3- badet edenleri Allah'a yaklatrrlar iddiasyla, velilere ibadeti, Allah nezdinde onlarn efaatlerini istemeyi rtmek: nk yce Allah onlara yle buyurmutur: "Ondan baka veliler edinenler: Biz onlara ibadet etmiyoruz, ancak bizi Allaha yaklatrsnlar diye (onlar vel ediniyoruz derler.) Muhakkak Allah ihtilaf edip durduklar eyler hakknda aralarnda hkm verecektir. phe yok ki Allah yalan syleyen, kfir olan hibir kimseye hidyet vermez." (ez-Zmer, 39/3) "Onlar Allah' brakp kendilerine ne bir zarar, ne de bir fayda vermeyecek olan eylere taparlar. Bir de: 'Bunlar Allah katnda bizim efaatilerimizdir' derler. Haa! O, ortak tutmakta olduklar hereyden mnezzeh ve ycedir." (Yunus, 10/18) Bylelikle yce Allah dua gibi herhangi bir ibadeti Allah'tan bakasna yapan kimseler hakknda kfr ve irk hkmn vermektedir. sterse bunlar yaparken Allah'a yaknlamak ve Allah nezdinde olandan efaat istemek maksadnda yapm olsun. Byle bir anlay gnmzde maalesef pek ok mslmana sirayet etmitir. Bir mslmana: Sen bu velilere niin dua ediyorsun, diye soracak olursan, o size: Ben onlar vastasyla Allah'a yaknlamak ve Allah nezdinde onlarn efaatlerini istemek istiyorum, der. 4- hiret gnne, hesap iin insanlarn kabirlerinden diriltileceklerine iman etmeye davet etmek: nk Mekke'deki mrikler bunu inkr ediyorlard. Yce Allah ise onlarn bu kanaatlerini u buyruklaryla reddetmektedir: "O kfir olanlar ldkten sonra asla diriltilmeyeceklerini iddia ettiler. De ki: 'Hayr, Rabbim hakk iin elbette diriltileceksiniz. Sonra da ilediiniz mutlaka size haber verilecektir. Hem bu Allah'a gre pek kolaydr." (etTebun, 64/7) 5- Fasahatlerinin ileri derecede olmasna ramen araplara bu Kurn- Kerim'e benzer bir sre getirmeleri iin meydan okumak: Yce Allah onlara: "Yoksa onlar: 'Onu kendiliinden uydurdu' mu diyorlar? De ki: 'yleyse eer doru syleyenler iseniz siz de onun benzeri bir sre getirin...'" (Yunus, 10/38) buyruu ile onlara meydan okumutur. 6- Nuh kavmi, Hud kavmi, Salih kavmi, uayb ve Musa ile daha baka gemi ve peygamberlerini yalanlayan kavimlerin kssalarn zikretmek. Yce Allah Mekke mriklerini tehdit ederek yle buyurmaktadr: "Grmedin mi Rabbinin nasl (azap) ettiini Ad kavmine? Yksek direkli rem'e? Ki onun ehirlerde benzeri yaratlmamtr? Ve vadilerde kayalar oyan Semd'a; ve kazklar sahibi Firavun'a? Onlar ki memleketlerde azgnlk etmilerdi. Onlar orada fesd arttrmlard. Bundan dolay Rabbin de onlarn zerine bir azap kams yadrd. nk Rabbin gzetlemededir." (el-Fecr, 89/6-14) 7- Sabra tevik etmek: Yce Allah'n: "Onlarn sylediklerine katlan ve onlardan gzel bir ekilde ayrl!" (elMzzemmil, 73/10) buyruu gibi. 8- Mriklere kar Kurn ile cihad etmek ve en gzel yolla onlarla mcadele etmek: Yce Allah'n u buyruklarnda olduu gibi: "...Ve onlara kar Kur'an'la, byk bir cihd yap!" (el-Furkan, 25/52) "Onlarla en gzel yolla mcadeleni yap!" (en-Nahl, 16/125) 9- Ulhiyetin tevhidini gerektiren, rubbiyetin tevhidine dair kevn ve akl delilleri ortaya koymak: Yce Allah'n u buyruklar buna rnektir: "Artk onlar bakmazlar m devenin nasl yaratldna? Gn nasl ykseltildiine? Dalarn nasl dikildiklerine ve yerin nasl yaylp dendiine?" (el-iye, 88/17-20) 10- Mekke'de inen Kurn blmleri slub itibariyle tehdit ve azap vurgusu ile kulaklarn dikkatle dinlemesini salayan ar lafzlarn varl ile ayr bir zellie sahiptir: rnek olarak yce Allah'n u buyruklarna bakalm: "el-Karia: iddetlice alan" (101/1) "O kulaklar sar edici (shha) geldii zaman. (Abese, 80/33) "Sana rtp bryen (iye: kyamet)in haberi geldi ya" (el-iye, 88/1) "O vka (kyamet) gerekletii zaman..." (el-Vka, 56/1) "Saknsn (bu kimse yaptndan)! Eer vazgemezse -andolsun ki- iddetlice yakalayp ekeriz alnndan." (elAlak, 96/15) Buradaki "kella: saknsn" edat azarlamak ve yaplmakta olan bir iten vazgemek iindir. Medine'de nen Kur'an Blmlerinin zellikleri Medine'de inen Kurn blmleri konu itibariyle ounlukla aadaki hususlar zerinde durmaktadr: 1- Allah yolunda cihada ve ehid olmaya davet: nk mslmanlar Medine'ye hicret etmi, orada slm devletini kurmulard. Dolaysyla onlarn dinlerini ve devletlerini savunmaya ihtiyalar vard. Bundan dolay Kurn- Kerim'in Medine'de inen blmlerinin onlar savamaya tevik ettiini gryoruz. Mesela, yle buyurmaktadr:

16

"phesiz Allah m'minlerden canlarn ve mallarn -onlara cenneti vermek karlnda- satn almtr. Onlar Allah yolunda savar, ldrr ve ldrlrler..." (et-Tevbe, 9/111) 2- slm ahkmnn aklanmas: Yce Allah'n terketmeyenlere kar sava ilan ettii faizin hkm ile ilgili buyruk; buna rnektir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! Eer m'minler iseniz Allah'tan korkun, faizden arta kalan da brakn. ayet yapmaz (brakmaz)sanz Allah'n ve Raslnn size sava atklarn bilin. Eer tevbe ederseniz, sermayeleriniz yine sizindir. (Bylece) ne zulmetmi, ne de zulme uram olursunuz." (el-Bakara, 2/278-279) 3- Hadlere dair hkm koymak: Toplumda gvenlii ve istikrar salayan zina, hrszlk ve benzeri sularn had cezalar gibi. Mesel yce Allah zina edenin haddi hakknda yle buyurmaktadr: "Zina eden dii ile zina eden erkein herbirine yzer denek vurun." (en-Nur, 24/2) Hrszlk haddi hakknda yle buyurmaktadr: "Hrszlk eden erkekle, hrszlk eden kadnn o kazandklarna bir karlk ve Allah tarafndan ibret verici bir ceza olmak zere ellerini kesin. Allah mutlak galiptir, mutlak egemen ve hkmnde hikmet sahibidir." (el-Mide, 5/38) 4- Mnafklar rezil etmek, i yzlerini aa karmak, niteliklerini szkonusu etmek: Mesel, yce Allah onlarn mnafklklarn aa karmak hususunda unlar sylemektedir: "Mnafklar sana geldiklerinde dediler ki: 'ehdet ederiz ki muhakkak sen Allah'n Raslsn' Allah da biliyor ki sen hi phesiz onun Raslsn ve Allah ahidlik eder ki muhakkak mnafklar yalancdrlar." (elMnafikn, 63/1) 5- Yahudileri ve dier kitap ehlini susturmak ve onlara kar delil ortaya koymak amacyla onlarla tartmak: Yce Allah'n u buyruklarnda olduu gibi: "Aralarndan zulmedenler mstesn olmak zere kitap ehli ile ancak en gzel yolla mcadele edin..." (elAnkebt, 29/46) 6- M'minlerin dmanlaryla yaptklar savalarda zaferin tahakkuku: Yce Allah'n u buyruunda grld gibi: "Andolsun ki siz zayfken Allah size Bedir'de yardm etmiti..." (Al-i mran, 3/123)50 Mekk ve Meden Buyruklar Bilmenin Faydalar 1- Kurn tefsirinde bu bilgiden yararlanmak: phesiz ki buyruklarn indikleri yeri bilmek, yet-i kerimeyi salkl bir ekilde anlayp yorumlamaya yardm eder. Her ne kadar muteber olan sebebin zellii deil, lafzn umumi oluu ise de bu byledir. Mfessir iki yetin anlam arasnda bir atma grd takdirde bunun nda hangisinin neshedici, hangisinin mensh olduunu ayrdedebilir. nk sonra gelen buyruk, nceki buyruu neshedicidir. 2- Kurn'n sluplarnn zevkine varmak ve yce Allah'a davet slubunu olutururken bunlardan yararlanmak: nk herbir konumun kendisine gre bir sz syleme tarz vardr. Durumun gerektirdiini gznnde bulundurmak ise belaatin en zel alanlarndandr. Kurn- Kerim'de Mekke ve Medine'de inen buyruklarn zellii onlar inceleyen kimseye yce Allah'a davet yolunda muhatabn ruhi durumuna uyan hitap yollar iin bir yntem verir. nk davetin herbir aamasnn kendisine gre konular ve slblar vardr. Bu husus, Kurn Kerim'in m'minlere yahut mriklere, mnafklara ve kitap ehline hitab esnasnda kulland eitli sluplarda aka ortaya kmaktadr. 3- Kurn yetler nda Peygamber efendimizin sretine vakf olmak: nk Kurn- Kerim Peygamber efendimizin sretinin asl kaynadr.51 4- Mekk srelerin says: 82 sredir. Medeni sreler ise yirmi tanedir. Mekk mi, Meden mi olduu hususunda ihtilaf bulunan sreler 12 tanedir. 114 sre vardr. Kurn yetlerinin says ise 6236 yettir. Mekki srelerde, Meden Ayetler ve Meden srelerde Mekk Ayetler Medeni srelerde bulunan Mekk yetler: Bir srenin Mekk yahut Meden olduunu sylemekten kast onun tamamnn byle olduunu sylemek deildir. Kimi zaman Mekk bir srede baz Meden yetler bulunabildii gibi Meden bir srede baz Mekk yetler de bulunabilir. O halde bu o srenin yetlerinin ounluuna gre szkonusu olan bir niteliktir. Bundan dolay srenin ismi ile birlikte filan sre Mekkdir, u yetler ise Medendir. Filan sre Medendir, ancak u yet(ler) Mekke'de inmitir denilir. Nitekim mushaflarda bunu byle grmekteyiz. Medeni bir srede Mekk yetlerin bulunduuna rnek: Enfal sresi Meden bir sredir. Fakat ou ilim adam yce Allah'n u buyruunu istisna etmitir:

50 51

Bk. Menn el-Kattn, Mebahisu f Ulmi'l-Kur'n Bk. Mebhis f Ulmi'l-Kur'n

17

"Hani o kafirler seni tutup balamak yahut ldrmek yahut seni (Mekke'den) karmak iin) sana tuzak kuruyorlard. Onlar bu tuza kurarlarken Allah da bunun karlnda kendilerine tuzak kuruyordu. Allah tuzak kuranlara karlk verenlerin en hayrlsdr." (el-Enfl, 8/30) Mukatil dedi ki: Bu yet-i kerime Mekke'de inmitir. Zahiri de byle gstermektedir. nk bu yet-i kerime hicretten nce Mekkeli mriklerin Daru'n-Nedve'de Raslullah Salallahu aleyhi vesellem hakknda konuup komplo hazrlamalarn szkonusu etmektedir.52 Kur'an- Kerim'in Mekke'de ve Medine'de nmi Buyruklar ile Ne Zaman Amel Edilir? eyhu'l- slam bn Teymiye, eziyetlere kar sabra davet eden, kfirlere kar cephelememeyi isteyen Kurn- Kerim'in Mekke'de inen yetlerinin, mslmanlarn zayflk halinde uygulanaca grndedir. Cihada ve gce aran Kurn- Kerim'in Medine'de inen yetlerininse mslmanlarn gl hallerinde uygulanacan kabul eder. O bu grn u szleriyle aklamaktadr: "Artk bu yetler Allah'n ve Raslnn dinine eliyle de, diliyle de yardm etme imkn bulamayan mustazaf herbir m'min hakkndadr. Bu durumda olan bir kimse gcnn yettii ekilde kalbi ile ve benzeri yollarla Allah'n dinine destek verir. Muahidler (zmmiler) hakkndaki kklk yeti53 Allah'n ve Raslnn dinine eliyle yahut diliyle yardm edebilmeye g yetirebilen btn m'minler hakknda (uygulanmas) istenir. Mslmanlar bu ve benzeri yetlerle Raslullah Salallahu aleyhi vesellemin hayatnn son dnemlerinde ve Raid Halifeleri dneminde amel ediyorlard. Kyametin kopaca gne kadar bu byle olacaktr. Her zaman Allah'n ve Raslnn dinine tam anlamyla yardm eden hak zere bulunan bir kesim bu mmetten bulunagelecektir. M'minlerden kendisinin mustazaf bulunduu bir yerde yahutta mustazaf olaca bir zamanda olan bir kimse ise, kitap ehlinden ve mriklerden Allah'a ve Raslne eziyet verenleri affedip balamak ve sabretmek (ile ilgili) yetlerle amel etsin. G ve kudret sahibi kimseler ise dine saldran, kfrn nderleri ile savama yeti ile kitap ehliyle cizyeyi kendileri klmler olarak kendi elleriyle verinceye kadar savamay emreden yet ile amel etsin.54 Derim ki: eyhu'l- slam bn Teymiye'nin bu szn yce Allah'n u buyruu desteklemektedir: "M'minlere de ki: Allah'n gnlerini beklemeyenlere aldrmasnlar. nk Allah herbir toplulua kazanageldiklerinin karln verecektir." (el-Casiye, 45/14) Yce Allah Raslne m'minlere Mekke'de hicretten nce mslmanlarn zayf olduklar gnlerde yle demesini emretmektedir: Kfirlerden sizlere eziyet verenleri affedin, balayn. Size yaplan eziyetin karln misliyle vermeyin. te bu mslmanlarn zaaf halinde kafirlere kar msamahal davranmann meruiyetine delildir. Keke slm cemaatler Allah'n yardm gelinceye kadar sabredip, affetmeye aran Kurn- Kerim'in Mekke dneminde inen buyruklarn uygulasalard. Biz Mslmanlarn Grevi 1- er'i hkmleri kendi nefsimize uygulamalyz. nk baz kimselerin bu hkmleri kendi nefislerine uygulamadklar halde cihda ve slmn egemen olmasna ardklarn gryoruz. 2- Mslmanlarn yneticilerini ve onlarn yardmclarn slmn hkmlerini uygulamak zere hikmetle, gzel tle ve yumuak szle davet etmeliyiz. -Musa ve Harunun (ikisine de selm olsun) Firavun'a yaptklar gibi3- Zayflk halinde cihadmz Peygamber efendimizin u buyruu ile amel ederek malla ve dille olmaldr: "Mriklerle mallarnzla, canlarnzla ve dillerinizle cihd ediniz."55 4- slm mmetini ferd ve toplum olarak slmn hkmlerini kendilerine uygulamaya davet etmeliyiz ki slm hkmn severek ve kendi topraklarnda onu uygulamay arzu ederek yetisinler. ada slm davetilerinden birisi de yle demitir: " slam devletini kalplerinizde kurunuz ki sizin iin yeryznde de kurulsun." 5- nce akide mi yoksa hakimiyet mi? Byk daveti Muhammed Kutub bu soruya Daru'l-Hadis elMekkiyye'de verdii bir konferansta cevap vermitir. te soru ve cevap: Soru: Bazlar diyor ki: slm hakimiyet yolu ile geri gelecektir. Bazlar da: slm akidenin tashih edilmesi ve toplumsal terbiyle yoluyla geri dnecektir diyor. Hangileri dorudur? Cevap: Eer akideyi tashih edecek ve akideye doru bir ekilde iman edecek, dinleri urunda bellara maruz kalp sabredecek, Allah yolunda cihad edecek, davetiler bulunmayacak olursa, bu dinin hakimiyeti nereden gelecek de. Allah'n dini yeryznde hkmedecek? Gerekten bu ok ak bir meseledir. Hkm gkten inmez. Hkm gkten indirilmez. Evet, herey semdan gelir, fakat yce Allah'n insanlara yerine getirmelerini farz kld bir gayret neticesinde:
52 53

Bk. Mebhis f Ulmi'l-Kur'an bk. et-Tevbe, 9/29. 54 es-Srimu'n-Mesll, s. 221. 55 Sahihtir, Eb Dvd rivyet etmitir.

18

"Eer Allah dileseydi elbette onlardan intikam alrd. Fakat kiminizi kiminizle snamak iin (cihad emretti)." (Muhammed, 47/4) Akideyi tashih etmekten ve sahih akideye gre eitilmi bir nesil ortaya karmaktan ie balamamz kanlmazdr. Bu nesil bellara maruz kalacak fakat birinci nesil nasl sabrettiyse, o da ylece bellara sabredecek. Kur'n'n Ksm Ksm nmesi ve Bunun Hikmeti Kur'an- Kerim eitli olay ve mnasebetlere uygun olarak Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e ksm ksm indirilmitir. Bunun pek byk hikmetleri vardr: 1- Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'in kalbine sebat vermek: Kfirlerin Kurn- Kerim'in ksm ksm indirilmesine itiraz etmelerine de yce Allah, yine bu hikmeti gstererek u buyruuyla cevap vermi bulunmaktadr: "Kfirler dediler ki: 'Ona bu Kur'an topluca birden indirilmeli deil miydi?' Biz onunla senin kalbine sebat verelim diye byle yaptk ve onu ar ar okuduk." (el-Furkan, 25/32) Byk ilim adam Ebu me diyor ki: "Eer Kurn'n ksm ksm indiriliindeki sr nedir? Niin dier kitaplar gibi toptan indirilmedi? diye sorulursa cevabmz u olur: Bu yce Allah'n cevaplandrmay zerine ald bir sorudur. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kafirler dediler ki: 'Ona bu Kur'an topluca birden indirilmedi deil miydi?" (el-Furkan, 25/32) Onlar bu szleriyle, niin daha nceki peygamberlere indirildii gibi (toptan) indirilmedi demek istiyorlar. Yce Allah onlara u buyruuyla cevap vermektedir: "Biz onunla" yani onu ksm ksm indirmekle "kalbine sebat verelim diye byle yaptk" kalbini pekitirelim diye byle yaptk. nk vahiy herbir olay srasnda yenilendike kendisine risalet verilenin kalbini daha ok pekitirir ve ona daha ok itina gsterilmi olur. Bu durum da melein ona oka inmesini ve tekrar tekrar onunla bulumasn gerektirir. O aziz zattan gelmi olan beraberinde getirdii risalet ile yeniden bulumasn salar. Bunun neticesinde ifade edilemeyecek kadar byk sevinlere mazhar olur. Bundan dolay Peygamber efendimizin en ok cmert olduu dnemler ramazan ayna rastlard. nk Cebrail ile oka karlard."56 2- Meydan okuma ve caz (aciz brakmak): Kafirler Kurn'n onlar hakknda belirttii gibi ksm ksm indiriliine itiraz etmilerdir. Onlar Kurn'n ksm ksm indiriliine hayret ettiklerinden tr yce Allah da onlara onun gibi bir sre getirmeleri iin meydan okudu. Onlar ise bundan ciz kaldlar. Ksm ksm inmi haliyle Kurn ile onlara meydan okumak bir defada indirilmi haliyle meydan okumaktan daha gl ve delil olarak daha ileri bir delildir. nk ksm ksm inmi haliyle onun bir sresinin benzerini meydana getirmekten ciz kalanlarn topluca indirilmesi halinde benzerini meydana getirmekten ciz kalmalarna gre daha nceliklidir. te bn Abbas'n Kurn'n nzul ile ilgili naklettii hadisin rivayetlerinden birinde bu hikmete iaret edilmektedir: "Mrikler yeni bir ey ortaya attlar m yce Allah da onlara yeni bir cevap veriyordu."57 3- Kurn' ezberlemenin ve anlamann kolaylatrlmas: Kur'n- Kerim'in ksm ksm indirilmesi insanlarn onu ezberlemelerini ve anlamalarn kolaylatrr. zellikle Kurn'n dilleriyle araplar gibi mmi bir toplum iseler. Bu sebeple Kurn'n ksm ksm indirilmi olmas onlar iin Kurn' ezberlemeleri ve yetlerini anlamalar asndan daha byk bir destek ve kolaylk idi. Bir ya da bir ka yet indike ashab- kiram onu ezberlerler, anlamlar zerinde dnrler, gereince amel ederlerdi. Bundan dolay mer Radyallahu anh yle demitir: "Kur'an' beer yet, beer yet olarak reniniz. nk Cebrail Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'e Kurn' beer yet beer yet olarak indirirdi."58 4- Kurn- Kerim'den inen buyruklar kabul etmeye ve gereklerince amel etmeye m'min ruhlarda evk uyandrmak: nk mslmanlar yetlerin nuzulne evk duyuyorlard. zellikle de ifk (Aie validemize iftira) ve lin (kocann ahid getiremeden karsnn zina ettiini ileri srmesi halinde yaplan lanetleme) ile ilgili yetlerde olduu gibi ihtiya duyulmusa. 5- Terde olaylarn akn ve tedricilii gznnde bulundurmak: Kur'an- Kerim'in nzulnde bir tedricilik szkonusu idi. Kurn daha nemli olan, nemli olana takdim ediyordu. a. Kurn- Kerim ncelikli olarak Allah'a, meleklerine, kitaplarna, rasllerine, hiret gnne, hiret gnnde szkonusu olacak lmden sonra dirili, hesap, cennet, cehennem gibi. man esaslarna ve bu esaslara dair delilleri -mriklerin kalplerindeki bozuk itikadlar kknden kazmak ve o kalplere slm akidesini yerletirmek iin- ortaya koymaya nem vermitir.

56 57

Bk. Suyut, tkan, I, 42. bn Ebi Hatim. 58 Beyhaki, uabu'l- man'da rivayet etmi olup, senedi sahihtir.

19

b. Daha sonra gzel ahlk emretmeye ve hayaszlklar ve mnkeri yasaklamaya koyuldu. Bylelikle ktln ve errin kklerini kazmak istiyordu. Yiyeceklerde, ieceklerde, mal, namus, can ve benzeri hususlarda hell ve harama dair kaideleri aklad. c. Kurn- Kerim mslmanlarn yce Allah'n kelimesini yceltmek iin giritikleri uzunca cihd dneminde kar karya kaldklar olaylara uygun iniyor ve bu hususta onlar tevik ediyordu.59 Kur'an- Kerim'in Tedric Bir ekilde ndiine Dair rnekler 1- Mekk bir sre olan En'm sresi iman esaslarn, tevhidin delillerini aklamak, irkten sakndrmak, helal ve haram olan hususlar beyan etmek zere nzil oldu. Yce Allah yle buyurmaktadr: "De ki: 'Gelin! Rabbinizin size neleri haram kldn okuyaym: Ona hibir eyi ortak komayn. Anaya-babaya iyilik edin. Yoksulluk endiesinden dolay ocuklarnz ldrmeyin. nk sizin de onlarn da rzkn biz veririz..." (el-En'm, 6/151) Bundan sonra bu hkmler Medine'de inen buyruklar ile genie akland. Borlanma yeti, faizi haram klan yet gibi. Zina esas itibariyle Mekke'de haram klnmt. Yce Allah buyuruyor ki: "Zinaya yaklamayn O gerekten bir hayaszlktr, kt bir yoldur." (el- sr, 17/32) Bununla ilgili cezalar ise Medine'de indi. 2- Terdeki tedricliin en ak rneklerinden birisi de ikinin haram klnmasdr. Yce Allah'n: "Hurma ve zm aalarnn meyvelerinden de iki karr ve onlardan gzel bir rzk edinirsiniz." (en-Nahl, 16/67) buyruu ile rzk gzel olmakla nitelendirirken iki ve sarholuu bu ekilde nitelendirmemektedir. Bu da ikinin yerilmesine bir iarettir. Daha sonra yce Allah: "Sana ikiyi ve kumar sorarlar. De ki: ' kisinde de hem byk bir gnah, hem de insanlar iin baz faydalar vardr. Ama gnahlar faydalarndan daha byktr.'" (el-Bakara, 1/219) buyruu nzil oldu. yet-i kerime ikinin geici faydalar ile birlikte iki imenin gnahn ve bundan ortaya kan bedene zararlar, akl bozmas, mal boa harcatmas, hayaszlk ve isyana gtren sebepleri krklemesi eklinde ortaya kan gnahtaki zararlar birlikte szkonusu etti. Daha sonra zararlarnn faydalarndan daha ok olduu belirtilerek yet-i kerime ikiden nefret ettirip, uzaklatrd. Daha sonra yce Allah'n u buyruu indi: "Ey iman edenler! Sarhoken ne sylediinizi bilinceye kadar... namaza yaklamayn." (en-Nisa, 4/43) Bylelikle namaz vakitlerinde ikinin haram olduunu renmi oldular. Daha sonra yce Allah'n u buyruu indi: "Ey iman edenler! arap (iki), kumar, putlar ve fal oklar eytann pis ilerindendir. Artk bunlardan kann ki kurtulua eresiniz." (el-Maide, 5/90) 3- Bu hikmete Aie Radyallahu anha'nn u szleri aklk getirmektedir: "phesiz ilk inen (Kur'n'n) Mufassal diye bilinen blmlerinden bir sredir. O srede cennet ve cehennem szkonusu edilmitir. Nihayet insanlar slma ynelince helal ve haram hkmleri indi. Eer ilk olarak, arap imeyin buyruu inmi olsayd, biz kesinlikle arab terketmeyiz derlerdi ve eer zina etmeyin (buyruu ilk olarak) nzil olsayd onlar: Ebediyyen zinay brakmayz, derlerdi."60 KUR'N-I KER M' N BAZI ZELL KLER 1- Kur'an Raslmz Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'e indirilen Fatiha sresi ile balayp, Nas sresi ile sona eren Allah'n kelmdr. 2- Namaz ve namaz dnda Kurn okumakla ibadet olunur ve Kurn okunduu iin sevap alnr. nk Raslullah Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr: "Kim Allah'n kitabndan bir harf okursa onun iin o harfin karlnda bir hasene vardr. Her bir hasene de on misli ile mkfatlandrlr. Ben sizlere "elif, lam, mim" bir harftir demiyorum. Fakat elif bir harf, lam bir harf ve mim bir harftir."61 Kur'n- Kerim'in eitli srelerinin okunmasna dair sahih hadisler varid olmutur Bakara, Al-i mran, Mlk ve muavvizeler ile daha baka sreler hakknda varid olmu hadisler gibi. 3- Kurn okumadan namaz sahih olmaz. nk Nebi Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Fatihatu'l-Kitab' okumayann namaz yoktur."62 4- Kurn tahrif ve tebdil edilmemitir. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "phe yok ki Zikri biz indirdik. Onu koruyacak olan elbette biziz." (el-Hicr, 15/9) Tevrat ve ncil gibi dier semav kitaplar ise yahudiler ve hristiyanlar tahrif etmilerdir. 5- Kurn- Kerim'de eliki yoktur. nk yce Allah yle buyurmaktadr:

59 60

Bk. Mebhis f Ulmi'l-Kur'n Buhr. 61 Sahih bir hadis olup, Tirmiz rivayet etmitir. 62 Buhr ve Muslim.

20

"Hala onlar Kur'an' gerei gibi dnmeyecekler mi? Eer o Allah'tan bakasndan gelseydi elbette iinde birbirini tutmayan birok eyler bulurlard." (en-Nis, 4/82) 6- Kurn'n ezberlenmesinin kolaylatrlmas: nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Andolsun biz Kur'an' t almak (ve hatrlanmak) iin kolaylatrdk." (el-Kamer, 54/40) 7- Kurn- Kerim mucizdir (ciz brakcdr). Kimse onun gibi bir sre dahi getiremez. Yce Allah araplara meydan okumu ve onlar ciz dmlerdir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Yoksa onlar onu kendiliinden uydurdu mu diyorlar. Deki: yleyse eer doru syleyenler iseniz siz de onun benzeri bir sre getirin." (Yunus, 10/38) Kur'an- Kerim'i okuyanlar zerine sekinet (huzur ve skun) ile rahmet nzil olur. nk Peygamber Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Eer bir topluluk Allah'n evlerinden birisinde bir araya gelip de Allah'n kitabn okusalar ve kendi aralarnda onu tedris etseler, mutlaka zerlerine seknet (huzur ve skn) nzil olur. Rahmet onlar brr, melekler etraflarn kuatr, Allah onlar kendi nezdinde bulunanlar arasnda anar."63 9- Kurn diriler iindir, ller iin deil. Yce Allah, Kurn- Kerim hakknda yle buyurmaktadr: "Ta ki o diri olan kimseleri korkutup uyarsn." (Yasin, 36/70) " nsan iin kendi altndan bakas yoktur." (en-Necm, 53/39) mam afi bu yet-i kerimeden Kurn okumann sevabnn llere hediye edilmesinin ulamayaca sonucuna varmtr. nk byle bir i onlarn amelleri de deildir, kazanc da deildir. Babann anne-babas iin okumasna gelince, onun Kurn okumasnn sevab onlara ular. nk ocuk hadis-i erifte varid olduu zere babasnn almas (ameli) kapsamna girer: "...phesiz kiinin ocuu da kendi kazancndandr."64 10- Kurn irk, mnafklk ve benzeri daha baka hastalklardan kalpleri ifaya kavuturur. Onda baz yet-i kerimeler ve sreler bedenler iin bir ifadr. Fatiha sresi, Felak ve Nas sreleri ve bunlarn dnda sahih snnette sabit olan daha baka buyruklar. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey insanlar! Size Rabbinizden bir t, kalplerde olanlara bir ifa, m'minler iin de bir hidayet ve rahmet gelmitir." (Yunus, 10/57) "Kur'an'dan m'minler iin bir ifa ve rahmet olan ksm ksm indiririz." (el- sr, 17/82) 11- Kurn kendisini okuyana efaat edecektir. nk Raslullah Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr: "Kur'an okuyunuz nk o kyamet gnnde kendisini okuyanlara efaati olarak gelir."65 12- Kurn kendisinden nceki kitaplara kar hakim konumundadr. Yce Allah yle buyuruyor: "Biz sana da kitab hak ile kendinden nce indirilen kitaplar dorulayc ve onlara kar bir ahit olmak zere gnderdik." (el-Mide, 5/48) bn Kesr buradaki "onlara kar bir ahit" buyruunu aklarken eitli grleri szkonusu ettikten sonra unlar sylemektedir: "Btn bu szler anlam itibariyle birbirlerine yakndr. nk "mheymin (bir ahit)" btn bunlar kapsar. O kendisinden nceki btn kitaplara kar bir emin, bir ahit ve bir hakimdir. Kitaplarn sonuncusu ve sona erdiini bildiren bu pek byk kitap, btn semav kitaplarn en kapsamls, en by ve en mkemmel olanlardr. nk bu kitapta kendisinden nceki btn gzellikler topland gibi, bakasnda bulunmayan pekok kemal zellii de vardr. Bundan dolay yce Allah kendisinden nceki kitaplara kar Kurn' ahit, emin ve hakim klm ve Allah onu korumay zerine almtr."66 13- Kurn- Kerim'in verdii haberler doru, hkmleri de adaletlidir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Rabbinin sz doruluk ve adalet bakmndan eksiksizdir." (el-En'm, 6/115) Katade dedi ki: O kitabn syledikleri doru, hkmleri adaletlidir. Verdii haberlerde doruyu syler, istekleri de dildir. O neyi haber verdiyse haktr. Onda herhangi bir tartma ve tereddt szkonusu deildir. Her neyi emrederse tesinde adaletin szkonusu olamayaca kadar adaletlidir. Her neyi yasakladysa o da btldr. nk o ancak ktl ve fesad yasaklar. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Kendilerine iyilii emreden, onlar ktlkten alkoyan, onlara temiz olan eyleri helal, pis eyleri de haram klan... mmi peygamber olan o rasle uyarlar." (el-Araf, 7/157)67 14- Kurn- Kerim'deki kssalar hakikattir, hayal deildir. Mesela Musa Aleyhisselam'n Firavun ile kssas gerek bir vakadr. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Biz sana Musa ve Firavun'un haberinden bazsn hak ile okuyacaz." (el-Kasas, 28/3) Kehf ashab ile ilgili kssa da byledir. O da bir hakikattir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Biz sana onlarn kssalarn gerek ekli ile anlatalm." (el-Kehf, 18/13)

63 64 65

Muslim ve bakalar rivayet etmitir. Cmiu'l-Usln muhakkiki bu hadisin sahih olduunu belirtmektedir. Muslim 66 bn Kesr, Tefsir, II, 65 67 Bk. bn Kesr, II, 167.

21

Ksacas yce Allah'n Kurn- Kerim'de anlatt btn kssalar hakkn ta kendisidir. Yce Allah yle buyurmaktadr: " te budur o kssalarn en doru anlatl." (l-i mran, 3/62) 15- Kurn- Kerim dnyada istenecek eyleri de, hirette istenecekleri de bir arada szkonusu eder. Yce Allah yle buyuruyor: "Allah'n sana verdii ile hiret yurdunu ara. Dnyadan da nasibini unutma. Allah sana ihsan ettii gibi, sen de ihsan et." (el-Kasas, 28/77) 16- Kurn- Kerim'de insanlarn gerek duyacaklar akide, ibadet, ahkm, muamelt, ahlak, siyaset, iktisat ve daha baka toplum iin gerekli hayat ilgilendiren herbir husus bulunmaktadr. Yce Allah yle buyuruyor: "Biz o kitapta hibir eyi eksik brakmadk." (el-En'am, 6/38) Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "Ve biz sana bu kitab hereyi aklayan bir hidayet, bir rahmet ve mslmanlara bir mjde olmak zere ksm ksm indirdik." (en-Nahl, 16/89) a. Kurtub yce Allah'n: "Biz o kitapta hibir eyi eksik brakmadk." (el-En'm, 6/38) buyruunu aklarken unlar sylemektedir: Levh-i Mahfuzda eksik brakmadk, demektir. an yce Allah orada meydana gelecek herbir hadiseyi tespit etmitir. Bir dier aklamaya gre Kurn'da hibir eyi eksik brakmadk demektir. Yani din ile ilgili Kurn- Kerim'de hakknda delil getirmedik hibir ey brakmadk. Getirdiimiz bu delalet ya geni geni aklanmtr yahutta toplu bir ekilde ifade edilmi olup, ona dair aklama raslden yahut icm yoluyla ya da kitabn nass ile sabit olmu kyas yoluyla renilecektir.68 Daha sonra unlar sylemektedir: Bylelikle yce Allah'n kitapta hibir eyi -ya tafsiltl olarak ya da ona dair esas hkmler itibariyle- aklamadan brakmam olduuna dair haberi dorunun ta kendisidir. b. Taber de yce Allah'n: "Ve biz sana bu kitab hereyi aklayan... olmak zere ksm ksm indirdik." (enNahl, 16/89) buyruunu aklarken unlar sylemektedir: Ey Muhammed! Bu Kurn senin zerine insanlarn gerek duyacaklar herbir eyi aklamak zere indirilmitir. Hell ve harama dair bilgi, mkfat ve ceza, sapklktan hidyet, onu tasdik eden, ondaki Allah'n hududlar, emirleri ve yasaklar gereince amel ederek hellini helal bilen, haramn haram kabul eden kimseler iin de bir rahmet olarak gnderdik. "Mslmanlara bir mjde olmak zere" buyruunda yce Allah diyor ki: Allah'a itaat eden ve onu tevhid ile ona boyun een itaat ile onun emirlerine bal kalan kimselere de hiretteki pek bol mkfatlarn ve pek byk ltuflarn mjdeler.69 17- Kurn- Kerim insanlarn da, cinlerin de ruhlar zerinde gl bir etkiye sahiptir. a. slmn ilk dnemlerinde mriklerden pekok kimse Kurn- Kerim'den etkilenmi ve slma girmilerdir. Gnmzde de, mesela ben ahsen slma girmi hristiyan bir gen ile karlatm ve bana kasetten dinledii Kurn- Kerim'den etkilendiini sylemitir. b. Cinlere gelince onlardan bir kesim yle demitir: "Dediler ki: Gerekten biz hayrete dren bir Kur'an dinledik. O doruya gtryor, bundan tr biz de ona iman ettik. Rabbimize hibir kimseyi asla ortak tutmayacaz." (el-Cin, 72/1-2) c. Mriklere gelince onlarn pekou Kurn' dinlediklerinde etkisi altnda kalmlardr. Hatta Velid b. Muire yle demitir: "Allah'a andolsun o ne iirdir, ne sihirdir, ne de delilerin hezeyandr. phesiz onun sz Allah'n kelmndandr. Onun kendine has bir tatll, bir parlakl vardr. O hep ykseklerdedir. Onun stne asla klamaz."70 18- Kurn- Kerim'i renen ve insanlara reten Nebi Salallahu aleyhi vesellemin u buyruu dolaysyla onlarn hayrlsdr: "Sizin en hayrlnz Kurn' renen ve retendir."71 19- "Kur'an' maharetle okuyan bir kimse son derece stn ve hayrl meleklerle birliktedir. Okurken zorlanan ve kendisine ar gelen bir kimse iin ise iki ecir vardr."72 20- Yce Allah Kurn- Kerim'i hidyete ileten ve mjdeleyen bir kitap olarak gndermitir: "Gerekten bu Kur'an en doru olana iletir ve salih amellerde bulunan m'minlere kendileri iin muhakkak byk bir mkfat olduunu da mjdeler." (el- sra, 17/9) 21- Kurn- Kerim kalplere skunet verir, yakni salamlatrr. M'minler onun yaknin verdii huzur ile kalplere sknet veren en byk bir mucize olduunu ok iyi bilirler. Yce Allah buyuruyor ki: "Bunlar iman edenlerdir. Gnlleri Allah'n zikriyle huzura kavuanlardr. Haberiniz olsun ki kalpler ancak Allah' anmakla huzur bulur." (er-Rad, 13/28)

68 69 70

VI, 420. VIII, 161. Bk. bn Kesr, IV, 443 71 Buhr. 72 Buhr ve Muslim

22

Mslman herhangi bir keder, znt ya da bir hastala maruz kalrsa, Minev ve daha bakalar gibi sesi gzel iyi bir okuyucudan Kurn- Kerim dinlemelidir. nk Nebi Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kur'an' seslerinizle gzelletiriniz. nk gzel sesli bir kimse Kurn'n gzelliini arttrr."73 22- Kurn- Kerim srelerinin birounda tevhide arr. zellikle ibadet, dua ve yardm dilemekte yce ilh tevhide davet eder. Fatiha sresinin banda: "Yalnz sana ibadet eder, yalnz senden yardm dileriz" diye buyurulduunu gryoruz. Yani senden bakasna ibadet etmez, senden bakasndan yardm dilemeyiz. Kur'an- Kerim'in sonlarndaki sreler olan hls, Felak ve Nas srelerinde de u buyruklarda aktan aa tevhidin szkonusu edildiini gryoruz: "De ki O Allah'tr. Bir tektir." ; "De ki: Sabahn Rabbine snrm."; "De ki: nsanlarn Rabbine snrm." Cin sresinde de yce Allah'n: "De ki: Ben ancak Rabbime ibadet ederim, hi kimseyi de ona ortak komam." (el-Cin, 72/20) ve; "phesiz ki mescidler de Allah'a mahsustur. Onun iin Allah ile birlikte hibir kimseye dua (ve ibadet) etmeyin." (el-Cin, 72/18) diye buyurmaktadr. Kur'an- Kerim'in dier srelerinde de tevhide dair pekok yet-i kerime vardr. Hayret edilecek u ki, eyhlerden birisi bu yet-i kerimeyi mescidin kapsnda yazl grnce yle demi: Bu vahhabilerin yetidir. nk Allah'tan bakasna dua etmeyi yasaklyor. Mutasavvf bir doktor da bana yle demiti: "Yalnz sana ibadet eder, yalnz senden yardm dileriz" yeti vehhabi bir yettir. nk bu yet-i kerime yalnz Allah'tan yardm dilemeye aryor. 23- Kurn- Kerim slm eriatinin birinci kaynadr. Allah onu efendimiz Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'e insanlar kfr, irk ve cehaletin karanlklarndan iman, tevhid ve ilmin nuruna kartsn diye indirmitir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Bu, insanlar Rablerinin izniyle karanlklardan nura yegane galip, hamde layk olan (Allah)n yoluna karman iin sana indirdiimiz bir kitaptr." ( brahim, 14/1) 24- Kurn- Kerim ancak vahiy ile bilinebilecek gelecekte olacak birtakm olaylar da haber vermektedir. Yce Allah'n: "Yaknda o topluluk yenilecek ve arkalarn dnerek kaacaklardr." (el-Kamer, 54/45) Gerekten de mrikler Bedir gn bozguna uradlar ve savatan katlar. Kur'an- Kerim daha nce gerekleen pek ok hususlar haber vermitir. Bizansllarn Farslara galip gelecei gibi. 25- Yce Allah'n u buyruu gerei Kurn- Kerim okumaya balannca istizede bulunmaldr: "Kur'an' okuyacan zaman o kovulmu eytandan Allah'a sn." (en-Nahl, 16/98) 26- Namazda imama uyan kimseler iin ve cuma hutbelerinde Kurn' dinlemek farzdr. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Kur'an okunduu zaman onu dinleyin ve susun ki, merhamet olunasnz." (el-Araf, 7/204) Size Kurn okunduu zaman onu susup dinleyin ki yetlerini anlayasnz. Dikkatle dinleyin ki, onu akledesiniz ve bylelikle Rabbiniz de size rahmet buyursun.74 zetle Kur'an- Kerim'in zellikleri pekoktur. an yce Allah onu u buyruklaryla nitelendirmektedir: "Halbuki o hi phesiz esiz bir kitaptr. nnden de, arkasndan da btl ona eriemez. Her hamde layk olan tarafndan indirilmitir." (Fussilet, 41/41-42) Yce Rasl de Kurn hakknda yle buyurmaktadr: "Aranzda iki ey braktm. Onlara bal kaldnz srece asla sapmazsnz: Allah'n kitab ve benim snnetim. kisi de Havzda benimle beraber bir arada bulunacaklar vakte kadar birbirlerinden ayrlmayacaklardr."75 ngiltere eski babakan Gladstone da yle demitir: Bu Kurn varolduu srece Avrupa mslman arka egemen olamayacaktr. KUR'N KAPSAMLI B R K TAPTIR Kur'n- Kerim emir, nehy, vaad, tehdit, hikmetler, meseller, t, kssalar, gayb hususlar, kevn bilgiler, yaratma, ldkten sonra dirili ve harn delilleri ve daha baka nemli ve eitli pekok konuyu ele almtr. Btn bu konu ve hususlarda Kurn zerinde iyice dndmz takdirde, bu konularn son derece belgatli, son derece gz alc, son derece insicaml, uyumlu ve birbiriyle mtenasip bir ekilde ele alndklarn, bann sonuna benzediini, gzellii itibariyle birbirini andrdn, okuyann usanmadn, tecvid ile kraat eyleyenin sklmadn, zerinde dikkatle dnenin pheye dmediini, takv sahiplerinin hidyetini, m'minlerin

73 74

Sahih bir hadistir. Bk. el-Albni, Sahhu'l-Cmi Bk. Taber tefsiri 75 Hadis sahih olup, Hkim rivayet etmitir.

23

imann arttrdn grrz. Bunun sebebi son derece irtibatl, birbiri ile iie gemi, bann sonunu tasdik edici zellikte oluundan dolaydr. phesiz Kurn- Kerim'in bildiimiz ekildeki bu dzeni telif edilmi kitaplarn sistemlerinden ayr ve farkl olmakla birlikte mana, kalp ve konular itibariyle yet ve sreleri arasnda belli bir mnasebet vardr. Sanki o birbirini tamamlayan tek bir sz dizisi gibidir. Onun bu durumu insan tarafndan ortaya konulmu beer bir kitap olmadnn ok ak bir delilidir. Beer bir kitab ortaya koyan bir kimse oturur ve bilgileri arasnda belli bir iliki bulunan herbir bilgi grubunu bir blmde toplar. Bu blmlerin arka arkaya getirilmesiyle kitabn bir ksmn meydana getirir. Kurn byle deildir. O hikmetin gerektirdii, maslahatn ngrd ilhi vahiyden doru yolu gsteren bir demettir. Bunda herhangi bir tutarszlk ve bir eliki bulunamaz. Aksine tek bir konu imi gibi yetler adeta birbiriyle sarma dola olmutur.76 eyh ez-Zerkani de yle diyor: Herbir srede yahut herbir blmde bulduumuz bu son derece letafetli iieliin Kurn okuyann lezzet alnda, onu dinleyenin evke getirilmesinde, yararlanacak olann eitli ekillerde ondan fayda salamasnda ok byk bir etkisi vardr. Kurn- Kerim'in herbir blm pek gzel bir baheye ne kadar benziyor! nsan bu bahenin dallar arasnda gezinirken hertrl meyveden istifade eder ya da Kurn- Kerim'i ok eitli yemeklerle dolup taan bir sofraya da benzetebiliriz. A olan bir kimse ihtiya duyduu ekilde btn eitlerden doyar."77 Dr. Muhammed Abdullah Derrz diyor ki: Birbiriyle insicaml uzunca bir sreyi okuduunuz zaman, bilgisiz bir kimse bu srenin ii bo anlamlarla geliigzel dzenlendiini, geliigzel bir ekilde dank ifadelerin bir araya getirildiini zanneder. Oysa dnlecek olursa onun birbiriyle sk skya bal tek bir yap olduu anlalr. Onun yaps belli esas ve ilkeler zerinde ykselen genel maksatlardan vcuda gelmitir. Onun herbir esas zerinden pekok blm ve ksm bina edilmitir. Bizler onun paralar arasnda dolap dururken tpk tek bir binadaki odalar ve salonlar arasnda gei yapar gibi oluyoruz. Bu binann projesi bir defada ortaya koyulmutur. Hibir zaman yaplan blmlemelerden ve bu blmler arasndaki uyumdan ortaya kan manzara hibir ekilde yadrganmaz. Bir yoldan brne geerken herhangi bir ayrlk hissedilmez. Aksine eitli trler arasnda tam bir kaynama grlr. Ayn cinsin bireyleri arasnda sonsuz kaynama ve benzerlik grld gibi. Btn bunlarn tesinde srenin geneli belli bir istikamette yolunu alr, sre btnyle zel bir maksad gerekletirir. Tpk vcudun tek bir yap olmas ve organlarnn eitli grevlerine ramen genel yaps ile tek bir maksad yerine getirmek zere birbiriyle dayanmas gibi.78 KUR'N'DA TUTARSIZLIK YOKTUR Yce Allah yle buyurmaktadr: "Hala onlar Kur'an' gerei gibi dnmeyecekler mi? Eer o, Allah'tan bakasndan gelseydi elbette iinde birbirini tutmayan birok eyler bulurlard." (en-Nis, 4/82) 1- Taber bu yetin tefsirinde unlar sylemektedir: an yce Allah: "Hala onlar Kur'an' gerei gibi dnmeyecekler mi?" buyruunda unu kastetmektedir: Ey Muhammed! Senin sylediklerinden baka eyleri geceleyin planlayanlar Allah'n kitab zerinde iyiden iyiye dnerek sana itaat etmek ve emrine uymak hususunda Allah'n onlara kar ortaya koyduu bu delili bilmeyecekler mi? Senin Rableri tarafndan kendilerine getirmi olduun, sana indirilen bu kitabn manalarnn uyumu, hkmlerinin birbirleriyle uygunluu, bir blmnn dier bir blmn tasdik ile desteklemesi, bir ksmnn dier ksmn hak oluuna tanklk etmesini grmyorlar m? Hi phesiz eer Allah'tan bakas tarafndan gelmi olsayd, hkmleri arasnda farkllklar ortaya kar, anlamlar birbiriyle eliir, bir blm dier bir blmnn bozukluunu, tutarszln aka ortaya koyard. bn Cerir, Katade'den senedini kaydederek unlar sylediini nakletmektedir: "Yani Allah'n sz arasnda tutarszlk olmaz. O haktr, onda btl yoktur. Asl insanlarn szleri arasnda tutarszlk olur." bn Zeyd'den de senedini kaydederek unlar sylediini nakletmektedir: "Kur'an'n bir blm, dier bir blmn yalanlamaz. Eer insanlar herhangi bir hususunu bilmeyecek olurlarsa phesiz ki bu onlarn akllarnn eksiklii ve bilgisizliklerinden kaynaklanmaktadr dedikten sonra yce Allah'n: "Eer o Allah'tan bakasndan gelseydi elbette iinde birbirini tutmayan birok eyler bulurlard." (en-Nis, 4/82) buyruunu okudu. (Devamla) dedi ki: O halde m'minin grevi; "hepsi Allah tarafndandr" diyerek mtebih olanna iman etmeli. Onun bir blmn, dier bir blm ile attrmamaldr. Herhangi bir hususu bilmeyecek ve anlamayacak olursa: Allah'n dedii haktr demeli, yce Allah'n, syledii bir sz nakz etmeyeceini bilmeli ve Allah'tan gelenin hakikatine iman etmelidir."79 2- Hafz bn Kesr de yetin tefsirinde unlar sylemektedir:

76 77

Bk. eyh Yasir Ahmed Ali e-imali, Risaletu Muhimmu'l- htilaf ve't-Tenakud fi'l-Kur'ani'l-Kerim Bk. Menhilu'l- rfan, I, 80 78 Bk. en-Nebeu'l-Azim, s. 155 79 Taber, Tefsir, VIII, 567

24

"Yce Allah onlara Kurn- Kerim zerinde iyice dnmelerini emrederek, ondan yz evirmelerini, muhkem anlamlarn beli lafzlarn kavramaya almaktan yz evirmeyi yasaklayarak Kurn- Kerim'in lafzlar arasnda herhangi bir tutarszlk, bir eliki ve bir atma olmayacan haber vermektedir. nk o hikmeti sonsuz ve her trl hamde layk olan tarafndan indirilmitir. Dolaysyla o, haktan gelen bir haktr. Bundan dolay yce Allah: "Onlar Kur'an' iyiden iyiye dnmezler mi? Yoksa kalpleri zerinde kilitler mi var?" (Muhammed, 47/24) diye buyurmaktadr. Daha sonra yce Allah: "Eer Allah'tan bakasndan gelseydi" yani cahil mrik ve mnafklarn iten ie syledikleri gibi uydurulmu bir kitap olsayd, onda birok tutarszlklar yani elikiler, birbirini tutmaz ifadeler bulurlard. Bu da; bu kitap her trl tutarszlktan uzak olduuna gre Allah tarafndan gelmi bir kitaptr demektir. Nitekim yce Allah ilimde derinlemi kimseler hakknda: "Biz ona inandk. Hepsi Rabbimiz nezdindendir." (Al-i mran, 3/7) dediklerini aktarmaktadr. Yani biz onun muhkemi80 ile mteabihin81 ile hak olduuna inandk. Bundan dolay mteabih buyruklar muhkemin nda anlayarak hidyet bulmulardr. Kalplerinde erilik bulunanlar ise muhkem olan mteabihin nda anlamaya altklarndan saptmlardr. Bu sebeple yce Allah ilimde derinlemi olanlar verken kalplerinde erilik olanlar yermi bulunmaktadr.82 3- atb de unlar sylemektedir: Kurn- Kerim'in z itibariyle tutarszlk ihtiva etmedii sabit olduuna gre ihtilafa denlerin tm arasnda hakem olmas da doru bir hkm olarak ortaya kmaktadr. nk o asl itibariyle hak olan bir hususu ortaya koymaktadr. Hak ise kendi yaps ierisinde tutarszlk gstermez. Dolaysyla mkellef kimseler arasnda ortaya kan herbir ihtilf hakknda Kurn hkm verecek konumdadr. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Eer Allah'a ve hiret gnne inanyorsanz herhangi bir hususta anlamazla derseniz, onu Allah'a ve Raslne gtrnz. Bu hem hayrl, hem de sonu itibariyle daha gzeldir." (en-Nis, 4/59) te bu buyruk, bu kitapta hakkn olduka ak olduunun, ondaki aklamalarn her trl rahatszla ifa olacann, onun dnda onun yerini tutacak hibir ey olmadnn ak bir delilidir. Esasen ashab- kiram da byle davranmlardr."83 KUR'N'IN S MLER VE N TEL KLER 1- Yce Allah Kurn- Kerim'e pekok isim vermitir. Bunlardan bazlar: Kur'an, Furkan, Kitap, Tenzl... Bu isimlerin Kurn- Kerim'den delilleri de vardr. 2- Yce Allah Kurn- Kerim'i eitli yetlerde birtakm vasflarla nitelendirmitir. Bu vasflarn bazlar unlardr: Bu hidyet, t, ifa, rahmet, mbarek, mbin, bura, aziz, mecid, beir, nezir, kerim ve ahsenulhadistir. Yce Allah kitab- azizini nitelendirirken unlar sylemektedir: "Allah szn en gzelini mtebih, tekrar edilen (mesn) bir kitap halinde indirmitir. Ondan dolay Rablerine kalbten sayg duyanlarn derileri rperir. Sonra Allah anld iin derileri ve kalpleri yumuar. Bu Allah'n hidayetidir. Onunla dilediine hidayet verir." (ez-Zmer, 39/23) Szn en gzeli: En belii, en dorusu ve en mkemmeli Kurn'dr demektir. Mtebih: Mucize oluu, hidyete iletmesi ve zellikleri itibariyle gzellikte bir ksm, dier ksmna benzer. Tekrar edilen (mesn): Kendisinde hkmler, tler, kssalar ve adaba dair hkmler tekrar edilmitir. Derileri rperir: Deriler titrer ve harekete geer. Derileri yumuar: Huzur ve skn bulur, yumuak olup skntl olmaz.84 3- Kurn- Kerim'in niteliklerine dair bir dereceye kadar zayf olmakla birlikte anlamlar itibariyle sahih olan birtakm hadisler de varid olmutur. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'den yle buyurduu rivyet edilmitir: a. "phesiz bu Kurn Allah'n bir ziyafetidir. Onun ziyafetini gcnz yettiince reniniz. Gerekten bu Kurn Allah'n ipidir. O apak nurdur, fayda veren ifadr. Ona smsk sarlan korunur, ona uyan kurtulur. O herhangi bir ekilde eriltilmez ki dorultulsun. Sapmaz ki dzeltilsin. Onun hayret verici zellikleri bitip
80 Muhkem: Ayet-i kerimenin anlamnn ak ve zahir olmas demektir. Yce Allahn Allah al verii helal klmtr (Bakara: 2/275) buyruu gibi. 81 Mteabih de iki trldr. 1) Gerek Mteabih: Bu insann bilmesine imkan olmayan hususlardr. Allahn sfatlarnn hakikatini ve keyfiyetini bilmek gibi. Fakat bunlarn anlam bilinen bir eydir. Yce Allahn: Rahman Ara istiva etti buyruu gibi. stivann mam Malikin de syledii gibi ne demek olduu bilinen bir eydir. Buharide bunun tefsiri tabiinden yce olmak ve stne ykselmek diye tefsir ettikleri varid olmutur. stivann keyfiyeti ise akl ile bilinemez. 2) Nisbi Mteabih: Bu ise bir takm insanlar iin mteabih olmakla birlikte bazlar iin byle olmamas demektir. Yce Allahn: Onun benzeri hibir ey yoktur (ura: 42/11) buyruu gibi. Tatil edenler (Allahn sfatlarn kabul etmeyenler) bu ayet-i kerimeden Allahn sfatlarnn bulunmad anlamn karmlar ve Allahn sfatlarnn bulunduunu kabul etmenin baka varlklara benzemesi anlamna geleceini iddia etmiler. Yce Allahn sfatlarn tesbit eden ayetlerden yz evirmilerdir. Ancak unu bilelim ki bu sfatlarn mana itibariyle Allah hakknda sabit olduklarn kabul etmek onun sfatlaryla mahlukata benzemesini gerektirmez. 82 Bk. bn Kesr, I, 529. 83 el- tisam, II, 309. 84 Bk. Haseneyn, Muhammed Mahluf, Kelimtu'l-Kur'an.

25

tkenmez. oka okunduundan tr eskiyip ypranmaz. Onu okuyunuz, nk Allah onu okumanz dolaysyla herbir harf iin size on hasene mkfat verir. Ben "elif, lam, mim" bir harftir, demiyorum fakat elif iin on, lam iin on, mim iin on (hasene) ecir verilir."85 b. "unu bilin ki, pek yaknda birtakm fitneler bagsterecektir. Ben: Peki o fitnelerden kurtulu ne ile olacaktr diye sordum. Peygamber: Allah'n kitab (ile) diye buyurdu. Allah'n kitab: Onda sizden ncekilerin bilgisi, sizden sonrakilerin haberi, aranzdaki (anlamazlk)larn hkm vardr. O hakk batldan ayrdeder, o ciddiyetsiz (bir sz) deildir. O yle bir kitaptr ki, bir kimse zorbalk ederek onu terkedecek olursa Allah onun belini krar. Her kim onun dnda hidyet arayacak olursa Allah onu saptrr. O Allah'n sapasalam ipidir. O hikmeti sonsuz zikirdir, o srat- mstakimdir. O hevalarn saptramad ve dillerin onunla karmad bir kitaptr. Alimler ondan doymaz. oka okunduundan tr ypranmaz. Hayret verici zellikleri bitip tkenmez. O cinlerin, iittikleri vakit: "Gerekten biz hayrete dren bir Kur'an dinledik." (el-Cin, 72/1) demekten kendilerini alkoyamadklar bir szdr. O gereince sz syleyenin doru syledii, gereince hkmedenin adalet yapt, gereince amel edenin ecir kazand bir kitaptr. O kitaba davet eden de, srat- mstakime iletilir."86 Kur'n'n Baz Faziletleri 1- Yce Allah yle buyurmaktadr: "Kendilerine verdiimiz kitab gerei gibi okuyanlar (var ya) ite bunlar ona (kitaplarna) iman ederler." (elBakara, 2/121) Kitab gerei gibi okumak, helalini helal, haramn haram kabul edip indirildii gibi okumak demektir. 2- Raslullah Salallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Kur'an' okuyunuz. nk o kyamet gnnde kendisini okuyanlara efaati olarak gelecektir."87 3- Yine Nebi Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmaktadr: "Her kim Kurn' okuyup gereince amel ederse onun anne-babasna kyamet gnnde dnya evlerindeki gne ndan daha gzel bir ta giydirilecektir. Peki ya onunla amel eden hakkndaki dnceniz nedir?"88 4- Yine Nebi Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "phesiz Allah'n insanlar arasndan ahalisi vardr. Onlar kimlerdir ey Allah'n Rasl? diye sordular. O: Bunlar Kurn ehlidirler, bunlar Allah'n ehli ve zel kimseleridir diye buyurdu."89 5- Yine Peygamber efendimiz yle buyurmaktadr: "Kur'an okumakta maharetli bir kimse hayrl, erefli meleklerle birliktedir. Kurn' okuyup da onda zorlanan ve Kurn okumas kendisine ar gelen kimsenin de iki ecri vardr."90 KUR'AN-I KER M'DE TEV L N ANLAMI VE TRLER Yce Allah yle buyurmaktadr: "Sana kitab indiren odur. Onun bir ksm ayetleri muhkemdir, bunlar kitabn anasdr. Dier bir ksm da mteabihtir ama kalplerinde erilik bulunanlar srf fitne aramak ve onu tevil etmeye kalkmak iin onun mteabih olanna uyarlar. Halbuki onun (mteabih ayetlerin) tevilini Allah'tan bakas bilmez. limde derinlemi olanlar ise: 'Biz ona inandk, hepsi Rabbimiz nezdindendir' derler. Olgun aklllardan bakas ibretle dnemez." (Al-i mran, 3/7) A- Tevil: Tefsir anlamndadr. Bu anlam anlalncaya kadar lafzn kendisi ile akland szdr. bn Cerir, Taber ve benzeri mfessirlerin stlahnda ounlukla anlalan budur. B- Tevil: Szn sonunda varp dayand hakikat demektir. Buna gre yce Allah'n kendi zat ve sfatlarna dair haber verdii hususlar, mukaddes zatnn hakikati ve zatnn tad sfatlarn hakikatleridir. Allah'n hiret gn hakknda bildirdiklerinin tevili ise hiret gnnde olacak eylerin kendileridir. 1- Yce Allah'n: "Ama kalplerinde erilik bulunanlar srf fitne aramak ve onu tevil etmeye kalkmak iin onun mteabih olanna uyarlar. Halbuki onun tevilini Allah'tan bakas bilmez." buyruu zerinde durak yapanlar ve "ilimde derinlemi olanlar" buyruunu da yeni bir cmle olarak deerlendirenler bu haliyle tevilin ikinci anlamn kastetmi olurlar. Yani szn sonunda ulaaca hakikat demek olur. O halde yce Allah'n zatnn hakikati, knh, isim ve sfatlarnn keyfiyeti ve vaadolunanlarn hakikatini Allah'tan baka hi kimse bilemez.

Hakim sahih olduunu belirtirken, Zehebi zayf olduunu sylemitir. Tirmizi rivayet etmi olup, Cmiu'l-Usl tahkik eden: Senedinde mehul (hadis rivayetiyle tannmam) bir ravi vardr derken, el-Albni hadisin Ali b. Ebi Talib'e mevkuf (ona ait bir sz) olduunu tercih etmitir. 87 Muslim 88 Ebu Davud ve senedi sahihtir diyerek Hakim rivayet etmilerdir. 89 Hadisin senedi sahihtir. 90 Buhr ve Muslim.
86

85

26

2- Yce Allah'n: "Halbuki onun tevilini Allah'tan ve ilimde derinlemi olanlardan bakas bilmez" buyruunun banda yer alan vav atf iin kabul edip, istinaf (yeni bir cmle ba) olmadn syleyip, burada vakf yapanlar ise bununla tevilin birinci manas olan tefsiri kastetmi olurlar. Buna gre Mcahid'den o mteabih olan buyruklarn tevilini bilir diye bahsedildii takdirde maksat onun tefsirini bildiidir. Bylelikle sonu itibariyle her iki gr arasnda bir eliki olmad aka ortaya kar. Mesele tevilin anlam ile ilgili gr ayrl ile alakaldr.91 3- bn Abbas Radyallahu anh dedi ki: Tefsir drt trldr: 1. Anlalmas hususunda kimsenin mazeretinin kabul edilmeyecei tefsir. (Helal ve haram bilmek gibi) 2. Araplarn dillerinden anlamn bildikleri tefsir. ( lahn manasnn mabud anlamna geldiini bilmek gibi) 3. limde derinlemi olanlarn bildikleri tefsir. ( stivnn uluv: stne kmak anlamna geldiini bilmek gibi) 4. Allah'tan bakasnn bilmedii tefsir. (Yce Allah'n zatnn ve sfatlarnn keyfiyetini bilmek gibi)92 Zemmedilmi Tevil C- Zemmedilmi tevil; sz tercih edilen ihtimali brakp, beraberindeki bir delil dolaysyla tercih olunmayan ihtimale gre yorumlamaktr. Sfatlara dair nasslarn tevili hususunda mteahhir (sonraki) ilim adamlarnn ounluunun kastettikleri tevil budur. Onlarn byle bir tevile snmalarnn sebebi, kendi kanaatlerine gre yce Allah' yaratlmlara benzemekten tenzih etmekte arya kamalardr. Bu ise batl bir iddia olup onlar kendisinden katklar tehlikenin bir benzerine ya da daha ar bir tehlikeye drmtr. nk onlar mesela "yed: el" i kudret ile tevil ettikleri vakit yaratana el nisbet etmekten kamak istemilerdir. nk yaratlmlarn da bir eli vardr. Bu sefer el lafz onlara mteabih grnnce kudret diye onu tevil etmilerdir. Bu ise onlarn bir elikisidir. Zira onlarn kabul ettikleri mana hakknda da iddialarnn bir benzerini kabul etmek zorundadrlar. Yani onlarn reddettikleri manay kabul etmek zorunda kalrlar. nk kullarn da bir kudreti vardr. (O halde Allah ile yaratlmlar arasnda benzerlik szkonusudur.) Eer onlarn tespit ettikleri kudret hak ve mmkin bir ey ise, dolaysyla yce Allah iin eli kabul etmek de ayn ekilde hak ve mmkndr. Eer yce Allah hakknda eli kabul etmek -onlarn iddialarna gre tebihi gerektirdiinden tr- batl ve imkansz bir ey ise, ayn ekilde kudreti kabul etmek de batl ve imkanszdr. Dolaysyla byle bir lafz tercihe deer ihtimal braklarak tercih olunmayan bir ihtimale gre yorumlanr anlam ile mevveldir (tevil edilir), demek caiz olmaz. Selefin ve bakalarnn ileri gelen alimlerinden tevil yapanlarn yerildiine dair nakledilmi rivayetler ite kendileri iin mteabih grnen lafzlar -bakalar iin mteabih olmamakla birlikte- olmadk ekilde tevil eden bu gibi kimseler hakkndadr.93 limde Derinlemi Olanlar ile Sapanlarn Mteabih Buyruklara Kar Tutumlar Sapanlarn mtebih buyruklara kar tutumlarn yce Allah'n sapanlar hakkndaki: "Ama kalplerinde erilik bulunanlar srf fitne aramak ve onu tevil etmeye kalkmak iin onun mtebih olanna uyarlar." buyruu; limde derinlemi olanlarn tutumunu da: " limde derinlemi olanlar ise: Biz ona inandk, hepsi Rabbimizin nezdinderdir derler." buyruu aklam bulunmaktadr. Buna gre kalplerinde erilik bulunanlar bu mteabih yetleri yce Allah'n kitabna dil uzatmak iin ve insanlar bu kitaptan uzaklatrp, yce Allah'n kastetmedii ekilde tevil etmek iin bir yol edinirler. Bylece kendileri de saparlar, bakalarn da saptrrlar. limde derinlemi olanlar ise yce Allah'n kitabnda yer alan btn buyruklarn hak olduuna, onda herhangi bir tutarszlk ve bir eliki olmadna iman ederler. nk o kitap Allah'tan gelmitir. "Eer o Allah'tan bakasndan gelseydi, elbette iinde birbirini tutmayan birok eyler bulurlard." (en-Nis, 4/82) Mteabih olarak gelen buyruklar da hepsi muhkem olsun diye muhkem buyruklarn nda anlarlar. 1- Birinci rnek hakknda yle derler: phesiz yce Allah'n gerek anlamda onun celal ve azametine yakan fakat yaratlmlarn ellerine benzemeyen elleri vardr. Tpk onun yaratlmlarn zatna benzemeyen bir zatnn bulunduu gibi. Zira yce Allah yle buyurmaktadr: "Onun benzeri hibir ey yoktur. O hereyi iitendir, grendir." (e-r, 42/11) Yce Allah'n arnn stnde oluu da onun celaline layk bir ekildedir. Yarattklarndan hibir kimse ona benzemez. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Rahman ara istiv etti." (Th, 20/5) 2- kinci rnek hakknda da yle derler: yilik de, ktlk de yce Allah'n takdiri iledir, fakat iyiliin sebebi yce Allah'n kullarna ltufta bulunmasdr. Ktln sebebi ise kulun kendi fiilidir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr:

91 92

el-Kattn, Ulmu'l-Kur'an bn Kesr 93 Bk. el-Kattn, Ulmu'l-Kur'an

27

"Size isabet eden her musibet ellerinizle kazandklarnz sebebi iledir, ounu da affeder." (e-r, 42/30) Burada ktln kula izafe edilmesi bir eyin sebebine izafe edilmesi trndendir. Yoksa onu takdir edene izafet edilmesi trnden deildir. yiliin ve ktln yce Allah'a izafe edilmesi ise, bir eyin o eyi takdir edene izafe edilmesi trndendir. Bylelikle iki yet arasnda tutarszlk olduu vehmi ortadan kalkmaktadr. nk (ilgili yetlerde) izafet cihetleri farkl farkldr. 3- nc rnek hakknda da yle derler: Peygamber Salallahu aleyhi vesellem kendisine indirilen buyruklar hakknda asla phe etmemitir. Hatta o, onu en iyi bilen ve aralarnda yakni (kendisine indirilenlere kesin inanc) en gl olan odur. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "De ki: 'Ey insanlar, eer benim dinimden bir phe iinde iseniz (bilin ki), ben sizin Allah'tan baka taptklarnza tapmam." (Yunus, 10/104) Yani eer sizin bu kitap hakknda bir pheniz varsa ben onun hakknda kesin bir kanaate, bir inanca sahibim. Bundan tr sizin Allah'tan baka taptklarnza tapmam, aksine onlar inkr ediyor, Allah'a ibadet ediyorum. Yce Allah'n: "Eer sana indirdiimizden phede isen..." (Yunus, 10/94) buyruu Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in phe etmesinin mmkn olduunu yahut fiilen phe etmi olmasn gerektirmez. Nitekim yce Allahn: "De ki: Rahmann bir evlad olsayd, ibadet edenlerin ilki ben olurdum." (ez-Zuhruf, 43/81) buyruundaki bu ifadeler yce Allah'n evlat sahibi olmasnn mmkn ya da fiilen vukua gelmi olmas gerektirir mi? Asla! Byle bir ey yce Allah hakknda ne mmkndr, ne de husule gelmitir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Halbuki Rahmana evlat edinmek yaramaz. Gklerde ve yerde kim varsa hepsi Rahmann huzuruna ancak kul olarak gelecektir." (Meryem, 19/92-93) Yce Allah'n: "O halde sakn phe edenlerden olma." (Yunus, 10/94) buyruu, Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in gerekten phe etmi olmasn gerektirmez. nk bir eyi yasaklamak bazan o ii hibir ekilde yapmayana da yneltilebilir. Nitekim yce Allah: "Allah'n ayetleri sana indirildikten sonra sakn seni onlardan alkoymasnlar ve (insanlar) Rabbine davet et, asla mriklerden olma." (el-Kasas, 28/87) buyruuna dikkat edelim. Bilindii gibi onlar Peygamber efendimizi Allah'n yetlerinden alkoyamadlar. Peygamber Salallahu aleyhi vesellem de hibir ekilde irk komamtr. Byle bir ii yapmayana, byle bir yasak koymaktan maksat, bu ii yapanlar ayplamak ve tuttuklar yolda gitmekten onlar sakndrmaktr. Bu yolla mteabihlik ve Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e hakknda yakmayan zan ihtimali ortadan kalkmaktadr.94 Kur'n'da Mteabih Trleri Kur'an- Kerim'deki mteabihlik iki eittir: Birincisi, gerek mteabihlik olup, insanlarn bilmelerine imkan bulunmaz. Yce Allah'n sfatlarnn gerek mahiyetini bilmek gibi. Bizler her ne kadar bu sfatlarn anlamn biliyor isek de bunlarn hakikatlerini ve keyfiyetlerini bilemeyiz. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "Onlar ise bilgileriyle onu kuatamazlar." (Th, 20/110) "Gzler onu idrak edemez. O ise btn gzleri kuatmtr. O ltuf sahibidir, hereyden haberdardr." (el-En'm, 6/103) Bu sebeple mam Malik (yce Allah'n rahmeti zerine olsun)'e yce Allah'n: "Rahman ara istiv etti." (Taha, 20/5) buyruu ile ilgili olarak: Nasl istiv etti, diye sorulunca u cevab vermitir: stiva bilinmeyen bir ey deildir. Fakat keyfiyetini aklmzla kavrayamayz, ona iman etmek farzdr, buna dair soru sormak ise bid'attir. Bu tr mteabihin bilgisine ulamaya imkn bulunmadndan tr aklanmasna dair soru sorulmaz. mam Malik'in sznden istivnn keyfiyetinin/nasllnn bizim iin bilinmez olduu fakat istivnn szlk anlam itibariyle ycelik ve stte olu anlamna geldii bilinmektedir. kinci tr ise nisb mtebihtir. Bu da baz insanlar iin mtebih olmakla birlikte, bazlar iin byle olmayan buyruklardr. Buna gre ilimde derinlemi olanlar tarafndan bilinirken, bakalar bunu bilemezler. Bu tr mtebihin aklanmasna dair soru sorulabilir. nk bunun bilgisine ulamak mmkndr. Zira Kurn- Kerim'de anlam hibir kimse tarafndan anlalmayacak buyruk bulunmaz. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Bu insanlar iin bir aklama, takv sahipleri iin de bir hidayet ve bir ttr." (l-i mran, 3/138) "Ve biz sana bu kitab hereyi aklayan... olmak zere ksm ksm indirdik." (en-Nahl, 16/89) "O halde biz onu okuduumuz zaman sen onun okumasna uy. Sonra onu aklamak da hi phesiz bize aittir." (el-Kyame, 75/18-19) "Ey insanlar! Size Rabbinizden bir burhan (apak delil ve belge) geldi. Size apak bir nur da indirmiizdir." (en-Nis, 4/174) Bu trn rnekleri pek oktur. Yce Allah'n: "Onun benzeri hibir ey yoktur." (e-ura, 42/11) buyruu bu kabildendir. nk ta'til ehli (Allah'n sfatlarn kabul etmeyenler) bu buyruktan yce Allah'n sfatlarnn
94

Bk. Muhammed b. Salih el-Useymn, Uslun fi't-Tefsir

28

bulunmad anlamn karmlar ve sfatlarnn olmasn onun yaratlmlara benzemesini gerektirecei iddiasnda bulunarak Allah'n sfatlarnn bulunduuna delalet eden pekok yet-i kerimeden yz evirmilerdir. Anlamn asln kabul etmenin benzerlii gerektirmediini de kabul etmemilerdir. Buna rnek yce Allah'n u buyruudur: "Kim bir m'mini kasten ldrrse cezas orada ebediyyen kalmak zere cehennemdir. Allah ona gazap etmi, lanet etmi ve ona pek byk bir azap hazrlamtr." (en-Nis, 4/93) Onlar bu husustaki tehdit konusunda pheye dm (buyruk onlara mtebih gelmi) ve ondan kasten m'mini ldren kimsenin cehennemde ebed kalacan anlayarak, bunu byk gnah ileyen herkes iin geerli kabul edip irkten aa herbir gnahn (azabnn) yce Allah'n meietine bal olduuna dellet eden baka yetlerden yz evirmilerdir. Bunlardan birisi de yce Allah'n u buyruudur: "Bilmez misin ki Allah, gkte ve yerde olan hereyi bilir. phesiz ki bunlar bir kitaptadr. Gerekten bu Allah'a ok kolaydr." (el-Hac, 22/70) Cebriyeciler bu buyruktan tr pheye derek ondan kulun amelini ilemeye mecbur olduu anlamn kartmlar ve kulun onun bu ii yapmaya herhangi bir irade ve kudretinin szkonusu olmadn iddia ederek, kulun bir irade ve kudret sahibi olduunu ve yine kulun fiillerinin ihtiyar olan ve olmayan olmak zere iki tr olduunu ortaya koyan yetlerden yz evirmilerdir. limde derinlemi olan akl sahibi kimseler ise, mtebih olan bu tr yetlerin anlamlarn nasl aklayacaklarn, dier yetlerle badaan bir ekilde nasl anlamlandracaklarn bilirler. Bylelikle Kurn- Kerim'in tamam mteabihi bulunmayan muhkem bir kitap olarak karmza kar.95 Kur'an Ayetlerinin Muhkem ve Mteabih Trlerine Ayrlmasndaki Hikmet Eer Kurn btnyle muhkem olsayd, onu tasdik ve gereince amel etmek ile denemek eklindeki hikmeti ortadan kalkard. nk anlam aka ortada olur, onun tahrif edilmesine ve fitne kast ile onu olmadk ekilde tevil etmek maksadyla mteabih olanna sarlmaya imkn kalmazd. Eer tm mteabih olsayd, onun insanlar iin bir aklama ve bir hidyet olmas szkonusu olmazd. Gereince amel edilemez ve zerine salkl bir akide kurulamazd. Fakat yce Allah hikmeti gerei onun birtakm yetlerini muhkem klmtr. Mteabihlerin grlmesi halinde bunlara bavurulur. Dier bir ksm yetlerini de mteabih klmtr. Bunlarn byle olmas ise imannda samimi olan ile kalbinde erilik bulunanlarn birbirlerinden ayrdedilmesi amacyla imtihan edilsinler diyedir. nk imannda samimi olan bir kimse Kurn'n btnyle yce Allah tarafndan geldiini bilir. Allah'tan gelen ise haktr. Onda batl ya da elikinin bulunmasna imkn yoktur. nk yce Allah yle buyurmaktadr: "nnden de, arkasndan da btl ona eriemez. (nk o) hikmeti sonsuz, her hamde layk olan tarafndan indirilmitir." (Fussilet, 41/42) "Eer o Allah'tan bakasndan gelseydi elbette iinde birbirini tutmayan birok eyler bulurlard." (en-Nis, 4/82) Kalbinde erilik bulunan kimse mteabihi muhkem buyruklar tahrif etmek ve haberler hakknda phe uyandrmakta ve ahkama kar byklenmek hususunda hevya tabi olmaya vesile edinir. Bundan dolay itikad ve amel bakmndan saptm pekok kimsenin bu sapklklarna bu tr mteabih yetleri delil gsterdiklerini gryoruz.96 Aie Radyallahu anha'dan dedi ki: Raslullah Salallahu aleyhi vesellem u: "Sana kitab indiren odur. Onun bir ksm ayetleri muhkemdir. Bunlar kitabn anasdr. Dier bir ksm da mteabihtir. Ama kalplerinde erilik bulunanlar srf fitne aramak ve onu tevil etmeye kalkmak iin onun mteabih olanna uyarlar. Halbuki onun tevilini Allah'tan bakas bilmez. limde derinlemi olanlar ise: 'Biz ona inandk, hepsi Rabbimiz nezdindendir' derler. Olgun aklllardan bakas ibretle dnemez." (Al-i mran, 3/7) yetini okuduktan sonra yle buyurdu: "Eer sen onun mteabih olanlarna tabi olanlar grecek olursan ite Allah'n szn ettii kimseler onlardr, sen de onlardan sakn."97 KUR'N-I KER M'DEN NASIL YARARLANAB L R Z? Yce Allah buyuruyor ki: "Muhakkak ki bunda kalbi olan veya kendisi ahid olarak (gafil olmayp) dikkatle kulak veren kimse iin elbette t vardr." (Kaf, 50/37)

95 96

Bk. Muhammed b. Salih el-Useymn, Uslun fi't-Tefsir. Bk. Muhammed b. Salih el-Useymn, Uslun fi't-Tefsir adl eserinde daha baka rnekler de vardr. 97 Buhr ve Muslim.

29

Kur'an'dan yararlanmak istiyorsak onu okuduumuz vakit btn dikkatlerimizi toplamal, ona iyice kulak vermeli ve ona muhatap olann uyankl ile dinlemeliyiz. nk o an yce Rabbimizin Rasl araclyla bize hitabdr. Etkinin tamam olmas, bu etkiyi gerektiren bir etken, bu etkiyi kabul eden bir yer, bu etkinin meydana gelmesi iin bir art ve bu etkiyi nleyen hususlarn bulunmamasna bal olduundan tr, yet-i kerime btn bunlar en zl, en ak ve maksada en ok delalet eden lafzlarla dile getirmitir. Yce Allah'n: "Muhakkak ki bunda... bir t vardr." buyruu Kaf sresinin bandan buraya kadar geen btn hususlara bir iarettir. te etken budur. "Kalbi olan" buyruu da bu etkiyi kabul edecek, etkilenecek yeri ifade eder. Bundan maksat ise, Allah'tan gelen buyruklar akleden, anlayan diri kalptir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "O ancak bir zikir (t) ve apak bir Kur'andr. Diri olan kimseleri korkutup, uyarmas iindir." (Yasin, 36/6970) Burada diriden kast da kalbin diri olmasdr. Yce Allah'n: "Dikkatle kulak veren kimse" buyruunda, kendisine sylenenlere kulak veren, sylenenleri iyice dinleyen kimse kastedilmektedir. Bu da szden etkilenmek iin bir arttr. "ahit olarak" kalbi gafil olarak deil de kalbi hazr olarak dinleyen demektir. bn Kuteybe diyor ki: Sen kalbi ve anlamas hazr bir halde iken Allah'n kitabna kulak ver. Onu dinlerken gaflet ve yanlma ierisinde olma. te bu etkinin gereklemesini nleyen engele iarettir. Bu engel kalbin yanlmas, kendisine sylenenleri akletmeyip, onlar hakknda dnme ve tefekkr terketmesidir. Buna gre etken olan Kurn- Kerim, etkiyi kabul eden yer olan diri kalp bulunur, dinlemek olan art var olur, kalbin baka eylerle megul olmas ve hitabn anlamndan uzaklamas ve baka bir eye ynelmesi demek olan anlamay engelleyen hususta bulunmazsa etki gerekleir. Bu etki ise Kurn- Kerim ile yararlanmak ve ondan t ve ibret almaktr.98 Kur'n' Nasl Okuyalm? Yce Allah: "Kur'n' da tane tane, anlalr bir srette oku." (el-Mzzemmil, 73/4) diye buyurmaktadr. Onu ar ar, acele etmeden oku! Bylesi Kurn' anlamana ve onun zerinde iyice dnmene yardmc olacaktr. Um Seleme'ye, Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in Kurn okuyuu hakknda soru soruldu da o, yle dedi: Peygamber Salallahu aleyhi vesellem Kurn okumasn yet yet blerdi. (yle): "Rahman ve Rahim Allah'n ad ile. (der ve dururdu) Hamd alemlerin Rabbi Allah'ndr. (der ve dururdu) Rahman, rahim(dir). (der ve dururdu) Din gnnn maliki(dir.)..."99 Kur'an'n tertil ile (ar ar ve tane tane) okunmas, sesin gzelletirilmesi ve okurken acele etmemek mstehabtr. Nebi Salallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Kur'an' seslerinizle gzelletiriniz. nk gzel ses Kurn'n gzelliini arttrr."100 bn Mesud dedi ki: "Kur'an' kum tanelerini saar gibi samaynz. iir okur gibi alelacele okumaynz. Hayret verici buyruklar zerinde durunuz, onunla kalbleri harekete getiriniz. Sizden herhangi bir kimsenin btn gayesi sreyi bitirmek olmasn."101 Kur'an okumann bitirilmesinden sonra "sadakallahulazm" demek caiz deildir. nk Kurn okumak bir ibadettir. Ona ari tarafndan nassn varid olmas hali dnda bir ey ilave etmek caiz deildir. Bu hususta ise herhangi bir ey varid olmamtr. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem bn Mesud'dan Kurn dinlemitir. O yce Allah'n: "...Bunlara kar da seni ahid getireceimiz zaman halleri nice olur." (en-Nisa, 4/41) buyruuna varnca Raslullah Salallahu aleyhi vesellem ona: "Bu kadar yeter" dedi.102 Fakat bn Mesud "sadakallahulazim" demedii gibi, Raslullah Salallahu aleyhi vesellem da ona bunu sylemesini emretmemitir. Bu bid'at bir snneti ortadan kaldrm, lmne sebep olmutur. Bu da Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in u buyruunda szn ettii gibi dua etmektir: "Kur'an okuyan kimse onunla Allah'tan dilekte bulunsun."103 O halde Kurn okuyan bir kimse kraatinden sonra diledii ekilde dua etsin ve okuduu ile Allah'a tevessl etsin. nk o duann kabulne sebep tekil eden salih ameller arasndadr. u duay okumak da mnasiptir: Allah'm, ben senin kulunum, senin klenin ve cariyenin oluyum. Alnm senin elindedir. Hkmn bende geerlidir. Hakkmdaki hkmn de adalettir. Kendi zatna isim olarak verdiin yahut kitabnda indirdiin yahut

98 99

Bk. bnu'l-Kayyim, el-Fevaid, s. 3-5 Sahih bir hadis olup Tirmiz rivayet etmitir. 100 Sahih bir hadis olup Eb Dvd ve bakalar rivayet etmitir. 101 Buhr. 102 Buhr 103 Hasen bir hadis olup, Tirmiz rivayet etmitir.

30

kullarndan birisine rettiin yahut gayb ilminde nezdinde kendine sakladn herbir isim ile senden istiyorum: Kurn- Kerim'i kalbimin bahar, gzmn nuru, kederimi yok eden, zntm, gamm gideren kl!"104 "Kur'an ya lehine yahut aleyhine bir delildir." Muslim'in rivayet ettii sahih bir hadis olan bu buyruk Kurn okuyanlar iki ksma ayrmaktadr: 1- Kurn' okuyan ve kyamet gnnde Kurn'n lehine delil tekil edecei kimse Kurn'n emirlerini yerine getiren, yasaklarndan uzaklaarak helalini helal, haramn haram bilen, Kurn gereince hkm veren, onun hkmne bavuran, hkmne raz olan, yce Allah'n: "(Bu) ayetlerimi dnsnler, tam akl sahipleri t alsnlar diye sana indirdiimiz hayr ve bereketi bol bir kitaptr." (Sad, 38/29) buyruu ile amel ederek anlamlar zerinde iyice dnen, onu oka okuyup ezberleyen, bakasndan dinleyen, bilhassa Kurn- Kerim yayn yapan radyolardan ve Sddk Minav, Husari ve daha baka mehur Kurn okuyucularnn kasetlerini oka dinleyerek ailesi ile birlikte onun tilavetinden ve tefsirinden faydalanan, yce Allah'n: "Bir de ahdi yerine getirin. nk ahidden dolay sorumluluk vardr." (el- sra, 17/34) buyruunu okuyup yahut dinlediinde, Rabbine ve kardelerine olan ahidlerini ve vaadlerini yerine getirmek iin elini abuk tutan kimsedir. 2- Kurn- Kerim'i okumakla birlikte Kurn'n aleyhine delil tekil ettii kimse ise emirleri gereince amel etmeyen, onun yasaklarndan kanmayan, helalini helal, haramn haram bilmeyen, Kurn ile hkmetmeyen, Kurn'n hkmne bavurmayan, Kurn'n hkmne raz olmayan, Kurn' anlamay, zerinde dnp, hkmlerini uygulamay nemsemeyen kimsedir. Byle bir kimse yce Allah'n: "Sonra dua ve niyaz edelim de Allah'n lanetinin yalan syleyenlerin zerine olmasn isteyelim." (Al-i mran, 3/61) buyruunu okunduu ya da dinledii zaman, onun insanlarla konumasnda yalan sylediini, sznde durmadn, ilikilerinde, akitlerinde onlar aldattn grrz. zc hadiselerden birisi de karlkl ilikilerinde, akidlerinde ve verdikleri szlerde doruluktan ayrlmayan kfirlerin bulunduunu da grmektir. Benim olumun anlattna gre o Paris'te hayvanat bahesini gezerken orada iki eli bulunan bir hayvan grm. Bir insan o hayvana bir ey att m onu eliyle tutarm. Baheyi gezenlerden birisi ona atacak bir ey bulamam. Ona hibir ey atmakszn eliyle ona atar gibi iarette bulunmu. Bahe grevlisi olan Fransz onu grm ve bu mslmana gelerek, hayvana yalan sylediinden tr azarlam. Bu olay bize mam Buhrnin -yce Allah'n rahmeti zerine olsun- bandan gemi bir olay hatrlatmaktadr. O hadis naklettiini duyduu bir adamdan hadis almak zere uzaka bir ehire gitmi. Uzunca ve zorlu bir yolculuktan sonra o adamn yanna ulam. Bir hayvana eliyle ve elbisesinin etei ile iaret ederek seslendii halde, bunlarda bir ey yokmu. Buhr o hadisi ondan nakletmeksizin geri dnm. nk hayvana yalan syleyen bir kimse Raslullah Salallahu aleyhi vesellem hakknda da yalan syler. Pek ok kimsenin aka diyerek yalan sylediini yahut ocuuna yalan sylediini ve bunun ise amelleri arasnda aleyhine kaydedildiini farketmez. Hadiste yle denilmektedir: "aka yaparken dahi olsa yalan sylemeyi terkeden kimseye cennetin ortasnda bir evinin olacana ben kefilim."105 O halde mslman kardeim, okuduun ve dinlediin Kurn ile amel etmelisin ki Kurn senin aleyhine deil, lehine delil olsun. zellikle Kurn hafzlar, Kurn ilimleri ve tefsiri ile uraanlar byle olmaldr. nk Kurn' ezberleyen ve tefsiriyle uraanlarn pek ounun Kurn'n direktiflerine, adabna bal kalmadklar grlmektedir. Dier taraftan Kurn' ezberlemekle, onun tefsiri ile uzun bir sre uramakla birlikte yalan sylemekten, kardelerine en irkin hasletleri iftira edip yaktrmaktan, irkin szler konumaktan -bunlar gerektiren herhangi bir sebep olmakszn- kendisini alkoymamaktadr. yle ki selef akideye sahip, stn, deerli ve muhaddis bir ilim adam hakknda cehennem ateinde yanacana dair hkm veren ve Mekke haremi dahilinde bir kardeine hcum ederek ona: Ey cahil, ey sapk sen mi bana cevap veriyorsun diyenlerini dahi gryoruz. stelik bu kimseye kardei t vermi ve yumuak bir slupla hatalarn aklamtr. Fakat byle bir kimseyi gnahkrlkla kibir duygusu yakalam, Beytullah'n civarnda dmanlk ederek haddi amtr. Halbuki slmdan nceki mrikler bile ona sayg gsteriyorlard. Babasnn katilini dahi Harem'de grd m Allah'n evine saygsndan tr ondan yz evirirdi. Fakat byle bir adam Kurn' ezberlemenin, onun tefsiriyle uramann faydasn gremedi. phesiz ki doru szl ve doru szl olduu tasdik edilen o yce zattan varid olduu zere Kurn aleyhine delil olacaktr: Kurn ise senin ya lehine ya da aleyhine bir delildir."106 Kur'an hafzlar arasnda llere Kurn okumay meslek edinen, karlnda mal almak ve sofralarda yemek yemek iin vasta edinen kimseleri biliyorum. Oysa Raslullah Salallahu aleyhi vesellem mmetini sakndrarak yle buyurmutur: 1- "Kur'an' okuyunuz, onunla amel ediniz, ondan uzak kalmaynz. Onda ar gitmeyiniz. Onun vastasyla yemek yemeyiniz. Onun vastas ile mallarnz oaltma cihetine gitmeyiniz."107
104 105

Hadis sahih olup Ahmed rivayet etmitir. el-Albn hasen olduunu belirtmektedir. 106 Muslim 107 Sahih bir hadis olup, mam Ahmed ve bakalar tarafndan rivayet edilmitir.

31

2- "Kur'an' okuyan ve onun vesilesiyle insanlardan isteklerde bulunacak topluluklar gelmeden nce Kurn' okuyun ve onun vesilesiyle Allah'tan dileklerde bulunun."108 Kur'an' Terketmekten Saknmak "Rasl: 'Ya Rab gerekten benim kavmim, bu Kur'an' terketti" dedi." (el-Furkan, 25/30) Yce Allah Rasl ve Peygamberi Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'den: "Ya Rab gerekten benim kavmim, bu Kurn' terketti" dediini haber vermektedir. "nk mrikler kafir olanlar dediler ki: 'Bu Kur'an' dinlemeyin ve o okunurken anlamsz sesler karn. Belki baskn karsnz." (Fussilet, 41/26) buyruunda belirttii gibi onu dinlemiyor, ona kulak vermiyorlard. Onlara Kurn okunduu vakit onu dinlememek iin geliigzel konuuyor, grltler karyorlard. te bu Kurn' terketmektir, ona iman, ona tasdik etmeyi terketmek de onu terketmektir. Onun zerinde dnmeyi, onu anlamaya almay terketmek de onu terketmek, ondan uzaklamaktr. Gereince amel etmeyi, emirlerine uymay, yasaklarndan uzak kalmay terketmek de onu terketmektir. Kurn' brakp iir, sz, ark, elence yahut eitli grlere ya da Kurn'n dndan alnm herhangi bir yola ynelmek de onu terketmektir. Cmert, ltufkar, gc hereye yeten Allah'tan bizleri, kendisini gazaplandran hereyden kurtarmasn, kendisini raz edecek, kitabn ezberlemek, onu anlamak, gece vakitlerinde, gndzn eitli anlarnda onun sevecei ve raz olaca ekilde gereince amel etmemizi salamasn niyaz ederiz. phesiz ki o keremi pek bol olandr, balar sonsuz olandr.109 Kur'an' terkedip uzak kalmann eitli ekilleri vardr: 1- Kurn' dinlemeyi, ona iman etmeyi, ona kulak vermeyi terketmek. 2- Kurn' okusa ve ona iman etse dahi gereince amel etmeyi, onun helal ve haram hkmlerine uymamak. 3- Dinin esaslarnda, fer' hkmlerinde Kurn' hakim klmay ve hkmlerine bavurmay terketmek, onun kesin bilgi ifade etmediine, delillerinin ilme ulatrmayan lafzi delillerden ibaret olduuna inanmak. 4- Kurn- Kerim zerinde iyice dnmeyi, onu anlamaya almay, o buyruklar syleyenin ondan neyi murad ettiini bilmeyi terketmek. 5- Btn kalb hastalklarda onunla ifa ve tedavi aramay terkederek bu hastalnn ifasn Kurn'dan baka yerlerde aramak, onunla tedaviyi brakmak. te btn bunlar yce Allah'n: "Rasl: 'Ya Rab! Gerekten benim kavmim bu Kur'an'n terketti, dedi." (el-Furkan, 25/30) buyruunun kapsamna girer. Bununla birlikte bu terkin kimi eidi, kiminden daha hafiftir.110 KUR'N'IN BAZI AYETLER N N TEFS R Dinde Bid'at karmaktan Sakndrmak Yce Allah sa Aleyhisselam hakknda yle buyurmaktadr: "Ona uyanlarn kalplerinde rikkat (incelik) ve merhamet koyduk. Kendiliklerinden ortaya koyduklar ruhbanla gelince, biz onu zerlerine farz klmadk. Ancak Allah'n rzasn aramak iin (kendileri ortaya karmlard.) Sonra da ona hakkyla riayet etmediler..." (el-Hadd, 57/27) "Ruhbanlk" buyruu onlar bir ruhbanlk uydurdular, demektir. Bu buyrukta tam vakf "merhamet koyduk" anlamndaki lafz zerinde olup, daha sonra "kendiliklerinden ortaya koyduklar ruhbanla gelince" (anlamndaki) buyruk ile okumaya devam edilir. Yani biz ruhbanl onlar iin teri etmedik, onlara farz yazmadk. Aksine onlar kendiliklerinden onu bid'at olarak ortaya koydular. (Szkonusu edilenler hristiyanlarn rahipleridir.) Yce Allah'n: "Ancak Allah'n rzasn aramak iin" anlamndaki buyrukta (aramak anlamndaki lafzn) nasbedilmesi hususunda gr bulunmaktadr: Dorusu bunun munkat istisn olarak nasbedildiidir. Yani onlar ruhbanl ancak Allah'n rzasn aramak iin uydurdular. Buna da yce Allah'n: "Kendiliklerinden (bid'at olarak) ortaya koydular." buyruu delil tekil etmektedir. Bundan sonra ise onlar bu ruhbanl uydurmaya iten sebebi szkonusu etmekte olup, bu da Allah'n rzasn aramak idi. Arkasndan gerei gibi ona riayet etmeyi terkettiklerinden onlar yermektedir."111 eyh Hamid el-Fak bu aklama ile ilgili olarak u notu dmektedir: Ayetin nceki ve sonraki buyruklaryla birlikte siyaktan anlalan u ki an yce Allah dinde bid'atler ortaya koymay yermek ve bunun ftrata aykr olduunu beyan etmek maksadndadr. Bir bid'at ortaya koyan herkes ftrat gerei o bid'atin gereini yerine getirmek gcn bulamaz ve bu gcn kaybeder. nk ortaya konulan o bid'at ftrata ve selim akla muhalif ve uzaktr. Hereyi bilen ve hikmeti sonsuz olan alemlerin Rabbi Allah'n kullar zerindeki nimetini tamamlamak iin teri buyurduu din ise insanl slah etmek, insanl yce Allah'n
108 109

Sahih bir hadis olup mam Ahmed ve bakalar rivayet etmilerdir. Bk. bn Kesr, Tefsir. 110 bnu'l-Kayyim, el-Fevid, 113. 111 Medricu's-Salikn, III, 32

32

insanlar yaratllarnda sahip kld ftratlaryla srat- mstakime iletmek iindir. Ruhbanlk: nsan tabiatn kar cins, yiyecek, giyecek, rahat, uyku ve buna benzer haklarndan mahrum etmek olup, ftrata aykrdr. nsann bunu yerine getirebilmesi ve hakkna gerektii gibi riayet etmesi imkansz bir eydir. Bundan dolay Peygamber Salallahu aleyhi vesellem byle bir ie kalkanlara olduka kzmtr. Yce Allah da yle buyurmaktadr: "De ki: 'Allah'n kullar iin kard zneti, temiz ve ho rzklar kim haram klmtr." (el-Araf, 7/32) Pek ok yette byle bir ie kalkmann eytann kendi dostlarna yapt telkinlerden olduu szedilmektedir. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr.112 Baz sufiler rahiplere benzeyerek ynden dokunmu elbiseler giydiler, kendi nefislerini Kurn'a ve Raslullahn hidyetine muhalefet ederek ho ve temiz eylerden mahrum ettiler. Bid'atilerle Oturup Kalkmaktan Sakndrmak Yce Allah buyuruyor ki: "...Eer eytan sana unutturursa artk hatrladktan sonra o zalimler topluluu ile oturma." (el-En'm, 6/68) Bundan maksat mmetin herbir ferdinin Allah'n yetlerini tahrif eden ve onlar olmalar gereken yere koymayan yalanlayclarla birlikte oturup kalkmamasdr.113 Derim ki: "Zalimler topluluu" mrikleri, sapklar ve dinde bid'at ortaya koyanlar kapsar. bnu'l-Kayyim onlardan sakndrarak unlar sylemektedir: Drdnc ksm: Kendisiyle oturup kalkmak btnyle helak edici olan ve kendileriyle oturup kalkmann zehir yemek seviyesinde olduu kimselerdir. Eer onu yiyen bir kimse zehiri etkisiz klan bir panzehir bulursa kurtulabilir. Aksi takdirde o kimse iin basal dilemekten baka yapacak bir ey kalmaz. nsanlar arasnda bu kabilden olanlar ne kadar da oktur! -Allah onlar arttrmasn- Bunlar bid'at ve dallet ehli kimselerdir. Allah'n ve Raslullahn snnetinden alkoyanlar, o snnete aykr olan yollara aranlar, Allah'n yolundan gidilmesini engelleyip onun erilmesini isteyenlerdir. Bylelikle bunlar bid'ati snnet, snneti bid'at, marufu mnker, mnkeri maruf gsterirler. 1- Eer onlar arasnda katksz bir tevhidi szkonusu edersen: Sen salih evliya hazretlerinin deerini drdn, derler. 2- Eer sadece Allah Raslne uymak gereinden szedersen: Sen kendilerine tabi olunmas gereken nderleri heder ettin, derler. 3- Eer yce Allah', kendi zatn kendisinin ve Raslnn nitelendirdii ekilde nitelendirir, bu hususta ileri de gitmez, kusurlu da davranmazsan, sen mebbihecilerdensin derler. 4- Eer Allah ve Raslnn emrettii marufu emreder, Allah ve Raslnn yasaklad mnkeri yasaklarsan sen fitneye dmlerdensin, derler. 5- Eer snnete uyar, snnete muhalif olan eyleri terkedersen: Sen saptrc bid'at ehlindensin, derler. 6- Yalnzca yce Allah'n rzasna ynelip de dnya lei ile onlar babaa brakrsan: Sen hakk batla kartranlardansn, derler. 7- Eer izlemekte olduun yolu brakr, onlarn hevalarna uyarsan Allah nezdinde hsrana urayanlardan, onlara gre ise mnafklardan olursun. O halde onlar fkelendirmek pahasna da olsa Allah ve Raslnn rzasn aramaya, onlarn eikleri ile ve sitemleri ile uramamaya dikkat et. Onlarn yerilmelerine, nefret etmelerine aldrma. nk bu senin bizatihi kemalin demektir. nk durum u beyitte anlatld gibidir: "ayet sana eksik bir kimse tarafndan benim yerildiim haberi ularsa, Bil ki o, benim fazilet sahibi bir kimse olduuma dair bir ehadettir."114 Derim ki: Bu gibi kimseleri en gzel yol ile hakka davet etmek kanlmaz bir eydir. Bylelikle onlara kar delil ortaya konulmu olur. Bunu da Rasl-i Ekremine yle hitap eden yce Allah'n emrine uymak zere yapmak gerekir: "Onlarla en gzel yolla mcadeleni yap!" (en-Nahl, 16/125) "Sabret, senin sabrn ancak Allah('n yardm) iledir. Onlar iin zlme, kurmakta olduklar tuzaklardan dolay da skntya dme. nk Allah saknanlarla ve daima iyi davrananlarla beraberdir." (en-Nahl, 16/127-128) 8- Yce Allah yle buyurmaktadr: "Rabbinin yoluna hikmetle, gzel tle davet et." (en-Nahl, 16/125) Yce Allah Rasl Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'e insanlar Allah'n yoluna hikmet ile davet etmesini emir buyurmaktadr. Hikmet: Ona indirilen Kitap ve Snnettir. Gzel t ise onlar iinde bulunduklar yanllklardan alkoyacak trden tlerdir.

112 113

Bu aklama iin bk. bnu'l-Kayyim, et-Tefsiru'l-Kayyim, s. 486 bn Kesr 114 Bk. bnu'l-Kayyim, et-Tefsiru'l-Kayyim, s. 630

33

9- Yine yce Allah: "Onlarla en gzel yolla mcadeleni yap!" (en-Nahl, 16/125) diye buyurmaktadr. Yani onlardan herhangi bir tartma ya da mcadeleye ihtiyac olan kimseler olursa onunla gzel yol olan yumuaklk ve gzel hitapla tart. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Aralarndan zulmedenler mstesna olmak zere kitap ehli ile ancak en gzel yolla mcadele edin..." (elAnkebut, 29/46) Yce Allah ona yumuak davranmasn emretmektedir. Nitekim Musa ve Harun (ikisine de selam olsun)'u Firavun'a gnderdii vakit de u buyruunda grld gibi ayn emri vermiti: "Ona yumuak sz syleyin. Belki t alr yahut korkar." (Th, 20/44) irkin Yeryznde Fesad karmakla likisi Yce Allah yle buyurmaktadr: "Oras slah edilmiken yeryznde fesad karmayn." (el-Araf, 7/56) Mfessirlerin birou yle demitir: Yce Allah yeryzn Rasller gndermekle, eriat onlar vastasyla aklamakla, Allah'a itaate armakla slah etmiken sizler orada masiyetler karmakla, Allah'tan bakasna itaat etmeye armakla fesad karmayn. nk Allah'tan bakasna ibadet etmek, O'ndan bakasna ve O'na ortak komaya armak yeryzndeki fesadn en bydr. Hatta hakikatte yeryzndeki fesad, ancak O'na irk komaktr, O'nun emrine muhalefet etmektir. Yce Allah yle buyurmaktadr: " nsanlarn kendi elleriyle kazandklarndan tr karada ve denizde fesad bagsterdi." (er-Rm, 30/41) zetle irk Allah'tan bakasna armak, O'ndan baka bir mabud gstermek, Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in dnda emrine itaat edilen ve uyulan kimseler gstermek, yeryznde en byk fesaddr. Yeryznn ve orada yaayanlarn dzelmeleri ancak sadece Allah'n mabud kabul edilmesi, bakasna deil yalnzca O'na ibadete davet olunmas, bakasna deil sadece Raslne itaat edilip, ona uyulmas ile mmkndr. Rasln dndaki kimselere gelince ancak Rasle itaati emrettii takdirde ona itaat etmek gerekir. Eer ona isyan ve onun getirdii eriate aykr hususlar emrederse onun dinlenmek ve itaat edilmek hakk yoktur. phesiz Allah yeryzn Rasl ve dini ile, tevhid edilmesini emretmekle slah etmi, kendisine irk komak ve Raslne muhalefet etmek sretiyle orada fesad karmay yasaklamtr. Dnyann halleri zerinde dikkatle dnen bir kimse yeryzndeki herbir slahn sebebinin Allah'n tevhidi, O'na ibadet ve Raslne itaat olduunu, yeryzndeki herbir ktlk, fitne, bela, ktlk, dmanlarn musallat klnmas ve daha baka ktlklerin sebebinin de Raslne muhalefet ve Allah'tan ve Raslnden bakasna davet etmek olduunu grecektir.115 Allah'tan Bakasn Allah Gibi Sevmek irktir Yce Allah buyuruyor ki: " nsanlardan kim ide Allahn dnundakileri Allaha denk tutarlar. Ve o kimseleri Allah gibi severler. man edenlerin ise Allaha olan sevgileri daha iddetlidir" (el-Bakara, 2/165) bnu'l-Kayyim dedi ki: Yce Allah unu haber vermektedir: Bir kimse yce Allah' sever gibi Allah'tan baka bir eyi sevecek olursa, o Allah'n dnda Allah'a e edinen kimselerdendir. Bu yaratmak ve rubbiyet bakmndan deil de sevgide e edinmektir. Yeryznde yaayan hibir kimse yaratma ve rububiyette Allah'a e komamtr fakat sevgide e komak byle deildir. Yeryzndekilerin ounluu Allah'n dnda birtakm varlklar sevgi ve tazim noktasnda ona e edinmilerdir. Yce Allah'n: "Ve o kimseleri Allah gibi severler" buyruu Allah' sevdikleri gibi onlar severler demektir. Dolaysyla Allaha kar olmas gereken sevgiyi Allahn dndakilere yneltmi olmaktadrlar. Onlar bu sevgilerinde Allah ile birlikte bakalarn e komaktadrlar. Daha sonra: " man edenlerin ise Allah'a olan sevgileri daha iddetlidir" diye buyurmaktadr. Yani iman edenlerin Allah'a olan sevgileri e koanlarn e kotuklar varlklara; Allah'tan baka sevdikleri ve tazim ettikleri ilhlarna duyduklar sevgiden ok daha iddetlidir. eyhu'l- slam bn Teymiye u szleriyle bu tefsiri tercih ettiini ortaya koymaktadr: Bunlarn yerilmelerinin sebebi Allah ile ortak kotuklar varlklarn sevgide ortak komalar ve m'minlerin yaptklar ekilde sevgilerini Allah'a halis klmamalardr. te sevgide bu e komak yce Allah'n onlarn atete iken syleyeceklerini haber verdii u buyruunda da szkonusu edilmektedir. Onlar atete kendi ilhlarna ve ortak kotuklar varlklara, ortak kotuklar varlklar da kendileri ile birlikte atete hazr edilmilerken yle diyeceklerdir: "Allah'a yemin olsun ki biz gerekten apak bir sapklktaydk. nk sizi alemlerin Rabbi ile bir tutmutuk." (e-uara, 26/97-98)

115

Bk. bnu'l-Kayyim, et-Tefsiru'l-Kayyim, s. 255

34

Bilindii gibi onlar yaratmak ve rububiyet bakmndan ortaklarn alemlerin Rabbi ile e komuyorlard. Onlar sevgi ve tazimde o varlklar ona e komulard.116 Derim ki sufiler arasndaki baz mslmanlar Allah' sevdikleri gibi, eyhlerini sever ve tazim ederler. Onlar bu halleriyle birinci yet-i kerimede Allah'n kendilerini yerdii mriklere benzemektedirler. Kimi mslmanlar da -maalesef- Allah'a dua ettikleri gibi veli kabul ettiklerine dua etmektedirler. Bunlar byle yapmakla dua da onlarla Allah' eit klm oluyorlar. Bu ise Allah'tan bakasna yaplmas caiz olmayan ibadet trndendir. Bu durumda son yet-i kerime onlara uyar. Hadiste de: "Dua ibadetin ta kendisidir."117 diye buyurulmaktadr. Mutasavvflar arasnda baz kimseler -Dmak'da kabri bulunan bn Arabi gibi- Allah ile mahlukatn eit grrler. O yle diyor: "Rab kuldur. Kul da Rabdr. Keke bilsem mkellef kimdir?" Yce Allah onlarn sylediklerinden pek yce ve mnezzehtir. Allah Gktedir ve Arn zerindedir Yce Allah buyuruyor ki: "Gklerde de, yerde de Allah sadece O'dur. Gizlinizi de, anz da bilir. O ne kazanacanz da bilir." (elEn'am, 6/3) Bir ok mslmana: Allah nerededir diye sorulsa, o size her yerde diye cevap verir, sonra da bu yeti ya da bir bakasn delil gsterir. Eer bu mslman bu yetlerin tefsirini doru bilseydi hatal cevabna bunlar delil diye gstermezdi. bn Kesr der ki: Bu yeti tefsir edenler, yeti bu ekilde yorumladklar iin O her yerdedir diyen (ve sapk bir frka olan) cehmiyenin -ki yce Allah onlarn szlerinden pek ycedir- grn reddetmek zere ittifak halinde olmakla birlikte bu yet-i kerimenin tefsiri hususunda farkl grlere sahiptirler. 1- Bu grlerin en sahih olan: O gklerde de, yerde de Allah diye kendisine dua edilendir. Yani gklerde ve yerde bulunanlar ona ibadet eder, onu tevhid ederler. Gklerde ve yerde bulunan kimseler onun uluhiyetini kabul eder, onu Allah diye adlandrr, korku ve mitle ona dua ederler. nsanlardan ve cinlerden kafir olanlar mstesnadr. Bu gre gre bu yet-i kerime yce Allah'n: "O gkte de ilah olandr, yerde de ilahtr." (ezZuhruf, 43/84) buyruuna benzemektedir. Yani o gkte bulunanlarn da, yerde bulunanlarn da ilhdr. Buna gre yce Allah'n: "Gizlinizi de, anz da bilir" buyruu haber ya da haldir. (Hal oluuna gre: "Gklerde de, yerde de Allah olan, gizlinizi de, anz da bilen odur demek olur." 2- kinci gre gre buyruktan maksat udur: O gklerde ve yerde bulunan gizli, ak hereyi bilen Allah'tr. Buna gre "bilir" buyruu "gklerde de, yerde de" buyruuna mteallik olup, takdiri yle olur: O Allah'tr, gklerde ve yerde gizlinizi de, anz da bilir ve sizin neler kazanacanz da bilir. 3- nc gre gre "gklerde Allah odur" anlamndaki buyruk zerindeki vakf tam bir vakftr. Daha sonra yce Allah haber cmlesini balatarak yle buyurmaktadr: "Yerde de sizin gizlediinizi de, anz da bilir." bn Cerir'in tercih ettii budur. Buna gre "o ne kazanacanz da bilir" buyruu hayryla, erriyle btn amellerinizi bilir demektir.118 4- Yce Allah'n: "Nerede olursanz o sizinle beraberdir" buyruuna gelince, bn Kesr bu yeti aadaki ekilde tefsir etmektedir: "O sizi grp gzeten, amellerinize tank olandr. ster karada, ister denizde, ister gece, ister gndz, ister evlerin iinde, ister akta bulunun. Bilmek asndan hepsi onun iin birdir. O her yerde olan grr ve iitir. Buna gre sizin konumanz iitir, bulunduunuz yeri grr, gizlinizi ve fsldamanz da bilir."119 5- Allah her yerdedir deyip, bununla o bizimle birlikte olup, bizi iitir ve grr anlamn kasdediyor ise dorudur. Eer o zatyla her yerdedir demek isterlerse bu byk bir yanllktr. nk hamamlar, plkler gibi necis ve pis yerler de vardr. Akl banda bir mslman Allah oradadadr demez. an yce Allah bundan mnezzehtir. Baz mslmanlar yle der: Allah m'min kulunun kalbindedir. Bunu sylerken de aslsz hadis diye nakledilen bir rivayete dayanrlar: "Ben semaya da, arza da smadm. Ben m'min kulumun kalbine sdm." Allah'n haa- insanlarn kalplerine hulul ettiini syleyen bir kimse bunu sadece mesih sa iin ngren hristiyanlardan daha da kafirdir. Dorusu ise yce Allah'n semann zerinde, arn stnde olduudur. Buna delil aadaki buyruklardr: a. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Sonra ge istiv etti." (el-Bakara, 2/29) Buhr'de yer alan Mcahid ve Ebu'l-Aliye'nin tefsirine gre "stne kt ve ykseldi" demektir. b. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem cariyeye: Allah nerededir? diye sorunca, cariye: Gktedir diye cevap vermitir. Peygamber efendimiz ona: "Ben kimim?" diye sorunca, cariye: Allah'n Rasl Muhammed
116 117

Bk. bnu'l-Kayyim, Medricu's-Salikn, III, 13-14. Tirmiz rivayet etmi olup, hasen, sahihtir demitir. 118 Bk. bn Kesr, 2/123. 119 IV, 304

35

diye cevap vermitir. Bunun zerine Raslullah Salallahu aleyhi vesellem cariye sahibine: "Onu azad et nk o m'minedir." diye buyurdu.120 Hadisten: Allah'n semada olduuna inanmayan kimsenin m'min olmad anlalmaktadr. "Semada" olmas ise semann stnde olmas demektir. Yce Allah'n semann stnde olmasna inanmak ashabn, tabinin, mtehid imamlarn ve onlarn yolundan gidenlerin itikaddr. 1- afi dedi ki: phesiz yce Allah semas stnde arnn zerindedir. O kullarna diledii ekilde yaklar ve phesiz Allah dnya semasna nasl isterse ylece iner.121 2- Ebu Hanife dedi ki: Bir kimse ben Rabbim semada mdr, yerde midir bilmiyorum diyecek olursa kafir olur. nk yce Allah: "Rahman ara istiv etti" diye buyurmaktadr. Onun ar ise yedi semann stndedir. ayet: O arn zerindedir demekle birlikte ben ar semada mdr, yoksa arzda mdr bilmiyorum diyecek olursa yine o kimse kafirdir. nk Allah'n semann stnde olduunu inkar etmi olur. Allah'n semann stnde olduunu inkar eden de kafir olur. nk yce Allah yceler ycesidir ve ona yukarya doru ynelinerek dua edilir, aaya ynelerek dua edilmez.122 3- mam Malik'e Allah'n ar zere nasl istiv ettiine dair soru sorulunca u cevab vermitir: " stiva bilinen bir lafzdr, keyfiyet/nasll ise bilinmez. Ona iman etmek farz, ona (istivann keyfiyetine) dair soru sormak bid'attir. u bid'atiyi dar kartnz." Havf ve Reca (Korku ve mit) Yce Allah buyuruyor ki: "Ona korkarak ve umarak dua edin." (el-Araf, 7/56) Yce Allah kullarna kendilerinin yaratcsna ve mabudlarna cehenneminden ve azabndan korkarak, cennetini ve nimetlerini mid ederek dua etmelerini emir buyurmaktadr. Nitekim Hicr sresinde: "Kullarma haber ver ki: 'Ben! Gerekten ben gnahlar pekok balayanm ve ok merhametli olanm ve hi phesiz benim azabm da elbette can yakacak bir azabdr.'" (el-Hicr, 15/49-50) diye buyurmaktadr. nk Allah'tan korkmak kulu Allah'a isyan gerektiren hususlardan ve onun yasak kld eylerden uzak durmaya iter. Onun cennet ve rahmetini mit etmek de salih amel ilemeye, Rabbini raz edecek herbir ii yapmaya iter. Bu Ayetin Gsterdii Yol 1- Kul, kendisini yaratan Rabbine dua etmelidir. Onun duasn iiten ve duasn kabul eden O'dur. 2- Allah'tan bakasna dua etmemelidir. sterse bu bir peygamber, bir veli ya da bir melek olsun. nk dua namaz gibi bir ibadettir, Allah'tan bakasna yaplmas caiz deildir. 3- Kul Rabbine cehennem ateinden korkarak, cennetini mid ederek dua etmelidir. 4- yet-i kerime ile Allah'a ondan korkarak yahutta ondaki nimetleri mid ederek ibadet etmediklerini syleyen mutasavvflarn grleri reddedilmektedir. nk korku ve mit ibadet eitlerindendir. Yce Allah insanlarn en sekinleri olan peygamberleri verken yle buyurmaktadr: "phesiz bunlar hayrl iler yapmaya koarlar, umarak, korkarak bize dua ederlerdi. Bize gnlden derin sayg duyarlard." (el-Enbiya, 21/90) 5- yet-i kerimede "ameller ancak niyetler iledir" hadisini "el-Erbain en-Neveviye" adl eserinde aklarken Nevevnin kulland u ifadeleri de reddetmektedir: Amel ile birlikte niyette bulunduu takdirde hali olur: Birincisi yce Allah'tan korkarak bu amelde bulunmak. Bu kullarn ibadetidir. kincisi bu ameli cennet ve sevap isteyerek yapmasdr. Bu da tccarlarn ibadetidir. ncs ise bunu Allah'tan haya ederek kulluk hakkn ve kr eda etmek iin yapar. Bu da hrlerin ibadetidir. eyh Muhammed Reid Rza bu szler ile ilgili olarak "Mecmuatu'l-Hadis en-Necdiyye" adl eserde unlar sylemektedir: Byle bir taksim hadis fukahasnn szlerinden ok mutasavvflarn szlerine benzemektedir. Tahkik sonucu udur: Kemal; Onun kullarn ibadeti -ki hepimiz Allah'n kullaryz- adn verdii korku ile tccarlarn ibadeti adn verdii Allah'n sevabn ve ltfunu midi birarada bulundurmaktr. eyh Mtevelli e-aravi de kitaplarnda sufilerin akidesini benimsemektedir. nk o sz geen bu taksimi kaydetmekte, hatta "ve Rabbine ibadetinde kimseyi ortak komasn" (el-Kehf, 18/110) buyruunu reyiyle

120 121

Muslim Bunu el-Hekavi, Akidetu'-afii'de rivayet etmektedir. 122 erhu'l-Akideti't-Tahaviye, s. 322

36

aklarken daha ileriye giderek: "Cennet de bu ortak koulan eylerden biridir" demektedir. (Bu szleriyle yce Allah'a cennetini isteyerek ibadet etmenin irk olduunu samalamaktadr.) aravi "el-Muhtar min Tefsiri'l-Kur'ani'l-Azim" adl eserinde de unlar sylemektedir: nc tr: Yce Allah'a ibadet etmeye mstehak olduu iin ibadet etmektir. Buna da u kudsi hadisi delil gstermektedir: "Eer ben cennet ya da cehennem yaratmam olsaydm ibadete layk olmayacak mydm?"123 aravi bu hadisin derecesini szkonusu etmemektedir. Fakat grnd kadar ile bu hadis uydurmadr. nk Kurn'a muhaliftir. Kitabnda szn ettii bu aklama Televizyon ekranlarnda yet-i kerimeyi tefsir ederken syledii "cennet de bu ortak koulan eylerden biridir" szn desteklemektedir. Bir kimse: aravi bu szyle cennete ibadet eden Allah'a irk komu olur demek istemitir derse ona yle deriz: Dnyada ben cennete ibadet ediyorum diyen hibir kimse yoktur fakat aravi'nin bu tefsiri kendisinin kitaplarnda benimsedii sufi akideyi rtp, gizlemektir. Sufiler de diyor ki: Biz sadece Allah'a ibadet ederiz, cennetine mid ederek yahut ateinden korkarak deil. Allah Gklerin ve Yerin Nurudur Yce Allah buyuruyor ki: "Allah gklerle yerin nurudur. Nurunun misali iinde kandil bulunan bir kandil yuvasna benzer. O kandil de bir cam iindedir. O cam (ve kandil) ise douya da, batya da nisbeti olmayan mbarek bir zeytin aacndan tututurulan, parlts inciyi andran bir yldz gibidir. O aacn ya neredeyse kendisine ate dokunmakszn dahi aydnlk verecektir. Nur stnde nurdur. Allah diledii kimseyi nuruna hidayet eder. Allah insanlar iin misaller getirir. Allah hereyi ok iyi bilendir." (en-Nur, 24/35) 1- bnu'l-Kayyim yce Allah'n: "Allah gklerle yerin nurudur" buyruunu gkleri ve yeri nurlandran, gklerde ve yerde bulunanlara hidyet veren diye tefsir etmitir. Onun nuru ile gklerde ve yerde bulunanlar hidyet bulur. Bu onun fiili ile olan bir eydir yoksa nur onun vasflarndandr, onunla kaimdir. Esma-i Hsna'dan birisi olan en-Nur ad da buradan ona isim olarak tretilmitir.124 Yce Allah bu nura, nurun bulunduu yere, onu tayana ve onun maddesine kandil yuvasn rnek vermitir. Bu da duvarn ierisinde oyuk eklindeki zel yerdir. Bu ynyle gse benzer. Bu kandil yuvasnda en ar duru camlardan bir cam bulunmaktadr. yle ki beyazlnda ve ar duru oluunda parl parl aydnlk saan yldza benzetilmitir. Bu da kalbe benzer. Kalp de cama benzetilmitir. nk bu cam m'minin kalbinde bulunan birtakm nitelikleri toplamtr. Bunlar da ar duruluk, rikkat ve metanettir. O ar ve duruluu ile hakk ve hidyeti grr. Rikkati sebebiyle de acmas, merhamet ve efkati ortaya kar. Metaneti ile de yce Allah'n dmanlarna kar cihad eder, onlara sert davranr, hakta metin olur ve metanetini kaybetmez. Onun sahip olduu bir nitelik bir dierini ortadan kaldrmad gibi onunla atmaz da. Aksine yce Allah'n m'minleri nitelendirirken u buyruunda olduu gibi herbir nitelik dierine yardmc olur ve onu destekler: "Onlar kafirlere kar sert ve kat, kendi aralarnda merhametlidirler." (el-Feth, 48/29) Camn ierisinde bir kandil vardr. Bu da fitilde bulunan aydnla denilir ve onu tar. Bu nurun bir maddesi vardr. Bu nur gnn banda ve sonunda gne alan en mutedil yerlerdeki bir zeytinden sklp karlm yadr. Bunun ya yalarn en temizidir, en tortusuzudur. Saflk ve temizliinden tr nerdeyse ona ate demeksizin dahi aydnlk saacaktr. te kandilin aydnlnn maddesi de budur. M'minin kalbindeki kandilin aydnln salayan madde de byledir. O bereketi hereyden daha byk ve sapmaktan en uzak olan vahyin aacndandr. Bu aa en mutedil, en dengeli ve en faziletli ileri temsil eder. Hristiyanln da, yahudiliin de sapmas gibi sapma gstermez. Aksine o her hususta yerilmi iki (ar) ucun ortasndadr. te m'minin kalbindeki iman kandilinin maddesi budur. Bu zeytinya son derece ar duru olduundan ve neredeyse kendiliinden aydnlk saacak durumda iken ona ate isabet edince, daha da aydnl artar ve ondaki aydnlk saan madde glenir, bunun sonucunda o nur stne nur olur. te m'min de byledir. Onun kalbi aydnlktr. Etraf da aydnlatr. O hemen hemen ftratyla ve aklyla hakk bilecek durumdadr fakat bizzat kendisinden gelen bir maddesi yoktur. Bundan tr vahiy maddesi gelerek onun kalbine girmitir. Bylelikle vahiy sayesinde yce Allah'n yaratrken ftri olarak ona verdii nurun stne vahiy ile nurunu arttrm olur. Bunun sonucunda o ftratn nuruna ek olarak vahiy nurunu da elde etmi olur. te akll bir kimse bu pek byk yet ve bu yetin bu stn manalara mutabakat zerinde dnmelidir. Yce Allah gklerde ve yerdeki nurunu, m'min kullarnn kalbindeki nurunu yani basiret ve kalp diye n salm akli nur ile yce ve alt alemin her tarafnn kendisiyle aydnlatt gzle grlen maddi nuru szkonusu etmektedir. Bunlarn ikisi de pek byk nurlardr, biri dierinden daha byktr. Bunlardan herhangi birisi bir yerde bulunmayacak yahutta bir mekanda yer almayacak olursa orada bir insan da veya bir baka varlk da yaamaz. nk canl varlk nurun (aydnln) bulunduu yerde olur. Aydnln domad karanlk yerlerde ise canl yaamaz ve asla bulunmaz.

123 124

II, 25. bnu'l-Kayyim, lamu'l-Muvakkiin, I, 185.

37

te vahiy ve iman nurunun bulunmad bir mmet de ayn ekilde ve kanlmaz olarak l bir mmettir. Byle bir nurun bulunmad bir kalp de kesinlikle l bir kalptir. Onda hayat emaresi grlmez. Tpk aydnln bulunmad bir yerde yaayan bir canlnn bulunmayaca gibi.125 2- Taber yce Allah'n: "Allah diledii kimseyi nuruna hidyet eder" buyruunu ylece aklamaktadr: Allah bu Kurn demek olan kendi nurunu izlemeye kullarndan diledii kimseyi muvaffak klar. "Allah insanlar iin misaller getirir" buyruu da u demektir: Allah bu Kurn- Kerim'de insanlara m'minin kalbinde cam iindeki kandili ve bu yetteki dier misalleri verdii gibi daha baka misaller verir, benzetmeler yapar. "Allah hereyi ok iyi bilendir." Allah bu ve benzeri dier misalleri verirken ilim sahibi olarak verir.126 Ayetten kan Sonular 1- Yce Allah m'mine aydnlnda hidyet bulaca bir nur yaratmtr. 2- Allah kullarndan diledii kimseyi imana iletir. 3- Bu hidyet ilhi tevfike mazhar klma hidyetidir. 4- lahi tevfike mazhar klmak hidyeti Allah'n elindedir, ona baka kimsenin gc yetmez. 5- Anlatlmak istenen hususlarn daha iyi anlalp, kavranabilmesi iin misaller vermek gzel bir eydir. 6- "en-Nur" yce Allah'n isimlerindendir. 7- Nur iki trldr. Birisi gne gibi maddi nur olup, insan, hayvan ve bitki onsuz yapamaz, dieri manevi nur olup bu da yce Allah'n nur adn verdii Kurn- Kerim'dir. Gzel bir hayat arzu eden hibir kimse onsuz yapamaz. 8- Yce Allah'n yaratt gnein maddi nuru ortaya kt takdirde kandillerin, mumlarn szedilmeye deer bir klar olmaz. Ayn ekilde yce Allah'n kullar iin indirmi olduu slm nuru -ki o da manevi bir nurdurortaya kacak olursa ona muhalif her trl ilkenin de ortadan kalkmas gerekir. Laiklik, masonizm, kapitalizm, kominizm ve daha baka insan tarafndan ortaya konmu sistemler. Kominizm sona erdi, ortadan kalkt. Yce Allah'n izniyle slma aykr dier sistemler de ortadan kalkacaktr. airin u beyitleri ne kadar da dorudur: "Allahu ekber Muhammed'in dini ve kitab En gldr, sz en dorudur, Dier kitaplarn sz edilmez onun yannda nk sabah oldu artk, kandili sndrver." Ecel Haknda Tesbit Edilenler ve Silinenler Yce Allah buyurdu ki: "Allah dilediini siler ve (dilediini) brakr. Ana kitap ise onun nezdindedir." (er-Rad, 13/39) Taberi der ki: Bu yetin tevili hakknda szkonusu edilmi grlerin en uygunu ve doruya en yakn olanlar bizim el-Hasen ve Mcahid'den naklettiimiz grtr. Buna gre yce Allah Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'den ceza ile ilgili alametleri ve onlarla tehdit edilmelerinin gerekletirilmesini istediler. Yce Allah da onlara: "Allah'n izni olmakszn herhangi bir ayeti (bir mucizeyi) getirmek hibir peygamberin yapabilecei bir i deildir." (er-Rad, 13/38) diye buyurdu. Bununla yce Allah onlara haklarndaki kaza ve hkmnn bir kitapta tespit edilmi bir vadesi olduunu bildirmektedir. te onlar bu vadenin gelecei vakte kadar ertelenmi bulunuyorlar. Daha sonra onlara yle buyurmaktadr: " te o vade zaman geldi mi yce Allah eceli gelmi, rzk bitmi ya da helak edilme zaman gelmi yahut yksek bir mevkiden aaya alnmas yahut bir malnn helak edilmesi vakti gelmi kimselerin bu hkmlerini yaratmay takdir eder. te "silme" budur. Eceli, rzk ve yiyecei bitirmemeyi diledii kimseleri (yani henz dnyada kalmaktan ve rzktan yana pay bulunanlar) halleri zere brakr, onlar silmez."127 Taberi yce Allah'n: "Ana kitap ise onun nezdindedir" buyruu hakknda unlar sylemektedir: Bu hususta da en doru gr: "Kitabn asl ve z onun nezdindedir" diyenlerin grdr. nk yce Allah bu kitab szkonusu etmekte ve onun dilediini silip, dilediini braktn haber vermekte, daha sonra da arkasndan: "Ana kitap ise onun nezdindedir" diye buyurmaktadr. Bylelikle bunun u anlama geldii aka ortaya kmaktadr: Kendisinden tespit olunann ve silinenin asl ve z onun nezdindeki bir kitaptadr.128 eyhu'l- slam bn Teymiye yetin tefsirinde unlar sylemektedir: lim adamlar der ki: Silmek ve brakmak meleklerin sahifelerindedir. an yce Allah'n ilminde ise deiiklik olmaz. Daha nce bilmedii bir hususu sonradan farketmez. Dolaysyla onun ilmi hakknda silmek ya da brakmak szkonusu deildir.

125 126

Bk. bnu'l-Kayyim, et-Tefsiru'l-Kayyim, s. 374; el-Vabilu's-Sayyib, s. 736. Bk. Taber, XVIII, 143. 127 Bk. Taber, Cmiul-Beyn XVI, 490, Mahmud akir'in tahkiki. 128 Taber, XVI, 498, Mahmud akir'in tahkiki ile.

38

Levh-i mahfuz'da silmek ve brakmak var mdr? Bu hususta iki gr bulunmaktadr. Dorusunu en iyi bilen yce Allah'tr.129 lim adamlarnn bu tefsiri bu yeti aban aynn ortasnda (berat gecesinde) yce Allah'n bu gece dilediini siler, dilediini brakr iddias ile okuyan bid'atilerin grlerini reddetmektedir. mrde Artma ve Eksilme Yce Allah buyuruyor ki: "Uzun mrlnn mrnn uzatlmas da mrnn eksiltilmesi de ancak bir kitaptadr." (Fatr, 35/11) eyhu'l- slam bn Teymiye diyor ki: Burada kastn mr verilenlerin cinsi olduu sylenmitir. Yani kendisine mr verilen herbir insan ile mr eksik herbir insan kastedilmektedir. Dier taraftan mrn uzatlmas (tamir) ve ksaltlmas (taksr) ile iki ey kastedilmektedir: 1- Birincisi birisinin mr uzun, dierinin mr ksa olmaktadr. Bu durumda mr ksa olann ksaltlmas bakasna nispetledir. Nitekim uzun mrlnn mrnn uzun olmas da byledir. Birinin mr ksa gelirken, onun ksal bakasna nispetle ksalk olur. Tpk birisinin mrnn uzun olmasnn bakasna nispetle byle olmas gibi. 2- Bununla yazlp takdir edilmi mrn ksaltlmas da kastedilebilir. Tpk art ile yazlm mrn uzatlmasnn kastedilmesi gibi. Buhr ve Muslim'de Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'den yle buyurduu rivayet edilmitir: "Rzknn geniletilmesinden, eserinin (ecelinin) geciktirilmesinden honut olan kimse akrabalk ban gzetsin." Bazlar yle demitir: Bundan maksat mrdeki berekettir. Kii ksa bir zaman ierisinde bakasnn ancak uzunca bir sre ierisinde yaptklar eyleri yapabilir. nk rzk ve ecel yazlm ve takdir edilmi eylerdir. (Artlar, eksilmeleri olmaz) derler. Bylelerine u cevap verilir: Byle bir bereket ve art ameldedir. Fayda da ayn ekilde takdir edilmi ve yazlmtr. Dolaysyla herbir eyi de kapsar. Tahkik sonucu verilecek cevap udur: Kul iin Allah meleklerin sahifelerinde belli bir ecel yazar. O akrabalk ban gzetirse, bu yazlan arttrr. Eer eksilmeyi gerektirecek bir i yaparsa yine orda yazlandan eksiltilir. Bu anlamn bir benzeri Tirmiz ve bakalarnda yer alan Peygamber efendimizin u buyruudur: "dem Allah'tan kendisine soyumdan gelecek peygamberlerin sretini gstermesini isteyince, Allah da ona onlar gsterdi. Aralarnda parlts olan bir adam grd. Ya Rab bu kim diye sordu. Olun Davud diye buyurdu. dem onun mr ka yldr diye sordu. Allah krk yldr diye buyurdu. Adem: Peki benim mrm ne kadardr diye sordu, Allah bin sene diye buyurdu. Adem: Ben ona mrmden altm yl baladm dedi. Bunun zerine buna dair bir kitap (belge) yazld. Melekler de buna ahitlik etti. Adem'in lm vakti gelince: Benim mrmden daha altm yl var dedi. Onlar bunu olun Davud'a balamtn ya dedilerse de o bunu inkar etti. Bunun zerine o kitab (yazl belgeyi) kardlar. Peygamber Salallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "dem de unuttu, bu sebeple onun soyundan gelenler de unuttu, dem inkar etti, onun soyundan gelenler de inkar etti."130 Hak Yol Birdir, Sapklk Yollar Pek oktur Yce Allah yle buyurmaktadr: "phesiz ki bu benim dosdoru yolumdur. O halde ona uyun, baka yollara uymayn. Sonra sizi onun yolundan ayrrlar. te saknasnz diye Allah size bunlar tavsiye etti." (el-En'am, 6/153) bn Mesud dedi ki: "Raslullah Salallahu aleyhi vesellem bize eliyle bir izgi izdi, sonra yle buyurdu: Bu dosdoru haliyle Allah'n yoludur. Sana ve soluna da birtakm izgiler izdi, sonra yle buyurdu: te bu yollarn herbirisinin zerinde mutlaka ona aran bir eytan vardr. Sonra da yce Allah'n: "phesiz ki bu benim dosdoru yolumdur" yetini okudu."131 Grld gibi (ayet) "srat" lafzn ve "hadis" de sebl (ikisi de yol anlamndadr) lafzn tekil olarak kullanmlardr. Buna karlk Allah'n yoluna muhalif dier yollar ise oul olarak kullanlmtr. nk Allah'a ulatran yol birdir. Bu yol da, onun raslleri ile gnderdii ve kitaplarnda indirdii yoldur. Hi kimse ona bu yoldan bakas ile ulaamaz. sterse insanlar btn yollar izlesin ve herbir kapnn almalarn istesinler. zleyecekleri btn yollar kmazdr, btn kaplar kapaldr. Ancak ona bu tek yoldan gidilebilir, sadece bu yol Allah'a ular ve sadece bu yol Allah'a ulatrr: "Benim uymay taahht ettiim dosdoru yol budur." (el-Hicr, 15/41) yani bana ulatran yol budur demektir. Mcahid dedi ki: "Hak Allah'a racidir ve onun yolu hak zeredir. Baka hibir eyle ilgisi yoktur." Bu gr yet ile ilgili aklamalarn en sahih olandr. Buradaki "uymay taahht ettiim" anlam verilen lafzn vcub ifade ettii sylenmitir. Yani aklamay, tanmlamay ve kendisini gstermeyi (delalet etmeyi) taahht ettiim yol

129 130

Bk. Fetav, XIV, 492. Tirmizi -baz lafz farkllklarla- rivayet etmi olup, hasen, sahihtir demitir. Bk. Fetava, XIV, 490. 131 Hadis sahih olup Ahmed ve Nes rivayet etmilerdir.

39

budur, demektir. Bu iki gr en-Nahl sresinde yer alan: "Doru yolu gstermek Allah'a aittir." (en-Nahl, 16/9) yetinde ifade edilene benzemektedir. Bu yet hakkndaki doru aklama da el-Hicr sresinde yer alan yet hakkndaki doru aklama gibidir: Doru yol -ki mstakim ve itidalli yol demektir- Allah'a dner ve Allah'a ulatrr.132 Bu yet-i kerime ile bu hadis-i eriften mslman iin u gerek aklk kazanm olur: Hak yol birdir, o da yce Allah'n kendisine uymay emretmi olduu dosdoru yoludur. Dosdoru yol (srat) ise kitap ve sahih snnette ifadesini bulan slmdr. Bunlara smsk sarlan bir kimse dosdoru yola (srat- mstakime) hidyet bulur. Ayet ve hadis-i erif sapklk yollarnn pekok olduu ifade edilmektedir. Sapklk yollar ise kitap ve snnetten uzak olan ve slmn kabul etmedii birtakm bid'atleri ortaya koymu ve karanlklarda yryen yce Allah'n nur ve hidyet ihtiva eden dosdoru yolunu terkedenlerin yoludur. Bundan dolay yce Allah yle buyurmaktadr: "Allah iman edenlerin velisi (dost ve yardmcs)dir. Onlar karanlklardan nura karr, kfirlerin dostlar ise tauttur. Onlar da onlar nurdan karanlklara karrlar. te onlar cehennemliktirler. Onlar orada temelli kalcdrlar." (el-Bakara, 2/257) Bu yet-i kerimede de nur yolu tek, karanlklar yolu ise oul olarak gelmitir. Tpk birinci yette ve az nce kaydettiimiz hadiste getii gibi. Bu da hakka giden yolun bir olduunu, sapklk yollarnn ise ok olduunu gstermektedir. "Hidayete Dair Ayet"in Doru Anlam Yce Allah yle buyurmaktadr: "Muhakkak ki sen sevdiini hidayete erdiremezsin fakat Allah dilediine hidayet verir ve o hidayet bulanlar en iyi bilendir." (el-Kasas, 28/56) Bir insana t verip, onu hidyete armak istediin vakit hemen bazlar: Brak onu nk sen sevdiini hidyete iletemezsin deyiverirler. ayet itiraz eden bu kii bu yetin, bu yetteki hidyetin anlamn ve yetin nzul sebebini bilmi olsayd byle bir sz sylemezdi. 1- Byk ilim adam el-Kasmi bu yetin tefsirinde unlar sylemektedir: "Muhakkak ki sen sevdiini hidyete erdiremezsin." Yani sen kavminden olsun, bakalarndan olsun slma girmesini sevdiin, arzu ettiin herkesi slma girdirmek gcne sahip deilsin. "Fakat Allah dilediine hidyet verir." hidyet vermek diledii kimseyi inayetiyle slma girdirir. "Ve o hidyet bulanlar en iyi bilendir." Onlarn istidadlarn ve kalplerine mhr vurulmam olduunu bildiinden tr hidyeti kabil olanlar en iyi bilendir."133 2- yetin nzul sebebine gelince, Hafz bn Kesr tefsirinde unlar zikretmektedir: Buhr ve Muslim'de sabit olduuna gre yet Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in amcas Ebu Talib hakknda inmitir. Ebu Talip, Peygamber efendimizi himaye ediyor, ona yardm ediyor, onun safnda yer alyor, onu -er'i anlamyla deil, tabiat itibariyle oka seviyordu. lm yaklap, eceli gelip atnca Raslullah Salallahu aleyhi vesellem onu imana ve slma girmeye davet etti. Fakat hakkndaki ilhi kader tahakkuk etti, onu elinden alp gitti. Daha nceki kfr halini srdrd. Sonsuz hikmet Allah'ndr.134 3- mam Muslim de yetin nzul sebebini Sahih'inin iman bahsinde u balk altnda zikretmektedir: lm yaklam kimsenin gargara diye bilinen ruhun alnma halinden nce slma girmesinin sahih olduuna, mriklere mafiret dilemenin nesholduuna ve mrik olarak lenin cehennemliklerden olduuna ve hibir vesilenin bu durumdan onu kurtaramayacana dair delil. Daha sonra nzul sebebini uzun uzadya szkonusu etmektedir. zetle yledir: Ebu Talib'in lm yaklanca Raslullah Salallahu aleyhi vesellem yanna gelerek ona dedi ki: "Amca! La ilhe illallah de. Bu kelime ile ben senin lehine Allah huzurunda ahidlik edeyim." Ancak o, la ilhe illallah demeyi kabul etmedi. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem dedi ki: "Allah'a yemin ederim. Bana yasaklanmad srece senin iin mafiret dileyeceim." Bunun zerine yce Allah: "O lgn atelikler olduklar aka ortaya ktktan sonra akrabalar dahi olsalar mriklere peygamberin de, m'minlerin de mafiret dilemeleri olur ey deildir." (et-Tevbe, 9/113) yetini indirdi. Yce Allah Ebu Talib hakknda da buyruk indirerek Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e: "Muhakkak ki sen sevdiini hidayete erdiremezsin." (el-Kasas, 28/56) diye buyurdu. Hadisteki "Ebu Talib'in lm yaklatnda" sznden kast lmn belirtilerinin grlmeye balanmasdr. Bu da kiinin hiretteki yerini grmesinden ve ruhunun kabzedilmeye balamasndan ncedir. Eer hiretteki yerini grd ve ruhu kabzedildii halde (iman edilirse) imann o kimseye faydas olmaz.135 Derim ki bu yet ve bu hadis-i erif Ebu Talib'in kafir olduunu ispatlamaktadr. Ebu Talib'in kurtuluunu kabul edenlerin grleri de aka reddedilmektedir. zellikle Abdu'l-Muttalib'in olu Abbas'n yle dedii rivayet
132 133

Bk. bnu'l-Kayyim, et-Tefsiru'l-Kayyim, s. 14-15. Mehsinu't-Te'vil, 13, 115. 134 III, 394. 135 Bk. Muslim, I, 54.

40

edilmitir: Ey Allah'n Rasl, senin Ebu Talib'e herhangi bir faydan oldu mu? nk o seni koruyor ve senin iin fkeleniyordu. Peygamber yle buyurdu: "Evet, o s bir atete olacaktr. Eer ben olmasaydm, atein en derin yerinde olacakt."136 Bir rivayette de yle buyurulmaktadr: "Atein pek derin olmayan bir yerine konulacaktr. Onun topuklarna ulaacaktr. Bundan dolay da beyni kaynayacaktr."137 4- "Muhakkak ki sen sevdiini hidyete erdiremezsin" buyruunda sz edilen hidyet yce Allah'a has olan tevhid hidyetidir. nsanlar slma davet etmek anlamyla hidyet ise bu Allah, Rasl ve btn davetiler hakknda umumidir. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem Ebu Talib'i hidyete ve slma davet etmekle birlikte o slma girmeyi kabul etmeyip, kafir olarak ld. Bunun zerine bu yet indi. Bizler de insanlar hidyete iletmek maksadyla onlara davette bulunuruz. Eer yz evirecek olurlarsa ilh tevfik ile hidyetleri iin dua ederiz. Onlar davet etmeyi brakmamz da caiz deildir ve bu hususta da bu yet-i kerimeyi delil gsteririz. Ancak Ebu Talib'in olayna benzer bir hal olmas mstesn. Bir kfiri slma davet ettiimiz halde onun bunu kabul etmeyip, kfir olarak lmesi gibi. Kur'an- Kerim'de Hidayet Trleri Yce Allah'n insana hidyeti drt trldr. Rab el-Isfahn bunlar ylece zikretmektedir: 1- Herbir mkellefe genel olarak verdii trden olan hidyet. Akl, zek, bundan da daha nemli olan kesin bilgiler. Herbir eye bunu alabildii kadaryla vermitir. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Rabbimiz btn hereye hilkatini verip, sonra da hidyeti (doru yolu) gsterendir dedi." (Th, 20/50) 2- nsanlar peygamberler araclyla Kurn' indirmekle ve buna benzer yollarla kendisine davet ettii hidyet. Yce Allah'n: "Onlar emrimizle hidayeti (doru yolu) gsteren nderler kldk." (el-Enbiya, 21/73) buyruundan maksat budur. 3- Yce Allah'n sadece hidyet bulanlara tahsis ettii ilhi tevfikin hidyeti. Yce Allah'n u buyruklaryla kastedilen hidyet tr budur: "Hidyeti bulanlarn ise hidyetlerini arttrm ve kendilerine takvalarn vermitir." (Muhammed, 47/17) "Kim Allah'a iman ederse onun kalbine hidayet verir." (Teabun, 64/11) " man edip, salih amel ileyenlere gelince, imanlar sebebiyle Rableri onlara hidayet verir. (Doru yola iletir)." (Yunus, 10/9) "Urumuzda cihad edenleri elbette biz onlar yollarmza iletiriz. (Hidayet veririz)." (el-Ankebut, 29/69) "Allah hidayete erenlerin hidayetini arttrr." (Meryem, 19/76) " te Allah bylece izniyle iman edenleri hakknda anlamazla dtkleri hakka iletti. (Hidayet verdi)." (elBakara, 2/213) 4- Yce Allah'n u buyruklarnda kastedilen hirette cennete hidyet (cennete iletmek): "Onlara hidayet verecek ve hallerini slah edecektir." (Muhammed, 47/5) "Biz onlarn kalblerinde kin trnden ne varsa skp atacaz. Altlarndan rmaklar akar. 'Bizi buna ileten (hidayet veren) Allah'a hamdolsun. Allah bizi bu yola iletmeseydi (hidayet etmeseydi) kendiliimizden onu bulmu olamazdk." (el-Araf, 7/43) Bu Drt Hidayet eidi Birbirleri ile rtibatldr a. Birinci hidyet eidine sahip olamayanlar iin ikinci tr hidyet szkonusu olmaz. Hatta bylelerinin mkellefiyetleri sahih dahi deildir. b. kinci tr hidyete sahip olmayanlar iin nc ve drdncsnn elde edilmesi szkonusu olmaz. c. Drdnc hidyete nil olan bir kimse iin nceki hidyet tr de gereklemi demektir. d. nc hidyet trn elde eden ondan nceki iki hidyet trne de nail olur. e. Bundan sonras iin ise bunun aksi szkonusudur. Yani kii bazen birinci tr hidyete sahip olmakla birlikte ikincisini elde edemeyebilir ve ncsn de elde edemez. nsan bakasn ancak davet etmek ve ona yollar tantmak ile hidyete iletebilir, dier hidyet trlerini kendisi gerekletiremez. 1- Davet etmek ve yollar tanmlamak demek olan ikinci tr hidyete yce Allah u buyruklaryla iaret etmektedir: "Ve muhakkak ki sen dosdoru yola iletirsin (hidayet edersin)." (e-ura, 42/52) "Herbir topluluun bir yol gstericisi (hidayet edicisi) olmutur." (er-Rad, 13/7) davet edici demektir. 2- Dier hidyet trlerine de yce Allah: "Muhakkak ki sen sevdiini hidayete erdiremezsin fakat Allah dilediine hidayet verir." (el-Kasas, 28/56) buyruunda iaret etmektedir.

136 137

Muslim. Muslim.

41

3- Yce Allah'n zalimlere ve kafirlere nasip etmediini belirttii herbir hidyet ikinci tr hidyettir. Bu da sadece hidyete erenlere ait olan tevfik hidyetidir. 4- hiretteki mkafat ve cennete koymak anlamndaki drdnc hidyet yce Allah'n u buyruklarnda ve benzerlerinde dile getirilmektedir: "O peygamberin hak olduuna ehadet edip, kendilerine apak deliller gelmi iken imanlarndan sonra kfre giren bir toplulua Allah nasl hidayet eder. Allah zalimler topluluuna hidayet vermez." (Al-i mran, 3/76) Yce Allah'n u buyruu da buna rnektir: "Bunun sebebi onlarn dnya hayatn hiretten daha ok sevmeleri ve Allah'n hi phesiz kafirler topluluuna hidayet vermemesidir." (en-Nahl, 16/107) Yce Allah'n Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'in ve insanlarn sahip olmadn belirttii herbir hidyet -ki bu onlarn buna g yetiremediklerini ifade eder- davet etmek ve yolu tanmlamaya has hidyetin dndaki bir hidyettir. Bu da akl vermek, hidyet tevfiki ve cennete koymak gibi, yce Allah'n u buyruklarnda szkonusu edilmitir: "Onlarn hidayete ermesi senin zerine bir bor deildir. Fakat Allah diledii kimseye hidayet verir." (el-Bakara, 2/272) "Allah dileseydi onlar muhakkak hidayet zere toplard." (el-En'am, 6/35) "Sen kr olanlar sapklklarndan hidayete iletecek de deilsin." (er-Rm, 30/53) "Onlarn hidayete ermeleri iin (ne kadar) hrs gstersen de phesiz Allah dallette brakmay diledii kimseye hidayet vermez." (en-Nahl, 16/37) "Allah'n saptrdn hidayete iletecek kimse bulunmaz." (el-M'min, 40/33) "Allah kime hidayet verirse onu da saptracak olmaz." (ez-Zmer, 39/37) "Muhakkak sen sevdiini hidayete erdiremezsin. Fakat Allah dilediine hidyet verir." (el-Kasas, 28/56) Yce Allah u buyruklaryla da bu manaya iaret etmektedir: "Artk sen iman etsinler diye insanlar zorlayp duracak msn?" (Yunus, 10/99) "Allah kime hidayet verirse o doru yola erdirilmi demektir, kimi de saptrrsa artk onun iin doru yola erdirecek bir veli (dost ve yardmc) bulamazsn." (el-Kehf, 18/17) Yani hidyeti isteyen ve aratran kimseye Allah muvaffakiyet verir ve onu cennete gtren yola iletir. Yoksa Allah'n saptrd ve dalalet ve kfr yolunu aratranlar iin durum byle deildir. Yce Allah'n u buyruklarnda olduu gibi: "Allah kafirler topluluuna hidayet vermez." (el-Bakara, 2/264) "phe yok ki Allah yalan syleyen, kafir olan hibir kimseye hidayet vermez." (ez-Zmer, 39/3) Yalan syleyen, kafir olan ise Allah'n hidyetini kabul etmeyendir. Bu da lafz bu maksatla kullanlmam olsa bile neticede buna racidir. Allah'n hidyetini kabul etmeyen kimseye de Allah hidyet vermez: Benim hediyemi kabul etmeyen kimseye ben de hediye vermem, benim bam kabul etmeyen kimseye ben de ba yapmam, benden yz eviren kimseye de ben de dnp bakmam demeye benzer.138 M'minlerin Ruhlarnn Korunmas Yce Allah yle buyurmaktadr: "Onlar, kfir olanlar, sizleri Mescid-i Haram'dan, bekletilen kurbanlarnz yerlerine varmaktan alkoyanlardr. Eer (Mekke'de) bilmediiniz m'min erkeklerle, m'min kadnlar olmayayd ve siz onlar bilmeyip, inemeyecek ve size onlardan dolay bir vebal isabet etmeyecek olsayd. (Onlardan ellerinizi ekmezdi) ta ki Allah diledii kimseyi rahmetine soksun. Eer onlar ayrlm olsalard, tekilerden kafir olanlar elbette ackl bir azab ile azablandrm olacaktk." (el-Feth, 48/25) Bu Ayet-i Kerime'den u Sonular kmaktadr 1- Mekkeli mrikler mslmanlar umre yapmak zere Mekke'ye girmelerini engellediler. Mslmanlarla birlikte boazlanmalar iin tahsis edilen yerlerine ulamalar engellenen kurbanlklar da vard. 2- Aralarnda m'minler varken saldrgan kfirlerle savamak -kasti olmayarak m'min erkek ve kadnlarn kaybedilmesi korkusuyla- caiz deildir. Bu durumda savaan m'minler gnaha maruz kalrlar ve utanlacak bir hale derler. Bu buyruk slmn m'min erkek ve kadnlarn -az olsalar dahi- hayatta kalmalarna ne kadar dikkat ettiini aka ortaya koymaktadr. bn Kesr, Tefsirinde diyor ki: O srada Mekke'de bulunan m'min erkek ve kadnlarn says dokuz kii idi. Bunlar yedi erkek, iki kadnd. te yce Allah'n: "Eer bilmediiniz m'min erkeklerle, m'min kadnlar olmayayd ve siz onlar bilmeyip, inemeyecek ve size onlardan dolay da bir vebal isabet etmeyecek olsa idi (onlardan ellerinizi ekmezdi)." buyruunun ifade ettii anlam budur. 3- Yce Allah aralarndan diledii kimseler slma girsin diye mriklerin cezalandrlmasnn tehir edilmesi. Fiilen ortaya kan da bu olmutu. bn Kesr, Tefsirinde Habib b. Sib'dan yle dediini rivayet etmektedir:
138

Bk. Rab el-Isfahani, el-Mfredat fi Garibu'l-Kur'an, s. 539.

42

"Ben gnn banda Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e kar kfir olarak savatm, gnn sonunda ise onunla birlikte m'min olarak savatm." te yce Allah: "Ta ki Allah diledii kimseyi rahmetine soksun." buyruu ile buna iaret etmektedir. 4- Kfirler arasnda onlarla birlikte olmayp ayr bulunan ve onlarla kark vaziyette olmayan kfirlerle savamann caiz olduu. Bu da yce Allah'n: "Eer onlar ayrlm olsalard, tekilerden kfir olanlar elbette ackl bir azap ile azaplandrm olacaktk." buyruunun anlam budur. 5- Keke genel olarak btn mslmanlar, zel olarak aralarndan cihad edenler bu yet-i kerimeyi uygulasalar ve kendileriyle savamak istedikleri kimseler arasnda kark halde bulunan mslman erkek ve kadn kardelerinin varln gznnde bulundursalar. ayet ilk mslmanlar, mrikler kendilerini Mekke'ye girmekten alkoyduklar vakit onlarla savamay erteledikleri gibi erteleyecek olsalard, m'min erkek ve kadnlarn kardelerini korurlar, gnahkrlara boyunlarn vurmak frsatn ve rzlarn ayaklar altna alma imknn vermemi olurlard. Kurn Raslullah Sallallahu aleyhi vesellem'in Getirdiklerini Emreder Yce Allah buyurdu ki: "Hem peygamber size ne verdi ise onu aln, neyi yasak etti ise de saknn." (el-Har, 59/7) bn Kesr diyor ki: Size her neyi emrederse onu yapnz ve size her neyi yasaklarsa ondan uzak durunuz. nk o, ancak hayr emreder ve ancak bir erri yasaklar. Abdullah b. Mesud Radyallahu anh'dan dedi ki: Allah dvme yapan kadnlara da, dvme yaptran kadnlara da, kalarn aldranlara, gzellik iin yce Allah'n hilkatini deitirerek dilerini trpletip, inceltenlere lanet eylemitir. Abdullah'n bu sz evinde bulunan ve Um Yakup diye bilinen Esed oullarndan bir kadna ulat. Ona gelerek yle dedi: Bana ulatna gre sen yle yle demisin. Abdullah dedi ki: Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in lanet ettii ve yce Allah'n kitabnda da (lanetle) szkonusu edilen kimseleri ben ne diye lanetlemiyeyim? Kadn: Ben hi phesiz Kurn' batan sona okuyor ve biliyorum. Senin bu dediini bulamadm. Abdullah dedi ki: ayet sen Kurn' gerekten okumu olsaydn, onu bulacaktn. Sen "Hem peygamber size ne verdi ise onu aln, neyi yasak etti ise de saknn" buyruunu okumadn m? Kadn: Evet deyince, yle dedi: Peygamber bu dediklerini yasaklad. Bu sefer kadn: Grme gre senin ailen bu ii yapyor, dedi. Abdullah: Git ve bak, dedi. Kadn gitti fakat dedii ekilde bir ey bulamad. Kadn gelerek: Hayr dediin gibi grmedim deyince Abdullah yle dedi: Eer dediin gibi olsayd bizimle birlikte olmazd.139 Peygamber Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Ben size bir emir verecek olursam, ondan gcnz yettii kadarn yapnz. Size bir ii yasaklayacak olursam, ondan da uzak durunuz."140 Bu yet-i kerime Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in emrettii doruluk, emanet, ahde vefa, verilen sz yerine getirmek, sakal salvermek ve daha baka btn emirleri kapsar. Uzun seneler ncesinde Mekke'de Mescid-i Haram'da ders veriyor, haclara Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in emrettii ekilde sakallarn salmalarn, byklarn kesmelerini tlyordum. Derste bulunanlardan bir adam kalkt ve benden bunun vcubuna dair Kurn- Kerim'den delil getirmemi istedi. Ben de kendisine yce Allah'n: "Hem peygamber size ne verdi ise onu aln, neyi yasak etti ise de saknn." (el-Har, 59/7) yetini okudum. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem bize sakal salvermeyi emretmi bulunuyor, dedim. O da bana: Doru syledin dedi. Bir ka gn sonra da sakaln sald. oka Zikir ve eitleri Yce Allah buyuruyor ki: "Ey iman edenler! Allah' pekok ann." (el-Ahzab, 33/41) Zikre (anmaya ve hatrlamaya) devam etmek, sevginin devamna sebeb olduundan yce Allah da kemal derecesinde sevgiye, ubdiyete, tazime ve tebcile en lyk olduundan onu oka anmak kul iin en faydal ilerdendir. Ekin iin, su hatta su olmadka yaayamayan balk iin su ne ise kalp iin de zikir odur. Zikrin birka eidi vardr: 1- an yce Allah' isim ve sfatlaryla zikretmek ve bunlarla ona vglerde, senlarda bulunmak. 2- Yce Allah' tesbih etmek, O'na hamdetmek, tekbir ve tehlil etmek, ann yceltmek. Sonraki alimler tarafndan zikir lafznn kullanlmas suretiyle ounlukla kastedilen budur. 3- Yce Allah' hkmleriyle, emirleriyle, yasaklaryla anmak. Bu da ilim ehlinin zikridir. Hatta bu tr onlarn Rablerini anma trlerini ifade eder. 4- Yce Allah', kelm olan Kurn- Kerim okuyarak anmak. Bu da zikrin en faziletlisi kabul edilir. Yce Allah yle buyurmaktadr:

139 140

(Buhr ve Muslim) ( bn Kesr, IV, 336) Buhr ve Muslim.

43

"Kim benim zikrimden yz evirirse gerekten onun iin dar bir geim vardr ve onu kyamet gnnde kr olarak harederiz." (Th, 20/124) Burada yce Allah'n "zikr"inden kast Raslne indirdii kelmdr. Yce Allah bir baka yerde yle buyurmaktadr: "Bunlar iman edenlerdir, gnlleri Allah'n zikriyle huzura kavuanlardr. Haberiniz olsun ki kalpler ancak Allah' anmakla huzur bulur." (er-Rad, 13/28) 5- Yce Allah'a dua ederek, ondan mafiret dileyerek, ona yakararak onu anmak. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in anlp hatrlanmas da yce Allah' anmaya tabidir. te bunlar zikrin be eidini tekil eder.141 Allah' zikretmek (anmak) Allah'n ter buyurduu ve Raslnn mmetine rettii ekilde olur. Sufilerin uydurma ve bid'at olarak ortaya koyduklar eitli zikirler ile bid'at ekillerle olmaz. Mesela onlar "hu hu (o, o)" derler ve bunu Allah'n isimlerinden kabul ederler. Oysa bu doru deildir. Ayn ekilde Peygamber Salallahu aleyhi veselleme salt getirmek de ancak snnette vrid olmu ekilde olur. Salvt- brahimiyye (Allahumme salli ala Muhammed....) gibi ancak snnette vrid olmu ve snnete uygun benzeri lafzlarla yaplabilir. Davud Aleyhisselam'n Fitnesinin (Snanmasnn) Mahiyeti Nedir? Yce Allah yle buyurmaktadr: "Sana u hasmlarn haberi geldi mi hani onlar duvar trmanarak namaz kld yere inmilerdi. Hani onlar Davud'un yanna girmilerdi de o bunlardan korkmutu. Onlar: 'Korkma iki davacyz birimiz dierine hakszlk etmitir. Aramzda hak ile hkmet. Zulmetme ve bizi doru yola ilet' dediler. (Biri dedi ki): 'Bu benim kardeimdir. Onun doksandokuz koyunu vardr. Benim ise bir koyunum var. O koyunu bana ver dedi ve sz sylemede de beni yendi.' Dedi ki: 'Andolsun ki o senin bir koyununu koyunlarna (katmak) istemekle sana zulmetmi. Muhakkak katan (ortak)larn ou phesiz birbirlerine hakszlk ederler. man edip salih amel ileyenler mstesn. Byleleri ise ne de azdr!' -Bunun zerine Davud bizim kendisini imtihan ettiimizi sandndan hemen Rabbinden mafiret istedi, ruk ederek yere kapanp (Allah'a) dnd. Biz de ona bunu mafiret ettik. phesiz onun nezdimizde bir yaknl ve gzel bir dn yeri vardr. Ey Davud! Biz seni gerekten yeryznde bir halife kldk. O halde insanlar arasnda hak ile hkmet. Sakn hevaya uyma! O takdirde seni Allah'n yolundan saptrr. Muhakkak Allah'n yolundan sapanlara hesap gnn unuttuklarndan, onlar iin ok etin bir azap vardr." (Sd, 38/21-26) Mfessirler bu yet-i kerime hakknda farkl grlere sahiptirler: 1- Taber der ki: Bu Davud Aleyhisselam'n ibadet ettii yere duvar aarak gelen davacnn, verdii bir misaldir. yle ki denildiine gre Davud'un doksandokuz tane hanm varm. ldrlnceye kadar gazaya gnderdii adamn ise tek bir hanm varm. Nakledildiine gre bu kii ldrlnce Davud onun hanmn nikhlam. Daha sonra iki davac hakknda hkm verince kendisinin snanm olduunu anlad, gnahnn balanmasn diledi. Allah iin secdeye kapand, Rabbinin rzasna yneldi ve gnahndan tevbe etti.142 Daha sonra Taber onun kssasn uzunca senedi ile birlikte zikretmektedir. Bu kssada anlatlanlarn bir blm u anda elde bulunan Tevrat'ta anlatlanlara benzemektedir.143 2- Suyuti, el- klil'de unlar sylemektedir: Kadn hakknda anlatlan ve Davud'un o kadn beendii, kocasn da ldrlnceye kadar savalara gnderdii eklindeki kssay bn Ebi Hatim, Enes'in rivayet ettii merfu bir hadis olarak kaydetmektedir. Hadisin isnadnda bn Lehia vardr. bn Lehia'nn durumu bilinen bir kimsedir. O Ebu Yezid er-Rukai'den nakletmitir. Bu da zayf bir ravidir. Ayrca bu kssay bn Abbas'n mevkuf ( bn Abbas'n sz olarak) da rivayet etmitir. Derim ki Taber'nin ve dier mfessirlerin nakli ve akli delillerin zayflna ramen bu gr nakletmeleri hayret edilecek bir husustur. 3- bn Hazm, el-Fisal adl eserinde unlar sylemektedir: Yce Allah'n Davud Aleyhisselam hakknda anlattklar doru ve sahihtir, fakat yahudilerin rettikleri birtakm hurafelere yapan yalanc ve alay edicilerin sylediklerinin hibirisi delil deildir. Bu davaclar phesiz Adem oullarndan idiler. Bunlar gerekten aralarnda birtakm dii koyunlar hakknda davalamlard. Bunlarn birisi dierine -ayetin de belirttii zerehakszlk etmiti. Bunlarn kadnlarn durumunu st kapal iaret eden melekler olduklarn syleyen kimseler yce Allah'a iftira etmi olurlar. Onun sylemediini ona syletmi oluyorlar, Kurn'da olmayan bir eyi ilave etmi olurlar. Allah'a yemin ederim. Bizden herbir kimse kendisini ve halini korumaya alan komusunu, komusunun karsna ak olmaktan, sonra da kocasn hanmyla evlensin diye lme maruz brakmaktan kendisini korur.

141 142

Bk. bnu'l-Kayyim, Cilu'l-Efhm, s. 307. Bk. Taber, XXIII, 143. 143 Bk. el-Kasmi, XIV, 156.

44

4- el-Bik tefsirinde yle demektedir: Bu ve benzeri kssalar yahudilerin yalanlarndandr. Onlardan slma girmi birisinin bana bildirdiine gre onlar Davud Aleyhisselam hakknda bunu kasten sylerler. nk sa Aleyhisselam onun zrriyetinden gelmitir. Bylelikle ona dil uzatmak iin bir frsat yakalam olurlar. Daha sonra unlar sylemektedir: Yce Allah'n: "Biz de ona bunu mafiret ettik" buyruu davaclardan birisinin szn dinlemeden ona zulm isnad etme mahiyetini ifade eden szler sylemesini baladk demektir. Bu dava Davud Aleyhisselam'a hkm vermek konusunda verilmi bir eitimdir. Bunun Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'e zikredilmesi de srekli olarak ve btn ilerinde itinal ve dikkatli hareket etmek iin bir eitimdir. Yce Allah'n bu kssay szkonusu etmesi Davud Aleyhisselam'n makam hakknda nisbeten olumsuz baz vehimler uyandrabilme ihtimalini nlemek iin: "phesiz onun nezdimizde bir yaknl ve gzel bir dn yeri vardr" diye buyurmaktadr. O halde kssann szkonusu edilmesinin tek sebebi kemal mertebelerinde daha ok ilerlemeyi salamak iindir. Szn ettiim hususun ilk delili de byle bir snamann hkm vermek hususunda bir eitimi ihtiva etmesidir. Bunun bir kadnla veya bakasyla bir ilgisi yoktur. Kadn ile ilgili szkonusu edilen kssa mehur olsa bile batldr. nk nice mehur zikredilmi batl var ki, bizatihi uydurmann kendisidir.144 Sleyman Peygamber Atlara Olan Sevgisinden Onlar Svazlyor Yce Allah yle buyurmaktadr: "Biz Davud'a Sleyman' lutfettik. O ne gzel kuldu. nk o (Allah'a) oka dnen idi. Hani ona leden sonra bir ayan trna zere dikip, aya zere duran hzl koan atlar sunulmutu ve demiti ki: 'Ben ancak hayr sevgisi ile (atlar sevmekle) megulken Rabbimi anmaktan uzak kaldm.' Nihayet o perdenin arkasna girince 'onlar bana getirin' dedi. Boyunlarn ve ayaklarn svazlamaya balad." (Sd, 38/30-33) Mfessirlerin birou atlarn, Sleyman Aleyhisselam' gne batncaya kadar uratrarak ikindi namazn geirdiini szkonusu etmektedir. Bunun zerine o da yce Allah'a yaknlamak amacyla bu atlarn bacaklarnn kesilmesini ve boazlanmalarn emretti. Bu hususta kullandklar lafzlar farkl olmakla birlikte hepsi bu anlam etrafnda dnp dolamaktadr. Bu tefsire kar birtakm mlahazalar szkonusudur: Yce Allah'n: "Rabbimi anmaktan uzak kaldm" buyruunda szkonusu olan "Rabbi anma"nn ikindi namaz olduuna dair bir delil bulunmamaktadr. nk buradaki "an: den, dan" lafz bazan "min: den, dan, trnden" anlamna da gelebilir. Nitekim evkani tefsirinde bn Abbas'tan yce Allah'n: "Rabbimi anmaktan" buyruunu Rabbimi anmak trnden anlamnda olduunu sylemitir.145 Buna gre atlar Allah' anmak trndendir. Bu kabildendir. nk atlar cihad yapmakta yardmcdrlar. Bundan dolay yce Allah atlarn balanp beslenmesini emir buyurmaktadr: "Siz de onlara kar gcnzn yettii kadar kuvvet (sava malzemesi) ve balanp beslenen atlar hazrlayn ki bununla Allah'n dman ve sizin dmannz ve bunlardan baka sizlerin bilmeyip de, Allah'n bildii dierlerini korkutasnz." (el-Enfal, 8/60) Gnmzde atlarn yerini tanklar, uaklar, zrhllar, fzeler ve daha baka icadlar tutmaktadr. Buna gre atlarn cihad iin hazrlanmas istenen ibadetlerdendir. Hatta en faziletlilerindendir. Bundan dolay atlar sahih pek ok hadiste lm bulunmaktadr. "Nihayet o perdenin arkasna girince" buyruundan kastn gne olduunun da delili yoktur. nk uzakta, yaknda gneten szedilmemektedir. En yakn anlan varlklar atlardr. Buna buyruk: Nihayet atlar saklanp, Sleyman Aleyhisselam'n gremeyecei ekilde (uzaklap) gizlendi, demek olur. Bundan da nemlisi mfessirlerin: "Boyunlarn ve ayaklarn svazlamaya balad" buyruunu ayaklarn ve boyunlarn kesti diye aklam olmalardr. Bylelikle onlar "svazlama (mesh)" lafzn kesmek diye tefsir etmektedirler. Bunun da delili yoktur. zellikle bu yolla hayvana azab edilmekte ve mal telef edilmektedir. Daha uygunu bizim yet-i kerimeyi zahirinden anlald ekilde yorumlamamzdr. Taber, bn Abbas'tan yce Allah'n: "Boyunlarn ve ayaklarn svazlamaya balad" buyruu ile ilgili u aklamasn nakletmektedir: Sleyman atlara olan sevgisi dolaysyla yelelerini ve bacaklarn svazlamaya koyuldu.146 bn Abbas'tan naklettiimiz bu gr yetin teviline en uygun aklamadr. nk Allah'n bir peygamberi yce Allah'n izni ile bacaklarn keserek hayvanlara azap ve ikence etmez, sebebsiz yere maln telef etmez.147 bn Abbas'n bu tefsiri sahih olandr. Sleyman Aleyhisselam'n atlara olan sevgisi dolaysyla askeri bir geit yaptrmakta olduu sylenebilir. Atlar nnden geip grmeyecei bir ekilde uzaklap kaybolunca tekrar geri dndrlmelerini istedi. Bu sefer atlarn bacaklarna ve boyunlarna bulam olan tozlar topraklar -imdi at besleyenlerin yapt gibi- silmeye koyuldu. bn Hazm dedi ki: yetin onlarla urap namaz geirdii iin atlar kesip boazlad eklinde yorumlanmas olduka souk, deersiz, uydurulmu, yalan bir hurafedir. eitli bakmlardan tutarsz grler ihtiva etmektedir. nk burada gnahsz atlarn cezalandrlmas ve organlarnn kesilmesi, anlamsz yere kendisinden
144 145

Bk. Tefsiru'l-Kasm, XIV, 159. IV, 432. 146 Buhr 147 Bk. Taber, XXIII, 156.

45

yararlanlan bir maln telef edilmesi, mrsel bir peygambere namaz geirmenin nispet edilmesi, sonra da atlar gnahlar sebebiyle deil, kendisinin iledii bir gnah dolaysyla cezalandrd szkonusu edilmektedir. Ayetin anlam udur: O Rabbini anmak iin hayr sevmitir. Nihayet gne yahutta bu asil atlar perdenin gerisinde kayboldu. Arkasndan o da bunlarn geri getirilmesini emredince, eliyle -onlara efkati ve onlara ikram olmak zere- boyunlarn ve bacaklarn svazlad. yet-i kerimenin zahirinden anlalan ve baka bir anlamn kastedilme ihtimali olmayan manas budur. Kesinlikle onun atlar ldrd ve namaz geirdiine dair yaplan aklamalara hibir iaret yoktur. Halbuki btn bunlar mslmanlardan gvenilir kimseler de sylemi bulunuyor. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in sz dnda hibir kimsenin sz delil olmazken bunlar nasl sylemi olabilirler! Fahru'd-Din er-Rz yet hakknda unlar sylemektedir: phesiz atlar balayp beslemek, onlarn da dininde tevik edilmi bir eydi. Nitekim bu slm dininde de byledir. Dier taraftan Sleyman Aleyhisselam'n gazaya ihtiyac vard. Onun iin oturup atlarn hazrlanmasn ve yrtlmelerini emretti ve unu syledi: Ben bu atlar dnya iin ve nefsimin pay iin sevmiyorum. Ben bunlar ancak Allah'n emri ve onun dinini glendirmek istediim iin seviyorum. te yce Allah'n: "Rabbimi anmaktan" buyruundan kast da budur. Daha sonra o atlarn geri getirilmelerini ve yrtlmelerini emretti. Nihayet perde arkasnda kayboldular yani onlar gremez oldu. Daha sonra seyislere atlar geri evirmelerini emretti, atlar onun yanna geri gelince boyunlarn ve bacaklarn svazlamaya balad. Bu Svazlamaktan Ama 1- Atlarn stnlklerine ve deerlerine iaret etmektir. nk atlar dman savmakta en byk destektir. 2- O bu davranyla ynetimi ve mlk disiplin altnda tuttuunu ve birok ii bizzat kendisinin yaptn gstermek istemitir. 3- Atlarn durumlarn, hastalklarn, kusurlarn o daha iyi bilen birisi idi. Bu sebeble o atlar deniyor, onlarn bacaklarn boyunlarn svazlyor. Bylelikle onlarda bir hastalk belirtisi olup olmadn anlamaya alyordu. Sleyman Aleyhisselam'n "Fitne"sinin Doru Tefsiri Yce Allah yle buyuruyor: "Andolsun biz Sleyman' imtihan ettik ve bu sebeble taht zerine bir ceset brakmtk. Sonra o dnd." (Sd, 38/34) Bu yet-i kerimeyi Nebi Salallahu aleyhi vesellemin u hadisi tefsir etmektedir: "Sleyman Aleyhisselam dedi ki: Bu gece yz hanm dolaacam. Herbir hanmn Allah yolunda savaacak bir erkek douracak. Melek ona: naallah de dediyse de o unuttuundan demedi. Hanmlar dolat. Aralarndan sadece birileri yarm bir insan dourdu." Bir rivayette: "Onlardan bir hanm dnda kimse hamile kalmad. O da yarm bir insan dourdu." Peygamber Salallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: Eer: naallah demi olsayd yeminini bozmu olmazd ve isteinin gerekleme ihtimali daha yksek olurdu." Bir baka rivayette de yle denilmektedir: "Eer inaallah demi olsayd, onlarn herbirisi ata binen ve Allah yolunda savaan bir erkek douracakt."148 eyh Muhammed Emin e-enkti, Edvau'l-Beyan adl tefsirinde unlar sylemektedir: Bu hususu rendiimize gre unu da belirtelim ki bu sahih hadis yce Allah'n: "Andolsun biz Sleyman' imtihan ettik ve bu sebeble taht zerine bir cesed brakmtk" buyruunu aklamaktadr. Sleyman'n snanmas onun "inaallah" demeyi unutmasndan dolay idi. O kadnlar arasndan sadece birisi doum yapt, o da yarm insan dourdu. Yce Allah'n: "Bu sebeble taht zerine bir cesed brakmtk" buyruunda sz edilen ve lmnden sonra taht zerine brakld belirtilen ceset bu yarm insandr. Mfessirlerin yce Allah'n: "Andolsun biz Sleyman' imtihan ettik" buyruunu tefsir esnasnda szn ettikleri eytann mhr alarak Sleyman'n taht zerine oturduu ve Sleyman' mlknden kovup, uzaklatrd bu halinin mhrn baln karnnda buluncaya kadar devam ettii, szkonusu bu baln da krallndan uzaklatrlm halde iken yannda cretle alt kimsenin kendisine verdii balk olduuna ve kssann dier teferruatna gelince, bunun batl ve aslsz olduu aka ortadadr. Nbuvvet makamna byle bir eyin yakmad aka grlen bir husustur. Bunlar batl olduu aka belli olan srailiyat trndendir. yetin zahirinden anlaldna gre mana bizim aktardklarmzdr. Sahih snnet te genel olarak buna dellet etmektedir. Muhakkiklerin bazs da bunu tercih etmitir. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr.149 By eytanlarn lerindendir Yce Allah buyuruyor ki:

148 149

Buhr ve Muslim. IV, 77.

46

"Onlara Allah tarafndan yanlarndakini dorulayc bir peygamber geldii her seferinde kendilerine kitap verilenlerden bir frka sanki (gerei) bilmiyorlarm gibi Allah'n kitabn arkalarna atm (ondan yz evirmi)lerdir. (Yahudiler) eytanlarn Sleyman'n mlk aleyhine uydurduklar eylere uydular. Halbuki Sleyman (by yaparak) kfir olmad. Fakat o eytanlar kfir oldular. nsanlara byy ve Babil'deki iki melee -Harut ve Marut'a- indirilen eyleri retiyorlard. Halbuki o iki melek: "Biz ancak imtihan (iin)iz. Sakn kfre girme" demedike kimseye by retmezlerdi. te ikisinden kendisi ile koca ve karsnn arasn ayracak eyler renirlerdi. Allah'n izni olmadka onunla hibir kimseye zarar verebilecek deillerdi. Onlar ise kendilerine zarar verecek ve fayda salamayacak eyleri reniyorlard. Andolsun ki onlar byy satn alan kimsenin hirette bir nasibi olmadn muhakkak biliyorlard. Keke onlar (by renmekle) kendilerini cidden kt bir eye karlk sattklarn bilmi olsalard. Eer iman edip, saknm olsalard, elbette Allah'n sevab daha hayrl olurdu. Keke bilselerdi." (el-Bakara, 2/101-103) 1- Muhammed Salallahu aleyhi vesellem, yahudilerin beraberlerinde bulunan Tevrat' tasdik edici olarak gelince onu yalanladlar. Kurn' da, Tevrat' da arkalarna atp terkettiler ve gereklerince amel etmediler. Buna karlk yahudiler eytanlarn Sleyman'n mlk aleyhine uydurduklar iftiralar ve byleri takip ediyorlard. nk eytanlar byy kartm ve Sleyman Aleyhisselam'n byclk yaptn ve pek byk mlkn onun vastas ile elde ettiini iddia ettiler. Yce Allah onlar yalanlad ve Sleyman Peygamberin kfr ve zarar ihtiva eden byden uzak olduunu aklad, byy ve kfr onu yahudilere reten eytanlara isnad etti ve bu byy yce Allah'n iki melek olan Harut ile Marut'a indirmediini aklad.150 lsi yce Allah'n: " ki melee... indirilen eyler" buyruu "by" anlamndaki lafza atfedilmitir demektir. (Buna gre eytan hem byy, hem de iki melee indirilenleri retiyordu demek olur.) Bu atfn faydas onlarn sihir olan ile Allah tarafndan snanmak iin indirilenleri birarada bildiklerini ortaya koymaktr. Bylelikle onlarn yasak olan bir ii ilediklerinden tr iki bakmdan yerildiklerini ifade etmektedir. yle buyurulmu gibidir: Onlar kitaplarda yazlm ve baka yerlerdeki byye tabi oldular. Bu iki melek ise yce Allah'tan bir snav olmak zere insanlara byy retmek iin indirildiler. Byy renip by ile amel eden kfir olur, buna karlk byy renip by yapmaktan saknan ise, iman zere sebat etmi olurdu. Yce Allah kullarn diledii gibi snamak hakkna sahiptir. Nitekim o Talut kavmini rmakla snamtr. By ile mucizeyi birbirinden ayrdetmek iin byle snanmlardr. nk o dnemde by yaygnlk kazanm, bycler garip karlanacak birtakm iler ortaya koymu, bunun neticesinde nbuvvet hakknda pheler uyanmt. Bunun zerine yce Allah o iki melei insanlara eitli byleri retmek zere gnderdi. Bylelikle pheleri ortadan kaldrsnlar, yolda rahatszlk veren unsurlar gidersinler diye. (Alusi, Ruhu'l-Meani, I, 306) 2- Taber dedi ki: "Harut ve Marut'a indirilen eyleri" buyruundaki "ma: eyler" lafz "ellezi" anlamnda (yani ism-i mevsul)dur. Harut ile Marut da iki melein kimliklerini aklamaktadr. Eer dediklerimiz anlam karklna sebep oluyorsa ve: Allah'n melekleri insanlara kocay einden ayracak eyleri retmeleri nasl caiz olur yahut yce Allah'n bunu meleklere indirmesi nasl szkonusu edilebilir diye sorulursa yle cevap verilir: Allah kullarna vermi olduu btn emirleri ve onlara koyduu btn yasaklar retmitir. By de Allah'n Adem oullarndan olan kullarna yasaklad eylerdendir. Dolaysyla yce Allah'n onu ismini verdii ve Adem oullarndan kullar iin bir snav arac kld bu iki melee retmi olmas kabul edilmeyecek bir ey deildir. Bu iki melek vastasyla yce Allah onlar yasaklam olduu kii ile eini birbirinden ayrmalarn ve by yapmalarn yasaklad kullarn bu iki melekle snamak istemitir. Bu yolla bu iki melekten renmeyi terkeden m'min kullarn arndracak, buna karlk bu ikisinden byy ve kfr renerek kfir olanlar rsvay edecektir.151 3- Ebu uhbe, el- srailiyat ve'l-Mevduat adl eserinde diyor ki: ndirilen ile kastedilen ey iki melein insanlara retmek zere indikleri bydr. Ta ki insanlarn byden saknma imkann bulmalar kast edilmiti. O halde o iki melein indirilmesinin sebebi: nsanlara birtakm by eitlerini retmektir. Bu yolla insanlar by ile peygamberlik arasndaki fark renmi olacaklardr. Ayet-i Kerime'den kartlan Sonular 1- Kitap ve snnetten yz evirmek, ktl, fesad, zulm ve byy ortaya kartr. 2- By yapan kfirdir. Byy renmek ve by yapmak haramdr. 3- Bynn birtakm zararlar vardr. Felak ve Nas'n okunmas ile ve yalnzca yce Allah'a dua etmekle nlenir. 4- Kahin, arraf ve sihirbazn tasdik edilmesi haramdr. nk Nebi Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Kim bir khine yahut bir arrafa gider de onu tasdik ederse Muhammed'e indirilene kfir olur."152 "Her kim bir arrafa gider de ona bir eye dair soru sorarsa, krk gn sre ile onun hibir namaz kabul edilmez."153 Arraf ve khin ise yalan yere gayb bildiklerini iddia edenlere denir.
150 151

Bk. bn Kesr Tefsiri ve bakalar. Taber, Cmiul-Beyn II, 426 ksaltlarak, tahkik: Mahmud akir. 152 Sahih bir hadis olup Ahmed rivayet etmitir. 153 Muslim

47

5- Byc iin de, bakas iin de -kafir dahi olsa- tevbe kaps aktr. 6- Yce Allah kullarndan kimin isyankr, kimin itaatkr olduunu ortaya karmak iin kullarn hayr ve er ile snar. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Biz sizi er ve hayrla imtihan olmak zere deneriz. Sonunda bize dndrleceksiniz." (el-Enbiya, 21/35) slmda ok Evliliin Hkm Yce Allah yle buyurmaktadr: "Eer yetim kzlara adaletli davranamayacanzdan korkarsanz size helal olan kadnlardan ikier, er, drder olmak zere nikahlayn. ayet adalet yapamayacanzdan korkarsanz, o zaman (ya) bir tane aln yahut sahibi olduunuz cariye(ler) ile yetinin. Bu sizi hakszlktan daha ok alkoyar." (en-Nis, 4/3) Bazlar bu yet-i kerimenin erkek iin taaddudi zevcat (birden ok kadnla evlenmeyi) ancak dar artlarda mbah kldn hastalk ya da ksrlk gibi artlara bal olduunu anlamaktadrlar. Eer bunlar ilim adamlarnn bu yet-i kerimeyi nasl tefsir ettiklerine bakacak olurlarsa bu yanl anlaylar da ortadan kalkar. bnu'l-Cevzi Tefsirinde yle demektedir: Mfessirler yetin ini sebebi ve tevili hususunda farkl grlere sahiptirler. a. Araplar cahiliye dneminde ok sayda kadnla evlenirler ve aralarnda adaleti terketmekten saknmazlar, yetimler hakknda da herhangi bir hakszlktan ekinmezlerdi. Bu yet-i kerimede onlara: Yetimler hakknda adalet yapmamaktan nasl saknyor iseniz kadnlar arasnda da adalet yapmamaktan ylece saknnz, denilmektedir. Bu anlam bn Abbas, Said b. Cbeyr, ed-Dahhak, Katade, es-Sddi ve Mukatil'den rivayet edilmitir. b. Bir baka aklamaya gre yetin anlam udur: Ey yetimlere velilik yapanlar. Eer yetim kzlar nikahladnz takdirde onlara vereceiniz mehirlerde adalet yapmayacanzdan korkacak olursanz Allah'n size helal kld onlarn dnda dier kadnlar nikahlaynz. Bu mana Aie Radyallahu anha'dan rivayet edilmitir: Buhr ve Muslim'in rivayetine gre Urve b. ez-Zbeyr, Aie Radyallahu anha'ya yce Allah'n: "Eer yetim kzlara adaletli davranamayacanzdan korkarsanz..." buyruu hakknda soru sorunca yle demi: Kzkardeimin olu burda szkonusu edilen velisinin himayesinde ve mal velisinin malyla bir arada bulunan mal ve gzellii velisinin houna gittiinden ona bakasnn verdiinin benzeri bir mehir verip ona adaletli bir mehir vermeden onunla evlenmek isteyen yetim kz hakkndadr. Onlara kar adaletli davranmalar ve mehirde benzerlerinin en yksek miktarna ulamalar hali dnda bu uygulamalar yasakland. Bu sebeple onlara onlarn dnda kalan kadnlardan kendilerine helal olanlar nikahlamakla emrolundular.154 Kurtub dedi ki: Kurn ilimleriyle uraan herkes yce Allah'n: "ayet adalet yapamayacanzdan korkarsanz" buyruunun muhalif mefhumunun alnmayacan ittifakla kabul etmitir. nk yetim kzlar hakknda adalet yapmaktan korkmayan kimsenin, tpk korkan kimse gibi birden ok, iki, ya da drt kadn nikahlayabileceini icm ile kabul etmilerdir.155 te bu yet-i kerimenin bu iten korkan kimselere cevap olarak indiini ve hkmnn bundan daha genel olduunu gstermektedir. Yce Allah'n: "ayet adalet yapamayacanzdan korkarsanz o zaman bir tane aln" buyruunun anlamna gelince evkn bunun tefsiri hakknda unlar sylemektedir: Yani eer sizler gnleri paylatrmak ve benzeri hususlarda eleriniz arasnda adalet yapamayacanzdan korkarsanz tek bir kadn nikahlaynz. Bu buyruk adalet yapamamaktan korkan kimse iin birden fazla kadn nikahlamasnn menedildiini de ifade etmektedir. "Yahut sahibi olduunuz cariye(ler) ile yetinin." Yani erkek, adalet snrlandrmas szkonusu olmadan cariyelerinden nikhlayabilir. "Bu sizi hakszlktan daha ok alkoyar." Yani eer sizler eler arasnda adalet yapamamaktan korkarsanz size emrolunan bu durumda hakszlk yapmama ihtimaliniz daha yksektir.156 Kur'an- Kerim'de adalet kavram (eler arasnda) nafaka ve gecelemek hususlarnda adalettir. Elerinden herbirisine dierine yapt harcamann bir benzerini yapacaktr ve herbirisi yannda ittifaklarna gre bir ya da daha fazla gece kalmakla da adalet yaplmaldr. Kalbi sevgi ve cimaa gelince, bu insann elinde olan bir ey deildir. Bundan dolay yce Allah yle buyurmaktadr: "Ne kadar isteseniz bile kadnlar arasnda adalet yapamazsnz. yleyse bsbtn (birisine) meyledip de tekini askdaym gibi brakmayn. Eer aray dzeltir ve (hakszlktan) saknrsanz, phe yok ki Allah ok mafiret edicidir, rahmet sahibidir." (en-Nis, 4/129) mam evkn bu yetin tefsirinde unlar sylemektedir: Yce Allah en ufak bir sapmann szkonusu olmayaca bir ekilde kadnlar arasnda adalet yapmann erkekler iin mmkn olmadn haber vermektedir. nk insan tabiat birisine dierine gre daha ok meyledebilir, birini tekinden daha ok sevebilir, dierini

154 155

Bk. Zadu'l-Mesir, II, 6. V, 13. 156 Bk. Fethu'l-Kadr, I, 421.

48

daha az sevebilir. Bu ise yaratlla alakal bir ey olup, bu hususta onlar kalplerine hakim olamayabilirler ve eitlik salamak noktasnda kendilerini zabtedemeyebilirler. Bundan dolay ie Radyallahu anha yle demitir: Peygamber Salallahu aleyhi vesellem hanmlar arasnda paylatrmay yapar ve adaletli davranr, sonra da yle derdi: "Allah'm sahip olduum imknlar ierisinde benim paylatrmam budur. Benim sahip olamadm, senin sahip olduun hususlarda ise beni knama." Bununla kalbi kastetmektedir, hadisin senedi sahihtir.157 Bu hususta oka gayret etseler ve arya gitseler dahi bu ie hakkyla g yetiremeyeceklerinden dolay yce Allah onlara birilerine bsbtn meyletmelerini yasaklamtr. nk byle bir ii terketmek ve bsbtn zulmden kanmak onlarn yapabilecekleri bir eydir, takatleri ierisindedir. O halde birilerine meylederken tekini kocas var m yoksa boanm m belli olmayacak ekilde askda imi gibi brakrcasna ihmal etmemelidirler. Bu buyruuyla yce Allah askda bulunan ve belli bir karar bulunmayan bir eye hallerini benzetmektedir. "Eer aray dzeltirseniz" kadnlarla geim ve aralarnda adalet yapmak gibi. Greviniz olmakla birlikte terkettiiniz ve dolaysyla ifsad ettiiniz halleri dzeltir ve size yasak olan bir tarafa bsbtn meyletmekten "saknrsanz phe yok ki Allah ok mafiret edicidir ve rahmet sahibidir." O vakit kusurlarnzdan dolay sizi sorumlu tutmaz.158 Hafz bn Kesr yetin tefsirinde unlar sylemektedir: "Yani ey insanlar sizler btn ynleriyle kadnlar arasnda eitlik salayamazsnz. Bir gece ve bir gece eklinde bir paylatrma yapsanz bile sevgi, ehvet ve cima bakmndan farkllk mutlaka olacaktr." Uluslararas liderlerden Anna Bizant diyor ki: "Bizler bu ileri dosdoru adalet terazisi ile tartacak olursak kadnlar giyim ve gda ihtiyalarn karlayan ve koruyan, slm ekliyle ok evliliin batdaki fuhu sisteminden ok daha ar bastn aka grrz. nk batdaki bu sistem erkein sadece ehevi ihtiyalarn karlamak iin bir e edinmesine, sonra da ihtiyalarn karladktan sonra bu kadn sokaa atmasna msaade edebilmektedir." Derim ki: te bu kfir bir kadnn tankldr. Fazilet ise dmanlarn tankl ile kabul edilendir. zet 1- Birden ok kadnla evlii (taaddud-i zevct) mbah klan, hikmeti sonsuz slm erkeklerden nce kadnlarn maslahatna olan bir dindir. Bu din kzlarn ve dullarn ihtiyalarn karlayacak kimselerin evlerinde bir muhta olmalar yerine kocalarnn evlerinde erefli bir yaay garantilemektedir. 2- Birden ok kadnla evlenme kart propagandalar hi phesiz neslin azalmasna sebeb tekil eder. slm dmanlar da mslmanlarn saylarn azaltmak ve onlar zelil klmak iin alrlar. Ayn ekilde kz ve dul evde kalanlarn saylarnn okluu onlar fitne ve fesada maruz brakr. nk yaplan istatistiklere gre kadnlar sayca erkeklerden fazladr. zellikle erkekler savalarda ve cephelerde lme maruz kaldklar zamanlarda bu byledir. Birinci dnya savandan sonra Almanya'da kadnlar yaptklar bir mitingde taaddudi zevcata msade edilmesini istemilerdir. 3- Birden ok kadnla evlilik bu aa da uygundur. nk toplumlar nfuslarna gre deerlendirilirler. Nfuslar arttka, gleri de artar. Afganistan'da, ran'da, Filistin'de, Lbnan'da, Irak'ta ve dier slm lkelerindeki savalar erkeklerin azalmas, kocalarn kaybeden dul kadnlarn oalmas sonucunu vermitir. slm mslmanlardan bu kadnlar ala, fitneye ve fesada terketmemelerini ister. Erkeklerin Kadnlarla Karmasnn Tehlikesi Yce Allah buyuruyor ki: "Andolsun ki o kadn ona niyetlemiti. O da o kadna niyetlemiti. Eer Rabbinin burhann grmemi olsayd... Ondan fenal ve fuhu giderelim diye byle yaptk. nk o, ihlsa erdirilmi kullarmzdand." (Yusuf, 12/24) Mfessirler Yusuf Aleyhisselam'n o kadn "niyetleme"sinin mahiyeti hakknda farkl grlere sahiptirler: Birinci gre gre onun niyetlemesi kadnn niyetlemesi trndendi. Eer Allah onu korumam olsayd, o bu ii yapacakt. kincisi kadn Yusuf'un kendisi ile beraber olmasn istemiti. Yusuf da ona niyetlenmiti. Yani kendisine zevce olmas temennisinde bulunmutu. ncs; ifadede bir takdim ve tehir vardr. Andolsun o kadn ona meyletmiti. Eer o Rabbinin burhann grmemi olsayd, o da ona meyledecekti. Fakat burhan grnce, o meyletmedi. Buna gre burada "...sayd" edatnn cevab daha nce gelmi olmaktadr. Nitekim: Sen helk edilenlerden olurdun. Eer filan kii seni kurtarmam olsayd demeye benzer.

157 158

[Derim ki: Fakat el-Albni el- rva adl eserde zayf olduunu belirtmektedir.] Bk. Fethu'l-Kadir, I, 521.

49

Drdnc gre gre o kadna kendisinden uzaklatrmak iin vurmak istemiti. Rabbinden grd burhan ise u idi. Yce Allah ona eer kadna vuracak olursa ona vurmas, kendisinin aleyhine bir delil olacakt. nk: O benden murad almak istedi. Ben de ona kar koyunca beni vurdu diyebilecekti.159 Derim ki: Bu son gr Muhammed Reid Rza, Tefsiru'l-Menar'da tercih etmitir. Ayn ekilde u aklamalar yapan Ebu Bekir el-Cezairi de bu gr tercih etmi grnmektedir. "Andolsun ki o kadn ona niyetlemiti. O da o kadna niyetlemiti. Eer Rabbinin burhann grmemi olsayd..." Yani kadn uzun sre devam eden eitli tedbirlere ramen isteini kabul ettiremeyince ona vurmak istedi. O da kendisini korumak zere ona vurmak istedi. Ancak yce Allah ona kendi nefsinde bir burhan gsterdi ve bu sebeple onu vurmad.160 Bunun yerine evin dna kamay tercih etti. Kendisi de onu geri evirmek amacyla arkasndan koarak ona yetiti.161 fadelerin aknn delalet ettii gr de budur. Bundan nceki yet-i kerimede yle buyurulmaktadr: "Evinde bulunduu kadn kendisinden murad almak istedi. Kaplar smsk kapad ve: 'Sana sylyorum, abuk yanma gel' dedi..." (Yusuf, 12/23) Burada "murad almak (el-muravede)" kadnn Yusuf'tan kaplar kapatmasndan sonra kendisi ile birlikte olmasn istemesi anlamnda olup, bu isteini ortaya koymu ve ona: Yanma gel nk ben seninle birlikte olmak istiyorum demiti. Yusuf Aleyhisselam'n cevab ise: "Allah'a snrm. Dorusu o benim efendimdir. O bana iyi bakm, iyi bir mevki vermitir. Gerekten zalimler kurtulua ermezler' dedi." (Yusuf, 12/23) Yusuf Aleyhisselam'n bu kesin cevab suratna bir tokat gibi inmi, emellerini boa karm ve emrine aykr idi. zellikle o azizin kars bir hanmefendi idi. Yusuf ise yannda hizmet eden bir delikanlyd. Bundan dolay onu te'dib etmek maksadyla onu vurmak istedi. Belki bu yolla -yumuak szlerle ve tevik edici ifadelerle isteini kabul etmemiken- istediini yerine getirebilirdi. Kadnn ona yetimesine gelince bu da bir sonraki yet-i kerimede szkonusu edilmektedir. Yce Allah buyuruyor ki: "Ondan fenal ve fuhu giderelim diye byle yaptk." (Yusuf, 12/24) Buna gre ondan ktln etkisini gideren yce Allah't. Szkonusu ktlk ise onun da kadna vurmas idi. Kadna vurmu olsayd bu da onun zararna olurdu. Bu sebeple ona ithamda bulunmak kolaylard. Yce Allah ondan -azizin kars ile zina etmek demek olan- fuhu gidermi ve nlemiti. Buna gereke olarak da yce Allah: "nk o ihlsa erdirilmi kullarmzdand." (Yusuf, 12/24) diye buyurmaktadr. Buna gre Yusuf Aleyhisselam Allah'n ihlsa erdirdii, risaleti iin setii, ktlklerden ve hertrl hayaszlklardan kendilerini koruduu kullarndand. Yusuf Aleyhisselam'n ktle ve fuha dmesine imkn yoktu. nk yce Allah bu ii ondan uzaklatrmt. Bundan dolay yce Allah: "Ondan fenal ve fuhu giderelim diye byle yaptk" diye buyurmakta, onu fenalktan ve fuhutan uzak tutalm diye buyurmamtr. Bu da Yusuf Aleyhisselam'n kendisinin de azizin karsna ayn ekilde meyletmek konumuna dtn syleyenlerin grlerini reddetmektedir. Buradaki "meyletme"nin dvmek diye tefsir edilebileceinin bir dier delili de udur: Yusuf Aleyhisselam kendisini dvmek isteyince kadndan kurtulmak maksadyla kamak istemiti. Kadn ise onu tutmak ve kuvvetle yakalamak iin arkasndan yetimi, bunun iin gmleini arkasndan yakalaynca gmlei yrtlmt. Bu da yce Allah'n: " kisi de kapya doru kotular. Kadn onun gmleini arkasndan boylu boyunca yrtt..." (Yusuf, 12/25) buyruunda ifade edilmektedir. Bu Kssadan kartlacak Sonular 1- Hizmeti, src ve dier erkeklerin kadnlarla karmasndan sakndrlmakta, onlarn yanlarna girerek onlarla babaa kalmamalar gerektii anlatlmaktadr. Bylelikle kadnlarn da azizin karsnn dt durumun bir benzerine dmeleri nlenir. zellikle ev sahibi (bey) ortada yoksa. Ayrca kadnlarn da yabanc erkeklerle karmas zellikle de evlerde alan iiler, srcler... ile karmamas gerekir. 2- Srcler, hizmetiler, retmenler, Allah'n koruduu Yusuf ile kyas edilemezler. Rabbinin rahmetiyle esirgedikleri mstesn hayaszlklara debilirler. 3- Kadnlar azizin karsnn dt kocasna ihanet durumuna dmekten sakndrlmaktadr. Onun bu durumunun haberi dier kadnlara kadar ulam ve onlar o kadn apak bir sapklk ierisinde grmlerdir. 4- Yusuf Aleyhisselam'a uyarak zina ve zinay artran sebeplerden uzak durmak gerekir. zellikle dini bu ileri kendisine haram klan mslman iin bu byledir. sa Aleyhisselam Semada ve Diridir Yce Allah sa Aleyhisselam hakknda unlar sylemektedir:
159 160

Bunu bnu'l-Anbar nakletmitir. Bk. bnu'l-Cevzi, Zadu'l-Mesir, IV, 203. Derim ki: Bundan dolay Andolsun ki o kadn ona meyletmiti anlamndaki ifadenin bitiminde vakf yapmak gerekir. Daha sonra okumaya o da o kadna meyletmiti, eer Rabbinin burhann grmemi olsayd diye devam edilir. Bylelikle okuyucu Yusuf aleyhisselamn byle bir meyletme ierisine dmediini anlam olur. 161 Bk. Eyseru't-Tefasir, II, 391.

50

"Hani Allah yle buyurmutu: 'Ey sa! Muhakkak ben seni vefat ettireceim, seni kendime ykseltecek, seni o kfirler arasndan tertemiz karacam... (Al-i mran, 3/55) Baz kimseler bu yet-i kerimenin zahirinden sa Aleyhisselam'n vefat ettii ve ld yanlgsna kaplabilirler. Eer gvenilir mfessirlerin bu yet-i kerimeyi tefsir ederken yaptklar aklamalara bavursalar byle bir yanlg da ortadan kalkar. yet hakknda mfessirlerin deiik grleri vardr: 1- Yanlma buradaki "seni vefat ettireceim" buyruundaki "vefat ettirme"nin ldrme anlamna geldiini kabul etmekten ve bu iin semaya ykselmeden nce gerekletiini kabul etmekten kaynaklanmaktadr. Buna aadaki ekilde cevap verilebilir: Yce Allah'n: "Seni vefat ettireceim" buyruu vakit tayin etmedii gibi, bunun gemite olduunu da ifade etmemektedir. Elbette Allah-u Teala bir gn onu vefat ettirecektir. Fakat bu iin gemite olduuna dair bir delil yoktur. Yce Allah'n: "Seni kendime ykseltirim" buyruunun "seni vefat ettireceim" buyruuna atfedilmesinde de delil olacak bir taraf yoktur. nk dilbilginlerinin byk ounluunun grne gre "vav" ne tertibi (atfedilen ile zerine atfedilen arasnda sralamay), ne de cem'i (yani ikisinin birarada olmasn) ifade eder. "Vav: ve" atf edat (balac) ancak hkmde ortakl ifade eder. Buna delil de yce Allah'n u buyruudur: "Dediler ki o dnya hayatmzdan baka bir ey deildir. lrz ve diriliriz." (el-Csiye, 46/24) Bylelikle yet-i kerime "vav"n tertib ifade etmediini gstermektedir. nk burada atfedilen lafz olan "hayat" (lafzan daha nce geen) matufu'n-aleyh olan "lm"den nce szkonusu olmaktadr. Buna gre yetin manas yle olur: "Ben seni kendime ykselteceim ve seni vefat ettireceim." Ayrca salam delillerle sa'nn semada hayatta olduu, inip Deccal'i ldrecei, salib'i (ha) kraca ve -ileride gelecei zere- daha baka grevler de ifa edecei, bundan sonra da Allah'n onu vefat ettirecei (yani cann alaca) sabit olmutur.162 2- kinci aklamaya gre burdaki vefattan kast, semaya ykseltilmesi iin uyku anlamndaki bir vefat ettirmedir. Ona gre yeti: "Ben seni uyutacam ve seni kendime ykselteceim" demek olur. Kur'an- Kerim'de "vefat" lafznn "uyku" hakknda kullanldn u buyruklarda gryoruz: "O geceleyin sizi vefat ettiren, gndzn de ne kazandnz bilendir." (el-En'm, 6/60) "Allah lmleri vaktinde ruhlar alr. lmeyeninkini de uykusunda (alr)." (ez-Zmer, 39/42) Nebi Salallahu aleyhi vesellem de uykudan kalktnda yle derdi: "Bizi ldrmken tekrar dirilten ve lmden sonra diriliin huzuruna gerekleecei Allah'a hamdolsun." 163 Hem kitapta, hem snnette "vefat" lafz "uyku" hakknda kullanlmasnn doruluu sabittir. Buna gre sa Aleyhisselam'n uykuda iken semaya ykseltilmesi Hasan- Basri'nin aklad zere ona yaplan efkatli bir muamelenin bir sonucudur. 3- nc tefsir: bn Ebi Hatim, Katade'den yle dediini rivayet etmektedir: Bu buyruk mukaddem ve muahhar kabilindendir. Yani ben seni ykselteceim ve sonra da kyamet gnnden nce yeryzne dnnden sonra yeryznde seni vefat ettireceim. Bu dnn ise kyametin alametlerinden birisi olacaktr. el-Ferra ile ez-Zeccac'n gr de budur. Onun vefat ettirileceinin kendisine bildirilmesindeki fayda da semaya ykseltilmesinin lmne engel olmayacan ona bildirmektir. 4- Drdnc aklamaya gre "seni vefat ettireceim" buyruundaki "vefat ettirmek" lafz bir eyi kabzedip, ald ve ona dedii zaman kullanlan "teveffi: vermek, demek" fiilinden ism-i faildir. Nitekim araplar: "Filan kii borcunu tamamen ald" derken bu fiili kullanrlar. bn Kuteybe, Garibu'l-Kur'an adl eserinde: "Seni vefat ettireceim" yani lmeden yerden seni kabzedip alacam demektir.164 mam bn Cerir et-Taberi dedi ki: "Bilindii gibi eer yce Allah onu ldrm olsayd, onu bir defa daha ldrmeyecekti. nk o takdirde onu iki defa ldrm olurdu. O halde yetin tevili udur: Ey sa ben seni yeryznden kabzedeceim, kendime doru ykselteceim ve seni kfir olup, peygamberliini inkar edenlerden temizleyip arndracam."165 Derim ki geen bu ekillerin hepsiyle yetin tefsiri dorudur. u kadar var ki tercihe deer olan drdnc tefsirdir. O da yce Allah'n: "Ben seni vefat ettireceim ve kendime ykselteceim" buyruundan kastn: Sen hayatta iken lmeden ve uykuya da dalmadan yerden ahsn kabzedeceim anlamnda olduudur. "Kendime ykselteceim" buyruu da vefat ettirmenin trn tayin etmektedir. Az nce getii gibi Taber ve bn Kuteybe'nin tercih ettii gr de budur. Alusi'nin, Ruhu'l-Meani adl tefsirinde belirttii zere bn Abbas'tan gelen sahih rivayet de budur. Buna gre yce Allah'n: "Seni vefat ettireceim" buyruunun "seni ldreceim" anlamnda yorumlanmasna imkan yoktur. Yce Allah'n: "Seni ykselteceim" buyruu da bazlarnn zannettii gibi ruhunu ykselteceim demek deildir. Buna sebep ise az nce "vefat ettirmek" anlamna dair kaydedilen eitli tefsir ekilleridir. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr.

162 163

Bk. Advau'l-Beyan ve Zadu'l-Mesir ile baka tefsirler. Buhr. 164 Bk. Yasir Ahmed e-imali, Muhimu'l- htilaf beyne Ayati'l-Kur'an. 165 Bk. Taber, VI, Cmiul-Beyn 460, Mahmud akir'in tahkikiyle.

51

sa Aleyhisselam'n ldrlmediine Delil Olan Ayetler 1- Yce Allah buyuruyor ki: "Halbuki onlar onu ldrmediler, onu asmadlar da. Ancak (aslan) kendilerine ( sa'ya) benzer gsterilmiti. Gerekten onun (ldrlmesi) hakknda anlamazla denler ondan (onu ldrm olmaktan) yana phe iindedirler. Onlarn zanna uymaktan baka buna dair bilgileri yoktu. Onlar onu gerekten ldrememilerdir. Bilakis Allah onu kendi katna kaldrmtr. Allah azzdir, hakmdir." (en-Nis, 4/157-158) Yce Allah'n: "Onlar onu gerekten ldrememilerdir. Bilakis Allah onu kendi katna kaldrmtr" buyruu onun ldrlmesini de inkar etmekte, semaya ykseltildiini ortaya koymaktadr. Bu nass Mesih Aleyhisselam'n hayatta olduu halde semaya ykseltildii konusunda kesin bir delalete sahiptir. Tevil edilme ihtimali yoktur. nk "ben: bilakis" lafz nefyden sonra gelirse ondan sonra gelen ifadelerin daha ncesinde geen nefyi tesbit etmesi anlamn ifade eder. Eer ykseltmek sadece ruhun ykseltilmesi diye yorumlanacak olursa bu daha nceden nefyedilen ldrme ve asmaya ztlk tekil etmez. nk ldrmek ile ruhun ykseltilmesi birarada szkonusu olabilir. Ayn zamanda byle bir aklama bundan nceki nefyin de hkmsz olmasn gerekli klmaktadr. Buna gre yet-i kerime sa Aleyhisselam'n ruhu ve bedeni ile birlikte semaya ve canl olarak ykseltildii hususunda gayet aktr. 2- Yce Allah yle buyuruyor: "Kitap ehlinden lmnden evvel ona iman etmeyecek kimse yoktur. O da kyamet gn aleyhlerinde bir ahid olacaktr." (en-Nis, 4/159) "lmnden evvel" buyruu sa Aleyhisselam'n ahir zamanda lmnden evvel demektir. Nitekim bu aklama ekli bn Abbas, Abdu'r-Rahman b. Zeyd, Ebu Hureyre, Hasan(- Basri) ve Katade'den rivayet edilmitir. Bu aklamay bn Cerir et-Taberi de tercih etmi olup, bn Kesr de yle demektedir: phesiz bu gr hak olan grtr. Yahudilerin sa Aleyhisselam' ldrp asmalar ve cahil hristiyanlardan dediklerini kabul edenlerin iddialarnn batl olduunu anlatan yetler sadedinde bu buyruun yer almasndan maksatn da bu olduunu gstermektedir. O halde maksat sa Aleyhisselam'n varln onun semada hayatta olduunu ve kyamet gnnden nce yeryzne ineceinin aklanmasdr.166 3- Yce Allah buyuruyor ki: "phesiz ki O saatin ilmidir." (ez-Zuhruf, 43/61) bn Abbas'tan gelen merfu rivayete gre yce Allah'n: "phesiz ki O saatin ilmidir" buyruu hakknda (Peygamber efendimiz) yle buyurmutur: Yani kyamet gnnden nce Meryem olu sa'nn inmesi...167 bn Kesr dedi ki: Bu aklamay dier kraat de desteklemektedir. nk dier kraat "phesiz ki O saat iin bir alemdir." Yani kyametin gerekleeceine dair bir emare ve bir delildir. Mcahid dedi ki: Onun kyamet iin bir alem olmas kyametin alameti, kyamet gnnden nce Meryem olu sa'nn ortaya kmasdr demektir. Derim ki bu yet-i kerimeler sa Aleyhisselam'n diri olarak kaldnn delilidir. Ayrca o kyamet alametlerinden birisidir. Kitap ehli ona onun Allah'n kulu ve rasl olduuna iman edecekler ve slm eriatini kabul edeceklerdir. sa Aleyhisselam'n Nzuln Ortaya Koyan Hadisler 1- Peygamber Salallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: Nefsim elinde olana yemin olsun ki Meryem olunun aranzda adaletli bir hakem olarak inecei zaman pek yakndr. O ha kracak, domuzu ldrecek, cizyeyi kaldracak, mal dolup taacaktr. yle ki kimse onu kabul etmeyecektir. Hatta tek bir secde dahi (herkes iin) dnyadan ve dnyadaki hereyden hayrl olacaktr. Daha sonra Ebu Hureyre dedi ki: Arzu ederseniz yce Allah'n: "Kitap ehlinden lmnden evvel ona iman etmeyecek kimse yoktur. O da kyamet gn aleyhlerinde bir ahid olacaktr." (en-Nis, 4/159) buyruunu okuyunuz."168 Bu hadis sa Aleyhisselam'n semada ve hayatta olduunu, ahir zamanda ineceine ve inecei vakit de slm eriati ile hkmedeceine ak bir delildir. 2- Peygamber efendimiz buyurdu ki: " mamnz sizden iken aranza Meryem olu inecei vakit haliniz ne olacak (nasl karlayacaksnz)?"169 Mslmanlarn Yahudilerle Sava Yce Allah buyuruyor ki: "Biz kitapta srailoullarna unu hkmettik: 'Siz yeryznde iki defa fesad karacak ve muhakkak alabildiine bykleneceksiniz.' te o ikisinden birincisinin (ceza) vakti gelince zerinize ok gl kullarmz gnderdik.
166 167

I, 577. mam Ahmed ile Hakim rivayet etmi olup, Hakim sahih olduunu belirtmi, Zehebi de bu hususta ona muvafakat etmitir. 168 Buhr. 169 Buhr, Enbiya, b. Nzul-u sa, IV, 142.

52

Onlar da evlerin(izin) aralarna kadar girip aratrdlar. Bu, yerine getirilmi bir vaad idi. Sonra size bunlara kar tekrar stnlk verdik. Mallarla, oullarla yardmnza yetitik, saynz da oalttka oalttk. Eer iyilik ederseniz kendinize iyilik etmi olursunuz, ktlk ederseniz kendi (aleyhi)nize. Artk dierinin (ikinci fesadn ceza) vakti gelince, kederiniz yznzden belli olsun. Mescide ilk defa girdikleri gibi girsinler ve stnlk salayp da ele geirdikleri hereyi mahvettike etsinler diye (ikinci defa dmanlarnz zerinize saldk.) (Tevbe ederseniz) Rabbinizin size merhamet edeceini umabilirsiniz. Eer dnerseniz biz de dneriz. yle ya biz cehennemi kfirlere bir zindan yaptk." (el- sra, 17/4-8) Yce Allah srailoullarna kitapta yeryznde iki defa fesad karacaklarn, bunlardan birincisinin zaman geldii vakit Allah'n zerlerine pek gl kullarn gndereceini, bunlarn da lkelerini igal edip onlara ikenceler yapacan, ikincisinin vadesi gelince bir kavmi zerlerine gndereceini, bundan dolay kederlerinin yzlerinden okunacan, bu kavmin daha nce birinci defa mescide girildii gibi tekrar mescide gireceklerini ve ellerine geirdikleri herbir eyi tahrip edeceklerini haber verdikten sonra "eer dnerseniz biz de dneriz" diye buyurmaktadr. Yce Allah bylelikle onlarn nc bir defa fesad karmaya tekrar dnecek olurlarsa an yce Allah'n da dmanlarn zerlerine musallat klmak suretiyle onlardan tekrar intikam alacan aklamaktadr. Bunu da yce Allah: "Eer dnerseniz biz de dneriz" buyruu ile aklamaktadr.170 Raslullah Salallahu aleyhi vesellem de buyuruyor ki: "Mslmanlar yahudilerle savamadka kyamet kopmayacaktr. Mslmanlar yahudileri ldrecektir. yle ki herbir yahudi bir tan ya da bir aacn arkasnda saklanacaktr. Aa ya da ta: Ey mslman, ey Allah'n kulu, ite arkamda bir yahudi var, gel de onu ldr diyecektir. Bundan sadece garkat aac mstesnadr. O yahudilerin aalarndandr."171 Ayetlerle Hadisten kan Baz Sonular 1- Yeryznde zulm ve fesad karmann dnya ve hiretteki kt akbeti aklanmaktadr. 2- Peygamber Salallahu aleyhi vesellem efendimiz mslmanlarn yahudilerle savaacan, mslmanlarn onlara kar zafer kazanacan haber vermektedir. Bu da onlarn dinlerine smsk sarlacaklar zaman olacaktr. Yahudilerin Filistin'de gelip toparlanmalar da mslmanlarn onlar ldrmelerini kolaylatracaktr. Bu da yce Allah'n izniyle yaknda gerekleecek olan Nebi Salallahu aleyhi vesellemin belgelerindendir. Sadece Allah Yeter Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey Peygamber! Sana da, sana uyan m'minlere de Allah yeter." (el-Enfal, 8/64) bnu'l-Kayyim -Allah'n rahmeti zerine olsun- yetin tefsirinde birtakm grleri nakletmektedir: 1- Yani yalnzca yce Allah sana da, sana uyanlara da yeter. Onunla birlikte baka hibir kimseye ihtiyacnz yoktur. 2- "Sana yeter" sana kafi gelir anlamndadr. Yani Allah sana da kafidir, sana uyanlara da kafidir, yeterli gelir. Nitekim araplar (ayetteki cmle kuruluuna benzer bir anlatm ile): "Sana da, Zeyd'e de bir dirhem yeter" derler. Bu, bu husustaki iki aklamann en doru olandr. Yani sana tabi olan m'minlere de Allah yeter demektir. 3- Buyruk sana Allah ve sana tabi olanlar yeter demektir. Her ne kadar bazlar byle aklam iseler de bu katksz bir yanllktr, yetin bu ekilde anlalmas caiz deildir. nk yeterli olmak ve kafi gelmek yalnzca Allah'a mahsustur, tpk tevekkl, takva ve ibadet gibi. Yce Allah: "Eer seni aldatmak isterlerse muhakkak Allah sana yeter, o seni yardmyla ve m'minlerle destekleyendir." (el-Enfal, 8/62) diye buyurmaktadr. Burada grld gibi "yeterli gelmek" ile "desteklemek" arasnda fark gzetilmitir. Yeterli gelmek sadece Allah'a ait olarak gsterilmiken, ona destek vermenin Allah'n yardm ve kullar ile olduu belirtilmitir. Nitekim yce Allah da tevhid ve tevekkl ehli kullarn yalnzca Allah'n kendilerine yeterli olacan sylediklerinden tr onlar vm bulunmaktadr: "Onlar yle kimselerdir ki, insanlar kendilerine '(dmannz olan) insanlar size kar bir ordu hazrladlar. O halde onlardan korkun' dediler de bu onlarn imanlarn arttrd ve 'Allah bize yeter, o ne gzel vekildir' dediler." (l-i mran, 3/173) Onlarn Allah ve Rasl bize yeter dediklerini grmyoruz. Onlar byle syledikleri iin yce Rabbimiz de onlar vdne gre onun Raslne nasl olur da sana Allah ve sana tabi olanlar yeter, diyebilir? Halbuki ona uyanlar da yalnzca yce Rabbin kendilerine yeterli geleceini sylemilerdir. Bu hususta Allah'a Rasln ortak klmamlardr. O halde yce Allah'n kendisi nasl olur da

170 171

Bk. ankti, Advau'l-Beyan, III, 370. Muslim.

53

raslne kendisi ile birlikte ona tabi olanlarn yeterli gelmekte ortaklklarn szkonusu edebilir? phesiz ki bu imkansz da imknsz, batln da batldr. Bunun bir benzeri de yce Allah'n: "Allah kuluna yetmez mi?" (ez-Zmer, 39/36) buyruudur. Yce Allah bylelikle yalnzca kendisinin kuluna yettiini ona bildirmektedir. Nasl olur da bu yeterli gelite Allah ile birlikte ona uyanlar da szkonusu edebilir. Byle bir tevilin geersiz olduunu ortaya koyan deliller ise burada saylamayacak kadar oktur.172 Allahn Kitab Gereince Hkmetmeyi Terketmek Bellara Uramaya Sebebdir "De ki: 'O size stnzden yahut ayaklarnzn altndan bir azap gndermeye ya da sizi birbirinize katp, kiminize kiminizin hncn tattrmaya kadir olandr. yice idrak etsinler diye ayetleri nasl akladmza bir bak." (el-En'am, 6/65) Yce Allah'n: "Deki: 'O size stnzden yahut ayaklarnzn altndan bir azap gndermeye... kadir olandr" buyruu nzil olunca Raslullah Salallahu aleyhi vesellem: "Senin vechine snrm" diye buyurdu. "Ya da sizi birbirinize katp, kiminize kiminizin hncn tattrmaya kadir olandr" buyruunu okuyunca Raslullah Salallahu aleyhi vesellem: "Bu ikisi daha ehven ya da daha kolaydr" diye buyurdu.173 Yine Peygamber efendimiz yle buyurmutur: "Allah yeryzn benim iin bir araya getirdi (ve gsterdi). Onun doularn da, batlarn da grdm. Benim mmetimin mlk, yerden bana kltlp gsterilen yerlere kadar ulaacaktr. Bana krmz (altn) ve beyaz (gm) iki hazine verildi. Rabbimden mmetim adna: mmetimi umumi bir ktlk ile helk etmemesini, zerlerine canlarna, mallarna musallat olacak kendilerinden olmayan bir dman musallat klmamasn niyaz ettim. Rabbim de yle buyurdu: Ey Muhammed! Ben bir ie hkm verecek olursam, phesiz ki o geri evrilemez ve ben sana mmetin iin onlar genel bir ktlkla helk etmemeyi ve mallarn ve canlarn mbah kabul edecek, kendilerinin dndan bir dman zerlerine musallat etmeme isteini verdim. sterse yeryznn her tarafnda bulunan insanlar zerlerine toplanm olsun. Ya da yle buyurdu: sterse onun her tarafndan kimseler biraraya gelmi olsun, diye buyurdu. Ta ki onlarn bir ksm dier bir ksmn helak edinceye, bir ksm dierini esir alncaya kadar."174 Yine Nebi Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Rabbimden ey istedim. Bana iki eyi verdi fakat birisini vermedi. Rabbimden: mmetimi genel bir ktlk ile helak etmemesini diledim bu isteimi verdi. Yine ondan mmetimi suda boularak helak etmemesini istedim onu da bana verdi. Yine ondan bir ksmn dier bir ksmna krdrmamasn istedim onu bana vermedi."175 Mslmanlar arasnda grlecek bu hal, Peygamber efendimizin u buyruu ile kaytldr: " mamlar (yneticileri) Allah'n kitab ile hkmetmeyip, Allah'n indirdiklerinden (bir ksmn) hayrlarna grdkleri iin semeye kalkacak olurlarsa mutlaka Allah da onlar birbirlerine krdrr."176 Ebu Davud, ikinci hadiste u fazlal da zikretmektedir: "Ve phesiz ben mmetim adna saptrc imamlardan (yneticilerden) korkuyorum. mmetimin arasna kl da konuldu mu (birbirlerini ldrmeye baladlar m) kyamet gnne kadar zerlerinden kaldrlmayacaktr. mmetimden baz kabileler mriklere katlmaka ve mmetimden baz kabileler putlara tapmadka kyamet kopmayacaktr. Hi phesiz mmetimin arasnda herbirisi peygamber olduunu iddia edecek otuz tane yalanc ortaya kacaktr. Halbuki ben peygamberlerin sonuncusuyum. Benden sonra peygamber olmayacaktr. Bununla birlikte mmetimden hak zere muzaffer, kendilerine muhalefet edenlerin kendilerine zarar vermeyecei Allah'n emri gelene kadar byle kalacak bir taife de bulunacaktr."177 Taberi der ki: Bu yette sz edilen btn bu hususlarla bu mmeti kastettiini belirterek yeti tefsir edenlere gelince, benim grme gre onlar bu mmet arasnda Allah'a isyan edecek ve Allah' gazaplandracak eyleri izleyecek kimselerin gelecei eklinde yorumlamlardr. Bunlara gre bu mmetten bu ileri yapanlar daha nceki mmetlerin yaptklar ekilde emirlerine muhalefet edecekler, onu inkr edeceklerdir. Bunun zerine de onlardan ncekilerin bana gelen eitli azap ve intikamlarn bir benzeri de Muhammed mmetinin bana gelecektir.178 Ayet ve Hadisten Sonular

172 173

Bk. bnu'l-Kayyim, Zdu'l-Mead, I, 3. Buhr ve bakalar 174 Muslim ve bakalar. 175 Muslim. 176 Hakim sahih olduunu belirtmi, Zeheb de bu hususta ona muvafakat etmitir. 177 Elbani senedinin sahih olduunu belirtmektedir. 178 Bk. Taber, XI, 431, Mahmud akir'in tahkiki ile

54

1- an yce Allah mmetlere stlerinden de, ayaklarnn altndan da azap gndererek onlar mahv ve helak etmeye kadirdir. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem mmetine suda boulmak ve buna benzer byle bir azabn indirilmesinden Rabbine snmtr. 2- Hadiste yce Allah iin tebh szkonusu olmakszn ona yakacak ekilde bir vech (yz) nisbet edilmektedir. Yce Allah: "Onun gibi hibir ey yoktur." (e-ura, 42/11) diye buyurmaktadr. 3- Bir mmet, Allah'n eriat ile hkmetmeyi terkedecek ve o eriata muhalif kanunlar alacak olursa, yce Allah o mmeti gruplara, frkalara ayrp paralamaya ve onlarn bir ksmn dierine musallat klmaya muktedirdir. Maalesef u anda grld gibi. 4- Yce Allah Rasl Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'e yeryznn doularn ve batlarn gstermek iin onu bir arada toplu olarak gstermeye kadirdir. Onun mmetinin mlk de yeryznden kendisine toplanp birarada gsterilen kadar olacaktr. 5- Yce Allah slm mmetine merhametlidir. Onu kkten imha edecek bir azap gndermeyecektir. Onlar iin ktlk szkonusu olsa dahi umumi olmaz. Hatta slm topraklarnn geri kalan blmlerine nisbetle kk bir yerde olur.179 6- Yce Allah slm mmetine kar merhametlidir. O zerlerine onlar imha edecek harici bir dman musallat etmez. Aksine onlarn birini dierine musallat etmitir. Bu ise ncekinden daha ehvendir. 7- Raslullah Salallahu aleyhi vesellem mmeti adna kitap ve snneti uygulamayan saptrc nder ve yneticilerden korkmu ve onlardan sakndrmtr. 8- Kl bu mmet arasnda yer etti mi, u anda da olduu gibi kyamete kadar zerlerinden kaldrlmayacaktr. 9- Bu mmet arasnda irk vardr. irk ise dua, Allah'n indirdiklerinden bakasyla hkmetmek ve buna benzer eylerle Allah'tan bakasna ibadet kastyla ynelmektir. 10- Yalanc olduu halde peygamber olduunu ileri srecek kimselerin varolacaklarn peygamber haber vermitir. lk dnemlerde Mseylimetu'l-Kezzab, son dnemlerde Gulam Mirza Ahmed gibi. Oysa Peygamber efendimizden sonra peygamber gelmeyecektir. 11- Bu mmetten bir kesim kyamet gnne kadar hakka, slma ve tevhide smsk sarlmaya devam edecektir. Kurn- Kerimin eytann Desiselerinden Uzak Tutulmas Yce Allah buyuruyor ki: "Senden nce ne kadar rasl ve peygamber gnderdiysek o bir ey okumak istedii zaman eytan mutlaka onun okumasna bir ey katmak istemitir. O eytann katacan Allah iptal eder. Sonra Allah kendi ayetlerini sapasalam yerletirir. Allah hereyi bilendir, hkmn icra edendir. Ta ki eytann koyaca eyi kalblerinde hastalk bulunan ve kalbleri gayet kat olanlar iin Allah bir imtihan (sebebi) klsn. Muhakkak zalimler (haktan) uzak bir ayrlk iindedirler ve ta ki kendilerine ilim verilenler bunun Rabbinden gelen hak olduunu bilip ona iman etsinler ve onunla kalpleri rahat ve huzur bulsun. Muhakkak Allah iman edenleri dosdoru yola iletendir." (el-Hac, 22/52-54) Aralarndan Celaleyn Tefsirine haiye yazan el-Mahall'nin de bulunduu baz mfessirler batl bir tefsiri szkonusu ederek: "eytan onun okumasna Kurn'dan olmayan fakat kendilerine peygamber olarak gnderilenlerin houna gidecek eyler brakmtr diye aklamlardr. Peygamber Salallahu aleyhi vesellem Necm sresinde Kureylilerin bir toplantsnda: " mdi haber verin Lat ve Uzza'dan ve dier ncleri olan Menat'tan." (en-Necm, 53/19-20) buyruunu okuduktan sonra eytann onun dili ile ve onun bilgisi dnda: "Ve ite bunlar yksek putlardr. phesiz onlarn efaatleri umulur" szlerini braktn, bunun zerine de Kureylilerin memnun olduklarn belirtmektedirler. Daha sonra gya Cebrail eytann onun azndan syledii bu szleri ona haber vermi, o da bu ie ok zlm, bu yet-i kerime ile teselli edilmitir. 2- Onun bu sz btldr. lim adamlar ittifakla unu kabul etmilerdir: Szn ettii bu Garanik kssas hem metin, hem sened itibariyle batldr. Bu zndklar tarafndan uydurulmutur. Kad Iyad, e-ifa adl eserinde Ebu Bekir, bnu'l-Arabi, bn Kesr ve bakalar bunu kesinlikle reddetmilerdir. Dolaysyla bu kssadan gerei gibi sakndrmak icab eder. nk slm dmanlar ve msterikler burdan hareketle Kurn'a dil uzatmak istemektedirler. Ayrca eytann Kurn'a ondan olmayan eyleri sokabilecei belirtilmektedir. Muhaddis elAlbni bu kssay reddetmek iin u isimle deerli bir risale telif etmitir: "Nasbu'l-Mincinik li Nesfi Kssati'lGaranik: Garank kssasn havaya uurmak iin mancnk kurmak" Bu eser baslmtr. Ayetin Doru Tefsiri Bu yetin tefsiri ile ilgili yaplan en gzel aklama Dr. Ebu uhbe'nin "el-Mavduat ve'l- srailiyat fi't-Tefsir" adl eserinde bu yetin tefsirine dair yapt u aklamalardr: Buna cevap vermek iin stad, imam Muhammed Abduh'un bu yetin tefsiri ile ilgili yapt aklamalarn zetini sunmak istiyorum: yet iki ekilde tefsir edilmitir.
179

Nevevi, Muslim erhi.

55

Birincisine gre buradaki "temenni" (melde olduu gibi) "okumak" anlamndadr. Ancak ilka (bir eyler katmak) batlclarn szkonusu ettii anlamda deildir. Aksine bu, szn ifade etme ihtimali olan hususlar arasnda, birtakm batl ve pheleri telkin etmek anlamnda olur, ancak konuan bunlar kastetmek istemi olmaz. Ya da szn bu anlama gelme ihtimali yoktur. Fakat bu szn bu neticeyi verdiini iddia eder. Bu da kar taraf aciz brakmak isteyen, ileri gleri hakka kar savamak olan, phelere uyan, phelerin arkasndan koan kimselerin yapt bir itir. lkann (bir ey katmak istemek) eytana nisbet edilmesi o takdirde vesveseleriyle birtakm pheleri harekete getirmek istemesinden dolaydr. Buna gre anlam yle olur: Biz senden nce ne kadar rasl ve peygamber gnderdiysek mutlaka o kavmine Rabbinden szettii yahut onlar iin hidyet ihtiva eden Allah'n indirdii bir vahyi onlara okuduu zaman, ona kar birtakm arlatanlar ortaya kar ve onun aleyhine sylemedii eyleri uydurur, szleri yerlerinden oynatarak tahrif eder ve bunu insanlar arasnda yayarlar. Peygamberler ise hak yolunda hak zafer kazanncaya ve Allah eytann telkin ettii pheleri ortadan kaldrp, hakk sabitletirinceye kadar hak yolunda bunlara kar mcadele verir, cihad ederler. Yce Allah'n bu snneti kullar arasnda yerletirmi olmasnn sebebi temizi murdardan ayrdetmek ve bylelikle kalplerinde hastalk bulunan zayf imanllar fitneye dmekle birlikte, hak sahiplerinin nezdinde de hak aklk ve netlik kazansn. Kendilerine bilgi verilenler ite bunlardr. Bunlar bylelikle bunun Rablerinden gelen bir hak olduunu bilirler ve bu hakla kalpleri rahat ve huzur bulur. kincisi: Burada sz edilen "temenn (mealde okumak istemek)" ile kastedilen arzu edilen iin meydana gelmesini istemek ve nefsin yleydi ve byleydi diye kendi kendisine dileklerde bulunmasdr. Bu lafz bu anlamda alnd takdirde mana yle olur: Allah kavmini yeni bir hidyete davet etmek iin ne kadar rasl ve peygamber gnderdiyse gemiteki btn eriatlerin nihai maksad, peygamberlerin en byk temennileri kavimlerinin iman etmesidir. Bizim peygamberimiz de bu noktada en yksek makamda idi. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Bu sze iman etmezler diye arkalarndan zlerek kendini helak edeceksin nerdeyse." (el-Kehf, 18/6) diye buyurmaktadr. Bir baka yerde de: "Sen ne kadar hrs gstersen de insanlarn ou iman etmezler." (Yusuf, 12/103) denilmektedir. Bu durumda anlam yle olur: Biz ne kadar rasl ve peygamber gnderdiysek mutlaka o byle stn bir temennide bulunduunda eytan onun yoluna engeller karm, kendisi ile maksad arasnda almas zor engeller yerletirmi, insanlarn kalblerine vesvese salm. Bunun sonucunda insanlar da ona kar km, kimi zaman silahla, bir baka zaman szle ona kar mcadele vermilerdir. Davet henz daha ilk dnemlerinde iken ona kar stnlk saladklar ve ona tabi olanlar az iken ona zarar verdikleri vakit, kendilerinin hakl olduklarn zannederler. Fakat yce Allah bu husustaki snnetine gre onlar istidrac etmekte (derece derece azaba yaklatrmakta)dr. Onlarla m'minler arasndaki savata zafer nbetlee ele geer. Kalblerinde phe ve mnafklk bulunanlar buna aldanrlar. Fakat yce Allah'n eytann brakt pheleri mahvetmesi ok hzl olur. Hakka yardm edenlerin zayflklarn kuvvete, gszlklerini izzete dntrr. Allah'n sz en yksek sz, kfirlerin sz ise en aalarda olur. Bylelikle kendilerine ilim verilmi olanlar rasllerin getirdiklerinin hakkn ta kendisi olduunu bilirler ve kalpleri rahat ve huzur bulur. phesiz Allah iman edenleri dosdoru yola iletendir. te hak budur, bunun dnda her ne varsa o batldr. Byk lim Adam enkt'nin yeti Mkemmel Bir Tefsiri Byk ilim adam Muhammed el-Emin e-enkt yet-i kerimeyi gerekten gz kamatrc bir ekilde tefsir etmitir. O Tefsirinde unu belirtmektedir: Yce Allah'n: "O eytann katacan Allah iptal (nesh) eder" buyruunun "eytan onun kraatine o kraatten olmayan eyleri brakr" takdirinde olduunu syleyenlerin grlerine k tuttuunu nk burada neshin szlk manasyla bir nesh olduunu sylemitik. Burada da onun manas iptal ve izale etmektir. Bu da araplarn: Gne glgeyi neshetti, rzgar izi neshetti (sildi), szlerine benzer. Bu sanki yce Allah eytann brakt eyleri neshettiini gsterir ve bu neshettii rasln ya da peygamberin okuduklarndan deildir demektir. Daha nce her ne kadar byle dediysek de bizce doru olan ve Kurn'n ak bir ekilde delalet ettii aklayacamz u anlamndadr. Evet yet-i kerime hakknda aklama yapan mfessirler buna dikkat etmemilerdir. Szn ettiimiz aklama ekli yle: eytann peygamberin kraatine, o kraatin tasdik ve kabul edilmesine engel tekil eden pheler ve vesveseler telkin etmesine onlara bu kraat bir sihir yahut bir iir ya da gemilerin masallar olduuna inandrmak istemesine, bunlarn Allah tarafndan indirilmemi olup, Allah'a iftira edilmi eyler olduunu onlara sylemesine benzer. Bu manaya geldiinin delili de udur: Yce Allah sz geen bu eytann katp kartrmasndaki hikmetin, insanlar imtihan etmek olduunu aklamaktadr. nk o: "Ta ki eytann koyaca eyi kalblerinde hastalk bulunan... kimseler iin Allah bir imtihan (sebebi) klsn." (el-Hac, 22/53) diye buyurmaktadr. Daha sonra ise: "Ve ta ki kendilerine ilim verilenler bunun Rabbinden gelen hak olduunu bilip, ona iman etsinler ve onunla kalpleri rahat ve huzur bulsun" diye buyurmaktadr. Burada "ve ta ki kendilerine ilim verilenler bunun Rabbinden gelen hak olduunu bilsinler" buyruu unu gstermektedir: eytan onlara peygamberin kendilerine okuduu eyin hak olmadn telkin eder. Bedbaht olanlar onun bu telkinini dorularlar, bu da onlar iin bir

56

fitne olur. Kendilerine ilim verilenler ve onun eytann telkinlerinde iddia ettii gibi yalan deil de hakkn kendisi olduunu bilen m'minler ise onu yalanlarlar. te bu imtihan ve snama, eytann kendiliinden kraate ilve ettii hibir ey ile alakal deildir. Dorusunu en iyi bilen yce Allah'tr. Bu aklamaya gre eytann yapt telkinlerin iptal edilmesi, onlarn izale edilip, ortadan kaldrlmas, etkilerinin mahvedilmesi, kendilerine ilim verilen m'minlere etkili olmamas demektir. "Ayetlerini sapasalam yerletirme"sinin anlam ise: O bu tilaveti ahkam ile salamlatrr. Bylelikle bunlarn Allah'tan hak ile indirilmi vahiy olduunu ortaya kartr. eytann bu yetlerden sz geen telkinlerle alkoymaya almasnn hibir etkisi yoktur. Burada sz edildii zere eytann rasln ve peygamberin kraatine bir eyler brakma imknna sahip klnmas m'minlerini kfirlerinden ayrdetmek maksadyla Allah'n insanlar bir snamasdr. te bu snamay yce Allah daha nce defalarca tekrarladmz bir ok yet-i kerimede aka dile getirmektedir. Yce Allah'n u buyruklarnda olduu gibi: "Biz cehennem bekilerini yalnz meleklerden yaptk. Onlarn saysn da inkar edenler iin ancak bir fitne kldk. Kendilerine kitap verilenler salam inansnlar, iman edenlerin de iman artsn, kitap verilenlerle m'minler pheye dmesin, kalplerinde hastalk bulunanlar ve kfirler de: 'Allah bununla misal olarak neyi murad etmi' desinler diye. te Allah kimi dilerse bylece saptrr, kimi de dilerse hidayete kavuturur." (el-Mddessir, 74/31) "Senin hala yneldiin kbleyi, ancak o peygambere (sana) uyanlar ayann iki kesi zerinde geri dneceklerden ayrdedelim diye byle yaptk." (el-Bakara, 2/143) "Sana gsterdiimiz o ryay ve Kur'an'da lanet edilen aac biz ancak insanlara bir fitne (ve imtihan) kldk." (el- sra, 17/60) Burada: "nk o bir fitne (snama)dr" anlamndadr. Yce Allah'n u buyruunda olduu gibi: "Ziyafet olarak bu mu hayrldr, yoksa Zakkum aac m? Biz onu zalimler iin bir fitne (snama arac) kldk. Muhakkak o cehennemin dibinden kan bir aatr." (es-Sfft, 37/62-64) nk bu yet-i kerime nzil olunca onlar yle demilerdi: te Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'in yalancl imdi ortaya kt. nk aalar kuru yerlerde yetimez. Nasl bir aa cehennemin dibinde yetiebilir? Buna benzer daha nce defalarca dier yetlerde de gemi bulunmaktadr. Dorusunu en iyi bilen yce Allah'tr. "Ta ki eytann koyaca eyi... klsn" buyruundaki "lm (ta ki)" u demektir: Daha kuvvetli grlen bu lm'n "katmak" anlamndaki fiile (ilka fiiline) taalluk etmesidir. Yani eytan rasl ve peygamberlerin temennilerine (okumalarna) katkda bulunmak istemitir. Bylelikle yce Allah onun bu katkda bulunmak isteyiini kalplerinde hastalk bulunan kimselere bir fitne sebebi (snav) klsn. Bu, bu harf "sapasalam yerletirir" buyruuna taalluk eder diyen el-Hf ile "iptal eder, nesheder" anlamndaki fiile taalluk eder diyen bn Atiyye'nin grne muhaliftir. Bunun "onlar iin bir fitne" oluunun anlam ise dallet ve kfrde kalmalarna sebep olmas anlamndadr. "Ta ki eytann koyaca eyi kalplerinde" kfr ve phe "hastalk" "bulunan... kimseler iin Allah bir imtihan (sebebi) klsn" demektir.180 Ayetten kartlan Baz Sonular 1- eytann Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'in kraatine onu tasdik ve kabul etmeyi engelleyen phe ve vesveseleri telkin etmesi, kfirlere onun bu kraati bir by, bir iir yahut gemilerin masallar olduunu ve bunun Allah'a kar uydurulmu bir iftira olduunu telkin etmesine benzer. Nitekim Kurn- Kerim btn bu hususlar szkonusu etmi ve btn bu phelere cevap vermitir. 2- Peygamberlerin hepsi kavimlerinin iman etmesini temenni ederler. Fakat eytanlar insanlarn kalplerine ayak balarn, engelleri ve vesveseleri koyar. Bu vesveseleri de yce Allah kalplerinde hastalk ve phe bulunan kimseleri snamak arac klmtr. Allah onlara amellerinin karlklarn verecektir. Bylelikle bu snama ile yce Allah gerekten iman edenleri ortaya kartacak ve onlar dosdoru yola iletecektir. 3- eytann, Rasl Salallahu aleyhi vesellem'in yahut peygamberin kraatine dair fitne maksadyla bir eyler brakmas hususunda Allah'n snneti aka ortaya konulmaktadr. 4- Yce Allah bu fitne sonucu kalpleri hasta ve katlam olanlar helak ettiini ve bu fitnenin m'minleri yaknleri daha da artm, hidyetleri daha da ilerlemi olarak kardn aklamaktadr. 5- Yce Allah kyamet gnnde kullar arasnda iman ve takv ehline ltufta bulunmak irk ve masiyet ehli olan kimseleri de hakir drmek zere hkm vereceini aklamaktadr.181 Fasklk ve mmetin Helk Edilmesindeki Etkisi Yce Allah buyuruyor ki:

180 181

Bk. Advau'l-Beyn, V, 732. Son noktalar Ebu Bekir el-Cezri, Eyseru't-Tefsir, III, 171'den alnmadr.

57

"Bir lkeyi helak etmek istediimiz zaman onun nimet ve refahtan marm elebalarna emrederiz. Onlar orada fasklk ederler. Artk zerlerine sz (azap) hak olur. Biz de onu kknden ykar, helak ederiz." (el- sr, 17/16) 1- "Onun nimet ve refahtan marm elebalarna" Allah'a itaat etmelerini, onu tevhid etmelerini, rasllerini tasdik etmelerini ve getirdikleri hususlarda o rasllere uymalarn "emrederiz." "Fasklk ederler" yani Rablerinin emrine itaatin dna kar, ona isyan eder ve rasllerini yalanlarlar. "Artk zerlerine sz" yani azap tehdidi sz "hak olur." "Biz de onu kknden ykar, helk ederiz." Yani onlar kkten helak ve mahvederiz. Hak olan bu sze pekok yet-i kerime tanklk etmektedir. Yce Allah'n u buyruu gibi: "Onlar bir hayaszlk yapsalar 'biz atalarmz da bunun zerinde bulduk. Allah da bize bunu emretti' derler. De ki: 'Allah hibir zaman hayaszl emretmez.'" (el-Araf, 7/28) an yce Allah'n hayaszl (fahay) emretmediini aka ifade etmesi, onun: "Nimet ve refahtan marm elebalarna emrederiz" buyruunun onlara itaat etmelerini emrederiz de onlar isyan ederler, anlamnda olduuna ak bir delildir. Yoksa biz onlara fasklk yapmalarn emrederiz, onlar da fasklk ederler, anlamnda olamaz. nk Allah hayaszl emretmez. Ayetin anlam ile ilgili doru olan bu gr, ayn ekilde araplarn allagelmi anlatm sluplarnda da grlen bir eydir. Mesela onlar: Ben ona emrettim, bana isyan etti, derler. Yani ben ona itaat etmeyi emrettim, o isyan etti, demektir. Yoksa anlam aka anlalaca gibi ben ona isyan etmesini emrettim eklinde deildir. 2- ("Emrederiz" anlam verilen buyruk ayn zamanda yazl deimeksizin) "emern ve mern" eklinde onlarn zorbalarn ve amirlerini oalttk, demektir. Bu aklamay el-Kisai yapmtr.182 3- "Onun nimet ve refahtan marm elebalarna emrederiz" buyruu u demektir: Biz onlarn erlilerini ynetimin bana getiririz, onlar da o lkede isyankarlk yaparlar. Bu ii yaptklar takdirde Allah da azap ile onlar helak eder. Bu da yce Allah'n: "Bylece her lkenin gnahkarlarn onlarn ileri gelenleri kldk." (elEn'am, 6/123) buyruuna benzemektedir. Bu aklamay Ali b. Talha, bn Abbas'tan rivayet etmi olup ayn zamanda Ebu'l-Aliye, Mcahid ve er-Rab b. Enes'in de grdr. 4- "Bir lkeyi helk etmek istediimiz zaman onun nimet ve refahtan marm elebalarna emrederiz" buyruu onlarn saylarn arttrrz demektir. Bu ekildeki aklamay da el-Avfi, bn Abbas'tan nakletmektedir.183 Ayetten kartlan Baz Sonular 1- Refahtan ve nimetten marm olanlar (el-mutrafun)n dnda kalanlarda onlara tabi olurlar, bu sebeple onlarla birlikte helak edilirler. 2- Helak edi herkesi kapsamna alr: "Bir de iinizden yalnzca zulmedenlere erimekle kalmayan bir fitneden saknn." (el-Enfal, 8/25) Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e: "Aramzda salihler varken helak edilir miyiz" diye sorulunca, o: "Evet, masiyet, fsk ve fcr oalrsa" diye cevap vermitir.184 Ancak o beldede ve lke halk arasnda iyilii emredip, mnkerden alkoyan slah ediciler varsa helak edilmezler. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Rabbin o lkeleri ahalisi slah edip dururlarken zulmle helak edecek deildi." (Hud, 11/117) nk slah ediciler salih olan kimselerden farkl olarak insanlar dzeltmeye alrlar. 3- Allah toplumlar helak etmekte adaletli davranr. Toplumlar ancak rasllerin uyarmasndan sonra helak edilirler. nk yce Allah: "Biz bir rasl gndermedike de azap ediciler deiliz." (el- sra, 17/15) diye buyurmaktadr. 4- Refaha dalp, marmaktan sakndrlmaktayz. nk bu itaati terketmekle faskla gtrr, sonra da kkten helak edilip yok olmaya gtrr. 5- Kaza ve kadere ve ilhi adalete iman akidesi vurgulanmaktadr. Yce Allahn: Dallette ken/aknken Seni Doru Yola letmedi mi? (ed-Duh 93/7) Buyruunun Anlam Byk ilim adam Muhammed el-Emin e-ankti yanl anlamalar nlemek zere unlar sylyor: Bu yet-i kerimenin zahiri Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'in vahiyden nce dalalet iinde olduu izlenimini vermektedir. Halbuki yce Allah: "Sen yzn hanif olarak dine, Allah'n insanlar zerinde yaratt ftratna dosdoru evir." (er-Rum, 30/30) diye buyurmaktadr ve bu buyruk Peygamber efendimizin bu hanif dini zere yaratlm olduunu gstermektedir. Aka bilinen husus da u ki anne-babas onu ne yahudi, ne

182 183

Bk. ankti, Advau'l-Beyan, III, 441. Bk. bn Kesr, III, 33. 184 Buhr

58

hristiyan, ne de mecusi yaptlar. Bilakis o yce Allah kendisini rasl olarak gnderinceye kadar ftrat zere kalmaya devam etti. Buna da kendisi Hira danda ibadet etmekte iken vahyin zerine nzil oluundan itibaren sabit olan hususlar delil tekil etmektedir. Vahyin nzulnden nce onun yapt bu taabbd ftrat zere kalnn ak bir delilidir. Cevap udur: Yce Allah'n: "aknken seni doru yola iletmedi mi" buyruunun anlam udur: Ftrat ile de, akl ile de bilinemeyip ancak vahiy ile bilinebilen u anda bilmekte olduun er'i hkmler ve din ilimlerinin srlarndan yana seni gafilken bulup da sana indirdii vahiy ile bunlara iletmedi mi? demektir. O halde buradaki, aknlk (dallet) bu aklamaya gre, bilgiden uzak olmak anlamndadr. Yce Allah'n: "Biri arr ve yanlrsa, dierine hatrlatsn diye." (el-Bakara, 2/282) buyruunda da bu manada kullanlmtr. Yce Allah'n: "Rabbin yanlmaz ve unutmaz." (Taha, 20/52) buyruu ile: "Allah'a yemin ederiz ki sen hala eski aknlndasn, dediler." (Yusuf, 12/95) buyruklarnda da bu anlamda kullanlmtr. Yine buna yce Allah'n: "Kitabnda, imann da ne olduunu bilmezdim." (e-ura, 22/52) buyruu da delil tekil etmektedir. nk imandan maksat, slm dininin er'i hkmleridir. Yce Allah'n: "Halbuki sen phesiz bundan nce gafillerdendin." (Yusuf, 12/3) buyruu ile: "Ve sana bilmediklerini retmitir." (en-Nis, 4/113); "Sen bu kitabn sana verilecei midinde deildin. Ancak Rabbinden bir hikmet olarak (onu sana gnderdi.)" (el-Kasas, 28/86) buyruklar da bunu gstermektedir. Bir gre gre "aknken" buyruu ile onun kkken Mekke'nin dar geitlerindeki yollarnda kaybolmas kastedilmektedir. Bir dier gre gre am'a yolculuundaki kayboluu kastedilmitir. Dorusunu en iyi bilen Allah'tr. lmi Allah'a havale etmek daha selametlidir.185 Kfirlere Benzemeye almann Yasaklan Yce Allah buyuruyor ki: "Ey iman edenler! 'Rin' demeyin. 'Unzurn' deyin ve dinleyin. kfirler iin ise ok ackl bir azap vardr." (elBakara, 2/104) Hafz bn Kesr yetin tefsirinde diyor ki: Yce Allah m'min kullarna sz ve fiillerinde kfirlere benzemeye almalarn yasaklamaktadr. yle ki yahudiler konumalarnda kltc maksatlar ile birden ok anlama gelme ihtimali bulunan ifadeler kullanyorlard. -Allah'n laneti zerlerine olsun- Bundan dolay onlar "bizi dinle, bize de kulak ver" demek istediklerinde. "Raina" diyorlar ve bununla ahmaklk ve bilgisizlik anlamna gelen "er-rana"y kastediyorlard. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Yahudilerden kelimeleri yerlerinden (silip) tahrif edenler vardr. Dillerini eip bkerek, dine de saldrarak: ' ittik (fakat) isyan ettik. it, iitmez olas ve raina' derler. Eer onlar: 'Dinledik ve itaat ettik. it ve bizi de gzet' deselerdi, elbette kendileri iin daha iyi ve daha doru olurdu. Fakat Allah kfrleri yznden kendilerini lanetlemitir. Onlarn ancak pek az iman ederler." (en-Nis, 4/46) diye buyurmaktadr. Onlarn selm verdikleri vakit lm demek olan "es-sm" kelimesini kullanarak "es-smu aleykm" dediklerine dair hadisler rivayet edilmi bulunmaktadr. Bundan dolay yce Allah bizlere: "Ve aleykm (sizin de zerinize olsun)" diye karlk vermemizi emretmitir. Bizim onlara yaptmz beddualarmz kabul olunur ama onlarn bize yaptklar kabul olunmaz. Maksat yce Allah'n m'minlere sz ve fiilleri itibariyle kfirlere benzemeye almay yasakladdr. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey iman edenler! 'Raina' demeyin. 'Unzurn: Bize de bak' deyin ve dinleyin. Kfirler iin ise ok ackl bir azap vardr." Sahih bir senedle Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'in yle buyurduu rivyet edilmitir: "Ben kyametten az nce kl ile gnderildim. Ta ki ona hibir ortak koulmakszn bir ve tek olarak Allah'a ibadet olunsun. Rzkm mzramn glgesi altnda takdir edilmitir. Zelil olmak ve kklk ise benim emrime muhalefet edenler hakkndadr ve her kim bir kavme benzemeye alrsa o da onlardandr."186 Bu hadiste szlerinde, fiillerinde, elbiselerinde, bayramlarnda, ibadetlerinde ve daha baka bizim iin meru klnmam ve bizim ayn eyleri devam ettirmemiz kabul edilmemi dier btn hususlarda kfirlere benzemeye alma hakknda ar bir nehiy ve tehdit bulunmaktadr. Daha sonra senediyle kaydedildiine gre Abdullah b. Mesud kendisine gelen ve: Bana tavsiyede bulun diyen bir adama unlar sylemitir: Sen yce Allah': "Ey iman edenler" diye buyurduunu duyduun yerde ona kulan ver, dikkatle dinle. nk phesiz ki o ya emrettii bir hayrdr yahutta yasaklad bir erdir. bn Cerir dedi ki: Bizce doru olan udur: an yce Allah m'minlere peygamberlerine "rin" demelerini yasaklamaktadr. nk bu yce Allah'n peygamberine sylenmesini ho karlamad bir szdr. Tpk Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'in dedii u hadiste olduu gibi: "Sizler zme "el-kerm" demeyiniz, fakat onun yerine el-habele (asmann rn) deyiniz. Sizler benim kulum demeyiniz, fakat benim gen delikanlm deyiniz."187

185 186

Advau'l-Beyan, IX, 334. Hadis sahih olup, Ahmed ve bakalar tarafndan rivayet edilmitir.

59

Ayetten kan Baz Sonular 1- Szlerinde, fiillerinde, elbiselerinde, adetlerinde, bayramlarnda, ibadetlerinde kfirlere benzemek yasaklanmtr. Fakat uak, tank, denizalt ve buna benzer mslmanlar glendirmeye yardmc olan modern icatlarda onlarn yaptklarn yapmaya almak caizdir, hatta vacibtir. nk yce Allah: "Siz de onlara kar gcnzn yettii kadar kuvvet... hazrlayn." (el-Enfal, 8/60) diye buyurmutur. 2- Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e kar gereken edebi taknmal ve onun deeri ile badamayan szlerle ona hitap etmemelidir. Mesela, deerini kltmek maksadyla yahudilerin Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e syledikleri "raina" gibi bir sz sylememelidir. 3- Kullanlmas yasaklanm baz lafzlar vardr: zme kerm demek gibi. Bunun yerine "(asma demek olan) elhabele" denilir. Abd (klem) denilmeyerek bunun yerine fetay: gen delikanlm, demelidir. Rahmann Kullarnn Nitelikleri 1- Yce Allah buyurdu ki: "Rahmann kullar yeryznde ar ve vakur yrrler." (el-Furkan, 25/3) Onlarn niteliklerinden birisi de yeryznde skunetle, vakarla ve alak gnlllkle yrmeleri, byklendikleri iin ayaklarn yerlere vurmaylar da vardr. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Yeryznde kibir ve azametle yrme! nk sen hibir zaman yeri de yaramazsn, boyca da asla dalara eriemezsin." (el- sra, 17/37) bn Kesr dedi ki: "Yeryznde kibir ve azametle yrme" yani zorbalarn yry gibi bbrlenerek ve saa sola eilip bklerek yrme! nk sen yrynle yeri delemezsin. "Boyca da asla dalara eriemezsin" yani eilip bklmekle, nmekle, kendini beenmekle bu kadar uzayamazsn. Aksine bu ekilde hareket eden kimse maksadnn tam ztt ile dahi cezalandrlabilir. (Byklenenler kyamet gnnde zerrecikler misali edileceklerdir.) 2- "Cahiller onlara hitap ettiklerinde: 'Selam' der geerler." (el-Furkan, 25/63) Yani beyinsizler kt szlerle kendilerine hitap edecek olursa benzeri ile ona karlk vermezler. Aksine onlar eziyet ve gnahtan yana esenlikli olan szler sylerler. Ktl en gzeliyle savmak maksadyla bu onlarn "selamun aleykum" eklinde selam ifadesiyle de olabilir, yumuak szlerle de olabilir. Affetmek yahut balamakla ve fkeyi yutmakla da olabilir.188 3- "Onlar ki gecelerini Rablerine secde ve kyam ile geirirler." (el-Furkan, 25/64) Gecenin bir ksmnda namaz klarlar, kyamda dururlar ve dua ederler. Nitekim yce Allah onlarn nitelikleriyle ilgili olarak unlar sylemektedir: "Yanlar yataklarndan uzak kalr. Rablerine korkarak ve mit ederek dua ederler. Onlara verdiimiz rzktan infak da ederler." (es-Secde, 32/16) Raslullah Salallahu aleyhi vesellem buyurdu ki: "Her kim geceleyin uyanr ve seslice: "Bir ve tek ve orta bulunmakszn Allah'tan baka hibir ilh yoktur. Mlk (egemenlik ve tasarruf) yalnz onundur. Her trl hamd sadece onadr. O hereye g yetirendir. Allah' her trl eksiklikten tenzih ederim. Yalnz ona hamdederim. Ondan baka hibir ilh yoktur. Allah en byktr. Allah ile olmadka hibir eye g yetirilemez, takat getirilemez" dedikten sonra: "Allah'm, bana mafiret buyur, der yahutta dua ederse duas kabul olunur. Eer abdest alr, namaz klarsa namaz kabul olunur."189 Ben bu duay okudum, duam kabul edildi. 4- "Onlar ki: 'Rabbimiz bizden cehennem azabn geri evir. nk gerekten onun azab kesin bir helk olutur' derler. 'Gerekten o ne kt bir durak ve ne kt bir yerdir!'" (el-Furkan, 25/65-66) Onlarn niteliklerinden birisi de Rablerine cehennem azabn kendilerinden uzak tutmas iin dua etmeleridir. nk cehennem azab ebedi bir helk olutur. Orada kalmak ve orada bulunmak ne ktdr! yet-i kerimeden Allah'a cehennem ateinden korktuklar iin ibadet etmediklerini syleyen mutasavvflarn kanaatleri reddedilmektedir. 5- "Ve onlar ki, mallarn infak ettiklerinde israf da etmezler. Cimrilik de etmezler. Bunun arasnda orta bir yol tutarlar." (el-Furkan, 25/65) Yce Allah onlar orta yolu tutmakla nitelendirmektedir. Onlar yaptklar harcamalarnda israf etmedikleri gibi, cimrilik ederek kendilerini de, aile halklarn da darda brakmazlar. Aksine onlar orta yolludurlar. Taberi yetin tefsirinde unlar syler: "Yce Allah'n burada nafakada (harcamada) israftan kastettii yce Allah'n kullarna mbah kld snr aarak ileri gitmektir.

187 188

Hadisin birinci ksmn Muslim, ikinci ksmn Ahmed rivayet etmitir. Hadis sahihtir. I, 148. Bk. Kasmi tefsiri 189 Buhr ve bakalar.

60

Cimrilik etmek (iktar) ise Allah'n emrettiinden daha az harcamaktr. Kavam (orta yol) ise ikisi arasnda olandr." Bu yetin anlamn yce Allah'n u buyruu da aklamaktadr: "Elini boynuna balanm klma (cimri olma)! Onu bsbtn de ama (israf etme)! Yoksa knanr, yaptna piman olur kalrsn." (el- sra, 17/29) Yce Allah cimrilii yererek, israf yasaklayarak, iktisatl olmay da emrederek buyuruyor ki: Sen kimseye hibir ey vermeyen, hayr engelleyen bir cimri olma. Takatinden fazlasn, gelirinden yukarsn vererek harcamada ar gitme, israf yapma! nk sen cimrilik edersen knanm bir kimse olursun. nsanlar seni knar, seni yererler ve seni gerekli grmezler. Takatinden fazla ak elli olursan, bu sefer sen hareket edemeyen (elhasr) gibi kalr, harcayacak bir ey bulamazsn. -Hasir, ise yrmekten ciz kalan, zayfl ve acizlii dolaysyla yerinde duran binee denilir.- te bn Abbas ve el-Hasen bu yet-i kerimede kastedilen cimrilik ve israf(n yasaklanmas) amacyla zikredildiini belirterek aklamlardr.190 6- "Onlar ki Allah ile birlikte baka bir ilha dua etmezler." (el-Furkan, 25/68) Bu gerekten nemli bir niteliktir. Onlarn Allah' tevhid ettiklerini, ona btn ibadetlerinde zellikle dualarnda hi kimseyi ortak komadklarn ortaya koymaktadr. nk dua bir ibadettir. Ayrca Allah'tan baka llere isterse peygamber ya da veli olsunlar- dua etmek ameli boa kartan irk eitlerindendir. "Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'e hangi gnah daha byktr diye sorulunca: "O seni yaratmken Allah'a e komandr" diye cevap vermitir.191 7- "Hak ile olmas dnda Allah'n ldrlmesini haram kld nefsi de ldrmezler." (el-Furkan, 25/68) Onlarn bir baka nitelii de Allah'n ldrlmesini haram kld can ldrmeyileridir. Kz ocuklar diri diri gmmek ve baka eitler de bu kabildendir. Ancak ldrlmesinin haramln ortadan kaldran hak ile olmas mstesnadr. rtidad eden, bakasn ldren, yeryznde fesad kartanlar gibi. Bunlar hak ile ldrlrler. 8- "Zina da etmezler." Rahmann kullar zinaya yaklamazlar. nk o bir hayaszlktr ve kt bir yoldur. O hem kiiye, hem topluma zararldr. nk eitli hastalklara sebeb olur, aileyi darmadan eder ve daha baka tehlikeleri vardr. "Kim bunlar ilerse ceza(lar) ile karlar. Kyamet gnnde onun azab kat kat verilir. O azabda ebediyyen hor ve hakir bir halde kalr." (el-Furkan, 25/68-69) Allah'tan bakasna dua etmek, can ldrmek ve zina gibi sz geen byk gnahlardan herhangi birisini ileyen bir kimse kyamet gnnde bir ceza olmak zere azabnn tekrar tekrar edilmesi ve zelil ve hakir olarak o azabta ebedi klnmas gibi bir ceza ile kar karya kalacaktr. "Ancak" btn yaptklarndan dnyada yce Allah'a "tevbe edenler mstesnadr." phesiz yce Allah artlarna uygun olarak tevbe edenin tevbesini kabul eder. 9- "Ve onlar ki yalan ahitlik yapmazlar." (el-Furkan, 25/72) Taberi dedi ki: Grler arasnda doruya en yakn olan yle denilmesidir: irk, ark, yalan ve buna benzer ve "zr (yalan)" adnn verildii herbir eye ahid olmayan, tanklk etmeyen kimselerdir. nk Allah onlarn genel nitelii itibariyle yalan ahitlikte bulunmadklarn belirtmektedir. Dolaysyla haber ya da fiil olarak kabul edilmesi gereken bir delil bulunmadka bunlardan herhangi bir eyin tahsis edilmemesi gerekir. Raslullah Salallahu aleyhi vesellem de yle buyurmutur: "Size byk gnahlarn en byn haber vereyim mi? diye defa sordu. Bizler haber ver ey Allah'n Rasl dedik. yle buyurdu: "Allah'a ortak komak, anne-babaya haksz muamelede bulunmak." O srada yaslanm iken oturdu ve yle buyurdu: "Dikkat edin bir de yalan sz, dikkat edin bir de yalan ahitlik." Bu sz o kadar tekrarlad ki, keke sussa diye temenni ettik.192 10- "Lave (bo ve batl eylere) rastladklarnda da ereflice yz evirip geerler." (el-Furkan, 25/72) Ondan yz evirerek hilm ile onu geride brakr, giderler. Taber der ki: Bu hususta grler arasnda bence doruya en yakn olan yle demektir: Yce Allah vd bu m'minlere dair haber vererek onlarn bo sz ve iler yanndan ereflice yz evirip getiklerini bildirmektedir. Lav (bo i ve sz) arapada asl ve hakikati bulunmayan, batl olan ya da irkin grlen herbir sz ve fiilin addr. nsann bir dier insana gerekle ilgisi olmayan batl szlerle svmesi lavdir. irkin kabul edilen baz yerlerde nikhtan sarih ifadelerle szkonusu etmek de lavdendir. Ayn ekilde mriklerin tanrlarn tazim etmeleri de, o tazim ettikleri varln tazim ettikleri ekilde bir hakikati olmadndan tr, batl ilerdendir. ark dinlemek de din ehli arasnda irkin grlen ilerdendir. O halde btn bunlar lav kapsam ierisine girerler. Dolaysyla lav diye adlandrlmas gereken herhangi bir ey iin bunun bir ksm kastedilmi, bir ksm kastedilmemitir demenin aklanabilir bir taraf yoktur. nk rivayet edilen bir haber ya da akli bakmdan byle bir tahsisin yapldna dair bir delalet bulunmamaktadr. 11- "Onlar ki Rablerinin ayetleriyle kendilerine t verildiinde onlara kar sar ve kr kimseler olarak yklmazlar." (el-Furkan, 25/73)

190 191

Bk. bn Kesr, III, 37. Buhr ve Muslim. 192 Buhr ve Muslim

61

bn Kesr dedi ki: Bu da m'minlerin nitelikleri arasnda yer alr: "Gerek m'minler ancak o kimselerdir ki Allah anld zaman kalpleri titrer, ayetleri karlarnda okunduu zaman (bu) onlarn imann arttrr ve onlar ancak Rablerine gvenip dayanrlar." (el-Enfal, 8/2) Ama kfir byle deildir. O Allah'n kelamn dinledii takdirde ondan etkilenmez. Halinde herhangi bir deiiklik olmaz. Aksine o kfr, azgnl, bilgisizlii ve sapkl zerinde devam eder gider. Yce Allah'n: "Bunlara kar sar ve kr kimseler olarak yklmazlar" buyruu ile ilgili olarak abi'ye bir topluluu secde halinde grmekle birlikte (neden) secde ettiklerini duymayan bir kimse onlarla birlikte secde eder mi diye soruldu, o u: "Onlar ki Rablerinin yetleriyle kendilerine t verildiinde..." buyruunu okudu. Yani onlarla birlikte secde etmez. nk o secde emri zerinde dnme imkann bulmamtr. M'min bir kimsenin ise rastgele bakalarna uyan bir kimse olmamas gerekir. Aksine o yapt ii basiret, kesin kanaat ve ak seik bir sebebe dayanarak yapmaldr. Katade yce Allah'n: "Onlar ki Rablerinin yetleri ile kendilerine t verildiinde bunlara kar sar ve kr kimseler olarak yklmazlar" yetinin tefsiri hakknda unlar sylemektedir: Yce Allah buyuruyor ki: Onlar hakka kar sar ve kr deildirler. Onlar Allah'a yemin ederim ki haktan geleni akleden ve onun kitabndan, duyduklarndan yararlanan kimselerdir."193 12- "Ve onlar ki: 'Rabbimiz e ve ocuklarmzdan bize gzlerimizin aydnl olan (salih kimse)ler ver...' derler." (el-Furkan, 25/74) bn Kesr dedi ki: Bu buyrukla Allah'tan sulblerinden ve soylarndan geleceklerden Allah'a itaat eden, O'na hibir varl ortak komakszn bir ve tek olarak ibadet eden kimseler karmas iin dua edenleri kastetmektedir. a. bn Abbas dedi ki: Allah'a itaat olan ileri yaparak dnyada da, hirette de gzlerini aydnlatacak kimseleri kastetmektedirler. b. krime dedi ki: Onlar bu szleriyle gzellik ya da gzel grnm kastetmiyorlard. Onlar soylarndan geleceklerin itaatkar olmalarn isterler. c. Hasan- Basri'ye bu yet-i kerime hakknda soru sorulmas zerine yle cevap vermitir: Bu yce Allah'n mslman kuluna einin, kardeinin, candan yakn arkadann Allah'a itaat ettiini gstermesidir. Allah'a yemin olsun ki mslman iin Allah'a itaat eden bir evlat yahut bir torun yahut bir karde yahut candan bir arkada grmekten daha ok gzn aydnlatacak hibir ey yoktur. 13- "Bizi takva sahiplerine nder yap." Yani bizimle bakalarnn hidyeti bulaca nder kimseler kl. bn Kesr dedi ki: bn Abbas, el-Hasen ve es-Sddi yle demilerdir: Sen bizleri hayra giden yolda bize uyulan nderler kl. Bakalar da: Sen bizleri hidyete aran, hidyete ileten, hayra aran kimseler kl, diye aklamlardr. " te bunlar sabretmelerinden tr cennetin yksek kkleri ile mkafatlandrlacaklar ve onlar orada esenlik dilei ve selam ile karlanacaklardr." (el-Furkan, 25/75-76) bn Kesr dedi ki: Yce Allah m'min kullarnn sz edilen gzel niteliklerini, szlerini ve gzel fiillerini szkonusu ettikten sonra "ite bunlar" yani bu niteliklere sahip olanlar kyamet gnnde cennet demek olan "yksek kkler" ile mkafatlandrlacaklarn belirtmektedir. Bu ise "sabretmelerinden tr" yani btn bunlar yerine getirecekleri iin olacaktr. "Ve onlar orada" cennette "esenlik dilei ve selam ile karlanacaklardr." Yani orada onlara selam verilecek, ikramlarda bulunulacak, sayg ve ihtiram ile karlanacaklardr. Selam (esenlik) onlar iindir ve onlara zerinize selam olsun denilecektir. nk melekler onlara herbir kapdan girecek ve: Sabretmenizden tr selam sizlere, hiret yurdunun akbeti ne gzeldir diyeceklerdir. "Onlar orada ebedi kalcdrlar" buyruu orada ikamet edecekler, baka bir yere gtrlmeyecekler, lmeyecekler ve oradan ayrlmayacaklardr, demektir. "O ne gzel karargah ve ikamet yeridir" buyruu ise grn itibariyle ne gzel bir yerdir, dinlenilecek ve konaklanlacak ne ho bir mekandr, demektir.194 Bu Ayetlerden kan Baz Sonular 1- Alak gnllln, yryte sknetin fazileti ve byklk taslamann haram klnd. 2- Ktle iyilikle karlk vermek fazilettir. 3- Geceleyin namaz klmak ve dua etmek faziletli bir ameldir. 4- Harcamalarda mutedil olmak faziletlidir. 5- irk, adam ldrmek ve zina haramdr. 6- artlarna uygun yaplan tevbe gnahlar siler. 7- Yalana tank olmak ve yalan ahitlikte bulunmak haramdr. 8- Bo ilerden yz evirmek faziletlidir. 9- Kurn zerinde iyice dnmek ve gereince amel etmek pek faziletli bir itir.

193 194

bn Kesr, III, 329 III, 333

62

10- Rahman olan Allah'n kullarnn niteliklerine sahip olanlar iin cennet ve ilhi ltuf ve ikramlar szkonusudur. Yce Allahn Yoluna Nasl Davet Edilir? Yce Allah buyurdu ki: "Rabbinin yoluna hikmetle, gzel tle davet et! Onlarla en gzel yolla mcadeleni yap." (en-Nahl, 16/125) bn Kesr bu yetin tefsirinde diyor ki: Yce Allah Rasl Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'e insanlar Allah'n yoluna hikmetle davet etmesini emir buyurmaktadr. bn Cerir dedi ki: Hikmet Allah'n peygamberine indirdii kitap ve snnettir. Gzel t ve kitapta bulunan kiiyi ktlklerden alkoyan ve insanlarn balarna gelen olaylar hatrlatmaktr. te insanlara Allah'n azabndan saknmalar iin bunlar hatrlat! "Onlarla en gzel yolla mcadeleni yap" da onlardan tartma ve mcadeleye gerek duyanlaryla en gzel ekilde yumuaklkla ve gzel hitapla mcadele et ve tart. Yce Allah'n: "Aralarndan zulmedenler mstesna olmak zere kitap ehliyle ancak en gzel yolla mcadele edin." (el-Ankebut, 29/46) buyruunda olduu gibi. Yce Allah ona yumuak davranmasn emretmektedir. Nitekim Musa ve Harun -ikisine de selam olsun-'u Firavun'a gnderdii zaman da u buyruuyla ayn ekilde emir vermitir: "Ona yumuak sz syleyin. Belki t alr yahut korkar." (Taha, 20/44)195 bnu'l-Kayyim az nceki yetin tefsirinde diyor ki: Yce Allah davetin mertebelerini insanlarn mertebelerine gre tayin etmitir: a. Hakka kar inad etmeyen, haktan yz evirmeyen, zeki ve hakk kabul eden bir kimse hikmet yoluyla davet edilir. b. Hakk kabul etmekle birlikte bir eit gafleti ve gecikmesi olan kimseyse gzel tle davet edilir. Bu da tevik ve korkutma ile birlikte verilen emir ve nehiy ile olur. c. nad edip inkar eden kimseye kar ise en gzel yolla mcadele edilir. te bu yetin anlam ile ilgili doru olan anlama ekli budur. Yunan mantnn esiri olanlarn zannettikleri gibi deildir. nk onlara gre hikmet ak kyastr ve bu havasa yaplan davet eididir. Gzel t ise hitap kyasdr. Bu da avamn davetidir. En gzel yolla mcadele ise cedeli kyastr. Bu da nermeleri kabul edilen tartma kyas yoluyla tartanlarn kanaatlerini reddetmektir. Ancak byle bir aklama tarz batldr ve bu felsefe esaslarna gre bina edilmitir. Mslmanlarn usullerine ve dinin kaidelerine -szkonusu edilme yerleri buras olmayan- pek ok bakmdan aykrdr.196 Bu Ayet-i Kerimeden kan Baz Sonular 1- slma armann vcubu ve ie tevhidden balamann gerei. Byle bir davet ii kifaye vaciplerinden olup, bir ksm bunu yerine getirecek olursa, dierlerinin zerinden ykmllk kalkar. 2- Davette kullanlacak uslup aklanmaktadr. O da kitap ve snnet ile yaplmasdr. 3- nsanlar yumuaklkla; sertlik ve katlktan uzak bir surette davet edilmelidir. Yce Allah yle buyurmaktadr: "Allah'tan bir rahmet sayesinde sen onlara yumuak davrandn. ayet kaba, kat kalpli birisi olsaydn elbette onlar etrafndan dalrlard. Artk onlar bala, onlara affedilmeleri iin Allah'tan mafiret dile ve i hususunda onlarla mavere et..." (Al-i mran, 3/159) Davet lim zerinde Ykselir Yce Allah buyuruyor ki: "De ki: ' te bu benim yolumdur. Ben (insanlar) Allah'a bir basiret zere davet ediyorum. Ben de, bana uyanlar da. Allah' tenzih ederim, ben mriklerden deilim." (Yusuf, 12/108) 1- Hafz bn Kesr yetin tefsirinde diyor ki: Yce Allah cinlere ve insanlara gnderdii rasle, insanlara unu haber vermesini emretmektedir: Onun bu yolu ve snneti bir ve tek ve ortaksz olarak Allah'tan baka hibir ilh olmadna ehadette bulunmaya davet etmektir. O bu esas zere Allah'a bu konuda basiret sahibi, yakn, akl ve er' kesin bir delil zere davet etmektedir.

195 196

bn Kesr, II, 591 Miftahu Dari's-Saade, I, 193

63

Yce Allah'n: "Allah' tenzih ederim" buyruu ben onu orta, benzeri, dengi, evlad, annesi, ei, yardmcs yahutta dant bir kimsesi bulunmaktan tenzih, takdis ve tazim ederim. O btn bunlardan pek stn, pek yce, pek mnezzeh, pek mukaddes ve esizdir.197 2- Taber de yle demektedir: Yce Rabbimiz peygamberi Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'e diyor ki: "Ey Muhammed de ki Allah' tevhid etmeye, btn uydurma ilhlar ve putlar bir kenara brakarak ibadeti ona halis klma, yalnz ona itaat edip, ona masiyeti terketmeye davet etmekten ibaret olan bu ii, benim yolumdur ve benim davetimdir. Ben bir ve tek olarak, ortaksz olarak Allah'a davet ediyorum." "Bir basiret zere" ben bunlar kesin olarak, bilerek ve basiret zere davet ettiim gibi ayn ekilde bana tabi olup, beni tasdik eden ve bana iman edenler de basiret zere bu yola davet ederler. "Allah' tenzih ederim." buyuruu u demektir: "Allah mlknde orta bulunmaktan yahut egemenliinde onun dnda bir mabud bulunmasndan mnezzehtir ve pek byktr." "Ben mriklerden deilim." Ben ona ortak koanlardan uzam. Onlardan deilim, onlar da benden deildir. (Taberi, Cmiul-Beyn XVI, 290, Mahmud akir'in tahkikiyle) Ayetten ve Tefsirinden kan Sonular 1- Allah'n tevhid edilmesine ve tevhide her husustan ncelik tannmasna davet etme emri verilmektedir. 2- Tevhid Allah'tan baka hibir ilh olmad (yani Allah'tan baka hakkyla mabud bulunmad) diye ifade edilir. 3- Davetinin din hususlarnda ilim ve basiret zere davette bulunmas gerekir. Bylelikle insanlara fayda salar. Cahil ise faydadan ok zarar verir. 4- Yce Allah zat ve sfatlarnda orta bulunmaktan mnezzehtir. 5- irkten uzak olmak gerekir. irk ise ibadet eitlerinden herhangi birisini Allah'tan bakas iin yapmaktr. lleri yahut hazrda bulunmayanlar yardma armak (dua etmek) yahut slm dndaki hkmlerle hkmetmek gibi. 6- lim sz ve amelden nce gelir. nk yce Allah: "Onun iin bil ki: Allah'tan baka hibir ilah yoktur." (Muhammed, 47/19) diye buyurmaktadr. Buhr de Sahih'inde "ilmin sz ve amelden nce geldii"ne dair bir bahis amtr. Derim ki mslman bilgi edinmeden nce sahih bir sz sylemesine ya da sahih bir amelde bulunmasna imkan yoktur. Allahn Rasulnn arsn Kabul Ediniz Yce Allah buyuruyor ki: "Ey iman edenler! Sizi, size hayat verecek eylere ard zaman Allah ve Raslnn arsna uyun. Bilin ki Allah kii ile kalbi arasna girer ve muhakkak onun huzurunda toplanacaksnz." (el-Enfal, 8/24) 1- Buhr dedi ki: "Size hayat verecek" sizi slah edip, dzeltecek. "...arsna uyun" arsn kabul edin demektir. 2- Mcahid yce Allah'n: "Size hayat verecek" buyruu hakka (uyun) demektir. 3- Katade dedi ki: te bu kurtuluu, kalcl ve hayat ihtiva eden Kurn- Kerim'dir. 4- es-Sddi dedi ki: "Size hayat verecek eylere" buyruu u demektir: Kfr ile lmlerinden sonra slm ile onlar diriltecektir. 5- Urve b. ez-Zbeyr dedi ki: "Size hayat verecek eylere" yani daha nce zelil iken Allah'n kendisiyle sizi aziz kld, zayf iken glendirdii, dmanlarnz tarafndan kahrediliyorken onlara kar sizleri koruduu sava arsna uyun demektir.198 Cihada hayat denilmesinin sebebi dmanlarnn glerini kaybetmelerinin onlarn hayat bulmalarna ve glenmelerine sebep tekil etmesindendir. Yahutta cihad ebedi hayat gerektiren ehadete sebep olduundan ya da hayatn kaynan tekil eden uhrevi hayattaki mkafata sebep olduundan dolaydr. Nitekim yce Allah yle buyurmaktadr: "Ahiret yurduna gelince, asl hayat yurdu ite orasdr." (el-Ankebut, 29/64) -Devaml ve srekli hayat demektir-199 6- el-Ferra dedi ki: "Size hayat verecek eyler"den kast ilerinizi canlandracak eyler demektir. Buna gre "onlarn hayat bulmas" ile ilgili be gr ortaya atlm bulunmaktadr: 1- Dnya ve hirette ilerinin slah edilmesidir. 2- Dnya hayatnda onlarn gzel bir ekilde anlmalar, hirette de ebedi hayata kavumalardr. 3- hirette nimetlerinin devam etmesidir. 4- M'min olmalar demektir. nk kfir l gibidir.

197 198

II, 495 Bk. bn Kesr, II, 297. 199 el-Kasmi, Mehasinu't-Te'vil, VIII, 34.

64

5- lmlerinden sonra onlar diriltecektir. Bu da bundan kast cihaddr diyenlerin grne gre yaplan bir aklamadr. nk ehidler diridirler ve cihad onlar zelil iken aziz klar. Sanki bu yolla hayat bulmu gibidirler.200 Yce Allah'n: "Bilin ki Allah kii ile kalbi arasna girer" buyruuna gelince, A- Kasmi dedi ki: Bu birka anlama gelme ihtimali olan bir buyruktur. a. Yce Allah kiinin kalbine hakimdir. O kalbini diledii gibi evirip evirir. Eer onu hidyete iletmek isterse kalbi ile kfr arasna, eer onun delaletini murad ederse kalbi ile iman arasna girer. Bu manadaki aklamay Hakim, Mstedrek adl eserinde bn Abbas'tan rivayet etmi ve sahih olduunu belirtmitir. Bunu Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'den rivayet edilen u hadisler desteklemektedir: Peygamber Salallahu aleyhi vesellem: "Ey kalbleri evirip eviren (Allah'm)! Dinin zere kalbime sebat ver" duasn oka yapard."201 "Adem oullarnn kalbleri Rahmann parmaklarndan iki parmak arasnda tek bir kalb gibidir. Onlar diledii gibi evirip evirir. Daha sonra Raslullah Salallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: "Ey kalbleri evirip eviren Allah'm! Kalblerimizi senin itaatine ynlendir."202 b. Bu buyruk lm gelmeden nce itaate komak iin bir teviktir. Buna gre yce Allah'n: "Allah kii ile kalbi arasna girer" buyruu u demek olur: Onun cann alr ve bu sefer elindeki frsat kaybetmi olur. Bu da ihlsl bir kalbe sahip olmak, onun hastalklarn ve illetlerini tedavi etmek, Allah'n diledii ekilde onu geri teslim etmektir. te bu frsat ganimet biliniz, Allah'a ve Raslne ihlsla itaat ediniz. Bylelikle lm kii ile kalbi arasna girmeye benzetilmitir. nk kii kalbiyle kendisine faydal olanla olmayan eyleri bilmek ve akletmek imkann bulur.203 Derim ki hadis-i erifte Rahman olan Allah'n parmaklar bulunduuna delalet vardr. Ancak bu onun yce zatna layk bir ekildedir, tebih ve temsil szkonusu deildir. Eller, bacak, ayak, yz ve daha baka kitap ve snnette sabit sfatlar da bu kabildendir. 1- "Kii ile kalbi arasna girer." M'min ile kfr, kfir ile iman arasna girer.204 2- M'min ile isyan etmesi arasna, kfir ile itaat etmesi arasna girer.205 3- Kii ile kalbi arasna girerek akletmesine imkan tanmaz.206 bnu'l-Anbar dedi ki: Yani kii ile akl arasna girer. O halde amel etmekte elinizi abuk tutunuz. nk sizler aklnzn gideceinden emin deilsiniz. Neticede nceden yaptklarnz elde edersiniz. 4- Anlam udur: O kiiye pek yakndr, onun gizlediklerinden, srlarndan hibir ey ona gizli kalmaz.207 5- Kii ile kalbi arasna girer. Dolaysyla onun izni olmadan ne iman edebilir, ne de kfir olabilir.208 6- Kii ile kalbi arasna girer. Yani kii ile hevas arasna engel olur.209 7- Kii ile kalbi ile temenni ettii uzun mr, yardm ve daha baka eyler arasna girer. 8- Kii ile kalbi arasna lm vastas ile girer. O halde lmden nce amel etmek iin elinizi abuk tutunuz. 9- Kii ile kalbi arasna ilmiyle girer. Dolaysyla kul kalbinde her ne ktlk gizlerse mutlaka Allah onu bilir ve bunu Allah'tan gizleyip saklayamaz. 10- Kalbine sald korku ya da gvenliin arasna girer. Korkuyorken gvenlie kavuur, gven duymakta iken korkar.210 B- Taber az nce geen szlere benzer aklamalar kaydettikten sonra unlar sylyor: Yce Allah: "Bilin ki Allah kii ile kalbi arasna girer" diye genel bir ifade kullanmakta ve onun kul ile kalbi arasna girdiini haber vermektedir. Szn ettiimiz bu hususlardan herhangi birisini dierlerine gre tahsis etmemektedir. Buyruun btn bu manalara gelme ihtimali vardr. Haberi genellii zere kabul etmek gerekir ta ki kabul edilmesi gereken o haberi tahsis eden bir baka delil tespit edilinceye kadar. Ayetten kartlan Baz Sonular 1- Yce Allah'n ve Raslnn arsn emrolunan fiili ilemek, yasaklanan terketmek suretiyle kabul etmek farzdr. nk bu yolla mslman kii ve toplum hayat bulur. 2- Kii ve toplumun mutlu bir hayat srmesine yardmc olan hususlardan birisi de Allah yolunda cihad etmektir. nk cihad sanki bu yolla hayat bulmular gibi onlar aziz eder. 3- Akl banda herbir mslmann, hastalanmadan ya da lmeden nce salih amele komas gerekir.
200 201 202

Bk. Zadu'l-Mesir, III, 339. Ahmed ve hasen olduunu belirterek Tirmiz. Muslim. 203 Bk. Kasmi, Mehasinu't-Te'vil, VIII, 35. 204 bn Abbas'tan rivayet edilmitir. 205 el-Avfi, bn Abbas'tan rivayet etmitir. 206 Mcahid 207 Katade 208 Sddi 209 bn Kuteybe zikretmitir. 210 Zadu'l-Mesir, III, 340.

65

Yaratlmlarn Zayfl ve Yaratcnn Kuvveti Yce Allah buyurdu ki: "Ey cin ve insan topluluklar! Eer gklerle yerin kenarlarndan kamaya gcnz yetiyorsa kan ama buna dair g ve imkannz olmadka kaamazsnz ki..." (er-Rahman, 55/33) 1- Yani sizler Allah'n emir ve kaderinden kaamazsnz. Aksine o sizi epeevre kuatmtr. Sizler onun hkmnden kurtulmak gcne sahip olamadnz gibi, hkmnn hakknzda geerliliini de engelleyemezsiniz. Her nereye giderseniz etrafnz kuatlmtr. Bu maherde olacaktr. Melekler herbir taraftan yedi saf halinde btn mahlukat sarm olacaktr. Kimse baka bir yere gitmeye g yetiremez. "Buna dair g ve imkan" yani Allah'n emri ile olmadka bunu yapamaz. "O gnde insan ka nereye der. Hayr, o gn snacak yer yoktur. O gn varp durulacak yer Rabbinin huzurudur." (el-Kyame, 75/10-12) Bir baka yerde de yce Allah yle buyurmaktadr: "Gnahlar kazanm olanlara gelince, bir gnahn cezas benzeriyledir. Onlar bir horluk kaplayacaktr. Onlar Allah'tan kurtaracak bir kimse de yoktur. Yzleri karanlk gecenin paralaryla brlm gibidir. te bunlar da ateliktirler. Onlar orada ebedi kalcdrlar." (Yunus, 10/27) Bundan dolay yce Allah yle buyurmaktadr: "zerinize ate alevi ve bir duman salnr, size yardm da olunmaz." (er-Rahman, 55/35) Btn aklamalara gre buyruun anlam udur: Sizler kyamet gnnde kap gitmek isteyecek olursanz melekler ve zebaniler zerinize ateten alevler ve eritilmi bakrlar dnmeniz iin salacaklardr. Bundan dolay yce Allah: "Size de yardm olunmaz. O halde Rabbinizin nimetlerinden hangisini yalanlayabilirsiniz." (erRahman, 55/35-36) diye buyurmaktadr.211 2- el-Kasmi yetin tefsirinde diyor ki: "Ey cin ve insan topluluklar! Eer gklerle yerin kenarlarndan kamaya gcnz yetiyorsa kan." Yani eer, gklerin ve yerin kenarlarn aabilecekseniz ve Rabbinizi aciz brakabileceksiniz yani onun kahr-u galebesinin egemenlik alannn ve lkesinin dna size g yetiremeyecek hale gelinceye kadar kaabilirseniz "kan." Haydi bu snrlar an ve kp gidin. "Ama buna dair g ve imkannz olmadka" yani buna gcnz, kahrnz ve galebeniz bulunmadka "kaamazsnz ki" yani buna nasl sahip olabilirsiniz ki. Buna yakn bir buyruk da: "Yerde de, gkte de siz aciz brakabilecekler deilsiniz." (el-Ankebut, 29/22) buyruudur. 3- yetin anlamnn yle olduu da sylenmitir: Eer sizler, gklerde ve yerde neler olduunu bilebilirseniz biliniz fakat herhangi bir g ve imkan olmadan yani Allah'tan apak bir deliliniz olmadan asla bilemeyeceksiniz demektir. Birinci aklama daha gl grlmektedir. nk bir nceki yette, yce Allah kullarn amellerinin karln kanlmaz olarak vereceini szkonusu ettikten sonra "ey cin ve insan topluluklar... gcnz yetiyorsa..." diye buyurmaktadr. Bylelikle onlarn, Allah'n kendilerini cezalandrmay murad ettii takdirde kurtulmaya glerinin olmayacan aklam olmaktadr. "O halde Rabbinizin nimetlerinden hangisini yalanlayabilirsiniz?" (er-Rahman, 55/34) 4- bn Cerir dedi ki: Yani hepinizi birbirine eit klmay nasl yalanlayabilirsiniz. nk hepiniz hakknzda diledii emre aykr bir ey yapamyorsunuz. 5- Kad (Beydavi) dedi ki: Tehdit bir ltuftur. Verilen karlk ile itaatkar ile isyankar ayrdetmek ve kfirlerden intikam almak da nimetler arasnda saylr.212 Ayetten kan Baz Sonular 1- Yce Allah'n kudret ve saltanatnn azameti aklanmaktadr. 2- Yaratlmlarn yaratclar karsnda dnyada da, hirette de aciz olduklar aklanmaktadr. 3- Btn yaratlmlar Allah'n haklarnda gereklemesini diledii bir ie muhalefet edemezler. 4- lmden sonra dirili ve amellerinin karlklarnn grleceine iman etme akidesi vurgulanmaktadr. Surelerin Balanglarnn Anlam Yce Allah'n: "Elif, lam, mim", "elif, lam, ra", "elif, lam, mim, sad", "ha, mim", "ayn, sin, kaf", "nun" buyruklarnda yer alan bu harflerin anlamnn ne olduu hususunda mfessirler farkl grlere sahiptir. Kimileri yle demitir:

211 212

Bk. bn Kesr, IV, 274. Kasmi, XV, 292-295.

66

1- Bunlar yce Allah'n bilgisini sadece kendisine saklad hususlardandr demi ve bunlar tefsir etmemitir. 2- Bunlar srelerin isimleridir deyip, buna u hadisi delil gsterirler: Raslullah Salallahu aleyhi vesellem cuma gn sabah namaznda "elif, lam, mim" secde sresi ile " nsan zerinden yle bir sre geti ki..." (el- nsan, 76/1) srelerini okurdu.213 Mcahid dedi ki: "Elif lam mim, ha mim, elif lam mim sad, sad" yce Allah'n Kurn- Kerim'i kendileriyle balad birtakm balanglardr. (Yani bunlar Kurn srelerinin addr.) 3- Bakalar da yle demektedir: Bu harflerin srelerin banda szkonusu edilmeleri Kurn'n icazn aklamak ve birbirlerine hitaplarnda kullandklar bu mukatta (birbirinden kopuk) harflerden olumakla birlikte benzerini ortaya koymaktan yaratlmlarn aciz olduklarn aklamak iindir. Aralarnda Razi ve Kurtubi gibi muhakkiklerin de bulunduu bir topluluk bu gr nakletmitir. eyhu'l- slam bn Teymiye de, Hafz el-Mizzi de bu gr benimsemitir. Zemaheri der ki: Bunlarn hepsi Kurn'n banda bir arada zikredilmemitir. Meydan okuma ve kar kanlar azarlamakta daha beli olsun diye -pek ok kssann tekrarland ve birok yerde aktan aa meydan okumann tekrarland gibi- tekrarlanmtr. Bu balanglarn kimisi "sad, nun, kaf" gibi tek bir harf ile kimisi "ha, mim" gibi iki harf ile, kimisi "elif, lam, mim" gibi harf ile kimisi "elif, lam, mim, ra" ve "elif, lam, mim, sad" gibi drt harf ile kimisi "kaf, ha, ya, ayn, sad" ile "ha, mim, ayn, sin, kaf" gibi be harf ile gelmitir. nk araplarn sluplarnda kelimeler de bu ekildedir. Kimi tek harfli, kimi iki, kimi , kimi drt, kimi be harflidir. Bundan daha fazlas da yoktur.214 bn Kesr dedi ki: Bundan dolay o harflerle balayan herbir srede mutlaka Kurn'n zaferi ve icaz ve azameti szkonusu edilmitir. Tetkik edilirse grlecektir. Bu da yirmidokuz srede szkonusudur. Bundan dolay yce Allah: "Elif, lam, mim. Bu o kitaptr ki onda hi phe yoktur." (el-Bakara, 2/1); "Ha, mim. (Bu kitap) Rahman, rahim olan tarafndan indirilmitir." (Fussilet, 41/1); "Elif, lam, mim, sad. Bu sana indirilen bir kitaptr. Sakn ondan dolay gsnde bir sknt olmasn." (el-Araf, 7/1) diye buyurmaktadr. 4- Bu harflerin sreleri bilmeye delalet ettiini ve bunlardan eitli olaylarn, fitnelerin, savalarn vakitlerinin kartlabileceini iddia edenler ise haklar olmayan bir iddiada bulunmu ve hi ilgisi olmayan bir alanda at koturmu olurlar. 5- phesiz an yce Allah, bu buyruklar bouna indirmi deildir. Kurn- Kerim'de anlamsz ve sadece taabbudi ifadeler olduunu syleyen cahiller pek byk bir hata iindedirler. nk bu harflerin nefsu'l-emir'de bir manalar olduu muhakkaktr. Eer bu hususta hatadan korunmu peygamberden bize sahih bir rivayet gelirse ona gre aklarz, deilse durmamz gereken yerde durur ve: "Biz ona iman ettik, hepsi bizim Rabbimizdendir" deriz. lim adamlar bu harfler hakknda belli bir husus zerinde ittifak etmi deillerdir. Aksine ihtilaf halindedirler. Herhangi bir delile dayanarak baz grlerin daha kuvvetli olduunu gren bir kimsenin o gre tabi olmas gerekir. Aksi takdirde konu aklk kazanncaya kadar durmak icab eder.215 6- Doru olan, bunlarn meydan okumak iin zikredilmi olduklardr. Sanki anlam yle gibidir: Ey fesahat ve belagat ehli olan araplar! Elif, lam, mim size yabanc olmayan harflerdir... Bu grn doruluunun delili de yce Allah'n bu harflerin akabinde aziz kitabn szkonusu etmesidir: a. "Elif, lam, mim. Bu o kitaptr ki onda hibir phe yoktur." (el-Bakara, 2/1-2) b. "Elif, lam, mim, sad. Bu... sana indirilen bir kitaptr." (el-Araf, 7/1-2) c. "Elif, lam, ra. te bunlar hikmet dolu kitabn ayetleridir." (Yunus, 10/1) d. "Elif, lam, ra. Bu ayetleri salamlatrlm, sonra da hikmeti sonsuz ve hereyden haberdar olan Allah tarafndan geni geni aklanm bir kitaptr." (Hud, 11/1) Bu Harfleri Nasl Telaffuz Ederiz Surelerin balarnda bulunan bu harfleri herbir harf ayr ayr biri dierinden kopuk olarak telaffuz etmeliyiz. nk Raslullah Salallahu aleyhi vesellem yle buyurmutur: "Her kim Allah'n kitabndan bir harf okursa o harf karlnda onun iin bir hasene vardr. Hasene de on misli iledir. Ben 'elif, lam, mim' bir harftir demiyorum fakat elif bir harf, lam bir harf ve mim bir harftir."216 1- el-Bakara sresinin banda: "Elif, lam, mim" 2- er-Rad sresinin banda "elif, lam, mim, ra" 3- el-Araf sresinin banda "elif, lam, mim, sad" 4- Yusuf sresinin banda "elif, lam, ra" 5- M'min sresinin banda "ha, mim", Neml sresinin banda "ta, sin" 6- Nun, kaf ve sad bu isimlerle anlan srelerin banda 7- Meryem sresinin banda kaf, ha, ya, ayn, sad
213 214

Buhr ve Muslim. Bk. bn Kesr, I, 60. 215 bn Kesr. 216 Tirmizi ve bakalarnn rivayet ettii sahih bir hadistir.

67

8- ura sresinin banda ha, mim, ayn, sin, kaf diye telaffuz edilir. 9- Bu harflerden bazlar iki hareke (bir elif) uzatlr. Ha, h, ya, ra gibi. 10- Baz harfler daha da fazla uzatlr. Nn, kf, sd, mm, yn gibi. 11- Bu harflerin nasl telaffuz edilecei Kurn okuyucularndan ve uzman hocalardan dinlenerek renilir. Hsran Kfirlere, Kurtulu Mminleredir Yce Allah buyuruyor ki: "Andolsun asra ki gerekten insan ziyandadr. man eden, salih ameller ileyen, birbirine hakk tavsiye ve sabr tavsiye edenler mstesna." (el-Asr, 103/1-3) Asr: Ademoullarnn hayr ve er kabilinden hareketlerinin ierisinde gerekletii zamandr. Malik, Zeyd b. Eslem'den ikindi vakti olduunu sylediini nakletmektedir. Ancak mehur olan birincisidir. Yce Allah buna dair yemin ederek insann muhakkak hsranda yani ziyan ve helak iinde olduunu belirtmektedir. " man eden, salih ameller ileyen... mstesna" Yce Allah insan trnden hsrana urayanlar arasndan kalbleriyle iman edip, azalaryla salih amel ileyenleri istisna etmektedir. "Birbirine hakk tavsiye" buradaki hak itaatleri eda etmek, haramlar terketmektir. "Ve sabr tavsiye edenler mstesna" Musibetlere, ilhi takdire, iyilii emredip, mnkerden alkoyan kimseler arasndan olup uradklar eziyetlere sabr tavsiye edenler mstesnadr.217 mam afi -yce Allah'n rahmeti zerine olsun- diyor ki: nsanlar bu sre zerinde iyice dnselerdi onlara yeterdi. nk bu srede yle stn mertebeler szkonusu edilmektedir ki mslman bir kimse bunlar tam anlamyla elde edecek olursa kemalin en yksek mertebesine ular. Birincisi hakk bilmek, ikincisi gereince amel etmek, ncs onu iyice bilemeyenlere retmek, drdncs hakk renmeye, gereince amel etmeye ve onu retmeye sabretmektir. Sureden kartlan Baz Sonular 1- Kurtulu yolunu ihtiva ettiinden tr asr sresinin ayr bir fazileti vardr. 2- Yce Allah diledii eye yemin edebilir nk onu yaratan odur. 3- Kullarn Allah'tan bakas adna yemin etmeleri caiz deildir. nk Peygamber efendimiz yle buyurmutur: a. "Kim Allah'tan bakas adna yemin ederse irk komu olur."218 b. "Babalarnz adna yemin etmeyiniz. Her kim Allah adna da yemin ederse doru yemin etsin. Kendisine yemin edilen kimse de buna raz olsun. Her kim Allah adna raz olmazsa, onun Allah'la bir alakas yoktur."219 c. Abdullah b. Mesud da yle demitir: "Allah adna yalan yemin etmek, bakas adna doru olarak yemin etmekten daha ok houma gider." 4- Kfirin akbetinin hsran ve ziyan olduu aklanmaktadr. 5- man ve eriata uygun salih amel sahibi kimselerin kurtuluu aklanmaktadr. 6- man, sz ve amel olup, itaatlerle artar, masiyetlerle eksilir. 7- Mslmanlar arasnda hakkn ve sabrn karlkl tavsiye edilmesi farzdr. 8- Cemaatle namaz zellikle ikindi namazn cemaatle klmak vacip (farz)dir. nk yce Allah: "Namazlar ve zellikle orta namaz koruyunuz." (el-Bakara, 2/338) diye buyurmutur. Orta namaz ise ikindi namazdr. 9- Zaman mslman iin deerlidir. Onu Allah'a itaat ile geirir. KUR'AN'DA "LAZIM" VAKIF Tanm: Tam anlam ifade eden sz grubu sonunda durak yapmak demektir. Eer ondan sonraki ifadelerle vasl ile okunacak olursa, bu okuyu maksadn dnda bir anlam ifade eder. Hkm: Byle bir yerde vakf yapmak lazm olup, ondan sonraki lafzla okumaya devam edilir. Bundan dolay bu tr vakflara lazm vakf ad verilir. Alameti: Mim harfi olup, zerinde vakf yaplmas gereken kelimenin son harfi zerinde yazlr. Bu Vakfa Baz rnekler Yce Allah buyuruyor ki:

217 218

Bk. bn Kesr, IV, 547 Sahih bir hadis olup, Ahmed rivayet etmitir. 219 Sahih bir hadis olup bn Mace rivayet etmitir.

68

1- "Onlarn syledikleri seni zmesin. nk izzet btnyle yalnz Allah'ndr." (Yunus, 10/65) Burada "onlarn syledikleri" anlamndaki lafz zerinde vakf yapmak icab eder. nk daha sonra gelen "nk izzet btnyle yalnz Allah'ndr" buyruu ile vasl ile okunduu takdirde bu szn kfirlerin syledikleri szlerden olduu zannedilir, oysa durum byle deildir. Aksine bu yce Allah'n ifade ettii bir buyruktur. 2- "O halde onlardan yz evir. O arcnn bilinmedik bir eye araca o gnde." (el-Kamer, 54/6) Burada "onlardan" anlamndaki lafz zerinde vakf vacibtir. nk yce Allah'n: "O arcnn... araca o gnde" buyruuna vasl ile okunacak olursa yce Allah'n: "O halde onlardan yz evir" buyruu dnyada mriklerden yz evir anlamndadr zannedilir. nk yce Allah'n: "O arcnn... araca o gnde" buyruundan kast kyamet gnnde srafil'in arsdr. 3- "Gerekten Allah bir sivrisinei veya ondan daha stn herhangi bir eyi misal vermekten ekinmez... Ama kfirler: 'Allah bu misal ile ne kastetmitir' derler. Allah bununla bir ounu saptrr ve bununla ounu da hidayete eritirir. O bununla fasklardan bakasn saptrmaz." (el-Bakara, 2/26) Burada sondaki "misal" lafz zerinde vakf yapmak icab eder. nk yce Allah'n: "Bununla... saptrr" yani "sivrisinek misali ile" anlamndaki szn kfirlerin syledii szlerden olduu izlenimini verir. Oysa yce Allah'n buyruklarndandr. 4- "Onlarn ondan baka taptklar ancak diilerdir. Onlar ancak inat bir eytana tapm olurlar. Allah ona lanet etmitir. O da: 'Andolsun kullarmdan belli bir pay alacam' dedi." (en-Nis, 4/117-118) Burada yce Allah'n: "Allah ona lanet etmitir" buyruu zerinde vakf yapmak lazmdr. nk yce Allah'n: "O da: andolsun... alacam dedi" buyruunun Allah'n szlerinden olduu anlalmamaldr. Aksine bu Allah'n eytandan naklettii eytana ait szlerdir. 5- "Ey kitap ehli dininizde ar gitmeyin... ocuu olmaktan mnezzehtir. Gklerde ve yerde ne varsa hepsi onundur." Burada "ocuk" anlamndaki lafz zerinde vakf lazmdr ta ki yce Allah'n: "Gklerde ve yerde ne varsa hepsi onundur" ifadesinden bunlarn ocuun mlk olduu anlalmasn. Aksine bunlar yce Allah'n mlkdrler. 6- "Bunun zerine kendisine Lut iman etti ve: 'Dorusu ben Rabbime hicret edeceim' dedi. phe yok ki o azizdir. (Hkmne kar konulamayandr). Sonsuz hikmet sahibidir." (el-Ankebut, 29/26) Burada "bu" lafz zerinde vakf yapmak lazmdr. Ta ki "ve dorusu ben Rabbime hicret edeceim dedi" buyruunun Lut'un szlerinden olduu anlalmasn. nk bu szler daha sonraki ifadelerin de gsterdii gibi brahim Aleyhisselam'n szlerindendir. Daha sonraki ifade de yce Allah'n: "Ve biz ona shak' ve Yakub'u da baladk" buyruklardr. Bunlar ise brahim'in soyundandrlar. 7- "Musa'nn kavmi onun ardndan ziynet eyalarndan bren bir buza heykelini (ilah) edindiler. Onun kendileriyle konuamadn, onlara bir yol da gsteremediini grmediler mi onlar? Onu (ilah) edinmekle zalimlerden oldular." (el-Araf, 7/148) Burada da vakf "bir yol" anlamndaki lafz zerinde lazmdr. Bylelikle bu Musa'nn kavminin bu yolu ona edindikleri izlenimi verilmemi olur. Onlar yol deil, buzay kendilerine ilh edinmilerdi. 8- "Yahudiler: 'Allah'n eli baldr' dediler. Sylediklerinden tr kendi elleri baland ve onlara lanet edildi. Hayr, Allah'n iki eli de aktr..." (el-Maide, 5/64) Burada "syledikleri" anlamndaki lafz zerinde vakf lazmdr ki yce Allah'n: "Hayr, Allah'n iki eli..." buyruunun yahudilerin syledikleri szlerden olduu anlalmasn. Aksine bunlar yce Allah'n buyruklardr. 9- "Onlara bir ayet gelse: 'Allah'n peygamberlerine verilen gibi bize de verilmedike asla iman etmeyeceiz' derler. Allah peygamberliini kime vereceini ok iyi bilendir..." (el-En'am, 6/124) Burada vakf ("Allah'n peygamberlerine" terkibindeki) "Allah" lafz zerinde vakf lazmdr. Ta ki yce Allah'n (kafirlere cevap mahiyetindeki): "Allah... ok iyi bilendir" anlamndaki buyruun kfirlerin szlerinden olduu zannedilmesin. Bilakis o yce Allah'n buyruklarndandr. 10- "Ancak dinleyenler kabul ederler. lleri ise Allah diriltecektir. Sonra yalnz ona dndrleceklerdir." (elEn'am, 6/36) Burada vakf "dinleyenler" anlamndaki lafz zerinde lazmdr. Bylece vasl ile okunmas halinde llerin de iittikleri izlenimi verilmemi olur. 11- "Allah ile birlikte baka bir ilaha dua (ve ibadet) etme. Ondan baka hibir ilah yoktur..." (el-Kasas, 28/88) buyruunda vakf "baka" anlamndaki lafz zerinde lazmdr. Bylelikle bu dier ilhn orta yoktur anlamn vermemi olur. 12- "Onlar yeryznde aciz brakabilecek deillerdir. Kendilerinin Allah'tan baka hibir velileri de yoktur. Onlara azablar kat kat verilecektir..." (Hud, 11/20) Burada da "velileri" anlamndaki lafz zerinde vakf yapmak lazmdr. Bylelikle: "Onlara azablar kat kat verilecektir" ifadesinde szkonusu edilenlerin veliler olduu anlalmam olur. Aksine bu kendilerine: "Onlar yeryznde aciz brakabilecek deillerdir" buyruuyla iaret edilen kfirler hakkndadr. 13- "O halde onlarn syledikleri seni zmesin. Muhakkak biz onlarn gizlediklerini de, akladklarn da biliyoruz." (Yasin, 36/76) Burada "onlarn syledikleri" anlamndaki lafz zerinde vakf yapmak lazmdr. Bylelikle yce Allah'n: "Muhakkak biz onlarn gizlediklerini... biliyoruz" szlerinin kfirlerin syledikleri szlerden olduu anlalmam olur. Aksine bu yce Allah'n buyruklarndandr.

69

KUR'N-I KER M'DEK SEKTELER Tan m : Sekte kraat kast ile birlikte nefes almadan adeten vakf sresinden daha az bir sre sesi kesmektir. Alameti: zerinde sekte yaplmak istenen kelimenin son harfi zerinde yazlan kk bir "sin" harfidir. Hkm: zerinde sekte yapmak lazmdr. Bu sema (konu ile ilgili peygamberden gelen rivayet) kaydna baldr. Bu hususta naklin sabit olmad yerlerde caiz deildir. mam bnu'l-Cevzi'nin de belirttii gibi bu hususta sahih rivayetler vardr. Ancak vakf yaplan yerler kraat kitaplarnn belli yerlerinde grlecei zere kraat-i aere arasnda farkl farkldr.220 Aada sadece hafsn zerinde sekte yapt yerleri kaydedeceiz. Bunlar alt yerdir: 1- Kehf sresinde: "Onda hibir erilik komayan" (el-Kehf, 18/1) buyruunda "erilik" anlamnda tenvinden bedel olarak getirilen elif (meddi bedel) Burada sekte yapmann hikmeti manay aklamak ve (bir sonraki yetin ilk kelimesi olan "dosdoru" anlamndaki kelimenin "erilik" anlamndaki (ve zerinde sekte yaplan) kelimenin sfat olduu anlalmasn. nk bu onun sfat olmayp ya "kitab"n halidir yahutta hazfedilmi bir fiil dolaysyla nasbedilmitir. Bu da: O kitab dosdoru kitap klmtr anlamndadr. 2- "Vay bize! Yattmz yerden bizi kim kaldrd diyecekler." (Yasin, 36/52) buyruunda yer alan "yattmz yer" anlamndaki lafzn sonundaki elif harfi zerinde sekte yaplr. Burada sekte yapmann hikmeti daha sonra gelen "bu" iaret edatnn "yattmz yer"in sfat olduu sanlmasn diyedir. O sfat deil, yeni bir cmle balangcdr. 3- "Var m tedavi edecek bir kimse" (el-Kyame, 75/27) buyruunda yer alan "kimse" anlamndaki lafzn nun harfidir. Burada sekte yapmann hikmeti sonra gelen kelimeden ayr bir kelime olduunu farkettirmektir. Sonraki kelimeyle birlikte mbalaa sigas olarak fe'al vezninde tek bir kelime deildir. 4- Mutaffifin sresinde yer alan: "Hayr aksine onlarn kazandklar kalblerini rtmtr." (el-Mutaffifin, 83/14) buyruunda "hayr" anlamndaki lafzn lam harfi zerinde sekte yaplr. Bunun ile ilgili aklama bir nceki maddedeki aklamaya benzemektedir. 5- "Malmn bana faydas olmad. Saltanatm da beni brakp gitti." (el-Hakka, 69/28-29) yet sonunu sonraki yet ile vasl ile okunduu takdirde "malmn" anlamndaki lafzn ha harfi zerinde sekte yaplr. 6- Enfal sresinin sonu ile Tevbe sresinin ba arasnda sekte yapmak. Kraat-i aerenin geri kalan imamlar da bir kraat ekillerinde onunla ayn ekilde okumulardr.221 Bir Uyar Burada bizler Kurn- Kerim'de sekte yaplacak yerleri bu ilim erbabnn aklamalarna dayanarak gsterdik ve baz yerlerde bu sektelerin mana asndan hikmetlerine de dikkat ektik. Yine sekte yaplan yerlerin tevkife bal olduuna ve bu hususta vakf ve vasln eitli alametlerinden farkl olarak burada itihadn szkonusu olmadna da iaret ettik. nk dier vakf ve vasl alametleri itihada baldr. Bundan dolay baz yerlerde vasln vakftan daha uygun ya da aksinin daha doru olduunu grebilmekteyiz. Dier taraftan mushaftaki alamet grmze muhalif olabilir. Eer lazm vakf olarak gsterilen yerler tetkik edilirse bazlarnn vakf asndan lazm olmad ve vasl ile okunmakla birlikte manann bozulmad da grlebilir. Burada bizim iin nemli olan ise sekte yapmann tevkfi olduunu ve bundan dolay her zaman iin ve her yerde mutlaka manaya dayal bir hikmetin bulunmasnn gerekli olmadna iaret etmektir. Buna en byk delil yce Allah'n: "Tedavi edecek kimse" (el- nsan, 75/27) buyruunda yer alan "kimse" anlamndaki lafz zerinde yaplan sektedir. Bizler bunun sebebini yerinde akladk. Bununla birlikte btn kraat alimleri burada nun harfini ra harfine idgam yapmaktadr. Tek istisna Hafs'tr, o burada sekte yapar. Dier taraftan "malmn" (el-Hakka, 69/28) buyruundaki "he" harfi zerinde sekte yapmann anlam asndan hikmeti nedir? zellikle burada Hafs'n da bir baka kraat eklinin olduunu bilir ve buna gre onun "brakp gitti" lafzndaki "he" harfine idgam ettiini de bilirsek bu daha iyi anlalr. nk bunlar birbirinin misli iki harftir (idgamu'l-misleyn olur). ALLAH YARATANDIR, YARATILMAMITIR Yce Allah buyuruyor ki: "O Allah'tr ki yaratandr. Yoktan var edendir (baridir), sret verendir, en gzel isimler yalnz O'nundur." (elHar, 59/24) eytan Allah' kim yaratt diye vesvese verecek olursa, Raslullah Salallahu aleyhi vesellem bizlere eytann bu tuzana nasl kar koyacamz ve ne diyeceimizi retmitir:

220 221

Bk. Abdu'l-Fettah el-Mursifi, hidyetu'l-Kari ila Tecvid-i Kelami'l-Bari, I, 407 ve devam. Mahmud el-Husari, Ahkamu'l-Kur'ani'l-Kerim, s. 261 ve devam -Muhammed Minyar'n taliki ile-

70

"Allah'a ve Rasllerine iman ettim. Allah bir ve tektir. Allah sameddir, domamtr, dourmamtr. Kimse O'na denk deildir" der, sonra defa sol tarafna tkrr gibi yapar ve eytandan Allah'a snr ve bu iten vazgeer. Bu (eytann bu telkinini) o kimseden giderir.222 Allah'n yaratc olduunu ve yaratlmam olduunu sylemek ve kabul etmek farzdr. Amr b. Dinar dedi ki: Ben yetmi seneden beri insanlarn yle dediklerini grp durdum: Allah yaratandr, yaratlm deildir. Onun dndaki btn varlklar yaratlmtr. Kurn mstesna. O yaratlm deildir, ondan geldi, ona dnecektir. (Ondan geldi: Yani kelam ile onu syleyen odur.) mam Ahmed'in sz de budur. eyhu'l- slam ( bn Teymiye) dedi ki: Allah'n sfatlar hakknda sylenecekler, zat hakknda sylenecekler gibidir. Buna gre Allah'n sfatlarndan olan Allah'n kelam Kurn- Kerim hakknda da onun mahluk olmad sylenir. Kurn Allah'n yaratlmam kelamdr. nk Allah'n kelam onun sfatlarndandr, sfatlar da ona tabi olarak yaratlmamtr. Yce Allah'n: "Muhakkak biz onu akl edip anlayasnz diye arapa bir Kur'an kldk." (ez-Zuhruf, 43/3) buyruuna gelince, bn Kesr ve Taber: "Muhakkak biz onu... kldk" onu indirdik demektir demilerdir. Kurn- Kerim Peygamber Salallahu aleyhi vesellem'in mucizesi olup, onunla o dili konuan araplara meydan okuyarak bir yetin dahi olsun benzerini getirmelerini istemitir. Onlar buna dahi g yetiremediler. "De ki: 'Andolsun bu Kur'an'n bir benzerini getirmek iin insanlar ve cinler biraraya toplansalar, birbirine yardmc olsalar dahi yine benzerini getiremezler." (el- sra, 17/88) "De ki: 'yleyse eer doru syleyenler iseniz siz de onun benzeri bir sre getirin." (Yunus, 10/38) Kurn Allah tarafndan indirilmi olup, yce Allah onu eksiksiz klmtr. O btn zaman ve mekanlar iin elverilidir. Beeriyet iinde bulunduu bedbahtlktan onunla kurtulabilir. Kurn yle tanmlanr: O Allah tarafndan Muhammed Salallahu aleyhi vesellem'a indirilen ve tilaveti ile ibadet olunan Allah'n szdr. a. Kurn Allah'n szdr demekle insan, cin, melek ya da baka varlklarn szleri kapsam dnda kalmaktadr. b. Allah tarafndan indirilmitir demekle Allah'n kendi nezdinde sakl tuttuu szler kapsam dnda kalmaktadr. nk hadiste: "Yahut nezdinde gayb ilminde zellikle kendine sakladn..." denilmektedir. c. Okunmas ibadet olan kayd da kudsi hadisi darda tutmaktadr. nk okunmas ile ibadetin anlam namazda ve namaz dnda ibadet kastyla okunmasdr. Kudsi hadis ise byle deildir, namazda okunmaz. te bu aklama Kurn'n Allah tarafndan indirilmi olduunu ve yaratlmam olduunu ifade eder. Kur'an ile Kudsi Hadis Arasndaki Fark 1- Kurn ile Allah araplara meydan okumutur. Fakat kudsi hadislerle meydan okuma szkonusu deildir. 2- Kurn tevatr ile nakledilmitir. Kudsi hadisler ise ahad haberdir. 3- Kurn lafz ve manasyla yce Allah'tandr. Kudsi hadisin ise manas Allah'tan, lafz Raslullah Salallahu aleyhi vesellem'dandr. Mesela yce Allah yle buyurmaktadr: "Ey kullarm ben zulm kendime yasakladm. Onu aranzda da haram kldm. O halde birbirinize zulmetmeyiniz."223

222 223

Buhr, Muslim ve dierlerinde varid olmu, bu husustaki hadislerin z budur. Muslim.

71