EDRNE VE EVRESNDE OSMANLI DNEM ASKER MMAR

Hazrlayan: Servet NKAZAN Danman: Yrd.Do. Dr. Mustafa ZER

Lisansst Eitim, retim ve Snav Ynetmeliinin Sanat Tarihi Anabilim Dal iin ngrd YKSEK LSANS TEZ olarak hazrlanmtr.

Edirne Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Ocak 2006

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne

Bu alma, jrimiz tarafndan Sanat Tarihi Anabilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ olarak Oybirlii/Oyokluu ile kabul edilmitir.

Prof. Dr. Engin BEKSA

Yrd. Do. Dr. Mustafa ZER

Yrd. Do. Dr. brahim SEZGN

NSZ

Osmanl Dneminde ina edilen askeri mimarlk eserleri: Savunma yaplar (kale, sur, kule, siper ve tabya), kla yaplar, askeri okul, askeri hastane, karargah binalar ile karakol ve silahhaneler gibi yaplardan oluur. Savunma yaplar hakknda yeterince aratrma yaplmasna karn karakol, kla ve karargah binalar Sanat Tarihi bak asyla yeterince incelenmemitir. imdiye kadar Edirnedeki Osmanl Dnemine ait kla ve karargah binalarnn tamam hakknda inceleme ve aratrma yaplmamtr. 19 ve 20.yzyllarda bat etkisinde Osmanl mimarisinin nemli bir blmn askeri maksatl yaplar oluturur. II. Ordu merkezini oluturan Edirnede, Osmanl Dneminde youn imar faaliyetleri grlr. Edirnedeki tarihi askeri binalarn bir ou gnmzde de askeri amalarla kullanlmaktadr. Askeri gvenlik gerekesiyle aratrmaclarn zel izinle inceleme yapmas gerekmektedir. Bu nedenle askeri binalarla ilgili incelemeler olduka yetersizdir. Yaplan aratrma konusunun seilmesinde ve tezin her aamasnda yakn desteini esirgemeyen bu alma ile bana Sanat Tarihi aratrma metodunu reten, yol gsteren Yrd.Do.Dr.Mustafa zere, askeri hastanelerle ilgili yardmlarn esirgemeyen Nilfer Gkeye, zellikle ssleme konusunda bilgi eksikliimi tamamlayan sayn Neriman Kyloluna, izimleri yapan mimar Selim Sel ve mhendis Fatih Usluya kalpten teekkrler. Aratrma yaptm dnemde beni gnlden destekleyen sral birlik komutanlarma minnettarm. Yllardr dank bir rencinin kahrn eken eim/velime kalpten teekkr ederim.

OCAK 2006

Servet NKAZAN

II

ZET

Edirne ve evresindeki Osmanl Dnemi askeri yaplar hakknda gnmze kadar kapsaml bir aratrma yaplmamtr. Yaplan aratrmalarda ise tabyalar haricindeki yaplar sanat tarihi disiplini ierisinde incelenmemitir. Bu boluu doldurmak amacyla bu almada; Yenieri Ocann kaldrlmasndan (1826), Balkan Harbine (1912) kadar olan srede Edirne il snrlar ierisinde kurulan kla, iki askeri hastane, bir askeri okul, iki karargah binas ile bu yaplara ait iki eme, iki hamam ve iki depo binas, plan, yap malzemesi ve slup zellikleri deerlendirilerek detayl olarak incelenmitir. 19. ve 20. yy. da bat etkisinde gelien Osmanl mimarisinin farkl ilev ve yap elemanlaryla oluan askeri mimari, neoklasik, eklektik(karma) ve ulusal mimarinin zellikleri tar. Metne dntrlen aratrma alt ana blm ile resim ve ekillerden olumaktadr. Giri blmnde, incelenen askeri yaplarn yerleri, dnem ve slup zellikleri ile yaplan incelemenin metodu anlatlmtr. 2.Blmde, M..400 ylndan 1923 ylna kadar geen srede, konunun btnln pekitirmek amacyla Edirne tarihesinden ksaca bahsedilmitir. 3.Blmde, Trk Mimarisinde askeri yaplar tanmlanarak, ilk rneklerinden Cumhuriyet dnemine kadar olan geliim sreci belirlenmeye allm, Edirnedeki Osmanl Dnemi askeri yaplarndan ksaca bahsedilmitir. almann esas blmn oluturan 4.blm, Katalog balyla

verilmitir. Bu blmde, Edirne ve evresindeki askeri maksatl binalar ile bu binalarn bulunduu klalardaki eme, hamam gibi eserler incelenmitir. Katalog blmnde incelenen eserlerden gnmzde askeri birlikler tarafndan kullanlmayanlar (General Fahri zdilek Klas ve General Adil Alpay Klas) resimlerle belgelenirken, Karaaa Klas, General Kemal Tanca Klas, Tmen

III

Karargah halen kullanldndan emniyet gerekesi ile fotoraflar ekilmemi, izim yaplmamtr. Cezaevi olarak kullanlan Mahmudiye Klas(Piyade Klas) binalar ile Demirta Askeri Hastanesinin bir, iki ve nc kat rlveleri alnamamtr. Karlatrma ve deerlendirme blmnde; eserler, plan, malzeme-teknik, yap elemanlar, cephe dzeni, sslemeleri ile ele alnmtr. Eserler, nce kendi ierisinde, daha sonra Edirne dndaki askeri yaplarla karlatrlarak deerlendirilmitir. Sonu blmnde binalarn tarihlendirilmesi, binalarda yaplan deiiklikler ve gnmze kadar olan kullanm sreci belirlenerek yaplmas gerekenler belirtilmitir. Son blm,almada yararlanlan kaynaklarn gsterildii. Kaynakadr. Yaplarn izim ve fotoraflar ile ehir haritas eklerde yer almaktadr. .

IV

ABSTRACT There is no detailed research about military buildings in and around Ottoman Edirne In the previous works, monuments except trenches were not researched in artial base. In order to full this empty space, this work is about to four garrisons, two military hospital, one military school, and one headquarters building which all are regarded with reference to planned construction materials and style between the time resolution of Janissary dated 1826 and Balkan War dated 1912. Ottoman military architecture which was developed from different constructive forces of 19th and 20th centuries western based Ottoman architecture, has neo-classical, eclectic, and national racteristics. There are six main parts, pictures and illustrations where necessary. In the introduction, the place, time period, and the methodology of the research are mentioned. In the second part, Ottoman Edirne history briefly explained between 400 B.C. and 1923 in order to make the works integrity. In the third part, military buildings in Turkish architecture mentioned and the developing of it is given from the first example to republican period. Also, Ottoman military buildings were mentioned briefly. The fourth part in which main theme is given, investigated the military buildings and bathsand like buildings in these buildings which are in and around Edirne. In this part you can find themes like history, restorations buildings faced with. All monuments are illustrated with pictures and moreover except Mahmudiye Garrison and Timuta Military Hospital base 1, 2, and 3 statistical survey , all buildings handmade illustrations are given. In the part called, evaluation and correspondence, monuments regarded with reference to their plans, materials-tecnique, construction forces, frontal side, ornoments In addition, monuments are corresponded with first in themselves and than the military buildings around Edirne.

In the final part, chronology, places and changes made and usage of the buildings up to now are determined and things that should be done are explained. After that, reduction of the works is done and with reference to the scientific thesis requriements the mentioned work constructed. The last part is the indexes of the work. The illustrations and photographs of monuments and the city map were added properly.

VI

NDEKLER NSZ I ZET .. II ABSTRACT. IV KISALTMALAR. IX EKLLER LSTES..X FOTOGRAF LSTES..XI 1. GR 1-9 2. EDRNE TARHNE GENEL BR BAKI. 10-14 3.TRK MMARSNDE ASKER YAPILAR VE EDRNE.. 3.1. Trk Mimarisinde Askeri Yaplar. 3.2. Edirnedeki Askeri Yaplar. 4. KATALOG.. 4.1.KILALAR. 4.1.1.Mahmudiye Klas (Edirne Kapal Cezaevi). 15-25 16-21 21-25 26-106 27-65 28-40

4.1.1.1. L Planl Bina . 28-36 4.1.1.2. Mahmudiye Klas Hamam................................. 37-39 4.1.2. Svari Klas (General Fahri zdilek Klas,). 40-55

4.1.2.1. U Planl Bina,(Orta Bina).... 41-45

VII

4.1.2.2. Gney Blok....... 46-48 4.1.2.3. Kuzey Blok... 49-51 4.1.2.4. Svari klas deposu.. 52-53 4.1.2.5. Namazgahl meydan emesi(II.Mehmet) 54-55 4.1.3. General Celalettin Alko Klas (Karaaa Klas )... 56-64 4.1.3.1.Kuzey Blok 57-60 4.1.3.2.Bat Blok 61-63 4.1.3.3.Dou Blok 64

4.2. ASKER OKUL 65-75 4.2.1.1.Harbiye Binas.. 66-70 4.2.1.2.Ek Hizmet Binas.. 71-74 4.2.1.3.Harbiye emesi(Hastane). 75 4.3.ASKER HASTANELER...... 76-87 4.3.1. Demirta Askeri Hastanesi(Timurta,Karaaa). 77-83 4.3.2. Demirta Askeri Hastanesi Hamam 84-85 4.3.3. Merkez Askeri Hastanesi. 86-87 4.4.KARARGAH BNALARI 88-103 4.4.1. Daire-i Mir (Tmen Karargah).. 89-94 . 4.4.2. Redif Dairesi... 95-101 4.4.3. Depo binas.. 102-103 5. KARILATIRMA VE DEERLENDRME104-115 5.1. Plan107 5.2.Malzeme ve Teknik108 5.3.Cephe Dzeni..109

VIII

5.4.Yap Elemanlar..................110 5.4.1. Kaplar, Pencereler . 110 5.4.2. Sve.......... 110 5.4.3.Silme, Korni ve Plasterler 111 5.4.4. Kemer,Stun ve Ayaklar....111 5.4.5.rt Sistemi ... 112 113 5.4.6.Ocak, Ni ve Panolar..

5.5.Ssleme 114 5.5.1.Bitkisel Ssleme ....... 114 5.5.2.Geometrik Ssleme.... 115 6. SONU 116-120 KAYNAKA.. 121-125 EKLLER FOTOGRAFLAR EDRNE EHR HARTASI

IX

KISALTMALAR

Bkz B.O.A C. Fot. K.K.K Mknz M.S.B P s ek Tug T.C T.M.O T.T.K vb y.y

:Baknz : Babakanlk Osmanl Arivi :Cilt :Fotoraf : Kara Kuvvetleri Komutanl :Mekanize :Milli Savunma Bakanl : Piyade :Sayfa :ekil :Tugay :Trkiye Cumhuriyeti :Toprak Mahsulleri Ofisi :Trk Tarih Kurumu :Ve bakalar : Yzyl

EKLLER ek.1 ek.2 ek.3 ek.4 ek.5 ek.6 ek.7 ek.8 ek.9 ek.10 ek.11 ek.12 ek.13 ek.14

LSTES

Svari klas (General Fahri zdilek klas) vaziyet plan Svari Klas Binalar bat cephe izimi Svari Klas Gney Blok rlvesi Svari Klas U planl Bina Zemin Kat rlvesi Svari Klas U planl Bina I. Kat rlvesi Demirta Askeri Hastanesi kuzey cephe Demirta Askeri Hastanesi gney cephe Demirta Askeri Hastanesi zemin kat rlvesi Sanayi Klas (General Adil Alpay Klas) vaziyet plan Redif Dairesi dou cephe izim Redif Dairesi bat cephe izimi Redif Dairesi kuzey cephe izimi Redif Dairesi I.kat rlvesi Redif Dairesi II.kat rlvesi

XI

FOTORAF LSTES Fot-1 Mahmudiye Klas gney cepheden panoromik grnm Fot-2 Mahmudiye Klas kuzey cephe genel grnm Fot-3 Mahmudiye Klasna ait eski bir fotoraf (Abdlhamit albm:43 numara ile irae olunan Piyade Kla-i Hmayunn manzarasdr) Fot-4 Mahmudiye Klas Hamam Batdan genel grnm Fot-5 Fot-6 olunan Piyade Kla-i Hmayunn manzarasdr.) Fot-7 Fot-8 Fot-9 Svari Klas U planl, orta blok bat cephe Svari Klas U planl, orta blok bat cephe detay Svari Klas Gney Blok bat cephe Mahmudiye Klas Hamam Scaklk kubbe Svari Klas eski bir fotoraf,( Abdlhamit albm :41 numara ile irae

Fot-10 Svari Klas Gney Blok gney cephe Fot-11 Svari Klas Gney Blok tek katl blm gney cephe Fot-12 Svari Klas Gney Blok dou cephe Fot-13 Svari Klas Depo Binas Fot-14 Svari Klas II.Mehmet emesi Gney cephe Fot-15 Svari Klas II.Mehmet emesi Kuzey cephe Fot-16 Harbiye Binas eski bir fotoraf (Harita 34 numara ile irae olunan Mekteb-i dadi-i mlk-i ahanenin manzarasdr) Fot-17 Kemal Tanca Klas Harbiye emesi Fot-18 Kemal Tanca Klas Harbiye emesi Kitabesi Fot-19 Demirta Asker Hastanesi gney cephe Fot-20 Demirta Asker Hastanesi dou cephe Fot-21 Demirta Asker Hastanesi kuzey cephe Fot-22 Merkez Asker Hastanesi duvar kalnts Fot-23 Daire-i Mir eski bir fotoraf Fot-24 Sanayi Klas giri akl Fot-25 Sanayi Klas hava fotoraf Fot-26 Redif Dairesi gney cephe Fot-27 Redif Dairesi dou cephe

XII

Fot-28 Redif Dairesi bat cephe giri Fot-29 Redif Dairesi eski bir fotoraf (Engin zendes albmnden) Fot-30 Redif Dairesi Sanayi Klas depo binas dou cephe

1.GR

1.GR Orta Asyadan srekli batya ilerleyen Trkler, batdaki askeri gelimeleri rnek alarak ordularnda dzeni salamak amacyla, kla, askeri okul, askeri hastane, depo, karargah ve hizmet binalarnn yapmna arlk vermilerdir. Bugnk anlamda kla denilen dzenli ve tekilatl binalarn inasna, Yenieri askeri tekilatnn kaldrlmas ve dzenli ordularn kurulmasyla balanmtr1. Osmanl ordu tekilatnda askeri yaplar, kla yaplar ( kou, ahr, depo, cami, hamam, eme vb.), karargah, okul, hastane fabrika vb. yaplardan olumaktayd. 19.yzylda stanbul merkezli kla imar faaliyetlerinden, Osmanl Devletinin nemli kentlerinden biri olan Edirnede fazlasyla etkilenmitir. ncelediimiz dneme ait(19-20yy) askeri yaplar, belirli akm ve sluplarn etkisinde ina edilmitir. 18.yzyln sonlarndan itibaren, sanatsal sluplar, yerini sanatsal akmlara brakmtr. Barok ve rokoko sluplarnn ar sslemelerine bir tepki olarak ortaya kan neo-klasizm, 18.yzyln ikinci yars ve 19.yzyln ilk 25 ylnda etkin olmutur. Bu akmn, mimarideki ilk temsilcileri ise Fransa ve Almanyadr2. 18. y.y.da Avrupa sanatnn etkisinde kalan Osmanl Mimarisine 19.yzyldan itibaren neo-klasik slup hakim olmutur. Yzyln sonlarnda bat eksenine bir tepki olarak bat semeciliinden uzaklaan mimarimiz, Trk neo-klasik sentezini oluturmutur. Bat mimarisinde neo-klasik olarak deerlendirilen ve zellikle cephelerde etkin olan bu anlay srerken, yeni ihtiyalarn dourduu deiik fonksiyonlu, yeni yap tipleri retilmitir. Bu dnemde Osmanl Devletindeki gelimeler dikkat ekicidir3. Neo-klasik akmn zellikleri, klasik slupla paralellik gsterir. Simetrik dzenin nem kazand yaplarda, planl geometrik dzenlemeler grlr. Yap ekseninde, plan ikiye blnerek, yapnn her iki ksm ayn ekilde dzenlenmitir. Kare ve
1 2 3

Zuhal etiner Dodu, (2002): Kla Mimarisi, Trkler Ansiklopedisi, Cilt:12, Ankara , s.178 Engin Beksa, (1993): Avrupa Sanatna Giri, Engin Yaynclk, stanbul, s.78 Frat Nurcan nci, (1999): XX. Yzyl Balarnda Grlen Osmanl Mimarisi, Osmanl Ansiklopedisi, Cilt; 10, Ankara, s. 290

dikdrtgen planlar bu dnemde de uygulanmtr. ve d mekanlar arasnda iliiler kurularak, streometrik yap biimlendirilmesi ortaya karlmtr. Yaplar mekan, fonksiyon ve d biim bakmndan planlanmtr. Cephelerde dikey ve yatay hatlar stun, silme ve plasterlerle oluturulmutur4. Dekoratif elere nadiren rastlanan yaplarda ssleme sade ve azdr. Cephelerde hareket, mimari plastik elerle salanmtr. Bunlar, kat kornii, silme, plaster, kap ve pencere sveleridir. Esas giriin bulunduu cepheler ounlukla stunlu ve dar tarlarak ina edilmitir. Askeri binalarn biimlenmesinde etkili olan neo-klasik akmn, resmi devlet yaplarnda grlen slup zelliklerinden biri de, cephelerinde antik taklidi stuna dayanan gen biiminde bir alnln (fronton) bulunmasdr. 19.yzyln sonlarnda ina edilen binalarn bat etkisinde belirli bir sluba bal kalmayan eklektik(karma) slup zelliklerini yanstt da grlr 5. Yenieri Ocann kaldrlmasndan (1826), Balkan Harbine (1912) kadar olan srede Edirne il snrlar ierisinde kla yaplar, askeri hastane, askeri okul ve karargah binalar ile bu binalara ait depo, cami, hamam ve emeler ina edilmitir. Edirnede ina edilen savunma amal yaplar (tabya, sur, kale vs.) geni kapsaml ve ayrca incelenmesi gereken bir konu olduundan inceleme dnda braklmtr6. Bu incelemede sz konusu yaplardan gnmze ulaanlar tm ynleriyle incelenmeye allmtr. imdiye kadar Edirnedeki askeri binalar, Sanat Tarihi biliminin esas ve kurallarna gre ele alnmamtr. Bu yaplar, 19 yy.da Osmanl corafyasnda zellikle stanbul da gelien bat etkili mimarinin ve ulusal mimarlk akmnn nemli temsilcileri arasnda olmas nedeniyle de ayrca nem arz etmektedir.

4 5

zsezgin ve Bykileyen, (1993): Sanat Eserlerini nceleme, Eskiehir:s.16 Semavi Eyice, (1981): XVIII:Yzylda Trk Sanat ve Trk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik slubu, Sanat Tarihi Yll(1979-1980), stanbul, s.173. Edirne Tabyalar ile ilgili bkz. Yavuz Gner,(2004):Edirne Askeri Tabyalarnn Mimarisi,Mimar Sinan nversitesi, Sosyal Bilimler Enstitsi, Sanat Tarihi Anabilim Dal, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi)stanbul

Ktphane, ariv ve arazi aratrmalar sonucunda, Edirne ve evresinde, 19 ve 20. yzyllardan gnmze ulaan kla, iki askeri hastane, bir askeri okul, iki karargah binas ile bu binalarn bulunduu klalarn hizmeti iin yaplan, iki eme iki hamam ve iki depo incelenmitir. ncelenen yaplar ierisinde en eski tarihli olan Piyade Klas (Mahmudiye,Yank Kla) Edirne, Sarayakpnar yolu zerindedir. Gnmzde kapal cezaevi olarak kullanlan klann kuzeyinde, Merkez Askeri Hastanesi kalntlar, dousunda Tunca nehri bulunur. Klada birbiriyle balantl iki bloktan oluan L dzenli bina ile hamam grlr. Tarihi vesikalarda bahsi geen caminin kalntlarna rastlanlmamtr. Bu klann gney dousundaki, Svari Klas ve Ahrlar olduka byk bir alan zerinde, tel rg ile snrlandrlmtr. Svari Klasnn, gneyinde Sarahane Kprs, dousunda Yeni Saray ve Tunca nehri bulunur. 2005 ylnda Trakya niversitesine teslim edilinceye kadar General Fahri zdilek Klas olarak kullanlan alanda, Osmanl Dnemine ait yaplardan karargah ve ahr olarak kullanlan bina ile namazgahl meydan emesi(II.Mehmet emesi) bulunur. Svari Klas, Edirne, Sarayakpnar yolu tarafndan blndnden klaya ait depo binas yolun batsnda kalmtr. Edirnenin Karaaa Mahallesinde, Karaaa Klas olarak da bilinen General Celalettin Alko Klasnda, Osmanl Devletinin son dnemine ait birbirinden bamsz blok bulunur. Bu binalar, Ulusal mimarlk akmnn zelliklerini yanstr. Gmen Misafirhanesi olarak da bilinen Demirta Askeri Hastanesi klann gney batsndadr. Hastanenin ikinci ve nc kat tahrip olduu iin bu katlarda detayl inceleme yaplamamtr. Edirnenin ilk askeri hastanesi olarak ina edilen Merkez Askeri Hastanesi, Edirne Kapal Cezaevinin kuzey batsndadr. Hastane yapsndan gnmze hastanenin bir duvar paras kalmtr. Selimiye Caminin kuzeyinde, General Kemal Tanca Klas olarak kullanlan alanda, kapal bir avlu etrafnda kare planl bir bina ile klann gney bat duvarna bitiik bir eme bulunur. Kare planl ve i avlulu bina, Osmanl Dneminde farkl tarihlerde yaplan iki binann belirlenemeyen bir tarihte birletirilmesi sonucu

oluturulmutur. ki bina, Harbiye Mektebi ve Ek Hizmet Binasdr. Edirne ve Trakyadaki II.Ordu birliklerinin karargah olarak kullanlan Mirlik Binas (Tmen Karargah) 1897 ylnda ina edilmitir. ehir merkezinde, Selimiye Caminin gneybatsnda yer alan binann, batsnda erefeli Cami, gneyinde ise Bedesten bulunur. Bu binann Edirnede incelenen dier askeri binalardan en byk fark, cephelerindeki sslemelerinin zenginlii ve tarihi dokusunun hi bozulmadan gnmze kadar ulam olmasdr. Baba Demirta Mahallesi, Sanayi Caddesinde yer alan ve Sanayi Klas olarak da bilinen General Adil Alpay Klas, ksa bir sre nce Trakya niversitesi Salk Meslek Yksek Okuluna teslim edilmitir. Burada Osmanl Dnemine ait katl ve tek katl iki bina mevcuttur. Baz kaynaklarda askeri hastane olarak da belirtilen katl bina, 1906 ylnda ina edilen Redif Dairesidir. Tek katl bina ise Redif Dairesine ait depodur. Bu yaplar dnda Edirnede belirli dnemlerde askeri amalar iin kullanlan fakat deiik ilevler iin ina edilen, saray, han vb. yaplarda tespit edilmitir. Ancak bu yaplar aratrma konusu dnda tutulmutur. Bu aratrma ile, 14.yzyldan itibaren Osmanl Ordusunun nemli merkezlerinden olan Edirnedeki 19 ve 20 yzyllarda askeri amalar iin ina edilmi olan askeri yaplarn mimari nitelii aydnlatlmaya ve Trk mimarisindeki yeri belirlenmeye allmtr. Edirne ve evresinde Osmanl Dnemi Askeri Mimari balkl tez konumun belirlenmesinde, mesleki ilginin yan sra iinde bulunduum mesleki ortamn etkisi byktr. Daha nce zerinde herhangi bir bilimsel aratrma yaplmayan Edirnedeki askeri yaplarn mimari zelliklerini aratrma konusu olarak sememin ardndan konuyla ilgili n bilgi edinmek amacyla, ktphanelerdeki kaynak ve yaynlar taranmtr. Yaayan Tarihi Ve Kltrel Askeri Yaplar, 54. Mknz. Piyade Tugay Komutanlnn derledii Tarihi kla ve binalar adl kitapk, Trkler Ansiklopedisi, Osmanllar Ansiklopedisi, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye

Ansiklopedisi, Mimarlk Szl, Sanat Kavram ve Terimleri Szlnden konuyla ilgili n bilgi edinilmitir7. Ancak, konuyla ilgili birka kitap ve makale dnda ayrntl bir bilgiye ulalamamtr. Bu konuda bilgisi olabilecei dncesiyle Edirneli yerel tarihiler ve aratrmaclarla grlmtr. Yaplan kaynak taramasnda, Edirnedeki askeri binalarla ilgili kapsaml bir almann yaplmad tespit edilmitir. Konuyla ilgili ulalan kaynaklardaki bilgiler, ksa ve genel olduundan konuyu aydnlatmaktan uzaktr. ncelenen kaynak ve yaynlardan Yldrm ve Tekkollunun hazrlad Yaayan Tarihi ve Kltrel Askeri Yaplar8 adl kitapta, Trkiyedeki mevcut tarihi kla ve askeri binalarn hemen tm ariv ve kataloglama anlay ierisinde derlenmitir. Sz konusu kitapta, aratrma konumuz olan Edirnedeki klalar genel hatlaryla tantlmtr. Bahsi geen kitapta, incelediimiz baz binalarn yapm amac, ina tarihi gibi konularda yanl bilgiler verilmektedir. Gnmzde askeri birliklerce kullanlan klalarn, karargahlarnda tutulan Kla Tarihe Defterlerinde9 inceleme yaptmz binalarn, Cumhuriyet Dnemindeki kullanm amalar ve yaplan onarmlar hakknda bilgi edinilmitir. Tosyavizade Rfat Osmann Edirne Rehnmas10adl eseri, kla ve askeri binalarn tarihlendirilmesinde yararlandmz eserlerden bazlardr. Babakanlk Osmanl Arivinde Edirnedeki askeri tekilat ve imar faaliyetleri ile ilgili belgeler taranmtr. Bulunan ok sayda belgeden, gnmze ulaan yaplarla ilgili olanlarndan yararlanlmtr. Belgelerin birou tekilat ii idari grevleri ve onarmlar iermektedir.
7 8

Ad geen eserler iin kaynaka blmne baknz. Yldrm ve Tekkollu, (2001): Yaayan Tarihi Ve Kltrel Askeri Yaplar, M.S.B. naat Emlak Daire Bakanl yaynlar, T.T.K. basmevi, Ankara. Kla Tarihe Defteri: Klann ksa tarihesi, kla tesislerinin kroki ve plan, yaplan onarm gibi konularn yer ald defterdir. Defter birliklerde belirli personel tarafndan gncel olarak tutulur. Tosyavizade Rfat Osman, (1994): Edirne Rehnmas (Edirne ehir Klavuzu), ev: Ratip Kazancgil, Trk Ktphaneciler Dernei Edirne ubesi Yaynlar, stanbul.

10

Ankara, stanbul ve Edirnedeki ktphanelerde yaptmz aratrmalarda, tez konumuz ile ilgili ksa bilgiler veren yaynlar tespit edilmitir. Sz konusu bu yaynlar, aratrmann ilgili yerlerinde belirtilmitir. Edirne deki askeri kla ve binalarn eski durumlarn gsteren fotoraflarn bir blm, stanbul niversitesi Eski Eserler Ktphanesindeki Abdlhamid Albm ve Edirne Albmnden temin edilmitir11. Yaklak alt ay sren saha almalar srasnda sz konusu askeri yaplarn plan ve cephe rlveleri alnm, fotoraflarla ayrntl bir ekilde belgelenmi ve gerekli notlar alnmtr. Kullanlmayan binalarn fotoraflarnn ekimi, plan ve detay izimleri iin birlik komutanndan izin alnmtr. Bir ou halen kullanlan klalarn stratejik konumu ve emniyeti gerekesiyle, fotoraflarnn ekilmesi, plan ve rlvelerinin karlmas iin aratrmaclarn klaya giri ve k ile ilgili hususlar, bir takm kurallara balanarak kstlamalar getirilmitir. Gnmzde askeri birlikler tarafndan kullanlan yaplara ait izim ve fotoraflar alma iersine konulmamtr. Kaynak taramasnn ardndan aratrma konusu olan binalarn rlvelerinin alnmas, fotoraflarla belgelenmesi kapsamnda alt ay boyunca saha almas yaplmtr. Bu almalar srasnda, Svari Klas(General Fahri zdilek), Sanayi Klas(General Adil Alpay Klas), Demirta Askeri Hastanesi, izim (plan ve cephe rlvesi) ve fotoraflarla belgelenmitir. Harbiye Klas, (General Celalettin Alko Klas) Karaaa Klas, Daire-i Mir binas (Tmen karargah) yaplarnn, plan ve detay izimleri askeri emniyet gerekesiyle yaplamamtr. Ancak, Mahmudiye Klas, kapal cezaevi olarak kullanldndan binann avludan ve dardan fotoraflar alnmtr. Demirta Askeri Hastanesindeki almalar srasnda bina harap olduundan, ikinci ve nc katlarn rlveleri alnamam ve bu katlara ait i mekan incelemesi yaplamamtr. Merkez Askeri Hastanesinden ls alnabilecek bir kalnt bulunamadndan inceleme yaplamamtr. Saha aratrmalar sonucunda klalarn plan ve cephe rlveleri izilmitir12.
11

Engin zendes, (1999):Osmanlnn kinci Bakenti Edirne,Yem Yap-Endstri Merkezi Yaynlar, stanbul Kla Tarihe Defterindeki plan krokileri yeterli olmadndan, incelenen eserlerin rlveleri

12

Konuyla ilgili belge ve bilgilerin toplanmasnn ardndan, aratrmann son safhas olan metnin yazlmas aamasna geilmitir. Nitelikli ve belli bir seviyeye ulam orijinal metin oluturabilmek iin aratrma konumuzu ilgilendiren bilgileri, ilgisiz bilgilerden ayrmak iin not alma teknii kullanlarak bilgi fileri oluturulmutur. Daha nceden konunun ana hat plan karlarak bilgi fileri sz konusu plan erevesinde yazlm ve aratrma metni bilgisayara kaydedilmitir. Metne dntrlen aratrma, alt ana blm ile resim ve ekillerden olumaktadr. Giri blmnde, konunun nitelii, snrlar, amac nemi ve incelenen askeri yaplarn yerleri, dnem ve slup zellikleri ile yaplan incelemenin metodu anlatlmtr. 2.Blmde, M..400 ylndan, 1923 ylna kadar geen srede, Edirnenin tarihesinden ksaca bahsedilmitir. 3.Blmde, Trk mimarisinde askeri yap trleri, ilevleri ve mimarimizdeki geliim sreci belirlenmeye allmtr. Edirnede askeri amal yaplar tespit edilmi, gnmze ulaanlardan ksaca bahsedilmitir. almann esas blmn,Katalog balyla verilmitir. Bu blmde, Edirne ve evresindeki askeri maksatl binalar ile bu binalarn bulunduu klalardaki eme, hamam, depo gibi eserler incelenmitir. nceleme, binalarn yapm amac, tarihesi, slup zellikleri, yap elemanlar, yaplan onarmlar ile gnmze kadar kullanm sreci gibi konular iermektedir. Katalogda yer alan eserlerden, gnmzde askeri birlikler tarafndan kullanlmayanlar resimlerle belgelenmitir. Mahmudiye Klas Binalar ile Demirta Askeri Hastanesinin bir iki ve nc kat rlveleri hari askeri birlikler tarafndan kullanlmayan dier yaplara ait izimler eklerde verilmitir. Karlatrma ve Deerlendirme blmnde binalar, plan, malzeme ve teknik, yap elemanlar, cephe dzeni, sslemeleri ile ele alnarak, nce kendi ierisinde, daha sonra dier blgelerdeki askeri yaplarla karlatrlarak deerlendirilmitir.

alnmtr.

Sonu blmnde binalarn ina tarihi ve yapm amac, yerleri, binalarda yaplan deiiklikler ve gnmze kadar olan kullanm sreci belirlenerek yaplmas gerekenler belirtilmitir. Metnin redaksiyonu yaplarak, bilimsel tez ltlerinde, sz konusu aratrma metni oluturulmutur. Son blm, almada yararlanlan kaynaklarn gsterildii Kaynakadr. Yaplarn izim ve fotoraflar ile ehir haritas eklerde yer almaktadr.

10

2. EDRNE TARHNE GENEL BR BAKI

11

2. EDRNE TARHNE GENEL BR BAKI Balkan Yarmadasnn Trakya yresinde, Tunca ve Arda Nehirlerinin, Meri Irmayla birletii kesimde, yerleim ve savunmaya elverili bir zemin zerinde kurulmu olan Edirne, yzyllar boyunca bir ok uygarla ev sahiplii yapmtr13. lk olarak M..400 ylnda Orta Asyadan Trakya blgesine g eden Traklar tarafndan iskan edilen blge, M. 513 ylnda Perslerin, M..400de Makedonya Krallnn ve M..168de ise Romallarn idaresine girmitir. Roma mparatoru Traianus yerleim bakmndan yetersiz olan blgede Roma kent kltrne uygun ehirler kurmutur. M.S.124 ylnda blgeyi ziyaret eden imparator Hadrianus, Orestias (Edirne) ok beenmi ve buraya Hadrianapolis adn vermitir. M.S.2.yy.n ikinci yarsnda Hadrianapolis, askeri adan byk nem kazanm; ziraat ve ticaret alanlarnda ise altn devrini yaayarak srekli gelimitir 14. M.S.395 ylndaki Kavimler G sonucunda ikiye ayrlan Roma mparatorluunun Trakya blgesi Bizans mparatorluunun hakimiyetine gemitir. Bu dnemde Balkanlardan gelen Hun, Avar ve Bulgar saldrlar sonucunda Edirne birka kez yaklp yklmtr15. Bir dnem Peenek ve Hallarn Edirneye saldrmalarna karn Bizansllar kenti ellerinde tutmay baarmlardr. M.S.1361 ylnda Osmanl idaresine geen Edirne16, hzla gelimeye balamtr. Osmanl hakimiyeti ncesinde, kilise ile be veya on mahallenin oluturduu Kale i ve Gazi Mihal Kprsnn dier ucundaki Aina adl yerleim biriminden oluan Edirne, Osmanllarn hakimiyetiyle birlikte hzla gelimi ve kale dnda da yeni
13

Besim Darkot, (1993): Edirne, Corafi Giri , Edirnenin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab, T.T.K Yaynlar, Ankara: s.4 Arif Mfid Mansel, (1993 ): lkada Edirne , Edirnenin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab, T.T.K Yaynlar, Ankara: s.23 Semavi Eyice, (1993): Bizans Devrinde Edirne Ve Bu Devire Ait Eserler, Edirnenin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab, T.T.K Yaynlar, Ankara: s.42-43 Edirnenin Osmanl Devletine tam olarak katl tarihi ile ilgili tartmalar iin bkz. Halil nalck, (1993): Edirnenin Fethi (1361), Edirnenin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab, T.T.K Yaynlar, Ankara: s.137-161

14

15

16

12

yerleim birimleri olumaya balamtr. Klasik dnem olarak adlandrdmz bu dnemde, kentdeki Mslmanlar kale dndaki geni varolara yerleerek buralarda mahalleler oluturmu, kent merkezi konumundaki dar ve skk mahalleler ise kentin gayrimslim zenginlerini d mahallelere itmitir. ehrin kale ii dnda yeni yerleim alanlar olarak Debbahane ve Kirihane Semtleri, stanbul Yolu Blgesi, Muradiye, Tekkekap, Menzil Ahr, Gazimihal, Yldrm, Yeni maret ve Hdrlk Semtleri zaman iinde oluturulmutur17. Kentdeki nfus artlar Osmanl merkez yneticilerinin kentte nemli imar faaliyetlerine arlk vermelerine neden olmutur. Bu zaman diliminde, kentin ana fiziki yapsn oluturacak ve kente ekonomik canllk kazandracak birok han, hamam, cami, imaret, kervansaray ve mektep yaplp kentin sosyo-ekonomik hayatna kazandrlmtr18. Edirnede gnmze kadar gelen ilk eser, elebi Sultan Mehmet tarafndan M.S.1414 ylnda yaptrlan Eski camidir. Daha sonra II.Murat tarafndan M.1434 ylnda yaptrlan Muradiye Cami, M.S.1447 de erefeli Cami, M.S.1488 de II.Beyazit tarafndan yaptrlan klliye ile II.Sultan Selimin 1569,1574 tarihleri arasnda Mimar Sinana yaptrd Selimiye Cami bu dnemin ba eserleridir. stanbulun fethinden sonra bakent olma zelliini kaybetmesine ramen Edirne, Balkan seferlerinin ana ss, padiahlarn dinlenme yeri ve yabanc devlet adamlaryla elilerinin arland nemli bir ehir olma konumunu 17.yzyln ikinci yarsna kadar korumutur19. 1745te kan yangnda 60 mahalle tamamen yanm, 1751 ylndaki depremde ise birok bina yklmtr20. 18.yzyln sonlarnda III.Selim tarafndan Nizam- Cedit adl yeni bir ordu kurulmu, ayn dnemde Srp isyanlar nedeniyle ordu tekrar datlmtr. III.Selim

17

Feridun M. Emecen, (1998): Tarih Koridorlarnda Bir Snr ehri: Edirne , Edirne Serhatdaki Payitaht, Yap Kredi Yaynlar, stanbul: s.55-56 Edirnenin Osmanl Dnemindeki kentsel geliimiyle ilgili geni bilgi iin bkz. Osman Nuri Peremeci, (1939): Edirne Tarihi, Resimli Ay Matbaas, stanbul. Gkbilgin, 1993: 121 Emecen, 1998: 58

18

19 20

13

dneminde nemini kaybeden Edirne II.Mahmut ile birlikte tekrar canlanmaya balamtr. II.Mahmut tarafndan 1826 ylnda Yenieri Ocann kaldrlm, yerine kurulan Asakir-i Mansure-i Muammediye ordusunun kurulu ve hazrlk aamasndaki zayflndan yararlanan ngiliz, Rus ve Franszlar saldrya geti. 1828-1829 TrkRus sava balam oldu. Bir yl sren sava 1829 da Edirne anlamasyla son bulmutur. Edirne halk yurdun i ksmlarna g ederek, 350.000 lik nfus, 100.000 dmtr21. Abdlmecit Tanzimat Ferman adl bildiriyi yaynlayarak, yurt gezisine km, gezi neticesinde Meri Nehri yata, Edirne Gmrk rgt ve Enez Limanyla ilgili yazl emirler vermitir. Meri nehri zerindeki ahap kpry kesme tatan tekrar ina ettirmitir. Abdlmecit 1855de stanbul, Edirne, Varna ve Krm arasna telgraf telleri ektirerek posta tekilatn kurmutur. Abdlaziz dneminde ise Edirne-stanbul demiryolu yaplarak, 1874 ylnda hizmete almtr 22. II.Abdlhamit dnemi, ilk meclisin toplanmas ve ardndan 93 harbi olarak tarihe geen istila ve ardndan btn Trakyada taun hastal nedeniyle birok kayp verilmitir. Yzyln son eyreine doru, 1878-79 da Ruslar Edirneye girerek Trklere ait btn ky ve kasabalar yakmlardr. gal srasnda Edirnenin sadece Kyk, Kirihane, Yeni maret ve Yldrm semtlerinde iki binden fazla ev yklm, camiler, tekkeler ve hkmet binalar tahrip edilmitir23. 1908-09 yllar i karklklar ve merutiyetin ilan gibi hareketlerle devam eder. 1912/13 yllarndaki, Balkan Harbinde yaklak drt ay Bulgar hakimiyetinde kalan
21 22 23

lhan zalp, (1999) ,Ksa Edirne ili Tarihi, Edirne Ticaret Borsas Yaynlar,Edirne. lhan zalp, 1999:43 Peremeci, 1939:33

14

Edirne, son olarak 1920 ylnda Yunan igaline uramtr. Mudanya Atekes Antlamas sonucu 1922 de tekrar alnan kentin, Karaaa mahallesi, 1923 ylnda Lozan anlamasyla Trkiye Cumhuriyeti snrlarna dahil edilen son toprak paras olmutur. Btn bu igaller ve halkn mcadelesi, Edirneyi Trkiye Cumhuriyetinin bir serhat ehri haline getirmitir.

15

3.TRK MMARSNDE ASKER YAPILAR VE EDRNE

16

3.TRK MMARSNDE ASKER YAPILAR VE EDRNE 3.1. Trk Mimarisinde Askeri Yaplar; Askeri mimari: Savunma yaplar (kale, sur, kule, siper ve tabya), kla yaplar (kou, ahr, dinlenme yerleri, depo, frn, mutfak, hamam ve emeler), askeri okul, askeri hastane, karargah binalar, karakol ve silahhaneler gibi yaplardan oluur. Kale ve surlar: Trk Mimarisinde askeri yaplarn ilk rneklerine M.. son bin ylda rastlanmaktadr. Proto-Trklerin ve proto-Peeneklerin ordu-kent anlay ierisinde yerletikleri bilinmektedir. Ordu-Kentler hendek, sur ve kulelerle evriliydi. ie iki kaleden oluan yerleimin i kalesinde, hkmdar kalrd. D kalenin i duvarlar boyundaki hcrelerde ise yaya ve atl askerler yaarlard. Bu yaplar, Trk Mimarisinde ilk askeri yaplar olarak deerlendirilebilir. Daha sonraki dnemlerde, Uygur ve Gktrklere ait benzeri yerleimlerin olduu da tespit edilmitir24. Mezopotamya da izlerine rastladmz adrlar, mimariyi nemli lde etkilemitir. Fakat, askeri mimarinin balangcn, adrlar oluturmaz. adr ile ayn dneme ait kerpi yaplara bu dnemde rastlamak mmkndr. Kubbe ve saak firizleri, adrn mimariye etkilerindendir. Osmanl Dneminde daha ok askeri amala kullanlan adrlar, Padiah, devlet erkan ve kapkulu askerleri tarafndan kullanlrd25. Trkler Anadoluya geldiklerinde hazr bulduklar kaleleri onarmak suretiyle kullandlar. Beylikler dneminde ise kale ve sur yapmna nadir rastlanmaktadr. Osmanl Dneminde kale, ehirlerin etrafna, yol kava, geit yeri, kpr balarna arazinin tabi zelliklerinden yararlanlarak ina edilirdi. Anadoluda Trkler tarafndan yaplan ilk kale Bursa fethi srasnda Osman Gazi tarafndan yaptrlan Balabanck Hisar ve Kaplca kapsdr.(1314) Daha sonra Yldrm Beyaztn stanbul
24

Emel Esin,(1993): Muyanlk, Uygur Buyan yapsndan hakanlk Muyanlna (Ribat) ve Seluklu Han ile Medresesinde gelime. Malazgirt Armaan, Ankara, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 2.bask, s.49-75

25

Arseven, 1952:358

17

Boaznn en dar yerinde yaptrd (1394-95) kale yer alr26. Tabya: Barutun top teknolojisinde kullanmyla ehrin savunulmasnda kullanlan surlar anlamn kaybetti. ehir savunmas 19. yzyldan itibaren merkezden uzak hakim arazilere ina edilen mevzi ve tabyalarla saland. inde hendeklerin siperlerin ve cephaneliklerinde bulunduu bu yap trnn ilk rneklerine 1740 larda rastlanr. Osmanl Dneminde tabyalara ait ilk rnekler, anakkale Boaznda Baron de Tott nezaretinde 1770 de yaplmtr. Osmanlnn dou snrnda ran ve Rus tehliesine kar Kars, Ardahan ve Erzurumda, Balkanlar ve Trakya da ise, umnu, Ruscuk, Edirne gibi yerleim yerlerinde ina edildi. 1877/78 Osmanl-Rus harbi Osmanl Devletinde tabya yapmnn en youn olduu dnemdir27. Kla:Kla, askerlerin oturmasna mahsus binalardr. Asl kn oturulacak yer manasna gelen klaktr. i blk olan byk binalara da mecaz olarak kla ve kla gibi ev denir 28. Hizmet Kanun ve Ynetmelii ise kla: Askerin barndrld ve hizmet grd tek bir bina veya toplu halde bulunan muhtelif binalar ile bunlarn mtemilatndan olan dier binalar ve arazilerdir29. Trklere ait kla ve devlet dairelerinin ilk kalntlar, Afganistann gneyindeki, Leker-i Bazarda, yaplan kazlarda ortaya karlmtr30. Seluklu ve Beylikler dnemi hareketli ordular nedeniyle klalara rastlanmaz . Osmanl Devleti kurulu yllarnda, dzenli bir orduya sahip deildi. Ordunun omurgasn oluturan yaya ve msellem denilen askeri birliklerin, barta kendi iftlik ileriyle uratklar bilinmektedir31. Henz yerleik dzene gememi Osmanl askerleri ordugahta toplanrlard. Ordugaha trensel hava ierisinde getirilen adrlar,
26 27 28 29 30 31

Ali Boran, (1999): Kale Mimarisi, Osmanl Ansiklopedisi, Cilt; 10, Ankara, s. 347 Nusret am,(1999):Osmanl Tabyalar, Osmanl Ansiklopedisi, Cilt; 10, Ankara, s .34 3 Celal Esad Arseven, (1954): Sanat Ansiklopedisi, cilt II, Milli Eitim Basmevi, Ankara, s.1071 Genel Kurmay Bakanl, (1986): Hizmet Kanun ve Ynetmelii, Bayrak Yaymclk, stanbul. s.87 Metin Szen, (1993): Trk Mimarisinin Tarihsel Geliim, stanbul niversitesi yaynlar, stanbul, s.16 54.Mknz.P.Tug,, (1995): Trk Silahl Kuvvetler Tarihi Osmanl Devri, III. Cilt, 7. ksm, Genelkurmay Basmevi, Ankara, s.225

18

yine ayn trensel havada ve hiyerarik dzende kurulur, bir sre burada konaklanlrd32. 16.y.y. ortalarnda hazineyi ve sanca korumak iin Kapkulu Ocaklar kurularak yaya ve msellem birlikleri geri plana alnmlard. Bu dnemde Osmanl Ordusu, Kapkulu ve Eyalet Birliklerinden olumaktayd. Bar zamannda kapkulu birlikleri Edirne, stanbul gibi ehirler ve evresindeki acemi ocaklarnda eitilir, sefer zaman geldiinde ise eyalet birlikleri, geri hizmet birlikleri, greve arlan yabanc yardmc birlikler belirli bir yerde kapkulu birlikleriyle birleip sava alanna giderlerdi33. Yerleik dzende kurulan Kapkulu Ocaklarnn askerleri iin oda adyla ilk klalar kurulmaya balanmtr. Yenieri, Kapkulu ve Bostanc Klalar olmak zere farkl ekilde imar edilmi olan bu klalar, sadece askeri eitime ynelik olmayp, askerin dinlenmesi, eitimi ve ibadeti gibi birok yaamsal ilevi dnlerek yaplmtr34. Bu klalarn bir ou, cami, eme, mektep, hamam ve dier askeri yaplar kapsadndan Askeri Klliye olarak da tanmlanabilir35. III. Selimin padiahlk dnemi batllama tarihinde nemli reform giriimlerinin balatld bir dnem olup, bu zamann en somut uygulamalar askeri alanda yaplmtr. Nizam- Cedit askerleri iin yaplan klalar, byk boyutlu ve etkileyici yaplar olup, genellikle kentlerin dna yada snrna inaa edilmitir36. Selimiye Klas bu dnemin antsal klalarna rnek tekil etmektedir. Avrupa ordu kurulular mimarisini model alan kla binalarna batdan gelen barok, rokoko, ampir ve neoklasik sluplar hakim olmutur37. Gnmzdeki anlamyla klay oluturan, dzenli, tekilatl ve birok askerin srekli barnmalarn salayan binalarn yapmna, Yenieri Ocann 17 Haziran 1826da kaldrlmas ve dzenli ordunun kurulmasyla balanmtr. Bu dnemde inaa edilen yaplarla Trk mimarisinde yeni bir plan tipi domutur. Plan tipi incelendiinde
32 33

Zuhal etiner Dodu, (2002): Kla Mimarisi, Trkler Ansiklopedisi, Cilt:12, Ankara , s.179 Genel Kurmay Bakanl, (1987): Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, Osmanl Devri Birinci Kosova Meydan Muhaberesi (15 Haziran 1389) III.Cilt 1. Ksm eki, Genelkurmay Basmevi, Ankara , s. 20-22 Dodu, 2002:178 nci, 1999:285 Afife Batur, (1985) :Batllama Dneminde Osmanl Mimarl Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, letiim Yaynlar, stanbul s.1045 nci, 1999:280

34 35 36

37

19

uzun koridorlarn bir tarafna dizilmi, d baheye bakan odalar grlr. Koridor i avluya bakar ve genelde simetrik pencerelerle aydnlatlr. Simetrinin d cephede bozulmamas iin tayc duvarlar, pencere simetrisini bozmayacak ekilde tasarlanmtr. Bu dnemdeki klalar plan asndan farkl olduu gibi, miktarnn fazlal ve yurt dzeyine yaylmasyla da nemli bir zellik tar. Bu amala kla iinde koular, cami, frn, hamam, atlar iin ahrlarn bulunduu yap kompleksleri, padiahn geldiinde konaklamas iin hnkar kasrlar yaplmtr38. 19.yzylda Avrupada oluan ulusuluk dncesi, gemie duyulan hayranln tekrar canlanmasna neden olmutur. Bu dnemde Avrupa mimarisini etkileyen neo-klasik slup Trk Sanatna yerlemeye balayarak dini olmayan yaplarda ve devlet kurulularnda kendini gstermi ve adeta 19. yzylda Osmanl mparatorluunun devlet sanat haline gelmitir39. 19.yzyl sonlarnda ise, Bat tesirli Trk sanatnda belirli bir sluba bal olmayan eklektik (karma) bir safhann hakim olduu grlr40. Neo-klasik anlay, Osmanl mimarisinde kendisini gstermi ve II.Mahmut dneminde kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediy-e ordusu iin yaplan klalara damgasn vurmutur41. II. Mahmutun 1826da Yenieri Ocan kaldrmas klasik Osmanl kent ynetim sisteminde deiiklikle yol amtr. Bu dnemde yap ileri yeniden dzenlenmitir. Klasik Osmanl dzeninde Hassa Mimar Oca ve Hassa Ba Mimar, kentteki yap ilerinin teknik ynlerinden sorumluydu. Sultan yaplarnn mali denetimi ise ehreminine braklmt. II.Mahmut 1831de ehreminlik ve Mimarbalk grevlerini Ebniye-i Hassa Mdrl adl merkezi bir organda toplamtr. Mdrlk 1849da kurulan Nafi-a Nezaretine balanmtr42. Yenilikler konusunda byk aba gsteren Sultan Mahmut, askeri alanda yapt yeniliklere paralel olarak kla saysn da arttrmtr43. 19.yzyl sonu 20.yzyl bana ait askeri mimarlk kitaplar ile bu dnemde hazrlanan teknik artnamelerde, klalar iin ngrlen konum ve planlar dzenlenitir.
38 39 40 41 42

Dodu, 2002:180 Eyice, 1981:175 Eyice, 1981:164 nci, 1999: 288 lhan Tekeli (1999): 19.Yzylda stanbul Metropol Alannn Dnm Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, s. 20-21 nci, 1999: 284

43

20

Klalar: piyade, svari ve topu klalar olarak e ayrlmtr. Konum olarak, havas gzel temiz su kaynana yakn, yksek yerlerde, yerleim alanlarndan uzakta seilmesi ngrlmtr. Plan tipi olarak da e ayrlmtr. Kla plan tipleri: Bir doru izgi eklindeki klalar, Ueklindeki klalar ve dikdrtgen eklindeki klalar olarak gruplandrlmtr44. Askeri Hastaneler: Trklerde gemii ok eskilere dayanan salk hizmetleri, 19.yzyla kadar Osmanl ordu tekilatnda bir binaya bal kalnmakszn kla ierisinde cretli sivil hekimler tarafndan yrtlrd. 19. yzyldan itibaren ordu kendi salk personelini yetitirmeye ve hastanelerini kurmaya balamtr. 1798 de Levend ve skdar klalarnda alan Levend ve Topta Hastaneleri ilk rneklerdir. stanbul dnda Rumeli ve Anadolu da askeri hastaneler grlr. Bunlar Mevki ve Merkez Askeri Hastaneleridir. Bu tarihlerde askeri hastaneler ounlukla mevcut binalarn onarlarak deitirilmesi sonucu yaplrd. zgn hastane yaplar II. Mahmut, Abdlmecit ve Sultan II.Abdlhamit tarafndan Avrupadaki hastane yaplaryla ayn planlar kullanlarak kargir olarak yaplmtr. nceleri disiplini salamak maksadyla kapal avlu iinde tek bina olarak ina edilen yaplar, zaman ierisinde hijyen koullar dnlerek ayr bloklar halinde yaplmtr. Ayr bloklar halindeki bu binalarn bazlar daha sonra ieriden irtibatlandrlmtr45. zetle, 19.yzyl sonuna kadar hastane yaplarnda orta avlulu kla emas kullanlmtr46. Karakollar: Trklerin, slamiyeti kabulnden sonraki dnemlerde, Karahanllar, Gazneliler, Byk Seluklular ve Anadolu Seluklular dneminde alnan blgelerdeki kalelerin ve savunma yaplarnn onarm dnda imar ve ina faaliyeti ile zgn gelimeler grlmez. Bu dnem ounlukla dini yaplara arlk verilmitir. Ancak, kervansaray yaplar, askeri ileri karakol olarak kullanlmak zere yeni bir form oluturmutur. Bu dzenlemelere, Ribat ad verilmektedir. Bu dneme ait deiik yap trleri, yaplan kaz almalaryla zamanla ortaya kmaktadr. Osmanl Devletinde II.Mahmud dneminde belirli bir program dahilinde karakol binalar ina
44

Aynur ifti (2004): 19.Yzylda Osmanl Devletinde Askeri Mimari ve stanbulda ina Edilen Askeri Yaplar, Yldz Teknik niversitesi ,(Yaynlanmam Doktora Tezi), stanbul, s.75 zbay,1981:5 Afife Batur, (1985):1059

45 46

21

edilmeye balanmtr. Bu karakollar mahalli ve askeri olarak ikiye ayrlrlar. Mahalli olanlarda halkn gvenlii iin grev yaplrken, askeri olanlarda Asakir-i Mansure askerlerinin grev ald karakollardr. Karakol yaplar daha ok kk ve ahap malzameden yaplmlard. Svari karakollar ise kare ve dikdrtgen planl kagir yaplard. ehir merkezlerinde yer alan yaplardan gnmze nadir rnekler ulamtr47. Askeri okullar: 1826 tarihine kadar askeri eitim ve retim veren kurum ve yaplara rastlanmaz. 1826dan sonra Abdlmecit, Abdlaziz ve II.Abdlhamid tarafndan, rtiye, harbiye, mhendishane ve tbbiye gibi askeri eitim kurumlar yaptrlmtr. 1869 Maarif nizamnamesinde be yz evli kasabalarda rtiye, bin evli kasabalarda idadi ve il merkezlerinde sultani kurulmas ngrlmtr. stanbul merkezli harbiye daha sonra alt il merkezinde almtr. Okul yaplarnda ortak mimari zellikleri saptamak mmkn deildir. Yaplar genellikle dikdrtgen ve U planl, neoklasik cephe dzenindedir48. 3.2.Edirnedeki Askeri Yaplar; Edirnede askeri amal yaplarn en eskileri, Edirne Surlardr. Roma mparatoru Hadrianus(117-138) dneminde savunma amal ina edilmitir. Osmanl Dneminde bir sre silah ve mhimmat deposu gibi amalarla kullanlan yaplarn gnmzde baz kalntlarn grmek mmkndr49. Surlarn genel grn, ehri evreleyen dikdrtgen biiminde bir kale, kalenin drt kesinde drt yuvarlak bur ve her burcun arasnda on iki ufak kule ile yedi adet kapdan olumaktayd. Fakat bu yaplardan gnmze drt ke kulesinden biri, Makedonya kulesi gelebilmitir. Birou yklan surlara ait yap malzemesi 19.yzyl resmi yaplarnda kullanlmtr50.

47

Abdlkadir zcan,(1997):Karakol Binalar, slam Ansiklopedisi, Cilt.23, Diyanet Vakf Yaynevi, stanbul, s.431 Afife Batur, (1985):1057 Mehmet E. Sarcalolu,(1997): II.Mahmut Dneminde Edirnenin Sosyo-Ekonomik Durumu, stanbul niversitesi,Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul, s.20 Eyice, 1993: 65

48 49

50

22

Bu yap malzemelerinden azami derecede faydalanlarak yaplan

klalar:

Mahmudiye Klas (Piyade, Edirne Kapal Cezaevi), Svari klas (General Fahri zdilek klas, Tunca Klas), Karaaa Klas (General Celalettin Alko Klas), Askeri Hastaneler: Demirta Askeri Hastanesi (Timurta Asker Hastanesi), Merkez Askeri Hastanesi, Askeri Okul: Mektebi dadi, Harbiye (General Kemal Tanca Klas) Karargahlar: Daire-i Mir (Tmen Karargah), Redif Dairesi (General Adil Alpay Klas) Birou gnmzde de salam olan savunma mevzileri, tabya ve bu tabyalara ait pavyonlar, II.Mahmut dneminde, Edirnenin Rus atllarna kar, 1828/29 yllarnda yaplmtr51. 1829 ylnda yaplan toprak tabyalarn, 1877-78 ylnda tabyalar kagir ve mee aalaryla glendirilmitir. nasna II.Abdlhamit dneminde de devam edilen 24 adet tabya, Edirne ehir merkezinin etrafn ortalama 5-6 kilometrelik bir yarap ile evrelemektedir. Bunlar: Kk Ta Oca, Byk Ta Oca, Ayvazbaba, Balarn, Cevizlik, Kestanelik, Yldz, Topyolu, Kavgaz, Hdrlk, Abdurrahman Aa, Aynal, Bahyk, Kemerler, Karagz, Bosna, Demirta, stasyon, Orta ve Arda tabyalardr52. Edirne ve evresinde Osmanl Dneminde ina edilen ait karakol yaplarndan gnmze ulaan olmamtr. Edirnede kla ilk olarak I.Murat dneminde yaplmaya balanmtr. Edirne bakent olduktan sonra Sultan Selim Cami civarndaki, Kavak Meydannda Yenieri odalarnn olduu bilinmektedir. stanbul bakent olduktan sonra Edirnenin gvenlii iin Muradiye Mevlevihanesi yaknlarnda olduu belirtilen 40 yenieri odas53 ile bir acemi olan ocandan54 gnmze ulaan olmamtr.
51 52

Oral Onur, ( 2001):Edirne Trk Tarih Vesikalarndan Kitabeler, Yenilik Basmevi, stanbul, s.201 Yavuz Gner,(2004):Edirne Askeri Tabyalarnn Mimarisi,Mimar Sinan nversitesi,Sosyal Bilimler Enstitsi, Sanat Tarihi Ana Bilim Dal,(Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi)stanbul,s.4 Genel Kurmay Bakanl (1996): Trk Kara Kuvvetleri Tarihi, Kara Kuvvetleri Basmevi, Ankara, s.210 Mehmet Esat Sarcaolu,(1997):II.Mahmut Dneminde Edirnenin Sosyo-Ekonomik Durumu, (Yaymlanmam doktora tezi), stanbul,s.26

53

54

23

Sava zamannda iki, bin askerin kalaca klalar, II.Mahmut zamannda(1827)55 Sleyman Paa Mezras56 denilen yerde yaptrlmtr. naa edilen bu askeri klalar 1876-1888 yllar arasnda yandndan ikinci kere inaa edilmitir. Sz konusu kla, geirdii yangnlardan dolay, Yank Kla ad ile anlmaktayd. Klann ad daha sonra Mahmudiye Klas olarak deitirilmitir57. Edirne Rehnmas adl eserde, svari klalar ve ahrlarn deiik zamanlarda Sultan II.Abdlhamit tarafndan yaptrld belirtilmektedir. Svari Klas ve Ahrlarndan gnmze kadar ulaan binalar, bir dnem Tekel ttn ambarlar olarak da kullanlmtr. Sz konusu binalar Cumhuriyet dneminde General Fahri zdilek Klas (Tunca Klas) olarak kullanlm ve Nisan 2005 tarihinde Trakya niversitesine devredilmitir. Karaaa Klas olarak bilinen General Celalettin Alko Klasndaki, Osmanl Dnemine ait binalarn ina tarihini tam olarak tespit etmek mmkn olmamtr. Bina zerinde sonradan yerletirilmi mermer bir levha zerindeki yazda, binalarn Mahmut evket Paa tarafndan 1911-12 yllarnda yapld belirtilmektedir. Binalarn Ulusal mimari dneminin zelliklerini tamas bu tarihlendirmeyi desteklemektedir. Edirnede askeri lise ilk olarak 1846 ylnda Tekfur Saray arsas zerine ina edilmitir. Daha sonra Edirne Askeri Lisesi, 1871 ylnda yapm tamamlanan gnmzde Harbiye Klas olarakda bilinen General Kemal Tanca Klasna tanmtr. Bu bina Padiah Sultan Abdlaziz devrinde ve Hurit Paann Edirne Valilii srasnda Acemi Olanlar Klas olarak kullanlan arsa zerine inaa edilmitir. Binann zamanla ihtiyalar karlayamamas nedeniyle, 1896-97 tarihlerinde binann Muradiye Caddesine bakan cephesine ek bina yaptrlm ve bugnk halini almtr58. Edirnede kurulan dier askeri okul, II.Abdlhamit tarafndan II.Murad n yaptrd Araplar Han arsas zerine yaptrlan Askeri Rdiyedir. Okulun u anda mevcut
55

Ayten Altnta, ( 1995): Edirnede lk Askeri Hastanenin 1841-1842 Yllar Arasndaki Durumu Hakknda I. Edirne Saray Sempozyumu Bildirileri 25-27 Kasm 1995, Edirne, s.70. Edirne Kapal Cezaevi, olarak kullanlan blge, Edirne Sarayakpnar yolu 3.km de yer alr. Tosyavizade Rfat Osman, 1994:74 54.Mknz.P.Tug,, (2001): Tarihi Kla Ve Binalar, Edirne, s. 12

56 57 58

24

orduevinin bulunduu yerde olduu deerlendirilmektedir59. Klalar dnda askeri hastaneler konusunda da zengin bir gemii olan Edirne de yaplan almalarda bulunan kalntlardan hareketle ilk askeri hastanenin II. Mahmut dneminde kurulduu dnlmektedir. Haziran 1826 tarihinden sonra kurulan Asakir-i Mansure Muhammediye iin 2-3 bin kiilik bir kla yaptrlm ve bu kla iin gerekli olan askeri hastane de, klaya yakn Eski Bostanc Klasnn tamir edilmesiyle, hizmete sokulmutur60. IV.Mehmet dneminde eski sarayn bahesine, Edirne Sarayndan tedavi ve dinlenme amacyla gnderilen hastalar iin yaplm olan odalardan kalan yaplar nemli deiikliklere urayarak askeri hastaneye dntrlmtr61. Yaplan ariv incelemesinde, bu yapnn Asakir-i Redif-i ahane Hastanesi olduu tespit edilmitir. Bu hastaneden gnmze hibir kalnt ulamamtr. 1877-78 Osmanl-Rus Sava sonrasnda, Sultan Abdlhamitin emriyle, Piyade Klasnn(Mahmudiye Klas) yaknnda, 1887 ylnda yapmna balanan Edirne Merkez Asker Hastanesi, 1889 ylnda tamamlanarak hizmete almtr62. Hastanenin ortasnda bir avlu mevcut olup, bina eski hastaneler modelinde yaplmtr63. Bu hastanenin, gney cephesine ait duvar kalnts dnda aslna ait hibir ey yoktur. Ayn tarihlerde Edirne demiryolu yaknlarnda ve hat bitiiinde bir ana bina ve iki kanatl binadan oluan hastane yaplmtr. Bu hastane Karaaa Asker Hastanesi denilen, Demirta Asker Hastanesidir.(Timurta) Yap elemanlar salam fakat kullanlamaz durumda olan bina onarm ve restorasyon beklemektedir. 1889 ylnda II.Abdlhamid tarafndan yaptrlan hastane binas, srasyla Astsubay Okulu, lkokul, Ky Enstits ve Gmen Misafirhanesi olarak kullanlmtr.
59

Badi ,Ahmet (2000):Riyaz- Belde-i Edirne(Edirne ehir Tarihi),ev:Ratip Kazancgil,stanbul:Edirne Valilii yaynlar,Cilt.I,s.127 Altnta, 2001: 73. Tosyavizade Rfat Osman , 1994:75. Tosyavizade Rfat Osman, 1994:74 . Gke ve Karlkaya,(2001): Edirne Merkez Asker Hastanesi, Trakya niversitesi Tp Fakltesi Dergisi, Cilt: 18 Say: 2,s.143.

60 61 62 63

25

Trakya ve Balkanlardaki birok askeri birliin karargah olarak kullanlan Mirlik Binas(Tmen Karargah) 1897 tarihinde halkn da yardmyla, ehir merkezinde yaplmtr. 1899-1913 yllarnda karargah olarak kullanlan bina 1913 ylnda ksa bir dnem Msr Hilal-i Ahmerine hizmet vermitir. 1913 ylndan gnmze dein bir ok farkl ilevde kullanlan binann; komutanlk karargah, askerlik ubesi gibi askeri kullanmlar dnda, vali kona gibi kamu alanyla ilgili kullanmlarna da rastlanmtr. Dnemin karargah binas olarak kullanlan dier bir yaps ise Baba Demirta Mahallesi Sanayi Caddesinde, Sanayi Klas olarak da bilinen, gnmzde de Trakya niversitesi Salk meslek Yksek Okuludur. Buradaki binalarn gemii, hastalar iin yaplan odalara dayanr. Edirne Sarayna tedavi ve dinlenme amacyla gnderilen hastalar
64

iin

yaplan

odalar,

1877-78

ylnda

askeri

hastaneye

dntrlmtr . Kaytlarda geen Askeri Hastaneden gnmze sadece giriteki kemerli aklk ve kitabesi dnda hibir ey kalmamtr. Bu alan zerine 1906-1907 ylnda karargah hizmeti yrtlen redif dairesi ve depo binas yaplmtr. Bu binalar Trakya niversitesine devredildii tarihe kadar General Adil Alpay Klas olarak kullanlmaktayd.

64

Tosyavizade Rfat Osman, 1994:75

26

4. KATALOG

27

4.1.KILALAR

28

4.1.1. MAHMUDYE KILASI (PYADE KILASI, KAPALI CEZAEV)

29

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No na Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres ehir Haritasnda Yer No nceleme Tarihi

:I :L Planl Bina ::1-5 :1827-1893 :: II.Mahmut : 1876,1884,1892,1936 : Edirne Sarayakpnar yolu zeri, Kapal Cezaevi, Edirne. :1 : Mart 2005

Yeni maret semtindeki kla, kareye yakn planl byke bir avlu ierisinde yaklak 2 metre yksekliinde kaba yonu ta rgl bir duvar ile evrilidir. Klaya orijinalde Nurettin Paa tarafndan yaptrlan, gneydeki iki kuleli aklktan girilmekteydi65. Ancak bu kap, gnmzde kullanlmamaktadr. Cumhuriyet Dneminde cezaevine dntrlen klann dou cephesine, gnmzde de kullanlan giri kaps almtr. Ahmet Badi Edirne ehir Tarihi66 adl eserinde, klann byklnden bahsederken, drt kesinde Edirne Saat Kulesi gibi drt yksek kule olduunu ve bu kulelerin bayraklarla sslendiini, klann drt kapsnn olduunu belirtmektedir67. Klay evreleyen avlu duvar ierisinde iki ayr bloun birleimiyle oluanL planl ana bina ile bunun hemen gneydousunda, kla ile ada olduu deerlendirilen bir hamam kalnts bulunmaktadr. Ana binann (L planl), dou-bat dorultusunda uzanan kuzey kanad halen cezaevi olarak kullanlmaktadr. L planl yapnn kuzey-gney ynnde uzanan bat kanadnn bir blm ile hamam gnmzde kullanlmamaktadr . Binann bat kanad detayl incelenirken, kuzey kanadnn i mekannn kapal
65 66 67

Tosyavizade Rfat Osman, 1994:74 Ahmet Badi, 2000:245 Ahmet Badi, 2000:247

30

cezaevi olarak kullanlmas nedeniyle, ayrntl inceleme yaplamamtr. (Fot.1) Tosyavizade Rfat Osman Edirne Rehnmas68 adl eserinde, klann Sleyman Paa Mezras denilen yerde yaptrldn belirtilmektedir. Gnmzde Kapal Cezaevi olarak kullanlan kla, Edirne-Sarayakpnar yolunun 3.kilometresinde yer almaktadr. Geni bir alan zerinde kurulan klann kuzeyinde Tunca nehri, dousunda II. Mehmet emesi yer almaktadr. L Planl binann i ksmnda, koridorlarla bal dikdrtgen planl mekanlar mevcuttur. Bu niteler, L planl binann blounda bir adettir. ki katl yapda, dzgn kesme ve kaba yonu ta ile tula kullanlmtr.(Fot.2) Binann baz blmleri beik at, baz blmleri ise krma at formunda, kiremit ile kapldr. atda, belirli aralklarla kalkan duvarlar kullanlmtr. Binann dou cephesi, kuzeye doru kademeli olarak genilemektedir. Cephedeki kademelenme atda da devam etmektedir. Dklen svalardan tamamnn dzgn kesme tala ina edildii anlalan cephe, orijinalde tamamen svalyd. Ancak bu svalardan bazlar zaman ierisinde dklmtr. Birinci ve ikinci katn birletii seviyede, bir kaval silme cephe boyunca devam etmektedir. Ayrca, saak seviyesinde bir sra korni tm cepheyi dolanmaktadr. Dou cephenin kuzeyinde yer alan ve darya doru en fazla kademelenme yapan birinci ksmnda, altl ve stl olmak zere erden alt pencere yer almaktadr. Dey dikdrtgen formlu ve yzeyden hafife kertilmi olan pencereler, yuvarlak kemerli ve ta svelidir. Bu pencereler cephede yan yana, bitiik olarak yaplmlardr. Pencerelerin her iki yannda yer alan plasterler, pencere kemerinin zengi ta seviyesine kadar ykselmekte ve burada birer konsolla sonlanmaktadr. Pencerelerin yuvarlak kemerleri zerinde, iki sra halinde ve kemerle ayn formda profilli silmeler vardr. Cephenin ikinci ve nc kademeli yzeyinin zemin ve birinci katnda, yedierden toplam 14 pencere akl bulunmaktadr. Pencereler dey dikdrtgen formlu, bask kemerli ve ta svelidir. Binann cezaevi olarak kullanlmas nedeniyle, bu kanattaki btn pencere aklklar yar seviyeye kadar rlerek, kalan yars ise demir parmaklklarla
68

kuzey blounda iki, bat

Tosyavizade Rfat Osman, 1994:74.

31

kapatlmtr. Binann kuzey cephesi, Merkez Askeri Hastanesine bakmaktadr. Kuzey cephenin dou kanad batya, bat kanad da douya doru belli bir noktaya kadar kademeli bir ekilde daralmakta ve daha sonra dz olarak devam etmektedir. Cephedeki kademelenme atda da grlr. Bu kademelenme, dou cephenin kuzey kesimindeki kademelenme ile ayn dzendedir. Yapm malzemesi olarak, dier cephelerde olduu gibi, dzgn kesme ta kullanlm ve cephe tamamen svanmtr. Kat arasnda bir sra kaval silme, saak seviyesinde ise korni tm cepheyi boydan boya dolanmaktadr. Kuzey cephenin dou ve bat ucundaki birinci kademeli yzeyde, kuzey blmndeki pencerelerle ayn karakterde altl ve stl er adet olmak zere toplam 12 pencere akl bulunmaktadr. Cephenin dz olarak devam eden orta blmnde, altl ve stl olmak zere 62erden toplam 124 pencere vardr. Dou cephedeki baz pencerelerle form bakmndan benzerlik gsteren bu pencereler, bask kemerli ve ta svelidir. Cephedeki btn pencereler, dou cephedekiler gibi, rlerek veya demir parmaklkla belli bir seviyeye kadar kapatlmlardr. Binann bu cephesinin orta blm orijinal haliyle gnmze gelememitir69. Belirleyemediimiz bir tarihte cephenin bu blm yklarak yenilenmi veya orijinalde tamamen bo iken yeni bir bina yaplarak cephe birletirilmi olmaldr. Ancak, pencere dzeni ve yapm malzemesi dikkate alndnda, cephenin dou cephe ile ada olabilecei akla gelmektedir. Bu blmnn, cephenin dou ve bat kanatlaryla olan dilatasyonu, burasnn dier ksmlardan farkl zamanda yaplm olduunu gstermektedir. Belki de, bilemediimiz bir zamanda bu blm ykld veya hi yoktu, dier cephelerle btnlk salanmas amacyla, ayn karakterde bir duvar rgs yaplmtr. Cephede, pencere dndaki btn yzey svaldr. Edirne, Sarayakpnar yoluna bakan bat cephenin kuzey ucunda, dou cephedekine benzer bir kademelenme sz konusudur. Btnyle dou cephe ile ayn dzende olan bu cephe, profilli kat silmesi ve kornilerle yatay dzlemde blnmtr. Kademeli blmn birinci yzeyinde, kuzey cephenin bat ucundaki pencerelerle ayn karakterde altl ve stl er adet olmak zere toplam alt pencere akl bulunmaktadr.
69

Edirne Kapal Cezaevi, Jandarma tarihe klasrnde; 1913 ylnda Balkan Harbinden sonra, kuzeydeki orta kap st kattaki byk ktphane Kabl Kalesi ve Kumandanlk Dairesi yaptrlmtr ifadeleri bu blmde yaplan onarmlar aklar niteliktedir.

32

Cephenin kademeli ksmnn ikinci yzeyi ile dz olarak devam eden blmnde, altl ve stl olmak zere 49ardan toplam 98 pencere vardr. Tamam birbirinin ayn olan, ta sveli ve bask kemerli bu pencereler, kuzey cephedeki baz pencerelerle form bakmndan benzerlik gstermektedir. Cephedeki btn pencereler, dou cephedekiler gibi rlerek veya demir parmaklkla belli bir seviyeye kadar kapatlmlardr. Bat cephenin gneye doru devam eden yzeyindeki svalarn tamam dklmtr. Buradan, cephenin kaba yonu ve moloz ta ile tulann alternatif olarak rlmesiyle, almak teknikte ina edildii anlalmaktadr. L planl ana binann bat kanadna dou cepheden bitiik ve koridorlarla birbirine bal dikdrtgen planl ve cephenin yarsndan fazlasn kapatan bir mekan bulunmaktadr. Yapm malzemesi olarak ta ve tula, almak teknikte kullanlmtr. Klann kuzey kanad tarafnda duvarla birlemeyen bu mekan, bat kanadn 2/3 orannda uzanmaktadr. Klann dier birimlerinde olduu gibi, buraya da gvenlik nedeniyle girilerek l ve fotoraf alnamad iin, mekann d cepheleri hari dier ksmlarnn nitelii hakknda bilgi elde edilememitir. Dikdrtgen planl ve iki katl olan bu mekan, yatay dzlemde kat silmesi ve saak kornileriyle blnmtr. Mekann avluya, douya bakan cephesinin zemin kat ortasnda, bask kemerli ve ta sveli bir kap vardr. Kapnn her iki yannda da bask kemerli ve ta sveli er pencere yer alr. Mekann birinci katnn bu cephesinde de ayn formda yedi pencere mevcuttur. Bu mekann kuzey ve gney cephelerinde, altl ve stl olmak zere, bask kemerli ve ta sveli, erden alt pencere yer alr. Binann btn pencereleri yarya kadar rlerek veya demir parmaklkla kapatlmtr. Binann bat kanadnn dou yznde, cepheye bitiik mekan dnda kalan yzeyde, profilli kat silmesi ve kat kornii grlmektedir. Cephede, altl ve stl olmak zere, dier cephedekilerle (kademeli blmler hari) ayn karakterde 54 pencere bulunmaktadr. Cephede ina malzemesi olarak kaba yonu ta ve tuladan oluan almak duvar rgs kullanlmtr. L planl ana binann kuzey kanadna gney cepheden bitiik ve koridorlarla birbirine bal dikdrtgen planl iki mekan bulunmaktadr. Bu mekanlar cephenin yarsndan fazlasn kapatmaktadr. Mekanlardan biri cephenin dousunda, dieri de

33

dou ucuna yakndr. Her ikisi de ayn zelliklere sahip olduu anlalan mekanlara da yine gvenlik nedeniyle girilememitir. zerleri krma atl ve kiremit kapl bu mekanlarda yap malzemesi olarak ta ve tula, almak teknikte kullanlmtr. Binann kuzey kanadnn gney yznde, cepheye bitiik mekanlar dnda kalan yzeyde, profilli kat silmesi ve kat kornii grlmektedir. Cephede, altl ve stl olmak zere dier cephedekilerle (kademeli blmler hari) ayn karakterde 219 pencere ile 10 kap bulunmaktadr. Cephede ina malzemesi kullanlmtr. Bat bloun bir blm kullanlmamaktadr. Bu bloun bat cephesinde zemin kat pencerelerinden biri bozularak kap haline getirilmitir. Buradan binaya girildiinde, gney-kuzey dorultusunda uzanan bir koridora alan yirmi iki oda mevcuttur. Koridorun batsnda dikdrtgen planl 14 oda, dousunda birinci kata klan merdivenler ile bunun her iki yannda sekiz adet dikdrtgen planl oda yer alr. Zemin ve birinci katlardan, dou cepheye dardan bitiik dikdrtgen planl mekana, batdou ynnde uzanan bir koridorla ulalr. Koridor, kuzey ve gney cephelerde bulunan sekiz adet bask kemeli pencere ile aydnlanmaktadr. Bu koridor baland ek mekan dou bat istikametinde ikiye blmektedir. Koridorun dou ucunda orijinalde var olduu anlalan kap rlerek kapatlmtr. Koridora gney ve batdan alan dikdrtgen planl ikier odann st rts dz tavan eklindedir. Gney, kuzey ynnde uzanan koridorun ortasndaki, iki kollu bir merdivenle birinci kata klr. Birinci kattaki oda dzenlemesi zemin kat ile ayndr. Binann i yaps, cezaevi fonksiyonuna uygun hale getirilmek amacyla tamamen deitirilerek olup, duvarlar hcre anlay ierisinde kalnlatrlmtr. Bu dzenlemeye bal olarak, bu kattaki odalar blen duvarlar pencerelere rastlamtr. Binann atsnda, sonradan kurulan stma sisteminin bir paras olarak tula ile yaplm kare kesitli bacalar yer alr. Klann ne zaman, kim tarafndan yaptrld ve yaplan onarmlara ilikin adet kitabenin varl bilinmektedir. Ancak, bu kitabelerden hi birisi kla binalar zerinde bulunmamaktadr. Yaptmz aratrmalara ramen kitabelere ulalamamtr. Bu nedenle biz de kitabeleri, mevcut yaynlardan alarak incelemeyi ve deerlendirmeyi olarak dzgn kesme ta duvar rgs

34

uygun bulduk. Oral Onurun kla kaps zerinde var olduunu bildirildii yerinde olmayan ina kitabesinin okunuu70: H.1243/M.1827 ah alem Han Mahmud ve gaza endie kim Mahzar- tayyid baridir o b-ekk ve kem-kn Yaver-i ltf-i hakla aleme verdi nizam Koymad mlkinde ehl-i fidneden nm ve nian Nm name-i neb-s seyfiye nispetle o ah Askir-i Mansre tekil etti mlknde heman Niyyet al-i din ile o cend nusreti Daima teksire hasr- himmet edn n-be-n Httasnda yazd emrile nice taburlar Yapt fermanile bu kla gibi nice mekn Asker anma her biri herbiri rstem devrandr. Kla ama her biri kasr- hr nakden nian Devlet ve dine mceddet oldu zlle Saye-i adlinde kesbetti cihan emn aman Eylesn zat ile ecdad izm iftihar Haderek iftihar eylese dehre sezadr bu zaman Saye-i ihsann Allah klsn ber-bekr Ber-bekr olduka hayrna kubab asman Hayr ile bu klann emr-i hmaynu ile Hizmet inad olduka n itmama resn Vali-i irmen kulu Muhlis dedi tarihini Kla ina eyledi cendine Dar-i cihan

fakat

na kitabesine gre imdiki Piyade Klas, Sultan II.Mahmut tarafndan H.1243/M. 1827 tarihinde yaptrlmtr. Oral Onur tarafndan yaynlanan ilk onarm kitabesinin okunuu71: Bu kla yadigrdr cenab- han Mahmudun Bina etmi idi ecndna ol mazhar- gufran Tesadf eyleyb nr fezay n-gehniye Cdar ve sakf olmutu dil-ak gibi virane Bi-hamdi lillah kim necl-i necil ve varis taht ehinah chan Abdlaziz han aziman Bu bnyan cesimi koymayp hali harabide Buyurdu heyet-i asliyede tamirini ferman Edp mlk gibi mmur kld askerin mesrr Ola feth ve zaferde pr-Srr ol saye-i yezden
70 71

Onur,2001:205 Onur,2001:205

35

Musahhar eyleyp fermanna hak rub-i meskni Ola tahtnda baki ta ki deveran eyleye deveran Mcevher gln ile izzet kulu kaydetti tarihin Bu klak oldu han Abdlaziz ahtnda bdan1273 H1273/M.1856 yllarnda, yanan klann, Abdlaziz dneminde Erzincani Hac Ahmedin valilii srasndaki onarm kitabesidir. Oral Onur tarafndan yaynlanan ikinci onarm kitabesinin okunuu 72: ehineh-i muazzam hazret-i Abdlhamid hn kim Eder fersuda bnyan- cihan nev-be-nev bd O ruh cism-i lem nurdu em-i ben dem Hudvend mufafham Padiah ve padiah ecdd Bu Klk hmynde tecdiden bina klnd Ki onalt Tabur asker iinde edile ikat Bu resim ve bu metanette bu tarz ve bu rasnedde Bu hsn ve bu cesamedde bina grm m bir stad O rtbe asker hakknda amildir ki efk Nazargh Hmynunda hep manende-i evld Memliki saye-i ahanesinde s-be-s mmur Bery zll adlinde refah hal ile dil-d Mnct ellerin a der ki kadd-i hecte Ubudiyyetle zzet kl duasn akdem-i evrd Meayn ve dest-gr olsun hd her azim ve rizzminde Edp eyyam mr ve evket ve icllini mzdd Revadr hane-i cevher ile naks ola tarihi Bu dil-c klaya kld ehinah cihan- bnyad. 1310 Gnmze ulamayan ancak yaynlarda yer alan kitabelere gre, Piyade Klas, Sultan II.Mahmut tarafndan Sleyman Paa mezras denilen yerde H.1243/M.1827 tarihinde yaptrlmtr. Kla binas M.1856,1876,1888 tarihlerinde yandndan, Yank Kla olarak da tannmaktayd. Fakat klann ad, 1915 ylnda Muir brahim Paazade Nurettin Paa tarafndan Mahmudiye Klas olarak deitirilmitir.73 Klann gney tarafndaki bat kanad, H.1293/M.1878de yaplan koulardan geriye kalan ksmdr. Klann kuzey kanad, M.1884 tarihinde yktrlm ve
72 73

Onur,2001:205 Ratip Kazancgil, (1999): Edirne ehir Tarihi Kronolojisi(1300-1994), Edirne Valilii Yaynlar. Edirne, s.147

36

H.1307/M.1889da yeniden inasna balanm, H.1310/M.1892 tarihinde tamamlanarak Eitimler Yurdu olarak almtr74. I.Dnya Sava srasnda, bir sre Astsubay Okulu olarak da kullanlan kla75. 1933 ylnda esasl bir onarm grmtr76. 1936 ylnda Toprak Mahslleri Ofisine devredilen kla 1945 ylndan itibaren Kapal Cezaevi olarak kullanlmaya balanmtr77. Gnmzde Mahmudiye Klasnn(Piyade Klas,Yank Kla) Lplanl ana binasnn bat kanadnn bir blm terk edilmi olup, kullanlmamaktadr. Yapnn kuzey kanad ise halen kapal cezaevi olarak kullanlmaktadr.

74 75 76 77

Tosyavizade Rfat Osman , 1994:74 54.Mknz.P.Tug, (2001): Tarihi Kla Ve Binalar, Edirne,s.39 Kazancgil, 1999: 147 Edirne Kapal Cezaevi, Jandarma Tarihe Klasr

37

Katalog No Eser Ad izim No Fotoraf No na Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres ehir Haritasnda Yer No nceleme Tarihi

:II :Mahmudiye Klas Hamam ::4 -5 :19.yy :: II.Mahmut :: Edirne Sarayakpnar yolu zeri, Kapal Cezaevi, Edirne. :2 : Mart 2005

Edirne Kapal Cezaevinin gney batsnda yer alr. Kla binalar ile ayn dneme ait olduu deerlendirilen hamam, soyunmalk, lklk ve scaklk blmlerinden olumaktadr78. Tek hamam olarak ina edilen yap, Semavi Eyicenin hamam yaplaryla ilgili olarak yapm olduu tipolojiye gre, scakl drt eyvanl ve kelerde halvet hcreleri olan hamam79 grubuna girmektedir. Kuzey gney ynnde bir eksen zerinde yer alan yapnn, bat cephesi Sarayakpnar yoluna, kuzey cephesi L planl kla binasna bakmaktadr. Olduka bakmsz ve harap durumdaki hamamn lklk ve soyunmalna ait st rtleri yklmtr. Hamamn, scaklk blmne ait kubbesi ise yer yer bozulmutur. Hamamda ina malzemesi olarak, kaba yonu, moloz, kesme ta ve tula kullanlmtr. Tula, kubbe ve kemerlerde kullanlrken, duvar rgsnde moloz ve yonu ta grlr. Hamamn gneyinde yer alan kare planl soyunmaln kubbesi yklmtr.

Kubbeye gei pandantiflerle salanmtr. Bu blmn dou ve batsnda bask kemerli, dey dikdrtgen formlu drder adet aklk yer alr. Gney cephe ortasnda pencerelerle ayn formda daha byk bir kap akl ile kapnn her iki yannda iki
78 79

Ali Sami, lgen, (1977):Hamam, slam Ansiklopedisi, M.E.B.Yaynlar, 5.Cilt, stanbul. s.176 Semavi, Eyice, (1997): Hamam, slam Ansiklopedisi, Cilt.15, Diyanet Vakf Yaynevi, stanbul, s.417

38

pencere akl yer alr. Soyunmalk dnda bat cephe ortasnda klhan blmne alan bir kap mevcuttur.(Fot.4) Hamamn dier cephe ve yzeyleri sardr. Gney cephenin ortasndaki aklktan soyunmalk blmne girilir. Kare planl blmn ierisinde, soyunmala ait hibir yap elemanlarna rastlanmaz. Odann kuzeyindeki sivri kemerli kk bir kapdan lklk blmne geilir. Ilklk blm dikdrtgen planldr. Klasik Osmanl hamamlarnda grlen blml lkln esas blmnn zeri tromplarla geilen bir kubbeyle rtldr. Kubbe yer yer bozulmutur. Ilklk blmn soyunmalk ve scaklk blmne balayan aklklarn batsnda, iki stunla tanan kemerli akln zeri aynal tonozla rtldr. Bu blmde iki adet temizlik hcresi yer alr. Buradan helalarn olduu blme geilir. Ilklk blmnn kuzeyindeki sivri kemerli aklktan scaklk blmne girilir. Scakln ortasnda, kare planl, keleri yumuatlm gbek ta yer almaktadr. Scaklk blmnn st rts kubbedir. Kubbeye gei pandandiflerle salanr. Orta mekann kuzey, gney, dou ve bat ynlerinde aynal tonoz rtl birer eyvan bulunur. Eyvanlarn duvarlarnda dey dikdrtgen formlu, sivri kemerli aklklar bulunur.(Fot.5) Scakla alan eyvanlarn arasnda kare planl birer halvet hcresi bulunmaktadr. zeri tromplarla geilen birer kubbe ile rtl halvet hcreleri sivri kemerli kaplarla gbek tann bulunduu mekana almaktadr. Klhan blm yapnn batsnda yer alr. Buradan scaklk blmne gei kk bir aklkla salanr. Su deposu ise yapnn kuzeyinde yer alr. Deponun dier nitelerle irtibat yoktur. Klhan ve su deposunun st rts beik tonozdur. Ilklk blmnn duvar yzeyleri nitelii tam olarak belirlenemeyen ve olduka silik durumda kalem ii sslemeler grlr. Scaklk blmnn, gney batsndaki halvet hcresinin giri akl zerinde ay yldz kabartma motifi grlr. Bunun dnda hamamda herhangi bir dekoratif eye rastlanmaz. Uzun sredir kullanlmayan

39

hamamda, doa koullarnn yan sra bilinli yaplan tahribatlar dikkat ekicidir. na kitabesi bulunmayan yapnn varln, Mahmudiye Klasndan bahseden kaynaklardan reniyoruz. B.O.A Meclisi Vala radeleri kaytlarnda hamama ait onarmdan u ifadelerle bahsedilmektedir. Maliye Nezareti Celilesinin 3 recep 1277 (1861) tarihiyle Meclisi Valaye havale buyrulan bir kta takirine nazaran Edirne Klay Hmayununda olan hamamn btn harab olmamas iin bu taraftan vuku bulan ear zerine Mahallince ve mnakaas bil icra mesarf tamiriyesi yirmi iki bin drt yz kuru da kalmasna zerinde takarrur etmi olmaktadr.. 80 B.O.A.Sadaret Mektubi Kalemi kaytlarnda hamamn st rtsnn onarmna ait keif bedellerini ieren kaytlarda mevcuttur81. Mahmudiye Klas ile ayn tarihte yapld ifade edilen hamam, Semavi Eyicenin hamam tipolojisine gre klasik dnem zelliklerini tamaktadr. Hamam gnmzde harap durumdadr.

80 81

B.O.A. Meclisi Vala radeleri No.442-19662 sayl belge B.O.A. Sadaret Mektubi Kalemi No.418-41 sayl belge

40

4.1.2.SVAR KILASI (GENERAL FAHR ZDLEK KILASI,TUNCA KILASI)

41

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No na Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres

:I :U planl Bina (Orta bina) :1-4 :6-8 :19-20.yy. ::II.Abdlhamit :1999-2002 :Yeni Saray alannn kuzeyinde, Sarayakpnar yolu zeri Edirne.

ehir Haritasnda Yer No :3 nceleme Tarih :Mart 2005

Yeni maret semtinde, snrlar tel rg ile belirlenmi kla 157 pafta, 763/64/65/ 766.ada, 106 numaral parselde 51361, 76 m2 lik alan zerinde yer alr. Svari Klasnn batsnda Mahmudiye Klas(Kapal Cezaevi) dousunda Tunca nehri, Balkan ehitlii ve Fatih Kprs, gneyinde ise Sarahane Kprs yer alr.(ek-1) H. 1319 / M. 1901 tarihli Edirne Salnamesinde klann yeri: Piyade Klalar civarnda ve oradaki emberi ieren Srk Meydan adl yerde R.1232 tarihinde yaptrlm olan ambarlar, R.1270 tarihinde yaptrlm olan depo, topu ve svari klalar, baytarhane bulunmaktadr82. Osmanl ve Cumhuriyet dnemlerinde deiik tarihlerde yaplm muhtelif binalar ile II.Mehmet emesininde iinde bulunduu alan ksa bir sre ncesine kadar General Fahri zdilek Klas olarak kullanlmaktayd.(Fot.6) Bu binalarn oluturduu Svari Klasnn bulunduu alana, General Fahri zdilek Klas olarak kullanld dnemdeki, gney nizamiyesinden girildiinde klann ierisinde devam eden bir yol bulunmaktadr. Giri de bir nizamiye binas, yolun dousunda ayr blok halinde ina edilmi binalar, bu binalarn kuzeyinde iki ayr bina ile yolun batsnda garaj ve bu garajlara ait kk barakalar yer alr. Yolun dousundaki binalardan, ortada ve byk olan U planldr. Yap, dz bir alan zerinde dou bat ynnde uzanmaktadr. Dou
82

Edirne Vilayeti Salnamesi, H1319/M.1901, Edirne, s.923-925. Salnamenin bu ksmlarnn gnmz Trkesine aktarlmasndaki yardmlarndan dolay Nilfer Gkeye teekkr ederim.

42

bat eksenindeki yap kesildiinde, her iki taraf, birbirinin simetriidir. (Fot. 7) Her iki kanadn ortasnda, dou ucu ak ve yap boyunca uzanan bir koridor vardr. Bu haliyle yap Ueklinde bir plan gstermektedir. Ancak,Unun kuzey ve gney kollar olduka uzundur. Yapnn esas giriinin de bulunduu bat cephesi ve U nun bat kanad, gerek

dzeni ve gerekse kat durumu bakmndan dierlerinden ayrlr. Burada iki katl bir kurulu sz konusu iken, U nun uzun kollarnda tek katl bir yaplanma vardr. ki katl blm krma at ile rtl iken tek katl blm beik at ile rtl ve kiremit kapldr. Yap malzemesi olarak temelde yontma ta, duvar rgsnde ise dzgn kesme ta ve tula kullanlmtr. Binann i ve d yzeyleri tamamen svaldr. ki katl nitenin bat cephesinin orta blm, kat kornii ile yatay, kapnn her iki yanndaki plasterlerle de dey olarak blmlendirilmitir. ki katl nitenin kelerinde dzgn kesme ta, cepheden darya tarlarak kullanlmtr. Bu blm gen alnlkla sonlanmaktadr.(Fot.8) Binann bat cephe ortasnda yer alan kap, dz lentolu ve ta svelidir. Kapnn kenarnda plasterler yer alr. Kapnn her iki yannda yer alan pencereler bask kemerli ve ta svelidir. Pencerelerin sveleri zemine kadar uzatlmtr. Binann bat cephesinin birinci kat pencerelerinden ortadaki byk, yanlardaki ise daha kk formlardadr. Ortadaki pencere yuvarlak kalkk kemerli olup svesi profilli silmeyle oluturulmutur.Yanlardaki kk pencerelerde, ortadaki ile ayn dzendedir. Pencerelerin hemen zerinde cephe boyunca uzanan ince bir kaval silme yer alr. Cephenin bu blm, birinci kat korniiyle saak arasnda yer alan gen bir alnlkla sonlanr. Bu gen alnlk, kapnn iki kenarnda ve cephenin kelerinde bulunan plasterler zerine oturur. gen alnlk, ynden ta malzemeyle kademeli olarak kuatlmtr.(ek.2) U planl binann, gney kanadnn (orta mekann gneyinde yer alan blok) bat cephesi, kapnn her iki yanndaki plasterlerle dey, kap zerindeki korni ile yatay

43

olarak blmlendirmitir. Kap zerindeki kademeli korni, saak seviyesinde de grlr. Kapnn kenarnda yer alan plasterler, zemin kat seviyesinde silmelerle kademelendirilerek, ne tarlmtr. Korniin kenar kelerinde stun baln andran kademeli uygulamalar yer alr. ki katl nitenin kelerinde dzgn kesme ta, cepheden darya tarlarak kullanlmtr. Kap, dz lentolu ve ta svelidir. Kapnn her iki yannda yer alan pencereler bask kemerli ve ta svelidir. Birinci kattaki pencerelerin altnda dikdrtgen nilere yer verilmitir. Sveler, ikinci kattaki pencereleri de evreleyecek ekilde yekparedir. Kap zerinde dz lentolu, ta sveli byk bir pencere ile bu pencerenin her iki yannda ayn formda iki pencere yer alr. Binann sveleri ve kornileri kire tandandr. ki katl birimin zeri krma at ile rtl olup dtan kiremit kapldr. Gney kanadn iki katl blmnn gney cephesinde orjinalde altl ve stl olmak zere sekiz pencere bulunuyordu. Ancak zaman ierisinde yaplan deiiklik ve tahribatlarla bu pencerelerden be tanesi rlerek kapatlmtr. Tamam bask kemerli ve ta sveli olan pencerelerden drd zemin kat, drd de birinci kat seviyesinde bulunmaktadr. U planl binann kuzey kanadnn(orta mekann kuzeyinde yer alan blok) bat cephesi, gney bloun bat cephesi ile ayn dzendedir. Kuzey kanadn iki katl blmnn kuzey cephesinde, altl stl olmak zere toplam sekiz pencere bulunmaktadr. Bu pencerelerden drt tanesi gnmzde kapatlmtr. Pencerelerin tamam bask kemerli ve ta svelidir. Sveler iki pencereyi kapsayacak ekilde yekparedir. U nun tek katl gney kanadnn gney cephesinde, toplam otuz iki adet pencere ile bir kap akl yer alr. Zaman ierisinde pencerelerden ikisi kapya dntrlerek kap says e karlm, pencere says otuza drlmtr. Bu cephedeki pencereler, dier cephedekilerle ayn formdadr. Gney cephe ortasndaki esas kap, pencerelerle ayn formda fakat daha byktr. Kapnn bulunduu blm, at seviyesinde kalkan duvar ile belirginletirilmitir.

44

Yapnn dou cephesinde ise, ortada bir kap ve kapnn her iki yannda birer adet pencere aklna yer verilmitir. Kap ve pencereler, gney ve kuzey cephedekilerle ayn formdadr. Bu birimin st rts beik atl olup marsilya kiremidi ile kapldr. U nun kollarndan, gney kanadn i avluya bakan kuzey cephesinde, orjinalde 32 pencere olduu, yerinde yaplan incelemeler ve izlerden anlalmaktadr. Gnmzde mevcut olan pencere says 27 adettir. Zaman ierisinde be pencere rlerek kapatlmtr. Kapal olanlar, batdan douya doru 8, 9, 10, 14 ve 25. pencerelerdir. Bu pencerelerin bulunduu yerlere belirleyemediimiz tarihlerde ek binalar ilave edilmitir. Bu cephenin ortasnda yer alan kap akl ise pencereye dntrlmtr. U nun tek katl kuzey kanadnn kuzey(d) cephesi, gney kanadn gney cephesi ile, gney kanadn, gney(i) cephesi de kuzey cephe ile ayn dzendedir. Ancak bu kanadn kuzey(d) cephesinde bir takm deiiklikler sz konusudur. Kuzey kanadn kuzey cephesinde yaplan deiiklikler unlardr. Duvara iki kap alm ve drt adet pencere kap haline dntrlmtr. Kapya dntrlen pencereler, batdan douya gidildiinde srasyla, beinci, 10. 25. ve 27. penceredir. Yapnn orijinal kaps batdan douya doru gidildiinde 14. pencere ile 15. pencere arasnda yer alr. Kap akl olduka byk olup, yuvarlak kemerlidir. Kapnn bulunduu blm at seviyesinde kalkan duvar ile belirginletirilmitir. U nun kuzey kanadnn gney (i) cephesinde yaplan deiikler ise, pencere ve bir kap sonradan kapatlmtr. Bu pencereler batdan douya doru 18. 19. ve 25. pencerelerdir. U nun her iki kanadnn dou cephesinde ise, ortada byk bir giri kaps, kapnn her iki yannda da birer adet pencere akl vardr. Kap ve pencereler form bakmndan U nun kollarnn tek kanatl cephelerindekilerle benzerlik gstermektedir. U planl binann iki yan kolu(kanat) nun arasnda kalan iki katl gen alnlkl niteye bat cephesi ortasndaki kapdan girilmektedir. Kapdan hole girildiinde, holn kuzeyinde iki oda, gneyinde ise oda yer alr. Holn gneyinde kapya yakn olan ilk oda, batdan bir pencere ile darya bir kapyla hole alr. ki ve nc odalar

45

dikdrtgen planl ve penceresizdir. Holn kuzeyindeki ilk oda bir pencere ile batdan darya alr. Hemen yanndaki oda ile ierden birletirilen odann iki kaps hole alr. kinci oda penceresizdir. Odalarn st dz tavan rtldr. Holn bat ucundaki iki kollu merdivenle birinci kata klr. Merdivenin gneyinde bir oda, doudan bir pencere ile darya merdivenin karsndaki oda ise iki pencere ile batdan darya merdivenin kuzeyindeki oda ise bir pencere ile batdan darya alr. Odalarn st rts dz tavan eklindedir.(ek.4) U nun gney kolu (kanat) nun bat cephesindeki kapdan girildiinde, dar ve uzun bir hole ulalr. Holn gneyinde yer alan birinci ve ikinci oda, birer pencere ile batdan darya alr. Gneyde yer alan iki pencere ise rlerek kapatlmtr. kapaldr. Holn kuzeyindeki oda gneydeki odann tekrar niteliindedir. Kuzeydeki odann devamnda yer alan kollu merdiven ile st kata klr. Birinci katta holn gneyinde ve kuzeyinde iki oda ile, holn karsndaki tek oda iki pencereyle da alr. Bu odann sanda ve solunda birer oda yer alr. Odalar birer kapyla hole alr. ki katl blmn devamnda yer alan tek katl blok da, toplam sekiz adet oda vardr. Batdan douya doru birinci ve beinci odann gney ve kuzey cephelerinde karlkl drder pencere vardr. ki katl blme bitiik ilk oda, bir kap ile batdan iki katl mekana alr. kinci ve drdnc odalar kuzeyden ve gneyden er pencere ile, nc oda kuzeyden ve gneyden beer pencere ile darya alr. Altnc ve yedinci oda kuzeyden ve gneyden karlkl beer pencere darya, sekizinci oda karlkl drder pencere kuzey ve gneyde iki pencere dou yer alr. Bu odann kaps da doudadr. Odalarn st rts, profil demir rgl strafor yap malzemesi ile kapldr. (ek.4) Gnmzde bina bo ve kullanlmamaktadr.

46

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No na Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres

: II : Gney Blok :5 : 9-12 :19-20.yy. :: II.Abdlhamit : 1999-2002 :Yeni Saray Alannn kuzeyinde, Sarayakpnar yolu zerinde Edirne.

ehir Haritasnda Yer No :3 nceleme Tarih :Mart 2005

Kla ierisinde dou bat ynnde uzanan birbirine paralel bloktan, Sarahane kprsne en yakn olandr. Dz bir alan zerindeki yap dikdrtgen planldr. Yapnn esas girii bat cephede yer alr. Batda, esas giriin bulunduu nite iki katldr. ki katl blm batdan douya uzanan tek katl blm takip eder. ki katl blm krma at ile rtl iken tek katl blm beik at ile rtl, kiremit kapldr. (Fot.9) Yap malzemesi olarak, temelde yontma ta ,duvar rgsnde dzgn kesme ta, kat kornii,silme ve svelerde kire ta kullanlmtr. Binann ii ve d beton svaldr. ki katl nitenin gney cephesinde altl stl drder pencere yer alr.Pencereler dey dikdrtgen formlu, bask kemerli, ta svelidir. Sveler her iki kattaki pencereleri evreleyecek ekilde dikdrtgen formda dzenlenmitir. Gney cephe ile ayn formda dzenlenen, kuzey cephedeki, sekiz pencereden drd bilinmeyen bir tarihte kapatlmtr.(Fot.10) Binann bat cephesi, kapnn her iki yanndan saak seviyesine kadar uzanan plasterlerle dey, kap zerindeki ve saaktaki kademeli kornilerle yatay olarak blnmtr. Kapnn kenarnda yer alan plasterler, zemin kat seviyesinde silmelerle kademelendirilerek, dar tarlmtr. Korniin kenar kelerinde stun baln

47

andran kademeli uygulamalar yer alr. Cephenin kelerinde, dzgn kesme ta, cepheden darya tarlarak kullanlmtr. Cephenin ortasnda yer alan kap; dz lentolu, ta svelidir. Kapnn her iki yannda yer alan pencereler bask kemerli ta svelidir. Sveler, ikinci kattaki pencereleri de evrelemektedir. ki katl birimin zeri krma at formunda, kiremit ile kapldr. Yapnn General Fahri zdilek Klas Topu Taburu olarak kullanld dneminde, iki katl nite karargah, tek katl blm; gazino, er kouu, yemek salonu vb. birimleri olarak hizmet vermekteydi. Bu birimlerin kap ve pencereleri , gney, kuzey ve dou cephededir. Gney cephede bask kemerli, ta sveli, toplam 32 pencere yer alr. (Fot.11) Cephenin bat ucunda, batan ikinci pencere sonradan ilave edilmitir. Batdan douya doru 11. ve 21. pencere bozularak kapya dntrlmtr. Batdan douya doru 30 ve 31. pencereler arasndaki, duvarda bir kap almtr. Gney cephe ortasndaki esas kap pencerelerle ayn formdadr. Kapnn bulunduu blm at seviyesinde kalkan duvar ile belirginletirilmitir. Yapnn tek katl blmnn kuzey cephesindeki alt pencere kapatlmtr. Toplam 26 pencere olmas gereken cepheye, gney cephede olduu gibi bir pencere daha ilave edilmitir. Bu cephenin ortasndaki esas giri kaps kapatlmtr. Kapatlan kap, gney cephedeki kap ile ayn eksendedir. Pencere ve kapnn, kapal olmasnn genel sebebi bu ksmlara yaplan eklemelerdir. Kuzey cephe, gney cephe ile tam simetrik olup, btn llerin ve mimari elemanlarn dzenleni biimleri ayndr.(Fot.12) Dou cephenin ortasndaki kapnn, yanlarnda birer adet pencere aklna yer verilmitir. Pencereler ve kap gney ve kuzey cephede yer alan pencere ve kap formlarnn bir tekrardr. Tek katl blmn st rts beik atl, kiremit kapldr. Bat cephedeki kapdan girildiinde; batdan douya uzanan koridorun gneyinden drt, kuzeyinden , dousundan bir oda, dz lentolu birer kapyla koridora alr. Deiik byklkteki odalardan giri kapsna yakn olan gneydeki ilk oda, gneyden

48

ve batdan iki pencere ile aydnlatlr. Gneydeki dier odalar gneyden birer pencere ile aydnlatlr. Koridorun kuzeyinde kapya yakn olan ilk oda kuzeyden ve batdan iki pencere ile aydnlatlr. Kuzeydeki dier odalar kuzeyden birer pencere ile aydnlatlr. Doudaki oda, tek katl nite ierisindedir. Oda drt pencere ile kuzeyden,drt pencere ile gneyden aydnlatlr. Odalarn st rts dz tavanldr. Koridorun ortasndan nce kuzeye sonra gneye uzanan merdivenle birinci kata klr. Birinci katta hole alan odann kaplar dikey dikdrtgen formlu, dz lentoludur. Birinci katn gneyindeki iki oda ikier pencere ile gneyden, kuzey cephedeki tek oda iki pencere ile kuzeyden aydnlatlr. ki katl nitenin tek katl blmle koridorun dousundaki oda dnda ieriden irtibat yoktur. Tek katl blmde, er kouu olarak kullanlan sekiz byk oda yer alr. Batdan douya doru sralanan odalarn kaplar gney cepheye alr. Odalar kuzey ve gney cephelerdeki pencerelerle aydnlatlr. Bir ve beinci odalar karlkl sekiz, iki ve nc odalar karlkl on, drdnc oda karlkl alt, altnc ve yedinci odalar karlkl on, sekizinci oda kuzeyden ve gneyden karlkl sekiz ve doudan iki pencere ile aydnlatlr.Binann pencereleri ie doru genileyerek alr. Sekizinci odann kaps dou cepheye alr. (ek.5) Sslemenin, mimari dekoratif elerle saland yapya simetri hakimdir. Trakya niversitesine ait bina gnmzde kullanlmamaktadr.

49

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No na Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarih

: III : Kuzey Blok ::: 19-20.yy. :: II.Abdlhamit : 1999-2002 :Yeni Saray Alannn kuzeyi, Edirne. :Mart 2005

ehir Haritasnda Yer No :3

Kla ierisinde dou-bat ynnde uzanan birbirine paralel bloktan kuzeyde yer alan, yapnn d cephe ve i mekan dzenlemesi gney blokla ayndr. Ancak, bina zerinde yaplan inceleme ve aklklar zerindeki izlerden anlalan fakat tarihi belirlenemeyen deiiklikler yapld tespit edilmitir. Bunlar; iki katl bloun gney cephesindeki sekiz pencerenin , kuzey cephedeki sekiz pencerenin ikisi kapatlmtr. Yapnn tek katl blmnn kuzey ve gney cepheleri I.binann(Gney Blok) gney ve kuzey cephe dzenlemelerinin bir tekrardr. Tek katl blmn kuzey ve gney cephelerinde olmas gereken 32 pencere ve kap aklklarnda yaplan deiiklikler unlardr: Gney cephede 13., 14., 15., 16., 17., 18 ve 19. pencereler kapatlmtr. Bu pencerenin nne bir takm ilaveler yaplmtr. 20. ve 21. pencereler arasnda kalan duvara bir kap almtr. 27.pencere dier pencerelerden biraz daha ieriye ekilmitir ncelenen binalarn zerlerinde kitabesi bulunamadndan, binalarn tarihlendirmesi farkl kaynaklarda, elikili olarak verilmektedir. Yaayan Tarihi ve Kltrel Askeri Yaplar 83adl eserde, bu binann da dahil olduu binalar grubunun ambar olarak inaa edildii, 1854 ylnda eskilere ilave olarak yeni depolar, topu ve svari klalar, baytar ve hayvan tavlar yaptrld, binalarn, bir
83

Yldrm ve Tekkollu, 2001: 152

50

sre Tekel daresine verilerek ttn deposu olarak kullanld belirtilirken, Kla Tarihe Defterinde84, bu kladaki ilk binalarn 1816 ylnda ambar olarak inaa edildii, 1854 ylnda eskilere ilave olarak yeni depolar, topu ve svari klalar, baytar hane, hayvan tavlalar yaptrld ve binalarn ttn depolar olarak kullanld belirtilmektedir. Tosyavizade Rfat Osmann, Edirne Salnamesi85nden yapt eviride: Topu klas(Krmz kla), R.1232/M.1816 tarihinde yaplmtr. Krmz klaya yakn Svari Klalar ve ahrlar R.1298/M.1880 tarihlerinden sonra deiik zamanlarda Sultan II.Abdlhamid tarafndan yaptrlmtr. Bina ile ilgili tarihlendirmedeki elikinin, 1816 tarihli Salnamelerden yaplan evirinin yanl yorumlanmas sonucu olutuu sylenebilir. Orijinal metinde topu klasnn, svari klasna uzak olduu belirtilmektedir.1854 tarihi, kladaki ilk yaplar iin bir tarih olabilir. Ahmet Badi, 1889 ylnda svari klasnn yandn, yaplmas iin padiahtan emir ktn ve sratle yapldn belirtmektedir86. Babakanlk Osmanl Arivi, 1093-85697 numaral belgede bahsi geen Tavuk Orman incelenen klann bulunduu alann yanndadr. Edirne ehri civarnda kain askeri nizamiye klas kurbunda bu kere sayei memurun vayei hazreti padiahide svari klalar da ina olunarak askeri ahane ikame edilmi ise de bu klalar ehre epeyce uzak bir mesafede olduu ve Tavuk Orman gibi aalk ve hali mahaller bulunduu cihette..87

ncelenen yaplarn slup zellikleri ve cephe dzeni, 1880 tarihini veya 1889 da yeniden yaplan binalarn tarihini daha aklc klmaktadr.

84 85 86 87

54.Mknz.P.Tug, (2001): Tarihi Kla Ve Binalar, Edirne,s. 15 Tosyavizade Rfat Osman, 1994:74. Ahmet Badi, 2000:258. B.O.A. Muheberat Umumiye daresi No.1093-85697 sayl belge. eviri iin Musa NCELe teekkrler.

51

Binalarn esas girilerinin bulunduu bat cepheleri dokusunu korurken, dier cephelerde byk deformasyon grlr. Binalarn bakm ve onarmna ait kaytlar; 1999 ylndan itibaren tutulmaya balanan Kla Tarihe Defterlerindeki kaytlardan tespit edilmitir. 1999 ylnda d cephe ve at onarm yaplm, kap ve pencereler pvc dorama ile deitirilmitir. 2001 ylnda d cephe boyas ve onarm yaplmtr. At tablas olarak kullanld dnemden kalan zemindeki aknt ukurlar 1999 ylnda dzeltilmi, ats aktarlarak onarlm, koua kalorifer tesisat ekilmi, koular blgesinde bulunan helalar yklarak yerlerine el yz ykama yerleri yaplm ve pisuvarl hale getirilerek kullanma almtr. Tavanlar kartonpiyer olarak dzenlenmitir 88. 1880 tarihinde ina edildii deerlendirilen binalar 1942 ylnda Mareal Fevzi akmak zamannda yenilenmi 7 haziran 1965te 362nci Topu Taburu iskan edilmi 1971de Topu Taburu tanmtr89. 2005 tarihine kadar bu birlikler tarafndan kullanlan binalar, Nisan 2005 tarihinde Trakya niversitesine devredilen bina, gnmzde bo ve kullanlmamaktadr.

88 89

54.Mknz.P.Tug,(2002),General Fahri zdilek Klas, Kla Tarihe Defteri, Edirne,s.17 54.Mknz.P.Tug, (2001):Tarihi Kla ve binalar, Edirne, s.21

52

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No na Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarih

:IV : Svari Klas Depo Binas. ::13 :1854 ::Abdlmecid ::Edirne-Sarayakpnar yolu, Sarahane kprs yan Edirne :Mart 2005 klaya

ehir Haritasnda Yer No :3

Edirne Sarayakpnar yolu, sarahane kprsnn kuzeyinde yer alan

girildiinde; kuzeyde yer alan depo binas, yerden bir metre ykseltilmi zemin zerine tek katl ve dikdrtgen planldr. Krma atl bina, modern kiremit ile kapldr. Keleri kesme ta rgyle vurgulanan binann duvar rgs ta ve tula olup ii ve d svaldr. Saak seviyesindeki kademeli korni tm binay dolar. Dou cephede yer alan 12 pencere, dier depo yaplarnda olduu gibi saaa yakn zeminden yksek ve kktr. Dey dikdrtgen formlu, yuvarlak kemerli pencereler svelidir.(Fot.13) Bat cephenin ortasnda dz lentolu bir kap akl yer alr. Binann gney cephesine sonradan bir blm eklenerek ieriden irtibatlandrlmtr. Bat cephedeki ana giri kapsndan binaya girilir. Bina iinde oda ve blnm mekanlar yoktur. Ssleme, bina kelerindeki belirgin ta rg, pencere kemerlerindeki gen kilit talaryla salanmtr. Bina gsteriten uzak simetrik bir formdadr. Srk meydan denilen yerde H:1270-M:1854 ylnda yaptrlm ve eski ceride nazr Hac Ahmet Rd efendinin sylemi olduu tarih bir mermere yazlarak konulmutur.

53

Ahmet Badi efendinin eserinden alnan kitabenin metni u ekildedir.90 ah gazi dader-i devran han Abdlmecid Kasr- din- ve devleti tezyin- ihya eyledi Bahusus arami asker in mevkilere Ho heva ali mahaller tarh-u peyda eyledi te pay-i taht- sanisinde ferman edip Yapt ibu depboyu bir cay-i rana eyledi Ymile nebl-i zafer salinde gazi padiah Asker-i ahanesiyn depboy ina eyledi Kitabeye gre bina depo maksatl kullanlmak zere 1854 tarihinde ina edilmitir. Bina bir sre 54. Mekanize Piyade Tugay tarafndan erzak deposu olarak kullanldktan sonra, gnmzde Trakya niversitesi ne teslim edilmitir.

90

Ahmet Badi, 2000:256

54

Katalog No Eser Ad izim No Fotoraf No na Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres ehir Haritasnda Yer No

:V :Namazgahl Meydan emesi (II.Mehmet emesi) ::14-15 :16.yy sonlar ::I.Ahmed ::General Fahri zdilek(Tunca) Klas :3 Edirne

General Fahri zdilek(Tunca) Klas ierisinde bulunan emenin, kuzeyinde Edirne Kapal Cezaevi, dousunda Svari Klas vardr. eme Klaya gneydeki nizamiye kapsndan girildiinde yolun batsnda yer alr. Farkl dnemlerde ina edildii bilinen emenin namazgah ksm, I.Ahmet dneminde, namazgahn kble ynndeki emesi ise II.Mehmet dneminde yaplmtr91. Namazgahl meydan emeleri gurubuna giren eser, kare planl, hazneli ve dz tavan rtldr. Namazgahl meydan emelerinin gnmze ulaan en iyi rneklerindendir. Dzgn kesme ta ile ina edilen eme cephelidir. emenin eni 4.33m, boyu 6.13m dir. Her cephede yer alan nilerin eni 0.91m, boyu 2.00m, derinlii 0.32m dir. emeye ait teknenin eni 0.55m, derinlii 0.55m dir.(Fot.14) Namazgahl emenin mihrab kuzey cephededir.(Fot.15) emenin dou, bat ve gney cephelerinde, dey dikdrtgen formlu ve sivri kemerli niler yer alr. Ni kemerleri krmz ve beyaz iki renkli mermerle alternatif olarak rlmtr. Kemerlerin kilit talarnda gl bezekler yer alr. Niler zerinde, renkli mermerle oluturulmu yatay dikdrtgen panolar vardr. Panolarn eni 1.16m, boyu 2.50m dir. emenin cephesi de stten sra mukarnasl firizle sonlanmaktadr.

91

Kylolu ve Tunca, (2002): Namazgahl Meydan emesi,Yre Dergisi, Anka Basmevi.Edirne, s.41

55

emenin keleri, kemerlerin tepe noktas seviyesine kadar pahlanm ve oluan yzeye selsebiller yerletirilmitir. Sebillerin eni 0.47m, boyu mukarnasdan tabana kadar3.36m dir. Drt selsebilin de ta kadehleri krlmtr. Gney cephenin solundaki kede yer alan selsebillerin ayna tann ii, dilimli kemerli olup bir palmet motifiyle rumi karm bezemeyle baldr. Ayna ta zerindeki alnlk, istiridye kabuu eklinde ilenmitir. Ayna tann en st palmet motifli, dier ayna tanda ise lale ve karanfil motifleri bulunmaktadr.92 Gnmzde suyu akmayan emenin musluklar 2003 ylnda yenilenmitir. Yap elemanlar salam olan emenin suyu akmamaktadr.

92

Kylolu ve Tunca, 2002:42

56

4.1.3.KARAAA KILASI

57

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No naa Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarihi

:I : Kuzey Blok ::: 1911-1913 :: Mahmut evket Paa :1999 : Karaaa Mahallesi EDRNE : Mart 2005

ehir Haritasnda Yer No :4

alr Yolu mevki Karaaa mahallesindeki kla, dikdrtgene yakn olduka byk bir alan zerinde 88 pafta, 848 ada.,19/20 parsel numaralarnda yer alr. Klann gney batsnda tarm silolar, gneyinde Demirta Mescidi ve Demirta Tabya, dousunda Demirta iftlii yer alr. Tel rgyle evrili klann gneyi toprak sedde ile kapaldr. Kla ierisinde, Osmanl ve Cumhuriyet dnemlerine ait yaplar, kendi ilerinde farkl ekillerde dzenlenmitir. Osmanl Dnemine ait kla binalar, klann gney dousunda, bir avlu etrafnda, kuzey, gney ve batda birbirinden ayr olarak yerletirilmitir. Bu yaplar dou, bat ve kuzey blok bal altnda incelenmitir. Birbirleriyle irtibat olmayan yaplarn arasnda onar metrelik boluk braklmtr. Kla ierisinde, Osmanl Dnemine ait bir dier yap ise, Timurta Askeri Hastanesidir. Bu bina katoloun askeri hastaneler blmnde incelenmitir. Cumhuriyet dnemine ait yaplar, Kuzey-gney ynnde birbirine paralel olarak dzenlenmitir. Klann, batsnda ve gneyinde iki,dousunda bir giri akl vardr. Bat snrn gneyindeki aklk, bir nolu , kuzeyindeki ise, iki nolu nizamiye kapsdr. Karaaa klasna, iki nolu Nizamiye kapsndan girildiinde, klann dousunda 500 metrelik yolun bitimindeki, yaplardan kuzeyde yer alan bina bodrum kat zerine iki katldr. Dou-bat istikametinde dikdrtgen planldr. Yap malzeme olarak dzgn kesme ta, kire ta ve tula kullanlmtr.

58

Yapnn gney cephesi ortasnda yer alan esas giriin de bulunduu blm cepheden dar ve yukar tarlarak ina edilmitir. Tantl blmn kelerindeki, dzgn kesme ta kaplama, yapnn dier kelerinde de kullanlmtr. Dzgn kesme tatan, eteklik ve katlar arasndaki silme, cepheyi yatay olarak bler. Yapnn ortasnda, dz atk kemerli, kilit ta, yukar doru genileyen dikdrtgen planldr. Kapnn her iki yanndaki pencereler, dey dikdrtgen formlu, dz atk kemerli, ta svelidir. Kap ve pencereler denizliklidir. Sveler, dikdrtgen kesme talarn biri ieride dieri darda, dendan eklinde dzenlenmitir. Dar tantl blmn her iki yanndaki cephe dzenlemesi ayndr.Ortadaki tantl blmn her iki yan ortasnda yer alan tali giri kapsnn, ortadaki tantl blme yakn ksmnda iki, dier ksmnda pencere aklna yer verilmitir. Pencere ve kap formlar, tantl blmdekilerle ayndr. Birinci kat, zemin kat ile ayn simetride dzenlemitir. Ancak, kaplarn zerine birer pencere yerletirilmitir. Bu dzenleme ile cephede altl stl toplam 27 pencere yer alr. Kap akl bulunmayan kuzey cephe, gney cephe ile ayn dzendedir. Gney cephedeki kaplarn hizasndaki blmler, merdiven boluklar olarak dar tarlmtr. Tantl blmlere aydnlatma amacyla pencereler ilave edilmitir. Gney cephe ortasndaki girie paralel, kuzey cephenin, katlar ortasnda bir pencere yer alr. Kat silmesi bu pencerenin orta blmnde ikiye blnr. Bu pencerenin her iki yannda, altl stl ikierden drt pencere yer alr. Kat ortasndaki pencerenin dousundaki, altl stl iki pencerenin st keleri alarak ayn formda iki kk pencere ilave edilmitir. Bu pencerelerle birlikte, kuzey cephede altl stl toplam 31 pencere yer alr. Gney cephedeki pencerelerle ayn formdadr. Binann, dou ve bat cephesi birbirinin ayndr. Dzgn kesme tatan, eteklik ve kat silmesi bu cephede de grlr. Cephenin kelerindeki kaplama kesme tatan kademeli rg, saak seviyesinde testere dii eklinde dzenlenmitir. Gney cephenin ortasnda ne tantl blmdeki esas giri kapsna, be basamakl merdivenle ulalr. Dz atk kemerli giri kapsndan hole ulalr. Holn her iki tarafnda karlkl ikierden drt adet oda yer alr. Odalarn kaplar hole alr. Odalar birer pencere ile d cephelere alr. Odalarn ieriden dier odalara irtibat yoktur.

59

Odalarn st rts dz tavandr. Ana giriin her iki yannda yer alan tali giriin bulunduu mekanlarn dzenlemesi, ana giri kapsnn her iki yannda, cephe dzenlemesi, birbirleriyle ayndr. Esas giri kapsnn batsndaki tali girie, tek kollu merdivenle ulalr. Buradaki, dz atk kemerli kapdan hole ulalr. Holn hemen karsnda st kata kmay salayan iki kollu merdiven yer alr. Bu merdiven nce kuzeye sonra gneye ynelerek ikinci kata ulalr. Holn sandaki er kouu, gney ve kuzey cepheden bask kemerli iki pencere ile da, bir kap ile hole alr. Holn solundaki oda ise, bask kemerli pencere ile gneybat ve kuzeydou cepheden da, bir kap ile hole alr. Ana giriin dousundaki tali giriin bulunduu mekana, yine tek kollu merdivenle ulalr. Dz atk kemerli giri kapsndan hole girilir. Bu holn sanda yer alan mekan, dz atk kemerli pencere ile gneybat ve kuzeydou cepheden da, bir kap ile hole alr. Holn sandaki er kouu, gneybat ve kuzeydou cepheden dz atk kemerli iki pencere ile da, bir kap ile hole alr. Birinci kat dzenlemesi ise zemin kat dzenlemesinin bir tekrar eklinde ele alnmtr. Btn odalarn, st rts dz tavan eklindedir. Belirlenemeyen bir tarihte, yan tali girilerin karsna gelen yerlere birer hela ilave edilmitir. Bu helalar yapdan tamamen bamsz olup incelenmemitir. Yapda ssleme olduka sade ve azdr. Dekoratif eye rastlanmayan binann, cephesinde hareket, kat silmesi, kap ve pencere sveleri ile binann kelerinde, dou ve bat cephedeki kesme ta kaplamalarla salanmtr. Kitabesi bulunmayan yapnn, giri kaps zerinde kare mermer levha zerinde; 1911-1912 ylnda Mahmut evket Paa tarafndan yaptrlmtr. ifadesi yazldr. Tarihi Kla ve Binalar93 adl brorde; binalarn,1911 ylnda Mahmut evket Paa tarafndan yaptrld, 1992 ylndaki yeniden yaplanma sonucunda, 54nc Mknz. P. Tug. K.lna bal birlikler konulandrld, 1996 tarihinde Karaaa Klas
93

54.Mknz.P.Tug,, (2001): Tarihi Kla Ve Binalar, Edirne, s. 42

60

olarak bilinen ismi General Celalettin Alko Klas haline dntrld belirtilmektedir. Klaya ait tarih kaytlar olduka snrldr. Balkan harbi anlarnda bir komutann, Yank kladaki, Sarayiindeki esir subaylarn Karaaa Svari pavyonlarna getirildii 30-40 kiilik koularda 100 kiinin kald belirtilmektedir94. Yap gnmze gelinceye kadar, Osmanl devletinin son dnemlerinden ve Trkiye Cumhuriyetinin ilk yllarndan itibaren askeri birliklerce kullanlm, yapnn bir ok yeri de onarm grmtr. Yapda yer alan pencerelerin alt ve yer yer baz yerleri orijinal zelliinden uzak olup tadilat geirmitir.Gneydou cephenin sa kesinde yer alan bir pencere kapya dntrlm ve kuzeydou cepheye tuvaletler ilave edilmitir 95. Bina, gnmzde askeri birlikler tarafndan kullanlmaktadr.

94 95

Raif Necdet Ketselli , (1999): Osmanl imparotorluunun Bat.Arma yaynlar, stanbul, s.87 54.Mknz.P.Tug,, (2002): General Celalettin Alko Klas, Kla Tarihe Defteri. Edirne, s.13

61

Katalog No Eser Ad izim No Fotoraf No naa Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarihi

: II :Bat Blok ::: 1911-1913 :: Mahmut evket Paa :1999 : Karaaa Mahallesi EDRNE : Mart 2005

ehir Haritasnda Yer No :4

Karaaa Klasnn dousunda yer alan bina, gney-kuzey istikametinde, dikdrtgen planl ve iki katldr. Yap malzemesi olarak dzgn kesme ta, kire ta ve tula kullanlmtr. Binann esas giriinin, bulunduu blm, yanlara ve yukar tarlarak ina edilmitir. Dzgn kesme tatan, eteklik ve kat silmeleriyle, cephe yatay dzlemde ikiye blnmtr. Cephenin kelerinde dzgn kesme ta, saak seviyesindeki gen alnlkta testere dii eklinde kademelendirilmitir. Cephenin ortasnda, dz atk kemerli, yukar doru genileyen dikdrtgen planl kilit tal svelidir. Sveleri oluturan kesme talar, kademelendirilmitir. Kapnn her iki yannda, kap ile ayn formda birer pencere yer alr. Birinci katta, zemin kattakilerle ayn formda, pencere mevcuttur. Avluya bakan dou cephe, eteklik ve kat silmeleriyle ikiye blnr. Binann

keleri kesme ta ile kapldr. Binann dier blmleri svaldr. Zemin katta iki kap, 13 pencere mevcuttur. Kap ve pencereler, gney cephedeki aklklarla ayn formdadr. Ancak, dou cephenin dar tant yapan blmndeki pencerelerden biri, merdiven boluunu aydnlatmak iin dierlerine gre daha kk ele alnmtr. Ayn cephenin kuzey ucundaki pencere, belirlenemeyen bir tarihte, kap haline getirilmitir. Birinci katta, zemin kat kaplarnn zerindeki yerlerde pencereler yer alr.Bu pencerelerle birlikte, birinci katta 15, cephenin tamamnda, 28 pencere yer alr.

62

Bat cephe, dzgn kesme tatan, eteklik ve kat silmesiyle blnmtr. Dou cephedeki, kaplarn karsna gelen blmler, cepheden da tarlarak ina edilmitir.Silmeler tantl ksmlar blmez. Tantl blm ile cephenin dier keleri, kaplana kesme ta rgldr. Bunun dndaki tm mimari elemanlar dou cephenin bir tekrardr. Kuzey cephe, dzgn kesme tatan, eteklik ve kat silmesiyle blnmtr. Cephenin kelerinde, dzgn kesme ta, saak seviyesindeki gen alnlkla, testere dii eklinde kademelendirilmitir. Cephede, altl stl birerden toplam iki pencere yer alr. Bu pencereler, dier cephelerdeki aklklarla ayn formdadr. . Binann, gney cephesindeki esas giriine drt basamakl merdivenle ulalr. Buradaki kapdan girildiinde, bir hol ve hole dou bat ynnden alan karlkl odalar yer alr. Holn batsnda dikdrtgen planl bir oda yer alr. Bu oda gneyden bir, batdan iki olmak zere toplam pencere ile aydnlatlr. Holn dousundaki kare planl oda, gneyden ve doudan bir pencere ile dar alr. Bu odann hemen yannda kk bir oda ile tuvalet olarak kullanlan mekann birer penceresi, doudan dar alr. Holn dousunun, bilinmeyen bir tarihte deitirildii deerlendirilmektedir. Tek kollu merdivenle st kata kldnda merdiven banda kuzeyde bir oda, bu kattaki holn her iki yannda birer oda olmak zere birinci katta toplam oda yer alr.Odalar ikier pencere ile dar birer kap ile hole alr. Karargah olarak kullanlan bu blmn dier blmlerle irtibat yoktur. Odalarn st rts dz tavandr. Dou cephede yer alan tali giri kaplarndan, gneyde da tantl blme yakn olanndan binaya girildiinde; hole ulalr. Holn karsnda st kata kmay salayan iki kollu merdiven yer alr. Holn gneyindeki dikdrtgen planl oda, ikier pencere ile bat ve doudan da, bir kap ile hole alr. Holn kuzeyindeki dikdrtgen planl oda ikier pencere ile bat ve doudan dar alr. Dou cephede yer alan ikinci giri kapsna, tek kollu merdivenle ulalr. Dz atk kemerli giri kapsndan hole geilir. Holn karsnda st kata kmay salayan iki

63

kollu merdiven yer alr holn gneyindeki dikdrtgen planl oda ikier pencere ile bat ve doudan dar, bir kap ile hole alr. Holn kuzeyindeki dikdrtgen planl oda ikier pencere ile bat ve doudan da alr. Odalarn st dz tavandr. Dou cephenin kuzey ucunda, pencereden bozma bir kap ile ulalan kk bir mekan yer alr, tek kollu merdivenle st kata dou cepheden nc k salanmtr. Birinci kat dzenlemesi ise, zemin kat dzenlemesinin bir tekrardr. Btn odalarn, st rts dz tavan eklindedir. Daha sonraki tadilatlarla yan giri ksmlarnn kars, merdivenlerin arka tarafna gelen yere birer adet tuvalet binas ilave edilmitir. Dekoratif ssleme unsuruna rastlanmayan yapnn,cephelerinde hareket, silmeler, kap ve pencere sveleri ile kelerde yer alan kaplama kesme talarla salanmtr Yap gnmze gelinceye kadar, askeri maksatlar iin kullanlmtr.Olduka uzun dikdrtgen planl binann bir ksm karargah, dier blmleri askerlerin kou ve gazinolar olarak kullanlmtr. Yapda, tarihini belirleyemediimiz birok deiiklik ve onarm tespit edilmitir. Bunlar; kap ve pencere aklklar ile taban demeleridir. . Bina gnmzde askeri birlikler tarafndan kullanlmaktadr 96.

96

54.Mknz.P.Tug,, (2001): Tarihi Kla Ve Binalar, Edirne, s.41

64

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No naa Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarihi

: III : Karaaa Klas Dou Blok ::: 1911-1913 :: Mahmut evket Paa :1999 : Karaaa Mahallesi EDRNE :Mart 2005

ehir Haritasnda Yer No : 4

Karaaa klasnn dousunda yer alan binadan douda olandr.Yap, gneykuzey istikametinde, dikdrtgen planl ve iki katldr. Yapnn ana girii gney cephede yer alr. Ana cephenin de bulunduu blm, yanlara ve yukarya tarlarak ina edilmitir. Beik at rtl, yap kiremit kapldr. Yap malzemesi olarak dzgn kesme ta, kire ta ve tula kullanlmtr. Binann tali giri kaplarnn bulunduu cephe, batda yer alr. Binann cephe ve i mekan dzenlemesi, bat blokla ayndr.Dier iki blokla adatr. Her bloun esas giri kaplar gneye, tali giri kaplar i avluya almaktadr.

65

4.2. ASKER OKUL

66

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No naa Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarihi

:I :Harbiye Binas ::16 :1871 /72 ::Vali Hurit Paa ::Meydan Mahallesi, Mimar Sinan Caddesi. :Mart 2005 Edirne

ehir Haritasnda Yer No :5

Selimiye Camisinin kuzeyinde, Paa Kyl Sokak ile Mimar Sinan Caddesinin kesitii Taya Hatun mevkiinde, 123 pafta, 693 ada, 1 numaral parselde bulunan kla, 23.957.50m2lik alan zerindedir. gney-kuzey ynnde eimli ve kareye yakn bir alan zerinde ina edilmitir. Klann bulunduu avlu iki metre yksekliinde ve ta tula ile almak teknikte rlm duvar evrelemektedir. Kla binalar, avlunun ortasna yakn bir yerde, tek ve byk bir kitle halinde bir i avlu etrafnda kareye yakn dikdrtgen planl bir bina ile klann gney snrnda bulunan dikdrtgen planl dier binadan97 olumaktadr. avlu etrafndaki kareye yakn dikdrtgen planl bina, gney kuzey ynnde uzanmaktadr. Bu bina, i avlunun kuzey ve bat kanatlarn kapsayan L planl Harbiye Binas ile avlunun dou kanadn kaplayan dikdrtgen planl Ek Hizmet Binasnn belirleyemediimiz tarihte kuzey ve gney kelerden birletirilmesiyle oluturulmutur. Bu binann dousunda ve paralelinde, Ek hizmet binas olarak yaplan dikdrtgen planl bir binann, Cumhuriyet dneminde, bilinmeyen tarihlerde, kuzey ve gney kelerinden birletirilmesi sonucu oluturulmutur. Edirnede Askeri Lise ilk olarak 1846 ylnda Tekfur Saray arsas zerine inaa edilmitir. Daha sonra Edirne Askeri Lisesi 1871 ylnda yapm tamamlanan bugnk Harbiye Klas olarak bilinen binaya tanmtr 98.
97

Klann gney snrndaki dikdrtgen planl binann Cumhuriyet dneminde ina edilmi olmas ve herhangi bir mimari zellii olmamas nedeniyle inceleme dnda tutulmutur. 54.Mknz.P.Tug,, (2001): Tarihi Kla Ve Binalar, Edirne, s. 5

98

67

Klann L planl Harbiye Binas iki katldr. Yap malzemesi olarak kire ta, mermer, kesme ta, yontma ta ve tula kullanlmtr. Harbiye Binasnn kuzey cephesi, kat silmesi ve saak korniiyle yatay olarak ikiye blnmtr. Pencere dnda kalan boluklar, bir sra kesme ta ve iki sra tula ile almak teknikte rlmtr. Cephenin zemin katnda 11 birinci katnda ise sekiz pencere akl yer alr. Pencereler dey dikdrtgen formlu ve hafif sivri kemerlidir. Binann gney cephesindeki altl ve stl yedierden 14 pencere, kuzey cephedekilerle ayn formdadr. Zemin kat seviyesindeki pencerelerden ncs belirlenemeyen bir tarihte rlerek kapatlmtr. Binann dou cephesi, bat cephe ile simetrik olarak dzenlenmitir. Cephenin ortasndaki, bask kemerli giri kapsnn bulunduu blm cepheden darya tarlmtr. Kat arasndaki silme ve saak seviyesindeki korni tm cepheyi dolar. Tantl giri blmnn zemin kat seviyesinde, ta sveli ve yuvarlak kemerli drt, birinci kat seviyesinde, ortadaki byk, yanlardaki daha kk ebatlarda, hafif sivri kemerli yedi pencere akl yer almaktadr. Giri blmnn (kuzey ve gney) cephelerinde n cephenin zemin kat pencereleriyle ayn tarzda altl stl, birer adet pencere akl mevcuttur. Giri blmnden kuzeye kadar devam eden uzantsnda zemin katnda 13, birinci katnda 10 pencere, gney uzantsnda altl stl sekizerden 16 pencere mevcuttur .Cephede bir sra kesme ta ve iki sra tula almak duvar rgs kullanlmtr. Svasz duvarlar dekoratif bir grnm oluturur. L planl Harbiye Binasnn, ksa kolu (kanad) tek katl ina edilmitir. Gney cephede be pencere, kuzey cephede 11 pencere yer alr. Her iki cephede de bir sra kesme ta ve iki sra tula almak duvar rgs kullanlmtr. Binann kuzey kesinden, douya ynelen uzantsnn cephenin zemin kat zerindeki blmnn sonradan ilave edildii tespit edilmitir. Binaya ait eski bir resim bu tespiti dorulamaktadr. Bu blm bilinmeyen bir tarihte, zemin pencereli olarak ina edilmitir. Binann esas giriinin de bulunduu bat cephenin ortasndaki kap akl yuvarlak kemerli ve kesme ta svelidir. Kapnn her iki yannda, altl stl ikierden toplam drt kata benzer ekilde

68

pencereyle hareketlendirilen iki kma yer alr. Cephenin kuzey ve gney ularnda, ortadaki kap kmalaryla ayn hizada, ke kmalar vardr. Esas giri kapsnn bulunduu blmde, kapnn her iki yannda hafif sivri kemerli iki, kapnn zerinde st kat seviyesinde yuvarlak kemerli, bir pencere ve bunun her iki yannda alttakilerle ayn llerde yuvarlak kemerli iki pencere bulunmaktadr. Kapnn yannda, cepheden knt yapan blmde altl stl ikierden toplam drt pencere yer alr. Bu kmalarn giri kapsna ve ke kmalarna bakan, gney ve kuzey cephelerinde, altl stl birer pencere akl vardr. Pencereler dey dikdrtgen formlu ve hafif sivri kemerlidir. Bat cephenin kuzey ve gney ularnda yer alan ke kmalarnn her birinde altl ve stl olmak zere beerden on pencere bulunmaktadr. Gney utaki kmann bat cephesinde yer alan be pencereden ikisi rlerek kapatlm ikisinin ise pencere alnl masiftir. Kuzey ve gney kmalarnn giri kapsna bakan kuzey ve gney cephelerinde, altl ve stl olmak zere birer pencere vardr. Cephenin dier blmlerinde altl ve stl olmak zere on sekizerden toplam 36 pencere akl bulunmaktadr. Bunlardan ikisi rlerek kapatlmtr. Harbiye Binasnn bat cephesinde zemin katnda toplam 57 adet pencere vardr. Bir sra dzgn kesme ta ile iki sra tula almak teknikte rlen cephenin yzeyi svaszdr. Bat cephede yer alan ana giriten hole ulalr.Mermerle kapl ve dz tavan rtl holde, drt adet mermer stun yer alr. Bu mermer stunlar st kat arln tamaktadr. Holn kuzey ve gneyinde karlkl ikier oda bulunur. Giriten sonraki ilk odalar ikier pencere ile batdan darya, birer kap ile hole alrlar. Binann ina kitabesi buradaki duvar zerinde yer alr. Hole alan dier iki oda, ilk odalarla ayn llerde olup pencereleri yoktur. Holn ve odalarn zeri dz tavandr. Holn karsnda ift kollu merdivenle st kata ulalr. Merdiven boluu altnda kalan kap rlerek kapatlmtr. Giri holn gney-kuzey ekseninde uzanan ve cephe boyunca devam eden bir koridor keser. Koridor kuzeyden douya ynelerek devam eder. Koridorun batsndaki alt odann, holn gneyinde, kuzeyindedir. Odalar bat cephedeki pencerelerle aydnlatlr. Birer kap ile koridora alr. Koridorun gney ve kuzey ucunda odalar mevcuttur. Gneyde yer alan kare planl oda be pencere ile batdan aydnlatlr. Odann gneyindeki pencereler kapatlmtr. Kuzeydeki oda dikdrtgen planldr. Oda be pencere ile batdan, 11 pencere ile kuzeyden aydnlatlr.

69

Koridorun her iki ucundaki odalarn i duvarlar kaldrlarak planlar deitirilmitir. Binann kmemesi iin odalar drt adet rme kare stunla desteklenmitir. Odalarn st rts dz tavandr. Koridorun kuzey ve gney ularndaki, iki kollu merdiven ile st kata klr. Merdiven boluu ikier pencere ile aydnlatlr. Birinci kattaki hol ve holn gneyi taban mermer kaplamadr. Kat dzenlemesi, zemin kat ile ayn olan odalarnn, st rts dz tavandr. Bina ssleme bakmndan olduka zayf olup sade bir grnme sahiptir. Cephedeki hareketlilik; duvar rgs, pencere, kap, silme, korni ve mimari elemanlarla salanmtr. Giri kapsnn her iki yannda yer alan kmalarn birinci kat seviyesinde kalker bazl malzemeden yaplm ay yldz motifine yer verilmitir. Binann giri holnde bulunan alt sralk Osmanlca kitabenin okunuu. Abdlaziz hann heme himmeti Cehl-i cihandan refi in mektepleri mranedir Oldu memalik pr eref mabut-u sr- salef Tahsil-i ilme her taraf asrnda bir dershanedir Sdi bu resme sebt ider tarihini gelin hner Al yapld mekteb-i idad-i ahanedir.1287 Kitabesinin Trke aklamas: Sultan Abdlaziz Hann her zamanki almas; cihanda bilgisizlii kaldrmak iin okullar imar etmesidir. mrenilen eski antlarla memleket eref doldu, zamannda ilim renmeye her taraf dershanedir. Sadinin hnerli kalemi bu ekilde tarihini kaydeder. Hkmdarlara layk olan bu lise yaplmtr.1287 (1871)99 eklindedir. Kitabeden anlaldna gre yap H.1287/M.1871 ylnda Sultan Abdlaziz tarafndan Edirne Askeri Lisesi olarak ina edilmitir.(Fot.16) Edirne Askeri Lisesi, 1905 ylnda Harp Okulu haline getirilmitir. gal yllarnda, igal kuvvetleri tarafndan hastane olarak kullanlm ve bu esnada bir ksm yanmtr. 1922 ylnda Edirnenin kurtuluunu mteakip bina bir mddet bo kalm, daha sonra Edirne Kz retmen Okulu bu binaya yerletirilmitir. 1932 ylnda Kz retmen
99

54.Mknz.P.Tug,, (2001): Tarihi Kla Ve Binalar, Edirne,s. 10

70

Okulu imdiki binasna intikal edince buras Gazi Yatl lkokuluna devredilmi, okulun kapanmas zerine bina Askerlik ubesi emrine verilmi daha sonra ise bir sre bo kalmtr.1949 ylnda bina Edirnede tekil edilen Jandarma Er Okuluna tahsis edilmi. Bu okul 1961 ylnda Aydna intikal edince yine bir sre bo kalm, 1962 ylnda tekrar askeri birlikler yerlemitir.1965 ylnda, binada iskan edilen askerler tarafndan restorasyonuna balanm, restorasyon almas 18 ayda tamamlanmtr 100. Harbiye klas olarak da bilinen klann ismi, 1996 tarihinde, General Kemal Tanca Klas haline dntrlmtr101. Kla gnmzde askeri birliklerce kullanlmaktadr.

100 101

54.Mknz.P.Tug,, (2002): General Fahri zdilek Klas, Kla Tarihe Defteri, Edirne.s18 54.Mknz.P.Tug,, (2002): General Fahri zdilek Klas, Kla Tarihe Defteri, Edirne.s18

71

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No naa Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarihi

: II : Ek Hizmet Binas ::: 1896/97 :::: Meydan Mahallesi, Mimar Sinan Caddesi. : Mart 2005 Edirne

ehir Haritasnda Yer No :5

Harbiye Klas Ek Hizmet binas, Harbiye binasnn dousunda ve paralelinde, kuzey-gney ynnde eimli bir arazi zerinde ina edilmitir. Kuzey-gney ynnde uzanan dikdrtgen planl bina, zemin ile birlikte katldr. Harbiye Binasndan sonra ina edilen bu bina, gney ve kuzey ularndan Harbiye Binas ile birletirilerek ortada bir i avlu oluturulmutur. Beik at rts kiremit ile kapldr. Yap malzemesi olarak ta, tula ile mermer almak teknikte kullanlmtr. Binann orta ksmda yer alan geni blm dou bat cephelerden dar tarlmtr. Dou cephenin ortasndaki tantl blm, stunlarla dzenlenmitir. Esas giri kapsnn olduu bu blme, yukarya doru daralan tek kollu merdivenle ulalr. Binann i avluya bakan bat cephesi, ortasndaki dar tarlm giri blmnn bat cephesi kat silmeleri ile yatay olarak ayrlmtr. Her iki kattaki pencerelerin zerindeki kaval silme, cepheyi yatay olarak blmtr. Saak seviyesindeki kat kornii kademelidir. Bu giri blm atda kalkan duvarlaryla vurgulanmtr. Cephenin dier blmlerinde pencere altndan geen dz silmeler grlmez. Gnmzde kullanlmayan giri kaps, dey dikdrtgen formlu, yuvarlak kemerli, ta svelidir. Kap sveleri altnda zincir halkasn andran ta uygulamasna yer verilmitir. Giriin her iki yanndaki iki pencere, sonradan yaplan tadilatlarla ortadan ikiye blnerek, ikiz kemerli pencere ekline dntrlmtr. Pencereler, yuvarlak kemerli,

72

ta svelidir. Giriin zerinde, birinci katta, bask kemerli ve ta sveli be pencere yer alr. Bat cephenin ortasnda, yer alan, dar tantl blmn, kuzeye ve gneye bakan yan cephelerinde, altl stl, birerden, toplam iki pencere mevcuttur. Ek hizmet Binasnn bat cephesinin kuzey ve gney ularndaki blmlerde yer alan pencere aklklar rlerek kapatlmtr. Mevcut izlerden bu pencerenin de cephenin dier pencereleriyle ayn zelliklerde olduu anlalmaktadr. Bat cephenin ortasndaki, dar tantl giri blmn dndaki yerde (kuzeyinde) altl stl, beerden toplam 10 pencere mevcuttur. Tantl blmn gneyi, kuzeyi ile ayn dzendedir. Ancak, gney cephenin zemin kat pencerelerinden yarya kadar rlerek kapatlmtr.Yap doubat istikametinde eimli olduunda, bodrum kat pencereleri bat cephede yoktur. Kesme tatan almak duvar rgs svaldr. Binann dou cephesi, kademeli olarak dzenlenmitir. Cephenin orta blmnn, en dndaki birinci kademeli yzey; tek kollu, merdivenlerle klan, birinci katta dor nizamnda drt stunlu blmdr. Yuvarlak stunlar, kare planl, kenarlar pahlanm, yksek kaide zerindedir. Kare kaidenin hemen zerinde, stunun balang noktasnda ve st biti noktasnda birer adet stun bileziine yer verilmitir.Binann esas giri kaps ile kapnn her iki yanndaki pencerenin bulunduu yzey stunlu blmden ierdedir. Kap, yuvarlak kemerli, ta svelidir. Kapnn sveleri zengi ta seviyesinde plasterler zerindedir. Plasterlerin altnda zincir halkasn hatrlatan kare bir ayak yer alr. Kapnn her iki yannda yuvarlak kemerli, ta sveli, iki pencere yer alr. Birinci kat ile ikinci kat, kademeli kornile yatay olarak blnr. kinci katta, stunlarn hizasnda, saak seviyesine kadar devam eden plasterler cepheyi dey olarak blerken, pencerelerin altndaki kademeli silme, stnde kaval silme cepheyi yatay olarak bler. Tantl blmn en dnda yer alan yzeyin ortasnda, dey dikdrtgen formlu yuvarlak kemerli, byk bir pencere ile her iki yannda ayn formda daha kk iki pencere yer alr. Saak seviyesinde kademeli kornile, gen alnla geilir. Alnlk ierisinde Osmanl armas yer alr. Kesme tatan dzgn duvar rgl cephe, svaszdr. Birinci kademeli blmn kuzey ve gneyindeki her iki blm birbirinin ayndr. kinci kademeli blm, stunlu blmn kuzeyi, zemin kat ile birinci kat arasndan dz silme, bir ve ikinci katlar kademeli korni ile, ikinci kat pencereleri zerinden kaval silme ile yatay olarak blnmtr. Cephenin keleri, kaplama kesme ta svasz, dier yzeyler svaldr. Zemin, birinci ve ikinci katta, ikierden alt pencere yer alr. Zemin kattaki

73

pencerelerden biri belirlenemeyen bir tarihte, kap haline getirilmitir. Pencereler dey dikdrtgen formlu, bask kemerli, ta svelidir. Cephenin ke kmasna bakan kuzey ynnde, birinci ve ikinci katta altl stl, birerden iki pencere yer alr. kinci kademeli, yzey ile dou cephenin kuzeyinde yer alan kntl blm arasnda yer alan yzeyin, cephe dzenlemesi ile pencerelere formlar, ikinci kademeli yzeydekilerle ayndr. Zemin, birinci ve ikinci katta, altl stl, yedierden 21 pencere yer alr. Zemin kat pencerelerinden biri, belirlenemeyen bir tarihte bozularak kap haline getirilmitir. Kesme ta ,duvar rgl cephe svaldr. Dou cephenin, kuzey ucundaki kntl blmnn cephe dzenlemesi ve pencereleri, dier pencerelerle ayndr. Her katta altl stl, beer pencereden toplam 15 pencere yer alr. Kuzey kmann kapya bakan gney ynnde altl stl birerden toplam iki pencere bulunur. Kuzeydeki kntl blmn bodrum kat seviyesindeki iki pencere kapatlmtr. Binann orta blmnn gneyi, kuzeyi ile ayndr. Binann gney cephesi, birinci ve ikinci katnda, altl stl, beerden, toplam 10 pencere yer alr. Kuzey cephe, gney cephenin tekrardr. Her iki cephedeki pencere formlar , dier cephelerdeki pencerelerle ayndr. Binaya dou cephedeki stunlu blmden girildiinde, hole ulalr. Holn

kuzeyinde ve gneyinde oda yer alr. Kapya yakn olan dikdrtgen planl odalar, ikier pencere ile doudan aydnlatlr. Odalarn kaps hole alr. Holn yanndaki dier odalarn pencereleri yoktur. Ortadaki oda dikdrtgen planl, yanndaki kare planldr. nc odalar bir kap ile hole, iki kap ile koridora alr. Hol gney- kuzey ekseninde bir koridor bler. Koridorun ortasnda, holn batsnda st kata k salayan iki adet 1/2 dnel (k hatt eri) merdiven mevcuttur102. Odalar koridorun dousuna yerletirilmitir. Koridor bat cephedeki 10 pencere ile aydnlatlr. Koridorun dousunda ve holn kuzeyindeki ilk oda drt pencere ile , ikinci oda ise pencere ile doudan aydnlatlr. Odalarn kaplar koridora alr. Koridorun dousunda ve holn gneyindeki ilk odalar iki pencere ile, ikinci oda be pencere ile doudan, aydnlatlr. lk oda iki kap ile, ikinci oda ise bir kap ile koridora alr.

102

Abdullah Sar, (2000): Dey sirklasyon Elemanlar Merdivenler. Yem Yaynclk. stanbul. s.12

74

Koridorun kuzey ve gney ularndaki odalar, dou cephede dar

tarlarak

oluturulmutur. Dikdrtgen planl odalarn i mekan duvarlarla blnerek byk deiiklikler yaplmtr. Kuzeydeki oda, beer pencere ile doudan ve kuzeyden aydnlatlr. Gneydeki oda, beer pencere ile gneyden ve doudan aydnlatlr. Birinci kat plan, zemin kat plan ile ayndr. Btn odalarn st rts, dz tavan eklindedir. Yapda, ssleme sade ve azdr. Yapnn dou cephesindeki giri kapsnn kilit ta volt ilemelidir. Giri blmnde yer alan gen alnlk ve bu alnln ierisinde yer alan Osmanl armas Edirnedeki askeri yaplar ierisinde tek rnektir. Cepheye hareket verir. Kitabesi zerinde olmayan binann ina tarihi, yazl kaynaklarda hemen hemen ayn verilmektedir. Tosyavizade Rfat Osmann Edirne Rehnmas adl eserinde, bina: M.1878/79 Rus istilasnda Rus askerler tarafndan igal edildiinde askeri hastane olarak kullanlm, bu srada bir ksm yanmtr. Zamanla tekilatnn deimesinden dolay geniletilmesi gerektiinden Muradiye caddesi tarafndaki ksm 1896/97 tarihinde yaplp eklenmitir
103

. fadeleriyle anlatlrken, Oral Onurun Edirne Trk

Tarihi vesikalarndan Kitabeler adl eserinde, 1870 ylnda ina edilen binann 1877 Rus igalinde Hastane olarak kullanld ve bir ksmnn bu tarihlerde yanmas nedeniyle,1894 tarihinde bu blmn yeniden iki katl olarak yapld belirtilmektedir. Harbiye Binas ve Ek Hizmet binas, Cumhuriyet dneminde belirlenemeyen tarihlerde, kuzey ve gney ularndan, dou bat ynnde, eklentilerle bir avlu etrafnda kare plan oluturulmu ve gnmzdeki halini almtr. Bina gnmzde askeri birlikler tarafndan kullanlmaktadr.

103

Tosyavizade Rfat Osman, 1994:74.

75

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No na Tarihi Yapan / Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarihi

:III :Harbiye emesi (Hastane) ::17-18 :::2002 :Meydan Mahallesi, Hatice Hatun Sokak. Edirne :Haziran 2005 :-

ehir Haritasnda Yer No :5

General Kemal Tanca (Harbiye Klas) nn gney bat kesinde kla duvar ile bitiik eme, Hatice Hatun Sokak ile Paa Kyl Sokak kesitii yerdedir. emenin ayna tann olduu cephesi kla dna bakar. Kare planl emenin kesme tatan haznesinin st dz tavanldr. Tavann stnde drt stnce yer alr. Esas cephesi gney batda yer alr. Cephenin eni 3.68 m, boyu 3.30 mdir. Bu cephede yer alan ni hafif sivri kemerli, dey dikdrtgen formludur. Niin eni 1.85, boyu 2.30 m dir. Ni akl boyunca yer alan teknenin, derinlii 0.50 m, genilii, 43.5 mdir.(Fot.17) Ni ierisindeki aynata mermerdir. Lleler ve kitabenin yerletirildii zengin dekoratif ayna tann eni, 0.72 m, boyu, 1.73 mdir. Dikdrtgen ayna ta zerinde kare kesme ta iinde alt kollu kabartma yldz yer alr. Ayna tann her iki yannda plasterler yer alr. ki blme ayrlan ayna tann, alt ve stndeki blmlerde madalyonlarn evresi sitilize S ve C kvrmlarndan oluan kemerin ortasnda, rokay ve barok bir kartu yer alr. Kemerin kesinde nebati motifler oyulmutur. Ayna ta zerinde: Ve ceelna minel mai klli seyhin hay yazldr.(Fot.18) Gnmzde suyu akmayan emenin yap elemanlar salamdr.
104

104

ayeti

Kylolu ve Tunca, 2002: 112

76

4.3. ASKER HASTANELER

77

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No naa Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres

:I :Demirta Askeri Hastanesi :6-8 :19-21 :H. 1308 / M. 1890 ::Abdlhamid ::Karaaa Mahallesi, Korgeneral Celalettin Alko Klas, Edirne

ehir Haritasnda Yer No :5 nceleme Tarihi :Mart 2005

1826 ylndan itibaren kurulmaya balanan ordu hastaneleri, merkez ve mevki olmak zere gruplandrlrd. Karaaa Askeri hastanesi Mevki Hastaneleri gurubuna girer105. Karaaa mahallesi alr Yolu mevki General Celalettin Alko Klasnn gney batsndaki kla, 88 pafta, 848 ada, 19 numaral parselde yer alr. Yapnn batsnda, Trakya niversitesi Rektrl, gneyinde T.M.O Silolar, Demirta Tabya, dousunda Timurta Cami bulunur. Yap elemanlar salam olan bina kullanlmaz durumdadr. 1889 ylnda Mahmudiye klasnn yannda yaplan, Merkez Asker Hastanesi ile ayn tarihlerde Edirne demiryolu yaknlarnda ve hat bitiiinde bir ana bina ve kanatl iki binadan olutuu belirtilen Demirta Asker Hastanesi106, baz kaytlarda Timurta Asker Hastanesi 107olarak da belirtilmektedir. Celalettin Alko Klasnn gney batsndaki, bir numaral nizamiye kapsndan girildiinde, yolun kuzeyinde yer alan hastane binas, Uplanldr. Unun ak az kuzeye bakar. Bu U plann dierlerine gre daha uzun olan gney kanad ortasnda yer alan giri kitlesi drt katl, dier blmleri katldr. Unun dou ve bat
105 106 107

zbay,1981:4 Tosyavizade Rfat Osman , 1994:74 Yldrm ve Tekkollu, 2001:146

78

kanatlar tek katldr. Unun dou kanadnn iinde hastaneye ait bir hamam bulunmaktadr. na malzemesi olarak dzgn kesme, kaba yonu ve moloz ta ile tulann kullanld hastane, beik atl ve kiremit kapldr. U nun gney kanad ortasndaki giri ise topuz atl kiremit kapldr. U nun oluturduu avluda hastane yapsndan ayr tek katl muhtelif binalar yer alr. Bu yalar Cumhuriyet dnemine aittir. Ratip Kazancgil Edirne Kronolojisi adl eserinde binay; bir cephe ve iki yandan oluur, n yz 100, yanlar 40ar metredir. eklinde tanmlar108. (Fot.19) Unun gneyden kuzeye uzanan, tek katl dou ve bat kanatlarnn cephe

dzenlemeleri birbirinin ayndr. Dou kanadn bat cephesi, i avluya bakar. Bu kanadn, gney blokla birleim yerindeki iki katl nitede altl stl birerden toplam iki pencere yer alr. ki katl bu blmden kuzeye doru devam eden ve tek katl olan kanadn bat cephesi armudi silme ile yatay olarak ikiye blnr. Silme ile saak arasnda, ni ierisinde dikdrtgen planl panolar yer alr. Svalar yer yer dklen cephe, ta ve tulayla almak teknikte rlmtr. Cephedeki 13 pencere, dey dikdrtgen formlu, yuvarlak kemerli ve ta svelidir. Pencerelerin tamam belirlenemeyen bir tarihte ta, tula ve briketle rlerek kapatlmtr. Dou kanadn kuzey cephesinde, bat cephedekilerle ayn formda olan pencerede rlerek kapatlmtr. Unun dou kanadnn dou cephesi dzen bakmndan bat cephe ile ayndr. Ancak, buradaki pencere says 21 dir. Pencerelerden drd masiftir. Pencerelerden biri bilinmeyen bir tarihte kapya dntrlmtr. Dou kanadn ortasndaki hamam blm hari dier yerler krma atl ve kiremit kapldr. Hamamn zeri ise deiik aplardaki kubbelerle rtldr. Hamamn yer ald bu blmn saak seviyesinde iki adet rten yer alr. U planl binann tek katl bat kanadnn dou ve bat cepheleri, dou kanadn cepheleriyle ayn dzendedir. Bat kanadn i avluya bakan dou cephesindeki 18 pencere ile batya bakan cephesinde 19 pencere yer alr. Bat kanadnn kuzey cephesi
108

Kazancgil, 1999:120

79

dou kanadnn kuzey cephesiyle ayndr. Bu cephe sonradan ilave edilen bir bina ile kapatlmtr. Unun gney kanad ortasnda yer alan ve hastaneye ana giriin saland blm, dar ve yukar tarlarak drt katl ina edilmitir.(Fot.20) Topuz atl ve kiremit kapl olan bu blmn i avluya bakan kuzey cephesi silmelerle yatay olarak drde blnmtr. Tantl orta blmn her iki kesindeki plasterler, zeminden saaa kadar devam eder. Cephe ortasndaki kap akl kareye yakn dey dikdrtgen formlu, dz lentolu ve ta svelidir. Kapnn nnde, sekiye yer verilmitir. Giri blmnn bu cephesi kapnn ortasndan saaa kadar dey olarak ortadan ikiye blndnde her iki blm ayn zelliklere sahiptir. Bu cephe anlatlrken ncelikle kapnn dousundaki tantl yzey daha sonra dier yzey anlatlmtr. Kapnn dousunda zemin kat seviyesinde pencere yer alr. Pencereler, dey dikdrtgen formlu yuvarlak kemerli svelidir. pencereden ortadaki pencere yanlardaki birinci kat ortasndaki pencerelere oranla daha kktr. Esas giri blmnn

pencere, dey dikdrtgen formlu, bask kemerli ve ta svelidir. Sve, pencere formundan bamsz, dikdrtgen planl, st tablaldr. Olduka byk ve uzun olan pencere, kat arasndaki silmeleri blerek zemin kata geer. Bu pencere, i mekandaki merdiven boluunun aydnlatlmasn salar. Bu pencerenin dousunda bulunan pencereden ortadaki, yanlardaki pencerelere oranla daha kktr. Pencereler, dey dikdrtgen formlu, bask kemerli ve ta svelidir. Sveler, ortadaki pencere ile ayn dzendedir. kinci kat seviyesi ortasnda yer alan pencere, dey dikdrtgen formlu, bask kemerli, ta svelidir. Oluklu silmelerle oluturulan svenin, kilit ta yukar doru genilemektedir. Dikdrtgen planl, zeri tablaldr. Bu pencerenin dousundaki pencere, ayn formda fakat daha kkdr. Cepheden yukar tarlan nc kat seviyesindeki pencere, kareye yakn, dikdrtgen planl, bask kemerli ve ta svelidir. Svenin keleri, kare formlu talarla darya tarlmtr. Pencerenin dousunda ayn formda bir pencere daha yer alr. Binann nc kat, at kat olduundan, bu kattaki pencereler, binann dier pencerelerine gre olduka kktr. Kuzey cephenin tantl orta blmnn, kuzey ve gneyi birbirinin ayndr. ne ve yukar tantl giri blm, dousundaki zemin ve birinci kat dzenlemesi ayn, nc kat ise ikinci kat dzenlemesi ile ayn dzendedir. Zemin ve birinci katlarda,

80

altl stl dokuzardan toplam 18 pencere, ikinci katta ise 14 pencere yer alr. Pencereler tantl blmdekilerle ayn formdadr. Gney kanadnn gney cephesi ortasnda yer alan giri blm cepheden ne ve yukarya tarlmtr.(ek.6-7) Cephenin dou ve bat ularndaki ksmlar hafif ne tarlarak ke kmalar oluturulmutur. Cephe tantl orta blmde kaval silmelerle drde, dier yzeylerde e blnmtr. Cephedeki tantl blmlerin kenarlar zeminden saaa kadar kesme ta rgl ve svaszdr. Gney kanadn gney cephesi, kuzey cephesiyle hemen hemen ayn dzenlenmitir. Ancak, zemin kat ortasndaki giri kaps daha byktr. Dar ve yukar tantl giri blmnn nc kat ortasndaki pencere, ikiz pencere formunda dzenlenmitir. Bu pencerenin her iki yannda ayn formda ikierden drt pencere yer alr. Cephenin dou ve bat ularndaki kmalarn her katnda, erden dokuz pencere vardr. Cephedeki pencere ve kap aklklar ayn formdadr. Cephenin zemin katnda 28, birinci katta 29, ikinci katta 29 ve nc katta be pencere yer alr. Yukar tantl blmn dou ve bat cephesi ortalarndaki dairesel pencerelerin kemerleri at nal formundadr. Gney cephedeki yuvarlak kemerli esas giri kapsndan binaya girildiinde, bir hol ve bu hol dou bat ynnde zemin kat boyunca kesen bir koridor yer alr. Odalar koridorun gneyinde toplanmtr. Kaplar koridora alan odalarn pencereleri dar alr. Koridor kuzey cephedeki pencerelerle aydnlatlr. Esas giri blmnde yer alan holn, karsnda kollu bir merdiven ve bu

merdivenin her iki yannda da ayn byklkte iki oda yer alr. Merdiven boluunun altnda i avluya alan dikdrtgen formlu kap yer alr. Holn dousu ile bats ayn dzendedir. Holn dousunda farkl ebatlarda alt oda yer. Holn dou ve batsndaki odalar dikdrtgen planldr. Kaplar hole alan odalar, iki pencereyle kuzeyden koridora, iki pencereyle de gneyden darya alr. nc ve drdnc odalar kare planldr. Odalar, birer kap ve birer pencere ile koridora alr. Odalarn gneydeki ikier pencere ile aydnlatlr.(ek.8) U nun bat kanad tek katldr. avluya gney ve dou kanatlardaki gibi birer koridorla alan bu kanadn deiik llerdeki odalar kare ve dikdrtgen planldr. Bu

81

kanadn koridoru, gney kanadn koridoruna yuvarlak kemerli bir aklkla balanr. Koridorun gney ucunda iki kollu merdiven ile st kata klr. Koridor ve odalarn, st rts ahap malzemeden dz tavandr. U nun dou kanad da tek katldr. Dou kanat da, hastaneye ait hamam, frn gibi hizmetler iin ina edilmi mekanlar bulunur. Bu kanadn gney ucundan darya kma yapan ilk mekan dikdrtgen planldr. Odann bir kap ve penceresi koridora, bir penceresi de doudan dar alr. Bu mekana kuzeyden bitiik ikinci oda kare planldr. Odann iki penceresi doudan darya, iki penceresi ile kaps koridora alr. Oda sonradan duvarla blnerek ikiye ayrlmtr. Odann kiler olarak deerlendirildiini dnyoruz. Kuzeye doru nc odann iki penceresi darya, dier penceresi ile kaps koridora alr. Oda da frn olarak kullanlan byk bir ocak yer alr. Drdnc odann iki penceresi dar, dier iki pencere ve kaps koridora alr. Beinci oda hamama aittir bu blm kataloun hamamla ilgili ksmnda ayrntl olarak incelenmitir. Hamamdan sonra kuzeye doru uzanan blm bilinmeyen bir tarihte kapatmtr. Dou kanadn koridorundan kap ile avluya klabilir. Fakat bu kaplar, belirlenemeyen tarihlerde rlerek kapatlmtr. U planl binann bat kanadnda ki odalarn kaplar koridora alr. Kuzeye doru dikdrtgen planl birinci odann tek penceresi batdan dar alr. Kare planl ikinci odann, iki penceresi, nc, drdnc ve beinci odalarn drder penceresi batdan dar alr. Beinci oda ieriden ikiye blnerek kk bir mekan haline getirilmitir. Odann ortasnda bir baca kalnts yer alr. Altnc oda iki pencere ile dar alrken, yedinci oda iki pencere ile batdan iki pencere ile kuzeyden aydnlatlr. Bat blou blen koridorun kuzey gney ucunda bir pencere yer alr. Bat kanadn, i avluya bakan blmnde adet kap, 15 adet pencere yer alr. Kap ve pencereler belirlenemeyen bir tarihte briket, ta ve tula gibi malzemelerle rlerek kapatlmtr. st kata, giri kapsnn karsndaki iki kollu merdivenlerle ve koridorun

ularndaki merdivenlerle klr. Birinci katn ahap taban yer yer olmadndan bu

82

katta detayl inceleme yaplamamtr. Yaplan incelemede, birinci katn zemin katla, ayn dzende olduu tespit edilmitir. kinci ve nc katta(at kat), dey sirklasyon eleman tespit edilememitir. Ancak ayn uygulamann kk ebatlarda ele alnm olmas muhtemeldir. Ahmet Badinin Edirne ehri Tarihi109adl eserinde, drt kou, mdr ve doktorlara ait 20 oda, bir guslhane, bir eczane, bir hamam, bir mutfak, bir depo ve karakol erleri iin kk bir kou olduunu belirtmektedir. Yaplan incelemede binada zaman iinde ok byk deiiklikler olduu tespit edilmitir. Drt adet hasta kouu eczane ve depolarn zemin katta, poliklinik, batabip ve doktorlara ait odalarn st katlarda olduu deerlendirilmektedir. Douda yer alan tek katl blok da hizmet niteleri yer alr.(frn,mutfak,kiler,hamam vb) Bat blok ise hastane personeli ve grevli erlere ait nitelerden olutuu deerlendirilmektedir (Fot.21) Binada ssleme sade ve azdr. Gney kanadn gney cephesinde, esas giri kapsnn zerindeki byk pencerenin kilit tanda, karanfil yer alr. Tek katl bloklarn saak seviyesinde dikdrtgen panolar bulunmaktadr. Ahmet Badi Edirne ehir Tarihi 110 adl eserinde, Timurta Asker Hastanesinin yaplyla ilgili H.1308 / M.1890 tarihli ina kitabesinin esas giri kaps zerinde olduunu belirtilmitir. Binann zerinde yapnn ina ve onarmna ilikin herhangi bir kitabe bulunmamaktadr. Kitabenin sadece okunuunu yaynlayan Ahmet Badi, yapnn inas ve onarmyla ilgili baka bilgi vermemektedir. Konuyla ilgili bilgi veren dier yaynlarda ise askeri hastanenin ina ve onarmna ilikin herhangi bir bilgi bulunmamaktadr. Bu nedenle Ahmet Badinin yaynlam olduu ina kitabesini aynen alarak kullanyoruz. Alt satrdan oluan Osmanlca kitabenin okunuu u ekildedir.

109 110

Ahmet Badi, 2000:259 Ahmet Badi, 2000:245

83

Serr-r-i evket hazret Abdlhamid Hnn Btn sr- hikmet zbi yegdierden ereftir Bu dar-s-shhat- e cihan-efruzuna yapt Hucm derde karu bir acep husn mkelleftir Gher tarihini takdir eder ehl-i hkm Muhtar Tecelligh shhat bu tedavigh elfattr.1305 Kitabeden, yapnn Abdlhamit tarafndan H.1305/M.1890 ylnda yaptrld anlalmaktadr. Askeri hastane olarak yaplan bina bir yl sonra 1891 kk zabit mektebi olarak kullanlmaya balanmtr. 1912de tekrar askeri hastane olarak kullanlan bina, 1938de Ky Enstits, 1939da Eitim Kursu ve daha sonra Gmen Misafirhanesi olarak hizmet vermitir111. Bina 1981 ylnda Maliye Bakanl tarafndan askeri amal kullanlmak zere Milli Savunma Bakanlna devredilmitir112. Belirlenemeyen tarihlerde binann zemin kat pencere ve kaplar biriket, ta ve tula ile kapatlarak doal koullardan korunmutur. Restorasyon ve onarm ihtiyac olan bina gnmzde kullanlmamaktadr.

111 112

Yldrm ve Tekkollu, 2001:146 T.C Maliye Bakanlnn Milli Savunma Bakanlna , 1981 gn ve Mile:3121-5947-80 sayl yazs

84

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No naa Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres

:II :Demirta Askeri Hastanesi Hamam :::H. 1308 / M. 1890 ::Sultan II.Abdlhamid ::Karaaa Mahallesi, Korgeneral Celalettin Alko Klas, Edirne

ehir Haritasnda Yer No :5 nceleme Tarihi :Mart 2005 Tek hamam

Demirta Askeri Hastanesinin dou kanad ierisinde yer alr.

olarak ina edilen yap, soyunmalk, scaklk ve halvet hcrelerinden olumaktadr. Kuzey gney ynnde bir eksen zerinde yer alan yapnn, dou cephesinde yer alan pencereler sardr. Bat cephesi dorudan koridora alr. Olduka bakmsz ve harap durumdaki hamamn lklk ve soyunmalna ait kubbeli st rtleri salamdr. Hastane yaps ierisinde st rts en salam olan blm hamamdr. Hamamda kullanlan ina malzemesi, ta ve tuladr. Tula, kubbe ve kemerlerde kullanlrken, duvar rgsnde moloz ve kaba yonu ta grlr. U planl hastane yapsnn dou kanadnda yer alan hamamn soyunmal kare planldr. st rt ahap malzemeden dz tavanldr. Dou cephede iki adet kk penceresi olan odaya, hastanenin bat kanadnda yer alan koridordan girilir. Soyunmala ait hibir yap elemanna rastlanmaz. Soyunmaln kuzeyinde yer alan lkla bask kemerli bir aklktan geilir. Ilklk kare planl ve kubbelidir. Kubbeye gei tromplarla salanr. Ilkln batsnda kk kare planl temizlik hcresi yer alr. Ilkln kuzeyinde yer alan scaklk ve halvet hcresi lklk ile ayn ayndr. Ilklk ile scaklk arasndaki aklk gnmzde kapaldr. Scakla koridordan gerilebilmektedir . Scaklk blmne ait baz yap elemanlarnn izleri mevcuttur. (Kurna ve zeminden

85

ykseltilmi oturma talar gibi) Klhan, su deposu ve tuvaletler tespit edilememitir. Hamam gnmzde harap durumdadr.

86

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No naa Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarihi

:III : Merkez Asker Hastanesi :: 22 : H. 1307 / M. 1889 :: Mir Veysel Paa :: Edirne, Sarayakpnar yolu, kapal cezaevi yan, Edirne : Mart 2005

ehir Haritasnda Yer No :6

Gnmzde bir duvarnn kalntlarna rastladmz yap, Edirne Sarayakpnar yolu nc kilometresindedir. Yap kalntlarnn gney dousunda Edirne Kapal Cezaevi, kuzeyinde Tunca nehri yer alr. Tosyavizade Rfat Osman Edirne Rehnmas
113

adl eserinde, askeri hastanenin

Tepe balar mevkiinde ve tulle tarznda yapldn belirtir. Bina ile ilili ayrntl bilgiler, Ahmed Badinin Edirne ehri Tarihi114 adl eserinde u ifadelerle anlatlmaktadr: Bu hastane, piyade klasnn bat ynnde ve dikdrtgen eklinde olup hazarda sekiz yz, seferde bin iki yz hasta eri alabilecek byklkdedir. (H:1305-M:1887) tarihinde yapmna balayp (H:1307-M:1889) tarihinde tamamlanmtr. Yirmi drt kou, bir mutfak, bycek bir hamam, bir amarhane, bir depboy, muntazam bir eczane, geni bir poliklinik, mdr,batabip, eczac, yaz ileri ile subay ve grevliler ve hizmetliler ile muntazam odalar vardr ki, toplam yetmi oda ile yirmi drt koutan olumaktadr. Bu bina bir sre Jandarma Okulu olarak da kullanlmtr. Halen bir duvar dnda tamamen yklp kaybolmutur115 .(Fot.22)

113 114 115

Tosyavizade Rfat Osman, 1994:75. Ahmet Badi, 2000: 259. 54.Mknz.P.Tug,, (2001): Tarihi Kla Ve Binalar, Edirne,s. 27

87

Ahmed Badiden116 alnan ina kitabesi : Hkm- endie Hamit han- kerim Zll- Feyyaz- hekim mescut Nabzgr-i ilel tab em raz Hikmet- efruz- devahane-i cd Hastahane yaparak askerine Saye-i hikmeti oldu memdd Her gelen hasta bulur feyz-i hayat Bundadr srr mesiha mehd Dedi tarihini Muhtar kulu Afiyethane-i cvid-i cnd

116

Ahmet Badi, 2000: 259.

88

4.4.KARARGAH BNALARI

89

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No na Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres ehir Haritasnda Numaras nceleme Tarihi

:I :Daire-i Mir(Tmen Karargah) ::23 :1897/99 ::Vali vekili Mareal (Mir) Arif Paa ::Talat Paa Asfalt. :7 :Mart 2005 Edirne

Talat Paa Asfalt, 6 pafta, 249ada 18 numaral parseldedir. Kuzey gney ynnde eimli arazi zerinde etraf duvar ve demir parmaklklar ile evrili bir alan zerindedir. Tmen Binas olarak kullanlan yap, ilk olarak Mirlik Dairesi(Daire-i Mir) olarak ina edilmitir. Bodrum zerine iki katl ina edilen binann gneyinde, Talat Paa Asfalt, dousunda Belediye Binas, gney dousunda Eski Cami ve Bedesten, kuzey batsnda erefeli Cami, kuzeyinde Saatli Medrese yer alr. Gnmzde Tmen Binas olarak kullanlan yapnn Edirnedeki ada yaplardan en nemli fark, ssleme bakmndan olduka zengin olmasdr. (Fot.23) Dou bat ynnde dikdrtgen planl olarak ina edilen binann, btn cephelerinin ortasnda darya tantl bir dzenleme sz konusudur. Bu tantl dzenlemelerde dou cephedeki hari dierlerinin ortasnda giri kaps bulunmaktadr. Bu girilerden gney ve kuzey cephelerde stunlar yer alr. Yap malzemesi, ta ve tula ile birlikte mermerdir. Ahap malzeme kat aralar ile deme ve tavanda kullanlmtr. Krma atl bina marsilya kiremidi ile kapldr. Binann dou cephesindeki tantl blm, cephenin 4/3 n kaplamaktadr. Cephe, kat silmeleri ve saak korniiyle yatay, plasterler ile dey olarak blmlendirilmitir.

90

Yarya kadar toprak seviyesinin altnda olan bodrum katta, dier katlardaki pencerelerden daha kk ebatlarda 13 pencere yer alr. Pencereler, yatay dikdrtgen formlu ve bask kemerlidir. Kemerlerin kilit talar, yukar doru genileyen dikdrtgen kesitlidir. Pencerelerden bir tanesi belirleyemediimiz bir tarihte rlerek kapatlmtr. Zemin kat seviyesinde 13 pencere, dey dikdrtgen formlu, yuvarlak kemerli ve ta svelidir. Sveler, pencerelerin altnda, konsol ayaklklaryla desteklenmitir. pencerelerin altnda dikdrtgen yzeysel niler, pencerelerin stnde ise i ie gemi dairesel kabartma motifler yer alr. Birinci kattaki 13 pencere, yatay dikdrtgen formlu, dz lentolu ve ta svelidir. Pencerelerin altnda ve stnde dikdrtgen niler yer alr. Zemin kat pencereleri zerindeki dairesel motifler bu katta da bulunur. Bat cephe, dou cephenin tekrar eklinde dzenlenmitir. Ancak, bu cephenin zemin kat ortasnda dey dikdrtgen formlu, dz lentolu kap yer alr. Kuzey cephe ortasnda yer alan giri blm cepheden dar ve yukar tarlarak ina edilmitir. Tantl blmn zemin katna iki basamakl merdiven ile klr. Zemin kattaki stunlarn zerinde birinci kat balkonu yer almaktadr. Zemin kattaki drt adet mermer stun dor nizamndadr. Stunlarla tanan balkonun kenarlar kademeli silmeler vurgulanarak, dairesel kabartmalarla bezenmitir. Silme ve kornilerin cephedeki uygulan, dou cephedekilerle ayndr. Kuzey cephedeki stunlu blmn ortasndaki kap ve kapnn her iki yanndaki pencereler, dey dikdrtgen formlu dz lentolu, yuvarlak kemerli ve ta svelidir. Kap ve pencerelerin, kilit tanda, stilize, fiyonkla balanm kenger yaprakl motifler yer alr. Tantl blmn dou ve batya bakan yan cephelerinde, ayn formda, iki pencere yer alr. Tantl blmn dousunda ve batsnda 10 ardan toplam 20 pencere vardr. Pencereler dou cephedeki pencerelerle ayn formdadr. Ancak, tantl blmlere yakn pencereler, ikiz pencere formundadr. Zemin kattaki, stunlu blm zerinde yer alan balkon korkuluklar demirdendir. Balkonun keliklerinde, kare planl kenarlar pahlanm stunceler yer alr. Balkon kaps, yuvarlak kemerli, ta svelidir. Sveler zengi ta seviyesinde stun baln andran plaster zerindedir. Kapnn her iki yanndaki pencereler kapyla ayn formda dzenlenmitir. Tantl blmn kelerinde kaplama olarak kullanlan kesme talarda, dey dikdrtgen

91

panolar yer alr. Bu kata ait silme ile saak kornii arasnda, pencere hizalarnda, stilize i ie dairesel kabartmalar bulunur. Saak kornilerinden sonra kitabenin yer ald ilevsiz niteye geilir. Burada mermer pano bulunur. Panolarn zeri bask kemerli ve nilidir. Ay yldz kabartmas bulunan panolarn zerimde drt adet glle mevcuttur. Balkon blmn dou ve batya bakan cephelerinde, balkon pencereleriyle ayn formda iki pencere yer alr. Balkonun, dou ve batsndaki yzeyde, 10 ardan toplam 20 pencere yer alr. Pencereler, dou cephedekilerle ayn formdadr. Tantl blmlere yakn pencereleri, ikiz pencere formunda, zeri kornilidir. Kesme tan kelerde kullanld cephe dzgn tula duvar rgldr. Yapnn esas giriinin de bulunduu gney cepheye ynl ve drder basamakl mermer merdivenlerle klr. Bu cephede ne tantl nite, kuzey cephedeki stunlu nitenin tekrar eklinde dzenlenmitir. Gney cephedeki dz lentolu, yuvarlak kemerli ve ta sveli kapdan girildiinde binay gney kuzey ynnde ikiye blen byk hole ulalr. Holde 10 adet mermer stun bulunur. Holn dou ve batsnda kalan mekanlar birbirinin tekrar niteliindedir. Bina dou bat ynnde ortadan kesildiinde, binann dousu ile bats ayn formda dzenlenmitir. Binann kuzey ve gney kanad boyunca devam eden odalar, ieride koridora almaktadr. Her iki koridor arasnda kalan merdiven boluu ile dier odalar birbirlerine balantldr. Holn dou duvarnda yuvarlak kemerli adet ni vardr. Holn kuzeyindeki drt basamakl merdivenle binann ortasndaki merdiven boluuna klr. Merdiven boluundan binann bat ve dusundaki ift kollu merdivenlerle st kata klr. Bu uygulamalar Avrupa barok sanatnn son dnem yaplarnda ve Seluklu medreselerindeki plan emasn anmsatr. Holdeki merdiven boluunun kuzeyinden ve gneyinden, dou bat ynnde

uzanan iki koridor binay e bler. Holden daha yksekte olan koridorlara, dou bat ynnde basamakl merdivenlerle klr. Binay blen koridorlar binann dou ve bat ucunda birleir. Giri holnn dou ve batsnda sralanm drderden sekiz oda vardr. Gneydeki koridora gneyden sekiz, kuzeyden iki oda alr.

92

Holn dousundaki ilk oda, iki pencere ile darya bir kap ile koridora alr. Odann dousundaki tayc duvarda pencere ile pencerelerle ayn formda iki ni yer alr. kinci oda, pencere ile dar bir kap ile koridora alr. Odann iinde batdaki tayc duvarda bir, kuzeydeki tayc duvarda bir, koridora bakan cephede iki ni yer alr. nc odann kaps koridora iki penceresi dar alr. Odann kuzey duvarnn koridora bakan cephesinde bir ni yer alr. Drdnc oda ke kmas iinde olduundan, dier odalara gre biraz daha byktr. Kaps koridora alan odann penceresi gneye, penceresi doudan darya alr. Holn batsndaki odalar dousundaki odalarla ayn dzendedir. Gneydeki koridorun kuzeyinde yer alan odalar, iki kk pencere ile havalandrma boluuna, bir kap ile koridora alr. Gneydeki koridorun dou ucuna alan odalardan gney cepheye en yakn olan, bir pencere ile douya bir pencere ile gneye alr. Odann kuzey duvarnda bir adet ni yer alr. Bu odaya kuzeyden bitiik ikinci oda pencere ile douya alr. Odann kuzey ve gney tayc duvarlarnda iki adet ni yer alr. Gneydeki koridorun bat ucundaki odalar, doudaki odalarla ayndr. Koridor ve odalarn st rts volta deme taban zerine ahap kaplamal dz tavandr. Kuzeydeki koridorun, kuzey ve gneyinde yer alan odalarn dzeni gneydekilerle ayndr. Kuzeydeki koridora, kuzeyden sekiz gneyden iki oda alr. Kuzeydeki odalarn pencereleri dar alrken, gneydeki odalarn pencereleri havalandrma boluuna alr. Kuzey koridordaki odalar gney koridordaki odalarla ayn dzendedir. Binann dou ve bat ularna sonradan ahap malzemeden asma dnel merdiven yerletirilmitir. Holn dou ve batsndaki, ift kollu, yamuk basamakl, ksmen dnel merdivenlerle kare planl asma balkona ulalr117. Zemin kat ile birinci kat dzenlemesi arasndaki tek fark, zemin katn kuzey ve gney girilerindeki holn bulunduu blmdr. Bu mekanlar oda olarak dzenlenmitir.
117

Sar, 2000:12.

93

Gney cephede holn zerine gelen odann tavanndaki zengin ssleme, barok tarzndadr. Dier blmler zemin kat ile ayndr. Merdiven boluu atdaki caml aklkla aydnlatlr. Dekoratif sslemelerin olduka zengin olduu yapnn d cephesinde, ta malzemeden sslemeler, geometrik ve bitkisel desenlidir. Stunlu blmde yer alan pencerelerin, kilit talarnda, kenger yapraklar, pencere zerlerindeki stilize i ie dairesel motifler, kitabe panosunda ay yldz motifleri yer alr. Ahap ssleme, merdiven korkuluklarnda, koridor tavanlarnda kaset, panolar, baz odalarn tavanndaki ahap oyma eklinde grlr. Komutan odasnn tavan ortasndaki tezyini kabartma, bitkisel motiflidir. Tavann kelerinde, kalkan zerinde mifer, arkasnda apraz iki kl ve kllarn zerinde ay yldz motifi yerletirilmitir. duvar resimleri mevcuttur. Resimlerin yer ald Tavann drt kenar ortasnda da

madalyonun evresinde S ve C kvrmlar, bereket boynuzlaryla birlikte yer alr. Drt madalyon ierisinde, Selimiye Cami, Beyazt Klliyesi, Meri Kprs ve yal boya peyzaj kompozisyonu resmedilmitir. Bina zerinde bulunamayan kitabenin Osmanlca metni Oral Onurun Edirne Kitabeleri 118adl eserinden alnarak incelenmitir. Zynet efzi makam- mually- hilafet-i slamiye ve erike piry- saltanat seniyye Osmaniyyi el sultan ibn-i sultan el sultan el gazi (Abdlhamid Han sani) hazretleri taraf ereflerinden ibu daire-i askeriye messesat- celile mlknelerine ilveten 1317 sene-i hicrisi muharreminde tesisi ina edilmitir. Kitabenin Trke metni; Yksek Hilfet makamnn ssn arttran ve erefli

Osmanl saltanat tahtna onur veren, Sultan olu Sultan Gazi kinci Abdlhamit Hazretleri tarafndan, bu Daireyi Askeriye, Padiahmzn bir ok askeri messeselerine ilve olarak, Hicri 1317 senesi Muharreminde (1899) tesis ve in edilmitir.

118

Onur, 2001: 210.

94

Daire-i mir ( Tmen Karargah), 1899dan 1908 ylna kadar, Ordu Karargah, 1913 ylna kadar, Mstahkem Mevkii Karargah, 1913 de ksa bir sre, Msr Hilal-i Ahmeri olarak kullanlmtr. 1915/20 yllarnda, Kolordu Karargah, 1920/22 yllarnda, Edirnenin Yunan igali srasnda igal kuvvetleri karargah, 25.11.1922/1922 tarihlerinde bo kalan bina, 1924/34 yllarnda, Edirne Askerlik ubesi, 1934/38 yllarnda, Trakya Umum Mfettilii, bir ksmnda Askerlik ubesi, 1938/44 yllarnda, Trakya Snr Tugay. K.l,.1950/54 tarihinde bir sre bo kalan bina, Vilayet Kona olarak kullanlmtr. Gnmze kadar farkl askeri birliklerce kullanlmtr119. Bina, gnmzde Tmen Karargah olarak kullanlmaktadr.

119

54. Mknz.P.Tug,, (2001): Tarihi Kla Ve Binalar ,Edirne, s.17

95

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No na Tarihi Yapan Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarihi

:II :Redif Dairesi :9-14 :24-29 :1905/1906 :: Ferik Memduh Paa120 : 1940 , 1963, 1999, 2000. : Baba Demirta Mahallesi, Sanayi Caddesi. EDRNE :Mart 2005

ehir Haritasnda Numaras :8

Sanayi Cami caddesi ile Sanayi Kla caddesinin kesiimin deki alan, Kiremiti mevki 101 pafta, 281 ada, 1 parselde yer alr.(Sek.9) Bir sre ncesine kadar kla olarak kullanlmtr. Klada dokuz bina, geni bir avlu evresinde belli bir yerleim planna bal kalnmadan dalmtr. Binalarn dzensiz dalm, yaplarn farkl tarihlerde ina edildiini gstermektedir. Klay evreleyen kaba yonu ta duvar, kuzeyde , drt metre dier yerlerde yaklak iki metre yksekliindedir. Klay evreleyen duvarn, gneyinden yuvarlak kemerli, dikdrtgen alnlkl aklktan girilir121. Kemerli aklk zerindeki kitabenin Trke metni, Hastane-i Askeri 1877 (Fot.24) Klann bulunduu arazi, eski sarayn bahesine ait bir koruluk iken IV.Mehmet dneminde buraya bir kk yaplmtr. 1819da eklenen binalarla Yeni Tophane adn alan klada, 1877/78de nemli deiiklikler yaplarak askeri hastane haline getirilmi, 1906 ylnda Redif Dairesi ve dier binalar eklenerek kla haline

120

Tosyavizade Rfat Osman , 1994:75 Giri Akl, Tmgeneral Adil Alpay klas (Sanayi Klas) gneyindeki giri akl klann askeri hastane olarak ina edildii tarihten gnmze ulaan tek eserdir. Kesme tatan dikdrtgen planl blok zerinde yuvarlak kemerlidir. Kemerin ortasnda gle motifi yer alr.

121

96

getirilmitir122 . Kla yaplarndan askeri hastane, kk ve tophane binalar gnmze ulamamtr. Bu alanda, Redif Dairesi ve depo binas dnda, Cumhuriyet dnemi yaplar bulunur. Kla binalarnn 1902-1914 yllarnda Sanayi Mektebi olarak kullanlmas nedeniyle klaya, Sanayi Klasda denilmektedir. Gneydeki aklktan klaya girildiinde, klann dousunda yer alan dikdrtgen planl bina zemin kat zerine iki katl ina edilmitir. Bina gnmzde, Trakya niversitesince meslek yksek okulu olarak kullanlmaktadr. Klann bat snrndaki binann Redif Dairesine ait depo olduu

deerlendirilmektedir. Binalar sval haki d cephe boyasyla boyaldr. Redif Dairesi ve depo binas dndaki yaplarda belirli bir plan emas ile dnemin zelliklerini yanstan slup zellikleri grlmemektedir. (Fot.25) Redif Dairesi, zemin kat zerine iki katl ina edilmitir. Yap beik atl kiremit ile kapldr. Binann esas giriinin bulunduu bat cephesi, orta blm cepheden ne ve yukar tarlarak ina edilmitir. Duvar rgsnde ta ve tula, zemin demesinde ve merdivenlerde yer yer mermer, atda ve giri kapsnda ahap malzeme kullanlmtr. Binann ii ve d svaldr. Gney cephe,(Fot.26) silme ve kornilerle yatay olarak blnmtr. Saak korniinin hemen altndan geen silmeler, ikinci kat pencerelerinin zerindeki silmelerle birleerek gen alnlk oluturmutur. Cephenin ortasndaki pencerelerin her iki yanndan geen plasterler, zeminden saak seviyesine kadar cepheyi dey olarak e bler. Zemin kat seviyesindeki pencere, dey dikdrtgen formlu, bask kemerlidir. Pencerelerin kilit ta, yukar doru genileyen dikdrtgen formludur. Ortadaki pencere bilinmeyen bir tarihte kapya dntrlmtr. Sval cephede ta ve tula kullanlmtr. Zemin ile birinci kat kademeli silmelerle ayrlr. Birinci katta zemindeki pencerelerle ayn hizada fakat onlardan daha byk ebatlarda pencere yer alr.
122

Tosyavizade Rfat Osman , 1994:75

97

Gney cephenin birinci kat ortasndaki pencere yuvarlak kemerlidir. Bu pencerenin her iki yanndaki pencereler dey dikdrtgen formlu, dz atk kemerli ve ta svelidir. Birinci kat ile ikinci kat arasnda kademeli silmeler yer alr. kinci kattaki pencereler, birinci kattaki pencerelerle ayn formdadr. kinci kat pencere taban boyunca devam eden kaval silme, pencere st hizasndan dier bir kaval silme ile birlikte yapy dolar. kinci kat silme ile bitirilerek at katna geilir. at kat seviyesinde,cephenin ortasnda dey dikdrtgen formlu dz atk kemerli bir pencere yer alr. Dou cephe korni ve silmelerle yatay, plasterlerle dey olarak blmlendirilmitir. Korniler zemin, bir ve ikinci kat aralar ile saakta uygulanmtr. Kaval silmeler ikinci kat pencerelerinin altndan ve stnden cepheyi dolar.Bir ve ikinci katlar, plasterlerle dey olarak blmlendirilmitir.(ek.10-11) Cephenin orta blm hafif da tantldr. Tantl blmn zemin katnda birbiriyle bitiik pencere yer alr. Pencereler dey dikdrtgen formlu, bask kemerlidir. Kemerlerin kilit talar, yukar ve ne doru tantl, dikdrtgen formludur. Tantl blmn kuzey ve gneyinde yer alan yzeyde, ayn formda erden toplam alt pencere yer alr. Birinci katta tantl blmn ortasnda merdiven boluunu aydnlatan pencere yer alr. Ortadaki pencere dey dikdrtgen formlu, yuvarlak kemerli, ta svelidir. Her iki yanndaki pencereler ayn formda, bask kemerlidir. Birinci katn tantl blm dnda yer alan alt pencere, zemin kat pencereleri ile ayn hizasndadr. Birinci kat pencereleri ile ayn dzende yerletirilen ikinci kat pencerelerinden ortadaki, dier pencerelere oranla daha byktr. Dou cephenin zemin, bir ve ikinci katlarnda toplam 27 pencere akl yer alr.(Fot.27) Kuzey cephe, gney cephenin tekrar eklinde dzenlenmitir.(ek.12) Bat cephenin orta blmn, ne ve yukarya tarlarak ina edilmitir. Binann esas girii kaps bu blmde yer almaktadr. Cephe dzenlemesi dier cephelerle ayndr. Bat cephenin zemin katndaki sekiz pencere akl, binann dier cephelerindeki zemin kat pencereleriyle ayndr. Bat cephenin birini kat ortasnda stunlu blm yer alr. Stunlarn yer ald merdiven sahanlnda bursa kemerli, ta

98

sveli giri kaps bulunur.(Fot.28) Stunlar, kesme blok talarn st ste dizilmesiyle kare planl kaide zerine bindirmeli olarak ina edilmitir. Stunlarn kenarlar pahlanarak oluklu silmeler oluturulmutur. Birinci katta, dey dikdrtgen formlu, dz atk kemerli, sveli sekiz pencere vardr. kinci katta, kap hizasndaki odann penceresi sepet kulpu kemerli ve svelidir. Bu pencerenin her iki yannda alt kattaki stunlar takip eden plasterler yer alr. Bu katn dier pencereleri dz atk kemerli, yukar doru genileyen dikdrtgen kilit tal ve svelidir. kinci katn bitiminde saak kademeli kornilerle oluturulmutur. Bat cephede ne tarlan kitle ikinci kat seviyesinden bir, bir buuk metre yukar tarlmtr. Binann, tarihi bilinmeyen eski bir fotorafnda bu ykseltinin ortasndaki pano zerinde Osmanl armas grlmektedir.(Fot.29) Bu arma bugn bina zerinde bulunmamaktadr. Panonun her iki yannda plasterler yer alr. Plasterler kvrml saak ile son bulur. Binann birinci katnda yer alan merdiven sahanlnn bulunduu dikdrtgen planl kitlenin ortasnda sepet kulplu kemerli bir kap vardr. Bu blmn kuzey ve gneyinden ykselen merdivenlerle yapnn ana giriinin bulunduu birinci kat seviyesindeki stunlu blme ulalr123.(ek.13-14) Zemin katn ortasndaki bursa kemerli kapdan girildiinde kapnn her iki yannda birer pencere batya, birer pencere ise kuzey ve gney ynlere alr. Bu giri blmne irtibatl hol, kuzey gney istikametinde uzanan koridor bler. Koridor, gney ve kuzey ucunda yer alan iki pencere ile aydnlatlr. Koridorun gneyindeki pencere gnmzde kapya dntrlmtr. Zemin katta yer alan odalar koridorun dou ve batsnda yer alr. Holn hemen karsndaki oda drt pencere ile aydnlatlr. Giri holnn, kuzey ve gneyinde adet oda yer alr. Holn karsndaki odann kuzey ve gneyinde ayn ebatlarda oda daha yer alr. Zemin kattaki odalarn kaplar dey dikdrtgen formlu dz lentoludur. Bina kelerindeki odalar ikier, dier odalar birer pencere ile dar alr. Odalarn st rts dz tavanldr. Binann esas giri kapsnn bulunduu birinci kata gneyden ve kuzeyden tek kollu merdivenlerle klr.
123

Doan Hasol , (2002): Mimarlk Szl , Yem Yaynlar, stanbul, s.432

99

Yuvarlak kemerli, ta sveli kapnn kilit ta volt ilemelidir. ift kanatl ahap kapdaki gne uas kabartma profilli silmelerle evrelenmitir. Kapdan birinci kat holne ulalr. Hol kapnn her iki yanndaki pencereler ile aydnlatlr. Hol kuzey gney istikametinde yapy boydan boya kat eden koridor keser. Koridor kuzey ve gney ulardaki pencerelerle aydnlatlr. Koridorun dousunda alt, batsnda alt olmak zere birinci katta toplam 12 oda yer alr. Kuzey utaki oda, kuzey ve bat cephedeki pencerelerle aydnlatlr. Bu oday gneyindeki oda ile ayrlan duvarn bir blm alarak, iki oda birletirilmitir. Koridorun gney ucundaki oda, gney ve batdaki pencerelerle aydnlatlr. Gney utaki oday kuzeydeki oda ile ayran duvarn bir blm alarak iki oda birletirilmitir. Koridorun batsndaki dier odalar, batdan birer pencere ile aydnlatlr. Koridorun dousundaki alt oda, batsndaki odalarla ayn dzende yerletirilmitir. Btn odalarn, st rts dz tavan eklindedir. Birinci kattaki holn karsnda, ikinci kata k salayan kollu merdiven yer alr. Merdiven nce douya, sonra merdiven sahanlndan itibaren ikiye ayrlarak iki koldan bat istikametinde st kata kar. Merdiven boluu pencere ile aydnlatlr. kinci kat oda dzenlemesi, birinci kat ile ayndr. Ancak, ne ve yukar tantl blmdeki oda, batdan sepet kulplu kemerli pencere ile aydnlatlarak kuzeydeki oda ile ieriden birletirilmesidir. Komutan odasnn bitiiindeki odann koridora alan kaps kapatlmtr. Birinci katta koridorun gney ve kuzey ucundaki odalardaki i duvar blnmemitir. at katna gei iin, dey sirklasyon eleman mevcut deildir. atya, merdiven boluunun hemen kuzeyindeki ilk odann tavannda yer alan bir aklk ile ulalmaktadr. Tosyavizade Rfat Osman Edirne Rehnmas zemin kat deerlendirmemitir. Kla Tarihe Defterinde125, binann 1940 ylnda byk onarm grd, 1963
124 125

124

adl eserinde, Redif Dairesinin

iki katl, 25 odal olduunu belirtmektir. Tosyavizade Rfat Osman binay anlatrken,

Tosyavizade Rfat Osman, 1994:74. 54.Mknz.P.Tug,, (2001): Tmgeneral Adil Alpay Klas Kla Tarihe Defteri, Edirne: s.21

100

ylnda binann d cephesinin onarld, 1999 ylnda odalara kartonpiyer yapld, 2000 ylnda zemin kattaki giri kaps deitirilerek pencerelerin pvc olarak yenilendii, 2001 ylnda binaya kalorifer tesisat ekildii belirtilmektedir. Yapnn inaa tarihi ile ilgili bilgi veren kitabesi yoktur. Tosyavizade Rfat Osmann Edirne Rehnumas adl eserinde Redif Dairesinin yapm tarihi 1902, Ratip Kazancgilin Edirne Kronolojisi126, adl eserinde, 1905/1906 tarihi verilmektedir. Yaayan Tarihi ve Kltrel Askeri Yaptlar127 adl almada ise yapnn ina tarihi, 1878 olarak belirtilmektedir. 13 Nisan 1322 tarihli Edirne gazetesi 1906 tarihini dorulamaktadr. Arif Paa zamannda, Edirnenin ihtiyac olan Redif Dairesinin yaplmas iin Edirnenin ileri gelenlerinden toplanan para ile geen Pazar gn, komuta heyeti, devlet ileri gelenleri, Sanayi klas ileri gelenleri ile bir tabur askerin hazr bulunduu al treni yaplmtr.128 Binann plan, cephe dzeni ve sslemeleri 19. yy. balarna iaret etmekte olduundan, Edirne Salnamelerinin esas alnarak hazrlanan Edirne Kronolojisi129 adl eserin belirttii 1905/1906 tarihi binann yapm tarihi olarak kabul edilebilir. Binada ssleme sade ve azdr. Esas giri kapsndaki kemerin kilit tanda yer alan volt ileme ile ahap kap kanatlarndaki, panolar ierindeki, gne uas yapdaki tek dekoratif edir. Bina, 1914 ylna kadar sanayi mektebi olarak kullanlm, 1914-1930da askeri hastane, 1930-1940 yllar arasnda 12. Piyade Tmen Karargah, 1940 ylndan 2005 ylna kadar hudut birlikleri tarafndan kullanlmtr 130. Nisan 2005 tarihinde Trakya

126 127 128 129 130

Kazancgil, 1999:114. Yldrm ve Tekkollu, 2001: 148. Edirne Gazetesi, 2 reblleval 1324 no:1315 13 Nisan 1322 . eviri iin Nilfer Gkeye teekkrler. Kazancgil, 1999:114. 54.Mknz.P.Tug,, (2001): Tmgeneral Adil Alpay Klas Kla Tarihe Defteri, Edirne, s.13

101

niversitesine teslim edilen bina, gnmzde meslek yksek okulu olarak kullanlmaktadr.

102

Katalog No Eser Ad ekil No Fotoraf No na Tarihi Yapan / Yaptran Onarmlar Adres nceleme Tarih

:III :Depo Binas :: 30 : 19-20.yy. ::: Baba Demirta Mahallesi, Sanayi Caddesi. EDRNE :Mart 2005 :-

ehir Haritasnda Yer No :8

Trakya niversitesi Salk Meslek Yksek Okulunun alanda, Redif Dairesinin batsnda yer alan depo binas dikdrtgen planl, bodrum zerinde tek katldr. Krma atl bina kiremit ile kapldr. Binaya, dou cephedeki sekiz basamakl merdivenle klr. Ana giriin bulunduu alt stunceli blm cepheden ne tarlmtr. Keleri kesme ta vurgulanan binann duvar rgs, ta ve tuladr. Zemin ile birinci kat arasndaki kademeli korni tm binay dolar. Bodrum, zemin kattaki 23 pencere, kare planl, dz lentoludur. Pencereler yarya kadar ta svelidir. Cephenin zemin kat seviyesinde iki, gney kuzey ve batsnda birer kap yer alr. Kornile ayrlan birinci katta dz atk kemerli, yukar doru genileyen dikdrtgen kilit tal,sveli 26 pencere yer alr. Doudaki ana giri kaps, dz atk kemerli, yarya kadar ta svelidir. Binaya bu kapdan girildiinde, kuzey gney, dou bat istikametinde birbirini blen iki koridor yer alr. Koridorlara alan karlkl sekiz oda vardr. Bodrum kattada ayn dzen grlr. Odalarn st rts dz tavandr. Sslemenin olmad bina, gsteriten uzak, simetrik formdadr.(Fot.30) Binann yapm tarihi ve yapm amacna dair herhangi bir belge veya kitabeye rastlanlmamtr. Neo-klasik slp zellikleri tayan yap 19.yzyl sonlarnda ina edilmi olmaldr. Binann gsteriten uzak, zemin kat zerine tek katl olmas, zemin kat zerindeki kap saysnn ok olmas ve odalarn bykl, Redif Dairesinin yannda olmas yapnn

103

Redif Dairesinin bir paras ve ada olmas ihtimalini glendirmektedir. Bina Nisan 2005 tarihine kadar askeri birliklerce kullanldkdan sonra, Trakya

niversitesine teslim edilmitir.

104

5. KARILATIRMA VE DEERLENDRME

105

5. KARILATIRMA VE DEERLENDRME 19.yzyln sonlar ile 20.yzyln balarnda, Osmanl mimarisinde yeni araylar ve denemeler grlr. 19.yy da yeni yap formlarnn arand bu dnemde, Yeni-Klasik anlamna gelen, Neo-Klasik, Barok ve Rokokoya bir tepki olarak 18.yyn ikinci yarsnda tm Avrupay etkisi altna alan sanat anlay ve slubudur. Antikiteye yknen bir tasarm ve tutum grlr. Yeni-klasizmin en baarl rnleri mimarlk alanndadr131. Yeni klasik yaplar som, salam,dorusal, ciddi grnldr. Stunlar, plasterler bu dnemde yeniden grlr132. Bu dnemde etkin olan Eklektizm, baz kaynaklarda bir davran baz kaynaklarda da slup olarak geer. Karma(eklektik) slup, farkl a ve sluplardan seilip devirilerek yeni bir rn oluturulmas olusudur133. 19.yy sonlarndan 20.yy balarna kadar geen srede Trk mimarlar, klasik Trk mimarlna ait yaplar dirilterek neo-klasik Trk slubunu oluturmaya almlardr. Dinsel yaplardan alnan sivri kemerler, kubbe, kemer stun gibi yap elemanlar sivil ve resmi yaplara uygulanmtr.Milliyetilik akmlarnn etkili olduu bu dneme, birinci ve ikinci ulusal mimarlk dnemi de denilir134. Sz konusu srecin balangc, imparatorluk snrlar ierisinde balayan reform hareketlerinin ortaya kard yeni kurumlarn mekan ihtiyalar ile belirir. zellikle askeri reformlara bal kalarak ortaya kan bu yaplar, toplu yaamaya uygun, ok katl, geni ve dayankl olarak tasarlanmlardr. Dzen ve kontrol kolaylnn nemli olduu bu yaplarda, estetik ikinci plandadr. Giri blmlerinin antsal ve vurgulu olduu askeri nitelikli binalarda simetri hakimdir. Cephelerde hareket, binalarn ana giriinin de bulunduu orta blmlerin ne ve yukar tarlarak ina edilmesiyle salanmtr. Kap ve pencere aklklar, katlar ierisinde btnlk gsterirken, ayn binann her katda farkl formlarda aklklarn yer ald uygulamalar grlr. Cepheler silme ve kornilerle yatay, stun ve plasterlerle de dey olarak blmlendirilmitir.
131 132 133 134

Szen ve Tanyeli,1992:254 Hasol, 2002:493 Szen ve Tanyeli,1992:74 Hasol, 2002:475

106

Kaynak ve yaynlardan tespit edebildiimiz kadaryla 19. ve 20.yy larda Edirne blgesinde drt kla, bir okul, iki hastane ve bir karargah binas ina edilmitir. Bu klalara ait yaplar: Mahmudiye Klasnda (Edirne Kapal Cezaevi) bir bina, bir hamam, Svari Klasnda(Tunca Klas) bina, bir eme, General Adil Alpay Klasnda, (Trakya niversitesi Meslek Yksekokulu) iki bina, General Celalettin Alko Klasnda (Karaaa Klas) bina, bir hastane, General Kemal Tanca Klasnda(Harbiye Klas) iki okul binas, bir eme, ehir merkezinde, Daire-Mir (Tmen Karargah) olmak zere toplam 13 bina, 2 eme, bir hamam tespit edilerek incelenmitir. Askeri yaplardan karargah binas olarak yaplan, Daire-i Mir binasnn cephe dzeni, olduka zengin olmasna karn, Edirnede ayn dneme ait dier kla binalarnn cepheleri, sade ve hareketsizdir. Edirnedeki askeri yaplarn ortak zellikleri, giri blmlerinin, cepheden dar tarlarak kademelendirilmitir. Cephedeki ok saydaki pencere cepheye hareketlilik katar. Cepheler, silme, korni ve plasterlerle blmlendirilmitir. Yaplarn i mekan st rts dz tavan, dtan ise, beik, krma ve topuz at formunda kiremit kapldr. ncelenen hamamlarda st rts deiik ebatlarda kubbe ile rtldr. Dekoratif olarak sade bir grnm arz eden yaplarda hareket, cephelerdeki ta oyma ssleme kap ve pencerelerin kilit talar ile nadiren duvarlarda, ay yldz motifi eklinde grlr. Mirlik Dairesi, Harbiye Binas, Redif Dairesi, Timurta Askeri Hastanesi, ta oyma dekoratif elerin yer ald yaplardr. Bitkisel motifler, Mirlik Dairesi ile Timurta Askeri Hastanesinde grlr. Mahmudiye Klas, Svari Klas, Karaaa Klas binalarnda, ssleme, mimari plastik elerle( silme, korni, sve vb.) salanmtr. 5.1. Plan Kla binalarnn birou, dikdrtgen planl, bazlar ise dikdrtgen planl yaplarn bir araya gelerek oluturduu LveU eklindedir. Tmen Karargah olarak kullanlan Mirlik Dairesi, General Adil Alpay Klas Redif Dairesi ve Depo, General Kemal

107

Tanca Klas Ek Hizmet Binas, General Celalettin Alko Klas Binalar ile General Fahri zdilek Klasndaki iki bina dikdrtgen planldr. Mahmudiye Klas (PiyadeYank), General Kemal Tanca Klas Harbiye binas L planldr. General Fahri zdilek Klasndaki bir bina U planldr. Hastane Binalar, U planldr. Okul, hastane, karargah, kou, binalar ok katl iken, hizmet, depo ve ahr binalar tek katldr. General Adil Alpay Klas Depo Binas, General Fahri zdilek Klasndaki binalarn ahr olarak kullanlan blmleri bunlara rnektir. Binalarn giri blmleri, iklim artlar deerlendirilerek genellikle gneyde tasarlanmtr. ncelediimiz yaplarn tamamnn esas giri kaplar, dier kaplara oranla daha byktr. Klalarn vaziyet planlarnda toplu gr alanlar oluturulmutur. Bu alanlar, gneten azami oranda yararlanmak amacyla, arazinin eimi dikkate alnarak belirlenmitir. Klalar, askerlerin eitimi nedeniyle geni alanlar zerinde yerleim yerleri dnda ina edilirken, karargahlar merkezde kurulmutur. Dz bir alan zerindeki, Mahmudiye ve Karaaa Klalarnn, toplu gr alan gneyde, Svari Klas ve Redif Dairesinin batdadr. Binalarn i mekanlarndaki koridor, binada boydan boya uzanr. Tmen Karargah (Daire-i Mir) binasnda odalar, koridora karlkl alr. Harbiye ve Timurta Askeri Hastanesi binalarnda odalar koridorun bir cephesinde toplanmtr. Kou ve ahrlarda koridor bulunmaz. Binalarn hemen her odasna, bir pencere planlanm olup, gneten azami derecede faydalanlmtr. Cephelerdeki pencere simetrisi, merdiven boluklarnn yer ald yzeylerde bozulmutur. Hamam, incelediimiz dneme ait askeri amala kullanlan iki adet hamam mevcuttur. Bunlardan biri Timurta Askeri Hastanesi ierisindedir. Scaklk ve lklk blmnden oluan hamamn plan emas iinde bulunduu hastane yapsna gre ekillenmitir. Dier hamam yaps, Mahmudiye Klas snrlar ierisinde, scakl drt eyvanl ve kelerde halvet hcreleri olan hamam grubuna girmektedir. Scakl drt eyvanl ve kelerde halvet hcreleri olan hamam tipine Edirnede Saray Hamam erkekler ksm, Tahtakale Hamam(1434) ve Beylerbeyi Hamamnda(1428) rastlarz. Edirne dnda, Konya da ilk rnei Sahip Ata Hamam, Bursada Orhan Bey Hamam balca rneklerdir.

108

eme, kla snrlar ierisinde olduundan dolay incelemeye dahil edilen iki emeden, General Kemal Tanca Klasnn gney bat duvarna bitiik olan eme, hazneli meydan emeleri gurubuna girer. Svari klas (General Fahri zdilek Klas) ierisinde yer alan eme ise namazgahl meydan emesidir. 5.2. Malzeme ve Teknik Edirnedeki askeri binalarda, yapm malzemesi olarak dzgn kesme, kaba yonu ve moloz ta ile tula birlikte kullanlmtr. Timurta Askeri Hastanesinde ve Tmen Karargah (Daire-i Mir) binasnn taban ve tavan demelerinde ahap, Tmen Karargah (Daire-i Mir) yer yer mermer malzeme kullanlmtr. Mirlik Binasnn giri merdivenlerinde, stunlar ile taban demesi olarak kullanlrken, Harbiye Binalarnda ise giri holnde stun ve demelerde grlr. Kaba yonu ve moloz ta ile tuladan almak duvar rgs, Mahmudiye Klas, Timurta Asker hastanesi, Svari Klas binalarnda grlr. Harbiye Binasnda bir sra kesme ta ile iki sra tula almak teknikte kullanlmtr. Ta-tula sral duvar rgs, Bizans ve erken Osmanl Mimarisinde ska grlen bir uygulamadr135. Daire-i Mir Binasnn temelinde kesme ta, duvarnda tula duvar rgs

kullanlmtr. Timurta Ahap malzemeye yaplarn duvar ve tayc elemanlarnda rastlanmaz. Genellikle kap ve pencere kanatlar, taban ve tavan demeleri ile at iskeletinde kullanlmtr. Binalarn gnmze kadar devaml kullanlmas nedeniyle, zamana mukavemeti yeterli olmayan malzeme, pvc yap malzemesiyle deitirilmitir. Ancak Daire-i Mir binasna ait kap ve pencerelerin tamam ile Redif Dairesinin esas giri kaps kanatlar orijinaldir. Mirlik binasnn, taban ve tavanndaki ahap deme salam iken, Timurta Askeri hastanesinin ahap demeleri kullanlamaz durumdadr. Dier kla binalarnn da kat aralarnda ahap deme ve tayc eleman olarak ahap kullanld, bu malzemenin zaman ierisinde blok betonla deitirildii deerlendirilmektedir. at konstrksiyonunun tamam ahaptr. Binalarn tamamnn at rts Marsilya kiremidi
135

Gnl ney, (1989): Beylikler Devri Sanat, XIV-XV.Yzyl, Trk Tarih Kurumu yaynlar, stanbul, s.31

109

ile kapldr. Dneme ait yaplardaki, alaturka kiremitlerin, belirlenemeyen tarihlerde deitirildii deerlendirilmektedir. 5.3.Cephe Dzeni Cepheler olduka simetriktir. Kat aralar, silme ve kornilerle blmlendirilmitir. zellikle esas giriin bulunduu cephenin baz blmleri ne ve yukar tarlarak kademelendirilmitir. Kademelenme baz binalarda stunla desteklenmitir. Daire-i Mir, Harbiye Hizmet binas, Redif Dairesi, binalar, giri blmlerinin stunlarla vurguland yaplardandr. Bu dneme ait stunlu giri blm bulunan yaplar arasnda, Klas Bursa Yldrm Klasnda Okul Karargah Binas (1892)136, stanbulda, Harbiye Binas, Svari Klas Binalar, General Celalettin Alko Kasm Paa Deniz Asker Hastanesi Fizik Tedavi Binas (1908)137, General Kemal Tanca Klas(Karaaa) Binalar esas girilerinin bulunduu orta blmleri ne ve yukar tarlmtr. lk rneklerine Roma zafer tak larnda rastlanan ve zellikle bat etkisinde gelien Osmanl Mimarisinde youn olarak grlen gen alnlk, Svari Klas U planl bina, Harbiye Ek Hizmet Binasnn esas girilerinin bulunduu cephelerde grlr. Edirne dndaki askeri yaplarda da grlen uygulamaya en gzel rnek stanbul, Selimiye Klas Komutanlk Binasnn(1827)138esas giriinin bulunduu cephedir. .gen alnlklar, korni veya silme ile evrilidir. Osmanl Mimarisinin ge dnem rneklerinde grlen gen alnlk, eklektizm (karma) akmla birlikte, Avrupa kentleriyle e zamanl olarak grlr139. Sanayi Klas Redif Dairesi ve Daire-i Mir Binas alnlnda Barok slubun etkileri grlr. Edirnedeki askeri yaplar ierisinde, Osmanl Armas bulunan ve gnmze ulaan tek bina, Harbiye Hizmet binasdr. Binalarn cephelerinde bol aklk kullanlmtr. Her oda en az bir pencere ile aydnlatlrken kap says olduka azdr. Binalarn bodrum katlarndaki baz pencereler
136 137 138 139

Yldrm ve Tekkollu, 2001:53 Yldrm ve Tekkollu, 2001:285 Yldrm ve Tekkollu, 2001:371 Szen ve Tanyeli, 1992: 259

110

kapatlrken bazlar, kapya dntrlmtr.Timurta Askeri Hastanesinin zemin kat pencereleri belirlenemeyen tarihte, biriket ta ve tula ile rlerek kapatlmtr. Binalarn kap ve pencereleri genellikle dey dikdrtgen formlu ve ta svelidir. Esas giri aklklar, zenle yaplm, kilit ta ile vurgulanmtr. 5.4. Yap Elemanlar 5.4.1. Kap ve Pencereler Yaplarda esas giriin bulunduu cephelerdeki kap ve pencereler genellikle ayn dzende, tali kaplar kitle olarak esas giri blmlerine gre kk ve sadedir. Esas kaplarn bulunduu blmler, cepheden ieride veya cepheden dar tarlarak oluturulmu blmler ierisindedir. Kademelenme olmayan cephelerde, kap ve pencereler, sve ve plasterlerle belirginletirilmitir. Binada simetrik ve dzenli olarak dalan kap ve pencereler bulunduklar katta, ayn formdadr. Binalarn, giri katlarnda, yer alan, esas kap ile bu kapnn her iki yanndaki, pencereler, katn dier pencerelerinden, farkl formdadr. Karaaa Klas binalarnda, kap ve pencereler ayn formdadr. Kap ve pencereler dey dikdrtgen formlu, dz lentolu ve kesme ta svelidir. Sveler, st ste yerletirilen talar, kademelendirilerek oluturulmutur. 5.4.2.Sve Kap ve pencerelerin hemen hepsinde grlen sveler, evreledikleri aklklarla ayn formdadr. Timurta Askeri Hastanesinin birinci katndaki, dey dikdrtgen formlu, bask kemerli, pencereler, dikdrtgen formlu, zeri tablal, svelerle evrilidir. Adil Alpay Klas, Redif Dairesi, Svari Klas Binalar ve Timurta Asker

Hastanesinin svelerinde, kire ta kullanlrken, Kemal Tanca Klas Harbiye binasnda, kalker bazl malzeme kullanlmtr. Karaaa Klas binalarnn sveleri, kesme talarn cephede dendan eklinde dzenlemeleriyle oluturulmutur. Bu uygulamaya, Krklarelindeki, Mahmut evket Paa Klas binalar ile Karstaki 14.Mknz.Tug.
140

binalarnda(19.yy)140rastlanr.

Harbiye

Binas

haricindeki,

btn

Yldrm ve Tekkollu, 2001:467

111

binalarn kap ve pencere sveleri, duvardan drt-be santim dar tarlmtr. Tula duvar rgsnn da tarlmasyla olumutur. Harbiye binas ile Karaaa klas binalarnn sveleri svaszdr. Daire-i Mir binasnn, balkon aklklar, Harbiye Hizmet binasnn giri kaps ve her iki yanndaki pencere ile Mahmudiye Klasndaki, L planl binann, kelerinde yer alan pencere aklklarnn, sve dikmesi, stun bal formunda plasterden oluur. 5.4.3.Silme, Korni ve Plasterler Edirnedeki askeri yaplarn, tamamnn esas giriin bulunduu cephesinde, silme ve kat kornii yer alr. Tek katl yaplarn dier cephelerinde, saak kornileri yer alr. Silmeler, kaval, dz, armudi, ibkey ve profillidir. Kat aralarnda , genellikle kademeli korni veya dz silmeler uygulanrken, kaval silmeler pencere altlarndan veya zerinden geirilmitir. Korni ve silmelerin hemen hemen tamam cepheyi boydan boya dolaan, denizlik silme grubuna girer. Cephenin baz kap ve pencere aklklarnn zerindeki kornilere, Svari klas ve Daire-i Mir binasnda rastlanr. Eteklik silme, Karaaa kla binalar ile Daire-i Mir binasnda grlr. Silme ve korniler, sve veya duvar rgsnde kullanlan yap malzemeleriyle ayndr. Kalker bazl malzeme ile kire ta younluklu kullanlan malzemedir. Silmelerin uyguland bir dier yer ise kap, pencere kemerlerinin zeridir. Daire-i Mir binasnn, balkon aklklar, Harbiye Hizmet binasnn giri kaps ve her iki yanndaki pencere ile Mahmudiye Klas, L planl binann, kelerindeki pencere aklklardr. Cephelerdeki plaster uygulamalar, giri kaplarnn her iki yannda balkon pencerelerinin yanlarnda grlr. Profilli silmelerin yer ald, pencere kemerlerinin zengi ta seviyesinde plasterlerin bitiminde stun balna benzer uygulamalar grlr. Karaaa Kla binalar ile Redif Dairesinin, cephelerinde, yayvan ve dey plasterler yer alr. 5.4.4. Kemer, Stun ve Ayaklar Kemer, kemerlerin kilit ta, sveden tarlarak, yukar doru genileyen, dikdrtgen formda yaplmtr. Adil Alpay Klas, Kemal Tanca Klas Harbiye

112

Hizmet binas, Mahmudiye Klas L planl binalarda, yuvarlak ve bask kemerli, aklklar birlikte kullanlmtr. Yuvarlak ve sivri kemerli pencereler, Harbiye Binasnda, kullanlmtr. Dz lentolu ve yuvarlak kemerli pencereler, Daire-i Mir ve Svari Klas binalarnda birlikte kullanlmtr. Timurta Asker Hastanesinde ise, yuvarlak ve bask kemerli pencerelerle birlikte dier binalarda olmayan dairesel formlu gz pencerelerin kullanld yapdr. Redif Dairesinde, bask ve yuvarlak kemerli pencerelerle birlikte sepet kulpu kemerli pencere kullanlmtr. Pencereler deiik formda, svelerle evrilmitir. Askeri depo binalarnda, kemer sveleri, pencerelerin yars hizasndadr. stanbul Tedarik Blge Bakanlndaki btn depo binalarnda (19.yy)141 bu uygulama grlr. Stun, d cephelerde, tayc zelliklerden ok, tamamen dekoratif amalarla

kullanlmtr. D cephedeki stunlar,binalarn ana girilerini vurgulamak iin ne ve yukar tantl inaa edilen nitelerde, kullanlmtr. Dairesel veya kare planl stunlar, kare planl ta kaideler zerinde ykselmektedirler. Genellikle binann esas giriinin bulunduu cephesinde, yer alan stunlu blmler, Daire-i Mir Binasnn kuzey ve gney cephesinde drt mermer stun, dor dzenindedir. Kenarlar pahlanm yksek kaide zerindeki paral stun gvdesi, konik ve yivlidir. Stun bal, yumurta firizi eklindedir. Bina ierisindeki stunlar tayc zellikte olup, dardakilerle ayn formdadr. Mirlik binasnn holnde 10 stun yer alr. General Kemal Tanca Klasndaki, Harbiye Hizmet binasnn, dou cephesinde, konik ve silindirik gvdeli drt adet ta stun, kare planl yksek kaide zerindedir. Ayn kladaki, Harbiye Binasnn, zemin kat holndeki iki adet silindirik stun tayc zelliktedir. Adil Alpay (Sanayi Klas) daki, Redif Dairesinin, batdaki, esas giriin nnde, drt adet kare planl stun yer alr. Yksek kare kaide zerindeki stunlarn, kenar pahlanarak, yivlendirilmitir. 5.4.5.rt Sistemi Kla binalar, Binalarn i mekan rtleri dz tavandr. Tavanlar, Timurta Askeri hastanesi ile Daire-i Mir binasnda ahap malzemedendir. Dier yaplarda tavanlar, restorasyonlarla betonarme ye dntrlmtr. Binalar dtan at formlar
141

Yldrm ve Tekkollu, 2001:297.

113

uygulanmtr. Bunlar, Tmen Karargah (Daire-i Mir) binasnn tamam, Harbiye ve Ek Hizmet Binalarnn bir blm krma at, dier blmleri beik at, Timurta Askeri Hastanesi ile Svari Klas Binalarnn baz blmleri topuz at, baz blmlerinin st rts krma at formundadr. atlar, gnmzde Marsilya kiremidi ile kapldr. Eski resimlerden, binalarn at rtsnn, alaturka veya dz kiremitle kapl olduu anlalmaktadr. Dikdrtgen planl, tek katl binalarda, Karaaa Klas, Svari Klas binalarnda beik at rts kullanlrken, binalarn ne ve yukar tantl orta blmleri ile ke kmalarnda krma ve topuz at formu uygulanmtr. Hamamlar, Kubbe, Timurta Askeri Hastanesi hamam ile Mahmudiye Klas hamamlarnda uygulanmtr. Mahmudiye klas( Kapal Cezaevi) snrlar ierisinde bulunan hamamn soyunmalna ait st rts tamamyla yok olmutur. Ilklk blm klasik dnem hamamlarnda olduu gibi blmde ele alnmtr. Eksen ynnde kemerli bir blmeyle onun hemen yanndaki helalara geilir. Soukluun esas blm ve helalar kubbe, gei blm aynal tonoz rtldr. Scaklk kubbeli ve gei pandandiftir. Eyvanlar aynal tonoz, Halvet hcreleri trompla geilen kubbelidir. 5.4.6. Ocak, Ni ve Panolar Ocak, ncelediimiz yaplarn hemen hemen hepsi gnmze gelinceye kadar kullanldndan binalarn i mekanlar s ve su tesisatlar modernize edilmitir. Bu nedenle incelenen yaplar ierisinde, Timurta Askeri hastanesinin frnna ait ocak kalnts dnda hibir kalnt yoktur. Ni, kla binalarnn d cephelerinde kare ve dikdrtgen planl niler grlr. Bunlar; Svari Klas binalarnn, esas giriinin de bulunduu cephelerinde pencere altlarnda, Daire-i Mir binasnn birinci kat pencerelerinin altnda, ikinci kat pencerelerinin alt ve stnde, Timurta Askeri hastanesinin tek katl kanatlarnda, dey dikdrtgen kesitli yzeysel niler yer alr. Pencerelerin alt ve stndeki, niler pencere ile ayn geniliktedir. mekanlarda yuvarlak ve sivri kemerli niler yer alr. Bunlar, Daire-i Mir binas tayc duvarlarnn koridora bakan cephelerinde grlr.

114

General Kemal Tanca Klas, Harbiye Binasnn dousu sonradan yaplan ilavelerle kapatlmtr. Cephedeki pencereler, bina iinde, ni eklini almtr. Askeri hastanenin duvarlarndaki nilerden bazlarnn iinde, kenarlar i bkey panolar yer alr. Daire-i Mir binasnn, stunlu blmnn en st seviyesindeki pano, mermerdir. stanbul Seferberlik Tetkik Kurulu binas (19.yy)142 , giri blm panolar benzerdir. 5.5.Ssleme ncelenen, Edirnedeki kla yaplar ok zengin sslemeye sahip deildir. Ssleme, mimari dekoratif elerle (silme,korni,sve,kemer,stun ve plaster vb.) salanrken, kap ve pencere kilit talarnda bitkisel ve geometrik motifler grlr. Ahap ve kalemii bezemeler binalarn i mekannda grlr. Silme, korni, sve gibi, mimari dekoratif elerden, yap elemanlar olarak bahsedildiinden, bu blmde tekrarlanmamtr. Harbiye Binasnn duvar rgsnde ta ve tula dekoratif amala kullanlmtr. 5.5.1.Bitkisel Ssleme Daire-i Mir binasnn, baz kap ve pencere, svelerinin kilit tanda, kenger yapraklar, Timurta Asker Hastanesinin bir penceresinde, karanfil motifi, ta oymadr. General Adil Alpay Klas giri akl zerinde, yer alan glbezekler, zamanla yok olmaya balamtr. Daire-i Mir binasnn, tavanlarndaki, panolarda ve baz odalarn tavanndaki kenger yaprakl blm elips

oymalarda, bitkisel motifler grlr. Birinci kattaki komutan odasnn tavan ortasndaki oyma, drt blmden oluur. Ortada i ie gemi, eklinde krecikler evreler. kinci blmde kenger yapraklar arasnda iinde zm ve benzeri meyvelerden oluan sakslar yer alr. kinci blm helezoni bir kordonla biter. nc blm, yaprak, kenger ve ieklerden oluan demetler panolar halinde birbirinden ayrlmtr. Sekiz adet motifin arasnda pirin malzeme ile yaplm yldzlar yer alr.

142

Yldrm ve Tekkollu, 2001:272

115

akalolu Hann asma kat tavannda S kvrm ile dier bitkisel motifler benzerlik gsterir ( 1805/06 )143. 5.5.2.Geometrik Ssleme General Adil Alpay Klas Redif Dairesi ve General Kemal Tanca Klas Harbiye Hizmet Binasnn giri kapsndaki kilit ta volt ilemelidir. Harbiye Binas ile Dairei Mir binasnn esas cephelerinde, ay yldz motifleri yer alr. Daire-i Mir binasnn baz pencerelerinin zerinde sitilize i ie gemi daireler geometrik ssleme eleri olarak deerlendirilebilir. Harbiye Hizmet binasnn gen alnl ortasnda Osmanl Armas yer alr. General Adil Alpay Klas, Redif Dairesi ile Daire-i Mir Binalarna ait kap kanatlarnda, profilli silme ierisinde gne uas yer alr.

143

nce, 1999:280

116

6. SONU

117

6. SONU Edirne ve evresinde ki askeri binalar konu alan bu alma kapsamnda, Edirnede 16 eser tespit edilmitir. Bunlar; Mahmudiye Klasnda (Edirne Kapal Cezaevi) bir bina, bir hamam, Svari Klasnda(Tunca Klas) bina, bir eme, General Adil Alpay Klasnda, (Trakya niversitesi Meslek Yksekokulu) iki bina, General Celalettin Alko Klasnda (Karaaa Klas) bina, bir hastane, General Kemal Tanca Klasnda(Harbiye Klas) iki okul binas, bir eme, ehir merkezinde, DaireMir (Tmen Karargah) olmak zere toplam 13 bina, 2 eme, bir hamam tespit edilerek incelenmitir. Yaplan bu incelemede binalarn ina amac ve gnmzdeki durumu ortaya konulmutur. Binalarn, neo-klasik, karma(eklektik) ve ulusal mimarinin slup zelliklerini tad tespit edilmitir. Mahmudiye Klas (Edirne Kapal Cezaevi) L planl olan bina, ina tarihinden ksa sre sonra eitli tarihlerde yangnlar grm ve farkl kaynaklarda kla, yank kla olarak kaytlara girmitir. 1876 tarihinde byk onarmlar grd, bir blmnn de tekrar yapldn bildiimiz binann, Kapal Cezaevi olarak kullanlmas nedeniyle binann tamam ierisine girerek inceleme yapma imkan olmamtr. Gnmzde kullanlmayan ve cephelerde tarihi dokusunu koruyan bat yanndaki bu blmnde (Sarayakpnar Yolu kenarndaki blok) inceleme yaplabilmitir. Bu inceleme sonucunda binann i dokusunun tamamyla deitirildii, duvarlarn kalnlatrld, kap ve pencerelerin cezaevi koullarna gre demir olarak tadil edildii tespit edilmitir. Bina at rts tamamyla yenilenmitir. Bat kanad, kapsaml bir restorasyon ve onarm beklemektedir. General Fahri zdilek Klas (Tunca Klas) olarak da kullanlan, Svari Klas Nisan 2005 de Trakya niversitesine teslim edilmitir. Kitabeleri olmayan yaplar tarihlendirilmeye allmtr. Yaplarn, svari karargah ve ahr binalar olduu, fakat bilinmeyen tarihlerde yaplan deiikliklerle, ahr binalarnn askerlerin kalmas iin uygun hale getirildii bilinmektedir. Abdlhamit Albmnden alnan eski bir resim sz konusu binalara benzemesine ramen, gnmzde tek katl grlen binalar resimde iki

118

katl

olarak grlmektedir. Bu binalar Abdlhamit Albmnden alnan resimdeki

binalarsa, ayn formdaki benzeri binann bugn yok olduu sylenebilir. Gnmze ulaan binalarn ise pencere ve kaplarnn bir ou kapatlm, yeni kap ve pencereler ilave edilmitir. at rts gnmz koullarna uygun Marsilya kiremidiyle kapatlmtr. Tmgeneral Adil Alpay Klas (Sanayi Klas) na, klann gneyindeki kemerli aklktan girilmektedir.Bu aklk zerindeki Osmanlca kitabe de, Hastane-i Askeri ifadesi, nedeniyle kla ierisindeki yaplarn Askeri Hastane binasna ait olduu sanlmaktadr. Oysa gerek de bu binalardan biri Redif Dairesi, dieri Askeri Depodur. Redif Dairesinin zemin kat gney cephesi ortasndaki pencerenin kap haline getirildii, birinci ve ikinci kattaki baz oda duvarlarnn kaldrld, baz odalara ise duvar eklendii tespit edilmitir. Askeri depo binasnda, tarihi belirlenemeyen birok deiiklik yaplmtr. Kap ve pencere formlarndaki form ile kelerdeki kma ta rg dnda tarihi doku deitirilmitir. General Kemal Tanca Klasndaki bir avlu etrafndaki kare planl binann, orijinalde iki binann deiik tarihlerle eklentilerle birletirilerek oluturulduu tespit edilmitir. Harbiye Mektebine ait eski bir resimde, Harbiye Mektebine ait esas binann L planl ve L nin ksa kenarnn bir blmnn tek katl olduu grlr. Bu bina; Padiah Sultan Abdlaziz devrinde ve Hurit Paann Edirne Valilii srasnda Acemi Olanlar Klas olarak kullanlan arsa zerine inaa edilmitir. Binann zamanla ihtiyalar karlayamamas nedeniyle, 1896-97 tarihlerinde binann Mimar Sinan Caddesine bakan cephesine ek bina yaptrlm, Cumhuriyet dneminde yeni eklentilerle bu iki bina birletirilerek bugnk halini almtr. Bylece kapal bir i avlu evresinde gnmze ulaan kareye yakn dikdrtgen planl yap olumutur. Harbiye binas zemin kat dou ve bat ucundaki odalarn tayc duvarlar kaldrlarak stunlar yerletirilmi. Harbiye binas ile ek bina kuzey ve gney cephelerden birletirilmitir. Bina zerinde restorasyon yaplmasna ramen bu restorasyonun nerelerde ve ne ekilde yapld belirtilmemitir. Yaptmz aratrma sonucunda bu restorasyonun boyutlar, nerede balayp nerede bittii ve hangi malzemelerin kullanld tarafmzdan belirlenmitir. General Celalettin Alko Klasnda (Karaaa Klas) Osmanl Dnemine ait

119

bina ve Cumhuriyet Dneminde yaplm muhtelif binalar bulunmaktadr. Kla binalarnn yap tarz ve slup zellikleri ulusal mimari dnemi zelliklerini yanstmaktadr. Binalarn giri kaplar yannda yer alan mermer levhalar zerinde, binalar yaptran Mahmut evket Paann ismi ve ina tarihi, 1911/1912 grlr. Klada bu binalarn kap ve pencere formlarnn benzerlerine nadiren baka binalarda da rastlanr. Ayn kla ierisinde bu binalarn pencere formunu tayan yap kalntlarna rastlanlmtr. Bu kalntlar genellikle tek katl binalarda grlmektedir. Bu binalarn esas binalara ilaven depo ve ahr gibi binalar olduu, cumhuriyet dneminde ok byk deiiklikler grd deerlendirilmektedir. Edirnede varln bilmediimiz drt asker hastanesinin tarihlendirilmesi yaplm, bunlardan yap elemanlar salam fakat kullanlamaz durumda olan Demirta Askeri Hastanesinin yapm amac, kullanm ve bugnk durumu ortaya konularak ayrntl olarak incelenmitir. Demirta Asker Hastanesi 19.yzyl asker hastanelerinin genel zelliklerini tayan Neo-klasik, eklektik (karma) slupta yaplm bir binadr. Yapda gnmze kadar byk deiiklik olmamakla birlikte son dnemde kullanlmad iin bakm da yaplmamtr. Binann zemin kat seviyesindeki pencereleri briketle rlerek binann yamur, kar gibi doal etkenlerden korunmas salanmtr. Edirnede tarihi dokusunu muhafaza eden tek askeri hastane binas olan Demirta Asker Hastanesi gnmzde kullanlamayacak durumdadr. Bina zengin mimari slup ve dekorasyonu ile bir dneme k tutmas asndan da son derece nemlidir. Bunun dndaki asker hastanelerinden Merkez Askeri Hastanesinden geriye bir duvar ve hamamna ait kalntlar dnda bir ey kalmamtr. Metruk durumdaki Demirta Asker Hastanesinin biran nce restore edilerek kltr merkezi haline getirilmesinin, Merkez Askeri Hastanesinin iinde bulunduu ehir plnn baka bir yere nakledilmesinin uygun olaca kanaatindeyim. Daire-i Mir (Tmen Karargah Binas) dier binalara oranla daha gsterili, zengin sslemeleri olan, ssleme ve hareketin tm cephelerde grld zgn bir eserdir.

120

Bugn Tmen Karargah olarak kullanlan Daire-i Mir Binasnn tarihi dokusu hi bozulmamtr. Bu dnemde yaplan askeri yaplarn, giriinin de bulunduu esas cephelerinin stunlu olmas, bazlarnda orta ve yan blmnn cepheden dar ve yukar tararak inaa edilmesi, pencere ve kap svelerinin belirgin olmas, cephelerinde yer alan sslemelerin sade olmas, bu sslemelerin sadece silmelerle belirtilmesi neo-klasik slubu iaret etmektedir. Baz yaplarda gen alnlklar, bazlarnda ise emsenin bulunduu blmn yumuak ve yuvarlak hatlarla belirtilmesi, bir yap ierisinde kap ve pencere formlarnda Osmanl mimarisinde grlen btn kemer dzenlemelerinin cephelerindeki sslemenin ok zengin oluu karma slubu iaret etmektedir. Btn bu uygulamalar 19. yy.nin mimari uygulamalaryla rtmektedir. 19. yy.dan sonra yaplan birok resmi bina harap haldeyken, askeri birliklerin konulu olduu bu yaplar, gnmzde ayn cephe dzeniyle ayakta durmaktadr. Binalarn iinde yaplan deiikliklere sk rastlanlmaktadr. Bu deiiklikler, birliklerin kurulu ve tekilatlarndaki deiikliklerle doru orantl olan, ilave ve karlan duvarlardr. Yaplan deiikliklerde binann tayc elemanlarna dokunulmamtr. ncelediimiz askeri binalardan sadece Harbiye Binasnda ina kitabesi vardr. Dier binalarn hibirinde kitabeye rastlanlmamtr. Bina zerinde bulunamayan kitabeler, Ahmet Badi ve Oral Onur un eserlerinden alnarak incelenmitir. Bu kitabelerin Edirne Mzesi ve zel koleksiyonerlerde olduu deerlendirilmektedir. Mevcut kitabelerin bulunarak, esas yerlerine iade edilmesi uygun olacaktr. Trk Silahl Kuvvetlerinin kulland bu binalar ok byk deiiklik grmeden, asln muhafaza etmi olup, ada olan dier kamu kurum ve kurulularna ait bir ok bina asln muhafaza edememitir. Bugne kadar olduu gibi, bugnden sonra da binalarn tarihi dokusu bozulmadan korunmaldr.

121

KAYNAKA Altnta,A.(2001) Edirnede lk Askeri Kla Ve Hastanesi (Bostanc Klasndaki Hastane), I.Edirne Tp Tarihi Gnleri Bildirileri (3-4 Ekim 2001) Altnta,A.(1995) Edirnede lk Askeri Hastanenin 1841-1842 Yllar Arasndaki Durumu Hakknda I. Edirne Saray Sempozyumu Bildirileri 25-27 Kasm 1995, Edirne Arseven,Esad C.(1954) Sanat Ansiklopedisi,Ankara: Milli Eitim Basmevi,Cilt II. Ahmet Badi, (2000) Riyaz- Belde-i Edirne(Edirne ehir Tarihi),ev:Ratip Kazancgil,stanbul:Edirne Valilii yaynlar,Cilt-1, Batur ,A.( 1985) Batllama Dneminde Osmanl Mimarl Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, stanbul: letiim Yaynlar. Beksa,E. (1995) Avrupa Sanatna Giri,stanbul : Enin Yaynclk,2.Basm. Bykileyen ,.(1993) Sanat Eserlerini nceleme,Eskiehir. ifti, A.(2004) 19.Yzylda Osmanl Devletinde Askeri Mimari ve stanbulda ina Edilen Askeri Yaplar, Yldz Teknik niversitesi ,Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul Darkot, B.(1993) Edirne, Corafi Giri , Edirnenin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab ,Ankara: T.T.K Yaynlar. Dogdu ,. Z. (2002) Dodu, Kla Mimarisi, Trkler Ansiklopedisi, Cilt:12,Ankara. Hasol,D.(2002) Mimarlk Szl ,stanbul:Yem Yaynlar, 8.Bask. Edirne Gazetesi,2 reblleval 1324 no:1315 13 Nisan 1322, eviri: Nilfer Gke.

122

Edirne Gazetesi, 24 Austos1322 no.1324, eviri: Nilfer Gke. Edirne Salnamesi,H1319/M.1901 .s.923-925. eviri: Nilfer Gke. Edirne l Jandarma Alay Komutanl,(2004):Edirne Kapal Cezaevi,Jandarma tarihe klasr. Emecen, F. M. (1998)Tarih Koridorlarnda Bir Snr ehri: Edirne , Edirne Serhatdaki Payitaht, stanbul:Yap Kredi Yaynlar. Esin,E.(1993) Muyanlk,Uygur Buyan yapsndan hakanlk Muyanlna (Ribat) ve Seluklu Han ile Medresesinde gelime. Malazgirt Armaan, Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi, 2.bask. Eyice , S.(1981):XVIII:Yzylda Trk Sanat ve Trk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik slubu, Sanat Tarihi Yll(1979-1980),stanbul. Eyice,S.(1997) Hamam,slam Ansiklopedisi,stanbul :Diyanet Vakf Yaynevi,Cilt 15. Eyice,S. (1993)Bizans Devrinde Edirne Ve Bu Devire Ait Eserler, Edirnenin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab,Ankara: T.T.K Yaynlar. Eyice, S.(1981) XVIII. Yzylda Trk Sanat Ve Trk Mimarisinde Avrupa Neoklasik slubu Sanat Tarihi Yll 1979-1980, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Sanat Tarihi Enstits, stanbul. Frat, N. . (1999) XX. Yzyl Balarnda Grlen Osmanl Mimarisi Osmanl Ansiklopedisi, Cilt;10, Ankara. Genel Kurmay Bakanl,(2000): Hizmet Kanun Ve Ynetmelii, Ankara Genel Kurmay Bakanl,(1995): Trk Silahl Kuvvetler Tarihi Osmanl Devri, Ankara Genelkurmay Basmevi, III. Cilt, 7. ksm,

123

Genel Kurmay Bakanl,(1987): Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, Osmanl Devri Birinci Kosova Meydan Muhaberesi (15 Haziran 1389), Ankara:Genelkurmay Basmevi, III.Cilt 1. Ksm eki Genel Kurmay Bakanl,(1986): Hizmet Kanun ve Ynetmelii, stanbul:Bayrak Yaymclk. Gke,N. ve Karlkaya,E. (2001) Edirne Merkez Asker Hastanesi, Trakya niversitesi Tp Fakltesi Dergisi, Cilt: 18 Say: 2. Gner ,Y. (2004) Edirne Askeri Tabyalarnn Mimarisi ,Mimar Sinan nversitesi(Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi),stanbul nalck,H.(1993) Edirnenin Fethi (1361) , Edirnenin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab, Ankara: T.T.K Yaynlar. nce, K. (1999) III.Selim IV. Mustafa ve II. Mahmud Dnemi (1789-1839) Osmanl Mimarisi hakknda, Osmanl Ansiklopedisi, Cilt:10, Ankara. Kazancgil,R. (1999) Edirne ehir Tarihi Kronolojisi(1300-1994),Edirne: Edirne Valilii Yaynlar. K.K.K, (1996): Trk Kara Kuvvetleri Tarihi, Ankara: Kara Kuvvetleri Basmevi. Ketselli,N. R.(1999) Osmanl imparotorluunun Bat,stanbul :Arma Yaynlar. Kylolu,N ve Tunca,A.(2002) Namazgahl Meydan emesi,Yre Dergisi, Edirne: Anka Basmevi. Mansel, M.A. (1993 ) lkada Edirne , Edirnenin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab ,Ankara : T.T.K Yaynlar. Onur ,O.(1972) Edirne Trk Tarih Vesikalarndan Kitabeler,stanbul:Yenilik Basmevi.

124

ney,G. (1989) Beylikler Devri Sanat,XIV-XV.Yzyl,stanbul:Trk Tarih Kurumu yaynlar. zbay, K. (1981) Trk Asker Hekimlii Tarihi ve Asker Hastaneleri, C.III, stanbul. zalp,.(1999) Ksa Edirne ili Tarihi, Edirne Ticaret Borsas.Edirne z,T. (1993): Edirne Yeni Saraynda Kaz ve Aratrmalar, Edirnenin 600. Fetih Yldnm Armaan Kitab, stanbul:T.T.K Yaynlar. zcan ,A.(1997):Karakol Binalar, slam Ansiklopedisi, Cilt.23, Diyanet Vakf Yaynevi, stanbul, Peremeci, N.O.(1939) Edirne Tarihi, stanbul :Resimli Ay Matbaas. Sar,A.(2000) Dey sirklasyon Elemanlar Merdivenler. stanbul :Yem Yaynclk. Sarcalolu, M.E.(1997) II.Mahmut Dneminde Edirnenin Sosyo-Ekonomik Durumu,stanbul niversitesi,Yaynlanmam Doktora Tezi,stanbul. Szen,M.(1993) Trk Mimarisinin Tarihsel Geliim,stanbul:stanbul niversitesi Yayn. Szen,M. ve Tanyeli,U.(1992) Sanat Kavram ve Terimleri Szl,stanbul: Remzi Kitabevi. Tekeli,. (1999): 19.Yzylda stanbul Metropol Alannn Dnm Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri, stanbul :Tarih Vakf Yurt Yaynlar. Tosyavizade Rfat Osman.(1994): Edirne Rehnmas (Edirne ehir Klavuzu),stanbul: Trk Ktphaneciler Dernei Edirne ubesi Yaynlar. lgen,S.A.(1977) Hamam,slamAnsiklopedisi, stanbul: M.E.B.Yaynlar, 5.Cilt.

125

Yldrm,N. ve Tekkollu L. (2001): Yaayan Tarihi Ve Kltrel Askeri Yaplar,Ankara TrkTarih Kurumu Yaynlar. 54.Mknz.P.Tug, (2002):Kla Tarihe Defteri,Edirne. 54.Mknz.P.Tug, (2001): General Fahri zdilek Klas Kla Tarihe Defteri, Edirne. 54.Mknz.P.Tug, (2001): General Celalettin Alko Klas Kla Tarihe Defteri, Edirne. 54.Mknz.P.Tug, (2001): General Kemal Tanca Klas Kla Tarihe Defteri, Edirne. 54.Mknz.P.Tug, (2001): Tmgeneral Adil Alpay Klas Kla Tarihe Defteri, Edirne.

126