‫ﺑﻠﮑﻪ ﮔﻤﺮاﻩ ﺷﺪﯼ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪﻋﺴﻘﻼﻧﯽ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﯽ ﮐﺘﺎب‪ :‬ﺑﻞ ﺿﻠﻠﺖ‬

‫ﻧﻘﺪﯼ ﺑﺮ ﮐﺘﺎب ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺷﺪم‬

‫ﺑﺴﻢ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫اهﺪاء‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ي اﻳﻦ آﺘﺎب را اوﻻَ‪ :‬ﺑﻪ ﺷﻬﺪاء اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫اﻳﺮان اهﺪاء ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬هﻤﺎن آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ در ﻗـﺮن‬
‫ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺟﺮم اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻮدن ﺣﻠـﻖ ﺁوﻳـﺰ ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ رﺑﻮدﻩ ﺷـﺪﻧﺪ و وﺣﺸـﻴﺎﻧﻪ ﻗﻄﻌـﻪ ﻗﻄﻌـﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﮔﻠﻮﻟﻪ هـﺎي ﻏـﺪر و ﺧﻴﺎﻧـﺖ در‬
‫ﺧﺎرج از اﻳﺮان ﺟﺴﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﭘﺎرﻩ ﭘﺎرﻩ آﺮد‪.‬‬
‫ً‪ :‬ﺑﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷـﺪﮔﺎن اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎ‬
‫اهﺪاء ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬دﻻور ﻣﺮداﻧﻲ آﻪ ﺳـﺎﻟﻬﺎي ﻣﺪﻳـﺪي‬
‫از ﻋﻤﺮﺷــﺎن را در زﻧــﺪاﻧﻬﺎ ئ ﺷــﻜﻨﺠﻪ ﮔﺎهﻬــﺎ‬
‫ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ً‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎﺳﺖ‬ ‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‬
‫در دﻳﺎر هﺠﺮت‪ ،‬ﺑﺪور از آﺎﻧﻮن ﮔـﺮم ﺧـﺎﻧﻮادﻩ و‬
‫دوﺳﺘﺎن ﺑﺎ آﻤﺘـﺮﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧـﺎت و ﺑـﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷـﺮاﺋﻂ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ هﻤﻪ ي ﭘﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﻴﻘـﺖ‪ ،‬ﺁﻧـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﺳﺨﻨﺎن و ﺣﺮﻓﻬﺎ را ﻣـﻲ ﺷـﻨﻮﻧﺪ و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ آﺘﺎب را اهﺪاء ﻣﻲ آﻨﻢ‪.‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫اهﺪاء‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ي ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫ﺗﻤﻬﻴﺪ‬

‫ﺑﺎب اول‬
‫ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻴﺎن اهﻞ ﺳـﻨﺖ و‬
‫رواﻓﺾ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻐﻮي و اﺻﻄﻼﺣﻲ ﺻﺤﺎﺑﻲ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻐﻮي و اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻣﻨﺎﻓﻖ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ واﻗﻌﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از دﻳـﺪﮔﺎﻩ رواﻓـﺾ دوازدﻩ‬
‫اﻣﺎﻣﻲ‬
‫ﻧﻔﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﻣﺎﻣﻴﻪ‬

‫ﺑﺎب دوم‬
‫رد دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ))ﺻـﺤﺎﺑﻪ در ﺻـﻠﺢ‬
‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ((‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫رد دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ در ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﺼﻴﺒﻴﺖ روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ـﺤﺎﺑﻪ در‬
‫ـﺎرﻩ ي ﺻـ‬
‫ـﺎﻧﻲ و رد ﺁن درﺑـ‬
‫ـﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـ‬
‫دﻳـ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺎﻣﻪ‪ψ‬‬

‫ﺑﺎب ﺳﻮم‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻗـﺮﺁن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﻮرد ﻣﺬﻣﺖ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ اﺳـﺘﺪﻻل ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از ﺁﻳـﻪ ي دوم‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﺬﻣﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ρ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁﻳﻪ ي ﺧﺸﻮع داﻳﺮ ﺑﺮ‬
‫ذم ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ψ‬‬
‫ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ ي اﻳﻨﻜـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬اﺻﺤﺎﺑﺶ را ﻣﻮرد ﻧﻜﻮهﺶ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‬
‫رد اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻨﺎﻓﺲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺮاي‬
‫دﻧﻴﺎ‬

‫ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ را ﻧﻜﻮهﺶ آﺮدﻩ اﻧﺪ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ در‬
‫ﻧﻤﺎز ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻳﺠﺎد آﺮدﻧﺪ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﺻـﺤﺎب‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻨﺪ‬

‫ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻋﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ي اول‪ ،‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﺻﺪﻳﻖ اآﺒﺮ‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﺪ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻓﺎﻃﻤﻪ ي زهﺮا‪ ψ‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺪك‬
‫ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮ ﻋﺼﻤﺖ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﻳﺎ آﺴﺎﻧﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ دﻻﻟﺖ دارد‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ درﺑﺎر ي‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب هﺪاﻳﺖ و اﺳﺘﺒﺼﺎر((‬
‫ﻧﺺ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اوﻟـﻲ ﺑـﻮدن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫در ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧـﻼف ﺳـﻨﺖ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ ي ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ‬
‫وﻟﻴﺪ‪ψ‬‬

‫ﺑﺎب هﻔﺘﻢ‬
‫اﻳﺮادهﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ي دوم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب‪ ψ‬و ﭘﺎﺳﺦ ﺁن‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ψ‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ ﺟﺎهﻞ ﺑﻮدن ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻤﺮ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﺧﻮد ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب‬
‫ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺎﻟﻢ((‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ در‬
‫اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ‬

‫ﺑﺎب هﺸﺘﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴـﻪ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ي‬
‫ﺳﻮم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‪ψ‬‬

‫ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﺁﺗﺶ ﻓﺘﻨﻪ را ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺖ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺎب دهﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ ي ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن‪ψ‬‬

‫ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ ي ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫از آﺎﺗﺒﺎن وﺣﻲ ﻧﺒﻮدﻩ و ﺑﻪ ﻣﺮدم دﺳﺘﻮر دادﻩ ﺗﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬را ﺑﺪ و ﺑﻴﺮاﻩ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي را ﺻﺎدر آﺮد ﭼﻮن ﺑﻪ ﻋﻠﻲ‬
‫ﻧﺎﺳﺰا ﻧﮕﻔﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﺴـﻦ‬
‫ﺑﺼﺮي ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﻣﺸﺎﺟﺮﻩ ي ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻼﻓـﺖ را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻠﻮآﻴﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺎب دوازدهﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻋﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﻀﺮت اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ψ‬‬

‫ﺑﺎب ﺳﻴﺰدهﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻧـﺺ ﺑـﺮاي‬
‫وﺟﻮب ﭘﻴﺮوي از ﻋﻠﻲ‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻧﺼـﻮص دال‬
‫ﺑﺮ وﺟﻮب ﭘﻴﺮوي از اهﻞ ﺑﻴﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑﺨـﺎري‬
‫ﺳﻼم و درود را ﻣﺨﺘﺺ ﻋﻠﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﺋﻤـﻪ‬
‫ارﺑﻌﻪ ﻋﻠﻢ را از ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﺰد‬
‫ﮔﺮوهﻲ از ﺷﻴﻌﻪ از ﺁن ﻋﻠﻲ ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬و ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺮوهﻲ از ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻣﺪﻋﻲ اﻟﻮهﻴﺖ ﻋﻠﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺧﻮﻳﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ً هﻤﺎن ﻗﺮﺁﻧﻲ اﺳﺖ آـﻪ ﻧـﺰد اهـﻞ‬ ‫ﻗﺮﺁن ﺁﻧﺎن ﻋﻴﻨﺎ‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷـﻴﻌﻪ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ اﺿـﺎﻓﻪ آـﺮدن‬
‫))ﻋﻠﻲ وﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ(( در اﻟﻔﺎظ اذان‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ راﻓﻀﻪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن زدن ﺑـﺮ ﺳـﺮ و‬
‫ﺻﻮرت در ذآﺮ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺣﺴﻴﻦ‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺷﻴﻌﻪ داﻳﺮ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻗﺒﻮر ﺷﺮك‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺪﻳﺚ ))اﺳﺘﻔﺘﺮق أﻣﺘﻲ إﻟـﻲ ﺛـﻼث و ﺳـﺒﻌﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﻗﻪ((‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺣـﺪﻳﺚ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﺟﺎﻧـﺐ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ψ‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺷـﺪن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺑﺠﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ ي ﻣﻨﻘﻠﺒﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن واژﻩ ي ))اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ((‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ي دوازدﻩ اﻣـﺎم و اﺳـﺎﻣﻲ ﺁﻧـﺎن ﺗﺼـﺮﻳﺢ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬هﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲ آﻨﺪ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻣﻴﺎن اﺋﻤﻪ ارﺑﻌﻪ دال ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﻗـﺮﺁن‬
‫و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺒﺤﺚ )راهﻨﻤﺎﻳﻲ‬
‫ﺣﻖ(‬
‫ﻣﺂﺧﺬ و ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ﺑﺴﻢ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫إن اﻟﺤﻤﺪ ﷲ ﻧﺤﻤﺪﻩ و ﻧﺴﺘﻌﻴﻨﻪ و ﻧﺴﺘﻐﻔﺮﻩ و ﻧﻌﻮذ‬
‫ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﺷﺮور أﻧﻔﺴﻨﺎ و ﺳﻴﺌﺎت أﻋﻤﺎﻟﻨﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﻬﺪﻩ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ﻓﻼ ﻣﻀﻞ ﻟﻪ و ﻣﻦ ﻳﻀﻠﻞ ﻓﻼ هﺎدي ﻟﻪ‪ ،‬وأﺷـﻬﺪ أن‬
‫ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ وﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﻚ ﻟﻪ‪ ،‬وأﺷـﻬﺪ أن ﻣﺤﻤـﺪا‬
‫ً‬
‫ﻋﺒﺪﻩ و رﺳﻮﻟﻪ‪.‬‬
‫َﻻ‬‫ِ و‬
‫ِـﻪ‬
‫َﺎﺗ‬
‫ﺗﻘ‬ ‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﺣَـﻖ‬
‫ﱠ ُ‬ ‫ُـﻮا‬
‫ﺗﻘ‬‫ُﻮا اﱠ‬
‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫ﻬﺎ اﱠ‬‫ﻳَ‬‫َﱡ‬ ‫)َ‬
‫ﻳﺎ أ‬
‫َ( ))ﺁل ﻋﻤﺮان‪.((102:‬‬ ‫ِﻤﻮن‬
‫ﻣﺴْﻠُ‬
‫ْ ُ‬ ‫َُْ‬
‫ﻧﺘﻢ‬ ‫َأ‬‫إﻻ و‬ ‫ﺗﻤﻮﺗﻦ‬
‫ُﱠ ِﱠ‬ ‫َُ‬
‫)اي آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ اﻳﻤـﺎن ﺁوردﻩ اﻳـﺪ ﺁﻧﭽﻨـﺎن آـﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳـﻴﺪ و ﺟـﺰ در ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻤﻴﺮﻳﺪ‪(.‬‬
‫ْﺲٍ‬ ‫ﻧﻔ‬
‫ْ َ‬‫ِﻦ‬‫ْ ﻣ‬‫َﻜُﻢ‬‫َﻘ‬‫ِي ﺧَﻠ‬ ‫ﻟﺬ‬‫ُ اﱠ‬‫ﺑﻜُﻢ‬
‫َﱠ‬‫ُﻮا ر‬ ‫ﺗﻘ‬‫ﱠﺎسُ اﱠ‬ ‫ﻬﺎ اﻟﻨ‬ ‫ﻳَ‬‫َﱡ‬ ‫ﻳﺎ أ‬ ‫)َ‬
‫ِﻴـﺮا‬
‫ً‬ ‫َﺜ‬‫ِﺟَﺎﻻً آ‬ ‫ﻤﺎ ر‬ ‫ﻬَ‬‫ُْ‬‫ِﻨ‬
‫ﱠ ﻣ‬‫ﺑﺚ‬ ‫ﻬﺎ و‬
‫ََ‬ ‫ْﺟََ‬‫َو‬‫ﻬﺎ ز‬ ‫َْ‬‫ِﻨ‬‫َ ﻣ‬ ‫َﻖ‬ ‫ٍ و‬
‫َﺧَﻠ‬ ‫ِﺪة‬
‫َاﺣَ‬ ‫و‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫ْﺣَﺎمَ إ‬‫اﻷَر‬
‫َ ْ‬ ‫ِ و‬ ‫ِﻪ‬‫َ ﺑ‬‫ﻟﻮن‬‫ﺎءُ‬
‫ﺗﺴَ َ‬‫ِي َ‬ ‫ﻟﺬ‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ اﱠ‬‫ُﻮا‬ ‫ﺗﻘ‬
‫َاﱠ‬‫ﺎء و‬ ‫ِﺴَ ً‬‫َﻧ‬‫و‬
‫ً( ))اﻟﻨﺴﺎء‪.((1 :‬‬ ‫ِﻴﺒﺎ‬ ‫َﻗ‬‫ْ ر‬‫ﻋﻠﻴﻜﻢ‬
‫َ ََ ُْ‬ ‫آﺎن‬ ‫َ‬
‫)اي ﻣــﺮدم‪ ،‬از ﭘﺮوردﮔﺎرﺗــﺎن ﺑﺘﺮﺳــﻴﺪ‪ ،‬هﻤــﺎن‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎري آﻪ ﺷـﻤﺎ را از ﻳـﻚ اﻧﺴـﺎن ﺁﻓﺮﻳـﺪ و‬
‫هﻤﺴﺮش را از او ﺧﻠﻖ آﺮد و از ﺁن دو‪ ،‬ﻣـﺮدان و‬
‫زﻧﺎن زﻳﺎدي ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬و از ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ آﻪ‬
‫هﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ او ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣـﻲ دهﻴـﺪ و درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺷﻤﺎﺳﺖ‬
‫و ﺷﻤﺎ را زﻳﺮ ﻧﻈﺮ دارد‪(.‬‬
‫ْﻻً‬ ‫ﻟـﻮا َﻗـﻮ‬ ‫َُﻗﻮُ‬ ‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬‫ُـﻮا‬‫ﺗﻘ‬‫ُـﻮا اﱠ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬‫ﻬﺎ اﱠ‬ ‫ﻳَ‬‫َﱡ‬ ‫ﻳﺎ أ‬ ‫)َ‬
‫ﻣﻦ‬
‫ْ‬ ‫ْ و‬
‫ََ‬ ‫ﻮﺑﻜُﻢ‬
‫ﻧ َ‬‫ُُ‬‫ْ ذ‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬‫ْ َ‬ ‫ِﺮ‬
‫ْﻔ‬‫ﻳﻐ‬
‫ََ‬‫ْ و‬‫ﻟﻜُﻢ‬
‫ﻤﺎَ‬ ‫َْ‬‫َﻋ‬
‫ْ أ‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬‫ِﺢْ َ‬‫ْﻠ‬‫ﻳﺼ‬
‫ً ُ‬ ‫ِﻳﺪا‬ ‫ﺳَﺪ‬
‫ً( )اﻷﺣـﺰاب‪:‬‬ ‫ِﻴﻤـﺎ‬ ‫َﻈ‬‫ً ﻋ‬‫ْزا‬‫َﻮ‬‫َ ﻓ‬‫َﺎز‬ ‫ﺪ ﻓ‬‫َْ‬ ‫َﻘ‬
‫ُ ﻓ‬ ‫ﻟﻪ‬‫َﺳُﻮَ‬‫َر‬
‫َِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ِﻊ‬‫ﻳﻄ‬‫ُ‬
‫‪(70_71‬‬
‫)اي آﺴﺎﻧﻲ آﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ اﻳﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‬
‫و ﺳﺨﻦ ﺣﻖ و درﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ را اﺻﻼح ﻣﻲ آﻨﺪ و ﮔﻨﺎهﺎﻧﺘﺎن را ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﺪ و هﺮ آﺲ از ﺧـﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ ﭘﻴـﺮوي ﻧﻤﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺰرﮔﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪:‬‬
‫وﺣﺪت و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻳﻜـﻲ از ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ‬
‫اهﺪاﻓﻲ اﺳﺖ آﻪ اﺳﻼم ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺁن ﺑﺴـﻴﺎر ﺗـﻼش‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻨﺒﺎرﻩ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ُوا‬ ‫ُـﺮ‬‫ْآ‬‫َاذ‬‫ﱠُﻗـﻮا و‬ ‫َﺮ‬‫ﺗﻔ‬‫َﻻ َ‬‫ً و‬‫ِﻴﻌـﺎ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ﺟَﻤ‬
‫ِﺤَﺒْﻞ‬‫ﻤﻮا ﺑ‬ ‫ُِ‬‫َﺼ‬ ‫ْﺘ‬
‫َاﻋ‬ ‫)و‬
‫ِﻜُﻢ‬
‫ْ‬ ‫ُـﻮﺑ‬ ‫َ ُﻗﻠ‬‫ﺑﻴْﻦ‬‫َ َ‬ ‫ﻟﻒ‬‫َﱠ‬‫َﺄ‬‫اء ﻓ‬
‫ﺪ ً‬ ‫َﻋ‬
‫َْ‬ ‫ْ أ‬‫ُﻢ‬‫ْﺘ‬‫ُﻨ‬‫ْ آ‬ ‫ِذ‬
‫ْ إ‬ ‫َﻴْﻜُﻢ‬
‫َﻠ‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ِ‬
‫ﻤﺖ‬‫َْ‬‫ِﻌ‬‫ﻧ‬
‫ِﻦ‬
‫َ‬ ‫ٍ ﻣ‬‫َة‬
‫ْﺮ‬‫َﺎ ﺣُﻔ‬ ‫َﻰ ﺷَﻔ‬ ‫َﻠ‬‫ْ ﻋ‬‫ُﻢ‬‫ْﺘ‬
‫ُﻨ‬‫َآ‬
‫ً و‬ ‫َاﻧﺎ‬ ‫ِ إ‬
‫ِﺧْﻮ‬ ‫ِﻪ‬‫ﻤﺘ‬‫َْ‬‫ِﻌ‬‫ِﻨ‬
‫ْ ﺑ‬‫ُﻢ‬‫ْﺒَﺤْﺘ‬‫َﺻ‬‫َﺄ‬‫ﻓ‬
‫ِ‬
‫ِـﻪ‬ ‫ﺁﻳﺎﺗ‬
‫ْ َ‬ ‫ﻟﻜُـﻢ‬ ‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬‫ﻳﺒَـﻴﱢﻦ‬
‫ﻟﻚَ ُ‬‫َِ‬‫َﺬ‬
‫ﻬﺎ آ‬ ‫ِﻨ‬
‫َْ‬ ‫ْ ﻣ‬‫ُﻢ‬‫َآ‬‫َﺬ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﻘ‬ ‫َﺄ‬
‫ِ ﻓ‬ ‫ﱠﺎر‬‫اﻟﻨ‬
‫َ( )ﺁل ﻋﻤﺮان‪.(103:‬‬ ‫ﺪون‬ ‫ﻬﺘ‬
‫َُ‬ ‫ﺗْ‬
‫ْ َ‬ ‫ﻜﻢ‬
‫ﱠُ‬‫َﻠ‬‫ﻟﻌ‬‫َ‬
‫)هﻤﮕﻲ ﺑﻪ رﻳﺴـﻤﺎن ﺧـﺪا )ﻗـﺮﺁن( ﭼﻨـﮓ ﺑﺰﻧﻴـﺪ و‬
‫ﭘﺮاآﻨﺪﻩ ﻧﺸﻮﻳﺪ و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑـﻪ ﻳـﺎد‬
‫ﺁورﻳﺪ ﺁن هﻨﮕﺎم آـﻪ دﺷـﻤﻦ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻳـﺪ ﭘـﺲ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن اﻟﻔﺖ و دوﺳﺘﻲ ﺑـﺮ ﻗـﺮار‬
‫آﺮد در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﻤﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻧﻌﻤـﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮادر ﺷﺪﻳﺪ و ـ هﻤﭽﻨﻴﻦ ـ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ آﻨﺎرﻩ‬
‫ي ﮔﻮدال ﺁﺗـﺶ ﺑﻮدﻳـﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﻤﺎ را از ﺁن‬
‫ﻧﺠﺎت داد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ ﺁﻳـﺎت‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺷـﻤﺎ هـﺪاﻳﺖ و‬
‫راهﻨﻤﺎﻳﻲ ﺷﻮﻳﺪ‪(.‬‬
‫در ﺁﻳﻪ ﺑﺎﻻ هﻤﺎن ﻃـﻮري آـﻪ ﻣﺸـﺎهﺪﻩ ﻣـﻲ آﻨﻴـﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺣﺪت و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ دﻋﻮت ﻣـﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺪ و‬
‫از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻘﺎق و ﻧﻔﺎق و اﺧﺘﻼف ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﻨﺪ و‬
‫اﺧﻮت اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻧﻌﻤﺖ ﻳﺎد ﺁوري ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ي ﺁن روز را ﻣﻘﺪاري ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺑﻴﺎورﻳﺪ آﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ دﺷـﻤﻦ ﺑﻮدﻳـﺪ و‬
‫ﻣﺸﻐﻮل ﺟﻨﮕﻬﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻮدﻳﺪ ﺑﻪ وﻳﮋﻩ اوس و ﺧﺰرج‬
‫آﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ در ﺟﻨﮓ و ﺧﻮﻧﺮﻳﺰي ﺑﻪ ﺳـﺮ ﻣـﻲ ﺑﺮدﻧـﺪ‬
‫اﻣــﺎ ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑــﺎ ﻧﻌﻤــﺖ اﺳــﻼم و ﻗــﺮﺁن ﻣﻴــﺎن‬
‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻟﻔﺖ و دوﺳﺘﻲ ﺑﺮ ﻗﺮار و ﺁﻧﻬـﺎ را از‬
‫ﺷﺮك و آﻔﺮ و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﻧﺠﺎت داد‪.‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬هﻢ از هﻤﺎن روزهـﺎي ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ دﻋـﻮت‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ اﺧﻮت و ﺑﺮادري ﺗﺎآﻴﺪ آـﺮدﻩ و هﻤـﻪ ي‬
‫ﺗﻼش ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ρ‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧﺘﻼف‬
‫را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد‪ ،‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ي ﻣﻨﻮرﻩ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ اوﻟـﻴﻦ ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻴـﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻮﻳﮋﻩ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر اﺧﻮت ﺑﺮﻗﺮار آﺮد و ﺑـﺎ‬
‫وﺣﺪت و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺎﺋﻖ ﺁﻳـﺪ و‬
‫هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ در ﻳﻜﻲ از ﻏﺰوات ﻣﻴﺎن ﻳـﻚ ﻣﻬـﺎﺟﺮ و‬
‫ﻳﻚ اﻧﺼﺎري اﺧﺘﻼﻓﻲ ﺑﺮوز آـﺮد و ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺁن‪،‬‬
‫ﻣﺮد اﻧﺼﺎري ﺻﺪا آﺮد اي اﻧﺼﺎر ﺑﻪ داد ﻣﻦ ﺑﺮﺳﻴﺪ‬
‫و ﻣﻬﺎﺟﺮ ﻓﺮﻳﺎد زد‪ :‬اي ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑـﻪ ﻓﺮﻳـﺎد ﻣـﻦ‬
‫ـﻨﻴﺪ‪،‬‬ ‫ـﺨﻨﺎن را ﺷـ‬ ‫ـﺮم‪ ρ‬اﻳـ‬
‫ـﻦ ﺳـ‬ ‫ـﻮل اآـ‬‫ـﻴﺪ و رﺳـ‬‫ﺑﺮﺳـ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺮدي‬
‫از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻳﻚ اﻧﺼـﺎري را زدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﮕﺬارﻳﺪ زﻳـﺮا ﺑـﺪ ﺑـﻮ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪((.‬‬
‫اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ در زﻣﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮ وﺣﺪت اﻣـﺖ اﺳـﻼﻣﻲ‬
‫ﺗﺎآﻴﺪ ﮔﺮدﻳﺪ و در اﻳﻦ راﺳـﺘﺎ ﺁﻳـﺎت و اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻃـﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﻧﺸﻮد از ذآﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮدداري ﻣﻲ آﻨﻢ ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫رﺳﻮا اآـﺮم‪ ρ‬و ﻳـﺎران ﺑـﺎ وﻓـﺎﻳﺶ ﺑـﺎ وﺣـﺪت و‬
‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﻓﺎﺋﻖ ﺁﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻗـﺪرت ﺑـﺰرگ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﻜﻪ ﻓﺘﺢ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣـﺮدم ﮔـﺮوﻩ‬
‫ﮔﺮوﻩ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ اﺳﻼم ﺷﺪﻧﺪ و در اﻳـﻦ زﻣـﺎن ﭼـﻮن‬
‫ﺷﺨﺺ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺣﻀﻮر داﺷﺖ هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ اﺧﺘﻼﻓـﻲ‬
‫ﺑﺮوز ﻧﻜﺮد و اﮔﺮ هﻢ ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑـﺮوز آﻨـﺪ در‬
‫ﻧﻄﻔﻪ ﺧﻔﻪ ﻣﻲ ﺷـﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ ﻳـﻚ ﻣـﻮرد را ﻣﺘـﺬآﺮ‬
‫ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دار ﻓﺎﻧﻲ را وداع‬
‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻋﺪﻩ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻌﺪادي هـﻢ‬
‫ﻣﻨﻜﺮ زآﺎت ﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن اﻳﺴﺘﺎد و ﺑﺎ ﺁﻧﻬـﺎ ﺟﻬـﺎد و ﻣﺒـﺎرزﻩ‬
‫آﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬أﻳﻨﻘﺺ اﻟﺪﻳﻦ و أﻧﺎ ﺣـﻲ(( ﺁﻳـﺎ‬
‫ﻣﻦ زﻧﺪﻩ ام و دﻳﻦ ﻧﺎﻗﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ و ﺑـﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﮕﺬاﺷﺖ اﺧﺘﻼﻓـﻲ در دﻳـﻦ اﻳﺠـﺎد‬
‫ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ داﻣﻨﻪ ي ﻓﺘﻮﺣﺎت اﺳﻼﻣﻲ اﻓﺰود و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮزهﺎي و ﺑﻪ ﻣﺮزهﺎي اﻳﺮان و روم‪ ،‬دو اﺑﺮ ﻗﺪرت‬
‫ﺁن زﻣﺎن ﻟﺸﻜﺮآﺸـﻲ آـﺮد و هﻨﮕـﺎﻣﻲ آـﻪ در ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻳﻤﺎﻧﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﺣﺎﻓﻈﺎن ﻗﺮﺁن ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ τ‬ﻗﺮﺁن را ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺁوري ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا ﻧﻘﺼﻲ در ﻗﺮﺁن اﻳﺠﺎد ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ راﺷﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫دو ﺳﺎل و اﻧﺪي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ دﻳﺪار ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺘﺎﻓﺖ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ τ‬ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮ ﮔﺰﻳـﺪﻩ ﺷـﺪ‪ ،‬وي‬
‫ﻃﺒﻖ وﺻﻴﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻳﻬﻮدي و ﻧﺼﺎري را از ﺷﺒﻪ‬
‫ﺟﺰﻳﺮﻩ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻴﺮون راﻧﺪ‪ ،‬دو اﺑﺮ ﻗﺪرت ﺑـﺰرگ‬
‫ﺁن روز ﻳﻌﻨﻲ روم و اﻳﺮان را ﺷﻜﺴﺖ داد‪ ،‬در ﻗﻠﺐ‬
‫اﻳﺮان ﭘﻴﺸﺮوي آﺮد‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺷﺎم‪ ،‬ﻋـﺮاق و ﻓﻠﺴـﻄﻴﻦ‬
‫را ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو اﺳﻼﻣﻲ اﻓﺰود‪ ،‬ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس را ﺁزاد‬
‫آﺮد‪ .‬هﻤﻪ و هﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺑـﺰرگ‪ ،‬ﭘﻴﺸـﺮﻓﺘﻬﺎي‬
‫ﺑﺮق ﺁﺳﺎ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر دﻋﻮت اﺳـﻼﻣﻲ و ﮔﺴـﺘﺮش ﻗﻠﻤـﺮو‬
‫ـﺪت و‬
‫ـﺎن و وﺣـ‬ ‫ـﺦ ﺁﻧـ‬
‫ـﺎن راﺳـ‬
‫ـﺎﻳﻪ اﻳﻤـ‬
‫ـﻼم در ﺳـ‬
‫اﺳـ‬
‫ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا آﺮد‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم اﻋـﻢ از‬
‫ﻣﺸﺮآﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻬﻮد‪ ،‬ﻣﺠﻮس‪ ،‬ﻧﺼﺎري و ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ آـﻪ از‬
‫زﻣﺎن رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺗـﺎآﻨﻮن در هﻤـﻪ ي ﻧﺒﺮدهـﺎي‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺷﻜﺴﺖ ﺧـﻮردﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ و دﻳﮕـﺮ اﻣﻴـﺪي ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوزي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺒـﺎرﻩ راﻩ ﻣﻜـﺮ و ﺣﻴﻠـﻪ و‬
‫ﺗﺮور را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و در ﻳـﻚ ﺗﻮﻃﺌـﻪ ﻣﺜﻠـﺚ‬
‫ﻳﻬﻮدي‪ ،‬ﻣﺠﻮس و ﻧﺼـﺎري ﺧﻠﻴﻔـﻪ دوم رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ τ‬را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از وي ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻋﻔـﺎن‪ τ‬روي آـﺎر ﺁﻣـﺪ‪،‬‬
‫دوران ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻋﻔـﺎن‪ τ‬در‬
‫واﻗﻊ دوران اﻣﺘﺪاد ﻓﺘﺢ و ﭘﻴـﺮوزي هـﺎي ﺧﻠﻴﻔـﻪ‬
‫دوم ﺑﻮد اﻣﺎ در اواﺧﺮ دوران ﺧﻼﻓـﺖ ذواﻟﻨـﻮرﻳﻦ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﻲ ﺑﺮوز آﺮد آﻪ زﻣﻴﻨﻪ اﺧﺘﻼف و ﭘﺮاآﻨﺪﮔﻲ‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ را ﻓﺮاهﻢ آﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت هﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ ﻳﻬﻮدي آﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻇــﺎهﺮ ﻣﺴــﻠﻤﺎن ﺷــﺪﻩ ﺑــﻮد در ﻣﻴــﺎن ﺑﻌﻀــﻲ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺗﺎزﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻬﺎ آﻪ هﻨـﻮز اﺳـﻼم‬
‫را ﺧﻮب ﻧﻔﻬﻤﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ رواج ﭘﻴﺪا آﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ‬
‫ﺳﺒﺄ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺷﺎم و ﻋﺮاق رﻓﺖ و ﻣﺮدم را ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺷﻮراﻧﺪ اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ آﺴﺐ ﻧﻜﺮد ﺑﻪ ﻣﺼﺮ‬
‫رﻓﺖ و ﺁﻧﺠﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﺮدم را اﻃﺮاف ﺧﻮد ﺟﻤﻊ آﻨﺪ‬
‫و ﺁﻧﻬﺎ را ﻋﻠﻴـﻪ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺑﺸـﻮراﻧﺪ و ﺳـﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬
‫ﺷﻮرﺷﻲ آﻪ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ ﺁن را ﺁﻏـﺎز آـﺮدﻩ ﺑـﻮد‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔـﺎن ﮔﺮدﻳـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻴـﺪ ﺑـﻪ آﺘـﺐ ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ ﺑﻌﺪ از ﺁن‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﺑﻄﻮر رﺳﻤﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻇﺎهﺮ ﺷﺪ و اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓـﺎت ﺑﺎﻋـﺚ ﻇﻬـﻮر‬
‫ﻓﺮﻗﻪ هﺎ و ﺑﺪﻋﺖ هﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ ﮔﺮدﻳـﺪ آـﻪ از ﺁن‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان رﻩ رواﻓﺾ‪ ،‬ﺧﻮارج ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺟﺌﻪ‪،‬‬
‫ﻗﺪرﻳﻪ و ﻏﻴﺮﻩ اﺷﺎرﻩ آﺮد‪ .‬دﺷﻤﻨﺎن اﺳـﻼم ﺑـﻮﻳﮋﻩ‬
‫ﻳﻬﻮد در واﻗﻊ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺖ واﺣﺪﻩ ﺑﻮد ﺁﻧﺮا ﺗﻘﺴـﻴﻢ آﻨﻨـﺪ و ﺟﻨـﮓ هـﺎي‬
‫داﺧﻠﻲ ﺟﻤﻞ‪ ،‬ﺻﻔﻴﻦ و ﻧﻬـﺮوان را اﻳﺠـﺎد آﻨﻨـﺪ و‬
‫زﻣﻴﻨﻪ اﺧﺘﻼف را ﻓﺮاهﻢ آﻨﻨﺪ آﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز هﻨـﻮز‬
‫اﻣﺖ ﻃﻌﻢ ﺗﻠﺦ اﻳﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت را اﺣﺴﺎس ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ هﺎي ﮔﻤﺮاﻩ آﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺿﺮﺑﻪ را ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﻮاﻃـﻒ و‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺟﻮاﻣﻊ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎزي آﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺤﺒـﺖ‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻃﺮﻓﺪاراﻧﻲ ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫ي رواﻓﺾ ﻳﺎ هﻤﺎن ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨـﺎ ﻋﺸـﺮي اﺳـﺖ‪ .‬ﭼـﻮن‬
‫آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻳﺎوﻩ هﺎي اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﺸـﻤﺎر‬
‫ﻣﻲ رود‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ ي ﻣﺤﺘـﺮم وارد‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ اﺻﻠﻲ آﺘﺎب ﺷﻮد ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ي اﻳﻦ‬
‫ﮔﺮوﻩ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ و ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺁﻧﻬـﺎ را ﺗﻘـﺪﻳﻢ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲ آﻨﻢ‪.‬‬
 ‫ﭘﻴﺪاﻳﺶ رواﻓﺾ‬
‫ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓـﺮدي ﻳﻬـﻮدي‬
‫ﺑﻨﺎم ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳـﺒﺄ ﻳﻬـﻮدي از اهـﻞ ﻳﻤـﻦ ﻣﻄـﺮح‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬وي در زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔـﺎن‪τ‬‬
‫ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﻗﺼـﺪ ﻣﻨﺤـﺮف ﺳـﺎﺧﺘﻦ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﺑﺼﺮﻩ‪ ،‬آﻮﻓﻪ و ﺷﺎم ﺳﻔﺮ آﺮد اﻣـﺎ‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ آﺴﺐ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم از ﺷـﺎم‬
‫اﺧﺮاج ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺁن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺮ رﻓﺖ و ﺁﻧﺠﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻧﺸﺮ اﻓﻜﺎر ﺧﻮد ﻣﻬﻴﺎ دﻳﺪ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ آﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻄﺮح آﺮد ﻳﻜﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫رﺟﻌﺖ ﺑﻮد و دﻳﮕﺮي وﺻﻴﺖ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪τ‬‬
‫ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔـﺮدد وﻟـﻲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد؟ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳـﻖ اوﻟـﻲ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬و هﺰار ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ در ﺗـﺎرﻳﺦ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ هﻤﮕﻲ وﺻﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و وﺻﻲ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪ آﻪ وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺟﺮا ﻧﺸﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻏﻀـﺐ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ و ﻋﺜﻤـﺎن ﻳﻜـﻲ از ﺁن‬
‫ﻏﺎﺻﺒﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ‬
‫آﺮد و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻃﻌﻦ در ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪τ‬‬
‫‪1‬‬
‫اﺟﻤﻌﻴﻦ را ﺁﻏﺎز آﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر اﻧﺪﻳﺸﻪ ي راﻓﻀـﻪ‬
‫اﻇﻬﺎر وﺟﻮد آﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ زﻣﺎن ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪τ‬‬
‫ﻓﺮا رﺳﻴﺪ ﺁﻧﻬﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑﺪ و ﺑﻴﺮاﻩ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ادﻋﺎي اﻟﻮهﻴـﺖ آﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﺴـﻴﺎري از ﺁﻧﻬـﺎ از ﺁن ﺟﻤﻠـﻪ اﺑـﻦ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﻮرﺧﻴﻦ ﻣـ‬ ‫ـﻲ از ﻣـ‬‫ـﻪ ﺑﻌﻀـ‬
‫ـﻮزاﻧﺪ اﻟﺒﺘـ‬ ‫ـﺒﺄ را ﺳـ‬
‫ﺳـ‬
‫‪2‬‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺳﺒﺄ را ﺑﻪ ﻣﺪاﺋﻦ ﺗﺒﻌﻴﺪ آﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ رﺣﻤﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺑـﺪﻋﺖ هـﺎي‬
‫ﺷﻴﻌﻲ آﻪ در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬اﻳﺠﺎد ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺒﺎرزﻩ آﺮد‪ ،‬ﺁﻧﻬـﺎ در واﻗـﻊ ﺳـﻪ‬
‫ﮔﺮوهﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ﺣﻮادث ﺳﺎل ‪ 35‬هﺠﺮي‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺑﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ـ آﺘﺎب اﺳﺘﺘﺎﺑﻪ اﻟﻤﺮﺗﺪ و اﻟﻤﺮﺗﺪﻩ(( و ))اﻟﻔﺼﻞ((‬
‫اﺑﻦ ﺣﺰم و ))ﻣﻠﻞ و ﻧﺤﻞ(( ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬ﮔﺮوهﻲ اﻓﺮاﻃﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ ﺁﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺑﺎ ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ً ﻣﻨﻜﺮا‬
‫ً‬ ‫ﻟﻤﺎ رأﻳﺖ اﻷﻣﺮ أﻣﺮا‬
‫أﺟﺠﺖ ﻧﺎري و دﻋﻮي ﻗﻨﺒﺮا‬
‫ً‬
‫)هﻨﮕﺎﻣﻲ آـﻪ اﻣـﺮي ﻣﻨﻜـﺮ دﻳـﺪم‪ ،‬ﺁﺗﺸـﻢ را ﺑـﺮ‬
‫اﻓﺮوﺧﺘﻢ و ﻗﻨﺒﺮ را ﺻﺪا آﺮدم(‬
‫‪ -2‬ﮔﺮوهﻲ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺳﺐ و ﺷـﺘﻢ ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ وﻗﺘﻲ آﻪ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬رﺳﻴﺪ ﺁﻧﻬﺎ را‬
‫ﺗﻌﻘﻴﺐ آﺮد وﻟﻲ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺮﻗﻴﺰﺳﺘﺎن ﻓﺮار آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮔﺮوﻩ ﺳﻮم ﻣﻔﻀﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬را‬
‫از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪τ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻓﺘﺮا ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬
‫ـﺘﺮ از‬ ‫ـﻪ از ﺑﻴﺸـ‬
‫ـﻮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽـ‬‫ـﻼق زدﻩ ﺷـ‬‫ـﺪ ﺷـ‬
‫و ﺑﺎﻳـ‬
‫هﺸﺘﺎد ﻃﺮﻳﻖ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺧﻴﺮ هﺬﻩ اﻷﻣﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﺒﻴﻬﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‬
‫‪) ((...‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫‪1‬‬
‫و ﻋﻤﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪((...‬‬
‫ﺑﻬﺮ ﺣﺎل هﺮ ﭼﻨﺪ ﻓﻜﺮ رواﻓﺾ در زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪τ‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺁﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ اﻣﺎ در ﭼﻨﺪ ﻧﻔـﺮي ﻣﺤـﺪود‬
‫ﻣﺎﻧﺪ وﻟﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﮔـﺮوﻩ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ و ﻓﺮﻗـﻪ اي‬
‫ﺁﺷﻜﺎر ﻧﺸﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ‪ τ‬ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت‬
‫رﺳﻴﺪ و ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ اﺳﻢ راﻓﻀـﻪ ﻣﻄـﺮح ﻧﺸـﺪ ﻣﮕـﺮ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آﻪ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ هﺸﺎم اﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻠﻚ‬
‫ﻗﻴﺎم آﺮد‪ .‬وي روزي در ﻣﻴﺎن ﺳـﺨﻨﺎﻧﺶ ذآـﺮ ﺧﻴـﺮ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن ﺁورد‪ ،‬ﮔﺮوهـﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ را رهﺎ آﺮدﻧﺪ‬
‫‪2‬‬
‫از ﺁﻧﺠﺎ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﺑﻨﺎم راﻓﻀﻪ ﻣﻌﺮوف ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر آﻠﻲ ﻣﻲ ﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ رواﻓـﺾ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي اﺳﺎﺳﻲ را ﻃﻲ آﺮد ﺗﺎ ﺑﺼـﻮرت ﻳـﻚ ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﺁﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ :‬دﻋﻮت ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ رﺟﻌـﺖ‪،‬‬
‫ً ﻗﺒـﻞ از‬ ‫وﺻﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ و ﺳﺐ و ﺷﺘﻢ ﺧﻠﻔـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪.τ‬‬

‫‪ .3‬ﻧﮕﺎﻩ آﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎوي اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ) ‪.(185-184/35‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺄﺧﺬ ﺳﺎﺑﻖ )‪.(490/28‬‬
‫دو ﻋﺎﻣﻞ در واﻗﻊ اﺑﻦ ﺳـﺒﺄ را در ﭘﺨـﺶ اﻓﻜـﺎرش‬
‫آﻤﻚ آﺮد‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ وي اﻓﻜﺎرش را در ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﻮ‬
‫ﭘﺎي اﺳﻼﻣﻲ آﻪ هﻨﻮز اﺳﻼم ﺑﺨﻮﺑﻲ در ﺁﻧﻬـﺎ رﺳـﻮخ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻄﺮح آﺮد ﻣﺜـﻞ ﺷـﺎم و ﻣﺼـﺮ و‬
‫ﻋﺮاق‪ .‬دوم اﻳﻨﻜﻪ دﻋﻮت او ﺳﺮي و ﺑﻄـﻮر ﭘﻮﺷـﻴﺪﻩ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬وي هﺮ آﺲ را ﺑﻪ اﻓﻜـﺎرش دﻋـﻮت‬
‫ﻧﻤﻲ آﺮد ﺑﻠﻜﻪ آﺴﺎﻧﻲ را دﻋـﻮت ﻣـﻲ آـﺮد آـﻪ از‬
‫اﺳﻼم ﺿﺮﺑﻪ ﺧـﻮردﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ و رﻳﺎﺳـﺖ و ﭘﺎدﺷـﺎهﻲ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ :‬اﻇﻬﺎر اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد‪ .‬ﺑﻌـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳـﻴﺪ‪ .‬وي از ﺷـﺮاﻳﻂ و‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ آـﺮد و ﺳـﻤﻮم ﺧـﻮد را‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﺨﺶ آﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‪ :‬ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ‪ τ‬ﺗﺤﺖ‬
‫ﻳﻚ ﻗﻴﺎدت و رهﺒﺮي اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻤﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ اﻧﺘﻘـﺎم‬
‫ﺧﻮد ﺣﺴﻴﻦ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺧﻮدﺷـﺎن ﺣﺴـﻴﻦ را‬
‫دﻋﻮت آﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ آﺮدﻧﺪ و ﺣﺴﻴﻦ را‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺟﺪا ﺷﺪن رواﻓﺾ از ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوهﻬـﺎي‬
‫ﻃﺮﻓﺪار اهﻞ ﺑﻴﺖ و ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺁﻧﻬﺎ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪﻳﻢ در زﻣﺎن ﻗﻴﺎم زﻳﺪ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ هﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﻋﻤﻠﻲ ﺷﺪ ﺁﻧﻬـﺎ زﻳـﺪ را‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ τ‬دﻓﺎع ﻣـﻲ آـﺮد‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫رهﺎ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﺗـﺎرﻳﺦ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬هﻢ اآﻨﻮن ﺑـﻪ ﺑﻌﻀـﻲ از اﻋﺘﻘـﺎدات ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺁﻧﻬﺎ آﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﺠﻤﻞ اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺮﺁن آﺮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺻﺪهﺎ رواﻳـﺖ‬
‫از رواﻳﺎت ﺷـﻴﻌﻪ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ و ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﻧﻔـﺮ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺼﺮﻳﺢ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﺷﺮح ﺁن در هﻤﻴﻦ آﺘﺎب ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬دوازدﻩ اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻌﺼﻮم هﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ وﺣﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺁﻧﻬﺎ هﻢ ﺣﻖ ﺗﺸﺮﻳﻊ و‬

‫‪ .2‬ﺑﺮاي ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي و ﺑﺪاﻳﻪ و ﻧﻬﺎﻳﻪ‬

‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري دارﻧﺪ هﻤﺎﻧﻄﻮر آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اآـﺮم‪ρ‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﻖ را دارد‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺋﻤﻪ از ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﺑﺮﺧﻮردار و ﻣﺎ آـﺎن و ﻣـﺎ‬
‫ﻳﻜﻮن را ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺠﺰ ﺳﻪ ﻳﺎ هﻔﺖ ﺗﻦ هﻤﮕﻲ آﺎﻓﺮ هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را ﻏﺼﺐ آﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ اهـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻇﻠﻢ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻘﻴﻪ ﻳﻜﻲ از اﻋﺘﻘﺎدات اﺳﺎﺳﻲ ﺁﻧﻬﺎﺳـﺖ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫دروغ ﮔﻔﺘﻦ و ﻓﺮﻳﺐ دادن ﺟﺰو اﺻﻮل ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻋﻘﻴﺪﻩ رﺟﻌﺖ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از اﺋﻤـﻪ و‬
‫ﻣﺤﺮوﻣﺎن در ﺁﺧﺮ زﻣﺎن ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣـﺮدﻩ اﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ و اﺋﻤﻪ هﻢ زﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫و ﻣﺤﺮوﻣﺎن را ﻣﺠﺎزات ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺑﺪﻋﺖ و ﺷﺮك ﺑﺮ ﻗﺒـﻮر و ﻣﺰارهـﺎي ﺑﺰرﮔـﺎن و‬
‫دهﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﻓﺎﺳـﺪ دﻳﮕـﺮ آـﻪ ﺑﺴـﻴﺎري از اﻳـﻦ‬
‫اﻋﺘﻘﺎداﺗـ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ آﻔﺮ ﻣﻲ آﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ در‬
‫اﻳﻦ آﺘﺎب ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺁﺷﻨﺎ ﺧﻮاهﻴﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ رواﻓﺾ ﺑﺮ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ‬

‫رواﻓﺾ از هﻤﺎن ﺁﻏﺎز ﻧﺸﺄت‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت زﻳـﺎدي ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﺠﺎد آﺮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪﻳﻢ آـﻪ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﺳﺒﺄ ﻳﻬﻮدي ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬار اﻳـﻦ اﻧﺪﻳﺸـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﺮدم را ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم ﺷـﻮراﻧﺪ و ﺑـﺪﻧﺒﺎل ﺁن‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﻮم ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت رﺳـﻴﺪ و ﺑﻌـﺪ از ﺁن ﭼـﻪ‬
‫ﺟﻨﮕﻬﺎي داﺧﻠﻲ آﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﺠـﺎد ﻧﺸـﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ در ﺻﻔﻮف ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﺧـﻮد را‬
‫ﺟــﺎي داﻧــﺪ و ﺟﻨــﮓ ﺟﻤــﻞ و ﺻــﻔﻴﻦ را ﺑــﻪ راﻩ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬هـﻢ وﻓـﺎدار‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﻄﻮري آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬هﻤﻴﺸـﻪ از ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ داﺷﺖ و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮم دﻩ ﻧﻔﺮ از ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﺪهﻢ و ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ از ﻃﺮﻓـﺪاران‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮﻓـﺪاران دروﻏـﻴﻦ اهـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﻧﻴـﺰ ﺧﻴﺎﻧـﺖ آﺮدﻧـﺪ‬
‫هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﺴـﻦ‪ τ‬ﺧـﻮد را ﺑـﺮاي ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺁﻣـﺎدﻩ آـﺮد در وﺳـﻂ راﻩ ﺑـﻪ وي ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫آﺮدﻧﺪ ﺑﻄﻮري آﻪ ﮔﻠﻴﻢ زﻳﺮ ﭘﺎﻳﺶ را هﻢ رﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﭘﺎي ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ‪ τ‬را ﻣﺠﺮوح آﺮدﻧـﺪ و ﺑﻌـﺪ از ﺁن‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻨﺪ و وي را ﺑـﻪ آﻮﻓـﻪ‬
‫دﻋﻮت آﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀـﺮت ﺣﺴـﻴﻦ ﺑـﻪ‬
‫آﻮﻓﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ اش را آﺸﺘﻨﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺷـﻜﻨﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ آﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ‪τ‬‬
‫در ﻣﻴﺪان آﺮﺑﻼ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ اهﻞ ﺑﻴﺖ اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎد ﺁوري اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫هﻤﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ از دﺳﺖ اﻳﻦ ﮔـﺮوﻩ ﻣـﻲ ﻧﺎﻟﻴﺪﻧـﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺎ دﻻﻳـﻞ و وﺛـﺎﺋﻖ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ در هﻤـﻴﻦ‬
‫آﺘﺎب ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ هﺮﮔﺎﻩ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﭘﻴﺪا‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮد آـﺮدن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از هـﻴﭻ‬
‫ﺗﻼش و آﻮﺷﺸﻲ ﻓﺮو ﮔﺬار ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻨـﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬
‫ـﺖ هﻮﻻآﻮﺧـﺎن و‬
‫ـﺪاد ﺑﺪﺳـ‬
‫ـﻘﻮط ﺑﻐـ‬
‫ـﻪ ي ﺳـ‬
‫ـﻪ ﻓﺎﺟﻌـ‬
‫ﺑـ‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ و ﻧﻘﺶ ﺷﻴﻌﻪ در ﺁن اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ آـﻨﻢ‪ :‬در‬
‫ﺳﺎل ‪ 656‬هﺠﺮي ﻗﻤﺮي ﺧﻠﻴﻔﻪ وﻗﺖ ﻣﺴﺘﻌﺼﻢ ﺑﺎﷲ ﺑـﻮد‬
‫و ﻓﺮدي ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺬهﺐ ﺑﻨﺎم اﺑﻦ اﻟﻌﻠﻘﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد در داراﻟﺨﻼﻓﻪ ﻧﻔﻮذ آﻨﺪ و ﺑﻪ وزارت ﺑﺮﺳﺪ و‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻠﻴﻔﻪ را ﺟﻠـﺐ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و اهﻞ ﺳﻨﺖ ﭘـﻴﺶ ﺁﻣـﺪﻩ ﺣﻘـﺪ و‬
‫آﻴﻨﻪ اﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓـﺖ‬
‫و اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد آﻪ ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓـﺖ زﻣﻴﻨـﻪ را ﺑـﺮاي‬
‫ورود هﻮﻻآﻮ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد ﻓﺮاهﻢ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫در ﺑﻐﺪاد ﺻﺪ هﺰار ﻧﻈﺎﻣﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻲ‬
‫هﺮ روز ﺗﻌﺪاد ﺁﻧﻬﺎ را آﻢ ﻣـﻲ آـﺮد ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ دﻩ هﺰار ﻧﻔﺮ آـﺎهﺶ داد ﺳـﭙﺲ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ اي ﺑﻪ ﺗﺎﺗﺎر ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﻪ ﺁﻧﻬـﺎ ﭼـﺮاغ ﺳـﺒﺰ‬
‫داد و اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ هﻮﻻآﻮﺧﺎن ﺑﺎ هﻤﻜﺎري اﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤـﻲ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺬهﺐ ﺑﻪ ﺑﻐـﺪاد ﺣﻤﻠـﻪ آـﺮد در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ‬
‫ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﻴﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻃﻮﺳﻲ ﺷﻴﻌﻲ هﻢ وزﻳﺮ و ﻣﺴﺘﺸـﺎر‬
‫او ﺑﻮد‪ .‬ﺳﭙﺎﻩ هﻮﻻ وارد ﺑﻐـﺪاد ﺷـﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺎن‪ ،‬آﻮدآﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺮ ﻣﺮدان و ﺿﻌﻔﺎ ﺑـﺮ هـﻴﭻ آـﺲ‬
‫رﺣﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ هﺮ آﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ هﻤﮕﻲ را‬
‫از دم ﺗﻴﻎ ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم داﺧﻞ ﺧﺎﻧـﻪ هـﺎ ﻣـﻲ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و درهﺎ را ﻣﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺁﻧﻬـﺎ درهـﺎ را‬
‫ﻣﻲ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﻣـﻲ آﺸـﻴﺪﻧﺪ و هﻤـﻪ را‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺎم ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﭼﺎﻩ هـﺎ‬
‫و ﻗﺒﺮهﺎ ﭘﻨﺎﻩ ﺁوردﻧﺪ اﻣﺎ هﻴﭻ آﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺟـﺎن‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪر ﺑﺮد ﻣﮕﺮ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎراﻳﻲ آﻪ اهﻞ ذﻣـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﺎ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ي هﻤﻜﺎران ﺁﻧﺎن‪،‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻠﻘﻤﻲ ﺷﻴﻌﻲ و ﺗﻌﺪادي از ﺗﺠﺎر ﭘﻨـﺎﻩ ﺑـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻐﺪاد ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻋـﺮوس ﺷـﻬﺮهﺎ ﺑـﻮد‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺮاﺑﻪ اي ﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻬﻞ روز ﺑﻐﺪاد را‬
‫ﻣﺒﺎح ﺷﻤﺮدﻧﺪ و در اﻳﻦ ﭼﻬﻞ روز هـﺮ ﭼـﻪ دﻟﺸـﺎن‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣـﺎل آـﻪ ﺧﻠﻴﻔـﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺘﻌﺼﻢ ﺑﺎﷲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ ﻃﺒﻖ ﺑﻌﻀـﻲ از رواﻳـﺎت‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺣﺪود دو ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎن آﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬إﻧﺎ ﷲ‬
‫وإﻧﺎ إﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن((‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﭼﻬﻞ روز هﻨﮕﺎﻣﻲ آـﻪ ﻋﻔـﻮ ﻋﻤـﻮﻣﻲ اﻋـﻼم‬
‫آﺮدﻧﺪ ﻣﺮدﻣﻲ آﻪ داﺧﻞ ﻗﺒﻮر و ﭼﺎهﻬﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﭼﻬـﺮﻩ هﺎﻳﺸـﺎن‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ آﺮدﻩ ﺑﻮد و ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺗﻌﺪاد آﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺣﺪي زﻳﺎد ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي واﮔﻴﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﻴﺎن ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪﻩ ﻣـﺮدم‬
‫رواج ﭘﻴﺪا آﺮد ﺑﻄﻮري آﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺑـﺮ اﺛـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎ ﻓﻮت آﺮدﻧﺪ و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺑﺎدهـﺎﻳﻲ‬
‫آﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺟﺴﺎد ﻣﻲ ورزﻳﺪ در ﺷـﺎم ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺮدم دﭼﺎر وﺑﺎ و ﺑﻴﻤﺎري ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و در اﻳﺮان هﻨﮕﺎﻣﻲ آـﻪ ﺷـﺎهﺎن ﺻـﻔﻮي روي آـﺎر‬
‫ﺁﻣﺪﻧﺪ از ﺳﺮهﺎي ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻨﺎرﻩ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ اآﺜﺮﻳـﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ و در‬
‫ﺑﺴــﻴﺎري از ﺷــﻬﺮهﺎي ﻣﺮآــﺰي ﻣﺜــﻞ ﻃﻬــﺮان‪ ،‬ري‪،‬‬
‫ﺷﻴﺮاز‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬آﺮﻣﺎن و ﻏﻴﺮﻩ ﺳﺎآﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻓﺸﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺻﻔﻮي ﻳﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺎهﻲ ﺑـ‬
‫ـﺮ ﻧﮕـ‬‫ـﻮن اﮔـ‬ ‫ـﻢ اآﻨـ‬
‫ـﺪ و هـ‬
‫ـﺮزي ﮔﺮﻳﺨﺘﻨـ‬‫ﻣـ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي اﻳﺮان ﺑﻴﺎﻧﺪازﻳﻢ ﭼﻬﺎر ﻃـﺮف ﻧﻮارهـﺎي‬
‫ﻣﺮزي اﻳﺮان اهﻞ ﺳﻨﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫وﺣﺪت ﻳﺎ ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺑﻴﻦ ﻣﺬاهﺐ‬

‫از ﻣﺪﺗﻬﺎ اﺳﺖ آﻪ ﺷﻌﺎر ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺑﻴﻦ ﻣﺬاهﺐ آﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻇﺎهﺮ ﺷﻌﺎري ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ زرش و ﺑﺮق اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﻣـﻲ‬
‫ـﺮ‬
‫ـﺬارﻳﻢ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑـ‬
‫ـﺎر ﺑﮕـ‬‫ـﺎت را آﻨـ‬
‫ـﻮد‪ :‬اﺧﺘﻼﻓـ‬‫ﺷـ‬
‫ـﺮ‬
‫ـﺪ در ﺑﺮاﺑـ‬
‫ـﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳـ‬
‫ـﻲ ﺑﺎﺷـ‬‫ـﺎرﺟﻲ ﻳﻜـ‬
‫ـﻤﻨﺎن ﺧـ‬
‫دﺷـ‬
‫ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ و اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ ﺟﻬـﺎﻧﻲ اﻳﺴـﺘﺎد ووو ‪....‬‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ ﺑﺪاﻳﻪ و ﻧﻬﺎﻳﻪ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ـ ﺣﻮادث ﺳﺎل ‪ 656‬هﺠﺮي ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﮔﺮاﻣﻲ هﻤـﺎﻧﻄﻮر ﻣﺸـﺎهﺪﻩ ﻣـﻲ آﻨﻴـﺪ در‬
‫ﻧﮕﺎﻩ اوﻟﻴﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺎرهﺎ‪ ،‬ﺷﻌﺎرهﺎﻳﻲ ﺑﺴـﻴﺎر ﺧـﻮب‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﺁﻳﺎ در ﻋﻤـﻞ‪ ،‬ﺷـﻴﻌﻪ اﻳـﻦ ﭼﻴـﺰ را ﻣـﻲ‬
‫ً ﻣﻲ ﺧﻮاهـﺪ از اﻧـﺰواي دﻳﻨـﻲ در‬‫ﺧﻮاهﺪ ﻳﺎ ﺻﺮﻓﺎ‬
‫ﻣﻴﺎن اﻧﺒﻮﻩ اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺳﻮاد اﻋﻈﻢ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳـﺪ‬
‫و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل هﺮ آﺠﺎ ﻓﺮﺻﺖ ﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﺿـﺮﺑﻪ اش را‬
‫ﺑﺰﻧﺪ و اﻳﻦ ﺷﻌﺎرهﺎ هﻤﮕـﻲ ﻧﻔـﺎق و ﺗﻘﻴـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻤﺘـﺮ از ﺷـﻴﻌﻪ ﺷـﺪن راﺿـﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ ﺑﺎ هﻢ ﺳﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑـﺰﻧﻴﻢ و ﻧﮕـﺎهﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮادران اهـﻞ ﺳـﻨﺘﻤﺎن در اﻳـﺮان ﺑﻴﺎﻧـﺪازﻳﻢ و‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب در اﻳـﺮان ﺑـﺮ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﮔﺬﺷﺖ و ﭼﻪ ﻣـﻲ ﮔـﺬرد؟ اﻟﺒﺘـﻪ ﻧﺎﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪ آﻪ اﻳﺮان اﻳـﻦ روزهـﺎ ﭘﺮﭼﻤـﺪار وﺣـﺪت!!‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ هﻤـﻪ ﻣﺸـﻜﻼت و ﺁﻻم اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫اﻳﺮان را ﺷﺮح دهﻢ ﻣﺜﻨﻮي هﻔﺘـﺎد ﻣـﻦ آﺎﻏـﺬ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ و اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﺁﻧـﺮا ﻧـﺪارد‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ـﺎت‬
‫ـﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘـ‬
‫ـﺮان‪ ،‬ﻣﺤﺮوﻣﺘـ‬
‫ـﻨﺖ در اﻳـ‬‫ـﻞ ﺳـ‬
‫اوﻻً‪ :‬اهـ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻠﺖ اﻳﺮان را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲ دهﻨـﺪ ﺑـﺪﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺮﺻﺖ هﺎي ﻣﺴﺎوي ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و اهﻞ ﺳـﻨﺖ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬از ﺳـﺮ و‬
‫ﺻﻮرت ﺷﻬﺮهﺎ و روﺳﺘﺎهﺎي اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﻧﺸـﻴﻦ ﻓﻘـﺮ و‬
‫ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎرد اﻳﻦ ﺗﺒﻌﻴﺾ را ﺷـﻤﺎ در ﻣﻨـﺎﻃﻘﻲ‬
‫آﻪ روﺳﺘﺎهﺎي ﺳﻨﻲ و ﺷﻴﻌﻪ ﻧﺸﻴﻦ آﻨﺎر ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ و‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ هﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻣﺜـﻞ اﺳـﺘﺎن ﺧﺮاﺳـﺎن‪،‬‬
‫آﺮدﺳﺘﺎن و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻟﻤﺲ ﻣﻲ‬
‫آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺗﺤﺼﻴﻼت داﻧﺸﮕﺎهﻲ هـﻢ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﻬﺘﺮي ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺻﺪهﺎ ﻧﻔـﺮ‬
‫از ﺟﻮاﻧﺎن اهـﻞ ﺳـﻨﺖ ﮔـﺰﻳﻨﺶ ﺷـﺪﻩ و از اداﻣـﻪ‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺤﺮوم ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و اﮔﺮ آﺴﺎﻧﻲ هﻢ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ از ﺳﻮراﺧﻬﺎي ﺻﻌﺐ اﻟﻌﺒﻮر ﮔـﺰﻳﻨﺶ ﺑﮕﺬرﻧـﺪ و‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﻨﻲ ﺑﻮدن ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻴﻞ ﺷﺪن ﺑﺎﻳﺪ در آﻮﭼﻪ و ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﭘﺮﺳﻪ ﺑﺰﻧﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺟﺮم وهﺎﺑﻴـﺖ از رﻓـﺘﻦ ﺑـﻪ‬
‫آﺎرهﺎي ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از ﺟﻮاﻧﺎن اهﻞ ﺳﻨﺖ از هﻤﺎن اول ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دهﻨﺪ‬
‫دﻧﺒﺎل ﻋﻠﻢ و ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻧﺮوﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻴﻠـﻲ واﺿـﺢ و ﺁﺷـﻜﺎر ﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اهﻞ ﺳﻨﺖ در اﻳـﺮان از هـﻴﭻ ﭘﺴـﺖ و ﻣﻨﺼـﺐ‬
‫آﻠﻴﺪي در آﺸﻮري آﻪ ﺑﻴﺴﺖ و ﭘـﻨﺞ ﺗـﺎ ﺳـﻲ درﺻـﺪ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺁن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺎﻻﺗﺮ از هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻤﻲ آﻪ از ﻧﻈـﺮ‬
‫دﻳﻨﻲ ﺑﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد هﻤـﻪ ﻇﻠﻤﻬـﺎ را ﺗﺤـﺖ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ زﻳﺮا در اﻳﺮان هﻤﻪ اﻣﻜﺎﻧـﺎت‬
‫ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ‪ ،‬وﺳﺎﺋﻞ دﻋﻮت و ﺗﺒﻠﻴﻎ و رﺳـﺎﻧﻪ هـﺎي‬
‫ﮔﺮوهﻲ اﻋﻢ از رادﻳﻮ‪ ،‬ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن‪ ،‬ﺳﻴﻨﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ و‬
‫روزﻧﺎﻣﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺁﻧـﺎن اﺳـﺖ و از هﻤـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺮﻳﺒﻮن هﺎ ﺑﺮاي ﻧﺸﺮ اﻋﺘﻘـﺎدات و اﻧﺪﻳﺸـﻪ هـﺎي‬
‫ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ آﻪ اهﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ هﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ هﺎ را ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﺗﺸـﻴﻊ‬
‫ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺸـﺮ اﻧﺪﻳﺸـﻪ هـﺎي ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺮدازد ﺑﻠﻜﻪ ﺳـﺐ و ﺷـﺘﻢ‪ ،‬ﻓﺤﺎﺷـﻲ و اهﺎﻧـﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻘﺪﺳﺎت اهﻞ ﺳﻨﺖ در راس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺎي ﺁﻧﻬﺎ ﻗـﺮار‬
‫دارد ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻮاﻩ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬آﺘﺎﺑﻲ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫هﻢ اآﻨﻮن ﭘﺎﺳﺦ ﺁﻧﺮا ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﻘﺪﻳﻢ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺑﻪ‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻓﺤﺶ ﻧﺪهﻴـﺪ ﺑـﻪ ﻣﻘﺪﺳـﺎت ﺁﻧﻬـﺎ اهﺎﻧـﺖ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺁن زﺑﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺷﻮد و ﺁن ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﻪ زﻧﺪان اﻧﻔﺮادي ﺑﺮود و ﺑﺎ ﺗﻬﻤﺘﻬـﺎﻳﻲ آـﻪ از‬
‫ﺑﻪ زﺑﺎن ﺁوردن ﺁﻧﻬـﺎ اﻧﺴـﺎن ﺧﺠﺎﻟـﺖ ﻣـﻲ آﺸـﺪ‪،‬‬
‫اﻋﺪام ﺷﻮد و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺴﺪ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌـﻪ ﺷـﺪﻩ اش‬
‫در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ دﻳﺪﻩ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻠـﻪ‪ ،‬ﺳـﺮﺑﺎزان ﮔﻤﻨـﺎم‬
‫اﻣﺎم زﻣﺎن ﺑﻪ ﺣﺴـﺎﺑﺶ رﺳـﻴﺪﻩ اﻧـﺪ و اﮔـﺮ آﺴـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻌﺪ از ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﺪن‪ ،‬ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪر ﺑﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜـﻲ از آﺸـﻮرهﺎي هﻤﺴـﺎﻳﻪ ﻣﺜـﻞ ﭘﺎآﺴـﺘﺎن و‬
‫اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن هﺠﺮت ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬وي هﻢ از دﺳﺖ ﺳـﺮﺑﺎزان‬
‫ﮔﻤﻨﺎم اﻣﺎم زﻣﺎن ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻧﺨﻮاهﺪ آـﺮد ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺐ!!! او را ﮔﻠﻮﻟـ‬
‫ـﺪت!!! و ﺗﻘﺮﻳـ‬
‫ـﺪاران وﺣـ‬
‫ﻃﺮﻓـ‬
‫ﺑﺎران ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﮔﺮاﻣﻲ! ﺷﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎور ﻧﻜﻨﻴﺪ اﻣﺎ‬
‫اﻳﻨﻬﺎ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ آﻪ در آﺸﻮري آﻪ ﻃﺮﻓـﺪار‬
‫وﺣﺪت و ﺗﻘﺮﻳﺐ اﺳﺖ اﺗﻔﺎق ﻣﻲ اﻓﺘﺪ و اﻳﻨـﻚ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻧﻔﺮي از ﺷﻬﺪاي اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧـﻪ ذآـﺮ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺎ ﺑﺎ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮهﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ اﺣﻤﺪ ﻣﻔﺘﻲ زادﻩ در اواﻳﻞ اﻧﻘـﻼب هﻨﮕـﺎﻣﻲ‬
‫آﻪ ﺻﺤﺒﺖ از ﺣﻘﻮق دﻳﻨﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﻧﻤـﻮد‬
‫ﺑﻪ زﻧﺪان اﻓﺘﺎد و ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺟﻨﺎزﻩ ﻧﻴﻤـﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺶ را ﺗﺤﻮﻳﻞ وارﺛﺎن وي دادﻧﺪ آﻪ ﺁﻧﻬـﻢ ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻣﺪت آﻮﺗﺎهﻲ در ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
‫دآﺘﺮ اﺣﻤﺪ ﻣﻴﺮﻳﻦ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ دآﺘـﺮ ﺳـﻴﺎد‪ ،‬ﻓـﺎرغ‬
‫اﻟﺘﺤﺼﻴﻞ داﻧﺸﮕﺎﻩ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮرﻩ آﻪ در ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺮوم ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻳﻚ ﺑﺎب ﻣﺪرﺳـﻪ‬
‫دﻳﻨﻲ آﻮﭼﻚ و ﻣﺘﻮاﺿﻊ ﺑﺮاي ﺁﻣﻮزش ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺑﺎز آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪﻩ‬
‫ﻋﺮﺑﻲ در ﻓﺮودﮔﺎﻩ ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از‬
‫ﭼﻨﺪ روزي ﺟﻨﺎزﻩ اش در ﻓﻠﻜـﻪ ﻣﻴﻨـﺎب ﺑـﺎ ﺁﺛـﺎر‬
‫ﺧﻔﮕﻲ و ﺗﺰرﻳﻖ ﺁﻣﭙﻮل ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﻈﻠﻮﻣﻲ‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ از ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ ﺑـﻪ ﭼﻴـﺰي دﻳﮕـﺮ ﻧﻤـﻲ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧـﺪ آـﻪ وي ﻗﺒـﻞ از‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺳﺎل را ﺑﻪ ﺟﺮم وهﺎﺑﻴﺖ در زﻧـﺪان ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺮ ﺑﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻈﻠﻮﻣﺎﻧﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫دآﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮﻳﺎن آﻪ ﺑﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد و اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺷﻴﺮاز ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲ‬
‫ﺁﻣﺪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ و ﻣﺪﺗﻲ را در زﻧﺪان ﻣﻲ ﮔﺬراﻧﺪ‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺑﺎ اﻋﻼن ﺟﺮﻣﻬﺎﻳﻲ آﻪ ﺑﻨـﺪﻩ از ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻠﻢ ﺁوردن ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺮم دارم‪ ،‬اﻋﺪام ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻼ ﻣﺤﻤﺪ رﺑﻴﻌﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﻨـﺎم و ﺻـﺎﺣﺐ ﭼﻨـﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ و ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي ﻓﺎرﺳﻲ و آﺮدي ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ از ﻗﺴﻤﺘﻬﺎﻳﻲ از ﻓﻴﻠﻢ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ آﻪ در‬
‫ﺁن ﺑﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ اهﺎﻧﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲ آﻨﺪ‪،‬‬
‫رﺑﻮدﻩ ﺷﺪﻩ و ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪ روز ﺟﻨﺎزﻩ اش در ﻳﻜـﻲ‬
‫از ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ ﻣﻼ زادﻩ ﻓﺮزﻧـﺪ ﻣﺮﺣـﻮم ﻣﻮﻟـﻮي‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ رهﺒﺮ دﻳﻨﻲ ﺑﻠﻮﭼﺴـﺘﺎن در وﻗـﺖ ﺧـﻮدش‬
‫هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ از ﺣﻘﻮق دﻳﻨﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ اهﻞ ﺳﻨﺖ دﻓﺎع‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻗـﺮار ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎآﺴﺘﺎن هﺠﺮت ﻣـﻲ آﻨـﺪ اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ از ﻣـﺪﺗﻲ در‬
‫ﭘﺎآﺴــﺘﺎن ﺗﻮﺳــﻂ ﻣــﺰدوران اﻃﻼﻋــﺎت اﻳــﺮان در‬
‫ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎي آﺮاﭼﻲ ﺑﺎ رﮔﺒﺎر ﮔﻠﻮﻟـﻪ هﻤـﺮاﻩ ﻳﻜـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ از دوﺳﺘﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ ﺟﻤﺸﻴﺪ زهـﻲ‬
‫ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻴﻞ داﻧﺸﮕﺎﻩ دﻣﺸﻖ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ ﺿﻴﺎﺋﻲ از اوﻟﻴﻦ ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼـﻴﻼن‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮرﻩ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺪرﺳﻪ دﻳﻨـﻲ‬
‫و اﻣﺎم ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر‬
‫ﺑﻄﻮر ﭘﻲ در ﭘﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎز ﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮدﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮد از‬
‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎزﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺧـﺎﻧﻮادﻩ وي ﭼﻨـﺪ‬
‫روز در اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻌـﺪ از ﭼﻨـﺪ روز‬
‫ﺑﺎ ﺟﻨﺎزﻩ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﺪﻩ او در ﻳﻜﻲ از ﺟﺎدﻩ هﺎ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺑﺸـﺪت‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺎﻗﻮ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌـﻪ ﺷـﺪﻩ و در‬
‫ﭘﺎﻳﺎن هﻢ ﻣﻘﺪاري اﺳﻴﺪ ﺑﺮ ﺟﺴﺪش ﭘﺎﺷﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‬
‫ﺗﺎ ﺁﺛﺎر ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻣﺤﻮ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻧﺎﺻﺮ ﺳﺒﺤﺎﻧﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺮ ﺟﺴﺘﻪ آﺮدﺳـﺘﺎن‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﺎل را در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳـﺮ‬
‫ـﻮد و‬
‫ـﻲ ﺷـ‬‫ـﺪام ﻣـ‬
‫ـﺪان اﻋـ‬ ‫ـﺎن زﻧـ‬
‫ـﺮد‪ ،‬در هﻤـ‬‫ـﻲ ﺑـ‬‫ﻣـ‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩ اش ﺣﺘﻲ از ﺟﻨﺎزﻩ اش هﻢ ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ﺗﺎ اﻣﺮوز آﺴﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺑﺎ ﺟﻨـﺎزﻩ اش ﭼـﻪ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻮي ﻗﺪرت ﻪﻠﻟﺍ ﺟﻌﻔﺮي از ﻋﻠﻤﺎي ﺧﺮاﺳـﺎن ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از ﭘﺎآﺴﺘﺎن و اﺗﻤـﺎم دوران ﺗﺤﺼـﻴﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﺮان ﻣﻲ ﺁﻳﺪ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و‬
‫ﺣﺪود ﻳﻚ ﺳﺎل در زﻧﺪان ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد و هﻨﮕـﺎﻣﻲ‬
‫آﻪ ﺑﺮاي ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر ﭘﺪر ﭘﻴﺮﻣﺮدش ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎﺗﺶ ﻣـﻲ‬
‫رود ﺟﻨﺎزﻩ اش را ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﻮان ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫اﻣﺎ ﺗﻮ ﺧﻮدت ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻔﺼﻞ ﺑﺨﻮان‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬دهﻬﺎ ﺗﻦ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑـﺮاي‬
‫ـﻮرهﺎي‬‫ـﻪ آﺸـ‬
‫ـﺎن ﺑـ‬‫ـﺪﻩ ﺷـ‬
‫ـﻦ و ﻋﻘﻴـ‬ ‫ـﺎن‪ ،‬دﻳـ‬
‫ـﺎت ﺟـ‬
‫ﻧﺠـ‬
‫ﭘﺎآﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن و ﺑﻌﻀﻲ از دول ﺧﻠﻴﺞ هﺠـﺮت‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ و در ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫إﻧﺎ ﷲ وإﻧﺎ إﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن‪.‬‬
‫و از زﻧﺪان‪ ،‬ﺷﻜﻨﺠﻪ و اذﻳﺖ و ﺁزار هﺮ ﭼـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻲ ﺑﮕﻮ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ آـﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ در‬
‫ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﺤـﺪود ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻣـﺮدم را‬
‫راهﻨﻤﺎﻳﻲ آﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺴﺎﺟﺪ هﻢ از ﺗﻌﺪي و ﺗﺠـﺎوز‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اوﻻً ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴـﺠﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺎدي اﻳﺠﺎد ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﭘﺮواﻧﻪ‬
‫آﺎر ﺑﺮاي ﺑﻨﺎي ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻧﻤﻲ دهﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري آـﻪ در‬
‫ﺷﻬﺮهﺎي ﺑﺰرگ و ﻣﺮآﺰي اﺻﻼً اﺟﺎزﻩ ﻧﻤﻲ دهﻨـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺴﺠﺪي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ هﻤـﻪ ﺗﻼﺷـﻬﺎي‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﻣﺴﺠﺪ در ﺗﻬـﺮان از اول‬
‫اﻧﻘﻼب ﺗﺎ آﻨﻮن ﻧﺎآﺎم ﻣﺎﻧـﺪﻩ اﺳـﺖ و ﺑـﺎﻻﺗﺮ از‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺷﻴﺦ ﻓﻴﺾ در ﺷﻬﺮ ﻣﺴﺠﺪ ﺗﺨﺮﻳـﺐ‬
‫ﺷﺪ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﭘﺎرك ﮔﺮدﻳﺪ و هﻨﮕﺎﻣﻲ آـﻪ ﻣـﺮدم‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ در زاهﺪان در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻜﻲ ﺗﺠﻤـﻊ ﻧﻤﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺗﺎ اﻋﺘﺮاض ﺧﻮدﺷﺎن را ﺑﻪ ﮔﻮش ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﻦ‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬داﺧﻞ ﻣﺴﺠﺪ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺑﺎران ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮري آﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ و ﺻﺪهﺎ ﻧﻔـﺮ‬
‫ﻣﺠﺮوح ﮔﺮدﻳﺪ و ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي هﻢ رواﻧﻪ زﻧـﺪاﻧﻬﺎ‬
‫ﺷــﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳــﺎ ﺑــﺎز هــﻢ ﺁﻧﻬــﺎ ﺧﻮاهــﺎن وﺣــﺪت و‬
‫ـﻪ‬
‫ً ﺑـ‬
‫ـﺎ واﻗﻌـﺎ‬ ‫ـﺘﻨﺪ ﻳـ‬‫ـﺬاهﺐ هﺴـ‬
‫ـﻴﻦ ﻣـ‬‫ـﺐ!!! ﺑـ‬‫ﺗﻘﺮﻳـ‬
‫ﻣﺬهﺒﺸﺎن آﻪ ﺗﻘﻴﻪ اﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ؟!‬
‫ﻣﺪارس دﻳﻨﻲ اهﻞ ﺳﻨﺖ آﻪ ﺑﺎ آﻤﻜﻬﺎي ﻣﺮدﻣﻲ ادارﻩ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺮاآـﺰي ﺑـﺮاي ﺁﻣـﻮزش اوﻟﻴـﻪ اﺣﻜـﺎم‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم اهﻞ ﺳـﻨﺖ اﺳـﺖ هـﻢ ﺑـﺪون ﮔﻼﻳـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻃﻮل ﺳﺎﻟﻬﺎي اﻧﻘﻼب ﺑـﻪ ﺷـﻜﻠﻬﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﺖ ﻓﺸـﺎر ﺑـﻮدﻩ اﻧـﺪ و هﺴـﺘﻨﺪ و ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﺪرﺳﻪ را در ﺧﺮاﺳﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴـﺘﺎن ﺗﻌﻄﻴـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ وﺣﺪت!!! رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺧﻄﺮﻧـﺎآﺘﺮﻳﻦ آـﺎري آـﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد ﺧﻴﺎﻧﺖ در ﮔﺰارش ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ آﻪ در دﺳﺖ دارﻧـﺪ ﺗـﺎرﻳﺦ را‬
‫واروﻧﻪ ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ را ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬و ﺑﺎﻃـﻞ را‬
‫ﺣﻖ ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻪ اﻋﺘﻘـﺎدات اهـﻞ ﺳـﻨﺖ را‬
‫زﻳﺮ ﺳﻮال ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺁﻧﻬـﺎ ﺷـﻚ و ﺷـﺒﻬﻪ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را آﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ ﺑﻌـﺪ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺪﻩ اي ﺧﺎﺋﻦ‪ ،‬ﻏﺎﺻﺐ و ﻣﺮﺗـﺪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﻳﺸـﻪ دﻳـﻦ را ﺑـﻪ ﺗﻴﺸـﻪ ﻣـﻲ‬
‫زﻧﻨﺪ‪ ،‬از ﻓﻴﻠﻢ هﺎي ﺳﻴﻨﻤﺎﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺳﺮﻳﺎﻟﻬﺎي‬
‫ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت روزﻧﺎﻣﻪ هﺎ و ﻣﺠﻼت‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫هﺎي درﺳﻲ داﻧﺶ ﺁﻣﻮزان و داﻧﺸـﺠﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺷـﻌﺎرهﺎي‬
‫در و دﻳﻮار‪ ،‬ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ‪ ،‬هﻤـﻪ و هﻤـﻪ در ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫هﻤﻴﻦ اهﺪاف ﺣﺮآﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻴﭽـﺎرﻩ ي اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻨﻜﻪ از هﻤﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺤـﺮوم‬
‫اﺳﺖ اﮔﺮ از ﻳﻜﻲ از اهﻞ ﺳﻨﺖ درﺑﺎرﻩ ي اﻋﺘﻘﺎدات‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ ﭘﺮﺳﻴﺪﻩ ﺷﻮد و او ﭘﺎﺳﺦ ﻣـﻲ دهـﺪ و ﻳـﺎ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮج ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اهﺎﻧـﺖ‬
‫ﺁﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻣﺮدم اهﻞ ﺳـﻨﺖ را راهﻨﻤـﺎﻳﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺧـﻼف‬
‫وﺣﺪت!!! ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺎ زﻧـﺪان‪،‬‬
‫ﻣﺮگ‪ ،‬اﻋﺪام و ﺗﺮور ﻣﻮاﺟﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ـﺎي‬‫ـﺐ!!! آﺘﺎﺑﻬـ‬ ‫ـﺪت و ﺗﻘﺮﻳـ‬
‫ـﺘﺎي وﺣـ‬
‫ـﻴﻦ راﺳـ‬
‫در هﻤـ‬
‫زﻳﺎدي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ در ﺁﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻘﺪﺳـﺎت‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻳﺎران ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ρ‬اهﺎﻧـﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎن آﺴﺎﻧﻲ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻴﺴﺖ و ﺳﻪ‬
‫ﺳﺎل ﺗﻤﺎم زﺣﻤﺖ آﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺮﺑﻴﺖ آـﺮد و در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ آﻪ از ﺁﻧﻬﺎ راﺿﻲ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬﺎ آﻪ ﻣﻮﻟﻔﺶ در ﺁن ﺑﺴـﻴﺎر ﺑـﻲ‬
‫ادﺑﻲ و زﺑﺎن درازي آﺮدﻩ اﺳﺖ و اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎي اهﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ ﺑﺎد اﻧﺘﻘﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ آﺘـﺎب ))ﺛـﻢ‬
‫اهﺘﺪﻳﺖ(( ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳﻤﺎوي اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻮﻟـﻒ اﻳـﻦ‬
‫آﺘﺎب‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑـﻮدﻩ‬
‫و ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻤﻴﻖ‪ ،‬هﺪاﻳﺖ!! ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ را در اﻳﻦ آﺘـﺎب ﺑـﻪ رﺷـﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳـﺮ در‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان از اﻳﻦ هﺪاﻳﺖ!! وي ﺑﻬـﺮﻩ‬
‫ﻣﻨﺪ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺪﻩ هﻢ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ هـﺪاﻳﺖ!!! را ﺑـﻪ‬
‫او ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ آﺘﺎب ﺑﺎ ﻧـﺎم ))ﺁﻧﮕـﺎﻩ هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪم(( و‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ آﺘﺎب دﻳﮕﺮ از هﻤﻴﻦ ﻣﻮﻟﻒ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻨﺎم‬
‫ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻬﺮي ﺑﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺪ و ﺑﻴﺮاﻩ ﮔﻔـﺘﻦ ﺻـﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،ρ‬‬
‫ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺧﻠﻔﺎي ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ و ﻋﺸﺮﻩ ﻣﺒﺸﺮﻩ اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ τ‬و هﻤﭽﻨـﻴﻦ اهﺎﻧـﺖ و‬
‫زﺑﺎن درازي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪τ‬‬
‫دﻳﻦ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﻓﺎرﺳـﻲ‬
‫زﺑﺎن اﻳﺮان و ﺟﻬﺎن ادا آﻨﺪ و ﭘﺎﻳﻪ هﺎي وﺣﺪت و‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺐ ﺑﻴﻦ ﻣﺬاهﺐ!!! را ﺑـﻴﺶ از ﭘـﻴﺶ اﺳـﺘﺤﻜﺎم‬
‫ﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﻲ ﻗﻢ ﺑﺮاي اﻳﻦ آﺘـﺎب و‬
‫آﺘﺎﺑﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻮﻟﻒ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاري زﻳﺎدي آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ آﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺮي آﺘﺎﺑﻬﺎ در ﺑﻨﻴﺎد ﻓﻮق اﻟﺬآﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻨﺎم اﻳﻦ هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ!!! ﻣﻨﺘﺸـﺮ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺁﻗﺎي ﻣﻬﺮي در ﻣﻘﺪﻣﻪ ي آﺘﺎب ﻣـﺬآﻮر ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اآﻨﻮن ﺑﻨﻴﺎد ﻣﻌﺎرف اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﺎ ﺗﻌـﺪاد‬
‫زﻳﺎدي از ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ و ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺸﻐﻮل ﺧﺪﻣﺖ در زﻣﻴﻨﻪ‬
‫هﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺁﻣﺎدﻩ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﻃﺮح ﻣﻬـﻢ ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫ﻧﮕﺎري ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺗـﺎآﻨﻮن آﺎرهـﺎي ارزﺷـﻤﻨﺪ و‬
‫ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻘﺪﻳﺮي ﺑﻪ اﺗﻤـﺎم رﺳـﻴﺪﻩ ‪ ((. . .‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫اﻳﻦ آﺎر‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺁن آﺎرهﺎي ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ‬
‫ﺣﺎل اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﻣﻬـﻢ ﻣﻄﺎﻟـﺐ و‬
‫ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت آﺘﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎدﺁوري اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﺨﺶ و ﻧﺸﺮ اﻳﻦ‬
‫آﺘﺎب از هﻤﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮدﻧﺪ زﻳﺮا‬
‫اﻳﻦ آﺘﺎب ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ :‬داﺳﺘﺎن ﻳﻚ آﺸﻒ‬
‫ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻪ اآﺘﺸﺎف در ﺟﻬﺎن اﺧﺘﺮاﻋﻬﺎ و اﺑﺘﻜﺎرات‬
‫ﺗﻜﻨﻴﻜﻲ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺟﻬﺎن ﻋﻘﺎﺋﺪ و در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺳﻴﻠﻲ از ﻣﻜﺘﺒﻬﺎي ﻣﺬهﺒﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪ هﺎي دﻳﻨﻲ‬
‫‪ 1 ((. . .‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻠﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ را‬
‫ﺑﺴﻴﺞ آﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ اﺧﺘﺮاع و آﺸﻒ ﻧـﻮﻳﻦ را ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻋﺮﺿﻪ آﻨﻨﺪ و ﺁﻗﺎي ﻣﻬﺮي ﺑﺎ اﻳﻦ آﻠﻤﺎت در‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﺎپ هﺸﺘﻢ آﺘﺎب از ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺗﺸـﻜﺮ و‬
‫ﻗﺪر داﻧﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬ﺑﻬـﺮ ﺣـﺎل در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫دوﺳﺘﺎن زﻳﺎدي ﭼﻪ از ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﻦ ﻣﺤﺘـﺮم و ﭼـﻪ از‬
‫اﺋﻤﻪ ﺟﻤﻌﻪ و ﭼﻪ از روﺣﺎﻧﻴﻮن‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮕﻴﺎن‪ ،‬آﺴﺒﻪ‪،‬‬
‫آﺎرﻣﻨﺪان و ﻋﺎﻣﻪ ي ﻣـﺮدم آـﻪ اﺣﺴـﺎس ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ ‪ . . .‬و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ را اﻧﺠـﺎم دادﻩ‬
‫اﻧــﺪ و ﺑــﺎ ﻧﺎﻣــﻪ هــﺎ و ﭘﻴﻐﺎﻣﻬــﺎ و ﺗﻠﻔﻨﻬــﺎي‬
‫ﻣﺸﻮﻗﺎﻧﻪ زﻳﺎدي ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎﻧﺐ و ﺑﻪ ﺑﻨﻴـﺎد ﻣﻌـﺎرف‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺎ را ﺳﺮاﻓﺮاز ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪((...‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر آﻠﻲ ﺑﺎ ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺟﻤﻼت ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻪ اهﻤﻴـﺖ‬
‫اﻳﻦ آﺘﺎب ﻧﺰد ﺗﺸﻴﻊ اﺷﺎرﻩ آﻨﻢ و ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ ﺑﺎ‬
‫ﻧﻘﻞ ﺟﻤﻼت ﻓﻮق ﺑﻪ اهﻤﻴﺖ ﺁن ﭘﻲ ﺑﺮدﻩ اﻳﺪ اﻟﺒﺘـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ داﺧﻞ اﻳﺮان زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ ﺧﻮدﺷـﺎن‬
‫اهﻤﻴﺖ اﻳﻦ آﺘﺎب را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(13‬‬

 ‫اﻧﮕﻴﺰﻩ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﺳﺮ و ﺻﺪا و ﻏﻮﻏﺎﻳﻲ آﻪ اﻳـﻦ آﺘـﺎب ﻣﻴـﺎن ﻋﻤـﻮم‬
‫ﻣﺮدم اﻳﺠﺎد آﺮد و اهﻤﻴﺘﻲ آﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ آﺘﺎب‬
‫ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻩ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ واداﺷـﺖ آـﻪ اي‬
‫آﺎش ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻋـﻮام ﻓﺮﻳﺒﺎﻧـﻪ اﻳـﻦ‬
‫آﺘﺎب در ﻳﻚ آﺘﺎب ﻣﻔﺼﻞ ﭘﺎﺳـﺦ دهـﻢ اﻣـﺎ ﺑـﻪ دو‬
‫دﻟﻴﻞ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ اﻳﻦ ﺁرزوﻳﻢ را ﻋﻤﻠﻲ آـﻨﻢ‪ :‬ﻳﻜـﻲ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﺎري ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ داﺷـﺖ آـﻪ ﺑﻨـﺪﻩ‬
‫آﺘﺐ ﻣﺮاﺟﻊ ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ را در اﺧﺘﻴـﺎر داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷــﻢ آــﻪ ﻣﺘﺎﺳــﻔﺎﻧﻪ اﻳــﻦ آﺘﺎﺑﻬــﺎ در دﺳــﺘﺮس‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫دوم اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ وﻗﺖ زﻳﺎدي ﻣﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺑﺎز هﻢ ﺑـﺪﻟﻴﻞ ﻣﺸـﻐﻮﻟﻴﺖ زﻳـﺎد و ﻣﺸـﻜﻼت ﺟﻨﺒـﻲ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬وﻗﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺎزﻩ اي ﻧﻤﻲ داد‪ .‬ﺗﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ روزي ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫اهﺪا ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ آﺘﺎب ﺑﻪ دﺳﺘﻢ رﺳﻴﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺁن را از ﻧﻈﺮ ﮔﺬراﻧﺪم‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪن آـﻪ‬
‫ً ﺑﻄﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺑﻪ ﻳﺎوﻩ هﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در آﺘﺎب‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ‬
‫))ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ(( ﭘﺎﺳﺦ دادﻩ اﺳﺖ ﺁرزوي ﺧﻮد را ﺑﺮ‬
‫ـﺪا را‬‫ـﺎﻓﺘﻢ ﺧـ‬‫ـﺎﻩ ﻳـ‬
‫ـﻴﺎر آﻮﺗـ‬‫ﺁوردﻩ و راﻩ را ﺑﺴـ‬
‫ﺳﭙﺎس ﮔﻔﺘﻢ و هﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔـﺮﻓﺘﻢ آﺘـﺎب را‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬دﻳﺮي ﻧﮕﺬﺷﺖ آـﻪ ﺗﺮﺟﻤـﻪ آﺘـﺎب را‬
‫ﺑﻄﻮر آﺎﻣﻞ ﭘﻴﺶ روﻳﻢ ﺣﺎﺿﺮ دﻳﺪم اﻟﺒﺘﻪ هـﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺗﻌﻠﻴﻘـﺎت ﺗﻮﺿـﻴﺤﻲ داﺷـﺖ اﻣـﺎ‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ از ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑـﻪ اﻧـﺪازﻩ آـﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﻮدم ﺗﺎ ﺗﻌﻠﻴﻘـﺎت ﻻزم را ﺑـﺮ آﺘـﺎب‬
‫ﺑﻴﺎﻓﺰاﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ اﻳﻦ آﺘـﺎب‪،‬‬
‫ﻧﻴﺎز ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ را ﺑﺮ ﺁوردﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺳﻢ آﺘﺎب را آﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﻲ ))ﺑﻞ ﻇﻠﻠﺖ(( ﺑـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﺮدم و هﻤﻴﻦ ﻧﺎم ))ﺑﻠﻜـﻪ ﻇﻠﻠـﺖ((‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﺮدم و هﻤﻴﻦ ﻧـﺎم ))ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﮔﻤﺮاﻩ ﺷﺪي(( را ﺑﺮاي آﺘﺎب‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ دﻳﺪم‪.‬‬
‫هﺪﻓﻢ هﻢ از ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﻦ آﺘﺎب دﻓـﺎع از ﺻـﺤﺎﺑﻪ و‬
‫ﻳﺎران رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ρ‬اﺳﺖ هﻤﺎن آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺣـﺐ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫را اﻳﻤﺎن و ﺑﻐﺾ ﺁﻧﻬﺎ را آﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﻣﻲ داﻧـﻢ‪،‬‬
‫هﻤﺎن آﺴﺎﻧﻲ آﻪ دﻓﺎع از ﺁﻧﻬﺎ در واﻗﻊ دﻓـﺎع از‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و دﻳﻦ رﺳﻮا ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ زﻳﺮا ﻗـﺮﺁن و ﺳـﻨﺖ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ و ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﺳـﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ اﮔﺮ ﺁﻧﻬﺎ )اﻟﻌﻴـﺎذ ﺑـﺎﷲ( ﺗﻌـﺪادي ﻣﺮﺗـﺪ و‬
‫ﻓﺎﺳﻖ و ﻓﺎﺟﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ آﺘـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ دﻳﻨﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬هﻤﭽﻨﻴﻦ هـﺪﻓﻢ‬
‫از ﺗﺮﺟﻤﻪ اﻳﻦ آﺘﺎب دﻓﺎع از ﻣﺎدرم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫ﺻﺪﻳﻖ‪ τ‬اﺳﺖ آﻪ در آﺘﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ وي ﺑـﻲ‬
‫ادﺑﻲ و زﺑﺎن درازي زﻳﺎدي ﺷﺪﻩ اﺳﺖ زﻳـﺮا ﻗـﺮﺁن‬
‫هﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﻣﺎدران ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ آـﺮدﻩ‬
‫ِﻴﻦ‬
‫َ‬ ‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬
‫ﻤﺆ‬‫ﻟُ‬
‫ِﺎْ‬
‫ﻟﻰ ﺑ‬ ‫َو‬
‫َْ‬ ‫اﺳﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬اﻟﻨ‬
‫ﱠﺒِﻲ أ‬
‫ﱡ‬
‫ْ( )اﻷﺣـﺰاب‪ :‬ﻣـﻦ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ﺗُ‬‫ﻬـﺎُ‬
‫ﻣَ‬‫ُﱠ‬
‫ُ أ‬‫َاﺟُـﻪ‬
‫ْو‬‫َز‬
‫َأ‬‫ْ و‬
‫ِﻢ‬‫ِـﻬ‬
‫ُﺴ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﻔ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ أ‬ ‫ﻣ‬
‫اﻵﻳﺔ‪) (6‬ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺧﺪا‪ ρ‬از ﺧﻮد ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫اوﻟﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ و هﻤﺴﺮان ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ρ‬ﻣﺎدران ﻣﻮﻣﻨﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ (.‬و دﻓﺎع از ﻣﺎدري آـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻓﺮدي از ﺧﺪا ﺑﻲ ﺧﺒﺮ و ﻏﻴﺮ ﻣﻮﻣﻦ ﻣـﻮرد هﺠـﻮم و‬
‫ﺑﻲ ادﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮض واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺪوارم هﻤﺎن ﻃﻮري آﻪ ﺁﻗـﺎي ﻣﻬـﺮي در ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ هﺸﺘﻢ آﺘﺎﺑﺶ ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ ﺑـﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳـﺎن ﻣـﺮدم را در‬
‫اﻧﺘﺨﺎب راﻩ ﺁزاد ﺑﮕﺬارﻧﺪ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺗﺒَـﻴﱠﻦ‬
‫َ‬ ‫ـﺪ َ‬
‫اﻟﺪﻳﻦِ َﻗ ْ‬
‫ﱢ‬ ‫ِﻲ‬
‫اﻩ ﻓ‬
‫َ َ‬‫ْﺮ‬
‫ِآ‬‫ﺁزاد ﮔﺬاردﻩ اﺳﺖ )ﻻ إ‬
‫َﻲ(‪.‬‬ ‫ِﻦ اﻟﻐ‬‫اﻟﺮﺷﺪ ﻣ‬
‫ﱡ ُْ َ ْ ّ‬
‫ﻣﻦ هﻢ اﻣﻴﺪوارم آﻪ ﺁﻗﺎي ﻣﻬﺮي و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻨﻲ‬
‫آﻪ آﺘﺎﺑﻬـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ را ﺗﺮﺟﻤـﻪ و ﭼـﺎپ و ﻧﺸـﺮ‬
‫آﺮدﻧﺪ ﻣﺮدم را در اﻧﺘﺨـﺎب راﻩ ﺁزاد ﺑﮕﺬارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪ اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎء اهﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫را ﻧﻜﺸﻨﺪ و ﺑﻪ زﻧﺪان ﻧﻔﺮﺳـﺘﻨﺪ و ﺑﮕﺬارﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ آﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ را ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﻬﺮي‬
‫ً ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔـﺮدد‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺎﺿﻲ رود ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫ﭘﺲ ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻣﺮدم اﻳﻦ آﺘﺎﺑﻬﺎ را هـﻢ ﺑﺨﻮاﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﻣﻴﺪوارم ﺑﻪ اﻳﻦ آﺘﺎب اﺟﺎزﻩ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ ﺑﺪهﻨـﺪ‬
‫و ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﻣﺮدم ﺧﻮدﺷـﺎن‪ ،‬راهﺸـﺎن را ﺁزاداﻧـﻪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺘﻪ اي آﻪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎدﺁوري اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﺴﺖ‬
‫آﻪ در وهﻠـﻪ اول از هﻤـﻪ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣـﻲ و‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ زﺑﺎﻧﺎن ﻋﺰﻳﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻧـﻪ‬
‫ﭼﻨﺪان ﺧﻮب و روان آﺘﺎب و ﺷﺎﻳﺪ هﻢ ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﻌﺬرت ﺧﻮاهﻲ ﻣـﻲ آـﻨﻢ‪ .‬زﻳـﺮا ﺑﻴﺸـﺘﺮ از‬
‫ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺳﺎل اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻓﺎرﺳﻲ ﻓﺎﺻـﻠﻪ دارم‬
‫و اﻣﻴــﺪوارم آــﻪ از ﺧﻄﺎهــﺎ و اﺷــﺘﺒﺎهﺎﺗﻢ ﺑــﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮاري ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷـﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴـﺪ‪ .‬در ﺛـﺎﻧﻲ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎدﺁوري اﺳﺖ آﻪ هﻨﮕﺎم ﺗﺮﺟﻤﻪ آﺘـﺎب ))ﺑـﻞ‬
‫ﻇﻠﻠﺖ((ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ آﺘﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در دﺳﺘﺮس ﻧﺒﻮد‬
‫ﺗﺎ ﻋﺒﺎرات ﻓﺎرﺳﻲ را از آﺘﺎب ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﻘﻞ‬
‫آﻨﻢ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺑﻨـﺪﻩ هﻤـﺎن ﻣـﺘﻦ ﻋﺮﺑـﻲ را‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ آﺮدم اﻣﺎ هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ آﺘﺎب ))ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻤـﺮاﻩ‬
‫ً ﺁﻣـﺎدﻩ ي ﭼـﺎپ‬ ‫ﺷﺪي(( ﺣﺮوف ﭼﻴﻨﻲ ﺷـﺪ و ﺗﻘﺮﻳﺒـﺎ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬آﺘﺎب ))ﺁﻧﮕﺎﻩ هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪم(( ﺑـﻪ دﺳـﺘﻢ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ .‬و ﺗﻐﻴﻴﺮ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻬﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷـﺪﻩ و‬
‫ﻧﻘﻞ ﺁﻧﻬﺎ از ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺁﻗﺎي ﻣﻬﺮي آﺎري وﻗﺖ ﮔﻴـﺮ و‬
‫هﺰﻳﻨﻪ ﺁور ﺑﻮد ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗـﺮﺟﻴﺢ دادم آـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻬﺎي آﺘﺎب ﻋﺮﺑﻲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را ﺑﺎ هﻤﺎن ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬
‫ﺧﻮدم ﺑﮕﺬارم وﻟﻲ ﺣﻮاﻟﻪ و ﺻﻔﺤﺎت ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺮي را‬
‫ذآﺮ آﻨﻢ ﺗﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻓﺎرﺳﻲ زﺑﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ هﻨﮕـﺎم‬
‫ﺿﺮورت ﺑﺪان ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﺪ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺷـﻤﺎ در‬
‫ﭘﺎورﻗﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ﭼﺎپ آﺘﺎب ﻋﺮﺑـﻲ و ﻓﺎرﺳـﻲ را در‬
‫آﻨﺎر هﻢ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ آﻪ هﺮ ﭼﻨﺪ اﻟﻔـﺎظ‬
‫و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺑﻨـﺪﻩ ﺑـﺎ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﺁﻗـﺎي ﻣﻬـﺮي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ وﻟﻲ در ﺻﻮرت ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﻣﻼﺣﻈـﻪ‬
‫ﺧﻮاهﻴﺪ آﺮد آﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن هﻢ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺁن اﻳﻨﻜﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻧﻤﺎﻳﻢ آﻪ اﻳﻦ ﺧـﺪﻣﺖ‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰ را از ﻣﻦ ﺑﭙﺬﻳﺮد و روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ ﻣـﺮا ﺑـﺎ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ دوﺳﺖ دارم ﻳﻌﻨـﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ و اهـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺣﺸﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ و از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣـﻲ‬
‫هﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎي دﻋﺎي ﺧﻴﺮ دارم زﻳﺮا ﻧﻴﺎزﻣﻨـﺪ دﻋـﺎي‬
‫ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫اﺳﺪ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻮﺳﻮي‬
‫ﭘﺎآﺴﺘﺎن ـ ﭘﻴﺸﺎور‬

‫ﺑﺴﻢ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬

‫ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر‬
‫اﻟﺤﻤﺪ ﻪﻠﻟﺍ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ واﻟﺼﻼﻩ واﻟﺴﻼم ﻋﻠﻲ رﺳﻮﻟﻪ‬
‫اﻷﻣﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ و ﻋﻠﻲ ﺁﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ اﺟﻤﻌـﻴﻦ‪،‬‬
‫وﺑﻌﺪ‪،،‬‬
‫از دﻳﺮ زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺄ ﻳﻬـﻮدي ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫واﺟﺐ ﺑﻮدن اﻣﺎﻣـﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬را ﺗـﺮوﻳﺞ داد‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ و ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪ τ‬را‬
‫ﻣﻮارد ﻃﻌﻦ و ﻧﻜﻮهﺶ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺮوان‬
‫او از ﻣﺠﻮس‪ ،‬هﻤﺎن ﻣﺠﻮس آﻪ ﺑﺎ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ اﻧـﺪك و‬
‫ﻧﺎﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺧـﻮد ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ اي ﮔﺬﺷـﺖ زﻣـﺎن ﺁن را از‬
‫درﺟﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﻗﻂ ﮔﺮداﻧﺪﻩ‪ ،‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻌﻲ دارﻧﺪ آﻪ‬
‫اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ را دﭼﺎر ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﻓﺴﺎد آﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮوان‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ ﻳﻬﻮدي ﺑﺎ ادﻋﺎي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻼ ﻓﻀﻞ ﺑﺮاي‬
‫ـﺎﻳﺮ‬
‫ـﻮدن وي از ﺳـ‬ ‫ـﺮ ﺑـ‬
‫ـﺘﻪ ﺗـ‬‫ـﻲ‪ τ‬و ﺷﺎﻳﺴـ‬
‫ـﺮت ﻋﻠـ‬‫ﺣﻀـ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬و ﺑﺎ ﺗﻜﺮار ﺟﺮﻳـﺎن ﺷـﻬﺎدت ﺣﻀـﺮت اﻣـﺎم‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ τ‬در ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻮﮔﻮاري در ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ وﺣﺪت و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ را از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻨﻜﻪ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ روﻳـﺪادهﺎي‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺧﻮد ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫رﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ اﻣﺎ راﻓﻀﻲ هﺎ هﻤﻮارﻩ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻀـﺎﻳﺎ‬
‫داﻣﻦ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺁﻧﻬﺎ را زﻧﺪﻩ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺁﻧﺎن )راﻓﻀﻲ هﺎ( وﻗﺘﻲ دﻳﺪﻧﺪ آﻪ اهﻞ ﺧﺮد و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ دﻻﻳﻠﻲ ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﻋﻘﺎﻳـﺪ ﭘـﻮچ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺗـﺪرﻳﺞ‪ ،‬ﻣﺎهﻴـﺖ‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﺧﻮد را ﺁﺷﻜﺎر آﻨﻨﺪ اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد آـﻪ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫اﻋﻼن ﻧﻤﻮدﻧﺪ آﻪ‪ :‬ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳـﻮي ﺳـﻪ ‪ 3‬ﻳـﺎ ‪7‬‬
‫آﺎﻓﺮاﻧﺪ و دوازدﻩ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم اﻧﺪ و ﺑـﺮ ﺁﻧـﺎن‬
‫وﺣﻲ ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﻴﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و‬
‫ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ ﻧﺰد ﺁﻧﺎن رﻓﺖ و ﺁﻣﺪ دارﻧـﺪ‪ ،‬اﺋﻤـﻪ از‬
‫ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮان ﺧــﺪا ﺑﻬﺘــﺮ و ﺑﺮﺗﺮاﻧــﺪ و ﺁﻧــﺎن از‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺎل و ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﺒﺮ دارﻧـﺪ و هـﺮ آـﺲ آـﻪ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺁﻧـﺎن ﻧﺒﺎﺷـﺪ آـﺎﻓﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﺁري‬
‫ﻣﺸﻜﻞ و ﺁﻓﺖ ﺑﺰرگ اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﺁﻧـﺎن هﻤـﻮارﻩ‬
‫ـﻮق دادﻩ‬‫ـﺎد ﺳـ‬
‫ـﻪ اﻟﺤـ‬‫ـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑـ‬‫ـﻲ از ﻣﺴـ‬
‫ﮔﺮوهـ‬
‫زهﺮهﺎ و ﺳﻤﻬﺎي آﺸﻨﺪﻩ و ﺧﻔﻘﺎن ﺁور ﺧﻮد را ﻣﻴﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن ﭘﺨﺶ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﺑﺬر ﻋـﺪاوت و آﻴﻨـﻪ را در‬
‫دل ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺖ ﻣﻲ آﺎرﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﻚ ﺗـﻚ‬
‫ﭘﻴﺮوان ﺁﻧﺎن ﺑﺎ وﺟﻮدي اﻳﻦ آﻪ از ﺑﺎﻃـﻞ ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﺧﻮد را ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن از‬
‫ﺻﺪاﻗﺖ ﺑﺴﻴﺎر دور ﺑﺎ آﻔﺮ ﻧﺰدﻳﻚ اﻧﺪ‪ .‬آـﺎش اﻳـﻦ‬
‫ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاهـﻲ در هﻤـﻴﻦ ﺣـﺪ ﻣﺘﻮﻗـﻒ ﻣـﻲ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺁﻧﺎن در دل ﭘﻴﺮوان ﺧـﻮد ﺗﺨـﻢ ﺑﻐـﺾ و‬
‫ﻋﻨﺎد ﻣﻲ آﺎرﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻪ آﺴﻲ؟ ﻳﻬـﻮدي هـﺎ و‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﻲ هﺎ؟ ﺧﻴﺮ‪ . . .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﺑﺪﮔﺎن و ﻓﺮزاﻧﻪ‬
‫هﺎي اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﺎران ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ اﻧﺴـﺎن‬
‫روي زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‪.ρ‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻠﻪ ﺁﻧﺎن اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ آﺘـﺎب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬آـﺪام آﺘـﺎب؟‬
‫ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ؟ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗـﺮﺁن‪ ،‬هﻤـﺎن آﺘـﺎب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ آﻪ ﺣﻔﺎﻇﺘﺶ را ﺧﻮد او ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁري آﺘﺎﺑﻲ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫ِ( ــ‬‫ِـﻪ‬
‫ْﻔ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ ﺧَﻠ‬ ‫ِ و‬
‫َﻻ ﻣ‬ ‫ﻳﻪ‬ ‫ﺪْ‬
‫ﻳَ‬‫ﺑﻴْﻦِ َ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﻞ‬
‫ُ ﻣ‬ ‫ﻟﺒَﺎﻃ‬‫ِ اْ‬ ‫ْﺗ‬
‫ِﻴﻪ‬ ‫)ﻻ َ‬
‫ﻳﺄ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ از هﻴﭻ ﮔﻮﺷﻪ اي در ﺁن راﻩ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ‬
‫ـ هﻤﺎن آﺘﺎﺑﻲ آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ درﺑـﺎرﻩ ﺁن ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫َ(‬
‫ِﻈُﻮن‬
‫ﻟﺤَـﺎﻓ‬ ‫ﻟـﻪ‬
‫ُ َ‬ ‫ﻧـﺎ َ‬
‫ِﱠ‬ ‫َإ‬‫َ و‬‫ْﺮ‬
‫ﱢآ‬‫َـﺎ اﻟـﺬ‬ ‫ﻟﻨ‬ ‫ﻧﺰ‬
‫ﱠْ‬ ‫اﺳﺖ‪َ) :‬‬
‫ﻧﺤْﻦ‬
‫ُ َ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻗﺮﺁن را ﻣﺎ ﻧﺎزل آﺮدﻳﻢ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺁن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺁري‪ ،‬ﮔﺮوﻩ رواﻓـﺾ هﻤـﻮارﻩ در‬
‫ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ آﺘﺎب‬
‫))ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ(( ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﺎﺑﻠﻮ ﺗﻤﺎم ﻧﻤـﺎﻳﻲ‬
‫آﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﮔﻤﺮاهﻲ و آﻴﻨﻪ ﺗـﻮزي ﺁﻧـﺎن دارد‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺪﻩ در دﺳﺘﺮس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﺁري‪،‬‬
‫اﻳﻦ آﺘﺎب آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﺑـﺎور داﺷـﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺁدﻣﺎن ﭘﺴﺖ ﻧﺎﺑﻜﺎر زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻪ وﺣـﺪت‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎت و ﻣﺒﻬﻮت آﺮد‪ .‬ﺁري‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺛﺎﺑﺖ آﺮد آﻪ اﻳﻨﺎن دﻋﻮﺗﮕﺮ ﺗﺨﺮﻳﺐ اﻧﺪ ﻧﻪ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺐ‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ هﻴﭻ آﺘﺎﺑﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺁن را ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻋﻘﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد ﻣﺰﻳﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻪ و ﺑـﺎ ﺑﺎورهـﺎي دروﻏـﻴﻦ‬
‫ﺁراﺳﺘﻪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و آﺘﺎب ))ﺛﻢ اهﺘـﺪﻳﺖ(( ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺮ دو اﺻﻞ و ﭘﺎﻳﻪ ﻳﻌﻨـﻲ‪ ،‬دروغ‬
‫و ﺗﻀﺎد اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺗﻤﺎم ﻗﻀﺎوت هـﺎي‬
‫ﺧﻮد را در اﻳﻦ آﺘﺎب ﺑﺮ اﻳﻦ دو اﺻﻞ ﻣﺬآﻮر ﭘﺎﻳﻪ‬
‫رﻳﺰي ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ و هﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ‬
‫آﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﻧﺸﺎﻧﻪ هﺎي روﺷـﻨﻲ از دروغ و‬
‫ﺗﻀﺎد را در آﺘﺎب ))ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ(( ﺧﻮاهـﺪ دﻳـﺪ و‬
‫هﺮ اﻧﺴﺎن ﺧﺮدﻣﻨﺪ و ﻋﺎﻗﻞ ﻣـﻲ داﻧـﺪ آـﻪ دروغ و‬
‫ﺗﻀﺎد دﻟﻴﻞ ﺑﻄﻼن اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﻖ ـ ﻣﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻢ و ﻣﻄﻤﺌﻨﻢ آﻪ ﺣﺎﻧﺚ هﻢ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮم‪ ،‬درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﻩ )) ﺛـﻢ اهﺘـﺪﻳﺖ(( ﻳﻌﻨـﻲ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺬهﺐ ))اﻣﺎﻣﻴﻪ(( آـﻪ او ﺑـﺪان‬
‫ـﺖ‪،‬‬
‫ـﻮدﻩ اﺳـ‬‫ـﻖ را ادا ﻧﻤـ‬‫ـﻖ ﺗﻤﻠـ‬
‫ـﺪﻩ و ﺣـ‬‫ـﺪاﻳﺖ ﺷـ‬
‫هـ‬
‫آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﻃﻼﻋـﻲ ﻧـﺪارد و هـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ او اﻧـﺪك‬
‫ﺁﮔﺎهﻲ درﺑـﺎرﻩ آﺘـﺐ ﻣﺮﺟـﻊ ﻓﺮﻗـﻪ اﻣﺎﻣﻴـﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ او هﺮﮔﺰ ﭘﻴـﺮو ﻣـﺬهﺐ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ او از ﻣـﺬهﺐ ))ﺻـﻮﻓﻲ هـﺎي‬
‫اﻓﺮاﻃﻲ(( ﭘﻴﺮوي آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺗﻔﺎوت ﻣﻴـﺎن ﻣـﺬهﺐ‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﻏﻼﻩ ﺻﻮﻓﻴﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ روز روﺷﻦ اﺳﺖ و هﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻓﺮق ﺁﻧﻬﺎ را ﻣـﻲ داﻧـﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﻩ‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ وي ﭘﻴﺮو روش و ﻣﻨﺶ ﺗﻴﺠﺎﻧﻴـﻪ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺗﻴﺠﺎﻧﻴﻪ ﻧﺴـﺒﺘﻲ اﺳـﺖ آـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬
‫ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬارش )اﺣﻤﺪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ( ﻣﻨﺴـﻮب اﺳـﺖ‪ .‬ﺁري‬
‫ـﻪ و‬‫ـﻦ ﻃﺎﻳﻔـ‬
‫ـﺪﻩ اﻳـ‬‫ـﻮن ﻋﻘﻴـ‬
‫ـﺎهﻲ ﭘﻴﺮاﻣـ‬
‫ـﺪآﻲ ﺁﮔـ‬‫اﻧـ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺁن‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﮔﻤﺮاهـﻲ و زﻧﺪﻗـﻪ ﺁن را‬
‫ﺑﺮاي هﺮ ﻓﺮد ﻋﺎﻣﻞ و ﻣﻨﺼﻔﻲ ﺁﺷﻜﺎر ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎور آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑـﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫ﺑﻮدﻩ و اآﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﺬهﺐ اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي هﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬دﺟﻞ ﺑﺎزي و ﻓﺮﻳﺐ آـﺎري اﺳـﺖ‪ .‬ﺁري او‬
‫از ﮔﻤﺮاهﻲ و ﺿﻼﻟﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺁﻧﭽﻪ آﻪ وي ﺁن را ﺣﻖ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ آﺴـﻲ آـﻪ ﻟﺒـﺎس‬
‫ﺗﻌﺼﺐ را از ﺗﻨﺶ زدودﻩ‪ ،‬ﺑﺪون هﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ ﮔﺮاﻳﺸـﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ دهﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺤـﺚ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬
‫ﺑﭙﺮدازد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ آﺴﻲ ﺑﻪ ﺣـﻖ ﺧﻮاهـﺪ رﺳـﻴﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫آﺘﺎب آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﻃﺎﻟـﺐ ﺣـﻖ هﺴـﺘﻨﺪ و در‬
‫ﺻﺪد اﻧﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺣـﻖ‬
‫هﺪاﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ ﺑﻮﻳﮋﻩ آﻪ اﻳﻦ آﺘﺎب از دﻻﻳﻞ آﺘـﺐ‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ و اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸـﺮي هـﺮ دو‪ ،‬اﺳـﺘﻨﺎد‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺶ ﮔﻔﺘﺎر را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻢ از آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ـﺎﻋﻲ‬‫ـﺮﻳﻚ ﻣﺴـ‬
‫ـﺐ ﺗﺸـ‬
‫ـﻦ ﻣﻄﺎﻟـ‬‫ـﺪارك اﻳـ‬
‫ـﻪ و ﺗـ‬‫در ﺗﻬﻴـ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻲ را اﻳﻔﺎء آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬آﻤﺎل ﺗﺸـﻜﺮ و‬
‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري آﻨﻢ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻲ و ﻗﻴـﻮم ﻣﺴـﺌﻠﺖ‬
‫ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻢ آﻪ اﻳﻦ ﻣﺸﺎرآﺖ را ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫اﺟﺮ در دﻧﻴﺎ و ﺳﺒﺐ ورود ﺑﻬﺸﺖ در ﺁﺧﺮت ﺑﮕﺮداﻧﺪ‬
‫و اﻳﻦ ﺳﻌﻲ اﻧﺪك ﻣﺮا ﻣﻮﺟـﺐ ﺧﺸـﻨﻮدي ﺧـﻮد ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ و ﻣﺮا هﻤﺮاﻩ ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺰرﮔﻮار ﺧـﻮدش‬
‫ﻣﺤﺸﻮر ﺑﮕﺮداﻧﺪ و در آﻨﺎر ﺣﻮران ﺑﻬﺸـﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫ﺟﺎودان را‪ ،‬ﻣﺄوا و ﭘﻨﺎهﮕﺎﻩ ﻣﻦ ﻗﺮار ﺑﺪهﺪ ﺑـﺎر‬
‫ﺧﺪاﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ آﻦ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ آﻦ‪.‬‬
‫ﺗﻤﻬﻴﺪ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ))ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ(( آﺘـﺎﺑﺶ را ﺑـﻪ دو ﺑﺨـﺶ‬
‫ﺗﻘﺴــﻴﻢ ﻧﻤــﻮدﻩ اﺳــﺖ‪ .‬در ﺑﺨــﺶ اول ﺻــﺤﺒﺘﻲ از‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻬﺎي ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﺧﻮد در ﺑﻌﻀـﻲ آﺸـﻮرهﺎي‬
‫ﻋﺮﺑﻲ و اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻟﻒ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺮاﻣﻮن دﻳـﺪار ﺧـﻮد ﺑـﺎ ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎي ﺷﻴﻌﻲ ﻣﺬهﺐ آﻪ در هﺪاﻳﺖ او ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬
‫ﻧﻮر و روﺷﻨﻲ )ﻣﺬهﺐ اﻣﺎﻣﻴﻪ( ﻧﻘﺶ ﻣﻮﺛﺮي داﺷﺘﻪ و‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻧﺪ آﻪ او ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺣﻖ را از ﺑﺎﻃﻞ و ﻗـﻮي‬
‫را از ﺿﻌﻴﻒ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪهﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ دوم ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺴﻴﺎر ﺁﻣﻮزﻧﺪﻩ ﺧﻮد‬
‫آﻪ او را ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ رﺳـﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺳـﺨﻦ‬
‫ً در ﻣـﻮرد‬‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از آﺘـﺎﺑﺶ ﻋﻤـﺪﺗﺎ‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬و ﺣﻮادﺛﻲ آﻪ ﻣﻴﺎن ﺁﻧـﺎن ﺑـﻪ‬
‫وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ ﺗﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻩ ﺑﻮدن اهﻞ ﺳﻨﺖ و‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﻲ ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﻮادث ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺤﺮاف ﭘﻴﺮوان ﻣﺬهﺐ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫از ﺣﻖ ﺷـﺪﻩ و راﻩ راﺳـﺖ هﻤـﺎن اﺳـﺖ آـﻪ ﻣـﺬهﺐ‬
‫اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي از ﺁن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ .‬از ﺁن‬
‫ﺟﻬﺖ آﻪ ﺑﺨﺶ دوم آﺘﺎب ﭘﻴﺮاﻣـﻮن زﻧـﺪﮔﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آﺘﺎب را در ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ و از ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻮﺟـﻮد در ﺁن‪ ،‬ﺧﻄﺮﻧـﺎآﺘﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔـﺖ آـﻪ اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ در ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﻳـﻦ آﺘـﺎب ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻢ آﻪ ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺳـﭙﺲ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫اﻏﻼط و اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ هـﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ!!! را‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺑﺪهﻢ‪.‬‬
 ‫ﺑﺎب اول‬
‫ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﻳﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻧﺰد اهﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫و رواﻓﺾ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ( ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻖ را ﺣﻮل و ﺣﻮش ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ آـﻪ هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫هﺴﺘﻪ اﺻﻠﻲ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن اهـﻞ ﺳـﻨﺖ و رواﻓـﺾ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻂ اﻣﺘﻴﺎز ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﮔﺮوﻩ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب‬
‫ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺁﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺁن ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ـﻴﻢ‬‫ـﺎرﻩ ﺗﻘﺴـ‬
‫ـﻪ را درﺑـ‬
‫ـﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴـ‬‫ـﻨﺖ و ﺷـ‬‫ـﻞ ﺳـ‬
‫اهـ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﻲ ﺁن ﺳﺮ ﻓﺼﻞ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬وﻗﺪ اﺳﺘﻨﺘﺠﺖ ﻣﻦ ﺧـﻼل اﻟﺤـﺪﻳﺚ‬
‫ـﻢ‬
‫ـﺮ هـ‬‫ـﻲ ﻧﻈـ‬
‫ـﺤﺎﺑﻪ ﻓـ‬
‫ّ اﻟﺼـ‬
‫ـﻴﻌﻪ أن‬‫ـﺎء اﻟﺸـ‬
‫ـﻊ ﻋﻠﻤـ‬ ‫ﻣـ‬
‫ﻳﻨﻘﺴﻤﻮن إﻟﻲ ﺛﻼﺛﻪ اﻗﺴﺎم(( ﻳﻌﻨﻲ از ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪم آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ اول‪ :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ واﻗﻌﻲ آﻠﻤـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺟﺎن دادن در راﻩ اﺳﻼم ﺑﻴﻌﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺻﺪق و اﺧـﻼص در ﻗـﻮل و ﻋﻤـﻞ او را‬
‫هﻤﺮاهﻲ آﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اآـﺮم‪ ρ‬ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﻗـﻮل و ﻗـﺮار ﺧـﻮد ﺛﺎﺑـﺖ ﻗـﺪم‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﺎهﺎي ﻣﺘﻌﺪد در ﻗﺮﺁن ﺁﻧـﺎن‬
‫را ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ و هﻢ ﭼﻨﻴﻦ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي از ﺁﻧـﺎن ﺗﻤﺠﻴـﺪ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اهﻞ ﺳﻨﺖ از ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺎآﻲ‬
‫و ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎد آﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺎ دﻳﺪﻩ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﻧﮕﺮد‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ دوم‪ :‬ﺁن ﻋﺪﻩ از ﺻﺤﺎﺑﻪ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ‬
‫ﺗﻄﻤﻴﻊ ﻳﺎ ﺗﺨﻮﻳﻒ دﻳـﻦ اﺳـﻼم را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ و از‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺒﻌﻴـﺖ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﮔـﺮوﻩ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻨﺖ ﻣـﻲ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ و‬
‫در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺑﻪ او اذﻳﺖ و ﺁزار رﺳﺎﻧﺪﻩ و ﺑﻪ‬
‫اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ او ﻋﻤﻞ ﻧﻤـﻲ آﺮدﻧـﺪ راي ﺧـﻮد را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن دﺧﺎﻟﺖ ﻣﻲ دادﻧﺪ ﺗـﺎ ﺁﻧﺠـﺎ‬
‫آﻪ ﻗﺮﺁن ﮔﺎهﻲ ﺁﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار دادﻩ و‬
‫ﮔﺎهﻲ ﺁﻧﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺮﺁن در‬
‫ﺁﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدي از رﺳﻮاﻳﻲ ﺁﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺎرهﺎ ﺁﻧﺎن را هﺸـﺪار دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ را ﺑﺎ ذآﺮ اﻋﻤﺎل و رﻓﺘﺎر و ﺑﺪون هﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻳﺎد ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ ﺳﻮم‪ :‬از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺁﻧﺎن اﻧﺪ آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻜـﺮ و دﺳﻴﺴـﻪ ﻋﻠﻴـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ،ρ‬او را‬
‫هﻤﺮاهﻲ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ اﺳـﻼم و ﻣـﻮﻣﻨﻴﻦ ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﺮ و ﺣﻴﻠـﻪ ﺑﭙﺮدازﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻚ ﺳﻮرﻩ آﺎﻣـﻞ را ﺑـﻪ ﺷـﺮح ﺣـﺎل ﺁﻧـﺎن‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ اﺳﺖ و در ﺟﺎهﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي از ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻳﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺗـﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫دوزخ ﺁﻧﺎن را ﺗﻬﺪﻳﺪ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻴـﺰ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ را از ﺁﻧﺎن ﺑﺮ‬
‫ﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬هﻮﻳﺖ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺁﻧـﺎن را ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻳﺎران ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اهـﻞ ﺳـﻨﺖ و‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺮ ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ و ﺗﺒـﺮي از ﺁﻧـﺎن اﺗﻔـﺎق‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( در آﺘﺎب ﺧﻮد‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﮔﺮوﻩ ﺧﺎﺻـﻲ‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﻪ را آﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ـﺮان‬
‫ـﻲ از دﻳﮕـ‬
‫ـﻲ رواﻧـ‬‫ـﻲ و روﺣـ‬ ‫ـﻴﺎت اﺧﻼﻗـ‬ ‫و ﺧﺼﻮﺻـ‬
‫ﻣﻤﺘﺎز هﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻳﺎدﺁور ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺁﻧﺎن هﻤـﺎن‬
‫‪2‬‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم( در اداﻣـﻪ ﺑﺤـﺚ ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ وﺟـﻮد اﺣﺘـﺮام و اآـﺮام‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ‪ 3‬و اﻋﺘﺮاف ﺑـﻪ ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺁﻧـﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺬآﻮر را ﺑﺎور ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ را ﺟـﺰء‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧـﺎن ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا هﺴﺘﻨﺪ ـ‬
‫اﮔﺮ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن هﺴﺖ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (79-78‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(126-125‬‬

‫‪.2‬هﻤﺎن آﺘﺎب ص )‪ (79‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(126‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻀﺎد ﮔﻮﻳﻲ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺟﺎﻳﻲ آﻪ او از اهﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ دﻓﺎع ﻣﻲ آﻨﺪ ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اهﻞ ﺳﻨﺖ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﺮاي اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻴﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪن ﺁﻧـﺎن و ﺣﺴـﻦ‬
‫اﻣﺘﺤﺎن و ﺁزﻣﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ آﻪ در راﻩ اﺳﻼم از ﺁﻧﺎن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در درﺟﻪ اول ﺑﺮﺗﺮي‬
‫از ﺁن ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺳﭙﺲ از ﺁن ﺷﺶ ﻧﻔﺮي اﺳﺖ آﻪ‬
‫در زﻣﺮﻩ ﻋﺸﺮﻩ ﻣﺒﺸﺮﻩ )ﻳﻌﻨﻲ دهﻪ ﻧﻔﺮي آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در دﻧﻴﺎ وﻋﺪﻩ و ﻧﻮﻳﺪ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫دادﻩ اﺳﺖ( ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ 1 .‬اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻋﻘﻴـﺪﻩ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس اﻇﻬـﺎرات ﺟﻨـﺎب‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺷـﻴﻌﻪ را در ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺻﺤﺎﺑﻪ رد ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻄﻼن ﺁن را ﺁﺷﻜﺎر ﺳﺎزم‪.‬‬
‫ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﭙﺮدازم آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻲ و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ در ﻟﻐﺖ و اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﭼﻪ آﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎﻳﺪ روﺷﻦ ﺷﻮد آﻪ ﻣﻘﺼﻮد از ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺁن ﭼﻨﺎن آﻪ در آﺘﺐ ﻣﺮﺟﻊ ﺁﻧﺎن ذآﺮ ﺷـﺪﻩ‬
‫ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ هﺴـﺘﻨﺪ ـ ﺗـﺎ ﺣﻘﻴﻘـﺖ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﺧﻮاﻩ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺳﻨﻲ روﺷﻦ ﮔـﺮدد‪ .‬و‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن هﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻤﻲ آـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﻴﻪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﺮدازم‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻐﻮي و اﺻﻄﻼﺣﻲ ﺻﺤﺎﺑﻲ‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﻟﻐﺖ ﻣﺄﺧﻮذ اﺳـﺖ از ))ﺻـﺤﺒﻪ(( ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫))ﺳﻤﻌﻪ((‪)) .‬ﺻـﺤﺒﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ وﺻـﺤﺒﻪ(( ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻋﺎﺷﺮﻩ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ وي ﻣﻌﺎﺷﺮت و زﻧﺪﮔﻲ آﺮد و ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻧﻔﺮ آﻪ ﺑﺎ هﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن اﺻـﺤﺎب‪ ،‬اﺻـﺎﺣﻴﺐ‪،‬‬
‫ﺻﺤﺒﺎن و ﺻﺤﺎب و ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺻـﺤﺐ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫))اﺳﺘﺼﺤﺒﻪ ﻳﻌﻤﻲ او را ﺑﻪ هﻤﺮاهﻲ و ﺑﺎ هﻢ ﺑﻮدن‬
‫دﻋﻮت آﺮد‪ 2 ((.‬دو ﭼﻴﺰ آﻪ ﺑﺎ هﻢ ﻣﻼﻳﻤﺖ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‬
‫‪3‬‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺻﺎﺣﺐ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻌﺎﺷـﺮ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ و از‬
‫ﻣﺼﺎﺣﺒﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ در ﻟﻐـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﻌﺎﺷﺮت و ﺑﺎ هﻢ زﻳﺴﺘﻦ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ در اﺻﻄﻼح‪ :‬هﻮ ﻣﻦ اﺟﺘﻤﻊ ﺑـﺎﻟﻨﺒﻲ‪ ρ‬ﻣﻮﻣﻨـﺎ‬
‫ً‬
‫ﺑﻪ وﻣﺎت ﻋﻠﻲ ذاﻟﻚ‪.‬‬

‫‪ .4‬هﻤﺎن آﺘﺎب ص )‪ (79‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت را در آﺘﺎب ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ‪.‬‬

‫‪ .5‬اﻟﻘﺎﻣﻮس اﻟﻤﺤﻴﻂ ﻟﻠﻔﻴﺮوز ﺁﺑﺎدي ص )‪.(134‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺼﺤﺎح ﻟﻤﺤﻤﺪ اﻟﺮازي ص )‪.(150‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﻲ آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ و او را دﻳﺪﻩ و در ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻤﺎن در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ آﺎﻣﻼً روﺷﻦ اﺳـﺖ آﺴـﻲ‬
‫آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را در ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻴﺮ اﻳﻤـﺎن دﻳـﺪﻩ و در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻴﺮ اﻳﻤﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ در ردﻳـﻒ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و واژﻩ ﺻﺤﺎﺑﻲ در ﺣﻖ او ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴـﺪا ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻐﻮي و اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻣﻨﺎﻓﻖ‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻖ در ﻟﻐﺖ ﻣﺎﺧﻮذ اﺳﺖ از ﻧﺎﻓﻖ ﻳﻨﺎﻓﻖ ﻣﻨﺎﻓﻘﻪ‬
‫ً‬
‫ً و اﻳﻦ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﻔﻘﺎء اﺳﺖ و ﻧﻔﻘـﺎء‬ ‫و ﻧﻔﺎﻗﺎ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻮراخ هﺎﻳﻲ آﻪ ﻣﻮﺷﻬﺎي ﺟﻨﮕﻠﻲ در ﺁن زﻧﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﻮش ﺟﻨﮕﻠﻲ از ﻳﻚ ﺳﻮراخ ﺗﻌﻘﻴـﺐ‬
‫ﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﻮراﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﺮد ـ ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ از ﻣـﺎدﻩ ﻧﻔـﻖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﺳﺮداب‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻔﻖ آﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﺳـﺮب‬
‫اﺳﺖ و ﺳﺮب ﺟﺎﻳﻲ آﻪ ﭼﻴﺰي در ﺁن ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ 1 .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻔﺎق ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ دﮔﺮﮔـﻮن‬
‫ﺷﺪن‪ ،‬رﻧﮓ ﻋﻮض آﺮدن و ﭘﻨﻬﺎن آﺮدن ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ در اﺻﻄﻼح‪ :‬آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ ))ﻳﻈﻬـﺮ اﻻﺳـﻼم و‬
‫ـﺎدات ﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ـﺮ و ﻣﻌـ‬
‫ـﺒﻄﻦ اﻟﻜﻔـ‬‫ـﻮل وﻳـ‬
‫ـﻪ اﻟﺮﺳـ‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻌـ‬
‫رﺳﻮﻟﻪ((‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻇﺎهﺮ ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﭘﻴـﺮو‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻲ دهﺪ و در ﺑﺎﻃﻦ آﻔـﺮ و دﺷـﻤﻨﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮﻟﺶ را در دل دارد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﻔﻬﻮم و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻐﻮي و اﺻﻄﻼﺣﻲ‬
‫اﻳﻦ دو واژﻩ ﻳﻌﻨﻲ ))ﺻﺤﺎﺑﻲ و ﻣﻨﺎﻓﻖ(( ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ آﻪ اﻳﻦ دو‪ ،‬هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ هﻤﺴﺎﻧﻴﺖ و‬
‫ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﺑﺎ هﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻟﻐـﺖ و ﻧـﻪ‬
‫از ﻧﺎﺣﻴﻪ اﺻـﻄﻼح ـ ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﻳﻌﻨـﻲ آﺴـﻲ آـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ و در ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻤﺎن از دﻧﻴﺎ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﻨﺎﻓﻖ آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ در ﻇﺎهﺮ ﺧـﻮد را‬
‫ﻣﻮﻣﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ اﻣﺎ در ﺑﺎﻃﻦ ﺑﺮ آﻔﺮ ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫دارد‪ .‬ﻟﺬا ﺻﺤﺎﺑﻲ هﺮﮔﺰ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﻣﻨـﺎﻓﻖ‬
‫هﺮﮔﺰ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اآﻨﻮن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﻮال‬

‫‪ .2‬اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ ﻓﻲ ﻏﺮﻳﺐ اﻟﺤﺪﻳﺚ و اﻷﺛﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ ﺟﻠﺪ ‪ 5‬ص )‪ (98‬و‬
‫ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب ج ‪ 10‬ص )‪(359‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﻮد آﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗـﻮان ﺻـﺤﺎﺑﻲ‬
‫را از ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺗﺸﺨﻴﺺ داد؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳـﻦ ﺳـﻮال اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻃﺒﻖ اﻇﻬﺎرات آﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬
‫ﺑﺎرزي دارد آﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫او را از ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺟﺪا آﺮد‪ .‬ﻣﺎ در ﺻـﻔﺤﺎت ﺁﻳﻨـﺪﻩ‬
‫ﺑﻪ ذآﺮ ﺑﻌﻀﻲ از وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﺑﺎرز ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺧﻮاهﻴﻢ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺴﻴﻢ واﻗﻌﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از دﻳـﺪﮔﺎﻩ رواﻓـﺾ دوازدﻩ‬

‫اﻣﺎﻣﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ آﺘﺎب ))ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ((‪ ،‬ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در‬
‫آﺘﺎب ﺧﻮد ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿﻮان ﻪﻠﻟﺍ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻋﻠـﻴﻬﻢ أﺟﻤﻌـﻴﻦ‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد‪ 1 .‬ﻟﻜﻦ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ﮔﻮاﻩ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺰد رواﻓﺾ ﺑـﻪ دو‬
‫دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻩ ﺳﻮﻣﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻤﺎء و آﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺪان ﺗﺼﺮﻳﺢ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻪ اول‪:‬‬
‫دﺳﺘﻪ اول از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺰد رواﻓﺾ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫رواﻓﺾ از ﺁﻧﺎن رﺿﺎﻳﺖ دارﻧﺪ و ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺟﺰء ﮔﺮوﻩ اول ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﮔـﺮوﻩ‬
‫از ﺳﻪ ﺗﻦ آﻤﺘﺮ و از هﻔﺖ ﺗﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬آﺸـﻲ‬
‫آﻪ ﻧﺰد رواﻓﺾ از راوﻳﺎن ﺛﻘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫از اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺮدم‬
‫)ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ( ρ‬هﻤﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺠﺰ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ‪،‬‬
‫ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬اﺑﻮذر و ﻣﻘـﺪاد‪ ρ.‬رواي از اﻣـﺎم ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺳﻮال آﺮد‪:‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻋﻤﺎر‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎص ﺣﻴﺼﻪ ﺛﻢ‬
‫‪2‬‬
‫رﺟﻊ‪.‬‬
‫در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﺛﻢ أﻧﺎب اﻟﻨﺎس ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣـﺮدم ﺑﻌـﺪ از ﻣﺮﺗـﺪ‬
‫ﺷﺪن دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﺳـﻮي اﺳـﻼم ﺑﺮﮔﺸـﺘﻨﺪ و ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸـﺘﻨﺪ ﻋﺒـﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از‪:‬‬
‫اﺑﻮﺳﺎﺳﺎن اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﻋﻤﺎر‪ ،‬اﺑﻮﻋﻤﻴﺮﻩ و ﺷﺘﻴﺮﻩ ـ و‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (78‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(125‬‬

‫‪ .2‬ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﻪ اﺻﻮل اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺷﺒﺮ ج ‪ 1‬ص )‪ (371-370‬رﺟﺎل‬
‫آﺸﻲ ص )‪.(17‬‬
‫ﺗﻌــﺪاد اﻳــﻦ ﺁﻗﺎﻳــﺎن هﻔــﺖ ﺗــﻦ ﺑــﻮد‪ .‬ﺣﺘــﻲ‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ)ع( ﺟﺰ اﻳﻦ هﻔﺖ ﺗﻦ‪ ،‬دﻳﮕﺮي را ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ 1 .‬آﻠﻴﻨﻲ در آﺘﺎب ﺧﻮد ))اﺻـﻮل آـﺎﻓﻲ((‬
‫آﻪ از آﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﺮﺟﻊ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي اﺳﺖ‪ 2 ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﻋﻦ ﺣﻤﺮان ﺑﻦ اﻋﻴﻦ ﻗـﺎل‪)) :‬ﻗﻠـﺖ‬
‫ﻷﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ اﻟﺼﺎدق ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ :‬ﺟﻌﻠـﺖ ﻓـﺪاك ﻣـﺎ‬
‫أﻗﻠﻨﺎ ﻟﻮ اﺟﺘﻤﻌﻨﺎ ﻋﻠﻲ ﺷﺎﻩ ﻣﺎ أﻓﻨﻴﻨﺎهﺎ؟ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻣﺎ ﭼﻨﺎن اﻧﺪك اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ را ﻧﻴـﺰ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺨﻮرﻳﻢ‪ .‬ﻓﻘﺎل‪ :‬أﻷ أﺣﺪﺛﻚ ﺑﺄﻋﺠﺐ ﻣﻦ ذﻟﻚ‪،‬‬
‫اﻟﻤﻬﺎﺟﺮون و اﻷﻧﺼﺎر ذهﺒﻮا إﻻ ـ وأﺷﺎرﻩ ﺑﻴﺪﻩ ـ‬
‫ﺛﻼﺛــﻪ ‪ . . . 3‬اﻟــﺦ‪ .‬ﻳﻌﻨــﻲ اﻣــﺎم ﺟﻌﻔــﺮ ﺻــﺎدق‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﺷﮕﻔﺖ ﺁورﺗﺮ از اﻳـﻦ را ﺑﺮاﻳـﺖ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻧﻜﻨﻢ و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺼﺎر و ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ هﻤـﻪ ﻣﺮﺗـﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ دﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮد ﺑﺠﺰ ﺳﻪ ﺗﻦ‪:‬‬
‫از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﻗﻴﺼﺮ در روﺿﻪ ﭼﻨـﻴﻦ رواﻳـﺖ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻗﻠﺖ ﻷﺑـﻲ ﺟﻌﻔـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم‪ :‬إن اﻟﻨـﺎس‬
‫ﻋﺎدوا ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﻗﺒﺾ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اهﻞ ﺟﺎهﻠﻴﻪ ـ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻌﺪ از رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑـﻪ ﺟﺎهﻠﻴـﺖ و آﻔـﺮ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ـ و اﻧﺼﺎر آﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮي آﺮدﻧﺪ و ﻳﻚ ﺳـﻮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ آﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮي هﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﺮاي ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺁﻧﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﺳـﻌﺪ ﺑﻴﻌـﺖ آﺮدﻧـﺪ و زﻣﺰﻣـﻪ‬
‫دوران ﺟﺎهﻠﻴﺖ را ﺳﺮ دادﻧﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺮودﻧﺪ‪ :‬ﻳـﺎ‬
‫ﺳــﻌﺪ اﻧــﺖ اﻟﻤﺮﺟــﺎء و ﺷــﻌﺮك اﻟﻤﺮﺟــﻞ و ﻓﺤﻠــﻚ‬
‫‪4‬‬
‫اﻟﻤﺮﺟﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺴﻢ اول از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺰد رواﻓـﺾ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻪ دوم‪ :‬از دﻳﺪﮔﺎﻩ رواﻓﺾ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺟـﺰ‬
‫اﻳﻦ هﻔﺖ ﺗﻦ آﻪ در دﺳﺘﻪ اول ﺑﺪان اﺷﺎرﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬رواﻓﺾ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪهﻬﺴﺘﻨﺪ آﻪ هﻤﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ و از دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و در راس ﺁﻧـﺎن‬

‫‪ .3‬هﻤﺎن آﺘﺎب‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬‫‪ .4‬اﻣﺎم ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 331‬آﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺎت‬
‫ﭼﻬﺎر ﺗﺎ‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﺘﺐ ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﺎدر در اﺻﻮل و ﻓﺮوع دﻳﻦ ﻧﺰد اﻣﺎﻣﻴﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‬ ‫هﺴﺘﻨﺪ اﻟﻜﺎﻓﻲ‪ ،‬اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ‪ ،‬اﻻﺳﺘﺒﺼﺎر‪ ،‬وﻣﻦ ﻻﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴﻪ ـ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ و اﺻﻮل آﺎﻓﻲ اوﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ و‬
‫ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .5‬اﻷﺻﻮل ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﻲ ﻟﻠﻜﻠﻴﻨﻲ ج ‪ 2‬ص )‪ (191‬آﺘﺎب اﻹﻳﻤﺎن و اﻟﻜﻔﺮ‬
‫)ﺑﺎب( ﻗﻠﻪ ﻋﺪد اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ ص )‪ ،(13‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺼﺎﻓﻲ ج ‪ 1‬ص‬
‫)‪(359‬‬
‫‪ .1‬اﻟﺮوﺿﻪ ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﻲ ج ‪ 8‬ص )‪.(346‬‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ اول و دوم و ﺳﻮم‪ ،‬ﻋﺸﺮﻩ ﻣﺒﺸﺮﻩ و ﺑﻌﺪ هـﻢ‬
‫ﺳﺎﺋﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪـ اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﻋﻘﻴﺪﻩ رواﻓـﺾ‬
‫ـﻮل‬
‫ـﺎران رﺳـ‬ ‫ـﺤﺎﺑﻪ و ﻳـ‬
‫ـﺎرﻩ ﺻـ‬
‫ـﺎﻣﻲ درﺑـ‬‫دوازدﻩ اﻣـ‬
‫اآﺮم‪.ρ‬‬
‫ﺁري اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨـﺪي و ﻋﻘﻴـﺪﻩ رواﻓـﺾ درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷـﺪﻩ از آﺘـﺐ ﻣﺮﺟـﻊ اهـﻞ‬
‫ﺗﺸﻴﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . . . .‬اآﻨﻮن اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد آـﻪ ﭼـﺮا‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( در آﺘﺎب ﺧـﻮد ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ‬
‫اﻳﻦ ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻗﺼﺪ اﻏﻔﺎل و‬
‫ﮔﻤــﺮاﻩ ﻧﻤــﻮدن ﺧﻮاﻧﻨــﺪﮔﺎن را دارد ﺑــﻪ وﻳــﮋﻩ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎﻧﻲ را آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ‬
‫در ذهﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ اﻳﺠﺎد وهﻢ آﻨﺪ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺮﺗـﺪ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺎل دﻧﻴﺎ را ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻴﻞ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ ﻣـﺎل و‬
‫ﺛﺮوت و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺮس از دﺳﺖ دادن دﻧﻴـﺎ‪ ،‬از‬
‫ﺳﺮ ﻧﻔﺎق از رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﭘﻴـﺮوي آﺮدﻧـﺪ ـ اﻳـﻦ‬
‫رﻓﺘﺎر و ﺷﻴﻮﻩ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﻳﺪﮔﺎهﺶ در ذهﻦ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ‪ ،‬هـﺮ‬
‫آﺪام از ﺻﺤﺎﺑﻪ را آﻪ او )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( ﻣﺎﻳـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫در ردﻳﻒ ﻣﺮﺗﺪان و ﺑﺮﮔﺸﺘﮕﺎن از دﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫ﺁري اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﮔـﺮوﻩ دوﻣـﻲ را‬
‫ﺗﺮاﺷﻴﺪﻩ و در ﭘﻲ ﺁن ﮔﺮوﻩ ﺳﻮﻣﻲ را ﻳﺎد ﺁور ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﺳﻮﻣﻲ از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هـﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ( ﻣﻨﺎﻓﻖ اﻧﺪ و او ﺑﻪ ﺟﻌﻞ و ﺗﺰوﻳﺮ ﮔﺮوﻩ ﺳﻮم‬
‫را در ﻋﺪاد و ﺷﻤﺎر ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲ ﺁورد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﻣﻴﺎن دﺳﺘﻪ دوم و‬
‫ﺳﻮم ﺧﻠﻂ ﻣﺒﺤﺚ ﻧﻤﻮدﻩ هﺮ دو ﮔﺮوﻩ را در ﻳﻚ ردﻳﻒ‬
‫داﺧﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ‪،‬‬
‫)دﺳﺘﻪ اي آﻪ ﻣﺮﺿـﻲ ﻋﻨـﻪ‪ ،‬و ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪﻩ هﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫دﺳﺘﻪ اي ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺮﺗﺪ هﺴﺘﻨﺪ‪(،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ـ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ دﭼﺎر اﺳـﺘﺪراج‬
‫و اﻏﻔﺎل ﺷﺪﻩ ﺗﻘﺴﻴﻢ واﻗﻌﻲ از دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺷـﻴﻌﻪ را‬
‫ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬
‫ﺷﺎﻳﺪ آﺴﺎﻧﻲ ﮔﻤﺎن آﻨﻨﺪ آﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻨـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫)هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻦ ﺳﻠﻮل‬
‫و ﭘﻴﺮواﻧﺶ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺟﺮﻳﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺖ ﺑﺮ اﺑﻦ اﺑﻲ و‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺑﻌﻀﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ‪ ،‬از ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫اﺑﻲ ﺑﻦ ﺳﻠﻮل دﻓﺎع ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻔﻲ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي اﻣﺎﻣﻴﻪ‬

‫‪ (1‬اﮔﺮ ﮔﺮوﻩ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺁن ﻃﻮري‬
‫آﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ( ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ ﭘﻨـﺪار ﺁﻧـﺎن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ‪ :‬هﺮ آﺲ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را دﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا آﻪ ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑـﻮدن‬
‫از دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻣﺎﻣﻴﻪ‪ ،‬اﻳﻤﺎن ﻧﻪ در ﻣﻮﻗﻊ روﻳﺖ ﺷﺮط‬
‫اﺳﺖ و ﻧـﻪ در ﻣﻮﻗـﻊ ﻣـﺮدن و ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ از ﺟﻤﻠﻪ آﻔﺎر هﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ رواﻓﺾ اﻳﻤـﺎن‬
‫را ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﻮدن ﺷﺮط ﻻزم ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و ﻟـﺬا‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ را در ردﻳﻒ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣـﻲ ﭘﻨﺪارﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎ‬
‫ً‬
‫اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ آﻪ آﻠﻴﻪ ﻳﻬﻮدﻳـﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن و ﻣﺸﺮآﺎﻧﻲ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را رواﻳﺖ آﺮدﻧﺪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰء ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ زﻳـﺮا آـﻪ اﻳﻤـﺎن ﺷـﺮط‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و هﻴﭻ ﻧﺎداﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ را از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ـﻞ و‬
‫ـﺎﻧﻬﺎي ﻋﺎﻗـ‬
‫ـﻪ اﻧﺴـ‬
‫ـﺪ ﺑـ‬
‫ـﻪ ﺑﺮﺳـ‬
‫ـﺬﻳﺮد ﭼـ‬
‫ـﻲ ﭘـ‬
‫ﻧﻤـ‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪ! و اﮔﺮ رواﻓﺾ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻲ آﺴـﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را در ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻤﺎن روﻳﺖ آﺮدﻩ و‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻤﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﻲ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧـﺎن اﻳـﻦ ادﻋـﺎ را آـﻪ ))ﻣﻨـﺎﻓﻖ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ اﺳﺖ((‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻗـﺮار دادﻩ اﻧـﺪ زﻳـﺮا آـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﻣﺖ از اهﻞ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ (2‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬و ﺳـﺎﻳﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ آـﻪ‬

‫ﻣﻮرد رﺿـﺎﻳﺖ و ﭘﺴـﻨﺪ رواﻓـﺾ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬در ردﻳـﻒ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻗﺮار ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ زﻳﺮا ﺁﻧﺎن در را از‬
‫دو ﻃﺮف ﺑﺎز آﺮدﻧـﺪ ﻳﻌﻨـﻲ هـﻴﭻ ﺣـﺪ و ﻣـﺮزي در‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺎ ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ و در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ هﺮ آﺲ هـﺮ آـﺪام از اﺻـﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮاﻳﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد زﻳﺮا آﻪ‬
‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (90‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(146‬‬
 ‫ـﺪ ‪ 1‬هـ‬
‫ـﻢ ﭼﻨ ـﻴﻦ‪،‬‬ ‫ـﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧـ‬
‫ـﺎن ﺻـ‬
‫ـﺎن از ﻣﻴـ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘـ‬
‫ﻣﻠﺤﺪان‪ ،‬زﻧﺪﻳﻘﺎن و ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن ﻧﻴﺰ ﺟﺰء ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن اﺳـﻼم و اهـﻞ‬
‫اﺳﻼم را ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ (3‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ آﺘﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳـﺪ آـﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن از ﻟﺤـﺎظ ﺁﻣـﺎر و‬
‫ارﻗﺎم ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از ﻳﻚ اﻗﻠﻴﺖ‪ ،‬دور ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺮاآﺰ ﺣﺴـﺎس رهﺒـﺮي را در اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ً اﻋﺘﻘـﺎد رواﻓـﺾ هﻤـﻴﻦ اﺳـﺖ( ﺁري‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ )ﻋﻴﻨﺎ‬
‫هﻤــﻴﻦ ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ )هــﺪاﻳﺖ ﺷــﺪﻩ( در ﺟﺮﻳــﺎن ﺑﺤــﺚ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن دﺳﺘﻪ ﺳﻮم از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﻇـﺎهﺮ ﺧـﻮد را ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ و در ﺑﺎﻃﻦ ﺑﺮ آﻔﺮ اﺻﺮار ﻣـﻲ ورزﻳﺪﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﺳﻼم ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﺳـﻼم و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻮﻃﺌﻪ آﻨﻨﺪ‪ .‬اآﻨﻮن ﺳـﻮال اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻧﺎن آﻪ ﭼﻨﻴﻦ اهﺪاﻓﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل آﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﭼﻴﺮﻩ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي آﺸﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬اﺳﻼم ﻧﻮ ﭘﺎ را از ﭘﺎ در ﻣﻲ‬
‫ﺁوردﻧﺪ؟ وﻟﻲ ﻋﻜﺲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ آﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻧﻬـﺎﻳﻲ رﺳـﻴﺪ و‬
‫در ﭘﻬﻨﺎي ﮔﻴﺘـﻲ ﮔﺴـﺘﺮش ﭘﻴـﺪا آـﺮد‪ ،‬ﭘـﺮﭼﻤﺶ در‬
‫دورﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺎط ﮔﻴﺘﻲ ﺑﻪ اهﺘـﺰاز درﺁﻣـﺪ و ﭘـﺮﭼﻢ‬
‫آﻔﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن ﺳﭙﺮ اﻧـﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺁري ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺤﺘﺮم دﻗﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ هﺎ و ﺑﺎورهﺎي ﮔﺮوهﻚ‬
‫رواﻓﺾ ﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﻬﺎي ﻋﻘﻠﻲ و واﻗﻌﻴﺘﻬـﺎي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﭼﻘﺪر در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (4‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻣﻨـﻮرﻩ ﻣﺠﻬـﻮل و‬

‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن ﮔﺮوهﻚ ﺑﺴﻴﺎر ﺑـﺪ ﻧـﺎﻣﻲ‬
‫ً ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﺷﺨﺼﺎ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻋﻼﻳﻢ‪ ،‬و ﻧﺸﺎﻧﻲ هﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ آـﻪ‬
‫در ﻗﺮﺁن ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧـﺪ و اﻳـﻦ‬
‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج ‪ 4‬ص )‪ (1604‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ و در‬
‫زﻣﺎن ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺰرگ و ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن آﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖ از ﺣﺪﻳﺚ آﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ هﻮﻳﺪا اﺳـﺖ‪ .‬آﻌـﺐ‬
‫اﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻳﻜﻲ از ﻣﻴـﺎن ﺳـﻪ ﻧﻔـﺮي ﺑـﻮد آـﻪ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮك ﺷﺮآﺖ ﻧﻜـﺮدﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬او ﻋـﺪم‬
‫ﺷﺮآﺖ ﺧﻮد را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮدن رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑـﺮون رﻓـﺘﻢ و‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اوﺿﺎع ﭘـﺮداﺧﺘﻢ‪،‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣـﻦ ﺷـﺪ و ﺑـﻴﺶ از ﺣـﺪ ﻣـﺮا‬
‫ﻣﻀﻄﺮب ﻣﻲ آﺮد اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻣﻦ ﺟﺰ آﺴﻲ آـﻪ ﻧﻔـﺎق‬
‫ﺑﺮ وي ﻏﻠﺒﻪ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺿﻌﻒ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺟﺴـﻤﻲ او را ﻣﻌـﺬور ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺪﻳﺪم‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ هﻤﮕﻲ ﻣﺮدان‬
‫واﺟﺪ ﺷﺮاﻳﻂ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎد رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ( و ﺑﻘﻴﻪ ﻋﻼﻳـﻢ و وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎي ﺑـﺎرز ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻓﺴﺎد ﻓﻲ اﻻرض‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻬﺰاء ﻗﺮار دادن دﻳـﻦ و‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دادن ﮔﻤﺮاهﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ هﺪاﻳﺖ‪،‬‬
‫آــﺮي‪ ،‬آــﻮري‪ ،‬ﻻل ﺑــﻮدن و ﺳــﺮﮔﺮداﻧﻲ ﺳﺴــﺘﻲ در‬
‫ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ آﻔﺎر‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ دروﻏﻴﻦ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ‬
‫ﺑﻴﻨﺶ دﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺰدﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻦ ﻧﺒﻮدن ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬
‫و ﺑﻪ رﺑﻮﺑﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪن ﻣـﻮﻗﻌﻲ آـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﻮال ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻳﺎ ﻓﺘﺢ و ﭘﻴـﺮوزي ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺁوردﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪن هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﺿﺮر ﺟﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑـﻮدن‬
‫ـﺎق در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ‪،‬‬‫ـﺪم اﻧﻔـ‬
‫ـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ .‬ﻋـ‬
‫ـﺮ ﻣﺴـ‬‫ـﺎﻳﺐ ﺑـ‬
‫ﻣﺼـ‬
‫ـﺎﻣﺒﺮ‪،ρ‬‬ ‫ـﻢ ﭘﻴـ‬
‫ـﻒ از ﺣﻜـ‬‫ـﺎم ﺗﺨﻠـ‬
‫ـﺪن هﻨﮕـ‬
‫ـﺤﺎل ﺷـ‬‫ﺧﻮﺷـ‬
‫آﺮاهﻴﺖ و ﻧﻔﺮت از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧـﻮردن‬
‫ﺑﻨﺎم ﻪﻠﻟﺍ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ را وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺠﺎت ﺧﻮد ﻗـﺮار‬
‫دهﻨﺪ ـ اﻳﺠﺎد ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﻋﻔﺖ آﻼم و ﺷﺌﻮن اﺧﻼﻗـﻲ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺪهﻜﺎران ـ‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻧﻤﺎز و ﺗﺮك ﺟﻤﺎﻋﺖ و اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤـﺎز ﺻـﺒﺢ و‬
‫ﻋﺸﺎء ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺳـﻨﮕﻴﻦ ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻴﻬـﺎي ﺑـﺎرز ﺁﻧـﺎن آـﻪ در‬
‫ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ذآﺮ ﮔﺮدﻳـﺪﻩ ـ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺤﺘﺮم ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻌﺎدت ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﺎﻳﻞ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺻـﻔﺎﺗﻲ‬
‫در ﺁﻧﺎن دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ )آﻼ و ﺣﺎﺷﺎ( ﺁﻳﺎ آﺴـﺎﻧﻲ‬
 ‫آﻪ ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺼﻠﺖ هﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب هﺴـﺘﻨﺪ اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ را دارﻧﺪ آﻪ ﮔﺮوهﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ؟!‬
‫ً اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﺳـﺨﻬﺎ از‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻔﺎت ﻓﺎﺻﻠﻪ دارﻧﺪ زﻳـﺮا ﺁﻧـﺎن ﻣـﻮرد‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﻪﻠﻟﺍ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ درﺑـﺎرﻩ ﺁﻧـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﱠـﺎسِ‬ ‫ِﻠﻨ‬‫ْ ﻟ‬‫ِﺟَـﺖ‬ ‫ُﺧْﺮ‬‫ٍ أ‬ ‫ﻣـﺔ‬‫ُﱠ‬‫َ أ‬ ‫ْ ﺧَﻴْـﺮ‬ ‫ُﻢ‬‫ْـﺘ‬‫ُﻨ‬‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳـﺖ‪) :‬آ‬
‫ِ()ﺁل ﻋﻤﺮان‪:‬‬ ‫ْﻜَﺮ‬‫ﻤﻨ‬‫ﻟُ‬
‫َﻦِ اْ‬ ‫َ ﻋ‬ ‫ْن‬
‫ﻬﻮ‬‫َْ‬‫ﺗﻨ‬ ‫ُوفِ و‬
‫ََ‬ ‫ْﺮ‬‫ﻤﻌ‬‫ﻟَ‬‫ِﺎْ‬ ‫َ ﺑ‬‫ُون‬‫ﻣﺮ‬‫ُْ‬‫ﺗﺄ‬‫َ‬
‫‪) (110‬اي ﮔﺮوﻩ ﺻﺤﺎﺑﻪ( ﺷـﻤﺎ از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ اﻓـﺮاد‬
‫اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن هﺴﺘﻴﺪ‪) .‬زﻳﺮا( اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ‬
‫ﻬـﺎ‬ ‫ﻳَ‬‫َﱡ‬‫ﻳـﺎ أ‬ ‫از ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻴـﺪ‪ .‬و ﻗـﺎل ﺗﻌـﺎﻟﻲ‪َ) :‬‬
‫َ(‬ ‫ِﻴﻦ‬ ‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬
‫ﻤــﺆ‬‫ﻟُ‬‫َ اْ‬ ‫ِــﻦ‬ ‫َــﻚَ ﻣ‬ ‫ﺗﺒَﻌ‬‫ﻣــﻦِ اﱠ‬ ‫ََ‬‫ﻚَﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ﱠﺒِــﻲ ﺣَﺴْــﺒُُ‬ ‫اﻟﻨ‬
‫ﱡ‬
‫)ﻷﻧﻔﺎل‪) (64:‬اي‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ (ρ‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺁن ﻋﺪﻩ از‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻪ از ﺗﻮ ﺗﺒﻌﻴـﺖ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪)) ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺗﻮ(( آﺎﻓﻲ هﺴـﺘﻨﺪ‪ (.‬ﻗـﺎل ﺗﻌـﺎﻟﻲ‪:‬‬
‫ﱠـﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﻟﻜُﻔ‬
‫َـﻰ اْ‬ ‫َﻠ‬‫اء ﻋ‬ ‫َﺷ ﱠ‬
‫ِـﺪ ُ‬ ‫ُ أ‬ ‫َﻪ‬‫ﻣﻌ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬
‫َاﱠ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫َﺳُﻮل‬
‫ُ‬ ‫ﺪ ر‬‫ﻤٌ‬‫ﻣﺤَﱠ‬‫)ُ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ‬‫ِﻦ‬
‫ِ‬ ‫ْﻼً ﻣ‬‫َﻀ‬
‫َ ﻓ‬ ‫ُﻮن‬ ‫َﻐ‬‫ﻳﺒْﺘ‬‫ً َ‬‫ً ﺳُﺠﱠﺪا‬ ‫ﱠﻌﺎ‬‫ُآ‬‫ْ ر‬‫اهﻢ‬
‫َ ُ‬ ‫ﺗﺮ‬‫ْ َ‬ ‫ﻬﻢ‬‫َُ‬‫ﺑﻴْﻨ‬‫ﺎء َ‬
‫ﻤ ُ‬ ‫ُﺣََ‬‫ر‬
‫ً ()اﻟﻔﺘﺢ‪ :‬ﻣﻦ اﻵﻳﺔ‪(29‬‬ ‫ورﺿﻮاﻧﺎ‬
‫َ َِْ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﺎن آﻪ وي را هﻤﺮاهﻲ ﻣﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ آﻔﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺸﻦ و ﺑﺎ هـﻢ ﻓـﻮق‬
‫اﻟﻌﺎدﻩ ﻣﻬﺮﺑـﺎن هﺴـﺘﻨﺪ ـ هﻤـﻮارﻩ ﺁﻧـﺎن را در‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ ـ ﺁﻧﺎن درﺻﺪد ﺑﻪ دﺳﺖ اوردن ﻓﻀﻞ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟـﺬ‬ ‫َاﱠ‬‫و ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ هﺴﺘﻨﺪ ‪ ،‬و ﻗـﺎل ﺳـﺒﺤﺎﻧﻪ‪) :‬و‬
‫ْا‬ ‫َو‬‫َ ﺁو‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫َاﱠ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬ ‫ِﻲ ﺳَﺒِﻴﻞ‬ ‫ﺪوا ﻓ‬ ‫ﺎهُ‬
‫َﺟَ َ‬
‫ُوا و‬ ‫هﺎﺟَﺮ‬ ‫ََ‬‫ُﻮا و‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ‬
‫ق‬ ‫ز‬
‫ْ‬‫ِ‬‫ر‬‫و‬
‫ُْ َ َ َ ٌ‬ ‫ة‬
‫ٌ‬ ‫ِﺮ‬
‫ﻔ‬ ‫ﻐ‬
‫ْ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻟ‬
‫َ‬ ‫ﺎ‬
‫ً‬ ‫ﻘ‬
‫ّ‬‫َ‬‫ﺣ‬ ‫ن‬
‫َ‬ ‫ﻮ‬‫ﻨ‬
‫ُ‬ ‫ِ‬
‫ﻣ‬ ‫ﺆ‬
‫ْ‬ ‫ﻤ‬
‫ُ‬‫ﻟ‬‫ْ‬‫ا‬ ‫ﻢ‬ ‫ه‬
‫َ ُُ‬ ‫ِﻚ‬‫ﺌ‬ ‫ﻟ‬
‫َ‬‫و‬ ‫ُ‬
‫أ‬ ‫وا‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺼ‬
‫َ َُ‬ ‫ﻧ‬
‫َ‬ ‫و‬
‫ٌ( )ﻷﻧﻔﺎل‪ .(74:‬ﺁري ﺁﻧﺎن آﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردﻧﺪ‪،‬‬ ‫ِﻳﻢ‬ ‫َﺮ‬‫آ‬
‫هﺠﺮت آﺮدﻧـﺪ و ﺟﻬـﺎد آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و ﺁﻧﺎن آﻪ ﭘﻨـﺎﻩ دادﻧـﺪ و ﻳـﺎري آﺮدﻧـﺪ‬
‫اﻧﺼﺎر از ﺻﺤﺎﺑﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﺎ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻣـﻮرد ﺳـﺘﺎﻳﺶ ﻗـﺮار دادﻩ و ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪:‬‬
‫))ﺁﻧﺎن اﻧﺪ آﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺣﻖ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﺑﺎ آﻠﻤﻪ ﺗﺎآﻴﺪ و ﺣﺼﺮ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ وﻟﻲ اﻳﻦ ﻧﺎﺑﺨﺮدان )رواﻓﺾ( ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻳﻚ آﺸﺘﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪((.‬‬

‫‪ (5‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ هﻤﻪ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬

‫اﺳﺎﻣﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﺑﺮاي ﺑﻌﻀـﻲ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑﻴـﺎن‬
‫آﺮدﻧﺪ ﺣﺘـﻲ ﺧـﻮد ﻣﻮﻟـﻒ )هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ( اﻳـﻦ را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت رﺳـﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ﻳﺎران ﺧﻮد رﺿﺎﻳﺖ داﺷﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺁﻧﺎن را واﺟـﺐ ﮔﺮداﻧـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و از ﺣﺮﻳﻢ ﻋﺰت و آﺮاﻣﺖ ﺁﻧﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ آﺮدﻩ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻻ ﺗﺴﺒﻮا أﺻﺤﺎﺑﻲ(( ‪ 1‬ﻓﻮاﻟﺬي ﻧﻔﺴﻲ ﺑﻴﺪﻩ‬
‫ً ﻣﺎ ﺑﻠﻎ ﻣﺪ أﺣـﺪهﻢ‬ ‫ﻟﻮ أﻧﻔﻖ أﺣﺪآﻢ ﻣﺜﻞ أﺣﺪ ذهﺒﺎ‬
‫وﻻ ﻧﺼﻴﻔﻪ((‪ .‬اي‪ ،‬ﻣـﺮدم! ﻳـﺎران و اﺻـﺤﺎب ﻣـﺮا‬
‫ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺁن ذاﺗﻲ آﻪ ﺟﺎن ﻣﻦ در‬
‫ﻗﺒﻀﻪ ﻗﺪرت او اﺳﺖ ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ آﻮﻩ اﺣـﺪ‬
‫ﻃﻼ ﺻﺪﻗﻪ آﻨﻴﺪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ اﻧﺪك ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘـﺪار‬
‫ﺻــﺪﻗﻪ ﺁﻧــﺎن ﺑﺮاﺑــﺮي آﻨﻴــﺪ‪ 2 .‬در ﺟــﺎﻳﻲ دﻳﮕــﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬هﺮ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ و ﻳـﺎران ﻣـﺮا ﻟﻌـﻦ و‬
‫ﻧﻔﺮﻳﻦ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﻟﻌـﻦ و ﻧﻔـﺮﻳﻦ ﻣـﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻗﺮار ﺧﻮاهـﺪ ﮔﺮﻓـﺖ‪ 3 .‬هـﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕـﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪ :‬اﺣﻔﻈـﻮﻧﻲ ﻓـﻲ‬
‫أﺻﺤﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺛﻢ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻠﻮﻧﻬﻢ ﺛﻢ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻠﻮﻧﻬﻢ ‪. .4‬‬
‫‪.‬اﻟﺦ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ درﺑﺎرﻩ اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران ﻣﻦ‪ ،‬از ﺣﺮﻣﺖ‬
‫ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺪاري آﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺁﻳﺎت و رواﻳـﺎت ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ و اﺻـﻼً ﻣﻤﻜـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳـﺎت ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرﻩ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﱠـﺎر‬
‫ِ(‬ ‫َ اﻟﻨ‬
‫ِـﻦ‬‫ِ ﻣ‬
‫َﻞ‬‫اﻷَﺳْـﻔ‬
‫ْكِ ْ‬
‫اﻟـﺪر‬
‫ﱠ‬ ‫ِـﻲ‬
‫َ ﻓ‬ ‫ِﻘ‬
‫ِﻴﻦ‬ ‫َﺎﻓ‬
‫ﻤﻨ‬‫ﻟُ‬
‫ﱠ اْ‬
‫ِن‬‫)إ‬
‫))اﻟﻒ و ﻻم(( در اول ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻐﺮاق‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (6‬اآﻨﻮن از اﻳﻦ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﭘﺮﺳﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬

‫اﮔﺮ دﺳﺘﻪ دوم و دﺳﺘﻪ ﺳـﻮم از ﺻـﺤﺎﺑﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ از ﻧﻈﺮ دﻳﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺴﺖ و ﺿﻌﻴﻒ‬
‫اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻄﻤﻴـﻊ ﻳـﺎ ﺗﺨﻮﻳـﻒ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﺎﻗﻲ آﻪ ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن‬
‫راﻩ ﭘﻴﺪا آﺮدﻩ ﺑﻮد هﻤﻪ ﺁﻧﺎن از دﻳـﻦ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ و اآﺜﺮﻳـﺖ اﺻـﺤﺎب از اﻳـﻦ دو دﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪآﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻳﻌﻨﻲ ‪3‬‬

‫‪ .1‬ﺁﻳﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺳﺐ و ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ در ﺣﻖ ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ؟!‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج ‪ 3‬ص ‪ 1343‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ از أﺑﻲ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻃﺒﺮاﻧﻲ در آﺒﻴﺮ ج ‪ 12‬رﻗﻢ )‪ (12709‬ﺣﻠﻴﻪ ﻷﺑﻲ ﻧﻌﻴﻢ ج ‪ 7‬ص ‪103‬‬
‫‪ .4‬اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ ﺑﺮﻗﻢ ‪ 177‬ج ‪ 1‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (2343‬ج ‪ 3‬آﺘﺎب‬
‫اﻻﺣﻜﺎم و اﻟﺤﺎآﻢ‪.‬‬
‫اﻟﻲ ‪ 7‬ﻧﻔﺮ ﻣﺮﺿﻲ ﻋﻨﻬﻢ و ﻋﺎدل ﺑﻮدﻧﺪ )هﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ‬
‫آﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ( ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﻣﻨﻈـﻮر اﻳـﻦ ﻣﻮﻟـﻒ‬
‫)هﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ( از اﻳـﻦ ﺗﺠﺰﻳـﻪ و ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟! اﮔﺮ اآﺜﺮﻳﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺮﺗﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آﻪ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎران و ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮد را ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﺑﻴﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ ﺁﻧﺎن را ﻋﺎدل و ﭘﻴﺮو ﺣﻖ ﺑﺎر ﺑﻴﺎورﻧـﺪ؟!‬
‫و او ﻳﻚ ﻣﺮﺑﻲ و ﻣﺮﺷﺪ ﻧﺎﺑﻜﺎر ﺑﻮد؟! )ﻣﻌﺎذ ﻪﻠﻟﺍ از‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاري( ﺁﻳﺎ در ﺗﻤﺎم زﻣﺎن ﺑﻌﺜﺖ )‪ 23‬ﺳﺎل(‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﻘﻂ ‪ 3‬اﻟﻲ هﻔﺖ ﻧﻔﺮ را ﺗﻮاﻧﺴﺖ درﺳﺖ‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟! هﺮﮔﺰ‪ ،‬هﺮﮔﺰ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ـﺪﮔﺎن و‬ ‫ـﺪ ـ ﺟﻮﻳﻨـ‬ ‫ـﻴﺎر دور ﺑﻮدﻧـ‬
‫ـﺘﮕﻲ ﺑﺴـ‬
‫ﻧﺎﺷﺎﻳﺴـ‬
‫ﭘﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮد ﻗﻀﺎوت آﻨﻨﺪ ﺁﻳﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻘﺺ و ﻃﻌﻦ ﺁﺷﻜﺎر در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺷـﻤﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣـﺪت‬
‫ﭼﻪ آﺎر آﺮد؟ ﺁﻳﺎ ﺣﺎﺿـﺮﻳﻦ در ﻣﺤﻀـﺮ او ﻧﻔـﺎق و‬
‫ارﺗــﺪاد را از وي ﺁﻣﻮﺧﺘﻨــﺪ؟! ﺳــﺒﺤﺎن ﻪﻠﻟﺍ! اﻳــﻦ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ‪ ρ‬آﻪ ﻳﻚ ﻧﺴﻞ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑـﻪ ﻓـﺮد را‬
‫از ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﺮﺑﻴﺖ آﺮد ـ ﻧﺴﻠﻲ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺁن دﻧﻴﺎ را ﻓﺘﺢ آﺮد و ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺁن‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن را از ﻋﺒﺎدت آـﺮدن ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺑـﻪ ﻋﺒـﺎدت‬
‫آﺮدن رب ﺑﻨﺪﮔﺎن رهـﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸـﻴﺪ از ﺟـﻮر و ﺳـﺘﻢ‬
‫ادﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﻼم و از ﺗـﺎرﻳﻜﻲ ﺟﻬﺎﻟـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي روﺷﻨﻲ ﺣﺮﻳﺖ و ﺁزادﮔﻲ ﺳﻮق داد‪ .‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ‬
‫آﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي زﻳﺎدي در ﻗﺎﻟﺐ ﺟﻤﻌﻴﺖ هـﺎي ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺑﺰرگ و از دورﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﺷﻪ هـﺎي دﻧﻴـﺎ ﺑـﻪ ﺁﻏـﻮش‬
‫اﺳﻼم ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴـﺮوزي ﺑﺮوﻣﻨﺪاﻧـﻪ ﺑـﻪ ﺣـﺪي‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور ﺑﻮد آﻪ ﻋﺎﻟﻤـﺎن ﻳﻬـﻮدي و ﻣﺴـﻴﺤﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ اﻳﻦ ﻧﺴﻞ ﺗﺮﺑﻴـﺖ ﺷـﺪﻩ ﺗﻮﺳـﻂ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫اﻋﺘﺮاف آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺁري ﺑﺴﻴﺎر رﻧﺞ ﺁور اﺳﺖ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻦ هﻤﻪ ﻋﻈﻤﺖ و اﻋﺠﺎز‪ ،‬ﻓﺮزﻧـﺪان ﻧـﺎﺑﺨﺮد‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻳﻬﻮدي ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ 15‬ﻗـﺮن ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ آﻪ اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻣﻨـﺎﻓﻖ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از دﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﺤﻖ دوزخ‬
‫ﻗﺮار دادﻧﺪ؟!‬
‫‪ (7‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺮت رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫آﺎﻣﻼً روﺷﻦ و ﺁﺷﻜﺎر اﺳﺖ آﻪ در ﺁﻏﺎز دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﻴﺒﺘﻬﺎﻳﻲ آـ‬
‫ـﻪ ﻣﺼـ‬
‫ـﻪ ﺑـ‬‫ـﺎ ﺗﻮﺟـ‬
‫ـﻪ ﺑـ‬
‫ـﻪ ﻣﻜﺮﻣـ‬ ‫در ﻣﻜـ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﭼﺎر ﺁن ﺑﻮدﻧﺪ آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮ و ﻧﺸﺎﻧﻲ‬
‫از ﻧﻔﺎق وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻣﻨـﻮرﻩ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﺑـﻪ ﻗـﺪرت‬
‫رﺳــﺎﻧﻴﺪ و اﺳــﻼم ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻳــﻚ واﻗﻌﻴــﺖ‬
‫اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ روي آﺎر ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻔـﺎق ﻇـﺎهﺮ ﺷـﺪ‪ .‬و‬
‫هﻤﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن و ﻋـﺪﻩ اي دﻳﮕـﺮ از ﺷـﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﻜﺘﺐ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻣﻜﻪ ﻣﻜﺮﻣﻪ در روزهﺎي ﺁﻏـﺎزﻳﻦ‬
‫دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬در دوراﻧﻲ آـﻪ اﺳـﻼم دﭼـﺎر ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻏﻮش اﺳﻼم در ﺁﻣﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ آﻪ اﻳـﻦ ﺑﺰرﮔـﻮاران از اﻧﻔـﺎق‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ دور ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪(8‬ﺧﺪاوﻧﺪ رﺳﻮاﻳﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺳـﻮء ﻧﻴـﺖ ﭘﻨﻬـﺎن‬

‫ﺁﻧــﺎن را در دو ﺳــﻮرﻩ )ﻣﻨــﺎﻓﻘﻮن و ﺗﻮﺑــﻪ( در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺒﻴﻴﻦ وﺿﻌﻴﺖ و دﺳﺎﻳﺲ ﺁﻧﺎن ﺁﺷـﻜﺎرا ذآـﺮ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ آﻪ ﺳﻮرﻩ ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻨﺎم ﺳـﻮرﻩ‬
‫ﻓﺎﺿﺤﻪ )رﺳﻮا آﻨﻨﺪﻩ( ﻣﻮﺳﻮم ﮔﺮدﻳـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﭼـﻮن‬
‫اﻳﻦ ﺳﻮرﻩ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و ﻣﻨﻮﻳﺎت ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن را ﻇـﺎهﺮ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ذآﺮ اﺣـﻮال ﻣـﻮ ﻣﻨـﻴﻦ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻇﻬﺎرات ﺳﻮرﻩ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ و هﻤﺮاهﺎﻧﺶ در راس ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻗـﺮار‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨـﺎري رﺣﻤـﻪ ﻪﻠﻟﺍ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺳـﻮرﻩ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ از ﺣﻀﺮت زﻳﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ رواﻳﺘﻲ را ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬زﻳﺪ ﺑﻦ ارﻗﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در ﻳﻜـﻲ‬
‫از ﺟﻨﮕﻬﺎي زﻣﺎن رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺷـﺮآﺖ آـﺮدم‪ .‬از‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮ ﺁﻧـﺎن آـﻪ ﻧـﺰد‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﻔﺎق ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ از آﻨﺎر او‬
‫ﻓﺮار آﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻲ ﻧﻮاﻳﺎن‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ را از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﺧﻮاهﻴﻢ راﻧﺪ‪ .‬زﻳﺪ ﺑﻦ‬
‫ارﻗﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﻪ ﻋﻤﻮﻳﻢ ﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤــﺮ‪ τ‬ﮔﻔــﺘﻢ و او ﺁن را ﺑــﻪ اﻃــﻼع ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺧﻮد ﻃﻠﺒﻴـﺪ‪ .‬ﻣـﻦ‬
‫اﺻﻞ ﻣﺎﺟﺮا را ﺑﺮاي او ﺑﺎز ﮔﻮ ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
 ‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ و هﻤﺮاهﺎﻧﺶ را اﺣﻀﺎر آـﺮد‪ .‬ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد آﺮدﻧﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬زﻳﺪ‬
‫ﺑﻦ ارﻗﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺮا ﺗﻜﺬﻳﺐ آﺮد‪ .‬ﻣﻦ ﭼﻨﺎن ﻧﺎراﺣـﺖ‬
‫ﺷﺪم آﻪ هﺮﮔﺰ دﭼﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮدم‪ .‬در‬
‫اﺛﺮ اﻳﻦ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﻨﺰوي ﺷﺪﻩ ﺑﻴﺸـﺘﺮ اوﻗـﺎﺗﻢ را‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ﺳﭙﺮي ﻣﻲ آﺮدم‪ .‬ﻋﻤﻮﻳﻢ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻮ آﺎري آﺮدي آﻪ ﺳﻮدي ﻧﺪاﺷﺖ ﺟـﺰ اﻳﻨﻜـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ ﺧﻮد ﻗﺮار‬
‫ـﺎءكَ‬
‫َا ﺟَـ َ‬ ‫ِذ‬‫داد‪ .‬ﺁﻧﮕــﺎﻩ اﻳــﻦ ﺁﻳــﻪ ﻧــﺎزل ﺷــﺪ )إ‬
‫َ( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﺮا ﻧﺰد ﺧـﻮد ﻃﻠﺒﻴـﺪ ﺁﻳـﻪ‬ ‫ُﻮن‬‫ِﻘ‬
‫َﺎﻓ‬‫ﻤﻨ‬‫ﻟُ‬‫اْ‬
‫ﻣﺬآﻮر را ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻗﺮاﺋﺖ آـﺮد ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺣﺮف ﺗﻮ را ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮد‪ ،‬اي زﻳﺪ‪ 1 .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮﻟﻒ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( در اﻳﻦ ﻣـﻮرد ﺗﺮدﻳـﺪ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻣﺎم ﻃﺒﺮﺳـﻲ آـﻪ‬
‫از ﺑﺰرﮔﺎن ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﻪ ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺒﻴـﺎن‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﺪ‪ .‬ﺟﻨﺎب ﻃﺒﺮﺳﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن‬
‫در ﺧﺼﻮص ﺳﻮرﻩ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﺁﻳـﺎت‬
‫‪2‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ و هﻤﺮاهﺎﻧﺶ ﻧـﺎزل ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ـﻮص‬‫ـﺎﺗﻲ در اﻳـﻦ ﺧﺼـ‬ ‫ـﺮ رواﻳـ‬ ‫ـﻪ ذآـ‬ ‫ـﻲ ﺑـ‬ ‫ـﭙﺲ ﻃﺒﺮﺳـ‬ ‫ﺳـ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺁﻧﻬـﺎ را در ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺧﻮد ﺁوردﻩ و ﻣﻮﻳﺪ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻴﺪ آﻪ ﻳﺎران ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻧﺰد ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﺳﻴﺎق‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻓـﻮق ﻧﻴـﺰ آـﺎﻣﻼً روﺷـﻦ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﺳـﻮرﻩ‬
‫))ﺗﻮﺑﻪ(( در ﺟﺎهﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن اﺷـﺎرﻩ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ذآﺮ ﺻﻔﺎت ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ْم‬
‫ِ‬ ‫ﻟﻴَـﻮ‬‫َاْ‬
‫ِـﺎﷲ و‬
‫َ ﺑِﱠ‬ ‫ُـﻮن‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻳﺆ‬
‫َ ﻻ ُ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟـﺬ‬‫ﻧﻚَ اﱠ‬ ‫ْذ‬
‫ُِ‬ ‫َﺄ‬
‫ﻳﺴْﺘ‬
‫ﻤﺎ َ‬ ‫ﻧَ‬ ‫)إ‬
‫ِﱠ‬
‫ُون ‪.‬‬ ‫ﱠد‬
‫َد‬‫َـﺮ‬‫ﻳﺘ‬ ‫ِﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫ﻳﺒِﻬ‬
‫َْ‬‫ِﻲ ر‬‫ْ ﻓ‬
‫ﻬﻢ‬ ‫ْ ﻓ‬
‫َُ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ﻮﺑُ‬
‫ُ ُ‬‫ْ ُﻗﻠ‬
‫ﺎﺑﺖ‬
‫ﺗ َ‬ ‫َار‬
‫َْ‬ ‫ِ و‬‫اﻵﺧِﺮ‬
‫ْ‬
‫ﱠﻢَ‬‫ﻬ ـﻨ‬
‫ﱠ ﺟََ‬‫ِن‬
‫َإ‬‫َﻄُﻮا و‬‫ِ ﺳَـﻘ‬
‫َـﺔ‬ ‫ِﺘ‬
‫ْﻨ‬ ‫ﻟﻔ‬
‫ـﻲ اْ‬ ‫ِـ‬
‫ـﻲ ‪ . . .‬ﻓ‬ ‫‪ . .‬اﻟـ‬
‫‪3‬‬
‫َ( )اﻟﺘﻮﺑﺔ‪ (49-44 :‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳـﺪ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ِﺮ‬‫ﻟﻜَﺎﻓ‬
‫ِﺎْ‬‫ٌ ﺑ‬‫ﻤﺤِﻴﻄَﺔ‬‫ﻟُ‬
‫َ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻨـﮓ و ﺟﻬـﺎد از ﺧﺎﻧـﻪ هـﺎ‬
‫ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا اﺑﻮذر و اﺑﻮﺧﻴﺜﻤﻪ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺟﻠﺪ ‪ 4‬آﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(4617‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن ﻟﻠﻄﺒﺮﺳﻲ ص ‪85.‬‬
‫‪ .3‬آﺴﺎﻧﻲ از ﺗﻮ اﺟﺎزﻩ ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ )ﺑﺮاي ﻋﺪم ﺷﺮآﺖ در ﺟﻬﺎد آﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ‪.(. . .‬‬
 ‫ﺷﺮآﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ ﺑـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻣﻠﺤـﻖ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ـ هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺳـﻪ ‪ 3‬ﺗـﻦ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ در ﻏـﺰوﻩ‬
‫ﺗﺒﻮك ﺷﺮآﺖ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺁﻧﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‬
‫آﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬هﻼل ﺑﻦ اﻣﻴﻪ و ﻣﺮارﻩ ﺑـﻦ رﺑﻴـﻊ‪،‬‬
‫اﻳﻦ هﺮ ﺳﻪ ‪ 3‬ﺗﻦ از اﻧﺼﺎر ﺑـﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻮﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺁﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔـﺮت ﻗـﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﻘﻂ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ‬
‫از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻋﺬر ﺷﺮﻋﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮل آﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ را در اﻳﻦ ﺧﺼـﻮص ﻗـﺒﻼً‬
‫ﻳﺎد ﺁور ﺷﺪم ـ او ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ :‬در ﻣﺪﻳﻨـﻪ آﺴـﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﻣﮕﺮ ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﻋﺬر ﺷﺮﻋﻲ داﺷﺘﻨﺪ ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻔﺎق ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﻏﻠﺒﻪ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬هﻤـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارﻧـﺪ آـﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن ﻋﻼﻳـﻢ‬
‫ﺑﺎرزي داﺷﺘﻨﺪ آﻪ ﻳﺎران رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺁن ﻋﻼﻳﻢ ﺁﻧﺎن را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑـﺮاي‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ُﻮن‬
‫َ‬ ‫ِﻘ‬‫َـﺎﻓ‬‫ﻤﻨ‬
‫ﻟُ‬‫ُ اْ‬‫َر‬‫ﻳﺤْـﺬ‬‫اﺑﻦ آﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )َ‬
‫ْ ‪. .‬‬ ‫ِﻢ‬
‫ِﻬ‬‫ُﻮﺑ‬‫ِﻲ ُﻗﻠ‬‫ِﻤﺎ ﻓ‬‫ْ ﺑَ‬ ‫ﻬﻢ‬‫َﺒﱢﺌ‬
‫ُُ‬ ‫ﺗﻨ‬
‫ة ُ‬ ‫ٌَ‬‫ْ ﺳُﻮر‬‫ِﻢ‬‫َﻴْﻬ‬‫َﻠ‬
‫َ ﻋ‬ ‫ﱠل‬
‫َﺰ‬‫ﺗﻨ‬‫ْ ُ‬‫َن‬‫أ‬
‫َ( ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣﺠﺎهـﺪ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪:‬‬ ‫ُون‬ ‫َر‬
‫ﺗﺤْـﺬ‬ ‫ﻣﺎ َ‬ ‫‪َ .‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺳـﭙﺲ ﺑـﺎ ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﺳﺮ ﻣـﺎ را ﺁﺷـﻜﺎر‬
‫َا‬‫ِذ‬
‫َإ‬‫ﻧﻜﻨﺪ ﺁري‪ ،‬ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﻣﺸـﺎﺑﻪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪) .‬و‬
‫ِـﻲ‬‫َ ﻓ‬‫ﻟـﻮن‬‫ُﻮُ‬‫ﻳﻘ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ََ‬ ‫ُ‬
‫ِـﻪ‬‫ﻳﺤَﻴﱢـﻚَ ﺑ‬
‫ْ ُ‬ ‫ﻟـﻢ‬ ‫ِﻤﺎ َ‬
‫ْكَ ﺑَ‬ ‫ﺎءوكَ ﺣَﻴﱠﻮ‬‫ﺟَ ُ‬
‫ُ( ﻳﻌﻨـﻲ‪ :‬ﻣﻤﻜـﻦ‬ ‫ُـﻮل‬‫ﻧﻘ‬‫ِﻤﺎ َ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﺑَ‬‫َﺎ‬
‫ﺑﻨ‬ ‫َﺬ‬
‫ﱢُ‬ ‫ﻳﻌ‬‫ْﻻ ُ‬ ‫ﻟﻮ‬ ‫ْ َ‬‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬
‫ُﺴ‬‫ﻧﻔ‬‫َْ‬‫أ‬
‫اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎزل آﻨﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ رﺳﻮاﻳﻲ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ و ﻣﺎهﻴﺖ ﺷﻤﺎ را ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫روﺷﻦ آﻨﺪ‪ .‬هﻢ ﭼﻨﺎن آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ‬
‫ﻟـﻦ‬
‫ْ‬ ‫ْ َ‬‫َن‬
‫َضٌ أ‬‫ﻣـﺮ‬‫ْ َ‬‫ِﻢ‬
‫ِﻬ‬ ‫ُﻮﺑ‬‫ِﻲ ُﻗﻠ‬‫َ ﻓ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬ ‫َ اﱠ‬‫ِﺐ‬‫ْ ﺣَﺴ‬ ‫َم‬‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬أ‬
‫ْ ‪ . . .‬اﻟــﻲ ﻗﻮﻟــﻪ ‪. . .‬‬ ‫ﻬﻢ‬‫ﻧُ‬
‫َﺎَ‬‫ْــﻐ‬ ‫َﺿ‬‫جَﱠﻪﻠﻟﺍ أ‬
‫ُِ‬
‫ﻳﺨْــﺮ‬ ‫ُ‬
‫ِ( ﺁري اﻳﻨﺠـﺎ ﺑـﻮد آـﻪ‬ ‫ْل‬‫َﻮ‬
‫ﻟﻘ‬ ‫ا‬ ‫ﻦ‬
‫َ ِْ ْ‬ ‫ﺤ‬‫ﻟ‬ ‫ِﻲ‬‫ﻓ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻨ‬‫ﻓ‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻌ‬‫ﺘ‬
‫ََ َْ َِ ﱠُ ْ‬‫ﻟ‬ ‫و‬
‫ﻗﺘﺎدﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮرﻩ ﺑﻪ هﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ ﻓﺎﺿـﺤﻪ‬
‫)رﺳﻮا آﻨﻨﺪﻩ( ﻧﺎم دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ در اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻮرﻩ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ را در اﻧﻈﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ رﺳﻮا ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫ﻣﺎهﻴﺖ ﺁﻧﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم روﺷﻦ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫رﺳﻮاﻳﻲ ﺁﺷﻜﺎر ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻣﻜﺮ و دﺳﻴﺴﻪ ﺁﻧﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺁري‪ ،‬ﺑﻌﺪ از‬
‫اﻳﻦ هﻤﻪ دﻻﻳﻞ هﻴﭻ آﺲ ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ را ﻳـﻚ‬
 ‫ﻃﻴﻒ و ﻳﻚ ﮔﺮوﻩ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ ﻣﮕﺮ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ از ﺧـﺮد‬
‫ﺑﻲ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ْ‬‫ُﻢ‬‫َﺒْـﺘ‬‫َﻠ‬
‫ﻧﻘ‬ ‫َا اْ‬ ‫ِذ‬‫ْ إ‬‫ﻟﻜُـﻢ‬
‫ِـﺎﷲ َ‬
‫َ ﺑِﱠ‬ ‫ِﻔ‬
‫ُﻮن‬ ‫ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪) :‬ﺳَﻴَﺤْﻠ‬
‫َ(‬‫ِﻴﻦ‬‫ِﻘ‬‫َﺎﺳ‬‫ﻟﻔ‬‫ِ اْ‬ ‫ْم‬‫َﻮ‬
‫ﻟﻘ‬‫َﻦِ اْ‬
‫ْ ‪ . . .‬ﻋ‬ ‫ﻬﻢ‬‫ُْ‬‫َﻨ‬
‫ُﻮا ﻋ‬ ‫ِﺿ‬‫ْﺮ‬
‫ُﻌ‬ ‫ْ ِ‬
‫ﻟﺘ‬ ‫ِﻢ‬‫ﻟﻴْﻬ‬
‫َِ‬ ‫إ‬
‫)‪ (96-95‬اﻟﺘﻮﺑﻪ‪) .‬هﻨﮕـﺎﻣﻲ آـﻪ ﺷـﻤﺎ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲ ﺧﻮرﻧﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗـﻮﺑﻴﺦ ﻧﻜﻨﻴـﺪ ‪. .‬‬
‫‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ درﺑﺎرﻩ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻨﻲ آـﻪ در ﻏـﺰوﻩ ﺗﺒـﻮك‬
‫ﺷﺮآﺖ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‬
‫آﻪ در اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن اﺷﺎرﻩ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﺰد‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻣﺪﻩ ﻋـﺬر ﮔﻨـﺎﻩ را ﺑﻴـﺎن آﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪادﺷﺎن هﺸﺘﺎد و اﻧﺪي ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از ﻳـﺎران‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺟﺰء ﺁﻧﺎن ﻧﺒـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري‬
‫رواﻳﺖ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ آﻌـﺐ‪ ،‬درﺑـﺎرﻩ ﺳـﺒﺐ ﻧـﺰول ﺁﻳـﻪ‬
‫ﻣﺬآﻮر‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫َارا‬
‫ً‬ ‫ِـﺮ‬‫ً ﺿ‬ ‫ﻣﺴْـﺠِﺪا‬
‫ُوا َ‬ ‫ﺗﺨَـﺬ‬
‫َ اﱠ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬
‫َاﱠ‬ ‫و ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪) :‬و‬
‫َب‬
‫َ‬ ‫ْ ﺣَﺎر‬‫ِﻤﻦ‬‫ً ﻟَ‬ ‫َا‬
‫َﺎد‬‫ْﺻ‬‫ِر‬
‫َإ‬‫َ و‬
‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬
‫ﻤﺆ‬‫ﻟُ‬‫َ اْ‬ ‫ﺑﻴْﻦ‬
‫ً َ‬ ‫ِﻳﻘﺎ‬‫ْﺮ‬
‫ﺗﻔ‬ ‫ً و‬
‫ََ‬ ‫ْﺮا‬ ‫ُﻔ‬
‫َآ‬ ‫و‬
‫َﻰ‬‫ﻟﺤُﺴْـﻨ‬
‫ِّﻻ اْ‬ ‫ﻧﺎ إ‬‫َْ‬ ‫َر‬
‫َد‬ ‫ْ أ‬
‫ِن‬‫ﱠ إ‬ ‫ِﻔ‬
‫ُﻦ‬ ‫ﻟﻴَﺤْﻠ‬‫ُ و‬
‫ََ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َﻗﺒْﻞ‬ ‫ُ ﻣ‬‫ﻟﻪ‬
‫َﺳُﻮَ‬ ‫َر‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ﺑـﺪا‬
‫ً‬ ‫ََ‬‫ِ أ‬‫ِﻴـﻪ‬ ‫ْ ﻓ‬‫ُـﻢ‬‫ﺗﻘ‬
‫َ ) ( ﻻ َ‬ ‫ِﺑﻮن‬‫ﻟﻜَـﺎذُ‬ ‫ْ َ‬‫ﻬﻢ‬
‫ﻧُ‬ ‫ﺪ إ‬
‫ِﱠ‬ ‫ﻬُ‬‫ﻳﺸَْ‬‫َﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫و‬
‫ُﱠ‬
‫ُﻮمَ‬‫ﺗﻘ‬‫ْ َ‬‫َن‬‫ﱡ أ‬ ‫َﺣَﻖ‬
‫ٍ أ‬‫ْم‬‫ﻳﻮ‬
‫ِ َ‬ ‫َو‬
‫ﱠل‬ ‫ْ أ‬‫ِﻦ‬
‫َى ﻣ‬ ‫ْﻮ‬
‫ﱠﻘ‬‫َﻰ اﻟﺘ‬ ‫ُﺳﱢﺲَ ﻋ‬
‫َﻠ‬ ‫ﺪ أ‬ ‫ﻤﺴْﺠٌِ‬
‫ﻟَ‬ ‫َ‬
‫ﱡ‬‫ﻳﺤِــﺐ‬
‫َﻪﻠﻟﺍ ُ‬
‫و‬
‫ُواُﱠ‬ ‫ﻬــﺮ‬
‫َﻄَﱠ‬
‫ﻳﺘ‬‫ْ َ‬‫َن‬
‫َ أ‬‫ﻳﺤِﺒﱡــﻮن‬‫ٌ ُ‬‫ِﺟَــﺎل‬‫ِ ر‬ ‫ِ ﻓ‬
‫ِﻴــﻪ‬ ‫ِﻴــﻪ‬ ‫ﻓ‬
‫َ()اﻟﺘﻮﺑﺔ‪) (108-107 :‬ﺁﻧﺎﻧﻲ ـ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻬﺮ‬‫ﻤﻄﱠﱢ‬‫ﻟُ‬
‫اْ‬
‫ـ آﻪ ﻣﺴﺠﺪي ﺑـﺮاي ﺿـﺮر و زﻳـﺎن رﺳـﺎﻧﺪن‪ ،‬آﻔـﺮ‬
‫ورزﻳﺪن و اﻳﺠﺎد اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ و‬
‫ﺁﻧﺮا ﺳﻨﮕﺮي ﺑﺮاي آﺴﻲ آﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺎ ﺧـﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲ ﺧﻮردﻧﺪ آﻪ‬
‫ﻣﺎ هﻴﭻ هﺪﻓﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﻳـﻢ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﺪ آﻪ ﺁﻧﻬﺎ دروغ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪.‬‬
‫هﺮﮔﺰ در ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮان‪ ،‬ﻣﺴـﺠﺪي آـﻪ از‬
‫روز اول ﺑﺮ ﺗﻘﻮي ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺳﺰاوارﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ آـﻪ در ﺁن ﻧﻤـﺎز ﺑﮕـﺬاري در ﺁﻧﺠـﺎ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ دوﺳـﺖ دارﻧـﺪ ﺧـﻮد را ﭘـﺎك آﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎآﻴﺰﮔﺎن را دوﺳﺖ دارد‪ (.‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫رﺳﻮاﻳﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن را ﺁﺷـﻜﺎر ﺳـﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫رﺳﻮاﻳﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ زﻣﺎﻧﻲ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ آـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻣﺴﺠﺪي را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪن‪ ،‬اﻳﺠـﺎد ﺗﻔﺮﻳـﻖ و‬
‫ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﻮﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﭘﻨﺎﻩ دادن ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻨﺎم اﺑﻲ‬
‫ﻋﺎﻣﺮ آﻪ ﻣﺮدي ﻓﺎﺳﻖ و راهﺐ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬاري ﻣﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ و از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﺁن ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮدﻩ ﻧﻤﺎز ﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﺒﺮﻳﻴﻞ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را از اﺻﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﺁﮔﺎﻩ‬
‫آﺮد‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬دﺳـﺘﻮر داد ﺗـﺎ ﻣﺴـﺠﺪ ﻣﻨﻬـﺪم‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺒﺮﻳﻴﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را اﻣﺮ آﺮد ﺗﺎ در ﻣﺴـﺠﺪي‬
‫آﻪ ﺑﺮ ﺗﻘﻮي ﭘﺎﻳﻪ رﻳﺰي ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤـﺎز ﮔـﺬارد‪.‬‬
‫ً ﺁﻧﺎن آﻪ ﻣﺴـﺠﺪ ﺿـﺮار را ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻧﺰد ﻣﻮﻟـﻒ )هـﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ!( ﻋﻘﻞ ﮔـﺮا اآﺜـﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ ـ‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻣﺴﺠﺪي آﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در ﺁن ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮد و ﻣﺴﺠﺪي آﻪ ﺑﻪ هﺪم و‬
‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺁن دﺳﺘﻮر دادﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﺠﺪ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ اآﺜـﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ و رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﻣﺴﺠﺪ ﻳﺎراﻧﻲ )ﺻﺤﺎﺑﻪ( آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اش ﺟﺰ اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ اﻧﻬﺪام ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻮﻣﻨﺎن اﻣﺮ آﺮد ﺗﺎ‬
‫در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪،‬؟! ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي‬
‫از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺤﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ؟! در‬
‫هﻤﻴﻦ ﺳـﻮرﻩ ﺧﺪاوﻧـﺪ رﺿـﺎﻳﺖ و ﺧﺸـﻨﻮدي ﺧـﻮد را‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر ﺻـﺤﺎﺑﻪ اﻋـﻼم ﻧﻤـﻮدﻩ‬
‫ِﻦ‬
‫َ‬ ‫َ ﻣ‬
‫ﻟﻮن‬‫ﱠُ‬‫اﻷَو‬
‫َ ْ‬ ‫ُﻮن‬‫ِﻘ‬
‫َاﻟﺴﱠﺎﺑ‬‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ِﻲ‬‫ِﺈﺣﺴﺎن رﺿ‬ ‫ِﻳﻦ اﺗﺒﻌﻮهﻢ ﺑ‬ ‫اﻟﻤﻬﺎﺟﺮﻳﻦ واﻷَﻧﺼﺎر واﻟﺬ‬
‫ْ َُ ِِ َ َ ْ ْ َ ِ َ ﱠ َ ﱠ َُ ُ ْ ِ َْ ٍ َ َ‬
‫ﻬـﺎ‬ ‫ﺗﺤْﺘ‬
‫ََ‬ ‫ِي َ‬ ‫ﱠﺎتٍ َ‬
‫ﺗﺠْـﺮ‬ ‫ْ ﺟَﻨ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬
‫ﺪ َ‬ ‫َﻋ‬
‫َﱠ‬ ‫َأ‬
‫ُ و‬‫ْﻪ‬
‫َﻨ‬‫ُﻮا ﻋ‬
‫َﺿ‬‫َر‬‫ْ و‬
‫ﻬﻢ‬ ‫َﻨ‬
‫ُْ‬ ‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ُ(‬‫ِـﻴﻢ‬‫َﻈ‬
‫ﻟﻌ‬‫ُ اْ‬‫ْز‬‫َـﻮ‬‫ﻟﻔ‬
‫ِﻚَ اْ‬
‫َﻟ‬
‫ً ذ‬‫ﺑﺪا‬‫ََ‬
‫ِﻴﻬﺎ أ‬
‫َ ﻓ َ‬ ‫ﻟﺪ‬
‫ِﻳﻦ‬ ‫ُ ﺧَﺎِ‬
‫ﻬﺎر‬‫ﻧَ‬‫اﻷَْ‬
‫ْ‬
‫)اﻟﺘﻮﺑــﺔ‪) (100:‬ﭘﻴﺸــﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴــﺘﻴﻦ ﻣﻬــﺎﺟﺮﻳﻦ و‬
‫اﻧﺼﺎر‪ ،‬و آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺨﻮﺑﻲ از ﺁﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي آﺮدﻧﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺁﻧﻬـﺎ ﺧﺸـﻨﻮد اﺳـﺖ و ﺁﻧﻬـﺎ از ﺧـﺪا‬
‫ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن ﺁﻣـﺎدﻩ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ در زﻳﺮ ـ درﺧﺘﺎن ـ ﺁن رود ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫هﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﺎوداﻧﻪ در ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ و‬
‫اﻳﻦ رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺲ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪ (.‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘـﺮم‬
‫دﻗﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﺿﺎﻳﺖ‬
‫و ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﻮدش را از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫اﻋﻼم آﺮدﻩ اﺳﺖ! واي واي و ﺣﺴـﺮت ﺑـﺮ آﺴـﻲ آـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﺁﻧﺎن را ﻣﺒﻐﻮض ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ‬
‫و ﺁﻧﺎن را ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮﻳﮋﻩ از آﺴﻲ آـﻪ ﺑﻌـﺪ‬
‫از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳـﻴﺪ اﻟﺼـﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ و اﻓﻀﻞ ﺗﺮﻳﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺻﺪﻳﻖ اآﺒﺮ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻋﻈﻢ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪.τ‬‬
‫هﻤﺎﻧﺎ ﮔﺮوﻩ ﻧـﺎﻣﻮﻓﻖ و رﺳـﻮا ﺷـﺪﻩ رواﻓـﺾ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻳﺎران رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺳـﺮ دﺷـﻤﻨﻲ داﺷـﺘﻪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻣﺒﻐﻮض ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ و ﺑـﺪ و ﺑﻴـﺮاﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ـ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي هﻤﻪ ﻣﺎ را ﻧﺠـﺎت‬
‫دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺑﺮﺧﻮرد و رﻓﺘﺎر ﺁﻧﺎن ﺑﺎ اﺻـﺤﺎب‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬دال ﺑﺮ واروﻧﻪ ﺑﻮدن ﻋﻘﻞ و واژﮔـﻮن‬
‫ﺑﻮدن دﻟﻬﺎي ﺁﻧﻬﺎ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴـﺪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن‬
‫ﭼﻘﺪر از اﻳﻤﺎن ﺑـﺪور هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﺁﻧـﺎن ﺑـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ ﺳﺐ و ﺷﺘﻢ و ﺑﺪ و ﺑﻴـﺮاﻩ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺁﻧﺎن اﻋـﻼم رﺿـﺎﻳﺖ و ﺧﺸـﻨﻮدي آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ از آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫از ﺁﻧﺎن اﻋﻼم رﺿﺎﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺪ ﻣﻲ داﻧﻨـﺪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺪ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دوﺳﺘﻲ‬
‫و ﻣﺤﺒﺖ دارﻧﺪ ﺑﺎ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ دوﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫و ﺳﺮ ﺳﺘﻴﺰ دارﻧﺪ ﺑﺎ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺳﺮ ﺳـﺘﻴﺰ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺁري اهـﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣﺘﺒـﻊ هﺴـﺘﻨﺪ ﻧـﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﺪع‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺣﺰب ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻤﻔﻠﺤﻮن‪،‬‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪا ﺟﻮﻳﺎن ﻣﻮﻓﻖ( و ﻋﺒﺎدات ﮔﺬاران ﻣـﻮﻣﻦ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗـﺎب‬
‫َ‬ ‫ﺪ َ‬ ‫ﻟﻘ‬
‫َْ‬ ‫در ﺁﻳﻪ ‪ 117‬ﺳﻮرﻩ ﺗﻮﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ )َ‬
‫ﻮﻩ‬‫ﺗﺒَﻌ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ اﱠ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫ِ اﱠ‬
‫َﺎر‬
‫ﻧﺼ‬‫اﻷَْ‬‫َ و‬
‫َ ْ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻬﺎﺟِﺮ‬
‫ﻤَ‬‫ﻟُ‬
‫َاْ‬‫ﱠﺒِﻲ و‬
‫ﱢ‬
‫َﻰ اﻟﻨ‬ ‫َﻠ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ِﻳﻖ‬
‫ٍ‬ ‫َﺮ‬‫ُ ﻓ‬‫ُﻮب‬‫ُ ُﻗﻠ‬
‫ِﻳﻎ‬‫ﻳﺰ‬ ‫َﺎد‬
‫َ َ‬ ‫ﻣﺎ آ‬‫ِ َ‬
‫ْﺪ‬‫ﺑﻌ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ِ ﻣ‬‫َة‬‫ُﺴْﺮ‬
‫ﻟﻌ‬‫ِ اْ‬
‫َﺔ‬‫ِﻲ ﺳَﺎﻋ‬‫ﻓ‬
‫ٌ(‪.‬‬ ‫رﺣِﻴﻢ‬ ‫رؤوف‬
‫ٌ َ‬ ‫ْ َُ‬ ‫ِﻬﻢ‬
‫ُ ﺑِ‬
‫ﻧﻪ‬‫ِﱠ‬‫ْ إ‬
‫ﻴﻬﻢ‬ ‫َﻠ‬
‫َ ِْ‬ ‫َ ﻋ‬‫ﺗﺎب‬ ‫ُﻢ‬
‫ﱠ َ‬ ‫ْ ﺛ‬‫ﻬﻢ‬
‫ُْ‬‫ِﻨ‬
‫ﻣ‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ و ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر‬
‫را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر آﻪ در زﻣﺎن ﺳـﺨﺘﻲ‬
‫از ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﭘﻴﺮوي آﺮدﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد‬
‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﭼﺮا آﻪ او ﺑﺴـﻴﺎر رﺋـﻮف و ﻣﻬﺮﺑـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻧﻴﺰ در ﻣﺪح ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺻﻔﺎء ﺑـﺎﻃﻦ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ دو‬
‫ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت و ﮔﻮاهﻲ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﻧﺎﻃﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل اﻋـﻼم‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮد از ﺳﻪ ﻧﻔﺮي آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و در‬
‫اﻳﻦ ﻏﺰوﻩ ﺷﺮآﺖ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ در ﺣـﻖ ﺑﻘﻴـﻪ‬
‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن و ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن آﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ ﻋﺬر ﺁﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻼم رﺿﺎﻳﺘﻲ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺁري اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬
‫و ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫آﻪ ﻋﺎدل ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﻄﺎء و اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻴـﺎن ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻨﻲ‬
‫آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺘﺎب ﺧﻮد درﺑـﺎرﻩ رﺳـﻮاﻳﻲ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (9‬ﺿﺮوري ﻣﻲ داﻧﻢ آﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ رواﻓﺾ‬

‫اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي را آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ـﻲ‬‫ـﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣـ‬‫ـﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﻨـ‬ ‫ـﺖ ﺗﻘـ‬
‫ـﺨﻦ در ﺁوردﻩ اﺳـ‬ ‫ﺳـ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎء اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ‬
‫دادﻩ آﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬هﻤﺎن ﺣﻘﻲ آﻪ در ﺁن هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺷــﻚ و ﺗﺮدﻳــﺪي وﺟــﻮد ﻧــﺪارد‪ ،‬ﺳــﺨﻦ ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻨﺼﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻋﻴﺎﺷـﻲ در‬
‫ِﻴﻦ‬
‫َ‬ ‫ﱠاﺑ‬
‫ﱠـﻮ‬
‫ﱡ اﻟﺘ‬
‫ﻳﺤِـﺐ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ ُ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫ﺗﻔﺴﻴﺮش ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )إ‬
‫َ( ﭼﻨﻴﻦ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ رواﻳﺘﻲ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻬﺮ‬‫َﻄَﱢ‬
‫ﻤﺘ‬‫ﻟُ‬
‫ﱡ اْ‬
‫ﻳﺤِﺐ‬‫و‬
‫َُ‬
‫را ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻔﺎق را از اﺻﺤﺎب‬
‫ﻧﻔﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ رواﻳﺖ از اﻣـﺎم ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﺎﻗﺮ‪،‬‬
‫ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ اﻣﺎم اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮﻳﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪)) .‬ﺳـﻼم‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻧﺰد اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺑﻮدم‪ .‬ﺣﻤﺮان ﺑﻦ اﻋﻴﻦ ﻧﺰد‬
‫وي ﺁﻣﺪ و ﭼﻨﺪ ﺳﻮال را در ﻣﺤﻀﺮ او ﻣﻄـﺮح آـﺮد‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺣﻤﺮان ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻄـﺎب‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪهﺪ و‬
‫ﻣﺎ را از وﺟﻮد ﺗﻮ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻔﺮﻣـﺎ ﭼـﺮا‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺁﻳﻴﻢ و ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫دﻟﻬﺎي ﻣﺎ ﻧﺮم ﻧﺸﺪﻩ و روح و روان ﻣـﺎ از دﻧﻴـﺎ‬
‫دوري ﻧﺠﺴﺘﻪ و اهﻤﻴﺖ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗـﻲ آـﻪ در دﺳـﺖ‬
‫ﻣﺮدم اﺳﺖ از دل ﻣﺎ ﻧﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫وﻗﺘﻲ از ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺮﺧﺺ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و‬
‫ﺗﺠﺎر و آﺴﺒﻪ ﻗﺮار ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮﻳﻢ دﻧﻴـﺎ ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺒﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﺳﻼم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ در‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻤﺮان ﺑﻦ اﻋﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦ دﻟﻬﺎ ﮔﺎهﺎ‬
‫ً‬
‫آﺎرهﺎ و اﻣﻮر ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﻣـﻲ ﺷـﻮد و‬
‫ً ﺁﺳﺎن و راﺣﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ اﺑـﻮﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم‬ ‫ﮔﺎهﺎ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ﺣﻀﺮت‬
‫رﺳﻮل‪ ρ‬ﺳﻮال آﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺮان هﺴﺘﻴﺪ آﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ؟ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﺮا ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺑـﺎرﻩ اﺣﺴـﺎس ﺧﻄـﺮ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻴﺪ؟ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض آﺮدﻧﺪ‪)) :‬زﻣﺎﻧﻲ آﻪ در ﻣﺤﻀﺮ و‬
‫ﻣﺤﻔﻞ ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻴﻢ در اﺛـﺮ ﺻـﺤﺒﺖ و اﻧـﺪرز ﺷـﻤﺎ‪،‬‬
‫دﻧﻴﺎ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤـﻮدﻩ و از ﺁن ﺑـﻲ رﻏﺒـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻳﻢ و در اﻳﻦ ﺑﻲ رﻏﺒﺘﻲ از دﻧﻴﺎ و ﮔـﺮاﻳﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﺁﺧﺮت ﭼﻨﺎن اﺣﺴﺎس ﻣﻲ آﻨـﻴﻢ آـﻪ ﺁﺧـﺮت‪ ،‬ﺑﻬﺸـﺖ و‬
‫دوزخ را دارﻳﻢ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﻣﺤـﺪود ﺑـﻪ‬
‫ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ اﺳﺖ آﻪ در ﻣﺤﻀﺮ ﺷـﻤﺎ هﺴـﺘﻢ‪ .‬هﺮﮔـﺎﻩ از‬
‫ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻪ و وارد ﺧﺎﻧﻪ هﺎي ﺧﻮدﻣـﺎن‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ و ﺑﺎ اهﻞ و ﻋﻴﺎل و زن و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﻴﻢ و از ﻣـﺎل و زﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮد ﺻـﺤﺒﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻣﺎن ﺁن ﻓﺮا ﻣﻲ رﺳـﺪ آـﻪ ﺑـﻪ ﺣﺎﻟـﺖ اول‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻞ از ﺁن ﺣﺎﻟﺘﻲ آﻪ در ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ داﺷﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ و ﭼﻨﺎن آﻴﻔﻴﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﺎآﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد آـﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﻲ هﺮﮔﺰ در ﻓﻜﺮ ﺁﺧﺮت ﻧﺒﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷـﻤﺎ ﻓﻜـﺮ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻴﺪ اﻳﻦ ﺗﺤﻮل از ﻋﻼﺋـﻢ و ﺁﺛـﺎر ﻧﻔـﺎق ﻣـﺎ‬
‫اﺳﺖ؟ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮﮔﺰ! اﻳﻦ از اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي دﻧﻴﺎ راﻏـﺐ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺁن آﻴﻔﻴﺘﻲ آﻪ ﺷﻤﺎ در ﻣﺤﻀﺮ و‬
‫ﻣﺤﻔﻞ ﻣﻦ داﺷﺘﻴﺪ ﺑﺮاي هﻤﻴﺸﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﮔﻨـﺎﻩ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻣﺮزش ﻃﻠـﺐ ﻧﻜﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ را ﻣـﻲ ﺁﻓﺮﻳﻨـﺪ آـﻪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﮔﻨـﺎﻩ ﺷـﺪﻩ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻐﻔﺎر آﻨﻨﺪ ‪ 1‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﺎن را ﻣـﻮرد ﻣﻐﻔـﺮت‬
‫ﻗﺮار ﺧﻮاﻧﺪ داد‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺎ آﺎر و ﺗﻮﺑـﻪ‬
‫آﻨﻨﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁن ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارﻳـﺪ‬
‫ُﻢ‬
‫ﱠ‬ ‫ْ ﺛ‬
‫ﺑﻜُﻢ‬‫ُوا ر‬
‫َﱠ‬ ‫ِﺮ‬‫ْﻔ‬
‫َﻐ‬‫َ( و ﻗﺎل )اﺳْﺘ‬
‫ِﻴﻦ‬
‫ﱠاﺑ‬
‫ﱠﻮ‬‫ﱡ اﻟﺘ‬
‫ﻳﺤِﺐ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ ُ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫)إ‬
‫ِ ( )ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻌﻴﺎﺷﻲ ﺳﻮرﻩ ﺑﻘـﺮﻩ ﺁﻳـﻪ‬ ‫ﻟﻴْﻪ‬‫ﻮﺑﻮا إ‬
‫َِ‬ ‫ﺗ ُ‬ ‫ُ‬
‫‪ 222‬ج ‪ 1‬ص ‪.(128‬‬
‫اﻣﺎم ﻳﺎزدهﻢ ﻓﺮﻗﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي‬
‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد در ﻣﻘﺎم ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻨﺰﻟـﺖ و ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻮاﻻﺗﻲ آﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ داﺷﺖ‪ ،‬و ﻳﻜـﻲ از ﺁﻧﻬـﺎ دﻳـﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣـﻲ‬

‫‪ .1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ آﻪ ﮔﻨﺎهﻲ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻲ‬

‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺁن ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻴﺒﻲ در ﺣﻖ او ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻮﺳﻲ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪)) :‬ﺁﻳﺎ از اﺻـﺤﺎب‬
‫و ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان آﺴﻲ ﻣﺤﺒـﻮﺑﺘﺮ از ﻳـﺎران ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺰد ﺗﻮ هﺴﺖ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﻲ آﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤـﺪ‪ ρ‬ﺑـﺮ اﺻـﺤﺎب ﺗﻤـﺎم‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اوﻻد ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬اﺳﺖ ﺑﺮ اوﻻد‬
‫ﺗﻤﺎم اﻧﺒﻴﺎء و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺑﺮ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺮﺳﻠﻴﻦ‪ 1 .‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﺎ ﺳـﺨﻨﺎن و‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬درﺑﺎرﻩ اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬در ﻣﻘـﺎم ﺗﻌﺮﻳـﻒ‬
‫از ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﭘﻴﺮوان ﺧﻮد و در ﺟﺮﻳﺎن‬
‫آﻤﻚ و ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و اﻇﻬـﺎر‬
‫هﻤﺪردي ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻳـﺎران ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را‬
‫دﻳﺪم و هﻴﭽﻜﺪام از ﺷﻤﺎ ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي آﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن در اﺛﺮ آﺎر و زﺣﻤـﺖ هﻤـﻮارﻩ‬
‫ﻏﺒﺎر ﺁﻟﻮد و ﭘﺮاآﻨﺪﻩ ﻣﻮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺷﺒﻬﺎ را در ﺣﺎل‬
‫ﻋﺒﺎدت ﺳﭙﺮي آﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺧﻮف ﻗﻴﺎﻣـﺖ آﺎرهـﺎﻳﻲ را‬
‫آﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺁﺗـﺶ در دﺳـﺖ ﺑـﻮد اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﺜﺮت ﺳﺠﺪﻩ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫زاﻧﻮي ﺑﺰهﺎ ﺳﺨﺖ و ﺳﻔﺖ و ﺧﺸﻦ ﺑـﻮد‪ .‬هﺮﮔـﺎﻩ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎد ﺧﺪا ﻣﻲ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬اﺷﻜﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﺪي ﺳﺮازﻳﺮ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺷﺎن ﺧﻴﺲ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗـﺮس از‬
‫ﻋﺬاب و ﺗﻮﻗﻊ ﺛﻮاب ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺧﺘﻲ آﻪ در ﺗﻨﺪ ﺑـﺎد‬
‫ﻃﻮﻓﺎﻧﻬﺎ ﺧﻢ و راﺳﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺧـﻢ و راﺳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ ﺛﻘﻔﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺟﻊ اهـﻞ ﺗﺸـﻴﻊ‬
‫در آﺘﺎﺑﺶ ))اﻟﻐﺎرات(( آﻪ از آﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﻣﺎﻣﻴﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻗﻮل ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬را وﻗﺘﻲ آـﻪ ﻳـﺎراﻧﺶ از وي‬
‫ﺳــﻮال آﺮدﻧــﺪ‪ ،‬ﭼﻨــﻴﻦ ﻧﻘــﻞ آــﺮدﻩ اﺳــﺖ‪)) :‬اي‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ درﺑﺎرﻩ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫آﻦ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از آﺪام اﺻﺤﺎﺑﻢ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻢ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از اﺻـﺤﺎب ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤـﺪ‪ .ρ‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻤﺎم اﺻﺤﺎب ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬اﺻﺤﺎب ﻣـﻦ‬
‫‪2‬‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري اﻳﻦ اﺳﺖ ﻗﻮل ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬آﻪ ﺑـﻪ زﻋـﻢ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻣﺎم ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎرﻩ اﺻـﺤﺎب ﺣﻀـﺮت‬

‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺣﺴﻦ اﻟﻌﺴﻜﺮي ص ‪ 11‬ﻋﻨﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮرﻩ اﻟﺒﻘﺮﻩ‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻐﺎرات ﺛﻘﻔﻲ ج ‪ 1‬ص ‪.177‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬هﻤﺎن اﺻﺤﺎﺑﻲ آـﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻋﻘﻴـﺪﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫)هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( اآﺜﺮﻳﺖ ﺁﻧﺎن ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺁﻳـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﭘﻮچ ﺧﻮد را اﺑﻄﺎل ﻣﻲ آﻨـﺪ‬
‫و در ﻣﻮرد ﺗـﻮهﻴﻦ و ﺗﻨﻘـﻴﺺ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻟﺠـﺎم ﺑـﺮ‬
‫زﺑﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ ﻳﺎ دﻳﺪﮔﺎﻩ اﺋﻤﻪ ﺧﻮد را‬
‫ﺗﺨﻄﺌﻪ آﺮدﻩ و ﻏﻠﻂ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ؟!‬
‫در ﺧﺎﺗﻤﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ رود آﻪ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘـﺮم‬
‫اﻳﻦ ادﻟﻪ را ﻣﻮرد دﻗﺖ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﺑﺪهﻨﺪ و‬
‫ﺁﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ دﻻﻳﻠﻲ را در ﻻﺑﻪ ﻻي ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻳﻦ آﺘﺎب‬
‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪ .‬ﺗﻮﺟـﻪ و ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫دﻻﻳﻞ از ﺟﻬﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺻﺤﺖ ﺁﻧﭽﻪ را آـﻪ‬
‫در ﺧﺼﻮص ﻋﻘﻴﺪﻩ رواﻓـﺾ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺑـﻮدن‬
‫اآﺜﺮﻳﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬آـﻪ اوﻟـﻴﻦ ﺁﻧـﺎن ﺧﻠﻔـﺎي ﺛﻼﺛـﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮب ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎب دوم‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﺑﻌـﺪ از ﻃﺒﻘـﻪ ﺑﻨـﺪي‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺒﺎﺣـﺚ آﺘـﺎﺑﺶ‬
‫را ﺑﺪور از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻮاﻃﻒ و ﮔﺮاﻳﺶ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ ﺁﻏﺎز ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬او در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺮا واداﺷﺖ ﺗﺎ ﻣﻄﻠـﺒﻢ را‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ درك و ﻓﻬﻢ ﻋﻤﻴﻖ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺁﻏـﺎز‬
‫آﻨﻢ و ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺗﻌﻬﺪ آﺮدم )إن هﺪاﻧﻲ( آـﻪ‬
‫از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻮاﻃﻒ و ﮔـﺮاﻳﺶ ﺑـﺪور ﺑﺎﺷـﻢ و ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدﻩ از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ آﻨﻢ و در ﻧﮕﺎرش اﻳﻦ آﺘﺎب ))ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ((‬
‫از دو ﻣﺮﺟــﻊ ﻣﻌﺘﺒــﺮ )ﻋﻘــﻞ و ﻣﻨﻄــﻖ( اﺳــﺘﻔﺎدﻩ‬
‫آﻨﻢ‪((.‬‬
‫‪ -1‬ﻗﻮاﻋﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﻮاﻋـﺪ ﻣﻨﻄﻘـﻲ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ در ﺧﺼﻮص ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺳـﻨﺖ ﻧﺒـﻮي ﺗﻨﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ و رواﻳﺎﺗﻲ ﺗﻜﻴﻪ ﺷـﻮد آـﻪ ﻧـﺰد ﻓـﺮﻳﻘﻴﻦ‬
‫ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻟﻌﻘﻞ ‪ 1‬ﻋﻘﻞ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺣﻀﺮت ﺣـﻖ ﺑـﺮ‬

‫اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺁن اﻧﺴﺎن را‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻋﺰت و آﺮاﻣـﺖ ﺑﺨﺸـﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ 2 .‬ﺟﻨﺘﺐ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻳﺎد ﺷـﺪﻩ‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻣﻄﺎﻟﺐ آﺘﺎﺑﻢ ﺑﻪ ﻗـﺮﺁن‪ ،‬ﺳـﻨﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ و ﻋﻘﻞ اﺻﺎﻟﺖ دادﻩ و ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﺴﺘﻤﺴﻚ ﺧـﻮد‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻢ‪.‬‬
‫ﺁري اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫از دﻳﺪﮔﺎﻩ هﺮ ﻃﺎﻟﺐ اﻟﻌﻠﻢ ﻣﺒﺘﺪي ﻧﻴـﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻢ و ﻓﻬﻢ ﻗﺮﺁن ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ از‬
‫اﺻﻮل ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺼـﺎدر اﺻـﻠﻲ اش آـﻪ‬
‫هﻤﺎﻧﺎ اﻗﻮال و دﻳﺪﮔﺎهﻬﺎي ﻋﻠﻤـﺎي ﻣﻔﺴـﺮﻳﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ در اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺻـﺤﻴﺢ و ﺑﻬـﺮﻩ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﻤﻲ از ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻳـﻦ دارد‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﺁراء ﻋﻠﻤـﺎء ﺣـﺪﻳﺚ و آﺎرﺷﻨﺎﺳـﺎن ﺟـﺮح و‬
‫ﺗﻌﺪﻳﻞ آﻪ ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ اﺣﺎدﻳﺚ را ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣـﺘﻦ‬
‫و ﺳﻨﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﺁري ﺿـﺮوري‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﻘﻠﺶ را اﺳﺘﺨﺪام ﻧﻤﻮدﻩ ﺁن را ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﻜﺮ وادارد ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﺻـﺤﻴﺢ را از ﻧﺎﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دهﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺻـﺤﻴﺢ از ﻋﻘـﻞ ﻣﺸـﺮوط‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺴﺎن در ﺗﻔﻜﺮ ﺧﻮد از ﻣﻮاﺿﻊ ﻏﻴﺮ‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻲ و از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﺮاي ﻋﻘﻼء و ﺻـﺎﺣﺒﺎن ﺧـﺮد‬
‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻮال اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ـﻦ‬
‫ـﻮدش اﻳـ‬
‫ـﺎي ﺧـ‬
‫ـﺎﻧﻲ در ادﻋـ‬ ‫ـﺎب ﺗﻴﺠـ‬
‫ـﺎ ﺟﻨـ‬
‫ـﻪ ﺁﻳـ‬
‫آـ‬
‫واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ را ﻣـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد؟ ﭘﺎﺳـﺦ اﻳـﻦ ﺳـﻮال در‬
‫اﺛﻨﺎء ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺁﻳﻨﺪﻩ روش ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻘﺺ و ﻣﻌـﺎﻳﺒﻲ را آـﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ )هـﺪاﻳﺖ‬

‫ﺷﺪﻩ( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺑﺮاز ﻣﻲ آﻨـﺪ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﺰد اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺼﺪر ﺷﺮﻋﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺠﻴﺖ ﺁن ﻧﺰد ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‬
‫و رواﻓﺾ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ )ص ‪ (80‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(127‬‬
‫رد دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ))ﺻـﺤﺎﺑﻪ در ﺻـﻠﺢ‬
‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ((‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﺳـﺎل ﺷﺸـﻢ هﺠـﺮي ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق هـﺰار و‬
‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب و ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﻣﻜﻪ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم ﻋﻤﺮﻩ ﺗﺮك آﺮد و اﻣﺮ آﺮد‬
‫ﺗﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎ در ﻏﻼف هﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺤﻠـﻪ‬
‫ذواﻟﺤﻠﻴﻔﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و ﻳـﺎراﻧﺶ اﺣـﺮام ﺑﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺟﺎﻧﻮران را ﻗـﻼدﻩ در ﮔـﺮدن اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻗﺮﻳﺶ اﻋﻼم آﻨﻨﺪ آﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ زﻳﺎرت و‬
‫ﻋﻤﺮﻩ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺮدم ﻗـﺮﻳﺶ از‬
‫ﺳﺮ ﻏﺮور و ﺗﻜﺒﺮ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ً وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪﻩ و ﺷـﻮآﺖ‬ ‫ﺗﺼﻮر ﺷﻮد آﻪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﻗﻬﺮا‬
‫ﺁﻧﺎن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻩ اﺳﺘﻮ ﻟـﺬا هﻴﺌﺘـﻲ را ﺑـﻪ‬
‫رﻳﺎﺳﺖ ﺳﻬﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪ ود ﻋـﺎﻣﺮي ﻧـﺰد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ و از وي ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آﻪ اﻳـﻦ دﻓﻌـﻪ‬
‫ﺑﻪ هﻤﺎن ﺟﺎﻳﻲ آﻪ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺮ ﮔﺮدد و در ﺳﺎل ﺁﻳﻨﺪﻩ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ ‪ 3‬روز ﺑﻪ او اﺟﺎزات دادﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ‬
‫ﻋﻤﺮﻩ را اﻧﺠﺎم دهـﺪ و ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺘﻲ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﺟﻮاﻧﺐ ﺧﻴﺮ و ﻧﻔﻌﻲ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫او وﺣﻲ آﺮدﻩ ﺑﻮد ﺷﺮاﻳﻂ ﺁﻧﻬﺎ را ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ از اﻳﻦ اﻗـﺪام ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻄﻤـﺌﻦ‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎ وي ﺑﻪ ﺑﺤـﺚ و ﮔﻔﺘﮕـﻮ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ً(( ﺁﻳﺎ‬ ‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪)) :‬أﻟﺴﺖ ﻧﺒﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﺣﻘﺎ‬
‫ﺗﻮ ﻧﺒﻲ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﻴﺴـﺘﻲ؟ ﻗـﺎل‪)) :‬ﺑﻠـﻲ((‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣـﺎ ﺣـﻖ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ؟ و دﺷﻤﻦ ﻣـﺎ ﺑـﺮ ﺑﺎﻃـﻞ ﻧﻴﺴـﺖ؟‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا؟ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺎ درﺑﺎرﻩ دﻳﻦ ﺧﻮد هﺮﮔﺰ ذﻟﺖ را ﻧﻤـﻲ ﭘـﺬﻳﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا هﺴـﺘﻢ و او را‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ آﻨﻢ و او ﻣﺮا ﻳﺎري ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﻧﻔﺮﻣﻮدي‪)) :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺖ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫رﻓﺘﻪ و ﺁن را ﻃﻮاف ﻣـﻲ آﻨـﻴﻢ؟(( رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ آﻪ اﻣﺴﺎل ﺑﻴﺖ را ﻃﻮاف ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻴﻢ؟ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻴـﺮ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ً ﺗﻮ وارد ﺑﻴﺖ ﻪﻠﻟﺍ ﺷﺪﻩ و ﺁن را ﻃﻮاف ﺧﻮاهﻲ‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫آﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻧﺰد ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺁﻣـﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮﺑﻜﺮ! ﺁﻳـﺎ ﻣﺤﻤـﺪ‪ ρ‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺑـﺮ ﺣـﻖ‬
‫ً هﻤﺎن ﺳـﻮاﻻﺗﻲ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺑﻌﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻋﻴﻨﺎ‬
‫را آــﻪ از رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭘﺮﺳــﻴﺪﻩ ﺑــﻮد‪ ،‬از ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﭘﺮﺳﻴﺪ و او هﻤﺎن ﭘﺎﺳﺨﻬﺎﻳﻲ را آﻪ رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬دادﻩ ﺑـﻮد ﺗﻜـﺮار آـﺮدﻩ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﻣـﺮد‬
‫)ﺧــﻮب( او رﺳــﻮل ﺧــﺪا اﺳــﺖ و ﻳــﻚ ﺳــﺮ ﻣــﻮ از‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﻳـﺎري‬
‫دهﻨﺪﻩ او اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻌﺪ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻗـﺮار‬
‫داد ﺻﻠﺢ ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺶ اﻣـﺮ آـﺮد ﺑﻠﻨـﺪ ﺷـﺪﻩ ذﺑـﺢ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮهﺎي ﺳﺮ را ﺑﺘﺮاﺷﻨﺪ و از اﺣﺮام ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ هﻴﭻ آﺪام از اﺻﺤﺎب ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺸـﺪ ﺗـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺳﻪ‪ 3‬ﺑﺎر ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد را ﺗﻜﺮار‬
‫آﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺣـﺲ آـﺮد آـﻪ هـﻴﭻ آـﺲ از‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬وارد ﺧﻴﻤـﻪ ﺷـﺪﻩ ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺑـﺎ آﺴـﻲ ﺣـﺮف ﺑﺰﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺘﺮش را ذﺑﺢ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺳـﻠﻤﺎﻧﻲ را ﻃﻠﺒﻴـﺪﻩ ﻣـﻮي‬
‫ﺳﺮش را اﺻـﻼح آـﺮد‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را‬
‫دﻳﺪﻧﺪ آﻪ از اﺣﺮام ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ ﺣﻼل ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﺷﺪﻩ هﺪاﻳﺎ )ﺣﻴﻮاﻧـﺎﺗﻲ را آـﻪ هﻤـﺮاﻩ داﺷـﺘﻪ و‬
‫ﻗﺮار ﺑﻮد در ﺣـﺮم ذﺑـﺢ ﺷـﻮﻧﺪ( ذﺑـﺢ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬و‬
‫ﻣﻮهﺎي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را اﺻﻼح آﺮدﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻌﻀﻲ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﺷﺮح آﻮﺗﺎهﻲ از داﺳـﺘﺎن ﺻـﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ‪.‬‬
‫ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ و ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺁن ﻣـﻮرد اﺗﻔـﺎق ﺷـﻴﻌﻪ و‬
‫ﺳﻨﻲ اﺳﺖ ﻣﻮرﺧﺎن و ﺳﻴﺮﻩ ﻧﮕﺎران‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻃﺒـﺮي‪،‬‬
‫اﺑﻦ اﺛﻴﺮ و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ و دﻳﮕﺮان ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﺨـﺎري و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺁن را در آﺘﺐ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫)هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﭘﺲ از ﻧﻘﻞ داﺳﺘﺎن ﺻﻠﺢ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺟﺎي ﺗﺎﻣﻞ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﺑـﺮاﻳﻢ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ داﺳﺘﺎﻧﻲ را ﻗﺮاﺋﺖ آـﺮدﻩ از ﻋﻜـﺲ‬
‫اﻟﻌﻤــﻞ و ﻣﻌﺎرﺿــﻪ ﺁﻗﺎﻳــﺎن ﺻــﺤﺎﺑﻪ در ﺑﺮاﺑــﺮ‬
‫ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺷــﮕﻔﺖ زدﻩ و ﻣﺘــﺎﺛﺮ ﻧﺸــﻮم‪ .‬ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ‬
‫)هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( اداﻣﻪ ﻣﻲ دهﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪)) :‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ از اﻣـﺮ و ﻧﻬـﻲ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدﻩ ﻓﺮﻣﺎن وي را ﻧﺎﻓﺬ آﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد؟ داﺳـﺘﺎن ﺻـﻠﺢ ﺳـﺨﻦ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﻨﻈﻮر ﺁﻧﺎن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ .‬ﺁﻳـﺎ‬
‫هﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ و ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻮر آﻨـﺪ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪،ρ‬‬
‫ﺟﺮﻳﺎن آﻮﭼﻜﻲ اﺳﺖ؟ ﻳﺎ اﻣﺮ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ اي اﺳﺖ و ﻳﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﺴﺎﻧﻲ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻲ ﮔﻨـﺎﻩ اﻧـﺪ؟‬
‫ﱠـﻰ‬‫َ ﺣَﺘ‬ ‫ِﻨ‬
‫ُـﻮن‬ ‫ْﻣ‬
‫ﻳﺆ‬‫ﺑﻚَ ﻻ ُ‬ ‫َر‬
‫َﱢ‬ ‫َﻼ و‬‫ﻣﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩ‪) :‬ﻓ‬
‫ِﻢ‬
‫ْ‬ ‫ِـﻬ‬‫ُﺴ‬
‫ﻧﻔ‬‫َْ‬
‫ِﻲ أ‬‫ﺪوا ﻓ‬‫ﻳﺠِ‪ُ1‬‬
‫ﱠ ﻻ َ‬ ‫ُﻢ‬
‫ْ ﺛ‬‫ﻬﻢ‬‫ﺑﻴْﻨ‬
‫َُ‬ ‫ِﻴﻤﺎ ﺷَﺠَﺮ‬
‫َ َ‬ ‫ﻤﻮكَ ﻓ َ‬
‫ﻳﺤَﻜﱢُ‬‫ُ‬
‫ً( ‪.‬‬ ‫ِﻴﻤﺎ‬‫ﺗﺴْﻠ‬
‫ﻤﻮا َ‬ ‫ﻳﺴَﻠ‬
‫ﱢُ‬ ‫َ و‬
‫َُ‬ ‫َﻴْﺖ‬
‫ِﻤﺎ َﻗﻀ‬
‫ً ﻣﱠ‬‫َﺟﺎ‬ ‫ﺣَﺮ‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬

‫‪ -1‬روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺣـﺪﻳﺚ ﺻـﻠﺢ‬
‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ را ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﺠﻤـﻞ و ﮔﻨـﮓ ذآـﺮ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ و ﻣﻬﻢ ﺁن را آﻪ دﻻﻟﺖ ﺑـﺮ ﺳـﻮء‬
‫ﻧﻴﺖ ﭘﻨﻬﺎن و ﺟﻨﺎﻳـﺖ او ﻋﻠﻴـﻪ اﺻـﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫دارد‪ ،‬ﺣﺬف ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺴﻤﺘﻲ در داﺳﺘﺎن ﺻﻠﺢ‬
‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ آﻪ ﻣﺴﺘﻤﺴﻚ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺳﺨﻨﺎن ﻋﺮوﻩ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫))هﻤﺎﻧﺎ او )ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ (ρ‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﺳﺘﻲ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫اراﺋﻪ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزت‬
‫دهﻴﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺶ او ﺑﺮوم‪ .‬ﺁﻧﺎن ﺑـﻪ ﻋـﺮوﻩ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺮوﻳﺪ اﺟﺎزﻩ دارﻳﺪ‪ .‬ﻋﺮوﻩ ﻧﺰد رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻣـﺪ‬
‫و ﺑﺎ وي ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬هﻤﺎن ﭘﺎﺳـﺨﻲ‬
‫را آﻪ ﺑﻪ ﺑﺪﻳﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻋﺮوﻩ ﺗﻜﺮار آﺮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ )ص‪ (80-82‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(128-131‬‬

‫ﻋﺮوﻩ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻗﻮم ﺗﻮ‬
‫را ﻳﻚ ﺳﺮﻩ آﻨﻢ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻻﻳﻘﻲ را ﻧﻤﻲ ﺑﻴـﻨﻢ آـﻪ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ .‬هﻤﻪ اﻳﻨﻬـﺎ ﺁدﻣﻬـﺎي ﻧـﺎﻻﻳﻘﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ هﻤﮕﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﻓﺮار آﻨﻨﺪ و ﺗﻮ‬
‫را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﻋـﺮوﻩ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺼﺺ ﺑﻈﺮ اﻟﻼت‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮﻻت را ﺧﺎﻳﻪ ﻣـﺎﻟﻲ‬
‫آﻦ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﺎ ﻓﺮار آﺮدﻩ‪ ،‬او را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﺬارﻳﻢ؟‬
‫ﻋﺮوﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ آﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﺮوﻩ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اﮔﺮ اﺣﺴﺎن ﺗﻮ ﺑﺮ ﮔـﺮدن ﻣـﻦ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲ آﺮد‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﺖ را ﻣﻲ دادم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻋـﺮوﻩ‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را ﺑـﺮاي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اداﻣـﻪ داد‪ .‬هﺮﮔـﺎﻩ‬
‫ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ ،‬رﻳﺶ ﻣﺒﺎرك رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫را ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﻐﻴﺮﻩ ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ در آﻨـﺎر رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ در دﺳﺖ داﺷﺖ و زرﻩ ﭘﻮش ﺑﻮد‪،‬‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻋﺮوﻩ ﻗﺼﺪ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻮدﻩ دﺳـﺘﺶ‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻮي رﻳﺶ ﻣﺒﺎرك رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬دراز ﻣﻲ آﺮد‪،‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮﻩ ﺑﺎ ﻗﺒﻀﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ دﺳﺘﺶ را ﻣـﻲ زد و ﺑـﻪ او‬
‫ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﺳﺘﺖ را از روي رﻳﺶ ﻣﺒﺎرك رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﺮدار‪ .‬ﻋﺮوﻩ ﺳﺮش را ﺑﻠﻨﺪ آﺮدﻩ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‬
‫آﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻐﻴﺮﻩ ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻋﺮوﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﻜﺎر‬
‫و ﺣﻴﻠﻪ ﮔﺮ‪ ،‬در ﻣﻜﺮ و ﺣﻴﻠﻪ ﺗﻮ را ﻳﺎري ﻧﻜـﺮدم؟‬
‫ﻣﻐﻴﺮﻩ در زﻣﺎن ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ آﺮد و ﺗﻌﺪادي از ﺁﻧـﺎن‬
‫را آﺸﺘﻪ اﻣﻮال ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮد و ﺑﻌﺪ ﻧﺰد‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁﻣﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫اﺳﻼم ﺗﻮ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮم اﻣـﺎ اﻣـﻮاﻟﻲ را آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻏﺎرت ﺑﺮدي درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﻬـﺎ هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺘﻲ‬
‫ﻧﺪارم‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻋﺮوﻩ ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻪ ﭼﺸـﻢ )رﻓﺘـﺎر اﺻـﺤﺎب‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ (ρ‬را ﺑﻪ دﻗﺖ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﻲ آﺮد و ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر‬
‫ﻧﻈﺮ آﺮد‪)) :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﮔﺮ ﺁب دهﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫در دﺳﺖ ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﺎن ﻣﻲ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺁن را روي ﭼﻬﺮﻩ‬
‫و ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﻣﻲ ﻣﺎﻟﻴﺪ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺣﻜﻢ او ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲ آﺮدﻧـﺪ‬
‫)! !( هﺮﮔﺎﻩ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬وﺿـﻮء ﻣـﻲ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺁب وﺿﻮي وي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺟﺪال و دﻋـﻮي ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ اﺻـﺤﺎب او در ﻣﺤﻀـﺮ او ﺣـﺮف ﻣـﻲ‬
‫زدﻧﺪ‪ ،‬ﺁهﺴﺘﻪ و ﺁرام ﺣﺮف ﻣﻲ زدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﺗﻜﺮﻳﻢ از وي ﺑﺎ ﭼﺸـﻢ ﭘـﺮ ﺑـﻪ ﺳـﻮي او‬
‫ﻧﮕﺎﻩ ﻧﻤﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻋﺮوﻩ ﻧﺰد ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺮدم! ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ ﻧـﺰد‬
‫ﭘﺎدﺷﺎهﺎن رﻓﺘﻢ‪ .‬در ﻣﺤﻀﺮ ﻗﻴﺼﺮ‪ ،‬آﺴـﺮي و ﻧﺠﺎﺷـﻲ‬
‫ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا آﺮدم‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا هﻴﭻ ﭘﺎدﺷﺎهﻲ را‬
‫ﻧﺪﻳﺪم آﻪ رﻋﻴـﺘﺶ او را ﭼﻨـﺎن ﺗﻌﻈـﻴﻢ آﻨـﺪ آـﻪ‬
‫اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ را ﺗﻌﻈـﻴﻢ ﻣـﻲ آﻨـﺪ ‪ 1‬ﺁري‪،‬‬
‫اﻳﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎران رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت و‬
‫ﮔﻮاهﻲ ﻓﺮدي از ﻣﺸﺮآﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻈﻴﻢ‬
‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ ‪ . . . . .‬اي ﺑﺮادر ﻣﺤﺘﺮم و ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ‬
‫ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدي‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﺎ اﻧﺼـﺎف و‬
‫اﻣﻴﻦ را آﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪﻩ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬـﻢ اﻳـﻦ‬
‫داﺳﺘﺎن را ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣـﻦ در اﻳـﻦ‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ او را ﻣﻌﺬور ﻣﻲ داﻧﻢ‪ .‬زﻳﺮا او اﮔﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ از داﺳﺘﺎن ﺻﻠﺢ را ذآﺮ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺳﺨﻨﺎن‬
‫و دﻳﺪﮔﺎهﺶ از اول ﺗﺎ ﺁﺧﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﺷـﺪﻩ و از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲ رﻓﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣـﺪﻩ هﺮﮔـﺰ ﺑـﺎ‬
‫ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ هﺎي او ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺻﺤﺎﺑﻪ هﺮﮔﺰ ﺑﺎ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻌﺎرﺿﻪ و ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ‬

‫ﺗﻨــﺪ و ﻧﺎﻣﻨﺎﺳــﺐ ﺁن ﻃــﻮر آــﻪ ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘــﻪ‪،‬‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺣﺪﻳﺚ ﺻﻠﺢ هﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑـﺎ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬را‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺻـﺤﺎﺑﻪ در‬
‫ً ﻣﻨﺸﺎ ﺁن ﻣﺤﺒـﺖ‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫ﺑﺎ دﻳﻦ و ﻋﻘﻴﺪﻩ و ﻋﺪاوت ﺑﺎ آﻔﺎر ﺑﻮد و ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎﻳﻲ آﻪ دﭼﺎر ﻋﻮارض ﺑﺸﺮي ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺎن ﺑﺮدﻧﺪ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ آـﻪ در ﻗﻄﻌﻨﺎﻣـﻪ‬
‫ﺻﻠﺢ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ اﺟﺤـﺎف در ﺣـﻖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ اﻣﺮ روﺷﻦ و ﺁﺷـﻜﺎر‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻌﺼﻮم ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آـﺮدﻩ و‬
‫ﺑﻪ دﺳﺘﻮر او ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﻨﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل در ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﺁﻧﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻳـﻪ اي ﻧـﺎزل آﻨـﺪ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ـ ج ـ ‪ 2‬آﺘﺎب اﻟﺸﺮوط رﻗﻢ )‪.(2581‬‬

‫ﺗﺤْـﺖ‬
‫ﻧـﻚَ َ‬
‫ُﻮَ‬
‫ﻳﺒَﺎﻳِﻌ‬ ‫ِذ‬
‫ْ ُ‬ ‫َ إ‬
‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻤـﺆ‬‫ﻟُ‬
‫َـﻦِ اْ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ِـﻲ‬‫)ﻟﻘﺪ رﺿ‬
‫َ‬ ‫َ َْ َ َ‬
‫َﺔ‬
‫َ‬ ‫ِﻴﻨ‬
‫َ اﻟﺴﱠـﻜ‬
‫َل‬‫ﻧﺰ‬‫َْ‬
‫َـﺄ‬‫ْ ﻓ‬
‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬
‫ُـﻮﺑ‬‫ِـﻲ ُﻗﻠ‬‫ﻣـﺎ ﻓ‬‫ِﻢَ َ‬‫َﻠ‬ ‫ِ ﻓ‬
‫َﻌ‬ ‫َة‬
‫اﻟﺸﱠﺠَﺮ‬
‫ً(‬‫ﺮﻳﺒﺎ‬
‫ً َﻗ ِ‬
‫ْﺤﺎ‬
‫َﺘ‬‫ْ ﻓ‬
‫ﺎﺑﻬﻢ‬
‫َ َُ‬ ‫َﺛ‬
‫َأ‬‫ْ و‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻢ‬
‫ََ ِْ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺁﻧﮕﺎﻩ آﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن زﻳـﺮ درﺧـﺖ ﺑﺪﺳـﺖ ﺗـﻮ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﻮد را از ﺁﻧﺎن‬
‫اﻋﻼم آﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻲ داﻧﺴﺖ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺳﻜﻮن و ﺁراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮ را ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺁﻧـﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﭘﻴﺮوزي را ﻧﺼﻴﺐ ﺁﻧﺎن آﺮد‪.‬‬
‫ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر درﺑﺎرﻩ ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻧﺎزل ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎي ﭘﻴﺪا و ﭘﻨﻬﺎن ﭼﮕﻮﻧـﻪ رﺿـﺎﻳﺘﺶ را‬
‫از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻋﻼم ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا او از‬
‫ﺻﺪق‪ ،‬اﺧﻼص و وﻓـﺎداري اي آـﻪ در ﻗﻠـﻮب ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺒﺮ داﺷﺖ و از ﺳﻤﻊ و ﻃﺎﻋﺖ ﺁﻧﺎن ﺁﮔﺎﻩ ﺑﻮد‬
‫و ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑﺸـﺎرت داد‪ .‬ﺳـﭙﺲ‬
‫اﻳﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻤﺎي )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺪ و ﻧﻴﺖ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را در ﺑﺮاﺑـﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺸـﻜﻮك و ﻣﺸـﺘﺒﻪ‬
‫ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻲ دهﺪ؟!‬
‫ﻟﺬا ﺗﻨﻬﺎ هﻤﺎن ﭘﺎﺳﺦ را ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣـﻲ داﻧـﻢ‬
‫آﻪ ﺻﺪﻳﻖ اآﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﺮوﻩ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد ﮔﻔﺘـﻪ و ﺁن‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﻣﺼﺺ ﺑﻈﺮ اﻟﻼت )؟؟؟(‬

‫‪ -3‬ﺟﻬﺖ روﺷﻦ ﺗـﺮ ﺷـﺪن ﻗﻀـﻴﻪ ﺑـﺮاي ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن‬

‫ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي درﺑـﺎرﻩ ﺻـﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ آـﻪ‬
‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ و ﺧـﻮد‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺣﺎﺷﻴﻪ آﺘﺎﺑﺶ ﺑﺪان اﺷﺎرﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻏﻴﺮ از ﺣـﺪﻳﺚ ﺑﺨـﺎري‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺿﻮح ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ دهـﺪ آـﻪ ﭼـﻪ آﺴـﻲ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻢ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ آـﺮدﻩ ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد و اذﻋﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﻀﺮت ﺑﺮاء ﺑـﻦ ﻋـﺎزب ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻤﻨﻮع اﻟﻮرود ﺷﺪن رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻜﺮﻣﻪ‪ ،‬ﺳﺮان ﻣﻜﻪ ﺑﺎ وي ﺑـﻪ ﺻـﻠﺢ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺁﻣﺎدﻩ ﺁﺷﺘﻲ ﺷـﺪﻧﺪ ﻣﺸـﺮوط ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺪ در ﻣﻜـ‬ ‫ـﻪ‪ 3‬روز ﻣـ‬
‫ـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـ‬ ‫ـﻂ ﺳـ‬
‫ـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﻘـ‬
‫ﻣﺴـ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻼﺣﻲ ﺟﺰ ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻏـﻼف ﺑـﺎ‬

‫‪ .2‬اﻟﻔﺘﺢ ‪19.‬‬
‫ﺧﻮد ﻧﻴﺎورﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻪ آﺴﻲ از اهـﺎﻟﻲ ﻣﻜـﻪ‬
‫اﺟﺎزﻩ ﺧﺮوج و رﻓﺘﻦ از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻧﺪهﺪ و‬
‫از هﻤﺮاهﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬هﺮ آﺪام ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ در‬
‫ﻣﻜﻪ زﻧﺪﮔﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺣـﻖ ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي او را‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻌﺪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪τ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﺮاﻳﻂ ﻗﺮار داد ﺻﻠﺢ را ﺑﻪ ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد ﺑﻨـﻮﻳﺲ‪ ،‬و ﺁن ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻮد‪:‬‬
‫))ﺑﺴﻢ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ ـ هـﺬا ﻣـﺎ ﻗﻀـﻲ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ ـ(( ﻣﺸـﺮآﻴﻦ ﺑـﺮ آﻠﻤـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫اﻋﺘﺮاض داﺷﺘﻨﺪ ـ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬اﻣﺮ آﺮد‬
‫ﺗﺎ آﻠﻤﻪ ))رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ(( را ﭘﺎك آﻨـﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪τ‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻣـﻦ ﺁن را ﭘـﺎك ﻧﻤـﻲ آـﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺧﻮاﺳـﺖ آـﻪ آﻠﻤـﻪ‬
‫))رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ(( را ﺑﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﺸـﺎن دهـﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺁن را ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺸـﺎن داد و ﺁن ﺣﻀـﺮت‪ρ‬‬
‫ﺁن را ﭘﺎك آﺮد و ﺑﺠﺎي ﺁن ))اﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ(( ﻧﻮﺷـﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﺮار داد ﺳـﻪ‪ 3‬روز در‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻜﻪ اﻗﺎﻣﺖ آﺮد‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬اﻧﺼﺎف‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﮔﺮاﻳﻲ و‬
‫ﺷﻴﻮﻩ ﺗﻔﻜﺮ اﻳﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﺬاﻳﻲ را ﺑﻴﺎزﻣـﺎﻳﻢ‪ .‬در‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻧﻴﺰ ﺟﺎي اﺷﻜﺎل و ﺗﺎﻣﻞ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﺁﻳﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺨـﻮاﻧﻢ و از‬
‫ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻞ اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﺮﻣﺎن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻧﺸﺪﻩ و ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻜﻨﻢ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﮔﺮ آﺴـﻲ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ دﺳﺘﻮر ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را اﻃﺎﻋـﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﺁن را اﺟﺮاء ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ هﻴﭻ ﺷـﺨﺺ ﻋـﺎﻗﻠﻲ‬
‫ً اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎن‪ ،‬ﮔﻮﻳﻨـﺪﻩ‬ ‫ﺁن را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد؟ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را ﺗﻜـﺬﻳﺐ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ ارادﻩ آﺮدﻩ اﺳﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ او‬
‫ﺧﻮدش را ﺣﺮﻳﺺ ﺗﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﮔﻤﺎن ﻣﻲ آﻨﺪ؟ ﺣﺘﻲ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲ آﻨﺪ آـﻪ ﺑـﺎ دﺳـﺖ ﻣﺒـﺎرك‬
‫ﺧﻮدش آﻠﻤﻪ )رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ( را ﭘـﺎك آﻨـﺪ و ﺑﺠـﺎي ﺁن‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲ آﻨﻢ هﻴﭻ اﻧﺴﺎن‬
‫ﻋﺎﻗﻠﻲ ﺑﭙﺬﻳﺮد آـﻪ اﻳـﻦ ﻋﻜـﺲ اﻟﻌﻤـﻞ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح‪ .‬ج ـ ‪ 12‬ـ ص ‪ 190‬ـ ‪ 191‬آﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد و اﻟﺴﻴﺮ‪.‬‬

‫ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻳﻚ ﺣﺮآـﺖ ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ ‪ ،‬ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪﻩ و‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁري اﻳﻦ اﺳﺖ ﻋﻘﻞ ﮔﺮاﻳﻲ آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﻣﺤـﻮر ﻣﺒﺎﺣـﺚ آﺘـﺎﺑﺶ ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي هﺮ اﻧﺴﺎن ﺟﺎهﻞ و ﻧـﺎدان ﻓـﺮاهﻢ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ ﺗـﺎ هـﺮ ﻋﻤـﻞ ﺻـﺤﺎﺑﻲ را ﺑـﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﻲ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺣﻤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺁن را ﺑـﻪ ﻋـﺪم اﻃﺎﻋـﺖ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و ﺳﻮء ﺗﺼﺮف ﺗﻌﺒﻴﺮ آﻨﺪ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳـﻔﺎﻧﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ ﻧﻤﻲ دهﻴﻢ ﺗﺎ در ﻣﻮرد ﻓﻬـﻢ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ اﻗﻮال ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻚ ـ از اﻳﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﻣـﻲ ﭘﺮﺳـﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺗﻮ اﻳﻦ ﺗﻔﺴـﻴﺮ و ﺗﻌﺒﻴـﺮ )ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و ﺳﻮء ﺗﺼﺮف در ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺘﻮر او( ﻓﻌﻞ و‬
‫ﺣﺮآﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮي؟ اﮔﺮ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮي ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻻزم اﺳﺖ آـﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬هﻤـﺎن ﺣﻜـﻢ و ﻓﺘـﻮي را آـﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺳﺎﻳﺮ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺻﺎدر آـﺮدي‪ ،‬ﺻـﺎدر‬
‫ﺑﻜﻨﻲ و درﺑﺎرﻩ او هﻤﺎن دﻳﺪﮔﺎﻩ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻲ‬
‫آﻪ درﺑﺎرﻩ دﻳﮕﺮان داري‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫ﭘﺴﻨﺪ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اش اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻮ ﺧﻮدت ﺑﺮ‬
‫ﺣﻜﻢ و ﻓﺘـﻮي ﺧـﻮﻳﺶ درﺑـﺎرﻩ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺧـﻂ ﺑﻄـﻼن‬
‫آﺸﻴﺪي‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮ ﺧﻮدت ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻋﻘـﻞ ﺧـﻮدت را‬
‫ﻧﻔﻲ آﺮدي‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ در آﺘﺎﺑﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب در ﺟﺮﻳـﺎن ﻗـﺮار داد ﺻـﻠﺢ‬
‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷـﺪ وﻟـﻢ ﻳﺠـﺪ ﻓـﻲ‬
‫ً ﻣﻤﺎ ﻗﻀـﻲ اﻟﺮﺳـﻮل؟ ﻳﻌﻨـﻲ از ﻗﻀـﺎوت‬ ‫ﻧﻔﺴﻪ ﺣﺮﺟﺎ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺣﺴﺎس ﻧـﺎراﺣﺘﻲ ﻧﻜـﺮد؟ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ دﺳﺘﻮر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬دﭼﺎر ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ ﺑـﻮد؟‬
‫ﺑﻮﻳﮋﻩ در اﻳﻦ ﻗﻮل ﺧﻮدش آﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺗﻮ ﻧﺒﻲ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺘﻲ؟ ﺁﻳﺎ ﺗﻮ ﻧﮕﻔﺘﻲ‬
‫آﻪ ﻣﺎ وارد ﺑﻴﺖ ﻪﻠﻟﺍ ﺷﺪﻩ ﺁن را ﻃﻮاف ﺧﻮاهﻴﻢ آﺮد؟‬
‫و ﺁﻳﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺎﻧﻊ آﻨﻨـﺪﻩ‬
‫ﺑﻪ او داد‪ ،‬او ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ؟ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ‬
‫ً ﺑﻌـﺪ از‬ ‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب هﺮﮔﺰ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﻋﻴﻨـﺎ‬
‫ﺟــﻮاب ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬هﻤــﺎن ﺳــﻮاﻟﻬﺎ را از اﺑــﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﺳﺦ دادن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻧﺼﻴﺤﺘﺶ‬
‫آﻪ ﻗﻀﺎوت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷـﺪ؟ اﮔـﺮ‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اآﻨـﻮن اﻳـﻦ ﺳـﻮال‬
‫ﻣﻄﺮح اﺳﺖ آﻪ ﺁﻳﺎ او از ﭘﺎﺳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ از ﭘﺎﺳﺦ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ (! !) τ‬اﮔـﺮ ﺧﻄـﺎﻳﻲ از‬
‫وي اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﻠﺖ ﻟـﺬﻟﻚ‬
‫اﻋﻤﺎﻻً ‪) . . .‬آﺎرهﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم دادم ‪ (. . .‬ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮل او ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﭼﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد؟ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬دﻟﻴـﻞ ﺗﺨﻠـﻒ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺣﺎﺿﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺣﻜﻢ آﺮد ﺗﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻩ ذﺑﺢ آﻨﻨﺪ و ﺳﺮهﺎ را‬
‫اﺻﻼح آﻨﻨﺪ و آﺴﻲ ﺑﻪ ﺣﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﻮش ﻧﻜـﺮد ﺗـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ ﺳﻪ‪ 3‬ﺑﺎر ﺣﻜـﻢ را ﺑـﺪون‬
‫ﻓﺎﻳﺪﻩ ﺗﻜﺮار آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘـﺲ‬
‫از ﻧﻘﻞ داﺳﺘﺎن ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ اﻇﻬﺎر ﺗﻌﺠﺐ ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺁﻧﭽﻪ را‬
‫آﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﻧﻤـﻲ ﭘـﺬﻳﺮم ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨـﻴﻦ رﻓﺘـﺎر‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮف ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻄـﺮح‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺁن را ﺗﻬﻤﺖ و اﻓﺘﺮاء در ﺣـﻖ اﺻـﺤﺎب‬
‫ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺻـﺤﺖ دارد‬
‫و در ﺣﺪ ﺷﻬﺮت رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ اهﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬از ﺟﻬـﺖ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﻦ‬
‫اﻟﺘﺰام آﺮدﻩ ام آﻪ رواﻳﺎت ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﭙـﺬﻳﺮم‪،‬‬
‫ﻧﺎﭼﺎر آﻪ ﺑﺎ ﺣﻴﺮت و اﺳﺘﻌﺠﺎب ﺗﺴﻠﻴﻢ اﻳﻦ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﺷﻮم‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ ﺑﮕـﻮﻳﻢ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻃﻴﻒ از ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﻌﺬور ﺑﺪاﻧﻢ‪،‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ اي آﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ‪ 20‬ﺳﺎل را از زﻣﺎن ﺑﻌﺜﺖ ﺗﺎ‬
‫زﻣﺎن ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ هﻤـﺮاﻩ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﮔﺬراﻧﺪﻧـﺪ و‬
‫ﺁﻧﺎن ﺷﺎهﺪ ﻣﻌﺠﺰﻩ و اﻧﻮار ﻧﺒﻮت ﺑﻮدﻧﺪ؟ و ﻗـﺮﺁن‬
‫هﻤﻮارﻩ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺁﻣﻮﺧﺖ آﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ آﺪام ﺷﻴﻮﻩ ﺑﺎ وي ﺳـﺨﻦ‬
‫ـﺮدن‬
‫ـﺖ ﻧﻜـ‬ ‫ـﻮرت رﻋﺎﻳـ‬‫ـﺪ در ﺻـ‬
‫ـﻲ ﺧﺪاوﻧـ‬
‫ـﺪ‪ .‬ﺣﺘـ‬
‫ﮔﻮﻳﻨـ‬
‫اﺣﺘﺮام ﻻزم و ﺑﻠﻨﺪ آﺮدن ﺻﺪا در ﻣﺤﻀﺮ او‪ ،‬ﺁﻧﺎن‬
‫‪1‬‬
‫را ﺑﻪ هﺪر رﻓﺘﻦ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺗﻬﺪﻳﺪ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (82‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(132‬‬

‫‪ -1‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ اﻃﺎﻋﺖ و ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻴﺼﻠﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻮرد ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬درﺑـﺎرﻩ ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﻗﺮار داد ﺻـﻠﺢ اﻋﺘـﺮاض داﺷـﺖ وﻟـﻲ اﻋﺘـﺮاض او‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﻠﺢ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺒـﻮد آـﻪ‬
‫او ﻓﻴﺼﻠﻪ و ﻗﻀﺎوت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﺑـﺎ دﻳـﺪﻩ ﺷـﻚ و‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻨﺸﺎ اﻋﺘـﺮاض‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﻓﻮاﻳﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﻠﺢ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬روﺷـﻦ‬
‫ﻧﺒﻮد و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ او ﻧﺨﺴـﺖ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و‬
‫ﺳﭙﺲ از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺳﻮال ﻣﻲ آﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻮاﻟﻬﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮح ﻣـﻲ ﺷـﺪﻧﺪ آـﻪ ﻣﺸـﺮآﻴﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺘﻲ را ﻗﺒﻮﻻﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ از ﻣـﺎ )ﻣﺸـﺮآﺎن( ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫ً ﺑﺴـﻮي‬ ‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ )ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن( ﺑﭙﻴﻮﻧـﺪد ﺣﺘﻤـﺎ‬
‫ﻣﺸﺮآﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻩ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺳﻬﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ )) :‬وﻋﻠﻲ أﻧﻪ ﻻ ﻳﺎﺗﻴﻚ ﻣﻨﺎ رﺟـﻞ‬
‫وإن آﺎن ﻋﻠﻲ دﻳﻨﻚ(( ﻳﻌﻨـﻲ ﺷـﻤﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣـﻖ‬
‫ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬آﺴﻲ را آﻪ از ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺁﻣﺪﻩ‬
‫او را ﭘﻨﺎﻩ دهﻴﺪ و ﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ ﺁور و ﺟـﺎي ﺗﻌﺠـﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺴﻮي آﻔﺎر ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻩ ﺷﻮد ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ‬
‫او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ؟ در زﻣـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﻣﺬاآﺮﻩ ﺻﻠﺢ ﺟﺎري ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم اﺑﻮﺟﻨـﺪل‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﻬﻴﻞ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻤﺮو آﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد و‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﭘﺎهﺎﻳﺶ در زﻧﺠﻴﺮ و از ﺑﺨﺶ ﭘـﺎﻳﻴﻨﻲ‬
‫ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻓﺘﺎن و ﺧﻴـﺰان ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﺳـﻬﻴﻞ ﺑـﻪ ﻣﺠـﺮد اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﺑﻮﺟﻨﺪل اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ!‬ ‫ﻧﮕﺎهﺶ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ او را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻲ‪ .‬اﺑﻮﺟﻨﺪل ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن! ﻣـﻦ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪم ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﺸـﺮآﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮم؟ ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ آﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﭼﻪ‬
‫ﻣﺸــﻜﻼﺗﻲ ﮔﺮﻓﺘــﺎر ﺑــﻮدم؟ _ اﺑﻮﺟﻨــﺪل در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ هﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺳـﺨﺘﻲ را ﻣﺘﺤﻤـﻞ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد _‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ‪ τ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣـﺎﻻت و اوﺿـﺎع ﺳـﺨﺖ‬
‫ﻣﺮا واداﺷﺖ ﺗﺎ ﻧﺰد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁﻣـﺪﻩ ﺳـﻮاﻟﻬﺎ را‬
‫ﻣﻄﺮح آﻨﻢ‪ .‬ﺁري اﺳﻨﺠﺎ ﺑﻮد آﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮاي ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي اآﺜﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ دﺷﻮار‬
‫و ﺳﺨﺖ ﮔﺬﺷﺖ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬وﻗﺘـﻲ ﺧـﻮد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫ﺧﺒﺮ دادﻩ ﺑﻮد آﻪ ﻣﺎ وارد ﺑﻴﺖ ﺷﺪﻩ و ﺁن را ﺑـﻪ‬
‫زودي ﻃﻮاف ﺧﻮاهﻴﻢ آﺮد‪ .‬و دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﭘـﻴﺶ ﮔـﻮﻳﻲ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘـﺎد‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﻣﺮ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎدﻩ ﺳـﺨﺖ ﮔﺬﺷـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺳﻮال آﻨﺪ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫ﻣﻨﺸﺎ ﺳﻮاﻻت ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬هﻤﺎﻧﺎ ﺁرزوي ﺷﻜﺴﺖ و ذﻟﺖ‬
‫ﻣﺸﺮآﻴﻦ و ﻳﺎري و آﻤﻚ رﺳﺎﻧﺪن ﺑـﻪ دﻳـﻦ ﺑـﻮدﻩ و‬
‫هﻤﻴﻦ ﺳﻮاﻻت ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬ﺧـﻮد‬
‫ً ﻣﻨﺸـﺎ‬‫ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ اﺳـﺖ‪ .‬ﻃﺒﻌـﺎ‬
‫ﺳﻮاﻻت‪ ،‬ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ درﺑـﺎرﻩ ﻗﻀـﺎوت ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪τ‬‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬در رواﻳﺘﻲ از اﺑﻦ اﺳﺤﺎق ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫))وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻪ او )ﻋﻤﺮ‪ (τ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﭙﺬﻳﺮ زﻳﺮا او ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﮔﻔﺖ‪)) :‬أﻧﺎ أﺷﻬﺪ أﻧﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ(( ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﻦ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻢ آﻪ او رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ اﺳـﺖ‪ .‬ــ ﺁري‪،‬‬
‫اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬را ﺑـﻪ ﺗﺎوﻳـﻞ در ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﻠﺢ واداﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗـﺎ اﻳﺸـﺎن ﺣﻜﻤـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻓﻮاﻳﺪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﻠﺢ را ﺑﻬﺘﺮ درك ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫ﺷﺒﻬﻪ اش دﻓﻊ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺎﻣـﻞ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﺎﻣـﻞ او‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺖ ﺑﺮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻮد‪ .‬هﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫آﻪ اﺟﺘﻬﺎد او در ﻗﻀﻴﻪ اول )ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ( ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺑﺎ ﺣﻜﻢ وﺣﻲ ﻧﺒﻮد و در ﻗﻀﻴﻪ دوم )ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺖ ﺑـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ً اﻋﻤﺎل ﻣﺬآﻮر‬ ‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻲ اﺑﻲ( ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺟﺘﻬﺎدش ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺣﻜـﻢ وﺣـﻲ ﻧﺒـﻮد‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌـﺎ او در ﺗﻤـﺎم اﻋﻤـﺎل و‬
‫رﻓﺘﺎرش ﻣﻌﺬور ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎﺟﻮر ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن او در‬
‫اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴـﻞ‬
‫روﺷﻦ ﺗﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ آﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺎﻣﻞ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬
‫در ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﻠﺢ‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦ ﺑـﻮد ﺗـﺎ او‬
‫ﻓﻮاﺋﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺻﻠﺢ را درك ﻧﻤﻮدﻩ و ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫را از ﺧﻮد ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ آـﻪ اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺧﺼﻮص ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .1‬اﺷﺎرﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪)) τ‬ﻓﻌﻤﻠﺖ ﻟﺬﻟﻚ اﻋﻤﺎﻻً((‪.‬‬
‫در ﺁن رواﻳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻋﻨﺪ ﺳﻮال ﻋﻤﺮ ﻟﻠﻨﺒﻲ‪ρ‬‬
‫ﺗﻜﻠﻢ اﻻﺳﺌﻠﻪ ﻗﻮل اﻟﺮاوي(( ﻓﻨـﺰل اﻟﻘـﺮﺁن ﻋﻠـﻲ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎﻟﻔﺘﺢ ـ ﻓﺄرﺳﻞ اﻟﻲ ﻋﻤﺮ ﻓﺎﻗﺮأﻩ إﻳـﺎﻩ‬
‫ـ ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳـﻮال ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬از‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،τ‬ﺁﻳﻪ ﻓـﺘﺢ ‪ 1‬ﺑـﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧـﺎزل ﺷـﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬را ﻧﺰد ﺧﻮد ﻃﻠﺒﻴﺪﻩ و‬
‫ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر را ﺑﺮاي او ﻗﺮاﺋﺖ آﺮد ـ ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧـﺪا‪ ،‬اﻳـﻦ ﻓـﺘﺢ اﺳـﺖ؟ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬ﺧﻮﺷـﺤﺎل ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪ 2‬و در ﺳﻮرﻩ ﻓﺘﺢ ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺤْـﺖ‬ ‫ﻧـﻚَ َ‬
‫ُﻮَ‬
‫ﻳﺒَﺎﻳِﻌ‬ ‫ِذ‬
‫ْ ُ‬ ‫َ إ‬ ‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻤـﺆ‬‫ﻟُ‬
‫َـﻦِ اْ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ِـﻲ‬‫)ﻟﻘﺪ رﺿ‬
‫َ‬ ‫َ َْ َ َ‬
‫َﺔ‬
‫َ‬ ‫ِﻴﻨ‬ ‫َ اﻟﺴﱠـﻜ‬
‫َل‬‫ﻧﺰ‬‫َْ‬
‫َـﺄ‬‫ْ ﻓ‬
‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬‫ُـﻮﺑ‬ ‫ِـﻲ ُﻗﻠ‬‫ﻣـﺎ ﻓ‬‫ِﻢَ َ‬‫َﻠ‬ ‫ِ ﻓ‬
‫َﻌ‬ ‫َة‬
‫اﻟﺸﱠﺠَﺮ‬
‫‪3‬‬
‫ً(‬
‫ﺮﻳﺒﺎ‬‫ً َﻗ ِ‬
‫ْﺤﺎ‬
‫َﺘ‬‫ْ ﻓ‬
‫ﺎﺑﻬﻢ‬
‫َ َُ‬ ‫َﺛ‬
‫َأ‬‫ْ و‬
‫ﻴﻬﻢ‬ ‫َﻠ‬
‫َ ِْ‬ ‫ﻋ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻋﻼم رﺿﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣـﻮد از ﻣﻮﻣﻨـﺎن‪،‬‬
‫هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ ﺁﻧﺎن زﻳﺮ درﺧﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺒﺮ داﺷﺖ از ﺁﻧﭽﻪ )از وﻓﺎء و اﺧﻼص( آﻪ‬
‫در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺁراﻣﺶ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‬
‫و ﭘﻴﺮوزي زود رﺳﻲ ﻧﺼﻴﺐ ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤـﺪ‬
‫در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد از ﺣﻀﺮت ﺟـﺎﺑﺮ اﺑـﻦ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ رواﻳـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻟـﻦ ﻳـﺪﺧﻞ‬
‫ً واﻟﺤﺪﻳﺒﻴﻪ‪((.‬‬ ‫اﻟﻨﺎر رﺟﻞ ﺷﻬﺪ ﺑﺪرا‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬آﺴﻲ آﻪ در ﻏـﺰوﻩ ﺑـﺪر و ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ ﺷـﺮآﺖ‬
‫‪4‬‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ دوزخ ﻧﺨﻮاهﺪ رﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮد را از ﻣﻮﻣﻨﺎﻧﻲ آﻪ زﻳﺮ درﺧـﺖ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﻧﻤـﻮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺁﻧﺎن را وﻋﺪﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺁﻧﺎن را وﻋﺪﻩ ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا؟ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ از ﭘـﺎآﻲ‬
‫ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﺁﻧﺎن ﺁﮔـﺎﻩ ﺑـﻮد ـ ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ τ‬از ﭘﻴﺸـﮕﺎﻣﺎن ﺁﻧـﺎن ﺑـﻮد ـ‬
‫ﺁري‪ ،‬از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎي ﭘﻴـﺪا و ﭘﻨﻬـﺎن‪،‬‬
‫از ﺻﻔﺎ و ﭘﺎآﻲ ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﺮاﻣﻲ رﺳـﻮل‬

‫‪ .1‬إﻧﺎ ﻓﺘﺤﻨﺎ ﻟﻚ ﻓﺘﺤﺎ‬

‫ً ﻣﺒﻴﻨﺎ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ـ ج ـ ‪ 12‬ص ‪ 194‬ـ آﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد و اﻟﺴﻴﺮ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺳﻮرﻩ ﻓﺘﺢ ﺁﻳﻪ ـ ‪18.‬‬
‫‪ .4‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ـ ج‪ 5‬رﻗﻢ ـ ‪ 15242‬ـ اﻟﺒﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دهﺪ و از ﻃﺮﻓﻲ اﻳﻦ ﺟﻮﺟـﻪ راﻓﻀـﻲ‬
‫)هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﻣﻲ ﺁﻳـﺪ دﻟﻬـﺎي ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﮔﺮاﻣـﻲ را‬
‫ﻣﻄﻌﻮن و ﻣﻌﻴﻮب ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﺁﻳـﺎ اﻳـﻦ ﻃﻌـﻦ و‬
‫ﻋﻴﺐ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد؟!‬
‫‪ -2‬اﻳﻦ ﻃﻌﻦ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آـﻪ ﺧـﻮد ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪)) :‬ﻓﻌﻤﻠـﺖ ﻟـﺬﻟﻚ اﻋﻤـﺎﻻً(( )آﺎرهـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﻧﺠﺎم دادم( و هﻢ ﭼﻨـﻴﻦ ﻗـﻮل ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ))وﻪﻠﻟﺍ وﺣﺪﻩ ورﺳﻮﻟﻪ ﻳﻌﻠﻢ ﻣﺎ هـﻲ اﻷﻋﻤـﺎل‬
‫اﻟﺘﻲ ﻋﻤﻠﻬﺎ ﻋﻤﺮ‪) τ‬ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ اﻋﻤﺎﻟﻲ آﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ اﻧﺠـﺎم داد ﭼـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ( ــ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫اﻳﺮادات و اﺷﻜﺎﻻت ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ و ﻣﺤﻮر ﻣﺘﻤﺮآﺰ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺣﻀﺮت اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ ﺧﻄـﺎ از وي اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و او ﺑﺮاي ﺟﺒـﺮان ﺁن اﻋﻤـﺎﻟﻲ را اﻧﺠـﺎم‬
‫دادﻩ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺟﺰء ﻪﻠﻟﺍ و رﺳـﻮﻟﺶ آﺴـﻲ دﻳﮕـﺮ ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﺪ آـﻪ او ﺑـﺮاي ﺟﺒـﺮان ﮔﻨـﺎﻩ ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﻲ از‬
‫دﺳﺘﻮر رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ را اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳـﺖ؟‬
‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺪ در ﺻﺪ‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺟﻬـﻞ و ﻧـﺎداﻧﻲ وي دﻻﻟـﺖ دارد‬
‫زﻳﺮا در رواﻳﺖ اﺑﻦ اﺳـﺤﺎق ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ ))ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﮔﻨﺎﻩ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺻـﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬هﻤﻮارﻩ ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲ آﺮدم‪ ،‬روزﻩ ﻣـﻲ ﮔـﺮﻓﺘﻢ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪم و ﻏﻼم و آﻨﻴﺰ ﺁزاد ﻣﻲ آـﺮدم ـ‬
‫واﻗﺪي از ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻗﺎل ﻋﻤﺮ‪ :τ‬ﻟﻘﺪ اﻋﺘﻘﺖ ﺑﺴﺒﺐ ذاﻟـﻚ رﻗﺎﺑـﺎ‬
‫ً وﺻـﻤﺖ‬
‫ً‪ 1‬ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ آﻪ در ﻣﺤﻀـﺮ رﺳـﻮل‬ ‫دهﺮا‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﮔﺮدﻧﻬﺎي زﻳﺎدي را ﺁزاد ﻧﻤﻮدﻩ و ﻣـﺪت‬
‫زﻣﺎﻧﻲ روزﻩ ﮔـﺮﻓﺘﻢ ـ ﺁري‪ ،‬اﻳـﻦ ﻧﻤـﺎز‪ ،‬و روزﻩ‬
‫هﺎي ﻧﻔﻠﻲ و ﺁزاد آﺮدن ﮔﺮدﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺁﻧﭽﻪ‬
‫از ﺗﺎﺧﻴﺮ و ﺗﻮﻗﻒ آﻪ از وي در اﺑﺘﺪاي اﻣﺮ ﺻﺎدر‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴـﺰ ﻣﺴـﻠﻢ و‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻮﻗﻒ او از اﻃﺎﻋـﺖ دﺳـﺘﻮر‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در اﺑﺘﺪا ﺟﺮﻳﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺘﻬﺎد او ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻟﺬا اﻳﻦ هﻤﻪ ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺧﻄـﺎي‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﺘﺢ ج ـ ‪ 5‬ص ‪408.‬‬

‫اﺟﺘﻬﺎدي‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﻘﻮي‪ ،‬ﺧـﺪا‬
‫ﺗﺮﺳﻲ و رﺟﻮع او ﺑﺴﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻳﻨﻜﻪ او )ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ (τ‬ﻗﺼﺪي ﺟﺰ اﻇﻬﺎر ﺷﻮآﺖ و ﻗﺪرت ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و‬
‫ذﻟﺖ و ﺧﻮاري ﻣﺸﺮآﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬هﻢ ﭼﻨـﻴﻦ آـﻪ‬
‫از ﺳﻴﺎق ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪)) :‬وﻻ أدرﻳﺴﺒﺐ ﺗﺨﻠﻒ‬

‫اﻟﺒﻘﻴﻪ اﻟﺒﺎﻗﻴﻪ ﻣﻦ اﻟﺤﺎﺿﺮﻳﻦ ﺑﻌﺪ ذﻟـﻚ إذ ﻗـﺎل‬
‫ﻟﻬﻢ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﻗﻮﻣـﻮا ﻓـﺎﻧﺤﺮوا ﺛـﻢ اﺣﻠﻘـﻮا((‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬دﻟﻴﻞ ﺗﺨﻠﻒ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬دﺳـﺘﻮر داد آـﻪ از ﺣﺎﻟـﺖ اﺣـﺮام ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ(( ـ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ( ﺗـﻮ ﺧـﻮدت در رواﻳـﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻄﻮر واﺿﺢ و روﺷﻦ اﻋﺘﺮاف آﺮدي آﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد آﻪ در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد و درﺑﺎرﻩ ﺷﺮوط ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ از دﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬دﻓﺎع ﻣﻲ آﺮد‪ .‬و در هﻤﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ اﻣﺮ آـﺮد ﺗـﺎ ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﺷﺪﻩ ذﺑﺢ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﻮهـﺎي ﺳـﺮ را ﺣﻠـﻖ ﻧﻤـﻮدﻩ از‬
‫اﺣﺮام ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬هﻴﭻ آـﺪام از ﺣﺎﺿـﺮﻳﻦ از‬
‫ﺳﺮ ﺟﺎﻳﺶ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺻﺪ در ﺻﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻧﻴﺰ در‬
‫ﺁن ﺟﻤﻊ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ و هﻤﺮاﻩ و هﻤﺰﻣﺎن ﺑـﺎ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ او ﻧﻴﺰ دﺳـﺘﻮر رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬را اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫ﻧﻜﺮد ـ ﺗﻮ ﺧﻮدت ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ‬
‫ﻃﻴﻒ از ﺻﺤﺎﺑﻪ را آﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺪود ﺑﻴﺴـﺖ‬
‫ﺳﺎل را در ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ و ﭼﻨﻴﻦ از وي‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺬور ﺑﺪاﻧﻢ ـ ﺁري ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺗﻮ ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدي آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺟﺰء ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬اآﻨﻮن از ﺗﻮ ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد ـ اﮔﺮ‬
‫ﺗﻮ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬را در ﺟﺮﻳﺎن اﻳﻦ ﺣﺎدﺛـﻪ‬
‫ﻣﻌﺬور و ﺑﻲ ﺗﻘﺼﻴﺮ ﻗﺮار دهﻲ ﭘﺲ ﺑﺪان و ﺑﺎور آﻦ‬
‫آﻪ هﻤﺎن ﻋﺬر ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻋـﺬر ﺑـﻲ ﮔﻨـﺎهﻲ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ هﺴﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ دﻟﻴـﻞ ﺑـﻲ ﮔﻨـﺎهﻲ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﺮاي ﺗﻮ روﺷﻦ ﻧﻴﺴـﺖ و ﻧﻤـﻲ ﺗـﻮاﻧﻲ وي را‬
‫ﻣﻌﺬور ﺑﺪاﻧﻲ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ هﻤﺎن ﮔﻨﺎﻩ و ﻧﻘﺼـﻲ را آـﻪ‬
‫ً ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪τ‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﻲ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ‪ ،‬و در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﭼﺎرﻩ اي ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻮ از‬
‫ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﺧﻮدت ﻋﺬر ﺧﻮاهﻲ آﻨﻲ‪.‬‬

‫‪ -4‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﺮا در ﻣﺮﺣﻠـﻪ ﻧﺨﺴـﺖ‬

‫از دﺳﺘﻮر رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﺑﻴـﺮون ﺁﻣـﺪن از‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اﺣﺮام اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﻻﻳـﻞ ﻣﺘﻌـﺪدي دارد‬
‫آﻪ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫))ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮدداري ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﺁﻧﺎن اﻳﻦ اﻣﺮ را اﻣﺮ اﺳﺘﺤﺒﺎﺑﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻧﻪ‬
‫اﻳﺠﺎﺑﻲ ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﻓﻜﺮ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ آـﻪ هـﻢ‬
‫اآﻨﻮن وﺣﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﺑﻄﺎل ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﻧـﺎزل ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ هﺮ آﺪام ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ او‬
‫ﺑﻄﻮر اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ وﻗﺖ رﺳﻴﺪن ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﺠﺎز ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻋﻤﺮﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬هﻤـﻪ اﻳـﻦ اﺣﺘﻤـﺎﻻت‬
‫ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ زﻳـﺮا آـﻪ اﻣﻜـﺎن ﻧﺴـﺦ و‬
‫ﻧﺰول وﺣﻲ ﺗﺎ ﺁن هﻨﮕﺎم ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻴـﺰ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻت اﺳﺖ آﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اوﺿـﺎع‪ ،‬ﺑـﺪﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و اﺣﺴﺎس ﻗﺪرت ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬـﺎن دﻳﺪﻧـﺪ‬
‫آﻪ در ﺑﺎب اﻋﺘﻘﺎد و اﻧﺠﺎم ﻣﻨﺎﺳـﻚ ﻋﻤـﺮﻩ دﭼـﺎر‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ اوﺿـﺎع ﺑـﻪ ﻇـﺎهﺮ‬
‫ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﺁﻧﺎن را ﭼﻨﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻪ ﺧﻮد آﺮدﻩ ﺑﻮد‬
‫آﻪ ﺁﻧﺎن در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺨﺴـﺖ ﻣﺘﻮﺟـﻪ اﻣـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫ﻧﺸﺪﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧـﺎن اﻃﺎﻋـﺖ از دﺳـﺘﻮر رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬را ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻓﻜﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺮ‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻘﺘﻀﻲ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻊ اﻟﻔﻮر و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻴﺴـﺖ ـ‬
‫هﻤﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻳﻦ دﻻﻳـﻞ را‬
‫در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮاي‬
‫ﺁﻧﺎن آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻣﺮ ﺑﺮاي وﺟﻮب ﻓـﻮري اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻳﺎ ﺑﺮاي آﺴﺎﻧﻲ آﻪ وﺟﻮب ﻓﻮري را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و‬
‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮاي آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ اﻣـﺮ ﺑـﺮاي‬
‫وﺟﻮب اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻧﺪب و اﺑﺎﺣﺖ‪ ،‬وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا آﻪ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺷﺎﻣﻞ هﻤﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻﺗﻲ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ 1 .‬ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪ و روﻳﺪاد‬
‫ﻏﺰوﻩ ﻓﺘﺢ اﺳﺖ و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ ﻣـﺎﻩ رﻣﻀـﺎن ﺑـﻮد‪ .‬و‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﺘﺢ ـ ج ـ ‪) 5‬ص ‪(409-410‬‬

‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻧﺎن را اﻣﺮ ﺑﻪ اﻓﻄﺎر ﻣﻲ آﺮد اﻣـﺎ‬
‫وﻗﺘﻲ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از اﻓﻄـﺎر آـﺮدﻩ و روزﻩ‬
‫ﺧﻮدداري ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻟﻴﻮان را در‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻮﺷﻴﺪ وﻗﺘﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ دﻳﺪﻧﺪ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻮﺷﻴﺪ و اﻓﻄﺎر آﺮد‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ اﻓﻄـﺎر آﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺁري اﻳﻨﻬﺎ ﻋﺬرهﺎ و دﻻﻳﻞ ﻣﻮﺟﻬﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﻋﻠﻤﺎء‬
‫آﺮام ﺟﻬـﺖ ﻣﻮﺟـﻪ ﺟﻠـﻮﻩ دادن اﻣﺘﻨـﺎع ﺻـﺤﺎﺑﻪ و‬
‫ﻣﻌﺬور ﻗﺮار دادن ﺁﻧﺎن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﻧﺎﺁﮔﺎهﺎن و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن از ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ و ﺑﺮداﺷﺖ ﻋﻘﻠﻲ ﺁﻧﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻت و رآﻴﻜﺘﺮﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﻤﻜﻦ در هﺮ زﻣﺎن ﺣﻤﻞ آﻨﻨﺪ و دﻟـﻴﻠﺶ ﻧﻴـﺰ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻧﺎﺁﮔﺎهﺎن و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن از ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓـﺖ‪،‬‬
‫ﺳﺨﺘﺘﺮﻳﻦ ﺣﺴﺪ و آﻴﻨﻪ ﺗﻮزي را در ﺣـﻖ ﺻـﺤﺎﺑﻪ در‬
‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﻨﺎﻩ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺁﻳﻴﻢ‬
‫از ﺷﺮ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮان ﺷﻨﻴﺪن را از ﺁﻧﺎن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺼﻴﺮت ﺁﻧﺎن را ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ( در اداﻣـﻪ هـﺬﻳﺎن و‬
‫ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ هﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﻦ اﻳﻦ اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫را ﺑﻌﻴﺪ و دور از اﻣﻜﺎن ﻗﺮار ﻧﻤﻲ دهﻢ آﻪ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻒ از اﻣـﺮ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬واداﺷﺘﻪ و ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺳﻮق دادﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ـ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن از ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺧﻮد وي آﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد ))ﻋﻤﻞ ﻟﺬﻟﻚ اﻋﻤﺎﻻً ﻟﻢ ﻳﺸﺎ ذآﺮهـﺎ(( ﺗﻘﻮﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬او در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﻤﻮارﻩ روزﻩ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧـﺪم و ﮔﺮدﻧﻬـﺎ را ﺁزاد‬
‫ﻣﻲ آﺮدم‪ ،‬از ﺗﺮس اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑـﻮدم ‪. .‬‬
‫‪ .‬اﻟﺦ او اداﻣﻪ ﻣﻲ دهﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﻗﺼﻪ )ﺻـﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ( از ﺧـﻮد او )ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب‪ (τ‬ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن دارد آـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب درك آﺮدﻩ ﺑﻮد آﻪ ﻣﻮﺿﻌﺶ در ﺁن روز‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺮت زا و ﺷﮕﻔﺖ ﺁوري ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ـﺮﻳﻦ‬
‫ـﻲ ارزش ﺗـ‬
‫ـﺮﻳﻦ و ﺑـ‬
‫ـﻮچ ﺗـ‬ ‫‪ -1‬ﺁري‪ ،‬اﻳـ‬
‫ـﻦ از ﭘـ‬
‫ﺗﻬﻤﺘﻬﺎ و اﻓﺘﺮاﺗﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺟﻠﻴﻞ اﻟﻘﺪر‬

‫‪ .2‬هﻤﺎن ﻣﺮﺟﻊ ﺳﺎﺑﻖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (83‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(132-133‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا او )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( از آﺠـﺎ‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻒ از دﺳﺘﻮر ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬واداﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ داﻧـﺪ ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬در دل ﺧﻮد داﺷﺖ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮاي‬
‫او وﺣﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﻳﻦ ادﻋﺎي او ﺟﺰ ﺑﺮ‬
‫ﺳﻮء ﻧﻴﺖ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺑﺮ ﻣﻄﻠﺐ دﻳﮕـﺮي‬
‫دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣـﺪﻋﻲ دروﻏﮕـﻮ در اﻳـﻦ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﻧﺎرواي ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪي اﺳـﺘﻨﺎد آـﺮدﻩ اﺳـﺖ؟‬
‫ﺁﻳﺎ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻳـﻦ ﻣـﺪﻋﺎﻳﺶ‬
‫وﺟﻮد دارد؟ اﮔﺮ او در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺣﺎدﻳـﺚ‪ ،‬دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎي ﭘﻮچ ﺧﻮدش دارد‪ ،‬ﺑﺠﺎي ﮔﻔـﺘﻦ اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺮﻓﻬﺎي ﭘﻮچ و دروﻏﺶ در ﺣـﻖ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺁن را ﺑﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ دهﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ او ﻃﻌـﻦ و ﻧﻘﺼـﻲ در ﺣـﻖ ﺳـﺎﻳﺮ‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲ ﺁﻳﺪ؟ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺑﻪ ﮔﻤﺎن او هﻤﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ از دﺳـﺘﻮر رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ راي و ﻧﻈﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺗﺨﻠﻒ آﺮدﻧﺪ! ﻃﺒﻌـﺎ‬
‫ً‬
‫ﺣﻀــﺮت ﻋﻠــﻲ‪ τ‬از ﺟﻤﻠــﻪ ﺁﻧﻬــﺎ اﺳــﺖ‪ .‬اي ﺑــﺮادر‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ! ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدي آـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ اﻳـﻦ راﻓﻀـﻲ‬
‫ـﺪﮔﺎﻧﺶ‬‫ـﺮاي ﺧﻮاﻧﻨـ‬‫ـﻪ را ﺑـ‬
‫ـﻪ( زﻣﻴﻨـ‬‫ـﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘـ‬ ‫)هـ‬
‫ﻓﺮاهﻢ ﻣﻲ ﺳﺎزد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮي آﻪ اﺻـﻼً‬
‫ﮔﻤﺎن ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن را ﺁرام ﺁرام ﺑـﻪ ﻣﻄﻌـﻮن و‬
‫ﻣﻌﻴﻮب ﺑﻮدن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ آـﺮدﻩ ﺗﺴـﻠﻴﻢ ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﻃﻠﺶ آﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪن ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺠﺰ ‪3‬ﺳـﻪ‬
‫ﻳﺎ هﻔﺖ‪ 7‬ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻜﻨﺪ؟! ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ آﻪ اﻳـﻦ‬
‫راﻓﻀﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام و ﺣﺮآﺖ ﻧﺎزﻳﺒـﺎﻳﺶ‪ ،‬اﻣـﺎم‬
‫اول ﺧﻮد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ τ‬را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﻌﻮن‬
‫و ﻣﻌﻴﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا او ﻧﻴﺰ ﺟـﺰء ﺁن ﻋـﺪﻩ‬
‫از اﺻﺤﺎب و ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺑﻮد آﻪ اﻣـﺮ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را )ﺑﻪ ﻗﻮل ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( اﻃﺎﻋـﺖ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ و‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺗﺮدﻳﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪)) :‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺧـﻮدش‬
‫)ﻋﻤﺮ( اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ آﺎرهـﺎﻳﻲ اﻧﺠـﺎم دادﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ از ﺁﻧﻬـﺎ ﺳـﺨﻨﻲ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁورد(( ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﻪ‪) :‬در ﺟﺎهـﺎي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﻤﭽﻨـﺎن روزﻩ ﻣـﻲ ﮔـﺮﻓﺘﻢ و‬
‫ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲ دادم ‪ . . .‬اﺻﻼً ﭘﻴﺪا ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ‬
‫در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ دارد ﭼـﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧـﻪ او‬
‫)ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ (τ‬اﻋﻤﺎﻟﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دهﺪ آﻪ ﻣﺎﻳـﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن آﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﺧـﻮد ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در‬
‫ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻧﻪ ﻓﻌﻞ آﺬا و آﺬا(( ــ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻓﻼن و ﻓﻼن آﺎر را اﻧﺠـﺎم داد‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻀﺎد ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮد درﺻـﺪد اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ را دﭼﺎر وهﻢ و ﺗﺰﻟـﺰل آﻨـﺪ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﻋﻤﺎل آﻪ ذآـﺮ ﺷـﺪﻧﺪ )روزﻩ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎز و ﺁزادي ﮔﺮدﻧﻬﺎ( اﻋﻤﺎل دﻳﮕﺮي ﻧﻴـﺰ ﺑـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺁﻧﻬـﺎ را ﭘﻨﻬـﺎن آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺁري‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﺣـﺲ هﺸـﺘﻤﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ دارد آﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺁن ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن و ﺷﺮاح ﺣﺪﻳﺚ از رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺗﻮ از اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺖ آﻪ ))ﻣﻮارد اﺧﺮي(( ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺁﻳـﺎ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ))ﻣﻮارد اﺧـﺮي((‪ ،‬رواﻳـﺎت دﻳﮕـﺮي از‬
‫هﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ آﻪ ﺗﻮ اﻳﻦ‬
‫رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري را آﻪ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‪ τ‬در ﺁن ﻣـﻲ‬
‫ـﺬﻳﺮي و‬
‫ـﺎﻻً(( را ﺑﭙـ‬
‫ـﺬاﻟﻚ اﻋﻤـ‬
‫ـﺖ ﻟـ‬
‫ـﺪ‪)) :‬ﻋﻤﻠـ‬
‫ﮔﻮﻳـ‬
‫رواﻳﺎت دﻳﮕـﺮي را آـﻪ ﺁن اﻋﻤـﺎل در ﺁن ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ را رد آﻨﻲ؟ ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ ﻣـﺘﻜﻠﻢ و‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ در هﻤﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺧﻮد ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‬
‫اﺳﺖ! ﭼﺮا او )ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ (τ‬ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد اﻋﺘـﺮاف‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬آﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ را اﻧﺠـﺎم دادﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن آﻨﺪ‪.‬‬
‫رد دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ در ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺖ روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ‬
‫ﺧﻼﺻﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻪ‪3‬‬
‫روز ﻗﺒﻞ از رﺣﻠﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺟﻤﻌﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﮔﺮد هﻢ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﻣـﺮ‬
‫آﺮد ﺗﺎ ﻗﻠﻢ و آﺎﻏﺬ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺁﻣـﺎدﻩ آﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴـﺪ و ﺁﻧـﺎن را از‬
‫ﮔﻤﺮاهﻲ ﻧﺠﺎت دهﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ اﺧـﺘﻼف آﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺁﻧﺎن از ﻓﺮﻣﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻧﻤـﻮدﻩ‬
‫او را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﮔـﻮﻳﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ ﺁﻧﺎن را از ﺧﺎﻧـﻪ ﺧـﻮد ﺑﻴـﺮون راﻧـﺪ‬
‫ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺷـﺮح‬
‫ﻣﻔﺼــﻞ اﻳــﻦ داﺳــﺘﺎن را از ﺣﻀــﺮت اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس‪τ‬‬
‫ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬روز ﭘـﻨﺞ ﺷـﻨﺒﻪ‪،‬‬
‫ﭼﻘﺪر ﺳﺨﺖ ﺑﻮد روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ‪ .‬ﻧﺎراﺣﺘﻲ و ﺑﻴﻤﺎري‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬در ﺁن روز ﺷﺪت ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑﻴﺎﻳـﺪ‬
‫ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﺗـﺎ ﺑﻌـﺪ از ﺁن دﭼـﺎر‬
‫ﮔﻤﺮاهﻲ ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‪ τ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻧـﺎراﺣﺘﻲ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮﺁن ﻧـﺰد ﺷـﻤﺎ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺮاي ﻣﺎ آﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺧﺎﻧﻪ اﺧﺘﻼف‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ هـﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺷـﻤﺎ وﺻـﻴﺖ‬
‫ـﺮاﻩ‬ ‫ـﺪ از ﺁن ﮔﻤـ‬
‫ـﻤﺎ ﺑﻌـ‬
‫ـﺎ ﺷـ‬
‫ـﺪ ﺗـ‬‫ـﻪ اي ﺑﻨﻮﻳﺴـ‬‫ﻧﺎﻣـ‬
‫ﻧﺸﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕـﺮ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب را‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬زﻳﺎد ﺳﺮ و ﺻﺪا‬
‫آﺮدﻩ و اﺧﺘﻼف ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﻧـﺰد‬
‫ﻣﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻴﺮون روﻳﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦ ﻣﺼـﻴﺒﺖ‪ ،‬ﻣﺼـﻴﺒﺖ ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﺰرﮔـﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬و ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ اﺧـﺘﻼف و ﺳـﺮ و ﺻـﺪاي ﺁﻧـﺎن ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ً ﺻــﺤﺖ دارد‪ .‬ﻋﻠﻤــﺎ و ﻣﺤــﺪﺛﻴﻦ و‬‫داﺳــﺘﺎن ﻗﻄﻌــﺎ‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﺁن را در آﺘﺐ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧـﻮد‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﻳﻄﻲ آﻪ ﺑـﺮ ﺧـﻮدم‬
‫ﻻزم آﺮدم‪ .‬ﻣﺠﺒﻮرم اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﺑﭙـﺬﻳﺮم و در‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ آﻪ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب ﺁن را اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد ﺷﮕﻔﺖ زدﻩ و در ﺣﻴﺮﺗﻢ آﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ او از‬
‫ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ آﺮد‪ .‬آﺪام ﺣﻜﻢ؟ ﺣﻜﻤـﻲ آـﻪ‬
‫ﻧﺠﺎت دهﻨﺪﻩ اﻳﻦ اﻣﺖ از ﮔﻤﺮاهﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺎزﻩ‬
‫اي را ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺮ داﺷﺖ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﮕـﺬرﻳﻢ از دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗﺼﺪ داﺷـﺖ ﻋﻠـﻲ‪ τ‬را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﻴـﺪ‬
‫و ﻋﻤﺮ ﻣﻄﻠﺐ را درك ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ ﺁن‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺁﻧـﺎن )اهـﻞ ﺳـﻨﺖ( اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺁﻳـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺮآﺖ درد اﻧﮕﻴـﺰ آـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺧﺸـﻢ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁﻧـﺎن را از ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺑﻴﺮون آﺮد و اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﭼﻨـﺎن ﮔﺮﻳـﻪ آـﺮد آـﻪ‬
‫رﺧﺴﺎرهﺎﻳﺶ ﺧﻴﺲ اﺷﻚ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺁن را ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑـﺰرگ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ دارد؟ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﭼـﻮن‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺷﺪت ﻧﺎراﺣﺘﻲ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬را درك‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻪ ﺣﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺗﺮﺣﻢ ﻧﻤﻮد و درﺻﺪد ﺁراﻣﺶ‬
‫و اﺳﺘﺮاﺣﺖ او ﺑـﻮد‪ .‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭘـﺲ از ﻧﻘـﻞ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ را ﻧﻤـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد ﭼـﻪ ﺑﺮﺳـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻠﻤـﺎي و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺎرهﺎ درﺻﺪد ﺑﺮ ﺁﻣﺪم ﺗﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻗﺪام ﻋﻤﺮ‬
‫ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﺎﻳﻢ وﻟﻲ ﻧﺤﻮﻩ ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﻤـﺮ ﺑـﺎ ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﺎي هﻴﭻ دﻟﻴـﻞ ئ ﺗـﻮﺟﻴﻬﻲ را ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣـﻦ ﻗـﻮل او ))ﻳﻬﺠـﺮ(( )اﻟﻌﻴـﺎذ‬
‫ﺑﺎﷲ( را ﺑﻪ ﻏﻠﺒﻪ اﻟﻮﺟﻊ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲ آﺮدم ﺑﺎز هـﻢ‬
‫ﻋﺬر ﻣـﻮﺟﻬﻲ آـﻪ اﻳـﻦ ﺣﺮآـﺖ ﻋﻤـﺮ را آـﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫))ﻋﻨﺪآﻢ اﻟﻘﺮﺁن ﺣﺴﺒﻨﺎ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ(( ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻮدﻩ و‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺁﻳﺎ او‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ اش را ﺗﺒﺮﺋﻪ آﻨﺪ دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ‬
‫داﻧﺴـﺖ؟ ﻳـﺎ‬ ‫ﻗﺮﺁن را از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻬﺘـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ ﺧﻮب ﺣﻔﻆ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻗﺮﺁن ﻣﻲ‬
‫ﺻـﺪور ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺎ‬
‫و دو دﺳـﺘﮕﻲ‬ ‫ﺣﻜﻤﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺧـﺘﻼف‬
‫اﻳﺠﺎد آﻨﺪ )اﺳﺘﻐﻔﺮﻪﻠﻟﺍ( ‪.1‬‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را ﺑـﺎ ﭼﻨـﺪ‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﺧﻠﻂ ﻣﺒﺤﺚ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ τ‬را ﺑﻪ ))هﺠـﺮ(( ﺑﻴﻬـﻮدﻩ ﮔـﻮﻳﻲ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺣـﺪﻳﺜﻲ را آـﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در‬
‫آﺘﺎﺑﺶ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ آﻠﻤـﻪ ))ﻳﻬﺠـﺮ(( در ﺁن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس را‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ ))ﻳـﻮم اﻟﺨﻤـﻴﺲ وﻣـﺎ ﻳـﻮم‬
‫اﻟﺨﻤﻴﺲ اﺷﺘﺪ ﺑﺮﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬وﺟﻌﻪ(( اﻳـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﺟـﺰء‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر آﻪ او ﺁن را ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﺨـﺎري ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫دادﻩ اﺳــﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴــﺖ ﺑﻠﻜــﻪ اﻳــﻦ ﺟﻤﻠــﻪ و آﻠﻤــﻪ‬
‫))ﻳﻬﺠﺮ(( ﺟﺰء رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮاﻧﺪ آـﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ ﺧﻮد را از ﺁن رواﻳﺖ ﻏﺎﻓﻞ و ﺑﻲ ﺧﺒـﺮ ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺁن رواﻳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ را‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دهﺪ و از ﺣﻀﺮت ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺮح رواﻳﺖ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﺎل‪ :‬ﻗﺎل اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس‪ :‬ﻳـﻮم اﻟﺨﻤـﻴﺲ و ﻣـﺎ ﻳـﻮم‬

‫اﻟﺨﻤﻴﺲ‪ ،‬اﺷﺘﺪ ﺑﺮﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬وﺟﻌـﻪ ﻓﻘـﺎل‪ :‬إﻳﺘـﻮﻧﻲ‬
‫ً ﻓﺘﻨﺎزﻋﻮا‪،‬‬
‫ً ﻟﻦ ﺗﻀﻠﻮا ﺑﻌﺪﻩ أﺑﺪا‬ ‫أآﺘﺐ ﻟﻜﻢ آﺘﺎﺑﺎ‬
‫وﻻ ﻳﻨﺒﻐﻲ ﻋﻨﺪﻩ ﻧﺰاع‪ ،‬ﻓﻘﺎﻟﻮا‪ :‬ﻣﺎ ﺷﺄﻧﻪ؟ أهﺠـﺮ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﻬﻤﻮﻩ‪ ،‬ﻓﺬهﺒﻮا ﻳﺮدون ﻋﻠﻴـﻪ ﻓﻘـﺎل‪ :‬دﻋـﻮﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻟﺬي أﻧـﺎ ﻓﻴـﻪ ﺧﻴـﺮ ﻣﻤـﺎ ﺗـﺪﻋﻮﻧﻨﻲ إﻟﻴـﻪ‪ ،‬و‬
‫أوﺻﺎهﻢ ﺑﺜﻼث ﻗﺎل‪ :‬أﺧﺮﺟﻮا اﻟﻤﺸﺮآﻴﻦ ﻣـﻦ ﺟﺰﻳـﺮﻩ‬
‫اﻟﻌﺮب و أﺟﻴﺰوا اﻟﻮﻓﺪ ﺑﻨﺤﻮ ﻣﺎ آﻨـﺖ أﺟﻴـﺰهﻢ و‬
‫‪2‬‬
‫ﺳﻜﺖ ﻋﻦ اﻟﺜﻼﺛﻪ أو ﻗﺎل ﻓﻨﺴﻴﺘﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (84‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(133-135‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي ج ‪ 4‬رﻗﻢ )‪.(4168‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﺼـﻴﺒﺖ روز ﭘـﻨﺞ ﺷـﻨﺒﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﻤﺎري رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﺪت ﮔﺮﻓـﺖ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﺎﻏﺬ و ﻗﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪهﻴﺪ ـ ﻧﺎﻣـﻪ‬
‫اي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي هﻤﻴﺸﻪ ﺷـﻤﺎ را از‬
‫ﺑﻴﺮاهﻪ رﻓﺘﻦ ﻧﺠﺎت دهﺪ‪) .‬ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ( در اﻳﻦ ﺑـﺎرﻩ‬
‫اﺧﺘﻼف آﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ اﺧﺘﻼف در ﻣﺤﻀـﺮ هـﻴﭻ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از هﻤﺪﻳﮕﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﭼﻪ ﺷﺪﻩ؟ ﺁﻳﺎ از ﺷﺪت ﺗﺐ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫ﺑﻲ رﺑﻂ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟ از وي ﺟﻮﻳـﺎ ﺷـﻮﻳﺪ ـ )ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬
‫ﺣﺎل را( ﺣﺎﺿـﺮﻳﻦ ﺑـﻪ ﭘﺎﺳـﺦ ﻣﻨﻔـﻲ ﺧـﻮد اداﻣـﻪ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣـﺮا ﺑـﻪ ﺣـﺎل ﺧـﻮدم‬
‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ! ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻣﻦ درﺻﺪد هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺑﺴﻮي ﺁن ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻴﺪ ـ ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻪ‪ 3‬ﭼﻴﺰ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ را وﺻﻴﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺰﻳﺮﻩ اﻟﻌﺮب را از ﻟﻮث و ﺟﻮ ﻣﺸـﺮآﻴﻦ‬

‫ﭘﺎك آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬وﻓﺪ )دﺳﺘﻪ ﻧﻈـﺎﻣﻲ( را آـﻪ ﻣـﻦ ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺘﻢ‬
‫اﻋﺰام آﻨﻢ‪ ،‬ﺁن را اﻋﺰام آﻨﻴﺪ‪ .‬اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑﺎرﻩ ﺳﻮﻣﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻴـﺰي ﻧﻔﺮﻣـﻮد ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او ﻓﺮﻣﻮد وﻟﻲ ﻣﻦ ﺁن را ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻩ ام‪.‬‬

‫‪ -1‬هﺮﮔﺎﻩ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﻣـﻲ ﺧﻮاهـﺪ‬

‫اﺣﺎدﻳﺚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را واروﻧﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ )ﻋﺎﻗﻞ( ﻣـﺪﻋﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻗﺼﺪ و ﻣﻨﻈـﻮر ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از ﻧﻮﺷـﺘﻦ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻜﺘﻮب اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ))ﻳﻌﺼﻤﻬﻢ ﻣﻦ اﻟﻀﻼﻟﻪ(( ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫اﻣﺖ را از ﺿﻼﻟﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻧﺠﺎت دهﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺿﻼﻟﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺪدي دارد و رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺶ ))ﻟﻦ ﻳﻀﻠﻮا ﺑﻌﺪﻩ(( ﺿﻼﻟﺖ را در ﻳﻚ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﺧﺎص ﺁن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ ﻣﻨﺤﺼـﺮ و ﻣﺤـﺪود آﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‬
‫اﻳﻨﻜﻪ درﺑﺎرﻩ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﺗﺼـﺮﻳﺢ آﻨـﺪ ﻳـﺎ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ آﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫اﺧﺘﻼف از ﻣﻴﺎن اﻣﺖ در ﺧﺼﻮص ﺁن ﺣﻜﻢ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺷﻮد‪.‬‬
‫و ﮔﺮ ﻧﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑـﻮد آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻮﺷـﺘﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي را آﻪ اﻣﺖ را از ﻣﻄﻠﻖ ﺿﻼﻟﺖ )ﻳﻌﻨـﻲ ﺿـﻼﻟﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺴﺘﺮدﻩ اش( ﻧﺠﺎت دهﺪ‪ ،‬ﺗـﺮك ﻧﻤﺎﻳـﺪ؟!‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﮔـﺮ ﻣﻮﺟـﺐ و ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺑﺮاي وﺟﻮب و ﻟﺬا ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁن‬
‫را ﺗﺮك آﺮد‪.‬‬

‫‪ -2‬واﺟﺐ اﺳﺖ هﺮ ﻣـﻮﻣﻦ اﻳـﻦ ﺑـﺎور و ﻋﻘﻴـﺪﻩ را‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در ﺣـﺎل ﺻـﺤﺖ و در‬
‫ﺣﺎل ﺑﻴﻤﺎري از دروغ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮدن‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ ﺑﻴـﺎن ﺁن اﺳـﺖ‪ ،‬و از ﺗﺒﻠﻴـﻎ‬
‫ﻧﻜﺮدن ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ اﺑﻼغ ﺁن اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺼـﻮم‬
‫اﺳﺖ ‪ 1‬ﺁري‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق ﺑﺮاي هـﺮ ﺷـﺨﺺ‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﭼـﻪ در ﺣـﺎل ﺻـﺤﺖ ﻳـﺎ در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﻤﺎري اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ اﺑﻼغ ﭼﻴﺰي ﺷﻮد‪ ،‬ﺻـﺪ‬
‫در ﺻﺪ ﺁن را اﺑﻼغ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻤﻲ را آﻪ ﻧﻴﺎز اﻣﺖ ﺑﻮد ﺑﻨﻮﻳﺴـﺪ‪،‬‬
‫هﺮﮔﺰ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﺧﺘﻼف ﻳﺎ هﺮ دﻟﻴﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﺁن را ﺗﺮك‬
‫ﱢـﻎ‬
‫ْ‬ ‫ﺑﻠ‬‫ﻧﻤﻲ آﺮد زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او دﺳـﺘﻮر دادﻩ )َ‬
‫ﻟﻴْﻚَ( هﻤﺎن ﮔﻮﻧـﻪ آـﻪ ﺗﺒﻠﻴـﻎ و اﺑـﻼغ‬ ‫َ إ‬
‫َِ‬ ‫ِل‬ ‫ُْ‬
‫ﻧﺰ‬‫ﻣﺎ أ‬‫َ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ و اﺣﻜـﺎم ﺷـﺮﻋﻲ را ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و دﺷﻤﻨﻲ دﺷﻤﻨﺎن ﺗﺮك ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗـﺮك‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ آﻪ ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫را آﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬اﻣﺮ اﺳﺘﺤﺒﺎﺑﻲ ﺑﻮد ﻧـﻪ‬
‫ﻣﻬﻢ و واﺟﺐ آﻪ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻬﺎر روز ﺑﻌﺪ از اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎن در ﻗﻴـﺪ‬
‫ً ﺁﻧﺎن را ﺑـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺣﻴﺎت ﺑﻮد اﻣﺎ ﻣﺠﺪدا‬
‫ﭼﻴــﺰي ﺣﻜــﻢ ﻧﻜــﺮد‪ .‬و اﻳــﻦ ﻗــﻮل اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس‪τ‬‬
‫))وأوﺻﺎهﻢ ﺑﺜﻼث(( آﻪ در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕـﺮ ﺁﻣـﺪﻩ و‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ‬
‫دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻬﻤﻲ ﻧﺒﻮد‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ از ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ‬
‫آﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺁن ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬واﺟﺐ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ً ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺨﺎﻃﺮ وﺟﻮد اﺧﺘﻼف ﺁن را ﺗﺮك ﻧﻤﻲ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ً ﺑـﻪ ﻣﺠـﺎزات ﻣـﻲ‬ ‫آﺮد و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻳﻘﻴﻨـﺎ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ از ﺗﺒﻠﻴـﻎ ﺁن ﻣـﺎﻧﻊ ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺷـﻔﺎهﺎ‬
‫ً‬
‫‪ .1‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪ 11‬ص )‪ (131‬آﺘﺎب اﻟﻮﺻﻴﻪ‪.‬‬
‫ﺁن را اﺑﻼغ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ اﺧﺮاج ﻣﺸـﺮآﻴﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ً ﺗﻮﺻﻴﻪ و ﺗﺒﻠﻴﻎ آﺮد‪.‬‬
‫را از ﺟﺰﻳﺮﻩ اﻟﻌﺮب ﺷﻔﺎهﺎ‬

‫‪ -3‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ‪)) :‬ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺮﻃـﺎس ﻣﻮﺟـﺐ‬

‫ﺧﺸﻢ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ رﺳﻮل ارآـﻢ‪ ρ‬ﮔﺮدﻳـﺪ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ ﺁﻧﺎن را از ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﻴـﺮون آﻨـﺪ‪ ،‬هـﻴﭻ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧﺪارد((‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض آﻨﻢ‪)) :‬هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺁﺛﺎر ﺧﺸﻢ و‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ از ﭼﻬـﺮﻩ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻇﺎهﺮ ﻧﺒﻮد و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁﻧﺎن را از ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻧﻜﺮد )ﺁن ﻃﻮر آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ( و اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫در هﻴﭻ ﻳﻚ از هﻔﺖ رواﻳﺎﺗﻲ آﻪ اﻣـﺎم ﺑﺨـﺎري در‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ را درج ﻧﻤﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ذآـﺮ ﻧﺸـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺷـﺪت ﺑﻴﻤـﺎري از‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ اﺧﺘﻼف و ﺳـﺮ و ﺻـﺪا ﻧﻜﻨﻨـﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ در ﺁن ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﻪ ﺳـﻪ‪3‬‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﺑﻄﻮر آﺎﻣﻞ ﺁﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ ﻳﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن را از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻟﻔﺮض اﮔﺮ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎز ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد زﻳـﺮا ﺁﻧـﺎن ﻣﻌﺼـﻮم ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي در ﺣﻖ ﺁﻧﺎن ﻣﺘﺤﻤـﻞ اﺳـﺖ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺧﺸﻢ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲ آﻨﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺧﺸـﻢ و ﻏﻀـﺐ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻴﺮ و ﺳﻌﺎدت ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎري در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد از ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‬
‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻓﺄﻳﻤﺎ ﻣـﻮﻣﻦ ﺳـﺒﺒﺘﻪ ﻓﺎﺟﻌـﻞ‬
‫ذﻟﻚ ﻟﻪ ﻗﺮﻳـﻪ إﻟﻴـﻚ ﻳـﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣـﻪ(( ‪ 2‬ﺗﺮﺟﻤـﻪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاﻳﺎ! هﺮ ﻣﻮﻣﻨﻲ را آﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ او ﺧﺸﻢ آﺮدم اﻳﻦ‬
‫ﺧﺸﻢ ﻣﺮا ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻌﺎدت و ﺗﻘﺮﻳﺐ او ﺑﺴﻮي ﺧﻮدت ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮدان‪ .‬ﻃﺒﺮاﻧﻲ در ))اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﻜﺒﻴـﺮ(( و اﺣﻤـﺪ‬
‫در ))ﻣﺴﻨﺪ(( ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪)) :‬إﻳﻤﺎ رﺟﻞ ﻣﻦ أﻣﺘﻲ ﺳﺒﺒﺘﻪ ﺳـﺒﻪ‬
‫أو ﻟﻌﻨﺘﻪ ﻟﻌﻨﻪ ﻓﻲ ﻏﻀﺒﻲ ﻓﺈﻧﻤﺎ أﻧﺎ ﻣﻦ وﻟـﺪ ﺁدم‬

‫‪ .1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 7‬ص )‪.(741‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري ج ‪ 5‬آﺘﺎب اﻟﺪﻋﻮات‪.‬‬
‫أﻏﻀﺐ آﻤﺎ ﻳﻐﻀﺒﻮن وإﻧﻤﺎ ﺑﻌﺜﺘﻨﻲ رﺣﻤﻪ ﻟﻠﻌـﺎﻟﻤﻴﻦ‬
‫ﻓﺎﺟﻌﻠﻬﺎ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﺻﻼﻩ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ(( ‪. 1‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬هﺮ آﺲ از اﻓﺮاد اﻣﺘﻢ را آﻪ ﺑـﺪ ﺑﮕـﻮﻳﻢ‬
‫ﻳﺎ او را در ﺣﺎل ﺧﺸﻢ‪ ،‬ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ آﻨﻢ‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺰ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺁدم هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻧﺎن ﺧﺸـﻢ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺧﺪاﻳﺎ ﺗﻮ ﻣﺮا رﺣﻤﺖ ﺑﺮاي ﻋﺎﻟﻤﻴـﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ اي‪ .‬اي ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺧﺸﻢ ﻣﺮا ﺑـﺮ اﻣـﺘﻢ‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺎﻳﻪ رﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﮔـﺮدان ـ ﺁري از اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬اﮔـﺮ ﺗـﻮ ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺑﺮاي ﺧﺸﻢ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮ اﺻـﺤﺎﺑﺶ را ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﻣﺪﻋﻲ هﺴﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺲ ﮔﻮش آﻦ ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫را آﻪ ﺑﺨﺎري از ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))ﻋﻦ ﻋﻠﻲ أن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻃﺮﻗﻪ و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻨﺖ اﻟﻨﺒـﻲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻟﻴﻠﻪ ﻓﻘﺎل‪ :‬أﻻ ﺗﺼﻠﻴﺎن؟ ﻓﻘﻠـﺖ‪ :‬ﻳـﺎ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ أﻧﻔﺴـﻨﺎ ﺑﻴـﺪ ﻪﻠﻟﺍ ﻓـﺈذا ﺷـﺎء أن ﻳﺒﻌﺜﻨـﺎ‬
‫ﺑﻌﺜﻨﺎ‪ .‬ﻓﺎﻧﺼﺮف ﺣﻴﻦ ﻗﻠﺖ ذاﻟـﻚ وﻟـﻢ ﻳﺮﺟـﻊ اﻟـﻲ‬
‫ً ﺛﻢ ﺳﻤﻌﺘﻪ وهﻮ ﻣﻮل ﻳﻀﺮب ﻓﺨﺬﻩ وهﻮ ﻳﻘـﻮل‪) :‬‬ ‫ﺷﻴﺌﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﺟﺪﻻً( ‪.‬‬
‫ء ََ‬‫َ ﺷَﻲٍ‬ ‫َآ‬
‫ْﺜَﺮ‬ ‫ُ أ‬
‫ﺴﺎن‬
‫ﻧَ‬‫ِْ‬
‫اﻷ‬
‫َ ْ‬‫َﺎن‬
‫َآ‬‫و‬
‫ْ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻣﺮوي اﺳﺖ آـﻪ ﺷـﺒﻲ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺪون اﻃﻼع ﻗﺒﻠﻲ وارد ﻣﻨﺰل ﻣـﻦ و ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫زهﺮاء ﺷﺪ‪ ،‬از ﻣﺎ ﺳـﻮال آـﺮد‪ ،‬ﺁﻳـﺎ ﻧﻤـﺎز ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻴﺪ؟ ﻣـﻦ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﻣـﺎ در اﺧﺘﻴـﺎر ﻪﻠﻟﺍ هﺴـﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ او ﺑﺨﻮاهﺪ ﻣﺎ را از ﺧـﻮاب ﺑﻴـﺪار آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺪار ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ را ﺑﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜـﻪ ﺟـﻮاﺑﻲ دادﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﺑﺮﮔﺴﺖ‪ .‬و هﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳﺘﺶ ﺑﻪ راﻧﺶ ﻣـﻲ زد‬
‫ـﺪﻻً( هﻤﺎﻧـﺎ‬‫ء ﺟَ َ‬‫َ ﺷَـﻲٍ‬ ‫َآ‬
‫ْﺜَـﺮ‬ ‫ُ أ‬ ‫ِْ‬
‫ﻧﺴَﺎن‬‫اﻷ‬
‫و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ )إن ْ‬
‫ْ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﻪ روﺷـﻨﻲ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺧﺸﻢ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و هﻤﺴﺮش ﺣﻀﺮت‬
‫زهﺮا اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ( ﺗﻔﺴـﻴﺮ و‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ دارد ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑـﺎ‬
‫دﺳﺘﻮر رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و اﺳـﺘﺪﻻل او از ﻗﻀـﺎ و ﻗـﺪر‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از ﻣﺨﺎﻟﻔــﺖ ﺣﻀــﺮت ﻋﻠــﻲ‪ τ‬ﭼﻨــﺎن‬
‫ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ آﻪ دﺳﺘﻬﺎ را روي ران ﻣﺒﺎرك زد و ﺑﻪ‬

‫‪ .3‬ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﻓﻲ اﻟﻜﺒﻴﺮ ج ‪ 6‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(5157-6157‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري ج ‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﺘﻬﺠﺪ ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (1075‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري )‪.(1127‬‬
‫ﻋﻨﻮان اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﺑـﺎ اﻣـﺮش‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ هﺴـﺘﻨﺪ(( اﮔـﺮ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻣﻌﻘـﻮﻟﻲ ﺑـﺮاي ﻣﺠﺎدﻟـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻋﻤـﻞ ﺧﺸـﻢ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺟـﺪال ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑـﺪون ﺷـﻚ و‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬اﻣﺎ ﮔﺮﻳﻪ آﺮدن ﺣﻀﺮت ﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ﺑـﻪ ﺣـﺪي آـﻪ‬

‫رﻳﮕﻬﺎ از اﺷﻜﻬﺎﻳﺶ ﺧـﻴﺲ ﺷـﺪﻧﺪ و اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس را‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬و ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻦ ﻧﻤـﻲ داﻧـﻢ آـﻪ در ﮔﺮﻳـﻪ‬
‫آﺮدن اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭼﻪ ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫وﺟﻮد دارد؟ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را اﺑﻦ ﻋﺒﺎس )إن اﻟﺰرﻳـﻪ‬
‫آﻞ اﻟﺰرﻳﻪ( ﻳﻌﻨﻲ وا ﻣﺼﻴﺒﺘﺎﻩ را هﻨﮕـﺎم رواﻳـﺖ‬
‫آﺮدن و ﻧﻘﻞ آﺮدن ﺣﺪﻳﺚ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ وﻗـﺖ وﻗـﻮع‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ و هﻤﻪ رواﻳﺎت اﻳﻦ را ﺗﺎﻳﻴـﺪ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد آﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﻳﺎد‬
‫وﻓﺎت رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﺮ ﻧﺎراﺣﺘﻲ اش اﻓﺰودﻩ‬
‫ـﻮب و‬
‫ـﺘﻦ ﻣﻜﺘـ‬
‫ـﻦ‪ ،‬ﻧﻨﻮﺷـ‬‫ـﺮ اﻳـ‬
‫ـﻼوﻩ ﺑـ‬ ‫ـﺖ‪ .‬ﻋـ‬
‫ـﺪﻩ اﺳـ‬
‫ﺷـ‬
‫وﺻﻴﺘﻨﺎﻣﻪ در ﺣﻖ آﺴﺎﻧﻲ ﻣﺼﻴﺒﺖ ورزﻳﻪ ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻜﺘﻮب ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺷﻚ ﺁﻧﺎن زاﺋﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ و از ﺟﻬﺖ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮد آﻪ آﺎﻧﺪﻳـﺪاﺗﻮري ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﺮد اﻣﺎ وﻗﺘﻲ وﺻـﻴﺘﻨﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﺪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺁن را ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬

‫))اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ آﻪ ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺷـﺪت‬
‫ﺑﻴﻤﺎري رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﺪﻩ ﺑﺮ ﺣﺎل وي ﺗﺮﺣﻢ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫و ﺑﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام ﻗﺼﺪ ﺑﺮ ﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧـﺎراﺣﺘﻲ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت‪ ρ‬را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴـﻪ را‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻤﻲ((‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪ :‬ﺑﺮ ﻋﻘﻼﻧـﻲ ﺑـﻮدن ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ اﺷﻚ ﺧﻮن رﻳﺨﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻋﻠﻤـﺎ‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻗﺼـﺪ ﺁﺳـﺎﻳﺶ و راﺣـﺖ‬
‫روﺣﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را داﺷﺖ‪ ،‬ﺗـﻮﺟﻴﻬﻲ اﺳـﺖ آـﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﻋﺎﻗﻼن و ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻗـﻮل آـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪) τ‬ﺑﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻓـﺎروق اﺳـﺖ و ﺑﻌـﺪ از ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ( ﻗﺼـﺪ اذﻳـﺖ و ﺁزار‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ و او را ﺑﻪ ﻳـﺎوﻩ ﮔـﻮﻳﻲ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗـﻮﺟﻴﻬﻲ اﺳـﺖ آـﻪ ﺧﺮدﻣﻨـﺪان و‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻘﻞ ﺑﺰرگ ﺁن را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ؟! ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬هﻴﭻ آﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﻣﮕـﺮ ﺁﻧـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ را روش و ﻣﻨﺶ ﺧﻮد ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎ هﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪارﻳﻢ آﻪ اﻳﻦ )ﺗﺮﺣﻢ ﺑﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و ﻗﺼﺪ ﺑﺮ ﻃﺮف آﺮدن ﻧﺎراﺣﺘﻲ او( ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﻋﻘﻠﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻟﺨﺼـﻮص‬
‫وﻗﺘﻲ ﻣﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ‪)) :‬ﺑﻴﻤـﺎري‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ(( اﻟﺒﺘـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ دﻟﻴـﻞ ﺑـﺮاي‬
‫اﻗﺪام ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي او روﺷـﻦ‬
‫ﺑﻮد آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻜﺘـﻮب ﺟـﺪي ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﻟﺬا ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﮔﻔﺖ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﮔﻔﺖ و اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫او از اﺟﺘﻬﺎد او ﻧﺸﺎت ﻣـﻲ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬درﺳـﺖ هﻤـﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ آﻪ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬روﺷـﻦ ﺑـﻮد وﻗﺘـﻲ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز دﻋﻮت آـﺮد و او ﺑـﻪ‬
‫ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺮاي ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ آﺎﻣﻼً روﺷﻦ ﺑﻮد آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در اﺳـﺘﻔﻬﺎﻣﺶ‬
‫ﺟﺪي ﻧﻴﺴـﺖ و ﺁن را ﺑـﻪ ﺣﻜـﻢ وﺣـﻲ ﻧﻤـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﻗـﺪام‬
‫ﻋﻤﺮ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻌﻠﻴﻞ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ آـﻪ ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬
‫ﻗﺼﺪ زدودن ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ و از‬
‫راﻩ ﺗﺮﺣﻢ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻗـﺪاﻣﻲ زدﻩ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﺑﺨﺸﻲ از آﻼم اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﺎﻗﺺ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻧﺎﭼﺎرم آﻪ اﻗﻮال‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﻧﻘﻞ آﻨﻢ ﺗـﺎ ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬
‫ﻗﻮت و ﻗﺪرت دﻻﻳﻞ اهﻞ ﺳﻨﺖ درﺑـﺎرﻩ ﻣﻮﺿـﻊ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬و ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﺗﻔـﺎوت ﻣﻴـﺎن ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻳـﻚ ﺟﺎهـﻞ‬
‫اﻓﺮاﻃﻲ و ﻳﻚ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﺑـﺮاي ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺤﺘﺮم روﺷﻦ ﮔﺮدد‪ :‬ﻋﻼﻣـﻪ ﻣـﺎرزي ﭘﻴﺮاﻣـﻮن اﻳـﻦ‬
‫روﻳﺪاد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺣﻜﻢ ﺻﺮﻳﺢ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﺧﺘﻼف ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺻﻴﺖ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻪ ﺑﺴـﺎ آـﻪ اﻣـﺮ و ﻧﻬـﻲ‬
‫ﺷﺎرع ﺗﻮام ﺑﺎ ﺷﻮاهﺪ و ﻗﺮاﺋﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫وﺟﻮب را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳﺎ در ﻣـﺘﻦ اﻳـﻦ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﺷﻮاهﺪي وﺟﻮد داﺷﺖ دال ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑـﺮاي‬
‫وﺟﻮب ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ و ﻣﻘﺘﻀـﺎي ﺁن اﺧﺘﻴـﺎري‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﺟﺘﻬﺎد ﺁﻧﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮد و ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ τ‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﻧﻨﻮﺷﺘﻦ ﻣﻜﺘـﻮب ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓـﺖ‬
‫زﻳﺮا ﺑﺮاي او روﺷﻦ ﺑﻮد آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺣﻜـﻢ‬
‫ﺧﻮد ﺟﺪي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﺰم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ وﺣـﻲ‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻳـﺎ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ اﺟﺘﻬـﺎد ‪ .1‬اﻣـﺎم‬
‫ـﻞ‬‫ـﻮد‪)) ،‬دﻻﻳـ‬ ‫ـﺎب ﺧـ‬ ‫ـﺮ آﺘـ‬ ‫ـﺎن و ﺁﺧـ‬‫ـﻲ در ﭘﺎﻳـ‬
‫ﺑﻴﻬﻘـ‬
‫ً ﻗﺼـﺪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬ ‫اﻟﻨﺒﻮﻩ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫زدودن ﻧــﺎراﺣﺘﻲ رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑــﻮد‪ .‬اﮔــﺮ ﻣﻨﻈــﻮر‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ آﻪ ﻣﻮرد ﻧﻴـﺎز‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﻮد هﺮﮔﺰ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺧﺘﻼف ﻳﺎ هـﺮ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﺁن را ﺗﺮك ﻧﻤﻲ آﺮد‪ .‬زﻳـﺮا ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ِل‬
‫َ‬ ‫ُْ‬
‫ﻧـﺰ‬ ‫ﻣـﺎ أ‬ ‫ﱢـﻎ‬
‫ْ َ‬ ‫او را ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ اﺑﻼغ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ )َ‬
‫ﺑﻠ‬
‫ﻟﻴْﻚَ( ﺁري‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻬﻢ‬ ‫إ‬
‫َِ‬
‫را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺨﺘﻼف ﻳﺎ ﻋـﺪاوت ﺗـﺮك ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺰاع و ﻳـﺎ ﺑـﻮدن اﺧـﺘﻼف‬
‫اﺧﺮاج ﻣﺸﺮآﻴﻦ از ﺟﺰﻳﺮﻩ اﻟﻌﺮب و ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ‬
‫آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ذآﺮ ﺷﺪﻧﺪ را ﺗﺒﻠﻴﻎ آﺮد ‪.2‬‬
‫اﻣﺎم ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬إﻳﺘﻮﻧﻲ(( ﺻﻴﻐﻪ اﻣﺮ اﺳﺖ‬
‫و ﺣﻖ ﻣﺎﻣﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑـﺮاي اﻣﺘﺜـﺎل‬
‫ﺁن ﻣﺒﺎدرت آﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬وﻋـﺪﻩ اي‬
‫دﻳﮕﺮ از ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ روﺷﻦ ﺑﻮد آـﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺑـﺮاي‬
‫وﺟﻮب ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ از ﻗﺒﻴﻞ اﺻﻼح ﺑﺨـﺎﻃﺮ هـﺪاﻳﺖ و‬
‫راهﻨﻤﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا او )ﻋﻤﺮ‪ (τ‬و هﻤﺮاهـﺎﻧﺶ ﺑـﺎ‬
‫ِـﻦ‬
‫ْ‬ ‫ِﺘ‬
‫َـﺎبِ ﻣ‬ ‫ﻟﻜ‬
‫ِـﻲ اْ‬ ‫َـﺎ ﻓ‬‫ﱠﻃْﻨ‬
‫َﺮ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ‪ 3‬ﺑﻪ ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁن )َ‬
‫ﻣـﺎ ﻓ‬
‫ﺷﻲٍ‬
‫ء(‬
‫َْ‬
‫)هﻴﭻ ﭼﻴﺰي را در آﺘﺎب ﺗـﺮك ﻧﻜـﺮدﻳﻢ( ــ دوﺳـﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﺸﻐﻮل ﻋﻤﻠﻲ ﺷﻮد آـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي او ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻨﺠـﺎ ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺣﺴﺒﻨﺎ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ(( ﻳﻌﻨﻲ آﺘﺎب‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﺘﺢ ج ‪ 7‬ص )‪ (740‬آﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪ 11‬ص ‪ 132‬آﺘﺎب اﻟﻮﺻﻴﻪ‪.‬‬
‫‪ .1‬و ﺗﺒﻴﺎﻧﺎ ﻟﻜﻞ ﺷﻲء‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺿﺎﻣﻦ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺎزهـﺎي دﻳﻨـﻲ و ﺷـﺮﻋﻲ ﻣـﺎ‬
‫ً ﺁﻧﭽﻪ آﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺑﻴـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد ﻧﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ هﻨـﻮز‬
‫ﺑﻴﺎن ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬و اﻣﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬داﻳﺮ ﺑﺮ رﻓﺘﻦ و‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آﻪ اﻣـﺮ‬
‫اول او )إﻳﺘﻮﻧﻲ( اﻣﺮ اﺧﺘﻴـﺎري و ﺑـﺮاي اﺑﺎﺣـﺖ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮاي وﺟﻮب‪ .‬ﺑﻪ هﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﭼﻨﺪ روز ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺣﺎدﺛﻪ در ﻗﻴـﺪ ﺣﻴـﺎت‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺁن اﻣﺮ ))إﻳﺘﻮﻧﻲ(( اﻳﺠﺎﺑﻲ ﻣـﻲ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺧﺘﻼف هﺮﮔﺰ ﺁن را ﺗﺮك ﻧﻤﻲ آﺮد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫او ﺗﺒﻠﻴﻎ دﻳﻦ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن هﺮﮔـﺰ‬
‫ﺗﺮك ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳـﺖ ﺣﺘـﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬در ﻣـﻮاردي آـﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗﻄﻌﻲ ﻧﺒـﻮد ﺑﺎرهـﺎ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ و هﺮﮔﺎﻩ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﺪ آﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫او ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ 1 .‬ﺧﻄﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺗﺼﻮر اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻜـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﻮددارﻳﺶ از اﻃﺎﻋﺖ اﻣﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد‬
‫آﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺎراﺣﺘﻲ و اﺣﺘﻀﺎر ﻣﻮت ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﻗﻮي ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺁن را ﺑﺎ دﻳـﺪﻩ ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا در اﻃﺎﻋﺖ ﻓﻮري ﺁن ﺗﻮﻗـﻒ آـﺮد‪ .‬ﻧـﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او ﻗﺼﺪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻢ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﺮدﻩ ﺑﻮد‬
‫ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ و ارادﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﻏﻠﻂ و ﻳـﺎ‬
‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺖ‪) 2 .‬ﺣﺎﺷﺎ و آﻼ(‪ .‬اﻣـﺎم ﻧـﻮري‬
‫در ﺷﺮح ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن اﺗﻔﺎق‬
‫ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ آﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺮﻃـﺎس‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺑﻴﻨﺶ دﻳﻨـﻲ )ﻓﻘـﻪ( ﻓﻀـﻴﻠﺖ و دﻗـﺖ ﻧﻈـﺮ‬
‫اوﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا او اﺣﺴﺎس ﺧﻄـﺮ ﻣـﻲ آـﺮد از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﺒﺎدا رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ را ﻋﻨـﻮان آﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺗﻮان ﻋﻤﻞ آﺮدن ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻋﺬاب آﻨﻨﺪ ﭼـﻮن در ﺻـﻮرت‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﻄﻌـﻲ ﺷـﺪﻩ ﺑـﺮاي اﺟﺘﻬـﺎد در ﺁن‬
‫ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﺨﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫‪ .2‬اﻟﻔﺘﺢ ج ‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ ص )‪.(352‬‬

‫‪ .3‬اﻟﻔﺘﺢ ج ‪ 7‬ص )‪ (740‬آﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي‪.‬‬
‫))ﺣﺴﺒﻨﺎ ﻪﻠﻟﺍ آﺘﺎب(( ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزهـﺎي‬
‫ﻣـﺎ‬ ‫ﻣﺎ آﺎﻓﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪َ) :‬‬
‫ﻟﻜُـﻢ‬
‫ْ‬ ‫ُ َ‬‫ْﺖ‬
‫ﻤﻠ‬ ‫َآ‬
‫َْ‬ ‫ْمَ أ‬
‫ﻟﻴَﻮ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ ﺷَﻲْء( و )اْ‬ ‫َﺎبِ ﻣ‬‫ِﺘ‬
‫ﻟﻜ‬‫ِﻲ اْ‬ ‫َﺎ ﻓ‬‫ﱠﻃْﻨ‬
‫َﺮ‬‫ﻓ‬
‫ِـﻲ( ﻟـﺬا ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬ ‫ﻤﺘ‬
‫َْ‬‫ِﻌ‬
‫ْ ﻧ‬‫َﻴْﻜُﻢ‬
‫َﻠ‬‫ُ ﻋ‬
‫ﻤﺖ‬‫ﻤْ‬
‫ﺗَ‬‫َْ‬
‫َأ‬‫ْ و‬
‫َﻜُﻢ‬‫ِﻳﻨ‬‫د‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻳﻦ را ﺑـﻪ آﻤـﺎل و‬
‫ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ و هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻄﺮ ﮔﻤﺮاهﻲ اﻣـﺖ‬
‫ـﺎﻳﺶ و‬ ‫ـﺎل ﺁﺳـ‬ ‫ـﻴﻦ ﺣـ‬‫ـﺪ و در ﻋـ‬ ‫ـﻲ آﻨـ‬ ‫ـﺪ ﻧﻤـ‬ ‫را ﺗﻬﺪﻳـ‬
‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ او ﺑـﻮد‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬از ﺑﻴﻨﺶ و ﺗﻔﻘـﻪ ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ 1 .‬از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳﻠﻲ آـﻪ دال ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻔﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺶ و آﻤﺎل ﻋﻠﻤﻲ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ اﺳـﺖ از ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺻـﺪﻳﻖ‪ τ‬آـﻪ اﻣـﺎم‬
‫ﺑﺨﺎري‪ τ‬ﺁن را در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ :‬ﻋـﻦ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬أن اﻟﻨﺒﻲ‪ ρ‬ﻗﺎل‪)) :‬ﻗﺪ آﺎن ﻓﻲ ﻷﺋﻢ ﻗﺒﻠﻜﻢ‬
‫ﻣﺤﺪﺛﻮن‪ .‬ﻓﺈن ﻳﻜﻦ ﻓﻲ أﻣﺘﻲ أﺣﺪ ﻓﻌﻤﺮ‪ ((.‬ﻳﻌﻨﻲ در‬
‫اﻣﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ از ﻃـﺮف ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﻟﻬﺎم ﻣﻲ ﺷﺪ و در اﻣﺖ ﻣـﻦ اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫آﺴﻲ هﺴﺖ ﺁن ﻋﻤﺮ‪ τ‬اﺳﺖ‪ 2 .‬و از ﺣﻀـﺮت اﺑـﻲ ﺳـﻌﻴﺪ‬
‫ﺧﺪري و روﻳﺎ ﺗﻌﺪادي از اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن دادﻩ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﺟﺎﻣﻪ هﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﺗـﻦ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎﻣـﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﺗﺎ ﺳﻴﻨﻪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕـﺮ ﭘـﺎﻳﻴﻨﺘﺮ از ﺳـﻴﻨﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب را دﻳﺪم آﻪ از آﻨﺎر ﻣﻦ‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ و ﺟﺎﻣﻪ اش ﺑﻪ ﺣـﺪي دراز ﺑـﻮد آـﻪ روي‬
‫زﻣﻴﻦ آﺶ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺟﺎﻣﻪ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺎوﻳﻞ و ﺗﻌﺒﻴـﺮ آـﺮدي؟ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))اﻟﺪﻳﻦ(( ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﻣﻪ هﺮ آﺲ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از دﻳـﻦ‬
‫او ‪) 3‬ﻳﺎد ﺁوري ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﺧـﻮاب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺣﻜـﻢ‬
‫وﺣﻲ را دارد( ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ ))در ﺣﺎﻟﺘﻲ آﻪ ﺧـﻮاب ﺑـﻮدم‬
‫ﻓﻨﺠﺎن ﺑﺰرﮔﻲ را دﻳﺪم آﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺁوردﻩ ﺷﺪ و در‬
‫ﺁن ﺷﻴﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ از ﺁن ﺗﺎ ﺳﻴﺮ ﻧﻮﺷﻴﺪم ﺣﺘـﻲ آـﻪ‬
‫ﺁﺛﺎر ﺳﻴﺮي را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد ﻟﻤﺲ ﻣﻲ آﺮدم‪ ،‬ﺳـﭙﺲ‬

‫‪ .1‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪ 11‬ص )‪ (132‬آﺘﺎب اﻟﻮﺻﻴﻪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3486‬ج ‪ 3‬و ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪15‬‬
‫ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2398‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪ 15‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3478‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﺎﻧﺪﻩ ام را ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ τ‬دادم‪ .‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻋﺮض آﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻳـﻦ ﺧـﻮاب را ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻓﺮﻣﻮدي؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁن‪ ،‬ﻋﻠـﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ 1 .‬ﺁري ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‬
‫ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺷﺮﻳﻒ‪ τ‬در آﺘـﺎب ﻣﺴـﺘﻨﺪ ﺷـﻴﻌﻪ ))ﻧﻬـﺞ‬
‫اﻟﺒﻼﻏﻪ(( ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬را ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬در ﺑﺨﺸﻲ از ﺧﻄﺒـﻪ ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪)) :‬ووﻟﻴﻬﻢ وال ﻓﺄﻗﺄم واﺳﺘﻘﺎم ﺣﺘﻲ ﺿـﺮب‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺠﺮاﻧﻪ(( ‪ 2‬اﺑﻦ ﺣﺪﻳـﺪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫‪5‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ از اﻳﻦ واﻟﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ τ‬ﺑﻮد‬
‫آﻪ ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر آﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ دﻳـﻦ ﻣﻨﺘﺸـﺮ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( را ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﺟﻠـﺐ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻢ‪:‬‬
‫وآﻢ ﻣﻦ ﻋﺎﺗﺐ ﻗﻮﻻً ﺻﺤﻴﺤﺎ‬
‫ً‬
‫وﺁﻓﺘﻪ ﻣﻦ اﻟﻔﻬﻢ اﻟﺴﻘﻴﻢ‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ هﺎي ﺻـﺤﻴﺢ را ﺳـﺮزﻧﺶ‬

‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁري اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ از آﺞ اﻧﺪﻳﺸﻲ هﺎ ﻧﺸـﺎت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -6‬اﻳــﻦ ﮔﻔﺘــﻪ ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ ))ﺣﺘــﻲ اﮔــﺮ آﻠﻤــﻪ ي‬

‫))ﻳﻬﺠﺮ(( ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ )اﻟﻌﻴﺎذ ﺑﺎﷲ( را ﺑـﻪ‬
‫ﻟﻔﻆ ﻏﻠﺒﻪ اﻟﻮﺟﻊ )ﺑﻴﻤﺎري او ﺷﺪت ﮔﺮﻓـﺖ( ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬
‫آﻨﻢ ﺑﺎز هﻢ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﻋﻤﺮ را در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺶ ))ﻋﻨـﺪآﻢ اﻟﻘـﺮﺁن ـ ﺣﺴـﺒﻨﺎ آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ(( ــ‬
‫ﺗﺒﺮﺋﻪ آﻨﻢ‪((.‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺎﻳـﺪ ﻋـﺮض ﺷـﻮد‪ :‬در هـﻴﭻ ﻳـﻚ از‬
‫رواﻳﺎت ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ اﻳـﻦ آﻠﻤـﻪ‬
‫))ﻳﻬﺠﺮ(( ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‪ τ‬اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آـﻪ ))اﮔـﺮ آﻠﻤـﻪ ))ﻳﻬﺠـﺮ(( او را ﺑـﻪ‬
‫))ﻏﻠﺒﻪ اﻟﻮﺟﻊ(( ﺗﺒـﺪﻳﻞ آـﻨﻢ((‪ ،‬ﻧﺎﺷـﻲ از ﺳـﻮء‬
‫ـﺎ‬
‫ـﺖ ﺗـ‬‫ـﺎﻧﻲ اﺳـ‬ ‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ـﺪ ﺁﻗـ‬
‫ـﺖ ﺑـ‬
‫ـﺎهﻢ و ﺑﺮداﺷـ‬‫ﺗﻔـ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر آﻨﻨﺪ آﻪ آﻠﻤـﻪ ))ﻳﻬﺠـﺮ((‬

‫‪ .4‬اﻟﺒﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3478‬‬

‫‪ .5‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻻﺑﻦ أﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ج ‪ 4‬ص )‪.(519‬‬
‫را ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻜﺎر ﺑـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ))ﻏﻠﺒـﻪ اﻟﻮﺟـﻊ(( )ﺑﻴﻤـﺎري ﺑـﺮوي‬
‫ً اﻳـﻦ‬‫ﻏﻠﺒﻪ آﺮدﻩ اﺳﺖ( را او ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫دروغ ﻣﺤﺾ و اﻓﺘﺮاﻳﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻧﺴﺒﺖ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو آﻠﻤﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﮔﺮ آﺴﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ )ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ( را‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻟﻮ اﺑﺪﻟﺖ آﻠﻤﻪ ﻳﻬﺠﺮ‬
‫)اﻟﻌﻴﺎذ ﺑـﺎﷲ( ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ آﻨـﺪ او )ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ( از‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺘﻘﻴﺘﺮ و ﺧﺪا ﺗﺮس ﺗـﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫واي ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻗﺖ ﺟﺎهﻼﻧﻪ!! اﻣﺎ آﻠﻤﻪ ))أهﺠﺮ((‬
‫ﺑﻪ ﺻـﻴﻐﻪ ﺟﻤـﻊ وارد ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻗـﺎﻟﻮا‪:‬‬
‫))أهﺠــﺮ(( هﻤــﻪ ﺣﺎﺿــﺮﻳﻦ در ﺟﻠﺴــﻪ ﮔﻔﺘﻨــﺪ‪:‬‬
‫))أهﺠﺮ((‪ .‬اﻳﻦ در واﻗﻊ در رد آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ))وﻻ ﺗﻜﺘﺒﻮا(( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ))أهﺠﺮ(( اﻳﻦ ﺑﻮد‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺧﻮدداري آﻨﻴﻢ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ آﻨﻴﺪ آـﻪ‬
‫او )رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ (ρ‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕـﺮان در ﺣﺎﻟـﺖ ﺑﻴﻤـﺎري‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻲ رﺑﻂ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟! ))اﺳـﺘﻔﻬﻤﻮﻩ(( )از وي‬
‫ﺳــﻮال آﻨﻴــﺪ‪ (.‬ﺑــﺎﻟﻔﺮض اﮔــﺮ آﺴــﻲ اﻳــﻦ آﻠﻤــﻪ‬
‫))أهﺠﺮ(( را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺮاي او روﺷﻦ ﻧﺒﻮدﻩ و در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ دﭼـﺎر‬
‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا او ﻣﻌﺼـﻮم ﻧﺒـﻮدﻩ و‬
‫ﺷﻚ ﺑﺮاﻳﺶ ﺟﺎﻳﺰ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮان‬
‫ﺁن را ﻧﻔﻲ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ اﻳـﻦ آﻠﻤـﻪ‬
‫))أهﺠﺮ(( را آﺴﻲ از ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺎزﮔﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻴﺰ دور از‬
‫اﻣﻜﺎن ﻧﻴﺴﺖ آﻪ آﺴﻲ از ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ در اﺛـﺮ ﻣﺸـﺎهﺪﻩ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎ ﺁن ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬دﭼـﺎر‬
‫ﺑﻬﺖ و ﺣﻴﺮت زدﮔﻲ ﺷﺪﻩ‪ ،‬اﻳﻦ آﻠﻤﻪ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫))هﺠﺮ(( در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﺧﺘﻼط و ﺑﻬـﻢ ﺁﻣﻴﺨﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪن ﺳﺨﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي آﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺁن ﺑـﺮ‬
‫دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻗﺴﻢ اول ﺁن اﺳﺖ آﻪ اﻧﺒﻴﺎ دﭼﺎر ﺁن ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و‬

‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ آﺴﻲ اﺧﺘﻼف ﻧﺪارد‪ .‬و ﺁن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‬
‫از ﺻﺎف ﻧﺒﻮدن ﺗﻦ ﺻﺪا ﺑﺪﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻟﻜﻨﺖ در ﺻﻮرت‬
‫و ﻳﺒﻮﺳﺖ ﻧﺎﺷﻲ از ﺣﺮارت در زﺑﺎن هﻤﺎن ﻃـﻮر آـﻪ‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺒﻲ آﻪ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺁن زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫آﻴﻔﻴﺖ ﻧﻤﻮدار ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﻴﺮت ﻧﮕﺎران اﺗﻔﺎق‬
‫دارﻧﺪ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﻣﺮض ﻣـﻮت دﭼـﺎر ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮع دوم ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻏﺸﻲ ﻧﺎﺷﻲ از درﺟﻪ ﺣـﺮارت زﻳـﺎد ﺑـﻲ‬
‫رﺑﻂ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ در ﺟﻬﺖ ﺧﻼف ﻣﻘﺼﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮع هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻮارض ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ اﻣـﺎ‬
‫ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺒﻴﺎ دﭼﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ـ ﺑﻌﻀﻲ هﺎ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ را‬
‫ﺑﺮ ﺧﻮاب ﻗﻴﺎس آﺮدﻩ در ﺣﻖ اﻧﺒﻴﺎ ﺁن را ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺁن را در ﺣـﻖ اﻧﺒﻴـﺎ ﺟـﺎﻳﺰ‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ـ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ ))أهﺠﺮ((‪ ،‬ﺁن را‬
‫از ﻧﻮع اول ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺧﻼف ﻋﺎدت او اﺳﺖ و ﻣﺎ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺿﻌﻒ در ﻧﻄﻖ و ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻜﻨﺖ در زﺑﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻗﺎدر‬
‫ﺑﻪ درك ﻣﻄﻠﺐ او ﻧﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﺎﺷـﺪ هـﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ هﺮﮔﺰ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ را‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻜﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﺨﺪوش ﺷـﺪن ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -7‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻃﻌﻦ ﺑﺮ ﻓـﺎروق اﻋﻈـﻢ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت‬

‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺣﺎدﺛﻪ ﻗﺮﻃﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬أو آﺎن‬
‫هﻮ اﻋﻠﻢ ﺑﺎﻟﻘﺮﺁن ﻣﻦ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪. . . ρ‬اﻟﺦ(( )ﺁﻳـﺎ‬
‫اﺑﻮ ﺑﻬﺘﺮ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗﺮﺁن را ﻣﻲ داﻧﺴﺖ؟(‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ او ﺷﺎهﺪ زﻧـﺪﻩ اي ﺑـﺮ ﺣﻤﺎﻗـﺖ و‬
‫ﻧﺎداﻧﻲ وي اﺳﺖ و اﺛﺒﺎت ﻣﻲ آﻨـﺪ آـﻪ او ﺟـﺎهﻠﻲ‬
‫ﻣﺮآﺐ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻗﻮل ﻓﺎروق اﻋﻈﻢ‪)) :‬ﺣﺴـﺒﻨﺎ‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ(( در رد و ﻧﻔﻲ آﺴﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫وي )ﻓﺎروق اﻋﻈﻢ( ﻧﺰاع ﻣﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ در رد و‬
‫ﻧﻔﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ـ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺮاي ﻓـﺎروق اﻋﻈـﻢ‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺣﻀﺮت ﻓﺎروق ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ و اﻋﺘﻤﺎد ﺑـﻪ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫َـﺎ‬
‫ﱠﻃْﻨ‬
‫َﺮ‬ ‫ﻣـﺎ ﻓ‬
‫ْ( و )َ‬
‫َﻜُﻢ‬
‫ِﻳﻨ‬
‫ْ د‬
‫ﻟﻜُﻢ‬ ‫ْﺖ‬
‫ُ َ‬ ‫ﻤﻠ‬‫َآ‬
‫َْ‬ ‫ْمَ أ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ )اْ‬
‫ﻟﻴَﻮ‬
‫ء( ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺣﺴـﺒﻨﺎ آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ(( و‬ ‫ْ ﺷَﻲٍ‬‫ِﻦ‬ ‫ِﺘ‬
‫َﺎبِ ﻣ‬ ‫ﻟﻜ‬
‫ِﻲ اْ‬
‫ﻓ‬
‫ْ‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﻗﺒﻼً ﻋﺮض ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ او دال ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻌﻤﻖ ﻓﻘﻪ و داﻧﺶ او ﺑﻮد و رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻧﭽﻪ را‬
‫آﻪ ﺧﻮدش ﮔﻔﺖ و ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻨﻴﺪ و آﺎﻣﻼً ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺁن ﺑﻮد و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺣﻀﺮت ﻓﺎروق را رد ﻧﻜﺮد ﭼﻮن ﻣـﻲ داﻧﺴـﺖ‬
‫آﻪ او ﺻﺎﺋﺐ اﺳﺖ و ﻣﻲ داﻧﺴـﺖ آـﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻓﺎروق‪ τ‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﻧﻨﻮﺷـﺘﻦ ﻧﺎﻣـﻪ و آﻔﺎﻳـﺖ آـﺮدن‬
‫ﻗﺮﺁن ﻣﺎﻳﻪ اﺧﺘﻼف و دو دﺳﺘﮕﻲ ﻣﻴﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﻋﻤـﻼً ﻧﻴـﺰ ﭼﻨـﻴﻦ ﺷـﺪ ـ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ τ‬را آﺎﻧﺪﻳﺪ ﺧﻼﻓـﺖ آـﺮدﻩ و ﺑـﻪ او‬
‫راي دادﻧﺪ ـ اﺧﺘﻼف ﺑـﺮ ﻃـﺮف ﺷـﺪ ـ ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺣـﺐ اﺋـﺘﻼف و ﺑﻐـﺾ‬
‫اﺧﺘﻼف را ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺣﺎآﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))اﮔﺮ ﺗﻮﺟﻴﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ )داﻳﺮ ﺑﺮ ﺗﺮﺣﻢ ﻋﻤﺮ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺑﺮ ﻃـﺮف ﺳـﺎﺧﺘﻦ ﻧـﺎراﺣﺘﻲ از وي(‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ـﺖ وي از رﺳـ‬‫ـﻦ ﻧﻴـ‬
‫ـﺘﻲ ﺣﺴـ‬‫ـﺤﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴـ‬
‫ﺻـ‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲ ﺷﺪ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از وي ﺗﺸـﻜﺮ و او را‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲ آﺮد ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺸﻢ ﻧﻤـﻮدﻩ‬
‫ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﺪ ))اﺧﺮﺟﻮا ﻋﻨﻲ(( ﻳﻌﻨﻲ از ﻧـﺰد ﻣـﻦ‬
‫ﺑﻴﺮون روﻳﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﻋﺮض ﺷﻮد؟ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﻴﭻ ﭼﻴﺰي‬
‫را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺳـﻮء ﻓﻬـﻢ و ﺣﻤﺎﻗـﺖ او‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺪﻟﻞ ﺁﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻪ ﻧﻴﻚ ﺳـﺮودﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺷﺎﻋﺮ‪:‬‬
‫إذا ﻟﻢ ﻳﻜﻦ ﻟﻚ ﺣﺴﻦ ﻓﻬﻢ‬
‫أﺳﺄت إﺟﺎﺑﻪ و أﺳﺄت ﻓﻬﻤﺎ‬
‫ً‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬هﺮﮔﺎﻩ ﺣﺴﻦ ﻓﻬﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬زﺷﺘﻲ ات در‬
‫ﺗﻤﺎم آﺎرهﺎ ﻇﺎهﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﮔﺮ دﻻﻳﻞ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻘـﻞ و ﻣﻨﻄـﻖ‬
‫ﺗﻮ ﺻﺤﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﭙﺬﻳﺮ آﻪ ﺳـﻜﻮت رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻀﺮت ﻓﺎروق اﻋﻈـﻢ و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺗﺮك ﻧﻮﺷﺘﻦ او دال ﺑﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻓﺎروق اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اﺳﺘﺪﻻل ﺧـﻮد دﭼـﺎر‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﺰرگ ﻧﺤﻮي ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﺪﻻً ﻣﻦ‬
‫أن ﻳﻐﻀﺐ ﻋﻠﻴﻪ وﻳﻘﻮل اﺧﺮﺟﻮا ﻋﻨﻲ(( )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺠـﺎي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ ﺑﺮ ﻋﻤﺮ و ﺑـﻪ ﺁﻧـﺎن ﺑﮕﻮﻳـﺪ از‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴﺮون روﻳﺪ( ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻴﺮهﺎ در ))ﻋﻠﻴـﻪ(( ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬و‪)) ،‬واو(( در ))اﺧﺮﺟـﻮا((‪،‬‬
‫واو ﺟﻤﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺬآﻮر ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺤﻴﺤﻲ اﺳﺖ؟ ﺑﻠﻪ اﮔﺮ‪ .‬واﺻﻞ ﺟﻤﻠﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻮد‪)) .‬أن ﻳﻐﻀﺐ ﻋﻠﻴﻪ وﻳﻘﻮل اﺧﺮج ﻋﻨـﻲ((‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ اﻟﻔـﺎظ ﺣـﺪﻳﺚ‪،‬‬
‫ﺑﺠﺎري ))اﺧﺮﺟﻮا((‪)) ،‬اﺧﺮج(( ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺒﻬﻪ ﻣﻲ آـﺮد‪ .‬ﺁري اﻋﺘـﺮاف‬
‫ﺧﻮد ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪)) ρ‬اﺧﺮﺟـﻮا(( ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺑﺮوﻳﺪ )ﺑﺎ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ( ﻓﺮﻣﻮد ﻧﻪ ))اﺧﺮج(( ﺑﻴﺮون‬
‫ﺑﺮو‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ و ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎهﺪ اﺳـﺖ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪τ‬‬
‫ﺳﻜﻮت ﻓﺮﻣﻮد و آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﻳـﺮادي در اﻳـﻦ ﺧﺼـﻮص‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ وﻗﺘﻲ ﺷﻮر و ﺳﺮ و ﺻﺪا ﺷﺪت ﮔﺮﻓـﺖ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد ))دﻋﻮﻧﻲ(( در آﻠﻤﻪ دﻋﻮﻧﻲ‬
‫)ﻣﺮا ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧـﻮد ﺑﮕﺬارﻳـﺪ( هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫راﻧﺪن و ﺑﻴﺮون آﺮدن ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲ اﻟﺨﺼـﻮص‬
‫آﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻌـﺪ از ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﺗﺎ ﻣﺪت ﺳﻪ روز در ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﻮد و‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ آﻨﺪ و ﻓﺮﻣﺎن ﺻـﺎدر‬
‫آﻨﺪ اﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﻪ‪ 3‬ﻣـﻮرد آـﻪ در ﺣـﺪﻳﺚ ﻗﺒﻠـﻲ‬
‫ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻓﺮﻣﻮد و ﺑﺲ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻟﻐﻮﻳـﺎت ﺧـﻮد اداﻣـﻪ دادﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺁﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻦ ﺳـﻮال آـﻨﻢ آـﻪ ﭼـﺮا‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ از اﻣﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻃﺎﻋﺖ آﺮدﻧﺪ وﻗﺘـﻲ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴـﺮون رﻓـﺘﻦ از ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫اﻣﺮ آﺮد؟ و ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺬﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‬
‫و ﺳﺨﻦ ﺑﻲ رﺑﻂ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ؟(( ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮاﻟﺶ ﭼﻨـﻴﻦ ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـﻲ دهـﺪ‪)) :‬ﭼـﻮن ﺁﻧـﺎن در‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد داﻳﺮ ﺑﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﻧﻮﺷﺘﻦ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ اﻧﮕﻴـﺰﻩ اي‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن در ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻪﻠﻟﺍ اآﺒﺮ!؟ ﺁﻳﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﺗﺎ وي را از ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﻣﻨـﻊ‬
‫آﻨﻨﺪ؟‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎﻩ آﺴـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫آﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﺒﺖ و اﺣﺘﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬هﻤﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ اي آﻪ او را ﻳﺎري آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫او آﻤﻚ رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ و روﺷـﻲ آـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺗﺒﻌﻴـﺖ آﺮدﻧـﺪ و ﺟـﺎن و‬
‫ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﺮاي او ﻓﺪا آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪارﻧـﺪ ـ ﺁري‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺗﻤﺎم ﻣـﺎ ﻳﻤﻠـﻚ ﺧـﻮد را‬
‫ﻓﺪا آﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺼـﺮت و ﻳـﺎري ﺁﻧـﺎن ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬دﻧﻴﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻧﺎن ﻓﺘﺢ آﺮد و‬
‫ﺟﺒﺎران روي زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻴﺼﺮ و آﺴﺮي را ﺗـﺎﺑﻊ‬
‫و ﻣﺤﻜﻮم ﺁﻧـﺎن ﮔﺮداﻧﻴـﺪ ـ و اآﻨـﻮن اﻳـﻦ ﻣـﺮد‬
‫ﻧﺎدان و ﺑﻲ ﺧﺮد )ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ( ﻗـﺪ ﻋﻠـﻢ آـﺮدﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﻠﻴـﻪ او ﻃﺮاﺣـﻲ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﻳـﺰي‬
‫آﺮدﻧﺪ! ﻋﻠﻴﻪ ﭼﻪ آﺴﻲ؟ ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ!!؟ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ))ﻓﺈﻧﻬﺎ ﻷﺣﺪي اﻟﻜﺒﺮ(( اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﮔﻨﺎهﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺑﻮدن و ﻣﻨﻄﻖ ﺻﺤﻴﺢ هﻤﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ؟ هﻤﻴﻦ ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺖ آـﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﻌﻘـﻮل‬
‫و ﻣﻨﻘﻮل ﺑﺰﻧﺪ؟! ﺁري ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣﺮﺗﻜـﺐ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗـﺎ ﻧﺼـﻮص ﻗـﺮﺁن و ﺣـﺪﻳﺚ را در‬
‫ﺧﺪﻣﺖ اهﺪاف ﭘﻠﻴﺪ رواﻓﺾ ﻗﺮار ﺑﺪهـﺪ او در ﺻـﺪد‬
‫اﺛﺒﺎت ﺗﺤﻘﻴﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ ،‬اﻣـﺎ او آـﻮر‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺎﻋﺮ ﭼﻘﺪر ﺧﻮب ﺳﺮودﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺳﻢ آﻪ ﺑﻪ آﻌﺒﻪ ﻧﺮﺳﻲ اي اﻋﺮاﺑﻲ‬
‫آﻪ اﻳﻦ رﻩ آﻪ ﺗﻮ ﻣﻲ روي ﺑﻪ ﺗﺮآﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳﭙﺲ ﻗﻮل ﺑﻲ اﺳﺎس ﺧﻮد را ﺗﻜﺮار آﺮدﻩ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬أﻧﻪ ﻳﻬﺠـﺮ((‬
‫ﻳﻌﻨﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺳﺨﻦ ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪون اﻃﺎﻟﻪ‬
‫آﻼم ﺑﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪)) :‬اﻟﺤﻘﻴﻘﻪ ﻇﺎهﺮﻩ‬
‫واﻟﺤﻤﺪ ﷲ(( ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس آﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺁﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ )اﻳﻦ هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ( ﺑﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ هـﺪاﻳﺖ ﺧـﻮد‬
‫اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﺟﺮﻳـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﺳـﺎدﻩ‬
‫ﻧﺒﻮد آﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷـﺨﺺ ﻋﻤـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او را ﻗﺎﻧﻊ آﺮدﻩ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻜﻮت وا ﻣﻲ داﺷـﺖ )!( آـﻪ او )رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ (ρ‬ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ و ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ در اﻣﺮ هﺪاﻳﺖ‬
‫اﻣﺖ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﻤﺮاهﻲ اﻣﺖ ﭼﻨﺎن ﺑﻴﻤﺎري ﺷﺪت‬
‫ﮔﻴﺮد آﻪ ﻣﺎﻧﻊ هﺪاﻳﺖ ﺷﻮد‪ .‬اﻣـﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻗﻮﻳﺘﺮ از اﻳﻦ ﺑﻮد و ﻋﻤﺮ ﻳﺎري دهﻨـﺪﮔﺎﻧﻲ داﺷـﺖ‬
‫آﻪ ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺑﺎ هﻢ ﺗﻮاﻓـﻖ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد آﻪ ﺳﺮ و ﺻﺪا زﻳﺎد ﺷـﺪ‪،‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻣـﺎن ﺧـﺪا را آـﻪ )ﻻ‬
‫ُوا‬‫ﻬـﺮ‬
‫ﺗﺠَْ‬
‫َﻻ َ‬ ‫ْتِ اﻟﻨ‬
‫ﱠﺒِﻲ( و )و‬ ‫َﻮ‬‫َ ﺻ‬
‫ْق‬‫َﻮ‬
‫ْ ﻓ‬
‫ﺗﻜُﻢ‬
‫َاَ‬ ‫َﺻ‬
‫ْﻮ‬ ‫ُﻮا أ‬‫َﻌ‬‫ْﻓ‬
‫ﺗﺮ‬‫َ‬
‫ﱢ‬ ‫‪1‬‬
‫ِ( را ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ْل‬‫َﻮ‬
‫ﻟﻘ‬‫ِﺎْ‬
‫ُ ﺑ‬‫ﻟﻪ‬‫َ‬
‫ً ﺳﺨﻦ ﺁﻧﺎن ﺷﮕﻔﺖ ﺁور‬ ‫ﻓﺈن ﺗﻌﺠﺐ ﻓﻌﺠﺐ ﻗﻮﻟﻬﻢ! ﻗﻄﻌﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ وﻗﺘﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬ﺧﺸـﻢ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﺧﺮﺟﻮا‬
‫ﻋﻨﻲ(( از ﻧﺰد ﻣـﻦ ﺑﻴـﺮون روﻳـﺪ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ او ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻤﺮ‪ τ‬را ﺧﺎﻣﻮش آﻨﺪ؟ در ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‬
‫آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺳﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺗﻮﺻﻴﻪ آـﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬را ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﺠﺎي‬
‫ﺧﻮد دﻟﻴﻞ روﺷﻦ و ﻗﻮي اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ آﻪ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻳﺸﺎن ﺑـﻮد و از ﻣﻮﺿـﻊ او‬
‫رﺿﺎﻳﺖ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ زﻳﺎد اﺧﺘﻼف و ﺳﺮ‬
‫و ﺻـﺪا ﺑـﻪ راﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﺁﻳـﻪ ﻗـﺮﺁن )ﻻ‬
‫ْ ‪ . . .‬اﻟﺦ( ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﻜُﻢ‬
‫َاَ‬‫ْﻮ‬‫َﺻ‬‫ُﻮا أ‬‫َﻌ‬‫ْﻓ‬
‫ﺗﺮ‬‫َ‬
‫ﺟﻨــﺎب ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳــﺪ ﺑﮕــﻮﻳﻢ‪ :‬ﺷــﻤﺎ ﺟﺮﻳــﺎن را‬
‫ﻣﻐﺮﺿﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادي و ﮔﺮ ﻧـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺮز ﻣﻲ ﺷﺪ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ))ﻟﻢ ﻳﺮﻓﻌﻮا أﺻﻮاﺗﻬﻢ‬
‫ﻓــﻮق ﺻــﻮت اﻟﻨﺒــﻲ(( ﻳﻌﻨــﻲ ﺻــﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬در ﺑﺮاﺑــﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬رﻓﻊ ﺻﻮت ﻧﻜـﺮدﻩ ﺳـﺮ و ﺻـﺪا در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ دﻻﻟﺖ ﺁﻳﻪ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻴﻤﺎر و ﻧﺎﺻﻮاب ﺗﻮ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ ﺟﻬﺎﻟـﺖ ﺗـﻮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺿﺮرش ﺑﻪ ﺧﻮدت ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻐﺾ‪ ،‬ﺣﺴﺪ و آﻴﻨﻪ اش را ﺑﻴﺮون‬
‫رﻳﺨﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺁﻧﺎن در اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن از ﺣﺪ و‬
‫ﻣﺮز رﻓﻊ ﺻﻮت و ﺟﻬﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﺑﻪ هﺠﺮ و‬
‫هﺬﻳﺎن )ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﮔﻮﻳﻲ( ﻣﺘﻬﻢ آﺮدﻧﺪ و اﻟﻌﻴﺎذ ﺑﺎﷲ‬
‫)!!( ﺳﭙﺲ ﺷﻮر و ﻏﻮﻏﺎ و اﺧﺘﻼف ﻧﻤـﻮدﻩ در ﺣﻀـﻮر‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﺰاع ﻟﻔﻈﻲ ﺑﻪ راﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻣـﻦ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎورم آﻪ اآﺜﺮﻳﺖ ﻗﺎﻃﻊ ﺁﻧﺎن ﻣﻮﺿـﻊ ﻋﻤـﺮ را‬

‫‪ .1‬ﺻﺪاﻳﺘﺎن را از ﺻﺪاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﻜﻨﻴﺪ و ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎ ﺻﺪاي‬

‫ﺑﻠﻨﺪ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ آﻪ ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺳـﻮدي ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا او ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ ﺁﻧﺎن اﺣﺘﺮام وي را رﻋﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ و در ﻣﻮرد ﻋﺪم رﻓﻊ ﺻﻮت در ﺣﻀﻮر وي اﻣﺮ‬
‫ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻲ داﻧﺴﺖ وﻗﺘـﻲ ﺁﻧـﺎن‬
‫اﻣﺮ ﺧﺪا را اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻧﻴﺰ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﻨﺪ )!( ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺒﻮت ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫اﻳﻦ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﭼﻮن ﻓﻜﺮ‬
‫آﺮد‪ ،‬ﻣﻦ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ در زﻧـﺪﮔﻲ ام ﻣﻄﻌـﻮن‬
‫ﺷﺪم ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﻢ ﺑﺮ ﺁن ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺷـﻮد‬
‫و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻋﻴﺐ ﺟﻮﻳﺎن ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳـﻦ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺑﻴﻬـﻮدﻩ اﺳـﺖ و در ﻣـﻮرد ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫اﺣﻜﺎم آﻪ در ﺣﺎل ﻣﺮض ﻣﻮت ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫ﺑﺴﺎ ﻣﺸﻜﻮك ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷـﺪ )!( ﭼـﻮن اﻋﺘﻘـﺎد ﺁﻧـﺎن‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ هﺬﻳﺎن و ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﮔﻮﻳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻪ ﻗـﻮت‬
‫ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﻐﻔﺮواﻪﻠﻟﺍ )!(‪ .‬از اﻳـﻦ ﻗـﻮل‬
‫)ﺁﻧﺎن( در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺎﻳﺐ ﺷـﺪﻩ ﻣﻌـﺬرت ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻢ )!!( ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺿﻤﻴﺮ و وﺟـﺪان ﺁزاد ﺧـﻮد را‬
‫ﻗﺎﻧﻊ آﻨﻢ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب ﺑﺨﺸـﻮدﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻳﺎران او و آﻠﻴـﻪ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ در‬
‫ﻣﺤﻀﺮ او ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ از اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﺎراﺣﺖ ﺷـﺪﻩ‬
‫و ﺑﻪ ﺣﺪي ﮔﺮﻳﻪ آﺮدﻧﺪ آـﻪ رﻳـﮓ هـﺎ از اﺷـﻜﻬﺎي‬
‫ﺁﻧﺎن ﺧﻴﺲ ﮔﺮدﻳﺪ و اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ را ﻣﺼـﻴﺒﺘﻲ ﻋﻈﻤـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻠﻘﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪم آﻪ آﻠﻴﻪ ﺗﻮﺟﻴﻬﺎﺗﻲ را آـﻪ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﻣﻮﺟﻪ ﺟﻠﻮﻩ دادن اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮك‬
‫آﻨﻢ ﺣﺘﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺑﻄﻮر آﻠﻲ ﻣﻨﻜﺮ اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‬
‫ﺷﻮم ﺗـﺎ از ﻧـﺎراﺣﺘﻲ هـﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از ﺁن اﺣﺴـﺎس‬
‫ﺁراﻣﺶ آﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ آﺘﺐ ﺻـﺤﺎح ﺁن را ﻧﻘـﻞ آﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻧﺪ و ﺻﺤﺖ ﺁن را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺁﻧﺮا ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺧﻮﺑﻲ آﻨﻨﺪ(( )!(‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬دﻟـﻮش را ﺁوﻳـﺰان‬
‫آﺮدﻩ ﺗﺎ اﺳﺘﻔﺮاﻏﻬﺎي ﺧﻮد را آﻪ ﺻﻔﺤﺎت آﺘﺎﺑﺶ را‬
‫ﺑﺪان ﺳﻴﺎﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴـﺮون ﺁورد او‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ رﻳﺴﻤﺎن اﺳﻼم را از‬
‫ﮔﺮدﻧﺶ ﺑﻴﺮون ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣـﺎﻻ ﭼﮕﻮﻧـﻪ او ﻣـﺪﻋﻲ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (85‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(136-137‬‬

‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻮﺷﺘﻦ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻲ‬
‫ﺳﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺒﻮﺗﺶ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺘﻀـﺎ‬
‫ﻣﻲ آﺮد زﻳـﺮا آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺮاي او )ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪(ρ‬‬
‫اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻗﺎﻳـﻞ ﻧﺒـﻮدﻩ از وي اﻃﺎﻋـﺖ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ او را ﻣﺘﻬﻢ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺎﻟﻔﺮض اﮔـﺮ‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آـﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﻻزم و ﺿـﺮوري ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ ﻣـﺎﻣﻮر ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺁن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺧﻮدداري ﻣﻲ آﻨـﺪ ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺧﺪا اﺳﺖ و وﻇﻴﻔﻪ اش ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ اﺳـﺖ‬
‫و او ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻴﺎري ﻧﺪارد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬
‫ِن‬
‫ْ‬ ‫َإ‬
‫ﺑﻚَ و‬ ‫ْ ر‬
‫َﱢ‬ ‫ِﻦ‬‫ﻟﻴْﻚَ ﻣ‬ ‫َ إ‬
‫َِ‬ ‫ِل‬
‫ﻧﺰ‬‫ُْ‬
‫ﻣﺎ أ‬‫ْ َ‬‫ﱢﻎ‬
‫ﺑﻠ‬ ‫ﱠﺳُﻮل‬
‫ُ َ‬ ‫ﻬﺎ اﻟﺮ‬‫ﻳَ‬‫َﱡ‬‫ﻳﺎ أ‬‫)َ‬
‫ِــﻦ‬
‫َ‬ ‫ـﻤﻚَ ﻣ‬
‫ِـ ُ‬
‫ْﺼ‬‫ﻳﻌ‬
‫َﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫و‬
‫ُُﱠ‬‫َﻪ‬‫ﻟﺘ‬
‫ِﺳَــﺎَ‬
‫َ ر‬
‫ْــﺖ‬
‫ﱠﻐ‬‫ﺑﻠ‬
‫ﻤــﺎ َ‬‫ْ ﻓ‬
‫ََ‬ ‫َــﻞ‬
‫ْﻌ‬‫ﺗﻔ‬‫ْ َ‬‫ﻟــﻢ‬
‫َ‬
‫ﱠﺎسِ()اﻟﻤﺎﺋﺪة‪ :‬ﻣﻦ اﻵﻳﺔ‪. (67‬‬ ‫اﻟﻨ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺗـﻮ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﺑﻼغ آﻦ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻜﺮدي‪ ،‬اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗـﻮ را‬
‫از ﮔﺰﻧﺪ ﻣﺮدم ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ .‬در ﺟـﺎﻳﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫هﻮ‬
‫َ‬ ‫ْ ُ‬ ‫َى( )إ‬
‫ِن‬ ‫ﻬﻮ‬
‫ﻟَ‬‫َﻦِ اْ‬ ‫ُ ﻋ‬‫ِﻖ‬‫ْﻄ‬
‫ﻳﻨ‬‫ﻣﺎ َ‬
‫ََ‬‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ﻳـﻮﺣَﻰ( اﻟـﻨﺠﻢ )‪ (3-4‬ﺗﺒﻠﻴـﻎ از وﻇـﺎﻳﻒ‬ ‫ٌ ُ‬‫َﺣْﻲ‬‫ِﱠﻻ و‬
‫إ‬
‫ﻣﻨﺼﺒﻲ هـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﭼـﻪ از راﻩ آﺘﺎﺑـﺖ و‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﭼﻪ از راﻩ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ و ﻧﻄﻖ آﺮدن‪ ،‬درﺳﺖ‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻗﻮﻻً ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬اﻣﺮ آـﺮد‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﻣﺸﺮآﺎن را از ﺟﺰﻳﺮﻩ اﻟﻌﺮب ﺑﻴﺮون آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺟﻨـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫اﺧﺘﻼف از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻨﺼـﺮف ﺷـﺪ‪ ،‬ﺗﻬﻤـﺖ و ﻃﻌـﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻪ ﻣﺤـﺾ ﻃﻌـﻦ و‬
‫اﺧﺘﻼف ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺗﺒﻠﻴـﻎ ﻣﻨﺼـﺮف ﺷـﺪ؟ و هـﺮ آـﺲ‬
‫ﻗﺮﺁن‪ ،‬آﺘﺎب ﺧﺪا را ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ داﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﺣﻘﻴﻘﺖ رﺳﺎﻟﺖ و ﻧﺒﻮت ﭼﻘـﺪر‬
‫ﻧﺎﺁﮔﺎﻩ و ﺟﺎهﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﺗﻤـﺎم ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان از‬
‫ﻃﺮف اﻗـﻮام ﺧـﻮد ﻣـﻮرد ﺷـﻜﻨﺠﻪ هـﺎ و ﻋـﺬاﺑﻬﺎي‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺴﻤﻲ و روﺣﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ هﺎ و ﻋـﺬاﺑﻬﺎي ﺑـﻪ اﻧـﺪازﻩ ﺳـﺮ ﻣـﻮ هـﻢ‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ اﻧﺒﻴﺎ را از ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ و ﻣـﺎﻣﻮرﻳﺘﻲ‬
‫آﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﻮآﻮل ﺷﺪﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺼـﺮف‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و ﺧﺎﺗﻢ اﻻﻧﺒﻴـﺎ ﻣـﻮرد ﺗﻬﺪﻳـﺪات‪،‬‬
‫ﺷﻜﻨﺠﻪ هـﺎ و زﻳـﺎدﻩ روﻳﻬـﺎﻳﻲ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺸﺮآﺎن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ او را از ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ ﺁﺳـﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻨﺼﺮف آﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا در ﺣـﻖ او و ﻳـﺎراﻧﺶ ﺗﻌـﺪي‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻋﺬاب ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬در درﻩ‬
‫ـﺎدي‬
‫ـﺮﻩ اﻗﺘﺼـ‬‫ـﺪاﻧﺶ را ﻣﺤﺎﺻـ‬ ‫ـﻪ او و ﺧﺎﻧـ‬
‫ـﺎي ﻣﻜـ‬‫هـ‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ اﻟﻘﺎب ﻃﻨﺰ ﺁﻣﻴﺰ و اﺳﺘﻬﺰاء ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎدوﮔﺮ و دﻳﻮاﻧﻪ او را ﻳﺎد آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ‬
‫هﻤﻪ ﻓﺸﺎرهﺎ او را از ﺗﺒﻠﻴﻎ دﻳـﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬ذرﻩ‬
‫اي ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺁن ﺣﻀﺮت و ﺻﺤﺎﺑﻪ هﻤﭽﻨﺎن در راﻩ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ﺟﻬﺎد آﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧـﺎن را روي‬
‫زﻣﻴﻦ ﺗﻤﻜﻴﻦ داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳـﻴﺪﻧﺪ و دﻳـﻦ او‬
‫ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ادﻳﺎن ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي رﺳـﻴﺪ و ﺑﺨـﺎﻃﺮ هﻤـﻴﻦ‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﺷﻬﺎﻣﺖ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدﻳﺪ آﻪ ﻳﻚ ﺑﭽـﻪ‬
‫راﻓﻀﻲ ﻗﺪ ﻋﻠﻢ آﺮدﻩ ادﻋﺎ ﻣـﻲ آﻨـﺪ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬
‫اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و از ﻓﺮﻣﺎن‬
‫او اﻃﺎﻋــﺖ ﻧﻜﺮدﻧــﺪ و او را ﻣــﺘﻬﻢ و ﻣﻄﻌــﻮن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ!!؟ ﺁري‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺪا اﺳﺖ آـﻪ ﻧـﺰد ﺟﻨـﺎب‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻓﻬﺎ و ﺳﺨﻨﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣـﺎل ﺧﺮﻳـﺪﻩ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻟﺬا او هـﻴﭻ اﺷـﻜﺎﻟﻲ ﻧﻤـﻲ ﺑﻴﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﺻــﻔﺤﺎت آﺘــﺎﺑﺶ را ﺑــﺎ ﮔﺰاﻓــﻪ ﮔﻮﻳﻴﻬــﺎ و دروغ‬
‫ﭘﺮدازﻳﻬﺎ ﺳﻴﺎﻩ آﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪي ﮔﺮﻳﻪ آﺮد آـﻪ رﻳﮕﻬـﺎ از اﺷـﻜﻬﺎﻳﺶ ﺧـﻴﺲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺎهﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﮔﺮﻳـﻪ آﺮدﻧـﺪ‬
‫آﻪ رﻳﮕﻬﺎ را ﺑﺎ اﺷﻜﻬﺎي ﺧﻮد ﺧـﻴﺲ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬و در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻃﺮاﺣﻲ‬
‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و اآﺜﺮﻳﺖ ﺁﻧﺎن از ﻣﻮﺿﻊ ﻋﻤـﺮ‪ τ‬ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ!! ‪ . . .‬و ﻏﻴﺮﻩ‪.‬‬
‫و ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از آﺎﻧﻮن ﮔﻤﺮاهـﻲ اش ﻳـﺎري‬
‫ﺟﺴﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻳﻞ هﺴﺘﻢ آﻪ در ﻣـﻮرد‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺮﻃـﺎس دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺷـﻴﻌﻪ را ﺑﭙـﺬﻳﺮم‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺗﻮام ﺑﺎ ﻗـﺮاﺋﻦ‬
‫و ﺷﻮاهﺪ ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﺻـﺪر‬
‫را هﺮﮔﺰ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻲ آﻨﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ از او ﭘﺮﺳـﻴﺪم‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺳﻴﺪﻧﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬از ﻣﻴـﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪ آﻪ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬اﺳﺖ؟ و ﺑﺪون‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺗﻴﺰ هﻮﺷﻲ او اﺳﺖ‪ .‬ﺳـﻴﺪ ﺻـﺪر‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤﺮ ﻧﺒﻮد آﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼـﺪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﭘﻲ ﺑﺮد ﺑﻠﻜﻪ اﻏﻠﺐ ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ در ﺟﻠﺴﻪ ﺁﻧﭽﻪ را آـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﻬﻤﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ اﺷﺎراﺗﻲ آﺮدﻩ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪)) :‬إﻧﻲ ﻣﺨﻠﻒ‬
‫ﻓﻴﻜﻢ اﻟﺜﻘﻠﻴﻦ((‪ .‬ﻣﻦ دو ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ را ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﻢ ﮔﺬاﺷﺖ ـ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﻋﺘﺮﺗﻲ اهﻞ ﺑﻴﺘـﻲ‪،‬‬
‫ً ـ ﻳﻜـﻲ‬ ‫ﻣﺎ إن ﺗﻤﺴﻜﺘﻢ ﺑﺼﻤﺎ ﻟﻦ ﺗﻀﻠﻮا ﺑﻌﺪي أﺑﺪا‬
‫آﺘﺎب ﺧﺪا ﻗﺮﺁن و دوﻣﻲ ﻋﺘـﺮت و اهـﻞ ﺑﻴـﺖ ﻣـﻦ‪،‬‬
‫ﻣﺎدام آﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﺗﺎ ﭼﻨﮓ ﺑﺰﻧﻴﺪ‪ ،‬هﺮﮔـﺰ ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻣﻦ ﮔﻤﺮاﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬و در ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻮت ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ً‪.‬‬
‫ً ﻻﺗﻀﻠﻮا ﺑﻌـﺪي اﺑـﺪا‬ ‫ﺑﻮد‪ :‬هﻠﻢ اآﺘﺐ ﻟﻜﻢ آﺘﺎﺑﺎ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ آﺘﺎﺑﻲ ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ ﺑﻨﻮﻳﺴـﻢ آـﻪ‬
‫هﺮﮔﺰ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ دﭼﺎر ﮔﻤﺮاهﻲ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮﻳﺪ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ آﻪ ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠـﻪ ﺁﻧـﺎن ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻧﭽﻪ را‬
‫ً ﻣﻮرد ﺗﺎآﻴـﺪ ﻗـﺮار‬ ‫آﻪ در ﻏﺪﻳﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬آﺘﺒﺎ‬
‫دهﺪ و ﺁن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﺗﻤﺴﻚ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ آﺘﺎب ﺧﺪا‬
‫و ﻋﺘﺮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و هﻤﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺳﻴﺪ و ﺳﺮدار‬
‫ﻋﺘﺮت ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳـﻦ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮي ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺎراﺗﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪،‬‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑـﺪان اﺷـﺎرﻩ ﻧﻤـﻮدﻩ‬
‫اﻧﺪ ـ اﻏﻠﺐ ﻗﺮﻳﺶ درﺑﺎرﻩ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪن ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫راﺿﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻠﻲ آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺁﻧـﺎن ﺑـﻮد و‬
‫ﻋﻈﻤﺖ و ﻏﺮور ﺁﻧﺎن را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﭘﻮزﻩ ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎك آﺸﻴﺪﻩ ﺑﻮد و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺁﻧﺎن را آﺸﺘﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺁﻧﺎن )ﻗﺮﻳﺶ و ﺻﺤﺎﺑﻪ( در ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫هﺮﮔﺰ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﭼﻨـﻴﻦ ﺟﺴـﺎرﺗﻲ آـﻪ در ﺟﺮﻳـﺎن ﺻـﻠﺢ‬
‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ و در ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺖ ﺑﺮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺷـﺒﻴﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺴﺎرت هﺎﻳﻲ در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‬
‫و ﺗﺎرﻳﺦ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻮ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻲ آﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣـﻪ در ﻣـﺮض وﻓـﺎت‬
‫ـﺮات‬ ‫ـﻪ ﺟـ‬
‫ـﻮدﻩ ﺑـ‬
‫ـﺠﻴﻊ ﻧﻤـ‬
‫ـﺮﻳﻦ را ﺗﺸـ‬
‫ـﻲ از ﺣﺎﺿـ‬
‫ﺑﺮﺧـ‬
‫واداﺷﺖ آﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁن ﺷـﻮر و ﻏﻮﻏـﺎ در ﻣﺤﻀـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪((.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﻣﻦ در واﻗﻊ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ آﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ زﻳﺮآـﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮم )رواﻓﺾ( ﻏﺒﻄﻪ ﺧﻮرم و رﺷﻚ ﺑـﺮم ﻳـﺎ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻘـﻞ ﺑﻴﻤـﺎر ﺁﻧـﺎن اﻇﻬـﺎر ﻏـﻢ و اﻧـﺪوﻩ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﻴﻌﻪ رواﻓﺾ ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳـﺖ‬
‫و اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺑﺮاي ﺻـﺤﺖ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻗـﺮاﺋﻦ و ﺷـﻮاهﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي هﻤﺮاﻩ دارد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺮاﺋﻦ ﭼﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻗـﺮاﺋﻦ هﻤـﻴﻦ ﺗﺠﺰﻳـﻪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻮﺿﻊ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬هﺴـﺘﻨﺪ؟‬
‫هﺮ آﺲ ﺳﺨﻦ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر را ﺑﺸﻨﻮد ﻓﻜﺮ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ او )ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر( ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺮ وي وﺣﻲ‬
‫ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ از اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‪)) :‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻧﺒﻮد آﻪ ﻣﻘﺼﺪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ τ‬را ﻓﻬﻤﻴﺪ ﺑﻠﻜـﻪ اﻏﻠـﺐ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد((‪ ،‬در‬
‫ﺷﮕﻔﺖ هﺴﺘﻢ و هﻤﻮارﻩ در ﺷﮕﻔﺖ ﺧـﻮاهﻢ ﺑـﻮد‪ .‬ﺁري‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ آﻪ ﺟﻨﺎب ﺑﺎﻗﺮ ﺻـﺪر‪ ،‬ﺳـﻴﻨﻪ‬
‫هﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﭘـﺎرﻩ آـﺮدﻩ و ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ در‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻓـﺮا ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ)!!؟(‬
‫ﺟﻨﺎب ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر در اداﻣﻪ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭼﻨـﻴﻦ اﺷـﺎراﺗﻲ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً در ﻳﻜﻲ از ﻓﺮازهـﺎي ﺳـﺨﻨﺎﻧﺶ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ))إﻧﻲ ﻣﺨﻠـﻒ ﻓـﻴﻜﻢ اﻟﺜﻘﻠـﻴﻦ ‪ . . .‬اﻟـﺦ و‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ را آﻪ در ﺁن ﺁﻣﺪﻩ ))ﻣـﻦ آﻨـﺖ ﻣـﻮﻻﻩ‬
‫ﻓﻌﻠﻲ ﻣﻮﻻﻩ(( را ﻳﺎد ﺁور ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و هﺎدﻳﺶ ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷـﻮد‬
‫آﻪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ )ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ (τ‬اﻳﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬هﻤـﺎن‬
‫ﻃﻮر آﻪ ﺗﻮ )ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر( ﻣﺪﻋﻲ هﺴـﺘﻲ‪ ،‬ﭼـﻪ ﻧﻴـﺎزي‬
‫ﺑﻮد آﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ دوﺑﺎرﻩ ﺗﻜﺮار ﺷﻮد و ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در دو ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر و در رواﻳـﺎﺗﻲ آـﻪ‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺁﻧﻬﺎ را در ﺻﺤﺎح ذآﺮ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(85-86‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(137-138‬‬

‫ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪ ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و آﺴﻲ ﻣﻨﻜﺮ ﺁن ﻧﻴﺴـﺖ؟‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ دو ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮاي اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮﺿـﻊ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ آﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﻨـﺪ؟! اﻟﺤـﻖ واﻻﻧﺼـﺎف ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ از دﻳﺮ زﻣﺎن‬
‫ﺑﺎ ﺻﺪاي ﻃﺒﻞ و دهﻞ ﮔﻮﺷﻬﺎي ﻣﺎ را ﭘﺮ آﺮدﻩ ﺷﺮوع‬
‫ﺑﻪ ﺑﻲ ﻧﻮاﺧﺘﻦ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در آﺘﺒﺸـﺎن و ﭼـﻪ ﺑـﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ زﺑﺎن ﻋﻠﻤﺎ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﺪور از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺑﻬﺎم و ﺑـﺎ ﺻـﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠـﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻼﻓﺼﻞ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻧــﺎن از اﺣﺎدﻳــﺚ ﻳــﺎد ﺷــﺪﻩ و از اﺣﺎدﻳــﺚ و‬
‫رواﻳﺎﺗﻲ دﻳﮕﺮ در ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪ ادﻋﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬إن هﺬا اﺧﻲ و وﺻﻲ و‬
‫ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ ﻓﻴﻜﻢ ﻓﺎﺳﻤﻌﻮا ﻟﻪ واﻃﻴﻌﻮا‪ 1 ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﺁﻗـﺎي ﻣﻮﺳـﻮي در آﺘـﺎب ﺧـﻮد ﺑﻨـﺎم‬
‫))ﻣﺮاﺟﻌﺎت(( ‪ 2‬ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﭼﻬﻞ‪ 40‬ﻧﺺ ﺻـﺮﻳﺢ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬وارد ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫آﺘﺎب ﻋﻼﻣﻪ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺷﺒﺮ‪)) ،‬ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ(( ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺳﻴﺰدﻩ ﺣﺪﻳﺚ واﺿـﺢ و روﺷـﻦ درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﺛﺒﺎت ﻧﺺ داﻳﺮ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺑﻮدن اﻳﻦ هﻤﻪ رواﻳﺎت ﭼﺮا اآﻨﻮن ﺁﻧﺎن ﺑﻪ دﻻﻳـﻞ‬
‫واهﻲ و ﻏﻴﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﺗﺎآﻴـﺪ‬
‫دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ و در ﺁن اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‬
‫را ﺗﺼﺮﻳﺢ آﻨﺪ؟ اﮔﺮ ﺁﻧﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ آـﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫هﻤﻪ ﺁن ﻧﺼﻮص را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارﻧﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺎوﻳـﻞ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘـﻲ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ اﻳﻦ هﻤﻪ ﻧﺼﻮص ﺻﺮﻳﺢ و روﺷﻦ را‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻏﺪﻳﺮ را آﻪ در ﻣﻼ ﻋﺎم‪ ،‬ﻃﺒﻖ ادﻋﺎي ﺁﻧـﺎن اﻋـﻼم‬
‫ً ﺁﺷـﻜﺎر ﻧﻜـﺮدن‬‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫ﻳﻚ ﻣﻜﺘﻮب ﻣﺠﻬﻮل آﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد در ﻳﻚ ﺟﻤﻊ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫اﻧﺪك ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ ﻋﻘـﻞ و ﻣﻨﻄـﻖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺟﻨﺎب ﺳﻴﺪ ﺑﺎﻗﺮ در ﮔـﺰاف ﮔـﻮﻳﻲ آﻮﺗـﺎهﻲ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﻜﺎﻧﻪ‪ ρ‬اراد ان ﻳﻘﻮل‪)) ،‬ﻋﻠﻴﻜﻢ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﺪ داﺷـ‬‫ـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻗﺼـ‬
‫ـﻲ ﭘﻴـ‬
‫ـﻲ(( ﻳﻌﻨـ‬‫ـﺎﻟﻘﺮﺁن و ﻋﻠـ‬‫ﺑـ‬

‫‪ .1‬دﻟﻴﻞ ﺑﻄﻼن اﻳﻦ رواﻳﺖ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬اﻟﻤﺮاﺟﻌﻪ ‪ 48‬ص )‪.)169-181‬‬
 ‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻻزم اﺳﺖ آـﻪ از ﻗـﺮﺁن و ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ آﻨﻴﺪ((‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻳﻪ ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻗﺮﺁن ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻋﻠﻲ واﺟـﺐ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺳـﻮال اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در دﻳـﻦ‬
‫اﺳﻼم ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻬﺘﺮ‬
‫و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ؟ آﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎهﺶ در دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﻘـﺪم از‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ρ‬اﺳﺖ؟ ﺣﺎﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻳﺎﺗﻲ آـﻪ ﺗﺒﻌﻴـﺖ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را واﺟـﺐ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ دارﻧﺪ؟ ﺁﻳـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‪،‬‬
‫ُﻢ‬
‫ُ‬ ‫ﺗـﺎآ‬ ‫ﻣـﺎ ﺁَ‬ ‫در ﺁﻳﻪ ‪ 7‬ﺳـﻮرﻩ ﺣﺸـﺮ ﻧﻤـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪) :‬و‬
‫ََ‬
‫ﻬﻮا( ﺁﻧﭽﻪ را‬ ‫ﻧﺘ‬
‫َُ‬ ‫َﺎْ‬
‫ُ ﻓ‬ ‫ْﻪ‬‫َﻨ‬‫ْ ﻋ‬‫ُﻢ‬
‫ﻬﺎآ‬‫ﻧَ‬
‫ﻣﺎ َ‬‫ََ‬ ‫وﻩ و‬
‫ُ ُ‬‫َﺨُﺬ‬
‫ُ ﻓ‬ ‫ﱠﺳُﻮل‬ ‫اﻟﺮ‬
‫آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ دهـﺪ‪ ،‬ﺁن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳـﺪ و‬
‫از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﻊ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺎز ﺑﻴﺎﻳﻴـﺪ‪ .‬در‬
‫َﻻ‬ ‫ِﻦٍ و‬‫ْﻣ‬
‫ِﻤـﺆ‬
‫َ ﻟُ‬ ‫َـﺎن‬ ‫ﻣﺎ آ‬ ‫ََ‬‫ﺁﻳﻪ ‪ 34‬اﺣﺰاب ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ﻬـﻢ‬
‫ُ‬ ‫ﻟُ‬‫َ َ‬‫ﻳﻜُـﻮن‬
‫ْ َ‬ ‫َن‬
‫ً أ‬‫ﻣـﺮا‬ ‫َْ‬‫ُ أ‬‫ﻟﻪ‬‫َﺳُـﻮُ‬
‫َر‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫َﻰ‬‫َا َﻗﻀ‬‫ِذ‬ ‫ٍ إ‬‫َﺔ‬‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬
‫ﻣﺆ‬‫ُ‬
‫َﻼﻻً‬ ‫ﱠ ﺿ‬ ‫َﻞ‬
‫ﺪ ﺿ‬
‫َْ‬‫َﻘ‬
‫ُ ﻓ‬ ‫ﻟﻪ‬
‫َﺳُﻮَ‬
‫َر‬ ‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ﺺ‬
‫ِْ‬‫ﻳﻌ‬
‫ْ َ‬‫ﻣﻦ‬
‫ََ‬‫ْ و‬
‫ِﻢ‬ ‫ِه‬
‫ﻣﺮ‬ ‫َ‬
‫ْ أْ‬ ‫ِﻦ‬
‫ة ﻣ‬ ‫َُ‬‫ﻟﺨِﻴَﺮ‬
‫اْ‬
‫ً(‪.‬‬‫ﻣﺒِﻴﻨﺎ‬ ‫ُ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬هﻴﭻ ﻣﺮد و زن ﻣﻮﻣﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻴﺼـﻠﻪ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫و رﺳﻮﻟﺶ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻴﺎري ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬هـﺮ آـﺲ از‬
‫ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ آﻨﺪ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﮕـﺎﻩ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎآﻲ ﺳﻘﻮط آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ((.‬در ﺁﻳﻪ ‪ 31-32‬ﻋﻤﺮان‬
‫ِﻲ‬ ‫ُﻮﻧ‬‫ﺗﺒِﻌ‬
‫َـﺎﱠ‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﻓ‬
‫ﺗﺤِﺒﱡـﻮن‬ ‫ْ ُ‬ ‫ُﻢ‬
‫ْـﺘ‬‫ُﻨ‬‫ْ آ‬
‫ِن‬‫ْ إ‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ُ) :‬ﻗـﻞ‬
‫ٌ(‪.‬‬‫رﺣِﻴﻢ‬
‫ٌ َ‬‫ﻔﻮر‬ ‫َُ‬‫وﻪﻠﻟﺍ ﻏ‬
‫ُْﱠ‬
‫َ‬ ‫ﻮﺑﻜﻢ‬
‫ﻧ َُ‬‫ُُ‬‫ْ ذ‬
‫ﻜﻢ‬‫ﻟُ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﺮ‬
‫ْﻔ‬‫وﻳﻐ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ََ‬
‫ﻳﺤﺒُُِْ‬
‫ﺒﻜﻢ‬ ‫ُْ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔـﺮ ﺷـﻤﺎ ﻪﻠﻟﺍ را دوﺳـﺖ‬
‫ـﻮض‬ ‫ـﺪ‪ ،‬در ﻋـ‬ ‫ـﺖ آﻨﻴـ‬ ‫ـﻦ اﻃﺎﻋـ‬ ‫ـﺎﻩ از ﻣـ‬ ‫ـﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕـ‬ ‫دارﻳـ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺒـﺖ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ ﮔﻨﺎهـﺎن ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗـﺮار ﺧﻮاهـﺪ داد‪ .‬هﻤﺎﻧـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪﻩ و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻔـﺎوت اﻳـﻦ ﺁﻳـﺎت ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﺎ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر ﭼﻘﺪر زﻳﺎد اﺳﺖ آﻪ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺑﺎﻟﻘﺮﺁن و ﻋﻠﻲ!؟ رواﻓﺾ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪τ‬‬
‫را ﻣﻌﺼﻮم ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و در ﭼﻨﻴﻦ ﺣـﺎﻟﺘﻲ ﻃﺒﻌـﺎ او‬
‫را ﺑﺎ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ و ﺗﻤـﺎم‬
‫ﮔﻔﺘﻪ هﺎي وي را ﺣﻖ و از ﺟﺎﻧﺐ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪن ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬اﺳﺖ!؟ اآﻨﻮن از اﻳﻦ ﻣﺮد )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﻣﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺁﻗﺎي ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‪ ،‬ﭼـﻪ آﺴـﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷـﺪﻩ و ﺑـﻪ ﺗـﺮك ﺁن‬
‫ﻣﺮدم را دﻋﻮت ﻣﻲ دهﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻗـﻮل‪)) :‬ﻋﻠـﻴﻜﻢ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﺮﺁن وﻋﻠﻲ(( ﺟﻨﺎب ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‪ ،‬ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫را از اﺳﺎس و ﭘﺎﻳﻪ ﻣﻨﻬـﺪم ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ؟ ﭘـﺲ ﺗـﻮ‬
‫ـﺎب‪:τ‬‬ ‫ـﻦ ﺧﻄـ‬
‫ـﺮ ﺑـ‬
‫ـﺮت ﻋﻤـ‬
‫ـﻮل ﺣﻀـ‬
‫ـﻴﺮ ﻗـ‬‫ـﻮن ﺗﻔﺴـ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣـ‬
‫))ﺣﺴﺒﻨﺎ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ(( آـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ اش واﺿـﺢ‪ ،‬اﺳـﺖ و‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ اش ﺻﺤﺎﺑﻲ واﻻ ﻣﻘﺎم رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ هﻤﻪ هﺬﻳﺎن و ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ آـﺮدي و ﺑـﻪ ﺟﻨـﺎب‬
‫ﺑﺎﻗﺮ ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻜﺮدي ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ او‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ اي اﻓﺮاﻃﻲ‬
‫و در اﻋﺘﻘﺎدش ﮔﻤﺮاﻩ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻋﻘﻼﻧﻴـﺖ و ﻣﻨﻄـﻖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ آﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻮ‬
‫را ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮﺗﺒﻪ اي رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬واي ﺑﺮ ﺗـﻮ‬
‫و اﻓﺴﻮس ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻲ ﺑﻀﺎﻋﺘﻲ ﻋﻘﻠﻲ!‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﻗﺎي ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر آﻪ ))اﻏﻠﺐ ﻗﺮﻳﺶ‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬زﻳﺮا او آـﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻏﺮور ﺁﻧﺎن را از ﺑـﻴﻦ ﺑـﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻴﻨـﻲ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﺎﻟﻴﺪﻩ ﺑﻮد و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎن ﺁﻧـﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ ((.‬ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻨﺎب ﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‬
‫))از ﻗﺮﻳﺶ(( ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ؟ ﻣﺸﺮآﺎن ﻣﻜـﻪ ﻳـﺎ‬
‫اﺻﺤﺎب ﮔﺮاﻣﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬؟ اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮرش ﻣﺸﺮآﻴﻦ ﻣﻜـﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻮد آﻪ ﻏﺮور ﺁﻧﻬﺎ را‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﻲ ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﺎﻟﻴﺪ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن را از ﭘﺎ در ﺁورد؟ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻲ ﺑـﻮد آـﻪ در‬
‫ﻏﺰوات ﺑﺪر‪ ،‬اﺣﺪ ﺣﻨﻴﻦ و ﻏﻴـﺮﻩ ﺑـﺎ ﻣﺸـﺮآﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪ؟! ﺁﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ در اﻳﻦ ﻏﺰوات و ﻣﻌﺮآﻪ‬
‫هﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺒﻮدﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،τ‬ﻋﻤـﺮ‪ ،τ‬ﻋﺜﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ )زﺿﻮان ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌـﻴﻦ( از ﭘـﻴﺶ‬
‫آﺴﻮﺗﺎن ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ؟‪ . . .‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬در‬
‫ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﺸﺮآﻴﻦ‪ ،‬هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺰﻳﺘـﻲ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮرش از ﻗـﺮﻳﺶ ﺻـﺤﺎﺑﻪ هﺴـﺘﻨﺪ و اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫راﺟﺢ ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻴﺎق آـﻼم و‬
‫ﺳﺨﻨﺶ ﺑﺪان اﺷﺎرﻩ دارد‪ .‬در اﻳـﻦ ﺗﺮدﻳـﺪي وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد آﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،τ‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ،τ‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ،τ‬و اآﺜﺮ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺪون‬
‫ﺷﻚ ﻗﺮﻳﺶ هﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﺁﻏﻮش اﺳﻼم در ﺁﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬اآﻨـﻮن‬
‫ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻳﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻏـﺮور و ﺷـﻮآﺖ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﺷﻜﺴﺖ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را از ﭘـﺎ‬
‫در ﺁورد؟؟!! و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻧـﺎن ﺑـﺎ دل و‬
‫ﺟﺎن و رﻏﺒﺖ و رهﺒﺖ )ﺑـﻴﻢ و رﺟـﺎء( وارد اﺳـﻼم‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ؟ آﺪام ﻋﺎﻗﻞ آﻪ اﻧﺪك اﺣﺘﺮاﻣـﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻋﻘﻠﺶ ﻗﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻳﻦ )هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ( را‬
‫ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ و دﻳﺪﮔﺎﻩ او ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ و در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻧﻴـﺰ‬
‫از ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ و رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪)) :‬إن‬
‫هﺬا اﻷﻣﺮ ﻓﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﻻ ﻳﻌﺎدﻳﻬﻢ أﺣﺪ إﻻ آﺒﺘﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﻓﻲ‬
‫اﻟﻨﺎر ﻋﻠﻲ وﺟﻬﻪ ﻣﺎ أﻗﺎﻣﻮا اﻟﺪﻳﻦ((‪.1‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﻣﺎرات اﺳﻼﻣﻲ و ﺧﻼﻓﺖ از ﺁن ﻗﺮﻳﺶ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫هﺮ آـﺲ ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن دﺷـﻤﻨﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ او را‬
‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺧﻮاهﺪ آﺮد ﻣﺎدام آﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ دﻳـﻦ ﺧـﺪا‬
‫ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ و اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ را ﺑﺮ ﭘـﺎ دارﻧـﺪ ـ و‬
‫از ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮ ﻣـﺮوي اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪)) :‬ﻻ ﻳﺰال هﺬا اﻟﻤﺮ ﻓﻲ ﻗﺮﻳﺶ ﻣـﺎ ﺑﻘـﻲ‬
‫ﻣﻨﻬﻢ اﺛﻨﺎن(( ‪ 2‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻣﺎدام آﻪ دو ﻧﻔﺮ از ﻗﺮﻳﺶ‬
‫زﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﺷﺮﻳﻒ رﺿﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﺧـﻮد ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬در آﺘـﺎب ))ﻧﻬـﺞ‬
‫اﻟﺒﻼﻏﻪ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬إن اﻷﺋﻤﻪ ﻣﻦ ﻗﺮﻳﺶ(( ‪ 3‬هﻤﺎﻧﺎ‬
‫اﻣﺎﻣﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ آﻪ‬
‫هﺮ ﭼﻬﺎر ﺧﻠﻴﻔﻪ از ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬اآﻨﻮن اﻳـﻦ ﻋﻘﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ رواﻓﺾ ﭼﻪ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ دارد؟ واﻗﻌﻴﺖ اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﻣﻨﻄﻖ ﺳﻠﻴﻢ و واﻗﻌﻴﺖ ﮔﻮﻳـﺎي‬
‫اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻧﺪ آﻪ ﭼﻤﺎق ﺑﻪ دﺳﺘﺎن ﻣﺠـﻮس‪ ،‬هﻤـﺎن‬
‫ﭼﻤﺎق ﺑﻪ دﺳﺘﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑـﺮادراﻧﺶ‬
‫از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل‪ ،ρ‬ﻏﺮور و ﺷﻮ آﺖ ﺁﻧـﺎن را درهـﻢ‬
‫ـﺪ و‬
‫ـﺎك ﻣﺎﻟﻴﺪﻧـ‬ ‫ـﻪ ﺧـ‬
‫ـﺎن را ﺑـ‬
‫ـﻮزﻩ ﺁﻧـ‬
‫ـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘـ‬
‫ﺷﻜﺴـ‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺁﻧﺎن را از ﭘﺎ در ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻠﻮي اﺳﻼم‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻓﺸﺮدﻧﺪ و ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ ﻋﻠﻴﻪ اﺳـﻼم‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ دﺳﻴﺴﻪ آﺎري آﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج ‪ 64‬آﺘﺎب اﻷﺣﻜﺎم ﺑﺮﻗﻢ )‪ (6720‬و ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪12‬‬

‫ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1821‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج ‪ 6‬آﺘﺎب اﻷﺣﻜﺎم ﺑﺮﻗﻢ )‪.(6721‬‬
‫‪ .3‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ص )‪.(305‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ هﺪف اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﻬﺎﻧـﻪ ﻗـﺮار‬
‫ـﻚ‬
‫ـﺎن اﺷـ‬ ‫ـﺖ از ﺁﻧـ‬
‫ـﺎع و ﺣﻤﺎﻳـ‬
‫ـﺪ و در دﻓـ‬ ‫دادﻩ اﻧـ‬
‫ﺗﻤﺴﺎح ﻣﻲ رﻳﺰﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ ارآﺎن دﻳﻦ را‬
‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻄﻌﻮن آﺮدن آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﺎﻣﻞ دﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪،‬‬
‫دﻳﻦ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ را ﺑﺎ ﭼﻨﮓ و دﻧـﺪان و روح و‬
‫ﺟﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ آﺮدﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿـﻮان ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠـﻴﻬﻢ‬
‫اﺟﻤﻌﻴﻦ( درهﻢ ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﻜـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﺻﺤﺎب ﻋﺪول و ﺟـﺎن ﻧﺜـﺎر رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را در‬
‫ﻟﻴﺴﺖ ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺎﺧـﺖ و‬
‫ﺗﺎز ﻋﻠﻴﻪ دﻳﻦ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺁﺳﺎن ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫آﻮر ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪)) :‬اﻳﻦ دﻳﻦ ﺗـﺎ‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻏﺎﻟـﺐ ﺧﻮاهـﺪ ﻣﺎﻧـﺪ‪ ((.‬و ﺷـﻤﺎ ﺑﺎﻳـﺪ از‬
‫درﻳﺎي ﺗﻠﺦ ﺧﻮد ﺁب ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ!!‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺼﺪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻜﺘﻮب اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ آﺴﻲ را ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ‬
‫ﻧﺎﻣﺰد آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻞ و ﻗﺮاﻳﻦ روﺷﻦ و ﻣﺘﻌـﺪد‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺰدي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ آﺮد و او را‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲ آﺮد‪ .‬زﻳﺮا اﻣﺎم ﺑﺨـﺎري از‬
‫ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ و او از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﻗﺎﻟﺖ ﻋﺎﺋﺸﻪ‪ :τ‬وارأﺳﺎﻩ‪ ،‬ﻓﻘﺎل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪:ρ‬‬
‫ذاك ﻟﻮ آﺎن وأﻧﺎ ﺣﻲ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮ ﻟـﻚ‪ ،‬وادﻋـﻮ ﻟـﻚ‪،‬‬
‫ﻓﻘﺎﻟﺖ ﻋﺎﺋﺸﻪ‪ :‬واﺛﻜﻠﻴﺎﻩ‪ ،‬وﻪﻠﻟﺍ إﻧﻲ ﻷﻇﻨﻚ ﺗﺤﺐ ﻣﻮﺗﻲ‬
‫ً ﺑـﺒﻌﺾ‬ ‫وﻟﻮ آـﺎن ذاك ﻟﻈﻠﻠـﺖ ﺁﺧـﺮ ﻳﻮﻣـﻚ ﻣﻌﺮﺳـﺎ‬
‫أزواﺟﻚ‪ ،‬ﻓﻘﺎل اﻟﻨﺒﻲ‪ :ρ‬ﺑـﻞ أﻧـﺎ وارأﺳـﺎﻩ ﻟﻘـﺪ‬
‫هﻤﻤﺖ أو أردت أن أرﺳـﻞ إﻟـﻲ أﺑـﻲ ﺑﻜـﺮ واﺑﻨـﻪ‬
‫ﻓﺄﻋﻬﺪ أن ﻳﻘﻮل اﻟﻘﺎﺋﻠﻮن أو ﻳﺘﻤﻨـﻲ اﻟﻤﺘﻨﻨـﻮن‪،‬‬
‫ﺛﻢ ﻗﻠﺖ ﻳﺄﺑﻲ ﻪﻠﻟﺍ وﻳﺪﻓﻊ اﻟﻤﻮﻣﻦ أو ﻳﺪﻓﻊ ﻪﻠﻟﺍ وﻳـﺄﺑﻲ‬
‫‪1‬‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻮن‪.‬‬
‫در رواﻳﺖ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﻋﺮوﻩ از ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ τ‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺑﻴﻤﺎري ﻣـﻮت ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺪرت‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺑـﺮادرت را ﻃﻠـﺐ آـﻦ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﻜﺘﻮﺑﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻦ ﻧﮕﺮان اﻳـﻦ هﺴـﺘﻢ آـﻪ‬
‫آﺴﻲ ﺁرزو آﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺪ آﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ آﻪ ﻣـﻦ )ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻼﻓﺖ( از دﻳﮕﺮان ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗـﺮ هﺴـﺘﻢ ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را ﻗﺒـﻮل‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج ‪ 6‬آﺘﺎب اﻻﺣﻜﺎم ﺑﺮﻗﻢ )‪.(6791‬‬

‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ 1 .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري و اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺟﺒﻴﺮ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ و او از ﭘﺪرش ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘـﻞ آﺮدﻧـﺪ‪:‬‬
‫زﻧﻲ در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻣﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺁن زن اﻣﺮ آﺮد ﺗﺎ دوﺑﺎرﻩ ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻴﺎﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺁن زن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺁﻣﺪم و ﺗﻮ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ )ﻣﻨﻈـﻮرش‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ اﮔﺮ ﺗﻮ ﻓﻮت آﺮدي( ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺁﻣﺪي و ﻣـﺮا ﻧﺪﻳـﺪي‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﻧـﺰد اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑــﺮو‪ 2 .‬هــﻢ ﭼﻨــﻴﻦ ﺑﺨــﺎري و ﻣﺴــﻠﻢ از ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ τ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻧﺪ آﻪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﻋﺎﻟﻢ ﺧـﻮاب ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﺮ ﺳﺮ ﭼﺎﻩ ﺁﺑﻲ دﻳﺪم آﻪ دﻟـﻮي روي ﺁن ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺪاري آﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد از ﺁن ﭼـﺎﻩ ﺁب‬
‫آﺸﻴﺪم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺁن دﻟﻮ را اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﻗﺤﺎﻓـﻪ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻳﻚ دﻟﻮ ﻳﺎ دو دﻟـﻮ از ﺁن‬
‫ﭼﺎﻩ ﺁب ﺑﻴﺮون آﺸﻴﺪ‪ .‬در ﺁب آﺸﻴﺪن او اﻧﺪآﻲ ﺿﻌﻒ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ او را ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﺁن دﻟـﻮ ﺑـﻪ دﻟـﻮ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺁن را در‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬هـﻴﭻ ﻗﻬﺮﻣـﺎﻧﻲ را ﻧﺪﻳـﺪﻩ ﺑـﻮدم آـﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪) τ‬ﺑﺎ ﻗـﺪرت و ﺳـﺮﻋﺖ( ﺁب را از‬
‫ﭼﺎﻩ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎورد‪ 3 .‬از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻣﺮوي اﺳﺖ‬
‫آﻪ روزي رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪ :‬ﭼـﻪ آﺴـﻲ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺧﻮاب دﻳﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﻳﻜﻲ از ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫در ﺧﻮاب دﻳﺪﻩ ام‪ ،‬آﻪ ﺗﺮازوﻳﻲ از ﺁﺳـﻤﺎن ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪ ﻧﺨﺴﺖ ﺷﻤﺎ و ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬وزن آﺮدﻩ ﺷـﺪﻳﺪ ـ‬
‫و وزن ﺷﻤﺎ از وزن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭼﺮﺑﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‪ τ‬وزن آـﺮدﻩ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﭼﺮﺑﻴﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬وزن آـﺮدﻩ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﭼﺮﺑﻴـﺪ‪ ،‬و ﺗـﺮازو ﺑـﻪ ﺁﺳـﻤﺎن‬
‫ﺑﺮدﻩ ﺷﺪ و رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﻧﺪآﻲ ﻧﮕـﺮان و ﻧﺎراﺣـﺖ‬
‫ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﺧﻮاب ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﺒﻮت اﺷـﺎرﻩ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮد ))ﺛﻢ ﻳﻮﺗﻲ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻤﻠﻚ ﻣـﻦ ﻳﺸـﺎء‬

‫ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪ 15‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2387‬‬ ‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ‬

‫اﻟﺒﺨﺎري ج ‪ 3‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3459‬و ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ‬ ‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ‬
‫‪ 15‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2386‬‬ ‫اﻟﺸﺮح ج‬
‫ﺑﺨﺎري ج ‪ 3‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3464‬‬ ‫‪ .4‬ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻤﻠﻜﺖ و ﺣﻜﻮﻣـﺖ را ﺑـﻪ‬
‫هﺮ آﺲ آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ دهﺪ‪ 1 .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در دوران ﺑﻴﻤﺎري ﺧﻮد‪ ،‬او را ﺗﺎ دم‬
‫وﻓﺎت ﺧﻮد ﺑﺮاي اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻠﻮ آﺮد ـ ﺑﺨﺎري از‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ‪ τ‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻴﻤــﺎري رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷــﺪ ﮔﺮﻓــﺖ و ﻓﺮﻣــﻮد‪ :‬ﻣــﺮوا‬
‫اﺑﺎﺑﺎآﺮ ﻓﻠﻴﺼﻞ ﺑﺎﻟﻨﺎس‪ .‬ﻓﻘﺎﻟﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ :τ‬إﻧﻪ رﺟﻞ‬
‫رﻗﻴــﻖ‪ ،‬إذا ﻗــﺎم ﻣﻘﺎﻣــﻚ ﻟــﻢ ﻳﺴــﺘﻄﻊ أن ﻳﺼــﻠﻲ‬
‫ﺑﺎﻟﻨﺎس‪ ،‬ﻗـﺎل‪ :‬ﻣـﺮوا أﺑـﺎﺑﻜﺮ ﻓﻠﻴﺼـﻞ ﺑﺎﻟﻨـﺎس‪،‬‬
‫ﻓﻌﺎدت‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬ﻣﺮي أﺑﺎﺑﻜﺮ ﻓﻠﻴﺼﻞ ﺑﺎﻟﻨﺎس‪ ،‬ﻓـﺎﻧﻜﻦ‬
‫ﺻﻮاﺣﺐ ﻳﻮﺳﻒ‪ .‬ﻓﺄﺗﺎﻩ اﻟﺮﺳـﻮل ﻓﺼـﻠﻲ ﺑﺎﻟﻨـﺎس ﻓـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﺣﻴﺎﻩ اﻟﻨﺒﻲ‪.ρ‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬اﻣﺮ آﻨﻴـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺮاي ﻣـﺮدم‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ او اﻧﺴﺎن رﺣﻢ‬
‫دﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ در ﺟﺎي ﺗﻮ ﺑﺎﻳﺴـﺘﺪ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز آﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻣﺮ آﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤـﺎز‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺧـﻮدش را ﺗﻜـﺮار‬
‫آﺮد‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺪرت اﻣﺮ آﻦ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻗﺎﻣـﻪ ﻧﻤـﺎز آﻨـﺪ‪،‬‬
‫هﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ زﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎن دوران ﺣﻀـﺮت ﻳﻮﺳـﻒ‬
‫ﺣﻴﻠـﻪ ﺑـﺎز هﺴـﺘﻴﺪ ـ ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﻗﺎﺻـﺪ ﻧـﺰد ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺁﻣﺪ و ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در ﺣﻴﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻗﺎﻣـﻪ ﻧﻤـﺎز آـﺮد‪ .‬از اﻣـﺎم زهـﺮي‬
‫رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ‬
‫داد آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در ﺑﻴﻤـﺎري رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ روز‬
‫دوﺷﻨﺒﻪ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز در ﺻـﻔﻬﺎي‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻨﺘﻈـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭘـﺮدﻩ ﺣﺠـﺮﻩ را‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ـﺮد‪ :‬رﺳـ‬
‫ـﻲ آـ‬
‫ـﺎﻩ ﻣـ‬
‫ـﺎ ﻧﮕـ‬
‫ـﻮي ﻣـ‬ ‫ـﺘﻪ ﺑﺴـ‬‫ﺑﺮداﺷـ‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮد و ﺻﻮرﺗﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺎﻏﺬ زرد‪ ،‬زرد ﺷﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺒﺴﻢ آﺮد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎ دﻳﺪن رﺳـﻮل‬
‫‪ .1‬اﺑﻮ داود ﺑﺮﻗﻢ )‪ (4635‬آﺘﺎب اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ ،5‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪ (2403‬اﺑﻮاب‬
‫اﻟﺮوﻳﺎ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج ‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ و اﻹﻣﺎﻣﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(646‬‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻪ ﮔﻤـﺎن‬
‫اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗﺼﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑـﻪ ﺻـﻔﻮف ﻧﻤـﺎز را‬
‫دارد‪ ،‬از ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻣﺨﺼﻮص اﻣﺎم ﻋﻘـﺐ رﻓـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﻃﺮف او اﺷﺎرﻩ آﺮدﻩ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻧﻤـﺎز را‬
‫اداﻣﻪ دادﻩ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﭘﺮدﻩ ﺣﺠـﺮﻩ‬
‫را ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻧـﺪاﺧﺖ و در هﻤـﺎن روز ﺑـﻪ ﻟﻘـﺎء ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ 1 .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺣﻴـﺎت ﺧـﻮد‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را ﺑـﺮاي اﻣﺎﻣـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﻠـﻮ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺷـﺎرﻩ اي اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻮي اﻣـﺎرت ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ او ﺑﻌﺪ از وﻓـﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪.ρ‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت‪ ،‬اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑـﺎور‬
‫هﺴﺘﻨﺪ اﮔﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﻣﻜﺘـﻮب‬
‫در ﺻﺪد ﺑﻮد آﻪ آﺴﻲ را ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺖ ﺑـﺮ ﮔﺰﻳﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﺮاي اﻣﺎرت‬
‫آﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬دﻻﻳﻠﻲ آـﻪ در اﻳـﻦ راﺳـﺘﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد آﺮد‪ ،‬از روﺷﻦ ﺗﺮﻳﻦ و ﻗﻮي‬
‫ﺗﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻀﺎدي ﺑﺎ‬
‫ﻣﻮازﻳﻦ ﻋﻘﻠﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ و آﺴـﻲ آـﻪ ﺁﻧﻬـﺎ را درك‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻜﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف دﻻﻳﻠـﻲ آـﻪ‬
‫رواﻓﺾ از ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و هﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫را‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﭘﻮچ و واهﻲ ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺑﻘﻴﻪ ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺟﻬـﺖ ﭘﺮهﻴـﺰ از اﻃﺎﻟـﻪ‬
‫آﻼم ﻳﺎد ﺁور ﻧﻤﻲ ﺷﻮم‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺷﻜﺎﻻﺗﻲ آﻪ در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ از‬
‫ﻃﺮف ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮح ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳـﺦ ﻗـﺎﻧﻊ‬
‫آﻨﻨﺪﻩ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل ﺧـﺪا را ﺳـﭙﺎس‬
‫ﮔﺬارم‪.‬‬

‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و رد ﺁن درﺑﺎرﻩ ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﺟﺮﻳﺎن‬

‫ﺳﭙﺎﻩ ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬دو روز ﻗﺒﻞ از رﺣﻠﺖ‪ ،‬ﻟﺸـﻜﺮي را‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺑﺎ روﻣﻴﻬﺎ ﺗﺠﻬﻴﺰ آﺮد‪ .‬و اﺳـﺎﻣﻪ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرث‪ τ‬را آﻪ هﺠﺪﻩ ﺳﺎل ﺑـﻴﺶ ﻧﺪاﺷـﺖ ﺑـﻪ‬

‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(648‬‬

 ‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﻨﺴﻮب آﺮد‪)) .‬وﻗﺪ ﻋﺒﺄ‪ ρ‬ﻓـﻲ‬
‫هﺬﻩ اﻟﺴﺮﻳﻪ وﺟﻮﻩ اﻟﻤﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‪ .‬آﺎﺑﻲ ﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و‬
‫اﺑﻲ ﻋﺒﻴﺪﻩ و ﻏﻴﺮهﻢ ﻣﻦ آﺒﺎر اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ اﻟﻤﺸﻬﻮرﻳﻦ‬
‫ﻓﻄﻌﻦ ﻗﻮم ﻣﻨﻬﻢ((‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر را‬
‫در اﻳﻦ ﺳﭙﺎﻩ ﺑﺴﻴﺞ آﺮد‪ ،‬ﺑﺰرﮔـﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،τ‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ،τ‬ﺣﻀـﺮت اﺑﻮﻋﺒﻴـﺪﻩ و ﻋـﺪﻩ‬
‫دﻳﮕﺮي از ﺑﺰرﮔـﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ را‪ .‬ﮔﺮوهـﻲ از ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻃﻌﻦ و ﻋﻴﺐ ﺟﻮﻳﻲ آﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺟﻮاﻧﻲ آﻪ هﻨﻮز ﺑﻪ ﺳـﻦ ﺑﻠـﻮغ ﻧﺮﺳـﻴﺪﻩ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺎرت ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﻤـﺎردﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻗـﺒﻼً در ﻣـﻮرد‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﭘﺪرش ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﻳﺮاداﺗـﻲ ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬و در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺻﺤﺒﺘﻬﺎ و اﻧﺘﻘﺎدات زﻳـﺎدي‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ ﺑـﻮد ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از‬
‫ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻴﻬﺎ و اﻧﺘﻘﺎدات ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷـﺪ‬
‫ً ﺗﺐ ﺑﻮد و ﭘﺎرﭼﻪ اي ﺑﻪ ﺳـﺮ‬ ‫و در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺷﺪﻳﺪا‬
‫ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺑﻮد و ﺷﺎﻧﻪ هﺎي دو ﻧﻔﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و‬
‫ﭘﺎهﺎﻳﺶ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ آﺶ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ‪ .‬ـ اﻳﻦ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ در اﺛﺮ اﺧﺘﻼف و ﺳﺮ و ﺻـﺪاﻳﻲ ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد ـ ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ‬
‫و ﺛﻨﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﺮدم اﻳﻦ ﭼﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻣـﻦ ﻣـﻲ رﺳـﺪ؟‬
‫اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در اﻧﺘﺴﺎب اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ آﻪ‬
‫از ﻃﺮف ﻣﻦ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻣﻌﺘﺮض هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻗـﺒﻼً‬
‫در ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﭘﺪرش ﻧﻴـﺰ اﻋﺘـﺮاض داﺷـﺘﻴﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬زﻳﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻣﺎرت ﺑﻮد و ﭘﺴﺮش‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻣـﺎرت را دارد‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣـﺮدم را ﺑـﺮاي ﺗﺠﻬﻴـﺰ ﺟـﻴﺶ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ آﺮد و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﭙﺎﻩ اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫را ﻣﺠﻬﺰ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﭙﺎﻩ اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬را ﺗﻨﻔﻴـﺬ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬را اﻋﺰام آﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﺳﻤﻊ ﺁﻧﺎن ﻣـﻲ رﺳـﺎﻧﺪ اﻣـﺎ ﺁﻧـﺎن ﺁﻣـﺎدﻩ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻧﺸـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑـﻪ ))ﺟـﺮف(( ﻟﺸﻜﺮآﺸـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫آﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (87-88‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(140-141‬‬

‫اﻳﻦ اﺳﺖ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آﻮﺗﺎﻩ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﻣﻨﺒـﻊ‬
‫و ﻣﺮﺟﻊ ﻧﺴـﺒﺖ دادﻩ اﺳـﺖ و ﺁﻧﻬـﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از‪:‬‬
‫ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳـﻌﺪ‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ اﺑـﻦ اﻷﺛﻴـﺮ‪ ،‬اﻟﺴـﻴﺮﻩ‬
‫اﻟﺤﻠﺒﻴﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي‪.‬‬
‫ﻣﻦ اآﻨﻮن ﭼﺎرﻩ اي ﻧﺪارم ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜـﻪ داﺳـﺘﺎن‬
‫ﺳﭙﺎﻩ ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬را از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻳـﺎد ﺷـﺪﻩ ﻧﻘـﻞ‬
‫آﻨﻢ ﺗﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد آـﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺟﺮﻳـﺎن را‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ در ﻧﻘﻞ ﺟﺮﻳﺎن دروغ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؟!‬
‫اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 189‬آﺘﺎﺑﺶ ))اﻟﻄﺒﻘـﺎت(( ﺟﻠـﺪ‬
‫دوم‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اهﻞ ))أﺑﻨﻲ(( آﻪ از ﺗﻮاﺑﻊ ﺑـﻪ ﻟﻘـﺎء اﺳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫روز دوﺷﻨﺒﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 26‬ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻳـﺎزدهﻢ هﺠـﺮي‪،‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ روﻣﻴﺎن دﺳـﺘﻮر‬
‫داد‪ .‬روز ﺑﻌﺪ ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳـﺪ را ﺧﻮاﺳـﺖ و‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻲ آﻪ ﭘﺪرت ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮو‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺒﻬﺎي ﺟﻨﮕﻲ ﺁﻧﺎن را ﻟﻪ آﻦ‪ .‬ﺗﻮ را ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﻳﻦ ﻟﺸـﻜﺮ ﺑـﺮ ﮔﺰﻳـﺪم‪ .‬ﺻـﺒﺢ زود ﺑـﺮ‬
‫اهﺎﻟﻲ ))أﺑﻨﻲ(( ﻳﻮرش ﺑﺒﺮ‪ ،‬ﺁﻧﺎن را ﻃﻌﻤﻪ ﺣﺮﻳـﻖ‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪﻩ و ﻗﺒﻞ از ﭘﺨﺶ ﺷﺪن اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺁﻧﺠـﺎ ﺑﺮﺳـﺎن‪ .‬اﮔـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗـﻮ را‬
‫ﭘﻴﺮوز آﺮد‪ ،‬در ﻣﺮاﺟﻌـﺖ ﺗـﺎﺧﻴﺮ ﻧﻜـﻦ و ﺁﮔﺎهـﺎن‬
‫اﻣﻮر را ﺑﺎ ﺧﻮد هﻤﺮاﻩ ﺑﺒﺮ‪ ،‬و ﻧﻴﺮوهﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ‬
‫و اﻣﻨﻴﺘﻲ ﻗﺒﻼً اﻋﺰام آـﻦ_ روز ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺎ ﺗـﺐ و درد ﺳـﺮ ﻣﻮاﺟـﻪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺻـﺒﺢ روز‬
‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ ﭘﺮﭼﻤﻲ را ﺑﺮاي اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬در دﺳﺖ ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻨﺎم ﻪﻠﻟﺍ و در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﺟﻬﺎد آﻦ و ﺑﺎ آﺴﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺒـﺎرزﻩ ﺑﺮﺧﻴـﺰ‪.‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻴﺮون ﺁورد و ﺁن را ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺑﻦ ﺧﺼﻴﺐ‬
‫اﺳﻠﻤﻲ ﺳﭙﺮد و ﻟﺸـﻜﺮ را در ﺟـﺮف ﺟﻤـﻊ آـﺮد‪ .‬از‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر آﺴﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑـﻮد‬
‫آﻪ در اﻳﻦ ﻏﺰوﻩ ﺷﺮآﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ ﺑﻦ ﺟﺮاح‪ ،‬ﺳـﻌﺪ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺘﺎدﻩ ﺑـﻦ ﻧﻌﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ اﻷﺳﻠﻢ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺶ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻴﻬﺎ‬
‫زﺑﺎن ﻃﻌﻦ ﮔﺸﻮدﻩ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻧﻮﺟﻮان )اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ‬
‫زﻳﺪ( رﻳﺎﺳﺖ ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ اوﻟـﻴﻦ را‬
‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﺷﺪت ﻧﺎراﺣﺖ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺳﺮش را ﺑـﺎ‬
‫ﺑﺎﻧﺪي ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد و ﭼﺎدري ﺑﺮ ﺳﺮش اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨـﺎي ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﭼﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﻣﺎرت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬از ﻃـﺮف ﺑﻌﻀـﻲ از ﺷـﻤﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ درﺑـﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ اﺳـﺎﻣﻪ‬
‫اﻋﺘــﺮاض دارﻳــﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧــﺎ ﺷــﻤﺎ ﻗــﺒﻼً در ﻣــﻮرد‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﭘﺪرش‪ ،‬ﺣﻀﺮت زﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﺪا را ﻳﺎد آﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔـﻮﻳﻢ آـﻪ اﺳـﺎﻣﻪ و‬
‫ـﺘﻪ و‬ ‫ـﺪهﻲ را داﺷـ‬
‫ـﺘﮕﻲ ﻓﺮﻣﺎﻧـ‬‫ـﺮ دو ﺷﺎﻳﺴـ‬ ‫ـﺪرش هـ‬
‫ﭘـ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺒﻮب اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﭘﺴﺮ و ﭘﺪر‪ ،‬هﺮ دو در اﻧﺠﺎم آﺎرهﺎي ﺧﻴﺮ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺁرزوﻣﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم را درﺑـﺎرﻩ او )اﺳـﺎﻣﻪ‪ (τ‬ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻴﻜﻲ ﺳﻔﺎرش آﻨﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا او از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﻣﻨﺒﺮ ﭘـﺎﻳﻴﻦ ﺁﻣـﺪ و ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮد‪ .‬اﻳﻦ روز‪ ،‬روز ﺷﻨﺒﻪ دهﻢ ﻣـﺎﻩ رﺑﻴـﻊ‬
‫اﻻول ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد هﻤﺮاﻩ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣـﺪﻩ از‬
‫وي ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮ در ﻣﻘـﺎم ﺟـﺮف‪،‬‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎراﺣﺘﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺰوﻧﻲ ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫او ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﭙﺎﻩ اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬را اﻋـﺰام دارﻳـﺪ‪.‬‬
‫روز ﺑﻌﺪ آﻪ روز ﻳﻜﺸـﻨﺒﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧـﺎراﺣﺘﻲ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﻀـﺮت اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬از ﻣﻘـﺮ ﺳـﭙﺎﻩ‬
‫اﺳﻼم ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﺪ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻴﻬـﻮش ﺑـﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ هﻤﺎن روزي ﺑﻮد آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬را در ﺁن‬
‫روز دارو ﻧﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺳﺮ را ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬
‫آﺮد و رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬را ﺑﻮﺳـﻪ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻮد‪ .‬ﺣـﺮف ﻧﻤـﻲ زد‪ .‬دﺳـﺘﻬﺎي ﻣﺒـﺎرآﺶ را‬
‫ﺑﺴﻮي ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ آﺮدﻩ دﻋﺎي آﺮد و ﺑﻌﺪ ﺁﻧﻬﺎ را‬
‫روي اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪم‬
‫آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﻣﻦ دﻋﺎ ﺧﻴﺮ آﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺳـﺎﻣﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮارﮔﺎﻩ ﺳﭙﺎﻩ ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻓﺮا رﺳـﻴﺪ‬
‫و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ هﻮش ﺁﻣﺪ و ﺑﻪ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮآﺖ ﻧﺎم ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺣﺮآﺖ آﻦ‪ .‬اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ τ‬را وداع ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺴﻮي ﻗﺮارﮔﺎﻩ ﺑﺮﮔﺸـﺖ و ﻣـﺮدم‬
‫را اﻣﺮ آﺮد ﺗﺎ ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺁﻣﺎدﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫درﺳﺖ در ﻟﺤﻈﻪ اي آﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻮار ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﺻـﺪ‬
‫ﻣﺎدرش‪ ،‬ام اﻳﻤﻦ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در وارد‬
‫واﭘﺴﻴﻦ ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬وي هﻤـﺮاﻩ‬
‫اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ و ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ ﻧـﺰد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬روز دوﺷﻨﺒﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﻃﻠﻮع ﺷـﻤﺲ‬
‫دوازدهﻢ رﺑﻴﻊ اﻻول ﺟﺎن ﺑﻪ ﺟـﺎن ﺁﻓـﺮﻳﻦ ﺳـﭙﺮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻪ در ﺟﺮف ﺗﺠﻤﻊ آـﺮدﻩ ﺑـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺑﻦ ﺣﺼﻴﺐ آـﻪ ﭘـﺮﭼﻢ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬در دﺳﺖ او ﺑﻮد وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪﻩ ﭘﺮﭼﻢ را‬
‫ﺗﺎ درب ﻣﻨـﺰل رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁورد و در ﺁﻧﺠـﺎ ﺁن را‬
‫ﻧﺼﺐ آﺮد‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺛﻴﺮ در ﺻـﻔﺤﻪ ‪ 183‬ﺟﻠـﺪ دوم‪ ،‬اﻟﻜﺎﻣـﻞ ﻓـﻲ‬
‫اﻟﺘﺎرﻳﺦ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺣﻮادث ﺳﺎل ﻳﺎزدهﻢ هﺠﺮي ﻣـﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫در ﻣﺤﺮم هﻤﺎن ﺳﺎل رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬دﺳـﺘﻪ اي را ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ‪ τ‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﺷـﺎم ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻋــﺪﻩ اي از ﻣﻨﺎﻓﻘــﺎن درﺑــﺎرﻩ ي ﻓﺮﻣﺎﻧــﺪهﻲ او‬
‫ﻣﻌﺘﺮض ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮ‬
‫و اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﮔﻤﺎردﻩ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ درﺑﺎرﻩ اﻣـﺎرت اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﺮض هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ اﻣﺎرت ﭘﺪرش در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ‬
‫اﻋﺘﺮاض داﺷﺘﻴﺪ‪ .‬او و ﭘﺪرش هﺮ دو ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻣﺎرت‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در هﻤﻴﻦ روزهـﺎ ﺑـﻮد آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ ﺣﻠﺒﻲ در ﺳﻴﺮﻩ ﺣﻠﺒﻴﻪ‪ ،‬در ﺟﻠﺪ ﺳﻮم در ﺻـﻔﺤﻪ‬
‫)‪ (307‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﺎرﺛﻪ‪τ‬‬
‫ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ . . .)) :‬روز دوﺷـﻨﺒﻪ ‪ 26‬ﻣﺤـﺮم ﺳـﺎل‬
‫ﻳﺎزدهﻢ هﺠﺮي‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺟﻬﺖ زﻳﺪ‪ τ‬را ﻃﻠﺐ آﺮد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻣﺤﻞ ﻗﺘـﻞ ﭘـﺪرت ﺑـﺮو‪ .‬و ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫اﺳﺒﻬﺎي ﺟﻨﮕﻲ ﺁﻧـﺎن را ﺳـﺮآﻮب آـﻦ‪ .‬ﺗـﻮ را ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮ ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪم‪ .‬ﺻـﺒﺢ زود اهـﺎﻟﻲ‬

‫‪ .1‬اﻟﻜﺎﻣﻞ ﻓﻲ اﻟﺘﺎرﻳﺦ ﻻﺑﻦ اﻷﺛﻴﺮ داراﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ )‪.(1407‬‬

‫اﺑﻨﻲ را ﻣﻮرد هﺠﻮم ﻗﺮار ﺑﺪﻩ و ﺁﻧـﺎن را ﻃﻌﻤـﻪ‬
‫ﺣﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﮔﺮدان و ﻗﺒﻞ از ﭘﺨﺶ ﺷﺪن ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﺑﺮﺳﺎن‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴـﺮوزي ﻧﺼـﻴﺐ ﺗـﻮ‬
‫آﺮد‪ ،‬زود ﺑﺮﮔﺮد‪ .‬آﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺁﮔﺎهﺎن اﻣـﻮر را‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد هﻤﺮاﻩ ﺑﺒﺮ‪ .‬ﻧﻴﺮوهﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ و اﻣﻨﻴﺘـﻲ‬
‫را از ﻗﺒﻞ در ﺁﻧﺠﺎ اﻋـﺰام آـﻦ‪ .‬روز ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ و دﭼﺎر ﺗﺐ و ﺳﺮ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﺮﭼﻢ را ﺑﺪﺳـ‬ ‫ـﻨﺒﻪ ﭘـ‬
‫ـﻨﺞ ﺷـ‬
‫ـﺒﺢ روز ﭘـ‬
‫ـﺪ‪ .‬ﺻـ‬‫درد ﺷـ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺳﭙﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻨﺎم ﺧـﺪا‪ ،‬در راﻩ ﺧـﺪا‬
‫ﺟﻬﺎد آﻦ و ﺑﺎ آﻔﺎر ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺮﺧﻴـﺰ‪ .‬اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون ﺁﻣـﺪ‬
‫و ﺁن را ﺑﻪ ﺑﺮﻳﺪﻩ ﺳﭙﺮد و در ﻣﺤﻞ ﺟﺮف ﺳـﭙﺎﻩ را‬
‫ﻣﺴــﺘﻘﺮ آــﺮد‪ .‬ﺗﻤــﺎم ﻣﻬــﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼــﺎر‪ ،‬ﺣﺘــﻲ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،τ‬ﻋﻤﺮ‪ ،τ‬ﻋﺒﻴﺪﻩ ﺑﻦ ﺟـﺮاح‬
‫و ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص‪ τ‬ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺁﻣـﺎدﻩ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻌﺘﺮض ﺷﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻮان آـﻪ‬
‫هﻨﻮز ﺳﻦ او از ‪ 19‬ﺳﺎل ﺗﺠﺎوز ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﮔﻤﺎردﻩ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬وﻗﺘـﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ‪ .‬از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﺪي ﺑﺮ ﺳﺮش ﺑﺴـﺘﻪ و ﭼـﺎدري‬
‫ﺑﺮ ﺗﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮدﻩ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺣﻤﺪ و ﺛﻨﺎ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ اﻣـﺎرت‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬آﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﻦ اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﻌﺘﺮض هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﭘﺪرش در ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻮدﻩ اﻳﺪ ـ اﻣﺎ ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﭘـﺪرش‬
‫زﻳﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻣﺎرت ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ ﭘﺴﺮش اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣـﻦ از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ هﺮ دوي ﺁﻧﻬـﺎ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬درﺑﺎرﻩ او ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ‬
‫او از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت اﺳـﺎﻣﻪ‪ ،τ‬ﺣـﺐ‬
‫اﺑﻦ اﻟﺤﺐ )ﻣﺤﺒﻮب ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺤﺒﻮب( ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻴﻨـﻲ او را در آـﻮﭼﻜﻲ ﺑـﺎ ﭘﺎرﭼـﻪ‬
‫ﺗﻤﻴﺰ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬روز دوﺷﻨﺒﻪ دهـﻢ‬
‫رﺑﻴﻊ اﻻول ﺳﺎل ﻳﺎزدهﻢ هﺠﺮي ﻗﻤﺮي در ﺧﺎﻧﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮدﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﻗﺮار ﺑـﻮد ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫از وي ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و در ﺟـﺮف ﺑـﻪ ﺳـﭙﺎﻩ‬
‫اﺳﻼم ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬دﭼﺎر ﺗﺐ ﺷـﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬را اﻋـﺰام دارﻳـﺪ و ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را اﺳﺘﺜﻨﺎ آﺮد و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد ﺗـﺎ‬
‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﻤـﺎز ﺑﺪهـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا هـﻴﭻ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻴـﺎن اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑﻮد و ﻣﻴﺎن اﻳﻨﻜـﻪ در ﻟﺸـﻜﺮ‬
‫ﺷﺮآﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬زﻳﺮا او ﻧﺨﺴﺖ از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﺮاد ﺳﭙﺎﻩ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ وﻗﺘﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او را اﻣﺮ آﺮد ﺗـﺎ‬
‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺎﻧﺪﻩ و ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ از رﻓﺘﻦ و ﺷﺮآﺖ در ﺳﭙﺎﻩ اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻨﺼـﺮف‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬از اﻳﻦ ﺗﻮﺿـﻴﺢ روﺷـﻦ ﺷـﺪ آـﻪ اﻳـﺮاد‬
‫رواﻓﺾ ﺑﺮ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬داﻳﺮ ﺑﻪ ﻧﺮﻓﺘﻦ و ﺷـﺮآﺖ‬
‫ﻧﻜﺮدن در ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑـﻲ ﺑﻨﻴـﺎد اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ آـﻪ او ﺑـﻪ اﻃﺎﻋـﺖ از اﻣـﺮ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺳﭙﺎﻩ اﺳـﺎﻣﻪ ﺷـﺮآﻦ ﻧﻜـﺮد‪ .‬و ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺘﺨﻠﻔـﻴﻦ از ﺳـﭙﺎﻩ‬
‫را ﻟﻌﻨﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬آﺬب ﻣﺤـﺾ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا واژﻩ‬
‫ﻟﻌﻦ در هﻴﭻ ﻳﻚ از اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴﺎﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪(!!!) .‬‬
‫روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﻧﺎراﺣﺘﻲ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺷـﺪت ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬از ﻟﺸﻜﺮ وارد ﺧﺎﻧـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺷـﺪﻩ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻴﻬﻮش ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺳﺮ را ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬
‫آﺮدﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﻮﺳﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺣـﺮف‬
‫ﻧﻤﻲ زد‪ .‬دﺳﺘﻬﺎي ﻣﺒـﺎرك را ﺑﺴـﻮي ﺁﺳـﻤﺎن ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫آﺮدﻩ روي ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ داﻧﺴﺘﻢ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮاي ﭘﻴـﺮوزي ﻣـﻦ‬
‫دﻋﺎي ﺧﻴﺮ آﺮد‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻗﺮارﮔﺎﻩ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬
‫روز دوﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬دوﺑﺎرﻩ ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺻﺒﺢ ﺑﺎ ذآﺮ ﻧـﺎم ﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﺣﺮآـﺖ آـﻦ‪ .‬اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑـﺎ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ آﺮد و ﺑـﻪ ﻗﺮارﮔـﺎﻩ ﻟﺸـﻜﺮ ﺑﺎزﮔﺸـﺖ و‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد اﻣﺮ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬درﺳـﺖ‬
‫در ﻟﺤﻈﺎﺗﻲ آﻪ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺳﻮار ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺎﺻﺪ‬
‫ﻣﺎدرش‪ ،‬ام اﻳﻤﻦ ﻧﺰد او ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺰاع اﺳﺖ‪ .‬در رواﻳﺘﻲ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ اﺳـﺎﻣﻪ‬
‫رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺟﺮف رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ هﻤﺴﺮش ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﺑﻨـﺖ‬
‫ﻗﻴﺲ ﺑﻪ او اﻃﻼع داد آﻪ ﺷﺘﺎب ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬
‫و اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ ﺑﻦ ﺟﺮاح ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺧﻮد را ﻧﺰد رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺰع ﺑـﻮد‪.‬‬
‫در هﻤﺎن روز ﻣﻮﻗﻊ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺁﺳﻤﺎن‪ ،‬ﺧﻮرﺷـﻴﺪ‬
‫‪1‬‬
‫زﻣﻴﻦ ﻏﺮوب آﺮد‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮي در آﺘﺎﺑﺶ ))ﺗـﺎرﻳﺦ اﻻﻣـﻢ واﻟﻤﻠﻠـﻮك(( دو‬
‫رواﻳﺖ را در ﺧﺼﻮص ﺳﺮﻳﻪ اﺳـﺎﻣﻪ ﺑـﻦ زﻳـﺪ‪ τ‬ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺣﻮادث ﺳﺎل ﻳﺎزدهﻢ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬رواﻳـﺖ‬
‫اول ﻟﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺒﻴـﺪ ﺑـﻦ ﺣﻨـﻴﻦ از اﺑـﻲ‬
‫ﻣﻮﻳﻬﺒﻪ رواﻳﺖ آﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ دﺳﺘﻪ اي را ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪهﻲ آﺮد‪ .‬و‬
‫ـﺖ(( از‬ ‫ـﻞ اﻟﺰﻳـ‬
‫ـﻪ ))ﺁﺑـ‬
‫ـﻪ از ﻧﺎﺣﻴـ‬‫ـﺘﻮر داد آـ‬
‫دﺳـ‬
‫ﺗﻮاﺑﻊ ارض ﺷـﺎم در اردن ﻋﺒـﻮر آﻨـﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻣﺎرت ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻌﺘﺮض ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﺎ ﺑﻴـﺎن اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ آـﻪ او )اﺳـﺎﻣﻪ‪(τ‬‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﺮادات ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ اﮔـﺮ درﺑـﺎرﻩ اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫اﻳﺮاد ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ درﺑﺎرﻩ ﭘﺪرش‪ ،‬ﺣﻀـﺮت‬
‫زﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴـﺰ اﻳـﺮاد ﻣـﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻲ ﺗﺮدﻳـﺪ او‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رواﻳﺖ دوم از ﻋﻜﺮﻣﻪ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس اﺳـﺖ‪ .‬اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس‪ τ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﻤﺰﻣﺎن ﺑـﺎ ﻧـﺎراﺣﺘﻲ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺟﺮﻳـﺎن اﺳـﻮد و ﻣﺴـﻴﻠﻤﻪ آـﺬاب‪ ،‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬دﺳﺘﻪ اي را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳـﺪ‪τ‬‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰ آﺮد‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ درﺑﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫ﺑﻪ آﺜﺮت ﻣﻌﺘﺮض ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از ﺷـﺮارت‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺁﮔﺎﻩ ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ در‬
‫اﺛﺮ ﺳﺮ درد‪ ،‬ﺳﺮش را ﺑﺸﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺁﻣـﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺎﺷـﻲ از اﻳـﺮاد ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن و‬

‫‪ .1‬اﻟﺴﻴﺮﻩ اﻟﺤﻠﺒﻴﻪ ﻟﻌﻠﻲ ﺑﻦ ﺑﺮهﺎن اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺤﻠﺒﻲ‪.‬‬

‫ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ اش در ﻣﻮرد ﺧﻮاﺑﻲ ﺑﻮد آـﻪ ﺷـﺐ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫روﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دﻳﺸﺐ ﺧﻮاﺑﻲ دﻳـﺪﻩ ﺑـﻮدم‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ دو ﺑﺎزوﺑﻨﺪ ﻃﻼﻳـﻲ در ﺑﺎزوهـﺎﻳﻢ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ام‪ .‬از اﻳـﻦ دو ﺑﺎزوﺑﻨـﺪ ﺧﻮﺷـﻢ ﻧﻴﺎﻣـﺪ و‬
‫ـﺎن دادم‪ .‬ﺁن دو‬ ‫ـﺘﻬﺎﻳﻢ را ﺗﻜـ‬
‫ـﺪم‪ .‬دﺳـ‬‫ـﺖ ﺷـ‬
‫ﻧﺎراﺣـ‬
‫ﺑﺎزوﺑﻨﺪ از ﻣﻦ ﺟﺪا ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ اﻳـﻦ دو‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دروﻏﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ آﺮدم ـ )ﺻﺎﺣﺐ اﻟﻴﻤﺎﻣـﻪ و‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻟﻴﻤﻦ( ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﻴﺮ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد آـﻪ ﺗﻌـﺪادي‬
‫از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن درﺑـﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻌﺘـﺮض‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﻲ آﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳـﺖ اوﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻌﺘـﺮض‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﭘـﺪرش‬
‫ﻧﻴﺰ اﻋﺘﺮاض داﺷﺘﻨﺪ هﺮ ﭼﻨـﺪ آـﻪ ﭘـﺪرش ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﻪ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬را اﻋﺰام دارﻳـﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻟﻌﻦ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﺘﺨﺬون ﻗﺒـﻮر أﻧﺒﻴـﺎﺋﻬﻢ‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪ(( ﺧﺪاوﻧﺪ آﺴﺎﻧﻲ را ﻟﻌﻨﺖ آﻨـﺪ آـﻪ ﻗﺒـﻮر‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﺳﺠﺪﻩ ﮔﺎﻩ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و در ﻣﺤﻞ ﺟﺮف ﻟﺸﻜﺮ را ﻣﺴـﺘﻘﺮ آـﺮد‪.‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻴﻤﺎر ﺷـﺪ و اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺑـﻪ ﺗﻜﻤﻴـﻞ‬
‫ﻧﮕﺮدﻳﺪ‪ .‬هﻤﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ روح ﻣﻠﻜﻮﺗﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﻗﺒﺾ آﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﺷﺮح داﺳﺘﺎﻧﻲ آﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣـﻮرخ ﻧـﺎﻣﻲ‬
‫ﺁن را در آﺘﺐ ﺧﻮد ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺳـﺮﻳﻪ اﺳـﺎﻣﻪ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺪ‪ τ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻧﺪ و ﻳﻚ ﺣﺮف آﻢ و ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ‬
‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﮕﻮﻧﻪ اي‬
‫آﻪ در اﻳﻦ آﺘـﺐ ﻧﻘـﻞ ﮔﺮدﻳـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻮازﻧـﻪ و‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻃﺒﻖ ادﻋﺎي ﺧﻮدش‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺟﻤﺎﻟﻲ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ زﻳﺮ دﺳﺖ ﺧﻮاهﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد آﻪ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﺎن از‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻪ ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬و ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻧﻴﺰ دﻳـﺪﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬اﻳـﺮاد‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر را در اﻳﻦ‬

‫‪ .1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي ج ـ ‪ (224-225) 2‬ﭼﺎپ داراﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‪.‬‬

‫دﺳﺘﻪ ﺑﺴﻴﺞ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‪ ،τ‬ﻋﻤـﺮ‪ τ‬و‬
‫اﺑﻮﻋﺒﻴــﺪﻩ ﺑــﻦ ﺟــﺮاح از ﺑﺰرﮔــﺎن و ﺳﺮﺷﻨﺎﺳــﺎن‬
‫ﺻــﺤﺎﺑﻪ‪ .τ‬ﻋــﺪﻩ اي از ﺁﻧــﺎن )ﻣــﻨﻬﻢ( درﺑــﺎرﻩ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻣﻌﺘﺮض ﺷـﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺟﻮاﻧﻲ آﻪ هﻨﻮز ﻣﺤﺎﺳﻨﺶ ﺳـﺒﺰ ﻧﺸـﺪﻩ اﺳـﺖ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ؟ و در ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﭘﺪرش ﻧﻴﺰ اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﺎن در اﻳﻦ ﻣﻮرد زﻳﺎد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻧﺘﻘﺎدات‬
‫زﻳﺎدي آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻓﻄﻌﻦ ﻗﻮم )ﻣﻨﻬﻢ( ﺿﻤﻴﺮ ))هﺎ((‬
‫ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻲ‪ τ‬ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬و ﻣﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻴﻢ ﺟﻤـﻊ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪،τ‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ،τ‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ ﺑﻦ ﺟـﺮاح و ﺗﻨـﻲ ﭼﻨـﺪ از‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن و ﺳﺮﺷﻨﺎﺳﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬درﺑـﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و درﺑﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﭘـﺪرش‬
‫زﻳﺪ اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻧﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ؟! اﻣﺎ وﻗﺘـﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺼﺎدر ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎد ﺷـﺪﻩ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻲ از اﻳﻦ دروغ و اﻓﺘﺮا‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﺒﺎرﺗﻲ را آﻪ اﺑﻦ ﺳﻌﺪ در ﻃﺒﻘـﺎت و‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺳﻴﺮﻩ ﺣﻠﺒﻴﻪ ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫)ﻓﻠﻢ ﻳﺒﻖ أﺣﺪ ﻣﻦ وﺟﻮﻩ اﻟﻤﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻷﻧﺼـﺎر إﻻ‬
‫اﻧﺘﺪب ﻓﻲ ﺗﻠﻚ اﻟﻐﺰوﻩ ﻓـﻴﻬﻢ أﺑـﻮﺑﻜﺮ اﻟﺼـﺪﻳﻖ و‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب و أﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪﻩ ﺑﻦ اﻟﺠـﺮاح و ﺳـﻌﺪ‬
‫ﺑﻦ أﺑـﻲ وﻗـﺎص و ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ زﻳـﺪ و ﻗﺘـﺎدﻩ ﺑـﻦ‬
‫اﻟﻨﻌﻤﺎن وﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ أﺳﻠﻢ ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺶ‪ .‬ﻓﺘﻜﻠﻢ )ﻗـﻮم(‬
‫و ﻗﺎﻟﻮا ‪ (. . .‬ﻟﻔﻆ ﻗﻮم در اﻳﻦ ﻋﺒـﺎرت ﻧﻜـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺁن آﺴﺎﻧﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن آـﻪ ﻏﻴـﺮ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻣﻨﻈـﻮر از ﺁن‪،‬‬
‫هﻤﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺿـﻤﻴﺮ را ﺑﺴـﻮي‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ داد‪ .‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ اﻳﻦ ﺑﺎ اﻧﺼﺎف‬
‫)ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( ﺿﻤﻴﺮ را ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻘﺪر ﺗﻔـﺎوت‬
‫اﺳﺖ ﻣﻴﺎن اﺻﻞ ﺟﺮﻳﺎن و ﻣﻴﺎن ﻋﺒﺎرت ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺎ اﻧﺼﺎف؟ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ واروﻧﻪ ﺟﻠﻮﻩ دادﻩ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ؟ دو ﻣﻨﺒﻊ دﻳﮕﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي اﺻـﻼً در ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺁري‪ ،‬از ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ آﻪ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ روﺷـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ اﻳـﻦ ﺑﺰرﮔـﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ ﺑﻦ ﺟﺮاح و اﻣﺜﺎﻟﻬﻢ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت زﻳﺪ و ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬را ﻣﻮرد ﻃﻌـﻦ‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪهﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ دور هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻋﻀـﺎ ﻟﺸـﻜﺮ اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬

‫ﻧﺒﻮد‪ .‬زﻳﺮا از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ او را ﺑﺮاي اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز در ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ واردﻩ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻧـﺪ‬
‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬روز وﻓﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﺮدم‬
‫را در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻲ آـﺮد‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از‬
‫داﺧﻞ ﺣﺠﺮﻩ ﭘﺮدﻩ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣـﺮدم را دﻳـﺪ آـﻪ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز ﺻﻒ ﺑﺴﺘﻪ اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﺮاد ﺟﻴﺶ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫‪ -3‬ﺁﻗــﺎي ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ ﺑــﻪ ﻗﺼــﺪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘــﻪ آــﺮدن‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن از ﺷﻴﻮﻩ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﺁﻣﻴـﺰ ﺧـﻮد‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮدﻩ ﺧﻼف ﻋﻘﻞ و ﻧﻘﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺳﺮ ﻣﺒﺎرآﺶ ﺑﺎﻧﺪ ﭘﻴﭽﻲ ﺑﻮد‬
‫و در اﺛﺮ اﺧﺘﻼف و ﺳﺮ و ﺻﺪا دﭼﺎر ﻧـﺎراﺣﺘﻲ ﺗـﺐ‬
‫ﺷﺪﻩ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻧﻪ هﺎي دو ﻧﻔﺮ ﺧـﻮد را‬
‫ﺁوﻳﺰان آﺮدﻩ ﺑﻮد و ﭘﺎهـﺎﻳﺶ روي زﻣـﻴﻦ آـﺶ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮردﻧﺪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ((‪ .‬ﭘﻨﺎﻩ ﺑﻪ ﺧﺪا! آﺪام اﻧﺼﺎف‬
‫و آﺪام اﻣﺎﻧﺖ اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺨﻦ از ﻣﻮﺿﻊ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻩ ﺷﻮد و در اﻳﻦ ﺟﺮﻳـﺎن اﺧﺘـﺮاع ﺷـﻮد‬
‫ﭼﻴﺰي آﻪ ﻧﻪ ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻘـﻞ اﺳـﺖ و ﻧـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻋﻘﻞ و ﻧﻪ در ﻣﺼﺎدر ﻣﺬآﻮر درج ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در آﺘﺐ ﻣﺬآﻮر ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪)) ρ‬از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ و ﺑﺎﻧﺪي ﺑﺮ ﺳﺮش ﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد و‬
‫ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ‪)) . . . ((.‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و در ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻧﻪ هـﺎي دو ﻧﻔـﺮ ﻃـﻮري‬
‫راﻩ ﻣﻲ رﻓﺖ آﻪ ﭘﺎهﺎﻳﺶ روي زﻣﻴﻦ آﺶ ﻣﻲ ﺧـﻮرد((‬
‫اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در هﻴﭻ ﻳﻚ از آﺘﺐ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻧﺸـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دروغ و ﺟﻌﻞ از آﺴﻲ آﻪ ﺧـﻂ ﻣﺸـﻲ رواﻓـﺾ را‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣـﻦ ﻣﺴـﺘﺒﻌﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا دروغ ﻧﺰد رواﻓﺾ از ﻣﺤﺎﺳﻦ اﺳـﺖ ﻧـﻪ‬
‫از ﻣﻌﺎﻳﺐ!؟ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ ﻣﺤﺘـﺮم در ﺟﺮﻳـﺎن ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫ﺧﻮاهﺪ دﻳﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺒﻨﺎي آﺘﺎﺑﺶ را ﺑـﺮ‬
‫آﺬب و ﺗﻀﺎد ﺣﻴﺮت زاﻳﻲ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻳﻜـﺮر ذاﻟـﻚ‬

‫ﻋﻠﻲ ﻣﺴﺎﻣﻌﻬﻢ و هﻢ ﻣﺘﺜﺎﻗﻠﻮن و ﻋﺴـﻜﺮوا ﺑـﺎﻟﺠﺮف‬
‫وﻣﺎ آﺎدوا ﻳﻔﻌﻠﻮن‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺑﺮاي اﻋﺰام و ﺷﺮآﺖ در ﺟﻴﺶ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺗﺎآﻴﺪ آﺮد و‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺳﺴﺘﻲ ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ و در ﺟﺮف ﺗﺠﻤﻊ آﺮدﻧـﺪ‬
‫وﻟﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﻨﺪ‪((.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻮرﺧﺎن در ﺧﺼـﻮص اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ‪)) :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫اﻣﺮ آﺮد‪ ،‬ﺟـﻴﺶ اﺳـﺎﻣﻪ را اﻋـﺰام دارﻳـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫روﻳﺪاد‪ ،‬روز ﺷﻨﺒﻪ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ ـ ﺑﻌﺪ ﺣﻀﺮت اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﺁﻣﺪ و در ﺧﺎﻧﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ رﻓـﺖ ﺗـﺎ از‬
‫وي ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ آﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺻـﺒﺢ‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺣﺮآﺖ آﻦ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻗﺼﺪ رﻓﺘﻦ آﺮد‬
‫و ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺞ ﺷﺪن اﻣﺮ آﺮد‪ ،‬ﺑﻪ او اﻃﻼع‬
‫رﺳﻴﺪ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺣﺎل ﻧـﺰاع اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻮرﺧﻴﻦ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑـﻴﺶ از اﻳـﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( آـﻪ‬
‫هﺮ ﮔﻮﻧﻪ دروغ ﺑﺮاﻳﺶ ﺁﺳﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮاﺣﺘﻲ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ دروغ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ دروغ ﻣـﺪﻋﻲ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ در اﺟﺮاي ﺣﻜـﻢ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺳﺴـﺘﻲ و‬
‫ﺗﻬﺎون ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ آﺴـﻲ آـﻪ ﺑـﺪون‬
‫واهﻤﻪ و ﺑﺮاﺣﺘﻲ ﺗﻤﺎم و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺒﺎﺣﺖ ﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي روي زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬دروغ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬او از ﮔﻤﺮاﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣـﺎن‬
‫اﺳﺖ آﻪ از هﺪاﻳﺖ ﺑﺴﻴﺎر دور و در ﭘﺮﺗﮕﺎﻩ ﺗﻴـﺮﻩ‬
‫و ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻪﻠﻟﺍ اﻟﻤﺴﺘﻌﺎن‪.‬‬

‫‪ -5‬اﻣــﺎ اﻳﻨﻜــﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿــﻴﻦ در ﻣــﻮرد ﻓﺮﻣﺎﻧــﺪهﻲ‬

‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ؟ در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و هﻴﭻ ﺟﺎي ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺳﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر و‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻬﺶ هﺮﮔﺰ در ﻣـﻮرد ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻌﺘﺮض ﻧﺒﻮدﻧﺪ و اﻧﺎﻧﻲ آﻪ در اﻳﻦ ﺧﺼـﻮص‬
‫اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻓﺮادي ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻏﻴـﺮ‬
‫ﻣﻌﺮوف‪ .‬ﻃﺒﺮي و اﺑﻦ اﺛﻴﺮ )آﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از‬
‫ﺳﺨﻨﺎن اﻳﺸﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ( هﺮ دو ﺗﺼﺮﻳﺢ آﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ آـﻪ ﺁﻧـﺎﻧﻲ آـﻪ در ﺑـﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺳــﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻌﺘــﺮض ﺷــﺪﻩ و زﺑــﺎن درازي آﺮدﻧــﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻌﺘﺮﺿﺎن از اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮرﺧﺎن و ﻣﺤـﺪﺛﺎن اﻳـﻦ‬
‫را در آﺘﺐ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬در اﺑﺘﺪا آﺘـﺎﺑﻢ و‬
‫در ﺁﻏﺎز ﺳﺨﻨﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ روﺷﻦ آﺮدم آﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ در هـﻴﭻ ﺣـﺎﻟﻲ از ﺟﻤﻠـﻪ اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل‬
‫اﻟﻠﻬـﺲ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺧـﺪا را ﺷـﻜﺮ و ﺳـﭙﺎس ـ و از‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ آﻪ ﻳـﺎران ﺑـﺎ وﻓـﺎ و‬
‫ﻋﺎدل رﺳﻮل اﻟﻠﻬﺲ آﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﻮدﻧﺪ از‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪور ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺗﺎرهﺎي ﻋﻨﻜﺒﻮﺗﻲ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﻮل و ﺣﻮش اﻳﻦ‬
‫داﺳﺘﺎن ﺗﻨﺒﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎر و ﭘﻮدش از هﻢ ﮔﺴﺴﺘﻪ و‬
‫ﺑﻲ اﺳﺎس ﺑﻮدﻧﺶ اﻇﻬﺮ ﻣﻦ اﻟﺸﻤﺲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻣﺸﻜﻞ ﻋﻤﺪﻩ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ‬

‫را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺼﺎدري ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ آﻪ از ﺗﻔﻜﺮ‬
‫او و هﻮاداراﻧﺶ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫ﻋﻤﺪﻩ و ﺁﻓﺖ ﺑﺰرگ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ او در ﺑﻴﺎن ﻣﻌﺎﻳﺐ‬
‫ـﻞ و‬
‫ـﺎﻗﺾ در ﺗﺤﻠﻴـ‬ ‫ـﻮﻳﻲ و ﺗﻨـ‬ ‫ـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬از ﺗﻀـ‬
‫ـﺎد ﮔـ‬ ‫ﺻـ‬
‫ﺗﺠﺰﻳﻪ اﺳـﺘﻔﺎدﻩ آـﺮدﻩ دﭼـﺎر ﺳـﺮﮔﺮداﻧﻲ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻋﺠﻴﺒﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا او ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬و در راس ﺁﻧﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬زﺑﺎن ﻃﻌـﻦ‬
‫ﮔﺸﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪﻩ و ﺑﺎور ﺧﻮد ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫آﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﻲ ﻧﺒﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺁري‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ آﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻘﺼـﺪ و اوﻟـﻴﻦ و‬
‫ﺁﺧﺮﻳﻦ هﺪف ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﻣﻮاردي را ﺗﻼش آﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑﺘﻮاﻧـﺪ در ﻻﺑـﻪ ﻻي‬
‫ﺁﻧﻬﺎ زﺑﺎن ﻃﻌﻦ را ﻋﻠﻴﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل‪ ρ‬ﺑﮕﺸـﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ آﻪ او از ﺟﻮاﻧﺐ و زواﻳﺎي ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و از ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺁﻧﻬﺎ را ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮردي را ﻋﻠﻴﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺪا آﺮدﻩ‬
‫ﻏﺬاي ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﻲ و ﻓﻜﺮي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴـﺎورد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﭘﻴﺪا آـﺮدن ﺑﻬﺎﻧـﻪ اي ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ هﻴﭻ اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد آﻪ دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺗﺰوﻳـﺮ و‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ آﺘﺐ ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑﺰﻧـﺪ و ﻣﻄﻠﺒـﻲ را ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﻨﻮان آﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اهﺪاف ﺷـﻮﻣﺶ دﺳـﺖ‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻋﻴﻦ ﺷﻴﻮﻩ اي اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺪان ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ اﺳـﻼف‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ او )از هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﮕﺎن( ﭼﻪ آﺮدﻧﺪ؟! ﺁﻧﺎن‬
‫ﻧﻴﺰ اﺑﻌﺎد اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧـﻮد‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ آﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬زﺑﺎن ﻃﻌﻦ ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ و در اﻳـﻦ ﺑـﺎرﻩ از‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺪ ﻗﺪم ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻨﺪ و ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫را ﻧﻴﺰ رو ﺳﻔﻴﺪ آﺮدﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﭼـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﻪ اي‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺗـﺎ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳـﺪ؟ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﻩ ))اﻟﺴـﻴﺮ‬
‫اﻟﺤﻠﺒﻴﻪ(( ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪﻳﻦ وﺳـﻴﻠﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫رواﻓﺾ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬از ﺷـﺮآﺖ‬
‫آﺮدن در ﺟﻴﺶ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺗﺨﻠﻒ آﺮد‪ ،‬ﻣﺮدود ﺷﻤﺮدﻩ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﺷﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪τ‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ دﺳﺘﻮر ﺧﻮد رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﺮآﺖ ﻧﻜـﺮد‪ .‬ﭼـﻮن‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ او اﻣﺮ آﺮدﻩ ﺑﻮد ﺗـﺎ ﺑـﺮاي اﻗﺎﻣـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ و اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪.‬‬
‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻮل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺘﺨﻠﻔـﻴﻦ‬
‫از ﺟﻴﺶ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬را ﻟﻌﻨﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴـﺰ ﻣـﺮدود‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در هﻴﭻ رواﻳﺘﻲ اﻟﻔﺎظ ﻟﻌﻨﺖ ذآﺮ ﻧﺸﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اي ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻓﺮﻣﻮدي ﺗﻀﺎد و‬
‫ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﻣﻨﺤﺮف را‪ .‬ﺁﻧﺎن ﮔـﺎهﻲ ﺣﻀـﺮت‬
‫ـﻮرد‬
‫ـﻪ او در ﻣـ‬ ‫ـﺪ آـ‬
‫ـﻲ آﻨﻨـ‬ ‫ـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را ﻣـ‬
‫ـﺘﻬﻢ ﻣـ‬ ‫اﺑـ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺟﺰو ﻣﻌﺘﺮﺿﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او از اﻓﺮاد ﺟﻴﺶ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﮔـﺎﻩ وﻗﺘـﻲ‬
‫ادﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ آﻪ او از ﺷـﺮآﺖ در ﺟـﻴﺶ اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اآﻨﻮن ﻣﻦ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﮔﻨﺎﻩ اﻳـﻦ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭼﻴﺴﺖ آﻪ رواﻓﺾ ﺑـﺮاي ﻣﻄﻌـﻮن‬
‫آﺮدن او ﺗﺎرﻳﺦ را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺣﻘـﺎﻳﻖ را‬
‫واروﻧﻪ ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻲ دهﻨﺪ و رواﻳﺎت ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻪ ﺑﺎد‬
‫اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ او را ﻣﺘﻬﻢ آﻨﻨﺪ؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ هﺎﻳﺸﺎن ﺿﺪ و ﻧﻘﻴﺾ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺿـﻌﻒ ﮔﻔﺘـﻪ هﺎﻳﺸـﺎن ﺁﺷـﻜﺎر اﺳـﺖ و ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ ﺁﻧﺎن ﺑﺠﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻌﺸﺎن ﺗﻤـﺎم ﺷـﻮد‬
‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺿﺮرﺷﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ داﻧـﻢ‬
‫آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در ﻧﻘـﺪ و ﺑﺮرﺳـﻲ روﻳـﺪادهﺎي‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺠﺎي اﻳﻨﻜﻪ از ﻋﻘﻞ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي ﻣﺴﻠﻜﻲ و ﻣﺸـﺮﺑﻲ ﺧـﻮد اﺳـﺘﻔﺎدﻩ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪!!.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻴﻬـﺎي ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣـﺮا وادار‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﻮال آﻨﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﺴﺎرت در ﺷﺎن ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ρ‬ﭼﻴﺴﺖ؟! اﻳـﻦ ﻋﺼـﻴﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﻲ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آﻪ در ﺣﻖ ﻣﻮﻣﻨﺎن رﺋﻮف و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ و‬
‫ﺁرزوﻣﻨﺪ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼـﺮا؟ هـﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻘﺒﻮﻟﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻋﺼـﻴﺎن ﺑـﺮاي ﻣـﻦ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آـﻪ ﺑـﺮاي هـﻴﭻ آـﺲ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ؟‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺷﮕﻔﺖ ﺁورﺗﺮ از اﻳﻦ ﺟﺴـﺎرت و ﻋﺼـﻴﺎن‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺟﺴﺎرت و ﻋﺼﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ آـﻪ ﺣﻘـﺎﻳﻖ واروﻧـﻪ ﺟﻠـﻮﻩ‬
‫دادﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻴـﻪ اﻣـﺖ دروغ ﭘـﺮدازي ﺷـﻮد ﺗـﺎ‬
‫زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﮔﺸﻮدن زﺑﺎن ﻃﻌﻦ ﺑـﻪ اﺻـﺤﺎب ﮔﺮاﻣـﻲ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬هﻤﺎن ﻳﺎراﻧﻲ آﻪ او را هﻤﺮاهﻲ آﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮاهﻢ ﺷﻮد؟ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻲ ﺗـﻮان‬
‫آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺑـﺬل‬
‫ﺟﺎن و ﻣﺎل و روح و روان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻧﺼﺮت آﺮدﻩ‬
‫از وي دﻓﺎع آﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻌﺮآﻪ هﺎي ﺟﻬﺎد در ﻣﻌﻴﺖ‬
‫او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤـﺮ او‪ ،‬ﺑـﺎ او زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻴﺰ را از وي ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻬﻢ آﺮد‬
‫و زﺑﺎن ﻃﻌﻦ ﮔﺸﻮد؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻃﻌﻦ و ﺗﻬﻤﺖ در واﻗﻊ‬
‫ﻃﻌﻦ و ﺗﻬﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻢ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او از ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ آﻪ ﺁﻧﺎن‬
‫را وادار ﺑﻪ اﺣﺘـﺮام و اﻃﺎﻋـﺖ از ﻣﺮﺑـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟! ﺁﻳﺎ ﺟﺴﺎرﺗﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳـﻦ و‬
‫ﻋﺼﻴﺎﻧﻲ ﺑﺪﺗﺮ از اﻳﻦ در ﺣﻖ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺘﺼـﻮر‬
‫اﺳﺖ؟! ﺑﻌﺪ از ﻣﺘﻬﻢ و ﻣﻄﻌﻮن آﺮدن ﺣﺎﻣﻠﻴﻦ آﺘـﺎب‬
‫ﻪﻠﻟﺍ و ﺣﺎﻓﻈﺎن ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﻣـﺖ اﺳـﻼم‬
‫ﭼﻪ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ؟! ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ ﺟﺰ‬
‫اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﻴﺪﻩ ﭘﻮچ رواﻓﺾ ﭼﻴﺰي دﻳﮕـﺮ ﻧـﺰد ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ و در وراي ﺁن اﻋﻤﺎق درﻳﺎهﺎ اﺳﺖ‪!!.‬‬
‫در اداﻣﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻋـﺎدﺗﻢ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ روﻳﺪادهﺎ را آﻪ از دور و‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ آﺮاﻣﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﻣﺨﺪوش ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺳﭙﺮدﻩ و ﺑـﻪ ﺁﻧﻬـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﻜـﻨﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻳﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﺮدن ﺑـﻪ ﺣـﻮادﺛﻲ آـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن و ﻣﺤﺪﺛﺎن از ﻋﻠﻤﺎ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ در ﻣـﻮرد‬
‫ﺁﻧﻬﺎ اﺗﻔﺎق آﺮدﻧﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ((‬
‫ﺁري‪ ،‬آﺪام ﺁﺳﻤﺎن اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺁﺳﻤﺎن ﻣﻦ ﺳﺎﻳﻪ‬
‫اﻧﺪازد‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻲ‪ τ‬دروغ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و ﺑﻪ دروﻏﻬﺎﻳﺶ اداﻣﻪ ﻣـﻲ دهـﺪ‪ .‬ﺳـﭙﺲ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺧﻮد را ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻨﺪ؟! ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎﻳﻞ هﺴﺘﻢ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ روﻳﺪادهﺎ را ﺑﺎور ﻧﻜﻨﻢ و ﺑﻌـﺪ در‬
‫دروغ ﮔﻔﺘﻦ روي ﺗﻤﺎم دروﻏﮕﻮﻳﺎن ﮔﻴﺘـﻲ را ﺳـﻔﻴﺪ‬
‫آﺮدﻩ ادﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﻣﻮرﺧﺎن اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑـﺮ ﺻـﺤﺖ‬
‫دروﻏﻬﺎي او اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ!! ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣـﻲ‪،‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻮرﺧﺎن را در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﻴــﺎن آــﺮدﻳﻢ و ﻋــﺪاﻟﺖ و ﺑﺮاﺋــﺖ ﺻــﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬از‬
‫ﺗﻬﻤﺘﻬﺎي ﻧﺎرواﻳﻲ آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻋﻨﻮان آﺮدﻩ ﺑـﻮد(( ﻇـﺎهﺮ ﮔﺮدﻳـﺪ ‪ . . .‬ﻣﻨـﺖ و‬
‫اﺣﺴﺎن از ﺁن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺑـﺎ ﭘﺮوردﮔـﺎرم ﻋﻬـﺪ و‬
‫ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪ ام آﻪ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻗﻀﺎوت آﻨﻢ و آﻤﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬهﺒﻲ ﻧﺸﺎن ﻧﺪهﻢ و هﻴﭻ ارزﺷﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎﻃـﻞ‬
‫و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺣﻖ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ ،‬هﻢ ﭼﻨﺎن آـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﻖ ﺗﻠﺦ اﺳﺖ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻗـﻞ‬
‫اﻟﺤﻖ وﻟﻮ آﺎن ﻋﻠﻲ ﻧﻔﺴﻚ و ﻗـﻞ اﻟﺤـﻖ وﻟـﻮ آـﺎن‬
‫ً(( )ﺣﻖ را ﺑﮕﻮ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺿﺮر ﺗـﻮ ﺗﻤـﺎم‬ ‫ﻣﺮا‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﻖ را ﺑﮕﻮ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺗﻠﺦ اﺳﺖ( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻖ در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁن دﺳـﺘﻪ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻌﺘـﺮض‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ از اﻣـﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷـﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﺻﺮﻳﺤﻲ آﻪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻚ‬
‫و ﺗﺎوﻳﻠﻲ در ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن )ﺻﺤﺎﺑﻪ( در اﻳﻦ ﺗﺨﻠﻒ و ﻋﺼﻴﺎن هﻴﭻ‬
‫ﻋﺬري ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﮕـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ در ﺻـﺪد‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺑﺰرﮔﻲ و آﺮاﻣﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﺁﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳـﻞ‬
‫ﺑﻪ ﻋﺬرهﺎي ﻏﻴﺮ ﻣـﻮﺟﻬﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و اﻧﺴـﺎن ﺁزادﻩ و‬
‫ﻋﺎﻗﻞ هﺮﮔﺰ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻴﻠﻪ هـﺎ و دﺳـﺎﻳﺲ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ از آﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺳﺨﻨﻲ را درك‬
‫ﻧﻜﻨﺪ و ﺁن را ﻧﻔﻬﻤﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﺼﺐ آـﻮر او را‬
‫ﭼﻨﺎن آﻮر آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﻣﻴﺎن ﻓﺮض واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋـﻪ‬
‫و ﺣﺮام واﺟﺐ اﻟﺘﺮك ﺗﻤﻴﻴﺰي ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻓﻜﺮ آﺮدم ﺗﺎ ﻋﺬر ﻣﻮﺟﻬﻲ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻣﺘﺨﻠﻔـﺎن و‬
‫ﻋﺼﻴﺎﻧﮕﺮان ﭘﻴﺪا آﻨﻢ وﻟـﻲ اﻳـﻦ ﻓﻜـﺮ و اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﻮدي ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺶ آﻪ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤـﺎن‬
‫ﺑﺴﺘﻪ آﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻗﻀـﺎوت آﻨـﺪ را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘـﺮم ﻣـﻲ ﺳـﭙﺎرﻳﻢ ﺗـﺎ ﺧـﻮد ﺁﻧـﺎن‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺑﻄﻼن و ﺑﻴﻬﻮدﻩ ﺑـﻮدن ﺁن ﻗﻀـﺎوت آﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ ادﻋﺎي او آﻪ )ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﺎ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻧﻤـﻮدﻩ و از ﻧﺼـﻮص‪ ،‬ﺳـﺮﭘﻴﭽﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ آﻪ هﻴﭻ ﺟﺎي ﺷﻚ و ﺗﺎوﻳﻠﻲ در ﺁﻧﻬـﺎ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد و ﺁﻧﺎن )ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ (τ‬در اﻳﻦ ﺗﺨﻠـﻒ و ﻋﺼـﻴﺎن‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﺬري ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ (.‬دال ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻟـﺖ و ﺑـﻲ‬
‫ﺑﻀﺎﻋﺘﻲ ﻋﻠﻤﻲ و ﺁﮔـﺎهﻲ اوﺳـﺖ‪ .‬و ﮔـﺮ ﻧـﻪ آـﻲ و‬
‫ﭼﮕﻮﻧــﻪ ﺻــﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑــﺎ ﺣﻜــﻢ ﭘﺮوردﮔــﺎر ﻣﺨﺎﻟﻔــﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ؟! و آﺪاﻣﻨﺪ ﻧﺼﻮﺻﻲ آﻪ ﺑـﺎ ﻣﺤﺘـﻮي ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺪﻩ و هﻴﭻ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪي ﻳـﺎ ﺗـﺎوﻳﻠﻲ در‬
‫ﺁﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد؟ اﺻﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺣﻀﺮا اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﻟﺸـﻜﺮ‬
‫ﻣﻨﺴﻮب آﺮد و ﻋﺪﻩ اي درﺑﺎرﻩ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ او ﻣﻌﺘﺮض‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨـﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﺘﺮﺿﺎن از ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪﻩ و از رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻃﺎﻋﺖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﺎرهﺎ و ﺑـﻪ آﺜـﺮت در‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‬
‫ﺗﺎ از ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﻄﻌـﻲ او ﺁﮔـﺎﻩ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ آـﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﻴﻢ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗﻄﻌﻲ ﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑـﻼ درﻧـﮓ از وي‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬و در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم از اﻣﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧﺪ ـ اﻣﺎ اﻳﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (88‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(141-142‬‬

‫آﻪ )ﺑﺴﻴﺎري در ﺻﺪد ﺑﺮ ﺁﻣﺪﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻋـﺬر ﻣـﻮﺟﻬﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ آﺮاﻣﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬و ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﻴﺪا آﻨﻨﺪ!‬
‫و هﻴﭻ ﻋﺎﻗﻞ ﺁزادﻩ اي در هﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ‪ ،‬هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻋﺬري را در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻤـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد؟!( ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ از ﺷﮕﻔﺖ ﺁورﺗﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي اوﺳـﺖ!؟‬
‫هﺮ آﺲ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن او را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬از راهﺰﻧـﺎن‪ ،‬ﻗﻄـﺎع ﻃﺮﻳـﻖ و از ﻧـﺎدان‬
‫ﺗﺮﻳﻦ ﻗﺸﺮهﺎي ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭼﻪ آﺴﻲ و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزت ﻣﻲ دهﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ آﺮاﻣﺖ‬
‫)راهﺰﻧﺎن و ﻗﻄﺎع اﻟﻄﺮﻳﻖ( در ﺻﺪد ﺑﺮ ﺁﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻴﺪا آﺮدن ﻋـﺬر ﻟﻨﮕـﻲ آـﺮدار ﺁﻧـﺎن را ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫آﻨﺪ؟! ﺧﺪاوﻧﺪ رﻓﺾ راﻓﻀﻴﻬﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧـﺪ ـ‬
‫ﺁﻳﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ آﺮام آﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎﻳﺖ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫و ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ از ﺣﻖ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﻓـﺎع‬
‫از آﺮاﻣﺖ و ﺑﺰرﮔﻲ ﺁﻧﺎن دارد؟! اﻳـﻦ ﻧﻴـﺎز ﭼـﻪ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ دارد‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ و ﺑﺮﺗﺮ از‬
‫ﺣﺮﻳﻢ ﺁﻧﺎن دﻓﺎع آﺮدﻩ‪ ،‬از ﺁﻧـﺎن اﻇﻬـﺎر رﺿـﺎﻳﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ و درﺑﺎرﻩ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﻮدن و ﻋﻈﻤـﺖ اﻳﻤـﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻃﻔﻴﻞ ﺻﺤﺒﺖ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش از ﺁﻧﺎن اﻋﻼم ﺧﺸﻨﻮدي آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﺮدم و اهﺎﻟﻲ ﺷﻬﺮهﺎﻳﻲ آﻪ ﻗﺪم ﻣﻴﻤـﻮن ﺁﻧـﺎن در‬
‫ﺁﻧﺠﺎ ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻧﺎن ﻓـﺘﺢ ﮔﺮدﻳـﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ اﻳﻤﺎن ﺁﻧﺎن ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁري‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤـﻪ ﻓﻀـﻞ و آﺮاﻣـﺖ اآﻨـﻮن اﻳـﻦ اﺣﻤـﻖ‬
‫ﻧﺎﺑﺨﺮد ﻣﻲ ﺧﻮاهـﺪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺳﻔﺴـﻄﻪ و اآـﺎذﻳﺒﻲ را‬
‫ﺑﺨﻮرد و ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﻮﺣﻴﺪ دادﻩ آﻪ ﺑﺮاي آﻮدﻧﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑـﻪ ﺧﺮدﻣﻨـﺪان و‬
‫ﻋﺎﻗﻼن ﺁزادﻩ؟!‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺬرهﺎي اهـﻞ ﺳـﻨﺖ را درﺑـﺎرﻩ ﺗﺒﺮﺋـﻪ ﻣﺘﺨﻠﻔـﺎن‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ آﺮدم‪ .‬ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻌﺘﺮﺿﻴﻦ در ﻣـﻮرد‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺣﻀﺮت اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬از ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫در اﺳﻼم ﺳﺎﺑﻘﻪ درﺧﺸﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ و اﺳﺎﻣﻪ ﺟـﻮاﻧﻲ‬
‫ﺑﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ آﺎر ﺑﻮد‪ .‬وي در ﺟﻨﮕﻬﺎﻳﻲ آﻪ ﻣﻮﺟﺐ رﺷﺪ‬
‫و ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي اﺳﻼم ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪر‪ ،‬اﺣـﺪ و‬
‫ﺣﻨﻴﻦ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ ﺟـﻮان ﺑـﻮدﻧﺶ ﻣﻮﻗـﻊ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اش ﺳﺎﺑﻘﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ در اﺳـﻼم ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬و‬
‫ﺳﺮﺷﺖ اﻧﺴﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﺷـﻴﻮخ و ﺑﺰرﮔـﺎن از‬
‫ﭘﻴﺮوي آﺮدن از آﻮﭼﻜﺘﺮهﺎ اﺑﺎ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ و ﻃﺒﻌـﺎ‬
‫ً‬
‫از ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺟﻮاﻧـﺎن آﺮاهﻴـﺖ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺁﻧـﺎن در ﻣـﻮرد ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫ﻣﻌﺘﺮض ﺷﺪﻧﺪ و از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آﺴﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ـﺪ‪.‬‬ ‫ـﻮب آﻨـ‬ ‫ـﺎﻳﺶ ﻣﻨﺴـ‬ ‫ـﻪ ﺟـ‬‫ـﺤﺎﺑﻪ را ﺑـ‬ ‫ـﺎن ﺻـ‬ ‫از ﺑﺰرﮔـ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﺬر هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻋﻘﻠﻲ‬
‫و ﺷﺮﻋﻲ ﻧﺪارد و ﺑﺮاي هﻴﭻ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ آﻪ ﻗـﺮﺁن را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻩ و ﺑـﺎ اﺣﻜـﺎم ﺁن ﺁﺷـﻨﺎﻳﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫وﻩ‬
‫ُ ُ‬ ‫َﺨُـﺬ‬
‫ُ ﻓ‬‫ﱠﺳُـﻮل‬ ‫ُ اﻟﺮ‬‫ُﻢ‬‫ﺗﺎآ‬‫ﻣﺎ ﺁَ‬‫ََ‬‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ﻬﻮا(‬‫َُ‬‫ﻧﺘ‬
‫َﺎْ‬‫ُ ﻓ‬‫ْﻪ‬
‫َﻨ‬‫ْ ﻋ‬
‫ﻬﺎآﻢ‬
‫ﻧَ ُ‬‫وﻣﺎ َ‬‫ََ‬
‫)ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ رﺳﻮل ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻣﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳـﺪ‬
‫و از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ او ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺧـﻮدداري آﻨﻴـﺪ(‬
‫ﻟﻪ‬
‫ُ‬ ‫َﺳُـﻮُ‬
‫َر‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫َـﻰ‬‫َا َﻗﻀ‬ ‫ٍ إ‬
‫ِذ‬ ‫َـﺔ‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻣﺆ‬
‫َﻻ ُ‬ ‫ِﻦٍ و‬
‫ْﻣ‬‫ِﻤﺆ‬
‫َ ﻟُ‬‫َﺎن‬
‫ﻣﺎ آ‬ ‫)و‬
‫ََ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺺ‬
‫ْـِ‬‫ﻳﻌ‬
‫ْ َ‬‫ﻣﻦ‬
‫ََ‬ ‫ْ و‬
‫ِﻢ‬‫ِه‬
‫ﻣﺮ‬‫َْ‬
‫ْ أ‬‫ِﻦ‬
‫ة ﻣ‬ ‫ﻟﺨِﻴَﺮ‬
‫َُ‬ ‫ُ اْ‬‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬
‫َ َ‬‫ﻳﻜُﻮن‬
‫ْ َ‬‫َن‬
‫ً أ‬‫ﻣﺮا‬ ‫َْ‬
‫أ‬
‫ً(‬
‫ﻣﺒِﻴﻨﺎ‬‫َﻼﻻً ُ‬‫ﱠ ﺿ‬‫َﻞ‬
‫ﺪ ﺿ‬ ‫َﻘ‬
‫َْ‬ ‫ُ ﻓ‬
‫ﻟﻪ‬‫َﺳُﻮَ‬‫ور‬
‫َ‬
‫هﻴﭻ ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﻣﻮﻣﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺼـﻤﻴﻢ و ارادﻩ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮﻟﺶ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻴﺎري ﻧﺪارد‪ .‬هﺮ آـﺲ از‬
‫ﺧﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ ﻋﺼـﻴﺎن آﻨـﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧـﺎ در ﭘﺮﺗﮕـﺎﻩ‬
‫ﮔﻤﺮاهﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺗـﻮ را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻢ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‪ ،‬ﻳـﻚ ﻣﺼـﺪر و‬
‫ﻣﻨﺒﻊ از اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﻧﺸﺎن دهﻲ آﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺬار و‬
‫اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ در ﺁن ذآﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻮ هﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻲ ﭼﻨـﻴﻦ اﻋﺘـﺬاري را از ﻣﻨـﺎﺑﻊ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫اراﺋﻪ دهﻲ‪ .‬زﻳﺮا در ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻧﻴـﺰ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ آﻪ هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺑﺰرﮔـﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬و اﻋﻴـﺎن‬
‫ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻌﺘـﺮض ﻧﺒـﻮد‪.‬‬
‫هﻴﭻ ﻣﻮرخ ﻳﺎ ﻣﺤﺪﺛﻲ ﻧﻴﺰ در آﺘﺐ ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴـﺰي‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ از ﺁﻧـﺎن دﻓـﺎع ﻧﻤـﻮدﻩ و ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺎر ﻣـ‬
‫ـﺎن اﻇﻬـ‬
‫ـﺖ ﺁﻧـ‬
‫ـﻮرد ﺑﺮاﺋـ‬
‫ـﻮﺟﻴﻬﻲ را در ﻣـ‬
‫ﺗـ‬
‫آﻨﻨﺪ؟! او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﺬار و ﺗـﻮﺟﻴﻬﻲ را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻩ ام‪ ،‬او آﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣـﺎ ﻧﺸـﺎن‬
‫ﺑﺪهﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ را در آـﺪام ﻣﻨﺒـﻊ و ﻣﺼـﺪر‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؟ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻـﻮرت‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺳﻜﻮت ﻧﻤﺎﻳﺪ و از ﮔﻔـﺘﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﺳـﺨﻨﺎن دروﻏﻴﻨـﻲ‬
‫ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ي ﻳﺎوﻩ ﮔـﻮﻳﻲ هـﺎﻳﺶ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))اﮔﺮ اﻳـﻦ ﻗﻀـﻴﻪ را ﺑـﺎ دﻗـﺖ ﺗﻤـﺎم ﺑﺮرﺳـﻲ و‬
‫ارزﻳــﺎﺑﻲ آﻨــﻴﻢ‪ ،‬ﻣــﻲ ﺑﻴﻨــﻴﻢ آــﻪ ﺧﻠﻴﻔــﻪ دوم‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ را در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ اﻳﻔـﺎ ﻧﻤـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا او ﺑﻮد آﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻧﺰد ﺧﻠﻴﻔﻪ اول )ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ (τ‬ﺁﻣـﺪ و از وي‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬را ﻣﻌﺰول آﺮدﻩ دﻳﮕـﺮي را ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﺶ ﻣﻨﺴﻮب آﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎدرت ﺑﻪ ﻋﺰاﻳـﺖ ﺑﻨﺸـﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻦ او را ﻋﺰل آﻨﻢ در ﺣﺎﻟﻲ آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫او را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﻣﻨﺴﻮب آﺮدﻩ اﺳﺖ؟ ﭼﺮا ﻋﻤـﺮي‬
‫آﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻪ او اﻟﻬﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬
‫را درك ﻧﻜﺮد؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮي در ﺁن ﻧﻬﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺁن ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ‬
‫ً ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ از آﺮاﻣﺖ ﻋﻤﺮ ﺁن ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ‬ ‫ﻗﺼﺪا‬
‫اﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﺁﻧﺎن اﺳﺖ و هﻤﺎن ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت ))ﻳﻬﺠﺮ(( را ﺑﻪ ))ﻏﻠﺒﻪ اﻟﻮﺟـﻊ(( ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬رواﻳﺖ ﺿﻌﻴﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن در‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪ رﺟﺎل ﺁن ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ اﻟﻀـﺒﻲ وﺟـﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻋﻘﻴﻠﻲ او را ﺟﺰ ﺿﻌﻔﺎ ﻗﺮار دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و ذهﺒـﻲ‬
‫در )ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال( درﺑـﺎرﻩ او ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬او‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ واﻗﺪي اﺳﺖ‪ .‬از هﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوﻩ‪ ،‬ﻋﺒﻴـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺮ اﻟﺠﻌﻔﻲ و ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ از رﺟﺎل ﻣﺠﻬـﻮل‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬او اﺧﺒﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺒﺎرﻩ ﺑﻦ ﻣﻔﻠﺲ‪،‬‬
‫اﺑﻮﻣﻌﻤﺮ اﻟﻘﻄﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻧﺼﺮ ﺑﻦ ﺣﻤـﺎد اﻟﻌﺘﻜـﻲ از وي‬
‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﻋﺒـﺎس از ﻳﺤﻴـﻲ در ﺑـﺎرﻩ او‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻄﻴﻦ از ﻳﺤﻴﻲ درﺑـﺎرﻩ او‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﻴﺲ ﺑﺸﻲ ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺛﻘﻪ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬اﺑﻮﺣـﺎﺗﻢ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ .‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ زﻧﺪﻗﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺪي ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪ :‬اﻏﻠـﺐ‬
‫رواﻳﺎﺗﺶ ﻣﻨﻜﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ 1 .‬ﻟﺬا در درﺟﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻢ آﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ و هﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗـﻮان‬
‫ﺁن را ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان دﻟﻴـﻞ و ﺣﺠـﺖ‬
‫ً اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺨﺶ ﻋﻤـﺪﻩ و‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ‬
‫ﻣﻬﻢ ﺣﺪﻳﺚ را ذآﺮ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺣﺪﻳﺚ آﻪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را‬
‫روﺷﻦ ﻣﻲ آﻨﺪ آـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬ﺑـﻪ دﺳـﺘﻮر ﺧـﻮد‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد آﻪ اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫را ﻣﻌﺰول آﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪) :‬ﻓﻮﻗـﻒ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑﺎﻟﻨﺎس ﺛﻢ ﻗﺎل ﻟﻌﻤﺮ‪ :‬ارﺟﻊ إﻟـﻲ ﺧﻠﻴﻔـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺎﺳﺘﺄذﻧﻪ ﻳﺄذن ﻟﻲ أن ارﺟﻊ ﺑﺎﻟﻨﺎس ﻓﺈن‬
‫ﻣﻌﻲ وﺟﻮﻩ اﻟﻨﺎس وﺣﺪهﻢ وﻻ ﺁﻣﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ وﺛﻘﻞ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ واﺛﻘﺎل اﻟﻤﺴـﻠﻤﻴﻦ أن ﻳـﺘﺨﻄﻔﻬﻢ‬
‫‪2‬‬
‫اﻟﻤﺸﺮآﻮن‪(.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪) ρ‬ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪(τ‬‬
‫ﺑﺮو و از وي ﺑﺨﻮاﻩ آـﻪ ﻣـﺮا اﺟـﺎزت ﺑﺪهـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدم‪ .‬ﭼﻮن ﺳﺮان ﻗﻮم ﺑﺎ ﻣﻦ هﻤﺮاﻩ اﻧـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮوم‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دارد آﻪ ﻣﺸﺮآﻴﻦ ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﻣﺎل و ﻣﺘﺎع رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﺎرت ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺣـﺪﻳﺚ را آﺘﻤـﺎن‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ اﻧﺼﺎف و ﻣﻨﺼﻒ ﺑﻮدن‬
‫ﺧﻮد ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ! او ﺑـﺮاي ﻣﺴـﺘﻨﺪ آـﺮدن ﻋـﺪاﻟﺖ و‬
‫اﻧﺼﺎف ﺧﻮد هﻤﻮارﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺘﻬﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ .‬او ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬را در ﺻﻒ‬
‫ﻣﻘﺪم ﺧﻄﺎ آﺎران ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬او هﻤـﻮارﻩ رواﻳـﺎﺗﻲ‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ ﺧﻮد ﻓﻜﺮ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ اﻳﻦ رواﻳﺎت در ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﭘﻠﻴـﺪش‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و از رواﻳﺎت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻏﻤﺎص و ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اآﻨﻮن روﺷﻦ ﺷﺪ آﻪ رواﻳﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‬
‫در ﻃﺒﺮي ﻏﻴﺮ از ﺁن رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در رواﻳﺖ ﻃﺒﺮي اﻳـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻌﺰول ﺷﺪن اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬ﺑـﻮد‬

‫‪ .1‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ﻟﻠﺬهﺒﻲ ج ‪ 2‬رﻗﻢ )‪ (3437‬ص )‪.(255‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻄﺒﺮي ج ‪ 2‬ص ‪ 646‬ﺳﻨﻪ ‪11.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪن ﻋـﺪﻩ اي از ﻣـﺮدم‪ ،‬اﻏﻠـﺐ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ اي داﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ذآﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺨـﺶ‬
‫از ﺣﺪﻳﺚ ﭼﺸﻤﻬﺎ را ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫هﻴﭻ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ ﺑـﺮاي ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬و ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎز هﻢ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ آـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ را در اﻋﺘﺮاض ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ زﻳـﺮا اﻳـﻦ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺑﻮد آﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻣﻌﺘﺮﺿـﻴﻦ را رد ﻧﻤـﻮدﻩ و‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را در ﺟﺮﻳﺎن اﻣـﺮ ﻗـﺮار داد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ذآﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺟﻨـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در‬
‫آﺘﺎﺑﺶ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻊ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را آـﻪ ﺟـﻴﺶ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬را ﺗﻨﻔﻴﺬ آﺮد ﻧﻪ ﺳﺘﻮدﻩ و ﺁن را ﻣﺘـﺬآﺮ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ و ﺧﺎﻣﻮش از اﻳﻨﺠﺎ رد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ هﺮ‬
‫زﻣﺎن آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﮔﻮﺷﻪ اي از روﻳـﺪادهﺎ را‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ آﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺁن را ﺑﻪ ﺿـﺮر اﻳـﻦ ﺻـﺤﺎﺑﻲ‬
‫ﺟﻠﻴﻞ اﻟﻘﺪر ﻣﺴﺘﻨﺪي ﻗﺮار دهﺪ‪ ،‬ﺁن را ﺑﺰرگ ﺟﻠﻮﻩ‬
‫دادﻩ ﻣﺰﻋﻮﻣﺎﺗﺶ را ﺑﺮ ﺁن ﻣﺒﺘﻨﻲ ﻣﻲ ﺳـﺎزد‪ .‬ﺁري‪،‬‬
‫اﻳﻦ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي داﻳﺮ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ ﻋﺎدل و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺼـﻒ‬
‫ﺑﻮدن ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ـ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺎ ﻳﺴـﺘﺤﻖ‬
‫ـ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر در ﺷﮕﻔﺖ هﺴـﺘﻢ از‬
‫اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ آﻪ روز ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﻪ ﺧﺸـﻢ‬
‫ﺁوردﻩ و وي را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ))هﺠﺮ و هﺬﻳﺎن(( )ﻳﺎوﻩ‬
‫ﮔﻮﻳﻲ( آﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺮاي ﻣﺎ آﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ(( ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ در ﺁﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢ ﺧـﻮد ﺑـﻪ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺗﺤِﺒﱡــﻮن‬ ‫ُﻢ‬
‫ْ ُ‬ ‫ْــﺘ‬
‫ُﻨ‬‫ْ آ‬
‫ِن‬‫ﺁﻧــﺎن ﭼﻨــﻴﻦ ﻣــﻲ ﮔﻮﻳــﺪ‪) :‬إ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ( ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آـﻪ ﺁﻧـﺎن‬ ‫ُ‬
‫ﻳﺤْﺒِﺒْﻜُﻢ‬
‫ِﻲ ُ‬
‫ُﻮﻧ‬
‫ﺗﺒِﻌ‬
‫َﺎﱠ‬
‫ﻓ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﻗﺮ ﺁن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ از آﺴﻲ آـﻪ‬
‫ﻗﺮﺁن ﺑﺮ وي ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ‪ .‬ﺁري‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﻓﻘﻂ‬
‫دو روز ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺣﺎدﺛﻪ درد اﻧﮕﻴﺰ و درﺳﺖ دو‬
‫روز ﻗﺒﻞ از رﺣﻠﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او را ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺸﻢ ﺁوردﻧﺪ و در ﻣﻮرد ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺣﻀـﺮت اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫از وي اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺳﺎﻋﺎت ﻣﺼـﻴﺒﺖ‬
‫او ﺑﻴﻤﺎر و ﺻﺎﺣﺐ ﻓﺮاش ﺑﻮد و در ﻟﺤﻈـﺎت ﻣﺼـﻴﺒﺖ‬
‫دوم ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺳـﺮش را ﺑﺎﻧـﺪ ﭘﻴﭽـﻲ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد و ﭼﺎدري روﻳﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد و در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻧﻪ هﺎي دو ﻧﻔﺮ ﺧﻮد را ﺁوﻳﺰان آـﺮدﻩ‬
‫و ﭘﺎهﺎﻳﺶ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ آﺶ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒـﺮ‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮد ـ ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﺎ ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨـﺎ و ﺗﻮﺣﻴـﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻏﺎز آﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ آﻪ او‬
‫هﺬﻳﺎن ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ در ﻣﻮرد ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬آﻪ از ﻃﺮف ﺁﻧﺎن ﻣﻄﻌﻮن ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‬
‫و ﻣﺘــﺬآﺮ ﺷــﺪ آــﻪ در ﮔﺬﺷــﺘﻪ ﻧﻴــﺰ درﺑــﺎرﻩ ي‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ زﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺪر اﺳﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ زﻣﺰﻣﻪ هﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﻳﺎدﺁور ﺷﺪ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﺮادات‬
‫ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اآﻨﻮن ﻓﻜﺮ ﻣـﻲ آﻨﻴـﺪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ))هﺬﻳﺎن(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﭼﻨﺎن‬
‫ﺑﺮ وي ﻏﻠﺒﻪ آﺮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﻧﻤـﻲ داﻧـﺪ ﭼـﻪ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ؟‬
‫ﻣﻦ ﻣﺪام از اﻳﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺷﮕﻔﺖ هﺴﺘﻢ زﻳـﺮا او‬
‫اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺑﺠﺎي ﺳﻮد‪ ،‬ﺑﻪ زﻳـﺎﻧﺶ‬
‫ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣـﺪ‬
‫ﺗﺎ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻌﺘﺮﺿﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ اﺳـﺎﻣﻪ‪τ‬‬
‫را رد آﻨﺪ و ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻳﺎدﺁور ﺷـﺪ‬
‫آﻪ ﺁﻧﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ ﭘـﺪر‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻳﻌﻨﻲ زﻳﺪ‪ τ‬ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻮدﻧﺪ! ﺳﻮال اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﭼﺮا رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ اي )آﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل راﻓﻀﻲ هﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪τ‬‬
‫ﺟﻠﻮي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁن را ﮔﺮﻓﺖ( آﻪ اﻣﺖ را از ﮔﻤﺮاهـﻲ‬
‫ﻧﺠﺎت ﻣﻲ داد ﻳﺎدﺁور ﻧﺸﺪ؟؟؟! ﻳﻌﻨﻲ وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ آﻪ رواﻓـﺾ ﺁن را )اﻻﻣـﺮ اﻟﻌﺎﺻـﻢ ﻣـﻦ‬
‫اﻟﻀﻼﻟﻪ( )ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺠﺎت دهﻨﺪﻩ اﻣﺖ از ﮔﻤﺮاهﻲ( ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪ اﮔﺮ ﻣﺴﺎﻟﻪ ي ﻗﺮﻃﺎس در ﺁن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻴﺎن ﺁن‬
‫ﻋﺪﻩ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬آﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺗﺠﻤﻊ آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ و ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﺧـﻮد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫را از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺁن ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﺮدﻧـﺪ اﻣـﺎ اﻳـﻦ وﻗـﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺑﺮاﺑﺮ هﻤﻪ ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﺣﺘـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﺎن اﻣﺮ ﻧﻜﺮد آﻪ ﺁن ﻧﺎﻣﻪ را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ؟!‬
‫ﻳﺎ ﭼﺮا درﺑﺎرﻩ وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (90‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(145-146‬‬

‫ً ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺖ؟ ﻳﺎدﺁور ﻧﺸﺪن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬‫و ﺣﺘﻲ ﺷﻔﺎهﺎ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻪ آﺴـﻲ‬
‫او را ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‬
‫آﻪ وي را ﻣﻨﻊ آﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻳﺎدﺁور ﻧﺸﺪ ﭼﻮن ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻗﻮل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬رد ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺟﻮاب ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﺧﺮوج ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪) ρ‬ﻓﺪاﻩ اﺑﻲ واﻣﻲ( ﻣﻌﺼﺐ اﻟـﺮاس‬
‫ً ﺑﻘﻄﻴﻔﻪ ﻳﺘﻬﺎوي ﺑﻴﻦ رﺟﻠﻴﻦ و رﺟﻼن ﺗﺨﻄـﺎن‬ ‫ﻣﺪﺛﺮا‬
‫ﻓﻲ اﻻرض )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ‬
‫ﺳﺮش ﺑﺎﻧﺪ ﭘﻴﭽﻲ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﭼـﺎدر ﭘﻮﺷـﻴﺪﻩ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺷﺎﻧﻪ هﺎي دو ﻧﻔﺮ آﻪ ﭘﺎهﺎﻳﺶ روي زﻣـﻴﻦ آـﺶ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮرد( ﭼﻪ ﺳـﻮدي داﺷـﺖ؟ ﺁري ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬در ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﺑـﻪ اﻳـﺮاد ﺧﻄﺒـﻪ ﭘﺮداﺧـﺖ‪.‬‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺁﻧﺎن را در ﺑﺎرﻩ ي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬رد‬
‫آﺮد و در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻋﺘﺮاض ﺁﻧﺎن را درﺑﺎرﻩ ي ﭘـﺪر‬
‫اﺳﺎﻣﻪ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺁن ﺟﺮﻳـﺎن ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬
‫)اﻻﻣﺮ اﻟﻌﺎﺻﻢ ﻣﻦ اﻟﻀﻼﻟﻪ( واﻗﻌﻴـﺖ داﺷـﺖ و ﻳـﺎ‬
‫ـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁن را‬ ‫ً ﭘﻴـ‬
‫ـﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌ ـﺎ‬
‫ـﻲ ﺑـ‬
‫ـﺖ ﻣـ‬
‫داراي اهﻤﻴـ‬
‫ﻣﺘﺬآﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺷـﺪت ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﺁن ﻣـﻲ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن اﻳﻦ آﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬دﻟﻴﻞ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻨﻲ اﺳﺖ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺿـﻮع آﺘﺎﺑـﺖ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮري ﻧﺒـﻮد آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﺎﻣﻮر ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺁن ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ τ‬در اﻳﻦ ﺑـﺎرﻩ‬
‫ي اﺧﺘﻴﺎر داﺷـﺖ‪ .‬ﻓـﺄﻗﻮل ﻟﻠﺘﻴﺠـﺎﻧﻲ اﻟﻤﻬﺘـﺪي و‬
‫ﺷﻴﻌﺘﻪ اﻟﻤﻬﺪﻳﻴﻦ هﺎهﻲ ﺑﻀﺎﻋﺘﻜﻢ ردت إﻟﻴﻜﻢ‪ .‬ﺁري‪،‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و هﻮاداران وي‪ ،‬اﻳﻦ ﺑـﻮد ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ آﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﺪﻩ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﺎب ﺳﻮم‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳـﻦ آـﻪ ﻗـﺮﺁن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﻮرد ﻣﺬﻣﺖ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ در ﺁﻏﺎز اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))‪ . . .‬ﻗﺒﻞ از هﺮ ﭼﻴﺰ ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ آـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن در ﻣـﻮاردي ﻣﺘﻌـﺪدي‪ ،‬ﺁن ﻋـﺪﻩ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﺳﺘﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺪون هﻴﭻ ﻃﻤـﻊ و ﺁز و‬
‫ً ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫ﺑﺪور از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻏﺮور و ﺗﻜﺒـﺮ و ﺻـﺮﻓﺎ‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﺤﺒـﺖ آﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫از اﻣﺮ او اﻃﺎﻋـﺖ آﺮدﻧـﺪ و در هـﺮ ﺣـﺎل ﺗـﺎﺑﻊ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ـ اﻳﻦ ﺳﺘﻮدن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺁﻧﺎن اﻇﻬﺎر ﺧﺸـﻨﻮدي آـﺮدﻩ ﺁﻧـﺎن‬
‫ً اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻴﺰ از ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺧﺸﻨﻮد ﺑـﻮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﺣﻘـﺎ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ‪ ،‬وﻳﮋﻩ آﺴـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ آـﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷـﺎن‬
‫ﻳﻌﻨﻲ از ﻣﻌﺼﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺪ آـ‬
‫ـﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧـ‬ ‫ـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬از ﺟﻤﻠـ‬
‫ـﻪ آﺴـ‬ ‫ـﺘﻪ از ﺻـ‬ ‫دﺳـ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻒ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ و ﺑﺮﺧﻮردﺷـﺎن‬
‫ـﺎن را‬
‫ـﻲ ﺁﻧـ‬
‫ـﺖ واﻗﻌـ‬ ‫ـﺎﻣﺒﺮ‪ ،ρ‬ﻗـ‬
‫ـﺪر و ﻣﻨﺰﻟـ‬ ‫ـﺎ ﭘﻴـ‬
‫ﺑـ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻣﺤﺒﺖ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﺁﻧﺎن‬
‫اﻋﺘﺮاف آﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ از ﺁﻧﺎن ﻳﺎد آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺨﻦ ﻣﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬آﻪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﺗﺠﻠﻴـﻞ ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺨﻦ ﻣﻦ ﺁن ﻋـﺪﻩ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﺑﺎرﻩ ﺁﻧـﺎن اﺧـﺘﻼف آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ)!!( و ﻗﺮﺁن در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺁﻧﺎن را ﺗﻨﺒﻴـﻪ‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻣﻨﺎﺳـ‬
‫ـﺒﺎت‬ ‫ـﺖ‪ .‬و رﺳـ‬
‫ـﺮدﻩ اﺳـ‬
‫ـﺪ آـ‬ ‫و ﺗﻬﺪﻳـ‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي ﺁﻧﺎن را از ﺧﻮد ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ و ﻳﺎ ﺧﻮد‬
‫را از ﺁﻧﺎن ﺑﺮ ﺣـﺬر داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ در ﻣﻮرد هﻤﻴﻦ ﮔﺮوﻩ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻗﺼﺪ دارد واﻧﻤﻮد آﻨﺪ آـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ و‬
‫ﺳﻨﻲ در ﻣﻮرد ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و‬
‫اﻳﻨﻜﻪ از ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﺮوهﻲ هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ ﻓـﺮﻳﻘﻴﻦ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻮدن ﺁﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ ﻣﺘﻔـﻖ اﻟﻘـﻮل اﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ﮔﺮوﻩ ﺳﻮﻣﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ! ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻩ ﻳﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺎهﻞ ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ زدﻩ اﺳﺖ‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺻـﻼ ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻘﺴـﻴﻤﻲ را‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم اﺻـﺤﺎب و‬
‫ﻳﺎران رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻋﺎدل ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ اﻣﺮ )ﻋﺎدل ﺑﻮدن ﺻﺤﺎﺑﻪ( ﻧﺰد اهﻞ ﺳـﻨﺖ از‬
‫اﺻﻮل دﻳﻦ ﺁﻧﺎن اﺳـﺖ و ﺟـﺎي هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺑﺤـﺚ و‬
‫اﺧﺘﻼف در ﺁن وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬ﻟـﺬا ادﻋـﺎي ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﻗﺴﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬وهﻢ و ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺑﺎﻃﻞ و‬
‫ـﻴﭻ‬
‫ـﺎن در هـ‬ ‫ـﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘـ‬ ‫ـﺖ‪ .‬اﻣـ‬ ‫ـﺪﻩ او اﺳـ‬ ‫ـﻮا آﻨﻨـ‬ ‫رﺳـ‬
‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﺰد اهﻞ ﺳﻨﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺻﻼ ﺑﻪ هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮد ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳـﺘﻪ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎي ﺑﺴﻲ ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳـﺖ اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اﺛﻨﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﺎآﻴـﺪ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺼﺎدر ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ رﺟﻮع ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ اﻣﺎ او در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ دﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ را ﻣﻼك و ﻣﺤﻮر ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎي ﺧـﻮد ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﺁن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮآﺰ اﺻـﻠﻲ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﺧـﻮد‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﻬﺖ ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧﻲ را ﺑﺴـﻮي ﺧـﻮد‬
‫ﮔﺮداﻧﺪﻩ و ﻃﺒﻖ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺎوﻳﻞ‬
‫آﻨﺪ و دﻳﺪﮔﺎﻩ اهﻞ ﺳﻨﺖ را در ﻣﻮرد ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻄـﻮر‬
‫آﻠﻲ و ﻳﻚ ﺳﺮﻩ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻓـﺮﻳﻦ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ اﻧﺼﺎف!؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در درﺟﻪ اول از اﻳﻦ ﺁﻳﻪ آﻪ او ﺁن‬
‫ﻣـﺎ‬‫را ﺁﻳﻪ اﻧﻘﻼب ﻣﻲ ﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣـﻲ آﻨـﺪ )و‬
‫ََ‬
‫ﻣـﺎت‬
‫َ‬ ‫ﺈن‬
‫ْ َ‬ ‫َﻓ‬
‫َِ‬ ‫ُ أ‬ ‫ِ اﻟﺮ‬
‫ﱡﺳُﻞ‬ ‫ِﻪ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َﻗﺒْﻠ‬ ‫ْ ﻣ‬
‫َﺖ‬‫ﺪ ﺧَﻠ‬
‫ٌ َﻗْ‬
‫َﺳُﻮل‬
‫ِﱠﻻ ر‬
‫ﺪ إ‬
‫ﻤٌ‬‫ﻣﺤَﱠ‬
‫ُ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (98‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(161-162‬‬

 ‫َـﻰ‬‫َﻠ‬
‫ْ ﻋ‬‫ِـﺐ‬
‫َﻠ‬‫ْﻘ‬
‫ﻳﻨ‬ ‫ﻣـﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ََ‬‫ْ و‬‫ِﻜُﻢ‬
‫َﺎﺑ‬
‫ْﻘ‬‫َﻋ‬
‫َﻰ أ‬
‫َﻠ‬‫ْ ﻋ‬ ‫ُﻢ‬
‫َﺒْﺘ‬
‫َﻠ‬‫ﻧﻘ‬
‫َ اْ‬‫ِﻞ‬‫ْ ُﻗﺘ‬‫َو‬
‫أ‬
‫َ(‬ ‫ِﺮ‬
‫ِﻳﻦ‬ ‫يﱠﻪﻠﻟﺍ اﻟﺸﱠﺎآ‬
‫ُِ‬
‫وﺳﻴﺠْﺰ‬
‫ً َََ‬‫ﻴﺌﺎ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ ﺷَْ‬
‫ﺮ‬
‫َُ‬‫ﻳﻀ‬
‫ْ َ‬‫َﻦ‬ ‫ِ ﻓ‬
‫َﻠ‬ ‫َْﻪ‬
‫ِﺒﻴ‬‫َﻘ‬
‫ﻋ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺟﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻗﺒﻞ از وي‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﮔﺮ او ﺑﻤﻴﺮد ﻳﺎ‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬هﺮ آـﺲ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻘﺐ ﺑﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﺿﺮري ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺷـﺎآﺮ ﺧـﻮد را ﭘـﺎداش‬
‫ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻨـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﻳـﻦ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫واﺿﺢ و روﺷﻦ دﻻﻟﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺁن ﺗﻌﺪاد اﻧﺪك را ﺑﻪ ﺷﺎآﺮﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻮن ﺷﺎآﺮﻳﻦ هﻤﻮارﻩ اﻧﺪك ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﻪ دﻳﮕـﺮي‬
‫ِيَ‬
‫ِﺒَـﺎد‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ ﻋ‬ ‫ٌ ﻣ‬‫ِﻴﻞ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺷﺎرﻩ دارد )و‬
‫ََﻗﻠ‬
‫ُ( اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در اﺣﺎدﻳﺜﻲ آﻪ ﺑـﺪان اﺷـﺎرﻩ‬ ‫اﻟﺸﱠﻜُﻮر‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺪي ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي آﺴﻲ آﻪ در ﺻﺪد ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ هﺎي ﻗﺮﺁن ﺑﺮ‬

‫ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ اﺻﻮل ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﺳـﺒﺎب‬
‫ﻧﺰول‪ ،‬ﻧﺎﺳـﺦ و ﻣﻨﺴـﻮخ و ﺧـﺎص و ﻋـﺎم )ﺑﻼﻏـﺖ و‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ( ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ آﺎﻣﻞ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺗـﺎ ﺗﻔﺴـﻴﺮش‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ وهﻢ ﺁهﻨﮓ ﺑﺎ اﺻـﻮل ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻋﻼﻣـﻪ‬
‫زرآﺸﻲ در آﺘﺎﺑﺶ ))ﺑﺮهﺎن(( ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪. . .)) :‬‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ در اﺻﻄﻼح ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﻋﻠﻢ ﺑـﻪ اﺳـﺒﺎب‬
‫ﻧﺰول ﺁﻳﻪ هﺎ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﺳـﻮرﻩ هـﺎ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﻗﺼـﻪ هـﺎي‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و ﻋﻠﻢ اﺷﺎرات ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﺁﻧﻬﺎ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻜﻲ ﺑﻮدن و ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻮدن ﺁﻳﻪ هـﺎ(( هـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﻜﻢ و ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴـﻮخ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺧﺎص و ﻋﺎم‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻖ و ﻣﻘﻴـﺪ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻞ و ﻣﻔﺴﺮ‪ .‬ﻋﺪﻩ اي ﭘﺎ را ﻓﺮاﺗـﺮ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻔﺴﺮ ﺑـﻮدن ﻻزم اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻼل و ﺣﺮام‪ .‬وﻋﺪﻩ و وﻋﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ اﻣـﺮ و‬
‫ﻧﻬﻲ و ﻋﻠﻢ ﻋﺒﺮ و اﻣﺜﺎل را ﻧﻴـﺰ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﺴﻲ آﻪ ﻧﺎﻗﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ هﺎي آﺘﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫وي واﺟﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ اﻗﻮال ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺟﻌﺖ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﮔﻔﺘـﻪ هـﺎي ﺗﻔﺴـﻴﺮي اش‬
‫ﻣﺼﺪاق ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻧﺨﻮاهـﺪ داﺷـﺖ‪ .‬ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ هﺎ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﻣﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ً ﻣﻔﺴﺮ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا او ﻧﻪ ﺷﺨﺼﺎ‬
‫اﻗﻮال ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ اﺗﻜﺎل و ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ً ﺗﻔﺴـﻴﺮ او‪،‬‬
‫هﺮ آﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻔﺴﻄﻪ ﺧﻮاهـﺪ ﺑـﻮد!؟ و ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ ﺷـﺎن‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن هﻮا و هﻮس‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺳـﺒﺐ ﻧـﺰول ﺁﻳـﻪ اي آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬

‫ـﺪ و از ﺁن‬ ‫ـﻲ ﻧﺎﻣـ‬ ‫ـﻼب ﻣـ‬ ‫ـﻪ اﻧﻘـ‬ ‫ـﺎﻧﻲ ﺁن را ﺁﻳـ‬ ‫ﺗﻴﺠـ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ آﻪ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر وﻗﺘﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ آـﻪ در ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﺟﻨﮓ اﺣﺪ ﺷﻴﻄﺎن ﻧﺪا ﺳﺮ داد آﻪ ﻣﺤﻤﺪ آﺸـﺘﻪ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻋﻼم را ﭘﺨﺶ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻴﻮﻩ اي در ﺻﻔﻮف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺗﺰﻟﺰل اﻳﺠﺎد آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﺻﺤﺎب‪ τ‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺧـﻂ او را اداﻣـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ دهﻴﺪ؟ ﺗﺎ ﺑﻪ او ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣـﺎ‬ ‫در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ را ﻧـﺎزل ﻓﺮﻣـﻮد‪) :‬و‬
‫ََ‬
‫‪1‬‬
‫ُ( ‪.‬‬ ‫ِ اﻟﺮ‬
‫ﱡﺳُـﻞ‬ ‫ِـﻪ‬ ‫ِـﻦ‬
‫ْ َﻗﺒْﻠ‬ ‫ْ ﻣ‬
‫َـﺖ‬‫ـﺪ ﺧَﻠ‬
‫ٌ َﻗـْ‬
‫ـﻮل‬ ‫َﺳُـ‬
‫ِﱠﻻ ر‬
‫ـﺪ إ‬
‫ﻤـٌ‬‫ﻣﺤَﱠ‬
‫ُ‬
‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ 2 .‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻌﻨﻲ ﺁﻳﻪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﻲ ﺻـﺒﺮي و‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ اي آﻪ از اﺷﺎﻋﻪ ﺧﺒﺮ آﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن دﺳﺖ دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ 3 .‬اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺑﻤﻴﺮد ﻳﺎ آﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺁﻧﺎن را از دﻳﻦ و از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﺤﻤﺪ‪ρ‬‬
‫ﺁن را ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﻣﻨﺼﺮف آﻨﺪ‪ .‬زﻳـﺮا هـﺮ ﻣﻮﺟـﻮد‬
‫زﻧﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻃﻌﻢ ﻣﻮت را ﺑﭽﺸـﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ‪ ρ‬و ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺒﻌﻮث ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﺎ اﺑﺪ زﻧﺪﻩ ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺳﻼم ﺟﺎن‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻮت اﻣﺮي اﺳﺖ ﺿﺮوري‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﻣﺤﻤـﺪ‪ρ‬‬
‫ﻣﺎت‬
‫َ‬ ‫ْ َ‬‫ﺈن‬‫َﻓ‬
‫َِ‬ ‫زﻧﺪﻩ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻤﻴﺮد‪ .‬ﻟﺬا ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁن )أ‬
‫ْ( اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ را‬ ‫ِﻜُﻢ‬
‫َـﺎﺑ‬‫ْﻘ‬‫َﻋ‬
‫َـﻰ أ‬‫َﻠ‬‫ْ ﻋ‬
‫ُﻢ‬‫َﺒْﺘ‬‫َﻠ‬
‫ﻧﻘ‬‫َ اْ‬‫ِﻞ‬
‫ْ ُﻗﺘ‬‫َو‬
‫أ‬
‫‪ .1‬اﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول ﻟﻠﻮاﺣﺪي ص )‪ (25‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮﻃﺒﻲ ج ‪ 2‬ص )‪.(143‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ﻃﺒﺮﺳﻲ ج ‪ 2‬ص )‪.(315‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮﺳﻲ ج ‪ 3‬ص )‪.(455‬‬
‫دارد‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدﻳﺪ و دﻳﻦ او )ﻣﺤﻤﺪ‪ (ρ‬را‬
‫رهﺎ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ وﻗﺘﻲ او در ﺑﮕﺬرد ﻳـﺎ آﺸـﺘﻪ ﺷـﻮد‬
‫ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ داﻧﻴـﺪ آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﻣﻴﺮﻧﺪ و ﭘﻴﺮوان ﺁﻧﺎن ﺑـﻪ دﻳـﻦ و‬
‫ﺁﻳﻴﻦ ﺁﻧﺎن ﺗﻤﺴﻚ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ و از ﺁﻧﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣـﻮت ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻳـﺎ‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷﺪن از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ 1 .‬و ﻣﻌﻨـﻲ اﻳـﻦ‬
‫ِ( اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ِﺒَﻴْﻪ‬
‫َﻘ‬‫َﻰ ﻋ‬
‫َﻠ‬‫ْ ﻋ‬‫ِﺐ‬
‫َﻠ‬‫ْﻘ‬
‫ﻳﻨ‬ ‫ﻣﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ﺑﺨﺶ از ﺁﻳﻪ )و‬
‫ََ‬
‫هﺮ آﺲ آﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮار از ﺟﻬﺎد ﺑـﺎ ﻳـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪن از اﺳﻼم ﺑﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬هﻴﭻ ﺿـﺮر و ﮔﺰﻧـﺪي‬
‫ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻧﻤﻲ رﺳﺎﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧـﻮد ﺿـﺮر ﻣـﻲ‬
‫َ( ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ِﺮ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ اﻟﺸﱠﺎآ‬
‫ِي‬‫َﺳَﻴَﺠْﺰ‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪) .‬و‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺻﺒﺮ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﻗﺘـﺎل آﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬زﻳـﺮا ﺁﻧـﺎن ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻤﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﺳﻼم ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺳـﭙﺎس‬
‫‪2‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و‬

‫ﺛﺒﺎت ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬زﻳـﺮا اﻳـﻦ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻮد آﻪ ﻣﻮﻗﻊ وﻓﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻳـﻪ‬
‫ﻣــﺬآﻮر را ﺁﺷــﻜﺎرا اﻋــﻼم ﻣــﻲ آــﺮد‪ .‬ﺁراﻣــﺶ و‬
‫اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ او در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺪﻳﺪﻩ ارﺗﺪاد‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳـﺖ از‬
‫ﻋﻈﻤﺖ او دارد‪ .‬اﺻﻞ ﺟﺮﻳﺎن از اﻳـﻦ ﻗـﺮار اﺳـﺖ‪:‬‬
‫روزي آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﻮت آﺮد و ﺧﺒﺮ در ﮔﺬﺷﺖ او‬
‫ﺷﺎﻳﻊ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺷﻮرﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨـﺪ و ﻗﺼـﺪ‬
‫ﺑﺮﮔﺰاري اﺟﺘﻤﺎع و اﻓﺸﺎﮔﺮي آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫دل ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ τ‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎس را ﭘﻴﺪا آـﺮد‬
‫آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬رﺣﻠـﺖ ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻟـﺬا ﺧﻄﺒـﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸﻬﻮرش داﻳﺮ ﺑﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻪ در‬
‫واﻗﻊ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻮد‪ ،‬را اﻳﺮاد آﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﻄﺒﻪ در واﻗﻊ ﻗﻮت ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﻣﺨﺘﻞ ﺳﺎﺧﺖ و‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻩ ﻣﻮاﺿﻊ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺧﺘﻴـﺎر آﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ρ‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ τ‬را دﻳـﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻣﺪ و ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬را ﺷـﻨﻴﺪ و ﺧﻄـﺎب‬

‫‪ .4‬ﺑﺪاﻳﻊ اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ ﻻﺑﻦ ﻗﻴﻢ ج ‪ 1‬ص ‪581.‬‬

‫‪ .5‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﻳﺮ ﻟﻠﺸﻮآﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎﻣﻮش ﺑﺎش‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺑـﻪ ﺳـﺨﻨﺎﻧﺶ‬
‫اداﻣﻪ داد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻮاهﻲ داد و ﻣﺮدم ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن او ﮔﻮش ﻓﺮا دادﻧﺪ و او ﮔﻔـﺖ‪)) :‬و ﺑﻌـﺪ‪،‬‬
‫اي ﻣﺮدم هﺮ آﺲ ﺧﺪا را ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ آﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ زﻧﺪﻩ اﺳﺖ و ﻧﻤﻲ ﻣﻴﺮد و هﺮ آﺲ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬را‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺑﺪاﻧﺪ آﻪ ﻣﺤﻤﺪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـﺪ‬
‫ٌ َﻗ ْ‬
‫َﺳُﻮل‬
‫ِﱠﻻ ر‬
‫ﺪ إ‬‫ﻤٌ‬‫ﻣﺤَﱠ‬
‫ﻣﺎ ُ‬‫ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪) :‬و‬
‫ََ‬
‫ُ ‪ . . .‬اﻟﺦ( ﻣـﺮدم هﻤـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ِ اﻟﺮ‬
‫ﱡﺳُﻞ‬ ‫ِﻪ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َﻗﺒْﻠ‬ ‫ْ ﻣ‬
‫َﺖ‬‫ﺧَﻠ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻼوت ﺁﻳﻪ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن‬
‫ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ آﻪ ﻣﺮدم ﻗﺒﻞ از ﺁن روز‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‬
‫را اﺻﻼً ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨـﺎري رواﻳﺘـﻲ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪)) :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﻄﺒﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻳﺎري آﺮد‬
‫و ﻧﻔﻊ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﺁن ﻣﻮرد ﺑﻮد آﻪ ﺷـﻜﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺎآﺮ ﺑﻮدن او و ﺷﺎآﺮ ﺑـﻮدن‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬روﺷﻦ و ﻣﺒﺮهﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺁري‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻨـﺪ )‪ (1،2،3‬ﺑﺨـﻮﺑﻲ‬

‫روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آـﻪ ))اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺻﺮﻳﺢ و روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺮﺗﺪ ﺷـﺪن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌـﺪ از وﻓـﺎت رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ((ρ‬ﻣـﺪﻟﻮل و‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺟﺰ دال ﺑـﺮ ﺟﻬﺎﻟـﺖ او ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﺻـﻮل‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و اﻗﻮال ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻧﺪارد‪ .‬و ﮔﺮ ﻧـﻪ ﺣـﺪاﻗﻞ‬
‫ﻳﻚ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻣﻔﺴﺮ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ آﻨﺪ آﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ او )ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ( ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬
‫ً ﻣﻌﻨـﻲ و‬
‫ﻋﻘﻠﻴﺖ او )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﺒﺤﺎن اﺻـﺤﺎب‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﺸﺎرت ﻣﻲ دهﺪ آـﻪ ﺁﻧـﺎن در ﺁﻳﻨـﺪﻩ‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ از دﻳﻦ ﺑﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺸﺖ!!؟ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪﻳﺪ ﺁﻣﺪن ارﺗـﺪاد اﻏﻠـﺐ‬
‫اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻗﺒـﻞ از وﻓـﺎت ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اذﻋـﺎن‬
‫دارد‪ .‬او ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اذﻋﺎن ﻗﻨﺎﻋـﺖ ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎآﻴﺪ دارد آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓـﺎت رﺳـﻮل‬

‫‪ .1‬اﻟﻤﺤﺮر اﻟﻮﺟﻴﺰ ج ‪ 3‬ص )‪.(248-249‬‬

‫ً از دﻳﻦ ﺑﺮ ﺧﻮاهﻨـﺪ ﮔﺸـﺖ‪ .‬و ﻣـﻦ‬ ‫اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ‬
‫اﻳﻦ ))هﺮاء(( ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺗـﻪ را از آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ او ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪ .‬زﻳﺮا آﺘﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧـﺰد‬
‫رواﻓﺾ ﻣﻤﻠﻮ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ در ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﺣﻤﺎﻗﺖ و ﺳﺒﻜﻲ ﺑﻪ ﺣﺪي وﺟﻮد دارد آﻪ ﺑﺠﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺁﻧﻬﺎ را از ﺟﻤﻠﻪ آﺘﺐ ﻓﻜـﺎهﻲ و ﺧﻨـﺪﻩ‬
‫ﺁور ﺑﺮاي اﻃﻔﺎل ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ وﻗﺘﻲ ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اذﻋﺎن دارد آﻪ اﻏﻠﺐ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت او از دﻳﻦ ﺑﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ وي‬
‫واﺟﺐ اﺳﺖ آﻪ روﺷﻦ آﻨﺪ‪ :‬آـﺪام ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از دﻳﻦ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ اﻧـﺪ و ﭼـﻪ آﺴـﺎﻧﻲ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﺎﻧﺪﻩ اﻧﺪ؟ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺮاي اﻣﺖ ﻣﺸـﺘﺒﻪ ﺧﻮاهـﺪ ﺑـﻮد و ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از ﻣﻨﻘﻠﺐ و ﻣﺮﺗﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻩ ﻧﺨﻮاهﻨـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﺑﻪ ﺳﻪ‬
‫دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ آﻨﺪ ﻳﻚ دﺳـﺘﻪ ﺁﻧـﺎﻧﻲ آـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺎﻧﻲ آـ‬
‫ـﺮ ﺁﻧـ‬ ‫ـﺘﻪ دﻳﮕـ‬
‫ـﺘﻨﺪ و دﺳـ‬
‫ـﻪ هﺴـ‬
‫ـﺎﻳﺖ هﻤـ‬
‫رﺿـ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧـﺪ! اﻳـﻦ‬
‫اﻣﺮ هﺮﮔﺰ ﺑﺎور آﺮدﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻗﺮﺁن اﻳـﻦ ﻗﻀـﻴﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ را ﻣﺒﻬﻢ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗـﺎ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﺑﻲ ﺧﺮد و ﻧﺎدان ﺁن را ﻣﻠﻌﺒـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﻪ و اﺻـﺤﺎب‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را روي ورق ﺷﻄﺮﻧﺞ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬هـﺮ آـﺪام‬
‫را آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﺬف آﻨﻨﺪ و هﺮ آﺪام را آﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﺛﺒﺎت و اﺑﻘﺎء آﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻤـﺎن ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﻢ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ اي‬
‫آﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺮﺗـﺪ و‬
‫ﻣﻨﻘﻠﺐ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﺳﻪ ﻳﺎ هﻔﺖ ﻧﻔﺮي هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻴﺖ ﺁﻧﺎن اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ و از ﺁﻧـﺎن‬
‫ـﺎرض و‬
‫ـﺪﮔﺎﻩ ﻣﺘﻌـ‬ ‫ـﻦ دﻳـ‬
‫ـﺮا اﻳـ‬
‫ـﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳـ‬
‫ـﻨﻮد هﺴـ‬
‫ﺧﺸـ‬
‫ﻣﺘﻀﺎدم اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺼﻮﺻﻲ آﻪ ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ هﺴﺘﻨﺪ‬
‫آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬و ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬ﺑﻌـﺪ از وﻓـﺎت‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻨﻘﻠﺐ ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎن‬
‫ﻃﻮر آﻪ در ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪم‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺑﺮاي ﻣﻔﺴﺮ ﻻزم و ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﻪ اي را آـﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ ﺑﺎ ﺁﻳﻪ هﺎي ﻗﺒـﻞ و ﺑﻌـﺪش ﭘﻴﻮﻧـﺪ‬
‫ﺑﺪهﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻔﺴﻴﺮ آﺎﻣﻞ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ و روﺷﻦ ﻣﻮﻗﻮف ﺑﺮ‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺟﻬﺖ دار ﺑﺎ ﺳﻴﺎق‪ ،‬و ﺳﺒﺎق اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳـﻪ اي‬
‫آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻏﺰوﻩ اﺣﺪ و اﺷﺘﺒﺎهﺎﺗﻲ اﺳﺖ آﻪ در ﺁن ﻏـﺰوﻩ ﺑـﻪ‬
‫وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬ﻣﻀﻤﻮن آﻠﻲ ﺳﻮرﻩ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻋﺘـﺎب و‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ ﻪﻠﻟﺍ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨـﺎن اﺳـﺖ ﺑﺨـﺎﻃﺮ آﻮﺗـﺎهﻲ‬
‫هﺎﻳﻲ آﻪ در ﺁن ﻏﺰوﻩ رخ دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﮔﻮﺷـﺰد آﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﺪون ﺟﻬﺎد و ﺗﺤﻤﻞ زﺣﻤـﺖ‬
‫و ﻓﺪاآﺎري ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ راﻩ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲ‬
‫َﻢ‬
‫ِ‬ ‫ْﻠ‬
‫ﻳﻌ‬‫ﻤﺎ َ‬‫ﻟﱠ‬ ‫َ و‬
‫ََ‬ ‫ﱠﺔ‬‫ﻟﺠَﻨ‬
‫ُﻮا اْ‬ ‫ﺪﺧُﻠ‬
‫ﺗْ‬‫ْ َ‬‫َن‬
‫ْ أ‬‫ُﻢ‬‫ِﺒْﺘ‬
‫ْ ﺣَﺴ‬‫َم‬‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬أ‬
‫َ( )‪(142‬‬ ‫ِﺮﻳﻦ‬
‫اﻟﺼﺎﺑ ِ‬
‫ﱠ‬ ‫َﻢَ‬‫ََْﻠ‬
‫ﻜﻢْ وﻳﻌ‬‫ُْ‬‫ِﻨ‬
‫ﺟﺎهﺪوا ﻣ‬
‫َ َ َُ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ اﱠ‬
‫ﺁﻳﺎ ﮔﻤﺎن آﺮدﻳﺪ آﻪ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻳﺪ ﺑـﺪون‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺎﺑﺮﻳﻦ و ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ از ﻣﻴﺎن ﺷـﻤﺎ‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ـﺪ‬
‫َ ْ‬‫َﻘ‬‫ﻩ ﻓ‬ ‫َﻮ‬
‫ُْ‬ ‫ْﻘ‬
‫ﺗﻠ‬‫ْ َ‬‫َن‬‫ِ أ‬‫ْ َﻗﺒْﻞ‬‫ِﻦ‬‫َ ﻣ‬‫ْت‬
‫ﻤﻮ‬‫ﻟَ‬
‫َ اْ‬ ‫ْن‬‫ﱠﻮ‬
‫ﻤﻨ‬‫ﺗَ‬
‫ْ َ‬ ‫ُﻢ‬‫ْﺘ‬
‫ُﻨ‬‫ﺪ آ‬ ‫ﻟﻘ‬
‫َْ‬ ‫ََ‬‫)و‬
‫َ( )ﺁل ﻋﻤﺮان‪.(143:‬‬ ‫ﺮون‬‫ْﻈُُ‬
‫ﺗﻨ‬‫ْ َ‬‫ُﻢ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﺘ‬ ‫َأ‬‫ﻤﻮﻩ و‬
‫ُُ ُ‬ ‫َْ‬
‫ﻳﺘ‬ ‫َأ‬‫ر‬
‫ﺷﻤﺎ از دﻳﺮ زﻣﺎن ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻣـﺮگ ﻣﻮاﺟـﻪ‬
‫ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺁرزوي ﺁن را داﺷﺘﻴﺪ‪ .‬اآﻨﻮن ﺷـﻤﺎ ﻣـﻮت و‬
‫ﻣﺮگ را دﻳﺪﻳﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﺳﻮي ﺁن ﻧﮕﺎﻩ آﺮدﻳـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﻳﻦ دو ﺁﻳﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻣﺘـﺬآﺮ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫ُ(‬ ‫ِ اﻟﺮ‬
‫ﱡﺳُـﻞ‬ ‫ِـﻪ‬‫ْ َﻗﺒْﻠ‬
‫ِـﻦ‬ ‫ْ ﻣ‬‫َـﺖ‬ ‫ﺪ ﺧَﻠ‬
‫ٌ َﻗْ‬
‫َﺳُﻮل‬ ‫ِﱠﻻ ر‬
‫ﺪ إ‬ ‫ﻤٌ‬‫ﻣﺤَﱠ‬
‫ﻣﺎ ُ‬ ‫ََ‬‫)و‬
‫ﺗﺪاوم ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺶ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﻏﺰوﻩ از ﺁﻧﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ در ﺿﻤﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ هﺎﻳﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﺁﻳﻪ هﺴﺘﻨﺪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ـﻴﺎري از‬ ‫ـﻪ ﺑﺴـ‬ ‫ـﺖ آـ‬ ‫ـﺪﻩ اﺳـ‬ ‫ـﺬآﺮ ﺷـ‬ ‫ـﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﺘـ‬ ‫ـﻪ ﻣـ‬ ‫ﺑـ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آـﻪ ﻳـﺎران ﺻـﺎﻟﺢ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺘﺎل آﺮدﻧﺪ اﻣﺎ هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ‪ ،‬ﺿـﻌﻒ‬
‫ﺳﺴﺘﻲ و ذﻟﺖ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ ﺑﮕﻮﻧـﻪ اي آـﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎهﺎ ﻧﺸﺎن دادﻳﺪ‪ .‬و در ﺁﻳـﻪ ي ﺑﻌـﺪي‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻤﺎن را ﺑﺮاي اﺻﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮش ﺗﺜﺒﻴـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ و ﺁﻧﺎن را از اﻃﺎﻋﺖ آﻔﺎر ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷـﺘﻪ‬
‫ﻬﺎ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬ ‫ﻳﺎ أ‬‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ) :‬‬
‫ُﻢ‬
‫ْ‬ ‫ﱡوآ‬‫ُد‬
‫ﻳـﺮ‬‫ُوا َ‬ ‫َـﺮ‬‫َﻔ‬‫َ آ‬‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟـﺬ‬‫ُﻮا اﱠ‬ ‫ِﻴﻌ‬
‫ﺗﻄ‬‫ْ ُ‬ ‫ِن‬
‫ُﻮا إ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫اﱠ‬
‫َ( )ﺁل ﻋﻤﺮان‪(149:‬‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ِﺮ‬
‫ِﺒُﻮا ﺧَﺎﺳ‬ ‫َﻠ‬‫ْﻘ‬
‫َﻨ‬‫َﺘ‬‫ْ ﻓ‬‫ِﻜُﻢ‬‫َﺎﺑ‬‫ْﻘ‬‫َﻋ‬
‫َﻰ أ‬ ‫َﻠ‬‫ﻋ‬
‫اي اهﻞ اﻳﻤﺎن‪ ،‬اﮔﺮ از آﻔﺎر اﻃﺎﻋﺖ آﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺮ ﮔﺮداﻧـﺪﻩ و ﺷـﻤﺎ ﺟـﺰو‬
‫زﻳﺎن آﺎران ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد ﺑﻌﺪ از ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار‬
‫دادن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻳﺎدﺁور ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫او ﺁﻧﺎن را آﻪ روز ﻗﺘﺎل ﭘﺸﺖ دادﻩ ﻓـﺮار آـﺮدﻩ‬
‫ْا‬‫ﻟﻮ‬
‫َﱠ‬‫ﺗﻮ‬‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬‫ﱠ اﱠ‬‫ِن‬‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ )إ‬
‫ُ اﻟﺸﱠﻴْﻄَﺎن‬
‫ُ‬ ‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬‫َﺰ‬
‫َﱠ‬ ‫ﻤﺎ اﺳْﺘ‬‫ﻧَ‬ ‫َﺎنِ إ‬
‫ِﱠ‬ ‫ﻤﻌ‬
‫ﻟﺠَْ‬‫َﻰ اْ‬‫َﻘ‬
‫ﻟﺘ‬‫ْمَ اْ‬‫ﻳﻮ‬
‫ْ َ‬‫ْﻜُﻢ‬‫ِﻨ‬‫ﻣ‬
‫ُـﻮر‬
‫ٌ‬ ‫َﻔ‬‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ ﻏ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫ْ إ‬‫ﻬﻢ‬
‫ُْ‬‫َـﻨ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫َـﺎ‬‫َﻔ‬
‫ـﺪ ﻋ‬
‫َ ْ‬‫ﻟﻘ‬ ‫َﺴَﺒُﻮا و‬
‫ََ‬ ‫ﻣﺎ آ‬‫ﺾ َ‬‫ِْ‬‫ِﺒَﻌ‬‫ﺑ‬
‫ٌ( )ﺁل ﻋﻤﺮان‪(155:‬‬ ‫ِﻴﻢ‬ ‫ﺣَﻠ‬
‫ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ روز ﻗﺘﺎل دو ﻟﺸﻜﺮ‪ ،‬ﻓﺮار آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫هﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﺁﻧﺎن را ﻓﺮﻳﺐ دادﻩ اﺳـﺖ در ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ـﺬر‬‫ـﻮ و در ﮔـ‬ ‫ـﺎن ﻋﻔـ‬ ‫ـﺪ از ﺁﻧـ‬ ‫ـﺎ ﺧﺪاوﻧـ‬ ‫ـﻮر‪ .‬اﻣـ‬ ‫اﻣـ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺨﺸـﻨﺪﻩ و ﺑﺮدﺑـﺎر‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬هﻤﺎﻧـﺎ ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را اﺟﺎﺑﺖ آﺮدﻧﺪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن در‬
‫ﻏﺰوﻩ ي اﺣﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪن اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن در ﺣﻤﺮاء‬
‫ﺎﺑﻮا‬
‫َﺠَ ُ‬‫َ اﺳْﺘ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫اﻷﺳﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻀﺮر ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ‪) . . .‬اﱠ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﱠـﺬ‬ ‫ْحُ ِ‬
‫ﻟﻠ‬ ‫َـﺮ‬‫ﻟﻘ‬‫ُ اْ‬‫ﻬﻢ‬
‫ـﺎﺑُ‬
‫َ َ‬ ‫َﺻ‬‫ﻣـﺎ أ‬‫ِ َ‬‫ْـﺪ‬‫ﺑﻌ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ِ ﻣ‬‫ﱠﺳُﻮل‬
‫َاﻟﺮ‬ ‫ِﱠِﷲ و‬
‫ٌ( )ﺁل‬ ‫ِـــﻴﻢ‬ ‫َﻈ‬
‫ٌ ﻋ‬‫َﺟْـــﺮ‬
‫ْا أ‬ ‫َـــﻮ‬‫ﺗﻘ‬‫َاﱠ‬‫ْ و‬‫ﻬﻢ‬
‫ُْ‬‫ِـــﻨ‬
‫ُﻮا ﻣ‬ ‫َﺣْﺴَـــﻨ‬‫أ‬
‫ﻋﻤﺮان‪.(172:‬‬
‫ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺘﻀﺮر ﺷﺪن ﺣﺮف ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫را ﮔــﻮش آﺮدﻧــﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﻜﻮآــﺎران و ﭘﺮهﻴﺰﮔــﺎران‬
‫ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﭘﺎداش ﺑﺰرگ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻒ ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻔﺎت ﻣﺬآﻮرﻩ و ﺳﺘﻮﻩ ﺷﺪﮔﺎن در ﺁﻳﻪ هـﺎي ﻣـﺬآﻮر‬
‫هﻤﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﻪﻠﻟﺍ و ﻧﻌﻤﺘﻪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﺪﻋﻲ اﺳـﺖ آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﻗـﺮﺁن‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪن ﺁﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ؟ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻲ از ﻗﺮﺁن ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻣﺴﺦ ﻧﻤـﻮدن ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻃﻠﺤـﻪ‪ ،‬ﺳـﺠﺎح‪،‬‬
‫واﺳﻮد ﻋﻨﺴﻲ را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻣﺼﺪاق ﺁﻳﻪ ﻗـﺮار داد‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺁﻧﺎن ﻣﻨﻘﻠﺐ ﺷﺪﻩ و از اﺳﻼم ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫در ﺣﻴﺎت رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺪﻋﻲ ﻧﺒﻮت ﺷﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻧﺎن ﺟﻨﮕﻴﺪﻩ و ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﭘﻴـﺪا آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪((.‬‬
‫ﭘﻨﺎﻩ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻪ دروغ و ﮔﺰاﻓﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﺳﺖ؟!‬
‫آﺠﺎ و آﻲ ﭼﻨﻴﻦ ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮﺗﺪان ﺟﻨﮕﻴﺪﻩ و ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﭘﻴﺪا آﺮدﻩ اﺳﺖ؟‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺻﺤﺖ دارد اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺴـﻠﻴﻤﻪ و اﺳـﻮد‬
‫ﻋﻨﺴﻲ در روزهﺎي ﻧﺰدﻳﻚ در ﮔﺬﺷـﺖ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫اﻇﻬﺎر وﺟﻮد آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻃﻠﺤﻪ و ﺳـﺠﺎح ﺑـﺪون‬
‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣﻮرﺧﺎن و ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ )ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮهﻨﻪ ﻪﻠﻟﺍ( در‬
‫ﻣﻌﺮآﻪ ))ﺑﺰاﺧﻪ(( ﺑﺎ ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﭘﺮداﺧﺖ و او‬
‫را ﺷﻜﺴﺖ داد‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ ﺑﻪ ﺷـﺎم ﻓـﺮار‬
‫آﺮد اﻣﺎ دﻳﺮي ﻧﮕﺬﺷﺖ آﻪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﺴﻮي اﺳﻼم ﺁﻣـﺪ‬
‫و ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ زﻧﻲ آﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﻧﺒﻮت ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎم‬
‫ﺳﺠﺎح ﺑﻨﺖ اﻟﺤﺎرث اﻇﻬﺎر وﺟﻮد آﺮد و ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻨـﺎم‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ و ﻗﻴﺎدت ﭘﻴـﺮوان او را‬
‫ﺑﻌﻬﺪﻩ داﺷﺖ‪ .‬اﻧﺒﻮهﻲ از ﻣﺮدم ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨـﻮ ﺗﻤـﻴﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ و ﻗﻴـﺎدت ﭘﻴـﺮوان او را ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪﻩ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬اﻧﺒﻮهﻲ از ﻣـﺮدم ﻗﺒﻴﻠـﻪ ﺑﻨـﻮ ﺗﻤـﻴﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ وي )ﺳﺠﺎح( ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺟﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ‬
‫در ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﺠﺎح ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﺰﻳﻤﻪ آﻪ از‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ اوس ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرد هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮش ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻤﺎﻣﻪ ﻓﺮار آﺮد و در ﺁﻧﺠﺎ ﺑـﺎ ﻣﺴـﻴﻠﻤﻪ ﻣﻼﻗـﺎت‬
‫ﻧﻤﻮد و ﺑﺎ وي ازدواج آﺮد و ﺑﻌﺪ ﺑـﻪ ﻣـﻮﻃﻦ اول‬
‫ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺮاق ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ آﺬاب‪ ،‬ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ و ﻣﻌﺎوﻳـﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻋﻜﺮﻣـﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻲ ﺟﻬﻞ و ﺷـﺮﺣﺒﻴﻞ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻨﻪ در ﻣﻌﺮآـﻪ‬
‫ﻳﻤﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺟﻨﺎب‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آـﻪ از اﻟﻔﺒـﺎ و اﺑﺠـﺪﻳﺎت ﺗـﺎرﻳﺦ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﻮد آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﮔﺮوﻩ ﻣﺮﺗﺪان ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﭘﺮداﺧـﺖ! هﻤـﻪ اﻳـﻦ دروغ‬
‫ﭘﺮدازﻳﻬﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﻮد‬
‫آﻪ ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،ρ‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻧـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوهﻲ آﻪ اآﻨﻮن ﺷﺮح ﺣﺎل ﺁﻧﺎن ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻬـﻞ و ﻧـﺎداﻧﻲ‪ ،‬ﮔـﺎوي ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺁن را ذﺑﺢ ﻣﻲ آﺮدم!!‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﻮل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ‪)) :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ‬
‫و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﺎﻧﻊ ﭘﺮداﺧﺖ زآﺎت ﺷﺪﻧﺪ‬
‫آﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧـﺪ آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺻﺮﻳﺢ داﻳﺮ ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬در‬
‫ﻣﺤﻞ ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ ﺻﺎدر آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺣﺘـﻲ ﺧـﻮد ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻣﻄﻠﻊ ﺷـﺪﻧﺪ آـﻪ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺷﺪﻩ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن از‬
‫دادن زآﺎت ﺧﻮدداري آﺮدﻧﺪ‪((.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﺑﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻗـﺖ هـﺎي‬
‫رواﻓﺾ از ﻣﺮﺗﺪان دﻓﺎع‪ ،‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺧﺰﻋﺒﻼت و‬
‫ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻴﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﻤﻠﻪ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاي او )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫آﻪ اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ هﺎي ﻣﻀﺤﻜﻪ و ﺧﻨﺪﻩ ﺁور را ﺑـﺮاي‬
‫ﻏﻴﺮ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻴﺎن آﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻗﺼﻪ هﺎي ﺑﻲ ﺳﺮ‬
‫و ﺗﻪ ارزش ﺁن را ﻧﺪارﻧﺪ آﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔـﺘﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ آﺴﻲ وﻗﺖ ﺧﻮد را ﺿﺎﻳﻊ آﻨﺪ‪ .‬و هﻢ ﭼﻨـﻴﻦ از‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻮﻗﻊ دارم ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻣﻨﺒـﻊ را آـﻪ‬
‫اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ هﺎي ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺗـﻪ در ﺁن ﺑﻴـﺎن ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺒﺮد‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ )ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧـﻮدش(‬
‫او هﻤﻮارﻩ از ﻣﺼﺎدر و ﻣﺮاﺟﻊ اﺳﺘﺪﻻل ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮح ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧـﻮﻳﺮﻩ ﺗﺤـﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁﻳﻪ دوم داﻳـﺮ‬

‫ﺑﺮ ﻣﺬﻣﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪:τ‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁﻳﻪ اي آﻪ وي ﺁن را ﺁﻳﻪ ﺟﻬـﺎد‬
‫ﻳـﺎ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺖ‪َ) :‬‬
‫ُوا‬ ‫ِـﺮ‬
‫ﻧﻔ‬‫ُ اْ‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬
‫َ َ‬‫ِﻴﻞ‬‫َا ﻗ‬ ‫ِذ‬
‫ْ إ‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬‫ﻣﺎ َ‬‫ُﻮا َ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬
‫ﻬﺎ اﱠ‬ ‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫أ‬
‫ِ‬
‫ﻟﺤَﻴَـﺎة‬ ‫ِﺎْ‬‫ْ ﺑ‬ ‫ُﻢ‬
‫ِـﻴﺘ‬ ‫َر‬
‫َﺿ‬ ‫ض أ‬ ‫ﻟﻰ اْﻷَر‬
‫ِْ‬ ‫َِ‬‫ْ إ‬
‫ُﻢ‬‫ْﺘ‬
‫ﺎﻗﻠ‬
‫ﱠ َ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ اﺛ‬
‫ِﻲ ﺳَﺒِﻴﻞ‬ ‫ﻓ‬
‫ِـﻲ‬ ‫ﻧﻴَﺎ ﻓ‬
‫اﻟـﺪْ‬
‫ﱡ‬ ‫ِ‬
‫ﻟﺤَﻴَﺎة‬
‫ُ اْ‬ ‫َﺎع‬ ‫ﻣﺘ‬‫ﻤﺎ َ‬ ‫ِ ﻓ‬
‫ََ‬ ‫َة‬‫اﻵﺧِﺮ‬
‫َ ْ‬ ‫ِﻦ‬‫ﻧﻴَﺎ ﻣ‬‫اﻟﺪْ‬
‫ﱡ‬
‫َاﺑﺎ‬
‫ً‬ ‫َـﺬ‬‫ْ ﻋ‬‫ﺑﻜُﻢ‬ ‫َـﺬ‬
‫ﱢْ‬ ‫ﻳﻌ‬‫ُوا ُ‬ ‫ِـ‬
‫ـﺮ‬ ‫ْﻔ‬
‫ﺗﻨ‬‫ِﻻّ َ‬‫ٌ * إ‬‫ِﻴ ـﻞ‬‫ِﱠﻻ َﻗﻠ‬‫ِ إ‬‫َة‬
‫ـﺮ‬‫اﻵﺧِـ‬
‫ْ‬
‫َﻪﻠﻟﺍ‬
‫و‬
‫ًُﱠ‬‫وﻩ ﺷَـﻴْﺌﺎ‬‫ﱡ ُ‬‫ُـﺮ‬‫ﺗﻀ‬
‫َﻻ َ‬ ‫ْ و‬‫ُﻢ‬‫َآ‬‫َﻴْﺮ‬
‫ً ﻏ‬‫ْﻣﺎ‬‫ْ َﻗﻮ‬‫ِل‬
‫َﺒْﺪ‬
‫ﻳﺴْﺘ‬ ‫ً و‬
‫ََ‬ ‫ِﻴﻤﺎ‬ ‫َﻟ‬‫أ‬
‫ٌ(‪.‬‬‫ِﻳﺮ‬ ‫ُﱢ ﺷَﻲٍ‬
‫ء َﻗﺪ‬ ‫َﻰ آﻞ‬ ‫َﻠ‬‫ﻋ‬
‫ْ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳـﻦ دو ﺁﻳـﻪ ﺑـﻪ وﺿـﻮح‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دهﻨﺪ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺳﺴـﺘﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ زﻧـﺪﮔﻲ دﻧﻴـﺎ ارزﺷـﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﺧﺮت‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ )‪ (279‬آﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻨﺒﻴﻪ و ﺗـﻮﺑﻴﺦ و‬ ‫ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ‬
‫ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧـﺎن را‬ ‫ﻋﺘﺎب ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬
‫ﻧﻤـﻮدﻩ و درﺑـﺎرﻩ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺲ دردﻧـﺎك ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬
‫ﺑﺠـﺎي ﺁﻧـﺎن ﺳـﺨﻦ‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﺮدن ﻣﻮﻣﻨﺎن راﺳﺘﻴﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻤﺎم ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ اﺗﻔـﺎق دارﻧـﺪ آـﻪ اﻳـﻦ ﺁﻳـﺎت‬

‫درﺑﺎرﻩ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺷـﺮآﺖ در ﻏـﺰوﻩ ﺗﺒـﻮك‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺰول اﻳﻦ ﺁﻳﺎت ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜـﻪ‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﻏﺰوﻩ ﻃﺎﻳﻒ و ﺣﻨﻴﻦ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻣﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎد ﺑﺮوﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎدت ﻣﺒﺎرآﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ هﺮﮔـﺎﻩ‬
‫ﺑﻪ ﻏﺰوﻩ اي ﻣﻲ رﻓﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن واﻧﻤﻮد ﻣﻲ آﺮد آﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺼﺪي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ رود‪ .‬ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮك در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺁﻣﺪ آﻪ هﻮا ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﮔﺮم ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺼـﺪ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫دور ﺑﻮد و ﭘﻴﺎﻣﺪهﺎي زﻳﺎدي در ﺑﺮداﺷﺖ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬
‫دﺷﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺧـﻮد و ﺟﻤﻌﻴـﺖ ﺁن ﺧﻴﻠـﻲ زﻳـﺎد‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﻧﺎزل آﺮدن ﺁﻳـﺎت ﻣـﺬآﻮر ﺁﻧـﺎن را ﺑـﺮاي ﺟﻬـﺎد‬
‫ﺗﺮﻏﻴﺐ دادﻩ و از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻜﺎﺳـﻞ و ﺗﺜﺎﻗـﻞ ﺑـﺮ‬
‫ﺣــﺬر داﺷــﺖ‪ .‬ﺁﻗــﺎي ﻃﺒﺮﺳــﻲ در ﺗﻔﺴــﻴﺮ ))ﻣﺠﻤــﻊ‬
‫اﻟﺒﻴﺎن(( ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﻋﺘﺮاف ‪ 2‬ﻧﻤـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﺁﻳﻪ ﺗﺸـﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴـﺐ‬
‫اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺮاي اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺷـﺮآﺖ‬
‫ﺁﻧﺎن در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اهﺎﻟﻲ روم‪ .‬ﺗﺮدﻳـﺪي ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ‬
‫ـﻮرت‬‫ـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺻـ‬
‫ـﺎم ﺻـ‬ ‫ـﻞ از ﺗﻤـ‬
‫ـﻞ و ﺗﺜﺎﻗـ‬ ‫ـﻦ ﺗﻜﺎﺳـ‬
‫اﻳـ‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻌﻴﺪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ آﻪ‬
‫هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺮ ﺳﺴﺘﻲ و ﺗﻨﺒﻠﻲ ﺗﻮاﻓﻖ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ از ﻗﺒﻴﻞ ﺻﺪور ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻓﻌﻞ ﻋﻦ اﻟـﺒﻌﺾ و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺑﻪ ﺳﻮي آﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺗﺜﺎﻗـﻞ از‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻣـﺎ ﺑـﻪ هﻤـﻪ ﺁﻧـﺎن ﻣﻨﺴـﻮب‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪) 3 .‬ﺁﻗﺎي ﻃﺒﺮﺳﻲ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻣﺠﻤـﻊ اﻟﺒﻴـﺎن‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (101‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(166‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ج ‪ 3‬ص )‪.(372‬‬
‫ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﻳﺮ ج ‪ 2‬ص )‪.(524‬‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ ))ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﺗـﺎﺧﻴﺮ و ﺳﺴـﺘﻲ‬
‫ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑـﻮد زﻳـﺮا آـﻞ ﺁﻧـﺎن از‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺳﺴﺘﻲ ﻧﺸـﺎن ﻧﺪادﻧـﺪ( ج‪ 3‬ص ‪ .62‬و‬
‫اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﻳﻊ اﺳﺖ و ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺷﻴﻮﻩ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺁﻧﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ از ﺷﺮآﺖ در ﺟﻬﺎد و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ روﻣـﻲ هـﺎ ﺳﺴـﺘﻲ‬
‫ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺼﺪﺷﺎن هﺮﮔﺰ اﻋﺮاض و رو ﮔﺮداﻧـﻲ‬
‫از ﺟﻬﺎد ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻜﺎﺳـﻞ و ﺗﻨﺒﻠـﻲ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻓﺮا رﺳـﻴﺪن ﻓﺼـﻞ ﺑﺮداﺷـﺖ ﻣﺤﺼـﻮل و دوري‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺖ در اﻳﻦ ﻏﺰوﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬روي هﻤـﻴﻦ اﺻـﻞ‬
‫ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ ﺗـﺎ ﺁﻧـﺎن را ﻣـﻮرد ﻋﺘـﺎب‬
‫ﻗﺮار دادﻩ و ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺗﺮﻏﻴـﺐ و ﺗﺸـﻮﻳﻖ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ً ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻧﻴﺰ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﺁﻳـﺪ‪ ،‬از ﺳﺴـﺘﻲ و ﻏﻴـﺮﻩ ﺑـﺮاي‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاهـﺪ ﺁﻣـﺪ‪ .‬روي هﻤـﻴﻦ اﺻـﻞ در‬
‫ﺟﺎهﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮﺁن ﺁﻳﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺮﻏﻴـﺐ و‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻧﺎزل ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺁﻧـﺎن را از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻬﺘﺮ هﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻧﻔـﻊ رﺳـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻪ اﻣﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻗـﺮار ﺑﺪهـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي آﺴﻲ آﻪ ﻗﺮﺁن را ﻣﻮرد ﺗـﺪﺑﺮ ﻗـﺮار ﺑﺪهـﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع ‪ 89‬ﺁﻳﻪ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ُﻮا( ﺷﺮوع ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬در ﻗـﺮﺁن‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫ﻬﺎ اﱠ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬ ‫ﻳﺎ أ‬ ‫)َ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻪ اﻳـﻦ ﺁﻳـﺎت ﺑـﺮاي ﺗﻌﻠـﻴﻢ و‬
‫ﻬـﺎ‬
‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫ﻳﺎ أ‬‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪َ) :‬‬
‫ﻬـﺎ‬
‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫ﻳـﺎ أ‬‫ُ( )َ‬‫ﱢـﻴَﺎم‬‫ُ اﻟﺼ‬ ‫َـﻴْﻜُﻢ‬‫َﻠ‬‫َ ﻋ‬‫ِـﺐ‬ ‫ُﺘ‬
‫ُﻮا آ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫اﱠ‬
‫ﻬـﺎ‬
‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫ﻳﺎ أ‬‫ً( )َ‬‫ﱠﺔ‬
‫َﺎﻓ‬‫ِ آ‬ ‫ْﻢ‬ ‫ِﻲ اﻟﺴﱢﻠ‬ ‫ُﻮا ﻓ‬ ‫ْﺧُﻠ‬
‫ُﻮا اد‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫اﱠ‬
‫ﻬـﺎ‬
‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫ﻳـﺎ أ‬‫ْ( )َ‬‫ُﻢ‬
‫َـﺎآ‬ ‫َْﻗﻨ‬ ‫َز‬‫ِﻤﺎ ر‬‫ُﻮا ﻣﱠ‬ ‫ِﻘ‬‫ﻧﻔ‬‫َْ‬
‫ُﻮا أ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫اﱠ‬
‫ﱢﺑـﺎ(‬‫َ اﻟﺮ‬‫ِﻦ‬
‫ِﻲ ﻣ‬‫ُوا ﻣﺎ ﺑﻘ‬ ‫َر‬‫َذ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ُﻮا‬ ‫ﺗﻘ‬
‫ُﻮا اﱠ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫اﱠ‬
‫َ َ َ‬
‫ِ( )َ‬
‫ﻳـﺎ‬ ‫ِـﻪ‬
‫َﺎﺗ‬‫ﺗﻘ‬
‫ﱠ ُ‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﺣَﻖ‬‫ُﻮا‬‫ﺗﻘ‬‫ُﻮا اﱠ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫ﻬﺎ اﱠ‬‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫ﻳﺎ أ‬‫)َ‬
‫ً ‪ . . .‬اﻟـﺦ(‬ ‫ﻧﺔ‬‫ِﻄَﺎَ‬‫ُوا ﺑ‬ ‫ﱠﺨِﺬ‬
‫ﺗﺘ‬‫ُﻮا ﻻ َ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫ﻬﺎ اﱠ‬‫ﻳَ‬‫َﱡ‬‫أ‬
‫ﺁري‪ ،‬از ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ τ‬رواﻳـﺖ اﺳـﺖ آـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟـﺬ‬‫ﻬـﺎ اﱠ‬‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫ﻳـﺎ أ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬إذا ﺳﻤﻌﺖ ﻪﻠﻟﺍ ﻳﻘـﻮل‪َ) :‬‬
‫ُﻮا( ﻓﺄرﻋﻬﺎ ﺳﻤﻌﻚ ﻓﺈﻧﻪ ﺧﻴﺮ ﺗﻮﻣﺮ ﺑـﻪ أو ﺷـﺮ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ‬
‫ﻳﻨﻬﻲ ﻋﻨﻪ(( هﺮﮔـﺎﻩ از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﻨﻴﺪي آـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ُﻮا( ﮔﻮش ﻓـﺮا ﺑـﺪﻩ و‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬
‫ﻬﺎ اﱠ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬ ‫ﻳﺎ أ‬‫ﮔﻮﻳﺪ‪َ) :‬‬
‫ﺁن را ﺑﺸﻨﻮ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
 ‫اﻧﺠﺎم آﺎر ﺧﻴﺮ اﻣﺮ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و ﻳـﺎ از ارﺗﻜـﺎب‬
‫‪1‬‬
‫آﺎر ﺑﺪ ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬روﺷﻦ و واﺿﺢ اﺳـﺖ آـﻪ ﻣﺤـﻮر اﺻـﻠﻲ ﺁﻳـﺎت‬
‫ﻗﺮﺁﻧﻲ و ﺳـﻴﺎق ﺁن ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﻳـﻦ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻲ هﺎ و ﺧﻴﺮ ﺁﺷﻨﺎ و از هﺮ ﺷـﺮ‬
‫و زﺷﺘﻲ ﻣﻨﻊ آﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﻈـﺮ ﻣـﻲ رﺳـﺪ آـﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻋﺼﻤﺖ آﻪ رواﻓﺾ ﺁن را ﺑﺮاي اﺋﻤﻪ ﺧﻮد ﻻزم‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور واداﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ هﺮ ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎهﻲ آﻪ از اﺻـﺤﺎب‪ τ‬ﺻـﺎدر‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼـﻲ در ﺣـﻖ ﺁﻧـﺎن ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬از ﻋﺼﺒﻴﺖ ﻋﺼﻤﺖ ﺑﻪ ﻋﺼـﻤﺖ ﺧـﺪا ﭘﻨـﺎﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬
‫ِﻻّ‬‫اﻣﺎ اﻇﻬﺎرات ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‪) :‬إ‬
‫ً( در واﻗـﻊ در اﻳـﻦ‬ ‫َﻟ‬
‫ِﻴﻤﺎ‬‫ً أ‬
‫َاﺑﺎ‬‫َﺬ‬
‫ْ ﻋ‬
‫ﺑﻜُﻢ‬‫َﺬ‬
‫ﱢْ‬ ‫ﻳﻌ‬
‫ُوا ُ‬
‫ِﺮ‬‫ْﻔ‬
‫ﺗﻨ‬‫َ‬
‫ﺁﻳﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ اﺳﺖ از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﺟﻬﺎد را ﺗﺮك آﺮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ τ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻗﺒﻴﻠﻪ اي از اﻋﺮاب را ﺑﺮاي ﺟﻬـﺎد دﻋـﻮت‬
‫آﺮد‪ .‬ﺁﻧﺎن از اﺟﺎﺑـﺖ آﻮﺗـﺎهﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺟﻠﻮي ﺑﺎران رﺣﻤﺖ را از ﺁﻧﺎن ﮔﺮﻓﺖ و اﻳـﻦ ﺑـﻮد‬
‫ﻋﺬاب ﺁﻧﺎن‪ 2 .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻢ اﺳـﺖ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬
‫هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺑﻪ ﺗﺒﻮك رﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬دوﺳﺖ دارم ﺑـﻪ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﮕﻮﻳﻢ آـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،τ‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬و ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬هﻴﭻ آﺪام از اﻳـﻦ ﺁﻗﺎﻳـﺎن‬
‫ﺟﺰو آﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺴـﺘﻲ‬
‫و رﻏﺒﺖ ﺑﺴﻮي زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﻮي ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﺮاي ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺳﭙﺎﻩ اﺳـﻼم ﺗﻤـﺎم داراﻳـﻲ‬
‫ﺧﻮد را ﺗﻘﺪﻳﻢ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آـﺮد و هـﻴﭻ ﭼﻴـﺰي ﺑﺠـﺰ‬
‫ـﻮد‬‫ـﺪان ﺧـ‬ ‫ـﺮاي زن و ﻓﺮزﻧـ‬ ‫ـﺪا را ﺑـ‬‫ـﻪ ﺧـ‬ ‫ـﺎن ﺑـ‬
‫اﻳﻤـ‬
‫‪3‬‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن در ﺁﻳﻪ اي‬
‫آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺁﻳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ او ﺑـﺎ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﻮدن او را ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳـﺎﻧﺪﻩ‬
‫ﻩ‬‫َـﺮ‬
‫َُ‬ ‫ﻧﺼ‬
‫ﺪ َ‬ ‫َﻘ‬
‫َْ‬ ‫وﻩ ﻓ‬‫ُﺮ‬
‫ُ ُ‬ ‫ْﺼ‬
‫ﺗﻨ‬‫ِﻻّ َ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬إ‬

‫‪ .1‬اﻻﺗﻘﺎن ﻓﻲ ﻋﻠﻮم اﻟﻘﺮﺁن )ﺳﻴﻮﻃﻲ( ج‪ 1‬ص )‪.(92-93‬‬

‫‪ .2‬ﻃﺒﺮﺳﻲ ج‪ 6‬ص )‪ (373‬ﺑﻐﻮي ج‪ 4‬ص‪ .48‬ﻣﺤﻮر اﻟﻤﺠﻴﺰ ج‪ 8‬ص )‪.(184‬‬
‫‪ .3‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3675‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2902‬‬
‫ِﻲ‬‫ﻤﺎ ﻓ‬‫هَ‬‫ْ ُ‬‫ِذ‬‫َﻴْﻦِ إ‬‫ْﻨ‬
‫ِﻲ اﺛ‬ ‫ُوا ﺛﺎﻧ‬ ‫َﺮ‬‫َﻔ‬‫َ آ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫ُ اﱠ‬ ‫َﺧْﺮ‬
‫َﺟَﻪ‬ ‫ْ أ‬‫ِذ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ إ‬
‫َ َ‬
‫َﺎ‪(. . .‬‬ ‫َﻨ‬‫ﻣﻌ‬‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫ْ إ‬‫َن‬ ‫ِ ﻻ َ‬
‫ﺗﺤْﺰ‬ ‫َﺎﺣِﺒِﻪ‬‫ِﺼ‬
‫ُ ﻟ‬‫ُﻮل‬ ‫ﻳﻘ‬
‫ْ َ‬‫ِذ‬‫ِ إ‬‫َﺎر‬‫ﻟﻐ‬
‫اْ‬
‫اﮔﺮ ﺷﻤﺎ او را ﻳﺎري ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻳﺎري‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁن هﻨﮕﺎم آﻪ آﻔﺎر او را )از ﺧﺎﻧـﻪ(‬
‫ﺑﻴﺮون آﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ او )ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪(τ‬‬
‫دوﻣﻲ از دو ﺗﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻲ اش‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻧﺪوهﮕﻴﻦ ﻣﺒﺎش هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ هﻤﺮاﻩ ﻣـﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر‪ ،‬ﺣﺴـﻴﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﻓﻀﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﻦ ﻗﺎل إن اﺑﺎﺑﻜﺮ ﻟﻢ ﻳﻜﻦ ﺻﺎﺣﺐ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻓﻬﻮ آﺎﻓﺮ ﻻﻧﻜﺎرﻩ ﻧﺺ اﻟﻘﺮﺁن((‪ .‬هـﺮ آـﺲ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺻﺤﺎﺑﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬آـﺎﻓﺮ‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا او ﻣﻨﻜﺮ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗـﺮﺁن ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻌﺒﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﺎﺗﺐ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﺰوﺟﻞ اهـﻞ اﻷرض‬
‫ً ﻓﻲ هـﺬﻩ اﻵﻳـﻪ ﻏﻴـﺮ اﺑـﻲ ﺑﻜـﺮ اﻟﺼـﺪﻳﻖ‪τ‬‬ ‫ﺟﻤﻴﻌﺎ‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ ﺗﻤـﺎم اهـﻞ ارض را ﻣـﻮرد‬
‫ﻋﺘﺎب ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ ﺑﺠﺰ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .1(τ‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻧﺼﻒ ﺗﻤـﺎم داراﻳـﻲ ﺧـﻮد را ﺗﻘـﺪﻳﻢ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬آﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪ τ‬هـﺰار دﻳﻨـﺎر ﺁورد و‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را در داﻣﻦ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭘﺨﺶ ﻧﻤﻮد و ﺳـﭙﺎﻩ‬
‫ﺗﺒﻮك را آﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺟـﻴﺶ اﻟﻌﺴـﺮﻩ اﺳـﺖ ﻣﺠﻬـﺰ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ τ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬ﺑﻌـﺪ از ﻋﻤـﻞ‬
‫اﻣﺮوز هﺮﮔﺰ ﻣﺘﻀﺮر ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ 2 .‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻮف ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻏﺰوﻩ ﺷﺮآﺖ داﺷﺖ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در اﻳﻦ ﻏﺰوﻩ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ آﻨﻨﺪﮔﺎن ﻳﻌﻨﻲ هﻤﺎن هﻔﺖ ﺗﻨـﻲ آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن ﺁﻳﻪ ذﻳﻞ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣـﻮد‪ ،‬ﺁﻣﺪﻧـﺪ‪.‬‬
‫ْﺖ‬
‫َ‬ ‫ْ ُﻗﻠ‬
‫ﻬﻢ‬ ‫ِﻠ‬
‫َُ‬ ‫َﺤْﻤ‬
‫ﻟﺘ‬‫ْكَ ِ‬‫ﺗﻮ‬‫ََ‬
‫ﻣﺎ أ‬ ‫َا َ‬‫ِذ‬‫َ إ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫َﻰ اﱠ‬ ‫َﻠ‬
‫َﻻ ﻋ‬ ‫)‪ . . .‬و‬
‫ِـﻦ‬
‫َ‬ ‫ِﻴﺾُ ﻣ‬‫ﺗﻔ‬‫ْ َ‬‫ﻬﻢ‬‫ُُ‬ ‫َﻋ‬
‫ْﻴُﻨ‬ ‫َأ‬
‫ْا و‬ ‫ﻟﻮ‬
‫َﱠ‬ ‫ِ َ‬
‫ﺗﻮ‬ ‫َﻴْﻪ‬‫َﻠ‬
‫ْ ﻋ‬ ‫ِﻠ‬
‫ُﻜُﻢ‬ ‫َﺣْﻤ‬
‫ﻣﺎ أ‬ ‫َﺟُ‬
‫ِﺪ َ‬ ‫ﻻ أ‬
‫َ( )‪91-92‬‬ ‫ُــﻮن‬ ‫ِﻘ‬‫ْﻔ‬‫ﻳﻨ‬
‫ﻣــﺎ ُ‬ ‫ـﺪوا َ‬ ‫َّﻻ َ‬
‫ﻳﺠِـ ُ‬ ‫ً أ‬
‫َﻧــﺎ‬ ‫ﻣﻊِ ﺣَﺰ‬
‫ـﺪْ‬
‫اﻟـ ﱠ‬
‫اﻟﺘﻮﺑﻪ(‪ . . .) .‬و ﮔﻨﺎهﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑـﺮ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﻧﺰد ﺗﻮ ﺁﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﻣﺮآﺒﻲ ﺗﻬﻴﻪ آﻨﻲ‪ .‬و‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮدت ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺒﺮي ـ اﻣﺎ ﺗﻮ ﮔﻔﺘـﻲ‪ :‬ﻣﺮآﺒـﻲ‬
‫ﻧﺪارم ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺁن ﺳـﻮار آـﻨﻢ‪ .‬ﺁﻧـﺎن ﺑـﺎ‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺒﻐﻮي ج‪ 4‬ص‪49.‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي ج‪ 5‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3701‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي‬
‫ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(2920‬‬
‫ﭼﺸﻤﺎن اﺷﻚ ﺁﻟﻮد از ﻏـﻢ و اﻧـﺪوﻩ اﻳﻨﻜـﻪ ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺻﺮف ﺟﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﺪون ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺷـﺮآﺖ‬
‫در ﺟﻬﺎد ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺎﻟـﻚ‪ ،‬هـﻼل‬
‫ﺑﻦ اﻣﻴﻪ و ﻣﺮارﻩ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫)وهــﻢ اﻟﺜﻼﺛــﻪ اﻟــﺬﻳﻦ ﺗﺨﻠﻔــﻮا ﻋــﻦ اﻟﻐــﺰوﻩ(‬
‫اﺑﻮﺧﻴﺜﻤﻪ و اﺑﻮذر ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺑﻪ ﺳﭙﺎﻩ اﺳﻼم آﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺳﻲ هـﺰار ﺗـﻦ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻪ ﻧﻔﺮي را آﻪ از ﻏـﺰوﻩ ﺑـﺎز‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار دادﻩ درﺑﺎرﻩ ﺁﻧـﺎن‬
‫َــﻰ اﻟﻨﺒــﻲ‬
‫ﱠِ ﱢ‬
‫َﻠ‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ُ‬
‫ــﺎب‬ ‫ﺗ‬
‫ــﺪ َ‬
‫َ ْ‬ ‫ﭼﻨــﻴﻦ ﻓﺮﻣــﻮدﻩ‪َ) :‬‬
‫ﻟﻘ‬
‫ِ‬
‫َﺔ‬‫ِـﻲ ﺳَـﺎﻋ‬‫ـﻮﻩ ﻓ‬
‫ُ ُ‬ ‫ﺗﺒَﻌ‬ ‫َ اﱠ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟـﺬ‬‫ِ اﱠ‬‫َﺎر‬ ‫اﻷَْ‬
‫ﻧﺼ‬ ‫َ و‬
‫َ ْ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻬﺎﺟِﺮ‬‫ﻤَ‬‫ﻟُ‬
‫َاْ‬‫و‬
‫ُﻢ‬
‫ﱠ‬ ‫ْ ﺛ‬
‫ﻬﻢ‬ ‫ِﻨ‬
‫ُْ‬ ‫ٍ ﻣ‬
‫ِﻳﻖ‬‫َﺮ‬‫ُ ﻓ‬
‫ُﻮب‬ ‫ُ ُﻗﻠ‬
‫ِﻳﻎ‬‫ﻳﺰ‬
‫َ َ‬‫َﺎد‬‫ﻣﺎ آ‬‫ِ َ‬‫ْﺪ‬
‫ﺑﻌ‬‫ْ َ‬‫ِﻦ‬
‫ِ ﻣ‬‫َة‬‫ُﺴْﺮ‬
‫ﻟﻌ‬‫اْ‬
‫ٌ( )اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.(117:‬‬ ‫رﺣِﻴﻢ‬ ‫رؤوف‬
‫ٌ َ‬ ‫ْ َُ‬ ‫ِﻬﻢ‬
‫ُ ﺑِ‬‫ﻧﻪ‬ ‫ْ إ‬
‫ِﱠ‬ ‫ﻋﻠﻴﻬﻢ‬
‫َ ََ ِْ‬ ‫ﺗﺎب‬‫َ‬
‫)ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ ي رﺳـﻮل‪ ،‬ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر را‪،‬‬
‫هﻤﺎن اﻧﺼﺎري و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻨﻲ آـﻪ در ﻟﺤﻈـﺎت ﺳـﺨﺖ و‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﻳﺎري آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد آﻪ دﻟﻬﺎي ﮔﺮوهـﻲ‬
‫از ﺁﻧﺎن ﻣﻨﺤـﺮف ﺷـﻮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻮﺑـﻪ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ آـﻪ ﭼـﻪ ﺧـﻮب و زﻳﺒـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر را ﺗﻌﺮﻳﻒ و‬
‫ﺗﻤﺠﻴﺪﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﻠﻴﻪ ﺧﻄﺎهـﺎي ﺁﻧـﺎن‬
‫را ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ ﺑـﺎ روﻣﻴﻬـﺎ‬
‫از ﺧﺎﻧﻪ هﺎي ﺧﻮد ﺑﻴـﺮون رﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﻣﻐﻔـﺮت‬
‫ُـﻮب‬
‫ُ‬ ‫ُ ُﻗﻠ‬‫ِﻳـﻎ‬‫ﻳﺰ‬
‫َ َ‬‫َـﺎد‬ ‫ﻣـﺎ آ‬ ‫ِ َ‬
‫ْﺪ‬‫ﺑﻌ‬
‫ْ َ‬ ‫ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﻣ‬
‫ِﻦ‬
‫ْ( ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد آﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﺑﻪ رﻓـﺎﻩ و‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ُْ‬‫ِﻨ‬
‫ٍ ﻣ‬ ‫ِﻳﻖ‬‫َﺮ‬
‫ﻓ‬
‫ﺗﻨﺒﻠﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺪا آﻨﻨﺪ اﻣـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺖ و ﺗﻘﻮﻳـﺖ ﻧﻤـﻮد‪ 1 .‬و ﺗﻮﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‪ τ‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))هﺮ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ اش را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﻣﻌﺬب‬
‫ـﺮﺁن‬‫ـﺎم اﻟﻘـ‬ ‫ـﺎص در اﺣﻜـ‬ ‫ـﺎم ﺟﺼـ‬ ‫ـﺪ‪ 2 .‬اﻣـ‬‫ـﺪ ﺷـ‬ ‫ﻧﺨﻮاهـ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ ﺗﻌﺮﻳـﻒ‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را آـﻪ در ﻣﻌﻴـﺖ او ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎد‬
‫رﻓﺘﻨﺪ در ﺑﺮ داﺷـﺘﻪ و ﺣﻜﺎﻳـﺖ از اﺧـﻼص و ﺻـﻔﺎ‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮي ﺳﻌﺪي ج‪ 2‬ص )‪.(393‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻐﻮي ج‪ 4‬ص )‪.(105‬‬
‫ﺑﺎﻃﻦ ﺁﻧﺎن دارد‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻋﻼم ﻋﻔـﻮ‬
‫و ﺑﺨﺸﻮدﮔﻲ از ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ از ﺁﻧﺎن‬
‫و اﻋﻤﺎل ﺁﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺺ ﺻـﺮﻳﺢ و‬
‫واﺿﺤﻲ اﺳـﺖ داﻳـﺮ ﺑـﺮ رد ﻗـﻮل ﺁن ﻋـﺪﻩ از آـﺞ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﺎن آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﻨﺪ ﺧﻼف ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻗﺒﻴـﻞ‬
‫ﭘﺎآﻴﺰﮔﻲ ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻦ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻳﻤﺎن و وﺟﺪان‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮك ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻏﺰوﻩ اي ﻧﺒﻮد آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫و ﺗﻤﺎم ﻳﺎراﻧﺶ در ﺁن ﺷﺮآﺖ داﺷـﺘﻨﺪ؟ و اﺻـﺤﺎب‪τ‬‬
‫آﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ آﻪ در ﺳﺎﻳﺮ ﻏﺰوات دﻳﮕـﺮ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﺣﺪ‪ ،‬ﺑﺪر‪ ،‬ﺧﻨـﺪق‪ ،‬و ﺣﻨـﻴﻦ در ﻣﻌـﺮض ﻣﺸـﻜﻠﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺁزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ و ﻏﺰوﻩ ﻣﻮﺗﻪ و ﻏﻴـﺮﻩ ﻧﺼـﺮت و ﭘﻴـﺮوزي‬
‫هﻤﻮارﻩ ﺑﺪرﻗﻪ راﻩ ﺁﻧﺎن ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑﻌـﺪ از‬
‫وﻓﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬راﻩ و روش ﺟﻬـﺎد را ﺑـﻪ اﺗﻤـﺎم‬
‫رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ‪ ،‬دﻳﻦ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺘﻨﻪ ﻣﺮﺗﺪان ﺣﻔﺎﻇـﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪوﻧﺪ ﻋﺮاق‪ ،‬اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم را ﺑﺪﺳﺖ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎي ﺁﻧﺎن ﻓﺘﺢ آـﺮد‪ .‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ هﻤـﻪ ﺣﺮآـﺖ و‬
‫ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ و ﺟﻬﺎد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬
‫در رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬـﺎد ﺳﺴـﺘﻲ از ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن دادﻩ و‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ زﻧـﺪﮔﻲ دﻧﻴـﻮي را ﺗـﺮﺟﻴﺢ دادﻩ اﻧـﺪ؟‬
‫))ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ هﺬا ﺑﻬﺘﺎن ﻋﻈﻴﻢ((‪.‬‬

‫‪ -3‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ اهﻞ ﺗﺸـﻴﻊ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬در‬

‫اآﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي دﻳـﺪﻩ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از ﻣﻔﺴـﺮان ﺑﻠﻨـﺪ ﭘﺎﻳـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﻮد آﻪ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ داﻳﺮ ﺑﺮ ذم‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻬﺎد ﺳﺴﺘﻲ ﻧﻤﻮدﻩ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن زﻧـﺪﮔﻲ دﻧﻴـﻮي‬
‫را ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴـﺪ‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﻃﺒﺮﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺛﻢ ﻋﺎﺗﺐ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ ‪. .‬‬
‫‪.‬اﻟﺦ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﻣﻨﺎن را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺗﻜﺎﺳـﻞ‬
‫در اﻣﺮ ﺟﻬﺎد ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار دادﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪َ) :‬‬
‫ﻳـﺎ‬

‫‪ .3‬اﺣﻜﺎم اﻟﻘﺮﺁن ج‪ 3‬ص )‪.(160‬‬

‫ُ( ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫ﻟﻜُـﻢ‬
‫َ َ‬‫ِﻴﻞ‬
‫َا ﻗ‬‫ِذ‬‫ْ إ‬‫ﻟﻜُﻢ‬‫ﻣﺎ َ‬‫ُﻮا َ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫ﻬﺎ اﱠ‬ ‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫أ‬
‫اي اهﻞ اﻳﻤﺎن ﭼﻪ ﺷﺪﻩ ﺷﻤﺎ را وﻗﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ρ‬‬
‫ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در راﻩ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺑـﺮاي ﺟﻬـﺎد و ﻣﺒـﺎرزﻩ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮآﺎن ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺼﻮد از ﻣﺸﺮآﺎن‬
‫در اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮك اﺳﺖ‪ .‬از ﺣﺴـﻦ و ﻣﺠﺎهـﺪ‬
‫ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ آﻪ ))اﺛﺎﻗﻠﺘﻢ إﻟﻲ اﻷرض(( ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﺗﺜﺎﻗﻠﺘﻢ و ﻣﻠﺘﻢ إﻟﻲ اﻷرض اﻟﺘـﻲ أﻧـﺘﻢ ﻋﻠﻴﻬـﺎ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺠﺎي ﺣﺮآﺖ آﺮدن و ﺑﻠﻨـﺪ ﺷـﺪن ﺑـﻼ درﻧـﮓ‪،‬‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ و ﻣﻴﻞ دارﻳﺪ آﻪ آﻤﺎ آﺎن در روي‬
‫زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎل اﻟﺠﺒﺎﺋﻲ‪)) :‬هﺬا اﻻﺳﺘﺒﻄﺎء ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻨﻔـﺮ ﻣـﻦ‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻷن ﺟﻤﻴﻌﻬﻢ ﻟﻢ ﻳﺘﺜـﺎﻗﻠﻮا ﻋـﻦ اﻟﺠﻬـﺎد‬
‫ﻓﻬﻮ ﻋﻤﻮم أرﻳﺪ ﺑﻪ اﻟﺨﺼﻮص((‪.‬‬
‫ﺟﺒﺎﺋﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﺗﻌﻠﻞ و ﺗـﺎﺧﻴﺮ ﻣﺨـﺘﺺ ﺗﻨـﻲ‬
‫ﭼﻨﺪ از ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻮد زﻳﺮا ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺗـﺎﺧﻴﺮ و‬
‫ﺗﻌﻠﻞ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﻔﺎظ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﻋﺎم هﺴﺘﻨﺪ‬
‫وﻟﻲ ﻣﻨﻈﻮر از ﺁﻧﻬـﺎ اﻓـﺮاد ﺑﺨﺼـﻮص هﺴـﺘﻨﺪ ﻧـﻪ‬
‫ُﻢ‬
‫ْ‬ ‫ِـﻴﺘ‬ ‫َر‬
‫َﺿ‬ ‫ﺗﻤﺎم‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ آﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬أ‬
‫ِ( اﺳـﺘﻔﻬﺎم‪ ،‬اﺳـﺘﻔﻬﺎم‬ ‫َة‬‫اﻵﺧِﺮ‬
‫َ ْ‬ ‫ِﻦ‬‫ﻧﻴَﺎ ﻣ‬
‫اﻟﺪْ‬
‫ﱡ‬ ‫ِ‬
‫ﻟﺤَﻴَﺎة‬
‫ِﺎْ‬‫ﺑ‬
‫اﻧﻜﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ را‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺁﺧﺮت آـﻪ ﺟـﺎودان اﺳـﺖ ﺗـﺮﺟﻴﺢ‬
‫دادﻳﺪ؟! ‪ 1‬ﺁﻗﺎي ﻃﺒﺮﺳـﻲ از اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ آﻤﺘـﺮﻳﻦ و‬
‫آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﻳﺮادي ﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻴﻨـﺎ‬
‫ً‬
‫ﺁﻳﻪ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ اهﻞ ﺳﻨﺖ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‪،‬‬
‫ﺁﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﺘﺎب و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻮﻣﻨﺎن در اﻣﺮ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ‬
‫آﺎﻓﺮان روﻣﻲ در ﻏﺰوﻩ ﺗﺒـﻮك ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا اﻳـﻦ ﻏـﺰوﻩ در ﺷـﺮاﻳﻂ ﻓـﻮق‬
‫اﻟﻌﺎدﻩ ﺳـﺨﺖ و دﺷـﻮاري ﭘـﻴﺶ ﺁﻣـﺪ‪ .‬آﺎﺷـﺎﻧﻲ در‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟـﺬ‬‫ﻬـﺎ اﱠ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬ ‫ﻳـﺎ أ‬‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ))اﻟﺼﺎﻗﻲ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪َ) :‬‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ِـﻲ ﺳَـﺒِﻴﻞ‬‫ُوا ﻓ‬‫ِﺮ‬‫ﻧﻔ‬
‫ُ اْ‬‫ﻟﻜُﻢ‬‫َ َ‬‫ِﻴﻞ‬‫َا ﻗ‬‫ِذ‬‫ْ إ‬
‫ﻟﻜُﻢ‬‫ﻣﺎ َ‬
‫ُﻮا َ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ‬
‫ـﺎﺧﻴﺮ‬ ‫ـﻲ‪ :‬ﺗـ‬ ‫ـﺦ( ﻳﻌﻨـ‬ ‫ض ‪. . .‬اﻟـ‬ ‫اﻷَر‬
‫ِْ‬ ‫ـﻰ ْ‬ ‫ﻟـ‬ ‫ْ إ‬
‫َِ‬ ‫ُﻢ‬
‫ْﺘ‬‫ـﺎﻗﻠ‬
‫ﱠـ َ‬‫اﺛ‬
‫آﺮدﻳﺪ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ هﻤﻴﺸﻪ در ﺧﺎﻧﻪ و‬
‫ﺷﻬﺮهﺎﻳﺘﺎن ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣـﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ از ﻏﺰوﻩ ﻃﺎﻳﻒ در ﺳﺎل دهﻢ هﺠﺮي ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در زﻣﺎﻧﻲ آﻪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺟﻬـﺎد‬

‫‪ .1‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ج‪ 3‬ص‪620.‬‬

‫ﺑﺮوﻧﺪ آﻪ زﻣﺎن ﻗﺤﻂ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺼـﻮل ﺧﺮﻣـﺎ و ﻏﻴـﺮﻩ‬
‫ﺁﻣﺎدﻩ ﺑﺪاﺷﺖ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻧﺪك ﺗﺎﺧﻴﺮي ﻣﻮﺟﺐ ﻣـﻲ ﺷـﺪ‬
‫آﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺼﻮل ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺴـﻴﺎر دور‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺪاد دﺷﻤﻦ ﻧﻴﺰ زﻳﺎد ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻗـﺎي آﺎﺷـﺎﻧﻲ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را اداﻣﻪ دادﻩ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺶ اﻣـﺮ آـﺮد ﺗـﺎ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮك آﻪ از ﺑﻼد ﺑﻠﻘﺎء اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺁﻣﺎدﻩ آﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻗﺒﺎﻳـﻞ اﻃـﺮاف ﻣﻜـﻪ و‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ اﺳﻠﻢ‪ ،‬از ﺧﺰاﻋﻪ و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺰﻳﻨﻪ و ﺟﻬﻴﻨـﻪ‬
‫ﻗﺎﺻﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺁﻧﺎن را ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺗﺮﻏﻴﺐ داد و‬
‫اﻣﺮ آﺮد ﺗﺎ ﺳـﭙﺎﻩ اﺳـﻼم در ))ﺛﻨﻴـﻪ اﻟـﻮداع((‬
‫ﺗﺠﻤﻪ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﻤﻨـﺪان و ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪان دﺳـﺘﻮر‬
‫داد ﺗﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن و ﺿﻌﻔﺎ را ﺗﻘﻮﻳﺖ آﻨﻨﺪ‪ .‬هﺮ آﺲ‬
‫هﺮ ﻗﺪر آﻪ داﺷـﺖ ﺁن را ﺗﻘـﺪﻳﻢ آـﺮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫آﺮد‪ .‬ﺁﻗﺎي آﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺗﻤﺎم اﻋﺮاب آـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻏﺰوﻩ دﻋﻮت ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻓﺮادي ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺷﺮآﺖ‬
‫ـﺮآﺖ‬
‫ـﺮهﻢ ﺷـ‬ ‫ـﺎﻓﻘﻴﻦ و ﻏﻴـ‬
‫ـﺪﻩ اي از ﻣﻨـ‬‫ـﺪ و ﻋـ‬‫آﺮدﻧـ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ((.‬ﺁﻳﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ از اﻳﻦ ﺳـﺨﺖ‬
‫ﺁﻗﺎي آﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را اﺧـﺬ آﻨـﺪ‬
‫آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺗﺨﻠﻒ از اﻣﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﺪﻩ و‬
‫ﺟﻬﺎد را ﺗﺮك آﺮدﻧﺪ و ﺑﺴﻮي زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴـﺎ ﮔـﺮاﻳﺶ‬
‫ﭘﻴﺪا آﺮدﻧﺪ؟! ﺧﻴﺮ‪ ،‬هﺮﮔﺰ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ آﺎﺷﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آﻪ‬
‫او ﺗﻔﺴﻴﺮ اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﻗﺒﻮل دارد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﮔﺮاﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ آﻪ او ﺑﻪ ﻋﺪم ﺻﺤﺖ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ آﻪ ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺁﻧـﺎن ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎآﻴﺪ دارد‪ .‬زﻳﺮا ﻋﺒﺎرت او ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))اﻣﺮ اﻟﻨﺒﻲ‪ ρ‬اﺻﺤﺎﺑﻪ‪ (τ‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﺻـﺤﺎﺑﺶ‬
‫را ﺑــﺮاي ﺁﻣــﺎدﮔﻲ ﺑــﻪ ﺟﻬــﺎد اﻣــﺮ آــﺮد‪ .‬واژﻩ‬
‫اﺻﺤﺎب(( ﻋﺎم اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را در ﺑﺮ دارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر‬
‫آﻪ رواﻓﺾ ﻣﺪﻋﻲ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺴـﺘﻲ ﺁﻗـﺎي آﺎﺷـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺠﺎي ))ﻗﻌﺪ ﻋﻨﻪ ﻗﻮم ﻣﻦ اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻴﻦ(( )ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺪﻩ‬
‫اي از ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را هﻤﺮاهﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و در‬

‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺼﺎﻓﻲ ﻟﻠﻔﻴﺾ اﻟﻜﺎﺷﺎﻧﻲ ج‪ 12‬ص )‪.(342-343‬‬

‫ً )ﻣـﻦ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ( ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬إن ﻗﻮﻣـﺎ‬
‫اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻴﻦ( ﻗﻌﺪوا ﻋـﻦ اﻟﺠﻬـﺎد )ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﮔﺮوهﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ آـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎد ﻧﺮﻓﺘﻨـﺪ( ﺁري‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻖ از زﺑﺎن ﺁﻧﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ روﺷﻦ آﻨﻴﻢ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭼﻪ‬

‫ﺣﻤﺎﻗﺘﻲ ﺑﺪون ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑـﺎ اﺻـﻮل ﺗﻔﺴـﻴﺮ و ﺑـﺪون‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺁراء ﻋﻠﻤﺎء ﺗﻔﺴـﻴﺮ‪ ،‬در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁﻳـﻪ‬
‫هﺎي ﻗﺮﺁﻧﻲ دﺳﺖ زدﻩ و ﭼﻪ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺑﺰرﮔﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ ﺑﻌﻀـﻲ از ﺁﻳـﺎت‬
‫ً ﺑﻪ ﺷـﻴﻮﻩ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬ ‫ﻗﺮﺁﻧﻲ را ﻋﻴﻨﺎ‬
‫آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ِـﻊِ‬‫ﺗﻄ‬
‫َﻻ ُ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬ ‫َ‬
‫ﺗـﻖ‬ ‫ﱠﺒِـﻲﱡ اﱠ‬ ‫ﻬـﺎ اﻟﻨ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬ ‫ﻳـﺎ أ‬ ‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ) :‬‬
‫ِﻴﻤـــﺎ‬
‫ً‬ ‫َﻠ‬
‫َ ﻋ‬ ‫َـــﺎن‬ ‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ آ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫َ إ‬
‫ِﻴﻦ‬ ‫ِﻘ‬
‫َـــﺎﻓ‬‫ﻤﻨ‬‫ﻟُ‬‫َاْ‬ ‫َ و‬‫ِﻳﻦ‬‫ِﺮ‬
‫ﻟﻜَـــﺎﻓ‬ ‫اْ‬
‫ً()اﻷﺣﺰاب‪ (1:‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺷـﻴﻮﻩ‬ ‫ِﻴﻤﺎ‬ ‫ﺣَﻜ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬـﻮﻣﺶ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺗﻬﺪﻳﺪ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ و اﻣﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از او ﺑﺘﺮﺳﺪ و‬
‫از آﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﻨﺪ و اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ دال‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در اﻣﺮ دﻋـﻮت‪،‬‬
‫ﺗﻘﻮي را رﻋﺎﻳـﺖ ﻧﻜـﺮدﻩ و از آﻔـﺎر و ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ!! ﺁﻳﺎ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﺼﻮص ﻗـﺮﺁن‬
‫را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ؟ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ را آـﻪ‬
‫از ﻧﺼﻮص ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺁﻧﻬـﺎ ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﺪ؟ ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ ﻣﻼﺣﻈـﻪ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴـﺪ‪ :‬در‬
‫ﱠﺳُـﻮل‬
‫ُ‬ ‫ﻬـﺎ اﻟﺮ‬ ‫ﻳَ‬‫َﱡ‬‫ﻳﺎ أ‬ ‫ﺳﻮرﻩ ﻣﺎﺋﺪﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪َ) :‬‬
‫ﻤـﺎ‬ ‫ْ ﻓ‬
‫ََ‬ ‫َـﻞ‬‫ْﻌ‬
‫ﺗﻔ‬ ‫ْ َ‬‫ﻟـﻢ‬ ‫ْ َ‬‫ِن‬‫َإ‬
‫ﺑـﻚَ و‬ ‫ْ ر‬
‫َﱢ‬ ‫ِﻦ‬‫ﻟﻴْﻚَ ﻣ‬
‫َِ‬ ‫َ إ‬ ‫ِل‬
‫ﻧﺰ‬‫ُْ‬
‫ﻣﺎ أ‬ ‫ْ َ‬‫ﱢﻎ‬‫ﺑﻠ‬‫َ‬
‫ِي‬‫ﻬـﺪ‬
‫َْ‬‫ﻳ‬ ‫ﻻ‬ ‫ﻪﻠﻟﺍ‬‫ﱠ‬ ‫َ‬
‫ن‬ ‫إ‬ ‫ـﺎس‬
‫ﱠ ِ ِﱠ‬ ‫ﻨ‬ ‫اﻟ‬ ‫ﻦ‬‫ِ‬
‫ﻣ‬ ‫ﻚ‬‫ِﻤ‬‫ﺼ‬‫ﻌ‬ ‫ﻳ‬ ‫ﻪﻠﻟﺍ‬‫و‬
‫ﱠ‬ ‫ُ‬ ‫ﻪ‬‫ﺘ‬ ‫ﻟ‬‫ﺎ‬
‫َ ﱠْ َ ِ َ َ َُ َ َ ْ ُ َ َ‬ ‫ﺳ‬‫ر‬ ‫ﺖ‬ ‫ﻐ‬‫ﻠ‬ ‫ﺑ‬
‫َ()اﻟﻤﺎﺋﺪة‪ (67:‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑـﺎ ﺷـﻴﻮﻩ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ِﺮ‬
‫ﻟﻜَﺎﻓ‬‫ْمَ اْ‬‫َﻮ‬‫ﻟﻘ‬‫اْ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﺁﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺗﻬﺪﻳﺪ آﺮدﻩ و ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ اﻣـﺮ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ او ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﻜﻨﺪ و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ‬
‫ﺑﺴﻮي او ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻳﮕـﺮان ﻧﺮﺳـﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫او ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻧﻨﻤﻮدﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ دال ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در اﻧﺘﻘﺎل ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ ﺑﺴـﻮي او‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻘﺼﺮ و ﻣﺘﻬـﺎون اﺳـﺖ و ﻋﺘـﺎب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ وي ﺿﺮوري اﺳﺖ؟!! ﺁﻳﺎ ﺟﻨـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺼﻮص آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ؟ و ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫دوﻣﻲ ﺑﺠﺰ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ ﺑـﺮاي ﺁﻧﻬـﺎ ﺑﻴـﺎن ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﺪ؟ و در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ هـﺎي ﻗﺮﺁﻧـﻲ ﺷـﮕﻔﺘﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺁﻓﺮﻳﻨﺪ؟ ‪ . . .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺑﺎ آﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ و‬
‫اهﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺗﻘﺪس ﺁن ﻧﻴﺴﺖ؟ و ﻣﻦ ﺑﺎ ذآـﺮ اﻳـﻦ دو‬
‫ﻣﺜﺎل هﻴﭻ هﺪﻓﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﺤﺘﺮم ﺛﺎﺑﺖ آﻨﻢ آﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﺴﺮ اﻓﺮاﻃـﻲ ﭼﻘـﺪر از‬
‫ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪﻩ و اﺻﻼً ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑـﻪ اﺻـﻮل ﺗﻔﺴـﻴﺮ و‬
‫اﻗﻮال ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬آﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻗﺮﺁن ﭘﺎك را ﺑﺎزﻳﭽﻪ دﺳﺖ هﺮ ﻧـﺎداﻧﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ ﺗﺎ در ﺑﺎرﻩ ﺁن ﺑﻪ ﻣﻴـﻞ ﺧـﻮدش ﺳـﺨﻦ ﮔﻮﻳـﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در اﻳﻦ ﺑـﺎرﻩ ﻣﺎﻳـﻪ ﺷـﮕﻔﺖ و ﺣﻴـﺮت زا‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮد ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻓﻜﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﺻـﺎﻣﺖ و ﺣﻤـﺎل اوﺟـﻪ و ﻓﻴـﻪ‬
‫اﻟﻤﺤﻜﻢ واﻟﻤﺘﺸﺎﺑﻪ و ﻻﺑﺪ ﻟﻔﻬﻤﻪ ﻣﻦ اﻟﺮﺟﻮع إﻟـﻲ‬
‫اﻟﺮاﺳﺨﻴﻦ ﻓﻲ اﻟﻌﻠﻢ ﺣﺴﺐ اﻟﺘﻌﺒﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁﻧﻲ و اﻟﻲ‬
‫اهﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﺣﺴﺐ اﻟﺘﻌﺒﻴﺮ اﻟﻨﺒﻮي(( ‪.1‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮﺁن ﺧﺎﻣﻮش اﺳﺖ و هﺮ ﻟﻔﻆ و ﺁﻳـﻪ ﺁن ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ را در ﺑﺮ دارد‪ .‬در ﺁن ﺁﻳـﻪ هـﺎي ﻣﺤﻜـﻢ و‬
‫ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ )ﺻﺤﻴﺢ( ﻗﺮﺁن ﻻزم اﺳﺖ آـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ‬
‫ﻗﺮﺁن ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد!؟ ‪2‬ﺁﻳﺎ ﺧـﻮد ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ‬
‫ﻳﺎ ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؟! ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫از هﻮس و ﺧﻮاهﺸﺎت ﻧﻔـﺲ ﭘﻴـﺮوي ﻧﻤـﻮدﻩ و آﻴﻨـﻪ‬
‫ﺗﻮزي او ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺮدان دوران ﻃﻼﻳـﻲ ﺗـﺎرﻳﺦ‪،‬‬
‫ﺑﺼﺎرت و ﺑﺼﻴﺮت او را ﺳﻠﺐ آﺮدﻩ اﺳﺖ و او زﺑـﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺖ و ﺑﻬﺘﺎن هﺎﻳﻲ ﮔﺸﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ در ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫ﻣﺪون ﺑﺸﺮ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ هﺴﺘﻨﺪ؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺁﻳـﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻪﻠﻟﺍ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ روش ﻧﺪهﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻨﻬﺎ را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (152‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(152-153‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (152‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(166‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﻲ آﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﺁﻧﺎن از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ آﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ در ﺁﻳﻪ هﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬـﺎ اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ ﻧﻴـﺰ هﺴـﺖ‪)) :‬وإن‬
‫ً ﻏﻴــﺮآﻢ ﺛــﻢ ﻻ ﻳﻜﻮﻧــﻮا‬ ‫ﺗﺘﻮﻟــﻮا ﻳﺴــﺘﺒﺪل ﻗﻮﻣــﺎ‬
‫‪1‬‬
‫أﻣﺜﺎﻟﻜﻢ((‪.‬‬
‫))اﮔﺮ ﺷﻤﺎ روي ﮔﺮداﻧﻲ آﻨﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺠـﺎي ﺷـﻤﺎ‬
‫ﮔﺮوﻩ دﻳﮕﺮي ﻣـﻲ ﺁورﻧـﺪ آـﻪ ﺁﻧـﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد(‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺁﻳﻪ اي آﻪ ﺗﻮ از ﺁن اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻲ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺁن ﺁﻳﻪ اﺳﺖ آﻪ در ﻣﻮرد ﺗﺮﻏﻴﺐ و‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﺮاي اﻧﻔﺎق در راﻩ ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ ﻧـﺎزل ﺷـﺪﻩ‬
‫ُﻢ‬
‫ْ‬ ‫َْ‬
‫ﻧـﺘ‬ ‫هـﺎ أ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺗﻤﺎم ﺁﻳﻪ از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ‪َ) :‬‬
‫ﻳﺒْﺨَـﻞ‬
‫ُ‬ ‫ﻣﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ْ َ‬‫ْﻜُﻢ‬‫ِﻨ‬‫َﻤ‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ﻓ‬
‫ِﻲ ﺳَﺒِﻴﻞ‬ ‫ُﻮا ﻓ‬ ‫ِﻘ‬‫ْﻔ‬
‫ُﻨ‬ ‫َ ِ‬
‫ﻟﺘ‬ ‫ْن‬
‫َﻮ‬‫ﺪﻋ‬‫ﺗْ‬‫ء ُ‬‫ُﻻِ‬‫هﺆ‬
‫َ‬
‫ُﻢ‬ ‫ﻧـﺘ‬‫َ‬
‫َأْ‬‫ِﻲ و‬ ‫َﻪﻠﻟﺍ اﻟﻐﻨ‬‫ُِﱠ‬
‫و‬ ‫ِﻪ‬
‫ْﺴ‬‫ﻧﻔ‬ ‫َﻦ‬‫ُ ﻋ‬‫ﻳﺒْﺨَﻞ‬
‫ﻤﺎ َ‬ ‫ﻧَ‬
‫ﺈﱠ‬ ‫ْ ﻓ‬
‫َِ‬ ‫ﻳﺒْﺨَﻞ‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫و‬
‫ُ‬ ‫َْ ﱡ‬ ‫ْ َ‬ ‫ْ َ‬ ‫ََ‬
‫ﱠ ﻻ‬ ‫ُـﻢ‬‫ْ ﺛ‬
‫ُﻢ‬‫َآ‬‫َﻴْـﺮ‬‫ً ﻏ‬‫ْﻣﺎ‬ ‫ْ َﻗﻮ‬‫ِل‬‫َﺒْﺪ‬
‫ﻳﺴْﺘ‬
‫ْا َ‬ ‫ﻟﻮ‬
‫َﱠ‬‫َﻮ‬
‫ﺗﺘ‬‫ْ َ‬‫ِن‬‫َإ‬
‫اء و‬‫َ ُ‬‫َﺮ‬‫ُﻘ‬
‫ﻟﻔ‬‫اْ‬
‫ْ(‬
‫ﻜﻢ‬‫ﻟُ‬
‫ﻣﺜَﺎَ‬‫َْ‬‫ﻧﻮا أ‬ ‫ﻳﻜﻮُ‬
‫َُ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي اﻧﻔـﺎق در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮﻳﺪ‪ .‬ﻋـﺪﻩ اي از ﺷـﻤﺎ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺨﻞ ﻣﻲ ورزﻧﺪ‪ .‬هﺮ آﺲ ﺑﺨﻴﻠﻲ آﻨﺪ ﺿﺮرش‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻲ ﻧﻴـﺎز و ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ اﮔـﺮ روي ﮔﺮداﻧـﻲ آﻨﻴـﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺠﺎي ﺷـﻤﺎ آﺴـﺎﻧﻲ دﻳﮕـﺮ را ﻣـﻲ ﺁورد و‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪ ((.‬ﺗﻤـﺎم ﻣﻔﺴـﺮان‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﺧﻄﺎب ﺑـﻪ اهـﻞ‬
‫اﻳﻤﺎن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدم‪ ،‬از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد آﻪ در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ اﻧﻔﺎق آﻨﻴﺪ و زآـﺎﺗﻲ آـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻓﺮض اﺳﺖ ﺁن را ﺑﭙﺮدازﻳﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻋـﺪﻩ اي از‬
‫ﺷﻤﺎ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ از ﭘﺮداﺧﺖ واﺟـﺐ ﺑﺨـﻞ ﻣـﻲ‬
‫ورزﻧﺪ‪ .‬و هﺮ آﺲ ﺑﺨﻴﻠـﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺧـﻮدش از اﺟـﺮ و‬
‫ﭘﺎداش ﺁن ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﺘﻐﻨﻲ اﺳﺖ و‬
‫‪2‬‬
‫دﻳﮕﺮان هﻤﮕﻲ ﺑﻪ او ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ْﻣـﺎ‬
‫ً‬ ‫ِل‬
‫ْ َﻗﻮ‬ ‫َﺒْﺪ‬
‫ﻳﺴْﺘ‬‫ْا َ‬ ‫ﻟﻮ‬‫َﱠ‬‫َﻮ‬
‫ﺗﺘ‬‫ْ َ‬ ‫ِن‬
‫َإ‬‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺁﻳﻪ )و‬
‫ْ( ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬ ‫َْ‬
‫ﻣﺜَﺎَ‬ ‫ﻧﻮا أ‬ ‫ﻳﻜُﻮُ‬
‫ﱠ ﻻ َ‬ ‫ُﻢ‬‫ْ ﺛ‬‫ُﻢ‬‫َآ‬
‫َﻴْﺮ‬
‫ﻏ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻪﻠﻟﺍ و ﭘﻴﺮوي از ﺷﺮﻳﻌﺖ او رو ﮔﺮداﻧﻲ آﻨﻴﺪ‪،‬‬
‫ﺑــﺰودي ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑﺠــﺎي ﺷــﻤﺎ‪ ،‬آﺴــﺎﻧﻲ دﻳﮕــﺮ را‬
‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (101‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(166‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻐﻮي ج‪ 7‬ص )‪ (291‬و ﻗﺮﻃﺒﻲ ج‪ 8‬ص )‪ (170‬و ﻃﺒﺮي ج‪ 11‬ص )‪.(328‬‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺁﻧﺎن از آﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮاهﻨـﺪ ﺑـﻮد‬
‫آﻪ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻲ دهﻨﺪ و از ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‪ ،‬ﺧـﺪا را‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و از اﻧﻔﺎق در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺨـﻞ ﻧﻤـﻲ‬
‫ورزﻧﺪ‪ 1 .‬ﺁري اﻳﻦ اﺳـﺖ ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁﻳـﻪ از دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷـﺮح و ﺑﺴـﻂ ﺁﻳـﻪ‬
‫ﻣﺬآﻮر و روﺷﻦ ﺷـﺪن ﻣﻌﻨـﻲ و ﻣﻔﻬـﻮم ﺁن‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﺪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻳـﻪ‬
‫ﻣﺬآﻮر دال ﺑﺮ ﺷﺮآﺖ ﻧﻜﺮدن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬در ﺟﻬـﺎد ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ!؟ در ﺁﻳﻪ ﺑﻄﻮر آﻠﻲ ذآـﺮي از ﺟﻬـﺎد ﻧﺸـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮش را از آﺠﺎ ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺁﻳﻪ را ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬؟ اﺑﻮﻋﻠﻲ ﻃﺒﺮﺳﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ هﻤﻴﻦ‬
‫ِﻲ‬ ‫ُﻮا ﻓ‬‫ِﻘ‬‫ْﻔ‬
‫ُﻨ‬‫ﻟﺘ‬‫َ ِ‬‫ْن‬
‫َﻮ‬‫ﺪﻋ‬
‫ﺗْ‬‫ْ ُ‬ ‫ُﻢ‬
‫ﻧﺘ‬‫َْ‬
‫هﺎ أ‬ ‫ﺁﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪َ) :‬‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ( ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺁﻧﺎن اﻣﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ واﺟﺐ ﺷﺮﻋﻲ را‬ ‫ﺳَﺒِﻴﻞ‬
‫درﺑــﺎرﻩ اﻣﻮاﻟﺸــﺎن ﺑﺼــﻮرت اﻧﻔــﺎق در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ُ( ﻳﻌﻨـﻲ هـﺮ آـﺲ از‬ ‫ﻳﺒْﺨَـﻞ‬
‫ْ َ‬‫ﻣﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﻨ‬
‫ْﻜُﻢ‬ ‫َﻤ‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪) .‬ﻓ‬
‫ﻤـﺎ‬ ‫ﻧَ‬
‫ﺈﱠ‬ ‫ْ ﻓ‬
‫َِ‬ ‫ﻳﺒْﺨَﻞ‬
‫ْ َ‬‫ﻣﻦ‬
‫ََ‬‫دادن ﻓﺮض زآﺎت ﺧﻮدداري آﻨﺪ‪) .‬و‬
‫ِ( او ﻧﻔﺴـﺶ را از ﭘـﺎداش ﺑـﺰرگ‬ ‫ِـﻪ‬‫ْﺴ‬
‫ﻧﻔ‬ ‫َـﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ُ ﻋ‬‫ﻳﺒْﺨَﻞ‬
‫َ‬
‫ﻣﺤﺮوم ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺘﻲ را ﺑﺮ وي ﻻزم آﺮدﻩ‬
‫ِﻲ( ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻣـﻮال‬ ‫َﻪﻠﻟﺍ اﻟﻐﻨ‬
‫و‬
‫ُﱠ‬‫اﺳﺖ‪) .‬‬
‫َْ ﱡ‬
‫اء( و ﺷﻤﺎ ﺑـﻪ ﺧﻴـﺮ و‬ ‫َ ُ‬‫َﺮ‬‫ُﻘ‬
‫ﻟﻔ‬‫ُ اْ‬‫ُﻢ‬
‫ﻧﺘ‬‫َْ‬
‫َأ‬‫ﺷﻤﺎ ﻧﺪارد‪) .‬و‬
‫ﺑﺮآﺎت و رﺣﻤﺖ ﻪﻠﻟﺍ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﻴﺎزهﺎي ﺧﻮدش ﺷﻤﺎ را ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ اﻧﻔﺎق‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ هﺪف اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ آﻪ ﺧـﻮد ﺷـﻤﺎ در‬
‫ْا(‬ ‫ﻟـﻮ‬ ‫َﻮ‬
‫َﱠ‬ ‫ﺗﺘ‬
‫ْ َ‬ ‫ِن‬
‫َإ‬‫ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﺁن ﺑﻬـﺮﻩ ﻣﻨـﺪ ﺷـﻮﻳﺪ‪) .‬و‬
‫ـﺎﻣﺒﺮش‬ ‫ـﺘﻮر ﭘﻴـ‬ ‫ـﺖ ﻪﻠﻟﺍ و از دﺳـ‬ ‫ـﺮ از اﻃﺎﻋـ‬ ‫ـﻲ اﮔـ‬ ‫ﻳﻌﻨـ‬
‫ً ﻏﻴﺮآﻢ(( ﺑﺠﺎي ﺷﻤﺎ‬ ‫اﻋﺮاض آﺮدﻳﺪ‪)) ،‬ﻳﺴﺘﺒﺪل ﻗﻮﻣﺎ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺁورد آﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﺷﻤﺎ و ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺷﻤﺎ‬
‫ـﻮا‬ ‫ـﻢ ﻻ ﻳﻜﻮﻧـ‬ ‫ـﻮد‪)) .‬ﺛـ‬ ‫ـﺪ ﺑـ‬ ‫ـﺪ ﺧﻮاهﻨـ‬ ‫ـﻊ ﺧﺪاوﻧـ‬ ‫ﻣﻄﻴـ‬
‫أﻣﺜــﺎﻟﻜﻢ(( ﺑﻠﻜــﻪ از ﺷــﻤﺎ ﺑﻬﺘــﺮ و ﺑﻴﺸــﺘﺮ‬
‫‪2‬‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﻪﻠﻟﺍ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪((.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻐﻨﻴﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﺒﻴﻦ ﺁﻳـﻪ ﻣـﺬآﻮر‬
‫ء(‬ ‫ُﻻِ‬
‫هـﺆ‬‫ْ َ‬‫ُﻢ‬‫ﻧـﺘ‬‫َْ‬‫هـﺎ أ‬ ‫را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪َ) .‬‬
‫ِﻲ‬ ‫ُﻮا ﻓ‬‫ِﻘ‬‫ْﻔ‬
‫ُﻨ‬‫ﻟﺘ‬‫َ ِ‬‫ْن‬
‫َﻮ‬‫ﺪﻋ‬
‫ﺗْ‬‫اﺷﺎرﻩ اﺳﺖ ﺑﺴﻮي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان‪ُ) .‬‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ( ﺧﺪاوﻧﺪ ))ﺗﺪﻋﻮن(( ﻓﺮﻣﻮد ﻧـﻪ ﺗـﺎﻣﺮون‪.‬‬ ‫ﺳَﺒِﻴﻞ‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ج‪ 4‬ص ‪ 169‬و ﺑﻐﻮي ج‪ 7‬ص )‪ (291‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﻳﺮ ج‪ 5‬ص ‪61.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ج‪ 6‬ص )‪.(48‬‬
‫زﻳﺮا هﺪف اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اهﻞ ﺛﺮوت ﺑﺎ ﻃﻴﺐ ﺧـﺎﻃﺮ و‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺧﻮد ﺟﻮش اﻧﻔﺎق آﻨﻨﺪ‪ .‬اﻧﻔﺎق ﺑﺎ ﻃﻴﺐ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫در ﺁﻳﻪ ))ﻗﺮض ﺣﺴﻨﻪ(( ﺷـﻔﺎف ﺗـﺮ ﺑﻴـﺎن ﮔﺮدﻳـﺪﻩ‬
‫ِ( زﻳـﺮا‬ ‫ِـﻪ‬
‫ْﺴ‬‫ﻧﻔ‬
‫ْ َ‬‫َـﻦ‬‫ُ ﻋ‬
‫ﻳﺒْﺨَـﻞ‬
‫ﻤﺎ َ‬
‫ﻧَ‬‫ﺈﱠ‬‫ْ ﻓ‬
‫َِ‬ ‫ﻳﺒْﺨَﻞ‬
‫ْ َ‬‫ﻣﻦ‬‫ََ‬‫اﺳﺖ‪) .‬و‬
‫اﻧﻔﺎق و ﺑﺬل اﻣﻮال وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺠﺎت از دوزخ اﺳـﺖ و‬
‫ﺟﻠﻮي ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و در ﺣـﺪﻳﺚ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫ـﺎ‬ ‫ـﻲ ﺑـ‬ ‫ـﺎت(( ﻳﻌﻨـ‬ ‫ـﻮاﻟﻜﻢ ﺑﺎﻟﺰآـ‬ ‫ـﻨﻮا أﻣـ‬ ‫ـﺖ ))ﺣﺼـ‬ ‫اﺳـ‬
‫َﻪﻠﻟﺍ‬
‫و‬
‫ُﱠ‬‫ﭘﺮداﺧﺖ زآﺎت اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺣﻔﺎﻇـﺖ آﻨﻴـﺪ‪) .‬‬
‫اء( اي اﻧﺴﺎن اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻚ زﻣﻴﻦ‬ ‫َ ُ‬‫َﺮ‬‫ُﻘ‬
‫ﻟﻔ‬‫ُ اْ‬ ‫ُﻢ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﺘ‬ ‫َأ‬‫ِﻲ و‬
‫اﻟﻐﻨ‬
‫َْ ﱡ‬
‫و ﺁﺳﻤﺎن و آﺎﺋﻨﺎت ﺷـﺪي ﺑـﺎز هـﻢ ﺑـﻪ اﻟﻄـﺎف و‬
‫ْا( و‬ ‫ﻟـﻮ‬‫َﻮ‬
‫َﱠ‬ ‫ﺗﺘ‬
‫ْ َ‬‫ِن‬‫َإ‬
‫ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻣﺤﺘﺎج هﺴـﺘﻲ‪) .‬و‬
‫ِل‬
‫ْ‬ ‫َﺒْﺪ‬
‫ﻳﺴْـﺘ‬
‫در ﺑﺬل ﻣﺎل و اﻧﻔﺎق ﺁن ﺑﺨﻴـﻞ ﺑﺎﺷـﻲ‪َ) .‬‬
‫ْ( آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﭘﺎآﻲ ﻳـﺎد‬ ‫ُﻢ‬
‫َآ‬‫َﻴْﺮ‬
‫ً ﻏ‬
‫ْﻣﺎ‬‫َﻗﻮ‬
‫آﺮدﻩ و از دﺳﺘﻮر وي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁﻳـﻪ از دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻃﺒﺮﺳـﻲ و‬
‫ﻣﻐﻨﻴﻪ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺷـﻴﻌﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣﻮاﻓـﻖ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳـﺖ‪ .‬اآﻨـﻮن از ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ))ﺁن ﺗﻔﺴﻴﺮ آﺬاﻳﻲ(( را از آﺠﺎ‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ!؟ ﺑﺮاي آﺴﺎﻧﻲ آﻪ از ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ‬
‫ﺁﮔﺎهﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ اﻳـﻦ ﺳـﻮال ﺑﺴـﻴﺎر ﺳـﺎدﻩ و‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﺎن ﺑﻪ اﺻﻮل و ﺿـﻮاﺑﻂ ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫آﻪ در ﺁﻏﺎز اﻳﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﺪان اﺷﺎرﻩ ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺪا هﻮﺳـﻬﺎي ﻧﻔﺴـﺎﻧﻲ‪ ،‬دروغ و‬
‫ﺗﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻗﺺ رو ﻣﻲ ﺁورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺪﻋﺎﻳﻢ را ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺪﻟﻞ اراﺋﻪ ﺑـﺪهﻢ ﭼـﺎرﻩ اي‬
‫ﻧﺪارم ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻳﻜـﻲ از ﻋﻠﻤـﺎي اﺛﻨـﺎ‬
‫ﻋﺸﺮي را ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ آﻪ ﻣﺘﻀـﺎد ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮﺳﻲ و ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻴـﺎن آـﻨﻢ ‪. . .‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ ﻗﻤﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬هـﺎ‬
‫أﻧﺘﻢ هـﻮﻻء(( ﻳﻌﻨـﻲ اي اﻳـﻦ ﮔـﺮوﻩ‪)) .‬ﺗـﺪﻋﻮن‬
‫ﻟﺘﻨﻔﻘﻮا ﻓﻲ ﺳـﺒﻴﻞ ﻪﻠﻟﺍ إﻟـﻲ ﻗﻮﻟـﻪ وإن ﺗﺘﻮﻟـﻮا((‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ از اﻃﺎﻋﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ )ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑـﻲ‬
‫ً ﻏﻴـﺮآﻢ((‬ ‫ﻃﺎﻟﺐ‪ (τ‬اﻋﺮاض آﺮدﻳﺪ‪)) .‬ﻳﺴﺘﺒﺪل ﻗﻮﻣـﺎ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻧﺎن را در وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ‪ τ‬داﺧﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) .‬ﺛﻢ‬
‫ﻻ ﻳﻜﻮﻧﻮا أﻣﺜـﺎﻟﻜﻢ(( ﻳﻌﻨـﻲ ﺁﻧـﺎن در ﻋـﺪاوت و‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺳﺘﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺁل ﻣﺤﻤـﺪ‪ ρ‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ 1 .‬ﺁري‪ ،‬اآﻨﻮن از آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ در‬
‫ﺻﺪد ﺣﻖ و هﺪاﻳﺖ ﺣﻘﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺁﻳـﺎ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻔﺴﺮاﻧﻲ آﻪ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻳـﻚ ﺁﻳـﻪ روﺷـﻦ و‬
‫ﻣﺤﻜﻢ اﻗﻮال ﻣﺘﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻗﺾ دارﻧﺪ ﺑﻬﺘـﺮ هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﻳﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﻚ ﻣﻔﺴﺮ از اهﻞ ﺳﻨﺖ آﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮش ﺑﻪ‬
‫اﺻﻮل ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺿﻮاﺑﻂ ﺁن ﺗﻮﺟـﻪ دارد؟! ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻢ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﻧﻊ آﻨﻨﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ آـﻪ ﺣـﻖ‬
‫ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬ﺗﻀﺎد‬
‫و اﺿﻄﺮاب ﻧﺸﺎﻧﻲ ﺑﻄﻼن اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اي ﺟﻮﻳـﺎي ﺣـﻖ و‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬آﺪام روش را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دهﻲ؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ آﻴﻨﻪ ﺗﻮزﻳﻬﺎﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ً‪:‬‬ ‫ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و آﻘﻮﻟﻪ ﺗﻌﺎﻟﻲ أﻳﻀـﺎ‬
‫ِ‬
‫ِـﻪ‬ ‫ِﻳﻨ‬‫ْ د‬
‫َـﻦ‬‫ْ ﻋ‬‫ْﻜُﻢ‬ ‫ِﻨ‬
‫ﺪ ﻣ‬‫ﺗﱠ‬ ‫ﻳﺮ‬
‫َْ‬ ‫ﻣﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ُﻮا َ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫ﻬﺎ اﱠ‬ ‫ﻳَ‬‫َﱡ‬‫ﻳﺎ أ‬ ‫)َ‬
‫َـﻰ‬ ‫ٍ ﻋ‬
‫َﻠ‬ ‫ﻟـﺔ‬ ‫َذ‬
‫ِﱠ‬ ‫ُ أ‬
‫ﻧـﻪ‬ ‫ﻳﺤِﺒﱡﻮَ‬
‫َُ‬‫ْ و‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻳﺤِـﺒﱡُ‬
‫ٍ ُ‬ ‫ْم‬
‫َﻮ‬‫ِﻘ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﺑ‬
‫ِﻲ‬‫ْﺗ‬
‫ﻳﺄ‬ ‫َ َ‬‫ْف‬‫َﺴَﻮ‬‫ﻓ‬
‫ِﻲ ﺳَـﺒِﻴﻞ‬
‫ِ‬ ‫َ ﻓ‬‫ِﺪون‬
‫ﻳﺠَﺎهُ‬ ‫َ ُ‬‫ِﻳﻦ‬‫ِﺮ‬
‫ﻟﻜَﺎﻓ‬‫َﻰ اْ‬ ‫ٍ ﻋ‬
‫َﻠ‬ ‫ﱠة‬ ‫َﻋ‬
‫ِﺰ‬ ‫َ أ‬‫ِﻴﻦ‬ ‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬
‫ﻤﺆ‬‫ﻟُ‬‫اْ‬
‫ﻣـﻦ‬
‫ْ‬ ‫ِ َ‬‫ِﻴـﻪ‬
‫ْﺗ‬‫ﻳﺆ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ُ‬
‫ِ‬
‫ْـﻞ‬‫َﻀ‬‫ِـﻚَ ﻓ‬
‫َﻟ‬‫ٍ ذ‬‫ِﻢ‬‫َ ﻻﺋ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺔ‬
‫َْ‬‫ﻟﻮ‬
‫َ َ‬‫ُﻮن‬ ‫ﻳﺨَﺎﻓ‬ ‫َﻻ َ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ٌ(‬
‫ِﻴﻢ‬‫َﻠ‬‫ٌ ﻋ‬‫ِﻊ‬
‫واﺳ‬ ‫وﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫ﺎءُﱠ‬
‫َ‬ ‫ﻳﺸَ ُ‬ ‫َ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اي اهﻞ اﻳﻤﺎن هﺮ آﺲ از ﺷﻤﺎ آﻪ از دﻳـﻦ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﺰدﻳـﻚ ﻗـﻮﻣﻲ را‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ آﻨﺪ آـﻪ در ﻣـﻮرد ﻣﺤﺒـﺖ ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﺧﺪاﻳﺸـﺎن ﻣﺤﺒـﺖ ﺧﻮاهﻨـﺪ‬
‫آﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮم در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺧﺎﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻦ و‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ آﻔﺎر ﺷﺪﻳﺪ و ﺳﺮﺳﺨﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻧـﺎن‬
‫در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﺟﻬﺎد ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ و در اﻳـﻦ راﺳـﺘﺎ از‬
‫ﻣﻼﻣﺖ ﮔﺮان ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻓﻀـﻞ و اﻧﻌـﺎم ﻪﻠﻟﺍ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﺮ آﺲ آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣـﻲ دهـﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺁري‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ دﻟﻴـﻞ‬

‫ﺑﺮ ﻋﻈﻤﺖ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳـﺖ و ﻣﻘﺼـﻮد از ﺁﻳـﻪ‬
‫هﻤﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿﻮان ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ ﮔـﺮوﻩ‬
‫زﻳﺎدي از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ در‬
‫ﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻧـﺎزل ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻗﺘﺎدﻩ و اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺞ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﻤﻲ ج‪ 2‬ص )‪.(284‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (101-102‬و ))ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم(( ص ‪.167‬‬
‫اﻧﺪ‪ 1 .‬ﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد از ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﻧﻘـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر درﺑـﺎرﻩ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫‪ τ‬و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ ﻣﻔﺴـﺮﻳﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ اﻧﺼﺎر و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪،‬‬
‫درﺑﺎرﻩ اهﻞ ﻳﻤﻦ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي و‬
‫ﻗﻮﻣﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﺁﻳـﻪ ﻋـﺎم اﺳـﺖ و‬
‫ﺷﺎﻣﻞ هﻤﻪ اﻳﻨﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ در راس‬
‫ﺁﻧﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ رﺿﻮان ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻬﻢ‬
‫اﺟﻤﻌﻴﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬و ﺑـﻪ هﻤـﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺁﻗـﺎي ﻃﺒﺮﺳـﻲ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ‪ ،‬ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫ﺗﺎآﻴﺪ دارد آﻪ درﺑﺎرﻩ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ذآـﺮ ﺁﻧﻬـﺎ در‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﺣﺴـﻦ‪ ،‬ﻗﺘـﺎدﻩ و ﺿـﺤﺎك ﮔﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺳﺪي ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬اﻧﺼﺎر هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻋﺪﻩ اي هﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﺎهﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫در ﺁﻳﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ اوﺻﺎف اهﻞ ﻳﻤﻦ اﺳﺖ و ﺗﻌـﺪادي‬
‫هﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬ﺁﻧـﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠـﻲ )ع( و‬
‫‪2‬‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ هﺴﺘﻨﺪ((‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﺘﺪل ﺛﺎﺑﺖ آـﻨﻢ‬

‫آﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣﺼﺪاق ﺁﻳـﻪ ﻣـﺬآﻮر ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬و در راس‬
‫ﺁﻧﺎن ﺧﻠﻔﺎي ارﺑﻌﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣـﻲ داﻧـﻢ آـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ))ﻓﺴﻮف ﻳﺎﺗﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻘﻮم ﻳﺤﺒﻬﻢ وﻳﺤﺒﻮﻧـﻪ((‬
‫را ﻧﻘﻞ آﻨﻢ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫را آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻧﺼﺮت و ﻳـﺎري آﺮدﻧـﺪ و وي را‬
‫ﭘﻨﺎﻩ دادﻧﺪ و در ﻣﻌﻴﺖ او ﺟﻬﺎد آﺮدﻧﺪ و ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارد‪ .‬زﻳـﺮا ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻬﺎﺟِﺮ‬‫ﻤَ‬‫ﻟُ‬‫َ اْ‬‫ِﻦ‬‫َ ﻣ‬
‫ﻟﻮن‬ ‫اﻷَو‬
‫ﱠُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُﻮن‬‫ِﻘ‬‫َاﻟﺴﱠﺎﺑ‬‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪. . .) :‬و‬
‫ﻬﻢ‬ ‫َـﻨ‬
‫ُْ‬ ‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ِـﻲ‬‫ِﺈﺣﺴـﺎن رﺿ‬ ‫ِﻳﻦ اﺗﺒﻌﻮهﻢ ﺑ‬ ‫واﻷَﻧﺼﺎر واﻟﺬ‬
‫ْ‬ ‫َ ْ ْ َ ِ َ ﱠ َ ﱠ َُ ُ ْ ِ َْ ٍ َ َ‬
‫ﻬـﺎر‬
‫ُ‬ ‫اﻷَْ‬
‫ﻧَ‬ ‫ﻬـﺎ ْ‬ ‫ﺗﺤْﺘ‬
‫ََ‬ ‫ِي َ‬ ‫ﱠﺎتٍ َ‬
‫ﺗﺠْﺮ‬ ‫ْ ﺟَﻨ‬‫ﻬﻢ‬
‫ﻟُ‬‫ﺪ َ‬ ‫َﻋ‬
‫َﱠ‬ ‫َأ‬
‫ُ و‬‫ْﻪ‬
‫َﻨ‬‫ُﻮا ﻋ‬
‫َﺿ‬‫َر‬
‫و‬
‫ُ(‬‫ِــﻴﻢ‬‫َﻈ‬‫ﻟﻌ‬‫ُ اْ‬‫ْز‬‫َــﻮ‬
‫ﻟﻔ‬‫ِــﻚَ اْ‬‫َﻟ‬‫ً ذ‬‫ﺑــﺪا‬ ‫ََ‬
‫ِﻴﻬــﺎ أ‬
‫َ ﻓ َ‬‫ِﻳﻦ‬
‫ِــﺪ‬
‫ﺧَﺎﻟ‬
‫)اﻟﺘﻮﺑﺔ‪.(100:‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮي ج‪ 4‬ص )‪ (622‬ﻗﺮﻃﺒﻲ ج‪ 6‬ص )‪ (142-143‬ﺑﻐﻮي ج ‪ 3‬ص ‪ 29‬ﻓﺘﺢ‬

‫اﻟﻘﺪﻳﺮ ج ‪ 23‬ص )‪.(77‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ج‪ 2‬ص )‪.(122-123‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﭘﻴﺸﻜﺴﻮﺗﺎن از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر و آﺴﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﺑﺨﻮﺑﻲ و ﻧﻴﻜﻲ از ﺁﻧﺎن ﭘﻴﺮوي آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﺁﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ از‬
‫ـﺎن‬ ‫ـﺮاي ﺁﻧـ‬ ‫ـﺪ ﺑـ‬ ‫ـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـ‬ ‫ـﻨﻮد هﺴـ‬ ‫ـﺎن ﺧﺸـ‬ ‫ﺧﺪاﻳﺸـ‬
‫ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ را ﺁﻣﺎدﻩ ﺳﺎﺧﺘﻪ آـﻪ زﻳـﺮ درﺧﺘﻬـﺎي ﺁن‬
‫ﻧﻬﺮهﺎﻳﻲ ﺟـﺎري اﺳـﺖ ﺁﻧـﺎن ﺑـﺮاي هﻤﻴﺸـﻪ در ﺁن‬
‫ﺑﺎﻏﻬﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﭘﻴـﺮوزي ﺑـﺲ‬
‫ﺑﺰرگ‪.‬‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ِـﻲ‬‫در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬ﻟﻘـﺪ رﺿ‬
‫ََ ْ َ َ‬
‫ﻣـﺎ‬ ‫ِﻢَ َ‬
‫َﻠ‬ ‫ِ ﻓ‬
‫َﻌ‬ ‫َة‬‫َ اﻟﺸﱠﺠَﺮ‬ ‫ﺗﺤْﺖ‬
‫ﻧﻚَ َ‬‫ُﻮَ‬
‫ﻳﺒَﺎﻳِﻌ‬
‫ْ ُ‬‫ِذ‬‫َ إ‬‫ِﻴﻦ‬ ‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬
‫ﻤﺆ‬‫ﻟُ‬
‫َﻦِ اْ‬ ‫ﻋ‬
‫ْﺤـﺎ‬
‫ً‬ ‫َﺘ‬‫ْ ﻓ‬‫ﻬﻢ‬
‫ﺎﺑُ‬ ‫َﺛ‬
‫َ َ‬ ‫َأ‬‫ْ و‬
‫ِﻢ‬‫َﻴْﻬ‬‫َﻠ‬
‫َ ﻋ‬‫َﺔ‬‫ِﻴﻨ‬
‫َ اﻟﺴﱠﻜ‬ ‫َل‬
‫ﻧﺰ‬‫َْ‬
‫َﺄ‬‫ْ ﻓ‬ ‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬
‫ُﻮﺑ‬‫ِﻲ ُﻗﻠ‬ ‫ﻓ‬
‫ِﻳـﺰا‬
‫ً‬ ‫َﺰ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ُ‬
‫َﺎن‬ ‫َآ‬‫ﻬﺎ و‬‫ﻧَ‬‫ُوَ‬‫ْﺧُﺬ‬
‫ﻳﺄ‬‫ة َ‬
‫ًَ‬‫ِﻴﺮ‬‫َﺜ‬
‫ِﻢَ آ‬‫َﺎﻧ‬‫ﻣﻐ‬‫ََ‬‫ً * و‬ ‫ِﻳﺒﺎ‬ ‫َﻗﺮ‬
‫ً( )اﻟﻔﺘﺢ‪.(18-19:‬‬ ‫ِﻴﻤﺎ‬ ‫ﺣَﻜ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺿﺎﻳﺖ و ﺧﺸﻨﻮدي ﺧـﻮﻳﺶ را‬
‫از ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺁن هﻨﮕﺎم آﻪ ﺁﻧﺎن زﻳﺮ درﺧﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﺗﻮ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از اﺧـﻼص‬
‫و ﺻﻔﺎي دﻟﻬﺎي ﺁﻧﺎن ﺁﮔـﺎﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺁراﻣـﺶ را ﺑـﺮ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﭘﻴﺮوزي ﻧﺰدﻳﻚ و ﻣـﺎل ﻏﻨﻴﻤـﺖ‬
‫اﻧﺒﻮﻩ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎداش ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ آـﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮاﻧﺎ و داﻧﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر‪ ،‬و ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ زﻳـﺮ‬
‫درﺧﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﮔﺮاﻣﻲ و‬
‫در راس ﺁﻧﺎن ﺧﻠﻔﺎ ارﺑﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻣﺤﺒﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺁﻧﺎن را واﺟﺐ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬و ﺁﻳـﻪ‪) :‬أذﻟـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ أﻋﺰﻩ ﻋﻠﻲ اﻟﻜﺎﻓﺮﻳﻦ( دﻟﻴﻠـﻲ اﺳـﺖ‬
‫روﺷﻦ آﻪ ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨـﻲ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣﻮﻣﻨـﺎن و‬
‫ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻔﺎر ﺻﻔﺖ ﻻزم اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و در راس ﺁﻧﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬
‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ آـﻪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﱠـﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﻟﻜُﻔ‬
‫َـﻰ اْ‬ ‫َﻠ‬‫اء ﻋ‬ ‫َﺷ ﱠ‬
‫ِـﺪ ُ‬ ‫ُ أ‬‫َﻪ‬‫ﻣﻌ‬
‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫َاﱠ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ُ‬‫َﺳُﻮل‬‫ﺪ ر‬‫ﻤٌ‬
‫ﻣﺤَﱠ‬‫)ُ‬
‫ْ ()اﻟﻔﺘﺢ‪ :‬ﻣﻦ اﻵﻳﺔ‪ (29‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻔـﺮ‬ ‫ﻬﻢ‬‫َُ‬‫ﺑﻴْﻨ‬
‫ﺎء َ‬
‫ﻤ ُ‬‫ُﺣََ‬‫ر‬
‫هﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﺪارد داﻳـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎﻧﻲ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺷﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،ρ‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ρ‬و ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ ρ‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ρ‬و ﺑـﻪ هﻤـﻴﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣـﺪﻳﺚ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫رﺳــﻮل اآــﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣــﻮد‪)) :‬أرﺣــﻢ أﻣﺘــﻲ ﺑــﺄﻣﺘﻲ‬
‫أﺑﻮﺑﻜﺮ‪ 1 ((τ‬ﻳﻌﻨﻲ آﺴﻲ آﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از هﻤﻪ ﺑﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﻣﻦ ﺷﻔﻘﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬اﺳـﺖ‪.‬‬
‫‪. .‬‬
‫َﻻ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ِـﻲ ﺳَـﺒِﻴﻞ‬
‫َ ﻓ‬
‫ِـﺪون‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ُ) :‬‬
‫ﻳﺠَﺎه ُ‬
‫ٍ( اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺴـﻠﻢ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫ِﻢ‬
‫َ ﻻﺋ‬
‫ﻣﺔ‬ ‫ﻟﻮ‬
‫َْ‬ ‫ُﻮن‬
‫َ َ‬ ‫ﻳﺨَﺎﻓ‬
‫َ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻣﺠﺎهـﺪان راﻩ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎﺗﻲ آﻪ روي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺎآﻴـﺪ دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫در ﻗﺮﺁن ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدﻧﺪ ﺑـﺮاي آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ ﺗـﺪﺑﺮ‬
‫آﻨﻨﺪ و اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺁن هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ در اﻳـﻦ‬
‫ً ﺟﻬـﺎد در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ و‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ﺑﻴﺒﺎك ﺑﻮدن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻼﻣﺖ ﮔﺮان‪ ،‬وﻳﮋﮔـﻲ‬
‫هﻤﻴﺸﮕﻲ ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي آﺴﺎﻧﻲ آﻪ از ﻋﻘـﻞ‬
‫ﺧﻮد آﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻼً ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻘﻮل اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑـﺪﻟﻴﻞ‬
‫ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬در‬
‫دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑـﺎ ﻣﺮﺗـﺪان ﭘﻴﻜـﺎر‬
‫آﺮدﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻋﻘﻼﻧـﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺗﺪان در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﭘﻴـﺪاآﺮدﻩ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﻣﺮﺗﺪان ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس‬
‫آﻪ ﺣﻖ ﺁﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻲ ﺑﻜـﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن و‬
‫ﻋﻠﻲ رﺿﻮان ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﺎن‬
‫در دوران زﻧﺪﮔﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺟﻬﺎد آﺮدﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻌﺪ‬
‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﺎ ﻣﺮﺗـﺪان ﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻢ اﺳـﺖ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ اﻳﻦ اوﺻﺎف را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬دوﺳـﺖ و‬
‫‪2‬‬
‫وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﻲ روﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺟﺮﻳـﺎن ﺑﺤـﺚ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن اﻳـﻦ‬

‫ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﺁن را از دﻻﻳﻞ روﺷﻦ ارﺗﺪاد ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺷـﻤﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺼﺪاق ))اﻟـﺬﻳﻦ‬
‫ﻳﺤﺒﻬﻢ ﻪﻠﻟﺍ و ﻳﺤﺒﻮﻧﻪ‪ ،‬و اﻷذﻟـﻪ ﻋﻠـﻲ اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ و‬
‫اﻷﻋﺰﻩ ﻋﻠﻲ اﻟﻜﺎﻓﺮﻳﻦ واﻟﺬﻳﻦ ﻳﺠﺎهﺪون ﻓـﻲ ﺳـﺒﻴﻞ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ و ﻻﻳﺨﺎﻓﻮن ﻟﻮﻣﻪ ﻻﺋﻢ(( ﺣﻀﺮا ﻋﻠـﻲ‪ τ‬و ﻳـﺎراﻧﺶ‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي ج‪ 5‬آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ رﻗﻢ )‪ (3790‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2981‬‬

‫‪ .2‬اﻟﺠﺎﻣﻊ ﻷﺣﻜﺎم اﻟﻘﺮﺁن ﻗﺮﻃﺒﻲ ج‪ 6‬ص )‪ (143‬ﺑﺎ ﺗﺼﺮف اﻧﺪك‪.‬‬
‫هﺴﺘﻨﺪ؟! ﺟﻨﺎب ﻋﻠﻲ ﻗﻤـﻲ ﻧﻴـﺰ هﻤـﻴﻦ دﻳـﺪﮔﺎﻩ را‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟـﺬ‬‫ﻬـﺎ اﱠ‬ ‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫ﻳـﺎ أ‬ ‫دارد و در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ )َ‬
‫ْم‬
‫ٍ‬ ‫َﻮ‬
‫ِﻘ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﺑ‬
‫ِﻲ‬‫ْﺗ‬
‫ﻳﺄ‬‫َ َ‬‫ْف‬ ‫ِ ﻓ‬
‫َﺴَﻮ‬ ‫ِﻪ‬ ‫ِﻳﻨ‬‫ْ د‬‫َﻦ‬‫ْ ﻋ‬ ‫ِﻨ‬
‫ْﻜُﻢ‬ ‫ﺪ ﻣ‬ ‫ﺗﱠ‬
‫َْ‬‫ﻳﺮ‬
‫ْ َ‬‫ﻣﻦ‬‫ُﻮا َ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ‬
‫ُ‪. . .‬اﻟﺦ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣـﻮرد ﺧﻄـﺎب‬ ‫ﻧﻪ‬
‫ﻳﺤِﺒﱡﻮَ‬
‫ﻳ ﱡُ ْ َُ‬
‫و‬ ‫ﻢ‬‫ﻬ‬ ‫ِﺒ‬
‫ﺤ‬ ‫ُ‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﺁن ﻋﺪﻩ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﺣﻖ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬را ﻏﺼﺐ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ اﻧـﺪ!!!‬
‫ُ( درﺑـﺎرﻩ‬ ‫ﻧـﻪ‬‫ﻳﺤِﺒﱡﻮَ‬‫ْ و‬
‫َُ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ﻳﺤِﺒﱡُ‬
‫ٍ ُ‬‫ْم‬
‫َﻮ‬‫ِﻘ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﺑ‬
‫ِﻲ‬‫ْﺗ‬
‫ﻳﺄ‬‫َ َ‬‫ْف‬
‫َﺴَﻮ‬
‫و )ﻓ‬
‫ـﺖ )!!!(‬ ‫ـﺪﻩ اﺳـ‬ ‫ـﺎزل ﺷـ‬ ‫ـﺤﺎﺑﺶ ﻧـ‬ ‫ـﺎﻳﻢ و اﺻـ‬ ‫ـﺎم ﻗـ‬ ‫اﻣـ‬
‫ﻣـﺔ‬
‫َ‬ ‫َْ‬‫ﻟﻮ‬
‫َ َ‬ ‫ُﻮن‬
‫ﻳﺨَـﺎﻓ‬‫َﻻ َ‬ ‫ﻞﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ِـﻲ ﺳَـﺒِﻴِ‬ ‫َ ﻓ‬‫ِﺪون‬‫ﻳﺠَﺎهُ‬‫هﻤﭽﻨﻴﻦ )ُ‬
‫ٍ( در ﺑﺎرﻩ ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ِﻢ‬
‫ﻻﺋ‬
‫ﺣﻤﺎﻗﺖ‪ ،‬ﺑﻲ ارزش و ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻮدن و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑـﻮدن‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮل ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ واﻗﻌﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﭼﻨﺎن ﺁﺷﻜﺎر‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﺻﻼً ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اراﺋﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﺟـﻮن‬
‫اﻣﺎم ﻗﺎﻳﻢ آﻪ ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺞ ﺳﺎل )!!!( ﺳﻦ ﻧﺪاﺷـﺖ‬
‫و ﺗﺎ ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻇﻬﻮر ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺁﻳـﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻗﺎﻳﻢ ﺧﻴﺎﻟﻲ آﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑـﻮد‬
‫و درﺑﺎرﻩ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟! اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﻗﺮاﺋﺖ از ﺁﻳـﻪ ﻣـﺬآﻮر ﺻـﺤﺖ دارد‪ ،‬ﭘـﺲ‬
‫اﻣﺎم و اوﻻدش ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوان اﺛﻨﻲ ﻋﺸـﺮي ﺑﻴﺎﻳﻨـﺪ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺎ هﻢ ﻧﮕﺎهﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد او و ﻳﺎراﻧﺶ اﻧﺪاﺧﺘـﻪ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ آﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺁﻧﺎن آـﻪ ﺳـﺎﺑﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺟﻬـﺎد‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺟﻬـﺎد‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻗﺎﻳﻢ ﺧﻴﺎﻟﻲ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ آﻪ ﻻﺣﻘـﻴﻦ هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫را ﻣﺮز ﺑﻨﺪي آﻨـﻴﻢ‪ .‬ﺗـﺎ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ و ﻃﺎﻟـﺐ ﺣـﻖ‬
‫ﺑﺒﻴﻨﺪ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ دارد ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬
‫از آﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دهﻴﻢ‪ .‬ﻋﻠﻲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‪ τ‬در آﺘـﺎب ))ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ(( ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاوﻧـﺪ و درود ﺑـﺮ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬ﺟﻬﺎد )ﭘﻴﻜﺎر ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ دﻳﻦ( دري‬
‫اﺳﺖ از درهﺎي ﺑﻬﺸـﺖ آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁن را ﺑـﺮ وي‬
‫ـﻮي و‬ ‫ـﺎس ﺗﻘـ‬ ‫ـﻮدﻩ و ﻟﺒـ‬ ‫ـﻮد ﮔﺸـ‬ ‫ـﺘﺎن ﺧـ‬ ‫ـﻮاص و دوﺳـ‬ ‫ﺧـ‬
‫ﭘﺮهﻴﺰﮔﺎري اﺳﺖ و زرﻩ ﻣﺤﻜﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺳﭙﺮ ﻗﻮي‬
‫او اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ از ﺁن دوري آﺮدﻩ ﺁن را ﺗﺮك آﻨﺪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎﻣﻪ ذﻟﺖ و ﺧﻮاري و رداي ﺑﻼ و ﮔﺮﻓﺘﺎري‬
‫ﺑﻪ او ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺣﻘـﺎرت و ﭘﺴـﺘﻲ‬
‫زﺑﻮن و ﺑﻴﭽﺎرﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬رﺣﻤﺖ ﺧﻮد‬
‫را از دل او ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺨﺮدي ﻣﺒﺘﻼ ﮔـﺮدد‪ .‬و‬
‫ﺑﺴﺒﺐ ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد و اهﻤﻴﺖ ﻧﺪادن ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ‬
‫ﻣﻬﻢ از راﻩ ﺣﻖ دور ﺷﺪﻩ در راﻩ ﺑﺎﻃـﻞ ﻗـﺪم ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺬارد و ﺑﻪ ﻧﻜﺒﺖ ﺑﻴﭽـﺎرﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘـﺎر ﮔﺮدﻳـﺪﻩ از‬
‫ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف ﻣﺤﺮوم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺷﺐ و روز و ﻧﻬﺎن و ﺁﺷـﻜﺎر دﻋـﻮت‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﻴﺶ از ﺁﻧﻜﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮕﺸﺎن ﺑﺮوﻳﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا‪،‬‬
‫هﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻲ در ﺧﺎﻧﻪ اﻳﺸـﺎن ﺟﻨـﮓ ﻧﺸـﺪﻩ ﻣﮕـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ذﻟﻴﻞ و ﻣﻐﻠﻮب ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ وﻇﻴﻔﻪ ي‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻴﺪ و هﻤـﺪﻳﮕﺮ را‬
‫ﺧﻮار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ از هﺮ ﻃﺮف ﻣـﻮرد ﺗﻬـﺎﺟﻢ‬
‫ـﺪ و‬
‫ـﺎرت ﮔﺮدﻳـ‬
‫ـﺎن ﻏـ‬
‫ـﻪ اﻣﻮاﻟﺘـ‬
‫ـﺮار ﮔﺮﻓﺘـ‬‫ـﻤﻦ ﻗـ‬
‫دﺷـ‬
‫دﻳﺎرﺗﺎن از ﺗﺼﺮﻗﺘﺎن ﺑﻴﺮون رﻓـﺖ ‪ . . .‬اي ﺑﺴـﺎ‬
‫ﺟﺎي ﺣﻴﺮت و ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا اﺟﺘﻤـﺎع‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﺮ آﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن و ﺗﻔﺮﻗﻪ و اﺧـﺘﻼف‬
‫ﺷﻤﺎ از آﺎر ﺣﻖ و درﺳﺖ ﺧﻮدﺗﺎن دل را ﻣﻲ ﻣﻴﺮاﻧﺪ‬
‫و ﻏﻢ و اﻧﺪوﻩ را ﺟﻠﺐ ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﻬـﺮﻩ هـﺎي‬
‫ﺷﻤﺎ زﺷﺖ ﮔﺮدد ﺷـﻤﺎ در ﺁﻣـﺎج ﺗﻴـﺮ ﺁﻧﻬـﺎ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎل ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻳﻐﻤﺎ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﺷﻤﺎ‬
‫ﻏﺎرت ﻧﻤﻲ آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻨـﺪ و ﺷـﻤﺎ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺷﻤﺎ راﺿـﻲ هﺴـﺘﻴﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ آﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در اﻳﺎم ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اﻣﺮ آﺮدم آـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﻳﺸﺎن ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬اآﻨـﻮن هـﻮا ﮔـﺮم‬
‫اﺳﺖ ﻣﺎ را ﻣﻬﻠﺖ دﻩ ﺗﺎ ﺷﺪت ﮔﺮﻣـﺎ ﺷﻜﺴـﺘﻪ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻮن در اﻳﺎم زﻣﺴﺘﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫اﻣﺮ آﺮدم‪ ،‬ﮔﻔﺘﻴﺪ‪ :‬در اﻳﻦ روزهﺎ هﻮا ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮد‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻬﻠﺖ دﻩ ﺗﺎ ﺳﺮﻣﺎ ﺑﺮ ﻃﺮف ﮔﺮدد‪ .‬ﺷﻤﺎ‬
‫آﻪ اﻳﻦ هﻤﻪ ﻋﺬر و ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮار از ﮔﺮﻣـﺎ و‬
‫ﺳﺮﻣﺎ ﻣﻲ ﺁورﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا از ﺷﻤﺸـﻴﺮ‬
‫زودﺗﺮ ﻓﺮار ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اي ﻧﺎﻣﺮداﻧﻲ آﻪ ﺁﺛﺎر‬
‫ﻣﺮداﻧﮕﻲ در ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اي آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ ﻋﻘـﻞ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﻞ ﺑﭽﻪ هﺎ و زﻧﻬﺎي ﺗﺎزﻩ ﺑﻪ ﺣﺠﻠﻪ رﻓﺘـﻪ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺪم و ﻧﻤـ‬
‫ـﻲ دﻳـ‬
‫ـﻤﺎ را ﻧﻤـ‬
‫ـﻦ ﺷـ‬‫ـﺎش ﻣـ‬
‫ـﺖ‪ .‬اي آـ‬
‫اﺳـ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻦ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ و ﻏﻢ و اﻧﺪوﻩ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺧـﺪا ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺑﻜﺸﺪ آﻪ دل ﻣﺮا ﺑﺴﻴﺎر ﭼﺮآﻴﻦ آﺮدﻩ‪ ،‬ﺳﻴﻨﻪ ام را‬
‫از ﺧﺸﻢ ﻣﻤﻠﻮ ﺳﺎﺧﺘﻴﺪ‪ .‬و در هﺮ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﭘـﻲ در ﭘـﻲ‬
‫ﻏــﻢ و اﻧــﺪوﻩ ﺑــﻪ ﻣــﻦ ﺧﻮراﻧﺪﻳــﺪ‪ .‬و در اﺛــﺮ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﻣــﺎﻧﻲ و ﻋﺼــﻴﺎن‪ ،‬راي و ﺗــﺪﺑﻴﺮم را ﻓﺎﺳــﺪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﺟــﺎي دﻳﮕــﺮ ﻣــﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳــﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدﻣــﻲ آــﻪ‬
‫ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺟﻤﻊ و اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺁرزوهﺎﻳﺸـﺎن ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻤﺎ ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺳﺨﺖ را ﻧﺮم ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ‪،‬‬
‫آﺎر ﺷﻤﺎ )آﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻴﺪن دﺷـﻤﻦ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ( دﺷﻤﻨﺎن را در ﺷـﻤﺎ ﺑـﻪ ﻃﻤـﻊ ﻣـﻲ‬
‫اﻧﺪازد‪ .‬در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﺪ و ﭼﻮن‬
‫وﻗﺖ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻓﺮا رﺳﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪:‬‬
‫))ﺣﻴﺪي ﺣﻴﺎدي(( ﻳﻌﻨﻲ اي ﺟﻨـﮓ از ﻣـﺎ دور ﺷـﻮ‪.‬‬
‫دﻋﻮت آﺴﻲ آﻪ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪ .‬آﺴـﻲ‬
‫آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺷﻤﺎ زﺣﻤﺖ و رﻧﺞ آﺸﻴﺪ دل او راﺣﺘﻲ و‬
‫ﺁﺳﺎﻳﺶ ﻧﻴﺎﻓﺖ‪ .‬ﻋﺬرهﺎ و ﺑﻬﺎﻧﻪ هﺎ ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاهﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ . . .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮردﻩ آﺴـﻲ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺷﻤﺎ او را ﻓﺮﻳﺐ دادﻩ اﻳﺪ‪ .‬و آﺴﻲ آﻪ ﺑﻪ آﻤﻚ‬
‫و هﻤﻜﺎري ﺷﻤﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا رﺳﺘﮕﺎر‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﺗﻴﺮي آﻪ )از هﻤﻪ ﺗﻴﺮهﺎﻳﻲ آﻪ ﺑﺮاي ﻗﻤﺎر‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ( ﺑﻲ ﻧﺼﻴﺐ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬و آﺴﻲ آﻪ ﺑﻪ آﻤـﻚ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺗﻴﺰ اﻧﺪازد ﭘﺲ ﺑﻪ ﺗﻴﺮ ﺳﺮ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﻲ ﭘﻴﻜـﺎن‬
‫ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺑﺎور ﻧﻤﻲ آﻨﻢ ﺑﻪ هﻤﺮاهﻲ ﺷﻤﺎ ﻃﻤﻊ ﻧـﺪارم‪ .‬و‬
‫‪2‬‬
‫دﺷﻤﻦ را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻋﺪت ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻢ ﻧﻤﻲ دهﻢ‪.‬‬
‫در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣـﻦ از ﺷـﻤﺎ دل ﺗﻨـﮓ و‬
‫ﻧﮕﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻢ از ﻣﻼﻣﺖ آﺮدن ﺷﻤﺎ رﻧﺠﻴﺪﻩ ﮔﺸﺘﻢ‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ در ﻋﻮض زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ هﻤﻴﺸﮕﻲ ﺑﻪ زﻧـﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻮﻗـﺖ‬
‫دﻧﻴﺎ ﺧﺸﻨﻮد هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﺰت و ﺑﺰرﮔـﻲ ﺗـﻦ‬
‫ﺑﻪ ذﻟﺖ و ﺧﻮاري دادﻩ اﻳﺪ؟ وﻗﺘﻲ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫آﺮدن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻢ ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺘﺎن دور ﻣﻲ زﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻀﻄﺮب ﻣﻲ ﺷﻮﻳﺪ‪ .‬ﮔﻮﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻣﺸـﻜﻞ ﻣـﺮگ‪ ،‬و رﻧـﺞ‬
‫ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪﻩ اﻳﺪ‪ .‬آﻪ راﻩ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷـﻤﺎ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺴﺘﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺨﻨﺎﻧﻢ ﺣﻴﺮان و ﺳﺮ ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻘﻞ از ﺷﻤﺎ زاﺋﻞ ﮔﺸـﺘﻪ و دﻳﻮاﻧـﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﻳﺪ ﻧﻤﻲ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ . . .‬ﺷـﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﺘﺮهﺎﻳﻲ‬
‫هﺴﺘﻴﺪ آﻪ ﺳﺎرﺑﺎن ﺷﺎن را از دﺳﺖ دادﻩ اﻳﺪ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫از ﻃﺮﻓﻲ ﮔـﺮد ﺁﻳﻨـﺪ از ﻃﺮﻓـﻲ ﭘﺮاآﻨـﺪﻩ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ )ص ‪ (88-91‬ﭼﺎپ ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻷﻟﻔﻴﻦ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ )‪.(94-96‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي اﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﺁﺗـﺶ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺑﺪ ﻣﺮدﻣﻲ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻜﺮ و ﺣﻴﻠﻪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و‬
‫ﺷﻤﺎ ﺣﻴﻠﻪ ﻧﻤﻲ آﻨﻴﺪ ﺷـﻬﺮهﺎي ﺷـﻤﺎ را ﺗﺼـﺮف ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ و ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻳﺪ‪ ،‬دﺷـﻤﻦ ﺑـﻪ ﺧـﻮاب‬
‫ـﻪ و‬
‫ـﺮو رﻓﺘـ‬
‫ـﺖ ﻓـ‬
‫ـﻮاب ﻏﻔﻠـ‬
‫ـﻤﺎ در ﺧـ‬‫ـﻲ رود و ﺷـ‬‫ﻧﻤـ‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش آﺎر هﺴﺘﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬ذﻟﻴﻞ و‬
‫ﺧﻮار اﺳﺖ آﺴﻲ آﻪ ﺷﻤﺎ او را ﻳﺎري آﻨﻴﺪ‪ .‬آﺴﻲ آﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻳﺎري ﺷﻤﺎ ﺗﻴﺮ اﻧﺪازد ﺑﺎ ﺗﻴﺮ ﺳﺮ ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﻲ‬
‫ﭘﻴﻜﺎن ﺗﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷـﻤﺎ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﺑﺴﻴﺎرﻳﺪ و در ﭘﺮﭼﻤﻬﺎ اﻧـﺪك‪. . .‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮار ﮔﺮداﻧﺪ و ﺣﻆ و ﺑﻬـﺮﻩ هـﺎي‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﻗﺎﺑﻞ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺣﻖ را ﻧﻤـﻲ ﺷﻨﺎﺳـﻴﺪ ﺁن‬
‫ﻃﻮر آﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺁﺷـﻨﺎ هﺴـﺘﻴﺪ‪ .‬در ﺻـﺪد اﺑﻄـﺎل‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﺁﻧﻄﻮر آﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﺎﻃﻞ ﻣـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫و در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ را ﺑـﺮاي ﺑﻴـﺮون‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در راﻩ ﺧﺪا دﻋﻮت آﺮدم ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺮون‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻳﺪ‪ .‬ﺻﺪاﻳﻢ را ﺑﻪ ﮔﻮش ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﺪم ﺷﻤﺎ ﮔﻮش‬
‫ﻧﺪادﻳﺪ‪ .‬ﺁﺷﻜﺎرا و ﻧﻬﺎن ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت ﻧﻤﻮدم اﻣﺎ‬
‫ﺷﻤﺎ اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺷـﻤﺎ را ﻧﺼـﻴﺤﺖ آـﺮدم ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ‪ . . .‬ﺑﻌﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫دوﺳﺖ دارم ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺷﻤﺎ را ﺁن ﻃﻮر آﻪ دﻳﻨﺎر ﺑـﺎ‬
‫درهﻢ ﻋﻮض ﻣﻲ ﺷﻮد ﺷﻤﺎ را ﻋﻮض ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬دﻩ ﻧﻔﺮ از‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﮕﻴﺮد و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از ﻃﺮﻓﺪاراﻧﺶ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‪ τ‬در وﺻﻒ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ـﺎن )از‬
‫ـﻪ را از اﻳﻨـ‬
‫ـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳـ‬‫ـﺪا ﺳـ‬
‫ـﻪ ﺧـ‬‫))ﺑـ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن( آﻪ ﺧﻮد را هـﻮادار ﻣـﻦ ﻣـﻲ ﭘﻨﺪارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﻢ‪ .‬ﺁﻧﺎن )ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻦ( در ﺻﺪد آﺸـﺘﻦ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮ ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺎل و ﻣﺘﺎع ﻣﺮا ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اﮔﺮ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﮕﻴﺮم و ﺑـﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﺁن ﺟﺎن و اهﻞ و ﻋﻴﺎﻟﻢ را در ﺣﻔﻆ و اﻣﺎن‬

‫‪ .3‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ص )‪.(104-105‬‬

‫‪ .1‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ )‪.(143-144‬‬
‫‪ .2‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ص ‪.224‬‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪهﻢ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧـﺎن )ﺷـﻴﻌﻴﺎن(‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺧﺎﻧﺪان و اهﻞ ﺑﻴﺘﻢ ﺿﺎﻳﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ‪ τ‬ﻧﻴﺰ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎن ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ . . .)) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﺑﻮد آﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را دﭼﺎر زﺣﻤﺖ آﻨﺪ اي ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬وﻗﺘـﻲ‬
‫از ﻣﺎ آﻤﻚ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺪاي ﺷﻤﺎ ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻴﻢ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﺣﻤﻠﻪ ور ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮي‬
‫را ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ ﺑﻜﺎر ﺑﺮدﻳﺪ آـﻪ در دﺳـﺖ ﻣـﺎ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺁﺗﺸﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻴﺪ آﻪ ﻣﺎ ﺁن را ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدن دﺷﻤﻨﺎﻧﻤﺎن روﺷﻦ آﺮدﻩ ﺑـﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺷـﻤﺎ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺿﺮر و ﺧﺴﺎرﻩ دوﺳﺘﺎن و آﻤﻚ و ﻳـﺎري دﺷـﻤﻨﺎﻧﺘﺎن‬
‫ﺷﺪﻳﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ از دﺷﻤﻨﺎن هﻴﭻ اﻣﻴﺪي ﻧﺪارﻳـﺪ و ﻣـﺎ‬
‫هﻴﭻ ﮔﻨﺎهﻲ را در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﻧﺸـﺪﻩ ﺑـﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺧﺎك ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ وﻗﺘﻲ آﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪ ﻣﻲ‬
‫‪2‬‬
‫داﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺑﺎﻗﺮ‪ ،‬اﻣـﺎم ﭘـﻨﺠﻢ ﺷـﻴﻌﻴﺎن در وﺻـﻒ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﮔـﺮ ﺗﻤـﺎم ﻣـﺮدم‬
‫ﺷﻴﻌﻪ و ﮔﺮوﻩ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ 3/4 ،‬ﺳﻪ ﭼﻬﺎرم ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺷﻜﺎك ﺑﻮدﻧﺪ و ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم دﻳﮕﺮ ﺁﻧﺎن اﺣﻤـﻖ و ﺑـﻲ‬
‫ﺧﺮد ‪. . .3‬‬
‫و اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬اﻣﺎم هﻔﺘﻢ ﭘﺮدﻩ از ﭼﻬﺮﻩ‬
‫ﻣﺮﺗﺪان واﻗﻌﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) . . . :‬اﮔـﺮ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮد را ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺑﻨﺸﺎﻧﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲ دﻳـﺪم ‪.‬‬
‫‪ . .‬و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﻢ از ﺁﻧﺎن اﻣﺘﺤﺎن ﺑﮕﻴـﺮم هﻤـﻪ‬
‫را ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻢ )!!!( اﮔـﺮ ﺑﺨـﻮاهﻢ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ ﻗﺮار ﺑﺪهﻢ از ﻣﻴﺎن هﺰار ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﻳﻜﻲ را‬
‫ﻣﺨﻠﺺ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﻢ )؟!( اﮔﺮ ﺁﻧـﺎن را ﻏﺮﺑـﺎل آـﻨﻢ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﺎن ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧـﺎن از‬
‫دﻳﺮ زﻣﺎن روي ﺗﺨﺘﻬﺎ وارﻳﻜﻪ هﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠـﻲ هﺴـﺘﻴﻢ‪ .‬اﻣـﺎ در واﻗـﻊ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻲ آﺴـﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ ﻗـﻮل و ﻋﻤﻠﺸـﺎن‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ هﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ 4 .‬ﺁري وﻗﺘﻲ آﻪ ﺻﻔﺎت و ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧـﻢ ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬

‫اﻷﺣﺘﺠﺎج ﻃﺒﺮﺳﻲ ج ‪ 2‬ص ‪.390‬‬ ‫‪.3‬‬

‫اﻷﺣﺘﺠﺎج ﻃﺒﺮﺳﻲ ج ‪ 2‬ص ‪300.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ ص ‪.179‬‬ ‫‪.5‬‬
‫اﻟﺮوﺿﻪ ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﻲ ج ‪ 8‬ص )‪.(191‬‬ ‫‪.1‬‬
‫اﻣﺎم ﻗﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺁﺧﺮﻳﻦ اﻣﺎم آﻪ هﻨﻮز ﺑـﻪ ﺳـﻦ ﺑﻠـﻮغ‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳـﺖ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﭼـﻪ ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎﺗﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ داﺷﺖ؟! ‪. . .‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴـﺮواﻧﺶ را ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗـﺮار ﻣـﻲ دهـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮﻧـﻪ و اﻟﮕـﻮي آـﺎﻣﻠﻲ را ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن‬
‫اراﺋﻪ دهﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﺎن از اﻳﻦ اﻟﮕﻮ ﺗﺎﺳـﻲ ﻧﻤـﻮدﻩ‪،‬‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ آﻨﻨﺪ و ﭘﻨﺪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻨـﻴﻦ اﻟﮕـﻮﻳﻲ‬
‫ﺑﺠﺰ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪) τ‬ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ( آﺴﺎﻧﻲ را ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﺪ و ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺷﺎﮔﺮدان ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬را دﻳﺪﻩ ام‪ .‬هـﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ در ﺧﻮﺑﻲ و آﺮاﻣـﺖ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﻴـﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﺮاﺑﺮي آﻨﻴﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن ﺻﺒﺢ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ ژوﻟﻴﺪﻩ ﻣﻮ و ﻏﺒﺎر ﺁﻟﻮد ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻘﻴﻨـﺎ ﭼـﻮن‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي داﺷﺘﻨﺪ آﻪ دوﺑﺎرﻩ زﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺒﻬﺎ‬
‫را در ﻋﺒﺎدت ﺳﭙﺮي ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬آﺎرهﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ‬
‫و ﻣﺸﻜﻞ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دادﻧـﺪ‪ .‬و ﺑـﺮ اﺛـﺮ آﺜـﺮت‬
‫ﺳﺠﺪﻩ ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ زاﻧﻮي ﺑﺰهﺎ ﺧﺸﻦ ﺑﻮد‪.‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻲ اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺸـﺎن ﭼﻨـﺎن‬
‫اﺷﻚ ﻣﻲ ﺑﺎرﻳﺪ آﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﺸﺎن ﺧﻴﺲ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬در اﺛﺮ‬
‫ﺗﺮس و ﺑﻴﻢ از ﻋﺬاب و ﺗﻮﻗﻊ ﺛﻮاب ﻣﺎﻧﻨـﺪ درﺧﺘـﻲ‬
‫در ﻃﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺧﻢ و راﺳﺖ ﻣـﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪ 1 .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬از ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺧﻮد در ﻣﻌﻴـﺖ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬در‬
‫زﻣﺎن رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁوردﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))ﻣﺎ هﻤﺮاﻩ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺟﻬـﺎد ﻣـﻲ آـﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺎن ﻣـ‬‫ـﺮادران و ﻋﻤﻮهﺎﻳﻤـ‬
‫ـﺪان‪ ،‬ﺑـ‬ ‫ـﺪران‪ ،‬ﻓﺮزﻧـ‬
‫ﭘـ‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ و ﺁﻧﺎن را آﺸﺘﻴﻢ و اﻳـﻦ ﻣﻮﺟـﺐ ﻓﺰوﻧـﻲ‬
‫اﻳﻤﺎن ﻣﻲ ﺷﺪ و ﺛﺒﺎت ﻗﺪم ﻣﺎ را در راﻩ راﺳﺖ ﻣﻲ‬
‫اﻓﺰود و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺳـﻮزش درد و ﺳـﻌﻲ و‬
‫آﻮﺷﺶ ﻣﺎ را ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﻣﻲ اﻓﺰود ﺳﭙﺎهﻲ از ﻣﺎ و‬
‫ﺳﭙﺎهﻲ از ﻟﺸﻜﺮ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬
‫هﺮ آﺪام ﺟﺎم ﻣﻮت را ﺑﻪ ﺣﺮﻳﻔﺶ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﮔﺎﻩ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﺑﺮﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﺪﻳﻢ و ﮔـﺎهﻲ‬
‫دﺷﻤﻦ ﻣﺎ را ﻣﻐﻠﻮب ﻣﻲ آﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻـﺪق و‬
‫اﺧﻼص را از ﻣﺎ دﻳﺪ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻣﻲ رﺳـﺎﻧﺪ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬

‫‪ .2‬اﻳﻨﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﻠﺺ ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻗﻤﻲ ﺁﻧﺎن را ﻣﺮﺗﺪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﭘﺎﻳﻪ هﺎي اﺳﻼم ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺷﺪ‪ .‬و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮم‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ )ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠـﻲ و اوﻻدش(‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﺮدﻳﻢ هﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ اي از دﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد و هﻴﭻ ﺷﺎﺧﻲ از اﻳﻤﺎن ﺳﺒﺰ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد )!!( و‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ از اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ و ﺳﺴﺘﻲ در‬
‫آﺎرزار در ﻋﻮض ﺷﻴﺮ‪ ،‬از ﻧﺎﻗﻪ دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺧﻮن ﺧﻮاهﻴﺪ‬
‫دوﺷﻴﺪ و در ﭘﻲ ﺁن وﻗﺘﻲ آﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﺷـﻤﺎ ﻣﺴـﻠﻂ‬
‫ﮔﺮدد ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺧﻮاهﻴﺪ ﮔﺸـﺖ‪ 1 .‬ﺁري اﻳﻨﻬـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫اﺻﺤﺎب و اوﻻد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬و ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ اﺻـﺤﺎب‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪) ρ‬آﻪ ﺷﺮح ﺣﺎل ﺁﻧـﺎن را از زﺑـﺎن ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ( و اﻳﻦ ﺷﺮح ﺣﺎل در آﺘﺐ ﻣﺮﺟـﻊ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺁﻗﺎي ﻗﻤﻲ و اﻣﺜﺎل ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﭼﻴﺰي آﻪ را ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ﻋﻘﻠـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻋﻘﻞ از‬
‫ﺁن اﺑﺎ ﻣﻲ ورزد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻦ درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن )ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ (τ‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺟﺰ ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬در ﺣـﻖ ﺁﻧـﺎن ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ و ﺁن‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ))‪ . . .‬ﻻ ﺗﻌﺮﻓﻮن اﻟﺤﻖ آﻤﻌﺮﻓﺘﻜﻢ اﻟﺒﺎﻃﻞ‬
‫وﻻ ﺗﺒﻄﻠﻮن اﻟﺒﺎﻃﻞ آﺎﺑﻄﺎﻟﻜﻢ اﻟﺤﻖ(( ﻳﻌﻨـﻲ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺣﻖ را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﺪ ﺁﻧﻄﻮر آﻪ ﺑﺎﻃﻞ را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻴﺪ‬
‫و ﺑﺎﻃﻞ را‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ ﺁﻧﻄـﻮر آـﻪ ﺣـﻖ را‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ((؟!‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ي ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺗﻤﺎم ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁﻧﻲ را آﻪ دال‬
‫ﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺻﺤﺎﺑﻪ )ﺗﻘﺴﻴﻤﻲ آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺪان اﻋﺘﻘـﺎد‬
‫دارﻧﺪ( ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﻚ آﺘﺎب ﺑـﺰرگ‬
‫در آــﺎر اﺳــﺖ ﻗــﺮﺁن آــﺮﻳﻢ اﻳــﻦ ﻣﻄﻠــﺐ را ﺑــﺎ‬
‫َﻜُﻦ‬
‫ْ‬ ‫ﻟـﺘ‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺮﺗﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪) :‬و‬
‫َْ‬
‫ُوفِ‬‫ْﺮ‬‫ﻤﻌ‬
‫ﻟَ‬‫ِـﺎْ‬‫َ ﺑ‬‫ُون‬ ‫ُْ‬
‫ﻣﺮ‬‫ﻳـﺄ‬ ‫ِ و‬
‫ََ‬ ‫ﻟﺨَﻴْﺮ‬
‫ﻟﻰ اْ‬ ‫َ إ‬
‫َِ‬ ‫ُﻮن‬‫ﺪﻋ‬‫ﻳْ‬‫ﺔ َ‬‫ﻣٌ‬‫ُﱠ‬
‫ْ أ‬‫ْﻜُﻢ‬‫ِﻨ‬
‫ﻣ‬
‫َﻻ‬‫َ * و‬‫ِﺤُـﻮن‬‫ْﻠ‬‫ﻤﻔ‬
‫ﻟُ‬‫ُ اْ‬‫هـﻢ‬‫ِـﻚَ ُ‬ ‫ُوَ‬
‫ﻟﺌ‬ ‫َأ‬
‫ِ و‬‫ْﻜَﺮ‬
‫ﻤﻨ‬‫ﻟُ‬
‫َﻦِ اْ‬ ‫َ ﻋ‬‫ْن‬‫ﻬﻮ‬
‫َْ‬‫ﻳﻨ‬ ‫و‬
‫ََ‬
‫ﻣـﺎ‬‫ِ َ‬‫ْـﺪ‬‫ﺑﻌ‬‫ْ َ‬‫ِـﻦ‬
‫ُـﻮا ﻣ‬ ‫َﻔ‬
‫َﻠ‬‫َاﺧْﺘ‬ ‫ﱠُﻗﻮا و‬‫َﺮ‬
‫ﺗﻔ‬‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫َﺎﱠ‬‫ﻧﻮا آ‬ ‫ﺗﻜُﻮُ‬‫َ‬
‫ْمَ‬‫ﻳـﻮ‬‫ٌ* َ‬‫ِـﻴﻢ‬ ‫َﻈ‬
‫ٌ ﻋ‬‫َاب‬‫َـﺬ‬‫ْ ﻋ‬‫ﻬـﻢ‬ ‫ﻟُ‬‫ِﻚَ َ‬
‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬
‫َأ‬‫ُ و‬‫َﺎت‬‫ﻟﺒَﻴﱢﻨ‬
‫ُ اْ‬ ‫هﻢ‬
‫ﺎءُ‬
‫ﺟَ َ‬
‫ﱠت‬
‫ْ‬ ‫َد‬
‫َ اﺳْـﻮ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟـﺬ‬ ‫ﻣـﺎ اﱠ‬ ‫َﱠ‬
‫َﺄ‬‫ـﻮﻩ ﻓ‬
‫ُﺟُ ٌ‬ ‫ﱡ و‬‫َد‬
‫ﺗﺴْـﻮ‬ ‫ـﻮﻩ و‬
‫ََ‬ ‫ُﺟُ ٌ‬ ‫ﺗﺒْﻴَﺾﱡ و‬
‫َ‬
‫ِﻤﺎ‬
‫َ ﺑَ‬‫َاب‬‫َﺬ‬‫ﻟﻌ‬
‫وﻗﻮا اْ‬‫ُ ُ‬‫َﺬ‬‫ْ ﻓ‬‫ِﻜُﻢ‬‫ﻳﻤﺎﻧ‬
‫ِ َ‬‫ﺪ إ‬ ‫ﺑﻌ‬
‫َْ‬ ‫ْ َ‬‫ﺗﻢ‬
‫ُْ‬‫َﺮ‬‫َﻔ‬‫َآ‬
‫ْ أ‬‫ﻬﻢ‬‫ﻮهُ‬
‫ُﺟُ ُ‬‫و‬
‫ِـﻲ‬‫َﻔ‬‫ْ ﻓ‬‫ﻬﻢ‬
‫ـﻮهُ‬
‫ُﺟُ ُ‬‫ْ و‬‫ﱠـﺖ‬‫اﺑﻴَﻀ‬
‫َ ْ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟـﺬ‬‫ﻣﺎ اﱠ‬ ‫َﱠ‬
‫َأ‬‫َ و‬‫ُون‬ ‫ُﺮ‬
‫ﺗﻜْﻔ‬
‫ْ َ‬‫ُﻢ‬‫ْﺘ‬‫ُﻨ‬
‫آ‬
‫‪ .3‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ص )‪.(129-130‬‬
‫َ()ﺑﺎﻳـﺪ اﻣﺘـﻲ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ِـﺪون‬
‫ِﻴﻬﺎ ﺧَﺎﻟ ُ‬
‫ْ ﻓ َ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ُ‬
‫هﻢ‬ ‫ﻤﺔ‬‫َﺣَْ‬
‫ر‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻪ دﻋﻮت ﺑﻪ ﺧﻴﺮ آﺮدﻩ‪ ،‬اﻣﺮ ﺑـﻪ ﻣﻌـﺮوف و‬
‫ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜـﺮ آﻨﻨـﺪ و ﭘـﺲ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﺠﺘﻬـﺎ و‬
‫دﻟﻴﻠﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن ﺁﻣﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف آﺮدﻧﺪ و ﺑـﺮاي‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬روزي آـﻪ ﮔﺮوهـﻲ‬
‫رو ﺳﻔﻴﺪ و ﮔﺮوهﻲ رو ﺳﻴﺎﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ ﺁﻧﺎن آﻪ‬
‫روهﺎﻳﺸﺎن ﺳﻴﺎﻩ ﺷﺪ ـ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ :‬ــ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺲ از اﻳﻤﺎﻧﺘﺎن آـﺎﻓﺮ ﺷـﺪﻳﺪ ﭘـﺲ ﺑﭽﺸـﻴﺪ‬
‫ﻋﺬاب را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺁن آﻔﺮاﻧـﻲ آـﻪ داﺷـﺘﻴﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫ﺳﻔﻴﺪروﻳﺎن ﭘﺲ در رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮاهﻨـﺪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺑﺮ هﻤﮕﺎن روﺷﻦ اﺳـﺖ آـﻪ اﻳـﻦ ﺁﻳـﺎت ﺻـﺤﺎﺑﻪ را‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺁﻧﺎن را از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼف و دو‬
‫دﺳﺘﮕﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ دﻻﻳﻞ روﺷﻦ ﻧﺰد ﺁﻧﻬﺎ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣـﻲ دارد و ﻣـﻲ ﺗﺮﺳـﺎﻧﺪ از ﻋـﺬاب‬
‫دردﻧﺎك‪ .‬ﺁﻳﺎ ت ﻣـﺬآﻮر ﺻـﺤﺎﺑﻪ را ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺳﻔﻴﺪرو ﺣﺸﺮ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و ﺁﻧـﺎن هﻤـﺎن‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﭙﺎﺳـﮕﺰار ﻪﻠﻟﺍ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬دﺳـﺘﻪ دوم آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﻩ رو ﺣﺸﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫ﺁﻧﺎن آﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﺎن را از ﻋﺬاب ﺑـﺰرگ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﻢ دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬در ﺟﻮاب ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷـﻮد‪ :‬ﻣﻔﺴـﺮﻳﻦ درﺑـﺎرﻩ ي‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)) :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺟﻤـﺎﻋﺘﻲ‬
‫از ﺷﻤﺎ ﻣﻮﻣﻨﺎن آﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺮ دﻋﻮت آﻨﺪ‪،‬‬
‫ـﻦ(( در‬
‫ـﺎم ﺁن‪ .‬و ))ﻣـ‬ ‫ـﻼم و اﺣﻜـ‬
‫ـﻮي اﺳـ‬‫ـﻲ ﺑﺴـ‬
‫ﻳﻌﻨـ‬
‫))ﻣﻨﻜﻢ(( ﺑﺮاي ﺗﺒﻌﻴﺾ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌـﺮوف‬
‫و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﻓﺮض آﻔﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻨﻊ آﻨـﺪ )ﺁن‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ( ﻣﺮدم را از آﻔﺮ ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ و از ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺣﻀـﺮت‬
‫ـﺎرﻩ ))‪ . . .‬وﻻ‬
‫ـﺮﻳﻦ درﺑـ‬ ‫ـﻮر ﻣﻔﺴـ‬‫ـﺪ‪ .ρ‬و ﺟﻤﻬـ‬
‫ﻣﺤﻤـ‬
‫ﺗﻜﻮﻧﻮا آﺎﻟﺬﻳﻦ ﺗﻔﺮﻗﻮا واﺧﺘﻠﻔﻮا(( ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺼﺪاق ﺁن ﻳﻬﻮدي و ﻧﺼﺎري هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻧﺪ آﻪ ﻣﺼـﺪاق ﺁن اهـﻞ ﺑـﺪﻋﺖ اﻳـﻦ اﻣـﺖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮ اﻣﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼـﺪاق ﺁن ﺣﺮورﻳـﻪ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (102‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص ‪167.-168‬‬

 ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﻗـﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟـﻪ هﺴـﺘﻨﺪ ‪ . . . 1‬ﻣﻔﺴـﺮﻳﻦ در‬
‫َد‬
‫ﱡ‬ ‫ﺗﺴْـﻮ‬‫ـﻮﻩ و‬
‫ََ‬ ‫ُﺟُ ٌ‬‫ﺗﺒْـﻴَﺾﱡ و‬
‫ْمَ َ‬
‫ﻳﻮ‬‫ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺼﺪاق )َ‬
‫ﻮﻩ( اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﻣـﻲ‬ ‫ُﺟُ ٌ‬
‫و‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼﺪاق ))ﺗﺒﻴﺾ وﺟﻮﻩ(( اهﻞ ﺳـﻨﺖ و ﻣﺼـﺪاق‬
‫))ﺗﺴﻮد وﺟﻮﻩ(( اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ اﻧـﺪ‪ .‬ﺣﺴـﻦ ﺑﺼـﺮي ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼﺪاق ﺁن ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧـﺎن آﻠﻤـﻪ‬
‫اﻳﻤﺎن را ﺑﺮ زﺑـﺎن ﻣـﻲ ﺁورﻧـﺪ و در دل و ﻋﻤـﻼً‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺁن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮ اﻣﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼـﺪاق ﺁن‬
‫ﺧﻮارج اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻏﺎﻟﺐ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﺑﻮاﻣﺎﻣـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼﺪاق ﺁن ﺧﻮارج اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ را دﻳﺪ آﻪ در ﭘﻠﻪ هـﺎي دﻣﺸـﻖ‬
‫ـﮕﻬﺎي دوزخ و‬ ‫ـﺖ‪ :‬ﺳـ‬ ‫ـﻪ ﮔﻔـ‬ ‫ـﺪ‪ ،‬اﺑﻮاﻣﺎﻣـ‬‫ـﺰان اﻧـ‬ ‫ﺁوﻳـ‬
‫ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ آﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن زﻳـﺮ ﺁﺳـﻤﺎن آﺒـﻮد هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻧـﺎن‬
‫ـﻮﻩ‬
‫ُﺟُ ٌ‬ ‫ﺗﺒْﻴَﺾﱡ و‬
‫ْمَ َ‬
‫ﻳﻮ‬‫آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ )َ‬
‫ﻮﻩ( را ﺗﻼوت آﺮد‪ .‬اﺑﻮﻏﺎﻟﺐ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬ ‫ُﺟُ ٌ‬
‫ﱡ و‬
‫َد‬‫ﺗﺴْﻮ‬‫و‬
‫ََ‬
‫از اﺑﻮ اﻣﺎﻣﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺗﻮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را از‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪﻩ اي؟ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻣﺮﺗﺒـﻪ‪،‬‬
‫دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﺘـﻲ هﻔـﺖ ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﺁن را از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺁن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲ آﺮدم‪.‬‬
‫ﻗﺘﺎدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼﺪاق ﺁن ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ و اهـﻞ ﺑـﺪﻋﺖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺣﻀﺮت اﺳﻤﺎ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻣـﺮوي اﺳـﺖ‬
‫آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻗﺒﻞ از هﻤـﻪ ﺷـﻤﺎ در‬
‫ﺣﻮض آﻮﺛﺮ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا ﻣﻲ آﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺣﻮض آﻮﺛﺮ وارد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت آﻨﻢ‪ .‬ﻋﺪﻩ اي از‬
‫ﻣﺮدم ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ از ورود ﺑﻪ ﺣﻮض آـﻮﺛﺮ ﻣﻨـﻊ‬
‫آﺮدﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺁﻧﺎن از‬
‫ﻣﻦ و اﻣﺖ ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺟﻮاب دادﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﻣﻲ داﻧﻲ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﭼﻪ ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ اﻧـﺪ؟ ﺑـﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺁﻧﺎن هﻤﻮارﻩ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻲ ﺑﻦ آﻌﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))ﻣﻨﻈﻮر از ﺁن اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎن اﻳﻤﺎﻧﻲ آﻪ ﻗﺒﻞ‬
‫از اﺧﺘﻼف در زﻣﺎن ﺁدم ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻮد‪ .‬زﻣـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺁﻧﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤـﺎن ﮔﺮﻓـﺖ و هﻤـﻪ‬

‫‪ .1‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻘﺮﻃﺒﻲ ج ‪ 4‬ص ‪ ،107‬ﺑﻐﻮي ج ‪ 2‬ص ‪86.‬‬

‫‪ .2‬ﻗﺮﻃﺒﻲ ج ‪ 4‬ص )‪ (106-107‬ﻃﺒﺮي ج ‪ 3‬ص )‪ ،(386-387‬ﺑﻐﻮي ج ‪ 2‬ص ‪87.‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻐﻮي ج ‪ 2‬ص ‪88.‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺖ او اﻗﺮار آﺮدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﺎن‬
‫را ﺑﺮ ﻓﻄﺮت اﺳـﻼم ﺁﻓﺮﻳـﺪ‪ .‬ﺁﻧـﺎن اﻣـﺖ واﺣـﺪ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﺎدﻳﺚ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدﻧﺪ‪ .‬هـﺮ آـﺲ ﺗﺒـﺪﻳﻞ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﺪ ﻳﺎ در دﻳﻦ ﻪﻠﻟﺍ ﭼﻴﺰي را اﺿﺎﻓﻪ آﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻪﻠﻟﺍ ﻧﻴﺴـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭼﻨـﻴﻦ اﺟـﺎزﻩ اي‬
‫ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬او از آﻨﺎر ﺣﻮض آﻮﺛﺮ راﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫و از ورود ﺑﻪ ﺣﻮض دور ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد آـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ و راﻩ ﺧـﻮد را‬
‫از راﻩ ﺁﻧﺎن ﺟﺪا آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺧـﻮارج و‬
‫ﺷﺎﺧﻪ هﺎي ﺁﻧﺎن و رواﻓﺾ آﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻤﺮاﻩ اﻧـﺪ و‬
‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ آﻪ ﺗﺎﺑﻊ هﻮﺳﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﻨﺪﮔﺎن و ﻧـﻮ ﺁوران در دﻳـﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ 1 .‬اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از‬
‫ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎهﻬﺎﻳﻲ آﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗـﻮل‬
‫و دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬هﻤﺎن ﻗﻮل اﺑـﻲ ﺑـﻦ آﻌـﺐ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺼﺪاق ﺁن ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺟﻤﻴﻊ آﻔﺎر هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫از اﻳﻤﺎن آﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺨـﺎﻃﺮ ارﺗـﺪاد از ﺁن ﻣـﻮرد‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﻜﻮهﺶ ﻗﺮار ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬هﻤﺎن اﻳﻤـﺎن‬
‫روز ))اﻟﺴﺖ(( ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪﻩ )‬
‫َﻰ(‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻮد دﻳﺪﮔﺎﻩ و راي‬ ‫ﺑﻠ‬
‫ﻟﻮا َ‬
‫ْ َﻗﺎُ‬
‫ﺑﻜُﻢ‬‫ِﺮ‬
‫َﱢ‬ ‫ُ ﺑ‬ ‫ََ‬
‫ﻟﺴْﺖ‬ ‫أ‬
‫ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ درﺑﺎرﻩ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر‪ .‬هﻴﭻ آﺪام از ﺁﻗﺎﻳﺎن‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺼﺪاق ﺁن ﺁﻳـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل‪ ρ‬در‬
‫راس ﺁﻧﺎن ﺧﻠﻔﺎ ﺛﻼﺛـﻪ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ( اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ را از آﺠﺎ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻣﺎ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻔﺴﺮان ﺷﻴﻌﻪ درﺑﺎرﻩ ﺁﻳﻪ ﻣـﺬآﻮر‬

‫ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳﻨﻚ اﻗﻮال و دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺑﻌﻀـﻲ از ﻣﻔﺴـﺮان‬
‫ﺷﻴﻌﻪ را درﺑﺎرﻩ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲ‬
‫آﻨﻢ ﺗﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﺷﻮد و ﻧـﻮر روﺷـﻲ از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺗﺎرﻳﻜﻴﻬﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻇﺎهﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺁﻗﺎي ﻃﺒﺮﺳﻲ‬
‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ))ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن(( ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺁﻳﻪ ﻣـﺬآﻮر‬
‫ﱠُﻗـﻮا( ﻧﺒﺎﺷـﻴﺪ‬
‫َﺮ‬‫ﺗﻔ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫َﺎﱠ‬
‫ﻧﻮا آ‬
‫ﺗﻜُﻮُ‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬و‬
‫َﻻ َ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ در دﻳﻦ ﺗﻔﺮﻳـﻖ آﺮدﻧـﺪ و ﺁﻧـﺎن‬
‫ُـﻮا( ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬ ‫َﻔ‬
‫َﻠ‬‫َاﺧْﺘ‬
‫ﻳﻬﻮد و ﻧﺼـﺎري هﺴـﺘﻨﺪ‪) .‬و‬

‫‪ .4‬اﻟﻘﺮﻃﺒﻲ ج ‪ 4‬ص )‪.(108‬‬

‫ﺗﺒْﻴَﺾﱡ‬
‫ْمَ َ‬
‫ﻳﻮ‬‫ﺗﻔﺮﻗﻮا‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻔﺮﻳﻖ و اﺧﺘﻼف آﺮدﻧﺪ‪َ) .‬‬
‫ﻮﻩ( هﻤﺎﻧﺎ ﭼﻬﺮﻩ هـﺎي ﻣﻮﻣﻨـﺎن در‬ ‫ُﺟُ ٌ‬
‫ﱡ و‬ ‫َد‬
‫ﺗﺴْﻮ‬
‫ََ‬‫ﻮﻩ و‬
‫ُﺟُ ٌ‬
‫و‬
‫اﺛﺮ ﭘﺎداش در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻳﻤـﺎن و اﻃﺎﻋـﺖ روﺷـﻦ و‬
‫ﺳﻔﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و ﭼﻬﺮﻩ آـﺎﻓﺮان در اﺛـﺮ ﻋـﺬاب و‬
‫ﺑﺪهﺎ ﺳﻴﺎﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻃﺒﺮﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻳﻪ ﺑﻌﺪي )‬
‫ْ(‬‫ِﻜُﻢ‬
‫ﻳﻤﺎﻧ‬
‫ِ َ‬‫ﺪ إ‬ ‫ﺑﻌ‬
‫َْ‬ ‫ﺗﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫َﺮ‬
‫ُْ‬ ‫َآ‬
‫َﻔ‬ ‫ْ أ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻮهُ‬
‫ُﺟُ ُ‬
‫ْ و‬
‫ﱠت‬‫َد‬
‫َ اﺳْﻮ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫ﻣﺎ اﱠ‬ ‫َﱠ‬‫َﺄ‬
‫ﻓ‬
‫ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺼﺪاق اﺳﺖ آﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪)) :‬ﺁﻳﺎ ﺑﻌـﺪ از ﻣـﻮﻣﻦ ﺑـﻮدن‬
‫دوﺑﺎرﻩ آﺎﻓﺮ ﺷﺪﻳﺪ(( ﻣﻨﻈﻮر از ﺁﻧﺎن آﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻮدن آﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ؟ در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎرﻩ اﻗﻮال و دﻳﺪﮔﺎﻩ هﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ وﺟـﻮد دارد‪.‬‬
‫اول اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﻣﻨﻈـﻮر آﺴـﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﻇﻬﺎر اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﻔﺎق آﺎﻓﺮ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗـﻮل دو‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻨﻈـﻮر از ﺁن ﺗﻤـﺎم آﻔـﺎر هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺁﻧﺎن از اﻗﺮار ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ آـﻪ واﺟـﺐ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫روﮔﺮدان ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻗﺮار ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ از ﺁن ﺟﻬـﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﺁﻧﺎن واﺟﺐ ﺑﻮد آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل ﻋﻠﻴـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺁﻧﺎن‪ ،‬از ﺁﻧﺎن ﮔﻮاهﻲ ﮔﺮﻓﺖ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‬
‫َﻰ( ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎن روز‬ ‫ﺑﻠ‬‫ﻟﻮا َ‬‫ْ َﻗﺎُ‬‫ﺑﻜُﻢ‬
‫َﱢ‬‫ِﺮ‬
‫ُ ﺑ‬ ‫ََ‬
‫ﻟﺴْﺖ‬ ‫)أ‬
‫ُ(( دوﺑﺎرﻩ ﺑﺴﻮي آﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت اﺑـﻲ‬ ‫ََ‬
‫ﻟﺴْﺖ‬ ‫)أ‬
‫ﺑﻦ آﻌﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈـﻮر از ﺁﻧـﺎن اهـﻞ آﺘـﺎب‬
‫هﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﺁﻧﺎن ﺑﻌﺪ از اﻳﻤـﺎن ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪،ρ‬‬
‫ﻧﺒﻮت او را ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻋﻜﺮﻣﻪ‪ ،‬ﺟﺒـﺎﻳﻲ و زﺟـﺎج‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺁن اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ و اهﻞ اهـﻮاء‬
‫اﻳﻦ اﻣﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﻗﺘﺎدﻩ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺼﺪاق ﺁن آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ارﺗﺪاد آﺎﻓﺮ‬
‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اآﺮم‪ ρ‬رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺗﻌﺪادي ﺑﺮ ﺣﻮض ﻣﻦ ‪ (. .‬ﺛﻌﻠﺒﻲ هﻤـﻴﻦ رواﻳـﺖ را‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ ﺑﺎهﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر‬
‫از ﺁن ﺧﻮارج هﺴﺘﻨﺪ و در رواﻳﺘﻲ از رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﻳﻤﺮﻗﻮن ﻣﻦ اﻟﺪﻳﻦ آﻤﺎ ﻳﻤﺮق اﻟﺴﻬﻢ ﻣـﻦ‬
‫اﻟﺮﻣﻴﻪ(( ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺁﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻴـﺮ از دﻳـﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺬرﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺛﺮ دﻳﻦ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ـ و ﭼﻨـﺎن‬
‫از دﻳﻦ ﻣﻲ ﮔﺬرﻧـﺪ آـﻪ ﺗﻴـﺮ از ﻧﺸـﺎﻧﻪ دور ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ج ‪ 2‬ص )‪.(160-162‬‬

‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﻗﺎي ﻃﺒﺮﺳﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﻃﺒﺮﺳﻲ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﻮرد هـﻢ ذآـﺮ ﻧﻜـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺼﺪاق ﺁﻳﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﺎﺷﻨﺪ هﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ آﻪ ﭼﻬﺎر ﻗﻮل را در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳـﻪ ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻮض ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫از ﺁن ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ و اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧـﻮارج‬
‫و اﻣﺜﺎل ﺁﻧﻬﺎ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﺁﻗـﺎي ﻃﺒﺮﺳـﻲ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳــﺖ‪ .‬و در ﻣﺒﺎﺣــﺚ ﺁﻳﻨــﺪﻩ ﺗﻮﺿــﻴﺤﺎت ﺑﻴﺸــﺘﺮي‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﺪﻳﺚ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﻓﻴﺾ آﺎﺷـﺎﻧﻲ در‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺻﺎﻓﻲ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺁﻳـﻪ ي ﻣـﺬآﻮر ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﱠُﻗـﻮا( ﻣﺼـﺪاق ﺁن‬ ‫َﺮ‬
‫ﺗﻔ‬‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟـﺬ‬‫َﺎﱠ‬
‫ﻧﻮا آ‬ ‫ﺗﻜُﻮُ‬
‫َﻻ َ‬ ‫ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري هﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﺁﻧـﺎن ﺑﻌـﺪ از ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪن ﺁﻳﺎت ﺑﻴﻨﺎت و دﻻﻳﻞ واﺿﺤﻪ آﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ وﺣﺪت و‬
‫اﺗﻔﺎق ﺑـﻮد‪ ،‬درﺑـﺎرﻩ ﺗﻮﺣﻴـﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺰﻳـﻪ و اﺣـﻮال‬
‫َد‬
‫ﱡ‬ ‫ﺗﺴْـﻮ‬‫ـﻮﻩ و‬
‫ََ‬ ‫ُﺟُ ٌ‬ ‫ﺗﺒْـﻴَﺾﱡ و‬
‫ْمَ َ‬ ‫ﺁﺧﺮت‪ ،‬اﺧﺘﻼف آﺮدﻧﺪ‪َ) .‬‬
‫ﻳـﻮ‬
‫ﻮﻩ( آﻨﺎﻳﻪ اﺳﺖ از ﻧﻤﻮدار ﺷﺪن ﺁﺛﺎر ﺧﻮﺷـﺤﺎﻟﻲ‬ ‫ُﺟُ ٌ‬‫و‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟﺬ‬‫ﻣﺎ اﱠ‬‫َﱠ‬
‫َﺄ‬‫و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺑﻴﻢ و ﺗﺮس در ﺁن روز‪) .‬ﻓ‬
‫ْ( ﺑـﻪ ﻗـﻮل‪،‬‬ ‫ِﻜُﻢ‬
‫ﻳﻤـﺎﻧ‬
‫ِ َ‬‫ﺪ إ‬‫َْ‬‫ﺑﻌ‬
‫ْ َ‬‫ﺗﻢ‬‫َﺮ‬
‫ُْ‬ ‫َآ‬
‫َﻔ‬ ‫ْ أ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻮهُ‬
‫ُﺟُ ُ‬
‫ْ و‬‫ﱠت‬
‫َد‬‫اﺳْﻮ‬
‫ﻗﻮل ﻣﻘﺪر اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺁﻳﺎ‬
‫آﺎﻓﺮ ﺷﺪﻳﺪ؟ و هﻤﺰﻩ ﺑﺮاي ﺗﻮﺑﻴﺦ و ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن از اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﺮوي اﺳـﺖ‬
‫ْ ‪ . . .‬اﻟـﺦ( ﻣﺒﺘـﺪع‪ ،‬اهـﻞ‬ ‫ﺗﻢ‬
‫ُْ‬‫َـﺮ‬
‫َﻔ‬‫َآ‬
‫آﻪ ﻣﺼـﺪاق )أ‬
‫اهﻮاء و دارﻧﺪﮔﺎن ﺁراء و اﻓﻜﺎر ﺑﺎﻃﻞ هﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻌﺪادي ﺑـﺮ ﺣـﻮض‬
‫ﻣﻦ وارد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ . . . 1‬اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭻ ﺗﺼﺮﻳﺤﻲ وﺟﻮد ﻧـﺪارد آـﻪ‬
‫ﻣﺼﺪاق ﺁﻳﻪ ي‪ ،‬اﺻﺤﺎب ﮔﺮاﻣﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺁﻗﺎي ﻗﻤﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪)) .‬ﻗـﺎل ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫َد‬
‫ﱡ‬ ‫ﺗﺴْـﻮ‬
‫ََ‬‫ﻮﻩ و‬
‫ُﺟُ ٌ‬
‫ﺗﺒْﻴَﺾﱡ و‬
‫ْمَ َ‬ ‫اﺑﺮاهﻴﻢ اﻟﻘﻤﻲ ﻓﻲ ﻗﻮﻟﻪ )َ‬
‫ﻳﻮ‬
‫ﻮﻩ( ‪ . . .‬ﻓﻔﻲ رﺣﻤـﻪ ﻪﻠﻟﺍ هـﻢ ﻓﻴﻬـﺎ ﺧﺎﻟـﺪون((‬ ‫ُﺟُ ٌ‬‫و‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ ﻗﻤﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ ﻣـﺬآﻮر ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ ﭘﺪرم ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺻﻔﻮان ﺑـﻦ ﻳﺤﻴـﻲ از اﺑـﻮ‬
‫اﻟﺠﺎرود از ﻋﻤﺮان ﺑﻦ هﻴﺜﻢ از ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ ﺿـﻤﺮﻩ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﺑﻮذر‪ τ‬ﻣﺮوي اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﻧﺎزل‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺻﺎﻓﻲ ج ‪ 1‬ص ‪341.‬‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻣﺖ ﻣﻦ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ‬
‫ﭘﻨﺞ ﭘﺮﭼﻢ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮﭼﻢ اول هﻤﺮاﻩ ﺑـﺎ‬
‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ اﻳﻦ اﻣﺖ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﻣﻦ از آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ ﺗﺤـﺖ‬
‫اﻳﻦ ﭘﺮﭼﻢ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاهﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ آﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺛﻘﻠﻴﻦ‬
‫)ﻗﺮﺁن و ﻋﺘﺮت( ﭼﻪ آﺮدﻩ اﻳﺪ؟ ﺁﻧﺎن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ )ﻗـﺮﺁن( را ﺗﺤﺮﻳـﻒ آـﺮدﻳﻢ و ﺁن را‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻴﻢ )ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜـﺮدﻳﻢ( اﻣـﺎ آـﻮﭼﻜﺘﺮ‬
‫)ﻋﺘﺮت( ﺑﺎ او دﺷﻤﻨﻲ آﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺒﻐﻮض ﭘﻨﺪاﺷـﺘﻴﻢ و‬
‫ﺑﺮ ﺁن ﺳﺘﻢ آﺮدﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻪ دوزخ ﺑﺮوﻳـﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺗﺸﻨﻪ و رو ﺳﻴﺎﻩ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ آﻪ ﭘﺮﭼﻢ ﺁﻧﺎن را ﻓﺮﻋـﻮن اﻳـﻦ اﻣـﺖ در‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺁﻧﺎن ﺳﻮال ﻣﻲ آـﻨﻢ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺛﻘﻠﻴﻦ ﭼﻪ آﺮدﻳﺪ؟ ﺁﻧـﺎن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ‬
‫)ﻗﺮﺁن( را ﺗﺤﺮﻳﻒ آﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺎرﻩ‪ ،‬ﭘـﺎرﻩ آـﺮدﻳﻢ و‬
‫ﺑﺎ ﺁن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ آﻮﭼﻜﺘﺮ )ﻋﺘﺮت( را ﺑﺎ‬
‫وي دﺷﻤﻨﻲ آﺮدﻳﻢ و ﺟﻨﮕﻴﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪)) :‬ﺑـﻪ‬
‫دوزخ ﺑﺮوﻳــﺪ در ﺣــﺎﻟﻲ آــﻪ ﺗﺸــﻨﻪ و رو ﺳــﻴﺎﻩ‬
‫هﺴﺘﻴﺪ((‪ .‬ﺑﻌﺪ آﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺁﻳﻨـﺪ آـﻪ ﭘﺮﭼﻤﺸـﺎن در‬
‫دﺳﺖ ﺳﺎﻣﺮي اﻳﻦ اﻣﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬از ﺁﻧـﺎن ﺳـﻮال‬
‫ﻣﻲ آﻨﻢ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺑﺎ ﺛﻘﻠﻴﻦ ﭼﻪ آﺮدﻳـﺪ؟ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ )ﻗﺮﺁن( از ﺁن ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ آـﺮدﻳﻢ‬
‫و ﺁن را رهﺎ آﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ آﻮﭼﻜﺘﺮ )ﻋﺘﺮت( را ﺗﺮك‬
‫آﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺿﺎﻳﻊ آﺮدﻳﻢ و هﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل ﺑـﺪ را در‬
‫ﺣﻖ ﺁن روا داﺷﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﺮوﻳﺪ ﺑﻪ دوزخ‬
‫در ﺣــﺎﻟﻲ آــﻪ ﺗﺸــﻨﻪ و رو ﺳــﻴﺎﻩ هﺴــﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌــﺪ‬
‫ﭘﺮﭼﻤﺪاران ذي اﻟﺜﺪﻳﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﻗﻪ ﺧﻮارج ﻧﺰد ﻣﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ﺁﻧﺎن ﺳﻮال ﻣﻲ آﻨﻢ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣـﻦ‬
‫ﺑﺎ ﺛﻘﻠﻴﻦ ﭼﻪ آﺮدﻳﺪ؟ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﻗﺮﺁن ﺗﻔﺮﻳـﻖ‬
‫آــﺮدﻳﻢ و از ﺁن اﻇﻬــﺎر ﺑﺮاﺋــﺖ ﻧﻤــﻮدﻳﻢ‪ .‬اﻣــﺎ‬
‫آﻮﭼﻜﺘﺮ )ﻋﺘﺮت( ﺑﺎ ﺁن ﺟﻨﮕﻴـﺪﻳﻢ و ﺁﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑـﻪ دوزخ ﺑﺮوﻳـﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺗﺸﻨﻪ و رو ﺳﻴﺎﻩ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ آﺴﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺁﻳﻨﺪ آﻪ ﭘﺮﭼﻢ ﺁﻧﺎن در دﺳﺖ اﻣﺎم ﻣﺘﻘﻴـﺎن‪ ،‬ﺳـﻴﺪ‬
‫اوﺻﻴﺎ و رهﺒﺮ ﻏـﺮ ﻣﺤﺠﻠـﻴﻦ )ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن( ﺧﻮاهـﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﺑﻌـﺪ از ﻣـﻦ ﺑـﺎ ﺛﻘﻠـﻴﻦ ﭼـﻪ‬
‫آﺮدﻳﺪ؟ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺑﺰرﮔﺘـﺮ )ﻗـﺮﺁن( را اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫آﺮدﻳﻢ و ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺁن ﻋﻤﻞ آﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻣـﺎ آـﻮﭼﻜﺘﺮ‬
‫را دوﺳﺖ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ آﺮدﻳﻢ و ﻳﺎري آﺮدﻳﻢ ﺣﺘﻲ‬
‫در ﻳﺎري آﺮدن ﺑﻪ ﺁن ﺧﻮﻧﻬﺎي ﺧﻮد را رﻳﺨﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮوﻳﺪ در ﺣﺎﻟﻲ آـﻪ ﺳـﻴﺮاب و‬
‫ﺷﺎداب و ﺳﻔﻴﺪرو هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﻗﻤﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ‬
‫ـﻮﻩ‬
‫ُﺟُ ٌ‬ ‫ﺗﺒْـﻴَﺾﱡ و‬‫ْمَ َ‬‫ﻳـﻮ‬‫از اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ رﺳﻮل اآـﺮم‪َ)1 ،ρ‬‬
‫وﺟﻮﻩ( را ﺗﻼوت آﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﱡ ُُ ٌ‬ ‫ﺴﻮد‬
‫ﺗ َْ‬‫و‬
‫ََ‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﻗﻤﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﺁن‬
‫را ذآﺮ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺁﻳﻪ را ﺑﺪان ﺗﻔﺴﻴﺮ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ دروغ ﺑﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺳﺖ و از ﻟﺤﺎظ ﻣـﺘﻦ‬
‫و ﺳﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ ﺑﻨـﺎﺑﺮ دو دﻟﻴـﻞ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ اول اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اﻳـﻦ دﻳـﻦ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪن ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻳﺎري آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﻼم و اﺧﺘﺼﺎص دادن ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫رﺳﺎﻟﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺨﺎﻃﺮ روﺷـﻦ ﻧﻤـﻮدن و واﺿـﺢ‬
‫آﺮدن ﻃﺮﻳﻖ و ﻣﺸﺨﺺ آﺮدن ﻧﺸﺎﻧﻲ هﺎي ﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫و ﺁن ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻗﺪوس اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد و ﺑـﻪ ﻣﻘﺘﻀـﺎي اﻳﻤـﺎن ﻋﻤـﻞ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬او در دﻧﻴﺎ از اهﻞ ﺣﻖ و در ﺁﺧﺮت از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫رﺳﺘﮕﺎران اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺟﺎهـﺎي‬
‫ُـﻮا‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟـﺬ‬ ‫َاﱠ‬‫ﻣﺘﻌﺪد ﻗﺮﺁن ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ اﺳـﺖ‪) .‬و‬
‫ِﻢ‬
‫ْ‬ ‫ِﻬ‬
‫َﺎﺗ‬‫ْ ﺳَــﻴﱢﺌ‬‫ﻬﻢ‬‫ُْ‬‫َــﻨ‬
‫ﱠ ﻋ‬‫َن‬‫ﱢــﺮ‬‫ُﻜَﻔ‬
‫ﻟﻨ‬‫ِﺤَﺎتِ َ‬
‫ﱠــﺎﻟ‬‫ُــﻮا اﻟﺼ‬ ‫ِﻠ‬
‫َﻤ‬‫َﻋ‬
‫و‬
‫()اﻟﻌﻨﻜﺒﻮت‪ :‬ﻣﻦ اﻵﻳﺔ‪ (7‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ اﻳﻤـﺎن ﺁوردﻩ‬
‫و ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﺎي ﺁﻧﺎن را از‬
‫ُـﻮا‬ ‫ِﻠ‬
‫َﻤ‬‫َﻋ‬
‫ُـﻮا و‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟـﺬ‬‫ﱠ اﱠ‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺧـﻮاهﻴﻢ ﺑـﺮد‪) .‬إ‬
‫ِن‬
‫ِ( )اﻟﺒﻴﻨـﺔ‪(7:‬‬ ‫ﻳـﺔ‬ ‫ﻟﺒَﺮ‬
‫ِﱠ‬ ‫ُ اْ‬ ‫ْ ﺧَﻴْـﺮ‬
‫هﻢ‬‫ِﻚَ ُ‬
‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬
‫ِﺤَﺎتِ أ‬
‫ﱠﺎﻟ‬
‫اﻟﺼ‬
‫ﺁﻧﺎن آﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردﻧـﺪ و ﻋﻤـﻞ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﺳـﻌﺎدت‬
‫در دﻧﻴﺎ و رﺳﺘﮕﺎري در ﺁﺧـﺮت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﺮوﻩ و ﻓﺮد ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺑﺮاي هﻴﭻ ﺷﺨﺺ ﻋﺎﻗﻠﻲ ﺟﺎي ﺷﻚ ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺁن را ﺣﻔﺎﻇـﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺁن ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﻜـﺎم ﺁن ﻋﻤـﻞ‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﺁن را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺟﺎي دادﻧـﺪ و‬
‫از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر )ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ ﺁﻗﺎي ﻗﻤـﻲ‬
‫ـﻮﻩ(‬
‫ُﺟُ ٌ‬ ‫ﱡ و‬‫َد‬
‫ﺗﺴْﻮ‬
‫ََ‬‫ﻮﻩ و‬‫ُﺟُ ٌ‬
‫ﺗﺒْﻴَﺾﱡ و‬
‫ْمَ َ‬ ‫ﺁن را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ‪َ)،‬‬
‫ﻳﻮ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ ﺑﻮد( ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺳﺖ آـﻪ ﻳـﺎران‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﻤﻲ ج ‪ 1‬ص ‪ 117‬ﭼﺎپ ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻷﻋﻠﻤﻲ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻗﺮﺁن را ﻳﺎري آﺮدﻩ و در دﻓﺎع از ﺁن‬
‫ﻗﺘﺎل آﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻷﺻﻐﺮ )ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺘﺮت( در رواﻳـﺖ‬
‫ﻣﺬآﻮر درﺑﺎرﻩ ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪)) :‬ﺑﺎ ﺁن ﻣﺤﺒﺖ‬
‫آﺮدﻳﻢ‪ ،‬از ﺁن ﺣﻤﺎﻳﺖ آﺮدﻳﻢ و ﺗﺎ ﻣﺮز ﺟﺎن ﺁن را‬
‫ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري آﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻣﺘﻌﺎرض اﺳﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺮزﻧﺸﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ رﺿـﻲ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻋﻨﻬﻢ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮد آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﻪ‬
‫ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮﺳﻲ در ﺻﻔﺤﺎت ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺁن‬
‫را ﻧﻘﻞ آﺮدﻳﻢ‪ .‬از ﻳﻚ ﻃﺮف رواﻳﺖ دروﻏـﻴﻦ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﻗﻤﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬او را دوﺳـﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻳﺎري آﺮدﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﺟﺎن ﺧـﻮد را در اﻳـﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ ﻓﺪا آﺮدﻧﺪ! و ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺷـﻴﻌﻴﺎﻧﺶ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺷﻤﺎ ﺳﺴﺘﻲ و ﺑﺪ ﻋﻬﺪي و ﺗﺮك ﻣﺴﺎﻋﺪت‬
‫ﻧﻤﻮدﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻣـﺮد ﻧﻤـﺎ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﺮد ﻧﻴﺴـﺘﻴﺪ ـ‬
‫ﻋﻘﻠﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﻠﻬﺎي آﻮدآﺎن و زﻧﺎن ﻧـﺎﻗﺺ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﻤﺎ از ﻧﻜﻮهﺶ و ﺳﺮزﻧﺶ ﺷﻤﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺳــﺘﻮدﻩ ﺁﻣــﺪم‪ .‬ﺷــﻤﺎ در ﺑﺮاﺑــﺮ ﺁﺧــﺮت زﻧــﺪﮔﻲ‬
‫ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار دﻧﻴﺎ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻳﺪ ‪ . . .‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮر و ذﻟﻴﻞ آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺷﻤﺎ او را ﻧﺼـﺮت‬
‫و ﻳﺎري آﺮدﻩ اﻳﺪ‪ .‬ﺧﺪاي وي ﺷﻤﺎ را ذﻟﻴﻞ آﻨـﺪ و‬
‫ﺳﻬﻢ ﺷﻤﺎ را آﻢ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﺣﻀـﺮت ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ دارم آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻣـﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و در ﻣﻮرد ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴـﻊ ﺻـﺮف ﻣـﻲ آـﺮد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﻊ درهﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﻨﺎر‪ .‬از ﻣﻦ دﻩ ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و از ﻳﺎران ﺧﻮد ﻳﻚ ﻧﻔـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ داد‪ 1 .‬اﻳﻦ ﺳﺮزﻧﺶ و ﻧﻜﻮهﺶ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪τ‬‬
‫ﺑﺎ رواﻳﺖ دروﻏﻴﻦ ﺁﻗﺎي ﻗﻤﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳـﺮ ﺳـﺎزﮔﺎري‬
‫دارد؟ ﻧﻜﻮهﺶ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬از ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺶ ﮔﻮﻳﺎي اﻳـﻦ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺁن ﺣﻀﺮت اﺳـﺘﺤﻘﺎق ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴﺪي آﻪ ﺁﻗﺎي ﻗﻤﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻻﺑﺪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪) τ‬ردو اﻟﻨـﺎر ﻇﻤـﺂء‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻴﻦ ﻣﺴـﻮدﻩ وﺟـﻮهﻜﻢ( ﺑﺮﮔﺮدﻳـﺪ ﺑـﻪ دوزخ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺗﺸـﻨﻪ و رو ﺳـﻴﺎﻩ هﺴـﺘﻴﺪ ـ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬را‬
‫ﻣﺴﺎﻋﺪت ﻧﻜﺮدﻧﺪ و هﺮ ﺣﺮآﺖ ﻧﺎزﻳﺒﺎ را در ﺣـﻖ او‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ـ و ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﺳـﺮزﻧﺶ ﻃﺒـﻖ رواﻳـﺖ‬
‫‪ .1‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ص )‪.(224‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ هﻴﭻ آﺪام از ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﻲ رود‬
‫ﺑﻠﻜﻪ هﻤﻪ ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲ روﻧﺪ ـ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ هﻤـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣـﻲ رﺳـﻴﻢ آـﻪ رواﻳـﺖ‬
‫ﻣﺬآﻮر از ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ و دراﻳﺖ آـﺎﻣﻼ ﺑﺎﻃـﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﻳﻜـﻲ از راوﻳـﺎن اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫دروﻏﻴﻦ ))اﺑﻮاﻟﺠﺎرود(( اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮاﻟﺠـﺎرود ﻧـﺰد‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﻣﺠﺮوح اﺳﺖ ﺁﻗـﺎي آﺸـﻲ از ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﺷﻴﻌﻪ درﺑﺎرﻩ او ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬اﺑﻮاﻟﺠـﺎرود‬
‫زﻳﺎد ﺑﻦ ﻣﻨـﺬر اﻷﻋﻤـﻲ اﻟﺴـﺮﺣﻮب‪ ،‬ﺣﻜـﻲ أن اﺑـﺎ‬
‫اﻟﺠﺎرود ﺳﻤﻲ ﺳﺮ ﺣﻮﺑﺎ و ﺗﻨﺴﺐ اﻟﻴﻪ اﻟﺴﺮ ﺣﻮﺑﻴـﻪ‬
‫ﻣﻦ اﻟﺰﻳﺪﻳﻪ ﺳﻤﺎﻩ ﺑﺬاﻟﻚ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ )ع( و ذآـﺮ ان‬
‫ﺳﺮﺣﻮﺑﺎ اﺳﻢ ﺷـﻴﻄﺎن اﻋﻤـﻲ ﻳﺴـﻜﻦ اﻟﺒﺤـﺮ و آـﺎن‬
‫ً اﻋﻤﻲ اﻟﻘﻠﺐ((‪.‬‬ ‫اﺑﻮاﻟﺠﺎرود ﻣﻜﻔﻮﻓﺎ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻳﻌﻨـﻲ اﺑﻮﺟـﺎرود ﻓﺮزﻧـﺪ ﻣﻨـﺬر ﻧﺎﺑﻴﻨـﺎ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺳﺮﺣﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﺎﻗﺮ او‬
‫را ﺑﻪ ﺳـﺮﺣﻮب ﻣﺴـﻤﻲ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ و ﺳـﺮﺣﻮب ﻧـﺎم‬
‫ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ آﻪ در درﻳﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ و‬
‫اﺑﻮﺟﺎرود ﻓﺮدي آﻮر دل ﺑﻮد‪ .‬و اﺳﺤﺎق ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﺼﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣـﺪﺛﻨﻲ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺟﻤﻬـﻮر ﻗـﺎل‪:‬‬
‫ﺣﺪﺛﻨﻲ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺑﺸﺎر ﻋﻦ اﺑﻲ اﻟﻨﺼﺮ ﻗﺎل آﻨﺎ ﻋﻨﺪ‬
‫اﺑﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ )ع( ﻓﻤـﺮت ﺑﻨـﺎ ﺟﺎرﻳـﻪ ﻣﻌﻬـﺎ ﻗﻤﻘـﻢ‬
‫ﻓﻘﻠﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻘﺎل اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ )ع( إن ﻪﻠﻟﺍ ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺪ ﻗﻠﺐ‬
‫ـﺬا‬
‫ـﻪ هـ‬‫ـﺬﻩ اﻟﺠﺎرﻳـ‬ ‫ـﺖ هـ‬
‫ـﺎ ﻗﻠﺒـ‬ ‫ـﺎرود آﻤـ‬
‫ـﺎ اﻟﺠـ‬
‫اﺑـ‬
‫اﻟﻘﻤﻘﻢ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺰد ﺣﻀﺮت اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬دﺧﺘـﺮ‬
‫ﺟﻮاﻧﻲ از آﻨﺎر ﻣﺎ ﮔﺬر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻗﻤﻘﻤﻪ اي در دﺳـﺖ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬ﺁن را واروﻧﻪ آﺮد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﻮﺟﺎرود را واروﻧﻪ آﺮدﻩ اﺳﺖ هﻤﺎن ﻃﻮر‬
‫آﻪ ﺁن دﺧﺘـﺮ ﺁن ﻗﻤﻘﻤـﻪ را واروﻧـﻪ آـﺮد‪ .‬اﺑـﻮ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺎل ﻟﻲ اﺑﻮ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ)ع( ﻣـﺎ ﻓﻌـﻞ‬
‫ً‪ 1‬ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮ‬ ‫اﺑﻮاﻟﺠﺎرود؟ و ﻪﻠﻟﺍ ﻻ ﻳﻤﻮت إﻻ ﺗﺎﺗﻬﺎ‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮﺟﺎرود ﭼﻪ آﺮد؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬او‬
‫از دﻧﻴﺎ آﻮچ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﻣﮕﺮ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺣﻴـﺮان و‬
‫ـﻴﻌﻪ‬‫ـﺪﮔﺎﻩ ﺷـ‬ ‫ـﻮد دﻳـ‬
‫ـﻦ ﺑـ‬
‫ـﺖ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳـ‬ ‫ـﺮﮔﺮدان اﺳـ‬‫ﺳـ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﺑﺎ ﺟﺎرود‪ .‬اﻣﺎ از ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ‪،‬‬
‫ﺁﻗﺎي ذهﺒﻲ‪)) ،‬زﻳﺎد ﺑـﻦ ﻣﻨـﺬر هﻤـﺪاﻧﻲ((‪ ،‬اﺑـﻦ‬

‫‪ .2‬رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ ص )‪.(199-200‬‬

‫ﻣﻌﻴﻦ او را ﺟﺮح آﺮدﻩ و ﺑﻪ ))آﺬاب(( ﻳﺎد آـﺮدﻩ‬
‫ــﺪﺛﻴﻦ او را‬ ‫ــﺪﻩ اي از ﻣﺤـ‬‫ــﺎﻳﻲ و ﻋـ‬ ‫ــﺪ‪ .‬ﻧﺴـ‬‫اﻧـ‬
‫))ﻣﺘﺮوك(( ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن درﺑـﺎرﻩ او ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راﻓﻀﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻗـﺐ و ﻣﻌﺎﻳـﺐ‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻴﺎن ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ .‬دارﻗﻄﻨـﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻮﺟﺎرود هﻤﺎن زﻳﺎد ﺑﻦ ﻣﻨﺬر هﻤـﺪاﻧﻲ و ﻣﺘـﺮوك‬
‫اﻟﺤﺪﻳﺚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ آﻪ او ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺗـﺮ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ و از ﺁن دو ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ :‬ﻓﺮﻗﻪ ﺟﺎرودﻳﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف او ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ آﻪ‪ :‬اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻨﺤﺼـﺮ در ﻓﺮزﻧـﺪان ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫اﺳــﺖ‪ .‬و ﺑﻌﻀــﻲ از ﺟﺎرودﻳــﻪ ﻣﻌﺘﻘــﺪ ﺑــﻪ رﺟﻌــﺖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ 1 .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر از ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ و‬
‫ﺳﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺪا را هﺰاران ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟـﺬ‬
‫َﺎﱠ‬
‫ﻧـﻮا آ‬‫ﺗﻜُﻮُ‬ ‫ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻳـﻪ ﻣـﺬآﻮر )و‬
‫َﻻ َ‬
‫ُﻮا(‪ . . .‬اﻟﺦ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬ ‫َﻔ‬‫َﻠ‬
‫َاﺧْﺘ‬
‫ﱠُﻗﻮا و‬
‫َﺮ‬‫ﺗﻔ‬
‫َ‬
‫اﺳﺖ و ﺁﻧﺎن را از ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﺮ ﺣﺬر ﻣﻲ دارد؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﺧﺰﻋﺒﻼت و ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻴﻬـﺎي‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺜـﻞ روز روﺷـﻦ و ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺧﺘﻼف آﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺁﺗﺶ ﻓﺘﻨﻪ را ﺷﻌﻠﻪ ور آﺮدﻧـﺪ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آﺸﺘﺎر و ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺧﻮﻧﻴﻦ ﺷـﺪ و‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﺷـﺪﻩ و دﺷـﻤﻨﺎن ﺁرزوي‬
‫ﺷﻜﺴﺖ ﺁﻧـﺎن را در ﺳـﺮ ﻣـﻲ ﭘﺮوراﻧﺪﻧـﺪ‪ .‬و ﺁﻳـﻪ‬
‫ﻣﺬآﻮر را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان از ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﺒـﺎدر در اذهـﺎن‬
‫ـﺘﺠﻮ‬‫ـﺮاي ﺁن ﺟﺴـ‬ ‫ـﺮ ﺑـ‬
‫ـﺎوﻳﻠﻲ دﻳﮕـ‬
‫ـﺪ و ﺗـ‬ ‫ـﺮ ﮔﺮداﻧـ‬ ‫ﺑـ‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاهﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌـﺪ از وﻓـﺎت‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬و در دوران ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬و ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬
‫اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا هﻴﭻ اﺧﺘﻼف اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻢ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺁﺗـﺶ ﻓﺘﻨـﻪ‬
‫اي را آﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎي ارﺗﺪاد ﺁن را روﺷﻦ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺧﺎﻣﻮش آﺮدﻧﺪ‪ .‬آﻪ اﮔﺮ ﺁﻧـﺎن ﻧﻤـﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬آﺴـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي اﺳﻼم ﻗﻴﺎم ﻧﻤﻲ آﺮد‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻢ آﻪ‬

‫‪ .1‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ﻟﻠﺬهﺒﻲ ج ‪ 2‬ص ‪ 93‬رﻗﻢ )‪.(2965‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (102‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص ‪. . .168‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﻼد ﻣﺸﺮق و ﻏﺮب را ﻓﺘﺢ آﺮدﻩ و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺁﻧـﺎن دو ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻗﺪرﺗﻤﻨـﺪ ﺁن‬
‫روزﮔــﺎر را ﺷﻜﺴــﺖ داد و ﺑــﻴﻢ ﺁﻧــﺎن را در دل‬
‫دﺷﻤﻨﺎن اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬زﻳﺮا هـﻴﭻ ﻳـﻚ از اﻳـﻦ ﺣﻘـﺎﻳﻖ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘـﻲ ﻗﺒـﻞ از ﻓﺮزﻧـﺪان اﻳـﻦ‬
‫اﻣﺖ‪ ،‬دﺷﻤﻨﺎن ﺁن ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ اﻋﺘﺮاف آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ اﻗـﻮال و دﻳـﺪﮔﺎﻩ اﻣـﺎم‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن )ﺑﻪ دروغ( و وﺻﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪) ρ‬ﺑﻪ دروغ( را‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺣـﺎل اﻣـﺖ در دوران دو ﺧﻠﻴﻔـﻪ‬
‫ﺑﺰرگ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪) ρ‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ (τ‬ﭼﻪ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫را ﺑﻴﺎن آﻨﻢ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ روﺷﻦ ﺷـﻮد‬
‫آﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اوﺿﺎع ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ؟‬
‫ـﻴﻌﻴﺎن‪) ،‬‬ ‫ـﺐ ﺷـ‬
‫ـﺮﻳﻦ آﺘـ‬
‫ـﺐ را از ﻣﻬﻤﺘـ‬ ‫ـﻦ ﻣﻄﻠـ‬‫و اﻳـ‬
‫))ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ(( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻋﻼﻣﻪ رﺿﻲ و ))اﻟﻐﺎرات((‬
‫ﺛﻘﻔﻲ( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬در ﺟﺮﻳـﺎن ذآـﺮ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻧﺰد‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬رﻓﺘﻢ و ﺑﻴﻌـﺖ آـﺮدم و در ﺁن ﺟﺮﻳﺎﻧـﺎت‬
‫ﻗﻴﺎم آﺮدم ﺗﺎ ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺎﻃﻞ از ﺑﻴﻦ رﻓـﺖ و ﻧـﺎﺑﻮد‬
‫ﺷــﺪ و آﺎﻧــﺖ )ﺣﻜﻤــﻪ ﻪﻠﻟﺍ هــﻲ اﻟﻌﻠﻴــﺎ وﻟــﻮ آــﺮﻩ‬
‫اﻟﻜﺎﻓﺮون( اﺑﻮﺑﻜﺮ زﻣﺎم اﻣـﻮر را ﺑﺪﺳـﺖ ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣـﺮدم ﺳـﻬﻮﻟﺖ ﺁورد‪ ،‬در آﺎرهـﺎﻳﺶ ﺳـﺪاد و‬
‫درﺳﺘﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ آﺮد و ﻣﻴﺎﻧﻪ‬
‫روي را ﭘﻴﺸﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺧﻴـﺮ ﺧـﻮاﻩ‬
‫او را هﻤﺮاهﻲ آﺮدم و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻣﺠﺎهـﺪ و‬
‫ﺟﻬﺎد ﮔﺮ او را در ﺗﻤﺎم اﻣﻮري آﻪ ﻣﻄﻴﻊ ﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫اﻃﺎﻋﺖ آﺮدم‪ 1 .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬در ﺑﺎرﻩ ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫دوم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‪ τ‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫))ﷲ ﺑﻼد ﻓﻼن ‪ 2‬ﻓﻘﺪ ﻗﻮم اﻻود‪ ،‬داوي اﻟﻌﻤﺪ‪ ،‬ﺧﻠـﻒ‬
‫اﻟﻔﺘﻨﻪ و اﻗﺎم اﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬ذهﺐ ﻧﻘـﻲ اﻟﺜـﻮب‪ ،‬ﻗﻠﻴـﻞ‬
‫اﻟﻌﻴﺐ أﺻـﺎب ﺧﻴﺮهـﺎ و ﺳـﺒﻖ ﺷـﺮهﺎ‪ ،‬أدي إﻟـﻲ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻃﺎﻋﺘﻪ و اﺗﻘﺎﻩ ﺑﺤﻘـﻪ‪ .‬رﺣـﻞ و ﺗـﺮآﻬﻢ ﻓـﻲ ﻃـﺮق‬
‫ﻣﺘﺸــﻌﺒﻪ ﻻ ﻳﻬﺘــﺪي ﻓﻴﻬــﺎ اﻟﻀــﺎل وﻻ ﻳﺴــﺘﻴﻘﻦ‬
‫اﻟﻤﻬﺘﺪي(( ‪ .3‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻬﺮ ﻓﻼن )ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬

‫‪ .1‬اﻟﻐﺎرات ﻟﻠﺜﻘﻔﻲ‪ .‬ج ‪ 2‬ص )‪.(305-307‬‬

‫‪ .2‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ص )‪.(509‬‬
‫ﺧﻄﺎب‪ (τ‬را ﺑﺮآﺖ دهﺪ و ﻧﮕـﺎﻩ دارد آـﻪ آﺠـﻲ را‬
‫راﺳﺖ آﺮد و ﺑﻴﻤﺎري را ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آـﺮد‪ .‬و ﺳـﻨﺖ را‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺖ و ﺗﺒﺎﻩ آﺎرﻳﻬﺎ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻧـﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎك ﺟﺎﻣﻪ و آﻢ ﻋﻴﺐ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫را درﻳﺎﻓﺖ و از ﺷﺮ ﺁن ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا را‬
‫ﺑﺠﺎ ﺁورد‪ .‬از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ او ﭘﺮهﻴﺰ آـﺮد‪ .‬و ﺣﻘـﺶ‬
‫را ادا ﻧﻤﻮد‪ .‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﺮدم را‬
‫در راهﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﺪاﺧﺖ ﺑﻄﻮري آﻪ ﮔﻤـﺮاﻩ در‬
‫ﺁن راﻩ ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ و راﻩ رﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﻳﻘـﻴﻦ و ﺑـﺎور‬
‫ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﮔﻮاهﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬درﺑـﺎرﻩ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ . . . τ‬وﻟﻲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ( ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫او هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧـﺪن ﭼﻨـﺪ آﺘـﺎب‪ ،‬از آﺘـﺐ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ آﻪ در راس ﺁﻧﻬﺎ ))اﺻﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﺻﻮﻟﻬﺎ((‬
‫ﻗﺮار دارد و ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻓﻜﺎر و ﻋﻘﺎﻳـﺪ ﺷـﻴﻌﻪ‪،‬‬
‫وﺟﺪاﻧﺶ را ﺧﺸﻨﻮد و ﺷﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ هﺪاﻳﺖ ﺷﻮد و ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺧﻮدم و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ را ﺑﻪ ﻓﻬﻢ و درك ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺧﻮد دﻋﻮت آﻨﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺁل آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎ در آﺘﺎب ﺧـﻮد ﺁوردﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺟﻠﺐ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎ در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺒﻴـﻴﻦ‬
‫اﺳﺒﺎب ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﺎ دو ﺧﻠﻴﻔـﻪ اول و دوم‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬روﺷﻦ ﺷﺪ آـﻪ ﺁن‬
‫دو ﺑﺰرﮔﻮار‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻧﺸﺮ‬
‫و ﭘﺨﺶ آﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﻜﺎر ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺎﻩ اﺳـﻼم را‬
‫ﻣﺠﻬﺰ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺘﻮﺣﺎت اﺳﻼﻣﻲ را ﮔﺴـﺘﺮش دادﻧـﺪ و‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺗﺒﻌﻴﻀـﻲ را ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﻧﺸـﺪﻧﺪ و ﻣﺴـﺘﺒﺪ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮد و ﺁﺷﺘﻲ ﻧﻤﻮد((‪. . .1‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﺗـﻮ را ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﺗﺒﺮﻳـﻚ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻴﻢ‪.(! ! !).‬‬
‫اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋـﺮض‬
‫ﺷﻮد آﻪ ﻓﺘﻨﻪ هﺎ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ دوران ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫او ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ ﻳﻬﻮدي‪ ،‬ﺷـﻴﻌﻲ ﺳـﺮ ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ او ﻣﻮﺟـﺐ ﺑـﺮوز ﻓﺘﻨـﻪ هـﺎ ﺑـﻮد و‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﻲ ﺑﻮد آﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ واﺟﺐ ﺑﻮدن اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ‬
‫‪ .4‬اﺻﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﺻﻮﻟﻬﺎ‪ .‬ص )‪ (124-132‬ﭼﺎپ دار اﻻﺿﻮاء ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
 ‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را رواج ﻣﻲ داد و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲ آـﺮد‪.‬‬
‫ﻟﺬا او ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺰار ﺷﻴﻌﻪ ﻏﺎﻟﻲ اﺳـﺖ‪ 1 .‬و ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺁن ﻓﺘﻨﻪ هﺎ ﺑﺪون وﻗﻔﻪ ﺑﺮوز ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪ هﺎ را ﮔﺎهﻲ ﺧﻮارج و ﮔﺎهﻲ ﻣﻌﺘﺰﻟـﻪ‬
‫اﻳﻔﺎ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺷـﻌﻠﻪ‬
‫ور آﺮدن ﻓﺘﻨﻪ هﺎ اﺻﻼً دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻣـﺎم )راﺳـﺘﮕﻮي( ﺷـﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﺑـﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳـﻪ‬
‫اﻟﻘﻤﻲ در آﺘﺎب ﺧﻮد )اﻟﺨﺼـﺎل( اﺻـﻞ واﻗﻌﻴـﺖ را‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻦ هﺸﺎم ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻋﻦ اﺑﻲ‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻗﺎل‪ :‬آﺎن اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺛﻨﻲ‬
‫ً‪ ،‬ﺛﻤﺎﻧﻴﻪ ﺁﻻف ﻣﻦ اﻟﻤﺪﻳﻨﻪ واﻟﻔـﻴﻦ ﻣـﻦ‬ ‫ﻋﺸﺮ اﻟﻔﺎ‬
‫ﻣﻜﻪ واﻟﻔﺎن ﻣﻦ اﻟﻄﻠﻘﺎء وﻟـﻢ ﻳـﺮﻓﻴﻬﻢ ﻗـﺪري وﻻ‬
‫ﻣﺮﺟﻲ وﻻ ﺣﺮوري )ﺧﻮارج( وﻻ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ وﻻ ﺻﺎﺣﺐ راي‬
‫آﺎﻧﻮا ﻳﺒﻜـﻮن اﻟﻠﻴـﻞ واﻟﻨﻬـﺎر وﻳﻘﻮﻟـﻮن اﻗـﺒﺾ‬
‫‪2‬‬
‫ارواﺣﻨﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻞ أن ﻧﺄآﻞ ﺧﺒﺰ اﻟﺨﻤﻴﺮ((‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺑـﻮ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫دوازدﻩ هﺰار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬هﺸﺖ هﺰار از اهـﻞ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‪،‬‬
‫دو هــﺰار از اهــﻞ ﻣﻜــﻪ و دو هــﺰار از ﻃﻠﻘــﺎ‪.‬‬
‫)آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜـﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻌـﺮض ﻗـﺮار‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ( ﻗﺪري‪ ،‬ﻣﺮﺟﺌﻪ‪ ،‬ﺧـﻮارج و ﻣﻌﺘﺰﻟـﻲ اﺻـﻼً‬
‫ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷـﺖ‪ .‬ﺻـﺎﺣﺐ راي ﻧﻴـﺰ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ .‬اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷـﺐ و روز‬
‫ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا ﻗﺒـﻞ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻧﺎن ﺧﻤﻴﺮ ﺑﺨـﻮرﻳﻢ )ﻳﻌﻨـﻲ ﻗﺒـﻞ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ رﻓﺎﻩ و ﻋﻴﺶ ﺑﺮﺳﻴﻢ( ﻣﺎ را ﻣﻮت ﺑﺪﻩ((‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ‪ .‬ﻧﻴـﺎزي ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺪان اﻓﺰودﻩ ﺷﻮد‪ .‬اﻳﺮادات ﺁﻧﺎن‬
‫را از آﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دهﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁﻳﻪ ))ﺧﺸﻮع(( داﻳـﺮ‬

‫ﺑﺮ ذم ﺻﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁﻳﻪ اي آﻪ ﺁن را ﺁﻳﻪ ﺧﺸﻮع ﻣـﻲ‬
‫ْنِ‬‫ﻳـﺄ‬ ‫ََ‬
‫ﻟـﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫داﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل آﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺁﻳﻪ )أ‬
‫َل‬
‫َ‬ ‫ﻧـﺰ‬
‫ﻣـﺎ َ‬
‫ََ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ْﺮ‬‫ِآ‬
‫ﻟﺬ‬‫ْ ِ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻮﺑُ‬‫َ ُﻗﻠ‬
‫ُ ُ‬ ‫ﺗﺨْﺸَﻊ‬ ‫َن‬
‫ْ َ‬ ‫ُﻮا أ‬
‫ﺁﻣﻨ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫َ َ‬ ‫ﱠﺬ‬ ‫ِ‬
‫ﻟﻠ‬

‫‪ .5‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻟﻠﻨﻮﺑﺨﺘﻲ ص ‪ 22‬ﭼﺎپ دار اﻷﺿﻮاء‪.‬‬

‫‪ .1‬آﺘﺎب اﻟﺨﺼﺎل ﻟﻠﻘﻤﻲ ص )‪ (640‬ﭼﺎپ ﻃﻬﺮان‪.‬‬
 ‫ِـﻦ‬
‫ْ‬ ‫َ ﻣ‬‫َـﺎب‬‫ِﺘ‬
‫ﻟﻜ‬‫ﺗـﻮا اْ‬ ‫ُوُ‬‫َ أ‬
‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫َﺎﱠ‬
‫ﻧﻮا آ‬ ‫ﻳﻜُﻮُ‬‫َﻻ َ‬‫ﱢ و‬‫ﻟﺤَﻖ‬
‫َ اْ‬ ‫ِﻦ‬
‫ﻣ‬
‫ْ‬‫ﻬﻢ‬ ‫ِـﻨ‬
‫ُْ‬ ‫ٌ ﻣ‬‫ِﻴﺮ‬
‫َﺜ‬‫َآ‬
‫ْ و‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ﻮﺑُ‬ ‫ْ ُﻗﻠ‬
‫ُ ُ‬ ‫َﺴَﺖ‬
‫َﻘ‬‫ﺪ ﻓ‬
‫ﻣُ‬‫اﻷََ‬
‫ُ ْ‬ ‫ِﻢ‬‫َﻴْﻬ‬
‫َﻠ‬‫َ ﻋ‬
‫َﻄَﺎل‬‫ُ ﻓ‬‫َﻗﺒْﻞ‬
‫َ( ﺻﺪق ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻌﻠـﻲ اﻟﻌﻈـﻴﻢ‪) .‬ﺁﻳـﺎ وﻗـﺖ ﺁن‬ ‫ُﻮن‬‫ِﻘ‬
‫َﺎﺳ‬‫ﻓ‬
‫ﻧﺮﺳــﻴﺪﻩ اﺳــﺖ‪ ،‬ﺁﻧــﺎن آــﻪ اﻳﻤــﺎن ﺁوردﻩ اﻧــﺪ‪،‬‬
‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا و ﺁن ﺁﻳﺎت ﺣﻘﻲ آـﻪ ﻧـﺎزل‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺮزد وﺑﻪ ﺧﺸـﻮع در ﺁﻳـﺪ و ﻧﺒﺎﺷـﺪ از‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ آﺘﺎب دادﻩ ﺷﺪ و دوراﻧـﻲ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺮ ﺁﻧﻬـﺎ ﮔﺬﺷـﺖ و دﻟﻬﺎﻳﺸـﺎن ﺳـﺨﺖ ﺷـﺪ و‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺁﻧﻬﺎ ﺗﺒﻬﻜﺎران ﺑﻮدﻧﺪ‪ (.‬ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻧﻘـﻞ ﺁﻳـﻪ‪ ،‬رواﻳﺘـﻲ را از ﺟـﻼل اﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﻮﻃﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‬
‫))وﻗﺘﻲ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬وارد ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺎﻟﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي آﻪ در ﻣﻜﻪ داﻣـﻦ‬
‫ﮔﻴﺮ ﺁﻧﺎن ﺑﻮد وﻗﺘـﻲ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﻪ رﻓـﺎﻩ دﺳـﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺁﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻣـﺎن ﺳـﺎﺑﻖ ﻣﻘـﺪاري‬
‫ﺳﺴﺘﻲ )در اﻣﺮ دﻳﻦ( ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪ‪ .‬و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺁﻳﻪ‬
‫زﻳﺮا از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮرد ﻋﺘـﺎب ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‬
‫ُـﻮا‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬
‫ﻟﻠ‬‫ْنِ ِ‬‫ﻳﺄ‬
‫ْ َ‬ ‫ََ‬
‫ﻟﻢ‬‫ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ )أ‬
‫‪ (. . .‬و در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬إن ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺘﺒﻄﺄ ﻗﻠـﻮب اﻟﻤﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻌـﺪ ﺳـﺒﻊ‬
‫ْنِ‬‫ﻳـﺄ‬ ‫ﻟـﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫ََ‬
‫ﻋﺸﺮﻩ ﺳﻨﻪ ﻣﻦ ﻧﺰول اﻟﻘﺮﺁن ﻓـﺄﻧﺰل ﻪﻠﻟﺍ )أ‬
‫ُﻮا( ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از هﻔـﺪﻩ ﺳـﺎل‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬ ‫ِ‬
‫ﻟﻠ‬
‫از ﻧﺰول ﻗﺮﺁن ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺳﺴﺖ و ﺗﻨﺒﻞ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ ﻋﺘﺎب ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﺲ‬
‫از ﻧﻘﻞ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬وﻗﺘـﻲ اﻳـﻦ ﮔـﺮوﻩ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬آﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻘﻴـﺪﻩ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺮدم هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻳﺎد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻣـﺎدﻩ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ هﻔﺪﻩ ﺳﺎل ﻟﺰ ﻧﺰول ﻗـﺮﺁن ﺑـﺮ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺳﭙﺮي ﺷﺪﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار دادﻩ و اﻧـﺎن را از ﺳـﻨﮕﺪﻟﻲ و‬
‫ﻗﺴﻮت ﻗﻠﺒﻲ آﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﻖ ﺁﻧﺎن ﺷﻮد ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺴﺘﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪت هﻔﺪﻩ ﺳﺎل در ﻓﻀﺎي وﺣﻲ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﺘﺎﺧﺮﻳﻦ از ﺳﺮداران ﻗﺮﻳﺶ آﻪ در ﺳﺎل هﻔـﺘﻢ‬
‫هﺠﺮي ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺣﺮآﺘﻲ ﻧﺸـﺎن دهﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﻣـﻮرد ﻣﻼﻣـﺖ ﻗـﺮار‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺁري‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ را آﻪ ﺁﻗـﺎي‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﻪ ))اﻟـﺪار‬
‫اﻟﻤﻨﺜﻮر(( ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬رواﻳـﺖ ﻏﻴـﺮ ﻣﺮﻓـﻮﻋﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ اﻋﻤﺶ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲ ﺷـﻮد و ﺑـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺳﻴﻮﻃﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺧﺮج اﺑﻦ‬
‫اﻟﻤﺒﺎرك و ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق و اﺑﻦ اﻟﻤﻨﺬر‪ ،‬ﻋﻦ اﻷﻋﻤـﺶ‬
‫ـ و ﺑﻌﺪ ﻣﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ ـ ﺑﺎ اﻧﺪآﻲ ﺗﻐﻴﻴـﺮ هﻤـﺎﻧﻄﻮر‬
‫آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬اوﻻً رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر ﺑـﺮ‬
‫ً ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻋﻤﺶ ﺑﻪ‬ ‫اﻋﻤﺶ ﻣﻮﻗﻮف اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ‬
‫ﺗﺪﻟﻴﺲ ﺷﻬﺮت دارد او در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﻔـﺮد اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻗﻮل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺁﻧﻄـﻮر‬
‫آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ رواﻳﺖ را ﺗﺤﺮﻳﻒ آﺮدﻩ اﺳﺖ زﻳﺮا در اﺻـﻞ‬
‫رواﻳﺖ ﻟﻔﻆ ))ﻓﻌﻮﺗﺒﻮا(( )ﺳﺮزﻧﺶ ﺷﺪﻧﺪ( ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫و ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﺑﻪ ))ﻋﻮﻗﺒـﻮا(( )ﻋﻘـﺎب ﺷـﺪﻧﺪ(‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻧﻮاﻳﺎي وي درﺳﺖ در ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ رواﻳﺖ دوم آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﺳﻴﻮﻃﻲ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺮدوﻳﻪ از ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻧﺲ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ً ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧﻢ‬ ‫اﺳﺖ‪ :‬ﻻ أﻋﻠﻤﻪ إﻻ ﻣﺮﻓﻮﻋﺎ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻣﺮﻓﻮع و ﻗﻮل رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎل اﺳﺘﺒﻄﺎ ﻪﻠﻟﺍ ﻗﻠﻮب اﻟﻤﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻌـﺪ ﺳـﺒﻊ‬
‫ْنِ‬‫ﻳـﺄ‬‫ْ َ‬‫ﻟـﻢ‬‫ََ‬
‫ﻋﺸﺮﻩ ﺳﻨﻪ ﻣﻦ ﻧﺰول اﻟﻘﺮﺁن ﻓـﺄﻧﺰل ﻪﻠﻟﺍ )أ‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ‪(. . .‬‬‫ْﺮ‬‫ِآ‬
‫ِـﺬ‬ ‫ْ ﻟ‬‫ﻬﻢ‬
‫ـﻮﺑُ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ ُﻗﻠ‬‫ﺗﺨْﺸَـﻊ‬ ‫َن‬
‫ْ َ‬ ‫ُـﻮا أ‬
‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬
‫ﻟﻠ‬‫ِ‬
‫اﻵﻳﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻪ اﺑﻦ ﻣﺮدودﻳﻪ ﺁن را از ﺣﻀﺮت‬
‫اﻧﺲ‪ τ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در هﻴﭻ آﺘﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫دﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر ﺑـﺎ‬
‫رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد آﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﺁن را ﻧﻘﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻌـﺎرض اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎم ﻣﺴـﻠﻢ از اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد‪ τ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺎل ﻣـﺎ آـﺎن‬
‫ﻟﻢ‬
‫ْ‬ ‫ََ‬
‫ﺑﻴﻦ اﺳﻼﻣﻨﺎ و ﺑﻴﻦ أن ﻋﺎﺗﺒﻨﺎ ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻬﺬﻩ اﻵﻳﻪ )أ‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ( إﻻ‬
‫ْﺮ‬‫ِآ‬
‫ِـﺬ‬‫ْ ﻟ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ـﻮﺑُ‬
‫ُ ُ‬ ‫َ ُﻗﻠ‬
‫ﺗﺨْﺸَﻊ‬
‫ْ َ‬ ‫َن‬
‫ُﻮا أ‬‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬
‫ﻟﻠ‬‫ْنِ ِ‬
‫ﻳﺄ‬‫َ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (102-103‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص ‪168.-169‬‬

‫أرﺑﻊ ﺳﻨﻴﻦ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪم ﻣـﺎ‬
‫)ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ( و زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﺁﻳـﻪ ﻣـﺬآﻮر‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﻓﻘﻂ ﭼﻬـﺎر ﺳـﺎل ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ـﺘﻴﻦ‬‫ـﻌﻮد از ﻧﺨﺴـ‬
‫ـﻦ ﻣﺴـ‬
‫ـﺮت اﺑـ‬‫ـﻦ ﺣﻀـ‬
‫ـﺮ اﻳـ‬
‫ـﻼوﻩ ﺑـ‬
‫ﻋـ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ زﻣﺎن ﻧﺰول ﻗﺮﺁن ﺁﮔﺎﻩ ﺗﺮ از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧـﺲ‪ τ‬ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ رواﻳـﺖ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺮدوﻳﻪ ﺷﺎذ و ﻣﻨﻜﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎذ اﺳﺖ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ رواﻳﺖ ))اوﺛﻖ(( ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ رواﻳﺖ‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد اﺳﺖ و ﻣﻨﻜﺮ اﺳﺖ ﺑـﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜـﻪ اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺮدﻳﻪ در رواﻳﺖ ﺁن ﻣﻨﻔﺮد اﺳﺖ و هـﻴﭻ ﻣﺘـﺎﺑﻊ و‬
‫ﺷﺎهﺪي ﺑﺮاﻳﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺷﺎﻳﺎن ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ آـﻪ اﻣـﺎم ﺳـﻴﻮﻃﻲ در‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﺣﺪود ﺑﻴﺴﺖ رواﻳﺖ را ذآﺮ آﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪ τ‬ﻧﻴـﺰ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ اﻣﺎ از ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ ﺑﻴﺴـﺖ رواﻳـﺖ ﻓﻘـﻂ‬
‫هﻤﻴﻦ دو رواﻳﺖ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﮔﻤـﺎن اﻳﻨﻜـﻪ اﻳـﻦ دو‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﻣﻌﻴﻮب و ﻣﻄﻌﻮن ﻣﻲ آﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻘﻞ اﻳـﻦ‬
‫دو رواﻳﺖ از ﻣﻴﺎن هﺠﺪﻩ رواﻳﺖ دﻳﮕـﺮ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از‬
‫ﺳﻮء ﺑﺎﻃﻦ و ﻓﺴﺎد ﻧﻴﺖ او دارد‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ او ﺑﻪ‬
‫هﺪف ﺷﻮم ﺧﻮد راﻩ ﭘﻴﺪا ﻧﻜـﺮد‪ .‬ﻟـﺬا اﺳـﺘﻔﺎدﻩ و‬
‫اﺳﺘﺪﻻل او از ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻴﻮﻃﻲ ﺑﺠﺎي ﺳﻮد ﺑـﻪ ﺿـﺮر و‬
‫زﻳﺎن او اﻧﺠﺎﻣﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﺳـﻴﻮﻃﻲ در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺑﻪ ذآﺮ اﺣﺎدﻳـﺚ ﺿـﻌﻴﻔﻪ و ﻣﻮﺿـﻮﻋﻪ ﺷـﻬﺮت‬
‫دارد‪ .‬ﻟﺬا ﺻﺮف اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺤﺖ دﻟﻴﻞ‪ ،‬دﻻﻟﺖ ﻧﻤﻲ‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺎﻟﻔﺮض اﮔـﺮ ﺑﭙـﺬﻳﺮﻳﻢ آـﻪ دو رواﻳـﺖ ﻣـﻮرد‬

‫اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺻﺤﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز هـﻢ ﺧﻄـﺎب‬
‫ْنِ ‪ . . .‬اﻟـﺦ( ﻋﺘـﺎب ﻣﺤـﺾ و‬
‫ﻳـﺄ‬
‫ْ َ‬ ‫ََ‬
‫ﻟﻢ‬‫)أ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﺮاي ﻧﺸـﺎن دادن ﺧﺸـﻮع ﺑﻴﺸـﺘﺮ و‬
‫اداﻣﻪ ﺧﻮف از ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬از ﻋـﻮارض‬
‫ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﻔﻠﺖ و ﻧﺴﻴﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ .‬و در‬
‫ﻣﺒﺤﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ آﻪ ﻗـﺮﺁن ﺑـﺮاي ﺗﺮﺑﻴـﺖ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺟﻬﺖ رهﺒﺮي دﻧﻴﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗـﺎ ﺁﻧـﺎن‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪ 18‬آﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(27-30‬‬
‫را ﺑﺴﻮي ﺧﻴﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻧﻤﻮدﻩ و از هـﺮ ﺷـﺮ و ﺑـﺪي‬
‫ﺑﺎز دارد‪ .‬رواﻳﺘﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ از اﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪τ‬‬
‫ُـﻮا( ﺁن‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫ﻬﺎ اﱠ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪َ) :‬‬
‫ﻳﺎ أ‬
‫ﮔﺎﻩ ﮔﻮش ﻓﺮا ﺑﺪﻩ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄـﺎب‪،‬‬
‫دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﻣﻲ دهﺪ ﻳﺎ از ﺷﺮ و ﺿﺮر ﻣﻨـﻊ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ 1 .‬و ﺁﻳﻪ اي آﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ ﻣـﺎ اﺳـﺖ ﺑـﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ ﺗﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﻣﺘﻮﺟﻪ آﻨﺪ و ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﺸﻮع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺁﻧﺎن را ﺁﻣﺎدﻩ آﻨﺪ و ﺁﻧـﺎن را ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺒﺮ آﻨﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﺗﺎ ﻣﺪت زﻳـﺎدي‬
‫ﺑﻪ ﮔﻤﺮاهﻲ ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن‬
‫ﺳﺨﺖ ﮔﺮدﻳﺪ و اﻏﻠﺐ ﺁﻧـﺎن ﭘـﺎ را از ﺣـﺪ و ﻣـﺮز‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اﻟﻬﻲ ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻋﺘـﺎب ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗـﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از اﺗﺨـﺎذ ﭼﻨـﻴﻦ روﺷـﻲ‬
‫اﺟﺘﻨﺎب آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ اﻳـﻦ ﻋﺘـﺎب ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﻮد زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﺠـﺮد ﻋﺘـﺎب ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻧﺎن در ردﻳـﻒ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﻣﻌﺼـﻮم‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻪ در ردﻳـﻒ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎي ﺟـﺎﻳﺰ‬
‫اﻟﺨﻄﺎ‪ .‬ﻋﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺣﻖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻋﺘـﺎب ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ در ﺟﺮﻳﺎن داﺳﺘﺎن‬
‫ﻟﻰ( ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫َﱠ‬‫ﺗـﻮ‬
‫ََ‬ ‫َـﺒَﺲَ و‬‫اﺑﻦ ام ﻣﻜﺘﻮم ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪) .‬ﻋ‬
‫ﭼﻬﺮﻩ ﺗﺮش آﺮد و روي ﮔﺮداﻧﻲ ﻧﻤﻮد ـ هﻨﮕﺎﻣﻲ آـﻪ‬
‫اﺑﻦ ام ﻣﻜﺘﻮم وارد ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻴﺒﻲ‬
‫و ﻧﻘﺼﻲ ﺑﺮاي ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻋﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ داد؟‬
‫ﻗﺮﺁن ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫َ( )اي‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ِﺮ‬
‫ﻟﻜَـﺎﻓ‬ ‫ِـﻊِ اْ‬ ‫ﺗﻄ‬‫َﻻ ُ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫َ‬
‫ﺗﻖ‬‫ﱠﺒِﻲﱡ اﱠ‬
‫ﻬﺎ اﻟﻨ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬‫ﻳﺎ أ‬ ‫)َ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﺮس و از آﻔﺎر ﭘﻴﺮوي ﻣﻜـﻦ(‬
‫َل‬
‫ِ‬ ‫َﺎﺳْـﺄ‬
‫ﻟﻴْـﻚَ ﻓ‬‫َـﺎ إ‬
‫َِ‬ ‫ﻟﻨ‬ ‫ﻧﺰ‬
‫َْ‬ ‫َْ‬
‫ِﻤـﺎ أ‬
‫ِﻲ ﺷَـﻚﱟ ﻣﱠ‬ ‫َ ﻓ‬
‫ْﺖ‬‫ُﻨ‬
‫ْ آ‬‫ﺈن‬ ‫و )ﻓ‬
‫َِ‬
‫‪2‬‬
‫ِـﻚَ(‪) .‬اﮔـﺮ ﺗـﻮي‬ ‫ْ َﻗﺒْﻠ‬
‫ِـﻦ‬‫َ ﻣ‬ ‫َﺎب‬‫ِﺘ‬‫ﻟﻜ‬
‫َ اْ‬ ‫ُون‬
‫َأ‬‫ْﺮ‬
‫ﻳﻘ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫َ َ‬ ‫ﻟﺬ‬
‫اﱠ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﻣﻮرد ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﺴﻮي ﺗﻮ ﻧـﺎزل آـﺮدﻳﻢ‬
‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ داري ﭘﺲ از آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ ﻗﺒـﻞ از ﺗـﻮ‬
‫آﺘﺎﺑﻬﺎي ﺁﺳﻤﺎﻧﻲ را ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮال آﻦ‪ (.‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮﺁن در ﺟﺎهﺎي ﻣﺘﻌـﺪد‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬

‫‪ .1‬اﻻﺗﻘﺎن ﻟﻠﺴﻴﻮﻃﻲ ج ‪ 2‬ص )‪.(92-93‬‬

‫‪ .2‬ﻳﻮﻧﺲ ‪94.‬‬
‫اآﺮم‪ ρ‬را ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار دادﻩ و او را ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ‪ ρ‬ﭼـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ اي دارد؟! ﺁﻳﺎ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺗﻘﻮي اﻟﻬﻲ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳـﺖ؟! ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬در ﻣﺎ اﻧﺰل ﻪﻠﻟﺍ ﺷﻚ داﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﻔﺴـﻴﺮي آـﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺪان هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟! ﺁري‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻘﺮون‬
‫و هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪي آﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻴﺎن‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ دﻳﻮاﻧﮕﺎن و ﻣﺠﺎﻧﻴﻦ‬
‫ﺷﺒﺎهﺖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ آﻨﺪ؟!‬

‫‪ -3‬در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﺘﺬآﺮ ﻣﻲ ﺷﻮم آﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬

‫ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻳﻢ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬در ﺟﺮﻳـﺎن ﺗﺮﺑﻴـﺖ و‬
‫ﺳﺮزﻧﺶ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺳـﺘﻮدﻩ و ﭘﻴـﺮوان‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻟﮕﻮ ﭘﺬﻳﺮي از ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ τ‬ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻃـﻲ ﻧﻄﻘـﻲ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬
‫اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬را دﻳـﺪﻩ ام‪ ،‬هـﻴﭻ آـﺪام از ﺷـﻤﺎ‬
‫اﻧﺪك ﺷﺒﺎهﺘﻲ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻧـﺪارد‪ .‬اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺻﺒﺢ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﻮهﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮاآﻨـﺪﻩ و‬
‫ﻏﺒﺎر ﺁﻟﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻧﺎن ﺷﺒﻬﺎ را در رآﻮع و ﺳـﺠﺪﻩ‬
‫ﺳﭙﺮي ﻣﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺁﺛـﺎر ﻋﺒـﺎدت در ﭼﻬـﺮﻩ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺣﻀـﺮت اﻣـﺎم ﺟﻌﻔـﺮ‬
‫ﺻﺎدق‪ ،τ‬ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﺳـﺘﺎﻳﺶ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪)) .‬ﺁﻧﺎن )ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ .(τ‬ﺷـﺐ و‬
‫روز ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪،‬‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧـﺎن ﺧﻤﻴـﺮ ﺑﺨـﻮرﻳﻢ ﻣـﺎ را ﻣـﻮت‬
‫ﺑﺪﻩ‪((.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺧﻮد اﺋﻤﻪ ﺷـﻴﻌﻪ اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را اﻳـﻦ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ و اﻳـﻦ ﻣـﺪح و‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺁﻧﺎن ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺮد ﻓﺮاري )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ دﻟﻬـﺎي‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺁﻣﺎدﻩ ذآﺮ ﺧـﺪا ﻧﺒـﻮد؟‪ .‬و ﺑـﺮاي اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳﻨﮓ در دهﻦ ﺧﻮد ﺑﮕﺬارد و ﻧﺘﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺁﻧﺮا ﻓﺮو ﺑﺒﺮد و ﻟﻘﻤﻪ ي ﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬او را از زﺑـﺎن‬
‫درازي در ﺣﻖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎز دارد اﻳﻦ رواﻳـﺖ اﻣـﺎم‬
‫ﻳﺎزدهﻢ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴـﻦ ﻋﺴـﻜﺮي را ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫))ﻣﻦ ﻳﺒﻐﺾ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ(( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﻢ‪:‬‬
‫إن رﺟﻼً ﻣﻤﻦ ﻳﺒﻐﺾ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ و أﺻﺤﺎﺑﻪ اﻟﺨﻴﺮﻳﻦ او‬
‫ً ﻟﻮ ﻗﺴﻢ ﻋﻠﻲ ﻣﺜﻞ ﻋﺪد‬‫ً ﻣﻨﻬﻢ ﻟﻌﺬﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﺬاﺑﺎ‬
‫واﺣﺪا‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻠﻖ ﻪﻠﻟﺍ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻷهﻠﻜﻬﻢ أﺟﻤﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫هﻤﺎﻧﺎ ﺷﺨﺼﻲ آﻪ در ﺣﻖ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻳـﺎ در‬
‫ﺣﻖ ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﺎن ﺑﻐﺾ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را‬
‫ﭼﻨﺎن ﻋﺬاب ﺧﻮاهﺪ داد آﻪ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﺮ هﻤـﻪ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد‪ ،‬هﻤﻪ ﺁﻧـﺎن را از ﺑـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮد و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫اي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﭘﻨﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮ‪.‬‬

‫ﺑﺎب ﭼﻬﺎرم‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬

‫اﺻﺤﺎﺑﺶ را ﻣﻮرد ﻧﻜﻮهﺶ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺪي ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺳـﺘﺪﻻل ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ اﻳﻨﻜـﻪ‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻮض‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را ﻣﺬﻣﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ ﺑﺮﺧﻴﺰم ﮔﺮوهﻲ ﻇﺎهﺮ ﺷﺪ و ﻣﻦ ﺁﻧـﺎن‬
‫را ﺷﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ در ﺁن ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻴﺎ‪ ،‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ ﺑﻪ آﺠﺎ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ دوزخ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻧـﺎن ﺑﻌـﺪ از ﺗـﻮ‬
‫ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ آﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻣﻦ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻢ آﻪ از ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺗﻌـﺪاد اﻧـﺪآﻲ ﻣﺜـﻞ‬
‫ﺷﺘﺮان ﺳﺮﮔﺮدان )هﻤﻞ اﻟﻨﻌﻢ( آﻪ از ﮔﻠﻪ ﺟﺪا ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا آﻨﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﺧـﺪا‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣـﻦ‬

‫ٌ(‬
‫ْﻒ‬‫ُﻠ‬
‫َﺎ ﻏ‬
‫ﻮﺑﻨ‬ ‫ﻟﻮا ُﻗﻠ‬
‫ُ ُ‬ ‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻌﺴﻜﺮي ص )‪ (157‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ‪) :‬و‬
‫ََﻗﺎُ‬
‫ﺟﻠﻮﺗﺮ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﻮض آﻮﺛﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮاهﻢ ﺷﺪ‪ .‬هـﺮ‬
‫آﺲ از آﻨﺎر ﻣﻦ رد ﺷﻮد‪ ،‬از ﺁن ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺪ و هﺮ آﺲ‬
‫از ﺁن ﺑﻨﻮﺷﺪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﺸﻨﻪ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﮔﺮوهـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺁب ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﻮض ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ آﻪ ﻣﻦ ﺁﻧﺎن‬
‫را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳﻢ ﺁﻧﺎن ﻣﺮا ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳـﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺁﻧﺎن ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻳﺎران ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﻤﺎ ﭼﻪ آﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ؟ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬دور ﺑﺎد‪ ،‬دور ﺑﺎد آﺴﻲ‬
‫آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ‪ ،‬دﻳﻨﻢ را ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪ ((.‬آﺴـﻲ آـﻪ‬
‫ﻧﮕﺎﻩ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺮ اﻳﻦ رواﻳﺎت آﻪ ﻋﻠﻤـﺎي اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را در آﺘـﺐ ﺻـﺤﺎح ﺧـﻮد ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺎﻧﺪازد‪ ،‬ﺷﻚ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﻏﻠـﺐ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺤﻮل ﺷﺪﻧﺪ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪآﻲ آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ))هﻤﻞ ﻧﻌﻢ(( ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻓﺮﻣـﻮد‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد آـﻪ ﻣﺼـﺪاق اﻳـﻦ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﮔﺮوﻩ ﺳﻮم ﺻـﺤﺎﺑﻪ آـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻗﺮار دادﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮد‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻓﺎﻗﻮل اﺻﺤﺎﺑﻲ((‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ ﺁﻧﺎن اﺻﺤﺎب ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ اﺳﺘﺪﻻﻻت واهﻲ و ﺑـﻲ‬
‫ﺳﺮ و ﺗﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ را ﭼﻨـﻴﻦ ﭘﺎﺳـﺦ ﺧـﻮاهﻴﻢ‬
‫ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻋﺮض ﺷﻮد آـﻪ اﻳـﻦ دو ﺣـﺪﻳﺚ‪ ،‬در ﺑﺨـﺎري و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑـﺎ اﻳـﻦ اﻟﻔـﺎظ وارد ﻧﺸـﺪﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺪﻳﺚ اول را آﺎﻣﻼً ﻧﻘﻞ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ و اﻳﻦ‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ از آﺴﻲ آﻪ از آﻮﭼﻜﻲ ﺑـﻪ ﺗﺤﺮﻳـﻒ‪ ،‬دروغ و‬
‫ﺗﻀﺎد ﮔﻮﻳﻲ ﻋﺎدت آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬رواﻳﺘـﻲ‬
‫آــﻪ در ﺑﺨــﺎري ﺁﻣــﺪﻩ اﺳــﺖ ﭼﻨــﻴﻦ اﺳــﺖ‪ :‬ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺧﻮاب ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮوهﻲ رﺳﻴﺪم آﻪ ﻣﻦ ﺁﻧﺎن را ﻣﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺷـﻨﺎﺧﺘﻢ‪ .‬ﺷﺨﺼـﻲ از ﻣﻴـﺎن ﺁﻧـﺎن ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫))ﺑﻴﺎ(( ﮔﻔﺘﻢ آﺠﺎ؟ او ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻮي دوزخ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺁﻧﺎن ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ؟ ﺁﻧـﺎن‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (104‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(170-171‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺁﻧﺎن آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺷﻤﺎ ﻣﺮﺗـﺪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﮔﺮوهﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫رﺳﻴﺪم‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺁﻧﺎن را ﺷـﻨﺎﺧﺘﻢ‪ ،‬ﺷﺨﺼـﻲ از ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺑﻴﺎ(( ﮔﻔﺘﻢ‪)) :‬آﺠـﺎ((؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي دوزخ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺁﻧﺎن ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺁﻧﺎن آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ‬
‫آﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ آﺴـﻲ از ﺁﻧـﺎن را رﺳـﺘﮕﺎر‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ))هﻤﻞ اﻟﻨﻌﻢ((‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑﺨﺸـﻲ از رواﻳـﺖ را ﺣـﺬف‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ اﻳﻦ رواﻳـﺖ را در ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ . . .‬ﻓﺘﺄﻣﻞ‪.‬‬
‫ً‪ :‬ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮم آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ‬‫ﺛﺎﻧﻴﺎ‬
‫اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﺷﺒﻴﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﺻـﺤﺎح ﺧـﻮد ﻧﻘـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ وﻟﻲ ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ ﺁﻳﺎ ﺗـﻮ هﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ‬
‫اﻗﻮال و ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ و ﺷﺮوح اهﻞ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺎت ﻧﮕﺎﻩ آﺮدﻩ اي آﻪ ﺁﻧﺎن ﭼﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺴﺐ ﻋﺎدت ﺧﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ‬
‫را ﻃﺒﻖ ﻣﻴﻞ ﺧﻮدت ﺗﻔﺴـﻴﺮ آـﺮدﻩ اي؟ ﺁري‪ ،‬ﺣـﻖ و‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاي هﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ اي آـﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻘﻞ ﺷﻮد‪ ،‬روﺷﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و ﺁﻧﺎن‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ داﻧﺴﺖ آﻪ ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ اﺣﺎدﻳـﺚ ﭼـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ً‪ :‬ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرﻩ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﺼﺪاق‬‫ﺛﺎﻟﺜﺎ‬
‫ـﺪ‪:‬‬
‫ـﺮ دارﻧـ‬
‫ـﺘﻼف ﻧﻈـ‬
‫ـﺪﻳﺚ‪ ،‬اﺧـ‬‫ـﺪﻳﻦ واردﻩ در ﺣـ‬
‫ﻣﺮﺗـ‬
‫ﻗﺒﻴﺼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﻢ اﻟﺬﻳﻦ ارﺗﺪوا ﻋﻠﻲ ﻋﻬﺪ اﺑـﻲ‬
‫ﺑﻜﺮ‪ .τ‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ ﻣﺬآﻮر در ﺣﺪﻳﺚ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫آﻪ در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ و در ﺣﺎل آﻔﺮ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄـﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﻴﭻ ﻓﺮدي از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺮﺗـﺪ ﻧﺸـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺮوهﻲ از اﻋـﺮاب ﺑﺎدﻳـﻪ ﻧﺸـﻴﻦ آـﻪ ﻧﻘـﺶ‬
‫ﭼﻨﺪاﻧﻲ در دﻳﻦ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬و اﻳـﻦ‬
‫ارﺗﺪاد اﻋﺮاب ﺑﺎدﻳﻪ ﻧﺸﻴﻦ هﺮﮔﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ‬
‫ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻳـﻦ اﻟﺘـﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻣﺮﺗﻜﺒﺎن‬
‫ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ 1 .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢ اﻟﺒـﺎري‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺼﺪاق ﺣﺪﻳﺚ آﺴﺎﻧﻲ از اﻋﺮاب‬

‫‪ .1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 11‬ص ‪.392‬‬

‫ﺑﺎدﻳﻪ ﻧﺸﻴﻦ آﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻃﻤﻊ ﻳﺎ ﺧﻮف ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ 1 .‬اﻣـﺎم ﻧـﻮوي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻋﻠﻤـﺎ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ‬
‫هﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬هﻤﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺮﺗﺪ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر از ﺁﻧـﺎن‬
‫آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ در زﻣﺎن رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺎ ﻣـ‬ ‫ـﺪﻧﺪ‪ 2 .‬ﺑﻌﻀـ‬
‫ـﻲ از ﻋﻠﻤـ‬ ‫ـﺪ ﺷـ‬
‫ـﺪ از وي ﻣﺮﺗـ‬
‫ﺑﻌـ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺁﻧﺎن اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ و ﭘﻴﺮوان هﻮاي‬
‫ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻧـﺎن اﺻـﺤﺎب‬
‫ﮔﻨﺎهﺎن آﺒﻴﺮﻩ و اهﻞ ﺑـﺪﻋﺖ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ در ﺣـﺎل‬
‫اﺳﻼم از دﻧﻴﺎ رﺣﻠﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎم ﻧـﻮوي ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺁﻧـﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧـﺎن و ﻣﺮﺗﻜﺒـﺎن‬
‫ﮔﻨﺎﻩ آﺒﻴﺮﻩ آﻪ در ﺣـﺎل ﺗﻮﺣﻴـﺪ از دﻧﻴـﺎ رﻓﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و هﻢ ﭼﻨﻴﻦ اهﻞ ﺑﺪﻋﺘﻲ آﻪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫ﺑﺪﻋﺖ ﺧﻮد از اﺳﻼم ﺧﺎرج ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎم ﺣـﺎﻓﻆ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬آﻠﻴـﻪ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ در‬
‫دﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻮﺁوري و ﺑﺪﻋﺖ اﻳﺠﺎد آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ‬
‫ﺟﺰء ﻣﻄﺮودﻳﻦ و راﻧﺪﮔﺎن از ﺣـﻮض ﺧﻮاهﻨـﺪ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮارج‪ ،‬رواﻓـﺾ و ﺗﻤـﺎم ﺑﻨـﺪﮔﺎن هـﻮا و‬
‫هﻮس‪ 3 .‬اﻣﺎم اﺑﻮاﺳﺤﺎق ﺷﺎﻃﺒﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راﺟﺤﺘﺮﻳﻦ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﺎن از ﺟﻤﻠـﻪ اﻓـﺮاد اﻣـﺖ ﻣﺴـﻠﻤﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻋﻼﻣﺎت و ﺁﺛﺎري آﻪ در ﺁﻧـﺎن وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ))ﻏﺮ و ﺗﺤﺠﻴﻞ(( ﺳﻔﻴﺪي و درﺧﺸـﻨﺪﮔﻲ‬
‫اﻋﻀﺎ وﺿﻮء‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺁﺛﺎر در آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ آـﺎﻓﺮ‬
‫ﻣﻄﻠﻖ هﺴﺘﻨﺪ دﻳﺪﻩ ﻧﺨﻮاهـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا در ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫))ﻗﺪ ﺑﺪﻟﻮا ﺑﻌﺪك(( ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آـﺎﻓﺮ ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻗـﺪ آﻔـﺮوا ﺑﻌـﺪك((‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺼﺪاق ))ﺑﺪﻟﻮا ﺑﻌﺪك(( هﻤﺎن ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬
‫آﺮدن ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ اهـﻞ ﺑـﺪﻋﺖ ﺁن را اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ‬
‫دهﻨﺪ‪ .‬آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن را ﻣﺼـﺪاق ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﻣﺎ اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻘﻴﻪ ﺷـﺮﻳﻌﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﻘﺼﺪ ﻋﺒﺎدت‪ .‬ﻟﺬا ﺁﻧﺎن ﺷﺮﻳﻌﺖ را در ﻏﻴﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار دادﻩ اﻧـﺪ و‬

‫‪ .2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 11‬ص ‪.392‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪ 3‬ص ‪ 172‬ﺑﺎ اﻧﺪآﻲ ﺗﺼﺮف‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪ 3‬ص ‪.174‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﻴﻦ ﺑﺪﻋﺖ و ﻧـﻮﺁوري در دﻳـﻦ اﺳـﺖ‪ 1 .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ در ﺣـﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ هـﺮ دو ﮔـﺮوﻩ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳـﻦ اهـﻞ‬
‫هﻮي و اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ را ﻧﻴﺰ در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﺑﺮاي هﻤﮕﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ آﺮام از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﻣﺼﺪاق ﺧﻮد ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬وﻟﻲ وﻗﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ آﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺁﻗﺎي )هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ( ﺟﺰ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ ﺣﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺁن ﺑﻪ آﻤﺘﺮ ﭼﻴﺰي ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﭼـﺎرﻩ اي‬
‫ﻧﺪارم ﺑﺠﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺁراء و دﻳﺪﮔﺎﻩ هﺎي ﺷﻴﻌﻴﺎن او‬
‫را داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺮﺗـﺪان ﻣـﺬآﻮر در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن آﻨﻢ ﺗﺎ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﺟﺪا ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻖ‬
‫را از زﺑﺎن ﺁﻧﺎن ﺟﺎري آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺁﻗـﺎي ﻃﺒﺮﺳـﻲ‬
‫آﻪ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻣﺠﻤـﻊ‬
‫ﻬﻢ‬
‫ْ‬ ‫ـﻮهُ‬
‫ُﺟُ ُ‬
‫ْ و‬‫ﱠت‬
‫َد‬‫َ اﺳْـﻮ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟـﺬ‬
‫ﻣـﺎ اﱠ‬‫َﱠ‬
‫َﺄ‬‫اﻟﺒﻴﺎن در ﺷـﺮح )ﻓ‬
‫ْ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑـﺎرﻩ اﻳﻨﻜـﻪ‬ ‫ِﻜُﻢ‬
‫ﻳﻤﺎﻧ‬ ‫ﺪ إ‬
‫ِ َ‬ ‫ﺑﻌ‬
‫َْ‬ ‫ﺗﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫َﺮ‬
‫ُْ‬ ‫َآ‬
‫َﻔ‬ ‫أ‬
‫ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﭼﻪ آﺴـﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺧـﺘﻼف ﻧﻈـﺮ‬
‫ـﺎر‬‫ـﻞ ﭼﻬـ‬‫ـﺪ از ﻧﻘـ‬ ‫ـﻲ ﺑﻌـ‬‫ـﺎي ﻃﺒﺮﺳـ‬ ‫ـﻮد دارد‪ .‬ﺁﻗـ‬ ‫وﺟـ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣﺼـﺪاق اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ و ﺻﺎﺣﺒﺎن هﻮس از اﻳﻦ اﻣﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ از ﺣﺪﻳﺚ ارﺗﺪاد ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎي ﺧﻮد اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗـﻮل ﭼﻬـﺎرم اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ )در ﺣﺪﻳﺚ( اهﻞ اهـﻮاء و اهـﻞ‬
‫ﺑﺪﻋﺖ اﻳﻦ اﻣﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﻃﺒﺮﺳﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ‬
‫و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ )ع( و ﻗﺘﺎدﻩ ﻣﺮوي اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﻣﺼﺪاق ﺣﺪﻳﺚ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺼـﻮرت ارﺗـﺪاد آـﺎﻓﺮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬و از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬رواﻳﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ آـﻪ ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺣﻮض آﻮﺛﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ آﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ هﻤﺮاﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻢ آﻪ ﺟﻠﻮي ﺁﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﻳﺎران ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎران ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎران‬
‫ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ ﻧﻤـﻲ داﻧﻴـﺪ آـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﻮﻣﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﭼـﻪ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ؟ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﺴﻮي آﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺛﻌﻠﺒﻲ در ﺗﻔﺴـﻴﺮش‬
‫اﻳﻦ ﻗﺼﻪ را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ ﺑﺎهﻠﻲ ﻣـﻲ‬

‫‪ .2‬اﻷﻋﺘﺼﺎم ج ‪ 1‬ص ‪168.‬‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺁﻧﺎن ﺧـﻮارج هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬از رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ ﺧﻮارج ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺁﻧـﺎن ﭼﻨـﺎن از‬
‫‪1‬‬
‫دﻳﻦ ﻣﻲ ﮔﺮﻳﺰﻧﺪ آﻪ ﺗﻴﺮ از ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻣـﻲ ﮔﺮﻳـﺰد‪.‬‬
‫آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺷﺎرﻩ اي در آﻼم ﺟﻨـﺎب ﻃﺒﺮﺳـﻲ دﻳـﺪﻩ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺼﺪاق ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﺎﺑﻪ آﺮام‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﺁﻗﺎي آﺎﺷـﺎﻧﻲ از ﻋﻠﻤـﺎي ﺑـﺰرگ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ‪ .‬اﻳﺸـﺎن در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁﻳـﻪ ﻣـﺬآﻮر از ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﺬآﻮر اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼـﺪاق ﺁن اهـﻞ‬
‫ﺑﺪﻋﺖ و دل ﺑﺎﺧﺘﮕﺎن هﻮا و هـﻮس و ﺻـﺎﺣﺒﺎن ﺁراء‬
‫ــﻦ‬‫ــﻊ ﻋـ‬‫ــﻲ اﻟﻤﺠﻤـ‬ ‫ــﻮل ﻓـ‬ ‫ــﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻴﻘـ‬ ‫ــﻪ هﺴـ‬ ‫ﺑﺎﻃﻠـ‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ هﻢ اهﻞ اﻟﺒﺪع و اﻷهـﻮاء و اﻷراء‬
‫اﻟﺒﺎﻃﻠﻪ ﻣﻦ هﺬﻩ اﻷﻣﻪ((‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد اﻗﻮال و‬
‫ﺁراء ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺁراء و اﻗﻮال را ﺗﺤﺮﻳﻒ آﺮدﻩ ﺑﮕﻮﻳﺪ آـﻪ ﻣﺼـﺪاق‬
‫ﺣﺪﻳﺚ اﺻﺤﺎب ﮔﺮاﻣﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﺁﻧـﺎن‬
‫)ﻋﻠﻤﺎي ﺷـﻴﻌﻪ( آـﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺷـﺎرﻩ اي داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺼﺪاق ﺣﺪﻳﺚ ارﺗﺪاد و ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﺮاﻣـﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻜﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﺎن در ﺑﺴـﻴﺎري ﻣـﻮارد ﺻـﺤﺎﺑﻪ را‬
‫ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ ﻗﺮار دادﻩ اﻧـﺪ )ﺑـﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮ اﻟﺼـﺎﻓﻲ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺁﻗﺎي آﺎﺷﺎﻧﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷـﻮد( و ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﺁﻳﺎت ﻗﺮﺁن را آﻪ ﺑﺎ ﺻـﺤﺎﺑﻪ آـﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧـﺪي‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬رﺑـﻂ دادﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﺑﺠـﺰ هﻤـﻴﻦ ﺁﻳـﻪ‬
‫ْ( ﺧﺪا‬‫ِﻜُﻢ‬
‫ﻳﻤﺎﻧ‬‫ﺪ إ‬
‫ِ َ‬ ‫َْ‬‫ﺑﻌ‬
‫ْ َ‬‫ﺗﻢ‬
‫ُْ‬‫َﺮ‬
‫َﻔ‬‫َآ‬
‫ْ أ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻮهُ‬
‫ُﺟُ ُ‬
‫ْ و‬
‫ﱠت‬‫َد‬
‫َ اﺳْﻮ‬
‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫)اﱠ‬
‫را هﺰاران ﺳﭙﺎس آﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ و ﻣﺴﺘﺪل ﺁﻧﺎن ﺑﺠـﺎي‬
‫ﺳﻮد و ﻧﻔﻊ ﺑﻪ ﺿﺮر ﺁﻧﺎن ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﺤـﺚ‬
‫ﻣﺬآﻮر آﺎﻣﻼ روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺣـﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را در‬
‫ﺑﺮ ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻧـﻪ ﻣﺮﺗـﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫ﻣﺒﺘﺪع و ﻧﻪ ﭘﻴـﺮوان هـﻮا و هـﻮس‪ .‬ﺣﺘـﻲ ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ را در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻢ و ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺸﺪن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﻄﻌﻲ ﮔﺮدد ﺗـﺎ اﻳﻤـﺎن‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ آﻪ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬و ﮔﻤﺮاهـﻲ و ﺿـﻼل‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن آـﻪ راﻩ ﺿـﻼﻟﺖ را اﺧﺘﻴـﺎر آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲ داﻧﻢ ﺁراء و دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺑﺮﺧﻲ‬
‫از ﻋﻠﻤﺎي ﺗﺸﻴﻊ داﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدن ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬از‬

‫‪ .3‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ج ‪ 2‬ص ‪.162‬‬

‫ارﺗﺪاد ‪ 1‬را ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم آـﻨﻢ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ از ارﺗـﺪاد ﻣﻌﺼـﻮم هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ آﻪ ﺑﻪ ﮔﻤـﺎن ﺷـﻴﻌﻪ وﺻـﻲ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را در ﺟﺎهﺎي ﻣﺘﻌﺪد‬
‫در ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘﺐ ﻣﺮﺟﻊ ﺷﻴﻌﻪ اﻇﻬﺎر آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺋﻤﻪ ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدن ﺻﺤﺎﺑﻪ از ارﺗـﺪاد و ﭘـﺎك‬
‫ﺑﻮدن از ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ را در ﻧﻄﻘﻬﺎ و ﺗﺼﺎﻧﻴﻒ ﺧﻮد ذآﺮ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎم ﻣﻌﺼـﻮم ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮﻳﻪ آـﻪ اﺻـﺤﺎب ﻣﺤﻤـﺪ‪ ρ‬را ﺳـﺘﻮدﻩ و در‬
‫ﻧﻤﺎزهﺎ و دﻋﺎهﺎ در ﺣﻖ ﺁﻧﺎن دﻋﺎي رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ ﭼﻮن ﺁﻧﺎن ﺳﻴﺪ ﺧﻠﻖ )ﻣﺤﻤﺪ‪ (ρ‬را در ﻧﺸﺮ و‬
‫ﭘﺨﺶ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺗﺒﻠﻴﻎ رﺳـﺎﻟﺖ و دﻳـﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‪ ،‬ﻳﺎري آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎم ﻣﻌﺼـﻮم ﻧـﺰد‬
‫رواﻓﺾ اﺛﻨﺎ ﻋﺸـﺮي ‪) 2‬زﻳـﻦ اﻟﻌﺎﺑـﺪﻳﻦ( در دﻋـﺎي‬

‫‪ .1‬و ﭘﺎك ﺑﻮدن از ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﮔﺮاﻣﻲ ﺷﻤﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ آﻪ رواﻳﺎﺗﻲ را آﻪ ﺑﻨﺪﻩ از‬
‫آﺘﺎﺑﻬﺎي ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﻢ ﭼﻘﺪر ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻀﺎد و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ هﻴﭻ رواﻳﺘﻲ از اﻣﺎﻣﻲ از اﺋﻤﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﻮد ﻣﮕﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ رواﻳﺎﺗﻲ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﺁن وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻠﻲ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﺬهﺐ رواﻓﺾ ﭼﻪ ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ وﺟﻮد دارد ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻌﺠﺐ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﺪ آﻪ ﺣﺘﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﻋﺘﺮاف آﺮدﻩ اﻧﺪ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻴﺦ ﻃﺎﺋﻔﻪ رواﻓﺾ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻃﻮﺳﻲ در ﻣﻘﺪﻣﻪ آﺘﺎﺑﺶ )ﺗﻬﺬﻳﺐ‬
‫اﻷﺣﻜﺎم( ـ ﻳﻜﻲ از آﺘﺐ ارﺑﻌﻪ ﻣﺬهﺐ اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺳﺖ ـ ص ‪ 45‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))ذاآﺮﻧﻲ ﺑﻌﺾ اﻷﺻﺪﻗﺎء أﻳﺪﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻤﻦ أوﺟﺐ ﺣﻘﻪ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﺑﺄﺣﺎدﻳﺚ أﻳﺪهﻢ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ و رﺣﻢ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﺴﻠﻒ ﻣﻨﻬﻢ و ﻣﺎ وﻗﻊ ﻣﻦ اﻷﺧﺘﻼف و اﻟﺘﺒﺎﻳﻦ و اﻟﻤﻨﺎﻓﺎﻩ و‬
‫اﻟﺘﻀﺎد ﺣﺘﻲ ﻻ ﻳﻜﺎد ﻳﺘﻔﻖ ﺧﺒﺮ إﻻ و ﺑﺈزاﺋﻪ ﻣﺎ ﻳﻀﺎدﻩ‪ ،‬وﻻ ﻳﻌﻠﻢ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫إﻻ وﻓﻲ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻣﺎ ﻳﻨﺎﻓﻴﻪ ﺣﺘﻲ ﺟﻌﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﻮﻧﺎ ‪((. . .‬‬
‫)ﺑﻌﻀﻲ از دوﺳﺘﺎن آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻘﺸﺎن را ﺑﺮ ﻣﺎ واﺟﺐ آﺮدﻩ اﺳﺖ ـ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ و ﺳﻠﻒ ﺁﻧﻬﺎ را رﺣﻤﺖ آﻨﺪ ـ اﺣﺎدﻳﺜﻲ را ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪﻧﺪ و‬
‫اﺧﺘﻼف و ﺗﺒﺎﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﺎت و ﺗﻀﺎد ﻣﻴﺎن ﺁﻧﻬﺎ را ﻳﺎدﺁوري آﺮدﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ آﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ هﺮ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺘﻀﺎد ﺁن وﺟﻮد دارد و ﻣﺎ هﻴﭻ = ﺣﺪﻳﺜﻲ‬
‫ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺁن ﺣﺪﻳﺜﻲ وﺟﻮد دارد آﻪ ﺑﺎ ﺁن‬
‫ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد ﺑﻄﻮري آﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻃﻌﻦ و ﻋﻴﺐ‬
‫در ﻣﺬهﺐ ﻣﺎ و دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﺑﻄﺎل اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺎ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬هﻤﭽﻨﺎن ﺳﻠﻒ و ﺧﻠﻒ ﺷﻤﺎ اﺧﺘﻼف ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﺘﺎن را در ﻓﺮوع ﻋﻴﺐ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد هﺠﻮم ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ ـ هﺪف‬
‫ﺁﻧﻬﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ آﻪ در ﻓﺮوع ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﻋﻴﺒﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲ رود‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺁﻧﻬﺎ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ‬
‫اﺻﻮل اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ـ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﻋﻤﻞ ﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف ﺷﻤﺎ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ و واﺿﺢ ﺗﺮ اﺳﺖ )! ! !(‪ .‬ﺣﺎﻻ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﺗﻮام ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺑﻄﻼن ﺁن‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ‬
‫ﻓﺴﺎد اﺻﻞ اﺳﺖ )! ! ؟( (( ـ ﺗﺮدﻳﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد آﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ را ﺣﻞ آﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﺣﻞ ﺗﻌﺪﻳﻞ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺎﺑﻮدي‬
‫ﻣﺬهﺐ ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ ـ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﮔﺮاﻣﻲ ﺷﻤﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ آﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﻮد‪ . . . :‬ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻐﻔﺮت و ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ ﺑـﺮاي‬
‫ﺁﻧﺎن )اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،(ρ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪،‬‬
‫ﺑﺎﻟﺨﺼﻮص ﻳﺎران و اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را هﻤﺮاهﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺼـﺮت‬
‫و ﻳﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﺤﺎن را دادﻧﺪ‪،‬‬
‫از وي ﺣﺮاﺳﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬در اﻃﺎﻋﺖ از او از هﻤﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﭘﻴﺸﻲ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻋﻮت وي را ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ اﺟﺎﺑـﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻞ رﺳﺎﻟﺖ او را ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬
‫در ﺣﻤﺎﻳــﺖ از دﻳــﻦ او زن و ﻓﺮزﻧــﺪان را رهــﺎ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﺜﺒﻴﺖ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﺒﻮت او ﺑﺎ ﭘـﺪران و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳـﺘﻨﺪ و در ﭘﺎﻳـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮآﺎت وﺟـﻮدي ﺁن ﺣﻀـﺮت در ﺑﺮاﺑـﺮ دﺷـﻤﻨﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوزي ﻧﺎﻳﻞ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻐﻔﺮت آﻦ و ﺧﺸﻨﻮد‬
‫ﺑﺎش از آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ از ﻣﺤﺒـﺖ او ﺑـﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﺑﻮدﻧــﺪ و ﻣﺤﺒــﺖ وي را ﺗﺠــﺎرﺗﻲ ﺳــﻮدﻣﻨﺪ ﻣــﻲ‬
‫داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑـﺎ‬
‫او )ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ (ρ‬ﻣﻮرد هﺠﺮان و ﻓـﺮاق ﻓﺎﻣﻴـﻞ و‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﺁﻧﮕـﺎﻩ آـﻪ در ﺳـﺎﻳﻪ‬
‫ﻗﺮاﺑﺖ او ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮاﺑـﺖ و ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪﻳﻬﺎ‬
‫را رهﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬در ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺁن را‬
‫از ﺗﻮ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن را ﻓﺮاﻣـﻮش ﻧﻜـﻦ‪ .‬از‬
‫رﺿﻮان ﺧﻮد ﺁﻧﺎن را راﺿﻲ ﺑﻪ ﮔﺮدان‪.‬‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ ﭼﻬﺮﻩ واﻗﻌﻲ ﻣﺬهﺐ اﺛﻨﺎﻋﺸﺮي اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻪ ﺧﻮب ﻣﻲ‬
‫َ(‬
‫ُﻮن‬
‫ﱠاﺻ‬
‫ﻟﺨَﺮ‬ ‫ِﻞ‬
‫َ اْ‬ ‫ِﻚَ* ُﻗﺘ‬
‫ُﻓ‬‫ْ أ‬
‫ﻣﻦ‬ ‫ْﻪ‬
‫ُ َ‬ ‫َﻨ‬
‫َﻚُ ﻋ‬
‫ْﻓ‬ ‫ِﻒٍ * ُ‬
‫ﻳﺆ‬ ‫َﻠ‬‫ﻣﺨْﺘ‬ ‫ْل‬
‫ٍ ُ‬ ‫ِﻲ َﻗﻮ‬
‫ﻟﻔ‬ ‫ﻧﻜُﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﱠ‬‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬إ‬
‫)ذارﻳﺎت‪) (8-10 :‬ﺷﻤﺎ ـ هﺮ ﻟﺤﻈﻪ ـ ﺳﺨﻦ و ﮔﻔﺘﺎري دﻳﮕﺮ دارﻳﺪ‪ ،‬آﺴﺎﻧﻲ‬
‫از ﻗﺮﺁن ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ آﻪ ﺁﻧﺮا ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮگ ﺑﺮ دروﻏﮕﻮﻳﺎن(‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﻣﺬهﺐ اهﻞ ﺣﻖ )اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ( هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آﻪ در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدم‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺻﺤﺎﺑﻪ آﺎﻓﺮ هﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‬
‫روزﻩ ﮔﺮﻓﺘﻦ روز ﻋﺎﺷﻮرا از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎهﺎن اﺳﺖ و در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ اﺟﺮ و ﺛﻮاب اﺳﺖ )ﺑﻪ آﺘﺎب وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺣﺮ ﻋﺎﻣﻠﻲ ج ‪7‬‬
‫آﺘﺎب اﻟﺼﻮم ص ‪ 337-339‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ( هﻤﭽﻨﻴﻦ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻗﺮﺁن ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪﻩ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ و ﻳﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮﺁﻧﻲ ﺟﺪﻳﺪ آﺸﻒ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻣﺘﻌﻪ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ و‬
‫ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻓﻘﻂ اﻓﺮاد ﻓﺎﺟﺮ !!! ﻣﺘﻌﻪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ )ﺑﻪ آﺘﺎب‬
‫وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ ج ‪ 14‬آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح ص ‪ 456‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪(.‬‬
‫ﺁﻧﺎن در ﻣﻌﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺗﻮ ﺧﻠﻖ را ﺑﺴﻮي ﺗﻮ‪ ،‬دﻋﻮت‬
‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬هﺠﺮت و ﺗﺮك وﻃﻦ ﺁﻧﺎن را آـﻪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫ﺗﻮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﺁﻧـﺎن از ﮔﺸـﺎدﮔﻲ‬
‫رزق ﺑﺴﻮي ﺗﻨﮕﻲ رزق را ﺗﻘﺪﻳﺮ آـﻦ‪ .‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪،‬‬
‫ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را آﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ از ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧﺪ و ﺁﻧﺎن را آﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﻳﺸـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫دﻋﺎ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را و ﺑﺮادران ﻣﺎ‬
‫را آﻪ در اﻳﻤﺎن از ﻣﺎ ﭘﻴﺸـﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﭘﺎداش را ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎ‪ .‬هﻤـﺎن ﺗـﺎﺑﻌﻴﻨﻲ آـﻪ از‬
‫ﺁﺛﺎر ﻗﺪﻣﻬﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬راﻩ ﺁﻧـﺎن را‬
‫اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻴﺮ ﺁﻧﺎن را اﺧﺘﻴﺎر آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷـﻚ‬
‫و ﺗﺮدﻳﺪ در ﺑﻴﻨﺶ ﺁﻧـﺎن ﺧﻠـﻞ ﻧﻴﺎﻧـﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺷـﻚ و‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ از اداﻣﻪ ﺧـﻂ ﻣﺸـﻲ و ﭘﻴـﺮوي از ﮔﻠﺪﺳـﺘﻪ‬
‫هﺪاﻳﺖ ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را‬
‫ﻳﺎري آﺮدﻩ از راﻩ و دﻳﻦ ﺁﻧﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﺳﻼﻣﺖ دﻳﻦ و اﻳﻤﺎن ﺁﻧﺎن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اداي رﺳﺎﻟﺖ ﺁﻧﺎن را ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪،‬‬
‫ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ از اﻣﺮوز ﺗﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ رﺣﻤﺖ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮ‬
‫ازواج‪ ،‬اوﻻد ﺁﻧﺎن و ﺑﺮ آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ از ﺗـﻮ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬رﺣﻤﺖ ﺑﻔﺮﺳﺖ‪ .‬رﺣﻤﺘﻲ آﻪ ﺁﻧﺎن را‬
‫از ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺗﻮ ﺑﺎز دارد‪ ،‬و در ﮔﺸﺎدﮔﻲ هﺎي ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫ﺗﻮ ﺁﻧﺎن را داﺧﻞ آﻨﺪ و از ﻣﻜﺮ و ﺣﻴﻠـﻪ ﺷـﻴﻄﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺣﻔﺎﻇﺖ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي آﻠﻴﻨﻲ در اﺻﻮل آﺎﻓﻲ آﻪ از آﺘﺐ ﻣﺮﺟﻊ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ را از ﻣﻨﺼﻮر ﺑﻦ ﺣﺎزم ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ :‬از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻦ از ﺗﻮ ﺳـﻮال‬
‫آﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺟﻮاﺑﻲ آﻪ ﺑﻪ دﻳﮕـﺮان ﻣـﻲ‬
‫دهﻲ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﭼﺮا؟ اﺑـﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﻣـﺎ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ زﻳﺎدت و ﻧﻘﺼﺎن ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دهﻴﻢ(( ﻋﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬درﺑﺎرﻩ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮ‪،‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺁﻧﺎن درﺑﺎرﻩ ي ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻳـﺎ‬
‫دروغ؟ اﺑﻮﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﮔﻔﺖ‪ :‬راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪:‬‬
‫ﭘﺲ ﭼﺮا اﺧﺘﻼف آﺮدﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻲ‪ ،‬ﻳﻚ‬
‫ﺷﺨﺺ در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺁﻣﺪ و از وي ﺳﻮال ﻣـﻲ‬
‫آﺮد‪ ،‬ﺟﻮاﺑﻲ ﺑﻪ او دادﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﭘﺎﺳﺨﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﻔﻪ ﺳﺠﺎدﻳﻪ اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ص ‪ 27-28‬اﻳﺮان ﻗﻢ ﻣﻮﺳﺴﻪ‬

‫اﻧﺼﺎرﻳﺎن‪.‬‬
‫او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ آﻪ ﺟﻮاب اول را ﻧﺴـﺦ ﻣـﻲ آـﺮد‪.‬‬
‫ﻟﺬا اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ دﻳﮕـﺮ ﻣﻨﺴـﻮخ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي‪ ،‬اﻣﺎم ﻳﺎزدهﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ )ع( از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧـﻮد‬
‫ﺳﻮاﻻﺗﻲ ﻧﻤﻮد آﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻮاﻟﻬﺎ اﻳﻦ ﺑـﻮد‪ :‬ﺁﻳـﺎ‬
‫از ﻣﻴﺎن ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮ از ﻳـﺎران ﻣـﻦ‬
‫آﺴﻲ را ﺳﺮاغ داري؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اي‬
‫ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻲ آﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤـﺪ‪ ρ‬در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻳﺎران ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ‬
‫ﺁل ﻣﺤﻤﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁل ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺳـﺎﻳﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ 2 .‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔـﺮ ﻳـﻚ ﺷـﺨﺺ از‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺑﺎ اﺻﺤﺎب ﺗﻤـﺎم ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان‬
‫ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻀـﻞ و ﺑﺮﺗـﺮي ﺑـﺎ ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﻣﺤﻤـﺪ‪ρ‬‬
‫‪3‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات ﻋﻠﻤـﺎي ﻓـﺮﻳﻘﻴﻦ و ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﻳﻦ ﺷﻮاهﺪ و ﻗﺮاﺋﻦ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﻣﺮﺗﺪ ﺷـﺪن و ﺑﺮﮔﺸـﺘﻦ ﺑﺴـﻮي آﻔـﺮ ﻣﻌﺼـﻮم‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ آﻪ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﺑﺪﻋﺖ و‬
‫ﺁراء ﺑﺎﻃﻠﻪ ﻣﺤﻔﻮظ هﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﺁﻗـﺎي ﻗﻤـﻲ در‬
‫آﺘﺎﺑﺶ ))اﻟﺨﺼﺎل(( از هﺸـﺎم ﺑـﻦ ﺳـﺎﻟﻢ از اﺑـﻲ‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻟﻢ ﻳﺮﻓﻴﻬﻢ ﻗﺪري وﻻ‬
‫ﻣﺮﺟﺊ وﻻ ﺣﺮوري(( ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻗﺪري‪ ،‬ﻣﺮﺟﺌﻪ و ﺣﺮوري )اهـﻞ اﻟﺒﺪﻋـﻪ و اﻻهـﻮا(‬
‫دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺘﺰﻟـﻲ ﺧـﻮارج و اهـﻞ‬
‫راي ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻴﺰ در ﺁﻧﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺁﻧﺎن ﺷـﺐ و‬
‫روز ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آﻪ‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺎن ﺧﻤﻴﺮ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن را ﻣﻮت‬
‫دهﺪ‪ 4 .‬از اﻳﻦ ﻋﺒﺎرات و از ﺷﻬﺎدت آﺘﺐ ﺷﻴﻌﻴﺎن و‬
‫اﺋﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ آﺎﻣﻼً روﺷﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻲ‬
‫ﮔﺮاﻣﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﺑﺪﻋﺎت ﺳﺎﻟﻢ و ﻣﺤﻔﻮظ هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻤﺎذا ﺑﻌﺪ اﻟﺤﻖ إﻻ اﻟﻀﻼل ﻳﺎ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫آﻠﻴﻨﻲ‪ .‬ج ‪ 1‬ص ‪ 52‬آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬ ‫اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫‪.2‬‬
‫ص ‪ 11‬ﺳﻮرﻩ اﻟﻔﺎﺗﺤﻪ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺁﻳﻪ ‪ 88‬ﺳﻮرﻩ ﺑﻘﺮﻩ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي‬ ‫‪.4‬‬
‫ص )‪ (639-640‬ﺑﺎب ‪.12‬‬ ‫آﺘﺎب اﻟﺨﺼﺎل ﻗﻤﻲ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪ از ﺣﻖ ﺑﺠﺰ ﮔﻤﺮاهﻲ ﭼﻴﺰي دﻳﮕـﺮ‬
‫وﺟﻮد دارد؟!‬

‫‪ -4‬اﺳــﺘﺪﻻل ﺟﻨــﺎب ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ از ﻗــﻮل ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬

‫))اﺻﺤﺎﺑﻲ(( داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻧـﺎن آـﻪ از ﺣـﻮض‬
‫راﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ(( اﺻـﺤﺎب هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑـﻞ ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻧﻴﺴــﺖ‪ .‬زﻳــﺮا ﺑــﺮاي روﺷــﻦ ﺷــﺪن ﻣﺼــﺪاق آﻠﻤــﻪ‬
‫))اﺻﺤﺎﺑﻲ(( آﻪ در ﺁن ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳﺚ واردﻩ در اﻳﻦ ﺑـﺎب ﺟﻤـﻊ آـﺮدﻩ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺼـﺪاق و ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫اﺻﻼً اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ آﻠﻤـﻪ ))ﺻـﺤﺒﺖ(( اﺳـﻢ‬
‫ﺟﻨﺲ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮع و ﻟﻐـﺖ ﻣـﺮز ﻣﺸﺨﺼـﻲ ﺑـﺮاي ﺁن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻋﺮف درﺑﺎرﻩ ﺁن ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺻﺤﺒﺖ را در ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻧﻨﻤـﻮدﻩ‬
‫و ﻣﻘﺪار ﺁن را ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺣﻜـﻢ را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﺁن ﻣﻌﻠﻖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ و ﻣﻄﻠﻖ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﺠﺰ روﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ))دﻳﺪن(( ﻧﺪارد‪ .‬و‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ و آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫را آﻪ ﺑﻌﺪ از وي ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ را روﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺟﺎي ﺗﺮدﻳﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺼﺪاق ))اﺻﺤﺎﺑﻲ(( در ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﺬآﻮر ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ و ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎم اﺣﻤـﺪ و‬
‫ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ از ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺮﻓـﻮع اﺑـﻲ ﺑﻜـﺮﻩ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬ﻟﻴﺮدن ﻋﻠﻲ اﻟﺤﻮض رﺟﺎل ﻣﻤﻦ‬
‫ﺻﺤﺒﻨﻲ ورﺁﻧﻲ‪ 1 .‬ﺑﺮ ﺣﻮض آﻮﺛﺮ آﺴﺎﻧﻲ ﻧﺰد ﻣـﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺁﻳﻨﺪ آﻪ ﻣﻦ ﺁﻧـﺎن را دﻳـﺪﻩ ام و در ﻣﺠﻠـﺲ ﻣـﻦ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻴﻐﻪ ﺗﺼﻐﻴﺮ ‪ 2‬ﻳﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺗﺤﻘﻴـﺮ‬
‫ﺁﻧﺎن دارد و رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺻﺤﺎب ﺧﻮدش را ﺗﺤﻘﻴـﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ در ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت‪ ،‬آﻠﻤـﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪)) ،‬ﻣﻦ اﻣﺘـﻲ((‪)) ،‬رﺟـﺎل‬
‫ﻣﻨﻜﻢ(( و ))زﻣﺮﻩ((‪ .‬اﻳـﻦ واژﻩ هـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ در‬
‫رواﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﺻـﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻓﻘﻂ از ﻳﻚ ﻧﻘﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﺻﻮل اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫واژﻩ هﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ دﻟﻴﻠـﻲ ﺑـﺮ ﻣـﺬﻣﺖ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬

‫‪ .2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 11‬ص ‪393.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ﺑﺮﻗﻢ )‪ (2304‬ج‪ 15‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺮﻗﺎق رﻗﻢ )‪.(6211‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻇﺎهﺮ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﺳﺘﺪﻻل از اﻳﻦ‬
‫ﻟﻔﻆ ﺑﺮ ﻣﺬﻣﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﻴـﺰي ﺟـﺰ ﺧـﺰﻋﺒﻼت و ﻳـﺎوﻩ‬
‫ﮔﻮﻳﻲ هﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻤﻲ ﺁﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻧﺎن را ﻣـﻲ ﺷﻨﺎﺳـﺪ‪،‬‬

‫اﺻﻼً دﻻﻟﺘﻲ ﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدن ﺁﻧـﺎن ﻧـﺪارد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﺨﺺ ﺁﻧﺎن را ﺑﺸﻨﺎﺳـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺁﺛﺎر‪ ،‬ﻋﻼﺋـﻢ‬
‫و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ آﻪ در ﺁﻧﺎن دﻳﺪﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺴﻠﻢ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣﺮوي اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫اﻣﺖ ﻣﻦ ﻧﺰد ﻣﻦ در آﻨﺎر ﺣﻮض آﻮﺛﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺷﺘﺮ آﻪ ﺷـﺘﺮان ﺑﻴﮕﺎﻧـﻪ را از ﮔﻠـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ راﻧـﺪ و دور ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻴﻬﺎ را دور‬
‫ﺧﻮاهﻢ آﺮد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض آﺮدﻧﺪ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا‪ρ‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺎ را ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺳـﻴﺪ؟ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺁري‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻋﻼﺋﻢ و ﺁﺛﺎر ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ در‬
‫اﺛﺮ وﺿﻮء‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪي و درﺧﺸﻨﺪﮔﻲ ﺑـﻪ ﺧﺼـﻮص هﻤـﺮاﻩ‬
‫ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ و در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻧﺰد ﻣـﻦ ﺧﻮاهﻴـﺪ‬
‫ﺁﻣﺪ ‪ . . .‬اﻟﺦ از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد آـﻪ‬
‫اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ و ﻧﻔﺎق ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺁﺛﺎر و ﻋﻼﻳﻢ درﺧﺸﻨﺪﮔﻲ‬
‫وﺿﻮء ﺣﺸﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷـﺪ‪ .‬آﻠﻤـﻪ ))ﻣـﻨﻜﻢ(( آـﻪ در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺴﻠﻢ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻴﻢ در ﺁن ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺷﺎرﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺁﺛﺎر و ﻋﻼﺋـﻢ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺣﺸﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ در ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫))ﭘﻞ ﺻﺮاط(( ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪)) .‬و ﺗﺒﻘـﻲ هـﺬﻩ اﻷﻣـﻪ‬
‫وﻓﻴﻬﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﻮهﺎ(( ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧـﺪ‬
‫و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ دال‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ و اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ هﻤﺮاﻩ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻮﻣﻨﺎن و ﻋﻼﻳﻢ و ﺁﺛﺎر ﺁﻧﺎن ﺣﺸﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺎق ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳـﻦ هﻤـﻪ ﺗﻮﺿـﻴﺤﺎت و اﻇﻬـﺎرات ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺣﻤﻞ اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺑﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر آﻪ در راس ﺁﻧﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﻀﺮت زﺑﻴـﺮ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻃﻠﺤـﻪ‪ ،‬و ﺣﻀـﺮت ﻣﻌﺎوﻳـﻪ رﺿـﻮان ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠـﻴﻬﻢ‬
‫اﺟﻤﻌﻴﻦ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از اﺻـﺤﺎب ﺧـﻮد‬
‫اﻇﻬﺎر رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ از ﺁﻧﺎن دﻓﺎع آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬ﺧﻴـﺮ اﻟﻨـﺎس ﻗﺮﻧـﻲ ﺛـﻢ اﻟـﺬﻳﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻳﻠﻮﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺛﻢ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻠﻮﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺛﻢ اﻟﺬﻳﻦ ﻳﻠﻮﻧﻬﻢ((‬
‫)ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺮدم ﻗﺮن ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ ﺳـﭙﺲ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻬـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺁﻳﻨﺪ‪ (.‬در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻬﺘﺮي ﺑـﺮاي دوران ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻲ ﺑﺮدﻩ و او از‬
‫ﭘﺪرش ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫ﺳﺮ را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ آﺮدﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺳﺘﺎرﻩ‬
‫هﺎ اﻣﺎﻧﺖ دار و ﻣﺤﺎﻓﻆ ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬هﺮﮔـﺎﻩ‬
‫ﺳﺘﺎرﻩ هﺎ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣـﻮرد ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬
‫ﺟﺪي ﻗﺮار ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻦ اﻣﺎﻧﺖ دار و ﻣﺤﺎﻓﻆ‬
‫اﺻﺤﺎب ﺧﻮد هﺴﺘﻢ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﻦ ﺑﺮوم اﺻﺤﺎب ﻣﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪي ﻗﺮار ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و اﺻﺤﺎب ﻣﻦ ﻣﺤﺎﻓﻆ‬
‫اﻣﺖ ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﺁﻧﺎن ﺑﺮوﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺖ ﻣﻦ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺟﺪي ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓـﺖ(( ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺪﻋﺘﻬﺎ‪،‬‬
‫ﻓﺘﻨﻪ هﺎ و ﺁﻓﺘﻬﺎي دﻳﻨﻲ ﺑﺮوز ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪ .‬ﻗـﺮن‬
‫ﺷﻴﻄﺎن ﻇﺎهﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬روﻣﻴﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻏﻠﺒـﻪ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد ﻣﻜﻪ و ﻣﺪﻳﻨﻪ هﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ از ﻣﻌﺠﺰﻩ هﺎي ﺁن ﺣﻀـﺮت‪ ρ‬اﺳـﺖ‪ 2 .‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺻـﺤﺎب ﺧـﻮد را ﺑﺸـﺎرت ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻣﺮوي اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺪ و اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ ﺑﻦ ﺟﺮاح در ﺑﻬﺸﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ 3 .‬اﻣﺎم‬
‫اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ ﺧﻮد ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺮﻓﻮﻋﻲ را از ﺟﺎﺑﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻟﻦ ﻳﺪﺧﻞ اﻟﻨﺎر رﺟﻞ‬
‫ً و اﻟﺤﺪﻳﺒﻴﻪ(( ‪ 4‬آﺴﻲ آﻪ در ﻏﺰوﻩ ﺑـﺪر‬‫ﺷﻬﺪ ﺑﺪرا‬
‫و ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ دوزخ ﻧﺨﻮاهـﺪ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از دﻧﻴﺎ رﺣﻠﺖ آﺮد در ﺣﺎﻟﻲ آـﻪ از‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ رﻗﻢ )‪ (3451‬رواﻳﺖ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ‬

‫ﻣﺴﻌﻮد‪.‬‬
‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﻤﺎرﻩ )‪ ،(2531‬و ﺷﺮح اﻣﺎم ﻧﻮوي‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺑﺎب ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف رﻗﻢ )‪ (3747‬ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺗﺮﻣﺬي رﻗﻢ )‪.(2946‬‬
‫‪ .3‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ج‪ 5‬ص )‪ (213‬رﻗﻢ )‪ (15262‬و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﺤﻴﺤﻪ ج ‪ 5‬رﻗﻢ )‪.(2160‬‬
‫اﺻﺤﺎب و ﻳﺎراﻧﺶ ﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮد‪ 1 .‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ دﻻﻳـﻞ و‬
‫ﺷﻮاهﺪ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺣﺘـﻲ ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻔﺮ از اﻧﺼﺎر و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﻋﺒــﺪاﻟﻘﺎدر ﺑﻐــﺪادي در آﺘــﺎب ))اﻟﻔــﺮق ﺑــﻴﻦ‬
‫اﻟﻔﺮق(( ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎم اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺗﻔﺎق دارﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺒﺎﻳﻞ‪ ،‬آﻨـﺪﻩ‪ ،‬ﺣﻨﻴﻔـﻪ‪ ،‬ﻓـﺰارﻩ‪،‬‬
‫ﺑﻨﻲ اﺳﺪ و ﺑﻨﻲ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ واﻳﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از اﻧﺼﺎر و‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﻗﺒﻞ از ﻓـﺘﺢ ﻣﻜـﻪ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻬـﺎﺟﺮ در‬
‫اﺻﻄﻼح ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﻗﺒـﻞ از‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺪﻳﻨﻪ هﺠﺮت آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻓﻀﻞ‬
‫و ﻟﻄﻒ اﻟﻬﻲ هﻤﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﺑﺮ دﻳﻦ راﺳـﺖ‬
‫و ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ‪ 2 .‬ﺑﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اآﺜـﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ ﻣﮕـﺮ ﻣﻘـﺪار‬
‫اﻧﺪآﻲ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺻﺤﺖ دارد و ﭼﻪ ﺗـﻮﺟﻴﻬﻲ ﺑـﺮاي ﺁن‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ؟ اآﻨﻮن از ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ رﺳﻮل‪ ρ‬ﺳﺨﻦ ﻣﺘﻀﺎد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺧـﻮدش‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻮ در ﺑﻬﺸﺖ هﺴﺘﻲ‪ ،‬او را وﻋـﺪﻩ ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫ﻣﻲ دهﺪ و ﺑﻌﺪ او را ﺟﺰء آﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ آـﻪ از‬
‫ﺣﻮض راﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟! ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻃﻌﻦ و ﻋﻴﺒﺠـﻮﻳﻲ‬
‫ﺻﺮﻳﺢ در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻴﺴـﺖ؟ )ﻓـﺪاﻩ اﺑـﻲ واﻣـﻲ‬
‫ً رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آـﻪ اﺻـﺤﺎب‬ ‫وﻧﻔﺴﻲ(‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫او ﺑﻌﺪ از وي ﻣﺮﺗﺪ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ از ﺣﻀﺮت اﺑﻲ اﻟﺪرداء رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ‪:‬‬
‫ـﺪا‪ ،ρ‬از‬‫ـﻮل ﺧـ‬
‫ـﺪ‪ :‬اي رﺳـ‬‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬‫ـﺪرداء ﻣـ‬‫ـﻲ اﻟـ‬‫اﺑـ‬
‫ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑﺨــﻮاﻩ ﺗــﺎ ﻣــﺮا از ﺁﻧــﺎن )ﻣﺮﺗــﺪان‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن‪ ،‬اهـﻞ ﺑـﺪﻋﺖ( ﻧﮕﺮداﻧـﺪ‪ .‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ از ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ‪ 3 .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺜﻲ‬
‫را آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻒ ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳـﺖ و در ﺁن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد ))ﺑﻴﻨﻤﺎ أﻧﺎ ﻗﺎﺋﻢ(( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻦ‬
‫اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﻮدم و ﺻﺤﻴﺢ ﺁن ))ﺑﻴﻨﻤﺎ أﻧـﺎ ﻧـﺎﺋﻢ((‬
‫)در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﻦ ﺧﻮاب ﺑﻮدم(‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻـﻠﺶ‬

‫‪ .4‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ـ ﻗﺼﻪ ﺑﻴﻌﺖ و اﺗﻔﺎق ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‬

‫رﻗﻢ )‪.(3497‬‬
‫‪ .5‬اﻟﻔﺮق ﺑﻴﻦ اﻟﻔﺮق ـ )‪.(318-319‬‬
‫‪ .6‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 11‬ص )‪.(393‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ در ﻗﻴﺎﻣـﺖ‬
‫ﺑﺮاي اﺻﺤﺎﺑﺶ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪ ،‬در دﻧﻴﺎ در ﻋـﺎﻟﻢ‬
‫ﺧﻮاب و روﻳﺎ ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ً ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬‫آﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﺣﺘﻤﺎ‬
‫اﻳﻦ را ﻣﺘﺬآﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ هﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮد آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ﺣﺎل و اﺣـﻮال اﺻـﺤﺎﺑﺶ‬
‫ﺑﻲ ﺧﺒﺮ ﺑﻮد؟! ﺑﺎور ﻧﻤﻲ آﻨﻢ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺗﺼﻮري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻏﻴﺮ از ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هـﺪاﻳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ(‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در ﺣـﻖ‬
‫آﺴــﻲ آــﻪ از دﻳــﺪﮔﺎﻩ او ﺑﺰرﮔﺘــﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺒــﻮﺑﺘﺮ و‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،τ‬هﺮﮔـﺰ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪)) :‬اﻧﺖ ﻋﺘﻴﻖ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻦ اﻟﻨﺎر(( ‪ 1‬ﺗـﻮ ﺁزاد ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ هﺴﺘﻲ از دوزخ‪ .‬و درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻧﻤﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﺪم‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﺠﻠﻠـﻲ‬
‫را آﻪ از ﻃﻼ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬دﻳـﺪم‪ .‬ﭘﺮﺳـﻴﺪم‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﭼـﻪ آﺴـﻲ اﺳـﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺟﻮان ﻗﺮﻳﺸﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻤـﺎن آـﺮدم‪ .‬ﺁن‬
‫ﺟﻮان ﻗﺮﻳﺸﻲ ﻣﻦ هﺴﺘﻢ‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺁن ﺟـﻮان ﻗﺮﻳﺸـﻲ‬
‫ﭼﻪ ﻧﺎم دارد؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ 2 .‬و درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻤـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻋﺜﻤـﺎن ﻓـﻲ‬
‫اﻟﺠﻨﻪ(( ﻋﺜﻤﺎن در ﺑﻬﺸﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ آـﻪ راوي ﺣـﺪﻳﺚ ))اﻧﻘـﻼب((‬
‫)ﺣﺪﻳﺚ ارﺗﺪاد( آﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﺟﻠﻴـﻞ اﻟﻘـﺪر‪ ،‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ τ‬اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﺪﻳﺚ را‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺧﻮدش را از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺮﺗﺪان آﻪ‬
‫از ﺣﻮض راﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ! ! و هﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ هﺸﺘﺎد ﺻﺤﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ آﻪ در رواﻳﺖ ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﺎ‬
‫او ﺷﺮﻳﻚ هﺴﺘﻨﺪ ﺁﻳـﺎ ﺧﻮدﺷـﺎن ﺟـﺰو ﻣﺮﺗـﺪان ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ؟!!‪.‬‬

‫‪ -6‬اﮔﺮ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤـﻲ‬

‫آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ وي ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸـﺨﺺ آﻨـﺪ آـﺪام ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﻤﻮل ﺣﺪﻳﺚ ارﺗﺪاد هﺴـﺘﻨﺪ؟ اﮔـﺮ ﺟـﻮاب ﻣﺸﺨﺼـﻲ‬
‫دادﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻻزم اﺳﺖ آﻪ ارﺗﺪاد ﺷـﺎﻣﻞ‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي )‪ (3679‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2905‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ رﻗﻢ ‪ 3688‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي رﻗﻢ )‪ (3911‬و‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺁن در ﺑﺨﺎري ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3476‬‬
‫ﺣﺎل ﺻﺤﺎﺑﻪ اي ﺑﺸﻮد آﻪ از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷـﻴﻌﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫اﺧﻴﺎر و ﻣﻨﺘﺨﺐ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر ﺑـﺪون‬
‫ﺷﻚ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺣﺴـﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻤـﺎر‬
‫ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ‪ ،‬اﺑﻮذر ﻏﻔﺎري‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ‪ ،‬ﻣﻘـﺪاد‪،‬‬
‫ﺧﺬﻳﻤﻪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ و اﺑﻲ ﺑﻦ آﻌﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﺳﺘﺜﻨﺎء‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻘﺪور ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ دﻟﻴﻠـﻲ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﻮد داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺣﺎدﻳﺜﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد آﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ را ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ .‬و اهـﻞ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻮدن ﺁﻧﺎن را اﺛﺒﺎت ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻢ‬
‫دهﻬﺎ دﻟﻴﻞ از آﺘﺎب و ﺳﻨﺖ وﺟﻮد دارد ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺁن ﻋﺪﻩ از ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻪ ﺗﻮ ﺁﻧﺎن را از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺪان و راﻧﺪﻩ ﺷﺪﮔﺎن از ﺣﻮض آﻮﺛﺮ ﻣـﻲ داﻧـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﻪﻠﻟﺍ هﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن رﺿﺎﻳﺖ ﺧـﻮد‬
‫را از ﺁﻧﺎن اﻋﻼم داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن ﻣـﻮﻣﻨﻴﻦ واﻗﻌـﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و از دﻻﻳﻞ ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن ﺁﻧـﺎن ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪)) .‬ﻓﻤﺎ هﻮ ﺟﻮاﺑﻚ ﻓﻬﻮ ﺟﻮاﺑﻨﺎ(( ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫ً ﺟﻮاب ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬اي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﺟﻮاب ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻴﻨﺎ‬
‫هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ!؟‬

‫‪ -7‬درﺑﺎرﻩ ي اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﻳﺚ ))إﻧﻚ ﻻ ﺗـﺪري ﻣـﺎ‬

‫اﺣﺪﺛﻮا ﺑﻌﺪك(( )ﺗﻮ ﻧﻤﻲ داﻧﻲ آﻪ ﺁﻧـﺎن ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺗﻮ در دﻳﻦ ﭼﻪ ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ اﻳﺠﺎد آﺮدﻧﺪ( ـ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض‬
‫ﺷﻮد آﻪ‪ :‬اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎت اﺳـﺖ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫آﺮام ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬دﻳـﻦ را ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧــﺪ و هــﻴﭻ ﮔﻮﻧــﻪ ﺑــﺪﻋﺘﻲ در دﻳــﻦ اﺿــﺎﻓﻪ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺪﻳﻖ ﺣﺴـﻦ ﻗﻨـﻮﺟﻲ ﺑﺨـﺎري در‬
‫آﺘﺎب ﺧﻮد ))اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺨﺎﻟﺺ(( ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﺷﺨﺺ راﻓﻀﻲ از ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺳﻨﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻣـﺎ ﺗﻘـﻮل‬
‫ﺣﻖ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ؟ ﻧﻈﺮ ﺗﻮ درﺑﺎرﻩ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﭼﻴﺴـﺖ؟ ﺁن‬
‫ﻣﺮد ﺳﻨﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬اﻗﻮال ﻓﻴﻬﻢ ﻣﺎ ﻗﺎل ﻪﻠﻟﺍ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻲ‬
‫آﺘﺎﺑﻪ(( ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ درﺑـﺎرﻩ ي ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬هﻤـﺎن‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ُـﻮا‬
‫َﺿ‬‫َر‬
‫ْ و‬
‫ﻬﻢ‬ ‫َـﻨ‬
‫ُْ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺁن ﻣﺮد ﺳﻨﻲ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )رﺿُ‬
‫ِﻲﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫َ َ‬
‫ُ( ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﺸﻨﻮد اﺳـﺖ و‬ ‫ْﻪ‬
‫َﻨ‬‫ﻋ‬
‫ﺁﻧﺎن از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺸـﻨﻮد هﺴـﺘﻨﺪ ـ راﻓﻀـﻲ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫))إﻧﻬﻢ ﺑﺪﻟﻮا ﺑﻌﺪ اﻟﻨﺒﻲ‪ ((ρ‬ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻧﺎن ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬دﻳﻦ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ‪ .‬ﺳﻨﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪)) :‬وﻣﺎ ﺑﺪﻟﻮا ﺗﺒﺪﻳﻼً((‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺁﻧـﺎن‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ در دﻳﻦ ﻧﻴﺎوردﻧﺪ و ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺪاﻳﻲ را ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ آـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺧﺒﺮ ﺑﺪهﺪ و ﻧﺪاﻧﺪ آﻪ ﺑﻌﺪهﺎ ﭼﻪ ﺗﺤـﻮﻟﻲ‬
‫در ﺁن ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ 1 .‬اﮔﺮ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ( ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻣﻮر زﻳﺎدي در دﻳـﻦ‬
‫اﻳﺠﺎد آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ رد وﻻﻳﺖ اهﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،‬و ﺗﺤﺮﻳﻒ‬
‫ﻗﺮﺁن‪ ،‬و ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬إن ﺷﺎء ﻪﻠﻟﺍ در ﺻﻔﺤﺎت ﺁﻳﻨـﺪﻩ اﻳـﻦ‬
‫آﺘﺎب اﻳﻦ ادﻋﺎهﺎ را ﺑﻄﻮر ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺟﻮاب ﺧـﻮاهﻴﻢ‬
‫داد‪.‬‬

‫‪ -8‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ))اآﺜﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺘﻐﻴـﺮ‬

‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﺒﺪﻳﻞ آﺮدﻧﺪ ﺣﺘـﻲ ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻪ آﻔـﺮ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪآﻲ آﻪ ﺑﻪ ))هﻤﻞ اﻟﻨﻌﻢ((‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺘﺮهﺎي ﺳﺮﮔﺮدان ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ(( اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي‬
‫او دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻟـﺖ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ در ﺗـﺎرﻳﻜﻲ ﺷـﺐ‬
‫هﻴﺰم ﺟﻤﻊ ﻣﻲ آﻨﺪ )ﺣﺎﻃﺐ ﻟﻴﻞ( هﺮ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن ﺑﺎﻃﻞ او ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬را در ﺑـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺁن را ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ او ﺑﺎﻳـﺪ ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﺷﻮد آﻪ ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ))هﻤﻞ اﻟﻨﻌﻢ(( آﺴﺎﻧﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺣـﻮض ﻧﺰدﻳـﻚ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و ﻗﺼـﺪ ﺁب‬
‫ﺧﻮردن ﻣﻲ آﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺟﻠﻮي ﺁﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻪ آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺮاي ﺁب ﺧﻮردن از دﺳﺖ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬وارد ﺣﻮض ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت آﻠﻤﻪ‬
‫))رهﻂ(( ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ τ‬ﻣـﺮوي‬
‫اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻳـﺮد ﻋﻠـﻲ ﻳـﻮم‬
‫اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ رهﻂ ﻣﻦ اﺻـﺤﺎﺑﻲ ‪ . . .‬اﻟـﺦ ﻳﻌﻨـﻲ روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﺮوهﻲ از اﺻﺤﺎب ﻣﻦ ﻧـﺰد ﻣـﻦ ﻣـﻲ ﺁﻳﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﺎن از ورود ﺑﻪ ﺣﻮض ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣـﻦ‬
‫ﺧﻮاهﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﺁﻧﺎن اﺻﺤﺎب ﻣـﻦ هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﻧﻤﻲ داﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﺁﻧـﺎن ﭼـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﻣﺮﺗﺪ ﺷـﺪﻩ ﺑﺴـﻮي آﻔـﺮ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ))رهﻂ(( هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ هﻤﮕـﺎن ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ‪،‬‬

‫‪ .1‬اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺨﺎﻟﺺ ج ‪ 3‬ص ‪.382‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﻣﻊ اﻟﻔﺘﺢ ﺟﻠﺪ ‪ 11‬ص ‪.483‬‬
 ‫آﻤﺘﺮ از دﻩ ﻧﻔﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ 1 .‬اﻣﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺣﺘﻤﺎ‬
‫ً از‬
‫ﺣﻮض ﺁب ﻣﻲ ﻧﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﮔﻔﺘﻪ ي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ اآﺜـﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺳـﻄﺤﻲ ﻧﮕـﺮي و‬
‫آﻮﺗﺎﻩ ﻓﻜﺮي او دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد را ﺑـﻪ او‬
‫ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -9‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺻﺤﺒﺘﻬﺎي ﺧﻮد دﭼﺎر ﺗﻨـﺎﻗﺾ و‬

‫ﺗﻀﺎد ﺷﺮم ﺁوري ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻻ ﻳﻤﻜﻦ‬
‫ﺑﺎي ﺣﺎل ﺣﻤﻞ اﻷﺣﺎدﻳﺚ ﻋﻠﻲ اﻟﻘﺴﻢ اﻟﺜﺎﻟـﺚ و هـﻢ‬
‫اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻮن ﻷن اﻟﻨﺺ ﻳﻘﻮل‪ :‬ﻓﺎﻗﻮل اﺻﺤﺎﺑﻲ‪((.‬‬
‫در هﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ‬
‫دﺳﺘﻪ ﺳﻮم آﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ هﺴـﺘﻨﺪ ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﻮد ﻧﺺ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻧـﺎن اﺻـﺤﺎب ﻣـﻦ‬
‫)رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ (ρ‬هﺴﺘﻨﺪ‪!!.‬؟ ﺳﺒﺤﺎن رﺑـﻲ إن هـﺬا ﻟﺸـﺊ‬
‫ﻋﺠﺎب((‪ .‬ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺮت زا و ﺷﮕﻔﺖ ﺁوري اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺁﻳﺎ ﺧﻮد او‬
‫ـﺎ‬
‫ـﺮﻳﻦ ﺁﻧﻬـ‬‫ـﻪ ﺁﺧـ‬ ‫ـﻪ‪ 3‬دﺳـ‬
‫ـﺘﻪ آـ‬ ‫ـﻪ ﺳـ‬
‫ـﺤﺎب( را ﺑـ‬‫)اﺻـ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻧﻜـﺮدﻩ ﺑـﻮد؟ و اﻳﻨﺠـﺎ‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺁن ﺷﺪﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در هﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‬
‫را ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ اﺣﺎدﻳـﺚ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻧﻤـﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻧﺺ درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬اﺻـﺤﺎﺑﻲ((؟؟!‬
‫از اﻳﻦ ﻣﺮدك )هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ( ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬آـﻪ‬
‫آﺪام ﺷﻖ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و آﺪام ﻣﻮﺿﻮع را اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻳـﻚ ﻧـﻮع و ﮔـﺮوﻩ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻮل ﺧـﻮدش را ﻧﻔـﻲ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﮔﺮوهﻲ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺘﺎﺑﺶ از اول ﺗـﺎ ﺁﺧـﺮ ﺑﺎﻳـﺪ ﻋﺎﻃـﻞ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا ﺧﻮد او ﺑﺼﻮرت روﺷﻦ و واﺿﺢ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ از ﮔـﺮوﻩ ﺻـﺤﺎﺑﻪ هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨــﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜــﻪ ﺁﻗــﺎي ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ را از ﻣﻌﻀــﻞ و‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎري ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎورم‪ ،‬ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻢ‪ :‬هـﻴﭻ ﺷـﻚ و‬
‫ﺗﺮدﻳﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ آﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‬
‫ﺗﺤﺖ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان و ﺷﺮاﻳﻂ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ وﻟـﻲ‬
‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻧـﺎن و ﻣﺮﺗـﺪﻳﻦ را در‬
‫ﺑﻌﻀﻲ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻪ آﻠﻤـﻪ ))اﺻـﻴﺤﺎب(( ﻳـﺎد آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ ﺑﻪ آﻠﻤﻪ ))ﻣﻦ ﺻﺎﺣﺒﻨﻲ(( ﻳﻌﻨﻲ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ‬

‫‪ .3‬ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺼﺤﺎح ص )‪.(109‬‬

‫در ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ و ﺁﻧـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﺤﻔﻞ و ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ‬
‫ـﻴﺤﺎﺑﻲ((‬ ‫ـﺪ‪ .‬و ))اﺻـ‬‫ـﺪﻩ اﻧـ‬
‫ـﺎ دﻳـ‬
‫و او را در دﻧﻴـ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ آﻮﭼﻚ و ﺣﻘﻴﺮ ﺟﻠﻮﻩ دادن ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻌﻈﻴﻢ ـ ﭼـﻮن ﺑـﺮاي اﺻـﺤﺎﺑﺶ از‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر آﻪ رواﻳﺎﺗﺶ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺗﺠﻠﻴـﻞ‪،‬‬
‫ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺁﻧﺎن دارد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ آﻠﻤﻪ ي ﺗﺤﻘﻴﺮي‬
‫را ﺑﻜﺎر ﻧﺒﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺮض آﻨﻢ آـﻪ‪ :‬ﺟﻨـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ )هـﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ( ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳـﻚ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻣﺸـﺨﺺ آـﻪ‬
‫ﻣﻔﺎد ﺁن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻏﻠﺐ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﺴﻮي آﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي وي‬
‫آﻪ اﻏﻠﺐ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷـﺪﻩ ﺑﺴـﻮي آﻔـﺮ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ‬
‫اﻧــﺪ‪ ،‬ﭼــﻪ ﻧﺘﻴﺠــﻪ اي دارد؟! ﺣﺎﺻــﻞ اﻳــﻦ ﺳــﻌﻲ‬
‫ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم او اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ‪:‬‬
‫دﻳﻨﻲ آﻪ ﻣﺎ از ﭼﻬﺎردﻩ ﻗﺮن ﭘﻴﺶ ﺑﺮ ﺁن ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺮﺁﻧﻲ را آﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬ﺳﻨﺘﻲ آﻪ‬
‫از ﺁن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﺎز )ﺳﺘﻮن دﻳﻦ( آـﻪ ﺁن‬
‫را ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲ دارﻳﻢ و ﺑﻄﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻋﺒﺎدﺗﻲ آﻪ ﺁن‬
‫ـﻞ‬ ‫ـﻪ ﺑﺎﻃـ‬
‫ـﻪ و هﻤـ‬
‫ـﻴﻢ ‪ . . .‬هﻤـ‬‫ـﻲ دهـ‬
‫ـﺎم ﻣـ‬‫را اﻧﺠـ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮﺗﺪﻳﻦ و ﻏﻴـﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ؟! و اﻳﻦ ﻗﻮل ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ از‬
‫ﺁن دارد آﻪ اﻳﻦ ﮔـﺮوﻩ ﻣﺮﺗـﺪ‪) ،‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻣﻌﺎذ ﻪﻠﻟﺍ( آﻪ ﺗﺎ ﺧﺎور دور آﺸﻮرهﺎ را ﻓﺘﺢ آﺮدﻧـﺪ‬
‫و ﺑﻼد ﻣﻐﺮب را ﺗﺤﺖ ﺗﺼﺮف ﺧﻮد در ﺁوردﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ـﺎدت‬ ‫ـﺮاي ﻋﺒـ‬
‫ـﺮدم ﺑـ‬
‫ـﺮدن ﻣـ‬‫ـﺎدﻩ آـ‬
‫ـﺎﻃﺮ ﺁﻣـ‬
‫ـﻪ ﺑﺨـ‬‫هﻤـ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻤﻼ ﻣﺮدم را در ردﻳﻒ ﻣﺮﺗﺪان ﻗﺮار‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ!!؟ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻘﻴـﺪﻩ اش ﮔـﻮﻳﻲ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺪا ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬اي ﻣﺮدم ﺷﺎم‪ ،‬اي ﻣﺮدم ﻣﺼـﺮ‪،‬‬
‫اي ﻣﺮدم اﻋﺮاب ﺁﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬اي ﻣﺮدم ﻋﺮاق‪ ،‬اي ﻣﺮدم‬
‫ﺟﺰﻳﺮﻩ‪ ،‬واي ﻣﺮدم ﻣﺎ وراء اﻟﻨﻬـﺮ‪ ،‬هﻤـﻪ ي ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﺮﺗﺪ و اهـﻞ دوزخ هﺴـﺘﻴﺪ! ! ! ﺧﻮﺷـﺎ ﺑـﻪ ﺣـﺎل‬
‫ﺟﺎهﻼن اﻣﺎﻣﻴﻪ‪.‬‬
‫))رد اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻨﺎﻓﺲ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮاي‬
‫دﻧﻴﺎ((‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﻮاﻟﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪)) :‬ﻗـﺎل رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬أﻧﺎ ﻓﺮط ﻟﻜﻢ و أﻧﺎ ﺷـﻬﻴﺪ ﻋﻠـﻴﻜﻢ و إﻧـﻲ وﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻷﻧﻈﺮ ﺣﻮﺿﻲ اﻵن وإﻧﻲ اﻋﻄﻴﺖ ﻣﻔﺎﺗﻴﺢ ﺧـﺰاﻳﻦ اﻷرض‬
‫وإﻧﻲ وﻪﻠﻟﺍ ﻣﺎ اﺧﺎف ﻋﻠﻴﻜﻢ ان ﺗﺸﺮآﻮا ﺑﻌـﺪي وﻟﻜـﻦ‬
‫اﺧﺎف ﻋﻠﻴﻜﻢ ان ﺗﻨﺎﻓﺴﻮا ﻓﻴﻬﺎ(( ﺻﺪق رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ )ﻣﻦ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﻣﻲ روم و ﻣﻦ ﺷﺎهﺪ و ﮔﻮاﻩ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل‬
‫ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻢ و ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﻣﻦ هﻢ اآﻨﻮن ﺑـﻪ ﺣﻮﺿـﻢ‬
‫ﻣﻲ ﻧﮕﺮم و هﻤﺎﻧﺎ ذﺧﺎﻳﺮ زﻣﻴﻦ )ﻳﺎ آﻠﻴﺪهﺎي زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﺪﻩ و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴﻢ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﺮﺳﻢ آﻪ ﭘﺲ از ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺮك ﺷﻮﻳﺪ وﻟﻲ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻢ آـﻪ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ دﻧﻴﺎ رﻗﺎﺑـﺖ آﻨﻴـﺪ‪ (.‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺣﺼﻮل ﻣﺎل و دﻧﻴﺎ دﭼﺎر ﺣـﺮص ﺷـﺪﻧﺪ ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﻤﺸﻴﺮ آﺸﻲ آﺮدﻧـﺪ‬
‫و ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﺗﻜﻔﻴﺮ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از اﺻـﺤﺎب‬
‫ﻣﻌﺮوف و ﻧﺎم دار ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ ﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻮﻳﺴﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻌﻮدي در ))ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ((‬
‫و ﻃﺒﺮي و دﻳﮕﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﺛﺮوت زﺑﻴﺮ را ﺑﻪ ﭘﻨﺠـﺎﻩ‬
‫هﺰار دﻳﻨﺎر‪ ،‬هﺰار اﺳﺐ‪ ،‬هـﺰار ﻏـﻼم و زﻣﻴﻨﻬـﺎي‬
‫زﻳﺎدي در ﺑﺼﺮﻩ‪ ،‬آﻮﻓﻪ و ﻣﺼﺮ و در ﺟﺎهـﺎي دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ در ﺁﻣﺪ ﻃﻠﺤﻪ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﻋــﺮاق روزاﻧــﻪ ﺑــﻴﺶ از هــﺰار دﻳﻨــﺎر ﺑــﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺻﺪ اﺳﺐ ﺟﻨﮕﻲ‪ ،‬هـﺰار ﺷـﺘﺮ و‬
‫دﻩ هﺰار ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬و ﻳﻚ ﭼﻬﺎرم ¼ ﻳـﻚ هﺸـﺘﻢ‬
‫‪) 8/1‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻲ و دوم( ﺛﺮوت او آﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫وﻓﺎﺗﺶ ﺳﻬﻢ ﻳﻚ هﻤﺴﺮش از ﺗﺮآﻪ او ﺑﻮد ﺑﻪ هﺸـﺘﺎد‬
‫و ﭼﻬﺎر هﺰار ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﺮدﻧﺶ ﻳﻜﺼـﺪ‬
‫و ﭘﻨﺠﺎﻩ هـﺰار دﻳﻨـﺎر و ﺑﺴـﻴﺎري دام‪ ،‬زﻣـﻴﻦ و‬
‫دﻳﮕﺮ آﺎﻻي ﻣﻨﻘﻮل آﻪ از ﺣﺪ و ﺣﺴﺎب ﺑﻴﺮون هﺴﺘﻨﺪ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ))ﺗﺮآـﻪ(( ﺑﻌـﺪ از ﺧـﻮد ﺑـﺮ ﺟـﺎي‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ هﺎي زﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻗـﺪري‬
‫زﻳﺎد ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﺮ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﻜﻪ ﺗﻜـﻪ آـﺮدﻩ‬
‫ﻣﻴﺎن وارﺛﺎن وي ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘـﻲ دﺳـﺘﻬﺎي‬
‫ﻣﺮدم از زدن ﺗﺒﺮ زﺧﻢ و ﺁﺑﻠﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻘﺪار زﻳـﺎدي از اﻣـﻮال ﻣﻨﻘـﻮل و ﻏﻴـﺮ‬
‫ﻣﻨﻘﻮل ﺑﻪ ارزش ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ هـﺰار دﻳﻨـﺎر داﺷـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﭼﻨﺪ ﺗـﺎ ﻣﺜـﺎل ﺳـﺎدﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ دﻳﮕـﺮ ﺷـﻮاهﺪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﻗﺼـﺪ وارد ﺷـﺪن و‬
‫ﺑﺤﺚ آﺮدن ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﺪارم‪ .‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻣﺪﻋﺎ ﺑـﻪ‬
‫هﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺴـﻨﺪﻩ ﻣـﻲ آـﻨﻢ‪ .‬دﻧﻴـﺎ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫دﻳﺪﮔﺎن ﺁﻧﻬﺎ زﻳﻨﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ ﺑـﻮد و زرق و ﺑـﺮق‬
‫‪1‬‬
‫ﺁن‪ ،‬ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺧﻴﺮﻩ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ آـﻪ اﻳـﻦ‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻪ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ دارد ﺑـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻋـﺪﻩ اي از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺎﻟﻚ اﻣـﻮاﻟﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ و آـﺎﻻﻳﻲ داﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ ﮔﻮﻳﺎي اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ اﺳـﺖ آـﻪ اﻣـﺖ در‬
‫ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻣﺎﻟﻚ ﺧﺰاﻧﻪ هﺎي زﻣﻴﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻣﺎل و ﺛﺮوت‪ ،‬ﻣﺮدم از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺳﺒﻘﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﻌﺠـﺰﻩ‬
‫هﺎي ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ρ‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﭘﻴﺸـﮕﻮﻳﻲ‬
‫او هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺧﺒﺮ دادﻩ ﺑﻮد ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا آـﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺼﺪاﻗﻲ در ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺁﻧﺎن هﻨﻮز ﻣﺎﻟﻚ ﺧﺰاﻧﻪ هـﺎي زﻣـﻴﻦ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬درﮔﻴﺮي ﺁﻧﺎن و ﺟﻨـﮓ‬
‫داﺧﻠﻲ ﺁﻧﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻣﺎل و ﺛﺮوت دﻧﻴﺎ‬
‫ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺷـﻬﺎدت ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬ﺑﻮد و ﺁﻧﺎن هﺮﮔﺰ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ آـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻬﺎي داﺧﻠﻲ و درﮔﻴـﺮي ﻣﻨﺠـﺮ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻬﺮ ﺣﺎل هﺮ دو ﮔﺮوﻩ در اﻳﻦ درﮔﻴﺮﻳﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﻣﺎﺟﻮر هﺴـﺘﻨﺪ‪) .‬إن ﺷـﺎء ﻪﻠﻟﺍ( ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺁﻳﻨﺪﻩ آﺘﺎب‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ دﻻﻳﻠﻲ را ﺟﻤﻊ ﻣﻲ آﻨـﺪ آـﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﮔﻤﺎن ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎداﻧﻲ اش ﻓﻜﺮ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﻨﺠﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد آـﻪ ﺑـﺎ اﺳـﺘﺪﻻل از اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫دﻻﻳﻞ‪ ،‬او دارد ﺧﻮدش را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ آﻨﺪ و اﺳﺘﺪﻻل‬
‫او ﺑﻪ ﻧﻘﺺ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺧﻮد او ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣـﺪ‪ .‬او از‬
‫ﻳﻚ ﻃﺮف در ﻣﺒﺤﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ اآﺜﺮ و‬
‫اﻏﻠﺐ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ آﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص ‪ 105‬و ))ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم(( ص )‪.(171-172‬‬
‫از ﻃﺮﻓﻲ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ از ﺣـﺪﻳﺜﻲ آـﻪ ﮔﺬﺷـﺖ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ اﺻﻼً ﻧﮕﺮان ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد آﻪ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﻌﺪ از وي ﻣﺮﺗﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ﺑﻪ آﻔﺮ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد آﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻣـﺎل‬
‫و ﺛﺮوت ﺗﻨﺎﻓﺲ ﺧﻮاهﻨﺪ آـﺮد و از ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺳـﺒﻘﺖ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻀﺎد آﻪ او از ﺁن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗـﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧـﺪارد‪ .‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل او از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﻧﻘـﺺ و ﻋﻴـﺐ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ ))ﺗﻨﺎﻓﺲ ﻋﻠﻲ اﻟﺪﻳﻨﺎ(( ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤـﻊ‬
‫وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻃﺮﻓﻴﻦ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺧﻮد‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ روي ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺎآﻴﺪ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ .‬ﭼـﻮن او‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪τ‬‬
‫درﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺗﻨﺎﻓﺲ آﺮدﻧﺪ آﻪ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻳﻜــﺪﻳﮕﺮ ﺷﻤﺸــﻴﺮ آﺸــﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻴﺪﻧــﺪ و ﺗﻜﻔﻴــﺮ‬
‫آﺮدﻧﺪ(( و اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ آﻪ در ﺟﻨﮓ ﻃﻠﺤﻪ و‬
‫زﺑﻴﺮ ﻓﺮﻳﻖ دوم ﻟﺸﻜﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑـﻮد‪ .‬روي اﻳـﻦ‬
‫اﺻﻞ ﺧﻄﺎ و ﮔﻨﺎهﻲ اﮔﺮ در آﺎر ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ ﻣﺘﻌﻠـﻖ‬
‫ﺑﻪ هﺮ دو ﮔﺮوﻩ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻘﺘﻀـﺎي‬
‫ﻓﻬﻢ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ هﺴﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻗﺪرت ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺗﻨﺎﻓﺲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ـﻮﻷء‬
‫ـﺾ هـ‬‫ـﺎن ﺑﻌـ‬‫ـﺪ‪ :‬آـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬‫ـﺎﻧﻲ ﻣـ‬ ‫‪ -3‬ﺁﻗـ‬
‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫اﻟﺼــﺤﺎﺑﻪ اﻟﻤﺸــﻬﻮرﻳﻦ )هﻜــﺬا( ﻳﻜﻨــﺰ اﻟــﺬهﺐ و‬
‫اﻟﻔﻀﻪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳﺮﺷﻨﺎس ﻣﺸﻐﻮل ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺁوري ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎي آﺬاﻳﻲ ﺧـﻮد ﭼـﻪ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ داري؟ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﺑﺎﻃﻠﺖ را از ﭼـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻌﺘﻤﺪ و ﻣﻌﺘﺒﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨـﻲ؟ ﺛـﺮوت ﺣﻼﻟـﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﺻﺤﺎب ﻣﺎﻟﻚ ﺁن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ارﺗﺒﺎط دارد‬
‫ﺑﺎ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ را ذﺧﻴـﺮﻩ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ؟!‬
‫ً اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﭘﺮ ﻓﺮﻳﺐ ﺗﻮ ﺑﺴـﻴﺎر ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور‬ ‫واﻗﻌﺎ‬
‫اﺳﺖ!‬
 ‫ـﻮاﻧﮕﺮي و‬ ‫ـﺪ ﺗـ‬
‫ـﻚ و ﺗﺮدﻳـ‬
‫ـﻪ ﺷـ‬
‫ـﻴﭻ ﮔﻮﻧـ‬ ‫‪ -4‬ﺑـ‬
‫ـﺪون هـ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮد آـﻪ ﻣﺎﻳـﻪ‬
‫ﻣﺬﻣﺖ و ﻧﻜﻮهﺶ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺳـﻴﺮت و ﺷـﻴﻮﻩ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﺁﻧﺎن دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻃﻌﻲ اﺳـﺖ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‪ τ‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳـﻮم‪ ،‬از ﻣﻘﺮﺑـﺎن رﺳـﻮل‬
‫اآـــﺮم‪ ρ‬و از ﺳـــﺨﺎوﺗﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ اﺻـــﺤﺎب ﺑـــﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺳﻤﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در ﺟﺮﻳـﺎن ﺳـﭙﺎﻩ‬
‫ﻋﺴﺮﻩ )ﻏﺰوﻩ ﺗﺒـﻮك( ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪ τ‬ﻣﺒﻠـﻎ هـﺰار‬
‫دﻳﻨﺎر ﺑﺮاي ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺳﭙﺎﻩ اﺳﻼم ﺑـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ آﺮد و ﺁﻧﻬـﺎ را ﺟﻠـﻮي رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﺬاﺷـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬را دﻳـﺪم آـﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎي ﻣﺒـﺎرك زﻳـﺮ رو آـﺮدﻩ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ )ﺟﻮد و ﺳﺨﺎوت( اﻣـﺮوز‬
‫هﺮﮔﺰ ﻣﺘﻀﺮر ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ 1 .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻣﻦ‬
‫ﻳﺤﻔﺮ ﺑﺌﺮ روﻣﻪ ﻓﻠﻪ اﻟﺠﻨﻪ(( ﻓﺤﻔﺮهﺎ ﻋﺜﻤﺎن ـ هﺮ‬
‫آﺲ ﭼﺎﻩ روﻣﻪ را ﺣﻔﺎري آﻨﺪ‪ ،‬اهـﻞ ﺑﻬﺸـﺖ اﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ آﻪ ﭼﺎﻩ ﻣﺬآﻮر ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪τ‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺣﻔﺎري ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺧﺪﻣﺎت را از ﻣـﺎل ﺷﺨﺼـﻲ‬
‫ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﻃﻠﺤـﻪ ﺑـﻦ ﻋﺒﻴـﺪﻪﻠﻟﺍ‪،τ‬‬
‫‪3‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او را ﻧﻴﺰ ﺑﺸﺎرت ﺑﻬﺸﺖ دادﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴـﺪﻪﻠﻟﺍ از ﻣﺠﺎهـﺪﻳﻦ راﻩ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و در ﻏﺰوﻩ اﺣـﺪ در دﻓـﺎع از رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬دﺳﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻩ ﺑـﻮد‪ .‬از ﺣﻀـﺮت‬
‫زﺑﻴﺮ‪ τ‬ﻣﺮوي اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ τ‬دو زرﻩ ﭘﻮﺷـﻴﺪﻩ‬
‫ﺑﻮد و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ از ﺻﺨﺮﻩ اي )ﺳـﻨﮓ ﺑـﺰرگ( ﺑـﺎﻻ‬
‫رود و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺣﻀﺮت ﻃﻠﺤـﻪ را ﻧﺸـﺎﻧﺪ و از روي‬
‫ﺷﺎﻧﻪ هﺎي او ﺑﺎﻻ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺻﺨﺮﻩ رﺳﻴﺪ و ﺑـﺎﻻي‬
‫ﺁن ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اوﺟﺐ ﻃﻠﺤﻪ(( ‪ τ4‬ﻳﻌﻨـﻲ‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ ـ ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﺮﻗﻢ )‪(3701‬‬
‫ـ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي رﻗﻢ )‪.(2920‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻮﺻﺎﻳﺎ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2626‬‬
‫‪ .3‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي )‪ (3747‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2946‬‬
‫‪ .4‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ـ ﺑﺎب ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ )‪ (3738‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي‬
‫)‪.(2939‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻃﻠﺤﻪ‪ τ‬ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮ ﺧﻮد واﺟـﺐ آـﺮد‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻃﻠﺤﻪ‪ τ‬ﭼﻨﺎن ﺧﺪا ﺗﺮس و ﭘﺮهﻴﺰﮔـﺎر ﺑـﻮد آـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺷﺐ ﺳﭙﺮي ﺷﻮد و او ﻣـﺎﻟﻲ را‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺳﻌﺪي دﺧﺘﺮ ﻋﻮف )هﻤﺴـﺮ‬
‫ﻃﻠﺤﻪ( رواﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬روزي ﻧـﺰد ﻃﻠﺤـﻪ‪τ‬‬
‫رﻓﺘﻢ او را اﻧﺪوهﮕﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﮔﻔـﺘﻢ ﺗـﻮ را ﭼـﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻧﺎﺣﻴـﻪ هﻤﺴـﺮت ﻧـﺎراﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاﻳﺖ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ؟ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺧﻴـﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ هﻤﺴﺮ ﺑﺮاي ﻳـﻚ ﺷـﻮهﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫هﺴﺘﻲ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﭘﻮل ﻧـﺰد ﻣـﻦ هﺴـﺖ آـﻪ ﻣﺎﻳـﻪ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬اﮔﺮ ﭘﻮﻟﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺗﻮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬـﺎ را ﻣﻴـﺎن ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان‬
‫ـﺎ‬
‫ـﺮد ﺗـ‬
‫ـﺮ آـ‬
‫ـﺎدﻣﺶ اﻣـ‬ ‫ـﻪ ﺧـ‬
‫ـﺎﻩ ﺑـ‬
‫ـﻦ‪ .‬ﺁﻧﮕـ‬
‫ـﻴﻢ آـ‬
‫ﺗﻘﺴـ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان را ﻃﻠﺐ آﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭘﻮﻟﻬﺎ را ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫آﺮد‪ .‬از ﺧﺰاﻧﻪ دار ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ .‬ﭼﻘﺪر ﺑﻮدﻧﺪ؟ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻬﺎرﺻﺪ هﺰار‪ 1 .‬از ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ ﺑﺼـﺮي ﻣـﺮوي اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪﻪﻠﻟﺍ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ هﻔﺘﺼﺪ هﺰار درهﻢ‬
‫ﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬ﺷﺐ را ﺑﺎ ﺗﺮس و ﺧﻮف ﺳـﭙﺮي آـﺮد و ﺻـﺒﺢ‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ 2 .‬اﻣـﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫زﺑﻴﺮ ﺑﻦ ﻋﻮام‪ τ‬ﻧﻴﺰ وﻋﺪﻩ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ او دادﻩ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ و از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺨﻠﺺ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻣﺮوي اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي دوﺳﺘﺎن ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ دارد و زﺑﻴﺮ ﺑـﻦ ﻋـﻮام‬
‫از دوﺳﺘﺎن و ﻳﺎران ﻣﺨﻠﺺ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ 3 .‬و هـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﺮاﻧﻘﺪر و از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ دﻩ ﻧﻔﺮي ﺑﻮد آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او را ﺑﺸـﺎرت‬
‫ﺑﻬﺸﺖ دادﻩ ﺑـﻮد‪ 4 .‬او اﻳـﻦ ﻓﻀـﻴﻠﺖ را دارد آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋـﻼوﻩ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ او ﺑﻌـﺪ از وﻓـﺎت رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در ﺣـﻖ‬
‫ازواج ﻣﻄﻬﺮات ﺧﺪﻣﺎت ارزﻧﺪهﺎي اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ τ‬ﻣـﺮوي اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬إن اﻣﺮ آﻦ ﻟﻤﻤـﺎ ﻳﻬﻤﻨـﻲ ﺑﻌـﺪي‪ ،‬وﻟـﻦ‬
‫ﻳﺼﺒﺮ ﻋﻠﻴﻜﻦ إﻻ اﻟﺼﺎﺑﺮون‪ ((.‬ﻳﻌﻨﻲ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻣﺎم ذهﺒﻲ ج‪ 1‬ص ‪.32‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ﻣﺼﺪر ﺳﺎﺑﻖ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج‪ 3‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ازواج ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻪ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻦ اﺳﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺷﻤﺎ اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺑﺎ ﺻﺒﺮ و ﺣﻮﺻﻠﻪ ﺑـﺎر زﻧـﺪﮔﻲ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻘﻲ ﻪﻠﻟﺍ اﺑﺎك ﻣـﻦ‬
‫ﺳﻠﺴﺒﻴﻞ اﻟﺠﻨﻪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭼﺸـﻤﻪ ﺳﻠﺴـﺒﻴﻞ ﺑﻬﺸـﺖ‬
‫ﭘﺪر ﺗﻮ را ﺳﻴﺮاب آﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋـﻮف ﺑﻌـﺪ‬
‫از وﻓﺎت رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ازواج ﻣﻄﻬﺮات را آﻤﻚ ﻣﺎﻟﻲ‬
‫ﻣــﻲ آــﺮد‪ 1 .‬از اﺑــﻲ ﺳــﻠﻤﻪ‪ τ‬رواﻳــﺖ اﺳــﺖ آــﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋـﻮف ﺑـﺎﻏﻲ را ﺑـﻪ ارزش ﭼﻬﺎرﺻـﺪ‬
‫هﺰار درهﻢ ﺑﺮاي ازواج ﻣﻄﻬﺮات وﺻﻴﺖ آـﺮد‪ 2 .‬ﺁري‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ او‬
‫را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ اﻧﺪوﺧﺘﻦ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ ﻣﻲ آﻨـﺪ!؟ اﻣـﺎ‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ τ‬از ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮي اﺳـﺖ آـﻪ در زﻣـﺎن‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻗﺮﺁن را ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ در زﻣﺎن رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻗﺮﺁن را ﺟﻤﻊ و ﺗﺪوﻳﻦ آﺮدﻧـﺪ و هـﺮ ﭼﻬـﺎر ﻧﻔـﺮ‬
‫ﺁﻧﺎن از اﻧﺼﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺑﻲ ﺑﻦ آﻌـﺐ‪ ،‬ﻣﻌـﺎذ ﺑـﻦ‬
‫ﺟﺒﻞ‪ ،‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ و اﺑﻮزﻳﺪ‪ 3 .‬ﺑﺨـﺎري در ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺧﻮد از ﺣﻀﺮت ﺑﺮاء ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﺮاء‪τ‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺮ آﺮد ﺗﺎ زﻳﺪ را‬
‫ﺻﺪا آﻨﻢ و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻢ آﺘﻒ )اﺳﺘﺨﻮان ﺷﺎﻧﻪ آـﻪ‬
‫ـﻮد( و دوات را‬ ‫ـﺘﻔﺎدﻩ ﺑـ‬
‫ـﻮرد اﺳـ‬
‫ـﺘﻦ ﻣـ‬‫ـﺮاي ﻧﻮﺷـ‬ ‫ﺑـ‬
‫ﺑﻴﺎورد‪ .‬زﻳﺪ آﺘﻒ و دوات را ﺁﻣﺎدﻩ آﺮد و رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ او ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﻻ ﻳﺴـﺘﻮي اﻟﻘﺎﻋـﺪون(( را‬
‫ﺑﻨﻮﻳﺲ‪ 4 .‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ τ‬از ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫ﺣﻀــﺮت اﺑــﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در دوران ﺧﻼﻓــﺘﺶ او را ﺑــﺮاي‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺮﺁن دﻋﻮت آﺮد‪ .‬و رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺣـﻖ او‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪)) :‬اﻓﺮض اﻣﺘﻲ زﻳﺪ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ(( ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻓﺮاﺋﺾ )ﻋﻠﻢ ﻣﻴﺮاث( را زﻳـﺪ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ از هﻤـﻪ‬
‫اﻣﺘﻢ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﭘﺎك آﻪ‬

‫‪ .4‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ )‪ (3749‬ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2983‬‬

‫‪ -5‬هﻤﺎن ﻣﺼﺪر ﺳﺎﺑﻖ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﻘﺮﺁن‪ .‬ﺑﺎب آﺘﺎب اﻟﻨﺒﻲ‪ ρ‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي‬
‫رﻗﻢ )‪.(3982‬‬
‫‪ .7‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﻘﺮﺁن‪ .‬ﺑﺎب آﺎﺗﺐ اﻟﻨﺒﻲ‪.(4704) ρ‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ ي راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﻋﺪاﻟﺖ و اﻧﺼﺎف‪،‬‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ از ﺁﻧﺎن و ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن ﺁﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺁﻧﺎن ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﺳـﺖ وﻟـﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﭼﻴﺰي از اﻳـﻦ ﻓﻀـﺎﻳﻞ‬
‫را ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﺪ ﺑﺠﺰ ﻃﻌﻦ و ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ آﻪ ﺑﺎ ﻣﻄـﺮح‬
‫آﺮدن ﺁﻧﻬﺎ ﺳﻮز و ﮔﺪاز ﺳـﻴﻨﻪ اش را ﺗﺴـﻜﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳـﻦ ﺗﻘـﺪﻳﺮ و ﺗﺠﻠﻴﻠـﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﮔﺮوﻩ رواﻓﺾ ﺁن را در ﺣﻖ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫در دﻟﻬﺎي ﺧﻮد آﺘﻤﺎن آﺮدﻩ اﻧﺪ؟!‬

‫‪ -4‬اﻣﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از رواﻳﺖ آﺴـﻲ آـﻪ‬

‫اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﺑﻲ اﺳـﺎس‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺴﻌﻮدي ﻣـﺘﻜﻠﻢ ﻓﻴـﻪ و ﻣﺠـﺮوح اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻟﺴﺎن اﻟﻤﻴﺰان درﺑﺎرﻩ ي او ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳــﺪ‪)) :‬آﺘﺒــﻪ ﻃﺎﻓﺤــﻪ ﺑﺎﻧــﻪ آــﺎن ﺷــﻴﻌﻴﺎ‬
‫ً‬
‫ـﺎري‬
‫ـﻌﻮدي اﻋﺘﺒـ‬‫ـﺎي ﻣﺴـ‬
‫ـﻲ آﺘﺎﺑﻬـ‬‫ً(( ‪ 1‬ﻳﻌﻨـ‬‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻴ ـﺎ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬او ﺷﻴﻌﻲ و ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦ‬
‫ﺗﻴﻤﻴﻪ درﺑﺎرﻩ ي آﺘﺎب ﻣﺴﻌﻮدي ))ﻣـﺮوج اﻟـﺬهﺐ((‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﻓﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻤﺴﻌﻮدي ﻣﻦ اﻻآﺎذﻳﺐ ﻣـﺎ‬
‫ﻻ ﻳﺤﺼﻴﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ 2 .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺴﻌﻮدي ﻣﻤﻠﻮ‬
‫از دروغ اﺳﺖ و دروغ در ﺁن ﭼﻨﺎن زﻳﺎد اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺴﻲ دﻳﮕﺮ اﻧـﺪازﻩ ي ﺁﻧﻬـﺎ را ﻧﻤـﻲ‬
‫ـﺨﻨﺎن‬‫ـﺎﻧﻲ از ﺳـ‬
‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ـﺘﺪﻻل ﺁﻗـ‬‫ـﺬا اﺳـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬ﻟـ‬‫داﻧـ‬
‫ﻣﺴﻌﻮدي هﺮﮔﺰ ﻣﺪرك و دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب‬
‫ﻧﻤﻲ ﺁﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا دﻟﻴﻞ ﻗﻮي ﺑﺮ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدن او وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ ﻗﻤﻲ اﻣﺎم ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸﺮﻳﻪ در آﺘﺎﺑﺶ‬
‫))اﻟﻜﻨﻲ و اﻻﻟﻘﺎب(( درﺑـﺎرﻩ او )ﻣﺴـﻌﻮدي( ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺷﻴﺦ اﻟﻤﻮرﺧﻴﻦ و ﻋﻤﺎدهﻢ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻋﻠﻲ‬
‫ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ اﻟﻤﺴﻌﻮدي اﻟﻬﺬﻟﻲ ‪ (( . . .‬ﻋﻼﻣـﻪ او‬
‫را از ﻗﺴﻢ اول )ﺻـﻪ( ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب ﺁوردﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ او درﺑـﺎرﻩ اﻣﺎﻣـﺖ آﺘـﺎﺑﻲ ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﻣﻘﺪﻣﻪ آﺘﺎﺑﺶ ﺑﺤﺎر اﻷﻧﻮار ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻧﺠﺎﺷﻲ در ﻓﻬﺮﺳـﺖ ﺧـﻮدش ﻣﺴـﻌﻮدي را از راوﻳـﺎن‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ 4‬ص ‪.85‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ 4‬ص ‪.84‬‬
‫‪ .3‬اﻟﻜﻨﻲ و اﻻﻟﻘﺎب )ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻲ( ج ‪ 3‬ص ‪ 185‬ﭼﺎپ ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺼﺪر‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از آﺘـﺎب ))ﻣـﺮوج اﻟـﺬهﺐ(( در‬
‫ﺟﻬﺖ ﻧﻜﻮهﺶ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮدﻩ اﺳـﺖ اﻣـﺎ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﻌﻮدي ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺁن‬
‫را ﭘﻨﻬﺎن آﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮك آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﻌﻮدي در آﺘﺎﺑﺶ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻬﺎﻳﺖ درﺟﻪ ﺳﺨﺎوت‪ ،‬آﺮم‪ ،‬ﻋﻔﻮ و‬
‫ﮔﺬﺷﺖ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن اﻧﻔﺎق ﻣﻲ‬
‫آﺮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از آﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺘﻲ او و ﻣﻌﺎﺻﺮاﻧﺶ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از وي ﭼﻨـﺎن آﺮدﻧـﺪ و از ﺳـﻴﺮﻩ ي او‬
‫ﺗﺎﺳﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ 1 .‬اﻣﺎ آﻴﻨﻪ ي ﭘﻨﻬﺎن ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫او را ﺑﺮ اﻳﻦ واداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﺨﻦ دروﻏﻴﻨـﻲ را‬
‫آﻪ ﻣﺴﻌﻮدي ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دهﺪ‪ .‬ﭼﻮن او‬
‫)ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋـﻮف‪،‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻮار رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻳﻚ هﺸﺘﻢ ﺛـﺮوﺗﺶ را آـﻪ‬
‫ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ هﺸﺘﺎد و ﭼﻬﺎر هﺰار درهـﻢ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﻴـﺎن‬
‫هﻤﺴﺮاﻧﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ آﺮد‪ .‬او )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ را‬
‫ﺑﻪ آﺘﺎب ﻣﺴﻌﻮدي )ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ( ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ـﺎﻓﺘﻢ‪،‬‬
‫ـﻌﻮدي ﻧﻴـ‬
‫ـﺎب ﻣﺴـ‬
‫ـﺐ را در آﺘـ‬ ‫ـﻦ ﻣﻄﻠـ‬
‫ـﻦ اﻳـ‬
‫ﻣـ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ هﻼك ﺷﺪﻩ ﭼﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ هﺎي ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﺦ ﺷـﻮاهﺪ‬
‫و ﻗﺮاﻳﻦ زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﻗﺼـﺪ ﺑﻴـﺎن هﻤـﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﺪارﻳﻢ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار آﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫‪ ((. . .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﻲ دروﻏﮕﻮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬آﺎش اﻳﻦ‬
‫ﺷﻮاهﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﺮدي ﺗﺎ ﻣـﺎ و ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ هﺎي ﺗﻮ ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮدي ج ‪ 2‬ص )‪ (332‬ﭼﺎپ دار اﻻﻧﺪﻟﺲ ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬

 ‫ﺑﺎب ﭘﻨﺠﻢ‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﻀﻲ‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ را ﻧﻜﻮهﺶ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪((.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ اﺳﺘﺪﻻل او از ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري را ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ . . .)) :‬از اﺑﻮﺳـﻌﻴﺪ ﺧـﺪري‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮوي اﺳﺖ‪ . . .)) :‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬روزهـﺎي‬
‫ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن و ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﻲ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﻣـﻲ ﺑـﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻧﻤﺎز اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻲ آﺮد ـ ﺑﻌﺪ رو ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺮدم‬
‫آﺮدﻩ در ﺣﺎﻟـﺖ اﻳﺴـﺘﺎدن ﺑـﻪ اﻳـﺮاد ﺧﻄﺒـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را آﻪ ﻻزم ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آـﺮد‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺸﺖ‪ .‬اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺮدم هﻤﻮارﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال ﻋﻤﻞ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ روزي ﺑﺎ ﻣﺮوان‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﺮاي اداي‬
‫ﻧﻤﺎز ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﻳﺎ ﻋﻴﺪ ﻓﻄﺮ ﺑﻪ ﻋﻴـﺪﮔﺎﻩ رﻓـﺘﻢ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ وارد ﻣﺼﻠﻲ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺒﺮي را آﻪ ))آﺜﻴﺮ اﺑﻦ‬
‫ﺻﻠﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻣﺮوان‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ )ﻗﺒﻞ از اداي ﻧﻤﺎز( ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ رود و‬
‫ﺑﻪ اﻳﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻣـﻦ )اﺑﻮﺳـﻌﻴﺪ ﺧـﺪري(‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ او را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮد آﺸﻴﺪم او ﻧﻴـﺰ ﻣـﺮا‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﻮد آﺸﻴﺪ و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺑـﺎﻻي ﻣﻨﺒـﺮ رﻓـﺖ و‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﺑﻪ اﻳﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑـﻪ او‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪) ،‬ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ (ρ‬را ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫دادﻧﺪ؟ ﻣﺮوان ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‪ ،‬اﺑﺎ ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻲ‪ ،‬دوراﻧﺶ ﺳﭙﺮي ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧـﻢ ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ از‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪ .‬ﻣﺮوان ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﺮدم ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﺮاي ﺷﻨﻴﺪن ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﻧﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻦ‬
‫ﺧﻄﺒﻪ را ﻗﺒﻞ از ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪم((‪ .‬درﺑﺎرﻩ ﻋﻠـﻞ و‬
‫اﺳﺒﺎﺑﻲ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬وا‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﻩ ام‪.‬‬
‫ً ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺟﻮﺑﺎ‬
‫‪ -1‬ﻃﺒﻖ اﻇﻬﺎرات ﻋﻼﻣﻪ ذهﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺮوان ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ‪ 2 .‬درﺑـﺎرﻩ ي اﻳﻨﻜـﻪ او‪ ،‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬را دﻳﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬اﺧـﺘﻼف ﻧﻈـﺮ وﺟـﻮد دارد‪.‬‬
‫ﻣﺮوان در زﻣﺎن وﻓﺎت رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬دﻩ ﺳـﺎل ﺳـﻦ‬
‫داﺷﺖ و ﺑﻪ ﺣﺪ ﺑﻠﻮغ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻤﻞ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺤﺎﺑﻲ ﺁوردن و ﺑـ‬ ‫ـﺪﻩ ﺻـ‬‫ـﺎﺑﻌﻲ را در ﭘﺮوﻧـ‬
‫ـﻚ ﺗـ‬
‫ﻳـ‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻨﻮان آﺮدن ))ﮔـﻮاهﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﺧــﻮد ﭘﻴﺮاﻣــﻮن ﺗﻐﻴﻴــﺮ دادن ﺳــﻨﺖ رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪((ρ‬‬
‫)ﺷﻬﺎدﺗﻬﻢ ﻋﻠﻲ اﻧﻔﺴﻬﻢ ﺑﺘﻐﻴﻴﺮ ﺳﻨﻪ اﻟﻨﺒـﻲ‪ (ρ‬ﻳـﻚ‬
‫ﺣﺮآﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ و آﻮدآﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻴﺮ‬
‫در ))اﻧﻔﺴﻬﻢ(( ﺿﻤﻴﺮ ﺟﻤﻊ اﺳﺖ و ﺿﻤﻴﺮ ﺟﻤـﻊ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ آﻪ ﺗﻤـﺎم ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬در ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮدﻩ و ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳـﺎ‬
‫ﺣﻤﺎﻗﺖ و ﺳﻔﺎهﺘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻦ دﻳﺪﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮد؟!‬
‫ً او ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺸﻬﺎد و اﺳـﺘﻨﺎدي‪ ،‬ﺁن ﻋـﺪﻩ‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﻪ را آﻪ از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺧﻮد ﺷـﻴﻌﻪ اﺧﻴـﺎر و‬
‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،τ‬اﺑﻮذر‪ ،‬ﻋﻤﺎر و ﻳﺎﺳﺮ ‪ . . .‬اﻟـﺦ‬
‫ﺁﻳﺎ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻴﺎن ﺟﻤﻊ اﺻﺤﺎب‪،‬‬
‫ﺁن ﭼﻨﺪ ﺗﻦ را اﺳﺘﺜﻨﺎء آﻨﺪ؟! ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺣﺎل روﺷﻨﺘﺮ ﺷﻮد و ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي هﻤﮕـﺎن‬
‫ﺁﺷﻜﺎرﺗﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺣﺪﻳﺜﻲ را آﻪ در هﻤﻴﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻘـﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬و ﺁن ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫در ﻧﻤﺎز ﻋﻴـﺪ هﻤـﺮاﻩ ﺑـﺎ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ،ρ‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،τ‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬و ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪ τ‬در ﻣﺼـﻠﻲ‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدم‪ .‬هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﺨﺴـﺖ ﻧﻤـﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺑﻪ اﻳﺮاد ﺧﻄﺒﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (106‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(172-173‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ج‪ 3‬ص )‪.(476‬‬
‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري ج ‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﻌﻴﺪﻳﻦ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(930‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺎﻟﻔﺮض‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻼف ﺳـﻨﺖ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز‬
‫هﻢ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﺧﻄـﺎي اﺟﺘﻬـﺎدي از ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺼـﺪي داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و هﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺣﻖ ﭘﻲ ﺑﺮدﻩ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻄﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬از ﺣﻖ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ ـ اﻣـﺎم ﺷـﺎﻓﻌﻲ‬
‫رﺣﻤﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼﻲ ﺛﻘﻪ از اﺑﻦ اﺑﻲ ذﻳﺐ و‬
‫او از ﻣﺨﻠﺪ ﺑﻦ ﺧﻔﺎف ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داد آﻪ ﻣﺨﻠﺪ ﺑﻦ‬
‫ﺧﻔﺎف ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺟﻮاﻧﻲ ﻣﻌﺎوﻟـﻪ آـﺮدم و ﺑﻌـﺪ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم آﻪ ﻣﺒﻴﻊ ﻣﻌﻴﻮب اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ي ﻣﺒﻴـﻊ‬
‫ﻣﻌﻴﻮب ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ از دﺳـﺖ ﺁن ﺟـﻮان‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮدم‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺣﻜﻢ آﺮد ﺗﺎ ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺒﻴﻊ را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻩ و آﻞ ﺛﻤﻦ را از ﺁن ﺟﻮان ﭘﺲ‬
‫ﺑﮕﻴﺮم‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻧـﺰد ﻋـﺮوﻩ ﺁﻣـﺪﻩ او را از ﻣـﺎﺟﺮا‬
‫ﺁﮔﺎﻩ آﺮدم‪ .‬ﻋﺮوﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﻤﻴﻦ اﻣﺮوز ﺑﻌﺪ از ﻇﻬـﺮ‬
‫ﻧﺰد او )ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ( رﻓﺘـﻪ ﺑـﻪ او ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬از رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ در ﭼﻨـﻴﻦ ﺣـﺎﻟﺘﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬إن اﻟﺨـﺮاج‬
‫ﺑﺎﻟﻀﻤﺎن(( ﻣﺨﻠﺪ ﺑﻦ ﺧﻔﺎف ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ‬
‫ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ رﻓﺘـﻪ او را از‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ ﻋﺮوﻩ از ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑـﺮاي ﻣـﻦ ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ آﺮدم‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫))اﻳﻦ ﺷﺨﺺ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ را ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺁﺳﺎن آﺮد ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻲ داﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺠﺰ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻗﺼﺪ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارم‪ .‬ﺳﻨﺖ رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪ ﻟﺬا ﻣـﻦ ﻓﻴﺼـﻠﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ را رد آﺮدﻩ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را ﺑﻪ اﺟـﺮا‬
‫در ﻣﻲ ﺁورم‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺣﻜﻢ آﺮد ﺗﺎ در ﻋﻮض‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ﺣﻖ ﻣـﻦ ﻗﻀـﺎوت آـﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗـﺎوان‬
‫ﺑﮕﻴﺮم‪ 1 .‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ زن ﺣﺎﺋﻀﻪ را ﻗﺒﻞ از ﻃﻮاف‬
‫وداع اﺟﺎزﻩ رﻓﺘﻦ ﻧﻤﻲ داد و در اﻳـﻦ ﺑـﺎرﻩ ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ τ‬ﺑﺤﺚ و ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ داﺷـﺖ‪ .‬اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻼن زن اﻧﺼﺎري را ﺑﭙﺮس‪ ،‬ﺁﻳـﺎ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او را در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼـﻪ اﻣـﺮ آـﺮدﻩ‬

‫‪ .2‬اﻋﻼم اﻟﻤﻮﻗﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻦ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﺟﻮزﻳﻪ ج ‪ 2‬ص ‪.200‬‬

‫اﺳﺖ؟ زﻳﺪ ﻧﺰد ﺁن زن اﻧﺼﺎري رﻓﺖ و ﻣﺴﺎﻟﻪ را از‬
‫او ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ و ﺑﺮﮔﺸﺖ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑـﻮد و‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺗﻮ هﻤﻮارﻩ راﺳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻲ((‪ 1 .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آـﻪ‬
‫ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ و او را ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از دﺳﺘﻮر و ﺳﻨﺖ او ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻣﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ ﻣـﺮوان اﻧﺠـﺎم‬

‫داد‪ ،‬ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ او ﺑﺎ راي و اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺧﻄﺎﻳﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻜﻦ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري‪τ‬‬
‫او را ﻧﻜﻮهﺶ آﺮدﻩ زﻳﺮا او ﻋﻤﻞ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪) ρ‬ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺧﻄﺒﻪ( را ﺿﺮوري ﻣﻲ داﻧﺴـﺖ و ﻣـﺮوان ﺁن‬
‫را ﺣﻤﻞ ﺑﺮ اوﻟﻮﻳﺖ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺮك اوﻟﻮﻳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎل ﻣﺮدم را ﻋﺬري ﻣﻮﺟﻪ ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ اﺻﻞ ﺳﻨﺖ را آـﻪ هﻤﺎﻧـﺎ ﺷـﻨﻮاﻧﺪن‬
‫ﺧﻄﺒﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲ داد از ﺑﺮﻗـﺮار ﻧﻤـﻮدن‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ آﻪ ﺟﺰء ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﻄﺒﻪ ﻧﺒﻮد‪ 2 .‬و ﺑـﺎ وﺟـﻮد‬
‫اﻳﻦ هﻤﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺳـﻌﻴﺪ ﭘـﺎي ﺧﻄﺒـﻪ او ﻧﺸﺴـﺖ و‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺒﻌﻴﺖ از اﻣﺎم ﺣﻀﻮرش را ﺗﺮك ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺘﻮاهﺎي اﺟﺘﻬـﺎدي ﺧـﻼف ﺳـﻨﺖ از ﺣﻀـﺮت‬

‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪)) τ‬اﺑﻌـﺪ‬
‫اﺟﻠﻴﻦ(( دورﺗﺮﻳﻦ ﻓﺘﺼﻠﻪ زﻣـﺎﻧﻲ را‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻋـﺪت‬
‫ﻣﺘﻮﻓﻲ ﻋﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ آﻪ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺘﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬آﻪ ﻣﻮﻓـﻖ‬
‫ﺑﺎ ﺣﻜﻢ ﻗﺮﺁن اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻋﺪت اﻳـﻦ زن ﺑـﺎ‬
‫وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺘﻮاي دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ آﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺘـﻮاي‬
‫او درﺑﺎرﻩ ﻣﻔﻮﺿﻪ )زﻧﻲ آﻪ ﺑﺪون ذآﺮ ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺧـﻮد‬
‫را ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺷﻮهﺮ دادﻩ اﺳـﺖ( ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر ﻣـﻲ رود‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﺑـﺎ ﻣـﺮگ‬
‫ﺷﻮهﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺮﻳﻪ او ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺘـﻮا دادﻩ اﻧـﺪ‬
‫آﻪ ))ﻟﻬﺎ ﻣﻬﺮ ﻧﺴﺎءهﺎ(( ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻬﺮ ﻣﺜﻞ ﺑﻪ او ﻣﻲ‬

‫‪ .3‬ﻣﺼﺪر ﺳﺎﺑﻖ ج ‪ 2‬ص )‪.(303‬‬

‫‪ .1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 2‬ص )‪.(522‬‬
‫رﺳﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃـﻮر آـﻪ اﺷـﺠﻌﻴﻮن از رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺑﺮوع دﺧﺘﺮ واﺷـﻖ ﺣـﺪﻳﺜﻲ را ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ 1 .‬اﻳﻦ ﻓﺘﻮاهﺎ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣـﺪﻳﺚ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ او ﻧﺮﺳـﻴﺪﻩ‬
‫ً هﻤﻴﻦ ﺗﺎوﻳﻞ درﺑﺎرﻩ ﻋﻤﻞ ﻣﺮوان ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻴﻨﺎ‬
‫وﺟﻮد دارد و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﺧﻄﺎي اﺟﺘﻬﺎدي اﺳﺖ‬
‫ﭼﻮن او ﺷﺮﻃﻲ از ﺷﺮوط ﻧﻤـﺎز را ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻧﻜـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻟﺬا هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻓﺘﻮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪τ‬‬
‫و ﻋﻤﻞ ﻣﺮوان‪ ،‬ﻣﺮدود اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬روش ﺷـﻴﻌﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﺗﻌﺠـﺐ ﺁور و‬

‫ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﻋﻤـﻞ ﻳـﻚ ﺗـﺎﺑﻌﻲ را آـﻪ‬
‫ﻣﺠﻮز و دﻟﻴـﻞ ﺷـﺮﻋﻲ ﺑـﺮاﻳﺶ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻜﻮهﺶ و اﻳﺮاد ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮدﺷﺎن‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را اﺟﻤﺎﻻً و ﺗﻔﺼﻴﻼً ﺗﺮك ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﺻﻼً اﺣﺴﺎس ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲ آﻨﻨﺪ و ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﮔﻤﺮاهـﻲ‬
‫ﻓﻜﺮي و ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ در اﻣـﻮر دﻳـﻦ ﺑـﺪون هـﻴﭻ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را ﻣـﻮرد ﻃﻌـﻦ و ﻋﻴـﺐ‬
‫ﺟﻮﻳﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲ دهﻨـﺪ‪ .‬دﻟﻴـﻞ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣـﻨﺶ‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺧﺒﺚ ﺑﺎﻃﻦ و اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﺎﻃـﻞ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺳﻨﺖ را ﻓﻘﻂ در ﮔﻔﺘـﻪ هـﺎي ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ و اوﻻدش‬
‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬اي ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﻲ آـﻪ ﺑـﻪ دروغ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺳﻨﺖ اﺷﻚ ﺗﻤﺴﺎح ﻣﻲ رﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺟﻮاب‬
‫دهﻴﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬و اوﻻدش ﺑﻮدﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﺳﻨﺖ را از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﻮﺧﺘﻨـﺪ و ﻳـﺎد ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را در ﺳـﻔﺮ و ﺣﻀـﺮ در‬
‫دﻋﻮت و ﺟﻬﺎد‪ ،‬در ﺣﻴﺎت و ﺣﺘﻲ در ﻣﻤﺎت‪ ،‬هﻤﺮاهـﻲ‬
‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﻨﺖ ﺑﻲ ﺧﺒـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﺁن‪ ،‬هــﻴﭻ اﻃﻼﻋــﻲ ﻧﺪاﺷــﺘﻨﺪ؟ ))ﭘﻴــﺮوي از ﺳــﻨﺖ‬
‫دروﻏﻴﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد‪((.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ 4‬ص ‪.183‬‬

 ‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫در ﻧﻤﺎز ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻳﺠﺎد آﺮدﻧﺪ‪((.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ هﻴﭻ‬
‫ﭼﻴﺰ را در زﻣﺎن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻣﻘـﺪم ﺑـﺮ ﻧﻤـﺎز ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﺴﺘﻢ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ هﻤﻴﻦ ﻧﻤﺎز را ﺿﺎﻳﻊ‬
‫ﻧﻜﺮدﻳﺪ؟ زهﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در دﻣﺸﻖ ﻧـﺰد اﻧـﺲ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ رﻓﺘﻢ‪ .‬او را در ﺣـﺎل ﮔﺮﻳـﻪ ﻳـﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﻋﻠـﺖ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ را ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪم‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ از رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﭼﻴﺰي را ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎد ﻧﺪارم‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز هﻢ ﺿﺎﻳﻊ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ اﻳﻦ ﭼﺮﻧﺪهﺎي ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﺴﻲ ﮔﻤﺎن ﻧﻜﻨﺪ آـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺗـﺎﺑﻌﻴﻦ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﻨﻪ هﺎ و ﺟﻨﮕﻬـﺎ ﺳـﻨﺖ را ﺗﻐﻴﻴـﺮ دادﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬دوﺳﺖ دارم‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻢ آﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﺳــﻨﺖ را در ﻧﻤــﺎز ﺗﻐﻴﻴــﺮ دادﻩ اﻧــﺪ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔــﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن و ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﺎح ﺧﻮد رواﻳﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ آﻪ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن در‬
‫ﺻﺪر ﺧﻼﻓﺘﺶ در ﻣﻨﻲ ﻧﻤﺎزهﺎي ﭼﻬﺎر رآﻌﺘﻲ را ﻗﺼﺮ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ دو رآﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎي دو رآﻌﺖ در ﻣﻨﻲ ﭼﻬـﺎر رآﻌـﺖ ﺧﻮاﻧـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎم‬
‫زهﺮي‪ τ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻋﺮوﻩ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ در ﺳﻔﺮ‬
‫ﭼﺮا ﻧﻤﺎزهﺎ را ﻗﺼﺮ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺗﺎوﻳﻞ ﻣﻲ‬
‫‪1‬‬
‫آﻨﺪ هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺗﺎوﻳﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن دو ﺣﺪﻳﺚ ﺧﻠﻂ ﻣﺒﺤﺚ ﻧﻤـﻮدﻩ‬

‫اﺳﺖ و دو ﺣﺪﻳﺚ از هﻢ ﺟـﺪا را ﻳـﻚ ﺣـﺪﻳﺚ ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ اول آﻪ ﺁن را ﻣﻬﺪي از ﻏـﻴﻼن و‬
‫او از ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ τ‬رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ً ﻣﻤﺎ آﺎن ﻋﻠﻲ ﻋﻬﺪ اﻟﻨﺒﻲ‪ .ρ‬ﻗﻴﻞ‪:‬‬‫))ﻣﺎ اﻋﺮف ﺷﻴﺌﺎ‬
‫‪2‬‬
‫اﻟﺼﻼﻩ‪ ،‬ﻗﺎل‪ :‬أﻟﻴﺲ ﺻﻨﻌﺘﻢ ﻣـﺎ ﺻـﻨﻌﺘﻢ ﻓﻴﻬـﺎ((‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در دوران رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (109‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(178‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري ج‪ 1‬آﺘﺎب ﻣﻮاﻗﻴﺖ اﻟﺼﻼﻩ‪ ،‬ﺑﺎب ﺗﻀﻴﻴﻊ اﻟﺼﻼﻩ ﻋﻦ وﻗﺘﻬﺎ‬
‫ﺑﺮﻗﻢ )‪.(506‬‬
‫ﺑﻮد اآﻨﻮن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬از وي ﺳﻮال ﺷـﺪ‪ :‬ﻧﻤـﺎز‬
‫ﭼﻄﻮر؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ آﻪ در ﺁن ﭼـﻪ‬
‫آﺮدﻩ اﻳﺪ؟‬
‫و ﺣﺪﻳﺚ دوم‪ ،‬از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ اﺑﻲ رواد ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﺳﻤﻌﺖ اﻟﺰهﺮي ﻳﻘﻮل‪ :‬دﺧﻠﺖ ﻋﻠـﻲ اﻧـﺲ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ‪ τ‬وهﻮ ﻳﺒﻜﻲ‪ ،‬ﻓﻘﻠﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﻳﺒﻜﻴﻚ؟ ﻓﻘـﺎل‪ :‬ﻻ‬
‫ً ﻣﻤـﺎ ادرآـﺖ إﻻ هـﺬﻩ اﻟﺼـﻼﻩ‪ ،‬وهـﺬﻩ‬ ‫اﻋﺮف ﺷﻴﺌﺎ‬
‫‪1‬‬
‫اﻟﺼﻼﻩ ﻗﺪ ﺿﻴﻌﺖ((‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬زهﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰد اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ رﻓـﺘﻢ‪،‬‬
‫او را در ﺣﺎل ﮔﺮﻳﻪ دﻳﺪم‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪم ﭼﺮا ﮔﺮﻳﻪ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻴﺰهﺎﻳﻲ را آﻪ در زﻣـﺎن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ در‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻢ ﻣﮕﺮ اﻳـﻦ ﻧﻤـﺎز‪ ،‬و اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻤﺎز هﻢ ﺿﺎﻳﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺣﺪﻳﺚ اول ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ آﻪ در ﺁن ﺁﻣـﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‪)) :‬ﺻﻨﻌﺘﻢ ﻣﺎ ﺻﻨﻌﺘﻢ ﻓﻴﻬﺎ(( ﻣﻨﻈـﻮر از اﻳـﻦ‬
‫ﻗﻮل )ﺻﻨﻌﺘﻢ ﻣﺎ ﺻﻨﻌﺘﻢ ﻓﻴﻬﺎ( او اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬آـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻣﻲ اﻧﺪازﻧﺪ ﺑﻪ اﻧـﺪازﻩ‬
‫اي آﻪ وﻗﺖ ﺁن ﻣﻲ ﮔﺬرد‪ .‬و اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ )ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﻤﺎز( در زﻣﺎن ﺣﺠﺎج ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ در‬
‫زﻣﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿﻮان ﻪﻠﻟﺍ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ‪ .‬آﺴـﻲ‬
‫آﻪ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀﺮت اﻧﺲ را ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﻗـﺮار داد‬
‫اﺳﻢ او راﻓﻊ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در ﺗﺬآﺮﻩ‬
‫اﺑﻮ راﻓﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮ راﻓـﻊ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻳـﺎ‬
‫اﺑﺎ ﺣﻤﺰﻩ )آﻨﻴﻪ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ( وﻻ اﻟﺼﻼﻩ؟ ﻓﻘـﺎل‬
‫ﻟﻪ اﻧﺲ‪)) :‬ﻗﺪ ﻋﻠﻤﺘﻢ ﻣﺎ ﺻﻨﻊ اﻟﺤﺠﺎج ﻓﻲ اﻟﺼـﻼﻩ؟‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ آﻪ ﺣﺠﺎج در ﻧﻤـﺎز ﭼـﻪ ﺑـﺪﻋﺘﻲ را‬
‫رواج دادﻩ اﺳﺖ‪ 2 .‬اﺑﻦ ﺳـﻌﻴﺪ در ﻃﺒﻘـﺎت دﻟﻴـﻞ و‬
‫ﻋﻠﺖ ﻗﻮل ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ τ‬را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴـﺎن آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ ﻋﺮﻳـﺎن ﺣـﺎرﺛﻲ از ﺛﺎﺑـﺖ ﺑﻨـﺎﻧﻲ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ هﻤﺮاﻩ ﺣﻀﺮت اﻧـﺲ‪τ‬‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺣﺠﺎج ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧـﺪاﺧﺖ‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﻧﺲ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺣﺠﺎج ﺻـﺤﺒﺖ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮادران او ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺮﺣﻢ آﻪ ﻣﺒﺎدا ﺣﺠـﺎج ﺑـﻪ او‬
‫ﺗﻌﺮض آﻨﺪ‪ ،‬او را ﻣﻨـﻊ آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻧـﺲ ﺑـﻦ ﻣﺎﻟـﻚ‬

‫‪ .1‬ﺑﺨﺎري ج ‪ 1‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(507‬‬

‫‪ .2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 2‬ص )‪.(17-18‬‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻩ از ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﺳﻮار اﺳـﺐ ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و در ﻣﺴـﻴﺮ راﻩ ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔـﺖ‪ :‬وﻪﻠﻟﺍ ﻣـﺎ‬
‫ً ﻣﻤﺎ آﺎن ﻋﻠﻲ ﻋﻬﺪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ إﻻ ﺷـﻬﺎدﻩ‬
‫اﻋﺮف ﺷﻴﺌﺎ‬
‫أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ‪ .‬ﻓﻘـﺎل رﺟـﻞ‪ :‬ﻓﺎﻟﺼـﻼﻩ ﻳـﺎ اﺑـﺎ‬
‫ﺣﻤﺰﻩ؟ ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻗـﺪ ﺟﻌﻠـﺘﻢ اﻟﻈﻬـﺮ ﻋﻨـﺪ اﻟﻤﻐـﺮب‪،‬‬
‫اﻓﺘﻠﻚ آﺎﻧﺖ ﺻﻼﻩ اﻟﻨﺒﻲ‪ρ‬؟((‪.‬‬
‫))ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ در زﻣـﺎن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﺰ آﻠﻤﻪ ﺷﻬﺎدت ﭼﻴﺰي ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻧﻤﺎز ﭼﻲ؟ اي اﺑﺎ ﺣﻤﺰﻩ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ τ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺷـﻤﺎ ﻇﻬـﺮ را وﻗـﺖ ﻣﻐـﺮب ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻧﻤﺎز رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟‬

‫‪ -3‬ﺣﺪﻳﺚ دوم ﺣﻀﺮت اﻧـﺲ آـﻪ اﻣـﺎم زهـﺮي ﺁن را‬

‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁن ﻧﻴﺰ در دوران اﻣﺎرت ﺣﺠـﺎج‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و در ﻋﺮاق ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀـﺮت اﻧـﺲ‬
‫در دﻣﺸﻖ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد ﺗـﺎ ﻧـﺰد ﺧﻠﻴﻔـﻪ‪ ،‬وﻟﻴـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻠﻚ‪ ،‬از دﺳﺖ ﺣﺠﺎج ﺷـﻜﺎﻳﺖ آﻨـﺪ‪ .‬و ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ τ‬از اﻳﻦ ﺳـﺨﻨﺶ ))ﻻ اﻋـﺮف ﺷـﻴﺌﺎ‬
‫ً ﻣﻤـﺎ‬
‫ادرآﺖ إﻻ هﺬﻩ اﻟﺼﻼﻩ وﻗﺪ ﺿﻴﻌﺖ(( )ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ و ﺁن ﻧﻴﺰ ﺿﺎﻳﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ (.‬اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ ﺑـﻪ ﺗـﺎﺧﻴﺮ اﻧـﺪاﺧﺘﻦ ﺁن ﺑـﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺠﺎج ﺿﺎﻳﻊ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و در اﻳـﻦ ﺗﺮدﻳـﺪي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺣﺠﺎج و ﺧﻠﻴﻔﻪ اش وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻠﻚ و‬
‫دﻳﮕﺮان ﻧﻤﺎز را از وﻗﺖ اﺻـﻠﻲ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺗـﺎﺧﻴﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ـ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺞ‪ ،‬او از ﻋﻄﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﺧﺮ اﻟﻮﻟﻴﺪ اﻟﺠﻤﻌﻪ اﻣﺴﻲ‬
‫ﻓﺠﺌﺖ و ﺻﻠﻴﺖ اﻟﻈﻬﺮ ﻗﺒﻞ ان اﺟﻠﺲ ﺛﻢ ﺻﻠﻴﺖ اﻟﻌﺼﺮ‬
‫اﻳﻤﺎء وهﻮ ﻳﺨﻄﺐ‪.‬‬
‫ً‬ ‫و اﻧﺎ ﺟﺎﻟﺲ‬
‫وﻟﻴﺪ ﻧﻤـﺎز ﺟﻤﻌـﻪ را ﺑـﻪ ﺗـﺎﺧﻴﺮ اﻧـﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫)ﻋﻄﺎء( ﺁﻣﺪم ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻤـﺎز ﻇﻬـﺮ‬
‫را ﺧﻮاﻧـﺪم ـ ﺑﻌـﺪ در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑـﻮدم‬
‫واﻧﻤﻮد ﻣﻲ آﺮدم آﻪ ﺧﻄﺒﻪ را اﺳـﺘﻤﺎع ﻣـﻲ آـﻨﻢ‪،‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮم را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪم‪ 2 .‬اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﻣـﺎم‬
‫ﺑﺨﺎري در آﺘﺎب اﻟﺼﻼﻩ از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﺘﺒﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻲ ﺑﻜـﺮ ﺑـﻦ ﻋﺘﺒـﻪ ﻣـﻲ‬

‫‪ .3‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 2‬ص )‪.(17-18‬‬

‫‪ .1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 2‬ص ‪.18‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آﻨﺎر اﺑﻲ ﺟﺤﻴﻔﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧـﺪم‪ .‬ﺣﺠـﺎج‬
‫ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﺗـﺎﺧﻴﺮ اﻧـﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ اﺑﻮﺟﺤﻴﻔـﻪ‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻩ و ﻧﻤﺎزش را )ﺑﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ( ﺧﻮاﻧـﺪ ـ و‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﭼﻨـﻴﻦ رواﻳـﺖ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ :‬او‬
‫)اﺑﻲ ﺟﺤﻴﻔﻪ( هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺣﺠﺎج ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﻧﻤﺎز را ﺗﺎﺧﻴﺮ آﺮد‪ ،‬اﺑﻲ ﺟﺤﻴﻔﻪ‬
‫ﺣﻀﻮرش را در ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﺗﺮك آﺮد‪ 1 .‬رواﻳـﺖ‬
‫ً ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اش‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ آﻪ ﻣﻄﻠﻘﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ در ﺗﻤﺎم آﺸﻮرهﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﻃﻼق ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﻣﺤﻤﻮل اﺳﺖ ﺑـﺮ ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫آﻪ او در ﺑﻼد ﺷﺎم و ﺑﺼﺮﻩ از ﺣﻜﺎم ﺁﻧﺠﺎ ﻣﺸﺎهﺪﻩ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ ور ﻧﻪ او در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻧﻤﺎز ﻣـﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ از وي ﭼﻨـﻴﻦ رواﻳـﺖ‬
‫ً إﻻ اﻧﻜــﻢ ﻻ ﺗﻘﻴﻤــﻮن‬
‫اﺳــﺖ‪ :‬ﻣــﺎ اﻧﻜــﺮت ﺷــﻴﺌﺎ‬
‫اﻟﺼﻔﻮف(( ﻳﻌﻨﻲ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪﻩ اﺳـﺖ ﺟـﺰ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﺻﻔﻬﺎي ﻧﻤﺎز را درﺳﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﻴﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت‬
‫اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟـﻚ در زﻣـﺎن ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن و ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬

‫ﻧﻤﺎز را ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ ﻣﻘﺼـﻮد‬
‫و ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻤﺎز‪ ،‬در رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر ﻧﻤﺎز در ﺣﺎل‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت اﺳﺖ و ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪﻩ ﺷﻮد ﻳﺎ آﺎﻣﻞ و ﻏﻴﺮ ﺷﻜﺴﺘﻪ؟ هﺮ آﺲ‬
‫اﻧﺪك ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻓﻘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﺪ‬
‫آﻪ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻳﺎ آﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻧﺪن در ﺣﺎﻟـﺖ ﺳـﻔﺮ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻓﻘﻬﺎي ﻣﺴﺌﻠﻪ اي اﺧﺘﻼﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺧـﺘﻼف ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎرﻩ ي ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪ ،‬اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ و ام‬
‫ـﻨﻬﻢ‬
‫ـﺎﻟﻲ ﻋـ‬
‫ـﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﺗﻌـ‬
‫ـﺪﻳﻘﻪ رﺿـ‬
‫ـﻪ ﺻـ‬
‫ـﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸـ‬
‫اﻟﻤـ‬
‫اﺟﻤﻌﻴﻦ آﺎﻣﻞ و ﻏﻴﺮ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧـﺪن ﻣﻨﻘـﻮل اﺳـﺖ‬
‫ﺟﻤﻬﻮر ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫ﺣﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ‬
‫او در ﺻﻔﺮ ﮔﺎهﻲ آﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ و ﮔﺎهﻲ ﺷﻜﺴـﺘﻪ‪.‬‬
‫ﺷﺨﺼﻲ از ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ τ‬ﭘﺮﺳﻴﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ در‬

‫‪ .2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري‬
‫‪ .3‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري هﻤﺎن ﺻﻔﺤﻪ‬
 ‫ﺳﻔﺮ ﻧﻤﺎز را ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﻢ ﺑﻠﻜـﻪ آﺎﻣـﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻢ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس وي را ﺑﻪ اﻋـﺎدﻩ ﻧﻤـﺎز‪ ،‬ﺣﻜـﻢ‬
‫ﻧﻜﺮد‪ 1 .‬دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺼﺮ در ﺳـﻔﺮ ﻓﻘـﻂ رﺧﺼـﺖ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﻏﺮﻳﻤﺖ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺁﻳﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ‬
‫َـﻴْﺲَ‬
‫َﻠ‬‫ض ﻓ‬
‫ِْ‬‫اﻷَر‬
‫ِـﻲ ْ‬ ‫ْ ﻓ‬
‫ُﻢ‬‫ﺑﺘ‬‫َـﺮ‬
‫َْ‬ ‫َا ﺿ‬
‫ِذ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪) :‬و‬
‫َإ‬
‫َن‬
‫ْ‬ ‫ْ أ‬
‫ُﻢ‬ ‫ْ ﺧِﻔ‬
‫ْـﺘ‬ ‫ِ إ‬
‫ِن‬ ‫ﱠـﻼة‬‫َ اﻟﺼ‬‫ِـﻦ‬‫ُوا ﻣ‬‫ُﺮ‬
‫ْﺼ‬‫ﺗﻘ‬
‫ْ َ‬‫َن‬
‫ٌ أ‬‫َﺎح‬‫ْ ﺟُﻨ‬‫َﻴْﻜُﻢ‬
‫َﻠ‬‫ﻋ‬
‫ْ‬‫ﻟﻜُـﻢ‬
‫ﻧﻮا َ‬ ‫َـﺎُ‬‫َ آ‬
‫ِﻳﻦ‬‫ِﺮ‬
‫ﻟﻜَـﺎﻓ‬
‫ﱠ اْ‬‫ِن‬
‫ُوا إ‬ ‫َﺮ‬
‫َﻔ‬‫َ آ‬‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫ُ اﱠ‬‫َﻜُﻢ‬‫ِﻨ‬‫ْﺘ‬
‫ﻳﻔ‬‫َ‬
‫‪2‬‬
‫ً(‪.‬‬
‫ﻣﺒِﻴﻨﺎ‬ ‫ا‬
‫ً‬
‫َُ ّ ُ‬‫ﻋﺪو‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﺴـﺎﻓﺮت رﻓﺘﻴـﺪ و ﻧﻤﺎزهـﺎ را ﺷﻜﺴـﺘﻪ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎهﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﺿـﺮر‬
‫و زﻳﺎن از ﻃﺮف آﻔﺎر وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫آﻔﺎر‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺳﺮ ﺳﺨﺖ و ﺁﺷﻜﺎر ﺷﻤﺎ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺣﺪﻳﺜﻲ را از ﻳﻌﻠـﻲ ﺑـﻦ اﻣﻴـﻪ ﻧﻴـﺰ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻌﻠﻲ ﺑﻦ اﻣﻴﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬از ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺣﻤﻠﻪ دﺷﻤﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧـﺪارد در‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﺎزهﺎ را ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ و اآﻨﻮن ﻣـﺮدم‬
‫از ﺣﻤﻠﻪ دﺷﻤﻦ در اﻣﻦ و اﻣﺎن هﺴﺘﻨﺪ؟ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪τ‬‬
‫در ﺟﻮاب ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﻴﻦ ﺁﻳﻪ ﺑﺮاي ﻣـﻦ ﻧﻴـﺰ ﻣﻨﺸـﺎ‬
‫ﺳﻮال ﺑﻮد و ﻣـﻦ از رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺳـﻮال آـﺮدم‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﺻـﺪﻗﻪ ﺗﺼـﺪق ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻬـﺎ ﻋﻠـﻴﻜﻢ‬
‫ﻓﺎﻗﺒﻠﻮا ﺻﺪﻗﺘﻪ(( اﻳﻦ ﺻﺪﻗﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳـﺖ )ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪن( در ﺣـﻖ ﺷـﻤﺎ‪ ،‬ﺁن را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ رﺣﻤﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺮ ﻋﺪم وﺟﻮب ﻗﺼﺮ ﻧﻤﺎز ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺷـﺨﺺ ﻣﺴـﺎﻓﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﻴﻢ اﻗﺘﺪاء آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق هﻤﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤـﺎز‬
‫را آﺎﻣﻞ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺼﺮ و ﺷﻜﺴـﺘﻪ ﺧﻮاﻧـﺪن در‬
‫ﺳﻔﺮ ﻓﺮض ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣـﺎم ﻣﻘـﻴﻢ ﺁن‬
‫را آﺎﻣﻞ و ﻏﻴﺮ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﻧﺪ‪ 4 .‬اﻣﺎ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد آـﻪ ﺑﺨـﺎري ﺁن‬
‫را ﺗﺨﺮﻳﺞ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺣﺪﻳﺚ از اﻳﻦ ﻗـﺮار اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻗﺎل‪)) :‬ﺻﻠﻲ ﺑﻨﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﻦ ﻋﻔـﺎن‪ τ‬ﺑﻤﻨـﻲ ارﺑـﻊ‬
‫رآﻌﺎت‪ ،‬ﻓﻘﻴﻞ ذاﻟﻚ ﻟﻌﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ τ‬ﻓﺎﺳﺘﺮﺟﻊ ﺛﻢ‬

‫‪ .4‬اﻟﻤﻐﻨﻲ ﻻﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ج‪ 3‬ص )‪ (124‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ اﻟﺘﺮآﻲ و ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح‬

‫اﻟﺤﻠﻮ‪.‬‬
‫‪ 101) .1‬اﻟﻨﺴﺎء(‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺷﺮح اﻟﻮوي ج ‪ 5‬آﺘﺎب ﺻﻼﻩ اﻟﻤﺴﺎﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(686‬‬
‫‪ .3‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 2‬ص )‪.(658‬‬
‫ﻗﺎل‪ :‬ﺻﻠﻴﺖ ﻣﻊ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و اﺑﻲ ﺑﻜـﺮ‪ τ‬و ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب‪ τ‬رآﻌﺘﺎن ﺑﻤﻨﻲ ﻓﻠﻴﺖ ﺣﻈﻲ ﻣﻦ ارﺑـﻊ رآﻌـﺎت‪،‬‬
‫رآﻌﺘﺎن ﻣﺘﻘﺒﻠﺘـﺎن‪) 1 ((.‬ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪ τ‬در ﻣﻨـﻲ‬
‫ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑـﻪ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد إﻧـﺎ ﷲ وإﻧـﺎ‬
‫إﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن ﮔﻔﺖ و ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،ρ‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬در ﻣﻨـﻲ دو رآﻌـﺖ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﺖ‪ ،‬دو رآﻌـ‬ ‫ـﺎر رآﻌـ‬
‫ـﺎي ﭼﻬـ‬
‫ـﺎش ﺑﺠـ‬‫ـﺪم اي آـ‬
‫ﺧﻮاﻧـ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ (.‬ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ ))ﻓﻠﻴﺖ ﺣﻈﻲ ﻣﻦ ارﺑﻊ‬
‫رآﻌﺎت رآﻌﺘﺎن(( اﻳﻦ ))ﻣـﻦ(( از ﻟﺤـﺎظ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﻣﻦ ))ﺑﺪﻟﻴﻪ(( اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ هﻤـﺎن آﻠﻤـﻪ‬
‫))ﻣﻦ(( آﻪ در اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ‪)) . . .‬راﺿﻴﺘﻢ ﺑﺎﻟﺤﻴﺎﻩ‬
‫اﻟﺪﻧﻴﺎ ﻣﻦ اﻵﺧﺮﻩ(( ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻳـﺎ ﺑﺠـﺎي ﺁﺧـﺮت ﺑـﻪ‬
‫زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ راﺿﻲ ﺷﺪﻳﺪ‪ .‬وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻗـﻮل‬
‫))ﻓﻠﻴﺖ ﺣﻈﻲ ﻣﻦ ارﺑـﻊ رآﻌـﺎت ‪ . . .‬اﻟـﺦ( اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬دﻟﻴﻞ واﺿﺢ و روﺷﻨﻲ اﺳـﺖ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ او‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺟﻮاز ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ در ﺳﻔﺮ ﺑﻮد و ﮔﺮ ﻧـﻪ‬
‫او ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ ﺣﻈﻲ )ﺳﻬﻤﻲ( داﺷﺖ؟ زﻳﺮا‬
‫در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت هﺮ ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬و‬
‫اﺳﺘﺮﺟﺎع )ﺧﻮاﻧﺪن إﻧﺎ ﷲ وإﻧﺎ إﻟﻴﻪ راﺟﻌـﻮن( او‬
‫از ﺟﻬﺖ اﻳﻦ ﺑـﻮد آـﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻋﻘﻴـﺪﻩ او ))ﺧـﻼف‬
‫اوﻟﻲ(( ﻋﻤﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬رواﻳﺘـﻲ آـﻪ اﺑـﻮداود از‬
‫ﺧﻮد اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ اﺑـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬و ﺁن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬إن اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‬
‫ً ﻓﻘﻴﻞ ﻟﻪ ))ﻋﺒﺖ ﻋﻠﻲ ﻋﺜﻤﺎن ﺛـﻢ ﺻـﻠﻴﺖ‬ ‫ﺻﻠﻲ ارﺑﻌﺎ‬
‫ً(( ﻓﻘﺎل‪)) :‬اﻟﺨﻼف ﺷﺮ(( ﻳﻌﻨﻲ اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‬ ‫ارﺑﻌﺎ‬
‫ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧـﺪ‪ .‬از او ﺳـﻮال ﺷـﺪ‪ :‬ﭼﻬـﺎر‬
‫رآﻌﺖ ﻋﺜﻤﺎن را ﻧﻜﻮهﺶ آﺮدي و ﺧﻮدت ﭼﻬـﺎر رآﻌـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻲ؟ اﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد در ﺟـﻮاب ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﺧـﺘﻼف‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪﻩ ﺑﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫در رواﻳﺖ ﺑﻴﻬﻘﻲ ﺟﻮاب اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬إﻧﻲ ﻷآﺮﻩ اﻟﺨﻼف(( ﻣـﻦ اﺧـﺘﻼف را دوﺳـﺖ‬
‫ﻧﺪارم‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از اﺑﻮذر‪ τ‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣـﺪﻳﺚ اول‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻪ ي اﻳﻦ رواﻳﺎت دﻟﻴـﻞ روﺷـﻨﻲ‬

‫‪ .4‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج ‪ 1‬آﺘﺎب ﺗﻘﺼﻴﺮ اﻟﺼﻼﻩ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1034‬‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﺳﻚ ﺑﺎب اﻟﺼﻼﻩ ﺑﻤﻨﻲ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (1960‬و ﺻﺤﻴﺢ‬
‫اﺑﻮداود )‪.(1726‬‬
‫هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ او ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑـﻪ ﻓـﺮض ﺑـﻮدن ﻗﺼـﺮ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ ﻧﻈـﺮ ﻋﻠﻤـﺎي اﺣﻨـﺎف اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺿﻲ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣـﺎﻟﻜﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮ هﻤـﻴﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ اﺳﺖ و ﻳﻚ رواﻳﺖ از اﻣـﺎم ﻣﺎﻟـﻚ و اﻣـﺎم‬
‫اﺣﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻗـﺎل اﺑـﻦ ﻗﺪاﻣـﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻤﺸﻬﻮر ﻋﻦ اﺣﻤﺪ اﻧﻪ ﻋﻠﻲ اﻻﺧﺘﻴﺎر واﻟﻘﺼﺮ ﻋﻨﺪﻩ‬
‫اﻓﻀﻞ(( ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﻣﻴﺎن ﺷﻜﺴﺘﻪ و آﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻧـﺪن‬
‫ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر اﺳﺖ اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺼﺮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳـﺖ و هﻤـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻗﻮل ﺟﻤﻬـﻮر ﺻـﺤﺎﺑﻪ و ﺗـﺎﺑﻌﻴﻦ‪ 1 .‬و اﮔـﺮ از‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻟﺼـﻼﻩ اول ﻣـﺎ‬
‫ﻓﺮﺿﺖ رآﻌﺘﻴﻦ ‪ . . .‬اﻟﺦ(( اﺳﺘﺪﻻل ﺷﻮد آﻪ ﻓﺮﺿـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ))ﻗﻠﺪت(( اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎز در اﺑﺘـﺪا دو‬
‫رآﻌﺖ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ دو رآﻌﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺗﺎوﻳﻞ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،τ‬داﻳﺮ ﺑﺮ اﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎز‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺁري‪ ،‬از ﻣﺠﻤﻮع دﻻﻳﻞ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﺮ ﻣـﻲ‬

‫ﺁﻳﺪ آﻪ ﻗﺼﺮ ﻳﺎ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪن در ﺳﻔﺮ ﻓﺮض ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ رﺧﺼﺖ و اﺟﺎزت اﺳﺖ و اﻧﺴـﺎن اﺧﺘﻴـﺎر دارد‬
‫آﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ رﺧﺼﺖ ﻋﻤﻞ آﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻳـﺎ ﺁن‬
‫را ﺗﺮك آﻨﺪ و آﺎﻣﻞ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ورﺷﻜﺴـﺘﮕﻲ‬
‫و ﺁوارﮔﻲ ذهﻨﻲ و ﻓﻜﺮي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫ادﻋﺎﻳﺶ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻤﺎزهـﺎ را ﺗﻐﻴﻴـﺮ دادﻩ اﻧـﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺮ هﻤﮕﺎن روﺷﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬زﻳﺮا اﮔـﺮ ادﻋـﺎي‬
‫او اﻧﺪآﻲ ﺻﺤﺖ ﻣﻲ داﺷﺖ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭼﺮا ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻤـﺎز‬
‫))ﻓﺠﺮ(( را از دو رآﻌﺖ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ ﻳﺎ ﻧﻤـﺎز‬
‫ـﺮ‬‫ـﺖ ﺗﻐﻴﻴـ‬
‫ـﻚ رآﻌـ‬
‫ـﻪ ﻳـ‬ ‫ـﻪ‪ 3‬رآﻌـ‬
‫ـﺖ ﺑـ‬ ‫ـﺮب را از ﺳـ‬
‫ﻣﻐـ‬
‫ﻧﺪادﻧﺪ؟! ﺁري‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ روز هﻢ ﺳﻨﻲ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ و اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫دارد‪ .‬زﻳﺮا هﺮ ﺳـﻨﻲ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺎﻟﻪ ﻓﻘﻬـﻲ را ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ‪ .‬و هﺮ ﺳﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ هـﻴﭻ ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ً‬
‫ﺧﻼف ﻗﻮل و ﻓﻌﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬آﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲ‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬اﻳﻨﻚ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ ﺑﻪ ﺗﺎوﻳـﻞ ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن و‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎ و داﻧﺸـﻤﻨﺪان ﺑـﺮ‬
‫‪ .2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 2‬ص )‪.(657-658‬‬
‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻧﺪ آﻪ ﺁن دو ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑـﺎور‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺳـﻬﻮﻟﺖ و ﺁﺳـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺖ‪ ،‬دو رآﻌـﺖ را اﺧﺘﻴـﺎر ﻧﻤـﻮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬و ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺷﺪت را در ﺣﻖ ﺧـﻮد‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ‪ 1 .‬و اﻣﺎم زهـﺮي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬ﺑﺨﺎﻃﺮ آﺜﺮت اﻋﺮاب و ﻣﺮدم روﺳـﺘﺎﻳﻲ آـﻪ‬
‫ﺟﻤﻌﻴﺘﺸﺎن در ﺣﺞ ﺁن ﺳـﺎل زﻳـﺎد ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧﻤـﺎز را‬
‫ﺗﻤﺎم و آﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﺸـﺎن دهـﺪ آـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ اﺳﺖ‪ 2 .‬ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻓﺘﺢ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻧﻤﺎز را آﺎﻣﻞ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد آﻪ ﻗﺼﺮ ﺑﺮاي آﺴﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ در ﺣﺎل ﻓﺮار و ﺣﺮآﺖ آﺮدن هﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ در ﻣﺴﺎﻓﺮت در ﺣـﺎل ﻓـﺮار ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨـﻲ در‬
‫ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳـﺎآﻦ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜـﻢ ﺁﻧـﺎن‪،‬‬
‫هﻤﺎن ﺣﻜﻢ ﻣﻘﻴﻢ اﺳـﺖ و ﺁﻧـﺎن ﺑﺎﻳـﺪ ﻧﻤﺎزهـﺎ را‬
‫آﺎﻣﻞ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ رﺣﻤـﻪ ﻪﻠﻟﺍ در اداﻣـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔـﺮ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ اﺗﻤـﺎم‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد و ﺑـﺎ ﺗـﻮﺟﻴﻬﻲ‬
‫آﻪ ﻣﻦ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻮدم ﻣﻌـﺎرض ﻧﻴﺴـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﻮﻳـﺪ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺎﻟﺖ اﻗﺎﻣﺖ و ﺳﻜﻮن و ﻗﺮار‬
‫در ﺳﻔﺮ ﺑﺎ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﻼف‬
‫آﺴﻲ آﻪ در ﺳﻔﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻗـﺮار و اﻗﺎﻣـﺖ را ﻧـﺪارد‬
‫ﺑﻠﻜﻪ در ﺣﺎل آﻮچ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺟﺘﻬﺎد‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آـﺮد‪ 3 .‬و دﻟﻴـﻞ‬
‫اﺗﻤﺎم ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﺣﺪﻳﺚ ﺻـﺮﻳﺤﻲ اﺳـﺖ ﺑـﺎ ﺳـﻨﺪ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ آﻪ اﻣﺎم ﺑﻴﻬﻘﻲ ﺁن را ﺗﺨﺮﻳﺞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫هﺸﺎم ﺑﻦ ﻋﺮوﻩ و او از ﭘﺪرش ﻋﺮوﻩ ﭼﻨـﻴﻦ رواﻳـﺖ‬
‫ً((‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬إﻧﻬﺎ آﺎﻧﺖ ﺗﺼﻠﻲ ﻓﻲ اﻟﺴﻔﺮ ارﺑﻌﺎ‬
‫ﻓﻘﻴﻞ ﻟﻬﺎ ﻟﻮ ﺻﻠﻴﺖ رآﻌﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻘﺎﻟﺖ‪ :‬ﻳﺎ اﺑﻦ اﺧﺘﻲ‬
‫اﻧﻪ ﻻ ﻳﺸﻖ ﻋﻠﻲ ـ ﻳﻌﻨـﻲ ﺣﻀـﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ τ‬در ﺳـﻔﺮ‬
‫ﭼﻬﺎر رآﻌﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ـ از وي ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬اﮔـﺮ دو‬
‫رآﻌﺖ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪي ﺑﻬﺘﺮ ﻧﺒـﻮد؟ ﺣﻀـﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ τ‬در‬
‫ﺟﻮاب ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﻮاهﺮ زادﻩ اش ﻋﺮوﻩ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﭼﻬﺎر‬

‫‪ .3‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 2‬ص )‪.(664‬‬

‫‪ .4‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود ﺑﺎب اﻟﺼﻼﻩ ﺑﻤﻨﻲ )‪ (1964‬و ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻮداود )‪ (1727‬و‬
‫ﻧﮕﺎ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 2‬ص )‪.(665‬‬
‫‪ .1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 2‬ص ‪.665‬‬
‫رآﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ(( اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻨﻲ اﺳـﺖ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ او ﻗﺼـﺮ را‬
‫رﺧﺼﺖ ﻣﻲ داﻧﺴـﺖ و اﺗﻤـﺎم را ﺑـﺮاي آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫اﺣﺴﺎس ﻣﺸﻘﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ داد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺮض آﻨﻢ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪)) :‬ﺣﺘﻲ‬
‫در ﺣﻖ ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻤﻲ دهﻢ آﻪ ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺪهﻨﺪ‪ ((.‬در واﻗـﻊ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺗـﺪﻟﻴﺲ‬
‫اﺑﻦ راﻓﻀﻲ دارد‪ .‬زﻳﺮا رواﻳﺖ ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ‬
‫ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن و ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﻣﺮوي‬
‫اﺳﺖ اﺻﻼً ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد‪ .‬در رواﻳﺖ ﺣﻀـﺮت اﻧـﺲ‪τ‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ ﺷﺪ آﻪ ﺗﻐﻴﻴـﺮ )ﺗـﺎﺧﻴﺮ ﻧﻤـﺎز( ﻓﻌـﻞ‬
‫ﺣﺠﺎج ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻌﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ .‬اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ﻋﻤـﻞ‬
‫ـﻮن در‬ ‫ـﻪ‪ ،τ‬هـ‬
‫ـﻢ اآﻨـ‬ ‫ـﺮت ﻋﺎﻳﺸـ‬
‫ـﺎن و ﺣﻀـ‬
‫ـﺮت ﻋﺜﻤـ‬
‫ﺣﻀـ‬
‫ﭘﺎراﮔﺮاف ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻻزم دادﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴـﺰي آـﻪ در ﺁن‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁن ﻋﻘـﻞ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ؟!‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺻﺤﺎب‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻨﺪ((‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻧﺼﺎر ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺗﺮﺟﻴﺢ زﻳﺎدي ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﺧﻮاهﻴﺪ‬
‫آﺮد اﻣﺎ ﺻﺒﺮ را ﭘﻴﺸﻪ آﻨﻴـﺪ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ را در ﺣﻮض آﻮﺛﺮ ﻣﻼﻗﺎت آﻨﻴﺪ‪ .‬اﻧـﺲ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ﺻﺒﺮ ﻧﻜﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻼء ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ از ﭘﺪرش ﻧﻘﻞ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﺮاء ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎزب را دﻳﺪم‪ .‬ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺘﻢ ﺗـﻮ اﻧﺴـﺎن‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺒﺎرآﻲ هﺴﺘﻲ ـ در ﺻﺤﺒﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﻮدي و‬
‫زﻳﺮ درﺧﺖ ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ آﺮدي‪ .‬ﻋﺎزب ﺧﻄﺎب ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺑﺮادر زادﻩ‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻤﻲ داﻧﻲ آﻪ ﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ‬
‫از او ﭼﻪ )ﺑﺪﻋﺘﻬﺎﻳﻲ( را در دﻳﻦ ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻳـﻢ‬
‫ـ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ آﻪ‪ ،‬از ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ اوﻟـﻴﻦ اﺳـﺖ و از آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ زﻳﺮ درﺧﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻴﻌـﺖ آﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺁﻧﺎن اﻋـﻼم رﺿـﺎﻳﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ و از‬
‫اﺧﻼص و ﺻﺪق دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﺧﺒـﺮ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ و در‬
‫ﻋﻮض ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺁﻧـﺎن ﻋﻨﺎﻳـﺖ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد و ﺳﺎﻳﺮ اﺻـﺤﺎب ﮔـﻮاهﻲ ﻣـﻲ دهـﺪ‬
‫داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﺻـﺤﺎب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻌـﺪ از او‪،‬‬
‫ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ را در دﻳﻦ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲ ﺁورﻧﺪ و ﻣﺮﺗـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ هﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ آـﻪ ﺧـﻮد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﺁن ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮد ﻋﺎﻗﻠﻲ ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ و ﻋﺪاﻟﺖ‬
‫ﺗﻤﺎم اﺻﺤﺎب ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺁن ﻃـﻮر آـﻪ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﻧﺪ؟ و هﺮ آﺲ ﭼﻨـﻴﻦ ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫اي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳــﺖ )! ! !( و ﺑــﺮاي ﭘﮋوهﺸــﮕﺮان هــﻴﭻ ﮔﻮﻧــﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻌﻴﺎري ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر ﺑـﺎ ﺳـﻴﺎق و ﺳـﺒﺎﻗﻲ آـﻪ ﺟﻨـﺎب‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺪﻩ ﻧﺸـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ را اﻣﺎم زهﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ داد آﻪ ﻋﺪﻩ اي از‬
‫اﻧﺼﺎر ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ آـﻪ اﻣـﻮال ﻗﺒﻴﻠـﻪ هـﻮازن‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁﻧﻬـﺎ را‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻗﺮﻳﺶ ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ ،‬او ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲ دهﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻧﻤﻲ دهﺪ و ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺧﻮن دﺷﻤﻨﺎن هـﻢ اآﻨـﻮن‬
‫از ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎي ﻣﺎ ﻣﻲ ﭼﻜﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ τ‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺷﻜﺎﻳﺖ اﻧﺼﺎر را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺎز ﮔﻮ آﺮدم‪ .‬رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻣﺮ آﺮد ﺗﺎ اﻧﺼﺎر در ﻳـﻚ ﺧﻴﻤـﻪ ﭼﺮﻣـﻲ ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و آﺴﻲ ﺑﺠﺰ اﻧﺼﺎر در ﻣﻴـﺎن ﺁﻧـﺎن ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﻧﺼﺎر ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ ﺁﻧﺎن ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﭼﻪ ﺳـﺨﻨﻲ‬
‫از ﻃﺮف ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣـﻦ رﺳـﻴﺪﻩ اﺳـﺖ؟(( داﻧﺸـﻤﻨﺪان‬
‫اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻘﻞ و ﺧـﺮد از‬
‫ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻨﺪ ﺗـﻦ از ﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫ﻣــﺎ ﭼﻨــﻴﻦ ﮔﻔﺘــﻪ اﻧــﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧــﺪ ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را‬
‫ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲ دهﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲ دهﺪ‪ ،‬ﺣـﺎل‬
‫ـﺪ‪.‬‬
‫ـﻲ ﭼﻜـ‬
‫ـﺎ ﻣـ‬‫ـﻴﺮهﺎي ﻣـ‬
‫ـﻤﻦ از ﺷﻤﺸـ‬ ‫ـﻮن دﺷـ‬
‫ـﻪ ﺧـ‬
‫ﺁﻧﻜـ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲ دهـﻢ آـﻪ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (111‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(179-180‬‬

‫ﺑﻪ ﺗـﺎزﮔﻲ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﺁﻳـﺎ ﺷـﻤﺎ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ را آﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﺎل و اﻣـﻮال‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧـﺪا‪ρ‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﻳﺘﺎن ﺑﺮ ﮔﺮدﻳﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ )اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد( ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺷﻤﺎ هﻤـﺮاﻩ ﺧـﻮد ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫هﺎﻳﺘﺎن ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ دﻳﮕـﺮان‬
‫هﻤﺮاﻩ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﺿـﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را دوﺳﺖ دارﻳﻢ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺗﺒﻌﻴﻀﻬﺎي زﻳـﺎدي‬
‫را ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﺧﻮاهﻴﺪ آﺮد اﻣﺎ ﺻﺒﺮ را ﭘﻴﺸـﻪ آﻨﻴـﺪ‬
‫ﺗﺎ در ﺣﻮض آﻮﺛﺮ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﻼﻗـﺎت آﻨﻴـﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺻﺒﺮ ﻧﻜﺮدﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻳﻦ هﻢ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺮ هﻤﮕﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ ﺣﻜﺎﻳﺖ از‬

‫ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻧﺼﺎر دارد و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﺤﺒﺖ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎ اﻧﺼﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﻮد‬
‫ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دوﺳﺖ ﻧﺪارد اﻧﺼﺎر را ﻣﮕﺮ ﺷﺨﺺ‬
‫ﺑﺎ اﻳﻤﺎن و آﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ ﺑـﺎ اﻧﺼـﺎر‬
‫ﻣﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ .‬هﺮ آﺲ ﺑﺎ اﻧﺼﺎر ﻣﺤﺒﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫او را دوﺳﺖ دارد و هﺮ آﺲ ﺑﺎ اﻧﺼﺎر ﺑﻐﺾ و آﻴﻨﻪ‬
‫ورزد‪ ،‬او ﻧﺰد ﻪﻠﻟﺍ ﻧﻴﺰ ﻣﺒﻐﻮض ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ 2 .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫در هﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪)) :‬ﺁﻳﺎ دوﺳـﺖ ﻧﺪارﻳـﺪ‬
‫آﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻣﺎل ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ هﺎﻳﺸـﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﺑﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ هﺎﻳﺘﺎن ﺑـﺮ‬
‫ً ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي در ﺣﻖ آﺴﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪ؟(( ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺷﻮد آﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻣﺎ اﻳـﻦ ﻗـﻮل ﺣﻀـﺮت اﻧـﺲ‪)) ،‬ﻓﻠـﻢ ﻧﺼـﺒﺮ((‬

‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﺪارد آﻪ اﻳﻦ راي ﺷـﺨﺺ او‬
‫ﺑﻮد و هﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آـﻪ او در اﻳـﻦ ﻗـﻮل‬
‫))ﻓﻠﻢ ﻧﺼﺒﺮ(( اﺷﺘﺒﺎﻩ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روي هﻤﻴﻦ اﺻﻞ‬
‫هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺷﺎرﺣﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ اﻳـﻦ زﻳـﺎدت ))ﻓﻠـﻢ‬
‫ﻧﺼﺒﺮ(( ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﺮض اﻟﺨﻤﺲ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2978‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ رﻗﻢ )‪ (3572‬ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺮاء ﺑﻦ‬
‫ﻋﺎزب‪.‬‬
‫‪ -4‬از روي ﺷﺮع و ﻋﻘﻞ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ ﻗـﻮل ﻳـﻚ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ آﻪ ﻗﺪح و ﻋﻴﺒﻲ در ﻗﻮﻟﺶ دﻳﺪﻩ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺮاي رد و ﻧﻔﻲ ﺁﻳـﺎت ﻣﺤﻜﻤـﻪ آـﻪ در ﺑـﺎب ﻣـﺪح‬
‫اﺻﺤﺎب ﺑﻄﻮر ﻋﻤﻮم و اﻧﺼﺎر ﻋﻠﻲ اﻟﺨﺼﻮص وارد ﺷﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -5‬اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪)) :ρ‬ﻓﺎﺻﺒﺮوا ﺣﺘﻲ ﺗﻠﻘﻮا‬

‫ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮﻟﻪ ﻋﻠـﻲ اﻟﺤـﻮض(( هﺮﮔـﺰ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ را‬
‫ﻧﺪارد آﻪ اﮔﺮ ﺁﻧﺎن ﺻﺒﺮ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﻧﺰد ﺣﻮض‬
‫آﻮﺛﺮ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت ﻧﺨﻮاهﻨﺪ آﺮد‪)) .‬ﺣﺘﻲ(( ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﻏﺎﻳﺖ ﻣﻜﺎﻧﻲ و زﻣﺎﻧﻲ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺣـﺮف‬
‫ﺷﺮط را ﺑﻜﺎر ﻧﺒـﺮدﻩ اﺳـﺖ و ﻧﮕﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪)) :‬إن‬
‫ﺻﺒﺮﺗﻢ ﺳﺘﻠﻘﻮﻧﻲ ﻋﻠﻲ اﻟﺤﻮض(( )اﮔﺮ ﺻﺒﺮ آﻨﻴﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺮ ﺣﻮض ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲ آﻨﻴﺪ( اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻔـﺖ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻀﺮت ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﺴـﺖ‪ ،‬ﺁن را دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﺣﺪاث ﻓﻲ اﻟﺪﻳﻦ و ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪن ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮض ﺻﺤﺖ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ ،τ‬ﺑﺎز هﻢ ﻣﺸـﻜﻞ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﻗﻮل ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ))ﻓﻠـﻢ ﻧﺼـﺒﺮ(( ﻋﻠﻴـﻪ اﺻـﺤﺎب‬
‫ﻣﺴﺘﻤﺴﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر در ﺑﺎب ﻓﻀـﻴﻠﺖ‬
‫اﻧﺼﺎر وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻗﻮل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ‬
‫ﺣﺠﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻗﻮل ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪.τ‬‬

‫‪ -6‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ τ‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻮﺿـﻊ و دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬

‫ﻗﻮم ﺧﻮدش ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬اﻧﺼـﺎر‪ ،‬در ﻣـﻮرد ))ﺧﻼﻓـﺖ(( و‬
‫ﻗﺼﺪ اﺧﺘﻼف اﻧﺼﺎر ﺑﺎ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ))ﻓﻠـﻢ‬
‫ﻧﺼﺒﺮ(( را در اﺑﺘﺪا ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﺸﻢ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺜﻲ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ τ‬از اﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﺧﻀﻴﺮ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬آـﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ از اﻧﺼﺎر‪ ،‬در ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ً(( ﻳﻌﻨـﻲ‪ ،‬هﻤـﺎن‬
‫))اﺳﺘﻌﻤﻠﻨﻲ آﻤﺎ اﺳﺘﻌﻤﻠﺖ ﻓﻼﻧـﺎ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ آـﻪ ﻓﻼﻧـﻲ را اﺳـﺘﺨﺪام آـﺮدي‪ ،‬ﻣـﺮا ﻧﻴـﺰ‬
‫اﺳﺘﺨﺪام آﻦ‪ .‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑﻌـﺪ از ﻣـﻦ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﻀﻬﺎي زﻳﺎدي را ﺧﻮاهﻴﺪ دﻳﺪ ‪ . . .‬اﻟﺦ‪ .‬ﻋﻠﻲ‬
‫اﻟﺨﺼﻮص ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ))أﺛـﺮﻩ(( آـﻪ در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ اﺧﺘﺼـﺎص و ﺗـﺮﺟﻴﺢ در‬
‫اﻣﻮر دﻧﻴﻮي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬اﻣﺎ ﻗﻮل ﺣﻀﺮت ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب‪ τ‬آﻪ در ﺁن ﺁﻣﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬إﻧﻚ ﻻ ﺗﺪري ﻣﺎ أﺣﺪﺛﻨﺎ ﺑﻌﺪﻩ((‪ .‬اﻳـﻦ در‬
‫واﻗﻊ اﺷﺎرﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺁن ﺟﻨﮕﻬـﺎ و ﻣﺸـﺎﺟﺮاﺗﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺁﻧـﺎن رخ دادﻩ ﺑـﻮد‪ .‬ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرﮔـﻮار از‬
‫ﻏﺎﻳﻠﻪ و ﺳﺮ و ﺻﺪاي ﺁﻧﻬﺎ اﺣﺴﺎس ﺧﻮف ﻣﻲ آﺮد آـﻪ‬
‫ﻣﺒﺎدا ﺧﻼف ﺧﻮاﺳـﺖ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ .‬ﺣﺮآﺘـﻲ اﻧﺠـﺎم‬
‫ً اﻳﻦ اﺣﺴـﺎس ﺧـﻮف ﺣﻜﺎﻳـﺖ از‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﻀﻞ و آﻤـﺎل ﺗﻘـﻮاي او دارد‪ .‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ً ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،τ‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮآﺖ آﻨﻨـﺪﮔﺎن در اﻳـﻦ‬
‫ً ﺧﻄﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل او‬ ‫ﺟﻨﮕﻬﺎ ﺑﻮد ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫ﻧﻴﺰ هﺴﺖ و او ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ آـﻪ ﺑﻌـﺪ‬
‫از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻃﺒﻖ اﺳﻨﺎد و‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ـ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ و اﻧﺼﺎف ﺁﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ اﻳـﻦ دو ﺣـﺪﻳﺚ در‬
‫ﺣﺪي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻣﺠﻤﻮع ادﻟﻪ ﻗﺮﺁﻧﻲ و ﺣـﺪﻳﺜﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻣﺪح اﺻـﺤﺎب رﺿـﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋـﻨﻬﻢ و‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ از ﺁﻧﺎن دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ اﻳـﻦ دو‬
‫ﺣﺪﻳﺚ رد آﺮدﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎهﺎﺗﻲ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﭘﺎآﻴﺰﮔﻲ ﻇـﺎهﺮ و ﺑـﺎﻃﻦ ﺁﻧـﺎن ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رواﻳـﺎت‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﻄﻌﻮن آﺮدن اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،ρ‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ آﺴﻲ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺟﻠﻮي ﻣﻮﺷﻜﻲ را ﺑـﺎ ﺗﺎرهـﺎي‬
‫ﻋﻨﻜﺒﻮت ﺑﮕﻴﺮد؟!‬
‫))هﻞ هﺬا إﻻ ﺧﺮق اﻟﻘﺘﺎد((‪.‬‬
‫ﺑﺎب ﺷﺸﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻋﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﺣﻀﺮت ﺻﺪﻳﻖ‬
‫اآﺒﺮ‪τ‬‬
‫ـﺎدي‬
‫ـﻬﺎي زﻳـ‬ ‫ـﺎ و اﻋﺘﺮاﺿـ‬
‫ـﻲ اﻳﺮادهـ‬ ‫ـﺎﻧﻲ راﻓﻀـ‬
‫ﺗﻴﺠـ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻮار ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑـﻪ‬
‫ذآﺮ اﻳﻦ اﻳﺮادهﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﻌـﺪ از دﻳﮕـﺮي‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮔﻔـﺖ ﺣﻤﺎﻗـﺖ وي را ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ و در دﻓﺎع از اﻳﻦ ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرﮔـﻮار ﺗـﻼش‬

‫‪ .1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج ‪ 7‬ص ‪.516‬‬

 ‫ﺧﻮاهﻢ آﺮد‪ .‬هﻤﺎن ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ‬
‫ي او ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺨﺎﻃﺮ دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ وي‪ ،‬دﻳﮕﺮ از ﺗﻤﺎم‬
‫دوﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮ اﻇﻬﺎر ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫ﺑﻮد آﻪ دوﺳﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺴﺮ اﺑـﻲ‬
‫ﻗﺤﺎﻓﻪ )ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ( را ﺑـﺮاي دوﺳـﺘﻲ ﺑـﺮ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﺰﻳﺪم‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦ رﻓﻴﻖ ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳـﺖ‬
‫وﻩ‬
‫ُ ُ‬ ‫ُـﺮ‬‫ْﺼ‬‫ﺗﻨ‬ ‫و ﻗﺮﺁن ﺑﺮاي او ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﺳـﺖ‪) :‬إ‬
‫ِﻻّ َ‬
‫َـﻴْﻦِ‬ ‫ْﻨ‬
‫ِﻲ اﺛ‬ ‫ُوا ﺛﺎﻧ‬ ‫َﺮ‬‫َﻔ‬
‫َ آ‬‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬‫ُ اﱠ‬ ‫َﺧْﺮ‬
‫َﺟَﻪ‬ ‫ْ أ‬‫ِذ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ إ‬ ‫ﻩ‬‫َﺮ‬‫ﻧﺼ‬
‫ﺪ َ‬ ‫َﻘ‬‫ﻓ‬
‫َ َ‬ ‫َُ‬ ‫َْ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫ْ إ‬‫َن‬ ‫ِ ﻻ َ‬
‫ﺗﺤْـﺰ‬ ‫َﺎﺣِﺒِﻪ‬‫ِﺼ‬
‫ُ ﻟ‬ ‫ُﻮل‬‫ﻳﻘ‬‫ْ َ‬ ‫ِذ‬‫ِ إ‬
‫َﺎر‬‫ﻟﻐ‬‫ِﻲ اْ‬ ‫ﻤﺎ ﻓ‬ ‫هَ‬‫ْ ُ‬‫ِذ‬‫إ‬
‫ْ‬‫ﻟـﻢ‬ ‫ٍ َ‬‫ُـﻮد‬ ‫ِﺠُﻨ‬
‫ﻩ ﺑ‬ ‫ـﺪُ‬
‫ﻳ َ‬‫َﱠ‬ ‫ِ و‬
‫َأ‬ ‫َﻴْـﻪ‬‫َﻠ‬
‫ُ ﻋ‬ ‫َﻪ‬‫َﺘ‬‫ِﻴﻨ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﺳَﻜ‬‫ُ‬
‫َل‬‫ﻧﺰ‬‫َْ‬
‫َﺄ‬‫َﺎ ﻓ‬ ‫َﻨ‬
‫ﻣﻌ‬‫َ‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ِﻤـﺔ‬
‫ُ‬ ‫ﻠ‬‫آ‬ ‫و‬ ‫ﻰ‬
‫ﱡَْ َ َ َ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻔ‬‫اﻟﺴ‬ ‫وا‬‫ﺮ‬ ‫ﻔ‬ ‫آ‬
‫ﱠ َ ََُ‬‫ﻦ‬ ‫ِﻳ‬‫ﺬ‬ ‫ﻟ‬‫ا‬ ‫ﺔ‬
‫َ‬ ‫ِﻤ‬
‫ﻠ‬ ‫آ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻌ‬‫ﺟ‬ ‫و‬
‫َ ََْ َ َََ َ َ‬ ‫ﺎ‬ ‫ه‬‫و‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺗ‬
‫ٌ( اﮔﺮ ﺷﻤﺎ او را ﻳـﺎري‬ ‫ِﻴﻢ‬‫ٌ ﺣَﻜ‬ ‫ِﻳﺰ‬
‫َﺰ‬‫َﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫و‬
‫ْﻴَﺎُﱠ‬ ‫ُﻠ‬‫ﻟﻌ‬
‫ِﻲَ اْ‬ ‫ه‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ او را ﻳـﺎري آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ آﻪ آﻔﺎر او را ﺑﻴﺮون آﺮدﻧﺪ‪ .‬دوﻣـﻲ‬
‫از دو ﺗﺎ ﺑﻮد‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺁن دو در ﻏـﺎر )ﺛـﻮر(‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﺮاهﺶ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻧﺒﺎش‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺎ ﻟﺸـﻜﺮهﺎي ﻏﻴﺒـﻲ او را‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻩ‪ ،‬ﺁراﻣﺶ را ﺑﺮ وي ﻧﺎزل آﺮد‪ .‬و ﻣﻮﺿﻊ‬
‫آﻔﺎر را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻣﻐﻠـﻮب آـﺮد‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺗﻮاﻧﺎ و داﻧﺎ اﺳﺖ‪) .‬ﺗﻮﺑﻪ ‪.(15‬‬

‫‪ -1‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺟﺮﻳﺎن ﺳـﭙﺎﻩ اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬ﮔﻔﺘـﻪ‬

‫ﺑﻮد آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﺰء اﻓﺮاد ﺳﭙﺎﻩ ﺑﻮد و درﺑﺎرﻩ ي‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬اﻋﺘﺮاض داﺷﺖ‪ .‬در ﺑﺤـﺚ ﻣﺮﺑـﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺳﺮﻳﻪ ﺣﻀﺮت اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬از دروغ هـﺎي او در ﺣـﻖ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﭘﺮدﻩ ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﺛﺎﺑـﺖ آـﺮدم آـﻪ او‬
‫)ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ (τ‬ﺟﺰء اﻋﻀﺎ ﺳﭙﺎﻩ اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻧﺒـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻗﺒﻞ از رﺣﻠﺖ‪ ،‬او را ﺑﺮاي‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از وﻓﺎت رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان در ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺳﭙﺎﻩ ﺣﻀـﺮت اﺳـﺎﻣﻪ‪ τ‬آﻮﺷـﺎ ﺑـﻮد و اﻏﻠـﺐ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﻄﺮهﺎي اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ دﺷـﻤﻦ او را از‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺎﻣﻪ‪ τ‬ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و او در ﺟﻮاب‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﭘﺮﭼﻤـﻲ را آـﻪ رﺳـﻮل‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ رﻗﻢ )‪ (3655‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪ (2889‬و اﺻﻞ ﺁن‬
‫در ﺑﺨﺎري ﺑﺎ ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(3456‬‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﮔﺮﻩ اش را ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻧﺨـﻮاهﻢ آـﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺎﻣﻪ‪ ،τ‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در اﺑﺘـﺪاي ﺧﻼﻓـﺘﺶ ﺑـﺮ اﺟـﺮا و‬
‫ﺗﻨﻔﻴﺬ ﺁن ﺻـﺤﻪ ﮔﺬاﺷـﺖ‪ 1 .‬اﻣـﺎ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ )هـﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ!( در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص اﺻﻼً ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ ﺣـﺎل‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﻣـﻮرﺧﻴﻦ‪ ،‬اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻧﺼﺎف ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳـﻦ‬

‫ـﺮت‬
‫ـﺪﻣﻲ ﺣﻀـ‬
‫ـﺖ ﻗـ‬
‫ـﺘﻘﺎﻣﺖ و ﺛﺎﺑـ‬
‫ـﻪ او از اﺳـ‬
‫ـﺖ آـ‬
‫اﺳـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در ﻏﺰوﻩ ي ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﭼﻴـﺰي ﻧﮕﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ او از ﻟﺤﺎظ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻃﺎﻋﺖ از‬
‫ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ρ‬از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬و‬
‫دﻳﮕﺮان در ﺟﻨﮓ ﺣﺪﻳﺒﻴـﻪ ﺟﻠـﻮﺗﺮ ﺑـﻮد و ﺑـﻴﺶ از‬
‫دﻳﮕﺮان ﻣﻮﻗﻒ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﺮد‪.‬‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﮔﻤﺮاهﻲ ﻣﻲ دهﺪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ))هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آـﻪ‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ درﺑﺎرﻩ ي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳـﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬وﻗﺘﻲ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑﺴـﻮي ﭘﺮﻧـﺪﻩ اي آـﻪ روي‬
‫درﺧﺘﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ آﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل‬
‫ﺗﻮ‪ ،‬اي ﭘﺮﻧﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻴﻮﻩ ﻣﻲ ﺧـﻮري و روي درﺧـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﻧﺸﻴﻨﻲ و هﻴﭻ ﺣﺴﺎب و آﺘﺎﺑﻲ ﻧﺪاري‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻳـﻞ‬
‫هﺴﺘﻢ آﻪ درﺧﺘﻲ از درﺧﺘﺎن آﻨﺎر ﺟﺎدﻩ ﻣﻲ ﺑﻮدم و‬
‫ﺷﺘﺮي ﺑﺮ ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺮا ﻣﻲ ﺧﻮرد و ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﺳﺮﮔﻴﻦ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ آﺮد و آﺎش اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﻮدم‪ .‬و‬
‫ﺑﺎري دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑـﻮد‪)) :‬آـﺎش ﻣـﺎدر ﻣـﺮا ﻧﻤـﻲ‬
‫زاﻳﻴﺪ‪ ،‬آﺎش ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺎهﻲ در ﺁﺟﺮ و ﺧﺸﺖ ﺧـﺎم ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻮدم((‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺼـﻮص ﻣﻌـﺪودي‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ذآﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫‪2‬‬
‫ﺣﺼﺮ‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ 6‬ص ‪.319‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (111-113‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(181-182‬‬
‫‪ -1‬رواﻳﺖ اول را آﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﻃﺒـﺮي‪،‬‬
‫رﻳﺎض اﻟﻨﻀﻴﺮ‪ ،‬آﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ﻣﻨﻬـﺎج اﻟﺴـﻨﻪ اﺑـﻦ‬
‫ﺗﻴﻤﻴﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁن را در ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴـﻨﻪ‪،‬‬
‫ﻃﺒﺮي و رﻳﺎض اﻟﻨﻀﻴﺮ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدم‪ ،‬ﻓﻘـﻂ در آﻨـﺰ‬
‫اﻟﻌﻤﺎل ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ دﻟﻴﻞ ﺻﺪاﻗﺖ‬
‫و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮدش )هﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ(‬
‫و رواﻳﺖ دوم آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺬآﻮر ﻣﻨﺴﻮب آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺟـﺰ در ﻣﻨﻬـﺎج اﻟﺴـﻨﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ دﻳـﺪﻩ ﻧﺸـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﺒﺮﻳـﻚ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺻﺪاﻗﺖ!‬

‫‪ -2‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪τ‬‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺬآﻮر ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﻧﺸﺎن ﺑﺪهـﺪ آـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ را ﺁﻧﺎن ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي‬
‫او )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳـﺖ‪)) .‬ﻣﻨﻬـﺎج اﻟﺴـﻨﻪ(( ﻧﻮﺷـﺘﻪ ي‬
‫اﻣﺎم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬ﻧﺎم آﺎﻣﻠﺶ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ))ﻣﻨﻬـﺎج‬
‫اﻟﺴﻨﻪ اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ ﻓﻲ ﻧﻘﺾ آﻼم اﻟﺸـﻴﻌﻪ اﻟﻘﺪرﻳـﻪ((‬
‫اﻳﻦ آﺘﺎب در رد آﺘﺎب ))ﻣﻨﻬﺎج اﻟﻜﺮﻣﻪ ﻓﻲ إﺛﺒﺎت‬
‫اﻹﻣﺎﻣﻪ(( ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش در ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﻜﺮﻣﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ي اﺑﻦ اﻟﻤﻄﻬﺮ ﺣﻠـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺟﻨـﺎب ﺣﻠـﻲ از‬
‫هﻤﺎن ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺪان‬
‫هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬رواﻳﺖ ﻣﻨﻘﻮل در اﻳـﻦ آﺘـﺎب از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ادﻋﺎهﺎي دروﻏـﻴﻦ او اﺳـﺖ‪ .‬آﺘـﺎب ))رﻳـﺎض‬
‫اﻟﻨﻀﺮﻩ(( آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﮔـﺎهﻲ ﭼﺮﻧـﺪهﺎﻳﺶ را‬
‫ﺑﺪان ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬اﺳـﻢ آﺎﻣـﻞ ﺁن ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫))اﻟﺮﻳﺎض اﻟﻨﻀﺮﻩ ﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻟﻌﺸـﺮﻩ(( ﻳﻌﻨـﻲ در‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ دﻩ ﻧﻔﺮي آﻪ ﺑﺸﺎرت ﺑﻬﺸـﺖ ﺑـﻪ ﺁﻧـﺎن دادﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ و ﺁن دﻩ ﻧﻔـﺮ ﻋﺒـﺎرت اﻧـﺪ از‪ :‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،τ‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت زﺑﻴـﺮ‪ ،τ‬ﺣﻀـﺮت ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫وﻗﺎص‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋـﻮف و‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ در اﻳـﻦ آﺘـﺎب ﺑـﻪ ﺁن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺮوف اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁن دﻩ‬
‫ﻧﻔﺮ را در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻻي آﻮﻩ اﺣﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ داد‪ 1 .‬رواﻓﺾ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭼﮕﻮﻧﻪ از اﻳﻦ آﺘﺎب اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ؟ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺁن دو ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫را آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ و ﺁن را ﻣﻼك ﻃﻌﻦ ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺁﻧﻬﺎ را در اﻳﻦ آﺘﺎب ﻧﺪﻳـﺪﻩ ام‪.‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ آﺘﺎب در آﺘﺎﺑﺶ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮدﻩ‬
‫و ﺣﺪس و ﮔﻤﺎﻧﻬﺎي رواﻓﺾ را ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دهـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫در ﻳﻚ ﺑﺨﺶ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﺪود ﻳﻚ ﭼﻬـﺎرم آﺘـﺎب را ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬اﺧﺘﺼـﺎص دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﺪﺧﻮاﻩ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از هﻤﻪ ي اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻳﻞ‬
‫و آﺮاﻣﺖ آﻪ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ذآﺮ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ زﻋﻢ ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد اﻧﮕﺸﺖ روي ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻣـﻲ ﮔـﺬارد‬
‫آﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ ﺁن ﺣﻀﺮت هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫وﻟﻲ ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺣﻖ هﻤﻮارﻩ ﻇﺎهﺮ و ﭘﻴﺮوز اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻌﻴﻮب و ﻣﻜﺘﻮم‪.‬‬

‫‪ -3‬اﮔﺮ ﺻـﺤﺖ ﺛﺒـﻮت ﺳـﺨﻨﺎن ﻣـﺬآﻮر را از ﺣﻀـﺮت‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﺑﺎ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن دال ﺑﺮ ﻗﺪرت اﻳﻤﺎن و ﺧﻮف او از ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ و هﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﻧﻘﺼـﻲ را در اﻳﻤـﺎن او‬
‫وارد ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا در ﺻﺤﻴﺤﻴﻦ )ﺑﺨـﺎري )‪(7067‬‬
‫و ﻣﺴﻠﻢ )‪ (2756‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮدي آﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻧﻮادﻩ‬
‫اش اﻣﺮ آﺮد آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣـﺮدن‪ ،‬او را ﺳـﻮزاﻧﺪﻩ‪،‬‬
‫ﻧﺼﻒ ﺧﺎآﺴﺘﺮش را در درﻳﺎ و ﻧﺼﻒ دﻳﮕﺮ را در ﻓﻀﺎ‬
‫ﻣﺘﻼﺷﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ او هﺮﮔـﺰ آـﺎر ﺧﻴـﺮي را‬
‫اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻩ ﺑﻮد و ﻓﻜﺮ ﻣـﻲ آـﺮد اﮔـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫دوﺑﺎرﻩ ﻣﺮا زﻧﺪﻩ آﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻋﺬاﺑﻲ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ آﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ آﺲ هﺮﮔﺰ ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫درﻳﺎ و ﺧﺸﻜﻲ اﻣﺮ آﺮد ﺗﺎ اﺟـﺰاء ﺟﺴـﺪش را ﺟﻤـﻊ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ از وي ﺳﻮال آﺮد‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺰﻧﻲ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗـﺮس‬
‫و ﺑﻴﻢ از ﺗﻮ‪ ،‬اي ﭘﺮوردﮔﺎر‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺁن ﺷـﺨﺺ ﻣـﻮرد‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓـﺖ‪ 2 .‬ﺁري اﻳـﻦ ﺷـﺨﺺ آـﻪ‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي )‪ (3747‬و ﻣﺸﻜﺎﻩ آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻟﻌﺸﺮﻩ )‪(6118‬‬
‫و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2946‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ 5‬ص ‪.484‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي دوﺑﺎرﻩ زﻧـﺪﻩ آـﺮدﻧﺶ‬
‫ﺷﻚ داﺷﺖ وﻟﻲ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﺮس و ﺧﻮف از ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﺑﺨﺸﻮدﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺗـﺮس و ﺑـﻴﻢ از‬
‫ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ از ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻋﻔـﻮ و‬
‫ﻣﻐﻔﺮت اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ ﮔﻨـﺎهﻲ واﻗﻌـﻲ وﺟـﻮد داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ 1 .‬و ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي از ﺑﺴﻴﺎري ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪ τ‬ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ از ﻣﺴﺮوق ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺰد ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ τ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬دوﺳـﺖ‬
‫ﻧﺪارم آﻪ از اﺻﺤﺎب ﻳﻤﻴﻦ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬دوﺳـﺖ دارم آـﻪ‬
‫از ﻣﻘﺮﺑﺎن درﮔﺎﻩ اﻟﻬﻲ ﺑﺎﺷـﻢ‪ .‬ﺣﻀـﺮت ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﻦ آﺴﻲ را ﺳـﺮاغ دارم آـﻪ دوﺳـﺖ‬
‫دارد آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮدﻧﺶ زﻧﺪﻩ ﻧﺸـﻮد‪) 2 ((.‬ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺧﻮدش ﺑﻮد( ﺗﺮﻣﺬي و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ از ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮذر‪τ‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮذر ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﻲ ﺷﻨﻮم ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﺷـﻨﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺁﻩ و ﻓﻐﺎن در ﺁﻣﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﺁﻩ و ﻓﻐـﺎن‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﭼﻬﺎر اﻧﮕﺸـﺖ در ﺁن ﺟـﺎي ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن در ﺁﻧﺠـﺎ ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫ـﻲ‬
‫ـﻤﺎ ﻣـ‬ ‫ـﺮ ﺷـ‬
‫ـﻮﮔﻨﺪ اﮔـ‬
‫ـﺪا ﺳـ‬
‫ـﻪ ﺧـ‬
‫ـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـ‬
‫ـﺠﺪﻩ هﺴـ‬
‫ﺳـ‬
‫داﻧﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﺮﻳـﻪ‬
‫و آﻤﺘﺮ ﺧﻨﺪﻩ ﻣﻲ آﺮدﻳـﺪ و هﺮﮔـﺰ از زﻧـﺎن ﻟـﺬت‬
‫ﺟﻤﺎع را ﻣﺤﺴﻮس ﻧﻤﻲ آﺮدﻳـﺪ و ﺑـﻪ ﻣﻴـﺪاﻧﻬﺎ ﻣـﻲ‬
‫رﻓﺘﻴﺪ و ﺑﺴﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺁﻩ و ﻓﻐـﺎن‬
‫ﻣﻲ آﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ دارم آﻪ درﺧـﺖ ﺧـﺎرداري‬
‫ﻣﻲ ﺑﻮدم‪ 3 .‬اﻣﺎم ﺗﺮﻣﺬي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت و ﺗﻌﺒﻴﺮي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ وارد ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻗـﺎل‬
‫اﺑﻮذر ﻗﺎل‪ :‬ﻟﻮددت أﻧﻲ آﻨﺖ ﺷﺠﺮﻩ ﺗﻌﻀـﺪ(( ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دوﺳﺖ دارم درﺧﺘﻲ ﻣـﻲ ﺑـﻮدم‬
‫آﻪ ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻲ ﺟﻮﻳﺪﻧـﺪ‪ 4 .‬ﺁري اآﻨـﻮن از ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ( ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ :‬از رواﻳـﺎت‬

‫‪ .3‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ص ‪484.‬‬

‫‪ .4‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ 5‬ص ‪.483‬‬
‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﺰهﺪ )‪ (2312‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ آﺘﺎب اﻟﺰهﺪ ﺑﺎب اﻟﺤﺰن و‬
‫اﻟﺒﻜﺎء )‪ (4190‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(3378‬‬
‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي ج ‪ 4‬ص ‪ 556‬آﺘﺎب اﻟﺰهﺪ‪.‬‬
‫ﺻﺤﻴﺤﻪ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻳﻢ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻴـﺰ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻟﻮددت اﻧﻲ آﻨﺖ ﺷـﺠﺮﻩ ﺗﻌﻀـﺪ(( اي‬
‫آﺎش ﻣﻦ درﺧﺘﻲ ﺑﻮدم آﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﺎﻧﻮران ﺟﻮﻳﺪﻩ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪم ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴـﺰ‪،‬‬
‫ﮔﻮاهﻲ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮدش ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﮔﺮدد؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺧﻠﻴﻔﻪ ي اول‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدي‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣـﻲ ﺧـﻮرد و ﺻـﺪق‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲ آﻨﺪ؟ ﺑﺎﻟﻔﺮض‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﭙـﺬﻳﺮﻳﻢ آـﻪ ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﺬآﻮر از ﺧﻮد اﺑﻮذر اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧـﻪ از ﺣﻀـﺮت رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ .ρ‬اﺑﻮذر‪ τ‬از ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ آـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ و‬
‫ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ )هــﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘــﻪ( او را از اﺧﻴــﺎر و‬
‫ﻣﻨﺘﺠﺒﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ او ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ آﻠﻤـﺎت‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﺪ؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اي‬
‫ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ ﭼﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ آﻠﻤـﻪ‬
‫هﺎ و ﻣﻴﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬وﺟﻮد دارد؟! ﺣﺘﻲ‬
‫اﻣﺎم ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸﺮﻳﻪ ﺑﺎﻗﺮ ﻣﺠﻠﺴﻲ در ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ‬
‫آﺘﺎﺑﺶ ))ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار(( از ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ‪ τ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬ان ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‬
‫ﻗﺎل‪)) :‬ﻳﺎ ﻟﻴﺖ اﻟﺴﺒﺎع ﻣﺰﻗﺖ ﻟﺤﻤﻲ وﻟﻴﺖ اﻣﻲ ﻟـﻢ‬
‫ﺗﻠﺪﻧﻲ وﻟﻢ اﺳﻤﻊ ﺑﺬآﺮ اﻟﻨﺎر(( اي آﺎش درﻧـﺪﮔﺎن‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮا ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬اي آﺎش ﻣﺎدر ﻣـﺮا‬
‫ﻧﻤﻲ زاﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﻳﺎد ﺁﺗﺶ را ﻧﻤﻲ ﺷﻨﻴﺪم‪ 1 .‬ﺁﻳـﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬آـﻪ دال ﺑـﺮ ﺗـﺮس و ﺑـﻴﻢ از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻗﺪرت و ﻗﻮت اﻳﻤـﺎن وي ﺑـﺮ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺟﻮاب ﺑﺪﻩ اي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ؟‬

‫‪ -4‬درﺑﺎرﻩ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﺑﺎ وﺟـﻮد‬

‫ﺗﻼش ﺑﺴﻴﺎر هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺛﺮي از اﻳﻦ دو رواﻳـﺖ در‬
‫ﺁن دﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آﺴﻲ در ﺻﺪد ﺣﻖ و ﺗﺜﺒﻴﺖ‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺣﻮادث ﺳﺎل ﻳـﺎزدهﻢ ﺗـﺎ ﺁﺧـﺮ‬
‫ﺳﺎل ﺳﻴﺰدﻩ هﺠﺮي را ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ آﻨـﺪ و آﺘـﺎب آﻨـﺰ‬
‫اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻋﻼء اﻟﺪﻳﻦ هﻨﺪي‪ ،‬رواﻳـﺎﺗﺶ ﺣﺠـﺖ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺻﺤﺖ رواﻳﺎت در ﺁن ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﺸـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ هﺪف از ﺟﻤﻊ ﺁوري ﺁن‪ ،‬ﻓﻘﻂ و ﻓﻘﻂ ﺟﻤـﻊ‬
‫آﺮدن اﻗﻮال‪ ،‬اﻓﻌﺎل ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و ﺻﺤﺎﺑﻪ‪τ‬‬

‫‪ .3‬ﺑﺤﺎر اﻻﻧﻮار ج ‪ 43‬ص ‪ 89‬ﭼﺎپ ﻣﻮﺳﺴﻪ وﻓﺎ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬

‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور اﺳـﺖ اﻳﻨﻜـﻪ ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫آﺘﺎب آﻨﺰل اﻟﻌﻤـﺎل ﺁن ﺑﺨـﺶ از اﺣﺎدﻳـﺚ را آـﻪ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻧﻘﺪ ﺑﺮ ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮﻳﻪ هﺴـﺘﻨﺪ ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ذآﺮ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ هﻴﭻ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ آﻪ ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳـﻨﺖ‪،‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ در ﺁن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﺎن )اهﻞ ﺳﻨﺖ( اﺣﺎدﻳـﺚ واردﻩ در‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ اهﻞ ﺑﻴﺖ را ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ و در ﺑﺎب‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲ ﺗﺮاﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺨﻨﺎن او ﺣﻖ‬
‫و راﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻤـﺎي ﺟـﺮح و ﺗﻌـﺪﻳﻞ از اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﻲ را آﻪ درﺑﺎرﻩ ي ﻃﻌﻦ ﺷﻴﻌﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار ﻣﻲ دادﻧﺪ اﻣﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻜﺮدﻧـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ اﺣﺎدﻳﺚ ﺗﺎﺑﻊ ﻗﻮاﻋﺪ و ﺿﻮاﺑﻄﻲ اﺳﺖ ﺛﺎﺑﺖ و‬
‫ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﻳﺚ هﻢ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻣـﺘﻦ و‬
‫هﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ هـﺎي ﺑـﻲ‬
‫ارزش و ﺑﻲ اﺳﺎس آﻪ ﺧﺎﺻـﻪ رواﻓـﺾ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ آﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل ﺑـﺎب ﻣﺴـﺘﻘﻠﻲ و‬
‫ﻣﺨﺼﻮص را درﺑـﺎرﻩ ﻓﻀـﺎﻳﻞ ﺻـﺤﺎﺑﻪ در ﺳـﻪ‪ 3‬ﻓﺼـﻞ‬
‫ﻋﻨﻮان آﺮدﻩ اﺳﺖ و از ﺧﻠﻔﺎي ارﺑﻌـﻪ آـﻪ اوﻟـﻴﻦ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺤـﺚ را ﺁﻏـﺎز‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ذآﺮ ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن و ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﭘﺮداﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ذآﺮ ﻓﻀﺎﻳﻞ‪ ،‬اﺷـﺎرﻩ اي ﺑـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻼﻓﺖ و ﺳﺎﺑﻘﻴﺖ در اﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ي ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻗﺮﺁن‪ ،‬آﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﻣﻨﺎن را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺸـﺎرت ﻣـﻲ‬
‫ـﻢ‬
‫ْ‬ ‫هـ‬‫َﻻ ُ‬ ‫ْ و‬‫ِﻢ‬
‫ـﻴْﻬ‬‫َـ‬
‫َﻠ‬‫ٌ ﻋ‬‫ْف‬
‫ـﻮ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ﻻ ﺧَـ‬
‫ـﺎء‬
‫ِﻴَـ َ‬ ‫ْﻟ‬‫َو‬‫ﱠ أ‬ ‫َﻻ إ‬
‫ِن‬ ‫ـﺪ‪) :‬أ‬ ‫دهـ‬
‫َ( )دوﺳﺘﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ هﺮﮔﺰ دﭼﺎر ﺧﻮف و هﺮاس‬ ‫ﻧﻮن‬ ‫َُ‬‫ﻳﺤْﺰ‬
‫َ‬
‫ـﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻟ‬ ‫ن‬‫ـﻮ‬
‫َ ﱠُ َ َ ُ ُ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﺘ‬‫ﻳ‬ ‫ﻮا‬‫ﻧ‬ ‫ـﺎ‬
‫ََ ُ‬‫آ‬ ‫و‬ ‫ـﻮا‬ ‫ﻨ‬ ‫ﺁﻣ‬
‫ﱠ َ َُ‬ ‫ﻦ‬ ‫ِﻳ‬‫ﺬ‬‫ﻟ‬‫ا‬ ‫)‬ ‫(‬‫ﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﻧﻤﻲ‬
‫ِﻳﻞ‬
‫َ‬ ‫ﺗﺒْـﺪ‬‫ِ ﻻ َ‬ ‫َة‬
‫اﻵﺧِـﺮ‬
‫ِﻲ ْ‬ ‫َﻓ‬‫ﻧﻴَﺎ و‬ ‫اﻟﺪْ‬
‫ﱡ‬ ‫ِ‬
‫ﻟﺤَﻴَﺎة‬
‫ِﻲ اْ‬ ‫َى ﻓ‬ ‫ﻟﺒُﺸْﺮ‬‫اْ‬
‫ُ( )ﺁﻧـﺎﻧﻲ آـﻪ‬ ‫ِـﻴﻢ‬‫َﻈ‬‫ﻟﻌ‬‫ُ اْ‬ ‫ْز‬‫َـﻮ‬
‫ﻟﻔ‬‫َ اْ‬ ‫هﻮ‬
‫ِﻚَ ُ‬‫َﻟ‬‫ِِﱠﻪﻠﻟﺍ ذ‬
‫ِﻤﺎت‬‫ِﻜَﻠَ‬‫ﻟ‬
‫ﻣﻮﻣﻦ و ﺑﺎ ﺗﻘﻮي هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﺸﺎرت اﺳﺖ در‬
‫دﻧﻴﺎ و در ﺁﺧﺮت‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻮض ﻧﻤﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ِن‬
‫ﱠ‬ ‫اﺳﺖ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺰرگ( در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪) :‬إ‬
‫ِﻢ‬
‫ُ‬ ‫َـﻴْﻬ‬‫َﻠ‬‫ُ ﻋ‬‫ﱠل‬
‫َﺰ‬‫َﻨ‬
‫ﺗﺘ‬‫ﺎﻣﻮا َ‬‫َ ُ‬‫َﻘ‬‫ﱠ اﺳْﺘ‬ ‫ُﻢ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﺛ‬
‫َﺎ‬‫ﺑﻨ‬
‫َﱡ‬‫ﻟﻮا ر‬ ‫َ َﻗﺎُ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬‫اﱠ‬
‫ِ‬
‫ﱠـﺔ‬ ‫ﻟﺠَﻨ‬‫ِﺎْ‬
‫ُوا ﺑ‬ ‫ِﺮ‬ ‫َْ‬
‫ﺑﺸ‬ ‫َأ‬
‫ﻧﻮا و‬ ‫َُ‬‫ﺗﺤْﺰ‬
‫َﻻ َ‬ ‫ُﻮا و‬ ‫َﱠﻻ َ‬
‫ﺗﺨَﺎﻓ‬ ‫ُ أ‬ ‫ِﻜَﺔ‬‫ﻤﻼﺋ‬ ‫ﻟَ‬‫اْ‬

‫‪ .1‬آﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل ص )‪ (525‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ‪.‬‬

‫ِ‬
‫ﻟﺤَﻴَـﺎة‬‫ِـﻲ اْ‬‫ْ ﻓ‬‫ُﻢ‬‫ُآ‬
‫ِﻴَﺎؤ‬‫َو‬
‫ْﻟ‬ ‫ُ أ‬
‫ﻧﺤْﻦ‬‫َ * َ‬‫ﺪون‬ ‫ﺗﻮﻋ‬
‫َُ‬ ‫ْ ُ‬‫ُﻢ‬‫ْﺘ‬‫ُﻨ‬
‫ِﻲ آ‬‫ﻟﺘ‬‫اﱠ‬
‫ُﺴُـﻜُﻢ‬
‫ْ‬ ‫ﻧﻔ‬‫َْ‬
‫ِﻲ أ‬‫َﻬ‬
‫ﺗﺸْﺘ‬
‫ﻣﺎ َ‬ ‫ِﻴﻬﺎ َ‬
‫ْ ﻓ َ‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬ ‫ِ و‬
‫ََ‬ ‫َة‬‫اﻵﺧِﺮ‬
‫ِﻲ ْ‬ ‫َﻓ‬
‫ﻧﻴَﺎ و‬
‫اﻟﺪْ‬
‫ﱡ‬
‫ٍ(‬
‫رﺣِﻴﻢ‬ ‫ﻏﻔﻮر‬ ‫ِﻦ‬
‫ﻣ‬ ‫ﻻ‬ ‫ﺰ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﺗﺪﻋﻮن‬
‫َ َ َﱠ ُ َ ُ ُ ً ْ َُ ٍ َ‬ ‫ﻣﺎ‬ ‫ِﻴﻬﺎ‬‫ﻓ‬ ‫وﻟﻜﻢ‬
‫ََ ُْ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﺸـﺎن‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن رﺣﻤﺖ ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﻧـﺎزل ﺷـﺪﻩ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬هﻴﭻ ﻏﻢ و اﻧﺪوهﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬
‫و ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﻮﻳﺪ ﺑﺎ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻲ آـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫وﻋﺪﻩ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ و ﺁﺧـﺮت‬
‫دوﺳﺖ ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻴﻢ و در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي ﺷـﻤﺎ هﺴـﺖ هـﺮ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻴﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﺪ ﻳـﺎ ﺑﺨﻮاهﻴـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻨﺎﻳــﺎت‪ ،‬ﻣﻬﻤــﺎﻧﻲ از ﻃــﺮف ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑﺨﺸــﻨﺪﻩ و‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دو ﺁﻳـﻪ ﻣـﺬآﻮر‪،‬‬
‫از راﻩ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻴﺨﻴﻦ‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ و‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺸﺮ ﻧﺒﻮدن ﺧـﻮد را ﺁرزو ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺣـﺎل‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺸﺮ را ﺑﺮ هﻤﻪ ي ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺑﺮﺗـﺮي‬
‫‪1‬‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺁﻳﻪ هﺎي ﻣـﺬآﻮر ﻣﻨﺎﻓـﺎﺗﻲ ﺑـﺎ ﺑـﻴﻢ و هـﺮاس‬

‫ﺑﻨﺪﮔﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷـﺎن ﻧﺪارﻧـﺪ و در ﺑﻴﺎﻧـﺎت‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﻢ و ﺧﻮف رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را از ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫آﺮدﻳﻢ‪.‬‬

‫َﻻ‬
‫‪ -2‬ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ درﺑﺎرﻩ ﺁﻳﻪ ﺳﻮرﻩ ﻳـﻮﻧﺲ‪) :‬أ‬
‫َ( ﻣـﻲ‬
‫ﻧـﻮن‬‫ﻳﺤْﺰ‬
‫َُ‬ ‫هـﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫َﻻ ُ‬
‫ْ و‬
‫ِﻢ‬‫َﻴْﻬ‬
‫َﻠ‬‫ٌ ﻋ‬
‫ْف‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ﻻ ﺧَﻮ‬
‫ﺎء‬
‫ِﻴَ َ‬‫َو‬
‫ْﻟ‬ ‫ﱠ أ‬
‫ِن‬‫إ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ ﺧﺒـﺮ ﻣـﻲ دهـﺪ آـﻪ‬
‫دوﺳﺘﺎن و اوﻟﻴﺎ او آﺴـﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ اﻳﻤـﺎن‬
‫ﺁوردﻩ اﻧﺪ و ﺗﻘﻮي را ﭘﻴﺸﻪ آﺮدﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮدش در ﺿﻤﻦ ﺁﻳﻪ هﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ هﺮ آﺲ آـﻪ ﻣﺘﻘـﻲ و‬
‫ﭘﺮهﻴﺰﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ او ))اوﻟﻲ(( ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧـﺎن‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺧﻮد هﻴﭻ ﺗﺮﺳﻲ از اﺣﻮال ﻗﻴﺎﻣﺖ در‬
‫ﺁﻧﺠﺎ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ داﺷـﺖ و در دﻧﻴـﺎ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ هـﻴﭻ‬
‫‪2‬‬
‫اﻧﺪوهﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (112‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(182-183‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن اﻟﻌﻈﻴﻢ ـ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ج ‪ 2‬ص ‪.438‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺧﻮﻓﻲ آﻪ از اوﻟﻴﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺁﻳﻪ ﻣـﺬآﻮر‬
‫ﻧﻔﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮف در ﺁﺧﺮت اﺳﺖ و ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬هﻤـﻪ‬
‫در دﻧﻴﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮف داﺷﺘﻨﺪ و از ﻣﻌﺼـﻴﺖ او‬
‫ﭘﺮهﻴﺰ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮف ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﺧﻮف در ﺁﺧﺮت ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫َ( اي ﻋﻠﻲ ﻣﺎ وراهﻢ ﻓﻲ اﻟـﺪﻧﻴﺎ ـ‬ ‫ﻧﻮن‬ ‫ﻳﺤْﺰ‬
‫َُ‬ ‫هﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫َﻻ ُ‬‫)و‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اوﻟﻴﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺁﻧﭽـﻪ از دﻧﻴـﺎ ﺁن‬
‫را از دﺳﺖ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬و هـﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎي ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬در اﻳـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ ﺧـﻮف‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬و ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ τ‬دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫ﻧﺒﻮد آﻪ ﺁﻧﺎن از دﺳﺖ دادن ﭼﻴﺰي از دﻧﻴﺎ ﻏﻤﮕﻴﻦ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟـﺬ‬‫ﱠ اﱠ‬ ‫ﻣﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬و در ﺑـﺎرﻩ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ )إ‬
‫ِن‬
‫ﺎﻣﻮا ‪ . . .‬اﻟـﺦ( ﻋﻼﻣـﻪ‬ ‫َ ُ‬‫َﻘ‬
‫ﱠ اﺳْـﺘ‬‫ُﻢ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﺛ‬
‫َﺎ‬‫ﺑﻨ‬ ‫ﻟﻮا ر‬
‫َﱡ‬ ‫َﻗﺎُ‬
‫ِن‬
‫ﱠ‬ ‫اﺑﻦ ﺟﺮﻳـﺮ ﻃﺒـﺮي در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪) :‬إ‬
‫ـﺎﱠﻪﻠﻟﺍ( ﻳﻌﻨــﻲ ﺗﻨﻬــﺎ ﺧــﺪا را‬ ‫َـ ُ‬
‫ﺑﻨ‬ ‫ﻟﻮا ر‬
‫َﱡ‬ ‫َ َﻗــﺎُ‬‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟــﺬ‬‫اﱠ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي او ﻗﺎﻳـﻞ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و از ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮي ﺑﻮدﻩ و او‬
‫ﺎﻣﻮا( ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺮ‬ ‫َﻘ‬
‫َ ُ‬ ‫ﱠ اﺳْـﺘ‬
‫ُﻢ‬‫را ﺑﻲ هﻤﺘﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪) .‬ﺛ‬
‫ـﺪ و‬‫ـﺘﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺣﻴـ‬ ‫ـﺦ داﺷـ‬ ‫ـﺎد راﺳـ‬ ‫ـﺪا اﻋﺘﻘـ‬ ‫ـﺎﻧﮕﻲ ﺧـ‬ ‫ﻳﮕـ‬
‫ﻳﮕــﺎﻧﮕﻲ او را ﺑــﺎ ﺷــﺮﻳﻚ ﻗــﺮار دادن دﻳﮕــﺮان‬
‫ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﻧﻜﻨﻨـﺪ و در اﻣـﺮ و ﻧﻬـﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ او را‬
‫اﻃﺎﻋــﺖ آﻨﻨــﺪ‪ 1.‬ﺳــﭙﺲ اﻣــﺎم ﻃﺒــﺮي در ﺗﻔﺴــﻴﺮ‬
‫))اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ(( ﭼﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ از ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ‪τ‬‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻟﻮا‬‫َ َﻗﺎُ‬
‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫ﱠ اﱠ‬
‫ِن‬‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮان ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻳﻪ )إ‬
‫ﺎﻣﻮا( را در ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪τ‬‬ ‫َ ُ‬‫َﻘ‬
‫ﱠ اﺳْﺘ‬ ‫ُﻢ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﺛ‬‫َﺎ‬
‫ﺑﻨ‬ ‫ر‬
‫َﱡ‬
‫ﺗﻼوت آﺮدم او ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣﺼـﺪاق ﺁﻳـﻪ ))اﻟـﺬﻳﻦ ﻻ‬
‫ً(( آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ﻳﺸﺮآﻮن ﺑﺎﷲ ﺷﻴﺌﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﭼﻴﺰي را ﺷﺮﻳﻚ ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁري از اﻳﻨﺠـﺎ ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﺁﻳﻪ ﻣﺴﺘﺪل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻧﺪارد‪ .‬آﺴﻲ‬
‫آﻪ از اﻧﺪك ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را آﻪ ﺑـﺎ ﻣﺸـﺮآﺎن ﻗﺘـﺎل آـﺮدﻩ‪،‬‬
‫ﻓﺘﻨــﻪ ي ﺑــﺰرگ ﻣﺮﺗــﺪان را ﺳــﺮآﻮب ﻧﻤــﻮدﻩ و‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺟﻬﺎد را در راﺳـﺘﺎي ﺳـﺮﺑﻠﻨﺪي ﺗﻮﺣﻴـﺪ‬

‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻄﺒﺮي ج‪ 11‬ص )‪.(106‬‬

‫‪ .3‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻄﺒﺮي ج ‪ 11‬ص )‪.(106‬‬
 ‫اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ او آﻴﺎن و هﻮﻳﺖ‬
‫اﺳﻼم را ﺣﻔﻆ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮك ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ آﺴـﻲ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪارد‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺟﻬﻠﻲ ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ هﺎي ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻩ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻋﺎدي و ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ آﻪ در‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اش اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑـﺮ‬
‫ـﺎرﻩ ي ﺟ ـﺎي و‬ ‫ـﻮﻧﺪ و او را درﺑـ‬ ‫ـﻲ ﺷـ‬ ‫ـﺎزل ﻣـ‬ ‫وي ﻧـ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎهﺶ‪ ،‬در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺸﺎرت ﻣﻲ دهﻨﺪ آـﻪ از ﻋـﺬاب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺘﺮﺳﺪ و در ﺑﺎرﻩ ي ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از وي ﻓـﻮت‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ در دﻧﻴﺎ ﻧﮕﺮان ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻗﺒﻞ از رﺳـﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي او ﺑﺸﺎرت اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼـﺮا ﺑﺰرﮔـﺎن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﺑﺸـﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ )هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻳﺎد دادﻩ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد(‬
‫ﺁرزو ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ آﻪ ﺳﺮﮔﻴﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬داﻧـﻪ ي ﺟـﻮ‬
‫ﻳﺎ آﺎﻩ ﺟﻮ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ؟ اﮔـﺮ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ دادﻧـﺪ‪ ،‬هﺮﮔـﺰ اﻳـﻦ ﺁرزو را‬
‫ﻧﻤﻲ آﺮدﻧﺪ آﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ي ﺛﺮوت ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن‬
‫ﻃﻼ ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺁن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺬاب ﺧﺪا ﻓﺪﻳـﻪ‬
‫ْﺲٍ‬‫ﻧﻔ‬
‫ﱢ َ‬‫ِﻜُﻞ‬‫ﱠ ﻟ‬‫َن‬
‫ْ أ‬‫ﻟﻮ‬ ‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ََ‬
‫ِ ‪) (. . .‬و اﮔـﺮ هـﺮ‬ ‫ِﻪ‬
‫ْ ﺑ‬‫ﺪت‬ ‫ْﺘ‬
‫ََ‬ ‫ض ﻻﻓ‬ ‫اﻷَر‬
‫ِْ‬ ‫ِﻲ ْ‬ ‫ﻣﺎ ﻓ‬ ‫ْ َ‬‫ﻤﺖ‬ ‫ﻇَﻠ‬
‫ََ‬
‫آﺲ آﻪ ﺳﺘﻢ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ي ﺁﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‬
‫از ﺁن او ﺑﺎﺷﺪ و هﻤﻪ را ﻓﺪا آﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻣﮕـﺮ از‬
‫ﻋﺬاب رهﺎ ﺷﻮد‪ ،‬و ﭼـﻮن ﻋـﺬاب اﻟﻬـﻲ را ﺑﺒﻴﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و هﻤﺎﻧـﺎ در ﺣـﻖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺼﺎف‪ ،‬ﻗﻀﺎوت ﺷﻮد و هﺮﮔﺰ ﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ِﻴﻌﺎ‬
‫ً‬ ‫ض ﺟَﻤ‬ ‫اﻷَر‬
‫ِْ‬ ‫ِﻲ ْ‬ ‫ﻣﺎ ﻓ‬ ‫ﻤﻮا َ‬ ‫َ ﻇَﻠ‬
‫َُ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬
‫ﻟﻠ‬‫ﱠ ِ‬‫َن‬
‫ْ أ‬ ‫ﻟﻮ‬‫ََ‬‫ﻧﺸﻮد‪) (.‬و‬
‫ْمَ‬‫ﻳـﻮ‬‫َابِ َ‬‫َـﺬ‬‫ﻟﻌ‬‫ء اْ‬‫ْ ﺳُـﻮِ‬‫ِـﻦ‬‫ِ ﻣ‬‫ِـﻪ‬ ‫ْا ﺑ‬‫ـﺪو‬
‫َ َ‬‫ْﺘ‬
‫ُ ﻻﻓ‬ ‫َﻪ‬ ‫ﻣﻌ‬
‫ُ َ‬‫َﻪ‬‫ِﺜْﻠ‬
‫َﻣ‬‫و‬
‫ِـﺒُﻮن‬
‫َ‬ ‫َﺴ‬‫ﻳﺤْﺘ‬
‫ﻧﻮا َ‬ ‫ﻳﻜُﻮُ‬
‫ْ َ‬‫ﻟﻢ‬‫ﻣﺎ َ‬ ‫ِﻦ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫ِ‬ ‫ْ ﻣ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬
‫ﺪا َ‬ ‫ﺑَ‬ ‫ِ و‬
‫ََ‬ ‫ﺎﻣﺔ‬
‫ِﻴَ َ‬‫ﻟﻘ‬
‫اْ‬
‫ﻧﻮا‬‫َـﺎُ‬ ‫ﻣـﺎ آ‬ ‫ْ َ‬‫ِﻢ‬
‫ِﻬ‬‫َ ﺑ‬‫َﺣَﺎق‬
‫َﺴَﺒُﻮا و‬ ‫ﻣﺎ آ‬‫ُ َ‬‫َﺎت‬‫ْ ﺳَﻴﱢﺌ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ﻟُ‬‫ﺪا َ‬ ‫ﺑَ‬
‫ََ‬‫و‬
‫َ( )و اﮔﺮ ﺁﻧﺎن آﻪ ﺳﺘﻢ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺋﻮن‬ ‫ُِ‬‫ﻬﺰ‬‫ﻳﺴْﺘ‬
‫َْ‬ ‫ِ َ‬‫ِﻪ‬‫ﺑ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻣﻮال دﻧﻴﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﻈﻴﺮ ﺁن را‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎورﻧﺪ و هﻤﻪ را ﺑﺮاي رهﺎﻳﻲ از ﺷﺪت ﻋﺬاب‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻓﺪﻳـﻪ دهﻨـﺪ ـ ﻓﺎﻳـﺪﻩ اي ﺑﺮاﻳﺸـﺎن‬
‫ﻧﺪارد ـ و از ﺧﺪا ﭼﻴﺰهﺎﻳﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ آﻪ هﺮﮔـﺰ‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺶ هﻢ ﻧﻤﻲ آﺮدﻧﺪ و ﺑـﺮاي ﺁﻧﻬـﺎ ﻇـﺎهﺮ ﺷـﻮد‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ي آﺎرهﺎي ﺑـﺪي آـﻪ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ دادﻧـﺪ و‬
‫ﻋــﺬاﺑﻲ آــﻪ ﺁن را ﺑــﻪ ﻣﺴــﺨﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘــﻪ ﺑﻮدﻧــﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﮔﺮدد(‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪ از ﻧﻘـﻞ‬
‫اﻳﻦ دو ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ از رﻳﺸـﻪ ﻗﻠـﺒﻢ اﻳـﻦ‬
‫ﺁرزو را دارم آﻪ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﺷـﺎﻣﻞ ﺣـﺎل ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ و ﻋﻤﺮ ﻓﺎروق ﻧﮕﺮدد‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫اي ﺟﺎهﻞ و ﻧﺎدان آﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﻞ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﻟﻲ‪ ،‬ﭼـﺮا‬
‫ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺧﻮدت را ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺮ ﻣﻼ ﻣﻲ‬
‫ﺳﺎزي؟ دو ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر را آﻪ ﺗﻮ ﺑـﻪ ﺁن دو ﺗﻤﺴـﻚ‬
‫آﺮدي‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق هﻤﻪ ي ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﺘﻌـﺎل‬
‫در اﻳﻦ دو ﺁﻳﻪ از ﻋﺬاب روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻲ دهـﺪ‬
‫آﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﺪاﻣﺖ و ﺗﻮﺑﻪ ﺳﻮدي ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷـﺖ‬
‫ﺁﻳﺎت ﻣﺬآﻮر ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬هـﺮ اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻋﺎﻗﻞ ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﺧﻮف اﻧﺴـﺎن از ﭘﺮوردﮔـﺎرش در‬
‫روز ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﺧﻮف او از ﭘﺮوردﮔﺎرش در دﻧﻴـﺎ را‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ در ))ﺣﻠﻴﻪ(( از ﺷﺪاد ﺑﻦ اوس‬
‫ـﻦ‬
‫ـﺮت ﺣﺴـ‬ ‫ـﺪ(( از ﺣﻀـ‬‫ـﺎرك در ))اﻟﺰهـ‬‫ـﻦ اﻟﻤﺒـ‬ ‫و اﺑـ‬
‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))ﻗﺎل ﻪﻠﻟﺍ ﻋﺰوﺟﻞ‪ :‬وﻋﺰﺗﻲ ﻻ أﺟﻤﻊ ﻟﻌﺒﺪي أﻣﻨـﻴﻦ وﻻ‬
‫ﺧﻮﻓﻴﻦ‪ ،‬إن هﻮ أﻣﻨﻨﻲ ﻓﻲ اﻟﺪﻧﻴﺎ أﺧﻔﺘﻪ ﻳﻮم أﺟﻤﻊ‬
‫ﻓﻴﻪ ﻋﺒﺎدي وإن هﻮ ﺧﺎﻓﻨﻲ ﻓﻲ اﻟﺪﻧﻴﺎ أﻣﻨﺘﻪ ﻳـﻮم‬
‫‪2‬‬
‫أﺟﻤﻊ ﻓﻴﻪ ﻋﺒﺎدي((‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺰت و ﺟﻼل ﺧﻮدم دو ﺧـﻮف و دو‬
‫اﻣﻦ را ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﻩ ي ﺧﻮدم ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲ آﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ او‬
‫در دﻧﻴﺎ از ﻋﺬاب ﻣﻦ ﺧـﻮد را در اﻣـﺎن ﺑﺪاﻧـﺪ‪،‬‬
‫روزي آﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را در ﺁن ﺟﻤـﻊ ﻣـﻲ آـﻨﻢ )روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ( او را در ﺧﻮف و ﺑﻴﻢ ﺧﻮاهﻢ اﻧﺪاﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫او در دﻧﻴﺎ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ‬
‫او را در اﻣﺎن ﻧﮕﺎﻩ داﺷـﺘﻪ و او در ﺁن روز در‬
‫اﻣﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﻧﻴﺰ اﻣﺎم اﺛﻨﻲ‬
‫ﻋﺸــﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺻــﺪوق اﺑــﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳــﻪ ﻗﻤــﻲ در آﺘــﺎﺑﺶ‬
‫))اﻟﺨﺼﺎل(( ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻦ اﻟﺤﺴﻦ ﻗﺎل‪ :‬ﻗـﺎل‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ :ρ‬ﻗﺎل ﻪﻠﻟﺍ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ‪ :‬وﻋﺰﺗﻲ وﺟﻼﻟﻲ ﻻ‬
‫أﺟﻤﻊ ﻋﻠﻲ ﻋﺒﺪي ﺧﻮﻓﻴﻦ‪ ،‬وﻻ أﺟﻤﻊ ﻟﻪ أﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺈذا‬
‫أﻣﻨﻨﻲ ﻓـﻲ اﻟـﺪﻧﻴﺎ أﺧﻔﻴـﻪ ﻳـﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣـﻪ وإذا‬
‫‪3‬‬
‫ﺧﺎﻓﻨﻲ ﻓﻲ اﻟﺪﻧﻴﺎ أﻣﻨﺘﻪ ﻳﻮم اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ((‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (112-113‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(183-184‬‬

‫‪ .2‬اﻟﺤﻠﻴﻪ ج ‪ 6‬ص ‪ 98‬واﻟﺰهﺪ ص ‪ 157‬و ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻪ ج ‪ 2‬ﺷﻤﺎرﻩ‬
‫)‪.(742‬‬
‫‪ .1‬آﺘﺎب اﻟﺨﺼﺎل ﻟﻠﻘﻤﻲ ﺑﺎب اﻻﺛﻨﻴﻦ )ج‪ 1‬ص‪.(79‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ دو ﺧﻮف ﻳﺎ دو اﻣـﻦ را ﺑـﺮاي‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲ آﻨﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻨﺪﻩ ي ﻣﻦ در دﻧﻴﺎ‬
‫از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ در اﻣﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑـﻮد و‬
‫اﮔﺮ در دﻧﻴﺎ ﺧﻮد را در اﻣﺎن ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬
‫دﭼﺎر ﺑﻴﻢ و وﺣﺸﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬آﺴﻲ آﻪ اﻧـﺪك‬
‫درك و ﻓﻬﻢ دارد‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻣﻲ داﻧـﺪ‪ ،‬آـﻪ‬
‫هﺮ آﺲ در دﻧﻴﺎ از ﻣﻌﺼـﻴﺖ ﺧـﺪا ﺑﺘﺮﺳـﺪ و از ﺁن‬
‫دوري آﻨﺪ‪ ،‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ در اﻣﺎن ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا‬
‫آﻪ ﺧﻮف ﺑﻨﺪﻩ از ﭘﺮوردﮔﺎرش در دﻧﻴﺎ ﻣﻮﺟﺐ اﺟﺮ و‬
‫ﭘﺎداش اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬هﺮ آﺲ آﻪ ﺧـﻮف ﻣـﻮﻣﻦ در‬
‫دﻧﻴﺎ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮف آـﺎﻓﺮ در ﺁﺧـﺮت ﺑﺪاﻧـﺪ‪ ،‬او‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺗﺎرﻳﻜﻲ را ﻣﺴـﺎوي ﺑـﺎ ﻧـﻮر‪،‬‬
‫ﺁﻓﺘﺎب را ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ ﺳـﺎﻳﻪ و زﻧـﺪﮔﺎن را ﺑﺴـﺎن‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن ﻣﻲ داﻧﺪ‪)) 1 .‬وإﻧﻲ أﺗﻤﻨﻲ ﻣﻦ آﻞ ﻗﻠﺒﻲ أن‬
‫ً ﻣﺜﻞ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺘﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ً آﺒﻴﺮا‬
‫ﻻﻳﺸﻤﻞ اﻟﺠﻬﻞ دآﺘﻮرا‬
‫اﻟﻤﺴﺎوي(( !!؟ ﻣﻦ از رﻳﺸـﻪ ي ﻗﻠـﺒﻢ ﺁرزو دارم‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل دآﺘﺮي ﺑﺰرگ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﺸﻮد!!!‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‬

‫و ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا رﺿﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻨﻬﻤﺎ در ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺪك‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪ از ﺑﺤﺚ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜـﻪ ﺷـﻴﺨﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ ﻧﻮﻳﺴـﺪ ))‪. . .‬‬
‫ﭘﺪﻳﺪﻩ هﺎي دﻟﺨﺮاش ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬را‬
‫ﻣﻦ ﺑﺨﻮﺑﻲ در ﺧﺎﻃﺮ دارم و ﻣﻲ داﻧﻢ آﻪ ﺑﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫زهﺮاء دﺧﺘﺮ ﻣﻄﻬﺮش ﭼﻪ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪)) :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺎرﻩ ﺗﻦ ﻣـﻦ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫هﺮ آﺲ او را ﻧﺎراﺣﺖ آﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺮا ﻧﺎراﺣـﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ((.‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲ دهﻢ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ از رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻳﺪ آﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﺧﺸـﻨﻮدي ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ وي‪ ،‬ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﻦ اﺳـﺖ‬
‫و هﺮ آﺲ دﺧﺘﺮم ﻓﺎﻃﻤـﻪ را دوﺳـﺖ دارد‪ ،‬او ﻣـﺮا‬
‫دوﺳﺖ دارد‪ ،‬هﺮ آﺲ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺧﺸـﻨﻮد آﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺮا‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ )ج‪ 6‬ص ‪.(16‬‬

‫ﺧﺸﻨﻮد آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﻧﺎراﺣﺖ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮا ﻧﺎراﺣﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﮔﻮاﻩ ﻣﻲ ﮔﻴﺮم‬
‫آﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮا ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻜﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺮا رﻧﺠﺎﻧﺪﻳﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪا را ﻣﻼﻗﺎت آﻨﻢ از دﺳﺖ ﺷـﻤﺎ ﺷـﻜﺎﻳﺖ‬
‫ﺧﻮاهﻢ آﺮد‪ ((.‬ﻣﺎ را ﺑﮕﺬار از اﻳـﻦ ﺣﺎدﺛـﻪ آـﻪ‬
‫دﻟﻬﺎ را ﭘﺮ ﺧﻮن ﻣﻲ ﺳﺎزد و ﺷﺎﻳﺪ هﻢ اﻳﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ‬
‫آﻪ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺒﺮز اهﻞ ﺳﻨﺖ در ﻋﻠﻮم و ﻓﻨﻮن‬
‫ﺑﺴﻴﺎري اﺳـﺖ و ﻧﻮﺷـﺘﻪ هـﺎي زﻳـﺎدي در ﺗﻔﺴـﻴﺮ‪،‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﻧﺤﻮ و ﺗﺎرﻳﺦ دارد ﺁﺧﺮ ﻋﻤـﺮي ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ! هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﻳﻜـﻲ از ﻣﺘﻌﺼـﺒﺎن‪ ،‬ﻳـﻚ‬
‫ﺑﺎر ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﮔﻔـﺖ زﻳـﺮا آﺘـﺎب ))ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫اﻟﺨﻠﻔﺎي(( او را ﺑﻪ او ﻧﺸﺎن دادم‪ ،‬و ﺑﻲ ﮔﻤـﺎن‬
‫اﻳﻦ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﻋﺎﺟﺰاﻧﻪ ي آﺴـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ آـﻪ راﻩ و‬
‫ﭼﺎرﻩ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻃﺒﺮي هﻢ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫و ﻧﺴﺎﻳﻲ هﻢ آـﻪ آﺘـﺎﺑﻲ ﺑﻨـﺎم ))ﺧﺼـﺎﻳﺺ اﻻﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ(( در وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ي ﺗﺤﺮﻳـﺮ‬
‫در ﺁوردﻩ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪﻩ و اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﺷـﻴﻌﻪ ﺷـﺪﻩ و‬
‫ﺣﺘﻲ ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ هـﻢ آـﻪ از ﻣﻌﺎﺻـﺮﻳﻦ اﺳـﺖ ﭘـﺲ از‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ آﺘﺎب ))اﻟﻔﺘﻨـﻪ اﻟﻜﺒـﺮي(( و ذآـﺮ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻏﺪﻳﺮ و اﻗﺮار ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻳﻖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬او هﻢ ﺷﻴﻌﻪ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ!!!‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ هـﻴﭻ آـﺪام از اﻳﻨﻬـﺎ ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ و هﺮﮔﺎﻩ ﻧﺎم ﺷﻴﻌﻪ را ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺪي‬
‫ـﻪ‬
‫ـﻪ آـ‬
‫ـﺎ ﺁﻧﭽـ‬
‫ـﺪ و ﺗـ‬ ‫ـﻲ آﻨﻨـ‬
‫ـﺎد ﻣـ‬‫ـﺰاﮔﻮﻳﻲ ﻳـ‬
‫و ﻧﺎﺳـ‬
‫ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧـﺪ در دﻓـﺎع از ﻋـﺪاﻟﺖ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻗﻠـﻢ‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﻳﻲ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ هﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺷﺎآﻲ‬

‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬از آﺘﺎب ))اﻻﻣﺎﻣﻪ و اﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ﻧﻘـﻞ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ آﺘﺎب ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑــﻪ ﻧــﺎم ))ﺗــﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔــﺎء(( ﺷــﻬﺮت دارد و‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺁن ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (113-114‬و ))ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم(( ص )‪.(184-186‬‬

‫‪ -2‬رواﻳﺖ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ آـﻪ در ﺁن ﺣﻀـﺮت‬
‫ً رواﻳـﺖ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ از ﺷﻴﺨﻴﻦ ﺷﺎآﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﻄﻌﺎ‬
‫دروغ اﺳﺖ‪ ،‬هﻴﭻ ﺳﻨﺪي ﺑﺮاﻳﺶ ذآﺮ ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ و در‬
‫هﻴﭻ آﺘﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺣـﺪﻳﺚ‪ ،‬ذآـﺮي از ﺁن ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺻـﺤﺖ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر را ﺛﺎﺑﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻳـﻚ دﻟﻴـﻞ در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ اراﺋﻪ دهﺪ و ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ از‬
‫اﻧﺼﺎف اﻳﻦ راﻓﻀﻲ دروﻏﮕﻮ ﺷﮕﻔﺖ زدﻩ هﺴﺘﻢ‪ .‬او در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺤﺚ از ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‬
‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ اﻣﺎ از ﻃﺮﻓﻲ‬
‫ً ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ً و ﺳـﻨﺪا‬‫دﻳﮕﺮ او اﺣـﺎدﻳﺜﻲ را آـﻪ ﻣﺘﻨـﺎ‬
‫ً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻣﻴـﻞ و هﻮﺳـﻬﺎي‬‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎ‬
‫ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ او ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺮار ﻣﻲ دهـﺪ‪.‬‬
‫ً ﺧﻠﻴﻼً ﻻﺗﺨـﺬت أﺑـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ))ﻟﻮ آﻨﺖ ﻣﺘﺨﺬا‬
‫ﺑﻜﺮ ﺧﻠﻴﻼً((‪.‬‬
‫ﺁﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻧﺼﺎف دروﻏﻴﻦ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻣــﺎم اﻳــﻦ ﮔﻔﺘــﻪ ي ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ آــﻪ ﺑﻌﻀــﻲ از‬

‫ﻣﺘﻌﺼﺒﺎن اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ را ﺑـﻪ ﺷـﻴﻌﻲ ﺑـﻮدن ﻣـﺘﻬﻢ‬
‫ً دروغ اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭻ آﺪام از اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬ ‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺘﻘﺪ‬
‫اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ اﻣﺎم اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻦ اﻟﻌﺮﺑﻲ ﻣﺎﻟﻜﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫او در آﺘﺎب ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳـﻪ ي ﺧـﻮد ))اﻟﻌﻮاﺻـﻢ ﻣـﻦ‬
‫اﻟﻘﻮاﺻﻢ(( از اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ و آﺘﺎﺑﺶ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪)) :‬اﻣﺎ اﻟﺠﺎهﻞ ﻓﻬﻮ‬
‫ً ﻓـﻲ‬‫اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﻓﻠﻢ ﻳﺒﻖ وﻟﻢ ﻳﺬر ﻟﻠﺼﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻤﺎ‬
‫آﺘﺎﺑﻪ ))اﻹﻣﻪ و اﻟﺴﻴﺎﺳـﻪ(( ﻳﻌﻨـﻲ اﺑـﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ‬
‫ﻧﺎدان اﺳﺖ‪ ،‬وي ﺑﺮاي ﺻﺤﺎﺑﻪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﻪ و‬
‫اﺛﺮي در آﺘـﺎﺑﺶ ))اﻻﻣﺎﻣـﻪ و اﻟﺴﻴﺎﺳـﻪ(( ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻣﺎم اﺑﻦ اﻟﻌﺮﺑـﻲ در ﺻـﺤﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ اﻳﻦ آﺘﺎب ﺑﺴﻮي اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﻣﺸﻜﻮك اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬إن ﺻﺢ ﻋﻨﻪ ﺟﻤﻴﻊ ﻣـﺎ ﺳـﺒﻖ(( ‪ 1‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫اﮔﺮ هﻤﻪ ي ﺁﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ از وي ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﺤـﺐ‬
‫اﻟــﺪﻳﻦ ﺧﻄﻴــﺐ آــﻪ ﺑــﺮ آﺘــﺎب ))اﻟﻌﻮاﺻــﻢ ﻣــﻦ‬
‫اﻟﻘﻮاﺻﻢ(( ﺗﻌﻠﻴﻖ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫هﻴﭻ ﻣﻄﻠﺒـﻲ در ))اﻹﻣﺎﻣـﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳـﻪ(( از اﺑـﻦ‬

‫‪ .1‬اﻟﻌﻮاﺻﻢ ﻣﻦ اﻟﻘﻮاﺻﻢ ص )‪.(261‬‬

‫ﻗﺘﻴﺒﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ و اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ اﻳﻦ آﺘﺎب ﺑﻪ اﻣﺎم‬
‫اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﻲ ﮔﻤـﺎن واﻗﻌﻴـﺖ اﻣـﺮ‬
‫هﻤﺎن اﺳﺖ آﻪ اﺑـﻦ اﻟﻌﺮﺑـﻲ درﺑـﺎرﻩ ي او ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﺘﺎب ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ﻣﻤﻠـﻮ از‬
‫ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﻏﺒﺎوت‪ ،‬ﺳـﺨﻦ هـﺎي ﺑﺴـﻴﺎر رآﻴـﻚ و ﺷـﻴﻄﻨﺖ‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪ :‬ﻓـﺎﻟﻄﺒﺮي ﻋﻨـﺪﻧﺎ‬

‫)اي ﻋﻨﺪ اﻟﻤﻌﺎﻧﺪ اﻟﺴﻨﻲ( ﺗﺸﻴﻊ واﻟﻨﺴـﺎﻳﻲ اﻟـﺬي‬
‫ً ﻓﻲ ﺧﺼـﺎﻳﺺ اﻹﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ ﺗﺸـﻴﻊ ‪. . .‬‬ ‫اﻟﻒ آﺘﺎﺑﺎ‬
‫اﻟﺦ‪.‬‬
‫)ﻃﺒﺮي ﻧﺰد ﻣﺎ ﺳﻨﻴﺎن ﻣﺘﻌﺼﺐ ﺷﺪﻩ و ﻧﺴـﺎﻳﻲ ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫آﺘﺎب ))ﺧﺼﺎﻳﺺ اﻻﻣﺎم ﻋﻠﻲ(( ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪﻩ ‪(. . .‬‬
‫در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻳﻚ ﻧﻜﺘﻪ را آﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻋﺎﻣﻪ ي ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ و‬
‫ﺳﻨﻲ از ﺁن ﺁﮔﺎهﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ ،‬ﻻزم ﻣـﻲ داﻧـﻢ و ﺁن‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻓﺮق ﻣﻴﺎن ))رﻓﺾ(( و ﺗﺸـﻴﻊ و ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻓﺮق ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﻻزم اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻟﻐﻮي و اﺻﻄﻼﺣﻲ هـﺮ دو واژﻩ ي‬
‫))رﻓﺾ و ﺗﺸﻴﻊ(( ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫))رﻓﺾ(( در ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﺎدﻩ ي ))رﻓﻀـﻪ‪،‬‬
‫ً ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬ ‫ً و رﻓﻀـﺎ‬
‫ﻳﺮﻓﻀﻪ(( اﺳﺖ و ﻳﺮﻓﻀﻪ‪ ،‬رﻓﻀﺎ‬
‫ﺗﺮك دادن اﺳﺖ‪ ،‬رواﻓﺾ ﺑﻪ هﺮ ﻟﺸﻜﺮي آﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪﻩ‬
‫ﺧﻮد را ﺗﺮك آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻃﻼق ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬راﻓﻀـﻪ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﮔﺮوﻩ و دﺳﺘﻪ از ﺁﻧﺎن ﻟﺸـﻜﺮ‪ .‬و راﻓﻀـﻪ‬
‫ﮔﺮوهﻲ از ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺪﺳﺖ زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫آﺮدﻧــﺪ و ﺑﻌــﺪ از او ﺧﻮاﺳــﺘﻨﺪ ﺗــﺎ از ﺷــﻴﺨﻴﻦ‬
‫)اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ رﺿﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻨﻬﻤﺎ( ﺗﺒـﺮي آﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫زﻳﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ از ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ اﻧﻜﺎر آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁن‬
‫دو وزﻳﺮان ﺟﺪ ﻣـﻦ ﻳﻌﻨـﻲ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ او را رهﺎ آﺮدﻧﺪ و از وي دوري ﺟﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﺑـﻪ ))رﻓـﺾ(( ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫‪2‬‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ راﻓﻀﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬اﻟﻌﻮﺻﻢ ﻣﻦ اﻟﻘﻮاﺻﻢ ص )‪.(261‬‬

‫‪ .3‬ﻗﺎﻣﻮس ﻣﺤﻴﻂ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻓﻴﺮوز ﺁﺑﺎدي ص )‪ (830،829‬و ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺼﺤﺎح ص‬
‫)‪.(105‬‬
‫اﻣﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﺻﻄﻼﺣﻲ ))رﻓﺾ((؟؟؟ هﻮ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻲ‬
‫اﺑﻲ ﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪم و ﺑﺮﺗﺮ داﻧﺴﺘﻦ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ي ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﺷﺮح ﺑﺨﺎري ﻣـﻲ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪)) :‬واﻟﺘﺸـﻴﻊ ﻣﺤﺒـﻪ ﻋﻠـﻲ و ﺗﻘﺪﻳﻤـﻪ ﻋﻠـﻲ‬
‫اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ‪ . . .‬اﻟﺦ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺸﻴﻊ ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از‪:‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ τ‬و ﻣﻘﺪم داﻧﺴﺘﻦ ﺁن ﺣﻀﺮت از ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ـ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ هﺮ آﺲ آﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬را در ﻓﻀـﻞ و ﺑﺰرﮔـﻲ از اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‪τ‬‬
‫ﻣﻘﺪم ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬او در ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺶ ﻏﻠﻮ آﺮدﻩ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ او آﻠﻤﻪ راﻓﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد دﻳﮕﺮ ﻧـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻣﻘﺪم داﻧﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ و‬
‫ﻋﻠﻲ اﻟﺨﺼﻮص ﺷﻴﺨﻴﻦ را ﺳﺐ و ﺷﺘﻢ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن‬
‫ﺑﻐﺾ ورزد‪ .‬او در ))رﻓﺾ(( ))ﻏﻠﻮ(( آﺮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫اﮔﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ رﺟﻌﺖ ﺑﺴﻮي دﻧﻴﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ در‬
‫‪1‬‬
‫ﻏﻠﻮ ﺷﺪت اﺧﺘﻴﺎر آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﻣﺎم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ ‪. . .‬‬
‫آﻠﻤﻪ ﻳﺎ واژﻩ ي ))راﻓﻀﻪ(( وﻗﺘﻲ ﻇﺎهﺮ ﺷﺪ آﻪ در‬
‫دوران ﺧﻼﻓﺖ ))هﺸﺎم(( ﻋﺪﻩ اي از ﺷـﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬زﻳـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﻟﺤﺴـﻴﻦ را ﺗـﺮك آﺮدﻧـﺪ و از هﻤـﺎن‬
‫زﻣﺎن آﻪ زﻳﺪ ادﻋﺎي اﻣﺎﻣـﺖ آـﺮد‪ ،‬ﺷـﻴﻌﻪ ﺑـﻪ دو‬
‫ﮔﺮوﻩ‪ ،‬راﻓﻀﻪ و زﻳﺪﻳﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬زﻳـﺮا وﻗﺘـﻲ‬
‫آﻪ درﺑﺎرﻩ ي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬از زﻳﺪ‬
‫ﺳﻮال ﺷﺪ‪ ،‬او از ﺁن دو ﺗﺠﻠﻴﻞ آﺮد‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮔﺮوهﻲ‬
‫ـﺘﻤﻮﻧﻲ((‬ ‫ـﺖ‪)) :‬رﻓﻀـ‬
‫ـﺪ ﮔﻔـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬زﻳـ‬
‫ـﺎ آﺮدﻧـ‬
‫او را رهـ‬
‫ﻓﺴﻤﻮا راﻓﻀﻪ ﻟﺮﻓﻀﻬﻢ إﻳﺎﻩ ﻳﻌﻨﻲ ﺷـﻤﺎ ﻣـﺮا ﺗـﺮك‬
‫آﺮدﻳﺪ‪ ،‬از ﺁن وﻗﺖ راﻓﻀﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن او )زﻳﺪ( را رﻓﺾ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗـﺮك آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﺁن ﮔﺮوﻩ از ﺷﻴﻌﻪ آﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗﺠﻠﻴـﻞ‬
‫زﻳﺪ از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬او را ﺗﺮك ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫زﻳﺪﻳﻪ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ زﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺮزا ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ ﻟﺴﺎن اﻟﻤﻠﻚ آﻪ از اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران زﻳﺪ وﻗﺘـﻲ آـﻪ ﺑـﺎ وي ﺑﻴـﺮون‬
‫ـﻮال‬ ‫ـﺮ ﺳـ‬
‫ـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـ‬‫ـﺎرﻩ ي اﺑـ‬‫ـﺪﻧﺪ‪ ،‬از او درﺑـ‬
‫ﺷـ‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ص )‪.(483‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ﻻﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ج‪ 1‬ص )‪.(34-35‬‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬او در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﻦ درﺑـﺎرﻩ ي ﺁن دو‪،‬‬
‫ﺧﺒﺮ ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻢ و از ﺧﺎﻧﻮادﻩ و‬
‫ﻓﺎﻣﻴﻞ ﺧﻮد‪ ،‬درﺑـﺎرﻩ ي ﺁن ﺑـﻪ ﺟـﺰ ﺧﻴـﺮ‪ ،‬ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ام‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺳﻮال آﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺗـﻮ‬
‫از ﮔﺮوﻩ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻲ و از ﻣﺠﻠﺲ او ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و او را رهﺎ آﺮدﻧﺪـ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ اﻣـﺮوز‬
‫ـﻪ‬ ‫ـﺮوﻩ ﺑـ‬
‫ـﺪ و از ﺁن روز ﺁن ﮔـ‬ ‫ـﺾ آﺮدﻳـ‬‫ـﺎ را رﻓـ‬‫ﻣـ‬
‫راﻓﻀﻲ ﻣﻮﺳﻮم ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ـﺪ‬ ‫ـﺪ ‪ . . .‬زﻳـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬
‫ـﺨﻨﺎﻧﺶ ﻣـ‬ ‫ـﻪ ي ﺳـ‬‫وي در اداﻣـ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن را از ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﺮد وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن روﺷﻦ ﺷﺪ آـﻪ او از‬
‫ﺷﻴﺨﻴﻦ ﺗﺒﺮي ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ از ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﺤﻀﺮ او‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻩ و او را رهﺎ آﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺁن ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ‪،‬‬
‫آﻠﻤﻪ ي ))رﻓﺾ(( ﺑﻪ هﺮ آﺲ آﻪ در ﻣﺬهﺐ ﻏﻠـﻮ ﻣـﻲ‬
‫آﺮد و ﻃﻌﻦ را ﺑﺮاي اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟـﺎﻳﺰ ﻗـﺮار‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ داد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ آﻪ از ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاف دارد آﻪ رﻓﺾ و ﻃﻌﻦ درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻧﺒﻮد‬
‫و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﻲ آﻪ ﻃﻌﻦ و رﻓﺾ را رواج داد‪ ،‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻳﻬﻮدي ﺑﻮد ‪ . . .‬و آﺎن ﻣﻤﻦ اﻇﻬﺮ اﻟﻄﻌﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن و اﻟﺼـﺤﺎﺑﻪ وﺗﺒـﺮا‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻨﻬﻢ‪.‬‬
‫و ﻣﻌﻨﻲ ﻟﻐﻮي‪ ،‬ﺗﺸﻴﻊ و ﺷﻴﻌﻪ‪)) :‬ﺷﻴﻌﻪ ﻓﻼن(( ﻳﻌﻨﻲ‬
‫اﻧﺼﺎر و ﭘﻴﺮوان او ـ ))ﺗﺸﻴﻊ ﻓﻼن((‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻼﻧﻲ‬
‫دﻋﻮاي ))ﺷﻴﻌﻴﺖ آﺮد‪ .‬و هﺮ ﻗﻮﻣﻲ آﻪ ﻣﺘﻔﻖ ﺑﻮدﻩ و‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﺒﻌﻴـﺖ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ در اﺻﻄﻼح‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دوﺳﺘﻲ و ﻣﺤﺒﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬و ﻣﻘﺪم داﻧﺴﺘﻦ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ از ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻪ ﺟـﺰ ﺷـﻴﺨﻴﻦ )اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ رﺿـﻲ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻋﻨﻬﻤﺎ(‪ .‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺑﻠﺨـﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼـﻲ از‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻧﻤﺮ ﺳﻮال آـﺮد و ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪:‬‬
‫از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻠﻲ ﭼﻪ آﺴﻲ اﻓﻀﻞ اﺳﺖ؟ ﺷﺮﻳﻚ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬

‫‪ .3‬ﻧﺎﺳﺦ اﻟﺘﻮارﻳﺦ ج‪ 3‬ص )‪ (590‬ﺗﺤﺖ اﻗﻮال زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻟﻠﻨﻮﺑﺨﺘﻲ ص ‪.22‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺼﺤﺎح ﻟﻠﺮازي ص ‪ 148‬و ﻧﮕﺎﻩ ))ﻗﺎﻣﻮس اﻟﻤﺤﻴﻂ(( ص )‪.(949‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .τ‬ﺳﺎﺋﻞ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ اﺑﻮﺑﻜﺮ را اﻓﻀـﻞ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻲ و ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺗﻮ ﺷﻴﻌﻪ هﺴﺘﻲ؟ ﺷﺮﻳﻚ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﻴﻌﻪ آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را از‬
‫ﻋﻠﻲ اﻓﻀﻞ ﺑﺪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﻳﻦ ﭼﻮﺑﻬﺎ‬
‫را ﺑﻠﻨﺪ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬أﻻ إن ﺧﻴﺮ هﺬﻩ‬
‫اﻷﻣﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﺒﻴﻬﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ(( ﻳﻌﻨـﻲ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻋﻠﻲ‪ τ‬را رد آﻨﻴﻢ؟ ﺁﻳـﺎ ﻣـﺎ او را‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻨـﻴﻢ؟ ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ‪ τ‬دروﻏﮕـﻮ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺒﻮد(( ذآﺮ هﺬا اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻟﺒﻠﺨﻲ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻓﺮق ﻣﻴﺎن رﻓـﺾ و ﺗﺸـﻴﻊ از ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﻟﻐﺖ و اﺻﻄﻼح‪ .‬ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺳﻮء اﺳـﺘﻔﺎدﻩ از‬
‫ﺟﻬﻞ ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ در ﺻﺪد اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺧﻮد را در ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺟﺰء دوﺳﺘﺪاران اهـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ و ﺷﻴﻌﻪ ﺁﻧﺎن واﻧﻤـﻮد آﻨـﺪ‪ .‬ﺁري ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﺗﺸﻴﻊ ﺑﻮدن اﻣﺎم ﻃﺒـﺮي و ﻧﺴـﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﺁن دو در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬
‫اﻳﻦ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻻزﻣﻪ اش‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁن دو‬
‫اﻧﺪآﻲ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ داﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ هﺮﮔـﺰ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬را از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬اﻓﻀﻞ ﻧﻤﻲ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و هﻤﺎﻧﻨﺪ رواﻓﺾ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‬
‫آﻪ ﺁن دو ﺑﺰرﮔﻮار ﺧﻼﻓﺖ را از ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﻏﺼـﺐ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ي اﺳﺘﻨﺎد ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض آﻨﻢ آﻪ اآﻨﻮن آـﺎﻣﻼً ﺑـﺮاﻳﻢ‬
‫روﺷﻦ ﺷﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از آـﺪام ﭼﺸـﻤﻪ زهـﺮ‬
‫ﺁﮔﻴﻦ اﻓﻜﺎر آﺞ اﻧﺪﻳﺶ ﺧﻮد را ﺁﺑﻴﺎري آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ او ﺧﻮد را ﻓـﺎرغ اﻟﺘﺤﺼـﻴﻞ‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻩ ))ﺳﺮﺑﻮن(( ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬داﻧﺸـﮕﺎﻩ ﺳـﺮﺑﻮن‪،‬‬
‫هﻤﺎن داﻧﺸﮕﺎهﻲ اﺳﺖ آﻪ دآﺘﺮ ﻃـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ ﻧﻴـﺰ از‬
‫ﺁﻧﺠﺎ ﺳﻨﺪ ﻓﺮاﻏﺖ ﺣﺎﺻﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﺗﻔـﺎوت‬
‫ﻣﻴﺎن ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ و ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻃـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ ﺗﺒﻌﻴﺖ از اﺳـﺎﺗﻴﺪ ﺧـﺎور ﺷـﻨﺎس ﺧـﻮد‪ ،‬ﺑﻄـﻮر‬
‫ﺁﺷﻜﺎر ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم ﻣﻲ ﺗﺎزد و ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﺎ‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 1‬ص‪)) ،.13-14‬ﺗﺜﺒﻴﺖ دﻻﻳﻞ اﻟﻨﺒﻮﻩ(( ﻗﺎﺿﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺠﺒﺎر‬

‫هﻤﺪاﻧﻲ ج‪ 1‬ص‪ 549‬ﺗﺤﻘﻴﻖ دآﺘﻮر ﻋﺜﻤﺎن ﻃﻪ ﭼﺎپ دار اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫ﭘﻴﺮوزي از ﻓﺮﻗﻪ ﺿﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑـﺎﻃﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺎهﻴـﺖ ﺧـﻮد را‬
‫ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ و وارد ﺗﻘﻴﻪ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ آــﻪ ﻃــﻪ ﺣﺴــﻴﻦ ﺑﻌــﺪ از ﻧﻮﺷــﺘﻦ آﺘــﺎب‬
‫))اﻟﻔﺘﻨﻪ اﻟﻜﺒﺮي(( از ﻃﺮف ﻣﻌﺎﻧـﺪﻳﻦ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺗﺸﻴﻊ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض‬
‫ﺷﻮد آﻪ هﻴﭻ ﻳﻚ از اهـﻞ ﺳـﻨﺖ درﺑـﺎرﻩ او ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫درﺑﺎرﻩ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ آﻪ هﻴﭻ ﻳﻚ‬
‫از ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴـﺰ ﺁن را ﻣﺴـﺘﺒﻌﺪ ﻧﻤـﻲ داﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ‬
‫ً ﺿﻼﻟﺖ و ﮔﻤﺮاهﻲ آﻪ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﻃﻪ ﺣﺴـﻴﻦ در آﺘـﺎب ﺧـﻮدش ))اﻟﺸـﻌﺮ اﻟﺠـﺎهﻠﻲ((‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁن اﻃﻼع دارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا در ﺁن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا ﺗﻮهﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ و‬
‫دﻳﻦ ﺑﻪ ﺑﺎد اﺳﺘﻬﺰا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ‬
‫ﺁور اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬از ﻗﻮل ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺘﻨﺎد آﻨﺪ زﻳﺮا ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ‬
‫در آﺘــﺎﺑﺶ ))اﻟﻔﺘﻨــﻪ اﻟﻜﺒــﺮي(( ﺳــﻌﻲ و ﺗــﻼش‬
‫ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم زﻳﺎدي ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ آﻨﺪ آﻪ‬
‫در اﺳﻼم هﻴﭻ ﻧﻈﺎم ﻣﻌﻴﻨـﻲ ﺑـﺮاي ﺣﺎآﻤﻴـﺖ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ او ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ آـﻪ ﺧﻄـﻮط ﺣﺎآﻤﻴـﺖ‬
‫اﺟﺘﻬﺎدي اﺳﺖ و اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ آـﻪ رواﻓـﺾ ﺑـﺪان‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در آﺘﺎب ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬هﺮ آـﺲ ﻓﻀـﻴﻠﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ را ﺑﻴﺎن آﻨﺪ و ﺑﻪ اﺷـﺘﺒﺎﻩ ﺑﺰرﮔـﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫اﻋﺘﺮاف آﻨﺪ‪)) ،‬اهﻞ ﺳﻨﺖ(( او را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺗﺸـﻴﻊ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ((‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪ :‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ دروﻏﻲ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ دروﻏﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻮ ﭼﻘـﺪر از‬
‫آﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻲ اﻃﻼع هﺴﺘﻲ؟ ﺗﻮ ﭼﻘـﺪر از ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺑﺨﺎري دور هﺴﺘﻲ؟ ﻣﮕﺮ ﻧﻤـﻲ داﻧـﻲ آـﻪ ﺑﺨـﺎري و‬
‫ـﺎرﻩ‬‫ـﺘﻘﻠﻲ را درﺑـ‬‫ـﻪ و ﻣﺴـ‬‫ـﻠﻬﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧـ‬ ‫ـﻠﻢ ﻓﺼـ‬
‫ﻣﺴـ‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻋﻨﻮان آﺮدﻩ اﻧﺪ؟ هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻨﻦ‬
‫ﺗﺮﻣﺬي و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ‪ 2‬و ﻏﻴﺮﻩ ‪ . . .‬ﺁﻧﻬﺎ ﻋﻨـﺎوﻳﻦ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (114‬و ))ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم(( ص)‪.(186‬‬

‫‪ .2‬رﺟﻮع آﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﻠﻲ‪ ،‬و ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ‪ ،‬و ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب‬
‫اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﻠﻲ‪ ،‬و ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ج‪ 1‬ص )‪ (42‬اﻟﻤﻘﺪﻣﻪ ﺑﺎب‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪.ρ‬‬
‫را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ هﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺪﺛﻴﻨﻲ آـﻪ در‬
‫ﺑﺎب ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﻤﻊ رواﻳـﺎت‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪﻩ اﻧـﺪ؟!! ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﭼﻘﺪر دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ او را ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻢ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ او ﻳﻚ آﺘﺎب از اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﻧﺸـﺎن‬
‫دهﺪ آﻪ در ﺁن از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬اﻧﺘﻘﺎد ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫او هﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ آﺘﺎﺑﻲ را ﻧﻤـﻲ ﻳﺎﺑﺪــ اﻣـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ‪)) . . .‬و هﺮ آﺲ آـﻪ ﺑـﻪ ﺧﻄﺎهـﺎي‬
‫اﺻﺤﺎب ﺑﺰرگ اﻋﺘﺮاف آﻨﺪ‪ .‬او ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد(( ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺟﺮاﻳﻢ )ﺧﻴﺎﻟﻲ( ﺻﺤﺎﺑﻪ را آﺘﻤﺎن ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ!! ﻣﻦ از ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ ﺣـﺪاﻗﻞ ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓـﻲ آﻨـﺪ آـﻪ در ﻣـﻮرد‬
‫ﺧﻄﺎهﺎ و ﻣﻌﺎﻳﺐ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﻪ ﺟـﺰ‬
‫اﻓﺮادي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔـﺮدم ﺑـﻪ رواﻳـﺖ‬
‫اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ‪ ،‬رواﻳﺘﻲ آﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ ﺧﺸـﻢ آـﺮدﻩ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫رواﻳﺖ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﻗﺎﺑـﻞ اﻋﺘﺒـﺎر ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬رواﻳـﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻳﻦ آﺘﺎب ﺑﻌﺪ از آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﺤﺖ ﺁن ﺷـﻜﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬ﺷـﻴﻌﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ از رواﻳﺎت ﺁن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ اﺳﺘﺪﻻل آﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ‬
‫هﻢ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﺁن اﺳﺘﺪﻻل هﺎ هﺴﺘﻴﻢ و اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را هﻤﻪ ي ﻋﺎﻗﻼن ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﭼﺮا آﻪ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫و هﻢ اآﻨﻮن ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري را ﻣـﻲ ﮔﺸـﺎﻳﻢ در ﺑـﺎب‬
‫))ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻗﺮاﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ(( ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪τ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺎرﻩ ي ﺗﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ هﺮ آﺲ او را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﺁورد‪ ،‬ﻣﺮا ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪ ((.‬و هﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫در ﺑﺎب ))ﻏﺰوﻩ ي ﺧﻴﺒﺮ(( از ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺁوردﻩ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ))ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(( دﺧﺘﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺴﻲ را‬
‫ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و در ﻣـﻮرد ﻣﻴـﺮاث ﺧـﻮد از‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا اﺳﺘﻔﺴﺎر آﺮد‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ از دادن ﭼﻴـﺰي‬
‫از ﺁن ﻣﻴﺮاث ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬اﻣﺘﻨـﺎع ورزﻳـﺪ و ﻟـﺬا‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷـﺪ و از او رﻧﺠﻴـﺪ و‬
‫ﺑﺎ او ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺖ ﺗﺎ از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ‪ .‬در هﺮ ﺻـﻮرت‬
‫ﻳﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ آـﻪ ﺑﺨـﺎري ﺁﻧـﺮا ﺑـﻪ‬
‫اﺧﺘﺼﺎر ذآﺮ آﺮدﻩ و اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ ﺗـﺎ اﻧـﺪازﻩ اي‬
‫ﻣﻔﺼﻞ ﺗﺮ ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺁن اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا از ﻏﻀﺐ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﻏﻀﺒﻨﺎك و از رﺿﺎﻳﺘﺶ‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪ‬
‫و راﺿﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد و اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓـﺖ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑـﻮد‪ .‬و اﮔـﺮ‬
‫ﺑﺨﺎري ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓـﺖ در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮد و ﺑﺎ او ﺳـﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔـﺖ‬
‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ وﻓﺎت آﺮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺮق ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ هﻤـﺎن‬
‫ﻃﻮر آﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺳﺮور زﻧﺎن ﺟﻬـﺎن‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺨﺎري در آﺘﺎب ))اﻻﺳﺘﺌﺬان(( و در ﺑـﺎب‬
‫))ﻣﻦ ﻧﺎﺟﻲ ﺑﻴﻦ ﻳﺪي اﻟﻨﺎس(( ﺑﺪان ﺗﺼﺮﻳﺢ آﺮدﻩ و‬
‫اﮔﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻧﻮﻳﻲ از اﻳـﻦ اﻣـﺖ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ رﺟﺲ و ﭘﻠﻴـﺪي را از او دور آـﺮدﻩ و او‬
‫را ﭘﺎك و ﻃﺎهﺮ ﻗﺮار دادﻩ ﭘـﺲ ﺑـﻲ ﮔﻤـﺎن ﻏﻀـﺒﺶ‬
‫ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻟﺬا اﺳﺖ آـﻪ از ﻏﻀـﺐ‬
‫او‪ ،‬ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻧﻴﺰ ﻏﻀﺐ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ .‬و از اﻳـﻦ‬
‫روي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺑـﺮم از‬
‫ـﺪري‬
‫ـﻪ ﻗـ‬
‫ـﺎﻩ ﺑـ‬
‫ـﻪ((‪ .‬ﺁﻧﮕـ‬
‫ـﻮ اي ﻓﺎﻃﻤـ‬‫ـﻨﻮدي ﺗـ‬‫ﻧﺎﺧﺸـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﺮﻳﻪ آﺮد آﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺎﻧﺶ ﺑﺮ ﺁﻳـﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﻗﺴـﻢ‪ ،‬ﭘـﺲ از‬
‫هﺮ ﻧﻤﺎزي آﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻮ دﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﻢ‪((.‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ آـﺮد و‬
‫ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ! ﺑﻴﻌﺘﻢ‬
‫را رهﺎ آﻨﻴﺪ! ‪ . . .‬ﺳﭙﺲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و ﭘﺲ‬
‫از رﺣﻠﺘﺶ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻧﻪ و ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ ـ ﻃﺒﻖ وﺻﻴﺘﺶ ـ دﻓﺖ‬
‫ﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺁﻧﺎن ﺑﺮ ﺟﻨﺎزﻩ اش ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ 1 .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬

‫ـﺖ‪:‬‬
‫ـﺪﻩ اﺳـ‬
‫ـﻴﻦ ﺁﻣـ‬
‫ـﻪ در ﺁن ﭼﻨـ‬
‫ـﺎري آـ‬ ‫‪ -1‬ﺣـ‬
‫ـﺪﻳﺚ ﺑﺨـ‬
‫))ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻀﻌﻪ ﻣﻨﻲ ﻓﻤﻦ أﺑﻐﻀﻬﺎ أﺑﻐﻀﻨﻲ(( ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫ﭘﺎرﻩ ﺗﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ هﺮ آﺲ او را ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ آﻨﺪ ﮔﻮﻳـﺎ‬
‫ﻣﺮا ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﺧـﻮدش ﻳـﻚ‬
‫دورﻧﻤﺎ و ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎﺑﻲ دارد و ﺧﻮد اﻣﺎم ﺑﺨﺎري‬
‫ﻧﻴﺰ ﺁن را ﺑﻪ رواﻳﺖ از ﻣﺴﻮر ﺑـﻦ ﻣﺨﺮﻣـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻨﻲ هﺎﺷـﻢ اﺑـﻦ اﻟﻤﻐﻴـﺮﻩ اﺟـﺎزت ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (114-116‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(187-190‬‬

‫دﺧﺘﺮﺷﺎن را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﻲ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ در ﺁورد‪.‬‬
‫ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺎزﻩ اي ﻧﻤﻲ دهﻢ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ اﺟـﺎزﻩ‬
‫اي ﻧﻤﻲ دهﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ دﺧﺘـﺮم‬
‫را ﻃﻼق و دﺧﺘﺮ ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ را ازدواج آﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺎرﻩ ﺗﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ هﺮ ﮔﻮﻧﻪ اذﻳﺖ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ‬
‫او ﻣﻮﺟﺐ اذﻳﺖ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﻣﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺷـﺪ‪ 1 .‬اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را از ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣﻪ هﻤـﻴﻦ‬
‫ﻃﻮر رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﻮن‪ :‬دﻟﻴـﻞ اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺎرﻩ ﺗـﻦ ﻣـﻦ اﺳـﺖ ‪. . .‬‬
‫اﻟﺦ را درﻳﺎﻓﺘﻴﻢ و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ارادﻩ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ ازدواج آﻨﺪ‪.‬‬
‫ـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را از ﻣﺴـ‬
‫ـﺒﺐ و‬ ‫ـﻮل ﭘﻴـ‬
‫ـﻞ ﻗـ‬ ‫‪ -2‬ﺳـ‬
‫ـﺒﺐ و دﻟﻴـ‬
‫ﻣﺪﻟﻮﻟﺶ )آﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑـﻪ ازدواج‬
‫ﺑﺎ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻮد( ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺧﺎرج آﺮدﻩ و ﺁن‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻨﺎهﻲ ﺑﺮ ﮔﺮدن اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻧﻬﺎد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺁري‪ ،‬اي ﻣﺪﻋﻴﺎن اﻧﺼـﺎف دروﻏـﻴﻦ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ اﮔـﺮ‬

‫ﻣﺪﻋﻲ هﺴﺘﻴﺪ آﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧـﺪا‪ ρ‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ اذﻳـﺖ‬
‫آﺮدن اﺑـﻮﺑﻜﺮ و رﻧﺠﺎﻧـﺪن او ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ τ‬را ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دﻋـﻮي ﺷـﻤﺎ ﻣﺴـﺘﻠﺰم‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺸﻢ ﺧﺪا و رﺳﻮل‪ ρ‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺸﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴـﺰي اﻋﺘﻘـﺎد‬
‫ﻧﺪارﻳﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑـﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ از رﻧﺠﺎﻧـﺪن‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ دورﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﺪ آﻪ ﻋﻠﻲ از ﺁن ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺗﻮﺑﻪ آﺮدﻩ و‬
‫ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮل ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ او ﻣﻌﺼﻮم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻨﺎﻩ رﻧﺠﺎﻧـﺪن و ﺁزار‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺑـﻪ از ﺑـﻴﻦ ﻣـﻲ رود‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ‪ ،‬ﮔﻨﺎﻩ آﺴﻲ آﻪ ﻗﻮل و دﻋﻮي ﻓﺎﻃﻤـﻪ را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻤﻞ آﺮدن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ τ‬رد آﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي ﺗﻮﺑﻪ و ﺣﺴﻨﺎت ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟـﻲ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در اﺛﺮ ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﻧـﺎداﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴـﺪ آـﻪ اﻳـﻦ ﺣﺮآـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬آﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻠﻲ را ﻧﻴﺰ ﺗﻜﻔﻴﺮ‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح‪ .‬ﺑﺎب ذب اﻟﺮﺟﻞ ﻋﻦ اﺑﻨﺘﻪ ﻓﻲ اﻟﻐﻴﺮﻩ و‬

‫اﻻﻧﺼﺎف )‪.(4932‬‬
‫آﻨﻴﺪ‪ .‬ﺷﻴﻮﻩ و روش اﻳﻦ راﻓﻀﻴﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ ﺁور‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻋﻤﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﺜﻞ ﺁﻧﻬـﺎ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﺑﺪﺗﺮ از ﺁﻧﻬﺎ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﺻـﺎدر ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬را هﻤﻮارﻩ ﻧﻜﻮهﺶ و ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺗﻜﻔﻴﺮ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻏﺎﻓﻞ اﻧـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ از ﻧﻮك ﺗﻴﺰ اﻳﻦ ﻓﺘﻮاهﺎ ﻧﺠﺎت ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲ‬
‫ـﺮ‬ ‫ـﻲ‪ τ‬در ﺧﻮاﺳـ‬
‫ـﺘﮕﺎري دﺧﺘـ‬ ‫ـﺮت ﻋﻠـ‬
‫ـﺮا ﺣﻀـ‬
‫ـﺪ‪ .‬زﻳـ‬
‫آﻨـ‬
‫اﺑﻮﺟﻬﻞ و ارادﻩ ي ازدواج ﺑﺎ وي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻔـﻊ‬
‫و ﺳﻮد ﻓﺮدي و ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎﻋﺚ رﻧﺠﺎﻧﺪن و اذﻳﺖ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻼف ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬آﻪ او ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻔـﻊ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ از ﺣﻜﻢ ﺧـﺪا‬
‫و رﺳﻮل ﺧﺪا اﻃﺎﻋـﺖ ﺷـﻮد و ﺣـﻖ ﻳـﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻴﻬـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﭘﺎﺳﺦ دﻧـﺪان ﺷـﻜﻦ‬
‫دادﻩ ام‪ .‬و ﻣﺎ ﺗﻮﻓﻴﻘﻲ إﻻ ﺑﺎﷲ‪.‬‬

‫‪ -4‬درﺑﺎرﻩ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ﺣﻀـﺮت‬

‫ﻓﺎﻃﻤــﻪ ﻣﻴــﺮاث ﭘــﺪرش‪ ،‬ﺣﻀــﺮت رﺳــﻮل‪ ρ‬و اﻧﻜــﺎر‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬از دادن ارث ﺑﻪ او‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض آﻨﻢ آـﻪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺴﺐ ﻋﺎدت ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺸـﻲ از ﺣـﺪﻳﺚ را‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ و ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪﻩ ﺁن را آﻪ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮدﻩ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ دارد‪ ،‬ﺣﺬف آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ اﻳـﻦ‬
‫ـﺖ‪،‬‬
‫ـﺮدﻩ اﺳـ‬‫ـﺮ آـ‬‫ـﻪ او ﺁن را ذآـ‬‫ـﺪﻳﺚ آـ‬‫ـﺶ از ﺣـ‬‫ﺑﺨـ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ او را ﺑـﻪ ﻣـﺮام ﻣـﺬﻣﻮش ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻇﺎهﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آـﻪ رواﻓـﺾ ﺁن را‬
‫ﺗﺮك آﻨﻨﺪ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮد‪ .‬رواﻓﺾ ﺑﺎﻳﺪ اﻳـﻦ را اﻧﻜـﺎر‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ )ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﺪﺳﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪(τ‬‬
‫اﺻﻞ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺁﻧﺎن را آﻪ هﻤﺎﻧﺎ ﺣﻖ ﺧﻼﻓﺖ را از ﺁن‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮ ﺳﻮال ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺁﻧﺎن در اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎرﻩ از دﻻﻳﻞ واهﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻋﻠﻴﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ ﺣﺠـﺖ ﻗـﺎﻃﻌﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﺁﻧﺎن هﺮﮔﺰ ﺑـﻪ ﺛﻤـﺮ ﻧﺮﺳـﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻻزم ﻣـﻲ داﻧـﻢ آـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬را آﺎﻣﻼً ذآﺮ آﻨﻢ ﺗـﺎ ﺑـﺮاي هـﺮ اﻧﺴـﺎن‬
‫ﻣﻨﺼﻒ و ﺣﻖ ﺟﻮ روﺷﻦ ﺷﻮد آـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪)) :‬ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ ،τ‬دﺧﺘـﺮ ﮔﺮاﻣـﻲ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻗﺎﺻﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻣﻴﺮاث رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را از وي ﺟﻮﻳﺎ ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪τ‬‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﻪ اﻣﻮال ﻓﻲ آـﻪ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ τ‬اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد و زﻣﻴﻦ ﻓﺪك و ﺁﻧﭽﻪ از ﺧﻤﺲ‬
‫ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در ﺟـﻮاب‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻻﻧﻮرث ﻣﺎ‬
‫ﺗﺮآﻨﺎﻩ ﺻﺪﻗﻪ(( ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑـﺮاي آﺴـﻲ ﻣﻴـﺮاث‬
‫ﻧﻤﻲ ﮔﺬارﻳﻢ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از ﻣﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺻـﺪﻗﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اوﻻد و اهـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از اﻳﻦ اﻣﻮال ﺑﺮاي ﻧﻔﻘـﻪ ﺧـﻮد هﺰﻳﻨـﻪ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ اﻧﺪآﻲ در ﺻﺪﻗﻪ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲ آﻨﻢ هﻤﺎﻧﻄﻮر آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫در اﻳﻦ اﻣﻮال ﻋﻤﻞ آﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﻨـﻮال‬
‫ﻋﻤﻞ ﺧﻮاهﻢ آـﺮد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪τ‬‬
‫اﻧﻜﺎر آـﺮد از اﻳﻨﻜـﻪ ﭼﻴـﺰي از ﺁن اﻣـﻮال ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ از ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺒﺖ و ﺣﺮف زدن را ﺑﺎ‬
‫وي ﺗﺎ دم وﻓﺎت ﺗﺮك آﺮد‪ .‬و ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬زﻧﺪﻩ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ او )ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا‪ (τ‬ﻓـﻮت‬
‫آﺮد هﻤﺴﺮش ﻋﻠﻲ‪ τ‬در ﺷﺐ او را دﻓﻦ آـﺮد و ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را از وﻓﺎت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺴـﺎﺧﺖ و ﺧـﻮد‬
‫ﺣﻀﺮت‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزﻩ اش را ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬در‬
‫ﺣﻴﺎت ﻓﺎﻃﻤﻪ و دوران زﻧـﺪﮔﻲ او ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم از‬
‫وﺟﻪ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ از وﻓـﺎت ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺧﻮد را از دﺳـﺖ داد و در ﺻـﺪد‬
‫ﺑﺮﺁﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺁﺷﺘﻲ آﺮدﻩ و ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫او ﺑﻴﻌﺖ آﻨﺪ و در ﻣﺪت ﺣﻴـﺎت ﻓﺎﻃﻤـﻪ راﺿـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﺒﻮد و ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻗﺎﺻﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و از وي ﺧﻮاﺳﺖ ﺗـﺎ ﺗﻨﻬـﺎ ﻧـﺰد او‬
‫ﺑﺮود و آﺴﻲ را ﺑﺎ ﺧﻮد هﻤﺮاﻩ ﻧﺒﺮد‪ .‬ﭼـﻮن ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ آﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ τ‬در ﺧﺎﻧـﻪ ي او‬
‫ﺑﺮود ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در ﺧﺎﻧﻪ ﺁﻧـﺎن ﻧﺮوﻳـﺪ‪((.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در ﺟﻮاب ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ آﻨﻴـﺪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﺪ رﻓﺘﺎري آﻨﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﻧﺰد ﺁﻧﺎن ﻣﻲ روم‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ‪ τ‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬رﻓﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ آﻠﻤﻪ ﺷﻬﺎدت ﺑﺮ زﺑﺎن ﺗﻜﺮار‬
‫آﺮد و ﮔﻔﺖ‪)) :‬هﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻌﻤﺘﻲ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮ ﻋﻨﺎﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺴـﺪ ﻧـﺪارﻳﻢ اﻣـﺎ ﺗـﻮ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن در ﺣـﻖ ﻣـﺎ اﺳـﺘﺒﺪاد آـﺮدي و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺑﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ τ‬ﺣﻘـﻲ ﺑـﺮاي ﺧـﻮد ﻗﺎﻳـﻞ‬
‫ﺑﻮدم‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺸﻢ هـﺎي ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬اﺷـﻚ‬
‫ﺁﻟﻮد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺷـﺮوع ﺑـﻪ ﺳـﺨﻦ‬
‫آﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺮاﺑﺖ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را از ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﺧﻮدم ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دهـﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻮال‪ ،‬ﺑﺎ ﺷـﻤﺎ‬
‫رﻓﺘﺎر آﺮدم‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ در ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲ آﻮﺗﺎهﻲ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ ام‪ ،‬و آﺎري را آﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻧﺠـﺎم دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ‪ ،‬ﺧﻼف ﺁن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻩ ام‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﮔﻔـﺖ وﻗـﺖ‬
‫ﺷﺎم‪ ،‬وﻗﺖ ﺑﻴﻌﺖ اﺳﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻌـﺪ از اداي‬
‫ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒـﺮ رﻓـﺖ‪ ،‬آﻠﻤـﻪ ي ﺷـﻬﺎدت را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻋـﺬر او را‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﺎﺧﻴﺮ در ﺑﻴﻌﺖ ﺑﻴﺎن آـﺮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﻧﻴﺰ آﻠﻤﻪ ي ﺷﻬﺎدت را ﺧﻮاﻧـﺪ و درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﺣﻖ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺖ و ﺗﻮﺿـﻴﺢ داد آـﻪ‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ در ﺑﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺴﺪ و آﻴﻨـﻪ ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﻜﺎر ﻓﻀـﻴﻠﺖ‬
‫و ﺑﺮﺗﺮي او‪ ،‬اﻣﺎ ﻣـﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻋﻘﻴـﺪﻩ و ﺑـﺎور‬
‫ﺑﻮدﻳﻢ آﻪ ﺣﻖ در اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ اﺳﺖ و در ﺣﻖ‬
‫ﻣﺎ اﺳﺘﺒﺪاد روا داﺷﺖ و ﻣﺎ ﻗﺪري ﻧﺎراﺣﺖ ﺷـﺪﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷـﺤﺎل ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬را ﺗﺤﺴﻴﻦ آﺮدﻧـﺪ و ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺁن‬
‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻩ و ﺑـﺎ وي ﻣﺤﺒـﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ 1 .‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ هﻤﻴﻦ اﻟﻔﺎظ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ 2 .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪،‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري ـ آﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي ـ ﺑﺎب ﻏﺰوﻩ ﺧﻴﺒﺮ )‪.(3997‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد و اﻟﺴﻴﺮ )‪.(1759‬‬
‫ﺗﻮ از ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻧﺼﺎف ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻻزﻣـﻪ‬
‫اش اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﻗﻀـﻴﻪ ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬را ﻧﻴﺰ ﻧﭙﺬﻳﺮي‪ ،‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم و ﻣﻘﺘﻀﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺟﻨﺎﻳﺘﻬﺎي ﺗﻮ در ﺣﻖ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ي ﺗﺎر ﻋﻨﻜﺒﻮت هﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﭘﺎﺳـﺦ ﮔﻔـﺘﻦ ﺑـﺮاي ﺁﻧﻬـﺎ ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر را ﻣـﻲ ﭘـﺬﻳﺮي‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮي آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ و ﻳـﺎ رد‬
‫آﺮدن ﺣﺪﻳﺚ ﻓﻮق اﻟﺬآﺮ‪ ،‬ﺗﺎر و ﭘﻮد ﻋﻘﻴﺪﻩ رﻓﺾ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر آﻠﻲ از هﻢ ﻣﻲ ﭘﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از اﻳـﻦ‬
‫دو روش ﺗﻮ آﺪام را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮي؟!‬

‫‪ -5‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑـﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﻣﻴـﺮاث‬

‫ﻧﺪاد‪ ،‬دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي وﺟـﻮد دارد آـﻪ ﺑـﻪ ﺗﻔﺼـﻴﻞ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ τ‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ ﺑـﻮد‪)) :‬ﻻ ﻧـﻮرث وﻣـﺎ‬

‫ﺗﺮآﻨﺎﻩ ﻓﻬﻮ ﺻﺪﻗﻪ(( ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ آﺴﻲ ﻣﻴـﺮاث‬
‫ﻧﻤﻲ دهﻴﻢ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ از ﻣﺎ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ از ﺟﻤﻊ آﺜﻴﺮي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻌﺪ‬
‫و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف‪ ،‬ﻋﺒﺎس و اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ و ازواج‬
‫ﻣﻄﻬﺮات‪ ،‬رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬رواﻳـﺖ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ از‬
‫ﺗﻤﺎم آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در آﺘﺐ ﺻـﺤﺎح و‬
‫ً اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫اﺟﻤﺎع ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪τ‬‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ وﺻﻴﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺪاﻣﺖ او ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﺣﺎدﻳﺚ دﻳﮕﺮي آﻪ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺤﺖ هﺴـﺘﻨﺪ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﻧﻴـﺰ وارد ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري از ﺣﻀﺮت اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺣـﺪﻳﺜﻲ را ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ورﺛﻪ ي ﻣﻦ دﻳﻨﺎر‬
‫و درهﻤﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲ آﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻧﻔﻘﻪ ﻋﻴﺎل و ﺣﻘﻮق ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬هﻤـﻪ‬
‫اش ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ‪ 1 .‬اﺑﻮ داود در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺸـﻲ از‬
‫ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻲ درداء را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧـﺎ ﻋﻠﻤـﺎي وارﺛـﺎن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان درهـﻢ و دﻳﻨـﺎر را در ﺗﺮآـﻪ‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮاث ﺁﻧﺎن ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ ﺑﺮاي‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﻮﻓﻖ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﻬـﺮﻩ ﺑﺴـﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤـﻲ را‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻣﻦ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﻠﺰم ﻣﻲ داﻧﻢ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺑﺨـﺎري ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺨﺎري اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ و اﻳﻦ ﺧﻼف ﻋﺪاﻟﺖ و اﻧﺼﺎف اﺳﺖ آﻪ او ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫از اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺨﺎري را آﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ او هﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﺑﻘﻴﻪ را رد آﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮآﺘﻲ ﻣﻠﻌﺒـﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺣﺎدﻳﺚ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ رواﻓﺾ دوازدﻩ اﻣـﺎﻣﻲ ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ آـﻪ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﺑﺨﺎري ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻢ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ اﺣﺎدﻳـﺚ )آﻠﻴﻨـﻲ( آـﻪ از‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ اﺳﺖ و در اﺻﻮل آـﺎﻓﻲ‬
‫ً ﺣﺠﺖ ﻣـﻲ داﻧﻴـﺪ و ﺑـﻪ ﺁن‬ ‫ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ را ﺣﺘﻤﺎ‬
‫آﺘﺎب و ﻣﻮﻟﻔﺶ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در اﺻـﻮل آـﺎﻓﻲ در ﺑـﺎب ))ﺛـﻮاب‬
‫اﻟﻌــﺎﻟﻢ و اﻟﻤــﺘﻌﻠﻢ(( ﺣــﺪﻳﺜﻲ را از ﻋﻠــﻲ ﺑــﻦ‬
‫اﺑﺮاهﻴﻢ و او از ﭘﺪرش و او از ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﻋﻴﺴﻲ و‬
‫او از ﻗﺪاح و او از اﺑﻮﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ راهﻲ را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ راﻩ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﺑﺎز ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﭘﺮهـﺎي ﺧـﻮد‬
‫را ﻓﺮش راﻩ ﺑﺮاي ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻋﻠﻢ ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪ ،‬هﻤـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻣﻴﻦ و ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺮاي ﻃﻼب ﻋﻠﻢ دﻋﺎي ﺧﻴـﺮ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﻣﺎهﻴﻬﺎ در درﻳﺎ‪ ،‬ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋـﺎﻟﻢ ﺑـﺮ‬
‫ﻋﺎﺑﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺎﻩ ﺷﺐ ﭼﻬﺎردﻩ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺘﺎرﻩ هـﺎ‪ .‬هﻤﺎﻧـﺎ ﻋﻠﻤـﺎ وارث ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﻴﺮاﺛﺸﺎن دﻳﻨﺎر و درهﻢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﻋﻠﻢ را ﺑﻪ ارث ﻣﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬هﺮ‬

‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﻮﺻﺎﻳﺎ رﻗﻢ )‪ (2624‬و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد‬
‫و اﻟﺴﻴﺮ )‪.(1760‬‬
‫‪ .4‬اﺑﻲ داود ـ آﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ ﺑﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻌﻠﻢ )‪ (3641‬و ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻮ داود‬
‫)‪.(3096‬‬
‫آﺲ از ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺰي را آﺴﺐ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻬـﺮﻩ ﻋﻈﻴﻤـﻲ از‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻴﺮاث ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻗﺖ آﻨﻴﺪ! وﻟﻲ رواﻓﺾ ﺑﺎ وﺟـﻮد اﻳـﻦ‪ ،‬در دﻳـﻦ‬
‫ﺧﻮد از ﺗﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻗﺺ ﭘﺎك ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺻـﺮﻳﺢ و‬
‫روﺷﻦ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ آﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮد ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬رهﺒﺮ ﺁﻧﺎن ﺁﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨـﻲ ﺑـﺎ ﻣﻜـﺎﺑﺮﻩ‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را رد ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫رد در واﻗﻊ رد ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد او اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ در آﺘﺎب آﺸﻒ اﻻﺳﺮار ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁن(( ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺁري‪،‬‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻗﺮﺁن ﺑﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ‬
‫ﻟﻬﺠﻪ درﺑﺎرﻩ ي اﻣﺎﻣﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺷﻴﺨﻴﻦ‬
‫ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ آﺴﻲ ﺁﻧﺎن را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤـﻲ آـﺮد‪ .‬و ﻣـﺎ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺠﺒـﻮر ﻣـﻲ داﻧـﻴﻢ آـﻪ درﺑـﺎرﻩ ﻣـﻮارد‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﻴﺨﻴﻦ ﺑﺎ ﻧﺼـﻮص ﻗـﺮﺁن ﺷـﻮاهﺪي را ذآـﺮ‬
‫آﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد آﻪ ﺁﻧـﺎن ﺑـﺎ ﻧﺼـﻮص ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺑﻮدﻧﺪ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ در اﻳـﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻨﻚ ﻧﻤﻮﻧـﻪ اي از‬
‫اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎ را ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺛﻖ و ﺣﺘﻲ‬
‫از ﻣﺘﻮاﺗﺮات اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -1‬در آﺘﺐ ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﻳﺦ و در ﺻﺤﺎح اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺁﻣـﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‪)) :‬روزي ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧـﺰد اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺁﻣﺪ و ﻣﻴﺮاث ﭘﺪرش را از او ﺟﻮﻳﺎ ﺷـﺪ‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺎ ﮔﺮوﻩ‬
‫ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮان ﭼﻴــﺰي را ﺑــﻪ ارث ﺑــﺮاي آﺴــﻲ ﻧﻤــﻲ‬
‫ﮔﺬارﻳﻢ‪ .‬ﺗﺮآﻪ ﻣﺎ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ .‬ﻣﻄﻠﺒﻲ ﺷﺒﻴﻪ اﻳﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ رو ﮔـﺮدان ﺷـﺪﻩ و ﺗـﺎ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻮت ﺑﺎ وي ﺣﺮف ﻧﺰدﻩ اﺳﺖ‪ .‬دو آﺘـﺎب اﺧﻴـﺮ‬
‫))ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ(( از ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘﺐ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ τ‬ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ ﺁﻳـﺎت ﺻـﺮﻳﺤﻪ درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﻣﻴﺮاث ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﺁﻳﻪ هـﺎ‬
‫را اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪ .‬ﺁﻳﻪ ‪ 16‬ﺳﻮرﻩ ﻧﻤـﻞ ﻣـﻲ‬

‫‪ .1‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ آﻠﻴﻨﻲ ج‪ 1‬ص ‪ 26-27‬آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬

‫َ( ﻳﻌﻨــﻲ ﺳــﻠﻴﻤﺎن از‬‫ُد‬
‫َاو‬‫ُ د‬ ‫ﻤﺎن‬‫َﻴَْ‬
‫َ ﺳُــﻠ‬
‫ِث‬‫َر‬
‫َو‬‫ﮔﻮﻳــﺪ‪) :‬و‬
‫داود ﻣﻴﺮاث ﺑﺮدﻩ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ‪ 5‬ﺳﻮرﻩ ﻣﺮﻳﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬‬
‫ُـﻮب‬
‫َ‬ ‫ْﻘ‬‫ﻳﻌ‬
‫ِ َ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ ﺁل‬ ‫ُ ﻣ‬
‫ِث‬‫ﻳﺮ‬‫ِﻲ و‬
‫ََ‬ ‫ُﻨ‬‫ِﺛ‬
‫ﻳﺮ‬‫ً َ‬‫ِﻴّﺎ‬
‫َﻟ‬‫ﻧﻚَ و‬‫ﺪْ‬
‫ﻟُ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﻲ ﻣ‬
‫ْ ﻟ‬ ‫ﻬﺐ‬‫ﻓ‬
‫ََ‬
‫ً(‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪)) :‬ﭘﺲ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑـﻪ‬ ‫ِﻴّﺎ‬
‫َﺿ‬‫ﱢ ر‬
‫َب‬‫ُ ر‬
‫ْﻪ‬‫َﻠ‬
‫َاﺟْﻌ‬
‫و‬
‫ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ )ﭘﺴﺮي( ﻋﻨﺎﻳﺖ آـﻦ ﺗـﺎ از ﻣـﻦ و ﺁل‬
‫ﻳﻌﻘﻮب ارث ﺑﺒـﺮد‪ ،‬واي ﭘﺮوردﮔـﺎر‪ ،‬او را ﻣـﻮرد‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻩ‪ ((.‬ﺁﻳﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳـﺖ آـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺧﺪا را ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻨﻴﻢ؟ ‪ 1‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺧﻼف ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ؟‬
‫ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آﻪ ﺣـﺪﻳﺚ ﻣﻨﺴـﻮب ﺑـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺻـﺤﺖ‬
‫ﻧــﺪارد و اﻳــﻦ ﺣــﺪﻳﺚ ﺑــﻪ ﻗﺼــﺪ اﺳﺘﺌﺼــﺎل اوﻻد‬
‫‪2‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﻗﺎي ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‬

‫ً‬
‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳـﺖ آـﻪ در اﺻـﻮل‬
‫آﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺁﻧﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ اﺻﻼً وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨـﺎﻗﺾ در ﻓﻬـﻢ و درك ﻧﺎﺻـﺤﻴﺢ ﺗـﻮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر در اﺻﻮل آﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‬
‫و ﻣﺎ هﻤﻪ رواﻳﺎت اﺻﻮل آﺎﻓﻲ را ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ در ﺁن رواﻳـﺎت ﺿـﻌﻴﻒ و ﺳـﻘﻴﻢ ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﻧﻘـﺪ ﻋﻠﻤـﻲ را ﻣـﻲ ﭘـﺬﻳﺮم و ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮم آﻪ وﺟﻮد ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺗﻬﻤﺘﻲ اﺳﺖ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣـﻦ‪،‬‬
‫وﻟﻲ ﻣﻦ ﻣﺎت و ﻣﺒﻬﻮت هﺴﺘﻢ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺁﻧﭽﻪ را‬
‫آﻪ ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺧﻮدش در آﺘـﺎب ))اﻟﺤﻜﻮﻣـﻪ اﻹﺳـﻼﻣﻴﻪ(‬
‫ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺑﭙﺬﻳﺮم ـ او درﺑﺎرﻩ هﻤﻴﻦ ﺣـﺪﻳﺚ آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫زﻋﻢ او ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺘﺌﺼﺎل اوﻻد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬وﺿﻊ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در آﺘﺎب ))اﻟﺤﻜﻮﻣﻪ اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ(( ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))اﻟﺤﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ(( و ﺣﺘﻲ اﺑﻮ ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ اﺑـﺮاهﻴﻢ‬
‫)اﺑﺮاهﻴﻢ ﺑﻦ هﺎﺷﻢ( ﻓﻬﻮ ﻣﻦ آﺒـﺎر اﻟﺜﻘـﺎت ﻧﻘـﻞ‬
‫اﻟﺤﺪﻳﺚ ‪ !!!3‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ اﺑﻮﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫اﺑﺮاهﻴﻢ آﻪ از راوﻳﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺛﻘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺁن را‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اآﻨﻮن ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺣـﺪﻳﺜﻲ‬
‫آﻪ درﺑﺎرﻩ ﻣﻴﺮاث ﻧـﺪادن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان در ﺁن ﺳـﺨﻦ‬

‫‪ .1‬ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ هﺎ ﺑﺰودي در هﻤﻴﻦ ﺻﻔﺤﺎت ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬آﺸﻒ اﻷﺳﺮار روح ﻪﻠﻟﺍ ﺧﻤﻴﻨﻲ ص )‪.(131-133‬‬
‫‪ .3‬اﻟﺤﻜﻮﻣﻪ اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ﻟﻺﻣﺎم اﻟﺨﻤﻴﻨﻲ ص )‪.( 93‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد ﭼﮕﻮﻧﻪ هﻤﺎن ﺣﺪﻳﺚ در‬
‫وﻗﺖ واﺣﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار دادﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد و دﻟﻴﻞ ﺻـﺤﺘﺶ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﺮدد؟!؟ ﺁﻳﺎ از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷﻤﺎ ﭼﻪ‬
‫آﺴﻲ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ ﻳـﺎ ﻗﺼـﺪ اﺳﺘﺌﺼـﺎل‬
‫اوﻻد ﻧﺒﻲ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﻪ اهـﻞ ﺑﻴـﺖ دارد؟‬
‫آﺴﻲ آﻪ از ﻧﺒﻲ اﻣﻲ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ ﻳﺎ آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﻨﺎ و ﭘﺎﻳﻪ ي دﻳﻨﺸﺎن ﺑﺮ دروغ و ﺗﻀـﺎد ﻧﻬـﺎدﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟! ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﻣﺮﺟـﻊ‬
‫ﺧﻮد ﺁﻧﺎن اﻣﺎم ﺛﻘﻔﻲ‪ ،‬ﻗﻮل ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻦ ﭘﻴـﺮواﻧﺶ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ـﺪ‬
‫ـﺮ واﺣـ‬
‫ـﻲ أﻣـ‬
‫ـﺺ ﻓـ‬‫ـﺪ‪ . . . :‬وﻻ ﺗﻘـ‬
‫ـﻲ آﻨـ‬
‫ـﻞ ﻣـ‬
‫ﻧﻘـ‬
‫ﺑﻘﻀﺎﺋﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻔـﻴﻦ ﻓﻴﺘﻨـﺎﻗﺾ اﻣـﺮك و ﺗﺰﻳـﻊ ﻋـﻦ‬
‫اﻟﺤﻖ ‪ .1‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀﺮت ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬در ﻣﻮرد ﻳـﻚ ﺟﺮﻳـﺎن دو ﺣﻜـﻢ و ﻗﻀـﺎوت‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺻـﺎدر ﻧﻜﻨﻴـﺪ آـﻪ در ﺁن ﺻـﻮرت ﺣﻜﻤﺘـﺎن‬
‫ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﻮدﻩ و از ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ ﺷـﻮﻳﺪ!؟ ﻓﻤـﺎذا‬
‫ﺑﻌﺪ ﻗﻮل ﻋﻠﻲ إﻻ اﻟﻀﻼل ـ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑـﺎ ﻗـﻮل‬
‫ﻋﻠﻲ ﺟﺰ ﮔﻤﺮاهﻲ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫)ب( ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬اﻣﻮال رﺳـﻮل‬

‫ﻪﻠﻟﺍ‪ τ‬را ﺑﺮاي ﺧﻮد و اهﻞ ﺑﻴﺘﺶ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑـﻮد و او‬
‫ﺟﺎي ﻣﺼﺮف اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﺪﻗﺎت ﻧﺒـﻮد ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﺴـﺘﻐﻨﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ از ﻣﻴﺮاث ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،ρ‬دﺧﺘـﺮ ﺧـﻮد‬
‫او‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ازواج ﻣﻄﻬﺮات را ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ از ﻋـﺮوﻩ و او از ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ τ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪)) :‬ازواج ﻣﻄﻬـﺮات‬
‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻗﺼﺪ آﺮدﻧـﺪ آـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ τ‬را ﺟﻬﺖ درﻳﺎﻓﺖ ﺳﻬﻤﻴﻪ ي ﻣﻴﺮاث ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺰد‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ τ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫أﻟﻴﺲ ﻗﺎل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪)) :ρ‬ﻻ ﻧﻮرث ﻣﺎ ﺗﺮآﻨﺎ ﺻـﺪﻗﻪ((‬
‫ﺁﻳﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬

‫‪ .4‬اﻟﻐﺎرات ﻹﺑﺮاهﻴﻢ اﻟﺜﻘﻔﻲ ج‪ 1‬ص‪ 229‬ـ ﻓﺼﻞ و ﻻﻳﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‬
‫ﻣﺼﺮ‪.‬‬
‫ﺑﻪ آﺴﻲ ﻣﻴﺮاث ﻧﻤﻲ دهﻴﻢ ‪ ،1‬ﺗﺮآﻪ ﻣﺎ هﻤﻪ اش ﺻﺪﻗﻪ‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ث( ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳـﻬﻤﻴﻪ ي ﻋﻠـﻲ و‬

‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬از ﻣﻴﺮاث رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﺑﻪ ﻋﻠﻲ و اوﻻدش ﻣﺎل‬
‫داد و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻧﻴﺰ در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫آﺮد‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ از اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ τ‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﭼﻪ آﺴـﻲ‬
‫از ﺗﻮ ﻣﻴﺮاث ﻣﻲ ﺑـﺮد؟(( ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﭼﺮا‬
‫ﻣﻦ از ﭘﺪرم ﻣﻴﺮاث ﻧﺒﺮم؟ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬ﻻ‬
‫ﻧﻮرث(( آﺴﻲ از ﻣﺎ ﻣﻴﺮاث ﻧﻤﻲ ﺑﺮد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ آﻠﻴـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﻜﻔﻞ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬هﺰﻳﻨـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺑـﻪ هﻤـﻪ ﺁﻧـﺎن آـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻧﻔﺎق ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬اﻧﻔﺎق ﻣﻲ آـﻨﻢ‪ 3 .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﭼﻪ در دوران ﺣﻴﺎت ﻣﺒﺎرآﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫و ﭼﻪ در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮدش‪ ،‬ﻧـﻪ ﺑـﺮ اﺣـﺪي ﺳـﺘﻢ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺣﻖ آﺴﻲ را ﻣﻨـﻊ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ و ﭼﻨـﻴﻦ ﺷﺨﺼـﻴﺘﻲ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺣـﻖ ﺳـﻴﺪﻩ‬
‫اﻟﻨﺴﺎء را ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﻨﺪ؟!‬

‫ج‪ -‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬اذﻳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬

‫اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻩ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ اذﻳﺖ او ﻣﻮﺟﺐ اذﻳﺖ رﺳﻮل‬
‫ً در ﺣﺎﻟﺘﻲ آﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ ﻣﻴـﺎن اذﻳـﺖ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ و اذﻳﺖ ﭘﺪرش داﻳﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬دوري و ﭘﺮهﻴـﺰ‬
‫از اذﻳﺖ ﭘﺪرش اوﻟﻴﺘـﺮ و واﺟﺒﺘـﺮ اﺳـﺖ و ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ داﺷﺖ‪ .‬زﻳﺮا او از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﭘﺪر ﻓﺎﻃﻤﻪ اذﻳﺖ ﺷﻮد‪ ،‬اﺟﺘﻨـﺎب ﻣـﻲ آـﺮد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎ وي ﻋﻬﺪ آﺮدﻩ ﺑﻮد و دﺳـﺘﻮراﺗﻲ‬
‫ﺑﻪ او دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﭼـﺎرﻩ اي‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ ﺟـﺰ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻬـﺪش وﻓـﺎ آﻨـﺪ و اﻣـﺮ‬

‫‪ .1‬ﻳﻌﻨﻲ آﺴﻲ از ﻣﺎ ﻣﻴﺮاث ﻧﻤﻲ ﺑﺮد ﺗﺮآﻪ ﻣﺎ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد و اﻟﺴﻴﺮ )‪ (1758‬و ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري اﻟﻔﺮاﺋﺾ‬
‫)‪.(6349‬‬
‫‪ .3‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﺴﻴﺮ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (1608‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(1310‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ τ‬را ﺑﺠﺎ ﺑﻴﺎورد‪ ،‬و در ﻏﻴـﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﺗﺨﻠﻒ از اﻣﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺷـﺪﻩ و ﻣﻮﺟﺒـﺎت‬
‫ﺧﺸﻢ او ﻓﺮاهﻢ ﮔﺮدد‪ .‬و اﻳﻦ اﻣـﺮ در ﻗـﻮل ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،τ‬ﺑﻪ ﻃﻮر واﺿـﺢ و‬
‫روﺷﻦ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ . . .)) :‬ﻟﺴـﺖ‬
‫ً آﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻳﻌﻤﻞ ﺑﻪ إﻻ ﻋﻤﻠﺖ ﺑـﻪ‪،‬‬
‫ً ﺷﻴﺌﺎ‬
‫ﺗﺎرآﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ً ﻣﻦ أﻣـﺮﻩ أن أرﻳـﻎ((‬
‫ﻓﺈﻧﻲ أﺧﺸﻲ إن ﺗﺮآﺖ ﺷﻴﺌﺎ‬
‫))ﻣﻦ هﺮﮔﺰ روﺷـﻲ و ﻋﻤﻠـﻲ را آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد‪ ،‬رهﺎ ﻧﻤﻲ آﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻣـﻦ اﮔـﺮ از‬
‫ﺣﻜﻢ او ﺗﺨﻄﻲ آﻨﻢ از راﻩ ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲ ﺷﻮم‪.‬‬

‫)د( ‪ . . .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ آﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺑـﺎ‬

‫اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺖ و از ﺁﻧﺎن ﺗﺠﻠﻴﻞ و‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺮ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ هﻤـﻴﻦ ﻣﺤﺒـﺖ ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣــﻮد‪ :‬ﺑــﻪ ﺧــﺪا ﺳــﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬رﻋﺎﻳــﺖ ﻗﺮاﺑــﺖ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬وﺻﻠﻪ رﺣﻤﻲ ﺑـﺎ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮاﺑﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دهﻢ‬
‫)ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي ﺑـﺮﻗﻢ ‪ (3810‬و ﻗـﺎل‬
‫ـﻲ‬‫ـﻪ‪ 2 .‬ﻳﻌﻨـ‬‫ـﻞ ﺑﻴﺘـ‬
‫ـﻲ اهـ‬
‫ً ﻓـ‬
‫ـﺪا‬
‫ـﻮا ﻣﺤﻤـ‬
‫ً ارﻗﺒـ‬
‫أﻳﻀ ـﺎ‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را درﺑﺎرﻩ اهـﻞ ﺑﻴـﺘﺶ رﻋﺎﻳـﺖ‬
‫آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫اآﻨﻮن ﺑﻌﺪ از روﺷﻦ ﺷﺪن هﻤﻪ اﻳﻦ دﻻﻳـﻞ درﺑـﺎرﻩ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻴﺮاث رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،ρ‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻲ ﻋﻠﻴﻪ او و ﻣﺘﻬﻢ آﺮدن او ﺑـﻪ‬
‫اذﻳﺖ و ﺁزار ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ρ‬و ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از دادن ﺣـﻖ و‬
‫ﻏﻀﺐ و هﻀﻢ آﺮدن ﺣﻖ او‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ اﺳـﺖ؟ ﭘﺎﺳـﺦ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻮال را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻲ ﮔﺬارم‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ τ‬در ﻗﺒـﺎل ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻌﻲ داﺷﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻏﻀـﺐ‬
‫و هﻀﻢ ﺣﻘﺶ ﺑﻮد( آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و هـﻢ آﻴﺸـﺎﻧﺶ‬
‫ـﻨﺖ ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ً‬ ‫ـﻞ ﺳـ‬
‫ـﺎ اهـ‬
‫ـﺮاي ﻣـ‬
‫ـﺪ‪ ،‬ﺑـ‬
‫ـﻲ دهﻨـ‬
‫ـﻪ ﻣـ‬
‫اراﺋـ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﻣـﺎ ﺣﻀـﺮت زهـﺮا را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ از داﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻣﻲ داﻧـﻴﻢ و‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب اﻟﺠﻬﺎد واﻟﺴﻴﺮ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (1758‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب‬
‫ﻓﺮض اﻟﺨﻤﺲ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2926‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ )‪.(3509‬‬
‫ﺑﻪ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان او را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﻴﻢ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﻴﺶ‬
‫از اﺳﺘﺪﻻل ﻳﻚ ﺟﺎهﻞ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا او ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﺧﻮد اﻳﻦ را ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺪح ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت زهﺮا ﻣﻲ داﻧـﺪ‬
‫و ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻲ درﺑـﺎرﻩ او‬
‫ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻜﻮهﺶ او ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫)اﻟﻒ( وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﻋﻤـﻞ ﺣﻀـﺮت‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺣﻜﻢ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻮدﻩ و ﭼﻴـﺰي‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﺁن اﺟﻤـﺎع آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ً‬
‫ً ﺣﻜﻢ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ اﺳـﺖ‪ .‬و هـﺮ‬‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻋﻴﻨﺎ‬
‫آﺲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻼف ﺣﻜﻢ ﺧـﺪا و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺧﺸﻢ آﻨﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد آﻨﺪ آﻪ ﻧﻪ ﺑـﺎ ﺣﻜـﻢ‬
‫ﺣﺮف زﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﺎآﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ آﻪ‬
‫ﺑﺮاي او ﻣﻮﺟﺐ ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺑﺮاي ﺣﺎآﻢ ﻣﻮﺟـﺐ ﻧـﺪاﻣﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺺ ﺑﺮاي ﺣـﺎآﻢ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺪح اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ب( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬از ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪τ‬‬

‫و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ τ‬ﻧﺎراض ﺷـﺪﻩ و از دﺳـﺖ ﺁﻧـﺎن ﻧـﺰد‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪ .‬و اﻳﻦ رواﻳـﺖ را از‬
‫آﺘﺎب ))ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎء(( ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺑـﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ‬
‫آﻪ هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﺁن رواﻳـﺖ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ در واﻗﻊ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ آﻪ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫دادن ﺁن ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ي زهﺮا‪ τ‬ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻜﺎﻳﺖ در واﻗـﻊ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ ﭘﻴﺸـﮕﺎﻩ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﺑﺮدﻩ ﺷﻮد‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺑﻨـﺪﻩ ي ﺻـﺎﻟﺢ‬
‫ﻤـﺎ‬
‫ﻧَ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻳﻌﻘﻮب ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم ﮔﻔـﺖ‪) :‬إ‬
‫ِﱠ‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ( )ﻳﻮﺳـﻒ‪ :‬ﻣـﻦ اﻵﻳـﺔ‪(86‬‬
‫ﻟـﻰ‬‫ِﻲ إ‬
‫َِ‬ ‫ْﻧ‬‫َﺣُﺰ‬ ‫َﺷْﻜُﻮ َ‬
‫ﺑﺜﱢﻲ و‬ ‫أ‬
‫هﻤﺎﻧﺎ ﺷـﻜﺎﻳﺖ و ﻧﮕﺮاﻧـﻲ ﺧـﻮدم را ﺑـﻪ ﺑﺎرﮔـﺎﻩ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺑﺮم‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم در دﻋﺎي‬
‫ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬اﻟﻠﻬﻢ ﻟـﻚ اﻟﺤﻤـﺪ‬
‫ـﺘﻪ ي‬‫ـﻮ ﺷﺎﻳﺴـ‬‫ـﺎرا‪ ،‬ﺗـ‬
‫ـﺘﻜﻲ(( ﭘﺮوردﮔـ‬ ‫ـﻚ اﻟﻤﺸـ‬ ‫وإﻟﻴـ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ هﺴﺘﻲ و ﺷﻜﺎﻳﺎت ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎﻩ ﺗـﻮ ﺁوردﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس‪ τ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 4‬ص ‪.243‬‬

‫))إذا ﺳﺄﻟﺖ ﻓﺎﺳﺄل ﻪﻠﻟﺍ وإذا اﺳﺘﻌﻨﺖ ﻓﺎﺳﺘﻌﻦ ﺑﺎﷲ((‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺳﻮال آﺮدي از ﺧﺪا ﺳﻮال آﻦ و هﺮﮔﺎﻩ ﻳﺎري‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻲ از ﺧﺪا ﻳﺎري ﻃﻠﺐ آﻦ وﻟﻢ ﻳﻘـﻞ ﺳـﻠﻨﻲ وﻻ‬
‫اﺳﺘﻌﻦ ﺑﻲ ﻳﻌﻨﻲ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﮕﻔﺖ‪ :‬از ﻣﻦ ﺳﻮال آﻦ و از ﻣﻦ ﻳﺎري ﻃﻠﺐ آﻦ‪.‬‬

‫)ت( اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑـﺮاي هﻤﮕـﺎن روﺷـﻦ اﺳـﺖ و هـﺮ‬

‫اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻚ زن وﻗﺘﻲ از وﻟﻲ اﻣﺮ و‬
‫ﺣــﺎآﻢ ﻣــﺎﻟﻲ را ﺑﺨﻮاهــﺪ و ﺣــﺎآﻢ ﺑﺨــﺎﻃﺮ ﻋــﺪم‬
‫اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺁن زن‪ ،‬ﻣﺎل ﻣﻄﻠﻮﺑﻪ را ﺑﻪ او ﻧﺪهﺪ‪ ،‬ﺁن‬
‫ﺣﺎآﻢ ﻣﺎل را ﺑﺮاي ﺧﻮد و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ وي ﺁن ﻣﺎل را ﺑﺮاي هﻤـﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد آﻪ ﺳﺎﻳﻞ و ﻃﻠﺐ آﻨﻨﺪﻩ‬
‫ﺑﺮ ﺣﺎآﻢ ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﻞ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﺎآﻢ ﻣـﺎل را‬
‫ﺑﻪ او ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ و ﺑﺪو ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ اﻳـﻦ ﻣـﺎل‬
‫از ﺁن دﻳﮕﺮان اﺳﺖ و ﺗﻮ در ﺁن ﺣﻘﻲ ﻧﺪاري‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺸﻢ ﭼﻪ ﺳﺘﺎﻳﺸﻲ را ﺑﺮاي ﺳﺎﺋﻞ هﻤﺮاﻩ دارد؟ ﻓﺮﺿﺎ‬
‫ً‬
‫اﮔﺮ ﺳﺎﺋﻞ ﻣﻈﻠﻮم هﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺸﻢ او ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺎل و ﺛﺮوت دﻧﻴﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺧﺸﻢ ﺑﺮاي ﻃﻠﺐ‬
‫آﻨﻨﺪﻩ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺪح و ﺑﺮاي ﺣﺎآﻢ ﻣﻮﺟﺐ ذم ﻣﻲ ﺷـﻮد؟‬
‫ﺣﺎآﻤﻲ آﻪ ﻣﺎل را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫دورﺗﺮ و ﭘﺎك ﺗﺮ اﺳﺖ از ﺗﻬﻤﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﺎﻳﻞ و‬
‫ﻃﺎﻟﺐ آﻪ ﻣﺎل را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻃﻠﺐ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻧﻘﺺ و ﺗﻬﻤﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ آﺴﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﻣﺎل را ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﺧﻮاهﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ آﺴﻲ آـﻪ ﻣـﺎل را ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﻃﻠﺒﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺷﻮد؟! ﺣﺎآﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻃﺎﻋﺖ از ﺣﻜﻢ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺎل را ﺑﻪ آﺴﻲ ﻧﻤـﻲ دهـﻢ‬
‫زﻳﺮا ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻣـﺎل را از ﻣﺴـﺘﺤﻖ‬
‫ﺑﮕﻴﺮم و ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﺪهﻢ‪ .‬و ﺳﺎﺋﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻬﻢ اﻧﺪك ﺧﻮد ﺧﺸﻢ ﻣﻲ آـﻨﻢ‪ .‬ﺁﻳـﺎ‬
‫آﺴﻲ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را در ﺷﺎن ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ و ﺁن را از ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﻣﻨﺎﻗـﺐ او ﻣـﻲ داﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎهﻞ ﻧﻴﺴـﺖ؟ ﺁﻳـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ را ﻧﻜـﻮهﺶ‬
‫ﻬﻢ‬
‫ْ‬ ‫ِـﻨ‬
‫ُْ‬ ‫َﻣ‬‫ﻧﻜﺮدﻩ و در ﺣﻖ ﺁﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪) :‬و‬
‫ِن‬
‫ْ‬ ‫َإ‬
‫ُﻮا و‬‫َﺿ‬
‫ﻬﺎ ر‬ ‫ِﻨ‬
‫َْ‬ ‫ُﻋ‬
‫ْﻄُﻮا ﻣ‬ ‫ْ أ‬
‫ﺈن‬ ‫ﺪَﻗﺎتِ ﻓ‬
‫َِ‬ ‫ِﻲ اﻟﺼ‬
‫ﱠَ‬ ‫ِﺰ‬
‫ُكَ ﻓ‬ ‫ْﻤ‬
‫ﻳﻠ‬ ‫ﻣﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫َ‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 4‬ص‪.244‬‬

‫ُﻮا‬ ‫َﺿ‬
‫ْ ر‬‫ﻬﻢ‬‫ﻧُ‬‫َﱠ‬
‫ْ أ‬‫ﻟﻮ‬
‫ََ‬ ‫َ ‪ 58‬و‬ ‫ﻳﺴْﺨَﻄُﻮن‬ ‫ْ َ‬‫هﻢ‬
‫َا ُ‬‫ِذ‬‫ﻬﺎ إ‬ ‫ِﻨ‬
‫َْ‬ ‫ْا ﻣ‬ ‫ْﻄَﻮ‬‫ﻳﻌ‬ ‫ﻟﻢ‬
‫ْ ُ‬ ‫َ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫َﺎ‬‫ِﻴﻨ‬
‫ْﺗ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﺳَـﻴُﺆ‬
‫َﺎ‬‫ﻟﻮا ﺣَﺴْﺒُﻨ‬ ‫ََﻗﺎُ‬‫ُ و‬
‫ﻟﻪ‬‫َﺳُﻮُ‬
‫َر‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ُ‬
‫ﺎهﻢ‬
‫ﺗ ُ‬ ‫ﻣﺎ ﺁَ‬ ‫َ‬
‫ن‬‫ِﺒﻮ‬
‫َ ُ َ‬‫ﻏ‬ ‫را‬ ‫ﻪﻠﻟﺍ‬‫ﱠ‬‫ِ‬
‫ﻰ‬ ‫ﻟ‬‫إ‬ ‫ﺎ‬‫ﻧ‬ ‫إ‬ ‫ﻪ‬‫ﻟ‬
‫ََُ ُ ُ ِﱠ َِ‬‫ورﺳﻮ‬ ‫ِ‬
‫ﻪ‬ ‫ِ‬
‫ﻠ‬ ‫ﻀ‬‫ﻓ‬
‫ْ َْ‬ ‫ﻦ‬ ‫ِ‬
‫ﻣ‬
‫)‪) (59‬اﻟﺘﻮﺑــﻪ ‪) (58-59‬از ﻣﻴــﺎن ﺁﻧــﺎن آﺴــﺎﻧﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ در ﺗﻘﺴـﻴﻢ زآـﺎت از ﺗـﻮ اﻳـﺮاد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻴـﺰي از زآـﺎت دادﻩ ﺷـﻮد‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﭼﻴﺰي دادﻩ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻧﺎراﺣـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺧﺪا و رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫راﺿﻲ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻣـﺎ آـﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ از ﻓﻀﻞ و اﺣﺴﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻲ دهﻨﺪ و ﻣﺎ ﺧﻮاهﺎن رﺿﺎي ﺧـﺪا هﺴـﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد‪ (.‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را‬
‫در اﻳﻦ دو ﺁﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﭼﻴﺰي دادﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ و اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻴﺰي دادﻩ ﻧﺸﻮد ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺼﻠﺘﻲ ﻧﻜـﻮهﺶ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫آﺴﻲ ﻳﺎ آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ τ‬را ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺧﺼﻠﺘﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ در واﻗـﻊ او را‬
‫ﻣﺬﻣﺖ و ﻧﻜﻮهﺶ ﻧﻜﺮدﻩ اﻧﺪ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﮔـﺮوﻩ را‬
‫هﺪاﻳﺖ آﻨﺪ و اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را از ﺷـﺮ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻧﺠﺎت دهﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ را ﺑﻪ اهﻞ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﺖ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪﻩ آﻪ ﺑﺮاي هﻴﭻ ﺑﻴﻨﻨﺪﻩ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ج‪ -‬ﺷﺎﻳﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬ﺣﻖ ﺧﻮدش‬

‫را ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲ آﺮد(( اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫از ﺳﺨﻨﻲ آﻪ در ﺣـﻖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ً وﻻ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﻘﻮل اﻟﻘﺎﺋﻞ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻻ ﻳﻤﻨﻊ ﻳﻬﻮدﻳـﺎ‬
‫ً ﺣﻘﻪ‪ ،‬ﻓﻜﻴﻒ ﻳﻤﻨﻊ ﺳﻴﺪﻩ ﻧﺴـﺎء اﻟﻌـﺎﻟﻤﻴﻦ‬
‫ﻧﺼﺮاﻧﻴﺎ‬
‫ﺣﻘﻬﺎ؟ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﺟﻠﻮي ﺣﻖ هﻴﭻ ﻳﻬﻮدي و‬
‫ـﺮدار و‬
‫ـﻖ ﺳـ‬
‫ـﻪ ﺣـ‬
‫ـﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـ‬
‫ـﻪ اﺳـ‬
‫ـﻴﺤﻲ را ﻧﮕﺮﻓﺘـ‬
‫ﻣﺴـ‬
‫ﺑﺎﻧﻮان و زﻧﺎن دو ﺟﻬﺎن را ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و او را از‬
‫ﺣﻘﺶ ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﻨﺪ؟! زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ در ﺣـﻖ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ τ‬ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﻧﺪ آـﻪ او ﻣـﺎﻟﺶ را‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ او ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣـﺮدم‬
‫را از دادن ﺣﻘﺸﺎن ﻣﻨﻊ ﻣـﻲ آﻨـﺪ؟ و ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ τ‬از‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 4‬ص )‪.(244-246‬‬

‫ﺷﺨﺺ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺎﻟﻲ را ﻣﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ وﻟـﻲ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬او را ﻧﺪاد‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آـﻪ در ﺻـﺤﻴﺤﻴﻦ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ τ‬رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ τ‬ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺣﺪﻳﺚ اﻟﺨﺎدم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ τ‬ﻧﺰد رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬رﻓﺖ و از وي ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺬاري درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺧـﺪﻣﺖ ﮔـﺬاري ﺑـﻪ او ﻧـﺪاد و در ﻋـﻮض‬
‫ﺗﺴﺒﻴﺤﺎت را ﺑﻪ وي ﺗﻌﻠﻴﻢ داد‪ 1 .‬ﺁري‪ ،‬اﮔﺮ ﺑـﺮاي‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﺎﻳﺰ اﺳـﺖ ﭼﻴـﺰي را آـﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ از او‬
‫ﺑﺨﻮاهﺪ و او ﻧﺪهﺪ و دادن ﺑﺮ او واﺟـﺐ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ـﺰي را‬
‫ـﻪ ﭼﻴـ‬
‫ـﺖ‪ .‬از اﻳﻨﻜـ‬‫ـﻮم ﻧﻴﺴـ‬ ‫ـﻪ او ﻣﻌﺼـ‬
‫ـﺪ آـ‬‫ﺷـ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ آﻨﺪ آﻪ اﻋﻄﺎء ﺁن واﺟﺐ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﻤﻞ‬
‫آﺮدن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ او واﺟـﺐ ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺗـﺮك اﻋﻄـﺎ و‬
‫ﻧﺪادن ﻣﺎﻳﻪ ﮔﻨﺎﻩ و ﻧﻜﻮهﺶ هﻢ ﻧﻴﺴﺖ هﺮ ﭼﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﺰ و ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻓﺮض ﻣـﺎ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬اﻋﻄﺎ ﻣـﺎل ﻣﺒـﺎح هـﻢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﻨﻊ و ﻧﺪادن ﻣﻮﺟـﺐ ﺳـﺘﺎﻳﺶ ﺧﻮاهـﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ آﺴﻲ ﺳﺮاغ ﻧﺪارد آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺣـﻖ‬
‫آﺴﻲ را ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ آﺴـﻲ ﺳـﺘﻢ آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ در زﻣﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻳﺎ ﺑﻌـﺪ از وﻓـﺎت ﺁن‬
‫‪2‬‬
‫ﺣﻀﺮت‪.ρ‬‬

‫د‪ -‬اﻳﻦ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)) :‬ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬وﺻﻴﺖ آﺮدﻩ‬

‫ﺑﻮد ﺗﺎ در ﺷـﺐ دﻓـﺖ ﺷـﻮد و آﺴـﻲ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ در‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺪﻓﻴﻦ و ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزﻩ او ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫وﺻﻴﺘﻲ را آﺴﻲ از ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﻘـﻞ ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ و‬
‫آﺴﻲ از اﻳﻦ وﺻﻴﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻓﺮد ﻧﺎداﻧﻲ آﻪ از ﺷﺎن واﻻي ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺁﮔﺎﻩ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻧﺴﺒﻬﺎي ﻧﺎرواﻳﻲ را ﺑـﻪ او‬
‫ﻣﻨﺴﻮب آﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻤـﺎز ﺧﻮاﻧـﺪن ﻳـﻚ ﻣﺴـﻠﻤﺎن و‬
‫ﺷﺮآﺖ در ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺪﻓﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬در واﻗـﻊ‬
‫ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻴﺮ و ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ آـﻪ از ﻳـﻚ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن‪ ،‬از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ وي ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧـﺪ و در ﻣﺮاﺳـﻢ‬

‫‪ .2‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ـ ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3502‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 4‬ص )‪.(246-247‬‬
‫ﺗﺪﻓﻴﻦ او ﺷﺮآﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮر ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬ﻣﮕـﺮ‬
‫هﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻋﻢ از اﺑـﺮار‪ ،‬ﻓﺠـﺎر و ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬درود ﻧﻤﻲ ﻓﺮﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ درود‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻓﺠﺎر و ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺳـﻮدي ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﺿﺮري هﻢ ﻧﺪارد‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ در ﻣﻴـﺎن‬
‫اﻣﺖ او ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن هﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﺴﻲ را از‬
‫درود ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﻨﻊ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را ﺣﻜﻢ‬
‫آﺮد ﺗﺎ ﺑﺮ وي درود ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﻨﺎﻓﻖ هﻤﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي آﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻓﺮاد ﻧﺎدان‪ ،‬آﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺁن‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ و ﺑﺪان اﺳـﺘﺪﻻل ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻣﻘﺎم ﺗﻌﺮﻳﻒ و اﺳﺘﻨﺎد ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ آﺴـﻲ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮدد؟ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ اﮔـﺮ ﺷﺨﺼـﻲ وﺻـﻴﺖ آﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺗﺪﻓﻴﻦ و ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺖ او ﺷﺮآﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ وﺻﻴﺖ ﻧﺎﻓﺬ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد و واﺟـﺐ اﻻﺟـﺮا‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ او در هﺮ‬
‫ً اﮔـﺮ‬
‫ﺣﺎل ﺑﺮاي او ﻣﻮﺟﺐ اﺟﺮ و ﭘﺎداش اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺳﺘﻤﻜﺎري ﺑﺮ آﺴﻲ ﺳﺘﻢ آﻨﺪ و ﺁن ﺷـﺨﺺ ﻣـﻮرد ﺳـﺘﻢ‬
‫وﺻﻴﺖ آﻨﺪ آﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻧﺨﻮاﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫وﺻﻴﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺴﻨﺎت و اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﻲ آﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺪح‬
‫ﺑﺮاي او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤـﻲ ﮔـﺮدد و ﻧـﻪ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮل‪ ،‬او را ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي اﻣﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺁري‪،‬‬
‫آﺴﻲ آﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﺪح و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ وي ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ آﻪ در ﺁن ﻣﺪح‬
‫و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺪح در ﻋﻜﺲ و ﺿﺪ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ آﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘـﻪ‬
‫دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ؟! ‪ 1‬ﺑﻌـﺪ از ﻋﻠـﻢ و ﺁﮔـﺎهﻲ از اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ آﻴﺴﺖ و ﺑﺎﻃﻞ ﺑـﺎ ﭼـﻪ‬
‫آﺴﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -7‬ﺗﻮﺿــﻴﺢ ﺑﻌﻀــﻲ ﻧﻜــﺎت را ﻻزم ﻣــﻲ داﻧــﻢ ﺗــﺎ‬

‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﮔﻤﺎن ﻧﻜﻨﻨﺪ آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﻴﺮاث ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ و راﺑﻄﻪ اش را ﺑـﺎ‬
‫وي ﻗﻄﻊ آﺮدﻩ اﺳﺖ و او ﺳﻔﺎرش آﺮدﻩ آﻪ در هﻨﮕﺎم‬
‫ﺷﺐ دﻓﺖ آﺮدﻩ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 4‬ص )‪.(247-248‬‬

‫‪ -1‬در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ آﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳـﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺪﻻل و اﺳﺘﻨﺎد ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ))ﻻﻧﻮرث(( اﻳﺮاد و اﻋﺘﺮاض ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ψ‬‬
‫را ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻـﻞ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ آـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺎوﻳﻞ ﺁن ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ او ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫))ﻻﻧــﻮرث(( را ﺑــﻪ ﻣﻌﻨــﻲ و ﻣﻔﻬــﻮم ﻋــﺎم ﺁن‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺁن اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫و ﺗﻮرﻳﺚ ﻣﻨﺎﻓﻊ زﻣﻴﻦ و ﺑﺎﻏﺎت را از ﻋﻤﻮم ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫))ﻻﻧﻮرث(( ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎم ﺁن اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﺧـﺘﻼف‬
‫اﻳﻦ دو ﺷﺨﺼﻴﺖ درﺑـﺎرﻩ ﭼﻴـﺰي ﺑـﻮد‪ ،‬آـﻪ ﻣﺘﺤﻤـﻞ‬
‫ﺗﺎوﻳﻞ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ وﻟﻲ زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺮ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﻧﻴـﺰ از ﻣﻮﺿـﻊ ﺧـﻮد‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪ‪((.‬‬

‫ب‪)) -‬ﺁري‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از هﺠـﺮان ﺣﻀـﺮت زهـﺮا‪ ψ‬در‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ ))هﺠﺮان(( در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻧﻘﺒـﺎض‪ ،‬و ﻋـﺪم ﻧﺸـﺎط در‬
‫دﻳﺪار و ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ هﺠﺮان ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ هﺠﺮاﻧﻲ آﻪ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﺗـﺮك‬
‫ﺳﻼم و ﺳﺨﻦ و روﮔﺮداﻧﻲ از ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫))ﻓﻠﻢ ﺗﻜﻠﻤﻪ(( اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ ψ‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺪﻳﺚ ))ﻻﻧﻮرث(( ﺷﺪ‪ ،‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص دﻳﮕﺮ ﺑﺎ وي )اﺑﻮﺑﻜﺮ( ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻜﺮد ـ ﻳﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻧﻘﺒﺎض ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻣﺰاج ـ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزش را ﺑﺎ‬
‫او ﻣﻄﺮح ﻧﻜﺮد و ﻧﻴﺎزي ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت و ﺻﺤﺒﺖ آﺮدن‬
‫ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺪﻳﺪ‪ 2 .‬ﺣﺘﻲ اﻣـﺎم ﺑﻴﻬﻘـﻲ از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﺷﻌﺒﻲ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻴﺎدت ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬رﻓﺖ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﺬا اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻳﺴـﺘﺎذن ﻋﻠﻴـﻚ((‬
‫اﻳﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺗﻮ را ﻋﻴﺎدت آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻟﺖ‪)) :‬اﺗﺤﺐ ان ﺁذن ﻟﻪ(( ﻓﺎﻃﻤﻪ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫))ﺗﻮ دوﺳﺖ داري او ﻣـﺮا ﻋﻴـﺎدت آﻨـﺪ؟(( ﺣﻀـﺮت‬
‫‪ .1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج‪ 4‬ص )‪) (233‬ﺑﺎ ﺗﺼﺮف اﻧﺪك(‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج‪ 12‬ص )‪.(111‬‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺁري((‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬او را اﺟﺎزت داد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺰد ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬رﻓـﺖ او را دﻟﺠـﻮﻳﻲ‬
‫آــﺮد و ﺑــﺎﻻﺧﺮﻩ ﺣﻀــﺮت ﻓﺎﻃﻤــﻪ‪ ψ‬ﻧﻴــﺰ از ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﻋﻼم رﺿﺎﻳﺖ آﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ هﺮ ﭼﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ اﻣﺎ اﺳﻨﺎد و ﻧﺴـﺒﺘﺶ ﺑـﻪ ﺷـﻌﺒﻲ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﺷـﻜﺎل داﻳـﺮ ﺑـﺮ اداﻣـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫هﺠﺮان ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬زاﺋﻞ ﻣﻲ ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺳﻼت ﺷﻌﺒﻲ را ﺻـﺤﻴﺢ ﻗـﺮار دادﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺠﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺮﺳﻼت ﺷﻌﺒﻲ ﺣﻜﻢ ﺣـﺪﻳﺚ ﺻـﺤﻴﺢ را‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او ﻣﺮﺳﻞ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ را آﻪ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ 2 .‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ در ﺷﺐ‬
‫دﻓﻦ آﺮدﻩ ﺷـﻮد ﺗـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬در ﻣﺮاﺳـﻢ‬
‫ﺗﺪﻓﻴﻦ او ﺷﺮآﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬در اﻳـﻦ ﺑـﺎرﻩ ﺗﻮﺿـﻴﺤﺎت‬
‫ﻻزم در ﺻﻔﺤﺎت ﺁﻳﻨﺪﻩ دادﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﻣﺎ ﺑﻮد ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ هﺮ آﺪام از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬و‬
‫ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﺣﻖ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺁن ﻋﻤﻞ ﻣـﻲ آـﺮد‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫واﺿﺢ و آﺎﻣﻼً روﺷﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ث‪)) -‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺳﺘﺸـﻬﺎد ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از‬

‫رواﻳﺘﻲ آﻪ ﺑﻪ دروغ در آﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎء ﺑـﻪ‬
‫اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﻧﺴـﺒﺖ دادﻩ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬و ﺁن اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬اي ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﻣـﻦ از ﻧﺎﺧﺸـﻨﻮدي‬
‫ﺗﻮ‪ ،‬ﭘﻨﺎﻩ ﺧﺪا را ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻢ و ﺑﻌـﺪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺪي ﮔﺮﻳﻪ آﺮد ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد آﻪ ﻧﻔﺴﺶ ﺑﻴـﺮون رود و‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ ﺑﻴﻌـﺖ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﻧﺪارم‪ ،‬ﺑﻴﻌﺘﺘﺎن را ﻓﺴﺦ آﻨﻴﺪ((‪،‬‬
‫ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر‪ ،‬هﻴﭻ ﺳﻨﺪي ﺑﺮاﻳﺶ ذآﺮ ﻧﺸـﺪﻩ و هـﻴﭻ‬
‫آﺪام از ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﻳﺚ ﺁن را در آﺘـﺐ ﺧـﻮد ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ آﺬب ﻣﺤﺾ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ‬

‫‪ .3‬اﻟﻔﺘﺢ ج‪ 6‬ص ‪.333‬‬

‫‪ .4‬ﻣﺴﻨﺪ ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻓﻮاز اﺣﻤﺪ زﻣﺮﻟﻲ‬
‫ص )‪.(69‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻦ از ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻮدن ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫اﻳﻦ دﻋﻮي آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻧﻜﺎر آﺮد از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻴﺮاث‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﻓﺪك را ﺑﻪ او ﺑﺪهـﺪ و اﺳﺘﺸـﻬﺎد ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﻠﻴـﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ ψ‬ﺑـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ ))ﻻﻧـﻮرث(( و‬
‫ً ﻋﻤﻠﻪ اﻟﻨﺒﻲ‪ψ‬‬‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻻ اﻏﻴﺮ ﺷﻴﺌﺎ‬
‫)ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲ دهﻢ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑـﺪان‬
‫ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲ دهﺪ؟ ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ و دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﺧﺮ او )در هﻤﻴﻦ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ( آﻪ ﮔﺮﻳﻪ آﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫ﻧﻔﺴﺶ ﺑﻴﺮون رود و ﭘﻨﺎﻩ ﺧﻮاﺳﺘﻦ او از ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،ψ‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ او آﻪ ﻣﻦ هﻴﭻ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﺪارم ﺑﻴﻌﺘﺘﺎن را ﻓﺴـﺦ آﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﻣﻴـﺎن‬
‫اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪ هـﺎي ﻣﺘﻀـﺎد ﭼـﻪ راﻩ ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد؟؟!!‬
‫ﺁري‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺤﺚ در هﻤﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت ﻣﻴﺮاث اﺳﺖ؟‬
‫اﮔﺮ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ادﻋﺎي ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،ψ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﮔﺮﻳـﻪ‬
‫آﺮدن او ﺑﻪ ﺣﺪي آﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻧﻔﺴﺶ ﺑﻴﺮون رود‪،‬‬
‫ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎ دارد؟ و ﭼﺮا ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣـﻦ از ﻧﺎﺧﺸـﻨﻮدي‬
‫ﺗﻮ اي ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،ψ‬ﭘﻨـﺎﻩ ﺧـﺪا را ﻣـﻲ ﻃﻠـﺒﻢ؟ ﺁﻳـﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از اﻳﻨﻜﻪ از ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺒﻌﻴـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﺮد‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻩ ﺷﺪﻩ ﺑـﻮد؟ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺷـﺮﻳﻌﺖ‬
‫اﺗﺒﺎع ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬را ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺗﺒـﺎع ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬واﺟـﺐ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ؟! ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور‬
‫هﺴﺘﻢ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫رواﻳﺎت دروﻏﻴﻦ‪ ،‬راﻩ ﻣﺮا ﺑﺴﺘﻪ و از ﺗﺤﻤﻞ زﺣﻤـﺖ‬
‫و ﺑﻴﺎن هﺮ ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ و ﭘﺎﺳـﺦ‪ ،‬ﻣـﺮا ﺑـﻲ ﻧﻴـﺎز‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا رواﻳﺘﻲ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ آﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﺣﺪي ﮔﺮﻳﻪ آﺮد آﻪ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻮد ﻧﻔﺴـﺶ‬
‫ﺑﻴﺮون رود و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻓﺴﺦ ﺑﻴﻌﺖ ﺷـﺪ‪ ،‬آـﺬب ﻣﺤـﺾ‬
‫اﺳﺖ و ﺷﺮم ﺁور اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻏﻠـﻂ ﺑـﻮدن ﻣـﺘﻦ و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺁن از ﺑﻴﺎن هﺮ ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ آﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‬
‫ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ هﻢ از ﻟﺤـﺎظ ﻣـﺘﻦ و هـﻢ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ هﺮ دو‪ ،‬دروغ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟـﺮات ﻣـﻲ آﻨـﺪ و از ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫رواﻳﺘﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬؟!‬

‫‪ -8‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ))ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻜﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت آﻪ ﺑﺨﺎري ﺁن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤـﻞ و‬
‫اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﺑﺴﻂ و ﺗﻔﻀﻴﻞ ﺁن را ﺑﻴـﺎن‬
‫ـﺎﻃﺮ‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـ‬
‫ـﻪ ﺧـ‬ ‫ـﻪ‪ ،‬رﺳـ‬ ‫ـﺖ‪ ،‬و ﺁن اﻳﻨﻜـ‬
‫ـﺮدﻩ اﺳـ‬
‫آـ‬
‫رﻧﺠﻴﺪن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻲ رﻧﺠﻴﺪ و ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺧﺸـﻨﻮدي او‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﻓﻮت آﺮد در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ از‬
‫‪1‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬و ﻋﻤﺮ‪ ψ‬رﻧﺠﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ . . .)) -‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از ﺣﻀـﺮت‬

‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬رﻧﺠﻴﺪﻩ ﺑﻮد زﻳـﺮا ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ را‬
‫دﭼﺎر ﺗﻜﻠﻴﻒ آﺮدﻩ ﺑﻮد )در اﻣﺮ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري دﺧﺘـﺮ‬
‫ً رﻧﺠﻴﺪن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺟﻬﻞ( و ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ رﻧﺠﻴﺪن ﻣﺤﺾ ﻧﺒﻮد‪.‬‬

‫ً ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ دﻻﻟـﺖ‬ ‫ب‪)) -‬رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري ﻗﻄﻌـﺎ‬

‫ﻧﺪارد آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬وﻗﺖ وﻓﺎت از ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺑـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ،‬وﻪﻠﻟﺍ ﻧﻤـﻲ داﻧـﻢ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎم او در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ درج ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳـﺎ‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﺎم ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻧﺎم ﻋﻠﻲ را در ﺣﺪﻳﺚ ذآـﺮ‬
‫آﻨﻢ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ ﺷﺪﻩ ام ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟‬

‫‪ -9‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ‪) . . .‬ﺑﺨﺎري ﻣـﻲ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎﺗﺖ وهﻲ واﺟﺪﻩ ﻋﻠﻲ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﻓﻠﻢ ﺗﻜﻠﻤـﻪ‬
‫ﺣﺘﻲ ﺗﻮﻓﻴﺖ ﻓﺎﻟﻤﻌﻨﻲ واﺣﺪ آﻤﺎ ﻻ ﻳﺨﻔﻲ(‬
‫)ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﻮت آﺮد در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺎراﺣـﺖ‬
‫ﺑﻮد و ﺗﺎ دم ﻣﻮت ﺑﺎ وي ﺣﺮف ﻧﺰد‪(.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬
‫در رواﻳــﺖ ﺑﺨــﺎري ﭼﻨــﻴﻦ ﺁﻣــﺪﻩ اﺳــﺖ ))ﻓﻮﺟــﺪت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ(( ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺧﺸـﻢ آـﺮد‪ .‬و در رواﻳﺘـﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻠﻢ ﺗﻜﻠﻤﻪ ﻓﻲ ذﻟﻚ ﺣﺘﻲ ﻣﺎﺗﺖ‪ 2 .‬ﻳﻌﻨـﻲ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (114-115‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(187‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ اﻟﺼﺪﻳﻖ ﻻﺑﻲ ﺑﻜﺮ اﻟﻤﺮوزي ﺑﺮﻗﻢ )‪ (38‬ص )‪.(74‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬درﺑﺎرﻩ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻴﺮاث ﺗـﺎ دم وﻓـﺎت ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺣﺮف ﻧﺰد‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺣـﺪﻳﺚ را‬
‫واروﻧﻪ آـﺮدﻩ ﭼﻨـﻴﻦ از ﺑﺨـﺎري ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪:‬‬
‫))ﻣﺎﺗﺖ وهﻲ واﺟﺪﻩ(( ﻳﻌﻨﻲ ))ﻓﻮت آـﺮد در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ ﻧﺎراﺣﺖ و ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺑﻮد‪ ((.‬ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺗﻔﺎوت زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﻣﻌﻨﻲ اﻳـﻦ دو ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫از هﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر دور هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﻔﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ :‬آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﻮت آﺮد و او هﻤـﻮارﻩ از ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨـﺎري ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺧﺸﻢ آﺮد ﻣﻮﻗﻌﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬او‬
‫را در اﻣﺮ ﻣﻴﺮاث ﺟﻮاب رد داد و ﺗﺎ وﻗـﺖ وﻓـﺎت‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺎ او ﺣﺮف ﻧﺰد‪ .‬و هﺠﺮان ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از ﻗﺒﻴﻞ هﺠﺮان ﺣﺮام و ﻏﻴﺮ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺷﻌﺒﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬و در رواﻳﺖ دروﻏﻴﻦ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬إﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﻄﻪ ﻋﻠﻲ اﺑـﻲ‬
‫ـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ـﺎ(( )او از اﺑـ‬
‫ـﺘﻜﻴﻪ ﻷﺑﻴﻬـ‬ ‫ـﺮ‪ ψ‬وﺳـ‬
‫ـﻮف ﺗﺸـ‬ ‫ﺑﻜـ‬
‫ﻧﺎراض اﺳﺖ و از دﺳﺖ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﭘﻴﺶ ﭘﺪرش ﺷـﻜﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ( وﻟﻲ رواﻳﺖ ﺑﺨـﺎري در اﺻـﻞ ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ‬
‫))إن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻏﻀﺒﺘﻸن أﺑـﺎﺑﻜﺮ ﻟـﻢ ﻳﻌﻄﻬـﺎ ﻓـﺪك((‬
‫)ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ ﺑﻮد زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻓﺪك را ﺑـﻪ‬
‫او ﻧﺪادﻩ ﺑـﻮد( اﻣـﺎ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺳـﺨﻨﺎن را‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻌﻨﻲ هﺮ دو ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻜﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻴﺎن ﺳـﺨﻂ و ﻏﻀـﺐ ﺗﻔـﺎوت ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ‬
‫و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل راﺿﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﺨﻂ‪ ،‬هﻤـﺮاﻩ ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺸﻢ ﻣﻔﻴﺪ ﻣﻌﻨﻲ آﺮاهﻴﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪﻳﺪﮔﻲ اﺳﺖ و ﻣـﺎ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﺑﺮﺗﺮ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ از اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺳـﺨﻨﻲ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﻤﻪ ﻣﻮرﺧﺎن و ﺑﺴﻴﺎري از‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ اﻋﺘﺮاف دارﻧـﺪ آـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ ψ‬در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻧﺤﻠﻪ‪ ،‬ارث و ﺳﻬﻢ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﺼﻮﻣﺖ آﺮد اﻣﺎ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﺑـﻪ دﻋـﻮي او‬
‫دادﻩ ﻧﺸﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻓـﻮت آـﺮد در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ از‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺎراﺿﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻠﻤـﺎي اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‪ ،‬از‬
‫اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت و ﺣﻮادث اﻏﻤﺎض ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ و آﺮاﻣﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﻤـﻲ ﺧﻮاهﻨـﺪ روي اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﻳﻢ ﻓﻮق اﻟﻌـﺎدﻩ ﺷـﮕﻔﺖ‬
‫ﺁور ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫ذآﺮ اﻳﻦ روﻳﺪادهﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ‪) :‬ﺑﺮاي‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺣﻖ او ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺁن را ادﻋﺎ آﻨﺪ و ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻴـﺪ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ از دادن ﺣﻖ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺧﻮدداري آﻨﺪ( و ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻔﺴﻄﻪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ آﻨﻨﺪ آﻪ ﻣﺸﻜﻞ ﺣﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫و ﭘﮋوهﺸﮕﺮان ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل ﻗﺎﻳﻞ اﺳﺖ‪)) :‬ﺑﺮاي ﻗـﺮﺁن ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ آﻪ ﻏﻴﺮ ﺣﻖ را ﺑﻴﺎن آﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺑﻨـﻲ‬
‫اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ آﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﻋﺒﺎدت آﻨﻨـﺪ((‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﺮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ و در ﺁن واﺣـﺪ ﺑـﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﭼﻴﺰ و ﺿﺪ ﺁن اﻳﻤـﺎن ﻣـﻲ ﺁورﻧـﺪ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﻣﺪﻋﻲ ﺣﻖ ﺧﻮد ﺑـﻮد و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ دﻋﻮاﻳﺶ را رد آﺮدﻩ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫او در دﻋﻮاﻳﺶ )اﻟﻌﻴﺎذ ﻪﻠﻟﺍ( آﺎذب ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺣﻖ او ﺳﺘﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭻ ﺷـﻚ‬
‫ﺳﻮﻣﻲ در اﻳﻦ ﻗﻀـﻴﻪ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺁن ﻃـﻮر آـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ))ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳـﻨﺖ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻋﺘﺮاف دارﻧـﺪ‬
‫وﻟﻲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺎﺳﺪاري از ﺣﺮﻣﺖ و آﺮاﻣﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﺎ اﻏﻤﺎض و ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﻲ از آﻨﺎر اﻳـﻦ ﺣـﻮادث ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺬرﻧﺪ و ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤـﻲ آﻨﻨـﺪ‪ .‬هﻤـﺎن‬
‫ﻃﻮر آﻪ ﻋﺎدت ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ ((.‬اﻳﻦ دروغ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و دﻻﻳﻠﻲ آﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻗﻀـﻴﻪ در‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن آﺮدم‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫آﺎﻓﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻴﺦ اﻻﺳـﻼم اﺑـﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ در آﺘـﺎب‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮد ))ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ(( ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺿـﻴﺤﺎت‬
‫را ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ‪ 2‬ﺑﻴـﺎن آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻴﺦ‬
‫اﻻﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ در اﻳﻦ آﺘﺎب‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻄﻬـﺮ ﺣﻠـﻲ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (115‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(189‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج ج‪ 4‬ص )‪.(193-264‬‬
‫را ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ ﻗﺮار دادﻩ‪ ،‬دﻻﻳﻞ او را ﺑـﺎ زﻣـﻴﻦ‬
‫ﻳﻜﺴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري آﻪ ﺗﻤـﺎم ﺗـﺎر و ﭘـﻮد‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪات او از هﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺷﺮح‬
‫ﺑﺨــﺎري و اﻣــﺎم ﻧــﻮوي در ﺷــﺮح ﻣﺴــﻠﻢ و ﺷــﺎﻩ‬
‫ﻋﺒــﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ در ﺗﺤﻔــﻪ اﺛﻨــﺎ ﻋﺸــﺮي و ﺷــﻜﺮي و‬
‫ﻣﺒﺎرآﻔﻮري در ﺧﻼﺻﻪ ﺁن‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ اﻧﺪ ـ هﻢ ﭼﻨﻴﻦ آﺘﺐ‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﻋﻼﻣﻪ اﺣﺴﺎن اﻟﻬﻲ ﻇﻬﻴﺮ آﻪ دهﺎن رواﻓـﺾ را‬
‫ﻟﮕﺎم آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ هﻢ ﺁﻧﻬﺎ او را‬
‫ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ آﺘـﺐ‪ ،‬ﻋـﺪﻩ‬
‫زﻳﺎدي از ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬آﺘـﺎب ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ و اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي آﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺸﺮﻳﺢ آﺮدﻩ اﻧﺪ ‪ . . .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ادﻋـﺎي ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻏﻤﺎض و ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻜﺮدن ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬دال ﺑﺮ آﻤﺒﻮد ﺁﮔـﺎهﻲ و‬
‫ﺳﻄﺤﻲ ﺑﻮدن ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت او‪ ،‬در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﻀﻴﻪ اي آﻪ ﺑﺪون ﻓﻬﻢ و دراﻳﺖ ﻻزم‪ ،‬ﺧـﻮد را در‬
‫ﺁن ﮔﺮﻓﺘﺎر آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪)) :‬در ﺷـﮕﻔﺖ هﺴـﺘﻢ‬
‫از ﻗﻮل ﺑﻌﻀﻲ ﻋﻠﻤﺎ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬ﺑـﺮاي ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ادﻋﺎ آﻨﺪ ﺁﻧﭽﻪ را آـﻪ ﺣـﻖ او‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬آﻪ او را‬
‫از ﺣﻘﺶ ﻣﻨﻊ آﻨﺪ( و ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ ﺑﺎ اﻳـﻦ ﺳﻔﺴـﻄﻪ‬
‫ﭘﮋوهﺸﮕﺮان را ﻗﺎﻧﻊ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪﻩ اﻧـﺪ‬
‫‪ ((. . .‬اﻟﺦ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬
‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن آﺮدم آـﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ ψ‬ادﻋـﺎي‬
‫ﻧﺎﺣﻖ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﺮ ﺧـﻼف‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺎوﻳـﻞ ﻣـﻲ‬
‫آﺮد ـ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺑـﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ او ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻧﻜﺮد و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ او از ﻣﻴﺮاث ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ وي‬
‫ﻧﺪاد اﻣﺎ ﺑﺮاي هﻤﮕﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ آﻪ‬
‫او را از ﺣﻘﺶ ﻣﺤﺮوم ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻣﻄﻤـﺌﻦ‬
‫ﺑﻮد آﻪ دارد ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ و دﺳﺘﻮر ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﺣﻘﻲ ﻣﻲ داﺷﺖ‪،‬‬
‫هﺮﮔﺰ او را ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻲ آـﺮد و ﭼـﺮا ﭼﻨـﻴﻦ آﻨـﺪ؟‬
‫ﺑﺮاي هﻤﮕﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮد آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺣﺘﻲ ﺣﻖ‬
‫ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻳﻬﻮدي و ﻧﺼﺮاﻧﻲ را ﻣﻨﻊ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳـﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺣﻖ دﺧﺘﺮ ﮔﺮاﻣﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻣﻨﻊ‬
‫آﻨﺪ؟ ﺑﻪ وﻳﮋﻩ وﻗﺘﻲ آﻪ ﻣﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ آﻪ او اﻳـﻦ‬
‫اﻣﻮال را ﺑﻪ ازواج ﻣﻄﻬﺮات آـﻪ دﺧﺘـﺮش ﻧﻴـﺰ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺪاد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﺎهﺪ ﮔﻮﻳﺎﻳﻲ اﺳـﺖ‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﮕﻮﻧـ‬
‫ـﻪ‬ ‫ـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﺣﻴـ‬
‫ـﺎت رﺳـ‬ ‫ـﺮت اﺑـ‬‫ـﻪ ﺣﻀـ‬
‫آـ‬
‫داراﻳﻲ و ﺛﺮوت ﺧﻮد را در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ اﻧﻔﺎق ﻣﻲ آـﺮد‬
‫ﺣﺘﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻣـﺎ ﻧﻔﻌـﻲ‬
‫ﻣﺎل ﻣﺜﻞ ﻣﺎل اﺑﻲ ﺑﻜـﺮ‪) ((ψ‬هـﻴﭻ ﻣـﺎل و ﺛﺮوﺗـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎل ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﻧﻔـﻊ اﺳـﻼم هﺰﻳﻨـﻪ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ 1 (.‬ﺁري‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻴـﺎن اﺣﺎدﻳـﺚ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﺬآﻮر‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح ﻣﻲ ﺷﻮد ‪ . . .‬آﺪام ﺳﺨﻦ‪،‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺣﻖ و ﻗﺮﻳﻦ ﺻﻮاب اﺳﺖ؟ ﺳﺨﻦ و دﻳﺪﮔﺎﻩ اهﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ آﻪ اآﻨﻮن ﺗﻮﺿﻴﺢ دادﻩ ﺷﺪ ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻊ و دﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫رواﻓﺾ آﻪ آﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ هﻤﺮاﻩ ﻧـﺪارد و‬
‫ـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از دادن ﺣـ‬
‫ـﻖ‬ ‫ـﻪ اﺑـ‬
‫ـﺖ آـ‬
‫ـﻦ اﺳـ‬‫ـﻪ اش اﻳـ‬
‫ﺧﻼﺻـ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﺧﻮدداري آﺮد و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ از راﻩ ﺟـﻮر و‬
‫ﺳﺘﻢ ﺣﻘﺶ را ﻏﻀﺐ آﻨﺪ؟ و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑـﻪ ﺟﻬـﺖ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﺪﻋﺎﻳﺶ ﺣﻖ ﺑﺠﺎﻧﺐ اﺳﺖ و اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻜﺎم ﺟﻮر و ﺳﺘﻤﻜﺎران اﺳﺖ‪ .‬رواﻓـﺾ ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﻴﻠﻪ ﺳﻮﻓﺴﻄﺎﻳﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ ﻗﻀـﻴﻪ را ﺣـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ!! و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ‪ ،‬ﺁﺗﺶ آﻴﻨﻪ اي را آﻪ‬
‫در دﻟﻬﺎي ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻔﻴـﻒ‬
‫ﻣﻲ دهﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد و ﺣﻖ ﺁن اﺳـﺖ آـﻪ ﺷـﺮع‬
‫ﻋﻈﻴﻢ و ﻣﻨﻄﻖ ﺳﻠﻴﻢ ﺁن را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫))ﺣﺎﺷﺎ ﻟﻔﺎﻃﻤﻪ أن ﺗﺪﻋﻲ ﻣﺎ ﻟﻴﺲ ﻟﻬﺎ ﺑﺤﻖ و ﺣﺎﺷﺎ‬
‫ﻷﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﻣـﻦ أن ﻳﻤﻨـﻊ ﺣﻘﻬـﺎ(( ﺑـﺮاي‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ψ‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ آﻪ ﻏﻴﺮ ﺣﻖ را دﻋﻮي آﻨﺪ و ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ آﻪ از دادن ﺣـﻖ او ﺳـﺮ‬
‫ﺑﺎز زﻧﺪ‪ ،‬ﺁري ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﻳـﻦ ﻗـﻮل )ﺣﺎﺷـﺎ‬
‫ﻟﻔﺎﻃﻤﻪ ‪ . . .‬اﻟﺦ( را ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﻲ دهﺪ ﺑـﺎ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫آﺴﻲ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺣﺎﺷﺎ ﻟﻠﻘﺮﺁن أن ﻳﻘـﻮل‬
‫ﻏﻴﺮ اﻟﺤﻖ‪ ،‬و ﺣﺎﺷـﺎ ﻟﺒﻨـﻲ اﺳـﺮاﻳﻴﻞ أن ﻳﻌﺒـﺪوا‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3661‬واﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ اﻟﻤﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮﻗﻢ‬

‫)‪ (94‬و ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ )‪.(77‬‬
‫اﻟﻌﺠﻞ((!!؟ )ﺑﺮاي ﻗﺮﺁن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ آﻪ ﻏﻴﺮ‬
‫ﺣﻖ را ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺑﺮاي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﻋﺒﺎدت آﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﻗﻮل اﻳﻦ ﻣﺪﻋﻲ آﺎذب و دروﻏﻴﻦ ﺑﺴـﻴﺎر ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور‬
‫اﺳﺖ ‪ . . .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ او ﺳـﺨﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ را ﺑـﺎ ﺳـﺨﻦ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﻣﻮ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺨﻨﺎن ﻪﻠﻟﺍ هﺴـﺘﻨﺪ؟! و ﺳـﺨﻨﺎن ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺨﻨﺎن ﺑﻨـﻲ اﺳـﺮاﻳﻴﻞ؟!! ﺁري‪،‬‬
‫ﻋﻘﺪﻩ آﻮر ﻋﺼﺒﻴﺖ ﺗـﺎ اﻳـﻦ ﺣـﺪ در ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﺛـﺮ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳـﺖ؟! و او را در ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺎﻟﻖ و ﻣﺨﻠـﻮق ﺗﻤﻴﻴـﺰ ﻧﻤـﻲ‬
‫دهﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲ ﮔـﻮﻳﻢ ﺟـﺰ اﻳﻨﻜـﻪ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬از ﺟﻨﻮن ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﺼـﺒﻴﺖ ﻣـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻨﺎﻩ ﺧﻮدت ﺣﻔﻆ ﺑﻔﺮﻣﺎ؟! ﺧﻼﺻﻪ آﻼم اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﻣﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺗﺎ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ )ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ψ‬‬
‫ﺣﻖ ﺧﻮد را از اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻃﻠﺐ ﻣﻲ آﺮد و اﺑﻮﺑﻜﺮ در‬
‫ﺣﻖ او ﺳﺘﻢ آﺮد( ﺗﺎ ﺑﺮگ زرﻳﻦ ﻧﻮﻳﻨﻲ ﺑـﺮ اﻧﺼـﺎف‬
‫دروﻏﻴﻦ ﺧﻮد ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬‬
‫از روي دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ و ﻧﻘﻠﻲ دروﻏﮕـﻮ ﺑـﻮدن ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ زﻳﺮا رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﺎرﻩ ﺗﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ آـﺲ ﻓﺎﻃﻤـﻪ را‬
‫ﺑﺮﻧﺠﺎﻧﺪ‪ ،‬او ﻣﺮا رﻧﺠﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ آﺴـﻲ‬
‫آﻪ آﺎذب و دروﻏﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳـﻒ و‬
‫ﺗﻤﺠﻴﺪي از ﻃﺮف رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر‪ ،‬ﺑـﺮ ﻋﺼـﻤﺖ او از دروغ و از ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻓﻮاﺣﺶ دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ دﻻﻟـﺖ‬
‫دارد‪ ،‬ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ درﺑﺎرﻩ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺷﻮهﺮ و هـﺮ دو‬
‫ﭘﺴﺮش ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺧﻮد ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻘﻞ ﻣﻨﺪان ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﺑﺮ وي ﻇﻠﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ هﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺷـﻤﺎ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻴﺪ آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ )س( ﺑﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ اﺟـﺎزﻩ‬
‫ورود ﻧﺪاد وﻗﺘﻲ آﻪ ﺁن دو ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ در ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫او ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ را‬
‫اﺟﺎزﻩ داد آﻪ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺸـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﭼﻬـﺮﻩ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺴﻮي دﻳﻮار ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺴﻮي‬
‫ﺁن دو ﻧﮕﺎﻩ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﻮت آﺮد و ﺑﻨﺎﺑﺮ وﺻﻴﺘﻲ آﻪ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺷﺐ دﻓﻦ ﺷﺪ ﺗﺎ آﺴﻲ از ﺁﻧﺎن در ﺗـﺪﻓﻴﻦ او ﺷـﺮآﺖ‬
‫ﻧﻜﻨﺪ! و ﺗﺎ اﻣﺮوز ﻣﺮﻗﺪ دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺠﻬـﻮل و‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺨﺺ اﺳـﺖ‪ .‬ﭼـﺮا ﻋﻠﻤـﺎي ﻣـﺎ درﺑـﺎرﻩ اﻳـﻦ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻬﺮ ﺑﻪ ﻟﺐ زدﻩ و ﺧﺎﻣﻮش هﺴﺘﻨﺪ و در اﻳﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﻨﺪ ﺣﺘﻲ درﺑﺎرﻩ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫اﺷﺎرﻩ هﻢ ﻧﻤﻲ آﻨﻨﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻌﺼﻮم و ﺑﻲ ﮔﻨﺎﻩ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬هﻴﭻ ﻳﻚ از اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳـﺖ آـﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ψ‬‬

‫دروغ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺨﻦ از آﺬب و دروغ در اﻳﻦ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ اﺻﻼً ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن ﺧﻮدش‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺴـﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﺷـﺪ و‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬دﻻﻳﻞ ﻋﺪم اﻋﻄـﺎ ﻣﻴـﺮاث‬
‫ـﺎﻟﻪ‬
‫ـﻮن ﻣﺴـ‬
‫ـﺮ ﭘﻴﺮاﻣـ‬
‫ـﻴﺢ داد‪ ،‬دﻳﮕـ‬
‫ـﺮاﻳﺶ ﺗﻮﺿـ‬‫را ﺑـ‬
‫ﻣﻴﺮاث ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺖ و ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺟﻬﺖ ﺧﺸـﻨﻮدي‬
‫او از ﺗﻤﺎم ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﺧﻮد آﺎر ﮔﺮﻓﺖ و او ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪)) :‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ دروغ ﻣـﻲ‬

‫ﮔﻮﻳــﺪ‪ . . .:‬او از آــﺬب و ﺗﻤــﺎم ﻓــﻮاﺣﺶ ﭘــﺎك‬
‫اﺳﺖ((‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدن ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎدﻩ و ﺁﺳـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ هﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ و ﻧﻘﻠـﻲ‬
‫ﻇﺎﻟﻢ ﺑﻮدن آﺴﻲ آـﻪ در ﺣﻀـﺮ و ﺳـﻔﺮ‪ ،‬در رﻧـﺞ و‬
‫ﺧﻮﺷﻲ ﺣﺘﻲ در ﻣﺸﻜﻞ ﺗﺮﻳﻦ و ﺣﺴﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ هـﺎي‬
‫زﻧﺪﮔﻲ هﻤﺮاﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺻـﺎﺣﺐ او در ﻏـﺎر ﺑـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﺧـﻮد ﺣﻀـﺮت رﺳـﻮل‪ρ‬‬
‫درﺑﺎرﻩ او ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ً ﺧﻠﻴﻼً ﻻﺗﺨﺬت اﺑﺎﺑﻜﺮ وﻟﻜـﻦ اﺧـﻲ‬ ‫))ﻟﻮ آﻨﺖ ﻣﺘﺨﺬا‬
‫‪2‬‬
‫وﺻﺎﺣﺒﻲ‪((.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (115-116‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(189-190‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪ 3‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3656‬‬
‫)اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد آﻪ آﺴﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫دوﺳﺖ ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪم اﻣﺎ او‬
‫ﺑﺮادر و هﻤﺮاﻩ ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ آﺴﻲ آﻪ دروغ ﮔﻮﻳﺪ ﻳـﺎ ﻇـﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴﺪي از ﺟﺎﻧﺐ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﺑﺮ ﻋﺼـﻤﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫از ﻇﻠﻢ و از ﺳﺎﻳﺮ ﻓﻮاﺣﺶ دﻻﻟﺖ دارد‪ .‬هـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫دﻻﻳﻞ ﻋﻘﻠﻲ و ﻧﻘﻠﻲ دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب و ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻋﻔـﺎن ﻧﻴـﺰ ﻇـﺎﻟﻢ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬در ﺧﻮاب دﻳﺪم آﻪ ﺷﻴﺮ ﻧﻮﺷﻴﺪم‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺪي ﻧﻮﺷﻴﺪم آﻪ ﺳـﻴﺮ ﺷـﺪم و ﺳـﻴﺮاﺑﻲ را از ﺳـﺮ‬
‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺧﻮد ﻟﻤﺲ ﻣﻲ آﺮدم‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻇﺮف ﺷﻴﺮ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ دادم‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳـﻮال آﺮدﻧـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﺧـﻮاب را‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣـﺎﻳﻲ؟ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣﻨﻈـﻮر ﺁن‬
‫))ﻋﻠﻢ(( اﺳﺖ‪ 1 .‬و درﺑﺎرﻩ ي ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬ﻣﻦ ﺟﻬﺰ ﺟﻴﺶ اﻟﻌﺴﺮﻩ ﻓﻠﻪ اﻟﺠﻨـﻪ‪ ،‬ﻓﺠﻬـﺰﻩ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن(( ‪ 2‬هﺮ آﺲ ﺳﭙﺎﻩ ﻋﺴﺮﻩ )ﺳﭙﺎهﻲ آﻪ ﺑﻪ ﺗﺒـﻮك‬
‫اﻋﺰام ﻣﻲ ﺷﺪ( را ﻣﺠﻬﺰ آﻨﺪ‪ ،‬اهﻞ ﺑﻬﺸـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺁن را ﺗﺠﻬﻴﺰ آﺮد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬و ﻋﻤـﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ً ﻓﺈﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﻮﻗﻊ ﺻﻌﻮد ﺑﺎﻻي اﺣﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﺛﺒﺖ أﺣﺪا‬
‫ﻋﻠﻴﻚ ﻧﺒﻲ و ﺻﺪﻳﻖ و ﺷﻬﻴﺪان(( ‪ .3‬اي اﺣﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺟﺎي‬
‫ﺧﻮد ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎ ﺑـﺮ ﺟـﺎ ﺑﻤـﺎن‪ ،‬ﺑـﺎﻻي ﺗـﻮ‪ ،‬ﻳـﻚ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﺻﺪﻳﻖ و دو ﺷﻬﻴﺪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ آﺴﻲ آـﻪ ﻇـﺎﻟﻢ و ﺳـﺘﻤﻜﺎر ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﺻﺮﻳﺢ‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ در واﻗﻊ دال ﺑـﺮ ﻋﺼـﻤﺖ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ از ﻇﻠﻢ و ﺳـﺎﻳﺮ ﻓـﻮاﺣﺶ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ψ‬را از زﺑﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎرم‪،‬‬
‫ـﺰو‬ ‫ـﺎن ﺟـ‬
‫ـﻪ ﺁﻧـ‬
‫ـﺎﻧﻲ‪ ،‬هﻤـ‬
‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ـﺘﺪﻻل ﺁﻗـ‬
‫ـﺐ اﺳـ‬
‫ﺣﺴـ‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﻋﺼﻤﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪،‬‬
‫اراﺋﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاﻳﺶ ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ دﻟﻴـﻞ واﺿـﺢ و‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3478‬‬

‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﺜﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3472‬‬
‫ﺻﺮﻳﺢ دارد آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬را ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ ﻣﺨﺘﺺ ﻣﻲ آﻨﺪ‪،‬‬
‫او ﺣﻖ دارد آﻪ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ آﻨﺪ هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ ﻣﺎﻳـﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺠﺮد ﻧﺴﺐ در هﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪،‬‬
‫دﻟﻴﻞ ﻋﺼﻤﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟـﺐ‪،‬‬
‫ﭘﺪر ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ از اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣـﻲ ﺑـﻮد اﻣـﺎ اهـﻞ‬
‫دوزخ ﺑﻮدن او‪ ،‬از دﻻﻳﻞ ﻗﻄﻌﻲ ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺜﻲ را آـﻪ ذآـﺮ آـﺮدم‪،‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ از ﺻﺤﺎح اهـﻞ ﺳـﻨﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺣﺎدﻳﺚ ﺿﻌﻴﻒ را در ﻓﻀـﺎﻳﻞ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ در آﺘﺐ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺁورﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮاﻣﻮش آﻨﺪ‬
‫آﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬در ﺻﺤﺎح اهﻞ ﺳـﻨﺖ رواﻳـﺖ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴﺰ ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻠﻘـﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻧﺎﻗﻼن اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻣﺠـﺮوح اﻧـﺪ‪،‬‬
‫هﻴﭻ ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﺁﻧﺎن ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد وﻟـﻮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺎ روﺷﻲ ﺟﺪﻳﺪ درﺑﺎرﻩ ﺻـﺤﺖ و‬
‫ﺳﻘﻢ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﻗﻀﺎوت آﻨـﻲ‪ ،‬و ﺁن راﻩ ﺟﺪﻳـﺪ‪ ،‬راﻩ‬
‫اﻧﺼﺎف اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﺁﻳـﻪ ﺗﻄﻬﻴـﺮ آـﻪ‬

‫ـﻦ و‬ ‫ـﺪش‪) ،‬ﺣﺴـ‬ ‫ـﻲ‪ ψ‬و دو ﻓﺮزﻧـ‬ ‫ـﻪ‪ ،‬ﻋﻠـ‬ ‫ـﺎرﻩ ﻓﺎﻃﻤـ‬ ‫درﺑـ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ( ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬دال ﺑﺮ ﻋﺼﻤﺖ ﺁﻧﺎن اﺳـﺖ ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از ﺧﻮد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪. . . .‬‬
‫اﻟﺦ((‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺺ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ازواج ﻣﻄﻬﺮات رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻴـﺰ از ﻣﺼـﺪاق‬
‫ﺁن هﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺷﻤﻮل و ﻋﻤﻮم از ﺳﺒﺎق ﺁﻳﻪ ﻇﺎهﺮ‬
‫و روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫ِنِ‬ ‫ء إ‬‫ﱢﺴَـﺎِ‬‫َ اﻟﻨ‬ ‫ِـﻦ‬‫ٍ ﻣ‬ ‫َﺣَـﺪ‬ ‫َﺄ‬‫ﱠ آ‬‫ُﻦ‬
‫ﻟﺴْـﺘ‬ ‫ﱠﺒِـﻲﱢ َ‬ ‫ـﺎء اﻟﻨ‬‫ِﺴَ َ‬ ‫ﻳﺎ ﻧ‬ ‫)َ‬
‫ِ‬
‫ْﺒِـﻪ‬ ‫ِـﻲ َﻗﻠ‬ ‫ِي ﻓ‬‫ﻟﺬ‬‫َ اﱠ‬ ‫ﻤﻊ‬‫َﻴَﻄَْ‬‫ِ ﻓ‬‫ْل‬
‫َﻮ‬‫ﻟﻘ‬‫ِﺎْ‬‫َ ﺑ‬‫ْﻦ‬‫َﻌ‬ ‫ﺗﺨْﻀ‬‫َﻼ َ‬ ‫ﱠ ﻓ‬‫ُﻦ‬‫َﻴْﺘ‬‫ﺗﻘ‬‫اﱠ‬
‫ﱠﺟْﻦ‬
‫َ‬ ‫ﺗﺒَﺮ‬‫َﻻ َ‬‫ﱠ و‬ ‫ِﻜُﻦ‬
‫ﺑﻴُﻮﺗ‬‫ِﻲ ُ‬ ‫َ ﻓ‬ ‫ْن‬
‫ََﻗﺮ‬
‫ً و‬ ‫ُوﻓﺎ‬ ‫ْﺮ‬
‫ﻣﻌ‬‫ْﻻً َ‬ ‫َ َﻗﻮ‬ ‫ْﻦ‬‫َُﻗﻠ‬
‫َضٌ و‬ ‫ﻣﺮ‬
‫َ‬
‫ﻦ‬
‫َ‬ ‫ـﻴ‬
‫ـ‬ ‫ِ‬
‫ﺗ‬ ‫ﺁ‬‫و‬
‫َ‬ ‫ة‬
‫َ‬ ‫ـﻼ‬
‫ـ‬‫ﱠ‬‫اﻟﺼ‬ ‫ﻦ‬ ‫ـ‬
‫َ ْ َ‬ ‫ِﻤ‬‫ﻗ‬ ‫َ‬
‫أ‬ ‫و‬ ‫ـﻰ‬
‫ـ‬ ‫ﻟ‬
‫َ‬ ‫و‬‫ُ‬‫اﻷ‬
‫ْ‬ ‫ِ‬
‫ﺔ‬ ‫ـ‬ ‫ﱠ‬‫ِﻴ‬‫ﻠ‬‫ِ‬
‫ه‬ ‫ﺎ‬‫َ‬‫ﺠ‬ ‫ﻟ‬
‫ْ‬‫ا‬ ‫ج‬ ‫ـﺮ‬
‫َ ﱡَ‬‫ـ‬‫ﺒ‬ ‫ﺗ‬
‫َ‬
‫ِﺐ‬
‫َ‬ ‫ْه‬
‫ِﻴُـﺬ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻟ‬
‫ﻳـﺪ‬
‫ِ ُ‬ ‫ﻳﺮ‬
‫ﻤـﺎ ُ‬ ‫ﻧَ‬‫ِﱠ‬‫ُ إ‬‫ﻟﻪ‬
‫َﺳُـﻮَ‬ ‫َر‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬‫ْﻦ‬
‫ِﻌ‬ ‫َ‬
‫َأﻃ‬ ‫ة و‬‫َﺎَ‬ ‫ﱠآ‬‫اﻟﺰ‬
‫ْن‬
‫َ‬ ‫ُـﺮ‬‫ْآ‬‫َاذ‬‫ً و‬ ‫ِﻴﺮا‬‫ﺗﻄْﻬ‬
‫ْ َ‬ ‫ُﻢ‬‫َآ‬‫ﻬﺮ‬‫ﻳﻄَﱢ‬
‫َُ‬‫ﻟﺒَﻴْﺖِ و‬
‫َ اْ‬ ‫هﻞ‬ ‫َْ‬‫ﱢﺟْﺲَ أ‬‫ُ اﻟﺮ‬ ‫ْﻜُﻢ‬
‫َﻨ‬‫ﻋ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫ِ إ‬‫ﻤـﺔ‬‫ﻟﺤِﻜَْ‬‫َاْ‬‫ِِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ﺁﻳـﺎت‬ ‫ْ َ‬ ‫ِـﻦ‬ ‫ﱠ ﻣ‬‫ِﻜُﻦ‬
‫ﺑﻴُﻮﺗ‬ ‫ِﻲ ُ‬ ‫َﻰ ﻓ‬ ‫ْﻠ‬‫ﻳﺘ‬‫ﻣﺎ ُ‬ ‫َ‬
‫ً( )اﻷﺣﺰاب‪(32-34:‬‬ ‫ً ﺧَﺒِﻴﺮا‬ ‫ِﻴﻔﺎ‬ ‫ﻟﻄ‬‫َ َ‬ ‫َﺎن‬‫آ‬
‫)اي هﻤﺴﺮان ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺎﻳﺮ زﻧـﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻴـﺪ راﻩ ﺗﻘـﻮا را در ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺪا را ﻧﺮم و ﻧﺎزك ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺗـﺎ ﺻـﺎﺣﺒﺎن‬
‫دﻟﻬﺎي ﺑﻴﻤﺎر ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﺸﻢ ﻃﻤﻊ دوزﻧـﺪ‪ .‬و ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﺧﻮب و ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ‪ ،‬و در ﺧﺎﻧـﻪ هـﺎي ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﺎهﻠﻴـﺖ ﭘﻴﺸـﻴﻦ‪ ،‬ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﺎز ﺑـﺮ ﭘـﺎي دارﻳـﺪ‪ ،‬زآـﺎت‬
‫ﺑﺪهﻴﺪ و از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ آﻨﻴﺪ‪ ،‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﭘﻠﻴﺪي را از ﺷﻤﺎ اهـﻞ ﺑﻴـﺖ ـ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ـ دور آﻨﺪ و ﺷﻤﺎ را ﺧﻮب ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺑﻪ ﻳﺎد ﺁورﻳﺪ ﺁﻳﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻜﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰي‬
‫را آﻪ در ﺧﺎﻧﻪ هﺎي ﺷﻤﺎ ﺗﻼوت ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ و ﺁﮔﺎﻩ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﺁﻳﻪ ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳـﺖ آـﻪ ﻣﺼـﺪاق ﺁن‪ ،‬ازواج‬
‫ﻣﻄﻬــﺮات رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬هــﻢ ﭼﻨــﻴﻦ ﻧﻮﻳــﺪ و‬
‫وﻋﻴﺪهﺎﻳﻲ آﻪ در ﺁن ذآـﺮ ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ اﺷـﺎرﻩ ﺑـﻪ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ازواج دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﺁﻳﻪ را ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ازواج ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ و ﺑﺮ اﻳـﻦ ﻋﻘﻴـﺪﻩ هﺴـﺘﻴﻢ آـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم اهﻞ ﺑﻴﺖ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴـﺮد وﻟـﻲ در ﻋـﻴﻦ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ رﺿـﻮان ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠـﻴﻬﻢ‬
‫اﺟﻤﻌﻴﻦ از ﻣﻴﺎن اهﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ اﻣـﺮ اﺧﺘﺼـﺎص‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ ﭼﻮن رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ دﻋـﺎ‬
‫ﻣﺨﺘﺺ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺎري از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻲ‬
‫ﻟﻴﻠﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺳﻮال آـﺮدﻳﻢ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ اهـﻞ ﺑﻴـﺖ درود‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ را ﺑـﺮاي ﻣـﺎ ﻧﺸـﺎن‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﻮﻟﻮا اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ وﻋﻠﻲ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬آﻤـﺎ ﺻـﻠﻴﺖ ﻋﻠـﻲ اﺑـﺮاهﻴﻢ‬
‫وﻋﻠﻲ ﺁل اﺑﺮاهﻴﻢ إﻧﻚ ﺣﻤﻴﺪ ﻣﺠﻴﺪ‪ ،‬اﻟﻠﻬـﻢ ﺑـﺎرك‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺖ ﻋﻠـ‬ ‫ـﺎ ﺑﺎرآـ‬
‫ـﺪ آﻤـ‬
‫ـﻲ ﺁل ﻣﺤﻤـ‬
‫ـﺪ و ﻋﻠـ‬ ‫ـﻲ ﻣﺤﻤـ‬‫ﻋﻠـ‬
‫‪1‬‬
‫اﺑﺮاهﻴﻢ و ﻋﻠﻲ ﺁل اﺑﺮاهﻴﻢ إﻧﻚ ﺣﻤﻴﺪ ﻣﺠﻴﺪ‪.‬‬
‫ـﺖ ازواج و اوﻻد‬ ‫ـﻞ ﺑﻴـ‬
‫ـﻮر از اهـ‬‫ـﺪ ﻣﻨﻈـ‬‫ـﻲ ﺗﺮدﻳـ‬‫ﺑـ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ آـﻪ در ﺣـﺪﻳﺜﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ از اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﺳـﻠﻴﻢ‬
‫زرﻗﻲ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺣﻤﻴﺪ ﺳﺎﻋﺪي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻷﻧﺒﻴﺎ ﺑﺎب ﻳﺰﻓﻮن ـ اﻟﻨﺴﻼ ﻓﻲ اﻟﻤﺸﻲ ﺑﺮﻗﻢ‬

‫)‪.(3190‬‬
‫ﻋﺮض آﺮدﻧﺪ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑـﺮاي ﺗـﻮ‬
‫ـﻮا‪:‬‬‫ـﻮد‪ :‬ﻗﻮﻟـ‬ ‫ـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـ‬ ‫ـﻮل اآـ‬ ‫ـﺘﻴﻢ؟ رﺳـ‬ ‫درود ﺑﻔﺮﺳـ‬
‫اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ وازواﺟﻪ وذرﻳﺘﻪ‪ ،‬آﻤﺎ ﺻـﻠﻴﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺁل اﺑـﺮاهﻴﻢ و ﺑـﺎرك ﻋﻠـﻲ ﻣﺤﻤـﺪ وازواﺟـﻪ‬
‫وذرﻳﺘﻪ آﻤﺎ ﺑﺎرآﺖ ﻋﻠﻲ ﺁل اﺑـﺮاهﻴﻢ إﻧـﻚ ﺣﻤﻴـﺪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺠﻴﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕﺮ آﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺁن را‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﻧـﺲ‪ ψ‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺣﺠﺮﻩ ي ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ψ‬ﺗﺸـﺮﻳﻒ‬
‫ﺑﺮد و ﮔﻔﺖ‪)) :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻜﻢ اهﻞ اﻟﺒﻴﺖ(( ﺳﻼم ﺑﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ اي اهﻞ ﺑﻴﺖ ـ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ در ﺟﻮاب ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))وﻋﻠﻴﻚ اﻟﺴﻼم و رﺣﻤﻪ ﻪﻠﻟﺍ(( و ﺑﻪ ﺣﺠـﺮﻩ ي ﺗﻤـﺎم‬
‫ازواج رﻓﺖ و ﺑﻪ هﻤﻪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ 2 .‬از ﻟﺤـﺎظ ﻣﻌﻨـﻲ ﻟﻐـﻮي ﻧﻴـﺰ‬
‫))اهﻞ ﺑﻴﺖ(( ﺷﺎﻣﻞ ازواج ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻴﺮوز ﺁﺑـﺎدي‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ . . .)) :‬اهﻞ اﻷﻣﺮ‪ :‬اهﻞ ﺑﻴﺖ‪ :‬ﺳـﺎآﻨﺎن‬
‫ﺑﻴﺖ‪ .‬اهﻞ اﻟﺪﻳﻦ ﭘﻴﺮوان دﻳﻦ‪ ،‬اهﻞ اﻟﺮﺟﻞ‪ :‬هﻤﺴـﺮ‬
‫او‪ ،‬اهﻞ اﻟﻨﺒـﻲ‪ :‬ازواج ﻧﺒـﻲ و دﺧﺘـﺮان ﻧﺒـﻲ و‬
‫داﻣﺎد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم(( ‪.3‬‬
‫ـﺖ‪:‬‬‫ـﻞ اﻟﺒﻴـ‬ ‫ـﺪ‪ . . .)) :‬اهـ‬ ‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬ ‫ـﻮر ﻣـ‬‫ـﻦ ﻣﻨﻈـ‬ ‫اﺑـ‬
‫ﺳﺎآﻨﺎن ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬و اهﻞ اﻟﺮﺟﻞ‪ :‬اﻓﺮاد ﺧﺎص ﻳﻚ ﺷﺨﺺ‪،‬‬
‫و اهﻞ اﻟﻨﺒﻲ‪ :‬هﻤﺴﺮان‪ ،‬دﺧﺘﺮان و داﻣﺎد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ـﺮان‬‫ـﻲ هﻤﺴـ‬ ‫ـﺪ ﻳﻌﻨـ‬ ‫ـﻪ اﻧـ‬ ‫ـﻲ ﮔﻔﺘـ‬ ‫ـﻲ و ﺑﻌﻀـ‬ ‫ـﻲ ﻋﻠـ‬‫ﻳﻌﻨـ‬
‫‪4‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ . . . ρ‬وﻗﻴﻞ ﻧﺴﺎء اﻟﻨﺒﻲ‪.ρ‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻴـﺎن ﺁﻳـﻪ و اﺣﺎدﻳـﺚ و ﺗﻮﺿـﻴﺤﺎت‬
‫ﻟﻐﻮي‪ ،‬ﺟﺎي ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﻤـﻲ ﻣﺎﻧـﺪ‪ ،‬در‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ازواج ﻣﻄﻬﺮات ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻣﺼـﺪاق‬
‫ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷـﻮاهﺪ و دﻻﻳـﻞ ﻋﻘﻠـﻲ و ﻧﻘﻠـﻲ و‬
‫ﻟﻐﻮي‪ ،‬در ﺁﻳﻪ هﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻗـﺮﺁن آﻠﻤـﻪ ))اهـﻞ((‬
‫ﺑﺮاي زوﺟﻪ و هﻤﺴﺮ ﺑﻜﺎر ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺁﻳـﻪ‬
‫ﻧـﻲ‬ ‫ِ إ‬
‫ِﱢ‬ ‫ِـﻪ‬
‫هﻠ‬‫ﻣﻮﺳَﻰ ِﻷَْ‬ ‫ْ َﻗﺎل‬
‫َ ُ‬ ‫ِذ‬‫‪ 7‬ﺳﻮرﻩ ﻧﻤﻞ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ )إ‬
‫ٍ( )ـ ﻳﺎد ﺁوري آـﻦ‬ ‫ِﺨَﺒَﺮ‬
‫ﻬﺎ ﺑ‬ ‫ِﻨ‬
‫َْ‬ ‫ْ ﻣ‬
‫ِﻴﻜُﻢ‬
‫ً ﺳَﺂﺗ‬
‫ﻧﺎرا‬
‫ُ َ‬‫ﻧﺴْﺖ‬
‫ﺁَ‬

‫ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري آﺘﺎب اﻻﻧﺒﻴﺎ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3189‬‬ ‫‪.2‬‬

‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ))آﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ(( ﺑﺎب ﺳﻮرﻩ اﻷﺣﺰاب )‪.(4515‬‬ ‫‪.3‬‬
‫اﻟﻘﺎﻣﻮس اﻟﻤﺤﻴﻂ ـ ﺑﺎب ﻷم ﻓﺼﻞ هﻤﺰﻩ ص )‪.(1245‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب ﻷﺑﻦ ﻣﻨﻈﻮر اﻟﻤﺼﺮي ﺣﺮف )اﻟﻼم( ص )‪.(290‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ـ زﻣﺎﻧﻲ را آﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ هﻤﺴﺮش ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺁﺗﺸﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺰودي ﺧﺒﺮي از ﺁﺗﺶ و ﻳﺎ اﺧﮕﺮي ﻣﻲ ﺁورﻳﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺁن ﮔﺮم آﻨﻴﺪ( ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬آﺴﻲ آـﻪ‬
‫هﻤﺮاﻩ ﻣﻮﺳﻲ )ع( ﺑﻮد‪ ،‬هﻤﺴـﺮش ﺑـﻮد‪ .‬در ﺁﻳـﻪ ‪25‬‬
‫َاد‬
‫َ‬ ‫َر‬
‫ْ أ‬‫ﻣـﻦ‬‫اء َ‬
‫َ ُ‬‫ﻣـﺎ ﺟَـﺰ‬‫ْ َ‬ ‫ﻟﺖ‬‫ﺳﻮرﻩ ﻳﻮﺳﻒ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪َ) :‬ﻗﺎَ‬
‫َ( )ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳـﺰاي آﺴـﻲ آـﻪ‬ ‫ﻳﺴْﺠَﻦ‬
‫ْ ُ‬‫َن‬‫ِﱠﻻ أ‬
‫ً إ‬ ‫ِﻚَ ﺳُﻮءا‬
‫هﻠ‬‫َْ‬
‫ِﺄ‬‫ﺑ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ هﻤﺴﺮت‪ ،‬ارادﻩ ي ﺑﺪي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ زﻧـﺪان ﺑـﺮود( ﺑـﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق هﻤﻪ ﻣﻔﺴﺮان ﮔﻮﻳﻨـﺪﻩ اﻳـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ‪ ،‬زﻟﻴﺨـﺎ‬
‫هﻤﺴﺮ ﻋﺰﻳﺰ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد‪ .‬در ﺁﻳﻪ ‪ 57‬ﺳﻮرﻩ ﻧﻤﻞ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫ُ( )ﻣـﺎ ﻟـﻮط و‬ ‫ََ‬
‫ﺗﻪ‬ ‫َأ‬
‫اﻣﺮ‬
‫ِﱠﻻ ْ‬ ‫ُ إ‬ ‫َﻪ‬
‫هﻠ‬‫َْ‬
‫َأ‬‫ﺎﻩ و‬
‫َ ُ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﺠَﻴْﻨ‬ ‫اﺳﺖ‪) :‬ﻓ‬
‫َﺄ‬
‫ﺧﺎﻧﺪاﻧﺶ را ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ ﺑﻪ ﺟﺰ هﻤﺴﺮش( در اﻳﻨﺠﺎ‬
‫))إﻷ(( ﺣﺮف اﺳﺘﺜﻨﺎ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ وﺿـﻌﻲ ﺧـﻮدش‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارد آﻪ زوﺟﻪ ي ﺣﻀﺮت ﻟﻮط‪ ،‬از اهﻞ‬
‫او ﺑﻮد وﻟﻲ ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻞ ﻣﺸﺨﺼﻲ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ اهﻞ ﺳـﻨﺖ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻞ ﻧﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻻزم ﻣﻲ داﻧـﻢ آـﻪ ﺗﻔﺎﺳـﻴﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن اهﻞ ﺗﺸﻴﻊ را ﺑﺮاﻳﺶ ذآﺮ آﻨﻢ ﺗـﺎ ﺑـﺮاﻳﺶ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد آﻪ آﻠﻤﻪ ))اهﻞ(( ﻧﺰد ﺁﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ازواج و هﻤﺴـﺮان ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻲ ﻗﻤـﻲ در‬
‫ِ( ﻣـﻲ‬ ‫ِـﻪ‬
‫هﻠ‬‫َْ‬
‫ِﺄ‬‫َ ﺑ‬
‫َﺳَﺎر‬
‫َ و‬ ‫اﻷَﺟَﻞ‬
‫ﻣﻮﺳَﻰ ْ‬ ‫َﻰ ُ‬ ‫ﻤﺎ َﻗﻀ‬ ‫َﻠ‬
‫َﱠ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ‪) ،‬ﻓ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺳـﺎل ﺑـﺮ او ﺗﻤـﺎم ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺳـﻲ )ع(‬
‫هﻤﺴﺮش را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮد و ﺷﻌﻴﺐ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮ‪ ،‬هﻤﺎﻧـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗـﻮ را ﺑـﺮ‬
‫ﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﺼﺮ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺑﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑـﻪ ﺑﻴﺎﺑـﺎﻧﻲ رﺳـﻴﺪ و هﻤﺴـﺮش‬
‫هﻤﺮاﻩ ﺑﻮد‪ ،‬دﭼـﺎر ﺳـﺮدي ﺷـﺪﻳﺪ و ﺑـﺎد ﺗﻨـﺪي و‬
‫ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳـﻲ ﺑﺴـﻮي ﺁﺗـﺶ‬
‫ﻧﮕﺎﻩ آﺮد‪ . . . 1 .‬اﻟﺦ‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳَـﻰ‬ ‫ْ َﻗـﺎل‬
‫َ ُ‬ ‫اﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﺒﺮﺳـﻲ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁﻳـﻪ )إ‬
‫ِذ‬
‫ِ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اذ ﻗﺎل ﻷهﻠﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ هﻤﺴﺮش و‬
‫‪2‬‬
‫ِﻪ‬ ‫ِﻷَْ‬
‫هﻠ‬
‫او دﺧﺘﺮ ﺷـﻌﻴﺐ ﺑـﻮد‪ .‬و هﻤـﻴﻦ ﻣﻌﻨـﻲ را ﻣﻮﻗـﻊ‬
‫اﻣﻜُﺜُﻮا( ﺗﻜـﺮار‬‫ِ ْ‬ ‫ِﻪ‬ ‫َ ِﻷَْ‬
‫هﻠ‬ ‫َﺎل‬‫َﻘ‬‫ً ﻓ‬‫ﻧﺎرا‬‫َأى َ‬ ‫ْ ر‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ )إ‬
‫ِذ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وهﻲ ﺑﻨﺖ ﺷﻌﻴﺐ و آﺎن ﺗﺰوﺟﻬﺎ‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﻤﻲ ج‪ 2‬ص )‪ (116-117‬ﺳﻮرﻩ اﻟﻘﺼﺺ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ج‪ 5‬ص )‪ (168‬ﺳﻮرﻩ ي ﻧﻤﻞ‪.‬‬
‫ﺑﻤﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ هﻤﺴﺮش دﺧﺘﺮ ﺷﻌﻴﺐ ﺑـﻮد و در ﻣـﺪﻳﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺎ وي ازدواج آﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬هﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺼـﻴﺮت و اهـﻞ‬
‫ﺧﺮد ﺑﺎ وﺿﺎﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻲ داﻧﺪ آـﻪ ﻣﻔﺴـﺮان ﺷـﻴﻌﻲ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﻞ(( ﻣـ‬
‫ـﺪاق ))اهـ‬
‫ـﻪ ﻣﺼـ‬‫ـﺰ‪ ،‬ازواج را از ﺟﻤﻠـ‬
‫ﻧﻴـ‬
‫داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا را هﺰاران هﺰار ﺳﭙﺎس‪.‬‬

‫ت‪)) -‬هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻳﻪ‬

‫ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﭘـﻨﺞ ﺗـﻦ اﺳـﺖ و ﺑـﺲ‪ ،‬در ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﻘﻂ دﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺗﻄﻬﻴﺮ و از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮدن ﺁﻟﻮدﮔﻲ هﺎ‪ ،‬از ﺁﻧﺎن ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ و هـﻴﭻ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﺧﺘﺼﺎص در ﺁن دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜـﺎل‬
‫ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻳﻪ ﺗﻘﻮي اﺳﺖ‪ .‬در ﺁﻳﻪ ﺗﻘـﻮي‬
‫ﱠل‬
‫ِ‬ ‫َو‬
‫ْ أ‬
‫ِـﻦ‬
‫َى ﻣ‬
‫ْﻮ‬‫ﱠﻘ‬
‫َﻰ اﻟﺘ‬
‫َﻠ‬‫ُﺳﱢﺲَ ﻋ‬
‫ﺪ أ‬
‫ﻤﺴْﺠٌِ‬
‫ﻟَ‬‫ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪َ) :‬‬
‫ٍ ()اﻟﺘﻮﺑﺔ‪ :‬ﻣﻦ اﻵﻳﺔ‪ (108‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺠﺪي آـﻪ از‬ ‫ْم‬
‫ﻳﻮ‬‫َ‬
‫روز اول ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﻮا ﺑﻨﻴﺎﻧﮕـﺬاري ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ درﺑﺎرﻩ ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎء ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ وﻟـﻲ‬
‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒـﻲ‪ ρ‬را ﻧﻴـﺰ ﺷـﺎﻣﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد از اﺑﻲ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري رواﻳﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪)) :‬دو ﺷﺨﺺ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺠﺪي آﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﻮي‬
‫ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ هﻢ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺁن‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒـﺎء اﺳـﺖ و دﻳﮕـﺮي ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺴـﺠﺪي آـﻪ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﻮي ﭘﺎﻳﻪ رﻳﺰي ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤـﺎن ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫ﻣﻦ اﺳﺖ‪ 2 .‬ﺣﻜﻢ ))ﭘﺎﻳﻪ رﻳﺰي ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﺗﻘـﻮاي((‬
‫ﺷﺎﻣﻞ هﺮ دو ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن هﺮ دو ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫‪3‬‬
‫ﺗﻘﻮاي ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻋﺼﻤﺖ ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﻳـﺎ‬

‫آﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ج‪ 4‬ص)‪ (89‬ﺳﻮرﻩ ي ﻃﻪ‪.‬‬

‫‪.1‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬آﺘﺎب ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺑﺎب ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮرﻩ ﺗﻮﺑﻪ )‪ (3099‬و ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2475‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج ج‪ 7‬ص )‪.(74‬‬
‫‪ -1‬ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ :‬ﻓﺨﺮج اﻟﻨﺒﻲ‪ ψ‬ﻏﺪاﻩ وﻋﻠﻴﻪ ﻣﺮط ‪ . . . 1‬اﻟﺦ‪.‬‬
‫ﻳﻚ روز ﺻﺒﺢ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون رﻓـﺖ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﭼﺎدري ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎردار و ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷـﺪﻩ از‬
‫ﻣﻮي ﺳﻴﺎﻩ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺁﻣـﺪ‪ ،‬او‬
‫را داﺧﻞ ﭼﺎدر ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺣﺴﻴﻦ ﺁﻣﺪ و داﺧﻞ ﭼﺎدر‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﺁﻣـﺪ و ﺁن ﺣﻀـﺮت‪ ρ‬وي را‬
‫داﺧﻞ ﭼﺎدر ﺑﺮد ﺳﭙﺲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺁﻣﺪ و رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫وي را داﺧﻞ ﭼﺎدر ﺁورد و ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻳﻌﻨـﻲ هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﭘﻠﻴـﺪي را از ﺷـﻤﺎ اهـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫ﺑﺰداﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را آـﺎﻣﻼً ﭘـﺎك ﺑﮕﺮداﻧـﺪ((‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ دﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬در ﺣـﻖ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،ψ‬ﻋﻠﻲ‪ ،ψ‬ﺣﺴﻦ‪ ψ‬و ﺣﺴﻴﻦ‪ ψ‬اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ دﻋﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺁﻟﻮدﮔﻴﻬﺎ را از ﺁﻧﺎن ﺑﺰداﻳﺪ‬
‫و ﺁﻧﺎن را ﭘﺎك و ﻣﻄﻬﺮ آﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺁﻧﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﻣﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﺮاي ﭘﺎآﻲ ﺁﻧﺎن وﺟـﻮد داﺷـﺖ؟‬
‫وﻗﺘﻲ ﺁﻧﺎن ﻧﻴـﺎز ﺑـﻪ ﭘـﺎآﻲ و زدودن ﺁﻟﻮدﮔﻴﻬـﺎ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﺼﻤﺖ از آﺠﺎ و ﭼﮕﻮﻧـﻪ؟ ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ و ﺁﻳﻪ )‪ (6‬ﺳﻮرﻩ ﻣﺎﺋـﺪﻩ ﭼـﻪ ﺗﻔـﺎوﺗﻲ وﺟـﻮد‬
‫ِﻦ‬
‫ْ‬ ‫ْ ﻣ‬‫َﻴْﻜُﻢ‬
‫َﻠ‬‫َ ﻋ‬
‫َﻞ‬‫ِﻴَﺠْﻌ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻟ‬
‫ﻳﺪ‬
‫ِ ُ‬‫ﻳﺮ‬‫ﻣﺎ ُ‬‫دارد آﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ) :‬‬
‫َـﻴْﻜُﻢ‬
‫ْ‬ ‫َﻠ‬‫ُ ﻋ‬‫َـﻪ‬
‫ﻤﺘ‬‫َْ‬‫ِﻌ‬‫ﱠ ﻧ‬‫ِﻢ‬
‫ِﻴُـﺘ‬ ‫َﻟ‬
‫ْ و‬‫ُﻢ‬
‫َآ‬‫ﻬـﺮ‬‫ِﻴُﻄَﱢ‬
‫ﻳﺪ ﻟ‬‫ﻳﺮ‬
‫ِ ُ‬ ‫ْ ُ‬ ‫ِﻦ‬
‫ﻟﻜ‬ ‫َجٍ و‬
‫ََ‬ ‫ﺣَﺮ‬
‫َ( ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤـﻲ ﺧﻮاهـﺪ ﺷـﻤﺎ را در‬ ‫ُون‬‫ﺗﺸْﻜُﺮ‬
‫ْ َ‬‫ﱠﻜُﻢ‬
‫َﻠ‬‫ﻟﻌ‬‫َ‬
‫ﺗﮕﻨﺎ ﻗﺮار دهـﺪ وﻟـﻲ ﻣـﻲ ﺧﻮاهـﺪ ﺷـﻤﺎ را ﭘـﺎك‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ آﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳـﺪ ﺗـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﭙﺎﺳﮕﺬاري آﻨﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬او ﺑﺮ اﺳﺎس رﺣﻤﺖ و ﺷﻔﻘﺘﻲ آﻪ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن دارد‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻧﺎن را ﺗﻄﻬﻴﺮ آﻨـﺪ‬
‫و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑـﺮ ﺁﻧـﺎن ﺑـﻪ اﺗﻤـﺎم ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﻄﻬﻴﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺁﻳﻪ اول ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬و هﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو دﻳﺪﻩ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬اﮔﺮ ﺁﻧﺎن )ﺷﻴﻌﻪ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺁﻳـﻪ‪ ،‬ﻳﺮﻳـﺪ ﻪﻠﻟﺍ‬

‫ﻟﻴﺬهﺐ ﻋﻨﻜﻢ اﻟﺮﺟﺲ ‪ . . .‬اﻟـﺦ ﺑﻄـﻮر اﺳـﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‬

‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2424‬‬

‫ﻋﺼﻤﺖ را اﺛﺒﺎت ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ آﻪ دﻟﻴﻞ روﺷـﻦ‬
‫و ﺷﻔﺎﻓﻲ را از آﺘﺎب و ﺳﻨﺖ اراﺋﻪ دهﻨﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎهﺎ‪ ،‬ﭘﻨﺪاري ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺸﻜﻠﻲ را ﺣﻞ‬
‫ﻧﺨﻮاهﻨﺪ آﺮد‪.‬‬

‫‪ -3‬اﮔﺮ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر دﻻﻟﺖ ﺑـﺮ ﻋﺼـﻤﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪،‬‬

‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ )رﺿﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻨﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ( آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬ﺁﻳﻪ هﺎي )‪ (17-21‬ﺳﻮرﻩ اﻟﻠﻴﻞ‬
‫ﻣـﺎ‬
‫ََ‬‫ﱠـﻰ و‬‫َآ‬
‫َﺰ‬‫ﻳﺘ‬ ‫ﻟـﻪ‬
‫ُ َ‬ ‫ﻣﺎَ‬‫ِﻲ َ‬
‫ْﺗ‬‫ﻳﺆ‬
‫ِي ُ‬‫ﻟﺬ‬
‫َﻰ اﱠ‬‫ﺗﻘ‬‫اﻷَْ‬
‫ﻬﺎ ْ‬ ‫ﱠﺒَُ‬‫َﺳَﻴُﺠَﻨ‬‫)و‬
‫ِ‬
‫ﺑـﻪ‬‫ِ ر‬
‫َﱢ‬ ‫َﺟْـﻪ‬
‫ـﺎء و‬
‫َ َ‬‫ِﻐ‬
‫اﺑﺘ‬
‫ِﱠﻻ ْ‬
‫َى إ‬ ‫ٍ ُ‬
‫ﺗﺠْـﺰ‬ ‫ﻤﺔ‬ ‫ِﻌ‬
‫َْ‬ ‫ْ ﻧ‬‫ِﻦ‬
‫ﻩ ﻣ‬‫ﺪُ‬‫َْ‬‫ِﻨ‬‫ٍ ﻋ‬ ‫ِﻷَﺣَﺪ‬
‫َﻰ( دﻻﻟﺖ ﺑـﺮ ﻋﺼـﻤﺖ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻲ‬ ‫ْﺿ‬
‫ﻳﺮ‬‫َ َ‬‫ْف‬
‫ﻟﺴَﻮ‬
‫ََ‬‫َﻰ و‬ ‫ْﻠ‬‫اﻷَﻋ‬
‫ْ‬
‫ﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎ ﻧﻜﺮدﻩ ام و ﺳﺨﻦ ﮔﺰاﻓﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ‬
‫ام‪ .‬زﻳﺮا اﺑﻦ آﺜﻴﺮ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎورﻧﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ هـﺎ در ﺣـﻖ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ ﺁﻗﺎﻳﺎن اﺟﻤـﺎع ﻣﻔﺴـﺮﻳﻦ‬
‫را در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ 1 .‬ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ هﺎ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﺑـﻪ ﺗﻘـﻮي‪ ،‬ﺗﺰآﻴـﻪ و‬
‫ﺗﻄﻬﻴــﺮ از ﮔﻨﺎهــﺎن ﺑﻮﺳــﻴﻠﻪ ﺑــﺬل ﻣــﺎل در راﻩ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻩ و او را ﺳﺘﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺁﻳﺎت ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬و ﭘﺮهﻴﺰﮔﺎرﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬از ﺁﺗـﺶ‬
‫ﺟﻬﻨﻢ ﺑﺪور داﺷﺘﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬هﻤﺎن آﺴﻲ آﻪ ﻣـﺎﻟﺶ‬
‫را ﺑﺬل ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺧـﻮدش را ﭘـﺎآﻴﺰﻩ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪،‬‬
‫هﻴﭻ آﺲ ﺑﺮ او ﻧﻌﻤﺖ و اﺣﺴﺎﻧﻲ ﻧﺪارد و ﺗﺎ او را‬
‫ً ﺑﺨﺎﻃﺮ رﺿﺎي ﺧﺪا اﻳﻦ آـﺎر‬ ‫ﭘﺎداش دهﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎ‬
‫را ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬وي ﺑﺰودي ﺧﺸﻨﻮد ﺧﻮاهـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺟﻨـﺎب‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ؟ دﻗـﺖ آـﻦ اي‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬و ﺳﺴﺘﻲ و ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ اي دﻻﻳﻠﻲ را‬
‫آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲ دهـﺪ را ﻣﻼﺣﻈـﻪ آـﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﻬﻤﻲ را آﻪ ﻧﻴﺎز ﺷﺪﻳﺪ ﺑﻪ دﻻﻳـﻞ ﻗـﻮي از‬
‫آﺘﺎب و ﺳﻨﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ دﻻﻳـﻞ ﺳﺴـﺖ و ﺑـﻲ ﭘﺎﻳـﻪ‬
‫اﺳﺘﻮار آﺮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺁري‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﺧﻮب ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺎي اﺳﺘﺪﻻﻟﻴﺎن ﭼﻮﺑﻴﻦ ﺑﻮد‬
‫ﭘﺎي ﭼﻮﺑﻴﻦ ﺳﺨﺖ ﺑﻲ ﺗﻤﻜﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ً ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﺗﻦ‪ ،‬هﻤـﻪ اهـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ را در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺁﻧﺎن ﻋﺒﺎرت اﻧـﺪ از‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ج‪ 4‬ص ‪.556‬‬

‫ﺳﺎﻳﺮ دﺧﺘﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ـ در ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ ﺣـﺪﻳﺚ آـﻪ‬
‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺣﻴـﺎن ﺁن را ذآـﺮ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫درﺑﺎرﻩ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺧﻮدم‪ ،‬ﺷﻤﺎ را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ آـﻨﻢ و‬
‫اﻳﻦ آﻠﻤﻪ را ﺳﻪ‪ 3‬ﺑﺎر ﺗﻜـﺮار ﻓﺮﻣـﻮد‪ ،‬ﺣﺼـﻴﻦ از‬
‫زﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻨﺪ؟‬
‫ﺁﻳﺎ هﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬از اهـﻞ ﺑﻴـﺖ او ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ؟‬
‫زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري‪ ،‬هﻤﺴﺮان او ﻧﻴﺰ از اهـﻞ ﺑﻴـﺖ او‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و اهﻞ ﺑﻴﺖ او آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻌـﺪ‬
‫از وي ﺻﺪﻗﻪ )زآﺎت( ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺣﺮام ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻧﺎن ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻨﺪ؟ زﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻘﻴﻞ‪ ،‬ﻓﺮزﻧـﺪان ﻋﺒـﺎس و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺟﻌﻔﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﺻﺪﻗﻪ‬
‫ﺣﺮام ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري‪ 1 ،‬ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲ آـﻨﻢ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﺼﻤﺖ را ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل هﻤﻪ اﻳﻨـﺎن ﺑﺪاﻧـﺪ و‬
‫هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻴﺰ دال ﺑﺮ ﺧﺎرج ﺑﻮدن اﻳﻨﺎن و ﻣﺨﺘﺺ‬
‫ﺑﻮدن ﭘﻨﺞ ﺗﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻤﺎم ادﻟﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ آـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬هﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎص را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ آﻪ رواﻓﺾ اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮي ﺧﺒﺮ واﺣـﺪ‬

‫را ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ و ﺣﺠـﺖ ﻧﻤـﻲ داﻧﻨـﺪ‪ .‬ﻧـﻪ در ﺑـﺎب‬
‫ﻋﺒﺎدات و ﻧﻪ در ﺑﺎب ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺣﺪﻳﺜﻲ آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ـﺪﻳﺚ‬
‫ـﻲ ﺣـ‬
‫ـﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـ‬
‫ـﻲ آﻨـ‬‫ـﺘﺪﻻل ﻣـ‬
‫ـﺎﻧﻲ از ﺁن اﺳـ‬
‫ﺗﻴﺠـ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬آﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﺁن را رواﻳﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ از اﺧﺒﺎر ﺁﺣﺎد اﺳـﺖ‪ .‬اآﻨـﻮن‬
‫ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺣـﺪﻳﺜﻲ‬
‫آﻪ ﺧﺒﺮ واﺣـﺪ اﺳـﺖ در ﺑـﺎب ﻋﻘﻴـﺪﻩ آـﻪ هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫))ﻋﺼﻤﺖ(( اﺳﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ؟!‬

‫‪ -6‬دﻟﻴﻠﻲ دﻳﮕﺮ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ‪ ،‬ﻓﻘـﻂ‬

‫دﻋﺎ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﻄﻬﻴﺮ و از اﻟﻪ ﺁﻟﻮدﮔﻲ هـﺎ‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫ﺁن ﭼﻨﺎن آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧـﺎن را‬
‫از ﮔﻨﺎﻩ ﭘﺎك آﺮدﻩ‪ ،‬ﺁﻟﻮدﮔﻲ هﺎ را زدودﻩ اﺳـﺖ و‬
‫در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﺷﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ـ ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ ﺑﺮﻗﻢ‬
‫)‪.(2408‬‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺷﻴﻌﻪ در ﺑﺎب ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫ﺁﻧﺎن در ﺑﺎب ﻋﺼﻤﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در آﺘﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ )ﻣﻊ اﻟﺼﺎدﻗﻴﻦ( ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از دﻗﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ آﺎﻣﻞ در ﺑﺎب ﻗﻀـﺎ و‬
‫ﻗﺪر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آـﻪ ﻗـﻮل ﺷـﻴﻌﻪ و دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﺁﻧﺎن در اﻣﺮ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‪ ،‬دﻳـﺪﮔﺎهﻲ اﺳـﺖ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫درﺳﺖ و راﻳﻲ اﺳﺖ ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎدﻩ ﺻـﺎﻳﺐ و ﺻـﺤﻴﺢ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﮔﺮوهﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ دﭼﺎر ﺗﻔـﺮﻳﻂ ﺷـﺪﻩ ﺑـﺮ‬
‫))ﺟﺒﺮ(( ﺻﺤﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﮔـﺮوﻩ دﻳﮕـﺮي دﭼـﺎر‬
‫اﻓﺮاط ﺷﺪﻩ ))ﺗﻔﻮﻳﺾ(( را ﻗﺒﻮل آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺋﻤـﻪ‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﻧـﺪ ﺗـﺎ ﻣﻔـﺎهﻴﻢ و ﻣﻌﺘﻘـﺪات را‬
‫ﺗﺼﺤﻴﺢ آﻨﻨﺪ و راﻩ وﺳﻄﻲ ﻣﻴﺎن اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ را‬
‫ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺒﺮ و ﺗﻔﻮﻳﺾ را رد آـﺮدﻩ‬
‫و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺑﻴﻦ اﻣﺮﻳﻦ ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ‪ .‬و اﻣـﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺑﺮاي اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺜﺎل ﺳﺎدﻩ اي را آﻪ ﺑﺮاي‬
‫هﺮ آﺲ ﻗﺎﺑﻞ درك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﺳﺎﺋﻞ از او ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ ﻧﻪ ﺧﺒﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﻧﻪ ﺗﻔﻮﻳﺾ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ؟ اﻣﺎم در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫))راﻩ رﻓﺘﻦ ﺗﻮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺘﺎدن ﺗـﻮ روي‬
‫ﺁن ﻧﻴﺴﺖ(( ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ روي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﺧﻮد راﻩ ﻣـﻲ روﻳـﻢ‪ .‬اﻣـﺎ وﻗﺘـﻲ روي زﻣـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫اﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻘﻮط و اﻓﺘﺎدن در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻪ آﺴﻲ از ﻣﺎ دوﺳﺖ دارد آﻪ روي زﻣﻴﻦ ﺑﻴﻔﺘـﺪ و‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻋﻀﺎي ﺟﺴـﻢ او ﺷﻜﺴـﺘﻪ و ﺑـﺮاي هﻤﻴﺸـﻪ‬
‫ﻧﺎﻗﺺ اﻟﻌﻀﻮ ﺑﻤﺎﻧﺪ؟ ﻟﺬا ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺒﺮ ﻣﺤﺾ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﺤﺾ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻴـﺎن ﺟﺒـﺮ و ﺗﻔـﻮﻳﺾ‬
‫ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﻀﻲ اﻋﻤﺎل از ﻃـﺮف ﻣـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎ هﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎ ﺑﺎ ارادﻩ و اﺧﺘﻴﺎر ﺧـﻮد‬
‫ﺁﻧﺎن را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دهـﻴﻢ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑﻌﻀـﻲ دﻳﮕـﺮ از‬
‫اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ از داﻳﺮﻩ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﻴـﺮون‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺠﺒﻮرﻳﻢ و ﻗﺎدر ﺑـﻪ‬
‫ـﻮع اول‬
‫ـﺮ ﻧـ‬
‫ـﺘﻴﻢ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑـ‬
‫ـﺎ ﻧﻴﺴـ‬
‫ـﻊ و رد ﺁﻧﻬـ‬
‫دﻓـ‬
‫ﻣﻮاﺧﺬﻩ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧـﻮع دوم‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗـﺮار ﻧﺨـﻮاهﻴﻢ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﻧﺴـﺎن در‬
‫ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻲ ﻣﺨﻴﺮ و در ﺣﺎﻟﺖ دوﻣﻲ ﻣﺴﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ در رﻓﺘـﺎر و اﻋﻤـﺎﻟﻲ آـﻪ ﺑﻌـﺪ از‬

‫ﺗﻔﻜﺮ و ﻧﻈﺮ از وي ﺻﺎدر ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺁن اﻋﻤﺎل را‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ اﺧﺘﻴـﺎر ﻣﻴـﺎن اﻗـﺪام و ﺗـﺮك اﻗـﺪام‪،‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣـﻲ دهـﺪ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﺁن اﻋﻤـﺎل را ﻳـﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دهﺪ ﻳﺎ ﺗﺮك ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در اﻳـﻦ‬
‫اهـﺎ‬‫ْﻮ‬
‫َ َ‬ ‫ﺗﻘ‬ ‫هﺎ و‬
‫ََ‬ ‫ُﺠُﻮر‬
‫ََ‬ ‫ﻬﺎ ﻓ‬
‫ﻤَ‬‫ﻬَ‬
‫ﻟَ‬‫َْ‬
‫َﺄ‬‫اهﺎ ﻓ‬ ‫ﻣﺎ ﺳَﻮ‬
‫ﱠ َ‬ ‫ََ‬‫ْﺲٍ و‬
‫ﻧﻔ‬ ‫ﺁﻳﻪ )و‬
‫ََ‬
‫ﺎهﺎ( ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷﺎرﻩ ﻓﺮﻣﻮدﻩ‬ ‫ﱠ َ‬‫َآ‬
‫ْ ز‬‫ﻣﻦ‬
‫َﺢَ َ‬ ‫َﻓ‬
‫ْﻠ‬ ‫ﺪ أ‬
‫َﻗْ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻻﻳﺶ و ﭘﺎﻻﻳﺶ ﻧﻔﺲ هﺮ دو ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ارادﻩ و اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎﻃﻦ و ﻧﻔﺲ اﻧﺴﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ آـﻪ ﻓـﻼح و ﺧﺴـﺮان ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﺣﺘﻤـﻲ ارادﻩ و‬
‫‪1‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺷﻤﺎ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ))إن ﻪﻠﻟﺍ ﻃﻬﺮهﻢ وأذهـﺐ‬
‫ﻋﻨﻬﻢ اﻟﺮﺟﺲ(( ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺷﻤﺎ در ﺑـﺎب ﻗﻀـﺎ و‬
‫ﻗﺪر اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺷﻤﺎ در ﺑﺎب ﻗﻀـﺎ و ﻗـﺪر‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﺴﻲ را ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﻣﮕـﺮ‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺧﻮد او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮش ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮد‪،‬‬
‫زﻳﺮا هﺮ آﺲ ﻃﺒﻖ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﻴﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺴـﻴﺮ و‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻴﺴﺖ و ارادﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ اﻣـﺮ او‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﭼﺮا و ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ در ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺧﻮد ﺗﻨﺎﻗﺾ‬
‫ﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ؟! ‪ . . .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺗﻨـﺎﻗﺾ دال ﺑـﺮ‬
‫ﭘﻮﺷﺎﻟﻲ ﺑﻮدن ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷـﻤﺎ ﻧﻴﺴـﺖ و دال ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘـﻪ اﻓﻜـﺎر و‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪ هﺎي ﻓﺮﻗﻪ اي ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬؟‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬آـﺎري ﺳـﻬﻞ و‬
‫ﺁﺳﺎن اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺁن آﺴﻲ آﻪ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﺳﻮزاﻧﺪﻧﺶ و‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪن ﻣﻨﺰﻟﺶ ﻣﻲ دهـﺪ در ﺻـﻮرﺗﻲ آـﻪ اﻋﺘـﺮاض‬
‫آﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬از ﺧﺎﻧـﻪ اش ﺑـﺮاي ﺑﻴﻌـﺖ ﺑـﺎ ﺁﻧﻬـﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ((‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎي اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ‬
‫‪2‬‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ اﻳﻦ رواﻳﺖ ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ادﻋﺎﻳﻲ دروﻏﻴﻦ اﺳﺖ زﻳﺮا رواﻳﺖ ﺻـﺤﻴﺢ ﺑـﻪ‬
‫ـﺮت‬
‫ـﺎ ﺣﻀـ‬ ‫ـﻲ‪ ψ‬ﺑـ‬‫ـﺮت ﻋﻠـ‬
‫ـﻪ ﺣﻀـ‬ ‫ـﺎﻧﺪ آـ‬ ‫ـﻲ رﺳـ‬‫ـﺎت ﻣـ‬ ‫اﺛﺒـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮد ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺑﻮﻧﻀـﺮﻩ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ آﻪ‪)) :‬هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ ﻣﺮدم ﻧـﺰد ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬

‫‪ .1‬ﻣﻊ اﻟﺼﺎدﻗﻴﻦ ﻟﻠﺘﻴﺠﺎﻧﻲ ص )‪ (143‬و هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن ص )‪-227‬‬

‫‪.(226‬‬
‫‪ .1‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(190‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﭼـﺮا ﻣـﻦ‬
‫ـﺪ‪:‬‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬
‫ـﻨﻢ؟ راوي ﻣـ‬
‫ـﻲ ﺑﻴـ‬
‫ـﻊ ﻧﻤـ‬
‫ـﻲ را در ﺟﻤـ‬ ‫ﻋﻠـ‬
‫ﺗﻌﺪادي از اﻧﺼﺎر رﻓﺘﻨﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺁوردﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﭘﺴﺮ ﻋﻤـﻮ‬
‫و داﻣﺎد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻓﻜـﺮ آـﺮدم ﭼـﺮا ﺣﻀـﻮر‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدﻳﺪ؟ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬دﺳﺘﺖ را دراز آـﻦ‪ ،‬وي دﺳـﺘﺶ‬
‫را دراز آﺮد و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌـﺖ آـﺮد‪. .‬‬
‫‪1‬‬
‫‪((.‬‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺤﻲ اﺳﺖ آﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﻧـﻪ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﺠﻬﻮﻟﻲ آﻪ در آﺘﺎﺑﻲ وارد ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺁن ﺑﻪ ﻣﻮﻟﻔﺶ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از اﻳﻦ‪ ،‬اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺗﻔﺎق ﻧﻈـﺮ دارﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻮل هﻤﻪ ﻣﺮدم ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺟﻤﻬﻮر و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﺒﺮﮔﺎن آﺎﻓﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ ﻓﺮض آﻨﻴﻢ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﻴﻌﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬هﻴﭻ اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص آﻪ وي‬
‫ﺳﻤﻊ و ﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ و اﺧﺘﻼف اﻳﺠـﺎد ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ آﻨﻴﺪ آﻪ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬
‫در آﺘﺐ راﻓﻀﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧـﺪا اﮔـﺮ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻋﻤﻮم ﻣـﺮدم‪،‬‬
‫اﻳﻦ آﺎر ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺴـﺌﻠﻪ اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﺁن‪ ،‬آﺴﻲ آﻪ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﺳـﺨﻨﺶ‬
‫ﺑﺮ ﮔﺮدد و آﺴﻲ آﻪ ﻏﺎﺋﺐ ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ ﺣـﻖ اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻧﺪارد‪ 2 ((.‬ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ اﺳـﺖ ﭼـﺮا‬
‫ﺧﺎﻧﻪ اش را ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﺑﻜﺸﻨﺪ؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﺪ آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،ψ‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ را اﺟﺎزﻩ ورود‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﻧﺪاد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﻠﻲ ﺁن دو را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﺁورد‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻮي ﺁﻧـﺎن ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺮﻩ را ﺑﻪ ﻃﺮف دﻳﻮار ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﺪ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ .1‬آﺘﺎب اﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ رﻗﻢ )‪ (1292‬ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش‬

‫ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 3‬ص )‪.(368‬‬
‫در دروغ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺟﺎي هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺗﺮدﻳـﺪي‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﺳـﻨﺪ اﺳـﺖ و‬
‫هﻴﭻ ﻣﺤﺪﺛﻲ ﺁن را ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬آـﻪ در ﺧـﻼل‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺷـﻴﻮﻩ ﺁﻗﺎﻳـﺎن ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺁﻧﺎن ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎﻟﻲ دارﻧﺪ از ﻓﺎﻃﻤﻪ دﻓـﺎع ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ؟‬
‫هﺮﮔﺰ! ﺑﻠﻜﻪ داﻣﻦ ﭘﺎك او را ﻟﻜﻪ دار ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا ﺑﺴﻴﺎر واﻻﺗﺮ و ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳـﺖ از اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺁن را ﺑﺴﻮي او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬ﻗﻬﺮي‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ از ﺷﻴﺨﻴﻦ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﭼـﻪ ﺑـﻮد؟ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﻣﺎل!! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا ﺗﺮﺣﻢ ﻧﻤﻮدﻩ او را‬
‫از ﺷﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اوﺑﺎش ﺣﻔﺎﻇﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن در ﺟﻬﺖ‬
‫ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺮاﻓﺖ و آﺮاﻣﺖ زهﺮا ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﻲ دارﻧـﺪ و‬
‫ﻓﻜﺮ ﺣﺘﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ آﻪ آﺎر ﺧـﻮﺑﻲ را اﻧﺠـﺎم‬
‫دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺪك و ﻣﻴﺮاث‬
‫اﺻﻼً دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻜﺮدﻩ ﻧﺰد ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﮕـﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺒﻮد؟ ﻟﺬا رﻓﺘﻦ ﻋﻤﺮ و ﺧﺸﻢ‬
‫آﺮدن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺮ او آﺎﻣﻼً ﺑﻲ اﺳﺎس اﺳﺖ؟ اﺻﻼً ﺻـﺤﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ آﺪام دﻟﻴﻞ اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ را در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻴﺮاث دﺧﻴـﻞ ﻣـﻲ داﻧـﺪ؟‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﻲ ﺑﻴﻨـﺪ و ﻣـﻲ داﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎر ﺑﺎر‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﻣﺎ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ اراﺋﻪ ﻧﻤﻲ دهﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺮ را در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺒﻴﻴﻦ آﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﺎ‬
‫ذآﺮ ﻧﺎم ﻋﻤﺮ در اﻳﻦ ﺟﺮﻳـﺎن‪ ،‬هـﺪﻓﻲ ﺟـﺰ ﻣﻄﻌـﻮن‬
‫آﺮدن ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺳﻮل‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺎﺳﻔﻢ از اﻳﻦ هﺪاﻳﺖ دروﻏﻴﻦ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻓﻮت آﺮد و ﻃﺒـﻖ‬
‫وﺻﻴﺘﺶ ﺑﻄﻮر ﭘﻨﻬﺎن در ﺷﺐ دﻓﻦ ﺷﺪ ﺗـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻤﺮ در ﺟﻨﺎزﻩ او ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪((.‬‬
‫ﺑﺪون هﻴﭻ ﺷﻚ و ﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ دروغ ﻣﺤـﺾ اﺳـﺖ و‬
‫ﺷﺮم ﺁور اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑـﻪ ﺻـﻔﺤﻪ ‪39‬‬
‫ﺟﻠﺪ ﺳﻮم ﺑﺨﺎري ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ ﺗـﺎ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن را‬
‫دﭼﺎر اﻳﻦ وهﻢ و ﭘﻨﺪار ﺑﺎﻃﻞ آﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را‬
‫ﺑﺨﺎري رواﻳﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ اﻣـﺎ اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﺑﺨـﺎري‬

‫‪ .1‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(190‬‬

 ‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺘﻲ در ﺁن دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺻﻞ ﺣﺪﻳﺚ در ﺑﺨﺎري ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪)) :‬ﻓﻮﺟـﺪت ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻓﻲ ذاﻟﻚ ﻓﻬﺠﺮﺗﻪ ﻓﻠﻢ ﺗﻜﻠﻤـﻪ ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺗﻮﻓﻴﺖ وﻋﺎﺷﺖ ﺑﻌﺪ اﻟﻨﺒﻲ‪ ψ‬ﺳﺘﻪ أﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻓﻠﻤﺎ ﺗﻮﻓﻴﺖ‬
‫دﻓﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ ﻋﻠﻲ ﻟﻴﻼً وﻟﻢ ﻳﻮذن ﺑﻬﺎ أﺑـﺎﺑﻜﺮ‪. .‬‬
‫‪.((.‬‬
‫)ﻓﺎﻃﻤﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﺸﻢ آـﺮد و ﺗـﺎ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻮت ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻜـﺮد‪ .‬وي ﺷـﺶ ﻣـﺎﻩ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬زﻧـﺪﻩ ﻣﺎﻧـﺪ وﻗﺘـﻲ ﻓـﻮت آـﺮد‪،‬‬
‫ﺷﻮهﺮش ))ﻋﻠـﻲ(( هﻨﮕـﺎم ﺷـﺐ او را دﻓـﻦ آـﺮد و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ را در ﺟﺮﻳﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﻮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻗﺮار ﻧﺪاد(‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از آﺠﺎ ﺧﺒﺮ ﺷـﺪ آـﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ وﺻـﻴﺖ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ در ﺷﺐ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ دﻓﻦ ﺷـﻮد؟ و‬
‫از آﺠﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪ آﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و‬
‫ﻋﻤﺮ در ﺟﻨﺎزﻩ او ﺷﺮآﺖ آﻨﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﻳـﻦ اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫ﺑﻄﻮر ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺮاﻳﺶ وﺣﻲ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ؟ ﺁري ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ وﺣﻴﻲ ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا او از‬
‫ﭘﻴﺮوان ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻴـﻪ اﺳـﺖ آـﻪ ﺑـﺮ اﻟﻬﺎﻣـﺎت‬
‫رﺑﺎﻧﻲ اﻳﻤﺎن دارد!! اﻳﻦ دروﻏﮕﻮ ﺳﭙﺲ آﺘﺎﺑﻲ ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨــﻮان ))ﻷآــﻮن ﻣــﻦ اﻟﺼــﺎدﻗﻴﻦ(( )هﻤــﺮاﻩ ﺑــﺎ‬
‫راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن(‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش در ﻣﻲ ﺁورد؟! ﺁري‪ ،‬درﺳﺖ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ً((‬‫ً ﺗﺮي ﻋﺠﺒﺎ‬ ‫))ﻋﺶِ رﺟﺒﺎ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﭼﺮا ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴـﺎر آـﺮدﻩ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺁن‬
‫ﺣﺮف ﻧﻤﻲ زﻧﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﻳﺎدي از ﺁﻧﻬـﺎ ﻧﻤـﻲ آﻨﻨـﺪ و‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻌﺼـﻮم ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺎ ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﻘﺪر ﺟﺎهﻞ هﺴﺘﻲ؟! اﻳﻦ ﻣﺎ ﻧﻴﺴـﺘﻴﻢ‬
‫آﻪ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﺴﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲ داﻧـﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬آﺴﻲ آﻪ ﺁﻧﺎن را‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺮدﻣﺎن اﺳـﺖ‪ .‬او در آﺘـﺎب‬
‫ﱠـﺎسِ‬‫ِﻠﻨ‬‫ْ ﻟ‬ ‫ُﺧْﺮ‬
‫ِﺟَـﺖ‬ ‫ٍ أ‬ ‫ُﱠ‬
‫ﻣـﺔ‬ ‫َ أ‬
‫ْ ﺧَﻴْـﺮ‬
‫ُﻢ‬‫ْـﺘ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬آ‬
‫ُﻨ‬
‫ُـﻮن‬
‫َ‬ ‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﺗﺆ‬‫ِ و‬
‫َُ‬ ‫ْﻜَـﺮ‬
‫ﻤﻨ‬‫ﻟُ‬
‫َـﻦِ اْ‬
‫َ ﻋ‬
‫ْن‬‫ﻬﻮ‬ ‫ﺗﻨ‬
‫َْ‬ ‫ُوفِ و‬
‫ََ‬ ‫ْﺮ‬‫ﻤﻌ‬
‫ﻟَ‬‫ِﺎْ‬
‫َ ﺑ‬
‫ُون‬ ‫ُْ‬
‫ﻣﺮ‬‫ﺗﺄ‬‫َ‬
‫ِﺎﷲ()ﺁل ﻋﻤـﺮان‪ :‬ﻣـﻦ اﻵﻳـﺔ‪ .(110‬ﺷـﻤﺎ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﱠ‬‫ِ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن هﺴﺘﻴﺪ آﻪ ﺧﻠﻖ ﺷﺪﻩ اﻳﺪ ﺗﺎ ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ‬
 ‫اﻧﺠﺎم آﺎرهﺎي ﻧﻴﻚ اﻣﺮ آﻨﻴـﺪ و از آﺎرهـﺎي ﺑـﺪ‬
‫ﺑﺎز دارﻳﺪ و ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪((.‬‬
‫ﱠـﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﻟﻜُﻔ‬
‫َـﻰ اْ‬ ‫َﻠ‬‫اء ﻋ‬ ‫َﺷ ﱠ‬
‫ِـﺪ ُ‬ ‫ُ أ‬ ‫َﻪ‬‫ﻣﻌ‬‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫َاﱠ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ُ‬‫َﺳُﻮل‬
‫ﺪ ر‬ ‫ﻤٌ‬‫ﻣﺤَﱠ‬‫)ُ‬
‫ِﻦ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ِ‬ ‫ْﻼً ﻣ‬‫َﻀ‬
‫َ ﻓ‬ ‫ُﻮن‬‫َﻐ‬‫ﻳﺒْﺘ‬
‫ً َ‬ ‫ً ﺳُﺠﱠﺪا‬ ‫ﱠﻌﺎ‬ ‫ُآ‬‫ْ ر‬‫اهﻢ‬‫َ ُ‬‫ﺗﺮ‬
‫ْ َ‬ ‫ﻬﻢ‬‫َُ‬‫ﺑﻴْﻨ‬
‫ﺎء َ‬
‫ﻤ ُ‬ ‫ُﺣََ‬‫ر‬
‫ِـﻚَ‬ ‫َﻟ‬‫ِ ذ‬‫ِ اﻟﺴﱡﺠُﻮد‬ ‫َﺮ‬‫َﺛ‬
‫ْ أ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ ﻣ‬ ‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬
‫ُﺟُﻮه‬ ‫ِﻲ و‬ ‫ْ ﻓ‬‫ﺎهﻢ‬
‫ِﻴﻤ ُ‬
‫ً ﺳ َ‬ ‫َاﻧﺎ‬ ‫ْﻮ‬‫ِﺿ‬‫َر‬‫و‬
‫ـﻦ‬ ‫ـﺘﺢ‪ :‬ﻣـ‬ ‫ـﺦ )اﻟﻔـ‬ ‫َاة( ‪. . .‬اﻟـ‬ ‫ْر‬ ‫ـﻮ‬
‫ﱠـ‬‫ـﻲ اﻟﺘ‬ ‫ِـ‬‫ْ ﻓ‬‫ﻬﻢ‬
‫ُُ‬‫ـﺜَﻠ‬‫ﻣـ‬‫َ‬
‫اﻵﻳﺔ‪.(29‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎران و اﺻـﺤﺎب او‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ آﻔﺎر ﺳﺨﺖ و ﺧﺸﻦ و در ﺑﺮاﺑـﺮ دوﺳـﺘﺎن‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن اﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮ هﻤﻮارﻩ ﺁﻧﺎن را در ﺣﺎل ﻋﺒـﺎدت‬
‫و ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ‪ .‬ﺁﻧﺎن در ﺻﺪد ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻓﻀﻞ‬
‫و ﺧﺸﻨﻮدي ﺗﻮرات ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺘﻮدﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ . . .‬اﻟﺦ‪.‬‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ِـﻲ ﺳَـﺒِﻴﻞ‬ ‫ـﺪوا ﻓ‬ ‫ﺎه ُ‬‫َﺟَ َ‬ ‫ُوا و‬ ‫هـﺎﺟَﺮ‬ ‫ََ‬‫ُﻮا و‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫َاﱠ‬ ‫)و‬
‫ّـﺎ‬
‫ً‬ ‫َ ﺣَﻘ‬‫ُـﻮن‬ ‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬
‫ﻤﺆ‬‫ﻟُ‬‫ُ اْ‬ ‫هـﻢ‬‫ِﻚَ ُ‬ ‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬‫ُوا أ‬ ‫َﺮ‬
‫ﻧﺼ‬ ‫ْا و‬
‫ََ‬ ‫َو‬‫َ ﺁو‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫َاﱠ‬ ‫و‬
‫ٌ( )ﻷﻧﻔﺎل‪. (74:‬‬ ‫آﺮﻳﻢ‬
‫ٌ َِ‬ ‫ْق‬
‫ِز‬‫ور‬‫ة َ‬ ‫ٌَ‬‫ِﺮ‬
‫ْﻔ‬‫ﻣﻐ‬
‫ْ َ‬ ‫ﻟﻬﻢ‬
‫َُ‬
‫ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ اﻳﻤﺎن ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬هﺠﺮت آﺮدﻧـﺪ و در راﻩ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ )ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ(‬
‫را ﭘﻨﺎﻩ دادﻧﺪ و دﻳﻦ ﺧﺪا را ﻳﺎري آﺮدﻧﺪ‪ ،‬هﻤـﻪ‬
‫اﻳﻨﺎن ﻣﻮﻣﻨﺎن واﻗﻌﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﻣﻐﻔﺮت و‬
‫روزي ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ـﺪوا‬ ‫ﺎهـ ُ‬
‫ُ ﺟَ َ‬ ‫َــﻪ‬
‫ﻣﻌ‬ ‫ُــﻮا َ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟــﺬ‬‫َاﱠ‬ ‫ُ و‬‫ﱠﺳُــﻮل‬ ‫ِــﻦِ اﻟﺮ‬ ‫ﻟﻜ‬‫)َ‬
‫ِـﻚَ‬ ‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬‫َأ‬
‫ُ و‬ ‫َات‬‫ﻟﺨَﻴْﺮ‬‫ُ اْ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ﻟُ‬ ‫ِﻚَ َ‬‫ﻟﺌ‬ ‫ُوَ‬‫َأ‬‫ْ و‬ ‫ِﻬ‬
‫ِﻢ‬ ‫ُﺴ‬
‫ﻧﻔ‬‫َْ‬‫َأ‬‫ْ و‬ ‫ِﻢ‬
‫ﻟﻬ‬‫َاِ‬‫ﻣﻮ‬‫َْ‬‫ِﺄ‬‫ﺑ‬
‫ِﻬـﺎ‬ ‫ﺗﺤْﺘَ‬‫ْ َ‬‫ِـﻦ‬ ‫ِي ﻣ‬ ‫ﺗﺠْـﺮ‬‫ﱠﺎتٍ َ‬ ‫ْ ﺟَﻨ‬‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫ﺪ‬
‫َﱠ‬‫َﻋ‬
‫َ أ‬ ‫ِﺤُﻮن‬ ‫ْﻠ‬
‫ﻤﻔ‬‫ﻟُ‬
‫ُ اْ‬ ‫هﻢ‬‫ُ‬
‫ُ( )‪88-89‬‬ ‫ِﻴﻢ‬‫َﻈ‬
‫ﻟﻌ‬ ‫ا‬ ‫ز‬ ‫ﻮ‬‫ﻔ‬
‫َ ْ َ ُْ ْ‬‫ﻟ‬ ‫ا‬ ‫ِﻚ‬‫ﻟ‬‫َ‬‫ذ‬ ‫ﺎ‬ ‫ِﻴﻬ‬
‫َ‬ ‫ﻓ‬ ‫ﻦ‬
‫َ‬ ‫ِﻳ‬
‫ﺪ‬ ‫ِ‬
‫ﻟ‬‫ﺎ‬ ‫ﺧ‬ ‫ﺎر‬ ‫ﻬ‬
‫ْ َْ ُ َ‬ ‫ﻧ‬‫َ‬‫اﻷ‬
‫اﻟﺘﻮﺑﻪ(‪.‬‬
‫اﻣﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ دﻋﻮت او را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺧﻮد در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﺟﻬﺎد آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺁﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ و ﺁﻧـﺎن هﺴـﺘﻨﺪ ﺑﺮﻧـﺪﮔﺎن‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ را آﻪ زﻳـﺮ درﺧﺘـﺎن‬
‫ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻬﺮهﺎي ﺁب ﺟﺎري اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺪارك دﻳـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮاي هﻤﻴﺸﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎﻏﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺰرگ‪.‬‬
‫ِــﻦ‬
‫َ‬ ‫َــﻚَ ﻣ‬ ‫ﺗﺒَﻌ‬
‫ﻣــﻦِ اﱠ‬ ‫ََ‬‫ﻚَﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ﱠﺒِــﻲ ﺣَﺴْــﺒُُ‬
‫ﱡ‬
‫ﻬــﺎ اﻟﻨ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬ ‫ﻳــﺎ أ‬ ‫)َ‬
‫َ( )ﻷﻧﻔﺎل‪(64:‬‬ ‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻤﺆ‬‫ﻟُ‬‫اْ‬
‫اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺁن ﻋﺪﻩ از ﻣﻮﻣﻨـﺎن‬
‫آﻪ از ﺧﻂ و ﻣﺸﻲ ﺗﻮ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ )در دﻓﺎع( ﺗﻮ‬
‫را آﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬روزﮔﺎري ﻓﺮا ﻣـﻲ رﺳـﺪ‬
‫آﻪ ﮔﺮوهﻲ از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫آﺴﻲ از ﻳﺎران رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ وﺟﻮد دارد؟‬
‫در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻓﺘﺢ و ﭘﻴـﺮوزي ﺑـﻪ‬
‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎز روزﮔﺎري ﻓﺮا ﻣﻲ رﺳﺪ‬
‫و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﻲ روﻧـﺪ‪ .‬از ﺁﻧـﺎن ﺳـﻮال ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ :‬ﺁﻳﺎ آﺴﻲ از ﻳﺎران ﻳﺎران رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ هﺴﺖ؟ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻓـﺘﺢ و‬
‫ﭘﻴﺮوزي ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎز روزﮔـﺎري‬
‫ﻓﺮا ﻣﻲ رﺳﺪ و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬از ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺁﻳﺎ از ﻳﺎران ﻳﺎران‪ ،‬ﻳﺎران رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ آﺴﻲ هﺴـﺖ؟ در ﺟـﻮاب ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺁﻧـﺎن ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ اﺻﺤﺎب و‬
‫ﻳﺎران ﻣﻦ ﺑﺪ و ﺑﻴﺮاﻩ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ آﺴﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ آﻮﻩ اﺣﺪ ﻃـﻼ اﻧﻔـﺎق‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﻧﻔـﺎق او ﺑـﺎ ﻳـﻚ ﻣﺜﻘـﺎل از اﻧﻔـﺎق‬
‫‪2‬‬
‫اﺻﺤﺎب ﻣﻦ ﺑﺮاﺑﺮي ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﻣﺎ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دﻓﺎع ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﺑﺪﻳﻬﻲ و روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻃﻌﻦ و ﺗﻨﻘﻴﺺ اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در واﻗﻊ ﻃﻌﻦ و ﺗﻨﻘﻴﺺ ﺷﺨﺺ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﻮد ﺁن ﺣﻀـﺮت ﻓﺮﻣـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))اﻟﺮﺟﻞ ﻋﻠـﻲ دﻳـﻦ ﺧﻠﻴﻠـﻪ ﻓﻠﻴﻨﻈـﺮ أﺣـﺪآﻢ ﻣـﻦ‬
‫‪3‬‬
‫ﻳﺨﺎﻟﻞ((‪.‬‬
‫هﺮ آﺲ از آﻴﺶ و ﺁﻳﻴﻦ دوﺳﺖ و هﻤﺮاﻩ ﺧﻮد ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا هﺮ آﺲ ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺒﻴﻨﺪ آﻪ ﺑـﺎ‬
‫ـﺮت‪ρ‬‬
‫ـﻮد ﺁن ﺣﻀـ‬ ‫ـﺮ ﺧـ‬
‫ـﺘﻲ دارد‪ .‬ﻣﮕـ‬‫ـﺎﻧﻲ دوﺳـ‬‫ـﻪ آﺴـ‬‫ﭼـ‬
‫ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪) :‬اﮔﺮ ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد آﻪ آﺴﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﺳﺖ ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﻢ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ρ‬را‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﺪم وﻟﻲ او ﺑﺮادر و رﻓﻴﻖ ﻣﻦ اﺳﺖ(‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ آﻪ ﺗﻤﺎم زﻧﺪﮔﻲ اش را ﺑﺎ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺳـﭙﺮي‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﺎز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را در ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3449‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3470‬‬
‫‪ .2‬اﺑﻲ داود آﺘﺎب اﻻدب و ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﺰهﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ!؟! ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﻔﻜﺮي ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﻧﻘﺺ‬
‫و ﻋﻴﺐ در ﻗﺮﺁن و ادﻋﺎي ﻋﺒﺚ در ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ً‪.‬‬‫ً آﺒﻴﺮا‬ ‫ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻤﺎ ﻳﻘﻮل اﻟﺮاﻓﻀﻪ ﻋﻠﻮا‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ در آﺘﺎب ﺧﻮد اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را‬
‫ِذ‬
‫ْ‬ ‫َ إ‬‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻤــﺆ‬
‫ﻟُ‬‫َــﻦِ اْ‬ ‫ـﻲﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬ ‫ﺳــﺘﻮدﻩ اﺳــﺖ‪) .‬ﻟﻘــﺪ رﺿ‬
‫ِـ ُ‬
‫ََ ْ َ َ‬
‫َل‬
‫َ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﺰ‬ ‫َﺄ‬
‫ْ ﻓ‬‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬
‫ُﻮﺑ‬‫ِﻲ ُﻗﻠ‬ ‫ﻣﺎ ﻓ‬ ‫ِﻢَ َ‬‫َﻠ‬
‫َﻌ‬‫ِ ﻓ‬‫َة‬
‫َ اﻟﺸﱠﺠَﺮ‬ ‫ﺗﺤْﺖ‬‫ﻧﻚَ َ‬
‫ُﻮَ‬ ‫ﻳﺒَﺎﻳِﻌ‬‫ُ‬
‫ً( ‪ . . .‬اﻟﺦ‬ ‫ِﻳﺒﺎ‬ ‫ً َﻗﺮ‬ ‫ْﺤﺎ‬‫َﺘ‬‫ْ ﻓ‬‫ﻬﻢ‬‫ﺎﺑ‬
‫َُ‬ ‫َ‬‫ﺛ‬‫َ‬‫أ‬ ‫و‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻬ‬ ‫ﻴ‬ ‫ﻠ‬‫ﻋ‬
‫ﱠ َ ََ ِْ ْ َ‬ ‫ﺔ‬
‫َ‬ ‫ﻨ‬‫ِﻴ‬ ‫ﻜ‬‫اﻟﺴ‬
‫)اﻟﻔﺘﺢ‪(18:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻮﻣﻨﺎن راﺿﻲ و ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮدﻳﺪ هﻨﮕـﺎﻣﻲ‬
‫آﻪ زﻳﺮ درﺧﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺴـﺖ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺳـﻜﻴﻨﻪ‬
‫و ﺁراﻣﺶ ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺎزل آﺮد و ﻓﺘﺤﻲ زودرس ﻧﺼـﻴﺐ‬
‫ﺁﻧﺎن آﺮد‪.‬‬
‫ـﺎر‬
‫ِ‬ ‫َـ‬ ‫اﻷَْ‬
‫ﻧﺼ‬ ‫َ ْ‬‫َ و‬‫ِﻳﻦ‬‫ـﺎﺟِﺮ‬‫ﻬـ‬‫ﻤَ‬‫ﻟُ‬‫َ اْ‬ ‫ِـﻦ‬‫َ ﻣ‬‫ـﻮن‬ ‫ﻟـ‬ ‫اﻷَو‬
‫ﱠُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُﻮن‬ ‫ِﻘ‬
‫ـﺎﺑ‬‫َاﻟﺴﱠـ‬ ‫)و‬
‫ْـﻪ‬‫َﻨ‬‫ُﻮا ﻋ‬ ‫َﺿ‬
‫َر‬‫ْ و‬‫ﻬﻢ‬ ‫َﻨ‬
‫ُْ‬ ‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ِﻲ‬ ‫ِﺈﺣﺴﺎن رﺿ‬ ‫ِﻳﻦ اﺗﺒﻌﻮهﻢ ﺑ‬ ‫واﻟﺬ‬
‫ُ‬ ‫َ ﱠ َ ﱠ َُ ُ ْ ِ َْ ٍ َ َ‬
‫ِﻴﻬﺎ‬
‫َ ﻓ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ُ ﺧَﺎِ‬
‫ﻟﺪ‬ ‫ﻬﺎر‬‫ﻧَ‬‫اﻷَْ‬
‫ﻬﺎ ْ‬ ‫ﺗﺤْﺘ‬
‫ََ‬ ‫ِي َ‬ ‫ﺗﺠْﺮ‬‫ﱠﺎتٍ َ‬ ‫ْ ﺟَﻨ‬‫ﻬﻢ‬
‫ﻟُ‬‫ﺪ َ‬ ‫َﱠ‬‫َﻋ‬
‫َأ‬‫و‬
‫ِﻴﻢ( )اﻟﺘﻮﺑﺔ‪(100:‬‬ ‫َﻈ‬
‫ﻟﻌ‬‫ُ اْ‬ ‫ْز‬‫َﻮ‬
‫ﻟﻔ‬‫ِﻚَ اْ‬‫َﻟ‬‫ً ذ‬ ‫ﺑﺪا‬‫ََ‬‫أ‬
‫ﭘﻴﺸﻜﺴﻮﺗﺎن از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر‪ ،‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫از ﺁﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد اﺳﺖ و ﺁﻧـﺎن از ﺧﺪاوﻧـﺪ راﺿـﻲ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ را آﻪ زﻳـﺮ درﺧﺘـﺎن‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻬﺮهﺎي ﺁب ﺟﺎري هﺴﺘﻨﺪ ﺗﺪارك دﻳـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﺮاي هﻤﻴﺸﻪ در ﺁﻧﺠﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻳﻚ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺲ ﻋﻈﻴﻢ‪ .‬ﺁري‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺼـﻮﻳﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﻗﺮﺁن و ﺣﺪﻳﺚ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺁن‬
‫ﻃﻮر آﻪ رواﻓﺾ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎر ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ؟! ﻣﮕﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺷــﻮد ﺧــﺪا و ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ‪) ρ‬اﻟﻌﻴــﺎذ ﺑــﺎﷲ( دروغ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ؟! ﺁري‪ ،‬ﻣﺎ از اﺻـﺤﺎب دﻓـﺎع ﻣـﻲ آﻨـﻴﻢ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا را ﺣﻔﺎﻇﺖ آﺮدﻧﺪ و‬
‫در دﻓﺎع از ﺣﺮﻳﻢ ﻗﺮﺁن و ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟـﺎن و‬
‫ﻣﺎل را ﻧﺜﺎر آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﻌﻦ ﺑﻪ ﺣـﺎﻣﻼن و ﻣـﺪاﻓﻌﺎن‬
‫دﻳﻦ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻃﻌﻦ ﺑﻪ ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻣﺮام اﺻﻠﻲ اهﻞ رﻓﺾ ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻣﻴﺮ ﻣﺤﺴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻚ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬـﺪي ﻋﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﺷــﻴﻌﻲ دوازدﻩ اﻣــﺎﻣﻲ آــﻪ در ﭘــﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘــﺎت و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﻤﻴﻖ ﺧﻮد‪ ،‬ﺳﻠﻚ اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﺁن ﭼﻨﺎن آﻪ‬
‫ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻩ از آﻴﺶ ﺷﻴﻌﻲ ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬واﻗﻌﻴـﺖ اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺷﻴﻌﻪ درﺑﺎرﻩ اﺻﺤﺎب ﮔﺮاﻣﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﻬﻤﺘﻬﺎي ﻧﺎروا در ﺣﻖ ﺧـﻮد ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪان ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫ـﺎﻣﺎﻧﻲ و‬ ‫ـﺎر ﻧﺎﺑﺴـ‬
‫ـﻼم دﭼـ‬
‫ـﺖ اﺳـ‬‫ـﺎرﻩ ﺣﻘﺎﻧﻴـ‬
‫اي درﺑـ‬
‫ﺷﺒﻬﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬زﻳـﺮا هـﺮ آـﺲ درﺑـﺎرﻩ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺁﻧﺎن در ﻇـﺎهﺮ‪ ،‬در اﻳﻤـﺎن ﺧـﻮد ﺻـﺎدق‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺑﺎﻃﻦ )اﻟﻌﻴﺎذ ﺑﺎﷲ( آـﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬او ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺒـﻮت ﻧﺒـﻲ ﮔﺮاﻣـﻲ‪ ρ‬را ﺑﭙـﺬﻳﺮد و ﺁن را‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ او ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﺪ آـﻪ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،ρ‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺣﻖ و راﺳﺘﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ً‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت او ﻣﻮﺛﺮ واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﺪ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﺎ ﺻﺪق‬
‫و اﺧﻼص ﺑـﻪ او اﻳﻤـﺎن ﻣـﻲ ﺁوردﻧـﺪ و از ﻣﻴـﺎن‬
‫اﻧﺒﻮﻩ ﻋﻈﻴﻤﻲ آﻪ ﺑﻮي اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ و ﺑﻪ دﻋﻮت او‬
‫ﮔﺮاﻳﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺻﺪ ﻧﻔـﺮ از ﻣﻴـﺎن ﺁﻧـﺎن‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﺪ آﻪ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎ ﺑﺮ ﺟـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ )اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ( ﭼﻪ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ هﺪاﻳﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺘﺎﺛﺮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺁﻣﺎر و ارﻗـﺎم آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ از ﻧﺒـﻮت او‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ ﺑﻪ آﺠﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ؟ اﮔـﺮ اﺻـﺤﺎب‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ هﻤﻪ ﻣﺮﺗﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻖ‬
‫ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ )ﺁن ﻃﻮر آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ( ﭘـﺲ ﭼـﻪ‬
‫آﺴﻲ از اﺳﻼم ﺗﺒﻌﻴﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ؟ و ﭼـﻪ آﺴـﻲ از‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ؟! ‪.1‬‬
‫ﺁري‪ ،‬دﻗﺖ آﻨﻴﺪ و ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ آﻪ ﻓﻄﺮت ﺳـﺎﻟﻢ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﺎ اﻣﻮر ﻏﻴﺮ ﻓﻄﺮي در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺮاي ﺷـﻤﺎ‬
‫روﺷﻦ ﺷﻮد آﻪ اﻋﺘﻘﺎدات ﺷﻴﻌﻪ ﺗﺎ ﭼـﻪ ﻣﻴـﺰان ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ و ﻓﻄﺮت ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺳـﺮ ﻧﺎﺳـﺎزﮔﺎري دارد!‬
‫ـﺮ‬‫ـﺾ‪ ،‬هـ‬ ‫ـﻪ رواﻓـ‬
‫ـﺎهﻲ از دﺳﻴﺴـ‬
‫ـﻢ و ﺁﮔـ‬‫ـﺪ از ﻋﻠـ‬
‫ﺑﻌـ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ در اﻣﻮر دﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﺤﺘـﺎط ﺑـﻮدﻩ و‬
‫ﺧﻮدش ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻵﻳﺎت اﻟﺒﻴﻨﺎت ج‪ 1‬ص)‪ .(6-7‬و آﺘﺎب )ﺻﻮرﺗﺎن ﻣﺘﻀﺎدﺗﺎن( ﺗﺎﻟﻴﻒ‬

‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺪوي ص )‪.(55‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺒﻞ از ﺧﺎﺗﻤﻪ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ ﻋـﺮض‬
‫آﻨﻢ آﻪ ﻳﻚ ﺳﻮال هﻨﻮز در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﺎﻗﻲ اﺳـﺖ و‬
‫ﺁن اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻳﺎ آﺘﺎب ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( از ﺁن‬
‫اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳـﻮال ﻋـﺮض‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬آﺘﺎب ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ﺑﻪ او‬
‫ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و در واﻗـﻊ از ﺗﺎﻟﻴﻔـﺎت او‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳـﻦ ﻣـﺪﻋﺎ دﻻﻳﻠـﻲ ﻣﺘﻌـﺪدي‬
‫وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫‪ -1‬آﺴﺎﻧﻲ آﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ را ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‬

‫ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از ﺁﻧﺎن ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ‪،‬‬
‫آﺘــﺎﺑﻲ در ﻓــﻦ ﺗــﺎرﻳﺦ ﺑــﻪ ﻧــﺎم ))اﻹﻣﺎﻣــﻪ‬
‫واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ﺗﺎﻟﻴﻒ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻣـﺎ از ﺗﺎﻟﻴﻔـﺎت‬
‫او در ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬آﺘـﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﺟـﺰ ))اﻟﻤﻌـﺎرف(( را‬
‫ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ و آﺘﺎﺑﻲ آﻪ ﻣﻮﻟﻒ آﺸـﻒ اﻟﻈﻨـﻮن از‬
‫ﺁن ﻧﺎم ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ ))ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ(( اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﻳﻚ ﻧﺴﺨﻪ ﺁن‪ ،‬در ))اﻟﺨﺰاﻧﻪ اﻟﻈﺎهﺮﻳﻪ(( در دﻣﺸﻖ‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (80‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬آﺘﺎب ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳـﻪ(( ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬

‫اﺷﺎرﻩ دارد آـﻪ اﺑـﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ در دﻣﺸـﻖ و ﻣﻐـﺮب‬
‫)ﻣﺮاآﺶ( زﻧـﺪﮔﻲ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ او از‬
‫ﺑﻐﺪاد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺑﺮاي ))دﻳﻨﻮر(( ﺑـﺮاي هـﻴﭻ ﺟـﺎي‬
‫‪2‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﻴﺮون ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬در آﺘﺎب ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ﺧﻼف ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ‬

‫ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺖ ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬
‫))إﺑﺎﻳﻪ ﻋﻠﻲ آﺮم ﻪﻠﻟﺍ وﺟﻬﻪ ﺑﻴﻌﻪ اﺑﻲ ﺑﻜـﺮ‪ ((ψ‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ آﺮم ﻪﻠﻟﺍ وﺟﻬﻪ ﻧﺰد ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﺁوردﻩ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ و ﺑﺮادر‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ هﺴﺘﻢ ـ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ‪ :‬ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﺑﻴﻌﺖ آﻦ‪ .‬ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﺮاي ﺧﻼﻓـﺖ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ هﺴﺘﻢ‪ .‬ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ آﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬آﺘﺎب ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ ﻓﻲ ﻣﻴﺰان اﻟﺘﺤﻘﻴﻖ اﻟﻌﻠﻤﻲ(( دآﺘﻮر ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‬

‫ﻋﺴﻴﻼن ص )‪.(23‬‬
‫‪ .2‬هﻤﺎن آﺘﺎب ص )‪.(23‬‬
‫‪ -4‬ﺳﺒﻚ و روﺷﻲ آﻪ در ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ﺑـﻪ‬
‫آﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر آﻠﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺒﻚ و روﺷﻲ آﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ در آﺘـﺐ ﺧـﻮد از ﺁن‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣـﺎ اﻳـﻦ آﺘﺎﺑﻬـﺎ را در‬
‫ﭘﻴﺶ روي ﺧـﻮد دارﻳـﻢ‪ .‬از ﺧﺼﻮﺻـﻴﺎت ﺑـﺎرز اﺑـﻦ‬
‫ﻗﺘﻴﺒﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﺼـﻠﻲ را آـﻪ‬
‫ﻣﺒﻴﻦ اﺳﻠﻮب‪ ،‬ﺳﺒﻚ ﺗﺤﺮﻳﺮ و ﻏﺮض ﺗﺎﻟﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت ﺧﻮدش ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ و در ﺁﻏﺎز آﺘـﺎب ﺁن را‬
‫ﻣﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪ ـ اﻣﺎ ﻣﻮﻟـﻒ ))اﻹﻣﺎﻣـﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳـﻪ((‬
‫ﺧﻼف اﻳﻦ ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺴﻴﺎر آﻮﺗﺎهﻲ در ﺣﺪ ‪3‬‬
‫ﺳﻄﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬اﺳـﻠﻮب و ﺳـﺒﻚ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﺮ ﺁن ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ اﺳﻠﻮﺑﻲ را ﻣﺎ‬
‫در آﺘﺐ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻣﻮﻟﻒ آﺘﺎب ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( از اﺑﻦ اﺑﻲ‬

‫ً از‬
‫ﻟﻴﻠﻲ ﻃﻮري رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﮔـﻮﻳﻲ ﻣﺴـﺘﻘﻴﻤﺎ‬
‫وي اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮدﻩ اﺳﺖ و اﺑـﻦ اﺑـﻲ ﻟﻴﻠـﻲ هﻤـﺎن‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻟﻴﻠﻲ ﻓﻘﻴـﻪ و ﻗﺎﺿـﻲ‬
‫آﻮﻓﻪ اﺳﺖ و در ﺳﺎل ‪ 148‬هﺠﺮي ﻓﻮت آـﺮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ آﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ در ﺳـﺎل ‪213‬‬
‫هﺠﺮي ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 65‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از اﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻟﻴﻠﻲ ‪.1‬‬

‫‪ -6‬ﻣﺴــﺘﺜﺮﻗﻴﻦ ﻧﻴــﺰ ﺗﺤﻘﻴــﻖ درﺑــﺎرﻩ ))اﻹﻣﺎﻣــﻪ‬

‫واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﺘﺜﺮﻗﻲ آﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آﺘﺎب ﻣﺬآﻮر ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) ،‬دي ﺟﺎﻳﻨﺠﻮس(( اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴـﻖ در‬
‫آﺘﺎب‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺤﻜﻢ اﻷﺳﻼﻣﻲ ﻓﻲ أﺳﺒﺎﻧﻴﺎ( ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬دآﺘـﻮر )ر‪ .‬دوزي( در آﺘـﺎب ﺧـﻮد‪،‬‬
‫))اﻟﺘﺎرﻳﺦ اﻟﺴﻴﺎﺳـﻲ و اﻷدﺑـﻲ ﻷﺳـﺒﺎﻧﻴﺎ(( اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ را ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮوآﻠﻤﺎن‬
‫در ))ﺗﺎرﻳﺦ اﻷدب اﻟﻌﺮﺑﻲ(( و ﺑﺎرون دي ﺳﻴﻼن در‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ))ﻣﺨﻄﻮﻃﺎت اﻟﻌﺮﺑﻴـﻪ(( در ﻣﻜﺘﺒـﻪ ﺑـﺎرﻳﺲ‬
‫ــﻪ‬‫ــﺚ اﻹﻣﺎﻣـ‬
‫ــﺎم‪)) ،‬اﺣﺎدﻳـ‬‫ــﺎب را ﺑﻨـ‬‫ــﻦ آﺘـ‬‫اﻳـ‬
‫واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎرﮔﻮﻟﻴﻮس در‬

‫‪ .3‬اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ ﻓﻲ ﻣﻴﺰان اﻟﺘﺤﻘﻴﻖ اﻟﻌﻠﻤﻲ )ص‪.(24‬‬

‫آﺘﺎب ))دراﺳﺎت ﻋﻦ اﻟﻤﻮرﺧﻴﻦ اﻟﻌﺮب(( ﻧـﺎم اﻳـﻦ‬
‫آﺘــﺎب را ﺁوردﻩ اﺳــﺖ‪ .‬و هﻤــﻪ اﻳــﻦ ﻣﺴــﺘﺜﺮﻗﺎن‬
‫اﻋﺘﺮاف آﺮدﻩ اﻧﺪ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‪ ،‬اﻳـﻦ آﺘـﺎب‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ اﺳﺖ و ﻣﻤﻜـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ از‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻔﺎت او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -7‬راوﻳﺎن و اﺳﺎﺗﻴﺪي آﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ در آﺘﺐ ﺧﻮد‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً از ﺁﻧﺎن رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬آﻤﺘﺮﻳﻦ ﻳـﺎدي از‬
‫‪2‬‬
‫ﺁﻧﺎن در اﻳﻦ آﺘﺎب ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﻋﺒﺎرات و ﺗﻌﺒﻴﺮهﺎي آﺘﺎب‪ ،‬ﻣﺒـﻴﻦ اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ‬

‫اﺳﺖ آﻪ ﻣﻮﻟﻒ ﺟﺮﻳﺎن هﺎ و روﻳﺪادهﺎي ﻓﺘﺢ اﻧـﺪﻟﺲ‬
‫را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از آﺴﺎﻧﻲ ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ آﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ً ﺷﺎهﺪ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً )ﺣـﺪﺛﻨﻲ‬ ‫ﺷﺨﺼﺎ‬
‫ﻣﻮﻻﻩ ﻟﻌﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﺣﺎﺻﺮ ﺣﺼﻨﻬﺎ اﻟﺘﻲ آﺎﻧﺖ ﻣـﻦ‬‫ً‬
‫اهﻠﻪ( ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮﻻي ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻗﻠﻌﻪ اي را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ آﺮد آﻪ ﻣﻦ از اهـﻞ‬
‫ﺁن ﺑﻮدم‪ .‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻓﺘﺢ اﻧﺪﻟﺲ در ﺳﺎل ‪ 92‬هﺠـﺮي‬
‫ﻗﻤﺮي‪ 121 ،‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از وﻻدت اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫‪3‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -9‬آﺘــﺎب ))اﻹﻣﺎﻣــﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳــﻪ(( ﻣﺸــﺘﻤﻞ ﺑــﺮ‬

‫ـﺜﻼً‪.‬‬
‫ـﺖ‪ .‬ﻣـ‬
‫ـﻦ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ اﺳـ‬‫ـﺢ و روﺷـ‬
‫ـﺘﺒﺎهﺎت واﺿـ‬ ‫اﺷـ‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس و ﺳﻔﺎح را دو ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ و در ﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ هﺎرون اﻟﺮﺷـﻴﺪ ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫ﭘﺴﺮش ﻣﺎﻣﻮن و ﺳﭙﺲ ))اﻣﻴﻦ(( را ﺑﻪ وﻻﻳـﺖ ﻋﻬـﺪي‬
‫ﺧﻮد ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ وﻗﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ آﺘﺎب اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ))اﻟﻤﻌﺎرف(( رﺟﻮع ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺛـﻖ‬
‫و ﺻﺤﻴﺤﻲ را در ﺁن ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ آـﻪ ﺑـﺎ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ‬
‫ﻣﻮﻟﻒ ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ آـﺎﻣﻼً‬
‫‪4‬‬
‫در ﺗﻀﺎد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬آﺘﺎب اﻷﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ ﻓﻲ ﻣﻴﺰان اﻟﺘﺤﻘﻴﻖ اﻟﻌﻠﻤﻲ دآﺘﻮر ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‬

‫ﻋﺴﻴﻼن )ص‪.(22-23‬‬
‫‪ .2‬هﻤﺎن ﻣﺮﺟﻊ‪.‬‬
‫‪ .3‬هﻤﺎن ﻣﺮﺟﻊ‬
‫‪ .4‬هﻤﺎن ﻣﺮﺟﻊ‪.‬‬
‫‪ -10‬در آﺘﺎب ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ذآﺮ راوﻳﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ در آﺘـﺐ ﺧـﻮد‬
‫ﺣﺘﻲ ﻳﻚ رواﻳﺖ از ﺁﻧﺎن ﻧﻘﻞ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫‪1‬‬
‫اﺑﻲ ﻣﺮﻳﻢ و اﺑﻦ ﻋﻔﻴﺮ‪.‬‬

‫‪ -11‬در آﺘﺎب ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳـﻪ(( ﺗﻌﺒﻴﺮهـﺎﻳﻲ‬

‫ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳـﺖ آـﻪ در آﺘـﺐ اﺑـﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ اﺻـﻼً‬
‫اﺳــﺘﻌﻤﺎل ﻧﺸــﺪﻩ اﺳــﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨــﺪ‪) :‬ﻗــﺎل ﺛــﻢ ان(‬
‫)وذآﺮوا ﻋﻦ ﺑﻌﺾ اﻟﻤﺸﻴﺨﻪ( )ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺑﻌﺾ اﻟﻤﺸﻴﺨﻪ(‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮهﺎ ﺑﺎ ﺳﺒﻚ و اﺳﻠﻮب اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ‪،‬‬
‫آﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و در هﻴﭻ ﻳﻚ از آﺘﺐ او‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ذآﺮ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -12‬ﻣﻮﻟﻒ ))اﻹﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط آـﻼم‬

‫و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺁن ﺑـﺎ ﺳـﻴﺎق و ﺳـﺒﺎق و ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﻮدن‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻣﻄﻠﺐ را ذآﺮ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫هﻨﻮز اﻳﻦ را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻧﺮﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ دﻳﮕـﺮي‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﺐ اول ﺑﺮ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‬
‫ﺗﺎ ﺁن را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ از هﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ‬
‫در ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ ﺑﺎ اﺳﻠﻮب و ﺳـﺒﻚ اﺑـﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﻧﻈﻢ در آﻼم و ﺣﻔﻆ ارﺗﺒﺎط ﻣﺎ‬
‫ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ را از هﺪﻓﻬﺎي اﺳﻠﻮب و ﺳﺒﻚ ﺳـﺨﻦ‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬

‫ـﻦ از‬
‫ـﻪ(( از دو ﺗـ‬
‫ـﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳـ‬ ‫‪-13‬ﻣﻮﻟـ‬
‫ـﻒ ))اﻹﻣﺎﻣـ‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺼﺮ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺁن آﻪ اﺑـﻦ‬
‫ﻗﺘﻴﺒﻪ وارد ﻣﺼﺮ ﻧﺸﺪﻩ و از ﺁن دو ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺰرﮔﻮار‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -14‬اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ ﻧـﺰد ﻋﻠﻤـﺎ از ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ ﺑﺴـﻴﺎر‬

‫ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬او از دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠﻤـﺎ‪،‬‬
‫ﺟﺰو ﻋﻠﻤﺎ ﺛﻘﻪ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻤﻲ و دﻳﻨﻲ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺳﻠﻔﻲ درﺑﺎرﻩ او ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪) :‬آـﺎن اﺑـﻦ‬
‫ﻗﺘﻴﺒﻪ ﻣﻦ اﻟﺜﻘﺎت و اهﻞ اﻟﺴﻨﻪ( ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ‬
‫از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺛﻘﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﺑـﻦ‬

‫‪ -5‬هﻤﺎن ﻣﺮﺟﻊ‪.‬‬
‫‪ .1‬هﻤﺎن ﻣﺮﺟﻊ‪.‬‬
‫ﺣﺰم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬آﺎن ﺛﻘﻪ ﻓـﻲ دﻳﻨـﻪ و ﻋﻠﻤـﻪ( در‬
‫ﻋﻠﻢ و دﻳﻦ ﺧﻮد از ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻠﻨﺪي ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺧﻄﻴﺐ ﺑﻐﺪادي ﻧﻴﺰ دﻳﺪﮔﺎﻩ اﺑـﻦ ﺣـﺰم را درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﺳﺘﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ درﺑـﺎرﻩ‬
‫او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ ﺑـﺎ اﺣﻤـﺪ و اﺳـﺤﺎق‬
‫ﻧﺴﺒﺘﻲ دارد و او ﻣﻮﻳﺪ ﻣﺬاهﺐ ﻣﻌـﺮوف اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫اﺳﺖ(( اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ‪ ،‬ﺧﻄﻴﺐ و ﺳﺨﻨﻮر ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸﻬﻮر‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ ﺟﺎﺣﻆ ﺧﻄﻴﺐ ﻣﻌﺘﺰﻟـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ آﻪ ﻧـﺰد ﻋﻠﻤـﺎء و ﻣﺤﻘﻘـﻴﻦ از ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻋﻠﻤﻲ واﻻﻳﻲ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻋﻘﻼﻧـﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ آﺘﺎﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻷﻣﺎﻣﻪ واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ ﻣﻤﻠـﻮ از‬
‫اﺷﺘﺒﺎهﺎت را ﺗﺎﻟﻴﻒ آﻨﺪ آﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ را ﻟﻜـﻪ دار‬
‫آــﺮدﻩ و ﺑــﻪ ﺻــﺤﺎﺑﻪ آــﺮام رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺴــﺒﺘﻬﺎي‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺎرواﻳﻲ ﻣﻨﺴﻮب آﺮدﻩ اﺳﺖ؟!‬
‫ـﺎرﻩ‬
‫ـﻪ درﺑـ‬‫ـﺎﺑﻲ آـ‬ ‫ـﺎﻻﺧﺮﻩ‪ ،‬در آﺘـ‬‫ـﺎن ـ ﺑـ‬ ‫در ﭘﺎﻳـ‬
‫اﻧﺘﺴﺎﺑﺶ ﺑﺴﻮي اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ آﺘـﺎب ))اﻷﺧـﺘﻼف ﻓـﻲ اﻟﻠﻔـﻆ واﻟـﺮد ﻋﻠـﻲ‬
‫اﻟﺠﻬﻤﻴﻪ واﻟﻤﺸﺒﻬﻪ(( در ﺁن‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑـﻪ ﺛﺒـﺖ‬
‫رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ رواﻓﺾ را ﺑـﺪﻟﻴﻞ ﻃﻌـﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ آﺮام ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ آﻔﺮ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آﺘﺎﺑﻲ آﻪ ﻣﻤﻠﻮ از ﻃﻌﻦ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫‪2‬‬
‫آﺮام اﺳﺖ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))اﺳـﺒﺎب اﻷﺳﺘﺒﺼـﺎر((‬
‫)ﻋﻠﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﺷﺪن( ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﻼف ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و ﺁن را ﺑﺎ اﺳـﻠﻮب ﻧـﻮﻳﻨﻲ‬
‫ﻣﻄﺮح آﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪)) . . . :‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻧـﺰد‬
‫ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟـﺬا ﺷـﺨﺺ ﻋﺎﻗـﻞ و ﺑـﺎ‬
‫اﻧﺼﺎف ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮد آﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ در اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻩ آﺮدﻩ اﺳﺖ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺳﺘﻢ او را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻴﺪﻩ اﻟﻨﺴﺎء ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮاء ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا هﺮ آﺲ ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌـﻪ را ﺑﺮرﺳـﻲ‬
‫آﻨﺪ و از آﻠﻴﻪ اﺑﻌﺎد ﺁن آﺴﺐ اﻃـﻼع آﻨـﺪ ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ً‬
‫ﺑﺮاي او روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷـﻮد آـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻗﺼـﺪ ﺁزار‪،‬‬
‫اذﻳﺖ و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺣﻀﺮت زهﺮا را آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫زهﺮا ﻧﺘﻮاﻧـﺪ ﻋﻠﻴـﻪ او ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺧﻼﻓـﺖ ﺷـﻮهﺮش‬

‫‪ .2‬هﻤﺎن ﻣﺮﺟﻊ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﻷﺧﺘﻼف ﻓﻲ اﻟﻠﻔﻆ ﻻﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ص ‪.410‬‬
‫))ﻋﻠﻲ(( از دﻻﻳﻞ و ﻧﺼﻮص ﻏـﺪﻳﺮ اﺳـﺘﺪﻻل آﻨـﺪ و‬
‫ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ‪ ،‬دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﺁن دﻻﻳﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻮرﺧﺎن ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا در ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﻣﺠﺎﻟﺲ اﻧﺼﺎر ﻣﻲ رﻓـﺖ و‬
‫از ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ را ﻳﺎري آـﺮدﻩ‬
‫و ﺑﺎ او ﺑﻴﻌﺖ آﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣـﺎ اﻧﺼـﺎر در ﺟـﻮاب ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي دﺧﺘﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻣﺎ ﻗـﺒﻼً ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ اﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻮهﺮ و ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮي ﺗﻮ ﺟﻠﻮﺗﺮ‬
‫ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﻲ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎ آﺴﻲ را ﺑـﺎ وي ﺑﺮاﺑـﺮ ﻧﻤـﻲ‬
‫آﺮدﻳﻢ ﻳﻌﻨﻲ آﺴـﻲ را در ﺑﺮاﺑـﺮ او ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻧﻤـﻲ‬
‫دادﻳﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ آﺮم ﻪﻠﻟﺍ وﺟﻬﻪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺁﻳـﺎ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را در ﺧﺎﻧﻪ اش رهﺎ ﻣـﻲ آـﺮدم و او را‬
‫دﻓﻦ ﻧﻤﻲ آﺮدم و ﺑﻴﺮون رﻓﺘـﻪ درﺑـﺎرﻩ ﺣﻜﻮﻣـﺖ و‬
‫ﻗﺪرت ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻴﺪم؟ و ﺣﻀﺮت زهﺮا ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ )ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ( ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐ و‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻮد اﻧﺠﺎم داد و دﻳﮕﺮان اﻧﺠﺎم دادﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻴﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻮاﺑﮕـﻮ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫‪1‬‬
‫او ﺁﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ داد‪.‬‬
‫ﺑﺸﻨﻮ اي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع هﺮﮔﺰ ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺘﻔـﻖ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺒﻮدﻩ و ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﺷـﻴﻌﻪ ﺻـﺤﺒﺖ‬
‫دارد و در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ درﺑﺎرﻩ ﺁن ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻻزم‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪)) :‬ﺷﺨﺺ ﻋﺎﻗـﻞ‬

‫و ﺑﺎ اﻧﺼﺎف ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙـﺬﻳﺮد آـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ اﺷـﺘﺒﺎﻩ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺳـﺘﻢ او را در ﺣـﻖ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫ﻗﺒﻮل ﻧﻜﻨﺪ‪((.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬
‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ آـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺻﺪﻳﻖ‪ ψ‬وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑـﻪ اﺟـﺮا در ﺁورد آـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از اﻳـﻦ آـﻪ ))ﻻ ﻧـﻮرث ﻣـﺎ ﺗﺮآﻨـﺎﻩ‬
‫ﺻﺪﻗﻪ(( آﺴﻲ از ﻣﺎ ﻣﻴﺮاث ﻧﻤـﻲ ﺑـﺮد‪ ،‬ﺗﺮآـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺟﺮا وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻇﻠـﻢ و‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (138‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(227-228‬‬

‫ﺣﻴﻒ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻩ هﻢ ﻣﺤﺴـﻮب ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﻄﺎ آﺎر ﻳﺎ ﺳﺘﻤﻜﺎري در اﻳﻦ ﺟﺮﻳـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻳـﻦ وﺻـﻴﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﮕﻮﻳﻲ آﻪ ﺧﻄﺎ و‬
‫ﺳﺘﻢ از ﻃﺮف رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ؟! رﺳـﻮل ﻣﻜـﺮم‬
‫اﺳﻼم از ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ واﻻﺗﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﺳﺮور و ﺳـﺎﻻر‬
‫زﻧﺎن ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ و ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ هـﻴﭻ دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫را داﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﺨﻄﻲ ﺑـﻮدن ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اراﺋـﻪ‬
‫ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ و ﺑﻄﻼن اﻳﻦ ادﻋﺎي ﻣﺤﺾ او را آﻪ هﻴﭻ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ هﻤﺮاﻩ ﻧﺪارد‪ ،‬در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﺛﺒـﺎت‬
‫رﺳﺎﻧﺪم‪ .‬دﻻﻳﻞ واهﻲ آﻪ او ذآﺮ آﺮدﻩ ﺑـﻮد ﭼﻨـﺎن‬
‫ـﻞ از‬ ‫ـﺎن ﻗﺒـ‬
‫ـﻪ آﻮدآـ‬
‫ـﺖ آـ‬
‫ـﺪﻩ ﺁور اﺳـ‬
‫ـﺤﻜﻪ و ﺧﻨـ‬
‫ﻣﻀـ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮان از ﺳﺴﺘﻲ ﺁن دﻻﻳﻞ در ﺷﮕﻔﺖ وي اﻓﺘﻨـﺪ!‬
‫ً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻄﻌﻮن آﺮدن‬ ‫او اﻳﻦ دﻻﻳﻞ واهﻲ را ﺻﺮﻓﺎ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ را ﺑﺮاي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻳﺎدﺁور ﺷﻮم‪ :‬آﺴـﻲ آـﻪ در‬
‫ﺣﻖ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﺟﺤﺎف آـﺮدﻩ و او را رﻧﺠﺎﻧـﺪ و ﻗﺼـﺪ‬
‫داﺷﺖ آﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ ازدواج آﻨﺪ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫او را ﻣﻨﻊ آﺮد‪ ،‬او اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑـﻮد‬
‫اي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻒ و دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗـﻮ درﺑـﺎرﻩ ي اﻳـﻦ‬
‫ﻓﺎﺟﻌﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟!‬

‫‪ -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ هـﺎﻳﺶ ﻣـﻲ‬

‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﺮ آﺲ اﻳﻦ ﺣﻮادث و روﻳﺪادهﺎ را اﺳﺘﻘﺮاء‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و از ﺗﻤﺎم اﺑﻌﺎد ﺁﻧﻬﺎ اﻃﻼع ﭘﻴـﺪا آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ً ﻣﻲ داﻧﺪ آـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻗﺼـﺪ اذﻳـﺖ‪ ،‬ﺁزار و‬
‫ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ψ‬را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ از ﻧﺼـﻮص‬
‫ﻏﺪﻳﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻋﻠﻴﻪ او ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻼﻓﺖ ﭘﺴﺮ ﻋﻤـﻮ و‬
‫ﺷﻮهﺮش‪)) ،‬ﻋﻠﻲ(( اﺳﺘﺪﻻل آﻨﺪ‪((.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻪ و ﺁﻓـﺮﻳﻦ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻋﻘـﻞ و داﻧـﺶ‪ ،‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ دروﻏﻲ را آـﻪ ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﻧﺪآﻲ ﺁن را ﺗﺼـﺪﻳﻖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و ﻏﺎﻓـﻞ اﺳـﺖ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او ﻣﺎهﻴﺖ ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻂ ﺧـﻮدش ﺁﺷـﻜﺎر ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ و ﻋﻘﻠﺶ را در ﻣﻌﺮض ﻋﻠـﻢ هﻤﮕـﺎن ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن را از ﺟﻤﻴﻊ ﺟﻬـﺎت ﺑﺮرﺳـﻲ و‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ آﺮدم و ﺑﺮاي ﻣـﻦ روﺷـﻦ ﺷـﺪ آـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺣـﻖ‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ ﭼﻮن او از اﻣﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ اﺗﻔـﺎق ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ψ‬‬
‫ﺻﺤﺖ اﻳـﻦ اﻗـﺪام را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ ﻟﻜـﻦ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺻﺪ و هﺸﺘﺎد درﺟﻪ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﻧﺤﺮاف‬
‫آﺮدﻩ و از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺒـﺪا ورودي‪ ،‬وارد ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻗﺼﺪ اذﻳﺖ و ﺗﻜـﺬﻳﺐ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ را آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا؟ ﺗﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﻴﻪ او از‬
‫ﻧﺼﻮص ﻏﺪﻳﺮ و ﻏﻴﺮﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺪ اﺳﺘﺪﻻل آﻨﺪ!!؟‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﻬﻞ و ﻧـﺎداﻧﻲ ﺑـﺮﻩ اي ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺁن را ذﺑﺢ ﻣﻲ آـﺮدم‪ .‬ﺳـﺒﺤﺎن ﻪﻠﻟﺍ! وﻗﺘـﻲ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ آﺴﻲ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫او ﻧﺺ )ﺣﺪﻳﺚ ﻏـﺪﻳﺮ( واردﻩ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ و ﺗﻌـﺪاد‬
‫زﻳﺎدي از اﺻﺤﺎب و ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ و ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺎدﻩ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﺗﺮك آـﺮدﻩ اﻧـﺪ ﺣﺘـﻲ اهـﻞ‬
‫ً ﺑﺎ او ﺑﻴﻌـﺖ آﺮدﻧـﺪ‪ 1 ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﻗﺼـﺪ‬ ‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻗﻬﺮا‬
‫اذﻳﺖ آﺮدن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭼـﻪ دﻟﻴﻠـﻲ دارد و ﭼـﺮا؟ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫او اﺳﺘﺪﻻل آﻨﺪ )ﻳﺎ ﻟﻠﻬﻮل(؟! ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻢ وﻗﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﻋﻘﻞ اﻳﻦ اﻧﺴـﺎن آﺠـﺎ ﻣـﻲ‬
‫رود؟ ﺁﻳﺎ وﻗﺖ ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﻋﻘﻠﺶ را از ﺧـﻮد دور ﻣـﻲ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺪ؟! ‪ . . .‬وﻗﺘـ‬ ‫ـﻨﮕﻴﻨﻲ ﻧﻜﻨـ‬
‫ـﺮ وي ﺳـ‬
‫ـﺎ ﺑـ‬‫دارد ﺗـ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﻋﻠﻴﻪ او اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ و او ﺑﻪ ﺟﺒﺮ و اآﺮام ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ‬
‫واﻣﻲ داﺷﺖ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺁﻳﺎ اﺣﺘﺠـﺎج ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫زهﺮاء )ﺧﺪاوﻧﺪ او را از ﺷﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺠﺎت دهﺪ( ﺑـﺎ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮي ﺑـﺮ وي ﻣـﻲ ﮔﺬاﺷـﺖ؟! ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪهﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫را اذﻳﺖ و ﺁزار ﻣﻲ دهﺪ و او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ آﻨـﺪ‬
‫ﺗﺎ او ﺑـﺎ ﺣـﺪﻳﺚ ﻏـﺪﻳﺮ ﻧﺘﻮاﻧـﺪ ﻋﻠﻴـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ً در هﻤـﻴﻦ ﺟﺮﻳـﺎن‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل آﻨﺪ و ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻋﻴﻨـﺎ‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬أﻧﺎ ﻋﺎﻳﺬ ﺑﺎﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﻦ ﺳﺨﻄﻪ وﺳﺨﻄﻚ ﻳﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ؟؟(( )اي ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣـﻦ از‬
‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﺗﻮ ﺑﻪ ﺧـﺪا ﭘﻨـﺎﻩ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮم( و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻷ دﻋﻮن ﻋﻠﻴـﻚ ﻓـﻲ‬

‫‪ .1‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(224‬‬

‫آﻞ ﺻﻼﻩ أﺻﻠﻴﻬﺎ(( در هﺮ ﻧﻤﺎز ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻮ دﻋـﺎ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻢ ‪ . . .‬ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﭼﺮا؟ ﺁﻳﺎ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﻣـﺎل ﻳـﺎ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﻴﻌﺖ؟! ﺑﻌﺪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴـﺮون رﻓﺘـﻪ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺑﻴﻌﺘﺘـﺎن را ﻓﺴـﺦ‬
‫آﻨﻴﺪ!!! ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ از اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺺ و ﺗﻀﺎد؟! ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﺷﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ در ﺣﺎل ﻧﻮﺷﺘﻦ ﭼﻘﺪر از‬
‫ﻋﻘﻞ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد! ﺁﻳﺎ ﻗﻮل ﺷﺎﻋﺮ آﺎﻣﻼً در ﺣـﻖ‬
‫او ﺻﺪق ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪:‬‬
‫ً ﻓﻲ ﺣﺎل‬
‫اﺛﺒﺎت ﺿﺪﻳﻦ ﻣﻌﺎ‬
‫أﻗﺒﺢ ﻣﺎ ﻳﺎﺗﻲ ﻣﻦ اﻟﻤﺤﺎل‬
‫ﮔﻔﺘﻦ دو ﻣﻄﻠـﺐ ﻣﺘﻀـﺎد در ﺁن واﺣـﺪ از ﺑـﺪﺗﺮﻳﻦ‬
‫دروﻏﻬﺎﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺁن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻦ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮم آﻪ ﺷﺮح و ﺗﻌﻠﻴﻘﻲ درﺑﺎرﻩ آﺘﺎب‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ‪ ،‬ﺧﻮاهﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﺘﺎب ﺻﺪ در ﺻﺪ‬
‫ﻣﺘﻀﺎد و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻋﻠﻤـﺎي ﺑـﺰرگ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺗﻀﺎدهﺎ و ﺗﻨﺎﻗﺾ هـﺎ را‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ آﻨﻨﺪ!! اﻳﻦ ﺗﻀﺎدهﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣـﺎ روﺷـﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ آﻪ اﻳﻦ روﻳﺪادهﺎ را اﺳﺘﻘﺮاء آـﺮدﻩ از‬
‫ﺟﻤﻴﻊ اﺑﻌﺎد ﺁن اﻃﻼع داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬و آﺘـﺎب او‪،‬‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴـﺪا آﻨـﻴﻢ آـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫زهﺮا از ﺳﻔﺴﻄﻪ هﺎي اﻳﻦ ﺑﺪﺧﻮاﻩ و اﻣﺜﺎل ﺁن ﭘﺎك‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻣـﺎ آـﺎﻓﻲ اﺳـﺖ‪ .‬او و اﻣﺜـﺎﻟﺶ ﺑـﻪ‬
‫دروﻏﻬﺎي ﺧﻮد اداﻣـﻪ ﻣـﻲ دهﻨـﺪ و اﺳـﺘﻤﺮار ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اﻳﻦ دروﻏﻬﺎ ﺑﻪ ﺟـﺎي ﺳـﻮد ﺑـﻪ‬
‫ﺿﺮر و زﻳﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬وﻪﻠﻟﺍ ﻟﻤﺴﺘﻌﺎن وﻋﻠﻴﻪ‬
‫اﻟﺘﻜﻼن‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺁري‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬

‫وﺟﻮد دﻻﻳﻞ و ﻗﺮاﻳﻦ ﻣﺘﻌﺪدﻩ در ﺧﺼﻮص اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫ً ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﻣﻮرد اذﻳـﺖ و‬
‫ً و ﻋﻤﺪا‬
‫آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻗﺼﺪا‬
‫ﺁزار ﻗﺮار ﻣﻲ داد ﺗـﺎ او ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﺣـﺪﻳﺚ ﻏـﺪﻳﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ اﺳـﺘﺪﻻل آﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺎرﻳﺨﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ ذآﺮ‬
‫آﺮدﻩ و ﺁن را ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺷـﺮح ﻧﻬـﺞ‬
‫اﻟﺒﻼﻏﻪ و اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﻚ داﺳﺘﺎن دروﻏﻴﻦ و ﺳﺎﺧﺘﻪ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻼً ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺁن ﺑﻪ ﺷﺮح ﻧﻬﺞ‬
‫اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎء‪ ،‬ﺑﺮاي ﺣﺠـﺖ ﺑـﻮدن‬
‫ﺁن آﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ هـﻴﭻ‬
‫ﺳﻨﺪي ﺑﺮاي ﺁن ذآﺮ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﺁن ﺑـﺎ ادﻟـﻪ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارد و ﺗـﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔـﺎ ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫رواﻳﺎت ﺑﺎﻃﻠﻪ در ﺁن آﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻐـﺎﻳﺮ ﺑـﺎ ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺁن ﺑـﻪ اﺑـﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻄﻼن اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ را در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺠﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﺎرع‬
‫ﺁن‪ ،‬از اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ اﺳـﺖ و‬
‫او در ﺷﺮح ﺁن رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ و ﻏﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ را ﺟﻤـﻊ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺧﻼف ﺁن‪ ،‬اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﻨﺎد را ﺟـﺰو‬
‫دﻳﻦ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا اﮔـﺮ ﺻـﺤﺖ و ﺳـﻘﻢ اﺳـﻨﺎد‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬هﺮ آﺲ هﺮ ﭼـﻪ ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺷﻴﻮﻩ ﻋﻤﻞ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر آـﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ و او را ﺟﺰو ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرخ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺎرح ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ در‬
‫ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ هﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺼـﻪ هﺴـﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ )) :‬واﻋﻠـﻢ أن اﻟﻨـﺎس‬
‫ﻳﻈﻨﻮن أن ﻧﺰاع ﻓﺎﻃﻤﻪ أﺑﺎﺑﻜﺮ آﺎن ﻓﻲ أﻣﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻓﻲ‬
‫اﻟﻤﻴﺮاث و اﻟﻨﺤﻠﻪ و ﻗﺪ وﺟﺪت ﻓﻲ اﻟﺤـﺪﻳﺚ أﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﺎزﻋﺖ ﻓﻲ أﻣﺮ ﺛﺎﻟﺚ و ﻣﻨﻌﻬﺎ أﺑﻮﺑﻜﺮ إﻳﺎﻩ أﻳﻀـﺎ‬
‫ً‬
‫‪1‬‬
‫و هﻮ ﺳﻬﻢ ذوي اﻟﻘﺮﺑﻲ((‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن ﻣﻲ آﻨﻨﺪ آﻪ ﻧﺰاع ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫در دو ﭼﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻴﺮاث و ﻧﺤﻠﻪ وﻟﻲ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺰاع ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ را در ﻳﻚ اﻣـﺮ ﺳـﻮم ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻢ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ او را از ﺁن ﻣﻨﻊ آﺮد و ﺁن ﺳﻬﻢ‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ اﺑﻦ ﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺚ را‬
‫ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﻋﻘﻴﺪﻩ آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻗﺼﺪ اذﻳﺖ و رﻧﺠﺎﻧﺪن ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫را آﺮدﻩ ﺑﻮد رد ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ‪. . .‬‬
‫ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﻬﻨﺎ آﻪ ﺗﻴﺰ هﻮش و ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻓﻀﻞ ﺑﻮد‪ ،‬از ﻣـﻦ ﺳـﻮال آـﺮد‪)) :‬ﺑـﻪ ﮔﻤـﺎن ﺗـﻮ‬

‫‪ .1‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 4‬ص ‪ .86‬ﻓﺼﻞ ﻓﻴﻤﺎ اﺧﺘﻠﻒ ﻓﻴﻪ ﺳﻴﺪﻩ ﻣﻊ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‬
‫ﻓﻲ اﻣﻮر ﺛﻼﺛﻪ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ از ﻧﺪادن ﻓﺪك ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭼـﻪ ﻗﺼـﺪ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ؟((ﮔﻔﺘﻢ‪)) :‬ﻗﺼﺪي ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ ((.‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺁن دو آﻪ ﺣﻖ ﻋﻠﻲ را در اﻣـﺮ ﺧﻼﻓـﺖ ﻏﺼـﺐ آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺸﻮد‪ .‬اﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫اﻟﺤﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻜﻠﻤﺎن ﺷـﻴﻌﻪ دوازدﻩ‬
‫اﻣﺎﻣﻲ آﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺗﻘﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد و در ﺑﻠـﺪﻩ‬
‫ﻧﻴﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪)) :‬ﻓﺪك ﭼﻴﺰي ﺑﻪ‬
‫ﺟﺰ ﺗﻌﺪادي ﻧﺨﻞ و ﺗﻌﺪادي آﻤﻲ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺒﻮد‬
‫و اﻳﻦ ﻗﺪر ﻣﻬﻢ ﻧﺒﻮد‪ ((.‬او ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﻬﻢ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺁن ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﻧﺨﻠﻬﺎي آﻮﻓـﻪ‪ ،‬ﻧﺨـﻞ‬
‫هﺴﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺁن را از ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻨﻊ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻣـﻲ دادﻧـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ دادﻩ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻋﻠـﻲ از ﻣﺤﺼـﻮل و درﺁﻣـﺪ ﺁن‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺷﺪﻩ در اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ادﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﺪ و‬
‫روي هﻤﻴﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺟﻠﻮي ﺣﻖ ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﻲ‬
‫ـﺎن‬
‫ـﺮا اﻧﺴـ‬ ‫ـﺪ‪ .‬زﻳـ‬
‫ـﺰ ﮔﺮﻓﺘﻨـ‬
‫ـﺲ ﻧﻴـ‬
‫ـﻢ را از ﺧﻤـ‬
‫هﺎﺷـ‬
‫ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ آﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ارادﻩ اش‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪﻩ و ﺧﻮد را در ﺑﺮاﺑـﺮ دﻳﮕـﺮان ﺣﻘﻴـﺮ و‬
‫ﺧﻮار ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد و ﺑﻪ ﺟﺎي ﻃﻠﺐ ﺣﻜﻮﻣـﺖ و رﻳﺎﺳـﺖ‬
‫ﺑﻪ آﺴﺐ ﻣﻌﺎش ﻣﻲ ﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﺒﻴﻦ اﻳﻨﺎن ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰي‬
‫را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺟﺎي دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﻋﻼج ﻧﺪارد‪ ،‬اﺧﻼق و ﺧﺼﻠﺘﻬﺎ زاﻳﻞ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫اﻣﺎ اﻋﺘﻘﺎدات راﺳﺦ هﺮﮔﺰ زاﻳﻞ ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳـﺪ ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫ﻳﺎدﺁوري آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁري‪ ،‬وي ﺑﻪ ﺷﺒﻬﺎت ﭘﺎﺳﺦ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ و از ﺻﺤﺎﺑﻪ دﻓﺎع ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺁﻧـﺎن‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ψ‬هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬او )اﺑـﻦ اﺑـﻲ اﻟﺤﺪﻳـﺪ(‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﺪان ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ رواﻳـﺎﺗﻲ‬
‫را ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ آﻪ رﺟﺎل ﺣـﺪﻳﺚ و راوﻳـﺎن ﺛﻘـﻪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬و ﺁﻧﭽﻪ را آـﻪ اﺣﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺟﻮهﺮي‪ ،‬آﻪ راوي ﺛﻘﻪ و اﻣﻴﻦ اﺳـﺖ‬
‫در آﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ذآﺮ آﺮدﻩ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ رﺟﺎل ﺷﻴﻌﻪ و اﺧﺒﺎرﻳﻮن از ﺁﻧﻬﺎ‬
‫در آﺘﺐ ﺧﻮد ذآﺮ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪان ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﻴﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ او ﻳﻜﻲ از رواﻳﺎت ﺷﻴﻌﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ و از ﺻـﺤﺎﺑﻪ دﻓـﺎع ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 4‬ص )‪.(88‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻴﻌﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ اهﺎﻧﺖ آﺮدﻩ‪ ،‬ﺣـﺮف هـﺎي ﺗﻨـﺪ و‬
‫ﺗﻴﺰي ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪)) .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻏﻴـﺎب ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﺮ وي ﺗﺮﺣﻢ آﺮدﻩ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ اي داﻳـﺮ ﺑـﺮ واﮔـﺬاري‬
‫ﻓﺪك ﺑﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻪ او ﺗﺤﻮﻳﻞ داد هﻨﮕﺎﻣﻲ آـﻪ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺧـﺎرج ﺷـﻮد‪ ،‬ﻋﻤـﺮ وي را دﻳـﺪ‪،‬‬
‫ً از وي ﺳﺘﺎﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ او را ﻣﻨـﻊ‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ را ﻗﻬﺮا‬
‫آﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﻣﻮرد ﺿﺮب ﻗﺮار دادﻩ و‬
‫ﻧﺎﻣﻪ را از وي ﮔﺮﻓـﺖ و ﺑﻌـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ روي ﺁن‬
‫ﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺁب دهﺎن اﻧﺪاﺧﺖ ﺁن را ﺳﻮزاﻧﺪ و از ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺑﺮد‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻤﺮ دﻋﺎ آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﺷـﻜﻢ‬
‫ﺗﻮ را ﭘﺎرﻩ آﻨﺪ هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻣـﺮا ﭘـﺎرﻩ‬
‫آﺮدي‪ ((.‬اﻳﻦ ﺗﻬﻤﺘﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻤـﺎي ﺣـﺪﻳﺚ ﺁن را‬
‫رواﻳﺖ ﻧﻜﺮدﻩ اﻧﺪ و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ از اﻳﻦ ﺑـﺎﻻﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﻋﻤﺮ ﺧﺪا ﺗﺮس ﺑﻮد و ﺣـﻖ ﺧـﺪا را ﺑـﻴﺶ از‬
‫اﻳﻦ ﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ و رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺸـﻲ از‬
‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻧﻈـﻢ و ﺷـﻌﺮ در ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﺳﭙﺲ ﺷﻌﺮ را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ و ﺁن را‬
‫ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﻓﺎﺟﻌـﻪ را آـﻪ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ ﺷـﻴﻌﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺎدات و ﺳـﺮدار ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫)اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ( و ﺑﻪ ﺑﺰرﮔـﺎن ﻣﻬـﺎﺟﺮ و اﻧﺼـﺎر‬
‫وارد ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﻪ دﻗـﺖ ﻧﮕـﺎﻩ آﻨﻴـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺣﺮآﺎت ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ واﻻي ﺁﻧﺎن را ﻧﻤﻲ‬
‫آﺎهﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آـﻪ آﻴﻨـﻪ ﺗـﻮزان‪ ،‬ﺣﺎﺳـﺪان و‬
‫آﺴﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﻮهﻴﻦ‬
‫ﺁﻣﻴﺰي ﻧﻮﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ از اﻧﺒﻴﺎ ﭼﻴﺰي آـﻢ ﻧﺸـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺣﺮآﺖ هﺎي ﻧﺎزﻳﺒﺎي دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻮد آﻪ دﻳﻦ‬
‫اﻧﺒﻴﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷـﺪ و ﺑـﺎ ﺳـﺮﻋﺖ در‬
‫دﻟﻬﺎي ﺧﺮدﻣﻨﺪان و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻘﻞ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺧـﻮد را‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺮ ﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد دﻳﺪﮔﺎﻩ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳـﺪ ﺷـﻴﻌﻲ و‬
‫ﻣﻌﺘﺰﻟﻲ درﺑﺎرﻩ اﺻﺤﺎب آـﺮام رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ .ρ‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ او را ﺑﺮاي ﻣﻄﻌﻮن آﺮدن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﺴـﻜﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد آﻪ او ﺻﺤﺎﺑﻪ را‬
‫ﻃﻌﻦ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اي ﺧﺮدﻣﻨـﺪان!‬

‫‪ .1‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 4‬ص‪.88‬‬

‫ـﻮد‬‫ـﺮ وﺟـ‬
‫ـﺰي دﻳﮕـ‬‫ـﻲ‪ ،‬ﭼﻴـ‬‫ـﺰ ﮔﻤﺮاهـ‬ ‫ـﻖ ﺑﺠـ‬ ‫ـﺪ از ﺣـ‬
‫ﺑﻌـ‬
‫ﻧﺪارد؟!‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺎﻟﻢ اهﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻳﻲ اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕـﻮ در آﺘـﺎب‬
‫او ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ وﻟـﻲ ﻧﻜـﺎت ﻣﻬـﻢ ﺁن را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻌﻨﻪ هﺎي او در ﺣﻖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دهﻢ‪ .‬او در اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕـﻮ از ﻳـﻚ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ آﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺁن را در ﻣﻮﻃﺎ ﺁوردﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ψ‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))ﻣﻦ ﺑﻼ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪ رﻓﺘـﻪ و آﺘـﺎب ﻣﻮﻃـﺎي‬
‫اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ و ﺑﺨـﺎري را ﺑـﺮاي او ﺁوردم و ﻋـﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬ﺟﻨﺎب! آﺴﻲ آﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺷـﻚ واداﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬اﺳـﺖ و آﺘـﺎب ﻣﻮﻃـﺎ را‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺎز آﺮدم‪ ،‬و در ﺁن ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫رﺳــﻮل اآــﺮم‪ ρ‬درﺑــﺎرﻩ ي ﺷــﻬﺪاي اﺣــﺪ ﻓﺮﻣــﻮد‪:‬‬
‫))اﻳﻨﺎن‪ ،‬در ﺣﻘﺸﺎن ﮔﻮاهﻲ ﺧﻮاهﻢ داد(( اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ρ‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﻣـﺎ ﺑـﺮادران ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ؟ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻼم ﺁﻧﺎن‪ ،‬اﺳﻼم ﺁوردﻩ اﻳﻢ‬
‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻬﺎد ﺁﻧـﺎن‪ ،‬ﺟﻬـﺎد آـﺮدﻩ اﻳـﻢ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ آﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻣﻦ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ آﺮد؟! ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﺮﻳﻪ آﺮد‬
‫و ﮔﺮﻳﻪ آﺮد‪ .‬و ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ زﻧـﺪﻩ‬
‫ﺧﻮاهﻴﻢ ﻣﺎﻧﺪ؟(( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﺪﻳﺚ را ﻗﺮاﺋـ‬ ‫ـﻪ ﺣـ‬‫ـﺮﻳﻦ در ﺟﻠﺴـ‬ ‫ـﺎﻟﻢ و ﺣﺎﺿـ‬ ‫ﺁن ﻋـ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻬﺮﻩ هﺎﻳﺸﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷـﺪﻩ ﺑﺴـﻮي ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﻧﮕﺎﻩ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ آـﻪ ﺁن ﻋـﺎﻟﻢ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﺑﺪهﺪ وﻟﻲ او ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﺮوهﺎﻳﺶ را ﺗﻜﺎن داد و‬
‫ﺗﻌﺠﺐ آﺮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ هﻴﭻ ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻲ از ﺧـﻮد ﻧﺸـﺎن‬
‫‪1‬‬
‫ِﻠ‬
‫ْﻤﺎ‬
‫ً(!!‬ ‫ِﻲ ﻋ‬
‫ْﻧ‬‫ِد‬
‫ﱢ ز‬ ‫ﻧﺪاد و ﮔﻔﺖ‪َ ) :‬‬
‫رب‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺰد ﺗﻤـﺎم راوﻳـﺎن ﻣﻮﻃـﺎ ﻣﺮﺳـﻞ و‬

‫ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺮﺳﻞ ﻧﺰد ﺟﻤﻬﻮد ﻋﻠﻤﺎ ﺣـﺪﻳﺚ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (128-129‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(211‬‬

‫و ﻓﻘﻬﺎي ﻣﺮدود اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا راوي ﺁن ﻣﺠﻬـﻮل‪ ،‬و‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺻﺤﺖ ﻣﻔﻘﻮد اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻧﺰد اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ‬
‫و اﺣﻤﺪ در ﻗﻮل ﻣﻌﺮوف و راﺟﺢ اش ﺣﺠﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻏﻴـﺮ ﺁن اﺳـﺖ آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻃﺒﻖ ﻓﻬﻢ و درك واروﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻴـﺎن آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻌﻨـﻲ ﻗـﻮل رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪)) ρ‬هـﻮﻻء أﺷـﻬﺪ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻢ(( اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻤﺎن‪ ،‬و اﻧﻔﺎق ﺁﻧﺎن در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻢ ـ‬
‫وﻗﺘــﻲ رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻳــﻦ ﻣﻄﻠــﺐ را ﻓﺮﻣــﻮد‪ ،‬ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺖ‪)) :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﺑـﺮادران‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻼم ﺁﻧﺎن اﺳﻼم ﺁوردﻳـﻢ و‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻬﺎد ﺁﻧـﺎن ﺟﻬـﺎد آـﺮدﻳﻢ؟ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻧﺎن ﻣﺴـﻠﻤﺎن و ﻣﺠﺎهـﺪ‬
‫هﺴﺘﻴﺪ و ﻟﻜﻦ ﻻ أدري ﻣﺎ ﺗﺤﺪﺛﻮن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣـﻦ ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﻢ آﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻣـﻦ ﭼـﻪ ﺧﻮاهﻴـﺪ آـﺮد؟ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﺳﻮال ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺻـﻴﻐﻪ‬
‫ﺟﻤﻊ از وي ﺳﻮال آﺮد‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ρ‬ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﺻـﻴﻐﻪ‬
‫ﺟﻤﻊ ﺟﻮاب داد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻤﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺑﻌﺪ از وي‬
‫ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲ رخ ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﭼﻮن ﻣﺸﺨﺺ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ ﺑﻌﺪ‬
‫از وﻓﺎت او ﭼﻪ ﺣﻮادﺛﻲ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻗﺮﺁن در‬
‫َﻻ‬‫ً و‬ ‫ْﻌـﺎ‬‫ﻧﻔ‬‫ِﻲ َ‬‫ْﺴ‬
‫َﻔ‬ ‫ِﻚُ ِ‬
‫ﻟﻨ‬ ‫ﻣﻠ‬‫َْ‬
‫ْ ﻻ أ‬‫اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ُ) :‬ﻗﻞ‬
‫ْت‬
‫ُ‬ ‫َﻜْﺜَﺮ‬
‫َ َﻻﺳْـﺘ‬
‫َﻴْﺐ‬
‫ﻟﻐ‬‫ُ اْ‬
‫َﻢ‬ ‫َﻋ‬
‫ْﻠ‬ ‫ُ أ‬
‫ْﺖ‬‫ُﻨ‬
‫ْ آ‬‫ﻟﻮ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ََ‬ ‫ﺎء‬
‫ﻣﺎ ﺷَ َ‬
‫ِﱠﻻ َ‬‫ً إ‬
‫ّا‬‫َﺮ‬
‫ﺿ‬
‫ـﻮء ‪)(. . .‬ﻷﻋـﺮاف‪ :‬ﻣـﻦ‬ ‫ِﻲَ اﻟﺴﱡ ُ‬ ‫ﻣﺴﱠﻨ‬‫ﻣﺎ َ‬ ‫ِ و‬
‫ََ‬ ‫ﻟﺨَﻴْﺮ‬
‫َ اْ‬‫ِﻦ‬
‫ﻣ‬
‫اﻵﻳﺔ‪) (188‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر‬
‫ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻣﮕـﺮ ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻏﻴﺐ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬هﻤﻪ ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲ هـﺎ‬
‫را ﺑﺮاي ﺧﻮدم ﺟﻤﻊ ﻣﻲ آﺮدم و هﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ(‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ اﻓﺘﺎد زﻳﺮا‬
‫ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺁﻳﻨﺪﻩ ي ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻠﻜﻮت اﻋﻠﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و از ﺁﻧﺎن ﺟـﺪا ﺧﻮاهـﺪ ﺷـﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد دﻟﻴﻞ ﮔﺮﻳﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .ψ‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آـﻪ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اي آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ )أﺛﻨـﺎ‬
‫ﻟﻜﺎﺋﻨﻮن ﺑﻌﺪك؟( ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ زﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﻴﻢ ﻣﺎﻧﺪ؟ ﺁري‪ ،‬او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮﻳﻪ ﻧﻜﺮد آﻪ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻌـﺪ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﭼﻪ ﺣﻮادﺛﻲ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ!!‬

‫‪ -3‬اﮔﺮ ﻓﻬـﻢ ﻧﺼـﻮص و ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁﻳـﺎت ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ‬

‫ﮔﺮاﻳﺸﺎت‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ هـﺎ و دروﻏﻬـﺎي ﺑـﻲ ارزش ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬اﺳـﺘﺪﻻل و اﺳـﺘﻨﺎد ﻣﺴﺘﺸـﺮﻓﻴﻦ ﺑـﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ‬
‫ﻗﻮﻳﺘﺮ از اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ و در اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻃﻌﻦ ﺑﻪ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺮاي اﺑﻠﻬـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺠﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲ رﻓـﺖ‪ .‬ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او در آﺘﺎب ﺧـﻮد‪ ،‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺧﺎﻣﻮش و ﻣﺤﺘﻤﻞ ﭼﻨـﺪ وﺟـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬در ﺁن ﻣﺤﻜـﻢ و‬
‫ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ وﺟﻮد دارد و ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ ﺻﺤﻴﺢ ﺁن‪ ،‬رﺟـﻮع‪،‬‬
‫ﺑﻪ راﺳﺨﻴﻦ در ﻋﻠﻢ ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻗـﺮﺁن و ﺑـﻪ اهـﻞ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﺖ ﻃﺒﻖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺒﻮي ﺿﺮوري اﺳﺖ‪((.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺗﻮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﻪ‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﺮدي؟ و ﺑﺮ ﻓﺮض اﻳﻤـﺎن ﺿـﻌﻴﻒ‪،‬‬
‫ﺑﻪ راﺳﺨﻴﻦ در ﻋﻠﻢ ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﺮدي؟ ﺗﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫را درﺳﺖ درك آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬اﮔـﺮ ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻲ‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ از ﻃﺮق اهﻞ ﺳﻨﺖ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﻳﺎ ﺁن را ﺗﺮك آﻦ و ﻳﺎ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁن ﺑـﻪ‬
‫ﺁراء و ﻧﻈﺮﻳﺎت اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺮاﺟﻌﺖ آﻦ و ﺷﺮوح اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ از اﻳﻦ ﻗﺮاراﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -4‬ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻮﻃﺎ اﻣـﺎم ﻣﺎﻟـﻚ را‬

‫ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻢ دﻳـﺪﮔﺎﻩ و‬
‫ﺷــﺮوح ﺁﻧــﺎن را ﭘﻴﺮاﻣــﻮن اﻳــﻦ ﺣــﺪﻳﺚ ﺑــﺮاي‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺷﺮح دهﻢ‪.‬‬

‫)اﻟﻒ( زرﻗﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ . . .)) :‬هـﻮﻻء أﺷـﻬﺪ‬

‫ﻋﻠﻴﻬﻢ(( ﻳﻌﻨﻲ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻢ آﻪ ﺁﻧﺎن ﺗﻦ و ﺟـﺎن‬
‫ﺧﻮد را در راﻩ ﺧﺪا ﻧﺜﺎر آﺮدﻩ و ﻓﺮزﻧـﺪان ﺧـﻮد‬
‫را رهﺎ آﺮدﻩ اﻧﺪ ) اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ψ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل‬
‫ﺧﺪا ﻣﮕﺮ ﻣﺎ ﺑﺮادران ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳـﻼم‬
‫ﺁﻧﺎن اﺳﻼم ﺁوردﻳﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﻧﺎن ﺟﻬﺎد آـﺮدﻳﻢ؟(‬
‫ﮔﻮاهﻲ ﺗﻮ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺨﺘﺺ ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ؟ رﺳﻮل‬

‫‪ .1‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻦ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ اﺳﺘﺪﻻل آﺮدﻩ ام‬
‫ﺗﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮔﻮﻳﻲ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را ﺁﺷﻜﺎر آﻨﻢ‪.‬‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑـﺮادران ﺁﻧـﺎن هﺴـﺘﻴﺪ‬
‫)وﻟﻲ ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭼﻪ ﺧﻮاهﻴﺪ آﺮد‬
‫ﻟﺬا ﻣﻦ ﮔﻮاهﻲ ﺧﻮدم را ﻣﺨﺘﺺ ﺁﻧﺎن آـﺮدم‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮﻳﻪ آﺮد‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ از‬
‫ﻓﺮاق رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺁﻳﻨﺪﻩ ي ﻧﺰدﻳـﻚ‪ ،‬رﻧـﺞ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪) :‬أﺛﻨﺎ ﻟﻜﺎﺋﻨﻮن ﺑﻌﺪك؟( ﻳﻌﻨﻲ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻮاهﻴﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ؟ اﻳـﻦ اﺳـﺘﻔﻬﺎم‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺎﺳﻒ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا اﺳﺘﻔﻬﺎم ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﺣﻘﻴﻘـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،ψ‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺧﺒـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫)ب( اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ . . . :‬و ﻣﻌﻨﻲ ﻗﻮﻟﻪ‪:‬‬

‫))أﺷﻬﺪ ﻋﻠﻴﻬﻢ((‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ درﺑـﺎرﻩ اﻳﻤـﺎن ﺻـﺤﻴﺢ و‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺁﻧﺎن از ﮔﻨﺎهﺎن ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﺑـﺰرگ‪ ،‬و ﺳـﺎﻟﻢ‬
‫از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒـﺪﻳﻞ ﮔـﻮاهﻲ ﻣـﻲ دهـﻢ و‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻤﺎن ﺁﻧـﺎن ﺳـﺎﻟﻢ از ﺗﻨـﺎﻓﺲ در‬
‫اﻣﻮر دﻧﻴﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﺷﺎرﻩ‬
‫دارد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺷﻬﺪاء أﺣـﺪ و آﻠﻴـﻪ آﺴـﺎﻧﻲ از‬
‫اﺻﺤﺎب وي آﻪ ﻗﺒﻞ از وي زﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ ـ وﻪﻠﻟﺍ اﻋﻠﻢ ـ‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫زﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻓﻀﻞ ﺗـﺮﻳﻦ ﺁﻧـﺎن اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬
‫هﺴﺘﻨﺪ ـ اآﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪﻩ آﺜﻴﺮي از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ‬
‫آﻪ اﻓﻀﻞ ﺗـﺮﻳﻦ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻣﻄﻠـﻖ و ﺑـﺪون‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺁﻧﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻗﺒـﻞ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓـﻮت‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬و ﻋﻤـﺮ‪،ψ‬‬
‫‪2‬‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬أﻧﺎ أﺷﻬﺪ وأﻧﺎ ﺷـﻬﻴﺪ ﻟﻬـﻮﻷء((‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺘﻌﺪد رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺪ رواﻳﺎت را ذآﺮ آﺮدﻩ آﻪ ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺣﻜﻢ ﺑـﻦ ﻧـﺎﻓﻊ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻴﻤـﺎن‪ ،‬از ﺷـﻌﻴﺐ از‬
‫زهﺮي‪ ،‬از اﻳﻮب ﺑﻦ ﺑﺸـﻴﺮ اﻻﻧﺼـﺎري از ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ‪ :‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫روزي از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﺑـﺎﻻي ﻣﻨﺒـﺮ ﺗﺸـﺮﻳﻒ‬
‫‪ .1‬ﺷﺮح اﻟﺰرﻗﺎﻧﻲ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﻃﺎ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ج‪ 3‬ص )‪.(49-50‬‬
‫‪ .2‬اﻟﺘﻤﻬﻴﺪ ﻟﻤﺎ ﻓﻲ اﻟﻤﻮﻃﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﻌﺎﻧﻲ و اﻻﺳﺎﻧﻴﺪ ﻻﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ج‪ 21‬ص‬
‫)‪.(228‬‬
‫ﺑﺮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ آﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺁورد‪ ،‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد‬
‫آﻪ ﺑﺮاي ﺷﻬﺪاء اﺣﺪ ﻃﻠﺐ ﺁﻣﺮزش آﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻨﺪﻩ اي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬اﺧﺘﻴـﺎر دادﻩ ﺷـﺪ ﻣﻴـﺎن‬
‫دﻧﻴﺎ و ﻣﻴﺎن ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔـﺎرش ﺑـﻮد‪ ،‬او‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﻮد‪ ،‬اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤـﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ψ‬درك آﺮد آﻪ ﺁن ﺑﻨـﺪﻩ‪ ،‬ﺧـﻮد‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﻪ ﮔﺮﻳـﻪ‬
‫اﻓﺘﺎد‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﺘﺎب ﻧﻜـﻦ‪ .‬و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻤﺎم درهﺎﻳﻲ آﻪ از ﺑﻴـﺮون ﺑـﻪ ﻣﺴـﺠﺪ ﺑـﺎز ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ دروازﻩ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪.ψ‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﻦ آﺴﻲ را ﺳـﺮاغ ﻧـﺪارم آـﻪ در رﻓﺎﻗـﺖ و‬
‫ﺻﺤﺒﺖ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﺮ ﻣـﻦ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻣﻨـﺖ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﺲ ﺧﻮردﻩ ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون ﺁوردﻩ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ درﺑﺎرﻩ ﮔﻔﺘﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪.ρ‬‬
‫ﺷﻚ داﺷﺖ؟ و اي ﺷﮕﻔﺘﻲ!‬

‫)ج( اﻣﺎم ﺑﺎﺟﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ . . .)) :‬اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬

‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪)) :ψ‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪ ،‬ﻣـﺎ ﺑـﺮادران‬
‫ﺷﻬﺪاء اﺣﺪ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺟﻬﺎد و اﺳﻼم ﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻬﺎد‬
‫و اﺳﻼم ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺴـﺖ؟(( از ﺟﻬـﺖ اﺷـﻔﺎق و ﺗـﺮﺣﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا دﻳﺪ آﻪ ﺷﻬﺪاء اﺣـﺪ ﻣﺨـﺘﺺ ﺑـﻪ ﺣﻜﻤـﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ آﻪ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد را ﺑﻴﺸـﺘﺮ از ﺳـﻬﻢ ﺁﻧـﺎن ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ و ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮد ﺳﻬﻢ آﻠﻴﻪ ي آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ در‬
‫ﺻﺤﺒﺖ او )ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ (ρ‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴـﺎوي ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﻞ ﻣﺎ در اﻳﻤﺎن آﻪ اﺳﺎس و ﭘﺎﻳـﻪ اﺳـﺖ و‬
‫در ﺟﻬﺎد آﻪ ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻋﻤﻞ اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻤﺎن و ﺟﻬﺎد‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻴـﺪ ﺁن‬
‫ﻃﻮر آﻪ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻴﺪ؟ رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭼﻪ رخ‬
‫ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ آﻪ ﻣﺨﺎﻃـﺐ هـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺳـﺖ وﻟـﻲ ﻣﻨﻈـﻮر از ﺁن‬
‫دﻳﮕﺮان اﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻤـﻲ داﻧﺴـﺖ‬
‫آﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺁﻧﺎن ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷـﺪ و در ﭼـﻪ ﺣـﺎﻟﺘﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﻣﺮد‪ .‬درﺑﺎرﻩ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،ψ‬ﺧﻮد رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫‪ .3‬هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ج‪ 21‬ص )‪.(230‬‬
‫اﻋﻼم آﺮدﻩ ﺑﻮد آﻪ او از اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ و رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑـﻮدن او ﮔـﻮاهﻲ ﻣـﻲ دهـﺪ و‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺿﺎﻳﺖ ﺧـﻮد را از‬
‫وي اﻋﻼم آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ وﻗﺘﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻋﺎم ﺳﻮال آـﺮد‪ ،‬و ﺳـﻮال را ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺨﺘﺺ ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﺟﻮاب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﺻـﻴﻐﻪ ﻋـﺎم‬
‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻋﻤـﺎل وي در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬او را از آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﺣـﺪاث ﻓـﻲ اﻟـﺪﻳﻦ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﺳــﺘﺜﻨﺎ ﻧﻤــﻮدﻩ او را ﺑــﻪ ﭘــﺎداش ﺑــﺰرگ ﻧــﺰد‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺧﺒﺮ دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﺎﺿﻲ اﺑﻮ اﻟﻮﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣـﻦ ﻳـﻚ‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ‪)) :‬هﻮﻻء‬
‫أﺷﻬﺪ ﻋﻠﻴﻬﻢ(( ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻧﭽﻪ از اﻋﻤﺎل ﺟﻬـﺎد ﺁﻧـﺎن‬
‫آﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺁﻧـﺎن ﺑـﺮاي ﺧـﺪا و در راﻩ او‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬را ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدم و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ ﺑـﺮاي‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ در روز اﺣﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺘﺎل آﺮدﻧـﺪ‬
‫و ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪر ﺑﺮدﻧـﺪ و ﺑـﺮاي آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ از‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷـﺪﮔﺎن در ﺁن روز اﻓﻀـﻞ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺮﻣـﻮد‬
‫))اﻧﺎ ﺷﻬﻴﺪ ﻟﻬﻢ(( )ﻣﻦ ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن ﮔـﻮاهﻲ ﻣـﻲ‬
‫دهﻢ( ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻃﻠﺤـﻪ و اﺑـﻲ ﻃﻠﺤـﻪ و ﻏﻴـﺮﻩ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ را اﺧﺘﺼﺎص داد ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺟﻬﺎد‬
‫آﺮدﻩ و ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪﻩ اﻧـﺪ‪ .‬و ﻗـﻮل رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪)) :‬ﺑﻠـﻲ وﻟﻜـﻦ ﻻ ادري ﻣـﺎ‬
‫ﺗﺤﺪﺛﻮن ﺑﻌﺪي(( ﻣﺤﻤﻮل ﺑﺮ هﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر‬
‫از ﺁن ﭘﺪﻳﺪﻩ و ﺣﺪوﺛﻲ آﻪ ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل ﻣﻮاﻓـﻖ و ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺷـﺮﻳﻌﺖ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد اﻧـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﻣﻌﻨـﻲ ))ﻻ ادري ﻣـﺎ ﺗﺤـﺪﺛﻮن‬
‫ﺑﻌﺪي(( )اي ﻻ اﻋﻠـﻢ ﻣـﺎ ﺗﻌﻤﻠـﻮن ﺑﻌـﺪي( ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫اﻋﻤﺎﻟﻲ را آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ اﻧﺠﺎم ﻣـﻲ دهﻴـﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫ﺷﺎهﺪ ﺁن ﻧﺨﻮاهﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻣـﻦ ﺑـﺪان ﻋﻤـﻞ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻢ ﮔﻮاهﻲ ﺑﺪهﻢ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧـﻢ آـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ از دﻧﻴﺎ ﻣـﻲ روﻳـﺪ‬
‫وﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ آﻪ ﻓﻼﻧـﻲ در‬
‫ﻓﻼن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻓﻼﻧﻲ زﻳﺪ را ﻣﻲ آﺸـﺪ‬
‫ﻳﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻋﻤﺮ آﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁﻧﻄـﻮر آـﻪ آﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﮔﺎن اﺣﺪ را ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدم‪ .‬ﻟﺬا درﺑﺎرﻩ اﻋﻤـﺎل‬
‫و ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﮔﻮاهﻲ ﺑﺪهﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ در ﻣﻮرد ﺟﺰﺋﻴﺎت اﻋﻤﺎل ﺷـﻬﺪاء اﺣـﺪ‬
‫ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ در ﻣﻮرد اﻋﻤـﺎل اﺟﻤـﺎﻟﻲ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ وﺣﻲ و اﻋﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﮔﻮاهﻲ‬
‫ﺑﺪهﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻳـﻦ‬
‫ﻗﻮل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪)) ρ‬ﻻ ادري ﻣﺎ ﺗﺤﺪﺛﻮن ﺑﻌﺪي(( ﻗـﺮار‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ و اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ))ﻓﺒﻜﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺛﻢ ﺑﻜﻲ‬
‫ﺛﻢ ﻗﺎل‪ :‬أﺋﻨﺎ ﻟﻜﺎﺋﻨﻮن ﺑﻌـﺪك((‪ .‬ﻣﻌﻨـﻲ اش اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺗﺎ دﻳﺮ ﮔﺮﻳﻪ آﺮد و ﮔﺮﻳـﻪ‬
‫اش را ﺗﻜﺮار آﺮد و ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮﻳﻪ آﺮدﻧﺶ را ﺑﺎ اﻳﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﻇﺎهﺮ آﺮد‪)) ،‬أﺋﻨﺎ ﻟﻜﺎﺋﻨﻮن ﺑﻌـﺪك(( )ﺁﻳـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﻣﺎ زﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﻴﻢ ﻣﺎﻧﺪ؟( ﻳﻌﻨـﻲ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ از ﻓﺮاق رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و از ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﺪن ﺧﻮد ﺑـﺪون رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و از ﻓﻘـﺪان ﺧﻴـﺮ و‬
‫ﺑﺮآﺎت وﺟﻮد ﺁن ﺣﻀﺮت و از ﻓﻘﺪان ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺣﻀـﺮت‬
‫ﺣﻖ ﺑﺮ اﻣﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ اﻣﺖ‬
‫ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠﻤﺎي درﺑﺎرﻩ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫آﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺟﻬﻞ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ و ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﺪ او در ﺣﻖ اﺻﺤﺎب ﮔﺮاﻣﻲ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪)) :‬ﭼـﻮن رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﻲ ﺑﻮد آﻪ در ﺣﻖ او ﺷﻚ داﺷـﺖ و‬
‫ﺑﺮاي او ﮔﻮاﻩ ﻧﺸﺪ‪ .‬زﻳﺮا رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﺰدﻳـﻚ دﺳـﺖ ﺑـﻪ ﭼـﻪ اﻋﻤـﺎﻟﻲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ زد‪ 1 ((.‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬در اﺛﻨﺎ ﺻﺤﺒﺖ هﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ آﺎﻣﻼ روﺷـﻦ ﮔﺮدﻳـﺪ‬

‫ـﺪﺛﻮن‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ))ﻻ ادري ﻣـ‬
‫ـﺎ ﺗﺤـ‬ ‫ـﻮر رﺳـ‬
‫ـﻪ ﻣﻨﻈـ‬
‫آـ‬
‫ﺑﻌﺪي(( ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ آﻠﻤﺎت ﺗﻤـﺎم ﺻـﺤﺎﺑﻪ را ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬از ﻣﺴﻠﻤﺎت اﺳﺖ آﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺷﻚ زاﻳﻞ ﻧﻤﻲ‬

‫ً ﻣﻌﻠـﻮم اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬و ﻗﻄﻌﺎ‬
‫‪.1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(129‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(212‬‬
‫ﭼﻨﺪﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻬﺸـﺘﻲ ﺑـﻮدن ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺁن رواﻳﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ‬
‫اﻣــﺎم ﺗﺮﻣــﺬي و ﻃﺒﺮاﻧــﻲ در اﻟﻜﺒﻴــﺮ از ﺣﻀــﺮت‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﻟﺖ‪ :‬إن اﺑﺎﺑﻜﺮ‪ ψ‬دﺧـﻞ‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻠﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﻘﺎل‪)) :‬أﻧﺖ ﻋﺘﻴﻖ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻦ اﻟﻨـﺎر((‬
‫)ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺣﻀﻮر ﺑﻪ هﻢ رﺳـﺎﻧﺪ‪،‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺗﻮ ﺁزاد ﺷـﺪﻩ‬
‫ي ﺧﺪاوﻧﺪ از دوزخ هﺴﺘﻲ‪ ((.‬در ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫آﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷـﻌﺮي رواﻳـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪)) ،‬ﻓﺠـﺎء اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻓﺪﻓﻊ اﻟﺒﺎب‪ ،‬ﻓﻘﻠﺖ ﻣﻦ هﺬا؟ ﻓﻘﺎل‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻠﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ رﺳﻠﻚ‪ ،‬ﺛـﻮ ذهﺒـﺖ ﻓﻘﻠـﺖ‪ :‬ﻳـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ هـﺬا‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻳﺴﺘﺎذن‪ ،‬ﻓﻘﺎل‪ :‬اﺋـﺬن و ﺑﺸـﺮﻩ ﺑﺎﻟﺠﻨـﻪ‪،‬‬
‫ﻓﺎﻗﺒﻠﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻗﻠﺖ ﻻﺑـﻲ ﺑﻜـﺮ‪ :ψ‬ادﺧـﻞ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻳﺒﺸﺮك ﺑﺎﻟﺠﻨﻪ((‪)) :‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺁﻣـﺪ و در را‬
‫زد‪ .‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺷـﻤﺎ؟ ﮔﻔـﺖ‪)) :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ((‪ ،‬ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫ﻋﺠﻠﻪ ﻧﻜﻦ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬رﻓﺘﻢ و ﻋﺮض آـﺮدم‪:‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻨﺘﻈـﺮ ورود اﺳـﺖ‪ ،‬از ﺷـﻤﺎ اﺟـﺎزت ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآـﺮم ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬او را درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺶ ﺑﺸﺎرت ﺑﺪﻩ و ﺑﮕﺬار ﺗﺎ وارد ﺷـﻮد‪.‬‬
‫رﻓﺘﻢ و ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﺎ وارد‬
‫ﺷﺪن ﺗﻮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﺮدﻩ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗـﻮ را ﺑـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺖ ﺑﺸﺎرت ﻣﻲ دهﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي از ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ آﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﺑﻬﺸـﺖ اﺳـﺖ ‪. . .‬‬
‫اﻟﺦ در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ اﻣﺎم ﺗﺮﻣﺬي از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬هﻤـﺮاﻩ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدم‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬از ﺟﻠـﻮ ﻣـﻲ ﺁﻣﺪﻧـﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣـﻦ )ﻋﻠـﻲ( ﻓﺮﻣـﻮد؟ ﺁن دو‬
‫)اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬و ﻋﻤﺮ‪ (ψ‬ﺳﺮداران ﻣﺮدان ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺳﻦ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در ﺑﻬﺸﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬اي ﻋﻠـﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﺗﻮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﺁﻧﺎن اﻃﻼع ﻧﺪﻩ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3679‬و اﻟﻄﺒﺮاﻧﻲ ﻓﻲ اﻟﻜﺒﻴﺮ ج‪1‬‬

‫ﺑﺮﻗﻢ )‪ (7-10‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2905‬‬
‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3471‬ج‪.3‬‬
‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3665‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺻﺤﺒﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ـﻲ‬‫ـﻪ ﻣـ‬ ‫ـﻮرﻩ ﺗﻮﺑـ‬ ‫ـﻪ ‪ 40‬ﺳـ‬ ‫ـﺖ در ﺁﻳـ‬ ‫ـﺮدﻩ اﺳـ‬ ‫ـﺖ آـ‬ ‫ﺛﺎﺑـ‬
‫ـﻪ‬
‫ُ‬ ‫َﺟَـ‬‫َﺧْﺮ‬
‫ْ أ‬
‫ِذ‬‫ﻩﱠﻪﻠﻟﺍ إ‬
‫ُ‬‫ـﺮ‬
‫َُ‬ ‫َـ‬
‫ﻧﺼ‬‫ـﺪ َ‬
‫َـ ْ‬
‫َﻘ‬ ‫وﻩ ﻓ‬
‫ُ ُ‬‫ـﺮ‬‫ُـ‬
‫ْﺼ‬‫ﺗﻨ‬ ‫ـﺪ‪) :‬إ‬
‫ِﻻّ َ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳـ‬
‫ِذ‬
‫ْ‬ ‫ِ إ‬ ‫َـﺎر‬‫ﻟﻐ‬
‫ِـﻲ اْ‬ ‫ﻤﺎ ﻓ‬‫هَ‬
‫ْ ُ‬‫ِذ‬‫َﻴْﻦِ إ‬‫ْﻨ‬
‫ِﻲ اﺛ‬ ‫ُوا ﺛﺎﻧ‬ ‫َﺮ‬
‫َﻔ‬‫َ آ‬‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫اﱠ‬
‫َ َ‬
‫َﺎ( ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﺷـﻤﺎ‬ ‫َﻨ‬‫ﻣﻌ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫ْ إ‬‫َن‬ ‫ِ ﻻ َ‬
‫ﺗﺤْﺰ‬ ‫َﺎﺣِﺒِﻪ‬‫ِﺼ‬
‫ُ ﻟ‬‫ُﻮل‬‫ﻳﻘ‬
‫َ‬
‫وي را آﻤﻚ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ وي را آﻤـﻚ آـﺮد ﺁن‬
‫هﻨﮕــﺎﻣﻲ آــﻪ آﻔــﺎر وي را ﺑﻴــﺮون آﺮدﻧــﺪ و ﺁن‬
‫ﺣﻀﺮت‪ ،ρ‬دوﻣﻴﻦ دو ﻧﻔﺮ ﺑﻮد وﻗﺘﻲ آـﻪ داﺧـﻞ ﻏـﺎر‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎر ﻏﺎرش ـ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺻـﺪﻳﻖ‪ ψ‬ـ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻣﺒـﺎش‪ ،‬ﺧـﺪا ﺑـﺎ ﻣﺎﺳـﺖ‪ .‬ﺣﻜﺎﻳـﺖ از‬
‫ﻓﻀــﻴﻠﺖ و ﺑﺮﺗــﺮي ﺣﻀــﺮت اﺑــﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬دارد‪ .‬ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در اﻳﻦ ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻨﻔﺮد اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺗﻨﻬﺎ او در اﻳﻦ ﺳﻔﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را هﻤﺮاهﻲ آﺮدﻩ و‬
‫از وي ﭘﺎﺳﺪاري آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ 1 .‬ﺳﻔﻴﺎن ﺑﻦ ﻋﻴﻴﻨﻪ ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻣﻮرد ﻋﺘـﺎب ﻗـﺮار دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﺑـﻦ‬
‫ﻋﻴﻴﻨﻪ و هﻢ دﻳﮕﺮان ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬هﺮ آـﺲ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﻮدن ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﻣﻨﻜـﺮ ﺷـﻮد‪ ،‬او‬
‫‪2‬‬
‫آﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا او ﻗﺮﺁن را ﺗﻜﺬﻳﺐ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از هﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﺎﻳﻞ آﻪ از زﺑﺎن رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫و ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁن ﺑﺮاي ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ ي‬
‫ً و ﺑـﺪون‬ ‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ρ‬ﺷﻚ داﺷﺖ وﻟﻲ هﺮ ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻖ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬از ﺧﻼل دﻻﻳﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ از آﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ آﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑـﻪ ﺑﻬﺸـﺘﻲ ﺑـﻮدن ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﺳﺖ و درﺑﺎرﻩ وي هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﻗﺺ در اﻗـﻮال‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺷـﻮد و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻀـﺎد و‬
‫ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﻣﺒﺮا و ﭘﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ . . .)) :‬ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣـﻦ اﺳـﺖ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷﻦ ﻧﺸﺪﻩ آﺴﻲ‬

‫‪ .2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج‪ 7‬ص‪.12‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 8‬ص )‪.(381‬‬
‫را ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻜﻨﻢ و ﺑـﺪﻳﻬﻲ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫اﻳﻦ دو ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳـﺚ واردﻩ در‬
‫ﺑﺎب ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ دو ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﺎ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻧﺪ و ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺗﺮ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲ رﺳـﻨﺪ ﺗـﺎ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﻀﺎﻳﻞ و دروﻏﻴﻦ‪ .‬ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﺳـﻮال آﺮدﻧـﺪ‪:‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﺮاي ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﮔﻮاهﻲ ﻧﺪاد و ﮔﻔﺖ‪) :‬إﻧﻨﻲ ﻻ ادري ﻣﺎذا ﺗﺤـﺪﺛﻮن‬
‫ﺑﻌﺪي(! اﻳﻦ ﺟﻮر ﮔﻔﺘﻦ ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ و ﻗﺮﺁن اﻳﻦ را‬
‫ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ و ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﺪ آﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑـﻪ‬
‫هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮﻳﻪ آﺮدﻩ زﻳﺮا ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪﻩ و ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺸﻢ در ﺁوردﻩ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎن ﻋﻮض ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد‬
‫آﻪ ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت‪ ،‬ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺑﻮد و ﺁرزو ﻣـﻲ آـﺮد‪،‬‬
‫اي آﺎش‪ ،‬ﺑﺸﺮي ﻧﻤـﻲ ﺑـﻮدم‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺜﻲ آـﻪ در ﺑـﺎب‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ و ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬ﻟـﻮ وزن إﻳﻤـﺎن أﻣﺘـﻲ‬
‫ﺑﺈﻳﻤﺎن اﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﻟﺮﺟﺢ اﻳﻤﺎن اﺑـﻲ ﺑﻜـﺮ(( )اﮔـﺮ‬
‫اﻳﻤﺎن اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻤﺎن اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴـﻪ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫اﻳﻤﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲ ﭼﺮﺑﺪ( ﺑﺎﻃﻞ و ﻏﻴﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺷﺨﺼﻲ آﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل از ﻋﻤﺮش را در ﺷﺮك‬
‫ﺳﭙﺮي آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﺘﻬﺎ را ﻋﺒﺎدت آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬از‬
‫ﻟﺤﺎظ اﻳﻤﺎن از ﺗﻤﺎم اﻣﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ در ﻣﻴﺎن اﻣـﺖ‪ ،‬اوﻟﻴـﺎ‪ ،‬ﺻـﺎﻟﺤﺎن‪ ،‬ﺷـﻬﺪاء‪ ،‬و‬
‫اﻣﺎﻣﺎن آﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻤـﺮ را در ﺟﻬـﺎد ﺳـﭙﺮي آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑـﺎ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ دارد؟ اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﺖ ﻣﻲ داﺷـﺖ‪ ،‬او‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﺮ ﺧـﻮد ﺁرزوي ﺑﺸـﺮ ﻧﺒـﻮدن را ﻧﻤـﻲ‬
‫آﺮد‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻤﺎن او‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ از اﻳﻤﺎن ﺗﻤـﺎم اﻣـﺖ‬
‫ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،ψ‬ﺳﺮدار ﺑﺎﻧﻮان ﺑﺮ وي ﺧﺸﻢ ﻧﻤـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫آﺮد و در هﺮ ﻧﻤﺎز ﻋﻠﻴﻪ او دﻋﺎ ﻧﻤﻲ آﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ‪)) :‬اﻳﻦ دو ﺣـﺪﻳﺚ ﺗﻤـﺎم‬

‫اﺣﺎدﻳﺚ واردﻩ در ﺑﺎب ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ را‬
‫ﻧﻔﻲ آﺮدﻩ ﻣﺘﻀﺎد و ﻣﺒﻄﻞ ﺁﻧﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ(( از ﺷـﮕﻔﺖ‬
‫ﺁورﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻀﺤﻜﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي او اﺳﺖ‪ !.‬اﺻـﻼً‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(129-130‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(213‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ آﻪ در اﺑﻄﺎل اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﺑـﻪ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﺒﺪا و ﻣﻨﺒﻌﻲ اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ؟ و هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ‬
‫ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺣﺪﻳﺜﻲ آـﻪ ﺧـﻮد ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺁن را‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺴﺘﺪل ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺳﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل آﻪ او ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺮﺳﻞ را ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲ داﻧﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ وي در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ از آﺘﺎﺑﺶ ﻋﻠﻴﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫از ﺣﺪﻳﺚ زﻳﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ‪) :‬ﻳﺎ أﻳﻬـﺎ اﻟﻨـﺎس‬
‫إﻧﻲ ﺗﺮآﺖ ﻓﻴﻜﻢ ﻣﺎ إن أﺧﺬﺗﻢ ﺑﻪ ﻟﻦ ﺗﻀﻠﻮا آﺘـﺎب‬
‫ﻪﻠﻟﺍ وﻋﺘﺮﺗﻲ أهﻞ ﺑﻴﺘﻲ( و در ﺁﻧﺠﺎ ﺣﺪﻳﺚ ))آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ‬
‫و ﺳﻨﺘﻲ(( را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺜﻲ ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ و ))آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﻋﺘﺮﺗﻲ(( را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬او در ﺣﺎﺷﻴﻪ آﺘﺎب ))ﺁﻧﮕـﺎﻩ ‪. .‬‬
‫‪ .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم(( ص‬
‫)‪ (253-254‬اﺿﺎﻓﻪ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣﺴـﻠﻢ‪،‬‬
‫ﻧﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر را ﺑـﻪ‬
‫ﻟﻔﻆ‪)) ،‬آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﻋﺘﺮﺗﻲ(( ﺁوردﻩ اﻧﺪ وﻟـﻲ ﻟﻔـﻆ‬
‫))ﺳﻨﺘﻲ(( در هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻـﺤﺎح ﺳـﺘﻪ وارد ﻧﺸـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ اﻧﺲ در ﻣﻮﻃﺎ ﺁن را ﺑﻪ ﻟﻔﻆ‬
‫))ﺳﻨﺘﻲ(( ﺁوردﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ))ﻣﺮﺳﻞ(( ﺁن را‬
‫ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ )! ! !( و ﺑﻌـﺪ از ﺁن ﺑﻌﻀـﻴﻬﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻦ هﺸﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﺳﻞ ﺁن را از‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻮ آﻪ ﺣﺪﻳﺚ ))آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳـﻨﺘﻲ((‬
‫را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺮﺳﻞ ﺑﻮدن ﻧﻔﻲ ﻣﻲ آﻨـﻲ‪ ،‬اآﻨـﻮن در‬
‫رد اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺮﺳـﻞ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲ آﻨﻲ؟! دﻟﻴﻞ ﺳﺎدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﻲ ﺧﻮاهـﺪ ﻣﺎهﻴـﺖ‬
‫اﻧﺼﺎف دروﻏﻴﻦ و ﺑﺎزي ﮔﻨﺎﻩ ﺁﻣﻴﺰ ﺧـﻮد را ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺁﺷﻜﺎر آﻨـﺪ‪ .‬ﺁﻓـﺮﻳﻦ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫هﺪاﻳﺖ!‬

‫‪ . . .-2‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي‬

‫اﺛﺒﺎت اﺣﺎدﻳﺜﻲ آﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ او هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ اﺳﺖ وﻟﻲ اﺣﺎدﻳﺜﻲ‬
‫آﻪ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ψ‬را ﺛﺎﺑـﺖ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬او اﻳـﻦ‬
‫ﺷﺠﺎﻋﺖ ﻋﻠﻤﻲ را ﻧﺪارد آﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﻣـﺘﻦ و ﺳـﻨﺪ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دهﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺪون‬

‫‪ .2‬ﺑﺰودي درﺑﺎرﻩ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮاهﻴﻢ آﺮد‪.‬‬

‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺑـﺮ ﻣـﻲ ﮔـﺮدﻳﻢ ﺑـﻪ اﺣـﺎدﻳﺜﻲ‬
‫ﺑﺎﻃﻠﻪ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺻﺤﻴﺤﺘﺮﻳﻦ ﺳﻨﺪ را داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻤﺎم اﺣﺎدﻳﺚ آﻪ در ﺑﺎب ﻓﻀﻴﻠﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﮔﻤﺎﻧﻢ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺷﻬﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرﻩ ﻓﻀﻴﻠﺖ‪ ،‬ﺗﻘﻮاي‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬و ﺻـﺤﺒﺖ او ﺑـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﺑﺎﻃـﻞ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ!؟ و ﺷﻬﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ‪ ،‬ﺗﻘـﻮا و‬
‫ﺻﺤﺒﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﺣﺎدﻳﺚ واردﻩ‬
‫در ﺑﺎب ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬آﺎﻣﻼ ﺻﺤﻴﺢ و ﻋﻘﻼﻧﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﺴﻲ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑـﺎرﻩ ي ﺗﻘـﻮا و‬
‫ﭘﺎآﻲ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ Ι‬ﺻﺪ در ﺻـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻘﻮا و ﭘﺎآﻲ او ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﻪ‪)) :‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮاي‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﻬﺎدت ﻧﺪاد و ﮔﻔﺖ‪)) :‬أﻧﻲ ﻻ أدري ﻣـﺎذا‬
‫ﺗﺤﺪﺛﻮن ﺑﻌﺪي؟(( ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭼﻪ‬
‫آﺎرهﺎﻳﻲ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاهﻴﺪ داد؟‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﺮاي‬
‫ﺣﻀــﺮت اﺑــﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔــﻮاهﻲ داد وﻗﺘــﻲ آــﻪ ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از وي ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧـﺪا‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺮادران ﺷﻬﺪاء أﺣﺪ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ؟ ‪ . . .‬اﻟﺦ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻬﺎدت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻮد‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .ψ‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬
‫اﺳﺘﺪراك ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺣـﻮادث ﺁﻳﻨـﺪﻩ را ﻋﻠـﻲ ﺳـﺒﻴﻞ‬
‫اﻟﺮوﻳﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻴﺎق‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺑﻼﻏﺖ‪ ،‬ﮔﻮاهﻲ ﻧـﺪادن رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﭼـﻪ دﻟﻴـﻞ و ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺣﻖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ρ‬ﮔﻮاهﻲ ﻧﺪاد(( و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ وي را ﺑﻪ ﺻـﻴﻐﻪ ﺟﻤـﻊ ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﻗـﺮار داد؟‬
‫ﺧﻄﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺧـﻮد ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﻴـﺰ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻋﺎم ﺳﻮال را ﻣﻄﺮح آـﺮدﻩ ﺑـﻮد و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ از ﺣﺎل ﺧﻮد ﺳﻮال ﻧﻜﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ .‬ﻟـﺬا ﺟـﻮاب‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻋﻤﻮم و ﺷﻤﻮل ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺪاآﺜﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﻴﺰ ﺟﺰو ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ً ﻣﻲ داﻧﻴﻢ آﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻧﻴـﺰ در‬ ‫هﻤﻪ ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺳﭙﺎﻩ أﺣﺪ ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮد و ﺷﻬﻴﺪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺧﻄﺎب‪ ،‬او را ﻧﻴـﺰ ﺷـﺎﻣﻞ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫درﺑﺎرﻩ او ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ ﺑﻌﺪ از وي‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﭼﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﺨـﺎﻃﺒﻴﻦ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا هﺮ ﻃﻌﻦ و اﻳﺮادي آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷﻮد!! ﺁﻳﺎ اﻳـﻦ ﻣﻌﻘـﻮل‬
‫اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ‪) :‬ﻗﺪ ﻗﺮر ذﻟﻚ اﻟﻘﺮﺁن‬
‫اﻟﻜﺮﻳﻢ و اﻟﺘﺎرﻳﺦ ﻳﺸﻬﺪ أﻧﻬﻢ ﺑﺪﻟﻮا ﺑﻌﺪﻩ(‪. . .‬‬
‫!!! اﻳﻦ از ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ دروﻏﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ و آﺠـﺎ‬
‫ﻗﺮﺁن ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋـﻮض‬
‫ﺷﺪﻧﺪ؟! آﺠﺎ هﺴﺘﻨﺪ ﺁﻳﻪ هﺎﻳﻲ آﻪ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫دﻻﻟﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ؟ اﮔﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ دﻟﻴﻠﻲ ﻣـﻲ داﺷـﺖ ﺁن‬
‫را ذآﺮ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻣﻨﻈﻮرش ﻣﺼﺤﻒ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﺳـﺖ؟!‬
‫اﮔﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳـﺖ آـﻪ اﻳـﻦ دروغ را‪ ،‬ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ))رأي اﻟﻘﺮﺁن ﻓﻲ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ(( ﺑﻴـﺎن آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و آﺮم ﺣﻀﺮت ﺣـﻖ‪ ،‬از دروغ ﭘـﺮدازي‬
‫هﺎﻳﺶ ﭘﺮدﻩ ﻃﻮري ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ آﻪ هـﺮ ﺟﻮﻳـﺎي ﺣـﻖ‬
‫ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﭘﺎآﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻃﻤﻴﻨـﺎن ﭘﻴـﺪا آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ﻗﺮﺁن درﺑـﺎرﻩ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﱠﺳُـﻮل‬
‫ُ‬ ‫ِﻦِ اﻟﺮ‬‫ﻟﻜ‬‫ﺛﺒﺖ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‪َ . . .)) :‬‬
‫ِﻢ‬
‫ْ‬ ‫ِـﻬ‬ ‫ُﺴ‬
‫ﻧﻔ‬‫َْ‬
‫َأ‬‫ْ و‬
‫ِﻢ‬ ‫َاِ‬
‫ﻟﻬ‬ ‫ﻣﻮ‬‫َْ‬
‫ِـﺄ‬‫ـﺪوا ﺑ‬‫ﺎه ُ‬
‫ُ ﺟَ َ‬‫َﻪ‬‫ﻣﻌ‬‫ُﻮا َ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬
‫َاﱠ‬‫و‬
‫َ )‪(88‬‬ ‫ِﺤُـﻮن‬‫ْﻠ‬
‫ﻤﻔ‬‫ﻟُ‬‫ُ اْ‬‫هﻢ‬
‫ِﻚَ ُ‬‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬
‫َأ‬‫ُ و‬‫َات‬‫ﻟﺨَﻴْﺮ‬
‫ُ اْ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ﻟُ‬‫ِﻚَ َ‬
‫ﻟﺌ‬ ‫ُوَ‬‫َأ‬
‫و‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ِـﺪ‬
‫ُ ﺧَﺎﻟ‬‫ﻬﺎر‬ ‫اﻷَْ‬
‫ﻧَ‬ ‫ِﻬﺎ ْ‬ ‫ﺗﺤْﺘَ‬
‫ْ َ‬‫ِﻦ‬
‫ِي ﻣ‬ ‫ﱠﺎتٍ َ‬
‫ﺗﺠْﺮ‬ ‫ْ ﺟَﻨ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬
‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫ﺪ‬
‫َﱠ‬‫َﻋ‬
‫أ‬
‫ِﻴﻢُ( )اﻟﺘﻮﺑﺔ‪(89:‬‬ ‫َﻈ‬‫ﻟﻌ‬‫ُ اْ‬ ‫ْز‬
‫ﻔﻮ‬‫ﻟَ‬‫ِﻚَ اْ‬
‫َﻟ‬‫ِﻴﻬﺎ ذ‬
‫ﻓ َ‬
‫)رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ و ﺁﻧـﺎﻧﻲ آـﻪ هﻤـﺮاﻩ او اﻳﻤـﺎن ﺁوردﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣـﺎل و ﺟـﺎن در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﺟﻬـﺎد آﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺎﻧﻨﺪ رﺳـﺘﮕﺎر‪ ،‬و ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن اﺳـﺖ ﺧﻮﺑﻴﻬـﺎ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎي ﭘﺮ از درﺧﺖ آﻪ ﺁب در‬
‫ﻧﻬﺮهﺎي ﺁن ﺟﺮﻳﺎن دارد ﺗﺪارك دﻳﺪﻩ اﺳﺖ و ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺟﺎوداﻧﻪ در ﺁن ﺑﺎﻏﻬﺎ ﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ .‬و اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺰرگ‪.‬‬
‫از ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ! ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﺁﻳﺎ آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫در دو ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر از ﺁﻧﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان او‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ ﺗـﺎ هﻨﮕـﺎم‬
‫ﻧﺰول اﻳﻦ ﺁﻳﻪ هﺎ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ؟ ﻳﺎ‬
‫هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ )رﺿﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋـﻨﻬﻢ( ﺳـﻪ‪3‬‬
‫ﻳﺎ هﻔﺖ‪ 7‬ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﺑـﻮدن‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ و ﺑﺲ‪ .‬و ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﻳﺮ اﺻـﺤﺎب‬
‫آﻪ در ﺻﻒ اول ﺁﻧﺎن‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬و ﻋﻤـﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬و زﺑﻴﺮ ﻗﺮار دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ؟! ﺁﻳـﺎ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬آﻪ ﺑﺎ هﺰار ﻧﻔﺮ از ﻣﺸﺮآﻴﻦ در ﺑـﺪر‬
‫و ﺳﻪ‪ 3‬هﺰار ﻧﻔﺮ آﺎﻓﺮ و ﻣﺸﺮك در اﺣﺪ و در ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻏﺰوات ﺟﻬﺎد آﺮد‪ ،‬ﺳﭙﺎﻩ او ﺗﻨﻬـﺎ هﻤـﻴﻦ دﻩ ﻧﻔـﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﺁﻧﺎن را ﻗﺒﻮل دارد و ﺑﺲ؟! ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﺑﺪﻩ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ؟!؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺼﺪاق ﺁﻳـﻪ‬
‫زﻳﺮ ﻓﻘﻂ هﻤﻴﻦ دﻩ ﻳﺎ هﻔﺖ ﻧﻔﺮ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺗﻮ ﺁﻧﺎن‬
‫ِـــﻦ‬
‫َ‬ ‫َ ﻣ‬
‫ﻟـــﻮن‬ ‫اﻷَو‬
‫ﱠُ‬ ‫َ ْ‬ ‫ُﻮن‬‫ِﻘ‬
‫َاﻟﺴﱠـــﺎﺑ‬‫را ﻗﺒـــﻮل داري‪) ،‬و‬
‫ِﻲ‬‫ِﺈﺣﺴﺎن رﺿ‬ ‫ِﻳﻦ اﺗﺒﻌﻮهﻢ ﺑ‬ ‫اﻟﻤﻬﺎﺟﺮﻳﻦ واﻷَﻧﺼﺎر واﻟﺬ‬
‫ْ َُ ِِ َ َ ْ ْ َ ِ َ ﱠ َ ﱠ َُ ُ ْ ِ َْ ٍ َ َ‬
‫ﻬـﺎ‬ ‫ﺗﺤْﺘ‬
‫ََ‬ ‫ِي َ‬ ‫ﱠﺎتٍ َ‬
‫ﺗﺠْـﺮ‬ ‫ْ ﺟَﻨ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬
‫ﺪ َ‬ ‫َﻋ‬
‫َﱠ‬ ‫َأ‬
‫ُ و‬‫ْﻪ‬
‫َﻨ‬‫ُﻮا ﻋ‬
‫َﺿ‬‫َر‬
‫ْ و‬
‫ﻬﻢ‬ ‫َﻨ‬
‫ُْ‬ ‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ِﻴﻢ‬
‫ُ(‪.‬‬ ‫َﻈ‬‫ﻟﻌ‬
‫ُ اْ‬‫ْز‬‫َﻮ‬
‫ﻟﻔ‬‫ِﻚَ اْ‬
‫َﻟ‬‫ً ذ‬
‫ﺑﺪا‬‫ََ‬
‫ِﻴﻬﺎ أ‬
‫َ ﻓ َ‬‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺪ‬‫ﺧﺎِ‬ ‫ﻬﺎر‬
‫ُ َ‬ ‫ﻧَ‬‫اﻷَْ‬
‫ْ‬
‫)ﭘﻴﺸﻜﺴﻮﺗﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر و آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ از‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﺨـﻮﺑﻲ ﭘﻴـﺮوي آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ از ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮدﻳﺪ و ﺁﻧﻬﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮدﻳﺪﻧـﺪ‬
‫و ﺑﺮاي ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ آﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻬﺮهـﺎ ﺟـﺎري‬
‫اﺳﺖ ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮاي هﻤﻴﺸﻪ و ﺟﺎودان در‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاهﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺼـﺪاق ))ﺳـﺎﺑﻘﻴﻦ اوﻟـﻴﻦ(( ﭼـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ؟! ﺁﻳﺎ ﻣﺼﺪاق ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫و هﻔﺖ ﺗﻦ دﻳﮕﺮي آﻪ ﺷﻤﺎ ﺁﻧﺎن را ﻗﺒـﻮل دارﻳـﺪ‪،‬‬
‫هﺴﺘﻨﺪ؟!! ﺳﺒﺤﺎن ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻦ اﻳﺪﻩ و ﻋﻘﻴﺪﻩ اي آﻪ ﺧﻼف‬
‫ﻧﻘﻞ و اهﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ؟! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را و هﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﺎﻟﻢ‬
‫را از ﺷﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﺐ اﻓﺘﺎدﮔـﺎن از هـﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﻧﺠـﺎت‬
‫دهﺪ‪ ،‬ﺁﻣﻴﻦ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻮرﻩ ي ﺣﺸﺮ ﺁﻳﻪ ي ‪ 9‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬

‫ِﻢ‬
‫ْ‬ ‫ِه‬
‫ِﻳـﺎر‬‫ْ دَ‬‫ِـﻦ‬ ‫ُﺧْﺮ‬
‫ِﺟُﻮا ﻣ‬ ‫َ أ‬‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬‫َ اﱠ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻬﺎﺟِﺮ‬‫ﻤَ‬
‫ﻟُ‬ ‫ء اْ‬‫َاِ‬
‫َﺮ‬‫ُﻘ‬‫ْﻔ‬
‫ﻟﻠ‬‫)ِ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ُون‬‫ُـﺮ‬‫ْﺼ‬‫ﻳﻨ‬‫ً و‬
‫ََ‬ ‫َاﻧﺎ‬‫ْﻮ‬
‫ِﺿ‬‫َر‬ ‫ِﻦ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ِ‬ ‫ْﻼً ﻣ‬
‫َﻀ‬‫َ ﻓ‬
‫ُﻮن‬‫َﻐ‬‫ﻳﺒْﺘ‬ ‫ِﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫َاِ‬
‫ﻟﻬ‬ ‫ﻣﻮ‬‫َْ‬
‫َأ‬‫و‬
‫ُوا‬ ‫ﱠأ‬‫ﺗﺒَـﻮ‬
‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬ ‫َ )‪ (8‬و‬
‫َاﱠ‬ ‫ِﻗﻮن‬ ‫ﱠﺎدُ‬‫ُ اﻟﺼ‬ ‫هﻢ‬‫ِﻚَ ُ‬‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬
‫ُ أ‬‫ﻟﻪ‬‫َﺳُﻮَ‬
‫َر‬‫و‬
‫ْ‬‫ِﻢ‬‫ﻟـﻴْﻬ‬‫َِ‬‫َ إ‬‫هﺎﺟَﺮ‬ ‫ْ َ‬‫ﻣﻦ‬‫َ َ‬ ‫ﻳﺤِﺒﱡﻮن‬‫ْ ُ‬ ‫ِﻬ‬
‫ِﻢ‬ ‫ْ َﻗﺒْﻠ‬‫ِﻦ‬‫َ ﻣ‬ ‫ِ َ‬
‫ﻳﻤﺎن‬ ‫اﻷ‬
‫َ ْ‬‫َ و‬ ‫اﻟﺪار‬
‫ﱠ‬
‫ن‬ ‫و‬ ‫ِﺮ‬
‫ﺛ‬ ‫ﺆ‬
‫َُ ْ ُ َ‬ ‫ـ‬‫ﻳ‬ ‫و‬ ‫ـﻮا‬ ‫ﺗ‬
‫ُ‬ ‫و‬‫ُ‬‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ِﻤ‬‫ﻣ‬ ‫ﺔ‬ ‫ﺎﺟ‬ ‫ﺣ‬
‫ُُ ِ ْ َ ًَ ﱠ‬ ‫ِﻢ‬
‫ه‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺻ‬ ‫ِﻲ‬‫ﻓ‬ ‫َﻻ َ ُِ َ‬
‫ن‬ ‫و‬ ‫ﺪ‬ ‫ﺠ‬‫ﻳ‬ ‫و‬
‫َ ﺷُـﺢﱠ‬ ‫ﻳـﻮق‬ ‫ْ ُ‬ ‫ﻣـﻦ‬ ‫ٌ و‬
‫ََ‬ ‫َـﺔ‬‫َﺎﺻ‬ ‫ْ ﺧَﺼ‬‫ِﻢ‬
‫ِﻬ‬‫َ ﺑ‬ ‫َﺎن‬‫ْ آ‬ ‫ﻟﻮ‬‫ََ‬‫ْ و‬‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬
‫ُﺴ‬‫ﻧﻔ‬‫َْ‬
‫َﻰ أ‬ ‫َﻠ‬
‫ﻋ‬
‫َ( هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻏﻨﺎﻳﻢ از ﺁن‬ ‫ِﺤُﻮن‬‫ْﻠ‬‫ﻤﻔ‬‫ﻟُ‬
‫ُ اْ‬ ‫هﻢ‬‫ِﻚَ ُ‬‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬‫َﺄ‬‫ِ ﻓ‬ ‫ِﻪ‬
‫ْﺴ‬‫ﻧﻔ‬
‫َ‬
‫ﻓﻘﺮاي ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻨﻲ اﺳﺖ آـﻪ از ﺧﺎﻧـﻪ و آﺎﺷـﺎﻧﻪ و‬
‫اﻣﻮال ﺧﻮد ﺑﻴﺮون راﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬـﺎ ﻓﻀـﻞ و‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ و ﺧﺪا و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮش‬
‫را ﻳﺎري ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ راﺳﺘﮕﻮ هﺴﺘﻨﺪ و آﺴﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﻗﺒﻞ از ـ هﺠﺮت ـ ﺁﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪ را ﺁﻣﺎدﻩ آﺮدﻧﺪ‬
‫و اﻳﻤﺎن را ـ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺟﺎي دادﻧـﺪ ـ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و در درون ﺧﻮد‪ ،‬اﺣﺴـﺎس‬
‫رﻏﺒﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دهﻨﺪ‬
‫هﺮ ﭼﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻴﺎز ﺷﺪﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ از ﺑﺨﻞ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ ،‬ﻣﺼﻮن و ﻣﺤﻔـﻮظ ﮔﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺸﺎن رﺳﺘﮕﺎرﻧﺪ( ﻣﻦ از ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﺁﻳﻪ هﺴﺘﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﻮال را ﺑـﻪ اﻣـﺎم زﻳـﻦ‬
‫اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ‪ ψ‬اﻣـﺎم ﭼﻬـﺎرم ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮي ﻣﻮآﻮل ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎم زﻳـﻦ اﻟﻌﺎﺑـﺪﻳﻦ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻣﺼﺪاق ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﻔﺘﺢ اﻻرﺑﻠﻲ در آﺘﺎب ))آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ‬
‫ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﻪ اﻷﺋﻤﻪ(( ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ‬
‫از اهﻞ ﻋﺮاق ﻧﺰد اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻴﻦ ﺁﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫درﺑﺎرﻩ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن از ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﻮد ﻓـﺎرغ ﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫َاِ‬
‫ء‬ ‫َﺮ‬
‫ُﻘ‬‫ْﻔ‬‫ﻟﻠ‬‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ‪ ψ‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻣﺼﺪاق )ِ‬
‫ْ‬‫ِﻢ‬‫ﻟﻬ‬‫َاِ‬‫ﻣـﻮ‬ ‫َْ‬
‫َأ‬‫ْ و‬ ‫ِﻢ‬‫ِه‬
‫ِﻳـﺎر‬ ‫ْ دَ‬ ‫ِﻦ‬‫ِﺟُﻮا ﻣ‬ ‫ُﺧْﺮ‬
‫َ أ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬‫َ اﱠ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻬﺎﺟِﺮ‬ ‫ﻤَ‬
‫ﻟُ‬‫اْ‬
‫ﻟﻪ‬
‫ُ‬ ‫َﺳُـﻮَ‬ ‫َر‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ُون‬‫ُـﺮ‬ ‫ْﺼ‬‫ﻳﻨ‬
‫ََ‬‫ً و‬ ‫َاﻧﺎ‬‫ْـﻮ‬ ‫ِﺿ‬‫َر‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬‫ِﻦ‬
‫ِ‬ ‫ْﻼً ﻣ‬‫َﻀ‬
‫َ ﻓ‬ ‫ُﻮن‬ ‫َﻐ‬
‫ﻳﺒْﺘ‬
‫َ‬
‫َ( هﺴﺘﻴﺪ؟ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻴـﺮ‪،‬‬ ‫ِﻗﻮن‬‫ﱠﺎدُ‬ ‫ُ اﻟﺼ‬ ‫هﻢ‬‫ِﻚَ ُ‬ ‫ﻟﺌ‬
‫أوَ‬‫ُ‬
‫ُوا‬ ‫ﱠأ‬
‫ﺗﺒَـﻮ‬ ‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟـﺬ‬‫َاﱠ‬ ‫ﺑﺎز اﻣﺎم ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﺼـﺪاق )و‬
‫ْ‬‫ِﻢ‬‫ﻟـﻴْﻬ‬‫َِ‬‫َ إ‬‫هﺎﺟَﺮ‬ ‫ْ َ‬‫ﻣﻦ‬‫َ َ‬ ‫ﻳﺤِﺒﱡﻮن‬‫ْ ُ‬ ‫ِﻬ‬
‫ِﻢ‬ ‫ْ َﻗﺒْﻠ‬‫ِﻦ‬‫َ ﻣ‬ ‫ِ َ‬
‫ﻳﻤﺎن‬ ‫اﻷ‬
‫َ ْ‬‫َ و‬ ‫اﻟﺪار‬
‫ﱠ‬
‫ن‬‫و‬ ‫ِﺮ‬
‫ﺛ‬ ‫ﺆ‬
‫َُ ْ ُ َ‬‫ـ‬ ‫ﻳ‬ ‫و‬ ‫ـﻮا‬ ‫ﺗ‬
‫ُ‬ ‫و‬‫ُ‬
‫أ‬ ‫ﺎ‬ ‫ِﻤ‬
‫ﱠ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﺔ‬
‫ً‬ ‫ﺎﺟ‬ ‫ﺣ‬ ‫ِﻢ‬
‫ه‬
‫ُُ ِ ْ َ َ‬ ‫ر‬‫و‬ ‫ﺪ‬‫ﺻ‬ ‫ِﻲ‬‫ﻓ‬ ‫َﻻ َ ُ َ‬
‫ن‬ ‫و‬ ‫ﺪ‬‫ﺠ‬
‫ِ‬ ‫ﻳ‬ ‫و‬
‫َﺔ( هﺴـﺘﻴﺪ؟ ﺁﻧـﺎن‬ ‫َﺎﺻ‬ ‫ْ ﺧَﺼ‬
‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬‫َ ﺑ‬ ‫َﺎن‬‫ْ آ‬ ‫ﻟﻮ‬‫ََ‬‫ْ و‬‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬
‫ُﺴ‬‫ﻧﻔ‬‫َْ‬
‫َﻰ أ‬ ‫َﻠ‬
‫ﻋ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻴـﺮ‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ اﻣـﺎم ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ دوري‬
‫ﺟﺴﺘﻴﺪ از اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬از ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﮔﺮوﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‬
‫و ﻣﻦ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻢ آـﻪ ﺷـﻤﺎ از ﺁن ﮔـﺮوﻩ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرﻩ ﺁﻧـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫َـﺎ‬‫ﺑﻨ‬ ‫َ ر‬
‫َﱠ‬ ‫ﻟـﻮن‬‫ُﻮُ‬‫ﻳﻘ‬
‫ْ َ‬ ‫ِه‬
‫ِﻢ‬ ‫ْـﺪ‬‫ﺑﻌ‬
‫ْ َ‬‫ِـﻦ‬
‫ﺎءوا ﻣ‬ ‫َ ﺟَ ُ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫َاﱠ‬‫اﺳﺖ‪) :‬و‬
‫َﻻ‬ ‫ِ َ‬
‫ﻳﻤـﺎنِ و‬ ‫ِﺎﻷ‬
‫ﻧﺎ ﺑ ْ‬ ‫ُﻮَ‬
‫َ ﺳَـﺒَﻘ‬
‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫َﺎ اﱠ‬ ‫ِﻨ‬‫َاﻧ‬ ‫َِﻹ‬
‫ِﺧْﻮ‬ ‫َﺎ و‬‫ﻟﻨ‬ ‫ِﺮ‬
‫ْ َ‬ ‫ْﻔ‬‫اﻏ‬
‫ُوف‬
‫ٌ‬ ‫َؤ‬‫ﻧﻚَ ر‬
‫ِﱠ‬‫َﺎ إ‬
‫ﺑﻨ‬ ‫ُﻮا ر‬
‫َﱠ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬
‫ﻟﻠ‬‫ِﻼً ِ‬
‫َﺎ ﻏّ‬ ‫ِﻨ‬‫ُﻮﺑ‬‫ِﻲ ُﻗﻠ‬‫ْ ﻓ‬
‫َﻞ‬‫ﺗﺠْﻌ‬
‫َ‬
‫ٌ( )ﺁﻧﺎﻧﻲ آـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و‬ ‫َﺣِﻴﻢ‬‫ر‬
‫اﻧﺼﺎر ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪ ،‬ﻣـﺎ را و‬
‫ﺑﺮادران ﻣﺎ را آﻪ در اﻳﻤﺎن از ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﺑـﺪﻩ‪ ،‬و در دﻟﻬـﺎي ﻣـﺎ اﻧـﺪك‬
‫آﺪورﺗﻲ در ﺣﻖ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻣﮕـﺬار‪ ،‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪ ،‬ﺗـﻮ‬
‫ﺑﺨﺸﻨﺪﻩ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ هﺴﺘﻲ‪ (.‬ﺑﻌﺪ اﻣـﺎم ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴـﺮون ﺑﺮوﻳـﺪ‪ .‬ﺧـﺪا ﺑـﻪ‬
‫آﻴﻔﺮ آﺮدار ﺷﻤﺎ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ 1.‬اﻳﻦ اﺳﺖ دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻣﺎم‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ ،‬زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ هﺎ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ رد ﻣﻲ آﻨﺪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﺑﺮ ﻋﻘـﻞ هﺎﻳﺸـﺎن ﻗﻔـﻞ زدﻩ و ﭼﺸـﻢ‬
‫هﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن ﻃﻌـﻦ‬
‫وارد ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬و اﻣﺎم ﭼﻬﺎرم ﺗﻮﺳﻂ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ هـﺎ‬
‫ﻟﮕﺎم ﺑـﺮ دهـﺎن ﺁﻧـﺎن ﮔﺬاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬از ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﺁﻳﺎ هﻨﻮز ﺗـﻮ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور‬
‫هﺴﺘﻲ آﻪ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ اي؟؟!‬

‫‪ -5‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ )ﻟـﻮ وزن‬

‫اﻳﻤﺎن اﻣﺘﻲ ﺑﺈﻳﻤﺎن اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‪ ( . . .‬ﻓﻬﻮ ﺑﺎﻃﻞ و‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻘﻮل وﻻ ﻳﻤﻜﻦ أن ﻳﻜﻮن رﺟـﻞ ﻗﻀـﻲ ارﺑﻌـﻴﻦ‬
‫ﺳﻨﻪ ﻓﻲ ﻋﻤﺮﻩ ﻳﺸﺮك ﺑـﺎﷲ و ﻳﻌﺒـﺪ اﻷﺻـﻨﺎم أرﺟـﺢ‬
‫ً ﻣﻦ أﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﺳﺮهﺎ‪ . . .‬اﻟﺦ‪.‬‬
‫اﻳﻤﺎﻧﺎ‬
‫)اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎﻃـﻞ و ﻏﻴـﺮ ﻋﻘﻼﻧـﻲ اﺳـﺖ و اﻣﻜـﺎن‬
‫ﻧﺪارد آﺴﻲ آﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل از ﻋﻤﺮش را در ﺷﺮك و ﺑﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺳـﭙﺮي آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳﻤـﺎن او از اﻳﻤـﺎن‬
‫ﻗﺎﻃﺒﻪ اﻣﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض آﻨﻢ‪:‬‬

‫)اﻟــﻒ(‪ . . .‬ﺧﻮاﻧﻨــﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘــﺮم ﻣﺸــﺎهﺪﻩ ﻣــﻲ‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﻓﻘﻂ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬در ﻋﻘﻞ او ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃـﻞ ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ رد و اﺑﻄﺎل ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ ارزﺷﻲ ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا آـﻪ ﺣـﺎآﻢ‬

‫‪ .1‬آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ ج‪ 2‬ص )‪ (391‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻹﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ‪.‬‬

‫ﺑﺮ ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ‪ ،‬ﻗﺒﻮل ورد اﺣﺎدﻳﺚ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳـﺎ‬
‫اﮔﺮ ﺑﻌﻀﻲ دروغ ﭘﺮدازان اﺣﺎدﻳﺜﻲ را وﺿﻊ آﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫و ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪهﻨﺪ و ﻋﻘﻞ ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺁﻧﻬـﺎ را ﺑﭙـﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﺁن اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟! اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺑـﺎب ﻃﻌـﻦ را‬
‫ﺑﺮاي ﺧﺎور ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺟﻮﺟﻪ هﺎﻳﺸﺎن آﺎﻣﻼً ﺑﺎز ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﺗﻮﺳﻂ داﻧﺶ ﺟﺪﻳﺪ ‪ ،1‬ﺳﻨﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را آﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﺎﻗﺺ ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ‬
‫ﮔﺮ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رد آﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳـﻦ اﻧﺪﻳﺸـﻪ درﺳـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺮ ﭼﻪ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ دﻳﻨﺖ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﻣﻲ آﻨﻲ‪ ،‬اي ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ي ﻣﺤﺘﺮم‪.‬‬

‫)ب( اﻣﺎ ﺣﺪﻳﺚ )ﻟﻮ وزن‪ ( . . .‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﻗﻮف اﺳﺖ‪.‬‬

‫از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺤﺎق ﺑﻦ راهﻮﻳﻪ‬
‫و اﻣﺎم ﺑﻴﻬﻘﻲ در ﺷﻌﺐ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺁن را رواﻳﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬و هـﺬﻳﻞ ﺑـﻦ ﺷـﺮﺣﺒﻴﻞ از ﻋﻤـﺮ ﺁن را‬
‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻧﺰد اﺑـﻦ اﻟﻤﺒـﺎرك‬
‫در ))اﻟﺰهﺪ(( و ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ اﻟﻤﺜﻨﻲ در زﻳﺎدات ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺮﻓﻮع ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑـﻦ ﻋـﺪي در‬
‫ﺷﺮح ﺣﺎل ﻋﻴﺴﻲ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ و در ﻣﺴـﻨﺪ ﻓـﺮدوس از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺻـﻮرت ﻣﺮﻓـﻮع و ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫اﻟﻔﺎظ ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ )ﻟﻮ وﺿﻊ اﻳﻤﺎن اﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﻋﻠﻲ‬
‫اﻳﻤﺎن هﺬﻩ اﻻﻣﻪ ﻟﺮﺟﺢ ﺑﻬﺎ( و در ﺳـﻨﺪ ﺁن ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ آـﻪ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻠﻤﺎن ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ وﻟﻲ در ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﻨﻔﺮد و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﺑﻦ ﻋﺪي ﻧﻴﺰ از ﻃﺮﻳﻘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ‬
‫اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ )ﻟﻮ وزن اﻳﻤـﺎن‬
‫اﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﺑﺎﻳﻤﺎن اهﻞ اﻷرض ﻟﺮﺟﺤﻬﻢ( و اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺷﺎهﺪي ﻧﻴﺰ دارد آﻪ در ﺳﻨﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ و ﺁن ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از اﺑﻲ ﺑﻜﺮﻩ رواﻳﺖ اﺳـﺖ آـﻪ‪ :‬ﺷﺨﺼـﻲ ﻧـﺰد‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺮازوﻳـﻲ را دﻳـﺪم آـﻪ از‬
‫ﺁﺳﻤﺎن ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺗـﻮ و اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺗﻮﺳـﻂ ﺁن وزن‬
‫آﺮدﻩ ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬وزن ﺗﻮ از وزن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان وزن آـﺮدﻩ ﺷـﺪ‪ ،‬و‬

‫‪ .1‬داﻧﺶ ﺟﺪﻳﺪي آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ رد و ﻗﺒﻮل ﺣﺪﻳﺚ ﺁن را اﻳﺠﺎد‬

‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﭼﺮﺑﻴﺪ‪ .‬اﻟﺤﺪﻳﺚ‪ 1 .‬اﻳﻦ رواﻳﺖ‬
‫اﮔﺮ در ﻣﺮﻓﻮع ﺑﻮدن ﺁن ﺿﻌﻒ وﺟﻮد دارد وﻟﻲ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫اﺑﻲ داود‪ ،‬ﺻﺤﺖ ﺁن را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﻬﺮ ﺣـﺎل‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از ﻟﺤﺎظ اﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻘـﻮا و ﺻـﻼح از‬
‫دﻳﮕﺮان ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ت( اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﻪ‪ :‬ﻣﻤﻜـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬

‫ﺷﺨﺼﻲ آﻪ ﭼﻬـﻞ ﺳـﺎل از ﻋﻤـﺮش را در ﺷـﺮك و ﺑـﺖ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺳﭙﺮي آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ اﻳﻤﺎن از ﺗﻤـﺎم‬
‫اﻣﺖ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ‪ . . .‬اﻟﺦ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﺪ وﺟﻪ ﻣﻲ ﺗـﻮان اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ را‬
‫ﺟﻮاب داد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﻄﻮر ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﭼﻬﻞ‬

‫ﺳﺎل از ﻋﻤﺮش را در ﺷﺮك و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﺳﭙﺮي آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ؟ در ﻋﻮض اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺷﺮﺑﺖ دروغ را آـﻪ ﻧـﻮش‬
‫ﺟﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺁن را اﺳـﺘﻔﺮاغ آﻨـﺪ‪ .‬ﺁﻳـﺎ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ دارد و دﻟﻴﻠﻲ را اراﺋﻪ دادﻩ اﺳـﺖ؟ اﮔـﺮ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻣﺪﻋﺎﻳﺶ ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ آﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هـﻴﭻ آـﺲ ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ و هﻤﻪ ﺑﺘﻬﺎ را ﭘﺮﺳـﺘﺶ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴـﺰ از ﺟﻤﻠـﻪ ﺁﻧـﺎن ﺑـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در رد و ﻧﻔﻲ اﻳﻦ اﺳـﺘﺪﻻل ﻋـﺮض ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪:‬‬
‫آﻮدآﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﺑﺘﻬـﺎ را‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﻮدك آﻪ در ﺣﻀﺎﻧﺖ ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدر آﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق هﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺣﻜـﻢ‬
‫آﻔﺮ ﺑﺮ وي اﺟﺮا ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و در ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬آﻞ ﻣﻮﻟﻮد ﻳﻮﻟﺪ ﻋﻠـﻲ ﻓﻄـﺮﻩ‬
‫اﻹﺳــﻼم‪ ،‬ﻓــﺄﺑﻮاﻩ ﻳﻬﻮداﻧــﻪ‪ ،‬أو ﻳﻨﺼــﺮاﻧﻪ‪ ،‬أو‬
‫ً‪ ،‬هـﻞ‬
‫ﻳﻤﺠﺴﺎﻧﻪ آﻤﺎ ﺗﻨﺘﺞ اﻟﺒﻬﻴﻤﻪ‪ ،‬ﺑﻬﻤﻴـﻪ ﺟﻤﻌـﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ٌ((‪.‬‬
‫ﺗﺴﺤﻮن ﻓﻴﻬﺎ ﻣﻦ ﺟﺪﻋﺎ‬
‫هﺮ ﻧﻮزاد هﻢ ﺳﻮ و هﻤﺎهﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﻄﺮت ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫وﻟﻲ واﻟﺪﻳﻦ او را ﻳﻬﻮدي ﻳﺎ ﻧﺼﺮاﻧﻲ و ﻳﺎ ﻣﺠﻮﺳﻲ‬
‫ﺑﺎر ﻣﻲ ﺁورﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آـﻪ ﭼﻬـﺎر ﭘـﺎ ﺳـﺎﻟﻢ‬

‫‪ .2‬اﻟﻤﻘﺎﺻﺪ اﻟﺤﺴﻨﻪ ﻟﻠﺴﺨﺎوي ﺑﺮﻗﻢ )‪ (908‬ص )‪.(555‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺠﻨﺎﺋﺰ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1293‬‬
‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﺁﻳـﺎ ﺷـﻤﺎ در ﺁن ﻋﻴـﺐ و ﻧﻘﺼـﻲ‬
‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ؟‬
‫اﮔﺮ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻔﺮ آﻮدك ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻔﺮ‬
‫ﺑﺎﻟﻎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻤﺎن آﻮدك ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫اﻳﻤﺎن ﺑﺎﻟﻎ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺳﻼم اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق هﻤـﻪ‬
‫ﻣــﺬاهﺐ او را از آﻔــﺮ ﺑﻴــﺮون ﻣــﻲ ﺁورد‪ ،‬اﻣــﺎ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﺳﻼم ﻋﻠﻲ آﻪ در وﻗﺖ ﺑﻌﺜﺖ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫دو ﻗﻮل وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺬهﺐ اﻣـﺎم ﺷـﺎﻓﻌﻲ رﺣﻤـﻪ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﺳﻼم آﻮدك ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ آـﻮدك را از‬
‫آﻔﺮ ﺧﺎرج آﻨﺪ‪ 1 .‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻣﻮﻗﻊ اﺳﻼم ﺁوردﻧﺶ اﺻﻼً ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣـﺮوي اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﺳﻼم را ﺑﺮاي هﺮ آﺲ آﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲ آـﺮدم‪،‬‬
‫در ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺁن ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ داد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،ψ‬او هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻩ‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺁن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪاﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬در ﻗﺒـﻮل اﺳـﻼم‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺸﺎن دادﻩ از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻬﻠـﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪ . . .)) :‬اﺳـﻼم ﺑـﺎ دﻳـﻦ‬
‫ﭘﺪري ﻣﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻓﻜﺮ ﻣـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫آﻨﻢ؟!((‬

‫‪ -2‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻋﻤﺮش را در ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ‬

‫ﮔﺬراﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در هﻴﭻ ﺟﺎ ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﺸـﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺘﻲ را ﺳﺠﺪﻩ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪. . .)) .‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻣﺎ ﺳﺠﺪت ﻟﺼـﻨﻢ ﻗـﻂ((‪ ،‬هﺮﮔـﺰ ﺑﺘـﻲ را‬
‫ﺳﺠﺪﻩ ﻧﻜﺮدﻩ ام‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠﻮغ‬
‫رﺳﻴﺪم‪ ،‬اﺑﻮﻗﺤﺎﻓﻪ دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣـﺮا ﺑـﻪ ﻣﺤـﻞ‬
‫ﺑﺘﻬﺎ ﺑﺮد و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺧـﺪا و ﻣﻌﺒـﻮد ﺗـﻮ‬
‫))ﺷﻢ اﻟﻌﻮاﻟﻲ(( اﺳﺖ و ﻣﺮا در ﺁﻧﺠﺎ رهﺎ آـﺮد و‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد ﺁن ﺑﺖ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﮔﺮﺳﻨﻪ هﺴﺘﻢ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺎن ﺑﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻧـﺪاد‪ .‬ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﻳﺎن هﺴﺘﻢ ﻣﺮا ﺑﭙﻮﺷـﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﭘﺎﺳـﺦ‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ 8‬ص )‪.(286‬‬

‫‪ .3‬ﺳﻌﺪ اﻟﺴﻌﻮد ﻷﺑﻲ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﺑﻦ ﻃﺎووس‪ .‬ص‬
‫)‪ (216‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺮﺿﻲ ﭼﺎپ ﻗﻢ‪.‬‬
‫ﻧﺪاد‪ .‬ﺳﻨﮓ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺁن زدم و ﺁن ﺑـﻪ زﻣـﻴﻦ‬
‫اﻓﺘﺎد‪ 1 .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧـﺎدان‬
‫و اﺣﻤﻖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل از ﻋﻤﺮش را در ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﮔﺬراﻧﺪﻩ اﺳﺖ؟‬
‫وﻟﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺖ را ﺳﺠﺪﻩ آﺮدﻩ اﺳﺖ‬
‫ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ ،‬هﻴﭻ ﻧﺼﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻟﺬا‬
‫ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ آﻪ او ﺑﺘﻲ را ﺳﺠﺪﻩ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ زﻳـﺮا ﻗـﺮﻳﺶ‪،‬‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺠﺪﻩ ﻣـ‬
‫ـﺎ را ﺳـ‬
‫ـﺰرگ ﺑﺘﻬـ‬
‫ـﻚ و ﺑـ‬
‫ـﺮد‪ ،‬آﻮﭼـ‬
‫زن و ﻣـ‬
‫آﺮدﻧﺪ!‬

‫‪ -3‬ﺑﺎﻟﻔﺮض اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،ψ‬ﻣـﺪت‬

‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل را در ﺷﺮك و ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺘﻲ ﮔﺬراﻧـﺪﻩ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫هﻴﭻ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي در اﻳﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد آﻪ هﺮﮔـﺎﻩ‬
‫ﻣﺸﺮك ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺎهـﺎن ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫او را ﻣﻮرد ﺁﻣﺮزش ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃـﻮر آـﻪ‬
‫ﻬﻮا‬ ‫ْﺘ‬
‫َُ‬ ‫ﻳﻨ‬ ‫ِن‬
‫ْ َ‬ ‫ُوا إ‬
‫َﺮ‬‫َﻔ‬
‫َ آ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫ﱠﺬ‬‫ﻟﻠ‬ ‫در ﻗﺮﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ُ) :‬ﻗﻞ‬
‫ْ ِ‬
‫َ( ‪ 2‬اي رﺳﻮل‪ ،‬ﺑﻪ آﻔﺎر ﺑﮕـﻮ‪:‬‬ ‫َﻒ‬
‫ﺪ ﺳَﻠ‬
‫ﻣﺎ َﻗْ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫ﻟُ‬ ‫َﺮ‬
‫ْ َ‬ ‫ْﻔ‬
‫ﻳﻐ‬‫ُ‬
‫اﮔﺮ ﺁﻧﺎن از آﻔـﺮ ﺧـﻮد ﺑـﺎز ﺑﻴﺎﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﮔﻨﺎهـﺎن‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺨﺸﻮدﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷـﺪ‪ .‬و در ﻳـﻚ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷـﺪن ﻧـﺰد‬
‫ـﻲ‬
‫ـﻮد وﻟـ‬ ‫ـﻠﻤﺎن ﺷـ‬ ‫ـﺖ ﻣﺴـ‬
‫ـﺪ داﺷـ‬ ‫ـﺪ‪ ،‬ﻗﺼـ‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣـ‬‫رﺳـ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم را ﻣﺸﺮوط آـﺮد ﺑـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﮔﻨﺎهﺎن او ﺑﺨﺸﻮدﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))اﻣﺎ ﻋﻠﻤﺖ أن اﻷﺳﻼم ﻳﻬﺪم ﻣﺎ آﺎن ﻗﺒﻠﻪ(( ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻲ‪ ،‬اﺳﻼم ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺎهﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻣﺤﻮ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ و از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد ‪ . . . 3‬ﻟـﺬا اﺳـﻼم ﺗﻤـﺎم‬
‫ﮔﻨﺎهﺎن و ﺧﻄﺎهﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺴـﺎن را از ﺑـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮد‪.‬‬

‫‪ -4‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺷـﻴﻌﻪ اﺛﻨـﺎ ﻋﺸـﺮي ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲ‬

‫ﭘﺬﻳﺮد ـ آﻠﻴﻨﻲ در اﺻﻮل آـﺎﻓﻲ ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان ))ﻻ‬
‫ﻳﻮﺧﺬ اﻟﻤﺴﻠﻢ ﺑﻤﺎ ﻋﻤﻞ ﻓﻲ اﻟﺠﺎهﻠﻴـﻪ(( )ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻋﻤﺎﻟﻲ آﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺶ اﻧﺠـﺎم‬
‫‪ .1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﺷﺎآﺮ ج‪ 3‬ص )‪ (21‬و ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﻤﺤﺎﺳﻦ اﻟﻤﺠﺘﻤﻌﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺻﻔﻮري ص )‪.(38‬‬
‫‪ .2‬اﻧﻔﺎل‪38:‬‬
‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﺷﺎآﺮ ج‪ 3‬ص‪.31‬‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻮاﺧﺬﻩ ﻗﺮار ﻧﻤﻲ ﮔﻴﺮد( از اﺑﻲ‬
‫ً أﺗـﻮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬ ‫ﺟﻌﻔﺮ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬إن ﻧﺎﺳـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﺎ أﺳﻠﻤﻮا ﻓﻘﺎﻟﻮا‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ أﻳﻮﺧﺬ اﻟﺮﺟﻞ‬
‫ﻣﻨﺎ ﺑﻤﺎ آﺎن ﻋﻤﻞ ﻓﻲ اﻟﺠﺎهﻠﻴﻪ ﺑﻌﺪ إﺳﻼﻣﻪ؟ ﻓﻘﺎل‬
‫ﻟﻬﻢ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ :ρ‬ﻣﻦ ﺣﺴﻦ إﺳﻼﻣﻪ و ﺻﺢ ﻳﻘﻴﻦ إﻳﻤﺎﻧـﻪ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﻞ ﻓـ‬ ‫ـﺎ ﻋﻤـ‬ ‫ـﺎﻟﻲ ﺑﻤـ‬
‫ـﺎرك و ﺗﻌـ‬
‫ـﺬﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﺗﺒـ‬
‫ـﻢ ﻳﻮاﺧـ‬‫ﻟـ‬
‫اﻟﺠﺎهﻠﻴﻪ وﻣﻦ ﺳﺨﻒ إﺳﻼﻣﻪ وﻟﻢ ﻳﺼﺢ ﻳﻘﻴﻦ إﻳﻤﺎﻧـﻪ‬
‫أﺧﺬﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎﻷول و اﻵﺧﺮ(( ‪.1‬‬
‫ﻋﺪﻩ اي ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧـﺰد‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺳﻮال آﺮدﻧﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺷﺨﺺ ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤـﺎل ﻗﺒـﻞ از اﺳـﻼم‬
‫ﻣﻮاﺧﺬﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬هـﺮ آـﺲ‬
‫اﺳﻼﻣﺶ را ﺧﻮب آﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻨﺶ ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ( و ﺑﺎور اﻳﻤﺎﻧﺶ ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺟﺎهﻠﻴﺖ )ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم( او را‬
‫ﻣﻮاﺧﺬﻩ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫اﻋﻤﺎل اول و ﺁﺧﺮ ﻣﻮاﺧﺬﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ـ ﺣﺘـﻲ ﺧـﻮد‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻋﺘـﺮاف دارد و ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﻦ هﻴﭻ ﻋـﺪاوت و دﺷـﻤﻨﻲ ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﺎ وﺣﺸﻲ ﻗﺎﺗﻞ ﺣﻀﺮت ﺣﻤﺰﻩ‬
‫ﻧﺪارم‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫اﺳﻼم ﮔﻨﺎهﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻗﻄﻊ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺧﻮد رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬او را )ﻗﺎﺗﻞ وﺣﺸﻲ را( ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫اﺳﺖ!؟ ‪ .2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﭼﺮا و ﭼﮕﻮﻧـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻋﻤـﺎل ﻗﺒـﻞ از اﺳـﻼم‬
‫ﻣﻮاﺧﺬﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ اﺳﻼم ﮔﻨﺎهـﺎن ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد؟ ﺟﻮاب روﺷﻦ اﺳﺖ و ﺁن اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ـﻤﻨﻲ‬ ‫ـﻪ دﺷـ‬‫ـﻴﭻ ﮔﻮﻧـ‬‫ـﻮﺑﻜﺮ هـ‬
‫ـﺎ اﺑـ‬‫ـﺎﻧﻲ ﺑـ‬ ‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ﺁﻗـ‬
‫ﻧﺪارد؟؟؟!‬

‫‪ -5‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬هﺮ آﺲ آﻪ در ﺣﺎﻟﺖ اﺳﻼم ﺑﻪ دﻧﻴﺎ‬

‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺁﻧﺎﻧﻲ آـﻪ ﺑﻌـﺪ از وﻻدت‬
‫ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ و‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﺼﻮص ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗـﺮن اول هﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫‪ .4‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 2‬ص )‪.(333‬‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص ‪.80‬‬
‫اآﺜﺮﻳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮن اول آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﻌـﺪ‬
‫از آﻔﺮ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت‬
‫ﻧﺼﻮص ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺮن دوم آﻪ در ﺣﺎﻟـﺖ‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﻼم ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ج_ درﺑﺎرﻩ ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‪،‬‬

‫))اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻟﺤـﺎظ اﻳﻤـﺎن از ﺗﻤـﺎم‬
‫اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﺗـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ ﻣﻴـﺎن اﻣـﺖ‬
‫اوﻟﻴﺎء‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺷﻬﺪاء‪ ،‬اﺋﻤﻪ آﻪ ﺗﻤـﺎم ﻋﻤـﺮ را‬
‫در ﺟﻬﺎد ﮔﺬراﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارﻧﺪ((‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض‬
‫آﻨﻢ‪ :‬آﻪ هﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﻋﺎدل و اﻧﺼﺎف دوﺳـﺖ اﻧﻜـﺎر‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از ﺑﺰرﮔـﺎن‬
‫اوﻟﻴﺎء‪ ،‬ﺻﺎﻟﺤﺎن و اﺋﻤﻪ ﻣﻬﺘﺪﻳﻦ آﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ را‬
‫در ﺟﻬﺎد ﮔﺬراﻧﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ اي ﻧﺰد ﺳـﻴﺪ اﻻوﻟﻴـﺎء‪ ،‬واﻟﺼـﺎﻟﺤﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﻣﺤﺒﻮب ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ او ﺧﺸـﻢ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را اذﻳـﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ و اذﻳﺖ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﻮﺟـﺐ ﻧـﺎراﺣﺘﻲ او‬
‫ﺑــﻮدﻩ اﺳــﺖ‪ .‬اﻣــﺎم ﺑﺨــﺎري در ﺻــﺤﻴﺢ ﺧــﻮد از‬
‫اﺑﻮاﻟﺪرداء رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬
‫ﺑﻮدم آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ ازارش را‬
‫ﺑﺎﻻ زدﻩ ﺑﻮد ﺣﺘﻲ آﻪ زاﻧﻮهﺎﻳﺶ ﻃﺎهﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻣﺪ و‬
‫ﺳﻼم آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب اﺧﺘﻼﻓﻲ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷـﺘﺎب ﺑﺴـﻮي‬
‫او رﻓﺘﻢ و ﺑﻌﺪ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪم‪ ،‬و از وي ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺮا ﻋﻔﻮ آﻨﺪ وﻟﻲ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬اآﻨﻮن ﻧﺰد ﺗﻮ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫ام‪ ،‬رﺳــﻮل اآــﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣــﻮد‪)) :‬ﻳﻐﻔــﺮ ﻪﻠﻟﺍ ﻟــﻚ ﻳــﺎ‬
‫اﺑﺎﺑﻜﺮ(( )ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﻋﻔﻮ ﻣﻲ آﻨﺪ( ﺑﻌﺪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ رﻓـﺖ و‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺛﻢ اﺑﻮﺑﻜﺮ؟ ﺁﻳﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ اﻳﻨﺠـﺎ اﺳـﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬ﺧﻴﺮ((‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁﻣـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻬﺮﻩ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﺣـﺎل‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺗﺮﺣﻢ آﺮد و ﺑﺎ دو زاﻧﻮ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻦ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ام‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ‬
‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 8‬ص )‪.(284‬‬
‫ﻃﺮف ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺷـﻤﺎ ﻣـﺮا ﺗﻜـﺬﻳﺐ آﺮدﻳـﺪ و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺮا ﺗﺼﺪﻳﻖ آﺮد و ﺑـﺎ ﺟـﺎن و ﻣـﺎل ﻣـﺮا‬
‫ﻳﺎري آﺮد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ دوﺳﺖ ﻣﻦ دﺳﺖ ﺑﺮ ﻣـﻲ‬
‫دارﻳﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟ از ﺁن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﻮرد‬
‫‪1‬‬
‫اذﻳﺖ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻋﺜﻤﺎن از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص‪ ψ‬رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺮا ﺑـﻪ ﺟـﻴﺶ ))ذات ﺳﻼﺳـﻞ((‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﻣﻦ وﻗﺘﻲ ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‪:‬‬
‫ﭼﻪ آﺴﻲ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ اﺳـﺖ؟ ﻓﺮﻣـﻮد ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪.ψ‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدان؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺪر ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺑﻌﺪ از وي؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‪ ψ‬و ﭼﻨـﺪ ﺗـﻦ‬
‫دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ 2 .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻧﻴـﺰ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد دارد‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻔﻴﻪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﺪرم‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﭼـﻪ آﺴـﻲ‬
‫ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ؟ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪم ﺑﻌﺪ از او ﭼﻪ آﺴﻲ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﻤـﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺣﻨﻴﻔﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﻳﮕﺮ از او ﻧﭙﺮﺳﻴﺪم‪ .‬ﭼﻮن ﻓﻜﺮ‬
‫ﻣﻲ آﺮدم اﻳﻦ دﻓﻌﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻋﻤﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ هﺴﺘﻲ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻣـﻦ ﺟـﺰ ﻳـﻚ‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﻋﻤﻞ آﺮدن ﺑﻪ ﻣﻌﺮوﻓﺎت و ﻧﻴﻜـﻲ‬
‫هﺎ از دﻳﮕﺮان ﺳﺒﻘﺖ ﻣـﻲ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬اﻣـﺎم ﻣﺴـﻠﻢ در‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﺣﻀﺮت اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬روزي‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪)) :‬اﻣـﺮوز ﭼـﻪ آﺴـﻲ از ﺷـﻤﺎ‬
‫روزﻩ اﺳﺖ؟ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﻪ آﺴﻲ از ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز ﺟﻨﺎزﻩ ﺗﺸﻴﻴﻊ آﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻪ آﺴﻲ از ﺷﻤﺎ اﻣـﺮوز ﺑـﻪ ﻣﺴـﺎآﻴﻦ ﻃﻌـﺎم دادﻩ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‪ ،‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﻪ آﺴﻲ از ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز ﺑﻴﻤﺎري را ﻋﻴـﺎدت‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ؟ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣـﺎ اﺟـﺘﻤﻌﻦ ﻓـﻲ اﻣـﺮي إﻻ دﺧـﻞ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3421‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ)‪.(3442‬‬
‫‪ .3‬هﻤﺎن ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3468‬‬
‫اﻟﺠﻨﻪ‪ 1 .‬ﭘﺎداش اﻳﻦ ﺧﺼﻠﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺟـﺰ ﺑﻬﺸـﺖ ﭼﻴـﺰي‬
‫دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در‬
‫ﺗﻤﺎم ﻏﺰوات ﻧﻴﺰ ﺣﻀـﻮر داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ و در ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺴﺎس و ﺧﻄﺮﻧﺎك از ﺁﻏﺎز اﺳﻼم ﺗـﺎ ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﺑﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﻤﺮاﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬اﺣﺴﺎس‬
‫ﺗﺮس‪ ،‬ﺣﺮج و ﺳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد راﻩ ﻧـﺪادﻩ اﺳـﺖ و در‬
‫ﻣﻮاﻗﻊ ﺧﻄﺮ اﻗﺪام ﻧﻤﻮدﻩ و ﺗﺎ ﭘﺎي ﺟﺎن از رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭘﺎﺳﺪاري ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎهﻲ ﺑﺎ دﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎهﻲ ﺑـﺎ‬
‫زﺑﺎن و ﮔﺎهﻲ ﺑﺎ ﻣﺎل ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮآﺎن ﻣﺒﺎرزﻩ آـﺮدﻩ‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ و در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ هﺎ ﭘﻴﺸﺮو ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روز ﺑـﺪر‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﻣﻦ و اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑـﺎ ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻴﻜﺎﻳﻴﻞ و ﺑﺎ دﻳﮕﺮي ﺟﺒﺮاﺋﻴﻞ هﻤﺮاﻩ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫اﺳﺮاﻓﻴﻞ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ و در ﻣﻌﺮآﻪ هﺎ ﺣﻀـﻮر‬
‫ﭘﻴﺪا ﻣﻲ آﻨﺪ‪ 3 .‬ﺑﻌﺪ از ذآﺮ اﻳﻦ هﻤﻪ دﻻﻳﻞ روﺷﻦ‪،‬‬
‫هﺮ ﺟﻮﻳﺎي ﺣﻖ ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از ﺑﺰرﮔﺎن اوﻟﻴﺎء‪ ،‬ﻧﻴﻜﺎن و ﺟﻬﺎد ﮔﺮان‬
‫ـﺎب‬‫ـﺖ ﺟﻨـ‬
‫ـﻦ اﺳـ‬
‫ـﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜـ‬ ‫ـﻮدﻩ اﺳـ‬
‫ـﺪ ﺑـ‬
‫در راﻩ ﺧﺪاوﻧـ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ روﺷﻦ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﻻزم ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻢ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻳﻜﻲ از اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي را‬
‫ذآﺮ آﻨﻢ ﺗﺎ ﺣﻘﺎﻳﻖ واﺿﺢ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ زورﮔﻮﻳﺎن‬
‫و ﻣﻌﺎﻧﺪان ﺣﺠﺖ ﻗﺎﻃﻊ و ﺑـﺮاي ﻗﺎﻧﻌـﺎن و هـﺪاﻳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﺷﺮاب ﺳﻠﺴﺒﻴﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ارﺑﻠﻲ از ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬در آﺘﺎﺑﺶ‬
‫))آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ(( از ﻋﺮوﻩ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‬
‫و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ )اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴـﻼم( درﺑـﺎرﻩ ﺗـﺰﻳﻴﻦ آـﺮدن‬
‫ـﺪارد‪.‬‬‫ـﻜﺎﻟﻲ ﻧـ‬
‫ـﻮد‪ :‬اﺷـ‬ ‫ـﺮدم‪ ،‬ﻓﺮﻣـ‬
‫ـﻮال آـ‬
‫ـﻴﺮ ﺳـ‬
‫ﺷﻤﺸـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﻣﺰﻳﻦ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺗﻮ او را ﺻﺪﻳﻖ ﻣﻲ داﻧﻲ؟ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از ﺟﺎﻳﺶ ﭘﺮﻳﺪ‬
‫و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠـﻪ آـﺮد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﺻـﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺁري‪،‬‬
‫ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺁري‪ ،‬ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬هﺮ آـﺲ او را ﺻـﺪﻳﻖ ﻧﮕﻮﻳـﺪ‪،‬‬

‫‪ .4‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1028‬‬

‫‪ -5‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج‪ 8‬ص‪.79‬‬
‫‪ -6‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻲ ﻳﻌﻠﻲ ج‪ 1‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ (340‬ﻣﺴﻨﺪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و ﻣﺤﻘﻖ ﺁن‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻨﺪ ﺁن ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ هﻴﭻ ﺣﺮف و ﺳﺨﻦ وي را ﺑﺎور ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫‪1‬‬
‫در دﻧﻴﺎ و ﻧﻪ در ﺁﺧﺮت‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﺎ را از ﺑﻴﺎن دﻻﻳﻞ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ هﺪاﻳﺖ دروﻏﻴﻦ ﺧﻮدش ﻣﺴـﺘﻐﻨﻲ ﻣـﻲ آﻨـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﺧﻴﺮ؟؟! ﭘﺎﺳـﺦ ﺑﻘﻴـﻪ ﺳـﺨﻨﺎن او‪ ،‬ﭘﻴﺮاﻣـﻮن اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺒﺤﺚ‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر آﺎﻣـﻞ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ))ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب هﺪاﻳﺖ و اﺳﺘﺒﺼﺎر((‬
‫ﻧﺺ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻼﻓﺖ‪:‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻠﻲ آﻪ او را ﺑﻪ‬
‫راﻩ ﺣﻖ هﺪاﻳﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﻠﻞ‬
‫و ﻋﻮاﻣﻠﻲ آﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ دﻋﻮت آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠـﻲ‬
‫زﻳﺎدﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻣﻦ ذآﺮ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻣﻴﺪان‬
‫ﺗﻨﮓ ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑـﻪ ذآـﺮ ﺑﻌﻀـﻲ از ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺴﻨﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﻢ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻧﺺ درﺑـﺎرﻩ ﺧﻼﻓـﺖ‪ :‬در ﻣﺒـﺪا ورود ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬

‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻋﻬﺪ آﺮدم آﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻧﺰد ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ‬
‫ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘـﻂ ﺁن را ﻣﺤـﻮ و ﻣـﻼك ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫هﺎﻳﻢ ﻗﺮار ﺑﺪهﻢ و ﺑﻪ ﻣﺘﻔﺮدات هﻴﭻ ﻓﺮﻳﻘﻲ ﺗﻌـﺮض‬
‫ﻧﻜﻨﻢ‪ .‬و ﺑﺎ هﻤﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ درﺑـﺎرﻩ ﺗﻔﻀـﻴﻞ ﻣﻴـﺎن‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ ﺣـﻖ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ از روي ﻧﺺ از ﺁن ﻋﻠﻲ ﺑﻮد هﻤـﺎن ﻃـﻮر آـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻮآﻮل ﺑﻪ ﺷﻮري ﺑﻮد‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر‬
‫آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﭘﮋوهﺸﮕﺮان در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص اﮔـﺮ ﺧـﻮد را از ﺗﻌﺼـﺐ‬
‫هﺎي ﻓﺮﻗـﻪ اي‪ ،‬ﮔﺮوهـﻲ و ﮔﺮاﻳﺸـﻬﺎ ﺑـﺪور ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ آـﻪ ﻧـﺺ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ وارد ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪)) :‬ﻣﻦ آﻨﺖ ﻣﻮﻻﻩ ﻓﻬﺬا ﻋﻠـﻲ ﻣـﻮﻻﻩ((‬
‫هﺮ آﺲ آﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﻻي او هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻮﻻي او‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻌـﺪ از ﺑﺮﮔﺸـﺘﻦ از‬
‫ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮد و زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺒﺮﻳﻚ و ﺗﻬﻨﻴﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻓﺮاهﻢ ﺷﺪ ﺣﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ‬

‫‪ .1‬آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ ـ ارﺑﻠﻲ ج‪ 2‬ص‪.360‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ اﻣﺎم را ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬ﺑﺦ‪ ،‬ﺑﺦ اي ﭘﺴﺮ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺗـﻮ ﻣـﻮﻻي‬
‫هﺮ ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﻮﻣﻨﻪ ﺷﺪي( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﻦ در‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ذآﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ واﻟﺠﻤﺎﻋـﺖ ﺑﺴـﻨﺪﻩ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻢ و ﺣﺘﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻨـﺎﺑﻊ را ذآـﺮ ﻧﻤـﻲ آـﻨﻢ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃـﻼع ﺑﻴﺸـﺘﺮ‪،‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ آﺘﺎب ))اﻟﻐـﺪﻳﺮ((‪ ،‬ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﻋﻼﻣـﻪ‬
‫اﻣﻴﻨﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻒ‪ ،‬راوﻳﺎن اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را‬
‫‪1‬‬
‫از ﻃﺮق اهﻞ ﺳﻨﺖ در ﺁﻧﺠﺎ ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ‪ ،‬ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ‪ :‬ﺧﻼﻓـﺖ ﻧـﺰد اهـﻞ‬

‫ﺳﻨﺖ ﻣﻮآﻮل ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب و ﺷﻮري اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﺖ ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا اهﻞ ﺳﻨﺖ درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺧﺘﻼف‬
‫ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﺪﻩ اي ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ آـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻧﺺ ﺟﻠﻲ ﻳﺎ ﺧﻔﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﻋﺪﻩ اي دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ آﻪ ﺧﻼﻓـﺖ او‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ اهﻞ ﺣﻞ و ﻋﻘـﺪ ﻣﻨﻌﻘـﺪ ﮔﺮدﻳـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻳﻖ اول ﺑﺮاي وﺟﻮد ﻧﺺ داﻳـﺮ ﺑـﺮ ﺧﻼﻓـﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ روﺷـﻦ و ﺑﺴـﻴﺎر ﻗـﻮي اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ 2 .‬ﺑﻬﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬آـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﻧﺰد اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺧﻼﻓـﺖ ﻣﻮآـﻮل ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻮري و اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻮل ﻣﺠﻤﻊ ﻋﻠﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺣﻖ هﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻳـﻚ ﮔـﺮوﻩ از‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻧﺺ ﺟﻠـﻲ ﺑـﺎ ﺧﻔـﻲ ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﮔﺮوﻩ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬در هﺮ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺣﻖ ﺧـﺎرج‬
‫از دﻳﺪﮔﺎﻩ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ‬

‫ﻃﺎﻟﺐ ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻪ از ﻧﺺ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺑـﺎرﻩ‬
‫از ﭼﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻳـﻚ ادﻋـﺎي‬
‫ﻓﺎﺳﺪ و ﺑﻲ اﺳﺎس اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﺎن ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﺿﻌﻴﻒ و واهﻲ ﺗﻜﻴﻪ آﺮدﻩ از اﻟﻔﺎﻇﻲ اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(135-136‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(223-224‬‬

‫‪ .2‬ﺑﻪ ﺻﻔﺤﻪ ‪ 111‬ﺗﺎ ‪ 114‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫آﻨﻨﺪ آـﻪ هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ دﻻﻟﺘـﻲ ﺑـﺮ ﻣـﺪﻋﺎي ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻣﻔﺼﻞ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺁﻳﻨﺪﻩ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ ـ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﻗﻮل‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎﻟﻨﺺ ﺛﺎﺑﺖ و ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ ﻣﺪﻋﺎي ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ))راوﻧﺪﻳﻮن(( آﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧـﺺ را‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ و اﻣﺎﻣﺖ او ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬هﻤـﺎن ﻃـﻮر‬
‫آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﺺ را درﺑـﺎرﻩ اﻣﺎﻣـﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ اﺑﻮﻳﻌﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راوﻧﺪﻳﻮن اﺧـﺘﻼف‬
‫دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوهﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻧﺪ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎ‬
‫ذآﺮ ﺷﺨﺺ و ﻧﺎم ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ وي ﺗﺼﺮﻳﺢ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺁﺷﻜﺎر ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻋـﻼم آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ و اﻣﺖ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻧﻜﺎر اﻳﻦ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ و ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬
‫ﺑﺎ اﻣﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧـﻲ از ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻧﺪ آﻪ ﻧﺺ درﺑﺎرﻩ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﺒـﺎس و‬
‫ﺑﻌﺪ از وي ﺑﺮاي اوﻻد او اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﻴﺎﻣـﺖ‪ 1 .‬اﻳـﻦ‬
‫ادﻋﺎي راوﻧﺪﻳﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ادﻋﺎي ﺷـﻴﻌﻪ و ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﺁن‬
‫اﺳﺖ و هﻴﭻ آﺪام از اﻳـﻦ دو دﻳـﺪﮔﺎﻩ‪) ،‬دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ـﻮد‬
‫ـﺎت وﺟـ‬ ‫ـﺮاي اﺛﺒـ‬
‫ـﻲ ﺑـ‬
‫ـﻴﻌﻪ( دﻟﻴﻠـ‬
‫ـﻪ و ﺷـ‬
‫راوﻧﺪﻳـ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬هﻴﭻ ﻳﻚ از اهﻞ ﻋﻠـﻢ در ﺗﺎﻳﻴـﺪ ﺁن ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﻧﺺ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ اهﻞ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ‪)) :‬ﭘﮋوهﺸﮕﺮ اﮔﺮ در ﺻﺪد‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑـﻮدﻩ و از ﮔﺮاﻳﺸـﻬﺎ ﺧـﻮد را دور ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫دارد‪ ،‬در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ و روﺷـﻦ وﺟـﻮد دارد‪ ((.‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي‬
‫اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎي ﺧﻮد ﺣﺪﻳﺚ ))ﻣﻦ آﻨﺖ ﻣﻮﻻﻩ ﻓﻬﺬا‬
‫ﻋﻠﻲ ﻣﻮﻻﻩ(( را ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬درﺑﺎرﻩ ﺟـﻮاب اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺪﻋﺎ ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﻳﺚ در ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ اﺧـﺘﻼف‬

‫ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ ﺁن را ﺿﻌﻴﻒ و ﺑﺮﺧﻲ ﺁن را ﺣﺴﻦ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻦ )ﻣﻮﻟﻒ( ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ و از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻣـﻦ ﻧﻤـﻲ ﺗـﻮاﻧﻢ‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻜﻲ و ﺳـﻠﻴﻘﻪ اي‪،‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻨﻬﺎج ج‪ 1‬ص )‪.(500‬‬

‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺮار ﺑـﺪهﻢ هﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ آـﻪ‬
‫ﺷﻴﻮﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬او اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ را ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﮔـﺮاﻳﺶ هـﺎي او ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﻧﺪارﻧـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺧﺰﻋﺒﻼت او هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬آﺴﺎﻧﻲ آﻪ از هﻮا و هﻮس و ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎ ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬آﺎرﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدﻩ و ﺁﺳﺎن اﺳﺖ و اﻣﺎ‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺼﻮص ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻮدﻩ زﻣﺎﻧﻲ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻼك ﻋﻤﻞ و ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ آـﻪ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ و ﺳﻨﺪ ﺻﺤﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ )ﻣـﻦ آﻨـﺖ‬

‫ﻣﻮﻻﻩ ‪. . .‬اﻟﺦ(( ﻧﺺ واﺿﺢ و روﺷـﻨﻲ اﺳـﺖ ﺑـﺮاي‬
‫اﺛﺒﺎت ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ .‬ﺁري‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫ﺁﻳﺪ آﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ زﺣﻤﺖ و ﻣﺸـﻘﺖ زﻳـﺎدي‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺑﺮاي هﺮ ﺷﺨﺺ ﺁﺳﺎن اﺳﺖ و هـﺮ آـﺲ ﺑـﻪ‬
‫راﺣﺘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳـﺪ‬
‫زﻳﺮا ﺣﺮف و ﺳﺨﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎل و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﺧﺮﻳﺪ و‬
‫ﻓﺮوش ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا هﻴﭻ ﺣﺮف و ﺳﺨﻨﻲ در ﺣـﺪ ذات‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ و هﻴﭻ ﻓﺮد ﻋﺎﻗﻠﻲ ﺳﺨﻦ‬
‫ﻣﺤﺾ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر‪ ،‬دﻟﻴﻞ واﺿـﺢ و روﺷـﻨﻲ‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﻗﺒﻮل زﺣﻤـﺖ ﻧﻜـﺮدﻩ و درﺑـﺎرﻩ واﺿـﺢ و‬
‫روﺷﻦ ﺑـﻮدن ﺁن دﻟﻴﻠـﻲ را اراﺋـﻪ ﻧـﺪادﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ً ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺠﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻳﻘﻴﻨﺎ‬
‫واﻟﺪﻋﺎوي ﻣﺎ ﻟﻢ ﺗﻘﻢ ﻋﻠﻴﻬﺎ‬
‫ﺑﻴﻨﺎت ﻓﺄﺻﺤﺎﺑﻬﺎ أدﻋﻴﺎء‬
‫ﻳﻌﻨﻲ دﻋﻮا ﻣﺎدام آﻪ هﻤـﺮاﻩ ﺑـﺎ دﻟﻴـﻞ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫دﻋﻮاي ﻣﺤـﺾ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺘﺎﺳـﻔﺎﻧﻪ ﺣـﺪﻳﺜﻲ آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺷﻴﻌﻴﺎن از ﺁن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺠـﺎي‬
‫واﺿﺢ و روﺷﻦ ﺑﻮدن‪ ،‬دﻟﻴﻞ اﺑﻬﺎم و ﻋﺪم وﺿـﻮح را‬
‫ﺑﺎ ﺧﻮد هﻤﺮاﻩ دارد‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺧـﻮد ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ اﻋﺘﺮاف دارد‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را در‬
‫))ﻏﺪﻳﺮ ﺧﻢ(( ﺑﻌـﺪ از ﺑﺮﮔﺸـﺘﻦ از ﺣﺠـﻪ اﻟـﻮداع‬
‫ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬هﻤـﻪ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ آـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﺑـﺎ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ ﻧﮕﺸﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اهﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ و اهـﻞ‬
‫ﻃﺎﻳﻒ ﺑﻪ ﻃﺎﻳﻒ و اهﻞ ﻳﻤﻦ ﺑﻪ ﻳﻤﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺟﺰ اهﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﺴﻲ دﻳﮕـﺮ ﻧﺒـﻮد‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ψ‬در ))ﻏـﺪﻳﺮ ﺧـﻢ(( ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻬﻤﻲ آﻪ ﺑﻪ ﺗﻤـﺎم ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺑﻼغ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺁن را در ﻋﺮﻓﻪ ﻳﺎ‬
‫ﻣﻨﻲ‪ ،‬آﻪ هﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﺑـﻼغ ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺁن ﺳﻔﺮ ))ﺳﻔﺮ ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع((‬
‫اﺻﻼً ﺑﺤﺜﻲ از اﻣﺎﻣﺖ ﻳﺎ از ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﻧﻔﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ψ‬‬
‫وﺣﻲ ﻣﻨﺰل ﻳﺎ ﻣﻨﺼﻮص در دﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﻪ از ﺁن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ψ‬ﻣـﺎﻣﻮر‬
‫اﺑﻼغ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺣﺪﻳﺚ ))ﻣﻦ آﻨﺖ ﻣـﻮﻻﻩ ‪. . .‬‬
‫(( ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺗﻤﺎم‪ ،‬آﻤﺘﺮﻳﻦ دﻻﻟﺘﻲ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﺪارد!‬

‫‪ -3‬ﻣﻌﻨﻲ ))ﻣﻮﻻﻩ(( ﺑﻪ هﻴﭻ ﺻﻮرت ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ و‬

‫ﻣﻨﻈﻮرش رﺳﻮل اآﺮم‪ ψ‬از ﺁن‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺒـﻮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﻧﻪ ﻟﻔﻆ ))ﻣﻮﻟﻲ(( ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺪدي آﻪ دارد‪،‬‬
‫دال ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺳﺖ‪ .‬رازي در ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺼـﺤﺎح ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪) ،‬اﻟﻤﻮﻟﻲ( ﺑﻤﻌﻨـﻲ‪ ،‬ﻏـﻼم ﺁزاد ﺷـﺪﻩ‪ ،‬ﺁزاد‬
‫آﻨﻨﺪﻩ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﻋﻢ‪ ،‬ﻣﺪدآﺎر‪ ،‬هﻤﺴـﺎﻳﻪ و هـﻢ ﭘﻴﻤـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ))ﻣﻮاﻻﻩ(( ﺿﺪ ﻣﻌـﺎدات اﺳـﺖ و رازي ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻻﻳﺖ ﺑﻪ آﺴـﺮ واو ﺑﻤﻌﻨـﻲ ﺳـﻠﻄﺎن اﺳـﺖ و‬
‫َﻻﻳﻪ ﺑﻪ ﻓﺘﺢ و آﺴﺮ واو ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﻧﺼـﺮت )ﻳـﺎري‬ ‫و‬
‫‪1‬‬
‫آﺮدن( اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻴﺮوز ﺁﺑﺎدي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﻟﻮ‬
‫َﻟﻲ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ُ‬
‫اﻟﻘﺮب واﻟﺪﻧﻮ )ﻧﺰدﻳﻜﻲ( اﺳﺖ واﻟﻮﻟﻲ اﺳﻢ اﺳﺖ از‬
‫ﱡ‬
‫َﻟﻲ ـ و ﻣﻌﻨﻲ ﺁن‪ ،‬ﻣﺤـﺐ )دوﺳـﺖ( اﻟﺼـﺪﻳﻖ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺪر و‬
‫ُ‬
‫)دوﺳﺖ( اﻟﻨﺼﺮ )ﻳﺎري دهﻨﺪ( ﻣﺎﺧﻮذ اﺳـﺖ از وﻟـﻲ‬
‫ِﻻﻳـﻪ ﺑـﻪ آﺴـﺮ واو‬‫َو‬
‫َﻻﻳﻪ ـ و‬
‫َو‬‫ُ و‬
‫ِﻻﻳﻪ‬
‫اﻟﺸﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ و‬
‫ﺑﻤﻌﻨﻲ ﺧﻄﻪ اﻣﺎرت و ﺳـﻠﻄﺎن اﺳـﺖ‪ .‬و ﻣـﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬ﻋﺒـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘـﻖ )ﺁزاد آﻨﻨـﺪﻩ( ﻣﻌﺘـﻖ‬
‫)ﺁزاد ﺷﺪﻩ( و ﺻﺎﺣﺐ و اﺑﻦ )ﭘﺴﺮ( و ﻋﻢ )ﻋﻤـﻮ( و‬
‫ﻧﺰﻳﻞ )ﻣﻬﻤﺎن( و ﺷﺮﻳﻚ و ﺧﻮاهﺮ زادﻩ‪ ،‬و ﺳﺮﭘﺮﺳـﺖ‬
‫و رب و ﻧﺎﺻﺮ و ﻣﻨﻌﻢ )آﺴﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان اﻧﻌﺎم ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ( و ﻣﻨﻌﻢ )آﺴﻲ آﻪ ﺑﺮ او اﻧﻌﺎم ﻣـﻲ ﺷـﻮد( و‬
‫دوﺳﺘﺪار‪ ،‬و ﺗـﺎﺑﻊ و داﻣـﺎد‪ ،‬اﺳـﺖ‪ 2 .‬و از اﻳـﻦ‬
‫‪ .1‬ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺼﺤﺎح ص )‪.(306-307‬‬
‫‪ .2‬اﻟﻘﺎﻣﻮس اﻟﻤﺤﻴﻂ ص )‪.(1723‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻟﻐﻮي ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ آﻪ ))ﻣـﻮﻟﻲ(( ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻧﺼﺮت )ﻳﺎري آﺮدن( و ﻏﻴـﺮ ﻧﺼـﺮت و ﺑـﺮاي ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻟـﺬا ﺁن را‬
‫ﺣﻤﻞ آﺮدن ﺑﺮ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻠﻄﺎن و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﻻﻳﻞ‬
‫دارد‪ ،‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺁن را ﺣﻤﻞ آﺮدن ﺑـﺮ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫واﻟﻲ و ﺣﺎآﻢ ﻣﺘﻌﺬر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ . . .)) :‬در اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دﻻﻟـﺖ روﺷـﻨﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻮﻟﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫))ﻣﻮﻟﻲ(( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ))وﻟـﻲ(( اﺳـﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ُـﻮا(‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫َاﱠ‬‫ُ و‬‫ﻟﻪ‬
‫َﺳُﻮُ‬
‫َر‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ُ‬‫ِﻴﱡﻜُﻢ‬
‫َﻟ‬‫ﻤﺎ و‬ ‫ﻧَ‬
‫ِﱠ‬‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬إ‬
‫)هﻤﺎﻧﺎ وﻟـﻲ ﺷـﻤﺎ ﺧـﺪا‪ ،‬رﺳـﻮل ﺧـﺪا و ﻣﻮﻣﻨـﺎن‬
‫ﺈن‬
‫ﱠ‬ ‫َـِ‬‫ِ ﻓ‬‫َﻴْﻪ‬
‫َﻠ‬‫َا ﻋ‬‫ﺎهﺮ‬
‫ﺗﻈَ َ‬ ‫ِن‬
‫ْ َ‬ ‫َإ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ(‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪) :‬و‬
‫ِﻜَـﺔ‬
‫ُ‬ ‫ﻤﻼﺋ‬‫ﻟَ‬‫َاْ‬‫َ و‬ ‫ِﻨ‬
‫ِﻴﻦ‬ ‫ْﻣ‬
‫ﻤـﺆ‬‫ﻟُ‬
‫ِﺢُ اْ‬‫َـﺎﻟ‬ ‫َﺻ‬‫ُ و‬ ‫ِﻳﻞ‬‫َﺟِﺒْﺮ‬
‫ﻻﻩ و‬‫ْ ُ‬‫ﻣﻮ‬
‫َ َ‬‫هﻮ‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ُ‬
‫ٌ(‪ .‬از اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد آـﻪ‬ ‫ِﻴﺮ‬‫ِﻚَ ﻇَﻬ‬
‫َﻟ‬‫ﺪ ذ‬ ‫ﺑﻌ‬
‫َْ‬ ‫َ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬وﻟﻲ ﻣﻮﻣﻨﺎن اﺳﺖ و ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ وﻟﻲ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺴﺘﻨﺪ هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫وﻟﻲ ﻣﻮﻣﻨﺎن اﺳـﺖ و ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﻧﻴـﺰ وﻟـﻲ هﻤـﺪﻳﮕﺮ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ روﺷﻦ ﺷﺪ آﻪ ))ﻣـﻮاﻻﻩ(( ﺿـﺪ ﻣﻌـﺎدات‬
‫اﺳﺖ و ))ﻣﻮاﻻﻩ(( ﺑﺎﻳﺪ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ هـﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫آﻪ ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ واﻻﺗﺮ از‬
‫دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬وﻻﻳﻪ ﻃﺮف ﺑﺰرﮔﺘـﺮ ﺗﻔﻀـﻴﻞ و اﺣﺴـﺎن‬
‫اﺳﺖ و وﻻﻳﻪ ﻃﺮف آـﻮﭼﻜﺘﺮ ﻃﺎﻋـﺖ و ﻋﺒـﺎدت اﺳـﺖ‪.‬‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣﻮﻣﻨـﺎن را دوﺳـﺖ دارد‪،‬‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻧﻴﺰ او را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ))ﻣـﻮاﻻﻩ((‬
‫ﺿﺪ ﻣﻌﺎدات‪ ،‬ﻣﺤﺎرﺑﻪ و ﻣﺨﺎدﻋﻪ اﺳﺖ و آﻔﺎر ﺧﺪا و‬
‫رﺳﻮل را دوﺳـﺖ ﻧﺪارﻧـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﺎ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻣﺤﺎدات و ﻣﻌﺎودت دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪) :‬ﻻ‬
‫ـﺎء( )دﺷـﻤﻨﺎن ﻣـﻦ و‬ ‫ِﻴَ َ‬ ‫َو‬
‫ْﻟ‬ ‫ْ أ‬ ‫ُﻢ‬‫ﱠآ‬‫ـﺪو‬
‫َ ُ‬‫َﻋ‬‫ﱢي و‬ ‫ﺪو‬ ‫ُوا ﻋ‬
‫َُ‬ ‫ﱠﺨِﺬ‬
‫ﺗﺘ‬‫َ‬
‫دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن را دوﺳﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﺪهﻴﺪ‪ (.‬اﮔﺮ آﺴـﻲ‬
‫ﻳﺎ آﺴﺎﻧﻲ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧـﺎن را ﻣﺠـﺎزات‬
‫ُـﻮا‬ ‫َﻠ‬‫ْﻌ‬
‫ﺗﻔ‬‫ْ َ‬‫ﻟـﻢ‬‫ْ َ‬‫ﺈن‬
‫َـِ‬‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬ﻓ‬
‫ﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ( و ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻣﻮد اﺳﺖ‪)ُ :‬‬ ‫ِِ‬
‫ﻦ‬ ‫ْبٍ ﻣ‬‫ِﺤَﺮ‬
‫ﻧﻮا ﺑ‬ ‫َُ‬‫ْذ‬
‫َﺄ‬‫ﻓ‬
‫ﻟـﻰ‬ ‫ﻤـﺎتِ إ‬
‫َِ‬ ‫َ اﻟﻈﱡﻠ‬
‫َُ‬ ‫ِـﻦ‬‫ْ ﻣ‬‫ﻬﻢ‬
‫ِﺟُُ‬
‫ﻳﺨْـﺮ‬ ‫ُـﻮا ُ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟـﺬ‬‫ِﻲﱡ اﱠ‬‫َﻟ‬‫و‬
‫ِ( ﺁري‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‬ ‫ﱡﻮر‬‫اﻟﻨ‬
‫هﺎ آﻪ ﻟﻔﻆ وﻟﻲ و ﻣﻮﻟﻲ در ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻪﻠﻟﺍ وﻟﻲ و ﻣـﻮﻟﻲ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن اﺳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ وﻟﻲ و ﻣﻮﻻي ﻣﻮﻣﻨﺎن‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﻻي ﻣﻮﻣﻨـﺎن اﺳـﺖ و اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ وﻟﻲ و ﻣﻮﻻي ﻣﻮﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪)) ،‬ﻣﻮاﻻﻩ(( اﺳﺖ‬
‫و ))ﻣﻮاﻻﻩ(( ﺿﺪ ﻣﻌﺎدات )ﻋﺪاوت و دﺷﻤﻨﻲ( اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن دوﺳﺘﻲ و ﻣﻮاﻻت دارﻧﺪ ﺑﺎ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،ρ‬‬
‫ﻣﻮاﻻﺗﻲ آﻪ ﺿﺪ ﻣﻌﺎدات اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻳﻌﻨﻲ ))وﻟﻲ‬
‫و ﻣﻮاﻻﻩ(( ﺑﺎ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮل و ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺮاي هﺮ ﻣﻮﻣﻦ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﻴﺰ آﻲ از ﻣﻮﻣﻨﺎن اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن را دوﺳﺖ دارد و ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻧﻴﺰ او را‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ درﺑﺎرﻩ اﺛﺒﺎت ﻣﻮاﻻت ﺑﺎ ﻋﻠـﻲ‬
‫اﺳﺖ و در واﻗﻊ ﮔﻮاهﻲ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳـﺖ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﺴﺘﺤﻖ و ﻻﻳﻖ ﻣﻮاﻻت اﺳﺖ ﻇـﺎهﺮا‬
‫ً‬
‫ً‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در واﻗﻊ رد و ﻧﻔﻲ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‬ ‫و ﺑﺎﻃﻨﺎ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ دﺷـﻤﻨﺎن او ﻳﻌﻨـﻲ ﺧـﻮارج و ﻧﻮاﺻـﺐ‬
‫درﺑﺎرﻩ او ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و هﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫آﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻏﻴﺮ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻮﻻﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‬
‫و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﻣـﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣـﻮﻻﻳﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻮاﻟﻲ زﻳﺎدي داﺷـﺖ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﺻـﺎﻟﺢ‪ .‬و ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻧﻴـﺰ‬
‫ـﺎن‬ ‫ـﺎم ﻣﻮﻣﻨـ‬
‫ـﻮﻻي او ﺗﻤـ‬ ‫ـﺎدي دارد و ﻣـ‬
‫ـﻮاﻟﻲ زﻳـ‬
‫ﻣـ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ او را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬هﻤﺎﻧﺎ ﻗﺒﺎﻳﻞ اﺳﻠﻢ‪ ،‬ﻏﻔﺎر ﻣﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺟﻬﻴﻨﻪ‪،‬‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ψ‬‬
‫ـﺪا و رﺳـ‬ ‫ـﻮاي ﺧـ‬
‫ـﻮﻻﻳﻲ ﺳـ‬
‫ـﺎر ﻣـ‬
‫ـﺮﻳﺶ و اﻧﺼـ‬
‫ﻗـ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ((.‬ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺬآﻮر در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ))ﻣﻮﻻي((‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗـﺮار دادﻩ ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ هﻤـﺎن ﻃـﻮر آـﻪ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺻﺎﻟﺢ در ﻗﺮﺁن ﻣﺠﻴﺪ ﻣﻮﻻي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻮﻻي ﻣـﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ آﻼم اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬آـﻪ ﻣﻴـﺎن ))وﻟـﻲ((‬
‫))ﻣﻮﻻ(( و ))واﻟﻲ(( ﺗﻔﺎوت وﺟﻮد دارد‪ .‬وﻻﻳﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺿﺪ ﻋﺪاوت ﻣﻐﺎﻳﺮ اﺳﺖ ﺑـﺎ وﻻﻳـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫اﻣﺎرت‪ .‬ووﻻﻳﺖ آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﻏـﺪﻳﺮ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ از‬
‫ﺑﺎب اول‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺿﺪ ﻋﺪاوت اﺳـﺖ ﻧـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺎرت و ﺳﻠﻄﺎن‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬هﺮ‬
‫آﺲ آﻪ ﻣﻦ ))واﻟﻲ(( او هﺴﺘﻢ ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ))واﻟـﻲ((‬
‫اوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬هﺮ آﺲ آﻪ ﻣﻦ ))ﻣﻮﻻي((‬

‫‪ .1‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺎب ذآﺮ اﺳﻠﻢ و ﻏﻔﺎر و ﻣﺰﻳﻨﻪ رﻗﻢ )‪.(3321‬‬
‫او هﺴﺘﻢ ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻻي او اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ هﺮ آﺲ ﻣﺮا‬
‫ـﺪ‪.‬‬ ‫ـﺖ ﺑﺎﺷـ‬
‫ـﺪ دوﺳـ‬
‫ـﺰ ﺑﺎﻳـ‬
‫ـﻲ ﻧﻴـ‬
‫ـﺎ ﻋﻠـ‬‫ـﺖ دارد ﺑـ‬ ‫دوﺳـ‬
‫ً ﺑﺎﻃـﻞ‬ ‫))ﻣﻮﻻ(( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ))واﻟﻲ(( و اﻣﻴﺮ ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا وﻻﻳﺖ از هﺮ دو ﻃﺮف اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻮﻣﻨﺎن‬
‫اوﻟﻴﺎء ﻪﻠﻟﺍ هﺴﺘﻨﺪ و ﻪﻠﻟﺍ وﻟﻲ ﻣﻮﻣﻨﺎن اﺳـﺖ و اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم‪)) ρ‬أوﻟﻲ ﺑﻬﻢ ﻣﻦ اﻧﻔﺴﻬﻢ(( ﻓﻘـﻂ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻨﻜﻪ وﻻﻳﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮ‬
‫هﺮ ﻣﻮﻣﻦ از ﺧﻮد او ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬
‫ﻧﺒﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﺷﻮد آﻪ ﺣﺪﻳﺚ ))ﻣـﻦ‬
‫آﻨﺖ ﻣﻮﻻﻩ(( ﻧﺺ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﻼف آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد آﻪ او )ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻌﺪﻩ( وﻻﻳﺘﺶ ﺑﺮ هﺮ ﻣﻮﻣﻦ‪ ،‬از‬
‫ﺧﻮد ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﻦ آﻨﺖ اوﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻔﺴﻪ ﻓﻌﻠـﻲ‬
‫اوﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻲ ﻧﻔﺴﻪ(( و ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴـﺰي از هـﻴﭻ آﺴـﻲ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪﻩ و آﺴﻲ اﻳﻦ را ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻟـﺬا ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫))ﻣﻦ آﻨﺖ ﻣﻮﻻﻩ‪ . . .‬اﻟـﺦ(( را ﺣﻤـﻞ آـﺮدن ﺑـﺮ‬
‫ً ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اوﻟﻲ ﺑـﻮدن‬ ‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ي ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺮ هﺮ ﻣﻮﻣﻦ از ﺧﻮد ﻣـﻮﻣﻦ‪ ،‬در ﺣﻴـﺎت و‬
‫هﻢ در ﻣﻤﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺻﺤﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬اﮔﺮ از ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ ﻓﺮض ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫دوران ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺷـﻮد ﻧـﻪ دوران‬
‫ﺣﻴﺎت و زﻧﺪﮔﻲ ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ρ‬و ﺧﻼﻓـﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ در‬
‫ﺣﻴﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺤﺖ هﻴﭻ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺻـﺪق ﭘﻴـﺪا ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا وﻻﻳﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺮ هﺮ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻴﺸـﺘﺮ از‬
‫ﺧﻮد ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﻨﻈـﻮر از ))ﻣـﻮﻻ((‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣـﻮﻻي هـﻴﭻ ﻳـﻚ از‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬـﺎ ﺷـﻮاهﺪ و ﻗـﺮاﻳﻦ زﻧـﺪﻩ و‬
‫ﮔﻮﻳﺎﻳﻲ هﺴﺘﻨﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻨﻈـﻮرش‬
‫از ))ﻣﻮﻻ(( ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا وﻻﻳﺖ ‪ 1‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﺮاي هﺮ ﻣﻮﻣﻦ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ دوران ﺣﻴﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫اﺳﺖ اﻣﺎ ﺧﻼﻓﺖ وﺻﻔﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻗﺒـﻞ از ﻣـﻮت ﺗﺤﻘـﻖ‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا روﺷﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ))ﻣـﻮﻻ(( در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﭼـﻮن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫وﻻﻳﺘﺶ ﺑﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن از ﺧﻮد ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﭼـﻪ‬
‫‪ .1‬وﻻﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺿﺪ ﻋﺪاوت‪.‬‬
‫در زﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﻮت و ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫او آﺴﻲ را در ﺑﻌﻀﻲ اﻣﻮر ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ و ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻗﺮار دهﺪ ﻳﺎ ﻓﺮض ﺷﻮد آﻪ او در ﺣﻴﺎت ﺧـﻮد آﺴـﻲ‬
‫را ﺧﻠﻴﻔﻪ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﻳـﺎ ﺑﻌـﺪ از وﻓـﺎت آﺴـﻲ را‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ آﺮدﻩ اﺳـﺖ و او ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﻧـﺺ ﻳـﺎ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬او ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﺧﻼﻓـﺖ او ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن از ﺧﻮد ﺁﻧﺎن اوﻟـﻲ ﺗـﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻏﻴـﺮ او‪،‬‬
‫هﺮﮔﺰ ﺑﺮ هﻴﭻ ﻣﻮﻣﻨﻲ از ﺧﻮد ﻣﻮﻣﻦ اوﻟﻮﻳﺖ ﻧﺪارد‪،‬‬
‫ً در زﻧﺪﮔﻲ او‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠـﻲ ﻣـﻮﻻي هـﺮ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎ‬
‫ﻣﻮﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬وﺻﻔﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ در ﺣﻴﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت وي و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﻋﻠﻲ‪ .‬ﻟﺬا ﻋﻠﻲ‬
‫اﻣﺮوز ﻣﻮﻻي هﺮ ﻣﻮﻣﻦ اﺳﺖ ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ او اﻣـﺮوز‬
‫ﺣﺎآﻢ ﺑﺮ هﻤـﻪ ﻣـﺮدم ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬و هـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻣﻮﻻي ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺣﺎل ﺣﻴﺎت ﻳﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت‪.‬‬

‫ـﺎﺑﺶ‬
‫ـﻮزي در آﺘـ‬
‫ـﻦ اﻟﺠـ‬‫ـﺒﻂ اﺑـ‬
‫ـﺘﺪﻻل ﺳـ‬ ‫‪ -4‬اﻣـ‬
‫ـﺎ اﺳـ‬
‫))ﺗﺬآﺮﻩ اﻟﺨﻮاص(( )آﻪ ﻳﻜﻲ از ﺁن ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ آﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺪان ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ (.‬داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫ـﺎﻧﻲ‬
‫ـﻲ ﻣﻌـ‬
‫ـﺖ ﻋﺮﺑـ‬‫ـﻮﻟﻲ(( در ﻟﻐـ‬
‫ـﻆ ))اﻟـ‬
‫ـﻪ ﻟﻔـ‬
‫اﻳﻨﻜـ‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي دارد و دﻩ ﻣﻌﻨﻲ را ذآﺮ آﺮدﻩ )اﻳﻦ ﺧﻮدش‬
‫اﻋﺘﺮاف اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻌﺪد ﻣﻌﻨﻲ ))اﻟﻤﻮﻟﻲ(( ( و ﻣﻌﻨﻲ‬
‫دهﻢ آﻪ ))اوﻟﻲ((‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اوﻟﻲ اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬را ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜـﻪ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺁن در ﺣﻖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻨﺘﻔﻲ هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫و اﻳﻦ را ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺤﻲ در ﻣﻮرد اﺛﺒﺎت اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ 2 .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺧﻮﺷـﺒﺨﺘﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ دﻟﻴﻠـﻲ ﺑـﺮاي او ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫دﻟﻴﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ او اﺳﺖ زﻳﺮا ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺘـﻲ ﻳـﻚ‬
‫دﻟﻴﻞ روﺷـﻦ ﺑﻴـﺎن ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ دال ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫))ﻣﻮﻻ(( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اوﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ))ﻣﻮﻟﻲ((‬
‫را ﻣﻨﺤﺼﺮ و ﻣﺤﺪود آﺮدن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ))اوﻟﻲ(( ﻧﻴﺎز‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ روﺷﻦ و واﺿﺢ و ﻧﺺ ﺛﺎﺑﺖ دارد‪ .‬و دﻟﻴـﻞ‬
‫روﺷﻦ و ﻧﺺ ﺛﺎﺑﺖ دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اراﺋـﻪ ﻧﺸـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻟﺬا اﺳﺘﺪﻻﻟﺶ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج ج‪ 7‬ص )‪.(322-325‬‬

‫‪ .3‬ﺗﺬآﺮﻩ اﻟﺨﻮاص ص )‪.(35-40‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دهﻨﺪ آﻪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺜﻲ‬
‫آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁن ﺑﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ادﻋﺎﻳﺶ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑـﺎ‬
‫دﻻﻳﻞ ﻣﻐﻠﻮب و ﻣﺤﺠﻮج و ﺣﺠﺖ هﺎي ﻣﺪﺣﻮض ﻧﻤﻲ ﺗﻮان‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻴﺎز‬
‫ﺑﻪ دﻻﻳﻞ واﺿﺢ و روﺷﻨﻲ دارد آﻪ هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷـﺒﻬﺎت‬
‫و ﻣﺤﺘﻤﻼت را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ـﺮم‪ ρ‬در‬
‫ـﻮل اآـ‬
‫ـﺪ‪ :‬رﺳـ‬‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬
‫ـﺎﻧﻲ ﻣـ‬ ‫‪ -5‬ﺁﻗـ‬
‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﺣﺪﻳﺚ ))ﻣﻦ آﻨﺖ ﻣـﻮﻻﻩ‪. .‬‬
‫‪ .‬اﻟﺦ(( را ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣـﻮد و ﺑﻌـﺪ از ﺁن ﻣﺤﻔـﻞ و‬
‫ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑﺮﮔـﺰار‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ )ﻣﺎ( هـﺮ دو ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﺗﺒﺮﻳﻚ و ﺗﻬﻨﻴﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﻘﻮﻻ ﺑﺦ‪ ،‬ﺑﺦ ﻟﻚ ﻳـﺎ‬
‫اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺻﺤﺒﺖ او اﻣﺴـﻴﺖ ﻣـﻮﻟﻲ ﻋﻠـﻲ آـﻞ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﻮﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫)ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ‬
‫ﻣﻮﻻي هﺮ ﻣﻮﻣﻦ و ﻣﻮﻣﻨﻪ ﺷﺪي(‪.‬‬
‫ﻋﺮض آﻨﻢ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﻘـﺪر در دروغ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻬﺎرت دارد؟ و ﺑﺮاي دروغ ﭘﺮدازي ﭼﻘﺪر ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺟﺮات ﻣﻲ دهﺪ؟ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻔﻞ و ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻔـﺘﻦ ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑﺮﮔـﺰار ﮔﺮدﻳـﺪ و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ از ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﻗﺒـﻞ از‬
‫دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺗﻬﻨﻴﺖ و ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ دروﻏﻴﻦ را ﺑﻪ ﭼﻨـﺪ ﻣﻨﺒـﻊ ﻧﺴـﺒﺖ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺟﺰء ﺷﺸﻢ ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤـﺪ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ در ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻓﻠﻘﻴﻪ‬
‫ً ﻳﺎ اﺑﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‬‫ﻋﻤﺮ ﺑﻌﺪ ذﻟﻚ‪ ،‬ﻓﻘﺎل ﻟﻪ هﻨﻴﺎ‬
‫اﺻﺤﺒﺖ و أﻣﺴﻴﺖ ﻣﻮﻟﻲ آﻞ ﻣـﻮﻣﻦ و ﻣﻮﻣﻨـﻪ(( ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن او را ﻣﻼﻗﺎت آﺮد و ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺖ‪) :‬اي ﻓﺮزﻧﺪ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﺗـﻮ را ﺗﺒﺮﻳـﻚ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻮﻻي هﺮ ﻣﺮد و زن ﻣﻮﻣﻦ ﺷﺪي( در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ذآﺮي از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺻﻼً ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 36‬ﺗﺬآﺮﻩ اﻟﺨـﻮاص آـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع در‬
‫ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﺷـﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻄـﻮر آﻠـﻲ ﺑﺤﺜـﻲ از ﻣﺤﻔـﻞ و‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ و ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺪﻩ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(135‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(224‬‬

‫اﺳــﺖ‪ .‬ﻧــﻪ از ﻃــﺮف ﻋﻤــﺮ و ﻧــﻪ از ﻃــﺮف ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .ψ‬ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻴﻮﻃﻲ در ))اﻟﺤـﺎوي ﻟﻠﻔﺘـﺎوي((‬
‫ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﭼﻨـﻴﻦ ﺁوردﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ وﻟﻲ ﻳـﺎدي از‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺁن دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ 1 .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫در آﺘﺎب آﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل‪ ،‬ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬در اﺣﺎدﻳـﺚ ﺷـﻤﺎرﻩ )‪،36342 ،36343 ،36344‬‬
‫ـﻤﺎرﻩ ‪،32904‬‬ ‫ـﺪ )‪ (11‬ﺑـ‬
‫ـﻪ ﺷـ‬ ‫‪ ،36340 ،36341‬و در ﺟﻠـ‬
‫‪ ،32916 ،3290 ،32905‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺤﻔﻞ و ﻣﺮاﺳﻢ‬
‫ﺗﺒﺮﻳﻚ ﺑﺠﺎي ﺧﻮد‪ ،‬اﺻﻼً ﻳﺎدي از ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺑـﻦ آﺜﻴـﺮ در آﺘـﺎب‬
‫))اﻟﺒﺪاﻳﻪ واﻟﻨﻬﺎﻳﻪ(( ﻃﺮق ﻣﺘﻌﺪد اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺣﺘﻲ در ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺤﺜﻲ و ﺳﺨﻨﻲ از‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺒﺮﻳﻚ و ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ در ﺁن دﻳـﺪﻩ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد؟! از ذآﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻋـﺮاض ﻣـﻲ آـﻨﻢ ﺑـﻪ‬
‫اﻣﻴﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ذآﺮ ﮔﺮﻳـﺪ‪ ،‬از ذآـﺮ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ رواﻳـﺎت‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ هﻢ و ﺷﺒﻴﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮاﻧﺪ و در هـﻴﭻ‬
‫آﺪام ذآﺮ ﻣﺤﻔﻞ ﺗﺒﺮﻳﻚ و ﻧﻪ ذآﺮ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬دﻳـﺪﻩ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ ﭘـﺮدﻩ از دروﻏﻬـﺎي ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن و ﺑـﻮﻳﮋﻩ‬
‫ﺁﮔﺎهﺎن اﻣﻮر و آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ ﻧﺎم ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺗـﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺳﺎدﻩ اﻧـﺪﻳﺶ و آـﻢ ﺳـﻮاد آـﻪ ﺗـﻮان‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ زﻳـﺎد و ﺑـﺰرگ را ﻧﺪارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﻮد و ﺁﻧﺎن ﮔﻤﺎن آﻨﻨﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻋﻠﻲ و اوﻟﻲ ﺑﻮدن او ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ را‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺣﻖ ﺧﻼﻓﺖ وي را ﻏﻀﺐ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ و‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﺎن و ﺗﻬﻤﺖ زﻧﻨﺪﮔﺎن از ﻣﻴﺎن راﺳـﺘﮕﻮﻳﺎن‬
‫و اﻣﺎﻧﺘﺪاران ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬رواﻳﺘﻲ آـﻪ در ﺁن‬
‫اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ‪) :‬أن ﻋﻤﺮ ﻗﺎل ﻟﻌﻠﻲ ﺑﺦ‪ ،‬ﺑـﺦ ﻟـﻚ ﻳـﺎ‬
‫اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺻﺒﺤﺖ و اﻣﺴﻴﺖ ﻣﻮﻟﻲ آـﻞ ﻣـﻮﻣﻦ و‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻪ( ﺑﻄﻮر اﺿﺎﻓﻪ ﺁﻣـﺪﻩ اﻧـﺪ ﻳﻌﻨـﻲ در ﺑﻘﻴـﻪ‬

‫‪ .2‬اﻟﺤﺎوي ﻟﻠﻔﺘﺎوي ج‪ 1‬ص )‪ (79‬ﭼﺎپ دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻴﻤﻪ‪.‬‬

‫رواﻳﺎت اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ وارد ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻗﺴـﻤﺖ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﺘﻔﺮد ﺑﻮدن )ﻋﻠﻲ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺟﺪﻋﺎن(‬
‫ﻏﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ و ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا راوي ﻣـﺬآﻮر ﻧـﺰد‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﺣﺪﻳﺚ راوي ﺿـﻌﻴﻔﻲ اﺳـﺖ‪ 1 .‬ﺁري‪ ،‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫دﻻﻳﻞ روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﺻﺪﻳﻖ و ﻳﺎران او‬
‫اﺳﺖ هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮاي ﻓﺮﻳـﻖ ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬واﻟﺤﻤﺪﷲ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪.‬‬
‫ـﺎب‬‫ـﺮ اﻧﺘﺨـ‬
‫ـﺎع ﺑـ‬
‫ـﺪ‪ :‬اﺟﻤـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬ ‫ـﺎﻧﻲ ﻣـ‬
‫ـﺎب ﺗﻴﺠـ‬
‫ﺟﻨـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪﻩ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ او در ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬دﻋﻮاي ﺑﺪون دﻟﻴـﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻋﻮاي اﺟﻤﺎع ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎس و ﺗﻤـﺎم ﺑﻨـﻲ هﺎﺷـﻢ در ﺑﻴﻌـﺖ ﺷـﺮﻳﻚ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن آﻪ اﺳﺎﻣﻴﺸﺎن‬
‫ذﻳﻼً درج ﻣﻲ ﮔـﺮدد‪ ،‬ﻧﻴـﺰ ﺷـﺮﻳﻚ ﺑﻴﻌـﺖ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪:‬‬
‫اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳـﺪ‪ ،‬زﺑﻴـﺮ‪ ،‬ﺳـﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ‪ ،‬اﺑـﻮذر‬
‫ﻏﻔﺎري‪ ،‬ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ اﺳﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳـﺮ‪ ،‬ﺣﺬﻳﻔـﻪ‬
‫ﺑﻦ ﻳﻤﺎن‪ ،‬ﺧﺬﻳﻤﻪ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ‪ ،‬اﺑﻮﺑﺮﻳـﺪﻩ اﺳـﻠﻤﻲ‪،‬‬
‫ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب‪ ،‬اﺑﻲ ﺑﻦ آﻌﺐ‪ ،‬ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ‪ ،‬ﺳـﻌﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺎدﻩ‪ ،‬ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬اﺑﻮاﻳﻮب اﻧﺼﺎري‪ ،‬ﺟـﺎﺑﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ و ﻋﺪﻩ زﻳﺎدي دﻳﮕﺮ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﭼﮕﻮﻧﻪ ادﻋﺎي اﺟﻤﺎع ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ؟ ﻋـﻼوﻩ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ از ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺗﺨﻠﻒ او ﺑﺮاي ﻧﻘـﺾ اﺟﻤـﺎع آـﺎﻓﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا او از ﻃـﺮف ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺗﻨﻬـﺎ آﺎﻧﺪﻳـﺪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻘﻞ داﻳﺮ ﺑﺮ ﺧﻼﻓـﺖ وي‬
‫‪2‬‬
‫را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﺪم ﺷﺮآﺖ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﻧـﺎﻣﺒﺮدﻩ را‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ اﺑـﻦ‬
‫اﻻﺛﻴــﺮ‪ ،‬ﺗــﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔــﺎء‪ ،‬ﺗــﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻤــﻴﺲ‪،‬‬
‫اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻮرﺧﺎن و ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘـﻪ اﻧـﺪ!؟‬
‫اﻣﺎ ﺟﻠﺪ و ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣـﺬآﻮر را اﺻـﻼً ﻳـﺎدﺁور‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪!.‬؟؟‬

‫‪ .1‬ﺗﻘﺮﻳﺐ اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ ج‪ 1‬رﻗﻢ )‪ (4750‬و ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﻜﻤﺎل ﻓﻲ أﺳﻤﺎء اﻟﺮﺟﺎل‬

‫ج‪ 21‬ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (4070‬ص )‪ (434‬و ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻪ ج‪ 4‬ص )‪(344‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(134‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(224-225‬‬
‫‪ .1‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪ (224‬ﺣﺎﺷﻴﻪ ي ﺷﻤﺎرﻩ ي )‪.(2‬‬
 ‫ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ آﻪ ﺁﺳﻤﺎن را ﺳﻘﻒ و زﻣـﻴﻦ را ﻓـﺮش‬

‫ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲ آـﻨﻢ‪ .‬اﮔـﺮ دروغ‬
‫زﺑﺎن ﻣﻲ داﺷﺖ و ﺣﺮف ﻣﻲ زد‪ ،‬از اﻳﻦ دروغ ﺗﺒـﺮي‬
‫ﻣﻲ ﺟﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را رﺳﻮا آﺮدﻩ و ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑـﺎ‬
‫دروﻧﺶ ﻣﺠﺎزات آﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺑـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻳـﺎد ﺷـﺪﻩ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ ،‬در هﻴﭻ آﺪام از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺪﻋﺎي ﺟﻨـﺎب‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻨﺒـﻊ اول آـﻪ‬
‫هﻤﺎن ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻟﻒ ﺁن در ﺟﻠﺪ دوم ﺗﺤﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ))ﺣﺪﻳﺚ اﻟﺴﻘﻴﻔﻪ(( رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪدي را آـﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺁﻧﻬﺎ ﺻـﺤﻴﺢ و ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ ﻏﻴـﺮ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻴـﺎن ﺁﻧﻬـﺎ ﺣـﺪﻳﺚ اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس اﺳﺖ و اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺁن را ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳـﺖ و در ﻗﺴـﻤﺘﻲ از ﺁن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ . . .) :‬ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‪ ψ‬ﺑـﺎﻻي‬
‫ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣـﺮدم ﺳـﺨﻦ ﮔﻮﻳـﺪ و دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬اﮔﺮ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻓﻮت‬
‫ﺷﻮد ﺑﺎ ﻓﻼﻧﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲ آﻨﻢ( رد آﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺼﻪ ي ﺳﻘﻴﻔﻪ اﺷﺎرﻩ آﺮد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﻮﻗﻊ در ﮔﺬﺷﺖ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫روﻳﺪادهﺎ ﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬و زﺑﻴـﺮ‪ψ‬‬
‫و آﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ آﻪ ﺑﺎ ﺁن دو ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺑﻴﺖ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﻤﻊ ﻣﺎ ﻧﭙﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و‬
‫ﺗﻤﺎم اﻧﺼـﺎر ﻧﻴـﺰ در ﺟﻤـﻊ ﻣـﺎ ﺣﺎﺿـﺮ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ در ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ )ﻋﻤﺮ( ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺰد ﺑـﺮادران‬
‫اﻧﺼﺎر ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻣﻼﻗﺎت ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن ﺑـﻪ راﻩ‬
‫اﻓﺘﺎدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎ دو ﺗـﻦ از ﻣﺮداﻧﺸـﺎن آـﻪ در ﺑـﺪر‬
‫ﺷﺮآﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت آﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺁن دو ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫ﻣﺎ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ﮔﺮوﻩ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‪ ،‬آﺠـﺎ ﺗﺸـﺮﻳﻒ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻲ ﺧـﻮاهﻴﻢ ﻧـﺰد ﺑـﺮادران اﻧﺼـﺎر‬
‫ﺑﺮوﻳﻢ‪ .‬ﺁن دو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺗـﺎن را‬
‫ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺗﺎن ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ آﻨﻴﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘـﻴﻢ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺰد ﺁﻧﺎن ﺑـﺮوﻳﻢ‪.‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰد اﻧﺼﺎر ﺁﻣﺪﻳﻢ‪ .‬ﺁﻧﺎن در ﻳﻚ ﻣﺤـﻞ ﮔـﺮد‬
‫ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺳـﺎﻋﺪﻩ‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻴﺎن ﺁﻧـﺎن ﺷﺨﺼـﻲ را دﻳـﺪم آـﻪ‬
‫ﻟﺤﺎﻓﻲ ﻳﺎ ﭼﺎدري روي ﺧﻮد اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫اﻳﻦ آﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎدﻩ‪ .‬ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬او را‬
‫ﭼﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ از ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺣﻤﺪ ﺧﺪا ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻣﺎ ﺑﻌـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎ اﻧﺼﺎر و ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم هﺴـﺘﻴﻢ و ﺷـﻤﺎ اي ﻣـﺮدم‬
‫ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻗﻮم ﻧﺒﻲ ﻣﺎ هﺴﺘﻴﺪ و ﻋﺪﻩ اي از ﺷﻤﺎ ﻧﺰد‬
‫ﻣﺎ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬وﻗﺘـﻲ ﺣـﺲ‬
‫آﺮدم آﻪ اﻧﺼﺎر ﺗﻌﺪاد ﻣـﺎ را آـﻢ ﺟﻠـﻮﻩ دادﻩ و‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را از ﻣﺎ ﻏﻀﺐ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﻣﻦ از ﻗﺒﻞ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﻮدم‪ .‬ﻣـ‬
‫ـﻪ ﺑـ‬
‫ـﺮ ﮔﺮﻓﺘـ‬
‫ـﺎﻳﻲ را در ﻧﻈـ‬
‫ـﻴﺎر زﻳﺒـ‬
‫ﺑﺴـ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ در ﻣﺤﻀﺮ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺁن را ﻗﺮاﺋﺖ آﻨﻢ‬
‫و ﺑﻌﻀﻲ اﻳﺮادهﺎ را آﻪ ﻣﺘﻮﺟـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دادم و از وي دﻓﺎع ﻣﻲ آـﺮدم‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﻋﻠﻢ و ﺣﻠﻢ و ﻣﺘﺎﻧﺖ و وﻗﺎر از ﻣﻦ ﺑﺮﺗﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﻦ ﻗﺼـﺪ ﺳـﺨﻦ آـﺮدم‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﻋﺠﻠـﻪ‬
‫ﻧﻜﻦ‪ ((.‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻢ از ﺣﻜﻢ او ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ آـﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺧﻮد او ﺑﻠﻨـﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺧـﺪا را ﺣﻤـﺪ و ﺛﻨـﺎ ﮔﻔـﺖ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌﻲ اﻳﺮاد آﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را آـﻪ‬
‫ﻣﻦ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬در ﺻﺤﺒﺖ هﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ‬
‫از ﻣﻦ ﺑﻴﺎن آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﮔﺮوﻩ اﻧﺼـﺎر! ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﻠﻲ آﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺧـﻮد ﻗﺎﻳـﻞ هﺴـﺘﻴﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻋﺮب ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺮﻳﺶ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺮﻳﺶ از هﺮ ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﻋـﺮب‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ‪) ،‬ﻋﻤـﺮ و اﺑﻮﻋﺒﻴـﺪﻩ ﺑـﻦ‬
‫ﺟﺮاح( را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﭘﺴﻨﺪم‪ .‬ﺑﺎ هﺮ آـﺪام آـﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻴـﺎر دارﻳـﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﺳﺨﻨﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،ψ‬اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫))رﺿﻴﺖ ﻟﻜﻢ أﺣﺪ هﺬﻳﻦ اﻟﺮﺟﻠﻴﻦ(( )ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﻳﻦ‬
‫دو ﻧﻔﺮ را ﭘﺴﻨﺪ آﺮدم( ﻣﺮا ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ ﺁﻣـﺪ‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﮔﺮدن ﻣﻦ در ﻏﻴﺮ ﮔﻨﺎﻩ زدﻩ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻦ اﻣـﺎرت ﻗـﻮﻣﻲ را ﺑـﺮ‬
‫ﻋﻬﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮم آﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﻣﻴـﺎن ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﺧﺎﺗﻤـﻪ‬
‫داد‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ از اﻧﺼﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳﺨﻦ‬
‫را در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ و ﺁن اﻳﻨﻜـﻪ ))ﻳـﻚ‬
‫اﻣﻴﺮ از ﻣﺎ اﻧﺼـﺎر و ﻳـﻚ اﻣﻴـﺮ از ﺷـﻤﺎ ﻣـﺮدم‬
‫ﻗﺮﻳﺶ‪ ((.‬ﺳﺮ و ﺻﺪا ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و اﺧﺘﻼف ﺷﺪت ﮔﺮﻓـﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ اﺣﺴﺎس آﺮدم آﻪ اﺧﺘﻼف داﻣﻨﻪ دار ﻣﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬دﺳﺘﺖ را ﺑﺪﻩ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫آﻨﻢ‪ .‬او دﺳﺘﺶ را دراز آﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺪﺳـﺖ او ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫آﺮدم ﺳﭙﺲ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮي ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺮﻓﻮع‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻮﻗﻮف را از‬
‫وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﻤﻴﻊ اﻟﺰهﺮي‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤـﺮو‬
‫ﺑﻦ ﺣﺮﻳﺚ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪)) :‬در ﻣﻮﻗـﻊ‬
‫وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدي؟(( ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ ﺁري‪ ،‬ﻋﻤﺮو‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻴﻌـﺖ آﺮدﻧـﺪ؟‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬روزي آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﮔﺬﺷـﺖ‪ ،‬ﻣـﺮدم‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ آﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﮕﺬرد و ﺁﻧﺎن در ﻳﻚ‬
‫ﮔﺮوﻩ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮو ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﺴـﻲ ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻮد؟ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﺴﻲ‬
‫آﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد آﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮد از‬
‫اﻧﺼﺎر‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻧﺠﺎت ﻧﻤﻲ داد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮو ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻮد آﺴﻲ آﻪ از ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﺧﻮدداري آﻨﺪ؟ ﺳﻌﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻴـﺮ‪ ،‬ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑـﺪون‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ دﻋﻮت ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﻳﻜـﻲ ﺑﻌـﺪ‬
‫‪1‬‬
‫از دﻳﮕﺮي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻃﺒﺮي رواﻳﺖ ﺣﺒﻴﺐ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﻮد‪ .‬ﺑـﻪ او ﺧﺒـﺮ‬
‫دادﻩ ﺷﺪ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﻣﺮدم دارﻧﺪ ﺑـﺎ او‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳـﻚ ﻗﻤـﻴﺺ‬
‫ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺖ و ازار و ﭼﺎدري ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﺎ ﺷـﺘﺎب از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﺳﺘﺎﻳﺶ اﻳـﻦ ﺑـﻮد آـﻪ در‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﻴﻌـﺖ آـﺮد و در‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺎ ﭘﺎرﭼـ‬‫ـﺘﺎد ﺗـ‬‫ـﻲ را ﻓﺮﺳـ‬‫ـﺖ و آﺴـ‬‫ـﺎر او ﻧﺸﺴـ‬
‫آﻨـ‬
‫)ازارش( را ﺑﻴــﺎورد‪ .‬ﺁن ﺷــﺨﺺ ازار را ﺁورد و‬
‫ﻋﻠــﻲ ﺁن را ﭘﻮﺷــﻴﺪ و ﻣﺠﻠــﺲ اﺑــﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﺗــﺮك‬
‫ﻧﻜﺮد‪ 2 .‬ﻃﺒﺮي ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺨﺎري را‪ ،‬هﻤـﺎن‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﻣﻴﺮاث ﻓﺎﻃﻤﻪ و ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻠﻲ ﺑـﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺁن را ذآﺮ آﺮدﻩ ام‪،‬‬
‫‪ .1‬ﻃﺒﺮي ج‪ 2‬ص ‪ 236‬ﺳﻨﻪ ‪ 11‬هﺠﺮي‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻃﺒﺮي ج‪ 2‬ص ‪.236‬‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ 1 .‬در ﭘﺎﻳـﺎن ﻃﺒـﺮي‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣـﻮرخ‬
‫ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ را ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ))اﻟﺴـﻘﻴﻔﻪ(( ذآـﺮ آـﺮدﻩ و‬
‫ﺑﺤﺚ را در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﭘﺎﻳﺎن دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در آﺘﺎب ))ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ(( هﻴﭻ ﺑﺤﺜﻲ و ذآﺮي‬
‫از ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ ﺗﺨﻠـﻒ اﻓـﺮاد‬
‫ﻣﺬآﻮر در اﺑﺘﺪا ﺑﺤﺚ‪ ،‬از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان )ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫اﻟﺴﻘﻴﻔﻪ و ﺧﻼﻓﻪ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‪ (ψ‬ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻘﻴﻔﻪ و رواﻳﺖ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬در ﺁﻏﺎز ﺑﻴﻌﺖ‪،‬‬
‫ذآــﺮ آــﺮدﻩ و ﺑﻌــﺪ از ﺁن ﻣــﻲ ﮔﻮﻳــﺪ‪)) :‬ﻗــﻮل‬
‫ﺻﺤﻴﺤﺘﺮﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻌﺪ از ﺷﺶ‬
‫ﻣﺎﻩ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ(( ﺑﻌﺪ ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس‪ ψ‬درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ او‬
‫ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ را ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳـﺖ و ﺑﻌـﺪ از ﺁن ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻃـﻮﻻﻧﻲ اﺑـﻲ ﻋﻤـﺮﻩ اﻻﻧﺼـﺎري را درﺑـﺎرﻩ‬

‫‪ .1‬اﻟﺒﺘﻪ ﻃﺒﺮي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را اﺿﺎﻓﻪ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ . . .)) :‬ﺁﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﺎ ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻪ‪ ،‬و هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮد‪ ((.‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را‬
‫ﺑﻴﻬﻘﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ زﻳﺮا زهﺮي ﺳﻨﺪ ﺁن را ذآﺮ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ و‬
‫رواﻳﺘﻲ آﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ از اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺻﺤﻴﺤﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫رواﻳﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ آﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﻌﺪ از ﺷﺶ ﻣﺎﻩ‪ ،‬ﺗﺎآﻴﺪي ﺑﺮ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ اول ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﭽﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻴﺮاث اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ در ﺁن روزهﺎ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻧﻜﺮد‪ ،‬دﻟﻴﻠﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ هﻤﻴﺸﻪ در ﺟﻠﺴﺎت ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ و ﻋﺪم ﺣﻀﻮر وي‬
‫ﺑﺮاي آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ داﻣﻦ ﻣﻲ زد آﻪ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ وي از اﻳﻦ ﺧﻼﻓﺖ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﻌﺪ از‬
‫درﮔﺬﺷﺖ ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا‪ ψ‬ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺘﺶ را‬
‫ﺁﺷﻜﺎر ﻧﻤﻮد ))ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج‪ 7‬ص )‪ (( (566‬و ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو رواﻳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬دو ﺑﺎر ﺑﻴﻌﺖ‬
‫آﺮد ﻳﻚ ﺑﺎر در هﻤﺎن اﺑﺘﺪا ﺑﻴﻌﺖ آﺮد و ﺑﻴﻌﺖ دوم ﺑﻌﺪ از ﺷﺶ ﻣﺎﻩ در‬
‫ﺟﻠﻮي ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﺑﻴﻌﺖ آﺮد و ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ آﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺤﻲ آﻪ‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ در آﺘﺎب ))اﻟﺴﻨﻪ(( ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ‬
‫را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬در ﺁن رواﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬اﺑﻮﻧﻀﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ ﻣﺮدم ﻧﺰد ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﺮا ﻣﻦ ﻋﻠﻲ را در اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻢ؟ راوي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻌﺪادي‬
‫از اﻧﺼﺎر رﻓﺘﻨﺪ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﺁوردﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‬
‫ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮ و داﻣﺎد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬؟ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد اي ﺧﻠﻴﻔﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬دﺳﺘﺖ را دراز آﻦ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ دﺳﺘﺶ را دراز آﺮد و اﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﺮا زﺑﻴﺮ را‬
‫در اﻳﻦ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻢ؟ راوي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﻌﺪادي از اﻧﺼﺎر رﻓﺘﻨﺪ و وي‬
‫را ﺁوردﻧﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻪ و ﺣﻮاري رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﺮا ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؟ زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪ . . .‬دﺳﺘﺖ را‬
‫دراز آﻦ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ دﺳﺘﺶ را دراز آﺮد و زﺑﻴﺮ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮد‪) .‬آﺘﺎب‬
‫اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 2‬ﺷﻤﺎرﻩ ‪ .(1292‬ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪ ﺁن ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫))اﺟﺘﻤﺎع اﻟﺴﻘﻴﻔﻪ(( آﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﺁن اﺟﺘﻤـﺎع ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺮ ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻠﻲ‬
‫و ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ را ﺑﻌﺪ از ﺷﺶ ﻣﺎﻩ از وﻓـﺎت ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻌﻒ اﻳﻦ رواﻳﺖ و ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﻮدن‬
‫ﺁن ﺑﺎ رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ اﺑﻦ اﺛﻴﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳـﺖ هﺮﮔـﺰ در‬
‫ﺁن ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﺘﺎب ))ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎ(( ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺑـﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺁن ﺻﺤﺒﺖ ﻧﺸـﻮد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺁن ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ ﻏﻴﺮ ﻳﻘﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺻﻔﺤﻪ آﺘﺎب را ذآﺮ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻣﻮﻗﻊ ﺿﺮورت ﺑﺪان ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ))ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫اﻟﺨﻤﻴﺲ(( ﺑﺎ ﺗﺎﺳﻒ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض آﻨﻢ آـﻪ ﻣـﻦ‬
‫اﻳﻦ آﺘﺎب را ﻧﺪﻳﺪﻩ ام‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ آﺘـﺎب از‬
‫ﺁن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ آﺘﺎب ))اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓـﻪ‬
‫اﻻﺻﺤﺎب(( ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض آﻨﻢ آﻪ‬
‫در اﻳﻦ آﺘﺎب ﻣﻮﻟﻒ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻴﺶ از هﺮ آﺘﺎب دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫دﻻﻳﻞ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﺑﻴﺎن آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫رواﻳﺖ ﻧﺰال ﺑﻦ ﺳﺒﺮﻩ از ﻋﻠﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﺧﻴﺮ هﺬﻩ اﻻﻣﻪ ﺑﻌﺪ ﻧﺒﻴﻬﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺛﻢ ﻋﻤﺮ((‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺳﺖ‬
‫و ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻋﻤﺮ‪ ψ‬اﺳﺖ هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻴﻔـﻪ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪﺧﻴﺮ و اﺑﻮ ﺟﺤﻴﻔﻪ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻧﻴـﺰ هﻤـﻴﻦ‬
‫رواﻳﺖ را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪)) .‬و ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻣـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از هﻤﻪ ﻣﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓـﺖ ﻳﻌﻨـﻲ ﺟﻠـﻮﺗﺮ‬
‫ﻓﻮت آﺮد ﺑﻌﺪ از وي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﻮت آـﺮد و ﺑﻌـﺪ از‬
‫وي ﻋﻤﺮ ﻓﻮت آﺮد‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از ﺁن ﻓﺘﻨﻪ هﺎ و ﺑﻼهـﺎ‬
‫ﻣﺎ را اﺣﺎﻃﻪ آﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻨﺎهﺎن هﺮ آﺴـﻲ را‬
‫آﻪ ﺧـﺪا ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﺠـﺎت ﻣـﻲ دهـﺪ‪ .‬و از‬
‫ﻋﺒﺪﺧﻴﺮ رواﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬رﺣﻢ ﻪﻠﻟﺍ اﺑﺎﺑﻜﺮ‪ ،‬آﺎن‬
‫اول ﻣﻦ ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ اﻟﻠﻮﺣﻴﻦ(( ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪا ﺑـﺮ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ رﺣﻢ آﻨﺪ‪ ،‬او اوﻟﻴﻦ آﺴﻲ ﺑﻮد آﻪ ﻗﺮﺁن را‬

‫‪ .1‬در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ رواﻳﺎت‪ ،‬رواﻳﺎت ﺿﻌﻴﻒ و ﺑﺎﻃﻞ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻣﺎ ﻣﻦ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻧﻬﺎﻳﺖ دروﻏﻬﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﺁوري آﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ از‬
‫ﻃﺮق ﻣﺘﻌﺪد رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ‪)) :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ واﻟـﻲ‬
‫ﻣﺎ ﺷﺪ و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﺮ ﻣـﺎ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎن و دﻟﺴﻮز ﺑﻮد‪ .‬و ﻣﺴﺮوق ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﺤﺒـﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﺁﮔﺎهﻲ از ﺑﺰرﮔﻲ ﺁﻧﺎن از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫آﺎرهﺎي ﻣﻄﻠﻮب و ﻣﺴﺘﺤﺴﻦ اﺳﺖ(( و ﺣﺪﻳﺚ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻗﺎﺻﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﺮدم را اﻣﺎﻣـﺖ آﻨـﺪ‪ ،‬را ذآـﺮ‬
‫آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣـﺪﻳﺚ ﺣﺬﻳﻔـﻪ را ﻧﻴـﺰ ﺁوردﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫اﻗﺘﺪا آﻨﻴﺪ و راهﻲ آﻪ ﻋﻤﺎر رﻓﺘﻪ اﺳـﺖ ﺑﺮوﻳـﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ در اداﻣﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ . . . :‬روزي آﻪ‬
‫ـﺮت‬ ‫ـﺮاي ﺣﻀـ‬
‫ـﺖ ﺑـ‬
‫ـﺖ ﺧﻼﻓـ‬
‫ـﺮد‪ ،‬ﺑﻴﻌـ‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓـ‬
‫ـﻮت آـ‬ ‫رﺳـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪﻩ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ و روز‬
‫ﺑﻌﺪ آﻪ روز ﺳﻪ‪ 3‬ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻴﻌـﺖ ﻋﺎﻣـﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺎدﻩ و ﺗﻨـﻲ ﭼﻨـﺪ از ﺧـﺰرج در‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﻴﻌﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻧﺪ و ﮔﺮوهﻲ از ﻣﺮدم ﻗﺮﻳﺶ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ـ ﺑﻌﺪ هﻤﻪ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻏﻴـﺮ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آـﻪ در ﺁن‬
‫روز اﺣﺪي از ﻗﺮﻳﺶ از ﺑﻴﻌﺖ ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ از ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬زﺑﻴﺮ‪،‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ اﻟﻌﺎص‪ .‬از ﺑﻴﻌﺖ ﺗﺨﻠـﻒ‬
‫آﺮدﻩ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮد ﻣﮕـﺮ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺷﺶ ﻣﺎﻩ از وﻓﺎت ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪ ψ‬و ﺑﻌـﺪ از ﺁن هﻤـﻮارﻩ‬
‫ﺣﺮف اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﮔﻮش ﻣﻲ آﺮد و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آـﺮد‬
‫ـﻲ‬ ‫ـﺮ ﻣـ‬
‫ـﺮان وي را ﺑﻬﺘـ‬
‫ـﺘﻮدﻩ و از دﻳﮕـ‬‫و وي را ﺳـ‬
‫داﻧﺴﺖ و ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ داد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﺒﺮ از ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ψ‬ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ اداﻣﻪ ﻣـﻲ دهـﺪ‪:‬‬
‫))در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪﻩ اﻧﺼﺎر ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣـﺪﻳﺜﻲ آـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﮔﻔﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬از ﻣﻮﺿـﻊ ﺧـﻮد ﻣﻨﺼـﺮف‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪)) :‬ﺷﻤﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲ دهﻢ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣـﻲ داﻧﻴـﺪ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺎﻣﻮرﻳـﺖ دادﻩ‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑـﺮاي ﻣـﺮدم اﻗﺎﻣـﻪ ﻧﻤـﺎز آﻨـﺪ؟ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺁري‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼـﻪ‬
‫آﺴﻲ از ﺷﻤﺎ دوﺳﺖ دارد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را از ﺟﺎﻳﻲ آﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاﻳﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ آﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻃـﺮف آﻨـﺪ؟‬
‫ﺁﻧﺎن ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬هﻴﭻ آﺪام از ﻣﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي‬
‫را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑﺼـﺮي از ﻗـﻴﺲ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺎدﻩ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪)) :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨـﺪ ﺷـﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﻴﻤـﺎر ﺷـﺪ و‬
‫ـﻪ‬
‫ـﻮد‪ :‬ﺑـ‬‫ـﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣـ‬
‫ـﻲ ﺷـ‬ ‫ـﻪ ﻣـ‬
‫ـﺎز اذان ﮔﻔﺘـ‬
‫ـﺮاي ﻧﻤـ‬
‫ﺑـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻤـﺎز ﺑﺨﻮاﻧـﺪ((‬
‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﻮت آﺮد‪ ،‬دﻳﺪم آـﻪ ﻧﻤـﺎز ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫آﻮهﻲ اﺳﺘﻮار اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﭼﻮن ﺳﺘﻮﻧﻲ دﻳﻦ را‬
‫زﻧﺪﻩ ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺎ ﺑـﺮاي دﻧﻴـﺎي ﺧـﻮد‬
‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻳﻢ ﺷﺨﺼﻲ را آﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮاي دﻳـﻦ ﻣـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺴﻨﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺁري اﻳﻦ ﺑﻮد ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ در آﺘـﺎب‬
‫ﺧﻮد ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻮﻳﻨﺪﮔﺎن و ﭘﻮﻳﻨـﺪﮔﺎن‬
‫راﻩ راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔـﻮﻳﻢ‪ :‬ﺁﻳـﺎ ﺑﻌـﺪ از ﺣـﻖ ﺑـﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﮔﻤﺮاهﻲ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ وﺟﻮد دارد؟ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻣﻨـﺎﺑﻌﻲ‬
‫آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﻮاﻟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬـﺎ ﻣـﻲ ﺧﻮاهـﺪ‬
‫ﺗﺨﻠﻒ ﺁن ﻋﺪﻩ از اﺻﺤﺎب را آﻪ اﺳﺎﻣﻴﺸﺎن در ﺁﻏﺎز‬
‫ﺑﺤﺚ ذآﺮ ﺷﺪ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺛﺎﺑﺖ آﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎن‬
‫ﺑﻴﻌﺘﻲ آﻪ هﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑـﺮ ﺁن اﺗﻔـﺎق آﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﺳـﻘﻴﻔﻪ و ﺑﻌـﺪ ﺑﻴﻌـﺖ ﻋﺎﻣـﻪ ـ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ اآﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮدﻩ در ﺣﺎﺷﻴﻪ‪ :‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از ذآﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺬآﻮر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ . . .‬آﻠﻴﻪ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺤﺒﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻒ‬
‫اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن را ﺑﻴﺎن آﺮدﻧﺪ!؟ وﻟﻲ ﻣﻦ ﺑـﺎ ادﻋـﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬هﻴﭻ آﺘﺎﺑﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد آـﻪ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺻﺤﺒﺖ آﺮدﻩ‪ ،‬و ﺻﺤﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﺗﻤـﺎم‬
‫ـﻴﻌﻪ‬‫ـﺐ ﺷـ‬
‫ـﻲ آﺘـ‬
‫ـﺪ ﺣﺘـ‬ ‫ـﺮدﻩ ﺑﺎﺷـ‬
‫ـﺮ ﻧﻜـ‬
‫ـﺤﺎﺑﻪ را ذآـ‬
‫ﺻـ‬
‫اﺛﻨﺎﻋﺸﺮي ﻧﻴﺰ ﺻﺤﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و ﺑﻨـﻲ هﺎﺷـﻢ‬
‫ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﮔﺮ ادﻋﺎي دروﻏﻴﻦ ﺟﻨـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬

‫ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدن اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد از ﺻـﺤﺎﺑﻪ را ﺑﭙـﺬﻳﺮﻳﻢ‪،‬‬

‫‪ .1‬رواﻳﺎت ﺳﺎﺑﻘﻪ در آﺘﺎب اﺳﺘﻴﻌﺎب ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﻪ اﻻﺻﺤﺎب ﻻﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ج‪3‬‬

‫)‪.(970-977‬‬
‫ﺑﺎز هﻢ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺼـﻲ ﺑـﺮ ﺑﻴﻌـﺖ ﺧﻼﻓـﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬زﻳـﺮا ﺻـﺤﺖ ﺑﻴﻌـﺖ و‬
‫اﻧﻌﻘﺎد ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﺎﻃﺒﻪ ﻣﺮدم ﻧﺪارد‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﺗﺎﻳﻴﺪ ارﺑﺎب ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ و اآﺜﺮﻳﺖ‬
‫ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻧﺎن ادارﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻔﺎﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣـﻮرد ﺗﺎﻳﻴـﺪ هﻤـﻪ ﻋﻠﻤـﺎ و‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻧﻮوي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑﺎرﻩ ﺑﻴﻌـﺖ‪ ،‬هﻤـﻪ ﻋﻠﻤـﺎ‬
‫اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ آﻪ ﺑﺮاي ﺻﺤﺖ ﺁن‪ ،‬ﺗﺎﻳﻴﺪ هﻤﻪ ﻣـﺮدم‬
‫ﺿﺮوري ﻧﻴﺴﺖ ﺣﺘﻲ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺗﻤﺎم ارﺑـﺎب ﺣـﻞ و ﻋﻘـﺪ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎﻳﻴـﺪ آﻠﻴـﻪ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫اﺟﻤﺎع ﺁﻧﺎن ﺑﺮاﺣﺘﻲ ﻣﻘـﺪور ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬از ﻋﻠﻤـﺎ‪ ،‬و‬
‫‪1‬‬
‫روﺳﺎ و اﺷﺮاف و ﻣﻌﺘﻤﺪﻳﻦ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎزري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬در ﺗﺨﻠـﻒ از‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻌﺬور ﺑﻮد‪ ،‬و ﻋﺬر ﺧﻮاهﻲ هﻢ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﺻﺤﺖ ﺑﻴﻌﺖ اﻣﺎم‪ ،‬ﺣﻀﻮر ارﺑﺎب ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ و ﺗﺎﻳﻴـﺪ‬
‫ﺁﻧﺎن آﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺗﻤـﺎم ﻣـﺮدم ﻻزم ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻚ ﺗﻚ اﻓﺮاد ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻧﺰد اﻣﺎم ﺣﻀـﻮر‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ دﺳﺖ در دﺳﺖ او ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﻻزم آـﺮدن‬
‫ﻃﺎﻋﺖ اﻣﺎم ﺑﺮ ﺧﻮد و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﺮدن ﺑﺎ وي آﻔﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ .ψ‬او ﻓﻘـﻂ‬
‫ﺣﻀﻮرش ﻧﺰد ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑـﻮد‬
‫و دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺗﺎﺧﻴﺮ ﻧﻴﺰ در ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑﻴـﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬در ﺑﻴﻌﺖ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫اﺗﻔﺎق اهﻞ ﺷﻮآﺖ آﻪ هﻤﺎن اهﻞ ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﺎﻓﻲ اﺳﺖ و هﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﺁن ﻋـﺪﻩ از ﺗـﻮدﻩ ي‬
‫ﻣﺮدم آﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﻮر ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻧﺎن ادارﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺑﻄﻮري آﻪ ادارﻩ اﻣـﻮر اﻣﺎﻣـﺖ ﺗﻮﺳـﻂ ﺁﻧـﺎن‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺷﺮﻳﻒ رﺿـﻲ‬
‫در آﺘﺎب ))ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ(( ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣـﻲ آـﻨﻢ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺪون ﺣﻀﻮر ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤـﻲ ﮔـﺮدد‪،‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج‪ 12‬ص )‪.(112-113‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﺘﺢ ج‪ 7‬ص ‪ 565‬آﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي‪.‬‬
‫‪ .2‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج ‪ 8‬ص )‪.(336‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ آﻪ اﻳﻦ آﺎر ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴـﺖ)! !( ﻟـﻴﻜﻦ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ اهﻠﻴﺖ اﻣﺎﻣﺖ را دارﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ آﺴﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﻏﺎﻳﺐ هﺴﺘﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﺎﺿـﺮان ﺣـﻖ‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺼﺮاف و ﻏﺎﻳﺒﺎن ﺣﻖ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫اي ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﺧﻮدت دﻗﺖ آـﻦ‪ .‬ﺣـﻖ روﺷـﻦ و‬
‫واﺿﺢ را از دروغ ﺷﺮور ﺁور ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﺸـﺨﻴﺺ‬
‫ﺑﺪﻩ! دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻤﺎي اﺗﻔﺎق دارﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﺣﻀﻮر و ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺗﻚ ﺗﻚ اﻓﺮاد ﺑﺮاي اﻧﻌﻘﺎد اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫و ﺧﻼﻓﺖ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺗﺨﻠﻒ ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻧﻔﺮ‬
‫ﻳﺎ ﮔﺮوﻩ آﻮﭼﻜﻲ از ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺺ در اﺟﻤﺎع‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪ ،‬هﺮﮔﺰ اﺟﻤﺎﻋﻲ ﺷﻜﻞ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﮔﺎهﻲ ﺑـﺪﻟﻴﻞ ﮔﺮاﻳﺸـﻬﺎي ﺷﺨﺼـﻲ‪،‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺎﻣﻼﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ هﺮ دﻟﻴﻠﻲ دﻳﮕـﺮ از ﺣﻀـﻮر‪،‬‬
‫ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺻـﻮرت اﻣﻜـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﺣـﺎﻟﺘﻲ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﻳﻚ اﻣﺎم ﻣﺸـﺨﺺ اﺟﻤـﺎع ﻓﺮاﮔﻴـﺮ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ آـﻪ‬
‫اﺟﻤﺎع اﻣﺖ ﺑﺮ ﺧـﻼف ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از‬
‫اﺟﻤﺎع اﻣﺖ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻳﻚ ﺳـﻮم‬
‫اﻣﺖ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻳﺎ آﻤﺘﺮ از ﻳﻚ ﺳـﻮم ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑـﺎ وي در ﺣـﺎل ﻗﺘـﺎل و‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺛﻠﺚ دوم هﺮ ﭼﻨـﺪ آـﻪ ﺑـﺎ وي در‬
‫ﺟﻨﮓ ﻧﺒﻮد وﻟﻲ در ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺎ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﺎ او ﺑﻴﻌـ‬‫ـﻪ ﺑـ‬‫ـﺎﻧﻲ آـ‬
‫ـﺪ‪ .‬و آﺴـ‬
‫ـﺖ ﻧﻜﺮدﻧـ‬
‫وي ﺑﻴﻌـ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪﻩ اي ﺑﺎ وي ﻗﺘﺎل آﺮدﻧﺪ و ﻋﺪﻩ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻗﺘﺎل ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮدن ﺗﻌﺪادي‪،‬‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺨﺪوش ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻘﺺ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫آﻪ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﺮدم ﺑﺎ وي ﻗﺘﺎل ﻧﻜﺮدﻧـﺪ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ارﺑﺎب ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ و اآﺜﺮﻳﺖ ﺑﺪﺳﺖ او ﺑﻴﻌـﺖ آـﺮد‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺣﻖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ دارد‪ 2 .‬اﮔﺮ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﺪﻋﻲ ﺷـﻮد آـﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﺺ واﺿﺢ و ﻇـﺎهﺮ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﻋﺪم ﺣﺠﻴـﺖ دﻻﻳـﻞ ﺷـﻤﺎ را ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت‬
‫رﺳﺎﻧﺪﻩ ام ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬دﻻﻳـﻞ ﺧﻼﻓـﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺻﺤﻴﺤﺘﺮ‪ ،‬ﻗﻮﻳﺘﺮ و ﺑﺮﺗﺮ از اﻳـﻦ هﺴـﺘﻨﺪ‬

‫‪ .3‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 2‬ص )‪.(386‬‬

‫‪ .4‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج‪ 8‬ص )‪.(338-339‬‬
‫آﻪ آﺴﻲ ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻨﻜﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻟـﺬا ﺑﻴﻬـﻮدﻩ ﺑـﻮدن‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻲ از‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻧﻘـﺾ اﺟﻤـﺎع ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت رﺳـﻴﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺟﻤـﺎع ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و اهـﻞ ﺁن رﺣـﻢ‬
‫ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﺪ!؟‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪون ﺷﻮر و ﻣﺸﻮرت ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ‬
‫در ﺳﺎﻋﺎﺗﻲ آﻪ ﻣﺮدم ﺑﻮﻳﮋﻩ ارﺑﺎب ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ ﻏﺎﻓﻞ‬
‫و ﺑﻲ ﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ارﺑﺎب‬
‫ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ در ﺁن وﻗﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﻏﺴﻞ و ﺗـﺪﻓﻴﻦ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻧﺎﮔﻬﺎن از ﺧﺒـﺮ ﻣـﻮت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﭘﺨﺶ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﻣـﺮدم ﻗﻬـﺮا‬
‫ً‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ از ﺗﻬﺪﻳـﺪ‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ ﺣﺮق )ﺁﺗـﺶ زدﻩ ﺷـﺪن(‪ ،‬در ﺻـﻮرت‬
‫ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺂﻣﺪن ﻣﺘﺨﻠﻔﻴﻦ از ﺁن‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺑـﺮاي ﻣـﺎ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آﻪ ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﺷﻮري اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫‪1‬‬
‫اﺟﻤﺎع ﺑﺮ ﺁن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪((.‬؟‪.‬‬
‫ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ‪ ،‬ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬اﮔﺮ ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪون ﺷﻮر و در زﻣﺎن ﻏﻔﻠـﺖ‬

‫و ﺑﻲ ﺧﺒﺮي ﻣﺮدم اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺟﻨﺎب‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺧﻮد را ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻲ آﻪ ﻗﺒﻼً‬
‫ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ψ‬از‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺗﺨﻠﻒ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ؟! ﺁﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن هﻤﻪ ﻋﺒﺎرت از هﻤـﻴﻦ ﮔـﺮوﻩ‬
‫آﻮﭼﻚ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺗﺨﻠﻒ آﺮدﻧﺪ؟! ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪون ﻣﺸﻮرﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ(( اﻳـﻦ‬
‫ادﻋﺎي وي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺻﺤﺖ دارد؟ در ﺑﻴﺎﻧـﺎت‪ ،‬ﻣـﺎ از‬
‫ﻣﺼﺎدر و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮد ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻳﻢ آﻪ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺳﻘﻴﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﺳﺎﻋﺪﻩ و در ﺟﺮﻳـﺎن ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻮرت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟!‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (136‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(225‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪) :‬ﻣـﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ از ﺧﺒﺮ وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ‬
‫ً ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ؟(‬ ‫از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻗﻬﺮا‬
‫ً ﺑﺮاي‬
‫ﺳﺒﺤﺎن ﻪﻠﻟﺍ‪ . . .،‬ﭼﻪ آﺴﻲ اهﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻗﻬﺮا‬
‫ﺑﻴﻌﺖ دﻋﻮت آـﺮد؟ اﺑـﻮﺑﻜﺮ؟ ﻋﻤـﺮ؟ ﻣـﺮدم ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺷﺪﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻗﺘﺎل ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ؟ آﻤﻴﺘﻪ هﺎي اﻧﻘﻼب‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﻣﺠﺒﻮر آﺮدﻧﺪ؟ دﺳﺘﻪ هـﺎي ﻧﻈـﺎﻣﻲ‬
‫آﻪ ﻣﺴﺌﻮل دﻓﺎع ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ آﺮدﻧﺪ؟ ﻳﺎ ﭘﺎﺳﺪاران‬
‫اﻧﻘﻼب؟! ﻳﺎ ﺧﺪاي ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ آﻪ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺘﺶ‬
‫ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ و روﺷﻦ وﺟﻮد دارد و ارﺑﺎب ﺣﻞ و ﻋﻘﺪ و‬
‫ﻣﻌﺘﻤﺪﻳﻦ؟ و اهﺎﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﺴـﺘﻨﺪ ﺟﻠـﻮي‬
‫ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ را آﻪ ﮔﺮوﻩ آﻮﭼﻜﻲ او را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ‬
‫آﺮد‪ ،‬ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺧﻮاﺳﺖ اﻣـﺖ آـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖ او ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ؟ ﺑﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﺟﻬﻞ اﮔﺮ ﮔﺮﺑﻪ اي ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳـﮕﻲ‬
‫را ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺶ ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدم!! اﻳﻦ ﭼﻪ ﺣﺮﻓﻬﺎي ﭼﺮﻧﺪ‬
‫و ﭘﻮﭼﻲ هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ از ﻧـﻮك ﻗﻠـﻢ اﻳـﻦ ﻧﺎﺑﻐـﻪ!!‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ آﻪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺮ ﺻـﺤﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻘﻠـﻲ‪ .‬ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ً‬
‫ﺑﻴﻌﺖ اﻣﺖ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ آﺴﻲ ﻣﻨﻜﺮ ﺁن ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﻬﻞ ﻳﺼﺢ ﻓﻲ اﻵذهﺎن ﺷﻲء‬
‫إذا اﺣﺘﺎج اﻟﻨﻬﺎر إﻟﻲ دﻟﻴﻞ؟‬
‫اﮔﺮ روز ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺁﻳـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻴﺰي را اﺛﺒﺎت آﻨﻴﻢ و ﺻﺤﺖ ﺁﻧـﺮا ﺑـﺮاي‬
‫ذهﻨﻬﺎ روﺷﻦ آﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ اﻣﺖ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬واﻗﻌﻴﺘـﻲ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸﺮﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺻـﺤﺖ ﺁن را‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺟـﻊ ﺑـﺰرگ ﺷـﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺣﺴـﻦ ﺑـﻦ ﻣﻮﺳـﻲ‬
‫ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ در آﺘﺎﺑﺶ ﺑﻨﺎم ))ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ(( روي اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ ﺗﺎآﻴﺪ ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) . . . :‬ﻓﺼـﺎر ﻣـﻊ‬
‫اﺑﻲ ﺑﻜﺮ اﻟﺴﻮاد اﻷﻋﻈﻢ واﻟﺠﻤﻬﻮر اﻷآﺜﺮ ﻓﻠﺒﺜـﻮا‬
‫ﻣﻌﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﺠﺘﻤﻌﻴﻦ ﻋﻠﻴﻬﺎ راﺿﻴﻦ ﻣﻌﻬﻤـﺎ‪ 1 (.‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺳﻮاد اﻋﻈﻢ و اآﺜﺮﻳﺖ ﺗـﻮدﻩ ﻣـﺮدم ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ راﺿﻲ‬
‫‪ .1‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ ـ ص )‪ (4‬ﭼﺎپ دار اﻷﺿﻮاء‪.‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن ﺗﺠﻤـﻊ آـﺮدﻩ و هﻤـﺮاﻩ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﺑﺮاهﻴﻢ ﺛﻘﻔﻲ از ﻣﺮاﺟﻊ ﺑـﺰرگ ﺷـﻴﻌﻪ در‬
‫ﻧﺎﻣﻪ اي آﻪ ﺑﺮاي ﻣﻘﻠﺪﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻗـﻮل‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪:‬‬
‫))‪ . . .‬ﻓﻤﺎ راﻋﻨﻲ إﻻ اﻧﺜﻴﺎل اﻟﻨﺎس ﻋﻠـﻲ اﺑـﻲ‬
‫اﺑﻜﺮ واﺟﻔﺎﻟﻬﻢ إﻟﻴﻪ ﻟﻴﺒﺎﻳﻌﻮﻩ‪ 1 .‬ﺧﻮف زدﻩ ﻧﻜـﺮد‬
‫ﻣﺮا ﻣﮕﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺷـﺘﺎﻓﺘﻦ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﺴﻮي او ﺗﺎ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻧﺜﻴـﺎل‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم وﺟﻮد‪ .‬اﺟﻔﺎل ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺮاع و‬
‫ﺷﺘﺎﻓﺘﻦ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﺑﻦ ﻣﻄﻬﺮ ﺣﻠﻲ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ اﻳﻦ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫را ﻣﻨﻜﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر دﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ زدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اآﺜﺮﻳﺖ ﻣﺮدم ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ ﻣـﺎل و‬
‫ﺛﺮوت دﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ!! ‪ 2‬ﺁري‪ ،‬ﺑﻌﺪ‬
‫از هﻤﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺮاﻓﺎت دوﺳـﺘﺎن و دﺷـﻤﻨﺎن‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﻳﺎروي هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ!!! ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﻇﺎهﺮ آﻨـﺪ ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫را آﻪ هﻨﻮز ﺑﺮاي ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ً و‬
‫و ﺁن اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻣﺮدم را ﻗﻬﺮا‬
‫ً ﺑﻪ ﺑﻴﻌﺖ دﻋﻮت آﺮدﻩ اﻧـﺪ!؟ او اﻳـﻦ ﺣﺮآـﺖ‬ ‫ﺟﺒﺮا‬
‫ﻧﺎزﻳﺒﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دهﺪ ﺗﺎ دﻻﻳـﻞ‬
‫هﺪاﻳﺖ ﺧﻮد را ﭘﻲ در ﭘﻲ ﺑﻴﺎن آﻨـﺪ و ﺑﻴﻔﺰاﻳـﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺪ ﺑﺮ ﺁن اﺳﺖ آﻪ او از اﻳﻦ ﺣﺮآـﺖ ﺧـﻮد ﺑـﺎز‬
‫ـﺎس‬
‫ـﺎل اﻟﻨـ‬
‫ـﻲ أن أروع ﺑﺎﻧﺜﻴـ‬‫ـﺈﻧﻲ أﺧﺸـ‬
‫ـﺪ‪ ،‬ﻓـ‬
‫ﺑﻴﺎﺑـ‬
‫وإﺟﻔﺎﻟﻬﻢ إﻟﻴﻪ ﻟﻴﺒﺎﻳﻌﻮﻩ ﻋﻠﻲ اﻟﻬﺪاﻳﻪ‪!!!.‬؟ ﺑﻴﻢ‬
‫ﺁن ﻣﻲ رود آﻪ ﺧﻮف زدﻩ ﺷﻮم ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﻤـﻮدن‬
‫ﻣﺮدم و ﺷﺘﺎﻓﺘﻦ ﺁﻧﺎن ﺑﺴﻮي او ﺗـﺎ ﺑـﺎ وي ﺑـﺮاي‬
‫هﺪاﻳﺖ ﺷﺪن!!! ﺑﻴﻌﺖ آﻨﻨﺪ!!!‬

‫ـﺖ‬
‫ـﻮﺧﺘﻦ ﺑﻴـ‬
‫ـﺎرﻩ ﺳـ‬
‫ـﺎﻧﻲ درﺑـ‬
‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ـﺎي ﺁﻗـ‬‫‪ -3‬ادﻋـ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﻗﺒﻼً در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺎﻧﻊ آﻨﻨﺪﻩ دادﻩ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺧﻮد ﻋﻤﺮ ﮔﻮاهﻲ ﻣـﻲ دهـﺪ‬

‫آﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺪون ﻣﺸﻮرﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫ـﺎت دادﻩ‬
‫ـﺮ ﺁن ﻧﺠـ‬
‫ـﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﺷـ‬
‫ـﺪ ﻣﺴـ‬
‫و ﺧﺪاوﻧـ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬هﺮ آﺲ دوﺑﺎرﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﻌﺘـﻲ‬
‫‪ .‬اﻟﻐﺎرات ﻟﻠﺜﻘﻔﻲ ص )‪ (-‬ﺑﺎب رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻲ إﻟﻲ أﺻﺤﺎﺑﻪ‪.‬‬
‫‪ .3‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج‪ 2‬ص ‪.16‬‬
‫ﺑﮕﻴﺮد او را ﺑﻜﺸﻴﺪ و اﮔﺮ آﺴﻲ ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﻌﺘﻲ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﻖ ﺑﻴﻌـ‬‫ـﺖ در ﺣـ‬
‫ـﻦ ﺑﻴﻌـ‬
‫ـﺪ اﻳـ‬
‫ـﻮت آﻨـ‬
‫ـﺮدم را دﻋـ‬
‫ﻣـ‬
‫‪1‬‬
‫آﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺑﻴﻌﺖ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎن اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪارد‪. ((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫رواﻳﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻴﺎق و ﺳﺒﺎق از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ در ﺑﺨﺎري و ﻧـﻪ در ﻏﻴـﺮ ﺑﺨـﺎري‪.‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ در ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ ﻃـﻮﻻﻧﻲ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‪ ψ‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ روزي ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻪ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن رد ﺷﺒﻬﺎت ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﮔﻔـﺖ و در‬
‫ﻓﺮازي از ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ . . . :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ‬
‫رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻌﻀـﻲ از ﺷـﻤﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻤﻴﺮد ﺑﺎ ﻓﻼﻧﻲ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲ‬
‫آﻨﻢ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ آﺴﻲ از ﻓﺮﻳﺐ ﺧـﻮردﻩ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))هﻤﺎﻧﺎ ﺑﻴﻌـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺎﮔﻬـﺎﻧﻲ ‪ 2‬ﺑـﻮد و ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻮد وﻟـﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ را از ﺁﺛﺎر ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﺁن ﻧﺠﺎت داد‪ .‬آﺴـﻲ‬
‫از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﻲ رﺳـﺪ‪ .‬هـﺮ‬
‫آﺲ ﺑﺪون ﻣﺸﻮرت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ آﺴﻲ ﺑﻴﻌﺖ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺁن‬
‫ﺑﻴﻌﺖ اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧﻪ در ﺣﻖ ﺑﻴﻌـﺖ آﻨﻨـﺪﻩ و‬
‫ﻧﻪ در ﺣﻖ ﺑﻴﻌﺖ ﺷﻮﻧﺪﻩ‪ ،‬ﭼﻮن اﺣﺘﻤﺎل آﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺁن‬
‫هﺮ دو وﺟﻮد دارد‪ 3 .‬ﻣﻌﻨﻲ ﻗﻮل ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪)) ،‬إﻧﻬﺎ‬
‫آﺎﻧﺖ ﻓﻠﺘﻪ(( اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻌـﺖ ﻧﺎﮔﻬـﺎﻧﻲ و‬
‫ﺑﺪون ﺁﻣﺎدﮔﻲ ﻗﺒﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬و در واﻗﻊ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﺪون ﺁﻣـﺎدﮔﻲ و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬و ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫را از ﺷﺮ ﻳﻌﻨﻲ از ﻓﺘﻨـﻪ ﺁن ﻧﺠـﺎت داد‪ .‬و ﺧـﻮد‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬دﻟﻴﻞ و ﻋﻠﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺑﺪون ﺁﻣـﺎدﮔﻲ‬
‫ﺑﻮدن ﺁن را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ )وﻟﻴﺲ ﻓﻴﻜﻢ ﻣﻦ‬
‫ﺗﻘﻄﻊ اﻷﻋﻨﺎق إﻟﻴﻪ ﻣﺜﻞ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ( ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬در ﻣﻴﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ آﺴﻲ دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد آـﻪ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻓﻀـﻴﻠﺖ و‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ هﻤﺘﺎي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔـﻲ و‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ روﺷﻦ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ اﺟﻤﺎﻋﻲ در ﺣﻖ آﺴﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (136-137‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(225‬‬

‫‪ .2‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون ﺁﻣﺎدﮔﻲ ﻗﺒﻠﻲ‪.‬‬
‫‪ .‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻤﺤﺎرﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎرﻩ )(‪.‬‬
‫ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﻟﻴﺲ ﻓـﻴﻜﻢ ﻣـﻦ ﺗﻘﻄـﻊ اﻷﻋﻨـﺎق‬
‫إﻟﻴﻪ ﻣﺜﻞ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ( ﻣﻌﻨﻲ اش اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﻤﺎ در ﻓﻀﻞ و آﺮاﻣﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﻟﺬا هـﻴﭻ آـﺲ اﻳـﻦ ﺗﻮﻗـﻊ را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آـﻪ ﺑﻴﻌﺘـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﻴﻌـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ در ﻳﻚ ﺟﻤﻊ آﻮﭼﻚ و ﺳﭙﺲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع هﻤﻪ ﻣﺮدم و اﺧﺘﻼف ﻧﻜﺮدن در اﻣـﺎرت او‪،‬‬
‫ﭼﻮن او را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ او ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻞ و ﻧﻈﺮ و ﻣﺸـﻮرت‬
‫ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ و آﺴﻲ دﻳﮕـﺮ اﻳـﻦ ﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲ را در اﻣـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬
‫ً دﻟﻴﻞ ﻗﻮل ﻋﻤﺮ‪ ψ‬هﻤـﻴﻦ ﺑـﻮد‪ .‬زﻳـﺮا او ﻣـﻲ‬ ‫ﻃﺒﻌﺎ‬
‫داﻧﺴﺖ آﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬ﻟـﻮ ﻣـﺎت ﻋﻤـﺮ‬
‫ً( اﮔﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻤﻴﺮد ﺑﺪﺳﺖ ﻓﻼﻧـﻲ ﺑﻴﻌـﺖ‬ ‫ﻟﺒﺎﻳﻌﺖ ﻓﻼﻧﺎ‬
‫ﺧﻮاهﻢ آﺮد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻴﻌﺖ اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﺮدي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد‪ .‬و اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﺎل ﺑﻮد آﻪ ﻣﺮدم ﺑﮕﻮﻧﻪ اي آﻪ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺗﻔﺎق آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي آﺴـﻲ دﻳﮕـﺮ اﺗﻔـﺎق‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا هﺮ آﺲ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻪ ﺻـﻮرت اﻧﻔـﺮادي‪،‬‬
‫در ﻏﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﻌﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﻲ اش اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آﺸﺘﻦ ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬از ))ﺛﻐﺮﻩ أن ﻳﻘﺘﻼً(( هﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ هـﺮ‬
‫آﺲ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش و هﻤﺮاهﺶ را ﻓﺮﻳﺐ دادﻩ اﺳﺖ‬
‫‪2‬‬
‫و ﺧﻮدش و او را ﺑﺮاي آﺸﺘﻦ ﺗﻘﺪﻳﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اآﻨﻮن روﺷﻦ ﺷﺪ آﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ در اﻳﻦ‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﻨﮕـﻲ را از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا دﻟﻴﻞ ﻗﻮل ﻋﻤﺮ‪ψ‬‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﻠﺖ ﻣﺸـﺨﺺ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺣﺠﻴـﺖ‬
‫دﻟﻴﻞ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺪان اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻃـﻞ‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﺿﺮر او ﻣﺘﺤﻮل ﺷـﺪ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻣﻨﻈـﻮرش از ذآـﺮ اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎن اﻇﻬـﺎر‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ و ﺗﻘﺪم ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﻮد و ﺁن ﻋﺒـﺎرت‬
‫ﺑﻮد از اﺗﻔﺎق ﻣـﺮدم در ﺣـﻖ وي و ﮔـﺮاﻳﺶ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﺴﻮي او‪ .‬و اﻳﻦ ﻋﻴﻦ هﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﻮد آﻪ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ‬

‫‪ .4‬اﻟﻔﺘﺢ ﺟﻠﺪ ‪ 12‬ص )‪.(155‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺬآﻮر‪.‬‬
‫و ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﺁن ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﻟﺬا هـﺮ آـﺲ‬
‫ﮔﻤﺎن آﻨﺪ آﻪ ﻗﻮل ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻧﺎﻗﺾ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻮر ﺟﺰ ﻧﻘﺼـﺎن درك و‬
‫ﻋﻘﻞ او ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ دروغ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻋﻠـﻲ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪ :‬ﺁﮔـﺎﻩ ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﭘﺴﺮ اﺑﻲ ﻗﺤﺎﻓﻪ ﺧﻼﻓﺖ را ﺗﺼﺎﺣﺐ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫و او ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻦ در ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻗﻄﺐ و ﻣﺤﻮر اﺳﺖ در ﺁﺳﻴﺎ آﻪ ﻋﻠـﻢ‬
‫و ﻓﻀﻴﻠﺖ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳـﻴﻞ ﺳـﺮازﻳﺮ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻮد و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن هﻮا ﺑﻪ اوج ﻣﻘﺎم ﻣﻦ ﻧﻤﻲ رﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬را ﺑﺮﺗﺮ از اﻳﻦ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ آـﻪ‬

‫درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳـﺪ ﻳـﺎ در‬
‫ﺣﻖ ﺧﻮد ﻣﺪﻋﻲ ﺧﻼﻓﺖ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺁﻧﭽـﻪ را‬
‫آﻪ ﺣﻖ او ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬هـﺮ ﭼﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻋﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻣﺤﻮر اﺳﺖ در ﺁﺳـﻴﺎب‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻋﻠﻲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﺑﺪﺳـﺖ او ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ً اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬‫‪ -2‬ﻓﺮﺿﺎ‬

‫ﺑﺎز هﻢ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ و‬
‫ﻋﻴﺐ ﻣﻲ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .ψ‬زﻳﺮا ﻗﺒﻼً ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫آﺮدﻳﻢ آﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺻﺤﺖ ﺧﻼﻓـﺖ او‬
‫ﺑﺪون هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اآﺮاﻩ و اﺟﺒﺎر‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اﻧﺼﺎر‪ ،‬و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ ﺑﺎ رﺿﺎ و‬
‫رﻏﺒﺖ و ﺑﺪون اآﺮاﻩ ﺑـﺎ او ﺑﻴﻌـﺖ آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫هﺮﮔﺰ ﻏﺼﺐ ﻳﺎ ﺗﺼﺎﺣﺒﻲ از ﺟﺎﻧـﺐ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬هﻤﺎﻧـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻣـﻲ داﻧﺴـﺖ آـﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻣﻦ در ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻗﻄـﺐ و ﻣﺤـﻮر‬
‫اﺳﺖ در ﺁﺳﻴﺎ((‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴـﺪ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد را ﻣﻘﺪم آﻨـﺪ از آﺴـﻲ‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (137‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(225-226‬‬

‫آﻪ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ او ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ وارد ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺣـﻖ ﻋﻠـﻲ ﻣـﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻗﺒـﻞ از هﻤـﻪ ﻣـﺮدم‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ ﻣـﻲ آـﺮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ﻋﻠـﻢ و‬
‫ﺁﮔﺎهﻲ از اﻳﻦ هﻤﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي هﻤﮕﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ‬
‫آﺴﻲ آﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎهﺶ در ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ ﻗﻄـﺐ و‬
‫ﻣﺤﻮر در ﺁﺳﻴﺎ اﺳﺖ‪ ،‬او اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳـﺖ و در واﻗـﻊ‬
‫ﭼﻨﺎن ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ دﻻﻳﻠﻲ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد آﻪ ﻣﻮﻳﺪ و ﻣﺜﺒﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺿـﻌﻴﻔﺘﺮ‬
‫از ﺗﺎر ﻋﻨﻜﺒﻮت اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺎ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ در‬

‫اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ دﻻﻳﻞ روﺷﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﻪ در‬
‫ﺁﻏﺎز ﺑﻴﻌﺖ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﺷـﺶ ﻣـﺎﻩ‪ ،‬ﺑـﺎ اﻳـﻦ وﺻـﻒ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺻﺤﺖ دارد آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺧﻄﺒـﻪ ﺷﻘﺸـﻘﻴﻪ را‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ اﻳﺮاد ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ و ﻧﺴـﺒﺖ دادن‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻘﺸﻘﻴﻪ ﺑﺴﻮي ﺁن ﺑﻲ اﺳﺎس اﺳﺖ و آﺬب ﻣﺤـﺾ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺎ ﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﺷـﻴﻌﻪ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑـﺎ ))ﺗﻘﻴـﻪ(( ﺑﻴﻌـﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪،‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺺ ﺟﻠﻲ ﻳﺎ ﺧﻔـﻲ‪ ،‬ﺣـﻖ را از ﺁن او ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ و او از ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻧﺺ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ آـﺮدﻩ‬
‫ﺗﻈﺎهﺮ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺪون‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري ﻋﻴﻦ ﻧﻔـﺎق و ﺑﺰدﻟـﻲ اﺳـﺖ و‬
‫ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺮ ﺧﺪا از اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﺖ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺑﺮاي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺣﺠﺖ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﺣـﺪﻳﺚ‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬آﻪ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ ﺁن را در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد‬
‫ﺗﺨﺮﻳﺞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ در ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺎرض دارد‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ و اﻋﺘﺮاف ﻋﻠﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ ﻓﻀـﻞ و‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )هـﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ( و ﺑـﺎ اﻧﺼـﺎف‬

‫ﺗﻤﺎم ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ را ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ آـﺮدﻩ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﮔﺰﻳﺪﻩ هﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ادﻋﺎي ﺧﻮد ﻧﻘﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ هﺎي ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ در ﻧﻬـﺞ‬
‫اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﺿـﺪ ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ 1 .‬وي در ﻳﻜﻲ‬
‫از ﻧﺎﻣﻪ هﺎي ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داﻳﺮ ﺑﺮ ﺣـﻖ‬
‫ﺑﻮدن ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ و ﺑﻴﻌﺖ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬إﻧـﻪ‬
‫ﺑﺎﻳﻌﻨﻲ اﻟﻘـﻮم اﻟـﺬﻳﻦ ﺑـﺎﻳﻌﻮا اﺑـﺎﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﻌﻮهﻢ ﻋﻠﻴﻪ‪ .‬ﻓﻠﻢ ﻳﻜﻦ ﻟﺸـﺎهﺪ‬
‫أن ﻳﺨﺘﺎر و ﻻ ﻟﻠﻨﺎﻳﺐ أن ﻳـﺮد‪ ،‬وإﻧﻤـﺎ اﻟﺸـﻮري‬
‫ﻟﻠﻤﻬﺎﺟﺮﻳﻦ واﻻﻧﺼﺎر‪ .‬ﻓﺈن اﺟﺘﻤﻌـﻮا ﻋﻠـﻲ رﺟـﻞ و‬
‫ً آﺎن ذﻟﻚ ﷲ رﺿﻲ ﻓﺈن ﺧﺮج ﻣﻦ أﻣـﺮهﻢ‪،‬‬ ‫ﺳﻤﻮﻩ إﻣﺎﻣﺎ‬
‫ﺧﺎرج ﺑﻄﻌﻦ أو ﺑﺪﻋﻪ ردوﻩ إﻟﻲ ﻣﺎ ﺧﺮج ﻣﻨﻪ‪ .‬ﻓـﺈن‬
‫أﺑﻲ ﻗﺎﺗﻠﻮﻩ ﻋﻠﻲ اﺗﺒﺎﻋﻪ ﻏﻴـﺮ ﺳـﺒﻴﻞ اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ‪،‬‬
‫ووﻻﻩ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺎ ﺗﻮﻟﻲ(( ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ص )‪.(530‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﺎن ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ آـﺮدﻩ و‬
‫ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺁن را آـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﻧﻤﻲ رﺳﺪ آـﻪ ﻧﭙـﺬﻳﺮد‪ .‬و ﻣﺸـﻮرت در اﻣـﺮ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻖ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻮن اﻳﺸﺎن‬
‫ﮔﺮد ﺁﻣﺪﻩ ﻣﺮدي را ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﭘﻴﺸﻮا ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺿﺎ‬
‫و ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا در اﻳﻦ آﺎر اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آﺴﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬
‫ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ ﻳﺎ ﺑـﺮ اﺛـﺮ ﺑـﺪﻋﺘﻲ از ﻓﺮﻣـﺎن اﻳﺸـﺎن‬
‫ﺳﺮﭘﻴﭽﻴﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ وادار ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﮔـﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﺎن ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ﺑﺎ او ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ‬
‫ﺁن آــﻪ ﻏﻴــﺮ راﻩ ﻣــﻮﻣﻨﻴﻦ را ﭘﻴــﺮوي ﻧﻤــﻮدﻩ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ او را واﮔﺬار ﺑـﻪ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ ﺑـﻪ ﺁن رو‬
‫‪2‬‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ))ﺟﺎﻣﻪ ﺧﻼﻓﺖ را‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮ ﺗﻦ آﺮد( ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻘﻲ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺁن را ﺗﺼﺎﺣﺐ آﺮد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻄﺒﻴـﻖ دارد ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ او ))ﻟﻘﺪ ﺑﺎﻳﻌﻨﻲ اﻟﻘﻮم اﻟﺬﻳﻦ ﺑﺎﻳﻌﻮا‬
‫اﺑﺎﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن(( ﻳﻌﻨﻲ هﻤﺎن اﻓـﺮاد ﻗـﻮم‬
‫آﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻏﺎﺻـﺐ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺎﺳﺐ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﻋﻠﻲ ﺑـﺮاي ﺻـﺤﺖ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮدش‪ ،‬از ﺻﺤﺖ ﺧﻼﻓﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬

‫‪ .1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮل او ‪ . . .‬دﻋﻮﻧﻲ واﻟﺘﻤﺴﻮ ﻏﻴﺮي‪) .‬ﻣﺮا ﺑﮕﺬارﻳﺪ و ﺑﻪ‬

‫ﺳﺮاغ دﻳﮕﺮي ﺑﺮوﻳﺪ( ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج ‪ 1‬ص )‪.(216‬‬
‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻓﻴﺾ اﻻﺳﻼم ص)‪.(841‬‬
‫آﻨﺪ؟ ﭼﻪ ﺗﻄﺒﻴﻖ و ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﻋﻠـﻲ‬
‫)إﻧﻪ ﻻ ﻳﻌﻠﻢ ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻨﻬﺎ ﻣﺤﻞ اﻟﻘﻄﺐ ﻣﻦ اﻟﺮﺣـﻲ(‪.‬‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ ﻣﺤـﻮر‬
‫اﺳﺖ در ﺳﻨﮓ ﺁﺳﻴﺎ ـ و ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﻔﺘـﻪ او )ﻓﻠـﻢ‬
‫ﻳﻜﻦ ﻟﻠﺸﺎهﺪ أن ﻳﺨﺘﺎر وﻻ ﻟﻠﻐﺎﻳـﺐ أن ﻳـﺮد(‪ .‬ﺁن‬
‫را آﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮدﻩ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ آﻪ ﻧﭙـﺬﻳﺮد و ﺁن را‬
‫آﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻩ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ آﻪ ﺟﺰ او را اﺧﺘﻴﺎر آﻨﺪ‬
‫ـ وﺟﻮد دارد؟! ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮدﻩ‪ . . .)) .‬إﻧﻤـﺎ اﻟﺸـﻮري‬
‫ﻟﻠﻤﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻻﻧﺼﺎر ﻓﺎن اﺟﺘﻤﻌﻮا ﻋﻠـﻲ رﺟـﻞ‪ ،‬و‬
‫ً آﺎن ذﻟﻚ ﷲ رﺿﻲ ﻓﺈن ﺧﺮج ﻣـﻦ اﻣـﺮهﻢ‬ ‫ﺳﻤﻮﻩ اﻣﺎﻣﺎ‬
‫ﺧﺎرج ﺑﻄﻌﻦ او ﺑﺪﻋﻪ‪ ،‬ردوﻩ إﻟﻲ ﻣﺎ ﺧﺮج ﻣﻨﻪ‪ ،‬ﻓﺈن‬
‫ــﺒﻴﻞ‬
‫ــﺮ ﺳـ‬‫ــﻪ ﻏﻴـ‬
‫ــﻲ اﺗﺒﺎﻋـ‬
‫ــﺎﺗﻠﻮﻩ ﻋﻠـ‬‫ــﻲ ﻓﻘـ‬‫أﺑـ‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ((!!!‬
‫ﻣﺸﻮرت در اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼـﺎر ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻮن اﻳﺸﺎن ﮔﺮد ﺁﻣـﺪﻩ ﻣـﺪي را ﺧﻠﻴﻔـﻪ و‬
‫ﭘﻴﺸﻮا ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬رﺿﺎ و ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا در اﻳﻦ آـﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ آﺴﻲ در اﺛﺮ ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ ﻳﺎ در اﺛﺮ ﺑﺪﻋﺘﻲ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﻪ اﻃﺎﻋـ‬‫ـﺮﭘﻴﭽﻴﺪ‪ ،‬او را ﺑـ‬
‫ـﺎن ﺳـ‬‫ـﺎن اﻳﺸـ‬‫از ﻓﺮﻣـ‬
‫وادار ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ﺑﺎ‬
‫او ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺁن آﻪ ﻏﻴﺮ راﻩ ﻣﻮﻣﻨـﺎن را‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد‪ ،‬ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺗﻀـﺎد‬
‫و ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﻣﻀﺤﻜﻪ ﺧﻴﺰﺗﺮ از اﻳﻦ دﻳﺪﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮد؟!‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﺧﻮدش ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴـﻞ ﻧﻴﺴـﺖ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ از ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ψ‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪﻩ و اآﺜﺮ ﺁن ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑـﻪ ﻋـﺪم ﺗﻨـﺎﻗﺾ ﺗﺎآﻴـﺪ دارد‪ ،‬او ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻀـﺎد ﮔـﻮﻳﻲ ﺷـﺮم ﺁور ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد؟! ﺑﺨﻮﺑﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ آـﻪ واﺿـﻊ و ﺑﻨﻴـﺎﻧﮕﺰار‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺗﻪ آﻪ ﺑـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﺑـﻪ‬
‫ـﺞ‬
‫ـﺪﻩ ﻧﻬـ‬
‫ـﻊ آﻨﻨـ‬‫ـﺪ‪ ،‬ﺟﻤـ‬
‫ـﺪﻩ اﻧـ‬‫ـﺒﺖ دادﻩ ﺷـ‬
‫دروغ ﻧﺴـ‬
‫اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺷﺮﻳﻒ رﺿﻲ اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﺎﻣﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻪ ﻗﺒﻼً درﺑﺎرﻩ ﺁن ﺑﺤـﺚ ﻣﻔﺼـﻞ ﺑـﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﺁﻣﺪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻴﻌـﺖ ﺧﻼﻓـﺖ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﻗﻬﺮا و ﺑﺎ اﺟﺒﺎر ﻧﺒﻮدﻩ اﺳـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و‬
‫اﻧﺼﺎر ﺑﺎ ﺷﻮر و ﻣﺸﻮرت ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌـﺖ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬اي‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺁﮔﺎهﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راﻩ ﺳﻼﻣﺖ در اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ از ﺣﻖ ﭘﻴﺮوي ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺎدﻩ ﺑـﺮ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و‬
‫ﻋﻤﺮ هﺠﻮم ﺑﺮدﻩ و ﻗﺼﺪ داﺷـﺖ ﺁﻧـﺎن را از ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﻣﻨﻊ آﻨﺪ و اﮔﺮ او ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺒﻮد در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲ آـﺮد و ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن ﺑـﺮ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﺎﺳﺖ‪((.‬‬
‫در ﺟﻮاب ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺻـﺤﻴﺢ ﺑـﻮدﻧﺶ ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ در ﺻـﻮرت‬

‫و ﻋﻴﺐ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎدﻩ ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ و آﺮاﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﺺ‬
‫و اﻳﻦ ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ در ﺣﻖ‬ ‫اﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ رﻓﺘﺎر‬
‫ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺎدﻩ‪ ،‬ﺳـﻴﺪ‬ ‫ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻮاري ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫اﻧﺼﺎر ﺑﻪ دور اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺤﺾ ﻧﻘﻞ رواﻳﺖ از ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎء آﻪ ﻣﻨﺴـﻮب‬

‫ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ دﻟﻴـﻞ ﺻـﺤﺖ ﺁن‬
‫رواﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻦ در ﺻﺪد اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ آﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﻻﻳـﻞ روﺷـﻦ‪،‬‬

‫اﻳﻦ رواﻳﺖ دروﻏﻴﻦ را رد آﻨﻢ ﺑﻠﻜـﻪ ﻣـﻲ ﺧـﻮاهﻢ‬
‫دﻓﺎع آﻨﻢ از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺪان اﺳـﺘﻨﺎد ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ و ﺁن اﺳﺘﺪﻻل اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﻪ ﻗـﺒﻼً ﻧﻴـﺰ ﺑـﺪان‬
‫اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁن را ذآـﺮ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬هﻤﺎﻧـﺎ ﺑـﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﺑﻴﻌﺖ آـﺮدﻩ‪ ،‬و ﺷـﻮري‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮ ﻣﺜﺒﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ در اﺛﺮ ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ‬
‫ﻳﺎ ﺑﺪﻋﺘﻲ از ﻓﺮﻣﺎن او‪ ،‬ﺳﺮﺑﺎز زﻧـﺪ‪ ،‬او را ﺑـﻪ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ وادار ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻓﺮض ﺻﺤﺖ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺗﻬـﺎﺟﻢ ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺎدﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﭼﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﭼـﻪ دﻟﻴﻠـﻲ در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮاي ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎدﻩ وﺟﻮد دارد؟ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ‬
‫و اﻧﺼﺎر ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺳﻌﺪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺷـﻮراي‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ ،(137‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(226‬‬

‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر را ﻟﻐﻮ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟! اﮔﺮ ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎدﻩ در اﺛﺮ ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ از ﻓﺮﻣﺎن ﺁﻧﺎن ﺧﺎرج ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪ و ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن را ﻣﻲ داﺷـﺖ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ او آﺎر درﺳﺘﻲ ﺑﻮد؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ واﺟﺐ ﺑﻮد آـﻪ‬
‫ﺑﺎ وي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﻮد و ﺑﻪ ﺟﻬـﺖ ﭘﻴـﺮوي او از راﻩ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻻزم ﺑﻮد آﻪ ﺑﺎ وي ﻣﺒﺎرزﻩ ﺷﻮد؟!!‬
‫ﺟﻨــﺎب ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ اﮔــﺮ اﻳــﻦ دﻻﻳــﻞ ﻣﻌــﺎرض و ﺿــﺪ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮاﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺮ ﺗﻮ واﺟﺐ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ‬
‫آﺘﺎﺑﻲ را آﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن ﺑـﺪان‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ آﻨﻴﺪ‪ ،‬رد آﻨﻲ‪) ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻧﻬـﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ‬
‫را( و اﻳﻦ رد ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺷـﻤﺎ ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻴﺪ آﻪ اﻳﻦ آﺘﺎب دروغ اﺳﺖ آـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻠـﻲ و‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺻﺤﺖ ﻗﻮل‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳـﺪ آـﻪ ﻗـﻮل و‬
‫ﻋﻤﻞ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎدﻩ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺣـﻖ و ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﺷﻮراي ﻣﻮﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺗﻮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺧﻮد‬
‫را درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﻔـﻲ ﻣـﻲ آﻨـﻲ و ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﭙﺬﻳﺮي آﻪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ از ﺳﻌﺪ ﻣﺮوي اﺳـﺖ‪،‬‬
‫دروغ اﺳﺖ و ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ او‪ ،‬و ﺳـﻌﺪ ﺁن را رواﻳـﺖ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ دﻟﻴـﻞ ﺧﻮاهـﺪ‬
‫ﺑﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎم رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎء‬
‫ـﺪي‬‫ـﻨﺪ در ﺣـ‬‫ـﺘﻦ و ﺳـ‬‫ـﺎظ ﻣـ‬
‫ـﺘﻨﺪ و از ﻟﺤـ‬ ‫ـﻞ هﺴـ‬
‫ﺑﺎﻃـ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺣﺠﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳـﻦ اﻋﺘـﺮاف‪ ،‬ﻣﺴـﺘﻠﺰم‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ رواﻳﺎﺗﻲ آﻪ ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و او در اﻳﻦ رواﻳـﺖ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬را رد آﻨـﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد ﻳﻚ اﻋﺘﺮاف ﻏﻴـﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺳـﺖ از ﻃـﺮف ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺎ ))اﻻﻣﺎﻣـ‬ ‫ـﺎء ﻳـ‬‫ـﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔـ‬‫ـﺎب ﺗـ‬
‫ـﻪ‪ ،‬آﺘـ‬‫اﻳﻨﻜـ‬
‫واﻟﺴﻴﺎﺳﻪ(( ﺑﻪ دروغ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ اﺳﺖ و‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن از ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﭘﺮﺳـﻢ آـﻪ آـﺪام‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ و ﻗﻮل را ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ اﻧﺼﺎف ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻲ‪ ،‬اي ﻣﻨﺼﻒ!!؟ اآﻨـﻮن ﺑﻌـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ دﻻﻳـﻞ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را ﻧﻘﺶ ﺑﺮ ﺁب ﺛﺎﺑﺖ آﺮدم‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣﻦ اﺳﺖ‬
‫آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ آﻨﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮔﻔﺘﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻴﻌـﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﺑﺪون ﺁﻣـﺎدﮔﻲ ﻗﺒﻠـﻲ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺪح اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﻪ ذم‪.‬‬

‫‪ -2‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﺷﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬اﻋﺘﺮاف‬

‫آﺮدﻩ اﺳﺖ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اﻧﺼﺎر و ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﺑـﺎ‬
‫اﺗﻔﺎق و هﻤﺪﺳﺘﻲ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻴﻌـﺖ ﺑـﺎ ارادﻩ و رﺿـﺎﻳﺖ ﺧﺪاوﻧـﺪ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬وﻗﺘﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ آﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﺣـﻖ‬

‫ﺑﻮدﻩ و اﻧﺼﺎر و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ درﺑﺎرﻩ ﺁن اﺗﻔﺎق ﻧﻈـﺮ‬
‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻨﺴـﻮب ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺎدﻩ درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺎﻃﻞ و آﺬب‬
‫ﻣﺤﺾ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬وﻗﺘﻲ روﺷﻦ ﺷﺪ آﻪ ﺑﻴﻌـﺖ ﺧﻼﻓـﺖ در ﺣـﻖ ﺣﻀـﺮت‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬هﻤـﺎن ﻃـﻮر آـﻪ در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ و اﺳﺘﻴﻌﺎب ﺁﻣﺪﻩ و آﻠﻴﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺁن اﻋﺘﺮاف آﺮدﻩ اﻧﺪ ﺣﺘـﻲ ﻣﻮﻟـﻒ‬
‫ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ دﻻﻳـﻞ ﻗـﻮي و‬
‫روﺷﻦ‪ ،‬ﻧﻮﻳﺪ ﺻﺤﺖ ﺧﻼﻓـﺖ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ هﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫اآﻨﻮن ﺟﻮاب دادن ﺑﻪ ﺳﻮال ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺻـﺤﺖ ﺧﻼﻓـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬وﺟـﻮد‬
‫دارد؟ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺳـﺎدﻩ و ﺁﺳـﺎن اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻢ آﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺰد اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﺻﺤﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺴـﻴﺎر ﻗـﻮي‪ ،‬روﺷـﻦ و‬
‫واﺿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اوﻟـﻲ ﺑـﻮدن‬

‫ﻋﻠﻲ از اﺑﻮﺑﻜﺮ‪((ψ‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان ))ﻋﻠـﻲ ﺳـﺰاوارﺗﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺮوي اﺳﺖ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ آﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬
 ‫ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻗﺖ آﺮدﻩ و ﺳﻨﺖ ﺁﺑﺎء و اﺟـﺪاد‬
‫را ﺗﺮك آﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ و ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻋﻘﻠـﻲ و ﻧﻘﻠـﻲ‬
‫ﺑﻮد ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر‬
‫آﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ ﺑـﻮدم آـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫رواﻳﺎت ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻴـﺎن ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ در اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص ﻣﻼك و ﻣﻌﻴـﺎر ﻗﻀـﺎوت ﻣـﻦ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺘـﺐ و‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ را ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ و ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ ام‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ اﺟﻤﺎﻋﻲ آﻪ دﻳﺪﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫اﺟﻤﺎع در ﺣﻖ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻌﻪ‬
‫و ﺳﻨﻲ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ او اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻳﻚ ﻓﺮﻳﻖ اﺳـﺖ و ﺁﻧﭽـﻪ را‬
‫آﻪ ﻋﻤﺮ درﺑﺎرﻩ ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻗـﺒﻼً‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﺎن آﺮدم‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺁري‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﻏﺒﺎوت ﺑﻴﺶ‬

‫از ﺣﺪ ﺑﺮ ﻋﻘﻞ و اﺣﺴﺎﺳـﺎت ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺣـﺎآﻢ‬
‫اﺳﺖ! وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ‬
‫ﺑﺮ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺟﻤﺎع آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﭼﺮا اﻳﻦ هﻤﻪ ﺻﻔﺤﺎت را ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻣﺎﻣﺖ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺳﻴﺎﻩ آﺮدﻩ اﺳﺖ؟ اﺟﻤﺎع ﭼﮕﻮﻧﻪ درﺑﺎرﻩ ﺑﻴﻌﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁن آﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺷﺎهﺪ‬
‫و ﮔﻮاﻩ زﻧﺪﻩ اي اﺳـﺖ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﺟﻤـﺎع‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﺘـﻲ درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ اﺻـﻼً اﺟﻤـﺎﻋﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻧـﻪ در‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﻧﻪ در ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺷـﻴﻌﻪ‪ 2 .‬ﻣـﻦ از‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﻨﺒـﻊ از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﺳﺮاغ داري آﻪ در ﺁن اﺟﻤـﺎﻋﻲ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺑﻴﻌﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ((؟ ﺁن را‬
‫اراﺋﻪ ﺑﺪﻩ و اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﻲ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻄﻤﺌﻦ‬
‫ﺑﺎش آﻪ ﺗﻮ از دروﻏﮕﻮﻳﺎن ﺑﻲ ارزش هﺴﺘﻲ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻓﺮﻳـﻖ‬

‫از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻋﺘـﺮاف دارد‪((.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ ،(140-141‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(231-232‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺼﻮﺻﻲ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺗﻌﻈﻴﻢ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در آﺘﺐ‬
‫رواﻓﺾ و از زﺑﺎن اﺋﻤﻪ دوازدﻩ ﮔﺎﻧﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﺷﺪ و‬
‫ﻗﺎﻃﺒﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از وي ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻣﺎﻣـﺖ و‬
‫ﺧﻼﻓﺖ او را ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و از وي ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻧـﺪ؟ و‬
‫درﺑﺎرﻩ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻋﻤﺮ درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ و ﺑﻴﻌﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻔﺼﻠﻲ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺒﻠﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﻴـﺎن‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﺑﺴـﻴﺎري از ﻓﻀـﺎﻳﻞ و‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ آـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ ﺑـﺪان ﻗﺎﻳـﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در آﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﺑـﺎ ﺳـﻨﺪ ﺻـﺤﻴﺢ و‬
‫درﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﻃﺮق آﺜﻴـﺮ وارد ﺷـﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬آﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬در ﺁﻧﻬـﺎ راﻩ ﭘﻴـﺪا ﻧﻤـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺰودي ﺧﻮاهﻴﻢ دﻳـﺪ و ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ ﻧﻴـﺰ ﺧﻮاهـﺪ‬

‫دﻳﺪ‪ ،‬رواﻳﺎﺗﻲ آﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﺪان اﺳـﺘﻨﺎد‬
‫آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬داراي ﭼـﻪ ﻣـﻮﻗﻌﻴﺘﻲ از ﻟﺤـﺎظ ﺳـﻨﺪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ و ﺛﺎﺑﺖ از ﻣﻴـﺎن رواﻳـﺎت‬
‫ﺿﻌﻴﻒ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺸﺨﺺ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﺎدﻳـﺚ ﻣﺮوﻳـﻪ در ﻓﻀـﺎﻳﻞ‬

‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ در آﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﭼﻨـﺎن‬
‫از ﻃﺮق ﻣﺘﻌﺪد رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ آﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ در‬
‫ﺁﻧﻬﺎ راﻩ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ‬
‫ﺁوري اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﻣﺘﻮاﺗﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ 2 .‬ﺁﻳﺎ ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳﺜﻲ آـﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ رواﻳـﺖ ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬هﻤـﻪ اش‬
‫ﻣﺘﻮاﺗﺮ هﺴﺘﻨﺪ؟ ﭘﺎﺳـﺦ اﻳـﻦ ﺳـﻮال ﺑـﺰودي روﺷـﻦ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻣﻴﺎن رآﻦ و‬
‫ﺣﺠﺮ اﺳﻮد‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرم آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺧـﻮدش‬
‫هــﻢ ﻧﻤــﻲ داﻧــﺪ ﭼــﻪ ﻣــﻲ ﮔﻮﻳــﺪ و از اﺑﺠــﺪﻳﺎت‬
‫)اﻟﻔﺒﺎي( ﻋﻠﻢ ﺣﺪﻳﺚ ﺁﮔـﺎهﻲ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﺣﺎﻧـﺚ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮم‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﻳﺎت ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻲ‬

‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ ،(141‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(232‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ آﻪ راوﻳﺎن ﺁن ﺑﻪ ﺣﺪي زﻳﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ آﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺁﻧﺎن ﺑﺮ آﺬب ﻋﺎدﺗﺎ ﻣﺤﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫را ﺑﻴﺎن آﺮدﻧﺪ ﺣﺘﻲ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑـﻦ ﺣﻨﺒـﻞ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬در ﻓﻀﻴﻠﺖ هﻴﭻ آﺪام از اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ψ‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﺪر رواﻳﺖ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ در ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ(( ﻗﺎﺿﻲ اﺳـﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﻧﺴـﺎﻳﻲ و‬
‫اﺑﻮﻋﻠﻲ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)) :‬اﺳـﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺴـﺎن‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ رواﻳﺎت ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﻴﺢ ﺁن ﭼﻨﺎن آﻪ در ﺣﻖ ﻋﻠﻲ‬
‫وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﻖ هﻴﭻ آﺴﻲ دﻳﮕﺮ وارد ﻧﺸـﺪﻩ‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺁري‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر اﻗﻮال اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺎن زﻳﺎدت رواﻳﺎت‬

‫و اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ زﻳﺎدت رواﻳﺖ آﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‬
‫و در ﻧﺘﻴﺠﻪ زﻳﺎدت ﻃﺮق و اﺳﻨﺎد اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ آﻪ راوﻳﺎن در ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﻠﻲ ﻳﻚ رواﻳﺖ را ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮق ﻣﺘﻌﺪد رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ آﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻃﺮق‬
‫ﺻﺤﻴﺢ و ﺑﻌﻀـﻲ دﻳﮕـﺮ دروغ ﻣﺤـﺾ ﺑـﻮدﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﻳﻚ رواﻳﺖ از ﻃﺮق و ﺑـﺎ ﺳـﻨﺪهﺎي ﻣﺘﻌـﺪد‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ ))ﻣـﻦ آﻨـﺖ ﻣـﻮﻻﻩ‬
‫ﻓﻌﻠﻲ ﻣﻮﻻﻩ(( ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ‬
‫ﻃﺮق ﻣﺘﻌﺪد دارد‪ ،‬و دﻟﻴﻞ آﺜﺮت ﻃﺮق ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺗﺎ دﻳـﺮ زﻧـﺪﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨـﻲ از‬
‫ﻣﻴﺎن ﺧﻠﻔﺎء‪ ،‬ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑـﻮد و ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺷﻬﺎدت او و رﺣﻠﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬از ﻓﺎﺻـﻠﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫درﮔﺬﺷﺖ و ﺷﻬﺎدت ﺧﻠﻔـﺎء ﻗﺒـﻞ از وي و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد و ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬در دوران ﺧﻼﻓـﺖ او‬
‫ﺣﻮادث‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ هﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻮد و اﻳﺮادهﺎي ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ آﻪ اﺑﻦ ﺣﺠـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﻤﺪ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،‬ﻧﺴﺎﻳﻲ و اﺑـﻮﻋﻠﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)) :‬اﺳﺎﻧﻴﺪ ﺟﻴﺎد )ﺳﻨﺪهﺎي ﺻﺤﻴﺢ( ﺑﻪ ﻗـﺪري‬
‫آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬وارد ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﺻﺤﺎب وارد ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ و دﻟـﻴﻠﺶ ﻧﻴـﺰ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺗﺎ دﻳﺮ در ﻗﻴﺪ ﺣﻴـﺎت ﺑـﻮد و‬
‫در دوران وي‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﺎت زﻳﺎد ﺑﻮد و ﻋﺪﻩ اي ﻋﻠﻴﻪ‬
‫او ﺧﺮوج آﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ هﻤﻪ روﻳﺪادهﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗـﺎ‬
‫اﺧﺒﺎر و اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﻣﻨﺎﻗﺐ وي ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﺑـﺪ‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (141‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(232‬‬

‫زﻳــﺮا ﺻــﺤﺎﺑﻪ ﻣﻮﺟــﻮد در دوران وي‪ ،‬در ﺑﺮاﺑــﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ از وي دﻓﺎع ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻣﺬآﻮر‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫رواﻳﺎت ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ذهﺒﻲ در ﺗﻠﺨﻴﺺ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬اﺣﺎدﻳﺚ وارد ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ و اﺣﺎدﻳﺚ واردﻩ در‬
‫ﺑﺎب ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺳﻪ‪ 3‬دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ -1 :‬اﺣﺎدﻳـﺚ ﺻـﺤﻴﺢ و ﺣﺴـﻦ ‪ -2‬اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﺿﻌﻴﻒ و ﺗﻌـﺪاد ﺁﻧﻬـﺎ زﻳـﺎد اﺳـﺖ‪ .‬و ﻧـﻮع ﺳـﻮم‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ زﻳﺎدﻧﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺿﻼل و زﻧﺪﻗﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ 2 .‬ﻟـﺬا‬
‫ﺗﻤﺎم رواﻳﺎت واردﻩ در ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺻـﻴﺤﻴﺢ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ـ ﺑﻠﻜـﻪ دروﻏﮕﻮﻳـﺎن در ﺑـﺎب ﻓﻀـﻴﻠﺖ او‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺎدي را وﺿﻊ آﺮدﻧﺪ ـ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺧﻮد اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑـﻲ اﻟﺤﺪﻳـﺪ ﺷـﻴﻌﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬إن أﺻـﻞ‬
‫اﻷآﺎذﻳﺐ ﻓﻲ أﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ آﺎن ﻣﻦ ﺟﻬﻪ اﻟﺸﻴﻌﻪ‬
‫)!( ﻓﺈﻧﻬﻢ وﺿﻌﻮا ﻓﻲ ﻣﺒﺪأ اﻷﻣﺮ أﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺨﺘﻠﻘـﻪ‬
‫‪3‬‬
‫ﻓﻲ ﺻﺎﺣﺒﻬﻢ ﺣﻤﻠﻬﻢ ﻋﻠﻲ وﺿﻌﻬﺎ ﻋـﺪاوﻩ ﺧﺼـﻮﻣﻬﻢ((‬
‫)رﻳﺸﻪ دروغ در اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﻀـﺎﻳﻞ از ﻃـﺮف ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﺎن اﺣﺎدﻳـﺚ زﻳـﺎدي در ﺁﻏـﺎز‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺻﺎﺣﺐ )اﻣﺎم ﺧﻮد( وﺿـﻊ آﺮدﻧـﺪ و دﺷـﻤﻨﻲ‬
‫اﻋﺪاء ﺁﻧﺎن را ﺑﺮ وﺿﻊ اﺣﺎدﻳﺚ ﮔﻤـﺎردﻩ اﺳـﺖ( و‬
‫ﺟﻨﺎب )اﻟﻜﺸﻲ( در آﺘﺎب ﺧﻮد ))اﻟﺮﺟـﺎل اﻟﻜﺸـﻲ((‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻋـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻗﺎل ﺳﻤﻌﺘﻪ ﻳﻘﻮل‪ :‬ﻟﻌﻦ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻤﻐﻴـﺮﻩ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ إﻧﻪ آـﺎن ﻳﻜـﺬب ﻋﻠـﻲ أﺑـﻲ ﻓﺄذاﻗـﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﺣـﺮ‬
‫اﻟﺤﺪﻳﺪ((‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻐﻴﺮﻩ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ را ﻟﻌﻨﺖ آﻨﺪ‪.‬‬
‫او درﺑﺎرﻩ ﭘﺪرم دروغ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪ‬
‫ﮔﺮﻣﻲ ﺣﺪﻳﺪ )زﻧﺠﻴﺮ( ﻋﺬاب داد‪ .‬آﺸﻲ ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از‬
‫ﻳﻮﻧﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬واﻓﻴﺖ اﻟﻌﺮاق ﻓﻮﺟﺪت ﺑﻬﺎ ﻗﻄﻌﻪ‬
‫ﻣﻦ أﺻﺤﺎب أﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ )ع( ووﺟﺪت اﺻﺤﺎب اﺑﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻣﺘﻮاﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺴﻤﻌﺖ ﻣﻨﻬﻢ وأﺧﺬت آﺘﺒﻬﻢ ﻓﻌﺮﺿﺘﻬﺎ ﻣﻦ‬

‫‪ .3‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج‪ 7‬ص )‪.(89‬‬

‫‪ .1‬هﺎﻣﺶ آﺘﺎب اﻟﺼﻮاﻋﻖ اﻟﻤﺤﺮﻗﻪ ص )‪.(168‬‬
‫‪ .2‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻻﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ج‪ 3‬ص‪ 17‬ﭼﺎپ دار اﻟﻔﻜﺮ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻋﻠﻲ أﺑﻲ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﺮﺿﺎ ﻓﺄﻧﻜﺮ ﻣﻨﻬـﺎ أﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫آﺜﻴﺮﻩ أن ﻳﻜﻮن ﻣﻦ أﺣﺎدﻳـﺚ أﺑـﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ )ع( )در‬
‫ﻋﺮاق رﻓﺘﻢ ـ ﮔﺮوهﻲ از ﻳﺎران اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ را دﻳﺪم‬
‫ـ ﻳﺎران اﺑﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ را زﻳـﺎد ﻳـﺎﻓﺘﻢ‪ .‬از ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺷﻨﻴﺪم و آﺘﺐ ﺁﻧﺎن را ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑـﻪ اﺑـﻲ اﻟﺤﺴـﻦ‬
‫اﻟﺮﺿﺎ ﺗﻘﺪﻳﻢ آﺮدم ـ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴـﻴﺎري زﻳـﺎدي را‬
‫رد آﺮدﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ اﺣﺎدﻳﺚ اﺑﻮﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺧﻄﺎب را ﻟﻌﻨـﺖ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫او ﺑﺮ اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺳﺨﻨﺎن دروﻏﻴﻦ زﻳﺎدي ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫و ﻳﺎران اﺑﻮ ﺧﻄﺎب ﺗﺎ اﻣﺮوز اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫را در آﺘﺐ ﻳﺎران و اﺻﺤﺎب اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ درج و ﭘﺨـﺶ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ 1 .‬ﺁﻳﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ هﻤﻪ دﻻﻳـﻞ‪ ،‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎرﻩ آﺴﻲ ﺷﻚ دارد آﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﻀـﺎﻳﻞ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ دروغ ﻣﺤـﺾ هﺴـﺘﻨﺪ؟! و آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را اﻓﺘﺮاء آﺮدﻧـﺪ آـﻪ ﺧـﻮد را ﻃﺮﻓـﺪار و‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﻲ داﻧﻨﺪ! ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻨﻚ ﻣـﺎ‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ و آﺘﺐ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ دﻻﻳﻞ ﺁوردﻩ‬
‫اﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ را دﭼﺎر اﻳﻦ‬

‫وهﻢ و ﮔﻤﺎن آﻨﺪ آﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻬﺘﺮ و اﻓﻀﻞ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ ﻟﻜﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫ﺑﻮد آـﻪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ اﻳـﻦ اﻣـﺖ ﺑﻌـﺪ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪،ρ‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ψ‬هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻨﺒﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﺪرم ﺷﻨﻴﺪم آـﻪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺧﻠﻔﺎي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻋﺜﻤﺎن و ﺑﻌﺪ ﻋﻠﻲ‪ 2 .‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫از ﭘﺪرم درﺑﺎرﻩ ﺗﻔﻀﻴﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤـﺎن و‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺳﻮال آﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‬
‫و ﻋﻠﻲ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﭼﻬﺎرم(( از ﭘﺪرم ﺳﻮال آﺮدم‪ :‬ﻋﺪﻩ‬
‫اي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬او )اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ (ψ‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘـﺪرم‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳـﻦ ﻗـﻮل‪ ،‬ارزش و اﻋﺘﺒـﺎري ﻧـﺪارد‪ 3 .‬در‬
‫))ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺑﻦ هﺎﻧﻲ(( ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬از اﺑـﺎ‬

‫‪ .3‬رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ ص )‪.(195‬‬

‫‪ .1‬اﻟﺴﻨﻪ ﻟﻺﻣﺎم ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ رﻗﻢ )‪ (1347‬ج ‪ 2‬ص )‪.(574‬‬
‫‪ .2‬اﻟﺴﻨﻪ ﻟﻺﻣﺎم ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ رﻗﻢ )‪ (1349‬ج ‪ 2‬ص )‪.(574‬‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻓﻀﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻌـﺪ ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻋﺜﻤﺎن و ﺑﻌﺪ ﻋﻠﻲ اﺳﺖ اﮔﺮ آﺴـﻲ ﺑﮕﻮﻳـﺪ آـﻪ‬
‫اﻓﻀﻞ در درﺟﻪ اول ﻋﻠﻲ اﺳﺖ ﻣﻦ اﻳﻦ ﻗﻮل را ﻗﺒﻮل‬
‫ﻧﺪارم‪ ((.‬ﺑﻌﺪ ﭘﺴﺮش درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﺳﻮال ﻣـﻲ آﻨـﺪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬درﺑـﺎرﻩ اﻣﺎﻣـﺖ از وي ﺳـﻮال آـﺮدم‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺛﻢ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺛﻢ ﻋﺜﻤﺎن ﺛﻢ ﻋﻠﻲ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻋﺜﻤـﺎن‪ ،‬ﺑﻌـﺪ ﻋﻠـﻲ‬
‫رﺿﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻨﻬﻢ اﺟﻤﻌﻴﻦ‪ 1 .‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ دﻳـﺪﮔﺎﻩ اﻣـﺎم‬
‫اﺣﻤﺪ درﺑﺎرﻩ ﺗﻔﻀﻴﻞ و ﺧﻼﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬درﺑـﺎرﻩ اﺑـﻮﺑﻜﺮ آﺘـﺐ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ و اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ ام‪ ،‬در آﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ آﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻔﻀﻴﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي آﻪ ﻣـﻮازي و ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺑﺎ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻋﺘﺒﺎري ﻧـﺪارد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺼﻒ ﺑﻮدن او اﻇﻬـﺮ ﻣـﻦ اﻟﺸـﻤﺲ اﺳـﺖ و او‬
‫ﻣﻴﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ و ﺣﺪﻳﺚ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺎﺋـﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ !!.‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪ ،‬ﺁﻗـﺎي )دآﺘـﺮ( ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﭼﺮا ﺑﻪ آﺮات ﺳﺨﻨﺎن ﺿـﺪ و ﻧﻘـﻴﺾ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬او‬
‫اﻧﺪآﻲ ﺟﻠﻮﺗﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪) )) :‬ﻃﺒﻖ ﻧﺼـﻮص آـﻪ در‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺮﻓﻴﻦ ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ اﻣﺎﻣـﺖ ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻣﺘﻔـﻖ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺖ(( ( ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﺧﻮب دﻗﺖ آﻦ )ﺣﺎل‬
‫ﺁﻧﻜﻪ ﺟﺰ ﻳﻚ ﻓﺮﻳﻖ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ( ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ ﻋﺰﻳـﺰ ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫هﺴﺘﻲ آﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟! اآﻨـﻮن‬
‫ﺑﺒﻴﻦ آﻪ ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪) :‬درﺑـﺎرﻩ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬آﺘـﺐ‬
‫ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادﻩ ام‪ ،‬در‬
‫آﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ آﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﻀﻴﻞ )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ( او هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي را آﻪ ﺑﺮاﺑـﺮ و ﻣـﻮازي‬
‫ﺑﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي او )اﺑـﻮﺑﻜﺮ(‬
‫ﻧﺪﻳﺪم( ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮ آﺪام ﻓﺮﻳﻖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ آﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ اﺗﻔﺎق آﺮدﻧﺪ؟! ﻳﺎ اهﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ آﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﻀﻴﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ هﺴﺘﻨﺪ؟؟‪ ،‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ دوﺳﺖ دارم آﻪ ﻗﺒـﻞ از هﻤـﻪ ﻳـﻚ ﭘﻨـﺪ و‬
‫اﻧﺪرز ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﺮاﻳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻢ و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ‬
‫در ﭼﺎپ ﺑﻌﺪي اﻳﻦ آﺘـﺎب‪ ،‬ﺗﺨﺼـﺺ ﺧـﻮد را ﺗﺼـﺤﻴﺢ‬

‫‪ .3‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺑﻦ هﺎﻧﻲ ج‪ 2‬ص )‪.(169‬‬

‫آﺮدﻩ‪ ،‬روي ﺟﻠﺪ ﺁن ﺑﻌﺪ از دآﺘـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﺳﻤﺎوي‪ . . .‬اﻳﻦ آﻠﻤﺎت را اﺿﺎﻓﻪ آﻨﻲ ))دآﺘﺮ در‬
‫ﻋﻠﻢ ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻀﺎد((؟!‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ وﺟـﻮد اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﺑﻮد‪ ،‬از ﻗﺪرت زﻳﺎدي ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜـﻪ دﺳـﺘﮕﺎﻩ ﺣﻜﻮﻣـﺖ اﻣـﻮي ﺑـﺮاي‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ در ﺣﻖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺣﺪﻳﺜﻲ را‬
‫ﻧﻘﻞ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮاﻳﺰ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي اﻋﻼم آﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫زﻳﺎدي در آﺘﺐ ﻗﻄﻮر وﺿﻊ و ﺗﺮاﺷـﻴﺪﻩ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫اﻣﺎ او ﻳﻚ ﺻﺪم درﺟﻪ اﻣﺎم ﻋﻠـﻲ و ﻓﻀـﺎﻳﻞ او را‬
‫‪1‬‬
‫آﺴﺐ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﻟﻌﻨﺖ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دروﻏﮕﻮﻳﺎن‪ ،‬اﻳﻦ آﻴﻨـﻪ‬
‫ﺗﻮز و دروﻏﮕﻮ از آﺠﺎ و ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﭼـﻪ دﻟﻴﻠـﻲ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ آﻪ دوﻟﺖ اﻣـﻮي ﺑـﺮاي آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ در ﻣـﺪح‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰﻩ ﺗﻌﻴﻴﻦ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ؟! ﭼﺮا اﻳﻦ دروﻏﻬﺎ را اﻳـﻦ دﻓﻌـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺒﺮي‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻜﺎﻣﻞ و ﺳﺎﻳﺮ آﺘـﺐ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺻﺤﺖ ﮔﻔﺘﻪ هﺎﻳﺶ ﻣﻌﻠﻮم ﺷـﻮد؟ ﺁﻳـﺎ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺣﻘﺪ‪ ،‬آﻴﻨـﻪ و ﺧﺒـﺎﺛﺘﺶ را ﻋﻠﻴـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ دروغ ﭘﺮدازي‪ ،‬ﻣﻮﺟﻪ ﺟﻠـﻮﻩ دهـﺪ؟‬
‫دروﻏﻬﺎﻳﻲ آﻪ ﺑﺮاي آﻮدآﺎن ﺑﺎور آﺮدﻧـﻲ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻋﺎﻗـﻞ و ﺑـﺎﻟﻎ‪ .‬ﺁﻳـﺎ او ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ در ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ ﺣـﺪﻳﺚ را رواﻳـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ؟ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫او در ﺑﺎﻃﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ اﺳﺖ ﺑـﺮاي ﺑﺰرﮔـﺎن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ و رواﻳﺖ آﻨﻨﺪﮔﺎن اﺣﺎدﻳﺚ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن رواﻳﺖ اﺣﺎدﻳﺚ دروﻏﻴﻦ را ﺑﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﺎﻳﺰ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﺟﺎﻳﺰ داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ ﻗـﺮﺁن آـﻪ‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ψ‬ﺑﻪ ﻣـﺎ رﺳـﻴﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﻴـﺰ دروغ‬
‫اﺳﺖ؟! و ﻗﺮﺁﻧﻲ آﻪ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان اﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ‬
‫ﻳﻬﻮدي ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻮظ و ﺻـﺤﻴﺢ اﺳـﺖ؟ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫رواﻓﺾ و آﻠﻴﻪ آﺴـﺎﻧﻲ را آـﻪ در ﻃﻌـﻦ ﺑـﻪ ﺧﻴـﺮ‬
‫اﻟﻘﺮون هﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﺁﻧﺎن راﻩ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻟﻌـﻦ‬
‫و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دهـﺪ‪ ،‬ﺧﻴـﺮ اﻟﻘﺮوﻧـﻲ آـﻪ در‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (142-143‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(235‬‬

‫ﺻﺤﺒﺖ و ﻣﻌﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻃﻌﻦ و ﺗﻨﻘﻴﺼﻲ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣـﺎ‪ ρ‬وﺟـﻮد دارد؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻜﺘﺐ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺳـﺘﻤﻜﺎر‪ ،‬ﻏﺎﺻـﺐ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬ﺑـﺰدل‪ ،‬دروﻏﮕـﻮ و رﺷـﻮت ﺧـﻮار ﺑﻮدﻧـﺪ؟‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ هﺪاﻳﺎ و رﺷﻮت ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬دروغ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ!! ﺁﻓﺮﻳﻦ و ﺁﻓﺮﻳﻦ ﺑـﺮ اﻣـﺎم ﻣﺎﻟـﻚ رﺣﻤـﻪ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﭼﻘﺪر زﻳﺒﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﺁﻧﺎن آﻪ اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ‬
‫اﺻﺤﺎب را ﻣﻄﻌﻮن آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‬
‫آﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪) ρ‬ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ( ﺁدم ﺑﺪي ﺑﻮد و ﺷـﺎﮔﺮدان‬
‫ﺑﺪي داﺷﺖ‪ .‬اﮔـﺮ او ﻓﺮﻣـﻮد ﺻـﺎﻟﺢ و ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ اي‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻳﺎران و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ((‬
‫ﭘﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺣﻖ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﻨﻨﺪ آﻪ رواﻓﺾ ﺁﻧـﺎن‬
‫را ﺑﺴﻮي ﭼﻪ ﭼﻴﺰ دﻋﻮت ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ﺁﻧﺎن ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﻘـﻴﻦ ﺑﺪاﻧﻨـﺪ آـﻪ رواﻓـﺾ‬
‫هﻤﺎن ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻳﻬﻮدي هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺠﺰ‬
‫اﻧﻬﺪام اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن هﺪﻓﻲ دﻳﮕـﺮ را دﻧﺒـﺎل‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن ﺑﻪ دروغ ﻣﺪﻋﻲ ﻣﺤﺒـﺖ اهـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺴﺘﻨﺪ و ﺣﺎل ﺁن آﻪ ﺁﻧﺎن از ﻣﺤﺒﺖ اهـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﭼﻨﺎن ﺑﺮي و ﻋﺎري هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ ﮔـﺮگ از ﺧـﻮن‬
‫ﻳﻮﺳﻒ ﺑﺮي ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ آﻤﻴﻨﻪ در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﻬﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻼوﻩ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ )اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ( اﮔﺮ اﺣﺎدﻳـﺚ ﻣﺮوﻳـﻪ در ﺑـﺎب ﻓﻀـﻴﻠﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ آﻨﻲ‪ ،‬اﺻﻼً ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺮاي او ﺛﺒﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎهﻨﮕﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ‬
‫‪2‬‬
‫و ﺑﺮاي ﻋﻘﻞ و ﺷﺮع ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪!!.‬‬
‫ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺧﻮب دﻗﺖ آﻦ و ﻧﮕﺎﻩ آﻦ ﺑﻪ آﺴـﻲ‬
‫آﻪ ﻧﻪ ﻋﻘﻞ دارد و ﻧـﻪ ﺑﻴـﻨﺶ‪ ،‬ﺑـﺎ اﺻـﻮل ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ . . .‬ﻣﻲ ﺧﻮاهـﺪ اﺣﺎدﻳـﺚ رواﻳـﺖ‬
‫ـﺪ‪،‬‬ ‫ـﻞ آﻨـ‬ ‫ـﻮﺑﻜﺮ را ﺗﺤﻠﻴـ‬
‫ـﻴﻠﺖ اﺑـ‬
‫ـﺎب ﻓﻀـ‬
‫ـﺪﻩ در ﺑـ‬‫ﺷـ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻣﺘﻦ ﻳﺎ ﺳﻨﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺤـﺚ ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﭼـﺮا‬
‫ﺁﻧﻬــﺎ را ﺗﺤﻠﻴــﻞ ﻣــﻲ آﻨــﺪ؟ او ﻟﻔــﻆ و آﻠﻤــﻪ‬
‫))اﻻﺣﺎدﻳﺚ(( را ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد ﻧﻪ آﻠﻤﻪ ))ﺣﺪﻳﺚ((‬

‫‪ .2‬اﻟﻔﺘﺎوي اﻟﻌﺮاﻗﻴﻪ ﻻﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ص )‪.(157‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(143‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(235‬‬
‫را‪)) .‬ال(( اﻟﻒ و ﻻم ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺘﻐﺮاق اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳـﺚ واردﻩ در ﺑـﺎب ﻓﻀـﻴﻠﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪.ψ‬‬
‫اآﻨﻮن از وي ﻣـﻲ ﭘﺮﺳـﻢ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ ﻣـﻲ ﺧﻮاهـﺪ اﻳـﻦ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ را در ﺧﺎك ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﺑﻜﺎرد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم آﻨﺪ‬
‫ﺁﻳﺎ رﺷﺪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ﺗﺎ ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﺻـﺤﺖ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﺎ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻧﻬﺎ را در ﻣﺤﻠﻮل آـﺬب‬
‫ﻗﺮار ﺑﺪهﺪ و اآﺴﻴﺪ دﺟـﻞ و ﻓﺮﻳـﺐ را روي ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ آﻨﺪ؟! ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را آﺸﻒ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﻲ داﻧﺴـﺖ‬
‫آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻓﻀﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ را ﺑﺮاي ﺗﺤﻮﻳﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻮرﻩ ي ﺑﺮاﺋـﺖ ﻧﻤـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و او را از ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺁن ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻲ آﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اﻳﻦ دروغ‪ ،‬ﺑﻲ اﺳﺎس اﺳـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ،ρ‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را از ﺗﺒﻠﻴﻎ ﺁن ﻣﻨـﻊ ﻧﻜـﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺁن‬
‫ﻃﻮر آﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ .‬و در هـﻴﭻ رواﻳﺘـﻲ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬او را ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫و ﺑﻊ ﺗﻮاﺗﺮ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در ﺳـﺎل‬
‫ﻧﻬﻢ هﺠﺮي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را اﻣﻴـﺮ ﺣﺠـﺎج ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﻣــﻮد‪ .‬ﻃﺒــﺮي‪ ،‬اﺳــﺤﺎق‪ ،‬در ﻣﺴــﻨﺪش‪ ،‬ﻧﺴــﺎﻳﻲ و‬
‫دارﻣﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﺧﺰﻳﻤﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﺑﻦ ﺟـﺮﻳﺢ ﺑـﺎ ﺳـﻨﺪ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﻦ‬
‫ﺧﺜﻴﻢ از اﺑﻲ اﻟﺰﺑﻴﺮ‪ ،‬از ﺟﺎﺑﺮ‪ ψ‬رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‬
‫آﻪ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻮﻗـﻊ ﻣﺮاﺟﻌـﺖ از ﻋﻤـﺮﻩ ﺟﻌﺮاﻧـﻪ‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را اﻣﻴﺮ ﺣﺠﺎج ﻗﺮار داد‪ .‬ﻣـﺎ ﺑـﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ رﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ))ﻋـﺮوج(( رﺳـﻴﺪﻳﻢ‪،‬‬
‫ﻓﺠﺮ ﻃﻠﻮع آﺮد‪ .‬ﺻﺪاي ﻧﺎﻗﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷـﻨﻴﺪﻩ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬روي ﺁن ﺳﻮار ﺑﻮد‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ از وي ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻮ اﻣﻴﺮ هﺴﺘﻲ ﻳﺎ رﺳﻮل؟ ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﺮا‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺗﺎ ﺳﻮرﻩ ﺑﺮاﺋﺖ را ﺑـﺮاي ﻣـﺮدم ﻗﺮاﺋـﺖ‬
‫آﻨﻢ‪ .‬وارد ﻣﻜﻪ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻚ روز ﻗﺒﻞ از روز ﺗﺮوﻳﻪ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ هﺸﺘﻢ ذﻳﺤﺠﻪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﺟﻤـﻊ ﻣـﺮدم‬
‫ﺁﻣﺪ و ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ داد وﻗﺘﻲ او‬
‫ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﺑﻠﻨـﺪ ﺷـﺪ و‬

‫هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(236‬‬ ‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(143‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪. . .‬‬

‫ﺳﻮرﻩ ﺑﺮاﺋﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻗﺮاﺋﺖ آﺮد‪ .‬روز دهـﻢ‬
‫و دوازدهﻢ ﻧﻴﺰ ﺳـﻮرﻩ ﺑﺮاﺋـﺖ ﺗﻮﺳـﻂ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن‪ ،‬ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﻋـﻼم ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬هـﻴﭻ‬
‫ﻣﺸﺮآﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‪ ،‬اﺟﺎزﻩ ﺣﺞ آﺮدن را ﻧـﺪارد و‬
‫هﻴﭻ آﺴﻲ در ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴـﺖ‬
‫را ﻃﻮاف آﻨﺪ و اﺻﺤﺎب ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ‬
‫ﭼﻨــﻴﻦ اﻋــﻼم آﻨﻨــﺪ‪ .‬رواﻳــﺖ ﺑﺨــﺎري از ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﺮا ﺑـﺎ اﻋـﻼم آﻨﻨـﺪﮔﺎن در ﺣـﺞ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬روز دهﻢ ذﻳﺤﺠﻪ ﺁﻧـﺎن را ﺑـﻪ ))ﻣﻨـﻲ((‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ اﻋﻼم آﻨﻨﺪ آﻪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌـﺪ ﻣﺸـﺮك‬
‫اﺟﺎزﻩ ﺣﺞ ﻧـﺪارد و هـﻴﭻ آـﺲ در ﺣﺎﻟـﺖ ﻟﺨﺘـﻲ و‬
‫ﻋﺮﻳﺎﻧﻲ ﺑﻴﺖ را ﻃﻮاف ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﺣﻤﻴﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﻋﻼم ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،ψ‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺳـﻮرﻩ ﺑﺮاﺋـﺖ را ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺮدم ﻗﺮاﺋﺖ آﻨﺪ ـ اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ آﻨـﺪ اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ψ‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻣـﺎ روز ﻋﻴـﺪ در‬
‫ﻣﻨﻲ اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲ آﺮد و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺳﺎﻟﻬﺎي‬
‫ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻣﺸﺮآﺎن اﺟﺎزﻩ ﺣﺞ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻃﻮاف ﺑﻴـﺖ در‬
‫‪2‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺨﺘﻲ و ﻋﺮﻳﺎﻧﻲ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻣﻮر آﺮدن ﻋﻠﻲ ﺑﺮاي اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ ﺑﻌﺪ از اﻋـﻼم‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑـﻮد آـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ اﻋـﻼم‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﻃﺮف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و ﻳﺎ از ﻃـﺮف ﻓـﺮدي از‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ او ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻃﺒﺮاﻧﻲ از اﺑـﻮ راﻓـﻊ‬
‫در ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ آﻪ در ﺑﺨﺸﻲ از ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑـﺎ اﺑـﻮ راﻓـﻊ ﻧـﺰد‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﻋﻼم ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺷﺨﺺ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻓـﺮدي از اهـﻞ ﺑﻴـﺖ ﺷـﻤﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد‪ 3 .‬ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ دادن ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ هﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺑﻮد ﻧﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ را‬
‫آﻪ ﺧﻮدش اﻣﻴﺮ ﺣﺎج ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‬

‫‪ .3‬اﻟﻔﺘﺢ ج‪ 8‬ص )‪.(171‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ رﻗﻢ ج‪.(4378) 4‬‬
‫‪ .2‬اﻟﻔﺘﺢ ج‪ 8‬ص )‪.(169‬‬
‫ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺠﺎج و ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ او ﺑـﻮد‪ ،‬از‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻋﻠﻲ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨـﮓ ﺧﻴﺒـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﺮدا ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﺪﺳﺖ آﺴﻲ ﻣﻲ دهﻢ آﻪ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ را دوﺳﺖ دارد و ﺧﺪا و رﺳﻮل ﻧﻴـﺰ او را‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬او ﻣﺮد ﺟﻨﮓ اﺳـﺖ ﻧـﻪ ﻣـﺮد ﻓـﺮار‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﻠﺐ او را درﺑﺎرﻩ اﻳﻤﺎن ﺁزﻣـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ ﻋﻠﻲ داد و ﺁن را ﺑﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻧﺪاد‪ 1 .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ رواﻳـﺖ را ﺑـﻪ ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ در ﻣﺴﻠﻢ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ در ﻣﺴـﻠﻢ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬راوي ﺁن ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ اﺳﺖ و ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬روز ﺧﻴﺒﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ آﺴـﻲ‬
‫ـﺖ دارد‪.‬‬ ‫ـﻮﻟﺶ را دوﺳـ‬
‫ـﺪا و رﺳـ‬
‫ـﻪ ﺧـ‬
‫ـﭙﺎرم آـ‬‫ـﻲ ﺳـ‬‫ﻣـ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ او ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﻋﻼﻗﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻣﮕﺮ در ﺁن ﻟﺤﻈـﻪ‪،‬‬
‫و ﺑﻪ اﻣﻴﺪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺮﭼﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮﺷﺤﺎل‬
‫ﺑﻮدم‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ را ﻧـﺰد ﺧـﻮد‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ و ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮد و ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑـﺮو و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﮕﺎﻩ ﻧﻜﻦ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﭘﻴـﺮوزي‬
‫ﺑﻴﺎورد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ رﻓﺖ ﺑﻌﺪ ﺗﻮﻗﻒ آﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻧﮕﺎﻩ ﻧﻜﺮد و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﺎ آـﻲ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺟﻨﮕﻢ؟ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑـﺎ ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺠﻨﮓ ﺗـﺎ ﮔـﻮاهﻲ دهﻨـﺪ ))أن ﻻ إﻟـﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ و أن‬
‫ً رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ((‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ اﻳﻦ آﻠﻤﻪ را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮ‬‫ﻣﺤﻤﺪا‬
‫ﺣﻖ ﺗﻌﺮض ﺑﺮ ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺁﻧـﺎن ﻧـﺪاري‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺠﻮز ﺷﺮﻋﻲ و ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ ﺑـﺎﻃﻦ ﺁﻧـﺎن ﺑـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺑﺎب ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ در ﺁن ﺻﺤﺒﺘﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ ﺗﻨﻘـﻴﺺ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮﭼﻢ در دﺳﺖ‬

‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(143‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(236‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2405‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁن را از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻠـﻲ دادﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻪ ))ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﺪﺳﺖ آﺴﻲ ﻣﻲ‬
‫دهﻢ آﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ دارد(( ﺑﻲ ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ دارد‪ .‬اﻣﺎ هـﻴﭻ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻣﺨﺘﺺ ﻋﻠـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻲ ﺧﺪا و رﺳـﻮﻟﺶ را دوﺳـﺖ دارد و ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ در اﻳﻦ ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺣﻖ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﺣﻤﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﺣﻤـﺎر‬
‫ﻧﺰد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣـﺪ ﺗـﺎ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬او را ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺷﺮاب ﻣﺠﺎزات آﻨﺪ و ﺣﺪ ﺑﺰﻧـﺪ‪ .‬و ﭼﻨـﺪﻳﻦ‬
‫ﺑﺎر ﺑـﺮاي اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر ﺁﻣـﺪﻩ ﺑـﻮد ـ ﺷﺨﺼـﻲ از‬
‫ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺖ‪)) :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا او را ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ‬
‫آﻦ ﭼﻘﺪر ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺮاب ﺧﻮاري ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬او را ﻟﻌﻨﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻢ آﻪ او ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ دارد‪((.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻗـﻮي دارد و اﻳﻤـﺎن او از‬
‫اﻳﻤﺎن اﻣﺖ ﻓﺎﻳﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺒﻂ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻲ آﺮد‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻲ آﻪ او ﺻـﺪاﻳﺶ را از‬
‫‪2‬‬
‫ﺻﺪاي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ آﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﺑﺮاي ﺗﺎدﻳﺐ ﺗﻤـﺎم ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻄﻮر ﻋﺎم و ﺑﺮاي ﺗﺎدﻳﺐ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻄﻮر ﺧـﺎص ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻴﺎﻣﻮزد آﻪ ﺑـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر آﻨﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ او را ﻣﻮرد ﺗﻌﻈﻴﻢ و‬
‫ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻗﺮار دهﻨﺪ‪ .‬اﻟﻔﺎظ ﺁﻳﻪ ﻋﺎم هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺁن هﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗـﺮاﺋﻦ‬
‫و ﺷﻮاهﺪ ﺑﺨﺼﻮص ﺁن را ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﺧﺎﺻﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ‪ ،‬ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﭼـﻪ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ را ﺑـﻪ ﺣـﺒﻂ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺗﻬﺪﻳﺪ آﺮدﻩ اﺳﺖ؟! و ﻗـﺒﻼً ﺑﻴـﺎن ﮔﺮدﻳـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻧﺰول اﻳﻦ ﺁﻳﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي دارد آـﻪ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ اﻳـﻦ ﺑـﻮد آـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ـ آﺘﺎب اﻟﺤﺪود ﺑﺎب ﻣﺎ ﻳﻜﺮﻩ ﻣﻦ ﻟﻌﻦ ﺷﺎرب اﻟﺨﻤﺮ ‪. . .‬‬
‫ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(6398‬‬
‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(143‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(236‬‬
‫ﻣﺮاﻓﻌﻪ آﺮدﻧﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻌﺒﻴﺮ ))ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟـﺬﻳﻦ ﺁﻣﻨـﻮا(( ﻳﻌﻨـﻲ‪)) :‬اي‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن(( ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‬
‫آﻪ ﻧﺰول ﺁﻳﻪ ﻣـﺬآﻮر ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺗﺮﺑﻴـﺖ و ﺗﻌﻠـﻴﻢ و‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺮآـﺖ ﺻـﺤﺒﺖ و رﻓﺎﻗـﺖ ﺑـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ از‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ درﺑﺎرﻩ ﺛﺎﺑـﺖ ﻗـﻴﺲ ﻧـﺎزل ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺮوي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ُـﻮا‬
‫َﻌ‬ ‫ْﻓ‬
‫ﺗﺮ‬‫ُﻮا ﻻ َ‬
‫ﺁﻣﻨ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫َ َ‬ ‫ﻟﺬ‬‫ﻬﺎ اﱠ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬ ‫ﻳﺎ أ‬‫وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )َ‬
‫ﱠﺒِﻲ ‪ . . .‬اﻟﺦ( ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪،‬‬ ‫ْتِ اﻟﻨ‬‫َﻮ‬
‫َ ﺻ‬
‫ْق‬‫َﻮ‬
‫ْ ﻓ‬‫ﺗﻜُﻢ‬
‫َاَ‬ ‫َﺻ‬
‫ْﻮ‬ ‫أ‬
‫ﱢ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻗﻴﺲ در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣـﻦ از اهـﻞ‬
‫دوزخ هﺴـﺘﻢ(( و ﻧـﺰد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺎﻣـﺪ ـ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬از ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎذ درﺑﺎرﻩ او ﭘﺮﺳﻴﺪ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺑﻮﻋﻤﺮ‪) ،‬آﻨﻴﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ( ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﭼﻪ ﺣﺎل دارد؟ ﺁﻳﺎ او ﺑﻴﻤﺎر اﺳﺖ؟ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ ﻣﻌـﺎذ‬
‫ﻧﺰد ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ ﺁﻣﺪ و ﻗﻮل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑـﻪ او‬
‫رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﻧـﺎزل ﺷـﺪ و هﻤـﻪ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ آﻪ ﺻﺪاي ﻣـﻦ از ﺻـﺪاي هﻤـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر‬
‫از اهﻞ دوزخ ﻣﻲ داﻧﻢ‪ .‬ﺳﻌﺪ اﻳـﻦ ﻗـﻮل ﻗـﻴﺲ ﺑـﻦ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ را ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫))ﺑﻞ هﻮ ﻣﻦ اهﻞ اﻟﺠﻨﻪ((‪ ،‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬او از اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﮔﺮ ﻗﻴﺲ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ از اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ و رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن او را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮔﻤﺎن‬
‫در ﺣﻖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﭼﻴﺴﺖ؟ اﺑـﻮﺑﻜﺮي آـﻪ از ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﺗﺼﺪﻳﻖ آﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮد و ﻧﻬﺎﻳﺖ ادب را در ﺣﻖ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﺮد و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎرهﺎ او را ﺑﺸﺎرت‬
‫ﺑﻬﺸﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎآﻢ در ﻣﺴﺘﺪرك ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﻣﺘﺼﻞ و‬
‫اﺑﻦ ﻣﺮدوﻳﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﺑـﻦ ﺷـﻬﺎب از ﺣﻀـﺮت اﺑـﻲ‬
‫ﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻣـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ْ ‪ . . .‬اﻟﺦ( ﻧـﺎزل ﺷـﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻜُﻢ‬
‫َاَ‬ ‫َﺻ‬
‫ْﻮ‬ ‫ُﻮا أ‬
‫َﻌ‬‫ْﻓ‬
‫ﺗﺮ‬‫ﺁﻳﻪ )ﻻ َ‬
‫ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬رﻓﺘﻪ ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا‪،ρ‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد آﺮدم آﻪ در ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮف ﻧﺰﻧﻢ ﻣﮕـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺁهﺴﺘﻪ و ﻳﻮاش‪.‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ آﻼم اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻣﻌﺼﻮم ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﺟﺎﻳﺰاﻟﺨﻄﺎ ﺑﻮد‪ ،‬درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﺮد و ﺧﻄـﺎ از وي‬
‫ﻧﻴﺰ ﺳﺮ ﻣﻲ زد‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﺧﻄﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣـﻲ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬او را‬
‫ـﺖ و رﺳـ‬‫ـﻲ ﺁﻣﻮﺧـ‬ ‫ـﺮﺁن او را ادب ﻣـ‬
‫ﻗـ‬
‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣـﺪح و ﺳـﺘﺎﻳﺶ وي ﻣـﻲ‬
‫اﻧﺠﺎﻣﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ذم و ﻋﻴﺐ ـ اﻟﺒﺘﻪ آﺴﻲ آﻪ از ﺧﺮد‬
‫ﺑﻬﺮﻩ دارد‪ ،‬او ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺗﺎدﻳﺐ ﻗﺮﺁن و ﺗﺮﺑﻴﺖ‬
‫ﻗﺮﺁن و ﺗﺮﺑﻴﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺣـﻖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ او اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺁﻳﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺠﺎء ﺳﻠﻤﻲ‬
‫‪2‬‬
‫را در ﺁﺗﺶ ﻧﺴﻮزاﻧﺪﻩ اﺳﺖ((؟‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﺰدﻟﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰهﺎﻳﻲ آﻪ ﺑﺠﺎي ﺳـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺿﺮر و زﻳﺎن ﺁﻧﺎن اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻋـﺪﻩ اي‬
‫را در ﺁﺗﺶ ﺳـﻮزاﻧﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺻـﺤﺖ دارد و‬
‫ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،ψ‬در رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ ﺁﻣﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،ψ‬ﻋﺪﻩ اي از زﻧـﺪﻳﻘﺎن را آـﻪ‬
‫از ﻏﻼت ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺰد وي ﺁوردﻩ ﺷﺪﻧﺪ ﺁﻧﺎن‬
‫را در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺳﻴﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻣﻲ ﺑـﻮدم‪ ،‬ﺁﻧـﺎن را در ﺁﺗـﺶ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺳﻮزاﻧﺪم‪ ،‬زﻳﺮا رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻨـﻊ آـﺮدﻩ از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﻲ را در ﺁﺗﺶ ﺑﺴﻮزاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋـﺬاب‬
‫دادن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ي ﺁﺗﺶ ﻣﺨﺘﺺ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﮔﺮدن‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻗﻄﻊ ﻣﻲ آﺮدم ﭼﺮا آﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬هﺮ آﺲ از دﻳﻦ ﺧﻮد ﺧﺎرج ﺷﻮد ﻳﺎ دﻳﻨﺶ را‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﺪ او را ﺑﻜﺸﻴﺪ(( اﻳـﻦ ﺧﺒـﺮ ﺑـﻪ ﻋﻠـﻲ‪ψ‬‬
‫رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻓﺴﻮس ﺑـﺮ ﻓﺮزﻧـﺪ ام اﻟﻔﻀـﻞ ﭼـﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﻬﺎي ﺑﻴﻬﻮدﻩ اي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬از اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﮔﺮوهـﻲ را در ﺁﺗـﺶ ﺳـﻮزاﻧﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻤﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻨﻜـﺮي ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻋﻠﻲ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﺘﻘﺎد ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ و اﺋﻤـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﺘﺢ ج‪ 8‬ص )‪.(456‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(143‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(237‬‬
‫ﭘﺲ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ آـﻪ ﻋﻴـﺐ و ﺗﻨﻘﻴـﺪي‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ وي ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ در روز ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﺳﻘﻴﻔﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ ﮔـﺮدن دو ﻣـﺮد‪ ،‬ﻋﻤـﺮ و‬
‫‪2‬‬
‫اﺑﻲ ﻋﺒﻴﺪﻩ اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﻜﻲ در آﺘﺎﺑﺶ ﻓـﺘﺢ اﻟﺒـﺎري‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺷﻜﺎل را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﭘﺎﺳـﺦ دادﻩ اﺳـﺖ آـﻪ از هـﺮ‬
‫ﭘﺎﺳﺨﻲ دﻳﮕﺮ اﻧﺴﺎن را ﻣﺴـﺘﻐﻨﻲ و ﺑـﻲ ﻧﻴـﺎز ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ آﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬در ﺣﻴﺎت ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻪ وي اﻣﺎﻣﺖ ﻧﻤﺎز را ﺳﭙﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻖ ﺑﻪ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ ﺟﻮاﺑﺶ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ -1 :‬ﺣﻴﺎء اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻊ‬
‫ﺑﻮد از اﻳﻨﻜﻪ او ﺧﻮدش را ﺳﺘﻮدﻩ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺧـﻮدم‬
‫را ﺑﺮاي ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑـﻮدن و ﺣﻜﻮﻣـﺖ آـﺮدن ﺑـﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ً ﻣـﻲ‬‫اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮدﻩ ام‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬او ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ‬
‫داﻧﺴﺖ آﻪ هﻴﭻ آـﺪام از ﻋﻤـﺮ و اﺑﻮﻋﺒﻴـﺪﻩ اﻳـﻦ‬
‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬در ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ً از ﭘــﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴــﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻼﻓــﺖ‬‫ﺳــﻘﻴﻔﻪ ﺻــﺮاﺣﺘﺎ‬
‫ﺧﻮدداري آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺻﺮاﺣﺘﺎ‬
‫ً‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي از وي ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ او ﻧﻴـﺰ ﺑـﺮاي‬
‫اﻳﻦ آﺎر ﺁﻣﺎدﮔﻲ ﻧﺪاﺷﺖ زﻳﺮا ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﺗﻮان او‬
‫از ﻋﻤﺮ آﻤﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫و آﻨﺘﺮل ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮ ﻋﻬـﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬دال ﺑـﺮ‬
‫آﻔﺎﻳﺖ و ﺣﺴﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ او ﺑﻮد و آﺴﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺮ‬
‫وي ﻣﻌﺘﺮض ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮدش ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارد آﻪ‬
‫او از هﺮ آﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗـﺮ ﺑـﻮد ـ ﺁري‪ ،‬او‬
‫در ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد هﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺗﺼـﺮﻳﺤﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ رد‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي در ﺳﺨﻨﺎن‬
‫او دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ 3 .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﺑـﻪ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ )ﻗﺪ رﺿﻴﺖ ﻟﻜﻢ أﺣﺪ هﺬﻳﻦ اﻟﺮﺟﻠﻴﻦ( ـ ﻳﻜﻲ‬
‫از اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﺴـﻨﺪ آـﺮدم ـ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)) :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وﺟﻮب اﻣﺎﻣﺖ و ﺧﻼﻓـﺖ‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج ج ‪.(495-496) 5‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(143‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(237‬‬
‫‪ .3‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج‪ 7‬ص ‪ 38-39‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺷﻜﺎل را ﺑﻪ ﭼﻨﺪ وﺟـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﭘﺎﺳﺦ داد‪ -1 :‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ را‬
‫ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ -2 .‬ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﺷﻮد آﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻔﻀﻮل ﺑﺎ ﺑﻮدن ﻓﺎﺿﻞ ﺟـﺎﻳﺰ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺣﻖ هﺮ ﭼﻨـﺪ آـﻪ از ﺁن او ﺑـﻮد وﻟـﻲ او در ﺣـﻖ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺗﺒﺮع آﺮد‪ -3 .‬او ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ هﻴﭻ آﺪام‬
‫از ﺁن دو‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻮدن او اﻗﺪام ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺧﻼﻓﺖ ﻧﻤﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد در واﻗﻊ اﺷﺎرﻩ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﮔﺮ او ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮد را از اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ رهـﺎ‬
‫آﻨﺪ و داﺧﻞ ﺁن ﻧﺸﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﺑﺪاﻧﻨﺪ آﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫وي‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ او در ﻣﻌﺮض ﻣﻮت‪ ،‬ﻋﻤﺮ را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻗﺮار داد ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪﻩ در ﺷﺎم ﻣﺸﻐﻮل ﺟﻬـﺎد‬
‫ﺑﻮد و در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اي ﻗﻮل ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ψ‬‬
‫)ﻷن أﻗﺪام ﻓﺘﻀﺮب ﻋﻨﻘﻲ‪ . . .‬اﻟﺦ( اﺣﺘﻤﺎل ﻣﺬآﻮر‬
‫‪1‬‬
‫را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬او آﻪ اﻳﻤﺎﻧﺶ در ﭼﻨﻴﻦ‬
‫درﺟﻪ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻤﺎﻧﺶ ﻗﻮﻳﺘﺮ از‬
‫اﻳﻤﺎن ﺗﻤﺎم اﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬در ﭘﺎﻳـﺎن ﻟﺤﻈـﺎت زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫اش‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﻧﺠـﺎم دادﻩ و‬
‫ـﺮ‬
‫ـﻠﻤﻲ و در ﺑﺮاﺑـ‬
‫ـﻪ ﺳـ‬
‫ـﻮزاﻧﺪن ﻓﺠﺎﺋـ‬ ‫ـﺮ ﺳـ‬
‫در ﺑﺮاﺑـ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺎدم و ﭘﺸﻴﻤﺎن ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد در ﺁن‬
‫ﺣﺪ آﻪ ﺁرزوي ﺑﺸﺮ ﺑﻮدن را ﻧﻜﻨﺪ ﻳﺎ ﺁرزو آﻨﺪ آﻪ‬
‫آﺎش ﻳﻚ ﺗﺎر ﻣﻮ ﻳﺎ ﺳﺮﮔﻴﻦ ﺷـﺘﺮ ﻣـﻲ ﺑـﻮدم‪ .‬ﺁﻳـﺎ‬
‫اﻳﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ آﺴﻲ ﻣﻌﺎدل و ﺣﺘـﻲ ﺑﺮﺗـﺮ از اﻳﻤـﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﻤﺎم اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﻨﺪﻩ ﭘﺎﺳﺦ هﻤﻪ اﻳﻦ اﺷـﻜﺎﻻت ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼـﺮا‬
‫ﺑﻪ آﺮات اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﺗﻜﺮار ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻲ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ آﺜﺮت ﺗﻜﺮار‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن دارد آـﻪ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ و ﻣﻮﻟﻒ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮدش ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻧﺪارد ﻳﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او ﮔﻤﺎن ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎي‬
‫آﻨﺪ ذهﻦ هﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻄﻠـﺐ ﺗﻜـﺮار ﻧﺸـﻮد در ﻓﻬـﻢ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﻤﻲ ﮔﻨﺠﺪ‪.‬‬

‫‪ .4‬اﻟﻔﺘﺢ ج‪ 12‬ص ‪ 162‬آﺘﺎب اﻟﺤﺪود‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(143‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(237‬‬
 ‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻩ‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ً ﺧﻠـﻴﻼً ﻻﺗﺨـﺬت اﺑـﺎﺑﻜﺮ‬‫ﺣﺪﻳﺚ ))ﻟـﻮ آﻨـﺖ ﻣﺘﺨـﺬا‬
‫ﺧﻠﻴﻼً(( را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ او )اﺑﻮﺑﻜﺮ(‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر اﺳـﺖ آـﻪ ﻗـﺒﻼً او را ﻣﻌﺮﻓـﻲ آـﺮدﻳﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ )روز ﭘﻴﻤﺎن اﺧـﻮت )ﺻـﻐﺮي( آـﻪ ﻗﺒـﻞ از‬
‫هﺠﺮت در ﻣﻜﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺣﺎﺿـﺮ ﻧﺒـﻮد‪ .‬در روز‬
‫ﭘﻴﻤﺎن اﺧﻮت )آﺒﺮي( آﻪ ﺑﻌﺪ از هﺠـﺮت در ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ـ در هﺮ دو ﭘﻴﻤﺎن رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻲ را ﺑﺮاي اﺧﻮت و ﺑﺮادري ﺧـﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳـﺪ و‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺗﻮ در دﻧﻴـﺎ و ﺁﺧـﺮت ﺑـﺮادر ﻣـﻦ‬
‫هﺴﺘﻲ(( و ﺑﻪ ﻃﺮف اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜـﺮد‪ .‬او را از‬
‫اﺧﻮت و ﺑﺮادري در ﺁﺧﺮت ﻣﺤﺮوم آﺮد هﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫آﻪ او را از ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻠـﺖ و دوﺳـﺘﻲ ﻣﺤـﺮوم آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﻗﺼـﺪ إﻃﺎﻋـﻪ آـﻼم را‬
‫ﻧﺪارم‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﻣﺜﺎل آﻪ از آﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ ام آﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﻢ و ﺷﻴﻌﻪ اﺻﻼً‬
‫اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد‪ .‬زﻳـﺮا ﺁﻧـﺎن دﻟﻴـﻞ‬
‫روﺷﻦ دارﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻌـﺪ از‬
‫‪1‬‬
‫دوران اﺑﻮﺑﻜﺮ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬از ﺑﺎب ﺑﺤﺚ و ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ اﮔﺮ ﺻﺤﺖ ﻗـﻮل ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬

‫را داﻳﺮ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺣﻀﻮر اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﻣﻮاﺧﺎت )ﺻﻐﺮي(‬
‫و )آﺒﺮي( را ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ و اﻳﻨﻜـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﺮاي اﺧﻮت و ﺑﺮادري ﺑﺮ ﮔﺰﻳـﺪ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺪح و ﺿﻌﻒ ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﻤﺎم ﻓﻀﺎﻳﻞ را ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻴﺎن آﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬و ﺑـﺲ و‬
‫اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻏﻴﺮ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻓﻀـﺎﻳﻞ‬
‫ﻋﻠﻲ را ﺑﻴﺎن آﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻨﺠـﺮ ﺑـﻪ ﺿـﻌﻒ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﻲ ﺷﻮد؟!‬

‫‪ -2‬راﻩ ﺷــﻨﺎﺧﺖ ﺣــﺪﻳﺚ ﺻــﺤﻴﺢ از ﻣﻴــﺎن اﺣﺎدﻳــﺚ‬

‫دروﻏﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻨﺪ و ﻣـﺘﻦ ﺣـﺪﻳﺚ اﺳـﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(144‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(237-238‬‬

‫درﺑﺎرﻩ ﺻﺤﺖ ﻣﺘﻦ و ﺳﻨﺪ ﺣـﺪﻳﺚ )ﻟـﻮ آﻨـﺖ ﻣﺘﺨـﺬا‬
‫ً‬
‫ﺧﻠﻴﻼً ‪. . .‬اﻟﺦ( ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ اﻧﺪك ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ ﻧﺪارد‪ .‬زﻳـﺮا ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از روز ﺑﻌﺜﺖ ﺗﺎ روز وﻓﺎت هﻤﺮاﻩ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ اﻧـﺪازﻩ اي آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬هﻢ ﻣﺠﻠﺲ و هﻢ ﻣﺤﻔﻞ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑـﺎ‬
‫هﻴﭻ ﻳـﻚ از ﺳـﺎﻳﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻧﺒـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ 1 .‬زﻳـﺮا‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺰﻟـﺖ و ﺟﺎﻳﮕـﺎهﻲ‬
‫ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ ﻧﻴـﺰ در‬
‫ﺻﺤﺖ ﺁن ﺗﺮدﻳﺪي وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬ﻋـﺪﻩ ي آﺜﻴـﺮي از‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬در ﺻﺤﺎح و ﻣﺴﺎﻧﻴﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﻣﺘﺼﻞ و ﺛﻘﻪ و‬
‫ﺑﺪور از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻞ و ﺟﺮح ﺁن را رواﻳﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬وﻟﻲ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮاﺧﺎﻩ ﺻﻐﺮي و آﺒﺮي‪ ،‬دروغ ﻣﺤـﺾ‬

‫هﺴﺘﻨﺪ ﺣﺪﻳﺜﻲ آـﻪ ﺟﻨـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از ﺁن اﺳـﺘﻨﺎد‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪﻳﺚ )اﻧﺖ اﺧـﻲ ﻓـﻲ اﻟـﺪﻧﻴﺎ و‬
‫اﻵﺧﺮﻩ(‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﺑـﻦ ﻋـﺪي و‬
‫ﺣﺎآﻢ‪ ،‬از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﻋﻦ ﺟﻤﻴﻊ ﺑﻦ ﻋﻤﻴـﺮ‬
‫ﺁن را ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﺣﻜـﻴﻢ ﺑـﻦ ﺟﺒﻴـﺮ‪ ،‬راوي‬
‫ﺿﻌﻴﻔﻲ اﺳﺖ و ﺟﻤﻴـﻊ اﺑـﻦ ﻋﻤﻴـﺮ راوي درﻏﮕﻮﻳـﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن درﺑﺎرﻩ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راﻓﻀﻲ اﺳـﺖ‬
‫و ﺣﺪﻳﺚ را وﺿﻊ ﻣﻲ آﻨﺪ اﺑﻦ ﻧﻤﻴﺮ درﺑﺎرﻩ او ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬از هﻤﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دروغ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ(( ‪ 2‬ﻋﻼﻣـﻪ‬
‫اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻠﻴﻪ اﺣﺎدﻳـﺚ ﻣﻮاﺧـﺎت ﺑـﺎ‬
‫‪3‬‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻌﻨﻲ اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻴـﻪ ﺁن از ﻳـﻚ ﺣـﺪﻳﺚ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ؟!‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﻣـﺎ اهـﻞ ﺗﺸـﻴﻊ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ً رد ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﺁﻧﺎن دﻟﻴﻞ روﺷﻦ‬ ‫اﺣﺎدﻳﺚ را ﻣﻄﻠﻘﺎ‬
‫‪ .1‬در ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ رواﻳﺖ آﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲ ﺷﻨﻴﺪم آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ وارد ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻦ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻦ و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺁﻣﺪﻳﻢ و ﻏﻴﺮﻩ ـ و در ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬از روزي آﻪ ﻣﻦ ﺑﺨﺎﻃﺮ دارم ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻧﺪ و هﻴﭻ‬
‫روزي ﻧﺒﻮد آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺻﺒﺢ و ﺷﺐ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻳﺪ‪) ((.‬ﺑﺨﺎري‪.(3692 :‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ﻟﻠﺬهﺒﻲ ج‪ 1‬ص )‪ (421‬رﻗﻢ )‪.(1552‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻨﻬﺎج ج‪ 7‬ص )‪ (361‬ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ ج‪ 1‬ص )‪.(355‬‬
‫دارﻧﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺣﺎدﻳـﺚ ﺑﻌـﺪ از‬
‫دوران زﻧﺪﮔﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪) .‬ﺛﻢ اهﺘـﺪﻳﺖ‬
‫ص ‪ 144‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص ‪.(238‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬آﺎﻣﻼً ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﺑﻬﺎﻣﻲ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬زﻳـﺮا دروﻏﮕﻮﻳـﺎن ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن راﺳﺘﻴﻦ را ﺑﺎور ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﻣـﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ‪،‬‬
‫ـﻲ‬‫ـﺪل ﻋﻠـ‬ ‫ـﺮﻩ ﺗـ‬
‫ـﺖ )اﻟﺒﻌـ‬
‫ـﻲ اﺳـ‬
‫ـﻞ ﻣﻌﺮوﻓـ‬ ‫ـﺮب اﻟﻤﺜـ‬
‫ﺿـ‬
‫اﻟﺒﻌﻴﺮ( ﺳﺮﮔﻴﻦ ﺷﺘﺮ دال ﺑﺮ وﺟﻮد ﺷﺘﺮ اﺳﺖ؟! اﻣﺎ‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎ آﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ اﺣﺎدﻳـﺚ ﺑﻌـﺪ از زﻣـﺎن‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ وﺿﻊ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﻧﺰد ﺷـﻴﻌﻪ ﺑـﺮاي اﺛﺒـﺎت‬
‫اﻳﻦ دﻋﻮي دﻟﻴﻞ روﺷﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺎ اﻣﻴﺪ واﺛـﻖ‬
‫دارﻳﻢ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ روﺷﻦ را ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫اراﺋﻪ ﺑﺪهﺪ و ﻣﺎ را ﺳﺎآﺖ و ﻗﺎﻧﻊ آﻨـﺪ‪ .‬ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫درﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ )رﻣﺘﻨﻲ ﺑﺪاﺋﻬﺎ واﻧﺴﻠﺖ( ﻣﺮا‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻋﻴﺒﻲ آﺮد آﻪ ﺧﻮد او ﺑﺪان ﻣﺒﺘﻼ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺗـﺎرﻳﺦ در اﻳـﻦ راﺳـﺘﺎ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻣﻄﻠﻘﺎ‬
‫ً‬
‫از ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺮ اﺳﺖ و ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﻪ او رﺟﻮع ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﻣـﺎ ﺳـﺮاغ‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ آﻪ او ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺟـﻮع‬
‫آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺸﻜﻠﻲ آﻪ اﺑﻮاﻟﺤﺴـﻦ ﻧـﺪارد‪ ،‬ﻣـﺮا‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﮕﺎﻩ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ دروغ ﺻﺮﻳﺢ اﺳﺖ‪ ،‬هﻴﭻ ﺣﺪﻳﺚ ﺻـﺤﻴﺤﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ‬
‫آﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﺮ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﺑﻌـﺪ از‬
‫وي ﻋﻤﺮ‪ ψ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺶ از ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ‪ ،‬در اﻳـﻦ ﺑـﺎرﻩ‬
‫اﺟﻤﺎع را ﻧﻘﻞ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬هﺮﮔـﺰ و در هـﻴﭻ ﺣـﺪﻳﺜﻲ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﻠﻢ را از ﻋﻠـﻲ ﺁﻣﻮﺧﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠـﻲ‬
‫از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﻠﻢ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در آﺘﺐ ﺳـﻨﻦ‬
‫از اﺳﻤﺎء ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﻓﺰاري ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺣﺪﻳﺜﻲ را از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣـﻲ ﺷـﻨﻴﺪم‪ ،‬از‬
‫ﺁن ﺑﻬﺮﻩ ﻣـﻲ ﺑـﺮدم ﺑـﻪ اﻧـﺪازﻩ اي آـﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (145-146‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(240‬‬
‫ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﺮد )درﺑـﺎرﻩ ﺻـﺤﺖ و ﺳـﻘﻢ ﺁن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ( او را ﻗﺴﻢ ﻣﻲ دادم‪ ،‬اﮔﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲ ﺧﻮرد‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﺶ را ﺑﺎور ﻣﻲ آﺮدم‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺎن آﺮد ـ و اﺑﻮﺑﻜﺮ راﺳﺖ ﻣـﻲ ﮔﻔـﺖ ـ‬
‫وي ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))هﺮ ﺑﻨﺪﻩ آﻪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﮔﻨـﺎﻩ ﺷـﻮد و ﺑﻌـﺪ وﺿـﻮء‬
‫ـﺪ‬‫ـﺪ و از ﺧﺪاوﻧـ‬ ‫ـﺎز ﺧﻮاﻧـ‬ ‫ـﺖ ﻧﻤـ‬
‫ـﺮد و دو رآﻌـ‬ ‫ﺑﮕﻴـ‬
‫ﺁﻣﺮزش ﻃﻠﺐ آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲ دهﺪ(( ﺑﻌﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ـﻬﻢ‬
‫ْ‬ ‫ُﺴَ ُ‬
‫ﻧﻔ‬‫َْ‬
‫ﻤـﻮا أ‬
‫َُ‬ ‫َو‬
‫ْ ﻇَﻠ‬ ‫ً أ‬
‫َﺎﺣِﺸَـﺔ‬
‫ُـﻮا ﻓ‬‫َﻠ‬
‫َﻌ‬‫َا ﻓ‬
‫ِذ‬‫َ إ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬ ‫)و‬
‫َاﱠ‬
‫‪1‬‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ( ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ در ﺟﺮﻳـﺎن‬ ‫ُوا‬
‫َﺮ‬‫َآ‬
‫ذ‬
‫ﻗﺘﺎل ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑـﺎ ﻣـﺎﻧﻌﻴﻦ زآـﺎت دوﺷـﺎدوش‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد‬
‫و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ ﻗﻮل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ . . .)) :‬ﻓﺈن ﻳﻄﻴﻌﻮا اﺑـﺎﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻳﺮﺷﺪوا(( ‪) 2‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮدم و ﺻﺤﺎﺑﻪ اﮔﺮ از اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻋﻤﺮ اﻃﺎﻋﺖ آﻨﻨﺪ‪ ،‬راﻩ راﺳﺖ را در ﻣﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪(.‬‬
‫درﺑﺎرﻩ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ آـﻪ او‬
‫ﻃﺒﻖ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﻓﺘﻮا ﻣﻲ داد‪ .‬اﮔﺮ در آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﺣﻜﻤـﻲ‬
‫را ﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺘﻮا ﻣﻲ داد و اﮔـﺮ‬
‫در ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺣﻜﻤﻲ را ﻧﻴﺎﻓﺖ ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑـﺎ ﻗـﻮل‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻓﺘﻮا ﺻﺎدر ﻣﻲ آـﺮد وﻟـﻲ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن و ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲ آﺮد و اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس‪ ψ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺒﺮ )ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ( اﻣﺖ ﺷﻬﺮت داﺷـﺖ و‬
‫در زﻣﺎن ﺧﻮد از ﻋﺎﻟﻤﺘﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮد‪ .‬او ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺑﺎ ﻗﻮل اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻓﺘﻮا ﻣﻲ داد و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‬
‫آﻪ ﻗﻮل اﻳﻦ دو ﺑﺰرﮔﻮار از ﻗﻮل ﺳﺎﻳﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از‬
‫ﺣﺠﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬و در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭼﻨـﻴﻦ دﻋـﺎ آـﺮد‪:‬‬
‫))ﺧﺪاوﻧﺪا او را ﺑﻴـﻨﺶ دﻳـﻦ و ﻣﻌﻨـﻲ و ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫‪3‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮﺁن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎ((‪.‬‬
‫هﻤﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺑﻴﻨﺶ ﻋﻤﻴﻖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺻﺪﻳﻖ دارﻧﺪ‪ .‬و او ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎر هـﻢ ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود‪ .‬ﺑﺎب ﺗﻔﺮﻳﻊ اﺑﻮاب اﻟﻮﺗﺮ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (1521‬ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻲ‬
‫داود رﻗﻢ )‪.(1346‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ و ﻣﻮاﺿﻊ اﻟﺼﻼﻩ ﺑﺮﻗﻢ )‪(681‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻨﻬﺎج ج‪ 7‬ص )‪.(503‬‬
‫ﻧﺼﻮص ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ و ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫در ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻮرد ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻧﺮﺳﻴﺪن و ﻋـﺪم اﻃـﻼع‬
‫از ﻧﺺ‪ ،‬ﺧﻼف ﺁن ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬آﺴﺎﻧﻲ آﻪ درﺑﺎرﻩ‬
‫ـﺎﺗﻲ‬
‫ـﺪك اﻃﻼﻋـ‬ ‫ـﺎي اﻧـ‬
‫ـﻮال ﻋﻠﻤـ‬
‫ـﻲ و اﻗـ‬
‫ـﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤـ‬
‫ﻣﺴـ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‬
‫و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري‪ ،‬در ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ))‪ . . .‬آـﺎن اﺑـﻮﺑﻜﺮ اﻋﻠﻤﻨـﺎ‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﻣـﺎ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ 1 (.‬اﺑﻦ ﺣـﺰم در آﺘـﺎب ارزﺷـﻤﻨﺪ‬
‫ﺧﻮد )اﻟﻔﺼﻞ ﻓـﻲ اﻟﻤﻠـﻞ واﻻهـﻮاء واﻟﻨﺤـﻞ( ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﺨﻦ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒـﺎﻳﻲ در اﻳـﻦ ﻗﻀـﻴﻪ وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺪﻟﻴﻞ اهﻤﻴﺖ و‬
‫ارزﺷﻲ آﻪ دارد‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎرم ﺁن را ﻧﻘﻞ آﻨﻢ‪)) .‬اﺑﻮب‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﺷﻴﻌﻪ( اﺳﺘﺪﻻل آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻲ‬
‫از هﻤﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮ ﻣﺤﻤـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬دروغ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺻـﺤﺎﺑﻲ‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ دو ﭼﻴﺰ‪ ،‬روﺷﻦ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد هـﻴﭻ‬
‫راﻩ و روش ﺳﻮﻣﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اول اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫رواﻳﺖ و ﻓﺘﺎواي او زﻳﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ـ دوم‪ ،‬اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬او را ﺑﻪ آﺜـﺮت و ﺑـﻪ آـﺮات ﺑـﺎ ﺧـﻮد‬
‫هﻤﺮاﻩ آﺮدﻩ و از وي آﺎر ﺑﮕﻴﺮد ـ زﻳﺮا ﺑﺎﻃـﻞ و‬
‫ﻣﺤﺎل اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از آﺴﻲ آﺎر ﺑﮕﻴـﺮد‬
‫آﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ دو روش‪ ،‬آـﻪ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدن و وﺳـﻌﺖ‬
‫و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻋﻠﻢ ﻳﻚ ﺻﺤﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳـﻦ‬
‫دو روش اآﻨﻮن ﻣﻲ ﺑﻴﻨـﻴﻢ آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻃـﻮل‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﺧﻮد ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﻣﺎﻣﻮر اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ،‬اﺑﻲ ﺑـﻦ ﻣﻌـﺐ و ﻏﻴـﺮهﻢ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را در ﺑﺮاﺑﺮ هﻤﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ اﺳﺖ وﻟﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻮﻗﻌﻲ‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻜـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻮﻗﻌﻲ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺟﻬﺎد ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺘﻲ‬

‫‪ .4‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺼﻼﻩ ـ ﺑﺎب اﻟﺨﻮﺧﻪ واﻟﻤﻤﺮ ﻓﻲ اﻟﻤﺴﺠﺪ )‪.(454‬‬

‫ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ زﻧﺎن و ﻣﻌـﺬورﻳﻦ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ً ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻠﻮم ﻣـﻲ ﺷـﻮد آـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻧﻤﺎز و اﺣﻜﺎم ﻧﻤﺎز داﻧـﺎﺗﺮ از ﺳـﺎﻳﺮﻳﻦ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺟﻤﻊ ﺁوري و ﻧﮕﻬﺪاري ﺻﺪﻗﺎت و اﻣﻮال ﺑﻴﺖ‬
‫اﻟﻤﺎل ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴـﺰ ﺣﻜﺎﻳـﺖ‬
‫از ﺁن دارد آﻪ او در ﺑﺎب ﺻﺪﻗﺎت و اﻣـﻮال ﺑﻴـﺖ‬
‫اﻟﻤﺎل ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮد و ﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﺴﺎ اوﻗﺎت ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر رﺳـﻴﺪﮔﻲ‬
‫ﻣﻲ آﺮد و اﮔﺮ اآﺜـﺮ ﺻـﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴـﺖ وﻟـﻲ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان از وي آﺎر ﻣﻲ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫آﺎر ﻧﻤﻲ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﮕﺮ از آﺴﻲ آﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﻋﻠـﻢ‬
‫و ﻓﻘﻪ او اﻋﺘﻤﺎد آﺎﻣﻞ ﻣﻲ داﺷﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻴﻢ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﺑﺎب‬
‫ﺻﺪﻗﺎت‪ ،‬ﻋﻠﻢ آﺎﻣﻞ و ﺑﻴﻨﺶ ﺻﺤﻴﺤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺻﺤﻴﺤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﺑﺎب زآﺎت آﻪ ﻋﻤﻞ آﺮدن ﺑﺮ‬
‫ﺁن واﺟﺐ و ﺗﺨﻠﻒ از ﺁن ﻏﻴـﺮ ﻣﺠـﺎز اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺳﺖ آﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫اﻣﺎ ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ در ﺑﺎب زآﺎت از ﻃﺮﻳـﻖ ﻋﻠـﻲ ﻧﻘـﻞ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻀﻄﺮب اﺳﺖ و در ﺁن ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ذآـﺮ‬
‫ﺷﺪﻩ آﻪ ﻓﻘﻬﺎ ﻳﻜﺴﺮﻩ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺮك آﺮدﻩ اﻧﺪ و از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻳﻚ اﻳﻦ اﺳﺖ )ﻓﻲ ﺧﻤﺲ وﻋﺸﺮﻳﻦ ﻣﻦ اﺑﻞ‬
‫ﺧﻤﺲ ﺷﻴﺎﻩ( ﻳﻌﻨﻲ زآﺎت ‪ 25‬ﺷﺘﺮ‪ 5 ،‬ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن ﺣﺞ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ دادﻩ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﻣﻴـﺮ‬
‫ﺣﺠﺎج ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳـﺖ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در اﻣـﻮر ﺣـﺞ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺞ‪ ،‬زآﺎت و ﻧﻤﺎز از ارآﺎن ﻣﻬـﻢ اﺳـﻼم هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎز ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را در‬
‫اﻣﻮر ﻧﻈـﺎﻣﻲ و ﺟﻬـﺎد و ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ ﺳـﭙﺎﻩ اﺳـﻼم‬
‫ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳـﺖ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن‬
‫ـﺪهﺎن از‬ ‫ـﺎﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧـ‬
‫ـﺪ ﺳـ‬
‫ـﻮﺑﻜﺮ ﻣﺎﻧﻨـ‬
‫ـﻪ اﺑـ‬
‫دارد آـ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﺑﺎب ﺟﻬﺎد و اﺣﻜﺎم ﺁن ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻢ داﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﻴﭻ آﺲ را در آﺎري آﻪ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﺁن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﺎﻣﻮر ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﺑﺎب ﺟﻬﺎد هﻤﺎن ﻗﺪر ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬و ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﻟﺸﻜﺮ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ‬
‫ـﺮت‬
‫ـﺪم ﺣﻀـ‬ ‫ـﻪ ﺗﻘـ‬
‫ـﻲ آـ‬
‫ـﺎد‪ .‬ﺁري‪ ،‬وﻗﺘـ‬
‫ـﻪ زﻳـ‬‫ـﻢ و ﻧـ‬
‫آـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺮ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬در ﺑﺎب ﻧﻤﺎز‪ ،‬زآﺎت و ﺣﺞ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ و در ﺑﺎب ﺟﻬﺎد ﻧﻴﺰ ﺗﺴـﺎوي‬
‫ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﺮﻗـﺮار اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ ﻋـﺎﻟﻢ‬
‫ﺑﻮدن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻴﺶ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺘـﻲ‬
‫اﺳﺖ اﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺴـﺎﻓﺮت‪ ،‬ﺣﻀـﺮ و‬
‫ﮔﺬراﻧﺪن ﺳﺎﻋﺎت اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺷﺐ ﺑـﺮ ﺧـﻮد ﻻزم آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد آـﻪ ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺎ اﺣﻜﺎم و ﻓﺘﺎواي ﺻﺎدرﻩ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،ρ‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ .ψ‬ﺁري‪،‬‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﺷﻪ اي از ﻋﻠﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ρ‬در ﺁن از دﻳﮕﺮان ﻣﻘﺪم ﻧﺒﺎﺷـﺪ((‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫ﺑﻄﻼن دﻋﻮاي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺷﻴﻌﻴﺎن درﺑﺎرﻩ اﻋﻠﻢ ﺑﻮدن‬
‫ﻋﻠﻲ از اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﺣﺰم در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ‬
‫هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﻧﻘﺺ از رﺗﺒﻪ ﺧﻮدش‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﻴﻢ‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻌﺼﺒﺎت ﺑﻲ ﻣـﻮرد‬
‫هﻴﭻ آﺪام از ﺁﻧﺎن را از رﺗﺒﻪ واﻗﻌـﻲ اش ﺑﺮﺗـﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺎ اﮔﺮ از ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪) ψ‬ﻧﻌـﻮذ‬
‫ﺑﺎﷲ( آﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮي آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺬهﺐ ﺧﻮارج را اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫آﺮدﻩ اﻳﻢ‪ ،‬ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﺎ را از اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻤﺮاهﻲ و ﺗﻌﺼﺐ ﺑﻲ ﻣﻮرد‪ ،‬ﭘﺎك آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫درﺑﺎرﻩ او ﻏﻠﻮ آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اش اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺬهﺐ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ را اﺧﺘﻴﺎر آﺮدﻩ اﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ‬
‫ـﺖ‪.‬‬‫ـﺎﻩ دادﻩ اﺳـ‬ ‫ـﺒﻲ ﭘﻨـ‬
‫ـﺖ و ﺗﻌﺼـ‬
‫ـﻴﻦ ﺗﻬﻤـ‬
‫را از ﭼﻨـ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻏﻴﺮ از ﻣﺎ )ﻳﻌﻨﻲ ﻏﻴﺮ از اهـﻞ اﻟﺴـﻨﻪ‬
‫واﻟﺠﻤﺎﻋﻪ( دﻳﮕﺮان درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻳـﺎ دﭼـﺎر‬
‫اﻓﺮاط و ﻏﻠﻮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﻳﺎ دﭼﺎر ﺗﻔﺮﻳﻂ و اﻧﺤﺮاف‪،‬‬
‫ﺁﻧﺎن درﺑﺎرﻩ ﺁن ﺣﻀﺮت ﻣﺘﻬﻢ هﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ او‬
‫ﻋﻠﻴﻪ او ـ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ آﺴﻲ آﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﻜﺮ ﺷﻮد ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻣﺎﻣﻮر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آﺎرهﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎﻣـﺖ در ﻧﻤـﺎز‪ ،‬ﻋﺎﻣـﻞ ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺁوري زآﺎت و ﻣﺴﺌﻮل اﻣﻮر ﺣﺠـﺎج آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬از‬
‫ﻋﻠﻢ و ﺑﻴﻨﺶ ﻋﻤﻴﻖ و ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ـﻲ‪ ψ‬را ﺑـ‬
‫ـﻪ‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠـ‬
‫ـﺪ‪ :‬رﺳـ‬
‫ـﻴﻌﻴﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨـ‬‫ـﺮ ﺷـ‬
‫اﮔـ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ دﺳﺘﻪ هﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﻳﺎ ﺑـﺮاي ﺣـﻞ و ﻓﺼـﻞ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻳﻤﻦ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ دادﻩ اﺳـﺖ؟ در ﺟـﻮاب‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧـﺎن ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺁري‪ ،‬اﻣـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻓﺘﺎوي‪ ،‬اﺣﻜﺎم و ﻗﻀﺎﻳﺎي رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را‬
‫ً در اﻳـﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧـﺎت ﺣﻀـﻮر‬ ‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ آـﺮدﻩ و ﺷﺨﺼـﺎ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺁن ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﻋﻠﻢ او‬
‫از ﻋﻠﻢ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ آﻪ در ﻳﻤﻦ ﺑﻪ ﺣﻞ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺎﺋﻞ‬
‫ـﺖ‪،‬‬‫ـﻮدﻩ اﺳـ‬ ‫ـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬دور ﺑـ‬ ‫ـﺖ و از ﭘﻴـ‬‫ـﻪ اﺳـ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘـ‬
‫ﻗﻮﻳﺘﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺳـﺮﺑﺎزاﻧﻲ ﻣـﺎﻣﻮر‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ اﺧﻤﺎس )ﻗﺮﻳﺸﻲ هﺎ( در ﻣﻴـﺎن ﺁﻧـﺎن‬
‫ً ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آﻪ ﻋﻠـﻢ‬ ‫ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﺎ ﻋﻠـﻢ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬در اﻣـﻮر‬
‫ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﺴـﻲ را ﺑـﺮاي‬
‫آﺎري ﻣﺎﻣﻮر ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﺗﺎ او ﻋﻠـﻢ ﺁن را ﻧﺪاﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از رواﻳـﺎت ﺻـﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ آـﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬در زﻣـﺎن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻓﺘـﻮا‬
‫ﺻﺎدر آﺮدﻩ اﻧﺪ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﻓﺘـﻮا دادن ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺁﻧﺎن در ﻓﺘﻮا و ﺻﺪور ﺣﻜﻢ‬
‫از دﻳﮕﺮان ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜـﻦ ﻧﺒـﻮد آـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن اﺟﺎزﻩ ﭼﻨـﻴﻦ آـﺎري را ﺑﺪهـﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺮدم ﻳﻤﻦ در آﻨـﺎر‬
‫ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ و اﺑﻮ ﻣﻮﺳـﻲ اﺷـﻌﺮي‬
‫را ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬در‬
‫اﻳﻦ آﺎر هﻤﻜﺎران زﻳﺎدي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ در‬
‫اﻏﻠﺐ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻋﻠﻤﻲ آﻪ در ﺳﻄﻮر ﺑﺎﻻ ﺑـﺪان اﺷـﺎرﻩ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻔﺮد ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺰم در اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ راﻓﻀـﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬در ﻋﻠـﻢ ﻗﺮاﺋـﺖ از ﺳـﺎﻳﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻋـﺎﻟﻤﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ ((.‬اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳـﻞ ﻣﺘﻌـﺪد‬
‫اﻳﻦ ﻳﻚ ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ و ﺑﻬﺘﺎن ﻣﺤﺾ اﺳـﺖ‪ .‬اوﻻً ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﺗﺮدﻳﺪ و ﻧﻔﻲ ﻗﻮل رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳـﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬ﻳـﻮم اﻟﻘـﻮم‬
‫أﻗــﺮءهﻢ ﻓــﺎن اﺳــﺘﻮوا ﻓــﺄﻓﻘﻬﻢ‪ ،‬ﻓــﺎن اﺳــﺘﻮوا‬
‫ﻓﺄﻗﺪﻣﻬﻢ هﺠﺮﻩ((‪) .‬آﺴﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻤﺎز اﻣﺎﻣﺖ آﻨﺪ‬
‫آﻪ از ﻧﻈﺮ ﻗﺮاﺋﺖ از دﻳﮕﺮان ﻗﺎري ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫هﻤﻪ در ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻖ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﺴﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ در ﻣﺴﺎﻳﻞ و اﺣﻜﺎم ﻧﻤﺎز ﻣﻬـﺎرت ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫دارد‪ .‬و اﮔﺮ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ هﻤـﻪ ﻳﻜﺴـﺎن هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺣﻖ اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ از ﻧﻈﺮ هﺠﺮت از‬
‫دﻳﮕﺮان ﻣﻘﺪم ﺑﺎﺷﺪ( وﻟﻲ ﻣﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨـﻴﻢ و هﻤﮕـﺎن‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﻃﻮل ﻣـﺪت ﺑﻴﻤـﺎري‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز و اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺮ آـﺮد‪،‬‬
‫ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺻـﺒﺢ و‬
‫ﺷﺎم را ﻣﻲ دﻳﺪ‪ .‬ﻟـﻴﻜﻦ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﺴـﻲ دﻳﮕـﺮ را‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺎﻣـﺖ و اﻗﺎﻣـﻪ ﻧﻤـﺎز ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﻧﺪاﻧﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﻗﺮاﺋـﺖ‪،‬‬
‫ﻓﻘﻪ و اﺣﻜﺎم ﻧﻤﺎز و در هﺠـﺮت از ﺳـﺎﻳﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪم ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ آﺜﺮت ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻗﺮﺁن را ﺣﻔﻆ ﻧﻜﺮدﻩ اﻧﺪ اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻗﺮاﺋﺖ‬
‫و ﺗﺠﻮﻳﺪ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮي هﺴﺘﻨﺪ از آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻤﻴﻊ ﻗﺮﺁن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻏﻴﺮ ﺣﺎﻓﻈﺎن ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﻗﺮﺁن را ﺑﺎ ﺗﺮﺗﻴـﻞ و ﺗﺠﻮﻳـﺪ ﺑﻬﺘـﺮ از ﺣﺎﻓﻈـﺎن‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ هﻴﭻ آﺪام از ﻋﻠﻲ‪ ،‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻋﻤﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻤﻴﻊ ﻗﺮﺁن ﻧﺒﻮد وﻟﻲ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﺑﻄﻮر‬
‫ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﻋﻠـﻲ‬
‫در ﻋﻠﻢ ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻬﺎرت داﺷﺖ‪ .‬زﻳﺮا رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﻮدن آﺴﻲ آﻪ در ﻗﺮاﺋـﺖ ﻋـﺎﻟﻤﺘﺮ از دﻳﮕـﺮان‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮي را ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺮ ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‪ .‬هـﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﻮدن آﺴﻲ آﻪ در اﺣﻜﺎم و ﻣﺴـﺎﺋﻞ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ از دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮي را ﺑـﺮاي اﻗﺎﻣـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز دﺳﺘﻮر ﻧﻤﻲ دهﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺳﺮ و ﺻﺪاي ﺁﻧﺎن‬
‫در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎﺳﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻟﺤﻤـﺪﷲ‬
‫رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ـ از اﻳﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬هﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد‬
‫ﺑﻪ وﺿﻮح ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻋﻠـﻲ در‬
‫ﻋﻠﻢ و ﻓﻘﻪ از ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﻪ واﻻﺗـﺮي ﺑﺮﺧـﻮردار‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬وﻗﺘـﻲ از اﺑـﻮﺑﻜﺮ درﺑـﺎرﻩ‬
‫))أب(( آﻪ در ﻗﺮﺁن ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ )وﻓﺎآﻬـﻪ وأﺑـﺎ‬
‫ً‬
‫ً ﻟﻜﻢ وﻷﻧﻌﺎﻣﻜﻢ( ﺳﻮال ﺷـﺪ‪ ،‬او ﮔﻔـﺖ‪ :‬زﻳـﺮ‬ ‫ﻣﺘﺎﻋﺎ‬
‫آﺪام ﺁﺳﻤﺎن و روي آﺪام زﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ آـﻨﻢ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﺑﺪون ﻋﻠﻢ درﺑﺎرﻩ آﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﻦ ﮔـﻮﻳﻢ‪) .‬ﺛـﻢ‬
‫اهﺘــﺪﻳﺖ ص )‪ (146‬و ﺁﻧﮕــﺎﻩ‪ . . .‬هــﺪاﻳﺖ ﺷــﺪم ص‬
‫)‪.(241‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻪ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ﺁن را ذآـﺮ آـﺮدﻩ و‬

‫اﺑﺮاهﻴﻢ اﻟﺘﻴﻤﻲ از اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺁن را رواﻳـﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬رواﻳﺖ ﺿـﻌﻴﻔﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا ﺳـﻨﺪ ﺁن ﻣﻴـﺎن‬
‫اﺑﺮاهﻴﻢ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻪ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ از‬
‫ﺁن ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد آـﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫))اب(( را ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻌﻨﻲ ﺳﺎدﻩ و روﺷـﻦ‬
‫اﺳﺖ و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﮔﻴﺎﻩ اﺳـﺖ‪ .‬هﻤـﺎﻧﻄﻮر آـﻪ‬
‫َﺒـﺎ‬
‫ً‬ ‫ِﻨ‬
‫َﻋ‬‫ً و‬
‫ِﻴﻬﺎ ﺣَﺒّـﺎ‬
‫َﺎ ﻓ َ‬‫ْﻨ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﺒَﺘ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ )ﻓ‬
‫َﺄ‬
‫ً(‬ ‫َّ‬
‫ﺑﺎ‬ ‫َأ‬
‫ً و‬‫ِﻬﺔ‬
‫َﺎآَ‬ ‫َﻓ‬
‫ً و‬
‫ْﺒﺎ‬
‫ُﻠ‬‫َ ﻏ‬
‫ِﻖ‬‫ﺪاﺋ‬‫َﺣََ‬
‫ﻧﺨْﻼً و‬‫ً و‬
‫ََ‬ ‫ُﻮﻧﺎ‬‫ﻳﺘ‬ ‫َز‬
‫َْ‬ ‫ً و‬
‫ْﺒﺎ‬
‫ََﻗﻀ‬
‫و‬
‫ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺎهﻴﺖ ))اﺑﺎ(( ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﺟﻨﺲ و ﻳﺎ ﻣﺼﺪاق ﺁن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از اﻇﻬﺎر ﺑﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ ψ‬ﺷﺒﻴﻪ اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎن را از ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ً( را ﻗﺮاﺋﺖ آـﺮد و‬ ‫َّ‬
‫ﺑﺎ‬ ‫َأ‬
‫ً و‬ ‫ِﻬﺔ‬
‫َﺎآَ‬‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ )ﻓ‬
‫ً را ﻣﻲ داﻧـﻴﻢ وﻟـﻲ اﺑـﺎ ﭼﻴﺴـﺖ؟‬ ‫ِﻬﺔ‬
‫َﺎآَ‬‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻓ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﺪم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺎهﻴﺖ ﺁن‪ ،‬ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﻧﻴـﺰ ﺁن را‬
‫ﮔﻴﺎهﻲ از ﮔﻴﺎهﺎن زﻣﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎهﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ و اﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻻب‪ ،‬اﻟﻜﻼء )ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫))أب(( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﻴﺎﻩ اﺳﺖ( ﻣﺠﺎهﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻗﺘـﺎدﻩ‬
‫و اﺑﻦ زﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)) :‬أﺑـﺎ(( ﺑـﺮاي ﺣﻴﻮاﻧﻬـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﻮﻩ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻋﻄﺎء ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﺼﻞ ﻓﻲ اﻟﻤﻠﻞ واﻟﻨﺤﻞ اﺑﻦ ﺣﺰم ج‪ 4‬ص )‪.(212-215‬‬

 ‫))هﺮ ﭼﻴﺰ آﻪ ﺑـﺮ روي زﻣـﻴﻦ ﺳـﺒﺰ ﺷـﻮد‪)) ،‬أب((‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد((‪.‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻌﻨﻲ ))اب(( هﺮ ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ ﺑـﺮ روي‬
‫زﻣﻴﻦ ﺳﺒﺰ ﺷﻮد‪ ،‬اﺳﺖ وﻟﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬آﻴﻔﻴـﺖ‪ ،‬ﺟـﻨﺲ و‬
‫ﻣﺼﺪاق ﺁن را ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻜﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ دﻻﻟـﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﻋﺪم ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻧﻮع و ﻣﺼـﺪاق ﺁن‬
‫را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺮد و ﻣﺼﺪاق ﺁن را ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﭼـﻮن در ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻣﺼـﺪاق ﺁن اﺑﻬـﺎم‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ هﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از زﻣﻴﻦ روﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑـﻪ وﺟـﻮد اﺧـﺘﻼف ﻣﻴـﺎن ﻓﺎﻃﻤـﻪ و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬اﺷﺎرﻩ آﺮدﻩ‪ ،‬دوﺑﺎرﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ اي آﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓـﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ وﻗـﻮع‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﻣﻮرﺧﻴﻦ و ﻣﻨﺎﺑﻊ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ ﺁن را ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮاء ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ در اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ))ﻧﺤﻦ ﻣﻌﺸﺮ‬
‫اﻻﻧﺒﻴﺎء ﻻ ﻧﻮرث ﻣﺎ ﺗﺮآﻨﺎﻩ ﺻـﺪﻗﻪ(( )ﻣـﺎ ﮔـﺮوﻩ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ آﺴﻲ ﻣﻴﺮاث ﻧﻤﻲ ﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺮآـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ( اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮاء اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁن ﺁن را‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﻋﻼم آﺮد و ﻋﻠﻴـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ اﺳـﺘﺪﻻل آـﺮد‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺪرم‪ ،‬ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫آﻪ ﻗـﺮﺁن را ﻧﻘـﺾ آﻨـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﻗـﺮﺁن ﻣـﻲ‬
‫ُ ﺣَـﻆﱢ‬‫ِﺜْـﻞ‬‫ِ ﻣ‬‫َﺮ‬‫ﱠآ‬
‫ِﻠـﺬ‬ ‫ْ ﻟ‬ ‫ِآ‬
‫ُﻢ‬ ‫َو‬
‫ْﻻد‬ ‫ِﻲ أ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻓ‬
‫ُ‬
‫ِﻴﻜُﻢ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ُ) :‬‬
‫ﻳﻮﺻ‬
‫ﻧﺜَﻴَﻴْﻦِ( ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣـﻲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺁﻳـﻪ ﺟﻨﺒـﻪ ﻋﻤﻮﻣﻴـﺖ‬ ‫اﻷُْ‬
‫ْ‬
‫دارد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻏﻴـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان اﺳـﺖ و‬
‫ﻤﺎن‬
‫ُ‬ ‫َﻴَْ‬
‫َ ﺳُـﻠ‬ ‫ِث‬
‫َر‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻴﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ از اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ )و‬
‫َو‬
‫َ( ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻠﻴﻤﺎن وارث داود ﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﻨﺎد آـﺮد‬ ‫ُد‬‫َاو‬‫د‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬داود و ﺳﻠﻴﻤﺎن هﺮ دو ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ِـﻲ‬‫ُﻨ‬‫ِﺛ‬
‫ﻳﺮ‬‫ً َ‬‫ِﻴّﺎ‬
‫َﻟ‬‫ﻧﻚَ و‬‫ﺪْ‬
‫ﻟُ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﻲ ﻣ‬‫ْ ﻟ‬‫ﻬﺐ‬‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )ﻓ‬
‫ََ‬
‫ً( )ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ِﻴّﺎ‬
‫َﺿ‬‫ﱢ ر‬
‫َب‬‫ُ ر‬
‫ْﻪ‬‫َﻠ‬
‫َاﺟْﻌ‬
‫َ و‬‫ُﻮب‬ ‫ْﻘ‬‫ﻳﻌ‬ ‫ْ ﺁل‬
‫ِ َ‬ ‫ِﻦ‬
‫ُ ﻣ‬
‫ِث‬‫ﻳﺮ‬ ‫و‬
‫ََ‬
‫ﻣﻦ ﻓﺮزﻧﺪي ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣـﺎ آـﻪ از ﻣـﻦ و از ﺧﺎﻧـﺪان‬
‫ﻳﻌﻘﻮب ارث ﺑﺒﺮد و ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪ ،‬او را ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪﻩ‬
‫‪2‬‬
‫ﺳﺎز( ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد ﻓﺎﻃﻤﻪ زهﺮا ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺑﻴﻬﻘﻲ در ﺷﻌﺐ اﻳﻤﺎن ـ ﺑﺎب ﻓﻲ ﺗﻌﻈﻴﻢ اﻟﻘﺮﺁن ـ ص )‪ (424‬ﻣﺴﺘﺪرك‬

‫ﺣﺎآﻢ ج‪ 2‬ص )‪ (514‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﺷﻴﺨﻴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(153‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(254-255‬‬
 ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺴـﻴﺎر ﺣﻴـﺮت زا و ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ او ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﻪ آﺮات ﺗﻜﺮار‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻃﻮري ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ او ﻧﻮﺷـﺘﻪ هـﺎي‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺎور ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺜﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮ ﻣﻐـﺰش ﻓﺸـﺎر‬
‫ﻣﻲ ﺁورد و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از ﺁن ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت‬
‫ﻗﺮﻃﺎس را ﺑﺪان ﺳﻴﺎﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳـﻠﻮب ﻣﺒـﻴﻦ‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺮداﺷﺘﻨﻲ‬
‫آﻪ او از ﺁن دارد‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫در هﺮ ﺣﺎل ﻣﻲ ﺧﻮاهـﺪ از ﻳـﻚ ﺳـﻨﮓ آﻮﭼـﻚ آـﻮهﻲ‬
‫ﺑﺴﺎزد و آﺎﻩ را آﻮهﻲ ﺟﻠﻮﻩ دهﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺰ و روال‬
‫آﺎر رواﻓﺾ اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ او آﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫زهﺮا ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﺁن را ﺑﺎﻃﻞ‬
‫اﻋﻼم آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺪرش ﺣﻜﻢ ﻗﺮﺁن را آـﻪ‬
‫ﺑﺮ وي ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺾ ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‪ . . .‬اﻟـﺦ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ آﻪ از اﻧـﺪك ﻋﻘـﻞ و ﺧـﺮد‬
‫ﺑﻬﺮﻩ اي دارد‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ اﻳﻦ دروغ ﻣﺤﺾ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در ﭼﻪ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ و رواﻳـﻲ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺣـﺪﻳﺚ ))ﻻ ﻧـﻮرث‪ . . .‬اﻟـﺦ(( را ﺗﻜـﺬﻳﺐ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ؟! ﺁري‪ ،‬هﺮ آﺲ آﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣـﺪاوم دروغ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬دروغ او را ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻴﺰهﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴـﺐ‬
‫و ﻧﺎدر واﻣﻲ دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭼﻨـﺪ ﺻـﻔﺤﻪ ﻗﺒـﻞ ﻋﻠﻴـﻪ ﺣﻀـﺮت‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺘﺪﻻل آـﺮدﻩ ﺑـﻮد آـﻪ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدﻧﺶ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ دروغ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ ﺣﻜﻢ ﻣﻲ آﻨﺪ آـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﺮ وي ﺳﺘﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑـﺮ‬
‫وي ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ و ﻋﻠﻴـﻪ او دﻋـﺎ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪. . .‬‬
‫ـﺪ‪:‬‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬
‫ـﺨﻨﺎﻧﺶ ﻣـ‬
‫ـﺮ از ﺳـ‬
‫ـﺮازي دﻳﮕـ‬
‫ـﺦ‪ ،‬در ﻓـ‬
‫اﻟـ‬
‫ً ﺑﺎ ﺗﺼـﻤﻴﻢ ﻗﺒﻠـﻲ ﻓﺎﻃﻤـﻪ را ﻣـﻮرد‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﻤﺪا‬
‫اذﻳﺖ ﻗﺮار دادﻩ و وي را ﺗﻜﺬﻳﺐ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ او‬
‫ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻧﺼﻮص ﻏﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ درﺑﺎرﻩ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺷﻮهﺮش اﺳﺘﺪﻻل آﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اآﻨﻮن ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ از ﺣﺪﻳﺚ ))ﻧﺤﻦ ﻣﻌﺸـﺮ اﻻﻧﺒﻴـﺎء‬
‫ﻻﻧﻮرث‪ . . .‬اﻟﺦ(( اﺳﺘﺪﻻل آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁن او را ﺗﻜﺬﻳﺐ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ؟!‬
 ‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ هﻤﻪ ﺗﻀـﺎد و ﺗﻨـﺎﻗﺾ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ هﻢ درﺳﺖ در ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ؟! ﺁﻳﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﻳﻜﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ رواﻳﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻠﻜﻪ دروﻏﻬﺎ ﻣﺘﻌﺪداﻧـﺪ؟!‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫و او را از ﺷﺮ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺘﻜـﺎران رهـﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﮔﺎهﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺧﻄﺎآـﺎر اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻌﺼـﻮم اﺳـﺖ و ﮔـﺎهﻲ ﺑـﺮاي‬
‫ﻧﺎراض ﺷﺪن ﺣﻀﺮت ﻓﺎﻃﻤﻪ اﺷﻚ ﺗﻤﺴـﺎح ﻣـﻲ رﻳـﺰد و‬
‫ﮔﻬﮕﺎهﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻗﺼﺪ ﺁزار و اذﻳﺖ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫را آﺮدﻩ و وي را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ و در اﻳﻨﺠـﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ از ﺣﺪﻳﺚ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ را در ﻳـﻚ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ ﻣﺤﺘـﺮم ﭼـﻪ‬
‫ﻗﻀﺎوت ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اذﻋﺎن آﺮدن ﺑﻪ ﺣﻖ آﻪ اﺣﺘﻤﺎل‬
‫ﺑﺎﻃﻞ در ﺁن اﺻﻼً ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺁن هﻤﺎن اﺳـﺖ آـﻪ ﻣـﺎ‬
‫اﺛﺒﺎت آﺮدﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ ‪ ψ‬ﻣﻌﺼﻮم ﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬هﺮﮔﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻤﻲ آـﺮد ﺑـﺪﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او دروغ ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﻄﺎآﺎر اﺳـﺖ‬
‫وﻟﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﻣﻌﺼـﻮم ﻧﻴﺴـﺖ و‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺿﺎﻣﻦ و دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋـﺎ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﻪ ﻗـﺮﺁن ﻋﻠﻴـﻪ ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،ψ‬آﺎﻣﻼً اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ و ﺑﻄـﻼن‬
‫اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻌﺪي روﺷﻦ ﺗﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬درﺑﺎرﻩ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﺳﺘﻨﺎد ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫ْ‪. . .‬‬ ‫ُـﻢ‬‫ِآ‬
‫ْﻻد‬‫َو‬‫ِـﻲ أ‬ ‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻓ‬‫ُ‬
‫ِـﻴﻜُﻢ‬‫ﻳﻮﺻ‬ ‫از ﺁﻳﻪ ﻣﻴـﺮاث‪ُ) :‬‬
‫اﻟﺦ( ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ اﻟﻔﺎظ ﺁﻳـﺖ اﺻـﻼً ﻣﻘﺘﻀـﻲ‬
‫اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻪ آﺴﻲ ارث ﻣـﻲ دهـﺪ و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ از ﻋﻤﻮم اﻟﻔـﺎظ ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ُﻢ‬
‫ْ‬ ‫ِآ‬ ‫ْﻻد‬ ‫َو‬‫ِﻲ أ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻓ‬
‫ُ‬
‫ِﻴﻜُﻢ‬
‫ﻳﻮﺻ‬‫زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ُ) :‬‬
‫َﻴْﻦِ‬ ‫َﺘ‬‫ْﻨ‬‫َ اﺛ‬ ‫ْق‬
‫َﻮ‬‫ﺎء ﻓ‬
‫ِﺴَ ً‬‫ﱠ ﻧ‬‫ُﻦ‬
‫ْ آ‬ ‫ﺈن‬
‫َِ‬‫ﻧﺜَﻴَﻴْﻦِ ﻓ‬‫اﻷُْ‬
‫ُ ﺣَﻆﱢ ْ‬ ‫ِﺜْﻞ‬
‫ِ ﻣ‬‫َﺮ‬‫ﱠآ‬‫ِﻠﺬ‬ ‫ﻟ‬
‫ْـﻒ‬
‫ُ‬ ‫ﱢﺼ‬‫ﻬﺎ اﻟﻨ‬ ‫ََ‬‫َﻠ‬
‫ة ﻓ‬ ‫ِﺪً‬
‫َاﺣَ‬ ‫ْ و‬‫ﻧﺖ‬ ‫َﺎَ‬‫ْ آ‬‫ِن‬‫َإ‬‫َكَ و‬ ‫ﺗﺮ‬‫ﻣﺎ َ‬‫ُﺜَﺎ َ‬‫ُﻠ‬‫ﱠ ﺛ‬‫ﻬﻦ‬‫َُ‬‫َﻠ‬‫ﻓ‬
‫َـﺎن‬
‫َ‬ ‫ْ آ‬ ‫ِن‬
‫َكَ إ‬‫ﺗﺮ‬
‫ِﻤﺎ َ‬‫ﺪسُ ﻣﱠ‬‫ﻤﺎ اﻟﺴﱡُ‬ ‫ﻬَ‬‫ُْ‬‫ِﻨ‬‫ٍ ﻣ‬ ‫َاﺣِﺪ‬
‫ﱢ و‬‫ِﻜُﻞ‬‫ِ ﻟ‬‫ﻳﻪ‬
‫َْ‬‫ﺑﻮ‬‫َِﻷََ‬
‫و‬
‫ِ‬
‫ﻣـﻪ‬ ‫َِﻸُﱢ‬
‫اﻩ ﻓ‬
‫َ ُ‬‫ﺑـﻮ‬‫ََ‬‫ُ أ‬‫َﻪ‬‫ِﺛ‬
‫َر‬‫َو‬
‫ﺪ و‬ ‫ﻟٌ‬
‫ََ‬‫ُ و‬‫ﻟﻪ‬‫ْ َ‬ ‫ﻳﻜُﻦ‬‫ْ َ‬‫ﻟﻢ‬
‫ْ َ‬‫ﺈن‬‫َِ‬‫ﺪ ﻓ‬‫ﻟٌ‬‫ُ و‬
‫ََ‬ ‫ﻟﻪ‬‫َ‬
‫ـﺪس( )ﺧﺪاوﻧـﺪ‬ ‫ِ اﻟﺴﱡ ُ‬ ‫ﻣﻪ‬‫َِﻸُﱢ‬
‫ة ﻓ‬‫ٌَ‬‫ِﺧْﻮ‬‫ُ إ‬ ‫ﻟﻪ‬‫َ َ‬‫َﺎن‬‫ْ آ‬‫ﺈن‬ ‫ُ ﻓ‬
‫َِ‬ ‫ُﺚ‬‫اﻟﺜﱡﻠ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻤﺎ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬هﺮ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴـﺮ دو ﺑﺮاﺑـﺮ ﻓﺮزﻧـﺪ دﺧﺘـﺮ از ﻣﻴـﺮاث‬
‫واﻟﺪﻳﻦ ﺳﻬﻢ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮزﻧﺪان هﻤـﻪ دﺧﺘـﺮ و‬
‫ﺑﻴﺶ از دو ﺑﺎﺷﻨﺪ دو ﺳﻮم ﻣـﺎل ﻣﺘـﺮو آـﻪ از ﺁن‬
‫ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮزﻧـﺪ دﺧﺘـﺮ ﻳﻜـﻲ اﺳـﺖ )ﺑـﺪون‬
‫ﺑﺮادر( ﻧﺼﻒ ﻣﺘـﺮو آـﻪ از ﺁن اوﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ ﻣﻴـﺖ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ دارد‪ ،‬ﺳﻬﻢ هﺮ ﻳﻚ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻣﻴﺖ ﻳـﻚ‬
‫ﺷﺸﻢ آﻞ ﺗﺮآﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ‬
‫وارث او واﻟﺪﻳﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻣﺎدر ﻳﻚ ﺳﻮم اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻴﺖ ﺑﺮادر دارد )ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺪارد( ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺳـﻬﻢ‬
‫ﻣﺎدر ﻳﻚ ﺷﺸﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﻣﺬآﻮر ﻣﺘﻮﺟﻪ آﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻘﺼـﻮد ﺧﻄـﺎب و‬
‫ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب هﺴﺘﻨﺪ و در ﺁﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ آـﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﻮدن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺛﺎﺑـﺖ آﻨـﺪ‪ .‬و )آـﺎف(‬
‫ﺧﻄﺎب ﺷﺎﻣﻞ آﺴﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﻣﺘﻜﻠﻢ ﻗﺼـﺪ ﺧﻄـﺎب او‬
‫را آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺸﻮد آﻪ ﻓـﺮد ﻣﻌﻴﻨـﻲ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻄﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻟﻔﺎظ او را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ ﺿـﻤﺎﻳﺮ‬
‫ً ﺗﺨﺼﻴﺺ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﭼﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﺑـﻪ ﺿـﻤﻴﺮ‬ ‫ﻣﻄﻠﻘﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺐ؟ زﻳﺮا ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ آﺴﻲ‬
‫را آﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﻄﺎب او ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮض ﺷﻮد آـﻪ‬
‫ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺗﺨﺼﻴﺺ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺑﺎز‬
‫هﻢ ﻋﺎم اﺳﺖ ﺑﺮاي آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ ﻣﻘﺼـﻮد ﺑـﻪ ﺧﻄـﺎب‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﺁﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺛﺎﺑﺖ آﻨـﺪ‬
‫آﻪ ﺷﺨﺺ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ از ﻣﺨـﺎﻃﺒﻴﻦ اﺳـﺖ‪ 1 .‬زﻳـﺮا‬
‫ُﻢ(( در ﻗﺮﺁن ﺁﻣﺪﻩ و در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻮارد‬ ‫آﺎف ﺟﻤﻊ ))آ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﺷﺎﻣﻞ ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ و در ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﻣﻮارد ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ از اﻓـﺮاد اﻣـﺖ اﺳـﺖ و‬
‫ﻳـﺎ‬‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ )َ‬
‫َﻻ‬‫َ و‬
‫ﱠﺳُﻮل‬
‫ُﻮا اﻟﺮ‬ ‫ِﻴﻌ‬ ‫َﻃ‬‫َأ‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ُﻮا‬
‫ِﻴﻌ‬‫َﻃ‬
‫ُﻮا أ‬‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫ﻬﺎ اﱠ‬‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫أ‬
‫‪2‬‬
‫ْ( ‪ .‬اي ﻣﻮﻣﻨـﺎن از ﺧـﺪا اﻃﺎﻋـﺖ‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬
‫ﻤﺎَ‬ ‫َﻋ‬
‫َْ‬ ‫ُﻮا أ‬ ‫ِﻠ‬
‫ﺗﺒْﻄ‬
‫ُ‬
‫آﻨﻴﺪ‪ ،‬از رﺳﻮل اﻃﺎﻋﺖ آﻨﻴﺪ و اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ِن‬
‫ْ‬ ‫هﺪر ﻧﺪهﻴﺪ‪ .‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻗﺮﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ )ُﻗﻞ‬
‫ْ إ‬
‫ﻟﻜُـﻢ‬
‫ْ‬ ‫ْ َ‬‫ِـﺮ‬‫ْﻔ‬
‫ﻳﻐ‬ ‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ََ‬ ‫ُ‬
‫ﻳﺤْﺒِـﺒْﻜُﻢ‬‫ِﻲ ُ‬‫ُﻮﻧ‬
‫ﺗﺒِﻌ‬
‫َﺎﱠ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﻓ‬
‫ﺗﺤِﺒﱡﻮن‬
‫ْ ُ‬‫ُﻢ‬
‫ْﺘ‬‫ُﻨ‬
‫آ‬
‫‪3‬‬
‫ْ( ) ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺪا را دوﺳﺖ دارﻳـﺪ‪،‬‬ ‫ﻮﺑﻜُﻢ‬
‫ﻧ َ‬ ‫ذ‬
‫ُُ‬
‫از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺷـﻤﺎ را دوﺳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫دارد و ﮔﻨﺎهﺎن ﺷـﻤﺎ را ﻣـﻲ ﺑﺨﺸـﺪ( آـﺎف ﺧﻄـﺎب‬

‫‪ .1‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج‪ 8‬ص )‪.(199‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺤﻤﺪ‪.32 :‬‬
‫‪ .3‬ﺁل ﻋﻤﺮان‪.31 :‬‬
‫))آﻢ(( در اﻳﻦ ﺁﻳﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﺳﻴﺎق ﺁﻳﻪ دال ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﻣﺼـﺪاق ﺁن ﻓﻘـﻂ‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ ـ هﻢ ﭼﻨﻴﻦ در اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺧﻄﺎب‬
‫َﱠﻻ‬
‫ْ أ‬‫ُﻢ‬‫ْـﺘ‬‫ْ ﺧِﻔ‬‫ِن‬
‫َإ‬‫ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ِـﻦ‬
‫َ‬ ‫ْ ﻣ‬‫ﻟﻜُـﻢ‬‫َ َ‬‫ﻣـﺎ ﻃَـﺎب‬ ‫ِﺤُﻮا َ‬ ‫ﻧﻜ‬
‫َﺎْ‬‫ﺎﻣﻰ ﻓ‬ ‫ﻟﻴَﺘ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻲ اْ‬‫ِﻄُﻮا ﻓ‬ ‫ْﺴ‬‫ﺗﻘ‬
‫ُ‬
‫ﻟﻮا‬ ‫ُِ‬
‫ْـﺪ‬‫ﺗﻌ‬‫َﱠﻻ َ‬‫ْ أ‬‫ُﻢ‬
‫ْـﺘ‬‫ْ ﺧِﻔ‬‫ﺈن‬
‫َِ‬‫َ ﻓ‬‫ﺑﺎع‬ ‫َر‬
‫َُ‬ ‫َ و‬‫ُﻼث‬
‫َﺛ‬‫َﻰ و‬
‫ﻣﺜْﻨ‬
‫ء َ‬‫ﱢﺴَﺎِ‬‫اﻟﻨ‬
‫َﱠﻻ‬
‫ـﻰ أ‬ ‫ﻧـ‬
‫َْ‬‫َد‬‫ـﻚَ أ‬
‫ﻟـ‬‫َِ‬
‫ْ ذ‬‫ﻧﻜُﻢ‬
‫ـﺎُ‬‫ﻤـ‬ ‫َْ‬
‫ﻳَ‬ ‫ْ أ‬‫َﻜَـﺖ‬
‫ﻣﻠ‬‫ـﺎ َ‬‫ﻣـ‬ ‫َو‬
‫ْ َ‬ ‫ة أ‬ ‫َاﺣِـَ‬
‫ـﺪً‬ ‫َﻮ‬
‫ﻓ‬
‫ِـﺒْﻦ‬
‫َ‬ ‫ْ ﻃ‬‫ﺈن‬‫َـِ‬‫ً ﻓ‬‫َـﺔ‬‫ِﺤْﻠ‬
‫ﱠ ﻧ‬‫ِﻦ‬‫ِﻬ‬
‫ﺪَﻗﺎﺗ‬ ‫ﺎء ﺻ‬
‫َُ‬ ‫ﱢﺴَ َ‬‫ﺗﻮا اﻟﻨ‬‫َﺁُ‬‫ﻟﻮا و‬ ‫ُﻮُ‬ ‫ﺗﻌ‬
‫َ‬
‫ً(‬‫ِﻳﺌـﺎ‬ ‫ﻣﺮ‬‫ً َ‬‫ِﻴﺌـﺎ‬ ‫هﻨ‬‫ـﻮﻩ َ‬
‫ُ ُ‬ ‫َﻜُﻠ‬
‫ً ﻓ‬‫ْﺴـﺎ‬ ‫ﻧﻔ‬
‫ُ َ‬‫ْـﻪ‬‫ِﻨ‬ ‫ْ ﺷَﻲٍ‬
‫ء ﻣ‬ ‫َﻦ‬
‫ْ ﻋ‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬
‫َ‬
‫ْ‬
‫)اﻟﻨﺴﺎء‪)(3-4:‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ آﻪ در ﺣـﻖ اﻳﺘـﺎم‪،‬‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﻴﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ زﻧﺎﻧﻲ آـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دو ﺗﺎ‪ ،‬ﺳﻪ ﺗـﺎ و ﭼﻬـﺎر ﺗـﺎ ازدواج‬
‫آﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ آﻪ ـ در ﺣﻖ زﻧﺎن ـ ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﻴﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﻳﻜﻲ اآﺘﻔﺎ‬
‫ﻳﺎ ﺑﺎ آﻨﻴﺰان ﺧـﻮد ازدواج ﻧﻤﺎﻳﻴـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ آـﺎر‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ آﻤﺘﺮ دﭼﺎر ﺳﺘﻢ و آﺞ روي ﺷﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﻬﺮﻳﻪ ي زﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﺑﺎ ﻃﻴـﺐ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺲ اﮔـﺮ ﺁﻧﻬـﺎ‪ ،‬ﭼﻴـﺰي از‬
‫ﻣﻬﺮﻳﻪ ي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻃﻴﺐ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺮا ﺣﻼل و ﮔﻮارا ﻣﺼﺮف آﻨﻴﺪ( اﻳﻦ دو ﺁﻳﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻨﻲ ﻏﻴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر هﻤﺴﺮ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑـﺪون ﻣﻬﺮﻳـﻪ ازدواج‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ از ﻧﺼﻮص ﺻﺤﻴﺢ و ﺻﺮﻳﺢ ﺑﺮ ﻣﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺁﻳﺪ‬

‫‪ -4‬درﺑﺎرﻩ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﻓﺎﻃﻤﻪ‬

‫َ( و ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﻣﻴـﺮاث‬
‫ُد‬‫َاو‬
‫ُ د‬
‫ﻤﺎن‬
‫َﻴَْ‬
‫َ ﺳُـﻠ‬
‫ِث‬‫َر‬
‫َو‬‫از ﺁﻳﻪ )و‬
‫ﺑﺮد از ﭘﺪرش داود‪ .‬و هﺮ دو ﺗﺎي ﺁﻧـﺎن ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض آﻨﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺑﻜﺎر ﺑﺮدن آﻠﻤﻪ ارث ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ‬

‫ﺁن ارث از ﻗﺒﻴﻞ اﻣﻮال ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا آﻠﻤـﻪ ارث‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻜﺎر ﻣﻲ رود‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻗـﺮﺁن‬
‫َﺎ‬
‫َﻴْﻨ‬
‫ْـﻄَﻔ‬
‫َ اﺻ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟـﺬ‬
‫َ اﱠ‬ ‫ِﺘ‬
‫َﺎب‬ ‫ﻟﻜ‬
‫َﺎ اْ‬
‫ْﻨ‬‫َﺛ‬
‫ْر‬‫َو‬
‫ﱠ أ‬
‫ُﻢ‬‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺛ‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 8‬ص )‪.(200-201‬‬

 ‫ﻧﺎ( )ﻓﺎﻃﺮ‪) (32‬ﺳﭙﺲ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﺑـﺮ ﮔﺰﻳـﺪﻩ‬ ‫َِ‬
‫ِﺒَﺎد‬
‫ْ ﻋ‬ ‫ِﻦ‬
‫ﻣ‬
‫ـﻮرﻩ‬‫ـﻢ( در ﺳـ‬ ‫ـﺮﺁن دادﻳـ‬ ‫ـﺎﺣﺐ و وارث ﻗـ‬ ‫ـﺎن را ﺻـ‬ ‫ﻣـ‬
‫ْ‬‫هﻢ‬
‫َُ‬‫ِﻳـﺎر‬
‫َدَ‬‫ْ و‬‫ـﻬﻢ‬
‫َ ُ‬ ‫َر‬
‫ْﺿ‬ ‫ْ أ‬‫َﻜُـﻢ‬
‫َﺛ‬ ‫َو‬
‫ْر‬ ‫َأ‬
‫اﺣﺰاب ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪) .‬و‬
‫ـﻦ‬
‫ـﺰاب‪ :‬ﻣـ‬ ‫ـﺎ( )اﻷﺣـ‬ ‫ُ َ‬
‫وهـ‬ ‫ﺗﻄَﺄ‬
‫ْ َ‬‫ـﻢ‬‫ﻟـ‬ ‫ْﺿـﺎ‬
‫ً َ‬ ‫َر‬
‫َأ‬‫ْ و‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬
‫َاَ‬‫ـﻮ‬
‫ﻣـ‬‫َْ‬‫َأ‬
‫و‬
‫ـﺎ و‬‫ـﻪ هـ‬‫ـﻴﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧـ‬ ‫ـﻤﺎ را وارث زﻣـ‬ ‫ـﺔ‪) (27‬و ﺷـ‬ ‫اﻵﻳـ‬
‫داراﻳــﻲ ﺁﻧﻬــﺎ ﮔﺮداﻧــﺪ و هﻤﭽﻨــﻴﻦ وارث زﻣــﻴﻦ‬
‫ﮔﺮداﻧﺪ آﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺁن ﮔﺎم ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ (.‬در‬
‫ِـﻲ‬‫َﺎ ﻓ‬
‫َﺒْﻨ‬
‫َﺘ‬‫ﺪ آ‬
‫َْ‬‫ﻟﻘ‬
‫ََ‬‫ﺳﻮرﻩ اﻧﺒﻴﺎء ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ . . .) .‬و‬
‫ِيَ‬
‫ِﺒَـﺎد‬
‫ﻬـﺎ ﻋ‬ ‫ِﺛ‬
‫َُ‬ ‫ﻳﺮ‬ ‫اﻷَر‬
‫ْضَ َ‬ ‫ﱠ ْ‬ ‫َن‬‫ِ أ‬‫ْﺮ‬
‫ﱢآ‬‫ِ اﻟـﺬ‬
‫ْـﺪ‬‫ﺑﻌ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ِ ﻣ‬‫ﺑﻮر‬ ‫اﻟﺰ‬
‫ﱠُ‬
‫َ( )اﻧﺒﻴﺎء ‪) (105‬ﻣﺎ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﻗﺮﺁن‪ ،‬در‬ ‫ِﺤُﻮن‬
‫ﱠﺎﻟ‬‫اﻟﺼ‬
‫زﺑﻮر هﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻳﻢ آﻪ زﻣﻴﻦ را ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ ارث ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ (.‬در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺁﻳﻪ هـﺎ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫از وراﺛﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ وراﺛﺖ اﻣﻮال ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺘﻌﺪدي را در ﺑﺮ دارد‪.‬‬

‫َ( وراﺛﺖ ﻋﻠﻢ و‬

‫ُد‬‫َاو‬
‫ُ د‬
‫ﻤﺎن‬
‫َﻴَْ‬
‫َ ﺳُﻠ‬
‫ِث‬‫َر‬
‫َو‬‫)ب( ﻣﻨﻈﻮر از )و‬
‫ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ وراﺛـﺖ ﻣـﺎل‪ ،‬زﻳـﺮا ﺣﻀـﺮت داود‪υ‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از ﺣﻀﺮت ﺳﻠﻴﻤﺎن داﺷﺖ و هﻤﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻴﺮاث ﻣﺎﻟﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺧﺘﺼـﺎص ﺳـﻠﻴﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ ارث ﻣﺎﻟﻲ ﭼﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﺮﻋﻲ دارد؟ و ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ در ﻣﻘﺎم ﻣﺪح داود و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺁﻣﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻣﻴﺮاث ﺑﺮدن ﺳﻠﻴﻤﺎن از ﭘـﺪرش داود در ﺑـﺎب‬
‫ﻣﺎل هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺪﺣﻲ را هﻤﺮاﻩ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻧـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﻧـﻪ ﺑـﺮاي داود‪ .‬زﻳـﺮا هـﺮ ﻳﻬـﻮدي و‬
‫ﻣﺴﻴﺤﻲ از ﭘﺪرش ﻣﺎل را ﺑﻪ ارث ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﻣـﺎل را‬
‫ﺑﻪ ارث ﺑﺮدن از اﻣﻮر ﻋﺎدي و ﻣﻌﻤـﻮﻟﻲ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫هﻤﻪ ﻣـﺮدم در ﺁن ﺷـﺮﻳﻚ هﺴـﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺧـﻮردن‪،‬‬
‫ﻧﻮﺷﻴﺪن و دﻓﻦ اﻣﻮات و ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬و ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴـﺰي ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻴﺎن ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺳﻮدي ﻧﺪارد ﭼﻴﺰي از اﻧﺒﻴﺎء ﻧﻘﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد آﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﻋﺒﺮت ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻬﺮﻩ اي‬
‫از ﺁن ﻣﺴﺘﻔﺎد ﺷﻮد‪ .‬ورﻧﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻪ ﻓﻼﻧﻲ ﻓـﻮت‬
‫ﺷﺪ و ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﺎل وي را ﺑﻪ ارث ﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻓﻼﻧﻲ ﻓﻮت آﺮد و ﻓﺮزﻧﺪش او را دﻓﻦ آﺮد‪،‬‬
‫و ﻣﺜﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﺧﻮردﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺷـﻴﺪﻧﺪ‬
‫و ﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﺣﺮﻓﻬﺎ و ﺳﺨﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ از ﻗﺼﻪ هﺎي ﻗﺮﺁن ﻗﺮار دادﻩ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﻗﺼﺺ اﻧﺒﻴﺎء ﻧﻘﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ِﻴّـﺎ‬
‫ً‬ ‫َﻟ‬
‫ﻧﻚَ و‬
‫ـﺪْ‬
‫ﻟ ُ‬ ‫ِـﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ِـﻲ ﻣ‬
‫ْ ﻟ‬
‫ﻬﺐ‬ ‫)ت( درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )ﻓ‬
‫ََ‬
‫َ( )ﻣﺮﻳﻢ‪) (4-5 :‬ﭘـﺲ از‬ ‫ُﻮب‬‫ْﻘ‬
‫ﻳﻌ‬‫ِ َ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ ﺁل‬ ‫ُ ﻣ‬
‫ِث‬‫ﻳﺮ‬‫ِﻲ و‬
‫ََ‬ ‫ُﻨ‬
‫ِﺛ‬‫ﻳﺮ‬
‫َ‬
‫ﻃﺮف ﺧﻮدت ﺑﻪ ﻣﻦ وﻟﻴﻌﻬﺪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻋﻄﺎ آـﻦ ﺗـﺎ‬
‫از ﻣﻦ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﻌﻘﻮب ارث ﺑﺒﺮد‪ (.‬ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ‬
‫ﺑﺪون ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺣﻀﺮت زآﺮﻳﺎ اﺳﺖ و او‬
‫از ﺁل ﻳﻌﻘﻮب ﻣﺎﻟﻲ را ﺑﻪ ارث ﻧﺒﺮدﻩ اﺳـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺁل ﻳﻌﻘﻮب و دﻳﮕﺮ وارﺛـﺎن وي از ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻳﻌﻘﻮب ارث ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ارث در ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر‪ ،‬ارث ﻣـﺎﻟﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻀﺮت زآﺮﻳﺎ ﺷـﻐﻞ ﻧﺠـﺎري داﺷـﺖ و‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي ﻧﺒﻮد آﻪ ﺛﺮوﺗﺶ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ارث ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺤﻴﻲ ﺑﺪهﺪ‪ .‬و ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ در اﺑﺘﺪا ﺁﻳـﻪ‬
‫ﻣﺬآﻮر‪ ،‬آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را آﺘﻤﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ْـﺖ‬
‫ُ‬ ‫ﻧﻲ ﺧِﻔ‬ ‫َإ‬
‫ِﱢ‬ ‫دﻗﺖ آﻨﻴﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺁﻳﻪ )و‬
‫َاﺋﻲ( )ﻣﻦ از ﺑﺴﺘﮕﺎﻧﻢ هﺮاس دارم(‬ ‫َر‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ و‬ ‫ِﻲ ﻣ‬‫اﻟﻤﻮاﻟ‬
‫َْ َ َ‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ زآﺮﻳﺎ ﺧﻮف ﺁن را ﻧﺪاﺷـﺖ‬
‫آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮدﻧﺶ‪ ،‬ﻣﺎﻟﺶ ﺑﻪ ارث ﺑﺮدﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫زﻳﺮا اﻳﻦ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺮس و ﺧﻮف ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻧﻜﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را آﺎﻣﻼً ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺳـﺎزد‬
‫آﻪ ﻣﻨﻈﻮر زآﺮﻳﺎ از وراﺛﺖ‪ ،‬وراﺛﺖ ﻋﻠـﻢ و ﻧﺒـﻮت‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ج( ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‬

‫آﻪ ﻣﻨﻈﻮر از وراﺛﺖ در ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر‪ ،‬وراﺛـﺖ ﻋﻠـﻢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻒ ))اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﺒﻴﻦ((‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟـﻮاد ﻣﻐﻨﻴـﻪ‪،‬‬
‫ِث‬
‫َ‬ ‫َر‬
‫َو‬‫از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ و ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁﻳـﻪ )و‬
‫َ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻓﻲ اﻟﻤﻠﻚ واﻟﻨﺒـﻮت((‬ ‫ُد‬
‫َاو‬‫ُ د‬
‫ﻤﺎن‬
‫َﻴَْ‬
‫ﺳُﻠ‬
‫‪2‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻠﻴﻤﺎن وارث داود ﺷﺪ در ﻧﺒـﻮت و ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ْـﺖ‬
‫ُ‬ ‫ﻧـﻲ ﺧِﻔ‬‫َإ‬
‫ِﱢ‬ ‫ﻣﻮﻟﻒ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺒـﻴﻦ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ ﺁﻳـﻪ )و‬
‫َاﺋﻲ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣـﻮاﻟﻲ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬ ‫َر‬
‫ْ و‬‫ِﻦ‬‫ِﻲ ﻣ‬
‫اﻟﻤﻮاﻟ‬
‫َْ َ َ‬
‫ﻋﻤﻮ و ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻤﻮ اﺳﺖ ﺑﻌـﺪ از وي‪ ،‬زآﺮﻳـﺎ از‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ 4‬ص )‪.(224‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﺒﻴﻦ ـ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻐﻨﻴﻪ ـ ص )‪ (496‬ﺳﻮرﻩ ﻧﻤﻞ‪.‬‬
‫ﺁن ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻴﺪ آﻪ در ﺻﻮرت وارث ﺷﺪن ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﺁﻧـﺎن‬
‫در ﺣﻖ ﻣﺮدم ﺑﺪ رﻓﺘﺎري آﻨﻨﺪ‪ ،‬دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ ﻣـﺮدم‬
‫ﻬﺐ‬
‫ْ‬ ‫ََ‬ ‫را ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺳﻮق ﺑﺪهﻨﺪ ﻣﻮﻟﻒ ﻣﺬآﻮر درﺑﺎرﻩ )ﻓ‬
‫ً( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬وﻟﻲ(( ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬ ‫ِﻴّﺎ‬
‫َﻟ‬‫ﻧﻚَ و‬
‫ﺪْ‬‫ﻟُ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﻲ ﻣ‬
‫ﻟ‬
‫َ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ُﻮب‬
‫ْﻘ‬‫ﻳﻌ‬
‫ِ َ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ ﺁل‬ ‫ُ ﻣ‬
‫ِث‬‫ﻳﺮ‬‫ِﻲ و‬
‫ََ‬ ‫ُﻨ‬
‫ِﺛ‬‫ﻳﺮ‬
‫وارث اﺳﺖ‪َ) .‬‬
‫‪1‬‬
‫اﻟﻌﻠﻢ واﻟﻨﺒﻮﻩ؟! ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﻈﻮر از وراﺛﺖ‪ ،‬وراﺛﺖ‬
‫ﻋﻠﻢ و ﻧﺒﻮت اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺁﻗﺎي آﺎﻓﻲ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ً وﻻ ذرهﻤ ـﺎ‬
‫ً‬ ‫ـﺎرا‬‫ـﻮا دﻳﻨـ‬‫ـﻢ ﻳﻮرﺛـ‬‫ـﺎء ﻟـ‬ ‫))إن اﻷﻧﺒﻴـ‬
‫وإﻧﻤﺎ ورﺛﻮا اﻟﻌﻠﻢ(( را ﻧﻘﻞ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و اﻣـﺎم‬
‫ﻣﻮﺧﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﺧﻤﻴﻨﻲ ﺣـﺪﻳﺚ را ﺻـﺤﻴﺢ ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫دهﺪ‪.‬‬
‫ـﻪ‬‫ـﺮ اﻳﻨﻜـ‬ ‫ـﺮ ﺑـ‬
‫ـﺎﻧﻲ داﻳـ‬ ‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬‫ـﺮ ادﻋـ‬ ‫ـﺪي ﺑـ‬‫))ﻧﻘـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎدﺛﻪ اي آﻪ در روزهـﺎي‬
‫ﺁﻏﺎزﻳﻦ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ و ﻣﻮرﺧﻴﻦ اهﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ و دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﻳـﻚ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب در اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎ وي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪ ﻗﺘـﺎل و ﻣﺒـﺎرزﻩ ﺑـﺎ ﻣـﺎﻧﻌﻴﻦ‬
‫زآﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب در ﺟﺮﻳـﺎن ﻗﺘـﺎل ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﺑﺎ وي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻗﺘﺎل ﻧﻜﻦ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻦ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺮ ﺷـﺪﻩ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﻗﺘﺎل آﻨﻢ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺁﻧﺎن آﻠﻤـﻪ ﻻ إﻟـﻪ‬
‫إﻻ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ را ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬هـﺮ آـﺲ اﻳـﻦ‬
‫آﻠﻤﻪ را ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺟـﺎن و ﻣـﺎﻟﺶ از ﺟﺎﻧـﺐ ﻣـﻦ در‬
‫اﻣﺎن اﺳﺖ و ﺣﺴﺎب ﺑﺎﻃﻦ و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ دروﻧـﻲ او ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ اﺳـﺖ‪ .‬در ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در‬
‫ﻏﺰوﻩ ﺧﻴﺒﺮ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻠﻲ داد و ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﭼﺮا ﺑﺎ اهﻞ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺠﻨﮕﻢ؟ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻗﺘﺎل آﻦ ﻣﺎدام آﻪ آﻠﻤﻪ ﻻ إﻟـﻪ‬
‫إﻻ ﻪﻠﻟﺍ را ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬هﺮﮔـﺎﻩ آﻠﻤـﻪ را ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺧﻮد را از هﺮ ﮔﻮﻧـﻪ ﺗﻌـﺮض در اﻣـﺎن‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ ﻣﮕـﺮ ﻣﺠـﻮز ﺷـﺮﻋﻲ ﭘﻴـﺪا ﺷـﻮد و‬

‫‪ .3‬اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﺒﻴﻦ ـ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻐﻨﻴﻪ ـ ص )‪.(396‬‬

‫‪)) .4‬اﻟﺤﻜﻮﻣﻪ اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ(( ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺧﻤﻴﻨﻲ ص )‪.(93‬‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﻃﻦ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ ذات‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﻖ‪ ،‬هﺮ آﺲ ﺑﻴﻦ زآﺎت و ﻧﻤﺎز ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺎﻳـﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ وي ﻗﺘﺎل ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا زآﺎت ﺣﻖ ﻣﺎل‬
‫اﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ .‬اﮔـﺮ رﻳﺴـﻤﺎن ﻳـﺎ‬
‫ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ اي را آﻪ در زﻣﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭘﺮداﺧﺖ آﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻗﺘﺎل ﺧﻮاهـﺪ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪﻩ و ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ‬
‫دﻳﺪم آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮدش ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮا ﺷﺮح ﺻﺪر ﻋﻨﺎﻳﺖ آﺮد وﻟـﻲ ﻣـﻦ ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ ﺳـﻨﺖ‬
‫‪1‬‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻠﺘﻲ را ﺷﺮح ﺻﺪر ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ‬

‫ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت آﺎﻣﻼً ﺑﺠﺎ و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ آﺘﺎب‬
‫و ﺳﻨﺖ و ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق اﻣـﺖ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫َﺦَ‬‫ﻧﺴَـﻠ‬‫َا اْ‬ ‫ﺈذ‬‫َـِ‬‫ﻣﺘﻌﺎل در هﻤﻴﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬ﻓ‬
‫ْ‬ ‫ﻤ ُ‬
‫ﻮهﻢ‬ ‫ﺗُ‬‫ـﺪُ‬
‫َﺟَ ْ‬
‫ُ و‬‫َ ﺣَﻴْـﺚ‬
‫ِﻴﻦ‬‫ِآ‬‫ﻤﺸْﺮ‬
‫ﻟُ‬‫ُﻮا اْ‬ ‫ُﻠ‬‫ﺎﻗﺘ‬‫ُ ﻓ‬
‫َ ْ‬ ‫ُم‬ ‫ﻟﺤُﺮ‬
‫ُ اْ‬ ‫اﻷَﺷُْ‬
‫ﻬﺮ‬ ‫ْ‬
‫ﺈن‬
‫ْ‬ ‫َـِ‬‫ٍ ﻓ‬ ‫َـﺪ‬‫ْﺻ‬
‫ﻣﺮ‬‫ﱠ َ‬‫ُـﻞ‬‫ْ آ‬
‫ﻬـﻢ‬ ‫ﻟُ‬‫ﺪوا َ‬ ‫اﻗﻌ‬
‫ُُ‬ ‫ْ و‬
‫َ ْ‬ ‫وهﻢ‬
‫ُ ُ‬‫ُﺮ‬
‫َاﺣْﺼ‬ ‫ْ و‬‫وهﻢ‬
‫ُ ُ‬‫َﺧُﺬ‬
‫و‬
‫ﱡـﻮا‬ ‫َﺨَﻠ‬‫ة ﻓ‬‫َـﺎَ‬‫ﱠآ‬‫ُا اﻟﺰ‬ ‫ﺗـﻮ‬‫َﺁَ‬‫ة و‬‫ﱠـﻼَ‬ ‫ََﻗ ُ‬
‫ـﺎﻣﻮا اﻟﺼ‬ ‫َأ‬
‫ﺎﺑﻮا و‬‫ﺗ ُ‬‫َ‬
‫ٌ( )اﻟﺘﻮﺑﺔ‪(5:‬‬ ‫رﺣِﻴﻢ‬‫ٌ َ‬‫ﻏﻔﻮر‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ َُ‬‫ْ َِ‬
‫إن‬ ‫ﻴﻠﻬﻢ‬
‫ﺳﺒِ َُ‬‫َ‬
‫)ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻣﺎهﻬﺎي ﺣﺮام‪ ،‬هـﺮ ﺟـﺎ ﻣﺸـﺮآﻴﻦ را‬
‫دﻳﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن را اﺳـﻴﺮ آﻨﻴـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﮔﻠﻮﮔﺎﻩ هﺎي رﻓـﺖ و ﺁﻣـﺪ ﺁﻧـﺎن را آﻨﺘـﺮل‬
‫آﺮدﻩ ﺁﻧﺎن را در ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ي آﺎﻣﻞ ﻗﺮار دهﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز و ﭘﺮداﺧﺖ زآﺎت ﺗﻮﺑﻪ آﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺟﻠﻮي ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﺮض ﻧﻜﻨﻴﺪ(‬
‫هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﻨﺪﻩ و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳـﺖ‪ (.‬در ﺁﻳـﻪ‬
‫ـﺎﺑﻮا‬
‫ﺗ ُ‬ ‫ْ َ‬‫ﺈن‬
‫َـِ‬‫ﻳﺎزدﻩ‪ 11‬ﺳﻮرﻩ ﺗﻮﺑـﻪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪) :‬ﻓ‬
‫ِـﻲ‬‫ْ ﻓ‬ ‫ﻧﻜُﻢ‬
‫َاُ‬‫ﺈﺧْﻮ‬
‫َـِ‬‫ة ﻓ‬‫َـﺎَ‬‫ﱠآ‬‫ُا اﻟﺰ‬ ‫ﺗـﻮ‬ ‫َﺁَ‬‫ة و‬
‫ﱠـﻼَ‬‫ﺎﻣﻮا اﻟﺼ‬ ‫ََﻗ ُ‬‫َأ‬
‫و‬
‫َ()اﻟﺘﻮﺑـﺔ‪(11:‬‬ ‫ﻤـﻮن‬‫َُ‬‫ْﻠ‬‫ﻳﻌ‬
‫ٍ َ‬‫ْم‬‫َﻮ‬
‫ﻟﻘ‬‫اﻵﻳﺎتِ ِ‬
‫ُ ْ‬ ‫ﱢﻞ‬‫َﺼ‬‫ﻧﻔ‬ ‫اﻟﺪﻳﻦِ و‬
‫َُ‬ ‫ﱢ‬
‫)اﮔﺮ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز و ﭘﺮداﺧﺖ زآﺎت ﺗﻮﺑـﻪ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮادران دﻳﻨﻲ ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻨﺪ ـ ﻣﺎ ﻣﺴـﺎﻳﻞ و‬
‫اﺣﻜﺎم را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﺑﺪون اﺑﻬﺎم ﺑـﺮاي آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﻋﻠﻢ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨـﻴﻢ‪ (.‬اﻳـﻦ دو ﺁﻳـﻪ‪،‬‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارﻧﺪ آﻪ اﻗﺎﻣـﻪ ﻧﻤـﺎز و ﭘﺮداﺧـﺖ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ )‪ .(153-154‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(255-256‬‬

‫زآﺎت و ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻧﻜـﺮدن ﻣﻴـﺎن زآـﺎت و ﻧﻤـﺎز‪ ،‬از‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻮﺑﻪ و دﺧﻮل در اﺳﻼم هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺷـﻤﺎ ﻣـﺎﻣﻮر ﺑـﻪ‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز و ﭘﺮداﺧﺖ زآﺎت هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬هﺮ آﺲ زآـﺎت‬
‫ﻧﺪهﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز او ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣـﻲ‬
‫ُا‬
‫ﺗـﻮ‬‫َﺁَ‬‫ة و‬
‫ﱠﻼَ‬
‫ﺎﻣﻮا اﻟﺼ‬‫ََﻗ ُ‬
‫َأ‬‫ﺎﺑﻮا و‬
‫ﺗ ُ‬‫ْ َ‬‫ﺈن‬
‫َِ‬‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻳﻪ ي )ﻓ‬
‫َﺎة( ﺟﺎن اهﻞ ﻗﺒﻠﻪ را در اﻣـﺎن ﻗـﺮار دادﻩ‬ ‫ﱠآ‬‫اﻟﺰ‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻘﺘﻀﻲ اﺳﺖ آﻪ هﺮﮔﺎﻩ آﺴﻲ‬
‫ﻳــﺎ آﺴــﺎﻧﻲ در اداء ﻧﻤــﺎز ﻳــﺎ ﭘﺮداﺧــﺖ زآــﺎت‬
‫ً ﭼﻮن و ﭼﺮا آﻨﻨـﺪ ﻗﺘـﺎل و ﺟﻨﮕﻴـﺪن ﺑـﺎ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدا‬
‫ً هﻤﺎن ﭼﻴـﺰي اﺳـﺖ آـﻪ‬ ‫ﺁﻧﺎن ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻴﻨﺎ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ اول‪ ،‬ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﺎ ﻣـﺎﻧﻌﻴﻦ زآـﺎت‬
‫اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ آﺜﻴـﺮ ﻧﻴـﺰ در ﺷـﺮح اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻩ اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس را ﺗﺎﻳﻴـﺪ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ‪ ψ‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس هﻤﻴﻦ دﻻﻳﻞ آﻪ ﻗﺘﺎل‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﺮآﻴﻦ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺸﺮوط و اﻧﺠﺎم ﻣﻘﺘﻀـﻴﺎت‬
‫دﺧﻮل در اﺳﻼم آﻪ هﻤﺎﻧﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤـﺎز و ﭘﺮداﺧـﺖ‬
‫زآﺎت و اداء ﺳﺎﻳﺮ واﺟﺒﺎت دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﺣﺮام ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺘﺎل آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ رآـﻦ اﺳـﻼم‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻤﺎز و ﺑﻌﺪ از ﺁن زآﺎت اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎز ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و زآﺎت ﺳﻮد و ﺑﻬـﺮﻩ ﻣـﺎدي‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان و ﻓﻘﺮا‪ .‬و ﻟﺬا از ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫اﻋﻤﺎل ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﮔـﺮدد‪ .‬و روي‬
‫هﻤﻴﻦ اهﻤﻴﺖ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد‪ ،‬زآﺎت را‬
‫در آﻨﺎر ﻧﻤﺎز ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ 2 .‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ‬
‫زﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻧﻤﺎز و زآﺎت هﻤﺰﻣﺎن ﻓـﺮض ﺷـﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﺁن دو ﺗﻔﺎوﺗﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻌﺪ اﻳﻦ‬
‫ة‬
‫َـﺎَ‬‫ﱠآ‬
‫ُا اﻟﺰ‬‫ﺗﻮ‬‫َﺁَ‬
‫ة و‬‫ﱠﻼَ‬
‫ﺎﻣﻮا اﻟﺼ‬‫ََﻗ ُ‬
‫َأ‬‫ﺎﺑﻮا و‬
‫ﺗ ُ‬
‫ْ َ‬‫ﺈن‬ ‫ﺁﻳﻪ‪) :‬ﻓ‬
‫َِ‬
‫اﻟﺪﻳﻦِ( را ﺧﻮاﻧﺪﻩ و ﺑﺪان اﺳـﺘﺪﻻل‬ ‫ﱢ‬ ‫ِﻲ‬
‫ْ ﻓ‬‫ﻧﻜُﻢ‬
‫َاُ‬ ‫ﺈﺧْﻮ‬‫ﻓ‬
‫َِ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ آـﻪ ﻧﻤـﺎز ﺑـﺪون‬
‫زآﺎت ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺣﻀـﺮت ﺣـﻖ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ .‬و ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﻣﻮرد ﻣﺮﺣﻤـﺖ ﻗـﺮار‬
‫‪3‬‬
‫دهﺪ‪ ،‬او ﭼﻘﺪر ﺑﻴﻨﺶ ﻋﻤﻴﻖ داﺷﺖ‪((.‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮي ج‪ 6‬ص )‪.(328‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ج ‪) 2‬ص ‪.(349‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮي ج ‪ 6‬ص ‪.349‬‬
‫‪ -2‬ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣـﺮ ﺷـﺪﻩ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدم )آﻔﺎر( ﺑﺠﻨﮕﻢ ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻧـﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫ً ﻋﺒﺪﻩ و رﺳﻮﻟﻪ‪،‬‬‫أﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ و أن ﻣﺤﻤﺪا‬
‫ﻧﻤــﺎز را اﻗﺎﻣــﻪ آﻨﻨــﺪ و زآــﺎت اﻣﻮاﻟﺸــﺎن را‬
‫ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل را اﻧﺠـﺎم دادﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺧﻮد را از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻦ در اﻣـﺎن ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣـﻖ اﺳـﻼم و ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ ﺑـﺎﻃﻨﻲ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ 1 .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺁﺷـﻜﺎرا‬
‫اﻋﻼم ﻣﻲ دارد‪ .‬آﻪ ﻋﺼﻤﺖ ﺟﺎن و ﻣﺎل ﺑﺪون اﻳﻤـﺎن‬
‫ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ آﻨﺪ و اﻳﻤﺎن واﻗﻌﻲ ﺑﺪون اﻗﺎﻣـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز و ﭘﺮداﺧﺖ زآﺎت ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ آﻨﺪ و وﻗﺘﻲ‬
‫آﻪ ﻣﺮدم از دادن زآﺎت ﺧﻮدداري آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺘﺎل ﺑـﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن واﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ . . . -3‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻧﺪك‬

‫اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ درﺑﺎرﻩ ﻣﺬهﺐ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي آﻪ ﺑﺪان هﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺪارد و ﺳـﻮاي اﺳـﻢ ﺁن‪ ،‬ﭼﻴـﺰي دﻳﮕـﺮ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺁن ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎﻋﺸـﺮي ﺑﺎﻻﺗﻔـﺎق‬
‫ﺑﺎور دارﻧﺪ آﻪ زآﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ و ﺗﻔـﺎوﺗﻲ‬
‫ـﺎز‬
‫ـﺎرك ﻧﻤـ‬
‫ـﻪ ﺗـ‬ ‫ـﺖ آـ‬
‫ـﺪﻳﻬﻲ اﺳـ‬
‫ـﺪارد و ﺑـ‬‫ـﺎ ﺁن ﻧـ‬
‫ﺑـ‬
‫ﻣﺠﺎزاﺗﺶ ﻗﺘﻞ و اﻋﺪام اﺳﺖ و هﻤﻪ ﻣﺬاهﺐ ﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺴﺎﻟﻪ اﺗﻔﺎق دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ ﺑﻮدن زآـﺎت ﺑـﺎ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻜﻢ ﺁن دو ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ اﺳـﺖ‬
‫و اﻳﻦ هﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺪان اﻋﺘﺮاف‬
‫دارد‪ .‬اﻣﺎم ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺮاﻟﻌـﺎﻣﻠﻲ در ))وﺳـﺎﻳﻞ‬
‫اﻟﺸﻴﻌﻪ(( از اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ و اﺑﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪)) :‬ﻓﺮض ﻪﻠﻟﺍ اﻟﺰآﺎﻩ ﻣﻊ اﻟﺼﻼﻩ(( ‪ 2‬از اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ‬
‫‪ υ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ زآﺎت را هﻤـﺮاﻩ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻤﺎز ﻓﺮض آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ :‬اﻗﻴﻤـﻮا‬
‫اﻟﺼﻠﻮاﻩ وﺁﺗﻮا اﻟﺰآﺎت )ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ ﭘﺎ دارﻳﺪ و‬
‫زآﺎت اﻣﻮاﻟﺘﺎن را ﺑﭙﺮدازﻳﺪ( هﺮ آﺲ اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤﺎز‬
‫آﻨﺪ و زآﺎت ﻧﺪهﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪارد )ﻓـﺮوع‬
‫ـﺎت ج‪ 3‬ص‪ (503‬ﺁﻗـ‬
‫ـﺎي‬ ‫ـﻊ زآـ‬
‫ـﺎب ﻣﻨـ‬
‫ـﻲ ﺑـ‬‫ـﺎﻓﻲ آﻠﻴﻨـ‬
‫آـ‬

‫ُا‬
‫ﺗﻮ‬‫َﺁَ‬
‫ة و‬
‫ﱠﻼَ‬ ‫ََﻗ ُ‬
‫ﺎﻣﻮا اﻟﺼ‬ ‫َأ‬‫ﺎﺑﻮا و‬
‫ﺗ ُ‬ ‫ﺈن‬
‫ْ َ‬ ‫‪ .4‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن‪ .‬ﺑﺎب )ﻓ‬
‫َِ‬
‫َﺎة( ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻹﻳﻤﺎن ﺑﺮﻗﻢ ‪.22‬‬ ‫ﱠآ‬
‫اﻟﺰ‬
‫‪ .1‬وﺳﺎﻳﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﻟﺸﺮﻳﻌﻪ ج‪ 6‬ص ‪ 5-11‬آﺘﺎب اﻟﺰآﺎت‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد ﮔﻮش‬
‫آﻦ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ!!! ﻣﻮﻟـﻒ ))ﻣـﻦ‬
‫ﻻﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴﻪ(( آﻪ از آﺘﺐ ﻣﺮﺟﻊ ﺷﻴﻌﻪ در اﺻﻮل‬
‫و ﻓﺮوع اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬
‫))از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ‪ υ‬ﻣـﺮوي اﺳـﺖ‪ :‬هـﺮ آـﺲ اﻧـﺪازﻩ‬
‫ﻗﻴﺮاﻃﻲ از زآﺎت را ﻣﻨﻊ آﻨﺪ‪ ،‬او ﻧﻪ ﻣﻮﻣﻦ اﺳﺖ و‬
‫ﻧﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ .‬و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳـﺖ ﻗـﻮل ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﱢﻲ‬
‫َﻠ‬ ‫ﻟﻌ‬
‫ُﻮنِ َ‬
‫ْﺟِﻌ‬
‫ﱢ ار‬
‫َب‬‫َ ر‬
‫ُ َﻗﺎل‬
‫ْت‬‫ﻤﻮ‬
‫ﻟَ‬‫ُ اْ‬
‫هﻢ‬ ‫َﺣََ‬
‫ﺪُ‬ ‫ﺎء أ‬
‫َا ﺟَ َ‬
‫ِذ‬ ‫)ﺣَﺘ‬
‫ﱠﻰ إ‬
‫ْﺖ( هﺮﮔﺎﻩ ﻣﻮت ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﺎن‬ ‫َآ‬
‫ﺗﺮ‬‫ِﻴﻤﺎ َ‬
‫ً ﻓ َ‬
‫ِﺤﺎ‬‫َﺎﻟ‬
‫ُ ﺻ‬‫ﻤﻞ‬‫َﻋ‬
‫َْ‬ ‫أ‬
‫ﻓﺮا رﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺮا ﺑﺮﮔﺮدان ﺗـﺎ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ اﻧﺠﺎم دهـﻢ ـ در رواﻳﺘـﻲ دﻳﮕـﺮ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) ،‬ﻻ ﺗﻘﺒﻞ ﻟﻪ ﺻﻼﻩ(( ‪ 1‬ﻳﻌﻨـﻲ هـﺮ آـﺲ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ و زآﺎت ﻧﺪهﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاهـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬و از اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ‪ υ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ‪ :‬روزي رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫در ﻣﺴﺠﺪ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻓﻼﻧـﻲ‪ ،‬ﻓﻼﻧـﻲ و ﻓﻼﻧـﻲ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﭘﻨﺞ ﻧﻔﺮ از ﺁﻧـﺎن را ﻧـﺎم ﺑـﺮد و ﺑﻌـﺪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬از ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺎ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻳﺪ و در ﺁن ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﻴﺪ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ زآﺎت ﻧﻤﻲ دهﻴﺪ‪ 2 .‬اﺑﻮﺑﺼـﻴﺮ از‬
‫اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﺮ آﺲ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازﻩ ﻳﻚ ﻗﻴﺮاط از دادن زآﺎت ﺧﻮدداري آﻨﺪ او‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دارد آﻪ ﻳﻬﻮدي ﺑﻤﻴﺮد ﻳﺎ ﻧﺼﺮاﻧﻲ ‪ 3‬ـ ﺣﺘﻲ‬
‫ﻣﻮﻟﻒ ))ﻣﻦ ﻻ ﻳﺤﻀـﺮﻩ(( ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﻗﻨﺎﻋـﺖ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ آﺸﺘﻦ او را ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺎح ﻣﻲ داﻧـﺪ از اﺑـﺎن‬
‫ﺑﻦ ﺗﻐﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ رواﻳﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دو ﺧﻮن در اﺳﻼم ﻣﺒـﺎح هﺴـﺘﻨﺪ و ﺧـﺪا‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﺣﻼل ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻴﭻ آﺲ درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﺁن دو ﻗﻀﺎوت ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗـﺎﺋﻢ‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ را ﻣﺒﻌﻮث ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ ـ هﺮﮔـﺎﻩ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻗﺎﺋﻢ اهﻞ ﺑﻴﺖ را ﻣﺒﻌﻮث ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬او درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ‬
‫دو ﺧﻮن ﺣﻜﻢ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮر ﻪﻠﻟﺍ ﺻﺎدر ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ‬
‫از ﺁن دو‪ ،‬زاﻧﻲ ﻣﺤﺼﻦ اﺳﺖ آـﻪ او را ﺳـﻨﮕﺒﺎران‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬دوﻣﻲ ﻣﺎﻧﻊ زآﺎت اﺳﺖ آﻪ او را ﮔﺮدن ﻣﻲ‬
‫زﻧﺪ‪ 4 .‬ـ ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ و دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻤﺎم ﻓﺮق‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺣﺘﻲ ﺷﻴﻌﻪ داﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﺎح اﻟﺪم ﺑﻮدن آﺴﺎﻧﻲ‬

‫ﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴﻪ ـ اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ ج‪ 2‬ص ‪.12-13‬‬ ‫ﻣﻦ ﻻ‬ ‫‪.2‬‬

‫ﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴﻪ ج‪ 2‬ص ‪.13‬‬ ‫ﻣﻦ ﻻ‬ ‫‪.3‬‬
‫آﺎﻓﻲ ج‪ 3‬ص )‪.(502‬‬ ‫ﻓﺮوع‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴﻪ ج‪ 2‬ص‪ .12‬و ﻓﺮوع آﺎﻓﻲ ج‪ 3‬ص‪.500‬‬ ‫ﻣﻦ ﻻ‬ ‫‪.5‬‬
‫آﻪ زآﺎت ﻧﻤـﻲ ﭘﺮدازﻧـﺪ‪ ،‬ﺟﻨـﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ هـﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ!!! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را ﻣﻮرد اﻋﺘـﺮاض و‬
‫اﺗﻬﺎم ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ و در ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ‬
‫زآﺎت او را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻼف آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ؟!‬
‫و اﮔﺮ ﻣﻮﻟﻒ ))ﻣﻦ ﻻ ﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴـﻪ(( ﻓﺘـﻮا ﺑـﻪ‬
‫زدن ﮔﺮدن ﻣـﺎﻧﻌﻴﻦ زآـﺎت ﺻـﺎدر آﻨـﺪ و در اﻳـﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل ))ﻗـﺎﺋﻢ ﺧﻴـﺎﻟﻲ(( اﺳـﺘﻨﺎد آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺧـﻢ ﺑـﻪ اﺑـﺮو ﻧﻤـﻲ ﺁورد؟!! ﺁري‪،‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ هﺪاﻳﺖ ﺧﻮدت ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﺑﺎر ﻪﻠﻟﺍ اآﺒﺮ ﺑﮕﻮﻳﻲ!!‬

‫‪ -4‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬در ﺑﺪاﻳﺖ اﻣﺮ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ داﻳﺮ ﺑﺮ ﻗﺘـﺎل ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﻣﻌﺘﺮض ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﻋـﺮض ﺷـﻮد‪ ،‬آـﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺮاي ﺳﻴﺪﻧﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺑﻮد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻗﺘﺎل ﻣﻲ آﻨﻲ ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬دﺳﺘﻮر آﺸﺘﻦ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ اﻋﺘﺮاف ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ اﻋﺘﺮاف آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣـﺎل‬
‫ﺧﻮد را از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮض از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻦ در اﻣـﺎن‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﻧـﺪ ﻣﮕـﺮ در ﺻـﻮرت ﻣﺠـﻮز ﺷـﺮﻋﻲ‪ ،‬و‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﻃﻦ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ـ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب از ﻋﻤﻮم و ﻇﺎهﺮ ﺳﺨﻨﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺘﻨﺎد‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ ﺁﺧﺮ ﺣﺪﻳﺚ و هﻮ ﺑﺤﻘﻪ )ﻣﮕﺮ‬
‫در ﺻﻮرت ﻣﺠﻮز( ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﻜـﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ .‬ﻟـﺬا ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻨﻜـﻪ هـﺮ آـﺲ ﺗﻔـﺎوﺗﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻧﻤﺎز و زآﺎت ﻗﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب را رد آﺮد و ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬هـﺮ آـﺲ از دادن‬
‫زآﺎت ﺧﻮدداري آﻨﺪ ﺑﺎ وي ﻗﺘﺎل ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ـ زﻳﺮا‬
‫زآﺎت ﺣﻖ ﻣﺎل اﺳﺖ‪ .‬زآﺎت را ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧﻤـﺎز ﻗـﺮار‬
‫داد و روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻗﺘﺎل ﺗﺎرك ﻧﻤﺎز ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق‬
‫ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺎﻟﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ـﺮت‬
‫ـﻊ ﺣﻀـ‬
‫ـﺖ ﻣﻮﺿـ‬ ‫ـﺪ و ﺣﻘﺎﻧﻴـ‬ ‫ـﺮ‪ ψ‬روﺷـ‬
‫ـﻦ ﺷـ‬ ‫ـﺮت ﻋﻤـ‬
‫ﺣﻀـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺮاﻳﺶ ﻇﺎهﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را درﺑﺎرﻩ‬
‫ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت اﻋﻼم آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ وﻗﺘﻲ دﻳﺪم آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬را‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻗﺘﺎل ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﺷﺮح ﺻـﺪر ﻋﻄـﺎ آـﺮدﻩ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ دﻳﺪﮔﺎﻩ او ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬اﻣﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬و ﺟﺮﻳـﺎن روز ﺧﻴﺒـﺮ‪،‬‬

‫ً ﭘﺎﺳﺨﻲ آﻪ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ρ‬دادﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻴﻨﺎ‬
‫ﺁن دادﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در ﭘﺎﺳـﺦ ﺁن ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آـﻪ ﻗﺘـﺎل ﺑـﺎ ﺗـﺎرك ﻧﻤـﺎز از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺮ ﺁن اﺗﻔـﺎق داﺷـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻴﺒﺮ ﻋﺎم اﺳـﺖ و اﺣـﺎدﻳﺜﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺁن وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و اﮔـﺮ ﺧـﻮب‬
‫دﻗﺖ ﺷﻮد‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺁن ﺣﺪﻳﺚ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ ﺑـﻮد‬
‫)إﻻ ﺑﺤﻘﻬﺎ( و اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻤـﺎز و ﭘﺮداﺧـﺖ زآـﺎت از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ در ﺻـﻮرت اﻧﺠـﺎم ﻧـﺪادن‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﻋﺼﻤﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲ رود‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺗﺎوﻳﻞ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺒﺎح ﻗـﺮار دادن ﻗﺘـﺎل ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺁﻧـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺘﻞ ﺁﻧﺎن را ﺣﺮام ﻗﺮار دادﻩ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ِـﻲ‬ ‫ْ ﻓ‬ ‫ُﻢ‬
‫ﺑﺘ‬ ‫َـﺮ‬
‫َْ‬ ‫َا ﺿ‬ ‫ِذ‬
‫ُﻮا إ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬ ‫ﻬﺎ اﱠ‬ ‫َﱡ‬
‫ﻳَ‬ ‫ﻳﺎ أ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪َ) :‬‬
‫ﻟـﻴْﻜُﻢ‬
‫ُ‬ ‫َـﻰ إ‬
‫َِ‬ ‫ﻟﻘ‬‫َْ‬
‫ْ أ‬‫ِﻤـﻦ‬
‫ﻟـﻮا ﻟَ‬ ‫ُﻮُ‬‫ﺗﻘ‬‫َﻻ َ‬ ‫ُﻮا و‬ ‫َﺒَﻴﱠﻨ‬‫َﺘ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ﻓ‬‫ﺳَﺒِﻴﻞ‬
‫ﻧﻴَﺎ‬ ‫اﻟـﺪْ‬
‫ﱡ‬ ‫ِ‬
‫ﻟﺤَﻴَـﺎة‬‫َضَ اْ‬‫َـﺮ‬‫َ ﻋ‬
‫ُﻮن‬‫َﻐ‬‫ﺗﺒْﺘ‬‫ً َ‬‫ِﻨﺎ‬‫ْﻣ‬‫ﻣﺆ‬‫َ ُ‬ ‫ﻟﺴْﺖ‬
‫اﻟﺴﱠﻼمَ َ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ُ‬
‫ﻤـﻦ‬ ‫ُ ﻓ‬
‫ََ‬ ‫ْ َﻗﺒْـﻞ‬‫ِﻦ‬
‫ْ ﻣ‬‫ُﻢ‬
‫ْﺘ‬‫ُﻨ‬
‫ِﻚَ آ‬
‫َﻟ‬‫َﺬ‬
‫ة آ‬ ‫ٌَ‬‫ِﻴﺮ‬‫َﺜ‬‫ُ آ‬‫ِﻢ‬‫َﺎﻧ‬ ‫ﻣﻐ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬‫ﺪ‬
‫َْ‬‫ِﻨ‬
‫َﻌ‬‫ﻓ‬
‫ً(‬ ‫َ ﺧَﺒِﻴـﺮا‬‫ُـﻮن‬ ‫ﻤﻠ‬ ‫ﺗﻌ‬
‫َْ‬ ‫ِﻤـﺎ َ‬
‫َ ﺑَ‬‫َﺎن‬‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ آ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫ُﻮا إ‬ ‫َﺒَﻴﱠﻨ‬‫َﺘ‬
‫ْ ﻓ‬ ‫َﻴْﻜُﻢ‬
‫َﻠ‬‫ﻋ‬
‫)اﻟﻨﺴﺎء‪) (94:‬اي آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ ﺧـﻮد را ﻣـﻮﻣﻦ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻴﺪ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺟﻬـﺎد رﻓﺘﻴـﺪ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻮاﻇـﺐ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﻼم ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪،‬‬
‫آﺎﻓﺮ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ در ﺻـﺪد ﺑﺪﺳـﺖ ﺁوردن ﻣﺘـﺎع‬
‫زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ هﺴﺘﻴﺪ‪ .‬ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﻨﻴﻤﺘﻬﺎي زﻳﺎدي‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻗﺒـﻞ از ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪن ﻧﻴـﺰ در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎد ـ‬
‫ﺧﻮب دﻗﺖ آﻨﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﺁﮔـﺎﻩ‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ‪(.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺻﺪد اﺳﺖ آﻪ دﻻﻳﻞ ﺟﻬﻞ‬
‫و ﺣﻤﺎﻗﺖ ﺧﻮد را ﻳﻜﻲ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮي ﺑﻴﺎن آﻨـﺪ و‬
‫آﻤﺘﺮ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪،‬‬
‫او ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﺁﻳﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻊ و دﻳﺪﮔﺎﻩ هـﺎي‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻻﻋﺘﺼﺎم ﺑﺎﻟﻜﺘﺎب واﻟﺴﻨﻪ ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(6854‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(154‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(256-257‬‬
‫ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﺻﺪد اﺳﺖ آﻪ ﺟﻬﻞ و‬
‫ﻧﺎداﻧﻲ اش را آﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﻪ وي را دﻧﺒـﺎل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ي ﺷﺄن ﻧـﺰول ﺁﻳـﻪ ي ﻣـﺬآﻮر اﻣـﺎم‬
‫ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد‪ ،‬از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﻟﺴْـﺖ‬
‫َ‬ ‫ُ اﻟﺴﱠـﻼمَ َ‬
‫ﻟـﻴْﻜُﻢ‬ ‫َﻰ إ‬
‫َِ‬ ‫َْ‬
‫ﻟﻘ‬ ‫ْ أ‬‫ِﻤﻦ‬
‫ﻟﻮا ﻟَ‬‫ُﻮُ‬
‫ﺗﻘ‬‫َﻻ َ‬ ‫آﻨﺪ‪) :‬و‬
‫ً( ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﺗﻌﺪادي ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ در ﺻﺤﺮا زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ِﻨﺎ‬
‫ْﻣ‬‫ﻣﺆ‬
‫ُ‬
‫ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن او را دﻳﺪﻧـﺪ و ﺁن ﻣـﺮد ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ))اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻜﻢ(( ﮔﻔـﺖ‪ .‬ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن او‬
‫را ﺑﻪ ﻗﺘـﻞ رﺳـﺎﻧﺪﻩ ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪهﺎي او را ﺑﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺁﻳـﻪ ﻣـﺬآﻮر را ﺗـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻴَﺎ( ﻧﺎزل آـﺮد‬ ‫اﻟﺪْ‬
‫ﱡ‬ ‫ِ‬
‫ﻟﺤَﻴَﺎة‬
‫َضَ اْ‬
‫َﺮ‬‫َ ﻋ‬
‫ُﻮن‬
‫َﻐ‬‫ﺗﺒْﺘ‬
‫اﻳﻨﺠﺎ )َ‬
‫ـ ﺟﺮﻳﺎن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ψ‬آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ رﺑﻄﻲ ﺑﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ ﻧـﺪارد‪ .‬ﺁﻧـﺎن درﺑـﺎرﻩ ﺗﻜﻔﻴـﺮ ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫اﻟﺰآﺎت اﺧﺘﻼف ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬اﺧـﺘﻼف ﺁﻧـﺎن درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺟﻮاز ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﺑﻮد و ﻇﺎهﺮ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﻗﺘﺎل ﺟﺪا از ﻗﺘـﻞ اﺳـﺖ و ﻣـﺎﻧﻌﻴﻦ زآـﺎت ﻳـﺎﻏﻲ‬
‫ً از ﺁﻧﺎن واﺟـﺐ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫هﺴﺘﻨﺪ و ﮔﺮﻓﺘﻦ زآﺎت ﻗﻬﺮا‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﺑﻮد ﻧﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻗﺘﻞ و آﺸﺘﻦ ﺁﻧﺎن‪ .‬او ﺁﻧﺎن را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ‬
‫آﺬاب و اﺳﻮد ﻋﻨﺴـﻲ آـﺎﻓﺮ ﻧﻤـﻲ داﻧﺴـﺖ‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺎ آﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ و اﺳﻮد ﻋﻨﺴﻲ‬
‫ﻗﺘﺎل آﺮد و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ آـﺎﻓﺮ ﺑـﻮدن ﺁﻧـﺎن ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان و زﻧﺎن ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺖ و اﻏﻠﺐ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ در اﻳﻦ ﻣﻬﻢ او را ﻳﺎري آﺮدﻧﺪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﻳﻜـﻲ از اﺳـﻴﺮان زن ﻃﺎﻳﻔـﻪ ﺑﻨـﻲ‬
‫ﺣﻨﻴﻔﻪ را ام وﻟﺪ ﺧﻮد آﺮد و از ﺑﻄﻦ او ﻓﺮزﻧـﺪي‬
‫ﺑﻨﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﻨﻔﻴﻪ ﺑﺪﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺟﻮاز ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﺑـﻮد‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧـﺎن آـﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﺣﻘﻲ از ﺣﻘﻮق اﺳـﻼم را ﺿـﺎﻳﻊ آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ آﺴـﻲ را آـﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑـﻪ ﺣـﻖ ﺑـﻮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺸﺪ و ﺑﺎ او ﻗﺘﺎل آﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ψ‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻣﺘﺎع و آﺎﻻي دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ‬
‫زآﺎت ﻗﺘﺎل ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ ارآـﺎن و‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(4315‬‬

‫ﭘﺎﻳﻪ هﺎي دﻳﻦ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻗﺘﺎل آـﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ از اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ ﻋﻠﻴـﻪ اﻗـﺪام ﺣﻀـﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ؟!‬
‫ﺳﭙﺲ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ هـﺎي ﺧـﻮد ﻗـﺪم‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺖ زآﺎت‬
‫ﺑﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻜـﺮ وﺟـﻮب ﺁن ﻧﺒﻮدﻧـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ در‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺎﺧﻴﺮ آﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن روﺷـﻦ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻣـﺎﻧﻌﻴﻦ زآـﺎت ﺑﻄـﻮر‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ از ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن آﺴـﺎﻧﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑﻮدﻧـﺪ آـﻪ در ﺣﺠـﻪ اﻟـﻮداع‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را هﻤﺮاهﻲ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﻧﺺ ﺻـﺮﻳﺢ داﻳـﺮ‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ ﺁﺷـﻜﺎر‬
‫ﺷﻮد اﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺁﻧـﺎن را در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺎآﺖ آﻨﺪ و ﻣﻦ از ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻲ آﻨﻢ)! !( ﺑﻠﻜﻪ اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻼﻗـﻪ دارﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑـﺪان‬
‫‪1‬‬
‫اهﻤﻴﺖ ﻣﻲ دهﻨﺪ ﻣﻲ ﺳﭙﺎرم‪.‬‬
‫از ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻮ اهﻤﻴﺖ ﻧﺪارد و ﺗﻮ ﺑﺪان ﻋﻼﻗﻪ ﻧﺪاري؟ ﭘﺲ ﭼﺮا‬
‫روي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺮف ﻣﻲ زﻧﻲ و ﺑﺤﺚ ﻣـﻲ آﻨـﻲ؟! و‬
‫ﺗﻮ ﭼﺮا اﻳﻦ ﺑﺤﺚ را در آﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴﻞ‬
‫ذآﺮ آﺮدي؟ و ﺗﻮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﻪ ﻣﺪرك و دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺪﻋﻲ‬
‫هﺴﺘﻲ آﻪ ﻣـﺎﻧﻌﻴﻦ زآـﺎت‪ ،‬ﭘﺮداﺧـﺖ زآـﺎت را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺎﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن روﺷﻦ ﺷـﻮد‬
‫و ﺁﻧﺎن ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ از ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺷـﺪن اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻣﻄﻠـﻊ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ‪ . . .‬ﺗﺎ ﺁﺧﺮﻳﻦ اﻳﻦ دروغ ـ ﻣـﻦ ﻣﻄﻤـﺌﻦ‬
‫هﺴﺘﻢ آﻪ ﺗﻮ اﻳﻦ رواﻳﺖ را از آﺘـﺎب )اآـﺬب ﺛـﻢ‬
‫اآﺬب ﺣﺘﻲ ﻳﺼﺪﻗﻚ اﻟﻨﺎس( )ﺑﺎر ﺑـﺎر و ﺑـﻪ آـﺮات‬
‫دروغ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺗﻮ را ﺑﺎور آﻨﻨﺪ( ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اي‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲ دهـﺪ و ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣـﻦ هﺮﮔـﺰ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻲ آﻨﻢ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ را آﻪ در زﻧـﺪﮔﻲ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ و ﺁن ﺟﺮﻳﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑـﻮد‪ .‬ﺛﻌﻠﺒـﻪ‬
‫از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑـﺮاي وي دﻋـﺎ آﻨـﺪ و‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﻬﺪ آﺮد آﻪ ﺛﺮوﺗﺶ را در‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(154‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(257‬‬

‫راﻩ او ﺻﺪﻗﻪ و اﻧﻔﺎق آﻨـﺪ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﺮاي او‬
‫دﻋﺎ آﺮد‪ ،‬ﻣﺎل و ﺛﺮوت او ﭼﻨﺎن زﻳﺎد ﺷﺪ آﻪ ﺷـﻬﺮ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاي او ﺗﻨﮓ ﺷﺪ‪ .‬او از ﺷﻬﺮ آـﻮچ آـﺮد و‬
‫در روﺳﺘﺎهﺎي دور از ﺷﻬﺮ رﻓﺖ و در ﺁﻧﺠﺎ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫آﺮد و ﺣﺘﻲ در ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺖ ﺷـﺮآﺖ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣـﺎﻣﻮران ﺟﻤـﻊ ﺁوري زآـﺎت را‬
‫ﻧﺰد او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬او ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آـﻪ زآـﺎت‬
‫ﺟﺰﻳﻪ )ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ آﻪ از آﻔﺎر وﺻﻮل ﻣـﻲ ﺷـﻮد( ﻳـﺎ‬
‫ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﺟﺰﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از دادن زآﺎت ﺧﻮدداري آﺮد‪.‬‬
‫وﻟﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻪ ﺑﺎ وي ﻗﺘﺎل آﺮد و ﻧـﻪ آﺴـﻲ را‬
‫اﻣﺮ آﺮد آﻪ ﺑﺎ وي ﻗﺘﺎل آﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧـﺪ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ـﺪ‬
‫ﺎه َ‬
‫َ َ‬‫ْ ﻋ‬‫ﻣـﻦ‬
‫ْ َ‬‫ﻬﻢ‬ ‫ِـﻨ‬
‫ُْ‬ ‫َﻣ‬‫ﺛﻌﻠﺒﻪ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﻧﺎزل آﺮد )و‬
‫ِـﻦ‬
‫َ‬ ‫ﱠ ﻣ‬‫ﻧﻦ‬
‫َﻜُـﻮَ‬‫ﻟﻨ‬‫ﱠ و‬
‫ََ‬ ‫ـﺪَﻗﻦ‬‫َﺼ‬
‫ﱠ ﱠ‬ ‫ﻟﻨ‬‫ِ َ‬
‫ِﻪ‬‫ْـﻠ‬
‫َﻀ‬‫ْ ﻓ‬
‫ِـﻦ‬
‫ﻧـﺎ ﻣ‬‫ﺗﺎَ‬
‫ْ ﺁَ‬‫ِﻦ‬‫ﻟﺌ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫ْا‬‫ﻟﻮ‬‫ﺗﻮ‬
‫َﱠ‬ ‫ِ و‬
‫ََ‬ ‫ِﻪ‬
‫ُﻮا ﺑ‬ ‫ﺑﺨِﻠ‬
‫ِ َ‬‫ِﻪ‬‫ْﻠ‬
‫َﻀ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ ﻓ‬ ‫ْ ﻣ‬
‫ﺎهﻢ‬
‫ﺗ ُ‬
‫ﻤﺎ ﺁَ‬‫َﻠ‬
‫َﱠ‬ ‫َ ﻓ‬
‫ِﺤِﻴﻦ‬
‫ﱠﺎﻟ‬‫اﻟﺼ‬
‫َ( )ﺗﻮﺑﻪ‪) .(74-75 :‬و از ﻣﻴﺎن ﺁﻧـﺎن‬ ‫ُﻮن‬‫ِﺿ‬
‫ْﺮ‬‫ﻣﻌ‬
‫ْ ُ‬‫هﻢ‬ ‫و‬
‫َُ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻬﺪ آﺮدﻧﺪ آـﻪ اﮔـﺮ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﺎل و دﻧﻴﺎ ﺑـﻪ ﻣـﺎ ﻋﻄـﺎ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﺎ ﺻﺪﻗﻪ و زآـﺎت ﺧـﻮاهﻴﻢ داد و‬
‫از ﻧﻴﻜﻮآﺎران ﺧﻮاهﻴﻢ ﺷﺪ اﻣﺎ وﻗﺘﻲ آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫از ﻟﻄﻒ و آﺮﻣﺶ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻋﻄﺎ آﺮد‪ ،‬ﺑﺨﻞ ورزﻳﺪن و‬
‫اﻋﺮاض و روي ﮔﺮداﻧﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ(‪.‬‬
‫ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﺎزل ﺷﺪن اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ‪ ،‬ﮔﺮﻳـﺎن ﻧـﺰد‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﺪ و از وي ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ زآﺎت اﻣﻮاﻟﺶ را‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در رواﻳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ زآﺎت و اﻣﻮال ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺧﻮدداري‬
‫آﺮد‪ .‬اﮔﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ از ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬
‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﭼﺮا ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ آـﺮدﻩ و ﺧـﻮن ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻣﻌﺼﻮم را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧـﺪادن زآـﺎت ﻣﺒـﺎح داﻧﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ اﻗﺪام اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ آﻪ زآﺎت ﺣـﻖ ﻣـﺎل اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﺛﻌﻠﺒﻪ آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﻋﺬر و دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺁﻧـﺎن ﺑـﺎﻗﻲ‬
‫ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻣﻨﻜﺮ زآـﺎت ﺷـﺪ و ﺁن را‬
‫ﺟﺰﻳﻪ اي ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬دوﺳﺘﺶ ﻋﻤﺮ را درﺑـﺎرﻩ وﺟـﻮب ﻗﺘـﻞ‬
‫ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ آـﺮدﻩ ﺑـﻮد ﺗـﺎ‬
‫دﻋﻮت ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت داﻳﺮ ﺑﺮ اﺣﻴﺎ و اﺟﺮاء ﻧﺼـﻮص‬
‫ﻏﺪﻳﺮ آﻪ ﻋﻠﻲ در ﺁن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺑﻼد اﺳﻼﻣﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨـﺪ‪ .‬روي هﻤـﻴﻦ اﺳـﺎس‬
‫ﻋﻤﺮ درﺑﺎرﻩ ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴﺪا‬
‫آﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ هﻤـﺎن آﺴـﻲ ﺑـﻮد آـﻪ ﻣﺘﺨﻠﻔـﻴﻦ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ را آﻪ در ﺑﻴﺖ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﮔﺮد هﻢ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ و ﺳﻮزاﻧﺪن در ﺁﺗﺶ آـﺮد‪ .‬ﺗـﺎ ﺑـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫دوﺳﺘﺶ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻴﻌﺖ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁن اﺳﺘﺪﻻل آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﻧﺎﻗﺺ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﺎ اﻧﺼـﺎف‪ ،‬ﺑﺨﺸـﻲ از‬
‫رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﻌﺼﺐ آﺘﻤﺎن آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮ در اداﻣﻪ رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺛﻌﻠﺒـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪن ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧـﺰد او‬
‫ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ ﺗﻮ از ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ ﻣـﻦ در ﻧﻈـﺮ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و از ﻣﻮﺿـﻊ ﻣـﻦ در ﻗﺒـﺎل اﻧﺼـﺎر ﺧﺒـﺮ‬
‫داري‪ ،‬ﺁﻣﺪﻩ ام ﺗﺎ ﺻﺪﻗﻪ )زآـﺎت( ﻣـﺮا ﺑﭙـﺬﻳﺮي‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻮن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬زآـﺎت ﺗـﻮ را رد‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ ﻣـﻦ ﺁن را ﻧﻤـﻲ ﭘـﺬﻳﺮم‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬از‬
‫دﻧﻴﺎ رﻓﺖ و زآﺎت ﺛﻌﻠﺒﻪ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬وﻗﺘـﻲ آـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻧﺰد او ﺁﻣـﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﻣﻴﺮاﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ ﺻـﺪﻗﻪ ﻣـﺮا ﺑﭙـﺬﻳﺮ ـ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻮن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺻﺪﻗﻪ ﺗـﻮ را‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺁن را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮم‪ .‬ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬
‫از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ و ﺻﺪﻗﻪ ﺛﻌﻠﺒﻪ را ﻗﺒﻮل ﻧﻜﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ψ‬ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻧﺰد او ﺁﻣﺪ و ﮔﻔـﺖ‬
‫ﺻﺪﻗﻪ )زآﺎت( ﻣﺮا ﺑﭙﺬﻳﺮ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،ρ‬‬
‫اﺑــﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬و ﻋﻤــﺮ‪ ψ‬ﺁن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘــﻪ اﻧــﺪ‪ ،‬ﻣــﻦ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﻪ در دوران ﺧﻼﻓـ‬ ‫ـﺬﻳﺮم؟ ﺛﻌﻠﺒـ‬ ‫ـﻪ ﺁن را ﺑﭙـ‬
‫ﭼﮕﻮﻧـ‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ψ‬ﺑﻪ هﻼآﺖ رﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭼـﺮا اﻳـﻦ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ از ﺣﺪﻳﺚ را آﺘﻤـﺎن آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ او‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻤﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﺪح‬
‫و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﻠﻔـﺎي ﺛﻼﺛـﻪ اﺳـﺖ ﺑـﺪﻳﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺁن را‬
‫آﺘﻤﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ او ﺑﺸﺎرت ﻣﻲ دهﻢ آﻪ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ )ص‪ .(154-155‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(257-259‬‬

‫‪ .2‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﻜﺒﻴﺮ ﻃﺒﺮاﻧﻲ ج‪ 8‬ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (7873‬ص )‪.(218‬‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ و ﺳـﻨﺪ ﺳـﺎﻗﻂ اﻻﻋﺘﺒـﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﺳﺘﺪﻻل را ﻧﺪارد‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﺳـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻼك اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫اﻟﻬﺎﻳﻲ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ‪ ،‬اﺑﻲ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺼـﺮي اﺳـﺖ‪،‬‬
‫هﺮ دو اﻳﻦ راوي ﻣﺠـﺮوح اﻧـﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣـﻪ اﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺿﻌﻴﻒ(( ‪ 1‬ﺑﺨﺎري‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﻜﺮ اﻟﺤـﺪﻳﺚ ـ اﺣﺎدﻳـﺚ او ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪﻩ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺴﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻟﻴﺲ ﺑﺜﻘﻪ‪ .‬ﺛﻘﻪ ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ زرﻋﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻟـﻴﺲ ﺑﻘـﻮي‪ .‬دارﻗﻄﻨـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺘﺮوك ‪ ،2‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪ ﻧﻴـﺰ ﺿـﻌﻴﻒ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ درﺑﺎرﻩ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻻﻳﻜﺘﺐ ﺣﺪﻳﺜﻪ((‬
‫ـﺪ‪:‬‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬‫ـﺎﻳﻲ ﻣـ‬
‫ـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴـ‬
‫ـﺘﻪ ﻧﺸـ‬
‫ـﺚ او ﻧﻮﺷـ‬
‫اﺣﺎدﻳـ‬
‫))ﻣﺘﺮوك اﻟﺤـﺪﻳﺚ(( اﺣﺎدﻳـﺚ او ﻣﺘـﺮوك هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻮب و ﻳﻮﻧﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)) :‬ﻳﻜـﺬب(( ‪ 3‬ﻳﻌﻨـﻲ دروغ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻟـﻴﺲ ﺑﺄهـﻞ‬
‫أن ﺑﺤﺪث ﻋﻨﻪ(( ﻳﻌﻨـﻲ ﺻـﻼﺣﻴﺖ ﺁن را ﻧـﺪارد آـﻪ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ از وي ﻧﻘﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))ﻟﻴﺲ ﺑﺸﻲء(( ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﺘﺮوك اﻟﺤﺪﻳﺚ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺪﻋﻪ(( اهﻞ‬
‫ﺑﺪﻋﺖ و ﻣﺘﺮوك اﻟﺤـﺪﻳﺚ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣـﺎﺗﻢ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺘﺮوك اﻟﺤﺪﻳﺚ‪ 4 .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫از ﻟﺤﺎظ رواﻳﺖ و ﺳﻨﺪ‪ .‬ﺿﻌﻒ ﺳﻨﺪ ﺁن روﺷﻨﺘﺮ اﺳـﺖ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﻠﻴـﻖ و ﺗﻮﺿـﻴﺤﻲ درﺑـﺎرﻩ ﺁن ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎي اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را ﺗﻀـﻌﻴﻒ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺰم‪ ،‬ﺑﻴﻬﻘﻲ‪ ،‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ‪ ،‬ﻗﺮﻃﺒـﻲ‪،‬‬
‫ذهﺒﻲ‪ ،‬هﻴﺜﻤﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ و ﺳﻴﻮﻃﻲ و ﻏﻴﺮﻩ ﺿـﻌﻒ ﺁن‬
‫را ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬داﺳﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺮﺁن اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬

‫در ﻗﺮﺁن و ﺣﺪﻳﺚ اﺻﻮل ﺷﺮﻳﻌﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ آﻨﻨﺪﻩ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﮔﻨﺎهﺎﻧﺶ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﻪ اﻓﻖ ﺁﺳﻤﺎن رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ اش را‬
‫ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و او را ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ و ﺑﺨﺸـﺶ ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬

‫رﻗﻢ )‪.(4883‬‬ ‫اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ج‪1‬‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺐ‬ ‫‪.3‬‬

‫)‪ (5966‬ج‪ 3‬ص )‪.(273‬‬ ‫اﻻﻋﺘﺪال ﻟﻠﺬهﺒﻲ رﻗﻢ‬ ‫ﻣﻴﺰان‬ ‫‪.4‬‬
‫)‪ (6404‬ج‪3‬‬ ‫اﻻﻋﺘﺪال ص ‪ 273‬ﺑﺮﻗﻢ‬ ‫ﻣﻴﺰان‬ ‫‪.5‬‬
‫)‪(123‬‬ ‫اﻟﻜﻤﺎل )‪ (4406‬ج‪ 22‬ص‬ ‫ﺗﻬﺬﻳﺐ‬ ‫‪.1‬‬
 ‫َـﻰ‬‫َﻠ‬‫ُ ﻋ‬‫ﺑـﺔ‬‫َْ‬‫ﱠﻮ‬
‫ﻤـﺎ اﻟﺘ‬ ‫ﻧَ‬‫دهﺪ ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬إ‬
‫ِﱠ‬
‫ِـﻦ‬
‫ْ‬ ‫َ ﻣ‬ ‫ﻮﺑـﻮن‬
‫ُ ُ‬‫ﻳﺘ‬‫ﱠ َ‬ ‫ُـﻢ‬‫ٍ ﺛ‬‫ﻟﺔ‬‫ﻬﺎَ‬‫ِﺠََ‬‫ﻮء ﺑ‬
‫َ اﻟﺴﱡ َ‬ ‫ُﻮن‬‫ﻤﻠ‬ ‫ﻳﻌ‬
‫َْ‬ ‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ِ‬
‫ﻟﻠ‬
‫ِﻴﻤﺎ‬
‫ً‬ ‫ً ﺣَﻜ‬‫ِﻴﻤﺎ‬‫َﻠ‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ُ‬
‫َﺎن‬‫َآ‬‫ْ و‬‫ِﻢ‬‫َﻴْﻬ‬
‫َﻠ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ُ‬
‫ُﻮب‬‫ﻳﺘ‬‫ِﻚَ َ‬
‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬‫َﺄ‬‫ِﻳﺐٍ ﻓ‬‫َﻗﺮ‬
‫َا‬‫ِذ‬
‫ﱠﻰ إ‬ ‫َﺎتِ ﺣَﺘ‬‫َ اﻟﺴﱠﻴﱢﺌ‬ ‫ُﻮن‬‫ﻤﻠ‬‫َْ‬‫ﻳﻌ‬‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬ ‫ُ ِ‬
‫ﻟﻠ‬ ‫ﺑﺔ‬ ‫ﱠﻮ‬
‫َْ‬ ‫ﻟﻴْﺴَﺖِ اﻟﺘ‬ ‫* و‬
‫ََ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟـﺬ‬ ‫َﻻ اﱠ‬ ‫َ و‬‫اﻵن‬
‫ُ ْ‬ ‫ﺗﺒْـﺖ‬‫ﻧـﻲ ُ‬ ‫َ إ‬
‫ِﱢ‬ ‫ُ َﻗﺎل‬ ‫ْت‬
‫ﻤﻮ‬‫ﻟَ‬
‫ُ اْ‬ ‫هﻢ‬
‫ﺪُ‬‫َﺣََ‬
‫َ أ‬‫َﺮ‬‫ﺣَﻀ‬
‫َاﺑﺎ‬
‫ً‬ ‫َـﺬ‬‫ْ ﻋ‬‫ﻬـﻢ‬‫ﻟُ‬‫ﻧﺎ َ‬ ‫ـﺪَ‬
‫َ ْ‬‫ْﺘ‬‫َﻋ‬
‫ِـﻚَ أ‬ ‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬‫ٌ أ‬ ‫ﱠـﺎر‬ ‫ُﻔ‬
‫ْ آ‬‫هﻢ‬ ‫َ و‬
‫َُ‬ ‫ﺗﻮن‬‫ﻤﻮُ‬‫ﻳُ‬‫َ‬
‫ً( )اﻟﻨﺴﺎء ‪. (17-18‬‬ ‫ِﻴﻤﺎ‬ ‫َﻟ‬‫أ‬
‫‪) .2‬هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ را آﻪ ﺑﻪ ﻧﺎداﻧﻲ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑـﻪ زودي ﺗﻮﺑـﻪ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد ـ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧـﺎ و ﺣﻜـﻴﻢ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ هﻤﻮارﻩ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دهﻨﺪ‬
‫و ﻣﻮﻗﻊ ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﻣﻮت ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺗﻮﺑـﻪ آـﺮدﻩ‬
‫اﻳﻢ ﻳﺎ ﻣﻲ ﻣﻴﺮﻧـﺪ در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ آـﺎﻓﺮ هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ آﺴـﺎﻧﻲ ﻋـﺬاب درد‬
‫ﺁﻣﻴﺰ ﺗﺪارك دﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ( ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ دال ﺑﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮﺑﻪ اﺳـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗﻮﺑـﻪ ﺑﻨـﺪﻩ را ﻣـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد‬
‫ﻣﺎدام آﻪ روح او ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻮم ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ 1 .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در واﻗﻊ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺑﻴﺎن ﺁﻳﻪ ﻗﺮﺁن اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪)) :‬و ﻟﻴﺴـﺖ اﻟﺘﻮﺑـﻪ ‪ . . .‬إذا ﺣﻀـﺮ‬
‫أﺣﺪهﻢ اﻟﻤﻮت ﻗﺎل إﻧﻲ ﺗﺒﺖ اﻵن(( ﺁﻳﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻏﺮﻏﺮﻩ ﻣﻮت‪) ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣـﺎﻟﺘﻲ آـﻪ ﻧﻔـﺲ ﺑـﻪ ﮔﻠـﻮ و‬
‫ﺣﻠﻘﻮم رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ( را اﺳﺘﺜﻨﺎء آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و در‬
‫ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ هﺮ ﮔﻨﺎﻩ آﺎر ﻧـﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬داﺳـﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒـﻪ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن‬
‫دارد آﻪ او ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺼﻮص و ﺧﺎﻟﺺ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫او ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﺪﻩ ﺗﺎ ﺻﺪﻗﻪ را ﺑﻪ وي ﺗﻘـﺪﻳﻢ‬
‫آﻨﺪ و ﺑﻪ آﺮات ﺗﻮﺑﻪ اش را ﻣـﻮرد ﺗﺎآﻴـﺪ ﻗـﺮار‬
‫داد ﺑﻌﺪ ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن ﺁﻣـﺪ اﻣـﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪ او را رد آﺮدﻧﺪ و ﺑـﻪ او ﺧﺒـﺮ‬
‫دادﻧﺪ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑـﻪ اش را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي در واﻗﻊ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﻗﻄﻌـﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺼﻮﺻﻲ آﻪ ﺑﺎﻃﻞ هﺮﮔﺰ در ﺁن راﻩ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺼﻮﺻﻲ آﻪ ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻦ و ﻗﺒـﻮل ﺗﻮﺑـﻪ در ﺁن ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺎآﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪:‬‬
‫َـﻦِ‬‫ُـﻮ ﻋ‬ ‫ْﻔ‬
‫ﻳﻌ‬ ‫ِ و‬
‫ََ‬ ‫ِﻩ‬‫ِﺒَـﺎد‬‫ْ ﻋ‬‫َـﻦ‬ ‫َ ﻋ‬ ‫ﻮﺑﺔ‬ ‫ُ اﻟﺘ‬
‫ﱠ َ‬ ‫ْﺒَﻞ‬
‫ﻳﻘ‬‫ِي َ‬‫ﻟﺬ‬ ‫َ اﱠ‬‫هﻮ‬‫َُ‬‫)و‬
‫‪ .2‬ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﺪﻋﻮات رﻗﻢ )‪ .(3537‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(2804‬‬
 ‫َﺎتِ( ‪ ) 1‬او اﺳﺖ ذاﺗﻲ آﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻨـﺪﮔﺎﻧﺶ را‬ ‫اﻟﺴﱠﻴﱢﺌ‬
‫ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و از ﺑﺪﻳﻬﺎ در ﮔﺬر ﻣﻲ آﻨـﺪ( ــ اﮔـﺮ‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺷﻮد آﻪ ﺛﻌﻠﺒـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬وﻟﻮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻨـﺎﻓﻖ ﺑﺎﺷـﺪ زﻳـﺮا ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫دروازﻩ ﺗﻮﺑﻪ را ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎز آـﺮدﻩ‬
‫ْكِ‬‫اﻟـﺪر‬
‫ﱠ‬ ‫ِـﻲ‬‫َ ﻓ‬‫ِﻴﻦ‬‫ِﻘ‬
‫َـﺎﻓ‬ ‫ﻤﻨ‬
‫ﻟُ‬‫ﱠ اْ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪) :‬إ‬
‫ِن‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟﺬ‬‫ِﱠﻻ اﱠ‬‫ِﻴﺮا * إ‬ ‫ﻧﺼ‬ ‫ْ َ‬‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬‫ﺪ َ‬‫ﺗﺠَِ‬
‫ْ َ‬‫ﻟﻦ‬‫ََ‬ ‫ِ و‬‫ﱠﺎر‬
‫َ اﻟﻨ‬ ‫ِﻦ‬‫ِ ﻣ‬ ‫َﻞ‬‫اﻷَﺳْﻔ‬
‫ْ‬
‫ِْﷲ‬ ‫ﱠ‬
‫ِﻢ‬‫ﻬ‬‫ِﻳـﻨ‬
‫َُ‬ ‫ُﻮا د‬ ‫َﺧْﻠ‬
‫َﺼ‬ ‫َأ‬ ‫ِﺎﷲ و‬‫ﺑﱠ‬‫ﻤﻮا ِ‬ ‫َُ‬‫َﺼ‬
‫ْﺘ‬‫َاﻋ‬ ‫َﺤُﻮا و‬‫ْﻠ‬‫َﺻ‬
‫َأ‬‫ﺎﺑﻮا و‬ ‫ﺗ ُ‬‫َ‬
‫َﺟْﺮا‬
‫ً‬ ‫َ أ‬ ‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻤﺆ‬
‫ﻟُ‬‫ُِﱠﻪﻠﻟﺍ اْ‬
‫ْت‬‫ﻳﺆ‬
‫َ ُ‬‫ْف‬ ‫َ و‬
‫َﺳَﻮ‬ ‫ِﻴﻦ‬ ‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻤﺆ‬
‫ﻟُ‬‫َ اْ‬‫ﻣﻊ‬
‫ِﻚَ َ‬ ‫ﻟﺌ‬‫ُوَ‬ ‫َﺄ‬
‫ﻓ‬
‫ْ‬‫ُﻢ‬‫ْـﺘ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬ ‫ْ و‬
‫َ َ‬ ‫ﺗﻢ‬ ‫ْ ﺷَـﻜَﺮ‬
‫ُْ‬ ‫ِن‬‫ْ إ‬‫ِﻜُﻢ‬
‫َاﺑ‬ ‫َﺬ‬
‫ِﻌ‬‫ُﱠﻪﻠﻟﺍ ﺑ‬
‫َﻞ‬‫ْﻌ‬
‫ﻳﻔ‬‫ﻣﺎ َ‬‫ً * َ‬ ‫ِﻴﻤﺎ‬ ‫َﻈ‬
‫ﻋ‬
‫ً( )اﻟﻨﺴﺎء‪(145-147:‬‬ ‫ِﻴﻤﺎ‬ ‫َﻠ‬‫ً ﻋ‬‫ِﺮا‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ﺷَﺎآ‬‫ََ ُ‬
‫وآﺎن‬
‫)هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ دوزخ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ و هﻴﭻ ﻳﺎري دهﻨﺪﻩ اي را ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﻧﻤـﻲ‬
‫ﻳﺎﺑﻴﺪ ـ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺗﻮﺑﻪ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ و ﻋﻤـﻞ‬
‫ً از ﺧﺪاوﻧﺪ اﻃﺎﻋﺖ‬ ‫ﺻﺎﻟﺢ اﻧﺠﺎم دادﻩ اﻧﺪ و ﺧﺎﻟﺼﺎ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ هﻤﺮاﻩ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺧﻮاهﻨـﺪ ﺑـﻮد و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﻋﺬاب‬
‫دادن ﺷﻤﺎ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺪارد‪ ،‬اﮔﺮ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺑﻨﺪﻩ ي ﺷﺎآﺮ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗـﺪر ﺷـﻨﺎس و‬
‫داﻧﺎ اﺳﺖ‪ (.‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻘﺎم ﺗﺬآﺮﻩ‬
‫ﻳـﻚُ‬ ‫ﻮﺑـﻮا َ‬ ‫ُ ُ‬‫ﻳﺘ‬
‫ْ َ‬‫ﺈن‬‫َـِ‬ ‫از ﺣﺎل ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪) :‬ﻓ‬
‫ْ()اﻟﺘﻮﺑﺔ‪ :‬ﻣﻦ اﻵﻳـﺔ‪ (74‬اﮔـﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ﻟُ‬‫ً َ‬ ‫ﺧَﻴْﺮا‬
‫ﺗﻮﺑﻪ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺸـﺎن ﺑﻬﺘـﺮ ﺧﻮاهـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫داﺳﺘﺎن‪) ،‬داﺳﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪ( ﺑﺬر ﻳﺎس و ﻧﺎاﻣﻴﺪي از‬
‫ـﻴﺖ‬ ‫ـﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺼـ‬ ‫ـﺎي ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧـ‬ ‫ـﻲ را در دﻟﻬـ‬ ‫ـﺖ اﻟﻬـ‬ ‫رﺣﻤـ‬
‫آﺎران آﻪ در اﺛﺮ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻄﺎ و ﻋﺼﻴﺎن ﺷﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ آﺎرد‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ ﭼﻨـﻴﻦ وﺻـﻔﻲ را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﭘﺮي زﻣﻴﻦ ﮔﻨﺎهﺎن هﻤـﺮاﻩ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻴﺎورﻧﺪ و از ﺑﺎرﮔﺎﻩ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻣـﺮزش ﻃﻠـﺐ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﺎن را ﻣـﻮرد ﻣﻐﻔـﺮت ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺁﻧﺎن ﻃﻠﺐ ﺁﻣـﺮزش ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫ﻋﻮض آﺴﺎﻧﻲ را ﻣﻲ ﺁورد آﻪ ﺧﻄﺎ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ و ﺑﻌـﺪ‬
‫ﺁﻣﺮزش ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻨﺪ و ﺁﻣﺮزﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪) :‬اي ﻓﺮزﻧـﺪ ﺁدم‪،‬‬
‫ﻣﺎدام آﻪ ﺗﻮ از ﻣﻦ ﺑﺨﻮاهﻲ و از ﻣﻦ ﺗﻮﻗﻊ داﺷﺘﻪ‬
‫‪ .1‬ﺷﻮري‪.25 :‬‬
‫ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻮ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺎهﺎﻧﺖ ﻣﻮرد ﻋﻔـﻮ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻢ و هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬اي ﻓﺮزﻧﺪ ﺁدم‪ ،‬اﮔﺮ ﮔﻨﺎهﺎﻧﺖ ﺑﺮاﺑـﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺗﻮ از ﻣﻦ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت آﻨﻲ‪ ،‬ﺗـﻮ‬
‫را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﻣـﻲ دهـﻢ‪ .‬اي ﻓﺮزﻧـﺪ ﺁدم‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ زﻣـﻴﻦ از ﮔﻨﺎهﺎﻧـﺖ را ﻧـﺰد ﻣـﻦ‬
‫ﺑﻴﺎوري و ﻣﺮا در ﺣﺎﻟﻲ ﻣﻼﻗﺎت آﻨﻲ آﻪ ﺷﺮك ﻧﻜﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻲ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﮔﻨﺎهﺎن ﺗﻮ ﻣﻐﻔـﺮت و ﺁﻣـﺮزش‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲ دهﻢ(‬

‫)ب( ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮي آﻪ ﻗﺼﻪ ﺛﻌﻠﺒـﻪ را ﺑـﻲ اﻋﺘﺒـﺎر‬

‫آﺮدﻩ ﺁن را رد ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ اﺳـﺘﺒﻌﺎد ﺁن ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد و از ﻋﺮض و دﻳﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ‪ ψ‬دﻓﺎع ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺗﺎرﻳﺦ وﻓﺎت ﺣﻀﺮت ﺛﻌﻠﺒﻪ‪ ψ‬در واﻗﻊ ﻣﺸـﺨﺺ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ و ﺳﺎل وﻓﺎت او اﻗـﻮال ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﺎﻗﻼن و راوﻳﺎن اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫وﻓﺎت او را دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ ψ‬ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﻮل از ﻟﺤـﺎظ ﺳـﻨﺪ ﻣـﺮدود اﺳـﺖ زﻳـﺮا‬
‫داﺳﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻃﺮﻳﻖ و ﺁن هﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﻗﻮل اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﺛﻌﻠﺒـﻪ در‬
‫ﻏﺰوﻩ ي اﺣﺪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳـﻴﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و ﻳـﻚ ﻗـﻮل‬
‫دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ او در ﻏﺰوﻩ ﺧﻴﺒـﺮ ﺷـﻬﻴﺪ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻮل دوم ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ اﺑﺖ ﻋﺒـﺪاﻟﺒﺮ و اﺑـﻦ‬
‫ﺣﺠﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ﭼﻪ در ﻏـﺰوﻩ اﺣـﺪ ﺷـﻬﻴﺪ ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ در ﻏﺰوﻩ ﺧﻴﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل او ﻧﺰد ﺑﻌﻀﻲ‬
‫از ﻋﻠﻤﺎي در ﺣﻴﺎت ﻣﺒﺎرك رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬درﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ ﻣﻌﺎرض ﺑﺎ داﺳـﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬داﺳـﺘﺎن‬
‫ﺛﻌﻠﺒﻪ درﮔﺬﺷﺖ او را در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤـﺎن ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ آﻪ اﺣﺘﻤﺎل در داﺳﺘﺎن وﺟﻮد‬
‫دارد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل آﻪ داﺳﺘﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﻧﻴـﺰ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ارزش اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدن‬
‫داﺳﺘﺎن‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دوم ﻳﺎ ﺳﻮم را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ و‬
‫اﺣﺘﻤﺎل دﻳﮕﺮ ذآﺮ ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ و اﻳـﻦ دو اﺣﺘﻤـﺎل‬
‫ﺑﻄﻮر آﻠﻲ ﺗﺎر و ﭘﻮد داﺳﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪ را از هﻢ ﻣﻲ‬
‫ﮔﺴﻠﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺗﻮﻗﻒ آﻨـﻴﻢ زﻳـﺮا‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﺪﻋﻮات ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3540‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(2805‬‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺒﺮ ﺻﺤﻴﺤﻲ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ اﻗﻮال ﻧﻴﺎﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ت( اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن‪ ،ψ‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آﺴﻲ را‬

‫از ﻋﺒﺎدﺗﻲ آﻪ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﺁن را آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻊ‬
‫آﻨﻨﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﻣﺼﺪاق ))ﺗﺼـﺪون ﻋـﻦ ﺳـﺒﻴﻞ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ(( ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬و ﺣﺎﺷﺎهﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺁﻧـﺎن از‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺪور هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﻣﺎﻳـﻪ‬
‫ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑـﺎ ﻣـﺎﻧﻌﻴﻦ زآـﺎت‬
‫ﻗﺘﺎل آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺁﻧﺎن ﻃﻨﺎب ﻳـﺎ‬
‫ﺑﺰﻏﺎﻟﻪ اي را آﻪ در زﻣﺎن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫زآﺎت ﭘﺮداﺧﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻊ آﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻗﺘﺎل‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺘﺎل او ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﭼﻪ ﺗـﻮﺟﻴﻬﻲ‬
‫دارد‪ ،‬اﮔﺮ او زآﺎت دهﻨـﺪﮔﺎن را از دادن زآـﺎت‬
‫ﻣﻨﻊ آﻨﺪ و زآﺎت ﺁﻧﺎن را ﻧﭙﺬﻳﺮد؟ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﮔﺮ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن زآﺎت ﺛﻌﻠﺒﻪ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﺮاي ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد آﻪ زآﺎت اﻣـﻮاﻟﺶ را‬
‫ﻣﻴﺎن ﻓﻘﺮا و ﻣﺴـﺎآﻴﻦ ﻣﺤـﻞ ﺳـﻜﻮﻧﺖ ﺧـﻮد ﺗﻮزﻳـﻊ‬
‫آﻨﺪ؟! ))ﺷﺎﻳﺪ هﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ راز آﺘﻤﺎن آـﺮدن ﺑﺨـﺶ‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﺣﺬف آﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﭼﻮن اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﻌـﺎرض ﺑـﺎ ﻣـﺪﻋﺎي او‬
‫اﺳﺖ‪((.‬‬

‫)ث( ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﺮوف اﺳﻼم اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﻃﺒـﻖ ﻇـﺎهﺮ‬

‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﻣﺮدم رﻓﺘﺎر ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺣـﻮال ﻇـﺎهﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن‬
‫رﻓﺘﺎر آﺮد‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل آﻪ از ﻧﻔﺎق ﺁﻧﺎن ﺁﮔـﺎﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺘﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮ ﺟﻨﺎزﻩ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ و ﻟﺒﺎس اش را داد ﺗـﺎ ﺁن را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫آﻔﻦ ﺑﺮ ﻧﺘﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﭙﻮﺷـﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬هﻤـﻪ اﻳـﻦ‬
‫رﻓﺘﺎر ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻇﺎهﺮ ﺧﻮد‬
‫را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓـﻲ آـﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ .‬و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ آﻪ ﺟﺎي او در ﻗﻴﺎﻣﺖ‪ ،‬درك اﺳﻔﻞ ﺁﺗﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اآﻨﻮن دﻗﺖ آﻨﻴﺪ داﺳـﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒـﻪ ﭼﻘـﺪر از ﺻـﺤﺖ‬
‫ﺑﺪور اﺳﺖ؟!‬
‫)ج( داﺳﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ اﺳـﻠﻮب ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و‬
‫اﺳﻠﻮب ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت اﺳـﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا هﻤﺎﻧﻄﻮر آﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬زآﺎت ﺣﻖ ﻣﺎل‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺎآﻴﻦ و ﺳـﺎﻳﺮ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ً ﻣﺼﺮف زآﺎت هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬هﺮﮔـﺎﻩ‬ ‫آﻪ ﺷﺮﻋﺎ‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان از دادن ﺁن ﺧﻮدداري آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎآﻢ و‬
‫رهﺒﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﺟﻤﻊ ﺁوري ﺁن اﺳﺖ و ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن آﺮدﻳﻢ‬
‫آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﺘﺎل آﺮدﻧﺪ‪ .‬و‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬هﺮ آﺲ ﺑﻪ ﻧﻴﺖ اﺟﺮ و ﺛـﻮاب‬
‫زآﺎت اﻣﻮاﻟﺶ را ﺑﭙﺮدازد ﺑﻪ او اﺟﺮ ﻣـﻲ رﺳـﺪ و‬
‫هﺮ آﺲ از دادن زآﺎت ﺧﻮدداري آﻨﺪ ﻣﺎ )ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﻦ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ( ﻣﻘﺪار زآﺎت و ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ از اﻣـﻮال او‬
‫ً از او ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺮوردﮔـﺎر‬ ‫را ﻗﻬﺮا‬
‫اﺳﺖ و ﺁل رﺳـﻮل از ﻣـﺎل زآـﺎت ﺳـﻬﻤﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ(‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺑﺎ ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪان ﺑﺨﻴـﻞ و‬
‫ـﻞ‬
‫ـﻬﺎي ﺑﺨﻴـ‬ ‫ـﺖ و ﮔﺮاﻳﺸـ‬‫ـﻖ ﺧﻮاﺳـ‬
‫ـﺎن ﻃﺒـ‬‫ـﻌﻴﻒ اﻻﻳﻤـ‬‫ﺿـ‬
‫ﻣﺂﺑﺎﻧﻪ ﺁﻧﺎن رﻓﺘﺎر آﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺣـﻖ و ﺻـﺤﻴﺢ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن و ﺗﻤﺎﻳﻼت ﻧﺎﻣﺸﺮوع ﺁﻧﺎن ﻣﺒﺎرزﻩ‬
‫ﺷﻮد و اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺁﻧﺎن و ﺑﻪ ﺻﻼح ﻧﻔـﻮس‬
‫ﺁﻧﺎن و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺠﺘﻤﻊ اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ آـﻪ ﺑـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺛﺮوﺗﻤﻨــﺪان ﭘــﻮل ﭘﺮﺳــﺘﻲ و دﻧﻴــﺎ ﻃﻠــﺐ ﻣﻮاﺟــﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ 1.‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن و آﻴـﻒ و آـﻢ‬
‫رواﻳﺘﻲ آﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از ﺁن اﺳـﺘﺪﻻل آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪ψ‬‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬روﻳﺪاد ﺳـﻮﻣﻲ آـﻪ در اﺑﺘـﺪاي‬
‫ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ رخ داد و ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺪا آﺮد و ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧﻲ و ﻧﺒـﻮي را ﺗﺎوﻳـﻞ‬
‫آﺮد‪ ،‬روﻳﺪاد ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴـﺪ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ را از راﻩ ﻇﻠﻢ آﺸﺘﻪ و در هﻤـﺎن‬
‫ﺷﺐ ﺑﺎ هﻤﺴﺮش زﻧﺎي ﺑﻪ ﻋﻨﻒ آﺮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬

‫‪ .1‬ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ﺣﺎﻃﺐ اﻟﻤﻔﺘﺮي ﻋﻠﻴﻪ ﻟﻌﺪاب اﻟﻤﺤﺶ ص ‪78.-83‬‬

‫رﺳﺎﻧﺪي و ﺑﺎ هﻤﺴﺮش زﻧﺎ آﺮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺗﻮ‬
‫را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬اﻣـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑـﻪ دﻓـﺎع از‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔـﺖ‪)) :‬دﺳـﺖ از ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ﺑﺮدار‪ ،‬اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬او ﺗﺎوﻳﻞ آﺮدﻩ و ﺗـﺎوﻳﻠﺶ ﺧﻄـﺎ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻴـﻪ او ﺳـﺨﻨﻲ ﺑـﺮ زﺑـﺎن ﻣﻴـﺎور((‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن رﺳﻮاﻳﻲ دﻳﮕﺮي اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻋﻠﻴﻪ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑـﺰرگ ﺛﺒـﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ!!‬
‫هﺮﮔﺎﻩ از وي ﻳﺎد ﻣﻲ آﻨﻴﻢ ﺑﺎ اﺣﺘـﺮام آﺎﻣـﻞ از‬
‫وي ﻳﺎد ﻣﻲ آﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ او را ﺷﻤﺸـﻴﺮ ﺑـﺮان و‬
‫ﺑﺮهﻨﻪ ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﻴﻢ!! ﻣـﻦ ﭼـﻪ ﺑﮕـﻮﻳﻢ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ آﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲ زﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ‬
‫ﻧﻮﻳﺮﻩ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺳـﺮدار ﺑﻨـﻮﺗﻤﻴﻢ و ﻳﺮﺑـﻮع‪،‬‬
‫ﻣﺮد ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﺟﻮاﻧﻤﺮدي‪ ،‬ﺳﺨﺎوت و ﺷﺠﺎﻋﺖ را ﻣـﻲ‬
‫آﺸﺪ‪ .‬ﻣﻮرﺧﺎن درﺑﺎرﻩ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‬
‫آﻪ او در ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧـﻮﻳﺮﻩ و اﺻـﺤﺎﺑﺶ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫ﻋﺬر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ و هﻤﺮاهـﺎﻧﺶ ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﻩ و ﺳﻼح ﺑﺮ زﻣـﻴﻦ ﮔﺬاﺷـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺁﻧـﺎن را دﺳـﺘﮕﻴﺮ آـﺮدﻩ‪ ،‬دﺳـﺖ و‬
‫ﭘﺎهﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺴﺘﻪ و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﻟﻴﻠﻲ‬
‫دﺧﺘﺮ ﻣﻨﻬﺎل‪ ،‬هﻤﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ زﻳﺒـﺎﺗﺮﻳﻦ زن‬
‫در ﺟﻬﺎن ﻋﺮب ﻧﻴﺰ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬او ﺑـﻪ ﻗـﺪري‬
‫زﻳﺒﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬زﻳﺒـﺎﺗﺮ از او‬
‫دﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻋﺎﺷﻖ او‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اي‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﻣﺎ را ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻔﺮﺳﺖ ﺗﺎ او در ﺣﻖ ﻣـﺎ‬
‫ﻗﻀﺎوت آﻨﺪ‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و اﺑﻮ ﻗﺘـﺎدﻩ اﻧﺼـﺎري‬
‫دﺧﺎﻟﺖ آﺮدﻩ اﺻﺮار ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﻟﺪ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ وﻟـﻲ ﺧﺎﻟـﺪ ﻗﺒـﻮل‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ ﺑﻪ هﻤﺴﺮش ﻟﻴﻠـﻲ ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ‬
‫زن زﻳﺒﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﻲ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ دﺳﺘﻮر ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ ﺗﺎ ﮔﺮدن ﻣﺎﻟﻚ زدﻩ ﺷﻮد‪ ،‬هﻤﺴﺮش ﻟﻴﻠـﻲ را در‬
‫ﺗﺼﺮف ﺧﻮد درﺁوردﻩ و در هﻤﺎن ﺷﺐ ﺑﺎ وي ﺟﻤﺎع ﻣﻲ‬
‫‪1‬‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(155-156‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(259-260‬‬

 ‫ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آﺮدن و ﺧﻮاﻧـﺪن ﭘﺎﺳـﺦ‬

‫اﮔﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم اﻧﺪآﻲ دﻗﺖ آﻨﻨﺪ آـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺪﺧﻮاﻩ و دروﻏﮕﻮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣـﺪﻋﻲ ﻋـﺪاﻟﺖ و اﻧﺼـﺎف‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف ﻓﺮﺳـﺨﻬﺎ از وي‬
‫ﺑﺪور هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺰودي ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺣﻘﺪ و ﺑﺪ اﻧﺪﻳﺸـﻲ او‬
‫را در ﺣﻖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ دﻳﺪ‪ .‬هـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬
‫ﺑﻐﺾ و آﺞ ﻓﻜﺮي او در ﺣﻖ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺑـﻦ وﻟﻴـﺪ‪،‬‬
‫در هﻢ ﺷﻜﻨﻨﺪﻩ اﺛﺮ ﻣﺠﻮس آﻪ ﭘـﻮزﻩ ﺁﻧـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎك ﻣﺎﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺁﺷﻜﺎر ﺧﻮاهﺪ ﺷـﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳـﻦ دﺷـﻤﻦ‬
‫ﻗﺴﻢ ﺧﻮردﻩ اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﻘـﻂ هﻤـﺎن رواﻳـﺖ‬
‫دروﻏﻴﻦ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ و ﺁن را ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ آﺴﻲ‬
‫ﺟﺰ هﻢ ﭘﺎﻟﻜﻲ هﺎي راﻓﻀﻲ او ﺁن را ذآﺮ ﻧﻜـﺮدﻩ و‬
‫از ﺁن اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺤﻲ آـﻪ در‬
‫ﺳﺎﻳﺮ آﺘﺐ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺧـﻮد را از ﺁﻧﻬـﺎ ﺑـﻲ‬
‫اﻃﻼع ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬و ﺁن هﻤﺎن رواﻳـﺎﺗﻲ هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫آﻪ ﮔﺎهﻲ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ او ﺑﺎ ذآﺮ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را ذآﺮ ﻣﻲ آﻨـﺪ و‬
‫ﮔﺎهﻲ آﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺪ از ﻻﺑﻼي ﺁﻧﻬﺎ ﻋﻠﻴـﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫ﭼﻴﺰي در ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﺧﻮد را از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻲ ﺧﺒﺮ و ﺑـﻲ‬
‫اﻃﻼع ﺟﻠﻮﻩ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬وﻟـﻲ اﻳـﻦ ﭘﻨـﺪار او هﺮﮔـﺰ‬
‫ﺑﺠﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ رﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬دو رواﻳﺘﻲ آﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺁﻧﻬﺎ را ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ‬

‫و ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺁﻧﻬـﺎ را آﺘﻤـﺎن آـﺮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﻗﺘﻞ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ در ﺁﻧﻬﺎ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ از‬
‫اﻳﻦ ﻗﺮار اﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬وﻗﺘﻲ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﺑﻄﺎح رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را اﻋﺰام‬

‫آﺮد و ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ اﺳـﻼم ﺗﻮﺻـﻴﻪ‬
‫آﺮد و اﻣﺮ آﺮد آﻪ ﻣـﺮدم را ﺑﺴـﻮي اﺳـﻼم دﻋـﻮت‬
‫آﻨﻨﺪ و هﺮ آﺲ آﻪ ﺟﻮاب ﻧﺪهﺪ ﺣﻜﻢ او را ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ‬
‫وي ﺑﻴﺎورﻧﺪ و از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮض و ﻗﺘﻞ ‪ .‬آﺸـﺘﺎر‬
‫ﺧﻮدداري آﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺁﻧـﺎن را اﻣـﺮ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ در هﺮ ﺟﺎ آـﻪ ﻣﻨـﺰل ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪،‬‬
‫اذان ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺁﻧﺠﺎ اذان ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫اذان را اﺟﺎﺑﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﺑﻮد آـﻪ از آﺸـﺘﻦ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺧﻮدداري ﺷﻮد و اﮔﺮ اذان ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻧﺎن‬
‫ﻗﺘﺎل ﺷﺪﻩ و اﻣﻮال ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻏـﺎرت ﺑـﺮدﻩ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ دﻋﻮت اﺳﻼم را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ي زآﺎت از‬
‫ﺁﻧﺎن ﺳﻮال ﺷﻮد‪ ،‬اﮔـﺮ وﺟـﻮب و ﻓﺮﺿـﻴﺖ زآـﺎت را‬
‫اﻋﺘﺮاف آﺮدﻧﺪ‪ ،‬زآﺎت از ﺁﻧـﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد و‬
‫اﮔﺮ وﺟﻮب زآﺎت را ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺑﻮد آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻗﺘﺎل ﺷﻮد‪ .‬راوي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺐ ﺳـﻮار‬
‫ﻧﺰد ﻧﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ آﻪ ﺗﻨﻲ ﭼﻨـﺪ از ﺑـﻦ ﺛﻌﻠﺒـﻪ‬
‫هﻤﺮاﻩ او ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻣﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ي ﻧﻈﺎﻣﻲ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺁﻧﺎن اﺧﺘﻼف آﺮد‪ .‬اﺑﻮﻗﺘﺎدﻩ اﻧﺼﺎري ﺟـﺰو آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﺑﻪ اذان‪ ،‬اﻗﺎﻣـﻪ و ﻧﻤـﺎز ﺁﻧـﺎن ﮔـﻮاهﻲ‬
‫داد‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺧﺘﻼف ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ اﻣﺮ آـﺮد ﺗـﺎ‬
‫اﺳﻴﺮان زﻧﺪاﻧﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﺐ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﺳﺮد ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ آﺴﻲ را اﻣـﺮ آـﺮد ﺗـﺎ ﻧـﺪا دهـﺪ )داﻓﺌـﻮ‬
‫أﺳﺮاآﻢ(( و داﻓﺌﻮ )آﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮم ﻧﮕﺎﻩ داﺷﺘﻦ‬
‫اﺳﺖ( در ﻟﻐﺖ ﺑﻨﻲ آﻨﺎﻧﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ آﺸـﺘﻦ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺮدم ﮔﻤﺎن آﺮدﻧﺪ آﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻗﺼـﺪ آﺸـﺘﻦ ﺁﻧـﺎن را‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر او ﻓﻘـﻂ ﮔـﺮم ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫داﺷﺘﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺳـﭙﺎهﺎن ﺧﺎﻟـﺪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬
‫رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﺿـﺮار ﺑـﻦ ازور‬
‫ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟـﺪ وﻗﺘـﻲ ﺧﺒـﺮ ﻗﺘـﻞ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻣﻘـﺮ ﺧـﻮد ﺑﻴـﺮون ﺁﻣـﺪ وﻟـﻲ‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﺮﮔﺎﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ ارادﻩ ي آﺎري را‬
‫‪1‬‬
‫آﻨﺪ ﺁن آﺎر درﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫رواﻳﺖ دوم ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑـﻦ ﻧـﻮﻳﺮﻩ را‬
‫دﻋﻮت آﺮد و او را درﺑﺎرﻩ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺳﺠﺎح )ﻣﺪﻋﻲ‬
‫دروﻏﻴﻦ ﻧﺒﻮت( و ﻧﺪادن زآﺎت‪ ،‬ﻣﻨﻊ آﺮد و در اﻳﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص وي را ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﻣـﻲ داد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﮕـﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻲ آﻪ زآﺎت هﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤـﺎز اﺳـﺖ؟ ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري ﺷﻨﻴﺪﻩ ام آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺁﻳـﺎ او ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﻣـﺎ اﺳـﺖ و‬

‫‪ .1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ج‪ 2‬ص ‪ 372‬ﺳﻨﻪ ‪ 11‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ ج‪ 2‬ص ‪ 217‬اﻟﺒﺪاﻳﻪ و‬

‫اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ ج ‪ 6‬ص ‪ 326‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون ج ‪ 2‬ﺳﻨﻪ ‪.11‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ؟ اي ﺿـﺮاب‪ ،‬ﺳـﺮ او را از ﺗـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﺟﺪا آﻦ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮدن او زدﻩ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻟﺒﺘﻪ رواﻳﺘﻲ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁن اﺳﺘﺪﻻل‬

‫آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ‪ ،‬ﻟﻴﻠﻲ‬
‫ﺑﻨﺖ ﻣﻨﻬﺎل‪ ،‬هﻤﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ‪ ،‬ﺷـﻮهﺮش ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺷﺎذ و ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻮدن‬
‫ﺁن‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ و ﺑـﺪان‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌـﻲ آـﻪ در ﺣﺎﺷـﻴﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻮاﻟﻪ دادﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت اﻧـﺪ‬
‫ـﻮﺑﻲ‪،‬‬
‫ـﺎرﻳﺦ اﻟﻴﻌﻘـ‬
‫ـﺪاء‪ ،‬ﺗـ‬
‫ـﻲ اﻟﻔـ‬
‫ـﺎرﻳﺦ اﺑـ‬
‫از‪) :‬ﺗـ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ اﻟﺴﺤﻨﻪ و وﻓﻴﺎت اﻷﻋﻴﺎن( ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي هﺮ اﻧﺴـﺎن ﺣـﻖ ﺟـﻮ‪،‬‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﻧﻘﻞ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺁﺷﻜﺎر و‬
‫روﺷﻦ ﺧﻮاهﺪ ﺷـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺑـﻪ ))وﻓﻴـﺎت اﻻﻋﻴـﺎن((‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺑﻦ ﺧﻠﻜﺎن ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن آﺸﺘﻪ ﺷﺪن‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ را ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬اﺑﻦ ﺧﻠﻜـﺎن ﺟﺮﻳـﺎن آﺸـﺘﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ ‪ . . .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪ ،‬در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ‬
‫ﻗﺼﺪ ﻗﺘﺎل و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﺑﻨﻲ ﺛﻌﻠﺒﻪ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮون‬
‫رﻓﺖ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ آﻪ ﺳﺮدار ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻳﺮﺑﻮع‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻣﺪ ـ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ زآﺎت ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺧـﻮد را‬
‫وﺻﻮل آﺮدﻩ و در ﺁن ﺗﺼﺮف آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ‪ψ‬‬
‫درﺑﺎرﻩ زآﺎت ﺑﺎ او ﺻﺤﺒﺖ آﺮد‪ .‬ﻣﺎﻟـﻚ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫ﻧﻤﺎز را ﻗﺒﻮل دارم زآﺎت را ﻧﻤﻲ ﭘـﺬﻳﺮم‪ .‬ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻲ آـﻪ ﻧﻤـﺎز و زآـﺎت ﺑـﺎ هـﻢ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬هﺮ آﺪام از ﺁن دو‪ ،‬ﺑﺪون دﻳﮕﺮي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد؟ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺷـﻤﺎ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕـﺮ ﺗـﻮ او را ﺻـﺎﺣﺐ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد ﻧﻤﻲ داﻧﻲ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ )اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ( ﻗﺼﺪ آﺮدم ﺳﺮت را از ﺗـﻦ ﺟـﺪا آـﻨﻢ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫ﻧﺰاع ﻟﻔﻈﻲ ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن در ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻢ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬و هﺬﻩ ﺑﻌﺪ‬

‫‪ .2‬ﻃﺒﺮي ج‪ 3‬ص ‪ 273-274‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ ج‪ (217-218) 2‬اﻟﺒﺪاﻳﻪ و‬

‫اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ ج ‪.(326-327) 6‬‬
‫ﺗﻠﻚ؟ ﻳﻌﻨﻲ ارادﻩ آﺸﺘﻦ ﺗﻮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫آﻪ ﺗﻮ ﻣﻨﻜﺮ زآﺎت ﺷﺪي‪ .‬ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﻮ را‬
‫ﺧﻮاهﻢ آﺸﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و اﺑﻮﻗﺘﺎدﻩ اﻧﺼﺎري در‬
‫ﺁﻧﺠﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬درﺑﺎرﻩ ﻣﺎﻟﻚ ﺑـﻦ ﻧـﻮﻳﺮﻩ ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺻﺤﺒﺖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺣﺮﻓﻬـﺎي ﺁن دو را‬
‫رد آﺮد‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﺧﺎﻟﺪ ﻣﺎ را ﻧﺰد اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺖ ﺗﺎ او درﺑﺎرﻩ ي ﻣﺎ ﻗﻀﺎوت آﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮ آﺴﺎﻧﻲ‬
‫را آﻪ ﮔﻨﺎهﺸﺎن از ﮔﻨﺎﻩ ﻣﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺑـﻮدﻩ‪ ،‬ﻧـﺰد‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻩ اي‪ .‬ﺧﺎﻟـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ از ﺗـﻮ‬
‫ﺑﮕﺬرم‪ ،‬ﺧﺪا از ﻣﻦ ﻧﻤـﻲ ﮔـﺬرد‪ .‬ﺿـﺮار ﺑـﻦ ازور‬
‫اﺳﺪي ﺟﻠﻮ رﻓﺖ ﺗﺎ ﮔﺮدن او را ﺑﺰﻧـﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف هﻤﺴﺮش ام ﻣﺘﻤﻢ ﻧﮕﺎﻩ آﺮد و ﺧﻄﺎب ﺑـﻪ ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺗﻮ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻣﺮا آﺸـﺘﻲ(( هﻤﺴـﺮ ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ زﻳﺒﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﻗﺘﻞ ﺗﻮ را ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺻـﺎدر آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮ از اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اي‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷـﺪﻩ‬
‫اي‪ .‬ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن هﺴﺘﻢ‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬
‫ﺿﺮار‪ ،‬ﺳﺮ او را از ﺗﻦ ﺟﺪا آﻦ‪ ،‬ﺿﺮار ﺳﺮش را از‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﻦ ﺟﺪا آﺮد‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮازﻧﻪ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آﻦ ﺗـﺎ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺪﻟﻴﺲ و ﺗﻠﺒﻴﺲ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ!!‬
‫از ﺁن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺗـﻮ روﺷـﻦ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ازدواج ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺎ ﻟﻴﻠﻲ هﻤﺴﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﺧﺎﻟﺪ ﻟﻴﻠﻲ هﻤﺴـﺮ ﻣﺎﻟـﻚ را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺼﺮف ﺧﻮد در ﺁورد و در هﻤﺎن ﺷـﺐ ﺑـﺎ وي زﻓـﺎف‬
‫آﺮد( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را ﺑـﻪ وﻓﻴـﺎت اﻻﻋﻴـﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد وﻓﻴـﺎت اﻻﻋﻴـﺎن‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ هﻤﺴـﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ را در اﺧﺘﻴﺎر ﺧـﻮد در ﺁورد‪ .‬ﺑﻌﻀـﻴﻬﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺧﺎﻟﺪ او را از ﻣﺎل ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺧﺮﻳـﺪﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﺳﻪ‪ 3‬ﺣﻴﺾ و‬
‫اﺗﻤﺎم ﻋﺪت ﺑﺮاي او ﭘﻴﻐﺎم ﻧﻜﺎج ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺑـﻮد و‬
‫‪2‬‬
‫او اﺟﺎﺑﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪!.‬؟‬
‫ﺁﻳﺎ دروغ و دﺟﻠﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮد؟‬
‫ﺑﺎزارهﺎ و ﻣﺮاآﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮ از آﺘﺎب هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣـﻖ‬
‫‪ .1‬وﻓﻴﺎت اﻻﻋﻴﺎن واﺑﻨﺎء اﻟﺰﻣﺎن ﻻﺑﻦ ﺧﻠﻜﺎن ص ‪ 14‬ج ‪ 6‬ﭼﺎپ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ .2‬هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ و هﻤﺎن ﺻﻔﺤﺎت‪.‬‬
‫ﺟﻮﻳﺎن ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ آﻪ آﺬب‪ ،‬دﺟﻞ‪ ،‬ﺗﺪﻟﻴﺲ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺁﺳﺎن‬
‫و ارزان ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ آﺘﺐ زﻳﺎدي از اول ﺗﺎ ﺁﺧـﺮ‬
‫ﻣﻤﻠﻮ از دروغ و دﺟﻞ هﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﺘﺎﺑﻬﺎ را‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻘﻮي‪ ،‬هﺪاﻳﺖ‬
‫و ﻣﻊ اﻟﺼﺎدﻗﻴﻦ ﻋﻨﻮان ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬اﻧـﺪآﻲ اﺣﺴـﺎس‬
‫ﺷﺮم هﻢ ﻧﻤﻲ آﻨﻨﺪ؟ اﺑﻦ ﺧﻠﻜﺎن در ﭘﺎﻳﺎن داﺳـﺘﺎن‬
‫ﻗﺘﻞ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬واﻗﺪي و وﺷـﻴﻤﻪ‬
‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي آـﻪ ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺗﺼﺎﻧﻴﻒ ﺧﻮد ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺁﻧﺎن ﻣﺴﺌﻮل ﺻـﺤﺖ و‬
‫ﺳﻘﻢ ﺁن هﺴﺘﻨﺪ‪ 1 .‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﺁن را ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﻢ ﺑﻠﻜﻪ هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ در آﺘﺐ ﺁﻧـﺎن ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺟـﺮح و ﻃﻌـﻦ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬اﻳﻦ داﺳـﺘﺎن ﺑـﺎ اﺳـﻠﻮب‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻮهﻦ و هﺘﻚ ﺁﻣﻴﺰي ﻧﻘﻞ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬در ﺁن‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﺑﻪ ﺧﺎﻟﺪ اﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻧﺰد ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ‪ ،‬ﻳﺮﺑﻮﻋﻲ رود‪ ،‬ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ‬
‫وﻟﻴﺪ ﻧﺰد ﻣﺎﻟﻚ رﻓﺖ‪ .‬در ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺧﺎﻟﺪ او را ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ ﻃﻠﺒﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫ﻧﺰد ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺁﻣﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ وي ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫هﻤﺴﺮش ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل او راﻩ اﻓﺘـﺎد‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ﻧﮕﺎهﺶ ﺑﻪ هﻤﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻋﺎﺷﻖ او ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﻧﻜﺸﻢ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺗـﻮ داري‬
‫ﺑﺪان دﺳﺖ ﻧﺨﻮاهﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺎﻟﻚ ﻧﮕﺎﻩ آﺮد‪.‬‬
‫ـﻮد در‬
‫ـﺪ ﺧـ‬
‫ـﻪ ﻋﻘـ‬
‫ـﺮش را ﺑـ‬
‫ـﺮدن او را زد و هﻤﺴـ‬ ‫ﮔـ‬
‫‪2‬‬
‫ﺁورد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﺘﻤﺎن ﺣﻖ و دروغ ﭘﺮدازي هـﺎﻳﻲ آـﻪ‬
‫هﻤﻮارﻩ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ رواﻓﺾ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﻴـﻖ و ﺁﺛـﺎر ﺗﺤﺮﻳﻔـﻲ آـﻪ در اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ اﻟﺘﻔـﺎت ﺑـﻪ ﻣﻌـﺎرض‬
‫ﺑﻮدن اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﺎ رواﻳﺎت دﻳﮕـﺮي آـﻪ در اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﺎ دﻗـﺖ ﻧﻈـﺮ ﺑـﻪ ﻣﺘﻌـﺎرض‬
‫ﺑﻮدن اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﺦ و زﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﻗﻬﺮﻣـﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻖ و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ و ﺗﻌﺠﺐ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ دروﻏﻴﻦ و ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ ﺳـﺎﻳﺮ رواﻳـﺎت‬

‫‪ .3‬هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ص ‪.15‬‬

‫‪ .1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ ج‪ 2‬ص )‪.(131‬‬
‫ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻢ آـﻪ هﻮﻳـﺖ ﻳﻌﻘـﻮﺑﻲ را‬
‫ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺁﺷـﻜﺎر آـﻨﻢ ﺗـﺎ ﺁﻧـﺎن ﺑﺪاﻧﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ آﻴﺴﺖ؟ ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ از ﻟﺤﺎظ ﺗﻔﻜـﺮ و اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫ﺑﺮادر ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ .‬او راﻓﻀـﻲ و ﺷـﻴﻌﻪ دوازدﻩ‬
‫اﻣــﺎﻣﻲ اﺳــﺖ‪ .‬او در اﻳــﻦ آﺘــﺎب ﺧــﻮد )ﺗــﺎرﻳﺦ‬
‫ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ( ﺗﺎرﻳﺦ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻄﺮح ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ .‬او ﺧﻼﻓـﺖ را در‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺁن را ﻓﻘﻂ ﺣﻖ‬
‫او ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ ﺷـﻴﻌﻪ در‬
‫ﺑﺎب اﻣﺎﻣﺖ ﺑﺪان اﻋﺘﻘﺎد دارد‪ .‬او ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ را ))وﺻـﻲ(( رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﻲ داﻧـﺪ و وﻗﺘـﻲ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن را ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬واژﻩ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﻜﺎر ﻧﻤﻲ ﺑـﺮد و‬
‫ﺑﺠﺎي ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺗـﻮﻟﻲ اﻻﻣـﺮ ﻓـﻼن((‪.‬‬
‫ﻓﻼﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ ـ و ﺑﻌﺪ هﺮ آـﺪام از‬
‫ﺧﻠﻔﺎء ﺛﻼﺛﻪ را ﻣﻮرد ﺟﺮح و ﻃﻌﻦ ﺧـﻮد ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ و هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﺘﻬﻢ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬درﺑﺎرﻩ ي ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ‬
‫ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎرواﻳﻲ‬
‫را ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬روﻳﺪاد ﺳـﻘﻴﻔﻪ را ﺑـﺪ ﻋﻨـﻮان‬
‫آﺮدﻩ و ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻘﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ )آﻪ او‪ ،‬وي را ))وﺻﻲ(( ﻣـﻲ داﻧـﺪ( و‬
‫ﻏﻀﺐ ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻖ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻏﻠﻮ‬
‫ﻤـﺖ‬
‫ُ‬ ‫ﻤْ‬ ‫َْ‬
‫ﺗَ‬‫َأ‬‫ْ و‬
‫َﻜُﻢ‬
‫ِﻳـﻨ‬
‫ْ د‬‫ﻟﻜُـﻢ‬ ‫ْﺖ‬
‫ُ َ‬ ‫ﻤﻠ‬‫َآ‬
‫َْ‬ ‫آﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻳﻪ )أ‬
‫ً( در روز‬ ‫ِﻳﻨـﺎ‬‫ِﺳْـﻼمَ د‬
‫اﻷ‬
‫ُ ْ‬ ‫ﻟﻜُـﻢ‬
‫ُ َ‬‫ِﻴﺖ‬
‫َﺿ‬‫َر‬
‫ِﻲ و‬
‫ﻤﺘ‬ ‫ِﻌ‬
‫َْ‬ ‫ْ ﻧ‬
‫َﻴْﻜُﻢ‬
‫َﻠ‬‫ﻋ‬
‫آﻮچ از ﻋﺮﻓﻪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ روش و اﺳـﻠﻮب او در ﻣـﺘﻬﻢ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ و ﺑﺰرﮔﺎن دﻳﻦ‪ ،‬هﻤﺎن روش و‬
‫اﺳﻠﻮب هﻢ آﻴﺸﺎن ﺗﺸﻴﻊ او اﺳﺖ و ﺁن ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ‬
‫ً ﻳﺎ ﺣـﺬف و اﺛﺒـﺎت‬ ‫از اﺧﺘﺮاع و وﺿﻊ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻄﻠﻘﺎ‬
‫رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺤﻪ و ﻳﺎ ﺑﻴـﺎن اﺧﺒـﺎر و اﺣﺎدﻳـﺚ در‬
‫ﻏﻴﺮ ﻣﺤﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﻳـﻒ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ 1 .‬آﺎﻣﻼً روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ واﻳـﺪ‪،ψ‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳـﺎﻧﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ او را ﻣﺮﺗﺪ و ﻣﻨﻜﺮ وﺟﻮب زآـﺎت داﻧﺴـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ در ﺳﺎﻳﺮ رواﻳﺎت آـﻪ در آﺘـﺐ‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺞ آﺘﺎب اﻟﺘﺎرﻳﺦ اﻻﺳﻼﻣﻲ ـ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻣﻞ اﻟﺴﻠﻤﻲ ص )‪.(430-431‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﺘـﻲ در ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺪان اﻋﺘﻘﺎد دارد‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺁﺛﺎر وﺿﻊ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸـﻮد‪ ،‬ﻧﻴـﺰ ﺑﺮاﺋـﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟـﺪ ﺛﺎﺑـﺖ ﺷـﺪﻩ‪ ،‬ﺗـﺎر و ﭘـﻮد اﺗﻬﺎﻣـﺎت‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از هﻢ ﮔﺴﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪)) :‬اي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا‪ ،‬ﻣـﺮد ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻲ‬
‫را آﺸﺘﻪ و هﻤﺴﺮش را ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﺧﻮد درﺁوردي‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺗﻮ را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﻲ آﻨﻢ(( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻲ اﻟﻔﺪا‪ ،‬ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ و‬
‫اﺻﺎﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺧﺼـﻮص ﺑﺎﻳـﺪ ﻋـﺮض‬
‫ﺷﻮد‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻳﻚ دروغ ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ و واﺿﺢ اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ و اﺻﺎﺑﻪ‪ ،‬آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺛﺮي از اﻳﻦ رواﻳـﺖ‬
‫دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي هﻢ ﺿﻤﻦ رواﻳﺖ ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬اﻳﻦ ﺳـﺨﻨﺎن را ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ ﺁن رواﻳﺖ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ در ﺳـﻨﺪش ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ ﺣﻤﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻤﻴﺪ ﺑﻦ ﺣﻴﺎن رازي‬
‫وﺟﻮد دارد و او راوي ﺿﻌﻴﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬رد ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻘــﻮب ﺳﺪوﺳــﻲ درﺑــﺎرﻩ او ﻣــﻲ ﮔﻮﻳــﺪ‪ :‬آﺜﻴــﺮ‬
‫اﻟﻤﻨﺎآﻴﺮ ـ رواﻳﺎت ﻣﻨﻜﺮ او زﻳﺎد هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﺎدﻳﺚ او ﻣﺤﻞ اﺷﻜﺎل هﺴﺘﻨﺪ ـ ﻧﺴـﺎﻳﻲ‬
‫ﻣــﻲ ﮔﻮﻳــﺪ‪ :‬ﻟــﻴﺲ ﺑﺜﻘــﻪ‪ ،‬راوي ﻣﻌﺘﺒــﺮي ﻧﻴﺴــﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻮزﺟﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ردئ اﻟﺤـﺪﻳﺚ و ردئ اﻟﻤـﺬهﺐ‬
‫ﻏﻴﺮ ﺛﻘﻪ‪ .‬اﺣﺎدﻳﺚ او ﻧﺎ آﺎرﻩ هﺴﺘﻨﺪ((‪1 .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‬
‫‪2‬‬
‫در ﺗﻘﺮﻳﺐ ﻧﻴﺰ او را ﺿﻌﻴﻒ ﻣﻌﺮﻓـﻲ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رواﻳﺖ ﻃﺒﺮي از ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﻴﻒ و ﻏﻴﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر از ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا در اﻳـﻦ رواﻳـﺖ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫))اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺧﺎﻟﺪ را ﻃﻠﺐ آـﺮد‪ .‬ﺧﺎﻟـﺪ وﻗﺘـﻲ وارد‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻇﻔﺮﻣﻨﺪ در ﻣﺴﺠﺪ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻴﺮهـﺎﻳﺶ را ﺑﻴـﺮون ﺁورد و‬
‫اﻳﻦ آﻠﻤﺎت ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺁﻣﻴـﺰ را ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺖ )ﻗﺘﻠـﺖ‬
‫ً‪ . . .‬اﻟﺦ ﺗـﻮ ﻣـﺮد ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻲ را آﺸـﺘﻪ و‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫هﻤﺴﺮش را در ﺗﺼﺮف ﺧﻮد در اوري‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺗﻮ را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﺧﻮاهﻢ آﺮد‪ (.‬ﻗﻬﺮﻣﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫‪ .1‬ﺗﻬﺬﻳﺐ ج ‪ 35‬ص ‪ 102‬رﻗﻢ )‪.(167‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻘﺮﻳﺐ اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ ج‪ 2‬ص ‪ 49‬رﻗﻢ )‪.(5852‬‬
‫ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺳﺎآﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺮف ﻧﻤﻲ زد‪ .‬ﮔﻤﺎن ﻣـﻲ آـﺮد‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ دﻳـﺪﮔﺎﻩ را دارد‪ .‬ﺳـﻮال اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب از ﻣﻮﺿﻊ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺁﻣﺪن ﺧﺎﻟﺪ ﻧﺰد ﺁﻧﺎن ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮد‪ .‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧـﻪ آـﻪ‬
‫در رواﻳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) .‬ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻟﺪ و ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻧـﺰاع‬
‫ﻟﻔﻈﻲ درﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﺎﻧـﺐ ﺧﺎﻟـﺪ را ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫))ارﻓﻊ ﻟﺴﺎﻧﻚ ﻋﻦ ﺧﺎﻟﺪ(( ـ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺣﺮف ﻧـﺰن‬
‫و از ﺧﺎﻟﺪ دﻓﺎع آﺮد و ﭘﺎآﻲ او را ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي‬
‫آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻴﺎن آـﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﻴـﺎن آـﺮد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻋﻠﻴﻪ آﺎﻓﺮان‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ هﻤﻪ ﻋﻤﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزت ﻣﻲ داد آﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺟﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر آﻨﺪ و ﺧﻼف راي ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﻠﻴﻪ او‬
‫اﻗﺪاﻣﻲ اﻧﺠﺎم دهﺪ؟‬
‫ً اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ آﺸﺘﻦ ﺧﺎﻟﺪ اﺷـﺎرﻩ‬‫ﻓﺮﺿﺎ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﺮ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ اﻳـﻦ ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺟﺘﻬﺎدي ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و اﺟﺘﻬﺎد ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ در اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن آﺸﺘﻪ‬
‫ﻧﺸﻮد و راي ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ ﺧﺎﻟـﺪ آﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻧﺪ آﻪ ﻋﻤﺮ ﻋـﺎﻟﻤﺘﺮ از‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻧﺒـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮ اﺑـﻮﺑﻜﺮ واﺟـﺐ‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ آﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺗﺮك آﻨﺪ‪ .‬و از هﻴﭻ دﻟﻴﻞ ﺷﺮﻋﻲ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ در اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ راﺟﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اآﻨﻮن اﻳﻦ داﺳﺘﺎن و اﻣﺜﺎل ﺁن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘـﺾ‬
‫و ﻋﻴﺐ ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﻮد و ﭼـﻪ آﺴـﻲ‬
‫ﺁن را ﻋﻴﺐ ﻣﻲ داﻧﺪ ﺑﺠﺰ ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻋﻠـﻢ‬
‫و دﻳﻦ از هﻤﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺮﺗﺒﻪ ي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮي ﻗﺮار‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪((.‬‬

‫‪ -5‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬اﻳـﻦ ﻳـﻚ رﺳـﻮاﻳﻲ‬

‫دﻳﮕﺮي اﺳﺖ آﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺁن را ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺎن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺛﺒﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻲ آﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﻣـﺎ ﻧـﺎم‬
‫او را ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﺣﺘﺮام و ﻗﺪاﺳـﺖ آﺎﻣـﻞ‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج ج‪ 5‬ص ‪.519‬‬

‫از وي ﻧﺎم ﻣﻲ ﺑﺮﻳﻢ ﺣﺘﻲ او را )ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮهﻨﻪ‬
‫ﺧﺪا( ﻳﺎد ﻣﻲ آﻨﻴﻢ؟‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫هﺮ آﺲ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎ اﻧﺼﺎف دروﻏﻴﻦ را ﺑﺸﻨﻮد‪ ،‬اذﻋﺎن‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺣﺮف ﻣﻲ زﻧﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن از زﺑﺎن ﻓﺮد ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ و‬
‫ﺳﺨﻨﺎن او ﺣﻜﺎﻳﺖ از اﻳـﻦ دارﻧـﺪ آـﻪ او ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺧﻮﺷﺤﺎل اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا او ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧـﻮدش درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﻳﻚ ﺻﺤﺎﺑﻲ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺷﺘﺒﺎﻩ و ﻋﻴﺒـﻲ را‬
‫آﺸﻒ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺣﺘـﻲ او دﻳﮕـﺮان را ﻣـﻮرد ﻋﺘـﺎب‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ آﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ ﻗﺪاﺳﺖ و اﺣﺘـﺮام از وي‬
‫)ﺻﺤﺎﺑﻪ( ﻳﺎد ﻣﻲ آﻨﻨﺪ!! او ﺑﺎ زﺑﺎن ﺣﺎل ﺧﻮد ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳــﺪ‪ :‬اﺻــﺤﺎب رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هــﻴﭻ ﮔﻮﻧــﻪ ﻗﺪاﺳــﺖ و‬
‫اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ و از ﺁﻧـﺎن ﺑـﺎ اﺣﺘـﺮام ﻳـﺎد‬
‫ﻧﺸﻮد‪ .‬او ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬آﺴﻲ آﻪ ﺧﺎﻟـﺪ را ﺳـﻴﻒ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫اﻟﻤﺴﻠﻮل )ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮهﻨﻪ ﺧﺪا( ﻧﺎم ﮔﺬاﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫او ﺳﺮور و ﺳﺎﻻر ﺑﺸﺮﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري از ﺣﻀﺮت اﻧﺲ‪ ψ‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺧﺒﺮ ﺷﻬﺎدت زﻳﺪ‪ ،‬ﺟﻌﻔـﺮ و اﺑـﻦ رواﺣـﻪ را‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜـﻪ اﻳـﻦ ﺧﺒـﺮ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ي ﻣـﺮدم ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻋﻼم آـﺮد و ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﭘﺮﭼﻢ در دﺳﺖ زﻳﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد اﺻﺎﺑﺖ ﺗﻴﺮهﺎي دﺷﻤﻦ‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻌﺪ ﺟﻌﻔـﺮ ﺁن را در دﺳـﺖ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬او‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﺻﺎﺑﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺳﭙﺲ ﭘﺮﭼﻢ ﺑﺪﺳﺖ اﺑـﻦ‬
‫رواﺣﻪ اﻓﺘﺎد او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ )ﭼﺸـﻢ هـﺎي‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺷﻜﺒﺎر ﺑﻮدﻧﺪ( ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﭘـﺮﭼﻢ ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮي از ﺷﻤﺸﻴﺮان ﺧﺪا اﻓﺘﺎد )ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴـﺪ(‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺘﺢ را ﻧﺼﻴﺐ ﺁﻧﺎن آﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬رواﻳﺘﻲ را ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫در ﺟــﺎﻳﻲ ﻧﺸﺴــﺘﻪ ﺑــﻮدﻳﻢ‪ .‬ﻣــﺮدم از ﺁﻧﺠــﺎ ﻣــﻲ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬او آﻴﺴﺖ؟ در‬
‫ﺟﻮاب ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻓﻼﻧـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﻓﻼﻧﻲ ﺑﻨﺪﻩ ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬آﺴـﻲ دﻳﮕـﺮ از ﺁﻧﺠـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺑﺎز رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اي اﺑﺎهﺮﻳﺮﻩ‪ ،‬او‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ رﻗﻢ )‪ (3547‬ج‪.3‬‬
‫آﻴﺴﺖ؟ ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻓﻼﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻨﺪﻩ ي‬
‫ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ وﻟﻴـﺪ از‬
‫آﻨﺎر ﻣﺎ ﮔﺬر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻋﺮض آـﺮدم‪ :‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺁري‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫او ﺑﻨﺪﻩ ي ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ‪)) ،‬ﺳﻴﻒ ﻣﻦ ﺳﻴﻮف ﻪﻠﻟﺍ(( اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﭼﻪ ﭘﺎﺳـﺨﻲ دارد؟‬
‫ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ او اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ را ﺣﺴﺐ ﻋﺎدت ﺧﻮد ﺑﻲ‬
‫ارزش و ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﭼـﻮن ﺑـﺎ ﻋﻘـﻞ و‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺟﻮر در ﻧﻤﻲ ﺁﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﺴﺮت آﺎﻣﻞ ﺁﻧﻬﺎ را‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺪ در ﺻﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮدﻩ از آﻨﺎر ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫رد ﻣﻲ ﺷﻮد!!‬

‫‪ -6‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧـﻮﻳﺮﻩ از اﺻـﺤﺎب‬

‫ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ و ﺗـﺎرﻳﺦ اﻳـﻦ را ﻧﻤـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻧﺪ آﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑـﻦ ﻧـﻮﻳﺮﻩ‬
‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬او زآـﺎت‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺮداﺧﺖ و ﺻﺪﻗﺎت را ﻣﻴﺎن اﻓـﺮاد ﻗـﻮم ﺧـﻮد‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ آﺮد ـ وﻗﺘﻲ او ﻧـﺰد ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ وﻟﻴـﺪ‬
‫ﺁوردﻩ ش و ﺧﺎﻟﺪ درﺑﺎرﻩ ي زآﺎت ﺑﺎ وي ﺑـﻪ ﺑﺤـﺚ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬او ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري ﺻـﺎﺣﺐ‬
‫ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ!؟ )ﻗﺪ آﺎن ﺻﺎﺣﺒﻜﻢ ﻳﺰﻋﻢ ذاﻟﻚ(‬
‫اﻳﻦ دﻳـﺪﮔﺎﻩ و ﺳـﺨﻦ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن دارد آـﻪ او‬
‫ً درﺑـﺎرﻩ رﺳـﻮل‬
‫زآﺎت را ﻗﺒـﻮل ﻧﺪاﺷـﺖ و ﺛﺎﻧﻴـﺎ‬
‫اآــﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣــﻮد‪)) :‬ﺻــﺎﺣﺒﻜﻢ(( و اﻳــﻦ واژﻩ را‬
‫ﻣﺸﺮآﻴﻦ آﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﻧﺒﻮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻜﺎر ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﻜﺮ زآﺎت ﺑﻮدن او‪ ،‬ﻣﺠﻮز ﻗﺘـﻞ او‬
‫ً ﻓﺮاهﻢ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜـﻪ او در آﻨـﺎر‬ ‫را ﺷﺮﻋﺎ‬
‫اﻧﻜﺎر زآﺎت ﻣﻨﻜﺮ ﻧﺒﻮت ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﻧﻴـﺰ ﺑـﻮد ـ‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺗﻤﺎم ﻣﻮرﺧﻴﻦ از ﺟﻤﻠﻪ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ در‬
‫اﻏﺎﻧﻲ و اﺑﻦ ﺧﻠﻜـﺎن ذآـﺮ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ راﻓﻀﻲ آﻪ در دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﺷﻬﺮت دارد ـ ﺑﻌﺪ‬
‫از اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ ﻣﺎﻟﻚ از‬
‫اﺻﺤﺎب ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟‪ . . .‬ﺣﺘـﻲ ﻣـﻮرﺧﻴﻦ‬
‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﺎﻟـﻚ در ﺣـﺎل ردت‬
‫ﻓﻮت آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺁن ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‪ ،‬ﻣـﺘﻤﻢ‪ ،‬ﺑـﺮادر‬
‫‪ .3‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي رﻗﻢ )‪ (4117‬ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻚ را دﻳﺪ و ﺑـﻪ او ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﺮﺛﻴـﻪ اي را آـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺮادرت ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺘﻪ اي‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﻴـﺖ از ﺁن را‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺨﻮان‪ .‬ﻣﺘﻤﻢ ﻗﺼﻴﺪﻩ اش را آﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻦ اﺑﻴﺎت ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣــــﻦ‬ ‫و آﻨﺎ آﻨﺪﻣﺎﻧﻲ ﺟﺬﻳﻤﻪ ﺣﻘﺒﻪ‬
‫اﻟﺪهﺮ ﺣﺘﻲ ﻗﻴﻞ ﻟﻦ ﻳﺘﺼﺪﻋﺎ‬
‫ﻟﻄــﻮل‬ ‫ﻓﻠﻤﺎ ﺗﻔﺮﻗﻨﺎ آﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻟﻜﺎ‬
‫ً‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﻟﻢ ﻧﺒﺖ ﻟﻴﻠﻪ ﻣﻌﺎ‬
‫ً‬
‫دو‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻣﺎ دو ﺑﺮادر ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫هﻤﻨﺸﻴﻦ ﺟﺬﻳﻤﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‬
‫ﺣﺘـــﻲ‬ ‫در ﻣﺪت ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ آﻪ اﻳﻦ‬
‫ﻧﻴﺴـــﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫دو ﺗﺎ از هﻢ ﺟﺪا ﻧﺸﺪﻧﻲ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻣﻦ و ﻣﺎﻟﻚ‬
‫از هﻢ ﺟﺪا ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲ ﺷﺪ آﻪ ﻳـﻚ ﺷـﺐ‬
‫ﺑﺎ هﻢ ﻧﺒﻮدﻩ اﻳﻢ وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬اﻳﻦ را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻗـﺎل‬
‫هﺬا وﻪﻠﻟﺍ اﻟﺘﺎﺋﺒﻴﻦ‪ ،‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ اﺻـﻞ ﺗﻌﺰﻳـﺖ و‬
‫ﺗﺴﻠﻴﺖ و‪. . .‬‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺖ دارم آـﻪ ﺷـﻌﺮ ﺧﻮاﻧـﺪن و‬
‫ﺳﺮودن را ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻢ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺮاي ﺑﺮادرم‪ ،‬زﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺛﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻧﻪ اي آﻪ ﺗﻮ ﺑـﺮاي ﺑـﺮادرت‬
‫ﻣﺮﺛﻴﻪ ﮔﻔﺘﻪ اي‪ ،‬ﻣﺘﻤﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔـﺮ ﺑـﺮادر ﻣـﻦ در‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ از دﻧﻴﺎ ﻣﻲ رﻓﺖ آﻪ ﺑﺮادر ﺗﻮ رﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﺑﺮاي او رﺛﺎ ﻧﻤﻲ ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬از‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪﻩ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬هـﻴﭻ آـﺲ‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﺑﺮادرم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺘﻤﻢ ﻣﺮا ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﮕﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ 1 .‬در ﻓﺮازي دﻳﮕﺮ ﻗﻮل ﻣﺘﻤﻢ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺘﻤﻢ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي اﻣﻴﺮاﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ‪،‬‬
‫هﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮادر ﺗﻮ در ﺣﺎل اﻳﻤـﺎن از دﻧﻴـﺎ رﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺮادر ﻣﻦ در ﺣـﺎل ردت و ارﺗـﺪاد‪ ،‬ﻣـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻌﺰﻳﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻌﺰﻳﺖ ﺗﻮ در‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻮت ﺑﺮادرم ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ روﺷﻦ ﺗﺮ از دال ﺑﺮ ﻣﺮﺗﺪ ﺑﻮدن ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ وﺟﻮد دارد؟!‬

‫‪ .1‬ﺟﻮﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻴﻪ ﻓﻲ ﻋﺼﺮ اﻟﺨﻠﻔﺎء اﻟﺮاﺷﺪﻳﻦ ص‪ 42‬ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻴﺪ اﻟﻮآﻴﻞ‬

‫ﻓﺘﻮح اﻟﺒﺪان ﺑﻼذري ص)‪ (108‬اﻟﻜﺎﻣﻞ ج‪ 2‬ص)‪.(218‬‬
‫‪ .1‬آﺘﺎب اﻻﻣﺎﻟﻲ ﻻﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ اﻟﻴﺰﻳﺪي )ص‪ (25-26‬ﭼﺎپ ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻜﺘﺐ‪.‬‬
 ‫‪ -7‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴـﺪ ﻟﻴﻠـﻲ ﺑﻨـﺖ‬
‫ﻣﻨﻬﺎل‪ ،‬هﻤﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ را در هﻤﺎن ﺷﺐ ازدواج آـﺮدﻩ‬
‫و در هﻤﺎن ﺷﺐ ﻋﻤﻞ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﻲ را ﺑﺎ وي اﻧﺠﺎم‬
‫ً ﺧﻼف ﺣﻖ و واﻗﻌﻴﺖ اﺳـﺖ‬‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫اﺑﻦ آﺜﻴـﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﺧﺎﻟـﺪ هﻤﺴـﺮ ﻣﺎﻟـﻚ را‬
‫اﻧﺘﺨﺎب آﺮد )از ﻣﻴﺎن اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮕﻲ( وﻗﺘﻲ ﻋـﺪﺗﺶ‬
‫ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ ﺑﺎ وي زﻓﺎف آﺮد‪ ((.‬ﻣـﻮرخ ﻃﺒـﺮي‬
‫درﺑﺎرﻩ ازدواج ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪. . .:‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺎ ام ﺗﻤﻴﻢ ﺑﻨﺖ ﻣﻨﻬﺎل ازدواج آﺮد ﻧﺰد او‬
‫ﻧﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻋﺪﺗﺶ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪1 .‬ـ در ﺗﺎرﻳﺦ آﺎﻣﻞ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺎ ام ﺗﻤـﻴﻢ هﻤﺴـﺮ ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫ازدواج آﺮد‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ داﻳﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺎﻟﺪ در هﻤﺎن ﺷﺐ ﺑﺎ وي ﻣﺠﺎﻣﻌﺖ آﺮد‪ ،‬اﺻﻼً‬
‫ﻳﺎدي از اﻳﻦ در ))اﻟﻜﺎﻣﻞ(( ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﻋﺪت و ﺣﻼل ﺷـﺪن ﺑـﺎ وي‬
‫زﻓﺎف آﺮد‪ .‬اﮔﺮ دﺧﻮل در هﻤﺎن ﺷﺐ اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ً ﺁن را ﻳـﺎدﺁوري ﻣـﻲ آـﺮد‪.‬‬‫ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ ﺣﺘﻤﺎ‬
‫اﺑﻦ ﺧﻠﻜﺎن آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ اﺳـﺘﺪﻻل آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﺧﺎﻟﺪ هﻤﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ را ﺗﺼـﺮف‬
‫آﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ آﻪ ﺧﺎﻟـﺪ او را از ﻣـﺎل‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺧﺮﻳﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﺎ وي ازدواج آـﺮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺘﻦ ﺳﻪ‪ 3‬ﺣﻴﺾ آﻪ ﻣـﺪت‬
‫ﻋﺪت اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮاي او ﭘﻴﻐـﺎم ﻧﻜـﺎح ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻩ‬
‫اﺳﺖ و او ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﻐﺎم ﻣﻮاﻓﻘـﺖ ﺧـﻮد را اﻋـﻼم‬
‫آﺮدﺗﻪ اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ ازدواج اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪!.2 .‬؟‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳـﺎت ﺻـﺤﻴﺢ و ﺻـﺮﻳﺢ‪ ،‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ! ﺗﻮ از آﺠﺎ ﻣﻲ داﻧﻲ آﻪ ﺧﺎﻟـﺪ در هﻤـﺎن‬
‫ﺷﺐ ﺑﺎ وي زﻓﺎف آﺮدﻩ اﺳﺖ؟! اﻳﻦ ﺳﻮاﻟﻲ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫از ﻃﺮف ﻣﻦ و ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷـﻤﺎ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪهﻲ ـ اي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ!!! ﺁﻳﺎ‬
‫ﺟﻮاﺑﻲ داري؟! وﻗﺘﻲ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻌﺪ‬
‫از اﺳﺘﺒﺮاء آﺎﻣﻞ و ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﻋﺪﻩ ﺑـﺎ هﻤﺴـﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ازدواج آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ازدواج ﻋﻴـﺐ و‬
‫ﻧﻘﺼﻲ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻜـﺎﺑﺮﻩ ﺧـﻮد اداﻣـﻪ دادﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬درﺑﺎرﻩ ي اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻪ ﺣﺮام ﺧﺪا‬
‫‪ .2‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ج‪ 2‬ص )‪ (273‬وﻗﺎﻳﻊ ﺳﻨﻪ ‪.11‬‬
‫‪ .3‬ص ‪ 277‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺧﻠﻜﺎن‪.‬‬
‫را ﻣﺒﺎح ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻌﺼﻮم و ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫را ﺑﺨﺎﻃﺮ هﻮﺳﻬﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣـﻲ رﺳـﺎﻧﻨﺪ و‬
‫ﺷﺮﻣﮕﺎهﻲ را آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺮام آﺮدﻩ ﺣﻼل ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‬
‫ﭼﻪ ﺑﮕﻮﻳﻢ؟ ﻧﻜﺎح ﺑﺎ هﻤﺴﺮ آﺴﻲ آﻪ ﻣـﺮدﻩ اﺳـﺖ در‬
‫اﺳﻼم ﻗﺒﻞ از ﮔﺬﺷﺖ ﻋﺪت ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫هﻮاهﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ اش را ﻣﻌﺒﻮد ﺧـﻮد ﻗـﺮار دادﻩ و‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ هﻼآﺖ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ((‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻟﻌﻨــﺖ و ﻧﻔــﺮﻳﻦ ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑــﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘــﺎن و‬

‫ﺑﺪﻃﻴﻨﺘﺎن‪ ،‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﭘﺎآﺎن را ﻣﻮرد ﻃﻌـﻦ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲ دهﻨﺪ و دﻟﻴﻠﻲ ﺟﺰ ﺣﻘﺪ و آﻴﻨﻪ ﺗﻮزي ﻧﺪارﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻳﺎران ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را آﻪ ﺣﺎﻣﻼن دﻳﻦ و ﺣﺎﻓﻈﺎن ﺳـﻨﺖ‬
‫و ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﺷـﺮﻳﻌﺖ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﺘﻬﻢ ﺑـﻪ ﺗﻬﻤﺘﻬـﺎي‬
‫ﻧﺎروا ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎراﻧﻲ آﻪ رهﺒﺮي ﻣﺠﺎهـﺪﻳﻦ ﻓـﻲ‬
‫ﺳﺒﻴﻞ ﻪﻠﻟﺍ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮح و ﻗﺪح ﭘﺎآﺎن و‬
‫ﻣﺪاﻓﻌﺎن واﻗﻌﻲ دﻳﻦ ﺑﺮاي اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﻮر اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ دﻳﻦ را ﺑﺪﻧﺎم آـﺮدﻩ و ﺁﺛـﺎر‬
‫ﺁن را از ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﻧﺎﺑﻮد‬
‫آﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣﻄﻤـﺌﻦ ﺑﺎﺷـﺪ آـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺟﺎدوي او آﺎر ﺁﻣﺪ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺮﮔـﺰ ﻣﺤﺮﻣـﺎت‬

‫ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﺒﺎح ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﻣﻌﺼـﻮم را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ هﻮﺳﻬﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺘﻞ ﻧﻤﻲ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ادﻋـﺎي ﻣﺤـﺾ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮهﺎن دارد‪ .‬در ﺑﺤﺚ ﻗﺒﻞ اﻗﺪام‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ را ﺗﻮﺟﻴﻪ آﺮدم و ﻧﻴﺎزي ﺑـﻪ‬
‫اﻋﺎدﻩ ﺁن ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ آـﻪ ﻳـﺎران‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﺮﻣﮕﺎهﻬﺎي ﺣﺮام را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﺒﺎح آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬هﻴﭻ آﺲ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ او آـﻪ‬
‫ﻗﻠﺒﺶ ﻣﺘﻌﻔﻦ و ﺁﻟﻮدﻩ و وﺟﺪاﻧﺶ ﻣـﺮدﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﻴﻌﻪ و از آﺘﺒﻲ آـﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺻـﺤﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﻗﺒﻮل دارد‪ ،‬روﺷﻦ آﺮدم آﻪ ﺧﺎﻟﺪ از راﻩ‬
‫ﺣﻼل و ﺷﺮﻋﻲ ﺑﺎ هﻤﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ ازدواج و زﻓﺎف آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد و ﻟﻴﻠﻲ ﺑﻨﺖ ﻣﻨﻬﺎل ﺑـﺮاي ازدواج ﺑـﺎ ﺣﻀـﺮت‬

‫‪ .4‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(165‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(260‬‬

‫ﺧﺎﻟﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮد وﻟﻲ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﺸﻴﻊ ﺧﻮد را‬
‫ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧـﻮد را در‬
‫ﮔﺮداب هﻼآﺖ ﻏﺮق آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﮔﻤﺮاهﻲ ﺧـﻮد ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺪت ﻧﺰد او )ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ( ﭼﻪ اهﻤﻴﺖ و ارزﺷـﻲ‬
‫دارد؟ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻮهﺮش را ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻩ و اﻓﺮاد ﻗﻮﻣﺶ را آﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫از ﭘﺎ در ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﻗﺘﺎدﻩ آـﻪ‬
‫از اﻗﺪام او ﺳﺨﺖ ﻧﺎراﺿﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ و اﺑـﻮ ﻗﺘـﺎدﻩ‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد آﻪ هﺮﮔﺰ در ﻟﺸﻜﺮي آﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ‬
‫ﺁن ﺑﺎﺷﺪ ﺷـﺮآﺖ ﻧﺨﻮاهـﺪ آـﺮد‪ ،‬اﻳـﻦ دو درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدن ﻗﻮم ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻮاهﻲ ﻣـﻲ دهﻨـﺪ‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ ﻃﺒـﺮي‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻲ اﻟﻔﺪاء و اﻷﺻﺎﺑﻪ ﻧﺴـﺒﺖ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫دهﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﺑـﻪ ﻃﺒـﺮي‬

‫ً هﻤﺎن رواﻳﺖ اﺳـﺖ آـﻪ او در‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬ﻋﻴﻨﺎ‬
‫ﺁن ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺧﺎﻟـﺪ را ﺗﻬﺪﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫رﺟﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ و درﺑﺎرﻩ ﺁن ﺛﺎﺑﺖ آﺮدم آﻪ ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫اﺳﺖ و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺪان ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻪ در ﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﺑﻮ ﻗﺘﺎدﻩ‬

‫در ﺣﻖ ﺧﺎﻟﺪ ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ‬
‫در ﻟﺸﻜﺮ او هﺮﮔﺰ ﺷﺮآﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ ،‬در ))اﻹﺻﺎﺑﻪ((‬
‫اﺻﻼً وﺟﻮد ﻧﺪارد اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳـﺪ آـﻪ ذآـﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺎد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺣـﺎﺋﺰ اهﻤﻴـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺳﺨﻦ دروغ را راﺳﺖ ﺟﻠﻮﻩ دهﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺑﺮ ﻓﺮض ﺻﺤﺖ ﺣﺪﻳﺚ داﻳﺮ ﺑﺮ ﺧﺸـﻢ آـﺮدن ﺣﻀـﺮت‬

‫ﻗﺘﺎدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ اﻳﻦ راي اﺑﻮ ﻗﺘﺎدﻩ اﺳﺖ‬
‫و اﺟﺘﻬﺎد ﺧﺎﻟﺪ درﺑﺎرﻩ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ ﺧـﻼف راي‬
‫ﻗﺘﺎدﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺧﺎﻟﺪ‪ ψ‬از اﻳﻨﻜﻪ اﺑـﻮ ﻗﺘـﺎدﻩ‬
‫در ﻏﺰوات او را هﻤﺮاهﻲ ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻀـﺮر ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد زﻳﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ آﻪ آـﺎر درﺳـﺘﻲ را اﻧﺠـﺎم‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(156‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(260-261‬‬

‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻗﺪام و ﺧﺸـﻢ اﺑـﻮ ﻗﺘـﺎدﻩ آـﺎر‬
‫درﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜـﺮد و ﻓﻘـﻂ‬
‫ﺑﻪ اﻇﻬﺎر راي ﺧﻮد ﻗﻨﺎﻋﺖ آﺮد و ﺑﻌـﺪ ﺑـﺎ ﻟﺸـﻜﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ هﻤﺮاﻩ ﺷﺪ؟! ﻣﺴﺎﻋﺪت و هﻤﻜـﺎري ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارد آﻪ ﻓﻘﻪ و ﺑﻴﻨﺶ‬
‫او ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ اﻗﺪام ﺧﺎﻟﺪ و هﻤﺮاهﺎﻧﺶ داﻳﺮ‬
‫ﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ از هﻮس ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎت ﻧﻤﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ وﻟـﻲ اﺷـﺘﺒﺎﻩ‪،‬‬
‫ـﺎﻧﻲ‬ ‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ـﻦ از ﺁﻗـ‬
‫ـﺖ‪ .‬ﻣـ‬
‫ـﺎدي اﺳـ‬‫ـﺘﺒﺎﻩ اﺟﺘﻬـ‬
‫اﺷـ‬
‫)هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ و ﺑﺎ اﻧﺼﺎف!!( ﻣـﻲ ﭘﺮﺳـﻢ‪ :‬ﭼـﺮا او‬
‫ﻣﻮﺿﻊ اﺑﻲ ﻗﺘﺎدﻩ را ﻋﻠﻴﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺗﺎﻳﻴﺪ آـﺮد‬
‫و ﺣﻜﻢ ﺑﻄﻼن اﻗﺪام ﺣﻀـﺮت ﺧﺎﻟـﺪ را ﺻـﺎدر آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ؟! ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ هﺮ آﺪام از ﺁﻧﺎن ﻃﺒـﻖ ﮔﻤـﺎن و‬
‫اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﺑـﻪ ﺗﺎوﻳـﻞ ﻣﺴـﺎﻟﻪ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﺮا از ﺿﺮار ﺑﻦ ازور آـﻪ ﻣﺎﻟـﻚ را ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ؟‬
‫ـﻮﺑﻜﺮ‪((ψ‬‬ ‫ـﺪﻳﻖ اﺑـ‬
‫ـﺎب ))اﻟﺼـ‬
‫ـﺎﻧﻲ از آﺘـ‬‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ﺁﻗـ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺣﺴﻴﻦ هﻴﻜﻞ آﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺻـﺤﺖ و ﺳـﻘﻢ‬
‫رواﻳﺎت‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺳﻮال آﻨﻴﻢ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﭼﺮا ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫را ﻗﺼﺎص ﻧﻜﺮد و ﺣﺪ ﺷـﺮﻋﻲ را در ﺣـﻖ او اﺟـﺮاء‬
‫ﻧﻜﺮد؟ و اﮔﺮ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر آـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ هﻴﻜـﻞ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻋﺪل و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑـﻮد‪ ،‬ﭼـﺮا ﺑـﻪ ﻋـﺰل‬
‫ﺧﺎﻟﺪ از ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﻟﺸﻜﺮ اآﺘﻔﺎ آﺮد و ﺣـﺪ ﺷـﺮﻋﻲ‬
‫را در ﺣﻖ او ﺑﻪ اﺟﺮا در ﻧﻴﺎورد؟ ﺗﺎ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ‬
‫ﺑﺪي ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺣﺘﺮام آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﺑـﺮاي آﺘـﺎب‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣﺘﺮام ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪ ﺷـﺮﻋﻲ را اﻗﺎﻣـﻪ‬
‫آﺮدﻧﺪ؟ هﺮﮔﺰ‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ هﻤﻪ زد و ﺑﻨﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﺪ آﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟! ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻣـﻲ ﺁﻓﺮﻳﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ را واروﻧﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧـﻲ را ﺑـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫دﻳﻮار ﻣﻲ زﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻄﻮر روﺷﻦ و ﺷﻔﺎف ﺑﻴـﺎن آـﺮدم‬
‫آﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ .(157‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(261‬‬

‫رﺳﺎﻧﺪ آﻪ وي ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و ﻋﻠﻞ و اﺳـﺒﺎب ﺁن‬
‫را آﻪ ﭼﺮا ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﺑﻮدن ﻣﺎﻟﻚ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن آﺮدم‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻦ ﻣﺮﺗﺪ ﺑﻮدن ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫ﻣﺤﻞ ﺷﻚ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﺪاآﺜﺮ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ در اﻳـﻦ ﺧﺼـﻮص‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺎﻟﺪ در ﻗﺘﻞ ﻣﺎﻟـﻚ دﭼـﺎر‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺧﻄـﺎ‪ ،‬ﺧﻄـﺎي ﺗـﺎوﻳﻠﻲ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺧﻄﺎي ﺗـﺎوﻳﻠﻲ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺟـﻮازي‬
‫ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟـﺪ‪،‬‬
‫ً ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳـﺪ اﺳـﺖ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬ ‫ﻋﻴﻨﺎ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ را آﻪ آﻠﻤﻪ ﻻ إﻟـﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ(( را ﺑـﻪ‬
‫زﺑﺎن ﺁورد‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫اي اﺳﺎﻣﻪ‪ ،‬او را آﺸﺘﻲ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ آﻠﻤﻪ ))ﻻ‬
‫إﻟﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ(( ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد؟ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺳـﻪ‪ 3‬ﺑـﺎر اﻳـﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﻜﺮار ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ آﻪ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻗﺪام اﺳﺎﻣﻪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ ﻗﺘـﻞ ﺁن ﻣـﺮد را‪ ،‬رد‬
‫آﺮد اﻣﺎ ﻗﺼﺎص‪ ،‬دﻳﻪ و آﻔﺎرﻩ‪ ،‬هﻴﭻ آـﺪام را ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎﻣﻪ واﺟﺐ ﻧﻜﺮد ـ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي و ﻏﻴـﺮﻩ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس و ﻗﺘﺎدﻩ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ آﻪ ﺁﻳـﻪ )‬
‫ً(‬‫ِﻨـﺎ‬
‫ْﻣ‬‫ﻣﺆ‬ ‫ﻟﺴْـﺖ‬
‫َ ُ‬ ‫ُ اﻟﺴﱠﻼمَ َ‬
‫ﻟﻴْﻜُﻢ‬‫َﻰ إ‬
‫َِ‬ ‫ﻟﻘ‬‫َْ‬
‫ْ أ‬
‫ِﻤﻦ‬
‫ﻟﻮا ﻟَ‬
‫ُﻮُ‬
‫ﺗﻘ‬‫َﻻ َ‬
‫و‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻨﺎم ﻣﺮداس از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻏﻄﻔﺎن ﻧـﺎزل‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻟﺸﻜﺮي را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ‬
‫ﻟﻴﺜﻲ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻣﺮداس اﻋﺰام آﺮد‪ .‬هﻤﺮاهـﺎن‬
‫او ﻓﺮار آﺮدﻧﺪ و ﺧﻮد او ﻓﺮار ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻟﺸﻜﺮ وﻗـﺖ‬
‫ﺻﺒﺢ ﺑﺮ او ﻏﺎرت ﺑﺮد و او ﺑﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ‪ .‬او‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻟﺸﻜﺮ آﺸﺘﻪ ﺷﺪ و ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪاﻧﺶ ﺑـﻪ ﻏﻨﻴﻤـﺖ‬
‫ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر را ﻧـﺎزل آـﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﻣﺮ آﺮد ﺗـﺎ اﻣـﻮاﻟﺶ ﺑـﺮ ﮔﺮداﻧـﺪﻩ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و دﻳﻪ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وارﺛـﺎن او دادﻩ ﺷـﻮد و‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن را از ﺗﻜﺮار ﭼﻨـﻴﻦ اﻗـﺪاﻣﻲ ﻣﻨـﻊ آـﺮد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻧﻴﺰ در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ اﻓﺮاد ﺑﻨـﻲ‬
‫ﺟﺬﻳﻤﻪ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬دﺳﺘﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﺁﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ آﺮدﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‪،‬‬
‫از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺧﺎﻟـﺪ اﻧﺠـﺎم دادﻩ اﺳـﺖ ﻣـﻦ از ﺁن‬
‫اﻇﻬﺎرات ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲ آﻨﻢ(( وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺧﺎﻟﺪ را ﻗﺼﺎص ﻧﻜﺮد‪ .‬زﻳـﺮا اﻗـﺪام ﺣﻀـﺮت‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺎوﻳـﻞ و اﺟﺘﻬـﺎد اﻧﺠـﺎم ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺨﺎﻃﺮ آﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﭼﻨﺪ ﺗـﻦ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺎوﻳﻞ و اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪،‬‬
‫او را ﻗﺼﺎص ﻧﻜﺮد‪ ،‬ﻗﺼﺎص ﻧﻜﺮدن ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬وي‬
‫را ﺑﺨﺎﻃﺮ آﺸﺘﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ‪ ،‬اﻗـﺪاﻣﻲ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺷﻴﻮﻩ ﻋﻤـﻞ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻗﺪام ﺣﻀـﺮت‬
‫ﺧﺎﻟﺪ درﺑﺎرﻩ آﺸﺘﻦ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺑﻨﻲ ﺧﺬﻳﻤﻪ را ذآﺮ‬
‫آــﺮدﻩ و ﺁن را دﻟﻴــﻞ و ﻣﺴــﺘﻨﺪي ﻋﻠﻴــﻪ ﺣﻀــﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ او ﻣﻲ داﻧـﺪ‬
‫آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺧﺎﻟﺪ را ﻗﺼﺎص ﻧﻜﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ .‬او ﭼـﺮا‬
‫ﺷﻴﻮﻩ ﻋﻤﻞ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را دﻟﻴﻠﻲ در ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ؟! ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬هﺮ آـﺲ از‬
‫هﻮﺳﻬﺎ ﭘﻴﺮوي آﻨﺪ‪ ،‬از ﭘﻴـﺮوي آـﺮدن از ﺣـﻖ ﺑـﻲ‬
‫ﺑﻬﺮﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ 2 .‬ﺟﻨﺎب دآﺘﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺟـﺎزﻩ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ از وي ﺳﻮال ﺷﻮد آﻪ‪ :‬ﭼـﺮا رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﻗﺼﺎص ﻧﮕﺮﻓﺖ و از ﺳـﻤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﻲ او‬
‫را ﻣﻌﺰول ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎ ﺣﻴﺎت ﺧﻮد او را ﺑﺮ ﭘﺴﺖ‬
‫اش اﺑﻘﺎ ﻧﻤﻮد؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ اﻗﺪام و ﺷﻴﻮﻩ ﻋﻤﻞ رﺳﻮل‬
‫ـﺮاي‬ ‫ـﻞ ﺑـ‬
‫ـﺮب اﻟﻤﺜـ‬
‫ـﺪﺗﺮﻳﻦ ﺿـ‬
‫ـﻚ ﺑـ‬
‫ـﻮان ﻳـ‬
‫ـﻪ ﻋﻨـ‬‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن درﺑﺎرﻩ اﺣﺘﺮام ﻗﺮﺁن ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ ﮔـﺮدد؟!‬
‫ﺁﻳﺎ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧﻲ را ﺑـﺮ دﻳـﻮار زدﻩ‬
‫اﺳﺖ؟! اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ دروغ واﺿﺢ و رﺳﻮاﻳﻲ ﺁﺷﻜﺎر‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺁن ﺗﺎآﻴﺪ دارد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻏـﺮق در ﮔﻤﺮاهـﻲ هـﺎي‬
‫ﺧﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺁﻳﺎ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ از ﻋﻠﻤـﺎ‬
‫ﺳﻮال ﺷﻮد ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ آﻪ در آﺘﺐ ﺧﻮد رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‬
‫آﻪ وﻗﺘﻲ اﺳﺎﻣﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺁﻣﺪ ﺗﺎ درﺑﺎرﻩ ي زن‬
‫ﺷﺮﻳﻔﻲ آﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﺮﻗﺖ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺳـﻔﺎرش آﻨـﺪ‪،‬‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮ وي ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻼك ﺷـﻮي‪ ،‬ﺗـﻮ‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﺳﺎﻗﻂ ﺷﺪن ﺣﺪي از ﺣـﺪود ﻪﻠﻟﺍ ﺳـﻔﺎرش ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬دزدي ﻣﻲ آـﺮد‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫دﺳﺖ او را ﻗﻄﻊ ﻣﻲ آﺮدم‪ .‬ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﻳـﻦ‬
‫هﻼك ﺷﺪﻧﺪ آﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺷﺨﺺ اﻣﻴـﺮ و ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪي از‬
‫ﺁﻧﺎن ﺳﺮﻗﺖ ﻣـﻲ آـﺮد‪ ،‬ﻣﺠـﺎزات ﻧﻤـﻲ ﺷـﺪ و اﮔـﺮ‬

‫‪ .1‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج ‪ 5‬ص ‪.518‬‬

‫‪ .2‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج‪ 5‬ص ‪.519‬‬
‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻲ ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﺮ او اﺟﺮا ﻣﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺁﻧـﺎن )ﻋﻠﻤـﺎي( در ﺑﺮاﺑـﺮ آﺸـﺘﻦ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻌﺼﻮم اﻟﺪم‪ ،‬ﺳﻜﻮت آﺮدﻩ و در هﻤﺎن ﺷﺐ‬
‫آﻪ هﻤﺴﺮان ﺁﻧﺎن ﻏﺮق در رﻧﺞ و ﻣﺎﺗﻢ هﺴـﺘﻨﺪ ﺑـﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬اي آـﺎش آـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻜﻮت‬
‫آﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ! وﻟﻲ ﺁﻧﺎن ﺑـﺎ دروغ ﭘـﺮدازي و‬
‫ﺧﻠﻖ ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﻣﺤﺎﺳﻦ‪ ،‬اﻗﺪام ﺧﺎﻟﺪ را ﺗﻮﺟﻴﻪ آﺮدﻩ‬
‫وي را ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮهﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﻘـﺐ ﻣـﻲ دهﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن آـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻮﺧﻲ و واروﻧـﻪ آـﺮدن‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮت داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﻌﺠﺐ واداﺷـﺖ ﻣـﻦ در‬
‫روزﮔﺎر ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﻧﺎداﻧﻲ ﺧﻮدم‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﻣﺰاﻳـﺎ و‬
‫ﻣﺤﺎﺳﻦ ﺧﺎﻟﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔـﺘﻢ و درﺑـﺎرﻩ او ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫))ﺳﻴﻒ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻤﺴﻠﻮل(( دوﺳﺖ ﻣﻦ در ﺟﻮاب ﻣـﻦ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫))ﺳﻴﻒ اﻟﺸﻴﻄﺎن اﻟﻤﺸﻠﻮل(( ﺁن روزﮔﺎر از دوﺳـﺘﻢ‬
‫رﻧﺠﻴﺪﻩ و از وي آﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮي آﺮدم‪ .‬ﻟﻜﻦ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺸﻢ ﺑﺼﻴﺮت ﻣﺮا ﺑﺎز آﺮد و‬
‫ﻣﺮا از ﻣﻨﺰﻟـﺖ و ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ را‬
‫ﻣﺘﺼﺮف ﺷﺪﻩ‪ ،‬اﺣﻜﺎم ﺧﺪا را ﺗﺒﺪﻳﻞ آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫را ﺗﻌﻄﻴﻞ آﺮدﻧﺪ و از ﺣﺪود ﺧﺪا ﺗﺠـﺎوز آـﺮدﻩ و‬
‫‪1‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁﮔﺎﻩ آﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺨﺎري ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ و اﻟﻔﺎظ‬

‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺟﺮﻳـﺎن ﺳـﺮﻗﺖ زن‬
‫ﻣﺨﺰوﻣﻴﻪ ﺑﺮاي ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ آﺴﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺻـﺤﺒﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ؟ آﺴﻲ ﻏﻴﺮ از اﺳﺎﻣﻪ ﺟﺮات ﺳﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ ﺑـﺎ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻧﺪارد‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ ﻣﻮرد ﻣﺤﺒـﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺻـﺤﺒﺖ آـﺮد‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺁﻳﺎ درﺑﺎرﻩ ﺣﺪود ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺳـﻔﺎرش ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻲ؟ ﺑﻌﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷـﺪ و ﺑـﻪ اﻳـﺮاد ﺳـﺨﻦ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ‬
‫ﮔﻤﺮاﻩ ﺷﺪﻧﺪ آﻪ اﮔﺮ ﺷـﺨﺺ ﺷـﺮﻳﻔﻲ از ﻣﻴـﺎ ﺁﻧـﺎن‬
‫دزدي ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻣﻮاﺧﺬﻩ اش ﻧﻤﻲ آﺮدﻧـﺪ وﻟـﻲ اﮔـﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﻲ دزدي ﻣﻲ آـﺮد‪ ،‬ﻗـﺎﻧﻮن ﺧـﺪا را ﺑـﺮ وي‬
‫اﺟﺮا ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ ذات ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (157‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(263‬‬
‫دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬دﺳﺖ او را ﻗﻄـﻊ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ آﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ از روﺷﻦ ﺗﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ اﺳـﺖ ﻋﻠﻴـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ وﺿﻮح ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ‬
‫آﻪ اﺳﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ درﺑﺎرﻩ ي زﻧﻲ آﻪ ﺳﺮﻗﺖ آﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺎوﻳﻞ و هﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺷـﺒﻬﻪ اي ﺳـﻔﺎرش‬
‫آﻨﺪ و ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ آﻪ ﺣﺪود ﺑﺎ وﺟﻮد ﺷـﺒﻬﻪ ﺳـﺎﻗﻂ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ در اﻳﻦ ﺳﺮﻗﺖ ﺷـﺒﻬﻪ وﺟـﻮد داﺷـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺎزي ﻧﺒﻮد آﻪ ﺑﺮاي زن ﻣﺨﺰوﻣﻴـﻪ ﺳـﻔﺎرش ﺷـﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺪم وﺟـﻮد ﺷـﺒﻬﻪ از ﻗـﻮل رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬أﺗﺸﻔﻊ ﻓﻲ ﺣﺪ ﻣﻦ ﺣـﺪود ﻪﻠﻟﺍ((؟‬
‫ﻧﻴﺰ واﺿﺢ اﺳﺘ ﺑﻪ ﺧﻼف اﻗﺪام ﺣﻀـﺮت ﺧﺎﻟـﺪ‪ .‬زﻳـﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد آﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧـﻮﻳﺮﻩ ﻣﺮﺗـﺪ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ را آﺸﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻮﻗﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺣﻀـﺮت ﺧﺎﻟـﺪ ﺗﺎوﻳـﻞ آـﺮدﻩ و‬
‫ﺗﺎوﻳﻠﺶ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪن ﻣﺎﻟﻚ ﺑـﺎ‬
‫دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاهﺪ روﺷﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼـﺮا ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻦ دو ﺟﺮﻳﺎن را ﻳﻜﺴﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ؟!‬

‫‪ . . . -2‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎم ﻣﺤﺘـﺮم‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈـﻪ آﻨﻴـﺪ آـﻪ‬

‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ!!! اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ دروغ‬
‫ﭘــﺮدازي و اﺧﺘــﺮاع ﻓﻀــﺎﻳﻞ ﺑــﺮاي ﻓﺮﻣﺎﻧــﺪﻩ ي‪،‬‬
‫ﻣﺠﺎهﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻣـﺘﻬﻢ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺮاي ﺧﺎﻟﺪ ﻟﻘﺐ‬
‫ﺗﺮاﺷﻴﺪﻩ و او را ﺑﻪ ))ﺳﻴﻒ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻤﺴـﻠﻮل(( ﻣﻠﻘـﺐ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬از رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬او را ﺑـﻪ ))ﺳـﻴﻒ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻤﺴـﻠﻮل(( ﻣﻠﻘـﺐ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﺧﺎﻟﺪ ))ﺳﻴﻒ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻤﺴﻠﻮل(( ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﺧﺎﻟﺪ ﻧﺒﻮد آﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻗﻴﺎدت ﻣﻲ آﺮد و‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻣﻲ ﺁﻓﺮﻳﺪ و ﭘﻴﺮوزي هـﺎي ﭘـﻲ در ﭘـﻲ ﺑـﻪ‬
‫ارﻣﻐﺎن ﺁورد و در ﺟﻬـﺎد ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ و ﺳـﺨﺘﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﺪ ﺣﺘﻲ در ﻏﺰوﻩ ي ﻣﻮﺗﻪ ‪9‬‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ در دﺳﺘﺶ ﺷﻜﺴﺖ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻳﻚ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻳﻤﻨﻲ‬
‫در دﺳﺘﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ 2 .‬از رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪)) :‬ﺑﺎرهﺎ آﺜﺮت ﺟﻬـﺎد در راﻩ ﺧـﺪا‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ج‪ 4‬آﺘﺎب اﻟﺤﺪود رﻗﻢ )‪.(6406‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي ـ ﻏﺰوﻩ ﻣﻮﺗﻪ ـ ج ‪ 4‬رﻗﻢ )‪.(4017-4018‬‬
‫ﻣﺮا از ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮﺁن ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﺮد(( )ﺳـﻴﺮ اﻋـﻼم‬
‫اﻟﻨﺒﻼء ج‪ 1‬ص)‪ (75-376‬ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟـﺪ در ﻣﻮﻗـﻊ ﻣـﻮت‬
‫ـﺮاي‬
‫ـﺎرﻳﺦ ﺁن را ﺑـ‬ ‫ـﻪ ﺗـ‬‫ـﺎن ﺁورد آـ‬‫ـﻪ زﺑـ‬
‫ـﺨﻨﻲ ﺑـ‬‫ﺳـ‬
‫ﻗﻬﺮﻣﺎن اﻣﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳـﺖ ))ﺷـﺒﻲ آـﻪ در‬
‫ﺻﺒﺢ ﺁن ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﺮ ﺧﺼﻢ زﺑﻮن ﺑﺘﺎزم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﻦ از ﺁن ﺷﺒﻲ آﻪ ﻋـﺮوس زﻳﺒـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاﻳﻢ هﺪﻳـﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﭘـﺲ ﺟﻬـﺎد را ﺑـﺮ ﺧـﻮد ﻻزم‬
‫آﻨﻴﺪ(( )اﻻﺻﺎﺑﻪ ﻻﺑﻦ ﺣﺠﺮ ج‪ 2‬ص‪ (254‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ‬
‫در اﺳﺘﻴﻌﺎد ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻟﺤﻈﺎت ﻣـﻮت ﺣﻀـﺮت‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ ﺻـﺪ‬
‫ﻣﻌﺮآﻪ ﺣﻀﻮر ﭘﻴﺪا آﺮدم و در ﺑﺪﻧﻢ ﺑﻪ اﻧـﺪازﻩ ي‬
‫ﻳﻚ وﺟﺐ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺿﺮﺑﻪ ي ﺷﻤﺸﻴﺮ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺰﻩ و ﻳﺎ ﺗﻴﺮي در ﺁن ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳـﻦ‬
‫وﺟﻮد اﻳﻨﻚ ﻣﻦ ﺑﺮ روي رﺧﺘﺨـﻮاب دارم ﻣﺜـﻞ ﺷـﺘﺮ‬
‫ﺟﺎن ﻣﻲ دهﻢ‪ .‬ﭼﺸﻢ ﺑﺰدﻻن ﺧﻮاب راﺣﺖ ﻧﺒﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺘﻲ ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ رﺷـﺎدت و ﺷـﺠﺎﻋﺖ اﻳـﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﺰرﮔﻮار اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ و ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺗﻮان رزﻣﻲ او را اﻧﻜﺎر آﻨﻨﺪ ـ ﻋﻼﻣـﻪ ي ﺁﻧﻬـﺎ‪،‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻲ‪ ،‬در آﺘـﺎﺑﺶ ))اﻟﻜﻨـﻲ واﻻﻟﻘـﺎب(( ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳــﺪ‪ :‬او ﻗﻬﺮﻣــﺎن آﺸــﻨﺪﻩ دﺷــﻤﻦ اﺳــﺖ ﺗــﺎرﻳﺦ‬
‫روﻳﺪادهﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ را درﺑﺎرﻩ ي او ﺑﻪ ﺛﺒـﺖ‬
‫رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻲ ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از او در ﺷـﺮح‬
‫ﺣﺎل او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻌﺮآﻪ هﺎ ﺣﺎﺿـﺮ‬
‫ﺷﺪم‪ .‬در ﺑﺪن ﻣﻦ اﻧﺪازﻩ ﻳﻚ وﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ آـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫اﺻﺎﺑﺖ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺗﻴﺮهﺎي دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫و اﻣﺮوز ﻣﻦ دارم در رﺧﺘﺨﻮاب ﺟـﺎن ﻣـﻲ دهـﻢ‪ .‬ﻻ‬
‫ﻧﺎﻣﺖ ﻋﻴﻦ اﻟﺠﺒﻨﺎء‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در دوران ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺧﻮد‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او‬
‫)ﺧﺎﻟﺪ( ))ﺳﻴﻒ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺴﻠﻮل(( اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ هﻤـﺎن ﻟﻘﺒـﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ وي دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻌـﺪ دوﺳـﺖ‬
‫آﻤﻴﺘﻪ و ﭘﺴﺖ او ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬او )ﺧﺎﻟـﺪ( ))ﺳـﻴﻒ‬
‫اﻟﺸﻴﻄﺎن اﻟﻤﺸﻠﻮل((!! )ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑـﻲ ﺟـﺎن ﺷـﻴﻄﺎن(‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺧﻮدش را رد آﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﮔﻔﺘﮕﻮ و ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ راﻩ ﺑﺼـﻴﺮت را‬
‫ﺑﺮ ﻣﻦ ﮔﺸﻮد‪!!.‬؟ ﺑﺮادر ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ‪ ،‬دﻗﺖ آﻦ و ﺑﺒﻴﻦ‬
‫آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ آﺪام ﺳﻤﺖ هﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ؟‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻼﻣﺖ را ﻃﻠﺐ آﻦ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣـﻪ ﺳـﻜﺮ و ﻣﺴـﺘﻲ ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻮرﺧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ آﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ‬
‫وﻟﻴﺪ را ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺟﺮﻳﺎن ﺷـﺮم ﺁور ﺑـﻪ ﻳﻤﺎﻣـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺮوزي در اﻳﻦ ﺟﻨـﮓ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫دﺧﺘﺮي ازدواج آﺮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ ﺑﺎ ﻟﻴﻠﻲ هﻤﺴﺮ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﻧﻮﻳﺮﻩ ازدواج آﺮدﻩ ﺑـﻮد و هﻨـﻮز ﺧـﻮن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺧﻮن ﭘﻴﺮوان ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﻧﺸـﺪﻩ ﺑـﻮد‬
‫آﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ دﺧﺘﺮ ازدواج آﺮد)! ! !( اﺑـﻮﺑﻜﺮ او‬
‫را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ازدواج ﻧﻜﻮهﺶ آﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺁن ﭼﻪ‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ازدواج ﺑﺎ ﻟﻴﻠﻲ او را ﻧﻜﻮهﺶ آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ زن ﻧﻴﺰ داراي ﺷﻮهﺮ ﺑـﻮدﻩ و‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺷﻮهﺮ وي را آﺸﺘﻪ و هﻤﺎن ﻋﻤﻠﻲ را آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻟﻴﻠﻲ‪ ،‬هﻤﺴﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد ﺑـﺎ اﻳـﻦ زن‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ وي‬
‫را ﻣﻮرد ﻧﻜﻮهﺶ ﻗﺮار ﻧﻤﻲ داد‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﻮرﺧﺎن ﻋـﻴﻦ‬
‫ﻧﺎﻣﻪ اي را آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﺧﺎﻟﺪ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺁن ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪) :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻢ‪ ،‬اي ﭘﺴﺮ ﻣﺎدر ﺧﺎﻟـﺪ‪ ،‬ﺗـﻮ‬
‫ﺁرام و راﺣﺖ ﺑﺎ دﺧﺘﺮان ازدواج ﻣﻲ آﻨـﻲ و ﺧـﻮن‬
‫هﺰار و دوﻳﺴﺖ ﺷﻬﻴﺪ در آﻨﺎر ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻮ هﻨﻮز ﺧﺸـﻚ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ( وﻗﺘﻲ ﺧﺎﻟﺪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ را ﻗﺮاﺋﺖ آـﺮد‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ هﻤﺎن ﺷﻴﻮﻩ اﻧﺴﺎن ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻋﻤـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ در ﺳـﻨﺪش ﺣﻤﻴـﺪ ﺑـﻦ‬

‫ﺣﻴﺎن رازي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻘﻴﻠـﻲ او را‬
‫ﺟﺰو ﺿﻌﻔﺎ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ و هﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ در‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺐ اﻳﻦ اﺛﺮ را ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺮار دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫ﺳﺨﻦ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺿﻌﻴﻒ اﺳـﺖ و اﺳـﺘﻨﺎد ﺑـﺪان‬
‫اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪،‬‬

‫ﺑﺎز هﻢ ﭼﻴﺰي آﻪ ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﻣﻌﻴـﻮب ﺷـﻮد‪ ،‬در ﺁن‬

‫‪ .1‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(265-266‬‬

‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺎﻟﺪ ازدواﺟـﺶ را ﺑـﺎ دﺧﺘـﺮ‬
‫ﻣﺠﺎﻋﻪ ﺑﻦ ﻣﺮارﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﺪرش ﻣﺠﺎﻋﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آﺮد و‬
‫او ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﻮد را اﻋﻼم داﺷـﺖ و ازدواج اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ازدواج ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺧﺎﻟـﺪ را ﻣﻌﻴـﻮب‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﺪ و ﻧﻪ ازدواج ﺑﺎ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ هﻤﺴﺮ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺺ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬وي را‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻜﻮهﺶ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷـﻮد آـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ دﻻﻳﻞ و دﻓﺎﻋﻴﻪ ﺧﻮد را ﻃـﻲ ﻧﺎﻣـﻪ اي‬
‫ﺑﻪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪)) :‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﻮدم‪ ،‬ﻣﻦ ازدواج ﻧﻜـﺮدﻩ ام‬
‫ﺗﺎ ﻣﺴﺮت ﻣﻦ آﺎﻣﻞ ﺷﻮد و ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺧﻮﺷـﺤﺎل ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﻐﺎم ﻧﻜﺎح ﺑﻪ آﺴﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدم آﻪ اﮔـﺮ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﺪم‪ ،‬ﺑﮕﺬار‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺧـﻮدم را‬
‫در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺁﺷﻜﺎر آﺮدم‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻳﻦ‬
‫ﻳﺎ دﻧﻴﺎ اﻳﻦ را ﻧﺎﮔﻮار ﻣـﻲ داﻧـﻲ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺗـﻮ را‬
‫ﻧﻜﻮهﺶ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ي ﺗﻌﺰﻳﺖ ﻧﻴﻜـﻮي ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕـﻮﻳﻢ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺣـﺰن و اﻧـﺪوﻩ و زﻧـﺪﻩ اي را‬
‫اﺑﻘﺎء ﻣﻲ آﺮد و ﻳﺎ ﻣﺮدﻩ اي را ﺣﻴﺎت دوﺑﺎرﻩ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ ،‬هﻴﭻ زﻧﺪﻩ اي ﻧﻤﻲ ﻣـﺮد و ﺗﻤـﺎم ﻣﺮدﮔـﺎن‬
‫زﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗـﺪري وارد ﻣﻌﺮآـﻪ هـﺎ و‬
‫ﻣﻬﺎﻟﻚ ﺷﺪﻩ ام آﻪ از زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻳﻮس ﻧﮕﺸـﺘﻪ و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدﻧﻢ اذﻋﺎن ﭘﻴﺪا آﺮدم‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺠﺎﻣﻌﻪ ﻣﺮا‬
‫ﻓﺮﻳﺐ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻩ و‬
‫راي ﻣﻦ در ﺁن روز اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫ﻓﻜــﺮ ﻣــﻲ آــﻨﻢ‪ ،‬دﻳــﺪﮔﺎﻩ و راي ﻣــﻦ در ﺁن روز‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻦ ﻋـﺎﻟﻢ ﻏﻴـﺐ ﻧﻴﺴـﺘﻢ‪ ،‬و‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻲ دﻧﻴﺪ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻴـﺮ و ﺧـﻮﺑﻲ را ﻧﺼـﻴﺐ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺁﻧﺎن را وارث زﻣﻴﻦ ﮔﺮداﻧـﺪ‬
‫‪1‬‬
‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم را ﺑـﻪ ﭘﺮهﻴﺰﮔـﺎران اﺧﺘﺼـﺎص دادﻩ‪.‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ي ﺣﻀﺮت ﺧﺎﻟﺪ ﭼﻨﺎن ﮔﻮﻳﺎ و واﺿـﺢ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬

‫ﺧﻮد را از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ذاﺗﻲ و از ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮد‬

‫‪ .1‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴﺪ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺻﺎدق ﻋﺮﺟﻮن ص )‪.(201‬‬

‫آﻪ هﻤﺎن آﺬب و دروغ ﭘﺮدازي اﺳﺖ رهﺎ ﺳـﺎزد! او‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺧـﻮدش )ﻻ ﺷـﻚ أن هـﺬﻩ اﻟﺒﻨـﺖ هـﻲ‬
‫اﻷﺧﺮي ذات ﺑﻌﻞ ﻓﻘﺘﻠﻪ ﺧﺎﻟﺪ و ﻧـﺰا ﻋﻠﻴﻬـﺎ آﻤـﺎ‬
‫ﻓﻌﻞ ﺑﻠﻴﻠﻲ زوﺟﻪ ﻣﺎﻟﻚ( ﺣﻖ را واروﻧﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ(!!‬
‫ﺑﺎور ﻧﻤﻲ آﻨﻢ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ اﻳـﻦ ﺟﺮﻳـﺎن را‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ و ﺁن را ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻪ در ﺣﺎﺷﻴﻪ آﺘﺎﺑﺶ‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ارﺟﺎع دادﻩ‪ ،‬ﻧﻤﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺧﺎﻟـﺪ‬
‫ازدواج ﺑﺎ اﻳﻦ دﺧﺘﺮ را ﺑﻪ ﭘﺪرش ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از اﻋﻼم ﻣﻮاﻓﻘﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺪر دﺧﺘﺮ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ازدواج ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﺟﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﺪﻋﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑـﻪ راﻩ راﺳـﺖ هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬وﻟـﻲ‬
‫هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ ﺑﺪاﻧﺪ آﻪ ﮔﻤﺮاﻩ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺎل او‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ؟! ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬از ﺗـﻮ ﻋﺎﻓﻴـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺟﻮﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ آﻪ دادﻩ ﺷﺪ ﻓﻜﺮ ﻣـﻲ آـﻨﻢ ﺣـﻖ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺟﻮﻳﺎن روﺷﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن هﻢ ﺧﺪا‬
‫را ﺳﭙﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎب هﻔﺘﻢ‬
‫اﻳﺮادهﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬و ﭘﺎﺳﺦ ﺁن‬
‫ﺑﺮ ﺁﮔﺎهﺎن ﻣﺬهﺐ رواﻓﺾ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺳﺐ و ﺷﺘﻢ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﻣﻄﻌـﻮن آـﺮدن ﺁﻧـﺎن ﻳـﻚ اﺻـﻞ‬
‫اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﺬهﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬در اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎي ﻧﺎروا و ﺗﻬﻤﺘﻬﺎي‬
‫ﺑﻲ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﻳﻦ آﻴﻨﻪ ﺗﻮزي و ﺑﺪﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ او آﺸﻮر ﻓﺎرس را ﻓﺘﺢ آﺮد و ﻗﺪرت را از دﺳﺖ‬
‫ﺁﻧﺎن ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺴﺘﺸﺮق ﻣﻌﺮوف اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪ ،‬دآﺘﺮ ﺑﺮاون‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﺪاوت و‬
‫دﺷﻤﻨﻲ اهﻞ اﻳﺮان ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ راﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب‪ ،ψ‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ او ﻋﺠﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓـﺎرس‬
‫را ﻓﺘﺢ آﺮد و ﻗﺪرت ﺁﻧﺎن را از ﺑـﻴﻦ ﺑـﺮد وﻟـﻲ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ اﻳﻦ دﺷﻤﻨﻴﺸﺎن را رﻧﮓ دﻳﻨﻲ و ﻣﺬهﺒﻲ دادﻧﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ اﻳﻦ دﺷﻤﻨﻲ در واﻗﻊ‪ ،‬ﻳﻚ دﺷﻤﻨﻲ دﻳﻨﻲ‬

‫‪ .2‬ﻃﺒﺮي ج‪ 2‬ص ‪ 284‬ﺳﻨﻪ ‪.11‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪)) 1 .‬دآﺘﺮ ﺑﺮاون(( در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دﺷﻤﻨﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ راﺷـﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ او ﺣـﻖ ﻋﻠـﻲ و‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ را ﻏﺼﺐ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ او ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﺮان را ﻓﺘﺢ آﺮدﻩ و ﺑـﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬
‫ﺧﺎﻧﺪان ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ ﺧﺎﺗﻤﻪ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ اﺷﻌﺎري از‬
‫ﻳﻚ ﺷﺎﻋﺮ ﻓﺎرﺳﻲ زﺑﺎن ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﺷﻌﺮ از اﻳﻦ‬
‫ﻗﺮار اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑــــﺮ‬ ‫ﺑﺸﻜﺴﺖ ﻋﻤﺮ ﭘﺸﺖ دﻟﻴﺮان ﻋﺠﻢ را‬
‫ﺑﺎد ﻓﻨﺎ داد رگ و رﻳﺸﻪ ي ﺟﻢ را‬
‫ﺑﺎ ﺁل‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺮﺑﺪﻩ ﺑﺮ ﻏﺼﺐ ﺧﻼﻓﺖ زﻋﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻋﻤﺮ آﻴﻦ ﻗﺪﻳﻢ اﺳﺖ ﻋﺠﻢ را‬
‫و در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اي آﻪ ﺧﻮد رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫را ﺑﺪان ﺟﺎ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺤـﺚ در اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ او ﺧﻼﻓﺖ را از ﻋﻠـﻲ ﻏﻀـﺐ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ـﺖ‬
‫ـﺮان ﺑﺪﺳـ‬ ‫ـﺘﺢ اﻳـ‬‫ـﺎن ﻓـ‬
‫ـﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺟﺮﻳـ‬ ‫ـﻞ ﻣﺴـ‬
‫ـﻪ اﺻـ‬
‫ﺑﻠﻜـ‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺧﻠﻴﻔﻪ راﺷﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در آﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ ﺣﻤﻼت ﺧـﻮد‬
‫را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ راﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺟﻠﻴﻞ اﻟﻘﺪر‪ ،‬ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗﺠﻠﻴـﻞ و‬
‫ﺗﻘﺪﻳﺮ از اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻮار آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫درﺑﺎرﻩ او ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ )) :‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺮداﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺒﻲ‬
‫و رﺳﻮل ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ‬
‫در اﻣﺖ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ وﺟﻮد داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬او‬
‫ﻋﻤﺮ اﺳﺖ(( ‪ 3‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ اﻳﺮادهﺎي ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را‬
‫ذآﺮ ﻧﻤﻮدﻩ و ﻳﻚ ﺑﻴﻚ ﺁﻧﻬﺎ را ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪهﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﻤﻠﻪ ﺧﻮد را ﻧﺨﺴـﺖ ﺑـﺮ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﻧﻘﺶ ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ((‬
‫ﺷﺮوع آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬را ﻣـﺘﻬﻢ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد آﻪ او از دﺳﺘﻮر رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻧﻜﺮدﻩ‬
‫ـﺎس‬‫ـﻪ اﺣﺴـ‬
‫ـﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴـ‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺻـ‬
‫ـﻠﻪ رﺳـ‬‫و از ﻓﻴﺼـ‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﻲ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﻒ‬
‫‪ .1‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان‪ .‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺑﺮاون ج‪ 1‬ص ‪.217‬‬
‫‪ .2‬ﺗﺎرﻳﺦ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ج‪ 1‬ص ‪ 215‬اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﺴﻨﻪ اﺣﺴﺎن اﻟﻬﻲ ﻇﻬﻴﺮ‬
‫ص )‪.(56-57‬‬
‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(6843‬‬
‫ـﺚ‬
‫ـﺖ‪ .‬در ﻣﺒﺎﺣـ‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬واداﺷـ‬
‫ـﺘﻪ اﺳـ‬ ‫ـﺘﻮر رﺳـ‬
‫از دﺳـ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻳﺮاد ﺑﻲ اﺳﺎس ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻣـﺪﻟﻞ و‬
‫ﺷﻔﺎف ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪ آـﻪ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ اﻋـﺎدﻩ ﺁن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺁﮔﺎهﻲ ﺑـﻪ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ در‬
‫هﻤﻴﻦ آﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در ﻣﺒﺤـﺚ ))اﺻـﺤﺎب و ﻣﺼـﻴﺒﺖ روز‬
‫ﭘﻨﺠﺸﻨﺒﻪ(( ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‪ ψ‬را ﻣـﻮرد ﻃﻌـﻦ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ و او را ﻣﺘﻬﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫را ﺑﻪ هﺬﻳﺎن و ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ اﺳـﺖ و او‬
‫ﺧﻮد را از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋـﺎﻟﻤﺘﺮ داﻧﺴـﺘﻪ و ﺑـﻪ وي‬
‫اﺣﺘﺮام ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ او و ﻋﺪﻩ ي دﻳﮕﺮي‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﻳﺰي آﺮدﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را‬
‫از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﻊ آﻨﻨﺪ؟! ‪ . . .‬ﺑﻪ هﻤـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻴﻬﺎ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ هﻴﭻ ﺟﺎي ﺷـﺒﻬﻪ اي در ﭘـﺎآﻲ و‬
‫ﻃﻬﺎرت ﺑﺎﻃﻦ و ﻇﺎهﺮ اﻳﻦ ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرﮔـﻮار ﺑـﺮاي‬
‫آﺴﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ و ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺖ و اﺧـﻼص او در‬
‫ﺣﻖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺁﻓﺘﺎب ﺑـﺮاي هﻤﮕـﺎن‬
‫هﻮﻳﺪا اﺳﺖ و از دروغ ﭘﺮدازي هﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫و ﺟﻬﺎﻟﺖ او درﺑﺎرﻩ ﺳﻴﺮت ﻧﺒﻮت ﭘﺮدﻩ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪ‬
‫ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ هﻤﻴﻦ آﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﻳﺶ از اول و ﺁﺧﺮ از ﺁن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﺒﺤﺚ )ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﺳﭙﺎﻩ اﺳﺎﻣﻪ( ﻧﻴـﺰ‪ ،‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﻪ او ﺑـ‬
‫ـﺖ آـ‬
‫ـﺮدﻩ اﺳـ‬‫ـﺘﻬﻢ آـ‬ ‫ـﺮ‪ ψ‬را ﻣـ‬
‫ـﺮت ﻋﻤـ‬
‫ﺣﻀـ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ اﺳﺎﻣﻪ اﻋﺘﺮاض آﺮدﻩ و ﺗﻬﻤﺘﻬﺎي دﻳﮕـﺮي‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وي ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺑﻮد آﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬـﺎ در ﺟـﺎي‬
‫ﺧﻮدش ﭘﺎﺳﺦ دادم‪.‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻤﺮ‪ψ‬‬
‫ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬هﺮ آﺲ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رواﻳـﺎت‬
‫دﻗﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاهﺪ دﻳﺪ آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮﺗـﺮ از‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ρ‬‬
‫ﺧﻄﺎ ﻣﻲ آﻨﺪ وﻟﻲ ﺧﻮد ﺁﻧﺎن ﺧﻄـﺎ ﻧﻤـﻲ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻮرﺧﺎن اﻗﺪاﻣﺎت ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺁﻧﺎن ﻣﺨـﺎﻟﻒ‬
‫ﺑﺎ اﻗـﺪاﻣﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ را در ﻋﻠﻢ و ﺗﻘﻮي ﺑﺎﻻﺗﺮ‬
‫از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜـﺎل در ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫زﻧﺪاﻧﻴﺎن و اﺳﻴﺮ ﺷﺪﮔﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎ آﺮدﻩ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب درﺳـﺖ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺑـﺎرﻩ رواﻳـﺎت دروﻏﻴﻨـﻲ را‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫))اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲ آﺮد‪،‬‬
‫ﻏﻴﺮ از ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب آﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺠﺎت ﺣﺎﺻـﻞ ﻧﻤـﻲ‬
‫آﺮد‪.((1 .‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬در رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻢ در ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧـﻮد از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ :‬ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬در‬
‫ﺳﻪ‪ 3‬ﻣﺴﺎﻟﻪ زاوﻳﻪ ﻧﮕﺮش و دﻳﺪ ﻣـﻦ ﻣـﻮرد ﺗﺎﻳﻴـﺪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻳـﻚ‪ :‬از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻢ اﮔﺮ ﻣﻘﺎم اﺑﺮاهﻴﻢ را ﻣﺤﻞ ﻧﻤﺎز ﻗﺮار ﻣﻲ‬
‫دادﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻘﺪر ﺧﻮب ﺑﻮد؟ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻳـﻦ ﺧﻮاﺳـﺖ و‬
‫ِﻴﻢَ‬ ‫َاه‬
‫ﺑـﺮ‬‫ِ إ‬
‫ِْ‬ ‫َﺎم‬
‫ﻣﻘ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ﺗﺨِﺬ‬
‫ُوا ﻣ‬ ‫َاﱠ‬
‫ﻣﺸﻮرﻩ ﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )و‬
‫ّﻰ( ﻣﻘﺎم اﺑﺮاهﻴﻢ را ﻣﺤـﻞ ﻧﻤـﺎز ﺧـﻮد ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﺼﻠ‬
‫َُ ً‬
‫دهﻴﺪ ـ ﻧﺎزل ﺷﺪـ‪.‬‬

‫دو‪ :‬ﻋﺮض آﺮدم‪ ،‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ρ‬ﭼﻘﺪر ﺧﻮب ﺑﻮد اﮔﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻪ هﻤﺴﺮاﻧﺖ اﻣﺮ ﻣﻲ آـﺮدي ﺗـﺎ ﺣﺠـﺎب آﻨﻨـﺪ‬
‫زﻳﺮا هﺮ اﻧﺴﺎن ﺧﻮب و ﺧﺮاب ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن ﺣـﺮف ﻣـﻲ‬
‫زﻧﺪ؟ ﺑﺪﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﺸﻮرﻩ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ﺣﺠﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻪ‪ :3‬هﻤﺴﺮان اآﺮم‪ ρ‬ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺗﻔـﺎق آـﺮدﻩ‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷـﻤﺎ‬
‫را ﻃﻼق دهﺪ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر هﻤﺴﺮان ﺑﻬﺘﺮي از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺁن‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ )ﻋ‬
‫َﺴَـﻰ‬
‫ّ(‬
‫ْﻜُﻦ‬
‫ِـﻨ‬
‫ً ﻣ‬ ‫ً ﺧَﻴْـﺮا‬
‫َاﺟـﺎ‬
‫ْو‬‫َز‬
‫ُ أ‬ ‫َِ‬
‫ﻟـﻪ‬‫ﻳﺒْﺪ‬ ‫َن‬
‫ْ ُ‬ ‫ﱠ أ‬
‫َﻜُﻦ‬
‫ﱠﻘ‬‫ْ ﻃَﻠ‬
‫ِن‬‫ُ إ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ر‬
‫َﱡ‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر را ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص ‪ 92‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(149‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﺑﻮاب اﻟﻘﺒﻠﻪ رﻗﻢ )‪.(393‬‬
‫اﻟﻔﺎظ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬در‬
‫ﺳﻪ‪ 3‬ﻣﺴﺎﻟﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﻦ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﺑﻮد ﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر در ﺳﻪ‪ 3‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻣـﻦ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳﻚ‪ :‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،ρ‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي‬
‫ﺧﻮب و ﺧﺮاب در ﻣﺤﻀﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﺁﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﺎدران ﻣﻮﻣﻨﺎن را اﻣﺮ آﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺣﺠﺎب آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻳﻪ ﺣﺠﺎب را ﻧﺎزل آﺮد‪.‬‬

‫دو‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪﻩ ﺑـﻮد‬

‫آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺣـﻖ ﺑﻌﻀـﻲ از ازواج ﻣﻄﻬـﺮات‬
‫ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰد ﺁﻧﺎن رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﺑـﺎز‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را هﻤﺴﺮاﻧﻲ ﺑﻬﺘـﺮ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻧـﺰد ﻳﻜـﻲ از‬
‫هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﺪم‪ ،‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺧﻮدش ﺑﻪ هﻤﺴﺮان ﭼﻴﺰي ﻧﻤـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﺗـﻮ ﺁﻧـﺎن را‬
‫َﺴَـﻰ‬ ‫ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﻲ آﻨﻲ؟ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺁن‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻳﻪ )ﻋ‬
‫ﱠ‪ . . .‬اﻟﺦ( را ﻧﺎزل آـﺮد و هﻤـﻴﻦ‬ ‫َﻜُﻦ‬
‫ﱠﻘ‬‫ْ ﻃَﻠ‬
‫ِن‬‫ُ إ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ر‬
‫َﱡ‬
‫رواﻳﺖ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ اﻧـﺪك ﺗﻔـﺎوﺗﻲ در‬
‫اﻟﻔﺎظ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮرﻩ ﺑﻘـﺮﻩ ﺑـﺮﻗﻢ‬

‫)‪.(3213‬‬

‫‪ -2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب ﻓﻀـﺎﻳﻞ اﻟﺼـﺤﺎﺑﻪ‪،‬‬

‫ﺑﺎب ﻓﻲ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2399‬‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﻃﻮﻻﻧﻲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﻘـﻞ از ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ . . . :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ـ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ـ اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬راي ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد اﻳﻦ‬
‫اﺳﻴﺮان ﭼﻴﺴﺖ؟ اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا‪،‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮهﺎ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻣـﺎ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﻦ از ﺁﻧﻬﺎ ﻓﺪﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﺎ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ آﻔﺎر ﺷﻮد‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ‬
‫اﺳﻼم هﺪاﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اي ﭘﺴـﺮ‬
‫ﺧﻄﺎب‪ ،‬راي ﺗﻮ ﭼﻴﺴـﺖ؟ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﻧـﻪ‪ ،‬اي رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا‪ ،‬راي ﻣﻦ ﻣﺜﻞ راي اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻦ اﺟـﺎزﻩ دهﻴـﺪ ﺗـﺎ ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳﺸـﺎن را‬
‫ﺑﺰﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﻲ اﺟﺎزﻩ دهﻴﺪ ﺗـﺎ ﮔـﺮدن ﻋﻘﻴـﻞ را‬
‫ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزﻩ دهﻴﺪ ﺗﺎ ﮔﺮدن ﻓﻼﻧـﻲ )ﻳﻜـﻲ‬
‫از ﺧﻮﻳﺸــﺎوﻧﺪان ﻋﻤــﺮ( را ﺑــﺰﻧﻢ زﻳــﺮا اﻳﻨﻬــﺎ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن و اﺋﻤﻪ آﻔـﺮ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ راي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا آﺮد و ﺑﻪ راي ﻣـﻦ ﻋﻼﻗـﻪ اي‬
‫ﻧﺸﺎن ﻧﺪاد‪ ،‬ﻓﺮداي ﺁن روز ﺁﻣﺪم‪ ،‬دﻳﺪم رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﺷﻤﺎ و رﻓﻴﻘﺖ ﭼﺮا ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻲ‬
‫آﻨﻴﺪ؟ اﮔﺮ ﮔﺮﻳﻪ ام ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻳﻪ ﻣـﻲ آـﻨﻢ و اﮔـﺮ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ ام ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﺮﻳﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﺗﻈﺎهﺮ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻓﺪﻳـﻪ ﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫از ﻃﺮف دوﺳﺘﺎﻧﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮﻳﻪ ﻣﻦ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ زﻳـﺮا‬
‫ﻋﺬاب ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ از اﻳـﻦ درﺧـﺖ )اﺷـﺎرﻩ ﺑـﻪ‬
‫درﺧﺘﻲ ﻧﺰدﻳﻚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ (ρ‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻳﻜُـﻮن‬
‫َ‬ ‫َن‬
‫ْ َ‬ ‫َﺒِـﻲ أ‬ ‫َ ِ‬
‫ﻟﻨ‬ ‫َﺎن‬
‫ﻣﺎ آ‬‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﻧﺎزل آﺮد‪َ) :‬‬
‫ﱟ‬
‫ِﻤـﺎ‬ ‫ُـﻮا ﻣﱠ‬‫َﻜُﻠ‬‫ض ـ ﺗﺎ ـ ﻓ‬‫اﻷَر‬
‫ِْ‬ ‫ِﻲ ْ‬ ‫ﻳﺜْﺨِﻦ‬
‫َ ﻓ‬ ‫ﱠﻰ ُ‬ ‫َى ﺣَﺘ‬‫َﺳْﺮ‬
‫ُ أ‬‫ﻟﻪ‬
‫َ‬
‫ً( ﭘـﺲ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻏﻨﻴﻤـﺖ را ﺑـﺮاي‬ ‫ْ ﺣَﻼﻻً ﻃَﻴﱢﺒﺎ‬‫ُﻢ‬
‫ِﻤﺘ‬
‫َﻨْ‬
‫ﻏ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻼل آﺮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻟﺠﻬـﺎد و اﻟﺴـﻴﺮ‬

‫ﺑــﺎب اﻻﻣــﺪاد ﺑﺎﻟﻤﻼﺋﻜــﻪ ﻏــﺰوﻩ ﺑــﺪر و اﺑﺎﺣــﻪ‬
‫اﻟﻐﻨﺎﺋﻢ ـ رﻗﻢ )‪.(1763‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬هﻤﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت هﻤﺎن ﻃـﻮر آـﻪ‬
‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﻲ ﺛﺎﺑﺖ و از ﻟﺤﺎظ رواﻳﺖ و دراﻳـﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁﻧﻬﺎ را رواﻳـﺎت‬
‫دروﻏﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ دﻟﻴـﻞ روﺷـﻦ ﻧـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺷﺮم ﺁور و رﺳـﻮا آﻨﻨـﺪﻩ‪ ،‬و ﻋﻘـﻞ ﻓﺎﺳـﺪش‬
‫ﻣﺪﻋﺎﻳﺶ را ﺛﺎﺑﺖ آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ رواﻳﺎت هﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻌﻀـﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از ﻟﺤـﺎظ ﻋﻠـﻢ و‬
‫ﺗﻘﻮي از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺎﻳﻖ و ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ـ رﺳﻮل‬
‫ـﺮد‪ ،‬در‬‫ـﻲ آـ‬
‫ـﺎد ﻣـ‬‫ـﻮارد اﺟﺘﻬـ‬‫ـﻲ ﻣـ‬‫ـﺮم‪ ρ‬در ﺑﻌﻀـ‬
‫اآـ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ آﻪ وﺣﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪﻩ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫هﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ ﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﻻزم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ هﻤﻪ اش وﺣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻣﺼﻠﺤﺖ در ﻏﻴﺮ ﻣﻮرد وﺣﻲ اﺟﺘﻬﺎد ﻧﻴﺰ ﻣـﻲ آﻨـﺪ ـ‬
 ‫ﻣﺜﻼً رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺖ رﺋﻴﺲ ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﺎ رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻲ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗـﻮ را‬
‫از اﻳﻦ ﻧﻤﺎز ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ اﺳﺖ؟ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧــﺪ ﺑــﻪ ﻣــﻦ اﺧﺘﻴــﺎر دادﻩ ﻓﺮﻣــﻮدﻩ اﺳــﺖ‪:‬‬
‫ْ‬‫ﻬـﻢ‬‫ﻟُ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﺮ‬‫ْﻔ‬‫َﻐ‬
‫ﺗﺴْـﺘ‬
‫ْ َ‬‫ِن‬‫ْ إ‬
‫ﻬﻢ‬‫ﻟُ‬
‫ْ َ‬‫ِﺮ‬
‫ْﻔ‬‫َﻐ‬
‫ﺗﺴْﺘ‬
‫ْ ﻻ َ‬ ‫َو‬
‫ْ أ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ﻟُ‬‫ْ َ‬‫ِﺮ‬‫ْﻔ‬
‫َﻐ‬‫)اﺳْﺘ‬
‫ة( اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻩ ﺑﺮاي ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ‬ ‫ﱠً‬‫ﻣﺮ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻴﻦ‬‫ﺳَﺒْﻌ‬
‫ﻃﻠﺐ ﺁﻣﺮزش آﻨﻲ ﻳﺎ ﻧﻜﻨﻲ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧـﺎن را ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺑﺨﺸﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ هﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن ﻃﻠـﺐ‬
‫ﺁﻣﺮزش آﻨﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔـﺮت ﻗـﺮار‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ داد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬ﻋـﺮض آـﺮد‪ :‬او ﻣﻨـﺎﻓﻖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮ وي ﻧﻤـﺎز ﺧﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫َﻻ‬‫ً و‬
‫ﺑـﺪا‬ ‫ََ‬‫َ أ‬‫ﻣـﺎت‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﻨ‬
‫ُْ‬ ‫َﺣَﺪ‬
‫ٍ ﻣ‬ ‫َﻰ أ‬‫َﻠ‬‫ﱢ ﻋ‬
‫َﻞ‬‫ﺗﺼ‬
‫َﻻ ُ‬ ‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‪) :‬و‬
‫ِ( را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺁﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ِﻩ‬
‫َﻰ َﻗﺒْﺮ‬‫َﻠ‬‫ْ ﻋ‬‫ُﻢ‬‫ﺗﻘ‬‫َ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن آﺴﻲ ﺑﻤﻴـﺮد هﺮﮔـﺰ ﺑـﺮ او‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﺨﻮان و ﺑـﺮ ﻗﺒـﺮ وي )ﺑـﺮاي دﻋـﺎ( ﺗﻮﻗـﻒ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻜﻦ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ اﻣﺮ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺟﺘﻬـﺎد آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬از‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺳﻮق هﺪي‪ ،‬در ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻟـﻮ‬
‫اﺳﺘﻘﺒﻠﺖ ﻣﻦ اﻣﺮي ﻣﺎ اﺳﺘﺪﺑﺮت ﻣﺎ اهـﺪﻳﺖ‪ ،‬وﻟـﻮﻻ‬
‫أن ﻣﻌﻲ اﻟﻬﺪي ﻷﺣﻠﻠﺖ(( اﮔﺮ از ﻗﺒﻞ ﻣـﻲ داﻧﺴـﺘﻢ‬
‫ً ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺶ ﺁﻣـﺪ‪ ،‬هـﺪي را ﺑـﺎ‬ ‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺑﻌﺪا‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﻲ ﺑﺮدم‪ ،‬اﮔﺮ هﺪي ﺑﺎ ﻣﻦ هﻤﺮاﻩ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬از‬
‫اﺣﺮام ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻣﺪ‪) .‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘـﺎب اﻟﺤـﺞ‬
‫ﺑﺮﻗﻢ )‪ ( (1568‬هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺟﺮﻳـﺎن ﺗﺤـﺮﻳﻢ ﻋﺴـﻞ‪،‬‬
‫وﻗﺘﻲ از ﺧﺎﻧﻪ هﻤﺴﺮش‪ ،‬زﻳﻨـﺐ ﺑﻨـﺖ ﺟﺤـﺶ ﻧـﺰد دو‬
‫هﻤﺴﺮ دﻳﮕﺮش‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺣﻔﺼﻪ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺁورد‪ ،‬ﺳـﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻳﺎد آﺮد آﻪ دﻳﮕﺮ در ﺧﺎﻧﻪ زﻳﻨﺐ ﺑﻨـﺖ ﺟﺤـﺶ ﻋﺴـﻞ‬
‫ِـﻢَ‬‫ﱠﺒِﻲ ﻟ‬
‫ﱡ‬
‫ﻬﺎ اﻟﻨ‬ ‫ﻳَ‬‫َﱡ‬
‫ﻳﺎ أ‬‫ﻧﻤﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )َ‬
‫ُﻮر‬
‫ٌ‬ ‫َﻔ‬
‫َﻪﻠﻟﺍ ﻏ‬
‫و‬
‫َاﺟِﻚَُﱠ‬
‫ْو‬‫َز‬
‫َ أ‬‫َﺎت‬‫ْﺿ‬
‫ﻣﺮ‬‫ِﻲ َ‬‫َﻐ‬
‫ﺗﺒْﺘ‬
‫ﻟﻚَ َ‬ ‫َﺣَﻞ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫ُ‬ ‫ﻣﺎ أ‬ ‫ُ َ‬ ‫ﱢم‬
‫ﺗﺤَﺮ‬‫ُ‬
‫ٌ( را ﻧﺎزل آﺮد ـ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﭼﺮا ﺣﻼل ﺧﺪا‬ ‫‪2‬‬
‫َﺣِﻴﻢ‬‫ر‬
‫را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻣﻲ آﻨـﻲ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ در ﺻـﺪد ارﺿـﺎء‬
‫هﻤﺴﺮان ﺧﻮد هﺴـﺘﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑﺨﺸـﻨﺪﻩ و ﻣﻬﺮﺑـﺎن‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮرﻩ اﻟﺘﻮﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(4393‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻮرﻩ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺁﻳﻪ ‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ هﻤﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣﻲ ﮔﻔﺖ و اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲ داد‪ ،‬وﺣﻲ ﻣﻲ ﺑﻮد ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ ﻣـﻲ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻗﺮﺁن‪ ،‬اﻳﻦ اﻣـﻮر را ﺑـﺮاي او ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻧﻤﻲ آﺮد‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ در ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﻳﺎ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻘﺼﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ψ‬ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻋﻠﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻧﺪ‪ .‬هﻴﭻ آﺴـﻲ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻲ اﻧﺪﻳﺸﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ آﺴﻲ آـﻪ درﺑـﺎرﻩ ي اﻋﻤـﺎل و‬
‫اﻗﻮال رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺻـﻼً ﺁﮔـﺎهﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬از‬
‫رواﻳﺎت ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫در ﻣﻮاردي آﻪ وﺣﻲ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪﻩ ﺑـﻮد ﺑـﻪ اﺻـﺤﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﺸﻮرﻩ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮﻳـﺎن اﺳـﻴﺮان ﺟﻨﮕـﻲ در‬
‫ﻏﺰوﻩ ﺑﺪر‪.‬‬
‫ـﺮا‬‫ـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼـ‬
‫ـﻞ و دروغ هﺴـ‬ ‫ـﺎت ﺑﺎﻃـ‬ ‫ـﻦ رواﻳـ‬ ‫ـﺮ اﻳـ‬‫اﮔـ‬
‫ﺑﺮادران ﺷﻴﻌﻲ ﺗﻮ )ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( از ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬دآﺘـﺮ ﻋﻼءاﻟـﺪﻳﻦ ﻗﺰوﻳﻨـﻲ در آﺘـﺎب ﺧـﻮد‬
‫))اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﺘﺼﺤﻴﺢ(( ﻋﻠﻴﻪ دآﺘﺮ ﻣﻮﺳـﻲ ﻣﻮﺳـﻮي‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺣﻀﺮت اﻧﺲ اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و اﻳـﻦ‬
‫هﻤﺎن رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬در ﺁن ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫در ﺳﻪ‪ 3‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ ـ‬
‫آﻪ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ ﺑﻌﻀﻲ‬
‫از هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را اذﻳـﺖ آﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺰد ﺁﻧﺎن رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن را ﭘﻨﺪ و ﻧﺼـﻴﺤﺖ آـﺮدم و‬
‫در ﺿﻤﻦ ﺑﻪ ﺁﻧـﺎن ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬از اﻳـﻦ ﺣﺮآﺘﻬـﺎ ﺑـﺎز‬
‫ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ و ﮔﺮ ﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻋﻮض ﺑﻬﺘﺮ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺧﻮاهﺪ داد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻧﺰد زﻳﻨﺐ ﺁﻣﺪم‪ ،‬زﻳﻨـﺐ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺴـﺎﻟﻪ اي‬
‫ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ او هﻤﺴﺮاﻧﺶ را ﻧﺼﻴﺤﺖ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮ ﺁﻣﺪﻩ اي ﻣﺎ را ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻣﻲ آﻨﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ اﻳـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﱠ‪ (. . .‬را ﻧـﺎزل آـﺮد‪.‬‬ ‫َﻜُﻦ‬
‫ﱠﻘ‬‫ْ ﻃَﻠ‬
‫ِن‬‫ُ إ‬
‫ﺑﻪ‬ ‫ﺁﻳﻪ )ﻋ‬
‫َﺴَﻰ ر‬
‫َﱡ‬
‫ﺑﻌﺪ ﭼﻨﺪ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ را از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ‬

‫‪ .1‬ﻣﻊ اﻟﺪآﺘﻮر ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻮﺳﻮي در آﺘﺎب اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﺘﺼﺤﻴﺢ ﻟﻌﻼءاﻟﺪﻳﻦ‬

‫ﻗﺰوﻳﻨﻲ ص )‪.(151‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از رواﻳﺎت ﺻـﺤﻴﺤﻪ‬
‫‪1‬‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪((.‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از اﻳﻦ رواﻓﺾ ﻣﺎﻳﻪ ﺣﻴﺮت و ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳـﺖ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳـﻦ ﺁﻗﺎﻳـﺎن هﺮﮔـﺎﻩ از رواﻳـﺎﺗﻲ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻳﻚ ﺑﺎم‬
‫و دو هﻮا ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل آﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﺁن اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ‪ ،‬در هﻤﺎن ﻟﺤﻈـﻪ ﺁن را‬
‫ﺿﻌﻴﻒ ﻧﻴﺰ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻨـﺪ آـﻪ ﻓـﻼن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﺪح و ﺗﻌﺮﻳـﻒ ﻳـﻚ ﺻـﺤﺎﺑﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدن ﺁن ﺣﻜﻢ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫هﻤﻴﻦ روش‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻳﻚ ﺑﺎم دو هﻮاي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ در‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اهﻞ ﺳﻨﺖ وارد ﺷﺪﻩ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﺪ آـﻪ در ﺁن‬
‫ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ ﺁن ﻓﺘﻮا ﻣﻲ دهﺪ و در ﻏﻴﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺻﻮرت هﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ اهﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ را ﺑﺨﺎﻃﺮ هﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮرد ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ ﻗـﺮار‬
‫ﻣﻲ دهﺪ ـ هﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ را آﻪ در ﺁن ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺸـﻲ‬
‫در ﺣﻖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁن را آﺬب و از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﻋﻘﻞ و ﺷﺮع ﻏﻴﺮ ﻣﻘﺒﻮل ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ! ﻃﺒﻖ ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮدم اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻠﻮن و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘـﺬﻳﺮي را ﻣﺮهـﻮن‬
‫آﺎرﮔﺎﻩ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮي ﺣﺪﻳﺚ آﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮ ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارم‪.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻀﻄﺮب و‬
‫ﭘﺮﻳﺸﺎن اﺳﺖ از ﮔﻤﺮاهﻲ آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺁن را ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﺮدم رواج ﻣﻲ دهﻨﺪ! ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اهﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﻋﻤﺎل و اﻗـﺪاﻣﺎت ﺻـﺤﺎﺑﻪ را ﺑﻬﺘـﺮ از‬
‫اﻋﻤﺎل و اﻗﺪاﻣﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ و اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﺻﺤﺎب در ﻋﻠﻢ و ﺗﻘﻮي از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻘﺪم‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ادﻋﺎ از ﺣـﺪﻳﺜﻲ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬هﻴﭻ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ آﻪ او اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را از‬
‫آﺠﺎ ﺁوردﻩ اﺳﺖ؟ و ﺁن ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻟﻮ أﺻﺎﺑﻨﺎ ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻤﺼـﻴﺒﻪ ﻟـﻮ ﻳﻜـﻦ‬
‫ﻳﻨﺞ ﻣﻨﻬﺎ إﻻ اﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب(( اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻓﺘﻲ را‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻲ ﺁورد ﺑﻪ ﺟﺰ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب دﻳﮕﺮ هـﻴﭻ‬
‫آﺴﻲ از ﺁن ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ آﺮد!؟ ﭼﻮن اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬

‫‪ .2‬هﻤﺎن ﻣﺼﺪر ص )‪.(152‬‬

‫ً او ﺁن را ﺑﻪ هﻴﭻ ﻣﻨﺒﻌـﻲ‬ ‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ‬
‫ارﺟﺎع ﻧﺪادﻩ و ﺣﻮاﻟﻪ اي ﺑﺮاﻳﺶ ذآﺮ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻮن از ﻟﺤﺎظ دراﻳﺖ و ﻣﺘﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺳﻨﺪ ﺁن ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و اﺻـﺤﺎﺑﺶ‬
‫را در ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻨﺪ آﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﻋﻤـﺮ از ﺁن‬
‫ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا آﻨﺪ!؟ ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮﻩ إﻻ ﺑـﺎﷲ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬اﻟﻌﻴﺎذ ﺑﺎﷲ( اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫ﺑﺎ زﺑﺎن ﺣﺎل ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﻤﺮ ﻧﻤﻲ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ هﻼك ﻣﻲ ﺷﺪ )اﻋﺎذﻧﺎ ﻪﻠﻟﺍ( ـ ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻳﻦ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﻓﺎﺳﺪ و ﻣﻌﻴـﻮب آـﻪ ﻋﻴﺒـﻲ ﺑـﺎﻻﺗﺮ از ﺁن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎ را ﻧﺠﺎت دهﺪ ـ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧـﻮدم او‬
‫آﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎدي دارد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧـﺪازﻩ ي ﻓﺎﺻـﻠﻪ ي‬
‫ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب از اﺳﻼم ﺑﺪور اﺳﺖ و ﺑـﺮ وي واﺟـﺐ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻞ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮدد و ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ آـﻪ در دل‬
‫او آﻤﻴﻦ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺁن را از ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬آﺴﻲ آﻪ هﻮاﻳﺶ را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﻗـﺮار‬
‫ـﻮدﻧﺶ او را‬ ‫ـﺎﻟﻢ ﺑـ‬
‫ـﻮد ﻋـ‬
‫ـﺎ وﺟـ‬
‫ـﺪ ﺑـ‬
‫دادﻩ و ﺧﺪاوﻧـ‬
‫ﮔﻤﺮاﻩ آﺮدﻩ ﺑﺮ ﮔﻮش و ﻗﻠﺐ او ﻣﻬﺮ ﻏﻔﻠﺖ زدﻩ اﺳﺖ‬
‫و در ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻤﻬﺎي او ﭘﺮدﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﺧﺪا ﭼﻪ آﺴﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﻪ راﻩ راﺳﺖ هﺪاﻳﺖ‬
‫‪1‬‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ـﻴﻦ‬ ‫ـﻪ ﭼﻨـ‬
‫ـﻲ آـ‬
‫ـﺎرﻩ آﺴـ‬
‫ـﺎﻧﻲ درﺑـ‬
‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ـﻮاي ﺁﻗـ‬‫ﻓﺘـ‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي دارد‪) ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﻀﻲ ﺻﺤﺎﺑﻪ را در ﻋﻠـﻢ و‬
‫ﺗﻘﻮي و ﺻﺤﺖ اﻋﻤﺎل و آـﺮدار ﺑﻬﺘـﺮ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ( ﺑﺮاﻳﺘﺎن روﺷﻦ ﺷﺪ ـ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺟﻨـﺎب‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻬـﺮﻩ ﺑﻴﺸـﺘﺮي از هـﺪاﻳﺖ ﺑـﺮدﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺎﭼﺎرم ﭘﺮدﻩ از ﭼﻬﺮﻩ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻪ را‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ داﻧﻨـﺪ و در ﻋﻠـﻢ و ﺗﻘـﻮي‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻪ ي واﻻﺗﺮي از ﻣﺮﺗﺒﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻗﺎﻳﻞ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮدارم‪ .‬ﮔـﻮش آـﻦ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫آﻠﻴﻨﻲ آﻪ از ﻣﺮاﺟﻊ ﺑﺰرگ رواﻓﺾ اﺳﺖ‪ ،‬در آﺘـﺎﺑﺶ‬
‫))اﻷﺻﻮل ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﻲ(( آﻪ در دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ هﻤـﺎن‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ را دارد آﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري در دﻳـﺪﮔﺎﻩ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ دارد‪ .‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﺑﺎرهـﺎ‬

‫‪ .1‬ﺛﻮ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (92-93‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(149-150‬‬

‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ﻗﺴـﻴﻢ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻦ ﻓﺎروق اآﺒﺮ هﺴـﺘﻢ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺻـﺎﺣﺐ ﻋﺼـﺎ و‬
‫ﻣﻴﺴﻢ هﺴﺘﻢ ـ ﺗﻤﺎم ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن‪ ،‬ﺟﺒﺮﻳﻴـﻞ و رﺳـﻮﻻن‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ اﻗﺮار آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺁﻧﭽﻪ را آـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬اﻗﺮار آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬و ﺣﻤﻞ آﺮدم ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺣﻤﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ و ﺁن ﻣﺤﻤﻮﻟـﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺼﻠﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﺷﺪﻩ آﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﻪ‬
‫هﻴﭻ آﺲ ﻋﻄﺎ ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻠـﻢ ﻣﻨﺎﻳـﺎ ـ )ﻣـﻮت و‬
‫ﻣﺮگ( ﺑﻼﻳﺎ )ﺁﻓﺘﻬﺎ(‪ ،‬اﻧﺴﺎب )ﻧﺴﺐ ﻧﺎﻣﻪ و ﺷـﺠﺮﻩ(‬
‫و ﺧﻄﺎب ﻓﺎﻣﻴﻞ ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻩ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از دﺳﺖ ﻧﻤﻲ دهﻢ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﮔﺬﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﻦ ﭘﻨﻬـﺎن ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬هﻤـﻪ‬
‫اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺧـﻮد‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﻤﻜﻴﻦ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﻴﻌﻪ در اﻳﻦ ﺣﺪ اآﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻠﻜـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪان و‬
‫اوﻻد ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬را ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ!؟ اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻓﺮوخ اﻟﺼـﻔﺎر در آﺘـﺎب‬
‫ﺧﻮد ﺑﻨﺎم ))ﻓﻀﺎﻳﻞ اهـﻞ اﻟﺒﻴـﺖ(( از ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫وﻟﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬اﺑـﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ از ﻣـﻦ‬
‫ﭘﺮﺳـــﻴﺪ‪ :‬ﺷـــﻴﻌﻪ درﺑـــﺎرﻩ ﻋﻴﺴـــﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳـــﻲ و‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ آﻪ‬
‫ﻋﻴﺴﻲ و ﻣﻮﺳﻲ از اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻬﺘﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻲ‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ )ع( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﺁري‪ ،‬وﻟــﻲ ﺁﻧــﺎن هــﻴﭻ آــﺲ را از ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮان‬
‫اوﻟﻮاﻟﻌﺰم‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮﺁن ﺑﺎ ﺁﻧﺎن )ﺷﻴﻌﻪ( ﺧﺼـﻮﻣﺖ آـﻦ‪ .‬ﻋـﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آﺪام ﺁﻳـﻪ هـﺎي ﻗـﺮﺁن ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺧﺼــﻮﻣﺖ و ﺑﺤــﺚ آــﻨﻢ؟ اﺑــﻮ ﻋﺒــﺪﻪﻠﻟﺍ )ع( ﻓﺮﻣــﻮد‪:‬‬
‫َﺎ‬
‫َﺒْﻨ‬
‫َﺘ‬‫َآ‬‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ء ﻋﻠﻤﺎ( و ﻋﻠﻢ هـﺮ ﭼﻴـﺰ‬ ‫ﱢ ﺷَﻲٍ‬
‫ُﻞ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ آ‬ ‫َاحِ ﻣ‬
‫ﻟﻮ‬‫اﻷَْ‬
‫ِﻲ ْ‬ ‫ُ ﻓ‬‫ﻟﻪ‬
‫َ‬
‫ْ‬
‫در اﻟﻮاح ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬درﺑﺎرﻩ ﺣﻀـﺮت‬
‫ِي‬
‫ﻟـﺬ‬‫ْـﺾَ اﱠ‬‫ﺑﻌ‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫َ َ‬‫ﺑﻴﱢﻦ‬ ‫ﻋﻴﺴﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫َِﻷَُ‬
‫ِ( و ﺧﺪاوﻧـﺪ درﺑـﺎرﻩ ﺣﻀـﺮت ﻣﺤﻤـﺪ‪ρ‬‬ ‫ِﻴﻪ‬‫َ ﻓ‬ ‫ِﻔ‬
‫ُﻮن‬ ‫َﻠ‬
‫ﺗﺨْﺘ‬
‫َ‬

‫‪ .2‬اﻷﺻﻮل ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﻲ ج‪ 1‬ص‪ 152‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ ﺑﺎب أن اﻻﺋﻤﻪ هﻢ أرآﺎن‬

‫اﻻرض‪.‬‬
 ‫َـﺎ‬
‫ﻟﻨ‬ ‫ﻧﺰ‬
‫ﱠْ‬ ‫ً و‬
‫ََ‬ ‫ِﻴﺪا‬‫ء ﺷَـﻬ‬‫ُﻻِ‬ ‫هﺆ‬
‫َﻰ َ‬‫َﻠ‬
‫ِﻚَ ﻋ‬
‫َﺎ ﺑ‬
‫ْﻨ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ )و‬
‫َﺟِﺌ‬
‫‪1‬‬
‫ُﱢ ﺷَﻲٍ‬
‫ء(‬ ‫ِﻜﻞ‬‫ً ﻟ‬
‫ِﺒﻴﺎﻧﺎ‬
‫َ ﺗ َْ‬ ‫ِﺘ‬
‫َﺎب‬ ‫ﻟﻜ‬
‫ﻴﻚَ اْ‬‫َﻠ‬
‫َْ‬ ‫ﻋ‬
‫ْ‬
‫رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮاﻟﻌﺰم را ﺁﻓﺮﻳﺪ‬
‫و ﺁﻧﺎن را ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﻓﻀـﻴﻠﺖ داد‪ .‬و ﻣـﺎ را‬
‫ـﻢ‬
‫ـﺮار داد‪ .‬و در ﻋﻠـ‬ ‫ـﺎن ﻗـ‬ ‫ـﻞ ﺁﻧـ‬
‫ـﻢ و ﻓﻀـ‬ ‫وارث ﻋﻠـ‬
‫ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑـﺮ ﺁﻧـﺎن ﻓﻀـﻴﻠﺖ داد‪ .‬و در ﻋﻠـﻢ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ ﻣﺎ را ﻓﻀﻴﻠﺖ داد ـ ﻋﻠﻢ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ﻋﻠﻢ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اوﻟﻮ اﻟﻌﺰم را ﺑﻪ ﻣـﺎ داد‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﺪادﻩ ﺑﻮد‪((.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ دﻻﻳﻞ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎرم آﻪ ﮔﺮم ﺗﺮﻳﻦ ﺗﻌﺰﻳﺖ و‬
‫ﺗﺴﻠﻴﺖ را ﺑﻪ دآﺘﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ راﻩ ﻳـﺎﻓﺘﻦ‬
‫او ﺑﺴﻮي ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ دارم‪. .‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﺪاﻟﺖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬را زﻳـﺮ ﺳـﻮال‬
‫ﺑﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺷﻬﺮت‬
‫دارد‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارد آـﻪ او در‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻋﻄﺎء و ﻣﺴﺘﻤﺮي ﻗﺼﺪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﺁن ﻧﺒﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺴﺎوات و ﺑﺮاﺑﺮي را در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻋﻄـﺎ‬
‫و ﻣﺴﺘﻤﺮي ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن رﻋﺎﻳـﺖ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﻌﻴﻀـﻲ ﻣﻴـﺎن ﺁﻧـﺎن ﻗﺎﻳـﻞ ﻧﺒـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت ﺧﻼﻓـﺘﺶ ﻧﻴـﺰ از اﻳـﻦ ﺳـﻨﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺒﻌﻴﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‬
‫ﺷﻴﻮﻩ ﻧﻮﻳﻨﻲ را اﺧﺘـﺮاع ﻧﻤـﻮدﻩ‪ .‬ﺳـﺎﺑﻘﻴﻦ را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﻴﺮ ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ ﺗـﺮﺟﻴﺢ دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ ﻏﻴـﺮ ﻗـﺮﻳﺶ و آـﻼً‬
‫ـﺮاب را در‬ ‫ـﺎر و اﻋـ‬ ‫ـﺮ اﻧﺼـ‬ ‫ـﺎﺟﺮﻳﻦ را در ﺑﺮاﺑـ‬ ‫ﻣﻬـ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻏﻴﺮ اﻋﺮاب ﺗـﺮﺟﻴﺢ دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬هـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻣﻀﺮ‪ ،‬را در ﺑﺮاﺑﺮ رﺑﻴﻌﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ ﺑﺮاي ﻣﻀﺮ ﺳﻴﺼﺪ و ﺑﺮاي رﺑﻴﻌﻪ دوﻳﺴﺖ‬
‫درهﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اوس را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺰرج‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺗﺮﺟﻴﺢ ﭼﻪ ﻧﺴـﺒﺘﻲ‬

‫‪ .1‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اهﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﻣﺴﻤﻲ ﺑﻪ ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻔﺎر ص )‪.(221-222‬‬

‫‪ .2‬هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ﺻﻔﺤﻪ ‪.224‬‬
‫ﺑــﺎ ﻋــﺪل و ﻋــﺪاﻟﺖ دارد‪ ،‬اي ﻋــﺎﻗﻼن اﻧــﺪآﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ؟((‬
‫‪ -1‬ﺁري‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ψ‬در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻋﻄﺎﻳـﺎ و ﻣﺴـﺘﻤﺮي ﺑﻴـﺖ‬
‫اﻟﻤﺎل ﺑﻌﻀﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲ داد و‬
‫اﻳﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻜﻮهﺶ ﻧﻴﺴـﺖ زﻳـﺮا‬
‫هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ وﺟﻮب ﺑﺮاﺑﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬و هـﻴﭻ‬
‫ﻳﻚ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وﺟـﻮب ﺑﺮاﺑـﺮي ﻧﺒـﻮدﻩ و‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و از رواﻳﺎت ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧـﻮد از ﻧـﺎﻓﻊ‬
‫از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺮدﻩ ﺑـ‬
‫ـﻴﻢ آـ‬‫ـﺖ را ﺗﻘﺴـ‬
‫ـﻮال ﻏﻨﻴﻤـ‬
‫ـﺮ اﻣـ‬ ‫روز ﺧﻴﺒـ‬
‫ﻣﺠﺎهﺪﻳﻨﻲ آﻪ ﺳﻮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺐ ﺟﻨﮕﻲ هﻤﺮاﻩ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ دو ﺳﻬﻢ و ﺑﻪ ﻣﺠﺎهﺪﻳﻨﻲ آﻪ ﭘﻴـﺎدﻩ ﻧﻈـﺎم‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﻚ ﺳﻬﻢ ﻣﻲ داد‪ .‬ﻧﺎﻓﻊ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﺴﻲ آﻪ اﺳﺐ هﻤﺮاﻩ داﺷﺖ و ﺑﻪ او ﺳـﻪ‪3‬‬
‫ﺳﻬﻢ و ﺑﻪ آﺴﻲ آﻪ اﺳﺐ هﻤﺮاﻩ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﻬﻢ ﻣـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫داد‪.‬‬

‫‪ . . .-2‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﺟﻮاز ﺗﻔﻀـﻴﻞ و ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲ‬

‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﺻﻞ هﻤﺎن ﺗﺴﻮﻳﻪ و ﺑﺮاﺑﺮي اﺳﺖ وﻟﻲ رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﮔﻬﮕﺎهﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﻀﻴﻞ و ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻋﻤﻞ ﻣـﻲ آـﺮد‪،‬‬
‫اﻳﻦ روش رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دال ﺑﺮ ﺟﻮاز ﺗﻔﻀﻴﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻗﻮل و دﻳﺪﮔﺎﻩ آﻪ اﺻـﻞ هﻤـﺎن ﺗﺴـﻮﻳﻪ اﺳـﺖ وﻟـﻲ‬
‫ﺗﻔﻀﻴﻞ و ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻧﻴﺰ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﻣﺼـﻠﺤﺖ ﺟـﺎﻳﺰ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻠﻘﻲ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑﺮ اﺳﺎس هﻮﺳﻬﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺾ و ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﻲ‬
‫در اﻳﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ هﻤﺎن ﻓﻀﺎﻳﻞ دﻳﻨﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ اوﻟـﻴﻦ از ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻏﻴـﺮ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ ﻣﻘﺪم آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ هﻤـﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺳﻬﻢ ﺧـﻮد و ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان را از‬
‫ﺳﻬﻢ دﻳﮕﺮان آﻤﺘﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ آﺴﻲ آﻪ اﺳﺎس‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ اش هﻮﺳﻬﺎي ﻧﻔﺴـﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﺴـﺘﺤﻖ ﻧﻜـﻮهﺶ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻴﻜﻦ آﺴﻲ آﻪ هﺪﻓﺶ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬
‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ )‪ (94-95‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(153‬‬
‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻤﻐﺎزي ـ ﺑﺎب ﻏﺰوﻩ ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3988‬‬
‫از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺗﻌﻈﻴﻢ آﺴﻲ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻣﻌﻈﻢ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هـﻴﭻ اﺷـﻜﺎﻟﻲ ﻣﺘﻮﺟـﻪ او ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻗـﺪاﻣﻲ ﺷـﺎﻳﺎن ﻣـﺪح و ﺳـﺘﺎﻳﺶ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﻜﻮهﺶ و ﻣـﺬﻣﺖ‪ .‬روي هﻤـﻴﻦ اﺻـﻞ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از دﻳﮕـﺮان ﻣـﻲ‬
‫داد‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان ﻣﻲ داد‪ .‬اﮔﺮ او ﺑﻪ ﺗﺴـﻮﻳﻪ ﻋﻤـﻞ‬
‫ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻤﺘﺮ از ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ داد‪ ،‬ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﺴﺘﻤﺮي ﺑﮕﻴﺮان از ﺑﻴﺖ اﻟﻤـﺎل را‬

‫ﺑﻪ دﺳﺘﻪ هﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺗﻘﺴﻴﻢ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﻪ اول‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻨﻲ آﻪ در ﻏﺰوﻩ ﺑـﺪر ﺷـﺮﻳﻚ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ـ دﺳﺘﻪ دوم اﻧﺼﺎر آﻪ در ﻏﺰوﻩ ﺑﺪر ﺷـﺮآﺖ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ ﺳﻮم ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻨﻲ آﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺷـﺮآﺖ در‬
‫ﻏﺰوﻩ ﺑﺪر را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺘﻪ ﭼﻬـﺎرم اﻧﺼـﺎر آـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ را ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ در ﺑﻘﻴﻪ ﻏﺰوات‬
‫ﺷﺮآﺖ ﺟﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﺑﻌﺪ ﻳﻌﻨﻲ دﺳﺘﻪ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬آﺴﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺷﺮآﺖ در ﻏﺰوﻩ واﺣﺪ و ﻓﺘﺢ ﻣﻜـﻪ‬
‫را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ ﺷﺸﻢ ﺁن ﻋﺪﻩ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ آـﻪ در‬
‫ﻗﺎدﺳﻴﻪ و ﻳﺮﻣﻮك ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﺮاي اﻓـﺮاد‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺴﺘﻤﺮي ﺧﺎﺻﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ و ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﻴﺎن ﻋـﺮب و‬
‫ﻏﻴﺮ ﻋﺮب ﺗﺒﻌﻴﻀﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺗﺒﻌﻴﺾ ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب و ﻏﻴﺮ اﻋـﺮاب‬
‫ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اهﻞ ﺑﺪر ﭼﻪ ﻋﺮب و ﻏﻴﺮ ﻋﺮب‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ﻣﻲ داد‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﻟﺸـﻜﺮ دﺳـﺘﻮر‬
‫آﺘﺒﻲ ﻣﻲ داد و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﺪام از ﻣﻮاﻟﻲ را‬
‫آﻪ ﺁزاد آﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن را در ﺣﻜﻢ اﻋـﺮاب و ﺁزاد‬
‫ﺷﺪﮔﺎن ﻗﺮار دهﻴﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺁزادﮔـﺎن ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن‬
‫رﻓﺘﺎر ﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﺎﻳﻞ هﺴﺘﻴﺪ آﻪ ﺁﻧـﺎن را ﻳـﻚ‬
‫ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻗﺮار ﺑﺪهﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ در ﺑﺨﺶ ﻣﺰاﻳـﺎ‬
‫و ﻣﺴﺘﻤﺮي و اﺣﺴﺎن ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻓﺮاد ﺧﻮدﺗﺎن‬
‫رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺗﺒﻌﻴﻀـﻲ ﻋﻠﻴـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫اﻋﻤﺎل ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ 2 .‬ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺗﻲ آـﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 6‬ص ‪. 103-104‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻮﺳﻮﻋﻪ ﻓﻘﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب ـ دآﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ رواس ﻗﻠﻌﻪ ﺟﻲ ص )‪.(541‬‬
‫آﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻴﭻ ﺳﻨﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮي ﺑـﺮاي‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ذآﺮ ﻧﺸﺪﻩ ﻟﺬا ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ ﺟﺎهﻞ ﺑﻮدن ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ψ‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﻣﻮرد ﻋﻠـﻢ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‬
‫زﻳﺎد ﺷﻨﻴﺪﻩ ام ﺣﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪﻩ او ﻋـﺎﻟﻢ ﺗـﺮ از‬
‫ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬و او در ﺁراء و دﻳـﺪﮔﺎﻩ هـﺎي‬
‫ﺧﻮدش در ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻮارد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴـﺪ ﭘﺮوردﮔـﺎر‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺁﻳﻪ هﺎﻳﻲ ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﺑـﺎ دﻳـﺪﮔﺎﻩ او‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺎرﻳﺦ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ آﻪ ﻋﻤﺮ ﺣﺘﻲ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول ﻗﺮﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻗﺮﺁن‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﻳﻜـﻲ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ در‬
‫دوران ﺧﻼﻓــﺖ او از وي ﺳــﻮال آــﺮد و ﮔﻔــﺖ‪ :‬اي‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻏﺴﻞ ﺑﺮ ﻣﻦ واﺟﺐ ﺷﺪﻩ و ﻣﻦ ﻓﺎﻗـﺪ‬
‫ﺁب هﺴﺘﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﻤﺎز را ﺗﺮك آﻦ‪ ،‬ﻋﻤـﺎر ﺑـﻦ‬
‫ﻳﺎﺳﺮ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﺗﻴﻤﻢ را ﺑـﻪ وي ﻳـﺎدﺁور‬
‫ﺷﻮد وﻟﻲ ﻋﻤﺮ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪ و ﺑﻪ ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﻓﺘﻮاي ﺗﻮ را ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺗﻮ ﻣﻲ اﻧﺪازﻳﻢ‪ :‬ﻋﻠﻢ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﭼﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ دارد ﺑﺎ ﺁﻳﻪ ﺗﻴﻤﻢ آﻪ در ﻗﺮﺁن ﻧﺎزل‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﻋﻠﻢ ﻋﻤﺮ ﭼـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺘﻲ دارد ﺑـﺎ ﺳـﻨﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻴﻤﻢ را ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺿﻮ‬
‫‪1‬‬
‫ﻳﺎد ﻣﻲ داد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر در ﺑﺨﺎري ﺑﺎ اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ ﻧﻴﺎﻣـﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺨـﺎري اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را از ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﺰي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼـﻲ‬
‫ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻏﺴﻞ ﺑﺮ ﻣـﻦ واﺟـﺐ‬
‫ﺷﺪﻩ و ﻣﻦ ﺁب ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدم‪ .‬ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﻧﺪاري آـﻪ ﻣـﻦ و ﺷـﻤﺎ در‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮﺗﻲ ﺑﺎ هﻢ ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﻧﻤﺎز را ﺑـﻪ ﺗـﺎﺧﻴﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻲ و ﻣﻦ ﺑﺪﻧﻢ را در ﺧﺎك ﻏﻠﻄﺎﻧﻴﺪﻩ و ﻧﻤﺎز‬
‫ﺧﻮاﻧﺪم‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬رﺳﺎﻧﺪم ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت دﺳﺘﻬﺎ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ زدﻩ و ﺑﻌﺪ در ﺁﻧﻬﺎ ﻓﻮت‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (95‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(154‬‬

‫آﺮدﻩ و ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻬﺮﻩ و دﺳـﺘﻬﺎ را ﻣﺴـﺢ آـﺮد و‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻗﺪر ﺑﺮاﻳﺖ آﺎﻓﻲ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬واﺿﺢ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ،ψ‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد‬

‫َﻻ‬
‫ُوا( )و‬
‫ﻬﺮ‬‫َـﺎﻃﱠﱠ‬
‫ً ﻓ‬
‫ُﺒـﺎ‬ ‫ْ ﺟُﻨ‬
‫ُﻢ‬‫ْﺘ‬‫ُﻨ‬
‫ْ آ‬‫ِن‬
‫َإ‬‫ﺑﻪ اﻳﻦ دو ﺁﻳﻪ‪) :‬و‬
‫ُﻮا( ﺗـﻴﻤﻢ را‬ ‫ِـﻠ‬
‫َﺴ‬‫ْﺘ‬
‫ﺗﻐ‬‫ﱠـﻰ َ‬ ‫ٍ ﺣَﺘ‬‫ِي ﺳَـﺒِﻴﻞ‬
‫ِﺮ‬‫َﺎﺑ‬
‫ِﱠﻻ ﻋ‬
‫ً إ‬
‫ُﺒﺎ‬
‫ﺟُﻨ‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻨﺐ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ و او ﺑﺮ هﻤـﻴﻦ ﺑـﺎور‬
‫ﺧﻮد ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺎر ﺣﺎدﺛـﻪ اي را آـﻪ‬
‫ﻣﻴﺎن او و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻳـﺎدﺁور‬
‫ﺷﺪ وﻟﻲ ﺁن ﺟﺮﻳﺎن در ﺧﺎﻃﺮﻩ اش ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد و هﺮ‬
‫ﭼﻪ ﻓﻜﺮ آﺮد‪ ،‬ﻳﺎد ﺁن در ﺧﺎﻃﺮﻩ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﺸﺪ و ﺑـﻪ‬
‫هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر آﻪ در ﻣﺴﻠﻢ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺗﻖ ﻪﻠﻟﺍ ﻳـﺎ ﻋﻤـﺎر‪ .‬اي ﻋﻤـﺎر از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮس‪ .‬اﻣﺎم ﻧﻮوي در ﺷﺮح ﻗﻮل ﻋﻤـﺮ‪)) :‬اﺗـﻖ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺘﺮس‪ ،‬درﺑﺎرﻩ رواﻳﺖ اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ و‬
‫در ﺁن دﻗﺖ آﻦ ﺗﺎ ﺧﻼف واﻗﻌﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸـﻮد‪ .‬ﺷـﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﻮ ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻩ اي ﻳﺎ دﭼـﺎر اﺷـﺘﺒﺎﻩ ﺷـﺪﻩ اي‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻮدم اﻣـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮم ﻧﻤﻲ ﺁﻳﺪ‪ 2 .‬وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را دﻳﮕـﺮ ﺑﻴـﺎن ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻧﻮﻟﻴﻚ ﻣﺎ ﺗﻮﻟﻴﺖ( ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﺴﺘﻮﻟﻴﺖ ﺁن ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ ي ﺷﻤﺎ اﺳـﺖ و اﮔـﺮ ﻣـﻦ ﺁن‬
‫ـﻖ‬
‫ـﻪ ﺁن ﺣـ‬‫ـﺖ آـ‬‫ـﺪارم‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴـ‬ ‫ـﺎد ﻧـ‬‫ـﺎن را ﻳـ‬ ‫ﺟﺮﻳـ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ ﻧﻤﻲ دهﻢ آﻪ ﺗﻮ را‬
‫از ﺑﻴﺎن ﻣﻨﻊ آﻨﻢ‪ .‬آﻞ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ در اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫هﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﻳـﺎد ﺁن ﺣﺎدﺛـﻪ‬
‫ﻧﻴﻔﺘﺎد و او ﻣﻌﺼﻮم ﻧﺒﻮد آﻪ اﻳـﻦ ﻧﺴـﻴﺎن ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﻋﻴﺐ و ﻧﻜﻮهﺶ او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ . . . -3‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ )ﻋﻠﻢ ﻋﻤـﺮ ﭼـﻪ‬

‫ﻧﺴﺒﺘﻲ دارد ﺑﺎ ﺁﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ در آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ آﻪ آﻴﻔﻴﺖ ﺗﻴﻤﻢ را ﻣﺎﻧﻨـﺪ وﺿـﻮ ﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻳﺎد ﻣﻲ داد( ﺑﺤﻖ اﻻﻧﺼـﺎف‪ ،‬اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ او‬
‫دال ﺑﺮ زﻳﺎدت ﺟﻬﻞ و ﺧﻔﺖ ﻋﻘﻞ او اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﻣـﻲ داﻧﺴـﺖ و از‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺘﻴﻤﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(331‬‬

‫‪ .2‬اﻟﻔﺘﺢ ج ‪ 1‬ص )‪.(544-545‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻴﻤﻢ ﻧﻴﺰ آﺎﻣﻼً ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮد‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﻜﻞ ﻋﻤﺪﻩ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺁﻳﺎ ﺣﻜﻢ ﺗﻴﻤﻢ ﺷﺎﻣﻞ آﺴﻲ آﻪ ﻏﺴـﻞ‬
‫ﺑﺮ وي واﺟﺐ اﺳﺖ ﻧﻴﺰ هﺴﺖ ﻳـﺎ ﺧﻴـﺮ؟ ﺧﺪاوﻧـﺪ در‬
‫َﺮ‬
‫ٍ‬ ‫َـﻰ ﺳَـﻔ‬‫َﻠ‬
‫ْ ﻋ‬‫َو‬‫َﻰ أ‬‫ْﺿ‬
‫ﻣﺮ‬ ‫ُﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫ْﺘ‬
‫ُﻨ‬‫ْ آ‬‫ِن‬
‫َإ‬‫ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ـﺎء‬
‫ﱢﺴَ َ‬ ‫ُ اﻟﻨ‬
‫ُﻢ‬‫ﻻﻣﺴْـﺘ‬
‫ْ َ‬ ‫َو‬‫ِ أ‬
‫ِﻂ‬‫َﺎﺋ‬‫ﻟﻐ‬
‫َ اْ‬ ‫ِﻦ‬‫ْ ﻣ‬ ‫ِﻨ‬
‫ْﻜُﻢ‬ ‫َﺣٌَ‬
‫ﺪ ﻣ‬ ‫ﺎء أ‬ ‫َو‬
‫ْ ﺟَ َ‬ ‫أ‬
‫ً( )و اﮔـﺮ‬ ‫ً ﻃَﻴﱢﺒـﺎ‬
‫ِﻴﺪا‬‫َـﻌ‬‫ﻤﻮا ﺻ‬ ‫ﻤُ‬‫َﻴَﱠ‬
‫َﺘ‬‫ﺎء ﻓ‬
‫ﻣ ً‬‫ﺪوا َ‬ ‫ﺗﺠُِ‬
‫ْ َ‬‫َﻢ‬
‫َﻠ‬‫ﻓ‬
‫ﻣﺮﻳﺾ ﻳﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺘﺸﻮﻳﻲ رﻓﺘﻴـﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫زﻧﺎن را دﺳﺖ زدﻳﺪ و ﺁﺑﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺧـﺎك ﭘـﺎك‬
‫ﺗﻴﻤﻢ آﻨﻴﺪ(‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد آﻪ ﺁﻳﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻨـﺐ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻼﻣﺴﻪ ﻣﺬآﻮر در ﺁﻳﻪ را ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ دﺳـﺖ‬
‫زدن )ﻟﻤﺲ( ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ دﺳﺖ ﺣﻤﻞ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ‬
‫ﺟﻤﺎع و ﺑﺮ اﺳﺎس هﻤﻴﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﻣـﺲ ﻣـﺮأﻩ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫دﺳﺖ زدن ﺑﻪ زن را ﻣﻮﺟﺐ وﺿﻮ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﺮات ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬در دوران ﺧﻼﻓـﺖ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻓﺘﻮا ﻣـﻲ دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ 1 .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب اﺟﺘﻬﺎد ﻣﻲ آﺮد و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺣﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﺗﺎوﻳﻞ ﻣـﻲ آـﺮد و‬
‫ﺑﻪ راي ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آـﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻳﻨﻜـﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫))ﻣﺘﻌﺘﺎن آﺎﻧﺘﺎ ﻋﻠﻲ ﻋﻬﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و أﻧـﺎ أﻧﻬـﻲ‬
‫ﻋﻨﻬﻤﺎ وأﻋﺎﻗﺐ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ(( ‪.2‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬

‫ﻣﺘﻌﻪ ﺣﺞ را ﺣﺮام ﻗﺮار ﻧﺪادﻩ و ﻧﻬﻲ او از ﻣﺘﻌﻪ‬
‫ي ﺣﺞ‪ ،‬ﻧﻬﻲ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ او ﻗﺼﺪ داﺷـﺖ‬
‫ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ اﻓﻀﻞ اﺳﺖ هـﺪاﻳﺖ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻬﻲ‪ ،‬ﻧﻬﻲ اوﻟﻮﻳﺖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﺑﻮد‪ ،‬آﻪ‬
‫ﺗﻤﺘﻊ در ﺿﻤﻦ ﺣﺞ اﻧﺠﺎم ﻧﮕﻴﺮد ﺑﻬﺘﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫در ﺻﻮرت اﻧﺠﺎم ﻋﻤﺮﻩ‪ ،‬در اﻳﺎم ﺣﺞ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪا در‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ي اﻳﺎم ﺳﺎل از ﻣﻌﺘﻤﺮﻳﻦ و ﻋﻤـﺮﻩ آﻨﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫اﺧﺘﻴﺎري از ﺿﻢ آﺮدن ﻋﻤﺮﻩ ﺑﺎ ﺣﺞ ﻣﻨﻊ ﻣـﻲ آـﺮد‪،‬‬
‫ﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺤﺮﻳﻢ ـ در رواﻳـﺎت ﺻـﺤﻴﺤﻪ اﺑﺎﺣـﺖ‬

‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (96‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(156‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (109-110‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(178‬‬
‫ﻋﻤﺮﻩ از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺗﻤﺘﻊ ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﻨﻢ؟ ﺣـﺎل‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁن را‬
‫ـﺪﻩ و رﺳـ‬
‫ـﺮﺁن ﺁﻣـ‬
‫ـﻊ در ﻗـ‬
‫ـﻪ ﺗﻤﺘـ‬
‫ﺁﻧﻜـ‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ )ﻋﻤﺮﻩ ﻓﻲ اﻟﺤﺞ( ﺿﺒﻲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﻌﺒﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﺮاي‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮﻩ اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻪ ام؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬راﻩ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺪان ﻋﻤـﻞ آـﺮدﻩ اي‪ 2 ،‬و ﺑـﺪون‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮﻩ در ﻏﻴـﺮ اﻳـﺎم ﺣـﺞ از ﺗﻤﺘـﻊ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق ﺟﻤﻌﻲ از ﻓﻘﻬﺎء اﻓﻀﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬از رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳـﺖ آـﻪ ﺣﻀـﺮت‬

‫ً ﺣـﺮام ﻣـﻲ داﻧﺴـﺖ‪ .‬در‬ ‫اﺑﻮذر ﺣﺞ ﺗﻤﺘﻊ را ﻣﻄﻠﻘﺎ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻋﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ اﻟﺘﻴﻤﻲ ﻋﻦ اﺑﻴﻪ ﻋﻦ اﺑـﻲ‬
‫ذر‪ ،ψ‬ﻗﺎل‪)) :‬آﺎﻧﺖ اﻟﻤﺘﻌﻪ ﻓﻲ اﻟﺤﺞ ﻷﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺧﺎﺻﻪ(( ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺞ ﺗﻤﺘﻊ ﻣﺨﺼﻮص اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮد‬
‫و ﺑﺮاي ﺑﻌﺪهﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮذر ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻪ‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻘﺒﻮﻟﻴﻦ و ﻣﻨﺘﺨﺒﻴﻦ اﺳﺖ اﮔـﺮ ﺧﻄـﺎ در‬
‫ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻗـﺪح و ﻋﻴـﺐ اﺳـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫اﺑﻮذر ﻧﻴﺰ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﻲ آﻪ هﺪف ﻣﻬﻢ ﻓﻘﻂ‬
‫و ﻓﻘﻂ ﻋﻴﺐ ﺟﻮﻳﻲ از ﻋﻤﺮ ﺑﺎﺷﺪ!؟‬

‫‪ -3‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘـﺮم ﺑﺎﻳـﺪ دﻗـﺖ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺁﻗـﺎي‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺪﻳﺜﻲ را آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧـﻮد ﺁن‬
‫را ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬را ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ او ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻴﺒﻲ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ و از ﺁن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁﺛﺎر‬
‫ﻣﺘﻌﺪد دﻳﮕﺮي از ﺧﻮد ﻋﻤﺮ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدم ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳـﻦ رواﻳـﺖ اﺳـﺖ و ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن ﺁﺛﺎر را ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜـﻪ در ﻣـﺪح ﻋﻤـﺮ‬
‫ً ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ داﻧﺪ!؟‬
‫هﺴﺘﻨﺪ ﻋﻘﻼً و ﺷﺮﻋﺎ‬

‫‪ . . . -4‬درﺑﺎرﻩ ﻣﺘﻌﻪ ﻧﺴﺎء ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷـﻮد آـﻪ‬

‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺁن را ﺣﺮام ﻗﺮار ﻧﺪادﻩ‬
‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﻳﻲ ﻣﻊ ﺷﺮح اﻟﺤﺎﻓﻆ و ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﻨﺪي آﺘﺎب اﻟﺤﺞ ﺑﺎب اﻟﻘﺮﺁن‬
‫)رﻗﻢ ‪.(2719‬‬
‫‪ .3‬ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﻳﻲ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻟﺤﺞ ﺑﺎب ﺗﻤﺘﻊ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2739‬‬
‫اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﺨﺺ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣﻜـﻢ ﺣﺮﻣـﺖ ان را ﺻـﺎدر‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از رﺑﻴﻊ اﺑﻦ‬
‫ﺳﺒﺮﻩ ﺟﻬﻨﻲ و او از ﭘﺪرش رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﺮدم ﻣﻦ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺘﻌﻪ ﻧﺴـﺎء‬
‫را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻢ و ﺧﺪاوﻧـﺪ اآﻨـﻮن‬
‫ﺁن را ﺑﺮاي هﻤﻴﺸﻪ ﺣﺮام ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ هـﺮ آـﺲ‬
‫زﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻌﻪ هﻤﺮاﻩ ﺧـﻮد دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫او را رهﺎ آﻨﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ﻋـﻮض ﻣﺘﻌـﻪ دادﻩ‬
‫اﻳﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ‪ 1 .‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧـﻮد‪،‬‬
‫از زهﺮي‪ ،‬از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠـﻲ و از ﺑـﺮادر‬
‫زادﻩ اش ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ و ﺁن دو از ﭘﺪر ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ آﻪ‪ :‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬إن‬
‫ـﺮ‬
‫ـﻮم اﻟﺤﻤـ‬ ‫ـﻦ ﻟﺤـ‬
‫ـﻪ و ﻋـ‬‫ـﻦ اﻟﻤﺘﻌـ‬ ‫ـﻲ‪ ρ‬ﻧﻬـ‬
‫ـﻲ ﻋـ‬ ‫اﻟﻨﺒـ‬
‫‪2‬‬
‫اﻷهﻠﻴﻪ‪ ،‬زﻣﻦ ﺧﻴﺒﺮ‪ .‬ﺣﻀـﺮت ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در زﻣﺎن ﻏﺰوﻩ ﺧﻴﺒﺮ از ﻣﺘﻌـﻪ ﻧﺴـﺎء و از‬
‫‪3‬‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺮ اهﻠﻲ ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻜﺎح ﻣﺘﻌﻪ در واﻗﻊ در ﺳﺎل ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺣﺮام ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و رواﻳﺖ دوم آﻪ در ﺁن ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪﻩ‬
‫آﻪ ﻣﺘﻌﻪ در ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ﺣﺮام ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ رواﻳـﺖ‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺻﺤﻴﺢ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺘﻌﻪ‬
‫در ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ ﺣﺮام ﻧﺸﺪﻩ ﺑـﻮد ﺑﻠﻜـﻪ در ﺁن ﺳـﺎل‬
‫ﮔﻮﺷﺖ ﺧﺮ اهﻠﻲ ﺣﺮام ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﺘﻌـﻪ و‬
‫هﻢ ﮔﻮﺷﺖ اﻻغ اهﻠﻲ را ﺣﻼل ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ψ‬‬
‫در اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﺎ وي ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﻮد و در اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻋﻠﻴﻪ او ﮔﻔﺖ‪)) :‬إن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺣﺮم اﻟﻤﺘﻌـﻪ و ﺣـﺮم‬
‫ﻟﺤﻮم اﻟﺤﻤﺮ ﻳﻮم ﺧﻴﺒﺮ(( )هﻤﺎﻧﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺘﻌﻪ و‬
‫ﮔﻮﺷﺖ اﻻغ را روز ﺧﻴﺒﺮ ﺣـﺮام آـﺮد( ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺘﻌﻪ و ﺣﺮﻣﺖ ﺣﻤﺮ اهﻠﻲ را ﻳﻜﺠﺎ ذآﺮ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﻪ ﺣﻠﺖ هﺮ دو ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد و‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ او را ﻗـﺎﻧﻊ آﻨـﺪ‪ .‬و رﺟـﻮع‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﻓﺘﻮاي ﺧﻮد ﻧﻴـﺰ ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻬﻲ از ﻣﺘﻌﻪ و ﮔﻮﺷﺖ اﻻغ اهﻠﻲ ﺑﻪ وي‬
‫رﺳﻴﺪ او از ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺒﻠـﻲ ﺧـﻮد رﺟـﻮع آـﺮد‪ 4 .‬روي‬

‫ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح ﺑﺎب ﻧﻜﺎح اﻟﻤﺘﻌﻪ رﻗﻢ )‪(1406‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻧﻜﺎح رﻗﻢ )‪.(4825‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح رﻗﻢ )‪.(1407‬‬ ‫‪.3‬‬
‫اﻟﻤﻨﻬﺎج ج‪ 4‬ص )‪.(190‬‬ ‫‪.4‬‬
‫هﻤﻴﻦ اﺻﻞ ﺣﻀﺮت ﺳـﻔﻴﺎن ﺑـﻦ ﻋﻴﻴﻨـﻪ‪ ،‬ﻟﻔـﻆ )ﻳـﻮم‬
‫ﺧﻴﺒﺮ( را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻤﺮ اﻻهﻠﻴـﻪ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ و ﺑﺎ ﻣﺘﻌﻪ ﺁن را ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻧﻤﻲ آـﺮد‪ 1 .‬اﺑـﻮ‬
‫ﻋﻮاﻧﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﻲ ﺣـﺪﻳﺚ‪:‬‬
‫))إﻧﻪ ﻧﻬﻲ ﻳﻮم ﺧﻴﺒﺮ ﻋﻦ ﻟﺤـﻮم اﻟﺤﻤـﺮ((‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺪﻳﺚ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬روز ﺧﻴﺒـﺮ از‬
‫ﮔﻮﺷﺖ اﻻغ اهﻠﻲ ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و درﺑـﺎرﻩ ﻣﺘﻌـﻪ‬
‫در ﺁن روز ﭼﻴﺰي ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ در روز ﻓﺘﺢ‪،‬‬
‫ﺣﻜﻢ ﻣﻨﻊ ﺁن را ﺻﺎدر آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ 2 .‬ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‬
‫ﺑﺎورﻧﺪ آﻪ ﻣﺘﻌﻪ روز ﺧﻴﺒﺮ ﺣﺮام ﺷﺪﻩ و ﺳﭙﺲ ﻣﺒﺎح‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و روز ﻓﺘﺢ ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم ﺣﺮام ﮔﺮدﻳـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺘﻌﻪ و ﮔﻮﺷﺖ اﻻغ اهﻠﻲ ﺑﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق ﺗﻤـﺎم ﺻـﺤﺎﺑﻪ و ﺗـﺎﺑﻌﻴﻦ در روز ﻓـﺘﺢ از‬
‫زﺑﺎن ﻣﺒﺎرك رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ . . . -5‬ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ وي‬
‫ﻧﻮر ﺑﺼﻴﺮت ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫اﻋﺘﺮاف دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺷﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣـﻖ رﺟـﻮع‬
‫آﺮدﻩ و ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺘﻌﻪ ﻧﺴـﺎء‬
‫در ﻋﻬﺪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺣـﺮام ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد و ﻋﻤـﺮ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﻓﺘﻮاي ﺣﺮﻣﺖ ﺁن را ﺻﺎدر ﻧﻜﺮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ را‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻋـﺎﻟﻢ ﺷـﻴﻌﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻓﻘﻬﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻌـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺣﺮام ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻋﻤـﻞ‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻣﺘﻀﺎد و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺁن اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺮﻣـﺖ ﻣﺘﻌـﻪ را اﺑﻘـﺎ‬
‫ﻧﻤﻮد و ﺑﻪ ﺟﻮاز ﺁن ﻓﺘﻮا ﻧﺪاد‪ .‬و ﻋﻤﻞ اﻣـﺎم در‬
‫ﻋﺮف ﺷﻴﻌﻪ و ﻧﺰد ﻓﻘﻬﺎء ﻣﺎ ﺣﺠﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻮﻳﮋﻩ در‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آـﻪ اﻣـﺎم ﻣﺨﺘـﺎر و ﺁزاد ﺑﺎﺷـﺪ و ﺗـﻮان‬
‫اﻇﻬﺎر راي و ﺑﻴﺎن اﻣـﺮ و ﻧﻬـﻲ ﺧـﺪا را داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﻪ ي ﻣﺎ ﻣـﻲ داﻧـﻴﻢ آـﻪ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ از‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮدداري آﺮد و ﻗﺒﻮل ﺁن را ﻣﻨـﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺁزادي راي و اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد‪ ،‬در ادارﻩ دوﻟـﺖ و‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ داﻧﺴﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ اﻋﺘﺮاف اﻣـﺎم ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺘﻌﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارد آﻪ اﻣﺎم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ‬

‫‪ .5‬اﻟﻔﺘﺢ ج‪ 5‬ص ‪.73‬‬

‫‪ .6‬اﻟﻔﺘﺢ ص ‪.74‬‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﺁن از دوران رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎم ﺑـﺎ ﺣﺮﻣـﺖ ﺁن ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﺮد‪ .‬و ﺣﻜﻢ ﺧﺪا را در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺁﺷﻜﺎر اﻋﻼم ﻣﻲ‬
‫آﺮد‪ .‬و ﻋﻤﻞ اﻣﺎم ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺣﺠﺖ اﺳﺖ و ﻣﻦ‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻢ آﻪ ﻓﻘﻬﺎي ﻣﺎ روي ﭼﻪ دﻟﻴﻠـﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ اﻣﺎم ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ 1 .‬از اﻳﻨﺠـﺎ ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ از ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ و ﺑﻘﻴـﻪ‬
‫ﺧﻠﻔــﺎي راﺷــﺪﻳﻦ ﺗﺒﻌﻴــﺖ آــﺮدﻩ اﻧــﺪ‪ .‬و ﺷــﻴﻌﻪ‬
‫اﺛﻨﺎﻋﺸﺮي‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ آـﺮدﻩ و از آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮوي آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم از ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺘﻌﻪ‬

‫ﻣﻄﻠﻊ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣـﺮدم را در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن اﻣﺮ ﻗﺮار ﺑﺪهﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺣﺮﻣﺖ ﻣﺘﻌﻪ را اﻋـﻼم‬
‫آﺮد‪ .‬از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ اﺳﺖ‪)) :‬وﻗﺘـﻲ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ آـﺮد و ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬ﺳﻪ‪ 3‬ﺑﺎز ﻣﺘﻌﻪ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺟـﺎﻳﺰ‬
‫ﻗﺮار داد و در ﺁﺧـﺮ ﺁن را ﺑـﺮاي هﻤﻴﺸـﻪ ﺣـﺮام‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ ـ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ هﺮ آﺲ آﻪ ﻣﺤﺼﻦ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻣﺘﻌﻪ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ او را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫او ﭼﻬﺎر ﮔﻮاﻩ ﺑﻴﺎورد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺣﺮﻣﺖ‪ ،‬ﺁن را ﺣـﻼل آـﺮدﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪ 3 .‬و ﺑـﻪ‬
‫هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻌﻴﺪ ن ﻣﺴﻴﺐ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻤﺮ را‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻗﺮار ﺑﺪهﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ او از ﻣﺘﻌـﻪ ﻣﻨـﻊ‬
‫ﻧﻤﻲ آﺮد‪ ،‬زﻧـﺎ ﻋﻠﻨـﻲ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲ ﮔﺮﻓـﺖ ‪ 4‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اآﻨﻮن ﺑﺮاﻳﺖ روﺷﻦ ﺷﺪ آﻪ ﭼـﻪ آﺴـﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧﻲ و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧﻲ و ﺳـﻨﺖ ﻧﺒـﻮي ﺷـﻴﻌﻴﺎن ﺗـﻮ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺳـﻮي ﺁﻧـﺎن هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪﻩ اي‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫هﺪاﻳﺖ ﺗﻮ را ﻣﺒﺎرك ﺑﺎد!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻋﻤـﺮ‬
‫‪5‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﻠﻲ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ هﻼك ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﺘﺼﺤﻴﺢ ﻟﻠﻤﻮﺳﻮي ص )‪.(109‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﻣﻨﻬﺎج ج‪ 4‬ص )‪.(190-191‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح ﺑﺎب ﻧﻬﻲ ﻋﻦ ﻧﻜﺎح اﻟﻤﺘﻌﻪ رﻗﻢ )‪.(1963‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻣﺼﻨﻒ اﺑﻦ ﺷﺒﻴﻪ آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح ج‪ 3‬ص )‪.(390‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (146‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(154‬‬ ‫‪.1‬‬
 ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎص دارد و ﺁن اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬

‫آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ زﻧﻲ را رﺟﻢ آﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬آﻪ از دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﻮدن ﺁن زن ﻣﻄﻠﻊ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬از‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺪ ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻓﺮﻣـﻮد‪ .‬در‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ دﻳﮕﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﺁن زن ﺣﺎﻣﻠـﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ را از ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﻮدن او ﻣﻄﻠـﻊ‬
‫آــﺮد و او ﺟﻤﻠــﻪ ﻣــﺬآﻮر را ﺑﻴــﺎن آــﺮد‪ .‬اﺑــﻦ‬
‫ﻋﺒــﺪاﻟﺒﺮ در اﺳــﺘﻴﻌﺎب و ﺣﺠــﺖ ﻃﺒــﺮي در رﻳــﺎض‬
‫اﻟﻨﻀﺮﻩ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ اﺷﺎرﻩ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬اﺑـﻦ‬
‫ﻣﻄﻬﺮ هﺮ دو رواﻳﺖ را ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﺳﻴﺎق ذآـﺮ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬رواﻳﺖ اول را اﺣﻤﺪ در ﺑـﺎب ﻓﻀـﺎﻳﻞ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻦ ﻇﺒﻴﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻧﻲ آﻪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫زﻧﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺁوردﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ رﺟﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ او را‬
‫رﺟﻢ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻣـﺎﻣﻮران رﺟـﻢ و ﺁن زن‬
‫ﻣﺰﻧﻴﻪ را دﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ زن ﭼﻪ آـﺎرﻩ اﺳـﺖ و‬
‫او را ﺑﻪ آﺠﺎ ﻣﻲ ﺑﺮﻳﺪ؟ ﻋﺮض ﺷـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ زن زﻧـﺎ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻋﻤﺮ دﺳـﺘﻮر رﺟـﻢ او را دادﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ او را از دﺳـﺖ ﻣـﺎﻣﻮران رﺟـﻢ ﺁزاد آـﺮد و‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻣﻮران ﻧﺰد ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﭼﺮا ﺑـﺮ ﮔﺸـﺘﻪ اﻳـﺪ؟ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ً دﻟﻴﻠﻲ دارد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﻧﺰد ﻋﻠـﻲ‬ ‫اﻳﻦ اﻗﺪام ﻋﻠﻲ ﺣﺘﻤﺎ‬
‫ﻗﺎﺻﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺁورد و ﻣﻘﺪاري ﺧﺸﻤﻨﺎك‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻧﺎن را ﭼـﺮا ﺑـﺮ ﮔﺮداﻧـﺪﻩ اي؟‬
‫ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﮕـﺮ از رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪ ρ‬ﻧﺸـﻨﻴﺪﻩ اي آـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻪ‪ 3‬ﮔﺮوﻩ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻣﻮاﺧﺬﻩ ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -1‬آﺴﺎﻧﻲ آﻪ در ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮاب ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎهﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺎﺑﺎﻟﻐﺎن ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻠـﻮغ ﺑﺮﺳـﻨﺪ‪-3 .‬‬
‫دﻳﻮاﻧﮕﺎن ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ هﻮش ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ؟ ﻋﻤـﺮ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺁري‪ .‬ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳـﻦ دﻳﻮاﻧـﻪ ي ﻓـﻼن ﻃﺎﻳﻔـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﺖ دﻳﻮاﻧﮕﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﺟﺮم‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‬
‫از رﺟﻢ او ﻣﻨﺼﺮف ﺷﺪ‪ 1 .‬اﻳﻦ رواﻳﺖ را در ﺑﺴﻴﺎري‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺴﺘﺠﻮ آﺮدم‪ .‬در هـﻴﭻ آـﺪام از ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮل ﻋﻤﺮ )ﻟﻮ ﻻ ﻋﻠﻲ ﻟﻬﻠﻚ ﻋﻤﺮ( را ﻧﺪﻳﺪم‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺧﻮد اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺟﻤﻠـﻪ‬

‫)ﻟﻮ ﻻ ﻋﻠﻲ ﻟﻬﻠﻚ ﻋﻤﺮ( را ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ او از دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﻮدن زن ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪)) :‬ﻻ أدري(( ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻋﻤـﺮ در‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺪم ﻋﻠﻢ ﺑﻪ دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﻮدن زن‪ ،‬ﻋـﺬر ﻣﻮﺟـﻪ‬
‫داﺷﺖ زﻳﺮا وﺿﻌﻴﺖ زن ﺑﺮاي او ﻣﺸـﺨﺺ ﻧﺒـﻮد و او‬
‫اﮔﺮ ﺣﺪ را اﺟﺮا ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ ﮔﻨـﺎهﻲ ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫او ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﭼﻪ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪) :‬ﻟﻮﻻ ﻋﻠﻲ ﻟﻬﻠﻚ ﻋﻤﺮ(؟ و ﻋﻤـﺮ ﺑـﺮاي ﭼـﻪ‬
‫ً و از راﻩ ﻓﺮوﺗﻨـﻲ‬‫هﻼك ﺷﻮد؟! اﮔﺮ ﻋﻤـﺮ ﺗﻮاﺿـﻌﺎ‬
‫اﻳﻦ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﻳـﻦ ﮔﻨـﺎهﻲ ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد؟‬
‫رواﻳﺖ دوم آﻪ در ﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ‬
‫زن ﺣﺎﻣﻠﻪ اي را رﺟﻢ آﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ را ﺑﺴـﻴﺎر ﺗﺘﺒـﻊ‬
‫آﺮدم‪ .‬اﺑﻦ اﺑـﻲ ﺷـﻴﺒﻪ از اﺑـﻲ ﺳـﻔﻴﺎن و او از‬
‫اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬زﻧﻲ آﻪ ﺷﻮهﺮش‬
‫ﻣﻔﻘﻮد ﺷﺪﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﻣـﺪﺗﻲ ﺷـﻮهﺮش ﺁﻣـﺪ و‬
‫هﻤﺴﺮش را ﺣﺎﻣﻠﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﺰد ﺣﻀـﺮت ﺷـﻜﺎﻳﺖ ﺑـﺮد‪:‬‬
‫ﻋﻤﺮ دﺳﺘﻮر رﺟﻢ او را ﺻـﺎدر آـﺮد‪ .‬ﺣﻀـﺮت ﻣﻌـﺎذ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﺮاي آﺸﺘﻦ زن ﻣﺠﻮز ﺷﺮﻋﻲ داري وﻟﻲ‬
‫ﺑﺮاي از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺟﻨﻴﻨﻲ آـﻪ در ﺷـﻜﻢ او اﺳـﺖ‪،‬‬
‫هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ اﻳﻦ زن را‬
‫زﻧﺪان آﻨﻴﺪ ﺗﺎ وﺿﻊ ﺣﻤﻞ ﺷﻮد‪ .‬زن ﻣﺬآﻮر ﭘﺴﺮي ﺑﻪ‬
‫دﻧﻴﺎ ﺁورد آﻪ آﻪ دو دﻧﺪان ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻠﻮي دهـﺎن وي‬
‫ﺳﺒﺰ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺷﻮهﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧـﻮزاد را دﻳـﺪ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺑﻪ ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬رﺳـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬زﻧﺎن از زاﻳﻴـﺪن ﻓﺮزﻧـﺪي ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﻌـﺎذ‬
‫ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻌﺎذ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑـﻪ هﻼآـﺖ ﻣـﻲ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ 2 .‬ﺑﻌﺪ اﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺪﺛﻨﺎ ﺧﺎﻟﺪ‬
‫اﻻﺣﻤﺮ‪ ،‬ﻋﻦ ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﻋﻦ اﻟﻘﺎﺳﻢ ﻋﻦ اﺑﻴﻪ ﻣﺜﻠﻪ‪ 3 .‬در‬
‫ﺳﻨﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ارﻃﺎﻩ وﺟـﻮد دارد و او‬

‫‪ .2‬ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻻﺣﻤﺪ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (1209‬ص )‪ (707‬ج‪.4‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻤﻨﺼﻒ ﻻﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﺒﻴﻪ ج‪ 4‬آﺘﺎب اﻟﺤﺪود ص )‪.(558‬‬
‫‪ .2‬هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‪.‬‬
‫ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﺜﺮت ﺗﺪﻟﻴﺲ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ذهﺒـﻲ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺣﺠﺎج ﺑﻦ ارﻃﺎ ﻗﺎﺑﻞ اﺳـﺘﺪﻻل ﻧﻴﺴـﺖ‪((.‬‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺿـﻌﻴﻒ اﺳـﺖ و ﺻـﻼﺣﻴﺖ ﺣﺠـﺖ ﺑـﻮدن را‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬رواﻳﺘﻲ آﻪ ﻣﺤﺐ ﻃﺒﺮي ﺁن را ذآﺮ آـﺮدﻩ و‬
‫در ﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ زﻧﻲ را رﺟﻢ آﻨﺪ‬
‫آﻪ آﻤﺘﺮ از ﻣﺪت ﺷﺶ ﻣﺎﻩ ﻓﺮزﻧـﺪي زاﻳﻴـﺪﻩ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺣﻤﻠـﻪ‬
‫ً(( ))وﻓﺼﺎﻟﻪ ﻓﻲ ﻋﺎﻣﻴﻦ(( ﭘـﺲ‬‫وﻓﺼﺎﻟﻪ ﺛﻼﺛﻮن ﺷﻬﺮا‬
‫ﺣﻤﻞ ﻣﺪﺗﺶ ﺷﺶ ﻣﺎﻩ و ﻓﺼﺎل دو ﺳـﺎل اﺳـﺖ‪ .‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ‬
‫ﻋﻤﺮ از رﺟﻢ آـﺮدن ﺁن زن ﻣﻨﺼـﺮف ﺷـﺪ و ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))ﻟﻮﻻ ﻋﻠﻲ ﻟﻬﻠﻚ ﻋﻤﺮ(( ﻋﻘﻴﻠﻲ و اﺑﻦ اﻟﺴﻤﺎن ﻋـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﺣﺰم ﺑﻦ اﺑﻲ اﻻﺳﻮد‪ 2 .‬اﺑﻮ ﺣﺰم اﺷﺘﺒﺎﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺻﻞ اﺑﻮ ﺣﺮب ﺑﻦ اﻻﺳﻮد اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻨﺪ اﻳﻦ رواﻳـﺖ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻄﺮ اﻟﺸﻴﺒﺎﻧﻲ وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﻳﺤﻴـﻲ ﺑـﻦ‬
‫ـﺐ‬‫ـﻌﻴﻒ ﻻ ﻳﻜﺘـ‬
‫ـﺪ‪)) :‬ﺿـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬
‫ـﺎرﻩ او ﻣـ‬‫ـﻴﻦ درﺑـ‬
‫ﻣﻌـ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻪ(( ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ ﺣﺪﻳﺚ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻄﺮ ﺧﻴﻠﻲ ﺿﻌﻴﻒ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮ زرﻋﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﻌﻴﻒ اﻟﺤﺪﻳﺚ ـ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﻌﻴﻒ اﻟﺤﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﻨﻜﺮ اﻟﺤﺪﻳﺚ‪ .‬ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻐﺪادي‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸـﻮد‪ .‬اﺑـﻮ داود ﻣـﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺛﻘـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻨﻜﺮ اﻟﺤﺪﻳﺚ ـ اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻄﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻌﻨـﻲ ﺳـﺎﺧﺘﮕﻲ‬
‫‪4‬‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﺮد‪.‬‬

‫‪ -2‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺻﺤﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬هﻴﭻ‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻓﻀﻞ و ﻋﻠﻢ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬و او از اﻧﺠـﺎم ﺧﻄـﺎ و ﻟﻐـﺰش ﻣﻌﺼـﻮم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﻧﻘﺼـﻲ در ﻋﻠـﻢ و ﺷﺨﺼـﻴﺖ او‬
‫وارد آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺣـﻖ‬
‫را در زﺑﺎن او ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫در ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳـﺖ او ﺑـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ از ﺻﺪ هﺰار ﻣﻮﺿﻮع ﻳﻜﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش آﻨﺪ‬
‫ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از وي ﭘﻨﻬـﺎن ﺑﻤﺎﻧـﺪ و ﺑﻌـﺪ ﺑـﻪ ﻳـﺎدش‬

‫ص )‪ (432‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ج ‪ 1‬ص ‪.458‬‬ ‫ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﻜﻤﺎل ج ‪5‬‬ ‫‪.3‬‬

‫)‪.(161‬‬ ‫رﻳﺎض اﻟﻨﻀﺮﻩ ج‪ 2‬ص‬ ‫‪.4‬‬
‫ص ‪.494‬‬ ‫ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﻜﻤﺎل ج‪19‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ص ‪.530‬‬ ‫ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ج‪3‬‬ ‫‪.6‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﭼﻪ ﻋﻴﺒـﻲ ﻣﺘﻮﺟـﻪ او ﻣـﻲ ﺷـﻮد؟‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ دال ﺑﺮ ﻋﻠﻢ و ﺑﻴﻨﺶ او اﺳﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ او ﺣـﻖ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ و ﻣﺘﻤﺴـﻚ ﺑـﻪ راي ﺧـﻮد‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ اﻣـﺮ ﺑﺎﻋـﺚ ﻧﻜـﻮهﺶ و ﻋﻴـﺐ‬
‫اﺳﺖ؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳـﺖ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم از ﻋﻤـﺮ داﻧـﺎﺗﺮ و‬
‫ﻓﻘﻴﻪ ﺗﺮﻧـﺪ ﺣﺘـﻲ زﻧـﺎن ﭘـﺮدﻩ ﻧﺸـﻴﻦ(( از ﻋﻤـﺮ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻳﻚ ﺁﻳﻪ ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺎﺋﻞ را ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ و او را ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﺷﻼق ﻣﻲ زﻧـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﺧﻮن ﺁﻟﻮد ﺷﻮد و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺑﻌﻀﻲ ﭼﻴﺰهﺎ ﺳـﻮال‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﺷـﻤﺎ روﺷـﻦ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪) .‬آﻞ أﺣﺪ أﻓﻘﻪ ﻣﻦ ﻋﻤـﺮ( ﺑـﻲ‬
‫ﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ او دﻟﻴﻠﻲ و ﺳﺒﺒﻲ دارد آﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دهﺪ آـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﺪون ﺳﺒﺐ ﺁن را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬رواﻳﺖ آﺎﻣـﻞ را‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد از ﺷﻌﺒﻲ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺮاي ﻣـﺮدم ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ‬
‫آﺮد ـ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي‬
‫ﻣﺮدم ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮﻳﻪ دﺧﺘﺮاﻧﺘﺎن را ﺳـﻨﮕﻴﻦ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬هﺮ آﺲ ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺗﻌﻴـﻴﻦ آﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﺎ زاد را ﺑـﻪ ﺑﻴـﺖ‬
‫اﻟﻤﺎل ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻨﺒﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ‪،‬‬
‫زﻧـــﻲ از ﻗـــﺮﻳﺶ ﻧـــﺰد او رﻓـــﺖ و ﮔﻔـــﺖ‪ :‬اي‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺁﻳﺎ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫از ﺁن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻮ؟ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬آﺘـﺎب‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ﻋﺰوﺟﻞ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺁن زن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ اﻻن ﻣﺮدم‬
‫را از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻬﺮﻳﻪ دﺧﺘﺮان را ﺳﻨﮕﻴﻦ آﻨﻨﺪ ﻣﻨـﻊ‬
‫ُﻢ‬
‫ْ‬ ‫ﺗﻴْﺘ‬ ‫آﺮدي‪ ،‬و ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻼم ﺧﻮد ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫َﺁَ‬
‫ً( اﮔـﺮ ﺑـﻪ‬ ‫ُ ﺷَـﻴْﺌﺎ‬
‫ْﻪ‬‫ِﻨ‬ ‫ْﺧُﺬ‬
‫ُوا ﻣ‬ ‫ﺗﺄ‬‫َﻼ َ‬
‫ً ﻓ‬ ‫ِﻨ‬
‫ْﻄَﺎرا‬ ‫ﱠ ﻗ‬
‫اهﻦ‬
‫ﺪ ُ‬
‫ِﺣَْ‬
‫إ‬
‫زﻧﺎﻧﺘﺎن ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد ﭘﺮداﺧﺖ آـﺮدﻩ اﻳـﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺪآﻲ از ﺁن را ﭘﺲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 6‬ص ‪.42‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (95‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(241) ،(451‬‬
‫)آﻞ أﺣﺪ أﻓﻘﻪ ﻣﻦ ﻋﻤﺮ( دو ﻳﺎ ﺳـﻪ‪ 3‬ﻣﺮﺗﺒـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺟﻤﻠﻪ را ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣﻨﺒـﺮ ﺑﺮﮔﺸـﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﺮدم ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از اﺧﺬ ﻣﻬﺮﻳﻪ زﻳـﺎد‬
‫ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬اآﻨﻮن اﻋﻼم ﻣﻲ دارم‪ .‬هﺮ آﺲ در‬
‫ﻣﺎل ﺧﻮدش اﺧﺘﻴﺎر دارد‪ ،‬ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻬﺮﻳـﻪ آـﻢ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺪهﺪ ﻳﺎ زﻳﺎد‪.‬‬
‫رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر از ﻟﺤﺎظ رواﻳﺖ و دراﻳﺖ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ و رواﻳﺖ دو دﻟﻴـﻞ ﺑـﺮاي ﺑﻄـﻼن ﺁن‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬دﻟﻴﻞ اول ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺑﻮدن ﺁن اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫ﺑﻴﻬﻘﻲ ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ ﺁن ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪) :‬هـﺬا ﻣﻨﻘﻄـﻊ(‬
‫اﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻌﺒﻲ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬را‬
‫ﻧﺪﻳــﺪﻩ اﺳــﺖ‪ .‬اﺑــﻦ اﺑــﻲ اﻟــﺮازي‪ ،‬در آﺘــﺎب‬
‫))ﻣﺮاﺳﻴﻞ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﭘﺪرم و از اﺑـﺎ زرﻋـﻪ‬
‫ﺷﻨﻴﺪﻩ ام آـﻪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧـﺪ‪) :‬ﺷـﻌﺒﻲ ﻋـﻦ ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺳﻞ( ‪ 2‬اﺳﺖ((‪ .‬دﻟﻴﻞ دوم ﺑـﺮاي ﺑﻄـﻼن ﺳـﻨﺪ ﺁن‪،‬‬
‫وﺟﻮد ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨـﺎري درﺑـﺎرﻩ‬
‫او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑـﻦ ﻗﻄـﺎن و اﺑـﻦ ﻣﻬـﺪي رواﻳـﺖ‪،‬‬
‫))ﻣﺠﺎﻟﺪ ﻋﻦ اﻟﺸﻌﺒﻲ(( را ﻗﺒﻮل ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ 3 .‬اﻣـﺎم‬
‫ﻧﺴﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺠﺎﻟﺪ آﻮﻓﻲ ﺿﻌﻴﻒ((‪ 4 .‬ﺟﻮزﺟـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺿـﻌﻴﻒ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ـ )اﻟﺸﺠﺮﻩ ﻓﻲ أﺣـﻮال اﻟﺮﺟـﺎل و ﺁﻳـﺎت‬
‫اﻟﻨﺒﻮﻩ ﻟﻠﺠﻮزﺟﺎﻧﻲ ص ‪ .(144‬اﺑﻦ ﻋﺪي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫از اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ درﺑﺎرﻩ ﻣﺠﺎﻟﺪ ﺑـﻦ ﺳـﻌﻴﺪ‬
‫ﺳﻮال آﺮدم‪ ،‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻟـﻴﺲ ﺑﺸـﻲء(( ﻳﻌﻨـﻲ ﺁدم‬
‫ﻣﻘﺒﻮﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ ـ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﻜﺮ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﺮﻓﻮع ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺁن را ﻣﺮﻓﻮع ﻧﻤﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋـﺪي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اآﺜـﺮ رواﻳـﺎت او‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ـ اﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣﺎدﻳـﺚ او‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺠﺖ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ـ او ﺿـﻌﻴﻒ و واهـﻲ اﻟﺤـﺪﻳﺚ‬
‫اﺳﺖ‪ 5 .‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬راوي ﻗـﻮي ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ـ )ﺗﻘﺮﻳﺐ اﻟﺘﻬـﺬﻳﺐ ج ‪2‬‬
‫ص ‪ (159‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ و دراﻳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ دﻻﻳـﻞ زﻳـﺮ‬
‫ﻣﻨﻜﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺳﻨﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻨﺼﻮر ج‪ 1‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﺟﺎء ﻓﻲ اﻟﺼﺪاق ﺑﺮﻗﻢ )‪.(595-549-579‬‬ ‫‪.3‬‬

‫اﻟﻘﻮل اﻟﻤﻌﺘﺒﺮ ﻓﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ رواﻳﻪ آﻞ أﺣﺪ أﻓﻘﻪ ﻣﻦ ﻋﻤﺮ ص ‪20‬‬ ‫‪.4‬‬
‫اﻟﻀﻌﻔﺎء اﻟﺼﻐﻴﺮ ﻟﻠﺒﺨﺎري )ص ‪.(114‬‬ ‫‪.1‬‬
‫اﻟﻀﻌﻔﺎء و اﻟﻤﺘﺮوآﻴﻦ ﻟﻠﻨﺴﺎﻳﻲ ص )‪.(336‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﻜﻤﺎل ﻟﻠﻤﺰي ج ‪ 27‬ص )‪ (222‬رﻗﻢ )‪.(5780‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪ . . . -1‬ﺑﻪ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ از ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ آﺮدن ﻣﻬﻮر زﻧﺎن ﻧﻬﻲ وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑـﻮ‬
‫داود از اﺑﻲ ﻋﺠﻔﺎء اﻟﺴﻠﻤﻲ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ آـﺮد و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﺮدم‪ .‬ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮﻳـﻪ زﻧـﺎن را‬
‫ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ زﻳﺎدي ﻣﻬﺮﻳﻪ آﺮاﻣﺘﻲ در دﻧﻴﺎ‬
‫ﻳﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮي در ﺁﺧﺮت ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﺗـﺮ از‬
‫ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ آﺎر رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮد‪ .‬او ﺑـﺮاي‬
‫هﻴﭻ آﺪام از دﺧﺘﺮاﻧﺶ ﺑﻴﺶ از دوازدﻩ ))اوﻗﻴﻪ((‬
‫ﻣﻬﺮﻳﻪ ﻣﻘﺮر ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد‪ 1 .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ‬
‫از ﻣﻨﻊ آﺮدن ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ از ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺳـﻨﮕﻴﻦ دارد و‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ب( رواﻳﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻧﺼـﻮص ﺻـﺮﻳﺤﻪ و ﺻـﺤﻴﺤﻪ اي‬

‫اﺳﺖ آﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺪم ﻣﻐﺎﻻت ﻣﻬﺮﻳـﻪ و ﺁﺳـﺎﻧﻲ‬
‫در ﺑﺎب ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺳﻔﺎرش ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺁن ﻧﺼﻮص‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم اﺑـﻮ داود در ﺳـﻨﻦ ﺧـﻮد از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﺧﻴـﺮ اﻟﻨﻜـﺎح‬
‫اﻳﺴﺮﻩ(( ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻜﺎح ﺁن اﺳﺖ آـﻪ ﻣﻬﺮﻳـﻪ در ﺁن‬
‫آﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ 2 .‬ﺣﺎآﻢ و اﺑﻦ ﺣﺒﺎن در ﻣﻮارد اﻟﻈﻤﺂن‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ )ﻋﺎﻳﺸﻪ( ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬از ﺳـﻌﺎدت‬
‫زن اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ازدواﺟﺶ ﺑﻪ ﺁﺳـﺎﻧﻲ ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﻴﺮد و ﻣﻬﺮﻳﻪ اش آﻢ ﺑﺎﺷـﺪ‪) ((.‬ﻣـﻮارد اﻟﻈﻤـﺂن‬
‫آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح رﻗﻢ )‪ ( (12225‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺧﻮد از ﺣﻀﺮت اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬ﻣـﺮدي‬
‫ﻧﺰد رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ زﻧـﻲ از اﻧﺼـﺎر‬
‫ـﻞ از‬
‫ـﺎ ﻗﺒـ‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـ‬
‫ـﻮد‪ :‬ﺁﻳـ‬ ‫ـﺮدم‪ .‬رﺳـ‬
‫ازدواج آـ‬
‫ازدواج ﺑﺴﻮي او ﻧﮕﺎﻩ آﺮدي؟ زﻳﺮا ﭼﺸﻤﻬﺎي اﻧﺼﺎر‬
‫اﻧﺪآﻲ اﺷﻜﺎل دارﻧﺪ‪ .‬ﺁن ﻣـﺮد ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺁري‪ ،‬او را‬
‫دﻳـﺪﻩ ام ـ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬در ﺑﺮاﺑـﺮ ﭼﻘـﺪر‬
‫ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺑﺎ وي ازدواج آﺮدي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻬﺎر‬
‫اوﻗﻴﻪ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻬﺎر اوﻗﻴـﻪ؟ ﭼﻨـﻴﻦ‬

‫‪ .4‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود ﺑﺎب اﻟﺼﺪاق ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2106‬‬

‫‪ .5‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح رﻗﻢ )‪ (2117‬و ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻮ داود )‪.(1859‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻘﺮﻩ را از داﻣﻦ اﻳﻦ آﻮﻩ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁورﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﭼﻴـﺰي ﻧـﺪارﻳﻢ آـﻪ ﺑﺮاﻳـﺖ‬
‫ﺑﺪهﻴﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺗـﻮ را ﺑـﺮاي ﺟﻬـﺎد‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ و ﻣﺎل ﻏﻨﻴﻤﺘﻲ ﻧﺼﻴﺐ ﺗﻮ ﺷﻮد‪ 1 .‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬رواﻳﺎت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ هﺴـﺖ آـﻪ در ﺁﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺳﻔﺎرش ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ْﺧُﺬ‬
‫ُوا‬ ‫ﺗﺄ‬‫َﻼ َ‬
‫ً ﻓ‬ ‫ِﻨ‬
‫ْﻄَﺎرا‬ ‫ﱠ ﻗ‬
‫اهﻦ‬
‫ﺪ ُ‬
‫ِﺣَْ‬
‫ْ إ‬
‫ُﻢ‬‫ﺗﻴْﺘ‬ ‫)ت( اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )و‬
‫َﺁَ‬
‫ً( آﻪ ﺁن زن ﺑﺪان اﺳﺘﻨﺎد آـﺮدﻩ و ﻗـﻮل‬ ‫ُ ﺷَﻴْﺌﺎ‬
‫ْﻪ‬‫ِﻨ‬
‫ﻣ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ را ﻧﻘﺪ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺎوﻳـﻞ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻧﺪارد‪ .‬ﻓـﻮﻗﺶ اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺷﺨﺼﻲ آﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻬﺮﻳـﻪ ﺳـﻨﮕﻴﻦ آـﻪ در‬
‫ﺁﻳﻪ ﺑﻪ ﻗﻨﻄﺎر از ﺁن ﻳﺎد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﭙﺮدازد وﻟـﻲ او آـﻪ‬
‫ﻋﺎﺟﺰ و ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻮان ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﻜﻠـﻒ ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﻗﺪاﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻜﻮهﺶ آﺮد ﺷﺨﺼﻲ‬
‫را آﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻬﺎر اوﻗﻴﻪ ازدواج آﺮدﻩ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار از ﻣﻬﺮﻳـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺣـﺎل‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﺒﻮد ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ زﻳﺎد ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﻮﺟﻴﻬـﺎت‬
‫هﻤﮕﻲ درﺳﺖ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر دال ﺑﺮ‬
‫ﺟﻮاز ﻣﻐﺎﻻت ﻣﻬﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮض دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﺎح ﺑـﻮدن آﺜـﺮت‬
‫ﻣﻬﺮﻳﻪ دﻻﻟﺖ ﻧﺪارد ـ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴـﻞ و ﺗﺸـﺒﻴﻪ‬
‫آﺜﺮت اﺳﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ‪ ،‬اﻣﺎم ﻗﺮﻃﺒﻲ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻧﻘﻞ دﻳﺪﮔﺎﻩ آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻪ ﺟـﻮاز آﺜـﺮت‬
‫ﻣﻬﺮﻳﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﺪﻩ اي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺁﻳﻪ دال ﺑﺮ ﻣﺒﺎح ﺑـﻮدن آﺜـﺮت ﻣﻬﺮﻳـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﺗﺸـﺒﻴﻪ ﺑـﻪ ﻗﻨﻄـﺎر ﺑـﺮ ﺳـﺒﻴﻞ‬
‫ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺷﻮد‪)) :‬اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد از ﻣﻬﺮﻳﻪ را دادﻩ اﻳـﺪ‬
‫آﻪ آﺴﻲ ﺑﺮاي ﻣﻬﺮﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺒﻠـﻎ زﻳـﺎدي را ﻧﻤـﻲ‬
‫دهﺪ(( اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮل رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬هﺮ آﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺴﺠﺪي وﻟﻮ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازﻩ ي ﻗﻔﺲ ﻳﻚ ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺑﺴﺎزد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪ اي‬
‫در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي او ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ( و ﻣﺴﻠﻢ اﺳـﺖ آـﻪ‬

‫‪ .1‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح ﺑﺎب ﻧﺪب اﻟﻨﻈﺮ إﻟﻲ وﺟﻪ اﻟﻤﺮاﻩ و‬
‫آﻔﻴﻬﺎ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1424‬‬
‫هﻴﭻ ﻣﺴﺠﺪي ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ي ﻗﻔﺲ ﭘﺮﻧﺪﻩ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ اﻣﺎ از ﺟﻬﺘـﻲ دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻓﺨﺮ رازي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ اﺻﻼً دﻻﻟﺘﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﻐﺎﻻت )ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ( ﻣﻬﺮﻳـﻪ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا واژﻩ )ﺁﺗﻴﺘﻢ( دال ﺑﺮ ﺟﻮاز اﻋﻄـﺎء‬
‫ﻗﻨﻄﺎر ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑـﺮاي ﭼﻴـﺰي دﻳﮕـﺮ‬
‫ﺷﺮط ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺁن ﺷﺮط در‬
‫واﻗﻊ ﺟـﺎﻳﺰ اﻟﻮﻗـﻮع ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣــﻮد‪)) :‬ﻣــﻦ ﻗﺘــﻞ ﻟــﻪ ﻗﺘﻴــﻞ ﻓﺎهﻠــﻪ ﺑــﻴﻦ‬
‫ﺧﻴﺮﺗﻴﻦ((‪ 1 .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﺴﺘﮕﺎن آﺴﻲ آﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫وارﺛﺎن وي ﺣﻖ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻴﺎن دو ﭼﻴﺰ دارﻧﺪ ـ ﻳـﺎ‬
‫ﻗﺼﺎص آﻨﻨﺪ و ﻳﺎ دﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ آﻪ ﺁﻳـﻪ‬
‫آﺮﻳﻤﻪ هﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﻣﺒﺎح ﺑﻮدن ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻣﻬﺮﻳﻪ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر ﺑﺎ ﻧـﺺ و ﻣﻔﻬـﻮم ﺧـﻮد‪،‬‬
‫دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺷﺨﺺ دارا و ﺛﺮوﺗﻤﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ دوﺳﺖ دارد آﻪ ﺑﻪ هﻤﺴﺮش ﻣـﺎزاد ﺑـﺮ ﻣﻘـﺪار‬
‫ﻣﻬﺮﻳﻪ ﻓﺮض و ﺷﺮﻋﻲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺪهـﺪ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫اﻧﺪازﻩ ﻳﻚ ﻗﻨﻄﺎر ﻳﺎ ﻗﻨﺎﻃﻴﺮ ﺑﻪ او ﺑﺪهﺪ و اﻳـﻦ‬
‫ً هﻤـﻴﻦ‬ ‫ﺗﻔﻀﻴﻞ و اﺣﺴﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﺟـﺎﻳﺰ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋﻴﻨـﺎ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ رﺣﻤـﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻣﻦ آﺎن ﻟﻪ ﻳﺴﺎر و وﺟﺪ ﻓﺄﺣﺐ‬
‫ً ﻓﻼ ﺑﺄس ﺑﺬﻟﻚ‪ .‬هـﺮ‬ ‫ً آﺜﻴﺮا‬ ‫أن ﻳﻌﻄﻲ اﻣﺮأﺗﻪ ﺻﺪاﻗﺎ‬
‫آﺲ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ اﺳﺖ و ﺛﺮوت دارد و ﻣـﻲ ﺧﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫هﻤﺴﺮش ﻣﻬﺮﻳﻪ زﻳﺎد ﺑﺪهﺪ‪ ،‬اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧـﺪارد‪ ،‬هﻤـﺎن‬
‫اهﻦ‬
‫ﱠ‬ ‫ـﺪ ُ‬
‫ِﺣْ َ‬
‫ْ إ‬
‫ُﻢ‬‫ﺗﻴْـﺘ‬
‫َﺁَ‬
‫ﻃﻮر آﻪ در ﺁﻳـﻪ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪) :‬و‬
‫ً( در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ُ ﺷَﻴْﺌﺎ‬
‫ْﻪ‬‫ِﻨ‬ ‫ْﺧُﺬ‬
‫ُوا ﻣ‬ ‫ﺗﺄ‬‫َﻼ َ‬
‫ً ﻓ‬ ‫ِﻨ‬
‫ْﻄَﺎرا‬ ‫ﻗ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ رﺳﻴﻢ آﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر از ﻟﺤـﺎظ ﻣـﺘﻦ و‬
‫ﺳﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﻣﻴﺰان ﻋﻠﻢ و ﺑﻴﻨﺶ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬
‫ﺑﻴﺶ از ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﻋﻤﺮ ﺷﺨﺼﻲ را آﻪ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﻳﻚ ﺁﻳﻪ از وي ﺳﻮال آﺮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺿـﺮب ﺷـﻼق ﻗـﺮار‬
‫داد ﺑﻪ ﺣﺪي آﻪ ﺧﻮن از ﺟﺴﺪش ﺟﺎري ﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻻ‬
‫ُﻢ( و ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬‫ْآ‬
‫ﺗﺴُﺆ‬ ‫ﻟﻜُﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫ﺪ َ‬
‫ﺗﺒَْ‬ ‫ِن‬
‫ْ ُ‬ ‫َﺷْﻴَ َ‬
‫ﺎء إ‬ ‫ْ أ‬
‫َﻦ‬‫َﻟﻮا ﻋ‬
‫ﺗﺴْﺄ‬
‫َ‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺑﻪ ﺳﻨﻦ دارﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ و‬

‫‪ .2‬اﻟﻘﻮل اﻟﻤﻌﺘﺮض ص )‪.(34-36‬‬

 ‫در ﻣﻨﺜﻮر ارﺟﺎع دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺗﺤﻘﻴـﻖ و ﺗﺘﺒـﻊ ﻧﻤـﻮدم‪ ،‬اﺻـﻼً‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻲ از اﻳﻦ رواﻳﺖ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدم‪ .‬ﺧﺪا را ﺳـﭙﺎس‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ در هﺮ ﺟﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ و در دﺳﺘﺮس‬
‫اهﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ هﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﺘـﺐ رواﻓـﺾ ﭘﻨﻬـﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬هﺮ آﺲ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬آﺘﺒﻲ آﻪ ¾ ﺳﻪ‬
‫ﭼﻬﺎرم ﺁﻧﻬﺎ دروغ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗـﺎﻟﻴﻒ ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻨـﺪ‪ .‬ﺗـﺎ اﻳـﻦ اﻣـﺮ ﺑـﺮاﻳﺶ روﺷـﻦ‬
‫ﺷﻮد!؟؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﻋﻤـﺮ درﺑـﺎرﻩ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫آﻼﻟﻪ ﺳﻮال ﺷﺪ وﻟﻲ او ﻣﻌﻨﻲ ﺁن را ﻧﺪاﻧﺴﺖ‪ .‬ﻃﺒﺮي‬
‫در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد از ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻣﻌﻨﻲ آﻼﻟﻪ را ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻢ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﻣﻦ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺼﺮهﺎي ﺷﺎم از ﺁن ﻣـﻦ ﻣـﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬و‬
‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد از ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ،ρ‬ﺳـﻪ‪ 3‬ﭼﻴـﺰ را‬
‫واﺿﺢ و روﺷﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬از دﻧﻴﺎ و ﻣﺎ ﻓﻴﻬـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﻮد‪ :‬آﻼﻟﻪ‪ ،‬رﺑﺎ و ﺧﻼﻓﺖ((‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬اﻳﻦ ﺗﺪﻟﻴﺲ و ﻣﺸﺘﺒﻪ آﺮدن ﻣﻮﺿﻮع ﺑـﺮاي‬

‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‪،‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧـﻮد از ﻣﻌـﺪان‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﻠﺤﻪ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﻢ و ﺁن‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪) :‬روز ﺟﻤﻌﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ اﻳـﺮاد‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و در ﺁن از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬و از ﺣﻀﺮت‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁورد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﺧﻮدم ﭼﻴﺰي ﻣﻬﻤﺘﺮ از ))آﻼﻟﻪ(( را ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﮔﺬارم‪ ،‬درﺑﺎرﻩ هﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ اﻧـﺪازﻩ ))آﻼﻟـﻪ((‬
‫از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺳﻮال ﻧﻜﺮدﻩ ام‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ‬
‫هﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ ﻣﻦ ﺧﺸـﻢ ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ درﺑـﺎرﻩ‬
‫))آﻼﻟﻪ(( ﺧﺸﻢ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ اﻧﮕﺸﺖ هﺎي ﻣﺒـﺎرآﺶ‬
‫را ﺑﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻦ زد و ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬اﻻ ﺗﻜﻔﻴـﻚ ﺁﻳـﻪ‬
‫اﻟﺼﻴﻒ اﻟﺘﻲ ﻓﻲ ﺁﺧﺮ ﺳﻮرﻩ اﻟﻨﺴـﺎء((؟ ﺁﻳـﺎ ﺁﻳـﻪ‬
‫ﺻﻴﻒ آﻪ در ﺁﺧﺮ ﺳﻮرﻩ ﻧﺴﺎء اﺳﺖ ﺗﻮ را ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﺪ؟ ﺣﻀﺮت ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻦ زﻧﺪﻩ ﺑﻤـﺎﻧﻢ در اﻳـﻦ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (140‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(241-242‬‬

 ‫ﺑﺎرﻩ ﭼﻨﺎن ﻗﻀﺎوت ﺧﻮاهﻢ آﺮد آﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻏﻴﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺁن ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ آﻪ دﻟﻴﻞ ﻋـﺪم‬
‫ﺁﮔﺎهﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬از ﻣﻌﻨﻲ ))آﻼﻟﻪ(( ﻓﻘـﺪان ﻳـﺎ‬
‫ﻗﺼﻮر ﻋﻠﻢ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ او و ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻪ اﺳـﺘﻨﺒﺎط از ﻧﺼـﻮص‬
‫ﺗﻮﺟﻪ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ در ﻣـﻮرد ))آﻼﻟـﻪ((‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻔﺮﻣﻮد و ﻣﺴـﺎﻟﻪ را ﻣـﺒﻬﻢ ﮔﺬاﺷـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫راهﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺴﻮي ﺁﻳﻪ اي آﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫))آﻼﻟﻪ(( آﻔﺎﻳﺖ ﻣـﻲ آـﺮد اآﺘﻔـﺎ ﻧﻤـﻮد ـ ﻣـﺜﻼً‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬أﻻ ﻳﻜﻔﻴﻚ ﺁﻳﻪ اﻟﺼﻴﻒ‪ . . .‬اﻟـﺦ( و ﺁﻳـﻪ‬
‫ـﻲ‬‫ِـ‬
‫ْ ﻓ‬ ‫ـﻴﻜُﻢ‬‫ِـ‬
‫ْﺘ‬‫ﻳﻔ‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ُ‬
‫ﻧﻚَ ُﻗـُ‬
‫ﻞ‬ ‫ُﻮَ‬
‫ْﺘ‬‫َﻔ‬
‫ﻳﺴْـﺘ‬‫ـﺖ )َ‬‫ـﻦ اﺳـ‬ ‫ـﻴﻒ اﻳـ‬ ‫ﺻـ‬
‫ِ( اﻣﺎم ﻧﻮوي ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﻟﺔ‬‫ﻟﻜَﻼَ‬
‫اْ‬
‫ﺧﺸﻢ آﺮدن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ آـﻪ ﭼـﺮا او‬
‫)ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب( و دﻳﮕﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺼﻮص اﺗﻜـﺎل‬
‫آﺮدﻩ و اﺳﺘﺨﺮاج و اﺳﺘﻨﺒﺎط را ﺗﺮك آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﱠﺳُـﻮل‬
‫ِ‬ ‫ﻟﻰ اﻟﺮ‬ ‫وﻩ إ‬
‫َِ‬ ‫ﱡ ُ‬ ‫َد‬‫ْ ر‬ ‫ﻟﻮ‬‫زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ََ‬
‫ﻧﻪ‬
‫ُ‬ ‫ْﺒِﻄُﻮَ‬‫َﻨ‬
‫ﻳﺴْـﺘ‬‫َ َ‬‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟـﺬ‬‫ُ اﱠ‬ ‫ِﻤﻪ‬
‫َﻠَ‬
‫ﻟﻌ‬‫ْ َ‬‫ﻬﻢ‬
‫ُْ‬‫ِﻨ‬
‫ِ ﻣ‬
‫ﻣﺮ‬‫اﻷَْ‬
‫ِﻲ ْ‬ ‫ُوﻟ‬
‫ﻟﻰ أ‬ ‫َإ‬
‫َِ‬ ‫و‬
‫ْ( ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط از اهـﻢ واﺟﺒـﺎت‬ ‫ﻬﻢ‬ ‫ِﻨ‬
‫ُْ‬ ‫ﻣ‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻧﺼـﻮص ﺻـﺮﻳﺤﻪ ﻓﻘـﻂ ﺟﻮاﺑﮕـﻮي‬
‫ـﺮ‬‫ـﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔـ‬ ‫ـﺎم هﺴـ‬ ‫ـﺎﺋﻞ و اﺣﻜـ‬ ‫ـﻚ ار ﻣﺴـ‬ ‫ـﻲ آﻮﭼـ‬‫ﺑﺨﺸـ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺗﺮك ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﻀﺎوت در ﺑﺨﺶ ﺑﺴـﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫از ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻣﺴﺘﺤﺪﺛﻪ ﺑﺎﻳﺪ رهﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور‬
‫ﺑﻮد آﻪ ))آﻼﻟﻪ(( ﺑﻪ ﺁن ))ﻣﻴﺖ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﻧﻪ ﭘﺪرش زﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫از آﻼﻟﻪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤـﺎء اﺳـﺖ‪ .‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ هﻤﻴﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﺑـﻪ ذات‬
‫ﺧﻮد دال ﺑﺮ ﻋﻠﻢ و ﺑﻴﻨﺶ ﻋﻤﻴﻖ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩ ﺑـﻮد‬
‫)إن ﻪﻠﻟﺍ وﺿﻊ اﻟﺤﻖ ﻟﺴﺎن ﻋﻤﺮ ﻳﻘﻮﻟﻪ ﺑﻪ( ‪3‬ـ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺣﻖ را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻋﻤﺮ ﻧﻬﺎدﻩ و او ﺣﻖ را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب اﻟﻔﺮاﻳﺾ ﺑﺎب ﻓﻲ ﻣﻴﺮاث اﻟﻜﻼﻟﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1617‬‬

‫‪ .1‬هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ص‪ 82‬ج‪11‬‬
‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود ـ آﺘﺎب اﻟﺨﺮاج واﻻﻣﺎرات واﻟﻔﻲء ﺑﺎب ﻓﻲ ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫اﻟﻌﻄﺎء رﻗﻢ )‪ (2942‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود )‪.(2566‬‬
‫‪ . . . -2‬ﻃﺒــﺮي در ﺗﻔﺴــﻴﺮ ﺧــﻮد ﭘــﺎﻧﺰدﻩ اﺛــﺮ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ))آﻼﻟﻪ(( از ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب ﻧﻘـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻮد آﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ اﻣﺎ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺗﻌﺼﺐ ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ از ﻣﻴﺎن هﻤﻪ اﻳﻦ ﺁﺛـﺎر ﻓﻘـﻂ اﻳـﻦ ﻗـﻮل‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﻟﺌﻦ أﻋﻠﻢ اﻟﻜﻼﻟﻪ أﺣﺐ إﻟﻲ ﻣـﻦ‬
‫أن ﻳﻜﻮن ﻟﻲ ﻣﺜﻞ ﺟﺰﻳﻪ ﻗﺼﻮر اﻟﺮوم( را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﮔﻮﻧـﻪ اي آـﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻧﻘـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ در ﺣﺪﻳﺚ ))ﻗﺼﻮر اﻟﺮوم(( ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫ﻧﻪ ))ﻗﺼﻮر اﻟﺸﺎم((‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻧﻘﻞ ﻣﺤﺾ ﻧﻴﺰ ﺗﺼﺮف ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﭼـﻪ‬
‫اﻧﺼﺎف اﺳﺖ!؟ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑـﺮ ﻓـﺮض ﺻـﺤﺖ ﺁن‪،‬‬
‫ﻓﻮﻗﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫آﻼﻟﻪ را از ﻗﻮل رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺪاﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﻀﺎوت او‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺣﻖ و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ وﻟﻊ و ﻋﻼﻗﻪ ﻋﻤﻴﻖ او درﺑـﺎرﻩ ﻓﺮاﮔـﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺣﻖ و رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ اﻧﮕﻴﺰﻩ‪ ،‬ﭼﻴﺰ ﺑﺪي اﺳﺖ آﻪ ﻣـﻮرد ﻧﻜـﻮهﺶ‬
‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد؟!‬

‫‪ -3‬ﺣﺪﻳﺜﻲ را آﻪ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ در ﺳﻨﻦ ﺧـﻮد از ﻋﻤـﺮ‬

‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﺛـﻼث ﻟـﺌﻦ ﻳﻜـﻮن‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻴﻨﻬﻦ ‪ . . .‬اﻟﺦ( اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﻘﻄﻊ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺮﻩ ﺑﻦ ﺷﺮاﺣﻴﻞ هﻤﺪاﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﻼﻗﺎت ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ در ﺿـﻌﻴﻒ ﺳـﻨﻦ‬
‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺁن را ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺮار دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻟـﺬا ﺁن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺿـﻌﻴﻒ ﺑـﻮدن ﻗﺎﺑـﻞ اﺳـﺘﺪﻻل ﻧﻤـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ هﺬﻳﺎﻧﺶ اداﻣﻪ دادﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ آﻪ اﻳﻦ در را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻲ ﺑـﺎز‬
‫آﺮد‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﻮد آﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻧـﺺ‬
‫ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ راي ﺧـﻮد ﻋﻤـﻞ‬
‫آﺮد و ﺳﻬﻢ ﻣﻮﻟﻔﻪ اﻟﻘﻠﻮب را از ﻣـﺎل زآـﺎت آـﻪ‬
‫ﻗﺮﺁن ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﻓﺮض آـﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺣـﺬف آـﺮد‪ .‬و‬

‫‪ .1‬ﺿﻌﻴﻒ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ آﺘﺎب اﻟﻔﺮاﺋﺾ ﺑﺎب اﻟﻜﻼﻟﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (597‬ص‪.219‬‬
 ‫‪1‬‬
‫)ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴـﺎزي‬ ‫ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻻ ﺣﺎﺟﻪ ﻟﻨﺎ ﻓﻴﻜﻢ((‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ‪(.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬اﺟﺘﻬﺎد و ﻋﻤﻞ آﺮدن ﺑـﻪ راي از ﺳـﺎﻳﺮ‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳـﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ از اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ و اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬و رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫در هﻤﻴﻦ ﺧﺼﻮص ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑـﻮد‪)) :‬وﻗﺘـﻲ ﺣـﺎآﻢ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس اﺟﺘﻬﺎد ﺻﺤﻴﺢ ﻗﻀﺎوت آﻨﺪ‪ .‬او دو اﺟـﺮ دارد‬
‫و اﮔﺮ اﺟﺘﻬﺎدش ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻚ اﺟﺮ ﺑـﻪ وي ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺪ‪) 2 .‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ﺑﺎب اﻻﻗﻀـﻴﻪ ﺑـﺮﻗﻢ‬
‫‪ (1716‬اﺟﺘﻬﺎد ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺣﺘﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ هﺮﮔـﺰ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺼﻮص ﻧﺒـﻮدﻩ و ﻧﻴﺴـﺖ و ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻔﻜـﺮي‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪ و دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ ﺑـﺮ ﺟﻬﺎﻟـﺖ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ اﺟﺘﻬﺎد ﺁﻧﺎن درﺑـﺎرﻩ ي درك و ﻓﻬـﻢ ﻧﺼـﻮص‬
‫ﻗﺮﺁﻧﻲ و ﻧﺒﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ درﺑـﺎرﻩ اﻣـﻮر و ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫ﻣﺴﺘﺤﺪﺛﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺷﺎهﺪ ﻧـﺰول ﻗـﺮﺁن‬
‫اﺳﺖ و درﺑﺎرﻩ ﺣﻜﻤﺖ ﺗﺸﺮﻳﻊ و اﺳﺒﺎب ﻧﺰول ﺁﮔـﺎهﻲ‬
‫آﺎﻣﻞ دارد و ﺻﺤﺒﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ او ﺑﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ او ﺷﺮﻳﻌﺖ را ﺧﻮب ﺑﻔﻬﻤﺪ‪ 3 .‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻧﺼﻮص ﻧﻴـﺰ اﺟﺘﻬـﺎد‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ وﻟﻲ دﻟﻴﻠﺶ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ آﻪ ﻧﺼﻮص ﺑﻪ ﺁﻧﺎن‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ و وﻗﺘﻲ آﻪ ﺣﻖ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن روﺷﻦ ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ از ﺁن ﭘﻴﺮوي آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬اﻟﺒﺘﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ او ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ واﻗﻒ و ﺁﮔﺎﻩ ﺑـﻮد‬
‫آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻮﻟﻔﻪ اﻟﻘﻠﻮب را ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺑﺪﺳـﺖ ﺁوردن‬
‫دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺧﻄﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ آﻪ از ﻃﺮف‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﺘﻮﻗﻊ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻣﻲ داد‪ .‬وﻟـﻲ در ﺷـﺮاﻳﻄﻲ‬
‫آﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻘﺘﺪر و ﻗﻮي ﺑﻮدﻧﺪ و هﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﺁﻧﺎن را ﻧﺪاﺷﺖ دﻟﻴﻠﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‬
‫آﻪ ﻣﺎل زآﺎت ﺑﻪ ﺁﻧﺎن دادﻩ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (165‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(280‬‬

‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺑﺎب اﻻﻋﺘﺼﺎم ﺑﺎﻟﻜﺘﺎب و اﻟﺴﻨﻪ ﺑﺮﻗﻢ ‪.6919‬‬
‫‪ .4‬اﻟﻮﺟﻴﺰ ﻓﻲ أﺻﻮل اﻟﻔﻘﻬﻪ ـ دآﺘﻮر ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ زﻳﺪان ص )‪.(261‬‬
‫اﻳﻦ اﺟﺘﻬـﺎد او ﺑـﻮد در اﻳـﻦ ﻣﺴـﺎﻟﻪ‪ ،‬و ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ راي او ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﺮدﻧﺪ و ﺑـﺮ ﺣـﺬف‬
‫ﻣﻮﻟﻔﻪ اﻟﻘﻠﻮب از ﻣﺼﺮف زآﺎت در ﺁن وﻗـﺖ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺟﻤﺎع‪ ،‬اﺟﺘﻬﺎد در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺺ ﻗﺮﺁﻧﻲ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻴﻦ ﻣﻘﺼﻮد و هﺪف ﻧﺺ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﭽﻪ راﻓﻀﻲ آﻪ ﻧﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺺ را ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺪﻟﻮل ﺁن را ﻣﻲ ﻓﻬﻤﺪ و ﻧﻪ از اﺟﺘﻬﺎد‬
‫و ﺷﺮاﻳﻂ ﺁن ﺧﺒﺮ دارد‪ ،‬در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻋﺮض اﻧﺪام‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﺧﻮد را از ﺻﺤﺎﺑﻲ آـﻪ در آﻨـﺎر رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﺰرگ ﺷﺪﻩ و ﺑﺎ وي ﻋﻤـﺮي را ﺳـﭙﺮي آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧﻲ و ﺣـﺪﻳﺜﻲ را ﺗـﺮ و ﺗـﺎزﻩ از زﺑـﺎن‬
‫رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷــﻨﻴﺪﻩ اﺳــﺖ‪ ،‬ﻋــﺎﻟﻤﺘﺮ و ﺁﮔــﺎﻩ ﺗــﺮ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺟﻠﻴﻞ اﻟﻘﺪر رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻣـﺘﻬﻢ‬
‫ﺑﻪ اﺟﺘﻬﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺺ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد اﺟﺎزﻩ‬
‫ﻣﻲ دهﺪ آﻪ از اول ﺗﺎ ﺁﺧﺮ آﺘﺎﺑﺶ ﺁﻳﻪ هﺎي ﻗـﺮﺁن‬
‫و اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺒﻮي را ﻃﺒﻖ دﺟﻞ‪ ،‬ﻓﺮﻳـﺐ‪ ،‬و ﺗـﺪﻟﻴﺲ و‬
‫دروﻏﻲ آﻪ هﻤﻮارﻩ از ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑـﻲ‬
‫ﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﻳﻚ ﺁﻓﺖ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻴـﺰ در ﺟﺮﻳـﺎن ﺟﻨـﮓ‬

‫ﺟﻤﻞ و ﺻﻔﻴﻦ اﺟﺘﻬﺎد آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﺟﺘﻬﺎدي آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آﺸﺘﻦ هﺰارهﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و او ﺑـﻪ ﻣﻘﺼـﺪ و‬
‫هﺪﻓﺶ هﻢ ﻧﺮﺳﻴﺪ و هﻴﭻ ﻧﺼﻲ را آﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳـﺖ و‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻮﺿﻌﺶ در ﻗﺘﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﺪاد و ﺑﺪان‬
‫ﻣﺘﻤﺴﻚ ﻧﺸـﺪ‪ ،‬هﻤـﻪ اﻳـﻦ ﻗﺘـﺎل ﺑـﺮ اﺳـﺎس راي و‬
‫اﺟﺘﻬﺎد او ﺑـﻮد و اآﺜﺮﻳـﺖ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ وي‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻳـﻦ اﺟﺘﻬـﺎد ﺑـﺮاي ﺻـﺎﺣﺒﺶ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻔﻮ و اﻏﻤﺎض اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ اﺟﺘﻬـﺎد ﻋﻤـﺮ ﭼـﺮا‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺎدﺛﻪ ي دﻳﮕﺮي آﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ‬
‫از ﺧﻮد راﻳﻲ ﻋﻤﺮ دارد‪ ،‬و او در ﺁن ﺣﺎدﺛـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻩ و ﺧﻼف اﻣـﺮ او ﻋﻤـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋﻤﺮ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ و ﺁن هﻤـﺎن‬
‫ﺣﺎدﺛﻪ ﺑﺸﺎرت دادن ﻣﺮدم ﺑـﻪ ﺑﻬﺸـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬اﺑﻮ هﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬را ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑـﻪ او ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫هﺮ آﺴﻲ را دﻳﺪي آﻪ ﺑﺎ ﺻﺪق دل و اﺧـﻼص آﻠﻤـﻪ ﻻ‬
‫اﻟﻪ اﻻ ﻪﻠﻟﺍ را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮش ﺧﺒﺮي ﺑﻬﺸـﺘﻲ ﺑـﻮدﻧﺶ‬
‫را ﺑﺮاﻳﺶ اﻋﻼم آﻦ‪ .‬اﺑﻮ هﺮﻳﺮﻩ ﺑﻴـﺮون رﻓـﺖ ﺗـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت را ﺑﺮاي ﻣﺮدم اﻋﻼم آﻨﺪ‪ ،‬در راﻩ ﻋﻤﺮ‬
‫او را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ و او را از اﻳﻦ اﻋـﻼم ﻣﻨـﻊ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﺳﻴﻠﻲ ﺑﻪ او ﻣﻲ زﻧﺪ آﻪ اﺑـﻮ هﺮﻳـﺮﻩ‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺰ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ‪ :‬اﺑﻮ هﺮﻳﺮﻩ ﮔﺮﻳﺎن ﻧﺰد‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺮدد و او را از ﻣﺎﺟﺮا ﺁﮔﺎﻩ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﺮ ﻣـﻲ ﮔـﺮدد و او را از‬
‫ﻣﺎﺟﺮا ﺁﮔﺎﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از ﻋﻤـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ آﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺣﺮآﺘـﻲ از ﺗـﻮ‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد؟ ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﻤﺎ او را‬
‫ﺑﺮاي اﻋﻼم ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺸﺎرﺗﻲ اﻣﺮ آﺮدﻩ ﺑـﻮدي؟ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻦ زﻳﺮا ﻣـﻦ‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲ دهﻢ آﻪ در ﺁن ﺻﻮرت ﻣﺮدم ﺑﻪ ))ﻻ اﻟﻪ‬
‫‪1‬‬
‫اﻻ ﻪﻠﻟﺍ(( اﺗﻜﺎل آﺮدﻩ‪ ،‬ﻋﻤﻞ را ﺗﺮك ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ي ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬دﻗﺖ آﻦ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳـﻦ‬

‫ﺣﺪﻳﺚ را ذآﺮ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ ﺻـﺤﺖ ﺁن اﻋﺘـﺮاف دارد‬
‫وﻟﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ رﺟـﺎل ﺳـﻨﺪ وي ﻣـﺮدان‬
‫ﻋﺎدﻟﻲ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑـﻪ زﻋـﻢ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ او‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ را ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ اﻣﺎ ‪!. . .‬‬

‫‪ . . . -2‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در واﻗﻊ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳـﻨﺪ دال‬

‫ﺑﺮ ﺑﻴﻨﺶ و ﻓﻘﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ و‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارد آﻪ ﺳﺨﻦ ﺣﻖ هﻤـﻮارﻩ از زﺑـﺎن‬
‫او ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ در واﻗـﻊ ﻣﻈﻬـﺮ و‬
‫ﻣﺼﺪاق ﮔﻔﺘﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬إن ﻪﻠﻟﺍ‬
‫وﺿﻊ اﻟﺤﻖ ﻋﻠﻲ ﻟﺴﺎن ﻋﻤﺮ ﺑﻘﻮل ﺑﻪ(( ‪ 2‬از ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬رأﻳـﺖ‬
‫آﺄﻧﻲ أﺗﻴﺖ ﺑﻘﺪح ﻟﺒﻦ ﻓﺸﺮﺑﺖ ﻣﻨـﻪ ﻓﺄﻋﻄﻴـﺖ ﻓﻀـﻠﻲ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‪ ،‬ﻗﺎﻟﻮا ﻓﻤﺎ اوﻟﺘﻪ ﻳـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ؟‬
‫ﻗﺎل‪ :‬اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (165-166‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(280-281‬‬

‫‪ .1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ اش در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در ﺧﻮاب‪ ،‬ﻇﺮﻓﻲ ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ ﺑـﻪ ﻣـﻦ دادﻩ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﺁن ﺳﻴﺮ ﻧﻮﺷﻴﺪﻩ و ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧـﺪﻩ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ دادم‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺮض آﺮدﻧﺪ‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺗﻌﺒﻴﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﺁن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ هﻤﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻀﺮت اﺑﻮ هﺮﻳـﺮﻩ‪ ψ‬را آـﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ و در ﺑﺨﺸـﻲ از‬
‫ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻌﻠـﻴﻦ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ )اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ( داد و ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اﻳـﻦ دو ﻟﻨـﮓ‬
‫آﻔﺶ ﻣﺮا ﺑﺮدار و هﺮ آﺲ را آﻪ ﭘﺸﺖ اﻳـﻦ دﻳـﻮار‬
‫دﻳﺪي و او ﺑﻪ ))ﻻ اﻟﻪ اﻻ ﻪﻠﻟﺍ(( ﺑﺎ اﺧـﻼص و ﺻـﺪق‬
‫دل اﻋﺘﺮاف ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺸﺎرت ﺑـﺪﻩ‪.‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﻲ آﻪ ﺑﺎ وي ﻣﻼﻗﺎت آﺮدم‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻮد‪ ،‬از‬
‫ﻣﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اﻳﻦ آﻔﺶ هﺎ ﭼﻄﻮر؟ ﻋـﺮض آـﺮدم‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫آﻔﺸﻬﺎ از ﺁن رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫دادﻩ ﺗﺎ از ﻃﺮف او ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻋﻼم آﻨﻢ‪ :‬هـﺮ آـﺲ‬
‫آﻪ ﺑﺎ ﺻﺪق و اﺧﻼص آﻠﻤـﻪ ي ))ﻻ اﻟـﻪ اﻻ ﻪﻠﻟﺍ(( را‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬او را ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺪهﻢ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻣﻦ زد آﻪ ﻣﻦ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻓﺘﺎدم و ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮﮔﺮد‪ ،‬اي اﺑﺎ هﺮﻳﺮﻩ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﺰد رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ و ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺮﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺖ داد‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﭘﺸـﺖ‬
‫ﺳﺮ ﻣﻦ راﻩ اﻓﺘﺎد‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺗـﻮ را‬
‫ﭼﻪ ﺷﺪﻩ اﺑﻮ هﺮﻳﺮﻩ؟ ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻣﻦ ﻋﻤﺮ را ﻣﻼﻗﺎت‬
‫آﺮدم و ﻣﺎﻣﻮرﻳﺘﻲ آﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻩ ﺑـﻮدي‪ ،‬او‬
‫را از ﺁن ﺁﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺘﻢ‪ .‬او ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﺳـﻴﻨﻪ ي ﻣـﻦ‬
‫زد آﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻓﺘﺎدم و ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﺮ ﮔـﺮد‪.‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﭼـﻪ‬
‫اﻧﮕﻴﺰﻩ اي‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺪاﻣﻲ آﺮدي؟ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﭘﺪر و ﻣﺎدرم‪ ،‬ﻓﺪاي ﺗـﻮ ﺑﺸـﻮد‪ ،‬ﺗـﻮ‬
‫اﺑﺎ هﺮﻳﺮﻩ را ﺑﺎ آﻔﺸـﻬﺎﻳﺖ ﻓﺮﺳـﺘﺎدي آـﻪ اﻋـﻼم‬
‫آﻨﺪ‪ :‬هﺮ آﺲ آﻠﻤﻪ ي ))ﻻ اﻟﻪ اﻻ ﻪﻠﻟﺍ(( را از ﺻـﺪق‬
‫دل و اﺧﻼص ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪ ،‬او اهـﻞ ﺑﻬﺸـﺖ اﺳـﺖ؟ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ اﻋـﻼم‬
‫ﻧﺸﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻲ دهﻢ آـﻪ در ﺁن ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ آﻠﻤﻪ اﺗﻜﺎل آﺮدﻩ‪ ،‬ﻋﻤﻞ را ﺗﺮك ﻣﻲ‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﺒﻊ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن را ﺑﮕﺬار ﺗﺎ ﻋﻤﻞ آﻨﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺑﮕﺬار ﺗﺎ ﻋﻤﻞ آﻨﻨﺪ‪((.‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪ اﻋﻼم ﻣﻲ دارد آﻪ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬از ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﻧﮕﺮان ﺑﻮد آﻪ ﻣﺒﺎدا ﻣﺮدم ﺑﺎ‬
‫ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺪان اﺗﻜـﺎل ﻧﻤـﻮدﻩ و ﻋﻤـﻞ را‬
‫ﺗﺮك آﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫اﺑﻼغ آﺮد‪ .‬اﻳﻦ راي ﻋﻤـﺮ‪ ρ‬ﻣـﻮرد ﻣﻮاﻓﻘـﺖ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ ﻋﻴﺎض و ﻋـﺪﻩ آﺜﻴـﺮي از‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﻗﺪام ﺣﻀﺮت ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬رد اﻣـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و اﻋﺘﺮاض ﺑﺮ وي ﻧﺒﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻨﻈـﻮر از‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدن اﺑﻮ هﺮﻳﺮﻩ ﺟﺰ ﺗﻄﻴﻴـﺐ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮد آﻪ‬
‫آﺘﻤﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻﻼح ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﺧﻴـﺮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﺮاي ﻣﺮدم در ﺑﺮ دارد ﺗﺎ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت‬
‫ﺷﺘﺎب زدﻩ‪ ،‬و وﻗﺘﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪ ،‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫وي را ﺗﺼﻮﻳﺐ آﺮد‪ 2 .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ،ψ‬اﺑـﻮ‬
‫هﺮﻳﺮﻩ را زدﻩ ﻳﺎ او را هﻮل داد‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن هـﺪف‬
‫ـﺪاﺧﺘﻦ وي روي‬ ‫ـﺖ و ﺁزار و اﻧـ‬ ‫ـﺮ‪ ،ψ‬اذﻳـ‬
‫ـﺮت ﻋﻤـ‬
‫ﺣﻀـ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﻓﻘـﻂ‪ ،‬رد ﻣﻮﺿـﻊ و‬
‫ﻣﻮﻗــﻒ او ﺑــﻮدﻩ اﺳــﺖ‪ .‬زدن ﺑــﺮ ﺳــﻴﻨﻪ ﭼــﻮن در‬
‫ﺑﺎزداﺷﺘﻦ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي آﺮدن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد و‬
‫ﺷﺨﺺ را زودﺗﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻄـﺎ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا اﻳـﻦ‬
‫‪3‬‬
‫اﻗﺪام از ﻃﺮف ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ دروغ ﭘﺮدازي ﺧﻮد‪ ،‬اداﻣـﻪ دادﻩ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﻮﺿـﻊ ﮔﻴﺮﻳﻬـﺎي ﻋﻤـﺮ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن‬
‫دارد آﻪ او ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﺒﻮدﻩ و وي‬
‫را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ آﻪ هﻢ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻄـﺎي ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و هﻢ درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺎن آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫و اﻳﻦ زاوﻳﻪ دﻳﺪ اهﻞ ﺳﻨﺖ آﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﻘـﻂ در‬
‫ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻗﺮﺁن ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ و در ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻮارد ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دﭼﺎر ﺧﻄﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زاﻳﻴـﺪﻩ هﻤـﻴﻦ‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻤﺮ اﺳﺖ و اﺳﺘﺪﻻل اهﻞ ﺳﻨﺖ اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬

‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻻﻳﻤﺎن ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(31‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ص ‪.325-326‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ص )‪.(325‬‬
‫ﻋﻤﺮ در ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﻣﺘﻌﺪدي راي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ را ﺗﺼـﺤﻴﺢ‬
‫‪1‬‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﻋﺮض ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮ ﺟﻨﺎﻳﺘﻜـﺎراﻧﻲ آـﻪ‬

‫اﻧﺪك اﺛﺮي از دﻳﻦ و دﻳﺎﻧﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﻋﻘﻠﻬﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﻧﮕﺮ و دﻟﻬﺎي ﺑﻴﻤﺎر ﺧﻮد را ﻣﺒـﺪا‬
‫ﻃﻌﻦ ﺑﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻗﺮار دادﻩ و اﻋﻤﺎل ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ψ‬‬
‫و ﻳﺎران ﻧﺰدﻳﻚ وي را در اﻳﻦ ﺧﺼـﻮص ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺳﻨﺪ و ﻣﺪرك اراﺋـﻪ ﻣـﻲ دهﻨـﺪ‪ .‬در ﺁﻏـﺎز آﺘـﺎب‬
‫ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدم آﻪ اﻳﺮادهـﺎ و ﻃﻌـﻦ اﻳـﻦ دروغ‬
‫ﭘﺮداز و هﻢ آﻴﺸﺎن راﻓﻀﻲ اش در واﻗﻊ ﺣﺠﺎﺑﻲ اﺳﺖ‬
‫آﻪ در ﭘﺲ ﺁن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ اﻧﺴـﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻣـﻮرد ﻃﻌـﻦ و ﻋﻴﺒﺠـﻮﻳﻲ ﻗـﺮار‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ و ﭼﻪ ﻃﻌﻨﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫آﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻳﻦ ﻳﺎران وي را ﻣﺘﻬﻢ آﻨﻨﺪ داﻳﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﻋﺼﻤﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺒﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻃﻌﻦ ﺁﺷـﻜﺎري در ﺣـﻖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪) ρ‬ﭘـﺪر و‬
‫ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺶ ﺑﺎد( ﻧﻴﺴﺖ؟‬

‫‪ -2‬اﻣﺎم ﺑﺨـﺎري در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد از زهـﺮي ﭼﻨـﻴﻦ‬

‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ آـﻪ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﻳﻜﻲ از ﺷﺒﻬﺎ ﺑﺪون اﻃﻼع ﻗﺒﻠﻲ ﻧـﺰد او‬
‫و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ دو ﻧﻔﺮ ﻧﻤﺎز ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﻴﺪ؟ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در ﺟـﻮاب ﻋـﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ در اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ او ﺑﺨﻮاهﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺪار ﺷـﻮﻳﻢ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺪار ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺟﻮاب از ﭘﻴﺶ ﻣـﺎ ﺗﺸـﺮﻳﻒ ﺑـﺮد ﺑـﺪون‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ ـ او ﻣﻲ رﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺎﺳـﻒ‬
‫دﺳﺘﻬﺎ را ﺑﺮ ﭘﺎهﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ زد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻧﺴـﺎن‬
‫‪2‬‬
‫از هﺮ ﻣﻮﺟﻮدي دﻳﮕﺮ ﺟﻨﺠﺎﻟﻲ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (166‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(281‬‬

‫‪ .4‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري اﺑﻮاب اﻟﺘﻬﺠﺪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(1075‬‬
‫ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺖ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬و ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﺁوردن او ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارد آﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﻘﻂ در ﺗﺒﻠﻴـﻎ ﻗـﺮﺁن ﻣﻌﺼـﻮم اﺳـﺖ‪ ،‬و در‬
‫ﺑﻘﻴﻪ ﻣﻮارد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ دﭼـﺎر اﺷـﺘﺒﺎﻩ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑـﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﻮﺟـﻪ ﻧﻔﺮﻣـﻮد؟ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ هـﺪاﻳﺖ‬
‫ﺷﺪﻩ!!! ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ دارد؟!‬

‫‪ -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻤـﺎي اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬

‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را ﺗﻨﻬﺎ در ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻗﺮﺁن ﻣﻌﺼـﻮم ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ و در ﺑﻘﻴﻪ اﻣﻮر او را ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ از ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ را ﻣﻲ ﺧـﻮاهﻢ آـﻪ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺒﻊ را ﻣﻌﺮﻓﻲ آﻨـﺪ آـﻪ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ در ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬او اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ را از آﺠﺎ و از ﺟﻪ ﻣﻨﺒﻌﻲ ﺁوردﻩ اﺳﺖ؟ ﺧﻨﺪﻩ‬
‫ﺁور اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺘﻮﺟـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺧﻮد را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺴﻤﻲ ﺑﻪ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ آﻪ از ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‬
‫و ﺧﻂ ﻣﺸﻲ ﺁن ﺣﻀﺮت را اداﻣﻪ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﻬﺎل ﻣﺸﻬﻮر‬
‫اﺳﺖ آﻪ زﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻪ دف ﻣﻲ زدﻧﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ﺗﺸﺮﻳﻒ داﺷﺖ‪ ،‬ﺷﻴﻄﺎن در آﻨـﺎر رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﺎزي ﻣﻲ آﺮد و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳـﻮ و ﺁن ﺳـﻮ ﻣـﻲ دوﻳـﺪ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷـﺪ ﺷـﻴﻄﺎن ﻓـﺮار‬
‫آﺮد و زﻧﺎن دﻓﻬﺎ را زﻳﺮ ﺧـﻮد ﭘﻨﻬـﺎن آﺮدﻧـﺪ و‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﺮﮔﺎﻩ ﺗـﻮ از راهـﻲ‬
‫ﺑﮕﺬري و ﺷﻴﻄﺎن ﺗﻮ را در ﺁن ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻴﺮ ﺧﻮد را‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ درﻳﻎ ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در دﻳﻦ ذي راي ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﺑـﻪ ﺧـﻮد‬
‫اﺟﺎزﻩ دهﺪ آـﻪ در اﻣـﻮر ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺣﺘـﻲ دﻳﻨـﻲ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮي آﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺸﺎرت دادن ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻮﺿـﻊ ﮔﻴـﺮي‬
‫‪1‬‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (166‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(281-282‬‬

‫‪ -1‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺗﻤﺎم آﺘﺐ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺣﺘﻲ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ دﻳﺪﻩ ﻧﺸـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬واﻟﺤﻤـﺪﷲ آﺘـﺐ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ اهﻞ ﺳﻨﺖ در ﺑﺎزارهﺎ ﺑـﻪ آﺜـﺮت ﻳﺎﻓـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺪﻓﻮن و ﻣﺤﺪود ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫هﺮ ﭘﮋوهﺸﮕﺮ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دروﻏـﻴﻦ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ در اﻳﻦ آﺘﺐ دﻳﺪﻩ ﻧﺸـﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻤـﺌﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را در ﺻﺤﻴﺢ اﻟﻤﻬﺘـﺪي ﺗـﺎﻟﻴﻒ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺧﻮاهﺪ دﻳﺪ‪!!.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻌﻀﻲ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻـﺤﻴﺤﻪ‬

‫را ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ آﻨﺪ وﻟﻲ ﮔﺮﻩ اﻧﺼـﺎف ﺧـﻮاهﻲ او‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد ﺟﺰ اﻳﻨﻜـﻪ ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻣﻠﻌﺒـﻪ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺁن در ﺁﻣﻴﺰد ﺗـﺎ‬
‫دروﻏﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ اراﺋـﻪ دادﻩ و ﺁن را ﺑـﻪ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﻧﺴﺒﺖ دهﺪ!؟ اآﻨﻮن دو رواﻳـﺖ را آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻴـﺎن ﺁن دو ﺧﻠـﻂ ﻣﺒﺤـﺚ آـﺮدﻩ و ﺁن را‬
‫رواﻳﺖ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﺎﻣﻴـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ آـﻨﻢ ـ‬
‫رواﻳﺖ اول آﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺁن را در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺣﻀﺮت ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﺁﻣﺪ و دو دﺧﺘﺮ از ﻗﺒﻴﻠﻪ اﻧﺼﺎر آـﻪ‬
‫ﺗﺮاﻧﻪ ﻣﻌﺮوف اﻧﺼﺎر را آﻪ در ﺟﻨﮓ ﺑﻌـﺎث ﺳـﺮودﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺳﺮودﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫دو دﺧﺘﺮ ﺗﺮاﻧﻪ ﺧـﻮان رﺳـﻤﻲ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺻﺪاي ﺷﻴﻄﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ي رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬؟‬
‫ﺁن روز‪ ،‬روز ﻋﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اي‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬هﺮ ﻗﻮم و ﻣﻠﺖ ﻋﻴﺪي دارد و اﻣﺮوز ﻋﻴـﺪ‬
‫ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ(( ‪ 1‬ﺣﺪﻳﺚ دوم را اﻣـﺎم ﺗﺮﻣـﺬي‬
‫در ﺳﻨﻦ ﺧﻮد از ﺑﺮﻳﺪﻩ‪ ψ‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﻳﻜﻲ از ﻏﺰوﻩ هـﺎ رﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ دﺧﺘﺮ ﺳﻴﺎﻩ ﻓﺎﻣﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﻣـﻦ ﻧـﺬر آـﺮدم‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺻﺤﻴﺢ و ﺳـﺎﻟﻢ ﺑﺮﮔﺮداﻧـﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺟﻠﻮي ﺗﻮ دف زدﻩ و ﺗﺮاﻧﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻧﺬر آﺮدي‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺰن‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ دف ﺑـﺰن(‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻌﻴﺪ ـ ﺑﺎب ﺳﻨﻪ اﻟﻌﻴﺪﻳﻦ ﻻهﻞ اﻻﺳﻼم رﻗﻢ )‪.(909‬‬
‫و اﮔﺮ ﻧﺬر ﻧﻜﺮدي‪ ،‬ﺿﺮورﺗﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺁن دﺧﺘﺮ ﺷﺮوع‬
‫ﺑﻪ زدن دف آﺮد‪ ،‬در هﻤـﻴﻦ اﺛﻨـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬وارد‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻋﻠﻲ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ و ﺑﻌـﺪ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫وارد و در ﺁﺧﺮ ﻋﻤﺮ وارد ﺷﺪ‪ .‬ﺁن دﺧﺘﺮ ﺑـﺎ ورود‬
‫هﻴﭻ آﺪام از اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺎن دف زدن را ﺗـﺮك ﻧﻜـﺮد‬
‫وﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜـﻪ ﻋﻤـﺮ وارد ﺷـﺪ‪ .‬دف را زﻳـﺮ‬
‫ﻣﻘﻌﺪ ﺧﻮد اﻧﺪاﺧﺖ و روي ﺁن ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬ﺁن ﮔﺎﻩ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻋﻤﺮ‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻄﺎن از ﺗـﻮ ﻣـﻲ‬
‫هﺮاﺳﺪ ﻣﻦ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم و اﻳﻦ دﺧﺘﺮ ﻣﺸﻐﻮل دف زدن‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷـﺪ‬
‫ﺑﻌﺪ ﻋﺜﻤﺎن وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ وﻟﻲ او دف زدن را ﺗﺮك‬
‫ﻧﻜﺮد اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺗﻮ وارد ﺷﺪي اي ﻋﻤـﺮ‪ ،‬او دف را‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬
‫در اﻳﻦ دو ﺣﺪﻳﺚ ﺟﺮم و ﮔﻨﺎهﻲ ذآﺮ ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫هﺮ دوي ﺁن‪ ،‬ﺟﺰو اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬دو دﺧﺘـﺮ‬
‫آﻪ در اﻳﻦ دو ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻨﻮان ﺷﺪﻩ اﻧﺪ از ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﻲ‬
‫ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﺑﻮدﻧﺪ و در روز ﻋﻴﺪ ﺗﺮاﻧﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‬
‫ً اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﺗﺮاﻧـﻪ هـﺎ‪ ،‬ﺳـﺎز و ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ‬ ‫و ﻃﺒﻌﺎ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ آﻪ ﺧﺎﻣﻮش را ﺑﻪ ﺣﺮآـﺖ در ﺁورد‪ ،‬ﭘﻨﻬـﺎن‬
‫ـﻚ‬‫ـﻲ را ﺗﺤﺮﻳـ‬ ‫ـﺰﻩ اي ﺟﻨﺴـ‬
‫ـﺪ و ﻏﺮﻳـ‬
‫ـﻜﺎر آﻨﻨـ‬ ‫را ﺁﺷـ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﻗﻮل ﺣﻀـﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ψ‬آـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳــﺪ ))وﻟﻴﺴــﺘﺎ ﺑﻤﻐﻨﻴﺘــﻴﻦ((‪ .‬ﺁن دو دﺧﺘــﺮ‬
‫ﺗﺮاﻧﻪ ﺧﻮان ﺣﺮﻓﻪ اي ﻧﺒﻮدﻧﺪ ـ آﺎﻣﻼً واﺿﺢ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺁن دو را ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻳـﻦ ﻣـﻮرد‬
‫ـﮓ‬‫ـﻪ ﺁهﻨـ‬ ‫ـﺮار داد و دف را ﺑـ‬
‫ـﺮزﻧﺶ ﻗـ‬
‫ـﻮهﺶ و ﺳـ‬ ‫ﻧﻜـ‬
‫ﺷﻴﻄﺎن ﺗﺸﺒﻴﻪ داد آﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎزي اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﻗﻠﺐ را از ذآﺮ ﺧﺪا ﺑﺎز ﻣﻲ دارد‪ .‬اﻣﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﻠﻮي ﺁﻧﺎن را ﻧﮕﻴﺮ و ﻋﻠﺖ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬هـﺮ ﻗـﻮم و ﻣﻠـﺖ ﻋﻴـﺪي‬
‫دارد و اﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻴﺪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪(.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ دوم ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ دﺧﺘﺮ ﺳﻴﺎﻩ ﻓﺎﻣﻲ ﻧـﺬر‬
‫آــﺮدﻩ ﺑــﻮد آــﻪ اﮔــﺮ رﺳــﻮل اآــﺮم‪ ρ‬ﺳــﺎﻟﻢ و‬
‫ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ از ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬او دف ﻣﻲ زﻧـﺪ‪،‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﺬر آﺮدي دف ﺑﺰن و‬
‫در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺧﻴﺮ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮاي اﻳﻔـﺎي‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺰﻣﺬي ـ ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب رﻗﻢ )‪.(3690‬‬

‫وﻋﺪﻩ ﺑﻪ وي اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺑﻮد ﺗـﺎ دف زﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻲ و ﻋﺜﻤﺎن داﺧـﻞ ﺷـﺪﻧﺪ و وﻗﺘـﻲ آـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬داﺧﻞ ﺷﺪ‪ ،‬دﺧﺘـﺮ دف را اﻧﺪاﺧﺘـﻪ و روي ﺁن‬
‫ﻧﺸﺴﺖ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺳـﺨﻨﻲ را آـﻪ ﺑـﺮاي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﮔﺮان ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد و ﺁن اﻳـﻦ ﺑـﻮد‪) :‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﺷﻴﻄﺎن از ﺗﻮ ﻣﻲ هﺮاﺳﺪ اي ﻋﻤﺮ( ﺁﻳﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‬
‫ﺳﺘﺎﻳﺶ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﺳﺘﺎﻳﺸﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺮاي ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‪ψ‬‬
‫وﺟﻮد دارد؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤﺮ وﻗﺘﻲ زﻣﺎم اﻣـﻮر را‬
‫در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻚ روي اش اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤـﻮد‪ ،‬ﺣـﻼل‬
‫ﺧﺪا و رﺳﻮل را ﺣﺮام‪ ،‬و ﺣـﺮام ﺧـﺪا و رﺳـﻮل را‬
‫ﺣﻼل آﺮد‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺣﺎﺷﻴﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻃﻼق ﺛﻼث‪ ،‬و ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺘﻌﻪ ﺣﺞ و ﻣﺘﻌﻪ‬
‫‪1‬‬
‫اﻟﻨﺴﺎء‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل آﻪ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﺘﻌﻪ ﺣﺞ و‬

‫ﻣﺘﻌﻪ اﻟﻨﺴﺎء را ﺣﺮام آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻔﺼـﻞ و‬
‫ﻣﺒﺴﻮﻃﻲ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﺑـﻪ‬
‫اﻋﺎدﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬درﺑﺎرﻩ ﺗﻨﻔﻴﺬ ﻃﻼق و ﺛـﻼث‪ ،‬رواﻳـﺖ از ﺣﻀـﺮت‬

‫اﺑــﻦ ﻋﺒــﺎس‪ ψ‬ﭼﻨــﻴﻦ اﺳــﺖ‪ :‬در دوران رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،ρ‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و دو ﺳﺎل از دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻃﻼق‬
‫ﺛﻼث‪ ،‬ﻳﻚ ﻃﻼق ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدم‪ ،‬در‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اي آﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﺁن ﺑـﺎ ﺻـﺒﺮ و ﺣﻮﺻـﻠﻪ‬
‫رﻓﺘﺎر ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬از ﺧﻮد ﺷﺘﺎب ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ ،‬آﺎش‬
‫ﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم را اﻣﻀﺎء ﻣﻲ آـﺮدﻳﻢ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺁن را ﺗﻨﻔﻴﺬ آﺮد‪.‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن دارد آـﻪ اﮔـﺮ ﺷـﺨﺺ‬
‫هﻤﺴﺮش را )در ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻟﻔﻆ( ﺳﻪ‪ 3‬ﻃـﻼق‬
‫ﺑﺪهﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻃﻼق واﻗﻊ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺴﺎﻟﻪ هﻤﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ‬
‫دوران ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬و او ﻧﻴﺰ در دو ﺳﺎل اول ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻓﺘﻮا ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﺮد وﻟﻲ وﻗﺘﻲ ﻣﺸﺎهﺪﻩ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (167‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(282‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻪ ﺷﺮح ﻧﻮوي آﺘﺎب اﻟﻄﻼق رﻗﻢ )‪.(1472‬‬
‫آﺮد آﻪ ﺁﻧﺎن در اﻣﺮ ﻃﻼق ﺗﻬﺎون و ﺳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺧـﺮج‬
‫دادﻩ ﺁن را ﻣﻠﻌﺒﻪ اي ﻗﺮار دادﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺗﺎدﻳﺐ و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﻣﻠﻌﺒﻪ ﺗﺸﺪد ﺑﻴﺸﺘﺮي را‬
‫اﻋﻤﺎل آﺮد و ﺳﻪ‪ 3‬ﻃﻼق در ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻟﻔﻆ را‬
‫ﻣﻐﻠﻈﻪ ﻗﺮار داد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺘﻮا ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ داﻧﺶ‪،‬‬
‫ﻓﻘﻪ و ﺑﻴﻨﺶ او در ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺟﺘﻬـﺎدي اﺳـﺖ‪ .‬اآﺜـﺮ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺁن زﻣﺎن ﺑﺎ وي ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺣـﺮام‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻧﺒﻮد و ﻧﻴﺴـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا او ﺣﻜـﻢ را ﻣﻨﺴـﻮخ‬
‫ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻜﻢ را ﻣـﺮﺗﺒﻂ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺘﺶ آـﺮد و او‬
‫ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و درك ﻣﻲ آﺮد‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬او رهﺒﺮ و در ﺑﺮاﺑﺮ رﻋﻴﺖ و ﻣﺮدم‬
‫ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ ﻋﻈﻴﻤـﻲ آـﻪ‬
‫داﺷﺖ ﺑﺮ وي واﺟﺐ و ﻻزم ﺑﻮد آﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣـﺮدم را‬
‫رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ و در ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺁﻧﺎن ﮔﺎم ﺑـﺮ‬
‫دارد و ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ او ﻳﻜﻲ‬
‫از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻋﺎﻟﻢ و ﺁﮔﺎﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧـﺎن در‬
‫اﻣﻮر دﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و اﻳﻦ اﺟﺘﻬـﺎد او‪ ،‬اﺟﺘﻬـﺎد‬
‫ﺻﺤﻴﺢ و درﺳﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻓـﺮض اﻳﻨﻜـﻪ او در‬
‫اﻳﻦ ﻓﺘﻮا ﺧﻄﺎ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻄﺎي او ﺧﻄﺎي اﺟﺘﻬﺎدي‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺧﻄﺎي اﺟﺘﻬﺎدي ﻧﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﮔﻨـﺎﻩ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ واﺟﺐ اﺟﺮاﺳﺖ و ﻧﺨﺒﮕـﺎن و ﺧﺒﺮﮔـﺎن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و آﺮاﻣﺖ او اﻋﺘﺮاف آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷـﻌﺒﻲ‬
‫از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ :‬اﻳﻨﻜـﻪ ﺳـﻜﻮن و‬
‫ﺁراﻣﺶ از زﺑﺎن ﻋﻤﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺴـﺘﺒﻌﺪ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ 1 .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ψ‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻋﻤﺮ از هﻤـﻪ ي‬
‫ﻣﺎ آﺘﺎب ﺧﺪا را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و ﺑﻴـﻨﺶ دﻳﻨـﻲ‬
‫اش اﻓﺰون ﺑﻮد و ﺧﺪا را از هﻤﻪ ي ﻣﺎ ﺑﻬﺘـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ 2 .‬و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﮔﺮ ﻋﻠﻢ ﻋﻤﺮ در ﻳﻚ آﻔﻪ ي‬
‫ﺗﺮازو و ﻋﻤﻞ ﺳـﺎﻳﺮ اهـﻞ ارض در آﻔـﻪ دﻳﮕـﺮ ﺁن‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻮم ﻣﻲ ﭼﺮﺑﻴﺪ‬
‫ـ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺑﺎ رﻓـﺘﻦ ﻋﻤـﺮ ‪10/9‬‬
‫)ﻧﻪ دهﻢ( ﻋﻠﻢ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﻳـﺪ ج‪ 9‬ص‪72‬‬
‫هﻴﺜﻤﻲ( و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬رواﻩ اﻟﻄﺒﺮاﻧﻲ ﺑﺎﺳﺎﻧﻴﺪ و‬
‫رﺟﺎل‪ ،‬وهﺬا رﺟﺎل اﻟﺼﺤﻴﺢ ﻏﻴﺮ اﺳﺪ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ وهـﻮ‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ ﻻﺣﻤﺪ ج‪ 1‬ص ‪.349‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﻳﺪ ﻟﻠﻬﻴﺜﻤﻲ ج‪ 9‬ص)‪ 82‬و‪.(72‬‬
‫ﺛﻘﻪ(( ﻣﺠﺎهﺪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬هﺮﮔـﺎﻩ ﻣـﺮدم درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ ﭘﻴﺪا آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫ـﺪ‪ 1 .‬اﺑﻮﻋﺜﻤـ‬
‫ـﺎن‬ ‫ـﺎر آﻨﻴـ‬ ‫ـﺖ؟ ﺁن را اﺧﺘﻴـ‬‫ـﺮ ﭼﻴﺴـ‬
‫ﻋﻤـ‬
‫اﻟﻨﻬﺪي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﻤـﺮ ﻣﻴـﺰان ﺑـﻮد‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ و‬
‫‪2‬‬
‫ﭼﻨﺎن ﻧﻤﻲ ﮔﻔﺖ‪((.‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺒﺎﺷﺪ‬
‫ﻧﺎﭼﺎرم دﻳﺪﮔﺎﻩ اهﻞ ﺑﻴﺖ را درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ از‬
‫آﺘﺐ ﺧﻮد ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻘﻞ آﻨﻢ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪،‬‬
‫وﺻﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﻣﻘﺎم ﺗﻌﺮﻳﻒ از زﻣﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﷲ ﺑﻼد ﻓـﻼن ﻓﻘـﺪ ﻗـﻮم اﻻود و‬
‫داوي اﻟﻌﻤﺪ ﺧﻠﻒ اﻟﻔﺘﻨﻪ و اﻗﺎم اﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬ذهﺐ ﻧﻘﻲ‬
‫اﻟﺜﻮب ﻗﻠﻴﻞ اﻟﻌﻴﺐ أﺻﺎب ﺧﻴﺮهﺎ و ﺳﺒﻖ ﺷﺮهﺎ‪ ،‬أدي‬
‫اﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻃﺎﻋﺘﻪ و اﻧﻘﺎﻩ ﺑﺤﻘﻪ‪ ،‬رﺣـﻞ و ﺗـﺮآﻬﻢ ﻓـﻲ‬
‫ﻃﺮق ﻣﺘﺸـﻌﺒﻪ ﻻﻳﻬﺘـﺪي ﻓﻴﻬـﺎ اﻟﻀـﺎل وﻻ ﻳﺴـﺘﻴﻘﻦ‬
‫ً ووﻟـﻴﻬﻢ وال ﻓﺎﻗـﺎم‬ ‫اﻟﻤﻬﺘﺪي‪ 3 .‬وﻗﺎل ﻋﻨﻪ اﻳﻀـﺎ‬
‫‪4‬‬
‫واﺳﺘﻘﺎم ﺣﺘﻲ ﺿﺮب اﻟﺪﻳﻦ ﺑﺠﺰاﻧﻪ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺧﺪا ﺷﻬﺮهﺎي ﻓﻼن )ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب( را ﺑﺮآﺖ‬
‫دهﺪ و ﻧﮕﺎﻩ دارد او آﺠﻲ را راﺳﺖ آﺮد و ﺑﻴﻤﺎري‬
‫را ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ آﺮد‪) .‬ﻣﺮدم ﺷﻬﺮهﺎﻳﻲ را ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم‬
‫ﮔﺮواﻧﺪ( و ﺳﻨﺖ را ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺖ‪ .‬ﺗﺒﺎهﻜﺎري هﺎ را‬
‫ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻧﺪاﺧﺖ )در زﻣﺎن او ﻓﺘﻨﻪ اي رخ ﻧـﺪاد(‬
‫ﭘﺎك ﺟﺎﻣﻪ و آﻢ ﻋﻴﺐ از دﻧﻴـﺎ رﻓـﺖ ﺑـﻪ ﻧﻴﻜـﻮﻳﻲ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را درﻳﺎﻓﺖ و از ﺷﺮ ﺁن ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ )ﺗﺎ ﺑـﻮد‬
‫اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻨﻈﻢ ﺑﻮد و اﺧﺘﻼل در ﺁن راﻩ ﻧﻴﺎﻓـﺖ(‬
‫ﻃﺎﻋﺖ ﺧـﺪا را ﺑـﻪ ﺟـﺎ ﺁورد و از ﻧﺎﻓﺮﻣـﺎﻧﻲ او‬
‫ﭘﺮهﻴﺰ آﺮد و ﺣﻘﺶ را ادا ﻧﻤﻮد‪ .‬از دﻧﻴﺎ رﻓﺖ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﺮدم را در راهﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻧﺪاﺧﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮري آﻪ ﮔﻤﺮاﻩ در ﺁﻧﻬـﺎ راﻩ ﻧﻤـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ و راﻩ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ و ﺑﺎور ﻧﻤﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻗـﻮم )ﺷـﻴﻌﻪ( اﺑـﺮاهﻴﻢ اﻟﺜﻘﻔـﻲ در آﺘـﺎب‬
‫))اﻟﻐﺎرات(( ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ وﻻﻳـﺖ ﻋﻤـﺮ‬
‫را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺳﺘﻮد‪)) :‬و ﺗﻮﻟﻲ ﻋﻤـﺮ اﻻﻣـﺮ و آـﺎن‬
‫ﻣﺮﺿﻲ اﻟﺴﻴﺮﻩ ﻣﻴﻤﻮن اﻟﻨﻘﻴﻪ(( ‪) 5‬ﻋﻤﺮ زﻣﺎم ﺣﻜﻮﻣﺖ‬

‫اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ ﻻﺣﻤﺪ ج‪ 1‬ص‪.364‬‬ ‫‪.3‬‬

‫اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ ﻻﺣﻤﺪ ج ‪ 1‬ص ‪359.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 2‬ص‪ .509‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻻﻟﻔﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 4‬ص‪.794‬‬ ‫‪.6‬‬
‫اﻟﻐﺎرات ﻟﻠﺜﻘﻔﻲ ج‪ 1‬ص)‪) (307‬رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻲ إﻟﻲ أﺻﺤﺎﺑﻪ(‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬او ﻣﺮدي ﻧﻴـﻚ ﺳـﻴﺮت و ﻣﺒـﺎرك‬
‫ﺧﺼﻠﺖ ﺑﻮد‪ .‬و وﻗﺘﻲ آﻪ ﻋﻤﺮ درﺑﺎرﻩ رﻓﺘﻦ و ﺟﻬـﺎد‬
‫آﺮدن ﺑﺎ روﻣﻴﻬﺎ از ﻋﻠﻲ ﻧﻈﺮ ﺧـﻮاهﻲ آـﺮد‪ ،‬ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬إﻧﻚ ﻣﺘﻲ ﺗﺴﻴﺮ إﻟﻲ هـﺬا اﻟﻌـﺪو ﺑﻨﻔﺴـﻚ‬
‫ﻓﺘﻠﻘﻬﻢ ﺑﺸﺨﺼﻚ ﻓﺘﻨﻜﺐ‪ ،‬ﻻ ﺗﻜـﻦ ﻟﻠﻤﺴـﻠﻤﻴﻦ آﺎﻧﻔـﻪ‬
‫دون اﻗﺼﻲ ﺑﻼدهﻢ‪ ،‬ﻟﻴﺲ ﺑﻌﺪك ﻣﺮﺟﻊ ﻳﺮﺟﻌﻮن إﻟﻴـﻪ‪،‬‬
‫ً واﺣﻔﺰ آﻌﻪ اهـﻞ اﻟـﺒﻼء‬ ‫ﻓﺎﺑﻌﺚ إﻟﻴﻬﻢ رﺟﻼً ﻣﺠﺮﻳﺎ‬
‫واﻟﻨﺼﻴﺤﻪ‪ ،‬ﻓﺈن أﻇﻬﺮك ﻪﻠﻟﺍ ﻓﺬاك ﻣﺎ ﺗﺤﺐ‪ ،‬وإن ﺗﻜـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫اﻷﺧﺮي آﻨﺖ رداء ﻟﻠﻨﺎس و ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻟﻠﻤﺴﻠﻤﻴﻦ(‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺗﻮ ﺧﻮد اﮔﺮ ﺑﺴﻮي اﻳﻦ دﺷﻤﻦ )ﻗﻴﺼﺮ روم و‬
‫ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ( رواﻧﻪ ﺷﻮي و در ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﻳﺸﺎن )زد‬
‫و ﺧﻮرد( ﻣﻐﻠﻮب ﮔﺮدي ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻬﺮهﺎي دور‬
‫دﺳﺖ و ﻣﺮزﻧﺸﻴﻦ ﭘﻨـﺎهﻲ ﻧﻤـﻲ ﻣﺎﻧـﺪ ﺑﻌـﺪ از ﺗـﻮ‬
‫ﻣﺮﺟﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ )ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد(‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ )ﻣﺼﻠﺤﺖ در اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫آﻪ ﺗﻮ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﻲ‪ (.‬و ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻣﺮد ﺟﻨﮓ‬
‫دﻳﺪﻩ و دﻟﻴﺮي ﺑﺴﻮي روﻣﻴﻬﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻲ و ﺑﻪ هﻤﺮاهﻲ‬
‫او رواﻧﻪ آﻦ آﺴﺎﻧﻲ را آـﻪ ﺗـﺎب و ﺗـﻮان ﺗﺤﻤـﻞ‬
‫ﺳﺨﺘﻲ ﺟﻨﮓ داﺷﺘﻪ و ﭘﻨـﺪ و اﻧـﺪرز را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻏﺎﻟـﺐ ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ هﻤـﺎن‬
‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ آﻪ ﻣﻴﻞ داري و اﮔﺮ واﻗﻌﻪ دﻳﮕﺮي ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺁﻣﺪ ﺗﻮ ﻳﺎور و ﭘﻨﺎﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﻮاهﻲ ﺑﻮد‪) .‬ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻲ ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻗﻮا آﺮدﻩ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ روﻣﻴﻬﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻲ‪(.‬‬
‫و اﻣﺎم دﻳﮕﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺁل آﺎﺷـﻒ اﻟﻐﻄـﺎ در‬
‫آﺘﺎب )اﺻﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﺻﻮﻟﻬﺎ( ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ اذﻋـﺎن آـﺮد آـﻪ دو ﺧﻠﻴﻔـﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ )رﺿﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻨﻬﻤـﺎ( در ﻧﺸـﺮ آﻠﻤـﻪ ي‬
‫ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺳﭙﺎﻩ اﺳﻼم و ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪن ﻓﺘﻮﺣـﺎت‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﻌﻲ و ﺗـﻼش را ﺑـﻪ ﺧـﺮج دادﻧـﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻌـﻴﺾ‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺳﺘﻢ روا ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ آـﺮد و ﺑـﺮاي‬
‫ﺻﻠﺢ و ﺁﺷﺘﻲ ﺁﻣﺎدﻩ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺑـﻪ هﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﻋﻠـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫دﺧﺘﺮش‪ ،‬ام اﻟﻜﻠﺜﻮم را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻋﻤﺮ درﺁورد‪.‬‬
‫ﻗﻀﻴﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ و اﻳﻦ ﺣﺪ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻧﻤـﻲ ﻳﺎﺑـﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ اﺳـﺎس اﻋﺘـﺮاف ارﺑﻠـﻲ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﻢ ))ﻋﻤﺮ(( ﻣﺴﻤﻲ آﺮد )آﺸﻒ‬
‫اﻟﻐﻤﻪ ﻟﻼرﺑﻠﻲ ج‪ 6‬ص‪ (78‬اﻳﻦ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫‪ .1‬اﻟﻐﺎرات ﻟﻠﺜﻘﻔﻲ ج‪ 1‬ص)‪) (307‬رﺳﺎﻟﻪ ﻋﻠﻲ إﻟﻲ أﺻﺤﺎﺑﻪ(‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻓﺮوع آﺎﻓﻲ آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح ﺑﺎب ﺗﺰوﻳﺞ ام اﻟﻜﻠﺜﻮم ج‪ 5‬ص)‪.(346‬‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ‪ .‬اﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﻮد آﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ دوم‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬ﻗﺎﻳﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻳـﺎ ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﻳﻦ ﺑﺮاي اﺣﺪي ﺟـﺎي ﺷـﻚ ﻣـﻲ ﻣﺎﻧـﺪ درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ را در زﺑﺎن و ﻗﻠﺐ ﻋﻤﺮ ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ؟!‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻤﺮ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﮔﻮاهﻲ دادﻩ اﺳﺖ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺎري در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد در‬
‫ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ‬
‫ً اﺣﺴـﺎس درد و‬
‫ﻋﻤﺮ ﻣﻮرد ﺿﺮﺑﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺷﺪﻳﺪا‬
‫اﻟﻢ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس آﻪ وي را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﺑﻪ ﺻـﺒﺮ‬
‫ﻣﻲ آﺮد و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وي ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي اﻣﻴﺮاﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺗﻮ در ﺻﺤﺒﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدي‪ ،‬ﻧﻴـﻚ ﺑـﺎ وي رﻓﺘـﺎر‬
‫آﺮدي و ﺑﻌﺪ از وي ﺟﺪا ﺷﺪي در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ او از‬
‫ﺷﻤﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪ و راﺿﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌـﺪ در ﺻـﺤﺒﺖ و ﻣﻌﻴـﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﻮدي و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺎ وي رﻓﺘـﺎر آـﺮدي و‬
‫ﺑﻌﺪ از او ﺟﺪا ﺷﺪي در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ او از ﺷﻤﺎ راﺿﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑـﻮدي و ﺑـﺎ ﻣـﺮدم ﻧﻴﻜـﻮ‬
‫رﻓﺘﺎر آﺮدي و در ﺣﺎﻟﻲ از ﺁﻧﺎن ﺟﺪا ﻣﻲ ﺷﻮي آـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن از ﺗﻮ رﺿﺎﻳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﻌﻴـﺖ ﺑـﺎ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬و ﺟﻠﺐ رﺿـﺎﻳﺖ و ﺧﺸـﻨﻮدي او‪ ،‬ﻣﻨﺘـﻲ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣـﻦ ﻧﻬـﺎدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺻـﺤﺒﺖ ﺑـﺎ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺟﻠﺐ رﺿﺎﻳﺖ اﻳﺸﺎن ﻧﻴـﺰ ﻣﻨـﺖ و اﺣﺴـﺎن‬
‫اﻟﻬﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺁﻧﭽﻪ از ﺑﻲ‬
‫ﺻﺒﺮي آﻪ ﺗﻮ در ﻣﻦ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﻲ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺗـﻮ‬
‫و ﻳﺎران ﺗﻮ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ي زﻣﻴﻦ ﻃـﻼ‬
‫ﻣﻲ داﺷﺘﻢ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺠﺎت از ﻋـﺬاب‬
‫اﻟﻬﻲ ﻓﺪﻳﻪ ﻣﻲ دادم‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي او را ﺑﻪ ﺛﺒـﺖ رﺳـﺎﻧﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬اي آﺎش ﻣﻦ ﻳﻚ ﻗﻮچ اهﻠﻲ ﻣـﻲ ﺑـﻮدن‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺪﺗﻲ آﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﺮا ﻓﺮﺑﻪ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﺑﻌـﺪ‬
‫ﺑﺮاي دوﺳﺘﺎن و ﻣﻬﻤﺎﻧﺎﻧﺸﺎن ﻣﺮا ذﺑﺢ ﻣﻲ آﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫آﺒﺎب ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻚ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﻣـﻲ ﺧﻮردﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺪﻓﻮع ﺧﺎرج ﻣﻲ آﺮدﻧـﺪ و اي آـﺎش ﺑﺸـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﺑﻮدم‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (111‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم )‪.(180-181‬‬

 ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ در هﻨﮕﺎم وﻓﺎت دال ﺑـﺮ‬
‫ﺷﺪت و ازدﻳﺎد ﺧﻮف او از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌـﺎل اﺳـﺖ و‬
‫اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻗﻮت اﻳﻤﺎن او ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر دارد‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ از ﺷﺪاد ﺑﻦ اوس رواﻳﺖ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﺳـﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼل ﺧﻮدم دو اﻣﻦ و دو ﺧﻮف در ﺑﻨـﺪﻩ‬
‫ي ﻣﻦ ﻳﻚ ﺟﺎ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ او در دﻧﻴـﺎ از‬
‫ﻋﺬاب ﻣﻦ ﺧﻮد را ﻣﺎﻣﻮن ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬او را روز ﻗﻴﺎﻣﺖ‬
‫آﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﺣﺸﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬دﭼـﺎر ﺧـﻮف و‬
‫وﺣﺸﺖ ﺧﻮاهﻢ آﺮد‪ .‬اﮔﺮ او در دﻧﻴﺎ از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪،‬‬
‫روزي آﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﺣﺸﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ وي را در اﻣﺎن‬
‫ﺧﻮاهﻢ داﺷﺖ‪ 1 .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر )ﻣﺴـﺘﺪل‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﻮدن ﻋﻤﺮ‪ ψ‬را ﺛﺎﺑـﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺣـﺎﻟﻲ از‬
‫دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ از ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب‪ ψ‬ﺧﺸـﻨﻮد و‬
‫راﺿﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺧﻮف ﻋﻤﺮ‪ ψ‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺸﺎﻧﻲ‬
‫آﺜﺮت و ﺷﺪت ﺗﻘﻮاي او اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻗﺎﺗـﻞ‬
‫او از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻓـﺮدي ﻣﺠـﻮس و ﺁﺗـﺶ‬
‫ﭘﺮﺳﺖ ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺧﻮدش ﻧﻮﻋﻲ اﻋﺰاز و اﻓﺘﺨﺎر اﺳﺖ‬
‫ﺑﺮاي او‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از ﻋﻮف ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ از‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪) :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺎﻣﺎن و‬
‫رهﺒﺮان ﺷﻤﺎ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺷﻤﺎ ﺁﻧﺎن را دوﺳـﺖ‬
‫دارﻳﺪ و ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻲ ورزﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ دﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن دﻋﺎ ﻣﻲ‬
‫آﻨﻴﺪ و ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ اﻣﺎﻣـﺎن و رهﺒـﺮان ﺷـﻤﺎ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻟﻌﻦ و ﻧﻔـﺮﻳﻦ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ و‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺁﻧﺎن را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻋﺎدل و ﺑﺎ اﻧﺼﺎﻓﻲ ﺑـﻮد‬
‫آﻪ ﻣﺮدم او را دوﺳﺖ ﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ و از او ﺧﺸـﻨﻮد‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري از ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﻣﻴﻤـﻮن ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﻔﺼﻠﻲ را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ و در ﺑﺨﺸﻲ از ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬او ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺎﻧﻪ اش ﺣﻤﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎ هﻤـﺮاﻩ‬
‫ـﻴﻦ‬
‫ـﻪ ﭼﻨـ‬
‫ـﺮدم ﺑـ‬
‫ـﻞ از ﺁن روز ﻣـ‬ ‫ـﻴﻢ ـ ﻗﺒـ‬‫او رﻓﺘـ‬

‫‪ .2‬ﺣﻠﻴﻪ ﻻﺑﻲ ﻧﻌﻴﻢ ج‪ 6‬ص)‪ (98‬و اﻟﺰهﺪ ﻻﺑﻦ اﻟﻤﺒﺎرك ص)‪ (157‬ﻧﮕﺎﻩ ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﺻﺤﻴﺤﻪ ج‪ 2‬ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(742‬‬
‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب اﻻﻣﺎرت ـ ﺑﺎب ﺧﻴﺎر اﻻﻣﻪ و ﺷﺮارهﻢ ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(1855‬‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨـﺪ اﺣﺘﻤـﺎل دارد‬
‫اﺗﻔﺎﻗﻲ ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري ﺷـﺮﺑﺖ ﺁوردﻩ ﺷـﺪ‪ .‬او از‬
‫ﺁن ﻧﻮﺷــﻴﺪ‪ .‬ﺷــﺮﺑﺘﻬﺎ از ﺷــﻜﻤﺶ ﺑﻴــﺮون ﺁﻣﺪﻧــﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪاري ﺷﻴﺮ ﺗﻘﺪﻳﻢ او ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از ﺁن ﻧﻮﺷـﻴﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺷﻜﻤﺶ ‪ 1‬ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺮدم اذﻋـﺎن آﺮدﻧـﺪ‬
‫آﻪ او درﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎ وارد‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﻣﺮدم ﺁﻣﺪﻧﺪ و وي را ﺳـﺘﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺮد‬
‫ﺟــﻮاﻧﻲ ﺁﻣــﺪ و ﮔﻔــﺖ‪ :‬ﺧﻮﺷــﺎ ﺑــﻪ ﺣــﺎل ﺗــﻮ اي‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ .‬ﺑﺸﺎرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ هﻤﺮاهـﻲ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑـﺎد‪ ،‬روزﮔـﺎري از اﺳـﻼم‬
‫ﺳﭙﺮي ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ ﺗﻮ زﻣﺎم اﻣـﻮر را در دﺳـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻲ و ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر آـﺮدي‪) .‬ﺻـﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري‬
‫آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ـ ﺑﺎب ﻗﺼﻪ اﻟﺒﻴﻌﻪ ‪.(3497‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ،ψ‬ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت وي‪،‬‬
‫او را ﺳﺘﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻲ ﻣﻠﻴﻜﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﺷﻨﻴﺪم آـﻪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬روي ﺗﺨـﺖ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ؟‪ ،‬ﻣﺮدم او را اﺣﺎﻃﻪ آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ او‬
‫دﻋﺎ و درود ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺴـﺪ او ﺣﻤـﻞ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬و ﻣﻦ )اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس( ﻧﻴـﺰ در ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﺷﺨﺼﻲ دﺳﺖ را روي ﺷﺎﻧﻪ ﻣﻦ ﮔﺬاﺷﺖ‬
‫وﻗﺘﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم‪ ،‬دﻳﺪم آﻪ او ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻖ ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺣﻢ آﺮدﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﺧـﻮدت‬
‫هﻴﭻ آﺲ را ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﻮدت‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﮕﺬاﺷـﺘﻲ آـﻪ‬
‫ﻣﻦ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻞ او ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻼﻗﺎت ﺧﺪا ﺑﺮوم‪.‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻦ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻢ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺎ‬
‫دو رﻓﻴﻘﺖ هﻤﺮاﻩ ﺧﻮاهﺪ آـﺮد‪ .‬ﻣـﻦ ﺑـﻪ آﺜـﺮت از‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪﻩ ام آـﻪ ﻣـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻣـﻦ و‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ رﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻦ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺮون‬
‫‪2‬‬
‫رﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻦ و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ وارد ﺷﺪﻳﻢ‪((.‬‬
‫ﺑﻘﻴﻪ اﻳﺮادهﺎﻳﻲ آﻪ در اﻳـﻦ ﻣﺒﺤـﺚ ﻋﻨـﻮان ﺷـﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻗﺎﻧﻊ آﻨﻨﺪﻩ‪ ،‬در ﻣﺒﺤﺚ )ﮔﻮاهﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮدش( ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .2‬از هﻤﺎن ﺟﺎﻳﻲ آﻪ ﺿﺮب ﺧﻮردﻩ ﺑﻮد و ﭘﺎرﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ـ آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ـ ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﻤﺮ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3482‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻋﺎﻟﻢ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري را ﺑﺎز آﺮدم‬
‫و در ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ي ﺣﻔﺼﻪ داﺧﻞ ﺷﺪ‪ .‬اﺳـﻤﺎء دﺧﺘـﺮ ﻋﻤـﻴﺲ در ﺁﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﻤـﺮ ﻧﮕـﺎهﺶ ﺑـﻪ اﺳـﻤﺎء ﺑﻨـﺖ ﻋﻤـﻴﺲ‬
‫اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﻴﺴﺖ؟ ﺣﻔﺼﻪ ﮔﻔﺖ‪)) :‬اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ‬
‫ﻋﻤﻴﺲ((‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﻤﺎن ﺣﺒﺸﻲ‪ ،‬هﻤـﺎن درﻳـﺎﻳﻲ ـ‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ هﻤﺎن اﺳﻤﺎء آـﻪ از راﻩ درﻳـﺎ ﺑـﻪ ﺣﺒﺸـﻪ‬
‫هﺠﺮت آﺮدﻩ اﺳﺖ( اﺳﻤﺎء ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺁري((‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ هﺠﺮت آﺮدﻩ اﻳﻢ‪ ،‬ﻟـﺬا ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻣﺎ از ﺷﻤﺎ ﺣﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارﻳـﻢ‪ .‬اﺳـﻤﺎء‬
‫ﺧﺸﻢ آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬هﺮﮔـﺰ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬هﻤﺮاﻩ ﺑﻮدﻳـﺪ‪ .‬ﮔﺮﺳـﻨﮕﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ اﻃﻌﺎم ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬و ﺟﺎهﻼن ﺷـﻤﺎ راهﻨﻤـﺎﻳﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺴـﻴﺎر دوري زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب در دﻳﺎر ﺣﺒﺸـﻪ و هﻤـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﺎري هﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬آﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻳﺎد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻲ ﺧـﻮردم‬
‫و ﻣﻲ ﻧﻮﺷﻴﺪم‪ .‬و ﻣﺎ )در دﻳﺎر هﺠﺮت( ﻣﻮرد اذﻳـﺖ‬
‫و ﺁزار دﺷﻤﻨﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﻢ ـ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن را‬
‫ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺪون اﻧﺪك آﻢ و آﺎﺳﺘﻲ ﮔﺰارش ﺧﻮاهﻢ‬
‫آﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در ﺧﺎﻧـﻪ ﺗﺸـﺮﻳﻒ ﺁورد‪،‬‬
‫اﺳﻤﺎء ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،ρ‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭼﻨﻴﻦ‬
‫و ﭼﻨﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺗـﻮ در‬
‫ﺟﻮاب ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻲ؟ اﺳﻤﺎء ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔـﺘﻢ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺣﻖ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣـﻦ از ﺣـﻖ‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ )ﻳﻌﻨـﻲ ﻋﻤـﺮ اﺳـﺘﺤﻘﺎق ﺑﻴﺸـﺘﺮي‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻧﺪارد( او و هﻤﺮاهـﺎﻧﺶ ﻳـﻚ‬
‫ﺑﺎر هﺠﺮت آﺮدﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﻔﻴﻨﻪ )آﺴﺎﻧﻲ آﻪ‬
‫ﺑﺎ آﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ هﺠﺮت آﺮدﻩ اﻳﺪ( دو ﺑﺎر هﺠـﺮت‬
‫آﺮدﻩ اﻳﺪ‪ .‬اﺳﻤﺎء ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ اﺷـﻌﺮي و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ هﺠﺮت آﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬هﻤﻮارﻩ ﻧﺰد ﻣﻦ ﺁﻣﺪﻩ درﺑﺎرﻩ ﺣﺪﻳﺚ از ﻣﻦ‬
‫ﺳﻮال ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬هﻴﭻ ﭼﻴﺰي در دﻧﻴﺎ ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺎﻳﻪ ﻣﺴﺮت و ﺧﻮﺷـﺤﺎﻟﻲ ﻧﺒـﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬وﻗﺘـﻲ رﺳـﻮل‬
‫ـﺎرﻩ ي‬
‫ـﻪ درﺑـ‬
‫ـﻮد آـ‬
‫ـﺎﻧﻲ ﺑـ‬ ‫ـﺮم‪ ρ‬از ﻧﺨﺴـ‬
‫ـﺘﻴﻦ آﺴـ‬ ‫اآـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺷﻚ داﺷﺖ و ﺑﺮاي او ﮔﻮاهﻲ ﻧـﺪاد‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ آﻪ او در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﭼﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ؟‬
‫و وﻗﺘﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮدن ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ ﻋﻤﻴﺲ اﻋﺘـﺮاف ﻧﻜـﺮد ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫اﺳﻤﺎء را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﺮ ﺑﺮﺗﺮ و اﻓﻀﻞ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﻣﻦ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ هﺴﺘﻢ آﻪ ﺷﻜﺎك ﺑﺎﺷﻢ و آﺴﻲ را‬
‫ﺑﺮﺗﺮ ﻧﺪاﻧﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﺮﺳﻢ و واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻳـﻦ دو ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳﺜﻲ آﻪ درﺑﺎرﻩ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‬
‫وارد ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎرض و ﻣﺘﻀﺎد اﻧﺪ ـ و هﻤﻪ ﺁن‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ واردﻩ را ﻧﻔﻲ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا اﻳـﻦ دو‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ هﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﻀﺎﻳﻞ‬
‫‪1‬‬
‫دروﻏﻴﻦ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﭼﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴـﺪ و از‬
‫ﭼﻪ ﻟﺤﺎظ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺳﺒﺐ ﻃﻌﻦ ﺑـﺮاي ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ؟! ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﺮ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬درﺑﺎرﻩ ﻓﻀﻴﻠﺖ اهﻞ ﺳﻔﻴﻨﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اهﻞ ﺳﻔﻴﻨﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺣﺒﺸـﻪ‬
‫و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮرﻩ هﺠﺮت آﺮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دو هﺠﺮت آﻪ ﺁﻧﺎن اﻧﺠـﺎم دادﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁن ﻋﺪﻩ از اﺻﺤﺎب و ﻳﺎران آﻪ ﻳﻚ دﻓﻌﻪ‬
‫)از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ( هﺠﺮت آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻔﻀﻠﻲ در‬
‫ﺣﻘﺸﺎن ﻗﺎﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻔﻀﻴﻞ اﺻﺤﺎب ﺳﻔﻴﻨﻪ ﻋﻠﻲ اﻻﻃـﻼق‬
‫ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ از ﺟﻬﺖ هﺠﺮت ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬

‫ﺑﻪ اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن ﻋﻤﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳـﻤﺎء ﺑﻨـﺖ ﻋﻤـﻴﺲ‬
‫اﻋﺘﺮاف ﻧﻔﺮﻣﻮد ﺑﻠﻜﻪ اﺳـﻤﺎء را در ﺑﺮاﺑـﺮ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﺮﺗﺮ و اﻓﻀﻞ ﻣﻌﺮﻓﻲ آﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ اﻳـﻦ‬
‫ـﺐ‬
‫ـﻞ ﻣﺮآـ‬ ‫ـﺖ از ﺟﻬـ‬
‫ـﺪﻳﺚ ﺣﻜﺎﻳـ‬
‫ـﺖ از ﺣـ‬
‫ـﻪ ﺑﺮداﺷـ‬
‫ﮔﻮﻧـ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ دارد‪ .‬زﻳـﺮا رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺟـﻮاب اﺳـﻤﺎء‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬او )ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب( و اﺻﺤﺎﺑﺶ آﻪ ﻳﻚ دﻓﻌﻪ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (129‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(211-213‬‬

‫هﺠﺮت آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺑﻴﺸﺘﺮي از‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﻔﻴﻨﻪ دو ﺑـﺎر هﺠـﺮت‬
‫ً رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب را‬ ‫آﺮدﻩ اﻳﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد آﻪ ﻳﻚ ﺑﺎر هﺠﺮت آﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻨﻮان آﺮد و ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻤـﺮ را ذآـﺮ ﻧﻜـﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ هﺠﺮت آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﺑﺮداﺷﺖ ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از اﺳﻤﺎء ﺑﻨﺖ ﻋﻤـﻴﺲ ﻳـﺎ اﺻـﺤﺎب ﺳـﻔﻴﻨﻪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ و ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ ﺗﻌﻤﻴﻢ و ﺷﻤﻮل‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ آﻪ ﻳﻚ ﺑـﺎر ﺑـﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ هﺠـﺮت‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬اﻣـﺎ ﺑﺮداﺷـﺖ و ﻗﺮاﺋـﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ هﻤﺎن اﺳﺖ آـﻪ ﺟﻤﻬـﻮر ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﻣﺬاهﺐ از ﺁن دارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﻀﻴﻞ ﻋﻠﻲ‬
‫اﻻﻃﻼق ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ از ﻟﺤﺎظ هﺠﺮت اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . . . -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬روﺷﻦ اﺳﺖ آـﻪ‬

‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺘﻀﺎد و ﻣﺘﻌﺎرض ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳﺜﻲ اﺳﺖ‬
‫آﻪ در ﺑﺎب ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب وارد ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ(‬
‫ً ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‬ ‫ﺁري‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ‬
‫و ﭼــﺮا اﺣﺎدﻳــﺚ واردﻩ در ﻓﻀــﻴﻠﺖ ﻋﻤــﺮ ﺑﺎﻃــﻞ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در آﺎرﺧﺎﻧﻪ ي ﺗﺤﻠﻴﻞ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺧﻮد ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺨﺮﻳﺞ آﺮدﻩ اﺳﺖ!!؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﻣﺎ ادﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻴﻌﻪ هﻤﺎن اهﻞ‬
‫ﻓﺎرس ﻣﺠﻮس هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻋﻤﺮ در ﺟﻨﮓ ﻗﺎدﺳﻴﻪ ﻏـﺮور‪،‬‬
‫ﻣﺠﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﺁﻧﻬﺎ را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﭘـﻮزﻩ ي ﺁﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﺎﻟﻴﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺷـﻴﻌﻴﺎن او‬
‫را ﻣﺒﻐﻮض و ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴـﺖ و ﺻـﺤﺖ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﺎهﻼن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ دادﻩ ام آﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدن اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻬﺎ‬
‫ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻴﻌﻪ در ﻋﺮاق‪ ،‬ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ‪ ،‬ﻟﺒﻨﺎن‬
‫آﻪ هﻤﻪ اهﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﻼد‪ ،‬ﻋﺮب هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ در هﻨﺪوﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﭘﺎآﺴـﺘﺎن و ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫آﺸﻮرهﺎي ﺁﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ آﻪ اهـﺎﻟﻲ ﺁﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ ﻓـﺎرس‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن اهﻞ ﺑﻴـﺖ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫اﻳﺮاﻧﻲ و ﻓﺎرس زﺑﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬دﻟﻴـﻞ ﺁﻗﺎﻳـﺎن‬
‫دﻟﻴﻠﻲ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻮد وﻟﻲ ﻓﺎرﺳﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑـﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ دوازدﻩ اﻣﺎم هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ هﻤﮕـﻲ ﺁﻧـﺎن از‬
‫ﻋﺮب‪ ،‬از ﻗﺮﻳﺶ و از ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ اﻧـﺪ آـﻪ ﺧﺎﻧـﺪان‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺎرﺳﻬﺎ ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫و از اﻋﺮاب ﻧﻔﺮت ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر آﻪ ﺑﻌﻀـﻴﻬﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ را اﻣﺎم ﺧـﻮد ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا او از ﻧﮋاد ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ‬
‫و ﻣﻨﺰﻟﺖ او از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ ﺑﻄـﻮر ﻳـﻚ‬
‫ﻧﻮاﺧﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓـﻲ دﻳﮕـﺮ ﺗﻤـﺎم‬
‫اهﻞ ﺳـﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﺑـﻪ اﻣﺎﻣـﺖ ﻓﺎرﺳـﻲ ﻧﮋادهـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻧﺴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ‪،‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬رازي‪ ،‬ﻏﺰاﻟﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﺳـﻴﻨﺎ‪ ،‬ﻓـﺎراﺑﻲ و‬
‫ﻏﻴﺮهﻢ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ و اﻣﺎﻣﺖ ﺁﻧﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﮋاد ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﻏـﺮور‪ ،‬ﻣﺠـﺪ و ﻋﻈﻤـﺖ ﺁﻧـﺎن را در هـﻢ‬
‫آﻮﺑﻴﺪﻩ و ﭘﻮزﻩ ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎك ﻣﺎﻟﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫وي ﻣﺨﺎﻟﻒ هﺴﺘﻨﺪ و او را ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺮب و ﻏﻴﺮ ﻓـﺎرس را در‬
‫ﺣﻖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ؟ ﻟﺬا اﻳﻦ‬
‫دﻋﻮاي ﻣﺤﺾ و ﺑﻼد دﻟﻴﻞ اﺳـﺖ و ﻣﺨـﺎﻟﻒ و ﻧﻔـﺮﻳﻦ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ ﺑﺎ ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﻧﻘﺸـــﻲ ﺑـــﻮد آـــﻪ او در دور ﻧﮕـــﺎﻩ داﺷـــﺘﻦ‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻴﺪ اوﺻﻴﺎء‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‬
‫از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺎزي آﺮدﻩ ﺑـﻮد و ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﻲ آﻪ زﻣﻴﻨﻪ ي ﻓﺘﻨﻪ‪ ،‬اﺿﻄﺮاب و اﻧﺤﻼل و از‬
‫هﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ اﻳﻦ اﻣﺖ را ﻓـﺮاهﻢ ﻧﻤـﻮد‪ .‬و آـﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﭘﺮدﻩ هﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ ﻇﺎهﺮ‬
‫آﺮدﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ هﺮ ﺟﻮﻳﺎي ﺣﻖ ﺑﺪون ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻋـﺪاوت‬
‫و دﺷﻤﻨﻲ ﺑـﺎ وي‪ ،‬او را رهـﺎ آﻨـﺪ و از وي ﺑـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺮهﻴﺰد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر رﻓﺾ ﺗﻮﺳـﻂ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ‬

‫ﻳﻬﻮدي ﻇﺎهﺮ ﺷﺪ‪ .‬او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﻲ ﺑـﻮد آـﻪ ﺑـﺪﻋﺖ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اآﺮم‪،ρ‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد‪ .‬ﺗﻤﺎم رواﻓﺾ اﺛﻨﺎﻋﺸﺮي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬
‫اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻣﻨﻜـﺮ ﺁن ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (132-133‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(216-217‬‬

‫اﻣﺎم و ﻣﺘﻜﻠﻢ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺟﻨﺎب ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ‬
‫در آﺘﺎب ﺧﻮد ‪ 1‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪)) :‬ﮔﺮوهﻲ از ﻳﺎران ﻋﻠﻲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ آﻪ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ‪،‬‬
‫ﻳﻬﻮدي ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﺑﺎ ﻋﻠـﻲ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم ﻣﻮاﻻت و ﭘﻴﻤﺎن دوﺳﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤـﻮد و در‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺮ دﻳﻦ ﻳﻬﻮد ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺣﻀـﺮت‬
‫ً هﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ را آـﻪ ﺑﻌـﺪ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻴﻨﺎ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻦ ﻧـﻮن‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬او ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﻲ ﺑﻮد آﻪ ﻋﻘﻴـﺪﻩ واﺟـﺐ‬
‫ﺑﻮدن اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻌـﺪ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫را ﺗﺸﻬﻴﺮ آـﺮد و ﺁن را رواج داد و از دﺷـﻤﻨﺎن‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﻇﻬﺎر ﺑﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮد و ﻣﺨـﺎﻟﻔﻴﻦ‬
‫او را ﺑﺮ ﻣﻼ آﺮد و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬آﻪ اﺻﻞ رﻓـﺾ ﺑـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ از ﻳﻬﻮدﻳـﺖ‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ((‪.‬‬
‫و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي ﺳﭙﺎﻩ‬
‫ﺧﻮد ﻏﺮور ﻓﺎرﺳﻬﺎ را ﺷﻜﺴﺖ و آﺸﻮر ﺁﻧﺎن را ﺗﺼﺮف‬
‫آﺮد‪ ،‬ﺁﻧـﺎن در ﺻـﺪد اﻧﺘﻘـﺎم از وي ﺑﺮﺁﻣﺪﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻴﻠﻪ و دﺳﻴﺴﻪ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم اﺗﻔـﺎق آﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن در اﻳـﻦ ﻣﻘﻄـﻊ‪ ،‬آـﻪ‬
‫ﻗﺪرت و ﺷﻮآﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ـﺰد‬ ‫ـﻪ ﻧـ‬
‫ـﻮﻧﺪ آـ‬
‫ـﻞ ﺷـ‬
‫ـﻪ اي ﻣﺘﻮﺳـ‬
‫ـﻪ ﺣﺮﺑـ‬ ‫ـﻪ ﺑـ‬
‫ـﻮد آـ‬‫ﺑـ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺪاﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻴﭻ ﺗﺰ و ﺷﻴﻮﻩ اي‬
‫ﺟﺰ ﺷﻴﻮﻩ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ را آﻪ اهﻞ ﺑﻴـﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫را ﻣﺴﺘﻤﺴﻜﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﻌـﻮن آـﺮدن ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻋﺰوﺟـﻞ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ هﻤﺎن ﺗﺰ اﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻳﻬﻮدي )ﺗـﺰ ﻣﺤﺒـﺖ‬
‫ﺑﺎ اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ (ρ‬ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ و ﺁن را ﺑﺮاي‬
‫ﭘﺨــﺶ و ﮔﺴــﺘﺮاﻧﻴﺪن اﻧﺤﺮاﻓــﺎت ﺧــﻮد در ﻣﻴــﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗـﺮار دادﻧـﺪ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳـﻦ ﺑـﻮد‬
‫ﻣﺒﺪا ﻧﺸﺎت و ﻇﻬﻮر رﻓﺾ ﺁن ﻃـﻮر آـﻪ ﺧـﻮد ﺁﻧـﺎن‬
‫اﻋﺘﺮاف دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آـﻪ ﺗﺸـﻴﻊ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ در ﻓﺎرﺳﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ در ﻋﺮب و ﻏﻴﺮ‬

‫‪ .2‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ‪.‬‬
‫‪.3‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ص)‪.(22‬‬
‫ﻋﺮب ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ واﻗﻌﻴﺖ اﻣـﺮ را‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺁن ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺤﺚ‬
‫و ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎهﻴﺖ و آﻴﺎن رﻓﺾ و ﺗﺸﻴﻊ اﺳـﺖ و‬
‫ﺛﺎﺑﺖ آﺮدم آﻪ ﻣﻨﺸﺎ اﺻﻠﻲ ﺁن‪ ،‬ﻓﺎرﺳـﻬﺎ هﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ آﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻤـﺎري در ﻋـﺮب و ﻏﻴـﺮ ﻋـﺮب‬
‫ﺳﺮاﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا هﻴﭻ‬
‫دﻋﻮﺗﻲ و ﺣﺮآﺘﻲ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ آﺎر ﻧﻜﺮدﻩ‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺮوهﻲ از ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺧﺎص ﺁن‪،‬‬
‫ﮔﺮد ﺁن ﺟﻤﻊ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺷـﻤﺎ ﻧﻤـﻲ داﻧﻴـﺪ آـﻪ‬
‫اﻳﺪﻩ و ﺟﺮﻳـﺎن ﻣﺎرآﺴﻴﺴـﻢ در دوران ﻗـﺪرت ﺧـﻮد‬
‫ﺑﺴﻴﺎر از اﻋﺮاب‪ ،‬ﻓﺎرس و ﻏﻴـﺮﻩ را ﺗﺤـﺖ ﺗـﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﻗــﺮار دادﻩ اﺳــﺖ‪ ،‬ﺁﻳــﺎ اﻳــﻦ اﺛــﺮ ﭘــﺬﻳﺮي از‬
‫ﻣﺎرآﺴﻴﺴﻢ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ دﻟﻴـﻞ ﺣﻘﺎﻧﻴـﺖ ﺁن ﺑﺎﺷـﺪ؟!‬
‫وﻗﺘﻲ اﻳﺪﻩ اﻧﻜﺎر وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﻋـﺪﻩ اي از‬
‫ﻣﺮدم اﻋﺮاب رواج ﭘﻴﺪا آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﮔﺮوهﻲ ﺑـﺪان‬
‫اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ اﻧﺪ و ﺣﺘﻲ دوﻟﺘﻬﺎ و ﺣﻜﻮﻣﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس هﻤﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ در ﺑﻼد ﻋﺮﺑﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ ي رﻓـﺾ و ﺗﺤـﺖ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻗـﺮار‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺁن ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ اﻋﺮاب و ﻏﻴﺮ اﻋﺮاب ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺁﺳﺎﻧﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋﻩ وﻗﺘـﻲ ﺁﻧـﺎن ﺷـﻌﺎر‬
‫ﻣﺤﺒﺖ اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺁﻧﺎن را ﺳـﺮ‬
‫ﻣﻲ دهﻨﺪ! ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ ﺻـﺤﺖ ﻣـﺬهﺐ‬
‫راﻓﻀﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ . . . -3‬اﻳﻨﻜﻪ اﻋﺮاب و ﻏﻴﺮ اﻋﺮاب‪ ،‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ‬

‫ﻓﺎرﺳﻬﺎ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب را دوﺳـﺖ ﻧﺪارﻧـﺪ و او را‬
‫ﻧﻜﻮهﺶ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﻋﺎدي و ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر و زﻳﺮ ﺑﻨﺎء ﻣـﺬهﺐ رواﻓـﺾ ﺑـﺮ ﻃﻌـﻦ ﺑـﺮ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﭘﻲ رﻳﺰي ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ آﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗﺒﻌﺎت و اﺣﻜﺎم ﺟﻨﺒﻲ ﺁن‬
‫را ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬روي هﻤـﻴﻦ اﺳـﺎس ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺎرﺳﻬﺎ ﺑﺎ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب ﻣﺤﺒﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺁﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫ﺣﻘﻪ‪) ،‬ﻋﻘﻴﺪﻩ اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ( هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ‬
‫ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫ﻋﺪاوت ﺑﻌﻀﻲ اﻋﺮاب و ﻏﻴﺮ ﻓﺎرﺳﻬﺎ ﺑﺎ ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪.ψ‬‬

‫‪ . . . -4‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اهـﻞ ﺳـﻨﺖ و‬

‫ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ آـﻪ ﻓﺎرﺳـﻬﺎ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫اﻣﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎﻩ او ﺣﻜﺎﻳـﺖ از‬
‫ﺟﻬﻞ او دارد‪ .‬زﻳﺮا واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻋﻠﻤﺎي ﻋﺮب و ﻏﻴﺮ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻘﻴﺪﻩ از ﻣﻨﻬﺞ و‬
‫روش اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا هﻴﭻ ﻋﺮب ﻳـﺎ‬
‫ﻓﺎرﺳﻲ از ﻣﻨﻬﺞ و ﻣﺴﻠﻚ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻚ اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻚ ﺟﺪﻳﺪ و ﻣﺰﺧﺮﻓﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫آﻪ اﺷﺨﺎص ﺁن را ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ‬
‫در ﻣﺴﻠﻚ رﻓﺾ و ﺗﺸﻴﻊ ﻣﺮوج اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺴﻠﻚ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﺎ ﺗﻜﻴـﻪ ﺑـﺮ آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ و آﻴﺎن اﺳﻼم ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬و هﺮ آـﺲ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻚ را ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬او اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ‬
‫ﻋﺮب ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻋﺠﻢ‪.‬‬

‫‪ . . . -5‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﮔﺮ ﻓﺎرﺳـﻬﺎ‬

‫ﻣﺘﻌﺼﺐ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و از اﻋﺮاب ﻧﻔﺮت ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁن‬
‫ﻃﻮر آﻪ ﺑﻌﻀﻴﻬﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﺑﺮاي ﺧـﻮد ﺑـﺮ ﻣـﻲ ﮔﺰﻳﺪﻧـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﮋاد و از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻮد و‬
‫هﻤﻪ ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ از ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ‬
‫او ﻣﻄﻠﻊ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺁن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻮ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﺳﺎدﻩ ﻟﻮح هﺴﺘﻲ‬
‫و ﺳﺎدﻩ اﻧﺪﻳﺸﻲ‪ ،‬ﺑﺎور ﻧﺪارم آﻪ رواﻓـﺾ در اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﺜﻞ ﺗﻮ ﺳﺎدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺳﻠﻤﺎن هﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫آﻪ از اﺻـﺤﺎب ﺟﻠﻴـﻞ اﻟﻘـﺪر ﺑـﻮد وﻟـﻲ ﺻـﺤﺎﺑﻴﺖ‬
‫اﻓﺘﺨﺎري اﺳﺖ آﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از ﺁن ﺑﻬـﺮﻩ ﻣﻨـﺪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺻﺤﺒﺖ‬
‫از ﺳﻠﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺘﻨﺪ و ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﮋاد ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻴﻌﻪ دوازدﻩ‬
‫اﻣﺎﻣﻲ او را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ و او‬
‫را اﻣﺎم ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزي ﺑـﻪ رﺳـﻮاﻳﻲ‬
‫ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﺷﻜﻮك و ﺷﺒﻬﺎت زﻳﺎدي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﺁﻣﺪ‪ ،‬زﻳﺮا زﻳﺮآﻲ و هﻮﺷﻴﺎري ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺑﻮد آﻪ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﭘﻨﺎﻩ ﮔﻮاهﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳـﻠﻤﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﮋاد ﺑﻮدﻧﺶ ﺟﺰو ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻣﺮﺿـﻴﻴﻦ‬
‫ﻗﺮار دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎزي آﺎﻣﻞ ﺷﺪﻩ و ﻣﻮﺿـﻊ ﻣﺴـﺘﺤﻜﻢ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ . . . -6‬ﻣﻦ ﻣـﺪﻋﻲ ﻧﻴﺴـﺘﻢ آـﻪ ﺗﻤـﺎم رواﻓـﺾ و‬

‫دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ از اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻄﻠـﻊ هﺴـﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫اآﺜﺮﻳﺖ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﺎﻣﻪ ﺷﻴﻌﻪ اﺻـﻞ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫را ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ از ﺣـﻖ ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬
‫ـﺪ و‬‫ـﻲ ﭘﻴﻤﺎﻳﻨـ‬
‫ـﺘﻘﻴﻢ را ﻣـ‬
‫ـﺮاط ﻣﺴـ‬
‫ـﺪ و ﺻـ‬
‫ـﻲ آﻨﻨـ‬
‫ﻣـ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺁﺷﻜﺎر ﺷﺪن ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘـﺖ‪ ،‬از‬
‫ﺁن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﺑﺪان ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ و ﻋﻤـﻼً‬
‫ﺑﺴﻴﺎري را دﻳﺪﻩ اﻳﻢ آﻪ ﺑﻪ ﻣﺬهﺐ ﺣﻘﻪ ي اهﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫ﮔﺮاﻳﻴﺪﻩ و ﺣﺘﻲ از ﻓﻌﺎﻟﺘﺮﻳﻦ دﻋﻮت ﮔﺮان ﺁن ﺷـﺪﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از روﺷﻦ‬
‫ﺷﺪن ﻣﻮﺿﻊ اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺴـﻮي ﺣـﻖ رﺟـﻮع آـﺮدﻩ‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دآﺘﻮر ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬اﺣﻤـﺪ آﺴـﺮوي‪.‬‬
‫از ﺧﺪاوﻧﺪ آﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻋﺮش ﻋﻈﻴﻢ ﺧﻮاﺳـﺘﺎرم‬
‫ﺗﺎ ﻋﻤﻮم ﺷﻴﻌﻴﺎن را ﺑﺴﻮي ﺣﻖ راهﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤـﻮدﻩ و‬
‫ـﺎ‬‫ـﺎن را رهـ‬
‫ـﺪﮔﺎن ﺁﻧـ‬
‫ـﺮاﻩ آﻨﻨـ‬
‫ـﺎي ﮔﻤـ‬
‫از اﻧﺤﺮاﻓﻬـ‬
‫ﺳﺎزد‪ .‬ﺁﻣﻴﻦ‪.‬‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﺣﻀـﺮت ﻋﻤـﺮ‬

‫در اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ((‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺧﻼﻓـﺖ ﻋﺜﻤـﺎن ﻧـﻮﻋﻲ ﺑـﺎزي و‬

‫ﻣﺴﺨﺮﻩ ي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑـﻮد‪ .‬زﻳـﺮا ﻋﻤـﺮ ﺷـﺶ ﻧﻔـﺮ را‬
‫ﻧﺎﻣﺰد آﺮد و ﺁﻧﺎن را ﻣﻠﺰم ﺳـﺎﺧﺖ ﺗـﺎ از ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺧﻮد ﻳﻜﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﺮ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ از ﻣﻴﺎن ﺷﺶ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺗﻦ اﺗﻔـﺎق آﺮدﻧـﺪ و‬
‫دو ﻧﻔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮد‪ ،‬ﺁن دو ﺑﺎﻳﺪ آﺸـﺘﻪ ﺷـﻮﻧﺪ و‬
‫اﮔﺮ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ در دو ﮔﺮوﻩ ﺳﻪ‪ 3‬ﻧﻔﺮي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷـﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ راي ﮔﺮوهﻲ ﻋﻤﻞ ﺷﻮد آﻪ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ ﻋـﻮف‬
‫ﺟﺰو ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺪﺗﻲ ﺳـﭙﺮي ﺷـﺪ و ﺷـﺶ ﻧﻔـﺮ‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ آﺘﺎب ﺗﺸﻴﻊ و ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ اﺗﻔﺎق آﻨﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ي ﺁﻧﺎن آﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋـﻮف‪ ،‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪ و از وي ﺗﻌﻬـﺪ ﮔﺮﻓـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ـﻴﺨﻴﻦ‪،‬‬
‫ـﻨﺖ ﺷـ‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ و ﺳـ‬
‫ـﻨﺖ رﺳـ‬
‫ـﺎب ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺳـ‬
‫ـﺎﺑﻖ آﺘـ‬
‫ﻣﻄـ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻗﻀﺎوت آﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﺷـﺮط را رد آـﺮد و ﻋﺜﻤـﺎن ﺁن را‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ آـﻪ از‬
‫ﻗﺒﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻃﻼع داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜﺮد و در‬
‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮص در ﺧﻄﺒﻪ ي ﻣﻌﺮوف ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﻄﺒﻪ ي‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﻘﺸﻘﻴﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﻘﺪر دروﻏﮕﻮ اﺳﺖ و ﭼﺮا او ﺑـﻪ‬

‫ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺒﻊ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﺷﺎرﻩ ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ؟! ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ً‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ آﻤﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺑﺴـﻮي ﺁن ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا راوﻳﺎن ﺁن آﺎذب و ﻣﺤﺘﻮاي ﺁن ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﺑﺸـﺮ )رواﻓـﺾ(‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻗﻀﺎوت آﻨﻴﻢ؟ ﺁﻧﺎن ))ﺑﺪﻟﻴﻞ آﺜﺮت ﺟﻬﺎﻟﺖ و‬
‫هﻮس ﭘﺮﺳﺘﻲ‪ ،‬در ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﻘﻮل ﺣﻘﺎﻳﻖ را واروﻧﻪ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ را ﻣﻄﺮح ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ آـﻪ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ آﻪ اﻧﺠـﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ و اﻣـﻮري را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲ آﻨﻨﺪ آﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬اﻧﺠـﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻮري آﻪ ﺧﻴـﺮ و ﺻـﻼح هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻳﻨﻬﺎ ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎدﻧﺪ و ﺑﺮ ﻋﻜـﺲ‪ .‬ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻧﻪ از ﻋﻘﻞ ﺑﻬﺮﻩ دارﻧﺪ و ﻧﻪ از ﻧﻘﻞ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻬﺮﻩ‬
‫َو‬
‫ْ‬ ‫ُ أ‬
‫ﻤﻊ‬‫ﻧﺴَْ‬
‫ﱠﺎ َ‬
‫ُﻨ‬‫ْ آ‬
‫ﻟﻮ‬‫ﻟﻮا َ‬ ‫ﺷﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻗﺮﺁن اﺳﺖ )و‬
‫ََﻗﺎُ‬
‫‪2‬‬
‫ِ( )اﮔﺮ ﮔﻮش ﺷﻨﻮا‬ ‫ِﻴﺮ‬ ‫َﺻ‬
‫ْﺤَﺎبِ اﻟﺴﱠﻌ‬ ‫ِﻲ أ‬
‫ﱠﺎ ﻓ‬
‫ُﻨ‬‫ﻣﺎ آ‬ ‫ِﻞ‬
‫ُ َ‬ ‫ْﻘ‬
‫ﻧﻌ‬‫َ‬
‫ﻣﻲ داﺷﺘﻴﻢ ﻳﺎ از ﻋﻘﻞ ﺑﺮﺧـﻮردار ﺑـﻮدﻳﻢ‪ ،‬هﺮﮔـﺰ‬
‫ﺟﺰو ﺟﻬﻨﻤﻴﺎن ﻧﺒﻮدﻳﻢ‪(.‬‬
‫‪ . . . -2‬واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص هﻤﺎن اﺳﺖ آﻪ‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺁن را در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺰرگ آﻪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﻴﻤﻮن ﺁن‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (144-145‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(238-239‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 6‬ص )‪.(121‬‬
‫را رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ . . . :‬اي‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ وﺻﻴﺖ آـﻦ و ﺟﺎﻧﺸـﻴﻨﻲ را اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫آﻦ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﺴﻲ را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ از اﻳﻦ‬
‫اﻓﺮاد ﻳﺎ از اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ آﻮﭼﻚ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از‬
‫ﺁﻧﺎن ﺧﺮﺳﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲ داﻧﻢ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪،‬‬
‫زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬و ﺳﻌﺪ و ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف را ﻧﺎم‬
‫ﺑﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺷـﺎهﺪ و ﮔـﻮاﻩ ﺷـﻤﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺣﻀﻮر دارد وﻟﻲ او هﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﺧﻼﻓﺖ ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ اﻣﺎرت اﺳـﻼﻣﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻌﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬او ﺑﺮاي اﻳﻦ آﺎر ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ و در‬
‫ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت هﺮ آﺪام از ﺷﻤﺎ ﻣﺎدام آﻪ ﺧﻠﻴﻔـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از وي ﻳﺎري و آﻤﻚ ﺟﻮﻳﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﻣـﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻲ آﻔﺎﻳﺘﻲ ﻳﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ او را ﻣﻌﺰل ﻧﻜﺮدﻩ‬
‫ام‪ .‬و ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﺴﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ زﻣﺎم اﻣﻮر‬
‫را در دﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣـﻲ آـﻨﻢ آـﻪ هـﻮاي‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ اوﻟﻴﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻘـﻮق ﺁﻧـﺎن را‬
‫رﻋﺎﻳﺖ آﻨـﺪ و از ﺣﺮﻣـﺖ ﺁﻧـﺎن ﭘﺎﺳـﺪاري آﻨـﺪ و‬
‫درﺑﺎرﻩ ي اﻧﺼﺎر آﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳـﺖ اﺳـﻼم و آﺸـﻮر‬
‫اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ آـﻨﻢ‪ ،‬از ﻧﻴﻜـﺎن و‬
‫ﻧﻴﻜﻮآﺎران ﺁﻧﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد و از ﺧﻄﺎآـﺎران‬
‫ﺁﻧﺎن ﻋﻔﻮ و در ﮔﺬر ﺷﻮد‪ .‬درﺑـﺎرﻩ اهـﺎﻟﻲ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺑﻼد اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﺎن‪ ،‬اﺳﻼم‬
‫را ﺗﻘﻮﻳﺖ آﺮدﻧﺪ و اﻣﻮال را ﺟﻤﻊ ﺁوري آﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺸﻢ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ دﺷﻤﻨﺎن هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ‬
‫ﻣﺎزاد ﺑﺮ ﻧﻴﺎز ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻃﻴﺐ ﺧﺎﻃﺮ از ﺁﻧﺎن‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬درﺑﺎرﻩ ي ﺗﻤﺎم اﻋﺮاب ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧـﺎن اﺻـﻞ ﻋـﺮب و ﺷـﺎﻟﻮدﻩ ي اﺳـﻼم‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﻮال ﻓﺎﺿﻞ ﺁﻧـﺎن ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﻮد و ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻓﻘﺮاء ﺁﻧﺎن ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد و درﺑﺎرﻩ ي ﺧﺪا و رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ او را )ﺧﻠﻴﻔﻪ را( ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ آـﻨﻢ داﻳـﺮ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺧﺪا و رﺳﻮل را اﻳﻔﺎ آﻨﺪ‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮل )ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ(‪ .‬ﺑﺠﻨﮕﺪ‬
‫‪1‬‬
‫و ﻣﺮدم را ﺑﻴﺶ از ﺗﻮان ﺁﻧﺎن ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﺑﻪ ﺷﺶ ﻧﻔﺮي آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ρ‬‬
‫در ﻃﻮل ﺣﻴﺎت ﻣﺒﺎرك ﺧﻮدش از ﺁﻧﺎن راﺿﻲ و ﺧﺮﺳﻨﺪ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3497‬‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮآﻮل آﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ آـﻪ او‬
‫دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ ﺁﻧﺎن ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﺁﻧﺎن را دادﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ هﺎي هﺰار و ﻳﻚ ﺷﺐ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﻮد ﺗﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ‪.‬‬

‫ً اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ‬

‫‪ . . . -3‬ﻓﺮﺿﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن را دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر او ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اآﻨﻮن‬
‫ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮري ﺟﻠﻮي ﻓﺘﻨـﻪ را‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴﺮد ﻳﺎ ﺁن را ﺷﻌﻠﻪ ور ﻣﻲ آﻨﺪ؟! ﺁﻳـﺎ ﻗﺘـﻞ‬
‫ﺷﺶ ﻧﻔﺮ از ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﻓﺮهﻴﺨﺘﮕﺎن اﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ و‬
‫ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﺬرد؟! ﺁﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي را‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ؟! ﺑﺎز هﻢ اﮔﺮ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬دﺳـﺘﻮر ﻗﺘـﻞ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺻﺎدر ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﺪﻋﻲ‬
‫ً آﺴﻲ را ﺑﺮاي اﺣﺮاز ﺧﻼﻓﺖ ﻣـﺎﻣﻮر ﻣـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎ‬
‫آﺮد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻤﻲ از ﻧﺎﺣﻴﻪ او ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ؟! ﺁري‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫رواﻳﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ و ﺁن را ﻧﻤـﻲ ﻧﻮﻳﺴـﺪ و‬
‫ﺁﻧﺮا ﺑﺎور ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﺴﻲ آﻪ از هﻤﻪ ي ﻣﺮدم‬
‫آﻮدن ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪!!.‬‬

‫‪ . . . -4‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ‪ ،‬آـﻪ ﻋﻤـﺮ‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪)) :‬اﮔﺮ ﺁﻧﺎن ﺑـﻪ دو ﮔـﺮوﻩ ﺳـﻪ ﻧﻔـﺮي‬
‫ﺗﻘﺴــﻴﻢ ﺷــﺪﻧﺪ ﺑــﻪ راس ﮔﺮوهــﻲ ﻋﻤــﻞ ﺷــﻮد آــﻪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﻣﻴﺎن ﺁن ﺑﺎﺷﺪ(( دروغ ﻣﺤـﺾ و‬
‫اﻓﺘﺮاء در ﺣﻖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ـ زﻳﺮا او ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ را‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﻣﻮآﻮل آﺮدﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺁﻧﺎن ﻳﻜﻲ را‬
‫از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب آﻨﻨﺪ و درﺑﺎرﻩ ي ﻋﻤﻞ آﺮدن‬
‫ﺑﻪ راي ﮔﺮوهﻲ آﻪ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ ﻋـﻮف ﺟـﺰو ﺁن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻼً دﺳﺘﻮري ﻧﺪادﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ واﻗﻌﻴﺖ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺁن ﺷﺶ ﻧﻔﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺧﻮد ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺁن را ﻧﻘﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪)) .‬وﻗﺘـﻲ از اﻣـﺮ‬
‫ﺗﺪﻓﻴﻦ ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺁن ﮔﺮوﻩ ﺷﺶ ﻧﻔﺮي ﺗﺠﻤﻊ آﺮد و‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺧﺘﻴﺎر را ﺑﻪ ﺳـﻪ ﻧﻔـﺮ ﻣﻮآـﻮل‬
‫آﻨﻴﺪ‪ .‬زﺑﻴـﺮ‪ ψ‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ اﺧﺘﻴـﺎرم را ﺑـﻪ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺳﭙﺮدم‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺧﺘﻴﺎرم را ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺳﭙﺮدم‪.‬‬
‫ﺳﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺧﺘﻴﺎرم را ﺑـﻪ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ ﻋـﻮف‬
‫ﺳﭙﺮدم‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻋﻮف ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻲ و‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬هﺮ آـﺪام از ﺷـﻤﺎ آـﻪ از ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ دوري آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ او ﻣﻲ ﺳﭙﺎرم‪ .‬ﻋﻠـﻲ‬
‫و ﻋﺜﻤﺎن ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺷﻤﺎ اﺧﺘﻴﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ‪ ،‬ﺧﺪا را ﮔﻮاﻩ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻴـﺮم آـﻪ در اﻧﺘﺨـﺎب اﺻـﻠﺢ از ﻣﻴـﺎن ﺷـﻤﺎ‬
‫آﻮﺗﺎهﻲ ﻧﻜﻨﻢ؟ ﻋﻠﻲ و ﻋﺜﻤـﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬دﺳـﺖ‬
‫ﻳﻜﻲ )ﻋﻠﻲ( را ﮔﺮﻓـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ ،‬ﺗـﻮ ﺑـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي داري و ﻗﺪﻣﺖ و ﺳﺎﺑﻘﻪ دﻳﻨﻲ ﺗـﻮ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺧﻮدت ﻣﻲ داﻧﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻦ‬
‫ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪم ﺗﻮ ﺧﺪا را ﮔـﻮاﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮي آﻪ ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ رﻓﺘﺎر آﻨﻲ و اﮔـﺮ ﻋﺜﻤـﺎن را‬
‫ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪم و از وي ﮔﻮش ﻣﻲ آﻨﻲ و اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ آﻨﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ هﻤﻴﻦ ﺳـﺨﻨﺎن را در ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﺁن دﻳﮕـﺮي‬
‫)ﻋﺜﻤﺎن( ﺗﻜﺮار آﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ از هﺮ دو ﻧﻔـﺮ ﺗﻌﻬـﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﺜﻤﺎن دﺳﺘﺖ را ﺑﺪﻩ‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫و ﻋﻠﻲ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬اهﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳـــﻦ ﻣﺒﺎﺣـــﺚ ﺣﻜﺎﻳـــﺖ از ﺁن دارد آـــﻪ‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ψ‬از ﻳـﺎوﻩ ﮔـﻮﻳﻲ هـﺎﻳﻲ آـﻪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ اﺳﺖ آﺎﻣﻼً ﭘﺎك و ﻣﺒـﺮا‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎب هﺸﺘﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ي ﺳﻮم‪.‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‪ψ‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔـﺎن ذو اﻟﻨـﻮرﻳﻦ اﺳـﺖ‪ .‬دو هﻤﺴـﺮش‪،‬‬
‫رﻗﻴﻪ و ام اﻟﻜﻠﺜﻮم دﺧﺘﺮان رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫او ﺑﺎﺟﻨﺎق ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‪ ψ‬ﺑـﻮد‪ .‬در ﺟـﻮد و‬
‫ﺳﺨﺎ و ﺷﻬﺮت ﻓﺮاواﻧﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﺎﻩ ﻋﺴـﺮﻩ )ﺳـﭙﺎهﻲ‬
‫آﻪ در زﻣﺎن ﻗﺤﻂ ﺳﺎﻟﻲ اﻋﺰام ﮔﺮدﻳﺪ( ﻣﺠﻬﺰ آـﺮد‪.‬‬
‫ﭼﺎﻩ روﻣﻪ )ﭼﺎﻩ ﺁﺑﻲ ﺑﻮد در ﻣﺪﻳﻨـﻪ( ﺧﺮﻳـﺪ و ﺁن‬
‫را ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وﻗﻒ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ هﻤﻪ آﺮاﻣﺖ و ﺑﺰرﮔـﻮاري آـﻪ داﺷـﺖ اﻣـﺎ از‬

‫‪ .1‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ )‪.(3497‬‬

‫زﺑﺎن ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺣﻘـﺎﻳﻖ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬
‫را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻃﻌﻦ ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﺗﺤﺮﻳـﻒ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺁري‪ ،‬اآﻨﻮن ﻗﺼﺪ دارم اﺗﻬﺎﻣﺎت‬
‫واردﻩ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬
‫و اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎ ﺑﻲ اﺳﺎس ﺛﺎﺑﺖ آـﺮدن‬
‫ﺁﻧﻬﺎ از اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺟﻠﻴﻞ اﻟﻘﺪر و ﻣﺤﺒـﻮب رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻪ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺎرت ﺑﻬﺸﺖ ﺑـﻪ او دادﻩ ﺷـﺪﻩ‪،‬‬
‫دﻓﺎع آﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻀﺮت ﺣﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان )ﺣﺪﻳﺚ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺳـﺮ‬

‫دﻧﻴﺎ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺧﻮد ﻳﻜﺼﺪ‬
‫و ﭘﻨﺠﺎﻩ هﺰار درهﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي دام‪ ،‬زﻣـﻴﻦ و‬
‫دﻳﮕﺮ آﺎﻻهﺎي ﻣﻨﻘﻮل در ﺗﺮآﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ((.‬ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﭘﺎﺳـﺦ ﻗـﺎﻧﻊ آﻨﻨـﺪﻩ دادﻩ ام و ﺗﺤـﺖ‬
‫هﻤﻴﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﻲ اﺳﺎس ﺑﻮدن ﮔﻔﺘـﻪ ي او را ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫آﺮدﻩ ام‪.‬‬
‫ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺁن ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ـﻪ‪،‬‬
‫ـﺖ آـ‬
‫ـﺪﻩ اﺳـ‬
‫ـﺪﻋﻲ ﺷـ‬
‫ـﺎﻧﻲ ﻣـ‬ ‫‪ . . . -2‬ﺁﻗـ‬
‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﻲ آﻪ ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬را ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻧﻴـﺰ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﻗﺎﻧﻊ آﻨﻨﺪﻩ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤـﻮي آـﻪ ﺳـﺎﺋﻞ‪،‬‬
‫ﻗﺎﻧﻊ و ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻼع ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺑﺨﺎري‪ .‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬آﺘﺎب ﻣﻮاﻗﻴﺖ اﻟﺼﻼﻩ ﺑﺎب ﺗﻀﻴﻴﻊ‬
‫اﻟﺼﻼﻩ ﻋﻦ وﻗﺘﻬﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -3‬رد دﻳﺪﮔﺎﻩ و ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮاي ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﮔﺮ از آﺴﻲ ﺳﻮال ﺷـﻮد‬
‫آﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻴﺪﻧﺎ ﻋﺜﻤـﺎن ﭼـﺮا و ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷﺪ؟ ﺟﻮاب ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬آﻪ آﻔﺎر ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫آﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ دو ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﺗﻤـﺎم ﻣـﻲ رﺳـﺪ‪ ،‬اﻣـﺎ‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻓﺮﺻـﺖ ﺗﺤﻘﻴـﻖ و آﻨﻜـﺎش ﺳـﻴﺮ ﺷـﻮد و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮي‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺖ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ‬
‫ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن در درﺟﻪ ي اول ﺧﻮد ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ در راس ﺁﻧـﺎن ﻗـﺮار داﺷـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻮد آﻪ ﺑﺮاي آﺸﺘﻦ ﻋﺜﻤـﺎن و ﻣﺒـﺎح ﺑـﻮدن‬
‫رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن او ﺁﺷﻜﺎرا اﻋﻼم ﻣﻲ آـﺮد و ﻧـﺪا ﻣـﻲ‬
‫داد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ )اﻗﺘﻠﻮا ﻧﻌﺜﻼ ﻓﻘﺪ آﻔﺮ( ﭘﻴﺮ‬
‫ﻧﺎدان را ﺑﻜﺸﻴﺪ آﻪ آﺎﻓﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ(( و هﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ آﺮدﻩ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻧﻴﺰ در ﻗﺘـﻞ ﻋﺜﻤـﺎن ﻧﻘـﺶ داﺷـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻗﺎﻳﺎن او را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ و از رﺳـﻴﺪن‬
‫ﺁذوﻗﻪ و ﺁب در ﺧﺎﻧﻪ او ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮرﺧﺎن‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﻮد ﺻﺤﺎﺑﻪ از دﻓﻦ آﺮدن ﺟﻨـﺎزﻩ ي او‬
‫در ﻣﻘﺒﺮﻩ ي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣـﺎﻧﻊ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا او در‬
‫)ﺣﺶ آﻮآﺐ( ﺑﺪون ﻏﺴﻞ و آﻔـﻦ دﻓـﻦ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ .‬ﺁري‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﻣﻈﻠﻮم آﺸـﺘﻪ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ و ﻗـﺎﺗﻼن او ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻈﻠـﻮم ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﺁن ﻋﺪﻩ اي از ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻪ او را آﺸﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ ﻳﺎ در ﻗﺘﻞ او ﻣﺸـﺎرآﺖ داﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺠـﺮم‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﭼﺮا آﻪ ﺁﻧﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را از‬
‫راﻩ ﺳﺘﻢ و ﻋﺪوان ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻩ و ﺟﻨﺎزﻩ او را‬
‫ﺳﻨﮓ ﺑﺎران آـﺮدﻩ و او را در زﻧـﺪﮔﻲ و ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻣﺮگ ﺗﻮهﻴﻦ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺘـﻞ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ او اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ اﺳﻼم‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺎح داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ‬
‫در آﺘﺐ ﺗﺎرﻳﺦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻦ دو اﺣﺘﻤﺎل‪،‬‬
‫اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻮﻣﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد ﻣﮕـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺷـﻮد ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ راﻩ ﺑﺎﻃـﻞ را ﮔﺮﻓﺘـﻪ و‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آﻪ اهﺎﻟﻲ ﻣﺼﺮ آﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺁﻧﺎن ﻋﺜﻤﺎن‬
‫را ﺑﻪ آﺸﺘﻦ دادﻧﺪ)! !( و هﺮ آـﺪام از اﻳـﻦ دو‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺘﻀﺎد و ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ ﻋـﺎدل ﺑـﻮدن ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻣـﻲ‬
‫ً و ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻧﻔﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺁﻧﺎن را ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﻋﺎدل ﻧﺒﻮدﻩ ﻳﺎ ﻗﺎﺗﻼﻧﺶ ﻋـﺎدل‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم ﻗﺎﺗﻼﻧﺶ از اﺻﺤﺎب ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬و‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻋﻮاي ﻣﺎ داﻳﺮ ﺑﺮ ﻋﺎدل ﺑﻮدن ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و دﻋﻮاي ﺷﻴﻌﻴﺎن اهﻞ ﺑﻴﺖ داﻳﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﺁﻧﺎن ﻋـﺎدل و ﺑﻘﻴـﻪ ﻏﻴـﺮ ﻋـﺎدل‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺟﻮاب دروغ هﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬در دروغ ﺑــﻮدن اﻳــﻦ ﮔﻔﺘــﻪ ي ﺁﻗــﺎي‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﻗـﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬هـﻴﭻ‬
‫اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻠﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪارد‪ .‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻧـﻪ در ﻗﺘـﻞ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ راﺿﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻀﻴﻪ‬
‫ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ از آﺸـﺘﻦ ﻋﺜﻤـﺎن ﻣﻤﺎﻧﻌـﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ و از وي دﻓﺎع آﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ ψ‬از‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷﺪن ﻓﺘﻨﻪ هﺮاس داﺷﺖ و ﺻﺤﺎﺑﻪ را از دﻓﺎع‬
‫و ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﺧﻮد ﻣﻨﻊ آﺮد‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻲ داﻧﺴـﺖ آـﻪ‬
‫او در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻈﻠﻮﻣﻲ آﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮاي او اﻋﻼم آﺮدﻩ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫از ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ذآـﺮ و ﺑﺤـﺚ از ﻓﺘﻨـﻪ هـﺎ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ ﺑـﻮد‬
‫ً(( ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻋﺜﻤﺎن اﺷﺎرﻩ‬ ‫))ﻳﻘﺘﻞ هﺬا ﻣﻈﻠﻮﻣﺎ‬
‫‪2‬‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻈﻠﻮم آﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪((.‬‬
‫اﻣﺎم ﺑﺨـﺎري در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد از ﺣﻀـﺮت اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ‬
‫اﺷﻌﺮي ﺣﺪﻳﺚ ﻃﻮﻻﻧﻲ را ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ در ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ . . .‬ﺑﻌﺪ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺁﻣﺪ و‬
‫اﺟﺎزﻩ ي ورود ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻧﺪآﻲ ﺳﻜﻮت آـﺮد‬
‫و ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬او را اﺟﺎزﻩ دهﻴﺪ و ﺑﺸﺎرت ﺑﻬﺸﺘﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وي اﻋﻼم آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﻀـﺮت‬
‫‪3‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ψ‬وارد ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺑﺎ دﻋﺎ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ آﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن‪ ψ‬دﻓﺎع ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﻧﻔـﺮت و اﻧﺰﺟـﺎر‬
‫ﺧﻮد را در ﺣﻖ ﻗﺎﺗﻼن اﻋﻼم ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ ﺁري‪ ،‬ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬دﺳﺘﻬﺎ را ﺑﺮاي دﻋـﺎ ﺑﻠﻨـﺪ آـﺮدﻩ و ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن دﻋﺎ آﺮد‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻟﻴﻠـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬را دﻳـﺪم در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ‬
‫ـﻮد‪:‬‬ ‫ـﻲ ﻓﺮﻣـ‬
‫ـﺮدﻩ‪ ،‬ﻣـ‬
‫ـﺪ آـ‬‫ـﻴﺎر ﺑﻠﻨـ‬‫ـﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺴـ‬
‫دﺳـ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (116-117‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(190-192‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺰﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3708‬و ﻧﮕﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2924‬‬
‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ـ ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‬
‫)‪.(3492‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ از ﺁﻟﻮدﻩ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫درﮔﺎﻩ ﺗﻮ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻤﻴﺮﻩ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺳـﺎﺣﻞ ﻓـﺮات هﻤـﺮاﻩ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻮدم آﺸﺘﻲ آﻪ ﭼﺎدرش را ﺑﺮ اﻓﺮاﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫از آﻨﺎر ﻣﺎ ﻋﺒﻮر آﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻟﺒَﺤْـﺮ‬
‫ِ‬ ‫ِـﻲ اْ‬
‫ُ ﻓ‬
‫ْﺸَـﺂت‬
‫ﻤﻨ‬‫ﻟُ‬
‫ِ اْ‬‫َار‬
‫ﻟﺠَـﻮ‬
‫ُ اْ‬‫ﻟﻪ‬‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ََ‬
‫ِ( ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ هﻤﺎن ﺧﺪاﻳﻲ آـﻪ آﺸـﺘﻲ را در‬ ‫ﺎﻷَﻋ‬
‫ْﻼم‬ ‫آ‬
‫َ ْ‬
‫درﻳﺎﻳﻲ از درﻳﺎهﺎ روان آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻪ ﻋﺜﻤﺎن‬
‫را آﺸﺘﻪ ام و ﻧﻪ ﺑﺮاي آﺸﺘﻦ او دﻳﮕﺮان را ﻳﺎري‬
‫‪2‬‬
‫آﺮدﻩ ام‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻧـﺰد ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﭘﺎﻧﺼـﺪ ﺑـﺎزو دارم‪.‬‬
‫اﮔﺮ اﺟﺎزﻩ دهﻲ ﺗﻮ را در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷـﻤﻨﺎن ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫آﻨﻢ‪ ،‬ﺗﻮ ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ آﻪ ﻣـﺮدم ﺧـﻮن ﺗـﻮ را‬
‫ﺣﻼل ﻣﻲ ﭘﻨﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن در ﺟﻮاب ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﺟﺰاي ﺧﻴﺮ ﻋﻨﺎﻳﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ دوﺳﺖ ﻧﺪارم آـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ ﻳﻚ ﻗﻄﺮﻩ ﺧﻮن از ﺑﻴﻨـﻲ آﺴـﻲ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺑﻴﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫)ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ ـ ‪ 203‬و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﻓـﻲ‬
‫اﻟﻔﺘﻨﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺁﻣﺤـﺰون ج‪ 1‬ص‪ .(458‬ﺣﺘـﻲ ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫ﺣﻀﺮت و ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ در دﻓـﺎع از ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪ψ‬‬
‫ﺷﺮآﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺣﺴـﻦ‪،‬‬
‫ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺑﻦ اﻟﺰﺑﻴﺮ و ﻣـﺮوان در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮدﻧﺪ وارد ﺧﺎﻧـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن ﺷـﺪﻧﺪ و ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از وي دﻓﺎع آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪ ψ‬ﺧﻄـﺎب‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دوﺳـﺖ دارم ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ هﺎﻳﺘـﺎن‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺳﻼﺣﻬﺎ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺬارﻳـﺪ و در ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫‪3‬‬
‫هﺎﻳﺘﺎن ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫آﻨﺎﻧﻪ ﻣﻮﻟﻲ ﺻﻔﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬در ﺻـﺤﻨﻪ ي ﻗﺘـﻞ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدم‪ .‬ﭼﻬﺎر ﺗﻦ از ﺟﻮاﻧﺎن ﻗﺮﻳﺶ آـﻪ‬
‫در ﺧﻮن ﺁﻏﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﻠـﻮي ﭼﺸـﻤﻬﺎي ﻣـﻦ از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون آﺮدﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﭼﻬـﺎر ﺗـﻦ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ از ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤـﺎن دﻓـﺎع ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و‬

‫‪ .2‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪ 1‬ص)‪ (452‬و ﺳﻨﺪ ﺁن ﺣﺴﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ ج‪ 1‬ص‪ 458‬ﻣﺤﻘﻖ ﺳﻨﺪ اﻳﻦ را ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻠﻴﻔﻪ اﻟﺨﻴﺎط ص )‪ (173‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪ 1‬ص )‪.(468‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫اﻟﺰﺑﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺎﻃﺐ و ﻣﺮوان ﺑﻦ ﺣﻜﻢ‪.‬‬
‫از ﺳﻠﻤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ اﺑﺎ ﻗﺘﺎدﻩ‬
‫اﻧﺼﺎري و ﻣﺮدي دﻳﮕﺮ از اﻧﺼﺎر وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺤﺼﻮر ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ دو ﻧﻔﺮ درﺑﺎرﻩ ي ﺣـﺞ از‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ اﺟﺎزﻩ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫آﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺁن دو ﻧﻔﺮ از ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﭘﺮﺳـﻴﺪﻧﺪ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮم ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ آﺪام ﮔـﺮوﻩ ﺧـﻮاهﻲ‬
‫ﺑﻮد؟ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ هﻤـﺮاﻩ اآﺜﺮﻳـﺖ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن دوﺑﺎرﻩ ﺳﻮال آﺮدﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗـﻮم‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﺰﻧﺪي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و اآﺜﺮﻳـﺖ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭼﻪ؟ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اآﺜﺮﻳﺖ ﺑﺎ‬
‫هﺮ ﮔﺮوهﻲ آﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮ ﻗﺘﺎدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺎ از ﻧﺰد او ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻳﻢ‬
‫وﻗﺘﻲ ﺑﻪ درب ﻣﻨﺰل رﺳﻴﺪﻳﻢ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ آـﻪ‬
‫داﺷﺖ داﺧﻞ ﻣﻨﺰل ﻣﻲ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت آﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ راﻩ اﻓﺘﺎدﻳﻢ ﺗـﺎ ﺑﺒﻴﻨـﻴﻢ‬
‫او ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮري ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺣﺴـﻦ وارد‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﻣﻄﻴـﻊ ﻓﺮﻣـﺎن هﺴـﺘﻢ‪.‬‬
‫دﺳﺘﻮر ﺑﺪﻩ ﺗﺎ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤـﺎن در ﺟـﻮاب‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﺑﺮادر زادﻩ ي ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮد و در ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫ي ﺧﻮد ﺑﻨﺸﻴﻦ ﺗﺎ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻪ ﻣـﻲ ﺧﻮاهـﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻦ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﻣﺮدم ﻧﺪارم‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻴﺒﻪ در ﻣﺼﻨﻒ از ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ زﺑﻴـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﻳﻮم اﻟﺪار‪ ،‬روزي آـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻴﺎ ﺑﻴﺮون و ﺑﺎ‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺠﻨﮓ‪ ،‬ﺗﻮ آﺴﺎﻧﻲ را هﻤﺮاﻩ داري آﻪ آﻤﺘﺮ‬
‫از ﺁﻧﺎن را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬آﺸﺘﻦ ﺁﻧﺎن ﺣﻼل اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺜﻤـﺎن‪ ψ‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ هﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺁﻧـﺎن ﻗﺘـﺎل ﻧﻤـﻲ آـﻨﻢ‪.‬‬
‫)ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ ج‪ 3‬ص‪ (70‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ روز ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ي‬
‫ﻋﺜﻤﺎن دو ﺑﺎر ﻟﺒﺎس زرهﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺗـﻦ آـﺮد و‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮش را ﺑﺮ دوش ﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‪ ψ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﺸﺘﻪ ﻧﺸـﻮد او را از ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﻴـﺮون‬

‫‪ .5‬ﻋﺼﺮ اﻟﺨﻼﻓﻪ اﻟﺮاﺷﺪﻩ ﻷآﺮم ﺿﻴﺎء اﻟﻌﻤﺮي ص )‪.(390‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ ﻻﺣﻤﺪ ج‪ 1‬رﻗﻢ ‪ 753‬ص )‪ (464-465‬ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﺮد‪ 1 .‬اﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻴﺒﻪ از اﺑﻦ ﺳـﻴﺮﻳﻦ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ :‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺰد ﻋﺜﻤﺎن ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔـﺮوﻩ‬
‫آﻤﻚ در درب ﻣﻨﺰل در اﻧﺘﻈﺎر ﻓﺮﻣﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺧـﻮاهﻲ آـﻪ ﻣـﺎ اﻧﺼـﺎر ﺧـﺪا‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﻨﮓ و ﻗﺘﺎل‪ ،‬ﺧﻴـﺮ )اﻟﻤﺼـﻨﻒ‬
‫ج‪ 8‬ص‪ 682‬آﺘﺎب اﻟﻔﺘﻦ(‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ رﺑﻴﻊ ﻋﺒﺴﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺑﻴﻤﺎري ﺣﺬﻳﻔـﻪ‬
‫ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق اﺑـﻲ ﻣﺴـﻌﻮد اﻧﺼـﺎري و‬
‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﺑﺮاي ﻋﻴﺎدت او ﺑﻪ ﻣـﺪاﺋﻦ رﻓﺘـﻴﻢ‪ .‬ﺑﻌـﺪ‬
‫اﺑﻲ ﻣﺴﻌﻮد اﻧﺼﺎري ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺻﺤﺒﺖ آﺮد‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺑـﻮدم و ﻧـﻪ‬
‫آﺸﺘﻢ و ﻧﻪ راﺿﻲ ﺑﻮدم‪ 2 .‬ﺟﻨﺪب ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ آـﻪ ﺷـﺮف‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﻮدن را ﻧﻴﺰ دارد‪ ،‬ﺣﺬﻳﻔﻪ را ﻣﻼﻗﺎت آﺮدﻩ‬
‫و درﺑﺎرﻩ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎ وي ﺻﺤﺒﺖ‬
‫آﺮد‪ .‬ﺣﺬﻳﻔﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﺒﺘﻪ او را )ﻋﺜﻤﺎن( ﺧﻮاهﻨـﺪ‬
‫آﺸﺖ‪ .‬ﺟﻨﺪب ﮔﻔﺖ‪ :‬او آﺠﺎ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﺣﺬﻳﻔﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫در ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺣﺬﻳﻔﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﭘﺮﺳـﻴﺪم‪ :‬ﻗـﺎﺗﻼن او‬
‫آﺠﺎ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬در دوزخ‪ 3 .‬اﺑـﻦ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﻧﻬﺪي آﻪ راوي ﻣﻌﺘﺒﺮي اﺳـﺖ از اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ اﺷـﻌﺮي‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ آﺸﺘﻦ ﻋﺜﻤﺎن هﺪاﻳﺖ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﻣﺖ ﺑﺎ آﺸﺘﻦ او ﺷﻴﺮ ﻣﻲ ﻧﻮﺷﻴﺪ اﻣﺎ ﻗﺘـﻞ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﮔﻤﺮاهﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا اﻣﺖ ﺑﺎ آﺸـﺘﻦ او ﺧـﻮن دوﺷـﻴﺪ‬
‫)ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ ‪ 490‬و ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻣﻮاﻗـﻒ اﻟﺼـﺤﺎﺑﻪ ج‪2‬‬
‫ص‪.(32‬‬
‫آﻠﺜﻮم ﺑﻦ ﻋـﺎﻣﺮ )ﺗـﺎﺑﻌﻲ و ﺛﻘـﻪ اﺳـﺖ( از اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ در ﻋﻮض اﻧﺪاﺧﺘﻦ‬
‫ﻳﻚ ﺗﻴﺮ ﺑﺴﻮي ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ آﻮﻩ اﺣﺪ ﻃـﻼ ﺑـﻪ‬
‫زﻣﻴﻦ ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪم‪ .‬ﺁن ﺗﻴﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ هﺪف‬
‫رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﺷﺘﺒﺎﻩ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ 4 .‬اﺑـﻦ ﺷـﻴﺒﻪ‬
‫از رﻳﻄﻪ‪ ،‬آﻨﻴﺰ اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪:‬‬
‫رﻳﻄﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺳﺎﻣﻪ ﻣﺮا ﻧﺰد ﻋﺜﻤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد آﻪ‬
‫ﺑﻪ وي ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻮ راﺿﻲ ﺑﺎﺷﻲ دﻳﻮار ﺧﺎﻧﻪ را‬
‫ﺳﻮراخ آﺮدﻩ و ﺗﻮ را از ﺁن ﺑﻪ ﻣﺤﻞ اﻣﻨﻲ ﻣﻨﺘﻘـﻞ‬

‫‪ .2‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻒ ﻋﺼﺮ ﺧﻼﻓﺖ ص)‪ (391‬اﺳﻨﺎدش را ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻨﺒﻊ ﮔﺬﺷﺘﻪ ج‪ 8‬ص‪.683‬‬
‫‪ .4‬ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ ص)‪ (388‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪ 2‬ص‪.280‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ ﻟﻠﻬﻴﺜﻤﻲ ج‪ 9‬ص‪.93‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ آﻨﻴﻢ و ﭘﻴﺮوان ﺗﻮ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣـﻲ ﺟﻨﮕﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري از ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺣﺎرﺛﻪ ﺑﻦ ﻧﻌﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ اﺟﺎزﻩ ﺑﺪهﻲ‬
‫ﺑﻪ دﻓﺎع از ﺗﻮ ﺧﻮاهﻴﻢ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪ 2 .‬اﻣـﺎم اﺣﻤـﺪ در‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ از ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﻼم ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬ﻋﺜﻤﺎن را ﻧﻜﺸﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ـﺪ‬
‫ـﺎري ﻧﺨﻮاهـ‬
‫ـﺎن اﻋﺘﺒـ‬‫ـﺪ ﻧﻤﺎزهﺎﻳﺘـ‬ ‫ـﺎ اﺑـ‬
‫ـﺪﻳﺪ ﺗـ‬ ‫ﺷـ‬
‫‪3‬‬
‫داﺷﺖ‪ ((.‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎآﺮ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧـﻮد ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺳﻤﺮﻩ ﺑﻦ ﺟﻨﺪب ﮔﻔﺖ‪)) :‬هﻤﺎﻧﺎ اﺳﻼم در ﻳﻚ‬
‫ﻗﻠﻌﻪ ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﻮد و ﺁﻧﺎن ﺑﺎ آﺸﺘﻦ ﻋﺜﻤـﺎن ﺷـﻜﺎﻓﻲ‬
‫در ﺁن اﻳﺠﺎد آﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺁن ﺷﻜﺎف‬
‫را اﺻﻼح آﻨﻨﺪ و ﺧﻼﻓﺖ در ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑـﻮد و ﺁن‬
‫را از ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑـﺎز ﭘـﺲ ﮔﺮداﻧـﺪﻩ‬
‫ﻧﺸﺪ‪) .‬ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ ص‪ 212‬ﻣﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪ 2‬ص‪.(37‬‬
‫ﻧﺎﻓﻊ ﻣﻮﻻي ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس را آـﻪ در ﻣﻮﺳـﻢ ﺣـﺞ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت آﺮدم و درﺑﺎرﻩ ي ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺑﺎ وي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤـﺎن از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد آﻪ ﺑﻪ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف اﻣﺮ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺘﻪ ﻣـ‬
‫ـﻦ در ﺁن روز آﺸـ‬‫ـﺎش ﻣـ‬ ‫ـﺮدم‪ ،‬اي آـ‬‫ﺁرزو آـ‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﺪم‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن‪ψ‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر آﺎﻣﻞ روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﺎن ﻧـﻪ ﺷـﺮﻳﻚ ﻗﺘـﻞ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ آﺸﺘﻦ وي راﺿﻲ ﺑﻮدﻧﺪ و هﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺣﺴﻦ اﻣﺎﻧﺘﻲ آﻪ ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از ﺁن ﺑﻬـﺮﻩ ﻣﻨـﺪ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺎرﻳﺦ را ﺧﻮاﻧﺪﻩ و آﺸـﻒ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ آـﻪ ﻗـﺎﺗﻠﻴﻦ ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن در درﺟـﻪ ي اول‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﺁري‪،‬‬
‫ﻟﻌﻨﺖ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دروﻏﮕﻮﻳﺎن‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﻲ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫رواﻳﺎت ﺷﻴﻌﻪ را آﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ از ﻋﺜﻤﺎن دﻓﺎع ﻣـﻲ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ و در راس‬
‫ﺁﻧﺎن ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﻧـﺪ‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺪﻳﻨﻪ ج‪ 1‬ص‪ 76‬ﻣﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪ 2‬ص‪.32‬‬ ‫‪.2‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺼﻐﻴﺮ ﺑﺨﺎري ج‪ 1‬ص‪.76‬‬ ‫‪.3‬‬
‫اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ اﺣﻤﺪ ج‪ 1‬ص‪.474‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻋﺼﺮ اﻟﺨﻼﻓﻪ اﻟﺮاﺷﺪﻩ ص‪.397‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﻘـﺪﻳﻢ ﻣـﻲ دارم‪ .‬ﻣﺴـﻌﻮدي‬
‫ﺷﻴﻌﻪ در آﺘﺎﺑﺶ ))ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻋﻠﻲ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪ آﻪ ﺁﻧﺎن ﻗﺼﺪ آﺸﺘﻦ ﻋﺜﻤﺎن را آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ را هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻏﻼﻣﺎن‬
‫ﺧﻮد در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ هﻤﻪ ﻣﺴﻠﺢ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻳـﺎري‬
‫رﺳﺎﻧﺪن ﺑـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ ي او ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫دﺳﺘﻮر داد آﻪ از ﻋﺜﻤﺎن دﻓﺎع آﻨﻨﺪ‪ .‬زﺑﻴﺮ ﭘﺴﺮش‪،‬‬
‫ﻋﺒــﺪﻪﻠﻟﺍ و ﻃﻠﺤــﻪ ﭘﺴــﺮش ﻣﺤﻤــﺪ و اآﺜــﺮ ﺻــﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را ﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ ﺗـﺎ از ﻋﺜﻤـﺎن دﻓـﺎع‬
‫آﻨﻨﺪ‪ 1 .‬ﺷﻴﺦ اﻟﻄﺎﻳﻔﻪ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ ﻃﻮﺳﻲ ﻧﻴـﺰ در آﺘـﺎب‬
‫ﺧﻮد ))اﻣﺎﻟﻲ(( اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺎس از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﭼﻨـﻴﻦ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪) :‬اﮔﺮ ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاهﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺁﻣـﺎدﻩ ام آـﻪ در‬
‫ﻣﻘﺎم اﺑﺮاهﻴﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد آﻨﻢ‪ ،‬آﻪ ﻣﻦ ﻧﻪ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫را آﺸﺘﻪ و ﻧـﻪ ﺑـﺮاي آﺸـﺘﻦ او اﻣـﺮ آـﺮدﻩ ام‪.‬‬
‫هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﻣﺮدم را از آﺸﺘﻦ ﻣﻨـﻊ آـﺮدﻩ ام وﻟـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﺁﻧﺎن از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ در ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪. :‬‬
‫‪ . .‬در آﻮﻓﻪ اﻓﺮادي ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﺮاي‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻋﺜﻤـﺎن ﺗﺸـﻮﻳﻖ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬و اهـﺎﻟﻲ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﻋﺜﻤﺎن را ﻳﺎري آﺮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﺎن‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو‪ ،‬ﻋﺒﺪ ﺑـﻦ اﺑـﻲ اوﻓـﻲ و ﺣﻨﻈﻠـﻪ ي‬
‫آﺎﺗﺐ از ﻣﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴـﺮوق‬
‫اﻻﺳﻮد و ﺷـﺮﻳﺢ و دﻳﮕـﺮان ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬و در ﺑﺼـﺮﻩ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ و اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴـﺰ او‬
‫را ﻳﺎري آﺮدﻧﺪ‪ .‬و از ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ در ﺑﺼﺮﻩ‪ ،‬آﻌﺐ ﺑـﻦ‬
‫ﺷﻮر و هﺮم ﺑﻦ ﺣﻴﺎن و ﺗﻌﺪادي دﻳﮕـﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬در‬
‫ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم ﮔﺮوهﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﺑﻪ دﻓﺎع و‬
‫ـﻪ‬ ‫ـﺎن روز ﺟﻤﻌـ‬
‫ـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤـ‬‫ـﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳـ‬
‫ـﺎري از ﻋﺜﻤـ‬ ‫ﻳـ‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮاي ﻣـﺮدم اﻗﺎﻣـﻪ آـﺮد‪،‬‬
‫ﺑــﺎﻻي ﻣﻨﺒــﺮ رﻓــﺖ و ﮔﻔــﺖ‪ :‬اي ﻣــﺮدم‪ ،‬از ﺧــﺪا‬
‫ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ! ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ ﻣـﺮدم‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻠﻌﻮن هﺴـﺘﻴﺪ و ﺧﻄـﺎ و‬
‫ﮔﻨﺎﻩ را ﺑﺎ درﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻜﺎري از ﺑـﻴﻦ ﺑﺒﺮﻳـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻤﻪ اﻧﺼﺎري ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﻧﻴﺰ اﻳﻦ را ﻣﻲ داﻧﻢ‪ .‬ﺣﻜﻴﻢ ﺑﻦ ﺟﺒﻠﻪ او را ﺳﺎآﺖ‬

‫‪ .6‬ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ ﻟﻠﻤﺴﻌﻮدي ج‪ 2‬ص )‪.(344-345‬‬

‫‪ .1‬اﻣﺎﻟﻲ ﺷﻴﺦ اﻟﻄﻮﺳﻲ ص ‪ 275‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﻮﻓﺎء‪.‬‬
‫آﺮد و ﺳﺮ ﺟﺎﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﺪ‪ .‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﺘﻴﺮﻩ ﺑﻦ وهـﺐ او را ﺳـﺎآﺖ‬
‫آﺮد و ﺳـﺮ ﺟـﺎﻳﺶ ﻧﺸـﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺮدم ﺑﻠﻨـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ و‬
‫ـﺮون‬
‫ـﺠﺪ ﺑﻴـ‬
‫ـﻨﮓ از ﻣﺴـ‬
‫ـﺎب ﺳـ‬
‫ـﺎ ﭘﺮﺗـ‬
‫ـﺎﻟﻔﻴﻦ را ﺑـ‬‫ﻣﺨـ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﻋﺜﻤـﺎن ﺳـﻨﮓ زدﻧـﺪ‪ .‬او در اﺛـﺮ‬
‫اﺻﺎﺑﺖ ﺳﻨﮕﻬﺎ ﺑﻴﻬﻮش ﺷﺪﻩ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘـﺎد و ﺑﻌـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪ اش ﻣﻨﺘﻘـﻞ ﮔﺮدﻳـﺪ‪ .‬ﻋـﺪﻩ اي از ﻣـﺮدم‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﻲ‪،‬‬
‫زﻳﺪ ﺑـﻦ ﺛﺎﺑـﺖ و اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺑـﺎ ﻋﺜﻤـﺎن هﻤـﺮاﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳـﺎن ﻗﺎﺻـﺪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ آﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن ﺑـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﺸﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ـﺎم‬
‫ـﺎن ﻗﻴـ‬ ‫ـﻪ ﻋﺜﻤـ‬
‫ـﻪ ﻋﻠﻴـ‬
‫ـﺎﻧﻲ آـ‬‫‪ . . . -2‬ﺁري‪ ،‬آﺴـ‬
‫آﺮدﻧﺪ و او را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دو دﺳـﺘﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﺳﺘﻪ ي اول ﭘﻴـﺮوان ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﺒﺎ ﻳﻬﻮدي ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ آﻪ در ﺻﺪد‬
‫ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف ﺑﻜﺸﺪ ﺑﺮاي هﻤﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﺣﺠﺎز‪ ،‬ﺑﺼﺮﻩ‪ ،‬آﻮﻓـﻪ و ﺷـﺎم رﻓـﺖ و از‬
‫ﺁﻧﺠﺎ راﻧﺪﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺮ رﻓـﺖ و در ﺁﻧﺠـﺎ‬
‫ﺳﺎآﻦ ﺷﺪ و ﻋﻘﻴﺪﻩ ))رﺟﻌﻪ(( را ﺗﺮاﺷـﻴﺪ و ﻣـﺪﻋﻲ‬
‫ﺷﺪ آﻪ وﺻﻲ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪﻩ زﻳﺎدي از اهﺎﻟﻲ ﻣﺼﺮ در دام ﻓﺘﻨـﻪ او‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ دﻋﻮﺗﮕﺮان ﺧﻮد را ﺑﺴﻴﺞ آﺮد و‬
‫ﺑﻪ آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ در ﺑـﻼد اﺳـﻼﻣﻲ ﻣﻨﺤـﺮف ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ داﺷـﺖ و‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ آﺮدﻧﺪ آﻪ هﺪف ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن آﻨﻨﺪ و اﻳـﻦ‬
‫ﮔﺮوﻩ‪ ،‬ﮔﺮوﻩ دوﻣﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﻋﻠﻴـﻪ ﺣﻀـﺮت ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ اﻋﺮاب و اوﺑﺎش ﻋﺮب ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫و رﻳﺸﻪ ﺁﻧﺎن از ﻣﺮﺗﺪان دوران ﺧﻠﻴﻔﻪ اول ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ آﻪ ﺑـﻪ ﻃﻠﺤـﻪ و‬
‫زﺑﻴﺮ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ آـﻪ ﺁن دو ﺧﻮاﺳـﺘﺎر اﻗﺎﻣـﻪ ﺣـﺪود‬
‫ﺑــﺮاي ﻗــﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤــﺎن ﺷــﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣــﻲ ﮔﻮﻳــﺪ‪)) :‬اي‬
‫ﺑﺮادران از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻲ ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻢ وﻟﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر آﻨﻢ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻲ آﻪ ﺑﺮ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻂ هﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎ ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﺳﻠﻄﻪ ﻧﺪارﻳﻢ! ﺁﻧـﺎن‪،‬‬
‫‪ .2‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ج‪ 1‬ص‪ 126‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻓﻲ ﺧﺮوج اهﻞ‬
‫ﻣﺼﺮ و اﻟﻜﻮﻓﻪ و اﻟﺒﺼﺮﻩ ﻋﻠﻲ ﻋﺜﻤﺎن‪.‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺎن ﺷﻤﺎ و اﻋﺮاب ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫‪1‬‬
‫از ﺁﻧﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪..‬‬
‫ﻣﻄﻠﺒﻲ آﻪ ذآﺮ ﺷـﺪ ﻣـﻮرد ﺗﺎﻳﻴـﺪ اﻣـﺎم ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺎب ﺁﻗﺎي ﻧـﻮﺑﺨﺘﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﮔﺮوهـﻲ ﻣﺮﺗـﺪ ﺷـﺪﻩ از اﺳـﻼم‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻨﻮﺣﻨﻴﻔـﻪ را ﺑـﺮاي ﭘـﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﻧﺒـﻮت‬
‫ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ دﻋﻮت آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ در ﺣﻴـﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻣﺪﻋﻲ ﻧﺒـﻮت ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺳـﭙﺎهﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ وﻟﻴـﺪ ﺑـﻦ اﻟﻤﻐﻴـﺮﻩ ﻣﺨﺰوﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻴﺪن ﻋﻠﻴﻪ او ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑﺎ ﻣﺴـﻴﻠﻤﻪ‬
‫ﻗﺘﺎل آﺮد و ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬ﻋـﺪﻩ اي‬
‫از ﭘﻴﺮوان ﻣﺴﻴﻠﻤﻪ آﺸﺘﻪ ﺷـﺪﻧﺪ و ﻋـﺪﻩ اي دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻧــﺰد اﺑــﻮﺑﻜﺮ ﺁﻣﺪﻧــﺪ و ﺑــﻪ ))اهــﻞ اﻟــﺮدﻩ((‬
‫ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اهﻞ اﻟﺮدﻩ هﻤﻮارﻩ ﺑﺎ هﻢ ﻣﺘﺤـﺪ‬
‫و ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ از ﻋﺜﻤـﺎن در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ اﻋﻤﺎﻟﺶ اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻋﺜﻤﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻧﺎن‬
‫‪2‬‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺼﺮﻳﻬﺎ در راس‬
‫آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺮ ﻋﺜﻤﺎن‪ ψ‬ﺷﻮرش آﺮدﻧﺪ و رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﻏﺎﻓﻘﻲ ﺑﻦ ﺣﺮب آﻌﺒﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ را ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬زﻳـﺮا او ﺑـﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ادﻋﺎي ﺧﻮدش ﺗﺎرﻳﺦ را ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬او ﺗﺎرﻳﺦ را ﻧﻮﺷـﺘﻪ و ﺁن را‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﻪ ﻣﻮرﺧـﺎن و ﻋﻠﻤـﺎي اﺟﻤـﺎع‬
‫دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺼﺮي ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ‪ ،3‬اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ ‪ ،4‬اﻟﺘﻤﻬﻴﺪ و اﻟﺒﻴﺎن ‪،5‬‬
‫ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ ‪ ،6‬اﻟﺒﺪاﻳﻪ و اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ ‪ ،7‬ﻃﺒﻘﺎت اﺑـﻦ‬
‫ﺳــﻌﺪ ‪ ،8‬ﺷــﺮح ﻧﻬــﺞ اﻟﺒﻼﻏــﻪ ‪ ،9‬اﻻﺳــﺘﻴﻌﺎب اﺑــﻦ‬

‫‪ .1‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒﺮي ج‪ 2‬ص‪ 702‬ﺳﻨﻪ ‪.35‬‬

‫‪ .2‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻟﻠﻨﻮﺑﺨﺘﻲ ص)‪.(4‬‬
‫‪ .3‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ج‪ 3‬ص )‪.(36‬‬
‫‪ .4‬ﺣﻮادث ﺳﺎل )‪ (35‬ج‪ 3‬ص )‪.(46‬‬
‫‪ .5‬ص )‪.(109-118‬‬
‫‪ .6‬ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﺴﻌﻮدي ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺬهﺐ ج )‪ (2‬ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ص‬
‫)‪.(343‬‬
‫‪ .7‬ﺣﻮادث ﺳﺎل )‪ (36‬هـ ج ‪ 7‬ص )‪.(177‬‬
‫‪.8‬ج‪ 3‬ص )‪.(64‬‬
‫‪ .9‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﻓﻲ ﺧﺮوج اهﻞ ﻣﺼﺮ و‬
‫اﻟﻜﻮﻓﻪ و اﻟﺒﺼﻴﺮﻩ ﻋﻠﻲ ﻋﺜﻤﺎن(( ﻧﺎ ))ﻣﻨﻊ ﻋﺜﻤﺎن اﻟﻤﺎء و آﻴﻔﻴﻪ‬
‫ﻗﺘﻠﻪ(( ج‪ 1‬ص)‪ .(162-167‬دار اﻟﻔﻜﺮ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ ‪ ،1‬اﻟﺘﺎرﻳﺦ اﻻﺳﻼﻣﻲ ‪ ، 2‬و اﻟﻔﺘـﻮح ﺗـﺎﻟﻴﻒ‬
‫اﺑﻦ اﻋﺜﻢ ‪ ،3‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اآﻨﻮن ﺑﺮاي ﻣـﻦ و ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن اﻳـﻦ ﺳـﻮال‬
‫ﻣﻄﺮح اﺳـﺖ آـﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﺪام ﺗـﺎرﻳﺦ را‬
‫ـﺎرﻳﺦ را‬
‫ـﻖ ﺗـ‬
‫ـﻪ ﺣـ‬‫ً‪ ،‬او ﺑـ‬‫ـﺖ؟ ﻣﻄﻤﺌﻨـﺎ‬
‫ـﺪﻩ اﺳـ‬‫ﺧﻮاﻧـ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻪ هـﺮ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫ﺟﻬﺎل و ﻧﺎﺑﺨﺮدان را ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ!!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ در‬
‫راس ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و او درﺑـﺎرﻩ آﺸـﺘﻦ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن و ﻣﺒﺎح ﺑﻮدن ﺧﻮﻧﺶ ﻣﺮدم را ﻧﺪا ﻣﻲ داد و‬
‫ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬اﻗﺘﻠﻮا ﻧﻌﺜﻼً ﻓﻘﺪ آﻔـﺮ(( ﻳﻌﻨـﻲ ﭘﻴـﺮ‬
‫ﻧﺎدان زا ﺑﻜﺸﻴﺪ آﻪ آﺎﻓﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺣﺎﺷﻴﻪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻗﻮل را ﺑﻪ ﻃﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ‪ ،‬ﻋﻘﺪ اﻟﻔﺮﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب و ﺗﺎج اﻟﻌﺮوس ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( رواﻳﺘﻲ آﻪ در ﺁن‪ ،‬اﻳـﻦ ﻗـﻮل از ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ψ‬‬

‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬رواﻳﺶ ﻧﺼﺮ ﺑﻦ ﻣﺰاﺣﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻘﻴﻠـﻲ‬
‫درﺑﺎرﻩ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬او ﮔﺮاﻳﺶ ﺷـﻴﻌﻲ داﺷـﺖ و‬
‫‪4‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ او اﺿﻄﺮاب و ﺧﻄـﺎ زﻳـﺎد وﺟـﻮد دارد‪.‬‬
‫ذهﺒﻲ درﺑﺎرﻩ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راﻓﻀﻲ و زﻳـﺮك اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮ ﺧﻴﺜﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬دروﻏﮕـﻮ ﺑـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻮ ﺣﺎﺗﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺣـﺎدﻳﺜﺶ ﺿـﻌﻴﻒ اﻧـﺪ‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ .‬دارﻗﻄﻨـﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺿـﻌﻴﻒ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻮزﺟﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺼﺮ از ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﺑﻮد‪ .‬ﺻـﺎﻟﺢ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺼﺮ ﺑﻦ ﻣﺰاﺣﻢ رواﻳـﺎت ﻣﻨﻜـﺮ‬
‫را از ﺿﻌﻔﺎء ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻲ اﻟﻔﺘﺢ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻧﺼﺮ ﺑﻦ ﻣﺰاﺣﻢ در ﻣﺬهﺐ ﺧﻮد‬
‫ﻏﻠﻮ ﻣﻲ آﻨـﺪ )ﺗـﺎرﻳﺦ ﺑﻐـﺪاد ﻟﻠﺒﻐـﺪادي‪ .‬ج‪ 13‬ص‬
‫‪.(283‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬رواﻳﺖ ﻣﺬآﻮر ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ و ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .10‬اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب ـ ذآﺮ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ج‪ 3‬ص )‪.(1037-1053‬‬

‫‪ .11‬اﻟﺘﺎرﻳﺦ اﻹﺳﻼﻣﻲ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤﻮد ﺷﺎآﺮ ج‪ 3‬ﺑﺎب ﺳﻮم ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‪.‬‬
‫‪ .12‬اﻟﻔﺘﻮح ج‪ 1‬ص )‪ (44‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان )ذآﺮ وﺻﻮل اﻟﻤﺼﺮﻳﻦ إﻟﻲ اﻟﻤﺪﻳﻨﻪ(‪.‬‬
‫‪ .1‬اﻟﻀﻌﻔﺎء ﻟﻠﻌﻘﻴﻠﻲ ج‪ 4‬ص ‪ 300‬رﻗﻢ )‪.(1899‬‬
‫‪ .2‬اﻟﻤﻴﺰان ﻟﻠﺬهﺒﻲ ج‪ 4‬ص ‪ 253‬رﻗﻢ )‪.(9046‬‬
‫)ب( از رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ و ﺛﺎﺑﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬از ﺟﺮﻳـﺎن ﻗﺘـﻞ ﻋﺜﻤـﺎن‪ ψ‬ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎدﻩ‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻩ و ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﺗﻼن او دﻋﺎي ﺑـﺪ آﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺮوق ﺗﺎﺑﻌﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ وي‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺮ ﮔﻮﻧـ‬‫ـﺎك از هـ‬‫ـﺎف و ﭘـ‬‫ـﻪ ي ﺻـ‬‫ـﺪ ﭘﺎرﭼـ‬‫را ﻣﺎﻧﻨـ‬
‫ﺁﻟﻮدﮔﻲ ﭘﺎك آﺮدﻳﺪ ﺑﻌﺪ او را ﻧﺰدﻳﻚ ﺁوردﻩ ﺑﺴﺎن‬
‫آﺒﺶ )ﻗﻮچ( ذﺑﺢ آﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﺴﺮوق ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﻳﻦ آﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣـﺮدم‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﺷﺘﻲ و ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﻴـﺎم ﻋﻠﻴـﻪ او اﻣـﺮ‬
‫آﺮدي‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻣﻮﺟﻮدي آـﻪ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺪان اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ و آﺎﻓﺮان ﺑـﺪان آﻔـﺮ‬
‫ﻣﻲ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻦ زﻣﺎن آﻪ ﺗـﻮ در ﻣﺠﻠـﺲ ﻣـﻦ‬
‫هﺴﺘﻲ ﻳﻚ ﺳﻄﺮ هﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﻨﻮﺷﺘﻪ‬
‫ام‪ .‬اﺣﻤﺪ در ﻓﻀﺎﻳﻞ از ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪) :‬ﻳﻌﻨـﻲ در ﺟﺮﻳـﺎن ﻗﺘـﻞ ﻋﺜﻤـﺎن(‬
‫))اي آﺎش از ﻣﺎدر ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻧﻤﻲ ﺁﻣﺪم‪ .‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻦ هﺮﮔﺰ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮدم آﻪ ﭼﻴـﺰي از ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫آﻢ ﺷﻮد ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﻦ دوﺳـﺖ داﺷـﺘﻢ آـﻪ او آﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺪا ﻣﺮا ﺑﻜﺸﺪ ‪ 1‬اﺑﻦ ﺷﻴﺒﻪ از ﻃﻠﻖ ﺑﻦ ﺣﺸـﺎن‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ وي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼـﻪ آﺸـﺘﻪ ﺷـﺪ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻈﻠﻮم آﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻨﺖ و ﻧﻔـﺮﻳﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮ ﻗﺎﺗﻼن او ـ )ﺗﺎرﻳﺦ آﺒﻴﺮ ﺑﺨـﺎري ج‪ 4‬ص‪ (358‬و‬
‫ﻧﮕﺎ ﻋﺼﺮ اﻟﺨﻼﻗﻪ )‪.(397‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻓﻀﺎﻳﻞ از ﺳـﺎﻟﻢ ﺑـﻦ اﺑـﻲ اﻟﺠﻌـﺪ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬در ﺷﻌﺐ ﺑﺎ اﺑﻦ ﺣﻨﻴﻔـﻪ ﺑـﻮدم‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﻨﻴﻔﻪ ﺷﻨﻴﺪ آﻪ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ از ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﺣﻨﻴﻔـﻪ ﺧﻄـﺎب‬
‫ﺑﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﺧﺒـﺮداري آـﻪ‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ اﻣﺮوز در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺮﺑﺪ )ﻣﺤﻞ ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫داري ﮔﻮﺳــﻔﻨﺪان ﺑــﺎ ﺟﻤــﻊ آــﺮدن و ﺧﺸــﻚ آــﺮدن‬
‫ﺧﺮﻣﺎهﺎ( ﺻﺪاﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑـﻮد و ﻓـﻼن ﺑـﻦ ﻓـﻼن را‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم آﻨﺪ آﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻗﺎﺻﺪ ﺁﻣﺪ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪)) :‬او ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻮد ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن دﻋـﺎ‬

‫‪ .3‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﻻﺣﻤﺪ ج‪ 1‬ص)‪ (462‬ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪ ﺁن ﺻﺤﻴﺢ‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ آﺮد و ﻣﺮدم ﺁﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠـﻲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲ آـﻨﻢ هـﺮ ﺟـﺎ آـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در زﻣﻴﻦ هﻤﻮار ﻳﺎ در آﻮﻩ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن را ﭼﻪ در ﻣﻴﺪان ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳـﺎ‬
‫در آﻮﻩ ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ اﺑـﻦ‬
‫اﻟﺤﻨﻴﻔﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺎ ﺷﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺁﻳـﺎ ﻣـﻦ و اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ ﮔﻮاهﺎن ﻋﺎدﻟﻲ هﺴﺘﻴﻢ؟ ﻋـﺮض‬
‫ﺷﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ ‪) 1‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻗـﺎﺗﻼن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ‪(.‬‬

‫)ت( ‪ . . .‬ﺗﻤﺎم ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬از‬

‫ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد آﻪ ﺑـﻪ ﺷـﺪت ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﻗﺼـﺎص و‬
‫اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد و در ﭼﻨـﻴﻦ ﺣـﺎﻟﺘﻲ‬
‫ﭼﻪ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻒ او و ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اش ))اﻗﺘﻠﻮا ﻧﻌﺜﻼً ﻓﻘﺪ آﻔﺮ(( وﺟـﻮد دارد؟! ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ هﻤﻪ اﺑﻌﺎد و ﺟﻮاﻧﺐ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺟﻴـﻪ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ )اﻗﺘﻠﻮا ﻧﻌﺜﻼً ﻓﻘﺪ آﻔﺮ( آﺬب ﻣﺤـﺾ و‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ او اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . . . -4‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ‬

‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬زﺑﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﺑﻜـﺮ و ﻋـﺪﻩ‬
‫دﻳﮕﺮي از ﻣﺸﺎهﻴﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ را )! ! !( هﻤـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫او را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ آﺮدﻩ از ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺁب ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت او را وادار ﺑﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ آﻨﻨﺪ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ(‪ . . .‬در دروغ ﺑﻮدن‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑـﻲ‬

‫ﺑﻜﺮ از ﻣﺸﺎهﻴﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟـﺎي ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪي‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﻓﻘـﻂ ﭼﻬـﺎر‬
‫ﻣﺎهﻪ ﺑﻮد آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬از اﻳـﻦ دﻧﻴـﺎ رﺣﻠـﺖ‬
‫آﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ او ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﭼـﻪ دﻟﻴﻠـﻲ از‬
‫ﻣﺸﺎهﻴﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟!!!‪.‬‬

‫)ب( ‪ . . .‬اﻳﻨﻜﻪ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﻋﺜﻤﺎن را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ‬

‫آﺮدﻩ و او را از ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺁب ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ؟! ﭼﻨـﺎن‬

‫‪ .1‬اﻟﻤﺼﻨﻒ ﻻﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻴﺒﻪ ج‪ 8‬آﺘﺎب اﻟﺠﻤﻞ ص‪.712‬‬

‫دروغ واﺿﺢ و ﺁﺷﻜﺎري اﺳﺖ آﻪ هﻴﭻ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از آﺠﺎ ﺁن را ﺁوردﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﭼﺮا او ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺒﻊ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺶ را ذآﺮ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ؟‬
‫ﻣﻦ او را ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻢ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ دو‬
‫ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﺎﺧﺬ را ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻲ ﺳﺮ و‬
‫ﭘﺎﻳﺶ اراﺋﻪ دهﺪ‪ ،‬وﻟﻲ او هﺮﮔﺰ ﻗـﺎدر ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﻣﺮي ﻧﻴﺴﺖ!‬

‫)ت( ‪ . . .‬رواﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ و ﺛﺎﺑﺖ ﺣﻜﺎﻳﺖ‬

‫از ﺁن دارﻧﺪ آﻪ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ از ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﺷــﺪت ﻧﺎراﺣــﺖ ﺷــﺪﻩ اﻧــﺪ و ﺑــﻪ دﻓــﺎع از وي‬
‫ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻲ ﺣﺒﻴﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬در زﻣﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﺑﻮد‪ ،‬زﺑﻴﺮ ﻣﺮا ﻧـﺰد او ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪.‬‬
‫ﻣﻦ در روزي آﻪ هـﻮا ﺑﺴـﻴﺎر ﮔـﺮم ﺑـﻮد ﻧـﺰد او‬
‫رﻓﺘﻢ‪ .‬او روي آﺮﺳﻲ )ﺻﻨﺪﻟﻲ( ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ،‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ و ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ‬
‫ﻧﺰد او ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ ،‬ﻣﻦ از ﺟﺎﻧﺐ زﺑﻴﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻮام ﺁﻣﺪم‪ .‬زﺑﻴﺮ ﺑﺮاﻳﺖ ﺳﻼم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و ﺑﻌﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﻦ ﺑـﺮ ﻃﺎﻋـﺖ ﺧـﻮد هﺴـﺘﻢ‪ ،‬هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ و ﻧﻘﺾ ﻋﻬﺪ در ﻣﻦ ﭘﻴﺪا ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﺗﻮ اﺟﺎزﻩ ﺑـﺪهﻲ وارد ﺧﺎﻧـﻪ ﺷـﺪﻩ در آﻨـﺎر ﺗـﻮ‬
‫ﺧﻮاهﻢ ﺑﻮد‪ .‬و اﮔـﺮ ﻣﻴﺨـﻮاهﻲ در هﻤـﻴﻦ ﺟـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻨﻲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﻮف ﺑﺎ ﻣﻦ وﻋﺪﻩ آﺮدﻧﺪ‬
‫آﻪ ﺻﺒﺢ زود در ﺧﺎﻧﻪ ي ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﻨـﺪ و ﺑﻌـﺪ ﻃﺒـﻖ‬
‫دﺳﺘﻮر ﻣﻦ ﻋﻤﻞ آﻨﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﺜﻤﺎن اﻳﻦ ﭘﻴﻐـﺎم را‬
‫ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺒﻴـﺮ ﮔﻔـﺖ و ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺳـﭙﺎس ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ي‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ آﻪ ﺑﺮادرم را از ﻓﺘﻨﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻌﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻲ ﺣﺒﻴﺒـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬زﺑﻴـﺮ را‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮﺳﺎن و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ وارد ﻣﻨـﺰل ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻳﻜﻲ از اهﻞ ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻦ دوﺳﺖ دارم آﻪ او‬
‫)زﺑﻴﺮ( در ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺧـﻮد ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ي ﺗﻮ از ﻣﻦ دﻓﺎع آﻨـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ اﻳﻦ ﭘﻴﻐﺎم را ﺷﻨﻴﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪﻩ ام ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑـﺎز‬
‫ﮔﻮ ﻧﻜﻨﻢ؟ هﻤﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻲ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧـﺪا را ﮔـﻮاﻩ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬از رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺷـﻨﻴﺪم آـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺣـﻮادث و ﻓﺘﻨـﻪ هـﺎ ﺧﻮاهﻨـﺪ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺮض آـﺮدﻳﻢ‪ :‬ﻳـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬راﻩ ﻧﺠـﺎت از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻣﻴﻦ و ﺟﻤﺎﻋﺖ او اﺳـﺖ((‪.‬‬
‫)اﺷﺎرﻩ اش ﺑـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻋﻔـﺎن ﺑـﻮد‪ (.‬ﻣـﺮدم‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣـﺎ اﺟـﺎزﻩ ي‬
‫ﺟﻬﺎد ﺑﺪﻩ؟ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪)) :‬هﺮ آﺲ از ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲ‬
‫‪1‬‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ آﺸﺘﺎر و ﺟﻨﮓ ﻧﺰد((‪.‬‬
‫دارﻗﻄﻨﻲ در ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺴﺠﺪ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ در ﮔﻮﺷـﻪ ي ﺷـﺮﻗﻲ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﻃﻠﺤـﻪ‪ ،‬ﻃﻠﺤـﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﺎﺿﺮم‪ ،‬اي اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗـﻮ‬
‫را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﻣﻲ داﻧﻲ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻪ آﺴﻲ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻨـﻲ را ﺧﺮﻳـﺪ‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬ﺁن را ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺤﻖ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫آﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ را از ﻣـﺎل ﺧـﻮدم ﺧﺮﻳـﺪ آـﺮدم‪،‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻃﻠﺤـﻪ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻲ آﻪ ﻣﻦ ))ﺟﻴﺶ ﻋﺴﺮﻩ را ﻣﺠﻬﺰ آﺮدم و ﺻﺪ ﺷﺘﺮ‬
‫را دادم؟ ﻃﻠﺤــﻪ ﮔﻔــﺖ‪ :‬ﺁري‪ .‬ﺑﻌــﺪ ﻃﻠﺤــﻪ ﮔﻔــﺖ‪:‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻓﻘﻂ هﻤﻴﻦ را ﻣـﻲ داﻧـﻢ آـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻈﻠﻮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ج( هﻴﭻ اﺧﺘﻼﻓﻲ در اﻳﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد آﻪ ﻃﻠﺤـﻪ و‬

‫زﺑﻴﺮ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻗﺼـﺎص‬
‫ً ﺑـﻪ‬
‫از ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻴﺎم ﺁﻧـﺎن ﺻـﺮﻓﺎ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺘﻘﺎم از ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان‬
‫ﺁﻧﺎن را از ﺗﺸـﻮﻳﻖ آﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻗﺘـﻞ ﻋﺜﻤـﺎن و از‬
‫ﺷﺮآﺖ آﻨﻨـﺪﮔﺎن در ﻣﺤﺎﺻـﺮﻩ آـﺮدن او ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب‬
‫ﺁورد؟ اﮔﺮ ﺁﻧﺎن ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺘﻞ ﻣﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ و‬
‫ﭼﺮا ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻗﺼﺎص از ﻗﺎﺗﻼن او ﺷﺪﻧﺪ؟!‬

‫ـﺎﻧﻲ‬
‫ـﺤﺎﺑﻪ آﺴـ‬
‫ـﺪ‪)) :‬ﺻـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬ ‫‪ . . . -5‬ﺗﻴﺠـ‬
‫ـﺎﻧﻲ ﻣـ‬
‫ـﺎن در‬
‫ـﺎزﻩ ي ﻋﺜﻤـ‬
‫ـﺎ ﺟﻨـ‬
‫ـﺘﻨﺪ ﺗـ‬
‫ـﻪ ﻧﮕﺬاﺷـ‬
‫ـﺪ آـ‬‫ﺑﻮدﻧـ‬
‫ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﻓﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﻟـﺬا ﺑـﺪون ﻏﺴـﻞ و‬
‫آﻔﻦ در )ﺣﺶ آﻮآﺐ( دﻓﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻮرﺧﺎن ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن در ﺣﺶ آﻮآﺐ زﻣﻴﻨﻲ آﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑـﻪ ﻳﻬﻮدهـﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬دﻓﻦ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ .1‬اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ ﻻﺣﻤﺪ ج‪ 1‬ص)‪ (511-512‬ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﻓﻲ اﻟﻔﺘﻨﻪ ج‪ 2‬ص‪.24‬‬
‫)اﻟﻒ( ‪ . . .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ‪ ،‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ را‬
‫ﮔﺮوهﻲ از ﭼﻮﭘﺎﻧﺎن و وﻟﮕـﺮدان ﻣﻌﺮﻓـﻲ آﻨـﺪ آـﻪ‬
‫دارﻧﺪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻲ آﺸﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫را ﻧﻤﻲ ﮔﺬارﻧﺪ آﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن دﻓـﻦ‬
‫ﺷﻮد و او ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺪون ﻏﺴﻞ و آﻔﻦ دﻓﻦ ﻣﻲ ﺷﻮد!!‬
‫و ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻬﻤﺘﻲ را در ﺣﻖ ﺻﺤﺎﺑﻪ از اﻳﻦ هﺪاﻳﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ زﻳﺮا دل او ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻳـﻚ‬
‫روز هﻢ ﻣﺤﺒﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺣـﺲ ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬دوﺳـﺖ‬
‫دارم ﺑﻪ اﻃﻼع ﺁﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪ ،‬آﻪ اﻳﻦ ﺗﻬﻤﺘﻬﺎ آـﻪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﻲ‬
‫ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ روش و ﻣﻨﺶ ﺧﻮد ﺁﻧﺎن ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ آﺎﻣـﻞ‬
‫دارد‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ ﺁﻧـﺎن )رواﻓـﺾ(‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻳﻬﻮدي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ هﻤﺎن اﺑـﻦ‬
‫ﺳﺒﺎ آﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺬر ﻓﺘﻨﻪ را آﺎﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫)ب( اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از دﻓـﻦ‬

‫او در ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﻟـﺬا او در‬
‫ﺣﺶ آﻮآﺐ دﻓﻦ ﮔﺮدﻳﺪ و ﺣﺶ آﻮآﺐ ﺟﺰو اراﺿﻲ ﻳﻬـﻮد‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬دال ﺑﺮ ﺟﻬﻞ و ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻧﺎﻣﻪ او اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺣﺶ آﻮآﺐ از اراﺿﻲ ﻳﻬﻮد ﻧﺒﻮد‪ .‬هﻤﺎﻧـﺎ ﺣـﺶ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎغ اﺳﺖ و آﻮآﺐ ﻧﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺁن ﺑـﺎغ ﺑـﻮد و‬
‫او ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺑﻮد‪ 1 .‬و ﻋﺜﻤﺎن اﻳـﻦ ﺑـﺎغ را‬
‫از وي ﺧﺮﻳﺪ و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت در هﻤـﺎن ﺑـﺎﻏﻲ آـﻪ‬
‫ﺧﺮﻳﺪﻩ ﺑﻮد دﻓﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎ زﻣـﻴﻦ ﻳﻬـﻮد ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ دارد؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺁﻧﭽﻪ‬
‫آﻪ ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن در‬
‫ﺣﺶ آﻮآﺐ دﻓﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺣـﺶ آﻮآـﺐ از ﺁن ﻳﻬـﻮد‬
‫ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟـﺎزﻩ ﻧﺪادﻧـﺪ آـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن در‬
‫ﺑﻘﻴﻊ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دﻓﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪهﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن ﺧﻼﻓﺖ را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓـﺖ‪ ،‬ﺁن زﻣـﻴﻦ را‬
‫از ﻳﻬﻮد ﺧﺮﻳﺪ و ﺟﺰو ﺑﻘﻴﻊ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﻗﺒﺮ ﭘﺴـﺮ‬

‫‪ .1‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻷﺳﻤﺎء واﻟﻠﻐﺎت ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻧﻮوي ج‪ 1‬ص)‪ (323‬و ))اﻟﻤﻌﺎﻟﻢ اﻷﺛﻴﺮ‬

‫ﻓﻲ اﻟﺴﻨﻪ و اﻟﺴﻴﺮﻩ(( ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺣﺴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮاب ص‬
‫)‪(101‬‬
 ‫ﻋﻤﻮﻳﺶ ﻋﺜﻤﺎن را داﺧﻞ ﺑﻘﻴﻊ آﻨﺪ‪ .‬زاﺋـﺮان ﺑﻘﻴـﻊ‬
‫‪1‬‬
‫اﻣﺮوز ﻧﻴﺰ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اﮔﺮ از آﻮدآﻲ ﺳﻮال ﺷﻮد‪ ،‬ﺁﻳـﺎ در زﻣـﺎن ﺧﻠﻔـﺎي‬
‫راﺷﺪﻳﻦ هﻢ ﻳﻬﻮدي در ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻟﺮﺳﻮل‪ ρ‬وﺟﻮد داﺷﺖ؟‬
‫ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺗﻤﺎم و اﻃﻤﻴﻨﺎن آﺎﻣﻞ ﺟﻮاب ﻣـﻲ دهـﺪ‪،‬‬
‫))ﺧﻴﺮ(( زﻳﺮا رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻳﻬـﻮد را از ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺪ آﺮد و ﺑﻌﺪ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺁﻧﺎن را از ﺗﻤﺎم ﺟﺰﻳـﺮﻩ‬
‫اﻟﻌﺮب ﺑﻴـﺮون راﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا در دوران ﺧﻠﻔـﺎ ﻧـﻪ‬
‫ﻳﻬﻮدي در ﻣﺪﻳﻨﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ و ﻧﻪ ﺁﻧﺎن در ﺁﻧﺠـﺎ‬
‫زﻣﻴﻨﻲ داﺷﺘﻨﺪ!؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﺑـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ ﻣﻮﺿـﻮع‪،‬‬
‫داﺳﺘﺎن ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ آﻪ ﻣﻮرﺧﺎن ﺁن را ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧـﺪ‬
‫و ﺑﺎ ﻣﺒﺤﺚ ارث ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺘﺎن اراﺋﻪ ﻣﻲ‬
‫دهﻢ‪ .‬اﺑـﻦ اﺑـﻲ اﻟﺤﺪﻳـﺪ ﻣﻌﺘﺰﻟـﻲ در ﺷـﺮح ﻧﻬـﺞ‬
‫اﻟﺒﻼﻏﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ و ﺣﻔﺼـﻪ در دوران‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﺰد وي ﺁﻣﺪﻩ و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻴﺮاث رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪي ﺗﻜﻴﻪ دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺴﺖ‬
‫و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ و اﻳﻦ زن آﻪ در آﻨﺎر‬
‫ﺗﻮ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ اﻋﺮاﺑﻲ را آﻪ وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻃﻬﺎرت‬
‫را ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ﺁوردﻩ اﻳﺪ و ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻴـﺪ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻣﺎ ﮔـﺮوﻩ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان‬
‫ﺑﻪ آﺴﻲ ﻣﻴﺮاث ﻧﻤﻲ دهﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ آﺴـﻲ‬
‫ارث ﻧﻤﻲ دهﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﭼﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﻳﺪ و اﮔـﺮ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ آﺴﻲ ارث ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﺟﻠﻮي ﺣﻖ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬
‫را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؟ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺧﺸﻢ آـﺮد و‬
‫از ﻧﺰد ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪)) :‬اﻗﺘﻠﻮا ﻧﻌﺜﻼً‬
‫ﻓﻘﺪ آﻔﺮ((‪ .‬آﻔﺘﺎر ﭘﻴﺮ را ﺑﻜﺸﻴﺪ آﻪ آـﺎﻓﺮ ﺷـﺪﻩ‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬ﻃﺒﻖ ﺣﻮاﻟﻪ ذآﺮ ﺷﺪﻩ در ﺣﺎﺷـﻴﻪ‪ ،‬ﺻـﻔﺤﻪ‬

‫)‪ (220-223‬ﺟﺰء دهﻢ ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏـﻪ را ﺑـﺎز آـﺮدم‪.‬‬
‫ـﻴﻦ در ﺁن‬
‫ـﺖ دروﻏـ‬
‫ـﻦ رواﻳـ‬
‫ـﺎﻧﻲ از اﻳـ‬
‫ـﺮﻳﻦ ﻧﺸـ‬‫آﻤﺘـ‬
‫ﻧﺪﻳﺪم! اﻣﺎ اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺑﻪ رواﻳﺎت ﻣﺎﻟـﻚ ﻋـﻦ‬
‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (139‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص)‪.(229‬‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص)‪ (140‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(231‬‬
‫اﻟﺰهﺮي ﻋﻦ ﻋﺮوﻩ ﻋﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ :‬هﻤﺴﺮان‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﺜﻤﺎن را ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ و ﺳـﻬﻢ‬
‫ﻣﻴﺮاث ﺧﻮد را ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻌﻀـﻲ رواﻳـﺎت‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎري ﻣﻴﺮاث ﻟﻔﻆ ﺛﻤﻦ ﻳﻌﻨـﻲ ﻳـﻚ هﺸـﺘﻢ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ازواج رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﻔـﺘﻢ‪:‬‬
‫ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻻ‬
‫ﻧﻮرث ﻣﺎ ﺗﺮآﻨﺎﻩ ﺻﺪﻗﻪ(( ﻣﺎ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان ﺑـﻪ آﺴـﻲ‬
‫ﻣﻴﺮاث ﻧﻤﻲ دهﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺮآﻪ ي ﻣﺎ ﺻﺪﻗﻪ اﺳـﺖ‪ 1 .‬ﺷـﻴﺒﻪ‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻـﺤﻴﺢ ﻣﺴـﻠﻢ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و هﻤـﻪ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ آـﻪ اﻳـﻦ رواﻳـﺎت ﺑـﺎ‬
‫داﺳﺘﺎﻧﻲ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ ﻣﺘﻌﺎرض اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬ﻓﻘﻂ ﻣﻨﺴﻮب آﺮدن ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻄﻠﺐ را‬

‫ﺑﻪ ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳﺪ‪ ،‬دﻟﻴـﻞ ﺑـﺮ‬
‫ﺻــﺤﺖ ﺁن ﻧﻴﺴــﺖ‪ .‬زﻳــﺮا اﺑــﻦ اﺑــﻲ اﻟﺤﺪﻳــﺪ از‬
‫آﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬او در آﺘﺎب ﺧﻮد ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﻘﻴﻢ را ﻣﻲ ﺁورد و ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻦ در‬
‫ﺑﺎب و ﺻﻔﺤﺎﺗﻲ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﺳﺘﺎن را ﺑﺪان ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻴﭻ اﺛـﺮ و ﻧﺸـﺎﻧﻲ از اﻳـﻦ داﺳـﺘﺎن‬
‫ـﺘﺎن‬‫ـﻦ داﺳـ‬‫ـﻪ اﻳـ‬‫ـﻴﻢ آـ‬
‫ـﻲ دهـ‬‫ـﺎل ﻣـ‬
‫ـﺎﻓﺘﻢ‪ .‬اﺣﺘﻤـ‬‫ﻧﻴـ‬
‫ﺗﺮاﺷﻴﺪﻩ ي ذهﻦ و ﻓﻜﺮ آﺞ اﻧﺪﻳﺶ او اﺳـﺖ‪ .‬و ﺑـﻪ‬
‫ﻃﻮر آﻠﻲ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﻴﺮﻩ ي ﺣﻀـﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪،ψ‬‬
‫اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬وﻗﺘـﻲ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻋﻤﺮ زﻣﺎم اﻣﻮر را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﺟﺘﻬـﺎد ﮔـﺎﻣﻲ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺖ ﺣﺘـ‬‫ـﻲ ﮔﺮﻓـ‬ ‫ـﺘﮕﺎن ﭘﻴﺸـ‬
‫ـﺎد و از ﮔﺬﺷـ‬‫ـﺮ ﻧﻬـ‬‫ﻓﺮاﺗـ‬
‫اﺟﺘﻬﺎد او در ﺣﻴـﺎت ﺳﻴﺎﺳـﻲ و دﻳـﻦ اش در ﺳـﻄﺢ‬
‫ﮔﺴﺘﺮدﻩ اي اﺛﺮ ﮔﺬاﺷـﺖ‪ ،‬اﻧﻘـﻼب و ﺷـﻮرش ﻓﺰوﻧـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺟﺎن او ﺗﻤﺎم ﺷﺪ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ـﺖ‪.‬‬‫ـﺎن اﺳـ‬
‫ـﻪ ﻋﺜﻤـ‬ ‫ـﻜﺎر ﻋﻠﻴـ‬‫ـﻲ ﺁﺷـ‬
‫ـﺐ دروﻏـ‬
‫ـﻦ ﻣﻄﻠـ‬‫اﻳـ‬
‫ً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻴﻤﺎري ﻗﻠﺒﻲ و ﻓﺴﺎد ﻧﻴﺖ‬ ‫ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﺻﺮﻓﺎ‬
‫‪ .2‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 4‬ص‪ 82‬ﺗﺤﺖ )ﻓﻲ اﻷﺧﺒﺎر اﻟﻮاردﻩ ﻓﻲ ﻓﺪك و ﻣﺎ ﺻﻨﻊ‬
‫ﻓﻴﻬﺎ‪ ( . . .‬ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎدﺁوري اﺳﺖ آﻪ ﭼﺎﭘﻲ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺁن اﺷﺎرﻩ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ ﻏﻴﺮ از ﺁن ﭼﺎﭘﻲ از ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻨﺪﻩ ﺣﻮاﻟﻪ دادﻩ‬
‫ام اﻣﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﭼﺎپ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﻢ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫آﺮدم و هﻤﺎن ﺟﺰو و ﺻﻔﺤﻪ را ﻧﮕﺎﻩ آﺮدم اﻣﺎ هﻴﭻ اﺛﺮي از اﻳﻦ رواﻳﺖ‬
‫ﻧﺪﻳﺪم‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (168‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(283‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ او ﻗﻴﺎم آﺮدﻧﺪ و در ادﻋـﺎي ﺧـﻮد ﺣـﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ اﺳﺎﺳـﻲ را در‬
‫اﻳﻦ ﺷﻮرﺷﻬﺎ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ ﻳﻬﻮدي ﺑﺎزي ﻣـﻲ آـﺮد‪.‬‬
‫او و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ ﻓﺘﻨﻪ هـﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ .‬دﻟﻴﻠﺶ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻤـﺎم ﺻـﺤﺎﺑﻪ در‬
‫اﻳﻦ ﺷﻮرش ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺜﻤﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از وي ﺣﻤﺎﻳﺖ‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﻣﻦ ﺑﻴﺎن دﻻﻳﻠﻲ را آﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺣﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻮدن ﻋﺜﻤﺎن را دارﻧﺪ و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻗﻴﺎم آﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﻠﻴـﻪ او اهـﻞ ﻓﺘﻨـﻪ و‬
‫ﻓﺴﺎد ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻲ آﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺣﺎآﻢ در ﻣﺴﺘﺪرك و اﺣﻤﺪ در ﻓﻀﺎﻳﻞ از ﻣﻮﺳـﻲ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻘﺒﻪ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ :‬ﻋﻘﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺪر‬
‫ﻣﺎدرم‪ ،‬اﺑﻮﺣﺒﻴﺒﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﻋﺜﻤـﺎن در‬
‫ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ي ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﺑﻮد‪ ،‬داﺧﻞ ﻣﻨﺰل او ﺷـﺪم‪ ،‬از‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺷﻨﻴﺪم آﻪ از ﻋﺜﻤﺎن اﺟﺎزﻩ ي ﺳـﺨﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ وي اﺟﺎزﻩ داد‪ .‬ﺳـﭙﺲ او ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ـﺖ‪)) :‬از روس ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ـﺎ ﮔﻔـ‬
‫ـﺪ و ﺛﻨـ‬
‫ـﺪ از ﺣﻤـ‬
‫ـﺪ و ﺑﻌـ‬‫ﺷـ‬
‫ﺷﻨﻴﺪﻩ ام آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺷﺎهﺪ اﺧﺘﻼف‬
‫و ﻓﺘﻨﻪ هﺎي زﻳﺎدي ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺣﺎﺿـﺮﻳﻦ‬
‫در ﺟﻠﺴﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﻣﺎ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﭼـﻪ آـﺎر‬
‫آﻨﻴﻢ؟ و ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻣﺎ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد؟ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺻﺪ در ﺻﺪ ﺑﺎ اﻣﻴﻦ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ‪ ، 1‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ در ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ آـﻪ‬
‫اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي ﺁن را رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ وارد ﺧﺎﻧﻪ ي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬در را‬
‫ﺑﺮاي ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎز آﻦ و او را ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺪﻩ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف و ﻓﺘﻨﻪ هـﺎﻳﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ در دوران او ﻇﻬﻮر ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪ .‬اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﻓﺘﻢ ﺗﺎ در را ﺑﺎز آﻨﻢ‪ ،‬دﻳﺪم ﺁن ﺷﺨﺺ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬در را ﺑـﺮاﻳﺶ ﺑـﺎز آـﺮدﻩ و ﺑﺸـﺎرت‬
‫ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮاﻳﺶ اﻋـﻼم آـﺮدم و ﺟﺮﻳـﺎن اﺧـﺘﻼف و‬
‫ﻓﺘﻨﻪ هﺎ را آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨـﻲ آـﺮدﻩ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ دادم‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن ﮔﻔﺖ‪)) :‬اﻟﻠﻬﻢ ﺻﺒﺮا‬
‫ً‬
‫و ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻤﺴﺘﻌﺎن(( ‪ .2‬اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل‬
‫‪ .1‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﻻﺣﻤﺪ ج‪ 1‬ص)‪ (451‬ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺻﺤﻴﺢ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ )‪ (2403‬و ﺗﺮﻣﺬي )‪ (3710‬و ﻧﮕﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري )‪.(3492‬‬
‫اآــﺮم‪ ρ‬ﻓﺘﻨــﻪ هــﺎ را ﻳــﺎدﺁور ﺷــﺪﻩ و ﻓﺮﻣــﻮد‪:‬‬
‫))ﻋﺜﻤﺎن در اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪ هـﺎ ﻣﻈﻠـﻮم آﺸـﺘﻪ ﺧﻮاهـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .((1 .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻓﻀﺎﻳﻞ از آﻌﺐ ﺑـﻦ ﻋﺠـﺮﻩ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺘﻨـﻪ هـﺎ را‬
‫ﻳﺎدﺁور ﺷﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﺰدﻳﻚ و ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻌﺮﻓﻲ آـﺮد‬
‫و ﺑﻌﺪ ﺷﺨﺼﻲ آﻪ در ﭼﺎدر ﺧـﻮد ﭘﻮﺷـﻴﺪﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬از‬
‫ﺁﻧﺠﺎ ﻋﺒﻮر آﺮد‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ ﺑـﻪ ﺳـﻮي وي‬
‫ﻓﺮﻣــﻮد‪)) :‬او در ﺁن روز ﺟﺎﻧــﺐ ﺣــﻖ را ﺧﻮاهــﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ(( ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪ ﺳﻮي او دوﻳـﺪم و دو ﺑـﺎزوي‬
‫او را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪)) ،‬اﻳﻦ((؟‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁري‪ ،‬هﻤﻴﻦ‪ .‬دﻳﺪم او ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﻦ‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﻔﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﻤﻮارﻩ ﮔﻤﺎن ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ آﻪ اﺟﺘﻬﺎدات ﺑﺎﻃﻠﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺘﻨﻪ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫او ﺑﻮدﻧﺪ؟ اﻳﻦ هﻤﻜﺎري و هﻤﺪﻟﻲ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ‬
‫اهﻞ ﻓﺘﻨﻪ و ﺿﺪ اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ او و هﻢ آﻴﺸـﺎﻧﺶ‬
‫ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ!‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن آﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻗﺪر و‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ در اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬در ردﻳـﻒ ﺳـﻮم ﻗـﺮار‬
‫دارد‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑـﻮدن او ﺑﺸـﺎرت دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او در ﺣﻴﺎء و اﻳﻤﺎن و ﺳﺨﺎوت زﺑﺎن زد ﺧﺎص‬
‫و ﻋﺎم اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﻟﮕـﻮ در اﻳـﻦ ﺧﺼـﻮص‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺎ اﻣﻮال ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد ﻣﺴـﺠﺪ‬
‫ـﺮاي‬ ‫ـﻪ را ﺑـ‬
‫ـﺎﻩ روﻣـ‬
‫ـﻌﻪ دادﻩ و ﭼـ‬
‫ـﻲ را ﺗﻮﺳـ‬ ‫اﻟﻨﺒـ‬
‫ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﺮﻳﺪاري آﺮد‪ .‬و ﺟﻴﺶ ﻋﺴﺮﻩ را ﻣﺠﻬﺰ‬
‫آﺮد‪ .‬در رواﻳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺒﻠﻎ ﻳﻜﻬﺰار‬
‫دﻳﻨﺎر را ﺑﺮاي ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺟﻴﺶ اﻟﻌﺴﺮﻩ ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ آﺮد و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻧﻬﺎ را زﻳﺮ و رو ﻣﻲ آﺮد‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻌﺪ از ﻋﻤﻞ اﻣﺮوز ﻣﺘﻀـﺮر ﻧﻤـﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ آﻪ هﻴﭻ آﺲ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﺁن را‬
‫اﻧﻜﺎر آﻨﺪ ﺣﺘﻲ هﺪاﻳﺖ ﮔﺮان ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‪ .‬ﺁري‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ ارﺑﻴﻠﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اﻣﺎﻣﻴﻪ در‬

‫‪ .3‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي )‪ (3708‬و ﻧﮕﺎﻩ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2924‬‬

‫‪ .4‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ج‪ 1‬ص)‪ (450‬و ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻨﺪش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (3701‬و ﻧﮕﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2920‬‬
‫آﺘﺎب ))آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ(( در ﺟﺮﻳﺎن ازدواج ﻋﻠـﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﻲ آﻤﻚ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪. .‬‬
‫‪ .‬ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺟﻠﻮ ﺁﻣﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬اآﻨﻮن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮ و زرﻩ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﻔﺮوش ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺗـﻮ و دﺧﺘـﺮم‪ ،‬ﭼﻴـﺰي ﺁﻣـﺎدﻩ‬
‫آﻨﻢ‪ ،‬رﻓﺘﻢ‪ ،‬زرهﻢ را ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﺻﺪ درهﻢ ﺳـﻴﺎﻩ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻓـﺮوﺧﺘﻢ‪ .‬وﻗﺘـﻲ دراهـﻢ را از او ﺗﺤﻮﻳـﻞ‬
‫ﮔــﺮﻓﺘﻢ و او زرﻩ را از ﻣــﻦ ﮔﺮﻓــﺖ‪ ،‬ﮔﻔــﺖ‪ :‬اي‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ي زرﻩ و ﺗﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ دراهﻢ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻲ؟ در ﺟﻮاب ﮔﻔـﺘﻢ‪)) :‬ﭼـﺮا(( ﮔﻔـﺖ‪ :‬زرﻩ از‬
‫ﻃﺮف ﻣـﻦ ﺑـﻪ ﺗـﻮ هﺪﻳـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬زرﻩ و دراهـﻢ را‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻢ و ﻧﺰد رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻣﺪم‪ .‬زرﻩ و دراهـﻢ‬
‫را ﺟﻠﻮي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﺬاﺷﺘﻢ و وي را در ﺟﺮﻳﺎن اﻣﺮ‬
‫ﻗﺮار دادم‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮاي ﻋﺜﻤـﺎن دﻋـﺎي ﺧﻴـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫آﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻔﺘﺢ ارﺑﻴﻠﻲ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ اﺋﻤﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﺎ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻪ و او را‬
‫ﺗﺠﻠﻴﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻟﻒ ))آﺸﻒ اﻟﻐﻤـﻪ(( از زﻳـﻦ‬
‫اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴـﻦ ﭼﻨـﻴﻦ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪:‬‬
‫))ﺗﻨــﻲ ﭼﻨــﺪ از ﻣــﺮدم ﻋــﺮاق ﻧــﺰد اﻣــﺎم زﻳــﻦ‬
‫اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﺁﻣﺪﻩ درﺑﺎرﻩ ي اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺁﻧـﺎن ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﺼﺪاق‬
‫ِـﻦ‬
‫ْ‬ ‫ِﺟُـﻮا ﻣ‬ ‫ُﺧْﺮ‬ ‫َ أ‬‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟـﺬ‬ ‫َ اﱠ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻬـﺎﺟِﺮ‬ ‫ﻤَ‬
‫ﻟُ‬‫ء اْ‬ ‫َاِ‬
‫َـﺮ‬ ‫ُﻘ‬‫ْﻔ‬
‫ﻟﻠ‬‫ﺁﻳﻪ )ِ‬
‫َاﻧﺎ‬
‫ً‬ ‫ْـﻮ‬‫ِﺿ‬
‫َر‬‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ِ‬
‫ِـﻦ‬‫ْـﻼً ﻣ‬‫َﻀ‬‫َ ﻓ‬‫ُـﻮن‬‫َﻐ‬‫ﻳﺒْﺘ‬
‫ْ َ‬‫ِﻢ‬ ‫َاِ‬
‫ﻟﻬ‬ ‫ﻣﻮ‬‫َْ‬
‫َأ‬ ‫ْ و‬‫ِﻢ‬
‫ِه‬‫ِﻳﺎر‬‫دَ‬
‫َ( هﺴـﺘﻴﺪ؟‬ ‫ِﻗﻮن‬ ‫ﱠﺎدُ‬‫ُ اﻟﺼ‬ ‫هﻢ‬
‫ِﻚَ ُ‬ ‫ُوَ‬
‫ﻟﺌ‬ ‫ُ أ‬
‫ﻟﻪ‬‫َﺳُﻮَ‬‫َر‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ُون‬‫ُﺮ‬‫ْﺼ‬‫ﻳﻨ‬ ‫و‬
‫ََ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬ﺧﻴـﺮ((‪ .‬اﻣـﺎم ﻓﺮﻣـﻮد‪ .‬ﭘـﺲ ﺷـﻤﺎ‪ ،‬از‬
‫ِـﻦ‬
‫ْ‬ ‫َ ﻣ‬ ‫ِ َ‬
‫ﻳﻤﺎن‬ ‫اﻷ‬
‫َ ْ‬ ‫َ و‬‫اﻟﺪار‬
‫ﱠ‬ ‫ُوا‬‫ﱠأ‬
‫ﺗﺒَﻮ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬ ‫ﻣﺼﺪاق ﺁﻳﻪ‪) :‬و‬
‫َاﱠ‬
‫ِـﻲ‬‫َ ﻓ‬‫ـﺪون‬
‫ﻳﺠِ ُ‬‫َﻻ َ‬ ‫ْ و‬
‫ِﻢ‬‫ﻟـﻴْﻬ‬ ‫َ إ‬
‫َِ‬ ‫هـﺎﺟَﺮ‬ ‫ﻣـﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫َ َ‬‫ﻳﺤِﺒﱡـﻮن‬‫ْ ُ‬‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬‫َﻗﺒْﻠ‬
‫ِﻢ‬
‫ْ‬ ‫ِـﻬ‬‫ُﺴ‬
‫ﻧﻔ‬‫َْ‬
‫َـﻰ أ‬ ‫َﻠ‬
‫َ ﻋ‬‫ُون‬‫ِﺮ‬‫ْﺛ‬
‫ﻳـﺆ‬‫َُ‬‫ﺗﻮا و‬ ‫ُوُ‬‫ِﻤﺎ أ‬‫ً ﻣﱠ‬‫ْ ﺣَﺎﺟَﺔ‬ ‫ِﻢ‬
‫ِه‬‫ﺪور‬ ‫ﺻ‬
‫ُُ‬
‫ﺔ( هﺴـﺘﻴﺪ؟ در ﺟـﻮاب ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬ ‫َﺎﺻ‬
‫ٌَ‬ ‫ْ ﺧَﺼ‬‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬
‫َ ﺑ‬ ‫َﺎن‬‫ْ آ‬‫ﻟﻮ‬ ‫و‬
‫ََ‬
‫))ﺧﻴﺮ((‪ .‬اﻣﺎم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ هﺮ دو ﮔـﺮوﻩ‬
‫ﺗﺒﺮي آﺮدﻳﺪ و ﻣﻦ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻢ آﻪ ﺷﻤﺎ از ﺁﻧﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ آﻪ درﺑﺎرﻩ ي ﺁﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫َﺎ‬‫ﻟﻨ‬
‫ْ َ‬‫ِﺮ‬‫ْﻔ‬
‫َﺎ اﻏ‬ ‫ﺑﻨ‬
‫َﱠ‬‫َ ر‬
‫ﻟﻮن‬ ‫ُﻮُ‬‫ﻳﻘ‬
‫ْ َ‬‫ِﻢ‬‫ِه‬
‫ْﺪ‬‫ﺑﻌ‬‫ْ َ‬‫ِﻦ‬
‫ﺎءوا ﻣ‬ ‫َ ﺟَ ُ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬ ‫َاﱠ‬‫)و‬

‫‪ .2‬آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ ﻟﻼرﺑﻠﻲ ج‪ 1‬ص)‪ (368-369‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان )ﻓﻲ ﺗﺰوﻳﺠﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ‬

‫ﻋﻠﻴﻬﺎ اﻟﺴﻼم(‪.‬‬
‫ِـﻲ‬ ‫ْ ﻓ‬
‫َـﻞ‬
‫ﺗﺠْﻌ‬
‫َﻻ َ‬ ‫ِ َ‬
‫ﻳﻤـﺎنِ و‬‫ِﺎﻷ‬
‫ﻧﺎ ﺑ ْ‬
‫ُﻮَ‬‫َ ﺳَﺒَﻘ‬
‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫َﺎ اﱠ‬ ‫ِﻨ‬
‫َاﻧ‬ ‫َِﻹ‬
‫ِﺧْﻮ‬ ‫و‬
‫ُـﻮا( اﺧﺮﺟـﻮا ﻋﻨـﻲ ﻓﻌـﻞ ﻪﻠﻟﺍ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬
‫ﻟﻠ‬‫ِﻼً ِ‬
‫َﺎ ﻏّ‬ ‫ِﻨ‬
‫ُﻮﺑ‬‫ُﻗﻠ‬
‫ﺑﻜﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪)) :‬ﺁﻧﺎن آـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺁﻧـﺎن ﺁﻣﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ ﭘﺮوردﮔﺎرا ﻣﺎ را و ﺑﺮادران ﻣﻮﻣﻦ ﻣـﺎ را‬
‫آﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﺁوردﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﻣﻐﻔـﺮت‬
‫ﻗﺮار ﺑـﺪﻩ و در دﻟﻬـﺎي ﻣـﺎ آـﺪورﺗﻲ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن ﻗﺮار ﻧﺪﻩ((‪ .‬ﺑﻌﺪ اﻣﺎم ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬از ﻧـﺰد‬
‫ﻣﻦ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻳﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺠﺎم ﺧﻮاهﺪ داد‪.‬؟!‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﻌﺪ از اﻋﺘﺮاف ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻀـﺎﻳﻞ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن‪ ،ψ‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲ آﻨﺪ آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫او را ﺑﺎ ﻣﻄﻌـﻮن آـﺮدن ﻋﺜﻤـﺎن و ﺳـﺎﻳﺮ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫آﺮام‪ ،‬ﺑﻪ راﻩ راﺳﺖ هﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ؟!!!‬
‫ﺑﻌﺪ از ذآﺮ ﻋﻴﻮب و ﻧﻘﺎﻳﺼﻲ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴﺐ و ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳﺖ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ‬
‫ـﻞ‬ ‫ـﺎم ))آـ‬‫ـﻮد‪ ،‬ﺑﻨـ‬‫ـﺐ ﺧـ‬‫ـﻲ از آﺘـ‬ ‫ً در ﻳﻜـ‬ ‫ـﺮا‬‫او اﺧﻴـ‬
‫اﻟﺤﻠﻮل ﻋﻨﺪ ﺁل اﻟﺮﺳﻮل(( ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬او در اﻳﻦ‬
‫آﺘﺎب ﺗﻤﺎم ﮔﻔﺘﻪ هﺎي ﺧﻮد را آﻪ در آﺘﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ي‬
‫ﺧﻮد در ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﺺ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﻣﻴﺎن‬
‫اﻳﻦ دو دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺧﻮد ﺗﻀﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي را‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬او در اﻳـﻦ آﺘـﺎب ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﻳﻜﻲ از داﻧﺸﮕﺎهﻴﺎن ﻣﺼﺮي ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان اﻋﺘـﺮاض‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ . . . :‬ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎدات ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ اﺳـﻼم واﻗﻌـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻣﻌﺮوف و ﻣﺘﺪاول اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻜﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ و اﻳﻦ اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ هﺴﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫هﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ آﺘﺎب اﻟﻬﻲ و ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ و ﺁﻧﺎن ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺎﺟﻴﻪ هﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮﻗﻪ هﺎ‬
‫در ﮔﻤﺮاهﻲ و ﺿﻼل ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬
‫ﺧﻮن ﺳﺮدي و ﺁراﻣﺶ ﺑﻪ اﺷﻜﺎل او ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺮض‬
‫ﻧﻤﻮدم‪ :‬اي ﺑﺮادران‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺻﺪق ﻧﻴﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳـﺎد‬
‫ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﮔﺮوهﻲ از اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ را‬
‫ﺑﺒﻴﻨﻢ آﻪ ﺧﻮد را ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﻣﺬهﺐ و دﻳﻦ و ﺁﻳﻴﻨـﻲ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻢ‬

‫‪ .1‬آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ ﻟﻼرﺑﻠﻲ ج‪ 2‬ص‪ 291‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﻓﻀﺎﻳﻞ زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ((‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎرك اﺳﺖ اﻳﻦ‪ .‬و ﺷﻤﺎ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ﺗﺒﺮﻳـﻚ هﺴـﺘﻴﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرﮔﻮار و از ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ‬
‫اوﻟﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﮔـﺮ او از ﻧﺨﺴـﺘﻴﻨﻴﺎن ﻧﺒﺎﺷـﺪ )!(‬
‫وﻟﻲ ﺛﺎﻧﻲ اﺛﻨﻴﻦ در ﻏﺎر و رﻓﻴﻖ هﺠﺮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ از ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ آﺮدﻩ و ﺧﻮد را ﺟﺰو اﻳـﻦ‬
‫ﮔﺮوﻩ ﻗﺮار ﻣﻲ دادم‪ (!).‬اﮔﺮ ﮔﺮوهﻲ از اهﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫و ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﻣﻲ دﻳـﺪم آـﻪ ﺧـﻮد را ﭘـﺎي ﺑﻨـﺪ و‬
‫ﻣﻘﻠﺪ‪ ،‬دﻳﻦ و ﺁﻳﻴﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﺴﺖ آـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب ﻣﻨﺴﻮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ‪ .‬زﻳﺮا‬
‫ﺳﻴﺪﻧﺎ ﻋﻤﺮ ﺻﺤﺎﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎروق اﺳﺖ آﻪ ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺗﻤﻴﺰ ﻣﻲ دهﺪ و او آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ي او اﺳﻼم را ﺳﺮ ﺑﻠﻨﺪي ﻋﻨﺎﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫او از ﺳﺎﺑﻘﻴﻦ اول و دوﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ راﺷﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ آـﺮدﻩ و ﺧـﻮد را‬
‫ﺟﺰو ﺁن ﮔﺮوﻩ ﻗـﺮار ﻣـﻲ دادم‪ .‬اﮔـﺮ ﻣـﻲ دﻳـﺪم‪،‬‬
‫ﮔﺮوهﻲ از اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ و ﻳﺎ از ﻏﻴـﺮ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺧﻮد را ﭘﺎي ﺑﻨﺪ دﻳﻦ و ﺁﻳﻴﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ ﻣﻨﺴﻮب‬
‫ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن اﺳﺖ و در اﺻﻮل و ﻓﺮوع از وي‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻔـﺘﻢ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ذو ﻧﻮرﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬او آﺴﻲ اﺳﺖ آـﻪ ﻓﺮﺷـﺘﮕﺎن‬
‫از وي ﺣﻴﺎ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬او ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ راﺷﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫او ﺟﺎﻣﻊ ﻗﺮﺁن اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ هﻤـﻴﻦ ﻓﻀـﺎﻳﻞ ﺧـﻮد را‬
‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻧﻤﻮدﻩ و از ﭘﻴﺮوان او ﻣﻲ ﺷﺪم‪ .‬اﻣﺎ ﻣـﻦ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﮔﺮوﻩ را از اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺪﻳﺪم آـﻪ‬
‫از دﻳﻦ و ﺁﻳﻴﻦ ﺧﻠﻔﺎي ﺛﻼﺛﻪ و ﻳﺎ از ﺳﺎﻳﺮ اﺻﺤﺎب‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﻴﺮوي آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﻮﺿﻴﺤﻲ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن‬
‫اراﺋﻪ ﻧﻤﻲ دهﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻀـﺎوت را ﺑـﻪ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺁﮔﺎﻩ و ﺷﻌﻮر ﺑﻴﺪار ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺳﭙﺎرم ﺗﺎ ﺧﻮد ﺁﻧﺎن‬
‫ﻣﻴﺰان اﺿﻄﺮاب ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را در واروﻧﻪ ﺟﻠـﻮﻩ‬
‫دادن ﺣﻮادث و ﻣﺤﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﻘـﺎﻳﻖ ﺗﺨﻤـﻴﻦ ﺑﺰﻧﻨـﺪ‬
‫اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻤﺘﺮ از ﺁﺷـﻜﺎر آـﺮدن ﻧﻘـﺎﻳﺺ و‬
‫ﻋﺮﻳﺎن آﺮدن ﺑﺎﻃﻞ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬آﻞ اﻟﺤﻠﻮل ﻋﻨﺪ ﺁل اﻟﺮﺳﻮل ص)‪.(21-22‬‬

 ‫ﺑﺎب ﻧﻬﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ψ‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ψ‬را ﺑـﻪ ﺷـﺮف‬
‫هﻤﺴﺮي ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﺧﺘﻤﻲ ﻣﺮﺗﺒﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺸﺮف ﻧﻤـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬او ﺑـﺎ اﻳـﻦ هﻤـﻪ‬
‫آﺮاﻣﺖ و ﻓﻀﻴﻠﺖ از زﺧﻤﻬﺎي ﻧﻴﺶ ﻗﻠﻢ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﮔﺴﺘﺎخ و دروﻏﮕﻮ ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و دﻓـﺎع از ﺑـﺰرگ‬
‫ﺑﺎﻧﻮي روي زﻣﻴﻦ )ﺑﺎﻧﻮﻳﻲ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫او ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮﺗـﺮي ﻋﺎﻳﺸـﻪ در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺗﻤﺎم زﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﺗﺮي ﺛﺮﻳﺪ در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻃﻌﺎم و ﺧﻮردﻧﻲ هﺎ اﺳﺖ‪ 1 .‬و رﺳـﻮل ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ وي‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﭼﻮن ﺗﻮ در ﺑﻬﺸﺖ هﻤﺴﺮ ﻣﻦ هﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻣـﻮت‬
‫ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺁﺳﺎن اﺳﺖ(‪ 2 .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻋﻦ و ﺗﻬﻤﺘﻬـﺎ‬
‫را ﻳﻜﻲ ﺑﻌﺪ از دﻳﮕﺮي ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻢ آﺮد‪.‬‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫ﺁﺗﺶ‬
‫ﻓﺘﻨﻪ را ﺑﺮ اﻓﺮوﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪((.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ را ﻋﻨـﻮان ﻣـﻲ‬
‫ـﺮ‬‫ـﺶ ﺁن را ﺑـ‬‫ـﻮﻣﻨﻴﻦ ﺁﺗـ‬ ‫ـﻪ ام اﻟﻤـ‬ ‫ـﻲ آـ‬ ‫ـﻨﻢ‪ .‬ﺟﻨﮕـ‬ ‫آـ‬
‫ً ﻗﻴـﺎدت و رهﺒـﺮي‬ ‫اﻓﺮوﺧﺖ‪ .‬زﻳﺮا او ﺑﻮد آﻪ ﺷﺨﺼﺎ‬
‫ﺟﻨﮓ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ‪ .‬ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳـﺖ زﻧـﻲ آـﻪ‬
‫ِﻜُﻦ‬
‫ﱠ‬ ‫ﺑﻴُـﻮﺗ‬
‫ِﻲ ُ‬
‫َ ﻓ‬
‫ْن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ي اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن‪) :‬و‬
‫ََﻗﺮ‬
‫ﻟـﻰ( )و در ﺧﺎﻧـﻪ‬ ‫ِ ْ‬
‫اﻷُوَ‬ ‫ِﻠ‬
‫ِﻴﱠـﺔ‬ ‫ﻟﺠَﺎه‬
‫ﱡجَ اْ‬
‫ﺗﺒَﺮ‬ ‫ﱠﺟْﻦ‬
‫َ َ‬ ‫ﺗﺒَﺮ‬
‫َﻻ َ‬‫و‬
‫ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﺎهﻠﻴـﺖ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺧـﻮد ﻧﻤـﺎﻳﻲ‬
‫ﻧﻜﻨﻴــﺪ( او را اﻣــﺮ آــﺮدﻩ اﺳــﺖ آــﻪ در ﺧﺎﻧــﻪ‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭼـﻪ ﻣﺠـﻮز ﺷـﺮﻋﻲ او از‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻳﺪ؟ او ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ را ﻣﺒـﺎح‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﻋﻠـﻲ وﻟـﻲ ﻣـﺮد و زن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎدي و ﺑﻪ راﺣﺘﻲ‬
‫ﺟﻮاب ﻣﻲ دهﻨﺪ آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ را دوﺳـﺖ‬
‫‪ .1‬ﺛﺮﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ در ﺁﺑﮕﻮﺷﺖ ﺣﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬زواﻳﺪاﻟﺰهﺪ ج‪ 2‬ص)‪ (207‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺮوزي و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ ج‪9‬‬
‫ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (25130‬ص)‪ (467‬و ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﺤﻴﺤﻪ ج‪ 6‬ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (2867‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﻠﻲ در ﺟﺮﻳﺎن إﻓﻚ‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﻪ‬
‫ﺟﺪا آﺮدﻧﺪ و ﻃﻼق دادن ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺸﻮرت دادﻩ اﺳﺖ و‬
‫اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﻣﺎ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ آﻨﻨﺪ داﻳﺮ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪ إﻓﻚ و ﻣﺸﻮرت دادن ﻋﻠـﻲ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﺮاي ﻃﻼق دادن ﻋﺎﻳﺸﻪ )ﺑﺮ ﻓـﺮض ﺻـﺤﺖ ﺁن(‬
‫آﺎﻓﻲ اﺳﺖ آﻪ او از اﻣﺮ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﺗﺨﻄـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺘﺮ و ﺣﺠﺎﺑﻲ را آﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮاﻳﺶ ﻻزم ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺘﺮي را ﺳﻮار ﺷـﻮد آـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬او را ﻣﻨﻊ آﺮدﻩ ﺑﻮد و دﺳﺖ ﺑﻪ اﻋﻤـﺎﻟﻲ‬
‫ﺑﺰﻧﺪ آﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬او را از اﻧﺠـﺎم ﺁن ﺑـﺮ ﺣـﺬر‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪) .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺳـﮕﺎن ﺣـﻮاب را ﺑـﻪ ﺻـﺪا در‬
‫ﻧﻴﺎورد‪ (.‬و ﻣﺴﺎﻓﺎت دور و دراز‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻣﻜـﻪ‬
‫و از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ را ﻃﻲ آﻨﺪ‪ .‬آﺸﺘﻦ اﻧﺴـﺎﻧﻬﺎي‬
‫ـﻮﻣﻨﻴﻦ و‬
‫ـﺎ اﻣﻴﺮاﻟﻤـ‬ ‫ـﺪ‪ ،‬ﺑـ‬
‫ـﺎح ﺑﺪاﻧـ‬
‫ـﻮم را ﻣﺒـ‬‫ﻣﻌﺼـ‬
‫ﻳﺎران او ﺑﺠﻨﮕﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺑﻴـﺎن ﻣﻮرﺧـﺎن ﻋﺎﻣـﻞ‬
‫ﻗﺘﻞ هﺰارهﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮد‪ .‬هﻤﻪ ي اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او اﻣﺎم ﻋﻠﻲ را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷـﺖ ﭼـﻮن اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑـﻪ ﻃـﻼق دادن او ﻣﺸـﻮرت دادﻩ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮد‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬اهﻞ ﺳـﻨﺖ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ و در ﺳـﺎﻳﺮ‬

‫ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ ﭘﺎي ﺑﻨﺪ ﻋﺪل و اﻧﺼﺎف‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻒ ﺁﻧـﺎن ﺣـﻖ و ﺑـﺮ ﭘﺎﻳـﻪ هـﺎي ﻋـﺪل‬
‫اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و هﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ ﺗﻀـﺎد و ﺗﻨـﺎﻗﺾ در ﺁن‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ در اﻗـﻮال و ﻣﻮاﺿـﻊ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از اﻳـﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻗﻀـﻬﺎ را از آﺘـﺎب ﺧـﻮد ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﻪ اﺛﺒـﺎت رﺳـﺎﻧﺪم‪.‬‬
‫واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اهﻞ ﺑﺪر هﻤﻪ اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﻧﺪ‪.‬‬
‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ و ﺳـﺎﻳﺮ ازواج ﻣﻄﻬـﺮات‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴـﺮ‪ ،‬هﻤـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺑﻌﺪ از اﻧﺒﻴـﺎء ﺳـﺎدات و ﺳـﺮداران‬
‫اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﻧﺪ‪ .‬اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑـﺮاي رﻓـﺘﻦ‬
‫ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻌﺼﻮم ﺑـﻮدن ﺷـﺮط ﻧﻴﺴـﺖ ﺣﺘـﻲ ﺻـﺎﺣﺒﺎن‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص)‪ (117‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(192-193‬‬

‫ﮔﻨﺎهﺎن ﺻﻐﻴﺮﻩ و آﺒﻴﺮﻩ ﺑﻌـﺪ از ﺗﻮﺑـﻪ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲ روﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣـﻮرد اﺗﻔـﺎق هﻤـﻪ ي‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﮔﻨﺎهﺎن و ﺳﻴﺌﺎﺗﻲ آـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫ـﺪ و‬
‫ـﺎ دروغ اﻧـ‬ ‫ـﻴﺎري از ﺁﻧﻬـ‬
‫ـﻮد‪ ،‬ﺑﺴـ‬
‫ـﻲ ﺷـ‬
‫دادﻩ ﻣـ‬
‫ﺑﺴﻴﺎري دﻳﮕﺮ اﺟﺘﻬـﺎدي هﺴـﺘﻨﺪ وﻟـﻲ ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﻣﺮدم دﻟﻴﻞ اﺟﺘﻬﺎد ﺁﻧﺎن را ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ‬
‫در ﺣﻖ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻨـﺎﻩ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺗﻮﺑﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜـﻲ آـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﻣﺤﻮ ﺑﺪﻳﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺼﺎﺋﺐ و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ‬
‫آﻪ ﻣﻜﻔﺮ ﮔﻨﺎهﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗـﺮار ﺧﻮاهـﺪ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬زﻳﺮا دﻻﻳﻞ زﻳﺎدي آﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺁن ﺑﻬﺸـﺘﻲ‬
‫ﺑﻮدن ﺁﻧﺎن ﻣﺤﺮز اﺳﺖ وﺟﻮد دارد و ﻟـﺬا اﻋﻤـﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ دوزﺧﻲ ﺑﻮدن ﺁﻧﺎن را واﺟﺐ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻳﺪﻩ ﺷـﻚ‬
‫و ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻀﺎوﺗﻲ در ﺣـﻖ‬
‫ﻋﺎﻣﻪ اهﻞ اﻳﻤﺎن آﻪ ﺑﻬﺸـﺘﻲ ﺑـﻮدن ﺁﻧـﺎن ﻣﻌﻠـﻮم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﺎ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺣﻖ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آﻪ ﺁﻧﺎن‬
‫اهﻞ دوزخ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ در ﺣـﻖ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻣﻮﻣﻨـﺎن‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﻢ آﺮد؟ ﺁﮔﺎهﻲ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت‬
‫و ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ اﺣﻮال ﺗﻚ ﺗﻚ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬در ﻇﺎهﺮ و ﺑﺎﻃﻦ‬
‫و ﺗﻤﺎم ﺧﻄﺎهﺎ و اﺟﺘﻬﺎدات ﺁﻧﺎن‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺎ آﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ و دﺷﻮاري اﺳـﺖ؟! ﻟـﺬا ﺳـﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در اﻣﻮري‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﺁﻧﻬـﺎ را ﻧـﺪارﻳﻢ و ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ‬
‫ـﺎرﻩ ي‬
‫ـﻜﻮت درﺑـ‬ ‫ـﺬا ﺳـ‬
‫ـﺖ‪ .‬ﻟـ‬
‫ـﺮام اﺳـ‬
‫ـﻢ ﺣـ‬
‫ـﺪون ﻋﻠـ‬
‫ﺑـ‬
‫ﻣﺸﺎﺟﺮات ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫ﺁن ﺑﺪون اﻃﻼع و ﺁﮔﺎهﻲ از واﻗﻌﻴﺎت اﻣﻮر‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺗﻤﺎم ﻳﺎ اآﺜﺮ ﺳﺨﻨﺎن در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺪون‬
‫ﻋﻠﻢ هﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﺑـﺪون‬
‫ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺁن‪ ،‬ﺣـﺮام اﺳـﺖ‪ ،‬اﮔـﺮ در ﺁن ﮔﺮاﻳﺸـﻬﺎي‬
‫ﺷﺨﺼﻲ و ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ ﺣﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي ﺷﺨﺼﻲ و ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑـﺎ ﺣـﻖ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ آـﻪ ﺣﺮﻣـﺖ و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴـﺖ ﺁن ﻣﻀـﺎﻋﻒ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ هﺮ آﺲ در ﺧﺼﻮص ﻣﺸﺎﺟﺮات ﺻﺤﺎﺑﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﻬﻞ و ﻳﺎ ﺧﻼف ﺣﻖ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬او ﻣﺴـﺘﺤﻖ‬
‫وﻋﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﭘﻴـﺮوي از‬
‫ﮔﺮاﻳﺸﻬﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺧﺸـﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ ﻳـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻌﺎرﺿﻪ و ﻧﺎﺑﻮد آﺮدن ﺣﻖ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﺎز هـﻢ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ذم و ﻋﻘﺎب اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ از ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺳﺘﺎﻳﺸﻲ‬
‫آﻪ در ﻗﺮﺁن و ﺣﺪﻳﺚ در ﺣﻖ ﺁﻧﺎن ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬از اﻋـﻼم‬
‫رﺿﺎﻳﺘﻲ آﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣـﻖ ﺁﻧـﺎن ﺷـﺪﻩ‪،‬‬
‫از اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن و از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻓﺮاد اﻣﺖ‬
‫ﺑﻮدن ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻻﻳﻞ ﻇﻨـﻲ و‬
‫ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن هﺮﮔﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﻮي و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و‬
‫ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬دﻻﻳﻠﻲ آﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺁﻧﻬـﺎ ﺻـﺤﺖ‬
‫ﻧﺪارد ﻳﺎ ﺻﺤﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺸـﻜﻮك اﺳـﺖ و ﺑﺨـﺶ دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎﻳﻲ آﻪ آﺬب ﺑﻮدن ﺁﻧﻬﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ و ﺑﺨﺸـﻲ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎﻳﻨﺪ آﻪ ﺗﺤﻘﻖ و آﻴﻔﻴﺖ وﻗﻮع ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫و ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ دﻻﻳﻠﻲ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ از ﻣﻮﺟـﻪ ﺑـﻮدن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻣﻌﺬور ﺑﻮدن ﺁﻧﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ دارﻧﺪ و ﻗﺴﻤﺘﻲ‬
‫از ﺁﻧﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳـﻞ و ﮔﻨﺎهـﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺴﻨﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﻋﻔﻮ و اﻏﻤﺎض هﺴﺘﻨﺪ ﻟـﺬا‪ ،‬هـﺮ‬
‫آﺲ ﺷﻴﻮﻩ و ﺧﻂ ﻣﺸﻲ اهﻞ ﺳـﻨﺖ را اﻧﺘﺨـﺎب آﻨـﺪ و‬
‫راﻩ ﺁﻧﺎن را ﺳﻴﺮ آﻨﺪ‪ ،‬از اهﻞ ﺣـﻖ‪ ،‬اﺳـﺘﻘﺎﻣﺖ و‬
‫اﻋﺘﺪال ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﺎر‬
‫دروغ‪ ،‬ﻧﺎداﻧﻲ و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫‪1‬‬
‫اي آﻪ اﻳﻦ ﮔﻤﺮاهﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺁﺗـﺶ‬

‫ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ را ﺑﺮ اﻓﺮوﺧﺘﻪ اﺳﺖ((‪ ،‬اﻳﻦ ﻳـﻚ ﺳـﺨﻦ و‬
‫ادﻋﺎي ﭘﻮچ و آﺎﻣﻼً آﺬب و ﺑﻲ اﺳـﺎس اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬هﺮﮔﺰ ﺑﺮاي ﺟﻨﮕﻴـﺪن و ﻗﺘـﺎل از ﺧﺎﻧـﻪ و‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﺮﻓﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﻪ ﻗﺼـﺪ اﺻـﻼح ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد آﻪ اﻳـﻦ‬
‫اﻗﺪام او ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاﻳﺶ روﺷﻦ‬
‫ﺷﺪ آﻪ ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬اﻇﻬـﺎر ﻧـﺪاﻣﺖ آـﺮد و‬
‫ﺣﺴﺮت ﺧـﻮرد و در رواﻳـﺖ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و دوﺳﺖ دارم آﻪ ﺷﺎخ درﺧﺘـﻲ‬
‫ﻣﻲ ﺑﻮدم و اﻳﻦ راﻩ را اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻲ آﺮدم((‪ 2 .‬ﺑﺮ‬
‫ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﺑﺎ ﻣﻌﻴﺖ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻗﺘﺎل آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ اﻳﻦ ﻗﺘﺎل‬
‫َ‬ ‫ِﻨ‬
‫ِﻴﻦ‬ ‫ْﻣ‬
‫ﻤـﺆ‬
‫ﻟُ‬ ‫ِﻦ‬
‫َ اْ‬ ‫َﺎنِ ﻣ‬
‫َﺘ‬‫ِﻔ‬
‫ْ ﻃَﺎﺋ‬
‫ِن‬ ‫ﻣﺸﻤﻮل اﻳﻦ ﺁﻳﻪ اﺳﺖ )و‬
‫َإ‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 4‬ص)‪ (309-313‬ﺑﺎ اﻧﺪآﻲ ﺗﺼﺮف‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺼﻨﻒ اﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻴﺒﻪ ج‪ 8‬آﺘﺎب اﻟﺠﻤﻞ ﻓﻲ ﺳﻴﺮ ﻋﺎﻳﺸﻪ ص)‪.(718‬‬
‫ﻤﺎ ‪. .‬‬ ‫اهَ‬
‫ـﺪ ُ‬
‫ِﺣْ َ‬
‫ْ إ‬
‫َﺖ‬‫ﺑﻐ‬
‫ْ َ‬‫ﺈن‬
‫َِ‬‫ﻤﺎ ﻓ‬‫ﻬَ‬
‫َُ‬‫ﺑﻴْﻨ‬
‫ِﺤُﻮا َ‬ ‫ْﻠ‬‫َﺻ‬
‫َﺄ‬ ‫ُﻮا ﻓ‬‫َﻠ‬‫َﺘ‬
‫اﻗﺘ‬
‫ْ‬
‫ﻳﻜُﻢ‬
‫ْ‬ ‫َﺧَـﻮ‬
‫َْ‬ ‫َ أ‬‫ﺑـﻴْﻦ‬
‫ِﺤُﻮا َ‬ ‫َﺻ‬
‫ْـﻠ‬ ‫َﺄ‬
‫ة ﻓ‬ ‫ِﺧْـﻮ‬
‫ٌَ‬ ‫َ إ‬‫ُﻮن‬‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬‫ﻤﺆ‬
‫ﻟُ‬ ‫ﻤﺎ اْ‬‫ﻧَ‬ ‫‪ .‬إ‬
‫ِﱠ‬
‫َ( اﻟﺤﺠــﺮات )‪(9-10‬‬ ‫ﻤــﻮن‬‫ْﺣَُ‬
‫ﺗﺮ‬‫ْ ُ‬‫ﱠﻜُــﻢ‬
‫َﻠ‬‫ﻟﻌ‬‫ــﻮاﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫َ‬ ‫ﺗﻘ‬
‫ُ‬ ‫َاﱠ‬‫و‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﮔـﺮ دو ﮔـﺮوﻩ از ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﺻﻠﺢ و ﺁﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗـﺮار آﻨﻴـﺪ‬
‫اﮔﺮ ﻳﻜﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻏﺎوت آﺮد‪.( . . .‬‬
‫ﺁﻳﻪ ﻣﺬآﻮر اﻳﻤﺎن را ﺑﺮاي دو ﮔـﺮوﻩ اﺛﺒـﺎت ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ وﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻗﺘـﺎل آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﻋﺎﻣـﻪ ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﻣﺼـﺪاق اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻣﻨﺎن از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮ اﺣﺴـﻦ و ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻗﻄﻊ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺼﺪاق ﺁن ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ . . . -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ‬

‫ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴـﺮون ﻣـﻲ رود‪ ،‬ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ‬
‫َﻻ‬
‫ﱠ و‬
‫ِﻜُﻦ‬
‫ﺑﻴُـﻮﺗ‬
‫ِـﻲ ُ‬
‫َ ﻓ‬
‫ْن‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺁﻳـﻪ‪) :‬و‬
‫ََﻗـﺮ‬
‫ﻟﻰ( او را ﺣﻜـﻢ آـﺮدﻩ‬ ‫ِ ْ‬
‫اﻷُوَ‬ ‫ِﻠ‬
‫ِﻴﱠﺔ‬ ‫ﻟﺠَﺎه‬
‫ﱡجَ اْ‬
‫ﺗﺒَﺮ‬ ‫ﱠﺟْﻦ‬
‫َ َ‬ ‫ﺗﺒَﺮ‬
‫َ‬
‫اﺳﺖ آﻪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﺮود((‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﺑـﺮاي ﺑـﻪ ﻧﻤـﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ ﺗﺠﻤـﻞ‬

‫ﺟﺎهﻠﻴﺖ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫)ب( ‪ . . .‬دﺳﺘﻮر اﺳﺘﻘﺮار در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺧـﺮوج از‬

‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ اﻧﺠـﺎم ﻣﺎﻣﻮرﻳـﺖ و ﺣﻔـﻆ ﻣﺼـﻠﺤﺖ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اداء‬
‫ﺣﺞ و ﻋﻤﺮﻩ ﻳﺎ ﺧﺎرج ﺷﺪن هﻤﺮاﻩ ﺑـﺎ ﺷـﻮهﺮ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺴﺎﻓﺮت‪ ،‬زﻳﺮا آـﻪ ﺁﻳـﻪ ﻣـﺬآﻮر در دوران ﺣﻴـﺎت‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻌﺪ از ﻧـﺰول‬
‫ﺁن‪ ،‬ازواج ﻣﻄﻬﺮات را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺴـﺎﻓﺮﺗﻬﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﺣﻀـﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ψ‬را ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺣﺞ ﺑﺮد و در هﻤﺎن ﺳﻔﺮ او را ﺑـﺮاي‬
‫اﻧﺠﺎم ﻋﻤﺮﻩ ﺑﺎ ﺑـﺮادرش ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻪ ﺗﻨﻌـﻴﻢ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳـﻦ ﺁﻳـﻪ و‬
‫اﻧﺪآﻲ آﻤﺘﺮ از ﺳﻪ‪ 3‬ﻣﺎﻩ ﻗﺒﻞ از وﻓـﺎت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ هﻤﺴـﺮان رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑـﻪ ﺳـﻔﺮ ﺣـﺞ ﻣـﻲ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ ﺑﺎ ﺧـﻮد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ ﺣـﺞ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺴـﺎﻓﺮت هﻤﺴـﺮان رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫زﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺟﺎﻳﺰ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ψ‬‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد آﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ و ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ و رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . . . -4‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﺪﻋﻲ اﺳـﺖ آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬

‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻗﺘﺎل ﺑـﺎ‬
‫وي را ﻣﺒﺎح و ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ ﻋﺪم ﻣﺤﺒﺖ‬
‫او ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ ﻋﻠـﻲ‬
‫در ﺟﺮﻳﺎن اﻓﻚ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﺑﻪ ﻃﻼق دادن ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﻣﺸﻮرت دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻋﻠﻤـﺎي اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪((.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ‪ . . .‬اﮔﺮ ﺟﻮاب ﻋﻠﻤـﺎي اهـﻞ ﺳـﻨﺖ هﻤـﻴﻦ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﺮا ﻗﻮل ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫را ذآﺮ ﻧﻜﺮدﻩ اي؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮ از ﻣـﺮز ﻧﻬـﺎﻳﻲ‬
‫دروغ ﻧﻴﺰ ﻗﺪم را ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و هﻴﭻ ﺟﺮﻳﺎن را‬
‫ﺑﺪون ﺁﻣﻴﺰش ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻬﺘﺎن ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪.‬‬

‫)ب( ﺁري‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن اﻓﻚ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ را‬

‫از ﺁن ﺳﻮي هﻔﺖ ﺁﺳﻤﺎن از ﺁن ﺗﺒﺮﺋﻪ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ـﺮاق‬ ‫ـﺮم‪ ρ‬درﺑـ‬
‫ـﺎرﻩ ي ﻓـ‬ ‫ـﻮل اآـ‬ ‫ـﻲ از ﺁن رﺳـ‬‫در ﺑﺨﺸـ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﺑﻌﻀﻲ از اﺻﺤﺎب‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺧﻮاهﻲ آﺮدﻩ ﺑـﻮد‬
‫و ﻣﻮﺿﻊ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﺑـﻮد‪)) :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺗﻮ را در ﻣﻀـﻴﻘﻪ ﻗـﺮار ﻧـﺪادﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬زن ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻴﺴﺖ و از آﻨﻴﺰ ﺳﻮال آﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﺑﺮاي‬
‫‪2‬‬
‫ﺗﻮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪((.‬‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺑﻪ ﻃـﻼق و ﺗﻔﺮﻳـﻖ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺻـﻼً اﺷـﺎرﻩ ﻧﻜـﺮدﻩ ﺑـﻮد ﻟﻜـﻦ او وﻗﺘـﻲ‬
‫اﺿﻄﺮاب و ﻧﺎراﺣﺘﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻳﻞ‬
‫ﺷﺪ آﻪ هﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ اﻳﻦ ﻧـﺎراﺣﺘﻲ را ﺑﺰداﻳـﺪ و‬
‫ﻟﺬا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺷـﺎرﻩ آـﺮد و ﺑـﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ آﻪ در ﺻـﻮرت ﻓـﺮاق‪ ،‬ﺟﺒـﺮان ﺁن در ﺻـﻮرت‬

‫‪ .1‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج‪ 4‬ص)‪.(317-318‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺁن را در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮرﻩ ي ﻧﻮر رواﻳﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺋﺖ ﻳﺎ ﺳﻮال آﺮدن از آﻨﻴـﺰ ﺑـﺎ رﺟـﻮع آـﺮدن‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﺼﻤﻢ ﻧﺒﻮد آﻪ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬او را ﻃﻼق دهﺪ و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﺳـﺨﻨﺎن ﻋﻠـﻲ‪ψ‬‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))اﻧﮕﻴﺰﻩ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬رﻋﺎﻳـﺖ و ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﺟﺎﻧـﺐ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﻧﺎراﺣﺖ آﻨﻨﺪﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻏﻴﺮت ﺷﺪﻳﺪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻋﻠﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد آﻪ اﮔﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫هﻤﺴﺮش را ﻃﻼق دهﺪ ﻧﺎراﺣﺘﻲ و ﻏﻢ و اﻧﺪوﻩ ﻧﺎﺷـﻲ‬
‫از ﺟﺎﻧﺐ او‪ ،‬زاﻳـﻞ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و در ﺻـﻮرت ﺗﺤﻘـﻖ‬
‫ﺑﺮاﺋﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮاق‪ ،‬ﺑﺎ رﺟـﻮع ﺟﺒـﺮان‬
‫ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ 1 .‬اﻣـﺎم ﻧـﻮوي ﻣـﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪ :‬ﻣﻨﺎﺳـﺐ و‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ در ﺣﻖ ﻋﻠﻲ هﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا او ﻣﻮﺿﻌﺶ را‬
‫ﺑﻪ ﺻﻼح رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ داﻧﺴﺖ و ﺁن را ﻧﺼﻴﺤﺖ و ﺧﻴﺮ‬
‫ﺧﻮاهﻲ در ﺣﻖ او ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺖ و رﻓﻊ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي او از هﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﺎﻳﺰ اهﻤﻴـﺖ‬
‫ﺑﻮد‪ 2 .‬ﺷﻴﺦ اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻲ اﺑـﻲ هﻤـﺰﻩ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﻋﻠﻲ در ﻣﺸﻮرﻩ ﻃﻼق ﻣﺼﻤﻢ ﻧﺒﻮد‪ .‬زﻳـﺮا او ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﻓﺮاق ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺳﻞ اﻟﺠﺎرﻳﻪ ﺗﺼـﺪﻗﻚ((‬
‫از آﻨﻴﺰ ﺳﻮال آﻦ ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺖ اﻣـﺮ را ﺑـﺮاي ﺗـﻮ‬
‫ﺑﻴﺎن آﻨﺪ‪ .‬او در واﻗﻊ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ را ﺑـﻪ راي ﺧـﻮد‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻮآﻮل آﺮد‪ .‬ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻴﺎق و ﺳﺒﺎق ﻗﻀـﻴﻪ‪ ،‬ﺣﺎﺻـﻞ و ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻣﺸـﻮرت‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬إن أدرت ﺗﻌﺠﻴـﻞ‬
‫اﻟﺮاﺣﻪ ﻓﻔﺎرﻗﻬﺎ(( )اﮔﺮ ﻣﺎﻳﻞ هﺴﺘﻲ آﻪ اﺿﻄﺮاب و‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﻮد‪ ،‬او را از ﺧﻮد ﺟﺪا‬
‫آﻦ‪)) .‬وإن أردت ﺧـﻼف ذاﻟـﻚ ﻓﺎﺑﺤـﺚ ﻋـﻦ ﺣﻘﻴﻘـﻪ‬
‫اﻷﻣﺮ(( ــ اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ ﺗﻤـﺎﻳﻠﻲ ﻧـﺪاري‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ‬
‫درﺑﺎرﻩ ي واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻦ ﺗﺎ ﻗﻀﻴﻪ روﺷﻦ ﺷﻮد ـ‬
‫زﻳﺮا ﻋﻠﻲ ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺖ آﻪ ﺑﺮﻳﺮﻩ ﺧﻼف ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣـﻲ‬
‫ـﺮﻩ(‬ ‫ـﺪ و او )ﺑﺮﻳـ‬ ‫ـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﻤـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬ ‫ـﻪ ﭘﻴـ‬‫ـﺪ ﺑـ‬ ‫داﻧـ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺟﺰ ﻋﻔﺖ و ﭘﺎآـﺪاﻣﻨﻲ ﭼﻴـﺰي دﻳﮕـﺮ‬
‫‪3‬‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج‪ 8‬ص)‪ (324‬آﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب اﻟﺘﻮﺑﻪ ص)‪.(162-163‬‬
‫‪ .4‬اﻟﻔﺘﺢ ج‪ 8‬ص)‪.(324‬‬
‫‪ . . . -5‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎي اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﻣﺎ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ آﻨﻨﺪ آﻪ ﻣﺸﻮرت دادن ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ درﺑﺎرﻩ ﻃﻼق دادن ﻋﺎﻳﺸﻪ‪)) ،‬ﺑـﺮ ﻓـﺮض‬
‫ﺻﺤﺖ ﺁن(( دﻟﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﺷﺮﻋﻲ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ از‬
‫اﻣﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺗﺨﻄﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺠﺎﺑﻲ را آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮ وي ﻻزم آﺮدﻩ ﺑﻮد رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨـﺪ‪ ،‬ﺳـﻮار ﺷـﺘﺮي‬
‫ﺷﻮد آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬او را از ﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﺮ ﺁن ﻣﻨـﻊ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ . . .‬اﻟـﺦ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در ﭘـﺎورﻗﻲ‬
‫آﺘﺎﺑﺶ ﻃﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ ﻣـﺪاﺋﻨﻲ و ﻏﻴـﺮﻩ را آـﻪ‬
‫ﺣﻮادث ﺳﺎل ‪ 36‬هﺠﺮي را ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺒﻊ ﻗﻮل ﻣﺬآﻮر ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫أ‪ . . . -‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي و ﺑﻪ وﻳﮋﻩ ﺑـﻪ ﺁن‬
‫ﺑﺨﺶ از ﺁن‪ ،‬آﻪ ﺣﻮادث ﺳﺎل ‪ 36‬هﺠﺮي را ﺑﻴﺎن ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕـﺎﻩ ﺷـﻮد‪ ،‬آﻤﺘـﺮﻳﻦ اﺷـﺎرﻩ اي ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫روﻳﺪادهﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻃﺒﺮي رواﻳـﺎت زﻳـﺎدي را ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫ً رواﻳﺘـﻲ‬‫ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ در ﺁن ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺗﻔﺎﻗـﺎ‬
‫آﻪ در ﺧﺼﻮص ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ در ﺁن ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺎت ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ψ‬‬
‫هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺻﻼح وارد ﺻـﺤﻨﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﺮي ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻗﻌﻘـﺎع‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو را ﻧﺰد ﻣﺮدم ﺑﺼـﺮﻩ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﺗـﺎ دﻟﻴـﻞ‬
‫ﺧﺮوج و ﻗﻴﺎم ﺁﻧﺎن را ﻣﻌﻠـﻮم آﻨـﺪ‪ . . .‬ﻗﻌﻘـﺎع‬
‫وارد ﺑﺼﺮﻩ ﺷﺪ و ﻧﺨﺴﺖ ﻧـﺰد ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬رﻓﺖ و ﺳﻼم آﺮد و ﺑﻌﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬اي ﻣـﺎدر‪،‬‬
‫ﺗﻮ ﭼﺮا ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ ﺁﻣﺪﻩ اي‪ ،‬ﭼﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻮﺟـﺐ ﺷـﺪﻩ‬
‫آﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺴﺎﻓﺮت آﻨﻲ؟ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ψ‬در ﺟـﻮاب‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻓﺮزﻧـﺪم‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻋﺎﻣـﻞ‪)) ،‬اﺻـﻼح ﺑـﻴﻦ‬
‫اﻟﻨﺎس(( اﺳـﺖ‪ .‬ﻗﻌﻘـﺎع ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻃﻠﺤـﻪ و زﺑﻴـﺮ را‬
‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻴﺎور و ﺁﻧﺎن را در ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮد ﻃﻠﺐ آﻦ ﺗﺎ‬
‫ﺗﻮ از ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻦ و از ﺳﺨﻨﺎن ﺁن دو ﺑﺎ ﺧﺒﺮ ﺷـﻮي‬
‫ـ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑـﺪﻧﺒﺎل ﺁﻧـﺎن ﻗﺎﺻـﺪ ﻓﺮﺳـﺘﺎد و ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﻌﻘﺎع ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﭘﺮﺳﻴﺪم‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص)‪ (117‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص)‪.(192-193‬‬

‫ﭼﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ او ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ ﺑﻴﺎﻳـﺪ؟‬
‫ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﺻﻼح ﺑﻴﻦ اﻟﻨـﺎس(( ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺷــﻤﺎ در اﻳــﻦ ﻣــﻮرد ﭼﻴﺴــﺖ؟ ﺁﻳــﺎ ﺷــﻤﺎ از ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ آﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﺑﺎ وي ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻴﺪ؟ ﺁن دو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺤﻦ ﻣﺘﺒﻌﺎن ‪ .1‬ﻳﻌﻨـﻲ از ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻮرخ ﻃﺒﺮي ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺴـﺒﺒﺎن و ﻋـﺎﻣﻼن‬
‫ـﺎن‪ρ‬‬
‫ـﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـ‬‫ـﺎ ﻗـ‬
‫ـﻠﻤﺎن‪ ،‬هﻤﺎﻧـ‬ ‫ـﺰاران ﻣﺴـ‬
‫ـﻞ هـ‬
‫ﻗﺘـ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨـﺎن در‬
‫ﺟﺎهﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و‬
‫زﺑﻴﺮ‪ ،‬وارد ﻣﺬاآﺮﻩ ﺷﺪﻧﺪ و در ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻠﺢ و ﭘﺎﻳـﺎن دادن ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ را‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﻳﻦ راﻩ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻧﺪ‪ .‬و ﺁن هـﻢ هﻨﮕـﺎﻣﻲ‬
‫آﻪ دﻳﺪﻧﺪ اﻣﻮر ﭘﺮاآﻨﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻌـﺪهﺎ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﺪارك ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﻣﻮﻗﻒ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﺳـﭙﺎﻩ‬
‫ﺧﻮد رﻓﺖ‪ .‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﺳـﭙﺎﻩ ﺧـﻮد‬
‫رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺖ ﺷﺎم‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس را ﻧـﺰد‬
‫ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺁن دو‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻃﻠﺤﻪ را‬
‫ﻧﺰد ﻋﻠﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬هﺪف اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ هﺮ آﺪام از‬
‫ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﺧﻮد ﻣﺸﻮرت ﺑﻜﻨـﺪ‪ .‬در ﻧﺰدﻳﻜـﻲ‬
‫ﻏﺮوب‪ ،‬در ﻣﺎﻩ ﺟﻤﺎدي اﻵﺧـﺮ ﻃﻠﺤـﻪ و زﺑﻴـﺮ ﻧـﺰد‬
‫ﺳﺮان ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﺧﻮد و ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺰد ﺳﺮان ﺳﭙﺎهﻴﺎن‬
‫ﻗﺎﺻﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ و ﺁﻧﺎن را در ﻣﺤﻞ اﺳـﺘﻘﺮار ﺧـﻮد‬
‫ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ‪ .‬از هﻤﺮاهﺎن ﻋﻠﻲ ﺗﻨﻬﺎ آﺴﺎﻧﻲ از ﻓﺮﻣﺎن‬
‫ﻋﻠﻲ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺪ آﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﻗـﺎﺗﻼن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺷﺐ را در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺁراﻣﺶ در‬
‫ﺣﺎل ﺻـﻠﺢ ﺳـﭙﺮي آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺁﻧـﺎﻧﻲ آـﻪ ﻃﺮﻓـﺪار و‬
‫ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻗﺘـﻞ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺗـﻦ ﺑـﻪ ﻣﺼـﺎﻟﺤﺖ‬
‫ﻧﺪادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﺐ را ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ‪ .‬و ﺗﻤﺎم ﺷﺐ را‬
‫در ﻣﺸﻮرت و ﻧﻈﺮ ﺧﻮاهﻲ ﺳﭙﺮي آﺮدﻧﺪ و ﺑـﻪ روﺷـﻦ‬
‫آﺮدن ﺁﺗﺶ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺗﻔـﺎق آﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ دﻳﮕﺮان از اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺁﻧﺎن اﻃﻼع‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻌﻲ در ﭘﻨﻬـﺎن آـﺮدن اﻳـﻦ ﺗﻮاﻓـﻖ‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ زود در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺎرﻳﻜﻲ هﻮا ﺑﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ هﺮ آﺪام از ﺁﻧﺎن ﻧﺰد ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺧﻮد رﻓﺘـﻪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻣﺴﻠﺢ آﺮدﻧﺪ و ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺟﻨﮓ و درﮔﻴـﺮ را‬

‫‪ .2‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ج‪ 3‬ص‪ 29‬ﺳﻨﻪ ‪ .36‬اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ ج‪ 3‬ص ‪ 122-123‬ﺳﻨﻪ ‪36‬هـ ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﻮراﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺷﻌﻠﻪ ور آﺮدن ﺁﺗـﺶ‬
‫ﺟﻨﮓ زﻣﻴﻨـﻪ ي ﻗﺘـﻞ هـﺰاران ﻣﺴـﻠﻤﺎن را ﻓـﺮاهﻢ‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ در ﻃﺒـﺮي ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ψ‬‬
‫ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻌﺐ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي آﻌﺐ‪ ،‬از ﺷﺘﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻴﺎ‬
‫و ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﻃﺮف آﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﻮت آـﻦ و ﻳـﻚ‬
‫ﻧﺴﺨﻪ ﻗﺮﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وي داد‪ .‬ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻋﻠﻲ ﺁﻣﺪﻧـﺪ‬
‫و در ﻣﻘﺪم ﺁﻧﺎن ﭘﻴﺮوان ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ ﻳﻬـﻮدي‬
‫ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن از ﺑﺮ ﻗﺮاري ﺻـﻠﺢ در هـﺮاس‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬آﻌﺐ ﺑﺎ ﻗﺮﺁن ﺑﻪ اﺳـﺘﻘﺒﺎل ﺁﻧـﺎن رﻓـﺖ و‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺁﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﺁﺷﺘﻲ‬
‫دﻋﻮت داد وﻟﻲ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺰ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ هﻴﭻ‬
‫ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ راﺿﻲ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ آﻌﺐ ﺁﻧﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻠﺢ و ﺑﻪ ﺳـﻮي ﻗـﺮﺁن دﻋـﻮت آـﺮد‪ ،‬او را ﻣـﻮرد‬
‫اﺻﺎﺑﺖ ﺗﻴﺮهـﺎ ﻗـﺮار دادﻩ‪ ،‬از ﭘـﺎ در ﺁوردﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ در هﻮدج ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻴﺮهﺎ را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮي وي ﭘﺮﺗﺎب آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ از داﺧﻞ هﻮدج ﺁﻧﺎن‬
‫را ﺑﻪ ﺁراﻣﺶ دﻋﻮت آﺮد و ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨـﺪ ﻪﻠﻟﺍ ﻪﻠﻟﺍ را‬
‫ورد زﺑﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ ﺷﻮرﺷﻴﺎن ﺑـﻪ‬
‫آﻤﺘﺮ از روﺷﻦ آـﺮدن ﺁﺗـﺶ ﺟﻨـﮓ راﺿـﻲ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬وﻗﺘﻲ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﭘﻴـﺪا آـﺮد آـﻪ ﺷﻮرﺷـﻴﺎن‬
‫ﺁﻣﺎدﻩ ي ﻣﺼﺎﻟﺤﺖ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ اﻗـﺪاﻣﻲ آـﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮ ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـﺎن و ﺣﺎﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن ﻟﻌﻨﺖ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ دﻋـﺎي ﺑـﺪ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن آﺮد‪ .‬ﻣـﺮدم ﺑﺼـﺮﻩ ﻧﻴـﺰ زﻣﺰﻣـﻪ ي دﻋـﺎ را‬
‫هﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﺳﺮ دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ دﻋﺎي دﻋـﺎ آﻨﻨـﺪﮔﺎن را ﺷـﻨﻴﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﺷﻮر و زﻣﺰﻣﻪ ﭼﻴﺴـﺖ؟ ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن دﻋﺎي ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ هﻤﺮاﻩ او‬
‫در ﺣﺎل دﻋﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺟﻠﻮ ﺁﻣﺪ و ﻣﺸـﻐﻮل دﻋـﺎ‬
‫ﺷﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن و ﺣﺎﻣﻴﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﺪﻩ‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺛﻴﺮ ﻧﻴﺰ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد هﻤﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﻧﻘﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ آﺘﺎب ))ﻣﺪاﺋﻦ(( ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ و رواﻳﺎت ﺻـﺤﻴﺤﻪ ﻧﻴـﺰ ﻣﻮﻳـﺪ هﻤـﻴﻦ‬

‫‪ .1‬اﻟﻄﺒﺮي ج‪ 3‬ﺳﻨﻪ ‪ 36‬ص ‪.39‬‬

‫‪ .2‬ﻃﺒﺮي ج‪ 3‬ﺳﻨﻪ ‪ 36‬هـ ص )‪.(43‬‬
‫ﻣﻄﻠﺐ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣـﺪﻳﺚ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪،‬‬
‫ﻃﻠﺤﻪ‪ ،‬و زﺑﻴﺮ و ﻋﻠﻲ رﺿﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋـﻨﻬﻢ اﺟﻤﻌـﻴﻦ ﻗﺼـﺪ‬
‫آﺸﺘﻦ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺑـﻪ هﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﺧﻮد اﻇﻬﺎر‬
‫ﻧﺪاﻣﺖ آﺮدﻩ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دوﺳﺖ دارم آﻪ ﺷﺎخ ﺗـﺮ ﻳـﻚ‬
‫درﺧﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﻮدم وﻟـﻲ اﻳـﻦ راﻩ را اﻧﺘﺨـﺎب ﻧﻤـﻲ‬
‫آﺮدم‪ .‬و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي آـﺎش ﻣـﻦ دﻩ ﺗـﻦ اﻣﺜـﺎل‬
‫ﺣﺎرث ﺑﻦ هﺸﺎم را ﮔﻢ و از دﺳﺖ ﻣﻲ دادم وﻟﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻤـﻲ ﺑـﻮدم‪ 1 .‬اﮔـﺮ ﻗﺼـﺪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺻﻼح ﻧﻤﻲ ﺑﻮد و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻗﺘﺎل ﻣﻲ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻳﻦ ﻧﺪاﻣﺖ و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ از آﺠﺎ؟ و ﭼﺮا؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳـﻦ هﻤـﻪ آـﺪورت ﭼـﺮا؟‬
‫ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎ ﻋﻠـﻲ ﻣﻮﺿـﻊ‬
‫ﺧﺼﻤﺎﻧﻪ اي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﻣﻜﻪ داﺷﺖ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺸـﺖ‪ ،‬در ﻣﺴـﻴﺮ راﻩ از ﺧﺒـﺮ آﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺁﮔﺎﻩ ﺷﺪ و ﻓﻮق اﻟﻌـﺎدﻩ اﻇﻬـﺎر ﺧﻮﺷـﺤﺎﻟﻲ‬
‫آﺮد‪ .‬اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﺷﺪ آﻪ ﻣﺮدم ﺑـﺎ ﻋﻠـﻲ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ و ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬دوﺳـﺖ‬
‫داﺷﺘﻢ آﻪ ﺁﺳﻤﺎن ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲ ﺁﻣﺪ وﻟﻲ ﻋﻠﻲ زﻣـﺎم‬
‫اﻣﻮر را در دﺳﺖ ﻧﻤـﻲ ﮔﺮﻓـﺖ‪ .‬و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﺮا ﺑـﺮ‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺷﺮوع ﺑـﻪ روﺷـﻦ آـﺮدن ﺁﺗـﺶ ﻓﺘﻨـﻪ و‬
‫ﺷﻮراﻧﻴﺪن ﻣﺮدم ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﻲ آـﺮد‪ ،‬هﻤـﺎن ﻋﻠـﻲ آـﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺎم او را ﺑﺮ زﺑـﺎن ﺑﻴـﺎورد‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮد آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﻧﺸﺎﻧﻲ اﻳﻤﺎن و ﺑﻐـﺾ ﺑـﺎ‬
‫وي ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻧﻔﺎق اﺳﺖ(؟ ﺣﺘﻲ ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ـﺮ‬
‫ـﻨﺎﺧﺘﻴﻢ ﻣﮕـ‬‫ـﻲ ﺷـ‬
‫ـﺎن را ﻧﻤـ‬ ‫ـﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘـ‬
‫ـﺪ‪) :‬ﻣـ‬ ‫ﺑﻮدﻧـ‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ي ﺑﻐﺾ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﻋﻠﻲ( ﺁﻳﺎ ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ‪،‬‬
‫ﻗﻮل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪) ρ‬هﺮ آﺲ آﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﻻي او هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻻي اوﺳﺖ( را ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮد؟ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ او‬
‫از هﻤﻪ ي اﻳﻨﻬﺎ ﺧﺒﺮ داﺷﺖ ﻟﻴﻜﻦ او ﻋﻠﻲ را دوﺳﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ و ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺎم او را ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﻴـﺎورد‬
‫ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻮت ﻋﻠﻲ را ﺷـﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺳـﺠﺪﻩ ي ﺷـﻜﺮ‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺠﺎ ﺁورد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺼﻨﻒ اﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻴﺒﻪ ج‪ 8‬آﺘﺎب اﻟﺠﻤﻞ ص )‪.(716‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (117-118‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(193-194‬‬
‫‪ . . . -1‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ از آﺸـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪن ﻋﺜﻤﺎن ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫واﺿﺤﻲ ﺑﺮ دروﻏﮕﻮ ﺑـﻮدن او اﺳـﺖ‪ .‬هـﻴﭻ ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن اﻳﻦ را ﻧﮕﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮرﺧـﺎن‪ ،‬ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺘﻘﺎم از ﺧﻮن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻗﺼﺎص ﻗﺎﺗﻼن او از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻲ ﭘﺮﺳـﻢ‪ :‬اﮔـﺮ ﻋﺎﻳﺸـﻪ از آﺸـﺘﻦ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن راﺿﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﻪ هﺪﻓﻲ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺁﻣﺪ؟ ﺁﻳﺎ او ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻨﻊ آﺮدن ﻋﻠـﻲ از اﺣـﺮاز‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد؟! ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻻﺑـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺁري((! و اﮔﺮ از ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺳـﻮال‬
‫ﺷﻮد‪ :‬ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ؟ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑﻪ ﻃﻼق دادن ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺸﻮرت دادﻩ‬
‫ﺑﻮد؟! از ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻋﻠﻲ را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ او ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن هﺰاران ﺗـﻦ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﺁﻧﺎن از ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ آﻨـﻲ؟! ﺁﻳـﺎ‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ دﻟﻴﻞ ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﻳـﺖ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬دارد؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳـﻦ ﺟﻤـﻊ‬
‫آﺜﻴﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻲ را دوﺳـﺖ ﻧﺪاﺷـﺘﻨﺪ؟‬
‫اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬از وي ﻣـﻲ ﭘﺮﺳـﻢ‪ :‬ﺁﻳـﺎ اﻳـﻦ‬
‫آﺮاهﻴﺖ و ﻋﺪم ﻣﺤﺒـﺖ دﻟﻴﻠـﻲ دارد؟ اﮔـﺮ ﺟـﻮاﺑﻲ‬
‫دارد‪ ،‬ﺁن را اراﺋﻪ دهﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺟـﻮاﺑﻲ ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﺑﻪ او ﺑﺸﺎرت ﻣـﻲ دهـﻢ آـﻪ او از ﮔﻤـﺮاﻩ ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺮدﻣﺎن اﺳﺖ!!‬

‫‪ . . . -2‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﺛﺎﺑﺖ‬

‫آﺮدﻩ اﻧﺪ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺎم ﻋﻠـﻲ را ﺑـﺮ‬
‫زﺑﺎن ﺑﻴﺎورد((‪ .‬ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻮرﺧﺎن ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺗﻮ ﻣـﻲ ﺗـﻮاﻧﻲ ﺁﻧـﺎن را ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ آﻨﻲ ﺗﺎ ﻣﺎ ﻧﻴـﺰ راﺳـﺘﮕﻮﻳﺎن را از ﻣﻴـﺎن‬
‫دروﻏﮕﻮﻳﺎن ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ؟ و ﺗﻮ از ﭼﻪ ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻲ؟ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ψ‬ﺑـﺎ‬
‫ﻃﻴﺐ ﺧﺎﻃﺮ و اﻧﺸﺮاح ﺻﺪر ﻧﺎم ﻋﻠـﻲ را ﺑـﺮ زﺑـﺎن‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﻳﺢ اﺑﻦ هﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬درﺑـﺎرﻩ‬
‫ي ﻣﺴﺦ از ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﺳﻮال آﺮدم‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧـﺰد ﻋﻠـﻲ‬
‫ـﻦ‬
‫ـﺮس‪ ،‬او از ﻣـ‬
‫ـﻮال را از او ﺑﭙـ‬‫ـﻦ ﺳـ‬‫ـﺮو و اﻳـ‬
‫ﺑـ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﻳﺢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻧـﺰد ﻋﻠـﻲ رﻓـﺘﻢ‪،‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﻣﺪت ﻣﺴﺢ ﺧﻔـﻴﻦ از او ﭘﺮﺳـﻴﺪم‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ آﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻘـﻴﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪت ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز و ﻣﺴﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳـﻪ‪ 3‬ﺷـﺒﺎﻧﻪ‬
‫‪1‬‬
‫روز ﻣﺴﺢ آﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ رواﻳﺖ را ﺑﺎ ﺳـﻨﺪ ﺻـﺤﻴﺢ از‬
‫ﺷﺮﻳﺢ ﺑﻦ هﺎﻧﻲ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻧـﺰد‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺁﻣـﺪم و درﺑـﺎرﻩ ي ﻣﺴـﺢ از وي ﭘﺮﺳـﻴﺪم‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻧﺰد ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﺑـﺮو‪) .‬ﻣﺴـﻠﻢ ـ‬
‫آﺘﺎب اﻟﻄﻬﺎرت ـ ﺑﺎب اﻟﺘﻮﻗﻴـﺐ ﻓـﻲ اﻟﻤﺴـﺢ ﻋﻠـﻲ‬
‫اﻟﺨﻔﻴﻦ ﺷﻤﺎرﻩ ‪.(276‬‬

‫‪ -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬دو ﺣﺪﻳﺚ درﺑﺎرﻩ‬

‫ي ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻲ ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ‪) .‬ﻣﻦ آﻨﺖ ﻣـﻮﻻﻩ ﻓﻌﻠـﻲ‬
‫ﻣﻮﻻﻩ( و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮد؟ ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ‪ ،‬او‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮد وﻟﻲ او ﻋﻠـﻲ را دوﺳـﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ و ﻧﺎم او را ﺑﺮ زﺑﺎن ﻧﻴﺎورد ﺣﺘـﻲ وﻗﺘـﻲ‬
‫ﺧﻴﺮ ﻣﻮت او را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺳﺠﺪﻩ ي ﺷﻜﺮ ﺑﺠﺎ ﺁورد‪!!.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدم آﻪ ﻋﻠـﻲ ﻧـﺰد‬

‫ً ﺑﻪ ﻣﻨﻈـﻮر اﺟـﺮاء‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺒﻐﻮض ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎ‬
‫ﺣﻜﻢ ﻗﺼﺎص و اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎ ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻧﻈﺮ داﺷﺖ و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻋﻠﻲ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون‬
‫ﻧﺮﻓﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﻗﺮار آﺮدن ﺻـﻠﺢ و ﺁﺷـﺘﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ او ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﺠﺎد ﺻـﻠﺢ و ﺁﺷـﺘﻲ‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻗﺪام زد‪ .‬اﺑﻦ اﻟﻌﻤﺎد در ))ﺷـﺬرات‬
‫اﻟﺬهﺐ(( ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻋﻠـﻲ وارد ﺑﺼـﺮﻩ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺰد ﻋﺎﻳﺸﻪ رﻓﺖ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺧـﺪا ﺗـﻮ را ﺑﻴـﺎﻣﺮزد‪.‬‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ را ﻧﻴـﺰ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺟـﺰ اﺻـﻼح ﻗﺼـﺪ‬
‫دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪ 2 .‬اﺑﻦ اﻟﻌﺮﺑﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ‬
‫ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺑﺴـﻮي ﺟﻨـﮓ‬

‫‪ .1‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﻻﺣﻤﺪ ج‪ 2‬رﻗﻢ )‪ (1199‬ص )‪.(702‬‬

‫‪ .2‬ﺷﺬرات اﻟﺬهﺐ ج‪ 1‬ص‪ 42‬و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪ 2‬ص)‪.(115‬‬
‫ﺟﻤﻞ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻨﮓ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮدم ﻧﺰد او رﻓﺘﻨـﺪ‬
‫و درﺑﺎرﻩ ي ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت و ﻓﺘﻨﻪ هﺎ ﺑـﻪ او ﺷـﻜﺎﻳﺖ‬
‫ﺑﺮدﻧﺪ و ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ اﮔﺮ او وارد ﺻﺤﻨﻪ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﻓﺘﻨﻪ هﺎ اﺻﻼح و ﻣﺸﻜﻼت ﺣﻞ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ﺧﻮد او‬
‫ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧـﻲ اﻧﺪﻳﺸـﻴﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﺗﺤﻘـﻖ‬
‫ِـﻦ‬
‫ْ‬ ‫ٍ ﻣ‬‫ِﻴﺮ‬‫َﺜ‬
‫ِﻲ آ‬
‫َ ﻓ‬‫ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ‪) :‬ﻻ ﺧَﻴْﺮ‬
‫ُـﻮا‬‫َﻠ‬
‫َﺘ‬‫اﻗﺘ‬
‫َ ْ‬‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻤـﺆ‬‫ﻟُ‬
‫َ اْ‬‫ِـﻦ‬
‫َﺎنِ ﻣ‬
‫َﺘ‬‫ِﻔ‬
‫ْ ﻃَﺎﺋ‬‫ِن‬
‫َإ‬‫ْ( )و‬
‫اهﻢ‬
‫َ ُ‬‫ﻧﺠْﻮ‬
‫َ‬
‫‪1‬‬
‫ﻤﺎ( وارد ﺻﺤﻨﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ﻣـﻲ‬ ‫ﻬَ‬‫ﺑﻴْﻨ‬
‫َُ‬ ‫ِﺤُﻮا َ‬
‫ْﻠ‬‫َﺻ‬‫َﺄ‬
‫ﻓ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺑـﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳـﻲ آـﻪ از ﺟﺎﻧـﺐ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪار آﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﺗﻮ از ﺟﺮﻳﺎن ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺁﮔﺎﻩ هﺴﺘﻲ و ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺻـﻼح و اﻳﺠـﺎد ﺻـﻠﺢ و‬
‫ﺁﺷﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬وارد ﺻﺤﻨﻪ ﺷﺪﻩ ام‪ ،‬ﻟﺬا ﻣـﺮدم‬
‫آﻮﻓﻪ را اﻣﺮ آﻦ ﺗﺎ در ﺧﺎﻧﻪ هـﺎ ﺑﻤﺎﻧﻨـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫اﻣﻦ و ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮﻧﺪ و اﻧﺘﻈﺎر آﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺻﻠﺢ‬
‫و ﺁﺷﺘﻲ آﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴـﻨﺪ ﺁﻧـﺎن اﺳـﺖ ﻣﻴـﺎن ﻣـﺮدم‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮﻗﺮار ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ دﻻﻳﻠﻲ آﻪ اراﺋـﻪ ﮔﺮدﻳـﺪ‪،‬‬
‫وارد ﺻﺤﻨﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﻧﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﺪم ﻣﺤﺒـﺖ و ﺑﻐـﺾ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ واﻧﻤﻮد ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ ،‬دروغ‬
‫ﺁﺷﻜﺎر اﺳﺖ و هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ ﺻـﺤﻴﺤﻲ ﺑـﺮ اﺛﺒـﺎت‬
‫ﻣﺪﻋﺎﻳﺶ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬اﻳﻨﻜـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ψ‬در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬داراي ﭼﻪ ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕـﺎهﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻮﻳﮋﻩ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺑﺮوز اﺧﺘﻼف و ﺣﻮادث ﻧﺎﮔﻮاري آـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ـﻲ در‬‫ـﻪ ﻗﻤـ‬‫ـﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳـ‬ ‫ـﻮار رخ داد‪ ،‬اﺑـ‬ ‫ﺁن دو ﺑﺰرﮔـ‬
‫آﺘﺎب ))ﻋﻠﻞ اﻟﺸﺮاﻳﻊ(( از ﺟﻌﻔﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬او از‬
‫ﭘﺪرش ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﺮوان ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻜﻢ ﮔﻔﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻣﺎ در ﺑﺼﺮﻩ از دﺳـﺖ ﻋﻠـﻲ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ ﻋﻠﻲ اﻣﻮال ﻣـﺮدم را‬
‫ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺶ ﻣﺴﺘﺮد ﻣﻲ آﺮد‪ .‬هﺮ آﺲ ﮔـﻮاﻩ اراﺋـﻪ‬
‫داد‪ ،‬ﻣﺎﻟﺶ را ﺑﻪ وي ﭘﺲ داد و هﺮ آـﺲ ﻧﺘﻮاﻧﺴـﺖ‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ي ﺑﻴﻨﻪ آﻨﺪ‪ ،‬او را ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣـﻲ داد‪ .‬ﻳﻜـﻲ‬
‫از ﺣﺎﺿﺮان ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬اﻣﻮال ﻏﻨﻴﻤﺖ‬

‫‪ .3‬اﺣﻜﺎم اﻟﻘﺮﺁن ﻻﺑﻦ اﻟﻌﺮﺑﻲ ج‪ 3‬ص )‪ (1536‬و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪2‬‬
‫ص )‪.(116‬‬
‫‪ .4‬آﺘﺎب اﻟﺜﻘﺎت ﻻﺑﻦ ﺣﺒﺎن ج‪ 2‬ص)‪ (382‬و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪2‬‬
‫ص)‪.(115‬‬
‫و اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮕﻲ هﻤﻪ را ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ آﻦ‪ ،‬وﻗﺘﻲ‬
‫روي اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻪ آﺴﻲ‬
‫از ﺷﻤﺎ ﺁﻣﺎدﻩ اﺳﺖ آﻪ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﺳﻴﺮ ﺟﻨﮕﻲ ﺑﭙﺬﻳﺮد؟ ﻣـﺮدم ﺳـﻜﻮت اﺧﺘﻴـﺎر‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ 1 .‬ﺁﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ روﺷـﻨﺘﺮ و ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از اﻳـﻦ‬
‫داﻳــﺮ ﺑــﺮ ﻣﻨﺰﻟــﺖ و ﺟﺎﻳﮕــﺎﻩ ام اﻟﻤــﻮﻣﻨﻴﻦ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠﻲ ﺑﻢ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬وﺟﻮد دارد؟‬

‫)ب( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) . . . :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ وﻗﺘﻲ ﺧﺒـﺮ‬

‫ﻣﻮت ﻋﻠﻲ را ﺷﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺳـﺠﺪﻩ ي ﺷـﻜﺮ ﺑﺠـﺎ ﺁورد‪ .‬در‬
‫ﭘﺎورﻗﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ زﻳـﺮ ﻧﺴـﺒﺖ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪ :‬ﻃﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ‪ ،‬ﻓﺘﻨﻪ اﻟﻜﺒﺮي و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن آﻪ ﺣﻮادث و روﻳﺪادهﺎي ﺳﺎل ﭼﻬﻠـﻢ هﺠـﺮي‬
‫را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪) ((.‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص‪ (118‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ‬
‫‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(194‬‬
‫ﻃﺒﺮي‪ ،‬اﺑﻦ اﺛﻴﺮ و ﺳﺎﻳﺮ آﺘﺐ ﺗﺎرﻳﺦ را آﻪ ﺣﻮادث‬
‫ﺳﺎل ﭼﻬﻠﻢ هﺠﺮي را ﺁوردﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﺗﺤﻘﻴـﻖ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دادﻩ ام‪ ،‬آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ اﺛـﺮي از اﻳـﻦ‬
‫دﻋــﻮاي ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ را ﻧﻴــﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺧــﺪا ﭘــﺪرش را‬
‫ً آﻪ در دروﻏﮕﻮﻳﻲ دوﻣﻲ ﻧﺪارد!‬ ‫ﺑﻴﺎﻣﺮزد‪ ،‬ﺣﻘﺎ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ اش اداﻣﻪ دادﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))اﻳﻦ ﺳﻮال هﻤﻮارﻩ در ذهﻦ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬آﺪام‬
‫ﻓﺮﻳﻖ ﺣﻖ و آﺪام ﻓﺮﻳـﻖ ﺑﺎﻃـﻞ اﺳـﺖ؟ ﻳـﺎ ﻋﻠـﻲ و‬
‫هﻤﺮاهﺎﻧﺶ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻳـﺎ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ،‬ﻃﻠﺤـﻪ‪،‬‬
‫زﺑﻴﺮ و هﻤﺮاهﺎﻧﺶ؟ اﺣﺘﻤﺎل ﺳـﻮﻣﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲ آـﻨﻢ ﭘﮋوهﺸـﮕﺮان اﻧﺼـﺎف ﺟـﻮ ﺟـﺰ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ آﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ و هﻤﺮاهـﺎﻧﺶ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫)زﻳﺮا ﺣﻖ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ دور ﻣﻲ زﻧﺪ‪)) ،‬اﻟﺤﻖ ﻳﺪور ﻣـﻊ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺣﻴﺚ دار(( ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻲ هﺮ ﺟﺎ آﻪ ﺑﺮود ﺣﻖ ﺑـﺎ‬
‫وي اﺳﺖ( و ﻋﺎﻳﺸﻪ آﻪ ﺁﺗﺶ ﻓﺘﻨـﻪ را روﺷـﻦ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺘﻨﻪ اي آـﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺁﺗـﺶ در‬
‫ﺟﻨﮕــﻞ ﺧﺸــﻚ و ﺗــﺮ هﻤــﻪ را ﺳــﻮزاﻧﺪﻩ و ﺁﺛــﺎر‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﺶ هﻨﻮز از ﺑﻴﻦ ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﻠﺐ ﺧـﻮدم‪ ،‬ﺁﻧﭽـﻪ را‬
‫ﺑﺨﺎري در آﺘﺎب اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان )ﻓﺘﻨـﻪ هـﺎﻳﻲ‬
‫آﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﻮاج ﻣﺘﻼﻃﻢ درﻳﺎ هﺴﺘﻨﺪ( ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪،‬‬

‫‪ .1‬ﻋﻠﻞ اﻟﺸﺮاﻳﻊ ﻻﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ ج‪ 2‬ص )‪.(328-329‬‬

‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻃﻠﺤﻪ‪،‬‬
‫زﺑﻴﺮ و ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲ و ﻋﻤـﺎر ﺑـﻦ‬
‫ﻳﺎﺳﺮ و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﺣﺴـﻦ و‬
‫ﻋﻤﺎر وارد ﺑﺼﺮﻩ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎﻻي ﻣﻨﺒﺮ رﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺴـﻦ‬
‫در ﻃﺒﻘﻪ ي ﺑـﺎﻻي ﻣﻨﺒـﺮ رﻓـﺖ و ﻋﻤـﺎر در ﻃﺒﻘـﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺗﺠﻤﻊ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺎر ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬او در دﻧﻴﺎ و ﺁﺧـﺮت هﻤﺴـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ دارد از ﺷـﻤﺎ اﻣﺘﺤـﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم آﻨﺪ آﻪ ﺷﻤﺎ از ﺧﺪاوﻧـﺪ اﻃﺎﻋـﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ آﻨﻴﺪ ﻳﺎ از ﻋﺎﻳﺸﻪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺗﻮ ﻣـﻲ‬

‫ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻠﻜﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻮﻣﻲ ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد دارد‪ .‬و ﺁن‬
‫اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ اﺟﺘﻬﺎد آﺮدﻧﺪ‬
‫و هﻴﭻ ﻳﻚ از ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻓﺘﻨﻪ ي‬
‫ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﻣـﺖ را ﺑـﻪ دو ﻓﺮﻳـﻖ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻚ ﻓﺮﻳﻖ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد آﻪ ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ً و ﺑﺪون ﺗﺎﺧﻴﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺼﺎص ﺷﻮﻧﺪ آـﻪ در راس‬ ‫ﻓﻮرا‬
‫ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ رﺿﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻨﻬﻢ اﺟﻤﻌـﻴﻦ‬
‫ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻳﻖ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻗﺼﺎص ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن‬
‫را واﺟﺐ و ﻻزم ﻣﻲ داﻧﺴﺖ وﻟﻲ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫ﺑﻮد آﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﻘﺪاري زﻣـﺎن و ﻓﺮﺻـﺖ ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ هـﺪف ﻣﻤﻜـﻦ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﻗﺎﺗﻼن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮاﻳﻒ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫و از ﺁﻧﺎن دﻓﺎع ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺸـﺨﻴﺺ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻋﺎﻣﻼن و ﺁﻣﺮان ﺗﺮور ﻋﺜﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي در آﺎر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و اﺻﺤﺎﺑﺶ از اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻒ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ‬
‫ً ﻋﺎﻣﻼن و ﺁﻣﺮان ﺗـﺮور ﻋﺜﻤـﺎن‪،‬‬ ‫آﺮدﻧﺪ‪ .‬و اﺗﻔﺎﻗﺎ‬
‫ﻋﺎﻣﻼن اﺻﻠﻲ ﺣﺎدﺛﻪ ﺟﻤﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬هﻴﭻ آﺪام از اﻳﻦ‬
‫دو ﻓﺮﻳﻖ دﺧـﺎﻟﺘﻲ در ﺷـﻌﻠﻪ ور آـﺮدن ﺁﺗـﺶ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ب( اﻣﺎ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري آﻪ ﻗﻠﺐ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را ﺳﻜﻮن و‬

‫ﺁراﻣﺶ ﺑﺨﺸﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻻﻳـﻞ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (119-120‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(194-195‬‬

‫ﺑﺮ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﭼﻪ ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫اﻧﺴﺎن ﺟﺎهﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ آـﻪ از رواﻳـﺎت و دﻻﻳﻠـﻲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ در واﻗﻊ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﺧﻮد او و هﻢ آﻴﺸﺎﻧﺶ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣـﻦ ﺑـﺎب ﻣﺜـﺎل در‬
‫ﺣــﺪﻳﺚ ﻣــﺬآﻮر‪ ،‬ﻋﻤــﺎر ﮔــﻮاهﻲ ﻣــﻲ دهــﺪ آــﻪ ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ در دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت هﻤﺴﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫اﺳﺖ! هﻤﺴﺮ ﺑﻮدن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺁﺧﺮت‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اش اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ در ﺑﻬﺸﺖ هﻤﺴﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ اﺳـﺖ و از‬
‫ﺑﺎﻧﻮان ﺑﻬﺸﺘﻲ اﺳﺖ؟! ﺁﻳﺎ ﻣﺰﻳﺖ و آﺮاﻣﺘـﻲ ﺑﺮﺗـﺮ‬
‫از اﻳﻦ ﺑﺮاي ﻋﺎﻳﺸﻪ هﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪا و‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا از وي ﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬او اﺳﺘﺤﻘﺎق ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎهﻲ را دارد؟ اﻣﺎ درﺑـﺎرﻩ ي ﻗـﻮل‬
‫ﻋﻤﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض آﻨﻢ آﻪ‪ ،‬ﻋﻤﺎر از ﺣﺎﻣﻴـﺎن ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻮد و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم را در ﺟﻬﺖ ﺣﻤﺎﻳـﺖ از‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ψ‬ﺗﺸﻮﻳﻖ آﻨﺪ اﻣﺎ ﻣـﺮدم ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻃـﺮف ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺣﻤﺎﻳﺖ هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ از ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺎر ﺳﻌﻲ ﻣﻲ آﺮد ﻧﺸﺎن دهـﺪ آـﻪ‬
‫ﺣﻖ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا او ﺧﻠﻴﻔﻪ ي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‬
‫و اﻃﺎﻋﺖ از وي واﺟﺐ اﺳﺖ هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫اﻣﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺟﺮﻳـﺎن ﻗﺒـﻞ از اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﻗﺼـﺎص از‬
‫ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ،‬ﻃﻠﺤـﻪ و‬
‫زﺑﻴﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ي ﻗﺼﺎص ﺧﻮن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن از ﻗﺎﺗﻼن او ﻗﺒﻞ از ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را ﺑﺎﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﺣﻨﻴـﻒ‪،‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﻋﺜﻤﺎن اﺑﻦ ﺣﻨﻴﻒ درﺑﺎرﻩ ي دﻟﻴﻞ ﺧﺮوﺟﺶ‬
‫از وي ﺳﻮال ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷـﺖ و ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣـﻦ هﺮﮔـﺰ ﭘﻨﻬـﺎن‬
‫آﺎري ﻧﻤﻲ آﻨﺪ و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ را در اﺑﻬـﺎم ﻗـﺮار‬
‫ﻧﻤــﻲ دهــﺪ هﻤﺎﻧــﺎ ﺷــﻮرش از اهــﺎﻟﻲ ﺷــﻬﺮهﺎ و‬
‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎن ﻗﺒﺎﻳﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﺎن در ﺣـﺮم رﺳـﻮل ﺧـﺪا‬
‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺷﺮارت زدﻧـﺪ‪ .‬و در ﺁﻧﺠـﺎ ﺣـﻮادث‬
‫ﺁﻓﺮﻳﺪﻧﺪ و ﺣﺎدﺛﻪ ﺁﻓﺮﻳﻨـﺎن و اهـﻞ ﺑـﺪﻋﺖ را در‬
‫ﺁﻧﺠﺎ ﭘﻨﺎﻩ دادﻧـﺪ و ﺧـﻮد را در ﺣـﺮم رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ اﻟﻬـﻲ ﻗـﺮار دادﻩ و ﺑـﺪﻟﻴﻞ‬
‫آﺸﺘﻦ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺪون هـﻴﭻ ﻣﺠـﻮزي ﺧـﻮد را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻗﻬﺮ و ﻋـﺬاب ﺧﺪاوﻧـﺪ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺧﻮﻧﻬـﺎي‬
‫ﺣﺮام را ﻣﺒﺎح داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺘﻨـﺪ‪ ،‬اﻣـﻮال‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺮﻣﺖ ﺑﻠﺪ ﺣﺮام و ﻣـﺎﻩ‬
‫ﺣﺮام را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻳﻲ اﻗﺎﻣـﺖ آﺮدﻧـﺪ‬
‫آﻪ اﻗﺎﻣﺖ در ﺁﻧﺠﺎ را دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﻮد و‬
‫دﻳﮕﺮان ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺗﻘـﻮي داﺷـﺘﻨﺪ و ﻧـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺁﻧﺠﺎ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺁﻣﺪﻩ ام ﺗﺎ ﺁﻧﺎن را از اﻋﻤﺎل اﻳﻦ ﮔـﺮوﻩ ﺁﮔـﺎﻩ‬
‫ﺳﺎزم و ﻧﺸﺎن ﺑﺪهﻢ آﻪ ﻣﺮدم ﺑﻌـﺪ از ﻣـﺎ در ﭼـﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺘﻲ هﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي اﺻﻼح اﻳﻦ اوﺿﺎع ﺑﺎﻳـﺪ ﭼـﻪ‬
‫ِـﻲ‬‫َ ﻓ‬‫ﺑﻜﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﺁﻳﻪ را ﻗﺮاﺋـﺖ آـﺮد‪) :‬ﻻ ﺧَﻴْـﺮ‬
‫َو‬
‫ْ‬ ‫ُوفٍ أ‬
‫ْـﺮ‬ ‫ﻣﻌ‬ ‫َو‬
‫ْ َ‬ ‫ٍ أ‬
‫ﺪَﻗﺔ‬‫ِﺼ‬
‫ََ‬ ‫َ ﺑ‬
‫ﻣﺮ‬‫ََ‬
‫ْ أ‬‫ﻣﻦ‬
‫ِﱠﻻ َ‬
‫ْ إ‬
‫اهﻢ‬ ‫ﻧﺠْﻮ‬
‫َ ُ‬ ‫ْ َ‬ ‫ِﻦ‬
‫ٍ ﻣ‬‫ِﻴﺮ‬
‫َﺜ‬‫آ‬
‫ﱠﺎسِ( )ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺸﻮرﺗﻬﺎي ﭘﻨﻬـﺎﻧﻲ‬ ‫َ اﻟﻨ‬ ‫ﺑﻴْﻦ‬
‫ْﻼحٍ َ‬
‫ِﺻ‬‫إ‬
‫ﺳﻮدي ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﺸﻮرﺗﺸـﺎن ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫ﺻﺪﻗﻪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم آﺎر ﻧﻴﻚ و اﻳﺠﺎد ﺻﻠﺢ و ﺁﺷﺘﻲ ﻣﻴﺎن‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪ (.‬ﺑﺰرگ و آﻮﭼﻚ‪ ،‬زن و ﻣﺮد‪ ،‬هﻤـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺮاي اﺻﻼح ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺸﻮﻳﻢ‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺎ آﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آﺎر ﻧﻴـﻚ اﻣـﺮ‬
‫آﻨﻴﻢ‪ ،‬از آﺎرهﺎي ﺑﺪ ﻣﻨﻊ آﻨـﻴﻢ و ﺑـﺮاي ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫دادن ﺑﺪﻳﻬﺎ ﺗﺸﻮﻳﻖ آﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻲ ﺳـﺮ و ﺗـﻪ ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﺨﺎري در آﺘﺎب ﺷﺮوط‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان )ﻣـﺎ‬
‫ﺟﺎء ﻓﻲ ﺑﻴﻮت أزواج اﻟﻨﺒـﻲ( اوردﻩ اﺳـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﺣﺎل اﻳﺮاد ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻃـﺮف ﻣﻨـﺰل ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫اﺷﺎرﻩ آﺮدﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻬﻨﺎ اﻟﻔـﺘﻦ‪ ،‬اﻳﻨﺠـﺎ ﻣﺮآـﺰ‬
‫ﻓﺘﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮآﺰ ﻓﺘﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻨﺠـﺎ ﻣﺮآـﺰ‬
‫ﻓﺘﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺘﻨﻪ هﺎ از ﺁﻧﺠﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺁن ﺳـﻤﺖ‬
‫آﻪ دو ﺷﺎخ ﺷﻴﻄﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ )ﻳﻌﻨﻲ از ﻃﺮﻓﻲ آﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺁﻓﺘﺎب ﻃﻠﻮع ﻣﻲ آﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬آﺘﺎب ﺷﺮوط ﺑﺨﺎري را ﺑﺎز آﺮدم‪ ،‬ﻋﻨﻮان‬

‫ﻣﺬآﻮر را در ﺁن آﺘـﺎب ﻧﻴـﺎﻓﺘﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ اﻳـﻦ در‬
‫ﺑﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﺑﺎب اﻟﺨﻤﺲ(( ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ج‪ 3‬ص )‪ (14‬ﺳﻨﻪ ‪ 36‬هـ‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (119‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(195-196‬‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻩ در ﺑﻴﺎن ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺒـﻊ ﺣـﺪﻳﺚ‪،‬‬ ‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ـﻦ‬
‫ـﻪ اﻳـ‬
‫ـﺖ از ﺁن دارد آـ‬
‫ـﺎﻧﻲ ﺣﻜﺎﻳـ‬
‫ﺗﻴﺠـ‬ ‫ـﺎي‬
‫از ﺁﻗـ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي او دﻳﻜﺘﻪ آﺮدﻩ اﻧـﺪ‬ ‫اﺷﻜﺎل را‬
‫ﻣﺎﺧﺬ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و ﺧﻮد او‬

‫‪ . . . -2‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ي اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬

‫ﻣﺼﺪر ﻓﺘﻨﻪ هﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ؟! ﺑﻄﻼن اﻳـﻦ اﺳـﺘﺪﻻل او ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺁﻓﺘـﺎب‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻨﻈﻮر رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺟﻬـﺖ ﻣﺸـﺮق‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮرش ﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﺰل ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬راوي ﺑﺠﺎي آﻠﻤـﻪ ي ))ﻧﺤـﻮ ﻣﺴـﻜﻦ(( )إﻟـﻲ‬
‫ﻣﺴﻜﻦ( ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﺧﺎﻧﻪ ي ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﺳﺎس آﻔﺮ از اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ آـﻪ‬
‫دو ﺷﺎخ ﺷﻴﻄﺎن ﻃﻠﻮع ﻣﻲ آﻨﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻲ از ﻃﺮﻓﻲ آـﻪ‬
‫ﺁﻓﺘﺎب ﻃﻠﻮع ﻣﻲ آﻨﺪ(‪ 1‬در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕـﺮ از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺣﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ رو ﺑﻪ ﻣﺸﺮق ﺑـﻮد‪ ،‬ﺷـﻨﻴﺪم ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اي ﻣـﺮدم‬
‫هﻮﺷﻴﺎر ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻓﺘﻨـﻪ هـﺎ از اﻳـﻦ ﻃـﺮف )ﻣﺸـﺮق(‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺁن ﻃﺮف آﻪ دو ﺷﺎخ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‬
‫از ﻃﺮﻓﻲ آﻪ ﺁﻓﺘﺎب ﻃﻠﻮع ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫)ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح رﻗﻢ )‪ (3905‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻔـﺘﻦ‬
‫رﻗﻢ ‪.(6680‬‬
‫و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻚ ﺻﺪ در ﺻﺪ زاﻳـﻞ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻢ رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ از ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ را ﻧﻘﻞ آـﻨﻢ‪:‬‬
‫))اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در آﻨـﺎر درب‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ي ﺣﻔﺼﻪ و در رواﻳﺖ ﻋﺒﻴـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﺳـﻌﻴﺪ‪ ،‬در‬
‫آﻨﺎر درب ﺧﺎﻧﻪ ي ﻋﺎﻳﺸﻪ اﻳﺴﺘﺎدﻩ‪ ،‬ﺑﺎ دﺳـﺖ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﺸﺮق اﺷﺎرﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻇﺎهﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را دو ﺗﺎ ﺳﻪ‪ 3‬ﺑﺎر ﺗﻜﺮار آﺮد‪) 2 .‬ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻢ ﺣﻖ ﺁﺷﻜﺎر ﮔﺸﺘﻪ و دوﺳﺘﺎن ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪ رﺳـﻮاﻳﻲ‬
‫آﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ از ﻣﺘﺮﺟﻢ‪ :‬ﺁﻓﺘـﺎب ﭘﺮﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﻣﻮﻗـﻊ ﻃﻠـﻮع‬
‫ﺁﻓﺘﺎب ﺁن را ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ‬
‫ﺁﻓﺘﺎب از ﻣﻴﺎن دو ﺷﺎخ ﺷﻴﻄﺎن ﻃﻠﻮع ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫‪ .1‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح )‪ (2905‬آﺘﺎب اﻟﻔﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺎب اﻟﻔﺘﻨﻪ ﻣﻦ اﻟﻤﺸﺮق‪.‬‬
‫‪ .2‬هﻤﺎن ﻣﺎﺧﺬ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪.‬‬
‫هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻄﻠﻊ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻃﻠﻮع ﺷﺎخ ﺷﻴﻄﺎن‬
‫)ﺣﻴﺚ ﻳﻄﻠﻊ ﻗﺮﻧﺎ اﻟﺸﻴﻄﺎن( ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨـﺎري در ﺻـﺤﻴﺢ ﺧـﻮد ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ ﺁوري را ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺑـﻲ ادﺑـﻲ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﺪي‬
‫ﺗﻮام ﺑﺎ ﺳﻮء ادب ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘـﻲ ﭘـﺪر ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪،‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ او را ﭼﻨﺎن زد آﻪ ﺧﻮن از ﺑﺪﻧﺶ ﺟﺎري ﺷﺪ‬
‫و ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎرﻩ ي ﮔﻮ ﺑﮕﻮي او ﺑﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬او‬
‫را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻼق و ﺑﺤﺚ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آـﺮدن هﻤﺴـﺮي‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از او ﺑﺮاي رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ داﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮي اﺳﺖ آﻪ ﺷﺮح ﺁن ﺑﻪ ﻃـﻮل‬
‫ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ))ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬

‫در ﺣﻖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨﺎن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳـﻮء ادب ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫ﺣﺘﻲ ﭘﺪرش اﺑﻮﺑﻜﺮ او را ﺑﻪ ﺣﺪي ﻣﻮرد ﺿﺮب ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮن از ﺑـﺪﻧﺶ ﺟـﺎري ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ((‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري را ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺒـﻊ اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺒﺮ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دروغ ﻣﺤـﺾ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ را در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨـﺎري‬
‫اراﺋﻪ ﺑﺪهﺪ و ﺛﺎﺑﺖ آﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﺣﻘـﺪ و آﻴﻨـﻪ اي‬
‫را آﻪ در دل دارد‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎورد‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﻮ ﺑﮕﻮ آﺮدﻩ‬

‫ﺣﺘﻲ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻼق آﺮدﻩ اﺳﺖ و‬
‫ﺻﺤﺒﺖ از دادن هﻤﺴﺮي ﺑﻬﺘﺮ از او ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض آﻨﻢ‪:‬‬

‫ـﺎم‬
‫ـﻊ ﺗﻤـ‬
‫ـﻪ در واﻗـ‬
‫ـﺮدم آـ‬
‫ـﺮض آـ‬
‫ـﺎ ﻋـ‬ ‫)اﻟـ‬
‫ـﻒ( ﺑﺎرهـ‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از ﮔﻨﺎهﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺟـﺎﻳﺰ‬
‫اﻟﺨﻄﺎ هﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎهﺎن ﺻﻐﻴﺮﻩ و آﺒﻴﺮﻩ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‪ .‬اﮔﺮ ﻓـﺮدي ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﮔﻨـﺎﻩ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ دﻳﮕﺮي اﻳﻦ ﻳﻚ ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫ﺧﺎرق اﻟﻌﺎدﻩ و ﺷﮕﻔﺖ ﺁوري ﻧﺒﺎﻳـﺪ ﻣﺤﺴـﻮب ﺷـﻮد‪،‬‬
‫زﻳﺮا )ﺑﺠﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان( آﺴـﻲ ﻣﻌﺼـﻮم ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ و ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻄـﺎ و ﮔﻨـﺎهﻲ را‬
‫آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻩ و از ﺁن ﺗﻮﺑﻪ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را از ﺑﺪﻳﻬﺎي ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺑﺸـﻤﺎرد‪،‬‬
‫ﺁن را ﻣﻮﺟﺐ ﻃﻌـﻦ و ﻋﻴـﺐ ﻗـﺮار ﺑﺪهـﺪ‪ ،‬و ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻜﺮوهﻲ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬در‬
‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و هـﻢ آﻴﺸـﺎﻧﺶ ﻓﺮاﻣـﻮش‬
‫ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ψ‬ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ در‬
‫آﻨﺎر ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ ازدواج آﻨﺪ‪ ،‬رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺸﻢ آﺮد ﺣﺘـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﺑﻨﻲ هﺎﺷﻢ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮﻩ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ دﺧﺘﺮﺷـﺎن را در‬
‫ﻋﻘﺪ ﻋﻠﻲ اﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ در ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ اﺟـﺎزﻩ‬
‫ﻧﻤﻲ دهﻢ‪ ،‬اﺟﺎزﻩ ﻧﻤﻲ دهﻢ‪ ،‬اﺟﺎزﻩ ﻧﻤﻲ دهﻢ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ‬
‫اﻳﻦ آﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ دﺧﺘﺮ ﻣـﺮا ﻃـﻼق دهـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺑﺎ دﺧﺘـﺮ ﺑﻨـﻲ هﺎﺷـﻢ ﺑـﻦ ﻣﻐﻴـﺮﻩ ازدواج‬
‫‪1‬‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ي ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﻲ آﻪ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻃﻼق دادن ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻋﻠﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﻧﻜﺎح دﺧﺘﺮ اﺑﻲ ﺟﻬـﻞ ﺗﺼـﻤﻴﻤﺶ‬
‫را ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ ﭘﺴـﻨﺪﻳﺪﻩ و ﻣﻌﻘـﻮل اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ را ﻣﻮﺟﺐ ﻃﻌﻦ و ﻋﻴـﺐ ﺑـﺮاي‬
‫او ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮدﻩ و ﺁن را در ﻋﺪاد ﮔﻨﺎهﺎن او ﺑـﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﺑﻴﺎورﻳﻢ؟! ﺁﻳﺎ آﺴﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺟﺰ آﺴﻲ آﻪ ﻧﺎدان ﺗﺮ از هﻤﻪ ي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬

‫)ب( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺗﻬﺪﻳﺪ‬

‫ﺑﻪ ﻃﻼق آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪،ρ‬‬
‫ـﺨﻨﺎن‬
‫ـﻦ ﺳـ‬
‫ـﺪ‪ ((.‬اﻳـ‬
‫ـﻪ ﺑﺪهـ‬
‫ـﺮ از ﻋﺎﻳﺸـ‬
‫ـﺮي ﺑﻬﺘـ‬
‫هﻤﺴـ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺻـﺤﺖ ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎم ﺑﺨـﺎري از ﺧﻠﻴﻔـﻪ‬
‫اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب رواﻳـﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫هﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ ي ﻏﻴﺮت در ﺣﻖ او‪ ،‬ﺗﺠﻤﻊ‬
‫آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺷﻤﺎ را ﻃﻼق ﺑﺪهﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ هﻤﺴﺮان ﺑﻬﺘﺮي از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﺪهﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺁﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ روﺷـﻦ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﺁﻳﻪ در واﻗﻊ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻃﻼق ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﺧﺘﻴﺎر‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دادﻩ اﺳﺖ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ‬
‫‪ .1‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻨﻜﺎح ﺑﺎب ذب اﻟﺮﺟﻞ ﻋﻦ اﺑﻨﺘﻪ ﻓﻲ اﻟﻐﻴﺮﻩ ﺷﻤﺎرﻩ ي‬
‫)‪.(4932‬‬
‫ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ي ﺗﻄﻬﻴﺮ ﻧـﺎم دارد‪ .‬ﻋـﻼوﻩ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻋﻤﻮم ﺁن داﺧـﻞ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮ‬
‫ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻳﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺳـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ او‬
‫را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻃﻼق آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﭘﺮﺳـﻢ‪ :‬ﺁﻳـﺎ‬
‫ﺗﻬﺪﻳﺪ آﺮدن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﻃﻼق دادن ﻓﺎﻃﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻲ آﻨﺪ؟! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬هـﺮ ﻋﻴـﺐ و‬
‫ﻧﻘﺼﻲ آﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ هﺴﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻠـﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮر ﺷﻮد آﻪ ﻋﻠـﻲ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﺧﻄـﺎي‬
‫ﻣﺤﺾ ﺷﺪﻩ و از ﺧﻄﺎ رﺟﻮع آﺮدﻩ اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺧﻄﺎ‬
‫هﻴﭻ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﭘـﺲ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ در ﺟﻤﻴﻊ ﺟﻮاﻧﺐ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻋﻠـﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬اي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻮ آﺪام ﻣﻮﺿﻊ را اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ آﻨﻲ؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ي ﻳﺎوﻩ ﮔـﻮﻳﻲ هـﺎﻳﺶ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﻌﺪ از هﻤﻪ ي اﻳﻦ ﺳـﺨﻨﺎن اآﻨـﻮن اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻮال ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﭼـﻪ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ‪ ،‬از ﻧﺎﺣﻴﻪ ي اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣﺴـﺘﺤﻖ اﻳـﻦ هﻤـﻪ‬
‫ﻋﺰت‪ ،‬آﺮاﻣﺖ و اﺣﺘﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ او‬
‫هﻤﺴﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬زﻳﺎدﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫ـﻮد دارد‬
‫ـﺰ وﺟـ‬
‫ـﻪ ﻧﻴـ‬ ‫ـﺮ از ﻋﺎﻳﺸـ‬
‫ـﺎن ﺑﻬﺘـ‬ ‫ـﺎن ﺁﻧـ‬
‫ﻣﻴـ‬
‫)ﺑﺮﺗﺮي ﺑﻌﻀﻲ از ﺁﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺎﻳﺸـﻪ از ﺧـﻮد‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ‪ ((.‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در ﺣﺎﺷـﻴﻪ‬
‫ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب و اﺻﺎﺑﻪ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺎﺧـﺬ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ(‪.‬‬
‫‪ . . .‬ﻳﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ او دﺧﺘﺮ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ اﺳـﺖ و‬
‫ﻳﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ او ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﺶ را در ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ‬
‫از اﺟﺮاء وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻼﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺎزي آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ ﺑـﻪ‬
‫او ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان وﺻـﻲ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﭼﻪ آﺴﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را دﻳﺪﻩ ام‪ ،‬ﺳﺮ ﻣﺒـﺎرك او در ﺳـﻴﻨﻪ ي‬
‫ﻣﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﻃﺸﺖ را ﻃﻠﺐ آﺮد و ﺧﻢ ﺷﺪ و ﻓﻮت آﺮد ﻣﻦ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺮﮔﺶ هﻢ ﻧﺸﺪم‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ او ﺑـﺮاي ﻋﻠـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫وﺻﻴﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (119-120‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(196‬‬

 ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺪﺧﻮاﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬ﻋﺎﻳﺸﻪ در واﻗﻊ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ي هﻤـﻪ ي اﻳـﻦ‬

‫اﺣﺘﺮام‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺗﺠﻠﻴﻞ ﺣﺘﻲ ﺷﺎﻳﺴـﺘﻪ ي ﺑـﻴﺶ از‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا او هﻤﺴـﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳـﺖ‪ .‬هﻤـﺎن‬
‫رﺳﻮل آﻪ ﺧﻮدش ﭘﺎآﻴﺰﻩ ﺑﻮد و ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫هﻤﺴﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤـﻮد آـﻪ او ﻧﻴـﺰ ﭘـﺎآﻴﺰﻩ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪)) :‬زﻧﺎن ﻧﺎﭘﺎك ﺑـﺮاي ﻣـﺮدان‬
‫ﻧﺎﭘﺎك و زﻧﺎن ﻋﻔﻴﻒ و ﭘﺎآﺪاﻣﻦ ﺑﺮاي ﻣﺮدان ﻋﻔﻴﻒ‬
‫و ﭘﺎآﺪاﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺎآﺎن‪ ،‬از ﺗﻬﻤﺘﻬﺎﻳﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﭼﺴﺒﺎﻧﻨﺪ ﭘـﺎك هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن‬
‫ـﻮر ‪.(62‬‬ ‫ـﺖ(( )ﻧـ‬ ‫ـﻮد اﺳـ‬ ‫ـﻚ ﻣﻮﺟـ‬ ‫ـﺮت و روزي ﻧﻴـ‬ ‫ﻣﻐﻔـ‬
‫ﻣﺠﺎهﺪ‪ ،‬ﻋﻄﺎ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺒﻲ‪ ،‬ﺣﺴـﻦ ﺑﺼـﺮي‪،‬‬
‫ﺣﺒﻴﺐ اﺑﻦ اﺑﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﺿﺤﺎك ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ آـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ درﺑﺎرﻩ ي ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ و اهـﻞ‬
‫اﻓﻚ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻧﻴﺰ اﻳـﻦ را‬
‫‪1‬‬
‫َ(‬
‫ﻟـﻮن‬ ‫ُﻮُ‬
‫ﻳﻘ‬‫ِﻤـﺎ َ‬
‫َ ﻣﱠ‬‫ُون‬‫ﱠأ‬‫ﻣﺒَﺮ‬‫ُ‬ ‫َ‬‫ِﻚ‬
‫ﺌ‬ ‫ﻟ‬
‫َ‬‫و‬ ‫ُ‬
‫أ‬ ‫)‬ ‫ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻧﺎن از ﺗﻬﻤﺘﻬﺎي اهﻞ اﻓﻚ و دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻴﻠﻲ‬
‫دور هﺴﺘﻨﺪ(‪ 2 .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺮﮔﺎﻩ ﻗﺼﺪ آﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻧﺎﭘﺎك ﺛﺎﺑﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﻳـﻦ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﻋﻴﺒﻲ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤـﻲ ﺁﻳـﺪ؟ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ))ﺧﻴﺮ(( ﺣﺎل ﺁﻧﻜـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫َ( )زﻧﺎن ﻧﺎﭘﺎك ﺑﺮاي ﻣـﺮدان‬ ‫ِﻴﻦ‬ ‫ْﺨَﺒِﻴﺜ‬ ‫ُ ِ‬
‫ﻟﻠ‬ ‫)اْ‬
‫ﻟﺨَﺒِﻴﺜَﺎت‬
‫ﻧﺎﭘﺎك هﺴﺘﻨﺪ(!!؟ ﻣﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ از ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺗﺠﻠﻴـﻞ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻴﻢ زﻳﺮا او ﻣـﺎدر ﻣﻌﻨـﻮي و اﻳﻤـﺎﻧﻲ اهـﻞ‬
‫ﻟـﻰ‬ ‫َو‬
‫َْ‬ ‫ﱠﺒِـﻲ أ‬‫اﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪) :‬اﻟﻨ‬
‫ﱡ‬
‫ْ (‬‫ﻬﻢ‬
‫ﺗُ‬‫ﻬــﺎُ‬
‫ﻣَ‬‫ُﱠ‬
‫ُ أ‬
‫َاﺟُــﻪ‬
‫ْو‬‫َز‬‫َأ‬‫ْ و‬‫ِﻢ‬‫ِــﻬ‬
‫ُﺴ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﻔ‬ ‫ْ أ‬ ‫ِــﻦ‬
‫َ ﻣ‬ ‫ِﻨ‬
‫ِﻴﻦ‬ ‫ْﻣ‬
‫ﻤﺆ‬‫ﻟُ‬‫ِــﺎْ‬
‫ﺑ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬در ﺣﻖ اهﻞ اﻳﻤﺎن از ﺧﻮد ﺁﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ و هﻤﺴﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎدران )ﻣﻌﻨـﻮي( ﻣﻮﻣﻨـﺎن‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪).‬اﺣﺰاب‪(6 :‬‬

‫‪ . . . -2‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﺤﺒﺖ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑـﺎ‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ هﻤﺴـﺮ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘـﺲ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﻤﺴـﺮان دﻳﮕـﺮي ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺧﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻬﺘﺮ از ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﻧﻴﺰ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ج‪ 3‬ﺳﻮرﻩ ﻧﻮر ص)‪.(288‬‬
‫‪ .3‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ج‪ 3‬ص )‪.(289‬‬
‫ﭼﺮا ﺑﺎ ﺁﻧﺎن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد((؟ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب و اﺻﺎﺑﻪ را ﻣﺂﺧﺬ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺪﻋﺎي ﺧﻮد ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺳــﻨﻦ ﺗﺮﻣــﺬي‪ ،‬اﺑــﻮاب ﻓﻀــﺎﻳﻞ‪ ،‬ﺑــﺎب ﻓﻀــﻴﻠﺖ ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬را ﺑﺎز آﺮدم‪ .‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را‬
‫آﻪ راوي ﺁن ﺧﻮد ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺳﺖ دﻳﺪم‪)) .‬ﻣﺮدم ﺑـﺮاي‬
‫دادن هﺪﻳﻪ ﺑﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ،ρ‬در اﻧﺘﻈـﺎر ﻧﻮﺑـﺖ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺧﺎﻧـﻪ ي ام ﺳـﻠﻤﻪ ﮔـﺮد هـﻢ‬
‫ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ام ﺳﻠﻤﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي ام ﺳـﻠﻤﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺮاي دادن هﺪاﻳﺎي ﺧﻮد ﺑـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪،ρ‬‬
‫ـﺪ‪،‬‬ ‫ـﻪ ﺑﺎﺷـ‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺧﺎﻧـ‬
‫ـﻪ ﻋﺎﻳﺸـ‬ ‫ـﻪ رﺳـ‬
‫روزي را آـ‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻗﺼﺪ ﺧﻴﺮ را‬
‫دارﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﮕﻮﻳﻴـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎ ﻣـﺮدم را‬
‫اﻣﺮ آﻨﺪ هﺮ ﺟﺎ آﻪ او ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬هﺪاﻳﺎ را ﺑﻪ ﺁﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ام ﺳﻠﻤﻪ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻳﺎدﺁور ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺑﺎر ﺳـﻮم وﻗﺘـﻲ‬
‫او ﺳﻠﻤﻪ ﺑﺎ ﺗﺎآﻴـﺪ ﺑﻴﺸـﺘﺮ ﻳـﺎدﺁور ﺷـﺪ‪ ،‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اي ام ﺳـﻠﻤﻪ درﺑـﺎرﻩ ي ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﻣﺮا اذﻳﺖ ﻧﻜﻦ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻦ در رﺧﺘﺨﻮاب هﻴﭻ آﺴﻲ از‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮدم آﻪ ﺑـﺮ ﻣـﻦ وي ﻧـﺎزل ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ ﺟـﺰ‬
‫رﺧﺘﺨﻮاب ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ 1 .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻏﺰوﻩ ي ذات ﺳﻼﺳﻞ ﻣﺮا ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ داد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫از ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ρ‬ﭼـﻪ‬
‫آﺴﻲ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ .‬ﻋـﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬از ﻣﺮدان ﭼﻪ آﺴﻲ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﺤﺒـﻮﺑﺘﺮ اﺳـﺖ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﺑﻮهﺎ(( ﭘﺪر ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ 2 .‬از اﻧـﺲ رواﻳـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺳـﻮال ﺷـﺪ‪)) :‬ﻣﺤﺒـﻮﺑﺘﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺮدم ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﭼﻪ آﺴـﻲ اﺳـﺖ((؟ ﻓﺮﻣـﻮد ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪.‬‬
‫ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬از ﻣﺮدان ﭼﻪ آﺴﻲ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺪرش‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ زﻳﺎد اﻻﺳﺪي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬از ﻋﻤـﺎر ﺑـﻦ ﻳﺎﺳـﺮ‬
‫ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬او )ﻋﺎﻳﺸﻪ( در دﻧﻴـﺎ و ﺁﺧـﺮت‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي ﺟﻠﺪ ‪ 5‬آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺎب ﻓﻀﻞ ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(3879‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي )‪ (3886‬ﺑﺨﺎري )‪.(3462‬‬
‫هﻤﺴﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺳﺖ‪ 1 .‬از اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ رواﻳـﺖ‬
‫اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﻋﺎﻳﺸـﻪ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺛﺮﻳﺪ )ﻧﺎن آﻪ در‬
‫ﺧﻮرش ﺁﻏﺸﺘﻪ ﺷﻮد( اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮراآﻴﻬﺎ‪.‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪ .(3887‬ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اي ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪،‬‬
‫ﺟﺒﺮاﻳﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﻼم ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ((‪ .‬ﻣـﻦ در ﺟـﻮاب‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬و ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم و رﺣﻤـﻪ ﻪﻠﻟﺍ‪ 2 .‬اﺑـﻲ ﻣﻮﺳـﻲ‬
‫اﺷﻌﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﺎ ﻳﺎران رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺮﮔـﺎﻩ در‬
‫ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ دﭼﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲ ﺷـﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻧـﺰد ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﻣـﻲ‬
‫رﻓﺘﻴﻢ او ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺎ را ﺣﻞ ﻣـﻲ آـﺮد‪ 3 .‬ﻣﻮﺳـﻲ ﺑـﻦ‬
‫ﻃﻠﺤﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬آﺴﻲ را ﺳـﺨﻦ ورﺗـﺮ از ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﻧﺪﻳــﺪﻩ ام((‪ .‬ﺗﺮﻣــﺬي رﻗــﻢ )‪ .(3883‬ﺳــﭙﺲ ﺑــﺎب‬
‫))ﻓﻀﻴﻠﺖ ازواج اﻟﻨﺒﻲ‪ ((ρ‬را ﺑـﺎز آـﺮدم‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ذﻳﻞ را ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺻﻔﻴﻪ ﺑﻨﺖ ﺣﻴﻲ ﻳﺎﻓﺘﻢ‪ .‬ﺻﻔﻴﻪ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻣﻦ در ﺧﺎﻧﻪ ي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬رﻓـﺘﻢ و ﺑـﻪ‬
‫ازدواج او در ﺁﻣﺪم‪ ،‬ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ از ﻋﺎﻳﺸـﻪ و ﺣﻔﺼـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ اﻳـﻦ ﺳـﺨﻨﺎن را ﺑـﻪ ﻋـﺮض‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ رﺳﺎﻧﺪم‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬ﺗـﻮ از‬
‫ﺁﻧﺎن ﻧﭙﺮﺳﻴﺪي آﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ هﺴﺘﻨﺪ؟ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻲ‪ :‬ﺷﻮهﺮ ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ و ﭘﺪر ﻣﻦ هﺎرون و ﻋﻤﻮي ﻣﻦ‬
‫ﻣﻮﺳﻲ اﺳﺖ( ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﻪ ﺻﻔﻴﻪ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ و‬
‫ﺣﻔﺼﻪ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﺻﻔﻴﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮ هﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﺎ هﻤﺴﺮان رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ و دﺧﺘـﺮ ﻋﻤـﻮي او هﺴـﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ رواﻳﺎﺗﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ درﺑﺎرﻩ ي ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫و ﺻﻔﻴﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﻧﺒـﻮﻩ دﻻﻳـﻞ‬

‫ﺻﺤﻴﺢ و ﺻﺮﻳﺢ آﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺨـﺎري و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ وارد ﺷـﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬از اﻓﻀـﻞ ﺗـﺮﻳﻦ زﻧـﺎن و‬
‫هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3889‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3882‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي رﻗﻢ )‪ (3883‬و ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي )‪.(3044‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺗﺮﻣﺬي رﻗﻢ )‪.(3892‬‬ ‫‪.2‬‬
‫)ب( در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﻔﻴﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ذآﺮ ﻧﺸﺪﻩ آـﻪ دال‬
‫ﺑﺮ اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن او در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرش ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫ﺟﻮﻳﻲ ﺻﻔﻴﻪ ﺑﻮد در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﺣﻔﺼﻪ‬
‫ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ و او را رﻧﺠﺎﻧﻴـﺪﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬در اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺮﻳﺤﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن روﺷـﻦ‪،‬‬
‫اﻓﻀﻞ ﺑﻮدن ﻋﺎﻳﺸﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ازواج از زﺑﺎن‬
‫ﺧﻮد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ت( ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ﺑﻨﺪ )ب( ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در ﺻﻮرت ﺻـﺤﺖ‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﺻﻔﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺪﻳﺚ از ﻟﺤـﺎظ ﺳـﻨﺪ ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﺿﻌﻴﻒ ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي رﻗـﻢ‬
‫‪ ((816‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﺣـﺪﻳﺚ ﻏﺮﻳـﺐ ﻻ ﻧﻌﺮﻓـﻪ إﻻ ﻣـﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ هﺎﺷﻢ اﻟﻜﻮﻓﻲ‪ ،‬و ﻟﻴﺲ إﺳﻨﺎدﻩ ﺑﺬاﻟﻚ(‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﻏﺮﻳﺒﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ هﺎﺷﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫و ﺳﻨﺪش ﭼﻨﺪان ﻗﻮي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﺎﻳﺸﻪ رواﻳﺎت زﻳﺎدي وارد ﺷـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از ﺗﻤﺎم هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﻧﺎﺗﺮ ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از زهﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬اﮔـﺮ ﻋﻠـﻢ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ در آﻨﺎر ﻋﻠﻢ ﺗﻤﺎم هﻤﺴﺮان رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و در‬
‫آﻨﺎر ﻋﻠﻢ ﺗﻤﺎم زﻧﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘـﺮ ﺧﻮاهـﺪ ﺑـﻮد(( ‪ 1‬اﻣـﺎم زهـﺮي در‬
‫اداﻣﻪ ي اﻳﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﻋـﺎص و ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫اﻧﺲ‪ ψ‬را داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ از ﺗﻤﺎم هﻤﺴـﺮان‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻬﺘﺮ و ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از هﻤـﻪ ﻣﺤﺒـﻮﺑﺘﺮ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎرﻩ ))اﻹﺻﺎﺑﻪ(( ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻋﺮض ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﺣﺎدﻳﺜﻲ آﻪ در ﺁن ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﻧـﺪ‬
‫ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ آﻪ در ﺁن‪،‬‬
‫ﺑﺤﺜﻲ از ﺗﻔﻀﻴﻞ ﺻﻔﻴﻪ ﺑﺮ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﻳﺪﻩ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ . . . -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﺖ اهﻞ ﺳـﻨﺖ‬

‫ﺑﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ در رد‬

‫‪.3‬اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب ج‪ 4‬ﺣﺮف اﻟﻌﻴﻦ ص )‪.(1883‬‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ اﻹﺻﺎﺑﻪ ج‪ 7‬ص )‪ (739-742‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﻧﻘـﺶ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﻮﺛﺮي را ﺑﺎز آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ . . .‬اﻟﺦ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﻋﺎﻳﺸﻪ در رد وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ‬

‫ﻋﻠﻲ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺸﻲ را ﺑﺎزي ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨﻴﻦ وﺻﻴﺘﻲ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻣﺖ ﻗﺎدر ﺑـﻪ اﻧﻜـﺎر و رد ﺁن ﻧﺒـﻮد‪ .‬آـﻞ‬
‫آﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ اﻳـﻦ ﺑـﻮد آـﻪ او‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ وﺻـﻴﺘﻲ را ﻧﺸـﻨﻴﺪﻩ ام‪،‬‬
‫هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﻣﺮض وﻓﺎت ﻧـﺰد ﻣـﻦ و‬
‫در ﺧﺎﻧﻪ ي ﻣﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺳـﺨﻨﺎن را ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪((.‬‬

‫)ب( اﮔﺮ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺖ ﭼﻨـﻴﻦ وﺻـﻴﺘﻲ‬

‫ﺑﻜﻨﺪ‪ ،‬ﻻﺑﺪ در ﺟﻤﻊ ﻣﺮدم ﺁن را ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ آـﺮد‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ذآﺮ ﺁن در ﺧﺎﻧﻪ و ﻳﺎ ﻧﺰد هﻤﺴﺮش اآﺘﻔﺎ‬
‫ﻧﻤﻲ آﺮد‪ .‬ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﺪﻋﻲ اﺳـﺖ آـﻪ دﻻﻳـﻞ‬
‫درﺑﺎرﻩ ي وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﻳﺮ ﺑـﺮ ﺧﻼﻓـﺖ ﺑﻼﻓﺼـﻞ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر زﻳـﺎد اﺳـﺖ و ﺑﻌﻀـﻲ از ﺁﻧﻬـﺎ را در‬
‫آﺘﺎب ﺧﻮدش ذآﺮ آﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ اﻳـﻦ‬
‫دﻻﻳﻞ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪ دال ﺑﺮ اﺳﺘﺨﻼف ﻋﻠﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ‪ ،‬او ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ در رد‬
‫وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﻳﺮ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔـﻲ را‬
‫اﻳﻔﺎ آﺮدﻩ اﺳﺖ؟! اﮔﺮ هﻤﻪ ي اﻳﻦ دﻻﻳﻞ آـﻪ ﻃﺒـﻖ‬
‫ﮔﻤﺎن او ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻇﺎهﺮ و ﺁﺷﻜﺎر دال ﺑـﺮ اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧﺰد اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺣﺠﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻻﺑـﺪ‬
‫ﻗﻮل ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)ت( ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬آﻪ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺻﺪاﻗﺘﺶ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺻﺪﻳﻘﻪ و‬

‫دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد آـﻪ ﻣﻨﻜـﺮ‬
‫ً ﭼﻨـﻴﻦ وﺻـﻴﺘﻲ‬ ‫وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ واﻗﻌـﺎ‬
‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ او ﭘﺎآﻴﺰﻩ در دﻧﻴﺎ‬
‫و ﺁﺧﺮت هﻤﺴﺮ ﺷﺨﺼـﻴﺘﻲ ﭘـﺎك و ﭘـﺎآﻴﺰﻩ اﺳـﺖ‪ .‬او‬
‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ‪ ،‬اﻓﻀﻞ ﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮﻳﻦ هﻤﺴﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫اﺳــﺖ‪ .‬او ﻣﺴــﺘﺤﻖ و ﺷﺎﻳﺴــﺘﻪ ي ﭼﻨــﻴﻦ ﻣﻨﺰﻟــﺖ و‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎهﻲ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ او ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫زﻧﺎن روي زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟـﺖ و ﺟﺎﻳﮕـﺎهﻲ‬
‫آﻪ ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ψ‬دارد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را آﻪ در دروﻏﮕﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻬـﺎرت آﺎﻣـﻞ‬
‫دارد و اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ و درﺳﺖ را آﺎذب ﺟﻠـﻮﻩ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪ ،‬ﺑﺎور آﻨﻴﻢ؟ او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣـﺮدم را‪ ،‬ﺑـﺪﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاﻩ ﺗﺮﻳﻦ ﺁدم را‪ ،‬راﻩ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬آﺴﻲ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ را دارد‪ ،‬ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد آﻪ ﻣﺎ ﺳﺨﻨﺎن او را ﺑـﺎور آـﺮدﻩ و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫زﻧﺎن روي زﻣﻴﻦ و ﻣﺎدر ﻣﻮﻣﻨﺎن را دروﻏﮕﻮ ﻗـﺮار‬
‫ﺑﺪهﻴﻢ؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻣﺤﺒـﺖ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﺎ ﻋﺎﻳﺸﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ او ﺑـﺎ ﻋﻠـﻲ و اوﻻدش‬
‫ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺣﺘﻲ درﺑﺎرﻩ ي دﻓﻦ ﺟﻨﺎزﻩ ي ﺣﺴـﻦ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻠﻲ در آﻨﺎر ﺟـﺪش ﻣﻌﺘـﺮض ﺷـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪)) :‬در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ي ﻣﻦ داﺧﻞ ﻧﻜﻨﻴـﺪ آﺴـﻲ را آـﻪ ﻣـﻦ او را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارم(( و ﻗﻮل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را درﺑﺎرﻩ ي ﺣﺴـﻦ‬
‫و ﺑﺮادرش ﺣﺴﻲ ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻩ ﺑﻮد و ﻳﺎ ﺑﺪان ﺗﻮﺟﻪ‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ ي ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪) :‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺮداران ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻬﺸﺖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ( ﻳﺎ )دوﺳﺖ دارد ﺧﺪا را آﺴﻲ آﻪ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ و‬
‫ﺣﺴﻴﻦ دوﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و هـﺮ آـﺲ آـﻪ ﺑـﺎ ﺁن دو ﺑﻐـﺾ‬
‫ورزد‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺒﻐﻮض ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد( ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ )هﺮ‬
‫آﺲ آﻪ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺠﻨﮕﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ او ﻣـﻲ‬
‫ﺟﻨﮕﻢ‪ ،‬هﺮ آﺲ ﺑﺎ ﺁن دو ﺻﻠﺢ آﻨﺪ ﻣﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ وي‬
‫ﺻﻠﺢ ﺧﻮاهﻢ آـﺮد( ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﭼﻨـﺪ رواﻳـﺖ‪،‬‬
‫رواﻳﺎت دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻧﻴﺰ زﻳﺎد اﺳﺖ و ﻣـﻦ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺧﻮاهﻢ در ﻣﻮرد هﻤﻪ ي ﺁﻧﻬﺎ ﺳـﺨﻦ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺑﻴﺎورم‪ .‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ و ﺣﺴـﻴﻦ ﻣﮕـﺮ دو‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺎ رﻳﺤﺎﻧﻪ و ﮔﻞ ﺳﺮ ﺳـﺒﺪ اهـﻞ ﺑﻬﺸـﺖ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕـﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ‬
‫زهﺮاء آﻪ وﺻﻴﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ در ﺷﺐ دﻓﻦ ﺷﻮد‪ ،‬در‬
‫آﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﭘﺪرش دﻓﻦ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺟﺴﺪ ﭘﺴﺮش‬
‫ﺣﺴﻦ ﺁﻣﺪ آﻪ در آﻨﺎر ﻗﺒـﺮ ﺟـﺪش دﻓـﻦ ﻧﮕﺮدﻳـﺪ؟!‬
‫هﻤﻴﻦ )آﻠﻤﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮ( ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻮد زﻣﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺟﺴﺪ ﺑﺮادرش ﺣﺴﻦ را ﺁورد ﺗﺎ در آﻨﺎر‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (120‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(196-197‬‬

‫ﺟﺪش دﻓﻦ آﻨﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺬاﺷﺖ و ﻣﺎﻧﻊ از دﻓﻦ ﺷـﺪ‪ .‬ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺳﻮار ﻗﺎﻃﺮ ﺷﺪﻩ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪ و ﺑـﺎ ﺻـﺪاي‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬در ﺧﺎﻧﻪ ي ﻣﻦ دﻓﻦ ﻧﻜﻨﻴـﺪ آﺴـﻲ‬
‫را آﻪ ﻣﻦ او را دوﺳﺖ ﻧﺪارم((‪ .‬ﺑﻨﻮاﻣﻴﻪ و ﺑﻨـﻮ‬
‫هﺎﺷﻢ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ و ﻗﺘﺎل ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺻـﻒ ﺁراﻳـﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺟﺴﺪ ﺑـﺮادرم را دور‬
‫ﻗﺒﺮ ﺟﺪش رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻃﻮاف دادﻩ در ﺑﻘﻴﻊ ﺁن را دﻓﻦ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﻣﺎم ﺣﺴﻦ وﺻﻴﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮد آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻦ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻗﻄﺮﻩ ﺧﻮن هﻢ رﻳﺨﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس‪ ψ‬درﺑﺎرﻩ ي ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺷـﻌﺎر ﺑﺴـﻴﺎر ﺧـﻮﺑﻲ را‬
‫ﺳﺮودﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻟـــﻚ‬ ‫ﺗﺠﻤﻠﺖ ﺗﺒﻐﻠﺖ وﻟﻮ ﻋﺸﺖ ﺗﻔﻴﻠﺖ‬
‫اﻟﺘﺴﻊ ﻣﻦ اﻟﺜﻤﻦ و ﺑﺎﻟﻜﻞ ﺗﺼﺮﻓﺖ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬روزي ﺳﻮار ﺑﺮ ﺷﺘﺮ ﺷﺪي و اﻳﻨﻚ ﺳﻮار ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺘﺮ ﻣﻲ ﺷﻮي‪ ،‬و اﮔﺮ زﻧﺪﻩ ﺑﻤـﺎﻧﻲ ﺑـﺮ ﭘﻴـﻞ هـﻢ‬
‫ﺳﻮار ﻣﻲ ﺷﻮي‪ .‬ﺗﻮ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻬﻢ از ﻳـﻚ هﺸـﺘﻢ را‬
‫‪1‬‬
‫داري وﻟﻲ در ﺗﻤﺎم ﻣﻴﺮاث ﺗﺼﺮف آﺮدي‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﺎﺧـﺬ اﻳـﻦ دروﻏﻬـﺎ ﭼﻴﺴـﺖ؟ و‬

‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺻﺤﺖ ﺁﻧﻬﺎ در ﭼﻪ ﺣﺪ و ﻣﻴﺰاﻧﻲ اﺳـﺖ؟ اﮔـﺮ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﺮﺿﻪ اي دارد ﺑﻪ ﻣـﺎ اراﺋـﻪ دهـﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻲ ﺳﺮ و ﺗﻪ را از آﺠﺎ ﺁوردﻩ اﺳﺖ؟ و‬
‫ﮔﺮ ﻧﻪ هﺮ آﻮدن ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻠﻴـﻪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻓﺮزﻧـﺪ‬
‫ﺁدم‪ ،‬هﺮ ﭼﻪ آﻪ دﻟﺶ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ!‬

‫‪ -2‬آﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ در آـﺎذب ﺑـﻮدن اﻳـﻦ‬

‫رواﻳﺖ و اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن اﻓﺘﺮاء ﻣﺤﺾ ﻋﻠﻴـﻪ ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ادﻋـﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ در اﻳـﻦ ﺑـﺎب در ﺧﺼـﻮص ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬هﻤـﻪ اش دروغ هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫آﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻲ در آﺘﺐ و ﻣﻨﺎﺑﻊ اهﻞ ﺳﻨﺖ از اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺖ دﻳﺪﻩ ﻧﺸـﺪﻩ اﺳـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﻋﻜـﺲ و ﺿـﺪ اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺎت در ﺁﻧﻬـﺎ دﻳـﺪﻩ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﺑـﻦ اﺛﻴـﺮ‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﺧﺒﺮ وﻓﺎت ﺣﺴﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﺁوردﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻴﻦ درﺑـﺎرﻩ ي دﻓـﻦ ﺑـﺮادرش‪ ،‬ﺣﺴـﻦ از‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (139-140‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(229-230‬‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺟﺎزﻩ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻓﺮﻣـﻮد‪ 1 .‬و‬
‫در ))اﺳﺘﻴﻌﺎب(( ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬وﻗﺘـﻲ ﺣﺴـﻦ ﻓـﻮت‬
‫آﺮد‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺰد ﻋﺎﻳﺸﻪ رﻓﺖ و از وي اﺟﺎزﻩ ي دﻓﻦ‬
‫ﺑﺮادرش را در آﻨﺎر رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺷﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻧﻌﻢ و آﺮاﻣﻪ(( ‪ 2‬در ﺑﺪاﻳﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺰد ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻗﺎﺻﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺧﻮاﺳﺘﺎر دﻓـﻦ‬
‫ﺑﺮادرش در آﻨﺎر رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷـﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ‬
‫آــﺮد‪) 3 .‬اﻟﺒﺪاﻳــﻪ ﻻﺑــﻦ آﺜﻴــﺮ ج‪ 8‬ص‪ 46‬ﺳــﻨﻪ‪(49‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﮕﺎﻩ آﻮﺗﺎﻩ ﺑﻪ ﺣﻖ و واﻗﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﻴﻨﺪاز و ﻗﻀﺎوت آﻦ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﻘـﺪر از ﺣـﻖ‬
‫ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪﻩ و ﺑـﺎز ادﻋـﺎي ﻋﻘﻼﻧﻴـﺖ و اﻧﺼـﺎف را‬
‫دارد؟ ﻻ ﺣﻮل و ﻻ ﻗﻮﻩ إﻻ ﺑﺎﷲ‪.‬‬

‫‪ -3‬دﺷﻤﻨﺎن واﻗﻌﻲ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ در واﻗـﻊ ﺧـﻮد را‬

‫دوﺳﺘﺎن و هﻮاداران و ﺷﻴﻌﻴﺎن او ﺟﺎ زدﻧﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﺘﺮاف ﺧﻮد ﺷـﻴﻌﻴﺎن دوازدﻩ اﻣـﺎﻣﻲ از‬
‫ﭘﺴﺖ ﺗﺮﻳﻦ و ﻓﺎﺳﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺑﻮﻣﻨﺼـﻮر‬
‫ﻃﺒﺮﺳﻲ آﻪ از اﻣﺎﻣﺎن ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻬﺘـﺮ ﻣـﻲ داﻧـﻢ از‬
‫ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻮدن و هﻮاداري از ﻣـﻦ را‬
‫دارﻧﺪ و در ﭘﺸﺖ ﭘﺮدﻩ در ﺻﺪد ﺳﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ آـﺮدن‬
‫ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ !!.‬اﻣﻮال ﻣـﻦ را ﺑـﻪ ﻏـﺎرت ﺑﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺘﺎع ﻣﺮا ﭼﺎﭘﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ از‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺗﻌﻬﺪ ﻣﻲ ﮔـﺮﻓﺘﻢ و ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ او ﺟـﺎﻧﻢ را‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻲ آـﺮدم و درﺑـﺎرﻩ ي اهـﻞ و ﻋﻴـﺎﻟﻢ در‬
‫اﻣﺎن ﻣﻲ ﺑﻮدم)! ؟( ﺑﻬﺘـﺮ ﺑـﻮد از اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﺮا‬
‫‪4‬‬
‫ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﺧﺎﻧﻪ و آﺎﺷﺎﻧﻪ ام را ﺑﻪ ﻳﻐﻤﺎ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻨﻬﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺣﺴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧـﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ از آﺘﺎب راهﻨﻤﺎﻳـﺎن و رهﺒـﺮان‬
‫ﺧﻮد ﺗﻮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻜﺎﻣﻞ ﻻﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ ج‪ 3‬ص‪ 315‬ﺳﻨﻪ‪.49‬‬

‫‪ .2‬اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب ج‪ 1‬ﺣﺮف ح اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ )ص ‪.(392‬‬
‫‪ .3‬ﺁن آﺴﻲ آﻪ ﻧﮕﺬاﺷﺖ ﺣﻀﺮت ﺣﺴﻦ در آﻨﺎر رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬دﻓﻦ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺮوان‬
‫ﺑﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻮد ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ))اﻟﻜﺎﻣﻞ(( اﺑﻦ اﺛﻴﺮ و ))اﻟﺒﺪاﻳﻪ و‬
‫اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ(( اﺑﻦ آﺜﻴﺮ در ﺣﻮادث ﺳﺎل ‪ 49‬هـ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ((‪.‬‬
‫‪ .4‬اﻻﺣﺘﺠﺎج ﻟﻠﻄﺒﺮﺳﻲ ج‪) 2‬ص‪. (290‬‬
‫‪ . . . -4‬درﺑﺎرﻩ ي ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ‬
‫دو ﺑﻴﺘﻲ آﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺣﻖ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺳﺮودﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد‪ :‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ دو ﺑﻴﺖ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﻔـﺖ و رآﺎآـﺖ ﻣﻌﻨـﻲ را در ﺑـﺮ دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺘﻀﺎد و ﻣﺘﻌﺎرض اﻧﺪ ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس در‬
‫ﺣﻖ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ در ﻣﻮﻗﻊ وﻓـﺎت او ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ))ﻓﻀﺎﻳﻞ(( از ذآﻮان‪ ،‬ﻏﻼم ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬ذآـﻮان ﺑـﺮاي اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس از‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺟﺎزﻩ ي ورود ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬در ﺑﻴﻤـﺎري‬
‫ﻣﻮت ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺑﺮادر زادﻩ اش‪ ،‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻧﺰد او ﺑﻮد‪ .‬ذآﻮان ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس آﻪ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪان ﺗﻮ هﺴـﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﺎر‬
‫ﻣﻼﻗﺎت و دﻳﺪار ﺑﺎ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬از‬
‫ﭘﺎآﻲ و ﺧﻮﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺳـﺨﻦ ﻣﮕـﻮ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻪ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﮔﻔـﺖ‪)) :‬او‬
‫ﻗﺎري آﺘﺎب ﺧﺪا و ﻓﻘﻴﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان دﻳﻦ ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﮕﺬار ﺗﺎ وارد ﺷﻮد و ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﻼم ﮔﻮﻳـﺪ(( و ﺗـﻮ‬
‫را ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﻲ و ﺗﻮدﻳﻊ آﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﮔﺮ‬
‫ﺗﻮ ﻣﺎﻳﻞ هﺴﺘﻲ آﻪ او ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻼم ﮔﻔـﺖ و ﻧﺸﺴـﺖ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫))ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗـﻮ اي ام اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﭘﻴﺶ آﻪ روح ﺗﻮ از ﺟﺴﺪ ﺗﻮ ﺟـﺪا‬
‫ﺷﻮد و اذﻳﺖ و ﺁزار دﻧﻴﺎ را ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ ﺑﮕـﺬاري‪،‬‬
‫ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ و ﺗـﻮ ﺑـﺎ دوﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ‪ ρ‬و‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺰودي دﻳﺪار ﺧﻮاهﻲ آﺮد‪ .‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺗﻮ ﻣﺤﺒﻮﺑﺘﺮﻳﻦ هﻤﺴﺮان‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدي و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دوﺳﺖ ﻧﻤـﻲ داﺷـﺖ ﻣﮕـﺮ‬
‫ﭘﺎآﺎن را‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﺋﺖ و ﭘﺎآﻲ ﺗﻮ را از ﻓﺮاز‬
‫هﻔﺖ ﺁﺳﻤﺎن ﻧﺎزل آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬در روي زﻣـﻴﻦ هـﻴﭻ‬
‫ﻣﺴﺠﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد آﻪ ﺁﻳﻪ هﺎي ﺑﺮاﺋﺖ و ﭘﺎآﻲ ﺗﻮ‬
‫ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم در ﺁن ﺗـﻼوت ﻧﮕـﺮدد‪ .‬در ﺷـﺐ اﺑـﻮاء‬
‫ﮔﺮدﻧﺒﻨﺪ ﺗﻮ اﻓﺘﺎد‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﻣﻨـﺰل ﺗﻮﻗـﻒ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد و ﻣﺮدم هﻤﺮاﻩ ﺑـﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮاي ﭘﻴـﺪا‬
‫آﺮدن ﺁن ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣﻮﻗـﻊ ﺻـﺒﺢ‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺮاي وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺁب ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪) ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺁﺑﻬـﺎ‬
‫ﻤـﻮا‬
‫ﻤُ‬‫َﻴَﱠ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻩ ﺑﻮد( ﺧﺪاوﻧﺪ ﺁﻳـﻪ ي ﺗـﻴﻤﻢ‪) :‬ﻓ‬
‫َﺘ‬
‫ً( را ﻧﺎزل آﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗـﻮ و‬ ‫ً ﻃَﻴﱢﺒﺎ‬
‫ِﻴﺪا‬
‫َﻌ‬‫ﺻ‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮآﺖ ﺗﻮ از رﺧﺼﺖ ﺗﻴﻤﻢ ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﺗـﻮ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﺒـﺎرك هﺴـﺘﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اي اﺑﻦ ﻋﺒﺎس اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﺑﮕﺬار‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ دوﺳﺖ دارم‪ ،‬اي آﺎش ﻣـﺎدر ﻣـﺮا ﻧﻤـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫زاﻳﻴﺪ((‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺑﺤﺚ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﺑﺎ ﺧﻮارج )ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﻗﺘﺎل آﺮد( و اﺳـﺘﺪﻻل ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻗﺘﺎل آﺮد وﻟـﻲ‬
‫ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻧﮕﺮﻓﺖ و آﺴﻲ را اﺳـﻴﺮ ﻧﻜـﺮد‪ ،‬ﺁﻳـﺎ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﺎدرﺗﺎن ﻋﺎﻳﺸﻪ را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻳـﺪ‪ ،‬در ﺣـﻖ‬
‫وي ﺣﻼل ﻣﻲ داﻧﻴﺪ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ در ﺣﻖ دﻳﮕﺮان ﺣﻼل‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ او ﻣﺎدر ﺷﻤﺎ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﻣﺮﺗﻜﺐ آﻔﺮ ﺷـﺪﻩ اﻳـﺪ‪ !!،‬اﮔـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻴﺪ‪)) :‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﺎدر ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎز هـﻢ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬
‫آﻔﺮ ﺷﺪﻩ اﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬اﻟﻨﺒـﻲ‬
‫ﱠِ ﱡ‬
‫ْ(‬
‫ﻬﻢ‬‫ﺗُ‬
‫ﻬـﺎُ‬
‫ﻣَ‬‫ُﱠ‬
‫ُ أ‬
‫َاﺟُـﻪ‬
‫ْو‬‫َز‬
‫َأ‬‫ْ و‬
‫ِﻢ‬‫ِﻬ‬‫ُﺴ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﻔ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ أ‬ ‫َ ﻣ‬
‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻤﺆ‬
‫ﻟُ‬‫ِﺎْ‬
‫ﻟﻰ ﺑ‬‫َو‬
‫َْ‬ ‫أ‬
‫ﺷﻤﺎ )ﺧﻮارج( ﻣﻴﺎن دو ﮔﻤﺮاهﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳـﺪ‪.‬‬
‫راﻩ ﻧﺠﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺗﺎن ﭘﻴﺪا آﻨﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ رواﻳـﺖ‬
‫ﺻﺮﻳﺢ و ﺻﺤﻴﺢ آﻠﻴﻪ رواﻳﺖ ﻣﺠﻬﻮﻟﻪ اي را آﻪ ﺑﺪون‬
‫ذآﺮ ﻣﺂﺧﺬ و ﻣﻨﺒﻊ ذآﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔـﻲ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ رواﻳـﺎت از ﺧـﺰﻋﺒﻼت ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ ي ﺗﻮهﻤﺎت و ﺧﻴـﺎﻻت ﺧـﻮد‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﻮﻗﻒ ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘـﺮ اﺑـﻲ ﺑﻜـﺮ را در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬او ﺳﻌﻲ دارد ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫وﺟﻮد ﭘﺪرش را ﺣﻤﺎﻳﺖ آﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﺑـﺎ ﻧﻘـﻞ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ!؟((‬

‫‪ . . . -1‬از ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺤـﺪث!!! ﻣـﻲ ﭘﺮﺳـﻢ‪،‬‬

‫ﺁﻳﺎ ﺗﻮ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﻲ داﻧـﻲ؟‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ راوي ﺁن‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ آﺬب و دروغ ﭘﺮدازي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻲ آﻪ‬
‫راوي از رﺳﻮل اآﺮم‪ ،ρ‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ آﺬب ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ؟! اﮔـﺮ ﺗـﻮ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ هﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺿـﻌﺖ را ﺑـﺎ دﻟﻴـﻞ‬

‫‪ .1‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﻻﺣﻤﺪ‪ .‬ج‪ 2‬رﻗﻢ ‪ .1639‬و ﺳﻨﺪ ﺁن ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ )ص‪ (141‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(233‬‬
‫اراﺋﻪ ﺑﺪهﻲ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻤﺎم دﻻﻳـﻞ ﻗﺮﺁﻧـﻲ و رواﻳـﻲ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣــﻮن ﺳــﻴﺮﻩ ي ﻋﺎﻳﺸــﻪ‪ ψ‬ﺣﻜﺎﻳــﺖ از ﺻــﺪق و‬
‫راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ او دارﻧﺪ‪ ،‬و اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫در ﺣﻖ ﺷﻮهﺮش دروغ ﮔﻮﻳﺪ و اﺣﺎدﻳﺚ دروﻏﻴﻦ را در‬
‫ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﭘﺪرش ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺴﺒﺖ دهﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳـﻦ‬
‫وﺻﻒ ﭼﺎرﻩ اي ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ دروﻏﮕـﻮ‬
‫ﺑﻮدن ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻗﻀﺎوت ﺷـﻮد‪ ،‬و ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻗﻀﺎوت هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺿﺮر او ﻧﻤﻲ اﻧﺠﺎﻣـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫او ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ اﻣﺘﻴـﺎز و وﻳﮋﮔـﻲ‬
‫آﻪ او و ﺷـﻴﻌﻴﺎﻧﺶ را از ﺳـﺎﻳﺮ ﻓـﺮق‪ ،‬ﺟـﺪا ﻣـﻲ‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﺧﺼﻠﺖ دروﻏﮕﻮﻳﻲ و ﺧﻴﺎل ﭘﺮدازي ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺖ!‬

‫‪ . . . -2‬اﮔﺮ ﻋﺎﻳﺸﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮع را رواﻳﺖ ﻣﻲ‬

‫آﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮ از رواﻳـﺎت ﻋﺎﻳﺸـﻪ اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻲ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻮ از رواﻳﺎت ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻮ ﻣﺘﻌﺎرض ﻧﻴﺴﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﺗﻮ از ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ي اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ در ﺣﻖ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ و‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻜـﺮدي؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﺗﻮ از ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﺣـﻖ ﺧـﻮد را از‬
‫ﻣﻴﺮاث رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آـﻪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺁن را رواﻳـﺖ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻜﺮدي؟ ‪ .2‬ﺁﻳﺎ ﺗﻮ از ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪،‬‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ رد ﻋﺎﻳﺸﻪ وﺻﻴﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻜﺮدي؟ ‪ 3‬ﺗﻤﺎم اﻳـﻦ اﺣـﺎدﻳﺜﻲ‬
‫آﻪ ﺗﻮ از ﺁﻧﻬﺎ اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ آﻨـﻲ ﺗﻮﺳـﻂ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ ﺗﻮ ﻣﺪﻋﻲ هﺴﺘﻲ آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ را رواﻳـﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ؟! و ﺷـﻴﺦ و‬
‫اﻣــﺎم اﻣﺎﻣﻴــﻪ‪ ،‬اﺑــﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳــﻪ ﻗﻤــﻲ در آﺘــﺎب‬
‫))اﻟﺨﺼﺎل(( ﭼﮕﻮﻧﻪ از اﻳﻦ رواﻳـﺎت اﺳـﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ و ﺻﺤﺖ ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ 4 .‬ﺳـﺒﺤﺎن ﻪﻠﻟﺍ‪،‬‬
‫اي ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ي ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﺑﺒﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻖ را‬
‫از زﺑﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁورد؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺧﺎﺗﻤﻪ ي ﺳﺨﻨﺎن دروﻏﻴﻦ ﺧﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(189-190‬‬ ‫و‬ ‫ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪(115‬‬ ‫‪.2‬‬

‫ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(187‬‬ ‫و‬ ‫ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪(114‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(274‬‬ ‫و‬ ‫ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪(164‬‬ ‫‪.4‬‬
‫)‪.(69-70-71‬‬ ‫ص‬ ‫))اﻟﺨﺼﺎل(( ﻟﻠﻘﻤﻲ‬ ‫‪.5‬‬
‫))هﺮ ﭘﮋوهﺸﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﺑﻪ وي وﺻﻴﺖ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ از ﻻﺑﻼي اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف ﺧﻮاﺳﺖ و آﺘﻤﺎن آﺮدن ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺸـﺎم ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺪ‪ .‬ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد در آﺘﺎب وﺻﺎﻳﺎ و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ هﻤﺎن ﻋﻨﻮان رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧـﺪ آـﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫در ﺣﻖ ﻋﻠﻲ وﺻﻴﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ ‪ . . .‬ﺑﺒﻴﻦ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻮر و روﺷﻨﻲ ﺧﻮدش را ﻇﺎهﺮ ﻣـﻲ آﻨـﺪ هـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ آﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان در ﺻﺪد آﺘﻤﺎن ﺁن ﺑﺮ ﺁﻳﻨـﺪ ‪. .‬‬
‫‪ .‬ﺑﺎز ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬وﻗﺘـﻲ ﻋﺎﻳﺸـﻪ ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺁوردن ﻧﺎم ﻋﻠﻲ را ﺗﺤﻤﻞ ﻧﻤـﻲ‬
‫آﻨﺪ و ﺷﺨﺺ او را ﻧﻤﻲ ﭘﺴﻨﺪد‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ اﺑـﻦ‬
‫ﺳﻌﺪ در ﻃﺒﻘﺎت و ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان )ﻣﺮض‬
‫اﻟﻨﺒﻲ ووﻓﺎﺗﻪ( ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ و وﻗﺘﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺷﻨﻴﺪن ﺧﺒﺮ ﻣﻮت ﻋﻠﻲ ﺳﺠﺪﻩ ﺷﻜﺮ ﺑﻪ ﺟـﺎ ﻣـﻲ ﺁورد‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﺗﻮان از وي ﺗﻮﻗﻊ داﺷﺖ آﻪ او وﺻﻴﺖ در‬
‫ﺣﻖ ﻋﻠﻲ را آﺘﻤﺎن ﻧﻜﻨﺪ‪ ،‬او آﺴﻲ ﺑﻮد آﻪ ﻋﺪاوت و‬
‫آﻴﻨﻪ اش ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ و اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻧﺰد هﻤـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺮدم ﺑﻪ درﺟﻪ ي ﺷﻬﺮت رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬ﺑﻪ ﺣﻖ و اﻧﺼﺎف ﺑﻪ وي دروغ آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ زﺣﻤﺖ ﺁن را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﺸـﺎم‬
‫رﺳﻴﺪﻩ و آﺘﺎﺑﺶ را ﻣﻤﻠﻮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ادﻋﺎي هـﺪاﻳﺘﺶ‬
‫را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺁن را رواﻳـﺖ‬

‫آﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁن‪ ،‬داﻳﺮ ﺑﺮ وﺻـﻴﺖ‬
‫ﻧﻤﻮدن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬وﻗﺘﻲ ﻧﺰد ﻣﻦ ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ وﺻـﻴﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺑﻴﻤﺎري ﻣـﻮت و در‬
‫ﺁﺧﺮﻳﻦ روزهﺎي زﻧﺪﮔﻲ اش ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻜﺮ‬
‫اﻳﻦ وﺻﻴﺖ ﺷﺪم‪ ((.‬ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ ﻋﺎﻳﺸـﻪ در اﻳـﻦ‬
‫اﻧﻜﺎر راﺳﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ و اﻧﻜـﺎرش ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ ﺻـﺤﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﻳـﻦ‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (164‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(274-275‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧـﺪ‪ .‬ﺁن را‬
‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻴﺖ‬
‫ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻞ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷـﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﺁﻳﺎ ادﻋﺎي آﺴﻲ آﻪ ﺑﺪون دﻟﻴﻞ ﺑﮕﻮﻳـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ وﺻﻴﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ي ﻗـﻮل‬
‫ﺻﺮﻳﺢ و ﻣﺮﻓﻮع ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺣﺠـﺖ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟! ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ دﻟﻴﻞ و ﺣﺠـﺖ روﺷـﻨﺘﺮ‬
‫از ﺁﻓﺘﺎب در ﻗﻮل ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﻣﺘﺒﻠـﻮر اﺳـﺖ آـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ از ﭼﻨﻴﻦ وﺻﻴﺘﻲ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارم‪ . .‬دﻗﺖ آـﻦ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻮر و روﺷـﻨﻲ اش را ﺑـﺮ ﻣـﻼ ﻣـﻲ‬
‫ﺳﺎزد‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران در ﺻﺪد ﭘﻨﻬﺎن آـﺮدن‬
‫ﺁن ﺑﺮ ﺁﻳﻨﺪ‪.‬؟!‬

‫‪ . . . -3‬ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬

‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻨﻴﺪن ﻧﺎم ﻋﻠﻲ را ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺪان ﭘﺎﺳﺦ دادﻩ ﺷﺪ‪ .‬در ﻃﺒﻘﺎت ﺳﻌﺪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي آﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻨﻴﺪن اﺳﻢ ﻋﻠﻲ را ﻧﺪاﺷـﺖ‪،‬‬
‫ﺁن ﻃﻮر آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻼً وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ و در ﺁن‬
‫اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺻﺮاﺣﺘﺎ‬
‫ً و ﺑﺎ ذآﺮ‬
‫ﻧﺎم ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ وﺻﻴﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫آﺘﺎب ﺧﻮد ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر در ﺁن‬
‫ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎب دهﻢ‬

‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ‬

‫ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ از ﺟﻤﻠﻪ اﺻﺤﺎب و ﻳﺎراﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ‬

‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن ﺁﻧـﺎن را ﺗﺎﻳﻴـﺪ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ‪ ،1‬و ﺑﺮاي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻻزم اﺳﺖ آﻪ ﮔﺎهﻲ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ي ﻃﻌﻦ زدن و ﮔﺎهﻲ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ در ﺳﻴﺮﻩ‪ ،‬ﺁﻧﺎن‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺮا ﺁن دو از ﺟﻤﻠـ‬
‫ـﺪ‪ .‬زﻳـ‬
‫ـﻲ آﻨـ‬
‫ـﻮب ﻣﻌﺮﻓـ‬
‫را ﻣﻌﻴـ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻗﺼﺎص از ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و در ﺻﻔﺤﺎت ﺁﻳﻨﺪﻩ اﻳﺮادهﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫را ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺎ ﻧﻮك ﻗﻠﻢ و ﺳـﺮ اﻧﮕﺸـﺘﺎن از‬
‫ﺁﻧﺎن دﻓﺎع ﺧﻮاهﻢ آﺮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3747‬‬

‫‪ . . . -1‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﺣﺪﻳﺚ رﻗﺎﺑﺖ‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ دﻧﻴـﺎ(( ﺁوردﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﺁن دو از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻣـﺎل و ﻣﺘـﺎع‬
‫دﻧﻴﺎ رﻗﺎﺑﺖ آﺮدﻧﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ذﺧﻴﺮﻩ آﺮدن ﻃـﻼ و‬
‫ﻧﻘﺮﻩ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻳﺮاد ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑـﺎ‬
‫ذآﺮ دﻻﻳﻞ ﻗﺎﻧﻊ آﻨﻨﺪﻩ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ در هﻤـﻴﻦ‬
‫آﺘﺎب ﭘﺎﺳﺦ دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ را ﺑﻪ ﺧﺮوج‬

‫و ﺑﻪ ﻏﺎوت ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣـﺘﻬﻢ آـﺮدﻩ و ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﺷﻮرﺷﻴﺎن آﻪ ﻋﺜﻤﺎن را ﻣﺤﺎﺻـﺮﻩ آـﺮدﻩ و ﺁب‬
‫را ﺑﺮ روي او ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﻲ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫هﻤﻪ ي اﻳﻦ دروﻏﻬﺎ در ﺑﺎب ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺟﺮﻳﺎن دﻓﺎع‬
‫از ﺣﻀﺮت ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﭘﺎﺳﺦ دﻧـﺪان ﺷـﻜﻦ‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻳﺎدﺁوري ﺑـﺪان ﺟـﺎ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ـﺎ‬
‫ـﻪ ي اﻳﻨﻬـ‬ ‫ـﺪ‪)) :‬از هﻤـ‬
‫ـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـ‬
‫ـﺎي ﺗﻴﺠـ‬
‫ﺁﻗـ‬
‫ﺑﮕﺬرﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻦ درﺑﺎرﻩ ي ﺗﺎرﻳﺦ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺻـﺤﺒﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎري از ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺒﺎدي اﺳﻼم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻩ و ﻓﺮﻣـﺎن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ و درﺑـﺎرﻩ ي ﻓﺘﻨـﻪ ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻚ دﻟﻴﻞ آـﻪ ﻣﻮرﺧـﺎن ﺑـﺮ ﺁن اﺟﻤـﺎع‬
‫دارﻧﺪ آﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ وﻗﺘﻲ ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫از ﺁب ))ﺣﻮاب(( ‪ 1‬ﻋﺒﻮر ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬و ﺳـﮕﻬﺎي ﺁﻧﺠـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺪا درﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑـﻪ ﻳـﺎد ﺗـﺬآﺮ ﺷـﻮهﺮش‬
‫اﻓﺘﺎد و ﻣﻨﻊ آﺮدن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬وي را از اﻳﻨﻜـﻪ او‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻤﻞ ﺷﻮد‪ ،‬در ﺧﺎﻃﺮﻩ اش ﺗﻜﺮار ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ آﺮد و ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﺮا ﺑـﺮ ﮔﺮداﻧﻴـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﭘﻨﺠـﺎﻩ ﻧﻔـﺮ‬
‫ﺁوردﻧﺪ و ﺑﻪ اﻧﺎن ﭼﻴﺰي دادﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ هـﻢ ﺳـﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺧﻮردﻧﺪ آﻪ اﻳﻦ ))ﻣـﺎء اﻟﺤـﻮاب(( ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺮش اداﻣـﻪ داد ﺗـﺎ ﺑـﻪ ﺑﺼـﺮﻩ‬
‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺷـﻬﺎدت‬
‫دروﻏﻴﻦ ﺑﻮد‪ ((.‬او اﻳﻦ ﺧﺒﺮ را ﺑـﻪ ﻃﺒـﺮي‪ ،‬اﺑـﻦ‬
‫اﻻﺛﻴﺮ و ﻣﺪاﺋﻨﻲ و ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣـﻮرﺧﻴﻦ آـﻪ ﺣـﻮادث‬

‫‪ .2‬ﻧﺎم ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺎل ﺳﻲ و ﺷﺶ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ و ﺑﻌـﺪ‬
‫ـﺪان! اي‬
‫ـﻠﻤﺎﻧﺎن! اي ﺧﺮدﻣﻨـ‬
‫ـﺪ‪)) :‬اي ﻣﺴـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬‫ﻣـ‬
‫روﺷﻨﻔﻜﺮان! ﻣﺎ را در ﺣﻞ اﻳـﻦ ﻣﺸـﻜﻞ راهﻨﻤـﺎﻳﻲ‬
‫آﻨﻴﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻨﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺰرگ‪ ،‬و ﺑﺰرﮔـﺎن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺁﻧﺎن ﮔﻮاهﻲ ﻣـﻲ دهـﻴﻢ و‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻣﻲ داﻧﻴﻢ؟! ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ هﻤﻴﻦ هـﺎ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎهﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮاهﻲ دروﻏﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮔﻮاهﻲ آﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺁن را ﮔﻨـﺎﻩ آﺒﻴـﺮﻩ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻧﺴـﺎن را ﺑﺴـﻮي ﺟﻬـﻨﻢ ﺳـﻮق ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫دهﺪ؟‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﺳـﺎدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﮔـﺮ‬

‫ـﻴﻢ‪،‬‬‫ـﻪ آﻨـ‬ ‫ـﺮ را ﻣﻄﺎﻟﻌـ‬ ‫ـﻦ اﻻﺛﻴـ‬‫ـﺮي و اﺑـ‬
‫ـﺎب ﻃﺒـ‬
‫آﺘـ‬
‫آﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻲ از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ دﻳﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ‪)) :‬زهـﺮي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬وﻗﺘـﻲ ﻃﻠﺤـﻪ و‬
‫زﺑﻴﺮ‪ ψ‬ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪﻧﺪ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ در‬
‫))ذي ﻗﺎر(( ﻣﻨﺰل ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺼـﺮﻩ ﺑـﺮ‬
‫ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ‪ ψ‬ﺻﺪاي ﺳـﮕﻬﺎ را ﺷـﻨﻴﺪﻩ‪ ،‬ﭘﺮﺳـﻴﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻦ آﺪام ﭼﺸﻤﻪ ي ﺁب اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎء اﻟﺤـﻮاب‪،‬‬
‫َ(‬
‫ُـﻮن‬ ‫ِ ر‬
‫َاﺟِﻌ‬ ‫ﻟﻴْـﻪ‬‫ﻧﺎ إ‬
‫َِ‬ ‫َإ‬
‫ِﱠ‬ ‫ﺎِﷲ و‬
‫ﻧﱠ‬
‫ِ‬ ‫ﻋﺎﻳﺸﻪ ي اﺳﺘﺮاﺟﺎع )إ‬
‫ِﱠ‬
‫ﮔﻔﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬روزي آﻪ هﻤﺴـﺮان رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻧﺰد او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از او ﺷﻨﻴﺪم ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي آﺎش ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻴﺪ آﻪ ﺳﮕﻬﺎي ﺣﻮاب ﺑﺮاي ﭼﻪ آﺴﻲ از ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺪا در ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑـﺮ‬
‫ﮔﺮدد‪ ،‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺁﻣﺪ و ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺑﻪ‬
‫ـﺎء‬‫ـﻞ‪)) ،‬ﻣـ‬ ‫ـﻦ ﻣﺤـ‬ ‫ـﺪ‪ ،‬اﻳـ‬‫ـﺎﻧﺪﻩ اﻧـ‬‫ـﺘﺒﺎﻩ رﺳـ‬
‫ـﻮ اﺷـ‬‫ﺗـ‬
‫اﻟﺤﻮاب(( ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ زﺑﻴـﺮ هﻤﭽﻨـﺎن اﺻـﺮار‬
‫آﺮد ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ψ‬ﺑـﻪ راهـﺶ‬
‫اداﻣﻪ داد‪ 2 .‬ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و ﻓﻀﻞ اﻟﻬﻲ اﻳـﻦ دو آﺘـﺎب‬
‫هﺮ ﺟﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ و در دﺳﺘﺮس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ اي آﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﻖ و ﺟﻮﻳﺎي ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ دو آﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺶ روﺷﻦ ﺷﻮد‬
‫آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ!! ﺑﻪ ﭼﻪ درﺟـﻪ اي‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (118‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(194‬‬

‫‪ .2‬اﻟﻄﺒﺮي ج‪ 3‬ص‪ 18‬ﺳﻨﻪ ‪ 36‬و اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ ج‪ 2‬ص‪ 104‬ﺳﺎل ‪.36‬‬
‫از ﺟﺮات دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻧﺎﻳـﻞ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬در رواﻳـﺖ‬
‫ﻃﺒﺮي و اﺑﻦ اﻻﺛﻴﺮ ﺑﻄﻮر آﻠـﻲ ذآـﺮي از ﻃﻠﺤـﻪ و‬
‫زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ ﺑﺠـﺎي ﺁﻧـﺎن‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺁن را ﺑـﻪ ﻃﻠﺤـﻪ و‬
‫زﺑﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻃﻠﺤﻪ و زﺑﻴﺮ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻮل‬

‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از اهﻞ ﺑﻬﺸـﺖ هﺴـﺘﻨﺪ و از ﻟﺤـﺎظ اﺧﻼﻗـﻲ از‬
‫ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ واﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ‪ ،‬و ﺑﺰرﮔﺘـﺮ‬
‫از اﻳﻦ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ ﺷﻬﺎدت دروﻏﻴﻦ‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ!!‬
‫)ب( رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ درﺑﺎرﻩ ي ))ﺣﻮاب(( ﻣﺘﻌﺎرض ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺧﺒﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻴﺲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﺣـﺎزم ﺑﺠﻠـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬وﻗﺘﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ وارد ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻨﻲ ﻋﺎﻣﺮ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺳﮕﻬﺎي ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺻﺪا در ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳـﻦ‬
‫آﺪام ﭼﺸﻤﻪ ﺁب اﺳـﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪)) :‬ﺣـﻮاب(( ﻋﺎﻳﺸـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﮔﺮدم‪ .‬زﺑﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳـﻔﺮ‬
‫اداﻣﻪ ﺑﺪﻩ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﻮدن ﺷـﻤﺎ ﻣـﺮدم وادار‬
‫ـﺪ‬
‫ـﺖ‪ :‬ﺑﺎﻳـ‬‫ـﻪ‪ ψ‬ﮔﻔـ‬‫ـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﺎﻳﺸـ‬
‫ـﺘﻲ ﺷـ‬
‫ـﻠﺢ و ﺁﺷـ‬
‫ـﻪ ﺻـ‬‫ﺑـ‬
‫ﺑﺮﮔﺮدم‪ .‬زﻳﺮا از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺁن ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ وﻗﺘـﻲ ﺳـﮕﻬﺎي‬
‫‪1‬‬
‫))ﺣﻮاب(( ﺑﺮاي او ﺑﻪ ﺻﺪا در ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ رواﻳـﺎت ﺻـﺤﻴﺢ‪ ،‬اﻳـﻦ هـﺪاﻳﺖ‬
‫ـﺪ‪:‬‬‫ـﻪ ﺑﮕﻮﻳـ‬‫ـﺪ از اﻳﻨﻜـ‬
‫ـﻲ آﺸـ‬
‫ـﺖ ﻧﻤـ‬
‫ـﻪ!! ﺧﺠﺎﻟـ‬‫ﻳﺎﻓﺘـ‬
‫))ﺑﺮاي ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮدن ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ هﻤﻴﻦ ﻳـﻚ‬
‫دﻟﻴﻞ آﻪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻣﻮرﺧﺎن اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﻦ آـﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ؟! ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﺛﺒﺎت اﻳـﻦ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﺗﺨﻴﻼﺗﻲ از ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺘﻢ؟! ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﺁن هﺴـﺘﻢ‬
‫آﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﺎﺧﺬ را ﺑـﺮاي ﻣـﺎ اراﺋـﻪ‬
‫دهﻲ آﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ دروﻏﻴﻦ در ﺁن ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻓﻜـﺮ‬

‫‪ .1‬رواﻳﺖ ﺣﺎآﻢ در ﻣﺴﺘﺪرك ج‪ 3‬ص ‪ 120‬واﺑﻮ ﻳﻌﻠﻲ در ﻣﺴﻨﺪش رﻗﻢ )‪ (4868‬ص‬

‫)‪ (282‬و ﻣﺤﻘﻖ اﻳﻦ آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و در ﻣﻮارد اﻟﻈﻤﺎن‬
‫رﻗﻢ )‪ (1831‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ و اﺑﻦ آﺜﻴﺮ در ))اﻟﺒﺪاﻳﻪ و اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ(( ج‪ 6‬ص‬
‫)‪ (217‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ داراي ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫رواﻳﺖ ﻧﻜﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ در ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (474‬ص‬
‫)‪ (768‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺳﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎر ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ راوﻳﺎن ﺁن‪ ،‬اﻓﺮادي‬
‫ﺛﻘﻪ و ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد و از راوﻳﺎن آﺘﺐ ﺷﺶ ﮔﺎﻧﻪ )ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ و ﺳﻨﻦ‬
‫ارﺑﻌﻪ( هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ آﻨﻢ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ را ﺑـﺮاي ﺣـﻞ اﻳـﻦ ﻣﺸـﻜﻞ‬
‫راهﻨﻤﺎﻳﻲ آـﺮدﻩ ام‪ .‬ﺳـﭙﺎس از ﺁن ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎب ﻳﺎزدهﻢ‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﺳﻔﻴﺎن‬
‫ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن در ﺟﻨـﮓ ﺻـﻔﻴﻦ‪،‬‬
‫در ﻗﺼﺎص ﺧﻮاهﻲ از ﻗـﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـﺎن از ﺑـﺎرزﺗﺮﻳﻦ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد آﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﺎرﻩ ﻧﺪاﺷﺖ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺟـﺎم ﺧﺸـﻢ و‬
‫ﻏﻀﺐ ﺧﻮد را ﺑﺮ او ﺧﺎﻟﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬وي را ﻣـﺘﻬﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺘﻢ و ﮔﻤﺮاهﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨـﻚ ﺿـﻤﻦ ﺑﻴـﺎن ادﻋﺎهـﺎي‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻳـﻦ ﺻـﺤﺎﺑﻲ ﺟﻠﻴـﻞ اﻟﻘـﺪر و‬
‫آﺎﺗﺐ وﺣﻲ اﻟﻬـﻲ آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺣـﻖ او ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﻣــﻮدﻩ ﺑــﻮد‪)) :‬ﭘﺮوردﮔــﺎرا او را هــﺪاﻳﺘﮕﺮ‪،‬‬
‫هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ و وﺳﻴﻠﻪ هﺪاﻳﺖ ﻗﺮار ﺑـﺪﻩ‪ 1 ((.‬ﺑـﻪ‬
‫دﻓﺎع از او و ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﺮادهﺎي ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﭘﺮدازم‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄـﺎب آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺠﺮد دﻳﺪن ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ آﻮﭼﻚ در ﺑﺮاﺑﺮ واﻟﻴـﺎن و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺣﻜـﻮﻣﺘﻲ و ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪاران ﺑـﻪ ﺳـﺨﺘﮕﻴﺮي و‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻬﺮت داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ در ﺣﻖ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺮﻣﺶ را از ﺧﻮد ﻧﺸـﺎن ﻣـﻲ دهـﺪ و وي را‬
‫ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫او )ﻣﻌﺎوﻳﻪ( را ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﮔﻤـﺎرد‪ .‬ﻋﻤـﺮ او را‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮد و در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺑـﻪ‬
‫او ﻣﻌﺘﺮض ﻧﺸﺪ و او را ﻋﺘﺎب ﻳﺎ ﻧﻜﻮهﺶ ﻧﻜﺮد‪ ،‬هﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ آﻪ ﺷﺎآﻴﺎن ﻋﻠﻴﻪ او زﻳﺎد ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻃـﻼع‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب رﺳﺎﻧﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﻃﻼ و‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ ي اﺑﺮﻳﺸـﻤﻲ آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧﻬـﺎ را ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺮدان ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎدﻩ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ هﻤﻮارﻩ ﺑﻪ ﺷﺎآﻴﺎن ﻣـﻲ ﮔﻔـﺖ‪)) :‬او را رهـﺎ‬
‫آﻨﻴﺪ زﻳﺮا او آﺴﺮي و ﺷﺎﻩ ﻋـﺮب اﺳـﺖ(( ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ ﻗﺪرت ﺑﻮد‪ .‬آﺴﻲ ﺑﻪ او‬
‫ﻣﻌﺘﺮض ﻧﺸﺪ و ﻣﻮرد اﻧﺘﻘـﺎد ﻗـﺮار ﻧﮕﺮﻓـﺖ و ﻧـﻪ‬
‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ ﻣﻌﺎوﻳﻪ )‪ (3842‬و ﺁﻧﮕﺎ‪ .‬ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺗﺮﻣﺬي )‪.(3018‬‬
‫ﺻﺤﺒﺖ از ﻏﺰل او ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁﻣﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﺜﻤﺎن زﻣﺎم‬
‫اﻣﻮر را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﺧﺘﻴﺎرات او اﻓـﺰود‪،‬‬
‫ﺗﺴﻠﻂ او را ﺑﺮ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل و ﺑﺴﻴﺞ آﺮدن ﺳـﭙﺎﻩ و‬
‫اوﺑﺎش ﻋﺮب ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺷﻮرش و ﺑﭙﺎ آﺮدن اﻧﻘﻼب ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬اﻣﺎم اﻣﺖ ﺗﻘﻮﻳﺖ آـﺮد‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﻗﺪرت اﺳﺘﻴﻼء‪ ،‬ﻏﺼـﺐ و ﺗﺤﻜـﻢ ﺧـﻮد را ﺑـﺮ ﮔـﺮدن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻓـﺰاﻳﺶ داد و ﺑـﺎ ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ ﻗـﻮﻩ ي‬
‫ﻗﻬﺮﻳﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪش ﻳﺰﻳـﺪ آـﻪ‬
‫ﻓﺎﺳﻖ و ﺷﺮاﺑﺨﻮار ﺑﻮد وادار آﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻮدش ﻳـﻚ‬
‫داﺳﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ آـﻪ در اﻳـﻦ آﺘـﺎب در‬
‫‪1‬‬
‫ﺻﺪد ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺁن ﻧﻴﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در‬

‫ﺗﻤﺎم ﮔﻔﺘﻪ هﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎي ﺧﻮد ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ از‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺼﻠﺘﻬﺎ آـﻪ هﻤـﻮارﻩ ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎدﻩ ي او‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮي آﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫))ﺟﻬﻞ(( اﺳﺖ! ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫را روي آﺎر ﺁورد و ﻋﻤﺮ در ﻃﻮل زﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮد او‬
‫را ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ و ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار داد‪ !.‬اﻣﺎ هﺮ‬
‫آﺲ آﻪ اﻧﺪآﻲ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﺮت ﺧﻠﻔـﺎي دارد‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن را در ﺷﺎم‬
‫روي آﺎر ﺁورد و او هﻤﻮارﻩ واﻟﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺎم ﺑﻮد‬
‫و ﺗﺎ دوران ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ ﺧﻄـﺎب ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪاري و‬
‫وﻻﻳﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن را اﺑﻘﺎء ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﻓﻮت آﺮد‪ ،‬ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﺑﺮادرش‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﺳﻔﻴﺎن را در ﻣﻨﻄﻘﻪ ي ﺷﺎم روي آﺎر ﺁورد‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آـﻪ ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬در‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺮﻣﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲ داد و هﺮﮔـﺰ او را‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻲ آﺮد‪ .‬ﻧﻴﺎز ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دارد‪ ،‬دﻟﻴـﻞ او‬
‫آﺪام اﺳﺖ؟ و او اﻳـﻦ ادﻋـﺎ را از ﭼـﻪ ﻣﻨﺒـﻊ و‬
‫ﻣﺎﺧﺬي اﺧﺬ آﺮدﻩ اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺒﻌـﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد و ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﺪان راهﻨﻤـﺎﻳﻲ آﻨـﺪ و‬
‫در ﻏﻴﺮ ﺻﻮرت اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي ﺷﺎﻋﺮ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲ داﻧﻢ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ )ص‪ (93-94‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ‪ . . .‬هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(151-152‬‬

 ‫واﻟﺪﻋﺎوي ﻣﺎﻟﻢ ﺗﻘﻴﻤﻮا ﻋﻠﻴﻬﺎ‬
‫ﺑﻴﻨﺎت أﺻﺤﺎﺑﻬﺎ أدﻋﻴﺎء‬
‫ﻣﺪﻋﻴﺎن اﮔـﺮ ادﻋﺎهـﺎي ﺧـﻮد را ﺑـﺎ دﻟﻴـﻞ ذآـﺮ‬
‫ـﻪ ارزش‬‫ـﺮ ﮔﻮﻧـ‬ ‫ـﺪ هـ‬
‫ـﺎن ﻓﺎﻗـ‬‫ـﺎي ﺁﻧـ‬
‫ـﺪ‪ ،‬ادﻋﺎهـ‬
‫ﻧﻜﻨﻨـ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﻋﻜﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ آﺜﻴـﺮ‬
‫در ))اﻟﺒﺪاﻳــﻪ و اﻟﻨﻬﺎﻳــﻪ(( ﺁوردﻩ اﺳــﺖ آــﻪ‪:‬‬
‫))ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺁﻣﺪ و ﻟﺒﺎس ﺳﺒﺰ ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺴﻮي او ﻧﮕﺎﻩ آﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ‬
‫را دﻳﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬ﺷـﺮوع ﺑـﻪ ﺷـﻼق زدن او آـﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ي ﻣﻦ‬
‫از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﺑـﻪ ﺟـﺎﻳﻲ آـﻪ ﻧﺸﺴـﺘﻪ ﺑـﻮد‬
‫ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ .‬ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ از ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﺮا او را ﻣﻲ‬
‫زﻧﻲ اي اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن رﻋﻴﺖ ﺗـﻮ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻓﺮد ﺻﺎﻟﺤﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد؟ ﻋﻤـﺮ ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﺑـﻪ ﺧـﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺪﻳﺪﻩ ام‪ ،‬و ﺑﻪ ﺟﺰ ﺧﻮﺑﻲ‪،‬‬
‫ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ از ﻣﻦ ﻏﻴﺮ ﺁﻧﭽـﻪ را‬
‫آﻪ ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲ دﻳﺪﻳـﺪ‪ .‬ﻟـﻴﻜﻦ ﻣـﻦ او را‬
‫)ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ دﺳﺖ ﺑﺴﻮي او( دﻳﺪم‪ .‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ آـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻏﺮور او را اﻧﺪآﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻴﺎورم‪((.‬‬

‫‪ . . . -3‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻋﻠـﻲ رﻏـﻢ آﺜـﺮت‬

‫ﺷﻜﺎﻳﺖ آﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ او‬
‫از ﻃﻼ و ﭘﺎرﭼﻪ ي اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪)) :‬او را رهﺎ آﻨﻴﺪ هﻤﺎﻧﺎ او آﺴـﺮي و‬
‫ﺷﺎﻩ ﻋﺮب اﺳﺖ((‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ي او‪)) ،‬ﻋﻠﻲ رﻏﻢ آﺜـﺮت ﺷـﻜﺎﻳﺖ‬

‫آﻨﻨﺪﮔﺎن(( ‪ . . .‬اﻟﺦ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ واﻗﻌﻴﺖ و ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت‬
‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺑﺮ اهﻞ ﺷﺎم ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣـﻲ آـﺮد‪ .‬ﻣـﺮدم در‬
‫ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺎ وي ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﻜﻮﻣﺖ او‬
‫را در ﺣﺪي ﻗﺒﻮل داﺷﺘﻨﺪ آﻪ در ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ي ﻗﺼـﺎص‬

‫‪ .1‬اﻟﺒﺪاﻳﻪ و اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ ج‪ 8‬ص )‪.(128‬‬

‫ﻋﺜﻤﺎن او را ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﺮدﻧـﺪ و هﻤـﺮاﻩ ﺑـﺎ او‬
‫راﻩ ﻣﻲ رﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫)ب( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ اﻃﻼع ﭘﻴﺪا آـﺮد‬

‫آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﻃﻼ و ﭘﺎرﭼﻪ ي اﺑﺮﻳﺸـﻤﻲ اﺳـﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪)) :‬او را رهﺎ آﻨﻴﺪ او آﺴﺮي و ﺷﺎﻩ‬
‫ﻋﺮب اﺳﺖ(( از ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﺧـﻮاهﻴﻢ ﻣﺤﺒـﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺒﻌﻲ آﻪ اﻳﻦ دروغ را‬
‫از ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬راهﻨﻤﺎﻳﻲ آﻨـﺪ‪ .‬ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را در ﺑﺮاﺑـﺮ اﺳـﺘﻔﺎدﻩ‬
‫از ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﻟﺒﺎس ﺳﺒﺰ رﻧﮓ و ﻣﺒﺎح ﻣﻮرد ﺿﺮب ﺷـﻼق‬
‫ـﻪ ي‬
‫ـﻼ و ﭘﺎرﭼـ‬
‫ـﻲ او ﻃـ‬
‫ـﻲ وﻗﺘـ‬
‫ـﺪ وﻟـ‬
‫ـﻲ دهـ‬
‫ـﺮار ﻣـ‬
‫ﻗـ‬
‫اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ را ﻣﻲ ﭘﻮﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ آﻨﺪ‪!.‬؟‬

‫)ت( رواﻳﺖ از ﻋﻤﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺪﻧﻴﺎ از‬

‫اﺑﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺪﻧﻲ رواﻳﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪)) :‬هﺮﮔـﺎﻩ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‪ ψ‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻣﻲ دﻳـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))او آﺴﺮي و ﺷﺎﻩ ﻋﺮب اﺳﺖ((‪.‬‬

‫‪ . . . -4‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﺶ از ﺑﻴﺴﺖ‬

‫ﺳﺎل زﻣﺎم اﻣﻮر را در دﺳﺖ داﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺣـﺪي ﺑـﻪ‬
‫او ﻣﻌﺘﺮض ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻧﻪ آﺴﻲ او را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎد ﻗﺮار‬
‫داد و ﻧﻪ ﺻﺤﺒﺖ از ﻋﺰل او ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁﻣـﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪ ﺑﺮ ﻗﺪرت و ﺳﻠﻄﻪ ي او اﻓـﺰود ‪.‬‬
‫‪ . .‬اﻟﺦ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( وﻻﻳﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺷﺎم را ﺑﻪ هـﻴﭻ‬

‫ﻋﻨﻮاﻧﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺟﺰ اﺳﺒﺎب و ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﻌـﻦ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﻮد رﺳﻮل اآﺮم‪،ρ‬‬
‫اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﭘﺪر ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻟﻲ و ﺣﺎآﻢ‬
‫ﻧﺠﺮان ﻣﻨﺴﻮب آﺮد‪ .‬اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﺮگ واﻟـﻲ‬
‫ﻧﺠﺮان ﺑﻮد و ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪاران و واﻟﻴـﺎن‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﺘﺎب ﺑـﻦ‬
‫اﺳﻴﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﻌﺎص ﺑﻦ اﻣﻴﻪ را ﺣﺎآﻢ ﻣﻜﻪ ﻗـﺮار‬
‫داد و ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ اﻟﻌﺎص ﺑﻦ اﻣﻴﻪ را ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻤﻊ آﺮدن ﺻﺪﻗﺎت ﺑﻪ ﻣﺬﺣﺞ و ﺻﻨﻌﺎء ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ داد‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺪ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ ﺗﺎ زﻣﺎن وﻓﺎت رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣـﺎﻣﻮر‬
‫ﺟﻤﻊ ﺁوري ﺻﺪﻗﺎت ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻤﺮو را در ﺗﻴﻤﺎء‪ ،‬ﺧﻴﺒـﺮ‬
‫و روﺳﺘﺎهﺎي ﻋﺮﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎآﻢ ﻣﻨﺴﻮب آـﺮد‪،‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻨﻄﻘﻪ ي ﺑﺤﺮﻳﻦ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﻲ ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺎص در ﺁورد‪ .‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻌﺪ از ﻣﻌـﺰول ﺷـﺪن‬
‫ﻋﻼء ﺑﻦ ﺣﻀﺮﻣﻲ ﺗﺎ وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺣـﺎآﻢ ﺁن دﻳـﺎر‬
‫ﺑﻮد و ﻗﺒﻞ از ﺁن رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ دﺳﺘﻪ اي ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫اﻳﻦ دﺳﺘﻪ هﺎ‪ ،‬ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺑﺴﻮي ﻧﺠﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪ‪.‬‬

‫)ب( وﻗﺘﻲ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺣﺎآﻢ ﺷﺎم ﺷﺪ‪ ،‬رﻓﺘﺎر و ﻣﻨﺶ او‬

‫ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻄﻠﻮب و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣـﺮدم او‬
‫را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬و در آﻨﺎر او ﺑﻮدﻧﺪ و او ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﺤﺒﺖ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻗﺒﻴﺼﻪ ﺑﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))هﻴﭻ آﺴﻲ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑﺮدﺑـﺎر‪ ،‬ﺷـﻜﻴﺒﺎ‪،‬‬
‫ﻓﺮوﺗﻦ و ﺑﺎ ﺳﺨﺎ ﻧﺪﻳﺪﻩ ام‪ ((.‬در ﺑﻌﻀـﻲ رواﻳـﺎت‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ )) ،‬ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪ ﺑﻴـﺮاﻩ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪)) :‬ﭼﻘﺪر ﺧﻮب ﺑﻮد اﮔـﺮ‬
‫ﺗﻮ او را ﻣﺠﺎزات ﻣﻲ آـﺮدي(( ﻣﻌﺎوﻳـﻪ در ﺟـﻮاب‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻣﻲ آﺸﻢ از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫داﻣﻦ ﺻﺒﺮ و ﺗﺤﻤﻞ ﻣﺮا ﭼﻨﺎن ﺗﻨﮓ آﻨﺪ آﻪ ﻧﺘـﻮاﻧﻢ‬
‫از ﺧﻄﺎهﺎي رﻋﻴﺖ درﮔﺬر آـﻨﻢ‪ .‬در ﺑﻌﻀـﻲ رواﻳـﺎت‬
‫ﺁﻣــﺪﻩ اﺳــﺖ‪ :‬ﺷﺨﺼــﻲ از وي ﭘﺮﺳــﻴﺪ‪ :‬اي اﻣﻴــﺮ‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ آﻪ ﺗﻮ ﺗﺎ اﻳـﻦ ﺣـﺪ‬
‫ﺑﺮدﺑﺎر و ﺷﻜﻴﺒﺎ هﺴﺘﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺧﺠﺎﻟﺖ ﻣـﻲ آﺸـﻢ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻨﺎﻩ و ﺧﻄﺎي آﺴﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺣﻠـﻢ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ 2 .‬ﺑﺨﺎﻃﺮ هﻤﻴﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻮد آﻪ وﻗﺘﻲ‬
‫او ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻗﺼﺎص ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم در آﻨـﺎر‬
‫او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ او ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺮ وي‬
‫اﻋﺘﻤﺎد داﺷﺘﻨﺪ آﻪ ﺟﺎن و اﻣﻮال را ﺑـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ي‬
‫او ﻓﺪا ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﻳـﺎ ﻗﺼـﺎص ﺧـﻮن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻞ از ﺁن‪ ،‬ﺟﺎﻧﻬﺎي‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺎ را ﺑﮕﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 4‬ص )‪.(460‬‬

‫‪ .1‬اﻟﺒﺪاﻳﻪ و اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ ج‪ 8‬ص ‪.138‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺎﺧﺬ ﺳﺎﻳﻖ ج‪ 8‬ص ‪.131‬‬
‫)ت( ادﻋــﺎي ﺁﻗــﺎي ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ داﻳــﺮ ﺑــﺮ اﻳﻨﻜــﻪ‬
‫))ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ را ﺗﺼﺎﺣﺐ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺳﭙﺎهﻴﺎن‬
‫و اوﺑﺎش اﻋﺮاب را ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﻧﻘﻼب اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ ﺷﻮراﻧﻴﺪ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ي ﻗﻮﻩ ﻗﻬﺮﻳﻪ و ﻏﺼـﺐ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺴﻨﺪ ﻗﺪرت ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺎ ﭼﻮب و ﭼﻤـﺎق ﺑـﺮ ﮔـﺮدﻩ ي‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻜﻮﻣﺖ آﺮد((‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻜـﻲ از ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ‬
‫دروﻏﻬﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫ﻗﺼﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ هﺮﮔـﺰ ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﻧﺒـﻮد و ﺑـﺮ وﻻﻳـﺖ و‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ اﻳـﺮادي ﻧﺪاﺷـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫را ﺗﺤﻮﻳﻞ دهﺪ و ﺑﻌـﺪ او از ﻋﻠـﻲ اﻃﺎﻋـﺖ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ذهﺒﻲ در ))ﺳـﻴﺮ(( از ﻳﻌﻠـﻲ ﺑـﻦ ﻋﺒﻴـﺪ و او از‬
‫ﭘﺪرش ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬اﺑﻮ ﻣﺴﻠﻢ ﺧـﻮﻻﻧﻲ‬
‫ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ ﻧﺰد ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺁﻣﺪﻧـﺪ و ﺑـﻪ او‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ در ﺟﻨﮓ و ﻧﺰاع هﺴﺘﻲ و ﺑﺎ وي‬
‫ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﻲ آﻨﻲ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺗﻮ ﻣﺎﻧﻨﺪ او هﺴﺘﻲ؟ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻣﻲ داﻧﻢ آـﻪ‬
‫او از ﻣﻦ ﺑﻬﺘـﺮ اﺳـﺖ و او ﺑـﺮاي ﺧﻼﻓـﺖ از ﻣـﻦ‬
‫ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ آـﻪ ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﻣﻈﻠﻮم آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮي او هﺴـﺘﻢ و‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﮕﻴﺮم‪ ،‬ﻧﺰد ﻋﻠﻲ‬
‫ﺑﺮوﻳﺪ و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ آﻪ ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺴﭙﺎرد‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ او ﺧﻮاهﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﻧـﺰد‬
‫ﻋﻠﻲ رﻓﺘﻨﺪ و ﭘﻴﺎم ﻣﻌﺎوﻳﻪ را رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﻋﻠﻲ‪ψ‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻗﺎﺗﻼن را در اﺧﺘﻴﺎر او ﻧﮕﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ψ‬ﺑﺎرهﺎ در ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻄﻠﺐ ﻓﻮق ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ً إﻻ ﻓﻲ اﻣﺮ ﻋﺜﻤﺎن(( ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪)) :‬ﻣﺎ ﻗﺎﺗﻠﺖ ﻋﻠﻴﺎ‬
‫دﻋﻮاي ﻣﻦ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻓﻘـﻂ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﻣﻄﺎﻟﺒـﻪ ي ﺧـﻮن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﻴﺰ ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫رواﻳﻲ ﺷﻴﻌﻴﺎن‪ ،‬اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را ﺗﺎﻳﻴـﺪ ﻧﻤـﻮدﻩ و‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺎآﻴﺪ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮﻳﻒ رﺿﻲ در آﺘـﺎب‬
‫ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﺟﺮﻳـﺎن ﻣـﺎ از ﺁﻧﺠـﺎ‬
‫ﺁﻏﺎز ﮔﺮدﻳﺪ آﻪ اهﺎﻟﻲ ﺷﺎم ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻧﺘﻘﺎم ﺧـﻮن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎ در آﺸـﺘﻦ او ﻧﻘﺸـﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻇﺎهﺮ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﭘﺮوردﮔـﺎر ﻣـﺎ ﻳﻜـﻲ و‬

‫‪ .3‬ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ج ‪ 3‬ص )‪ (140‬ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راوﻳﺎن‪ ،‬اﻓﺮادي ﺛﻘﻪ‬

‫هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﻳﻜﻲ و دﻋﻮت هﻤﻪ ي ﻣﺎ دﻋﻮت ﺑﻪ اﺳـﻼم‬
‫ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﻣـﺎ و‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﺮاﺑﺮ هﺴﺘﻴﻢ ﺗﻨﻬﺎ اﺧﺘﻼف ﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ي ﺧﻮن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد و داﻣﻦ ﻣـﺎ از ﺁن ﭘـﺎك اﺳـﺖ‪ 1 .‬ﺁري‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ‪ ،ψ‬ﺗﺎآﻴﺪ دارد آﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن‬
‫ً ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ آﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﻋﺜﻤـﺎن‬ ‫او و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺻﺮﻓﺎ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﻼﻓﺖ و ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪن ﺑﺮ ﮔـﺮدﻩ‬
‫ي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ .‬ﺁن ﻃﻮر آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬

‫)ج( ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻗﻮﻩ ﻗﻬﺮﻳﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﺠﺒﻮر آـﺮد‬
‫ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺎﺳـﻖ و ﺷـﺮاب ﺧـﻮارش ﺁﻣـﺎدﻩ ي‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ از دروﻏﻬﺎي واﺿـﺢ و روﺷـﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدن ﺑـﺎ‬
‫ﻳﺰﻳﺪ اﺻﻼً اﺟﺒﺎر ﻧﻜﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ او ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫داﺷﺖ درﺑﺎرﻩ ي وﻻﻳﺖ ﻋﻬﺪي ﭘﺴﺮش‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ از ﻣـﺮدم‬
‫ﺗﻌﻬﺪ ﺑﮕﻴﺮد و اﻳﻦ هﺪف ﺗﺎﻣﻴﻦ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺮدم‬
‫ﻳﺰﻳﺪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﻟﻴﻌﻬﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ و ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ آﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ‬
‫ﻧﻜﺮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﮔﺬﺷﺖ و ﺣﺘـﻲ ﻳـﻚ ﻧﻔـﺮ را ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﻜﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﻓﺎﺳﻖ و‬
‫ﺷﺮاب ﺧﻮار ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻇـﺎهﺮ دروغ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﮕﺬرﻳﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ در اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﺪ ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺰد ﻳﺰﻳﺪ ﺑـﻮدﻩ و او‬
‫را ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬اﺑﻦ آﺜﻴﺮ در ))ﺑﺪاﻳـﻪ(( ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬وﻗﺘﻲ ﻣـﺮدم ﻣﺪﻳﻨـﻪ از ﻧـﺰد ﻳﺰﻳـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﻄﻴـﻊ و اﺻـﺤﺎﺑﺶ ﻧـﺰد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴـﻪ رﻓﺘﻨـﺪ و ﺧﻮاﺳـﺘﺎر ﻋـﺰل ﻳﺰﻳـﺪ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﻄﻴﻊ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﻳﺰﻳﺪ ﺷﺮاب ﻣﻲ ﺧﻮرد‪ ،‬ﻧﻤﺎزش را ﺗﺮك ﻣﻲ آﻨﺪ و از‬
‫ﺣﻜﻢ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﺗﺠﺎوز ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫))ﻣﻦ ﻧﺰد او و هﻤﺮاﻩ او ﺑﻮدﻩ ام‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ـﻪ او را‬
‫ـﺪﻩ ام‪ ،‬ﺑﻠﻜـ‬
‫ـﻦ در او ﻧﺪﻳـ‬ ‫ـﺪ ﻣـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳﻴـ‬
‫ﻣـ‬
‫ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻧﻤﺎز و ﻗﺎﺻﺪ آﺎرهﺎي ﻧﻴﻚ و ﻣﻌﺮوف دﻳـﺪﻩ‬
‫ام‪ ،‬هﻤﻮارﻩ در ﺻﺪد ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻓﻘﻬﻲ ﺑﻮدﻩ و ﭘﺎﻳﺒﻨـﺪ‬
‫ﺳﻨﺖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬او ﻧﺰد ﺗـﻮ ﺗﻈـﺎهﺮ‬

‫‪ .4‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 3‬ص )‪.(648‬‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺑـﺪان ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﻧﺒـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻧﺰد ﻣﻦ ﭼﻪ هﺴﺖ آـﻪ‬
‫او ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﻮف ﻳﺎ رﺟﺎ از ﺁن‪ ،‬ﺗﻈـﺎهﺮ ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﻋﻤﺎﻟﻲ آﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﺷﺮاب ﺧﻮردن او را ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ؟ اﮔﺮ ﺟﺮﻳﺎن را ﺑﻪ اﻃﻼع ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﺷﺮﻳﻚ او ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑـﻮد و اﮔـﺮ ﺷـﻤﺎ را ﺧﺒـﺮ‬
‫ﻧﻜﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺑﺪون ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﮔﻮاهﻲ‬
‫ﺑﺪهﻴﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﻣﺎ او را ﻧﺪﻳﺪﻩ‬
‫اﻳﻢ آﻪ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﺪ وﻟﻲ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻧـﺰد ﻣـﺎ ﺑـﻪ‬
‫اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را از ﮔﻮاهﺎن ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‬
‫َ( و‬ ‫ﻤـﻮن‬‫ْﻠ‬
‫َُ‬ ‫ﻳﻌ‬ ‫هﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫ﱢ و‬
‫َُ‬ ‫ﻟﺤَﻖ‬
‫ِﺎْ‬
‫ﺪ ﺑ‬‫ْ ﺷَﻬ‬
‫َِ‬ ‫ﻣﻦ‬ ‫را ﺗﻼوت آﺮد‪) :‬إ‬
‫ِﱠﻻ َ‬
‫ﮔﻔﺖ ﻣﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻤﺎ را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻧﻤـﻲ آـﻨﻢ‪ .‬ﻣـﺮدم‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮي آﻪ آﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﺗﻮ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﻣﺮ را ﺑـﺮ ﻋﻬـﺪﻩ ﺑﮕﻴـﺮد‪ ،‬ﭘـﺲ ﻣـﺎ‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲ ﺳﭙﺎرﻳﻢ‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫ﻗﺘﺎل را ﺑﺮاي هﺪﻓﻲ آﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮم‪ ،‬ﻧﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺗـﺎﺑﻊ و ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺘﺒﻮع‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗـﻮ در ﻣﻌﻴـﺖ ﭘـﺪرت ﻗﺘـﺎل‬
‫آﺮدي‪ .‬ﮔﻔﺖ ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﭘـﺪر ﻣـﺮا ﺑﻴﺎورﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﻲ ﺟﻨﮕﻢ ﺑﺮاي هﺪﻓﻲ آﻪ او ﻣﻲ ﺟﻨﮕﺪ‪ .‬ﻣﺮدم‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬دو ﭘﺴﺮت را اﻣﺮ آﻦ ﺗـﺎ هﻤـﺮاﻩ ﺑـﺎ ﻣـﺎ‬
‫ﻗﺘﺎل آﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺁﻧﺎن را اﻣـﺮ ﻣـﻲ آـﺮدم‪،‬‬
‫ﺧﻮدم وارد ﺻﺤﻨﻪ ﻣﻲ ﺷﺪم‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷـﻮ‬
‫ﺑﺠﺎﻳﻲ ﺑﺮوﻳﻢ آﻪ از ﺁﻧﺠﺎ ﻣـﺮدم را ﺑـﺮاي ﻗﺘـﺎل‬
‫ﺗﺸﻮﻳﻖ آﻨﻴﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺳﺒﺤﺎن ﻪﻠﻟﺍ!! ﻣﺮدم را ﺑﻪ آـﺎري‬
‫اﻣﺮ آﻨﻢ آﻪ ﺧﻮدم ﺁن را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ دهﻢ و ﺑـﺪان‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪارم‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ آﻨﻢ‪ ،‬در ﺣﻖ ﺑﻨـﺪﮔﺎن ﻪﻠﻟﺍ‪،‬‬
‫ﻪﻠﻟﺍ را ﺧﻴﺮ ﺧﻮاهﻲ ﻧﻜﺮدم‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭘﺲ ﺗـﻮ را‬
‫دوﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﺮﺳﻲ‬
‫ـﺮ‬
‫ـﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ را در ﺑﺮاﺑـ‬ ‫ـﺎن ﺧﺸـ‬ ‫ـﻨﻢ‪ .‬ﺁﻧـ‬ ‫ـﻲ آـ‬
‫ـﺮ ﻣـ‬
‫اﻣـ‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي ﻣﺮدم ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﮔﻔﺖ‬
‫‪1‬‬
‫و از ﻣﻜﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬اﻟﺒﺪاﻳﻪ و اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ ج‪ 8‬ص‪.236‬‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑـﺮ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ از آﺎﺗﺒﺎن وﺣﻲ ﻧﺒﻮدﻩ و ﺑﻪ ﻣﺮدم دﺳـﺘﻮر‬
‫دادﻩ ﺗﺎ ﻋﻠﻲ را ﺑﺪ و ﺑﻴﺮاﻩ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪(( :‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻠﻲ‬
‫آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ‪ .‬آﻨﻜـﺎش‬
‫و آﻨﺪ و آﺎو زﻳﺎدي ﻧﻤﻮدم و ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ ﮔﺮدﻳﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﻣﻮﻳﻬﺎ آﻪ اﻏﻠـﺐ ﺁﻧـﺎن اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ در راس ﺁﻧﺎن ﻗﺮار داﺷـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ ي اهﻞ ﺳﻨﺖ آﺎﺗﺐ وﺣﻲ ﺑـﻮد‪ ،‬ﻣـﺮدم را ﺑـﺮ‬
‫اﻧﮕﻴﺨﺖ و ﺁﻧـﺎن را اﺟﺒـﺎر ﻣـﻲ آـﺮد ﺗـﺎ ﺑـﺎﻻي‬
‫ﻣﻨﺒﺮهﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎن‬
‫ﮔﻮﻧﻪ آﻪ ﻣﻮرﺧﺎن ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ و اﻣﺎم ﻣﺴـﻠﻢ در‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد در ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺗﻤﺎم ﺑﻼد ﻣﺎﻣﻮران دوﻟﺘﻲ‬
‫ﺧﻮد را اﻣﺮ آﺮدﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ را‬
‫ﺷﻴﻮﻩ ي ﺧـﻮد ﻗـﺮار دادﻩ و ﺑـﻪ ﺧﻄﺒـﺎء و اﺋﻤـﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪ دﺳﺘﻮر دهﻨﺪ ﺗﺎ در ﻣﻨﺎﺑﺮ ﻋﻠﻴـﻪ ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ آﻨﻨﺪ‪ 1 .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺟـﺎﻳﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ درﺑﺎرﻩ ي ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اهﻞ ﺳﻨﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ـﻲ‬ ‫ـﺎﺟﻮر ﻣـ‬‫ـﺪ و او را ﻣـ‬
‫ـﻲ داﻧﻨـ‬‫ـﺪ ﻣـ‬
‫او را ﻣﺠﺘﻬـ‬
‫داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁن آﻪ او ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﻟﻌﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ‬
‫و اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣـﻲ آـﺮد‪ 2 .‬در ﺟـﺎﻳﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﻪ ﻟﻌـﻦ ﻋﻠـﻲ و اهـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻣﺼﻄﻔﻲ‪ ρ‬اﻣﺮ ﻣﻲ آﺮد و ﺗﺎ ﺷﺼﺖ ﺳﺎل ﺗﻤﺎم روي‬
‫ﻣﻨﺎﺑﺮ ﻋﻠﻲ ﻟﻌـﻦ ﻣـﻲ ﺷـﺪ‪ 3 .‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﭼﮕﻮﻧﻪ )اهﻞ ﺳﻨﺖ( او را آﺎﺗﺐ وﺣﻲ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬وﺣﻲ در ﻃﻮل ﻣﺪت ‪ 23‬ﺳﺎل ﺑﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺎزل‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻳﺎزدﻩ ﺳـﺎل اول ﻣﺸـﺮك ﺑـﻮد و‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷـﺪ‪ ،‬در هـﻴﭻ‬
‫رواﻳﺘﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ او در ﻣﺪﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ آﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ ﺑﻌـﺪ از ﻓـﺘﺢ ﻣﻜـﻪ ﺳـﻜﻮﻧﺖ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﭼﮕﻮﻧﻪ او آﺎﺗﺐ وﺣـﻲ‬
‫‪4‬‬
‫ﺷﺪ؟!‬

‫ﺷﺪم ص )‪.(173-174‬‬ ‫)‪ (106-107‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ‬ ‫ص‬ ‫اهﺘﺪﻳﺖ‬ ‫ﺛﻢ‬ ‫‪.2‬‬
‫ص )‪.(199‬‬ ‫)‪ (121‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم‬ ‫ص‬ ‫اهﺘﺪﻳﺖ‬ ‫ﺛﻢ‬ ‫‪.3‬‬
‫ص )‪.(287‬‬ ‫)‪ (169‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم‬ ‫ص‬ ‫اهﺘﺪﻳﺖ‬ ‫ﺛﻢ‬ ‫‪.4‬‬
‫ص )‪.(287‬‬ ‫)‪ (170‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم‬ ‫ص‬ ‫اهﺘﺪﻳﺖ‬ ‫ﺛﻢ‬ ‫‪.5‬‬
 ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻣﺮ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ ﺗـﺎ از‬

‫ﻓﺮاز ﻣﻨﺒﺮهﺎ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻟﻌﻦ ﺷﻮد‪ ،‬دروغ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ ،‬هﻴﭻ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ ﺻﺤﻴﺢ و ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﺳﻴﺮﻩ و ﺧﺼﻠﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻳﺠﺎب ﻧﻤﻲ آﻨﺪ آـﻪ‬
‫او ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮري ﺑﺪهﺪ و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻮرﺧﺎن در اﻳﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا ﺑـﺪون‬
‫ﺗﻮﺟﻪ و ﺑﺪون ﺗﻤﻴﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و ﺳـﻘﻢ‪ ،‬رواﻳـﺎت را‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬اﻏﻠـﺐ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن از ﭘﻴﺮوان ﺗﺸـﻴﻊ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﻣﻮرﺧﺎن در آﺘﺐ ﺧﻮد رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﻘﻴﻢ را ﻧﻘﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ وﻟﻲ ﺁﻧﺎن وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ رواﻳـﺎت را‬
‫ﺑﻪ راوﻳﺎن ﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﺬر و دﻟﻴـﻞ ﺁن‬
‫را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺗـﺎ دﻳﮕـﺮان ﺑـﻪ راﺣﺘـﻲ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ رد ﻳﺎ ﻗﺒﻮل ﺁﻧﻬﺎ ﻗﻀﺎوت آﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮي از ﺟﻤﻠﻪ ي اﻳﻦ ﻣﻮرﺧـﺎن اﺳـﺖ آـﻪ در ﺗﺤـﺖ‬
‫ﺳﻄﻮت و ﻗﺪرت رواﻓﺾ زﻧﺪﮔﻲ آﺮدﻩ اﺳﺖ و در ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ي ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ )) :‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ي ﻣﺤﺘﺮم اﻳﻦ‬
‫آﺘﺎب )اﺷﺎرﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي( ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در اﻳﻦ آﺘﺎب ذآﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ راوﻳـﺎن‬
‫ﺁن‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺠﺖ ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺮاي ﺻـﺤﺖ و ﺳـﻘﻢ ﺁن‬
‫ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻘـﺪار‬
‫ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪآﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از اﻳـﻦ ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﺴـﺘﺜﻨﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را در ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ و‬
‫اﻓﺮاد ﻣﻮﺟﻮد را ﻧﺪﻳﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﺻﺤﻴﺢ درﺑﺎرﻩ ي‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ راﻩ ﻋﻠﻢ درﺑـﺎرﻩ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ در دﺳﺘﺮس ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﭼﻪ ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ زﻣـﺎن ﺣـﺎل‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻘﻞ از ﻧﺎﻗﻼن و اﻋﺘﻤﺎد آـﺮدن‬
‫ﺑﻪ اﺧﺒﺎر ﻣﺨﺒﺮان اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﻋﻘﻠـﻲ و‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻓﻜﺮي‪ ،‬ﻟﺬا ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن در اﻳﻦ‬
‫آﺘﺎب ذآﺮ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎ ﺧﺮﺳﻨﺪي ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﻳﺎ ﻋﺪم رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲ ﮔـﺮدد‪ .‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ دﻟﻴﻞ ﺻﺤﺖ ﺁن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﻧﻘﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮي را داﺷﺘﻪ اﻳﻢ ﺑﻠﻜـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺁن را از ﻧﺎﻗﻼن و راوﻳﺎن ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻳـﻢ و ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي آﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان اﺑـﻼغ‬
‫‪1‬‬
‫آﺮدﻩ اﻳﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻋﺮض ﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﻨﮕﺎم اﺳﺘﺪﻻل از ﻗﻮل ﻣﻮرﺧﻴﻦ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﺮدم را اﻣﺮ آـﺮدﻩ ﺗـﺎ از ﻓـﺮاز‬
‫ﻣﻨﺒﺮهﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﺪ و ﻧﺎﺳـﺰا ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫رواﻳﺖ را ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ ذآﺮ آﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ در ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ . . . -2‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬اﻣـﺎم ﻣﺴـﻠﻢ در‬

‫ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ را‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ((.‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ دروغ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻋﺎﻣﺮ ﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ وﻗﺎص از ﭘﺪرش ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و ﺁم ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن ﺳﻌﺪ را دﺳﺘﻮر داد‬
‫و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﻣـﺎﻧﻊ ﺷـﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺗـﻮ‬
‫اﺑﻮﺗﺮاب )ﻋﻠﻲ( را ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﻲ؟ ﺳـﻌﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎد ﺳﻪ ﭼﻴﺰ اﻓﺘﺎدم آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻧﻬﺎ را در ﺣـﻖ‬
‫ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﻣـﻦ هﺮﮔـﺰ او را‬
‫ﻧﺎﺳﺰا ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺁن ﺳﻪ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﻣـﻦ‬
‫دادﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣـﻦ ﺷـﺘﺮان ﺳـﺮخ‬
‫رﻧﮓ و ﺁﺑﺴﺘﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ )اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺷـﺘﺮ در‬
‫ﺁن زﻣﺎن از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ هﺎي ارزﻧـﺪﻩ ﻣﺤﺴـﻮب‬
‫ﻣﻲ ﺷﺪ( روزي آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬او را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ داد و ﺧﻮد ﺑـﻪ ﺟﻬـﺎد‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮا هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ‬
‫آﻮدآﺎن و زﻧﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻳـﺪ؟ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺘﻲ آﻪ ﺗﻮ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﺜﻞ هﺎرون ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻌـﺪ از ﻣـﻦ ﻧﺒـﻮت ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪم آﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻓﺘﺢ ﺧﻴﺒﺮ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ آﺴﻲ ﺧﻮاهﻢ ﺳﭙﺮد آـﻪ ﺧـﺪا و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ دارد و ﺧﺪا و رﺳـﻮل ﻧﻴـﺰ او را‬
‫دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺳﻌﺪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هﺮ آـﺪام از ﻣـﺎ در‬
‫اﻧﺘﻈﺎر اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﭘـﺮﭼﻢ ﺑـﻪ او ﺳـﭙﺮدﻩ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﻠﻲ را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ص )‪.(13‬‬

‫ﺁﻣﺪ و ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﭼﺸﻢ داﺷﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ در ﭼﺸـﻢ هـﺎي‬
‫ـﻪ او داد‪.‬‬
‫ـﺮﭼﻢ را ﺑـ‬ ‫ـﺪاﺧﺖ و ﭘـ‬‫ـﻦ اﻧـ‬
‫ـﻲ ﺁب دهـ‬
‫ﻋﻠـ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ي او ﭘﻴـﺮوزي ﻧﺼـﻴﺐ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫آﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )ﻗﻞ ﺗﻌﺎﻟﻮا ﻧﺪع أﺑﻨﺎءﻧـﺎ و‬
‫أﺑﻨﺎءآﻢ( ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤـﻪ‪،‬‬
‫ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ را ﻃﻠﺒﻴﺪ و ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﻮءﻻء اهﻠﻲ((‬
‫‪1‬‬
‫اﻳﻨﺎن اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﻌﺪ‬
‫را اﻣﺮ آﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ هﻤـﺎن‬
‫ﻃﻮر آﻪ روﺷﻦ و واﺿـﺢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫ﻣﺎﻧﻊ از ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻠـﻲ ﺟﻮﻳـﺎ ﺷـﺪ و ﺳـﻌﺪ‬
‫دﻟﻴﻞ ﻋـﺪم ﺗﻌـﺮض را ﺑﻴـﺎن آـﺮد و در هـﻴﭻ ﺟـﺎ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺳﻌﺪ را ﻧﻔﻲ آﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺮ وي ﺧﺸﻢ آﻨﺪ ﻳـﺎ وي را ﻣﺠـﺎزات آﻨـﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﺳﻜﻮت ﻣﻌﺎوﻳﻪ در واﻗﻊ ﻣﻬﺮ ﺗﺎﻳﻴﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﺳﻌﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﻲ ﺑﻮد و ﻣـﺮدم را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﻲ ﻋﻠﻲ اﻣﺮ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮﮔﺰ در ﺑﺮاﺑـﺮ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺳـﻌﺪ ﺳـﻜﻮت‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻤﻲ آﺮد ﺑﻠﻜﻪ او را ﺑﻪ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ ﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲ آﺮد وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﺮوز ﻧﻜـﺮد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺧﻮدش ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارد آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮري‬
‫ﻧﺪادﻩ و از ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻧﻮوي‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫آﻪ او ﺑﻪ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ اﻣﺮ آـﺮدﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﺑﺎرﻩ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪﻩ از ﻧﺎﺳﺰا‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﺳـﺨﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺗﻮ اي ﺳﻌﺪ ﺁﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻘﻮي و ﺧﺪا‬
‫ﺗﺮﺳﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮف و ﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬و ﻳـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ از ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮدداري آﺮدي؟! اﮔﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﻮرع و ﺗﺠﻠﻴـﻞ از ﺷﺨﺼـﻴﺖ او ﺧـﻮدداري‬
‫آﺮدي‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺗﻮ ﻣﺤﺴﻦ و ﻣﺎﺟﻮر هﺴـﺘﻲ‪ .‬اﮔـﺮ ﺑـﻪ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳـﺨﻲ دﻳﮕـﺮ دارد‪ .‬و‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﻌﺪ در ﮔﺮوهﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧـﺎن ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و او ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﺑﺪﮔﻮﻳﺎن را ﻧﻜﻮهﺶ آﻨـﺪ و ﻣﻌﺎوﻳـﻪ در اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎرﻩ از وي ﺳﻮال آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎوﻳﻼت دﻳﮕﺮي ﻧﻴـﺰ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﺷﺮح ـ آﺘﺎب اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ـ ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ رﻗﻢ )‪.(2404‬‬
‫ﻣﺘﺤﻤﻞ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮ ﭼـﺮا دﻳـﺪﮔﺎﻩ او‬
‫را ﺗﺨﻄﺌﻪ و دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣـﺎ را ﺗﺼـﻮﻳﺐ ﻧﻜـﺮدﻩ اي و‬
‫ﺣﺴﻦ راي و ﺣﺴﻦ اﺟﺘﻬﺎد ﻣﺎ را ﺑﺮاي ﻣـﺮدم اﻋـﻼم‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ اي و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ در اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻮدش ﺧﻄﺎ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ . . . -3‬از ﻧﻮادرات روزﮔـﺎر و از ﺷـﮕﻔﺘﻲ هـﺎ‬

‫اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و هﻢ ﭘﺎﻟﻜﻲ هﺎﻳﺶ ﻧﺎﺳﺰا‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ را ﺑﺪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن‪ ψ‬را ﻧﺎﺳـﺰا ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬آﺘﺎﺑﻬـﺎي ﺁﻧـﺎن ﻣﻤﻠـﻮ از ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﺎﺳـﺰا‬
‫ﮔﻮﻳﻴﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ آﺘﺎب ﺧـﻮد ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻦ ﻧﺎﭼﺎرم آﻪ اﻳـﻦ آﻠﻤـﺎت را‬
‫در ﺣﻖ ﺁﻧﺎن ﺑﻜﺎر ﺑﺮم ))اﻳﻦ رواﻓﺾ ﻣﺪﻋﻲ اﻳﻤـﺎن‬
‫هﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ در واﻗﻊ ﻣﻬﺮ ذﻟﺖ و ﭘﺴـﺘﻲ ﺑـﺮ ﺁﻧـﺎن‬
‫زدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﺟﺎ آﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ذﻟﺖ و ﭘﺴﺘﻲ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﺁﻣﺪ ﺟـﺰ ﺑـﻪ ﻳـﺎري ﻪﻠﻟﺍ ﻳـﺎ ﻳـﺎري‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺮدم‪.‬‬

‫‪ -4‬آﺎﺗﺐ وﺣﻲ ﺑﻮدن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ دﻻﻳﻞ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺛﺎﺑـﺖ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺳﻪ‪ 3‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ‬
‫داﺷﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻣـﻦ اﻋﻄـﺎ‬
‫آﻦ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧـﻮب(( اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ او در‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﺗﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮ آـﺎر آﺘﺎﺑـﺖ وﺣـﻲ را از وي‬
‫ﺑﮕﻴﺮي‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﺑﺴـﻴﺎر ﺧـﻮب ‪. .‬‬
‫‪ 3 ((.‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪)) :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮ ﺑﭽﻪ‬
‫اي ﺑﻮدم و هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ آﻮدآـﺎن ﺑـﺎزي ﻣـﻲ آـﺮدم‪.‬‬
‫ﻧﺎﮔﻬﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ﭘﺸـﺖ ﻣـﺮا‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮدم او ﺻـﺪ در ﺻـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﻃﺮف ﻣﻦ ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ‪ ،‬دوﻳـﺪم ﺗـﺎ ﺧـﻮد را در ﭘﺸـﺖ‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﺷﺮح ص )‪.(250-252‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 4‬ص ‪.4980‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن ج‪ 14‬رﻗﻢ‬
‫)‪.(2501‬‬
‫دروازﻩ ﭘﻨﻬﺎن آﺮدم‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫رﺳﻴﺪن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪم ﺗـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﺮا‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺮو ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑـﺮاي ﻣـﻦ ﭘﻴـﺪا‬
‫آﻦ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﺎﺗـﺐ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑـﻪ ﺳـﺮﻋﺖ دوﻳـﺪم ﺗـﺎ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﭘﻴﺪا آﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آـﺮدم رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬اآﻨﻮن ﺑﻪ وﺟﻮد او ﻧﻴـﺎز دارد‪ 1 .‬از اﻳـﻦ‬
‫دو ﺣﺪﻳﺚ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ آﺎﺗﺐ وﺣﻲ ﺑﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬وﺣﻲ در ﻃﻮل ﻣﺪت ‪ 23‬ﺳـﺎل‬

‫ﺑﺮ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﺎزل ﻣﻲ ﺷﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻳـﺎزدﻩ‬
‫ﺳﺎل اول اﻳـﻦ ﻣـﺪت ﻣﺸـﺮك ﺑـﻮد((‪.‬؟! در ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻋﺮض آﺮدم آـﻪ اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن از رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻮاﺳﺖ ﺗـﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان آﺎﺗـﺐ‬
‫ﺑﭙﺬﻳﺮد‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻓﺮﻣﻮد و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﺗﻤﺎم آﺎر آﺘﺎﺑﺖ وﺣﻲ را اﻧﺠﺎم ﻣﻲ‬
‫داد‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ آﺎر ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﺸـﻜﻠﻲ‬
‫اﺳﺖ؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﺑﻌـﺪ از ﻓـﺘﺢ ﻣﻜـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﺳﺮاغ ﻧـﺪارﻳﻢ آـﻪ در ﺁن اﺷـﺎرﻩ ﺷـﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ و اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ آﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻜـﺮدن‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻣﻜﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﺑﺮاي هﻤﮕـﺎن روﺷـﻦ‬
‫اﺳﺖ(‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ رواﻳﺖ اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس آـﻪ در ﺳـﻄﻮر ﺑـﺎﻻ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ‪ ،‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺣﺪﻳﺜﻲ‬
‫آﻪ اﻣﺎم ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻦ ﻣﺠﻠﺰ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ و در‬
‫ﺁن ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪) :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ و‬
‫اﺑﻦ ﺻﻔﻮان وﻗﺘﻲ او را دﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ اﺣﺘـﺮام از‬
‫ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﻠﻨﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﻨﺸـﻴﻨﻴﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪﻩ ام آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ‬

‫‪ .3‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ج‪ 1‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﻗﻢ )‪ (2651‬و ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﺷﺮح آﺘﺎب‬
‫اﻟﺒﺮ و اﻟﺼﻠﻪ رﻗﻢ )‪.(2404‬‬
‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﻣﺮدم در ﺟﻠﻮي او ﺑﺎﻳﺴـﺘﻨﺪ‬
‫و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩ او را اﺣﺘﺮام آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺟـﺎﻳﺶ‬
‫را در ﺁﺗﺶ ﺁﻣﺎدﻩ آﻨﺪ( ﺑـﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ ﮔﻮﻳـﺎي اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﺮدﻩ اﺳـﺖ؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ واﻧﻤﻮد ﻣﻲ آﻨﺪ آـﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس را اﻣﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را از ﻣﻜـﻪ‬
‫ﻧﺪا دهﺪ و ﺻﺪا آﻨﺪ؟! ﻣـﻦ ﺑـﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﻨـﻴﻦ رواﻳﺘـﻲ را ﺳـﺮاغ ﻧـﺪارد‪ ،‬او را‬
‫ﻧﻜﻮهﺶ ﻧﻤﻲ آﻨﻢ‪ ،‬زﻳﺮا او اﮔﺮ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻣـﻲ آـﺮد‪،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺘﻲ را ﻣﻲ دﻳـﺪ اﻣـﺎ از ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺁرزو‬
‫دارم آﻪ وي را از ﻋﻘﺪﻩ ي اﻧﺼﺎف ﺷﻔﺎء دهﺪ!‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‪،‬‬

‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﻜﺎر از ﻧﺎﺳـﺰا ﮔﻔـﺘﻦ ﺑـﻪ ﻋﻠـﻲ‬
‫دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي را ﺻﺎدر آﺮدﻩ اﺳﺖ((‬

‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻤـﻞ‬

‫)ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔـﺘﻦ ﺑـﻪ ﻋﻠـﻲ( را ﺑـﺪ ﭘﻨﺪاﺷـﺘﻪ و از‬
‫اﻧﺠﺎم ﺁن ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ دﺳﺘﻮر آﺸـﺘﻦ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺻﺎدر آﺮد‪ ،‬از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺣﺠـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺪي آﻨﺪي و ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ را‬
‫زﻧﺪﻩ دﻓﻦ آﺮد‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﺎن از ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ و ﻟﻌﻦ‬
‫و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻋﻠﻲ ﺧﻮدداري آـﺮدﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ 1 .‬در ﺟـﺎﻳﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬اهﻞ ﺳﻨﺖ( ﭼﮕﻮﻧـﻪ او را ﻣﺠﺘﻬـﺪ‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ او‪ ،‬ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋـﺪي و ﻳـﺎراﻧﺶ‬
‫ـﺬراء(( در‬‫ـﺮج ﻋـ‬‫ـﺎﻧﺪﻩ و در ))ﻣـ‬
‫ـﻞ رﺳـ‬
‫ـﻪ ﻗﺘـ‬
‫را ﺑـ‬
‫ﺻﺤﺮاي ﺷﺎم ﺁﻧﺎن را دﻓﻦ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ‬
‫ﺑﺮاي آﺸﺘﻦ ﺁﻧﺎن ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن از ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔـﺘﻦ‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ((‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ . . . -1‬ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرﻩ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﻮدن ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋـﺪي‬

‫اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺑﺨﺎري وﻋﺪﻩ اي دﻳﮕﺮ از‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (107‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(173-174‬‬
‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (121‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(199‬‬
‫ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ او را ﺗﺎﺑﻌﻲ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﻠﻤـﺎي او‬
‫را ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋـﺪي از ﻧﺎﺳـﺰا‬

‫ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺧﻮدداري آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬او را ﻧﻜﺸـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻳﻚ ﭘﻨﺪار ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ ﻣـﻮرﺧﻴﻦ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻗﺘﻞ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺬي ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬از اﻳـﻦ‬
‫ﻗﺮار اﺳﺖ‪)) :‬زﻳﺎد آـﻪ از ﻃـﺮف ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‪ ،‬ﺣـﺎآﻢ‬
‫آﻮﻓﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻄﺒـﻪ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﺧﻄﺒـﻪ اش را ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ آﺮد‪ .‬ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي ﺻﺪا آﺮد آﻪ وﻗـﺖ ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻓﺮا رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ اﻣﺎ زﻳﺎد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﺮد و ﺧﻄﺒـﻪ اش‬
‫را اداﻣﻪ داد‪ .‬ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺴﻮي زﻳﺎد‬
‫ﺳﻨﮓ ﭘﺮﺗﺎب آﺮدﻧﺪ‪ .‬زﻳﺎد ﻃﻲ ﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ ﺟﺮﻳـﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎزﮔﻮ آـﺮد و ﻋﻤـﻞ ﺣﺠـﺮ ﺑـﻦ ﻋـﺪي و‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ را ﻓﺴﺎد ﻓﻲ اﻷرض ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي ﺑﺎ‬
‫ﺣﺎآﻤﺎﻧﻲ آﻪ ﻗﺒﻞ از زﻳﺎد در آﻮﻓﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﺧﻮردي داﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ دﺳﺘﻮر داد آﻪ‬
‫ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي ﻧﺰد وي ﺑﺮدﻩ ﺷﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎم ﺑﺮدﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ دﺳﺘﻮر ﻗﺘﻞ او را ﺻﺎدر‬
‫آﺮد‪ .‬دﻟﻴﻞ آﺸﺘﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي و ﺗﺸﺪد ﻣﻌﺎوﻳـﻪ در‬
‫ﺣﻖ او‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻐﺎوت ﺣﺠﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻣﻨﻴـﺖ و اﻳﺠـﺎد‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻳـﻦ اﻋﻤـﺎل‬
‫را ﻓﺴﺎد ﻓﻲ اﻷرض ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑـﻮﻳﮋﻩ در آﻮﻓـﻪ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮي آﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﺘﻨﻪ هﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻋﺜﻤﺎن‪ ψ‬از ﺁﻧﺠﺎ‬
‫ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻓﺘﻨﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﺜﻤﺎن آﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫اﻣﺖ را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺁن ﺟﻮي ﺧﻮن ﺑـﻪ راﻩ‬
‫اﻓﺘﺎد‪ ،‬اﻏﻤﺎض و ﺗﺴﺎﻣﺢ ﻋﺜﻤـﺎن‪ ψ‬در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺣﺮآﺘﻬﺎ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ρ‬ﺑﺎ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺣﺠـﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺪي‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺘﻨﻪ هﺎ را ﻣﺴﺘﺎﺻﻞ‬
‫آﻨﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را از رﻳﺸﻪ ﺑﺨﺸﻜﺎﻧﺪ‪ .‬ﺷـﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴـﺰ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از آﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﺠـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺪي ﻧﻖ ﻣﻲ زﻧﺪ وﻟﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﻣﻘﺘﻮﻟﻴﻦ آﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ در ﺟﻨﮓ ﺟﻤﻞ و ﺻـﻔﻴﻦ ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬
‫رﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺮ ﺑﻪ ﻟﺐ زدﻩ و ﺳـﻜﻮت ﻣﺮﮔﺒـﺎر را‬
‫ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻤﻞ و ﺻﻔﻴﻦ اﺳﺒﺎب ﻗﺘﻞ و‬
‫ـﺤﺎﺑﻪ و‬
‫ـﺎر ﺻـ‬
‫ـﺎن و اﺧﻴـ‬
‫ـﺪﻩ اي از ﺑﺰرﮔـ‬
‫ـﺘﺎر ﻋـ‬
‫آﺸـ‬
‫هﺰاران ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﻓﺮاهﻢ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬دﻟﻴﻞ در هﺮ‬
‫دو ﺟﺮﻳﺎن )ﻗﺘﻞ ﺣﺞ ﺑﻦ ﻋﺪي و ﻗﺘـﻞ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن در‬
‫ﺟﻤﻞ ﺻﻔﻴﻦ( ﻳﻜﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻐﺎوت در ﺑﺮاﺑـﺮ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ي‬
‫وﻗﺖ!!‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺣﺴـﻦ‬

‫ﺑﺼﺮي ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ((‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑـﻮ اﻻﻋﻠـﻲ ﻣـﻮدودي در‬
‫آﺘﺎﺑﺶ ))ﺧﻼﻓﺖ و ﻣﻠﻮآﻴﺖ(( ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺣﺴﻦ ﺑﺼـﺮي‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﭼﻬﺎر ﺧﺼﻠﺖ در ﻣﻌﺎوﻳﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ آﻪ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻧﺎﺑﻮدي او آﺎﻓﻲ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺸﻮرت ﻧﻜﺮدن در اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻣﻌﺮﻓﻲ آﺮدن ﻳﺰﻳﺪ ﺷﺮاب ﺧﻮار و ﻗﻤﺎر ﺑﺎز ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ دﻳﺒﺎ ﻣﻲ‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪ و ﺑﺎ ﺁﻻت ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ ﺳﺮ و آﺎر داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ادﻋﺎي ﻧﺴﺐ زﻳـﺎد‪ ،‬ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ :‬ﻧﺴﺐ از ﺷﻮهﺮ زن ﻣﺰﻧﻴـﻪ ﺛﺎﺑـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬وزاﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ رﺟﻢ ﺷﻮد )و ﺑـﺮاي زاﻧـﻲ ﺳـﻨﮓ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺲ‪(.‬‬
‫‪ -4‬آﺸﺘﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﻦ ﻋﺪي و اﺻـﺤﺎﺑﺶ‪ ،‬واي ﺑـﺮ او از‬
‫ﺣﺠﺮ‪ ،‬واي ﺑﺮ او از ﺣﺠـﺮ و اﺻـﺤﺎب ﺣﺠـﺮ‪ 1 .‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ رواﻳﺖ )رواﻳﺖ ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي( از اﺑـﻲ ﻣﺨﻨـﻒ‬

‫ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ‪ .‬و اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ‪ ،‬هﻤـﺎن ﻟـﻮط ﺑـﻦ ﻳﺤﻴـﻲ‬
‫ازدي آﻮﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ذهﺒﻲ و اﺑﻦ ﺣﺠـﺮ درﺑـﺎرﻩ او ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﺧﺒﺎري ﻻﻳﻮﺛﻖ ﺑﻪ(( اﺧﺒﺎري و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫اﺳﺖ‪ 2 .‬اﺑﻮ ﺣﺎﺗﻢ و ﻏﻴﺮﻩ‪ ،‬او را ﺗﺮك آﺮدﻩ اﻧـﺪ‪.‬‬
‫دارﻗﻄﻨﻲ ﮔﻔﺘﻪ‪)) :‬اﺑﻮ ﻣﺤﻨـﻒ ﺿـﻌﻴﻒ اﺳـﺖ(( اﺑـﻦ‬
‫ﻣﻌﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ‪)) :‬اﺑﻮ ﻣﺨﻨـﻒ ﺛﻘـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ((‪ .‬و ﺑـﺎر‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (107‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪ .(174‬ﻗﺎﺑﻞ ﻳﺎدﺁوري اﺳﺖ‬

‫آﻪ ﻋﻼﻣﻪ!!! ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻬﺮي ﻣﺘﺮﺟﻢ آﺘﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪ ))ﻟﻠﻌﺎهﺮ‬
‫اﻟﺤﺠﺮ(( را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬و زﻧﺎزادﻩ را ﺳﻨﮓ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ زﻧﺎ زادﻩ هﻴﭻ ﺣﻘﻲ در ﻓﺮزﻧﺪي و ﻧﺴﺐ ﻧﺪارد‪(.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ذهﺒﻲ ج‪ 3‬ص )‪ .(419‬و ﻟﺴﺎن اﻟﻤﻴﺰان اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ج‪ 4‬ص‬
‫)‪.(493‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ‪)) :‬ﻟـﻴﺲ ﺑﺸـﻲ(( ﻳﻌﻨـﻲ اﻧﺴـﺎن ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻋـﺪي ﮔﻔﺘـﻪ‪)) :‬ﺷـﻴﻌﻪ اﺳـﺖ((‪.‬‬
‫ـﻲ او را‬‫ـﺪال ج‪ 3‬ص )‪ (419-420‬ﻋﻘﻴﻠـ‬ ‫ـﺰان اﻻﻋﺘـ‬
‫)ﻣﻴـ‬
‫ﺿﻌﻔﺎء ﺷـﻤﺮدﻩ اﺳـﺖ‪) .‬ﺿـﻌﻔﺎء ﻋﻘﻴﻠـﻲ ج‪ 4‬ص ‪18-19‬‬
‫ﺑﺮﻗﻢ ‪ (1572‬دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ درﺑـﺎرﻩ ي اﺑـﻮ ﻣﺨﻨـﻒ‬
‫ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬هﺎﺷﻢ اﻟﺤﺴﻨﻲ آﻪ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ در آﺘـﺎب ))اﻟﻤﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻓـﻲ اﻵﺛـﺎر و‬
‫اﻷﺧﺒﺎر(( درﺑﺎرﻩ اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬و ﻳﻜﻔـﻲ‬
‫ً أﻧﻬﺎ ﻣﻦ ﻣﺮوﻳﺎت اﺑـﻲ ﻣﺨﻨـﻒ‪،‬‬ ‫هﺬﻩ اﻟﺮواﻳﻪ ﻋﻴﺒﺎ‬
‫ﻟﻮط ﺑﻦ ﻳﺤﻴﻲ وﻗﺪ ﺿـﻌﻔﻪ اﻟﺴـﻨﻪ و اﻟﺸـﻴﻌﻪ وﻟـﻢ‬
‫‪1‬‬
‫ﻳﺜﻘﻮا ﺑﻤﺮوﻳﺎﺗﻪ((‬
‫)ﺑﺮاي ﻣﻌﻴﻮب ﺑﻮدن اﻳﻦ رواﻳﺖ هﻤـﻴﻦ ﻗـﺪر آـﺎﻓﻲ‬
‫اﺳﺖ آﻪ اﺑﻮ ﻣﺨﻨﻒ ﺁن را رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﺑـﻮ‬
‫ﻣﺨﻨﻒ هﻤﺎن ﻟﻮط ﺑﻦ ﻳﺤﻴﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺳـﻨﻲ و ﺷـﻴﻌﻪ او‬
‫را ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻠﻘـﻲ ﻧﻤـﻮدﻩ و ﺑـﻪ رواﻳـﺎﺗﺶ اﻋﺘﻤـﺎد‬
‫ﻧﻜﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺚ ﺣﺴـﻦ‬
‫ﺑﺼﺮي در ﺧﻮر اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻴﺴﺖ و از درﺟﻪ ي اﻋﺘﺒـﺎر‬
‫ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر از ﺣﺴـﻦ ﺑﺼـﺮي‬

‫اﺳﺖ و ﺻﺤﺖ ﺁن ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز هﻢ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬
‫اﻳﺮادي را ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﻤﻲ آﻨـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا اﻳـﻦ‬
‫ادﻋﺎ آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ درﺑﺎرﻩ ي ﺧﻼﻓـﺖ ﻣﺸـﻮرت ﻧﻜـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا اﻣـﺎ ﺣﺴـﻦ از‬
‫ﺧﻼﻓﺖ دﺳﺖ ﺑﺮ دار ﺷﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣـﺮدم ﺑـﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬هﻴﭻ ﻳﻚ از ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ‬
‫آﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻜـﺮدﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدن ﻣﺮدم آﻪ از ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻧﻴﺰ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ اﺗﻤـﺎم‬
‫رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﺟﺰ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ و ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ‬
‫زﺑﻴﺮ آﺴﻲ دﻳﮕﺮ از ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻳﺰﻳـﺪ ﺳـﺮﺑﺎز ﻧـﺰدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬و ﺗﺨﻠﻒ‪ ،‬ﺗﺨﻠﻒ آﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺎﻗﺾ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﻧﺒﻮد و هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻳﺮادي را ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﻧﻜﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺷﺎرب ﺧﻤﺮ ﺑﻮد و ﭘﺎرﭼﻪ ي‬
‫اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ ﺑﺮ ﺗﻦ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺤﻨﻴﻔﻴـﻪ‬

‫‪ .1‬آﺘﺎب اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت ص )‪ (215‬ط )دار اﻟﺘﻌﺎرف ﺑﻴﺮوت(‪.‬‬

‫آﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ زﻧﺪﮔﻲ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬هﻤـﻪ ي اﻳـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫اﻳﺮادات را رد ﻣﻲ آﺮد‪.‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ زﻳﺎد را ﺑﺮادر ﺧﻮد ﻗـﺮار دادﻩ و‬
‫ﻧﺴﺐ او را از اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻩ اﺳـﺖ و اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ آـﻪ در ﺁن ﺑـﻪ‬
‫ـﺮاش‬ ‫ـﺪ ﻟﻠﻔـ‬
‫ـﻮد‪)) :‬اﻟﻮﻟـ‬‫ـﻪ ﺑـ‬‫ـﻪ ﮔﻔﺘـ‬
‫ـﻦ زﻣﻌـ‬
‫ـﺪ ﺑـ‬
‫ﻋﺒـ‬
‫وﻟﻠﻌﺎهﺮ اﻟﺤﺠﺮ(( ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺴﺐ وﻟﺪ زﻧـﺎ‪ ،‬از ﺷـﻮهﺮ‬
‫ﻣﺰﻧﻴﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد و زاﻧﻲ ﺑﻪ ﺟـﺰ رﺟـﻢ و ﺳـﻨﮓ‬
‫ﺳﻬﻤﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬وﻟـﺪ را ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﺮاش دادﻩ و ﻧﺴـﺒﺶ را ﺛﺎﺑـﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ از ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻧﺴﺐ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا آﻪ ﻋﺒـﺪ ﻣـﺪﻋﻲ دو‬
‫ﺳﺒﺐ ﺑﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ أﺧﻮت‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺑـﺮادري و دوم وﻻدت‬
‫ﻓﺮاش‪ .‬اﮔﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﻮ أﺧـﻮك‬
‫اﻟﻮﻟﺪ ﻟﻠﻔﺮاش(( او ﺑﺮادر ﺗﻮ اﺳﺖ‪ ،‬و وﻟﺪ از ﺁن‬
‫ﻓﺮاش اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺛﺒﺎت ﺣﻜﻢ و ﺑﻴﺎن ﻋﻠﺖ ﻣﻲ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ذآـﺮ ﻧﺴـﺐ ﻧﻴـﺰ ﻋـﺪول‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ و درﺑﺎرﻩ ي ﺁن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠـﻪ ﭼﻴـﺰي‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺻـﺤﻴﺢ در اﻳـﻦ ﺑـﺎرﻩ در ﻳـﻚ‬
‫رواﻳﺖ ))هﻮ أﺧﻮك(( و در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ ))هﻮﻟﻚ((‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧـﻲ‪ .‬ﺑـﺮ ﺧـﻼف ﺟﺮﻳـﺎن‬
‫زﻳﺎد‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺎرث ﺑﻦ آﻠﺪﻩ آﻪ زﻳـﺎد در ﺧﺎﻧـﻪ و‬
‫از هﻤﺴﺮ او ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬هﺮﮔـﺰ زﻳـﺎد را‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪي ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻧﺸﺪﻩ و ادﻋﺎي ﻧﺴﺐ او‬
‫را ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﺬا هﺮ آﺲ آﻪ ﻣﺪﻋﻲ ﻧﺴﺐ زﻳﺎد ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺐ از وي ﺛﺎﺑـﺖ ﻣـﻲ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﻣﺪﻋﻲ دﻳﮕﺮي ادﻋﺎي ﻧﺴـﺐ ﻣـﻲ آـﺮد‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ادﻋﺎي ﻧﺴﺐ زﻳﺎد‪ ،‬ﻣﻘﺼـﺮ ﻧﺒـﻮد ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﺬهﺐ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ اﺻﻞ ﺣﻖ ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫))ﻧﻘﺪي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ي‬
‫ﻣﺸﺎﺟﺮﻩ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ((‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬هﺮﮔﺎﻩ از ﻋﻠﻤـﺎي اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫ﺳﻮال ﺷﻮد‪ :‬ﭼﺮا ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﻋﻠـﻲ آـﻪ ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ و‬
‫اﻧﺼﺎر ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ؟‬

‫‪ .2‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﺮي ص‪.13‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻌﻮاﺻﻢ ﻣﻦ اﻟﻘﻮاﺻﻢ ص )‪ (252-253‬ﺑﺎ ﺗﺼﺮف‪.‬‬
‫ﺟﻨﮓ وﻳﺮاﻧﮕﺮي آﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫و ﺳﻨﻲ ﮔﺮدﻳﺪ و ﭼﻨﺎن ﺷﻜﺎﻓﻲ در اﺳﻼم اﻳﺠﺎد آـﺮد‬
‫آﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﭘﺮ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﻃﺒـﻖ ﻣﻌﻤـﻮل و‬
‫ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ هـﺮ دو‬
‫از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ هﺴﺘﻨﺪ و هﺮ دو در ﺁن اﺧﺘﻼف و‬
‫ﻧﺰاع‪ ،‬اﺟﺘﻬﺎد آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ در اﺟﺘﻬـﺎد ﺻـﺎﺋﺐ‬
‫ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﺮاي او در اﺟﺮ وﺟﻮد دارد و ﻣﻌﺎوﻳـﻪ در‬
‫اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮاي او ﻳﻚ اﺟـﺮ وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ .‬و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺿﺮر آـﺪام ﻓﺮﻳـﻖ ﻗﻀـﺎوت آﻨـﻴﻢ‪ .‬زﻳـﺮا ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻟﻜُﻢ‬
‫ْ‬ ‫ْ و‬
‫ََ‬ ‫َﺴَﺒَﺖ‬
‫ﻣﺎ آ‬‫ﻬﺎ َ‬‫ﻟَ‬ ‫َﺖ‬
‫ْ َ‬ ‫ﺪ ﺧَﻠ‬
‫ٌ َﻗْ‬
‫ﻣﺔ‬‫ُﱠ‬ ‫ِﻠ‬
‫ْﻚَ أ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ )ﺗ‬
‫َ( )ﺁﻧـﺎن‬ ‫ُﻮن‬
‫ﻤﻠ‬ ‫ﻳﻌ‬
‫َْ‬ ‫ﻧﻮا َ‬
‫َﺎُ‬‫ﻤﺎ آ‬ ‫َ ﻋ‬
‫َﱠ‬ ‫َﻟﻮن‬‫ﺗﺴْﺄ‬
‫َﻻ ُ‬‫ْ و‬
‫ُﻢ‬‫َﺴَﺒْﺘ‬
‫ﻣﺎ آ‬
‫َ‬
‫ﮔﺮوهﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ از دﻧﻴﺎ رﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺁﻧﭽﻪ آﺴـﺐ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﺳﺖ ﺁﻧﭽﻪ‬
‫آﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دهﻴﺪ‪ .‬و ﺷﻤﺎ ﻣﺴـﺌﻮل اﻋﻤـﺎل ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ‪ (.‬ﺁري‪ ،‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ هﺎي ﻣﺎ هﻤﺎن ﻃﻮر‬
‫آﻪ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻔﺴﻄﻪ هﺴﺘﻨﺪ و هـﻴﭻ ﻋﻘـﻞ‪،‬‬
‫دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ﺁﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲ ﭘـﺬﻳﺮد‪ .‬ﭘﺮوردﮔـﺎرا‬
‫از ﺧﻄﺎي ﺁرا و ﻟﻐﺰش ﺧﻮاﺳﺘﻪ هﺎ ﺑـﻪ درﺑـﺎر ﺗـﻮ‬
‫اﻇﻬﺎر ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬از وﺳﻮﺳﻪ هﺎي‬
‫ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ و از ﺣﻀﻮر ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﭘﻨﺎﻩ ﺗﻮ را ﻣﻲ ﺟـﻮﻳﻢ‪،‬‬
‫ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ و آﺸـﺘﻪ ﺷـﺪن ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﻣﻌﺼـﻮم‪ ،‬و ارﺗﻜـﺎب‬
‫ﺟﺮاﻳﻢ و ﮔﻨﺎهﺎن ﺑﻲ ﺣﺪ و ﺣﺴﺎب او را ﻣﺎﺟﻮر ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ؟ ﻣﻌﺎوﻳﻪ هﻤﺎن آﺴﻲ اﺳﺖ آـﻪ ﻃﺒـﻖ اﻇﻬـﺎرات‬
‫ﻣﻮرﺧﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﻔﻴﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻮراﻧﺪن ﻏﺬا و ﻋﺴﻞ‬
‫ﻣﺴﻤﻮم‪ ،‬از ﭘﺎ در ﻣﻲ ﺁورد‪ .‬و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﺸﻜﺮهﺎﻳﻲ از ﻋﺴـﻞ دارد(( اﻳـﻦ ﺁﻗﺎﻳـﺎن‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺑﻮدن او را ﺻـﺎدر ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ او اﻣﺎم ﻓﺘﻨﻪ و ﺁﺷﻮﺑﻬﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻌﺮوف آﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺤـﺪﺛﻴﻦ ﺁن را ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﻧﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬واي ﺑﺮ ﻋﻤﺎر آﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﮔﺮوهـﻲ‬
‫ﻳﺎﻏﻲ آﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد(( ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ و‬
‫اﺻﺤﺎب او‪ ،‬وي را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳـﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻮال هﻤﻮارﻩ در اذهﺎن ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد آـﻪ آـﺪام‬
‫ﻳﻚ از ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺣﻖ و آﺪام ﺑﺮ ﺑﺎﻃـﻞ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﻋﻠﻲ و ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺶ ﻇﺎﻟﻢ و ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و‬
‫ﻳﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﻳﺎراﻧﺶ؟ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬هﺮ ﻣﺴـﺎﻟﻪ را‬
‫ﺑﻄﻮر روﺷﻦ و ﺷﻔﺎف ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل‬
‫و ﺑﻨﺎﺑﺮ هﺮ دو ﻓﺮض‪ ،‬ﻋﺎدل ﺑﻮدن ﺗﻤـﺎم ﺻـﺤﺎﺑﻪ و‬
‫ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻣﺤﺎل و ﻣﺴﺘﺒﻌﺪ اﺳﺖ و ﺑـﺎ ﻋﻘـﻞ و‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻨﻄﻖ ﺳﻠﻴﻢ درﺳﺖ در ﻧﻤﻲ ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻗﺒﻼً ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدم آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧـﻮن و‬

‫اﻧﺘﻘﺎم از ﻗﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‬
‫وارد ﺟﻨﮓ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬و ﺧﻮد را وﻟﻲ ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا از ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳـﻚ او ﺑـﻮد و‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد ﺑﻪ رواﻳﺎﺗﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ آـﺮد‬
‫آﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻈﻠـﻮم آﺸـﺘﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬و آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ ﻋﻠﻴـﻪ او ﺑﻐـﺎوت ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺮﻣﺬي و اﺑﻦ ﻣﺎﺟـﻪ از ﺣﻀـﺮت ام‬
‫اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ ﺻـﺪﻳﻖ‪ ψ‬ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺜﻤﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اي ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻣـﺎم اﻣـﻮر را در دﺳـﺖ ﺗـﻮ داد و‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺟﺎﻣﻪ را آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را‬
‫ﺑﻪ ﺁن ﻣﻠﺒﻮس آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺗـﻮ ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﺁن را‬
‫ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎور((‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺳـﻪ ﺑـﺎر‬
‫ﺗﻜﺮار ﻓﺮﻣﻮد ‪ 2‬و آﻌـﺐ ﺑـﻦ ﻣـﺮﻩ در ﺟﻠـﻮي ﺳـﭙﺎﻩ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ در هﻤﻴﻦ ﺧﺼﻮص ﮔﻮاهﻲ داد و ﮔﻔﺖ‪)) :‬اﮔـﺮ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ را از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﺸـﻨﻴﺪﻩ ﺑـﻮدم‪ ،‬هﺮﮔـﺰ‬
‫ﻗﻴﺎم ﻧﻤﻲ آﺮدم‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ در آﻨـﺎر ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ـﺮدم‪ .‬در‬
‫ـﻲ آـ‬ ‫ـﺎم ﻧﻤـ‬
‫ـﺎن ﻗﻴـ‬
‫ـﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـ‬
‫ـﺎص از ﻗـ‬
‫ﻗﺼـ‬
‫رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ از آﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺮﻩ ﭼﻨـﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از ﻓﺘﻨﻪ هﺎ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺁﻧﻬﺎ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁوردﻧﺪ‪ .‬ﺷﺨﺼـﻲ آـﻪ ﭘﺎرﭼـﻪ اي ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺁﻧﺠﺎ ﮔﺬر ﻧﻤﻮد‪ .‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ ﺑﺴﻮي او‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬او در ﺁن زﻣﺎن ﺑﺮ‬
‫ﺣﻖ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد(( آﻌﺐ ﺑﻦ ﻣﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻧﺰدﻳـﻚ‬
‫او رﻓﺘﻢ‪ ،‬دﻳﺪم او ﻋﺜﻤﺎن ﺑـﻦ ﻋﻔـﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎز‬
‫ﭼﻬﺮﻩ ي ﻋﺜﻤﺎن را ﺑﻪ ﻃﺮف رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺮ ﮔﺮداﻧـﺪم و‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (120-121‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(199-200‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺻﺤﺎب اﻟﺮﺳﻮل رﻗﻢ )‪ (112‬و ﻧﮕﺎ‪.‬‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ )‪.(90‬‬
‫ﭘﺮﺳــﻴﺪم‪)) :‬اﻳــﻦ ﺷــﺨﺺ(( ﻓﺮﻣــﻮد‪)) :‬ﺁري(( ‪ 1‬در‬
‫رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ از ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺷـﻘﻴﻖ ﺑـﻦ ﻣـﺮﻩ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻓﺘﻨﻪ هﺎﻳﻲ روي زﻣـﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺷـﺎخ‬
‫هﺎي ﮔﺎو ﺑﺮوز ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪ .‬ﺷﺨﺼﻲ آـﻪ ﭼـﺎدر روي‬
‫ﺧﻮد اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬از ﺁﻧﺠـﺎ ﮔـﺬر ﻧﻤـﻮد‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬او )اﺷﺎرﻩ ﺑـﻪ ﻃـﺮف ﻋﺜﻤـﺎن( و‬
‫ـﺪ‬
‫ـﺐ ﺧﻮاهﻨـ‬‫ـﻪ ﺟﺎﻧـ‬ ‫ـﻖ ﺑـ‬
‫ـﺎر ﺣـ‬
‫ـﺎراﻧﺶ در ﺁن روزﮔـ‬‫ﻳـ‬
‫ﺑﻮد‪ ((.‬ﻧﺰد او رﻓﺘﻪ و ﭼـﺎدر را از ﭼﻬـﺮﻩ ي او‬
‫ﺑﺮداﺷﺘﻢ‪ ،‬ﭼﻬﺮﻩ او را ﺑﺴﻮي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺮ ﮔﺮداﻧـﺪم‬
‫و ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧـﺪا‪)) ،‬او(( اﻳـﻦ اﺳـﺖ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬او(( هﻤﻴﻦ اﺳـﺖ‪ .‬راوي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬او‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻔﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮ هﻤﻴﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺣﺎﻣﻴـﺎﻧﺶ ﺧـﻮد را‬
‫ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻲ داﻧﺴﺘﻨﺪ و ﻓﻜـﺮ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ آـﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻊ ﺷﺎن‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ ﺻﺤﻴﺤﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮﻳﮋﻩ وﻗﺘـﻲ روﺷـﻦ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘـﺎن و ﺣﻤﻠـﻪ ﺁوران ﺑـﺮ ﻋﺜﻤـﺎن در‬
‫ﺳﭙﺎﻩ ﻋﻠﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن را ﻃﺮﻓﺪار ﺑﺎﻃﻞ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ‬
‫و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺎوﻳﻞ‪ ،‬ﻗﺘﺎل را ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻧـﺎن ﺣـﻼل ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﺮاي‬

‫ﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﺴﻲ ﺑﻴﻌﺖ آﻨﻴﻢ آﻪ در ﺣﻖ‬
‫ـﺪل‬‫ـﻪ ي ﻋـ‬
‫ـﺪ از اﻗﺎﻣـ‬ ‫ـﺖ ﻧﻜﻨـ‬
‫ـﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﻳـ‬‫ـﺎ ﻋـ‬‫ﻣـ‬
‫ﻧﺎﺗﻮان ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻌﺖ آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺳﭙﺎﻩ‬
‫او ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻣﻲ آﻨﺪ هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﻣـﻮرد‬
‫ﺳﺘﻢ ﺑـﻮد و ﻋﻠـﻲ از اﻗﺎﻣـﻪ ي ﻋـﺪل در ﺣـﻖ ﻣـﺎ‬
‫ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺎ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﺴـﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﻴﻌﺖ آﻨﻴﻢ آﻪ در ﺣﻖ ﻣﺎ ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻣﻴﺎن ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲ اﻧﺪﻳﺸـﻴﺪﻧﺪ آـﻪ‬
‫ﻗــﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤــﺎن در ﺳــﭙﺎﻩ ﻋﻠــﻲ هﺴــﺘﻨﺪ و ﺁﻧــﺎن‬
‫ﺳﺘﻤﮕﺮاﻧﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﻃـﻮر آـﻪ در ﺣـﻖ ﻋﺜﻤـﺎن ﺳـﺘﻢ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﺘﻢ ﺧﻮاهﻨـﺪ آـﺮد‪ .‬ﻟـﺬا ﻣـﺎ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺣﻤﻠـﻪ ي اﺣﺘﻤـﺎﻟﻲ ﺁﻧـﺎن در‬

‫‪ .3‬ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻲ اﺷﻌﺚ ﺻﻨﻌﺎﻧﻲ‪ .‬آﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ رﻗﻢ )‪ (3702‬و ﻧﮕﺎ ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﺗﺮﻣﺬي )‪.(2922‬‬
‫‪ .4‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ج‪ 1‬ص )‪ (449-450‬ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (720‬و ﻣﺤﻘﻖ‬
‫آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج ‪ 4‬ص )‪.(384‬‬
‫ﺁﻳﻨﺪﻩ‪ ،‬از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪ ،‬روي اﻳـﻦ ﺗﺎوﻳـﻞ‬
‫دﻓﺎع از ﺧﻮد ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻠﻜﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ و ﻣﺎ‬
‫ﺁﻏﺎز ﮔﺮ در ﮔﻴﺮي و ﻗﺘﺎل ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ و ﺁﻧﺎن هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫آﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ ﺟﻨﮓ را ﺁﻏﺎز آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻋﺮض ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺼﻮص و رواﻳﺎت‬

‫ﺛﺎﺑﺖ از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارﻧﺪ آﻪ ﺗﺮك‬
‫ﻗﺘﺎل ﺑﻪ ﺳﻮد دﻳﻦ و دﻧﻴـﺎي هـﺮ دو ﻓﺮﻳـﻖ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻗﺘﺎل ﻧﻪ واﺟﺐ ﺑﻮد و ﻧﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ‪ .‬ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬هـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ آﻪ ﺑﺎ ﺣﻖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎز‬
‫هﻢ اﮔﺮ ﻗﺘﺎل را ﺗﺮك ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ او و ﺳﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲ ﺷـﺪ و از رﻳﺨـﺘﻦ ﺑﺴـﻴﺎري ﺧﻮﻧﻬـﺎي‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺁﻣﺪ‪ .‬روي هﻤﻴﻦ اﺻـﻞ‪،‬‬
‫ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼـﻴﻦ از هـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ و ﻓـﺮوش‬
‫ﻣﻬﻤﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻨﻊ ﻣﻲ آﺮد و ﻣﻲ ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﻻ ﻳﺒـﺎع‬
‫اﻟﺴﻼح ﻓﻲ اﻟﻔﺘﻨﻪ(( در زﻣﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﻪ هﻴﭻ ﻓﺮﻳﻘـﻲ‬
‫اﺳﻠﺤﻪ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺳﺎﻣﻪ ﺑﻦ زﻳﺪ و اﻏﻠﺐ ﺳـﺎﺑﻘﻴﻦ‬
‫اوﻟﻴﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر آـﻪ در ﺁن زﻣـﺎن در‬
‫ﻗﻴﺪ ﺣﻴﺎت ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻊ ﻓﺮوش اﺳـﻠﺤﻪ در دوران‬
‫ﺟﻨﮓ ﻓﺘـﻮا ﻣـﻲ دادﻧـﺪ‪ 1 .‬و دﻟﻴـﻞ آﻨـﺎرﻩ ﮔﻴـﺮي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻـﺤﺎﺑﻪ در ﻣﺸـﺎﺟﺮات ﻓـﺮﻳﻘﻴﻦ‬
‫هﻤﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ هﻤﻴﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎري از ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﮔﺮوﻩ ﺑﺎﻏﻲ را ﻻزم ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‪ ،‬در ﺑـﺪو اﻣـﺮ دﺳـﺘﻮر‬
‫ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﺷﻮرﺷﻴﺎن را ﻧـﺪادﻩ اﺳـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ دﺳـﺘﻮر‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ دو ﮔﺮوﻩ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن درﮔﻴـﺮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن ﺻﻠﺢ و ﺁﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار آﻨﻴﺪ‪ ،‬اﮔﺮ‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ ﺻـﻠﺢ را ﻧﭙـﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑـﻪ ﺑﻐـﺎوت‬
‫اداﻣﻪ داد‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ ﮔﺮوﻩ ﺑﺎﻏﻲ و ﺳﺮآﺶ ﺟﻨﮓ‬
‫ﺷﻮد‪ 2 .‬ﺁري‪ ،‬ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ دﺳﺘﻮر ﻗﺘﺎل ﺑﺎ ﻋﻠﻲ را ﺻﺎدر آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫آﺬب و دروغ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪.2‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ ج‪ 4‬ص )‪.(391-393‬‬

‫‪.3‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج‪ 4‬ص )‪.(391‬‬
 ‫‪ -4‬ﺑﻪ ﻓﺮض ﻣﺤﺎل اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺣﻀـﺮت‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻋﺎﺻﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻪ ﻣﺠﺘﻬﺪ و ﺗﺎوﻳﻞ آﻨﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎز‬
‫هﻢ ﻧﻘﺼﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻤﺎن ﺁﻧـﺎن ﻧﺸـﺪﻩ و اﻳـﻦ اﻣـﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـﺪ در ﺁﻳـﻪ‬
‫ِﻦ‬
‫َ‬ ‫َﺎنِ ﻣ‬ ‫ِﻔ‬
‫َﺘ‬ ‫ْ ﻃَﺎﺋ‬ ‫ِن‬‫َإ‬‫)‪ (9-10‬ﺳﻮرﻩ ﺣﺠﺮات ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫َـﺖ‬
‫ْ‬ ‫ﺑﻐ‬‫ْ َ‬‫ﺈن‬
‫َـِ‬ ‫ﻤـﺎ ﻓ‬ ‫ﻬَ‬ ‫ﺑﻴْﻨ‬
‫َُ‬ ‫ِﺤُﻮا َ‬ ‫ْـﻠ‬‫َﺻ‬ ‫َﺄ‬‫ُﻮا ﻓ‬ ‫َﻠ‬
‫َﺘ‬‫اﻗﺘ‬
‫َ ْ‬ ‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬‫ﻤﺆ‬
‫ﻟُ‬‫اْ‬
‫ﱠـﻰ‬ ‫ِـﻲ ﺣَﺘ‬ ‫ﺗﺒْﻐ‬
‫ِـﻲ َ‬ ‫ﻟﺘ‬
‫ُﻮا اﱠ‬ ‫ِﻠ‬
‫َـﺎﺗ‬ ‫َﻘ‬ ‫َى ﻓ‬ ‫اﻷُﺧْﺮ‬
‫َﻰ ْ‬ ‫َﻠ‬‫ﻤﺎ ﻋ‬‫هَ‬‫ﺪاُ‬‫ِﺣَْ‬
‫إ‬
‫ﻤـﺎ‬ ‫ﻬَ‬ ‫ﺑﻴْﻨ‬
‫َُ‬ ‫ِﺤُﻮا َ‬ ‫ْـﻠ‬ ‫َﺻ‬
‫َﺄ‬‫ْ ﻓ‬‫ـﺎءت‬
‫َ َ‬ ‫ْ ﻓ‬‫ﺈن‬ ‫َـِ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ﻓ‬
‫ﻣـﺮ‬ ‫َْ‬
‫ﻟﻰ أ‬ ‫ِﻲء إ‬
‫َِ‬ ‫ﺗﻔ َ‬‫َ‬
‫ﻤـﺎ‬ ‫ﻧَ‬ ‫َ * إ‬
‫ِﱠ‬ ‫ِﻴﻦ‬‫ِـﻄ‬ ‫ْﺴ‬‫ﻤﻘ‬‫ﻟُ‬
‫ﱡ اْ‬ ‫ﻳﺤِـﺐ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ ُ‬
‫َِن‬
‫ِـﻄُﻮا إ‬ ‫َْﻗﺴ‬
‫َأ‬‫ِ و‬‫ـﺪل‬
‫َ ْ‬ ‫ﻟﻌ‬
‫ِﺎْ‬‫ﺑ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ُـﻮا‬ ‫ﺗﻘ‬
‫َاﱠ‬ ‫ْ و‬‫ﻳﻜُﻢ‬‫َْ‬‫َﺧَـﻮ‬
‫َ أ‬‫ﺑﻴْﻦ‬
‫ِﺤُﻮا َ‬ ‫ْﻠ‬‫َﺻ‬
‫َﺄ‬‫ة ﻓ‬ ‫ٌَ‬‫ِﺧْﻮ‬
‫َ إ‬‫ُﻮن‬‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬‫ﻤﺆ‬
‫ﻟُ‬‫اْ‬
‫َ( ))هﺮﮔﺎﻩ دو ﮔـﺮوﻩ از ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﻤﻮن‬‫ْﺣَُ‬
‫ﺗﺮ‬‫ْ ُ‬‫ﱠﻜُﻢ‬
‫َﻠ‬‫ﻟﻌ‬
‫َ‬
‫وارد ﻗﺘﺎل و درﮔﻴﺮي ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻴـﺎن ﺁﻧـﺎن ﺻـﻠﺢ و‬
‫ﺁﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار آﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺁن دو ﮔﺮوﻩ ﺑـﺮ‬
‫دﻳﮕﺮي ﺗﺠﺎوز آﺮد‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺮوﻩ ﺗﺠﺎوز ﮔﺮ ﻗﺘﺎل ﺷـﻮد‬
‫ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ از ﺗﺠﺎوز دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺗﺎﺑﻊ ﻓﺮﻣـﺎن‬
‫ﺣﻖ ﮔﺮدد اﮔﺮ ﺁﻣﺎدﻩ ي اﻃﺎﻋﺖ از ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺪ ﺁﻧﮕﺎﻩ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺁن دو ﮔﺮوﻩ ﺑﺎ رﻋﺎﻳـﺖ ﻗﺴـﻂ و ﻋـﺪل‪ ،‬ﺻـﻠﺢ‬
‫ﺑﺮﻗﺮار آﻨﻴﺪ‪ .‬و ﻋﺪاﻟﺖ آﻨﻴﺪ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اهﻞ ﻋﺪل‬
‫را دوﺳﺖ دارد‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻮﻣﻨﺎن ﺑﺎ هـﻢ ﺑﺮادرﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﺻﻠﺢ و ﺁﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار آﻨﻴﺪ و از‬
‫ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﻮا ﺑﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬
‫ـﻪ‬ ‫ـﺮ‪ ،‬ﺑـ‬ ‫ـﺮوﻩ در ﮔﻴـ‬ ‫ـﺬآﻮر‪ ،‬از دو ﮔـ‬ ‫ـﻪ ﻣـ‬ ‫در دو ﺁﻳـ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﻮﻣﻦ ﻳﺎد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ‬
‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻩ و ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﺳﺖ ﺑـﻪ ﻗﺘـﺎل زدﻩ‬
‫ً اﮔﺮ ﺑﻐﺎوت ﻳﻚ ﮔﺮوﻩ ﻋﻠﻴـﻪ ﮔﺮوهـﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺎوﻳﻞ و ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ هﺮ ﻓﺮﻳـﻖ‬
‫ﺧﻮد را ﻣﺤﻖ داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻳﻦ اﻣـﺮ‬
‫هﺮﮔﺰ ﻣﺎﻧﻊ از اﺟﺘﻬﺎد ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧـﻮاﻩ اﺟﺘﻬـﺎد‬
‫درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺧﻄﺎ ـ اﻳﻨﺠﺎ اﺳـﺖ آـﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ هﺮ ﻓﺮﻳﻖ ﺗﺮﺣﻢ ﻧﻤﻮدﻩ ﻗﻀﺎوت ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ ـ هﻤـﺎن ﻃـﻮر آـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻟـﻮن‬
‫َ‬ ‫ُﻮُ‬‫ﻳﻘ‬
‫ْ َ‬ ‫ِه‬
‫ِﻢ‬ ‫ْـﺪ‬ ‫ﺑﻌ‬‫ْ َ‬‫ِﻦ‬
‫ﺎءوا ﻣ‬ ‫َ ﺟَ ُ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬‫َاﱠ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪) :‬و‬
‫ﻳﻤﺎنِ‬ ‫ِ َ‬‫ِﺎﻷ‬
‫ﻧﺎ ﺑ ْ‬ ‫ُﻮَ‬ ‫َ ﺳَﺒَﻘ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫َﺎ اﱠ‬ ‫ِﻨ‬‫َاﻧ‬ ‫َِﻹ‬
‫ِﺧْﻮ‬ ‫َﺎ و‬ ‫ﻟﻨ‬‫ْ َ‬‫ِﺮ‬
‫ْﻔ‬‫َﺎ اﻏ‬ ‫ﺑﻨ‬ ‫ر‬
‫َﱠ‬
‫ﻧـﻚَ‬ ‫ِﱠ‬‫َـﺎ إ‬ ‫ﺑﻨ‬ ‫ُﻮا ر‬
‫َﱠ‬ ‫ﺁﻣﻨ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬‫ﱠﺬ‬
‫ﻟﻠ‬‫ِﻼً ِ‬
‫َﺎ ﻏّ‬ ‫ِﻨ‬‫ُﻮﺑ‬ ‫ِﻲ ُﻗﻠ‬ ‫ْ ﻓ‬‫َﻞ‬
‫ﺗﺠْﻌ‬‫َﻻ َ‬‫و‬
‫ٌ( )ﺳﻮرﻩ ي ﺣﺸﺮ‪)) (10 :‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌـﺪ‬ ‫َﺣِﻴﻢ‬
‫ٌ ر‬ ‫ُوف‬‫َؤ‬
‫ر‬
‫از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫و ﺑﺮادران ﻣﻮﻣﻦ ﻣﺎ را آﻪ در اﻳﻤﺎن از ﻣﺎ ﺳﺒﻘﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﺑﺪﻩ‪ ،‬و در دﻟﻬـﺎي‬
‫ﻣﺎ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ آﺪورﺗﻲ در ﺣﻖ اهﻞ اﻳﻤﺎن ﺟﺎي ﻧﺪﻩ‪،‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺗﻮ ﺑﺨﺸﻨﺪﻩ و ﻣﻬﺮﺑﺎن هﺴﺘﻲ‪((.‬‬

‫‪ -5‬اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻪ و ﺛﺎﺑﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﻳﺪ و ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ‬

‫ﻣﻄﻠﺐ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ هﺮ دو ﻓﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ هﺪف دﻋﻮت ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﺑﺮاي اﺣﻴﺎ و اﺣﻘﺎق ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺁن را ﻣـﻲ‬
‫ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و هﺮ دو ﻓﺮﻳﻖ از هـﻮس‬
‫ﺧﻮاهﻲ و ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺑﺎﻃﻞ ﺑـﻪ دور ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎم‬
‫ﺑﺨﺎري در ﺻﺤﻴﺢ ﺧـﻮد از اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻻﺗﻘﻮم اﻟﺴﺎﻋﻪ ﺣﺘـﻲ ﻳﻘﺘﺘـﻞ‬
‫ﻓﺌﺘﺎن دﻋﻮاهﻤﺎ واﺣﺪﻩ(( ‪ 1‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﺎ‬
‫وﻗﺘﻲ آﻪ دو ﮔﺮوﻩ آﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺷـﺎن ﻳﻜـﻲ اﺳـﺖ وارد‬
‫درﮔﻴﺮي ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑـﺮ ﭘـﺎ ﻧﺨﻮاهـﺪ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آـﻪ ﻣﺸـﺎهﺪﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮد ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر‬
‫ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آﻪ هﺮ دو ﻓﺮﻳﻖ دﻋـﻮت ﮔـﺮ‬
‫ﻳﻚ هﺪف و ﺗﺎﺑﻊ ﻳﻚ دﻳﻦ و ﺁﻳﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧـﻮد از ﺣﻀـﺮت اﺑـﻲ ﺳـﻌﻴﺪ ﺧـﺪري‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻗﺎل رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﻤﺮق ﻣﺎرﻗﻪ ﻋﻨﺪ ﻓﺮق‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻦ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻳﻘﺘﻠﻬﻤﺎ اوﻟﻲ اﻟﻄﺎﺋﻔﺘﻴﻦ ﺑﺎﻟﺤﻖ((‬
‫)ﮔﺮوهﻲ از ﺧﻮارج ﺑﺮوز ﺧﻮاهﺪ آـﺮد و ﺗﻮﺳـﻂ ﻳـﻚ‬
‫ﻓﺮﻳﻖ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺎ هﻢ در ﮔﻴﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ ﺑﻪ ﺣﻖ هﺴﺖ آﺸﺘﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ(‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن دارد آـﻪ هـﺮ دو ﻓﺮﻳـﻖ‬
‫ﺧﻮاهﺎن ﺣﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﺑـﺮاي ﺣـﻖ ﻣـﻲ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧـﺪ و‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا او ﺑﻮد آﻪ ﺑﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻃﺎﻳﻔﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮارج در ﻧﻬﺮوان ﻗﺘﺎل آﺮد‪ .‬اﻣـﺎم‬
‫ﻧﻮوي در ﺷﺮح اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ آـﻪ هـﺮ دو ﻓﺮﻳـﻖ‬
‫ﻣﻮﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ و هﻴﭻ آﺪام ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ ﻗﺘـﺎل ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫‪3‬‬
‫دﻳﮕﺮي از اﻳﻤﺎن ﺧﺎرج ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬درﺑﺎرﻩ ﺑﺎﻏﻲ ﺑﻮدن ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ‬

‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺑﻐﺎوت ﻳﺎ ﻣﺘﺎول ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﻳـﺎ ﺑـﺪون‬

‫‪ .1‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺎت اﻟﻨﺒﻮﻩ ﻓﻲ اﻹﺳﻼم )‪.(3413‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب اﻟﺰآﺎت ﺑﺎب ذآﺮ اﻟﺨﻮارج و ﺻﻔﺎﺗﻬﻢ )‪.(50‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ ﺷﺮح ج‪ 7‬رﻗﻢ )‪.(235‬‬
‫ً اﻗﺪام ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠـﻲ آـﺮدﻩ‬ ‫ً و ﻋﻤﺪا‬
‫ﺗﺎوﻳﻞ ﻗﺼﺪا‬
‫اﺳﺖ؟ در هﺮ ﺣﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ از اﻳﻦ ﮔﻨـﺎﻩ )ﺑﻐـﺎوت(‬
‫ﻳﺎ هﺮ ﮔﻨﺎهﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺼﻮم ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫او را ﭘﺎك ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ آـﻪ ﮔﻨـﺎﻩ‬
‫ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎﺑﻲ دارد و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻋﻔـﻮ ﺧﻮاهـﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ آﺜﻴـﺮ در ﺑﺪاﻳـﻪ از ﻣﺴـﻮر ﺑـﻦ ﻣﺨﺮﻣـﻪ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺴﻮر ﺑﻦ ﻣﺨﺮﻣـﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ وﻗﺘﻲ وارد ﺧﺎﻧﻪ ي او ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻼم آﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺴﻮر ﺗـﻮ ﭼـﺮا ﺑـﺮ اﺋﻤـﻪ ﻃﻌـﻦ‬
‫آﺮدي؟ ﻣﺴﻮر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻢ‪)) :‬از اﻳـﻦ‬
‫ﻣﺎ را در ﮔﺬر ﺑﻔﺮﻣﺎ و ﺑﺮاي هﺪﻓﻲ آـﻪ ﺁﻣـﺪﻩ ام‬
‫ﻣﺮا ﻳﺎري ﺑﻔﺮﻣﺎ‪ ((.‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬در ﻣـﻮرد هـﺪف‬
‫ﺧﻮدت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺣﺮف ﺑﺰﻧـﻲ‪ .‬ﻣﺴـﻮر ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻋﻴﻮب او را ﺑﻪ او ﺑـﺎزﮔﻮ آـﺮدم‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ از ﮔﻨﺎهﺎن ﻧﻴﺰ ﭘـﺎك ﻧﻴﺴـﺘﻲ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ ﺗـﻮ‬
‫ﻧﺪاري ﮔﻨﺎهﺎﻧﻲ آﻪ اﮔﺮ ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮي‪،‬‬
‫ﺗﻮ را هﻼك ﻣﻲ آﻨﻨﺪ؟ ﻣﺴﻮر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺁري‪،‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﮔﻨﺎهـﺎﻧﻲ ﺷـﺪﻩ ام آـﻪ اﮔـﺮ ﺑﺨﺸـﻮدﻩ‬
‫ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﻦ ﺧﻮاهﻨـﺪ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭼﻪ دﻟﻴﻠـﻲ ﺧـﻮد را ﺑـﻴﺶ از ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺴــﺘﺤﻖ ﻣﻐﻔــﺮت ﻣــﻲ داﻧــﻲ؟ ﺑــﻪ ﺧــﺪا ﺳــﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻬﺎﻳﻲ آﻪ ﻣﻦ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﺻـﻼح ﻣـﺮدم‪،‬‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺪود‪ ،‬ﺟﻬﺎد و اﻳﺠﺎد ﺻـﻠﺢ و ﺁﺷـﺘﻲ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﺮدم دارم ﺑﻪ ﺣﺪي زﻳﺎد هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻪﻠﻟﺍ آﺴـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺁﻣﺎر و ارﻗـﺎم ﺁﻧﻬـﺎ را ﻧﻤـﻲ داﻧـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ از ﻋﻴﻮب و ﮔﻨﺎهـﺎن ﻣـﻦ ﺑﻴﺸـﺘﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣـﻦ‬
‫ﭘﻴﺮو دﻳﻦ و ﺁﻳﻴﻨﻲ هﺴﺘﻢ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﺁن‬
‫دﻳﻦ ﻧﻴﻜﻲ هﺎ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد و از ﺑﺪﻳﻬﺎ ﻣﻲ ﮔـﺬرد‬
‫و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺧﺘﻴﺎر دادﻩ ﺷﻮد آﻪ‬
‫ﺧﺪا را ﻗﺒﻮل آﻨﻢ ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ ﻏﻴـﺮ ﺧـﺪا‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﺪا را ﺗـﺮﺟﻴﺢ ﻣـﻲ دهـﻢ‪ .‬ﻣﺴـﻮر ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ هـﺎي او اﻧﺪﻳﺸـﻴﺪم‪ ،‬ﻣﺠـﺎب‬
‫ﺷﺪم‪ .‬راوي ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺑﻌـﺪ از ﺁن هﺮﮔـﺎﻩ ﻣﺴـﻮر‬
‫ﺳﺨﻨﻲ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻴـﺎن ﻣـﻲ ﺁورد‪ ،‬در ﺣـﻖ او‬
‫دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ﻣﻲ آـﺮد‪ 1 .‬ﻟـﺬا ﮔﻨﺎهـﺎﻧﻲ آـﻪ ﺑﻨـﺎﺑﺮ‬

‫‪ .2‬اﻟﺒﺪاﻳﻪ ج‪ 8‬ص )‪.(137-139‬‬

‫ﺗﺎوﻳﻞ از او ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻃﺮﻳـﻖ اوﻟـﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺨﺸﻮدﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -7‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ درﺑﺎرﻩ ي ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺎر ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ )وﻳﺢ‬

‫ﻋﻤﺎر ﺗﻘﻠﻴﻪ ﻓﺌﻪ ﺑﺎﻏﻴﻪ( واي ﺑﺮ ﻋﻤﺎر آـﻪ ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﮔﺮوﻩ ﺑﺎﻏﻲ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر روﺷﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ از‬
‫ﺁن دارد آﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ اﻣـﺎ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﺗﺎوﻳـﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺎم‬
‫اﺣﻤﺪ در ﻣﺴﻨﺪ ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻋﻤﺎر آﺸﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﺣﺰم‪ ،‬ﻧﺰد ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﻋـﺎص‬
‫رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ آﺸﺘﻪ ﺷـﺪ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫درﺑﺎرﻩ او ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪)) :‬واي ﻋﻤﺎر آﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ‬
‫ﮔﺮوﻩ ﺑﺎﻏﻲ آﺸﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد(( ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺎص در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫آﻪ ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮد ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ ،‬اﺳـﺘﺮﺟﺎع ﮔﻔـﺖ و ﻧـﺰد‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻧﺎراﺣﺘﻲ ﭼﺮا؟ ﻋﻤﺮو‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻤﺎر آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﭼﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﻋﻤـﺮو ﮔﻔـﺖ‪ :‬از‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺷﻨﻴﺪﻩ ام آﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪ :‬ﮔﺮوﻩ ﺑﺎﻏﻲ او‬
‫را ﺧﻮاهﺪ آﺸﺖ(( ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻓﻬﻤﻴﺪﻩ‬
‫اي‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻣـﺎ او را آﺸـﺘﻪ اﻳـﻢ؟ هﻤﺎﻧـﺎ ﻋﻠـﻲ و‬
‫ﻳﺎراﻧﺶ او را آﺸﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن او را در ﻣﻌـﺮض‬
‫ﻧﻮك ﻧﻴﺰﻩ هﺎي ﻣﺎ ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻳـﺎ در ﻣﻌـﺮض‬
‫‪1‬‬
‫ﻟﺒﻪ ي ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣـﺮدم از ﺧﺎﻧـﻪ هـﺎ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﺁﻣﺪﻧﺪ ﺻﺪا زدﻧﺪ‪ :‬هﺮ آﺲ ﻋﻤﺎر را در ﻣﻴﺪان ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺗـﻞ او ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻋﺘﻤﺎد ﺳﭙﺎهﻴﺎن ﺧﻮد را ﺟﻠﺐ آﺮد‪ .‬ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﺎوﻳﻞ وا ﻣـﻲ داﺷـﺖ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﻮد آﻪ او ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ اﺣـﺎدﻳﺜﻲ آـﻪ ﻣﻈﻠﻮﻣﻴـﺖ‬
‫ﻋﺜﻤﺎن را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﻗـﺎﺗﻼن ﻋﺜﻤـﺎن را ﺑـﺮ‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣـﻲ ﭘﻨﺪاﺷـﺖ و ﻣـﻲ ﮔﻔـﺖ ﻗـﺎﺗﻼن او ﻇـﺎﻟﻢ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻏﻲ ﺁن ﮔﺮوهﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻗـﺎﺗﻼن‬
‫ﻋﺜﻤﺎن در ﺁن هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺎوﻳﻼت‪ ،‬ﺗﺎوﻳﻼت ﺑﺎﻃﻠﻲ هﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ﺣـﻖ‬
‫ﺑﺎ ﻋﻠﻲ اﺳـﺖ و ﮔـﺮوﻩ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ در اﺟﺘﻬـﺎد ﺧـﻮد‬
‫ﻣﺎﺟﻮراﻧﺪ زﻳﺮا ﺁﻧﺎن ﻗﺼﺪ ﺣﻖ را آـﺮدﻩ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫‪ .1‬ﻣﺴﻨﺪ اﻟﺸﺎﻣﻴﻴﻦ ج‪ 2‬ﻣﺴﻨﺪ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص رﻗﻢ )‪ (957‬و ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب ﻣﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راوﻳﺎن ﺛﻘﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪان دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎب ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎص را ﺑﺮ ﺁن واداﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑـﺮاي ﻣﺘﻮﻗـﻒ آـﺮدن‬
‫ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد رﻓﻊ ﻗﺮﺁن و روي دﺳـﺖ ﮔﺬاﺷـﺘﻦ ﺁن‬
‫ـﺪﻳﺚ‬
‫ـﻴﻦ ﺣـ‬
‫ـﺎﻃﺮ هﻤـ‬
‫ـﺮا او ﺑﺨـ‬
‫ـﺪ‪ .‬زﻳـ‬
‫ـﻪ دهـ‬
‫را اراﺋـ‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﮔﺮوﻩ ﻣﻌﺎوﻳﻪ دﭼﺎر ﺷﻚ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -8‬در ﺻﻮرﺗﻲ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺼﺮ ﺑﺮ ﻇﺎﻟﻢ ﺑﻮدن‬

‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻓﺮﻗﻪ ي ﻧﺎﺻﺒﻴﻪ او را ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دهﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻇﺎﻟﻢ اﺳﺖ زﻳﺮا وي ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺪﻩ زﻳﺎدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎك و ﺧﻮن‬
‫آﺸﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و او ﺑﺪون هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻔﻌـﻲ ﺟﻨـﮓ را‬
‫ﺁﻏﺎز ﻧﻤﻮدﻩ و ﺧﻮﻧﻬﺎي زﻳﺎدي را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ از ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد رﺟﻮع آﺮدﻩ ﺑـﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﺻﻠﺢ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﻃﺮﻓـﺪاراﻧﺶ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻳﺮاد ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪهﻨـﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻤﺎر اﻳـﻦ اﻳـﺮاد‬
‫را ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪهﺪ‪ ،‬در ﺟﻮاب او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬ﮔـﺮوﻩ‬
‫ﺑﺎﻏﻲ در واﻗﻊ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺁﻏﺎز ﮔـﺮ ﺟﻨـﮓ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ً ﻋﻠﻲ ﺑﻮد آﻪ ﻗﺘﺎل را ﺁﻏﺎز آـﺮد‪ .‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫ً ﺑﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ دارد؟ ﻣﻦ ﺻﺮﻓﺎ‬
‫اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﺧﻮارج و ﻣﻌﺘﺰﻟـﻪ را ﻣﻄـﺮح آـﺮدم ﺗـﺎ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑﺪاﻧـﺪ هـﺮ دﻟﻴﻠـﻲ آـﻪ او ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻴﺎورد‪ ،‬از ﺟﺎﻧﺐ ﻓﺮﻗـﻪ هـﺎي دﻳﮕـﺮ ﺑـﺎ‬
‫هﻤﺎن دﻻﻳﻞ ﺑﺎ وي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آـﺮدﻩ و ﺑـﻪ او ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ داد‪ ،‬اﻣﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ از هﺮ دو ﻓﺮﻳﻖ رﺿﺎﻳﺖ‬
‫دارﻧﺪ و هﻴﭻ آﺪام را ﺑﻪ ﻓﺴﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻤﻲ دهﻨـﺪ و‬
‫ﻋﻠﻲ را ﺣـﻖ ﺑـﻪ ﺟﺎﻧـﺐ ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫اﻳﺮادهﺎﻳﻲ آﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻋﻠﻲ ﻳﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﻲ دهﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻮﻗﻒ ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻮﻗﻔﻲ روﺷﻦ و ﺷـﻔﺎف‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻮﻗﻒ رواﻓﺾ‪)) .‬ﺧـﺪا را ﺳـﭙﺎس ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻴﻢ((‬

‫‪ -9‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬آﻠﻴﻪ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ از ﻣـﺬهﺐ ﺷـﻴﻌﻪ‬

‫ﺁﮔﺎﻩ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ψ‬را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺘﺎﻟﺶ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬آﺎﻓﺮ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳﻦ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬آﻪ ﻧﺰد ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫از اﺋﻤﻪ ي ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ اﺳﺖ و هﺮ ﭼﻪ او اﻧﺠﺎم ﺑﺪهﺪ‬
‫ﻧﺰد ﺁﻧﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺻﻠﺢ آﺮدﻩ و ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫او را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻣﺎم ﻣﻌﺼـﻮم ﺑـﺎ آـﺎﻓﺮ ﺻـﻠﺢ آـﺮدﻩ و‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟! ﻳﺎ اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم ﻣﻴﺎن‬
‫دو ﮔﺮوﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺻﻠﺢ و ﺁﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁن ﻃﻮر آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﻲ آﺮدﻩ‪ ،‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪)) :‬اﺑﻨﻲ هﺬا ﺳـﻴﺪ وﻟﻌـﻞ ﻪﻠﻟﺍ ﻳﺼـﻠﺢ ﺑـﻪ ﺑـﻴﻦ‬
‫ﻓﺌﺘﻴﻦ ﻣﻦ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ(( ‪ 1‬اﻳﻦ ﭘﺴﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﻴﺪ اﺳـﺖ و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ او ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺻـﻠﺢ‬
‫و ﺁﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ آﻨـﺪ ـ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪهﺪ؟!‬

‫‪ -10‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬

‫ﺟﺮاﺋﻢ زﻳﺎدي ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻧﺰد ﻣﻮرﺧﺎن ﻣﻌﺮوف اﺳـﺖ‬
‫آﻪ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺧﻮراﻧـﺪن ﻏـﺬاي زهـﺮ‬
‫ﺁﻟﻮد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪)) :‬إن ﻪﻠﻟﺍ ﺟﻨﻮدا‬
‫ً‬
‫ﻣﻦ ﻋﺴﻞ(( )هﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﺸﻜﺮي و ﺳـﭙﺎهﻴﺎﻧﻲ از‬
‫زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ دارد(‪ ،‬اﻳـﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ي ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺎﺷﻲ از ﺟﻬﺎﻟﺖ و دروغ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﺮ هـﻴﭻ‬
‫ﻋﺎﻗﻠﻲ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻦ از ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺗﻘﺎﺿـﺎ‬
‫دارم آﻪ اﻳﻦ ﻣﻮرﺧﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ آﻨﺪ ﺗـﺎ‬
‫هﻮﻳﺖ ﺁﻧﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ روﺷﻦ ﮔﺮدد‪ ،‬ورﻧـﻪ ﺳـﺨﻦ ﺑـﻲ‬
‫اﺳﺎس ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﺁﺳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -11‬ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬

‫را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺘﺎﻟﺶ ﺑﺎ ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآـﺎت ﻣﺤﻜـﻮم ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ي ﻗﺘﺎل ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ را‬
‫ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ ﻗﺘـﺎل اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺎﻧﻌﻴﻦ زآﺎت ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻗﺪام‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻩ اﻧﺪ وﻟﻲ ﻗﺘـﺎل ﻋﻠـﻲ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق و ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺒﻮد و‬
‫ﺑﻪ هﻴﭻ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻧﻴﺎﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﻣﻮﺟـﺐ رﻳﺨـﺘﻦ‬
‫ﺧﻮن هﺰاران ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻗﻀﺎوت ﻏﻴﺮ‬
‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬دﺳـﺘﺎورد ادﻋﺎهـﺎي ﭘـﻮچ و ﺗـﻮ‬
‫ﺧﺎﻟﻲ او داﻳﺮ ﺑﺮ ﻣﻨﺼﻒ ﺑﻮدن و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻓﻜﺮ آـﺮدن‬
‫او ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫‪ .1‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻔﺘﻦ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(6629‬‬

‫‪ -12‬ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻢ اﻳﺮاد ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﻇﺎﻟﻢ ﺑﻮدن ﻣﻌﺎوﻳﻪ را آﻪ هﻤـﻮارﻩ ﺁن را ﺗﻜـﺮار‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﺮ ﺁن اﺻﺮار دارد‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳـﺦ ﺑـﺪهﻢ‬
‫آﻪ ﺑﻲ ﮔﻤﺎن ﻋﻠﻲ و ﺣﺎﻣﻴﺎن او ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻮدﻧﺪ‬
‫وﻟﻲ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧـﻪ ﻇـﺎﻟﻢ ﺑـﻮدﻩ و ﻧـﻪ‬
‫دﻋﻮت ﮔﺮ ﺑﺴﻮي ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ او دﻋﻮت ﮔﺮ ﺣﻖ ﺑـﻮدﻩ‬
‫اﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا او در ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺘﻬـﺎدش‬
‫ﻣﺎﺟﻮر اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ هﻴﭻ آـﺪام از ﺁن دو ﻧـﻪ‬
‫ﻇﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻓﺎﺳﻖ‪ ،‬و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻄﺎ ﺷﺪن ﻣﺎﻧﻊ از‬
‫ﻋﺎدل ﺑﻮدن ﻣﺬﻧﺐ و ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ او ﻧﻴﺴـﺖ در‬
‫هﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺪون اﺳـﺘﺜﻨﺎ ﻳـﻚ ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و آﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع ﺑﺮ ﺻـﺤﺖ‬
‫ـﺰ‬
‫ـﻠﻴﻢ ﻧﻴـ‬‫ـﻖ ﺳـ‬‫ـﻞ و ﻣﻨﻄـ‬‫ـﺎ ﻋﻘـ‬
‫ـﺖ دارد و ﺑـ‬ ‫ﺁن دﻻﻟـ‬
‫ً ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ و ﻋﻘﻞ ﺑﻴﻤـﺎري‬ ‫ﺳﺎزﮔﺎري دارد اﻣﺎ ﻃﺒﻌﺎ‬
‫آــﻪ ﻣــﻮرد اﺳــﺘﻔﺎدﻩ ي ﺁﻗــﺎي ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ هﺴــﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد!‬
‫و در ﭘﺎﻳﺎن اﮔﺮ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣﺠـﺎب و ﻣﺘﻘﺎﻋـﺪ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎرم از ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺂﺧﺬ رواﻳﻲ هﺪاﻳﺖ‬
‫ﮔﺮان دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ ﺧﻮد ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺛﺎﺑﺖ آـﻨﻢ‬
‫آﻪ ﻋﻠـﻲ و ﻣﻌﺎوﻳـﻪ هـﺮ دو ﺣـﻖ ﺑـﻪ ﺟﺎﻧـﺐ و در‬
‫اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد ﻣﺄﺟﻮر ﺑﻮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬آﻠﻴﻨـﻲ در آﺘـﺎب‬
‫)اﻟﺮوﺿﻪ ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﻲ( آﻪ در اﺻﻮل و ﻓـﺮوع آﺘـﺎب‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻴﻌﻴﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬از ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻳﺤﻴـﻲ ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬اﺧـﺘﻼف ﺑﻨـﻲ ﻋﺒـﺎس‬
‫ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺪا ﺣﺘﻤﻲ اﺳـﺖ و ﺧـﺮوج ﻗـﺎﻳﻢ ﺣﺘﻤـﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ ﻧﺪا ﻳﻌﻨﻲ ﭼـﻪ؟ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﻨـﺎدي در اول‬
‫ﺻﺒﺢ ﻧﺪا ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬اي ﻣﺮدم‪ ،‬ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ و‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺶ ﭘﻴﺮوزﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎدي در ﺁﺧﺮ روز ﻧﺪا ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪ :‬اي ﻣﺮدم ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷـﻴﺪ‪ ،‬ﻋﺜﻤـﺎن و ﺷـﻴﻌﻴﺎﻧﺶ‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﻴﺮوز هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ از رواﻳﺖ آﻠﻴﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﻋﺘﺮاف دارد آﻪ ﻋﺜﻤـﺎن و‬
‫ﺣﺎﻣﻴﺎﻧﺶ اهﻞ اﺳﻼم و اﻳﻤﺎن هﺴﺘﻨﺪ و ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻬﺎدي اﺳﺖ هﺮ ﻓﺮﻳﻖ‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮد را ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣـﻲ ﭘﻨﺪاﺷـﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮﻳﻒ رﺿﻲ در آﺘﺎب ))ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ(( از ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ‬

‫‪ .1‬روﺿﻪ اﻟﻜﺎﻓﻲ ج‪ 8‬ص )‪.(177‬‬

‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬ﺁﻏﺎز ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد آﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺖ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﺷﺎم ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺧﺪاي و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ هﻤـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و هﻤﻪ ﻣﺎ ﺑﺴﻮي ﻳﻚ هﺪف ﺣﺮآﺖ ﻣﻲ آـﺮدﻳﻢ‬
‫و دﻋﻮت ﮔﺮ اﺳﻼم ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬در اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ و اﻳﻤﺎن‬
‫ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﻤﻪ ي ﻣﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮدﻳﻢ و هـﺪف ﻳﻜـﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﺧﺘﻼف ﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ي ﺧﻮن ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻮد و‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ داﻣﻦ ﻣﺎ از ﺁن ﭘﺎك اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫را ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﺣﺎل ﺁﻧﻜـﻪ او ﺑـﺎ ﺧﻮراﻧـﺪن‬
‫ﻏﺬاي زهﺮ ﺁﻟﻮد‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﺳـﺮدار ﺟﻮاﻧـﺎن‬
‫ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬او اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ را ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ او‬
‫ﺣﺴﺐ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺳﺮدار ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻬﺸﺖ را ﻣﺴﻤﻮم آﺮدﻩ‬
‫‪2‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ از اﺟﺘﻬﺎدات او اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ادﻋﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﻣﺪﻋﺎي ﻣـﺬآﻮر ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻴﺴـﺖ و هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ‬

‫دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﺛﺒـﺎت ﺁن وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ ،‬اﮔـﺮ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ رواﻳﺖ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﺴـﺘﻨﺪي در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎ را ﺑﺪان راهﻨﻤـﺎﻳﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﺪون‬
‫دﻟﻴﻞ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫)ب( ﻣﺮدم در ﺁن ﻣﻘﻄﻊ از ﺗﺎرﻳﺦ درﮔﻴـﺮ ﻓﺘﻨـﻪ و‬

‫ﺁﺷﻮﺑﻬﺎ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳـﺎت و ﮔﺮاﻳﺸـﻬﺎي ﺣﺰﺑـﻲ و‬
‫ﮔﺮوهﻲ ﺑﺮ ﺁﻧﺎن ﻏﻠﺒﻪ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬هﺮ ﮔﺮوﻩ‪ ،‬ﮔـﺮوﻩ‬
‫ﺁﺧﺮ را ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲ آﺮد و ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ هـﺎي ﻧـﺎروا‬
‫ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲ آـﺮد‪ ،‬ﻟـﺬا ﻻزم اﺳـﺖ آـﻪ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫اﺗﻬﺎﻣﺎت در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﻄﻊ زﻣـﺎﻧﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﻧﺸـﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ از راوي ﺛﻘﻪ‪ ،‬ﻋﺎدل و ﺑﺎ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﻘـﻞ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫)ج( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ را آﺴـﻲ دﻳﮕـﺮ‬

‫ﻣﺴﻤﻮم آﺮد‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺁن ﺷـﺨﺺ هﻤﺴـﺮ او‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ آـﻪ ﭘـﺪر‬

‫‪ .2‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ ج‪ 3‬ص )‪.(648‬‬

‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (121-169‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(199-286‬‬
‫ﺧﺎﻧﻢ او‪ ،‬اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﻗﻴﺲ دﺧﺘﺮش )هﻤﺴﺮ اﻣﺎم ﺣﺴـﻦ(‬
‫را ﺑﻪ ﭼﻨـﻴﻦ اﻗـﺪاﻣﻲ وادار آـﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻓﺮزﻧﺪش‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ را در اﻳـﻦ ﻗﻀـﻴﻪ‬
‫ﻣﺘﻬﻢ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻌﺎرض و اﺿـﻄﺮاب رواﻳـﺎت‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل را آﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ او را ﻣﺴـﻤﻮم آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬از درﺟﻪ ي اﻋﺘﺒﺎر ﺳـﺎﻗﻂ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻓﻘﻂ دﻳـﻮار ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را از‬
‫دﻳﻮار دﻳﮕﺮان آﻮﺗﺎﻩ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﺪ و ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ از‬
‫اﻳﻦ ﺗﻬﻤﺖ هﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ دور اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ت( اﮔﺮ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺻﻠﺢ ﺑـﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را‬

‫رد آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ادﻋـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺴﻤﻮم آﺮدن اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲ رﺳـﻴﺪ‬
‫وﻟﻲ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم ﺣﺴـﻦ ﺑـﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫ﻣﺼﺎﻟﺤﺖ آﺮدﻩ و ﺧﻼﻓﺖ او را ﺑـﻪ رﺳـﻤﻴﺖ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺑﻮد و ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﭼﺮا‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ او را ﻣﺴﻤﻮم آﻨﺪ؟ اﻳﻨﺠـﺎ اﺳـﺖ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ادﻋﺎ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ آﻪ دﻻﻳﻞ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﺎﻣﻼً‬
‫ﺑﻲ اﺳﺎس و ﺑﻴﻬﻮدﻩ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ او‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ ﻣﻠﻮآﻴﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ((‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اهﻞ ﺳـﻨﺖ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫را ﭘﺎك و ﻣﺒﺮا ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮﻩ ي ﻗﻬﺮﻳﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺑﻌﺪ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧـﺪ‬
‫ﻧﺎﺧﻠﻔﺶ ﻳﺰﻳﺪ از ﻣﺮدم ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻈـﺎم ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﺷﻮراﻳﻲ را ﺑﻪ ﻣﻠﻮآﻴﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤـﻮد‪)) 1 .‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ زﻣﺎم اﻣﻮر را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧﻼﻓﺖ‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻠﻮآﻴﺖ ﻗﻴﺼﺮي ﻣﺒـﺪل ﺳـﺎﺧﺖ و ﺑﻌـﺪ از ﺁن‬
‫ﻗﺪرت هﻤﻮارﻩ ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ و ﺳـﭙﺲ ﻣﻴـﺎن ﺑﻨـﻲ‬
‫ﻋﺒﺎس‪ ،‬رد و ﺑﺪل ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬و ﺧﻼﻓﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎآﻢ‬
‫ﺳﺎﺑﻖ ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﺳﺮ ﻧﻴـﺰﻩ از ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ واﻗﻌـﻲ اش‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم از زﻣﺎن ﺧﻠﻔﺎي ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ و اﻳﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﺣﺘﻲ‪ ،‬ﺗـﺎ زﻣـﺎن ﺑـﻪ ﻗـﺪرت رﺳـﻴﺪن آﻤـﺎل‬
‫ﺁﺗﺎﺗﺮك آـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ را ﺧﺎﺗﻤـﻪ داد و روي ﺁن ﺧـﻂ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (121‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(199‬‬

‫ﻗﺮﻣﺰ آﺸﻴﺪ‪ ،‬اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ دوران آﻮﺗﺎﻩ‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را ﻣﻲ ﺗﻮان از اﻳﻦ روﻧﺪ‬
‫ﻣﺬآﻮر ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ آﺮد‪)) 1 .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻜﻢ اﺟﺘﻬﺎد او را‬
‫ﺻﺎدر ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ او ﺑـﺎ ﺗﻮﺳـﻞ ﺑـﻪ ﻗـﻮﻩ‬
‫ﻗﻬﺮﻳﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪش‪ ،‬ﻳﺰﻳﺪ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻈﺎم ﺧﻼﻓﺖ ﺷﻮراي را ﺑـﻪ ﻣﻠﻮآﻴـﺖ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺒﺪل ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ((‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻗﻮﻩ ي ﻗﻬﺮﻳﻪ زﻣﺎن ﺧﻼﻓـﺖ‬

‫را در دﺳﺖ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻼﻓـﺖ ﺗﻮﺳـﻂ اﻣـﺎم‬
‫ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ او ﺳـﭙﺮدﻩ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد‪ .‬و ﺗﺤﻮﻳـﻞ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ از ﺟﺎﻧﺐ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮار‬
‫داد ﺻﻠﺤﻲ آﻪ ﻣـﻮرد ﺗﻮاﻓـﻖ ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺻـﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬و اﻳﻦ ﺻﻠﺢ ﻣﻈﻬﺮ ﺗﺤﻘﻖ و ﻣﺼﺪاق ﭘـﻴﺶ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮد آﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪)) :‬اﺑﻨﻲ هـﺬا‬
‫ﺳﻴﺪ و ﻟﻌﻞ ﻪﻠﻟﺍ ﺗﺼﻠﺢ ﺑﻦ ﺑﻴﻦ ﻓﺌﺘﻴﻦ ﻣﻦ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ((‬
‫)اﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪم )اﻣﺎم ﺣﺴـﻦ( ﺳـﻴﺪ اﺳـﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ او ﻣﻴﺎن دو ﻓﺮﻳﻖ آﻪ هﺮ دو ﻣﺴﻠﻤﺎن هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﺻﻠﺢ و ﺁﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣـﻲ آﻨـﺪ( اﻣـﺎم ﺑﺨـﺎري در‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺧﺪا‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺣﺴـﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ در ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺮﺑﺎزاﻧﻲ روﺑﺮو ﺷﺪ آﻪ آﻮﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺳﺮﺑﺎزاﻧﻲ را ﻣﻲ ﺑﻴـﻨﻢ ﺗـﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧـﺪهﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن آﺸﺘﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫اي ﻋﻤﺮو‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ‪ ،‬ﺁن ﮔـﺮوﻩ و ﺁن ﮔـﺮوﻩ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﺮوﻩ را ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ آﺴﻲ در ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻦ اﻣـﻮر‬
‫ﻣﺮدم را ادارﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ؟ ﭼﻪ آﺴﻲ زﻧﺎن و آﻮدآـﺎن‬
‫و ﻳﺘﻴﻤﺎن را ادارﻩ ﻣـﻲ آﻨـﺪ؟ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ دو ﻧﻔـﺮ‬
‫ﻗﺮﻳﺸﻲ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲ ﻋﺒـﺪ ﺷـﻤﺲ را ﺑـﻪ ﻧﺎﻣﻬـﺎي‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺳﻤﺮﻩ و ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋـﺎﻣﺮ ﺑـﻦ آﺮﻳـﺰ‬
‫ـﺨﻦ‬
‫ـﻪ‪ ،‬ﺳـ‬
‫ـﻴﺶ او رﻓﺘـ‬
‫ـﺖ‪ :‬ﭘـ‬ ‫ـﺘﺎد و ﮔﻔـ‬
‫ـﺰد او ﻓﺮﺳـ‬
‫ﻧـ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد آﻨﻴﺪ و از وي ﺑﺨﻮاهﻴﺪ‪ .‬ﺁن دو‬
‫ﻧﺰد وي ﺁﻣﺪﻧﺪ ﺑﺎ وي ﺻﺤﺒﺖ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺧﺎﻧﺪان ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻣـﺎل ﺑﺴـﻴﺎر ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﺁوردﻳﻢ و اﻳﻦ اﻣﺖ در ﺧﻮﻧﻬﺎي ﺧﻮد ﺷﻨﺎ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (145‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(239‬‬
‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (169‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(286-287‬‬
‫ﺁن دو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣـﻲ آﻨـﺪ و‬
‫از ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاهﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼـﻪ آﺴـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺿﺎﻣﻦ اﺟﺮاي اﻳﻦ ﻗﻮل و ﻗﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺁ‬
‫دو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺿـﺎﻣﻦ اﺟـﺮاي اﻳـﻦ ﻗـﻮل و ﻗـﺮار‬
‫هﺴﺘﻴﻢ‪ .‬هﺮ ﭼﻪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺳﻮال آﺮد ﺁﻧـﺎن ﺿـﻤﺎﻧﺖ‬
‫ﺁن را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﮕﺎﻩ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺻﻠﺢ آـﺮد‪ .‬ﺣﺴـﻦ ﺑﺼـﺮي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬از‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮﻩ ﺷﻨﻴﺪم ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬را ﺑـﺎﻻي‬
‫ﻣﻨﺒﺮ دﻳﺪم و ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ در آﻨﺎرش ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﺎهﻲ رو ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲ آﺮد و ﮔﺎهﻲ رو ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﻦ و ﻓﺮﻣﻮد )اﻳﻦ ﻓﺮزﻧـﺪ ﻣـﻦ ﺳـﻴﺪ اﺳـﺖ( و در‬
‫ﺁﻳﻨﺪﻩ ي ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن دو ﻃﺎﻳﻔـﻪ در ﺣـﺎل‬
‫درﮔﻴﺮ‪ ،‬آﻪ هﺮ دو ﺗﺎ ﻣﺴـﻠﻤﺎن هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ او‬
‫‪1‬‬
‫ﺻﻠﺢ و ﺁﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ي ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ او از ﻣﺮدم در ﺣﻖ‬

‫ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋـﺮض ﺷـﻮد آـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﻣﺎﻳـﻞ ﺑـﻮد‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺗﻮدﻩ ي ﻣﺮدم را ﺑﺪﺳـﺖ ﺑﻴـﺎورد‪ .‬ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ از ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪش ﻳﺰﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻌﺖ ﺑﮕﻴـﺮد‪.‬‬
‫از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺳـﺮان ﻃﻮاﻳـﻒ و اﺳـﺘﺎﻧﺪاران‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاهﻲ آﺮد و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪ .‬و هﻴﺌﺖ هـﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي از اﻃـﺮاف در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻳﻴﺪ وﻟﻴﻌﻬﺪي ﻳﺰﻳﺪ ﻧﺰد او ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺗﻌﺪاد‬
‫زﻳﺎدي از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺧـﻮد را اﻋـﻼم داﺷـﺘﻨﺪ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﻲ ﻣﻘﺪﺳﻲ ﺑﻴﻌﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺰﻳـﺪ را ﺑـﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺼﺖ ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻦ ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ 2 .‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫آﻪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮد و وﻗﺘـﻲ در‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺷﻮرش ﺑﺮ ﭘﺎ ﺷـﺪ‪ ،‬او ﻣـﺮدم را‬
‫از ﺑﻐﺎوت ﻋﻠﻴﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮ ﺧـﺬر داﺷـﺖ‪ .‬ﻧـﺎﻓﻊ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬وﻗﺘﻲ اهﺎﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻳﺰﻳﺪ ﺑـﻦ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ را‬
‫ﻣﻌﺰول آﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺧﺎﻧﻮادﻩ و ﻋﻴﺎل ﺧـﻮد را‬
‫ﺟﻤﻊ آﺮد و ﮔﻔـﺖ‪) :‬از رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺷـﻨﻴﺪم آـﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي هﺮ ﻏﺪاري ﭘﺮﭼﻤﻲ ﻧﺼـﺐ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺼﻠﺢ ج‪ 2‬رﻗﻢ )‪.(2557‬‬

‫‪ .2‬ﻗﻴﺪ اﻟﺸﺮﻳﺪ ﻣﻦ اﺧﺒﺎر ﻳﺰﻳﺪ ﻻﺑﻦ ﺧﻠﺪون )ص‪.(70‬‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻣﺎ در دﺳﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻴﻌـﺖ آـﺮدﻩ اﻳـﻦ و‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ و ﻣـﻦ‬
‫اﻳﻦ را ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻏﺪر و ﻓﺮﻳﺐ ﻣﻲ داﻧـﻢ آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺑﺎ وي ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻩ ﺷـﻮد و ﺳـﭙﺲ‬
‫ﺑﺎ وي ﻗﺘﺎل ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻢ هﺮ آﺲ از ﺷـﻤﺎ او‬
‫را ﺧﻠﻊ آﺮدﻩ اﺳﺖ و از وي ﺗﺒﻌﻴـﺖ ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و او دﻳﮕﺮ هﻴﭻ راﺑﻄﻪ اي ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ زﺑﻴﺮ و اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﻮدﻧـﺪ‬
‫و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﻧﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺾ ﺑﻴﻌﺖ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫هﺮ ﺑﻴﻌﺘﻲ ﻻﺑـﺪ ﻣﺨـﺎﻟﻔﻴﻨﻲ دارد‪ ،‬از اﻳﻨﺠـﺎ ﺑـﻪ‬
‫روﺷﻨﻲ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺧﻮاهﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺎ ﺑﻴﻌﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻗﺼﺪ اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﻲ‬
‫داﺷﺖ و ﺑﺎ ﻗﻮﻩ ي ﻗﻬﺮﻳﻪ ﺑـﺮاي ﻳﺰﻳـﺪ ﺑﻴﻌـﺖ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ ـ ﺁن ﻃﻮر آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫اآﺘﻔﺎ ﻣﻲ آـﺮد و ﺁن را ﺑـﺮاي ﻣـﺮدم واﺟـﺐ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻌﺎوﻳﻪ هﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫هﺮﮔﺰ راﻩ و روش ﺟﺒـﺮ و اآـﺮاﻩ را ﺑـﺮاي ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺧﺘﻴﺎر ﻧﻜﺮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﻟﻴﻞ ﺑﻴﻌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮاي ﻳﺰﻳـﺪ اﻳـﻦ‬

‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ اﺧﺘﻼف و دو دﺳﺘﮕﻲ ﺑﺮ ﻃـﺮف ﺷـﻮد و‬
‫وﺣﺪت آﻠﻤﻪ‪ ،‬در ﺁن ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺤﺮاﻧﻲ آﻪ اﻣـﺖ دﭼـﺎر‬
‫ﺗﺸﻮﻳﺶ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺘﻘﺎﺿﻴﺎن ﺧﻼﻓﺖ زﻳﺎد ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا او ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﺪ آﻪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫آﺮدن ﻳﺰﻳﺪ ﺑﺮاي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻮﺟﺐ اﺻﻼح اﻣﺖ و رﻳﺸﻪ‬
‫آﻦ آﺮدن ﻓﺘﻨﻪ و ﺁﺷﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻧﻈﺎم‬

‫و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﻮﻳﻨﻲ را ﺑﻨﺎ ﻧﻨﻬﺎدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﺒـﻞ از وي‬
‫ﺣﻀﺮت اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬ﺑﺎ ﻧﺎﻣﺰد آﺮدن ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮ آـﺮدن‬
‫وﻻﻳﺖ ﻋﻬﺪي ﺑﺮاي ﺷﺶ ﻧﻔﺮ از ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬هﻤﻴﻦ‬
‫روﻧﺪ را ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ اﺳﺘﺨﻼف در زﻣﺎن ﺷـﻴﺨﻴﻦ )اﺑـﻮﺑﻜﺮ و‬
‫ﻋﻤﺮ( ﻣﻮروﺛﻲ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺷﻜﺎل‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷـﻮد آـﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ آﺴـﻲ آـﻪ ﺧﻼﻓـﺖ را‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻔﺘﻦ ج‪ 6‬رﻗﻢ )‪.(6694‬‬

‫ﻣﻮروﺛﻲ آﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﺑـﻮد آـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫ﺧﻼﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪش‪ ،‬ﺣﺴﻦ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤـﻮد‪ .‬آﻠﻴﻨـﻲ در‬
‫))اﺻﻮل آﺎﻓﻲ(( از ﺳـﻠﻴﻢ ﺑـﻦ ﻗـﻴﺲ ﭼﻨـﻴﻦ ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬زﻣﺎﻧﻲ آﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑـﺮاي ﻓﺮزﻧـﺪش‬
‫ﺣﺴﻦ وﺻﻴﺖ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدم و ﺑﺮ اﻳﻦ وﺻﻴﺖ‬
‫ﺧﻮد ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )اﺑﻦ اﻟﺤﻨﻔﻴﻪ(‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫و ﺳﺮان و ﺣﺎﻣﻴﺎن و اهﻞ ﺑﻴﺖ را ﮔﻮاﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ‬
‫‪1‬‬
‫آﺘﺎب و ﺳﻼح را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮد((‬

‫‪ -5‬ﺷﻴﻌﻪ ي اﺛﻨﺎﻋﺸﺮي در واﻗﻊ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ ﻧﻈـﺎم‬

‫ﺷﻮري هﺴـﺘﻨﺪ و وﻻﻳـﺖ را ﺑﻄـﻮر وﺟـﻮب ﻳـﻚ اﻣـﺮ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺪ و ﻣـ‬ ‫ـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣـ‬
‫ـﻲ داﻧﻨـ‬ ‫ـﺐ ﭘﻴـ‬
‫ـﺎﺑﻲ از ﺟﺎﻧـ‬
‫اﻧﺘﺼـ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬اﻣﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺼﺐ ﮔﺮدد‬
‫و ﺧﻮد ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺧﻼﻓـﺖ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤـﺮ و‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻩ و اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اآﻨـﻮن‬
‫او ﭼﺮا در ﺟﺮﻳـﺎن ﺧﻼﻓـﺖ ﻳﺰﻳـﺪ ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺷـﻮراﻳﻲ‬
‫ﻧﺒﻮدن ﺁن اﺷﻚ ﺗﻤﺴـﺎح ﻣـﻲ رﻳـﺰد و ﺑـﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫اﻳﺮاد ﻣﻲ ﮔﻴﺮد؟ ﺁﻳﺎ اﮔﺮ ﺧﻼﻓﺖ ﻳﺰﻳﺪ ﺷﻮراﻳﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ!؟ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ در‬
‫هﺮ ﺣﺎل ﻣﻌﺎﻣﻠـﻪ ﺑـﺮاي ﺷـﻴﻌﻪ و ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻳﻜﺴـﺎن‬
‫ﺑﻮد؟! ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺁﻧـﺎن هﺮﮔـﺰ‬
‫ﻧﻤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق و ﻣﺸﻮرت ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺑﺮﺁﺷـﻔﺘﮕﻲ ﺑﻴﻬـﻮدﻩ و‬
‫ﺗﻘﻮاي دروﻏﻴﻦ از ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در ﺧﺼـﻮص اﺻـﻞ‬
‫ﺷﻮرا ﭼﺮا؟ و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰﺗـﺮ و ﺗﻌﺠـﺐ ﺁورﺗـﺮ در‬
‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ درﺑـﺎرﻩ ي‬
‫وارث ﺷﺪن ﻳﺰﻳﺪ از ﭘـﺪرش ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‪ ،‬ﻣﻌﺘـﺮض اﺳـﺖ‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﻳـﻦ وراﺛـﺖ‪ ،‬وراﺛـﺖ ﻗﻴﺼـﺮي و‬
‫ﭘﺎدﺷﺎهﻲ اﺳﺖ! ﺁﻳﺎ او ﻧﻤﻲ داﻧﺪ آﻪ ﻋﻤﺪﻩ ﻋﻘﺎﻳـﺪ‬
‫دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ درﺑﺎرﻩ ي ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬هﻤﺎن ﻋﻘﻴﺪﻩ ي ﻗﻴﺼﺮي و ﻣﻠﻮآﻴﺖ اﺳﺖ؟ ﺁﻳـﺎ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ آـﻪ ﻋﻘﻴـﺪﻩ ي اﻣﺎﻣـﺖ در‬
‫اﺻﻮل ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬هﻤـﺎن ﻋﻘﻴـﺪﻩ ي اﺳـﺘﺨﻼف اﻻب ﻟﻼﺑـﻦ‬
‫اﺳﺖ؟ ﺁﻳﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺨﻼف ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن و ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ؟!‬

‫‪ .2‬اﺻﻮل اﻟﻜﺎﻓﻲ ج‪ 1‬ص ‪ 236‬ﺑﺎب اﻻﺷﺎرﻩ و اﻟﻨﺺ ﻋﻠﻲ اﻟﺤﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ اﺷﺎرﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ در ﻣـﻮرد‬
‫ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ در ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫اﺳﻼم‪ ،‬از دوران ﺧﻠﻔﺎي ﺗـﺎ زﻣـﺎن ﺁﺗـﺎﺗﻮرك آـﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را ﭘﺎﻳﺎن داد‪ ،‬ﺧﻼﻓـﺖ و ﺑﻴﻌـﺖ ﺻـﺤﻴﺤﻲ ﺟـﺰ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﺑﺮﮔـﺰار‬
‫ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ادﻋﺎ ﺗﻨﻬﺎ از آﺴﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ از‬
‫ﻟﺤﺎظ درك و ﺷﻌﻮر از ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم آﻤﺘﺮ و از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ از ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺟﻠـﻮﺗﺮ و از ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﺑﻴﻨﺶ ﻳـﺎ از ﻟﺤـﺎظ ﺑﺼـﻴﺮت و ﺑﺼـﺎرت از هﻤـﻪ ي‬
‫دﻳﮕﺮان در درﺟﻪ ي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫از ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﺮاي اﺛﺒـﺎت اﻳـﻦ‬
‫ادﻋﺎي ﺑﻲ اﺳﺎس ﺧﻮد ﭼﻪ ﺛﺒﻮت و ﺳﻨﺪي داري؟ ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻮ اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺻﺤﺖ و اﻧﻌﻘﺎد ﺑﻴﻌﺖ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻣﺮدم را ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻲ آـﻪ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎي ﺛﻼﺛﻪ آﻤﺘـﺮﻳﻦ‬
‫اﺟﻤﺎع را داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺨـﺎﻟﻔﻴﻦ ﺑﻴﻌـﺖ او ﭼﻨـﺪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻔﺎي ﺛﻼﺛﻪ ﺑﻮدﻩ اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﻋﻠـﻲ و ﻣﺨـﺎﻟﻔﻴﻦ او ﺟﻨـﮓ و درﮔﻴـﺮي هـﺎي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ و او ﻗﺒـﻞ از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻌـﺖ او ﻣﺘﺤـﺪ ﺑﺸـﻮﻧﺪ‪ ،‬از‬
‫دﻧﻴﺎ رﺣﻠﺖ آﺮد‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻮ اﮔﺮ ﻣﺪﻋﻲ ﺷـﻮي‬
‫ً ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫آﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻠﻔﺎي ﺛﻼﺛﻪ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻗﻬﺮا‬
‫اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دروﻏﻲ اﺳﺖ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ دروغ ﺑﻮدن‬
‫ﺁن ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﺪ و ﺗﻮ ﺧﻮدت اﻋﺘـﺮاف آـﺮدي آـﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﺷﻮراﻳﻲ ﺑﻮدﻩ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺁن را ﺑﻪ ﻣﻠﻮآﻴﺖ و‬
‫ﻗﻴﺼﺮﻳﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻣﺪﻋﻲ‬
‫ً ﺗﺼـﺮف آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ آﻪ او ﺧﻼﻓـﺖ را ﻗﻬـﺮا‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻧﺎن از اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻮ ﻗﻮي ﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲ‬
‫رﺳﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﻠﻲ راي ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﻼﻓﺖ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺘﺎل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﺧـﻮن هـﺰاران ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺑـﺮاي‬
‫هﻤﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮر رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗـﻮ ﻣـﺪﻋﻲ ﺷـﻮي آـﻪ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﺻﺤﻴﺢ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ي ﻧـﺺ ﺻـﺮﻳﺢ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳـﻦ ﻧﻴـﺰ دروغ اﺳـﺖ‪ .‬هـﺮ‬
‫دﻟﻴﻠﻲ را آﻪ ﺗﻮ اراﺋﻪ ﺑﺪهﻲ هﻴﭻ آﺪام از ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻼﻓﺖ‬
‫ﺑﻼﻓﺼﻞ ﻋﻠﻲ از ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬او هﺮﮔـﺰ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺧﻠﻔﺎي ﺛﻼﺛﻪ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ و در دﺳﺖ ﺁﻧﺎن ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ آﺮد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻧﺼﻮﺻﻲ آﻪ دال ﺑﺮ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ ﺻـﺤﺖ ﻗـﻮﻳﺘﺮ از ﻧﺼﻮﺻـﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ دﻻﻟـﺖ ﺑـﺮ ﺧﻼﻓـﺖ ﻋﻠـﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻤـﺎم‬
‫اﺳﺘﺪﻻل هﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲ اﺳﺎس اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﻨﻢ ﺑﻪ ﺗﻤـﺎم اﻳﺮادهـﺎي ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻗﺎﻧﻊ آﻨﻨـﺪﻩ دادﻩ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻟﺤﻤـﺪ ﷲ و‬
‫اﻟﻤﻨﻪ‪.‬‬

‫ﺑﺎب دوازدهﻢ‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﻣﻄﺎﻋﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪((ψ‬‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺳﺮدار ﺣﺎﻓﻈﺎن ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺛﻘـﻪ‪ ،‬در ﺳـﻔﺮ و‬
‫ﺣﻀــﺮ هﻤــﺮاﻩ رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑــﻮدﻩ اﺳــﺖ‪ ،‬ﻧــﺎم او‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ ﺻـﺨﺮ و ﮔﻨﺠﻴﻨـﻪ ي ﻋﻠﻤـﻲ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫زﻳﺎدي را از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ او‬
‫ﻧﻴﺰ از زﺧﻢ زﺑﺎن اﻳـﻦ ﺑـﺪﺧﻮاﻩ )ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ( ﺟـﺎن‬
‫ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﻧﺒﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ را‬
‫ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ آﺬب و وﺿﻊ ﺣﺪﻳﺚ دروﻏﻴﻦ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫ﺑﻴﺎن اﻳﺮادهﺎ و ﺷﺒﻬﺎت ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳـﻚ ﻳـﻚ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ إن ﺷﺎء ﻪﻠﻟﺍ ﭘﺎﺳﺦ دادﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اوﻻً‪ :‬ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﻠﻴـﻪ اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ او رواﻳﺎت ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺷﺎﻳﺪ ﻧﻴﻢ دﻳﮕـﺮ از دﻳـﻦ را‬
‫ﺑﻪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺎن اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ آـﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ ﺁﻧﺎن اﺣﺎدﻳﺚ را ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﻟﺬا‬
‫ﺁﻧﺎن او را ﻧﻘﺮب درﺑﺎر ﻗﺮار دادﻩ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺪﻳﻨﻪ‬
‫را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮدﻧﺪ و ﻗﺼﺮ ﻋﻘﻴﻖ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ از ﺧﻮد ﭼﻴﺰي ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬او را ﻧﺎﻗـﻞ و‬
‫راوي اﺳﻼم ﻟﻘﺐ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ ﺑﻪ‬
‫راﺣﺘﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از دﻳﻦ آﺎﻣﻞ و ﺻﺪ در ﺻـﺪ ﻧـﻮﻳﻨﻲ‬
‫آﻪ از آﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺁﻧﺎن ﺧﻮاﺳـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﺁن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ ﮔـﺮدد ‪ . . .1‬او‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ را اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ و ﻋﻤـﺮو‬
‫ﺑﻦ ﻋﺎص رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ(( ‪ 2‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﺘﺎب ))اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ(( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺮف اﻟـﺪﻳﻦ‬
‫و ﺷﻴﺦ اﻟﻤﻀﻴﺮﻩ(( ﻧﻮﺷﺘﻪ ي ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﻮد اﺑﻮرﻳﻪ را‬
‫ﺧﻮاﻧﺪم و ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ ﺷﺪﻩ آﻪ ﺁن ﻋﺪﻩ از اﺻﺤﺎﺑﻲ‬
‫آﻪ ﺑﻌﺪ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﺷـﺪﻧﺪ ﻳـﺎ دﻳـﻦ را‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ :‬دﺳﺘﻪ‬
‫اول آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺎ زور و ﺳـﻠﻄﻪ اﺣﻜـﺎم را‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ و دﺳﺘﻪ دوم آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫وﺿﻊ و ﺟﻌﻞ ﺣﺪﻳﺚ دروﻏﻴﻦ و ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺁﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺣﻜﺎم دﻳـﻦ زدﻩ‬
‫‪3‬‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ دروﻏﻬﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑـﺎ ﻣﻴـﻞ ﺑﻨـﻲ اﻣﻴـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺣﺪﻳﺚ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﻨﻲ اﻣﻴﻪ‬
‫ـﺖ‬
‫ـﺮار دادﻩ و ﺣﻜﻮﻣـ‬ ‫ـﻮد ﻗـ‬
‫ـﺎر ﺧـ‬
‫ـﺮب درﺑـ‬ ‫او را ﻣﻘـ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮدﻩ اﻧـﺪ و ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﻣﺠﻠﻠﻲ راي او ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ آﻪ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻗﺼﺮ ﻋﻘﻴﻖ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (120‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(197‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (142‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(234‬‬
‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (131‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(215‬‬
‫اﺳﺖ و او را راوي اﺳﻼم ﻟﻘﺐ دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ‬
‫زﻳﺮ دروغ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ در ﻣﺸﺎﺟﺮات و درﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ‬

‫از هﻴﭻ ﮔﺮوهﻲ ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ ﺑﻠﻜـﻪ او در‬
‫ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪ هﺎ راﻩ اﻋﺘﺰال و ﮔﻮﺷﻪ ﻧﺸﻴﻨﻲ را‬
‫ﺑﺮ ﮔﺰﻳﺪﻩ و ﺑﻪ ﺳﻮد ﻳﺎ زﻳـﺎن هـﻴﭻ ﻓﺮﻳﻘـﻲ وارد‬
‫ﻗﺘﺎل و درﮔﻴﺮي ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و درﺑﺎرﻩ ي اﻋﺘﺰال و‬
‫آﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮي اﺣﺎدﻳﺜﻲ را از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﻘﻞ ﻣـﻲ‬
‫آﺮد‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪)) :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﻳﻦ و در ﺁﻳﻨـﺪﻩ ﻧﺰدﻳـﻚ ﻓﺘﻨـﻪ هـﺎﻳﻲ ﺑـﺮوز‬
‫ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪ .‬در ﺁن ﻓﺘﻨﻪ هﺎ آﺴﻲ آﻪ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد از آﺴﻲ آﻪ اﻳﺴﺘﺎدﻩ اﺳﺖ و آﺴـﻲ‬
‫آﻪ اﻳﺴﺘﺎدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑـﻮد از آﺴـﻲ آـﻪ‬
‫راﻩ ﻣﻲ رود‪ .‬هﺮ آﺲ ﺑﺴﻮي ﺁن ﻧﮕﺎﻩ آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫او را ﺑﺎ ﺁن ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮاهـﺪ آـﺮد و هـﺮ آـﺲ راﻩ‬
‫ﻓﺮار ﻳﺎ ﺟﺎي ﭘﻨﺎهﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺁن ﭘﻨﺎﻩ ﺑﺒـﺮد‪ 1 .‬ﻣﻮﺿـﻊ ﺑﺴـﻴﺎري از ﺑﺰرﮔـﺎن‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪.‬‬

‫)ب( اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻓﺎﻗﺪ ﻣـﺎل و ﺛـﺮوت ﻧﺒـﻮد و ﻧﻴـﺰ‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﻧﺒﻮد آﻪ او ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫اﻣﺎ ﭼﻪ ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ درﺑـﺎرﻩ ﺷـﺨﺺ ﺟﺎهـﻞ و ﻧـﺎداﻧﻲ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ را ﻣﻠﻌﺒـﻪ ﺧـﻮد ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ؟! ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬در زﻣـﺎن ﺧﻼﻓـﺖ ﻣﺒﺎرآـﻪ‬
‫ﺧﻮد او را ﺣﺎآﻢ ﺑﺤﺮﻳﻦ ﻗﺮار دادﻩ ﺑـﻮد و ﺛـﺮوت‬
‫زﻳﺎدي داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ‬
‫ﺧﻄﺎب اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﻟﻲ و ﺣﺎآﻢ ﺑﺤﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺴﻮب آﺮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ آﻪ اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ از ﺑﺤـﺮﻳﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺁﻣﺪ‪ ،‬ﺣﺪود دﻩ هﺰار درهﻢ ﺛﺮوت داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ‬
‫ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﺑـﺮاي ﺧـﻮدت ﻣـﺎل ﺟﻤـﻊ‬
‫آﺮدي‪ ،‬اي دﺷﻤﻦ ﺧﺪا و آﺘﺎب ﺧﺪا؟ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻦ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا و آﺘﺎب ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺑﻠﻜﻪ دﺷﻤﻦ آﺴـﻲ‬
‫هﺴﺘﻢ آﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ دو دﺷـﻤﻨﻲ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺮ‬
‫ــﺎ ﺁوردﻩ اي؟‬
‫ــﺮوت را از آﺠـ‬
‫ــﻦ ﺛـ‬
‫ــﻮد‪ :‬اﻳـ‬
‫ﻓﺮﻣـ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺳﺒﻲ داﺷﺘﻢ آﻪ زاد و وﻟﺪ آـﺮدﻩ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻔﺘﻦ‪ .‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(6670-6671‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬هﺪاﻳﺎﻳﻲ آﻪ هﻤﻮارﻩ ﺑﻪ ﻣﻦ هﺪﻳﻪ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و‬
‫دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺼﻮﻻت آﺸﺎورزي آﻪ ﻋﺎﻳﺪ ﻣﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﻲ او ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤـﺎم‬
‫ﮔﻔﺘﻪ هﺎي او درﺳﺖ از ﺁب درﺁﻣﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﺁن‬
‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب او را ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم دﻋﻮت آﺮد ﺗـﺎ‬
‫او را ﺣﺎآﻢ ﺑﻠﺪي از ﺑﻼد اﺳﻼم ﺑﮕﺮداﻧﺪ اﻣـﺎ او‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺗﻮ ﭘﺴﺖ و ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ را ﻧﻤـﻲ‬
‫ﭘﺴﻨﺪي و آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺘﻘﺎﺿﻲ ﺁن‬
‫ﺷﺪﻧﺪ و ﺁن ﻳﻮﺳﻒ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم اﺳـﺖ‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻳﻮﺳـﻒ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ،‬ﭘﺪرش ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺟﺪش ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑـﻮد و‬
‫ﻣﻦ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻓﺮزﻧﺪ اﻣﻴﻤـﻪ هﺴـﺘﻢ‪ .‬و از ﺳـﻪ‪ 3‬و‬
‫دو‪ 2‬ﻣﻲ ﺗﺮﺳﻢ‪ ،‬ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼـﺮا ‪3‬و‪ 2‬ﮔﻔﺘـﻲ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﺁن ﭼﺮا ﭘﻨﺞ ﻧﮕﻔﺘﻲ؟ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣـﻲ‬
‫ﺗﺮﺳﻢ از اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻋﻠﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺪون ﺻﺒﺮ‬
‫و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻗﻀﺎوت آﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺿﺮب ﻗـﺮار ﺑﮕﻴـﺮم‪،‬‬
‫داراﻳﻲ او ﺑﻪ ﻏﺎرت ﺑﺮدﻩ ﺷﻮد و ﺁﺑﺮوﻳﻢ در ﺧﻄـﺮ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻴﻔﺘﺪ‪.‬‬

‫)ت( دﻟﻴﻞ ﺣﺎآﻢ آـﺮدن اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺑـﺮ ﻣﺪﻳﻨـﻪ از‬

‫ﺟﺎﻧــﺐ دﺳــﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓــﺖ اﻣﻮﻳﻬــﺎ‪ ،‬اﻳــﻦ ﺑــﻮد آــﻪ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻮد آـﻪ در ﺁن‬
‫زﻣﺎن در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻳﺎ در ﺟﺎهﺎي دﻳﮕﺮ در ﻗﻴﺪ ﺣﻴـﺎت‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬و ﻋﻠﻲ اﻟﺨﺼﻮص ﺑﺮاي هﻤﮕﺎن روﺷﻦ ﺑﻮد آـﻪ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ در روزﮔﺎر ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﺮاي‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ي ﻧﻤﺎز اﻣﺎﻣﺖ ﻣـﻲ آـﺮد‪ ،‬ﺣﺘـﻲ اﮔـﺮ ﻏﻴـﺮ‬
‫اﻣﻮﻳﻬﺎ روي آﺎر ﻣﻲ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺻﺪ در ﺻـﺪ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺎآﻢ ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﺴﻮب ﻣﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ در واﻗﻊ آﺎﻧﺪﻳﺪاي اﺻﻠﺢ ﺣﻜﻮﻣﺖ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬او آﻪ از ﺑﻨـﻲ‬
‫اﻣﻴﻪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد )ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب( او را ﺑﺮاي‬
‫اﻳﻦ ﭘﺴﺖ درﺳﺖ و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺸﺨﻴﺺ دادﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫)ث( اﻳﻦ دزد ﻓﺮاري در ﺗﻼش اﺳﺖ ﺗﺎ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ را‬

‫ﻣﻈﻬﺮ ﺣﺮص و ﻟﺬات دﻧﻴﺎ ﻣﻌﺮﻓـﻲ آﻨـﺪ و او را از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺎآﻤﺎن ﺳﺎزش آﺎر آﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫ﻏﺮﻳﺰي ﺧﻮد دروغ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻤﺪاد آﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫‪ .2‬ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ذهﺒﻲ ج‪ 2‬ص )‪ (612‬ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬رﺟﺎل ﺁن را ﺛﻘﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫او را ﻧﺎﺑﻮد آﻨﺪ! ﺁﻳﺎ او اﻳـﻦ ﺗﻬﻤﺘﻬـﺎ را ﺑـﻪ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ؟! هﻤﺎن اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ آـﻪ از‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬ﺳـﻪ‪3‬‬
‫ﮔﺮوﻩ ﻳﺎ ﺳﻪ‪ 3‬ﺷﺨﺺ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ روز ﻗﻴﺎﻣـﺖ‬
‫ﺑﺴﻮي ﺁﻧﺎن ﻧﮕﺎﻩ ﺷﻔﻘﺖ ﻧﻨﻤﻮدﻩ و ﺁﻧﺎن را ﺗﺰآﻴـﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﺪ و ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن ﻋـﺬاب دردﻧـﺎك در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﺁن ﺳﻪ‪ 3‬ﺗـﻦ‪ :‬آﺴـﻲ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ً ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﺎ اﻣﺎم‬ ‫ﺻﺮﻓﺎ‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺑﻪ او دادﻩ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲ رﻧﺠﺪ‪ . .1 .‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ دﺳﺖ ﺗﻜﺪي ﭘﻴﺶ دﻳﮕﺮان دراز ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ او از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪:‬‬
‫))ﻷن ﻳﺤﺘﻄﺐ أﺣﺪآﻢ ﺣﺰﻣﻪ ﻋﻠﻲ ﻇﻬﺮﻩ ﺧﻴﺮ ﻟﻪ ﻣﻦ أن‬
‫ً ﻓﻴﻌﻄﻪ أو ﻳﻤﻨﻌﻪ((‪ .‬اﮔﺮ هﻴﺰم ﺑﺮ ﭘﺸﺖ‬ ‫ﻳﺴﺄل أﺣﺪا‬
‫ﺧﻮد ﺣﻤﻞ آﺮدﻩ و در ﺑﺎزارهﺎ ﺑﻔﺮوﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺖ ﺗﻜﺪي ﭘﻴﺶ دﻳﮕﺮان دراز آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫ﺑﺪهﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﻨﻊ آﻨﻨﺪ‪) .‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺒﻴـﻮع ﺑـﺎب‬
‫آﺴﺐ اﻟﺮﺟﻞ ﺑﻌﻤﻠﻪ و ﻳﺪﻩ رﻗﻢ ‪ (1964‬ﺑﻲ ﮔﻤﺎن اﮔﺮ‬
‫آﺴﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ در ﺑﺮاﺑـﺮ اﻋﻤـﺎل زﺷـﺖ و‬
‫ﻧﻨﮕﻴﻦ ﺣﻜﺎم ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲ آﻨﺪ؟ ﺁﻳﺎ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد؟ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد از اﺑﻮزرﻋـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬هﻤﺮاﻩ ﺑـﺎ اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ وارد‬
‫ﻣﻨﺰل ﻣﺮوان ﺷﺪم‪ ،‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﭼﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ و ﻋﻜﺲ‬
‫در ﺁﻧﺠﺎ دﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷـﻨﻴﺪم‬
‫آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﭼـﻪ آﺴـﻲ‬
‫ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ اﺳﺖ از او آﻪ در ﺻﺪد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آـﻪ ﻣﺜـﻞ‬
‫ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻴـﺪ ﻣﻮرﭼـﻪ‪،‬‬
‫داﻧﻪ ﮔﻨﺪم ﻳﺎ ﻳﻚ داﻧﻪ ﺟﻮ را ﺧﻠﻖ آﻨﻴﺪ‪ 2 .‬ﺣـﺎآﻢ‬
‫در ﻣﺴﺘﺪرك از اﺑـﻮﻣﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻏـﻼم اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ از آﻨـﺎر ﻣـﺮوان آـﻪ ﻣﺸـﻐﻮل‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻣﻨﺰل در وﺳﻂ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﺒﻮر‬
‫آﺮد‪ .‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻧﺠﺎ ﻧﺸﺴﺘﻢ و آﺎرﮔﺮان‬
‫ﻣﺸﻐﻮل آﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻢ‪)) :‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﺘﺎن‬
‫را ﻣﺤﻜﻢ آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺁرزوهﺎﻳﺘﺎن را دور ﻧﮕﺎﻩ دارﻳـﺪ‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ـ آﺘﺎب اﻟﻤﺴﺎﻗﺎت ﺑﺎب ﻣﻨﻊ اﺑﻦ ﺳﺒﻴﻞ ﻣﻦ اﻟﻤﺎء ﺑﺮﻗﻢ‬
‫)‪ (2230‬ج‪.2‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻟﻠﺒﺎس واﻟﺰﻳﻨﻪ رﻗﻢ )‪.(2111‬‬
‫و ﻟﺤﻈﺎت ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮوان ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻣﺜـﻞ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺑﺮاي آﺎرﮔﺮان ﺣـﺪﻳﺚ ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬اي اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺗـﻮ ﺑـﺮاي آـﺎرﮔﺮان ﭼـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻲ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣـﻦ ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬اي ﻣـﺮدم ﻗـﺮﻳﺶ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﺘﺎن را ﻣﺤﻜﻢ آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﺁرزوهﺎﻳﺘـﺎن را دور‬
‫آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻟﺤﻈﺎت ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬اي ﻗﺮﻳﺶ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻳﺎد ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ ،‬دﻳﺮوز ﭼﻄﻮر ﺑﻮدﻳﺪ‪ ،‬و اﻣﺮوز ﭼﻄﻮر‬
‫ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻏﻼﻣﺎن ﻓﺎرس و روﻣﻲ ﺧـﻮد ﺧـﺪﻣﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻧﺎن ﮔﻨﺪم و ﮔﻮﺷﺖ ﻓﺮﺑﻪ را ﺑﺨﻮرﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ هﻢ‬
‫ﻧﺠﻨﮕﻴﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺐ و ﺑﺮ زﻳﻦ ﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺣﻤﻠﻪ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز ﺧﻮد را آﻮﭼﻚ ﺑﺪاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻓـﺮدا ﺟـﺰو‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬هـﺮ آـﺲ از‬
‫ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﺧﻮد را ﻳﻚ درﺟﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ روز‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ او را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲ ﺁورد‪ 1 .‬ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ ﻣﺤﺘـﺮم‬
‫ﺣﻖ را آﻪ روش اﺳﺖ ﺑﺒـﻴﻦ و ﺑـﻪ دروﻏﻬـﺎي رﺳـﻮا‬
‫آﻨﻨﺪﻩ و ﺷﺮم ﺁور و ﺑﻪ ﺧﻮاهﺸﺎت ﻟﻜﻪ دار آﻨﻨـﺪﻩ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻜﻦ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ‬

‫ﻣﺮدم رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ و در ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و دروﻏﻴﻦ را رواﻳﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ و ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺟﻠﻮﻩ دادن اﻳﻦ ادﻋﺎي ﭼﺮت و ﭘﺮت ﺧﻮد ﺑـﻪ‬
‫آﺘﺎب ))اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ(( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺮف اﻟـﺪﻳﻦ و ))ﺷـﻴﺦ‬
‫اﻟﻤﻀﻴﺮﻩ(( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﺤﻤﻮد اﺑﻮرﻳﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در راﺳﺘﺎي ﻧﺎﺑﻮد آﺮدن اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎ و ﺳﺨﻨﺎن ﭘﻮچ و‬
‫ﭼﺮﻧﺪ او‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮ ﻓﻀﻞ‪ ،‬ﺛﻘﻪ و ﺣﻔﻆ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‬

‫اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬او ﺑـﻴﺶ از دﻳﮕـﺮان در ﻋﻠـﻢ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺪ‪ :‬ﺑـ‬ ‫ـﺮ‪ ψ‬ﻣـ‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬ ‫ـﻦ ﻋﻤـ‬
‫ـﻮد‪ .‬اﺑـ‬
‫ـﺎﻓﻆ ﺑـ‬
‫ـﺪﻳﺚ ﺣـ‬
‫ﺣـ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺗﻮ ﺑﻴﺶ از ﻣﺎ هﻤﺮاﻩ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﺑﻮدي و اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺣﻔـﻆ داري‪ 2 .‬از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬ﺁﻳـﺎ اﻳـﺮادي ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ رواﻳـﺎت‬
‫ﻣﻨﻘﻮﻟﻪ از اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ داري؟ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻴـﺮ‪،‬‬
‫اﻳﺮادي ﻧﺪارم ﻟﻜﻦ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺟﺮات دارد و ﻣﺎ ﻣﻲ‬
‫‪ .1‬ﻣﺴﺘﺪرك ﺣﺎآﻢ ج‪ 4‬ص )‪ (463‬و ﺑﻪ ))أﻗﻴﺎس ﻣﻦ ﻣﻨﺎﻗﺐ أﺑﻲ هﺮﻳﺮﻩ((‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﻌﻢ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﻠﻲ ص )‪ (119‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي ج‪ 3‬ﻣﻨﺎﻗﺐ اﺑﻲ هﺮﻳﺮﻩ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(3836‬‬
‫ﺗﺮﺳﻴﻢ‪ 1 .‬اﺷﻌﺚ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ از ﭘﺪرش رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪:‬‬
‫))وارد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺷﺪم دﻳﺪم اﺑﻮ اﻳﻮب از اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﺮد و ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ از‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ .ρ‬ﺑﻪ او ﮔﻔـﺘﻢ‪ :‬ﻣﮕـﺮ ﺗـﻮ از اﺻـﺤﺎب‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻧﻴﺴﺘﻲ؟ اﺑﻮ اﻳﻮب ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺷـﻨﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻦ از او ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آـﻨﻢ و اﻳـﻦ ﺑـﺮاي ﻣـﻦ‬
‫ً از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﺗﺮ اﺳﺖ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ‬
‫ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻢ‪ 2 .‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻋﻴـﺎش اﻧﺼـﺎري‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬در ﻣﺠﻠﺲ اﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫اﻳﺎس ﺑﻦ ﺑﻜﻴﺮ ﺁﻣﺪ و درﺑﺎرﻩ ﻃﻼق ﺛﻼﺛـﻪ ﻗﺒـﻞ از‬
‫دﺧﻮل ﺳﻮال آﺮد‪ .‬اﺑﻦ زﺑﻴﺮ او را ﻧﺰد اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‬
‫و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻓﺮﺳﺘﺎد اﻳﻦ هﺮ دو ﺑﺰرﮔﻮار در ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ام اﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳـﺎﺋﻞ رﻓـﺖ و ﺣﻜـﻢ ))ﻃـﻼق‬
‫ﺛﻼﺛﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮل(( را از ﺁن دو ﺟﻮﻳﺎ ﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس رو ﺑﻪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪي ﺁن را ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪﻩ‪ ،‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﻃﻼق ﻏﻴﺮ ﻣﺪﺧﻮل ﺑﻬﺎ را ﺑﺎﺋﻦ ﻣﻲ آﻨـﺪ و‬
‫ﺳﻪ‪ 3‬ﻃﻼق او را ﺣﺮام ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺘﻮا داد‪ 3 .‬ﺁﻳـﺎ آﺴـﻲ را آـﻪ اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫)ﺣﺎﻣﻲ ﺣﻀﺮت ﻋﻠـﻲ( او را ﺛﻘـﻪ ﻣـﻲ داﻧـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫اﺣﺘﺮام ﺑﺎ وي رﻓﺘﺎر ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﻪ وي ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻮ ﻓﺘﻮا را ﺟﻮاب ﺑﻨﺪﻩ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﻪ دروﻏﮕـﻮ‬
‫ﺑﻮدن ﻣﺘﻬﻢ آﺮد؟!‬

‫)ب( دﻟﻴﻞ آﺜﺮت رواﻳﺖ او از رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬اﻳـﻦ‬

‫اﺳﺖ آﻪ او در ﺣﻀﺮ و ﺳﻔﺮ هﻤـﺮاﻩ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﺸـﻐﻮل آـﺎر ﺧﺎﺻـﻲ و ﻳـﺎ زن و ﻓﺮزﻧـﺪ‬
‫ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ آﻪ از ﺣﻔﻆ آﺮدن اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺎز ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا او ﻧﻪ ﺷﻐﻠﻲ داﺷﺖ و ﻧﻪ ازدواج آﺮدﻩ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﻟﺬا ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻮد آﻪ هﻤﻮارﻩ در ﺻـﺤﺒﺖ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺳﻔﺮ‪ ،‬ﭼﻪ در ﺣﻀﺮ‪ ،‬ﺟﻬـﺎد‪ ،‬ﺣـﺞ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬اﺑﻮاﻧﺲ ﻣﺎﻟﻚ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﻋـﺎﻣﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺰد ﻃﻠﺤﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﻴﺪﻪﻠﻟﺍ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي اﺑـﺎ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻲ داﻧﻲ آﻪ اﻳﻦ ﻣﺮد ﻳﻤﻨﻲ )اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ(‬
‫‪ .3‬ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ج‪ 2‬ص )‪.(608‬‬
‫‪ .4‬ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ج‪ 2‬ص )‪.(606‬‬
‫‪ .5‬ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ج‪ 2‬ص )‪ (607‬و ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺁﻧﺮا ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻴﺶ از ﺷﻤﺎ اﺣﺎدﻳﺚ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را از ﺑﺮ دارد؟ ﻣﺎ‬
‫از وي ﺳﺨﻨﺎن و ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ را ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻳﻢ آﻪ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ اﻳﻢ‪ ،‬ﺁﻳﺎ او از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫را آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻃﻠﺤﻪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪارم آﻪ او ﺷﻨﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﻣـﺎ‬
‫از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ اﻳﻢ و در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺮاي ﺗـﻮ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮاهﻢ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﭼﻨـﺪﻳﻦ ﺧـﺎﻧﻮادﻩ‬
‫را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬داﻣﺪار ﺑـﻮدﻳﻢ و آـﺎر ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻳﻢ‪ ،.‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻟﺤﻈﻪ هﺎي ﺻﺒﺢ ﻳﺎ ﺷﺎم از ﻣﺤﻀﺮ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ آﺮدﻳﻢ‪ .‬اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻓﻘﻴـﺮ و‬
‫ﺗﻬﻴﺪﺳﺖ ﺑﻮد و هﻤﻮارﻩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،ρ‬‬
‫هﻤﺮاﻩ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ وي ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ وي زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﻲ‬
‫آﺮد‪ ،‬ﻟﺬا ﻣﺎ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﺪارﻳﻢ در اﻳﻦ آﻪ‬
‫او ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷـﺪ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ اﻳﻢ‪ .‬هﻴﭻ ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻤﺎﻧﻲ را ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﻲ آـﻪ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ وي ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺪهﺪ‪.‬‬

‫)ت( ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ آﺜﺮت ﻣﺮاﻓﻘﺖ و ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪،ρ‬‬

‫او از ﺗﻴﺰ هﻮﺷﻲ و ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻓﻮق اﻟﻌـﺎدﻩ ﻧﻴﺮوﻣﻨـﺪ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻴﺰ هﻮﺷﻲ و ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻗﻮي ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺛﻤﺮﻩ ﺗﻌﻠﻴﻢ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﻮد‪ .‬اﻣـﺎم ﺑﺨـﺎري از‬
‫زهﺮي ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬زهﺮي ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺳـﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻴﺐ و اﺑﻮ ﺳﻠﻤﻪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﺧﺒـﺮ‬
‫دادﻧﺪ آﻪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑـﺎ ﺧـﻮد ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻴﺪ‪ :‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺑﻪ آﺜﺮت از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬رواﻳﺖ ﻣﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎر ﭼﺮا ﻣﺎﻧﻨﺪ او از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫رواﻳﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﻨﺪ؟ هﻤﺎﻧـﺎ ﺑـﺮادران ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ در‬
‫ﺑﺎزار ﻣﺸﻐﻮل داد و ﺳﺘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻦ در ﻋـﻮض دو‬
‫وﻋﺪﻩ ﻧﺎن ﺧﺸﻚ هﻤﻮارﻩ در ﺻـﺤﺒﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻮدم‪،‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺁﻧﺎن ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺣﺎﺿـﺮ ﺑـﻮدم‪،‬‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺁﻧﺎن ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﺑﺮ آﺮدم‬
‫و ﺑﺮادران اﻧﺼﺎر ﻣﻦ ﻣﺸﻐﻮل دام و آﺸﺎورزي ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪي از ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺻﻔﻪ ﺑﻮدم‪ ،‬از‬

‫‪ .1‬ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ج‪ 2‬ص )‪ (605-606‬و ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راوﻳﺎن ﺁن ﺛﻘﻪ‬

‫هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ آﺮدم و ﺟﻤﻊ ﻣـﻲ آـﺮدم زﻣـﺎﻧﻲ آـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺣـﺪﻳﺜﻲ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ :‬هﺮ آﺲ ﭼﺎدرش را ﭘﻬﻦ آﻨﺪ ﺗﺎ ﺁن وﻗﺖ آﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﻢ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺪهﻢ‪ ،‬هﻤﻪ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ام‪.‬‬
‫از ﺑﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ ـ ﭘـﺲ ﻣـﻦ ﭼـﺎدري را آـﻪ هﻤـﺮاﻩ‬
‫داﺷﺘﻢ ﭘﻬﻦ آﺮدم ﺗـﺎ ﺁن وﻗـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﺧﺎﺗﻤﻪ داد‪ ،‬ﺑﻌـﺪ ﺁن را ﺟﻤـﻊ آـﺮدﻩ روي‬
‫ﺳﻴﻨﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار دادم‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺣﺮف هﻢ از ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫‪1‬‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را آﻪ اﻳﺮاد آﺮدﻩ ﺑﻮد ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﺮدم‪.‬‬

‫)ث( ﻻزم ﻣﻲ داﻧﻢ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﻳﻜـﻲ از اﺋﻤـﻪ اﺛﻨـﺎ‬

‫ﻋﺸﺮي و ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻋﺘﻤﺎد او را درﺑـﺎرﻩ اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‬
‫ﻧﻘﻞ آﻨﻢ‪ .‬و ﺁن اﻣﺎم‪ ،‬اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑـﺪﻳﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ‪ ψ‬اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﺦ اﺑﻮاﻟﺤﺴـﻦ ارﺑﻠـﻲ از اﺋﻤـﻪ‬
‫ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ در آﺘﺎب ))آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ(( از ﺳﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬روزي ﻧﺰد ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ـﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ψ‬‬
‫ـﻮ از اﺑـ‬ ‫ـﺎ ﺗـ‬
‫ـﻴﻢ‪ :‬ﺁﻳـ‬
‫ـﻮدم‪ ،‬از او ﭘﺮﺳـ‬‫ﺑـ‬
‫ﺷﻨﻴﺪﻩ اي آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬هﺮ آﺲ ﻏﻼم ﻳﺎ آﻨﻴﺰ ﻣـﻮﻣﻨﻲ را ﺁزاد آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ هﺮ ﻋﻀﻮ ﺑﻨﺪﻩ ﺁزاد ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻋﻀـﻮي‬
‫از اﻋﻀﺎي ﺁزاد آﻨﻨﺪﻩ را از ﺁﺗﺶ دوزخ ﻧﺠﺎت ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ ﺣﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﺎ‪ ،‬ﭘﺎ و‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮج‪ ،‬ﻓﺮج ﺁزاد آﻨﻨﺪﻩ را از ﺁﺗﺶ دوزخ‬
‫ﺁزاد ﻣﻲ ﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﻳـﺪن ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﺗـﻮ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را از اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ اي؟ ﺳﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺮﺟﺎﻧﻪ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺷﻨﻴﺪﻩ ام(( اﻣﺎم زﻳـﻦ اﻟﻌﺎﻳـﺪن‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻏﻼﻣﺎﻧﺶ را آـﻪ‬
‫ﺣﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ هﺰار دﻳﻨـﺎر ﺁﻣـﺎدﻩ ﻧﺒـﻮد او را‬
‫ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪)) :‬أﻧـﺖ ﺣـﺮ ﻟﻮﺟـﻪ ﻪﻠﻟﺍ(( ﺗـﻮ ﺻـﺮﻓﺎ‬
‫ً‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺸﻨﻮدي ﻪﻠﻟﺍ ﺁزاد هﺴـﺘﻲ‪ 2 .‬ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ ﻣﺤﺘـﺮم‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و اﻣﺎﻧﺘﺪاري اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ را‬
‫از دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴـﻴﻦ‪ ،‬زﻳـﻦ اﻟﻌﺎﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﺸﻬﺪﻩ آﺮدي و ﻣﻄﻠﻊ ﺷﺪي آﻪ اﻣـﺎم ﺑﺰرﮔـﻮار ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ ﺷﻨﻴﺪن رواﻳﺖ اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬ﺑـﺪون هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ و اﺟﺮاي و ﺗﻨﻔﻴﺬ ﺁن ﻣﺒﺎدرت ورزﻳﺪ! ﻟـﺬا‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺒﻴﻮع رﻗﻢ )‪.(1942‬‬

‫‪ .1‬آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ج‪ 2‬ص ‪290.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور و ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑـﺰرگ‬
‫اﻣﺎﻣﻴﻪ در ﻓﻦ رﺟﺎل او را ﺗﻮﺛﻴﻖ ﻧﻤـﻮدﻩ و ﺟـﺰو‬
‫ﻣﻤﺪوﺣﻴﻦ و ﺳﺘﻮدﻩ ﺷﺪﮔﺎن ﻗـﺮار ﺑﺪهـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﻴﻢ آﻪ اﺑﻦ داود اﻟﺤﻠﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‪،‬‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ از ﻳﺎران ﻣﻌﺮوف رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ 1 .‬ﻋﻼﻣـﻪ‬
‫اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ ﻧﻴﺰ در آﺘﺎب ﺧـﻮد ))اﻟﺨﺼـﺎل((‬
‫در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﺛﻘﻪ ﺑﻮدن اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ‬
‫دهﺪ‪ .‬و ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب ﻣﺬآﻮر‪ ،‬ﻋﻠﻲ اآﺒﺮ ﻏﻔـﺎري آـﻪ‬
‫اآﺜﺮ رﺟﺎل اﻳﻦ آﺘـﺎب را ﻣـﻮرد ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ و درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﺎن ﺗﻌﻠﻴﻘـﺎﺗﻲ را اﻓـﺰون اﺳـﺖ‬
‫وﻟﻲ در ﻣﻮرد اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣﻌﺘﺮض ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﻋـﻼوﻩ‬
‫ﺑــﺮ اﻳــﻦ‪ ،‬آﺴــﻲ آــﻪ ﺑﻴﺸــﺘﺮﻳﻦ اﺣﺎدﻳــﺚ را از‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴـﻴﺐ‪ ،‬ﺷـﻮهﺮ‬
‫دﺧﺘﺮ و از ﻣﻌﺮوف ﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮد اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ψ‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ راوي ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳـﺖ آـﻪ در ﺁن‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺗﻌﻠـﻴﻢ داد‬
‫آﻪ اﺣﺎدﻳﺚ را از ﺑﺮ آﻨﺪ‪ .‬آﺸﻲ درﺑﺎرﻩ ﺳﻌﻴﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻴﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴـﻼم‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ را ﺗﺮﺑﻴـﺖ و ﭘـﺮورش دادﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ آﻪ اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﺎﻗﺮ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬از زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴـﻴﻦ ﺷـﻨﻴﺪﻩ‬
‫ام آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ در ﻋﻠﻢ ﺁﺛـﺎر از‬
‫هﻤﻪ ﻋﺎﻟﻤﺘﺮ و از ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻋﺼﺮ ﺧـﻮﻳﺶ ﻓﻬﻤﻴـﺪﻩ‬
‫‪3‬‬
‫ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ!! ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﺁﻳـﺎ ﻋﻠـﻲ‪ψ‬‬
‫آﻪ ﻣﺮﺑﻲ ﺳﻌﻴﺪ ﺑـﻦ ﻣﺴـﻴﺐ اﺳـﺖ‪)) .‬از ﻣﻮﺿـﻊ او‪،‬‬
‫درﺑﺎرﻩ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﭼﻴﺰي ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ آـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ وﻟﻲ اﻣﺮ‪ ،‬ﻗﻴﻢ و ﭘـﺮورش دهﻨـﺪﻩ او )ﺳـﻌﻴﺪ(‬
‫اﺳﺖ؟(( ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ آـﻪ ﻗـﻴﻢ‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳـﺖ و‬
‫ﻣﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑـﻪ او اﺟـﺎزﻩ‬
‫ﻣﻲ دهﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ دﺧﺘﺮ اآﺬاب اﻟﻨﺎس ـ دروﻏﮕـﻮﺗﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﺮدم ازدواج آﻨﺪ؟(( و اﻣﺎم زﻳﻦ اﻟﻌﺎﺑﺪﻳﻦ ﭼـﺮا‬
‫و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻠﻢ ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ را آـﻪ از ﺷـﺎﮔﺮدان‬
‫ﻣﺨﺼﻮص و از وارﺛـﺎن اآـﺬاب اﻟﻨـﺎس )اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ‬

‫‪ .2‬رﺟﺎل اﺑﻦ داود اﻟﺤﻠﻲ ص‪ 116‬ﻣﻨﺸﻮرات اﻟﺮﺿﻲ ط ‪.1973‬‬

‫‪ .3‬رﺟﺎل آﺸﻲ ص )‪ (107‬رﻗﻢ )‪.(54‬‬
‫‪ .4‬رﺟﺎل آﺸﻲ ص )‪.(110‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﺪ؟! اي ﻣﺪﻋﻲ هـﺪاﻳﺖ دروﻏـﻴﻦ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﭘﺎﺳﺨﻲ داري ﺑﻔﺮﻣﺎ؟!‬

‫‪ -3‬ﺁﻗــﺎي ﺗﻴﺠــﺎﻧﻲ ﻣــﻲ ﮔﻮﻳــﺪ‪)) :‬ﺗﻤــﺎم ﻓﻀــﺎﻳﻞ‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬از ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص‪ ،‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ،‬ﻋـﺮوﻩ و‬
‫ﻋﻜﺮﻣﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺎهﻴﺖ هﻤﻪ اﻳﻨـﺎن‬
‫را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و ﻳﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺳﻠﺤﻪ و ﻳﺎ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺧﻮراﻧﺪن ﻏﺬاي ﻣﺴﻤﻮم و ﻳﺎ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﻧﻘـﻞ رواﻳـﺖ‬
‫دروﻏﻴﻦ درﺑﺎرﻩ ﻓﻀﺎﻳﻞ دﺷﻤﻨﺎن او‪ ،‬ﺑﺎ وي ﺟﻨﮕﻴﺪﻩ‬
‫‪1‬‬
‫اﻧﺪ((‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص و ﻗﺘﺎل او ﺑﺎ‬

‫ﻋﻠﻲ ﺗﺮدﻳﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ او زﻣﺎﻧﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ‬
‫ﻗﺘﺎل ﮔﺮﻓﺖ آﻪ ﻋﻠﻲ و ﺳﭙﺎﻩ او ﺟﻨﮓ را ﺁﻏﺎز آﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺮآﺖ ﺟﺴﺘﻦ ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﻋـﺎص در ﺟﻨـﮓ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ هﺮﮔـﺰ ﻧﺒـﻮدﻩ ﺑﻠﻜـﻪ او ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ وارد ﺻﺤﻨﻪ ﻗﺘﺎل ﺷﺪﻩ ﺑـﻮد آـﻪ از ﺣـﻖ‬
‫دﻓﺎع آﻨﺪ و ﺑﺎﻃـﻞ را ﻧـﺎﺑﻮد ﺳـﺎزد‪ .‬در ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎﺑﻲ را آﻪ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‬
‫و ﻋﻤﺮو ﺑﻦ اﻟﻌﺎص و ﺣﺎﻣﻴـﺎن ﺁﻧـﺎن را ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ‬
‫واداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻢ‪ ،‬ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ اﻋـﺎدﻩ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻤﺮو ﺑـﻦ ﻋـﺎص ﺑـﺮاي دﺷـﻤﻨﺎن ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ دروﻏﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﺻﺤﺖ دارد زﻳـﺮا او‬
‫ﻳﻜــﻲ از راوﻳــﺎن ﺣــﺪﻳﺚ )ﻋﻤــﺎر ﺗﻘﺘﻠــﻪ اﻟﻔﺌــﻪ‬
‫اﻟﺒﺎﻏﻴﻪ(! ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ! ﺣﺘﻲ اﻳﻦ را ﻧﻴـﺰ از رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬إن ﻗﺎﺗﻠـﻪ و‬
‫ﺳﺎﻟﺒﻪ ﻓﻲ اﻟﻨﺎر(( )هﻤﺎﻧﺎ ﻗﺎﺗﻞ و آﺴﻲ آﻪ اﻣﻮال‬
‫ﺷﺨﺼﻲ او را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﻣﻲ ﺑـﺮد‪ ،‬اهـﻞ دوزخ اﺳـﺖ(‬
‫وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺎﺗـﻞ ﻋﻤـﺎر ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﻬﻤﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ )) ،‬ﺑﻪ او )ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص( ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ :‬او آﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﺎر ﻣﻲ ﺟﻨﮕﺪ ﺗﻮ هﺴﺘﻲ؟ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ آﻪ ﻗﺎﺗﻞ و آﺴﻲ آﻪ ﺳـﻼح و ﻣـﺎل‬
‫‪2‬‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ را ﺑﻪ ﻏﺎرت ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﺟﻬﻨﻤﻲ اﺳﺖ((‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (142‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(234‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ ج‪ 3‬ﺑﺮﻗﻢ )‪.(17791‬‬
‫)ﺣﺪﻳﺚ ))ﺗﻘﺘﻠﻪ اﻟﻔﺌﻪ اﻟﺒﺎﻏﻴـﻪ(( در ذم اﻋـﺪاء‬
‫ﻋﻠﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻣﺪح ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﭘـﺲ ﻣﻌﻠـﻮم اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﺬب ﻣﺤﺾ اﺳﺖ(‪ .‬ﻣﺘﺮﺟﻢ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﺑﺒﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻓﺮﻳﺒﻜـﺎري‬
‫و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻓﻀﻴﻠﺖ دروﻏﻴﻦ ﺑﺮاي دﺷـﻤﻨﺎن ﻋﻠـﻲ؟!!‬
‫وﻟﻲ واﻗﻌﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﺗﻬﺎم ﻧﺎﺑﺨﺸﻮدﻧﻲ‬
‫ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ او از رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺳﻮال آﺮد‪ :‬ﭼﻪ آﺴﻲ ﻧﺰد ﺗﻮ از دﻳﮕﺮان ﻣﺤﺒﻮب ﺗـﺮ‬
‫اﺳﺖ؟ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻋﺎﻳﺸـﻪ((‪ .‬ﺑﻌـﺪ ﺳـﻮال‬
‫آﺮد‪ :‬از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدان ﭼﻪ آﺴﻲ؟ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﭘﺪرش‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺳﻮال آﺮد‪ :‬در درﺟﻪ ي ﺳﻮم ﭼـﻪ آﺴـﻲ؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﻳﮕـﺮ از ﻣـﺮدان‬
‫را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ 1 .‬از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﻨﻬﺎ هﻤﻴﻦ ﻳﻚ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮاي ﻣﺬﻣﺖ ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻋﺎص آﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ب( اﻣﺎ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ،‬هﻤﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ او ﺟﺮﻳـﺎن‬

‫ﻓﺘﻨﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬آﺎﻣﻼً ﺑﻲ ﻃـﺮف ﺑـﻮد و‬
‫از هﻴﭻ ﻓﺮﻳﻘﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ آﺮد‪ ،‬ﻟﺬا از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ‪،‬‬
‫هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻳﺮادي ﻣﺘﻮﺟﻪ او ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪ .‬اﻣـﺎ از‬
‫ﻟﺤﺎظ اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺑﺮاي ﻓﻀﺎﻳﻞ دﺷـﻤﻨﺎن ﻋﻠـﻲ‬
‫اﺣﺎدﻳﺜﻲ را از ﻃﺮف ﺧﻮد وﺿـﻊ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺁري‪،‬‬
‫اﻳﻦ از ﺟﻤﻠﻪ دروﻏﻬﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬زﻳـﺮا‬
‫اﮔﺮ دﻗﺖ آﻨﻴﻢ ﻣـﻲ ﺑﻴﻨـﻴﻢ آـﻪ اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺑـﺮاي‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺎدي ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳـﺚ را ﺧـﻮد ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻪ اﺑـﻮهﺮﻳﺮﻩ را اهـﻞ‬
‫اﻳﻦ آﺎر ﻣﻲ داﻧـﻴﻢ و ﻧـﻪ ﻋﻠـﻲ و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ را‬
‫ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻨﻴﻦ آﺮاﻣﺘـﻲ ﻣـﻲ داﻧـﻴﻢ‪ .‬اﺣﺎدﻳـﺚ واردﻩ‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻲ و اوﻻدش ﺑﺸﺮح زﻳﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در‬

‫ﺟﺮﻳﺎن ﺟﻨﮓ ﺧﻴﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ آﺴـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﺳﭙﺎرم آﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ دارد و ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ او ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن را ﭘﻴـﺮوز ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪. . .‬‬

‫‪ .3‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ )‪.(3462‬‬

‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﭘـﺮﭼﻢ را‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ او داد‪.‬‬

‫ـﺮم‪ρ‬‬
‫ـﻮل اآـ‬
‫ـﻪ رﺳـ‬ ‫ـﺖ آـ‬
‫ـﺮوي اﺳـ‬ ‫‪ -2‬از اﺑـ‬
‫ـﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣـ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﺮ آﺲ ﺁن دو )ﺣﺴﻦ و ﺣﺴـﻴﻦ( را دوﺳـﺖ‬
‫دارد‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ دوﺳﺖ اﺳﺖ و هﺮ آﺲ ﺁﻧﺎن را ﻣﺒﻐـﻮض‬
‫‪2‬‬
‫دارد‪ ،‬او ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻐﺾ ورزﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ـﺮم‪ρ‬‬
‫ـﻮل اآـ‬‫ـﻪ رﺳـ‬‫ـﺖ آـ‬
‫ـﺮوي اﺳـ‬ ‫‪ -3‬از اﺑـ‬
‫ـﻮهﺮﻳﺮﻩ ﻣـ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﻣـﻦ ﺣﺴـﻦ و ﺣﺴـﻴﻦ را دوﺳـﺖ‬
‫‪3‬‬
‫دارم‪ ،‬ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺁﻧﺎن را دوﺳﺖ ﺑﺪار‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬هﺪاﻳﺖ را ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ!!!‬

‫)ت( اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ﻋﺮوﻩ‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ ﻋـﺮض ﺷـﻮد‪،‬‬

‫ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﺪام‬
‫ﻋﺮوﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻈﻮرش‬
‫ﻋﺮوﻩ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﺨﺼﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم ﻋـﺮوﻩ‬
‫ﻣﻌﺮوﻓﺘﺮ از وي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ و دﻟﻴﻞ ﻗﻮي ﺗﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻋﺮوﻩ ﺑﻦ زﺑﻴﺮ از ﻋﺎﻳﺸﻪ و ﻋﻤـﺮ اﺣـﺎدﻳﺜﻲ‬
‫را درﺑﺎرﻩ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺑﻮﺑﻜﺮ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮوﻩ‬
‫در زﻣﺎن ﺑﺮوز ﻓﺘﻨﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬دﻩ ﺳﺎل‬
‫ﺑﻴﺶ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺪﻟﻴﻞ آﻢ ﺳﻨﻲ در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ و اﺧﺘﻼف‬
‫ﺷﺮآﺖ ﻧﻜﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ آﻪ اﺣﻤﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫اﻟﻌﺠﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﺮوﻩ ﺑﻦ زﺑﻴـﺮ ﻣـﺮدي ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﻋﺘﻤﺎد و از ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﺮد ﻧﻴﻜـﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬در‬
‫‪4‬‬
‫ﻓﺘﻨﻪ هﺎ اﺻﻼً دﺧﺎﻟﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ً ﻣﻨﻈﻮر ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻋﻜﺮﻣﻪ‬

‫)ث( اﻣﺎ ﻋﻜﺮﻣﻪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﭘﺴﺮ اﺑﻮﺟﻬﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺳﻢ در‬
‫ﺁن دﻳﺎر و در ﺁن زﻣﺎن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻋﻜﺮﻣـﻪ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﺟﻬﻞ در ﺳﺎل ‪ 13‬هﺠﺮي‪ ،‬ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫در ﭼﻪ ﻏﺰوﻩ اي ﺷﻬﻴﺪ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ؟ در اﻳـﻦ ﺑـﺎرﻩ‬
‫اﺧﺘﻼف وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﺑﻌﻀـﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ در ﻏـﺰوﻩ‬
‫ﻳﺮﻣﻮك و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ در اﺟﻨﺎدﻳﻦ‪ ،‬آﺸﺘﻪ‬

‫ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ )‪.(2405‬‬ ‫‪.1‬‬

‫ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ )‪ (1359‬و ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ )‪ (1371‬و ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺳﻴﺮ اﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء ج‪ 4‬ص )‪.(433‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ هﺮ دو ﻏﺰوﻩ در ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑـﻪ وﻗـﻮع‬
‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب ﻋﻜﺮﻣﻪ ﭼﻨﺪ ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ‬
‫از ﺑﺮوز ﻓﺘﻨﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬اﺻﻼً ﺑﺮاي ﻣﻦ روﺷﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭼـﺮا او را وارد ﺻـﺤﻨﻪ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺑﻲ درﺑﺎرﻩ ﺗﺎرﻳﺦ و رﺟﺎل ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ اﺳﺖ!‬

‫)ج( اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪)) :‬ﻟﻜﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‬

‫)ﺁﻧﺎن ﻣﻜﺮ و ﺣﻴﻠﻪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺣﻴﻠﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫را ﺧﻨﺜﻲ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬ﭘﺲ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺎﻓﺮان را ﻣﻬﻠﺖ‬
‫ﺑﺪﻩ‪ . . .‬اﻟﺦ( ((‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧـــﺪ ﺑﺰرﮔﺘـــﺮ از ﺟﻨﺎﻳﺘﻜـــﺎران اﺳـــﺖ‪،‬‬
‫ﺟﻨﺎﻳﺘﻜﺎراﻧﻲ آﻪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ رﻧﮓ دﻳﻨـﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ و‬
‫ﺁﻳﻪ هﺎي واردﻩ درﺑﺎرﻩ آـﺎﻓﺮان را ﺑـﺮ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻲ دهﻨﺪ و )اﻟﻌﻴﺎذ ﺑـﺎﷲ( ﺁﻧـﺎن‬
‫را ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ آﻔﺮ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﻏﺎﻓﻞ اﻧﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ هﺎ ﺑﺎ وﺿﻊ و اﺣﻮال ﺧـﻮد ﺁﻧـﺎن ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﺳﻨﺨﻴﺖ دارﻧﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻨﺸـﺎ اﻟﻬـﻲ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﺎن را در اﻧﻈﺎر ﻣـﺮدم ﺑﺮهﻨـﻪ آﻨـﺪ و‬
‫ﺣﻘﺪ و آﻴﻨﻪ ﺗﻮزي آﻪ در ﺣﻖ اﺻـﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در‬
‫دﻟﻬﺎ ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺁن را ﺑﻴـﺮون ﺑﻴـﺎورد و‬
‫ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺑﺮادران راﻓﻀـﻲ‬
‫َـﺐٍ‬
‫َﻠ‬‫ْﻘ‬
‫ﻣﻨ‬ ‫َيﱠ ُ‬
‫ﻤـﻮا أ‬‫َ ﻇَﻠ‬
‫َُ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟـﺬ‬
‫ُ اﱠ‬
‫َﻢ‬‫ْﻠ‬ ‫او ﻣﻲ ﮔـﻮﻳﻢ )و‬
‫َﺳَـﻴَﻌ‬
‫َ( ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺁﻳﻨﺪﻩ ﻧﺰدﻳﻚ ﻇـﺎهﺮ ﺧﻮاهـﺪ‬ ‫ِﺒُﻮن‬
‫َﻠ‬‫ْﻘ‬
‫ﻳﻨ‬‫َ‬
‫آﺮد آﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺑﻪ ﭼﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺧﻮاهﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻣﻮرد در‬
‫آﺘﺎﺑﺶ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ را ﻣﻮرد ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻗﺮار دادﻩ و او‬
‫را ﺑﻪ ﻧﻘﻞ رواﻳﺎت دروﻏﻴﻦ و ﺧـﻮد ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﻣـﺘﻬﻢ‬
‫آﺮدﻩ اﺳـﺖ و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل از اﺣﺎدﻳـﺚ او ﻧﻴـﺰ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل آﺮدﻩ اﺳﺖ! ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻮض آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺁن اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻣﻄﻌﻮن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬راوي ﺁن‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از ﺣـﺪﻳﺚ ))ﻳـﻮم‬
‫ﺧﻴﺒﺮ(( )ﭘﺮﭼﻢ روز ﺧﻴﺒﺮ( ﺑﻪ اﻓﻀﻠﻴﺖ ﻋﻠﻲ اﺳﺘﺪﻻل‬
‫ﻣــﻲ آﻨــﺪ‪ ،‬راوي ﺁن اﺑــﻮهﺮﻳﺮﻩ اﺳــﺖ‪ .‬از ﺣــﺪﻳﺚ‬
‫))اﻟﺮﺟﻞ اﻟﺬي ﺑﺎل ﻓﻲ اﻟﻤﺴﺠﺪ(( )ﺁن ﺷﺨﺺ آـﻪ در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ادرار ﻧﻤﻮد( اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ وﻟـﻲ راوي ﺁن‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ اﺳﺖ! ﺑﻌﺪ از هﻤـﻪ اﻳـﻦ اﺳـﺘﺪﻻﻟﻬﺎ از‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﺪﻋﻲ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ درﺑﺎرﻩ ﻓﻀـﻴﻠﺖ دﺷـﻤﻨﺎن ﻋﻠـﻲ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ؟!‬
‫ﺑﺎب ﺳﻴﺰدهﻢ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻧﺺ ﺑﺮاي‬
‫وﺟﻮب‬
‫ﭘﻴﺮوي از ﻋﻠﻲ‪((ψ‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻣﻮرد وﺟﻮب ﺗﺒﻌﻴـﺖ از ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬از‬
‫ﺑﻌﻀﻲ رواﻳﺎت اﺳﺘﻨﺎد آﺮدﻩ و ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آـﻪ اﻳـﻦ‬
‫رواﻳﺎت ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬او ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺜﻲ آﻪ ﻣﺮا وادار ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ‬
‫از ﻋﻠﻲ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ))أﻧـﺎ ﻣﺪﻳﻨـﻪ اﻟﻌﻠـﻢ و‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺑﻬﺎ(( اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ را اهـﻞ ﺳـﻨﺖ در‬
‫ﺻﺤﺎح ﺧﻮد ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧـﺪ و ﺻـﺤﺖ ﺁن ﻧﻴـﺰ ﻣـﻮرد‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻪ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫رواﻳﺎت ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﺣﺴﺐ ﻣﻌﻤﻮل‬
‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ رواﻳﺎﺗﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ آﻨﻢ آﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓـﻖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻃﺮﻓﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ))أﻧﺎ ﻣﺪﻳﻨـﻪ اﻟﻌﻠـﻢ و ﻋﻠـﻲ ﺑﺎﺑﻬـﺎ(( از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ و ﺳﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻨﺪ‪ :‬اﺑـﻦ ﺟـﻮزي ﺁن را در آﺘـﺎب‬
‫ﺧﻮد ))اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت(( ذآﺮ آﺮدﻩ و ﺑﻌﺪ از ارزﻳﺎﺑﻲ‬
‫آﻠﻴﻪ ﻃﺮق‪ ،‬ﺁن را ﺑﺎﻃﻞ ﻗـﺮار دادﻩ اﺳـﺖ‪ 2 .‬اﺑـﻦ‬
‫ﻃﺎهﺮ ﻣﻘﺪﺳﻲ در آﺘﺎب ﺧﻮد )ﺗﺬآﺮﻩ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت( ﺁن‬
‫را در ردﻳﻒ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺁوردﻩ و ﮔﻔﺘﻪ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))در ﺳﻨﺪ ﺁن اﺑﻮاﻟﺼﻠﺖ هـﺮوي اﺳـﺖ آـﻪ ﻧـﺎم او‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم اﺳـﺖ‪ ،‬و هﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﺧﺎﻟـﺪ و‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻳﻮﺳـﻒ در ﺳـﻨﺪ ﺁن وﺟـﻮد‬
‫دارﻧﺪ و هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﻏﻴﺮ ﺛﻘﻪ و آﺎذب اﻧﺪ‪ 3 .‬ﺳﻴﻮﻃﻲ‬
‫ﺁن را در ))اﻟﻸﻟــﻲ اﻟﻤﺼــﻨﻮﻋﻪ(( و ﺷــﻮآﺎﻧﻲ در‬
‫ـﺪ‪:‬‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬ ‫ـﺪ ص ‪ (348-349‬ﻋﻘﻴﻠـ‬
‫ـﻲ ﻣـ‬ ‫ـﺎب )اﻟﻔﻮاﺋـ‬ ‫آﺘـ‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (145‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(239‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت اﺑﻦ ﺟﻮزي ج‪ 1‬ص )‪.(349-354‬‬
‫‪ .3‬اﻟﺘﺬآﺮﻩ )ص ‪.(47‬‬
‫))هﻴﭻ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺑﺎ اﻳـﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﻣـﺘﻦ ﺻـﺤﺖ ﻧـﺪارد‪.‬‬
‫)اﻟﻀــﻌﻔﺎء ﻋﻘﻴﻠــﻲ ج‪ 3‬ص ‪ (150‬ﺷــﻴﺦ اﻻﺳــﻼم اﺑــﻦ‬
‫ﺗﻴﻤﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﺿـﻌﻴﻒ ﺑﻠﻜـﻪ ﻧـﺰد‬
‫آﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﺁﮔﺎهﺎن اﻣﻮر رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪ وﻟـﻲ‬
‫دروغ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﻣﺬي ﺁن را ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻟﻔـﺎظ )أﻧـﺎ‬
‫دار اﻟﺤﻜﻤﻪ و ﻋﻠﻲ ﺑﺎﺑﻬﺎ( ﺁوردﻩ اﺳﺖ و ﺑﻌـﺪ از‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻘﻞ ﺁم ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪)) :‬هﺬا ﺣـﺪﻳﺚ ﻏﺮﻳـﺐ ﻣﻨﻜـﺮ((‬
‫اﺑﻦ آﺜﻴﺮ در ﺑﺪاﻳـﻪ ﺁن را ذآـﺮ آـﺮدﻩ و ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺑﻮ اﻟﺼﻠﺖ هﺮوي ﻋﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ رواﻳﺖ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ و اﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺳـﻠﻤﻪ از‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺁن را ﺳﺮﻗﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺳـﻠﻤﻪ و‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺎ او هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﺿﻌﻴﻒ اﻧﺪ‪ .‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ ﺑﻦ ﻣﺤﺮز از اﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ آﻪ اﺑـﻦ ﻣﻌـﻴﻦ ﺑـﻪ او ﺧﺒـﺮ دادﻩ آـﻪ اﺑـﻮ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را رواﻳﺖ آﺮدﻩ و ﺑﻌﺪ از‬
‫رواﻳﺖ آﺮدن ﺁن ﺧﻮدداري آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑـﻦ ﻋﺴـﺎآﺮ‬
‫ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﻣﺒﻬﻢ ﺁن را از ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻦ أﺑﻴﻪ ﻋﻦ‬
‫ﺟﺪﻩ ﻋﻦ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺮﻓﻮع ذآﺮ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺟـﺎﺑﺮ از ﻃﺮﻳﻘـﻲ دﻳﮕـﺮ از ﺑـﻦ ﻋـﺪي‬
‫ﺁوردﻩ و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺪي ﺁن را ﻣﻮﺿﻮع ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺑـﻮاﻟﻔﺘﺢ ﺁودي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در اﻳـﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص هﻴﭻ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺤﻘﻖ ))اﻟﻔﻀـﺎﻳﻞ((‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺁن را ﺑﺎﻃﻞ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ 2 .‬ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ(( ‪ 3‬دارﻗﻄﻨﻲ ﻣﻲ‬
‫‪4‬‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻀﻄﺮب و ﻏﻴـﺮ ﺛﺎﺑـﺖ اﺳـﺖ((‬
‫)اﻟﻌﻠﻞ اﻟﻮاردﻩ ﻓﻲ أﺣﺎدﻳـﺚ اﻟﻨﺒﻮﻳـﻪ ج‪ 3‬ﺳـﻮال‬
‫رﻗﻢ ‪ 2‬ﻣﻦ رﻗﻢ )‪ (386‬ص )‪.(247‬‬
‫از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺘﻦ ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺑﺎﻃـﻞ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا دروغ ﻣﺎهﻴﺖ ﺧﻮد را ﺧﻮدش ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ آﻪ اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺷﻬﺮ ﻋﻠـﻢ ﺑﺎﺷـﺪ و‬
‫ﺁن ﺷﻬﺮ ﺟﺰ ﻳﻚ در‪ ،‬دري دﻳﮕـﺮ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬و‬
‫راﻩ رﺳﻴﺪن ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ دﻳﮕـﺮان هﻤـﺎن ﻳـﻚ دروازﻩ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﺳـﻼم ﻣﺤـﺪود و ﻣﺴـﺪود ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬هﻤﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺗﻔـﺎق دارﻧـﺪ آـﻪ ﻣﻌﻠـﻢ و‬

‫ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻤﻨﺎﻗﺐ رﻗﻢ )‪.(3723‬‬ ‫‪.4‬‬

‫اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ ﻻﺣﻤﺪ ج‪ 2‬ص )‪ (634-635‬رﻗﻢ ‪.1081‬‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺿﻌﻴﻒ اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ ﻟﻼﻟﺒﺎﻧﻲ رﻗﻢ )‪.(1322‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اﻟﻌﻠﻞ اﻟﻮاردﻩ ﻓﻲ اﻷﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ ج‪ 3‬ﺳﻮال رﻗﻢ )‪ (386‬ص )‪.(247‬‬ ‫‪.3‬‬
‫راوي ﻋﻠﻢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ آﻪ ﻣﺒﻠﻐﺎن ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي آﻪ رواﻳﺖ ﻣﺮوﻳﻪ از ﺁﻧﺎن ﺑـﺮاي‬
‫ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن و ﻏﺎﺋﺒﺎن ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﺒﺮ واﺣـﺪ‬
‫ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕـﺮ در ﺻـﻮرﺗﻲ آـﻪ هﻤـﺮاﻩ ﺑـﺎ‬
‫ﻗﺮاﺋﻦ ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺮاﺋﻦ ﺧﺎرﺟﻲ ﮔﺎهﻲ ﻣﻨﺘﻔـﻲ و‬
‫ﮔﺎهﻲ ﺻﻌﺐ اﻟﻮﺻﻮل هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬روي اﻳﻦ ﺣﺴـﺎب رﺳـﻴﺪن‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﻪ از راﻩ ﻗﺮاﺋﻦ ﻣﻘـﺪور اﺳـﺖ و ﻧـﻪ از‬
‫ﺳﻨﻦ ﻣﺘﻮاﺗﺮﻩ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﻮد‪)) :‬ﺧﺒـﺮ وارد از‬
‫ﻣﻌﺼﻮم ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ(( ﻣﻲ ﮔـﻮﻳﻢ‪ :‬ﻻزم اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺧﺒﺮ دادن و رواﻳﺖ آﺮدن ﺧﺒﺮ واﺣﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺼﻤﺘﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ .‬و ﻋﺼﻤﺘﺶ ﺑـﻪ ﻣﺠـﺮد ﺧﺒـﺮ‬
‫دادﻧﺶ‪ ،‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﺘﺶ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ آﻪ ﺻﺤﺖ ﺧﺒﺮش ﻣﻮﻗﻮف ﺑﻪ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ و ﻋﺼﻤﺘﺶ ﻣﻮﻗﻮف ﺑﻪ ﺧﺒﺮ دادﻧـﺶ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬دور‬
‫ﻻزم ﻣﻲ ﺁﻳﺪ و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﺴـﺘﻠﺰم دور اﺳـﺖ ﺑﺎﻃـﻞ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺼﻤﺖ اﻣﺎم ﻋﻠـﻲ آـﻪ دروازﻩ ﻋﻠـﻢ اﺳـﺖ از‬
‫اﺟﻤﺎع ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬زﻳـﺮا در اﻳـﻦ ﺑـﺎب‬
‫اﺟﻤﺎع ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ و ﻧﺰد اﻣﺎﻣﻴـﻪ اﺟﻤـﺎع ﺑـﺪﻟﻴﻞ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺠﺖ اﺳﺖ آﻪ در ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن اﻣﺎم ﻣﻌﺼﻮم وﺟﻮد‬
‫دارد‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ آﻼم ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ ﻋﺼﻤﺖ او ﺑﻪ‬
‫ﻣﺤﺾ ادﻋﺎﻳﺶ ﺑﺎﻳﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻠـﻮم اﺳـﺖ اﮔـﺮ‬
‫ﻋﺼﻤﺖ او ﺣﻖ اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ از راﻩ هﺎي ﺁﺧـﺮ‪ ،‬ﻧـﻪ از‬
‫ادﻋﺎ و ﺧﺒﺮ دادﻧﺶ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻬﺮ ﻋﻠﻢ ﺟـﺰ‬
‫ﻳﻚ در‪ ،‬دري دﻳﮕﺮ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻋﺼـﻤﺖ ﺁن‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و ﻧـﻪ ﺳـﺎﻳﺮ اﻣـﻮر دﻳـﻦ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد آﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را آﺴﻲ آﻪ زﻧـﺪﻳﻖ‬
‫و ﺟﺎهﻞ ﺑﻮدﻩ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺪح اﺳـﺖ ﺗﺮاﺷـﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮب دﻗﺖ ﺷـﻮد‪ ،‬اراﺋـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﺣـﺪﻳﺜﻲ‪،‬‬
‫ﺷﻴﻮﻩ زﻧﺪﻳﻘﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧـﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﻋﻠـﻢ و‬
‫دﻳﻦ اﺳﻼم را ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺗﺒﻠﻴﻎ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺁن‬
‫را ﺑﻲ اﻋﺘﺒﺎر و آﻢ ارزش ﺟﻠﻮﻩ دهﻨﺪ‪ .‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻮدن ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺑﺎب ﺑـﺮاي ﺷـﻬﺮ ﻋﻠـﻢ‪ ،‬ﺧـﻼف‬
‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ و ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اآﺜـﺮ ﺑـﻼد اﺳـﻼﻣﻲ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻢ و اﺳﻼم را از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺒﻠﻐﺎن و‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻏﻴﺮ ))ﻋﻠﻲ(( درﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬اهﺎﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ و‬
‫ﻣﻜﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﺎن ﻋﻠﻢ و اﺣﻜﺎم و ﻣﻌﺎرف را‬
‫از ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ اهﺎﻟﻲ ﺷﺎم‬
‫و ﺑﺼﺮﻩ‪ ،‬زﻳﺮا ﻋﻠﻤﺎي اﻳﻦ ﺑﻼد رواﻳﺎت ﺑﺴﻴﺎر آﻤﻲ‬
‫را از ﻋﻠﻲ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬اﻏﻠـﺐ ﻋﻠـﻢ او در‬
‫آﻮﻓﻪ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬اهـﺎﻟﻲ آﻮﻓـﻪ‬
‫ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ را ﻗﺒﻞ از ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﻳـﺎد ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ )ﻓﻀﻼً ﻋﻦ ﻋﻠﻲ(‪.‬‬
‫ﻓﻘﻬﺎي ﻣﺪﻳﻨﻪ دﻳـﻦ را در دوران ﺧﻼﻓـﺖ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫اﻟﺨﻄﺎب ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬دوران ﺗﻌﻠـﻴﻢ ﻣﻌـﺎذ در‬
‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻳﻤﻦ و ﻣﺪت اﻗﺎﻣﺖ او در ﺁﻧﺠـﺎ از دوران‬
‫اﻗﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷـﺮﻳﺢ و ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﺗﺎﺑﻌﻲ ﻋﻠـﻢ ﻓﻘـﻪ را از ﻣﻌـﺎذ ﺑـﻦ ﺟﺒـﻞ‬
‫ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اهﻞ ﻳﻤﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻌـﺎذ ﺑـﻦ ﺟﺒـﻞ‬
‫رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ﺗـﺎ از ﻋﻠـﻲ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ زﻣـﺎﻧﻲ وارد‬
‫آﻮﻓﻪ ﺷﺪ آﻪ ﺷﺮﻳﺢ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻗﻀﺎ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ‬
‫و از ﻗﺒﻞ ﻣﺸﻐﻮل اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﺷﻮد‪ .‬او و ﻋﺒﻴـﺪﻩ‬
‫اﻟﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠﻲ وارد آﻮﻓﻪ ﺷـﻮد در‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺪاﺋﻦ ﭘﺨﺶ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد از ﺣﺪﻳﺚ )ﻳـﺎ ﻋﻠـﻲ‬
‫أﻧﺖ ﻣﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ هﺎرون ﻣـﻦ ﻣﻮﺳـﻲ إﻻ أﻧـﻪ ﻻ‬
‫ﻧﺒﻲ ﺑﻌﺪي( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن‬
‫دارد آـــﻪ وزارت‪ ،‬وﺻـــﺎﻳﺖ و ﺧﻼﻓـــﺖ ﻣﺨـــﺘﺺ‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ هـﺎرون وزﻳـﺮ‪،‬‬
‫وﺻﻲ و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻮﺳﻲ در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ او ﺑﻮد زﻣـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻨﺎﺑﺮ وﻋﺪﻩ اي آﻪ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔـﺎر آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ آﻮﻩ ﻃﻮر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻜﺎﻳـﺖ‬
‫از ﺁن دارد آﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ‬
‫هﺎرون اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺴﺨﻪ اي از هﻤﺎن اﺻﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟـﺰ‬
‫در ﺑﻌﺪ ﻧﺒﻮت آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﺑﺪان اﺷﺎرﻩ دارد آﻪ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ از‬
‫ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ اﻓﻀﻞ اﺳﺖ ﺳﻮاي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﺴـﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫‪2‬‬
‫از وي ﺑﺮﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ ﺁن را از‬
‫ﺳﻌﺪ ﺑﻦ اﺑﻲ وﻗﺎص رواﻳـﺖ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﺳـﻌﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﺮﻳﺎن ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮك رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻋﻠـﻲ را‬
‫در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮد‪ .‬ﻋﻠـﻲ‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻬﺎج ج ‪ 7‬ص )‪.(515-517‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (142-147‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(242‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا ﻣﺮا در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن و آﻮدآـﺎن‬
‫ﻣﻲ ﮔﺬاري؟ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻮ دوﺳﺖ ﻧﺪاري ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ي هﺎرون ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎﺷـﻲ؟ اﻟﺒﺘـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻧﺒﻮت ﻧﻴﺴﺖ و آﺴﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ 1 .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺪﻋﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ وزارت‪ ،‬وﺻـﺎﻳﺖ و ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫ﻣﺨﺘﺺ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ اﺳﺖ را ﺛﺎﺑﺖ آﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا آﻪ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﻓﺮﻣﻮدﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دﻟﻴﻞ و ﻋﻠﺖ ﺧﺎﺻﻲ داﺷﺖ و‬

‫ﺁن‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻲ را در ﺟﺮﻳﺎن ﻏﺰوﻩ‬
‫ﺗﺒﻮك ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮك‪ ،‬ﻏـﺰوﻩ اي ﺑـﻮد آـﻪ ﺑـﻪ اﺣـﺪي‬
‫اﺟﺎزﻩ ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺪﻳﻨﻪ دادﻩ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻣﻘﺮر ﺷﺪ آﻪ ﻋﻠﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ ﺷﺮوع‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎﻳﻌﻪ ﭘﺮاآﻨﻲ آﺮدﻩ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از وي ﻧﺎراﺿﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬او را‬
‫اﻣﺮ آﺮدﻩ ﺗﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﺎﻳﻲ در ﺧﺼـﺎﻳﺺ‬
‫ﻋﻠﻲ از ﺳﻌﺪ ﺑـﻦ اﺑـﻲ وﻗـﺎص ﭼﻨـﻴﻦ ﺁوردﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))زﻣﺎﻧﻲ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﺎزم ﻏﺰوﻩ ﺗﺒﻮك ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠـﻲ‬
‫را ﺣﻜﻢ آﺮد ﺗـﺎ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ‬
‫ﺑﻤﺎﻧﺪ‪) ،‬ﻣﻨﺎﻓﻘﻴﻦ( در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫از ﻋﻠﻲ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪﻩ دﻳﮕﺮ راﺿﻲ ﻧﻴﺴـﺖ او را ﺑـﺎ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﭘﺸـﺖ ﺳـﺮ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑـﻪ راﻩ‬
‫اﻓﺘﺎد ﺗﺎ در ﻣﺴﻴﺮ راﻩ ﺧﻮد را ﺑـﻪ او رﺳـﺎﻧﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‪ ،‬رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﺮا هﻤـﺮاﻩ ﺑـﺎ آﻮدآـﺎن و‬
‫زﻧﺎن رهﺎ آﺮدﻩ اي و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺷـﺮوع ﺑـﻪ زﻣﺰﻣـﻪ‬
‫آﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از هﻤﺮاهﻲ ﻋﻠـﻲ ﺧﺴـﺘﻪ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﺁﻧﮕﺎﻩ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻦ‬
‫ﺗــﻮ را در ﻣﻴــﺎن زن و ﻓﺮزﻧــﺪان و اهــﻞ ﺑﻴــﺘﻢ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آﺮدﻩ ام‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﮕﺮ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺘﻲ آـﺎري آـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ي هﺎرون ﺑـﺮاي ﻣﻮﺳـﻲ اﻧﺠـﺎم‬
‫دادﻩ اﺳﺖ ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ آﺴـﻲ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺴﻠﻢ آﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ رﻗﻢ )‪ (2404‬ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ رﻗﻢ )‪.(3504‬‬

‫‪ .1‬ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻟﻠﻨﺴﺎﻳﻲ رﻗﻢ ‪ 43‬ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺁن را ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺷﺎﻳﻌﻪ اي آﻪ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬راﻩ اﻓﺘـﺎد و ﺟﺮﻳـﺎن را ﺑـﺮاي‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎزﮔﻮ آﺮد‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ از ﻋﻠـﻲ‬
‫دﻟﺠﻮﻳﻲ آﻨﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ ﺗﻮﺿـﻴﺢ داد آـﻪ اﺳـﺘﺨﻼف و‬
‫ﻣﺎﻧﺪن او در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘـﺺ و ﻋﻴـﺐ ﺑـﺮاي او‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳـﺮا ﻣﻮﺳـﻲ هـﺎرون را ﺑـﺮاي ﺣﻔـﻆ و‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري ﺑﻨﻲ اﺳـﺮاﺋﻴﻞ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺧـﻮد ﻗـﺮار دادﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ اﺳﺘﺨﻼف ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻘـﺺ و ﻋﻴﺒـﻲ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﻲ ﻧﻴـﺰ ﭘـﺲ از اﻳـﻦ ﺗﻮﺿـﻴﺢ‪،‬‬
‫اﻇﻬﺎر رﺿﺎﻳﺖ آﺮدﻩ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪) :‬رﺿـﻴﺖ رﺿـﻴﺖ( ﺧﺮﺳـﻨﺪ‬
‫ﺷﺪم‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ از اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨـﻴﻦ رواﻳـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ ﺳـﺨﻦ اﻳﻨﻜـﻪ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ً ﺑﺨﺎﻃﺮ دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻋﻠﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪.‬‬ ‫ﺻﺮﻓﺎ‬

‫)ب( ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ﺳﻴﺮﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺛﺎﺑﺖ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ‬

‫اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺮﮔﺎﻩ آﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﻳـﺎ ﻏـﺰوﻩ‬
‫ﺗﺸﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﻳﻜـﻲ را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺟﺎﻧﺸـﻴﻦ در‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻲ ﮔﻤﺎرد اﻣﺎ ﺑﺮاي هﻴﭻ ﻳﻚ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد آﻪ‬
‫ﺗﻮ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨـﺪ هـﺎرون ﺑـﺮاي ﻣﻮﺳـﻲ هﺴـﺘﻲ‪،‬‬
‫دﻟﻴﻠﺶ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ هﻴﭻ ﻳـﻚ از ﺁﻧـﺎن ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲ آﺮد آﻪ اﺳﺘﺨﻼف ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴـﺐ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﻧﻴﺎزي ﺑﺮاي ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ آﻠﻤﺎﺗﻲ ﻧﺒـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ ﻣﺒـﻴﻦ اﺧﺘﺼـﺎص وزارت‪،‬‬
‫وﺻﺎﻳﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺮاي او هﺮﮔﺰ ﻧﺒﻮد‪ ،‬و هﺮ آﺲ ﻏﻴﺮ‬
‫اﻳﻦ را ﻣﺪﻋﻲ ﺷﻮد‪ ،‬دﻟﻴﻠﺶ را ﺑﺎﻳﺪ اراﺋـﻪ دهـﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ آﻠﻤﺎﺗﻲ آﻪ دال ﺑﺮ ﺗﺨﺼﻴﺺ و اﻳﻨﻜﻪ ﻏﻴـﺮ‬
‫از ﻋﻠﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﺑـﺮاي رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ هـﺎرون‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﺑﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺁن ﻗﻮل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ آـﻪ‬
‫ﺷﺎرب ﺧﻤﺮ را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻻ ﺗﻠﻌﻨـﻮﻩ‬
‫ﻓﻮ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺎ ﻋﻠﻤﺖ إﻻ أﻧﻪ ﻳﺤـﺐ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳـﻮﻟﻪ(( او را‬
‫ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻦ از وي ﻣﻲ‬
‫داﻧﻢ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ او ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮﻟﺶ را دوﺳﺖ دارد‪.‬‬
‫هﻴﭻ ﻓﺮد ﻋﺎﻗﻞ و ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ دﻳﮕﺮان را از ﺧﺪا و رﺳﻮل ﻧﻔـﻲ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﻟﻜﻦ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺧﺎﺻﻲ در ﺣﻖ او ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﺑﻮد و ﺁن اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮ را از ﻟﻌﻦ و‬
‫ﻧﻔﺮﻳﻦ آﺮدن ﻣﻨﻊ آﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ دﻟﻴـﻞ ﻗـﻮل‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻋﻠﻲ ﺧﺸـﻨﻮد‬
‫ﺷﻮد و از اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺮ ﺷﺪﻩ آﻪ در ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﺑﻤﺎﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﻳﻦ را ﻧﻘﺼﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﮔﻤﺎن ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬

‫)ت( دﻟﻴﻞ اﺧﺘﺼﺎص دادن ﻋﻠﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آـﻪ ﺗـﻮ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ هﺎرون ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ هﺴﺘﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد‬
‫آﻪ ﻋﻠﻲ ﮔﻤﺎن ﻣﻲ آـﺮد آـﻪ ﻣﺎﻧـﺪن او در ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ و اهﺎﻧﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔـﺮ ﻋﻠـﻲ ﻣﻌﺘـﺮض‬
‫ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬او را ﻣﺨـﺘﺺ ﻧﻤـﻲ آـﺮد‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳـﺖ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ دال ﺑـﺮ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ و اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺧﻼﻓـﺖ ﻋﻠـﻲ ﺑﻌـﺪ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺰ آﺴﻲ آﻪ ﻧـﺎداﻧﻲ اش از هﻤـﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻋﻘﻠﺶ از هﻤﻪ آﻤﺘـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻤـﻲ‬
‫ﭘﻨﺪارد‪.‬‬

‫)ث( ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﻮرد ﺑﺤـﺚ‬

‫ـﺖ‬
‫ـﺎﻳﺖ و ﺧﻼﻓـ‬
‫ـﻪ وزارت‪ ،‬وﺻـ‬‫ـﺖ از ﺁن دارد آـ‬ ‫ﺣﻜﺎﻳـ‬
‫ﻣﺨﺘﺺ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ در ﻏﻴﺎب‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﻣﺨﺘﺺ هﺎرون ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫از ﺣﺪﻳﺚ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤـﻲ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫زﻳﺮا رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻲ را ﻧﻴﺰ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ‬
‫ﺧﻮد ﺗﻌﻴﻴﻦ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﺤـﺾ اﺳـﺘﺨﻼف ﻻزم‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﻣﺴﺘﺨﻠﻒ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﺷـﻮد‪ ،‬ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪،‬‬
‫اﺳﺘﺨﻼف ﻋﻠﻲ ﺑﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ‪ ،‬ﺁﺧﺮﻳﻦ اﺳﺘﺨﻼف ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ‬
‫در زﻣﺎن ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻏﻴـﺮ ﻋﻠـﻲ را در‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﮔـﺮ اﺳـﺘﺨﻼف‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺬار دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻮدن ﺑﺮاي هﻤﻴﺸـﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﻳﮕﺮان از ﻋﻠﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻖ ﺗﻘـﺪم داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﺼﺎص در واﻗﻊ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﻳـﻚ‬
‫ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﺘﺼﺎص اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ‬
‫ً روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺣﺠﺎج و ﺑﺮاي اﻣﺎﻣﺖ در ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫اﻳﻦ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪي ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺁن ﻃﻮر آﻪ ﺑـﺎ ﻋﻠـﻲ ﺻـﻮرت ﮔﺮﻓـﺖ‬
‫ً ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺎﻳﺴـﺘﮕﻲ و‬‫ﺑﻠﻜﻪ اﺧﺘﺼﺎص اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺮﻓﺎ‬
‫اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺑﻮد‪.‬‬
‫ً اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ وﺻﺎﻳﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﺑﺼـﻮرت‬ ‫)ج( ﻓﺮﺿﺎ‬
‫اﺧﺘﺼﺎص از ﺁن ﻋﻠﻲ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻨﺤﺼـﺮ ﺑـﻪ‬
‫دوران ﺣﻴﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﻌـﺪ از‬
‫وﻓﺎت ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ))هﺎرون ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻓﻘﻂ‬
‫در دوران ﺣﻴﺎت ﻣﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﻧـﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت(( زﻳﺮا او )هﺎرون( ﺑﻪ اﺗﻔﺎق هﻤـﻪ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻣﻮﺳﻲ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ‪ 1‬ﺁﻳﺎ ﺧﻮد ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻧﻪ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد )آﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ‬
‫هﺎرون اﺳﺖ و ﺁن ﻧﻘﻞ ﻣﻄـﺎﺑﻖ اﺻـﻞ اﺳـﺖ( وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫واﻗﻌﻲ ﺧﻼﻓﺖ هﺎرون هﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫او ﻣﺤﺪود ﺑﻪ زﻣـﺎن ﺣﻴـﺎت ﻣﻮﺳـﻲ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻋﻠﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺻﻞ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﺧﻼﻓـﺖ او‬
‫ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ زﻣﺎن ﺣﻴﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺲ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻳﻨﻚ از ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮدت‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗـﻮ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ دادم‪.‬‬
‫در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﺮاي آﻠﻴـﻪ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ‬
‫ﺟﻮﻳﺎي ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﺎﻣﻼً روﺷـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر اﺻﻼً اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼـﻪ‬
‫در دوران ﺣﻴﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت وي‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻮم آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺪان اﺳﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬و ﺁن هﻤﺎن ﺣﺪﻳﺚ ﻏﺪﻳﺮ اﺳﺖ آﻪ در ﺁن ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻣﻦ آﻨـﺖ ﻣـﻮﻻﻩ ﻓﻬـﺬا ﻋﻠـﻲ ﻣـﻮﻻﻩ‪،‬‬
‫اﻟﻠﻬﻢ وال ﻣﻦ واﻻﻩ و ﻋﺎد ﻣﻦ ﻋﺎداﻩ‪ ،‬واﻧﺼﺮ ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺼﺮﻩ واﺧـﺬل ﻣـﻦ ﺧﺬﻟـﻪ‪ ،‬وأدر اﻟﺤـﻖ ﻣﻌـﻪ ﺣﻴـﺚ‬
‫دار((‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ آﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي اﺑﻄﺎل و رد ادﻋﺎهﺎﻳﻲ‬
‫آﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲ دهﻨﺪ ﺑﺮ‬
‫ﺁن آﺲ آﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬او را وﻟـﻲ ﻣـﻮﻣﻨﻴﻦ ﭘـﺲ از‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺼﺐ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و هـﻴﭻ اﻋﺘﺒـﺎري‬
‫ﻧﺪارد ﺳﺨﻦ ﺁﻧﺎن آﻪ ))وﻻﻳﺖ(( را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دوﺳﺘﻲ‬
‫و ))وﻟﻲ(( را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دوﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﻧـﺪ زﻳـﺮا‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ از ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻠﻲ آﻪ هﺪف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑﻮدﻩ‪،‬‬
‫ﺑﻪ دور اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ρ‬هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ در ﺁن ﮔﺮﻣﺎي‬
‫ﺷﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ و ﺧﻄﺒـﻪ اﻳﺴـﺘﺎد و در‬
‫‪ .1‬اﻟﻔﺘﺢ ج ‪ 7‬ص )‪ (93‬و ﺷﺮح ﻣﺴﻠﻢ ج ‪ 15‬ص ‪.249‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﺁﻳـﺎ ﺷـﻬﺎدت‬
‫ﻧﻤﻲ دهﻴﺪ آﻪ ﻣﻦ از ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن اوﻟﻲ ﺗـﺮ‬
‫و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮم؟ ))ﭘﺎﺳـﺦ دادﻧـﺪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬اي رﺳـﻮل‬
‫ﺧﺪا! ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﭘﺲ هﺮ آﻪ ﻣﻦ ﻣـﻮﻻي اوﻳـﻢ‬
‫ـﺢ و‬‫ـﺺ واﺿـ‬ ‫ـﻦ ﻧـ‬
‫ـﻮﻻي اوﺳـﺖ ‪ ((. . .‬و اﻳـ‬ ‫ـﻲ ﻣـ‬‫ﻋﻠـ‬
‫ﺁﺷﻜﺎري اﺳﺖ در ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻗﺮار دادن ﻋﻠﻲ ﺑﺮ اﻣﺘﺶ‪.‬‬
‫و ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﭘﺎك ﺳـﻴﺮت و ﺧﺮدﻣﻨـﺪ و دادﮔـﺮ روا‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﭘـﺬﻳﺮش اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ و رد ﺗﻮﺟﻴـﻪ هـﺎ و‬
‫ﺗﺎوﻳﻠﻬﺎي زور ﮔﻮﻳﺎن آﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺁﺑﺮوي اﺻﺤﺎب‪،‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ))وﻟﻲ(( را در اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺤـﺐ‬
‫ﺁوردﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا آﻪ ﺣﻔﻆ آﺮاﻣﺖ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﺑـﺎﻻﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ از ﺣﻔﻆ ﺁﺑﺮوي اﺻـﺤﺎب‪ ،‬و اﮔـﺮ ﺁن ﻣﻌﻨـﻲ را‬
‫ﺑﻴﺎورﻧﺪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﺑﻪ ﻣﺴـﺨﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬
‫اﻧﺪ آﻪ در ﺁن ﮔﺮﻣﺎي ﺳﻮزان ﺗﻮان ﻓﺮﺳﺎ‪ ،‬ﻣﺮدم را‬
‫ﺟﻤﻊ آﻨﺪ و ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ آـﻪ ﻋﻠـﻲ دوﺳـﺘﺪار و‬
‫ﺗﺎﻳﻴﺪ آﻨﻨﺪﻩ ﻣﻮﻣﻨﻴﻦ اﺳﺖ ‪ . . .‬اﻳﻦ ﻣﻔﺴﺮان آـﻪ‬
‫ﻧﺼــﻮص ﺧﺪﺷــﻪ ﻧﺎﭘــﺬﻳﺮ را ﺑــﺮاي ﺣﻔــﻆ ﺁﺑــﺮوي‬
‫ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن ﺗﺎوﻳﻞ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼـﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮي دارﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺠﻠﺲ ﺟﺸﻦ و ﺗﻬﻨﻴﺘﻲ آﻪ ﺣﻀﺮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﭘﺎﻳﺎن ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﺮﻗـﺮار آﺮدﻧـﺪ و ﻧﺨﺴـﺖ از‬
‫هﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﺼـﺐ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺮﻳﻚ و ﺗﻬﻨﻴـﺖ ﺑﮕﻮﻳﻨـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ اﺑـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺁﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬ﺁﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻓﺮﻳﻦ ﺑـﺮ ﺗـﻮ‬
‫اي ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺗﻮ اﻣﺮوز ﻣﻮﻻي هـﺮ ﻣـﻮﻣﻦ و‬
‫ﻣﻮﻣﻨﻪ اي ﺷﺪي(( و ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮاﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﺗﺎوﻳـﻞ‬
‫آﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ واي ﺑﺮ ﺁﻧﻬﺎ از ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫ﺑﺎ دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲ ﻧﮕﺎرﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪) :‬‬
‫هـــﻢ‬
‫ْ‬ ‫ﱠ و‬
‫َُ‬ ‫ﻟﺤَـــﻖ‬
‫َ اْ‬
‫ﻤـــﻮن‬‫ﻟﻴَﻜْﺘ‬
‫ُُ‬ ‫ﻬﻢ‬
‫ْ َ‬ ‫ِـــﻨ‬
‫ُْ‬ ‫ً ﻣ‬
‫ِﻳﻘـــﺎ‬‫َﺮ‬
‫ﱠ ﻓ‬‫ِن‬‫َإ‬
‫و‬
‫َ()اﻟﺒﻘـﺮة‪ :‬ﻣـﻦ اﻵﻳـﺔ‪) (146‬و ﮔﺮوهـﻲ از‬ ‫ﻤﻮن‬ ‫ْﻠ‬
‫َُ‬ ‫ﻳﻌ‬
‫َ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻖ را آﺘﻤﺎن ﻣﻲ آﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲ آـﻪ ﺣـﻖ را‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ(‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آﻪ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺠﺎي ﺧﻮد ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ وﻟﻲ هـﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ‬

‫دﻻﻟﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺪارد‪ .‬و در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ρ‬در‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (147‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(242-244‬‬

‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺳﺨﻨﺎن زﻳﺎدي ﮔﻔﺘﻪ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺪﻟﻴﻞ‬
‫اهﻤﻴﺖ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﺬآﻮر ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫)ب( درﺑﺎرﻩ اﻟﻔﺎظ زاﺋﺪ آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﺪرج ﺷـﺪﻩ‬

‫اﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ آﻠﻤﺎت )واﻧﺼﺮ ﻣﻦ ﻧﺼﺮﻩ واﺧﺬل ﻣـﻦ‬
‫ﺧﺬﻟﻪ( اﻳﻦ آﻠﻤﺎت داﺧـﻞ ﭘﺮاﻧﺘـﺰ‪ ،‬ﺟـﺪا از اﺻـﻞ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ هﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ زﻳﺎدت ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻠﻘﻲ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﺪار اﻳﻦ زﻳﺎدت‪ ،‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ اﺳـﺖ و او‬
‫ﺑﻪ ﺑﺪي ﺣﺎﻓﻈﻪ و ﺳﻮء ﺿﺒﻂ ﻣﻌـﺮوف اﺳـﺖ‪ 1 .‬و اﻳـﻦ‬
‫آﻠﻤﺎت آـﻪ )ادر ﻣﻌـﻪ اﻟﺤـﻖ ﺣﻴـﺚ دار( در هـﻴﭻ‬
‫رواﻳﺘﻲ اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫)ت( ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺣﺪﻳﺚ را ﻳﻌﻨﻲ‬

‫))ﻣﻮﻟﻲ(( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺤﺐ و ﻧﺼﻴﺮ )دوﺳﺖ و ﻣﻌـﺎون(‬
‫ﺗﺎوﻳﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎوﻳﻞ ﺷﺎن ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﻨﺤﺮف ﺑـﻮدن‬
‫از ﻣﻌﻨﻲ اﺻـﻠﻲ آـﻪ هـﺪف رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪارد‪ .‬از ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻧﺼﺎف! ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺮﺳﻢ‪ ،‬ﺗﻮ از آﺠﺎ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪي آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺻﻠﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ؟! ﺁﻳﺎ ﺗﻮ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻌﻠﻮم آﺮدن ﻣﻌﻨﻲ اﺻﻠﻲ ﺑـﺎ ﺷـﻴﺦ ﻃﺎﻳﻔـﻪ )اﺣﻤـﺪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ( راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار آﺮدي و او ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺮاي‬
‫درك ﻣﻘﺼﺪ اﺻﻠﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻪ دﻳﺪار ﺑﺎ وي ﻣﺒـﺎدرت‬
‫آﺮد و هﺪف اﺻﻠﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﻣﻌﻠﻮم آﺮد و ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﺧﺒﺮ داد؟؟‬

‫)ث( اﺳﺘﺪﻻل ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ رﺳـﻮل‬

‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﮔﺮﻣﺎي ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﺑﻠﻨـﺪ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻪ اﻳـﺮاد‬
‫ﺧﻄﺒﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺗﺎ ﻧﺺ واردﻩ درﺑﺎرﻩ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻠـﻲ را‬
‫ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اﻳﺴﺘﺎدن رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﮔﺮﻣﺎي ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ دﻟﻴـﻞ‬
‫ﺑﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ اﺣﺘﻤـﺎﻻت‬
‫ﺑﻌﻴﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺴﺘﻤﺴﻜﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ اﮔـﺮ‬
‫روﻧﺪ ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﺑﻮد آﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣـﺮدم را‬

‫‪ .1‬ﺑﻪ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺻﺤﻴﺤﻪ ج‪ 4‬ص )‪ (338‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪ .‬و ﺟﻮزﺟﺎﻧﻲ در ))اﻟﺸﺠﺮﻩ‬

‫و اﺣﻮال اﻟﺮﺟﺎل(( ص )‪ (150‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﻓﺮدي ﺑﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻀﻄﺮب اﻟﺤﺪﻳﺚ و ﻣﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﻣﻲ آﺮد و ﺁﻧﺎن را ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﺪﻳﺮ اﻣـﺮ‬
‫ﻣﻲ آﺮد و ﺑﻌﺪ ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﻣﺘﺬآﺮ ﻣﻲ ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﺮح دﻟﻴﻞ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺷـﻴﻮﻩ ﺑـﺮاي ﻋﻘـﻞ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻟﻜﻦ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫از ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻣﻨﻲ و ﻋﺮﻓﺎت‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﺣﺞ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑـﻮد‬
‫و در راﻩ ﻣﺪﻳﻨﻪ در ﻣﺤﻠﻲ ﻳـﺎ ﭼﺸـﻤﻪ ﺁﺑـﻲ ﺑﻨـﺎم‬
‫ﻏﺪﻳﺮ ﺣﺪﻳﺚ ))ﻣﻮاﻻت(( را ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪ ـ اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ))ﻣﻮاﻻت((‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﻣـﻲ ﺑـﻮد در‬
‫ﻣﻴﺪان ﻋﺮﻓﺎت‪ ،‬در ﺗﺠﻤﻊ ﺣﺠﻪ اﻟﻮداع آﻪ ﻣﻬﻤﺘـﺮﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟــﺐ را در ﺁﻧﺠــﺎ ﺑﻴــﺎن آــﺮدﻩ ﺑــﻮد‪ ،‬ﺣــﺪﻳﺚ‬
‫))ﻣﻮاﻻت(( ﻋﻠﻲ را ﻣﺘﺬآﺮ ﻣـﻲ ﺷـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوري ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﺁﻧﺠـﺎ ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻌـﺪ از ﻣﻄـﺮح ﻧﻤـﻮدن ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬
‫ﻣﻬﻢ‪)) :‬أﻻ هﻞ ﺑﻠﻐﺖ اﻟﻠﻬﻢ ﻓﺎﺷﻬﺪ((‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪،‬‬
‫ﺗﻮ ﮔﻮاﻩ ﺑﺎش آﻪ ﻣﻦ رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮدم را اﻧﺠـﺎم دادﻩ‬
‫ـﻪ‪)) ،‬ﺑﻼﻏ ـﺎ‬
‫ً‬ ‫ـﺖ آـ‬
‫ـﺖ از ﺁن ﺟﻬـ‬
‫ـﻮع اﻣﺎﻣـ‬‫ام‪ .‬و ﻣﻮﺿـ‬
‫ﻟﻠﻨﺎس(( ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺁن را ﻣﺘﺬآﺮ ﻧﺸﺪ‪ .‬دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاهﺪ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻔﺎف و روﺷﻨﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺎآﻴﺪ و ﺳﻔﺎرش رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﻋﻠﻲ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎ ﻋﻠـﻲ و ﺟﻠـﺐ ﺣﻤﺎﻳـﺖ ﻣـﺮدم‬
‫ﺑﺮاي او ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺣﻤـﺪ در ﻓﻀـﺎﻳﻞ از‬
‫اﺑﻦ ﺑﺮﻳﺪﻩ و او از ﭘﺪرش ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺎ را ﺑـﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳـﺘﻲ ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﺑـﻪ ﻳﻤـﻦ‬
‫اﻏﺰام آﺮد وﻗﺘﻲ از اﻧﺠﺎم ﻣﺎﻣﻮرﻳﺖ ﺑﺮﮔﺸﺘﻴﻢ‪ ،‬از‬
‫ﻣﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬
‫))ﺻﺤﺖ و رﻗﺎﺑﺖ ﻋﻠﻲ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ؟(( ﺑﺮﻳـﺪﻩ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ از دﺳﺖ ﻋﻠﻲ ﺷـﺎآﻲ ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮدم ﻳـﺎ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺷﻜﺎﻳﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺳﺮ را ﺑﻠﻨﺪ آﺮدم‬
‫)و از اهﻞ ﻣﻜﻪ ﺑﻮدم( دﻳﺪم ﭼﻬﺮﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺳﺮخ و‬
‫ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ و ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﺮ آﺲ آﻪ ﻣـﻦ دوﺳـﺖ‬
‫او هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ دوﺳﺖ اوﺳﺖ(( ‪ 1‬اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس از‬
‫ﺑﺮﻳﺪﻩ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬هﻤـﺮاﻩ ﺑـﺎ‬
‫ـﺎﻳﻲ از وي‬ ‫ـﺎﺑﺮاﺑﺮي هـ‬
‫ـﺘﻢ‪ ،‬ﻧـ‬
‫ـﻦ رﻓـ‬ ‫ـﻲ‪ ψ‬ﺑـ‬
‫ـﻪ ﻳﻤـ‬ ‫ﻋﻠـ‬
‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدم‪ .‬در ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺰد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬رﻓﺘـﻪ از‬

‫‪ .1‬ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (77‬و اﺣﻤﺪ در ﻓﻀﺎﻳﻞ رﻗﻢ )‪ (947‬ﻣﺤﻘﻖ‬

‫هﺮ دو آﺘﺎب ﺻﺤﺖ ﺣﺪﻳﺚ را ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ اﻧﺘﻘﺎد آﺮدم‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﭼﻬﺮﻩ‬
‫اش ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اي ﺑﺮﻳﺪﻩ ﻣﻦ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻮﻣﻨﺎن‪ ،‬از ﺧـﻮد ﺁﻧـﺎن ﻧﺰدﻳﻜﺘـﺮ ﻧﻴﺴـﺘﻢ؟ ﻋـﺮض‬
‫آﺮدم‪ :‬ﺁري‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮ آﻪ ﻣﻦ ﻣـﻮﻻي )دوﺳـﺖ( او‬
‫هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﻣـﻮﻻي او اﺳـﺖ )اﻟﻔﻀـﺎﻳﻞ ﻻﺣﻤـﺪ‬
‫ﺑﺮﻗﻢ )‪ (989‬ﻧﺴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺧﺼﺎﻳﺺ رﻗﻢ )‪ .(79‬ﻣﺤﻘﻘﺎن هـﺮ‬
‫دو آﺘﺎب ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺑﻄﻮر ﺷﻔﺎف و روﺷﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آﻪ‬
‫هﺪف رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﻳﺠﺎد ﻣﺤﺒﺖ و ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﺲ‪.‬‬

‫)ج( ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﻧﺼـﻮص را‬

‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﺮاﺳـﺖ و ﭘﺎﺳـﺪاري از آﺮاﻣـﺖ ﺑﺰرﮔـﺎن و‬
‫ﺳﺎدات ﺧﻮد ﺗﺎوﻳـﻞ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺳـﻢ ﺗﻬﻨﻴـﺖ و‬
‫ﺗﺒﺮﻳﻜﻲ را آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮﮔﺰار آـﺮدﻩ ﺑـﻮد و‬
‫هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ در ﺁن ﺷـﺮآﺖ‬
‫ﺟﺴﺘﻪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺁﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻓـﺮﻳﻦ ﺑـﺮ‬
‫ﺗﻮ اي ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﻮﻻي هـﺮ ﻣـﺮد و زن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪي‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ؟!(‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬هﻼك و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد اﻳﻦ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ اﺣﻤـﻖ‪،‬‬
‫ﻧﺼﻮص ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزﻳﭽـﻪ دﺳـﺖ ﺧـﻮد ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺒﺤﺚ )اﺳﺒﺎب اﻻﺳﺘﺒﺼﺎر( آﻪ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﺬآﻮر را در ﺁﻧﺠﺎ ﺁوردﻩ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را آـﻪ‬
‫هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﺰو ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻮﻳـﺎن ﺑـﻮدﻩ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫اﺻﻼً ﻣﺘﺬآﺮ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ 1 .‬و در اﻳﻨﺠـﺎ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺑﻴﺸﺘﺮ و دﻗﺖ در دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﺁﻧـﺎن را ﺟـﺰو‬
‫ﺗﺒﺮﻳﻚ ﮔﻮﻳﺎن ﻗـﺮار دادﻩ اﺳـﺖ ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪،‬‬
‫ﺗﺒﺮﻳﻚ و ﺗﻬﻨﻴﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ρ‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺻـﺤﻴﺢ ﻧﻴﺎﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ زﻳﺪ ﺑﻦ ﺟﺪﻋﺎن اﻳـﻦ زﻳـﺎدت ـ‬
‫ﺗﻬﻨﻴﺖ ـ را ﺁوردﻩ اﺳﺖ و او راوي ﺿـﻌﻴﻔﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻲ ﺷﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫و ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻨـﺪ آـﻪ ﻣﺘـﺎوﻟﻴﻦ دروﻏﮕـﻮ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬واي ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ‬
‫و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪ؟!( ﭘﺮوردﮔـﺎرا!‬
‫اﺟﺎﺑﺖ آﻦ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺑﻪ ص )‪ (223-224‬ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪ .‬و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ آﺘﺎب‬

‫ﻣﻮﺿﻮع ))ﻧﺺ ﺑﺮ ﺧﻼﻓﺖ(( ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻬﺎرم را ذآﺮ‬
‫آﺮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺣﺪﻳﺚ )ﻋﻠﻲ ﻣﻨﻲ و أﻧﺎ ﻣﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫وﻻ ﻳﻮدي ﻋﻨﻲ إﻻ أﻧﺎ أو ﻋﻠﻲ( اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ دﻳﮕـﺮي‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻠﻲ آﺴﻲ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬او را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﺗﺎ از ﻃﺮف‬
‫وي ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از وي‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ دﻳﻨﻲ را ﺑﮕﻮﻳﺪ و‬
‫ـﺮآﻴﻦ در‬
‫ـﺖ از ﻣﺸـ‬
‫ـﺎن ﺑﺮاﺋـ‬‫ـﻼغ دارد و در ﺟﺮﻳـ‬
‫اﺑـ‬
‫ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ وﻗﺘﻲ آـﻪ ﺑﺠـﺎي اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬او ﻣﺎﻣﻮرﻳـﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاﺋﺖ را اﻋﻼم آﻨﺪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ ﮔﺮﻳـﻪ‬
‫اﻓﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﻣﻦ ﺣﻜﻤـﻲ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا اﻣـﺮ‬
‫آﺮدﻩ آﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﻮد ﻳﺎ ﻋﻠﻲ آﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺣﻖ اﺑـﻼغ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ را ﻧﺪارد‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‪،‬‬
‫ﻣﻮﻳﺪ ﺣﺪﻳﺜﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ آﻪ در ﺁن رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪) :‬اي ﻋﻠـﻲ ﺗـﻮ ﺑـﺮاي‬
‫اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﻴﺎن آﻨﻲ ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺁﻧﺎن درﺑﺎرﻩ ﺑﻌـﺪ‬
‫‪1‬‬
‫از ﻣﻦ ﺁن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﺛﺎﺑﺖ اﺳـﺖ و ﺻـﺤﺖ دارد اﻣـﺎ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﺑﻪ ﻏﻴـﺮ ﻣﺤﻤﻠـﺶ ﺣﻤـﻞ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و‬
‫ﻗﺮاﺋﺘﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ از ﺁن دارد‪ .‬زﻳﺮا‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( اﻳﻦ ﺳﺨﻦ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻪ ))ﻋﻠﻲ از ﻣﻦ اﺳـﺖ و‬

‫ﻣﻦ از ﻋﻠﻲ(( ﻣﺨﺘﺺ ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺨـﺎري و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧـﺪ آـﻪ‪)) :‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وﻗﺘﻲ اﺷﻌﺮﻳﻮن در ﺟﺮﻳﺎن ﻳﻚ ﻏـﺰوﻩ‬
‫ﺑﻴﻮﻩ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻳﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ دﭼﺎر آﻤﺒﻮد ﻃﻌﺎم ﻣﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺁن را در ﭘﺎرﭼﻪ اي ﺟﻤـﻊ‬
‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ در ﻳـﻚ ﻇـﺮف ﺑـﺰرگ ﺁن را ﻋﻠـﻲ‬
‫اﻟﺴﻮﻳﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﺁﻧـﺎن از‬
‫ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ و ﻣـﻦ از ﺁﻧـﺎن هﺴـﺘﻢ‪ 2 .‬در ﻣﻨﺎﺳـﺒﺘﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺟﻠﻴﺒﻴﺐ‪ ψ‬ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﺑـﻲ‬
‫ﺑﺮزﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد رﻓﺘﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (147-148‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(244‬‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﺸﺮاآﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (2454‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ﻓﻀﺎﻳﻞ‬
‫اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ )ﺑﺮﻗﻢ ‪.(2499‬‬
‫وﻗﺘﻲ از ﺟﻬﺎد ﺑﺮﮔﺸﺖ‪ ،‬از اﺻﺤﺎب ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺷﻤﺎ‬
‫آﺴﻲ از ﻳﺎراﻧﺘﺎن را ﮔﻢ آﺮدﻩ اﻳﺪ؟ ﺁﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ را ﻧﺎم ﺑﺮدﻧﺪ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻪ‪ 3‬ﺑـﺎر‬
‫ﺗﻜﺮار ﺷﺪ ـ ﺑﻌﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻳﺎ آﺴﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﮔﻢ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣـﻦ‬
‫ﺟﻠﻴﺒﻴﺐ را ﮔﻢ آﺮدﻩ ام‪ ،‬او را ﭘﻴﺪا آﻨﻴـﺪ ـ در‬
‫ﻣﻴﺎن آﺸﺘﻪ ﺷﺪﮔﺎن ﭘﻴﺪا ﺷﺪ‪ .‬و ﻣﻌﻠﻮم ﺷـﺪ آـﻪ او‬
‫هﻔﺖ ﺗﻦ را آﺸﺘﻪ و ﺑﻌﺪ ﺧﻮدش ﻧﻴﺰ آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﺰد او ﺁﻣﺪ و در آﻨﺎر ﺟﺴﺪش اﻳﺴﺘﺎد‬
‫و ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺟﻠﻴﺒﻴﺐ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ هﻔﺖ ﺗﻦ از آﻔﺎر‬
‫را آﺸﺘﻪ‪ ،‬آﺸﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬او از ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ از‬
‫‪1‬‬
‫او هﺴﺘﻢ‪ ،‬او از ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻣﻦ از او هﺴﺘﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ )ﻋﻠﻲ ﻣﻨﻲ وأﻧﺎ ﻣﻦ ﻋﻠﻲ( ﺧـﺎص و وﻳـﮋﻩ‬
‫ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫هﺎ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﺷﺮﻳﻚ اﻧﺪ‪.‬‬

‫)ب( اﻳﻦ ﺳﺨﻦ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪) ρ‬ﻏﻴﺮ از ﻣـﻦ و ﻋﻠـﻲ آﺴـﻲ‬

‫دﻳﮕﺮ ﺣﻖ ﻧﺪارد آﻪ از ﺟﺎﻧـﺐ ﻣـﻦ ﻣﻄﻠﺒـﻲ را ﺑـﻪ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ (.‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑـﻮد آـﻪ در ﻣﻴـﺎن‬
‫اﻋﺮاب در ﺁن روزﮔﺎر‪ ،‬ﻋﺮف و رﺳﻢ ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫هﺮﮔﺎﻩ ﻗﺮاردادي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺻﻠﺢ ﻳﺎ ﻧﻘﺾ ﺻـﻠﺢ‬
‫و ﻏﻴﺮﻩ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻮد‪ ،‬اﻋﻼم ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ رﺋﻴﺲ‬
‫و ﺳﺮدار ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻳـﺎ ﺗﻮﺳـﻂ ﻳﻜـﻲ از ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺶ اﻋﻼم ﻣﻲ ﺷﺪ و در ﻏﻴﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﻣـﻮرد‬
‫‪2‬‬
‫ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫)ت( ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺑﻌـﺪ از ﺣﻀـﺮت اﺑـﻮﺑﻜﺮ‪ ψ‬در‬

‫واﻗﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠـﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺎﻣﻮر ﺗﺤﺖ ﻗﻴﺎدت اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﺳـﺘﺎد ﺗـﺎ‬
‫اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ آﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻗﻴـﺎدت ﺣﺠـﺎج را‬
‫ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻋﺰام ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣـﺎﻣﻮر‬
‫ﺑﺮاي اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ دﻟﻴـﻞ ﺑـﺮ اﺳـﺘﺤﻘﺎق ﺧﻼﻓـﺖ او‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻀـﻴﻪ ﺑـﺮ ﻋﻜـﺲ اﺳـﺖ ﻳﻌﻨـﻲ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺗﻘﺪم در ﺧﻼﻓﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن او اﻣﻴﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ـ ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺟﻠﻴﺒﻴﺐ‪.(2472) ψ‬‬

‫‪ .1‬ﺗﺤﻔﻪ اﻻﺣﻮذي ﺷﺮح ﺗﺮﻣﺬي ﻣﺒﺎرآﭙﻮري ج ‪ 10‬ص )‪.(152‬‬
‫)ث( اﻳﻦ رواﻳﺖ )اﻧﺖ ﻳـﺎ ﻋﻠـﻲ ﺗﺒـﻴﻦ ﻷﻣﺘـﻲ ﻣـﺎ‬
‫اﺧﺘﻠﻔﻮا ﻓﻴﻪ ﺑﻌﺪي( اي ﻋﻠﻲ ﺗﻮ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫را آﻪ در ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﺣﻖ اﺳﺖ ﺑـﺮاي اﻣـﺖ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨﻲ ـ ﺑﺪﻟﻴﻞ وﺟـﻮد ﺿـﺮار ﺑـﻦ اﻟﺼـﺮد‪،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻊ و ﺳﺎﺧﺘﮕﻲ اﺳـﺖ‪)) .‬ﺑﺨـﺎري درﺑـﺎرﻩ او ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺤﻴﻲ اﺑﻦ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در‬
‫آﻮﻓﻪ دو ﺗﺎ دروﻏﮕﻮ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺿﺮار ﺑﻦ اﻟﺼـﺮد‬
‫و اﺑﻮﻧﻌﻴﻢ اﻟﺠﻌﻔﻲ‪ .‬ﻧﺴﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺻـﺮد ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺑﻮ ﺣﺎﺗﻢ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬راﺳـﺘﮕﻮ اﺳـﺖ‬
‫وﻟﻲ رواﻳﺘﺶ ﻗﺎﺑﻞ اﺳـﺘﺪﻻل ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬دارﻗﻄﻨـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ‪ 1 .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ دﻳﮕـﺮ از‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳـﺖ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﺑـﻦ ﺟـﻮزي در‬
‫اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ و درﺑـﺎرﻩ ﺁن ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ ))اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻـﺤﺖ ﻧـﺪارد‪ .‬ﻳﺤﻴـﻲ ﺑـﻦ ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻋﺎﺑﺲ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒـﺎر ﻧﻴﺴـﺖ‪ 2 .‬اﺑـﻦ‬
‫ﺣﺠﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻋﺎﺑﺲ ﺿـﻌﻴﻒ اﺳـﺖ )ﺗﻘﺮﻳـﺐ‬
‫اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ ج‪) 1‬ص‪ (697‬ﺟﻮزاﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺴـﺎﻳﻲ واﻻزدي ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)) :‬ﺿﻌﻴﻖ اﺳـﺖ((‪ .‬اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻋﺎﺑﺲ‪ ،‬ﺧﻄﺎ ﻓﺎﺣﺶ در ﺣﺪ ﺷﺮك را دارد((‬
‫)اﻟﻤﻴﺰان ج‪ 3‬ص )‪ (134-135‬ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺬآﻮر‬
‫ﺑﺎﻃﻞ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ و از ﺑﻴﺎن ﻣـﺬآﻮر‬
‫ﺑﺮاي هﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪ و ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ روﺷﻦ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ آﻤﺘـﺮﻳﻦ دﻟﻴﻠـﻲ ﺑـﺮ ﺧﻼﻓـﺖ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﻧﻤﻲ رود‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ))اﻟـﺪار ﻳـﻮم‬
‫اﻻﻧﺬار(( اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮدﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﺎ اﺷﺎرﻩ ﺑﺴﻮي ﻋﻠـﻲ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧـﺎ او )ﻋﻠـﻲ(‬
‫ﺑﺮادر‪ ،‬وﺻﻲ و ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺮف‬
‫او را ﮔﻮش آﻨﻴﺪ و از ﻓﺮاﻣﻴﻦ او ﭘﻴﺮوي آﻨﻴﺪ((‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻـﺤﺖ دارد‪ ،‬ﻣﻮرﺧـﺎن‬
‫در ﺁﻏﺎز ﺑﻌﺜـﺖ ﺁن را ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ و از ﻣﻌﺠـﺰات‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻴﺎﺳـﺖ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺣﻘﺎﻳﻖ و واﻗﻌﻴﺘﻬﺎ را ﻣﻨﺤﺮف و واروﻧﻪ ﺟﻠﻮﻩ ﻣـﻲ‬
‫‪3‬‬
‫دهﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ذهﺒﻲ ج ‪ 2‬ص )‪ (327-328‬رﻗﻢ )‪.(3451‬‬
‫‪ .3‬اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت ـ اﺑﻦ ﺟﻮزي ص )‪ (376-377‬ج‪.1‬‬
‫‪ .4‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (148-149‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(245-246‬‬
 ‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺘﻦ و ﺳﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻼن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁن اﺳﺖ آﻪ در ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫رﺟﺎل ﺁن‪ ،‬ﻋﺒـﺪاﻟﻐﻔﺎر ﺑـﻦ اﻟﻘﺎﺳـﻢ و ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪوس وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻐﻔﺎر ﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ ﻣﺘﺮوك اﺳﺖ و اﺣﺎدﻳﺜﺶ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ذهﺒـﻲ درﺑـﺎرﻩ او ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))اﺑﻮ ﻣﺮﻳﻢ اﻧﺼﺎري راﻓﻀﻲ و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺪﻳﻨﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬واﺿﺢ ﺣﺪﻳﺚ و از ﺳﺮان‬
‫ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ(( ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻋﺒـﺎس ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻴﺴﺖ(( ﺑﺨﺎري ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬از دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ((‪ .‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒـﻞ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫)هﺮﮔﺎﻩ اﺑﻮ ﻋﺒﻴﺪﻩ از اﺑﻲ ﻣﺮﻳﻢ ﺑﺮاي ﻣـﺎ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﺗﻜﺎن ﺧﻮردﻩ زﻣﺰﻣﻪ ﺑﺎ ﭘﺎ ﻣﻲ‬
‫آﺮدﻧــﺪ و ﻣــﻲ ﮔﻔﺘﻨــﺪ‪)) :‬ﺣــﺪﻳﺚ او را ﻗﺒــﻮل‬
‫ـﺪ‪:‬‬ ‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬
‫ـﺎرﻩ او ﻣـ‬
‫ـﺎن درﺑـ‬
‫ـﻦ ﺣﺒـ‬‫ـﺪارﻳﻢ(( ‪ 1‬اﺑـ‬
‫ﻧـ‬
‫))ﺷﺮاب ﻣﻲ ﻧﻮﺷﻴﺪ و ﺑﻲ ﺣﺎل ﻣﻲ ﺷـﺪ و از ﻋﺜﻤـﺎن‬
‫ﺑﻦ ﻋﻔﺎن‪ ψ‬ﺑﺪﮔﻮﻳﻲ ﻣﻲ آـﺮد(( و ﻋـﻼوﻩ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪،‬‬
‫ﺟﺮﻳﺎﻧﺎت و اﺧﺒـﺎر را واروﻧـﻪ ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ آـﺮد و‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ رواﻳﺎت او ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‬
‫و ﻳﺤﻴﻲ ﺑـﻦ ﻣﻌـﻴﻦ رواﻳـﺖ از وي را ﺗـﺮك آـﺮدﻩ‬
‫‪3‬‬
‫اﻧﺪ‪ 2 .‬ﻧﺴﺎﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﺘﺮوك اﻟﺤﺪﻳﺚ اﺳـﺖ((‬
‫اﺑﻦ آﺜﻴﺮ درﺑﺎرﻩ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺘـﺮوك اﻟﺤـﺪﻳﺚ‪،‬‬
‫دروﻏﮕﻮ و ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣـﺪﻳﻨﻲ او را وﺿـﻊ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬ﺳـﺎﻳﺮ اﺋﻤـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ او را ﺿـﻌﻴﻒ‬
‫ﻣﻌﺮﻓﻲ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ 4 .‬درﺑﺎرﻩ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻘـﺪوس‬
‫ذهﺒﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اهﻞ آﻮﻓﻪ و راﻓﻀـﻲ اﺳـﺖ و در‬
‫ري زﻧﺪﮔﻲ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬از اﻋﻤـﺶ و ﻏﻴـﺮﻩ رواﻳـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺪي ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﻏﻠـﺐ رواﻳـﺎﺗﺶ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻓﻀﺎﻳﻞ اهﻞ ﺑﻴﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻳﺤﻴﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫راﻓﻀﻲ‪ ،‬ﺧﺒﻴﺚ و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴـﺎﻳﻲ و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﺛﻘـﻪ ﻧﻴﺴـﺖ((‪ ،‬دارﻗﻄﻨـﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ((‪ .‬اﺑﻮ ﻣﻌﻤﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪوس ﺁدم ﻧﺎﭘﺎآﻲ اﺳﺖ‪ 5 .‬اﺣﻤﺪ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‬

‫‪.1‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ذهﺒﻲ ج‪ 2‬ص )‪.(640‬‬

‫‪ .2‬اﻟﻤﺠﺮوﺣﻴﻦ‪ ،‬اﺑﻦ ﺣﺒﺎن ص )‪ (143‬ج‪ 2‬ص )‪.(640‬‬
‫‪ .3‬آﺘﺎب اﻟﻀﻌﻔﺎء و اﻟﻤﺘﺮوآﻴﻦ ﻧﺴﺎﻳﻲ ص )‪.(210‬‬
‫‪ .4‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ج‪ 3‬ص )‪.(364‬‬
‫‪ .5‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ج‪ 2‬ص )‪.(457‬‬
‫زﻧﻴﺞ‪ ،‬ﺷـﻴﺦ رازي ﺳـﻮال‬ ‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬درﺑﺎرﻩ او از‬
‫رهﺎ آﺮدم و ﭼﻴﺰي از وي‬ ‫آﺮدم‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻣﻦ او را‬
‫‪1‬‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻲ آﻨﻢ و او ﻣﻮرد‬
‫ﻣﺘﻦ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ زﻳﺮ ﺑﺎﻃـﻞ‬ ‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ از ﻟﺤﺎظ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( رواﻳﺘﻲ را آﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺎﺗﻤﺎم اﺳـﺖ‪ .‬رواﻳـﺖ آﺎﻣـﻞ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺗﻚَ‬
‫ََ‬‫ِـﻴﺮ‬
‫َﺸ‬‫ْ ﻋ‬
‫ِر‬ ‫َْ‬
‫ﻧـﺬ‬‫َأ‬‫اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺁﻳـﻪ )و‬
‫َ( ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﺮا ﻃﻠﺐ آـﺮد و‬ ‫ِﻴﻦ‬
‫َﺑ‬‫اﻷَْﻗﺮ‬
‫ْ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اي ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣـﺮا اﻣـﺮ آـﺮدﻩ آـﻪ‬
‫ـﻦ‬
‫ـﻨﻢ‪ ،‬ﻣـ‬ ‫ـﺬار آـ‬ ‫ـﻮد را اﻧـ‬
‫ـﻚ ﺧـ‬
‫ـﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳـ‬
‫ﺧﻮﻳﺸـ‬
‫ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪم و ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮدم‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ ﭼﻨـﻴﻦ آـﻨﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﭘﺴـﻨﺪﻳﺪﻩ اي از ﺁﻧـﺎن ﻣﺸـﺎهﺪﻩ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬا ﺳﻜﻮت اﺧﺘﻴﺎر آﺮدم‪ ،‬ﺑـﺎﻻﺧﺮﻩ ﺟﺒﺮاﻳﻴـﻞ‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،‬اﮔـﺮ ﺑـﻪ دﺳـﺘﻮر‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺬب ﺧﻮاهﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﭘـﺲ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﻣﻘﺪاري ﻏﺬا‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻢ ران ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ و ﻳـﻚ آﺎﺳـﻪ‬
‫ﺷﻴﺮ ﺑﺮاي ﻣـﺎ درﺳـﺖ آـﻦ و اوﻻد ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را‬
‫دﻋﻮت آﻦ ﺗﺎ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻣﺎﻣﻮرﻳـﺖ‬
‫ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﺑﺪهﻢ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﭼﻨﻴﻦ آﺮدم‬
‫و اوﻻد ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را آﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن در ﺁن اﻳـﺎم‬
‫ﭼﻬﻞ ﺗﻦ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔـﺮد هـﻢ ﺁوردم‪ ،‬در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﻋﻤﻮهﺎي رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻳﻌﻨـﻲ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟـﺐ‪،‬‬
‫ﺣﻤﺰﻩ‪ ،‬ﻋﺒﺎس و اﺑﻮﻟﻬﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻓﺮزﻧﺪان‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻧﺰد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﺮد هﻢ ﺁﻣﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮا اﻣﺮ‬
‫آﺮد ﺗﺎ ﻃﻌﺎم را ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن ﺑﻴـﺎورم ـ ﻃﻌـﺎم را‬
‫ﺣﺎﺿﺮ آﺮدم وﻗﺘﻲ ﻃﻌـﺎم روي ﺳـﻔﺮﻩ ﮔﺬاﺷـﺘﻪ ﺷـﺪ‪،‬‬
‫رﺳﻮل اآـﺮم‪ ،ρ‬ﺗﻜـﻪ اي از ﮔﻮﺷـﺖ ﺑﺮداﺷـﺖ و ﺑـﺎ‬
‫دﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺁن را ﻧﺼﻒ آﺮد و ﺳـﭙﺲ ﺁن را در ﮔﻮﺷـﻪ‬
‫آﺎﺳﻪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎ ذآﺮ ﻧـﺎم ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺨﻮرﻳـﺪ‪.‬‬
‫هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﺗﺎ ﺳﻴﺮ ﺧﻮردﻧﺪ‪ .‬و هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ‬
‫ﺁن ﻏﺬا ﺑﺮاي ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻧﻔﺮ آﻔﺎﻳـﺖ ﻧﻤـﻲ آـﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اي ﻋﻠـﻲ ﺣﺎﺿـﺮان را‬
‫ﺑﻨﻮﺷﺎن(( آﺎﺳﻪ ﺷﻴﺮ را ﺗﻘﺪﻳﻢ آﺮدم‪ ،‬هﻤـﻪ ﺁﻧـﺎن‬

‫‪ .6‬اﻟﻀﻌﻔﺎءﻟﻠﻌﻘﻴﻠﻲ ج‪ 2‬ص )‪.(279‬‬

‫ﺗﺎ ﺳﻴﺮ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﻣﻘﺪار ﺷﻴﺮ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ ﻧﻔﺮ آﻔﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲ آﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻗﺼﺪ آﺮد ﺗﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬اﺑﻮﻟﻬـﺐ در ﺳـﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﻦ از وي ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺟﺎدو آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم هﻤﻪ ﻣﺘﻔﺮق ﺷـﺪﻧﺪ و رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻳـﺮاد ﺳـﺨﻦ ﻧﺸـﺪ‪ .‬روز ﺑﻌـﺪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑـﻪ ﻣـﻦ )ﻋﻠـﻲ( ﮔﻔـﺖ‪ :‬هﻤﺎﻧـﺎ اﻳـﻦ ﻣـﺮد‬
‫)اﺑﻮﻟﻬﺐ( در ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ از ﻣﻦ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓـﺖ و ﺗـﻮ‬
‫ﺷﻨﻴﺪي ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﮔﻔﺖ و ﻣﺮدم ﻗﺒـﻞ از اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻦ ﮔﻮش آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺮق ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳـﺮوز‬
‫دوﺑﺎرﻩ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻏﺬا درﺳـﺖ آـﻦ و زﻣﻴﻨـﻪ ﺗﺠﻤـﻊ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻓﺮاهﻢ آﻦ ـ ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬هﻤﻴﻦ آـﺎر‬
‫آﺮدم‪ ،‬هﻤﻪ ﺗﺎ ﺳﻴﺮ ﺧﻮردﻧﺪ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ اﻳـﺮاد ﺳـﺨﻦ ﭘﺮداﺧـﺖ و ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬اي‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧـﺪا ﺳـﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ هـﻴﭻ‬
‫ﺟﻮاﻧﻲ را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮب ﺳﺮاغ ﻧﺪارم آـﻪ ﺑﻬﺘـﺮ‬
‫از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺁوردﻩ ام‪ ،‬ﺑـﺮاي ﻗـﻮم‬
‫ﺧﻮدش ﺁوردﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻴﺮ و ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ و ﺁﺧﺮت‬
‫را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺁوردﻩ ام‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا اﻣـﺮ آـﺮدﻩ‬
‫ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺴﻮي او دﻋﻮت آﻨﻢ‪ ،‬ﭼﻪ آﺴـﻲ از ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺁﻣﺎدﮔﻲ دارد ﺗﺎ ﻣﺮا در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻳﺎري آـﺮدﻩ‪،‬‬
‫ﺑﺮادر‪ ،‬وﺻﻲ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ در ﻣﻴـﺎن ﺷـﻤﺎ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮم ﺗﺎ وزﻳـﺮ و ﻣﻌـﺎون ﺗـﻮ‬
‫ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﺮدن ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻌـﺪ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))هﻤﺎ اﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺮادر‪ ،‬وﺻﻲ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣـﻦ در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ اﺳﺖ‪ ،‬از وي ﺣﺮف ﺷﻨﻮي داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ هﺎي‬
‫او ﻋﻤﻞ آﻨﻴﺪ ـ ﻣﺮدم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻨـﺪﻩ‬
‫آﺮدﻩ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪)) :‬ﺁري‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺗﻮ را ﺣﻜﻢ آﺮدﻩ آﻪ ﺣﺮف ﻓﺮزﻧﺪت را ﺷـﻨﻴﺪﻩ و از‬
‫وي اﻃﺎﻋﺖ آﻨﻲ‪ ((.‬در ﻃﺮﻳﻘﻲ دﻳﮕﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬هﻴﭻ‬
‫آﺲ از ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﻮاب ﻧﺪاد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺣﺎﺿﺮم اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ـ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد ))ﺑﻨﺸﻴﻦ(( ـ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺮاي ﺑـﺎر دوم و‬
‫ﺳﻮم هﻤﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ را ﺗﻜﺮار آﺮد‪ .‬آﺴﻲ ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﻧﺪاد ـ ﻋﻠﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ و ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﻣـﻦ ﺣﺎﺿـﺮم‪ ،‬اي‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ـ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺑﻨﺸﻴﻦ ﺗﻮ ﺑـﺮادر‬
‫ﻣﻦ هﺴﺘﻲ ‪ . . .1‬اﻟﺦ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﻨﻬﺎن آﺮدن اﻳﻦ ﺑﺨـﺶ از‬
‫ﺣﺪﻳﺚ آﻪ ﺁﺛﺎر دروغ و وﺿﺎع ﺑﻮدن او را ﺁﺷـﻜﺎري‬
‫ﺳﺎزد ﺑﻪ دﻻﻳﻞ زﻳﺮ ﻣﺬور ﻣﻲ داﻧﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ )ﺗﻌﺪاد ﺑﻨـﻲ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ در ﺁن اﻳﺎم ﺑﻪ ﭼﻬﻞ ﺗـﻦ ﻣـﻲ رﺳـﻴﺪ(‪.‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﺪ آﻪ ﺗﻌﺪاد ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ ﭼﻬـﻞ! ))زﻳـﺮا ﺟـﺰ‬
‫ﭼﻬﺎر ﺗﻦ‪ :‬ﻋﺒﺎس‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺣﺎرث و اﺑﻮﻟﻬـﺐ آﺴـﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ از ﺑﻨﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧـﺪﻩ ﺑـﻮد‪ .‬و‬
‫ﺗﻤﺎم ﻓﺮزﻧـﺪان ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ از اﻳـﻦ ﭼﻬـﺎر ﻧﻔـﺮ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ هﻤﺎﻧـﺎ ﺑﻨـﻮ هﺎﺷـﻢ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬و از‬
‫ﻋﻤﻮهﺎي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﻘﻂ ﭼﻬـﺎر ﺗـﻦ زﻣـﺎن ﻧﺒـﻮت را‬
‫درﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و ﺁﻧﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از‪ :‬ﻋﺒـﺎس‪،‬‬
‫ﺣﻤﺰﻩ‪ ،‬اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬و اﺑﻮﻟﻬﺐ ـ اﻣﺎ ﻋﻤﻮهﺎي و ﭘﺴـﺮ‬
‫ﻋﻤﻮهﺎ از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬اﺑﻮﻃﺎﻟـﺐ ﭼﻬـﺎر ﺗـﺎ‬
‫ﭘﺴﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻘﻴﻞ‪ ،‬ﻃﺎﻟﺐ و ﺟﻌﻔﺮ داﺷـﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﺗﻤﺎم ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺻﻐﻴﺮ و ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﺑﻮدﻧﺪ و در‬
‫ﻣﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﭘﺴﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﺑﺎﻟﻎ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز هـﻢ ﺳـﻪ‪ 3‬ﺗـﺎ ﺑـﻴﺶ ﻧﺒﻮدﻧـﺪ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‪،‬‬
‫ﻋﺒﻴﺪﻪﻠﻟﺍ و ﻓﻀﻞ ﻧﺎم داﺷﺘﻨﺪ و ﻗـﺜﻢ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻪ‪ 3‬ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد و ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ ﺁﻧـﺎن ﻓﻀـﻞ‬
‫ﺑﻮد و ﻋﺒﺎس آﻨﻴـﻪ اش را از ﻓﻀـﻞ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪.‬‬
‫ﺣﺎرث و اﺑﻮﻟﻬﺐ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪك ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎرث ﻓﻘﻂ دو ﭘﺴﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧـﺎم اﺑﻮﺳـﻔﻴﺎن و رﺑﻴﻌـﻪ‬
‫داﺷﺖ و هﺮ دو ﺗﺎ در ﺁﺧﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺘﺢ ﻣﻜـ‬ ‫ـﺪ از ﻓـ‬
‫ـﺐ ﺑﻌـ‬
‫ـﺪان اﺑﻮﻟﻬـ‬
‫ـﺪان ﻓﺮزﻧـ‬
‫ﻓﺮزﻧـ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ـ او ﺳﻪ‪ 3‬ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ داﺷﺖ و دو‬
‫ﺗﺎ از ﺁﻧﺎن ﻳﻌﻨـﻲ ﻋﺘﺒـﻪ و ﻣﻐﻴـﺚ ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪﻩ‬
‫‪2‬‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻟﻤﺎذا اﺧﺘﺮت ﻣﺬهﺐ اﻟﺸﻴﻌﻪ ـ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺮﻋﻲ اﻃﺎآﻲ ص )‪ (137-143‬و‬

‫اﻟﻤﺮاﺟﻌﺎت‪ ،‬اﻟﻤﺮاﺟﻌﻪ )‪ (20‬ص )‪.(123‬‬
‫‪ .1‬اﻟﻤﻨﻬﺎج ج‪ 7‬ص )‪ (304-305‬ﺑﺎ اﻧﺪآﻲ ﺗﺼﺮف‪.‬‬
 ‫)ب( اﻳﻦ رواﻳﺖ ﺑﺎ رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ آﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ و ﺛﺒﻮت ﺁن اﺗﻔﺎق دارﻧـﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌـﺎرض‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﺎح ﺧﻮد از اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‬
‫ﺗﻚَ‬
‫ََ‬ ‫ِـﻴﺮ‬
‫َﺸ‬‫ْ ﻋ‬
‫ِر‬ ‫َْ‬
‫ﻧـﺬ‬‫َأ‬‫رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﻧﺪك ))وﻗﺘﻲ ﺁﻳـﻪ )و‬
‫َ( ﻧﺎزل ﺷﺪ‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺎﻻي آـﻮﻩ ﺻـﻔﺎ‬ ‫ِﻴﻦ‬
‫َﺑ‬‫اﻷَْﻗﺮ‬
‫ْ‬
‫رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺪا ﻣﻲ داد‪ ،‬اي ﺑﻨﻲ ﻓﻬﺮ‪ ،‬اي ﺑﻨﻲ ﻋـﺪي و‬
‫اي ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻗﺮﻳﺶ‪ .‬ﻣﺮدم ﺗﺠﻤﻊ آﺮدﻧﺪ ـ ﺣﺘﻲ آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ از ﺑﻴﺮون ﺁﻣﺪن ﻣﻌﺬور ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﺴـﻲ را ﺑـﺮاي‬
‫آﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎت ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم آﻨﻨﺪ آﻪ ﺟﺮﻳﺎن‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ اﺑﻮﻟﻬﺐ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﺮﻳﺶ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺁﻳﺎ اﮔﺮ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ﺑـﺪهﻢ آـﻪ ﻟﺸـﻜﺮي از‬
‫درﻩ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﻤﻠﻪ ﺁور اﺳﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ ﻣـﺮا ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺬﻳﺮﻳﺪ؟ هﻤﻪ ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬ﺑﻠﻲ‪ ،‬اي رﺳـﻮل ﺧـﺪا‪،‬‬
‫ﻣﺎ هﻤﻮارﻩ از ﺷﻤﺎ ﺻﺪاﻗﺖ و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ را ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ـﺲ‬
‫ـﻮد‪)) :‬ﭘـ‬ ‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـ‬
‫ـﺎﻩ رﺳـ‬‫ـﻢ ـ ﺁﻧﮕـ‬ ‫ـﺮدﻩ اﻳـ‬ ‫آـ‬
‫ﺑﺪاﻧﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑـﻪ ﻋـﺬاب ﺑﺴـﻴﺎر دردﻧـﺎآﻲ‬
‫اﺧﻄﺎر ﻣﻲ دهﻢ‪ .‬اﺑﻮﻟﻬﺐ ﮔﻔـﺖ‪)) :‬هـﻼك ﺷـﻮي‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫هﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺎ را اﻳﻨﺠﺎ ﺟﻤﻊ آـﺮدﻩ اي ـ ﺁﻧﮕـﺎﻩ‬
‫ﱠ ‪ . . .‬اﻟـﺦ(‬ ‫ﺗـﺐ‬‫ﻬـﺐٍ و‬
‫ََ‬ ‫ﻟَ‬ ‫َﺑ‬
‫ِـﻲ َ‬ ‫ﺪا أ‬
‫ﻳَ‬ ‫اﻳﻦ ﺁﻳﻪ )َ‬
‫ﺗﺒﱠﺖ‬
‫ْ َ‬ ‫‪1‬‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬

‫)ت( رواﻓﺾ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ‬

‫ﺑﻼﻓﺼﻞ ﻋﻠﻲ ﻣﺪﻋﻲ ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ هﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‬
‫آﻪ ﻧﺼﻮص در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدﻩ اﻧـﺪ و هﻤـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺼﻮص ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارﻧـﺪ آـﻪ ﻋﻠـﻲ وﺻـﻲ و‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﭘﺎﻳﻪ هـﺎي‬
‫ﻣﺪﻋﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﺁﻧﺎن را ﻣﻲ ﻟﺮزاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻗﻮﻣﺶ را ﺑـﺮاي ﻳـﺎري آـﺮدن‬
‫دﻋﻮت آﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﺮ آﺲ ﻣﺮا ﻳﺎري آﻨـﺪ‪ ،‬او‬
‫ﺑﺮادر‪ ،‬وﺻﻲ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺧﻮت‪ ،‬وﺻـﻴﺖ‬
‫و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬در ﺣﺪﻳﺚ اﺧﺘﺼﺎص ﺑﻪ ﻋﻠﻲ اﺻﻼً ﻧﺪارد‪.‬‬
‫زﻳﺮا رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﺮ آﺲ(( ﻣﺮا ﻳﺎري آﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ . .‬اﻟﺦ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺳﻪ‪ 3‬ﺑﺎر از ﻋﻠﻲ اﻋﺮاض آﺮد‪ .‬وﻗﺘﻲ‬
‫ﻣﻌﺎون و ﻣﺴﺎﻋﺪي ﻏﻴﺮ از ﻋﻠﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﺸـﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ‬
‫ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺁن ﺳﺨﻨﺎن را ﮔﻔﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺎ اﻳـﻦ‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬آﺘﺎب اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ ﺑﺎب و اﻧﺬر ﻋﺸﺮﻳﺘﻚ اﻻﻗﺮﺑﻴﻦ رﻗﻢ‬

‫)‪.(4492‬‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺗﻤﺎم ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺁن دارد آﻪ ﻋﻠﻲ‬
‫در ﺑﺪو اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺧﻼﻓﺖ را ﻧﺪاﺷﺖ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ اﻓﺮاد ﻗﻮﻣﺶ ﻧﺎﭼـﺎر ﺷـﺪ آـﻪ اﻣـﺮ‬
‫ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﺴﭙﺎرد‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﻳـﻦ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣـﺪﻋﺎي‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻼﻓـﺖ ﻋﻠـﻲ از ﺁﺳـﻤﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻨﺼﻮص اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد و ﺑـﺎ ﺁن ﺟـﻮر در ﻣـﻲ‬
‫ﺁﻳﺪ؟!‬

‫)ث( رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬اﻳـﻦ ﻣﻨﺼـﺐ )وزارت‪ ،‬وﺻـﺎﻳﺖ و‬

‫ﺧﻼﻓــﺖ( را از ﺁن او ﻗــﺮار داد آــﻪ وي را در‬
‫ﭘﻴﺸﺒﺮد اﺳﻼم و ﻧﻄـﻖ ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدﺗﻴﻦ ﻳـﺎري آﻨـﺪ‪.‬‬
‫اآﻨﻮن اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح اﺳﺖ آـﻪ ﺁﻳـﺎ ﻓﻘـﻂ اﺳـﻼم‬
‫ﺁوردن ﻳﻚ ﻓﺮد و ﻧﻄﻘﺶ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدﺗﻴﻦ او را ﻣﺴـﺘﺤﻖ‬
‫وزارت‪ ،‬وﺻﺎﻳﺖ و ﺧﻼﻓﺖ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧـﺪ؟! اﮔـﺮ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ اﺳﻼم ﺁوردﻩ اﻧﺪ و رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﺳﻼم ﻳﺎري و ﻧﺼﺮت آﺮدﻩ اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺧﻼﻓﺖ او هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻋﻠﻲ از ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ اﺳـﻼم ﺁوردﻧـﺪ و رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻳـﺎري‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ اﻣﺘﻴﺎزي دارد ﺗﺎ وﺻﻲ و ﺧﻠﻴﻔﻪ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷﻮد؟ اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ دو ﻳﺎ ﺑـﻴﺶ از دو ﺗـﻦ‬
‫از اﻗﻮام رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ دادﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در وﻗﺖ واﺣﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ‪ 3‬ﺧﻠﻴﻔﻪ داﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؟؟! ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﻳﻜﻲ از ﺁن ﺳـﻪ‪3‬‬
‫ﺗﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ!!؟ ﺁﻳﺎ آﺴـﻲ آـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺮت و ﭘﻼ ﮔـﻮﻳﻲ هـﺎ را ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ ،‬آﻮدن ﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪان ﺁدم ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫)ج( اﻳﻦ رواﻳﺖ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ و ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔـﻲ ﻗـﻮﻣﺶ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻋﻠﻲ ﺑﺮادر‪ ،‬وﺻﻲ و ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﻣـﻦ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﺳﺖ(( ﻧﻔﺮﻣﻮد آﻪ ﻋﻠﻲ ﺑـﺮادر‪ ،‬وﺻـﻲ و‬
‫ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣـﻦ‪)) ،‬ﺑﻌـﺪ از ﻣـﻦ اﺳـﺖ((‪ ،‬ﺁﻧﻄـﻮر آـﻪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬از او ﺣـﺮف‬
‫ـﺪ‪،‬‬
‫ـﺖ آﻨﻴـ‬
‫ـﻴﺪ و از او ﺗﺒﻌﻴـ‬
‫ـﺘﻪ ﺑﺎﺷـ‬
‫ـﻨﻮاﻳﻲ داﺷـ‬
‫ﺷـ‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ ﻣـﻲ ﺧﻨﺪﻳﺪﻧـﺪ‪ ،‬ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪)) :‬ﺁري‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ اﻣﺮ ﺷـﺪﻩ آـﻪ‬
‫از ﻓﺮزﻧﺪت ﺑﺸﻨﻮ و از وي ﻃﺎﻋـﺖ آـﻦ((!؟ اآﻨـﻮن‬
‫ﺟﺎي ﺑﺴﻲ ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳﺖ و ﺳﻮال ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮاي آﺴﺎﻧﻲ آﻪ او را ﻳﺎري ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺎ وي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺧﻠﻴﻔـﻪ ﻣـﻦ در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺷﻤﺎ اﺳﺖ و از وي اﻃﺎﻋﺖ آﻨﻴﺪ و ﺷـﻨﻮاﻳﻲ داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﺪ؟! ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺧﻮد ﺁﻧﺎن از ﺧﻮد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫و ﻧﺒﻲ ﻣﺮﺳﻞ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ از آﻮدك ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد؟! اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ـ )او ﺑﺮادر و ﺧﻠﻴﻔﻪ ﻣﻦ )ﺑﻌـﺪ از ﻣـﻦ(‬
‫ﻧﻪ )در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ( ( ﺻﺤﺖ دارد‪ ،‬ﺳﻮال اﻳـﻦ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ ﺁﻳـﺎ ﺧـﻮد ﺁﻧـﺎن در ﺁن ﻟﺤﻈـﺎت از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫اﻃﺎﻋﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از وي از ﺧﻠﻴﻔﻪ اش اﻃﺎﻋﺖ‬
‫آﻨﻨﺪ؟! ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻄﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺟﻤـﻊ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ ﻧﻪ در ﺟﻤﻊ ﺳﺮان آﻔﺎر! ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺗﻮ‬
‫ﭘﺎك و ﻣﻨﺰﻩ هﺴﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺮآﺎن از درك و ﻓﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﺗﺎ رواﻓﺾ‪ ،‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن در ﺣﺎﻟﻲ آـﻪ ﺗﻤﺴـﺨﺮ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬و ﺧﻨـﺪﻩ‬
‫ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺁﻣﻴﺰ ﻣﻲ زدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺮون ﻣـﻲ رﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬و ﺑـﻪ‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻮ را ﺣﻜـﻢ آـﺮدﻩ آـﻪ‬
‫ﺣﺮف ﻓﺮزﻧﺪت را ﺑﺸـﻨﻮي و از وي اﻃﺎﻋـﺖ آﻨـﻲ!!!‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﻌﺪ از هﻤﻪ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ‪ ،‬آﺴﻲ آـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻘـﻞ و‬
‫ﺧﺮدش اﺣﺘﺮام ﻗﺎﻳﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺤﺖ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ اﻋﺘﻤﺎد آﻨﺪ؟‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ هـﺎﻳﺶ اداﻣـﻪ دادﻩ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫آﻪ در ﺁن زﻣﺎن ﺗﺎرﻳﻚ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳـﺖ‪ ،‬در اﻳـﻦ‬
‫ﻋﺼﺮ روﺷﻦ و اﻣﺮوز ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺟﻨﺎب ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ هﻴﻜﻞ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر را در ﭼـﺎپ‬
‫اول آﺘﺎب ﺧﻮد )زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﻤـﺪ( در ﺻـﻔﺤﻪ ﻳﻜﺼـﺪ و‬
‫ﭼﻬﺎر ‪ ،104‬آﻪ در ﺳﺎل ‪ 1354‬هﺠﺮي ﺑﻪ ﻃﺒـﻊ رﺳـﻴﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﺎﻣﻼً ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﻟﻜﻦ در ﭼـﺎپ دوم و ﺳـﻮم و‬
‫ﭼﺎﭘﻬﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﺣﺪﻳﺚ را آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬هﺬا وﺻﻲ و ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ ﻣﻦ ﺑﻌـﺪي( ﺣـﺬف‬
‫ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 121‬ﺟﻠـﺪ ﻧـﻮزدهﻢ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻃﺒﺮي ﻧﻴﺰ آﻠﻤﺎت )وﺻﻲ و ﺧﻠﻴﻔﺘﻲ( را ﺣـﺬف‬
‫آﺮدﻩ ﺁن را ﺑﻪ )إن هﺬا أﺧﻲ( ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻩ اﻧﺪ!!‬
‫ﻏﺎﻓﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻃﺒﺮي ﺣـﺪﻳﺚ را ﺑﺼـﻮرت آﺎﻣـﻞ در‬
 ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 319‬در ﺟﻠﺪ دوم ﺗـﺎرﻳﺦ ﻃﺒـﺮي ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺒﻴﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ و اﻣﻮر‬
‫را واروﻧﻪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪) .‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑـﺎ زﺑﺎﻧﻬـﺎ و‬
‫ﺳﺨﻨﻬﺎي ﺧﻮد روﺷﻨﻲ ﺧﺪا را ﺧﺎﻣﻮش آﻨﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﻧﻮرش را ﺑﻪ اﺗﻤـﺎم ﻣـﻲ رﺳـﺎﻧﺪ )!!( در اﺛﻨـﺎي‬
‫ﺑﺤﺜﻲ آﻪ در ﺻﺪد ﺁن ﺑﺮ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻗﺼـﺪ داﺷـﺘﻢ‬
‫از واﻗﻌﻴﺖ اﻣﺮ ﻣﻄﻠﻊ ﺷﻮم‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﭼﺎپ اول‪ ،‬آﺘﺎب‬
‫)زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﻤﺪ‪ (ρ‬ﻣﻲ ﮔﺸﺘﻢ و ﺑﻪ ﻟﻄﻒ اﻟﻬﻲ ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﺗﺤﻤﻞ زﺣﻤﺖ و ﻣﺸﻘﺖ ﻓﺮاوان ﺑﺪان دﺳـﺖ ﻳـﺎﻓﺘﻢ‪ .‬و‬
‫ﻋﻤﺪﻩ و ﺣﺎﻳﺰ اهﻤﻴﺖ ﺑﺮاي ﻣﻦ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻮد‬
‫آﻪ از ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺁﮔﺎهﻲ ﭘﻴﺪا آﺮدم و اﻳﻦ ﺁﮔﺎهﻲ ﺑـﻪ‬
‫ﻳﻘﻴﻦ و اذﻋﺎن ﻣﻦ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‪ ،‬ﺑـﺪ ﺧﻮاهـﺎن‬
‫هﻤﻮارﻩ در ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش اﻧﺪ ﺗﺎ واﻗﻌﻴﺎت و ﺣﻘـﺎﻳﻖ‬
‫ﺛﺎﺑﺘﻪ را دﮔﺮﮔﻮن ﺟﻠﻮﻩ دهﻨـﺪ‪ ،‬اﻓـﺰود‪ :‬واروﻧـﻪ‬
‫ﺟﻠﻮﻩ دادن واﻗﻌﻴﺎت ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻨﺤـﺮﻓﻴﻦ‬
‫و ﻣﺘﺤﺮﻓﻴﻦ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﻨـﺪ آـﻪ اﻳـﻦ ﺣﻘـﺎﻳﻖ‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺴﺘﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻤﺴﻚ ﺑﺮاي دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از درك اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻋـﺎﺟﺰم آـﻪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﻬﺎﻟﺖ ﮔﺴـﺘﺮدﻩ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ .‬ﻣﮕﺮ آﺘﺎب )زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﻤـﺪ‪ (ρ‬ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري و ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫در ﺻﺪد ﺗﺤﺮﻳﻒ رواﻳﺎت ﺁن ﺑﺮ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ آﺘـﺎب‬
‫)ﺣﻴﺎت ﻣﺤﻤﺪ‪ (ρ‬در واﻗﻊ ﺑﻴﺶ از آﺘﺎب اﺳـﻄﻮرﻩ اي‬
‫و داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﺰد اهﻞ ﺳـﻨﺖ ارزش ﺁﻧﭽﻨـﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬آﺘﺎب ﻣﺬآﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ آﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫آﻪ در ﺑﺎزار آﺘﺐ دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﭘـﺮ از ﻋﻴـﺐ و‬
‫اﺷﻜﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺻـﺪهﺎ ﺳـﺎل ﻗﺒـﻞ از‬
‫ﭘﻴﺪا ﺷﺪن ﻣﻮﻟﻒ )ﺣﻴﺎت ﻣﺤﻤـﺪ‪ (ρ‬از ﺟﺎﻧـﺐ ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮرد ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﺻـﻼً‬
‫ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ آﻪ در اﻳﻦ آﺘﺎب ﻣﺨﺼﻮص ﺁن را ﺗﺤﺮﻳﻒ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﻣﺎﻧﻨـﺪ رواﻓـﺾ‪،‬‬
‫اهﻞ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬رواﻓﺾ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﻧﺼﻮص ﻗـﺮﺁن را ﻧﻴـﺰ ﺗﺤﺮﻳـﻒ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﮔﺮ ﺻﺪهﺎ آﺘﺎب دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺘﺎب )ﺣﻴـﺎت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ (ρ‬را ﺑﻴﺎورد و ﺛﺎﺑﺖ آﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ ﺣـﺪﻳﺚ در‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (149‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(246‬‬
‫آﺘﺐ ﻣﺬآﻮر ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ هﺮﮔﺰ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﺖ دارد و ﺿﻌﻒ ﺁن ﺑـﺮ ﻃـﺮف‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا روﺷـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ در آﺘـﺎب )ﺣﻴـﺎت‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ (ρ‬هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﺮﻳﻔﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺁن دﻳﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺁﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ‬
‫از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﻟﻒ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ادﻋﺎي‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺧﺎﻟﻲ از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷﻮد آـﻪ‪ :‬ﺁري‪ ،‬او‬
‫اﻳﻦ رواﻳﺖ را هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪،‬‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ و آﺴﻲ ﺁن را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬هـﺮ‬
‫ﭼﻨﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺻﺪد اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻴـﺰ هﻮﺷـﻲ‬
‫ﺧﻮد را ﺛﺎﺑﺖ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬هﻤﻮارﻩ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﺛﺒﺎت ﺟﻬﻞ او ﻣﻲ اﻧﺠﺎﻣـﺪ؟ ﻳـﻚ ﺳـﻮال را ﺑـﺮاي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ آﻨﻢ آﻪ از ﭘﺎﺳﺦ ﺁن‪ ،‬ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻴﺰ‬
‫هﻮﺷﻲ آﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺁن ﺑﻬﺮﻩ ﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺳﻮال اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﺗـﻮ ﺑـﻪ آﺸـﻔﻴﺎت ﺑـﺲ‬
‫ﺑﺰرﮔﻲ رﺳﻴﺪي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻃﺒﺮاﻧـﻲ ﺣـﺪﻳﺚ را‬
‫ﺁوردﻩ و ﺗﺤﺮﻳﻒ آﻨﻨﺪﮔﺎن ﺁن را ﺗﺤﺮﻳﻒ آﺮدﻩ اﻧـﺪ‬
‫و ﺗﻮ ﺁن را در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺼﻮرت ﺗﻤـﺎم و آﺎﻣـﻞ‬
‫دﻳﺪﻩ اي‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﮔﻤﺎن ﻣـﻲ آﻨـﻲ آﺴـﻲ آـﻪ در ﺻـﺪد‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻳﻚ آﺘﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺨـﺶ از ﺁن را ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ را ﻧﻤـﻲ ﺧﻮاﻧـﺪ و ﺗﺤﺮﻳـﻒ را‬
‫ﺑﺼﻮرت آﺎﻣﻞ و روﺷﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دهﺪ ﺗﺎ آﺴﺎﻧﻲ ﻣﺜﻞ‬
‫ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺐ را ﺑﺮ ﻣﻼ ﺳـﺎزﻧﺪ؟ ﻻﺑـﺪ‬
‫ﺗﻮ در ﺟـﻮاب ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻲ‪)) :‬ﺁري((‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎهﻴﺖ ﺁﻧﺎن را ﺑﺮاي هﻤﮕﺎن روﺷـﻦ ﺳـﺎزد‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﺁﻧﺎن را از رﺳﻴﺪن و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺮدن ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ‬
‫در ﻏﻔﻠﺖ ﻣﻲ ﮔﺬارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﻪ آﻤﺘـﺮ از‬
‫اﺗﻤﺎم و اآﻤﺎل ﻧﻮر و روﺷﻨﻲ ﺧﻮد‪ ،‬راﺿـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي آﻔﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﻧﺒﺎﺷـﺪ!‬
‫اآﻨﻮن اﻳﻦ ﺳﻮال را از ﺗﻮ ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﺗﻮ ﭼـﻪ ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧـﻮد ﻃﺒـﺮي ﺣـﺪﻳﺚ را ﺑـﺎ هﻤـﻴﻦ‬
‫اﻟﻔﺎظ ﺁوردﻩ اﺳـﺖ؟ و ﺗـﻮ دﻟﻴﻠـﻲ ﺑـﺮاي ﺗﺤﺮﻳـﻒ‬
‫ﻧﺪاري‪ ،‬ﺗﻮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ داﻧﻲ آﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ آﻨﻨﺪﮔﺎن از‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ آﻪ ﺣﺪﻳﺚ آﺎﻣﻞ در ﺁﻧﺠـﺎ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﻏﻔﻠﺖ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ؟ ﺁﻳﺎ رواﻳﺘﻲ آـﻪ ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ ﻣﺎ اﺳﺖ و ﺗـﻮ ﺑـﺪان اﺳـﺘﺪﻻل آـﺮدي و ﺑﺨـﺶ‬
‫آﻮﭼﻜﻲ از ﺁن را ذآﺮ آـﺮدي و ﺑﺨـﺶ ﻋﻤـﺪﻩ ﺁن را‬
‫رهﺎ آﺮدي‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﺤﺴﻮب ﻣـﻲ ﺷـﻮد؟! ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳـﻦ ﺳـﻮاﻟﻬﺎ‪ ،‬زﻳﺮآـﻲ و‬
‫ﺗﻴﺰ هﻮﺷﻲ او را از آﻮدن ﺑﻮدﻧﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺳﺎزد!!‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ وﺟـﻮد‬
‫ﻧﺼﻮص دال ﺑﺮ وﺟﻮب ﭘﻴﺮوي از اهﻞ ﺑﻴﺖ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ وﺟﻮب اﺗﺒﺎع اهﻞ ﺑﻴـﺖ در ﺗﻤـﺎم‬
‫اﻣﻮر‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ اهﻞ ﺳـﻨﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﺪﻻل ﻧﻤـﻮدﻩ و ﺑﺮﺧـﻲ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ را در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﺮ اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎور اﺳﺖ آﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻳـﻦ رواﻳـﺎت‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴـﺖ از‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫او ﻧﺨﺴﺖ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ را ﻣـﻲ ﺁورد‪:‬‬
‫))رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪) :‬اي ﻣﺮدم! ﻣﻦ ﻣﻴـﺎن ﺷـﻤﺎ‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ ام ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ اﮔﺮ ﺑـﺪان ﺗﻤﺴـﻚ ﺟﻮﻳﻴـﺪ‬
‫هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻩ ﻧﺨﻮاهﻴﺪ رﻓﺖ ﻳﻜﻲ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و دوﻣﻲ‬
‫ﻋﺘﺮت و اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣـﻦ( در ﺟـﺎﻳﻲ دﻳﮕـﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪) :‬ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ در ﺁﻳﻨـﺪﻩ ي ﻧﺰدﻳـﻚ‪،‬‬
‫ﻗﺎﺻﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر )ﻋﺰراﻳﻴﻞ( ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳـﺪ و ﻣـﻦ‬
‫ﺟﻮاب ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻪ او ﺑﺪهﻢ‪ ،‬ﻣﻦ دو ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و‬
‫ﺑﺎ ارزش را ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﮔـﺬارم‪ ،‬اوﻟـﻴﻦ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫آﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎوي هـﺪاﻳﺖ و روﺷـﻨﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫دوﻣﻲ‪ ،‬اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ اهﻞ ﺑﻴﺘﻢ ﺷﻤﺎ‬
‫را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ اهـﻞ ﺑﻴـﺘﻢ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ آﻨﻢ( وﻗﺘﻲ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را آـﻪ در ﺻـﺤﺎح‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ دﻗـﺖ ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﺑﺪهﻢ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﻢ آـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ از ﺛﻘﻠﻴﻦ ‪ 1‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و اهﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺗﻨﻬﺎ از ﻗﻮل ﻋﻤﺮ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪) :‬ﺣﺴﺒﻨﺎ‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ( ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬آﺎش ﺁﻧﺎن ﺑﺪون ﺗﺎوﻳﻞ‪،‬‬
‫از آﺘﺎب ﺧﺪا ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ ﺧـﻮد ﻋﻤـﺮ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ آﻼﻟﻪ را ﻧﻤﻲ ﻓﻬﻤﻴﺪ‪ ،‬ﺁﻳﻪ ﺗـﻴﻤﻢ و ﺑﺴـﻴﺎري‬
‫دﻳﮕﺮ از اﺣﻜﺎم را ﻧﻤﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ‬
‫ـﺎد از وي‬ ‫ـﺪون اﺟﺘﻬـ‬
‫ـﺪ و ﺑـ‬
‫ـﺪ از وي ﺁﻣﺪﻧـ‬
‫ـﻪ ﺑﻌـ‬
‫آـ‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ آﺮدﻧﺪ؟ ﻳﺎ در ﻧﺼﻮص ﻗﺮﺁﻧﻲ اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻪ راي‬
‫ﺧﻮد آﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﺳـﺖ ﺁﻧـﺎن ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫))ﺗﺮآﺖ ﻓﻴﻜﻢ آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ وﺳـﻨﺘﻲ(( ﺑـﺮ ﻣـﻦ اﻳـﺮاد‬
‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ اﮔﺮ ﺻﺤﺖ ﺁن ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺷﻮد‪،‬‬

‫‪ .1‬آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﻋﺘﺮت ﻃﺎهﺮﻩ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪.‬‬

‫در ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻮد‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻋﺘﺮت در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ آﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ رﺟـﻮع‬
‫ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﺨﺴﺖ ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮدم ﺗﻌﻠﻴﻢ دهﻨﺪ ﻳـﺎ اﺣﺎدﻳـﺚ ﺻـﺤﻴﺤﻪ را ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻘﻞ آﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﺎن از دروغ ﮔﻔـﺘﻦ ﭘـﺎك‬
‫اﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺁﻧﺎن را ﻣﻌﺼﻮم‬
‫ً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺛﺎﻧﻴﺎ‬
‫و اهﺪاف ﺳﻨﺖ را ﺑـﻪ ﻣـﺮدم ﺑﻴﺎﻣﻮزاﻧﻨـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺗﻨﻬﺎ آﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي هﺪاﻳﺖ آﻔﺎر ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ ﮔﺮوهﻬﺎﻳﻲ آﻪ از آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺘﺪﻻل ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ وﻟﻲ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﮔﻤﺮاهﻲ ﺑـﻪ ﺳـﺮ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ از ﺧﻮد رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻣﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬آﻢ ﻣﻦ ﻗﺎري ﻟﻠﻘﺮﺁن و اﻟﻘـﺮﺁن‬
‫ﻳﻠﻌﻨﻪ(( ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻗﺮﺁن را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫و ﻗﺮﺁن ﺁﻧﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﺳﺎآﺖ اﺳﺖ‬
‫و در اﻏﻠﺐ ﺁﻳﻪ هﺎ ﭼﻨـﺪﻳﻦ اﺣﺘﻤـﺎل وﺟـﻮد دارد‪.‬‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﺣﺎوي ﻣﺤﻜـﻢ و ﻣﺘﺸـﺎﺑﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮاي درك‬
‫ﻣﻌــﺎﻧﻲ ﺻــﺤﻴﺢ ﺁن‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌــﺖ ﺑــﻪ ))راﺳــﺨﻴﻦ ﻓــﻲ‬
‫اﻟﻌﻠﻢ(( ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻗﺮﺁن و ﺑﻪ ))اهﻞ ﺑﻴﺖ(( ﻃﺒﻖ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺒﻮي ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺷﻴﻌﻪ در هﺮ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ‬
‫ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻓﻘـﻂ در‬
‫ﻣﻮردي آﻪ ﻧﺺ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻬـﺎد ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪ .‬و ﻣـﺎ‬
‫)ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺧﻮد را اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ!( در هﺮ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣﻲ آﻨـﻴﻢ‪ .‬ﭼـﻪ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫ﻗﺮﺁن ﻳﺎ در اﺛﺒﺎت و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻨﺖ‪ .‬و ﻣﺎ از اﺣﻮال‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺁﻧﺎن اﻧﺠﺎم دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و ﺁﻧﭽﻪ‬
‫آﻪ ﺁﻧﺎن اﺳﺘﻨﺒﺎط آﺮدﻩ اﻧﺪ و از اﺟﺘﻬﺎدات ﺁﻧﺎن‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺼﻮص‪ ،‬ﺁﮔﺎﻩ ﺷﺪﻩ اﻳﻢ و اﻳﻦ اﺟﺘﻬﺎدهـﺎ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺼﻮص از ﺻﺪهﺎ ﻣﻮرد ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸـﺘﺮ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻟﺬا ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﺴﻮي ﺁﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﺎ از ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻴﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﺪام ﺳﻨﺖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﻨﻴـﺪ؟‬
‫ﻻﺑﺪ ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﺑـﻪ ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ .ρ‬وﻟـﻲ‬
‫واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤـﺎهﻨﮕﻲ ﻧـﺪارد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺁﻧﺎن رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ آﻪ ﺧـﻮد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺑﺴﻨﺘﻲ وﺳﻨﻪ ﺧﻠﻔﺎء اﻟﺮاﺷـﺪﻳﻦ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﻌﺪي ﻋﻀﻮ ﻋﻠﻴﻬﺎ ﺑﺎﻟﻨﻮاﺟﺬ(( ـ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻣﻦ و ﺳﻨﺖ‬
‫ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ﻋﻤﻞ آﻨﻴﺪ و ﺑﺎ ﭼﻨـﮓ و‬
‫دﻧﺪان ﺁن را ﻣﺤﻜﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ـ ﻟﺬا ﺳﻨﺘﻲ آﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫در اﻏﻠﺐ اوﻗﺎت از ﺁن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﺳﻨﺖ‬
‫ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﺮ ﺁن اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ‪ ،‬هﻤﺎن اﺳﺖ آﻪ از ﺧﻠﻔـﺎي و‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺎ در آﺘﺐ‬
‫ﺻﺤﺎح ﺧﻮد دارﻳﻢ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺣـﺪﻳﺚ از‬
‫ﺁن ﺟﻬﺖ ﻣﻨﻊ آﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻗﺮﺁن ﻣﺨﻠـﻮط ﻧﺸـﻮد‪ .‬هـﻢ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻧﻴﺰ در دوران ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮﻳﺶ از‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪ ،‬در‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺘﻤﺴﻚ ﻣﺎ‪) :‬ﺗﺮآﺖ ﻓﻴﻜﻢ ﺳﻨﺘﻲ( ﺣﺠﺘﻲ و ﻗﻮﺗﻲ‬
‫‪1‬‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬اهﻞ ﺑﻴﺖ در ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠﻴﻦ دو ﻣﻌﻨﻲ و دو ﻣﺼﺪاق‬

‫دارد و ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻮﻣﻲ اﺻﻼً ﻣﺘﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ ـ ﻣﻌﻨـﻲ اول‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺼﺪاق ﺁن‪ ،‬اهﻞ ﻋﻠﻢ و اهﻞ‬
‫ﺻﻼح و ﺁﻧﺎﻧﻲ از اهﻞ ﺑﻴﺖ آﻪ ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺑـﻪ آﺘـﺎب و‬
‫ﺳﻨﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ ))ﻳﺎ اﻳﻬـﺎ اﻟﻨـﺎس‬
‫إﻧﻲ ﻗﺪ ﺗﺮآﺖ ﻓﻴﻜﻢ ﻣﺎ إن أﺧﺬﺗﻢ ﺑـﻪ ﻟـﻦ ﺗﻀـﻠﻮا‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﻋﺘﺮﺗﻲ اهـﻞ ﺑﻴﺘـﻲ(( ﺑـﻪ هﻤـﻴﻦ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫اﺷﺎرﻩ دارد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻨﻲ دوم‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ اهﻞ ﺑﻴـﺖ‪ ،‬اﺣﺘـﺮام و اآـﺮام و‬
‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ ))ﻳﻮﺷﻚ أن ﻳـﺄﺗﻲ رﺳـﻮل‬
‫رﺑﻲ ﻓﺄﺟﻴﺐ و إﻧﻲ ﺗﺎرك ﻓـﻴﻜﻢ اﻟﺜﻘﻠـﻴﻦ اوﻟﻬﻤـﺎ‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﻓﻴﻪ اﻟﻬﺪي واﻟﻨﻮر و أهﻞ ﺑﻴﺖ أذآـﺮآﻢ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻓﻲ أهﻞ ﺑﻴﺘﻲ‪ ،‬أذرآﻢ ﻪﻠﻟﺍ ﻓﻲ أهﻞ ﺑﻴﺘﻲ(( ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫دوم اﺷﺎرﻩ دارد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ رﺟﻮع ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ آﻪ ﻋﻠﻲ‬
‫و اوﻻد او ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ دﻻﻳـﻞ زﻳـﺮ از اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬

‫)اﻟﻒ( هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻨﻈﻮر از اهﻞ ﺑﻴﺖ‪ :‬هﻤﺴﺮان و ﺳﺎﻳﺮ‬

‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان هﺴـﺘﻨﺪ و اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ را در ﻣﺒﺎﺣـﺚ‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت‬
‫رﺳﺎﻧﺪﻩ ام و اﻋﺘﺮاف ﺷـﻴﻌﻴﺎن دوازدﻩ اﻣـﺎﻣﻲ را‬
‫در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ از ﻣﺼﺎدر و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮد ﺁﻧـﺎن ﺑـﻪ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (151-152‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(251-254‬‬

‫ﻧﺤﻮي آﻪ ﺟﺎي هﻴﭻ ﮔﻮﻧـﻪ اﺑﻬـﺎﻣﻲ ﺑـﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧـﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ ام‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬ﺣـﺪﻳﺜﻲ آـﻪ‬
‫اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫در ﭘﺎورﻗﻲ آﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﺪان اﺷـﺎرﻩ ﻧﻤـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ آﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ در‬
‫ﺁن‪ ،‬ﺳﻮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و اوﻻدش هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺪ ﺑـﻦ ارﻗـﻢ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ . . .)) :‬روزي رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ))ﺧﻢ(( واﻗﻊ ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ و‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ اﻳﺮاد ﺧﻄﺒـﻪ ﭘﺮداﺧـﺖ ﺑﻌـﺪ از ﺣﻤـﺪ و‬
‫ﺛﻨﺎء ﻓﺮﻣﻮد )اي ﻣﺮدم! هﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﺰراﻳﻴﻞ آﻪ ﻗﺎﺻﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳـﺖ ﻧـﺰد‬
‫ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ و ﻣﻦ او را اﺟﺎﺑﺖ آﻨﻢ‪ ،‬ﻣـﻦ دو ﭼﻴـﺰ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ارزش را ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﻲ ﮔﺬارم‪ :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪،‬‬
‫آﺘﺎب اﺳﺖ ﺣﺎوي ﻧﻮر و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ هﺪاﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬آﺘـﺎب‬
‫ﺧﺪا را ﻣﺤﻜﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﺪان ﭼﻨﮓ زﻧﻴﺪ‪ .‬درﺑـﺎرﻩ‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺮدم را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲ آﺮد و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲ داد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬دوﻣﻲ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎرﻩ اهـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﺧﻮدم ﺷﻤﺎ را ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ آـﻨﻢ‬
‫و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲ آﻨﻢ‪ .‬ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي زﻳﺪ! اهـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﻴــﺎ هﺴــﺘﻨﺪ؟ ﺁﻳــﺎ هﻤﺴــﺮان و ازواج‬
‫ﻣﻄﻬﺮات او‪ ،‬اهـﻞ ﺑﻴـﺖ او ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ؟ زﻳـﺪ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬اهﻞ ﺑﻴﺖ او هﺴﺘﻨﺪ و ﻟﻜﻦ اهـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺻﺪﻗﻪ ﺑـﺮاي ﺁﻧـﺎن‬
‫روا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻧﺎن ﭼـﻪ آﺴـﺎﻧﻲ هﺴـﺘﻨﺪ؟‬
‫زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اوﻻد ﻋﻠﻲ‪ ،‬اوﻻد ﻋﻘﻴـﻞ‪ ،‬اوﻻد ﺟﻌﻔـﺮ و‬
‫اوﻻد ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﺣﺼﻴﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺻـﺪﻗﻪ ﺑـﺮاي هﻤـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري‪ 1 .‬اﻳـﻦ رواﻳـﺖ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫دوم ))اهﻞ ﺑﻴﺖ(( ﻳﻌﻨﻲ هﻤﺎﻧﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ‪ ،‬اآـﺮام و‬
‫اﺣﺘﺮام از ﺁﻧﺎن را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬

‫)ب( ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ آﻪ ))اهﻞ ﺑﻴﺖ(( ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ارﻗﺎب‬

‫و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ آﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬و از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ ﺷﺪﻩ آﻪ‬
‫ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺗﻤﺴﻚ ﺟﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﺣﻜـﻢ ﺗﻤﺴـﻚ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﻤﺎم اهﻞ ﺑﻴﺖ اﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ً ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‬

‫‪ .1‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﺮﻗﻢ )‪.(2408‬‬

‫و اﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺻﺪ در ﺻﺪ ﻣﺎ ﻣﺎﻣﻮر ﺗﻤﺴـﻚ‬
‫و ﺗﺒﻌﻴﺖ از آﺴﺎﻧﻲ از اهﻞ ﺑﻴﺖ هﺴﺘﻴﻢ آﻪ ﻣﺘﻤﺴـﻚ‬
‫ﺑﻪ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺁﻧﺎن ﻋﻠﻤﺎي و ﺻﺎﻟﺤﺎن‬
‫اﻣﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻌﻨﻲ اول ))اهﻞ ﺑﻴﺖ((‬
‫ﻳﻌﻨﻲ اهﻞ اﻟﻌﻠﻢ ﻣﻦ اهﻞ ﺑﻴﺖ اﻟﻨﺒـﻲ‪ ρ‬را ﺗﺎﻳﻴـﺪ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬

‫)ت( ﺁﻳﺎ ﺗﻤﺴﻚ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺁن ﻋﺪﻩ از اهﻞ ﺑﻴﺖ واﺟﺐ‬

‫ً ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ آﻪ ﺻﺎﻟﺢ هﺴﺘﻨﺪ؟ ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ‬
‫زﻳﺮا اﺧﺘﺼﺎص دادن ﺳﻨﺖ ﺑـﻪ ﻳﻜـﻲ از اهـﻞ ﺑﻴـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ‬
‫ﻋﻠﻢ ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﻳﻜـﻲ از ﺁﻧـﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ آﻪ در ﺻﺤﺒﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻧـﺪ و‬
‫ﻧﺰول وﺣﻲ را ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﺎوﻳﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ‬
‫ﺁﺷﻨﺎ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا هﻤـﻪ ﺁﻧـﺎن از‬
‫ﺁن ﺣﻀﺮت‪ ρ‬ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫)ث( ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺘﺮﻩ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﻌـﺎرض ﺑـﺎ اﻳـﻦ‬

‫اﺣﺎدﻳﺚ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺳـﻨﺖ ﻣـﻦ و ﺳـﻨﺖ ﺧﻠﻔـﺎي‬
‫راﺷﺪﻳﻦ ﻣﻬﺪﻳﻴﻦ را ﻣﺤﻜـﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ و ﺑـﺎ ﭼﻨـﮓ و‬
‫دﻧﺪان ﺁن را ﻧﮕﺎﻩ دارﻳﺪ‪)) 1 ((.‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲ داﻧﻢ ﺗﺎ‬
‫ﭼﻪ ﻣﺪت ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ـﺪا‬
‫ـﺮ اﻗﺘـ‬
‫ـﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـ‬‫ـﻪ اﺑـ‬
‫ـﻲ ﺑـ‬
‫ـﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨـ‬
‫ـﻦ هﺴـ‬
‫ﻣـ‬
‫آﻨﻴﺪ((‪ .‬در اﻳﻦ دو ﺣﺪﻳﺚ ﺗﻤﺴﻚ ﺑـﻪ ﺳـﻨﺖ ﺧﻠﻔـﺎي‬
‫راﺷﺪﻳﻦ ﺑﻮﻳﮋﻩ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ ﻣﻮرد ﺗﺎآﻴﺪ‬
‫و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ‬
‫آﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺘﺮت ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫)ج( ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﻋﺘﺮت و ﺧﻠﻔﺎي در ﺣﺪﻳﺚ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﻣﻼ ﻋﻠﻲ ﻗﺎري ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺷﺮح ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺘﺮت ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﺘﺮت‪ :‬آﺴﺎﻧﻲ از اهﻞ ﺑﻴـﺖ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﻴﺮت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﮔـﺎﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ روﺷﻬﺎي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺁﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺣﻜـﻢ و‬
‫ﺣﻜﻤﺖ او را از ﻧﺰدﻳﻚ دﻳﺪﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﻠﻚ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻌﻨﻲ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﻋﺘـﺮت‪ ،‬ﻣﺤﺒـﺖ ﺑـﺎ ﺁﻧـﺎن و‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ ﺑﺮﻗﻢ )‪ (2676‬و ﺗﺮﻣﺬي آﺘﺎب ﻣﻨﺎﻗﺐ رﻗﻢ‬
‫)‪ (3663‬و ﻧﮕﺎﻩ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(2157-2896‬‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺳﻴﺮﻩ و روش ﺁﻧﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ در‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺳﻴﺮﻩ ﻋﺘﺮت ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺻـﻮرﺗﻲ‬
‫آﻪ ﺳﻴﺮﻩ ﻋﺘﺮت ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ دﻳﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ 1 .‬ﺑﻌﻀﻲ ﻋﻠﻤﺎ‬
‫ﻣــﻲ ﮔﻮﻳﻨــﺪ‪ :‬ﻣﻨﻈــﻮر از ﻋﺘــﺮت‪ ،‬اهــﻞ ﺑﻴــﺖ و‬
‫ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳﻚ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻋﺘـﺮت‬
‫ﻣﻌﺎﻧﻲ زﻳﺎدي دارد‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ))اهـﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ(( ﺁن را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﺪاﻧﻨﺪ آﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از آﻠﻤـﻪ ))ﻋﺘـﺮت(( ﻓﺮزﻧـﺪان‪،‬‬
‫هﻤﺴﺮان و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﻳﻚ او هﺴﺘﻨﺪ‪ 2 .‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻗﻮل ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑـﺎرﻩ هﻤﺴـﺮان رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﺁﻳـﻪ‬
‫ِِﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺁﻳـﺎت‬
‫ْ َ‬‫ِـﻦ‬
‫ﱠ ﻣ‬
‫ِﻜُﻦ‬
‫ﺑﻴُﻮﺗ‬
‫ِﻲ ُ‬
‫َﻰ ﻓ‬
‫ْﻠ‬‫ﻳﺘ‬
‫ﻣﺎ ُ‬ ‫ْن‬
‫َ َ‬ ‫ُﺮ‬
‫ْآ‬ ‫ﺗﻄﻬﻴﺮ )و‬
‫َاذ‬
‫ِ( )اﻻﺣﺰاب‪ (34 :‬ﺣﻜﻤﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺳﻨﺖ اﺳـﺖ‬ ‫ﻤﺔ‬
‫ﻟﺤِﻜَْ‬
‫َاْ‬
‫و‬
‫و ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻨﺖ در ﺣﺪﻳﺚ ))ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺑﺴـﻨﺘﻲ وﺳـﻨﻪ‬
‫اﻟﺨﻠﻔﺎ اﻟﺮاﺷﺪﻳﻦ(( ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮل ﻣـﻼ ﻋﻠـﻲ ﻗـﺎري‪،‬‬
‫هﻤﺎن ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺧﻠﻔـﺎ ﻣﻠﺘـﺰم ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺳـﻨﺖ ﺑﺴـﻮي‬
‫ﺧﻠﻔﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺮ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را از ﺟﺮﻳـﺎن و‬
‫ﺣﻮادث اﺳـﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤـﻮدﻩ و ﺑﻌـﺪ ﺑـﺪان ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ ‪ 3‬اﺑﻦ رﺟﺐ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺑﺴـﻨﺘﻲ‬
‫و ﺳــﻨﻪ اﻟﺨﻠﻔــﺎء اﻟﺮاﺷــﺪﻳﻦ(( در واﻗــﻊ ﻧــﻮﻋﻲ‬
‫ﭘﻴﺸﺒﻴﻨﻲ و ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ اﺳﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ ﺑﻌـﺪ‬
‫از وي ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬از آﺜـﺮت اﺧـﺘﻼف‬
‫در اﺻﻮل و ﻓﺮوع دﻳـﻦ‪ ،‬و در اﻗـﻮال و اﻋﻤـﺎل و‬
‫اﻋﺘﻘﺎدات‪ .‬اﻇﻬﺎرات اﺑﻦ رﺟﺐ در واﻗﻊ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ﺧﺼﻮص اﺧـﺘﻼف و اﻓﺘـﺮاق اﻣـﺖ از‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در رواﻳﺖ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ هﻔﺘـﺎد و اﻧـﺪي‪،‬‬
‫ﻓﺮﻗﻪ و ﮔﺮوﻩ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ در ﺁﺗـﺶ‬
‫اﻧﺪ ﺑﺠﺰ ﻳﻚ ﻓﺮﻗﻪ و ﺁن هﻤﺎن ﻓﺮﻗﻪ اﺳﺖ آﻪ ﻣﺘﻤﺴﻚ‬
‫ﺑﻪ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ اﺻﺤﺎب رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬و‬
‫در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮرد ﺑﺤـﺚ‪ ،‬اﻣـﺮ ﺷـﺪﻩ آـﻪ هﻨﮕـﺎم‬
‫اﺧﺘﻼف و دو دﺳﺘﮕﻲ ﺑﻌﺪ از وي ﺑﻪ ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ و‬

‫‪ .1‬ﻣﺮﻗﺎت ﺷﺮح ﻣﺸﻜﻮﻩ ج‪ 1‬ﺻﻔﺤﻪ )‪.(531‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺮﻗﺎت اﻟﻤﻔﺎﺗﻴﺢ ج‪ 10‬ص )‪ (530‬و ﺗﺤﻔﻪ اﻻﺣﻮذي ج‪) 1‬ص‪.(196‬‬
‫‪ .3‬ﺗﺤﻔﻪ اﻻﺣﻮذي ج‪ 7‬ص )‪.(367‬‬
‫ﺳﻨﺖ ﺧﻠﻔﺎي راﺷﺪﻳﻦ ﺗﻤﺴﻚ ﺷﻮد‪ .‬و ﺳـﻨﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬
‫راﻩ و ﻃﺮﻳﻘــﻪ اي اﺳــﺖ آــﻪ ﭘﻴﺸــﻴﻨﻴﺎن ﺁن را‬
‫ﭘﻴﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﺗﻤﺴﻚ آﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺤﺚ ﺑﺪان اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم اﻋﺘﻘﺎدات‪،‬‬
‫اﻋﻤﺎل و اﻗﻮاﻟﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮد رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺧﻠﻔـﺎي‬
‫راﺷﺪﻳﻦ ﺑﺮ ﺁن ﻋﻤﻞ ﻣﻲ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬و اﻳﻦ اﻋﻤـﺎل‪،‬‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪات و اﻗﻮال ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻬﻢ و ﻋﻤﺪﻩ ﺳﻨﺖ آﺎﻣﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ 1 .‬و ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ اﻋﻤـﺎل‪،‬‬
‫اﻗﻮال و اﻋﺘﻘﺎدات را ﺳﻨﺖ ﻣﻲ داﻧﺴـﺖ واژﻩ ﺳـﻨﺖ‬
‫را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي دﻳﮕـﺮ اﻃـﻼق ﻧﻤـﻲ آـﺮد‪ .‬از اﻳﻨﺠـﺎ‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻜﻢ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﺳـﻨﺖ ﺧﻠﻔـﺎي و‬
‫اﺻﺤﺎب در واﻗﻊ دﺳﺘﻮر ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﺁن ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن درﺑﺎرﻩ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫)ب( وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻗﺮﺁن ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣـﻲ ﺑﻴﻨـﻴﻢ‬

‫آﻪ ﻗﺮﺁن ﺑﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﺗﺎآﻴﺪ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً در‬
‫َـﻰ‬‫َﻠ‬‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ ﻋ‬
‫ُ‬
‫ﻣـﻦ‬
‫ـﺪ َ‬
‫َ ْ‬‫ﻟﻘ‬‫ﺁﻳﻪ ‪ 164‬ﺁل ﻋﻤﺮان ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪َ) :‬‬
‫ُـﻮ‬‫ْﻠ‬‫ﻳﺘ‬‫ْ َ‬ ‫ِﻢ‬
‫ِـﻬ‬
‫ُﺴ‬ ‫َْ‬
‫ﻧﻔ‬ ‫ْ أ‬‫ِـﻦ‬
‫َﺳُﻮﻻً ﻣ‬‫ْ ر‬‫ِﻢ‬
‫ِﻴﻬ‬‫َ ﻓ‬‫َﺚ‬‫ﺑﻌ‬
‫ْ َ‬‫ِذ‬‫َ إ‬
‫ِﻴﻦ‬‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﻤﺆ‬‫ﻟُ‬
‫اْ‬
‫ﻤـﺔ‬
‫َ‬ ‫ﻟﺤِﻜَْ‬
‫َاْ‬ ‫َ و‬
‫َﺎب‬‫ِﺘ‬‫ﻟﻜ‬
‫ُ اْ‬‫ﻬﻢ‬‫ﻤُ‬
‫ﱢُ‬‫َﻠ‬
‫ﻳﻌ‬ ‫ْ و‬
‫َُ‬ ‫ِﻢ‬‫ﱢﻴﻬ‬‫َآ‬
‫ﻳﺰ‬ ‫ِ و‬
‫َُ‬ ‫ِﻪ‬‫ﺁﻳﺎﺗ‬
‫ْ َ‬ ‫ِﻢ‬‫َﻴْﻬ‬
‫َﻠ‬‫ﻋ‬
‫ﻣﺒِـﻴﻦٍ( )هﻤﺎﻧـﺎ‬ ‫ٍ ُ‬‫َـﻼل‬‫ِـﻲ ﺿ‬ ‫ﻟﻔ‬‫ُ َ‬‫ْ َﻗﺒْـﻞ‬
‫ِـﻦ‬‫ﻧﻮا ﻣ‬ ‫َﺎُ‬
‫ْ آ‬ ‫ِن‬
‫َإ‬‫و‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻮﻣﻨـﺎن ﻣﻨـﺖ ﻧﻬـﺎد ﺁن هﻨﮕـﺎﻣﻲ آـﻪ‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺖ ﺗـﺎ ﺁﻳـﺎﺗﺶ‬
‫را ﺑﺮاي ﺁﻧﻬﺎ ﺗﻼوت آﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ را ﺗﺰآﻴﻪ آﻨـﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ آﺘﺎب و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪ ،‬اﮔـﺮ ﭼـﻪ ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ‪ ،‬در ﮔﻤﺮاهﻲ واﺿﺢ و ﺁﺷﻜﺎري ﺑﻮدﻧﺪ(‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ رﺣﻤﻪ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ آﺘﺎب را‬
‫ذآــﺮ آــﺮدﻩ و ﻣﻨﻈــﻮر از ﺁن ﻗــﺮﺁن اﺳــﺖ‪ .‬و از‬
‫ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻗﺮﺁن و اﻓﺮاد ﺛﻘﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩ ام آـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر‬
‫ار ﺣﻜﻤﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ‪ 2.‬و در ﺁﻳﻪ ‪ 7‬ﺳـﻮرﻩ‬
‫وﻩ‬‫َﺨُـﺬ‬
‫ُ ُ‬ ‫ُ ﻓ‬ ‫ﱠﺳُـﻮل‬
‫ُ اﻟﺮ‬ ‫ُﻢ‬
‫ﺗـﺎآ‬‫ﻣﺎ ﺁَ‬ ‫ﺣﺸﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ )و‬
‫ََ‬
‫ﻬﻮا( )ﺁﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ‬ ‫َُ‬‫ﻧﺘ‬
‫َﺎْ‬‫ُ ﻓ‬‫ْﻪ‬‫َﻨ‬
‫ْ ﻋ‬‫ُﻢ‬
‫ﻬﺎآ‬‫ﻧَ‬
‫ﻣﺎ َ‬ ‫ََ‬‫و‬
‫دﺳﺘﻮر داد‪ ،‬ﺁﻧﺮا ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و از ﺁﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ را ﻧﻬﻲ‬
‫آﺮد ﺑﺎز ﺁﻳﻴﺪ( ﺁﻗﺎي ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻐﻨﻴﻪ از ﻋﻠﻤﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺷﻴﻌﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻗﺮﺁن ﻋﻤﻞ آﻨﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺣﻜﻢ‬

‫‪ .4‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻌﻠﻮم و اﻟﺤﻜﻢ اﺑﻦ رﺟﺐ )ص‪.(120‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻔﺘﺎح اﻟﺠﻨﻪ ﻓﻲ اﻻﻋﺘﺼﺎم ﺑﺎﻟﺴﻨﻪ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ ص‪.18‬‬
‫ﺻﺮﻳﺤﻲ از ﻗﺮﺁن را درﺑﺎرﻩ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻣـﻮرد ﻧﻈﺮﺗـﺎن‬
‫ﭘﻴﺪا ﻧﻜﺮدﻳـﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﺑـﻪ ﺳـﻨﺖ ﻧﺒـﻮي ﻣﺮاﺟﻌـﺖ‬
‫آﻨﻴﺪ‪ 1 .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ درﺑـﺎرﻩ‬
‫ﻋﻤﻞ آﺮدن ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﺗﺎآﻴﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺗﺎآﻴﺪ اﺣﺎدﻳﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﻋﺘـﺮت‬
‫و ﺧﻠﻔﺎي ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ آﻪ ﺁﻧﺎن ﻋﻠـﻢ ﺳـﻨﺖ را‬
‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻴﺶ از هﺮ ﮔﺮوهﻲ دﻳﮕـﺮ ﺁﮔـﺎﻩ ﺑـﻪ‬
‫ً ﻣـﻲ داﻧـﻴﻢ آـﻪ‬ ‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ))ﺗﺮآﺖ ﻓﻴﻜﻢ‬
‫ﺷﻴﺌﻴﻦ‪ ،‬ﻟﻦ ﺗﻀﻠﻮا ﺑﻌﺪهﺎ((‪ ،‬آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ در اداﻣﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬وﻟﻦ ﻳﺘﻔﺮﻗﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﺮدا ﻋﻠﻲ‬
‫اﻟﺤﻮض ـ ﻳﻌﻨﻲ آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳـﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از هـﻢ‬
‫ﺟﺪاﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺎ ﻗﻴﺎﻣـﺖ از هـﻢ ﺟـﺪا ﻧﻤـﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺘﺮت و ﺳﻨﺖ ﻣﺘﻌﺎرض و ﻣﺘﻨـﺎﻗﺾ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻮاﻓﻖ و هﻤﺎهﻨﮓ ﺑﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺷﻴﻌﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻋﺘـﺮاف‬
‫دارﻧﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻋﺘـﺮت در ﻣـﻮاردي‬
‫آﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ واﺟﺐ اﺳﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴـﺖ‪،‬‬
‫هﺮ ﭼﻪ را آﻪ ﺁﻧﺎن )ﻋﺘﺮت( ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﺣـﻖ اﺳـﺖ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﻼف ﺣﻖ را ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺁﻗـﺎي آﻠﻴﻨـﻲ‬
‫در آﺘﺎب ))اﺻﻮل آﺎﻓﻲ(( )اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ﻧـﺰد ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫هﻤﺎن ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ را دارد آـﻪ ﺑﺨـﺎري ﻧـﺰد‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ دارد( ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻳﻮب ﺑﻦ ﺣﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫از اﺑﺎ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺷﻨﻴﺪم‪ ،‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬هـﺮ‬
‫ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﺪﻩ ﺷﻮد و هـﺮ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ ﻣﻮاﻓﻖ آﺘـﺎب ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻣﺰﺧـﺮف‬
‫اﺳﺖ ‪ 3‬از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ رواﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ :‬رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﻣﻨﻲ در ﺣﺎل اﻳـﺮاد ﺧﻄﺒـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬اي‬
‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﻴﺪ اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﻗﺮﺁن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁن را ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻦ ﺑﺪاﻧﻴﺪ و اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﻗﺮﺁن‬
‫‪4‬‬
‫ﻧﺒﺎﺷــﺪ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴــﺪ آــﻪ ﻣــﻦ ﺁن را ﻧﮕﻔﺘــﻪ ام‪.‬‬

‫‪ .2‬اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﺒﻴﻦ )ص‪.(731‬‬

‫‪ .3‬ﻣﺴﺘﺪرك ﺣﺎآﻢ ﺟﻠﺪ ‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﻌﻠﻢ )ص‪ (93‬اﻟﺒﺎﻧﻲ ﺳﻨﺪ ﺁن را ﺻﺤﻴﺢ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ ﻧﮕﺎ ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ )‪.(2937‬‬
‫‪ .4‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ـ ج‪ 1‬آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻌﻠﻢ ﺑﺎب اﻷﺧﺬ ﺑﺎﻟﺴﻨﻪ )ص‪(55‬‬
‫‪ .5‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 1‬آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻌﻠﻢ )ص‪.(56‬‬
‫اﺑﻮﻋﻤﻴﺮ از ﺑﻌﻀﻲ از اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﭼﻨـﻴﻦ ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ :‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﺮ آـﺲ‬
‫ﺑﺎ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻨﺪ او آـﺎﻓﺮ‬
‫اﺳﺖ(( ‪ 1‬اﺑﺎن ﺑﻦ ﺗﻐﻠﺐ از اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ‪ ψ‬رواﻳـﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ :‬از اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ درﺑﺎرﻩ ﻳﻚ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺳﻮال ﺷـﺪ و‬
‫او ﺁن را ﺟﻮاب داد‪ .‬ﺳﺎﻳﻞ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﻓﻘﻬـﺎء ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ((.‬اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﺗﻮ‬
‫هﺮﮔﺰ ﻓﻘﻴﻬﻲ را دﻳﺪﻩ اي؟ هﻤﺎﻧﺎ ﻓﻘﻴﻪ آﺴـﻲ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ از دﻧﻴﺎ دوري آﻨﺪ و ﺑﺴﻮي ﺁﺧﺮت ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﻪ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﻤﺴﻚ ﺟﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ در ﻓﻦ اﺳﻤﺎء رﺟـﺎل در‬
‫آﺘﺎﺑﺶ ))رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ(( ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﻗـﻮل‬
‫ﭘﺮوردﮔــﺎر و ﺳــﻨﺖ ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻣــﺎ ﺑﺎﺷــﺪ ﺁن را‬
‫ﻧﭙﺬﻳﺮد‪ .‬و ﻣﺎ هﺮﮔﺎﻩ ﺻﺤﺒﺖ آﻨﻴﻢ و ﺣـﺮف ﺑـﺰﻧﻴﻢ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻳﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ )رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ )ص‪ (195‬ﻳﻮﻧﺲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎي ﺷﺎﮔﺮدان اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬رﺿﺎ ﺑﻪ او ﺗﻘﺪﻳﻢ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از اﺣﺎدﻳـﺚ را رد آـﺮدﻩ و ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ـﺖ‪:‬‬ ‫ـﺘﻨﺪ ـ و ﮔﻔـ‬‫ـﺪﻪﻠﻟﺍ ﻧﻴﺴـ‬
‫ـﻲ ﻋﺒـ‬
‫ـﺨﻨﺎن اﺑـ‬ ‫ـﺎ ﺳـ‬
‫اﻳﻨﻬـ‬
‫))اﺑﻮاﻟﺨﻄﺎب ﺑـﺮ اﺑـﻮ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ دروغ ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺑﻮاﻟﺨﻄﺎب و اﺻﺤﺎب اﺑﻮاﻟﺨﻄﺎب را ﻟﻌﻨـﺖ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ را ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﻮد ﻣﻲ ﺁﻣﻴﺰﻧﺪ و‬
‫ﺗﺎ اﻣﺮوز ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ )! !( در آﺘﺐ اﺻﺤﺎب و‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ ﺧـﻼف ﻗـﺮﺁن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻳـﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﺎ هﺮ وﻗﺖ ﺳـﺨﻦ ﺑﮕـﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﻣﻮاﻓـﻖ ﻗـﺮﺁن و‬
‫ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﻨﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﻳﺎ از ﺧـﺪا و ﻳـﺎ از‬
‫رﺳﻮل او ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔـﻮﻳﻴﻢ‪ .‬و ﻧﻤـﻲ ﮔـﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﻓﻼﻧـﻲ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ﻓﻼﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ‪ .‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺻـﻮرت ﺳـﺨﻦ ﻣـﺎ‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺘﻌﺎرض ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻩ هﺎي اﺑﻲ ﻋﺒﺪاﻟـﻪ و ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫اﺻﺤﺎﺑﺶ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺁﻧﭽﻪ آﻪ رواﻓﺾ ﺁن را ﺑﻪ اﺑﻮﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫و ﭘﺪرش ﻧﺴﺒﺖ ﻣـﻲ دهﻨـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ وﺟـﻮد ﻗـﺮﺁن و‬

‫‪ .6‬هﻤﺎن ﻣﺎﺧﺬ‪.‬‬
‫‪ .1‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 1‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﻌﻠﻢ ـ ﺑﺎب اﺧﺬ ﺑﺎﻟﺴﻨﻪ )ص‪.(56‬‬
‫‪ .2‬رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ )‪ (195-196‬ﻣﻐﻴﺮﻩ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺤﻔﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺑﺠﺰ ﻗﺮﺁﻧﻲ آـﻪ در دﺳـﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪن ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺠـﺰ ﺳـﻪ‪3‬‬
‫ﻳﺎ ‪ 7‬ﺗﻦ‪ ،‬ادﻋﺎي ﻣﻨﺼـﻮص ﺑـﻮدن اﻣﺎﻣـﺖ اﺋﻤـﻪ از‬
‫ﺟﺎﻧﺐ ﻪﻠﻟﺍ و رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬و هﺮ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ از زﺑـﺎن او‬
‫ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ و ﻣﺴﺘﻠﺰم آﻔﺮ ﻳـﺎ ﻏﻠـﻮ اﺳـﺖ‪ ،‬هﻤـﻪ اش‬
‫دروغ و ﺑﺎﻃﻞ اﻧﺪ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﻳـﻦ ادﻋـﺎ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧﻮد اﺑﻮﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻣﻐﻴـﺮﻩ‬
‫آﻔﺮ و زﻧﺪﻗﻪ را در هﻢ ﻣـﻲ ﺁﻣﻴـﺰد و ﺁن را ﺑـﻪ‬
‫ﭘﺪرش ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲ دهﺪ و ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺁن آﻔﺮ و زﻧﺪﻗﻪ را در ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭘﺨﺶ آﻨﻨﺪ و‬
‫رواج دهﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا هﺮ ﺁﻧﭽـﻪ از ﻏﻠـﻮ و زﻧﺪﻗـﻪ در‬
‫آﺘﺐ اﺻﺤﺎب اﺑﻮﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ وﺟـﻮد دارد‪ .‬هﻤـﻪ ﺁﻧﻬـﺎ را‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻐﻴﺮﻩ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ در آﺘﺐ ﺁﻧﺎن ﺁﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ(‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺷﻜﻲ و ﺗﺮدﻳﺪي وﺟﻮد دارد‪ ،‬داﻳﺮ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﻴﺮوان واﻗﻌﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬هﻤـﺎن اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ اﻧﺪ؟ زﻳﺮا ﺁﻧﺎن اﻧﺪ آﻪ ﺑﺎ ﺗﺒﻌﻴﺖ از آﺘـﺎب‬
‫ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬در واﻗﻊ از رﺳﻮل ﻣﻜﺮم اﺳﻼم‪ρ‬‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪) -2‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻣﻌﻨـﻲ ﻋﺘـﺮت در‬

‫ﺣﺪﻳﺚ ﺛﻘﻠـﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﻗـﻮل ﺧـﻮد رﺳـﻮل اآـﺮم‪،ρ‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ اهﻞ ﺑﻴـﺖ ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫ﺷﻤﺎ را درﺑﺎرﻩ ﺳﻨﺖ ﻣﻦ ﺁﮔـﺎﻩ آﻨﻨـﺪ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻪ را ﺑﻪ ﺷـﻤﺎ ﻣﻨﺘﻘـﻞ آﻨﻨـﺪ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﺁﻧﺎن از دروغ ﭘﺎك و ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴـﺮ ﻣﻌﺼـﻮم‬
‫اﻧﺪ‪(.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫)اﻟﻒ( هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺛﺎﺑﺖ آﺮدﻳﻢ‬

‫آﻪ )اهﻞ ﺑﻴﺖ(( هﻤﻪ ﺧﻮﻳﺸـﺎوﻧﺪان و ﻧﺰدﻳﻜـﺎن را‬
‫در ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺁﻳﺎ هﻤﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از دروغ ﮔﻔـﺘﻦ ﭘـﺎك و ﻣﻨـﺰﻩ هﺴـﺘﻨﺪ؟!‬
‫هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻤﻮل ﺁﻳﻪ ﺗﻄﻬﻴـﺮ هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻳﺎ هﻤﺴﺮان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ؟!‬

‫‪ .3‬رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ ص )‪.(196‬‬

‫)ب( ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و هﻢ آﻴﺸﺎن دوازدﻩ اﻣـﺎﻣﻲ او‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ آﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ‪ ،‬دوازدﻩ اﻣﺎم اﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ از اوﻻد ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺗﺎ اﻣـﺎم ﺟﻌﻔـﺮ‬
‫ﺻﺎدق‪ .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ‬
‫ﺻﺎدق‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ آﺎﻇﻢ را اﻣﺎم هﻔﺘﻢ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻗﻪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻲ در ﻣﻮرد اﻣﺎﻣﺖ ﻣﻮﺳﻲ آﺎﻇﻢ ﺑـﺎ‬
‫ﻓﺮﻗﻪ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ اﺧـﺘﻼف ﻧﻈـﺮ دارﻧـﺪ‪ .‬ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﺠﺎي ﻣﻮﺳﻲ آﺎﻇﻢ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ را اﻣﺎم ﺧﻮد‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻗﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻮﺳﻮم ﺑـﻪ ))آﻴﺴـﺎﻧﻴﻪ((‬
‫آﻪ ﻓﺮزﻧﺪان اﻣﺎم ﻋﻠـﻲ از ﺑﻄـﻦ ﻓﺎﻃﻤـﻪ را رهـﺎ‬
‫آﺮدﻩ و ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ اﻟﺤﻨﻔﻴـﻪ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ دارﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻩ دﻳﮕﺮي ﺑﻌﺪ از ))آﻴﺴـﺎﻧﻴﻪ((‬
‫ﺑﻪ ﻧﺎم ))راوﻧﺪﻳﻪ(( ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ آﻪ ))اهﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ(( ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس و ﻓﺮزﻧﺪان او هﺴﺘﻨﺪ‪ 1 .‬و ﻋﻼوﻩ‬
‫از اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ هﺎ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪ هـﺎي دﻳﮕـﺮي ﻧﻴـﺰ وﺟـﻮد‬
‫دارد‪ ،‬هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣـﺪﻋﻲ اﻧﺘﺴـﺎب ﺑـﻪ اهـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و هﺮ ﻓﺮﻗﻪ هﺎ ﺧﻮد را ﻣﺤـﻖ و ﭘﻴـﺮو ﺧـﻂ‬
‫ﻣﺸﻲ اهﻞ ﺑﻴﺖ داﻧﺴﺘﻪ و ﻓﺮﻗﻪ دﻳﮕﺮ را آـﺎﻓﺮ ﻳـﺎ‬
‫ﮔﻤﺮاﻩ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ و هﺮ ﻓﺮﻗﻪ آﻪ ﻣـﺪﻋﻲ اﻣﺎﻣـﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻋﺎﻣﻞ و ﭘﻴﺮو ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻟﺬا ادﻋﺎي ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و هـﻢ آﻴﺸـﺎﻧﺶ‬
‫داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن اهﻞ ﺣﻖ هﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا آـﻪ از‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻳـﻚ ادﻋـﺎي ﭘـﻮچ و ﺗـﻮ‬
‫ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻳﻚ ادﻋﺎي ﺳﺮ در ﮔﻢ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﻓﺮﻗﻪ و‬
‫ﮔﺮوهﻲ آﻪ ﻗﺼﺪ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن دﻳﻦ را دارد‪ ،‬ﭼـﺎرﻩ‬
‫ﻧﺪارد ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺑﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺷـﻮد و اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻤﺴﻚ ﺑﺮاﻳﺶ آﺎﻓﻲ اﺳﺖ و او را از ﺣﻤﻠﻪ ﺣﺎﻣﻴـﺎن‬
‫دﻳﻦ واﻗﻌﻲ ﺑﻴﻤﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺺ ﻳـﺎ ﮔﺮوهـﻲ‬
‫در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد‪ ،‬ﺧﻮد را ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻲ داﻧﺪ‪.‬‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺷﻴﻮﻩ و ﻣﻨﺶ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺿـﺎﻟﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ را ﺳﭙﺮي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﻮﻣﺶ ﺑﺮﺳـﺪ و اهـﻞ ﺑﻴـﺖ در واﻗـﻊ از‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻴﺰارﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺗﻨﻬﺎ راﻩ ﻧﺠﺎت‪ ،‬هﻤﺎﻧـﺎ ﭘﻴـﺮوي از آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ ﻣﺸﺮوط ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ در ﺟﺴـﺘﺠﻮي‬
‫‪ .1‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ ص )‪ (23-33-68‬و اﻟﻔﺮق ﺑﻴﻦ اﻟﻔﺮق ﺑﻐﺪادي )ص‪(60‬‬
‫آﺘﺎب ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻟﺜﻼث و ﺳﺒﻌﻴﻦ ﻻﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻳﻤﻨﻲ ج‪.2‬‬
‫ﺳﻨﺖ از ﻋﺎرﻓﺎن و ﺁﮔﺎهﺎن اﻣـﻮر ﺳـﻨﺖ آـﻪ هﻤـﺎن‬
‫ﻋﺎﻟﻤﺎن از اﺻﺤﺎب و اهﻞ ﺑﻴـﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺷﻮد ـ اﻳﻦ اﺳﺖ در واﻗﻊ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﺻﺤﻴﺢ اﻋﺘﺼﺎم ﺑﻪ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪.ρ‬‬

‫‪ -3‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳـﺖ آـﻪ ﺷـﻴﻌﻪ در ﺗﻤـﺎم‬

‫اﻣﻮر ﺑﻪ اﺋﻤﻪ دوازدﻩ ﮔﺎﻧﻪ اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ و اهﻞ ﺳﻨﺖ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ در ﺗﻤﺎم اﻣـﻮر‬
‫ﺑﻪ اﺻﺤﺎب رﺟﻮع ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮﺁن ﻳـﺎ‬
‫در اﺛﺒﺎت ﺳﻨﺖ‪.‬‬
‫از ﺟﻮﻳﻨﺪﻩ ﺣﻖ ﻣﻲ ﭘﺮﺳـﻢ ﺁﻳـﺎ از ﻣﻴـﺎن دو روش‪،‬‬
‫آﺪام ﻳﻚ ﺑﻬﺘﺮ و اﻗﺮب اﻟﻲ اﻟﺤﻖ اﺳﺖ؟ در ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ اﺻﺤﺎب و ﻳﺎراﻧﻲ آـﻪ ﺑـﺎ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬زﻧﺪﮔﻲ آﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬از ﻧﺰدﻳـﻚ ﺷـﺎهﺪ‬
‫ﻧﺰول ﻗﺮﺁن ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠـﻢ ﺗﺎوﻳـﻞ و ﺗﻔﺴـﻴﺮ را‬
‫ﻣﺸﺎﻓﻬﻪ از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ و در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺳﻨﺖ‬
‫از دﻳﮕﺮان واردﺗﺮ ﺑﻮدﻩ و ﻣﻬﺎرت ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷـﺘﻪ‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ و اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق آـﻪ ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫اﻣﺎﻣﻴﻪ در ﻓﺮوع ﻣﺬهﺐ از ﺁﻧﺎن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺁﻳﺎ آﺴﻲ آﻪ زﻧﺪﮔﻲ اش را ﺑﺎ رﺳـﻮل‬
‫ـﺎل و‬
‫ـﺎهﺪ اﻋﻤـ‬
‫ـﻚ ﺷـ‬‫ـﺖ و از ﻧﺰدﻳـ‬ ‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﺬراﻧـ‬
‫ـﺪﻩ اﺳـ‬
‫رﻓﺘﺎر رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ آﺴﻲ آﻪ‬
‫ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺻﺤﺎﺑﻲ را ﻧﻴﺰ ﻧﺪﻳﺪﻩ اﺳـﺖ؟! ﺁﻳـﺎ اﻣـﺎم‬
‫دهﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻬﺎدي در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺮﺁن و ﻓﻬﻢ‬
‫ﺳﻨﺖ از اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ‪ ψ‬داﻧـﺎﺗﺮ اﺳـﺖ؟؟؟! ﺁﻳـﺎ‬
‫اﺟﺘﻌﺎد اﻣﺎم هﻔﺘﻢ‪ ،‬اﻣﺎم ﻣﻮﺳﻲ آﺎﻇﻢ‪ ،‬اوﻟﻲ ﺗﺮ و‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از اﺟﺘﻬﺎد ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‪،‬‬
‫هﻤﺎن اﺑﻦ ﻋﺒﺎس آﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺑـﺮاي ﺗﻔﻘـﻪ و‬
‫ﺑﻴﻨﺶ دﻳﻨﻲ او ادﻋﺎي آـﺮدﻩ اﺳـﺖ؟! اآﻨـﻮن اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻮال ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ :‬اﮔـﺮ دوازدﻩ اﻣـﺎم در‬
‫ﻓﻬﻢ آﺘﺎب و ﺳﻨﺖ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋـﺎﻟﻤﺘﺮ هﺴـﺘﻨﺪ و در‬
‫ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻘﺪم هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺻﺤﺎﺑﻪ در‬
‫ﻃﻮل ﻣﺪت زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ وي ﭼﻪ ﻣﻲ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ؟ ﭼﻨـﻴﻦ ﺑـﺮ ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ آـﻪ ﺁﻧـﺎن ﺑﺠـﺰ‬
‫ﺧﺮاﺑﻜﺎري و ﺗﺨﺮﻳﺐ‪ ،‬از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭼﻴـﺰ دﻳﮕـﺮي را‬
‫ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧـﺪ‪ ،‬ﻟـﺬا ﻗـﺮﺁن را ﻃﺒـﻖ ﺁراي ﺧـﻮد‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮ آﺮدﻧﺪ و اﺣﺎدﻳـﺚ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻪ را وﺿـﻊ آـﺮدﻩ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬دروغ ﭘﺮدازي آﺮدﻧـﺪ و هﻤـﻪ اﻳـﻦ‬
‫دروغ هﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻧﺴـﺒﺖ دادﻩ اﻧـﺪ و در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺼﻮص ﺻﺮﻳﺢ ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ اﺟﺘﻬـﺎد آﺮدﻧـﺪ!!‬
‫ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬ﭼـﻪ ﻧﻘـﺺ‪ ،‬ﻋﻴـﺐ و ﻃﻌﻨـﻲ‬
‫ﺑﺪﺗﺮ از اﻳﻦ را ﻣـﻲ ﺗـﻮان ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺴـﺒﺖ‬
‫داد؟! ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ـﺤﺒﺖ و‬ ‫ـﻨﺪﻳﺪﻩ ﺑـﻮد و از ﺻـ‬ ‫ـﺎراﻧﺶ ﭘﺴـ‬
‫ـﺤﺎب و ﻳـ‬
‫اﺻـ‬
‫ﻣﺠﺎﻟﺴﺖ ﺁﻧـﺎن اﻇﻬـﺎر ﺧﺸـﻨﻮدي آـﺮدﻩ ﺑـﻮد ﺣﺘـﻲ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ ﺑﻮد‪)) :‬اﻟﺮﺟﻞ ﻋﻠﻲ دﻳـﻦ ﺧﻠﻴﻠـﻪ ﻓﻠﻴﻨﻈـﺮ‬
‫اﺣﺪآﻢ ﻣﻦ ﻳﺨﺎﻟﻞ(( هﺮ آﺲ از دﻳﻦ و دﻳﺎﻧﺖ دوﺳـﺖ‬
‫ـﻴﺪ در‬ ‫ـﺐ ﺑﺎﺷـ‬‫ـﺪ‪ .‬ﻣﻮاﻇـ‬ ‫ـﻲ آﻨـ‬
‫ـﺮوي ﻣـ‬
‫ـﺮاهﺶ ﭘﻴـ‬
‫و هﻤـ‬
‫‪1‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دوﺳﺖ و ﺧﻠﻴﻞ دﻗﺖ ﻻزم را رﻋﺎﻳﺖ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺧﻮاهﺪ ﮔﻔﺖ‪)) :‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻧﺎﭼـﺎر‬
‫از ﺷﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮد آـﻪ ﺁﻧـﺎن را ﺑـﺎ ﺧـﻮد‬
‫هﻤﺮاﻩ آﻨﺪ و در ﻣﺤﻔﻞ و ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮد ﺁﻧـﺎن را راﻩ‬
‫دهﺪ‪ .‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺑﻨﺎﺑﺮ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺳـﭙﺎﻩ و ﻟﺸـﻜﺮ ﺧـﻮد ﺑـﺮ‬
‫ﮔﺰﻳﺪﻩ ﺑﻮد و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ آﻔﺎر ﻣـﻲ ﺟﻨﮕﻴـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺎن را رهﺒﺮ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﻓﺘﻮﺣـﺎت ﻗـﺮار داد‪ ،‬و‬
‫ﺁﻧــﺎن را ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻣﻌﻠــﻢ دﻳــﻦ و ﻋﻘﻴــﺪﻩ در‬
‫آﺸﻮرهﺎﻳﻲ آﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻋﺰام‬
‫ﻣﺮ‬
‫ِ(‬ ‫اﻷَْ‬
‫ِﻲ ْ‬ ‫ْ ﻓ‬
‫هﻢ‬ ‫ِر‬
‫ُْ‬ ‫آﺮد‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ‪) :‬و‬
‫َﺷَﺎو‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺁﻧﺎن را ﺷﺮﻳﻚ ﻣﺸـﻮرت آﻨـﺪ!؟ و از‬
‫ﺑﻴﻌﺖ ﺁﻧﺎن ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ ﺟﺎن‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ ﺧـﻮد را اﻋـﻼم‬
‫دارد‪ ،‬آﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ رﺿـﺎﻳﺖ ﺧـﻮد را‬
‫از ﺁﻧﺎن اﻋﻼم ﻓﺮﻣﻮد‪ .‬و رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻋﺜﻤـﺎن را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﻩ ﺧـﻮد ﺑـﺮاي ﮔﻔﺘﮕـﻮ ﺑـﻪ ﻣﻜـﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪. . .‬اﻟﺦ ﺁﻳﺎ هﻤﻪ اﻳﻦ اﻗـﺪاﻣﺎت و هﻤـﻪ‬
‫ارزﺷﻬﺎﻳﻲ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺮاي ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻗﺎﻳـﻞ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺗﺮس و دﻓـﻊ ﺷـﺮ ﺁﻧـﺎن ﺑـﻮد؟؟! ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ‬
‫ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﻣﺸﺎهﺪﻩ آﺮدي آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ و ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺶ‬

‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود )‪ (4833‬و ﺗﺮﻣﺬي )‪ (2378‬و ﺑﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻮ داود )‪(4046‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﻦ ﻋﻈﻴﻢ و رﺳﻮل اﻣﻴﻦ را از ﻟﺤﺎظ دﻳﻦ و‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻣﻄﻌﻮن ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪!.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫از ﺑﻘﻴﻪ ﺳﻔﺴﻄﻪ هﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﻋﺮاض ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﺪان‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻲ آﻨﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻟﻄـﻒ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺣﻖ آﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻔﻴﻨﻪ اﺳـﺘﺪﻻل آـﺮدﻩ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺜﺎل اهـﻞ ﺑﻴـﺖ‬
‫ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺸﺘﻲ ﻧﻮح اﺳـﺖ در ﻗـﻮم‬
‫او‪ .‬هﺮ آﺲ از ﻗﻮم ﻧﻮح آﻪ ﺳﻮار آﺸـﺘﻲ ﻧـﻮح ﺷـﺪ‬
‫ﻧﺠﺎت ﺣﺎﺻﻞ آﺮد و هﺮ آﺲ آﻪ از ﺳـﻮار ﺷـﺪن ﺑـﺎز‬
‫ﻣﺎﻧﺪ ﻏﺮق ﺷﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺜﺎل اهـﻞ ﺑﻴـﺖ ﻣـﻦ در‬
‫ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ دروازﻩ ))ﺣﻄﻪ(( اﺳـﺖ در ﺑﻨـﻲ‬
‫اﺳﺮاﻳﻴﻞ‪ ،‬هﺮ آﺲ از ﺁن داﺧﻞ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﻣﻐﻔـﺮت‬
‫‪1‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫در ﺳــﻨﺪ اﻳــﻦ ﺣــﺪﻳﺚ ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪ اي از ﺿــﻌﻔﺎء و‬
‫ﻣﺘﺮوآﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺘـﺮوك و‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ زﻳـﺪ ﺿـﻌﻴﻒ اﺳـﺖ‪ .‬در ﺳﻠﺴـﻠﻪ ﺳـﻨﺪي آـﻪ‬
‫ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﺁن را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ داهـﺮ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬و او ﻣﺘـﺮوك اﻟﺤـﺪﻳﺚ اﺳـﺖ‪ 2 .‬ﻋﻼﻣـﻪ‬
‫ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬اﺳـﻨﺎدﻩ‬
‫واﻩ(( ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻨﺪش ﺳﺴﺖ و ﺑﻲ ﺑﻨﻴﺎد اﺳـﺖ )ﻣﺸـﻜﺎﻩ‬
‫اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ ﻟﻠﺘﺒﺮﻳﺰي ﺷﻤﺎرﻩ ﺣـﺪﻳﺚ ‪ (6183‬و ﻣﺤﻘـﻖ‬
‫))ﻓﻀﺎﻳﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ(( ﻗﻮل اﻟﺒـﺎﻧﻲ را ﺗﺎﻳﻴـﺪ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در ﺳﻨﺪ ﺁن ﻣﻔﻀـﻞ ﺑـﻦ ﺻـﺎﻟﺢ اﻟﻨﺤـﺎس‬
‫اﻻﺳﺪي وﺟﻮد دارد و ﻣﺤﻘﻘـﻴﻦ او را ﺿـﻌﻴﻒ ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬ذهﺒﻲ درﺑﺎرﻩ او ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻣﻔﻀـﻞ‬
‫واﻩ(( ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻔﻀﻞ ﺳﺴﺖ و ﺑﻲ ﭘﺎﻳـﻪ اﺳـﺖ‪ 3 .‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣﺪﻳﺚ دوم )ﻣﺜﻞ اهﻞ ﺑﻴﺘـﻲ آﻤﺜـﻞ ﺳـﻔﻴﻨﻪ‬
‫ﻧﻮح‪ . . .‬اﻟﺦ( را ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ ﺁﻗﺎي هﻴﺜﻤﻲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣـﻲ دهـﺪ‪ .‬وﻟـﻲ وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ آﺘـﺎب ))ﻣﺠﻤـﻊ‬
‫اﻟﺰواﺋﺪ(( ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد و ﻣﻲ ﺑﻴـﻨﻢ در ﺁن ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪)) :‬از اﺑﻮذر‪ ψ‬رواﻳـﺖ اﺳـﺖ آـﻪ رﺳـﻮل‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (160‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(267-268‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻌﺠﻢ ﻃﺒﺮاﻧﻲ اﻟﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(2638-12388-2636-2637‬‬
‫‪ .3‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ج‪ 2‬ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(1402‬‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺜﺎل اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﻔﻴﻨﻪ‬
‫ﻧﻮح اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ ﺳﻮار ﺁن ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا آـﺮد و‬
‫هﺮ آﺲ ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻏـﺮق ﺷـﺪ و ﻣـﻦ ﻗﺎﺗﻠﻨـﺎ ﺁﺧـﺮ‬
‫اﻟﺰﻣﺎن آﻤﻦ ﻗﺎﺗﻞ اﻟﺪﺟﺎل‪ .‬در اداﻣﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ در اﺳـﻨﺎد ﺑـﺰار‪ ،‬ﺣﺴـﻦ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﺟﻌﻔـﺮ‬
‫اﻟﺠﻌﻔﺮي و در اﺳﻨﺎد ﻃﺒﺮاﻧﻲ ﺑﻦ داهﺮ وﺟﻮد دارد‬
‫و هﺮ دو ﻣﺘـﺮوك اﻟﺤـﺪﻳﺚ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬
‫زﺑﻴﺮ‪ ψ‬رواﻳﺖ اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻣﺜﺎل‬
‫اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺸﺘﻲ ﻧﻮح اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آـﺲ ﺳـﻮار‬
‫ﺁن ﺷﺪ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪ و ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻦ ﺑﻪ در ﺑـﺮد و هـﺮ‬
‫آﺲ ﺁن را ﺗﺮك آﺮد ﻏﺮق ﺷﺪ‪ .‬ﺑـﺰار ﺁن را رواﻳـﺖ‬
‫آﺮدﻩ و در ﺳﻨﺪ ﺁن اﺑﻦ ﻟﻬﻴﻌـﻪ وﺟـﻮد دارد و او‬
‫))ﻟﻴﻦ اﺳﺖ(( ﻳﻌﻨﻲ ﺿﻌﻴﻒ اﺳـﺖ و در ﺻـﺤﺖ و ﺳـﻘﻢ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ دﻗﺖ ﻻزم را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‪ .‬و اﺑﻮﺳـﻌﻴﺪ‬
‫ﺧﺪري ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﻣﺜﺎل اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺸﺘﻲ ﻧﻮح اﺳـﺖ هـﺮ آـﺲ‬
‫ﺳﻮار ﺁن ﺷﺪ ﻧﺠﺎت ﭘﻴﺪا آﺮد و هﺮ آﺲ ﺗـﺮك آـﺮد‪،‬‬
‫ﻏﺮق ﺷﺪ‪ .‬و ﻣﺜﺎل اهﻞ ﺑﻴﺖ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎب ))ﺣﻄﻪ((‬
‫در ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﻳﻴﻞ اﺳﺖ هـﺮ آـﺲ در ﺁن داﺧـﻞ ﺷـﻮد‬
‫ﻣﻐﻔﺮت ﻣﻲ ﺷﻮد((‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ را ﻃﺒﺮاﻧﻲ در ))اﻟﻤﻌﺠـﻢ‬
‫اﻟﺼﻐﻴﺮ و اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻷوﺳﻂ(( رواﻳﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و‬
‫ﻓﻴﻪ ﺟﻤﺎﻋﻪ ﻟﻢ أﻋﺮﻓﻬﻢ((!؟ ‪ 1‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺳـﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﮔﺮوهﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪﻩ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از هﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺪا اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ))ﺳﻔﻴﻨﻪ(( ﻳﺎ ﺣﺪﻳﺚ ))ﺑﺎب ﺣﻄـﻪ(( ﺑﺎﻃـﻞ و‬
‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ‪.‬‬
‫هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺣﺪﻳﺚ ﺳﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫))ﻣﻦ ﺳﺮﻩ ان ﻳﺤﻴﻲ ﺣﻴـﺎﺗﻲ(( اﺳـﺘﺪﻻل آـﺮدﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﺮ آﺲ دوﺳﺖ دارد‬
‫آﻪ زﻧﺪﮔﻲ او ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻦ و ﻣـﻮت او ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﻣﻮت ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﺑﺎﻏﻬﺎي هﻤﻴﺸﮕﻲ آﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬
‫ﻣﻦ ﻧﻬﺎل ﺁن را ﻏﺮس آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻣﻦ ﺑﺎ ﻋﻠﻲ دوﺳﺘﻲ آﻨـﺪ و ﺑـﻪ اهـﻞ ﺑﻴـﺖ ﻣـﻦ‬
‫اﻗﺘﺪا آﻨﺪ‪ .‬زﻳـﺮا ﺁﻧـﺎن اوﻻد ﻣـﻦ هﺴـﺘﻨﺪ و از‬
‫ﺳﺮﺷﺖ ﻣﻦ ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و هﻤﺎن ﻋﻠﻢ و درآﻲ آﻪ‬
‫ﻣﻦ دارم ﺑﻪ ﺁﻧﺎن دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬واي ﺑـﺮ ﺣـﺎل‬

‫‪ .1‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ و ﻣﻨﺒﻊ اﻟﻔﻮاﺋﺪ ﻟﻠﻬﻴﺜﻤﻲ ج‪ 9‬ص‪.168‬‬

‫آﺴﺎﻧﻲ از ﻣﻴﺎن اﻣﺖ ﻣﻦ آـﻪ ﻣﻨﻜـﺮ ﻓﻀـﻴﻠﺖ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﺻﻠﻪ رﺣﻤﻲ و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﺮا در ﺣـﻖ اوﻻد‬
‫ﻣﻦ ﻗﻄﻊ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺮا ﻧﺼﻴﺐ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻧﻜﻨﺪ )ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص ‪ (161‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷـﺪم ص‬
‫)‪.(270-271‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﺪش ﻣﺒﻬﻢ و راوﻳـﺎن ﺁن‬
‫ﺑﺠﺰ اﺑﻦ اﺑﻲ رواد ﻣﺠﻬـﻮل اﻧـﺪ‪ .‬ﺗﻤـﺎم راوﻳـﺎن‬
‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﺮ از اﺑﻦ اﺑﻲ رواد ﻣﺠﻬﻮل اﻧـﺪ و دﻳـﺪﻩ‬
‫ﻧﺸﺪﻩ آﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي رﺟﺎل از ﺁﻧﺎن ﻳـﺎدي‬
‫آﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﺣﻤﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻢ‪ ،‬هﻤﺎن اﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ اﻧﺼـﺎري‬
‫ﻃﺮاﺑﻠﺴﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﺑﻦ اﺑﻲ اﻟﺤﻨﺎﺟﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﺣﺎﺗﻢ در ﻣـﻮرد او ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻣـﺎ از وي‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﻳﻢ و او راﺳﺘﮕﻮ اﺳﺖ(( و در ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫اﺑﻦ ﻋﺴﺎآﺮ‪ ،‬ﺷﺮح ﺣﺎل او ذآﺮ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ و ﺑﻘﻴـﻪ‬
‫راوﻳﺎن ﺁن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻪ ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﻬﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻇـﺎهﺮ اﻟـﺒﻄﻼن را وﺿـﻊ ﻧﻤـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻲ‪ ψ‬روﺷﻨﺘﺮ و ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ از اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺌﻴﺚ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑـﺮ ﺁن اﺳـﺘﺪﻻل ﺷـﻮد آـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺪان ﺗﺸﺒﺚ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و اوراق آﺘﺐ ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺎ ﺻﺪهﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺜﻞ ﺁن‪ ،‬ﺳﻴﺎﻩ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ‬
‫ﺁن درﺑﺎرﻩ ي اﺛﺒﺎت ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﺤـﺚ و‬
‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲ ﭘﺮدازﻧﺪ آﻪ اﺣـﺪي اﻣـﺮوزﻩ ﻣﻨﻜـﺮ ﺁن‬
‫ﻧﻴﺴﺖ و ﺁن ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻌﻴﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻓﻀﻴﻠﺖ‬
‫‪1‬‬
‫و آﺮاﻣﺖ ﻋﻠﻲ‪.ψ‬‬
‫ﺟﺎي ﺑﺴﻲ ﺷﮕﻔﺘﻲ و ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ در‬
‫ﺣﺎﺷﻴﻪ و ﭘﺎورﻗﻲ آﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎﺧﺬ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫اﺷﺎرﻩ آﺮدﻩ و در اﻳـﻦ راﺳـﺘﺎ‪)) ،‬ﺣﻠﻴـﻪ(( اﺑـﻲ‬
‫ﻧﻌﻴﻢ و ))ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﻋﺴﺎآﺮ(( را ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫وﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ آﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻮرخ ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر‬
‫را ﺿﻌﻴﻒ ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬اﺻﻼً اﺷﺎرﻩ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ آﻪ اﻣﺎﻧـﺖ دروﻏـﻴﻦ و اﻧﺼـﺎف‬
‫آﺬاﻳﻲ ﺧﻮد را ﻣﻮﺟﻪ و ﻣﺪﻟﻞ ﺟﻠﻮﻩ دهﺪ‪ .‬اﺑﻮ ﻧﻌﻴﻢ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ))ﻏﺮﻳﺐ(( ‪ 2‬اﻳﻦ واژﻩ‬

‫‪ .2‬ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻻﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﻪ ج‪ 2‬ص ‪298.‬‬

‫‪ .1‬ﺣﻠﻴﻪ اﺑﻲ ﻧﻌﻴﻢ ج‪ 1‬ص )‪.(120‬‬
‫اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدن ﺁن دارد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﺴﺎآﺮ ﺁن را‬
‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ﺁوردﻩ و درﺑﺎرﻩ ﺁن ﮔﻔﺘﻪ‪)) :‬هـﺬا‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﻜﺮ و ﻓﻴﻪ ﻏﻴﺮ واﺣﺪ ﻣﻦ اﻟﻤﺠﻬﻮﻟﻴﻦ(( اﻳﻦ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻨﻜﺮ )ﻏﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ( اﺳﺖ و در ﺳـﻨﺪ ﺁن‬
‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از رواﻳﺎﺗﻲ آـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪﻩ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫وﺟﻮد دارد(( ‪1‬؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ دراداﻣـﻪ اﺛﺒـﺎت ﺟﻬﺎﻟـﺖ ﺧـﻮد آـﻪ‬
‫ـﺪ‪:‬‬
‫ـﻲ ﮔﻮﻳـ‬
‫ـﺪ‪ ،‬ﻣـ‬
‫ـﻲ آﻨـ‬
‫ـﺘﻔﺎدﻩ ﻣـ‬
‫ـﻮارﻩ از ﺁن اﺳـ‬‫هﻤـ‬
‫))ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ اﺷﺎرﻩ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫در اﺛﻨﺎء ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدم‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺖ درﺑﺎرﻩ ﺻﺤﺖ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ ﺑـﺎ ﺷـﻚ و ﺗﺮدﻳـﺪ‬
‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪم و ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻣﻲ آﺮد‪.‬‬
‫زﻳﺮا ﺣﺎآﻲ از ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد آﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻠﻲ و اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺳﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻮﻳﮋﻩ وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮدم آﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺎوﻳﻞ هﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬
‫ﻧﺎراﺣﺘﻲ ام ﻓﺰوﻧﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ آﻪ در اﺻﺎﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ذآﺮ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﺬآﻮر‪ ،‬ﺁن را اراﺋﻪ دادﻩ اﺳﺖ ﻣﻮاﻓﻘﺖ آﻨﻢ‪ .‬اﺑﻦ‬
‫ﺣﺠﺮ در اﺻﺎﺑﻪ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬ﻗﻠـﺖ‬
‫ﻓﻲ اﺳﻨﺎدﻩ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠﻲ اﻟﻤﺤﺎرﺑﻲ و هﻮ واهـﻲ(‬
‫)! !( ـ ﻳﻌﻨﻲ در ﺳﻨﺪ ﺁن ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠﻲ ﻣﺤـﺎرﺑﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد و او ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ ـ )ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ(‪ :‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﺎ اﻳـﻦ ﻗﻀـﺎوت ﺧـﻮد ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫اﺷﻜﺎﻻت و ﺷﺒﻬﺎت را آـﻪ ذهـﻦ ﻣـﺮا ﻣﺸـﻮش آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زاﺋﻞ ﻧﻤﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮدم و‬
‫ﺗﺼﻮرم اﻳﻦ ﺑﻮد آﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠﻲ ﻣﺤـﺎرﺑﻲ واﺿـﺢ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ و ﻓﺮد ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﻤـﺎم ﻣﻌﻨـﻲ از ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬
‫ﺣﺎل ﺁﮔﺎﻩ آﻨﺪ‪ .‬روزي آﺘﺎب ))ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻓـﻲ‬
‫ﻣﻘﺎﻻت اﺑﺮاهﻴﻢ اﻟﺠﺒﻬﺎن(( را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲ آـﺮدم‪.‬‬
‫آﺘﺎب ﻣﺬآﻮر ﻣﺮا از ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ﺁﮔﺎﻩ آﺮد‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫در آﺘﺎب ﻣﺬآﻮر ﺁﻣـﺪﻩ ﺑـﻮد آـﻪ ﺣﻴـﻲ ﺑـﻦ ﻳﻌﻠـﻲ‬
‫ﻣﺤﺎرﺑﻲ ﻓﺮدي ﺛﻘﻪ و ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ و ﺷﻴﺨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري‬
‫و ﻣﺴﻠﻢ از وي ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻔﺎﻳﺖ‬
‫ً در ﺻﺪد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑـﺮ ﺁﻣـﺪم ـ دﻳـﺪم‬
‫ﻧﻜﺮدم و ﺷﺨﺼﺎ‬
‫ﺑﺨﺎري در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 31‬ﺟﻠﺪ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان ﻏـﺰوﻩ‬

‫‪ .2‬ﺗﺎرﻳﺦ دﻣﺸﻖ ج‪ 12‬ص ‪.120‬‬

 ‫ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﭼﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ را از وي ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎن‬
‫ﻃﻮر آﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 119‬ﺟﻠﺪ ﭘـﻨﺠﻢ ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻋﻨﻮان ))ﺣﺪود(( از وي ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ذهﺒﻲ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي آﻪ در ﺑﺎب ﺻﺤﺖ و ﺳﻘﻢ رواﻳـﺎت‬
‫و ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ راوﻳـﺎن دارد‪ ،‬ﻳﺤﻴـﻲ ﺑـﻦ ﻳﻌﻠـﻲ‬
‫ﻣﺤﺎرﺑﻲ را ﺛﻘﻪ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻘﻴﻪ اﺋﻤﻪ ﺟـﺮح‬
‫و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻧﻴﺰ ﺛﻘﻪ ﺑﻮدن او را ﺗﺎﻳﻴﺪ آﺮدﻩ اﻧﺪ و‬
‫ﺷﻴﺨﻴﻦ )ﺑﺨﺎري و ﻣﺴـﻠﻢ( ﻧﻴـﺰ از وي ﺣـﺪﻳﺚ ﻧﻘـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ هﻤﻪ‪ ،‬اﻳـﻦ دﺳﻴﺴـﻪ ي ﺗﺰوﻳـﺮ و‬
‫واروﻧﻪ ﺟﻠﻮﻩ دادن ﺣﻘﺎﻳﻖ و ﻣﻄﻌﻮن آﺮدن ﻓﺮدي آﻪ‬
‫ﺛﻘﻪ اﺳﺖ و اهـﻞ ﺻـﺤﺎح از وي ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫‪1‬‬
‫ﭼﺮا؟! ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﻮال ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻤﺎﻳﻞ دارد آﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺎدﮔﻲ‬
‫و ﺳﻄﺤﻴﺖ ﻓﻜﺮي او ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺁﺷـﻜﺎر‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ او ﺁن را ﺁوردﻩ اﺳﺖ و ﺁن ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از‪)) :‬ﻣﻦ ﺳﺮﻩ أن ﻳﺤﻴﻲ ﺣﻴﺎﺗﻲ‪ . . .‬اﻟﺦ( در‬
‫ﺳﻨﺪ ﺁن راوي ﺑﻨﺎم ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠـﻲ ﻣﺤـﺎرﺑﻲ اﺻـﻼً‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻴﺎن ﺣﺪﻳﺜﻲ آﻪ ﻣﺎ در‬
‫ﺻﺪد ﺁن هﺴﺘﻴﻢ و ﺣﺪﻳﺜﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﻠﻂ ﻣﺒﺤﺚ ﻧﻤـﻮدﻩ و‬
‫ﺁن را ﻋﻮض ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬و ﺣـﺪﻳﺚ دﻳﮕـﺮ از اﻳـﻦ‬
‫ﻗﺮار اﺳﺖ‪)) .‬ﻣﻦ أﺣﺐ أن ﻳﺤﻴﻲ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻳﻤﻮت ﻣـﻮﺗﻲ‬
‫و ﻳﺴﻜﻦ ﺟﻨﻪ اﻟﺨﻠﺪ اﻟﺘﻲ وﻋﺪﻧﻲ رﺑﻲ ﻋﺰوﺟـﻞ ﻏـﺮس‬
‫ﻗﻀﺒﺎﻧﻬﺎ ﻳﺒﺪﻳﻪ ﻓﻠﻴﺘﻮل ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻓﺈن ﻟﻦ‬
‫ﻳﺨﺮﺟﻜﻢ ﻣﻦ هﺪي وﻻ ﻳﺪﺧﻠﻜﻢ ﻓـﻲ ﺿـﻼﻟﻪ(( در ﺳـﻨﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠﻲ اﻻﺳﻠﻤﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬وﻟﻲ‬
‫ﻗﻮت ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﮔﺴﺘﺮدﻩ اي آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫در ﺻﺪد ﺁن ﺑﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬او را در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻗـﺮار‬
‫دادﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻴﺎن دو ﺣﺪﻳﺚ ﻓﺮق و اﻣﺘﻴﺎزي ﻗﺎﻳﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ را رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺣﺪﻳﺚ دﻳﮕـﺮي‬
‫را ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻲ آﻨﺪ!!؟ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از هـﺪاﻳﺖ ﮔـﺮ ﺧـﻮد‪ ،‬ﺁﻗـﺎي ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴـﻴﻦ‬
‫ﻣﻮﺳﻮي ﭘﻴﺮوي آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬او در آﺘﺎب ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫))اﻟﻤﺮاﺟﻌﺎت(( ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺑﺤـﺚ از ﺣـﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﺎن اﺑﻦ ﺣﺠﺮ را درﺑﺎرﻩ ي ﻳﻌﻠﻲ ﻣﺤﺎرﺑﻲ ﺁوردﻩ‬
‫و ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪)) :‬ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي از ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬

‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (162‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(271-272‬‬

‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﺳﺖ زﻳﺮا آﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠﻲ ﻣﺤﺎرﺑﻲ ﺑﻪ‬
‫اﺗﻔﺎق هﻤﻪ ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤـﺎد اﺳـﺖ(( ‪ 1‬ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﻧﻘﻞ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻮﺳﻮي ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ ﻋﻤـﻞ آـﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ درك ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ و ﻧﻔﻬﻤﻴـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ او در ﺻﺪد ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺪﻳﺜﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣـﺎ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺳﺨﻨﺎن اﺑﻦ ﺣﺠﺮ آﻪ ﻓﺮﻣـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪)) :‬ﻓـﻲ‬
‫اﺳﻨﺎدﻩ ﻳﺤﻴﻲ ﺑـﻦ ﻳﻌﻠـﻲ اﻟﻤﺤـﺎرﺑﻲ و هـﻮ واﻩ((‬
‫ﻳﻌﻨﻲ در ﺳﻨﺪ ﺁن ﻳﺤﻴﻲ ﺑـﻦ ﻳﻌﻠـﻲ ﻣﺤـﺎرﺑﻲ وﺟـﻮد‬
‫دارد و او راوي ﺿﻌﻴﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺮض ﺷـﻮد آـﻪ‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﺪون ﻗﺼﺪ و ﻋﻤﺪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻮض‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠﻲ اﻻﺳـﻠﻤﻲ(( ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠﻲ اﻟﻤﺤﺎرﺑﻲ(( و دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ اﺷﺘﺒﺎﻩ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺧـﻮد او‬
‫در ﺷﺮح ﺣﺎل ﻣﺤﺎرﺑﻲ‪ ،‬او را ﺗﺎﻳﻴـﺪ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﺑﺎرﻩ او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫اﻟﻤﺤﺎرﺑﻲ اﻟﻜﻮﻓﻲ ﺛﻘﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻳﺤﻴﻲ ﺑـﻦ ﻳﻌﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺎرث ﻣﺤﺎرﺑﻲ ﺛﻘﻪ و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ و درﺑـﺎرﻩ‬
‫اﻻﺳﻠﻤﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻳﺤﻴـﻲ ﺑـﻦ ﻳﻌﻠـﻲ اﻻﺳـﻠﻤﻲ‬
‫اﻟﻜﻮﻓﻲ ﺷﻴﻌﻲ ﺿﻌﻴﻒ(( ﻳﻌﻨﻲ ﻳﺤﻴﻲ ﺑﻦ ﻳﻌﻠﻲ اﺳـﻠﻤﻲ‬
‫آﻮﻓﻲ‪ ،‬اهﻞ ﺗﺸﻴﻊ و ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ ‪ 2‬ﻟﺬا اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﺑﺠﺎي‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮓ‪.‬ﻳﺪ‪)) :‬اﺳﻠﻤﻲ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ(( ﮔﻔﺘـﻪ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))ﻣﺤﺎرﺑﻲ ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ((‪ .‬ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل در ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻋﻴﺐ آﺎر‪ ،‬اﻣﺎ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در واﻗـﻊ ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از ﻳـﻚ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑـﻪ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﺣـﺪﻳﺚ دﻳﮕـﺮي ﻣـﻲ‬
‫ﭘﺮدازد!!! اي ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻤﺎﻗﺖ را ﺑﺪﺳـﺖ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻧﺴﭙﺎر‪.‬‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺑﺨﺎري ﺳﻼم و درود‬
‫را ﻣﺨﺘﺺ ﻋﻠﻲ ﻣﻲ داﻧﺪ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬روزي ﺑﺎ دوﺳـﺘﻢ ﺻـﺤﺒﺖ‬
‫ﻣﻲ آﺮدم و او را ﺳـﻮﮔﻨﺪ دادم آـﻪ ﺻـﺮاﺣﺘﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮال ﻣﻦ ﭘﺎﺳﺦ دهـﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕـﻮي زﻳـﺮ ﻣﻴـﺎن ﻣـﻦ و‬
‫دوﺳﺘﻢ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬و آـﺮﻩ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫وﺟﻬﻪ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﻲ داﻧﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا هﺮ آﺲ‬

‫‪ .1‬اﻟﻤﺮاﺟﻌﺎت ﻣﻮﺳﻮي )ص‪.(27‬‬

‫‪ .2‬ﺗﻘﺮﻳﺐ اﻟﺘﻬﺬﻳﺐ ﻻﺑﻦ ﺣﺠﺮ ج‪ 2‬ص )‪.(319‬‬
‫از ﺷﻤﺎ ﻧﺎم او را ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﻴﺎورد‪ ،‬ﺑﻪ او درود‬
‫و ﺳﻼم ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺪ‪.‬‬
‫دوﺳﺖ‪ :‬ﺁري‪ ،‬هﺮ ﮔﺎﻩ ﻣﺎ ﻧـﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ ﻳـﺎ‬
‫ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از اﺋﻤﻪ آﻪ از ﻓﺮزﻧـﺪان او ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬را‬
‫ﺑﺮ زﺑـﺎن ﻣـﻲ ﺁورﻳـﻢ‪ ،‬ﺑـﺮ او درود و ﺳـﻼم ﻣـﻲ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﻴﻢ ـ اﻣﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ هﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ آـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ‪ .‬ﺧﻴـﺮ‪ ،‬اﻟﺒﺘـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ذرﻳﺖ و ﻋﺘﺮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ در آﺘـﺎب‬
‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ آﺮدﻩ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺁﻧﺎن درود ﺑﻔﺮﺳـﺘﻴﻢ‬
‫ـ ﻟﺬا ﺑـﺮاي ﻣـﺎ ﺟـﺎﻳﺰ اﺳـﺖ آـﻪ در ﺣـﻖ ﺁﻧـﺎن‬
‫))ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺼﻼﻩ و اﻟﺴﻼم(( ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ :‬ﺧﻴﺮ‪ ،‬دوﺳﺖ ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺎ درود و ﺳﻼم را ﺟﺰ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ آﻪ ﻗﺒﻞ از وي ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫ً ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪان او‬
‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﻢ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎ‬
‫ﺟﺰو ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫دوﺳﺖ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﺗﻮ درﺑﺎرﻩ ﺑﺨﺎري ﭼﻴﺴـﺖ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ او را‬
‫ﺷﻴﻌﻪ ﻣﻲ داﻧﻲ؟‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ :‬ﺑﺨﺎري اﻣﺎم ﺑﺰرﮔﻮاري اﺳﺖ از اﺋﻤﻪ اهﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ و آﺘﺎب او از دﻳﺪﮔﺎﻩ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺻـﺤﻴﺢ ﺗـﺮﻳﻦ‬
‫آﺘﺐ ﺑﻌﺪ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﻳﻦ ﺟﻮاب دوﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ آﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺧـﻮد رﻓـﺖ و در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ آﻪ آﺘﺎب ﺑﺨﺎري در دﺳـﺘﺶ ﺑـﻮد‪ ،‬دﻧﺒـﺎل ﺁن‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ﻣﻲ ﮔﺸﺖ آﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ او ﺑﻮد و ﺑﻌـﺪ آﺘـﺎب‬
‫را ﺑﻪ ﻣﻦ داد ﺗﺎ ﻣﻦ ﺁن را ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﻮرد‬
‫ﻧﻈﺮ او را ﭘﻴﺪا آﺮدم وﻟﻲ ﻓﻜﺮ ﻣﻲ آﺮدم ﻧﮕﺎﻩ ﻣﻦ‬
‫اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ و اﻳـﻦ آﺘـﺎب ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﺑﺨﺎري ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺑﻮدم‪ .‬ﻧﮕـﺎهﻲ ﻣﺠـﺪد ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻔﺤﻪ و ﺑﻪ ﺟﻠﺪ آﺘﺎب اﻧﺪاﺧﺘﻢ ـ وﻗﺘﻲ دوﺳـﺖ ﻣـﻦ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ آﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲ ﻧﮕﺮم‪ ،‬آﺘـﺎب‬
‫را از ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺖ و ﺻﻔﺤﻪ دﻳﮕﺮي را ﺑـﺮاﻳﻢ ﺑﻴـﺮون‬
‫ـﻦ‬
‫ـﻲ ﺑـ‬
‫ـﺪﺛﻨﺎ ﻋﻠـ‬
‫ـﻮد‪)) :‬ﺣـ‬
‫ـﻴﻦ ﺑـ‬ ‫ﺁورد‪ .‬و در ﺁن ﭼﻨـ‬
‫اﻟﺤﺴﻴﻦ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم(( ﺟﻮاﺑﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻢ‪)) :‬ﺳﺒﺤﺎن ﻪﻠﻟﺍ(( دوﺳﺖ ﻣﻦ ﺟـﻮاب ﻣـﺮا ﻗـﺎﻧﻊ‬
‫آﻨﻨﺪﻩ ﺗﻠﻘﻲ آﺮد و از ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ .‬ﻣﻦ در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪم و ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻜﺮ ﻣـﻲ آـﺮدم ـ‬
‫ﻧﮕﺎﻩ ﻣﻜﺮر ﺑﻪ آﺘﺎب و ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﺁن ﻣﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻢ و‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﭼﺎپ و ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﻲ آﺮدم‪.‬‬
‫دﻳﺪم در ﭘﺸﺖ ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪)) :‬ﻣـﻦ ﻃﺒـﻊ و ﻧﺸـﺮ‬
‫ﺷﺮآﻪ اﻟﺤﻠﺒﻲ و أوﻻدﻩ ﺑﻤﺼﺮ((‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﭼﺮا ﺑـﻲ ﺟﻬـﺖ ﺑـﺎ دوﺳـﺘﻢ‬
‫ﻣﺠﺎدﻟﻪ و ﻟﺞ ﺑﺎزي آﻨﻢ‪ .‬ﻣﮕﺮ دﻟﻴﻞ و ﺣﺠﺖ ﻣﺤﻜﻢ و‬
‫ﻗﺎﻧﻊ آﻨﻨﺪﻩ از ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻳﻦ آﺘـﺎب ﻧـﺰد ﻣـﺎ اهـﻞ‬
‫ً ﺷـﻴﻌﻪ‬ ‫ﺳﻨﺖ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻧﺪادﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺨـﺎري ﻣﻄﻤﺌﻨـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ او از اﺋﻤﻪ و ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬اهﻞ ﺳﻨﺖ درﺑﺎرﻩ درود و ﺳﻼم ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ و‬
‫ﻣﺠﺪ ﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ درود را ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻤﻨﻮع‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ و ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس از رﺳﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬درود ﺑـﺮاي ﻏﻴـﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺘﻐﻔﺎر آﺮدﻩ ﺷـﻮد‪ .‬اﻣـﺎم اﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻨﺒﻞ و اﻏﻠﺐ ﭘﻴﺮوان او ‪ 2‬ﺑـﻪ ﺟـﻮاز درود ﺑـﺮاي‬
‫ﻏﻴﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺘـﻮا دادﻩ اﻧـﺪ و از رواﻳﺘـﻲ از‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺁن رواﻳﺖ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))ﺻﻠﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻚ((‪) .‬ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ ﻓﺘـﺎوي‪ ،‬ج‪ 22‬ص )‪-474‬‬
‫‪ (472‬اﻣﺎم ﻧﻮوي آﻪ از ﻋﻠﻤﺎي ﺷـﺎﻓﻌﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ آﻪ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺟﻤﻬﻮر و اآﺜﺮﻳـﺖ ﺻـﺤﺖ‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ـﺮ رﺳـ‬‫ـﺮاي ﻏﻴـ‬
‫ـﻪ درود ﺑـ‬
‫ـﻲ اﻳﻨﻜـ‬
‫دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨـ‬
‫ﻣﻜﺮوﻩ ﺗﻨﺰﻳﻬﻲ و ﺷﻌﺎر اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ و اﺻـﻞ ﺑـﺮ‬
‫ﺟﻮاز اﺳﺖ‪ 3 .‬و ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴـﺖ از اﻧﺒﻴـﺎ درود ﺑـﺮاي‬
‫ﻏﻴﺮ اﻧﺒﻴﺎء ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺗﻤﺎم ﻣـﺬاهﺐ ﺟـﺎﻳﺰ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻜﻪ آﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫و ﻋﻠﻲ ﺁل ﻣﺤﻤـﺪ و اﺻـﺤﺎﺑﻪ و ازواﺟـﻪ و ذرﻳﺘـﻪ‬
‫واﺑﺘﺎﻋﻪ‪ .‬و اﺣﺎدﻳﺚ ﺻـﺤﻴﺢ در اﻳـﻦ زﻣﻴﻨـﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫وﺟﻮد دارد و در ﺗﺸﻬﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ ﺗـﺎ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ و هﻤﻮارﻩ ﻋﻠﻤﺎي در ﺧﺎرج از ﻧﻤـﺎز‬
‫ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ 4 .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ‪.‬‬

‫)‪ (42-44‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(66-67‬‬ ‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص‬

‫اﺑﻦ ﻋﻘﻴﻞ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر‪ . . .‬ﻏﻴﺮﻩ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﺿﻲ‪،‬‬
‫ﻧﻮوي )ص‪.(176‬‬ ‫‪ .2‬اﻻذآﺎر اﻣﺎم‬
‫)ص‪ (177‬و ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻓﻘﻪ اﻟﻜﺘﺎب و اﻟﺴﻨﻪ ﻋﻤﺮ اﻻﺷﻘﺮ ص‬ ‫‪ .3‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوي‬
‫)‪.(62-63‬‬
‫آﻪ ﺑﻪ دور از در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻌﺎر ﺑﺨﺼﻮص‪)) ،‬ﻓﻼن‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(( ﮔﻔﺘﻦ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺎر وﻳﮋﻩ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻧﺤﻮي آـﻪ رواﻓـﺾ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪)) ،‬ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم(( اﺷـﻜﺎل ﺷـﺮﻋﻲ‬
‫دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﻌﺎر رواﻓﺾ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ آـﻪ اﮔـﺮ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﻩ اي‪)) ،‬ﻋﻠـﻲ ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم(( ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ او را ﺷﻴﻌﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري‪ ،‬ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ را ﺑـﻪ‬

‫درود اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺒـﻮت ﻧـﺪارد‪ .‬اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري ﭼﺎپ ﺣﻠﺒﻲ از درﺟﻪ‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﻗﻂ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا آﺘـﺎب ﺑﺨـﺎري ﻗﺒـﻞ از‬
‫ﺁﻗﺎي ﺣﻠﺒﻲ و اﻧﺘﺸﺎراﺗﺶ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﭼﻪ دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺘﻬﺎي ﻣﺮﻣـﻮزي اﻳـﻦ‬
‫آﻠﻤﺎت را در ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺴﺨﻪ هﺎي ﺑﺨﺎري ﻧﻴﻔﺰودﻩ‬
‫اﻧﺪ؟ و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﻧﺴـﺨﻪ هـﺎي ﻣﺘﻌـﺪدي آﺘـﺎب‬
‫ﺑﺨﻮﺑﻲ روﺷﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن در ﺑﻌﻀﻲ ﻧﺴﺨﻪ هـﺎ ))ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم(( و در ﺑﺮﺧﻲ ))ﻋﻠﻲ‪ ((ψ‬ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﺁﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺗﺎآﻴﺪ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻧﻜﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ ﺷﺎرح ﺑﺨـﺎري‪ ،‬ﻋﻼﻣـﻪ اﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ رﺣﻤـﻪ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫اﺧﺘﻼف اهﻞ ﺳﻨﺖ را در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﺪﻩ اي ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫آﻪ در ﺁن ))و ﻋﻠﻲ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ(( ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬درود‬
‫ﺑﺮ ﻏﻴـﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ را ﺟـﺎﻳﺰ داﻧﺴـﺘﻪ اﻧـﺪ‪ .‬وﻟـﻲ‬
‫اآﺜﺮﻳﺖ و ﺟﻤﻬﻮر اهﻞ ﺳﻨﺖ آﻪ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﻓﺘـﻮا‬
‫دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺑـﺮ ))ﺁل ﻣﺤﻤـﺪ‪ ((ρ‬ﺗﺒﻌـﺎ‬
‫ً‬
‫درود ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﺻﺎﻟﻪ‪ ،‬و ﻣـﻮرد اﺧـﺘﻼف‬
‫دوﻣﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ اوﻟﻲ‪ .‬زﻳﺮا درود ﺷﻌﺎر ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺮاي‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا دﻳﮕﺮي را ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮان ﺑﺎ وي ﺷـﺮﻳﻚ آـﺮد‪ .‬ﻟـﺬا اﺑـﻮﺑﻜﺮ ))ﻋﻠﻴـﻪ‬
‫اﻟﺴﻼم(( ﮔﻔﺘﻦ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ هﺮ ﭼﻨـﺪ آـﻪ از ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم و ﻣﻌﻨﻲ اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧـﺪارد‪ ،‬اﻟﺒﺘـﻪ ‪ ρ‬و ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺻﺪﻳﻘﻪ و ﺧﻠﻴﻔﺘﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد و هـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺰوﺟﻞ( ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻤﻨﻮع اﺳـﺖ وﻟـﻮ اﻳﻨﻜـﻪ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﻲ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﻪ اﻳـﻦ ﺳـﺘﺎﻳﺶ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺎر وﻳﮋﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳـﺖ و دﻳﮕـﺮان در ﺁن‬
‫ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد آﻠﻤﺎت ﻗـﺮﺁن‬
‫))وﺻﻞ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد اﻟﻔﺎظ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫))اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ ﻋﻠﻲ ﺁل اﺑﻲ اوﻓﻲ(( ﻳـﺎ ﻗـﻮل هﻤﺴـﺮ‬
‫ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ‪) ،‬ﺻﻞ ﻋﻠﻲ وﻋﻠﻲ زوﺟﻲ‪ ،‬ﻓﻘﺎل اﻟﻠﻬﻢ ﺻﻞ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ( ﻣﺴﺘﻘﻼً و اﺻﺎﻟﻪ درود را ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻﻟﺸﺎن ﺻﺤﺖ ﻧﺪارد‪ .‬زﻳﺮا‬
‫هﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﻧـﺪ‬
‫و ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﻮد را ﺑﻪ هﺮ آـﺲ آـﻪ‬
‫ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑﺪهـﺪ و دﻳﮕـﺮان ﺑـﺪون اﺟـﺎزﻩ او‪،‬‬
‫اﺧﺘﻴﺎر دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف را ﻧﺪارﻧﺪ و ﭼﻨﻴﻦ اﺟﺎزﻩ اي‬
‫از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از دﻻﻳـﻞ‬
‫ﻣﻨﻊ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ درود ﺑـﺮاي ﻏﻴـﺮ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺎر در ﻣﻴﺎن اهﻞ ﺑﺪﻋﺖ و ﭘﻴﺮوان هﻮاهﺎي‬
‫ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ رواج ﭘﻴﺪا آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﺎن ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺠﻠﻴﻞ ﺁﻧﺎن هﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اهﻞ ﺑﻴﺖ و ﻏﻴـﺮﻩ‬
‫درود ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ي اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻊ‪،‬‬
‫ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻜﺮوﻩ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻼف اوﻟﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣـﺎم‬
‫ﻧﻮوي در اذآﺎر‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ذآﺮ هﺮ ﺳﻪ‪ 3‬ﺻﻮرت‪ ،‬ﺻﻮرت‬
‫دوم را ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ اﺳﺤﺎق در آﺘﺎب اﺣﻜـﺎم اﻟﻘـﺮﺁن ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ از ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﭼﻨـﻴﻦ رواﻳـﺖ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﻧﻮﺷـﺖ اﻣـﺎ ﺑﻌـﺪ‪:‬‬
‫ﻋﺪﻩ اي از ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﺁﺧﺮت‪ ،‬ﻋﻤﻞ دﻧﻴـﺎ‬
‫را ﻃﺎﻟﺐ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺪﻩ اي از ﻣﺮدم ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺪﻋﺖ ﺷﺪﻩ‬
‫ﺑﺮ ﺧﻠﻔﺎي واﻣﺮا درود ﻣﻲ ﻓﺮﺳـﺘﻨﺪ هﻤـﺎﻧﻄﻮر آـﻪ‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ ﻓﺮﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ اﻳﻦ ﻧﺎﻣـﻪ ﻣـﻦ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﺗﻮ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن اﻣﺮ آﻦ آﻪ درود را ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﮔﻮﻳﻨﺪ و در ﺣﻖ ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫دﻋــﺎي ﺧﻴــﺮ آﻨﻨــﺪ و روﺷــﻬﺎي دﻳﮕــﺮ را آﻨــﺎر‬
‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺢ از اﺑﻦ ﻋﺒـﺎس‪ ψ‬ﻧﻘـﻞ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬درود ﺑـﺮاي ﻏﻴـﺮ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ اﻟﺒﺘﻪ در ﺣـﻖ ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣـﺮد و زن‬
‫دﻋﺎي ﻣﻐﻔﺮت ﺷﻮد‪ ((.‬ﺣﻀﺮت اﺑﻮذر‪ ψ‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬در‬
‫ﺳﺎل دوم هﺠﺮي ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻣﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫درود ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ هﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬در ﺷﺐ ﻣﻌـﺮاج‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺎﻣﻮرﻳـﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬درود‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ((‪ 1 .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ ﺷـﻮد اﺑـﻦ‬
‫ً اﺳﺘﻨﺎد ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﺣﺠﺮ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﻣﻄﻠﻘﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺑﺠﺎي ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﻣﺤﻜﻤﻲ اﺳﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫ﺑﺨﺎري درود را ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ذآﺮ ﻧﻜﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﺎﺧﺮﻳﻦ ﺁن را اﺿﺎﻓﻪ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ اﺋﻤـﻪ‬
‫ارﺑﻌﻪ ﻋﻠﻢ را از ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﻧﺪ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺣﺎﻟﻲ آـﻪ ﺑـﺎ ﺗﻌـﺪادي ﻧﻮﺟـﻮان‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﺎن از ﻣﻦ‬
‫ﺳﻮال آﺮد‪ :‬ﻣﺮدم ﺗﻮﻧﺲ ﭘﻴﺮو ﭼـﻪ ﻣـﺬهﺒﻲ هﺴـﺘﻨﺪ؟‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭘﻴﺮو ﻣﺬهﺐ ﻣﺎﻟﻜﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪم آﻪ‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺧﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺗﻮﺟـﻪ‬
‫ﻧﻜﺮدم و ﺑﺪان اهﻤﻴﺖ ﻧﺪادم‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﺁﻧﺎن ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻮ ﻣﺬهﺐ ﺟﻌﻔﺮي را ﻧﻤﻲ داﻧﻲ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺧﻴـﺮ‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫اﺳﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﺎ ﻏﻴﺮ از ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬـﺎر ﮔﺎﻧـﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺬهﺐ دﻳﮕﺮي را ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﻪ ﺟـﺰ‬
‫ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﻼم ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫او در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺗﺒﺴﻢ ﻣﻲ آـﺮد ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﻋـﺬر ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻢ‪ ،‬ﻣﺬهﺐ ﺟﻌﻔﺮي ﻋﻴﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮ ﻣﮕﺮ ﻧﻤـﻲ‬
‫داﻧﻲ آﻪ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬ﻟـﻮﻻ‬
‫اﻟﺴﻨﺘﺎن ﻟﻬﻠﻚ اﻟﻨﻌﻤﺎن( ــ اﮔـﺮ ﺁن دو ﺳـﺎل در‬
‫ﺧﺪﻣﺖ اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﻧﻤﻲ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﻌﻤﺎن هﻼك ﻣﻲ ﺷـﺪ ـ‬
‫ﻣﻦ ﺳﺎآﺖ ﺷﺪم و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺟﻮاﺑﻲ ﺑـﺪهﻢ زﻳـﺮا او‬
‫ﻣﺬهﺐ ﺟﺪﻳﺪي را ﺑﺮاﻳﻢ ﻧﺎم ﺑﺮد آﻪ هﻨـﻮز ﻣـﻦ در‬
‫ﻣﻮرد ﺁن ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﻮدم‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺑﻮدم و‬
‫ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻢ آﻪ اﻣﺎم ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق اﺳﺘﺎد اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ و ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
‫ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻜﻲ هﺴـﺘﻢ ﻧـﻪ ﺣﻨﻔـﻲ‪ .‬او ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﻣـﺬاهﺐ‬
‫ارﺑﻌﻪ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﺣﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ از اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ و او از اﻣـﺎم ﻣﺎﻟـﻚ و‬
‫اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ از اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و اﺑـﻮ ﺣﻨﻴﻔـﻪ از‬
‫اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﻋﻠﻢ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬
‫هﻤﻪ ﺁﻧﺎن )اﺋﻤﻪ ارﺑﻌـﻪ( ﺷـﺎﮔﺮدان اﻣـﺎم ﺟﻌﻔـﺮ‬
‫ﺻﺎدق هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺴﻲ اﺳﺖ آـﻪ در‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺟـﺪ ﺑﺰرﮔـﻮارش‪ ،‬ﺣﻀـﺮت رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬داﻧﺸـﮕﺎﻩ‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﺘﺢ ج‪ 8‬ص )‪.(394-395‬‬

‫اﺳﻼﻣﻲ را اﻓﺘﺘﺎح آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر هﺰار‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺤﺪث و ﻓﻘﻴﻪ از وي ﺳﻨﺪ ﻓﺮاﻏﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آـﻪ اﻣـﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔـﻪ ﺷـﺎﮔﺮد‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق ﺑﻮدﻩ و از وي ﻋﻠﻢ ﺁﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دروغ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آﺲ آﻪ ﺑﺎ زﻧﺪﮔﻲ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺁﺷﻨﺎﻳﻲ‬
‫دارد‪ ،‬در دروغ ﺑﻮدن ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﺪارد‪ .‬او ﺗﻨﻬﺎ از‬
‫ﺳﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻠﻨـﺪ ﭘﺎﻳـﻪ دوران ﺧـﻮد ﻋﻠـﻢ را ﻓـﺮا‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﺁﻧـﺎن‪ ،‬اﺳـﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻤﺎد‪ ،‬اﺑﻮﺳﻠﻴﻤﺎن آﻮﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑـﻦ ﺣﻤـﺎد‬
‫از اﺳﺎﺗﻴﺪ ﻣﺨﺼﻮص اﻣـﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔـﻪ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ او‪ ،‬از اﺑـﺮاهﻴﻢ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ اﻟﻤﻨﺘﺸـﺮ‪،‬‬
‫اﺑﺮاهﻴﻢ ﺑﻦ زﻳﺪ ﻧﺨﻌـﻲ‪ ،‬اﻳـﻮب ﺳـﺨﺘﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣـﺎرث‬
‫هﻤﺪاﻧﻲ‪ ،‬رﺑﻴﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ‬
‫اﻟﺨﻄﺎب ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮدﻩ اﺳﺖ و هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺳـﻌﻴﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻣﺴﺮوق ﺑﻦ ﺳـﻔﻴﺎن ﺛـﻮري‪ ،‬ﺳـﻠﻴﻤﺎن اﻟﻬﻼﻟـﻲ و‬
‫ﻋﺎﺻﻢ ﺑﻦ آﻠﻴﺐ ﻧﻴﺰ از ﺷﻴﻮخ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔـﻪ ﺑـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺣﺴﺎب ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬و ﺑﻪ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎم اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ ﻧـﺰد اﻣـﺎم‬

‫ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق درس ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ او ﻳﻜﻲ از ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ آﻪ از اﻣـﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ آﺮدﻩ اﺳﺖ و اﻳـﻦ هﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ آﻪ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺟﻌﻔﺮي ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ً اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل را ﻣﺘﺬآﺮ ﺷﺪم ور ﻧﻪ ﺁﻧﭽـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻓﺮﺿﺎ‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳـﻴﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ اﻣـﺎم‬
‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ در دوران ﭘﺪر ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ )ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﺎﻗﺮ( ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪ اﻓﺘﺎء ﻣﺴـﺘﻘﺮ ﺑـﻮد و ﻓﺘـﻮا ﻣـﻲ‬
‫داد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﺬاهﺐ ارﺑﻌـﻪ از‬
‫ﻣﺬاهﺐ ﺟﻌﻔﺮي ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻓﺎﻗـﺪ اﻋﺘﺒـﺎر و‬
‫آﺎن ﻟﻢ ﻳﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ درس‬
‫ﻧﺨﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ وي ﻣﺠﺎﻟﺴـﺖ و هـﻢ ﻧﺸـﻴﻨﻲ‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ ﻣﻮﻃﺎ را از اﻣﺎم ﻣﺎﻟـﻚ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪﻩ اﺳﺖ و در ﺁن ﻓﻘﻂ ‪ 9‬ﻧـﻪ ﺣـﺪﻳﺚ از اﻣـﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ! هﻴﭻ آـﺲ اﻣـﺎم ﻣﺎﻟـﻚ را از‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (48‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(73-74‬‬

‫‪ .2‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ اﻟﻨﻌﻤﺎن‪ ،‬اﻣﺎم اﻷﺋﻤﻪ اﻟﻔﻘﻬﺎء ﻧﻮﺷﺘﻪ وهﺒﻲ ﻏﺎوﺟﻲ ص )‪-60‬‬
‫‪.(57‬‬
‫ﺷﺎﮔﺮدان اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﻧﺸﻤﺮدﻩ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ او را‬
‫از اﻗﺮان اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺧﻮد ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘﺎب ﺧﻮد رواﻳﺎﺗﻲ‬

‫را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﻧﺪ آـﻪ ﺣﻜﺎﻳـﺖ از ﺁن دارﻧـﺪ آـﻪ‬
‫اﻣﺎم اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ روز ﺷﺎﮔﺮد اﻣﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎﻗﺮ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑـﻪ اﻣـﺎم ﺟﻌﻔـﺮ‬
‫ﺻﺎدق‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺎم اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ در آﺘﺐ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ﺑﺠﺎي ﺷﺎﮔﺮد ﺟﻌﻔﺮ ﺻﺎدق‪ ،‬از دﺷﻤﻨﺎن اﺋﻨﻪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻗـﺎي آﻠﻴﻨـﻲ‪ ،‬اﻣـﺎم ﺑـﺰرگ ﺷـﻴﻌﻪ در‬
‫آﺘﺎﺑﺶ ))اﺻﻮل آﺎﻓﻲ(( آﻪ ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ‬
‫ﺑﺨﺎري ﻧﺰد اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺳﺪﻳﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ :‬ﺳﺪﻳﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﻣﺎم ﺟﻌﻔﺮ در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و روﻳﺶ ﺑﺴـﻮي آﻌﺒـﻪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي‪ ،‬ﺳﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺎﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗـﺎ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺳﻨﮕﻬﺎ ﻃﻮاف آﻨﻨﺪ ﺑﻌﺪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻣﻲ ﺁﻳﻨـﺪ و وﻻﻳـﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﺘﺬآﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺁن ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ِـﻞ‬
‫َ‬ ‫َﻤ‬‫َﻋ‬
‫َ و‬
‫ﺁﻣـﻦ‬‫َ و‬
‫َ َ‬ ‫ﺗـﺎب‬ ‫ِﻤـﻦ‬
‫ْ َ‬ ‫ٌ ﻟَ‬
‫ﱠﺎر‬
‫َﻔ‬‫ﻟﻐ‬
‫ﻧﻲ َ‬‫َإ‬
‫ِﱢ‬ ‫از ﮔﻔﺘﻪ ﻪﻠﻟﺍ )و‬
‫ﺪى( و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﻴﻨﻪ ﺧﻮد اﺷﺎرﻩ‬ ‫اهﺘ‬
‫ََ‬ ‫ﱠ ْ‬ ‫ُﻢ‬
‫ً ﺛ‬
‫ِﺤﺎ‬
‫َﺎﻟ‬
‫ﺻ‬
‫آﺮد‪ :‬ﺑﺴﻮي وﻻﻳﺖ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻌـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي ﺳـﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﺧﻮاهﻢ دو ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرگ آﻪ ﻣـﺎﻧﻊ از دﻳـﻦ ﺧـﺪا‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﻌﺮﻓـﻲ آـﻨﻢ ﺑﻌـﺪ ﺑﺴـﻮي اﻣـﺎم‬
‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و ﺳﻔﻴﺎن ﺛﻮري آﻪ در ﻣﺴـﺠﺪ ﺣﻠﻘـﻪ زدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﮕﺎﻩ آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻧﺎن ﺑﺪون آﺘﺎﺑﻲ روﺷـﻦ‬
‫و ﺑﺪون هﺪاﻳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧـﺪا‪ ،‬ﻣـﺮدم را از دﻳـﻢ‬
‫ﺧﺪا ﺑﺎز ﻣﻲ دارﻧﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ ﺁﻧﺎن ﺁدﻣﻬﺎي ﻧﺎرواﻳﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺁﻧﺎن در ﺧﺎﻧـﻪ هﺎﻳﺸـﺎن ﺑﻨﺸـﻴﻨﻨﺪ و‬
‫ﻣﺮدم ﺑﮕﺮدﻧﺪ آﺴﻲ را ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﻨﺪ آﻪ ﺁﻧـﺎن را از‬
‫دﻳﻦ ﺧﺪا و از رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﮔﺎﻩ آﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﻣﺎ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﻣـﺎ ﺁﻧـﺎن را از ﺧـﺪاي ﺗﺒـﺎرك و‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﻌﺎﻟﻲ و از رﺳﻮل او ﺁﮔﺎﻩ آﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫)ﻣﺎ اﻣﺎم اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ را ﺑﺮﺗﺮ از اﻳﻦ ﻣـﻲ داﻧـﻴﻢ‬
‫ً اﻳﻦ ﺳـﺨﻦ از دﺳﻴﺴـﻪ هـﺎي‬ ‫آﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ .‬ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﻣﻐﻴﺮﻩ ﺑﻦ ﺳﻌﻴﺪ اﺳﺖ(‬

‫‪ .1‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ ص )‪.(323‬‬

‫‪ -4‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﺎر هﺰار ﻣﺤـﺪث و‬
‫ﻓﻘﻴﻪ ﻧﺰد اﻣﺎم ﺟﻌﻔـﺮ ﺻـﺎدق درس ﺧﻮاﻧـﺪﻩ اﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻣﻌﻘﻮل ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺣﺎل ﺁن آﻪ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻴﻬـﺎ رواﻳـﺖ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﮔﺮوهﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن اﻃـﺮاف‪ ،‬از اﻣـﺎم اﺑـﻮ ﺟﻌﻔـﺮ‬
‫اﺟﺎزﻩ ورود ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﺎن اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫در هﻤﺎن ﻳﻚ ﺟﻠﺴﻪ ﺳﻲ هﺰار ﺳـﻮال از وي ﭘﺮﺳـﻴﺪﻩ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬و اﺑﻮﺟﻌﻔﺮ آﻪ در ﺁن روزﮔﺎر دﻩ ﺳـﺎﻟﻪ ﺑـﻮد‬
‫ﺑﻪ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ داد ‪!!!1‬؟ ﻋﻠﻢ اﺋﻤﻪ ارﺑﻌﻪ در‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻢ اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻪ ارزﺷﻲ دارد؟!‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷﻴﻌﻪ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻧـﺰد‬
‫ﮔﺮوهﻲ از ﺷﻴﻌﻪ رﺳﺎﻟﺖ از ﺁن ﻋﻠﻲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻧـﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﮔﺮوهـﻲ از ﺁﻧـﺎن ﻣـﺪﻋﻲ‬
‫اﻟﻮهﻴﺖ ﻋﻠﻲ اﺳﺖ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ي اﺗﻬﺎﻣﺎﺗﻲ آـﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را در ﺣﻖ ﺷﻴﻌﻪ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺧﻮﻳﻲ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻲ دهﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺷـﻴﻌﻪ از‬
‫دﻳﺪﮔﺎﻩ ﻣﺎ‪ ،‬از ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻧﻴـﺰ ﺑـﺪﺗﺮ و ﺑـﺎ‬
‫اﺳﻼم ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي دارد‪ .‬زﻳﺮا ﻳﻬﻮدﻳﻬﺎ ﺧﺪا را‬
‫ﻣﻲ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،‬اﻳﻤﺎن‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁن آﻪ درﺑﺎرﻩ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺷﻨﻴﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫آﻪ ﺁﻧﺎن ﻋﻠﻲ را ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و او را ﺗﺴـﺒﻴﺢ‬
‫و ﺗﻘﺪﻳﺲ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﮔﺮوهﻲ از ﺁﻧﺎن‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎدت را از ﺁن ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﻨﺪ وﻟﻲ ﻋﻠـﻲ را ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺜﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺟﺮﻳﺎن ﺟﺒﺮاﻳﻴﻞ را ﺑﺮاي ﺁﻗﺎي ﺧـﻮﻳﻲ ﺷـﺮح‬
‫دادم آﻪ او ﭼﮕﻮﻧﻪ در اﻣﺎﻧﺖ ﺧﻴﺎﻧﺖ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ رﺳﺎﻟﺖ را ﺑﺠﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﺴـﭙﺎرد‪ ،‬ﺁن‬
‫را ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺳـﭙﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺁﻗـﺎي ﺧـﻮﻳﻲ ﺳـﺮ را‬
‫اﻧﺪآﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻧﮕـﺎهﻲ ﺑـﻪ ﺳـﻮي ﻣـﻦ‬
‫اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ))ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ و أن ﻣﺤﻤﺪا‬
‫ً‬
‫رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺻــﻠﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴــﻪ وﻋﻠــﻲ أﻟــﻪ اﻟﻄﻴﺒــﻴﻦ‬
‫واﻟﻄﺎهﺮﻳﻦ(( ﮔﻮاهﻲ ﻣـﻲ دهـﻴﻢ‪ .‬و ﻋﻠـﻲ را ﻓﻘـﻂ‬
‫ﺑﻨﺪﻩ اي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧـﻴﻢ و ﺑـﻪ ﺳـﺎﻳﺮ‬
‫ﺁﻗﺎﻳﺎﻧﻲ آﻪ در ﺟﻠﺴـﻪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻧﮕـﺎﻩ آـﺮد و در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺑﺴﻮي ﻣﻦ اﺷـﺎرﻩ ﻣـﻲ آـﺮد‪ ،‬ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﻳـﻦ‬

‫‪ .1‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ ﺑﺎب ﻣﻮﻟﺪ اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ ص )‪.(415‬‬

‫ﺁدﻣﺎن ﺳـﺎدﻩ اﻧـﺪﻳﺶ و ﺳـﺎدﻩ ﻟـﻮح را ﺑﺒﻴﻨﻴـﺪ‪،‬‬
‫ﺷﺎﻳﻌﻪ ﭘﺮاآﻨﻲ هﺎ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت دروﻏﻴﻦ ﭼﻘﺪر ﺁﻧـﺎن‬
‫را در ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬و اﻳـﻦ ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻦ از دﻳﮕﺮان ﺗﻬﻤﺖ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺮ از اﻳﻦ هـﻢ‬
‫ﺷــﻨﻴﺪﻩ ام‪ .‬ﻓــﻼ ﺣــﻮل وﻻ ﻗــﻮﻩ إﻻ ﺑــﺎﷲ اﻟﻌﻠــﻲ‬
‫‪1‬‬
‫اﻟﻌﻈﻴﻢ((‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁري‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪ هﺎي ﺷـﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻗـﻪ اي وﺟـﻮد‬
‫دارد آﻪ ﻋﻠﻲ را ﺧﺪا ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻳـﻚ واﻗﻌﻴـﺖ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﻪ اﺳﺖ ﺑﺠﺰ ﻓﺮد ﺟﺎهﻞ ﻳﺎ دروﻏﮕﻮ‪ ،‬آﺴﻲ دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﻜﺮ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻗـﻪ ﺑـﻪ ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫))ﺳﺒﺌﻴﻪ(( ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوان ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ ﻳﻬـﻮدي‬
‫ﺷﻬﺮت دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻮدن ﻋﻠﻲ اﻋﺘﻘـﺎد‬
‫دارد‪ .‬ﮔﺮوهﻲ از ﭘﻴﺮوان اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺰد ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺁﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺗﻮ هﻤﺎن هﺴﺘﻲ؟ ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ هﻮ؟ او آﻴﺴﺖ؟ ﺁﻧـﺎن ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻮ ﻪﻠﻟﺍ هﺴﺘﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻓﻮق‬
‫اﻟﻌﺎدﻩ رﻧﺞ ﺁور ﺑﻮد‪ .‬دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ هﻤﻪ ي ﺁﻧﺎن‬
‫در ﺁﺗﺶ ﺳﻮزاﻧﺪﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ 2 .‬ﺷﻴﻌﻴﺎن دوازدﻩ اﻣـﺎﻣﻲ‬
‫ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﻜﺮ اﻳﻦ ﺑﺸﻮﻧﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎي آﺸﻲ آـﻪ‬
‫ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻓﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و ﺛﻘـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ ﻣـﺪﻋﻲ ﻧﺒـﻮت ﺑـﻮد و‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ را ﺧـﺪا ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ او ﺑﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘـﻞ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬او را ﻃﻠﺒﻴﺪ و از وي ﺳﻮال آﺮد‪ ،‬اﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ‬
‫اﻋﺘﺮاف آﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري‪ ،‬ﺗﻮ هﻤﺎن هﺴﺘﻲ و ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫اﻟﻘﺎء ﺷﺪﻩ آـﻪ ﺗـﻮ ﺧـﺪا و ﻣـﻦ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ هﺴـﺘﻢ‪.‬‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ‪ :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﻲ ﮔﻤـﺎن‬
‫ﺷﻴﻄﺎن ﺗﻮ را ﻣﺴﺨﺮﻩ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮد و از اﻳـﻦ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن آﻔﺮ ﺁﻣﻴﺰ ﺗﻮﺑﻪ آـﻦ‪ ،‬او از اﻳﻨﻜـﻪ ﺗﻮﺑـﻪ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬اﻧﻜﺎر آﺮد‪ ،‬اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺳـﻪ‪ 3‬روز او را‬
‫ﺣﺒﺲ آﺮد و از وي ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﺑـﻪ آﻨـﺪ وﻟـﻲ او‬
‫ﺗﻮﺑــﻪ ﻧﻜــﺮد‪ ،‬ﺁﻧﮕــﺎﻩ دﺳــﺘﻮر داد ﺗــﺎ در ﺁﺗــﺶ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻴﻄﺎن ﻧﺰد او ﺁﻣـﺪ و او‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (49-50‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(77-76‬‬

‫‪ .1‬اﻟﻔﺼﻞ ﻓﻲ اﻟﻤﻠﻞ و اﻻهﻮاء و اﻟﻨﻞ ﻻﺑﻦ ﺣﺰم ج‪ 5‬ص )‪ (46-47‬و اﻟﻔﺮق‬
‫ﺑﻴﻦ اﻟﻔﺮق اﺑﻦ ﻃﺎهﺮ ص )‪.(313‬‬
‫را اﻟﻘﺎء ﻣﻲ آﺮد و ﺑـﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ او را در دام‬
‫ﻓﺮﻳﺐ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘـﺎر آـﺮد‪ 1 .‬و ﻓﺮﻗـﻪ اي دﻳﮕـﺮ از‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ آﻪ ﺟﺒﺮﻳﻴـﻞ در اﻣﺎﻧـﺖ‬
‫ﺧﻴﺎﻧﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮار ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ آـﻪ او‬
‫رﺳﺎﻟﺖ را ﺑﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﺴﭙﺎرد‪ ،‬راﻩ را ﮔﻢ آﺮدﻩ‪ ،‬ﻧﺰد‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬رﻓﺖ و رﺳﺎﻟﺖ را ﺑﻪ او ﺳﭙﺮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫))ﻏﺮاﺑﻴﻪ((ﻧﺎم دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺁﻗﺎي ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ‪ ،‬اﻣﺎم‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪ اﻣﺎﻣﻴﻪ در آﺘـﺎﺑﺶ‬

‫))ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ(( راﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﺮوﻩ زﻳﺎدي آـﻪ ﻣـﺪﻋﻲ‬
‫اﻟﻮهﻴﺖ ﻋﻠﻲ و اهﻞ ﺑﻴﺖ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﺨﻦ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ و ﺣﺘـﻲ ﺑﻌﻀـﻲ از ﺁﻧﻬـﺎ را ﻧـﺎﻣﺒﺮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻟﻜﻴﺴﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬اﻟﻌﺒﺎﺳﻴﻪ‪ ،‬اﻟﺤﺎرﺛﻴﻪ و‬
‫اﻟﺨﺰﻣﺪﻳﻨﻴﻪ ـ اﻳﻨﻬﺎ ﻏﻠـﻮ در اﻋﺘﻘـﺎدات و ﻗـﻮل‬
‫داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﺋﻤـﻪ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬اﻧﺒﻴـﺎء‪ ،‬رﺳـﻞ و‬
‫ﻣﻼﺋﻜﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﻋﺘﻘـﺎدات از ﻓﺮﻗـﻪ اﺧﻴـﺮ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ))ﺧﺮﻣﺪﻳﻨﻴﻪ(( ﺷـﺮوع ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ ـ و هﻤـﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﻗﻪ ﺁﻏﺎز ﮔﺮ ﻋﻘﻴـﺪﻩ ))ﺗﻨﺎﺳـﺦ در ارواح ﺑـﻮدﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ 3 .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻗﺎي ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ در اداﻣـﻪ ﺳـﺨﻨﺎﻧﺶ‬
‫از ﻓﺮﻗﻪ ))اﻟﻤﻨﺼﻮرﻳﻪ(( ﺻﺤﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن ﺁوردﻩ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺎﻧﻲ اﻳﻦ ﻓﺮﻗـﻪ ﺷﺨﺼـﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم اﺑـﻮ‬
‫ﻣﻨﺼﻮر آﻮﻓﻲ از ﻃﺎﻳﻔﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻘﻴﺲ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬او‬
‫در آﻮﻓﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺰﻟﻲ ﺑﻮدﻩ و در ﺑﻴﺎﺑﺎن ﻳﻌﻨﻲ در‬
‫روﺳﺘﺎهﺎ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮد ﺟﺎهﻞ و ﺑﻲ ﺳـﻮادي‬
‫ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ اﻣـﺎم اﺑـﻲ ﺟﻌﻔـﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت ﺧﻮد‪ ،‬اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ وي‬
‫ﺳﭙﺮدﻩ اﺳﺖ و او را وﺻﻲ ﺧﻮد ﻗـﺮار دادﻩ اﺳـﺖ ـ‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪﻩ آﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‪،‬‬
‫ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ هﺴﺘﻢ‪ .‬و ﻧﺒﻮت ﺗﺎ ﺷﺶ‬
‫ﺗﻦ دﻳﮕﺮ در ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻣـﻲ آﻨـﺪ و‬
‫ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺁﻧـﺎن‪ ،‬ﻗـﺎﺋﻢ ﺧﻮاهـﺪ ﺑـﻮد‪ 4 .‬ﻧـﻮﺑﺨﺘﻲ در‬
‫اداﻣﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﺮوهﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺟﻌﻔـﺮ‬

‫‪ .2‬رﺟﺎل اﻟﻜﺸﻲ ص )‪ (99‬ﺷﺮح ﺣﺎل ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺎ‪.‬‬

‫‪ .3‬اﻟﻤﻨﻴﻪ و اﻻﻣﻞ اﺑﻦ ﻣﺮﺗﻀﻲ ص )‪ (30‬اﻟﻔﺮق ﺑﻴﻦ اﻟﻔﺮق ص )‪ (245‬اﻟﻔﺼﻞ‬
‫اﺑﻦ ﺣﺰم ج‪ 5‬ص )‪.(42‬‬
‫‪ .4‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ ص ‪.36‬‬
‫‪ .5‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ ص )‪.(38‬‬
‫ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ را ﺧـﺪا ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ‪ 1 .‬ﺁﻗـﺎي ﻧـﻮﺑﺨﺘﻲ‬
‫درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺻـﻠﻲ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻪ و ﺁﻟﻪ وﺳﻠﻢ روزي درﺑﺎرﻩ ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ :‬او ﻋﺒـﺪ و رﺳـﻮل اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ رﺳﺎﻟﺖ را ﺑـﻪ وي دادﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و ﻧـﻮر و‬
‫روﺷﻨﻲ آﻪ ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ ﻧﺨﺴﺖ در ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﺑـﻮدﻩ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﻌﺪ در اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﻌﺪ در ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬و ﺑﻌﺪ در ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ هﻤـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﺧﺪا هﺴﺘﻨﺪ!؟!‬
‫ﺁﻗﺎي ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ ﺑﻌﺪ ﺳﺨﻦ از ﻓﺮﻗـﻪ اي دﻳﮕـﺮ ﺑﻨـﺎم‬
‫))اﻟﺮواﻧﺪﻳﻪ(( ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁوردﻩ و ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺁﻧﺎن را‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬ﺁﻧﺎن ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑﺎورﻧـﺪ آـﻪ‬
‫اﻣﺎم هﻤـﻪ ﭼﻴـﺰ را ﻣـﻲ داﻧـﺪ و او ﺧـﺪا هﺴـﺖ‪،‬‬
‫ً((‪ .‬از ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪ‬
‫ً آﺒﻴﺮا‬
‫))ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻦ ذﻟﻚ ﻋﻠﻮا‬
‫هﺎﻳﻲ آﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﮔﺮوهﻲ در ﺣﻴﺎت او از اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺟﺪا ﺷﺪﻩ و ﻣﺪﻋﻲ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ آﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻧﺼـﻴﺮ ﻧﻤﻴـﺮي ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﺖ و‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم او را ﺑﻪ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮي‬
‫ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ‪)) .‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻧﺼـﻴﺮ ﻧﻤﻴـﺮي(( ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻨﺎﺳﺦ ارواح ﻋﻘﻴﺪﻩ داﺷﺖ و درﺑـﺎرﻩ اﻣـﺎم اﺑـﻲ‬
‫اﻟﺤﺴﻦ ﻋﺴﻜﺮي ﻏﻠﻮ ﻣﻲ آﺮد و او را رب ﻣﻲ داﻧﺴـﺖ‬
‫و ﺑﻪ ﺟﻮاز ﻧﻜﺎح ﺑﺎ ﻣﺤﺎرم و هﻢ ﺟﻨﺲ ﺑﺎزي ﻣﺮدان‬
‫ﻓﺘﻮا ﻣﻲ داد)! !(‪ .‬و اﻳـﻦ را ﻧـﻮﻋﻲ ﻓﺮوﺗﻨـﻲ و‬
‫ﺧﺎآﺴﺎري ﻣﻲ داﻧﺴﺖ)! ! !( و ﻣﻲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﻟﻮاﻃـﺖ و‬
‫ﻧﻜﺎح ﺑﺎ ﻣﺤﺎرم از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻬﻮات ﻃﻴﺒﺎت ﻳﻌﻨﻲ ﻟﺬات‬
‫ﭘﺎآﻴﺰﻩ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧـﺪ هـﻴﭻ آـﺪام از ﺁﻧـﺎن را‬
‫ﺣﺮام ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ 3 .‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ آﺘﺐ ﺷـﻴﻌﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ و اﻋﺘـﺮاف دارﻧـﺪ آـﻪ از‬
‫ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪ هـﺎي ﺷـﻴﻌﻪ‪ ،‬هﺴـﺘﻨﺪ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ ﺑـﻪ‬
‫اﻟﻮهﻴﺖ ﻋﻠﻲ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ‪ .‬و ﮔﺮوهﻲ دﻳﮕﺮ او را‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ هﻢ‬
‫اآﺘﻔﺎ ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ :‬ﻧﺒـﻮت ﻳـﺎ‬
‫اﻟﻮهﻴﺖ در ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﺮاﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .6‬هﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ ص )‪.(44‬‬

‫‪ .1‬هﻤﺎن ﻣﺎﺧﺬ ص )‪.(45‬‬
‫‪ .2‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ ص )‪.(93‬‬
‫‪ -3‬ﺟﻨﺎب ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻋﻠﻲ از دﻳﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪﻩ اي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧـﺪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺪﮔﺎن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ او در اﻳﻦ ادﻋـﺎ ﺻـﺎدق اﺳـﺖ؟‬
‫اآﻨﻮن ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻌﺘﻘﺪات رواﻓﺾ را درﺑﺎرﻩ ﻋﻠﻲ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻧﻤﻮدﻩ و از ﺧﻮاﻧﻨـﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘـﺮم‬
‫ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ ﻗﻀﺎوت آﻨﻨﺪ آﻪ ﺁﻳـﺎ ﻋﻠـﻲ از دﻳـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ ﺑﻨﺪﻩ اي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا اﺳﺖ‬
‫ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ او ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ ﺑﺮﺗﺮ از ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤـﺪ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺒﻴﺎء ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺼﻼﻩ و اﻟﺴﻼم؟!‬
‫اﻣﺎم ﺷـﻴﻌﻴﺎن دوازدﻩ اﻣـﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺁﻗـﺎي آﻠﻴﻨـﻲ در‬
‫آﺘﺎب ﺧﻮد ))اﺻﻮل آﺎﻓﻲ(( در اﻳﻦ ﺑـﺎرﻩ رواﻳـﺎت‬
‫ـﻮاب‬
‫ـﺎوﻳﻦ و اﺑـ‬ ‫ـﻪ ﻋﻨـ‬
‫ـﺖ ﺑﻠﻜـ‬
‫ـﺎدي را ﺁوردﻩ اﺳـ‬
‫زﻳـ‬
‫ـﻲ و‬
‫ـﺎﻩ ﻋﻠـ‬ ‫ـﺖ و ﺟﺎﻳﮕـ‬
‫ـﻮن ﻣﻨﺰﻟـ‬
‫ـﺘﻘﻠﻲ را ﭘﻴﺮاﻣـ‬
‫ﻣﺴـ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ذآﺮ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ و ﺣـﺪﻳﺚ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را‬
‫ً ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﻠـﻲ و ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﺶ ﻗـﺮار دادﻩ‬ ‫ﻋﻴﻨﺎ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬هﺸﺎم ﺑﻦ ﺳﺎﻟﻢ و ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬
‫از اﺑﺎ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻦ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﭘﺪر ﻣﻦ و ﺳﺨﻨﺎن ﭘﺪر ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﺟـﺪ‬
‫ﻣﻦ و ﺳﺨﻨﺎن ﺟﺪ ﻣﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺴـﻴﻦ و ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺴـﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺨﻨﺎن ﺣﺴـﻦ و‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻋﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎن اﻣﻴﺮاﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ و ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺳﺨﻨﺎن رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ هﺴﺘﻨﺪ‪ !!1 .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎب‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﻳﻨﻜﻪ ))ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﻣﻨﺰل‬
‫اﺋﻤﻪ داﺧﻞ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬روي ﻓﺮﺷﻬﺎي ﺁﻧﺎن ﻗـﺪم ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ و ﺁﻧﺎن را از اﺧﺒﺎر ﺁﮔﺎﻩ ﻣـﻲ ﺳـﺎزﻧﺪ((‬
‫ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ 2 .‬ﺑﻌﺪ رواﻳﺎﺗﻲ را در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ذآـﺮ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻗـﺮار اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))ﺣﻤﺰﻩ ﺛﻤﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻧـﺰد ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم رﻓﺘﻢ‪ .‬اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻲ در ﺑﻴﺮون ﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺎﻧﺪم و ﺑﻌﺪ وارد اﻃـﺎق ﺷـﺪم‪ .‬او ﭼﻴﺰهـﺎﻳﻲ از‬
‫روي زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ داﺷﺖ‪ .‬دﺳـﺘﺶ را از ﭘﺸـﺖ ﭘـﺮدﻩ‬
‫ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁورد و آﺴﺎﻧﻲ آﻪ داﺧﻞ اﻃـﺎق ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫دﺳﺖ او را ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻓﺪاي ﺗﻮ ﺷﻮم‪،‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰهﺎﻳﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﺗﻮ ﺁﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻣـﻲ‬

‫‪ .1‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ آﻠﻴﻨﻲ ج‪ 1‬ص ‪ 42‬آﺘﺎب ﻓﻀﻞ اﻟﻌﻠﻢ‪.‬‬

‫‪ .2‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ص )‪ (323‬ج‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ‪.‬‬
‫داري؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺮهﺎي اﺿﺎﻓﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن هﺴﺘﻨﺪ‬
‫آﻪ ﻣﺎ ﺁﻧﻬﺎ را ﺟﻤﻊ ﻣﻲ آﻨﻴﻢ و ﺑـﻪ ﻓﺮزﻧـﺪاﻧﻤﺎن‬
‫ﻣﻲ دهﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻓﺪاي ﺗﻮ ﺑﺸﻮم‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺁﻳﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي اﺑﺎ ﺣﻤﺰﻩ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﺑـﺎ ﻓﺮﻳـﺎد و‬
‫‪1‬‬
‫ﻏﻮﻏﺎ ازدﺣﺎم ﻣﻲ آﻨﻨﺪ((‪.‬‬
‫از ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺮوي اﺳـﺖ آـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬هـﻴﭻ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﻪ اي ﺑﺮاي هﻴﭻ ﻣﺎﻣﻮرﻳﺘﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮرت ﺧﻮد را ﺑـﻪ اﻣـﺎم ﻋـﺮض ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧﺎ رﻓﺖ و ﺁﻣﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻃﺮف ﻪﻠﻟﺍ ﺗﻌﺎﻟﻲ‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺴﻮي ﺻﺎﺣﺐ اﻻﻣﺮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺎم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﺘﻤﺪ‪ ،‬ﺷﻴﺦ و اﺳـﺘﺎد ﻗﻤﻴﻬـﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ اﺑـﻮ‬
‫ﺟﻌﻔــﺮ ﺑــﻦ ﻓــﺮوغ ﺻــﻔﺎر در آﺘــﺎﺑﺶ ))ﺑﺼــﺎﺋﺮ‬
‫اﻟﺪرﺟﺎت(( ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))أﻧﻬﻢ ﻳﺨﺎﻃﺒﻮن وﻳﺴـﻤﻌﻮن‬
‫اﻟﺼــﻮت وﻳــﺎﺗﻴﻬﻢ ﺻــﻮر اﻋﻈــﻢ ﻣــﻦ ﺟﺒﺮاﻳﻴــﻞ و‬
‫ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬از اﺑﺎ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺷـﻨﻴﺪﻩ ام‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﻤﺎﻧﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﭼﺸـﻤﻬﺎ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬و در ﻗﻠﺐ ﺑﻌﻀـﻲ از ﻣﺎهـﺎ ﭼﻨـﻴﻦ و ﭼﻨـﺎن‬
‫اﻟﻘﺎء ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺎ ﻣﻲ ﺷﻨﻮد ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫اي آﻪ زﻧﺠﻴﺮ ﺑﻪ ﻃﺸﺖ ﺑﺨﻮرد‪ .‬اﺑﻮﺑﺼﻴﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫ﺳﻮال آﺮدم‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ هﺎ ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻴﺪ ﭼﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ و ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ هﺎﻳﻲ هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫آﻪ از ﺟﺒﺮﻳﻴﻞ و ﻣﻴﻜﺎﻳﻴﻞ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻧـﺪ‪ 3 .‬از ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﺮوي اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬در دﻟﻬﺎي ﺑﻌﻀﻲ‬
‫از ﻣﺎ اﻟﻘﺎء ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﻮﺷـﻬﺎي‬
‫ﺧﻮد ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺮ و‬
‫ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﻮدن ﻣﻄﻠﻊ ﻣـﻲ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﺁﻧـﺎﻧﻲ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ‪ 4 .‬ﺁري‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاﺑﺮي‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ ﺑﺎ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺮ ﺁﻧـﺎن وﺣـﻲ ﻣـﻲ ﺷـﻮد و‬
‫ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﺧﻴﺮ ﺑﻪ اﻃﻼع ﺁﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و‬
‫ﺑﻬﺘﺮ از ﺟﺒﺮاﻳﻴﻞ ﺑﺮاي ﺁﻧﺎن وﺣﻲ را ﻣﻲ ﺁورد؟؟!‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁﻗﺎي آﻠﻴﻨﻲ اﺑﻮاب ﻣﺘﻌـﺪدي را ﭘﻴﺮاﻣـﻮن‬
‫ﺟﺎﻳﮕﺎﻩ اﺋﻤﻪ ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻪ ﻋﻨﻮان آﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬

‫اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 1‬ص )‪.(324‬‬ ‫‪.3‬‬

‫اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 1‬ص)‪.(324‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت ص )‪.(325‬‬ ‫‪.5‬‬
‫ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت ص )‪.(325‬‬ ‫‪.6‬‬
‫ﺑــﺎب‪)) :‬اﺋﻤــﻪ وارث ﺗﻤــﺎم ﻋﻠــﻮم ﭘﻴــﺎﻣﺒﺮان و‬
‫‪1‬‬
‫اوﺻﻴﺎء ﮔﺬﺷﺘﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪((.‬‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬ﺗﻤﺎم آﺘﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ از ﺟﺎﻧﺐ ﻪﻠﻟﺍ ﻧﺰد اﺋﻤﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و اﺋﻤﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن و ﻟﻐﺖ ﺗﻤﺎم آﺘـﺐ ﮔﺬﺷـﺘﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﺁﺷﻨﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪((.‬‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻧﺰد اﺋﻤﻪ از ﺁﻳﻪ هﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‬
‫‪3‬‬
‫وﺟﻮد دارد((‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻮﻣﻲ آﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮان‬
‫دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺋﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻲ داﻧﻨﺪ((‪.‬‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬هﺮﮔﺎﻩ اﺋﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺪاﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫داﻧﻨﺪ((‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬اﺋﻤﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آـﻪ در ﭼـﻪ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻣـﻲ‬
‫ﻣﻴﺮﻧﺪ و ﺗﺎ ﺧﻮد ﺁﻧﺎن ﻣـﻮت را اﺧﺘﻴـﺎر ﻧﻜﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲ ﻣﻴﺮﻧﺪ((!؟؟‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬ﺧﺪا هﻴﭻ ﻋﻠﻤﻲ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ او را اﻣﺮ آﺮدﻩ اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺁن را ﺑـﻪ‬
‫اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎﻣﻮزد‪ ،‬و اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ در ﻋﻠﻢ‬
‫ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ‪((.‬‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬اﮔﺮ از اﺋﻤﻪ ﭼﻴﺰي ﭘﻨﻬـﺎن ﻣـﻲ ﺷـﺪ‪ ،‬هـﺮ‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺎﻩ ﻣـ‬ ‫ـﺮات ﺁﮔـ‬
‫ـﺎﻓﻊ و ﻣﻀـ‬ ‫ـﺎرﻩ ﻣﻨـ‬ ‫ـﺎن را درﺑـ‬ ‫اﻧﺴـ‬
‫آﺮدﻧﺪ((‪.‬‬
‫)ﺑﺮاي ﺷﺮح و ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﺬآﻮر ﺑﻪ ﺟﻠـﺪ ﻳـﻚ‬
‫))اﺻﻮل آﺎﻓﻲ(( ﺻﻔﺤﻪ هﺎي ‪199-201-202-203-205-207‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﺘﻤـﺪ ﺷـﻴﻌﻪ‪ ،‬اﺑـﻮﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻓـﺮوح‬
‫اﻟﺼﻔﺎر در آﺘﺎب ))ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت(( ﻋﻨﺎوﻳﻦ زﻳﺮ‬
‫را اﻓﺰودﻩ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺠﻪ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺑﺎب ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬و واﻟﻴﺎن اﻣـﺮ ﻪﻠﻟﺍ‪،‬‬
‫وﺟﻪ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺟﻨﺐ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﻋﻴﻦ ﻪﻠﻟﺍ و ﺧﺰﻧﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪا هﺴـﺘﻨﺪ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺻﻔﺎر از هﺎﺷﻢ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻋﻤﺎر رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨـﺪ‬
‫و ﻣــﻲ ﮔﻮﻳــﺪ‪)) :‬از اﻣﻴﺮاﻟﻤــﻮﻣﻨﻴﻦ ﺷــﻨﻴﺪم آــﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﻦ دﺳﺖ ﺧﺪا‪ ،‬ﭼﺸـﻢ ﺧـﺪا‪ ،‬ﭘﻬﻠـﻮي ﺧـﺪا و‬
‫دروازﻩ ﺧﺪا هﺴﺘﻢ!!؟!( ﺁري‪ ،‬ﭼﺮا ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﻴـﺪ او‬
‫ﺧﻮد ﺧﺪا اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﻀﻴﻪ ﻳﻜﺴﺮﻩ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪.‬؟؟؟!‬

‫‪ .7‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ آﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ ج‪ 1‬ص ‪.174‬‬

‫‪ .1‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ آﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ ج‪ 1‬ص )‪.(177‬‬
‫‪ .2‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 1‬ص )‪.(180‬‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬ﻋﻠﻢ اﺋﻤﻪ درﺑـﺎرﻩ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ در زﻣـﻴﻦ‪،‬‬
‫ﺁﺳــﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺸــﺖ‪ ،‬دوزخ‪ ،‬ﮔﺬﺷــﺘﻪ و ﺁﻳﻨــﺪﻩ ﺗــﺎ‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ((‬
‫ﺑﺎب‪)) :‬ﻧﺰد اﺋﻤﻪ ﺻﺤﻴﻔﻪ وﺟﻮد دارد آﻪ ﻧﺎم ﺗﻤﺎم‬
‫اهﻞ دوزخ و اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ در ﺁن درج ﺷﺪﻩ اﻧﺪ((؟!‬
‫)ﺑﺮاي ﺷﺮح و ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻋﻨـﺎوﻳﻦ ﻣـﺬآﻮر ﺑـﻪ آﺘـﺎب‬
‫))ﺑﺼــﺎﺋﺮ اﻟــﺪرﺟﺎت(( ﺻــﻔﺤﻪ هــﺎي ‪(75-131-189‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد(‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺑﻌﺪ از هﻤﻪ اﻳﻦ رواﻳـﺎت‪ ،‬ﺑـﺎز هـﻢ ﺟﻨـﺎب‬
‫ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ‪ ،‬ﺑﻨـﺪﻩ‬
‫اي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ(( )! ! ؟( ﭼﻪ آﺴﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﺳﺎدﻩ ﻟﻮﺣﺎﻧﻲ آﻪ ﺷﺎﻳﻌﻪ هﺎي دروﻏﻴﻦ ﺁﻧـﺎن را در‬
‫ﻣﻐﺎﻟﻄﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﻧﺪ؟ اهﻞ ﺳـﻨﺖ اﻧـﺪ ﻳـﺎ ﺗـﻮدﻩ‬
‫ﻣﺮدم ﺷﻴﻌﻪ؟ اي ﺧﻮﻳﻲ و ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻮاب ﺑﺪهﻴﺪ!‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ و ﺧـﻮﻳﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ‬
‫ً هﻤﺎن ﻗﺮﺁﻧﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻧـﺰد‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮﺁن ﺁﻧﺎن ﻋﻴﻨﺎ‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ((‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗـﺎي ﺧـﻮﻳﻲ در اداﻣـﻪ ﺳـﺨﻨﺎﻧﺶ ﺧﻄـﺎب ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺗﻮ ﻗﺮﺁن را ﺧﻮاﻧﺪﻩ اي؟ ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬هﻨﻮز ﺑﻪ‬
‫ﺳﻦ دﻩ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻗﺪم ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدم آـﻪ ﻧﺼـﻒ ﺁن را‬
‫ﺣﻔﻆ آﺮدم‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﻣﻲ داﻧﻲ آﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﺮﻗﻪ هﺎي‬
‫اﺳﻼم ﺑﺎ وﺟﻮد اﺧﺘﻼف ﻣﺬاهﺐ‪ ،‬درﺑﺎرﻩ ﻗﺮﺁن اﺗﻔﺎق‬
‫ً ﻗﺮﺁﻧﻲ آﻪ ﻧـﺰد ﻣـﺎ اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ؟ ﻟﺬا ﻋﻴﻨﺎ‬
‫هﻤﺎن ﻗﺮﺁﻧﻲ اﺳﺖ آﻪ ﻧـﺰد ﺷـﻤﺎ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ را ﻧﻲ داﻧﻢ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ‬
‫ِﱠﻻ‬
‫ـﺪ إ‬
‫ﻤ ٌ‬‫ﻣﺤَﱠ‬
‫ﻣﺎ ُ‬
‫ََ‬‫ﺁﻳﺎت را ﻧﺨﻮاﻧﺪﻩ اي ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ُ( )و ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺟـﺰ‬ ‫ِ اﻟﺮ‬
‫ﱡﺳُﻞ‬ ‫ِﻪ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ َﻗﺒْﻠ‬ ‫ْ ﻣ‬‫َﺖ‬
‫ﺪ ﺧَﻠ‬
‫ٌ َﻗْ‬‫َﺳُﻮل‬
‫ر‬
‫رﺳﻮﻟﻲ آﻪ ﻗﺒﻞ از او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ(‬
‫ِ(‬‫ﱠﺎر‬‫ﻟﻜُﻔ‬
‫َﻰ اْ‬‫َﻠ‬
‫اء ﻋ‬ ‫َﺷﱠ‬
‫ِﺪ ُ‬ ‫ُ أ‬
‫َﻪ‬‫ﻣﻌ‬
‫َ َ‬ ‫ِﻳﻦ‬
‫ﻟﺬ‬‫َاﱠ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ و‬
‫َﺳُﻮل‬
‫ُ‬ ‫ﺪ ر‬
‫ﻤٌ‬ ‫و )ُ‬
‫ﻣﺤَﱠ‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺪر هﻴﭻ آﺪام از ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا‬
‫و ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ( ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‬
‫هﺎ را ﻣﻲ داﻧﻢ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺲ ﻋﻠﻲ آﺠـﺎ اﺳـﺖ؟ وﻗﺘـﻲ‬
‫ﻗﺮﺁن ﻣﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻪ ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﻬﻤﺖ ﭼﺮا و از آﺠﺎ اﺳﺖ؟‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (50‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(77-78‬‬

 ‫ً هﻤـﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ آﻪ ﻗـﺮﺁن ﻣـﺎ ﻗﻄﻌـﺎ‬
‫ﻗﺮﺁن اﺳﺖ آﻪ ﻧﺰد اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬دروغ ﻣﺤـﺾ‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﻳﻦ آﺘﺎب ﺷﻴﻌﻪ دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن ﻣﺪﻋﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﻗﺮﺁن ﺗﻮﺳﻂ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻗﺮﺁﻧـﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﺮ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰد ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ))ﻣﺼﺤﻒ ﻓﺎﻃﻤﻪ(( ﻧﺎم دارد‪ .‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫ـﻴﺮ‬ ‫ـﻮد ))ﺗﻔﺴـ‬ ‫ـﺮ ﺧـ‬ ‫ـﺎب ﻣﻌﺘﺒـ‬ ‫ـﻲ در آﺘـ‬ ‫ـﺮاهﻴﻢ ﻗﻤـ‬ ‫اﺑـ‬
‫ﻗﻤﻲ((‪ .‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪)) :‬ﻗﺮﺁن ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ‪ ،‬ﻣﺤﻜـﻢ‬
‫و ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬ﻋﺎم و ﺧﺎص‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ و ﺗﺎﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻄﻊ و‬
‫ﻣﻌﻄﻮف‪ ،‬ﺣﺮﻓﻲ ﺑﺠﺎي ﺣﺮﻓﻲ دﻳﮕـﺮ وﺟـﻮد دارد و در‬
‫ﺁن ﺧﻼف ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از ﺳﻮي ﻪﻠﻟﺍ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﻲ ﺧﻮرد((‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در ﻗﺮﺁن ﺧـﻼف ﺣـﻖ اﺳـﺖ‬
‫ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺜﺎل ﻣﻲ ﺁورد و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣﺜﺎل ﺧﻼف ﻣﺎ‬
‫ﱠـﺎسِ‬ ‫ِﻠﻨ‬ ‫ْ ﻟ‬ ‫ُﺧْﺮ‬
‫ِﺟَـﺖ‬ ‫ٍ أ‬ ‫ﻣﺔ‬‫ُﱠ‬‫َ أ‬‫ْ ﺧَﻴْﺮ‬
‫ُﻢ‬‫ْﺘ‬
‫ُﻨ‬‫اﻧﺰل ﻪﻠﻟﺍ اﻳﻦ اﺳﺖ‪) :‬آ‬
‫ُـﻮن‬
‫َ‬ ‫ِﻨ‬‫ْﻣ‬‫ﺗﺆ‬‫ِ و‬
‫َُ‬ ‫ْﻜَـﺮ‬
‫ﻤﻨ‬ ‫ﻟُ‬
‫َـﻦِ اْ‬ ‫َ ﻋ‬ ‫ْن‬
‫ﻬﻮ‬ ‫ﺗﻨ‬
‫َْ‬ ‫ُوفِ و‬
‫ََ‬ ‫ْﺮ‬
‫ﻤﻌ‬‫ﻟَ‬
‫ِﺎْ‬ ‫َ ﺑ‬
‫ُون‬‫ﻣﺮ‬‫ُْ‬
‫ﺗﺄ‬‫َ‬
‫ِﺎﷲ( ﻳﻌﻨﻲ )ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺖ هﺴـﺘﻴﺪ‪ (. . .‬اﺑـﻮ‬ ‫ﺑﱠ‬‫ِ‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ از ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪)) :‬ﺧﻴﺮ اﻣـﻪ((‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺖ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺣﺴـﻦ و ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ؟ از وي ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬ﭘـﺲ اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ؟ اي ﻓﺮزﻧـﺪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ؟‬
‫ِﺟَـﺖ‬
‫ْ‬ ‫ُﺧْﺮ‬‫ٍ أ‬ ‫ُﱠ‬
‫ﻣﺔ‬ ‫َ أ‬‫ْ ﺧَﻴْﺮ‬‫ُﻢ‬‫ْﺘ‬
‫ُﻨ‬‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ )آ‬
‫ﱠﺎسِ( ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ إﻣﺎﻣـﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻳـﺪ آـﻪ‬ ‫ِﻠﻨ‬‫ﻟ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺁﻓﺮﻳﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻳﺪ(( ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲ داﻧﻴﺪ آﻪ‬
‫ُون‬
‫َ‬ ‫ُْ‬
‫ﻣﺮ‬ ‫ﺗـﺄ‬‫ﺧﺪاوﻧﺪ در ﭘﺎﻳﺎن ﺁﻳـﻪ ﺁﻧـﺎن را ﭼﻨـﻴﻦ َ‬
‫ِـﺎﷲ(‬‫َ ﺑِﱠ‬ ‫ُـﻮن‬ ‫ِﻨ‬
‫ْﻣ‬‫ﺗﺆ‬
‫َُ‬‫ِ و‬ ‫ْﻜَـﺮ‬
‫ﻤﻨ‬‫ﻟُ‬ ‫َـﻦِ اْ‬‫َ ﻋ‬‫ْن‬
‫ﻬـﻮ‬ ‫ﺗﻨ‬
‫َْ‬ ‫ُوفِ و‬
‫ََ‬ ‫ْﺮ‬‫ﻤﻌ‬
‫ﻟَ‬‫ِﺎْ‬‫ﺑ‬
‫ﺳﺘﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‪ ،‬ﺁﻳـﻪ اي اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ِﻳﻦ‬
‫َ‬ ‫ﻟـﺬ‬‫َاﱠ‬‫ﺑﺮاي اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻗﺮاﺋﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪) :‬و‬
‫ة‬
‫ﱠَ‬‫َﺎ ُﻗـﺮ‬ ‫ِﻨ‬‫ﻳﺎﺗ‬ ‫ُر‬
‫ﱢﱠ‬ ‫َذ‬
‫َﺎ و‬ ‫َاﺟِﻨ‬
‫ْو‬‫َز‬‫ْ أ‬‫ِﻦ‬‫َﺎ ﻣ‬‫ﻟﻨ‬‫ْ َ‬‫هﺐ‬‫َﺎ َ‬‫ﺑﻨ‬‫َﱠ‬‫َ ر‬
‫ﻟﻮن‬‫ُﻮُ‬‫ﻳﻘ‬‫َ‬
‫ً( اﺑﻮ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﺎﻣﺎ‬ ‫َِ‬‫َ إ‬‫ِﻴﻦ‬‫ﱠﻘ‬
‫ﻤﺘ‬ ‫ﻟﻠ‬
‫ُْ‬ ‫َﺎ ِ‬ ‫ْﻨ‬
‫َﻠ‬‫َاﺟْﻌ‬
‫ْﻴُﻦٍ و‬
‫أﻋ‬‫َ‬
‫آﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻋﻈﻴﻤﻲ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻧﺎن را اﻣﺎم ﻣﺘﻘﻴﻦ ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬ﺳﻮال ﺷﺪ‪:‬‬
‫اي ﻓﺮزﻧﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﭘﺲ اﻳﻦ ﺁﻳﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﺎزل ﺷـﺪﻩ‬
‫َـﺎ‬ ‫ْﻨ‬
‫َﻠ‬‫َاﺟْﻌ‬‫اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻧـﺎزل ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ )و‬
‫ً( و ﻧﻈﻴﺮ دﻳﮕﺮ ﺁن‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﻳﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻣﺎ‬‫َِ‬‫َ إ‬‫ِﻴﻦ‬‫ﱠﻘ‬
‫ﻤﺘ‬ ‫ﻟﻠ‬
‫ُْ‬ ‫ِ‬

‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﻤﻲ ج‪ 1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻟﻜﺘﺎب )ص‪.(17‬‬

‫))ﻟﻪ ﻣﻌﻘﺒﺎت ﻣﻦ ﺑﻴﻦ ﻳﺪﻳﻪ وﻣﻦ ﺧﻠﻔﻪ ﻳﺤﻔﻈﻮﻧﻪ ﻣﻦ‬
‫اﻣﺮ ﻪﻠﻟﺍ(( اﺑﻮ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ از اﻣـﺮ ﺧـﺪا‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﻘﺐ از ﻃـﺮف ﺟﻠـﻮ ﻣـﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟ ) ! ! !( از وي ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬اي ﻓﺮزﻧﺪ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﭘﺲ اﺻﻞ ﺁﻳﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭼﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))ﻟﻪ ﻣﻌﻘﺒﺎت ﻣـﻦ ﺧﻠﻔـﻪ ورﻗﻴـﺐ ﻣـﻦ ﺑـﻴﻦ ﻳﺪﻳـﻪ‬
‫ﻳﺤﻔﻈﻮﻧﻪ ﺑﺎﻣﺮ ﻪﻠﻟﺍ((‪ .‬و ﻏﻴﺮﻩ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻳﻪ زﻳﺎدﻧﺪ ‪.1‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺁن‪ ،‬اﻳﻦ وارث ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﺑﻪ ﺳـﺨﻨﺎﻧﺶ‬
‫اداﻧﻪ دادﻩ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺁﻳﻪ هﺎي ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﭼﻨـﺪ‬
‫ﺁﻳﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨـﺪ‪)) :‬ﻟﻜـﻦ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻳﺸﻬﺪ ﺑﻤﺎ أﻧﺰل اﻟﻴﻚ ـ ﻓﻲ ﻋﻠﻲ ـ أﻧﺰﻟـﻪ ﺑﻌﻠﻤـﻪ‬
‫واﻟﻤﻼﺋﻜﻪ ﻳﺸﻬﺪون(( و ))ﻳﺎ أﻳﻬﺎ اﻟﺮﺳﻮل ﺑﻠﻎ ﻣﺎ‬
‫أﻧﺰل إﻟﻴﻚ ـ ﻓﻲ ﻋﻠﻲ ـ وإن ﻟﻢ ﺗﻔﻌﻞ ﻓﻤـﺎ ﺑﻠﻐـﺖ‬
‫رﺳﺎﻟﺘﻪ ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ )درﺑﺎرﻩ ﻋﻠـﻲ( ﺑـﺮ ﺗـﻮ‬
‫ﻧﺎزل ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺁن را اﺑـﻼغ آـﻦ‪ ،‬اﮔـﺮ اﺑـﻼغ‬
‫ﻧﻜﺮدي‪ ،‬اﻧﺠﺎم وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و ))إن اﻟـﺬﻳﻦ‬
‫آﻔﺮوا و ﻇﻠﻤﻮا ـ ﺁل ﻣﺤﻤـﺪ ﺣﻘﻬـﻢ ـ ﻟـﻢ ﻳﻜـﻦ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻟﻴﻐﻔﺮ ﻟﻬﻢ(( هﻤﺎﻧﺎ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ آﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺳـﺘﻢ‬
‫آﺮدﻧﺪ ـ )در ﺣﻖ ﺁل ﻣﺤﻤﺪ( ﺧﺪاوﻧﺪ هﺮﮔﺰ ﺁﻧﺎن را‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار ﻧﻤـﻲ دهـﺪ ـ و ﺁﻳـﻪ ))ﺳـﻴﻌﻠﻢ‬
‫ـﺐ‬ ‫ـﻢ ـ أي ﻣﻨﻘﻠـ‬‫ـﺪ ﺣﻘﻬـ‬
‫ـﻮا ـ ﺁل ﻣﺤﻤـ‬ ‫ـﺬي ﻇﻠﻤـ‬
‫اﻟـ‬
‫ﻳﻨﻘﻠﺒﻮن(( ﻳﻌﻨﻲ ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﺳﺘﻢ آﺮدﻩ اﻧﺪ )ﺑﺮ ﺁل‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ (ρ‬ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ در ﺁﻳﻨـﺪﻩ ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ ﭼـﻪ‬
‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ ـ و ﺁﻳﻪ ))وﻟﻮ ﺗـﺮي‬
‫اﻟﺬﻳﻦ ﻇﻠﻤﻮا ﺁل ﻣﺤﻤﺪ ﺣﻘﻬﻢ ﻓﻲ ﻏﻤﺮات اﻟﻤﻮت((ــ‬
‫اي آﺎش در ﺳﺨﺘﻴﻬﺎي ﻣﺮگ ﻣﻲ دﻳﺪي ﺁﻧـﺎﻧﻲ را آـﻪ‬
‫ﺑﺮ اوﻻد ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺳﺘﻢ آﺮدﻩ اﻧـﺪ ـ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ اﻳـﻦ‬
‫ﺁﻳﻪ هﺎي ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻧـﺰد رواﻓـﺾ زﻳﺎدﻧـﺪ و در‬
‫‪2‬‬
‫ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﺧﻮاهـﺪ ﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ و ﺣﻘﺎﻧﻴـﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ ﻗﻤﻲ اﻳﻤـﺎن دارد و درﺑـﺎرﻩ او‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺗﻤﺎم ﺷﻴﻮﺧﻲ آﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﺮاهﻴﻢ ﻗﻤﻲ‬
‫از ﺁﻧﺎن رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﻘﻪ ﺑـﻮدن و ﺣﻘﺎﻧﻴـﺖ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﺎ اﺳﺖ ـ از اﺑﺘﺪا ﺳﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻣﻴﻦ(( ‪3‬؟! ﺟﺎي ﺑﺴﻲ ﺷـﮕﻔﺖ اﺳـﺖ آـﻪ ﻳﻜـﻲ از‬
‫‪ .1‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﻤﻲ ج‪ 1‬ص ‪.22-23‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﻤﻲ ج‪ 1‬ص ‪.23‬‬
‫‪ .3‬ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤﺪﻳﺚ اﺑﻦ ﻗﺎﺳﻢ ﺧﻮﻳﻲ ج‪ 1‬ص ‪.63‬‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺷﻴﻌﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي در آﺘﺎب ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻨـﺎم‬
‫))ﺗﺤﻔﻪ اﻟﻌﻮام ﻣﻘﺒﻮل ﺟﺪﻳـﺪ(( دﻋـﺎﻳﻲ را ﺑﻨـﺎم‬
‫دﻋﺎي دو‪ 2‬ﺑﺖ ﻗﺮﻳﺶ )ﻳﻌﻨﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤـﺮ( ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ و در ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪ . . .‬اﻟﻌـﻦ ﺻـﻨﻤﻲ‬
‫ﻗﺮﻳﺶ وﺟﺒﺘﻬﻴﻤﺎ و ﻃﺎﻏﻮﺗﻴﻬﻤﺎ‪ . . .‬اﻟﺬﻳﻦ ﺧﺎﻟﻔـﺎ‬
‫اﻣﺮك‪ . . .‬و ﺣﺮﻓﺎ آﺘﺎﺑـﻚ )!( اﻟﻠﻬـﻢ اﻟﻌﻨﻬﻤـﺎ‬
‫ﺑﻜﻞ ﺁﻳﻪ ﺣﺮﻓﻮهﺎ ‪ 1‬و در ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﻩ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ در آﺘﺎب ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ‬
‫ﺑﺎ ﻓﺘﻮاي ﺷﺶ ﺗﻦ از ﻋﻠﻤـﺎي ﺑـﺰرگ اﺳـﺖ و ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺧــﻮﻳﻲ ﻳﻜــﻲ از ﺁﻧﻬــﺎ اﺳــﺖ )! ! ! ؟( )ﻏــﻼف‬
‫اﻟﻜﺘﺎب(‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ي دﻋﺎي‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا دو ﺑﺖ ﻗﺮﻳﺶ )اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻋﻤﺮ( و دو ﻃـﺎﻏﻮت و ﻣﺘﻤـﺮد ﻗـﺮﻳﺶ را آـﻪ از‬
‫دﺳﺘﻮر ﺗﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬و آﺘﺎب ﺗـﻮ را ﺗﺤﺮﻳـﻒ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣـﻮرد ﻟﻌـﻦ و ﻧﻔـﺮﻳﻦ ﺧـﻮد ﻗـﺮار ﺑـﺪﻩ‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ هﺮ ﺁﻳﻪ هﺎي ﺗﺤﺮﻳﻒ آﺮدﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻧﺎن را ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ آﻦ‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ وارث دوم در ﺧﺼﻠﺖ ﺗﺤﺮﻳـﻒ‪ ،‬ﺟﻨـﺎب‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻴﺎﺷﻲ آﻪ ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﻓﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺛﻘﻪ و ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد از اﺑـﻮ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ‪)) :‬اﮔﺮ ﻗﺮﺁن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻧﺰول‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻃﻮري آﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻧـﺪﻩ ﻣـﻲ‬
‫ً ﻧﺎم ﻣـﺎ )اﺋﻤـﻪ( را ﺑـﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ در ﺁن‬ ‫ﺷﺪ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﺮدي(( در رواﻳﺘـﻲ دﻳﮕـﺮ از اﻣـﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ‪ ψ‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﮔـﺮ در ﻗـﺮﺁن‬
‫آﻤﻲ و آﺎﺳﺘﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﺎ ﺑـﺮ هـﻴﭻ ﺧﺮدﻣﻨـﺪي‬
‫ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻲ ﺁﻣﺪ و ﺳـﺨﻦ ﻣـﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻗﺮﺁن ﺳﺨﻨﺎن او را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﺮد‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ وارث ﺳﻮم در ﺧﺼﻠﺖ ﺗﺤﺮﻳـﻒ ﻗـﺮﺁن‪،‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﺁﻗﺎي ﻓﻴﺾ آﺎﺷﺎﻧﻲ ـ او ﻧﻴﺰ از ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ در ﺗﻔﺴﻴﺮ )ﻣﻠﻮث( اﻟﺼﺎﻓﻲ؟!! ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺧﺒﺎر و رواﻳﺎﺗﻲ آﻪ از اهﻞ‬
‫ﺑﻴﺖ ﻣﻨﻘﻮل هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬ﻗﺮﺁﻧـﻲ آـﻪ‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺁن ﻗﺮﺁن آﺎﻣﻠﻲ آـﻪ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ‬
‫‪ .4‬ﺗﺤﻔﻪ اﻟﻌﻮام ﻣﻘﺒﻮل ﺟﺪﻳﺪ ـ ﻣﻨﻈﻮرش ﺣﺴﻴﻦ ص )‪.(422‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻴﺎﺷﻲ ص )‪.(25‬‬
‫‪ .2‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻴﺎﺷﻲ ص )‪.(25‬‬
‫ﻗﺮﺁن ﻏﻴﺮ ﺁن ﭼﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺨﺸﻲ‬
‫از ﺁن ﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻣﺤـﺮف اﺳـﺖ و ﺑﺴـﻴﺎري از ﻗـﺮﺁن‬
‫اﺻﻠﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺣﺬف ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﻧﺎم‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬آﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﺁﻳﻪ هﺎ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺣـﺬف‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﻟﻔـﻆ ﺁل ﻣﺤﻤـﺪ و اﺳـﻤﺎء ﻣﻨـﺎﻓﻘﻴﻦ و‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰهﺎﻳﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﺬوﻓﺎت هﺴﺘﻨﺪ‬
‫و هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻗـﺮﺁن ﻓﻌﻠـﻲ از ﻟﺤـﺎظ ﺗﺮﺗﻴـﺐ ﻣـﻮرد‬
‫‪1‬‬
‫رﺿﺎﻳﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻨﺎﺑﺬي‪ ،‬اﻣﺎم ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﻓﺼـﻞ‬
‫ﺳﻴﺰدهﻢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد ))ﺑﻴﺎن اﻟﺴﻌﺎدﻩ ﻓـﻲ ﻣﻘﺎﻣـﺎت‬
‫اﻟﻌﺒﺎدﻩ(( ﻳﻚ ﺑﺎب ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨـﻮان ))ﻓـﻲ‬
‫وﻗﻮع اﻟﺰﻳﺎدﻩ و اﻟﻨﻘﻴﺼـﻪ واﻟﺘﻘـﺪﻳﻢ واﻟﺘـﺄﺧﻴﺮ‬
‫واﻟﺘﻐﻴﻴﺮ ﻓﻲ اﻟﻘﺮﺁن اﻟـﺬي ﺑـﻴﻦ أﻇﻬﺮﻧـﺎ اﻟـﺬي‬
‫أﻣﺮﻧــﺎ ﺑﺘﻼوﺗــﻪ و اﻣﺘﺜــﺎل اواﻣــﺮﻩ و ﻧﻮاهﻴــﻪ‬
‫واﻗﺎﻣﻪ أﺣﻜﺎﻣﻪ و ﺣـﺪودﻩ(( ﻋﻨـﻮان آـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫)ﻣﻘﺪﻣﻪ ي ))ﺑﻴﺎن اﻟﺴﻌﺎدﻩ(( ﺟﻨﺎﺑﺬي ص )‪((19‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺑـﺎب در ﺑﻴـﺎن وﻗـﻮع زﻳـﺎدت و ﻧﻘﺼـﺎن‪،‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ و ﺗﺎﺧﻴﺮ‪ ،‬و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻗﺮأﻧﻲ آـﻪ در دﺳـﺖ‬
‫ﻣﺎ اﺳﺖ و ﻣﺎ اﻣﺮ ﺷﺪﻩ اﻳﻢ ﺗﺎ ﺁن را ﺗﻼوت آﻨـﻴﻢ‬
‫و ﺑﻪ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ اش‪ ،‬ﻋﻤﻞ آﻨﻴﻢ و اﺣﻜﺎم و ﺣﺪودش‬
‫را ﭘﻴﺎدﻩ آﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺁﻗﺎي آﻠﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗـﺮﺁن اﻋﺘـﺮاف دارد‪،‬‬
‫ﺣﺘﻲ او وﺟـﻮد ﻣﺼـﺤﻒ ﻏﻴـﺮ از ﻗﺮﺁﻧـﻲ را آـﻪ در‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺛﺒـﻮت رﺳـﺎﻧﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫آﻠﻴﻨﻲ از اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ رواﻳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ را ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ آـﻪ در ﺑﺨﺸـﻲ از ﺁن ﭼﻨـﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ ﻣﺼﺤﻒ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ اﺳﺖ و ﻣﺮدم‬
‫ﭼﻪ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آﻪ ﻣﺼﺤﻒ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭼﻴﺴـﺖ؟ ﻋـﺮض آـﺮدم‬
‫ﻣﺼﺤﻒ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺼﺤﻔﻲ اﺳﺖ آﻪ در ﺁن‪،‬‬
‫ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮﺁن ﺷـﻤﺎ در ﺁن هﺴـﺖ اﻣـﺎ ﺁن‬
‫ﻗﺮﺁن ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺣﺮف از ﻗﺮﺁن ﺷﻤﺎ را ﻧـﺪارد ‪ 2‬ــ و‬
‫ﺁﻧﭽﻪ ﺗﺎآﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ ﻣﺼﺤﻒ ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﺳـﻪ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻗﺮﺁن ﻣﺎﺳﺖ از اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻣﺮوي اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻗﺮﺁﻧـﻲ آـﻪ ﺟﺒﺮاﻳﻴـﻞ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ هﻔﺪﻩ هﺰار ﺁﻳـﻪ ﻣـﻲ‬

‫‪ .3‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺼﺎﻓﻲ ج‪ 1‬ص‪.44‬‬

‫‪ .1‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﺤﺠﻪ ص )‪.(186‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ((!؟ ‪ 1‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻮال آﻪ اﻳﻦ ﻣﺼﺤﻒ آﺠﺎ اﺳـﺖ‬
‫و ﭼﻪ آﺴﻲ ان را ﺁوردﻩ اﺳﺖ؟ ﺟﻨﺎب ﺻﻔﺎر در آﺘﺎب‬
‫))ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت(( ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ))ﺑﺎب أن اﻷﺋﻤـﻪ‬
‫ﻋﻨﺪهﻢ ﺟﻤﻴﻊ اﻟﻘﺮﺁن اﻟﺬي أﻧﺰل ﻋﻠﻲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ(( از‬
‫ﺟﺎﺑﺮ‪ ،‬او از اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دهﺪ‪:‬‬
‫))از اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ ﻣﺮوي اﺳﺖ‪ :‬هﻴﭻ آـﺲ ﻧﻤـﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ادﻋﺎ آﻨﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻗﺮﺁن‪ ،‬ﻗﺮﺁن آﺎﻣﻞ اﺳﺖ آﻪ ﻇﺎهﺮ‬
‫و ﺑﺎﻃﻦ ﻗﺮﺁن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮕﺮ اوﺻﻴﺎء‪ 2 .‬ﺟﺎﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫))از اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻨﻴﺪم آﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هـﻴﭻ آـﺲ از‬
‫ﻣﺮدم ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ آﻪ اﻳﻦ ﻗﺮﺁن هﻤﺎن ﻗﺮﺁﻧﻲ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﻧﺎزل ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ دروغ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬و ﻏﻴـﺮ از ﻏﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ و اﺋﻤﻪ دﻳﮕﺮ هﻴﭻ آﺴﻲ ﻗﺮﺁن را ﺟﻤﻊ‬
‫‪3‬‬
‫و از ﺑﺮ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﻃﺒﺮﺳـﻲ ﺑـﺎ ﺻـﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠـﻪ و ﺑـﺪون ﺗﻮرﻳـﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺮﺁن ﺳﺨﻦ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ و روي ﻣﺤـﺮف‬
‫ﺑــﻮدن ﻗــﺮﺁن ﺗﺎآﻴــﺪ دارد‪ .‬در آﺘــﺎب ﺧــﻮدش‬
‫))اﻻﺣﺘﺠﺎج(( از اﺑﻮذر )! !( رواﻳـﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪:‬‬
‫))ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻋﻠﻲ ﻗﺮﺁن را ﺟﻤﻊ آـﺮدﻩ‬
‫و ﻧﺰد اﻧﺼـﺎر و ﻣﻬـﺎﺟﺮﻳﻦ رﻓـﺖ و ﺁن را ﺗﻘـﺪﻳﻢ‬
‫ﺁﻧﺎن آﺮد‪ .‬زﻳﺮا رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺮاي اﻳـﻦ اﻣـﺮ او‬
‫را وﺻﻴﺖ آﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻗـﺮﺁن را ﺑـﺎز‬
‫آﺮد‪ .‬در اوﻟﻴﻦ ﺻﻔﺤﻪ آﻪ ﺑﺎز ﺷـﺪ‪ ،‬ﺗﻤـﺎم ﻧﻘـﺺ و‬
‫ﻋﻴﻮب ﻗﻮم ﺁﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﺑﻼ ﻓﺎﺻـﻠﻪ از ﺟـﺎي‬
‫ﺧﻮد ﭘﺮﻳﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮدان اﻳﻦ را‪ ،‬ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺁن ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﺑﺮﮔﺸﺖ ـ ﺑﻌﺪ زﻳﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ را آﻪ ﻗﺎري ﻗﺮﺁن ﺑﻮد‪ ،‬اﺣﻀﺎر آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻗﺮﺁن را ﺁوردﻩ و در ﺁن ﺗﻤـﺎم ﻧﻘـﺺ و‬
‫ﻋﻴﺐ اﻧﺼﺎر و ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ )! ! !( ﺁﺷﻜﺎر ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻗﺮﺁن را ﻃـﻮري ﺟﻤـﻊ و ﺟـﻮر‬
‫آﻨﻴﻢ آﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎﻳﻲ آـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ ﺷـﺮﻣﻨﺪﮔﻲ اﻧﺼـﺎر و‬
‫ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ اﺳﺖ ﺣﺬف ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺪ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اﮔـﺮ‬
‫ﻣﻦ ﻗﺮﺁن را ﻣﻄـﺎﺑﻖ ﻣﻴـﻞ و ﺧﻮاﺳـﺖ ﺷـﻤﺎ ﭘﺎﻳـﺎن‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ و ﻋﻠﻲ ﻗﺮﺁﻧﻲ را آﻪ ﺟﻤﻊ ﺁوري آﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻇﺎهﺮ آﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﻓﺮﺟـﺎم ﺧﻮاهـﺪ ﺷـﺪ؟‬
‫‪ .2‬اﺻﻮل آﺎﻓﻲ ج‪ 2‬ص ‪ 463‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻗﺮﺁن ﺑﺎب اﻟﻨﻮادر‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت ص )‪/(191‬‬
‫‪ .1‬ﺑﺼﺎﺋﺮ اﻟﺪرﺟﺎت‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﭘﺲ راﻩ آﺎر ﭼﻴﺴﺖ؟ زﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪)) :‬ﺷـﻤﺎ‬
‫راﻩ آﺎرهﺎ را از ﻣﻦ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲ داﻧﻴﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫راﻩ آﺎر و ﭼﺎرﻩ اي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻳﻨﻜﻪ او )ﻋﻠﻲ(‬
‫را ﺑﻜﺸﻴﻢ و از ﺷﺮ او ﻧﺠﺎت ﺣﺎﺻﻞ آﻨـﻴﻢ )! ! !(‬
‫ﺑﻌﺪ ﻋﻤﺮ در ﺻﺪد ﺑﺮ ﺁﻣﺪ ﺗـﺎ ﺑﻮﺳـﻴﻠﻪ ﺧﺎﻟـﺪ ﺑـﻦ‬
‫وﻟﻴﺪ ﻋﻠﻲ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ وﻟـﻲ ﻣﻮﻓـﻖ ﻧﺸـﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺷﺪ‪ ،‬از ﻋﻠﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻗـﺮﺁن را‬
‫ﺑﻪ او ﺑﺴﭙﺎرد و ﺗﺤـﺮﻳﻔﺶ آﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻋﻤـﺮ ﮔﻔـﺖ‪ :‬اي‬
‫اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ‪ ،‬ﭼﻘﺪر زﻳﺒﺎ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ هﻤـﺎن ﻗـﺮﺁن را‬
‫آﻪ ﺑﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻘﺪﻳﻢ آﺮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪهﻲ ﺗـﺎ ﺑـﺮ‬
‫ﺁن اﺟﻤﺎع ﺷﻮد‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﺻﻼً ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي اﻣﻜـﺎن‬
‫ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﻦ در واﻗﻊ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ ﺁن را ﻧﺰد‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺁوردﻩ ﺑﻮدم‪ ،‬ﺗﺎ ﺷﻤﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﮕﻮﻳﻴـﺪ‬
‫آﻪ ﻣﺎ از ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑـﻲ ﺧﺒـﺮ ﺑـﻮدﻩ اﻳـﻢ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ آﻪ ﺗﻮ ﻧﺰد ﻣﺎ ﭼﻨـﻴﻦ ﭼﻴـﺰي را ﻧﻴـﺎوردﻩ‬
‫اي‪ ،‬هﻤﺎﻧﺎ ﻗﺮﺁﻧﻲ آﻪ در اﺧﺘﻴـﺎر ﻣـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺟـﺰ‬
‫ﭘﺎآﺎن و اوﺻﻴﺎء از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ آﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺁن دﺳﺖ زﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﺁن‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ؟ ﻋﻠـﻲ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﺁري‪،‬‬
‫زﻣﺎﻧﻲ آﻪ اﻣﺎم ﻗﺎﺋﻢ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳـﺪ‪ ،‬ﺁن‬
‫را اﻋﻼم ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﺮدم را ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ و ﻋﻤﻞ‬
‫آﺮدن ﺑﻪ ﺁن وادار ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ او ﺳﻨﺖ ﺑـﻪ‬
‫‪1‬‬
‫اﺟﺮا در ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪ ،‬درود ﺧﺪا ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ رواﻳﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ را ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺮﺁﻧﻬـﺎ دو‬
‫ﺗﺎ هﺴﺘﻨﺪ )! !( ﻧﻪ ﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪ‪ . . .‬وﻗﺘﻲ ﻋﻠﻲ‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻏﺪر و آﻢ ﻣﻬﺮي ﺁﻧﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪ ﻧﺸـﻴﻨﻲ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺴﻮي ﻗﺮﺁن روي ﺁورد ﺗﺎ‬
‫ﺁن را ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﺎﻟﻴﻒ آﻨﺪ‪ .‬و ﻣـﺎدام آـﻪ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﻗﺮﺁن را ﻣـﺪون و ﻣﺮﺗـﺐ ﻧﻜـﺮد از ﺧﺎﻧـﻪ ﺑﻴـﺮون‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧـﺰول و ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬
‫ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ ﺁن را ﻣﺪون آﺮد‪ .‬اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧـﺰد او‬
‫ﻗﺎﺻﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻴـﺎ ﺑﻴﻌـﺖ آـﻦ‪ .‬در ﺟـﻮاب‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻣﺸﻐﻮل ﺟﻤﻊ ﺁوري ﻗـﺮﺁن هﺴـﺘﻢ و ﺳـﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﻳﺎد آﺮدم ﺗﺎ ﻗﺮﺁن را ﺟﻤـﻊ و ﺗـﺪوﻳﻦ ﻧﻜـﻨﻢ ﺟـﺰ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي هﻴﭻ آﺎري از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون‬
‫ﻧﺮوم‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻗﺮﺁن را روي ﻳﻚ ﭘﺎرﭼـﻪ ﻧﻮﺷـﺖ و‬

‫‪ .2‬اﺣﺘﺠﺎج ﻃﺒﺮﺳﻲ ج‪ 1‬ص )‪.(155-156‬‬

‫آﺎر ﺗﺪوﻳﻦ ﻗﺮﺁن را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﺴـﻮي‬
‫ﻣﺮدم آﻪ در ﻣﺴﺠﺪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬هﻤـﺮاﻩ ﺑـﺎ اﺑـﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺗﺠﻤﻊ آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬رﻓﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣـﺮدم‪ ،‬ﻣـﻦ‬
‫هﻤﻮارﻩ از زﻣﺎن درﮔﺬﺷﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺸﻐﻮل آﺎر ﻏﺴﻞ‬
‫و ﺗﻜﻔﻴﻦ او ﺑﻮدﻩ ام و ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺑﻪ ﺟﻤـﻊ ﺁوري‬
‫ﻗﺮﺁن ﭘﺮداﺧﺘﻢ ﺗﺎ اﻳﻨﻜـﻪ آـﻞ ﻗـﺮﺁن را در اﻳـﻦ‬
‫ﭘﺎرﭼﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ام‪ .‬هﻴﭻ ﺁﻳﻪ اي را ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎزل ﻧﻔﺮﻣﻮدﻩ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ در اﻳﻦ ﭘﺎرﭼﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬هـﻴﭻ ﺁﻳـﻪ اي در اﻳـﻦ ﭘﺎرﭼـﻪ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ آﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁن را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻳﺎد ﻧﺪادﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗـﻼوت ﺁن را از ﻣـﻦ‬
‫ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺎوﻳﻞ ﺁن را ﺑﺮاي ﻣـﻦ‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣـﺎ ﻧﻴـﺎزي ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁن ﻧﺰد ﻣﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ‪ ،‬ﻧـﺰد ﻋﻠـﻲ ﻗﺮﺁﻧـﻲ‬
‫ﻏﻴﺮ از ﻗـﺮﺁن ﻣـﺎ وﺟـﻮد دارد‪ ،‬ﻃﺒﺮﺳـﻲ در اﻳـﻦ‬
‫ﺗﺼﺮﻳﺢ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻗﺎي آﻠﻴﻨـﻲ و ﺻـﻔﺎر او‬
‫را ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺁﻗﺎﻳـﺎن از ﺳـﺎﻟﻢ ﺑـﻦ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪)) :‬ﺷﺨﺼﻲ ﺑـﺮاي اﺑـﻮ‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺁﻳﻪ اي از ﻗﺮﺁن را ﺗﻼوت آﺮد و ﻣﻦ داﺷـﺘﻢ‬
‫ﮔﻮش ﻣﻲ آﺮدم وﻟﻲ اﻳﻦ ﭼﻨـﺪ ﺁﻳـﻪ ﺑﮕﻮﻧـﻪ اي آـﻪ‬
‫دﻳﮕﺮان ﺗﻼوت ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺁﻩ‪ ،‬ﺁﻩ ﺁن ﻃﻮر آﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺨـﻮان و‬
‫از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺧﻮدداري آﻦ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺎﺋﻢ‬
‫ﺁل ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕﺎﻩ ﻗـﺮﺁن را ﻃﺒـﻖ ﻓﺮﻣـﺎن و‬
‫راهﻨﻤﺎﻳﻲ او ﺑﺨﻮان‪ ،‬ﺳﭙﺲ اﺑﻮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣﺼﺤﻔﻲ را آﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﻧﻮﺷـﺘﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑﻴـﺮون ﺁورد و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻋﻠﻲ از ﺟﻤﻊ ﺁوري و ﻧﻮﺷـﺘﻦ ﺁن ﻓـﺎرغ‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺁن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن داد و ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬اﻳﻦ‬
‫ً هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎزل‬ ‫آﺘﺎب ﺧﺪا اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻴﻨﺎ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ ﺁن را ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻟﻮﺣﻪ ﺟﻤﻊ آﺮدﻩ‬
‫ام‪ .‬ﻣﺮدم در ﺟﻮاب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺼﺤﻔﻲ دارﻳـﻢ آـﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻗﺮﺁن در ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻋﻠﻲ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﻣﺮوز‪ ،‬هﺮﮔﺰ اﻳﻦ را ﻧﺨﻮاهﻴﺪ دﻳـﺪ‪ ،‬ﻣـﻦ ﺑـﺮ‬
‫ﺧﻮد ﻻزم داﻧﺴـﺘﻢ آـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺟﻤـﻊ ﺁوري ﺁن را‬

‫‪ .1‬اﺣﺘﺠﺎج ﻃﺒﺮﺳﻲ ج‪ 1‬ص )‪.(82‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪهﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﺁن را ﺗﻼوت آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻌﻴﺎن دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺿﻤﻦ ﺗﺎﻳﻴـﺪ‬
‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ از اﺑﻮ ﺑﺼﻴﺮ رواﻳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ را‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ در ﺑﺨﺸﻲ از ﺁن ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫))‪ . . .‬ﺑﻌﺪ وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻧـﺎزل‬
‫ِـﻊٍ ﻟﻠﻜـﺎﻓﺮﻳﻦ( ﺑﻮﻻﻳـﻪ‬ ‫َاﻗ‬
‫َابٍ و‬ ‫َﺬ‬
‫ِﻌ‬ ‫ِﻞ‬
‫ٌ ﺑ‬ ‫َ ﺳَﺎﺋ‬‫َل‬
‫ﺷﺪ‪) :‬ﺳَﺄ‬
‫ِجِ( راوي ﻣـﻲ‬
‫َـﺎر‬
‫ﻤﻌ‬‫ﻟَ‬
‫ِي اْ‬ ‫ِﻦ‬
‫َﱠﻪﻠﻟﺍ ذ‬
‫ِ‬ ‫ٌ ﻣ‬‫ِﻊ‬
‫َاﻓ‬‫ُ د‬‫ﻟﻪ‬
‫ﻟﻴْﺲَ َ‬
‫ﻋﻠﻲ )َ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﻓﺪاي ﺗﻮ ﺷﻮم‪ ،‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﺁﻳـﻪ را‬
‫ﭼﻨﻴﻦ آﻪ ﺗـﻮ ﻣـﻲ ﮔـﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻤـﻲ داﻧـﻴﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ﺟﺒﺮاﻳﻴﻞ ﺁن را ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺻﻮرت ﺑـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ‪ ρ‬ﻧـﺎزل‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ در ﻣﺼﺤﻒ ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آﻪ ﺧﻮاﻧﺪم )واﻗﻊ ﻟﻠﻜﺎﻓﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻮﻻﻳـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﻠﻲ( ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ رواﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺖ ﻣﺴـﻠﻤﺎن در‬
‫ﻃﻮل ‪ 15‬ﻗﺮن ﺑﻪ ﻗﺮﺁن ﻣﺤﺮف ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ!!؟ ﺟﺪا‬
‫ً‬
‫اﻳﻦ ﻧﻮﻩ هﺎي اﺑـﻦ ﺳـﺒﺎ روي ﻳﻬـﻮد و ﻧﺼـﺎري را‬
‫ﺳﻔﻴﺪ آﺮدﻧﺪ!!‪ . . .‬ﺁري‪ ،‬ﻗﺮﺁن اﺻـﻠﻲ ﻧـﺰد ﻋﻠـﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ از ﺁﺑـﺎء و اﺟـﺪاد ﺁن را ﺑـﻪ‬
‫ارث ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻗـﺎﺋﻢ ﺁل ﻣﺤﻤـﺪ‪ ρ‬آـﻪ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﺳﻦ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬رﺳﻴﺪ )! !( واي ﺑـﺮ‬
‫ﺁﻓﺖ زدﮔﺎن دردﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ از ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻣـﻲ ﭘﺮﺳـﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﻗﺮﺁﻧﻲ آﻪ اﻣﺖ ﺁن را ﺑﺨﻮاﻧـﺪ‪ ،‬ﺁوردﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺮﺁﻧﻲ آﻪ ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫و ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ آﻪ در ﺗﻤﺎم ادوار ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫و ﻣﺪاواﻳﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﻤﺎري هﺎي دﻟﻬﺎ و ﺣﺎوي اﺻـﻮل‬
‫اﻋﺘﻘﺎدي و ﻓﺮوع اﺣﻜﺎم ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺁوردﻩ اﺳـﺖ؟ ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜــﻪ ﻗﺮﺁﻧــﻲ ﺁوردﻩ اﺳــﺖ آــﻪ وﻳــﮋﻩ ﻋﻠــﻲ و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻧﺎن ﮔﺎهﻲ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁن ﻣﺮدم‬
‫را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و ﮔﺎهﻲ دﻳﮕﺮ ﺑـﺮاي ﺁن ﺳـﻮدا‬
‫ﺑﺎزي ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ و در ﻃـﻮل ﻗـﺮون ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺁن را‬
‫ﭘﻨﻬﺎن آﺮدﻩ اﻧﺪ؟! ﻣﻦ از ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺗﻘﺎﺿـﺎ‬
‫دارم آﻪ اﻳﻦ ﺳﻮال ﻋﻘﻼﻧﻲ را ﭘﺎﺳﺦ دهﺪ ﺗﺎ روﺷـﻦ‬
‫ﺷﻮد آﻪ او ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﻪ ﭼﻴﺰي هﺪاﻳﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ!‬

‫‪ .2‬اﻻﺻﻮل ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﻲ ج‪ 2‬ص )‪ (462-463‬آﺘﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺑﺼﺎﺋﺮ‬

‫اﻟﺪرﺟﺎت ص )‪.(191-192‬‬
‫‪ .3‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﻋﻠﻲ ﻓﻲ اﻟﻘﺮﺁن واﻟﺴﻨﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﺳﻨﺠﺮي ص )‪.(23‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬اﻣـﺎ ﺧﻴﺎﻧـﺖ ﺟﺒﺮاﻳﻴـﻞ‬
‫)ﺣﺎﺷﺎﻩ( ﺑﺪﺗﺮ از اوﻟﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻌﺜـﺖ و‬
‫ﻧﺰول ﺟﺒﺮاﻳﻴﻞ ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺳﻦ داﺷﺖ و ﻋﻠﻲ ﻳﻚ‬
‫آﻮدك ﺷﺶ ﺗﺎ هﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺒﺮاﻳﻴﻞ دﭼﺎر‬
‫ﺧﻄﺎ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﭼﻬﻞ ﺳـﺎﻟﻪ و ﻋﻠـﻲ ﺧﺮدﺳـﺎل‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ ‪1‬؟((‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻘﻼﻧﻲ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﺑﻦ ﺣﺰم ﺻﺪهﺎ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪن ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺧﻮﻳﻲ ﺁن را ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ‬
‫رﺳﺪ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ ﺁن را از اﺑﻦ ﺣﺰم اﺧﺬ آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ ﻣﻨﺎﻓـﺎﺗﻲ ﺑـﺎ‬
‫وﺟﻮد ﻓﺮﻗﻪ اي از ﺷـﻴﻌﻪ آـﻪ ﻣﻌﺘﻘـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻗﺮﺁن و ﺧﻴﺎﻧـﺖ ﺟﺒﺮاﻳﻴـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧـﺪارد‪،‬‬
‫ﺑﻮﻳﮋﻩ زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺮاي روﺷﻦ اﺳﺖ آﻪ وﺟـﻪ ﻣﺸـﺘﺮك‬
‫ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻗﻪ هﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ رواﻓﺾ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﺎن‬
‫ﺑﺎ ﻣﻌﻘﻮل و ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬از ﻣﻨﻘـﻮل ﺑـﻲ ﺧﺒـﺮ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ و دﺳﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ آﻪ ﻋﻘﻠﻬﺎ ﺧﻴﺮﻩ‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ!‬
‫ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻓﻘﻂ در‬
‫ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻓﻘﻬﻲ ﺑﺎ هﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫اي آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ هﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺎ اﻣﺎم اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ و اﻣﺎم اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑـﺎ‬
‫‪2‬‬
‫اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ . . .‬ﺑﺎ هﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻣﻦ آﺘﺎب ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ﭘﻮچ و ﭼﺮﻧﺪ اوﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ درﺑﺎرﻩ ﺗﻔﻀﻴﻞ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺎ اﻣﺎم اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔـﻪ اﺧـﺘﻼف‬
‫دارد؟ ﻳﺎ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ درﺑﺎرﻩ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و اﺳﺘﺤﻘﺎق‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﺮاي ﺧﻼف‪ ،‬ﺑﺎ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ اﺧـﺘﻼف دارد؟‬
‫ﺁﻳﺎ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ درﺑﺎرﻩ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺎ اﺑـﻮ‬
‫ﺣﻨﻴﻔﻪ اﺧﺘﻼف دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤـﻮي آـﻪ ﺷـﺎﻓﻌﻲ ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻋﺎﺋﻞ ﻣﻲ داﻧﺪ و اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ ﻋﺪﻩ زﻳﺎدي‬
‫از ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻣﻲ داﻧﺪ؟! ﺁﻳـﺎ اﺋﻤـﻪ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ درﺑﺎرﻩ اﺧﺬ ﺳﻨﺖ از ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻳـﺎ از‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (50‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(78‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (51‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(79‬‬
‫ـﺪ؟!‬
‫ـﺘﻼف دارﻧـ‬
‫ـﺮ‪ ،‬اﺧـ‬
‫ـﻲ ﻋﺸـ‬
‫ـﻴﻌﻴﺎن اﺛﻨـ‬ ‫ـﺎن ﺷـ‬
‫اﻣﺎﻣـ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ و ﺗﻀﺎد ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور‬
‫را ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺳﺨﻦ ﻣﻲ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﺗﻀﺎد‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ زدﻩ ﻣﻲ ﺷﺪ!؟‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺷـﻴﻌﻪ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑـﺮ اﺿـﺎﻓﻪ آـﺮدن‬
‫))ﻋﻠﻲ وﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ((‬
‫در اﻟﻔﺎظ اذان‪:‬‬

‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬از ﺳـﻴﺪ ﺻـﺪر درﺑـﺎرﻩ‬

‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻳﻌﻨﻲ درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜﻪ ))ﻋﻠﻲ وﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ(( را‬
‫ﭼﺮا در اذان اﺿﺎﻓﻪ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ؟ ﭘﺮﺳـﻴﺪم‪ .‬ﮔﻔـﺖ‪:‬‬
‫))اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠﻲ ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺴـﻼم ﺑﻨـﺪﻩ اي از‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻪﻠﻟﺍ اﺳﺖ‪ .‬از هﻤﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺁﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪا‪،‬‬
‫اهﺪاف رﺳـﺎﻟﺖ را ﭘـﻴﺶ ﺑﺒﺮﻧـﺪ و اﻳـﻦ ﺑﻨـﺪﮔﺎن‪،‬‬
‫اوﺻﻴﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬هﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ وﺻـﻴﻲ دارد‬
‫و وﺻﻲ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ‪ ،ρ‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ و ﻣـﺎ‬
‫او را از ﺗﻤﺎم ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﺮﺗـﺮ ﻣـﻲ داﻧـﻴﻢ‬
‫زﻳﺮا آﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او‪ ،‬او را ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﻬﺘﺮ از‬
‫دﻳﮕﺮان داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﻣـﺎ ﺑـﺮاي اﺛﺒـﺎت‪ ،‬دﻻﻳـﻞ‬
‫ﻋﻘﻠﻲ و ﻧﻘﻠﻲ از ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ دارﻳﻢ و اﻳﻦ دﻻﻳـﻞ‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻮدن ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي در ﺻـﺤﺖ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬ﺗـﻮاﺗﺮ و ﺻـﺤﺖ ﺁﻧﻬـﺎ ﻧـﺰد‬
‫ﻓﺮﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ و اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ آﺘﺐ زﻳﺎدي ﺗـﺎﻟﻴﻒ ﻧﻤـﻮدﻩ اﻧـﺪ‪ .‬و‬
‫وﻗﺘﻲ آـﻪ ﺣﺎآﻤـﺎن دﺳـﺘﮕﺎﻩ ﺧﻼﻓـﺖ اﻣـﻮي ﺗﺼـﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻧـﺪ و ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻣﺤﺎرﻩ آﻨﻨﺪ و ﺁﻧﺎن را ﺑﻜﺸﻨﺪ و‬
‫دﺷﻤﻨﻲ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺎﻧﺪان رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﻪ ﺣﺪي رﺳﻴﺪ آـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻣﻮرد ﺳﺐ و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ و‬
‫از ﻣﻨﺒﺮهﺎي ﺟﻤﻌﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﺪ و‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﺮاي اﻳﻦ آﺎر اﺟﺒﺎر ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﻟـﺬا‬
‫ً وﻟـﻲ‬
‫ﺷﻴﻌﻴﺎن و ﭘﻴﺮوان او ﺟﻤﻠﻪ ))اﺷﻬﺪ أن ﻋﻠﻴﺎ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ(( را اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن را ﺑﺮ ﻣﻼ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣـﻲ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪)) :‬ﻋﻠـﻲ وﻟـﻲ ﻪﻠﻟﺍ(( اﺳـﺖ و‬
‫ـﻲ‬
‫ـﺰا ﻧﻤـ‬ ‫ـﺪ و ﻧﺎﺳـ‬
‫ـﻲ ﻪﻠﻟﺍ را ﺑـ‬
‫ـﺰ وﻟـ‬
‫ـﻠﻤﺎﻧﺎن هﺮﮔـ‬
‫ﻣﺴـ‬
‫ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺟﺒـﺎر و‬
‫اﻋﻼم اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﻮد‪ ،‬آﻪ ﻋﺰت و ﻗﺪرت واﻗﻌـﻲ‪ ،‬از‬
‫ﺁن ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ و ﻣﻮﻣﻨﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ اﻳﻦ‬
‫ﺣﺮآﺖ را ﻳـﻚ ﻣﻌﻴـﺎر ﺗـﺎرﻳﺨﻲ ﻗـﺮار ﺑﺪهﻨـﺪ ﺗـﺎ‬
‫ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺑﺪاﻧﻨﺪ آﻪ ﺣـﻖ ﺑـﺎ ﻋﻠـﻲ ﺑـﻮدﻩ و‬
‫دﺷﻤﻨﺎن او ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻓﻘﻬﺎي ﻣﺎ ﺷﻬﺎدت ﺑـﻪ‬
‫وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ را در اذان و اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ اﺳﺘﺤﺒﺎب‬
‫رواج دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻗﺼـﺪ اﻳﻨﻜـﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺷﻬﺎدت ﺟﺰء اذان و اﻗﺎﻣـﻪ اﺳـﺖ و اﮔـﺮ ﻣـﻮذن و‬
‫ﻣﻘﻴﻢ ﺁن را ﺟﺰو اذان ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬اذان و اﻗﺎﻣـﻪ اش‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد! ﻣﺴﺘﺤﺒﺎب در ﻣﻌـﺎﻣﻼت و ﻋﺒـﺎدات‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﻲ ﺷﻤﺎرﻧﺪ و اﻧﺠﺎم ﺁﻧﻬـﺎ ﻣﻮﺟـﺐ ﺛـﻮاب‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ و ﺗﺮك ﺁﻧﻬﺎ ﮔﻨﺎهﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ادﻋﺎي اﺳﺘﺤﺒﺎب ﺷﻬﺎدت وﻻﻳـﺖ ﺑـﺮاي ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬در‬

‫اذان و اﻗﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻃـﻞ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا اﺳـﺘﺤﺒﺎب در‬
‫ﺷﺮﻳﻌﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻳﺎ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد آـﻪ‬
‫ـﺖ‬‫ـﺐ ﻣﻼﻣـ‬‫ـﺮك ﺁن ﻣﻮﺟـ‬
‫ـﻲ ﺗـ‬
‫ـﺪ وﻟـ‬
‫ـﻮب ﺑﺎﺷـ‬
‫ً ﻣﻄﻠـ‬
‫ـﺮﻋﺎ‬
‫ﺷـ‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ هﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺷـﺮﻳﻌﺖ ﺑـﺮاي‬
‫اﻧﺠﺎم ﺁن ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﺰم ﻧﺒﺎﺷﺪ‪) .‬اﻟﺤﻜﻢ اﻟﺘﻜﻠﻴﻔﻲ‬
‫ﻓﻲ اﻟﺸﺮﻳﻌﻪ اﻻﺳﻼﻣﻴﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻴﺎﻧﻮﻧﻲ )ص ‪.( (162‬‬
‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ از اﺳﺘﺤﺒﺎب ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﺛﻨـﺎ ﻋﺸـﺮﻳﻪ‬
‫ﻧﻴﺰ هﺴﺖ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺟﻼل اﻟـﺪﻳﻦ ﺣﻠـﻲ در آﺘـﺎب ﺧـﻮد‬
‫)ﻣﺒﺎدي اﻟﻮﺻﻮل إﻟـﻲ ﻋﻠـﻢ اﻷﺻـﻮل( ﺿـﻤﻦ ﺗﻘﺴـﻴﻢ‬
‫اﺣﻜﺎم ﺗﻜﻠﻴﻔﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻓﺈن آﺎن ﻓﻌﻠﻪ راﺟﺤـﺎ‬
‫ً‬
‫ﻓﻲ اﻟﺸﺮع‪ :‬ﻓﻬﻮ اﻟﻤﺴـﺘﺤﺐ واﻟﻤﻨـﺪوب و اﻟﻨﻔـﻞ و‬
‫اﻟﺘﻄﻮع واﻟﺴﻨﻪ((‪ 3 ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺗﻌﺮﻳـﻒ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺮ ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﻣﻨﺪوب ﺿﺮوري اﺳﺖ آﻪ ﺷﺎرع ﺁن‬
‫ً ﭼـﻪ دﻟﻴﻠـﻲ‬ ‫را ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻗﺮار دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺷـﺮﻋﺎ‬
‫ﺑﺮاي اﺳﺘﺤﺒﺎب ﺗﺨﺼﻴﺺ وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ در اذان و اﻗﺎﻣﻪ‬
‫ً ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﻳـﻦ‬ ‫وﺟﻮد دارد؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺷﻬﺎدت از ﻟﺤﺎظ ﺷﺮع ﻣﺴﺘﺤﺪث‪ ،‬ﺑﺪﻋﺖ و ﻋﻤـﻞ آـﺮدن‬
‫ﺑﻪ ﺁن ﻧﺎروا اﺳﺖ و اﻣﺎ ﮔﻔﺘـﻪ ﺁﻗـﺎي ﺳـﻴﺪ ﺻـﺪر‬
‫ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﻣﻮذن و اﻗﺎﻣﻪ آﻨﻨﺪﻩ ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺟﺰﻳﻴﺖ ﺁن در اذان و اﻗﺎﻣـﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬اذان و‬
‫اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬در واﻗﻊ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (56-57‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(88-89‬‬

‫‪ .1‬اﻟﺒﺮهﺎن ﻓﻲ أﺻﻮل اﻟﻔﻘﻪ اﻣﺎم اﻟﺤﺮﻣﻴﻦ اﻟﺠﻮﻳﻨﻲ ج‪ 1‬ص )‪.(214‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺒﺎدي اﻟﻮﺻﻮل ﺣﻠﻲ ص )‪.(84‬‬
‫ﺁوري اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﺮاﺟـﻊ ﺗﻀـﺎد دارد‪،‬‬
‫اﻣﺎم ﺁﻳﻪ ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻌﻈﻤﻲ ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻴﺮازي‪ ،‬از ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﺑﺰرگ اﻣﺎﻣﻴﻪ در آﺘﺎب ﺧﻮد )اﻟﻤﺴـﺎﺋﻞ اﻻﺳـﻼﻣﻴﻪ(‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻇﺎهﺮ ﻗﻀﻴﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ ))اﺷـﻬﺪ أن‬
‫ً وﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ(( ﺟﺰء اذان و اﻗﺎﻣـﻪ اﺳـﺖ) ! !( و‬
‫ﻋﻠﻴﺎ‬
‫‪1‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﺳﺨﻦ در رواﻳﺎت ذآـﺮ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻄﻮر اذان و اﻗﺎﻣﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺣـﺎل ﺁﻧﻜـﻪ‬
‫ﻇﺎهﺮ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ ﺟـﺰء‬
‫اذان و اﻗﺎﻣﻪ اﺳﺖ؟ و ﺳﻮال دوﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻬﺎدت ﺑﻪ وﻻﻳﺖ ﻋﻠﻲ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي‬
‫ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺟﺰء اذان ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟!‬

‫‪ -2‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻄﻼن اﻳﻦ ﺷﻬﺎدت ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻳﺎ واﺟﺐ‬

‫را ﺑﺮاي ﺟﻮﻳﺎي ﺣﻖ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ و روﺷﻦ آـﻨﻢ‬
‫آﻪ ﭘﻴﺮوان واﻗﻌﻲ آﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‪ ،‬اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ راي و دﻳﺪﮔﺎﻩ‪ ،‬اﻣـﺎم ﻣﺤـﺪﺛﻴﻦ‬
‫ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ دﻳﺪﮔﺎﻩ اﺑﻦ اﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ را در‬
‫اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ در آﺘـﺎب ﺧـﻮد ))ﻣـﻦ ﻻ ﻳﺤﻀـﺮﻩ‬
‫اﻟﻔﻘﻴﻪ(( ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬اﺑـﻮﺑﻜﺮ ﺣﻀـﺮﻣﻲ و آﻠﻴـﺐ‬
‫اﺳﺪي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ آﻪ اذان را ﺑـﺮاي ﻣـﺎ‬
‫ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻪﻠﻟﺍ اآﺒﺮ‪ ،‬ﻪﻠﻟﺍ اآﺒﺮ‪ ،‬ﻪﻠﻟﺍ اآﺒـﺮ‪،‬‬
‫ﻪﻠﻟﺍ اآﺒﺮ‪ ،‬اﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬أﺷـﻬﺪ أن ﻻ إﻟـﻪ‬
‫ً‬
‫ً رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬أﺷـﻬﺪ أن ﻣﺤﻤـﺪأ‬ ‫إﻻ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻣﺤﻤﺪا‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺣﻲ ﻋﻠﻲ اﻟﺼﻼﻩ‪ ،‬ﺣﻲ ﻋﻠﻲ اﻟﺼﻼﻩ‪ ،‬ﺣﻲ ﻋﻠـﻲ‬
‫اﻟﻔﻼح‪ ،‬ﺣﻲ ﻋﻠﻲ اﻟﻔﻼح‪ ،‬ﺣﻲ ﻋﻠﻲ ﺧﻴﺮ اﻟﻌﻤـﻞ‪ ،‬ﺣـﻲ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺧﻴﺮ اﻟﻌﻤـﻞ‪ ،‬ﻪﻠﻟﺍ اآﺒـﺮ‪ ،‬ﻪﻠﻟﺍ اآﺒـﺮ‪ ،‬ﻻ إﻟـﻪ إﻻ‬
‫ﻪﻠﻟﺍ((‪ ،‬و اﻗﺎﻣﻪ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد آـﻪ‬
‫در اذان ﻓﺠﺮ ﺑﻌﺪ از ))ﺣﻲ ﻋﻠـﻲ ﺧﻴـﺮ اﻟﻌﻤـﻞ((‪،‬‬
‫اﻟﺼﻼﻩ ﺧﻴﺮ ﻣﻦ اﻟﻨﻮم(( )دوﺑـﺎرﻩ( ﺑﺨـﺎﻃﺮ ﺗﻘﻴـﻪ‬
‫‪2‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ آﺮدﻩ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻮﻟﻒ ﻣﻦ ﻻ ﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬أذان ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫هﻤﻴﻦ اﺳﺖ آﻪ در ﺳﻄﻮر ﺑﺎﻻ ﻧﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ در ﺁن‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻧﻪ آﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲ ﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻔﻮﺿـﻪ آـﻪ‬
‫ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺮ ﺁﻧـﺎن ﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ وﺿـﻊ‬
‫اﺧﺒﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻪ و در اذان اﻳﻦ اﻟﻔـﺎظ )ﻣﺤﻤـﺪ و‬
‫‪ .3‬ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻴﺮازي ص )‪ (218‬ﺷﻤﺎرﻩ ﻣﺴﺎﻟﻪ )‪.(928‬‬
‫‪ .4‬دﻗﺖ آﻦ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺰد ﺁﻧﺎن ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ دارد؟‬
‫ﺁل ﻣﺤﻤــﺪ ﺧﻴــﺮ اﻟﺒﺮﻳــﻪ )دو ﺑــﺎر( و در ﺑﻌﻀــﻲ‬
‫ً وﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ(( )دو ﺑـﺎر( را‬
‫رواﻳﺎت‪)) ،‬أﺷﻬﺪ أن ﻋﻠﻴﺎ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ !) .‬؟ !(‬
‫ً وﻟـﻲ ﻪﻠﻟﺍ((‬
‫و ﺑﻌﻀﻲ از ﺁﻧﺎن ﺑﺠﺎي ))أﺷﻬﺪ أن ﻋﻠﻴﺎ‬
‫ً اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ )دو ﺑﺎر( را اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫أﺷﻬﺪ أن ﻋﻠﻴﺎ‬
‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬و در اﻳﻦ ﺟﺎي ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺣﻖ وﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ و اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫و ﺁل ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻴﺮ اﻟﺒﺮﻳﻪ هﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ در اﺻـﻞ اذان‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻳﺎدﺁور ﺷﺪم ﺗـﺎ‬
‫ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﺘﻬﻢ ﺑﻪ ﺗﻔﻮﻳﺾ و ﺗﺪﻟﻴﺲ هﺴﺘﻨﺪ در ﺟﻤﻊ‬
‫ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ )! ! ؟( ‪ 1‬ﭼﻪ ﺣﻖ درﺧﺸـﺎﻧﻲ‬
‫و ﭼﻪ ﺑﺎﻃﻞ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺷﻜﺴﺘﻪ اي روﺷﻦ و واﺿﺢ ﺗـﺮ‬
‫از اﻳﻦ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﻳﻨﻬﺎ هﻤﻪ دﻻﻳﻞ هـﺪاﻳﺖ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ راﻓﻀﻪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن زدن ﺑـﺮ ﺳـﺮ و‬
‫ﺻﻮرت در‬
‫ذآﺮ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺣﺴﻴﻦ‪:ψ‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺤﺚ از ﺳـﻴﺪﻧﺎ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ‪ ،ψ‬از وي ﭘﺮﺳﻴﺪم‪ :‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﭼﺮا ﮔﺮﻳﻪ و ﭼﻨﺎن‬
‫ﺑﺮ ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﻣﻲ زﻧﻨﺪ آﻪ ﺧﻮن ﺟﺎري ﻣـﻲ ﺷـﻮد و‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي در اﺳـﻼم ﺣـﺮام اﺳـﺖ‪ .‬رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻟﻴﺲ ﻣﻨﺎ ﻣﻦ ﻟﻄـﻢ اﻟﺨـﺪود و ﺷـﻖ‬
‫اﻟﺠﻴﻮب و دﻋﺎ ﺑﺪﻋﻮي اﻟﺠﺎهﻠﻴﻪ((‪ .‬آﺴﻲ آﻪ )وﻗـﺖ‬
‫ﻣﺼﻴﺒﺖ( ﺑﺮ ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﺑﺰﻧﺪ و ﮔﺮﻳﺒـﺎن را ﭘـﺎرﻩ‬
‫آﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩ دوران ﺟﺎهﻠﻴﺖ ﻣﺎﺗﻢ آﻨـﺪ از ﻣـﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺳـﻴﺪ ﺻـﺪر ﮔﻔـﺖ‪)) :‬ﺑـﺪون‬
‫ﺗﺮدﻳﺪ ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ وﻟـﻲ درﺑـﺎرﻩ ﻣـﺎﺗﻢ اﺑـﻲ‬
‫ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺻﺪق ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬آﺴﻲ آﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﺘﻘـﺎم‬
‫از ﺧﻮن ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺪا در ﻣـﻲ دهـﺪ و ﺑـﻪ درب ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻲ رود‪ ،‬دﻋﻮت او‪ ،‬دﻋﻮت ﺟﺎهﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺸﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺎهﻞ و ﻋﺎﻟﻢ در ﺁن‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬هﻤﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﺤﻜﻮم ﻋﻮاﻃـﻒ و اﺣﺴﺎﺳـﺎت‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺁﻧﺎن در ﺟﺮﻳﺎن ذآﺮ ﻣﺼﻴﺒﺖ و ﺷﻬﺎدت‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺤﻜﻮم ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎد‬
‫ﻗﺘﻞ‪ ،‬هﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ و ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺧﺎﻧﺪان رﺳـﻮل‬
‫‪ .1‬ﻣﻦ ﻻ ﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻴﻪ اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ ج‪ 1‬ص )‪ (290‬ﺑﺎب ﻓﻲ اﻷذان و‬
‫اﻹﻗﺎﻣﻪ و ﺛﻮاب اﻟﻤﻮذﻧﻴﻦ ﭼﺎپ دار اﻷﺿﻮاء ﺑﻴﺮوت و ﺑﻪ ج‪ 1‬ص )‪ (188‬ﭼﺎپ‬
‫ﻃﻬﺮان ﻣﺮاﺟﻌﻪ آﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل اﺟﺮ ﺧﻮاهﻨـﺪ‬
‫ﺑﺮد‪ .‬زﻳﺮا هﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎ در راﻩ ﺧﺪا هﺴـﺘﻨﺪ‬
‫و ﺧﺪا ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺸﻜﻼت اﺟﺮ ﻣﻲ دهﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻦ ﺣﺪود ﻳﻚ هﻔﺘﻪ اﺳﺖ آﻪ ﺻﺤﺒﺘﻬﺎ و ﺳـﺨﻨﺮاﻧﻴﻬﺎي‬
‫رﺳﻤﻲ دوﻟﺖ ﻣﺼﺮ را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ در ﮔﺬﺷـﺖ ﺟﻤـﺎل‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ ﺧﻮاﻧﺪﻩ و ﺷﻨﻴﺪﻩ ام‪ .‬در اﻳـﻦ ﺳـﺨﻨﺎن‬
‫رﺳﻤﻲ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻴﺶ از هﺸﺖ ‪ 1‬ﻣـﻮرد اﻗـﺪاﻣﺎت‬
‫ﺧﻮدآﺸــﻲ در اﺛــﺮ ﺷــﻨﻴﺪن ﺧﺒــﺮ درﮔﺬﺷــﺖ ﺟﻤــﺎل‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀـﻴﻬﺎ از ﺑـﺎﻻي‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ ﺧﻮد را ﺑـﻪ ﭘـﺎﻳﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺘـﻪ اﻧـﺪ و‬
‫ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺧﻮد را زﻳﺮ ﻗﻄﺎر ﺑـﺮدﻩ اﻧـﺪ‪ . . .‬و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ و ﺗﻌﺪاد ﻣﺠﺮوﺣﺎن و ﻣﺼـﺪوﻣﺎن ﺑـﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻬـﺎ ﻧﻤﻮﻧـﻪ هـﺎﻳﻲ از‬
‫ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ ﻃﻐﻴـﺎن ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪.‬‬
‫وﻗﺘﻲ ﻋﺪﻩ اي از ﻣﺮدم آﻪ ﺑـﺪون ﺗﺮدﻳـﺪ ﻣﺴـﻠﻤﺎن‬
‫هﺴــﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﺛــﺮ ﻣــﻮت ﻃﺒﻴﻌــﻲ ﺁﻗــﺎي ﺟﻤــﺎل‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﺘﺤﺎري ﻣﻲ زﻧﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻋﺮض ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺣـﻖ ﺁن را‬
‫ﻧﺪارﻳﻢ آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺧﻄﺎ و اﺷـﺘﺒﺎﻩ‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﻜﻨﻴﻢ؟‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻳﻦ ادﻋﺎ آﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر‪ ،‬در ﺣﻖ آﺴﻲ آـﻪ در‬
‫ﺻﺪد اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮن ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻘـﻖ و ﺻـﺪق ﭘﻴـﺪا‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﺪ ﭼﻮن ﻧﺪا دادن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻨﻈـﻮر دﻋـﻮاي‬
‫ﺟﺎهﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دﻟﻴﻞ ﺑﻲ ﭘﺎﻳﻪ اي اﺳﺖ‪ .‬هﺮ آـﺲ آـﻪ‬
‫در ﭘــﻲ از دﺳــﺖ دادن ﻳﻜــﻲ از ﺧﻮﻳﺸــﺎوﻧﺪان و‬
‫ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺰﻧﺪ و ﺟﺎﻣﻪ را ﭘـﺎرﻩ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﺑﻜﻨﺪ و ﮔﺮوﻩ ﺧﻮدش را از‬
‫ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺪﻳﺚ اﺳﺘﺜﻨﺎ آﻨﺪ‪ .‬ﺁﻳﺎ در ﺣﺪﻳﺚ اﺳـﺘﺜﻨﺎﻳﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻧﺪآﻲ اﮔﺮ دﻗﺖ آﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻮﺣﻪ ﺧﻮاﻧﺪن‪،‬‬
‫زدن ﺑﺮ ﺳﺮ و ﺻﻮرت و ﺟﺎري آﺮدن ﺧـﻮن ﺑـﻪ ﺧـﺎﻃﺮ‬
‫آﺴﻲ آﻪ اهﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﺳـﻮدي دارد؟! و ﺣـﺎل‬
‫ﺁن آﻪ ﺑﻴﺶ از دﻩ ﻗﺮن از ﺷﻬﺎدت او ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اآﻨﻮن ﺁﻧﺎن ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﺮاي او اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ؟‬
‫ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن در ﺣﻖ ﭘﺪرش ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﭼﻨـﻴﻦ‬

‫‪ .2‬در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ آﺘﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ هﺸﺘﺎد ﻣﻮرد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﻲ در ﻋﺮﺑﻲ‬
‫ﺁن ))ﺛﻤﺎﻧﻲ ﺣﺎﻻت(( ﻳﻌﻨﻲ هﺸﺖ ﻣﻮرد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (58‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(90-91‬‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ؟ او ﻧﻴﺰ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و او ﺑـﻪ اﺗﻔـﺎق‬
‫از ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ!؟‬

‫‪ -2‬اﻳﻦ ادﻋﺎ آﻪ ﺑﺮﮔـﺰار آﻨﻨـﺪﮔﺎن اﻳـﻦ ﺳـﻮگ و‬

‫ﻣﺎﺗﻢ‪ ،‬ﻣﺎﺟﻮر هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻤﺎم اﻳﻦ هﻴﺎهﻮ و ﺳﺮ‬
‫و ﺻﺪا و ذآﺮ ﺁﻓـﺎت ﺁﻧـﺎن ﺑـﺮاي ﻪﻠﻟﺍ و در راﻩ او‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اآﻨﻮن اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح اﺳﺖ آﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ هﻤﻪ اﻳﻦ ذآﺮ ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎ‬
‫ً اﮔـﺮ ﺑﭙـﺬﻳﺮﻳﻢ آـﻪ ﻧﻴـﺖ‬ ‫در راﻩ ﻪﻠﻟﺍ هﺴﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﺿﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺧﺎﻟﺺ و ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺗﻨﻬـﺎ ﻧﻴـﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻘﺒﻮل ﺑﻮدن اﻋﻤـﺎل آﻔﺎﻳـﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ وﻟـﻮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﻨﺎﻓﻲ ﺑﺎ اﻣﺮ ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﺎﺷﺪ؟! ﺑﻲ ﮔﻤـﺎن‬
‫هﺮ ﻋﻤﻠﻲ آﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﻣﺮ ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﻌﻀﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺟﺎهﻞ و آﻮدن ﻣﺮﺗﻜـﺐ‬

‫ـﺮگ‬
‫ـﺮ ﻣـ‬‫ـﻲ در ﺑﺮاﺑـ‬‫ـﺪ ﺧﻮدآﺸـ‬‫ـﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـ‬
‫ـﺪﻩ اﻧـ‬ ‫ﺁن ﺷـ‬
‫ﻃﺎﻏﻮﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دﻟﻴـﻞ‬
‫و ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﺻﺤﺖ اﻋﻤﺎل ﺳﻮگ و ﻋـﺰاداري ﺗـﻮام‬
‫ﺑﺎ ﺿﺮب و ﻧﻮﺣﻪ ذآﺮ ﻣـﻲ ﺷـﻮد!!!؟ و ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫))وﻗﺘﻲ ﻣﺮدم ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺮگ ﺟﻤﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻨﺎﺻﺮ آﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮگ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮد ﻣﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻣﻲ آﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ‬
‫ﻣﺎ اﮔﺮ اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﻣﺤﻜـﻮم ﺑـﻪ ﺧﻄـﺎ و اﺷـﺘﺒﺎﻩ‬
‫ﺑﻜﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺣﻖ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ هﺴـﺘﻴﻢ!!؟ و اهـﻞ ﺳـﻨﺖ ﺣـﻖ‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ آﻪ ﺑﺮادران اهـﻞ ﺗﺸـﻴﻊ ﺧـﻮد را ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬
‫ﮔﺮﻳﻪ آﺮدن ﺑﺮ ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪاء ﻣﺤﻜﻮم آﻨﻨﺪ!؟‬
‫ﺳﺒﺤﺎن ﻪﻠﻟﺍ! اﻳﻦ اﺳﺖ دﻟﻴﻠﻲ آﻪ از ﻧﺎﺣﻴـﻪ ﻳﻜـﻲ از‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﺷـﻴﻌﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣـﻲ ﮔـﺮدد‪ ،‬آـﻪ زن‬
‫ﻓﺮزﻧــﺪ ﻣــﺮدﻩ و داﻏــﺪار را هــﻢ ﻣــﻲ ﺧﻨﺪاﻧــﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﺁﻗﺎﻳﺎن اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ را‬
‫ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﻴﻮﻩ اي اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ آﻨﻨﺪ؟! اﺳـﺘﻨﺒﺎط از‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺷـﻴﻮﻩ ﺗﻤـﺎم ﻋﺎﻟﻤـﺎن و‬
‫ﻣﺠﺘﻬﺪان اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺣﻼل و ﺣﺮام و اﺣﻜﺎم‬
‫ﺷﺮﻋﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻋﻤﻞ از رﻓﺘﺎر ﺗﻮدﻩ ﻣـﺮدم)! ؟ !(‬
‫ً ﻓـﻮق اﻟﻌـﺎدﻩ ﺷـﮕﻔﺖ ﺁور اﺳـﺖ‪ ،‬و ﻣـﻦ از‬ ‫واﻗﻌﺎ‬
‫ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﻣﻲ ﭘﺮﺳﻢ‪ :‬ﺁﻳﺎ اﮔﺮ آﺴﻲ ﺑﻠﻨـﺪ‬
‫ﺷﻮد و ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺮگ ﻳﻚ ﻃﺎﻏﻮت ﻓﺮﻋﻮن ﺻـﻔﺖ ﺧﻮدآﺸـﻲ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دﻟﻴﻠﻲ ﻋﻠﻴﻪ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ ﺑـﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲ‬
‫ﺁﻳﺪ؟! ﺁﻳﺎ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﺟﻮاز ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻨـﺎﻩ ﺑﺰرﮔـﻲ‬
‫ﻓﺘﻮا ﻣﻲ دهﻨﺪ؟! ﻋﻤﻞ و ﺷﻴﻮﻩ آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ ﻣﺠـﺮم و‬
‫ﻋﺎﺻﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﻣﻨﻬﺞ و ﻋﻘﻴﺪﻩ اهﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ دارد‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﺪﻩ اي از ﻣﺮدم ﻋﻤﻞ ﻳـﺎ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﺑﺪي را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﻧﻘﺺ و ﻋﻴﺒـﻲ‬
‫در ﻋﻘﻴﺪﻩ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﮔﺮدد؟!‬
‫آﺘﺐ و ﻣﺮاﺟﻊ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺧﻮدآﺸﻲ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻳـﻚ اﻧﺴـﺎن‬
‫وﻟﻲ ﺻـﻔﺖ را ﺣـﺮام ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﺧﻮدآﺸﻲ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻳﻚ ﻃﺎﻏﻮت آﻪ ﺧﻮن هـﺰاران ﻣﻌﺼـﻮم‬
‫را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺘﻪ و ﻋﺮض و ﺁﺑﺮو و ﺣﻴﺜﻴﺖ ﺻـﺪهﺎ‬
‫هﺰار ﻣﺴﻠﻤﺎن را از ﺑـﻴﻦ ﺑـﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ‪،‬‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ و ﻣﺬهﺐ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲ ﺁﻳـﺪ؟ ﺑﺤـﺚ و‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻣﺎ درﺑﺎرﻩ ﻋﻘﻴﺪﻩ و ﻣﺬهﺐ‪ ،‬ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ از‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺳﺖ ﻧـﻪ درﺑـﺎرﻩ اﻋﻤـﺎل‬
‫ﻓﺮدي ﻣﺮدم‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺘﻤﺴﻚ اﮔـﺮ ـ دﻻﻟﺘـﻲ داﺷـﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻻﺑﺪ دال ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳـﺖ آـﻪ ﻣﺴـﻠﻚ و ﻋﻘﻴـﺪﻩ‬
‫راﻓﻀﻲ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻓﻌﺎل ﻣﺮدم اﺳـﺖ‬
‫و وﻗﺘﻲ ﺁﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ درﺑﺎرﻩ ﻋﻤﻠﻲ ﻗﻀـﺎوت‬
‫آﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻓﻌﺎل و رﻓﺘﺎر ﻓﺮدي ﻣﺮدم را ﻣﻼك ﻗﻀـﺎوت‬
‫ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﻧﻪ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را! و ﺑﺮاي‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺒﻴﻦ درﺑﺎرﻩ دﻟﻴﻞ ﺑﻌـﺪي ﭼـﻪ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﭼﺮا ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻗﺒـﻮر‬
‫ﺑﺰرﮔﺎن را ﺑﺎ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ ﻣﺰﻳﻦ ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﭼﻴﺰي در اﺳﻼم ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺪ ﺻﺪر در ﺟﻮاب ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺰﻳﻦ آﺮدن ﻗﺒـﻮر ﻣﻨﺤﺼـﺮ‬
‫ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻪ ﺣـﺮام اﺳـﺖ‪ .‬ﺁري‪ ،‬ﻣﺴـﺎﺟﺪ‬
‫ﺑﺮادران اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺎ ﭼﻪ در ﻋﺮاق‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﺗﺮآﻴﻪ و‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻼد اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺰﻳﻦ ﺑﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮﻩ هﺴﺘﻨﺪ ﺣﺘـﻲ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮرﻩ و ﺑﻴﺖ ﻪﻠﻟﺍ در ﻣﻜـﻪ‬
‫ﻣﻜﺮﻣﻪ آﻪ هﺮ ﺳﺎل ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﻣﺰﻳﻦ ﺷﺪﻩ ﺑـﺎ ﻃـﻼ و‬
‫ﻧﻘﺮﻩ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻬﺎ ﷼ ﺑـﺮاي اﻳـﻦ‬
‫آﺎر هﺰﻳﻨﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻌﻴﺎن‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﻴﺴﺖ؟‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (58‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(92‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود ـ آﺘﺎب اﻟﺼﻼﻩ ﺑﺎب ﻓﻲ ﺑﻨﺎء اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ رﻗﻢ )‪ (449‬ﺻﺤﻴﺢ‬
‫اﺑﻲ داود رﻗﻢ )‪.(432‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬دﻗﺖ آﺮدي آﻪ ﺣﻜﻢ ﺷﺮﻋﻲ از آﺠـﺎ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ از رﻓﺘـﺎر و ﺷـﻴﻮﻩ ﻋﻤـﻞ ﻋﺎﻣـﻪ‬
‫ﻣﺮدم؟ ﺣﺎﺻﻞ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺬآﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ‪ .‬هﺮﮔﺎﻩ ﻣﺮدم‬
‫ﺑﺎ ﺣﻜﻢ ﺧﺪا ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻨﻨﺪ و ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺣﺮام ﻗﺮار دادﻩ اﺳـﺖ ﻣﺮﺗﻜـﺐ ﺷـﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺁن را ﺣﺮام را ﻣﺒـﺎح ﻗـﺮار ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ و ﺑﺮاي اﺑﺎﺣﺖ ﺁن آﻔﺎﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ! زﻳﺮا ﺁﻧﭽﻪ‬
‫را آﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮب ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺁن ﻧـﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ ﻧﻴـﺰ‬
‫ﺧﻮب اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آـﻪ ﻣﺨـﺎﻟﻒ ﺑـﺎ اﻣـﺮ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ؟!‬
‫ﺑﻪ ﺑﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﭼﻪ ﺿﺎﺑﻄﻪ و ﻗـﺎﻧﻮن زﻳﺒـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ؟!‬
‫آﺪام ﻓﻘﻪ و اﺟﺘﻬﺎد ﺑﻪ ﭼﻨـﻴﻦ ﭘـﺮت و ﭘـﻼ ﮔـﻮﻳﻲ‬
‫اﺟﺎزﻩ ﻣﻲ دهﺪ ـ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻓﻘﻪ و اهﻞ ﻓﻘﻪ ﺧﻴـﺮ‬
‫و ﺑﺮآﺖ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﺪ! ﺁﻗﺎي ﺻﺪر ﻧﻤﻲ داﻧﺪ آـﻪ‬
‫ﺗﺰﻳﻴﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻲ هﺎي ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫ﺣﻀﺮت اﻧﺲ ﻣﺮوي اﺳﺖ آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬ﻻ‬
‫ﺗﻘﻮم اﻟﺴﺎﻋﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﺘﺒﺎهﻲ اﻟﻨﺎس ﻓـﻲ اﻟﻤﺴـﺎﺟﺪ((‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاي‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﺰﻳﻴﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺒﺎهﺎت ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻧﺺ ﺻﺮﻳﺢ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ وارد ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس‪ ψ‬ﻣﺮوي اﺳﺖ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻣﺎ أﻣﺮت‬
‫ﺑﺘﺸﻴﻴﺪ اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ(( ﻗﺎل اﺑـﻦ ﻋﺒـﺎس‪ :‬ﻟﺘﺰﺧﺮﻓﺘﻬـﺎ‬
‫آﻤﺎ زﺧﺮف اﻟﻴﻬﻮد و اﻟﻨﺼﺎري‪،‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﻣـﻦ ﺑـﺮاي ﺗﺸـﻴﻴﺪ‬
‫ﻣﺴﺎﺟﺪ اﻣﺮ ﻧﺸﺪﻩ ام‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺗﺸـﻴﻴﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺰﻳﻴﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬هﻤـﺎن ﮔﻮﻧـﻪ آـﻪ ﻳﻬـﻮد و‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺼﺎري ﻣﻌﺎﺑﺪ را ﺗﺰﻳﻴﻦ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘـﺮم دﻗـﺖ ﺑﻔﺮﻣـﺎ‪ ،‬اﺣﻜـﺎم ﺧﺪاوﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁراء ﻣﺮدم ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻩ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺷﻴﻌﻪ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺒﻮر ﺷﺮك ﻧﻴﺴﺖ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻋـﺮض آـﺮدم آـﻪ ﻋﻠﻤـﺎي‬
‫ﺳﻌﻮدي دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺑﺮ ﻗﺒﻮر و ﺻﺪا آﺮدن ﺻـﺎﻟﺤﺎن‬
‫و ﺗﺒﺮك ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن را ﺷﺮك ﻣـﻲ داﻧﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺟﻨـﺎب ﺳـﻴﺪ ﺑـﺎﻗﺮ ﺻـﺪر‬
‫‪ .1‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود ـ آﺘﺎب اﻟﺼﻼﻩ ﺑﺎب ﻓﻲ ﺑﻨﺎء اﻟﻤﺴﺎﺟﺪ رﻗﻢ )‪ (449‬ﺻﺤﻴﺢ‬
‫اﺑﻲ داود رﻗﻢ )‪.(432‬‬
‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود ـ رﻗﻢ )‪ (448‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻮ داود رﻗﻢ )‪.(431‬‬
 ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻴﺪن ﺑﺮ ﻗﺒﻮر و ﺻﺪا آﺮدن ﺻﺎﺣﺐ‬
‫ﻗﺒﺮ ﻗﺼﺪ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ آﻪ ﺁﻧـﺎن ﻣﺎﻟـﻚ ﻧﻔـﻊ و ﺿـﺮر‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻲ ﺗﺮدﻳﺪ اﻳﻦ ﺷﺮك اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﻜﻦ ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻮﺣﺪ هﺴﺘﻨﺪ و ﺧﻮب ﻣﻲ داﻧﻨﺪ آـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر اﺳﺖ و ﺻﺪا آﺮدن اوﻟﻴﺎ و اﺋﻤـﻪ‬
‫)ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم( ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧـﺎن وﺳـﻴﻠﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ هﺮﮔـﺰ‬
‫ﺷﺮك ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﻲ و ﺷﻴﻌﻪ از زﻣﺎن رﺳـﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺗﻔﺎق ﻧﻈـﺮ دارﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺠﺰ وهﺎﺑﻲ هﺎ ﻳﻌﻨﻲ هﻤﺎن ﻋﻠﻤﺎي ﺳﻌﻮدي آﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ‬
‫ﺳــﻮي ﺁﻧــﺎن اﺷــﺎرﻩ آــﺮدي و ﺁﻧــﺎن ﺑــﺎ اﺟﻤــﺎع‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ و در ﭘﺮﺗﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ‬
‫اﺟﻤﺎع ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻨﺪ ﻣﺬهﺐ ﻧﻮﻳﻦ ﺧـﻮد را در‬
‫ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ روﻧـﻖ دهﻨـﺪ‪ ،‬و ﺁﻧـﺎن در ﭘﺮﺗـﻮ اﻳـﻦ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑـﺎ ﻓﺘﻨـﻪ روﺑـﺮو ﺳـﺎﺧﺘﻪ‪،‬‬
‫ﻓﺘﻮاي آﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻧﺎن ﺻﺎدر آﺮدﻩ اﻧـﺪ و رﻳﺨـﺘﻦ‬
‫ﺧﻮن ﺁﻧﺎن را ﻣﺒﺎح ﻗﺮار دادﻩ اﻧﺪ ـ ﺁﻧﺎن ﺣﺠـﺎج‬
‫ً ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮔﻔﺘﻦ ))اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻚ ﻳﺎ‬ ‫ﺳﺎﻟﺨﻮردﻩ را ﺻﺮﻓﺎ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ(( ﻣﻮرد ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ و آﺴـﻲ‬
‫را ﻧﻤﻲ ﮔﺬارﻧﺪ آﻪ ﺑﻪ ﺿﺮﻳﺢ ﻣﺒﺎرك رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ دﺳـﺖ‬
‫ﺑﺰﻧﺪ و ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﺑﺤﺜﻬﺎ و‬
‫ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ هﺎ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ )؟ ؟( وﻟـﻲ ﺁﻧـﺎن اﺻـﺮار‬
‫‪1‬‬
‫ورزﻳﺪﻩ و از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ ﻣﻨﻜﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ((!؟‬
‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺣﺪ!!! ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲ دهﻢ‪:‬‬
‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺻـﺪر آـﻪ ﺻـﺪا آـﺮدن ﺻـﺎﻟﺤﺎن و‬
‫ﻧﻴﻜﺎن آﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺮك ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻـﺪا آـﺮدن ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻧﺎن وﺳﻴﻠﻪ اي ﺑﺎﺷـﻨﺪ ﺑـﺮاي‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺷﺮك ﮔﻔﺘـﻪ ﻧﻤـﻲ‬
‫ً هﻤﺎن دﻟﻴﻠـﻲ اﺳـﺖ آـﻪ ﻣﺸـﺮآﺎن‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻴﻨﺎ‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ دﻟﻴـﻞ ﺁﻧـﺎن را‬
‫ِﺺُ‬‫ـﺎﻟ‬‫ﻟﺨَـ‬‫ُ اْ‬‫ـﺪﻳﻦ‬
‫ﻻِﷲ اﻟـ ﱢ‬ ‫َﱠ‬‫ـﺖ‪ِ) :‬‬
‫أ‬ ‫ـﺮدﻩ اﺳـ‬ ‫ـﻞ آـ‬ ‫ـﻴﻦ ﻧﻘـ‬ ‫ﭼﻨـ‬
‫ِﱠﻻ‬
‫ْ إ‬‫هﻢ‬‫ـﺪُ‬
‫ْﺒُ ُ‬
‫ﻧﻌ‬‫ﻣـﺎ َ‬ ‫ﺎء َ‬
‫ِﻴَ َ‬ ‫َو‬
‫ْﻟ‬ ‫ِ أ‬‫ِﻪ‬
‫ُوﻧ‬ ‫ْ د‬‫ِﻦ‬
‫ُوا ﻣ‬ ‫ﺗﺨَﺬ‬‫َ اﱠ‬‫ِﻳﻦ‬‫ﻟﺬ‬
‫َاﱠ‬‫و‬
‫ﻣـﺎ‬ ‫ِـﻲ َ‬ ‫ْ ﻓ‬‫ﻬﻢ‬ ‫ﺑﻴْﻨ‬
‫َُ‬ ‫ُ َ‬‫ﻳﺤْﻜُﻢ‬
‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫َﻰ إ‬ ‫ﻟﻔ‬
‫ُْ‬‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ز‬
‫ﻟﻰ‬‫َِ‬‫ﻧﺎ إ‬ ‫ﺑﻮَ‬‫َﺮ‬
‫ﱢُ‬ ‫ِﻴُﻘ‬
‫ﻟ‬
‫ٌ(‬‫ﱠﺎر‬‫َﻔ‬‫ٌ آ‬‫ِب‬‫َﺎذ‬‫َ آ‬‫هﻮ‬
‫ْ ُ‬‫ﻣﻦ‬‫ِي َ‬ ‫ﻬﺪ‬
‫ﻳْ‬ ‫ﱠﱠﻪﻠﻟﺍ ﻻ َ‬
‫َ‬
‫ِن‬‫َ إ‬‫ُﻮن‬ ‫ِﻔ‬
‫َﻠ‬ ‫ِ َ‬
‫ﻳﺨْﺘ‬ ‫ِﻴﻪ‬
‫ْ ﻓ‬ ‫هﻢ‬
‫ُ‬

‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (59‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(92-93‬‬

‫)‪ -3‬اﻟﺰﻣﺮ( )ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ‪ ،‬دﻳﻦ و ﻋﺒﺎدت ﺧﺎﻟﺺ از‬
‫ﺁن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ اوﻟﻴـﺎ و دوﺳـﺘﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ـ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ـ ﻣـﺎ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﻲ آﻨﻴﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﺎ‬
‫ـﺪ روز‬ ‫ـﺪ‪ .‬ﺧﺪاوﻧـ‬ ‫ـﻚ ﮔﺮداﻧﻨـ‬
‫ـﺪ ﻧﺰدﻳـ‬ ‫ـﻪ ﺧﺪاوﻧـ‬ ‫را ﺑـ‬
‫ﻗﻴﺎﻣﺖ درﺑﺎرﻩ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ اﺧـﺘﻼف دارﻧـﺪ‪ ،‬داوري‬
‫ﺧﻮاهﺪ آﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ دروﻏﮕﻮي آﻔﺮ ﭘﻴﺸﻪ را هﺪاﻳﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ ((.‬ﭼﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ وﺟﻮد دارد ﻣﻴﺎن اﻳﻨﻜـﻪ‪،‬‬
‫اهﻞ ﻗﺒﻮر وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻣﻴـﺎن اﻳﻨﻜـﻪ‪ ،‬ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻋﺎﻣــﻞ ﻧﺰدﻳــﻚ آﻨﻨــﺪﻩ ﺑﺎﺷــﻨﺪ؟! و ﺑــﺮاي ﻣﺰﻳــﺪ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﻗﺎي ﻓﻀﻞ ﻃﺒﺮﺳﻲ را آﻪ در آﺘﺎب‬
‫))ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن(( آﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﺘﺐ ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﻌﺘﺒﺮ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺧﻮاهﻢ آـﺮد ـ‬
‫ِﱠﻻ‬
‫ْ إ‬‫هﻢ‬
‫ـﺪُ‬
‫ْﺒُـ ُ‬
‫ﻧﻌ‬‫ـﺎ َ‬
‫ﻣـ‬‫ـﻪ )َ‬
‫ـﻴﺮ ﺁﻳـ‬
‫ـﻲ در ﺗﻔﺴـ‬ ‫ـﺎي ﻃﺒﺮﺳـ‬ ‫ﺁﻗـ‬
‫َﻰ( ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اي ﻟﻴﺸـﻔﻌﻮا‬ ‫ﻟﻔ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ز‬
‫ُْ‬ ‫ﻟﻰ‬ ‫ﻧﺎ إ‬
‫َِ‬ ‫ﺑﻮَ‬‫َﺮ‬
‫ﱢُ‬ ‫ِﻴُﻘ‬
‫ﻟ‬
‫‪1‬‬
‫ﻟﻨﺎ إﻟﻲ ﻪﻠﻟﺍ((‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻨﻨﺪ‪(.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻗﺎي ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻐﻨﻴﻪ ﺑﺨﺸﻲ از‬
‫ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻮهﺎب را از آﺘـﺎب ))آﺸـﻒ‬
‫اﻟﺸﺒﻬﺎت(( ﻧﻘﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬او )ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮهﺎب( در ﺻﻔﺤﻪ ‪ 110‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪)) :‬اﮔـﺮ‬
‫ﺁﻧﺎن )ﺷﻴﻌﻪ( ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﺮك ﻧﻤﻲ آﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﮔﻮاهﻲ ﻣﻲ دهﻴﻢ آﻪ ﺁﻓﺮﻳﺪﮔﺎر‪ ،‬رازق‪ ،‬ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﻊ و‬
‫ﺿﺮر ﺗﻨﻬـﺎ ذات ﻳﮕﺎﻧـﻪ ﺣﻀـﺮت ﺣـﻖ اﺳـﺖ و ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬او ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﺧـﻮدش‬
‫هﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﺻـﺎﻟﺤﻴﻦ و ﻧﻴﻜﻮآـﺎران‬
‫ﻧﺰد ﻪﻠﻟﺍ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁﻧﺎن از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎري ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻢ‪،‬‬
‫در ﺟﻮاب ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ :‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑـﺎ‬
‫ﺁﻧﺎن ﻗﺘﺎل آﺮد و ﻋﻠﻴﻪ ﺁﻧـﺎن ﺟﻨﮕﻴـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ هﻤـﻪ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺷﻤﺎ ذآﺮ آﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاف داﺷـﺘﻨﺪ و ﻣـﻲ‬
‫ـﺎ(‬ ‫ـﺎن )ﺑﺘﻬـ‬ ‫ـﻪ ﺁﻧـ‬‫ـﻮدﻳﻦ ﺑﺎﻃﻠـ‬
‫ـﻪ ﻣﻌﺒـ‬ ‫ـﺪ آـ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨـ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر ﺗﺪﺑﺮ اﻣﻮر را ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺁﻧﺎن ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﺑﺘﻬﺎ و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺁﻧﺎن‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪ ،‬ﺁﻗﺎي ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻐﻨﻴﻪ ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁﻳﺎ آﺴـﻲ آـﻪ‬
‫از ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬اﻧﺘﻈﺎر ﺷـﻔﺎﻋﺖ را دارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨـﺪ آﺴـﻲ‬

‫‪ .1‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ج‪ 5‬ص )‪.(1379‬‬

‫اﺳﺖ آﻪ از ﺑﺘﻬﺎ ﻃﺎﻟﺐ ﺷـﻔﺎﻋﺖ اﺳـﺖ؟‪. . . . . .‬‬
‫ﺁري اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﻲ و اﻳﻦ اﺳﺖ اﻳﻤﺎن‬
‫واﻗﻌﻲ و ﻋﻤﻴﻖ ‪1‬؟!(( ﻣﻦ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺘﻢ آﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬
‫آﺞ اﻧﺪﻳﺸﻲ و آﺞ ﻓﻬﻤﻲ آﻪ ﻣﻴﺎن ﻃﻠﺐ از رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫در ﺣﺎل ﺣﻴﺎﺗﺶ و ﺑﻌﺪ از وﻓـﺎﺗﺶ‪ ،‬ﺗﻔـﺎوﺗﻲ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻳﺎ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ ﺑﺪهﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ‬
‫ﺁﻧﭽﻪ را آﻪ ﺧﻮد او در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺁﻳﻪ ﻣـﺬآﻮر ﮔﻔﺘـﻪ‬
‫ِـﻦ‬
‫ْ‬ ‫ُوا ﻣ‬ ‫ﺗﺨَﺬ‬‫َ اﱠ‬ ‫ِﻳﻦ‬ ‫ﻟﺬ‬
‫َاﱠ‬‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻘﻞ آﻨﻢ‪ .‬او ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ِﱠﻻ‬ ‫ْ إ‬‫هﻢ‬
‫ـﺪُ‬
‫ْﺒُـ ُ‬ ‫ﻧﻌ‬
‫ﻣــﺎ َ‬ ‫ـﺎء( و ﻗــﺎﻟﻮا‪َ) :‬‬ ‫ِﻴَـ َ‬ ‫ْﻟ‬‫َو‬‫ِ أ‬‫ِــﻪ‬ ‫ُوﻧ‬ ‫د‬
‫َﻰ( ))ﺗﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻟﻔ‬ ‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ ز‬
‫ُْ‬ ‫ﻟﻰ‬ ‫ﻧﺎ إ‬
‫َِ‬ ‫ﺑﻮَ‬ ‫َﺮ‬
‫ﱢُ‬ ‫ِﻴُﻘ‬‫ﻟ‬
‫‪2‬‬
‫ﺁﻧﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻨﻨﺪ!؟(( ﺁﻳﺎ ﺗﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ روﺷﻦ‬
‫ﺗﺮ از اﻳﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ آﺴﺎﻧﻲ آﻪ‬
‫دﻳﻦ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻤـﻮدﻩ و ﺁن را‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎد ﺗﻤﺴﺨﺮ و اﺳﺘﻬﺰا ﻣـﻲ ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻋﻤـﻞ‬
‫ً ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁن اﺳﺖ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺸـﺮآﺎن ﻧﻘـﻞ‬ ‫ﻋﻴﻨﺎ‬
‫ﻣـﺎ ﻻ‬ ‫ِِﱠﻪﻠﻟﺍ َ‬
‫ُون‬‫ْ د‬‫ِـﻦ‬‫َ ﻣ‬‫ـﺪون‬‫ْﺒُ ُ‬
‫ﻳﻌ‬‫ََ‬‫آﺮدﻩ‪ ،‬ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳـﺪ‪) :‬و‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ‬
‫ـﺪ‬
‫ْ َ‬‫ِﻨ‬‫ﻧﺎ ﻋ‬ ‫َﺎؤ‬
‫َُ‬ ‫َﻌ‬‫ء ﺷُﻔ‬‫ُﻻِ‬
‫هﺆ‬‫َ َ‬‫ﻟﻮن‬ ‫ُﻮُ‬ ‫ﻳﻘ‬
‫ََ‬‫ْ و‬‫ﻬﻢ‬
‫ُُ‬ ‫َﻌ‬
‫ْﻔ‬ ‫ﻳﻨ‬‫َﻻ َ‬ ‫ْ و‬ ‫هﻢ‬
‫ﱡُ‬‫ُﺮ‬‫ﻳﻀ‬‫َ‬
‫ِـﻲ‬ ‫َﻻ ﻓ‬ ‫َاتِ و‬ ‫ـﻤﺎو‬
‫ﱠ َ‬ ‫اﻟﺴ‬ ‫ِﻲ‬‫ﻓ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻌ‬‫ﻳ‬
‫َ َْ ُ‬ ‫ﻻ‬ ‫ﺎ‬ ‫ِﻤ‬
‫َ‬‫ﺑ‬ ‫ﻪﻠﻟﺍ‬‫ﱠ‬ ‫َ‬
‫ن‬ ‫ﻮ‬‫ﺌ‬ ‫ﺒ‬ ‫ﻨ‬‫ﺗ‬ ‫َ‬
‫أ‬
‫ُ ْ ُ َﱢُ‬ ‫ﻞ‬‫ﻗ‬
‫َ( )ﻳـﻮﻧﺲ‪(18:‬‬ ‫ُﻮن‬‫ِآ‬‫ﻳﺸْـﺮ‬
‫ﻤـﺎ ُ‬ ‫َﱠ‬‫ﻟﻰ ﻋ‬ ‫َﺎَ‬‫ﺗﻌ‬‫ََ‬‫ُ و‬ ‫ﻧﻪ‬
‫ض ﺳُﺒْﺤَﺎَ‬‫ِْ‬‫اﻷَر‬
‫ْ‬
‫))و ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬آﺴﺎﻧﻲ را ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ آﻨﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮري ﻧﻤﻲ رﺳـﺎﻧﺪ و ﻣـﻲ ﮔﻮﻳﻨـﺪ‪:‬‬
‫اﻳﻨﻬﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ آﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﻧـﺰد ﺧﺪاوﻧـﺪ هﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺁﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ را از ﭼﻴﺰهـﺎﻳﻲ ﺑـﺎ ﺧﺒـﺮ ﻣـﻲ‬
‫ﺳﺎزﻳﺪ آﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺁﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣـﻴﻦ از وﺟـﻮد‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارﻧﺪ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎك و ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳـﺖ از‬
‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺸﺮآﺎن ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨﺪ((‬
‫ﺑﺎ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺁﻳﻪ‪ ،‬آﺴﻲ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻣـﻦ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺘﻢ آﻪ اﻳﻦ ﻗﺒﻮر ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓـﻊ‬
‫ﺿﺮر ﻳﺎ ﺟﻠﺐ ﻧﻔﻊ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ ﻃﺎﻟﺐ ﺷـﻔﺎﻋﺖ از‬
‫ﺁﻧﻬﺎ هﺴﺘﻢ(( زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺸﺮآﺎن ﻣﻲ‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ(( ﻣـﻲ‬ ‫ـﺪ‬
‫ْ َ‬‫ِﻨ‬
‫ﻧﺎ ﻋ‬ ‫َُ‬‫َﺎؤ‬
‫َﻌ‬‫ء ﺷُﻔ‬‫ُﻻِ‬ ‫هﺆ‬‫َ َ‬‫ﻟﻮن‬‫ُﻮُ‬ ‫ﻳﻘ‬
‫ََ‬ ‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪)) :‬و‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺷﺮح ﺣﺎل اﻳـﻦ آﻔـﺎر ﺧﺒـﺮ ﻣـﻲ‬
‫دهﺪ‪ .‬ﺁﻧﺎن )آﻔﺎر( ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﻳـﻦ ﺑﺘﻬـﺎ را‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻲ آﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺁﻧﻬـﺎ ﻧـﺰد ﺧـﺪا در ﺣـﻖ ﻣـﺎ‬
‫ﺳﻔﺎرش آﻨﻨﺪ‪ 3 .‬ﺁري‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﺁﮔـﺎﻩ ﺷـﺪن و آﺴـﺐ‬
‫‪ .2‬هﺬﻩ هﻲ اﻟﻮهﺎﺑﻴﻪ ﻟﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻐﻨﻴﻪ )‪.(78-79‬‬
‫‪ .1‬اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﺒﻴﻦ ﻟﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ص )‪.(606‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ﻟﻠﻄﺒﺮﺳﻲ ج‪ 3‬ﺳﻮرﻩ ﻳﻮﻧﺲ ص ‪27.‬‬
‫اﻃﻼع ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‪ ،‬ﻻزم ﺑﻨﻈﺮ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ .‬آﻪ‬
‫ﺑﻪ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزي آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﺣﻀـﺮت اﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﻓﺮﻣﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﺷﻮد‪ .‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻦ‬
‫ﻋﺒﺎس ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﺮﮔﺎﻩ ﺳﻮال ﻣﻲ آﻨﻲ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺳـﻮال‬
‫‪1‬‬
‫آﻦ‪ ،‬هﺮﮔﺎﻩ آﻤﻚ و ﻳﺎري ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻲ‪ ،‬از ﺧﺪا ﺑﻄﻠﺐ‪.‬‬
‫ﻧﻪ از اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺁﻧﻄﻮر آﻪ ﺁﻗﺎي ﺻﺪر ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﺻﺪر ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺠـﺰ‬
‫ـﺮ‬‫ـﺎق ﻧﻈـ‬‫ـﻮدن ﺁن اﺗﻔـ‬ ‫ـﺮك ﻧﺒـ‬ ‫ـﺮ ﺷـ‬‫ـﺎﺑﻲ ﺑـ‬ ‫ـﻪ وهـ‬ ‫ﻓﺮﻗـ‬
‫دارﻧﺪ((‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺪرش را ﺑﻴﺎﻣﺮزد ﭼﻘﺪر دروﻏﮕﻮ‬
‫اﺳﺖ! ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺳـﺨﻦ ﺻـﺤﻴﺤﻲ‬
‫اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﻗﺎﻃﺒـﻪ‬
‫اهﻞ ﻋﻠﻢ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ آﻪ‪)) :‬هﺮ آـﺲ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و ﻣﻴﺎن ﻪﻠﻟﺍ واﺳﻄﻪ اي را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴـﺮد‬
‫و ﺑــﺮ اﺗﻜــﺎل آﻨــﺪ‪ ،‬او را ﺻــﺪا آﻨــﺪ و از او‬
‫ﺑﺨﻮاهﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق هﻤﻪ‪ ،‬او آﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ‬
‫ﺗﺼﻮر و ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺼﻮر و ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑـﺖ ﭘﺮﺳـﺘﺎن‬
‫ـﺪ‬
‫ْ َ‬‫ِﻨ‬
‫ﻧﺎ ﻋ‬ ‫َﺎؤ‬
‫َُ‬ ‫َﻌ‬‫ء ﺷُـﻔ‬‫ُﻻِ‬‫هﺆ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪َ) :‬‬
‫ِﱠﻪﻠﻟﺍ( اﻳﻦ ﺑﺘﻬﺎ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺒﻮر‪ ،‬ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاهﻨﺪ آﺮد‪.‬‬
‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪ آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ آـﻪ اوﻟﻴـﺎء را ﺑـﺮاي‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻪﻠﻟﺍ وﺳﻴﻠﻪ و واﺳﻄﻪ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﻨـﺪ‪ ،‬ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﺎن آﺞ اﻧﺪﻳﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺧـﺪا‬
‫را ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﺑﺪهﻴﺪ آﻪ‬
‫ِﻳـﺐ‬
‫ٌ‬ ‫ﻧﻲ َﻗﺮ‬‫ﺈﱢ‬
‫َـِ‬‫ﱢﻲ ﻓ‬‫َﻨ‬‫ِي ﻋ‬‫ِﺒَﺎد‬
‫ﻟﻚَ ﻋ‬‫ََ‬
‫َا ﺳَﺄ‬‫ِذ‬
‫َإ‬‫ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ِـﻲ‬‫َﺠِﻴﺒُﻮا ﻟ‬
‫ْﻴَﺴْـﺘ‬
‫َﻠ‬‫َـﺎنِ ﻓ‬‫َﻋ‬
‫َا د‬‫ِذ‬‫اﻟـﺪاعِ إ‬
‫ﱠ‬ ‫ة‬
‫ََ‬‫ْـﻮ‬
‫َﻋ‬‫ُ د‬‫ُﺟِﻴﺐ‬
‫أ‬
‫َ( )اﻟﺒﻘﺮة‪. (186:‬‬ ‫ﻳﺮﺷﺪون‬
‫ْ َْ ُُ‬‫ﻬﻢ‬
‫ﱠُ‬‫َﻠ‬
‫ﻟﻌ‬‫ِﻲ َ‬
‫ِﻨﻮا ﺑ‬‫ْﻣ ُ‬
‫ﻴﺆ‬
‫ﻟُ‬ ‫و‬
‫َْ‬
‫))و ﭼﻮن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ از ﺗﻮ درﺑـﺎرﻩ ﻣـﻦ ﭘﺮﺳـﻨﺪ‪ ،‬ـ‬
‫ﺑﮕﻮ‪ :‬ـ ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﻜﻢ و دﻋﺎي دﻋﺎ آﻨﻨﺪﻩ را هﻨﮕﺎﻣﻲ‬
‫آﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺎﺑـﺖ ﻣـﻲ آـﻨﻢ‪ .‬ﭘـﺲ‬
‫ﺁﻧﺎن هﻢ دﻋﻮت ﻣﺮا اﺟﺎﺑﺖ آﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣـﻦ اﻳﻤـﺎن‬
‫ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﺗﺎ هﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻧﺪ((‪.‬‬
‫أﻣﺘـﻲ إﻟـﻲ ﺛـﻼث و ﺳـﺒﻌﻴﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺪﻳﺚ ))ﺳﺘﻔﺘﺮق ﱠ‬
‫ﻓﺮﻗﻪ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺣـﺪﻳﺜﻲ را آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬در ﺁن ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﺑﻨـﻲ اﺳـﺮاﻳﻴﻞ ﺑـﻪ‬

‫‪ .‬ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ آﻪ ﺗﺮﻣﺬي ﺁن را در آﺘﺎب ﺻﻔﻪ اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ ﺑﺮﻗﻢ‬

‫)( ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻣﺬي رﻗﻢ )(‪.‬‬
‫هﻔﺘﺎد و ﻳﻚ ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺼﺎري ﺑﻪ هﻔﺘـﺎد و‬
‫دو ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ و اﻣﺖ ﻣـﻦ ﺑـﻪ هﻔﺘـﺎد و ﺳـﻪ‬
‫ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ ،‬هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﻳﻚ ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫در دوزخ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد(( ﺧﻮاﻧﺪم‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻨﻜﻪ هﺮ ﻓﺮﻗﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧـﻮدش را ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫ﻧﺎﺟﻴﻪ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺁﻧﻜﻪ در اداﻣﻪ هﻤﻴﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ آﻪ ﺳﻮال ﺷﺪ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧـﺪا! ﺁن ﻓﺮﻗـﻪ‬
‫ﻧﺎﺟﻴﻪ آﺪام اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﺁن اﺳﺖ آـﻪ ﺑـﻪ روش‬
‫ﻣﻦ و اﺻﺤﺎب ﻣﻦ ﻋﻤﻞ آﻨﺪ((‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻓﺮﻗـﻪ اي وﺟـﻮد‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ـﻨﺖ رﺳـ‬
‫ـﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳـ‬
‫ـﻪ آﺘـ‬
‫ـﻚ ﺑـ‬
‫ـﻪ ﻣﺘﻤﺴـ‬
‫دارد آـ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ ﺁﻳﺎ ﻓﺮﻗﻪ اﺳﻼﻣﻲ هﺴـﺖ آـﻪ ﻏﻴـﺮ اﻳـﻦ را‬
‫ﻣﺪﻋﻲ ﺷﻮد؟ اﮔﺮ از اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ‪ ،‬اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻓﻌﻲ‬
‫و اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﺳﻮال ﺷﺪ‪ ،‬ﺁﻳـﺎ از ﻣﻴـﺎن ﺁﻧـﺎن‬
‫آﺴﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲ ﺷﻮد آـﻪ ﻣﺘﻤﺴـﻚ ﺑـﻪ ﻗـﺮﺁن و ﺳـﻨﺖ‬
‫ﺻﺤﻴﺤﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ؟ ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺬاهﺐ ﭼﻬﺎر ﮔﺎﻧـﻪ اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ هﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮﻗﻪ ﺷﻴﻌﻪ آﻪ ﻣﻦ ﻗـﺒﻼً ﻣﻌﺘﻘـﺪ‬
‫ﺑﻪ اﻧﺤﺮاف و ﻓﺴﺎد ﺁن ﺑﻮدم‪ ،‬در آﻨﺎر اﻳﻦ ﻣﺬاهﺐ‬
‫ﻗﺮار دادﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﺁن ﻧﻴﺰ ﻣﺪﻋﻲ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و‬
‫ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺤﻪ ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از اهﻞ ﺑﻴـﺖ ﭘـﺎك و ﻣﻄﻬـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻃﺒﻖ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻣﻌﺮوف ))أهﻞ اﻟﺒﻴﺖ أدري‬
‫ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ(( )ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻬﺘـﺮ ﻣـﻲ داﻧـﺪ آـﻪ در‬
‫ﺧﺎﻧﻪ ﭼﻴﺴﺖ( ﺁﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ هﺎ‬
‫ﺣﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن ﻣـﺪﻋﻲ هﺴـﺘﻨﺪ؟‬
‫اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ از ﺣـﺪﻳﺚ ﻣﺴـﺘﻔﺎد‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻜﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﺪﻳﺚ را ﻣﻮﺿﻮع و‬
‫دروغ ﺗﻠﻘﻲ آﻨﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﺪﻳﺚ‬
‫ﻧﺰد ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺗﻮاﺗﺮ رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺼﺪاق و ﻣﺪﻟﻮﻟﻲ ﻧـﺪارد؟ و‬
‫از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ دور و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺳﺨﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ آﻪ ﻣﺼﺪاق و ﻣﺪﻟﻮﻟﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا رﺳﻮل ﺧﺪا ))ﻣﺎ ﻳﻨﻄـﻖ ﻋـﻦ اﻟﻬـﻮي(( ﺗﻤـﺎم‬
‫ﺳﺨﻨﺎن او ﺣﺎوي ﺣﻜﻤﺖ هﺎ و اﻧﺪرزهﺎ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﺎرﻩ اي ﻧﺪارم ﺑﺠﺰ اﻳﻨﻜﻪ اﻋﺘﺮاف‬
‫آﻨﻢ آﻪ از ﻣﻴﺎن هﻔﺘﺎد و ﺳـﻪ ﻓﺮﻗـﻪ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻳـﻚ‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮﻗﻪ ﺣﻖ و ﺑﻘﻴﻪ ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (64‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(99-101‬‬

‫‪ -1‬اﺧﺘﻼف اﺋﻤـﻪ ارﺑﻌـﻪ‪ ،‬اﺧـﺘﻼف در اﺻـﻮل دﻳـﻦ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬هﻤﻪ ﺁﻧﺎن در اﺻﻮل دﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن در ﻓﺮوع دﻳـﻦ اﺳـﺖ و ﺁن ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎﺑﻲ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺗﻔـﺎوت درك و ﻓﻬـﻢ در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﺼﻮص ﺣﺪﻳﺚ و ﻗـﺮﺁن و ﻓﺎﺻـﻠﻪ زﻣـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن‪ .‬ﻣﺜﻼً اﺑﻮ ﺣﻨﻴﻔﻪ در ﺳﺎل ‪ 150‬هﺠﺮي در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎم ﻣﺎﻟـﻚ در ﺳـﺎل ‪ ،179‬ﺷـﺎﻓﻌﻲ در‬
‫ﺳﺎل ‪ 204‬و اﻣﺎم اﺣﻤﺪ در ﺳﺎل ‪ 241‬ﻓﻮت آﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫هﺮ آﺪام ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺘﻦ و ﻧﺼﻮﺻـﻲ آـﻪ از ﻗـﺮﺁن و‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ او ﻣﻲ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻓﺘﻮا ﻣﻲ داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ هﻤﻴﻦ‬
‫اﺻﻞ‪ ،‬ﻓﺘﻮاهﺎي اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻪ او ﻣـﻲ رﺳـﻴﺪ‪،‬‬
‫ﻓﺘﻮا ﻣﻲ داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ هﻤﻴﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﻓﺘﻮاهـﺎي اﻣـﺎم‬
‫اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻓﺘﺎواي دﻳﮕـﺮان هﺴـﺘﻨﺪ ﭼـﻮن‬
‫اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪ ،‬زﻣﺎﻧﺶ ﺑﺎ زﻣﺎن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺗﺮ‬
‫ﺑﻮدﻩ و ﺑﻪ ﻣﺘﻮن و رواﻳﺎت آﻤﺘﺮي دﺳﺘﺮﺳﻲ داﺷـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ اﻏﻠﺐ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻓﺘـﻮا‬
‫ـﺐ‬
‫ـﻮد و اﻏﻠـ‬
‫ـﺎﺧﺮ ﺑـ‬
‫ـﺎن او ﻣﺘـ‬‫ـﺮا زﻣـ‬
‫ـﻲ داد‪ .‬زﻳـ‬
‫ﻣـ‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ در زﻣﺎن او ﺗﺪوﻳﻦ ﺷﺪﻩ و او ﺑﻪ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي داﺷﺖ‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ اﺳﺖ آﻪ ﻣﻴﺎن اﺋﻤـﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻓﺘﻮا وﺟﻮد داﺷﺖ هﺮ آﺪام روي ﺣـﺪﻳﺜﻲ آـﻪ‬
‫ﺑﻪ او رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد ﺗﺎآﻴﺪ ورزﻳﺪ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ را ﺑﻪ‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺁن دﻋﻮت ﻣﻲ آﺮد‪ .‬اﺧﺘﻼﻓﻲ آﻪ در ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﺪان اﺷﺎرﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﺧﺘﻼف در اﺻـﻮل‬
‫اﺳﺖ ﻧﻪ در ﻓﺮوع‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﻗﺮﺁن و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻗﻪ اهﻞ‬

‫ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻌﺮﻓﻲ‬
‫ﺁن ﻓﺮﻗﻪ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪) ،‬ﻣﺎ أﻧﺎ ﻋﻠﻴﻪ و أﺻـﺤﺎﺑﻲ( و‬
‫ﺑﺠﺰ اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ هﻴﭻ ﮔﺮوهﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد‬
‫آﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺘﻤﺴـﻚ ﺑـﻪ روﺷـﻬﺎ و ﻣﻨﺸـﻬﺎي‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ هﻤـﻴﻦ ﺧـﺎﻃﺮ رواﻓـﺾ‬
‫ً درهﺎي ﺁﺗﺶ را ﺑﺮاي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎز ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻌﺎ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در آﺘﺎب ﺧـﻮد‪ ،‬هﻤـﻪ اش ﺻـﺤﺎﺑﻪ را‬
‫ﻣﻄﻌﻮن ﻗﺮار دادﻩ و ﺑﺮ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ ﺗﺎﺧﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ً ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺤﺒﺘﻲ آﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ ﺻﺤﺎﺑﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺮﻓﺎ‬
‫ً رواﻓـﺾ‪ ،‬ﺑـﻴﺶ از‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺿـﻌﻴﺖ ﻃﺒﻌـﺎ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ ﻓـﺮق‪ ،‬از ﻓﺮﻗـﻪ ﻧﺎﺟﻴـﻪ )رﺳـﺘﮕﺎر( ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫دارﻧﺪ!؟‬
‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺣﺪﻳﺚ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ از ﺟﺎﻧـﺐ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ((‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺟﺎزﻩ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴـﺪ ﺗـﺎ داﺳـﺘﺎن‬
‫اﻋﺮاﺑﻲ )ﻣﺮد دهﺎﺗﻲ( را آﻪ در ﻣﺴﺠﺪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و‬
‫در ﻣﺤﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑـﺎ آﻤـﺎل ﺑـﻲ ﺷـﺮﻣﻲ‬
‫ادرار آﺮد‪ ،‬ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺗﻌﺮﻳﻒ آﻨﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺗﻨﻲ ﭼﻨـﺪ‬
‫از ﻳﺎران ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﺮ وي ﺷﻤﺸﻴﺮ آﺸﻴﺪﻧﺪ ﺗـﺎ او‬
‫را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺁﻧﺎن را ﻣﻨﻊ آـﺮد‬
‫و ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮕﺬارﻳﺪ او را و ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎراﺣﺘﻲ ادرار‬
‫او ﻧﺸﻮﻳﺪ و روي ادرار او ﺁب ﺑﭙﺎﺷﻴﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻤﺎ‬
‫ﻣﺎﻣﻮر هﺴﺘﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﺑﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬اﻣـﻮر‬
‫را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺁﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ :‬اﺳﺒﺎب ﻧﻔﺮت و دوري‬
‫ﻣﺮدم را ﻓﺮاهﻢ ﻧﺴﺎزﻳﺪ‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﺎرﻩ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺟﺰ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ از وي ﺗﺒﻌﻴﺖ آﻨﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣﺮد اﻋﺮاﺑـﻲ‬
‫را ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬او را آﻨﺎر ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻪ او ﺧـﻮش‬
‫ﺁﻣﺪ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﺮﻣﻲ و ﻣﻼﻃﻔﺖ ﺑﺎ وي ﺑﺮﺧﻮرد آﺮد و‬
‫ﺑﻪ وي ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ آﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺁﻟﻮدﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮد اﻋﺮاﺑﻲ ﺑﻪ ﺁﻏـﻮش اﺳـﻼم‬
‫در ﺁﻣﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺁن‪ ،‬ﻣﺮﺗﺐ و ﭘﺎآﻴﺰﻩ هﻤﻮارﻩ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻲ ﺁﻣﺪ ـ ﺁري‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ درﺳﺖ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫ﻟـﻮ‬
‫ْ‬ ‫وﻗﺘﻲ در ﻗﺮﺁن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪) :‬و‬
‫ََ‬
‫ِﻚَ( ))اﮔﺮ ﺗﻮ‬ ‫ْﻟ‬ ‫ِﻦ‬
‫ْ ﺣَﻮ‬ ‫ﱡﻮا ﻣ‬
‫َﻀ‬‫ﻧﻔ‬
‫ْﺐِ َﻻْ‬
‫َﻠ‬‫ﻟﻘ‬
‫ِﻴﻆَ اْ‬
‫َﻠ‬‫ً ﻏ‬
‫َﻈّﺎ‬
‫َ ﻓ‬
‫ْﺖ‬‫ُﻨ‬
‫آ‬
‫ً از اﻃـﺮاف ﺗـﻮ‬ ‫ﺧﺸﻦ و ﺳﻨﮓ دل ﻣـﻲ ﺑـﻮدي‪ ،‬ﺣﺘﻤـﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﭘﺮاآﻨﺪﻩ ﻣﻲ ﺷﺪﻧﺪ((‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ً ﺑﺎ اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‬ ‫داﺳﺘﺎن اﻋﺮاﺑﻲ ﻗﻄﻌﺎ‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴـﺮي ﺷـﺒﻴﻪ ﺁن ﻧﻘـﻞ ﮔﺮدﻳـﺪﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري از اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ ﺁن را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﺎدﻳﻪ ﻧﺸﻴﻦ ﺑﻠﻨﺪ ﺷـﺪ و در ﻣﺴـﺠﺪ ادرار‬
‫آﺮد‪ .‬ﻣـﺮدم او را ﺑـﺪ و ﺑﻴـﺮاﻩ ﮔﻔﺘﻨـﺪ‪ .‬رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬او را ﺑﮕﺬارﻳﺪ و ﻳﻚ دﻟـﻮ ﺁب ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺤﻠﻲ آﻪ ادرار آﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﭙﺎﺷـﻴﺪ‪ .‬هﻤﺎﻧـﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ‬
‫ﺷﻤﺎ را ﻣﺎﻣﻮر آﺮدﻩ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺁﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳـﺪ و‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (72‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(213‬‬

‫ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ‪ 1 .‬اﻣﺎ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در ﺻـﺪد ﺑـﺮ‬
‫ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ زﺧﻤﻬﺎي روﺣﻲ و رواﻧﻲ ﺧـﻮد را آـﻪ‬
‫در اﺛﺮ ﺣﺴﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ در او ﺑﻮﺟـﻮد ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ ﺗﺨﻔﻴﻒ دهﺪ‪ ،‬ﻟﺬا دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ رواﻳـﺖ زدﻩ‪،‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪) )) :‬ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮهﺎ‬
‫را از ﻏﻼف آﺸﻴﺪﻩ ﻣـﻲ ﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ او را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ‬
‫ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ( ((!؟ ﺗﻤﺎم رواﻳﺎت ﺧﻼف اﻳﻦ دروغ ﺳـﺨﻦ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮهﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ )ﻗﺎم ﻋﻠﻴـﻪ ﺑﻌـﺾ اﻟﻨـﺎس( ﺑﻌﻀـﻲ از‬
‫ﺣﺎﺿﺮﻳﻦ ﻋﻠﻴﻪ او ﻗﻴﺎم آﺮدﻧﺪ‪) .‬ﺻﺎح ﺑـﻪ اﻟﻨـﺎس(‬
‫ﻣﺮدم در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ او ﺳـﺮ و ﺻـﺪا ﺑـﻪ راﻩ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ ـ )ﻓﺎﺳﺮع اﻟﻨﺎس اﻟﻴﻪ( ﻣﺮدم ﺑـﻪ ﻃـﺮف‬
‫او ﺷـﺘﺎﻓﺘﻨﺪ ـ )ﻓﺘﻨﺎوﻟـﻪ اﻟﻨـﺎس( ﻣـﺮدم او را‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪) .‬ﻓﻘﺎل اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻣـﻪ‪ ،‬ﻣـﻪ( ﻳـﺎران‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﮕﺬارﻳﺪ‪ ،‬ﻧﮕﺬارﻳﺪ‪ .‬اﻳـﻦ هﻤـﻪ‬
‫رواﻳﺎت ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ واﻗـﻊ ﻧﺸـﺪﻧﺪ و‬
‫او دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺣـﺪﻳﺚ زد ﺗـﺎ ﺛﺎﺑـﺖ آﻨـﺪ آـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺧﺸﻦ و ﺗﻨﺪﺧﻮ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻗﺼﺪي ﺑﻪ ﺟـﺰ ﻗﺘـﻞ‬
‫و آﺸﺘﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬وﻻ ﺣﻮل وﻻ ﻗﻮﻩ إﻻ ﺑﺎﷲ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اداﻣﻪ هﺬﻳﺎن و ﻳﺎوﻩ ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﺎ ﻣﺮد ﺑﺎدﻳﻪ ﻧﺸﻴﻦ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻼﻃﻔﺖ و ﻧﺮﻣﻲ ﺑﺮﺧﻮرد آـﺮد و او ﻣﺴـﻠﻤﺎن ﺷـﺪ و‬
‫ﺑﻌﺪ ﻣﺮﺗﺐ و ﺑﺎ ﻟﺒﺎس و ﺑﺪن ﭘﺎآﻴﺰﻩ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﻣـﻲ‬
‫ﺁﻣﺪ((‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺁن ﻣﺮد ﺑﺎدﻳـﻪ ﻧﺸـﻴﻦ آـﺎﻓﺮ‬
‫ﺑﻮد آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او در اﺛﺮ ﻣﻼﻃﻔﺖ‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ؟! در ﺳﻨﻦ اﺑـﻮ داود از اﺑـﻲ‬
‫هﺮﻳﺮﻩ‪ ψ‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ :‬ﻣـﺮدي ﺑﺎدﻳـﻪ‬
‫ﻧﺸﻴﻦ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺁن‬
‫ﻣﺮد دو رآﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ آـﺮد‪.‬‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرا‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻦ و ﻣﺤﻤﺪ رﺣﻢ آﻦ و ﺑﺠﺰ ﻣﺎ ﺑـﺮ‬
‫اﺣﺪي رﺣﻢ ﻧﻜﻦ‪ .‬ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬ﻓﺮﻣـﻮد‪ :‬ﭼﻴـﺰ وﺳـﻴﻊ و‬
‫ﮔﺸﺎدﻩ اي را ﻣﺤﺪود و ﺗﻨﮓ آﺮدي‪ .‬دﻳﺮي ﻧﮕﺬﺷﺖ آﻪ‬
‫ﺁن ﻣﺮد در ﮔﻮﺷﻪ ﻣﺴﺠﺪ ادرار آﺮد‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻃـﺮف‬
‫او ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺟﻠـﻮي ﺁﻧـﺎن را ﮔﺮﻓـﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را اﻣﺮ آﺮدﻩ ﺗـﺎ ﺑـﺮ ﻣـﺮدم‬

‫‪ .2‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻮﺿﻮء ﺑﺎب ﺻﺐ اﻟﻤﺎء ﻋﻠﻲ اﻟﺒﻮل ﻓﻲ اﻟﻤﺴﺠﺪ ﺑﺮﻗﻢ‬
‫)‪.(217‬‬
‫ﺁﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺳﺨﺘﮕﻴﺮي ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻳـﻚ‬
‫دﻟﻮ ﺁب ﺑﺮ ﺁن ﺑﭙﺎﺷﻴﺪ‪ 1 .‬و در رواﻳـﺖ اﺣﻤـﺪ ﺑـﺎ‬
‫اﻳﻦ اﻟﻔﺎظ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪)) .‬ﻓﻘـﺎم إﻟﻴـﻪ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ﻓﻘﺎل‪ :‬إﻧﻬﺎ ﺑﻨﻲ هﺬا اﻟﺒﻴﺖ ﻟـﺬآﺮ ﻪﻠﻟﺍ و اﻟﺼـﻼﻩ و‬
‫أﻧﻪ ﻻ ﻳﺒﺎل ﻓﻴﻪ(( رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻪ ﻃﺮف او رﻓﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﻳﺎد ﺧـﺪا و ﻧﻤـﺎز‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬از ﺁﻟـﻮدﮔﻲ ﺑﺎﻳـﺪ دور ﻧﮕـﺎﻩ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻳﻚ دﻟﻮ ﺁب ﺧﻮاﺳـﺖ و ﺁن را روي‬
‫ﻣﺤﻞ ﭘﺎﺷﻴﺪ‪ .‬راوي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺁن ﻣﺮد ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﺑﻌـﺪ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻩ‬
‫ﻧﺰد ﻣﻦ ﺁﻣﺪ‪ .‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاي او ﺷـﻮد‪ .‬و ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺪ و ﺑﻴﺮاﻩ ﻧﮕﻔﺖ‪ ،‬ﻣـﺮا ﻋﺘـﺎب ﻧﻜـﺮد و ﻣـﺮا‬
‫‪2‬‬
‫ﻧﺰد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬او ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ؟!؟‬
‫از آﺠﺎ ﻣﻲ داﻧﺪ آﻪ ﺁن ﻣﺮد ﺻـﺤﺮاﻳﻲ ﺑﻌـﺪ از ﺁن‬
‫ﺑﺎ ﺗﻦ و ﻟﺒﺎس ﭘﺎآﻴﺰﻩ وارد ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻲ ﺷـﺪ؟! ﺑـﺎر‬
‫ﺧﺪا ﻳﺎ‪ ،‬او را دآﺘﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ!!!‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ درﺑﺎرﻩ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ‬

‫ﻋﻤﺮ‪((ψ‬‬

‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ . . .)) :‬ﻳﺎ از ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬

‫ﻋﻤﺮ‪ ،‬او ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﺑـﻮد آـﻪ از اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜـﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﺎ‬
‫اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻴﻌﺖ آﺮدﻧﺪ‪ ،‬او ﺑﺎ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ ﺑﻴﻌـﺖ‬
‫ﻧﻜﺮد و درﺑﺎرﻩ اﻳﻨﻜـﻪ‪ ،‬ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ ﻣـﺮدم ﺑﻌـﺪ از‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺁن آﺴﻲ ﺑﺮ آﺴـﻲ ﺑﺮﺗـﺮي ﻧـﺪارد و هﻤـﻪ ﺑـﺎ هـﻢ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﺮد‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ اﻳـﻦ ﺣـﺪﻳﺚ‪،‬‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ را ﺑﺎ ﺗﻮدﻩ‬
‫ﻣﺮدم و ﻣﺮدم آﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ﺑﺮاﺑـﺮ ﻣـﻲ داﻧﺴـﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻋﺎدي آﻪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﻀﻞ و ﻓﻀـﻴﻠﺘﻲ‬

‫‪ .3‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ داود ج‪ 1‬آﺘﺎب اﻟﻄﻬﺎرات ﺑﺎب اﻷرض ﺑﺼﻴﺒﻬﺎ اﻟﺒﻮل ﺑﺮﻗﻢ‬
‫)‪ (380‬و ﻧﮕﺎ ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻮ داود )‪.(366‬‬
‫‪ .1‬اﻟﻤﺴﻨﺪ ج‪ 3‬ﺑﺮﻗﻢ )‪ (10538‬ص )‪ (572‬ﻣﺴﻨﺪ اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪.‬‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او را ﺑﻪ ﺣﺴـﺎب ﻣـﻲ ﺁورد‪ .‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﭼﻘﺪر ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺁﺷﻨﺎ اﺳﺖ‪ ،‬درﺑـﺎرﻩ واﻗﻌﻴـﺎﺗﻲ‬
‫آﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺑﺰرگ اﻣﺖ و اﺋﻤﻪ درﺑﺎرﻩ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻣـﺎم‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬رواﻳﺎﺗﻲ آﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﻀﻴﻠﺖ‬
‫ﻋﻠﻲ وارد ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻣﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﺒﺮﻧـﺪ آـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رواﻳـﺎت درﺑـﺎرﻩ هـﻴﭻ ﻳـﻚ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻳﺎ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺣﺘـﻲ ﻳـﻚ رواﻳـﺖ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻧﺸﻨﻴﺪﻩ اﺳـﺖ؟ ﺁري‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ او درﺑﺎرﻩ ﻓﻀـﻴﻠﺖ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ زﻳـﺎد‬
‫ﺷﻨﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و زﻳﺎد داﻧﺴﺘﻪ‪ ،‬اﻣـﺎ ﺳﻴﺎﺳـﺖ و ﻣـﺎ‬
‫ادراك ﻣﺎ اﻟﺴﻴﺎﺳﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ را واروﻧﻪ ﻣـﻲ‬
‫‪1‬‬
‫آﻨﺪ و ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻣﻲ ﺁﻓﺮﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﻲ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ‬

‫ً ﺑﺨـﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜـﻪ او‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺧﺮدﻩ ﮔﻴﺮي ﻣﻲ آﻨﺪ ﺻـﺮﻓﺎ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را رواﻳﺖ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﮔﻤﺎن ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ‬
‫اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﻃﻌﻦ ﺑﺮ اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ اﺳـﺖ و او ﻣﺘﻮﺟـﻪ‬
‫اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻧﻴﺴـﺖ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ آـﻪ او اﺣﺎدﻳـﺚ را‬
‫ُ ﺑﺨـﺎﻃﺮ‬ ‫ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲ آﻨـﺪ و ﺑﺮﺧـﻲ دﻳﮕـﺮ را ﺻـﺮﻓﺎ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﺪح ﺻﺤﺎﺑﻪ هﺴـﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬او ﺑﻲ ﮔﻤﺎن هﺪف ﺧـﻮد را ﭘـﺎك و‬
‫ﻣﻘﺪس ﻣﻲ داﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﻲ ﭘﻨﺪارد آﻪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻗﺼـﺪ‬
‫ﺧﺮدﻩ ﮔﻴﺮي و ﻋﻴﺒﺠﻮﻳﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و‬
‫ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن دﺳـﺖ ﺑـﻪ‬
‫وﺿﻊ اﺣﺎدﻳﺚ زدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻓﺮﻳﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻤﺮاهﻲ!‬

‫‪ -2‬ﻗﺼﺪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ هﺮﮔﺰ ﻣﻄﻌﻮن آﺮدن اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻳـﺎ‬

‫اﻳﻨﻜﻪ او را ﺑﺪون ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺟﻠﻮﻩ دهﺪ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬآﻮر‪ ،‬ﺧﻮﺑﻲ و ﺑﻬﺘﺮي ﻣﻘﻴـﺪ ﺑـﻪ اﻣـﻮر‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ آﻪ اﺑـﻦ ﻋﺴـﺎآﺮ‬
‫از ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻳﺴـﺎر و او از ﺳـﺎﻟﻢ و او از اﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪)) :‬إﻧﻜﻢ ﻟﺘﻌﻠﻤـﻮن أﻧـﺎ آﻨـﺎ‬
‫ﻧﻘﻮل ﻋﻠﻲ ﻋﻬﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻲ اﻟﺨﻼﻓـﻪ((‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ‪ ،‬ﺷـﻤﺎ ﺑﺨـﻮﺑﻲ ﺁﮔـﺎﻩ‬
‫هﺴﺘﻴﺪ آـﻪ ﻣـﺎ در زﻣـﺎن رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻣـﻲ ﮔﻔﺘـﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (141-142‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(233-234‬‬

‫اﺑﻮﺑﻜﺮ‪ ،‬ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﻳﻌﻨﻲ در ﺧﻼﻓﺖ‪ .‬هـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬
‫در اﺻﻞ ﺣﺪﻳﺚ آﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻋﻦ ﻧﺎﻓﻊ ﻋﻦ اﺑـﻦ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﭼﻨـﻴﻦ ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ ))آﻨـﺎ‬
‫ﻧﻘﻮل ﻓﻲ ﻋﻬﺪ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،ρ‬ﻣـﻦ ﻳﻜـﻮن أوﻟـﻲ اﻟﻨـﺎس‬
‫ﺑﻬﺬا اﻷﻣﺮ؟ ﭼﻪ آﺴﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮ ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎت ﻣﺒﺎرك رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ داﺷـﺘﻴﻢ و ﻣـﻲ ﮔﻔﺘـﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴـﺖ‬
‫‪1‬‬
‫اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﺳﭙﺲ ﻋﻤﺮ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﺑﺮاي اﻣﺎم ﻋﻠـﻲ ﻗﺎﻳـﻞ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬رواﻳﺖ ﻣﻲ آـﺮد آـﻪ‬
‫ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ ﺳﺮدار ﺟﻮاﻧﺎن اهﻞ ﺑﻬﺸـﺖ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬
‫ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ آﻪ ﭘﺪر ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬از ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫ﺧﻮد اﻓﻀﻞ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ‪ 2‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري‬
‫از ﺣﻀﺮت ﺳﻌﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒﻴـﺪﻩ ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ‪:‬‬
‫))ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺰد اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺁﻣﺪ و درﺑﺎرﻩ ﻋﺜﻤﺎن از او‬
‫ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻋﻤـﺮ از ﺧﻮﺑﻴﻬـﺎي ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﺮاي او‬
‫ﺑﻴﺎن آﺮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻮ از‬
‫ﺷﻨﻴﺪن ﺗﻌﺮﻳﻒ او ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪي؟ ﺁن ﺷﺨﺺ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري‪،‬‬
‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﺗﻮ را ذﻟﻴﻞ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ درﺑﺎرﻩ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺳﻮال آﺮد‪ .‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺧﻮﺑﻴﻬﺎي ﻋﻠـﻲ را ﺑﻴـﺎن‬
‫آﺮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬او ﺁن اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﻧﻪ او وﺳـﻂ ﺧﺎﻧـﻪ‬
‫هﺎي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻮ از ﺷﻨﻴﺪن ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﻠﻲ ﻧﺎراﺣـﺖ ﺷـﺪﻩ‬
‫اي؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁري‪ ،‬اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪا ﺗـﻮ را ذﻟﻴـﻞ‬
‫آﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮو و هﺮ ﭼـﻪ ﻣـﻲ ﺧـﻮاهﻲ در ﺣﻘـﻢ اﻧﺠـﺎم‬
‫ﺑﺪﻩ‪ 3 .‬در رواﻳﺖ ﻧﻘﻞ ﺷـﺪﻩ از ﻋﻄـﺎء ﺁﻣـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫))ﺁن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ او را ﻧﻤﻲ ﭘﺴﻨﺪم‪ ،‬اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺗـﻮ را ﻧﭙﺴـﻨﺪد ‪ 4‬ﺁﻳـﺎ اﻳـﻦ هﻤـﻪ‬
‫رواﻳﺎت دال ﺑﺮ اﻳﻦ هﺴﺘﻨﺪ آﻪ اﺑﻦ ﻋﻤـﺮ ﻓﻀـﻴﻠﺘﻲ‬
‫ﺑﺮاي اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد؟ واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﻧﮕﺎﻩ ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑﺠﺰ‬
‫ﻣﻌﺎﻳﺐ و ﻧﻘﺎﻳﺺ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ را ﻧﻤﻲ ﺑﻴﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻌﻨﻲ‬

‫‪ .1‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ج‪ 7‬ص )‪.(21‬‬

‫‪ .2‬ﺳﻨﻦ اﺑﻲ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ اﺻﺤﺎب اﻟﺮﺳﻮل‪ ρ‬ﺷﻤﺎرﻩ )‪ (118‬و ﺻﺤﻴﺢ اﺑﻦ‬
‫ﻣﺎﺟﻪ )‪ 969‬ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻟﻔﻀﺎﻳﻞ ـ ﺑﺎب ﻓﻀﺎﻳﻞ ﻋﻠﻲ ﺷﻤﺎرﻩ )‪.(3501‬‬
‫‪ .4‬اﻟﻔﺘﺢ ﺟﻠﺪ ‪ 7‬ص )‪ (91‬ﺑﻪ ﺧﺼﺎﻳﺺ ﻋﻠﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻮل اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ :‬إن ﺑﻴﺘﻪ أوﺳﻂ ﺑﻴﻮت اﻟﻨﺒـﻲ‪ ،ρ‬أي‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻨﺎء‬
‫ً‬ ‫أﺣﺴﻨﻬﺎ‬

‫‪ -3‬اﻟﺒﺘﻪ دﻻﻳﻞ ﺑﺮاي ﻓﻀـﻴﻠﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕـﺎﻩ و ﺗﻘـﻮاي‬

‫اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺒﺎس ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺪث اﻣﺎﻣﻴﻪ در‬
‫آﺘﺎب ﺧﻮد ))اﻟﻜﻨﻲ واﻻﻟﻘـﺎب(( ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻣﻌﺮﻓـﻲ‬
‫ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﭼﻨﻴﻦ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪)) :‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻴﻦ‬
‫ـﺪاﻟﺒﺮ در‬ ‫ـﻦ ﻋﺒـ‬
‫ـﺖ‪ :‬اﺑـ‬
‫ـﺪاري اﺳـ‬
‫ـﺤﺎﺑﻲ ﻧﺎﻣـ‬
‫ـﺮ ﺻـ‬
‫ﻋﻤـ‬
‫اﺳﺘﻴﻌﺎب درﺑﺎرﻩ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ψ .‬ـ از اهﻞ ﺗﻘﻮي‬
‫و ﻋﻠﻢ و ﻓﻀﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺷﺪت از ﺁﺛـﺎر و روﺷـﻬﺎي‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻲ آﺮد‪ .‬در ﻓﺘﻮا دادن ﺑﺴﻴﺎر‬
‫ﻣﺤﺘﺎط ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺣﺰم و اﺣﺘﻴﺎط ﺳﺨﻦ ﻣﻲ ﮔﻔﺖ‪ .‬رﺳﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ هﻤﺴﺮش ﺣﻔﺼﻪ‪ ،‬ﺧﻮاهﺮ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫))ﺑﺮادرت ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣﺮد ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺧﻮﺑﻲ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ را ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ﺁن اﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ‬
‫‪2‬‬
‫هﺮﮔﺰ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ هﺮﮔﺰ ﺳﺤﺮ ﺧﻴـﺰي را ﺗـﺮك ﻧﻜـﺮد‪.‬‬
‫ﺁري‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ اﻣﺎم اﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤـﻲ‪ .‬در آﺘـﺎب‬
‫ﺧﻮدش ))اﻟﺨﺼﺎل(( ‪ 3‬ﺑﻪ رواﻳﺎت اﺑﻦ ﻋﻤـﺮ اﺳـﺘﺪﻻل‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد‪ .‬و هﻢ ﭼﻨـﻴﻦ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﻣﺤﻘﻖ آﺘﺎب رواﻳﺎت وي را ﻣـﻲ ﭘـﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺁري اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ از دﻳﺪﮔﺎﻩ اﻣﺎﻣﻴﻪ اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮﻳﻪ!؟‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳـﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‬

‫آﺮدن ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺑﻪ ﺟﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﻨﻘﻠﺒﻴﻦ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺷﺎآﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻧـﺎﻧﻲ‬
‫آﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﻧﻘﺾ ﻧﻜﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﻋﻤﺎر ﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ‪ ،‬ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬اﺑﻲ ذر‪ ،‬ﻣﻘﺪاد ﺑﻦ‬
‫اﺳﻮد ﺧﺰﻳﻤﻪ ﺑﻦ ﻗﺎﺑﺖ و اﺑﻲ ﺑﻦ آﻌﺐ و ﻏﻴﺮﻩ‪ ،‬ﺟﺎي‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻣﺘﻘﻠﺐ و ﻣﺮﺗﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺎص‪ ،‬ﻣﻐﻴﺮﻩ‪ ،‬اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ،‬ﻋﻜﺮﻣﻪ‪ ،‬آﻌـﺐ اﻻﺣﺒـﺎر و‬
‫ﻏﻴﺮﻩ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺪا را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻴـﻨﺶ و‬
‫ﺁﮔﺎهﻲ ﺳﭙﺎس ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ ‪4‬؟؟‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫ﻣﺂﺧﺬ ﺳﺎﺑﻖ )ج‪ 7‬ص‪.(91‬‬ ‫‪.5‬‬

‫اﻟﻜﻨﻲ و اﻻﻟﻘﺎب ج‪ 1‬ص )‪ (364‬ﭼﺎپ ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺼﺪر ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫اﻟﺨﺼﺎل ص )‪.(29-31-67-72-163-184-191‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (133‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(219‬‬ ‫‪.3‬‬
‫ﮔﻨﺎﻩ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﭼﻴﺴﺖ آـﻪ در ردﻳـﻒ ﻣﺮﺗـﺪان ﻗـﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد؟ ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﻣﮕﺮ هﻤـﺎن آﺴـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ آـﻪ اﻣـﺎم‬
‫ﻣﻌﺼﻮم‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﺎ وي ﻣﺼﺎﻟﺤﺖ آـﺮد و ﺧﻼﻓـﺖ‬
‫را ﺑﻪ وي ﺳﭙﺮد؟ ﻋﻤـﺮو ﺑـﻦ ﻋـﺎص ﭼـﻪ ﮔﻨـﺎهﻲ را‬
‫ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ؟ اﮔﺮ او ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﻌﺎوﻳﻪ‬
‫ﻣﻄﺮود اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ او آﺴﻲ ﺑﻮد آﻪ از ﻃﺮف‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻦ و اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ آﺎﻧﺪﻳـﺪاي ﺧﻼﻓـﺖ ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﮔﺮ او ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از ﻣﻌﺎوﻳـﻪ ﺑـﺰﻩ‬
‫آﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا اﻣـﺎم ﺣﺴـﻦ و اﻣـﺎم ﺣﺴـﻴﻦ او را‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻼﻓﺖ آﺎﻧﺪﻳﺪا آﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ؟ در واﻗﻊ ﻣﺠـﺮم‬
‫ﺑﻮدن ﻣﻐﻴﺮﻩ ﺑﻦ ﺷﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻋﻜﺮﻣﻪ و آﻌﺐ اﻻﺣﺒﺎر ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻦ روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﺗﻦ ﺧﻼﻓـﺖ ﻳـﺎ‬
‫ﺗﺨﻠﻔﻲ را ﻧﻘﻞ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻇـﺎهﺮ‬
‫و ﺁﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ دري از‬
‫اﻧﻘﻼب و ارﺗﺪاد را ﺑﺎز آﺮدﻩ‪ ،‬از هﺮ آﺲ آـﻪ دل‬
‫ﺧﻮﺷﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬او را داﺧﻞ ﺁن ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ‬
‫و دﻟﻴﻞ ارﺗﺪاد اﻳﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ را ﺑﻴـﺎن ﻧﻤـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫زﻳﺮا ﻣﻲ ﺗﺮﺳﺪ آـﻪ ﻣﺎهﻴـﺖ ﻧﺎهﻨﺠـﺎرش ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻬﺘــﺮﻳﻦ ﻣــﺮدم روي زﻣــﻴﻦ ﺁﺷــﻜﺎر ﺷــﻮد‪ .‬اﻣــﺎ‬
‫اﺑﻮهﺮﻳﺮﻩ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺮﻣﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫و ﻋﻤﺮ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲ آﻨﺪ ـ اﻳﻦ ﺟـﺮم ﺑـﻪ ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺮﺗﺪ ﺑﻮدن او آﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن واژﻩ ))اهـﻞ‬

‫ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻪ آﺴﻲ اﺻـﻄﻼح ﻳـﺎ واژﻩ‬
‫))اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ(( را رواج دادﻩ اﺳـﺖ؟! در‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن اﻳـﻦ ﻣﻄﻠـﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت و ﭘـﮋوهﺶ‬
‫زﻳﺎدي اﻧﺠﺎم دادﻩ ام‪ .‬ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ام اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺳﺎﻟﻲ آﻪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ در ﺁن ﺧﻼﻓـﺖ را‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ))ﻋـﺎم اﻟﺠﻤﺎﻋـﻪ(( ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫ﺳﺎل ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪ‪ .‬دﻟﻴﻠﺶ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑـﻮد آـﻪ‬
‫اﻣﺖ ﺑﻌﺪ از ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪن ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻪ دو ﮔـﺮوﻩ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻣﻴﺎن اﻣﺎم ﻋﻠﻲ و ﭘﻴﺮوان ﻣﻌﺎوﻳﻪ ـ‬
‫وﻗﺘﻲ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ و ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺻﻠﺢ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﺧﻼﻓﺖ را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﻲ در دﺳﺖ‬
‫ﮔﺮﻓﺖ و اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺁن ﺳـﺎل ﺑـﻪ ))ﺳـﺎل‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ(( ﻣﻮﺳﻮم ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ واژﻩ ))اهـﻞ‬
‫ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ(( ﺑﺎ ﻣﺴﻤﻲ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳـﻦ اﺳـﻢ‪ ،‬دال‬
‫ﺑﺮ ﺗﺒﻌﻴﺖ و ﭘﻴﺮوي آﺮدن از روش و ﻣﻨﺶ ﻣﻌﺎوﻳﻪ و‬
‫اﺗﻔﺎق ﺑﺮ ﺁن اﺳﺖ‪)) ،‬اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ(( هﺮﮔـﺰ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوان ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺳﻨﺖ در ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ روش و ﺳﻴﺮﻩ اﺳﺖ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ‬
‫در ﻟﻐﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺿﺪ ﺗﻔﺮﻗـﻪ ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻐﻮي واژﻩ ))اهﻞ ﺳـﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ(( اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺻﻄﻼﺣﻲ ))ﺳﻨﺖ((‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از ﭘﻴـﺮوي‬
‫آﺮدن از روش و ﻣـﻨﺶ ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬و ﻳـﺎران او‪ ،‬در‬
‫ﻋﻤﻞ ‪ ، 2‬رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﮔﻔﺘﺎر و اﻋﺘﻘﺎد‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ اﺑـﻦ ﺣـﺰم‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ را ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪)) :‬اهـﻞ ﺳـﻨﺖ‬
‫هﻤﺎن اهﻞ ﺣﻖ اﻧﺪ و ﻏﻴﺮ ﺁﻧﺎن‪ ،‬اهـﻞ ﺑـﺪﻋﺖ ﻧـﺎم‬
‫دارﻧﺪ ـ اهﻞ ﺳﻨﺖ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﭘﻴﺮوان ﺁﻧﺎن‬
‫از ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ هﺴﺘﻨﺪ ـ و ﺑﻌﺪ اﺻﺤﺎب ﺣﺪﻳﺚ و ﭘﻴﺮوان‬
‫ﺁﻧﺎن از ﻓﻘﻬﺎي از زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬و‬
‫آﻠﻴﻪ آﺴﺎﻧﻲ از ﺗﻮدﻩ ﻣﺮدم در ﺷﺮق و ﻏـﺮب ﮔﻴﺘـﻲ‬
‫آﻪ از روش ﺻـﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﺑﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤـﺪﺛﻴﻦ و ﻓﻘﻬـﺎي‬
‫ﺗﺎﺳﻲ آﻨﻨﺪ‪)) ،‬اهـﻞ ﺳـﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋـﺖ(( ﮔﻔﺘـﻪ ﻣـﻲ‬
‫‪3‬‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬اهﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺑﻪ آﺴﺎﻧﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣـﻲ ﺷـﻮد‬
‫آﻪ از ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﺒﻌﻴﺖ آﻨﻨﺪ و ﻣﻌﻨﻲ اﺻـﻄﻼﺣﻲ‬
‫))ﺟﻤﺎﻋﺖ(( ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮوهـﻲ آـﻪ ﺗـﺎﺑﻊ و ﭘﻴـﺮو ﺣـﻖ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻨﻈﻮر ﺁن‪ ،‬ﮔـﺮوﻩ ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ـ‬
‫هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬در ﭘﺎﺳـﺦ آﺴـﻲ آـﻪ‬
‫درﺑﺎرﻩ ﮔﺮوﻩ رﺳﺘﮕﺎر ﺳﻮال آﺮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﺎ أﻧـﺎ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ و أﺻﺤﺎﺑﻲ ـ در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﺑـﻪ‬
‫ﺻــﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﭼﻨــﻴﻦ ﺁﻣــﺪﻩ اﺳــﺖ‪)) :‬هــﻲ اﻟﺠﻤﺎﻋــﻪ((‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﺑﻮﺷﺎﻣﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬هـﺮ ﺟـﺎ ﺣﻜـﻢ ﺑـﻪ‬
‫ﻟﺰوم ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈـﻮر از ﺁن‬
‫ﻟﺰوم ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺣـﻖ اﺳـﺖ‪ ،‬هـﺮ ﭼﻨـﺪ آـﻪ ﺗﺒﻌﻴـﺖ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (170-171‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(288-289‬‬

‫‪ .2‬ﻣﻨﻬﺞ اﻻﺳﺘﺪﻻل ﻋﻠﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻻﻋﺘﻘﺎد ﻋﻨﺪ اهﻞ اﻟﺴﻨﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ج‪1‬‬
‫ص )‪.(28‬‬
‫‪ .3‬اﻟﻔﻀﻞ ﻓﻲ اﻟﻤﻠﻞ و اﻟﻨﺤﻞ ﻻﺑﻦ ﺣﺰم ج‪ 2‬ص ‪.271‬‬
‫آﻨﻨﺪﮔﺎن از ﺣﻖ آﻤﺘﺮ و دﻧﺒﺎل روان ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺣﻖ هﻤﺎن اﺳﺖ آـﻪ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﺟﻤﺎﻋـﺖ‪،‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑـﺮ ﺁن ﻋﻤـﻞ ﻣـﻲ آﺮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫آﺜﺮت اهﻞ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻌﺪ از ﺁﻧـﺎن ﻣـﻼك ﻧﻴﺴـﺖ ‪ 1‬ﻟـﺬا‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوي آﺮدن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻳﺎران‬
‫او ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و هﺮ آﺲ آﻪ از ﺳﻴﺮﻩ و روش ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ‬
‫و ﻳﺎران او ﭘﻴﺮوي آﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺣﻖ ﻋﻤﻞ آﺮدﻩ اﺳـﺖ و‬
‫ﺣﻖ اﺳﺖ وﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ψ‬در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ‪ . . . :‬إن اﻟﺠﻤﺎﻋـﻪ‬
‫ﻣﺎ و اﻓﻖ اﻟﺤﻖ‪ ،‬وإن آﻨـﺖ وﺣـﺪك‪ ،‬ﺟﻤﺎﻋـﺖ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫آﺴﺎﻧﻲ آﻪ ﺑﺎ ﺣﻖ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﻮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،2‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوي آـﺮدن از‬
‫آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ اﺳـﺖ‪ .‬و ﺟﻤﺎﻋـﺖ‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از‬
‫ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻊ ﺑـﺮ ﺁن اﺗﻔـﺎق و اﺟﻤـﺎع آـﺮدﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﺮ آﺲ از آﺘﺎب‪ ،‬ﺳﻨﺖ و اﺟﻤﺎع ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺳﺨﻦ‬
‫ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻼك و ﻣﻌﻴـﺎر ﺣـﻖ ﺑﺪاﻧـﺪ‪ ،‬از‬
‫اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ آـﻪ‬
‫اهــﻞ ﺳــﻨﺖ از واژﻩ و اﺻــﻄﻼح‪)) ،‬اهــﻞ ﺳــﻨﺖ و‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ(( دارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ادﻋﺎ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻨﺖ ﻣﺘﺒﻌﻪ‪ ،‬هﻤﺎن ﺳﻨﺖ ﻣﻌﺎوﻳـﻪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬اﺳﺖ‪ ،‬دال ﺑﺮ‬
‫دروغ رﺳﻮا آﻨﻨﺪﻩ و ﺟﻬﺎﻟﺖ او اﺳـﺖ و ﺣﻜﺎﻳـﺖ از‬
‫آﻴﻨﻪ ﺗﻮزي ﻳﺎ ﺑﻲ ﻋﻠﻤﻲ او دارد‪.‬‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ رﺳـﻮل‬

‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ دوازدﻩ اﻣﺎم و اﺳـﺎﻣﻲ ﺁﻧـﺎن ﺗﺼـﺮﻳﺢ‬
‫ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ((‬

‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﻨـﺎﺑﺮ ﭼـﻪ‬

‫دﻟﻴﻠﻲ‪ ،‬از اﻣﺎﻣﺎﻧﻲ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ آـﻪ دﺳـﺘﮕﺎﻩ‬
‫ﺣﻜﻮﻣﺖ اﻣﻮي ﻳﺎ ﻋﺒﺎﺳﻲ ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻏﺮاض ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺁﻧـﺎن‬
‫را ﻣﻨﺴﻮب آـﺮدﻩ اﺳـﺖ و اﻣﺎﻣـﺎﻧﻲ را آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬درﺑﺎرﻩ ﺗﻌﺪاد و ﻧﺎم ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺳـﺨﻦ‬

‫‪ .1‬اﻟﺒﺎﻋﺚ ﻋﻠﻲ إﻧﻜﺎر اﻟﺒﺪع و اﻟﺤﻮادث ﻻﺑﻲ ﺷﺎﻣﻪ )ص ‪.(91‬‬

‫‪.2‬ﻣﺎﺧﺬ ﺳﺎﺑﻖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬رهـﺎ ﻣـﻲ آﻨﻴـﺪ ـ ﭼﮕﻮﻧـﻪ از آﺴـﺎﻧﻲ‬
‫ﺗﻘﻴﻠﺪ ﻣﻲ آﻨﻴﺪ آﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‪ ρ‬را ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ واﻗﻌـﻲ‬
‫آﻠﻤﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ و آﺴﻲ را آﻪ ﺑﺎب ﻋﻠـﻢ اﺳـﺖ و‬
‫ﺑﺮاي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ هﺎرون ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳـﻲ‬
‫اﺳــﺖ‪ ،‬ﺗــﺮك ﻣــﻲ آﻨﻴــﺪ ـ ﺑﻌــﺪ او در ﺣﺎﺷــﻴﻪ‪،‬‬
‫))ﺑﺨﺎري(( و ))ﻳﻨﺎﺑﻴﻊ اﻟﻤﻮدﻩ(( را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﺎﺧﺬ و ﻣﻨﺒﻊ ذآﺮ ﻣﻲ آﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻨﻈﻮر ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ از ﺗﻌﻴـﻴﻦ ﻋـﺪد اﺋﻤـﻪ‬

‫اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ آﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري ﺁن را ذآﺮ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري ﺣﻀﺮت ﺟﺎﺑﺮ ﺑـﻦ ﺳـﻤﺮﻩ‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از رﺳـﻮل اآـﺮم‪ ρ‬ﺷـﻨﻴﺪم آـﻪ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫ً(( دوازدﻩ اﻣﻴﺮ ﺧﻮاهـﺪ‬
‫))ﻳﻜﻮن اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮﻩ أﻣﻴﺮا‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ راوي ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻗﺎل آﻠﻤﻪ ﻟﻢ اﺳﻤﻌﻬﺎ((‬
‫ﻳﻌﻨﻲ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺑﻌﺪ از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ اول‪ ،‬آﻠﻤﻪ اي‬
‫را ذآﺮ آﺮد آﻪ ﺟﺎﺑﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ ﻣـﻦ ﺁن را ﺧـﻮب‬
‫ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪم ـ ﺑﻌﺪ ﭘﺪر ﺟﺎﺑﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻤﺮﻩ ﮔﻔﺖ‪ .‬ﺁن‬
‫آﻠﻤﻪ آﻪ ﺗﻮ اي ﺟﺎﺑﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪﻩ اي‪ ،‬اﻳﻦ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫))آﻠﻬﻢ ﻣﻦ ﻗﺮﻳﺶ(( ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤـﺎم دوازدﻩ اﻣـﺎم از‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪ 2 .‬ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ از ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ در واﻗﻊ ﺁن‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﻣﺴﺘﻨﺪﺗﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻋﻠﻴﻪ ﺧـﻮد او‬
‫اﺳﺖ ))وﻟﻜﻨـﻪ ﻻ ﻳﺸـﻌﺮ((!؟ زﻳـﺮا ﻣﻨﻈـﻮر او از‬
‫دوازدﻩ اﻣﻴﺮ‪ ،‬از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ اﺳﺖ و ﺁﻧﭽﻪ‬
‫آﻪ روﺷﻦ و ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ هـﻴﭻ‬
‫آﺪام از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﺑﻪ اﻣﺎﻣـﺖ و اﻣـﺎرت‬
‫ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺧﻮد ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم‬
‫ﺣﺴﻦ ﻧﻴﺰ اﻣﺎرت را ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻣﻌﺎوﻳﻪ رهﺎ آﺮد و‬
‫ﺑﻪ ﻧﻔﻊ او دﺳﺖ ﺑﺮدار ﺷـﺪ و ﺑﻘﻴـﻪ دوازدﻩ ﻧﻔـﺮ‬
‫ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻮت آﺮدﻧـﺪ ﻳـﺎ‬
‫ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ! ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ﭼـﻪ دﻟﻴﻠـﻲ‬
‫ﺣﺪﻳﺚ را ﺑﺮاي ﺧﻮد دﻟﻴﻞ و ﻣﺴﺘﻤﺴﻚ ﻗﺮار ﻣﻲ دهﺪ؟‬
‫در واﻗﻊ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ دﻟﻴﻞ اهـﻞ ﺳـﻨﺖ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬

‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (170‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(288‬‬

‫‪ .1‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﺘﺎب اﻻﺣﻜﺎم‪ ،‬ﺑﺎب اﻻﺳﺘﺨﻼف ﺑﺮﻗﻢ )‪ (6796‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ‬
‫اﻟﺸﺮح‪ ،‬آﺘﺎب اﻻﻣﺎرﻩ ـ اﻟﻨﺎس ﺗﺒﻊ ﻟﻘﺮﻳﺶ )‪.(1821‬‬
‫اﻣﺮاء آﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺁﻧﺎن ﺧﻠﻔﺎي ارﺑﻌﻪ هﺴـﺘﻨﺪ‪ ،‬از‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﻧﻴﺰ آﺴﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﻤﻼً ﺑﻪ اﻣﺎرت‬
‫و ﺧﻼﻓﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﺁﻧـﺎن ﻧﻴـﺰ از ﻗـﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺎوﻳﻪ‪ ،‬ﺣﺪاآﺜﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ از ﺣﺪﻳﺚ ﻣـﺬآﻮر‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ اﺳـﺖ آـﻪ دوازدﻩ ﻧﻔـﺮ از‬
‫ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ اﻣﺎرت ﺧﻮاهﻨﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ رﺳﻮل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﺳﺖ ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺤﺎل و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ اﺳﺖ آﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺁﻧﺎن هﻤﺎن دوازدﻩ اﻣـﺎﻣﻲ ﺑﺎﺷـﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ از ﺁﻧﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲ آﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا هﻤﮕﻲ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﻗﺒﻞ از ﻣﺴﺘﻮﻟﻲ ﺷﺪن ﺑﺮ ﻣﻨﺼﺐ اﻣﺎرت ﻓﻮت آﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺠﺰ اﻣﺎم ﻗﺎﺋﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴـﻦ ﻋﺴـﻜﺮي آـﻪ ﻃﺒـﻖ‬
‫ﻋﻘﻴﺪﻩ اهﻞ ﺗﺸﻴﻊ در ﺳﻦ ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮕﻲ داﺧـﻞ ﺳـﺮداب‬
‫ﺷﺪﻩ و در ﻳﻚ وﻗﺖ و زﻣـﺎن ﻣﺸﺨﺼـﻲ ﻇﻬـﻮر ﺧﻮاهـﺪ‬
‫آﺮد‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﺪد و ﺁﻣـﺎر اﻣـﺮاء را‬
‫ﺑﻪ دوازدﻩ ﻣﻨﺤﺼـﺮ و ﻣﺤـﺪود آﻨـﻴﻢ‪ ،‬اﻳـﻦ ﺧـﻮدش‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ اي اﺳﺖ آﻪ ﺑـﺎ اﻋﺘﻘـﺎد ﺷـﻴﻌﻪ ﻣﻮاﻓﻘـﺖ و‬
‫هﻤﺴﺎﻧﻲ ﻧـﺪارد‪ .‬زﻳـﺮا ﺁﻧـﺎن ﻣـﺪﻋﻲ هﺴـﺘﻨﺪ آـﻪ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻣﺎم‪ ،‬از ﻣﻴﺎن دوازدﻩ اﻣـﺎم‪ ،‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ اﺳﺖ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺋﻤﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻴﺰدﻩ ﻣﻲ رﺳﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑـﻪ دوازدﻩ!؟ در ﺻـﻮرﺗﻲ آـﻪ‬
‫ﺷﻴﻌﻪ روي دوازدﻩ اﻣﺎم ﺗﺎآﻴﺪ دارد ‪ ،‬ﻃﺒﺮﺳـﻲ در‬
‫آﺘﺎب ﺧﻮد )اﻋﻼم اﻟﻮري ﺑﺎﻋﻼم اﻟﻬﺪي(( آـﻪ ﻧـﺰد‬
‫اﻣﺎﻣﻴﻪ‪ ،‬آﺘﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﺴـﺘﻨﺪي اﺳـﺖ‪ ،‬از‬
‫اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ و او از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ اﻻﻧﺼـﺎري ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ ـ ﺟﺎﺑﺮ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﻧـﺰد ﻓﺎﻃﻤـﻪ زهـﺮاء‬
‫رﺳﻴﺪم‪ ،‬ﺗﺨﺘﻪ اي آﻪ ﻧﺎم اوﺻﻴﺎء از ﻓﺮزﻧـﺪان وي‬
‫در ﺁن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺟﻠﻮي او ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﺁن ﻧﺎﻣﻬـﺎ را ﺷـﻤﺮدم‪ .‬دوازدﻩ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺁﺧﺮﻳﻦ ﺁﻧﺎن‪ ،‬اﻣﺎم ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻮد‪ .‬از ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺁﻧﺎن ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎم داﺷﺖ و ﭼﻬـﺎر ﻧﻔـﺮ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻣﺴﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ 1‬و از زرارﻩ ﻣﺮوي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣـﻲ ﮔﻮﻳـﺪ‪:‬‬
‫از اﺑﻮ ﺟﻌﻔﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﺷـﻨﻴﺪم ﻓﺮﻣـﻮد‪)) :‬از‬
‫اوﻻد ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ دوازدﻩ ﻧﻔﺮ ﻣﺤﺪث ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑـﻮد‪،‬‬
‫هﻤﻪ ﺁﻧﺎن از ﻓﺮزﻧـﺪان رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و از ﻓﺮزﻧـﺪان‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ هﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬و ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‬
‫هﺮ دو ﭘﺪر هﺴﺘﻨﺪ ـ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽـﻪ آـﻪ ذآـﺮ‬

‫‪ .2‬اﻋﻼم اﻟﻮري‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ اﻟﻄﺒﺮﺳﻲ ص )‪ (366‬ﻓﺼﻞ دوم‪.‬‬

‫ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺁﻗﺎﻳﺎن ﺷـﻴﻌﻪ‪ ،‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺑﺠﺎي دوازدﻩ اﻣﺎﻣﻲ )اﺛﻨـﺎ ﻋﺸـﺮي( ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻴﺰدﻩ اﻣﺎﻣﻲ )ﺛﻼﺛﻪ ﻋﺸﺮي( ﻣﺴﻤﻲ آﻨﻨـﺪ؟؟!! و در‬
‫ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺴﻠﻚ ﺁﻧﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺁﻧﺎن‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد!؟‬

‫‪ -2‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘـﻪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ آـﻪ رﺳـﻮل اآـﺮم‪ρ‬‬

‫درﺑﺎرﻩ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﺋﻤﻪ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻮدﻩ و ﺑﻄﻮر ﻣﻌـﻴﻦ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ را ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬دروﻏﻲ ﺁﺷﻜﺎر اﺳـﺖ و از‬
‫هﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺻﺤﻴﺢ و روﺷﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴـﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮕﻔﺖ ﺁور اﻳﻨﻜﻪ ﺁﻗﺎي ﺧﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺟﻊ ﺑﺰرگ ﺷﻴﻌﻪ در‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ 125‬آﺘﺎب ﺧﻮد ))ﻣﺴﺎﺋﻞ و درود(( ﻣﻨﻜﺮ اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮﻳﻲ در ﺟﻮاب ﻳﻜﻲ از ﺳـﻮال آﻨﻨـﺪﮔﺎن ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬رواﻳﺎت ﻣﺘﻮاﺗﺮﻩ آﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺎص و ﻋﺎم‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌـﺪاد اﺋﻤـﻪ را دوازدﻩ‬
‫ذآﺮ آﺮدﻩ اﻧﺪ وﻟﻲ در ﻣﻮرد ﻧـﺎم ﺁﻧـﺎن ذآـﺮي و‬
‫ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي آـﻪ ﺑﻌـﺪ‬
‫از رﺣﻠﺖ اﻣﺎم ﺳﺎﺑﻖ‪ ،‬ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي درﺑﺎرﻩ اﻣـﺎم‬
‫ﻻﺣﻖ )ﺑﻌﺪي( ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ . . .‬ﺧﻮاﻧﻨـﺪﻩ ي‬
‫ﻣﺤﺘﺮم ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﻲ آﻨﻲ آﻪ ﭼﻘﺪر ﺗﻀﺎد و ﺗﻨﺎﻗﺾ در‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺷﻴﻌﻪ وﺟﻮد دارد! ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺁﻗﺎﻳﺎن‬
‫ﺷﻴﻌﻪ در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﺳﻤﺎء اﺋﻤﻪ اﺧﺘﻼف دارﻧـﺪ‪ .‬ﻋـﺪﻩ‬
‫اي اﺋﻤﻪ را از ﻓﺮزﻧﺪان ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ ﺗﺎ اﻣﺎم‬
‫ﺟﻌﻔﺮ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻓﺮﻗﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻓﺮﻗﻪ‬
‫اﻣﺎﻣﺖ را ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ اﺧﺘﺼـﺎص ﻣـﻲ دهـﺪ و‬
‫ﺧﻮد را اﻣﺎﻣﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬ﻓﺮﻗﻪ دوم اﻣﺎﻣﺖ را از‬
‫ﺁن اﺳــﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑــﻦ ﺟﻌﻔــﺮ ﻣــﻲ داﻧــﺪ و ﺧــﻮد را‬
‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ .‬و ﻓﺮﻗﻪ اي اﻣﺎﻣﺖ را از ﺁن‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﻟﺤﻨﻴﻔﻴﻪ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ . . .‬ﺑﺮاي آﺴﺐ اﻃﻼع‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ))ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ(( ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ ﻣﺮاﺟﻌﻪ‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺮﮔﺮداﻧﻲ و ﺳﺮدرﮔﻤﻲ ﺁﻧﺎن در اﻳﻦ‬
‫ﺧﺼﻮص ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺁﺷﻜﺎر ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ آـﻪ ادﻋـﺎي‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﺳـﺎﻣﻪ‬
‫اﺋﻤﻪ را ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﻴﺎن آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫ﺑﻲ ارزش و ﺑﺪون دﻟﻴﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﻋﻠﻲ هﺴﺘﻨﺪ((‬
‫ﺟﻨﺎب ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬اﮔﺮ ﭘﻴـﺮوان و ﻳـﺎران‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻪ هﺎرون ﻋﻠﻴﻪ اﻟﺴﻼم ﺗﻮﻃﺌﻪ‬
‫آﺮدﻧﺪ و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﻮد او را ﺑـﻪ ﻗﺘـﻞ ﺑﺮﺳـﺎﻧﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻌﻀﻲ از اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ‪ ρ‬ﻧﻴﺰ هﺎرون ﻣﺤﻤﺪ را آﺸﺘﻨﺪ‬
‫و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺣﺎﻣﻴﺎن او را ﺗﻌﻘﻴﺐ آﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي‬
‫دﺳﺘﮕﻴﺮ آﺮدن ﺁﻧﺎن زﻳﺮ هﺮ ﺳﻨﮓ و داﺧﻞ هﺮ ﭘﻼﺳـﻲ‬
‫رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺎم ﺁﻧﺎن را از ﻟﻴﺴـﺖ ﺧـﺎرج آﺮدﻧـﺪ و‬
‫ﻣﺮدم را از اﺧﺘﻴﺎر آـﺮدن ﻧـﺎم ))ﻋﻠـﻲ(( ﺑـﺮاي‬
‫‪1‬‬
‫ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد ﻣﻨﻊ آﺮدﻧﺪ؟!‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫ﺁﻳﺎ ﻣﻲ ﺗـﻮان ﻳـﻚ آﺘـﺎب را ﭘﻴـﺪا آـﺮد در ﺁن‪،‬‬
‫اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻗﺎﺗﻞ‪ ،‬ﺣﻀـﺮت ﻋﻠـﻲ‪ ψ‬ﻣﻌﺮﻓـﻲ ﺷـﺪﻩ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺖ ﭼﮕﻮﻧـ‬
‫ـﺪ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻟـ‬ ‫ـﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴـ‬‫ـﻨﺪ؟! ﺁري‪ ،‬دﻗـ‬
‫ﺑﺎﺷـ‬
‫ﺟﺎهﻼن را واﻣﻲ دارد آـﻪ ﺑـﺎ واﻗﻌﻴـﺎت ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻨﻨﺪ؟! ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺴﻠﻤﻪ ﻧـﺰد ﺷـﻴﻌﻪ و ﺳـﻨﻲ‬
‫اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ‪ ψ‬ﺗﻮﺳﻂ ﺧـﻮارج ﺑـﻪ ﺷـﻬﺎدت‬
‫رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ و ﻗﺎﺗﻞ وي ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﻠﺠﻢ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺁﻳﺎ از دﻳﺪﮔﺎﻩ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺧﻮارج ﺟـﺰء ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫هﺴﺘﻨﺪ!؟ درﺑﺎرﻩ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ از‬
‫اﺧﺘﻴﺎر آﺮدن اﺳـﻢ ))ﻋﻠـﻲ(( ﻣـﺮدم را ﻣﻨـﻊ ﻣـﻲ‬
‫آﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن دروغ واﺿﺢ و ﺁﺷﻜﺎري اﺳﺖ آﻪ ﻧﻴـﺎز‬
‫ﺑﻪ دﻓﺎع ﻧﺪارد و ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻘﺪر ﻧﻴﺴﺖ آﻪ ﺗﻔﺴـﻴﺮ‬
‫ﻳﺎ ﺗﺒﺼﺮﻩ اي ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺁن ﺑﻨﮕﺎرم ﺑﺠﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﻣـﻦ‬
‫از اﻳﻦ هﺪاﻳﺘﻲ آﻪ ﻧﺼﻴﺐ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺷـﺪﻩ اﺳـﺖ‬
‫ﭘﻨﺎﻩ ﻣﻲ ﺟﻮﻳﻢ!!‬
‫))ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺣـﺪﻳﺚ رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬را ﺗﺤﺮﻳـﻒ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﺪ((‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪)) :‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻳﺎران رﺳـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬در‬

‫ﻧﻘﻞ آﺮدن ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺛﻘﻪ و ﻗﺎﺑـﻞ اﻋﺘﻤـﺎد ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎري اﺣﺎدﻳﺚ را آﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﻞ ﺁﻧﺎن ﻧﺒﻮدﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻤﻮدﻩ اﻧﺪ و ﻋﻠﻲ اﻟﺨﺼﻮص اﺣﺎدﻳﺜﻲ را‬
‫آﻪ ﻣﻮرد وﺻﻴﺖ رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻴﻤـﺎري و‬
‫وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ـ ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ﻣـﻲ ﺗـﻮان‬
‫ﺣﺪﻳﺚ زﻳﺮ را ذآﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﺁﻣـﺪﻩ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (107-108‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(175‬‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻮﻗـﻊ رﺣﻠـﺖ ﺳـﻪ ﻣﻄﻠـﺐ را‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ آﺮد‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺸﺮآﻴﻦ را از ﺟﺰﻳﺮﻩ ﻋﺮب‬
‫ﺑﻴﺮون آﻨﻴﺪ ـ دوم اﻳﻨﻜﻪ وﻓـﺪ اﺳـﺎﻣﻪ را اﻣﻀـﺎ‬
‫آﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺁن را ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ‪ . . .‬ﺑﻌـﺪ راوي ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮم را ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻩ ام‪ .‬ﺁﻳـﺎ اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ و ﻋﻘﻞ ﺁن را ﻣﻲ ﭘـﺬﻳﺮد‪ ،‬ﺻـﺤﺎﺑﻪ آـﻪ‬
‫ـﻴﺖ را در‬‫ـﻪ وﺻـ‬‫ـﺮ ﺳـ‬
‫ـﺪ و هـ‬
‫ـﻪ ﺑﻮدﻧـ‬‫ـﺮ در ﺟﻠﺴـ‬
‫ﺣﺎﺿـ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري ﻣﻮت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬از وي ﺷﻨﻴﺪﻩ اﻧـﺪ‪ ،‬دو ﺗـﺎ‬
‫را ﻳﺎد آﺮدﻩ و ﺳﻮﻣﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش آﻨﻨﺪ ﺣﺎل ﺁن آﻪ‬
‫ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺪري ﺗﻴﺰ هـﻮش و داراي ﻳﺎدداﺷـﺖ ﻗـﻮي‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ آﻪ ﻗﺼﻴﺪﻩ و اﺷﻌﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻃـﻮﻻﻧﻲ را ﺑﻌـﺪ‬
‫از ﻳﻚ ﺑﺎر ﺷﻨﻴﺪن از ﺑﺮ ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ؟ هﺮﮔـﺰ ﺑـﺎور‬
‫آﺮدﻧﻲ و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁﻧـﺎن را‬
‫واداﺷﺖ ﺗﺎ ﺁن ﺑﺨﺶ از وﺻﻴﺖ را ﻓﺮاﻣـﻮش آﻨﻨـﺪ و‬
‫ﺳﺨﻨﻲ از ﺁن ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻜـﻲ دﻳﮕـﺮ از‬
‫اﺑﺎﻃﻴﻞ ﺻﺤﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﺨـﺶ از وﺻـﻴﺖ ﺑـﻲ‬
‫ﮔﻤﺎن در ﻣﻮرد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ ﺑـﻮدﻩ‬
‫‪1‬‬
‫ً ذآﺮ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬راوي ﺁن را ﻋﻨﺪا‬
‫ﺟﻮاب‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از ﺁن ﺣﺪﻳﺚ اﺳـﺖ آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬

‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﺑﻪ ))ﻣﺼﻴﺒﺖ روز ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ(( ﻳـﺎد‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬ذآﺮ اﻳﻦ ﺟﺰ از ﺣﺪﻳﺚ در اﻳﻨﺠـﺎ و ﻋـﺪم‬
‫ذآﺮ ﺁن در ﺑﺤﺚ ﻣـﺬآﻮر‪ ،‬ﺁﺷـﻜﺎرا ﺣـﺪﻳﺚ از اﻳـﻦ‬
‫دارد آﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﭼﻘـﺪر دارد ﺑـﺎ اﺣﺎدﻳـﺚ‬
‫ﺑﺎزي ﻣﻲ آﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻣﻄـﺮح ﻧﻜـﺮدن اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ از‬
‫ﺣﺪﻳﺚ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺳﺎﺑﻖ )رزﻳﻪ ﻳﻮم اﻟﺨﻤﺲ( اﻳﻦ اﺳﺖ‬
‫آﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﺣﺪﻳﺚ‪ ،‬ﻣﺒﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻄﻠـﺐ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﺻﺤﺎﺑﻪ را از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻧﺮاﻧﺪﻩ‬
‫و ﺁﻧﺎن را ﻃﺮد ﻧﻜﺮدﻩ اﺳـﺖ‪ .‬و ﻣﻬﻤﺘـﺮ از هﻤـﻪ‪،‬‬
‫اﻳﻨﻜﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬اﻳـﻦ ﺗﻮﺻـﻴﻪ هـﺎ را ﺑﻌـﺪ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ از ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻜﺘـﻮب ﻣﻨﺼـﺮف ﺷـﺪﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ψ‬آﺮد‪ ،‬اﻳـﻦ ﺧـﻮدش دﻟﻴـﻞ روﺷـﻦ و ﺑﺴـﻴﺎر‬
‫واﺿﺤﻲ اﺳﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜـﻪ ﺁﻧﭽـﻪ را آـﻪ رﺳـﻮل‬
‫اآﺮم‪ ρ‬ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠـﺐ ﺿـﺮوري و ﻣﻬﻤـﻲ‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (163-164‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(273-274‬‬

‫ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ هﻤﺎن ﻃﻮر آﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻤﺮ‪ ψ‬ﻣﻲ اﻧﺪﻳﺸـﻴﺪ‬
‫ﻳﻚ اﻣﺮ اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -2‬ﮔﻮﻳﻨﺪﻩ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ و آﻠﻤﺎت )ﺳﻮﻣﻲ را ﻓﺮاﻣـﻮش‬

‫آﺮدﻩ ام( ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬در رواﻳﺘﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺁﻣﺪﻩ اﺳـﺖ )و ﺳـﻜﺖ ﻋـﻦ اﻟﺜﺎﻟﺜـﻪ او‬
‫ﻗﺎﻟﻬﺎ ﻓﺎﻧﺴﻴﺘﻬﺎ( از ذآﺮ ﺗﻮﺻـﻴﻪ ﺳـﻮﻣﻲ ﺧﺎﻣﻮﺷـﻲ‬
‫اﺧﺘﻴﺎر آﺮد ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ او ﺁن را ﮔﻔﺘـﻪ و ﻣـﻦ ﺁن‬
‫را ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻩ ام‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺮاﻣـﻮش آﻨﻨـﺪﻩ‬
‫ﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ اﺳﺖ و او ﺗﺎﺑﻌﻲ اﺳﺖ ﻧـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻲ‪.‬‬
‫ﻟﺬا اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ )ﺁﻳﺎ ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ آـﻪ‬
‫ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣﺎﺿﺮ در ﺟﻠﺴﻪ وﺻﺎﻳﺎي رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ را ﺷﻨﻴﺪﻩ و‬
‫ﺳﻮﻣﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش آﻨﻨـﺪ؟( دال ﺑـﺮ ﺟﻬﺎﻟـﺖ و ﺑـﻲ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ او اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا آﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺣـﺪﻳﺚ را ﻓﺮاﻣـﻮش‬
‫ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ آﺴﻲ آﻪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣـﻲ آﻨـﺪ‪،‬‬
‫او ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدن ﻳﻚ راوي را آﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻳـﻚ ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫را ﻓﺮاﻣﻮش آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣـﻲ‬
‫ُ اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آـﻪ ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازد ـ ﺑﺎز هﻢ ﻓﺮﺿﺎ‬
‫ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﺪﻳﺚ ﺣﺘﻲ ﺗﻤـﺎم ﻳـﻚ ﺣـﺪﻳﺚ را ﻓﺮاﻣـﻮش‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﮕﻔﺖ ﺁور ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺻـﺤﺎﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺳﺎﻳﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﻌﻀﻲ اﻣﻮر را ﻓﺮاﻣـﻮش ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻲ ﺳﭙﺎرﻧﺪ ﺁﻧﺎن از ﭼﻨﻴﻦ‬
‫ﭼﻴﺰي ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ـ وﻟـﻲ هﻤـﺎن ﻃـﻮر آـﻪ در‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن آﺮدم‪ ،‬ﻋﺼﻤﺘﻲ آـﻪ ﺁﻗـﺎي‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺁن را ﺑﺮاي ﻋﻠﻲ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻗﺎﻳﻞ اﺳـﺖ‪،‬‬
‫او را ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن واداﺷﺘﻪ اﺳﺖ آـﻪ هـﺮ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺧﻄﺎ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺣﺘﻲ ﺳـﺒﻘﺖ آﺴـﺎﻧﻲ آـﻪ از ﺻـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺁن را ﻳﻚ ﻋﻴﺐ و ﮔﻨﺎﻩ در ﺣـﻖ ﺁﻧـﺎن‬
‫ﺗﻠﻘﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻓﻨﺴﺄل ﻪﻠﻟﺍ اﻟﻨﻘﻤﻪ ﻟﻌﻘﺪﻩ اﻟﻌﺼـﻤﻪ ﻟـﺪي‬
‫اﻟﺮاﻓﻀﻪ!‬

‫))ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﻳﺮ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺧـﺘﻼف‬

‫ﻣﻴﺎن اﺋﻤﻪ ارﺑﻌﻪ دال ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﻗـﺮﺁن‬
‫و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ((‬
‫ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜـﻪ در ﻣـﺬاهﺐ‬
‫ارﺑﻌﻪ اﺧﺘﻼف زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻟـﺬا ﺁن ﻣـﺬاهﺐ‬
‫ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺳـﺨﻨﺎن ﺧـﺪا و رﺳـﻮل او ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫زﻳﺮا رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ ﺑﺎ ﻗﺮﺁن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻴﺴﺖ و ﺳـﺨﻨﻲ ﺧـﻼف‬
‫‪1‬‬
‫ﺧﻼف ﻗﺮﺁن ﻧﻤﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮاب‪:‬‬
‫ﻗﺼﺪ دﻓﺎع از اﺋﻤﻪ ارﺑﻌﻪ ﻳﺎ ﻗﺼﺪ ﺑﻴـﺎن ﻣﻮﺟﺒـﺎت‬
‫اﺧﺘﻼف ﻓﻘﻬﻲ ﺁﻧﺎن را ﻧﺪارم‪ .‬ﻣﻲ ﺧﻮاهﻢ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ‬
‫درﺑﺎرﻩ ي ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ داﻳـﺮ ﺑـﺮ اﻳﻨﻜـﻪ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن اﺋﻤﻪ ارﺑﻌﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آـﻪ ﺁن‬
‫ـﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ρ‬‬
‫ـﺪا و رﺳـ‬ ‫ـﺨﻨﺎن ﺧـ‬
‫ـﻪ از ﺳـ‬‫ـﺮ ﮔﺮﻓﺘـ‬
‫ـﺬاهﺐ ﺑـ‬
‫ﻣـ‬
‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ ﺑﺪهﻢ‪ .‬ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ اﮔـﺮ اﺧـﺘﻼف ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻣﺬاهﺐ دال ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ﺁن ﻣﺬاهﺐ ﻏﻴﺮ اﻟﻬﻲ و‬
‫ﺑﺎﻃﻞ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎرم ﺳﺨﻨﺎن اﺑﻲ ﺟﻌﻔﺮ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ‬
‫ﻃﺎﻳﻔﻪ اﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮﻳﻪ را ﺑـﺮاي هـﺪاﻳﺖ ﻧﻘـﻞ آـﻨﻢ‪.‬‬
‫ﺟﻨﺎب ﻃﻮﺳﻲ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺧﺘﻼف ﻣﻴـﺎن ﻣـﺬاهﺐ اﺛﻨـﺎ‬
‫ﻋﺸﺮي‪ ،‬ﺑﻴﺶ از اﺧﺘﻼف ﻣﻴﺎن ﻣﺬاهﺐ ارﺑﻌﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او در آﺘﺎب ﺧﻮد )ﻋـﺪﻩ اﻻﺻـﻮل( ﭼﻨـﻴﻦ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در آﺘﺎب ))اﺳﺘﺒﺼـﺎر و ﺗﻬـﺬﻳﺐ اﻻﺣﻜـﺎم((‬
‫ﺑﻴﺶ از هﺰار ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺨﺘﻠـﻒ و ﻣﺨـﺘﺺ ﺑـﻪ ﻓﻘـﻪ از‬
‫اﺋﻤﻪ ﻋﻠﻴﻬﻢ اﻟﺴﻼم‪ ،‬ﻧﻘـﻞ آـﺮدﻩ ام‪ .‬و در اآﺜـﺮ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻃﺎﻳﻔﻪ )ﺷﻴﻌﻪ( را درﺑﺎرﻩ ﻋﻤﻞ آﺮدن‬
‫ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻳﺎدﺁور ﺷﺪﻩ ام‪ .‬و اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺑﺮ اﺣـﺪي‬
‫ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﺧﺘﻼف ﻃﺎﻳﻔﻪ )اﺛﻨﺎ ﻋﺸﺮي(‬
‫را درﺑﺎرﻩ اﺣﻜﺎم ﺑﻪ دﻗـﺖ ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻗـﺮار‬
‫ﺑﺪهﻲ‪ ،‬ﺁن را ﺑﻴﺶ از اﺧﺘﻼﻓﻲ آﻪ ﻣﻴﺎن اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺷﺎﻓﻌﻲ و ﻣﺎﻟﻚ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻲ ﺑﻴﻨﻲ!!؟‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ را ﺑﺨـﺎﻃﺮ هـﺪاﻳﺖ ﺷـﺪن‬
‫ﺑﻮﺳﻲ ﻣﺬهﺒﻲ آﻪ ﺑﺮ ﺣﺴـﺐ ﻓﻜـﺮ و اﻧﺪﻳﺸـﻪ آـﺞ او‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ وﺟﻮد اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻓﻘﻬﻲ‪ ،‬ﻣـﺬهﺐ ﻏﻴـﺮ اﻟﻬـﻲ و‬
‫ﺁﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﻚ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺪي ﺑﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺒﺤﺚ )راهﻨﻤﺎﻳﻲ‬
‫ﺣﻖ(‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ داﺳـﺘﺎن ﺑﺴـﻴﺎر ﻃـﻮﻻﻧﻲ را ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮان‬
‫))راهﻨﻤﺎﻳﻲ ﺣﻖ(( ذآﺮ آـﺮدﻩ اﺳـﺖ آـﻪ ﺧﻼﺻـﻪ ﺁن‬

‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (127‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(208-209‬‬

‫‪ .1‬ﻋﺪﻩ اﻻﺻﻮل ﻟﻠﻄﻮﺳﻲ ج‪ 1‬ص )‪ (356-357‬ﭼﺎپ ﺳﻴﺪ اﻟﺸﻬﺪاء ـ ﻧﺸﺮ ﻣﻮﺳﺴﻪ‬
‫ﺁل ﺑﻴﺖ ﻧﺠﻒ‪.‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺘﺮم ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ :‬ﻳﻚ زن و ﻳـﻚ‬
‫ﻣﺮد ﺑﺎ هـﻢ ازدواج ﻣـﻲ آﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑﻌـﺪ از ازدواج‬
‫ﺧﺎﻧﻮادﻩ زن و ﺷﻮهﺮ ﻣﻄﻠﻊ ﻣﻲ ﺷـﻮﻧﺪ آـﻪ زﻧـﻲ در‬
‫اوان ﺷﻴﺮ ﺧﻮارﮔﻲ اﻳﻦ هﻤﺴـﺮ و ﺷـﻮهﺮ‪ ،‬ﺁﻧﻬـﺎ را‬
‫ﺷﻴﺮ دادﻩ اﺳﺖ‪ .‬و هﺮ آﺪام ﺳﻪ‪ 3‬دﻓﻌﻪ و ﭘﺴﺘﺎن زن‬
‫ﺷﻴﺮ دهﻨﺪﻩ را در دهﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻜﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺰرگ در ﺧﺎﻧﻮادﻩ هﻤﺴﺮ‬
‫و ﺷﻮهﺮ و ﺣﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﻣﺤﻠـﻪ ﻣﻄـﺮح ﻣـﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬و ﺁﻧﺎن در ﺻﺪد راﻩ ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‬
‫ﺑﺮ ﻣﻲ ﺁﻳﻨﺪ‪ .‬و ﻧﺰد ﻓﻘﻬـﺎي و ﻣﺮاﺟـﻊ دﻳﻨـﻲ ﻣـﻲ‬
‫روﻧﺪ‪ .‬اآﺜﺮ ﺁﻧـﺎن ﺑـﻪ ﺣﺮﻣـﺖ ازدواج ﻓﺘـﻮا ﻣـﻲ‬
‫دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ )ﻋﻼﻣﻪ( ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ ﻣﺮاﺟﻌـﻪ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ ،‬او اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ ﺑﺰرگ را ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻓﺘـﻮاﻳﻲ‬
‫از ﻓﺘﺎواي ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺣﻞ ﻣـﻲ آﻨـﺪ و ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ آﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟﺐ ﺑﻌـﺪ از ﻣﻜﻴـﺪن‬
‫ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺑﺎ ر ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ازدواج ﻳﺎ ﺛﺒﻮت ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻴﺮ‬
‫ﺧﻮارﮔﻲ ﻓﺘـﻮا دادﻩ اﺳـﺖ؟! ﺑﻌـﺪ ﺁﻗـﺎي ﺗﻴﺠـﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع را در دادﮔﺎﻩ ﻣﻄﺮح ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺑـﺎ اراﺋـﻪ‬
‫دﻻﻳﻞ از آﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﺖ ﺑﻪ ﻏﺎﺋﻠﻪ ﺧﺎﺗﻤـﻪ دادﻩ‬
‫‪1‬‬
‫و ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ از ﻣﺤﻜﻤﻪ ﻗﻀﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲ ﺁﻳﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻓﻘﻬﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ درﺑﺎرﻩ ﺗﻌﺪاد ﻣﻜﻴـﺪن اﺧـﺘﻼف‬
‫ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﮔﺮوﻩ ﭘﻨﺞ ﺑـﺎر ﻣﻜﻴـﺪن را ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎﻳﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬ﻳﻚ رواﻳﺖ از‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و ﻓﺘـﻮاي ﻋﺎﻳﺸـﻪ‪ ،‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ زﺑﻴـﺮ‪،‬‬
‫اﺳﺤﺎق‪ ،‬اﺑﻦ ﻣﺴـﻌﻮد‪ ،‬ﻋﻄـﺎ و ﻃـﺎوس‪ ،‬ﻣﻮﻳـﺪ ﺧﻤـﺲ‬
‫رﺿﻌﺎت )ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻣﻜﻴﺪن( هﺴﺘﻨﺪ ﮔـﺮوﻩ دوم ﻣﻄﻠـﻖ‬
‫ﺷﻴﺮا را ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻩ ﻗﻠﻴـﻞ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ﻳﺎ آﺜﻴﺮ و هﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﻗﻠﻴﻞ و آﺜﻴﺮ ﻗﺎﺋـﻞ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‪ ،‬اﺑـﻲ ﻋﺒـﺎس‪ ،‬اﺑـﻦ‬
‫ﻣﺴﻴﺐ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻜﺤﻮل‪ ،‬زهﺮي‪ ،‬ﻗﺘﺎدﻩ‪ ،‬ﺣﻤﺎد‪ ،‬ﻣﺎﻟـﻚ‪،‬‬
‫اوزاﻋﻲ‪ ،‬ﺛﻮري و ﻟﻴﺚ ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎﻩ هﺴـﺘﻨﺪ و‬
‫ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻜﻴﺪن ﺷﻴﺮ را ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ .‬ﮔـﺮوﻩ‬
‫ﺳﻮﻣﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ ‪3‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﻣﻜﻴﺪن ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ اﺳـﺖ‪ .‬و ﺁﻧـﺎن ﻋﺒـﺎرت اﻧـﺪ از‪ :‬اﺑﻮﺛـﻮر‪،‬‬

‫‪ .2‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (176-184‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(299-311‬‬

‫اﺑﻮﻋﺒﻴﺪ‪ ،‬داود و ﻏﻴﺮﻩ ‪ 1‬ﻗﻮل ﺻﺤﻴﺢ اﻧﺸﺎء ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬اﻳﻦ‬
‫اﺳﺖ آﻪ آﻤﺘﺮ از ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻣﻜﻴﺪن‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎﻋﺖ را‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ در اﺣﺎدﻳـﺚ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ـﻪ‪ ψ‬ﻣـ‬
‫ـﻲ‬ ‫ـﻮﻣﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻋﺎﻳﺸـ‬
‫ـﺮت ام اﻟﻤـ‬ ‫ـﺖ‪ .‬ﺣﻀـ‬
‫ـﺪﻩ اﺳـ‬
‫ﺁﻣـ‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪)) :‬در ﻗﺮﺁن دﻩ ﺑـﺎر ﻣﻜﻴـﺪن ﺷـﻴﺮ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ً ﻣﻨﺴﻮخ ﺷـﺪ و دﻩ ﺑـﺎر‬ ‫ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎﻋﺖ ﺑﻮد وﻟﻲ ﺑﻌﺪا‬
‫ﻣﻜﻴﺪن ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﺑﺎز ﻣﻜﻴـﺪن ﺗﻘﻠﻴـﻞ ﻳﺎﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬رﺣﻠﺖ آﺮد و اﻳﻦ )ﺧﻤﺲ رﺿﻌﺎت( )ﭘﻨﺞ ﺑﺎر‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻜﻴﺪن( ﺗﻼوت ﻣﻲ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺣﺴﺐ اﻣﻴـﺎل‬

‫و ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺣﻜﺎم ﻓﺘﻮا ﻣـﻲ داد‪ 3 ،‬دروغ ﻣﺤـﺾ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬او ﺣﺘﻲ ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي اﺛﺒـﺎت ﻣـﺪﻋﺎي ﺧـﻮد‬
‫اراﺋﻪ ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ‪ .‬او از آﺠﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ؟ اﮔﺮ آﺴﻲ از ﺣﻜﺎم از اﻣـﺎم ﻣﺎﻟـﻚ ﺗﻘﻠﻴـﺪ‬
‫آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻴﺒﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪ .‬زﻳﺮا اﻣﺎم‬
‫آﺴﻲ را اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﺧﻮد ﻧﻜـﺮدﻩ اﺳـﺖ و از‬
‫اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳـﺖ‪)) :‬هﻤﺎﻧـﺎ‬
‫ﻣﻦ ﺑﺸﺮي هﺴـﺘﻢ و ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﺎﻳﺮ اوﻻد ﺁدم ﺟـﺎﻳﺰ‬
‫اﻟﺨﻄﺎ هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻓﺘـﺎوا و ﺁراء ﻣـﻦ دﻗـﺖ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬هﺮ ﺁﻧﭽﻪ آﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ آﺘﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪان ﻋﻤﻞ آﻨﻴﺪ و ﺁﻧﭽﻪ آـﻪ ﺑـﺎ آﺘـﺎب ﻪﻠﻟﺍ و ﺳـﻨﺖ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺁن را ﺗﺮك آﻨﻴﺪ(( ‪.4‬‬

‫‪ -3‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ اﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‬

‫)ﺧﻤﺲ ﻋﺸﺮ رﺿﻌﺎت( ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺑـﺎر ﻣﻜﻴـﺪن را ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ‪ 5 ،‬اﻓﺮا و دروغ ﻣﺤـﺾ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا‬
‫ﻓﺘﻮاي ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬هﻤﺎن ﻃﻮر آـﻪ از‬
‫رواﻳﺎت ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﺳـﺖ آـﻪ ﻗﻠﻴـﻞ و‬

‫‪ .1‬ﻣﻐﻨﻲ‪ ،‬اﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ج‪ 11‬ص )‪ (310-312‬و ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح ج ‪ 10‬ص )‪(44-46‬‬

‫و ﺑﺪاﻳﻪ اﻟﻤﺠﺘﻬﺪ اﺑﻦ رﺷﺪ ج‪ 3‬ص )‪.(64-66‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺴﻠﻢ ﻣﻊ اﻟﺸﺮح آﺘﺎب اﻟﺮﺿﺎع ﺑﺎب اﻟﺘﺤﺮﻳﻢ ﺑﺨﻤﺲ رﺿﻌﺎت )‪.(1452‬‬
‫* ﺑﻌﺪ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﺗﻼوت ﻣﻲ ﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ آﻪ ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫ﻣﺮدم ﺗﻼوت ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ ﭼﻮن از ﻧﺴﺦ ﺁن ﺧﺒﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ هﻨﮕﺎﻣﻲ آﻪ ﺧﺒﺮ ﻧﺴﺦ‬
‫ﺑﻪ اﻧﻬﺎ رﺳﻴﺪ‪ ،‬رﺟﻮع آﺮدﻧﺪ و اﺟﻤﺎع ﻧﻤﻮدﻧﺪ آﻪ ﺗﻼوت ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ))ﺷﺮح‬
‫ﻣﺴﻠﻢ(( ﺑﺎ اﻧﺪآﻲ ﺗﺼﺮف ))ﻣﺘﺮﺟﻢ((‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (178‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(303-304‬‬
‫‪ .4‬ﻣﻌﻨﻲ ﻗﻮل اﻻﻣﺎم ص )‪ (150‬ﻣﻦ ﺿﻤﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻟﺮﺳﺎﻳﻞ اﻟﻤﻨﻴﺮﻳﻪ ج‪. 2‬‬
‫‪ .5‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (179‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(304‬‬
‫آﺜﻴﺮ رﺿﺎع‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻄﻠـﻖ ﻣﻜﻴـﺪن‬
‫ﺷﻴﺮ را ﻗﻄﻊ ﻧﻈﺮ از ﺗﻌﺪاد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎع ﻣـﻲ‬
‫داﻧﺪ‪) .‬ﻗﻮل ﺑﺨﻤﺲ ﻋﺸﺮ رﺿﻌﺎت( ﻳﻌﻨﻲ ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺑـﺎر‬
‫ﻣﻜﻴﺪن از هﻴﭻ ﻳﻚ از ﻋﻠﻤﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫ـﺮدرﮔﻤﻲ‬
‫ـﺎر ﺳـ‬ ‫ـﺎرﻩ دﭼـ‬
‫ـﻦ ﺑـ‬
‫ـﺎﻣﻲ‪ ،‬در اﻳـ‬‫دوازدﻩ اﻣـ‬
‫ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺘﻲ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎي ﻃﻮﺳﻲ در آﺘﺎب )ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻻﺣﻜﺎم( آﻪ در اﺻﻮل‬
‫و ﻓﺮوع از آﺘـﺐ ﻣﺮﺟـﻊ ﺷـﻴﻌﻪ ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪،‬‬
‫رواﻳﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﺎﻗﻀﻲ را ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﻳـﻚ‬
‫رواﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪)) .‬ﻋﺒﻴـﺪ ﺑـﻦ زرارﻩ ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ)ع( ﺳﻮال آﺮدم‪ :‬ﻣﺎ اهﻞ ﺑﻴﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻌﺪادﻣﺎن زﻳﺎد اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮاﻗﻊ ﺧﻮﺷﻲ ﻳﺎ ﻏﻢ هﻤـﻪ‬
‫ﻣﺎ ﮔﺮد هﻢ ﻣﻲ ﺁﻳﻴﻢ‪ ،‬زن و ﻣﺮد ﺑﺎ هﻢ ﺗﺠﻤـﻊ ﻣـﻲ‬
‫آﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﺎ اوﻗﺎت زﻧـﺎن از اﻳﻨﻜـﻪ ﺳﺮﺷـﺎن ﻟﺨـﺖ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﻣﺮدان ﺑﺎ ﺷﺮم و ﺣﻴﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﮔﺎهﻲ ﻣـﺮدان ﻧﻴـﺰ ﺧﺠﺎﻟـﺖ ﻣـﻲ آﺸـﻨﺪ از‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف زﻧﺎن ﻧﮕـﺎﻩ آﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻣـﺖ رﺿـﺎﻋﺖ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﺎ ﭼﻨـﺪ ﺑـﺎر ﻣﻜﻴـﺪن ﺛﺎﺑـﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد؟‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬هﻤﺎن ﻣﻘﺪار آﻪ ﮔﻮﺷـﺖ و ﺧـﻮن را ﺗﻮﻟﻴـﺪ‬
‫آﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺮض آﺮدم‪ :‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺧﻮن و ﮔﻮﺷﺖ را ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫ﻣﻲ آﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻪ دﻩ ﺑﺎر ﻣﻜﻴـﺪن‬
‫ﻣﻮﻟﺪ ﺧﻮن و ﮔﻮﺷﺖ ﻣﻲ ﺷﻮد(( ﻋـﺮض آـﺮدم‪ :‬ﺑـﺎ دﻩ‬
‫ﺑﺎر ﻣﻜﻴﺪن ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد؟ ﻓﺮﻣـﻮد‪:‬‬
‫))اﻳﻦ ﻓﺘﻮا را ﺑﮕﺬار(( و ﺑﻌﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬هﺮ ﭼـﻪ‬
‫آﻪ از ﻧﺴﺐ ﺣﺮام اﺳﺖ از رﺿـﺎﻋﺖ ﻧﻴـﺰ ﺣـﺮام ﻣـﻲ‬
‫ﮔﺮدد(( ‪ 1‬در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕـﺮ از اﺑـﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪)) :‬از ﺷﻴﺮ ﺧﻮردن ﺣﺮﻣﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ ﺷـﻮد ﻣﮕـﺮ‬
‫از ﺧﻮردن هﻤﺎن ﻣﻘﺪار آﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺳﺘﺨﻮان و‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻳﻚ ﺑﺎر‪ ،‬دو ﺑﺎر و ﺳﻪ‪ 3‬ـ‬
‫ﺣﺘﻲ دﻩ ﺑﺎر ـ ﻣﻜﻴﺪن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺘﻔﺮق و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪،‬‬
‫‪2‬‬
‫اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﺁﻗﺎي ﻃﻮﺳﻲ رواﻳﺖ ﻣﻲ آﻨﺪ آﻪ دﻩ ﺑﺎر ﻣﻜﻴـﺪن‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺑﺎر ﻣﻜﻴﺪن‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻤﻲ ﮔـﺮدد‪.‬‬
‫از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣﺮوي اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺷﻨﻴﺪم دﻩ ﺑﺎر‬
‫ﺷﻴﺮ ﺧﻮردن ﺣﺮﻣﺖ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ‬

‫‪ .1‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻻﺣﻜﺎم ﻟﻠﻄﻮﺳﻲ ج‪ 7‬ص )‪ (281‬ﺑﺎب ﻣﺎ ﻳﺤﺮم ﻣﻦ اﻟﻨﻜﺎح ﻣﻦ‬

‫اﻟﺮﺿﺎع و ﻣﺎ ﻻ ﻳﺤﺮم ﻣﻨﻪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻻﺣﻜﺎم ج‪ 8‬ص )‪.(281‬‬
‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺷﻨﻴﺪم ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﭘـﺎﻧﺰدﻩ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺎر ﺷﻴﺮ ﺧﻮردن ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪((.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺁﻗﺎي ﻃﻮﺳﻲ ﻣـﻲ ﺧﻮاهـﺪ ﻣﻴـﺎن اﻳـﻦ رواﻳـﺎت‬
‫ﻣﺘﻌﺎرﺿﻪ راﻩ ﺗﻮﻓﻴﻖ و ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ را ﭘﻴﺪا آﻨﺪ و در‬
‫اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ هﻤﻪ رواﻳﺎت و ﺁﻧﭽﻪ آﻪ‬
‫ﻣﺸﺎﺑﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣـﺖ رﺿـﺎﻋﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد آﻪ ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ هـﻢ‬
‫و ﭘﻲ در ﭘﻲ و ﺑﺪون وﻗﻔﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻣﺖ را ﺛﺎﺑـﺖ‬
‫ﻣﻲ آﻨﻨﺪ‪ .‬رواﻳﺖ هﺎرون ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻲ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ آﻪ‬
‫ﻗﺒﻼً ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻮﺟﻴـﻪ و ﺗﻄﺒﻴـﻖ‬
‫اﺳﺖ و ﺁن اﻳﻨﻜﻪ وﻗﺘﻲ آﻪ اﺑﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ از دﻩ ﺑـﺎر‬
‫ﺷﻴﺮ ﺧﻮردن )ﻋﺸﺮ رﺿـﻌﺎت( ﺳـﺨﻦ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺎن ﺁورد‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪)) :‬ﻻ ﺑﺎس ﺑﻪ اذا آﻦ ﻣﺘﻔﺮﻗﺎت(( ﻳﻌﻨـﻲ دﻩ‬
‫ﺑﺎر ﺑﺼﻮرت وﻗﻔﻪ و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣـﺖ رﺿـﺎﻋﺖ‬
‫ﻧﻤﻲ ﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ دال ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ آﻪ اﮔﺮ ﺷﻴﺮ‬
‫ﺧﻮردﻧﻬﺎ ﻣﺘﻮاﻟﻲ و ﺑﺪون وﻗﻔﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮﻣـﺖ را‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ آﻨﻨﺪ ‪ 2‬ﺁري‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﻟﻄﺎﺋﻔـﻪ ﺗﺎآﻴـﺪ دارد‬
‫آﻪ دﻩ ﺑﺎر ﻣﻜﻴﺪن ﻣﺘـﻮاﻟﻲ و ﺑـﺪون وﻗﻔـﻪ ﻣﻮﺟـﺐ‬
‫ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎﻋﺖ اﺳﺖ و ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺗﺎآﻴﺪ دارد آـﻪ‬
‫ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺑﺎر ﺷﻴﺮ ﺧـﻮردن ﭘـﻲ در ﭘـﻲ و ﺗـﺎ ﺳـﻴﺮ‬
‫ﺧﻮردن ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺒﻴﻦ‬
‫ﭼﻘﺪر ﺗﻌﺎرض و ﺗﻨﺎﻗﺺ وﺟﻮد دارد!؟‬

‫‪ -4‬اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ آﻪ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺨﺎري را‬

‫ﺑﺎز آﺮدم و در ﺁن رواﻳﺘﻲ از ﻋﺎﻳﺸﻪ دﻳـﺪم و در‬
‫ﺁن ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد آﻪ رﺳﻮل اآﺮم‪ ρ‬ﭘﻨﺞ ﺑﺎر ﻣﻜﻴﺪن ﻳـﺎ‬
‫ﺑﻴﺶ از ﭘﻨﺞ ﺑﺎر را ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻩ اﺳـﺖ ‪،3‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺁﻗﺎي ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ دروغ اﺳـﺖ‪ .‬زﻳـﺮا ﺑﺨـﺎري‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺪﻳﺜﻲ را ﻧﻘﻞ ﻧﻜﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺷﺒﻴﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ را ﻧﻘﻞ آﺮدﻩ اﺳﺖ و ﺣـﺪﻳﺚ‬
‫در ﭘﺎراﮔﺮاف ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻴﺎن ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ - 5‬ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در اﻳـﻦ ﻗﻀـﻴﻪ ﺑـﺮاي اﺛﺒـﺎت ﺻـﺤﺖ‬
‫ازدواج زن و ﻣﺮد آﺘﺎﺑﻬﺎي اهﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻـﺤﻴﺢ‬
‫ﻣﺴﻠﻢ اﺑﻦ رﺷﺪ و ﻓﺘﺎوي ﺷﻴﺦ ﺷـﻠﺘﻮت و آﺘﺎﺑﻬـﺎﻳﻲ‬
‫راآﻪ ﻗﻀﺎت ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲآﻨﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫‪ .3‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻻﺣﻜﺎم ج‪ 8‬ص )‪.(282‬‬
‫‪ .4‬هﻤﺎن ﻣﺎﺧﺬ‪.‬‬
‫‪ .1‬ﺛﻢ اهﺘﺪﻳﺖ ص )‪ (128‬و ﺁﻧﮕﺎﻩ هﺪاﻳﺖ ﺷﺪم ص )‪.(309‬‬
‫ﮔﻮاﻩ و دﻟﻴﻞ ذآﺮ آﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻢ آﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﭼﻪ ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ - 6‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎور آﻨﻢ آﻪ از ﻣﻴﺎن هﻤﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎ و ﻗﻀﺎت‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ هـﻢ ﻧﻤـﻲداﻧﺴـﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻪ دﻻﻳﻞ ﺻﺤﻴﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲآﻨﺪ آﻪ آﻤﺘﺮ از ﭘـﻨﺞ‬
‫وﻋﺪﻩ ﺷﻴﺮ ﺧﻮردن [ﻃﻔـﻞ از زﻧـﻲ ﻏﻴـﺮاز ﻣـﺎدرش]‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﻳﻢ ازدواج ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ هـﺮ ﺣـﺎل ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫اﺳﺖ هﻤﻪ ﺁﻧﻬﺎ [در اﻳﻦ اﻣﺮ] دﭼﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﺟﻬﻞ ﺷﺪﻩ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ ﺁن واﺿﺢ اﺳﺖ و ﺁن دور ﺷـﺪن ﺁﻧﻬـﺎ‬
‫از روش اهﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ اﺳﺖ آﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻗﺮﺁن‬
‫و ﺳﻨﺖ را واﺟﺐ ﻣﻲداﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﻘﻠﻴـﺪ ﻣـﺬﻣﻮم آـﻪ‬
‫روش اﺳﺘﺪﻻل ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ادﻋﺎهـﺎﻳﺶ اﺳـﺖ‬
‫آﻪ در هﻨﮕﺎم اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧـﺪا )ﺻـﻠﻲ ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ و ﺳﻠﻢ( در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘـﺲ در‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﭼﻪ اﻳﺮادي ﺑﻪ اهﻞ ﺳﻨﺖ وارد اﺳﺖ؟!‬
‫ﺷﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﻩ ﮔﺮاﻣﻲ ﺧﻮاﻩ ﺷﻴﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺳﻨﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪن آﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ اﺣﺴﺎس ﺗﻨﺪروي و ﺧﺸﻦ‬
‫ﺑﻮدن ﻋﺒﺎرات ﺁن ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪان ﻋﻠﺖ اﺳـﺖ آـﻪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ در آﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧـﺪا‬
‫)ﺻﻠﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﻠﻴﻪ وﺁﻟﻪ و ﺳﻠﻢ( ﭘﺎ را از ﺣـﺪود ﺧـﻮد‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﻬﺎدﻩ و ﺑﺎ دروﻏﻬﺎي ﺑﺰرگ و زﺷﺖ‪ ،‬اﻋﻤﺎﻟﻲ‬
‫را آﻪ از ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺮ ﻧﺰدﻩ اﺳـﺖ و ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ را آـﻪ‬
‫ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدهـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ از‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲﺧﻮاهﻢ آﻪ ﻋﺬر ﻣـﺮا در اﻳـﻦ‬
‫ﺑﺎرﻩ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﻣﺂﺧﺬ و ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ـ آﺘﺎب اهﻞ ﺳﻨﺖ ـ‬
‫‪ -1‬أﺑﺎﻃﻴﻞ ﻳﺠﺐ أن ﺗﻤﺤﻲ ﻣـﻦ اﻟﺘـﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫دآﺘﺮ إﺑﺮاهﻴﻢ ﻋﻠﻲ ﺷﻌﻮط‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﭼـﺎپ‪:‬‬
‫‪ 1408‬هـ ‪1988.‬‬
‫‪ -2‬أﺑـــﻮهﺮﻳﺮﻩ و أﻗـــﻼم اﻟﺤﺎﻗـــﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻘﻠـــﻢ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺰرﻋﻲ‪ ،‬دار اﻷﻗـﻢ‪ ،‬اﻟﻜﻮﻳـﺖ‪ ،‬ﭼـﺎپ‪.‬‬
‫‪ 1405‬هـ ‪1984‬م‪.‬‬
‫‪ -3‬إﺗﺤﺎف ذوي اﻟﻨﺠﻠﺒﻪ ﺑﻤﺎ ﻓﻲ اﻟﻘﺮأن و اﻟﺴـﻨﻪ‬
‫ﻣﻦ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼـﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗـﺄﻟﻴﻒ ﻣﺤﻤـﺪ اﻟﻌﺮﺑـﻲ ﺑـﻦ‬
‫اﻟﺘﻴﺎﻧﻲ اﻟﻤﻐﺮﺑﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪ 1405‬هـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻹﺗﻘﺎن ﻓﻲ ﻋﻠﻮم اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺟـﻼل اﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻖ‪ :‬اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺷﺮﻳﻒ ﺳﻜﺮ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ‬
‫اﻟﻤﻌﺎرف‪ ،‬اﻟﺮﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -5‬أﺛﺮ اﻹﻣﺎﻣﻪ ﻓـﻲ اﻟﻔﻘـﻪ اﻟﺠﻌﻔـﺮي و أﺻـﻮﻟﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬دآﺘﺮ ﻋﻠﻲ ﺳﺎﻟﻮس‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1402‬هـ ـ‪1982‬م‪.‬‬
‫ـﻲ‬
‫ـﻪ ﻋﻠـ‬ ‫ـﺘﺪرآﺘﻪ ﻋﺎﺋﺸـ‬ ‫ـﺎ اﺳـ‬
‫ـﺮاد ﻣـ‬‫ـﻪ ﻹﻳـ‬‫‪ -6‬اﻹﺟﺎﺑـ‬
‫ـﻲ‪،‬‬‫ـﺪﻳﻦ زرآﺸـ‬ ‫ـﺪر اﻟـ‬
‫ـﺎم ﺑـ‬‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـ‬ ‫ـﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗـ‬
‫اﻟﺼـ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺳـﻌﻴﺪ اﻓﻐـﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘـﺐ اﻹﺳـﻼﻣﻲ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -7‬اﻷﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ اﻹﺳـﻼم اﺑـﻦ‬
‫ﺗﻴﻤﻴــﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴــﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤــﻮد ارووط‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒــﻪ دار‬
‫اﻟﻌﺮوﺑﻪ ﻟﻠﻨﺸﺮ و اﻟﺘﻮزﻳﻊ‪ ،‬آﻮﻳﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ‬
‫‪1988‬م‪.‬‬
‫ـﺎ‪،‬‬‫ـﻪ اﻟﻔﻘﻬـ‬ ‫ـﺎم اﻷﺋﻤـ‬‫ـﺎن إﻣـ‬‫ـﻪ اﻟﻨﻌﻤـ‬‫‪ -8‬أﺑﻮﺣﻨﻴﻔـ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬وهﺒﻲ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻏﺎوﺟﻲ‪ ،‬دار اﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬دﻣﺸـﻖ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -9‬أﺣﻜﺎم اﻟﺠﻨﺎﺋﺮ و ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﺻﺮ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ اﻟﻤﻌـﺎرف‪ ،‬رﻳـﺎض‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1412‬هـ ـ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -10‬اﻷﺣﻜــﺎم اﻟﺴــﻠﻄﺎﻧﻴﻪ واﻟﻮﻻﻳــﺖ اﻟﺪﻳﻨﻴــﻪ‪،‬‬
‫ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑــﻲ اﻟﺤﺴــﻦ ﻋﻠــﻲ ﺑــﻦ ﻣﺤﻤــﺪ ﺑﻐــﺪادي‬
‫اﻟﻤﺎوردي‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -11‬اﻷﺧﺘﻼف ﻓﻲ اﻟﻠﻔﻆ واﻟﺮد اﻟﺠﻬﻤﻴﻪ واﻟﻤﺸﺒﻬﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒـﻪ دﻳﻨـﻮري‪،‬‬
‫دار اﻟﻜﺘـﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴـﻪ‪ ،‬ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1405‬هــ ـ‬
‫‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -12‬أﺧﻄﺎء ﻳﺠﺐ أن ﺗﺼﺤﺢ ﻓﻲ اﻟﺘـﺎرﻳﺦ ـ اﺳـﺘﺨﻼف‬
‫أﺑﻲ ﺑﻜﺮ اﻟﺼﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬دآﺘﺮ ﺟﻤﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي‪،‬‬
‫دآﺘــﺮ وﻓــﺎء ﻣﺤﻤــﺪ رﻓﻌــﺖ ﺟﻤﻌــﻪ‪ ،‬دار اﻟﻮﻓــﺎء‬
‫ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﻪ واﻟﻨﺸﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫ـﺮﻳﻢ و‬ ‫ـﺮﺁن اﻟﻜـ‬‫ـﻮل اﻟﻘـ‬‫ـﺮﻗﻴﻦ ﺣـ‬‫‪ -13‬أراء اﻟﻤﺴﺘﺸـ‬
‫ﺗﻔﺴﻴﺮﻩ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺑﻦ إﺑﺮاهﻴﻢ رﺿﻮان‪ ،‬دار‬
‫ﻃﻴﺒﻪ‪ ،‬رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -14‬إرﺷﺎد اﻟﻐﺒﻲ إﻟﻲ ﻣﺬهﺐ أهﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﻓـﻲ ﺻـﺤﺐ‬
‫اﻟﻨﺒﻲ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ اﻣـﺎم ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ ﺷـﻮآﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺸﻬﻮر ﺳﻠﻤﺎن‪ ،‬دار اﻟﻤﻨﺎر ﻟﻠﻨﺸﺮ‪ ،‬رﻳﺎض‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -15‬أﺳﺒﺎب ورود اﻟﺤـﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺟـﻼل اﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻳﺤﻴﻲ إﺳﻤﺎﻋﻴﻞ أﺣﻤﺪ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـﺐ‬
‫اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1404‬هـ ـ ‪1984‬م‪.‬‬
‫‪ -16‬أﺳﺒﺎب اﻟﻨـﺰول‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ أﺣﻤـﺪ و‬
‫اﺣﺪي‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺞ‪ :‬ﻋﺼﺎم ﺣﻤﻴﺪان‪ ،‬دار اﻹﺻﻼح‪ ،‬دﻣـﺎم‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -17‬أﺳﺒﺎب اﻟﻨﺰول‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺟﻼل اﻟـﺪﻳﻦ ﺳـﻴﻮﻃﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻌﻨﺎﻳﻪ‪ :‬ﺑﺪﻳﻊ ﻟﺤﺎم‪ ،‬دار اﻟﻬﺠﺮﻩ‪ ،‬ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -18‬اﻻﺳﺘﻴﻌﺎب ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﻪ اﻷﺻـﺤﺎب‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑـﻲ‬
‫ﻋﻤﺮ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻋﻠـﻲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺠﺎوي‪ ،‬دار اﻟﺠﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هــ ـ‬
‫‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -19‬اﻷﺳﺮار اﻟﻤﺮﻓﻮﻋـﻪ ﻓـﻲ اﻷﺧﺒـﺎر اﻟﻤﻮﺿـﻮﻋﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﻼ ﻋﻠﻲ ﻗﺎري‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻟﻄﻔـﻲ‬
‫ﺻﺒﺎغ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1405‬هــ ـ‬
‫‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -20‬اﻹﺳﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻋﻘﺎﺋﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺣﺴـﺎن‬
‫إﻟﻬﻲ ﻇﻬﻴﺮ‪ ،‬إدارﻩ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺳﻨﻪ‪ ،‬ﻻهﻮر ﺑﺎآﺴـﺘﺎن‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -21‬اﻹﺻﺎﺑﻪ ﻓﻲ ﺗﻤﻴﻴﺰ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‬
‫ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺠـﺎوي‪ ،‬دار اﻟﺠﻴـﻞ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -22‬أﺻﻞ اﻻﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن اﺷﻘﺮ‪،‬‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﻔﻼح‪ ،‬دار اﻟﻨﻔﺎﺋﺲ آﻮﻳﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ‬
‫‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -23‬أﺻﻮل اﻟـﺪﻳﻦ ﻋﻨـﺪ اﻷﺋﻤـﻪ اﻷرﺑﻌـﻪ واﺣـﺪﻩ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻧﺎﺻﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻗﻔﺎري‪ ،‬دار اﻟﻮﻃﻦ ﭼﺎپ‬
‫‪1414‬هـ‪.‬‬
‫‪ -24‬أﺻﻮل ﻣﺬهﺐ اﻟﺸﻴﻌﻪ اﻹﻣﺎﻣﻴـﻪ اﻹﺛﻨـﻲ ﻋﺸـﺮﻳﻪ‬
‫ﻋﺮض و ﻧﻘﺾ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻧﺎﺻﺮ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﻗﻔـﺎري‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -25‬أﺿﻮاء اﻟﺒﻴﺎن ﻓﻲ إﻳﻀﺎح اﻟﻘـﺮﺁن ﺑـﺎﻟﻘﺮﺁن‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ اﻣـﻴﻦ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﻣﺨﺘـﺎر ﺷـﻨﻘﻴﻄﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ ـ اﻟﻘـﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1413‬هــ ـ‬
‫‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -26‬اﻷﺿﻮاء اﻟﺴﻨﻴﻪ ﻋﻠﻲ ﻣﺬاهﺐ راﻓﻀـﻲ اﻻﺣﺘﺠـﺎج‬
‫ﺑﺎﻟﺴﻨﻪ اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻋﻤﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن اﺷـﻘﺮ‪،‬‬
‫ـ‬ ‫ـ ﻋﻤـﺎن‪ ،‬اردن‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1412‬هــ‬ ‫دار اﻟﻨﻔـﺎﺋﺲ‬
‫‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -27‬أﻋﻼم اﻟﻤﻮﻗﻌﻴﻦ ﻋـﻦ رب اﻟﻌـﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ـﻼم‬
‫ـﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺴـ‬ ‫ـﺐ‪ :‬ﻣﺤﻤـ‬
‫ـﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴـ‬‫ـﻴﻢ اﻟﺠﻮزﻳـ‬‫ـﻦ ﻗـ‬
‫اﺑـ‬
‫ـﺎپ‬
‫ـﺮوت‪ ،‬ﭼـ‬ ‫ـﻪ‪ ،‬ﺑﻴـ‬‫ـﺐ اﻟﻌﻠﻴﻤـ‬‫ـﺮاهﻴﻢ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـ‬‫إﺑـ‬
‫‪1411‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -28‬أﻓﻌــﺎل اﻟﺮﺳــﻮل‪ ρ‬و دﻻﻟﺘﻬــﺎ ﻋﻠــﻲ اﻷﺣﻜــﺎم‬
‫اﻟﺸﺮﻋﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺳـﻠﻴﻤﺎن اﺷـﻘﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ‬
‫اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -29‬أﻗﺒــﺎس ﻣــﻦ ﻣﻨﺎﻗــﺐ أﺑــﻲ هﺮﻳــﺮﻩ‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻨﻌﻢ ﺻـﺎﻟﺢ ﻋـﺰي‪ ،‬دار اﻟﻤﻨﻄﻠـﻖ‪ ،‬دﺑـﻲ ـ‬
‫اﻹﻣﺎرات اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ اﻟﻤﺘﺤﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -30‬أﻣﺎﻟﻲ اﻟﻤﺤﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬رواﻳﻪ ﻳﺤﻴﻲ ﻳﺒﻊ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪:‬‬
‫د‪ .‬إﺑﺮاهﻴﻢ ﻗﻴﺴﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺒـﻪ اﻹﺳـﻼﻣﻴﻪ ـ ﻋﻤـﺎن‪.‬‬
‫دار اﺑﻦ اﻟﻘﻴﻢ‪ ،‬دﻣﺎم‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫ـﺮح و‬‫ـﻲ اﻟﺠـ‬‫ـﻪ ﻓـ‬‫ـﺎﻧﻲ و ﻣﻨﻬﺠـ‬‫ـﺎم اﻟﺠﻮزﺟـ‬‫‪ -31‬اﻹﻣـ‬
‫اﻟﺘﻌﺪﻳﻞ‪ ،‬ﻣﻊ ﺗﺤﻘﻴﻖ آﺘﺎﺑﻴﻪ اﻟﺸـﺠﺮﻩ ﻓـﻲ أﺣـﻮال‬
‫اﻟﺮﺟﺎل و إﻣﺎرات اﻟﻨﺒﻮﻩ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬د‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﻴﻢ‬
‫ﺑﺴﺘﻮي‪ ،‬ﺣﺪﻳﺚ أآﺎدﻣﻲ ـ ﻓﻴﺼـﻞ أﺑـﺎد‪ ،‬ﺑﺎآﺴـﺘﺎن‪.‬‬
‫دار اﻟﻄﺤﺎوي ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -32‬اﻹﻣﺎﻣﻪ ﻣﻦ أﺑﻜﺎر اﻷﻓﻜﺎر ﻓﻲ أﺻـﻮل اﻟـﺪﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳﻴﻒ اﻟﺪﻳﻦ ﺁﻣﺪي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ زﺑﻴـﺪي‪،‬‬
‫دار اﻟﻜﺘﺎب اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -33‬آﺘﺎب اﻹﻣﺎﻣﻪ و اﻟﺮد ﻋﻠﻲ اﻟﺮاﻓﻀﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫أﺑﻲ ﻧﻌﻴﻢ اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬د‪ .‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻓﻘﻴﻬﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﻌﻠﻮم واﻟﺤﻜﻢ ـ ﻣﺪﻳﻨـﻪ ﻣﻨـﻮرﻩ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -34‬اﻷﻧـــﻮار اﻟﺮﺣﻤﺎﻧﻴـــﻪ ﻟﻬﺪاﻳـــﻪ اﻟﻔﺮﻗـــﻪ‬
‫اﻟﺘﻴﺠﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻳﻮﺳﻒ اﻓﺮﻳﻘﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ‪ :‬إﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﻧﺼﺎري‪ ،‬دار اﻟﺒﺤﻮث اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ و‬
‫اﻹﻓﺘــﺎء و اﻟــﺪﻋﻮﻩ و اﻹرﺷــﺎد ـ رﻳــﺎض‪ ،‬ﭼــﺎپ‬
‫‪1404‬هـ‪.‬‬
‫ٌ ﻓﻲ ﺗﻌﺮﻳﻔﺎت اﻷﻟﻔﺎظ اﻟﻤﺘﺪاوﻟﻪ‬ ‫‪ -35‬أﻧﻴﺲ اﻟﻔﻘﻬﺎ‬
‫ٌ ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻗﺎﺳﻢ ﻗﻮﻧﻮي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬د‪.‬‬ ‫ﺑﻴﻦ اﻟﻔﻘﻬﺎ‬
‫أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق آﺒﻴﺴﻲ‪ ،‬دار اﻟﻮﻓﺎء ﻟﻠﻨﺸﺮ و‬
‫اﻟﺘﻮزﻳﻊ‪ ،‬ﺟﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -36‬أوﺟﺰ اﻟﺨﻄﺎب ﻓـﻲ ﺑﻴـﺎن ﻣﻮﻗـﻒ اﻟﺸـﻴﻌﻪ ﻣـﻦ‬
‫اﻷﺻﺤﺎب‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ‬
‫‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -37‬أﻳﻪ اﻟﺘﻄﻬﻴﺮ ﺑﻴﻦ أﻣﻬـﺎت اﻟﻤـﻮﻣﻨﻴﻦ و أهـﻞ‬
‫ٌ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻋﻠﻲ أﺣﻤﺪ ﺳﺎﻟﻮس‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ‬ ‫اﻟﻜﺴﺎ‬
‫ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -38‬ﺑﺤﻮث ﻓﻲ أﺻﻮل اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ‬
‫ﻟﻄﻔـﻲ ﺻـﺒﺎغ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘـﺐ اﻹﺳـﻼﻣﻲ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -39‬ﺑﺪاﺋﻊ اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ اﻟﺠـﺎﻣﻊ ﻟﺘﻔﺴـﻴﺮ اﺑـﻦ ﻗـﻴﻢ‬
‫اﻟﺠﻮزﻳﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ و ﺗﺨﺮﻳﺞ‪ :‬ﻳﺴـﺮي ﺳـﻴﺪ ﻣﺤﻤـﺪ‪ ،‬دار‬
‫اﺑﻦ اﻟﺠﻮزي‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -40‬ﺑﺪاﺋﻊ اﻟﻔﻮاﺋـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم اﺑـﻦ ﻗـﻴﻢ‬
‫ﺟﻮزﻳﻪ ـ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺨﺮﻳﺞ‪ :‬ﻣﻌـﺮوف ﻣﺼـﻄﻔﻲ زرﻳـﻖ‪،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ وهﺒﻲ ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴـﺪ ﺑﻠﻄـﻪ ﺟـﻲ‪،‬‬
‫دار اﻟﺨﺎﻧﻲ ـ رﻳﺎض‪ .‬دار اﻟﺨﻴﺮ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬دﻣﺸﻖ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫ـﺒﻦ‬
‫ـﺎﻓﻆ ﻟـ‬‫ـﻪ‪ ،‬ﺗ ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣـ‬‫ـﻪ و اﻟﻨﻬﺎﻳـ‬‫‪ -41‬اﻟﺒﺪاﻳـ‬
‫آﺜﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬د‪ .‬أﺣﻤﺪ أﺑﻮ ﻣﻠﺤﻢ‪ ،‬د‪ .‬ﻋﻠﻲ ﻋﻄﻮي‪،‬‬
‫ﻓﻮاد ﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻬﺪي ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﻋﻠـﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺴـﺎﻳﺮ‪،‬‬
‫دار اﻟﻜﺘـﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴـﻪ‪ ،‬ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1405‬هــ ـ‬
‫‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -42‬ﺑﺬل اﻟﻤﺠﻬﻮد ﻓـﻲ إﺛﺒـﺎت ﻣﺸـﺎﺑﻬﻪ اﻟﺮاﻓﻀـﻪ‬
‫ﻟﻠﻴﻬﻮد‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺟﻤﻴﻠـﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ اﻟﻐﺮﺑـﺎء‬
‫اﻷﺛﺮﻳﺪ ـ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮرﻩ ـ ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪.1994‬‬
‫‪ -43‬اﻟﺒﺮهﺎن ﻓﻲ أﺻﻮل اﻟﻔﻘﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ إﻣﺎم ﺣﺮﻣﻴﻦ‬
‫أﺑﻮاﻟﻤﻌﺎﻟﻲ ﺟﻮﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻋﺒـﺪاﻟﻌﻈﻴﻢ ﻣﺤﻤـﻮد‬
‫دﻳﺐ‪ ،‬دار اﻟﻮﻓﺎء ـ ﻣﻨﺼﻮرﻩ‪ ،‬ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ‪1412‬هــ ـ‬
‫‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -44‬اﻟﺒﻴﻨﺎت ﻓﻲ اﻟﺮد ﻋﻠﻲ أﺑﺎﻃﻴـﻞ اﻟﻤﺮاﺟﻌـﺎت‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد زﻋﺒﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ‪1406 ،‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -45‬ﺑﻴﻦ اﻟﺸﻴﻌﻪ و أهﻞ اﻟﺴـﻨﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺣﺴـﺎن‬
‫إﻟﻬﻲ ﻇﻬﻴﺮ‪ ،‬إدارﻩ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺳﻨﻪ‪ ،‬ﻻهﻮر ﺑﺎآﺴـﺘﺎن‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -46‬ﺑﻴﻦ اﻟﺸـﻴﻌﻪ و اﻟﺴـﻨﻪ دراﺳـﻪ ﻣﻘﺎرﻧـﻪ ﻓـﻲ‬
‫اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ و أﺻﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻋﻠـﻲ ﺳـﺎﻟﻮس‪ ،‬دار‬
‫اﻻﻋﺘﺼﺎم‪ ،‬ﻗﺎهﺮﻩ‪.‬‬
‫ـﺎب و‬‫ـﻮء اﻟﻜﺘـ‬
‫ـﻲ ﺿـ‬‫ـﻮل‪ ρ‬ﻓـ‬‫ـﻊ اﻟﺮﺳـ‬‫ـﺄدب ﻣـ‬‫‪ -47‬اﻟﺘـ‬
‫اﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺴﻦ ﻧـﻮر ﺣﺴـﻦ‪ ،‬دار اﻟﻤﺠﺘﻤـﻊ ـ‬
‫ﺟﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -48‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـﻦ‬
‫ﺧﻠـﺪون‪ ،‬دار اﻟﻔﻜـﺮ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1401‬هــ ـ‬
‫‪1981‬م‪.‬‬
‫‪ -49‬اﻟﺘﺎرﻳﺦ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺟﺰء اﻟﺨﻠﻔـﺎء اﻟﺮاﺷـﺪون‪،‬‬
‫ـﺎپ‬
‫ـﻼﻣﻲ‪ ،‬ﭼـ‬‫ـﺐ اﻹﺳـ‬‫ـﺎآﺮ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘـ‬‫ـﻮد ﺷـ‬‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـ‬‫ﺗـ‬
‫‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫ـﻮك(‬‫ـﻢ و اﻟﻤﻠـ‬
‫ـﺎرﻳﺦ اﻷﻣـ‬‫ـﺮي )ﺗـ‬ ‫ـﺎرﻳﺦ اﻟﻄﺒـ‬‫‪ -50‬ﺗـ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -51‬ﺗﺤﺮﻳﻒ اﻟﻨﺼﻮص ﻣـﻦ ﻣﺂﺧـﺬ أهـﻞ اﻷهـﻮاء ﻓـﻲ‬
‫اﻻﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺑﻜﺮ أﺑﻮزﻳـﺪ‪ ،‬دار اﻟﻌﺎﺻـﻤﻪ ـ‬
‫رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -52‬ﺗﺤﻔﻪ اﻷﺣﻮذي ﺑﺸﺮح ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺘﺮﻣـﺬي‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺒـﺎرآﭙﻮري‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـﺐ‬
‫اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -53‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮاﻗﻒ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﻓﻲ اﻟﻔﺘﻨـﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫د‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺁﻣﺤـﺰون‪ ،‬دار ﻃﻴﺒـﻪ‪ ،‬دار اﻟﻌﺎﺻـﻤﻪ ـ‬
‫رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1415‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫ـﻲ‪ ،‬دار‬‫ـﺎم ذهﺒـ‬‫ـﺎﻟﻴﻒ اﻣـ‬
‫ـﺎظ‪ ،‬ﺗـ‬ ‫ـﺬآﺮﻩ اﻟﺤﻔـ‬‫‪ -54‬ﺗـ‬
‫اﻟﻔﻜﺮ اﻟﻌﺮﺑﻲ‪.‬‬
‫‪ -55‬ﺗﺼﺤﻴﺢ اﻷﺧﻄﺎء و اﻷوهﺎم اﻟﻮاﻗﻌـﻪ ﻓـﻲ ﻓﻬـﻢ‬
‫أﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻨﺒﻲ ﻋﻠﻴـﻪ اﻟﺼـﻼﻩ و اﻟﺴـﻼم‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫زاﺋﺪ ﺑﻦ ﺻﺒﺮي ﺑﻦ أﺑـﻲ ﻋﻠﻔـﻪ‪ ،‬رﻣـﺎدي ﻟﻠﻨﺸـﺮ ـ‬
‫دﻣﺎم‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪.1994‬‬
‫‪ -56‬اﻟﺘﺼﻮف اﻟﻤﺸﺎء و اﻟﻤﺼﺎدر‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺣﺴـﺎن‬
‫إﻟﻬــﻲ ﻇﻬﻴــﺮ‪ ،‬إدارﻩ ﺗﺮﺟﻤــﺎن ﺳــﻨﻪ‪ ،‬ﻻهــﻮر ـ‬
‫ﺑﺎآﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -57‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻤﺬهﺐ اﻟﺸﻴﻌﻪ اﻹﻣﺎﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫أﺣﻤﺪ ﺗﺮآﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬دار ﻋﻤـﺎر ﻟﻠﻨﺸـﺮ و اﻟﺘﻮزﻳـﻊ ـ‬
‫ﻋﻤﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ‪1406 ،‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -58‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺒﻐـﻮي )ﻣﻌـﺎﻟﻢ اﻟﺘﻨﺰﻳـﻞ( ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑﻐﻮي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻧﻤـﺮ‪،‬‬
‫ﻋﺜﻤﺎن ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن اﻟﺮﺣﺾ‪ ،‬دار ﻃﻴﺒﻪ ـ رﻳـﺎض‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -59‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺘﺤﺮﻳﺮ و اﻟﺘﻨـﻮﻳﺮ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻃﺎهﺮ ﺑﻦ ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬اﻟﺪار اﻟﺘﻮﻧﺴﻴﻪ ﻟﻠﻨﺸﺮ‪.‬‬
‫‪ -60‬ﺗﻔﺴــﻴﺮ اﻟﺤﺴــﻦ اﻟﺒﺼــﺮي‪ ،‬ﺟﻤــﻊ و ﺗﻮﺛﻴــﻖ و‬
‫ـﺪﻳﺚ ـ‬ ‫ـﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ‪ ،‬دار اﻟﺤـ‬ ‫ـﺪ ﻋﺒـ‬‫ـﻪ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤـ‬‫دراﺳـ‬
‫ﻗﺎهﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -61‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن اﻟﻌﻈﻴﻢ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ اﻣـﺎم ﺣـﺎﻓﻆ‬
‫اﺑﻦ آﺜﻴﺮ‪ ،‬دار اﻟﻤﻌﺮﻓﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1407‬هــ‬
‫‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -62‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺑـﻦ‬
‫هﻤﺎن ﺻـﻨﻌﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬د‪ ،‬ﻣﻄﻔـﻲ ﻣﺴـﻠﻢ ﻣﺤﻤـﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺮﺷﺪ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -63‬ﺗﻔﺴــﻴﺮ ﻃﺒــﺮي )ﺟــﺎﻣﻊ اﻟﺒﻴــﺎن ﻓــﻲ ﺗﺎوﻳــﻞ‬
‫اﻟﻘـﺮﺁن( دار اﻟﻜﺘـﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴـﻪ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -64‬اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ و اﻟﻤﻔﺴﺮون‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ذهﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ وهﺒـﻪ ـ ﻗـﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪ 1409‬هــ ـ‬
‫‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -65‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻨﺴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺳﻴﺪ ﺟﻠﻴﻤـﻲ‪ ،‬ﺻـﺒﺮي‬
‫ﺷﺎﻓﻌﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺴﻨﻪ ـ ﻗـﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1410‬هــ ـ‬
‫‪1990‬م‪.‬‬
‫ـﺮ‬
‫ـﻦ ﺣﺠـ‬‫ـﺪ ﺑـ‬‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺣﻤـ‬‫ـﺬﻳﺐ‪ ،‬ﺗـ‬‫ـﺐ اﻟﺘﻬـ‬‫‪ -66‬ﺗﻘﺮﻳـ‬
‫ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‪ ،‬ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪:‬‬
‫ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﻋﻄﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -67‬اﻟﺘﻘﺮﻳﺐ ﻟﻌﻠﻮم اﺑﻦ اﻟﻘﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺑﻜﺮ أﺑﻮ‬
‫زﻳﺪ‪ ،‬دار اﻟﺮاﻳﻪ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -68‬اﻟﺘﻤﻬﻴﺪ و اﻟﺒﻴﺎن ﻓﻲ ﻣﻘﺘﻞ اﻟﺸﻬﻴﺪ ﻋﺜﻤـﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻳﺤﻴﻲ ﻣﺎﻟﻘﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤـﻮد‬
‫ﻳﻮﺳﻒ زاﻳﺪ‪ ،‬دار اﻟﺜﻘﺎﻓﻪ ـ اﻟﻮﺣﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1405‬هـ‬
‫ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫ـﻦ‬
‫ـﺎ ﻣـ‬‫ـﻲ اﻟﻤﻮﻃـ‬‫ـﺎ ﻓـ‬‫ـﺎن ﻟﻤـ‬
‫ـﺪ و اﻟﺒﻴـ‬ ‫‪ -69‬اﻟﺘﻤﻬﻴـ‬
‫اﻟﻤﻌﺎﻧﻲ و اﻷﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم اﺑﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﺒﺮ‬
‫اﻧﺪﻟﺴﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ أﺣﻤﺪ أﻋﺮاب‪ ،‬ﭼﺎپ‪1412 ،‬هـ‬
‫ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -70‬ﺗﻨﺰﻳــﻪ اﻟﺸــﺮﻳﻌﻪ اﻟﻤﺮﻓﻮﻋــﻪ ﻋــﻦ اﻷﺧﺒــﺎر‬
‫اﻟﺸﻨﻴﻌﻪ اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ آﻨﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴــﻖ‪ :‬ﻋﺒــﺪاﻟﻮهﺎب ﻋﺒــﺪاﻟﻠﻄﻴﻒ‪ ،‬ﻋﺒــﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣﺤﻤــﺪ‬
‫ـﺎپ‬‫ـﺮوت ﭼـ‬ ‫ـﻪ ـ ﺑﻴـ‬ ‫ـﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴـ‬
‫ـﺪﻳﻖ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـ‬ ‫اﻟﺼـ‬
‫‪1401‬هـ ـ ‪1981‬م‪.‬‬
‫‪ -71‬ﺗﻨﻮﺑﺮ اﻟﺤﻮاﻟﻚ ﺷـﺮح ﻣﻮﻃـﺎ ﻣﺎﻟـﻚ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﻣﺎم ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳـﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺒـﻪ اﻟﺜﻘﺎﻧﻴـﻪ ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫ٌ و اﻟﻠﻐﺎت‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم ﻣﺤـﻲ‬ ‫‪ -72‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻷﺳﻤﺎ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺑـﻦ ﺷـﺮف ﻧـﻮوي‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴـﻪ ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -73‬ﺗﻬﺬﻳﺐ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﺨﻠﻔﺎء‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﺳﻴﻮﻃﻲ‪،‬‬
‫هﺬﺑﻪ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻧﺎﻳﻒ ﻋﺒﺎس‪ ،‬دار اﻷﻟﺒـﺎب ـ ﺑﻴـﺮوت ـ‬
‫دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -74‬ﺗﻬﺬﻳﺐ اﻟﻜﻤﺎل ﻓﻲ أﺳـﻤﺎء اﻟﺮﺟـﺎل‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ ﺟﻤﺎل اﻟﺪﻳﻦ ﻳﻮﺳﻒ ﻣـﺰي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬د‪ .‬ﺑﺸـﺎر‬
‫ﻋﻮاد ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬‬
‫هـ ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -75‬اﻟﺘﻴﺠﺎﻧﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ دﺧﻴﻞ‪ ،‬دار‬
‫ﻃﻴﺒﻪ‪ ،‬رﻳﺎض‪.‬‬
‫‪ -76‬ﺗﺒﺴــﺮ اﻟﻜــﺮﻳﻢ اﻟﺮﺣﻤــﺎن ﻓــﻲ ﺗﻔﺴــﻴﺮ آــﻼم‬
‫اﻟﻤﻨﺎن‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻧﺠﺎر‪ ،‬دار اﻟﻤﺪﻧﻲ ـ ﺟﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -77‬ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ﺣﺎﻃﺐ اﻟﻤﻔﺘﺮي ﻋﻠﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺪاب‬
‫ﻣﺤﻤـﻮد ﺣﻤـﺶ‪ ،‬دار ﻋـﺎﻟﻢ اﻟﻜﺘـﺐ ـ رﻳـﺎض‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -78‬اﻟﺜﻮرﻩ اﻹﻳﺮاﻧﻴﻪ ﻓﻲ ﻣﻴﺰان اﻹﺳﻼم‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻌﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬د‪ .‬ﺳﻤﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ‬
‫إﺑﺮاهﻴﻢ‪ ،‬دار اﻟﺼﺤﻮﻩ ﻟﻠﻨﺸﺮ‪.‬‬
‫‪ -79‬ﺟــﺎﻣﻊ اﻟﻤﺴــﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤــﺪ ﻓــﻮاد‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺒﺎﻗﻲ‪ ،‬دار اﻟﺤﺪﻳﺚ ـ ﻗﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ‬
‫‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -80‬اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﻔﻬﺮس ﻷﻃﺮاف اﻷﺣﺎدﻳـﺚ اﻟﻨﺒﻮﻳـﻪ و‬
‫اﻵﺛﺎر اﻟﺴﻠﻔﻴﻪ ﺑﺎ ﺗﺨﺮﻳﺞ ﻣﺤﺪث ﻋﺼـﺮ ﺷـﻴﺦ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ ﻓﻲ آﺘﺒﻪ اﻟﻤﻄﺒﻮﻋﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﺳـﻠﻴﻢ هﻼﻟـﻲ‪ ،‬دار اﺑـﻦ اﻟﺠـﻮزي ـ دﻣـﺎم‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1409‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -81‬ﺟﻮﻟﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻴﻪ ﻓﻲ ﻋﺼﺮ اﻟﺨﻠﻔـﺎء اﻟﺮاﺷـﺪﻳﻦ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻴﺪ وآﻴﻞ‪ ،‬دار اﻟﻤﺠﺘﻤﻊ ـ ﺟﺪﻩ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -82‬اﻟﺤﺎوي ﻟﻠﻔﺘﺎوي‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﺟـﻼل اﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ـﺎپ‬
‫ـﺮوت‪ ،‬ﭼـ‬‫ـﻪ ـ ﺑﻴـ‬ ‫ـﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴـ‬ ‫ـﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـ‬ ‫ﺳـ‬
‫‪1402‬هـ ـ ‪1982‬م‪.‬‬
‫‪ -83‬اﻟﺤﺴﻦ اﻟﺒﺼﺮي و ﺣﺪﻳﺜﻪ اﻟﻤﺮﺳﻞ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ ﺟﻐﺒﻴﺮ‪ ،‬دار اﻟﺒﻴﺸﺮ ـ ﻋﻤﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -84‬ﺣﻘﻴﻘﻪ اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣﻮﺻـﻠﻲ‪ ،‬دار‬
‫اﻟﺤﺮﻣﻴﻦ ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﻪ ـ ﻗﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -85‬ﺣﻴﺎﻩ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ آﺎﻧﺪهﻠﻮي‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻧﺎﻳﻒ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ دوﻟﻪ‪ ،‬دار اﻟﻘﻠـﻢ‬
‫ـ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -86‬ﺧﺎﻟﺪ ﺑـﻦ اﻟﻮﻟﻴـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ ﺻـﺎدق إﺑـﺮاهﻴﻢ‬
‫ﻋﺮﺟﻮن‪ ،‬اﻟـﺪار اﻟﺴـﻌﻮدﻳﻪ ﻟﻠﻨﺸـﺮ و اﻟﺘﻮزﻳـﻊ ـ‬
‫ﺟﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -87‬ﺧﺼﺎﺋﺺ اﻣﻴﺮاﻟﻤﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ اﺑـﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺷﻌﻴﺐ اﻟﻨﺴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪:‬‬
‫أﺑﻮ إﺳﺤﺎق ﺣﻮﻳﻨﻲ اﺛـﺮي‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـﺎب اﻟﻌﺮﺑـﻲ‪،‬‬
‫ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -88‬اﻟﺨﻄﻮط اﻟﻌﺮﻳﻀﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﺐ اﻟﺪﻳﻦ ﺧﻄﻴـﺐ‪،‬‬
‫ﺗﻌﻠﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺎل ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -89‬اﻟﺨﻼﻓﻪ و اﻟﻤﻠﻚ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑﻲ اﻋﻠﻲ ﻣﻮدودي‪،‬‬
‫ﺗﻌﺮﻳﺐ‪ :‬أﺣﻤﺪ إدرﻳﺲ‪ ،‬دار اﻟﻘﻠﻢ ـ اﻟﻜﻮﻳﺖ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1398‬هـ ـ ‪1978‬م‪.‬‬
‫ـﻠﻤﻴﻦ‬‫ـﺎرﻳﺦ اﻟﻤﺴـ‬ ‫ـﻲ ﺗـ‬
‫ـﺮق ﻓـ‬‫ـﻦ اﻟﻔـ‬ ‫‪ -90‬داراﺳـ‬
‫ـﻪ ﻋـ‬
‫)اﻟﺨﻮارج و اﻟﺸﻴﻌﻪ( ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬أﺣﻤﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻠﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺮآﺰ اﻟﻤﻠﻚ ﻓﻴﺼﻞ ﻟﻠﺒﺤﻮث و اﻟﺪراﺳﺎت اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ـ‬
‫رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -91‬اﻟــﺪارر ﻓــﻲ اﺧﺘﺼــﺎر اﻟﻤﻐــﺎزي و اﻟﺴــﻴﺮ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺞ‪ :‬ﻣﺼﻄﻔﻲ دﻳـﺐ ﺑﻐـﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻋﻠـﻮم اﻟﻘـﺮﺁن ـ دﻣﺸـﻖ‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1404‬هــ ـ‬
‫‪1984‬م‪.‬‬
‫ـﺂﺛﻮر‪،‬‬‫ـﻴﺮ ﺑﺎﻟﻤـ‬ ‫ـﻲ اﻟﺘﻔﺴـ‬‫ـﻮر ﻓـ‬‫ـﺪار اﻟﻤﻨﺜـ‬‫‪ -92‬اﻟـ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -93‬دﻻﺋــﻞ اﻟﻨﺒــﻮﻩ‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣــﺎم إﺳــﻤﺎﻋﻴﻞ‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻦ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺣﻤﻴﺪ‪ ،‬دار اﻟﻌﺎﺻـﻤﻪ‬
‫ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -94‬اﻟﺪﻳﻦ اﻟﺨﺎﻟﺺ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺻـﺪﻳﻖ ﺑﺨـﺎري‪،‬‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻪ دار اﻟﺘﺮاث ـ ﻗﺎهﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -95‬رﺟــﺎل اﻟﺸــﻴﻌﻪ ﻓــﻲ اﻟﻤﻴــﺰان‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ـﺎپ‬‫ـﺖ‪ ،‬ﭼـ‬
‫ـﻢ ـ آﻮﻳـ‬ ‫ـﻲ‪ ،‬دار اﻷرﻗـ‬ ‫ـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ زرﻋـ‬‫ﻋﺒـ‬
‫‪1403‬هـ ـ ‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -96‬اﻟﺮﺣﻴــﻖ اﻟﻤﺨﺘــﻮم‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺻــﻔﻲ اﻟــﺮﺣﻤﻦ‬
‫ﻣﺒـﺎرآﭙﻮري‪ ،‬دار اﻟﺴـﻼم ـ رﻳـﺎض‪ .‬دار اﻟﻮﻓـﺎء‬
‫ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -97‬رﺳﺎﻟﻪ ﻓﻲ اﻟﺮد ﻋﻠﻲ اﻟﺮاﻓﻀﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑـﻮ‬
‫ــﺪاﻟﻮهﺎب‬ ‫ــﻖ‪ :‬ﻋﺒـ‬‫ــﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـ‬‫ــﺪ ﻣﻘﺪﺳـ‬‫ــﺪ ﻣﺤﻤـ‬‫ﺣﺎﻣـ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‪ ،‬اﻟﺪار اﻟﺴﻔﻴﻪ ـ اﻟﻬﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1403‬هـ‬
‫ـ ‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -98‬رﺳﺎﻟﻪ ﻓﻲ اﻟـﺮد ﻋﻠـﻲ اﻟﺮاﻓﻀـﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻮهﺎب‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻧﺎﺻﺮ ﺑﻦ ﺳـﻌﺪ اﻟﺮﺷـﻴﺪ‪ ،‬دار‬
‫ﻃﻴﺒﻪ ـ رﻳﺎض‪.‬‬
‫‪ -99‬اﻟﺮﻳﺎض اﻟﻨﻀﺮﻩ ﻓﻲ ﻣﻨﺎﻗﺐ اﻟﻌﺸـﺮﻩ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﻣــﺎم أﺣﻤــﺪ ﻣﺸــﻬﻮر ﺑﻤﺤــﺐ ﻃﺒــﺮي‪ ،‬دار اﻟﻜﺘــﺐ‬
‫اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -100‬زاد اﻟﻤﻌﺎد ﻓﻲ هﺪي ﺧﻴﺮ اﻟﻌﺒـﺎد‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﺑــﻦ ﻗــﻴﻢ ﺟﻮزﻳــﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴــﻖ‪ :‬ﺷــﻌﻴﺐ ارﻧــﺎووط‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ارﻧـﺎووط‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ اﻟﺮﺳـﺎﻟﻪ‪ .‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ‬
‫اﻟﻤﻨﺎر اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ـ آﻮﻳﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ‪1405 ،‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -101‬زﻳﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ آﺎﺗﺐ اﻟﻮﺣﻲ و ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻘـﺮﺁن‪،‬‬
‫ـﻢ ـ‬ ‫ـﺪﻧﺎن داوودي‪ ،‬دار اﻟﻘﻠـ‬ ‫ـﻔﻮان ﻋـ‬‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺻـ‬‫ﺗـ‬
‫دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -102‬ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻷﺣﺎدﻳـﺚ اﻟﺼـﺤﻴﺤﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻧﺎﺻﺮ اﻟﺪﻧﻲ ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻹﺳـﻼﻣﻲ ـ ﺑﻴـﺮوت‪،‬‬
‫ﻣﻜﻨﺒﻪ اﻟﻤﻌﺎرف رﻳﺎض‪.‬‬
‫‪ -103‬ﺳﻠﺴــﻠﻪ اﻷﺣﺎدﻳــﺚ اﻟﻀــﻌﻴﻔﻪ و اﻟﻤﻮﺿــﻮﻋﻪ‪،‬‬
‫ـﺐ‬
‫ـﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘـ‬ ‫ـﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒـ‬‫ـﺮ اﻟـ‬
‫ـﺪ ﻧﺎﺻـ‬‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـ‬‫ﺗـ‬
‫اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ‪1405 :‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -104‬آﺘﺎب اﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ اﻣـﺎم‬
‫ـﻌﻴﺪ‬‫ـﻦ ﺳـ‬
‫ـﺪ ﺑـ‬ ‫ـﻖ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤـ‬‫ـﻞ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـ‬‫ـﻦ ﺣﻨﺒـ‬
‫ـﺪ ﺑـ‬
‫أﺣﻤـ‬
‫ـﻮﺗﻤﻦ‬‫ـﺎم‪ ،‬اﻟﻤـ‬ ‫ـﺮ ـ دﻣـ‬ ‫ـﺎدي ﻟﻠﻨﺸـ‬‫ـﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻟﺮﻣـ‬
‫ﻗﺤﻄـ‬
‫ﻟﻠﺘﻮزﻳﻊ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -105‬ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻖ‪ :‬ﻋـﺰت دﻋـﺎس‪ ،‬ﻋـﺎدل‬
‫اﻟﺴﻴﺪ‪ ،‬دار اﻟﺤـﺪﻳﺚ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1394‬هــ ـ‬
‫‪1974‬م‪.‬‬
‫‪ -106‬ﺳــﻨﻦ اﺑــﻦ ﻣﺎﺟــﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴــﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤــﺪ ﻓــﻮاد‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺒﺎﻗﻲ‪ ،‬دار إﺣﻴﺎء اﻟﺘـﺮاث اﻟﻌﺮﺑـﻲ‪ ،‬ﭼـﺎپ‪،‬‬
‫‪1395‬هـ ـ ‪1975‬م‪.‬‬
‫‪ -107‬ﺳﻨﻦ اﻟﺪار ﻗﻄﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ هﺎﺷﻢ ﻳﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺪﻧﻲ‪ ،‬و ﺑﺬﻳﻠـﻪ اﻟﺘﻌﻠﻴـﻖ اﻟﻤﻐﻨـﻲ ﻋﻠـﻲ اﻟـﺪار‬
‫ﻗﻄﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻤﺲ ﺣﻖ ﺁﺑﺎدي‪ ،‬دار اﻟﻤﻌﺮﻓﻪ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪386‬هـ ـ ‪1966‬م‪.‬‬
‫‪ -108‬ﺳﻨﻦ اﻟﺪارﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺼﻄﻔﻲ دﻳﺐ ﺑﻐـﺎ‪،‬‬
‫دار اﻟﻘﻠﻢ ـ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -109‬ﺳﻴﺮ أﻋﻼم اﻟﻨﺒﻼء‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﺎووط‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـ‬ ‫ـﻌﻴﺐ اﻷﻧـ‬‫ـﻖ‪ :‬ﺷـ‬
‫ـﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـ‬‫ـﺪ ذهﺒـ‬
‫ﻣﺤﻤـ‬
‫اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -110‬اﻟﺴﻴﺮﻩ اﻟﺤﻠﺒﻴﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ‬
‫ﺑﺮهﺎن اﻟﺪﻳﻦ ﺣﻠﺒﻲ‪ ،‬دار إﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -111‬اﻟﺴﻴﺮﻩ اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ اﻟﺼﺤﻴﺤﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬أآﺮم‬
‫ﺿﻴﺎء ﻋﻤﺮي‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ اﻟﻌﻠـﻮم و اﻟﺤﻜـﻢ ـ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﻣﻨﻮرﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ‪1412 ،‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -112‬اﻟﺴــﻴﺮﻩ اﻟﻨﺒﻮﻳــﻪ‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﺑــﻦ هﺸــﺎم‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴــﻖ‪ :‬ﻋﻤــﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺴــﻼم ﺗــﺪﻣﺮي‪ ،‬دار اﻟﻜﺘــﺎب‬
‫اﻟﻌﺮﺑﻲ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -113‬ﺷﺮح اﻟﺰرﻗـﺎﻧﻲ ﻋﻠـﻲ ﻣﻮﻃـﺎ اﻹﻣـﺎم ﻣﺎﻟـﻚ‪،‬‬
‫ـﺎﻧﻲ‪ ،‬دار‬ ‫ـﺪاﻟﺒﺎﻗﻲ اﻟﺰرﻗـ‬ ‫ـﻦ ﻋﺒـ‬
‫ـﺪ ﺑـ‬‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـ‬‫ﺗـ‬
‫اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -114‬ﺷــﺮح اﻟﻌﻼﻣــﻪ اﻟﺰرﻗــﺎﻧﻲ ﻋﻠــﻲ اﻟﻤﻮاهــﺐ‬
‫اﻟﻠﺪﻧﻴﻪ‪ ،‬دار اﻟﻤﻌﺮﻓﻪ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1414‬هــ‬
‫‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -115‬اﻟﺸﺮﻳﻌﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﺁﺟﺮي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺣﺎﻣـﺪ ﻓﻘـﻲ‪ ،‬دار اﻟﺴـﻼم ـ‬
‫رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫ـﺤﺎﺑﻲ‬ ‫ـﻦ اﻟﺼـ‬
‫ـﺬب ﻋـ‬
‫ـﻲ اﻟـ‬ ‫ـﺐ ﻓـ‬‫ـﻬﺎب اﻟﺜﺎﻗـ‬‫‪ -116‬اﻟﺸـ‬
‫اﻟﺠﻠﻴﻞ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ﺣﺎﻃﺐ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳﻠﻴﻢ هﻼﻟﻲ‪ ،‬دار‬
‫ﻋﻤﺎن ـ ﻋﻤﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1405‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -117‬اﻟﺸﻴﺨﺎن‪ :‬أﺑﻮﺑﻜﺮ اﻟﺼﺪﻳﻖ و ﻋﻤﺮ ﺑﻦ اﻟﺨﻄﺎب‬
‫و وﻟﺪهﻤﺎ ﺑﺮواﻳﻪ اﻟﺒﻼذري ﻓـﻲ أﻧﺴـﺎب اﻷﺷـﺮاف‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬د‪ .‬إﺣﺴـﺎن ﺻـﺪﻗﻲ ﻋﻤـﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ اﻟﺸـﺮاع‬
‫اﻟﻌﺮﺑﻲ ـ آﻮﻳﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -118‬اﻟﺸﻴﻌﻪ اﻹﻣﺎﻣﻴﻪ اﻹﺛﻨﻲ ﻋﺸـﺮﻳﻪ ﻓـﻲ ﻣﻴـﺰان‬
‫اﻹﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬رﺑﻴﻊ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻌﻮدي‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﺑﻦ‬
‫ﺗﻴﻤﻴـﻪ ـ ﻗـﺎهﺮﻩ‪ .‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ اﻟﻌﻠـﻢ ـ ﺟـﺪﻩ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1414‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -119‬اﻟﺸﻴﻌﻪ و أهﻞ اﻟﺒﻴﺖ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺣﺴﺎن إﻟﻬـﻲ‬
‫ﻇﻬﻴﺮ‪ ،‬إدارﻩ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺳﻨﻪ ـ ﻻهﻮر‪ ،‬ﺑﺎآﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫‪ -120‬اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﺘﺸﻴﻊ ﻓـﺮق و ﺗـﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫إﺣﺴﺎن إﻟﻬﻲ ﻇﻬﻴﺮ‪ ،‬إدارﻩ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺳـﻨﻪ ـ ﻻهـﻮر‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1404‬هـ ـ ‪1984‬م‪.‬‬
‫ـﻲ‬‫ـﺎن إﻟﻬـ‬ ‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺣﺴـ‬‫ـﻨﻪ‪ ،‬ﺗـ‬ ‫ـﻴﻌﻪ و اﻟﺴـ‬‫‪ -121‬اﻟﺸـ‬
‫ﻇﻬﻴﺮ‪ ،‬إدارﻩ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺳﻨﻪ ـ ﻻهﻮر‪ ،‬ﺑﺎآﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫‪ -122‬اﻟﺸﻴﻌﻪ و ﺻﻜﻮك اﻟﻐﻔﺮان‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺎل‬
‫ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ‪.‬‬
‫ـﻲ‬‫ـﺎن إﻟﻬـ‬ ‫ـﺎﻟﻴﻒ إﺣﺴـ‬‫ـﺮﺁن‪ ،‬ﺗـ‬ ‫ـﻴﻌﻪ و اﻟﻘـ‬‫‪ -123‬اﻟﺸـ‬
‫ﻇﻬﻴﺮ‪ ،‬إدارﻩ ﺗﺮﺟﻤﺎن ﺳﻨﻪ ـ ﻻهﻮر‪ ،‬ﺑﺎآﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫‪1403‬هـ ـ ‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -124‬اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﻤﺘﻌﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻣـﺎل ﻪﻠﻟﺍ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ‪ :‬ﻧﻈﺎم اﻟﺪﻳﻦ اﻋﻈﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﺑـﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -125‬ﺻــﺤﺎﺑﻪ رﺳــﻮل ﻪﻠﻟﺍ‪ ρ‬ﻓــﻲ اﻟﻜﺘــﺎب و اﻟﺴــﻨﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻴﺎدﻩ أﻳﻮب آﺒﻴﺴﻲ‪ ،‬دار اﻟﻘﻠﻢ ـ دﻣﺸـﻖ‪.‬‬
‫اﻟﻤﻨﺎر ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -126‬اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ و ﻣﻜﺎﻧﺘﻬﻢ ﻓﻲ اﻹﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻧﻮر‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬دار اﻟﺼﺤﻮﻩ ﻟﻠﻨﺸﺮ ـ ﻗـﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪ 1409‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫ـﺎج‬
‫ـﻦ اﻻﺣﺘﺠـ‬‫ـﺎء ﻣـ‬‫ـﻒ اﻟﻌﻠﻤـ‬ ‫ـﺤﺎﺑﻲ و ﻣﻮﻗـ‬‫‪ -127‬اﻟﺼـ‬
‫ﺑﻘﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ دروﻳـﺶ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ‬
‫اﻟﺮﺷﺪ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -128‬ﺻﻔﻪ اﻟﻨﻔﺎق و ذم اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﺟﻌﻔﺮ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﻓﺮﻳـﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ و ﺷـﺮح‪ :‬أﺑـﻲ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﺛﺮي‪ ،‬دار اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﻟﻠﺘﺮاث ـ ﻃﻨﻄـﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺼﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -129‬اﻟﺼﻮاﻋﻖ اﻟﻤﺤﺮﻗﻪ ﻓﻲ اﻟﺮد ﻋﻠﻲ أهﻞ اﻟﺒـﺪع‬
‫و اﻟﺰﻧﺪﻗــﻪ‪ ،‬و ﻳﻠﻴــﻪ آﺘــﺎب ﺗﻄﻬﻴــﺮ اﻟﺠﻨــﺎن و‬
‫ـﻴﺪﻧﺎ‬
‫ـﺐ ﺳـ‬‫ـﻮﻩ ﺑﺜﻠـ‬‫ـﻮرﻩ و اﻟﺘﻔـ‬ ‫ـﻦ اﻟﺨﻄـ‬
‫ـﺎن ﻋـ‬‫اﻟﻠﺴـ‬
‫ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ أﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن‪ ،‬هﺮ دو ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺠﺮ هﻴﺜﻤﻲ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1403‬هـ ـ ‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -130‬ﺻﻮرﺗﺎن ﻣﺘﻀﺎدﺗﺎن ﻋﻨﺪ أهﻞ اﻟﺴﻨﻪ و اﻟﺸﻴﻌﻪ‬
‫اﻹﻣﺎﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺣﺴﻦ ﻧﺪوي‪ ،‬دار اﻟﺒﺴـﻴﺮ ـ‬
‫ﺟﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -131‬ﺻﺤﻴﺢ أﺷﺮاط اﻟﺴﺎﻋﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺼـﻄﻔﻲ أﺑـﻮ‬
‫اﻟﻨﺼﺮ ﺷﻠﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺴـﻮادي ﻟﻠﺘﻮزﻳـﻊ ـ ﺟـﺪﻩ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -132‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨﺎري‪ ،‬ﺿـﺒﻂ و ﻓﻬﺮﺳـﻪ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺼـﻄﻔﻲ‬
‫ـﺮوت‪،‬‬
‫ـﻖ‪ .‬ﺑﻴـ‬‫ـﺮ ـ دﻣﺸـ‬ ‫ـﻦ آﺜﻴـ‬‫ـﺎ‪ ،‬دار اﺑـ‬
‫ـﺐ ﺑﻐـ‬‫دﻳـ‬
‫اﻟﻴﻤﺎﻣﻪ ﻟﻠﻄﺒﻊ و اﻟﻨﺸﺮ ـ دﻣﺸـﻖ‪ ،‬ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -133‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼـﻐﻴﺮ و زﻳﺎدﺗـﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﺻﺮ اﻟـﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒـﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘـﺐ اﻹﺳـﻼﻣﻲ ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -134‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻧﺎﺻـﺮ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘـﺐ اﻟﺘﺮﺑﻴـﻪ اﻟﻌﺮﺑـﻲ ﻟـﺪول‬
‫اﻟﺨﻠﻴﺞ‪ ،‬رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -135‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻧﺎﺻـﺮ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘـﺐ اﻟﺘﺮﺑﻴـﻪ اﻟﻌﺮﺑـﻲ ﻟـﺪول‬
‫اﻟﺨﻠﻴﺞ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -136‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣـﺬي‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻧﺎﺻـﺮ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘـﺐ اﻟﺘﺮﺑﻴـﻪ ﻟـﺪول اﻟﺨﻠـﻴﺞ‪،‬‬
‫رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -137‬ﺻﺤﻴﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴـﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻧﺎﺻـﺮ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ اﻟﺘﺮﺑﻴـﻪ ﻟـﺪول اﻟﺨﻠـﻴﺞ ـ‬
‫رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -138‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺴﻴﺮﻩ اﻟﻨﺒﻮﻳـﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺑـﺮاهﻴﻢ‬
‫اﻟﻌﻠــﻲ‪ ،‬دار اﻟﻨﻔــﺎﺋﺲ ﻟﻠﻨﺸــﺮ و اﻟﺘﻮزﻳــﻊ ـ‬
‫اﻟﻌﺒﺪﻟﻲ ـ أردن‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1415‬هـ ـ ‪1995‬م‪.‬‬
‫‪ -139‬ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺴﻴﺮﻩ اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ اﻟﻤﺴـﻤﺎﻩ ))اﻟﺴـﻴﺮﻩ‬
‫اﻟﺬهﺒﻴﻪ(( ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ زرق ﻃﺮهﻮﻧﻲ دار اﺑﻦ‬
‫ﺗﻴﻤﻴﻪ ـ ﻗﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -140‬ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺸﺮح اﻣﺎم ﻧﻮوي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻗﺮﻃﺒﻪ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -141‬اﻟﺼﺤﻴﺢ اﻟﻤﺴﻨﺪ ﻣﻦ أﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻔﺘﻦ و اﻟﻤﻼﺣﻢ‬
‫ـﺪوي‪ ،‬دار‬‫ـﻄﻔﻲ ﻋـ‬‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺼـ‬‫ـﺎﻋﻪ‪ ،‬ﺗـ‬‫ـﺮاط اﻟﺴـ‬‫و أﺷـ‬
‫اﻟﻬﺠﺮﻩ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -142‬اﻟﺼﺤﻴﺢ اﻟﻤﺴﻨﺪ ﻣﻦ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻋﺪوي‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﻜﻮﺛﺮ ـ رﻳﺎض‪ ،‬دار اﻟﻬﺠﺮﻩ‬
‫ـ ﺻﻔﺎء ـ ﻳﻤﻦ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -143‬اﻟﻀﻌﻔﺎء اﻟﺼﻐﻴﺮ ـ ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫إﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﺨﺎري ـ وﻳﻠﻴﻪ اﻟﻀـﻌﻔﺎء و اﻟﻤﺘـﺮوآﻴﻦ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم أﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺷـﻌﻴﺐ ﻧﺴـﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﻮد إﺑﺮاهﻴﻢ زاﻳـﺪ‪ ،‬دار اﻟﻤﻌﺮﻓـﻪ ـ ﺑﻴـﺮوت‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -144‬ﺿﻌﻴﻒ اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﻴﺮ و زﻳﺎدﺗـﻪ ـ ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﺻﺮ اﻟـﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒـﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘـﺐ اﻹﺳـﻼﻣﻲ ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -145‬ﺿﻌﻴﻒ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ـ ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻧﺎﺻـﺮ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ ـ اﻟﻤﻜﺘـﺐ اﻹﺳـﻼﻣﻲ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -146‬ﺿﻌﻴﻒ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻧﺎﺻـﺮ‬
‫ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هــ ـ‬
‫‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -147‬ﺿﻌﻴﻒ اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﺻﺮ ﺁﻟﺒﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻲ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -148‬ﻃﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻓـﻲ ﻣﻴـﺰان اﻟﻌﻠﻤـﺎء و اﻷدﺑـﺎء‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻬﺪي اﺳﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻹﺳـﻼﻣﻲ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1403‬هـ ـ ‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -149‬اﻟﻄﺒﻘﺎت اﻟﻜﺒﺮي‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﺑـﻦ ﺳـﻌﺪ‪ ،‬دار‬
‫ﺻﺎدر ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -150‬ﻃﺮﻳﻖ اﻟﻬﺠﺮﺗﻴﻦ و ﺑﺎب اﻟﺴﻌﺎدﺗﻴﻦ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﻴﻢ ﺟﻮزﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺞ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﻮد أﺑﻮ ﻋﻤـﺮ‪،‬‬
‫دار اﺑﻦ اﻟﻘﻴﻢ ـ دﻣﺎم‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -151‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﺳﺒﺄ و أﺛﺮﻩ ﻓﻲ أﺣﺪاث اﻟﻔﺘﻨﻪ ﻓـﻲ‬
‫ﺻﺪر اﻹﺳﻼم‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻤـﺪ ﻋـﻮدﻩ‪ ،‬دار‬
‫ﻃﻴﺒﻪ‪ ،‬رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -152‬ﻋﺼﺮ اﻟﺨﻼﻓـﻪ اﻟﺮاﺷـﺪﻩ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬أآـﺮم‬
‫ﺿﻴﺎء ﻋﻤﺮي‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ اﻟﻌﻠـﻮم و اﻟﺤﻜـﻢ ـ ﻣﺪﻳﻨـﻪ‬
‫ﻣﻨﻮرﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -153‬ﻋﻘﺎﺋﺪ اﻟﺜﻼث و اﻟﺴﺒﻌﻴﻦ ﻓﺮﻗﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑﻲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻳﻤﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ اﻟﻐﺎﻣـﺪي‪،‬‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﻌﻠﻮم و اﻟﺤﻜﻢ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -154‬اﻟﻌﻘﺎﺋــﺪ اﻟﺴــﻠﻔﻴﻪ ﺑﺄدﻟﺘﻬــﺎ اﻟﻨﻘﻠﻴــﻪ و‬
‫اﻟﻌﻘﻠﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣﺠـﺮ ﺑﻨﻌﻠـﻲ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1415‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -155‬اﻟﻌﻘﺪ اﻟﻔﺮﻳﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪ رﺑﻪ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪:‬‬
‫ﻣﻔﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻗﻤﻴﺤﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -156‬ﻋﻘﻴﺪﻩ اﻹﻣﺎﻣﻴﻪ ﻋﻨﺪ اﻟﺸﻴﻌﻪ اﻷﺛﻨﻲ ﻋﺸـﺮﻳﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻋﻠﻲ ﺳﺎﻟﻮس‪ ،‬دار اﻻﻋﺘﺼـﺎم ـ ﻗـﺎهﺮﻩ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -157‬ﻋﻘﻴﺪﻩ أهﻞ اﻟﺴﻨﻪ و اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ ﻓـﻲ اﻟﺼـﺤﺎﺑﻪ‬
‫اﻟﻜﺮام‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻧﺎﺻﺮ ﺑﻦ ﻋﻠـﻲ ﺷـﻴﺦ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ‬
‫اﻟﺮﺷﺪ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -158‬اﻟﻌﻠﻞ اﻟﻤﺘﻨﺎهﻴﻪ ﻓـﻲ اﻷﺣﺎدﻳـﺚ اﻟﻮاهﻴـﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ‪ :‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣـﻴﺲ‪،‬‬
‫دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴـﻪ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ :‬ﭼـﺎپ ‪1403‬هــ ـ‬
‫‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -159‬اﻟﻌﻠﻞ و ﻣﻌﺮﻓﻪ اﻟﺮﺟﺎل‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻹﻣﺎﻣﻴـﻪ‬
‫أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬وﺻـﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻋﺒـﺎس‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘـﺐ‬
‫اﻹﺳـﻼﻣﻲ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬دار اﻟﺨـﺎﻧﻲ ـ رﻳـﺎض‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫ـﻪ‪،‬‬
‫ـﺚ اﻟﻨﺒﻮﻳـ‬‫ـﻲ اﻷﺣﺎدﻳـ‬‫ـﻮاردﻩ ﻓـ‬‫ـﻞ اﻟـ‬‫‪ -160‬اﻟﻌﻠـ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ دار ﻗﻄﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬د‪.‬‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ اﻟﺮﺣﻤﻦ زﻳﻦ ﻪﻠﻟﺍ ﺳﻠﻔﻲ‪ ،‬دار ﻃﻴﺒـﻪ ـ رﻳـﺎض‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫ـﺮ‪،‬‬
‫ـﻦ آﺜﻴـ‬‫ـﺎﻓﻆ اﺑـ‬‫ـﻦ اﻟﺤـ‬‫ـﻴﺮ ﻋـ‬
‫ـﺪﻩ اﻟﺘﻔﺴـ‬‫‪ -161‬ﻋﻤـ‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬أﺣﻤﺪ ﺷﺎآﺮ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺘﺮاث اﻹﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫‪ -162‬اﻟﻌﻮاﺻﻢ ﻣـﻦ اﻟﻘﻮاﺻـﻢ ﻓـﻲ ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻣﻮاﻗـﻒ‬
‫اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ ﺑﻌﺪ وﻓﺎﻩ اﻟﻨﺒﻲ‪ ،ρ‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم أﺑﻮﺑﻜﺮ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺮﺑـﻲ ﻣـﺎﻟﻜﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻣﺤـﺐ اﻟـﺪﻳﻦ ﺧﻄﻴـﺐ‪،‬‬
‫ﺗﺨﺮﻳﺞ‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﻣﻬﺪي اﺳـﺘﺎﻧﺒﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴـﻖ‪ :‬ﻣﺮآـﺰ‬
‫اﻟﺴﻨﻪ ﻟﻠﺒﺤﺚ اﻟﻌﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ اﻟﺴـﻨﻪ ـ ﻗـﺎهﺮﻩ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -163‬ﻋﻮن اﻟﺒﺎري ﻟﺤﻞ أدﻟـﻪ اﻟﺒﺨـﺎري‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﺻﺪﻳﻖ ﺣﺴﻦ ﻗﻨﻮﺟﻲ‪ ،‬دار اﻟﺮﺷﻴﺪ ـ ﺣﻠﺐ‪.‬‬
‫‪ -164‬ﻋﻮن اﻟﻤﻌﺒﻮد ﺷﺮح ﺳﻨﻦ أﺑـﻲ داود‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺷﻤﺲ ﺣﻖ ﺁﺑﺎدي‪ ،‬ﻣـﻊ ﺷـﺮح ﺣـﺎﻓﻆ اﺑـﻦ ﻗـﻴﻢ‬
‫ـﺎپ‬
‫ـﺮوت‪ ،‬ﭼـ‬‫ـﻪ ـ ﺑﻴـ‬ ‫ـﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴـ‬‫ـﻪ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـ‬‫ﺟﻮزﻳـ‬
‫‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -165‬ﻋﻴﻮن اﻷﺛﺮ ﻓﻲ ﻓﻨﻮن اﻟﻤﻐﺎزي و اﻟﺸـﻤﺎﺋﻞ و‬
‫اﻟﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺳـﻴﺪ‬
‫اﻟﻨﺎس‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ اﻟﻌﻴـﺪ ﺧﻀـﺮاوي‪ ،‬ﻣﺤـﻲ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﻣﺴﺘﻮ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ دار اﻟﺘﺮاث ـ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮرﻩ‪.‬‬
‫دار اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ـ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -166‬اﻟﻔﺘﺎوي اﻟﻌﺮاﻗﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ اﺳﻼم اﺑـﻦ‬
‫ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﻋﺒﺪاﻟﺼـﻤﺪ ﻣﻔﺘـﻲ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻌـﻪ‬
‫اﻟﺠﺎﺣﻆ ـ ﺑﻐﺪاد‪.‬‬
‫‪ -167‬ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري ﺑﺸﺮح ﺻﺤﻴﺢ اﻟﺒﺨـﺎري‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﻣﺎم أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤـﺐ اﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺧﻄﻴﺐ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺒﻪ اﻟﺴﻠﻔﻴﻪ ـ ﻗﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -168‬ﻓﺘﺢ اﻟﻘﺪﻳﺮ اﻟﺠﺎﻣﻊ ﺑـﻴﻦ ﻓﻨـﻲ اﻟﺮواﻳـﻪ و‬
‫اﻟﺪراﻳﻪ ﻣﻦ ﻋﻠﻢ اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺷﻮآﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻖ ﻋﻠﻴﻪ‪ :‬ﺳﻌﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻟﺤﺎم دار اﻟﻔﻜـﺮ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -169‬اﻟﻔﺘﻨﻪ و وﻗﻌﻪ اﻟﺠﻤﻞ ﺑﺮواﻳﻪ ﺳﻴﻒ ﺑﻦ ﻋﻤـﺮ‬
‫ﺿﺒﻲ اﺳﺪي‪ ،‬ﺟﻤﻊ‪ :‬أﺣﻤﺪ راﺗﺐ ﻋﺮﻣﻮش‪ ،‬دار اﻟﻨﻔﺎﺋﺲ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -170‬اﻟﻔﺘﻮح‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ أﻋـﺜﻢ آـﻮﻓﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬د‪ .‬ﺳﻬﻴﻞ زآﺎر‪ ،‬دار اﻟﻔﻜﺮ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -171‬اﻟﻔﺮق ﺑﻴﻦ اﻟﻔﺮق‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎهﺮ‬
‫ﺑﻐــﺪادي‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴــﻖ‪ :‬ﺷــﻴﺦ إﺑــﺮاهﻴﻢ رﻣﻀــﺎن‪ ،‬دار‬
‫اﻟﻤﻌﺮﻓﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1415‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -172‬اﻟﻔﺼــﻞ ﻓــﻲ اﻟﻤﻠــﻞ و اﻷهــﻮاء و اﻟﻨﺤــﻞ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ اﻟﻤﻌﺮوف ﺑﺎﻳﻦ ﺣﺰم‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪:‬‬
‫د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ إﺑﺮاهﻴﻢ ﻧﺼـﺮ‪ ،‬د‪ .‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﻤﻴـﺮﻩ‪،‬‬
‫ﺷﺮآﻪ ﻣﻜﺘﺒﺎت ﻋﻜﺎظ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1402‬هـ ـ ‪1982‬م‪.‬‬
‫‪ -173‬ﻓﻀﺎﻳﻞ أﺑﻲ ﺑﻜﺮ اﻟﺼﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -174‬ﻓﻀﺎﺋﺢ اﻟﺒﺎﻃﻨﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑﻮ ﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﻲ‪،‬‬
‫ـﺐ‬
‫ـﻪ دار اﻟﻜﺘـ‬‫ـﺪوي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـ‬ ‫ـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑـ‬‫ـﻖ‪ :‬ﻋﺒـ‬‫ﺗﺤﻘﻴـ‬
‫اﻟﺜﻘﺎﻓﻴﻪ ـ آﻮﻳﺖ‪.‬‬
‫‪ -175‬ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم أﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬وﺻﻲ ﻪﻠﻟﺍ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1403‬هـ ـ ‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -176‬ﻓﻘﻪ اﻟﺴﻴﺮﻩ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻏﺰاﻟﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪:‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒـﺎﻧﻲ‪ ،‬دار اﻟﻘﻠـﻢ ـ‬
‫دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -177‬اﻟﻔﻜﺮ اﻟﺼﻮﻓﻲ ﻓﻲ ﺿـﻮء اﻟﻜﺘـﺎب و اﻟﺴـﻨﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﺨﺎﻟﻖ‪ ،‬دار اﻟﻔﻴﺤـﺎء ـ‬
‫دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ اﻟﺴـﻼم ت رﻳـﺎض‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1414‬هــ ـ‬
‫‪1994‬م‪.‬‬
‫ـﺮﺁن‪،‬‬‫ـﻮم اﻟﻘـ‬
‫ـﻮن ﻋﻠـ‬‫ـﻲ ﻋﻴـ‬‫ـﺎن ﻓـ‬‫ـﻮن اﻷﻓﻨـ‬‫‪ -178‬ﻓﻨـ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺣﺴـﻦ ﺿـﻴﺎء‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﻋﺘﺮ‪ ،‬دار اﻟﺒﺸﺎﺋﺮ اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫‪1408‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -179‬اﻟﻔﻮاﺋﺪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣـﺎﻓﻆ ﺗﻤـﺎم ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫رازي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺣﻤـﺪي ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﻴـﺪ ﺳـﻠﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ‬
‫اﻟﺮﺷﺪ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -180‬اﻟﻔﻮاﺋﺪ اﻟﺒﺪﻋﻴﻪ ﻓﻲ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻟﺼـﺤﺎﺑﻪ و ذم‬
‫اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ أﺣﻤﺪ ﻓﺮﻳﺪ‪ ،‬دار اﻟﻀـﻴﺎء ـ رﻳـﺎض‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -181‬ﻓﻲ ﻇﻼل اﻟﻘـﺮﺁن‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳـﻴﺪ ﻗﻄـﺐ‪ ،‬دار‬
‫اﻟﺸﺮوق ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﻗﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -182‬اﻟﻘﺎﻣﻮس اﻟﻤﺤﻴﻂ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ ﻳﻌﻘـﻮب‬
‫ﻓﻴﺮوز ﺁﺑـﺎدي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ اﻟﺮﺳـﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -183‬اﻟﻘﺒﺲ ﻓﻲ ﺷﺮح ﻣﻮﻃﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ أﻧﺲ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫أﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﺑﻦ ﻋﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ وﻟـﺪ‬
‫آﺮﻳﻢ‪ ،‬دار اﻟﻐﺮب اﻹﺳﻼﻣﻲ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪.1992‬‬
‫ـﻴﺮﻩ‬‫ـﻮص اﻟﺴـ‬ ‫ـﻪ ﻟﻨﺼـ‬‫ـﻪ ﻧﻘﺪﻳـ‬
‫ـﻴﻤﻴﻪ دراﺳـ‬‫‪ -184‬اﻟﻘﺼـ‬
‫اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺻﻮﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1409‬هــ ـ‬
‫‪189‬م‪.‬‬
‫‪ -185‬اﻟﻘﻮل اﻟﻤﻌﺘﺒﺮ ﻓﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ رواﻳﻪ )آـﻞ أﺣـﺪ‬
‫أﻓﻘﻪ ﻣﻦ ﻋﻤﺮ(‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻧﺰال ﻣﺤﻤـﺪ ﻋﺮﻋـﻮر‪ ،‬دار‬
‫اﻟﺮاﻳﻪ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪ 1409‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -186‬اﻟﻜﺎﻣﻞ ﻓﻲ اﻟﺘﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑـﻦ أﺑـﻲ‬
‫ﺑﻜﺮ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ اﺑﻦ اﺛﻴﺮـ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻗﺎﺿﻲ‪ ،‬دار‬
‫اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -187‬آﺘﺎب اﻷﻣـﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑـﻲ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﻳﺰﻳﺪي‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻜﺘﺐ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪ 1404‬هــ ـ‬
‫‪1984‬م‪.‬‬
‫‪ -188‬آﺘﺎب اﻓﻤﺎﻣﻪ و اﻟﺴﻴﺎﺳﻪ ﻓﻲ ﻣﻴﺰان اﻟﺘﺤﻘﻴﻖ‬
‫اﻟﻌﻠﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻋﺴﻴﻼن‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺪار ـ‬
‫ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮرﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪ 1405‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -189‬آﺘﺎب اﻟﺘﺎرﻳﺦ و أﺳﻤﺎء اﻟﻤﺤﺪﺛﻴﻦ و آﻨﺎهﻢ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ اﺣﻤـﺪ ﻣﻘـﺪﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪:‬‬
‫إﺑﺮاهﻴﻢ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ دار اﻟﻌﺮوﺑﻪ ـ آﻮﻳﺖ‪ .‬دار‬
‫اﺑﻦ اﻟﻌﻤﺎد ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -190‬آﺘﺎب اﻟﺰهﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﺒﺎرك‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺣﺒﻴﺐ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻋﻈﻤﻲ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -191‬آﺘﺎب اﻟﻀﻌﻔﺎء اﻟﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﻤﺮو ﻋﻘﻴﻠـﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬د‪ .‬ﻋﺒـﺪاﻟﻤﻌﻄﻲ أﻣـﻴﻦ‬
‫ﻗﻠﻌﺠﻲ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -192‬آﺘﺎب اﻟﻤﺠﺮوﺣﻴﻦ ﻣﻦ اﻟﻤﺤﺪﺛﻴﻦ و اﻟﻀﻌﻔﺎء و‬
‫اﻟﻤﺘﺮوآﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺒـﺎن ﺑﺴـﺘﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد إﺑـﺮاهﻴﻢ زاﻳـﺪ‪ ،‬دار اﻟﻤﻌﺮﻓـﻪ ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫ـﺘﻦ و‬‫ـﺎت اﻟﻤـ‬‫ـﻦ ﻣﺒﻬﻤـ‬‫ـﺘﻔﺎد ﻣـ‬‫ـﺎب اﻟﻤﺴـ‬‫‪ -193‬اﻟﻜﺘـ‬
‫اﻹﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ أﺑﻮ زرﻋﻪ أﺣﻤﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫ﻋﺮاﻗــﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴــﻖ‪ :‬د‪ .‬ﻋﺒــﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴــﺪ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺒﺮ‪ ،‬دار اﻟﻮﻓـﺎء ـ ﻣﻨﺼـﻮرﻩ‪ .‬دار اﻷﻧـﺪﻟﺲ‬
‫اﻟﺨﻀﺮاء ـ ﺟﺪﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -194‬آﺘﺎب اﻟﻤﺴـﺎﺋﻞ و اﻷﺟﻮاﺑـﻪ ﻓـﻲ اﻟﺤـﺪﻳﺚ و‬
‫اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﻦ ﻗﺘﻴﺒﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺮوان ﻋﻄﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ ﺧﺮاﺑﻪ‪ ،‬اﺑـﻦ آﺜﻴـﺮ ـ‬
‫دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -195‬اﻟﻜﺸﻒ اﻟﺤﺜﻴـﺚ ﻋﻤـﻦ رﻣـﻲ ﺑﻮﺿـﻊ اﻟﺤـﺪﻳﺚ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺑﺮهﺎن اﻟﺪﻳﻦ ﺣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺻﺒﺤﻲ اﻣﺮاﺋﻲ‪،‬‬
‫ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻜﺘﺐ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -196‬آﺸﻒ اﻟﺨﻔﺎء و ﻣﺰﻳﻞ اﻹﻟﺒﺎس ﻋﻤﺎ اﺷﺘﻬﺮ ﻣـﻦ‬
‫اﻷﺣﺎدﻳﺚ ﻋﻠﻲ أﻟﺴﻨﻪ اﻟﻨﺎس‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑـﻦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺠﻠﻮﻧﻲ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -197‬آﺸﻒ اﻟﺸﺒﻬﺎت‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮهﺎب‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﻣﺮوزي‪ ،‬دار اﻟﻮﻃﻦ ـ رﻳﺎض‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -198‬آﻨﺰ اﻟﻌﻤﺎل ﻓـﻲ ﺳـﻨﻦ اﻷﻗـﻮال و اﻷﻓﻌـﺎل‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻼء اﻟﺪﻳﻦ ﻋﻠﻲ هﻨﺪي ﺑﺮهﺎن ﻓﻮري‪ ،‬ﺿـﺒﻂ‪:‬‬
‫ﺑﻜﺮي ﺣﻴﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1405‬‬
‫هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -199‬ﻟﺴﺎن اﻟﻌـﺮب‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺟﻤـﺎل اﻟـﺪﻳﻦ اﺑـﻦ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺼﺮي‪ ،‬دار ﺻﺎدر ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -200‬اﻟﻠﻮﻟﻮ اﻟﻤﺮﺻﻮع ﻓﻴﻤﺎ ﻻ أﺻﻞ ﻟﻪ أو ﺑﺄﺻـﻠﻪ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺧﻠﻴﻞ ﻗـﺎوﺟﻲ ﻃﺮاﺑﻠﺴـﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻓﻮاز أﺣﻤﺪ زﻣﺮﻟﻲ‪ ،‬دار اﻟﺒﺸﺎﺋﺮ اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪ 1415‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -201‬ﻟﻤـــﺎذا ﻳﺰﻳﻔـــﻮن اﻟﺘـــﺎرﻳﺦ و ﻳﻌﺒﺜـــﻮن‬
‫ـﺐ‬
‫ـﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘـ‬‫ـﻤﺎﻋﻴﻞ ﮔﻴﻼﻧـ‬ ‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺳـ‬‫ـﺎﺋﻖ‪ ،‬ﺗـ‬‫ﺑﺎﻟﺤﻘـ‬
‫اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -202‬ﻟﻤﻌﻪ اﻻﻋﺘﻘﺎد اﻟﻬﺎدي إﻟﻲ ﺳـﺒﻴﻞ اﻟﺮﺷـﺎد‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﻮﻓﻖ اﻟﺪﻳﻦ ﺑﻦ ﻗﺪاﻣﻪ ﻣﻘﺪﺳﻲ‪ ،‬ﺷﺮح‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬أﺷﺮف ﻋﺒﺪاﻟﻤﻘﺼﻮد‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ‬
‫اﻹﻣﺎم اﻟﺒﺨﺎري ـ اﺳـﻤﺎﻋﻴﻠﻴﻪ‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪ 1412‬هــ ـ‬
‫‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -203‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺰواﺋﺪ و ﻣﻨﺒـﻊ اﻟﻔﻮاﺋـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﺣــﺎﻓﻆ ﻧــﻮر اﻟــﺪﻳﻦ ﻋﻠــﻲ هﻴﺜﻤــﻲ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘــﺎب‬
‫اﻟﻌﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1420‬هـ ـ ‪1982‬م‪.‬‬
‫‪ -204‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوي ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم أﺣﻤﺪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ‪،‬‬
‫ﺟﻤﻊ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻗﺎﺳـﻢ و ﻓﺮزﻧـﺪش‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬دار ﻋﺎﻟﻢ اﻟﻜﺘﺐ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هــ ـ‬
‫‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -205‬اﻟﻤﺤﺮر اﻟﻮﺟﻴﺰ ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻜﺘﺎب اﻟﻌﺰﻳـﺰ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻗﺎﺿﻲ ﻋﺒﺪاﻟﺤﻖ ﺑﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﻦ ﻋﻄﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪:‬‬
‫اﻟﻤﺠﻠﺲ اﻟﻌﻠﻤﻲ ﺑﺘﺎروداﻧﺖ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﺑـﻦ ﺗﻴﻤﻴـﻪ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -206‬ﻣﺨﺘﺎر اﻟﺼﺤﺎح‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ أي‬
‫ﺑﻜﺮ رازي‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ ﻟﺒﻨﺎن ـ ﺑﻴﺮوت ﭼﺎپ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -207‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻷﺑﺎﻃﻴﻞ و اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ذهﺒﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -208‬ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻟﺘﺤﻔﻪ اﻹﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷـﺎﻩ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ دهﻠﻮي‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎر‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ﺷﻜﺮي ﺁﻟﻮﺳـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻪ إﻳﺸﻖ ـ اﺳﺘﺎﻧﺒﻮل ـ ﺗﺮآﻴﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪ 1399‬هــ‬
‫ـ ‪1979‬م‪.‬‬
‫‪ -209‬ﻣﺨﺘﺼﺮ زاد اﻟﻤﻌﺎد‪ ،‬ﺑﺎ اﺧﺘﺼﺎر‪ :‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮهﺎب‪ ،‬دار اﻟﺴﻼم‪ ،‬رﻳﺎض‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺟﺒﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺳﻤﻬﺮي‪.‬‬
‫‪ -210‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﻴﺮﻩ اﻟﺮﺳﻮل‪ ،ρ‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑﻦ‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪاﻟﻮهﺎب‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ دار اﻟﻔﻴﺤـﺎء ـ‬
‫دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ دار اﻟﺴﻼم‪ ،‬رﻳﺎض‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1414‬هــ ـ‬
‫‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -211‬ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺳﻴﺮﻩ اﻟﺮﺳﻮل‪ ،ρ‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺑــﻦ ﻋﺒــﺪاﻟﻮهﺎب‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴــﻖ‪ :‬ﻋﺒــﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑــﺮاك‪،‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ را ﺟﺤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮاك ـ رﻳﺎض‪.‬‬
‫‪ -212‬ﻣﺨﺘﺼــﺮ اﻟﻤﺤﺎﺳــﻦ اﻟﻤﺠﺘﻤﻌــﻪ ﻓــﻲ ﻓﻀــﺎﻳﻞ‬
‫اﻟﺨﻠﻔــﺎء اﻷرﺑﻌــﻪ‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒــﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑــﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺴﻼم ﺻـﻔﻮري‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺧﻴـﺮ ﻣﻘـﺪاد‪،‬‬
‫راﺟﻌﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤﻮد ارﻧﺎووط‪ ،‬دار اﺑﻦ آﺜﻴﺮ ـ دﻣﺸـﻖ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -213‬ﻣﺮﻗﺎﻩ اﻟﻤﻔـﺎﺗﻴﺢ ﺷـﺮح ﻣﺸـﻜﺎﻩ اﻟﻤﺼـﺎﺑﻴﺢ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﻼ ﻋﻠﻲ ﻗﺎري و ﻣﻌﻪ أﺟﻮﺑﻪ ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ‬
‫ﻋﻠﻲ رﺳـﺎﻟﻪ اﻟﻘﺰوﻳﻨـﻲ‪ ،‬ﺗﻘـﺪﻳﻢ‪ :‬ﺧﻠﻴـﻞ اﻟﻤـﻴﺲ‪،‬‬
‫ﺗﺨﺮﻳﺞ‪ :‬ﺻﺪﻳﻖ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﻌﻄﺎر‪ ،‬دار اﻟﻔﻜﺮ ـ ﺑﻴﺮوت‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -214‬ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻟﺘﻘﺮﻳﺐ ﺑﻴﻦ أهﻞ اﻟﺴﻨﻪ و اﻟﺸـﻴﻌﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻧﺎﺻﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻏﻔﺎري‪ ،‬دار اﻟﻄﻴﺒﻪ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1412‬هـ ـ‪.‬‬
‫‪ -215‬اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ و اﻟﺮﺳﺎﺋﻞ اﻟﻤﺮوﻳﻪ ﻋﻦ اﻣﺎم أﺣﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ ﻓﻲ اﻟﻌﻘﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺟﻤﻊ و ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻹﻟﻪ ﺑﻦ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن اﺣﻤﺪي‪ ،‬دار اﻟﻄﻴﺒﻪ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ‬
‫‪.‬‬
‫‪ -216‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻦ ﻓﻘﻪ اﻟﻜﺘﺎب و اﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن اﺷﻘﺮ‪ ،‬دار اﻟﻨﻔـﺎﺋﺲ ـ ﻋﻤـﺎن اردن‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -217‬ﻣﺴﻨﺪ أﺑﻲ ﺑﻜﺮ اﻟﺼﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ ﻣـﺮوزي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﺷـﻌﻴﺐ ارﻧـﺎووط‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘـﺐ‬
‫اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -218‬ﻣﺴﻨﺪ أﺑﻲ ﻳﻌﻠـﻲ اﻟﻤﻮﺻـﻠﻲ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم‬
‫أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺗﻤﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺣﺴـﻴﻦ ﺳـﻠﻴﻢ أﺳـﺪ‪،‬‬
‫دار اﻟﺜﻘﺎﻓﻪ اﻟﻌﺮﺑﻴـﻪ ـ دﻣﺸـﻖ‪ ،‬ﺑﻴـﺮوت ـ ﭼـﺎپ‬
‫‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -219‬ﻣﺴﻨﺪ اﻹﻣﺎم ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ اﻟﻤﺒـﺎرك‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪:‬‬
‫ﺻﺒﺤﻲ ﺳﺎﻣﺮاﺋﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ اﻟﻤﻌـﺎرف ـ رﻳـﺎض‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -220‬ﻣﺴﻨﺪ ﺳﻌﺪ ﺑﻦ أﺑﻲ وﻗﺎص‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم أﺑـﻲ‬
‫ﺑﻜﺮ ﺑﺰاري‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬أﺑـﻮ إﺳـﺤﺎق ﺣـﻮﻳﻨﻲ اﺛـﺮي‪،‬‬
‫ﻣﻜﺘﺒﻪ اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬ﻗﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -221‬ﻣﺴﻨﺪ اﻟﺸﺎﻣﻴﻴﻦ ﻣﻦ ﻣﺴﻨﺪ اﻹﻣـﺎم أﺣﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺞ‪ :‬د‪ .‬ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻤﺎز‪ ،‬دار اﻟﺜﻘﺎﻓـﻪ‬
‫اﻟﺪوﺣﻪ ـ ﻗﻄﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -222‬ﻣﺴﻨﺪ اﻟﻔﺎروق ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ اﻟﺨﻄﺎﺑــ ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫إﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ آﺜﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺞ‪ :‬د‪ .‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻌﻄﻲ‬
‫ﻗﻠﻌﺠﻲ‪ ،‬دار اﻟﻮﻓﺎء ـ ﻣﻨﺼـﻮرﻩ‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1412‬هــ ـ‬
‫‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -223‬ﻣﺴﻨﺪ ﻓﺎﻃﻤﻪ اﻟﺰهﺮاء و ﻣﺎ ورد ﻓﻲ ﻓﻀـﻠﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳـﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻓـﻮاز‬
‫أﺣﻤﺪ زﻣﺮﻟﻲ‪ ،‬دار اﺑﻦ ﺣﺰم ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1414‬هـ‬
‫ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -224‬ﻣﺴﻨﺪ اﻹﻣﺎم أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ ،‬وﻳﻠﻴـﻪ اﻟﻘـﻮل‬
‫اﻟﻤﺴﺪد ﻓﻲ اﻟﺬب ﻋﻦ ﻣﺴﻨﺪ اﻹﻣﺎم أﺣﻤـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠﺮ ﻋﺴﻘﻼﻧﻲ ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﻣﺤﻤـﺪ دوﻳـﺶ‪ ،‬دار‬
‫اﻟﻔﻜﺮ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -225‬ﻣﺸﻜﺎﻩ اﻟﻤﺼﺎﺑﻴﺢ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺗﺒﺮﻳﺰي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻧﺎﺻـﺮ اﻟـﺪﻳﻦ ﺁﻟﺒـﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫ـﻴﺮﻩ‪،‬‬ ‫ـﻨﻪ و اﻟﺴـ‬‫ـﻲ اﻟﺴـ‬‫ـﺮﻩ ﻓـ‬‫ـﺎﻟﻢ اﻷﺛﻴـ‬‫‪ -226‬اﻟﻤﻌـ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴـﻦ ﺷـﺮاب‪ ،‬دار اﻟﻘﻠـﻢ ـ دﻣﺸـﻖ‪،‬‬
‫اﻟﺪار اﻟﺸﺎﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -227‬ﻣﻌﺎوﻳﻪ ﺑﻦ أﺑﻲ ﺳﻔﻴﺎن ﺻﺤﺎﺑﻲ آﺒﻴـﺮ و ﻣﻠـﻚ‬
‫ﻣﺠﺎهﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﻨﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻏﻀـﺒﺎن‪ ،‬دار اﻟﻘﻠـﻢ‪،‬‬
‫دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -228‬اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﻜﺒﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ ﺳـﻠﻴﻤﺎن ﺑـﻦ‬
‫أﺣﻤﺪ ﻃﺒﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺣﻤـﺪي ﻋﺒﺪاﻟﻤﺠﻴـﺪ ﺳـﻠﻔﻲ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1404‬هـ ـ ‪1984‬م‪.‬‬
‫‪ -229‬اﻟﻤﻐﻨﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻨﺎهﻲ اﻟﻠﻔﻈﻴـﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺑﻜـﺮ‬
‫أﺑﻮ زﻳﺪ‪ ،‬دار اﺑﻦ اﻟﺠﻮزي ـ دﻣﺎم‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هــ‬
‫ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -230‬اﻟﻤﻐﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﻮﻓـﻖ اﻟـﺪﻳﻦ ﺑـﻦ ﻗﺪاﻣـﻪ‬
‫ﻣﻘﺪﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺑـﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﺴـﻦ ﺗﺮآـﻲ‪ ،‬د‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻔﺘﺎح اﻟﺤﻠﻮ‪ ،‬دار اﻟﻬﺠﺮﻩ ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﻪ و اﻟﻨﺸﺮ‬
‫و اﻟﺘﻮزﻳﻊ ـ ﻗﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -231‬ﻣﻔﺘﺎح اﻟﺠﻨﻪ ﻓﻲ اﻻﻋﺘﺼﺎم ﺑﺎﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬ﺗﺨﺮﻳﺞ ﺑﺪر ﺑﻦ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ اﻟﺒـﺪر‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﺮﻳﺎن ـ ﺑﻴﺮوت‪ .‬دار اﻟﻨﻔـﺎﺋﺲ ـ آﻮﻳـﺖ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪.1993‬‬
‫‪ -232‬اﻟﻤﻘﺎﺻﺪ اﻟﺤﺴﻨﻪ ﻓﻲ ﺑﻴﺎن آﺜﻴﺮ ﻣﻦ اﻷﺣﺎدﻳﺚ‬
‫اﻟﻤﺸﺘﻬﺮﻩ ﻋﻠﻲ اﻷﻟﺴـﻨﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺳـﺨﺎوي‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺜﻤﺎن اﻟﺨﺸﺖ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺎب اﻟﻌﺮﺑـﻲ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -233‬ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻓـﻲ أﺻـﻮل اﻟﺘﻔﺴـﻴﺮ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷـﻴﺦ‬
‫اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻓـﻮاز أﺣﻤـﺪ زﻣﺮﻟـﻲ‪،‬‬
‫دار اﺑﻦ ﺣﺰم ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -234‬اﻟﻤﻨﺎﻓﻘﻮن و ﺷـﻌﺐ اﻟﻨﻔـﺎق‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺴـﻦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻐﻨﻲ‪ ،‬دار اﻟﺒﺤﻮث اﻟﻌﻠﻤﻴـﻪ ـ آﻮﻳـﺖ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1401‬هـ ـ ‪1981‬م‪.‬‬
‫ـﺎب‪،‬‬‫ـﻦ اﻟﺨﻄـ‬
‫ـﺮ ﺑـ‬‫ـﻮﻣﻨﻴﻦ ﻋﻤـ‬‫ـﺐ أﻣﻴﺮاﻟﻤـ‬‫‪ -235‬ﻣﻨﺎﻗـ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺟـﻮزي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬د‪ .‬زﻳﻨـﺐ‬
‫إﺑﺮاهﻴﻢ اﻟﻘﺎروط‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ـ ‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -236‬ﻣﻨﺎهﻞ اﻟﻌﺮﻓﺎن ﻓﻲ ﻋﻠﻮم اﻟﻘـﺮﺁن‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒـﺪاﻟﻌﻈﻴﻢ زرﻗـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺨـﺮﻳﺞ‪ :‬أﺣﻤـﺪ ﺷـﻤﺲ‬
‫اﻟـﺪﻳﻦ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـﺐ ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1409‬هــ ـ‬
‫‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -237‬اﻟﻤﻨﺘﻈﻢ ﻓﻲ ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻤﻠﻮك و اﻷﻣﻢ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺟﻮزي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻋﺒـﺪاﻟﻘﺎدر‬
‫ﻋﻄﺎ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺎدر ﻋﻄﺎ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -238‬اﻟﻤﻨﺘﻘﻲ ﻣﻦ ﻣﻨﻬﺎج اﻷﻋﺘﺪال‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎر‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﻋﺜﻤـﺎن ذهﺒـﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻣﺤـﺐ اﻟـﺪﻳﻦ ﺧﻄﻴـﺐ‪،‬‬
‫اﻟﻤﻜﺘﺒﻪ اﻟﺴﻠﻔﻴﻪ ـ ﻗﺎهﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -239‬ﻣﻨﻬﺎج اﻟﺴﻨﻪ اﻟﻨﺒﻮﻳﻪ ﻓﻲ ﻧﻘﺾ آﻼم اﻟﺸـﻴﻌﻪ‬
‫اﻟﻘﺪرﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ اﻹﺳﻼم اﺑﻦ ﺗﻴﻤﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪:‬‬
‫د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ رﺷﺎد ﺳﺎﻟﻢ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻗﺮﻃﺒﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1406‬هــ‬
‫ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -240‬ﻣﻨﻬﺎج اﻻﺳﺘﺪﻻل ﻋﻠﻲ ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﻻﻋﺘﻘـﺎد ﻋﻨـﺪ‬
‫أهﻞ اﻟﺴﻨﻪ و اﻟﺠﻤﺎﻋﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺜﻤـﺎن ﺑـﻦ ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺮﺷﺪ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -241‬ﻣﻨﻬﺞ آﺘﺎﺑﻪ اﻟﺘﺎرﻳﺦ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺑﻦ ﺻﺎﻣﻞ ﺳﻠﻤﻲ‪ ،‬دار ﻃﻴﺒﻪ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ‬
‫‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -242‬ﻣــﻨﻬﺞ اﻟﻨﻘــﺪ ﻋﻨــﺪ اﻟﻤﺤــﺪﺛﻴﻦ ﻧﺸــﺄﺗﻪ و‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﻲ اﻋﻈﻤـﻲ‪ ،‬وﻳﻠﻴـﻪ‬
‫آﺘﺎب اﻟﺘﻤﻴﻴﺰ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم ﻣﺴـﻠﻢ ﺑـﻦ ﺣﺠـﺎج‬
‫ـ ﺳﻌﻮدﻳﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1410‬هـ‬ ‫ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﻜﻮﺛﺮ‬
‫ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫‪ -243‬ﻣﻮارد اﻟﻈﻤـﺂن إﻟـﻲ و زاﺋـﺪ اﺑـﻦ ﺣﺒـﺎن‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣﺎﻓﻆ ﻧﻮر اﻟـﺪﻳﻦ ﻋﻠـﻲ هﻴﺜﻤـﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪:‬‬
‫ﺣﺴــﻴﻦ اﻷﺳــﺪ داراﻧــﻲ‪ ،‬ﻋﺒــﺪﻩ ﻋﻠــﻲ آﻮﺷــﻚ‪ ،‬دار‬
‫اﻟﺜﻘﺎﻓﻪ اﻟﻌﺮﺑﻴﻪ ـ دﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -244‬اﻟﻤﻮاهﺐ اﻟﻠﺪﻧﻴﻪ ﺑﺎﻟﻤﻨﺢ اﻟﺤﻤﺪﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ـﺎﻣﻲ‪،‬‬‫ـﺎﻟﺢ اﻟﺸـ‬ ‫ـﻖ‪ :‬ﺻـ‬
‫ـﻄﻼﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـ‬‫ـﺪ ﻗﺴـ‬‫ـﺎم أﺣﻤـ‬‫اﻣـ‬
‫اﻟﻤﻜﺘﺐ اﻹﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -245‬ﻣﻮﺳﻮﻋﻪ ﻓﻘﻪ ﻋﻤﺮ ﺑـﻦ اﻟﺨﻄـﺎب‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ رواس ﻗﻠﻌﻪ ﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـﻪ اﻟﻔـﻼح‪ ،‬آﻮﻳـﺖ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1401‬هـ ـ ‪1981‬م‪.‬‬
‫‪ -246‬اﻟﻤﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﺒـﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺠـﻮزي‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴــﻖ‪ :‬ﻋﺒــﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﺤﻤــﺪ ﻋﺜﻤــﺎن‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺒــﻪ‬
‫اﻟﺴﻠﻔﻴﻪ ـ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮرﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1486‬هـ ‪1966‬م‪.‬‬
‫‪ -247‬اﻟﻤﻮﻃﺄ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم ﻣﺎﻟـﻚ ﺑـﻦ أﻧـﺲ‪ ،‬و‬
‫ﺑﺬﻳﻠﻪ إﺳﻌﺎف اﻟﻤﺒﻄﺄ ﺑﺮﺟﺎل اﻟﻤﻮﻃﺄ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺟﻼل‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺳﻴﻮﻃﻲ‪ ،‬دار اﻟﺮﻳﺎن ﻟﻠﺘﺮاث ـ ﻗﺎهﺮﻩ‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -248‬ﻣﻴﺰان اﻻﻋﺘﺪال ﻓﻲ ﻧﻘـﺪ اﻟﺮﺟـﺎل‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ أﺣﻤﺪ ذهﺒﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑﺠـﺎوي‪،‬‬
‫دار اﻟﻔﻜﺮ ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -249‬اﻟﻨﺎﻓﻠﻪ ﻓﻲ اﻷﺣﺎدﻳﺚ اﻟﻀﻌﻴﻔﻪ و اﻟﺒﺎﻃﻠـﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑﻮ إﺳﺤﺎق ﺟـﻮﻳﻨﻲ اﺛـﺮي‪ ،‬دار اﻟﺼـﺤﺎﺑﻪ‬
‫ﻟﻠﺘﺮاث ـ ﻃﻨﻄﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -250‬ﻧﺰﻋــﻪ اﻟﺘﺸــﻴﻊ و أﺛﺮهــﺎ ﻓــﻲ اﻟﻜﺘﺎﺑــﻪ‬
‫اﻟﺘﺎرﻳﺨﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ ﺣﻤـﺪ ﻋـﻮدﻩ‪ ،‬دار‬
‫اﻟﺴﻠﻢ ـ رﻳﺎض‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1415‬هـ ‪.‬‬
‫‪ -251‬اﻟﻨﻜﺖ ﻋﻠﻲ آﺘﺎب اﺑﻦ اﻟﺼﻼح‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺣـﺎﻓﻆ‬
‫اﺑﻦ ﺣﺠـﺮ ﻋﺴـﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬دار اﻟﺮاﻳـﻪ ـ رﻳـﺎض‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1408‬هـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -252‬اﻟﻨﻜﺖ و اﻟﻌﻴﻮن )ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﺎوردي( ﺗﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺎوردي‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻖ‪ :‬ﺳﻴﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻘﺼﻮد‬
‫ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـﺐ اﻟﻌﻠﻴﻤـﻪ ـ ﺑﻴـﺮوت‪.‬‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﻜﺘﺐ اﻟﺜﻘﺎﻓﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هــ ـ‬
‫‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -253‬اﻟﻨﻬﺎﻳﻪ ﻓﻲ ﻏﺮﻳﺐ اﻟﺤﺪﻳﺚ و اﻷﺛﺮ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﻣﺎم ﻣﺒﺎرك ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﻦ اﺛﻴـﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﻃـﺎهﺮ‬
‫زاوي‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﻃﻨﺎﺣﻲ‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﻴﻪ اﻟﻌﻠﻤﻴﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -254‬اﻟﻨﻬﻲ ﻋﻦ ﺳﺐ اﻷﺻﺤﺎب و ﻣﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻹﺛـﻢ و‬
‫ـﺪ‬ ‫ـﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮاﺣـ‬‫ـﺪ ﺑـ‬
‫ـﺎم ﻣﺤﻤـ‬‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـ‬‫ـﺎب‪ ،‬ﺗـ‬‫اﻟﻌﻘـ‬
‫ـﻪ‪:‬‬ ‫ـﺐ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌـ‬‫ـﺪﻳﻦ ﻧﺠﻴـ‬‫ـﻲ اﻟـ‬
‫ـﻖ‪ :‬ﻣﺤـ‬‫ـﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـ‬‫ﻣﻘﺪﺳـ‬
‫ـﻪ ـ‬ ‫ـﻪ دار اﻟﻌﺮوﺑـ‬ ‫ـﺎووط‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒـ‬
‫ـﺪاﻟﻘﺎدر ارﻧـ‬ ‫ﻋﺒـ‬
‫آﻮﻳﺖ‪ .‬دار اﺑﻦ اﻟﻌﻤﺎد ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1413‬هــ ـ‬
‫‪1992‬م‪.‬‬
‫ـﻠﻴﻦ‪،‬‬ ‫ـﻴﺪ اﻟﻤﺮﺳـ‬‫ـﻴﺮﻩ ﺳـ‬‫ـﻲ ﺳـ‬
‫ـﻴﻦ ﻓـ‬
‫ـﻮر اﻟﻴﻘـ‬ ‫‪ -255‬ﻧـ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻀﺮي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻄﻴﻒ ﻓـﺎﻋﻮري‪،‬‬
‫ﻋﻮاد ﻓﺎﻋﻮري‪ ،‬دار اﻟﻔﻜـﺮ ـ ﻋﻤـﺎن‪ ،‬اردن‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -256‬هﺬا اﻟﺤﺒﻴﺐ ﻣﺤﻤﺪ ﻳﺎ ﻣﺤﺐ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑﻲ ﺑﻜﺮ‬
‫ﺟﺰاﺋﺮي‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺴﻮادي ﻟﻠﺘﻮزﻳـﻊ ـ ﺟـﺪﻩ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -257‬و ﺟﺎء دور اﻟﻤﺠﻮس‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒـﺪﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﻏﺮﻳﺐ‪ ،‬دار اﻟﺠﻴﻞ ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﻪ ـ ﻣﺼﺮ‪.‬‬
‫‪ -258‬اﻟــﻮﺟﻴﺰ ﻓــﻲ أﺻــﻮل اﻟﻔﻘــﻪ‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪.‬‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﻜﺮﻳﻢ زﻳﺪان‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﻘﺪس ـ ﺑﻐﺪاد‪ .‬م‪.‬ﺳﺴﻪ‬
‫اﻟﺮﺳﺎﻟﻪ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -259‬اﻟﻮﺷﻴﻌﻪ ﻓﻲ ﻧﻘﺪ ﻋﻘﺎﺋـﺪ اﻟﺸـﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻣﻮﺳﻲ ﺟﺎر ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﻜﻠﻴﺎت اﻷزهﺮﻳﻪ ـ ﻗﺎهﺮﻩ‪.‬‬
‫‪ -260‬و ﻓﻴﺎت اﻷﻋﻴﺎن و أﻧﺒﺎء اﻟﺰﻣـﺎن‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫اﺑﻦ ﺧﻠﻜﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ دار ﺻﺎدر ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -261‬وﻻﻳﻪ ﻪﻠﻟﺍ و اﻟﻄﺮﻳﻖ إﻟﻴﻬـﺎ دراﺳـﻪ و ﺗﺤﻘﻴـﻖ‬
‫ـﺎم‬ ‫ـﻮﻟﻲ ﻟﻺﻣـ‬‫ـﺪﻳﺚ اﻟـ‬‫ـﻲ ﺣـ‬
‫ـﻮﻟﻲ ﻋﻠـ‬
‫ـﺮ اﻟـ‬‫ـﺎب ﻗﻄـ‬‫ﻟﻜﺘـ‬
‫اﻟﺸﻮآﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺑﺮاهﻴﻢ إﺑﺮهﻴﻢ هﻼل‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ‪:‬‬
‫اﺑﻦ اﻟﺨﻄﻴﺐ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺐ اﻟﺤﺪﻳﺜﻪ ـ ﻣﺼﺮ‪.‬‬
‫‪ -262‬ﻳﺰﻳﺪ ﺑﻦ ﻣﻌﺎوﻳﻪ اﻟﺨﻠﻴﻔﻪ اﻟﻤﻔﺘـﺮي ﻋﻠﻴـﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬هﺰاع ﺑﻦ ﻋﻴﺪ ﺷﻤﺮي‪ ،‬دار أﻣﻴـﻪ ـ رﻳـﺎض‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ‪.‬‬

‫آﺘﺐ ﺷﻴﻌﻪ‬
‫‪ -1‬اﺗﻘﻮ ﻪﻠﻟﺍ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳﻤﺎوي‪ ،‬دار‬
‫اﻟﻤﺠﺘﺒﻲ ـ ﺑﻴﺮوت‪ .‬ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻻﺣﺘﺠﺎج‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻃﺎﻟـﺐ‬
‫ﻃﺒﺮﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻘـﺎت‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﺎﻗﺮ ﻣﻮﺳـﻮي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ‬
‫اﻷﻋﻠﻤﻲ ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ أهﻞ اﻟﺒﻴﺖ ـ ﺑﻴـﺮوت‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1401‬هـ ـ ‪1981‬م‪.‬‬
‫‪ -3‬أﺻﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ و أﺻﻮﻟﻬﺎ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺁل آﺎﺷﻒ اﻟﻐﻄﺎء‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔـﺮ ﺷـﻤﺲ‬
‫اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬دار اﻷﺿـﻮاء ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1413‬هــ ـ‬
‫‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻷﺻﻮل ﻣﻦ اﻟﻜﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻳﻌﻘـﻮب‬
‫آﻠﻴﻨﻲ را زي‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺼﺤﻴﺢ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻧﺠﻢ اﻟﺪﻳﻦ اﻣﻠـﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺪﻳﻢ‪ :‬ﻋﻠﻲ أآﺒﺮ ﻏﻔـﺎري‪ ،‬اﻟﻤﻜﺘﺒـﻪ اﻹﺳـﻼﻣﻴﻪ ـ‬
‫ﻃﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -5‬إﻋﻼم اﻟﻮري ﺑﺄﻋﻼم اﻟﻬﺪي‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻓﻀـﻞ ﺑـﻦ‬
‫ﺣﺴﻦ ﻃﺒﺮﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺼﺤﻴﺢ‪ :‬ﻋﻠـﻲ أآﺒـﺮ ﻏﻔـﺎري‪ ،‬دار‬
‫اﻟﻤﻌﺮﻓﻪ ﻟﻠﻄﺒﺎﻋﻪ و اﻟﻨﺸﺮ ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -6‬اﻻﻗﺘﺼﺎد ﻓﻴﻤﺎ ﻳﺘﻌﻠﻖ ﺑﺎﻻﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷـﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬دار اﻷﺿﻮاء ـ ﺑﻴـﺮوت‪ ،‬ﭼـﺎپ‬
‫‪1506‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -7‬أهﻞ اﻟﺒﻴﺖ ﻓﻲ اﻟﻜﺘﺎب و اﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳـﻴﺪ‬
‫أﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ آﺎﻇﻢ ﻗﺰوﻳﻨﻲ ﻧﺎﺷﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺑﻴﺎن اﻟﺴﻌﺎدﻩ ﻓﻲ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻟﻌﺒـﺎدﻩ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﺣﺎج ﺳﻠﻄﺎن ﺟﻨﺎﺑﺬي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻷﻋﻠﻤﻲ ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋـﺎت ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻟﻴﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺣﻤﺪ ﺑﻦ أﺑﻲ ﻳﻌﻘﻮب‬
‫اﻟﻤﻌﺮوف ﺑﻪ ﻳﻌﻘﻮﺑﻲ‪ ،‬دار ﺻﺎدر ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺗﺤﻔﻪ اﻟﻌﻮام ﻧﻘﺒﻮل ﺟﺪﻳـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﻘﺒـﻮل‬
‫أﺣﻤﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻻهﻮر ﺑﺎآﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫‪ -11‬ﺗﺬآﺮﻩ اﻟﺨـﻮاص‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳـﺒﻂ اﺑـﻦ ﺟـﻮزي‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ أهـﻞ اﻟﺒﻴـﺖ ـ ﺑﻴـﺮوت ـ ﭼـﺎپ ‪1401‬هــ ـ‬
‫‪1981‬م‪.‬‬
‫‪ -12‬ﺗﻌﺎرض اﻷدﻟﻪ اﻟﺸﺮﻋﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﻳﺮ ﻷﺑﺤﺎث د‪ .‬ﺳﻴﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑـﺎﻗﺮ ﺻـﺪر‪ ،‬ﻣﺤﻤـﻮد هﺎﺷـﻤﻲ‪ ،‬دار اﻟﻜﺘـﺎب‬
‫اﻟﻠﺒﻨﺎﻧﻲ ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬دار اﻟﻜﺘﺎب اﻟﻤﺼﺮي ـ ﻗﺎهﺮﻩ‬
‫ﭼﺎپ ‪1980‬م‪.‬‬
‫‪ -13‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺤﺴﻦ اﻟﻌﺴﻜﺮي ﻃﺒﻊ ﺣﺠﺮي ﭼﺎپ ‪1305‬هــ‬
‫‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﺼﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻓﻴﺾ آﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ‬
‫اﻷﻋﻠﻤﻲ ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -15‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻌﻴﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻴﺎش ﺳﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻷﻋﻠﻤﻲ ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت ـ ﺑﻴـﺮوت‪،‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﺼﺤﻴﺢ‪ :‬ﺳﻴﺪ هﺎﺷﻢ هﻮﻟﻲ ﻣﺤﻼﺗﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1411‬هـ ـ‬
‫‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -16‬ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ إﺑﺮاهﻴﻢ ﻗﻤﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻷﻋﻠﻤﻲ ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت ـ ﺑﻴﺮوت ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ‬
‫‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -17‬اﻟﺘﻔﺴﻴﺮ اﻟﻤﺒﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﻣﻐﻨﻴﻪ‪،‬‬
‫ﺑﺪون ذآﺮ اﻟﻨﺎﺷﺮ‪.‬‬
‫‪ -18‬اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ‬
‫ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺼـﺤﻴﺢ‪ :‬ﺳـﻴﺪ هﺎﺷـﻢ ﺣﺴـﻴﻨﻲ‬
‫ﻃﻬﺮاﻧﻲ‪ ،‬دار اﻟﻤﻌﺮﻓﻪ ـ ﻳﺮوت‪.‬‬
‫ـﻴﺦ‬ ‫ـﻪ ﻟﻠﺸـ‬‫ـﺮح اﻟﻤﻘﻨﻌـ‬‫ـﻲ ﺷـ‬
‫ـﺎم ﻓـ‬
‫ـﺬﻳﺐ اﻷﺣﻜـ‬‫‪ -19‬ﺗﻬـ‬
‫اﻟﻤﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻃﻮﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺼـﺤﻴﺢ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮ ﺷﻤﺲ اﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬دار اﻟﺘﻌﺎرف ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋـﺎت‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت ـ ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -20‬ﺟﻨﻪ اﻟﻤﺄوي‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺣﺴـﻴﻦ أل آﺎﺷـﻒ‬
‫اﻟﻐﻄﺎء‪ ،‬دار اﻷﺿﻮاء ـ ﺑﻴﺮوت ـ ﭼـﺎپ ‪1408‬هــ ـ‬
‫‪1988‬م‪.‬‬
‫‪ -21‬ﺣﻖ اﻟﻴﻘﻴﻦ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﻪ أﺻﻮل اﻟـﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﺳﻴﺪ ﻋﺒﺪﻪﻠﻟﺍ ﺷﺒﺮ‪ ،‬دار اﻷﺿﻮاء ﺑﻴﺮوت ـ ﭼﺎپ ‪1404‬هـ‬
‫‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -22‬اﻟﺤﻜﻮﻣــﻪ اﻹﺳــﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣــﺎم روح ﻪﻠﻟﺍ‬
‫ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ذآﺮ ﻧﺎﺷﺮ‪.‬‬
‫‪ -23‬ﺧﻤﺴﻮن و ﻣﺎﺋﻪ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﻣﺨﺘﻠﻖ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺮﺗﻀـﻲ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي‪ ،‬دار اﻟﺰهـﺮاء ـ ﺑﻴـﺮوت ﭼـﺎپ ‪1405‬هــ ـ‬
‫‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -24‬رﺟﺎل اﻟﻜﺸـﻲ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﻋﻤـﺮ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﺒــﺪاﻟﻌﺰﻳﺰ آﺸــﻲ‪ ،‬ﺗﻘــﺪﻳﻢ‪ :‬أﺣﻤــﺪ اﻟﺤﺴــﻴﻨﻲ ـ‬
‫ﻣﻨﺸﻮرات ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻷﻋﻠﻤﻲ ـ آﺮﺑﻼء ﻋﺮاق‪.‬‬
‫‪ -25‬ﺳﻌﺪ اﻟﺴـﻌﻮد‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ ﻣﻮﺳـﻲ ﺑـﻦ‬
‫ﻃﺎووس‪ ،‬ﭼﺎپ اﻟﺮﺿﻲ ـ ﻗﻢ‪.‬‬
‫‪ -26‬اﻟﺸﺎﻓﻲ ﻓﻲ اﻹﻣﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠـﻲ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻴﻦ‬
‫ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺳـﻴﺪ ﻋﺒـﺪ زهـﺮاء اﻟﺨﻄﻴـﺐ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ‪ :‬ﺳـﻴﺪ ﻓﺎﺿـﻞ ﻣﻴﻼﻧـﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ اﻟﺼـﺎدق ـ‬
‫ﻃﻬﺮان ـ ﭼﺎپ ‪1407‬هـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -27‬ﺷﺮح ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﺑﻦ أﺑﻲ اﻟﺤﺪﻳـﺪ‪،‬‬
‫دار اﻟﻔﻜﺮ ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -28‬ﺷﻤﺎﺋﻞ ﻋﻠﻲ)ع( ﻓﻲ اﻟﻘﺮﺁن و اﻟﺴﻨﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﺳﻨﺠﺮي‪ ،‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﺤﻮث اﻹﺳـﻼﻣﻴﻪ ـ ﺑﻴـﺮوت ـ‬
‫ﭼﺎپ ‪1414‬هـ ‪1994‬م‪.‬‬
‫‪ -29‬اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﺘﺸـﻴﻊ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺣﻤـﺪ آﺴـﺮوي‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ د‪ .‬ﻧﺎﺻﺮ ﻗﻔـﺎري و ﺷـﻴﺦ ﺳـﻠﻤﺎن ﺑـﻦ ﻓﻬـﺪ‬
‫ﻋﻮدﻩ‪.‬‬
‫‪ -30‬اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﺘﺼﺤﻴﺢ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻮﺳﻮي‪،‬‬
‫ﭼﺎپ ‪1408‬هـ ـ ‪1978‬م‪.‬‬
‫‪ -31‬اﻟﺸﻴﻌﻪ ﻓﻲ ﻋﻘﺎﺋﺪ هـﻢ و أﺣﻜـﺎﻣﻬﻢ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﺳﻴﺪ أﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ آﺎﻇﻤﻲ اﻟﻘﺰوﻳﻨﻲ ﺑﺪون ذآﺮ ﻧﺎﺷﺮ‪.‬‬
‫‪ -32‬اﻟﺸﻴﻌﻪ هﻢ اﻟﻤﻴـﺰان‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺟـﻮاد‬
‫ـﺪ ـ‬‫ـﺎر اﻟﺠﺪﻳـ‬‫ـﻮاد‪ ،‬دار اﻟﺘﻴـ‬ ‫ـﻪ‪ ،‬دار اﻟﺠـ‬‫ﻣﻐﻨﻴـ‬
‫ﺑﻴﺮوت ﭼﺎپ ‪1409‬هـ ـ ‪1989‬م‪.‬‬
‫‪ -33‬اﻟﺸﻴﻌﻪ هﻢ أهـﻞ اﻟﺴـﻨﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳﻤﺎوي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﻔﺠﺮ ـ ﻟﻨﺪن‪.‬‬
‫‪ -34‬ﻋﻘﺎﻳﺪ اﻹﻣﺎﻣﻴـﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷـﻴﺦ ﻣﺤﻤـﺪ رﺿـﺎ‬
‫ﻣﻈﻔﺮ‪ ،‬ﺑﺪون ﻧﺎﺷﺮ‪.‬‬
‫‪ -35‬ﻋﻘﺎﺋﺪ اﻷﻣﺎﻣﻴﻪ اﻻﺛﻨﻲ ﻋﺸﺮﻳﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳـﻴﺪ‬
‫إراهﻴﻢ ﻣﻮﺳﻮي زﻧﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮرات ﻣﻮﺳﺴـﻪ اﻷﻋﻠﻤـﻲ‬
‫ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت ـ ﺑﻴﺮوت ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -36‬ﻋﺪﻩ اﻷﺻﻮل ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ ﺣﺴـﻦ ﻃﻮﺳـﻲ‪،‬‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬـﺪي ﻧﺠـﻒ‪ ،‬ﺳـﻴﺪ اﻟﺸـﻬﺪاء‪ ،‬ﻧﺸـﺮ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺁل اﻟﺒﻴﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -37‬ﻋﻠﻞ اﻟﺸﺮاﺋﻊ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﺻـﺪوق ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻋﻠﻲ ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳـﻪ ﻗﻤـﻲ‪ ،‬ﺗﻘـﺪﻳﻢ‪ :‬اﻟﺴـﻴﺪ‬
‫ـﻪ‬
‫ـﻮرات اﻟﻤﻜﺘﺒـ‬‫ـﻮم‪ ،‬ﻣﻨﺸـ‬‫ـﺮ اﻟﻌﻠـ‬‫ـﺎدق ﺑﺤـ‬
‫ـﺪ ﺻـ‬‫ﻣﺤﻤـ‬
‫اﻟﺤﻴﺪرﻳﻪ ـ اﻟﻨﺠﻒ‪ ،‬دار إﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ ـ‬
‫ﭼﺎپ ‪1385‬هـ ـ ‪1966‬م‪.‬‬
‫‪ -38‬ﻋﻴﻮن أﺧﺒﺎر اﻟﺮﺿﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫ﺣﺴﻴﻦ ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ‪ :‬ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬـﺪي ﺳـﻴﺪ‬
‫ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮرات اﻷﻋﻠﻤﻲ ـ ﻃﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -39‬اﻟﻐﺎرات‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬إﺑﺮاهﻴﻢ ﺑـﻦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺛﻘﻔـﻲ‬
‫آﻮﻓﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺳﻴﺪ ﺟﻼل اﻟﺪﻳﻦ‪.‬‬
‫‪ -40‬ﻓﺎﺳــﺄﻟﻮا أهــﻞ اﻟــﺬآﺮ‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤــﺪ‬
‫ﺗﻴﺠﺎﻧﻲ ﺳـﻤﺎوي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ اﻟﻔﺠـﺮ ـ ﻟﻨـﺪن ـ ﭼـﺎپ‬
‫‪1412‬هـ ـ ‪1191‬م‪.‬‬
‫‪ -41‬ﻓﺮوع اﻟﻜﺎﻓﻲ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑﻲ ﺟﻌﻔـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﺑـﻦ‬
‫ﻳﻌﻘﻮب آﻠﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺷـﻴﺦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺟـﻮاد ﻓﻘﻴـﻪ‪،‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﻪ و ﺗﺼﺤﻴﺢ‪ :‬د‪ .‬ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻘﺎﻋﻲ‪ ،‬دار اﻷﺿـﻮاء ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت ـ ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -42‬ﻓﺮق اﻟﺸﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷـﻴﺦ ﺣﺴـﻦ ﺑـﻦ ﻣﻮﺳـﻲ‬
‫ﻧﻮﺑﺨﺘﻲ ـ دار اﻷﺿﻮاء ﺑﻴـﺮوت ـ ﭼـﺎپ ‪1404‬هــ ـ‬
‫‪1984‬م‪.‬‬
‫‪ -43‬اﻟﻔﺼﻮل اﻟﻬﻤﻪ ﻓﻲ ﺗﺎﻟﻴﻒ اﻷﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي‪ ،‬دار اﻟﺰهﺮاء ـ ﺑﻴﺮوت ـ ﭼـﺎپ‬
‫‪1397‬هـ ـ ‪1977‬م‪.‬‬
‫‪ -44‬ﻓﻀﺎﻳﻞ أهﻞ اﻟﺒﻴﺖ اﻟﻤﺴﻤﻲ ﺑﺼـﺎﺋﺮ اﻟـﺪرﺟﺎت‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻓﺮوخ ﺻﻔﺎر‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ‪ :‬ﺣﺎج‬
‫ﻣﻴﺮزا ﻣﺤﺴﻦ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ اﻟﻨﻌﻤـﺎن ـ ﺑﻴـﺮوت ـ ﭼـﺎپ‬
‫‪1412‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫‪ -45‬آﺸﻒ اﻷﺳﺮار‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬روح ﻪﻠﻟﺍ ﺧﻤﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺗﻘـﺪﻳﻢ‪:‬‬
‫د‪ .‬ﻣﺤﻤـﺪ أﺣﻤـﺪ اﻟﺨﻄﻴـﺐ‪ ،‬دار ﻋﻤـﺎر ـ ﻋﻤـﺎن ـ‬
‫أردن‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬د‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻨﺪاري‪ ،‬ﭼـﺎپ ‪1408‬هــ ـ‬
‫‪1987‬م‪.‬‬
‫‪ -46‬آﺸﻒ اﻟﻐﻤﻪ ﻓﻲ ﻣﻌﺮﻓﻪ اﻷﺋﻤﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻦ أﺑﻲ اﻟﻔﺘﺢ ارﺑﻠﻲ‪ ،‬دار اﻷﺿﻮاء ـ ﺑﻴﺮوت‬
‫ـ ﭼﺎپ ‪1405‬هـ ـ ‪1985‬م‪.‬‬
‫‪ -47‬اﻟﻜﻨﻲ و اﻷﻟﻘﺎب‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷـﻴﺦ ﻋﺒـﺎس ﻗﻤـﻲ‪،‬‬
‫ﻣﻄﺒﻌﻪ اﻟﻌﺮﻓﺎن ـ ﺻﻴﺪا ـ ﺑﻴﺮوت‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1358‬هــ ‪،‬‬
‫و ﭼﺎپ ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺼﺪر ـ ﻃﻬﺮان‪.‬‬
‫‪ -48‬ﻟﻤﺎذا اﺧﺘﺮت ﻣـﺬهﺐ اﻟﺸـﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷـﻴﺦ‬
‫ﻣﺤﻤــﺪ ﻣﺮﻋــﻲ اﻣــﻴﻦ اﻧﻄــﺎآﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴــﻪ اﻷﻋﻠﻤــﻲ‬
‫ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -49‬ﻣﺒﺎدي اﻟﻮﺻﻮل إﻟﻲ ﻋﻠﻢ اﻷﺻﻮل‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺟﻤﺎل‬
‫اﻟﺪﻳﻦ ﺣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻘـﺎل‪ ،‬دار‬
‫اﻷﺿﻮاء ـ ﺑﻴﺮوت ـ ﭼﺎپ ‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -50‬ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﻴﺎن ﻓﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻟﻘﺮﺁن‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ‬
‫ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻃﺒﺮﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺸﻮرات دار ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻟﺤﻴـﺎﻩ‬
‫ـ ﺑﻴﺮوت‪.‬‬
‫‪ -51‬اﻟﻤﺮاﺟﻌﺎت‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣـﺎم ﺳـﻴﺪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴـﻴﻦ‬
‫ـﻦ‬
‫ـﻴﺪ ﺣﺴـ‬‫ـﺪﻳﻢ‪ :‬ﺳـ‬‫ـﺎء ـ ﺗﻘـ‬ ‫ـﻪ اﻟﻮﻓـ‬‫ـﻮي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـ‬‫ﻣﻮﺳـ‬
‫ﺷﻴﺮازي‪.‬‬
‫‪ -52‬ﻣﺮوج اﻟﺬهﺐ و ﻣﻌﺎدن اﻟﺠﻮهﺮ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻋﻠـﻲ‬
‫ﺑﻦ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺴﻌﻮدي‪ ،‬ﺑﺎ ﺗـﺪﻗﻴﻖ‪ :‬ﻳﻮﺳـﻒ أﺳـﻌﺪ داغ‪،‬‬
‫دار اﻷﻧﺪﻟﺲ‪.‬‬
‫‪ -53‬اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ اﻹﺳﻼﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﺳـﻴﺪ ﻣﺤﻤـﺪ‬
‫ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1402‬هـ ‪.‬‬
‫ً ﻟﻔﺘﺎوي ﺳـﻴﺪ أﺑﻮاﻟﻘﺎﺳـﻢ‬ ‫‪ -54‬ﻣﺴﺎﺋﻞ وردود ﻃﺒﻘﺎ‬
‫ﻣﻮﺳﻮي ﺧﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻊ و ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬ﻣﺤﻤـﺪ ﺟـﻮاد ﺷـﻬﺎﺑﻲ‬
‫ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻟﻌﺮوﻩ اﻟﻮﺛﻘﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -55‬ﻣﻌﺠﻢ رﺟﺎل اﻟﺤـﺪﻳﺚ‪ ،‬ﺗـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬أﺑـﻮ اﻟﻘﺎﺳـﻢ‬
‫ﺧﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻟﻌﻠﻢ ـ ﺑﻴﺮوت ـ ﭼﺎپ ‪1403‬هـ‬
‫‪ -56‬ﻣﻌــﺎﻟﻢ اﻟﻤﺪرﺳــﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺗــﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳــﻴﺪ ﻣﺮﺗﻀــﻲ‬
‫ﻋﺴﻜﺮي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ اﻹﻋﻠﻤﻲ ﻟﻠﻤﻄﺒﻮﻋﺎت ـ ﺑﻴﺮوت ـ ﭼﺎپ‬
‫‪1406‬هـ ـ ‪1986‬م‪.‬‬
‫‪ -57‬ﻣــﻊ اﻟــﺪآﺘﻮر ﻣﻮﺳــﻲ اﻟﻤﻮﺳــﻮي ﻓــﻲ آﺘﺎﺑــﻪ‬
‫))اﻟﺸﻴﻌﻪ و اﻟﺘﺼﺤﻴﺢ((‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬د‪ .‬ﻋـﻼء اﻟـﺪﻳﻦ‬
‫ﺳﻴﺪ أﻣﻴﺮ ﻗﺰوﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻷﻟﻔﻴﻦ ـ آﻮﻳﺖ ـ ﭼـﺎپ‬
‫‪1414‬هـ ـ ‪1993‬م‪.‬‬
‫‪ -58‬ﻣﻊ اﻟﺼﺎدﻗﻴﻦ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺳـﻤﺎوي‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴـﻪ‬
‫اﻟﻔﺠﺮ ـ ﻟﻨﺪن ـ ﭼﺎپ ‪1412‬هـ ـ ‪1991‬م‪.‬‬
‫‪ -59‬ﻣﻦ ﻻ ﻳﺤﻀﺮﻩ اﻟﻔﻘﻪ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ ﺑﻦ‬
‫ﺑﺎﺑﻮﻳﻪ ﻗﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬اﻟﺸﻴﺦ ﻣﺤﻤـﺪ ﺟـﻮاد ﻓﻘﻴـﻪ‪،‬‬
‫ﻓﻬﺮﺳﻪ د‪ .‬ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻘﺎﻋﻲ‪ ،‬دار اﻷﺿـﻮاء ـ ﺑﻴـﺮوت ـ‬
‫ﭼﺎپ ‪1413‬هـ ـ ‪1992‬م‪.‬‬
‫ـﺮ‪،‬‬‫ـﻦ ﺣﺠـ‬
‫ـﻪ ﻻﺑـ‬‫ـﻮاﻋﻖ اﻟﻤﺤﺮﻗـ‬‫ـﺎب اﻟﺼـ‬‫ـﺾ آﺘـ‬‫‪ -60‬ﻧﻘـ‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺳﻴﺪ أﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤـﺪ آـﺎﻇﻤﻲ ﻗﺰوﻳﻨـﻲ‪ ،‬ﺑـﺪون‬
‫ﻧﺎﺷﺮ‪.‬‬
‫‪ -61‬ﻧﻬﺞ اﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺷـﺮﻳﻒ رﺿـﻲ‪ ،‬ﺷـﺮح‪ :‬اﻣـﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﻪ اﻷﻟﻔﻴﻦ ـ آﻮﻳﺖ ـ ﭼﺎپ ‪1410‬هـ‬
‫ـ ‪1990‬م‪.‬‬
‫ـﻮاد‬
‫ـﺪ ﺟـ‬
‫ـﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﻣﺤﻤـ‬
‫ـﻪ‪ ،‬ﺗـ‬‫ـﻲ اﻟﻮهﺎﺑﻴـ‬ ‫‪ -62‬هـ‬
‫ـﺬﻩ هـ‬
‫ﻣﻐﻨﻴﻪ‪ ،‬دار اﻟﺠﻮاد ـ ﺑﻴـﺮوت ـ ﭼـﺎپ ‪1403‬هــ ـ‬
‫‪1983‬م‪.‬‬
‫‪ -63‬وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﻴﻌﻪ إﻟﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻣﺴـﺎﺋﻞ اﻟﺸـﺮﻳﻌﻪ‪،‬‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ ﻋﺎﻣﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ :‬ﺷـﻴﺦ‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻴﻢ ﺷﻴﺮازي‪ ،‬دار إﺣﻴﺎء اﻟﺘﺮاث اﻟﻌﺮﺑﻲ ـ‬
‫ﺑﻴﺮوت ـ ﭼﺎپ ‪1403‬هـ ـ ‪1983‬م‪.‬‬