TEMEL

DERS NOTLARI
ProLDr. Nilgn Abiscl
2000-2001 Dcrs
\
tr
i .
i
i
i
i
i

Film seyretmek, birok gnlk neredeyse bir
eylemi. Byle iin de kez deneyim. Ancak her
seyirci, en bir film olarak beyaz perdenin
yerini ve !m ifade biimleri gibi, bir filmin de hem var cdilmesinin, hem de
izleyenle",e deneyimlerrmesinin kendine has zellikleri biliyor. Popler
yk dnyalar en etkili olan onu belirli
bir src iin de olsa, kendi olarak izin veriyor.
ve mekanlara bu yolculuklarda popler
,
verili olana ynelik kkten bir seyircinin gnlk
deneyimlerinden uzak onu sarmalamak zere kendi.ne zg" bir
da ortada. Bu nedenle, yknn, olay rgsnn,
yknn zerinden karak1crlerin, karakterler ve onlar
eylemlerin nem Bylcce yklerin bir
ve bir dc sonu oluyor. yky var eden yle ya da byle
Olay rgsndc gcriye olsa, hatta olaylar atlansa bile, film
ilmeklcrin hibirinin aikta Popler film scyircisi, bir
nceden olaylar sergilenen, benzeyen ama ve sonu
olan ykleri izleyerek adeta gerek meydan okul'Or.
Bir film, somut fiziksel bir yana bir anlamda
izlenme sreci iinde, toplumsalolarak var olur. Bu bir filmi izleme srecinin, her
zaman toplumsal, kltrel ve psikolojik iinde gelir. Bir
seyirci bir yandan izlemenin te yandan onun
ya;iiJm deneyimleri, LeJlikleri, da tesi genelolarak bir tilrnin ve zel olarak o anda
filmin beklentileri etkilenir. Seyircinin
beklentisi, film izleme deneyimlerinden grendikleriyle de Ancak, popler
kitlelerini etkisini en aza indirmeyi,
ve mekana genelolana ba:;>annak Bu
ncdenle, seyircinin beklentilerindeki srekli olarak izler, seyircisiyle
temelinde yatan filmsel ve yenilerini eder. Bylelikle
popler sinema, byk yeni ya da yeniden
biimlen"n cski seyircinin beklentisine uygun olarak ele kendine
zg grsel mekanizmalardan yararlanarak srdrr. Buna seyirci.nin,
verili kabul etmeyip kendini ve her trl
hedefleyen bir sinema ise, ya popler filmlerin ve
zorlayarak, yani tm ve filmsel
gstermeye ya da verili olamn yer alan bir
dnyanm kcndi 'popler tilmin bygn'
bir yandan kurmacalar gibi toplumsal da srekli ve
dzenlemeler btn gstermeye
yandan, biimlerine toplumsal
kendisi, olarak popler filmlerin ve sinematografik gelerin
biimlerinde topyekun zorunlu Popler filmlerin titizlikle
soyutlama, biflmlerin nemli bir

Esas olarak ticari kazan ynelik olan popler gibi,
icat dnemden itibmen
da popler iinde grnt ve ses
konusundaki birok teknolojik yenilik, popler filmlerin seyircisini elinde tutabilmesi,
ayak uydurabilmesi byk olanaklar ve
bu yeni sanatsal yararianan
(zellikle ressamlar) olduysa da, da ve ticari kazanta" ok
ne 192'lcri ve Bu filmleri
yapan popler filmsd biimlerini verili kabul edip
amalar tarzda
var olan Bu filmler, sanaL'\a! ve
evrelere ynelik filmler bir seyirci kitlesine
isteyen iin, niyete ve uygun olarak
hangi bir Bu derste
bizi ilgilendiren de, genel olarak sincmatografiye vo..: zellikle de popler fitmlere anlam
ve bu konudaki bir tar!.ltT!2k!a
ve film sz. ederken unutu\mJ.m<.lsl gereken eSC1$
nokta, bir dizi Filmsel deneyimi var eden ilk gerekli
harekete Bir hareketin, kk paralara grntleri,
birbirlerinden olarak ve belirli. bir mercekleri
hareketin, yzeyde yeniden
ortaya grntlerin birbirine neden olarak
2
\
,
hareket bunun
iin, hareketin kk grntlerin kamera filme
gerekir.
Bu temelinde, "grntnn olarak ve
1824'de bilim Peter Mark Roget bir grme kusuru yatar.
Roget, gzn, izlemede yetersiz
Buna gre, da grntler, ortadan sonra
da, -beyindeki grme. merkezine iletilirken- ok bir sre iin bile olsa gzn
Bu nedenle, eger ve gerekli devreye
,
girerse, gz bu durumu srekli bir olarak Bu zellik, phi
verilen ve hareket ikinci eden
1912'de, Gestalt psikolojisinin ek Max
Wertheimer kamtlanan bu olgu ise, snen izgilerin belirli zaman
ard arda gsterilmesi halinde, aradaki ve zihinselolarak
birbirlerine eklenerek bir hareket iki
sre 1/16 saniyeden daha 1/32 sn) her iki da
birbirinden olarak ve anda I/!6 saniyeden uzun
liG sn) ise yalltp snen iki olarak Roget'in
sabit fotograflaroan hareketli grnt \VcI1!leimer ise sinema
akan film (ve tabi ki kareler
Film izlerken, hareketli fiziksel olan
grntlerin grme kusurunun sonucu olan hareketin
iinde yok eden zihin, film deneyiminin ilk olur.
bu biimde gnliik
benzer bir haff:kCl yukarida da gibi, film
ekim ve gstcrim sratle gemesine
en ba)tan bylece kurulur. Bu da, popler kalmak
kurallardan birincisi
Film izlerken ortaya ikinci ise, iki boyutlu fotografik
grntlerden nc boyutun var izlenirninin
gerc:k ereve iindeki nesneleri, hareketleri ve dzenlerken, gerek
gerekse bir yandan resim perspektif ilkelerinden, bir yandan da
3
sinmatografinin zgn yararlanarak dnyaya
zere nc boyut elde ederler.
erevenin zihinsel, imgelemsel srelerle seyircinin, filOlin
kurmaca dnyasma gitmesi (film siyah/beyaz ve sessiz bile olsa), yine sinematografinin
sahip olanaklardan sonucunda ortaya
sinema nceki (ve kendinden sonrakileri de ekleyebiliriz) temsil
biimlerinden, lde da Filmi,
"bir film" olarak izleme konusundaki nkabule perdede olanlara gsterilen tepkiler bu
temel yksel ve sinernatografik sonucudur.
EREVE
Film izlerken perdeye, kimyasal nitelikli ve
bir (film: ince tabaka) zerine ol?n Bi, tilmde ok
sabit fotografik griint ve bu grntler, ekim
belirli filme Projeksiyon
perdeye bu k.aplayacak denli
Her filmsd grnt, filmin salonun gerek
perdedeki ereve belirlenir. Film de, tiyatro gibi mekan hem zaman
!f3de grntler ve fotogmfdan ola.rak- kendi b3.'llna
yeterli degildir. ereve iindeki grnt dzenlemeleri hareket srekli olarak
gzmzn nnde yeniden Bir filmden tek bir kare, zaman ve
yapayolarilk bir andan teye gitmez. Bir fotograftan
da nk tm dzerIlemesi ve sonrakileric birlikte bir
biimue 8u nedenle, incelemek zere ele byle bir
k::!re unutmamak gerekir.
'5:u.\,k
Yine fotogm!" ve resimden ereve kunu
"-"Y"I;e ;e
belirlenmcz.t,hcr belirli bir orana sahip olan bir Bir tilmete grsel
dzenlemder iin temel bu verili erevedir. ereve, resim
olarak., kompozisyona uydurulmaz, tersine kompozisyon cereveve uydurulmak .
. i'(\:-O(1 # ,;{\
yaratma konUnlufiZe yatay
. /Lv
rnek yJ.t.ay uzun' bir
b' . .
saptanmaslIla neden Bu iki boyutlu erevenin oran
iinde 1950'lCre dek, Amerikan Hareketli Resim ve
4
\
\
Bilimleri Akademisi'nce standart kabul edilen ve akademik oran olarak i: i .33
an.cak daha sonra perde teknikleriyle oranlar
Akademik oran, nce 6 mm., daha sonra da i 927'de 35
filmler iin kadar, Sup'Cr 8mm. filmler iin de geerlidir. pek ok
'. . .. ' ;.,... :.(1 'I
J
lt'.
kaynakta bu ve Bu,
kabul edilen, neredeyse mistik bir kesit aIb=b/(a+b),
yani i: t.618 1:1.33'den epey Yine .de Akademi, bu oran zerindeki
- i 953 'de sona eren sesli filmle birlikte ses yer
amak iin kareye ereveyi zamanda eski ve TV ekran
da oranda Buna erevenin ni
konusunda devam lkelerdc yeni ve kesit daha
oranlar elde bunun sonucunda ortaya penit:den engellemek zere
perdenin de
1950'li TV ile rekabetinin byk lde
bir dnem sinema kendini, bir yandan grnt erevesinin
byterek, tG yandan ses kalitesini ykseltecek, nc boyut izlenimini etkili
teknikleri ynelerek savunma yoluna gitti. Cinerama, Vistavision, CinemaScope ve
daha sonra Panavision gibi adlar patentleri perde teknikleri
Bunlardan Vistavision'da 35 mm.lik film, degil
ve normalin iki grnt elde ediliyordu. Ancak bu sistem tm ekim ve
gsterim yenilenmesini ticari geerlilik
Bununla birlikte ereve i: 2.35 olan ve salonlardaki
perdelerin neden oldu. Bu sistemd" zel bir mercek.
35 mm. lik film erevesi iinde sabit kalmak iizerc,
olarak ve gsterim yine zel bir mcn.:ek perdeye
P,mavision']a CinemaScope'a benzer bir :2'lik bir
.:reve elde etliidi ve daha sonra Super ve bu
sistemde 65 mm. ham film ku!lu11I1lllaya Hz..m
da eskiye Nitekim 195Tde 70 miLL. filmler K-el. 6irdi.
film karesinin perdeye grnt kalitesi
Derinlemesine kavisl! perdeye projeksiyon aygltJl1dJn gorntlt:.de elde
edilen Cinerama 70 mm. devrey-e girmesi, bire indirdi ve
anamorfik mercekler ok grntiilerin perdeye mlimkn
Ancak, bu sistem de ticari Bugn genellikle iki ereve
5
1.85 (standart) ve i: 2.35 perde). filmler perde
ekiiseler tle ticari nedenlerle standart boyutlarda bu durum,
grntn" nemli bir blm yok kompoz.isyonun byk lde
ve grntnn estetik olumsuz biimde etkiliyor. perde
TV ok daha byk oluyor.
Geleneksel grsel erevenin konunun
bir gkdelen tablosu, konusunun dikey tr
kez buna uygun biimde erevelemeyi gerektirir. bu sz konusu
itibaren
sergilemek zere Da0id Wark Griffith duygusal etkiyi zcre,
grntnn yekim yoluna gitti. Yatay izgilerin hakim
. yerde ereveyi alttan ve stten maskeleyerek seyircidc
vurgulamak erevenin maskclcyip' dik
uzun dikdrtgenler elde eden Griffith, maskeleme ereve iinde leklerde
ve biimlerde yeni ereveler elde etmenin mmkn gsterdi. Scrgei ise,
ekilen konullLin ona en uygun olarak perdeyt:: dinamik kare
ucrisiyle savundu. Sessiz dnemde, Cil ok iris denilen ve konuyu bir iine
maskeleme yoluna Daha sonra popler seyirciyi tedirgin
edebik:cek bu tr yntemler yerine, ereve iindeki nesneleri kullanarak yeni i ereveler
yeSi;
dzc:okmcyi tercih ettiler. l\1askeleiJ1cyc znel kamcra ekimlerinde (bir
maskeden ya da anahtar bakmak
erevenin kendi ikiye anda iki
ve kez birbiriyle telefonda
bir dzc;l11c111C obras J ve
Bu ti iki olay rm.:kan yapay
olarak seyirci iki birbirinin
anda iz!eyebilir. f\ncak kurgu
mmkndr. ercvcyi ikjye blme, dikkati .ck(;cegindt:n
sinemada ok zd c:n;eVeni!1 ok daha fazla
iyice Du gibi kez popler kalan ve
film duymayan
filmlerinde yer Jean-luc iki Deux, 1975)
filmi bu bir rnektir.
6
\
\
Filmsel ve kompozisyonun filmsel etkinin
ilk unsur erevenin ve Ancak erevenin kendisi, iinde
grnt da, edinilen izlenimlerie, psikolojik
srelerle, ve biimleriyle ilintili olan gizil etkiler Bir bajka
ereveden bizim gizli beklentilerimiz zeminle
erevenin alt belirli bir duygusu iermesine
neden olursa da erevenin izginin hissini de beraberinde
getirecektir. st bir sol alt st ise belirli
bir iddia edilir. Yatay izgilerin dingll11ik dikeylerin
dinamizme biliniyor. Alt ve st kenarlara paralel izgilerin dzenlilik,
tekdzelik, da bir hali yan kenarlara paralel izgilerin ise
duygusuna neden sz konusudur. Dikdrtgen erevenin boyulian
nedeniyle, bir yatay bir dikey izgiden, yatayolan daha uzun grnr.
.erevenin iten, kesit oranma uygun olarak blnmesiyle ortaya drt
dikkatin en ok noktalar ne srlinektedir.
Estetik bir ara olarak ereve biimlerde grr. Bunlardan birincisi,
neyin ereve iine ya da nelerin
karar verme getirmesidir. ereve, ynetmen ve oJlunla
birlikte iin; izlerken de seyirci iin gerekli olan (referans) erevesini
Zaten de buradan Bu erevesi sayesinde
"neler"in kadar, ve "hangi iinde"nin de Bu ise,
seme en nemli ortaya Bi: bir
blm, bir nesnenin kk bir geri kalan Her
film karesi, ortamlJl, da nesncnin, "konu"nun tmn
ya da bir blmn Bylece konunun,
ekil:p gereksiz hJ.le gelmektedir. Popler sinema
derece nemli olan, seyircinin dikkatini ve nceden
uygun ynlendirme ilkc$i erevdeme konusunda yerilccek kararlar hayati
bir nitelik ta::jIL ereve, bir pencere kazanarak seyircinin
gzleme" halini iyice ve onu bir rntgenci (voyeur)
filmlerde ise tiyatro sahnesinin yerini alarak, bir tiyatre oyunu
izlenimini verir.
7
Bir nesneyi ereve iindeki bir noktaya ona
yorumun mmkndr. erevenin st ve
simgesel imkan verir. ocukluktan itibaren Zt.:re
erevenin belirli bir denge iinde en ilgi ekici Merkezin kuralalarak nemli
egemen grsel genin buraya bir beklenti Ancak tam
da bu beklenti, merkeze nesnenin grsel dramatik etkiyi byk
lde Ledeler. Seyircinin dikkati konuya ereve
dzenlcmesindcki gerilim ya da btnsel ortadan kalkabilir. Bu nedenle,
konu ortaya sincmatagrafik kullanarak, dzenlemeler
yaparak dikkatin ona engellemek gerekir.
ercvinin st, ot<?riteyi, gl istekleri Binlerce
beri insanlar ve nedeniyle gkyzne zel bir nitelik
kadar felaketlerin de yukardardan bir yerden kaderin
ykseklerde dair izlenim bugn bile Bu nedenle
bir alttaki grsel geleri denetliyor grnr. Aynca, otoriteyi temsil eden
tekileri grp yksek bir konumda da
stne karakterin kim
olumlu bir karaktcrse onun auf olurken, olumsuz karakterse tekiler
tehlikeli hakimiyeti obcaktlf. Btn bunlar, erevedeki teki Ilesne ya
cb de le byklkte ya daha kk hallerde
geerlidir; kamera ve mercek
Ykseklik ve hissi bir yandan manevi rUIlLu1i o]anla ilgili olarak, bir yanda.n da
ycelik erevenin da olanak

erevenin alt da gibi sabitlik ve hissi
birlikte, bu 11l.:snder erevcden gib!dir.
8u bu olarilk aeve ii tm
gz nne (yani belirli pozisyonlan
alt st iin sylenenlerin tersine an!::l1uiJ.r
gibi. erevenin ise merkezden bir tr
nemsizlik Vt hissi verir. Buradaki nesneler ereve
dururbr . .B3zeu ereve bu
grlemeyen ve rklenin simgesi olarak
8
\
\
Bu arada, ereve iindeki nesnelerin, biim, renk, doku nilelikleri ve
de gz nne nk her biimin, rengin ve dokunun kendine
zg etkileri bunlar kurulacak simgesel ya da
duygusal etkiler cisimlerin yuvarlak
mavilerin tyl yzeylerin parlak
yzeylerin samimiyet,' metal ve beton nesnelerin resmilik hissi
gibi. Bir sa,mede kavislerle sarkan kadife bir perde yerine gri jaluzi
ortama ve orada verecek, aniamlar Bu
etkilerin elcle ya da grntde yer alan (grsel gelerin lekleri, yan
yana belirli 'bir imkan veren
rerLl<ler ve yzeyler ve merceklere de
clar uzun mercekJerin nesneleri
mavi melalik bir otomobilin, byk bir merkezi cam ye beton
bir gkdelenin nnde park kiremitli, bahe iinde kk bir evin
itleri nnde halinin eLkiler ereve iinde, daha fazla
nesnelerin glgede kalanlardan nce dikkat ekmesi, byle bir nesnenin biimiyle
olarak renk ve dokusunun belirlenmesine bir nem katar. Biim, _renk ve dokusu
zeliik O nesnenin hangi .. buna olarak hangi
birbirlerine olarak ele
ycrcvcnin ereve d ';>Hl i n da
dramatik olana!": Bazen ok nemli grsel geler tmden
ereve gizem ya da lrnit: ilgili karakterlerin erevenin
kalarak grnmemesi. ancak zaman zaman
glgesinin ereve ve bir etki ereve
alanlardan, derinlik etkisinin nemli yeri konu
uzam) ve arka grnr olan dekorun da simgesel <111IJ.ll
olarak bir ardmda ya dn kameraya
bakan bir yz deghiklik, Ve;
Seyircinin imgelemi film izleme srekli bir faaliyet gsterir. Popler
sinema her trl kullanarak bunu amalar. Birinci etkili olanak yknn
ikincisi ereve dzenlemesidiL nk seyirci, daha cn -ilk kez seyreden
ve sinema hibir fikri olmayanbr bir film" bilir ve
9
ekim bir ekibin bilincindedir.
Bununla birlikte kendini, gnll olarak bir Kurguyla ekimler
ve sahneler yknn ve ekimlerin birbirleriyle
ortaya kavrayarak ereve mekan ve zaman Seyircinin
erevenin tesindeki zihinselolarak ereve iindeki grsel evrenin
ve elde edilmesi ok nemli bir olanak
EREVELEME
gibi. ereve dikkati gizil anlamlara,
denge ya da ger.ilime, nemli olana'ekilebiliyor. konunun ok
ereveJenrnesi mmkn sorusunun bir
soldan, bunlnr ve olarak
ya da boyllt izlenimi yaratacak biimde; uz ya da
hareketini ODa paralelolarak izleyerek ya da ereveden izin verecek biimde
akt.'lrarak vb. bl/rada seme yeniden gelir. Bedenenen etkiyi (duygusal)
ya da zihinsel bir sreci gt:irmek zere elJeki olanaklar
karar vermek gerekir. olan ve arzu
biimde Her sahnenin yer
popler filmIerin ve bir
izgi' zerinde nemlidir.. Bunun sonucu olarak zaman iinde ereve
dzenlemesinde birok onaya bunlar srekli olarak
ya da yerkrini Popler ve dcneysel
kendi grnlii!eme da iin...:
unutmilmak gerekir. popler sinemal1lll, niyetleri zere
bulunan biimsel kendi ieriklerinin ifadesinde
zere gelir. Yani, popler kendini yenilcyi.;;i, film!erio
nedeniyle daha k olmakt.! ve her
seyircini 1\ elu ynlendiri JIIla
erevenin srekli bir seme ve grntlenen
iinde ortamdan ekip daha tine
biliyoruz. Bylece konu, amalanan etkiyi zere, dlkkati ve gereksiz
grntlenir. bir yemek zerindeki ok tabak
bir s(;ip filme onu
10
\
erevenin dikkat ekici birine seyirciye ve dikkati
oluruz. bu ekim, sahnenin ve filmin iinde, birok nedenle
olabilir. Burada nemli bir nesnenin, bize
gsterilmesidir. Ancak daha bir ckim sergileneli konunun, evresiyle ilintileri
ok daha masa zerindeki srahiyle ilimisini vurgulamak
nemliyse erevenin iine onu da almak gerekecektir. Byle bir erevede bile, grntse!
uzam zeriyle, hatta bir blmyle iinde oda
Burada hareketsiz bir konumda ekimlcrle elde edilen
ereveden, yani sabit ereveden sz ediyoruz. harekediyse durum daha bir
hareketiyle genelden zele ya da zelden genele gemek
mmkndr. evresiyle tek bir-ekim iinde, ama her an ereve
dzenlemesiyle gsterilmek bu tr ileri ya da geri ekimler
Fi!min. harekete dayansa da hareket, zellikle ilk
ereve iindeki hareketle ve ekimler komera hareket
Bunun nedenleri vb.
seyircinin ve nesneleri olarak ilk kez heyecan ve
yetimnes; de yer filmlerde kamera Iwrcketine, olarak, yani
ekim hareketli bir (gnd!, tren vb.) haBerde
Zaman iinde dramatik etki nemi kavranan kamera hareketleri, ve
etkili biimde
Sabit ereveler, bir konumdan t:lde edilir. Bu
ekimlerde erevenin iinde hareket ed.en nesneler olabilir. zel durumlar
her hareket Kamera: ereve. sabit 0ls3 d;],
t:kirnlcrdc bile oyuncunun gL, harek.ettidir) ya da Ilesne hareketi s?
konusudur. grntler ieren lt:kli sabit hile
yaprak, ot kaya!", yiizeyil1dc:ki farkediiir. ii
sabit L:rcvcicri fotograftan tmyle Bu tr
diyaloglarda, lekli sunuldug, JI denilen,
kesl1lclerlc birbirine ekimIerde yer Sabit erevder daha kolay ve dah3 fazla
denerlenebilen dzenlemelere olanak gzellikleri sergilemek, eylemin yer
nesne ve deggin bilgi verirken karnera hareketinin
dikkat nlemek

ve ynlere ereve ii hareketlerin grnilenmesindc,
seyircinin durumu olanak zere kaI)1era hareketinden bir sre iin de olsa
gerekebilir. sreli ekimleri gnmzde sabit ereveli
ekimlere fazla yer grrz, Hareketin nemi, sabit
gerekli ve anlarda, tilmin genel olarak az ya da ok
sonucunu Sabit hakim filmse!
dinginlik Bu durum tempolu ve bol harekete ycr veren filmlerde bile,
seyircinin m denetlernek belirli Srekli heyecan
hali bir noktadan sonra izleyicinin yJ arada sakin anlara gereksinim
ve filmin duygusal gerilimi bu denetleniL
Bir ekim, bir sre sabit ereveyle sonra kamera hareketiyle kez
.evrinmelerle) devam edeb.iliL hareketleri ereve dzenlemesinin her an yeniden
demektir. Bu nedenle, trn dzenlemelerinde, her zaman hareketi de (en
bir nceki ya da sonraki ekimde yer alan hareketleri) gz nne atmak gerekir. Yani
ereve ii hareketler ve hareketleri birlikte Bunun
lekli sabit creve,;lerdcn er.cvc ii hareket seyircinin dikkatini
denetiemek daha Bu durumda, seyircinin gznn hareketi nem ve onun
er.eve iinde gerekir. ereve iindeki nesnelerin
yarat1lg1 izgisel yollar, karakterlerin ynleri ve dikkat ekici zellikleri bu
Alise-en-scene (miZnsen) byle bir dzenlemeyi
anb.tmak zere i
i bir tiyatro terimi obn gdir bir oyunda sahile zerinde yer
abn rum grsel eder. Oyun onu sa!f)IH..!an sahneyi bir
gibi s:J:-an sann:; (proscc:nium {;I' .:h) bdirlenir. karak1crkrin salondaki hareketleriyle
oyun seyircilcrin aras!nJ. dek biimde, gerd..
e: mekanbrJ.) bir T:y;!troda oyun
de boyutludur. Nesneler ve hard:etkr, eni boyu kadar de olan
gerek iinde, gznn nnde var sahnesi, zerinde bir
yar:llmJ,k denli olursa olsun, st:yircilei:n bir
Filmin miJ".2Illseni ise, sanatlanrun, hem de plastik
dindeki malznmcsini gibi dzenkyerek yapar bu
gur!1ts, tilm ve perde yzeyindo;:: iki boyutlu bir imgesine
Bir gibi, imgel'te seyircinin
filmi, resim san2.t!na Anci.:k, zellikle ilk
sinema)';} birogu en t:tkili ve
obn..lar
12
\
,
grnmekle birlikte filmlerde, fotografa benzer
hareketsiz grntlerle de olur. Donuk ya da er,ve denilen bu
grntler, film zerindeki karelerden birinin laboratuvarda pozitif filme
elde edilir. Gz, kareler perdeye bir
. fotograf izlenimi grntde hibir hareket yokrur, her bir siire iin
donar. Buradaki hareketsizlik bir nk film projeksiyon
iinde akarak hareket etmektedir. Donuk karede dramatik zaman ortadan
kalkar. eylernin bir ve Bu ynteme, o an ok
nemliyse, ediciyse. onu zamaIli durdurmak gerekiyorsa
filmlerin rastlanan donuk kareler, yky "kesin biimde o anda
ondan sonra nemli andara geenin bu
anlatabilir. Filmin iinde donuk karel"r, ynetmenin ya da dramatik
bir yorumdur. Seyredilenin film izleyiciye bu yntem,
ok zel durumlar fazla
erevelemeyle ilgili bir durum, ereveli ekimlerde
ortaya ereve, yatayekseniyle af; i yaparak grntdr. Bu
yolla perdeyc grntnn ufuk izgisi olarak bir
yana Bu tr ekimler bazen bir karakterin fiziki konumundan ve onun
znel fiziksel gereklik bozulmaz. Karakterin halini, duygusal
anlatmak zere crevt;ye deforme bir
grnts olur. ereve, bir karakterin iinde zor durumu da
vurgulayabilir. kovalanan bir ak:;i yne hafif
erevelenerek gibi ye onun ne denli g sarf
anlatmaya olur. Dikey izgilerin oldugu bir ..:lik
nesnelerin devritip erevenin Illdaforik
cn gzel rneklerinden biri, Ekim (1928) filmindc bu anlamda yer
buraua, bii" kilisenin kulesini iki t:kirmk, birimi-:: sola tckimk
olmak zere 45 dereceiik. yapacak ard arda din
gCyirdigi grsel yoldan
13

ereveleme ilk ekim
ve nelerin ereve iindc yer nelerio ve
grntlenenlerin ereve iindeki ne karar ilgilidir. ekim
lekleri, ereve iindeki nesnelerin zere
ve esas olarak kamerayla konusu belirlenir. Ancak
merceklerin kamerayla konusu ve erevedeki nesnelerin birbirleri grsel
olarak tutmak gerekiL ok dar mercekler, kamera
konusundan ok uzakta olsa d3 elde etmek zere
Seyirciyle grnt birok etken roloynar. ereve iindeki
yn, hacimler ereve ii hareketin ve kurgunun
seyircinin ynlendiren kamera hareketleri, bunlann dekor ve kostmlerin rengi,
dokusu ve ses zclliklctj vb. Ancak, ekim
lekleri ve uytlan, konuyla seyirci mesafeyi belirleyen temel gelerdir.
lekleri, bazen bazen de insan. bedeni veri Genel/uzak
ekim, toplu ekim, boy ekimi, bel ekim ve ekim. eki;n lekleri
kez ereve iindeki insan figrn esas bu dah::.. da biimde
diz, ggs, omuz gibi bedensel lekler de eklenebilir. Ancak nemli olan,
ereve iindeki grnlnn ortaY3 dikkat ekici
etkilerin zende Her biri ereve dzenlemesi birok
kamerayla konusu yzlerce Il1ctreye genci ekim
olduka klik bir o"" ok bir nokU,dan grntleyen ekim
dki nemli bir fark ekimler konuyu
ve odak. onamdan cn o ekim
ekimler, iyice tesine geerek ufak perdede ok
olarak gslt:rir ve nemierini $imgt:.sL:! anlamlar ykler ya da
kimsenin bir duygusal bir tepkinin Buna
uzak kcz byk grntleyerek dal1i.-l ve daha
lekli grntler iin erevesi nu genel ekimlerin bir
da ekim olarak da genel ekimlerde insanL:tr da V3rsil,
iinde kk noktalar yer Bu ekim en ok
nemE bL! rol destans! westemler. filmleri, sal11urai filmleri,
tarihi film!cr, mcadeleye yer veren filrnk:ri. Genel ekim ni byk bir
14
\
kullanan, Eisenstein, ve steven(s'Pielberg gibi
bu tr filmleriyle
Toplu ekim, lekler arasmda en g Kamerayla konusu
mesafenin, tiyatro sahnesiyle salondaki seyirci mesafeye ve
birden ok insan figrnn alttan ve stten epey kalacak biimde bir
lek olarak kabul edilir. Bu lek, erevede yer alan ve nesneler ve
sergikmek, dzenlemelerine vurabilmek olduka
verimlidir. Boy ekim ise daha ok bir perdeyi halinde
sz konusu olur. Ayakta duran insan ve ile ereve az
}Jem yzlerde ifadeleri hem de beden dilini aktarabilmek
iin bu lek, zellikle sessiz dnemde, komedyen ve pandomimciler
tercih
Bel ekim bir insan dizinden ya da ereve
iine Son derece olan bu lek, hareketin yer ve
da ieren sahnelerde Genellikle iki bu lek ikili ekim,
l ekim ve teki geri planda yer
almayacaksa, toplu ekim gemek gerekir. ekimlere, daha ok
yer sahndcrde s3hne genellikle, anlOrs
ekim denilen ve birinin is yznn kameraya dnlik
ekimlerk kurulur. zel amalarla de Il1lirnklindr. iki
yanyana, kameraya dnk biimde birbirlerinden psikolojik olarak
anlatmak iin ynlere (erevenin soluna ve
sergilenmesi gibifBu gibi durumlarda erevenin bcl ve ggs
bir l.ckre de mmkndr.
ekim lekleri duygusa! atmosferini seyircinin filme
biimini (lt: etkiler. ekim oldugu bir
SILlll::!, duygusal tepkikCl lzkyic.i
daha zei bir bag k.urulur. Seyirci, bilmedikkrini
ortak clabilir. te yandan, bu lekhin evreyi byk lde
ekimlerle kurulan bir sahne ya da film seyirciye, bir
duygusunu verecektir. Uzak ekimler jse tersine ferahlama getirir ve seyirciye, seici
devreye girmesint; olanak helirli bir zgrllik sunar.
15
leklerin dzenlenmesinde, toplumsal kltrelolarak
ve iinde bilincinde olmak da, grsel
etkisi olanaklar grltl, tehlikcli ve ortamlar her
yerde birbirine kltrlerde birbirine dokunmak, ok
dunnak. Yine de, mekan,
derecesi belirler. Samimi mesafe ya da mahrem alan, bedensel
bir temasa imkan veren elli santime uzanan bir mesafeyi eder ve
sevgiyi, ve gsterir? bir bu denli
olarak gibi) fizyolojik neden olarak gerilim yaratJr.
iki. aralarmdaki samimi mesafeyi kamusal 'ortamlarda srdrrnesi de kez

Bireylerin kendi ama zamanda samimi
gibi bir da iermeyen, ya da dosta bir mesafeyi mesafe olarak
mmkndr. ve mesleki biraraya sz konusu olan toplumsal
mesafe, kez ten fazla geerlidir. mesafeden da,ha ciddi bir
nitelik da dosta bdirli oranda kamusal ise
sekiz on dek ve byk ora.nda kopukluk ve ciddiyet Duygusal
bu mesafeelen bulunmaz. insanlar bu gnlk
Vl; bazen kendisine bir
B.1z1 bir tobs, sinema salonu) gibi) bedenler birbirine
dokunsa ve herkes birbiriyle samimi bir iinde bile olsa, dunnaya zen
gsterilerek, gz ve durum Derinlemesine
birden fazla konum yJ. da hareket yaratarak crevc iindeki
karakterlerin ucrc:ccsine bilgiler
.. st dicy bir Ylldicin:n bir konumdan
otorikyle onun
oturan k;lmeral1lrl kamusal bir
mesafe.yi Ve yukm bir yneticiye bir biimde
herhangi bir mesafe UygUil
karar verir!-...cn seyireide istenen duygusal etki gz nne
Genelolarak, ve samirni, bel ve diz ekimlerin kisisel, boy ve toplu
ekimlerin sosyal, genci ekimlerin ise kamusal denk sylenebilir. Bu nedenle
Bu mcsafcnin 25 sanrime inmesi, kltUrel iyi bir
16
\
ekimler beraberinde, karaktere onunla kt
karah.1erse mahrem iin fkelenmeyi getirir.
Bu konuda nemli olan bir nokta da lcklerin, ekimlerin
etkileyici bir nitelik ekimlerde erevede konunun olduka bir
blm byk bir yer kaplar. Bu nedenle de, grntnn seyirci sresi
Genel ya da toplu ekimlerde ise grnt dzenlemesinin
kavramak daha uzun bir zaman bu tr ekimlerin perdede sresi uzar. Bu
nedenle, filmin temposunun ve ritminin ekim lekler. kurguyla birlikte ele

MERCEKLER
ereve bize iinde sunulacak nesneleri birbirleriyle gsterme
ama merceklerio istenen durumlar
geometrik dzenlemelerle, sesle ve da Uzun
(dar mercekleri n grnty zelligi ve basik bir uzam bu
merceklerin alan derinliklerinin (netlik uz"k
mesafeden lekli ekimlerin olanak Kameraya ya da kameradan
ileri olan hareketlerin sresini ab"artan telefoto ekimlerde, sahnenin
ve etkinin ne hareketin gerilimini yn da
seyireide yaratmak mmkndr. Dar merceklerle ggs ve bel
ekim!erindt:: evrenin netlik aevelenen karakter ya da nesnenin
olur ve karakterin i hissi, tek bir
hali gibi- bilgiler Bu merceklerle, tek ekim iinde odaklama
(erevenin) ve karakter ya da nesneler
vursulanuk da Uu tarz bir genellikle, karakterin
dikkatinin bir ya da seyircinin dikkatini karakterin
bir duruma kull.tlllilr. Bazen, sahnenin
blnmesinin sorunlardan ya Lb ekimierin
d7.cnlemekrden iin de (yerli filmlerde gibi)
mercekler, ereve ii toplu ekim
gibi, iyice ortaya koyar, derinlik glendirir,
erevenin evreni derinlemesine Sinemada mizansenin nemini daha
17
grnt nokta nc boyut izleilimi
yaratmakla ilgilidir. ekim gerek boyutlu obrak var olan olgu ve
eylemlerin, iki boyutlu yzey zerine yine iki boyutlu perde YLizeyinc
olarak ortadan kalkan derinlik boyutunun bir olarak yenid"n elde
edilmesi gerekir. Bu amala, ilk gibi, biimlerin,
izgilerin ve dokularm yzeyde dzenlenmesi nem Daha sonra
dzenlemesiyle eide edilen bu konuda olur, megin biimde
glg..::ler ve grntnn gerisindt:ki bir nokta derinlemesine
ereve ii hareketin ve hareketinin yn, sesin ve renklerin de
perdede nc boyut yaratan olanaklar sunarlar. mercekler de
kez bu amala
Bu olarak dar ve olanak
merceklcrh: clde edilen ve ereve iinde net grnliilendigi
derin ekimierde, figrler anda toplu, bel ve ekim leklerini
elde etmek mmkndr. 8u yolla erevenin n-arka kurulabilir. .EYlem
olsa bile ne herhangi bir nesne
bilgiler verilebilir; arkada ne olursa olsun duruma, en O ndL:kinin egemen
Telefon, tabanca vb. nesnelerin bu biimue gsterilmesi scyircide bir sre:
sollra olabikceklen: beklenti ve heyecan mercekler hareketi
telefonun hiilinde, karakterierden ona
dikkatle Bu tr hareketler daha ok dar mcrcck!erle LL arka nctliginin
da
gz denilcn ok mercekler
olur ve zellikle ere\ dik::;)' iblikcy
bir kavis 'verir, bil" n bytiir. Popkr filmlerde en rnek
bir gz oJ.nc! olarak
kOr11t:dikrJe de ki';i!) i lekte
olar;)}: grmesi gtn bir etki Bu tr
de
Dar ve mercekler yer alan standiJ.n mercekler, gznn
bir grnt elde ederler. Csu:lik olarak bunlarla
Gkimlerc bu ze! etkilct" yaratmak
13
\
amalanmaz, biimde izlenmesi ve seyircinin duruma bir olarak
bu mercekler

gznn sahip olan, gzn dikkat ve seici alg)
odaklama yapabilen've uyum
yetisine sahip bir mercek yoktur ama kendi
dnyaya ve gnlk deneyimlerine uygun kurmaca bir dnya yaralabilmektedir.
VE KNIJMLAlU
Grntlemede ikinci nemli seme leklerde gibi yine
kameranm konusuyla ilgilidir. Ancak, nemE olan
nerede Seyircinin filme konumuy!a byk
lde belirlenebilir. Nesnellik ve znellik, konuy!>, bir gzlemci olarak
kunnak ya da karakterlerden biriyle eylemin iine girmek ekim
lekleri.nden daha ok etkilenir. erevenin konuya belirli bir
mesafeyle mi yoksa ona bir
mi "I<.imin gznden?" eylemleri, bazen
bazen tmyle bir gzn, bazen de karakterlerden birinin pozisyonundan
grntler. Genellikle pozisyunlar ve istenen etkilere uygun
bi.imde birlikte da filmierde bunlardan birj basabilif.
Gereki ya da bir ya da nesnenin
gz (yerdeli 160-180 cm) zemine, paralelolarak
ekimler Dy!t:ct:, seyirci kamerayla olaya ve daha
ok bir Bir nesne grntlenirken ncslll': bir
kez yeni yorumlar ya da duygusal etkiler ise
ortama ouygusa! bir katabilir. ok bariz ise l:'sas
edt:r hale gelebilir. Bir st ekimiyk,
yorumlara neden biimin bir rnek
Gz ekimler nesneyi, gnlk uygun ve rahat
biimde grntler. Bu bir norm haline etkileri
ve gcnellikle sahnelerde Bu dzenlenen
19
ereve!er nesnellik ierir ve film seyircisini bir lde tiyatro seyircisine Nesnenin
bir vurgulamak ya da ona byle bir nitelik atfetmek bir
grntleme yolunu semek de ckim buna olan aralardan biridir.
ekimi belirgin bir nesne, gcnt;llikle biim da, bazen
grnrdeki simgesel bir elde kabul eden


bu tr ekimler biimde Bu ta,/.
ekimlerden ulak griintlenen nesneye ya da karaktere belirli bir iktidar ya da
bilinir. Bu bir karakterse, en o etkilemekte ya da
kndini gren, seven bir
Yksek ekimler ise nesne ya da ezik ve aresiz Yksck
genel ckimk erevelenen bir karakter, ya da ortasmda bir nokta gibi
grnr, yenilgisi ya da zorunda
bir l gemek zorunda kalan karakterin yksek ekimleri, daha sonra yolculuk
ortaya derecesini ve etkisini Yksek
ekimlerin, zelliide bir etkisi daha Burada sanki nc bir
gz, mutlak gibi izlemektedir. Bazen seyirciye, filmin iinde
etkileyecek ve karakterlerin henz bilgiler verilebilir. Byle bir
durumda, olacaklardan haberdar edilen seyircinin filme belirli l<;de ve
kk bir helikopterden genci ekimi, felaketi
bir anlam katar. gibi alak Ye yksek ekimlerin anlam,
sahile ya da fi!min
eki.mlerden yksek-alyak ekimler bazen
gerekkrinc uygun olarak karakterler"in fiziki
gsterecek biimde nesnel bir tilrzda herhangi bir karakterin konul1lundan
st olacak, u karakterin
onun yerden grecektir. Bu [r ekimlerin bir
en;.:vt:nin karakterin ya dJ. da Ayl11 bir
olumn ayakta duran bir ku
iin de .sz konusudur. Bir bakan karakterin nemliyse, onun
,
nokt3dan cephesi ye st alt bir ereve yer
kurgu seyircinin durumu gi.inWk
deneyimlerine uyguII olan bu tr en;eve!er
gz kalan bir elde eclilen ve yerde oturan
20
,
\
ereveleyen ekimlerin byk da ortadan Japon
ynetmen Yasijiro Ozu'nun Iilmlerinde kamera genellikle, geleneksel Japon kltrnn
olarak, yerde oturan gz gre
Bazen, karakterler belirlemek zere, belirli bir
nerede karar vcrirken, yksek-alak
mekanlar seilebilir. bir merdivenin alt ve st basamaklartna
karakterlerden stte alt onun duruma egemen
vurgulayabilir. Du nitelikteki bir sahnede simetrik biimde birbirini izleyen ekimler
srecini etkileyecektir. ekimler dengenin
durumla egemen konumunda olan karak'terle
ihtimali daha byktr. Yak", ekim lekleri ve alak-yksek ekimler
derecesini olumsuz biimde etkilerneye daha byk oranda
tmyle ortadan ereveler, karakterlerden birinin
gzyle halinde ortay;) seyircinin gz,
karakterin gzyle Bu tr ekimlere, znel kamem ya da znel ekim
denir. Bu tr bir erevcleme bu karakterin ve ruh hali belirlenir.
iki ierken ya da kt bir haber grntlilenon bir karakterden sonraki ekill1dc grnt
bu durum, alkol da gz nedeniyle ortaya eder
ve znel ekim elde edilir. !3u rnekten ele gibi, znel ekimlerin ekimIerin
yan yana ve henzer seyirc.iuin
znel ekimler, pek ok korku Illminde
ereveIemeylc, grsel etkiler yaratan mer(;cklcrle, kamera hareketleriyle birlikte
ruhsal dengesi bir karakterin
aktaran znel kame:-a t!ziksd gereldikte ortaya gerekli
seyirciyi durum rya sahnclt:ri iin de geerlidir.
"o gryor?" ilc HO grliyor?" karaklL'rin zud
onaya ekimlen..:, bir sre iin bile olsa,
bir karakterin, bir anda bir girmesi
7_.llcI ekimler hemen her zaman hareketlerini de ierir. ve
karakterin dikkatini olarak onun gznn, ya da
gvdesinin hareketlerini seyirciye Bylece, abucak kavranabilir.
Korku znel ekim, kt gznden gerilimi ykseltmek
uzun sreli ve evrinmelerle birlikte
21
Bir filmde srekli erevclcr sahnenin ve gen:klcrine
uygun olarak karakterlerin konumlanndan yola dzenlcnebiliL Psikolojik
sorunlar, duygusal ve scyircinin bu durumla daha
kurarak karakterin halini arzu
Bunun aksine seyircinin kendi seimlerini de
yorum isteniyorsa ereve iindeki nesnellik biimde
gerekir. Bu dikkati tekinin
ise ngrlebilir. Ancak, seyircinin
onun, ekim ekimleri izlerken de kez
fark etmemesini
KAPALI-AlK FRNfLAR (KAPALI EREVELEME-A[]( ERkYELEME)
erevenin alan iinde grntleri dzenlerken, filrnde
istenen ortama, uygun obrak ya da [ann denilen iki UU7"dan
.filmlerde bu biri tmyle egemen o.labilir.. Ancak,
gcnt=llikle bu iki ve dengeli biimde sz Bu da yine
sahnelerden beklenen duygusJ.I etkilere fonnlarda her yeri, birbiriyle:
hissedilecek biimde belirlidir. erevenin hemen hemen hi sz konusu
Adeta, dikdrtgen erevenin fiziksel kabul ve bir
erevesi olarak erevedeki grnt kendi kendine yeterlidir. Byle bir ereve,
kalanlarla tamamlanmak, srp gidiyor vermek degildir.
bir erevede, ereve ii hareket olsa bile, bareket ed... ::n konunun en;eve
izin \'c bir
konuyu kesmeyk geikil sonraki eder. Bu tarz
tiyatrodan gek:n etkiler nk, sahnesinin fizi,,"sc.l
zihinsel obrak byk !t;dc engelkmektedir. forrnl2.rla
edilen filmkrc ok 1930-40'11 filmlerinde
iindek..i .33 orana uygun mer!-':t:zlf::re de :'.cn
gsteriidigi Bunun, dnemde, srdyo!ardi..l tm
denetlenmesinin mmkn ve sistemin, rasyonel film retimini hibir
ilgisi Fakat zorlama, sesli
(zellikle grltsUn kamer,dar ve
22
,
,
yerlere gizlenmesi) oyuncu ve kamera hareketlerini
Sesli ekim bu nedenle, ve yerlerinin nceden
titizlikle belirlenmesini, tm hareketlerin olarak dzenlenmesini
fonnlar, genel bir kuralolmamakla birlikte, daha ok belirli bir dzen,
ve duygusu yaratmak, grsel kompozisyonu ve dengeyi vurgulamak,
karakterlerin evreleriyle ve birbirleriyle olan biimde
Film.sel uzam erevenin dikdrtgeniyle da, ereve ii hareketler,
ynleri, diagonal n ve mercek
ve dekor gibi gelerin dzenlenmesiyle derinlik kal.... 1.IlIL bazen bir
atmosfer yaratmak etkili olan bu hakim filmlerde kamera hareketleri
genellikle ve evrimneler gre daha fazla
sylenenlerin tersi, fonn ya da ereve
denilen tarz iin erevenin konu ya da nesnenin
bir erevenin hareket yeniden giriyorsa, eylemin
erevenin da .srp ortaya
formlarda, erevenin seyircinin zihninde etkenlerin ilki, gidiyor
veren yatay ve diagonal izgilerdir. Bunun tipik filmlerinde grlen
siperler ya da askt:r Seyircinin zihni bu biimde ieren toplu
ekim lekli erevelerle, bir nesne ya da gvdenin gsteren ekim lekli
ereveJerin kalan btn iin
erevder, zellikle yatay hareketlerin zgrlk,
duygusu Ancak erevenin sonucu
olan "erevenin ve atmosferin haller daha
ilgi ekicidir" ereve eskitlen beri, zdliklc dramatik iIl1, gerilim, heyecan,
Illerak Ve gibi duygub.r yntlik olar3k ereveden
ynelen bir ereveye giren bir cl vb. en;ever:in O var !an grnmeyen
eylcill ya cb nesneye ili)kin vererek gibi, merak ve
beraberinde erevenin zihinselolarak srecinde ses
da nemli bir roloynar. rnegin kendi grntde yer almayan bir sesi (insan,
tren, bir filmsel
23
Seyircinin imgelemini harekete formlardan srpriz yaratmak
da an sakin bir denizde seyreden bir tekneyi grntleyen
ereventn ykseliveren periskop bir edecek;
ve anlam nedeniyle dinginlik ve
aniden Bu tr ereveye 9ndcl1 bir hareketin ya da
geriye kayarak ndeki nesneyi crcvelemcsinin etkinin bir biimi olmakla
birlikte daha irkiltici bir nitelik
form haber filmlerinin byk ya da
cinema-verite (gerek sinema) rneklerinin her ereve nceden hedetknen
amaca uygun olarak dzenlenir. Bu gibi filmlerde ise, anda saptama
nceden durumifum ortaya de beraberinde
getirir. da, seyircicie benzeri bir izlenim
Habcr olmayan seyirci, etkisiyle,
grntlerio daha fazla gsterecektir. for-ml n,
sahnenin gibi duran burada yoktur.
Filmsel daJ1J ok formlar ikili bir
srecine Bunlardan biri, bir perde ve onun grntnn erevesiyle
seyircinin bu izlenimine teki ise somut obrak ekim
ekibini hatta baLe n stdyoyu yok erevelerde filmsel UZ2m,
gre ok oranda V3r Ancak bu tali.
tersi bir etki dizgesini bozabilir. nk nerden bu ti;ll"Z
kuruludur ve bir onu Bu
ve i:eki gelerle birlikte biimde etkili

ii HAREl:T VE K.'\l\IERANIN HAHJcIGQ'l
Buraya sik tilmin bir ve harckct oldugu vurgu;'ind:ysa da
ele konular daha ok filmin var olan fotografik grntyle
zgn onu fotograftlll ve tiyatrodan iki temel ve kurgu-
birincisine, yani hareket gcebili.riz. Hareketin ya1;1l11daki boyutunu
Bir eykmiil t:n iz!ent;;bilrnesi
mmkn En bir tek ekim bile gerek
24
,
\
giden hir zaman diliminin gelir. Popler sinema,
karakterler ortalama iki saate bir sre boyunca perdede
ykter Bu sre iinde hareket,
hissetmesinde ve kurmaca
ok nemli bir roloynar. Kurgu ise ve istenilen biimde
denetlenmesine, hareketler srenin bir mekandan tekine
kesintisiz geilebilmesine ve devreye sokarak ekimlerin yan yana yeni
olanak verir.
Sinemada hareket temelolarak iki ele ereve ii hareket
ve kameramn ereve iinde birden fazlu ve ynlerde hareket gibi,
bu hareketler tek bir ekim iinde hareketleriyle de izlenebilir.
kamera hareketlerinin erevenin ereve dzenlemeslI1i- her an
yatar. hareketin ve sonunun nceden tesbit edilerek aydUllatma
ve ses etkileri gerekli gerekir. kamera
hareketlerinin eklenmesiyle bir ekim iin de geerlidir. I3yle
kamera hareketlerine, byk sorununun daha kolay
mekanlarda Bunlar, teknolojik maliyet vb. m:denlcrle,
biimde ve hedeflenen duygusal etkileri elde etmenin
hatta etkilerden vaz ge:mek zorunda
gereken nt;
hangi onmda grp, her nceden byk lde saptamaya ve
ve etki beklentilerini bu ereve iinde belirlemek
ereve ii hareketin dze:l1lcnmesiyle ilgili birok sahne
oisa da seyircinin konumunu sinernatografik
ereve ii hareketlerin sahne
Bu konudaki tcmd ereve ii hareketin ona olarak
hareketleriyle izlenebilmesidir. Gend olarak, hareketin blLlnrnesi ve
elde d:indcrin, filmsel sn.. ya klsaltl11.ak ve
i tmn gstermek ya da zere sz
konusudur.
ereve iinde trl hareketli nesne ve yer alabilir. Zaten seyredilenin
bir kabul edilmesini, en da
25
mmkn olan sahip bir olarak izlenmesini da budur. Ancak, grnt
gibi de, hakikate uygun ve somut gibi, simgesel anlamlar da
hareket b"le, modern dans- gerekilikten
uzanan bir dizi hareket byle bir yelpaze de
oyuncular ylesine hareket ederler ki, f"rk edilmez bile. Bunun
Charlie ChaptiD gibi pandomirnciler hareketi bastanunu, kendini
kibir ve' simgelernek zere hareket gibi) ok daha simgesel biimde
oyuncu hareketleri daha da simgesddir. Karakterlerin en
dans ve dile gelir. Bu filmlerde dans ve bir mzikal in sahneye
kanma sreci kez gereklikle Buna seyirci, trsel
sayesinde, duygu ve bu yolla ifade olmaz]
modern dans ise, hareketin kinetik gzelligine ynelik bir
ilgi sz konusudur. Herhangi bir simgesel olmayan, soyut harcketi
kendi sunan bu danslar, saf renk, biim ve izgilerin kendi iinde
temsili olmayan tablolara benzer. Sinemada ise bylesi hareketler kez
yk anlatmayan avanf-gurc!e yer ahr.
ereve ii hareketler, nelikle bir eylemin O(1aya
ve erevenin gizil nedeniyle, yer olarak yeni
anlamlar Burada nemli olan, hJreketin yn, geometrik ve birden
yoksa birbirlerine paralel ya da Birbirine paralel hareketler dzene,
ederken de neden olabilirler. hareket ynleri va
zaman kaotik bir temsilcisi olurlJr. stelik, de gibi, belirti
tr hareketlerde gizli olan kullanabilir. kavisli, bir hareket
ve ve bir harckd ise ve etkili olur.
tnsan gznn, grsel bir kumpozisyona hareket
u!ar:1k, stne ynelen ycdme ve haliyle
nu yne hareket, erevenin st stnlk hissi bir
arzul'u, 'y3 da otoritcyi doQ.ru hareket ise, eyleme y3 da
keder, Him, gibi anizlmbr ykleyebilir.
gzn soldan okuma bu yndeki fiziki psikolojik olarilk
biimde sola ise gerginlik ve
3 Gt.:ne Kelly'nin (Singing in Kclly, 19)2) nl
d;ms bu bir rnektir. Bu salmedt: erkek
. dnerek, su iinde sergiler. onu ocuksu, cesur,
szl, ve adeta mutluluktD-n
26
\
,
.'
neden olabilir. Bu psikolojik olgular, dramatik olarak. istenen etkinin

ereve ii hareketin kameraya ya da ondan ileriye da etkiler
Seyirci bu tr hareket eden konunun
bize izlenimini ve hareketin etkisi onun kim ya da ne ilgili
olarak "kt adam" ise, bizim samimi hissi,
onun bu hareketine ya da tehdit unsuru ekler.
eden ekici bir karakterse durum tmyle ve davetbr halla
zaman zaman bir hareket olarak kameraya ynelen
hareketlerin genelolarak gl ve hareketi, zgven
sylenebilir. ileriye ynelen hmeketler, bu sylenenlerin tersi
etkiler "Kt adam" onunla bir mesafe giren seyirciele bir
. rahatlama ortaya olumlu karakter sz konusuysa yitirme duygusu
Kameradan ileriye hareketler bazen, rkek ve ya da tam -Chaplin'in
"kk serseri"sinin yryp gitmesi, dzenini yeniden kuran western
gibi- bir nitelik Geri duygusu,
zellikle filmierin son sahnelerinde, kamerndan ya da. o
mekandan geri elde edilmekte, ancak bu anlam
. ortaya Birincide, terk eden, giden ya da kaan ikinci
durumda, konuyu kendi ve burada, izlenen bir
diliminin kendi terk sz konusudur. Bu durum, ereve ii
kamcra hareketi etkisel gsteren iyi bir mek
ereve ii hareketlerin yatay ya da derinlemesine psikolojik etkiler
Bir bir yerden tekine gilJllesi bunun
bu etkileri gz nne gerektirir. Genelolarak
eylemin han.::kGtkrle k;!rakterin gsterir.
yatay hareketlerde ekim lekleri ve nemli birer etken olar3.k ortaya
Genel !ckkri yatay Iwn.:kdkrin sresi -h.O:lU
ve kesmelerle birbirine ekimler
harekerler srati ve macera/eylem filmlerinde
ereve ii hareketin diagonalolarak scrgilenmesi ok daha dinamik b.ir etki te
yandan derinlemesine hareketin etkisi kez bir Bu nitelikteki
hareketlerin grnt!enmesinde seimi daha da fJzla nem
27
mercekleri n hallerde kameraya ya da ondan ileriye olan
hareket, yatay harekerlere gre daha uzun ekimler iinde yer Telefoto mercek le
grntlenen byle bir harekerin sresi temposuyla da olarak-
byk lde ve bylece seyircide bir gerilim Hele
karakterin hedefi ve biliniyorsa, uzun bir koridordaki tm
gerilim yaratacak noktaya
yaDI ereve ii hareketlerin ynnn n(: boyut izlenimi
yaratmadaki etkisini . de unuhnamak gt:rekir. dzenlemelerle
srece yatay hareketler grntnn dc:riniemcs;nc hareketler ise
nc boyut izleniminin glenmesine neden olur. bir nesne, ileri
bir ok derinlik erkisini Bu gibi ekimler mereeklerk
daha da etkili olurlar.
l:;'ilmde hareket, en az mercekler kadar ekimin trne
iyice nazik bir konu haline gelir. Bir ekirnde de, toplu ekim
ovada grntlenen bir hareketi kadar bii hareket yer alabilir;. hatta
hareketin alana olarak, bir gzdeli szlen hareketi daha
ve gibi, ekim L.gindc lde hareket varsa
bunun etkisi perdede daha olarak ortaYLi Bu nedenle, yakrn lekler genellikle
byk ve hareketler sahnelerde ekim
iki ve zaten kadar hareket
. _ iyi.ce harekl..:t, ekim normal
daha bir obrak perdeye ve seyircinin bozar,
neden olur. Bu nt:dcnle yakm ekim
hedenenen bir cl hareketinin ekiminin, dar mereekle bdirli bir
g-:n.:kir.
.: Carl Drel'er, Jeanne ilesi (La Passion de Jeannt:: d'Arc, 1923) adil sessiz filmini,
hem karakterin hem de binlerce kez
gL: perdede son derece etkili bir ha:ekd Luchino
Visconti'nin Venedikte IHm'mk (Mortc eVeilczia, t971) ve ,\Valter Kral
Ecu' inoe (King and I, 195) ekim:c gsterilen hareketleri lm
Eiscnstein Gcncl izgi'de (1929), ky iin ok olan lrken kapill13Jl
ekimini ufukta gstercn ekimk bylece kylicrin gelecek
yok
28
\
filmler, macera filmleri ve psikolojik filmler ekim leklerine
verdiklerinden hareketi de Epik filmlerde ve macera filmlerinde daha
yaygm ve hareketlere yer verilmesi, daha filmse! neden
Bu, ve "Su ve Ceza"dan daha iddia etmeye
benzer. nemli olan, hareketlerin istenenin ve istenen
atmosferin etkili biimde Macera filmlerinde
daha fazta nem yani "Neler, oldu?" sorusu, "Neden oldu?",
etkilerli?)) nne genel ekimler ve hareketlerden takip,
sahneler; Psikolojik olanlarda, etkileri ne oerinlik
ve ekimler daha Tabi. ki her zaman yky
anlatmak mmkndr. Hamle! bir epik olarak
filme genel ekimler, psikolojik bir incelemeye ise ekimler egemen

Hareketin grntlenmesinde, kameraya (ekim ile
konumu da, zelolarak hiraraya get;rildiklerinde, anlam zerinde etkili olurlar.
ekim harc!-.e,tin yer ve hareketin ereve iinde
srenin yetersizlik ve zorlanma duygusu Bu etki, ekim st
daha da artar ve harekete bir tr t;kcr. Bunun alt bel ckimiyle i:dencn
hareket, yogun bir dinamizm ve KnzamL Her iki ekim sahnekme
hibjr fark sahnelenen konunun biimi belirler.
yaJlI erevelcme nemli olan hareketle ilgili alilrak da
ortaya ereve iindeki hareketli noktaInf dikknti fazla eker am:'! ereve
ii hareketin muhakkak dikkatin konuylJ da unutmamak
gt'rckir. nk, yknn olay rgs, karakterler ve sincmatugralik Olall:J.kl;-Lf,
sabit da ynellebilir. bir ortamda ok nemli bir konuyu iki
Nitekim Olivicr'in (1948) evn; titizlikle pek ok genci t:kimle
ctkilqimi Fitillin ykni.in
karar bir insanla ilgili og,u biimde.: g,c..:ncl
ekimlcr bir yandJ.ll bu yorumu te.: yandan da ve zgrlgn
ifade ederler. Ancak o bu reddcdip teslim olarilk kuytu ekilir.
hareketleri uzak bir gsterilir, by!cet: evr(:siylc
daha d.1 artar. Franco inde..: (1990) ise genctlikle
lekli ereveler hakimdir. Bu Hamler ve acelecidir,
hareket eder. ekimler karakter,
ade.a omuz oradan aray:!. z;;:.r
zor izler gibidir. bu hareketleri gClit:! daha ve
hareket istenen yoruma
29
hareketsiz evrelerindcki hareket gnlk her gibi,
durumundan anlatmaya
Son olarak bir de sz etP.1ck gerekiyor. erevenin
ekim hareketlerden Belgesellerden gclen
iin omuz kurmacalarda biliyoruz.
Bunun daha etkili ve yine iin, yer
patlama gibi ye! sahne!t:::rde vurui<..In bir
yoldur. Ancak bir etkisinin anlatmak iin
de bu yrHem simgeselolarak rncgin, bir olarak ereven.in
hafife ekilen dile getirir. Bir hapishanede isyan!,
toplumsal ayaklanmalarla bir siyasal dzeni anlatmak iin de bu olanaktan
Bu tr ve sUrelidiL sallanmas\, egilip
dzelmesi sregiderse, p"erdedeki hareketin seylrciye ve mide

Sinemada hareketin ikinci bir sahneyi grntlilerken hareket
Tcmel olarak gznn, bedeninin hareketli
kaynaklanarak filmlerin bu hareketler,
yine kendine zg bir imkan Seyirci bir gibi sevinten
uabilir, bir kar topu gibi ileriye bir eylemi zgrce hareket ederek,
dnerek her ynden izleyebilir. ilk ekilen filmierde .ereve ii
hareketin kamerayla takibiyle yetinilirken 1920'lcrden itibaren, zellikle
fiziki nedenlerle psikolojik ve tematik nedenlerle de hareket etmeye
bylc:cc filmsel yeni olanaklar hareketi, eylemlerin ve
brbirillL: kesintisiz elde de
UOlf. Ancak, ekimin zaman etkikI'. Bir
bir kkine iki kesmeyle
daha zaman gerektirir. Bu nedenle; seyireiye durumu
biimdc gerek bir dilimini tmyle
filrnsel da dingin ve buen c!e bir
olanak ver:r.
ho.reketleri, gvdesinin edip
ikiye ve bir noktadan, gvdesi
/
30
,
,
hareket yatay, dikey ve diagonal hareketlerdiL Esas olarak hareketli bir
erevenin merkezinde tutmak ya da onu izlemek iin ve
gzmzn hareketlerine, benzer. evrinmelerle bir
ereve ii hareketi izlemek mekanla Hareketin bir alana ve zamana
halinde yapmak gerekecektiL Yatay evrinmcler, yatay bir eksendc
soldan ya da sola hareketiyle elde edilir ve 360 derece dek devam
edebilir. Bu tr evrinmeler genellikle, filmlerin ya da sahnelerin evreyi
zellikle uzak ekim lekleriyle birlikte Bununla birlikte, ya
da benzer mekansal genel ekim ya da kullanmadan
vurgulamaya, bir eylemin ya da hareketin tepkiyi zaman ve blmeden
,
gstermeye. bazen de hareketlerin ortak ynnden yararlanarak ekimleri ve sahneleri hirbirine
biimde baglamaya hizmet eder. Bir.sahneyi kuran ekimlerde yer alan evrinmeler
yne ereve ii hareketlerin daha dinamik biimde ve aradaki
kesmelerin fark edilmemesinc
Dikey evrinmc Jse, sabit bir konumda olan
ya da harekettir. bir dikey
evrinme geriye bklerek 180 derecelik bir daire izebilir. insanltl
hareketi gerek yatay gerekse dikey evrimnelerin bu denli
bir tarayacak biimde gereklik duygusunu bozar ve bu nedenle
kez dnmesi) hali gibi ok zel durumlarda Dikey de
genellikle ycr ve bir sergilenmcsine verir. Dikey
evrinme(er gibi diyagoll31 olanlara da, herhangi bir karakterin
ekimlerde, onun izlemek zere ok bir
ya da biriyle karaktc:in grntsiinden sonrn, onun dikkatini
anlatmak zere, eline ya da dek tl7....:lllan-bir
evrinmeli yer veriiebiltr. Bu grlen srpriz
erkisini Hannaiden biraz daha ulabilir.
Gzn grme imgeler kura('ak biimde
gibi bir etki yapan evrinmder, erevenin hJ.reket elmesine, grntye yeni
neden olur. Hang; yne olursa olsun bir eVI'inme, belirli bir ve
biimde insan sH;ramall evrimnesinden
nitelik olarak gibi, daha llLLJn bir zaman dilimi ierir. evrinmenin ekim
iinde bir noktadan sonra noktaya geri dnecek biimde
31
zaman ya da anlatmaya da olur. rnegin,
olan iki karal-terdcn birini grntleyen biraz tede duran ikinci karakttre
evrinip bir sre onu ereveledikten sonra yeniden geriye karakterin
ya dJ gelecekteki hali ya da onun yerine onun bir gstermek mmkndr. Byle bir
ekimin seyirci iin aby rgsnOn ve szlerin
yarar1an
filmlerde griintJJde yol aan de (Zip
pan, swis/z pan ya da flash pan). Bunlar, gerilimli sahnelerde, karakterin mekandaki tehlikeleri
ya da dramatik nemli fark gibi, bt!
scyirciye gstererek ona, durumdan habersiz olan srprizleri
nceden olur. evrinrnelerle, birbirini izleyen olaylar ve
yitirmeden birbirine eklenebilir. hareketi kesmenin yerine gecr. Bu tr evrinmclerle
gettilen yeni ekim da sahneler de bir ncekiyle kurguda Ancak,
izleme hareketin kesmenin fark edilmesini nler, t(evrinrnelcr 360 dereceye
./
hatta iki kez st ste ya da- bu nedenle hissedilen dnmesini
anlatabi!ir.
h..,;rckdkrinin ikinci grubunu kamcra,
edebilen her hangi bir zerlne Bu ayak gibi,
denilen ve zerine bir vin\:, otomobil, ya
da gvdcsi olabilir. Hareket insanl11 uk srece.
harekerin yok euer. Gnlk bu dCI1t:yimle
kurmak zere, Bu nedenle,
ray!nf .. zel obrak ve cmclI
yne
harekC'[i izlemesinin durumlarda, ve uzun sren bir hareketin
paralel ob.rak yc:r \'trilir. l(:klt::riy!c
birlikte PCic!CJt.: /";17:1a
ka.z;ll1rnasl ve verici bir lJu nGelenk
daha ok toplu ve le!di ekimlerde
zellik, sc:yircinin sabit bir kamerayb birlikte bazen
gitmesine, iine kesintisiz olarak ya da ond.:lrI
onunla birlikte bir ve bu srprizleri
kesintisiz eylemleri izkmesine olanak
32
,
,
sahnenin ya da filmin hizmet hareket deneyiminin kendisi
nemliyse tercih edilecek, kamera hareket edebilen bir (tren, otomobil, srat motoru
vb.) iine
hareket transferini da hizmet eder, seyireide kendisi de
ediyor Bu bazen bir hareket ona olarak bir
izlenirken, bazen de kamera karakterle birlikte hareketli iine
bir karakterin bir otomobilin iinden ya da
izlenmesinin etkisi bir karak'teri tren .erewleyen uzun bir
ekimde bile, giden grntler, tren iinde hareketsiz olarak
ekime duran bir trenden yandaki hattan geen ikinci
treni izledigimizde, kendi hareket. ediyor hissine burada da
Kamerayla erevenin grntlerde oliaya
seyireide daha ve bir hareket transferi
ileri ve geri da benzer ve daha da etkili bir hareket ortaya
Bu tr sinemada eksik olan nc boyutun yapay
ok etkilidir. Grsel derinliklerine ya da geriye duygusunu
geriye ereve iine nden: daha nce grlmeyen yeni nesnelerin
srprizi i ileri ise evredeki gereksiz
seyircinin dikkatini ilerdeki bi.. nesneye ya da oloya
yneltmesine olur. Toplu ekim lekli bir grntyle ekilnde
bir noktaya seyircide psikolojik olarak belirgin bir beklenti yaratacak,
orada nemli ya da nesnenin herhangi bir dramatik
vererek sahnenin geriliminin
ve .. ise, II"rlungi bir nesnenin harekcri
izlenmesc de seyirciye ykselme ya da hissi verebilir. Bunun
grntkncn konunun yere ise
izknimi Sabit kamaa d:::nge dzen duygusunun ulurken,
ve hazen de dzensizlik etkisi verirler. Orson
Welles'in Otbello'su (1952) bu ilgin bir rnektir. Othella, ihanetine
sonra, ncekl ekimlerin aksine, sabir kamerayla
enerjisi, hem kendi hareketleri hem de hareketli
33
karakterin zihinselolarak tek bir noktaya
bir fel durumuna grselolarak
Daha ok leklerin oldugu ekimlerde ve
zelolarak vinler zerinde hareket elde edilen ise her yne
stelik evrinmeier!e olarak Vinle
lekli bir ekimin grnt iindeki kk bir onun
dramatik -etkisini byk Bir ekim; ya da bazen bir
eylemlere kurmak
mmkndr. Bu gibi durumlar seyircinin hakim bir gcn dcnetlcyici gzyle
grmesine olanak verebilir. Ancak byle bir ekim uzun srerse gerlfcklik duygusunu
zedeleyebilir. nk, seyirci gerek byle bir izleme konumunda
bilincindedir.
Kamera hareketleri, zellikle omuz ekimieric
de elde edilir.. tr ekimierde ereve, dzensiz biimde,
hareketlerine olarak sz edilen erevenin zel etkiler yaratmak iizere'
olgusundan daha olnrak bu ckimle:rde' seyircinin kamerayla
sz konusudur. Gnlk yrrken zihinsel obrak
dengelenirken, omuz bir ekinlde p::=rdcye byle
bir sz konusu Bu nedenle omuz kez karakterlerden birinin gzyle
znel ekimlerde: Karakterin dikk.atinin
bir ortamda bir da ya da bir takip sahnesinde, kaan
dar sokaklarda bu biimde onun gerilimin scyireiye
daha biimde olur. korku filmlerinlle, gznn
mercek bizimkiyle birinci omuz
Ancak, ve hafif
ya da filITlkI'ine a..';':llil 01.:'..11
seyirci iin, byk lde hissi Bu tr bir
kamcra sahnenin nesnellik duygusu. seyircinin h3ber tilmlerini
ve bu nedenle grntlenen
gibi
helikopter ve kk elde edilen havu
ckimle:-i de vin ekimleri gibi her yne byk
alanlara kentleri grntlerken bu tarz ekim1cr,
,
,
havada ilgili nedenlerle, macera (uak ve (hava muharebeleri) filmlerinde
ya da fantastik filmlerde daha biimde Havadan ekimler,
genelolarak byk bir zgrlk duygusu yaralir. de, (Apocalypse Now,
Francis F. Coppola, 1979) ABD helikopterlerinin bir Vietnam kyne anlatan
gibi, bir g kazanabilir. ve bir zgvenin, ve
korkuyla iie bu hareket ve ykl sekansta, bir noktadan itibaren
helikopterler iinden ekimlerle kyde ve helikopterlerin
grntleri apraz kesmelerle
sabit bir konumda yani kamera gerekte hareket
etmemesine peredede ileri ve geri izlenimi veren ve optik
denilen yntem de kamera hareketleri ele Bu yolla
eki",ler benzer. Bir dizi blraraya zoom
objektiflerin genel ekim ok dar telefoto
(ya da tersine) Yani, genel ekimle grntlenen
eylemin bjr ya dJ. karakterlerden birine srede ya <.1:1
ekim bir onu evreleyen sergilemek zere
mmkndr. Ray zor ya da halinde,
grnmesinin gerek mekanlarda ,ekimlerde ok
Zoom merceklede hareket jzlenimi elde edilse bile, bu biimde erevc!enco grntnn
ileri-geri nk mekanik er,eve
iindeki grntler boyutlu uzamda zoom bir
ortaya Mekan ve nesneler, hocimlerini nc boyutu byk lde yitirirler.
sreli bu da, uzun sreli optik bu zel etki
kendini zoom ikri denilen optik eyleme daha
yerine:, ilerdeki bir aniden zerimize
Bu filmlerde karakterlerden birinin byk
anlatmak zere anda aksi yne birlikk
8yk bir durumda, sert:\'elenen nesnenin ya da birlikte onu
lJ7.....11l1da, .. n garip bir
HAREKETTE BiiM
Filmi!l bir olmakta birlikte hareketin optik bir
biliyoruz. Tam da bu nedenle, pcrdede izlenen hareketin
35
daha ya da herhangi bir hareketi geriye gstermek ye daha
nce kare tmyle durdurmak mmkndr.
(arumasyan) yntemleriyle izgilerden ya da cisimlerden hareketli bir filmsel
dnya yaratmamn da yine bu yamlsama sayesinde
ilk gnlerinden ellerindeki
kavramaya denemeler ve ilk anda grlen
Bazen de, Georges Melie:s'in gibi, aksamalar ya
da teknik- glendirn ve artttran yeni aldatmaca
ortaya

Sennet etkiler yaratmak zere filmi
kareyle ekip ve bir hareket elde stelik nce havuza
geriye hareketi kullanarak sudan gibi gibi
nemli olan, tm _dramatik etkin in birer ara olarak kullanmay!
.. sinematografik olarak elde edilen ve bir laboratuvarda
bu gibi etkiler, lIlsanlO hareket
biimleridir. Bu nedenle, ve hareket olmak zere hareket
bozu1 yaratan o lanaklar zaman u L;j na

Sanjyecle 24 kareden daha yksek bir sratle yckjlen bir hareket, saniyede 24 kare
gster11 yJpan projeksiyon perdeye lde
Hareketin hareket: slow motion),
sahnelerinin bir karakterin ortaya
ya da ynelik scrgilcyebihr.
hareket, tam tersine, sahnenin gerilimini zere de Bir
tehlikeyi haber vermek ya da bir iin bir karakterin
harckc:ti, bu sonunu II merak eden daha da
dramatik lm sahnelerinde dt:, znty
kafi:.:llll1 etkisine benzer biimde, bir beden
olarak anvIClyla harekete

6 Melles bir e:'-im Yi:parken bi..r sn: iyin fark iiLmi
izlerken bir' aniden cenaze crevcli ekimlerde,
hareketli bir c nesnenin sihirli biirntle yok
izlenimi vermenin mmkn
36
,
hareketin tersine, kareyle bir ekimdeki hareket
hareket: fast molion) gerek bir Bu tr ekimlerde tm
ve nesneler garip bir gibidir. Bu nedenle, daha ok komik bir etki yaratmak,
karakterin bir hareketi tamamlamak, bir bitirmek isterken panik duygusunu
aktarmak Ancak, bir gibi gzn hareketleri
hareketle elde etmek mmkndr. hakim aktarmak
simgesel anlamlar yaratmak zere bu tr ekimler, belgeseller ve bilimsel
filmlerde daha ok
KURGU: DEVAMLILIGA KESME VE KLASiK KURGU
Buraya kadar, filmlerin ortaya temel birim olan tek ekimlerle
ilgilendik. ve uzun sreli ekimler bir filmdeki ,kilerle yan
yana geldiklerinde ve bir para (sahne ya da sekans) halini anlam
ka.zanmak Bu nedeIlle kurgu, sinematogratinin en nemli biridir.
Kurgu, film fiziki olarak gerekli dzene gre ard arda eklemektir ve bu
anlamda, ekimin halinde hangisin:1l ve
ya da gereksiz zaman ve mekan imkan
kurgu tek bir ekim uygun yerinden kesilerek araya bir ekim
(insert) da eklenebilir. Kurgu devreye sokuluf, fikirlerin birbirini
ekimleri ve sahneleri birbirine ekler, popler filmlerin yk
Bu kadar basit grnen konu epey ve kurgusal film
dilinin diye bile Bu gre, dilin gibi kurgununki de,
hem hem de seyirciler
Sinem<.llllil ilk bir-iki filmlc:rin sresi, ekimi
srcsinL: ve b,unlar gencl ekim tek bir ekimden ibarelti .
. Bu durum, hareketin kaydedilip perdede yeniden yeterli
kadar, teknolojik sonucunda ortaya Ama
hikaye anlatOlay;] bir sre iinde S.
1902 tarihli Bir Amerikan ve Cccil Hepworrh'un 1905
tarihli Royer'in filmlerinde gibi-, kesme
bir kurgu 0I1aya Bu, tasarrula bir tr yoluydu ve bir
i gstermeden Bylece uzun zaman dilimlerinin
37
ve mmkn
oldu.
Bu konuda kk bir rnek olabilir. Bir evinc
gitmesi 45 bir ekimle grntlenebilir ama olay
kesme yoluyla, belirli anlan tespit ekime blnerek ok srede
Her ekim, olarak bir sonrakiyle iinde anlam
Eylemler birbirini izleyerek sergiler: I ..
kapamak .zere koridora Binamn 3. Otomobiline girip 4.
otomobilini 5. Otomobilin bir evin park yerine By!cce
saniyelerle ifade edilebilecek biimde ve mekanl,'cr devre
halde, ekimler zihinsel iin
gerekli ip Bu nedenle, gereklikten olsa da, hi bir nemli nokta
ye hareketlerdeki ve kalarak
bu tr sekanslarda Genellikle tm hareketlerin
ereveler iinde yne yn nler ve da bir
ekirnde o sola yryor, sonrakinde ise soldan gidiyorsa: geri
nemli nokta, etki-tepki
ortaya ktlrna src aniden frene basarsa, buna neden olan
kesme yaparak gstermesi gerekir. Bu nedenle olay gerek zaman ve
dzgn biimde blnmelidir. eylemin
iindeki kavrayabilmesi bUrlJ kesme (jump ise,
lam tersine, mekanda ve kopmalara, ani neden
iin yntemini
Scyii'ciyc eylemin bilgiler vennek, ve
dzgn yapabilmek iin sahnelerin ve filmlerin genellikle daha
sz edilen ya da Byle bir lekli ekimden
lekli kesme mmkncHir.
kesmelerin/ckimkrin araua yine bir gene! ekime kesme yapmak gerekir.
Dylecc hem ekim lekkrinden hem de seyirciye
e.kimlerin uzamsal Bu biimde bir
sahnede yer alan ekimlerin ard ard;} zaman ve incelikli bir biimde
mmkn
38
..
\
Griffith'e gelinceye kadar birok bir olay\ gibi
na blerek, bozmadan anlatmaya
dayalt sayesinde grntlenen sresine sona znel ya da
dramatik bir zaman -filmsel zaman- edilmeye Ancak ykler, edebiyat
ya da tiyatrol'la boy kadar basit ve Bu tilmler, kez, toplu ckim
yani belirli bir ve sabit kamerayla ekiliyordu. Sonu olarak seyirci, i ve
mekanlar kesmeler tiyatro scyircisi konumundan
Yine de, temel birim olan tek ekimlik sahnelerin yerini ekirnin
nemli bir
ekimlerin yan yana konusunda ilk
Griffith'in, daha sonra klasik kesme olarak kurgu da
Filmsel birok yenilik getiren 1915'de Bir Ulusun
. (The Birth of aNation) kurguyu, byk bir incelik ve kullanarak
en dkili Griffith'in kurgusunun temel ekimlerin
fikirlcrin ya da ekimlerde yer alan konunun fikiFlerin kesmelere
esas elmesi, birok mekan Ve zaman diliminin da
getirmeyi mmkn Zaman iinde ynetmenler de, bu yoldan giderek
kurgunun yeni
Klasik kurgu, fiziki degil, dramatik ve duygusal nedenlerle
onay" zdlikle ve ekimleri sahne iinde
psikolojik nedenlerle dramatik etkiyi bir oyun
tJrzl sergilemesi da son e!lerin ya da kk bir hareketiyle
tepkilerin ve Sinema tiyatro
etkisinden ekim leklerinin byk
klasik kurgu t.;ylemi hareket dalw fazla yer
vermekle kalm<Jylp, seyircinin tepkilerini denetleme da byk bir
ekimlerin titizlikle yan seyircinin
bir srekli bir tekine, baz:::n bazen
daralularak ynlendiriliyordu.
Bylece, sahnenin zaman ve mekan byk lde) birbU'ine
ekimleree ierilen ilintisinden dzenlemelerle Bu
kurgu demekti, zak.n (Jriffith de yer verebilmek
iin bu yola
39
Klasik kurgu, bir odada bir sahnesinde,
onu dinleyenleri, toplu ekim ve evrinmelerle tek bir ekilnde
grntlcme ortadan Byle bir sahne, nce tmn toplu
ekim sonra ggs ekimiyle gsterip ikili ekimle
dinleyenlerden ikisine, sonra yine ve sortra da drdnc kesmelerle
elde edilen ekimlerle .kurgulanabilir. Bu yolla, bir szn dinleyenler zerindeki etkisini
"tepki ekimi" seyirciye gstennek, sze ya da
vurgulamak ve hem hem de ortam bir ok bilgi vermek
Bu rnekte sahne) fiziki gerekliliklerle dramatik nedenlerle
ekimlere stelik ekim leklerinin ve ekimlerin
srelerinin istenen da ereve ii
hareketlerin ve karncra hareketlerinin ynnden sahnenin
ritmi belirlemek mmkn Burada istenen, kesmelerin, hareketi
izlemenin sahnenin duygusal atmosferin! yaratmak

konuya uzaktan ve tm ekimlere master
ekim denir. Du tr bir ekim, belirli lde kamera hareketini de ierebilir genci
verir. sona bu nitelikte bir ekimle ve
sonl":1 kamera ekilmesi, Hollywood'da
bir yoldur. iv!aster ekimler, klasik kesmeye kurgunun
ok nemli bir roloynar. Uzun sahnelerde par.alanan ve lc:klerde sunulan cykmleri
gsteren yan yana getirilirkt:n, bu ekimler yol gsterici olarak ve
hareketlerin ynlerine ve ona bakarak
nlenir. Bunun lekli ekimlcr olarak kurgulanan
ekimlerin da .ekimlcr (cover s/wl)
fazla ekimierden ve qitli
yt:r kalabaltk (meydan gibi) lddcrk g.rntiileycl1
ekimlGr, nitelikleriyle seyirciye, kimin nerede, birlikte ve
eylemler aras!ndaki olur. Aksi takdirdl..: klasik kurguyla bir dizi
hareketlere ekmek paralanan btnlg yok olacak, eylemin
duygusal ve zihinsel tepkilerin
Klasik kurgunun bir de, ekimler
edilmemesini ya da en dikkati kendine Aksi takdirde
40
,
beklenen etki ortaya popler sinema iin en nemli hedef
seyirci kendini kurmaca yeterince Griffilh Vf; teki
ynelmenier, gerek sahne iindeki, gerekse sahneler kesmelerin fark
edilmemesin; ve konusunda da bir
ok Bu amala tekniklerden bir ekim bir
ise laboratuvar
ekim yntemlerden biri ve
karakterlerin ynlerinin ve bir
ekimler neden sonu bir karakter erevenin soluna
sonraki ekimde grntlenen' karakterin birincinin solunda oIJugu[fY----
erevenin bakJ)'or gerekir. karakterlerin
gz da ekimler ya da ykseklik varsa
olarak biri biraz teki. biraz
Klasik kesmedeki bir hareketin ve ynnde uyum
Birinci ekimde yerinden. kalkan karakterin hareketi, ikinci ekimde
yerden devam eder. Ya da hareketin sonraki birine hareketin
ek yerini gizler. Hareketten kesme denilen ve bir hareketin uyumlu olarak
bu kesmelerle eylemin zamam rahata Hareketten kesme, ekimlerin ve
sahnelerin kesmelerle olarak da
kolan vuran bii- karakterden gkyzne rakde,
ekiminden annesinin elinden bir yapdan kesmeler gibi.
Burada hareketin izlenmesi sz konusu Hareketten kesme, ekimler
simgesel da bir yne insan
. bir neluin kesme, giicne,
gndcrrne yapar. Karnera de ekimlerin przst.
oka
(SO denil II nc ise izkyicinin
engellemek sahnedeki oyun
zerinde yer hayali bir (dz izginin) gememesi gelir. iki
birlikte ve tek tck grntkri birbirini izlerken her iki karakterin de srekli olarak
erevenin yer ilgilidir. ynyle biimde
karakterlerin birbirleriyle gsterilir ve ekim Bir
41
ekirnde ereveIlm solunda grlen karakterin sonraki ekirnde aks
denir ve kesmenin fark edilmesine kurgunun neden ne
srlr. Uzun sahnelerde, oyun aradaki toplu ekimieric ya da
oyuncu hareketlerini izleyen evriIlmelerden sonra fark ettinneden
hepsi ilgilidir. Bunun
laboratuvarda elde edilen, zincirleme (bindinn", erime vb.),
iris gibi daha teknikleri de bir
bir verirken bir kurar. ise
zedelenmesine neden olacak denli dikka,t ekicidir. bir grntnn
zerine bindirilmesi ve ilk grntnn ,giderek
duygusal etkiler iin Grntlerden birinin tekini yer sresi
zaman ve atmosfer bu biimde denetlenebilir..!\.ncak kcz, ya uzun zaman dilimlerinin
kopukluk yaratmaJan olay rgsnden bir karakterin
ekiminin halini ekim iinde erimesi, gsteren
birden fazla saat grntsnn birhiri. iinden belirmesi ya da
lTIl:.kanlarda iki biimde birbirine
Michael Curtiz'in (I 943) filminin eli romantik sahnelerinden birinde, iki
karakterin dans bu biimde
ede,n imgeler birbiri iinde bir iki karakterin
ancak :;ocyle!" gsteren ekimlerinin ayni biimde
gre ya zkmi ya da anlatabilir.
daha ok zamarda olarak da, uykuya
nitelik de Tiyotroda blmleri
kapanan perdenin bcnzcri olarak uzun sahneler ya Ja
de edcr. Karam13 gendlikle tm pt::rdeyi biimde: olarak
evreden onaya kai<..Iran grnt iinde bir daire
gittike klr ve yok olur. Sonraki t:k!l11 ise nokiU !arak
ereveyi kapbr. Silinme, bir grntnn ncekini: erevenin
bir <.Iksi yne dogru itmesidir. bir sn; ereve ikiye blnr, sonra yeni
grnt rekinin yerini aliL Yeni grmnn erevenin biiminde -hana
bazen dnerek- belinilesi gibi, de, dikkati kendine iin bir

42
\
Bir yeterince byk
SOrliJl yaratmaz. Zaman sz konusu dururn biraz daha
sylenenlerin de gibi, bir mr iki saate indirmek ya da otuz saniyeyi
on dakikada anlatmak mmkndr. Seyircinin ve dramatik zaman
boyutunu kavrayabilmesi iin yararlanmak gerekir. Klasik kurgu
grntlenmeyen uzun zaman dilimleri, evrinme1er. binclinneler ve araya eklenen
mman biidiriei (takvim gibi) ifade edilir. gkyzne
evrinerek iek ekiminden, konumdaki
grntledigi gsteren ekimc ek yeri fark edilmeyen kesme ve aksi yne
mevsimlerin en bilinen biridir. Bu
vurmadan, yer alan karakter ve nesnelerin
zelliklerindeki bozulma kesmelerle de
zaman Oynncunun kostm bir otomobil
temeli olan ev vb.
Klasik kurgu inceliklerden biri de ekim leklerinin ekim
olmakla ilgilidir. Genel ya da toplu ekim leginde vc
. hareket ieren ekimler, seyirciye sresi denli uzunca bir sreye
ihtiya gsterir. byle ekimlerden sahneler daha bir rilm
denge iin gir.en sreli leklere
gereksinim ekim lekleri daha sreli dinamizm
da, duygusu ve tehlikesi Bu gibi
durumbr gz nne ekimIere ereve ii hareketin
ve hatta hareketinin zirve kesme yapmak bir haline
Bylece, scyireiye hem hareketi kavrayacak hem de hareketin
olur. Ritmi giderek ekim lekli ekimterk
yn duygu.sunu biimde birhirine gerekir.
ynetmcnler istcyerek ekimin kavrama sresini tutabilir. Benzer biimde
pop!C:: sahnderi 0k

i lo\.' cdilir.
nemli bir nokta kimsenin, olan bir
ona yeniden ihtiya Seyircinin
"belki diye gereksiz ya da ieren
ekimlere yer bomcak, seyircinin dikkatini zellikle
ve biimde sahneler,
tersi bir etki Klasik kurguda temelolan ayarlamak, her
dozunda ve tasarrufla Popler en nemli olan yknn
etkin biimde Bu nedenle kurgu, ykJeme
bir da zellikle, son an
grlen paralel kurgu ve apraz Popler kurmaca
geleneksel sahip biliyorLlz. yknn
ve olay rgsnn kurgusunun daha belirlenir. yk
sonuna titizlikle uyularak, neden
sonu modeli b\imde Byle bir lilmde
sekanslar ya da sahneler uyulan model eylemleri ileri Yan ykler ya da
ykcklere fazla yer verilmez. Bazen birbiriyle ve mekanlarda -hatta zamanlarda- yer
alan birden fazla olgunun birarada halinde, sahneler ve sekaoslar
gibi) bu kk ykler ve
dayanabilir. Oby rgsnn olaylann birbirine olarak Olaybr
zamansal byk bir fark yoksa ve otarak trn film
olarak Olay rgsnn yky anlatmak zere bu biimde halinde
ekimler birok sahnede kurgu ard arda getirilir.
(paralel) kurgu, anda, ve birbirini
etkileyen ya da olan birden fazla (bazen birinin o andaki
birlikte .devreye girebilen geriye fanlal.iler de olabilir) i iye
yoludur. Gerilim, her eylemin bir amila kesilleierin yani ekim
srelerinin giderek artar. olay srekli olarak a, b, c, a,
c ... bir zorunlu a,o, ll, C, b, c, <J, b vb. y/br izlenebilir. By!c bir
sresi on olsa ve ge.ri!i1!l ve bir htl duygusu
sLyirciye bir dakika kadar g:.:lebilir. Gcnd kesmelerin
ve edilmez ekim S3.YI:'itnl!l bir sratini
Gu iycklerde monolOnluk. tehlikesini
bir kesme Temalik montaj_
BUr3d2 kurgu, zaman ve mek.1il dik.l.:ar edilmeksizin tiimyle (ilmin
olarak ve ekimlerin
!ir. Griffith, bu kurgu 19 6 tarihli filmi
44
\
\

Bu film bir tamamen paralel kurguyla gibidir ve
tarihin dnemlerindeki biraraya getirir. Sekanslar
hibir ykye ait olmayan bir ekimle bir yandan yenilenen metaforu
olurken te yandan da ve simgeleyen sallayan gen
bir kaduL Bylece Griff,th sinemada da (leirmoli}) olur.
gibi ilk kez, tematik montaj
Bunun nedeni, Sovyet 1920'lerde kurgu yntemlerinin
zel anlama Gritlith'in ve Bir
filmlerininSoryetler'de atelye incelenmesi, kurgu tekniklerinin
filmsel .yeni bir dnemin
Eisenstcin'la birlikte, kesmeler ve kurgu, ve hizmet etmekten
ekimleri birbirine montaj vermesinin nedeni
budur. olan biraraya ve biraraya gelen paralardan ortaya
yepyeni
SOVYET MONTAJ VE
Griffith, etkili bir filmsel IIO nne engelleri bilen, sorun
zc ve bir ynetmendi. Seyircinin ve dikkatini etkili bir
atmosfer yaratmak sinemaya birok yenilik Grinith, filmin ynelik
kuramsal kurgu da pratikteki gereksinimlerinde/l
1920'lerde Sovyet bir yola ve dnemdeki
pek ok gibi devrime ve ynelimlerine uygun bir iine girdiler.
ama, bu olanaklara sahip devrimin yeni bir dnya
Ve buna uygun bir biiminin kitlelere bunu yaparken yeni
bir estetik da gzardt Dneme vuran Kuleshoy, Vertav.
Pudovkin, ve Davzhenka iin sinema temeli Bu
j
aru"?11I Sosyalist Gerekilik biiyk
(jlyue sona erdiysc de dnya ve kurgu ,,,t',larda,
's /CJJYJeie.. L. '1c<,-".,I,vK.-f
re
, ...,c<'

Sovyet bir yandan film yaparken bir yandan da sinema
zgn Bir djncelerini biimlerde da dkt. Ellerine
geen tm filmleri inceleyerek ise Bu arada, sansrc bir fiimlerden
45
uygun olmayan de_kurgu meselesini bir
biimde gndeme Ancak nemli sinema ve
zellikle Lev atelycsinde gercklqti. Daha nce de gibi, Grif1ith'in tilmleri
kurgu ve duygusal atmosferin
incelendi. Sovyet
ileri srlebilir.
Vsevolod dc bir sre Ku!eshoy nemli deneyler
Yanyana gelen Bunlardan biri,
mekanlarda ve ekimlerin bilinli biimde biraraya bir
filmsel gereklik Byle bir sahnede, iki kenne yryen iki
grntleri ve ikisinin. birlikte yer nc kentteki ekim bu kentte
izlenimi stelik ekimle grntlenen eller de tmyle
iki insana aitti. Bir deney ise, bir oyuncunun nesneyle
Bu izlcyenler, oyuncunun yzyle ifade
hayran nk, ekimini izkmeh.'te fark onun yznde bir
orba kascsinin bir tabur grntsnden Sonra zntiiy ve oynayan b.ir ocuk
sonra, da Bylece kk ekimlerin yan yana
etkiler elde etmenin yolu
Bu nedenle, Pudovkin, Griffith'in, ekimleri yetersiz
Ona gre, ekimlere nceki, daha lekli
ekimin yapmak, bu eki.mlcr,
konunun bir gstermekle kalan birer kesintidea teye gitmiyor, kendi duruma
bir bulunmuyordu. Pudovkin, bir plastik malzeme
ekimlerin de, tm ekimler gibi bir bir
ve ekimi, edikn en kilk birimi obrak kabul t:diyordu.
gibi grecek, sahnenin yer fiziki
nt bir amala bir araya getirilerek bir
ve ayrmti ifade edilmesi, da) teki
biimde, ynetmenin seimltr ham madde olarak
mmkn Eisenstcin"dan olarak Pudovkin,
daha bir olay rgsne yer onun karakterleri klasik anlamdahi
grevler de gibi Pudovkin'e gre ekimlerden bir
blm ediliL Bu nedenle, montaj .. montaj aiarak
46
nemlIli yitirir, eylem sahnelerin ve genel ekimlerin
zgn bir evren kurulur. Bu yolla duygusal, psikolojik durumlar
ve hatta soyut bile Fiziksel yzeyindeki,
istenenle ilgisi olmayan ama grnrdeki yatan ve
vurumudw".
Pudovkin'in montaj daha sonra, seyirciyi ynlendirerek edilgin
gerekesiyle Ancak bu konuda en byk
Sovyetler hareketlilik, sistemin oturmaya
birlikte mdahalelerle ve bir iin
eski amalayan birOK "Biimci" ve olmakla
sulanmaya Hakikat; sergilemek iin Gereki olmak savunan
1930'larla birlikte, film en ok engellenon gelir. T'olemkin
ilgiye Ekim filmi byk lde ve Eisenstcin
az tilmde, montaj uygulamaya ynelik
zorunda
Eisenslein, dialektik';n her eylem biimine uygulanabilecek genel ilkeleri
. kabul ediyordu. gre evrende. iindedir ve her
zel bir sabit grnen her olgu: iinde kendi
bir ekirdek gibi antitezini iki halin yani yeni bir
. (,

\'
sentez (ya da ortaya Srekli olan tek enerjidir formlara
hareketi ve montaj da
bu tt:mcl konudaki, de sorundaki, tekniklerdeki
dinamik
endstriyel retim alanmuan alan Eisenstein, bu yolla.
birbirlerinden ok birok paranm belirli bir sistem ii_ndt: biraraya getirilmesiyle ortaya
yepyeni bi. sahip ekim, CiL kk
birimdir. Her ekim, 1H.:.cki ve SUlHakiyle girer
sonunda ortaya ll, iki dcgil yepyeni bir 8unun
Eiscnstein, ilk her ekimin iinde izgi, vb.
gelerin yer belirtir.. Bunlar gibi teki dt:
ekimler ince elde edikn bir iereeek
biimde sert' ve Ritmi yaratan, bu yanyana
47
Japon ve imge ilgisiz imgelerin
yanyana kendi
gibi) kavramlar montaj rnek olarak

montaj la elde filmsel blmlerde, grnrde ve
ilgisiz ama ieren birok imge yan yana kesmesi ya
da klasik kurguya duran bir sz konusu zellikle ilk
filmlerifide ok bir yk dokusu Zaten ama yk anlatmak.
geleneksel dramatik ilk filmlerinde srkleyen, ileri
karakterler de Bunun yerine kitleler ve kitle iindeki bireylerin ekimleri
sreler, biimler, ilc bir sonu, bir tikir, soyut
bir kavram ifadesi Bu yntemle filmleri izleyen seyirci, ynetmenin
zihinsel sreleriyk grdklerinin
ke,fedebi ir
7
Pudovkin'in blmltrinde evrenin fiziki imgelerini
bulmuyordu. nk ve
bu fiziki imgelerin ortak
Gzerine ediliyordu. ekimler her nc kadar bu nesnderi mekansalolarak
dJ., zaman ve mekan tmyle
gereklikteki ve tmyle (fiziksel
kavramalara ekimlerin
ve nedenlerle biraraya getirilm..::sini
Sovyet ses ve gibi teknolojik memnuniyetle
hcr yeni montaj uygun biimde yana
oldular. zelliKle bir
yznn sonra bir musluktan 5uyt:n ekimine
bir plastik malzeme) gemenin yererli sesine gerek ileri
da sesi dikey bir yntemle, yeni ve
yar2.tacak biimde Ncvsl.. y'ck (1933)
bu
7 Ancak Eisenstein ilcrkyen iinde kendi ve
ve keskin bir ki5lUJril liidl:.' terk
48
,
Sovyet montaj zellikle ilk yola Eisenstein'a
ciddi bir yneiten Bazin, film ynenlieni Fransa'mn -belki de en
ve uzun mrl sinema Jergisi ahiers du inema'm kurucusu olan sinema
Bazin, grntnn mekanik olarak en biimde tespit
byk nem verir. Bazin'e gre ve filmin gerilimi, ritmi iinde gizlidir ve
yine gerek -ve mekan onun iinden ve
Robert Flaherty'nin Kuzeyli Nanool< (Nanoo of
1922) filminde, Nanook'un buzlar gsteren zaman gerek
ve karakterin byle bir gerilimi seyirciyt: gereki biimde
Bazin, ve iinde dlinyaya
bir pencere resmetme srecinde,
ve yeteneklerini byk lde aradan Bu scyirciyc futografik
grntlerle daha ve verir.
Bazin'e gre bu fiziki
lekli uzun ekimlerle Seyircinin gereklikteki belirsizlikleri zgr
biimde nemli biimci tematik her an her birbiriyle
iinde ger<;ckligin gerekesiyle Bu tarz
montaj indirgemeci ynetmenin rtaya ileri srer,
Ynetmen, kendi erevesinde tek bir
ve iinden tek bir yn seerek seyirciyi
zorlayarak irmekted ir.
Bazin nedenlede, klasik da Kurgu her ne kadar
zihinsel srelerin ifadesine olsa da bir nittlik Bir
kk paralara yeniden onudan Se:yit'ciyi
edilginlikten devreye ona, nesne1cr, evre Vl;
kurma vermek gereklidir. selTflkri,
ve dikkatin ynkndirilmesi, gnili,," znd nlin kscr. Bu
kbsik kurgu da
girmenin, derin sreli gend ve kamera harekcrleriyle mmkn
13azin, tillllkrini bu nitelikteki :::kimlerlc kurgulayan ynetmt;nleri
Chaplin, Mizogushi, rvlurnau, Renoir, \Vyter ve Yenigcryekiler.
49
Dazin'in Dnya ve
ikliminden Bu dnem lkelerin gerekilik
keyiflj dnemdir. Gnlk toplumsal sorunlarla
ilgili ykler, hayatr, gerilimleri, umutlu ya da umutsuz
gerek ortamlarda Bazin de filmin bir seme ve rgtleme
bilincindedir: belirli oranda bozulmaya
i etkili kabul eder. "Onun
sinematografik gereki
neden ikisi araslOda bir dengenin Y uyum iin gerekli
atabilir ama soyutlamalar en az dzeyde mekanda
iki eylem sz konusuysa bunlar, birbirinden ereve iinde gsterilmeli,
sahneler tek "sekans ekim':lere Bu nedenle, mizansen,
daha da byk bir John Hustan'uJl Afrika KI-:1Ii-csi
(Al"rican 1952) filminin finali, Bazin'in iyi bir
rnek olabilir. Burada, nehir bir tekncde UZUJl sre a ve susuz gle
iki sonunda bitkin kendilerinden getiklerinde, karnera .evrini,-,
ve ilerde grnen gl ereve iin
Bylece sahnenin ironisi kesintisiz biimde, hareketi olur.
Yenilgi, amacu bu denli anda
Eazin'in, sonunda grU!en yeniliki
zerinde nemli bir etkisi Her ne kadar birbirlerinden byk lUde cla
Yeni Dalga alttnda gen ynetmenl"efin bir du lar
ynleriyle ve Ytnc
hafif ve Vcrtov'ul1 filmlerinden
etkilenen Cinemu (Hakiki Ccn.;ek
Sinema, BJ.zin'in izindeIl ve
az miidJh2lcyle
50
SES VE
Gerek her an ses ve insan, grme ok daha bir
. iinde yer kulak gzn aksine her gelen ses\ere
frekanslarla da olsa, evreleyen tm sesler j
ama zihinsel srelerin szgecinden geenler dinlenir. Bazen, irkiltici ve
verici olanlar dinleme dzenini bozarak kendilerini duyururlar. fizyolojik,
di.nleme ise zihinsel bir Ses nesnel bi.r olguykeo, zihin olan ses
ynleildirmektedir. Gz her an dikkatin yeni odaklama,"r yaparken
sreklidir. kulak her hangi bir odaklama zihin
ve onlar dinlenir. Filmlerde alan sesler de nce
mikrofon kaydedilir, sonra seilerek halinde ye_niden ve
hoparlrlerden duyulur. ilkeselolarak, sinema salonunda her ses seyircinin dikkatini
genellikle lde eker. Gerek fark edilmeyen en alak sesler bile ykseltilerek
Bu durumu, ekimlere benzetmek ama bir filmin
sesler st ste Il1iizik Ye
, '
herhangi bir hep birlikte Dinleyicinin ses Ile olursa
olsun ses dzenlemeleriyle denetlenebilir. Seyirci ynetmenin duyar.
Grntye giren nceden bir kayabilir ama sesi O anda ses
yoksa iyi bir ses ye bir
ses montaj! da, seyircinin kendi olarak gerekli sesleri dinlememesine:
neden nemli olan nokta, dinlenmesc bile lerden y!\selen {"m seslerin
bu nedenle. kt ses scyircide yurgunluk ve
Bu durum, seyircinin duyusuna fizyolojik ve psikolojik etkiler
yaratmJnil! miimkn bu sesi, bir ge
duygusal kurucu biri haline
fiziksel en benzerini
iki hi ri renk, teki Bu cks:klikkri ve
d<!ha ua srd. ilk gnden
sesle birlikte Bu teknik sorunu zccc.:k ve arzu edikn
t;tkileri yaratncak. ucuz ses sistemlerinin iin zaman gerekti. Birinci Dnya
Ye onu izleyen ekonomik dnemi Amerikan tilm seyircinin
ilgisini yitirmemek iin geltni ve byyerek dnya apmtit! bir endstri
h:..1linc geliyordu. Seyirci grlebilecek bir azalma gz nne alan
,.
51

sesli film tekniklerini ve yazarlar sese,

yeni yeni ykleri ve anlatmaya ve grsel bir sanat

olarak adlandrnlmaya bu ynn Onlam
gre sinema yapan duyulmayanm da seyircinin zihninde
yaratabilmesinde Sz devreye girince) grnt ikinci
plana stelik benzemek sanat olmaktan Buniara
1930'lar sesli film bir olgu haline ABD
ekonomik gleri sayesinde, bu alanda ok bir srede tamamlarken,
Avrupa'da da ses sistemleri zellikle ilk ses
Avrupa ile Hollywood farklar yneltIlenler, sesin
ve gereki bir ele teslim
Sesin, simgesel nemini abuk fark ett:ler. rnegin
btn sesi, biimde ve hareketlerini fazla
engellemeden Daha nce de gibi, Sovyet d,a
yeni ve byk olanaklar sunan ikinci olarak grdler.
Sessiz dnemde, pandamimc benzeyen sahneler ara destekleniyor,
grntlere derinlik ve duygusal b!r daha da ksi seyircinin
grltsn Seyirci srede piyano ba:jt:l
olmak zere, kk bir ya dJ byklkteki orkestralar icra edilen
mzikle birlikte film seyretmeye 8u nedenle seyirci i.in ekici ve nemli olan,
uk, grntyle olarak Sinema dnyaya
benzerlik nemli bir daha popler filmierin iyice
llollyvlOod nemli olan da buydu.
Ancak sesin ve sesli sorunlar da Bunlar ve
zm HullY'\iuoJ 'Stdyo sesli g0rsd nitelikkritlio)
dnemde Birinci sorun, ekim ve
olTaya kknik iin byk
ikincisi, ses film lizerillt::
bir ortay;} Film ses iin yer amak ve
Bu durum, grntli dzenlemestni etkileyerek estetik uyum
neden oldu. Estetik daha nemli bir ise, hart::ketleri
yeni yeni bu olanaktan mahrum
belirli ve ses alma
S2
\
\
grltnn giderilmesi ve ses
ereve ii hareketi ve erevenin harekelini bir dnem de
olsa hareket, bir sre sesin mikrofon dzenleri biimde
yenilendiyse de szn hirok grsel yolunun
neden oldu. Filmler bir nitelik grntlerin diyaloglara bir
tarz Sessiz filmin i ekimIerin sresini
-gerekleri belirlemeye J1C sorun oyuncularla
ve bir anlamda yine estetik iine giriyordu. Sesli ekim
byk gibi, sesleri ve/ya da diksiyonlan. uygun olmayan:
seyircinin zihnindeki beklentileri sre iinde devre
yerini New York vb. byk kentlerden gelen tiyatro
Btn ve ticari zlp
ortadan sesin ve filmlerin alnlCJsferini yaratma
birbirine paralelolarak Bir sahnedeki seslerin
ses ve birbirinclen i\1ikrofonun gri,illtlik:nen
konuya, kamerayla. anda YlIclll11csinin 0l"t3ya ses
de grnt gibi daha zgrce yapmak mmkn oldu. bir sfire deneyimi
yeni, ve ekonomik biimde etkin hir ge
sinematografik iindeki yerini
Popler bir sesin en Sesler filmin
tr, hikayenin yer toplumsal, kltrel, tarihsel ve elnik
<.1il, duyulan bir mzik, da, bu bilgileri
alak sesle gibi bir
ve scsinin z<.:llik!cri olur. DLInun gibi,
bin;ok ses erevede olmayan gnderme ve seyirci
erevenin fazla bilgiye olur. Diyaloglar yil t1a
sesi, yknn
Sesin nemli bir ye tm flImin duygusal
Hzn, gerilim, ya da mutluluk, byk bir
olmasa da, ses yer alan tm ya dJ bir
Sesin ereve iinde zihinsel srelerle
crevenin olanak biimde, sesin yn ve
53
ykseklik dereceleri erevenin derinlemesine mmkn olur. Grsel
derinlik, grntnn dzlemlerinde yer alan nesne ya da karakterlerin
ses ykseklikleriyle da artar. Bu yolla ses
olur bir ereve iindeki karak-terlerin ne
geride kalan bir sesinin yksek
bozsa da dikkati ynlendirir.
Sesin Lc temel birok olanaklar getirmesidir. Ses
yani bir ekime ait bir sesin ekimin bir sre daha devam etmesi ya
da sonrak.i ekime nit bir sesin birinci ekirnin itibaren duyulmaya BlI
yntem, saglar ve 'mekan
olur. Ses kez (bir kahkahadan bir
anonstan tekine gibi) ve benzerliklere gibi). Bir O kadar da
gereki olan (o sahnede grlen) ya da olmayan rnzikle
Bir fdrnin ses insan sesi, ses efektleri, mzik ve sessizlik,
hep birarada: uICtr('..k yer sesi, ses
anonslar ya da radyo, televizyon, telefon gibi aralar uuyulur. sesler,
evreden gelen) rzgar, SU, dalga) hayvan vb. sesleridir. insan
da bu koymak mmkndr.
seslerin olarak byk etkisi Sesli ekikn
bir tilmin bile daha sonra birok mdahaleye tabi sesin sahnelerdeki ve
gre gr.:rekiL Bu nedenk,
yeniden seslendirilir, sesler sonradan ekle.nebilir. Ses efektleri ise ckimd(:/1 snra,
mekanik ve ekktronik elde edilir. Hatta kendi anlam ifade eden ya da etmeyen
pek. ok st:sle ses bile kulbmlabilir. Ses efe.ktleri, bir
sahnenin duygusal o 11 i ra , 3l1urmak, bazen de bulunmayan sesler
gert:k bir nitelik katmak Lt
sesler, ayak sesleri, giirlr, vb. sesler de
de bu ,ere,ede
Popler fiLmlerde duygusal etki zere en nemli arabrdan
biri de mziktir. Pek ok gerek ilk gnlerinden beri
grntlerc ediyor mzigin gereki olumsuz sorun
olmaktan Seyirciler olmak bir olarak
54
-,
,
kabul Sessizlik, zel anlarda, zel etkiler yaratmak iin Srekli olarak
seslerle dolu olan aniden birok simgesel anlam Bazen
karakterin kendini evresinden bilatrir, bazen beklemenin
gerilimini bazen de donuk kare gibi sonsuzluk duygusu tm seslerin
kendi ve grntyle olan anlam
Sinemada her seydir.
SES KULLANMA YNTEMLERi
Buraya kadar da gibi, ses simgesel ya da
gereki biimde Simgesel seslerin kendi ya da
grntyle kurulan yeni bir anlam yaratmak dzenlenmesidir.
Buradaki ilke, olmayan, hatta onuula daha da nemlisi bazen
onunla hi.bir seslerin, yaratmak, yorum yapmak zere
zellikle -mzik byle bir' Gerek mmkn olmayan bir
bir sahneye etmesi, kendi duygusal O sahneye kalar ya da onunla
bir. yorum getirir. Bunun belli olmayan bir ses tehlikeye
edebilir. Sahibi hi grnmeyen bir scsi, karakterlerin bir
gce Belirli nesnelerin imgeleri gibi, sesler de kavram olarak
nceden haber verebilir ya da sahneler kavramsal
eder.
gereki ve ses kez grntyle
olan, bir deyijle iinde olan sesleri Genel ekimde
gkyzndeki DulutlrtIlIl griligi iinde eden gk grlts gibi grntye
uyan, onunla ya bile olsa, grntyle
uza.msal ve kuruinbilen seslerdir. gkte uan bir
bir diyalog sz grnmesc de uaktaki iki
ses:n gereki sz konusudur. da
bu yntemden grlmktcdir. zamanda, grnt ya
dJ ses grnt z.amanda yer alsa da gereklik bozulmaz. simgesel
ye gereki [)oplt:r filmlerde yerde iie, yan yan3
en nemli nokta, sesin ereve iinde olup ses
ve grnt tarzlarda nemini
55
karakterler ve kendi iinde alt ele Ya bir
karakterin i (kafa) sesi ya da sesi olarak morwlog
i ses znel bir nitelik ve karakterlerden herhangi birinin
duyulmayan i aktanr. Kunnaca
srecinde nemli bir roloynar.
stelik seyircinin, teki karakterlerin bilmediklerini bilmesi da yaratarak gizem,
gt:rilim gibi bulunur. ortamdaki teki
SL:s!er geriye ya da trnyle olabilir. Rubsal ok etkili
ve hcr zaman grntyle ilgili gerekmez. Seyircinin i
dinlerken etkiyi artlrlr. Grntnn i
(bulanma, bozulma gibi) etmesi
,
bu tr sresi
sahibi bazen filmdeki karakterden biridir. Byle durumlarda
ya bir yky anlatmaya ve daha sonra zaman zaman tekrar sz
zetler ya da yorumlar yapar. Bazen tmyle ortadan kalkabilir ya da bir
zaman'la nedeniyle sesine gerek filmlerde
birden fazla sesinden (Akira Kurosawa, 1950)
karakterleI'ce grntyle ort:Jya
nemli rol ortaya Bu gihi
,-H':ISll10811 nemli olan, teki karakterlerle birlikte
da anlatan bir sesin sahibi doga st hir
ycti ve iktidarla Ya vurgulanarak.

grlmeyen bir de 8t.! durum gnlk iinde,
her trhi anans, radyo te1cvizyon grlmeyen
bilgi almaya seyirci iin P.t! rneklerde y:l
Ll:! biten gibidir. Bdirli
girebilir, ders ya cla Ciltne karabilir.
uk !.la, olmak Zl.:re
birok. biimde
halidir.
sesi bir anlamda ses
.....
ses, bir karakterin scsini!1 kendisi grlintde halde ya da
56
ereve iinde grnmeyen tm teki sesleri A sesi, onun
mektubunu okuyao B'nin grnts zerine Ya da daha erevede
halde kabul edilen sesler sz konusudur. Kendi halde
tren ya da uak sesi, uzaklardan duyulan bir dans yandaki odadan
radyo haberi gibi. ses, erevede grnmedigi halde ayak seslerinden ya da
bir ya da bir ..ta hissettiren bylece
ereveyi- seyirciyikarakterlc belirli bir heyecana, korkuya
da bir yntemdir.
57
,