TTAD, V/13, (2006/Gz), s.s.

91107

19131914 RUMLARA KARI BOYKOT VE HSEYN KAZIM BEYN BR RSALES

Hasan Taner KERMOLU zet
Bu makalede, Balkan Savalar sonrasnda Osmanl vatanda Rumlara kar uygulanan boykot hareketi ele alnd. Osmanl kamuoyunda Rumlara kar bir tepkinin olumas sebepleri zerinde duruldu. Rumlara kar uygulanan boykot hareketinin, ttihat ve Terakki Cemiyetinin milli iktisat milli burjuvazi oluturma politikasyla uyumlu olduu sonucuna varld. Ayrca, boykota kar kan Rum Patrikine kar Hseyin Kazm Bey tarafndan yazlan risalenin transkripsiyonuna da makalede yer verildi. II. Merutiyet Dnemi.

Anahtar Kelimeler: Osmanl Rumlar, Rumlara Kar Boykot, ttihat ve Terakki Cemiyeti,

BOYCOTT AGAINST OTTOMAN GREEKS 1913-1914 AND A TREATISE WRITTEN BY HUSEYIN KAZIM Abstract
In this article, the causes of the Ottoman publics protest to her Greek citizens after Balkan Wars and the resulting boycott against them were studied. That boycott against Ottoman Greeks was in conformity with ITCs policy of establishing a national economy / creating a national bourgeois was reached as the conclusion. Besides, a letter written by Hseyin Kazm Bey addressed to the Greek Patriarch is included in the article.

Keywords: Ottoman Greeks, Boycott Against Ottoman Greeks, Committee of Union and Progress, Second Constitutional Monarchy.

Giri II. Merutiyet dnemi, Osmanl toplumunun yalnzca siyasal yaamnda deil, ayn zamanda ekonomik ve dnsel yaamnda da nemli deiimleri beraberinde getiren bir dnemdir. Bu dnemin en dikkat ekici ynlerinden birisi de Osmanl insannn, "ekonomi"nin devletleraras ilikilerde sahip olduu nemi kavram olmasdr. II. Merutiyet dneminde eitli tarihlerde, farkl siyasal olaylar sonucu ortaya kan iktisadi boykot hareketleri, Osmanl vatandalarnn ekonomik konularda bilinlenmesinde son derece etkili oldu. Osmanl "vatan"na ynelik dier devletlerin mdahaleleri karsnda o gne kadar tepkisiz kalan Osmanl vatandalar, II.

Dr., (tanerk79@yahoo.com).

91

Hasan Taner KERMOLU

TTAD, V/13, (2006/Gz)

Merutiyet dneminde iktisadi boykot kullanarak yaanan siyasal gelimeler ekonomik boykot hareketleri, siyasal Cemiyetinin uygulamaya alt milli birisini oluturdu.

hareketlerini bir tr eylem biimi olarak karsnda tepkilerini gsterdiler. Ayrca yaama hkim olan ttihat ve Terakki iktisat politikalarnn nemli unsurlarndan

II. Merutiyet dnemindeki ilk ekonomik boykot hareketi, Bosna-Herseki topraklarna kattn ilan eden Avusturyaya kar yapld 1 . Boykot, 8 Ekim 1908 tarihinde bata medrese rencileri ve ttihat ve Terakki Cemiyeti yeleri olmak zere binlerce Trk, Rum, Ermeninin Harbiye Nezareti nnde toplanmasyla balad. Sonraki gnlerde stanbul ve Selanikteki liman iileri ve mavnaclarn Avusturya Lloyd firmasna ait gemilerden yk tamay reddetmesiyle boykot yaygnlat ve daha ciddi boyutlara ulat 2 . Avusturyaya kar uygulanan boykot, ekonomik olarak zarara uradn gren Avusturya ile Osmanl Devleti arasnda 26 ubat 1909 tarihinde yaplan anlama ile son buldu. Bu anlama gereince Avusturya, ilhak karlnda Osmanl Devletine 2,5 milyon altn tazminat demeyi kabul etti 3 . Avusturya mallarna kar giriilen boykot hareketi, bir takm nemli sonular dourdu. Avusturyaya kar yaplan eylem ttihatlara, sonraki yllarda dmanlarna kar sk sk kullanacaklar bir silah verdi 4 . Bunun yannda, emperyalist bir devlete kar iktisadi ierikli bir kitle hareketi, gerileme dnemindeki Osmanl Devletinde dikkate deer bir bilinlenme olayyd 5 . II. Merutiyet dnemindeki dier boykot hareketi ise 1909-1911 yllarnda Yunanistana kar yapld. Yunanistann Girit adas zerindeki isteklerinden vazgememesi ve Osmanl vatanda olan Rumlar, kendi siyasal amalarna ynlendirmek iin Osmanl lkesinde gizli faaliyetlerde bulunmas, Yunanistana kar yaplan boykotun temel gerekesini oluturmaktayd. 1909 ylnn Austos aynda balayan boykot hareketi, Osmanl Devleti ile Yunanistan arasndaki gerginliin azalmasna bal olarak ksa bir sre sonra sona erdi. Ancak Yunanistana kar yaplan boykot hareketi, Girit sorunu nedeniyle iki lke arasndaki ilikilerin gerginlemesine bal olarak, 1910 ylnn haziran aynda yeniden balad. Yunanistana kar uygulanan boykotun en iddetli ve dzenli ekilde yrtld Osmanl ehri zmirdi. Boykot hareketi, talyann Trablusgarp a saldrmas sonrasnda uluslararas alanda meydana gelen deimelere bal olarak 1911 ylnn Kasm aynda sona erdi 6 . talyann

II. Merutiyet dnemindeki bu ilk ekonomik boykot hareketi hakknda bilgi iin bkz. Mehmet Emin Elmac, Bosna-Hersekin Avusturya Tarafndan lhak ve Dourduu Tepkiler (1908-1912), Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), zmir, 1996. Ayrca bkz. Y. Doan etinkaya, 1908 Osmanl Boykotu Bir Toplumsal Hareketin Analizi, letiim yay., stanbul, 2004. 2 Donald Quataert, Osmanl Devletinde Avrupa ktisadi Yaylm ve Direni (1881-1908), Yurt yay., Ankara, 1987, s.s.104-105. 3 Sina Akin, Jn Trkler ve ttihat ve Terakki, mge yay., Ankara, 2001, s.135. 4 Donald Quataert, a.g.e., s.121. 5 Sina Akin, a.g.e., s.135. 6 Yunanistana kar yaplan boykot hareketi hakknda bilgi iin bkz. Hasan Taner Kerimolu, ttihat ve Terakki Cemiyetinin Rum Politikas 19081914, Dokuz Eyll niversitesi Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Enstits, (Yaymlanmam Doktora Tezi), zmir, 2008, s.s.190206.
1

92

19131914 Rumlara Kar Boykot ve Hseyin Kazm Bey

TTAD, V/13, (2006/Gz)

Trablusgarp igal etmesine tepki olarak Trablusgarp Sava boyunca Osmanl lkesinde talyan mallarna kar da bir boykot yapld. II. Merutiyet dneminde bir dier iktisadi boykot hareketi, Balkan Savalar sonrasnda gndeme geldi. 1913 ve 1914 yllarnda uygulanan boykot hareketinin ncekilerden fark, dier lkeleri hedef almayarak Osmanl vatanda olan Rumlara kar yaplmasyd. Osmanl aydnlar, Balkan Savalarnda lkelerinin askeri alandaki baarszlnn sebepleri arasnda, Trk ve Mslman unsurun ekonomik yaamda yeteri kadar rol almamasnn etkisi olduunu dnmekteydiler. Bu nedenle sava sonrasnda, siyasal yaama hkim olan ttihat ve Terakki Cemiyetinin temel politikasnda yaanan deimelere bal olarak, Trk ve Mslman unsurdan bir burjuva snf yaratma politikasna nem verildi. Balkan Savalar ncesinde ve sonrasnda Osmanl vatanda olan baz Rumlarn Yunanistana dorudan veya dolayl olarak yardmda bulunmalar, Osmanl kamuoyunda Rumlara kar bir tepki yaratm ve byle bir siyasal atmosferde boykot hareketi gndeme gelmitir. Rumlara kar dzenlenen boykot hareketi, Osmanl toplumsal ve ekonomik yaamnda gayrimslim unsurlarn sahip olduu rol azaltmak isteyen ttihatlarn milli iktisat politikalar ile dorudan ilikilidir. Bu bakmdan Rum boykotuna, ttihatlarn Osmanl mparatorluunun ekonomik yaamnda Rum unsurunun sahip olduu konumu sarsmak amacyla uyguladklar bir tr nlem olarak baklabilir. Balkan Savalarnn Sonular mparatorlua ok uluslu niteliini kazandran Rumelideki topraklarn kaybedilmesinin Jn Trklerin ideolojisi zerindeki etkisi, arlk merkezinin Anadoluya kaymas olmutur. Trklerin sayca mparatorluun en nemli esi haline gelmeleri, milliyetilie daha fazla nem verilmesi zorunluluunu dourmutu 7 . Balkan Savalarnn mparatorluk kamuoyunda byk ok yaratan neticeleri, Trklerin tezlerini ok kuvvetlendirdi. Bu savata Osmanllk idealinin fazla bir anlam tamad grld. Bu mcadelede, Osmanl topraklar iinde yaayan Bulgarlar, Rumlar, Srplar birer Osmanl gibi deil de birer Bulgar, Yunan veya Srp gibi davranmlard 8 . Balkan Savalar sonrasnda gerek Osmanl kamuoyunda gerekse hkmet evrelerinde Rum unsuruna ynelik bak deimeye balamt. ttihatlarn Rum cemaatiyle ilikileri soumakla birlikte dzgn bir ekilde o gne dein srmt. Siyasi rengi ne olursa olsun kabinede bir Rum daima yer alyordu. Ancak I. Balkan Sava srasnda ve sonrasnda, iki taraf arasndaki ilikiler bir daha dzeltilemeyecek kadar bozuldu. Rumlarn idari ve diplomatik grevlere atanmas politikasna da muhtemelen o sralarda son verildi. 28 Ekim 1912de, nde gelen Fenerli bir Rum ailesinin

7 8

Feroz Ahmad, ttihat ve Terakki 1908-1914, Kaynak yay., stanbul, 1995, s.s.186-187. kr Haniolu, Trklk, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, V, letiim yay., stanbul, 1985, s.1398.

93

Hasan Taner KERMOLU

TTAD, V/13, (2006/Gz)

mensubu olan Viyana Sefiri Mavroyeni Beyin yerini, Hseyin Hilmi Paa ald 9 . 1913 Ocakndan itibaren de hibir Ruma kabinede yer verilmedi 10 . Aslnda, Osmanl kamuoyunda Rumlara ve Yunanllara kar tepki, Balkan Savalar ncesinde artmt. Osmanl lkesinde Balkan Devletlerine kar tm Osmanl vatandalarnn ortak mcadeleye armak amacyla mitinglerin yapld gnlerde zmirdeki Rum gazetelerinin Osmanl ynetimine kar bir tutum iine girdii gzlemlendi. Rum basnnn bu olumsuz tutumunun yannda bir ksm Rumlarn ve zellikle Trakyada yaayan Yunanllarn almalar da tepki ekiyordu. zellikle Yunan uyruklular, bir yandan Bat Anadoludan Yunanistana durmadan gnll gnderiyor, dier yandan da Yunan ordusu iin yardm topluyorlard. Ayrca, Aydn Vilayetinin Hristiyan ve Yunanl bulunan yerlerinden birok hatta binlerce Osmanl ve Yunanl genlerin firar ederek Yunanistana getii ve orada bir takm gnll alaylar oluturarak Osmanl ordusuna kar savaa hazrland haberleri de Osmanl basnnda tepki yaratyordu 11 . Osmanl kamuoyunda Rumlara kar bir atmosferin olumasnda, Osmanl ordusunda grev yapan veya askerlik ykmll bulunmasna ramen askerden kaan Rumlarn Osmanlla aykr davranlarnn da etkisi vardr. nk Balkan Savalar srasnda Osmanl ordusunda grev yapan Hristiyan askerlerin, grev yaptklar orduyla aralarnda hibir manevi ba hissetmedikleri ve ordunun yenilgiye uramasndan memnuniyet duyduklar savaan katlan gzlemciler tarafndan not edilmiti 12 . Ayrca, Osmanl ordusunda grev yapan birok Rum askerin Balkan Sava srasnda dman saflarna getii grld gibi 13 , Osmanl vatanda baz Rumlarn da savata yer almak iin gnll olarak Yunan ordusuna kaydolduklar anlald 14 . Balkan Sava dneminde, Makedonyadaki birlikleri boaltacak kadar ok ilenen firar suu, Trablusgarp Savayla birlikte Aydn Vilayetinde de artm ve zellikle gayrimslim askerlerin firar had safhaya varmt. Askerlik arsna uymayan Aydn Vilayetindeki Rumlar, birliklerinden silahlaryla birlikte firar ederek eteler kurdular. Vilayet dhilindeki Rum kylerine saklanan ve beslenen bu eteler, Anadoluya kan adal ekyaya hem klavuzluk yaptlar hem de yardmc oldular 15 . Vilayetteki Rumlarn bu davranlar Osmanl basnnn tepkisini ekmekteydi 16 . Osmanl kamuoyunda Rumlara ve Yunanllara ynelik tepkiyi arttran bir dier neden de gerek Rumlar gerekse Yunanllar tarafndan Makedonyadaki Mslman
Feroz Ahmad, ttihatlarn, Osmanl mparatorluundaki Rum, Ermeni ve Yahudi Cemaatleriyle Olan likileri 1908-1914, ttihatlktan Kemalizme, Kaynak yay., stanbul, 1996, s.s.107-108. 10 Alexis Alexandris, The Greek Minority of stanbul and Greek Turkish Relations 19181974, Athens, 1992, s.43. 11 Zeki Arkan, Balkan Sava ve Kamuoyu, Tarih Boyunca Trk-Yunan likileri (20 Temmuz 1974e Kadar), III. Askeri Tarih Semineri, Genel Kurmay yay., Ankara, 1986, s.s.174-177. 12 Leon Troki, Balkan Savalar, Arba yay., stanbul, 1995, s.232. 13 Mahmud Muhtar Paa, Balkan Sava nc Kolordunun ve kinci Dou Ordusunun Muharebeleri, Gncel yay., stanbul, 2003, s.155. 14 Zekeriya Sertel, Hatrladklarm, Remzi Kitabevi, stanbul, 2001, s.42. 15 Engin Berber, kinci Merutiyet Dneminde Aydn Vilayetinde Gvenlik Sorunu, Bir zmir Kabusu Mtareke ve gal Dnemi zerine Yazlar, zmir Bykehir Belediyesi Kltr yay., zmir, 2002, s.21. 16 inasi, Asker Firarileri, Ahenk, 19 Eyll 1912, no 4921, s.1.
9

94

19131914 Rumlara Kar Boykot ve Hseyin Kazm Bey

TTAD, V/13, (2006/Gz)

halka ynelik yaplan basklard. nk Makedonyadaki baz ehirlerin igali srasnda Mslman halka ynelik iddet eylemlerinde bulunan Rumlara rastlanmaktayd 17 . Bunun yannda Yunan ordusuna yardm eden ve yamacla girien Rumlar da bulunmaktayd 18 . Balkan Savalar sonrasnda Yunanistann eline geen topraklarda kalan Mslman halka yaplan basklar, Osmanl basnnda geni yer alyor ve kamuoyunun tepkisini ekiyordu 19 . zellikle, Yunanistandaki Mslmanlarn yaadklar skntlar anlatan haberler, bu bakmdan son derece etkili oluyordu 20 . Osmanl basnna gre Yunanistan, Mslmanlar ge zorlayarak onlardan boalan yerlere Rum gmenleri yerletirmeye alyordu 21 . Osmanl basnnda yer alan bu tr haberler, kamuoyunda Yunanistan aleyhinde bir havann oluumunda etkili oldu. Hatta Yunanistandaki Mslmanlarn can ve namuslarna ynelik tecavzlerin artmas zerine Aydn Vilayetinin eitli yerlerinden Mslman vatandalar tarafndan Osmanl Hkmetine bu duruma son verilmesi konusunda giriimlerde bulunmas iin telgraflar gnderildi 22 . Rumlara Kar Boykot Balkan Savalar dnemi, Trk unsurun mparatorluk iinde giderek tecrit olmasna bir tepki olarak Trk milliyetilii bilincinin yaygnlamasna tank oldu. Bu noktada ttihat ve Terakki Cemiyeti, ticari boykotu, yabanc dmana kar bir silah olmaktan daha fazla bir ey olarak deerlendirmeye balad 23 . Byle bir siyasal atmosferde, devlete sadakatinden phe edilen unsurlara ve zellikle de Rumlara kar boykot gndeme geldi. Rumlara kar boykotun ne zaman ve kimler tarafndan balatld konusunda elimizde yeterli bilgi bulunmamaktadr. Ancak boykotu, Babli Baskn ile lke ynetimini ele geiren ve siyasal hayata hkim olan ttihatlarn ynlendirdii sylenebilir. 19131914 yllarnda Rumlara kar yaplan boykotun nedeni, baz Rum vatandalarn Yunan Hkmetine yaptklar balard. Boykotu yrtenlere gre Balkan Harbinde Yunanistann baars, ksmen Osmanl Rumlarnn desteiyle gereklemiti. Hatta Osmanl donanmasn Marmaraya hapseden Yunanistann Averof zrhls, Averof adnda Griceli bir Osmanl Rum vatanda tarafndan Yunan

Aram Andonyan, Balkan Sava, Aras yay., stanbul, 2002, s.371. Aram Andonyan, a.g.e., s.389; Mukayese-i gal, Yeni Asr gazetesinden aktaran Ahenk, 6 Kanun- evvel 1912, no 4987, s.s.2-3. 19 Makedonyada Yunan Mezalimi, Tasvir-i Efkr, 2 Nisan 1914, no 1036, s.4. 20 Selanik Mektubu, Tanin, 3 Nisan 1914, no 1895, s.4; Selanik Mektubu, Tanin, 5 Nisan 1914, no 1897, s.3; Selanik Mektubu, Tasvir-i Efkr, 25 Eyll 1913, no 881, s.3. 21 Bu konuda Yunus Nadi unlar yazmaktayd: Selanik ve havalisine Trakyadan balayn da ta Kafkasyaya varncaya kadar her taraftan celb olunan yz binlerce plak Rum muhacirlerin nasl iskn olunduunu, Trk ve Mslman halkn ne elim ikencelere maruz brakldklarn, Trk ve Mslmanlarn hep bu gadr ve enaatler nnden firar etmekte bulunduklarn biz bilmiyor muyuz zannolunuyor?. Yunus Nadi, Rumiliden Trk ve Mslman Muhacereti, Tasvir-i Efkr, 29 Mart 1914, no 1032, s.1. 22 DH.KMS, 1/43. 23 Feroz Ahmad, a.g.m., s.110.
17 18

95

Hasan Taner KERMOLU

TTAD, V/13, (2006/Gz)

Hkmetine hediye edilmiti 24 . Boykotaj kampanyasna gre, Osmanl topraklarnda ticaret Rumlarn elindeydi. Alverii Rum vatandalar dzenliyorlard. Bylece zavall, akn ve gafil Mslmanlar kendi elleriyle Yunanistann topu tfeini, zrhlsn finanse ediyorlard 25 . Rumlara kar yaplan boykot hareketi, Yunanllarn Makedonya Trklerine yaptklar zulme kar bir tepki olduu kadar, Rumlarn ekonomik durumunu sarsarak Trklere bu alanda gelimek imknn verebilecek bir tedbir diye dnlmekteydi 26 . Bu nedenle ttihat ve Terakki Cemiyeti, Rumlarla Yunanllarn ounlukta bulunduu blgelerde rgtleri araclyla Trkn Trkten alverii ve Rum ve Yunan tccarlaryla her trl ilikinin kesilmesi dncelerini halka yaymtr 27 . Boykotla iki amaca ulamak hedeflenmiti: Rumlarn elindeki sermayenin tahrip edilmeden millilemesini salamak ve bunun bir sonucu olarak da Rumlar gnll ge zorlamak 28 . 19131914 boykotunda, dier boykot hareketlerinde olduu gibi boykot komiteleri, basn araclyla halk boykota davet etmedi. Ancak ariv belgelerinde baz boykot komitelerinin adnn gemi olmas nedeniyle 29 boykot komitelerinin Rumlara kar yaplan boykot hareketinde de rol oynad sylenebilir. Rumlara kar uygulanan boykot hareketi, basna ok fazla yanstlmadan gerekletirildi. Boykot hareketi ksa srede etkisini gsterdi. Eylem, Mslmanlara parasz datlan risalelerle duyurulmu, Mslman esnafn, tccarlarn, iyerlerinin adreslerini ieren listeler yaynlanmtr. Boykotularn hazrladklar risalelerde Osmanl lkesinde yaayan Rum ve Yunanllar tarafndan Yunan Hkmetine yardm yapld vurgulanmakta, halka Mslmanlardan alveri yapmalar salk verilmekte ve Mslmanlara ticarete atlmalar iin arda bulunulmaktayd 30 . Bunun yannda milliyeti yaynlar yapan Osmanl basnnda da Trk ve Mslmanlardaki iktisadi intibah desteklenmekteydi 31 . Tasvir-i Efkr gazetesinin yazar Yunus Nadi, Rumlara boykot yapld iddialarna kar kyor ve Balkan Savalarnn ok nemli sonular dourduuna deiniyordu. Yunus Nadiye gre, Son felaketli harbin Trk ve Mslman lemine verdii hakiki intibahlardan biri ve belki birincisi
24 Zafer Toprak, slam ve ktisat: 19131914 Mslman Boykotaj, Toplum ve Bilim, S. 29/30 (1985), s.s.180181. stanbuldaki bir Rum matbaasnda baslan bir elifba kitabnda byk vatanperver Yorgi Averofa ait bir resme yer verilmesi, Osmanl basnnn tepkisine neden oldu. Umum vatandalarmza sorarz: Balkanlar Harbinde bizim zararmza en byk vezaiften birini gren (Averof) zrhls deil midir? Bu zrhly itira eden adamn resmini stanbulda (byk vatanperver) sfatyla Mslmanlarn gz nnde Rum mekteplerine tevzi etmek, yeni yetien Rum ocuklarna siz de bu adamn eserine iktifa edin demekten baka manay haiz midir?. Yerli Rumlar Yunan Donanmasna Muavenet Etmiyorlar m?, Tasvir-i Efkr, 13 Mays 1914, no 1077, s.1. 25 Zafer Toprak, Milli ktisat-Milli Burjuvazi, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul, 1995, s.s.109-110. 26 Yusuf Hikmet Bayur, Trk nklab Tarihi, II, Ksm IV, Trk Tarih Kurumu yay., Ankara, 1991, s.s.493494. 27 Nurdoan Taalan, Egede Kurtulu Sava Balarken, Bilgi yay., Ankara, 2007, s.77. 28 Fuat Dndar, Modern Trkiyenin ifresi ttihat ve Terakkinin Etnisite Mhendislii (1913-1918), letiim yay., stanbul, 2008, s.204. 29 DH.FR, 42/235. 30 Zafer Toprak, a.g.m., s.s.181-196. 31 Yunus Nadi, ktisadi ntibah ve Faaliyete Dair, Tasvir-i Efkr, 3 Nisan 1914, no 1037, s.1.

96

19131914 Rumlara Kar Boykot ve Hseyin Kazm Bey

TTAD, V/13, (2006/Gz)

iktisadn gerek ferdi ve gerek itimai hayatta oynad roln ehemmiyetini idrak suretinde tecelli etmitir Trk ve Mslman unsurlarn iktisat leminde faaliyet gstermeleri, netice itibariyle elbette memleket ve millet iin en byk hayrdr. Bu kadar hayrl bir tezahr, boykotaj gibi garb leminde aleyhimize kabilecek garip kelimelerle iaaya almak elbette tahsin olunacak hareketler deildir 32 . ttihat ve Terakki Cemiyetinin politikalarn destekleyen Tanin gazetesinde de benzer ifadeler yer almaktayd. Tanine gre Rumelinin kayb, grnte birka askeri malubiyetten kaynaklanmsa da aslnda bu kayba milletin zaaf- umumisi neden olmutu. O gne dein Osmanllar askeri kuvvete nem vermiler, ancak eitim, ekonomi, tarm ve ticaret dncesi ihmal edilmiti. imdi Osmanllar, ihmal edilen bu eksikleri tamamlamaya alyorlard. Boykotaj da byle bir ortamda ortaya kmt. Boykotaj m? Biz size alt yz senedir boykota ediyoruz da sizin haberiniz yok diyen bir Rumun szn hatrlatan Tanine gre, Hristiyanlar sahip olduklar konuma Mslmanlar boykot etmek yoluyla gelmilerdi. Rumlara kar boykot yapld eklindeki iddialara da Tanin yle cevap veriyordu: Millettalarmzn terakkisini himaye, slamlar tarik-i iktisatta tevik iin atacamz admlara byle ikyet ve itirazlarla halel gelmez. Millette uyanan intibah- umumiyi hibir kuvvet durduramaz Hulasa bugn haftada iki kere ikyete sermaye edilen ey bizim nazarmzda boykotaj deildir Onlar boykotaj diyorlar, biz ise intibah- millinin bir tezahr-i mesudunu alklyoruz 33 . Rumlara kar yaplan boykot, zaman zaman Rum vatandalar tarafndan ikyet edildi. rnein Uak tccar ve esnaflar adna metropolit vekili Yanni imzasyla Dhiliye Nezaretine gnderilen bir telgrafta, Rumlara yapld iddia olunan boykottan ikyet edilmekteydi. Sz konusu telgrafta, ahaliye sattklar mallarn zorla iade edilmeye alld ve eitli yollarla mallarn yok edilmek istendii ileri srlmekteydi. Ancak Hdavendigar Vilayetinden Dhiliye Nezaretine gnderilen yazda sz konusu boykotajn aslsz olduu ve sorunun, ikyetilerle rekabete muktedir Mslmanlara ait birka ticarethane almasndan kaynakland belirtilmekteydi 34 . Rumlara kar yaplan boykot hareketinden Rumlarn yan sra Bulgar ve Ermenilerin de etkilendii anlalmaktadr 35 . Osmanl lkesinde Rumlara kar slam ahali tarafndan yaplmakta olan boykotajn Bulgar tccarlara da yapld iddiasyla Bulgar sefiri tarafndan Osmanl Hkmetine bavuruldu. Bulgar sefiri ayrca, boykottan zarar grdn iddia ettii Bulgar tccarlarn da listesini Hariciye Nezaretine iletti 36 . Bulgar elisinin bavurusu zerine Dhiliye Nezareti tarafndan Bulgar elisinin boykot yapldn iddia ettii Aydn ve Hdavendigar Vilayetleri ile
Yunus Nadi, Son Defa Olarak, Tasvir-i Efkr, 5 ubat 1914, no 986, s.1. Boykotaj, Tanin, 24 Nisan 1914, no 1916, s.1. 34 DH.H, 67/96. 35 Dnemin Amerikan Bykelisi Henry Morgenthau, Osmanl lkesinde uygulanan boykot hakknda unlar ileri srmektedir: Trkler, zmirdeki tm yabanc iletmelerin Rum elemanlarn kovmasn ve yerlerine Mslmanlar almasn istediler. Amerikan firmalar arasnda, Singer Manufacturing Company buna benzer talimatlar ald ve benim mdahaleme ve altm gnlk sre almama ramen, firma sonunda emre uymak zorunda kald. Yalnz Anadoluda deil, stanbulda da tm Hristiyanlara kar resmi bir boykot balatld, fakat bu boykotta, Trklerin gznde her zaman Hristiyanlardan daha fazla sevilen Yahudiler pek kayrlmadlar. Henry Morgenthau, Bykeli Morgenthaunun yks, Belge yay., stanbul, 2005, s.48. 36 DH.KMS, 23/53.
32 33

97

Hasan Taner KERMOLU

TTAD, V/13, (2006/Gz)

anakkale ve Karesi Mutasarrflklarna gnderilen ifrede, Rumlar hakkndaki boykotajn Bulgar tccarlara uygulanmamas istendi 37 . Bulgar sefirinin mracaat hakknda alnan nlemler o srada Rum gn tefti etmek amacyla Manisa ve zmir yresinde bulunan Dhiliye Nazr Talat Beye de bildirildi 38 . Rumlara kar yaplan boykottan Yunan Hkmeti de rahatszd. Balkan Savalar sonrasnda Yunanistana geen yerlerde kalan Mslmanlara Yunan Hkmetinin iyi davranmad eklindeki Osmanl Hkmetinin notasna Yunanistan tarafndan verilen cevapta, Osmanl lkesinde Rumlara kar yaplan boykot hareketinden ikyet edildi 39 . Osmanl mparatorluunda bulunan Rumlar ile ticari ilikilerde bulunan baz Franszlarn da boykot hareketinden olumsuz ynde etkilendii anlalmaktadr. Bu nedenle Fransann stanbuldaki bykelisi Bompar Osmanl Hkmetine, zmir ve Bandrmada Rumlara kar yaplan boykotu anlatan bir muhtra verdi 40 . Ayrca boykot nedeniyle ticareti zarar gren Fransann Dileri Bakan Pichon, Trk boykotunu protesto ederek ttihat Hkmeti Bat mdahalesiyle tehdit etti 41 . Rumlara kar yaplan boykot hareketi, 1914 ylnn Temmuz aynda Meclis-i Mebusann gndemine geldi. Dhiliye Nazr Talat Paa, Bat Anadolu gezisini tamamlamasnn ardndan Rum g nedeniyle Rum mebuslarnn vermi olduu soru nergesi hakknda 6 Temmuz 1914 tarihinde Meclis-i Mebusanda yapt konumada boykotaja da deindi. Talat Paa, Meclis-i Mebusanda yapt konumada boykotaj hareketinin slam muhacirlerinin geliinden sonra baladn, bu propagandann muhacirler tarafndan yapldn ve boykotajn devamndan hkmetin memnun olmadn, bu nedenle boykotajn yasaklandn belirtti 42 . Ayrca, boykotaj konusunda tecavz derecesine geenlerden memur olanlarn memuriyetlerinden karldn, memur olmayanlarn ise divan- harbe sevk edildiklerini ve stanbulda da byle kiiler hakknda cezalar verildiini ifade etti 43 . Polis Mdr-i Umumisi Bedri Bey de Rumlara kar yaplan boykot hareketi hakknda kendisiyle rportaj yapan La Turquie gazetesinin muhabirine, gerekli nlemlerin alnmas amacyla eitli mahallelerin polis komiserlerini toplayarak kendilerinden meydana gelen olaylar geciktirmeden bildirmelerini istediini belirtti. Ayrca Bedri Bey, Rum esnafa ait camlar kran veya maazalarn kapamalar iin Rum esnafa bask yapanlarn iddetle cezalandrlacan

DH.FR, 42/8. DH.FR, 42/7; DH.FR, 42/30. 39 Yunan Szde Kendini Mdafaa Ediyor, Ahenk, 29 Mart 1914, no 5386, s.s.12. 40 DH.KMS, 63/58. 41 Dou Ergil, A Reassessment: The Young Turks, Their Politics and Anti-Colonial Struggle, Balkan Studies, XVI/2, 1975, s.63. 42 Trkiyeden Yunanistana g etmi olan baz Rumlar, Talat Paann ileri srd gibi, Rumlara kar yaplan boykot hareketinin Balkan Savalarnn ardndan gelen muhacirlerin propagandalar sonucunda baladn belirtmitir. G Rumlarn Anadoludan Mecburi Ayrl (19191923), (Der. Herkl Milas), letiim yay., stanbul, 2004, s.142. 43 M. M. Z. C., C. I, D. 3, . 1, s.611-614; Hasan Babacan, Mehmet Talat Paa 1874-1921 (Siyasi Hayat ve craat), TTK yay., Ankara, 2005, s.s.95-99.
37 38

98

19131914 Rumlara Kar Boykot ve Hseyin Kazm Bey

TTAD, V/13, (2006/Gz)

aklayarak mterisizlik yznden kapanan baz dkknlarn Rum sahiplerinin de boykotajdan ikyet ettiini dile getirdi 44 . O gne kadar boykot hareketi hakknda ciddi bir nlem almayan Osmanl Hkmeti, Rumlara kar yaplan boykot hareketine kar 1914 ylnn temmuz aynda farkl bir tavr taknmaya balad. nk bu dnemde, Aydn Vilayetindeki Rum nfus ile Makedonyadaki Mslman nfusun mbadelesi hakknda Osmanl Devleti ile Yunanistan arasnda grmeler yaplmaktayd. Bu grmeler nedeniyle Osmanl Hkmeti, Trkiyedeki Rumlara bask yapld eklinde uluslar aras alanda bir izlenimin olumamasn salamaya zen gsterdi. Osmanl Hkmetinin Rumlara kar uygulanan boykot hakknda nlemler almasn zorunlu klan bir dier neden de Dhiliye Nazr Talat Paa ile byk devletlerin elilik tercmanlarndan oluan ve Rum gn incelemekle grevli olan heyetin Aydn Vilayetindeki gezisi srasnda Rum halkn en fazla ikyet ettii konunun boykotaj olmasyd 45 . Rum g ve boykotaj nedeniyle byk devletleri karsna almak istemeyen Osmanl Hkmeti, 1914 ylnn temmuz aynda vilayet ve mutasarrflklara gnderilen emirlerle boykotajn sona erdirilmesini istedi. Aydn Valisi Rahmi Beye 1 Temmuz 1914 tarihinde gnderilen bir ifrede, boykotajn kaldrlmas konusunda tm mlhakata gerekli uyarlarn yaplmas ve boykotaj konusunda en ileri gidenlerden birkann sularna gre cezalandrlmas isteniyordu 46 . 5 Temmuz 1914 tarihinde ise birok vilayet ve mutasarrflkla Rum ahaliye kar icra edilmekte olan boykotajn hkmetin mzakerat- siyasiye ile itigal etmekte olduu u srada netayic-i makuse hsl edecei tabii olduundan boykotajn refi hakknda tedabir-i lzme ittihaz ve icab edenlere ihtarat- mnasibe ifas ve temerrd edip de boykotaj tatbike alanlarn dahi tecziyeleri katiyyen muktezidir emri gnderildi 47 . Ayn gn Aydn Valisi Rahmi Beye gnderilen bir baka ifrede, siyasi mzakerelerin devam etmesi nedeniyle boykotajn sona erdirilmesi gerektii belirtilmi ve lzum grlrse bu konuda ileri gidenlerden birkann da cezalandrabilecei bildirilmitir 48 . Dhiliye Nezareti tarafndan gnderilen bu emre ramen, Aydn Vilayetinin baz yerleim yerlerinde boykotun devam ettii anlalmaktadr. zmirden Manisaya mal getirebilmek iin faturalarn zmir Boykot Komitesine imza ettirilmesi gerektii, aksi takdirde Manisa Boykot Komitesince mallarn ehre girmesine izin verilmedii ngiltere Bykelisi tarafndan Osmanl ynetimine bildirildi. Bu haber zerine
Bedri Beyin Beyanat, Sabah, 4 Haziran 1914, no 8877, s.2; Boykotaj Meselesi Bedri Beyin Beyanat, kdam, 4 Haziran 1914, no 6209, s.2. 45 zmir Mektubu Sefaretler Heyetinin kinci Gn, Tasvir-i Efkr, 28 Haziran 1914, no 1123, s.2; zmirde Tercmanlarn Tahkikat, Tanin, 5 Temmuz 1914, no 1988, s.5. 46 DH.FR, 42/166. 47 Dhiliye Nezaretinden Edirne, Adana, Aydn, Hdavendigar ve Trabzon Vilayetleri ile zmit, Bolu, Canik, atalca, Karesi, Kala-i Sultaniye, Mentee ve Teke Mutasarrflklarna gnderilen ifre. DH.FR, 42/199. Rumlara kar yaplmakta olan boykotajn kaldrlmas hakkndaki sz konusu emir, Lazistan Mutasarrflna da gnderilmitir. DH.FR, 42/173; DH.FR, 42/208. 48 DH.FR, 42/198. Bu yazdan ksa bir sre sonra zmirde halk boykotaja tevik etmek ve alverie engel olmak suundan baz kiiler divan- harb-i rfi tarafndan mahkum edilmitir. Bu kiilerin isimleri ve alm olduklar ceza hakknda Aydn Vilayetinin beyannamesi iin bkz. Boykotajclar, Ahenk, 13 Temmuz 1914, no 5475, s.2.
44

99

Hasan Taner KERMOLU

TTAD, V/13, (2006/Gz)

Dhiliye Nezareti tarafndan Aydn Vilayetine gnderilen ifre ile boykotaj hakknda daha nce verilen emre uygun olarak hareket edilmesi istendi 49 . Mentee Mutasarrflna gnderilen emirde muhaceret ve boykotajn durdurulmasnn devlet menfaatinin gereklerinden olduu belirtiliyor ve buna engel olamayanlarn azl edileceklerinin kaymakamlara bildirilmesi isteniyordu 50 . Ayrca Adana Vilayetine gnderilen ifrede ise boykotajn vilayetin ticari ve iktisadi hayat zerinde kt sonular douraca belirtilerek boykotajn kaldrlmas iin gerekli nlemlerin alnmas isteniyordu 51 . Rumlara kar yaplan boykot hareketine kar Fener Rum Patrikhanesi nlemler almaya alt. Rum Patrikhanesi, boykottan zarar gren Rumlarn listesini belirlemek zere Patrikhanenin bnyesinde bir komisyon oluturdu 52 . Bununla birlikte Rum Patrikhanesi, boykotun sona erdirilmesi iin zaman zaman hkmet nezdinde giriimlerde bulundu. Fener Rum Patriki, 1914 seimleri srecinde Sadrazam ile Dhiliye Nazrn ziyaret ederek Rumlara kar yaplan boykotu ikyet etti 53 . Ancak, bu konuda Osmanl Hkmetinden beklediini alamayan Fener Rum Patrikhanesi, hkmet nezdinde yeni bir giriimde bulundu. Rum Patriki, Patrikhane tarafndan oluturulan bir heyetle Dhiliye Nazrn ziyaret etti. Bu ziyaret srasnda Rumlara yapld iddia edilen bask ve boykot hakknda ikyeti ieren bir mazbatay Dhiliye Nazrna verdi. Patrik daha sonra Adliye Nezaretine de mazbatann bir rneini vermek istemi, ancak Adliye Nazr bu mazbatay kabul etmeyip iade etmitir 54 . Adliye Nazrnn Patrikhanenin mazbatasn kabul etmek istememesi, Osmanl Hkmeti ile Patrikhane arasnda yeni bir gerilim ortaya kard. Bu gerilimin sonunda Osmanl Hkmeti, Trkiyedeki boykot hakknda gazetelerde makaleler yaynlanmasn yasaklad 55 . Rum Patrikinin Rumlara kar yaplan boykotun kaldrlmas hakknda Osmanl Hkmeti nezdinde giriimlerde bulunmas ve boykotun sona erdirilmemesi durumunda baka trl yollara bavuracan sylemesi, Osmanl kamuoyunda tepki yaratt. Rum Patrikinin bu giriimini protesto etmek iin Hseyin Kazm [Kadri] Bey tarafndan Rum Patrikine Ak Mektup Boykot Mslmanlarn Hakk Deil midir balkl bir risale yaymland 56 . Risalenin yazar olan Hseyin Kazm Bey, bilindii gibi, Tevfik Fikret ve Hseyin Cahit ile birlikte Tanin gazetesinin kurucularndandr. ttihatlara yaknl ile bilinen Hseyin Kazm Bey, II. Merutiyet dneminde Halep Valilii, stanbul ehreminlii, Selanik Valilii gibi grevlerde bulunmutur 57 . Toplam 14 sayfadan oluan ve 20 paraya satlan Hseyin Kazm Beyin risalesi ksa bir sre sonra
DH.FR, 42/235. DH.FR, 43/12. 51 DH.FR, 43/37. 52 Nea Smirniden, Ahenk, 18 Mart 1914, no 5377, s.3. 53 Amaltyann Telgraflarndan, Ahenk, 26 Kanun- sani 1914, no 5334, s.2. 54 Amaltyadan, Ahenk, 12 Mart 1914, no 5372, s.3. 55 Amaltyadan, Ahenk, 18 Mart 1914, no 5377, s.2. 56 Hseyin Kazm, Rum Patrikine Ak Mektup Boykot Mslmanlarn Hakk Deil midir, Yeni Turan Matbaas, stanbul, 1330. 57 Hseyin Kazm Kadri, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, (Haz. smail Kara), letiim yay., stanbul, 1991, s.10-13.
49 50

100

19131914 Rumlara Kar Boykot ve Hseyin Kazm Bey

TTAD, V/13, (2006/Gz)

Polis Mdriyeti tarafndan toplattrld 58 . Daha nce bir blm Zafer Toprak tarafndan yaymlanan risalede 59 , milli iktisat, milli burjuvazi oluturma dncesinin izleri grlmektedir. Rum Patrikine Ak Mektup Boykot Mslmanlarn Hakk Deil midir? Yevmi gazeteler, hasseten ehrimizde mnteir Yunan gazeteleri Rum Patriki tarafndan Adliye Nezaretine verilip, nezaretce pek muhikk surette geri evrilen mazbata meselesiyle megul oluyor. Tenkid ve tahlili matbuat- yevmiye ve siyasiyeye ait bulunan mahud mazbata hakknda bu risalecikte uzun syleyecek deiliz. Maksad- aslimiz Patrikin son szne cevap vermektir: Patrik, boykot meselesine imaen, devam ettii takdirde baka trl vesaite mracaat eyleyeceini sylemitir. Mslman kariler, bu nokta zerinde tevakkuf eylemelidirler. Acaba ark Kilisesinin bu en byk ruhanisi ne gibi vesaite mracaat eyleyecek?. Zaten Mslmanlar bu suali tekrar etmek mecburiyetindedirler. nk bir maske daha dm, zaten her satr bile aktan aa okunan bir kitabn birka sahifesi daha alm olur. Biz bu suale cevap vererek o yapraklar aalm: Rum Patriki, hayale vcud vererek devamn iddia eyledii boykot srp giderse ne gibi vesaite mracaat edecek? Eer cebr ise, bugnk hkmet en amiyane tabir ile, grltye pabu brakmaz. Geen sene, Kamil Paann inan- idaresi olu Said ile Yunanclarn elinde idi. Kamil Paa devrilip gittii vakt, hkmet evvela mahud Boodan balayarak bu herifleri kulandan tutup darya def etti. Bu fili delail gz nnde durduka cebre imkn tasavvur olunamaz. Patrik, aznn iinde bir eyler ineyip duracana demeli idi ki: Mslmanlarda intibah- iktisadi devam ettike Mslman Rumun yannda para kazanmaa altka benim yapacam Avrupa devletlerine mracaattr. Vaka bu mracaat, sfat- tabiiyyete ve Osmaniyete yakmaz. Fakat bu takdir meselesidir. Eslafm iinde bu zemimeyi ihtiyar edenler pek ok vardr. Ben de bunlar gibi yapyorum. Evet! Fatihten, ihsan olarak ald asay hala elinde tayan Patrik Efendinin mracaat edecei vasta bu olacaktr. Bunu da elinde bir ihtizaz- sadakat, dilinde bir rae-i ictinab olmadan yapar. Ve bu meyanda hatra gelir ki: Geen sene Kamil Paann husema-y siyasiyesinden ihtirazen ard ecnebi sefaininden bir Rus gemisi Patrikhane nnde lenger-endaz olmu idi. (69) Krm seferinin esbab- zuhuru tedkik olunursa Moskoflar, zahiren ark Ortodoks
Rum Patrikine Ak Mektup, Sabah, 2 Nisan 1914, no 8814, s.2; Risale Toplanmas, Tasvir-i Efkr, 4 Nisan 1914, no 1038, s.3. 59 Zafer Toprak, a.g.m., s.s.196-199.
58

101

Hasan Taner KERMOLU

TTAD, V/13, (2006/Gz)

Kilisesine iddia-y himayet eylemilerdi. Tarihe karan bu mesele unutulsa bile daha geen seneki facia unutulmaz. Yine Mslmanlar dnrler ki: Burada Rum Patriki Adliye Nezaretine gelip de boykottan ikyet ettii gn, hem de o gn Yunan Meclis-i Mebusannda da bir herif ayn mevzu zerine ikyet eyliyordu. Be senelik hayat- merutiyette bunun ok emsali vardr. Kilise, tedrisat meselelerinin tarihesi, unutulmad. Ka defa, stanbul Patrikhanesi Atina Hkmeti ile hem-avaz olarak yrmlerdir. Daha ok olmad. Hkmetin cebren men ettii Fener Meclis-i Umumisi grlts esnasnda Patrikhane tarafndan mazhar himayet olan heriflerin elyevm Yunan elinde ne mevkide bulunduklar malumdur. Acaba bir dikkatli Mslman buralarn unutabilir mi? Yine Mslmanlar dnrler ki: Bu memleketin tali-i siyah icabndan mdr, nedir, her garip, muzrr teaml bir hak yerini tutuyor. Devr-i Kanunide bir mukabbel brahim Paann hatas (kapitlasyon)a meydan am. O seyyie hala devam ediyor. Vaktiyle rical-i hkmet, Patrikhanenin hudud- salahiyyetini eldeki vesaik-i resmiyyeye istinaden tayin etselerdi, muzrr msamahalar, birer hak kuvvetini iktisab etmezdi. Patrikin Mslmanlarn karna gz dikmee ne hakk vardr? Hkmete ltimatom vermek cretini nereden alyor? Patrik Efendi, mazbatadaki ifadesiyle hudud- salahiyeti, adab- tabiiyyeti tecavz etmi olsun, ondan baka tecavz eyledii en mhim nokta, Mslmanlarn hakkdr. Yani Patrik, diyor ki: Mslmanlar, a kalsn. Yorgi kazansn. Mehmed a kalsn, darda boynu bkk, sarraf Mihalin, bakkal eri Manolun dkknnda otursun. kileye bir guru alsn, dilensin, hakir olsun Bir Yorgi kazansn, Averofa versin Eteryaya versin. imdi Patrik Efendiye boykot meselesinden ak olarak bahs edeceiz. Patrik Efendi! Boykot yoktur. Asr- hazrn mbdaatndan olan (boykot)un erait-i ilmiyesini dnmek ortada bir boykot olmadn anlatr. Boykot yoktur. ntibah- iktisadi vardr. Hayat kavgas vardr. Yaamak emeli vardr. Patrik Efendi! Mslmanlar, ellerindeki ticareti, erait-i fenniyeye tevfik hareket edemeyerek gaib ettikten, su-i idare, su-i ahlak, su-i tefekkr, cehalet, ak syleyelim, milliyetteki, hamiyetteki fedakrlktaki gayretsizlik hasebiyle fakir dtkten sonra ayn babalarndan miras kalan hazr paray yiyen mirasyedilere benzediler. Hazr para abuk biter. Nitekim bitti. Bugn elimizde, avucumuzda bir ey kalmad. Maliye Nazrmz, Avrupa payitahtlarnda geziyor. Vaka bir Maliye Nazr piyasada dolaabilir. Fakat o

102

19131914 Rumlara Kar Boykot ve Hseyin Kazm Bey

TTAD, V/13, (2006/Gz)

seyran ile Cavid Beyin cevlan arasnda ne kadar fark var?... nk fakiriz. nk vesait-i istihsal-i servet yok. Patrik Efendi! Mslmanlar, bi-kes ve gariptirler, mazlumdurlar. Dnyann her tarafnda esarete mahkmdurlar. Onlar son Balkan Harbinde bu hakikati o derece mthi surette anladlar ki, kan aladlar. Yalnz Beyolunun en feci, en mhlik zamanlarda kard meserret avazeleri en byk intibah kaps oldu. Para bulmak iin kaplardan kovulurken, acaba hangi Mslman vardr ki, Mslmanlar para kazanmasn renmesinler diye feryad eylesin. Onu bir Ali Kemal diyebilir. Fakat o aza da bu sz yakr. Patrik Efendi, bir Diyamandi, bir Hristo, bir Vangel, bir Artin, bir Yako gibi bir Mehmed, bir Osman, bir Mustafa da para kazanmak istiyor. Dkkn ayor. Ama erait-i iktisadiyeye, erait-i ilmiyeye o derece muvafk deilmi. Yarn olur a Farza, bir Haopulo, bir Gramatopulo, bir iman Yanko nasl ie balad, nasl yrd? imdi bunlar hem Yunan donanmasna, hem sair teebbsata yetiiyorlar. Hem de burada prensler gibi geiniyorlar. Bunlarnki de Avrupa emtiasna komisyonculuk. Bir Mslman da onu yapyor. Ve dkknn aarken diyor ki: Bu dkkna hibir zaman, hibir Rum gelmez. nk onlarda gayret-i milliye ve diniye var. Kendi nokta-i nazarlar ne olursa olsun o gayeye sadk. Buraya Mslmanlar gelmelidirler. Satc Mslman byle dnd gibi, alc Mslman da diyor ki: Hangi bir Hristiyan, bir Mslmandan alveri ediyor? Ben ne iin Mslmandan almayaym. Hristiyan, vatanda olabilir. Fakat bu Mslman da hem vatanda, hem dindatr. Patrik Efendi ite boykot! Rtbetl efendim, size rica ederim. Yarn Trkler Yunanllarn birka hain yznden kolayca zabt ettikleri yerleri tekrar istila etseler Siz, bunu arzu etmeyebilirsiniz. Bu da takdire ait bir meseledir. Getikleri yerlerde ne kadar Rum varsa kesseler. (Olmaz a. Byle farz etsek) Sonra o tekrar alnan bir ehirde bir Trk dkkn asa Karki evde oturan Rum, Trkn dkkanna gider mi? Ltfen cevap veriniz Patrik Efendi.. Patrik Efendi! Vatanda nam verdiimiz hainlerin ehidleri, mezarlarndadr. Hala kanlar akyor. Yktklar evlerin dumanlar hala ttyor. Snen rzlar kan alyor. Sonra boykot deil mi? Patrik Efendi! Mslmanlar, madur, mazur, bi-kestir. ksz ocuk, gbeini kendi kesermi. Biz de yle yapyoruz. Yapacaz. Merak etmeyin cebr ile zor ile kanunsuzlukla, na-be-mahal taassub ile deil. O zaman, herhangi hkmet olsa bunu men eder. lem-i medeniyette hacil oluruz. Bize bi-hakkn mutaassb derler. Fakat bir milletin intibah, bir milletin teyakkuzu taassub deildir. Belki Avrupa, bugnk

103

Hasan Taner KERMOLU

TTAD, V/13, (2006/Gz)

medyunlarn, yarn zengin olacaklarn dnerek sevinmelidir. imdi Mslmanlar teyakkuz, intibah yolundan evirecek hibir kuvvet yoktur. Bankalar alr, dkknlar alr. Mslman, Mslman sever. El uzatr. Siz, avaneniz, milliyeti gayr-i malum gazeteler istihza ede dursunlar, iki ayda stanbulda (450) Mslman dkkn ald. Para kazanyorlar. Patrik Efendi! Bu kadar ukalanz, mavirleriniz var. Sorun: stihlak ve istihsal bu derece nisbetsiz devam ederse bir mstehlik ka gnde mflis olur? Sorun. Elyevm bulunduumuz hal-i zaruretten ok aa derekelere skt etmediimize yine krler olsun. Biz mstehlikiz. Devlet istikraz ile maa veriyor. Dilencilik ile memur besliyor. Sonra bir Mslman hazineye bar olmaktan kurtulursa: Patrik Efendi! Boykot diyorsunuz. Bir mahalledeki Mslman bakkal dururken kim Rum bakkalna gider. Siz Rumlara bu yolda nasihatte bulunabilir misiniz? Mstehlikler, mstahsl olmak istiyorlar. Para kazanmak istiyorlar. Sakn, grlt etmeyin Patrik Efendi! Kanunun haricine kmamak zere bizim iin pek ok yollar vardr. Oralarda yryeceiz. Patrik Efendi! nsaf buyurun Mslmanlar gz kapal yrmekte ne vakte kadar devam etsinler?.. Avrupallar bir para iin bin kii feda ederken, acaba bir Mslmann (bizim halimiz ne olacak) diye dnmesi sonra faaliyete girmesi ayp mdr? Gnah mdr? Patrik Efendi! Lutf edin.. Mslmanlar ne zamana kadar sussunlar. Baka memleketlerde milli heyecanlar, vatanperverane, nmayiler olur. Alklanr. Burada bir Mslman kalksa, farza herkesten, kanuni, rfi, insani bir hak olduu zere lisan- resmiye hrmet istese Rumca gazeteler derhal (baldr plaklardan softalardan, mutaassblardan) bahs ederler. Hlbuki Atinada bir meyhanede en ufak bir bahs buraya bir nmayi-i vatanperverane olmak zere aks eyler. Patrik Efendi! Mrvvet eyleyin. Ka Rum Donanma Cemiyetine para verdi? ki milyon kii iin be tane ahs hitir. stisna bile deildir. Madumdur. Ka Rum, milli ilere itirak eyledi. Ka Rum bu memlekete iane brakt Ka Hristiyan bu vatana taalluk gsterdi? Ka Rum askerliini bihakkn yapt? Bundaki fenalklar halka siz anlatacaksnz, elinizde Fatihin asas var. Hi olmazsa selefiniz (Kritavulos) gibi bir tarih yazarak Al-i Osman Devletine krgzarlnz gstermeseniz bile, hatra-i salibini, Patrikhanede kap kapatarak intikam- mebbed eklinde Rumlara saklattnz, Mahmud- Saninin patriki gibi olmayn. Ona benzemeyin. Eer milletinizin iyiliini arzu ederseniz, onlara deyin ki: (Mslmanlar ile

104

19131914 Rumlara Kar Boykot ve Hseyin Kazm Bey

TTAD, V/13, (2006/Gz)

ho geinin, hissiyatlarn rencide eylemeyin. Vatandalk hakkn bilin. Rumilideki mezalim-i vahiyanenin hatrasn mahv edemezsiniz. Tahfif iin olsun aln! Onlar, ok ekmilerdir. Bir gn evvel kahve iirdii, karnn doyurduu vatandandan ok eziyet grmlerdir. Evini yama eden, karsnn rzna geen, hanmann harab eden komusu olmutur. imdi bir de hayat kazanmak, yaamak, dilenmemek iin alrken onun zerine yrmemelidir. nsaf edelim. Ne veriyoruz ki ne isteyelim!) te Patrik Efendi, kar-gzar, bir reis-i ruhani byle yapar. Kendisinin azna bakanlar byle yola sevk eder. Yoksa (neden dkkn alm, neden Mslman, Mslman sevmi, dkknna gitmi, neden Mslmanlar irket yapyor?) diye feryada balarsa kendi de klr. Milletine kar evrilen nazarlar da bsbtn deiir. yi bilin Patrik Efendi! Boykot yok, vazife, intibah, bor vardr. Biz kimseye cebr etmeyiz. Cevr etmeyiz. Evvela dinimiz men eder. Saniyen hkmetin vazifesi de budur. Fakat hkmet de intibah- mslimine mani olamaz. Kudreti haricindedir. Siz alrken, biz oturamayz. Siz para kazanrken biz dilencilik yapamayz. Siz bu memleketin mukadderatna hibir taalluk gstermezken biz sizinle alakadar olamayz. Elimizdeki ekmei bakasna veremeyiz. Mslmandan alveri ederiz. Mslmana yardm eyleriz. Mslman severiz. Mslmandan alveri etmeyene lanet eyleriz. Allah, yekdierine muavenet eden Mslmanlara vad-i muavenet eylemitir. Biz Allaha inanrz. Tarik-i hakk biliriz. Haktan, ayrlanlara da hidayet iin dua ederiz. Emin olun sizi de duadan unutmayz Patrik Efendi! KAYNAKA I- Ariv Kaynaklar Babakanlk Osmanl Arivi Dhiliye Nezareti Hukuk Ksm (DH.H) Dhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Mdriyeti (DH.KMS) Dhiliye Nezareti ifre Kalemi (DH.FR) II- Resmi Yaynlar Meclis-i Mebusan Zabt Ceridesi, Trkiye Byk Millet Meclisi Basmevi, Ankara, 1986. III- Gazeteler Ahenk kdam

105

Hasan Taner KERMOLU

TTAD, V/13, (2006/Gz)

Sabah Tanin Tasvir-i Efkr VI- Kitap, Makale ve Tezler AHMAD, Feroz, ttihatlarn, Osmanl mparatorluundaki Rum, Ermeni ve Yahudi Cemaatleriyle Olan likileri 1908-1914, ttihatlktan Kemalizme, Kaynak yay., stanbul, 1996, s.s.84-129. AHMAD, Feroz, ttihat ve Terakki 1908-1914, Kaynak yay., stanbul, 1995. AKN, Sina, Jn Trkler ve ttihat ve Terakki, mge yay., stanbul, 2001. ALEXANDRS, Alexis, The Greek Minority Of stanbul and Greek Turkish Relations 19181914, Athens, 1992. ANDONYAN, Aram, Balkan Sava, Aras yay., stanbul, 2002. ARIKAN, Zeki, Balkan Sava ve Kamuoyu, Tarih Boyunca Trk-Yunan likileri (20 Temmuz 1974e Kadar), III. Askeri Tarih Semineri, Ankara, Genel Kurmay yay., 1986, s.s.168-187. BABACAN, Hasan, Mehmet Talat Paa 1874-1921 (Siyasi Hayat ve craat), TTK yay., Ankara, 2005. BAYUR, Yusuf Hikmet, Trk nklab Tarihi, II, Ksm IV, TTK yay., Ankara, 1991. BERBER, Engin, kinci Merutiyet Dneminde Aydn Vilayetinde Gvenlik Sorunu, Bir zmir Kabusu Mtareke ve gal Dnemi zerine Yazlar, zmir Bykehir Belediyesi Kltr yay., zmir, 2002, s.s.1-22. ETNKAYA, Y. Doan, 1908 Osmanl Boykotu Bir Toplumsal Hareketin Analizi, letiim yay., stanbul, 2004. DNDAR, Fuat, Modern Trkiyenin ifresi ttihat ve Terakkinin Etnisite Mhendislii (1913-1918), letiim yay., stanbul, 2008. ELMACI, Mehmet Emin, Bosna-Hersekin Avusturya Tarafndan lhak ve Dourduu Tepkiler (19081912), Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), zmir, 1996. ERGL, Dou, A Reassessment: The Young Turks, Their Politics and Anti-Colonial Struggle, Balkan Studies, XVI/2, 1975, s.s.26-72 ______G Rumlarn Anadoludan Mecburi Ayrl (19191923), (Der. Herkl Milas), letiim yay., stanbul, 2004. HANOLU, kr, Trklk, Tanzimattan Cumhuriyete Trkiye Ansiklopedisi, V, letiim yay., stanbul, 1985, s.s.1394-1399.

106

19131914 Rumlara Kar Boykot ve Hseyin Kazm Bey

TTAD, V/13, (2006/Gz)

KADR, Hseyin Kazm, Merutiyetten Cumhuriyete Hatralarm, (Haz. smail Kara), letiim yay., stanbul, 1991. [KADR], Hseyin Kazm, Rum Patrikine Ak Mektup Boykot Mslmanlarn Hakk Deil midir, Yeni Turan Matbaas, stanbul, 1330. KERMOLU, Hasan Taner, ttihat ve Terakki Cemiyetinin Rum Politikas 19081914, Dokuz Eyll niversitesi Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Enstits, (Yaymlanmam Doktora Tezi), zmir, 2008. MAHMUD Muhtar Paa, Balkan Sava nc Kolordunun ve kinci Dou Ordusunun Muharebeleri, Gncel yay., stanbul, 2003. MORGENTHAU, Henry, Bykeli Morgenthaunun yks, Belge yay., stanbul, 2005. QUATAERT, Donald, Osmanl Devletinde Avrupa ktisadi Yaylm ve Direni (18811908), Yurt yay., Ankara, 1987. SERTEL, Zekeriya, Hatrladklarm, Remzi Kitabevi, stanbul, 2001. TAALAN, Nurdoan, Egede Kurtulu Sava Balarken, Bilgi yay., Ankara, 2007. TOPRAK, Zafer, Milli ktisat-Milli Burjuvazi, Tarih Vakf Yurt Yay., stanbul, 1995. TOPRAK, Zafer, slam ve ktisat: 19131914 Mslman Boykotaj, Toplum ve Bilim, S. 29/30 (Bahar-Yaz,1985), s.s.179199. TROK, Leon, Balkan Savalar, Arba yay., stanbul, 1995.

107