GR

retim, mal veya hizmet reten bir iletmenin en temel faaliyetlerinden biridir.[1] Hzla gelien globalleme ve rekabet srecinde retim faktrlerini en uygun ekilde bir araya getirerek mterilerine istedikleri rn salayan retim iletmeleri, bu srece ayak uydurabilmek iin planlamaya daha fazla nem verme eiliminde olmaldrlar. Yaygn olarak kullanlan retim planlama sitemlerinden biri de Malzeme htiya Planlama (MRP) sistemi ad ile bilinen, retimin en uygun miktar ve zamann belirleyen planlama tekniidir. ou iletmede yllardan beri kullanla gelen ve sistematik bir retim planlama yapsn gerektiren bu sistemdeki nemli noktalardan biri de imalatn salanmas iin gerekli olan mamul partilerinin miktar baznda belirlenmesi konusudur.[2] letmenin varln srdrebilmesi iin mevcut retim kaynaklarn, iyi bir plana gre kullanmas zorunludur. retimde srekliliin salanmas iin hangi rnn, ne zaman, ne miktarda ve hangi retim sistemini kullanarak retilecei nceden belirlenmelidir. Bu da ancak iyi bir retim kontrol ve planlama ile mmkndr. Malzeme htiya Planlama (MP) sistemi, retimde planlama ve kontrol salayan aralardan biridir. Malzeme htiya Planlama (MRP) sistemi, son rnler iin hazrlanm olan ana retim programn, yine son rnlerde kullanlan hammadde ve paralarn (yar malzeme) tedariki iin ayrntl bir programa dntrmeye ynelik teknikler topluluu olarak tanmlanabilir. Malzeme htiya Planlama yaklam; planlanan retimi ve sevkiyat gerekletirebilmek iin, malzemelerin ve paralarn firmaya zamannda gelmesini ve retimin zamannda bitirilmesini salamak, sistemde mmkn en az miktarda stok

bulundurulmasn salamak, retim, sevkiyat ve satn-alma faaliyetlerini planlamak gibi amalar gerekletirmek iin kullanlabilir. Stoklar, iletmeler iin olduka riskli bir retim unsuru olmalar nedeniyle, bu konuda etkin bir planlama sistemi kullanlmas ve yrtlmesi gerekir. Aksi halde, olumas muhtemel mteri taleplerini karlamak amacyla bavurulan bu are, ok byk bir maliyet unsuru olarak iletme karn byk lde azaltc bir nitelik gsterebilir. Bu sebeple retime alnacak hammadde, yar mamuller ve retimi tamamlanm mallar iin oluturulacak partiler, hem gven unsuru grevini yerine getirmeli hem de minimum maliyetle iletmenin bu ykn karlayabilecek nitelikte belirlenmelidir. te parti bykl belirleme, bu iki zt zelliin optimum ekilde bir noktada birletiren yntemler btndr. Bu yntemler; Sabit Sipari Miktar, Ekonomik Sipari Miktar, Deitirilmi Ekonomik Sipari Miktar, Kesikli Sipari Algoritmas, Sabit Dnem Algoritmas, Dnem Sipari Miktar, En Dk Birim Maliyet, En Dk Toplam Maliyet, Deitirilmi En Dk Toplam Maliyet, Para-Dnem Algoritmas, Artml Sipari Verme, Wagner-Whitin Algoritmas, Silver-Meal Algoritmas Ve Artan ParaDnem Algoritmas yntemleridir. Bu projede MRPdeki sz konusu partiler iin bu miktar belirleme tekniklerinin neler olduu ve zellikleri, rnekler ve aklamalar baznda anlatlmaya allmtr. ncelikle MRPye temel tekil eden unsurlar sistemin kendisi ele alnm; bu bilgiler altnda parti byklklerinin belirlenmesi yntemleri ayr ayr incelenmitir. Ayrca tm bu anlatlanlarn ana k noktas olan envanter ve envanter kontrol konular da ncelikli olarak projeye dahil edilmitir. [1]

1. ENVANTER

1.1. Envanter Tanm Gelecekte retimde kullanlacak yada pazarlamas yaplacak olan materyal, yar ilenmi ve tamamlanm kalemler mevcudu iletme bilimi terminolojisinde envanter olarak tanmlanr. Envanter ilerideki ihtiyalar karlamak iin depolanan materyal ya da retim ilerinin bir tkanklk ile karlalmadan ve verimli olarak yrtlmesini salamak amacyla iletmenin elinde bulundurduu fiziksel mal stokudur. Envanter gelecekte retim ve satlar iin elde tutulan mallar olarak tanmlanr. [3] 1.2.Envanter Bulundurma Nedenleri [4] Envanter bulundurmann nedeni vardr: 1. Faaliyetin dzenli srdrlmesi 2. Emniyet 3. Speklasyon Genel olarak; mamul mallar, yar mamuller ve hammadde diye snfa ayrlan stoklar, eitli gr asndan farkllklar gsterirler. eitli faaliyetler iin zamana ihtiya olmas, talebin deiebilirlii, belirsizlik artlar, iletmenin kapasitesi, stoklarn olumasnn ana nedenlerindendir. retim srecinde malzemeler, eitli retim kademelerinde deiik ilemler grmektedir. Bu ise, retim sistemini dengelemek, daha ak bir deyimle, kademeler arasndaki farkl retim hzlarnn oluturaca aksaklklar veya sistemin bir ksmnda meydana gelebilecek arzalardan, sistemin tamamnn etkilenmesini nlemek iin, yar mamul stoklarnn ortaya kmasna neden olmaktadr.

Dier taraftan, son talebin belirlenmesi, yneticileri tahminler yapmaya yneltmektedir. Ancak, tahmin edilen talep ile, gerekleen talep arasndaki farklarn meydana gelmesi, kanlmaz bir sonutur. Gelecein belirsizlii nedeniyle, retimin kesilmesi ve bunun sonucunda, retim aralarnn atl braklmas, fiili ve potansiyel sat olanaklarnn kaybedilmesi gibi risklerle kar karya kalnabilir. Bu nedenle, gerekleen ve talep edilen arasnda farkllk olmas normaldir. Bu farkll ortadan kaldrmak, stoklarla olur. Bu ifadesi ile stoklar, talep tahminindeki yanlmalarn ortaya kard zararlar, minimum klan unsurlardr. Mevsimlik dalgalanmalarn geerli olduu piyasalarda, denge unsuru olarak stoklara ihtiya vardr. Mteri talep dzeylerinde deikenlik, retimden ziyade, stoklar araclyla karlanr. Ayn ekilde, maln retiminin mevsimlik olduu durumlarda da, devaml ve dzenli bir seviyede olan talebin karlanabilmesi iin, retim devresinde btn dnemin talebini kapsayacak lde retim yapmak, bunu stok olarak bulundurmak ve talep edildiinde, piyasaya sunmak gerekir. Hammaddelerin ve satn alnan dier malzemelerin stoklanmas ise, btn miktarlarda satn almann avantajlarn elde etmenin, herhangi bir nedenle aksamasndan doacak riskini, azaltmak gibi nedenlerle gerekli olabilir. 1.3. Envanter maliyetleri [6] Envanter politikalarnn belirlenmesinde stok sisteminin ilemesi srasnda ortaya kan maliyetler nemli rol oynar. Bu maliyetler, stok politikasnn deimesi ile birlikte deien maliyetlerdir. Stok maliyetleri grupta toplanabilir: 1. Elde Bulundurma Maliyetleri 2. Elde Bulundurmama Maliyetleri 3. Sipari Maliyetleri 1.3.1. Elde Bulundurma Maliyetleri [2] Birok maliyet unsurlarndan oluur. Ancak hepsinin belirli bir stok kaleminde bulunmas gerekmez. Bu maliyet unsurlar unlardr:

a. Sermaye maliyetleri: Frsat maliyeti olarak da nitelendirilebilir. Muhasebe kaytlarnda gzkmeyen bir maliyettir. Sermayenin stok dnda herhangi bir yere yatrlamamas sonucu ortaya kan maliyetlerdir. Deeri, stok dndaki yatrmlardan elde edilebilecek en byk gelire eittir. Bu gelirden mahrum kalnd iin, baka bir deyile, bu geliri elde etme frsat karld iin, kaybedilen bu miktar elde bulundurma maliyeti olarak kabul edilir. b. Depolama maliyetleri: Deponun firmaya ait olmas veya kiralanmas durumlarna gre deiir. Eer depo firmaya aitse, anma, emlak vergisi, bina sigortas, klandrma, s ve nem kontrol ile ilgili maliyetler sz konusu olabilir. Eer depo kiralanmsa, denen bedel ile, klandrma, s, nem kontrol ile ilgili maliyetler ortaya kabilir. c. Hizmet maliyetleri: stok iin denen vergi, sigorta, malzeme aktarma ve stoklarn periyodik fiziksel saym ile ilgili maliyetlerdir. d. Risk maliyetleri: Stok kalemlerinin teknolojik eskimesinden, alnmasndan, kaybolmasndan, hasar grmesinden ve bozulmasndan doan maliyetlerdir. Baz stok kalemlerinin teknolojik olarak eskimesi sz konusu olmadndan, bu nedenle elde stok kalmas sorunu ile karlalmaz. Ancak teknolojik yenilik veya mteri talebindeki deiiklik, elde satlamayan stok kalmasna neden olabilir.

1.3.2. Elde Bulundurmama Maliyetleri [2] Stok sisteminde mal kalmad zaman gelen talepler nedeniyle ortaya kan maliyetlerdir. Talebin hemen karlanamamas sonucu iki farkl durum ile karlalr. Birinci durumda, elde stok bulunmad zaman gelen taleplerin hepsi bir sre bekletilebilir. Bu sre iinde, en uygun nlem alnarak bekletilen talepler karlanr. kinci durumda ise, herhangi bir nlem alma olana olmadndan, talepler kaybedilir. phesiz, taleplerin bekletilmesi veya kaybedilmesi hem ynetimin bu konudaki politikasna hem de mterinin davranna baldr.

1.3.3. Sipari Maliyetleri [2] Bu maliyetler, sipari edilen stok kaleminin, iletme iinde veya dardaki bir firmadan tedarik edilmesine gre deiiklik gsterir. Verilen sipari, iletme iinden retim yoluyla karlanyorsa, ilgili faaliyetle unlardr: Malzemenin retim alanna getirilmesi, tezgahlarn retim iin hazrlanmas, partinin ilk ksmnn retilmesi, retimin durdurulmas. Ortaya kan maliyet unsurlar yle sralanabilir: Malzeme aktarma, krtasiye, iilik, malzeme ve genel giderler. Verilen sipari, iletme dndan, satn alma yoluyla karlanyorsa, genel olarak, u faaliyetler yaplyor demektir.: sipari onaylanmas, sipariin verilmesi, maln gnderilmesi, sipariin gnderilmesi, sipariin alnmas, kabul muayenesinin yaplmas ve fatura ile ilgili ilemlerin yaplmas. Sipariler ister satnalma, ister retim yoluyla karlansn, ortaya kan maliyetleri iki grupta toplanabilir. Birinci gruptakiler, verilen sipari miktarndan bamszdrlar.yani sabittirler. kinci gruptakileri, verilen sipariin miktarna bal olanlar oluturur. Bu maliyetler genellikle satn alnan stok kaleminin birim maliyeti iine katlrlar. 1.4.Envanter Bulundurmann Faydalar [6] letmeler envanterlerini eitli nedenlerden dolay tutarlar. Bu nedenleri, yar ilenmi, yar ilenmi ve hammaddelere gre ayr ayr ele almak daha yararl olur. Endstriyel kalemlere ilikin envanter bulundurmann nedenleri ve yararlar yle sralanabilir: lem artlarnn karlanmasnda bir nlem alnmasn salar. Bir maln istemi srekli olarak bilindiinde, bu maln retimini belirli oranda gerekletirmek olas olduundan, envanter bulundurmaya gereksinim duyulmaz. Ancak belirli olan yada olmayan istem dalgalanmalar sz konusu olduunda, kalemlerin envanterlerinin bulundurulmas, giriim asndan zorunluluk gsterir.

Kalemlerin envanterlerinin bulundurulmas, mteriye kar bir prestij ve gsteri nitelii tar. Bu mteride kendisinin gereksinim duyulaca kalemleri her zaman bulabileceini ve ona gerekli servisin rahatlkla yaplabilecei inancn douracandan satlarn ve kazanlarn artmasnda etkili olur. Ayrca yeterli miktarda kalem envanterinin bulunmas, zamannda teslim iin retim devresinden az bir zamanda mteriye teslim olana saladndan, pazarlama blmne de kolaylk salam olur. retimdeki dalgalanma ve duraksamalar dzenler. ou kez anlamazlklar, makine bozukluklar vb. nedenlerle retim aksayabilir. Stoklarn bozulmas bu gibi durumlarda datmdaki gecikme riskini nler. Dalgalanmalar ve mevsimlik deimeler ne kadar kuvvetli olursa olsun, stoklarn varl retimin normal biimde srmesini salayacandan, ii durumu dengede tutulmu olacak, igc azaltl yada oaltl nlemi olacaktr. Yar ilenmi mallara ilikin envanter bulundurmann nedenleri ve yararlar yle sralanabilir: retim devresinin akn gven altna alr. Bylece retimde yar ilenmi maddelerin retim merkezlerine verilmesinde herhangi bir bozukluk yada aksaklk sz konusu olmayaca gibi, ondan sonra gelecek devrelerde ani bir duraklama yada aksaklk oluturmaz. Ayn biimde yar ilenmi mallarn envanterlerinin bulundurulmas, teki blmlerin ktlarnn dzenli akn salayacandan, genel dalgalanmay azaltm olur. Yar ilenmi mallarn envanteri byk olursa, retim hzn dengede tutar. rnein bir maln seri halinde retiminde arka arkaya gelen iki makinenin deiik retim yapan salar olursa, yar ilenmi stok ve az retim yapan makinenin fazla mesai yapmas retimin durmasn nler. Eer bu byle olmazsa, az retim yapan makine dierine yetiemeyeceinden retimin bazen durdurulmas gerekir. lenmi ve yar ilenmi kalemlerin envanterlerinin bulundurulmasnn yan sra, hammadde envanterlerinin de bulundurulmasnn bir takm yararlar vardr. rnein, byk nicelikte almlar sipari verme maliyetlerinin giderinin dmesini salar. 7

Byk miktarlardaki almlar, alc firmalara fiyat indirimi imkan salar. Yapmc tarafndan kullanlan baz hammaddelerin fiyatlarndaki nemli saylabilecek mevsimlik dalgalanmalar grlebilir. Fiyat eer dkse sezon sresinde de yetebilecek miktar iin alma gemek ve retimde gerektiinde kullanmak zere stok bulundurmak kazanl saylr. Fiyatn yksek olmas ve materyal fiyatlarnn artmas durumunda iletmenin yllk retim hacminin zerinde alma gemesi gerekmez. letmelerin byk miktarda envanterleri elinde tutmas almlardaki gecikme risklerine kar firmay korur. Bu avantajlar incelendiinde pazarlama blm yksek sayda ilenmi kalemlerin elinde bulunmasn isteyecektir. retim blm yeterli miktarda yar ilenmi ve hammadde stoku ister. nk bu onlara kaynaklarn daha etkin kullanlmas imkann verir. Satn alma ise byk ve sk olmayan almlar ynne gidilmesine alacaktr, nk bu hem ynetim giderlerinde hem de fiyatlarda indirim salanmasn salayacaktr. 1.5. Envanter Bulundurmann Sakncalar [5] letmenin elinde envanter bulundurmasnn yararlar kadar sakncalar da vardr. Saknca olarak unlar saylabilir: Envanterlerin fazla yer kaplama durumu ve yksek depo kiras, Gereinden ok depo personeli altrma durumu, Envanterin bozulma, deer kaybetme, anma ve eskime durumlar, Sigorta deerlerinin yksek olmas durumu, Muhasebe blm yukardaki sakncalardan dolay iletmenin elinde gereinden ok envanter bulundurmann karsnda olacaktr ve elde olmas gereken kadar envanter bulundurulmasn nerecektir. Envanterin dzeyi saptanrken, iletme rgtnn eitli ilevsel blmlerinin her blme ilikin durumlar ve karlar gz nne getirilerek yukarda da belirtildii zere tartmalara balanr. Bu gibi birimler yada blmler aras atmalar engellemek iin onlarn hepsini tatmin edebilecek bir zm yolu bulmak gerekir. zm yolunu

bulurken her eyden nce sorunun yantlanmas gerekir. Bu sorular; Ne?, Ne kadar? ve Ne zaman? sipari verilecektir. Bu sorularn yantlarn bilimsel ynden verilecek biimde dnlmesi tm envanter kontrolnn temelini oluturur. 1.6. Envanter Kontrol [5] Envanter kontrol; malzeme ynetiminin nemli bir alma alann oluturur. Eldeki envanter dzeyinin yksek yada az olmasnn yarar veya sakncalar vardr. Envanter dzeyinin dk olmas durumunda iletme stok tkenmesi durumuyla kar karya kalabilir bu da tketici doyumsuzluu ve sat kayplarna sebebiyet verir. Ayrca hammadde stokunun da az olmas retimin aksamasna neden olabilir. Ar stokun da elde bulundurulmas iletmeye ek bir maliyet getirir. Bununla birlikte stoklara yatrlan nakit baka bir ekilde deerlendiriliyor olsa idi iletmeye daha fazla kar salyor olabilirdi. Bu sebeplerden dolay envanter kontrolnn amac retimi her zaman istenilen seviyede tutmak, siparileri teslim ve sat ilerini nceden saptanan saylarla gerekletirmek iin, zaman ve miktar ynnden en iyi ve ekonomik materyali elde bulundurmaktr. Envanter kontrolnn konular: htiyalarn saptanmas Stoku yaplacak maddelerinin ve miktarlarnn belirlenmesi Sipari verme zaman ve miktarnn belirlenmesi Fazla stoklarn elden karlmas Kaytlarn dzenlenmesi olarak sralanabilir. Fiziksel mallarn kontrol ve bakm, herhangi bir sektrde almalarn srdren tm giriimciler iin ortak bir sorunu oluturur. Envanter kontrol; endstri iletmelerinde, ticarette, materyal tketimiyle i gren hizmet kurulularnda uygulanr. rnein traktr montaj yapan fabrikalarda para gereksinimleri saptamak kullanma ve tketime gre bu paralar elde hazr bulundurmak bir envanter kontrol ilemidir. Birok retim kuruluunda, retim ilemleri iin gerekli grlen envanter maddelerinin temel trleri vardr. Bunlar yle belirtilebilir;

1.6.1. Fonksiyonlarna Gre Stoklar [5] a)lem ve hareket stoklar ( Process and movement stocks ) b)Organizasyon stoklar ( Organization inventoires ) b1) Emniyet stoklar ( Safety stocks ) b2) Beklenilen veya mevsimlik dalgalanmalara kar koruyucu stoklar inventoires ) b3) Devre stoklar ( Cycle stocks ) 1.6.2. retim Prosesi indeki Durumlara Gre Stoklar [5] c) lem ncesi stoklar c1) Hammaddeler c2) Yedek paralar c3) Satn alnan montaj paralar c4) letme malzemeleri c5) Konsinye stoklar d) Yar mamul mallar ( Process stocks ) e) Mamul mallar e1) Yava hareket eden stoklar e2) Modaya tabi stoklar e3) l stoklar Envanter kontrolnn iletmelerin ynetiminde nem kazanmas rgtsel trendlerde de gzlemlenir. Burada aadaki iki ilkeden biri izlenmektedir. Envanter politikasn, ynetimin trl basamaklarndaki kararlarn ortaklaa (Anticipation

ykmll durumuna getirmek, Materyal planlamas ve kontrol zel ilevi ile ilgili olarak ayr bir blm kurmak, Envanterler ayn zamanda maliyet giderlerini drme bakmndan nem kazanrlar.

10

1.7. Envanter Politikasnn nemi [2] Envanter politikas kavram genel olarak, bir maln tketim hz ( fiili ve tahmini olarak ) ile, eldeki veya siparie balanm bulunan, stok miktar arasndaki oran ile ilgilenir. Bu oran, fiziki miktarlarla veya gnlk tketim miktarlar ile ifade edilebilir. Daha yaygn olarak kullanlan, gnlk tketim miktarlar yntemi, malzeme kullanma hzn, eldeki ve sipariteki mal miktarlar ile birlikte gz nnde tutar. Bu yntem ayrca, metre, litre, ton, TL gibi eitli standartlarla, lm yaplan geni aptaki deiik malzeme istekleri arasnda, uygun ekilde dengeye getirilmi bir stok bulundurmak iin, ortak temel oluturur. Bundan baka, verilerle, iletmenin belli devreler arasndaki stok durumunun karlatrlmasnda yardmc olur. Ancak, stoklarn, gnlk tketim miktarlar cinsinden belirlenmesinin bu stnlklerine karlk, unutulmamas gereken nokta; bir iletmenin, 30 gnlk tketimi karlayacak kadar sipari vermeyeceidir. Yani, gnlk tketim miktarlar, sipari iin bir l olamaz. Envanter politikas, tketim gn veya fiziki miktarlar cinsinden, belirlemenin uygulanabilir olmasna karlk; iletmenin stoklara balayabilecei para miktarna, yani finansman gcne cevap verebilecek bir stok politikasnn, daha uygun bir politika olaca aktr. ok fazla , ok az veya kt bir ekilde dengelenmi, stoklardan kanmak gerekir. Bu tip stoklar, iletmeye pahalya mal olur. Gereinden fazla, stok bulundurma masraflar yksektir. ayet, iletme retimde kulland birok maddeyi, stokta bulunduruyorsa, her bir stok kalemini ihtiyacna gre ayarlamaldr. Bir ksm stok kalemlerinin, dier stok kalemlerine uygun oranlarda bulundurulmas, yani stok kalemlerindeki dengenin bozukluu iletmeyi g duruma drr. Asgari stok miktarlar tespit edildikten sonra, eldeki stoklarn fiilen bu miktarlarn altna dp dmedii, srekli olarak kontrol edilmelidir. Stoklarn iyi hesaplanmas, dnemsel gelirlerle, ilgili dnem giderlerinin uyumunu belirler ve ynetimin ileride alaca kararlara dayanak olur. Bu faktrlerin altnda, bata sat olmak zere, tm departmanlarn katksyla kurulacak, etkin bir kontrol sistemi yadsnamaz.

11

1.7.1. Envanter Politikasnda Etkinlik Salanmas [2] Envanter ynetimi politikasnda etkinlik salanabilmesi iin, gerekli koullarn banda, stok ve stok hareketleri konusunda, yneticilere bilgi aknn, zamannda temini gerekir. Stoklarla ilgili bilgilerin dzenli ve yararl olabilmesi iin, stoklarn snflandrlmas ve gruplara ayrlmas gerekir. Hemen hemen btn endstri iletmeleri, stoklar, idare giderlerinde tasarruf salama, stoklara ilikin karar almay kolaylatrma, nedenleriyle snflandrmaktadr. Ancak, stoklar snflandrlrken, ar derecede ayrma gitmek, yneticileri ayrntya boduu gibi, salkl karar almay da gletirebilir. Buna karlk, stoklar az sayda birka balk altnda toplamak, snflandrmann yararlarn ortadan kaldrabilir. Bu nedenle stoklar, yneticilere gerekli bilgileri salayacak ekilde, ayrma tabi tutulmaldr. rnein ( hammadde, yar mamul, mamul ), ynetim asndan yararl olmakla beraber, yeterli deildir. Bu ana gruplarn, alt gruplara ayrlmas gerekir. Etkin bir stok kontrol dzeninin salanmas iin, yneticilerin stoklarla ilgili olarak, aadaki bilgilerle donanmalar gerekir: Tedarik sresi Elde bulunan miktar Sipari edilen miktar Emniyet stoku

letmelerde, stok politikalarnn amalarn, optimum stok yatrm dzeyini planlamak ve kontrol kanalyla planlanan optimum dzeyleri muhafaza etmek eklinde sralayabiliriz. Yine etkin bir stok ynetimi politikasnda, devaml kontrol ile, stoklarda istenmeyen gelimelerin annda saptanmas ve gerekli nlemlerin annda alnmas gerekir. Kukusuz stok bteleri, yneticiler elinde, etkin bir kontrol aracdr. Stoklara ilikin baz oranlar, kontrol konusunda yneticiler iin yol gsterici olduu gibi, olaanst veya beklenmeyen gelimeler hakknda da yneticileri uyarr. Yneticilerin

12

bu amala kullanabilecekleri oran, ellerinde ka gnlk stok bulunduu veya stokta kal sresidir. Yneticiler, ka gnlk stokla altklarn hesaplamak yerine, stok devir hzn da bulabilir ve bu sreyi veya stok devir hzn, planladklar sre ve devir hz ile karlatrmak suretiyle deerlendirebilirler. Stok ynetimi politikasnda etkinlik salanabilmesi iin, iletme ynetimince alnabilecek nlemlerin balcalar aadaki gibidir: a) eitli stok kalemleri arasnda denge salanarak, baz stok kalemlerinde ar ikinliin nlenmesi; Stok kontrolnn gerei gibi yaplamamas, retim iin gerekli hammadde veya yar ilenmi stoklarda dengesizlik yaratmaktadr. Baz kalemlerde ar birikim, genel olarak stok tutarn ykselterek finansman gereksinimini arttrmaktadr. b) Satn alma ( tedarik ) ve retim blmleri arasnda, yakn bir ibirlii salanmas; Tedarik ve retim blmleri arasnda ibirliinin salanamamas, retimde duraklamalara, aksamalara yol at gibi; baz stok kalemlerinde de ar birikimlere sebep olabilmektedir. c) retim sresinin ksaltlmas; Endstri iletmelerinde yar mamul stokunu tayin eden en nemli faktrlerden biri de, retim srecinin tamamlanmas iin, gerekli srenin uzunluudur. retim srecinin uzunluu, teknolojik faktrlere bal olmakla beraber, yneticilerin de alabilecekleri tedbirle bu sre ksaltlabilir. retim ilemlerinin hzlandrlmas, retim aknn iyi organize edilmesi, baarl bir yerleme plan ile, zaman kayplarnn nlenmesi, retim faaliyetlerinin kesintisiz devamnn salanmas gibi nlemler, yar mamul stokunda birikime yol amadan, hzl bir retim artna olanak verir. d) Kalite kontrolne gereken nem verilerek, iadelerin ve firelerin azaltlmas salanr. 13

e) Stoklar iin en uygun deerlendirme yntemi uygulanarak, gerek d krlar zerinden, vergi denmesi nlenir. 1.7.2. Envanter Sistemlerinde Baml ve Bamsz Talep [3] Envanter dzeylerinin saptanmas srasnda ne kadar sipari edileceine ve envanterin ne zaman istendiine karar vermek gerekir. Ne kadar sorusu zellikle maliyetlerin bir ilevidir ve ekonomik sipari kavramna uzanr. Ne zaman sipari edilecektir sorusu firmann ngrlerinin ya da program gereksinimlerinin bir ilevidir. Eer bir kalem tanmlanm kalem ise, dier kalemler iin sistemin bamsz olduu bir rn vardr ve sipari noktas ya da yeniden sipari noktas teknii sorunun yantlandrlmasna yardmc olabilir. Envanter sistemi belirli bir zamanda envantere eklenebilecek ka tane materyal olduunu gsteren bir yordamlar seti nitelii de tar. Yordamlarn etkinlii gerekli personel ve ara-gere saysna baldr. Bazen envantere belirli bir zamanda eklenecek en ekonomik miktar matematiksel modelle belirlenir. Matematiksel modeller yaklak 1915ten beri baml ve bamsz envanter kalemlerinin belirlenmesinde kullanlmaktadr. Firmalar binlerce farkl kalemi stokladklarndan baml ve bamsz istemin kontroln sistemin amalarna uygun olarak belirlenir. Tamamlanm kelemler bamsz istemlerdir. Bamsz istem ise dorudan doruya dier kalemlerle ilikilendirilir. retim iletmelerindeki satn alnan envanterdeki ou kalemler tamamlanm kalemin esidir ya da ona monte edilirler. Bu istemler tamamlanm kalem istemine baml olurlar. Baml kalemi olan istemin satn alma, retim ve teslim program ana kalemin istemiyle uyumludur. rnein bilgisayar klavye istemi, ana kalem olan bilgisayar istemine baldr. Baz tr kalemler hem baml hem de bamsz isteme sahip olabilirler. rnein araba reten bir fabrikada lastikler hem retimde kullanlp hem de satlabilirler. Baml istem sorunlarnn zmnde en etkili planlama yntemi MRPdir. (Materials Requirements Planning- Malzeme htiya Planlamas )

14

MRP

2.1. MRPNN Tarihesi [7] MRP erken 60lar da retim ve malzeme planlama iin gelitirilmi bilgisayar destekli bir yaklamdr. Belirgin bir teknik 1975 ylnda Orlicky tarafndan gelitirilmitir. Sz konusu teknik, Avrupann eitli yerlerinde daha nceden ( 2. Dnya Savasndan sonra ) manuel olarak kullanlan bir tekniktir. Orlicky , uygulanan bu manuel teknii bilgisayar destekli bir hale getirerek uygulama alann detaylandrm ve retim envanteri ynetiminde etkinlik kazandrmtr. MRP nin ilk bilgisayar uygulamalar, son rn aac iin yaplan retim plann, rn bileenleri satn alma kararna veya bileenler iin retim planna eviren bir rn c ilemcisi (BOMB) evresinde kurulmutur. Bu nihai rnn ihtiyacnn rn aac ile alm sayesinde gerekli bileen oluturulmasyla yaplmaktadr. Oluan talepler, BOM daki bir seviye iin patlatlmas sonucu, mevcut stoklarla ve planlama zaman dahilindeki ak siparilerle karlatrlr. lk uygulamalarda bu ilemler belli basl firmalarda byk bilgisayarlar tarafndan yaplabilmitir. Zamanla tekniin kullanm yaygnlamtr ve buna bal olarak kullanm daha da arttrlmas iin deiik operasyonel fonksiyonlar eklenmitir. Modl olarak adlandrlan proseslere rnek olarak Ana retim Plann (MPS), retim Etkinlii

15

Kontrol (PAC), Kaba Kapasite Planlama (RCCP), Kapasite htiya Planlama (CRP) ve Satn alma saylabilir. Ana retim izelgesi, Malzeme htiya Planlamas, Kaynak htiya Planlama ve gerekletirme modlleri (Satn alma ve retim Etkinlii Kontrol) ile retimi gerekletirme ile planlama arasnda geri beslemeden oluan dng, Kapal evrim MRP olarak adlandrlr. Finansal modllerin ilavesi ile Ana retim izelgesi ile ilgili tm konularla ilgilenmek ve is planlarn finansal terimlerle de desteklemek iin Ana retim izelgesi geniletilmitir. Yeni sistem retim kaynaklarnn ynetimini ngren bir yaklam olarak kullanlmaya balanmtr. Geniletilmi MRP, retim Kaynaklar Planlama (MRP II) olarak adlandrlmtr. 1980 ylndan beri bilgisayarlarn daha yaygn olarak kullanlmaya balanmas ve fiyatlarnn dmesi sonucu MRP uygulamalarnn maliyetleri olduka dm ve kullanm giderek artmtr. 2.2. MRPye Genel Bir Bak [8] MRP, stok ynetimi iin kullanlan bir metottur. Gelitike nemi programlamaya doru (ihtiya tarihlerini belirlemek ve geerli klmak) kaymtr. Bugn MRP, retim yapan iletmelerde, etkin bir kaynak planlamas yapabilecek ekilde retim Kaynaklar Planlamas olarak geniletilmitir (MRP II). retim Kaynaklar Planlamas Sistemi, retim, pazarlama, mhendislik ve finans bilgilerini organizasyonlarn toplam organizasyon plan iin birletiren daha karmak bir sistemdir. MRP farkl zamanlarda, farkl insanlara, farkl anlamlarda grnmtr. Bazlar onu bir stok sistemi, bazlar bir programlama sistemi, bazlar ise hala kapal evrimli bir retim sistemi olarak grmektedirler. MRP, organizasyona ve organizasyonun MRP ile gelimilik durumuna gre bunlarn hepsi olabilir. ounluk kabul edecektir ki retim sisteminin temel ta olma dncesi ve eilimindeki sistemleri besler. Metodolojisinin snrlaryla beraber MRP:

16

(1) Neye ihtiya duyuluyor? (2) Ne kadara ihtiya duyuluyor? (3) Ne zaman ihtiya duyuluyor? (4) Sipari ne zaman verilmeli? sorularnn yantlarn retir. MRPnin zaman ufku zaman kovalar denilen eit periyotlardan oluur. Zaman kovalar genellikle haftalar ya da dier uygun zaman dilimlerinden oluur. MRPnin zaman ufku genellikle herhangi bir rnn bileenlerinin en uzun tedarik zamanndan uzun olur. Son paralarn k iin planlanan sipariten nce btn malzemelerin temin edilip, btn bileenlerin retilebilecei kadar uzun olmaldr. MRP zaman kovalar olmadan da olabilir, bu takdirde her sipari iin zel tarihler belirlenmelidir. MRP sisteminin etkin operasyon ve verimlilii, ilgili verilerin kaytlarna ve dosyalarn btnlne baldr. Kalite, veriye ulalabilirlik, zamanllk ve doruluktan dorudan etkilenir. Kayt btnleikliinin olmamas, beklemelerin ana nedeni olacandan, MRP sisteminin de baarsz olmasna neden olur. Dosya btnleikliinin ise sreklilii salanmaldr, aksi takdirde MRPnin kullanaca veriler ve buna bal olarak retecei raporlar gvenilir olmaktan uzak kalacaklardr. Stok kararlar, retim kararlarndan ayrlamadnda, toplam retim sistemi iin yaplan topyekun planlamann blmleri olarak kabul edilmelidirler. retime baml olmalarndan dolay baml talepli stok paralar bu kategoridedirler. MRPnin fonksiyonu, ana retim programn detayl bileen ihtiya ve siparilerine dntrmesidir. Neyin ne zaman retileceini ve neyin ne zaman tedarik edileceini belirler. Mteri servisleri iin fazladan son rn stou elde bulundurmak faydaldr. Fazladan bileen stou bulundurmannsa hibir fonksiyonu yoktur. nk son rn talebi deikenlik gsterebilirken, bileen talebi retim programna gre belirlidir. Aadaki koullar salanrsa MRP genellikle dier stok sistemlerinden daha iyidir: 1. Son rn karmaksa ve ok para ieriyorsa

17

2. Spesifik rn talebi herhangi bir zaman iin biliniyorsa 3. Son rn pahalysa 4. Bir parann talebi gzle grlr ekilde dier paralarn talebine balysa 5. Bir zaman aralndaki talep yaratan gler dier periyotlardakilerden ayrt edilebiliyorsa 2.3. Envanter Yntemi Olarak MRP MRP, baml talep envanterlerini ve siparii dikkate alan, bilgisayar tabanl bir bilgi sistemidir. MRP bir teknik olduu kadar bir felsefe, bir izelgeleme yaklam olduu kadar da bir stok kontrol yaklamdr. Ana retim plannn gereklemesi iin gerekli tm para ve malzeme ihtiyalar ile bu ihtiyalarn karlanmas ile ilgili bilgiyi ieren ve malzeme ihtiya planlama sistemi tarafndan gelitirilen ana plan malzeme ihtiya plan olarak tanmlanr. MRP, ana retim plann desteklemek iin doru miktarda ve zamanda retim veya satn almay salayan bir envanter kontrol sistemidir. MRP u nedenlerden dolay etkin bir envanter yntemidir: Envanter yatrmlar minimum dzeyde tutulur. MRP sistemi deimelere duyarldr. Sistem, envanter birimleri baznda gelecee dnk bir bak as oluturur. Sipari miktarlar ihtiyalara gre tespit edilir. Sistem, ihtiyalarn zamanlamas ve tam olarak karlanmas konularna zen gsterir. Tanmlardan da anlalaca gibi son rn ihtiyac paralar, alt montajlar ve hammaddeler iin ihtiyalarn belirlenmesini salamaktadr. Bunun nedeni taleplerin son rn talebinde baml olmasdr.

18

MRP, envanter seviyelerini kontrol altnda tutarak, retim plannn, retimle ilgili ihtiyalarnn karlanmasnda kullanlan bir izelgeleme tekniidir. Ana retim planlamas ile hangi rnden ve zamanda ve ne kadar retilecei belirlenir. stenilen bu koullarda retim yaplabilmesi iin gerekli olan malzeme tedariki MRP sayesinde salanabilir. MRP, istenilen son rn oluturulmas iin kullanlan baml talebe sahip ait para ve malzemeleri rn aacndan yararlanarak belirler ve tedarik sreleri ile ihtiya duyulaca zaman da gz nnde bulundurarak sipari verir. Bu ekilde alarak zellikle stokta tutma maliyetiyle birlikte sipari verme ve paralarn zamanndan nce alnmasndan doan frsat maliyetini minimum yapar. MRP, baml talep envanterlerini ve siparii dikkate alan, bilgisayar tabanl bir bilgi sistemidir. MRP bir teknik olduu kadar bir felsefe, bir izelgeleme yaklam olduu kadar da bir stok kontrol yaklamdr. [7] 2.4. Genel Kavramlar Malzeme htiya Planlamasnn anlalmas iin baz kavramlarn iyi bir ekilde anlalmas gerekmektedir bu kavramlar aada aklanmtr. [9] 2.4.1. rn aac Son rn veya yar mamulleri retebilmek iin gerekli alt rnlerin ve malzemelerin dkmn, kademeli olarak veren listelerdir. rn aalar, ana parann retimi iin gerekli olan alt paralar ve kullanm miktarlar bilgilerini ierir. rn yap dosyas veya rn reetesi olarak da adlandrlrlar. [9] 2.4.2. Para bilgileri Para bilgileri, MRP asndan, para numaras tanm ve sipari sreleri gibi bilgileri ieren veriler topluluudur. Veritaban ileyii iin gerekli olan bir bilgidir. [9]

19

Baml ve bamsz talep Bamsz talep, srekli ve rastsal deiikliklerden dolay farkllk gsteren taleptir. Baml talep ise dorudan bir st seviyedeki rnn talebine bal olan taleptir.Bamsz talebin tersine baml talep srekli deildir.

ekil 2.1. Baml talep ile bamsz talep arasndaki fark [9]

Ana retim plan Belirli bir planlama dnemi iinde satlacak veya retilecek tm malzemelerin hangi tarihte ve ne kadar retileceini gsteren izelgelerdir. MRPnin girdisini oluturur. 20

Bamsz talebin girildii blmdr. Ana retim Plann amac, stok seviyesini belli bir seviye tutmak, kaynaklarn kullanm verimliliini artrmak ve malzemeye yatrm belli bir seviyede tutmaktr. Ana retim plannn hazrlanmas iin gereken bilgiler aadaki gibidir: Mteri siparileri, Satc siparileri, Bitmi mamullerin depolanma ihtiyalar, Servis paras ihtiyalar, Tahminler, Stoklar iin verilen sipariler Fabrikalar aras sipariler. [9] 2.4.5. Kaba kapasite planlama Ana retim plann, igc, makine, gnlk retim gibi anahtar kaynaklara olan gereksinime evirme srecidir. Buradaki ama, ana retim plannn uygulanabilir olduunun denetlenmesidir. [9] 2.5. MRPnin Uygulanmas iin n Koullar 1.Malzeme htiya Planlama sisteminin ileyebilmesi, kurulu iinde bir ana retim planlamasnn bulunmasna baldr. Bilindii gibi ana plan, son rnn ne kadar ve ne zaman retilmesi gerektiini belirler. Bu sistemin anlayabildii tek lisan para numaralardr. Para numaralar, malzeme, para, yar montaj ve son rnleri tek tek tanmlayabilen envanter birimleri numaralardr. 2. Her envanter birimi, bir kodla (para numaras) tanmlanmaldr. Bu kodlama sistemi, kolay anlalp kurulabilen ve karkla yol amadan birimleri tanmlayabilen bir yapya sahip olmaldr.

21

3. Malzeme listesi (rn aalar bilgileri), sadece son rn retebilmek iin gerekli tm malzemelerin bir dkm deildir. rnn yaplma aamalar ile retim yntemleri gibi bilgileri de ierir. 4. rn aalar bilgileri ile envanter durumu bilgileri ktklerindeki verilerin doru, tam, gncel ve btnlk iinde olmas gerekir. Hi phesiz ki malzeme ihtiya planlama sisteminin ktlar, kullanlan verilerin doruluu ile doru orantl olacaktr. 5.Ana retim plan : MRP sisteminin ileyebilmesi, kurulu iinde bir ana retim plannn bulunmasna baldr. Ana plan, son rnlerin ne kadar ve ne zaman retilmeleri gerektiini belirler. MRP sistemi, ana retim plannn malzeme listesi cinsinden (para numaralar cinsinden ) ifade edilebileceini kabul eder. Bu sistemin anlayabildii tek lisan para numaralar dr. Para numaralar, malzeme, para, yar montaj ve son rnleri tek tek tanmlayan envanter birimleri numaralardr. Her envanter birimi, bir kodla (para numaras) tanmlanmaldr. Bu kodlama sistemi kolay anlalp kullanlabilen ve karkla yol amadan birimleri tanmlayabilen bir yapya sahip olmaldr. 6. Malzeme listesi rn aac bilgileri : Malzeme listesi, sadece son rn retebilmek iin gerekli tm malzemelerin bir dkm olmayp, rnn yaplma aamalar ile retim yntemleri gibi bilgileri de ierir. 7.Envanter kaytlar (Stok durumu bilgileri) : Envanter kaytlar, sistemin kontrol altndaki tm birimlerin envanter durumlar hakkndaki veriler ierir. rn aalar bilgileri ile envanter durumu bilgileri ktklerindeki verilerin doru, tam, gncel ve btnlk iinde olmalar ihtiyac: Hi phesiz ki MRP sisteminin ktlar, kullanlan verilerin doruluu derecesinde doru olacaktr. 22

Klasik stok kontrol yntemleri kullanlan iletmelerde genellikle bu iki veri kt olduka zayf yapdadrlar. Sipari noktas ynteminde rn aac ve malzeme listeleri bilgilerine ihtiya duyulmaz. [2] 2.6. Karakteristikler 2.6.1. rn Yapsna Ballk Malzeme htiya Planlamas sistemi kontrol altndaki her bir birime duyulan ihtiyac belirlerken rn aacn, dier bir deile rn aacnda belirlenmi olan ilikilerini kullanr. rn aacnda son rnn retimi veya montaj iin gerekli olan bileen ve montaj paralarn ihtiyalarnn belirlenmesini salar. [2] 2.6.2. Gelecee Ynelik Olmak Malzeme htiya Planlamas sistemi sadece gemi dnemlere ait verilere dayanarak tahminlerde bulunup ihtiyalar bu tahminlerden karmaz, hlihazrda bulunan Ana retim Plann kullanarak gelecek dnemlerdeki malzeme ihtiyacn belirler. [2] 2.6.3. htiyalar Zaman Periyodunda Gstermek Malzeme htiya Planlamas sisteminde herhangi bir paraya olan ihtiya, zaman boyutunda periyotlar itibariyle gereksinim duyulan miktar olarak belirlenir. Bu ihtiyalar karlayacak siparilerin al tarihi ve miktar ise temin sresi, sipari parti bykl gibi bilgiler nda belirlenir. [2] 2.6.4. Kontroll Yaps Sayesinde ncelik Planlamas Yapmak Malzeme htiya Planlamas herhangi bir paraya olan ihtiyac karlamak zere

alacak sipariin tarihini belirlerken almas gereken dier siparileri gz nnde bulundurur. rn aac zerinde alt iin her bir para ihtiyacn da belirledii iin sz konusu ihtiyalar arasnda bir ncelik planlamas da yapm olduunu syleyebiliriz. [2]

23

2.7. Malzeme htiya Planlama Sisteminin Varsaymlar 1. Malzeme htiya Planlama sisteminin, kontrol altndaki tm envanter

birimlerinin temin srelerinin bilindiini varsayar. 2. Malzeme ihtiya planlama sistemi, kontrol altndaki tm envanter birimlerinin

stoka girip ktn varsayar. 3. Malzeme ihtiya planlama sistemi, brt ihtiyalarn tespiti aamasnda bir

montaj oluturan tm paralarn, o montaj parasnn retim iin i emri verildii an hazr olduunu varsayar.
4.

Kesikli datm ve bileen paralarn kullanm: MRP sistemi adet olarak retim

hattna sevk edilen paralarn hepsinin tketildiini varsayar. Yaps srekli olan malzemeler iin sistemin bu tip envanter birimlerine uygun olarak dzenlenmesi gerekir.
5.

Malzeme ihtiya planlama sisteminin kulland bir dier varsaym da sre

bamszldr. Yani bir envanter biriminin imalat iin verilen i emri tamamen kendi bana balatlp bir dier i emrinin tamamlanmasn beklemeyip bitirir. [10] Malzeme ihtiya planlama sisteminde kullanlan ana varsaymlar yle zetleyebiliriz: Ana retim programnn varl ve bunun malzeme listeleri cinsinden ifade edilmesi, Tm envanter birimlerinin tek tek tanmlanmas, Planlama aamasnda malzeme listelerinin hazrlanm olmas,
Tm

envanter birimlerinin durumlar ile ilgili verileri ieren envanter kaytlarnn

hazrlanmas, rn aalar bilgileri envanter durumu bilgileri ktklerindeki verileri btnlk iinde olmas, MRPnin temel amac baml talepli kalemlerin gereksinimlerini planlamaktr. retim organizasyonlarndaki kalemlerin ounluu baml talepli olduundan, MRP aadakileri gerekletirmek iin bilgisayar tabanl tasarlanmtr:

24

retimi brakmak ve son rn iin retim izelgesindeki gerekli

hammadde, yar mamul akn dzenlemek iin sipariler vermek ve satn almak Planlanan retim ve mteriye arz iin malzeme, bileen ve rnlerin

uygunluunu salamak

Baml talepli kalemlerin minimum seviyesini korumak

MRP baml talep gereksinimlerini koordine ederek, bir organizasyonun bamsz taleplerin teslimat izelgesini karlamak iin gereki planlar gelitirmesini salar. Siparilerin tam zamann da aynen belirler. Buna zaman fazl gereksinimler planlamas denir. [10] 2.8. MRPnin Amalar ve Felsefesi MRP prosedr; her bir para iin, parann zelliklerine gre ve belirli aralklarla ortaya kan ihtiyalara bal olarak belirlenen sipari miktarlarna gre gelitirilmitir. MRP sistemi, her parann imalat ve montaj iin bilinen n zamanlarn kullanarak birbirleri ile koordinasyonu salar. Bu kontrol, sistem ihtiyalarn, basit bir prosesle ynetir. Sistem, malzeme ihtiyalarnn durumunu ve retim programn belirleyerek o anki konum hakknda bilgi verir. Malzeme gereksinmeleri, zaman aamal olarak n zamanlar ile bir hesaplamaya tabi tutularak ihtiyalarn son durumu analiz edilebilir. MRP sistemlerinin ortak amac, tm envanter birimleri baznda dnemler itibariyle brt ve net ihtiyalarn tespit edilmesi ve bu yolla gereki bir envanter ynetimi iin bilgi retilmesidir. MRP sistemi, mteri siparileri ve planlaycnn tahminlerine gre nihai rn gereksinmelerini, dnemler itibariyle belirler. Daha sonra bu rn retmek iin gerekli olan paralar dzeyinde, alt aamalar belirlenir ve malzeme listeleri oluturulur. Malzeme listesi bilgilerinden yararlanarak son rn ve alt malzeme ve paralar iin brt ihtiyalar hesaplanr.

25

Sonra ilgili dnemdeki para stok miktar malzeme ihtiyacndan kartlarak net ihtiyalar belirlenir. MRPnin ana amac malzeme seviyesinin kontrol, olay nceliklerinin ynlendirilmesi ve retim sistemini yklemek iin kapasitenin planlanmasdr. Bunlar aadaki gibi geniletilebilir: Stok: Doru paray sipari Doru miktarda sipari Doru zamanda sipari

ncelikler: Doru vade ile sipari Teslim tarihine sadk kalmak Kapasite: Genel kapasite iin planlama Ayrntl kapasite planlamas Gelecek yk grebilmek iin elverili planlama Malzeme htiya Planlama sisteminin amalar aadaki gibi zetlenebilir: Planlanan retimi ve sevkiyat gerekletirebilmek iin malzemelerin fabrikaya zamannda gelmesini salamak. Malzemelerin istenilen zamanda iletmede olmasn salayarak (ne daha erken, ne daha ge) sistemde mmkn olan en az envanteri bulundurmak.

26

 retim, sevkiyat ve satn alma faaliyetlerini planlamak, gerek retim, gerekse satn alma asndan temin planlarnn gelitirilmesi ve srekli gzden geirilip, gerekli dzeltmelerin yaplmas; dier bir deyile, hangi paralarn, ne zaman satn alnacann (veya retileceinin) tek tek belirlenmesi. Paralarn bulunabilirlii ve teslim tarihleri hakkndaki en gncel bilgilere dayanarak, izelgeleme ve kontrol fonksiyonlar iin nceliklerin tespiti. Planlanan siparilerin yanstlmas yoluyla, kapasite planlamasnn yaplmas. Byle bir alma ayn zamanda reticiye hammadde ve/veya yar mamulleri temin eden dier firmalara da, gelecek siparilerin younluunu gstermesi asndan da yardmc olacaktr. Btn bu saylanlar gz nnde bulundurarak yle bir sonu karlabilir; MRP deki ana ama, hzla deien koullara hzla cevap verebilmektir. Deien Pazar koullar (iptal edilen sipariler, acil sipariler, yeni rnlerin retime alnmas vb.)ve retim koullar (beklenmeyen arzalar, zamannda temin edilmeyen malzemeler vb.) karsnda retim planlama, satn alma ve stok kontrol fonksiyonlarna derhal ilerlik kazandrlmasdr. Bu da doal olarak firma gelirinde art anlamna gelmektedir. Yani, MRP nin ana temasnn, doru malzemeleri, doru yere, doru zamanda almak olduu sylenebilir. MRP sistemi altndaki stok ynetiminin amalar, mteri hizmetlerinin iyiletirilmesi, stok yatrmlarnn azaltlmas, retim verimliliinin artrlmasdr. MRP felsefesi, malzemelerin, retim programn aksatmayacak ve beklemeye yol amayacak ekilde temin edilmesi ve retim programn bekleyecek ekilde elde bulundurulmamasdr. htiya zamanndan nce stok olmamas tercih edilir; nk stok maliyet getirir; yer kaplar; ylmalara neden olur; bozulabilir veya sipari ertelenmesi veya iptalini engelleyebilir. [8]

27

2.5 MRPnin Safhalar MRP sisteminin almas genel hatlaryla aadaki ekilde zetlenebilir: 1. lk olarak ana retim plan ile her retim periyodu iin retilecek son rn says belirlenir. 2. Buna ek olarak ana retim plannda bulunmayan, ancak mterilerin verdikleri ya da gerekli olaca bilinen paralar da son rn olarak kaydedilir. 3. Daha sonra, rn aalar aracl ile ana retim planna gre brt malzeme ihtiyac bulunur. 4. Envanter durum kaytlarndaki bilgiler, stok dzeyi, siparileri daha nce verilmi malzemeler dikkate alnarak brt malzeme ihtiyac net hale getirilir. Her retim dnemi iin bu ilem u ekilde yaplr: Net htiya = Brt htiya - Eldeki Stok Miktar + Emniyet Stoklar Bu eitliin sonucu pozitif bir deer ise, mal iin sipari verilmesinin gerekli olduu anlalr. Son olarak, her aama iin n zamanlar dikkate alnarak, siparilerin teslim tarihleri ortaya karlr. Satn almada, n zaman siparilerinin verilmesi ile siparilerin gelmesi arasndaki sre, retilen her rn iin bekleme, ilerleme ile makinelerin hazrlk ve alma zamanlarnn toplamdr. Bu ilem, sipari verme, siparilerdeki deiiklikler gibi stok kararlarnn yenilenmesine, kt raporlarnn hazrlanmasna yardmc olur. [11]

28

Ana izelge

n srelerin geriye yanstlmas

Ortak htiyalarn Belirlenmesi Her Kademe in Tekrarla Eldeki Stoklarn Drlmesi (Net htiyalar) Parti Byklklerinin Hesaplanmas htiya izelgesi

ekil 2.2. MRP sisteminin zet olarak gsterimi [11]

2.4 MRP nin Girdileri [5]

29

MRP sisteminin ana girdisi vardr. Bunlar ana retim plan (MPS - Master Production Schedule), stok bilgileri ve rn yaps bilgileridir. Bu girdi ekil 2.3te gsterilmitir. Bu temel girdiler olmadan, MRP sistemi ileyemez.

Tahminler

Mteri Siparileri

ANA RETM PLANI (retilmesi gereken rnleri ve ne zaman gerekli olduklarn belirtir) Stok verileri Mhendislik deiiklikleri

STOK BLGLER (Mevcut dengeleri, nceden verilmi siparileri, parti byklklerini, temin zamanlarn ve gvenlik stoklarn ierir.)

RN YAPISI BLGLER (rn aalarn ve rnn nasl retildiini

gsterir.)
MALZEME HTYA PLANLAMASI (rn aalarn ana retim planna gre patlatr, stok seviyelerini dzenler ve aadaki konularla ilgili raporlar retir: Hangi malzemeden ne kadar sipari verilecei Ne zaman sipari verilecei Hangi siparilerin verilecei veya iptal edilecei

30

Planlanan siparilerin verilmesi (Satnalma / retim) ekil 2.3. MRP nin girdileri [2]

2.4.1 Ana retim Plan Ana retim plan (MPS: Manufacturing Product Schedule), tm son rnleri iin retim plannn taslan belirler; her rnden ne kadar planlandn ve ne zaman istenildiini gsterir. Son rnn kt miktar, son rn tahminleri ve mteri siparilerine gre belirlenir. Ana retim planlamas, MRP sisteminin temel girdisi ve onu yrten kuvvettir. MRP, ana retim plann alarak onu zaman- bazl para ihtiyalarna dntrr. MRP para patlatma prosesi, MPSnin kapasite asndan mmkn olduunu varsayar. Kapal evrimli MRP sistemlerinde, MRP sisteminden alnan sonular bir kapasite ihtiya planlamas modlne beslenerek fizibiliteleri incelenir. Eer gerekli kapasite mevcut deilse, MPS yeniden gzden geirilmeli veya MPS uygulanmaya balanabilir hale gelinceye kadar kapasite artrlmaldr. MPS, mevcut kapasite seviyesine uygun, gereki bir retim plan olmak zorundadr. MPS genellikle zaman bazl ihtiyalar eklinde ifade edilir. Kullanmda en kolay zaman aral birimi haftadr. Dolaysyla planlama ufku birer haftalk birka planlama periyodunu ierir. inde bir ihtiya belirtilen bir zaman aral, genellikle ihtiya 31

miktarnn sz konusu zaman aralnn banda elde olacak ekilde planlandn gsterir. Planlama aralnn uzunluu firmann ihtiyalarna gre deimektedir. Fakat minimum planlama ufku, son rnleri oluturan tm montaj paralarnn kmlatif tedarik ve retim zamanlarn kapsayacak uzunlukta olmaldr. rnein rn reten bir firmann kmlatif rn temin zamanlar srasyla 7, 10 ve 12 ise MPS en az 12 hafta uzunluunda olmaldr. Planlama ufkunun maksimum uzunluu tahminlere, btnleik retim planlarna vb.ye gre deiir; fakat bir yl veya bir yl akn bir sreye kadar da kabilir. Ana retim plannn temel iki girdisi mteri siparileri ve rn sat tahminleridir. Girdiler olduka spesifik olmaldr; gerekirse llebilir birim veya miktar cinsine dntrlmelidir. MPS ayrca, tretildii btnleik retim plan (APP - Aggregate Production Plan ) ile uyum ierisinde olmaldr. [11] Kapasite limiti

Sat tahminleri retim plan ANA RETM PLANI

Ne Ne zaman

Mteri siparileri

Ne kadar retilecek?

rn tedarik sresi ksald ekil 2.4. Ana retim plan [11]

MPSin bir kontrol teknii veya sistemi olmad anlalmaldr. Aksine, MPS karar vermek iin bilginin mantksal bir gsterimidir. Tm son rnler iin retim plan

32

tasladr. Her kalem ne kadar planlandn ve ne zaman istendiini belirtir. MRP ana retim izelgesini alr ve ayn zaman fazl bileen gereksinimlerine dntrr. Doru tasarlanm bir MPS, ynetimin ulamak istedii hedeflere ulamak iin sahip olunmas gereken temel unsurdur. Tablo 2.1. Ana retim plan rnei [2] Para : 1 2 3 4 X Miktar
100

5 6 7 8
150

33

Datm Kaynaklar Planlamas (DKP)

retim Plan

Kaynak htiya Planlama (KP)

Son Montaj Planlama (SMP)

Ana retim Program (AP)

n Kapasite Planlama (KP)

Sipari Girii

Malzeme htiya Planlamas (MP)

Kapasite htiya Planlama

retim Aktivite Kontrol (AK) ekil 2.5. Ana retim programnn alma alan 2.4.2 rn Yaps Bilgileri rn Aac (BoM Bill of Materials) rn yaps bilgileri, dier bir adyla rn aac (BOM - Bill of Materials), her son rn retmek iin gerekli tm malzeme, para veya montaj paralar ile ilgili tm bilgileri ierir. Ana retim plan, bamsz talebi karlamak iin belirli tarihlerde her son rnden ne kadar gerektiini belirlerken, rn aac son rnleri oluturmak iin gereken baml paralarn miktarlarn hesaplar. Daha tesi, rn aac sadece baml paralarn basit bir listesi deil, rn retmek iin izlenmesi gereken admlar ve sralarn belirten detayl bir yapdr. rn yaps bilgileri, son rnn retiminin her aamasnda kullanlan malzemeleri, proseste kullanld ekilde gsterir. Aacn her seviyesi, btn retim prosesinin deiik aamalarn temsil eder: En alt seviyedeki

34

hammaddelerin alt montaj paralarna dntrlmelerinden, en st seviyedeki son montaj ilemlerine kadar. MRP sistemi, basite, rn aacndan yola karak ana rnn talebine gre baml paralarn talebini belirlemeye dayanr. Her son rn iin bilgiler titizlikle saklanmaldr; aksi takdirde yanl malzeme siparii verilebilir ve gerekli malzemeler temin edilemeyebilir. Malzeme listeleri ok deiik boyutlarda hazrlanabilir ve deiik amalarda kullanlabilir. Bu listelerin, retim srecini gstermek zere, kademelerine ayrtrlmas ve grafiksel olarak gsterilebilmesi sonucu ortaya kan ekil bir aa oluturduundan bunlar rn aac olarak da adlandrlmaktadr. rn aalar, tasarm srecinin bir paras olarak oluturulmakta ve retim mhendisleri tarafndan, hangi paralarn retilip, hangi paralarn satn alnmas gerektiini belirlemek amacyla kullanlmaktadr. retim planlama ve stok kontrol, rn aalarn, ana retim program ile balantl olarak, retim ve satn alma taleplerinin belirlenmesi, i ve satn alma emirlerinin kartlmasnda kullanlmaktadr. Muhasebe departman ise, rn aacndan elde ettii bilgilerle rn maliyetini hesaplamaktadr. rn aalar yukarda da belirtildii gibi, birok retim planlama ve kontrol faaliyeti iin temel girdiyi oluturmaktadr. Bu yzden saladklar bilgilerin doruluu byk nem tar. Bilgisayar sistemlerinde, oluturulan veri tabanna ilave edilen rn aac dosyalar, malzeme bilgilerini saklamaktadr. Buna ek olarak, oluturulan rn aalarnn zlmesi sonucu, bilgilerin kullanm amacna uygun, eitli formatlarda raporlanmas mmkndr. [13] rnlerin tasarm deiiklikleri yapldka, yeni rnler gelitirildike ve rn sras veya montaj deitike, BOM da gncellenmelidir. Bu anlamda BOM, bir mhendislik veya muhasebe referans dokman olarak deil, bir malzeme planlama ve programlama arac olarak dnlmelidir. lave olarak, rn aacnn her seviyesindeki her para iin

35

para numaras, para tanm, her montajda kullanlan miktar, bir st seviyede kullanlan miktar ve son rn iin kullanlan miktar bilgileri bulunmaldr. Bir MRP sisteminin verimli olarak kullanlabilmesi iin rn aacnn eksiksiz ve doru bir ekilde hazrlanmas gerekmektedir. Gnmzde, ou iletmede kullanlan paralarn eitlilii ve karmak yaplar, bilgisayar destekli rn aalarnn kullanmn gerektirmektedir. Bilgisayar kullanmnn getirecei faydalar: 1. Byk miktarlarda veri saklayabilme yetenei 2. Bilgiye hzl eriim 3. Sz konusu bilgileri organize etmek ve onlara erimek iin paket programlarn bulunabilirliidir. Aadaki rn yaps aac, rn aac (Bill of Material) ve paralar arasndaki baba-oul ilikisinin anlalmasyla yararl olacaktr.

ekil 2.6. Malzeme rn aac(BOM) Yukarda grnen rn yaps aac bilgileri altnda 200 birim X bitmi rnnn yaplmasnda,

36

a) Bir birim X iin ka alt para gereklidir?

Para B D E E C E F X iin 2 adet B B iin 3 adet D*X iin 2 adet B D iin 4 adet E* B iin ^3 adet D*X iin '2adet B B iin 1 adet E*X iin 2 adet B X iin 2 adet C C iin 2 adet E*X iin 1 adet C C iin 2 adet F*X iin 1 adet C

Miktar 2 6 24 2 1 2 2

b) 200 birim X iin ka tane alt para ? 200 Xin yapmnda, 200(2) = 400 B, 200(6) = 1200 D,200(1) = 200 C, 200(28) = 5600 E yaplmaldr. 2.4.3. Stok verileri ve kontrol sistemleri Stok verileri ve kontrol sistemleri, depodaki btn malzemeler iin, malzeme giri,k, sipari, temin sresi, temin yeri, sipari miktarlar gibi verilerin tutulduu bir veri setidir. [13] Baka bir deyile stok bilgileri, her stok iin eldeki mevcut ve sipari edilmi miktar durumunu ierir.[8] Malzemelerin bazlar depodadr, bazlar da planlama sresi iinde depoya gelecektir. Malzeme ihtiya planlama sistemi bu iki tip stou gz nne alarak planlamay yapmaktadr. [13] MRP sistemi, MPSe gre hangi son rnlerin retileceine ve BOMu kullanarak bu son rnlerin retiminde hangi paralarn kullanlacana karar verdikten sonra, belli bir retim dneminde retim plann karlamak iin ne kadar stoun mevcut olacan ve ne kadar daha ihtiya duyulacan belirlemek iin stok durumu bilgilerini kullanr. Belirli bir zaman periyodunda net para ihtiyalar mevcut stokla (eldeki mevcut + sipari verilen) karlatrlarak para retimi veya satn alma kararlar alnr. MRPnin planlama ufkunun banda stoktaki kullanma hazr paralar eldeki mevcut olarak 37

adlandrlr. Sipari verilen paralar ise planlama ufku ierisinde kullanma hazr olmas beklenen paralardr. Eer eldeki stok miktar, ihtiyalardan daha az ise MRP bu paralardan sipari edilmesini tavsiye edecektir. [8] Stok durumu kaytlar, her para iin planlama ufku boyunca tam bir malzeme plann ve planlanan stok durumunu gstermelidir. Bu nedenden dolay kaytlar srekli gncel tutulmal ve periyodik olarak fiziksel saym ile kontrol edilmelidir. Planlanan teslim tarihleri ve satn alnan miktarlarn tedariki onaylar da gncellenmelidir. [8] Eldeki mevcut ve sipari verilen birimlerle ilgili bilgilerin yan sra, stok durum kaytlar paralarn temin zamanlar ile ilgili verileri de iermelidir. Parti byklkleri, para tanm, tedariki listesi, kullanm sresi, tedariki temin performans ve fire oranlar gibi bilgiler de stok kaytlarna dahil edilebilir. [8] Para bilgileri, MP asndan para numaras, tanm, temin sreleri, sipari politikas, parti bykl gibi bilgileri ieren veriler topluluudur. Ayrca MP mevcut stok miktar, sipari miktar ve teslim tarihi bilgilerine de ihtiya duymaktadr. [13] malat ortamnda temin sreleri iki anlama gelmektedir. Bunlardan birincisi, satn alma siparilerine ilikin tedarik sreleridir. Bu sre, sipariten teslimata kadar geen zaman gstermektedir. Dieri, imalata ilikin tedarik sresidir. Bu sre ise, i emrinin balangcndan teslimata kadar geen toplam sreyi ifade etmektedir. [13] Verilecek sipari miktarnn hangi ltlere gre belirlenmesi gerektiini sipari politikas gsterir. Bir firma gerekletirdii retim ekliyle deiik ekilde retim ve satn alma yapabilir. [13] Siparie gre retim: Siparii aldktan sonra retime balanr. Stok iin retim: Mteriye daha hzl hizmet verebilmek iin talep olumadan retimi tamamlam olur. Sipari tipi retim: Yar mamuller, stok ve son rnler iin yaplr.

38

Yukarda belirtilen durum, stok temin yntemlerini dorudan etkilemektedir. MP sonucunda elde edilecek sipari miktarlarnn belirlenmesinde etkili olan stok kontrol yntemlerinden en basiti, basit stok kontrol sistemidir. Ortalama talebin belirli ve dzgn olmas, stok klarnn kk partiler halinde olmas, stok girilerinin tam partiler halinde olmas, temin srelerinin fazla uzun olmamas durumunda etkin olarak kullanlmaktadr. [13] Yukarda bahsedilen retim politikalarna bal olarak, deiken sipari miktarl basit stok kontrol sistemi, periyodik sipari verme sistemleri, ok kademeli sipari verme seviyesi sistemi, tahsisli stok kontrol sistemi gibi stok kontrol sistemleri sipari miktarlar ve zamanlarnn tespitinde kullanlabilir. [13] 2.5.Malzeme htiya Planlamasnn leyii MRP Prosesi MRP prosesi, ana retim izelgesinde belirtilmi bitmi rnlerin (satlacak rnleri) toplam ihtiyacn karlayabilmek amacyla, bu izelgeyi rn aac, bu aataki paralarn tamamlanma sreleri ve stok bilgilerini de kullanarak patlatr. Bu patlamasonucunda bitmi rnn ana izelgede istendii zamanda retilebilmesi iin, hangi alt paralardan, hangi zamanlarda ve ne miktarda temin edilmesi, veya retilmesi gerei ortaya kar. Aadaki montaj zaman izelgesinde, ihtiyalarn giderilmesi evreleri kolayca grlebilecektir. [14]

39

ekil 2.7. Montaj zaman izelgesi rnek aklanacak olursa, montaj yaplacak bitmi rnn 11. hafta sonunda tamamlanabilmesi iin, hammaddeler D, F ve I nn 2. hafta basnda ; C parasnn 4. hafta basnda, H parasnn ise 5. haftann basnda sipari edilmeleri gerekmektedir. rn aacnn patlatlmas ile ulalan ihtiyalar, brt ihtiyalardr. Bu rakam eldeki stoku veya temin edilmek zere olan miktar hesaba katmaz. Ana izelgedeki talebi karlamak iin yaplmas gerekeni ortaya koyan rakam net malzemem ihtiyacdr. t periyodundaki net malzeme ihtiyac u ekilde hesaplanr : Net ihtiya(t) = Brt ihtiya(t) Eldeki stok(t) Beklenen teminler(t) + Gvenlik stoku [14]

Malzeme ihtiya planlama sisteminin endstrideki uygulamalar incelendiinde, birbirinden farkl zellikler, yntemler ve fonksiyonlarn sz konusu olduu, farkl uygulama yaklamlarnn kullanld grlmektedir. Sistemi kullanacak olan iletmenin istekleri dorultusunda, malzeme ihtiya planlama sisteminin ana yaps ayn kalmakla beraber, ayrntlarda da farkllklar grlmektedir. [13] Bu sebeple, sistemin

40

yapsal zelliklerini ana hatlaryla incelemek yararl olmaktadr. Bu balamda MRPnin ileyiini Stok durumu Zamanlama yntemleri Brt ve net ihtiyalar Gvenlik stoklar htiyalarn her kademede belirlenmesi Temin sreleri Planlanan Sipariler 2.5.1. Stok durumu Stok durumu bilgileri, herhangi bir stok biriminin o anki durumunu tanmlayan verilerini ierir. Bu bilgiler aada verilen sorularn yantlanmasnda yardmc olurlar: balklar altnda, gerekli hesaplamalar da yaparak inceleyelim.

Elimizde neler var? Neye ihtiyacmz var? Ne yapmalyz? Stok durumu aada verilen 1 numaral stok kontrol denkleminden tespit edilebilir; A + B - C = X (3.1) Burada; A: Eldeki Miktar B: Gelecek olan miktar (sipari edilmi miktar) C: Gereken miktar X: Kullanlabilir miktar X deerinin pozitif olmas gelecekteki ihtiyalarn karlanabileceini ifade eder. Eer X

41

deeri negatif ise, ihtiyalarn tam olarak karlanamayaca anlalr. Klasik stok kontrol yaklamnda X deeri sfra yaklanca, B deerini arttrma yoluna gidilir. Dier bir deyile, yeni sipariler verilir. Bu yaklamn ilk bakta stok boalmas olayn engelledii dnlebilir. Aslnda durum byle deildir, nk bu denklemin yetersiz olduu ana nokta vardr; Zaman boyutuyla ilgili veriler denkleme dhil edilmemitir. B ve C deerleri genellikle zet verilerdir. Denklem, gelecek ihtiyalarn karlanmas durumunu iermez. Malzeme ihtiya planlama sisteminde, sz konusu denklemin yetersizlikleri dzeltilerek yeni bir stok durumu denklemi elde edilmi ve bu verilerin zaman iinde takip edilmesi salanmtr. Yeni, denklem yledir: A + B + D C = X (3.2) Burada D, gelecek sipariler iin ayrlm miktardr. Malzeme ihtiya planlama sisteminde, bir birimin pozisyonunu tamamlayan, stok durumu elemanlar unlardr; Eldeki miktar Sipari edilmi miktar Brt ihtiya miktarlar Net ihtiya miktarlar Planlanan sipari miktarlar Stok durumu verileri iki ana kategoride incelenebilir, bunlar; Stok verileri, htiya verileridir.

42

Stok verileri, stok birimlerinin eldeki miktarlar ile sipari edilmi miktarlar ve bunlarn zamanlamasn ierir. Bu veriler sisteme rapor edilirler. Baka bir deyile, bu veriler sistemin girdileridir. htiya verileri, brt ihtiyalar, net ihtiyalar ve planlanan siparilerin miktar ve zamanlamasn ierir. Bu veriler sistem tarafndan hesaplanrlar, dolaysyla sistemin ktlarn olutururlar. [13] 2.5.2. Zamanlama yntemleri Stok planlama ve retim izelgeleme yntemleri otomasyonu amasnda, zamann srekli akn, uygun elemanlara blen bir takvimin oluturulmas nemli bir konudur. Atlye takvimlerinin hazrlanmasnda kullanlan ortak yaklam, haftalarn ve /veya gnlerin srayla numaralandrlmalardr. Tablo 2.2 de bir takvim rnei vardr. Burada bir yl 4 haftalk aylara blnmtr ve her 4 haftalk sre bir dnem olarak tanmlanmtr. Bunun yan sra, sadece alma gnlerinin (hafta sonlar, tatiller vb. karlm olarak) numaralandrlmasyla elde edilen takvimler de vardr. Bunlara rnek Tablo 2..3. te gsterilmitir. [13] Tablo 2.2. Hafta numaral takvim rnei [13]
Dnem Hafta P.tesi 93 24 94 95 96 97 98 25 99 00 01 1 8 15 22 29 5 12 19 26 Sal 2 9 16 23 30 6 13 20 27 ar. 3 10 17 24 31 7 14 21 28 Per . 4 11 18 25 1 8 15 22 1 Cuma 5 12 19 26 2 9 16 23 2 Cmt . 6 13 20 27 3 10 17 24 3 Pzr 7 14 21 28 4 11 18 25 4 Mart ubat Ocak Ay

* Taral alan bir dnem = 4 haftadr. 43

Tablo 2.3. Gn numaral takvim rnei [13]

AY

Pzt.
GN

Sal

ar.

Per.

Cuma

Cmt.

Pazar

1 989 8
Mays

2 990 9 994 995 16 999 000 23 003 004

3 991 10 996 17 001 24 005

4 992 11 997 18 002 25 006

5 993 12 998 19 26 007

6 13 20 27

7 14 21 28

15 22

2.5.3. Brt ve Net htiyalar 2.5.3.1.Brt htiyalar Brt ihtiya, retim programndan gelen ihtiyatr. Bu deer genelde retim ihtiyac ile yedek para ihtiyacnn toplamndan oluur. Baka bir deyile, belli bir zaman periyodunda, sz konusu para iin yerine getirilmesi gereken toplam taleptir. Son rnler iin bu rakam, ana retim izelgesindeki ile ayndr. Bileenler (komponentler) iin ise babalarnn (rn aacnda bir st para) planlanan sipari miktarna eit olacaktr. Yani, malzeme ihtiya planlama sisteminde brt ihtiyalar, son rn veya ana retim plan dzeyindeki talebe deil envanter dzeyindeki talebe eittir. [13] Malzeme ihtiya planlama sistemi ortamnda, brt ihtiyalar nihai rn veya ana retim plan dzeyindeki talebi deil de stok birimi dzeyindeki talebe eittir. Herhangi bir stok birimi iin brt ihtiya, son rnde kullanlacak toplam miktara eit olmayabilir. [14] Eer herhangi bir envanter birimi iim oklu envanter talep kaynaklar

44

sz konusu olduu iin birden fazla parada baba kullanlyorsa brt gereksinimler tm kaynaklar gz nne alnarak hesaplanr ve bunlarn toplam tespit edilir. [13] 2.5.3.2. Net htiyalar Bir zaman periyodunda gerekten ihtiya duyulan miktardr.[13] Net ihtiyalar, toplam ihtiyalardan msait stoklarn karlmasyla elde edilir. Brt ihtiyalar ve atanm gereksinimler toplam ihtiyac belirlerken eldeki mevcut miktarlarla planl teslim almalar msait stoklar oluturur. [1] Net ihtiyalar=Brt ihtiyalar-Beklenen sipariler-eldeki miktar Eldeki miktar: Bir periyodunun banda, sz konusu para iin stoklarda olmas beklenen miktardr. Bu deeri etkileyen kalemler izelgelenmi sipari+stok (geen periyottan gelen miktar) dr. [1] Eldeki/Net ihtiyalar hesaplamasnn ana mant yledir:

Dnem + sonunda elde bulunan miktar

Bir sonraki dnemde gelmesi beklenen sipari

Bir sonraki dnem iin brt ihtiya

Bir dnem Sonunda Elde Bulunacak miktar

ekil 2.8. Net ihtiyalar [1] Net ihtiyacn zaman dilimleri iinde, planlanan sipari durumlarna gre hesaplanmas gerekir. ekil 2.9.da MPin gerekli malzemelerin miktarn hesaplama srecini gstermektedir. MP ana retim izelgesini (her bir nihai rn iin planlanm retim izelgesi) alp, bunu malzeme listeleri araclyla, ne kadar alt montaj ve para gerektiini kontrol etmektedir. retim yaps boyunca sradaki dzeye doru inmeden nce MP, gerekli

45

paralardan ne kadarnn zaten stokta var olduunu kontrol eder. Daha sonra, iletme bnyesinde retilecek rnlere ynelik net ihtiyalar iin i emirleri, ya da istekler oluturur. Sonra bu net ihtiyalar, bir sonraki alt dzeyde malzeme listesi araclyla irdelenen izelgeyi ekillendirir. Tekrar, bu paralarn mevcut stok kontrol edilir; tedarikilerden satn alnan paralara ynelik net ihtiyalarla ilgili alm siparilerinin yan sra, ieride retilen net ihtiyalar iin de i emirleri oluturmaktadr. Bu sre, retim yapsnn en alt ksmna varncaya kadar devam eder. Zaman boyutu gz nne alndnda net ihtiyalar her dnem iin hesaplanr ve elde kalan stoklar bir sonraki dneme tanr. [13]

Ana retim Plan

Envanter Dosyas

Emri (0 seviyeli Paralar iin)

Malzeme Listesi

Envanter Dosyas

ve SipariEmri (1 seviyeli Paralar iin)

Malzeme Listesi

Envanter Dosyas

ve SipariEmri (2 seviyeli Paralar iin) ekil 2.9. MP netleme prosesi [13] 46

Net ihtiyalar hesaplamann dier bir yntemi daha vardr. Bu yntemde, Eldeki miktar deeri, dnemler boyunca takip edilir ve bu deer negatif olduunda ilk net ihtiya belirlenmi olur. Eldeki miktar / Net ihtiyalar hesaplanmasnn ana mant, dnem sonunda elde bulunan miktara, bir sonraki dnemde gelmesi beklenen siparilerin ilave edilip, bulunan deerden bir sonraki dnem iin brt ihtiyalarn kartlmas ile bulunur. Bulunan deer bir sonraki dnem sonunda elde edilecek miktar verir.

Bu yntemde, negatif eldeki miktar deerinin net ihtiyaca eit olduu kabul edilmitir. Eldeki miktar sfrdan byk olduu durumlar iin net ihtiyalar sfrdr. [13]

2.5.4. Gvenlik stoklar Envanter birimleri baznda gvenlik stoku kullanlmas, net ihtiyalarn hesaplanmasn etkileyen bir etmendir. Gvenlik stoku miktar ya eldeki miktar deerinden dlr ya da hesaplanan brt ihtiyalar deerine ilave edilir. [1] Bitmi rnlere ya da paralara olan talep, bamsz taleptir, bundan dolay bir belirsizlik sz konusudur. Bu talebi belirli bir gvenle karlayabilmek iin, retim programna gvenlik paylarnn eklenmesi gerekir. [13] Gvenlik stokunun, bu ekilde rn kademesinde hesaba katlmas, otomatik olarak alt kademelere de yansyacaktr. Baka bir deyile, para ve malzeme seviyesinde gerekli olan gvenlik pay, ana retim program deitirilerek salanr. [13] te yandan herhangi bir hammaddenin temininde zaman zaman istenilen miktarlarda elde edememe gibi durumlar gzleniyorsa, bu rnn siparilerinde miktarlar gvenlik iin yksek tutulabilir. Ayn ekilde temin srelerindeki belirsizliklerde gvenlik stou bulundurulmasn gerektirebilir. [13]

47

Envanter birimleri baznda gvenlik stou kullanlmas, net ihtiyalarn hesaplanmasn etkileyen bir etmendir. Bu durumda, gvenlik stoku miktar ya eldeki miktar deerinden dlr ya da hesaplanan brt ihtiyalar deerine ilave edilir. [13] Stok birimleri dzeyinde gvenlik stoku planlamas, malzeme ihtiya planlama sisteminde, ihtiyalarn olduundan fazla gsterilmesine neden olur ki, bu da istenmeyen bir durumdur. [13] Birimler dzeyinde gvenlik stoklar stok doldurmas yada klasik envanter kuramnn bir parasdr. Bu nedenle malzeme ihtiya planlama sistemi iersinde byle bir uygulamann yeni olmad rahatlkla sylenebilir. Bilindii gibi gvenlik stoklarnn amac, talepteki dalgalanmalar yada tahmin hatalarn karlayabilmektir. Ancak malzeme ihtiya planlama sisteminde, envanter birimleri baznda talep tahmini yaplmas sz konusu deildir. Verilen ana retim planna gre birimlerin talebinin kesin ve sabit olduu kabul edilmitir. Bu durumda sz konusu olabilecek belirsizlikler, sisteme sadece ana retim program dzeyinde dahil edilebilirler. Dier bir deyile, sadece son rnler dzeyinde gvenlik stoklar sz konusu olabilir. [3] Malzeme ihtiya planlama sistemi, planlama dnemi sresince meydana gelebilecek olan kstlar yani gerektii zaman yeteri kadar bulunamayacak durumlar nceden tespit ederek bu kstlarn sistem iin bir sorun yaratmadan yok edilmesini amalar. [3] 2.5.5. Temin sreleri Temin sresi sipariin verildii zaman noktas ile sipariin teslim edildii zaman arasnda kalan sredir. retim yoluyla temin edilecek paralar iin bu sre aadaki denklemde verilmitir. L = Gerek retim Zaman + Tahmini Bekleme Zamanlar + Emniyet Pay Satn alnacak paralar iin ise, gemi bilgiler kullanlarak tahmin yrtlr. Bu zamanlarn salkl tanmlanmas, MP sisteminin etkinliine tesir eden nemli bir

48

faktrdr. nk gereki bir temin sresi, beklemeleri azaltr, bylece program aksamalarnn ve bunlarn oluturduu ekstra maliyetlerin nne geilebilir. Sipari verme zaman temin srelerine gre belirlenir. Sipari verme zaman, sipari tamamlanma veya teslim tarihinden (atlye takvimi tarihi) temin sresinin (atlye takvimi birimleri cinsinden ifade edilmi olarak) karlmasyla hesaplanr. Burada nemli bir nokta da, temin sresi teriminin retim ortamnda, retim zaman anlamnda kullanlmasdr. Temin sresini belirleyen etkenlerden; Kuyruk zaman (ilenmek iin bekleme zaman), lem zaman (makine zaman, imalat, montaj vb.), Hazrlk zaman (tezgah hazrlama zaman), Bekleme zaman (ulam iin), Kontrol zaman (kalite, miktar vb. alardan), Hareket zaman, Dier elemanlardr. [13] 2.5.6. htiyalarn her kademede belirlenmesi Malzeme ihtiya planlamas srecinin temeli, baba-oul (component-parent) para kaytlar arasndaki ilikidir. rn yapsnn deiik kademelerindeki paralar arasnda tek bir mantksal iliki sz konusudur ve bu iliki, baba kademesindeki alan sipariler satr ile oul kademesindeki brt ihtiyalar satr arasndadr. Bu iki parametre, zaman iinde ayn noktaya derler; nk oul kademesindeki parann, baba kademesindeki parann retimine baland zaman hazr olmas gerekmektedir. Malzeme ihtiya planlamas sreci, dier bir deyile ihtiyalarn ana retim planndan detayl birimler baznda belirlenmesi, stok kaytlar arasndaki mantksal iliki tarafndan srdrlr.

49

htiyalarn kademeler baznda belirlenmesi ve belirlenen her ihtiyacn bir sonraki kademeyi harekete geirmesi, zincirleme bir tepki olarak dnlebilir. Bu tepki, malzeme ihtiya planlama sisteminde patlama (explosion) olarak tanmlanr. st kademelerdeki paralar iin belirlenen net ihtiyalar, planlanan sipariler tarafndan karlanr. Buna bal olarak alan siparilerin zaman ve miktar, alt kademelerdeki paralar iin brt ihtiyalarn zaman ve miktarn belirler. Bu srece, satn alnan paralara ulalncaya kadar devam edilir ve bu noktada patlama olarak tepki son bulur. htiya planlamas sreci ise malzeme listesinin btn dallarnda satn alnan paralara (yan mamul ya da hammadde) ulaldnda sona erer. Patlama srecinde kullanlan standart yntem, bir kademedeki tm paralar iin ihtiyalar ve alan siparileri belirledikten sonra bir sonraki kademeye gemek eklindedir. Bu yntem kademe-kademe ileme olarak bilinir. [13] 2.5.7. Planlanan sipariler Bir retim ortamnda srekli deiim sz konusudur. Yani genelde planlanan faaliyetlerin ok az bir ksm gerekleir. Planlanan sipariler zamannda gelmeyebilir; kapasite kstlarndan dolay sipari byklkleri deiebilir ve hammadde eksikliinden dolay brt ihtiyalar deiebilir. Tm bunlara bal olarak ana retim plan, stok seviyeleri ve mhendislik deiimlerinden dolay rn aalar da deiebilir. Firma bu deiikliklerden dolay malzeme plann da deitirmek zorunda kalabilir. Her trl durumda MRP sistemi bu deiimlere uyum salamak zorundadr. [13] MRP sisteminde yeniden planlamaya ynelik iki yaklam vardr: Yenileyici yaklam ve net deiim yaklam. Yeniden planlamann sklna bal olarak bu iki yaklamdan biri uygulanabilir. [13] 1. Yenileyici (Regenerative approach) yaklamda tm MRP periyodik olarak yeniden yaplandrlr. Bu yaklam ana retim plannda belirtilen tm paralarn yeniden analizini, tm ilikin BOMlarn patlatlmasn ve planlanan paralar iin brt ve net

50

ihtiyalarn yeniden hesaplanmasn gerektirir. Yenileyici yaklam, az sklkla yaplan planlamaya ynelik tasarlanmtr ve parti ileme tekniklerini kullanr. Her planlama sonrasnda planlama ufku bir veya daha fazla dnem uzatlr. Tm ilemler bilgisayar tarafndan yrtlyor olmasna ramen youn bir veri ileme gerekmektedir. Dolaysyla yenileyici yaklam haftalk veya aylk aralklarla uygulanr. [13] Yenileyici yaklamlarn bir avantaj, veri ileme cihazlarnn verimli bir ekilde kullanlmasn salamaktr. Dier bir avantaj ise dzenli aralklarla kontrol edilip dzeltildiinden hatal veri barndrma olaslnn olduka dk olmasdr. [13] Yenileyici yaklamda veri gvenilirliinin uygulamalar aras zaman uzunluuna bal olmas, sistemin zayf noktasn oluturmaktadr. Bu tr sistemlerde ihtiya planlamasnda yaplan deiiklikler, ancak yeni bir MRP koturulmas sonrasnda grlebilir. [13] 1. Net deiim (net change approach) yaklamnda tm paralar iin ihtiya hesaplamalar periyodik olarak deil, sadece ana retim plannda bir deiiklik sz konusu olduu zamanlarda yaplr. Herhangi bir zamanda planlanmayan bir olay ortaya karsa (rnein ge veya erken gelen sipari, stoktaki fire veya kayplardan doan deimeler, mhendislik deimelerinden dolay BOMdaki yenilemeler), sadece bu deiimlerden etkilenecek paralar iin ksmi ihtiya planlamas yaplr. Net deiim yaklam iki ekilde uygulanabilir: lki planlanmam deiimler olduunda sistemin annda gncellenmesi, dieri ise ilemlerin bekletilerek bir parti eklinde (genelde gece boyunca) ilenmesi. Bu sistemler sk planlama faaliyetlerine yneliktir. [13] Net deiim sistemlerinin faydas, sistemin deiimlere kar annda gncellenmesidir. Fakat yanl yaplandrlm bir net deiim sistemi, nceden yaplm tm planlar altst edebilir. Bu zellie sistemin sinirlilii (system nervousness) denilir ve st seviyelerde yaplm ufak bir deiimin, alt seviyelerdeki paralar zerinde yaratt byk etki olarak da aklanabilir. Net deiim yaklamnn yaratt bir dier problem ise, sistemin kendini temizleme yeteneinin azalm olmasdr. Ana retim plan tamamen 51

yeniden oluturulmadndan, nceki planlarda yaplan hatalar sistemde kalabilir. ou firma bunu nlemek iin zaman zaman yenileyici yapy kullanarak sistemi biriken hatalara kar korumaktadr. [13] Genelde durgun ortamlarda yenileyici yaklam tatmin edici sonular vermekte; daha sk deiim gsteren ortamlarda ise net deiim yaklam tercih edilmektedir. [13] Planlanan sipari girii: Belli bir periyodun banda temin edilecei beklenen para miktardr. Lot- for-lot siparilemede (ihtiyaca gre deiken lot miktar) bu miktar net ihtiyaca eit olacaktr. Lot- size siparilemede (sabit lot miktar) bu miktar, net ihtiyac aabilir. Bu art rakam bir sonraki periyoda stok olarak eklenecektir. [14] Malzeme ihtiya planlama sisteminde net ihtiyalar planlana sipariler tarafndan karlanr. Net ihtiyac pozitif olan her envanter birimi iin planlama dnemi sresince bir veya daha fazla planlana sipari alr. lk sipari alma zaman, net ihtiyacn zaman tarafndan belirlenir ve sipari miktar en azndan net ihtiyaca eit olacak ekilde hesaplanr. Eer sipari miktar net ihtiyatan daha fazla ise ikinci sipariin alma zaman etkilenecektir. Sipari miktar, bir veya birden fazla net ihtiyac karlayacak ekilde planlanabilir. [13] Siparilerin doru olarak planlanabilmesi iin aada belirtilen parametlerin sistem tarafndan belirlenmesi gerekir:

stenilen sipariin tamamlanma veya teslim tarihi Sipari verme zaman Sipari miktar. [13]

Planlanan sipari (salm): Her zaman periyodunda sipari edilmek iin planlanan miktar ifade eder. Bu miktar, rn aacnda bir sonraki seviyedeki parann brt ihtiyacn meydana getirir. MRP tarafndan planlanan bir sipari salnd zaman

52

planlanan sipari girii ve planlanan sipari satrlarndan alnp izelgelenmi sipari satrna konur. [14]

Bu kavramlarn kullanld bir zaman fazl plan, iki tr siparileme iin rnek gsterelim: [14] rnek: Tablo 2.4 . Lot for Lot siparileme iin MRP izelgeleme Hafta No Miktar Brt htiya izelgeleme Giri 1 2 3 4 100 100 5 6 7 8 150 150

Lead Time= Eldeki Miktar 1Hafta (Para Net htiya A) Planlanan Sip. Gir. Planlanan Sip. 100

100 100 150

150 150 150

Hafta No Miktar Brt htiya Lead Time= 1Haft a (Para B) izelgeleme Giri Eldeki Miktar Net htiya Planlanan Sip. Gir.

4 200

8 300

200

300

200 200

300 300

53

Planlanan Sip.

200

300

Hafta No Miktar Brt htiya Lead Time= Eldeki Miktar 1Haft a Net htiya (Para C) Planlanan Sip. Gir. Planlanan Sip. izelgeleme Giri

4 200

8 300

400 70 70 70 70 330 330 330 600

600

600 600

X son rnnn yapmnda 1 adet A kullanlmaktadr. A nn yaplmas iin ise iki adet B ve drt adet C gerekmektedir. Bu koullar altnda yukardaki rnekte de grld zere, A iin planlanan sipari, B iin 2, C iin kat bir brt ihtiya dourmaktadr. C parasnn izelgesini incelediimizde bu brt ihtiyalarn karlanmasnda izelgelenmi girilerin- kullanlmad durumlarda sonraki haftaya eldeki miktar olarak tand, bu miktarnda net ihtiyaca (400-70 = 330) etkidii grlmektedir. 3. hafta 330luk ihtiyacn karlanmas iin C parasnn lead timenn 1 hafta olduu bilinirken 2. haftada balamas gereken (330 adetlik) bir sipari planlanr.

54

rnek :

Tablo 2.5. Lot Size siparileme iin MRP izelgeleme [13] Hafta No Miktar Brt htiya izelgeleme Giri Lead Eldeki Miktar Time= 1Hafta (Para A) Net htiya Planlanan Sip. Gir. Planlanan Sip. 100 1 2 3 4 100 100 5 6 7 8 150 150

100 100 150

150 150

Hafta No Miktar Brt htiya izelgeleme Giri Eldeki Miktar Net htiya Planlanan Sip. Gir. Planlanan Sip.

4 100

8 150

200

300

Lead Time= 1Hafta (Para B)

120 200 320 320 55

120

120

120 180 320

140

320

MRP sisteminin ileyiini zetlemek gerekirse, u admlar takip edilir: 1. Firma siparileri ve sat tahminlerinden Ana retim Plann (MPS) ve bitmi rn ihtiyalarn belirler. 2. rn aacn (BOM) kullanarak 0. seviyedeki paradan balayarak her rn iin brt ihtiyalar belirler. 3. Ana retim Plann karlamak zere, rn aac ve stok bilgileri kaytlarn kullanarak sipari verme tarihlerini ve sipari miktarlarn hesaplar. 4. Ana retim Planndaki deiikliklerden yola karak kendini gnceller. 2.6. Malzeme htiya Planlamas ktlar ktlar, alt ana fonksiyonda incelenebilir. Bunlar aada verilmitir: 1. Envanter sipari faaliyeti iin ktlar, 2. Sipari nceliklerinin yeniden planlanmas iin gerekli ktlar, 3. ncelik btnlnn korunmas iin gerekli ktlar, 4. Kapasite ihtiya planlamas iin gerekli ktlar, 5. Performans kontrolne yardmc olan ktlar, 6. Sistem iindeki hatalar, tutarszlklar vb. dzensizlikleri rapor eden ktlar. Standart MP sistemindeki ana ktlar ekil 2.10da gsterilmitir. Bu ktlar, tm sistemler iin sz konusu olup, MP sisteminin temelini olutururlar. MP

PLANLANAN SPARLER

SPARLER

EMRLER

YENDEN ZELGELEME

ekil 2.10. MP sistemi ktlar [15]

56

2.6.1. Stok sipari faaliyeti iin ktlar Bu kt sistemi, genelde planlanan sipari verilerine dayanr. Malzeme ihtiya planlama sistemi, zaman boyutundaki stok kaytlarn tarayarak teslim edilmesi gereken siparileri belirler. Bunun yan sra, MP sistemindeki dier stok kontrol faaliyetleri, sipari miktarlarnn arttrlmas, azaltlmas ve iptal edilmesi eklindedir. [13] 2.6.2. Malzeme htiya Planlamasndaki Rapor eklindeki ktlar Daha ncede deinildii gibi, MRP son rn iin ana retim izelgesini ele alr ve rn yapsndaki gereksinimlere gre bileenlerin brt miktarlarn belirler. Brt gereksinimler son rnn alt seviyelere doru geniletilmesi ile elde edilir. Envanter durum kaytlarndan faydalanarak brt ihtiyalar var olan envanter kalemlerinden karlarak net gereksinimler elde edilir. Sipari miktar da parti byklne gre ayarlanabilir. [13] Neyin ne kadar alnaca gibi ne zaman alnaca nemlidir. Siparilerin zamanlamas, retim ilemine bal olup sipari alnd izelgesinin, bileenlerin satn alma ve retimine dayandrlmtr. Sipariler son rnn tamamlanmasn geciktirmeyecek fakat ilgili aamalarda da gereksiz beklemeyecek ekilde planlanr. Siparilerin ne zaman satn alnmasn, retilmesini planland ve gerektii n srelerini dnrken MRP zaman faz n sre dengeleyerek veya aksamalar dnerek sipari verir. Satn alnan bileen iin n sre, satn alma emrinin veriliinden envanterin elde uygun olana kadar geen sredir. retilen kalemler iin i emrinin braklndan iin tamamlanmasndan geen sredir. Bileenin ihtiya duyulduunda var olmasn garantilemek iin sipari, sipari n sresi kadar nde planlanr. retimin aksamamas iin retimin aksamamas iin tm bileenler balama tarihinden nce elde uygun olmaldr. [13] Bu yzden her bileen iin malzeme gereksinimi, n sreler ve ana gereksinimlerden elde edilmi bir yolla evreler halinde hazrlanr. MRP siparileri son rn elde etmek iin her dnemde elde bulunmas gereken miktarlar, satn alma ve atlye izelgelemeye gre planlar. Planlanan sipari verilileri i emirlerinin atlyelere veya satn alma 57

emirlerinin tedarikilere iletilme zaman ve miktarnn belirlenmesini salar. veya satn alma verildii an planlanm durumundan izelgelenmi duruma geer. (ak veya siparite) [13] Planlanan siparilerin iki nemli amac; En yakn dk seviyedeki gereksinimi tretmek Kapasite ihtiyalarn tasarlamak Balang plan ve izelgesi iin MRP ok gzel ara olmasnn yan sra, en byk faydas beklenmedik durumlarda tekrar planlama ve izelgeleme zelliidir. MRP sistemi darboazlar ve fazlalklar nceden fark etmemize ve nlem almamza yarar. Sipari nceliklerini tutar. Arz ve talep sreleri arasnda yanl bir eleme olduunda uyarr. MRP nceliklere gre ayarlanm bir sistemdir. Tipik mesajlar; geciktir, hzlandr veya iptal et, yeni sipari ver vs.dir. htiyalar tam zamannda elde bulundurarak envanter yatrmn kltr. [13] MRP ktlar limitsiz format ve ierik srasna sahiptirler. Bu raporlar birincil ve ikincil olmak zere ikiye ayrlrlar: [14] 2.6.2.1. Birincil Raporlar Bu raporlar ana ya da normal raporlardr. Stok ve retim kontrolnde kullanlrlar. Bu raporlar aadaki bilgileri ierirler: 1. 2. 3. leri bir zamanda verilmek zere planlanm sipariler Planlanan siparileri yerine getirmek zere sipari emirleri Yeniden programlama durumunda ak siparilerin teslim tarihi deiiklikleri 4. Ana retim Planndaki siparilerin ertelenmesi veya iptaline gre, ak siparilerin iptal ya da ertelenmeleri 5. Stok durum verileri [14]

58

2.6.2.2. kincil Raporlar Ek raporlar aadaki ana kategorilere ayrlrlar: 1. stisna Raporlar: Beklenmeyen durumlar, ge veya zamansz emirler, fazla artklar veya gereklemeyen paralar gibi nemli terslikleri tespit iin kullanlrlar. Bu raporlar, siparilerdeki gecikmeler, ar hasar oranlar ve dier istisnai durumlarda geerli olur. 2. Performans Raporlar: Aktif olmayan birimleri belirtme, gerekleenle planlanan birim temin zaman, kullanm miktar ve maliyeti arasndaki uyumu belirleme asndan kullanlrlar. Performans ltleri olarak stok devir hz, teslimatlarn yerine getirilme oran ve stokta mal bulundurmama durumlar alnarak, sistemin alma derecesini gsteren raporlar, performans raporlardr. 3.Planlama Raporlar: Gelecekteki ihtiya ve stoklarn tahmininde kullanlrlar.

Planlama raporlar, gelecekteki envanter planlama faaliyetlerinde kullanlabilecek bilgileri ierirler. Talep tahminleri, satn alma vaatleri ve satc firmalarn promosyon ve indirim koullar bu tr bilgilerdir. [14] 2.7. MRPnin Faydalar MRPnin birka nemli avantaj vardr. Bunlar ierisinde en belirgin olan sistemin karmak, byk apl retim ortamlarnda eitli retim faaliyetlerini koordine etme yeteneidir. MRPnin hayati avantaj onun dinamik doasnda yatar. Deien artlara olduka iyi tepki vermekte, hatta deiimler zerine varln devam ettirebilmektedir. Deien koullar ana retim plannn gelecekteki dnemlerinde sadece ana rn deil, binlerce paray etkileyebilir. Fakat MRP sisteminde retim - stok bilgileri bilgisayara girilmi olduundan, ynetim deiimlere gre yeni bir MRP koturumu yaptrarak retim ve tedarik planlarn kolaylkla deitirebilir. Genelde koturumlar karmak retim ortamlar iin birka saat srdnden ve bilgisayar maliyetleri de yksek olduundan, MRP sistemleri haftada bir gncellenmektedir. Bu olumsuzlua ramen, ana retim planndaki mteri talep deiimlerine olduka hzl

59

cevap veren MRP sistemi, kk lekli ou sistem iin olduka byk bir gelimedir. [13]

MRP sistemi kullanmnn salad faydalar aadaki gibi sralayabiliriz: Satlar artrr

Fiyatlar drr Stok miktarn azaltr Daha iyi mteri hizmetleri salar Pazar talebinin daha iyi karlanabilmesini salar Ana programn deitirilebilmesi yetenei salar (esneklik). Hazrlk ve deitirme maliyetlerini azaltr Malzeme aktarma maliyetlerini drr Bo geen zaman azaltr Satnalma masraflarn drr Fazla mesai uygulamalarn azaltr Pazar talebine daha iyi bir ekilde cevap verebilmeyi salar ilik verimliliini artrr Mamul ve malzemelerde daha az amortisman olmasn salar, Ciroyu artrr Ynetim iin daha kullanl bilgiler sunar. [13-14] Ve ek olarak MRP sistemi: Yneticileri ileride karlalabilecek durumlara kar uyarr. Bu sayede yneticiler planlanm program gereklemeden nce grebilirler. MRP, ne zaman hzl davranlmas gerektiini ve ne zaman gerekmediini syler. Siparileri bekletir ya da iptal eder. Sipari miktarlarn deitirir. Sipari teslim tarihlerini ilerletir veya bekletir. Kapasite planlamasna yardmc olur. [13]

60

2.8 MRP Kst ve Eletirileri MRP sisteminin uygulanabilmesi iin, ncelikle varsaymlarnn gerekletirilmesi gerekir. Bu da MRPnin en nemli kstn oluturmaktadr. MRP yaklam, balca son rn-para ilikisine dayal retim sistemlerine uygulanabilir. Eer son rnler ana retim plannda ifade edilebiliyorsa, MRP sistemi verimli bir ekilde uygulanabilir. [3] MP sistemleri, sonsuz kapasiteli bir planlama modeli kullanarak yalnz malzeme ihtiyalarna odaklanr ve bu gerek zamanl deildir. Mevcut piyasa artlarnda ise, gerek zamanda retim srelerini planlamaya ve ynetmeye ihtiya duyulur. [16] MP sistemleri, planlama sistemlerinin nasl dengeye getirilecei hususunda baarl olamamtr. Her MP almas, arz ve talepteki normal dalgalanmalardan dolay en son elde edilen sonulardan ok farkl sonular retmitir. MP sistemlerinin malzeme ihtiyalarn, i ve satn alma emirlerini retirken, fabrika kapasitesinin bu retimi gerekletirmek iin yeterli olup olmadn ya da kritik kaynaklarn mevcut olup olmadn incelememesi ise, en byk eksikliidir. [16] Malzeme gereksinim planlama sisteminin endstrideki uygulamalar incelendiinde, birbirinden farkl zellikler, yntemler ve ilevlerin sz konusu olduu, farkl uygulama yaklamlarnn kullanld grlmektedir. Sistemi kullanacak olan iletmenin istekleri dorultusunda, malzeme gereksinim planlama sisteminin ana yaps ayn kalmakla beraber, ayrntlarda farkllklar grlmektedir. [16] MRP sisteminde bilgisayar kullanm bir gerekliliktir; rn yaps montaj bazl olduundan, rn aac ve stok durumu kaytlar hazrlanarak bilgisayara girilmelidir. Doru ve geerli bir ana retim plannn olmas MRPnin salkl alabilmesi iin mutlak bir zorunluluktur. [3]

61

Dier bir sknt noktas ise veri btnl ve doruluu ile ilgilidir. Gvenilir olmayan stok ve ilem verileri, iyi planlanm bir MRP sistemini ykabilir. Doru kaytlarn tutulabilmesi iin, personelin eitilmesi gereklidir. MRPye ynelik bir baka eletiri ise, iirilmi temin zamanlar ile ilgilidir. MRPde kullanlan rn aalarnn ana, alt, altalt... yapsnda olmas ve temin zamannn hesabnda bu yapya bal olarak her bir alt birimin temin zamanlarnn toplamnn dikkate alnmas, temin zaman iirerek planlama ufkunun gereinden fazla uzun olmasna neden olmaktadr. MRP uzun temin zamanlarn sabit kabul etmekte ve bunlar ksaltma yoluna gitmemektedir. Bu uzunlua bal olarak da ana retim planlamaclarnn doru talep tahmini yapma olaslklar dmektedir. [3] MRP, i tahsisi ve farkl sral sonularn etkilerini test edebilme yeteneine sahip deildir. MRP sistemleri, i merkezleri ve makinelerdeki kuyruklarda bulunan sralarn kalabalkln nemsemez. Dier yandan MRP tedarikileri, bunun bir CRP (Kapasite ihtiya planlamas) sorunu olduunu sylerler. MRP sadece tarih ve durum bilgisi verir. [3] 2.9. Kapal evrimli MRP Bir sistem, malzeme ihtiya planlama erevesinde ve ayn zamanda retim planlama, ana retim programlama ve kapasite istek planlama gibi ek planlama fonksiyonlar ile kurulur. Kapal evrim terimi btn sistemde bulunan bu elementlerin hepsini kapsamaz. Bununla beraber her zaman planlamann geerli olabildii byle fonksiyonlar kullanldnda geri besleme vardr. [1] Optimal bir ana retim izelgesinin fabrika kapasitesini aaya ekecei aktr. Fakat sonralar izelgenin altonda ve stnde olan, ihtiyac bulan geri evrimli bir kontrol sistemi gelitirilmitir. Bu kapal evrim servomekanizm, kontrol evrimi olarak adlandrlr. Bu kontroln imalattaki benzeri imalat blmnn i ykn, onun kapasitesi ile karlatran ve gerekirse dzeltmeler yapan kapal evrimli sistemdir.bu evrimden elde edilen bilgi sayesinde planlamac, i merkezindeki dengesizlikleri fazla mesai ile iileri baka blmlerden kaydrmakla, d kaynaklar kullanmakla veya

62

izelgeyi deitirmekle giderir. Yani kapal evrimli MRP, malzeme ihtiya planlama sisteminin kapasite planlama zelliidir. [1] Kapal evrim malzeme ihtiya planlama sistemi kapasite planna, ana retim programna ve dolaysyla retim planna geri besleme (feedback) salamaktadr. [1]
retim karar envanter

HAYIR

Plan Derleme

Ana retim plan

MRP Sistemi

Kapasite htiya Planlama

Detayl
Kap. Yeterli Mi?

Plan

Sipari

Talep tahmini

ekil 2.11. Kapal evrimli MRP sisteminin zet gsterimi [1]

63

RETM PLANI ncelik plan Ana retim Plan hayr Kapasite plan

zm plan lk kapasite kesiti

Gereki mi? evet

Detayl Malzeme htiyac

Detayl Kapasite Plan

ncelik kontrol

Kapasite kontrol

Raporlar

Girdi/kt

hayr
Belirlene n Kapasite uygun mu?

hayr
Ortalama Kapasite uygun mu?

evet

64

ekil 2.12. Kapal evrimli MRP

65

3. PART BYKL BELRLEME

Malzeme ihtiya planlamas sisteminin tasarlanmasnda en nemli konulardan birisi de sipari miktarlarnn belirlenmesidir. Bunun iin nce rn aacn oluturan paralara ait net ihtiyalarn, tm yl kapsayacak ekilde hesaplanmas gerekir. [1] Sipari plan, net ihtiya program esas alnarak yaplr. Baka bir deyile ihtiya programn gerekleyebilmek iin, ne zaman ve hangi miktarda sipari verilecei planlanr. Bilindii gibi sipariin verilme zaman malzemenin (parann) temin sresiyle tanmlanr. Sipari miktarlarnn belirlenmesi ise deiik yntemlerle yaplabilir. rnein sipari miktar periyot ihtiyacna eit alnabilir. Ancak bu yntemin uygulanabilesi iin, sipari verme masraflarnn ok kk olduu kabul edilebilmelidir. Eer sipari vermenin maliyeti ihmal edilemiyorsa, Co= Sipari Maliyeti olmak zere TM = 9*Co deerinde bir toplam maliyet oluacaktr. Herhangi bir retim sisteminin tasarlanmasnda da bata gelen ama, maliyetlerin en az yaplmasdr. Bu durumda siparilerinin saysnn azaltlmas gereklidir. Sipari saysnn azaltlmas ise, baz periyotlarn taleplerini toplayarak sipari vermek, yani azaltlan toplam sipari maliyetine ek olarak envanter tama maliyetlerine katlanmak demektir. Bu durumda ama, (Envanter Tama Maliyeti + Sipari Maliyeti) eklindeki toplam maliyeti en az yapmak olmaldr. [1] Malzeme htiya Planlama sistemi, ana retim planlamas sonucu belirlenen son rne olan talebi ana girdilerden biri olarak alr ve planlamay bu veriye gre yrtr. Son rn retiminde kullanlan paralarn talebi, son rn talebine bamldr. Para taleplerinin baml oluu ve kitle halinde retilmeleri kesikli talep oluturmakta ve

66

klasik ekonomik sipari miktarn bulan envanter kontrol modellerinin kullanlmasn nlemektedir. Parti bykl belirleme teknikleri srekli ve bamsz talebi olan kalemler iin gelitirilmi ve talebin belirli sabit bir oranda olutuunu varsayarlar. Statik Ekonomik Sipari Miktar (ESM), Ekonomik retim Miktar (EM) ve Ekonomik Sipariler Aras Sre temellerini oluturan varsaymlardan dolay deiimlere kar duyarsz olmalarna ramen, talepte zamanla deimelerin olduu durumlar vardr. Byle durumlarda sabit talep oran varsaym ciddi anlamda inenmektedir. Talep kesin olarak biliniyor olsa bile erisi zaman ekseni zerinde ok byk deiiklikler gsterebilir. Tekrarlayan bir testere dii grafiiyle yaklak ortalama envanteri bulmak uygun olmayabilir. Kesikli talep srekli zaman evreninde deil kesikli aralklarda veya noktalarda oluur. Talep gereksinimleri genelde eit aralkl ve belli bir evrende zaman fazldr. nilikl veya yn talep gereksinimleri parti bykl belirlemeyi zorlatrr. Kesikli talep erileri baml ve bamsz talep kalemleriyle oluabilir. Talep zamanla deiiyorsa srekli taleplerde kullanlan tam bir analiz sabit sipari miktarlarndan daha klfetlidir. Talebi iinde bulunan gnden planlanan bir tarihe kadar analiz etmek gerekir. Planlanan zaman uzunluu da parti bykl karar zerinde nemli bir etkendir. Planlanan zamann tmnde tekrar sipari miktarlar hesaplanr fakat sadece acil kararlar uygulanr. Statik yerine dinamik bir parti bykl belirleme politikas tercih edilmelidir.bu da dner izelgesini nemli klar. izelge zaman iersinde ileri dndrldnde yeni talep bilgileri eklenir bylece planlanan zamann sabit uzunluu korunur. izelge ilerletildiinde veya gncellendiinde sadece acil yenilemeler uygulanr. Deien talep oranlarn ele alan eitli yaklamlar tasarlanmtr. Basit bir yaklam deiimi gz ard etmek ve ekonomik sipari miktar (ESM) formln ortalama bir talep oranyla uygulamaktadr.Kesikli Sipari Vermede (lot-for-lot) her dnem iin sipari o dnemdeki kesin miktardr. Wegner ve Whitin deien sipari byklnn optimumunu elde etmek iin dinamik bir programlama yntemi gelitirmilerdir. Silver

67

ve Meal sipari miktarnn tedarii iin sezgisel bir algoritma tasarlamlardr. Groff, Kicks ve Donaldson parti bykl iin bir marjinal maliyet algoritmas gelitirmilerdir. Para-Dnem algoritmas deien talep erileri iin deien sipari byklkleri tretir. Sipari miktarlarnn belirlenmesinde kullanlan yntemlerden balcalar ; 1. Sabit Sipari Miktar 2. Ekonomik Sipari Miktar 3. Deitirilmi Ekonomik Sipari Miktar 4. Kesikli Sipari Algoritmas 5. Sabit Dnem Algoritmas 6. Dnem Sipari Miktar 7. En Dk Birim Maliyet 8. En Dk Toplam Maliyet 9. Deitirilmi En Dk Toplam Maliyet 10. Para-Dnem Algoritmas 11. Artan Para-dnem Algoritmas 12. Artml Sipari Verme 13. Wagner-Whitin Algoritmas 14. Silver-Meal Algoritmas [1] Bu yntemlerden ilk ikisi, talep hzna baml yntemlerdir. Dierleri ise, kesikli sipari miktar yntemleri olarak bilinirler. Sipari bulma yntemlerini statik ve dinamik olarak iki grupta toplamak mmkndr. Statik sipari miktar, bir kere hesaplandktan sonra planlama dnemi boyunca deimeyen bir byklktr. Dinamik sipari miktar ise, net ihtiya verilerindeki deimelere paralel olarak ayarlanabilir.

68

3.1. Parti Bykl Belirleme le lgili Varsaymlar Parti bykl belirleme karar ile ilgili baz varsaymlar yaplmtr: 1. Talep bilinir, fakat dnemden dneme deiir ve her zaman dnemin banda oluur 2. Planlanan sre bellidir ve eit uzunluktaki birka dnemin birleimidir. 3. Parti byklkleri, planlanan srenin kronolojisi ile ayn sradan alnan, bir yada daha fazla ve tam say olan zaman devri ierir. 4. Talebi sfr olan dnemin balangcnda hibir sipari alnmak zere izelgelenmez. Pozitif talepli sonraki dnemin siparilerini izelgeleyerek maliyetler her zaman drlebilir. 5. Dnemin bandaki siparilerin o dnemin ihtiyalarn karlayabilecek zamanda uygun olacaklar varsaylr. Bu varsaym ciddi bir kstlama deildir. nk n sreler hesaplanarak sipariler verilebilir. 6. Verilen tm sipariler bir defada ve dnemin banda ele geer. Yeniden siparilerin tm sfr envanter ile biten dnemden ncedir. 7. Tm gereksinimler her dnemin banda elde edilebilir. Ktlk ve stoksuzlua izin verilmez 8. Dnemde ihtiya duyulan kalemler, dnemin bandaki envanterden ekilir. Bylece elde bulundurma maliyeti dnem sonundaki envantere ve sadece bir dnemden dierine geen envantere uygulanr. Bir dnem boyunca tketilen kalemlerde bu hesaplanmaz 9. Tm kalemlere birbirinden bamszm gibi davranlr. Toplu siparilerin ve gzden geirmelerin faydalar gz ard edilir. 10. Miktardan dolay bir indirim yoktur. Dolaysyla bir kalemin birim maliyeti sabittir. 11. Envanter maliyeti ve n sreler kesin olarak bilinir ve zamana kar duyarszdr. 12. Planlanan sreden sonraki son dnemden sonra envanter bulundurmak iin hibir hazrlk yaplmaz. 13. Balang envanter seviyesi sfrdr. Eer sfr deilse talepten karlarak ilk dnem iin ayarlanm gereksinim elde edilir. Eer ilk envanter seviyesi ilk dnem talebinden fazla ise, tketilene kadar dier dnemlerde de kullanlr. Bu dzeltme mant herhangi

69

bir izelgelenmi aln iin uygulanabilir. Bir MRP sistemi iin her dnemin talebi lotfor-lot mant kullanan net gereksinimdir. 3.2. Sipari Miktar Belirlemede Kullanlan Yntemler 3.2.1. Sabit Sipari Miktar [3] Bu uygulamann, net ihtiyacn periyottan periyoda byk deiiklikler gsterdii bir talep yaps iin ok uygun olmad aktr. Sistemin yksek envanter tama maliyetleri getirecei grlmektedir. Bu yzden standart hacmin periyot ihtiyacn karlamad hallerde, parti hacminin katlar kadar sipari almas gereklidir.

Genelde bu yntem, malzeme ihtiya planlama sistemi iindeki baz zel envanter birimleri iin kullanlr. rnein belirli hacimlerdeki standart paketler halinde satn alnan malzemeler iin gerekli olabilir. Bazen de ynetim standart i emirleri veya satn alma siparileri hazrlayarak, bunlarn sadece tarihlerini deitirerek kullanma kolayln salamak amacyla bu yntem tercih edebilir. Bu politikann uygulanabilmesi iin sz konusu birimlerin sipari verme maliyetlerinin olduka yksek olmas gerekmektedir. Belirlenen sabit sipari miktar, net ihtiyalar karlayacak ekilde dnemlere datlr. Eer herhangi bir dnemde net ihtiya, sabit sipari miktarndan fazla olursa, sipari miktar bu deere ykseltilir. Sabit sipari verme yntemi statik bir yapya sahip olduundan bir kere hesaplandktan sonra tm planlama dnemi boyunca deitirilmez. rnein A malzemesi iin bu yntemi uygulayalm. Bu yntem ve dier parti hacim yntemlerinde kullanlan bu malzemenin balang stou 0 olarak kabul edilmektedir. Yllk talep 3335 birimdir. Dier veriler ise u ekildedir. [1] Cs = 30pb/yl (sipari maliyeti) Ch = 8,5pb/yl (elde bulundurma maliyeti) Ch = 0,16pb/hafta

70

Tedarik Sresi (TS) : 1 hafta olmak zere

Tablo 3. 1. Sabit sipari miktar yntemine gre sipari plan HAFTALAR 1 2 60 3 90 4 30 5 30 6 90 7 60 8 30 9 30 60 0 0 10 40 20 0 0 TOP 460 670 480 480

Stok kalemi Tedarik sresi:1

Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari -

100 10 160 0 160

140 110 20 160 0 0 0 0

120 90 160 0 0

Planlanan sipari 160 0

160 0

Sabit sipari miktar modelinde verilen periyotta 3 kere sipari verilmitir ve stok miktar ise 670 birimdir. Elde bulundurma maliyeti 0,16 pb/hafta, sipari maliyeti 30 pb/siparitir. Toplam sipari maliyeti :30*3=90 pb Toplam elde bulundurma maliyeti :0,16*670=107,2 pb Toplam maliyet :90+107,2= 197,2 pb 3.2.2. Ekonomik Sipari Miktar Her ne kadar ekonomik sipari miktar, datm envanterleri iin gelitirilmemi ise de, belirli baz talep yaplar iin toplam maliyetin azaltlmas bakmndan MRP sisteminde de iyi sonular vermektedir. Bu uygulamada nce bilinen yntemle ESM hesaplanr. Sipariler ESMye eitlenir. Eer ESM dnem talebini karlamaya yetmiyorsa, bu talep karlanana kadar arttrlr.

71

Ekonomik sipari miktar politikas, malzeme ihtiya planlama sisteminde kullanlmak zere gelitirilmemitir. Ancak kolaylkla bu sisteme de uygulanabilecek bir yapya sahiptir. [3] Burada; Qo : Ekonomik Sipari Miktar Cs : Sipari Maliyeti (pb/sip) D : Yllk Talep (adet/yl) Ch : Bir birimi 1 yl elde bulundurmann maliyetini (pb/yl) gstermektedir. D Q Q 2

Yllk Toplam Sipari Maliyeti

= Cs

Yllk Elde Bulundurma Maliyeti = C h Toplam Stok Maliyeti (TSM) = Cs

D Q + Ch Q 2

Aada elde bulundurma maliyetinin (Ch) sipari miktar (Q) ile ilikisi grlmektedir. kisinin arasndaki iliki ekilde grld zere dorusaldr.

Elde bulundurma maliyeti (Ch)

Sipari miktar (Q) ekil 3.1. Sipari miktar ve elde bulundurma maliyeti

72

ekil 3.2. de sipari maliyeti (Cs) ile sipari miktar (Q) arasndaki iliki grlmektedir:

Sipari Maliyeti (Cs)

Sipari miktar (Q) ekil 3.2. Sipari maliyeti ve sipari miktar

TSM, Cs ve Chnin kesitii noktada minimum deerini alr.

Maliyet Toplam maliyet (TSM) Elde bulundurma maliyeti (Ch)

Sipari maliyeti (Cs) Sipari miktar ekil 3.3. Toplam maliyet ve sipari miktar Bu nedenle C s D Q = Ch Q denklemlerinden Qyu bulursak TSMyi minimum 2

yapan stok dzeyi;

Cs = 30 pb/yl Ch = 8,5 pb/yl 73

Ch = 0,16 pb/hafta Tedarik sresi (TS) : 1 hafta olmak zere

Qo =

2C s D = Ch

2 30 3335 = 153,43 adet 8,5

olarak bulunmaktadr. Hesaplamalarda bu deer yukar yuvarlanarak 154 olarak kullanlmaktadr. [1]

Tablo 3.2. Ekonomik sipari miktar yntemine gre sipari plan Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari Planlanan sipari 1 0 0 154 2 60 94 154 0 3 90 4 0 154 4 30 128 154 0 HAFTALAR 5 30 98 0 0 6 90 8 0 154 7 60 102 154 0 8 30 72 0 0 9 30 42 0 0 10 40 2 0 TOP 460 550 462 462

Ekonomik sipari miktar modelinde verilen periyotta 3 kere sipari verilmitir ve stok miktar ise 550 birimdir. Haftalk elde bulundurma maliyeti 0,16 pb/hafta, sipari maliyeti 30 pb/sipariti; Toplam sipari maliyeti Toplam maliyet = 30*3= 90 pb = 90+88= 178 pbdir. (Karagz, 2000)

Toplam elde bulundurma maliyeti = 0,16*550 = 88 pb

Bu yaklam, talebin srekli ve dzgn olduu koullarda iyi sonular verir. 74

3.2.3 Deitirilmi Ekonomik Sipari Miktar Adndan da anlalaca gibi ESM ynteminin gelitirilmesi ile ortaya km bir yntemdir. ESMnin gelitirilmesinin nedeni, nceki almalarn dinamik parti miktar yntemlerini statik olan ESM ile karlatrlmasdr. Dinamik yntemler sipari miktarnn hesaplanmasnda gerek talep yapsn alrken, statik yntemler ortalama talebi kullanrlar. Gelitirilmi ESM yntemi sipariten nce talep yapsn inceler. Elde bulunan miktar sfra ulatnda talebin pozitif olduu dneme kadar sipari verilmez. ESM denkleminde bulunan deer yuvarlanr. Talep, kmlatif talep ESMyi geene kadar toplanr. lk defa getii dnem n ve sipari noktas iinde sipari miktarn belirlemeye altmz zaman periyodu Ic ile gsterilirse; Q1 = d1
i = ic n 1 n

( Q1> ESM olur )

Q2 = d1 ( Q2 < ESM olur )

i =ic

di : i. dneme ait talep (Yenersoy, 1990) Q1 deeri ESM deerini aan toplam ihtiyac, Q2 deeri ise ESMden az olan toplam ihtiyatr. Bu iki deerden hangisi ESMye daha yakn ise sipari miktar olarak bu deer seilir. [5] Yaplan incelemelerde gelitirilmi ESM modeli ile yaklak %72 bir performans art gzlenmitir. [5]

75

Tablo 3.3. Deitirilmi ESM yntemine gre sipari plan Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim Stok dzeyi 1 0 2 60 90 3 90 0 4 30 5 30 HAFTALAR 6 90 0 0 7 60 8 30 9 30 40 0 0 10 40 0 0 0 TOP 460 510 460 460

120 90 150 0 0

100 70 160 0 0

Gelen sipari 0 Planlanan sipari

150 0

150 0

150 0

160 0

Deitirilmi ekonomik sipari miktar modelinde verilen periyotta 3 kere sipari verilmitir ve stok miktar ise 510 birimdir. Haftalk elde bulundurma maliyeti 0,16 pb/hafta, sipari maliyeti 30 pb/siparitir. Toplam sipari maliyeti Toplam maliyet = 30*3 = 90 pb = 90+81,16 = 171,16 pbdir.

Toplam elde bulundurma maliyeti = 0,16*510 = 81,16 pb

3.2.4. Kesikli Sipari Algoritmas Aslnda bu yntem, MRP sisteminin bir dier temel zelliinin gereklenmesi sz konusu ise, mutlaka uygulanmaldr. Bu zellik Tam Zamannda retim olarak ifade edilmelidir. retimin tam zamannda yaplmas demek; i ak srasnda gerekli olan para ve malzemenin, tam annda ve gerekli miktarda istenen yerde olmasn temin etmektir. Bu amala periyot uzunluklar ksa olmal ve her sipari periyot ihtiyacna eit olmaldr. deal olarak byle bir sistemin sfr stokla almas arzu edilir. Bu takdirde periyot uzunluu retim hzn belirleyen evrim zaman kadar olmaldr. htiya kadar sipari verme yntemi bu nedenlerle MRP tasarmnda yaygn bir ekilde kullanlr. [2]

76

En basit parti bykl belirleme yaklamlarndandr. Talep olutuu zaman sipari izelgelenir. Her dnemin talebi ayn dnemde tam olarak karlanr. Bylece hibir kalem bir dahaki dnem iin elde tutulmaz. Bu yaklam sipari verme maliyetlerini elemine eder. te yandan bu yaklam sipari verme maliyetlerini dikkate almaz ve ok eitli sipari miktarlar ierir. Sipari maliyetlerinin drld bir ortamda lot-for-lot optimum zm olabilir. Yksek elde tutma ve dk sipari verme maliyetine sahip kalemler ve talebi srekli olmayan birimler iin uygundur. [2] Envanter tama maliyetlerini minimize eden bu yaklamda, net ihtiyalarn miktar ve zamanna eit olarak sipariler belirlenir. [2]

Tablo 3. 4. Kesikli sipari algoritmas

Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari 1 0 0 2 60 0 60 90 3 90 0 90 30 4 30 0 30 30 5 30 0 30 90 6 90 0 90 60 7 60 0 60 30 8 30 0 30 30 9 30 0 30 40 10 40 0 40 TOP 460 0 460 460

Planlanan sipari 60

Sipari maliyeti = 30*9 = 270 pb. olduundan Toplam maliyet = 270+0 = 270 pbdir. Kanban ve MRP ihtiya kadar sipari verme sistemi (MRPLfL) arasndaki karlatrmalar gstermitir ki; maliyetlerin drlmesi isteniyorsa MRP ihtiya kadar sipari verme teknii, zamandan kazanlmas ncelii kabul edilmekte ise de Kanban teknii baarl olmaktadr. [2]

77

MRPde retimin kalitesi parti miktar bydke artacaktr. Stokastik sre zamanlarnn zorluklara sebep olabilmesine ramen MRPin talep kmelerini Kanbandan daha iyi ald sylenebilir. [2]

3.2.5. Sabit Dnem Algoritmas Bu yntem ihtiya kadar sipari ynteminin bir zel hali olarak kabul edilebilir. Sipari miktar, bir periyot yerine birden fazla periyodun toplam net ihtiyac olarak belirlenir. Periyot says sezgisel olarak, uygulamadan gelen baz etkenlere gre veya ekonomik periyot uzunluu olarak seilebilir. [14]

Bu yaklamda, sipariler X kadar dnemin ihtiyalar toplanarak hesaplanr. Siparilerin ka dnemi ierecei kullanc tarafndan belirlenir. rnein iki dnemlik sipari verme aral tespit edildiinde, sipariler, tabloda verildii gibi olacaktr. [14]

Tablo 3.5. Sabit dnem algoritmas HAFTALAR 1 60 60 0 2 60 0 0 120 3 90 30 120 0 4 30 0 0 120 5 30 90 120 0 6 90 0 0 90 7 60 30 90 0 8 30 0 0 70 9 30 40 70 0 10 TOP 40 0 0 460 250 460 460

Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari Planlanan sipari Sipari maliyeti Toplam maliyet

= 4*30

= 120 pb

Elde bulundurma maliyeti = 250*0,16 = 40 pb = 120+40 = 160 pbdir.

78

Bu yntem bilinen talepler iin elde bulundurma ve hazrlk maliyetini dengelemeye alr. [14]

3.2.6. Dnem Sipari Miktar Bu yntem ekonomik sipari miktar teoreminin, periyodik kontrol sistemi olarak kullanlmas esasna dayanr. Baka bir deyile ekonomik periyot says hesaplanr ve her seferinde bu sayya eit periyot ihtiyacn karlayacak ekilde sipari verilir.

Dnemlik sipari miktar tayini ile her siparile ka dnemin talebinin karlanaca hesaplanr. Ekonomik sipari miktar ile ayn mant kullanr fakat ekonomik sipari miktarn tam sayya dntrr. Sonu sabit bir sipari miktar yerine sabit sipariler aras sredir. Ortalama talep oran kullanlr ve en yakn tam sayya yuvarlanr. [3]

Stok miktar

zaman t t

ekil 3.4. Dnem sipari miktar modelinde stok durumu [2]

79

Ekonomik sipariler aras sre (ESAS) :

ESAS =

ESM = R

2C RPh R : her dnem iin ortalama talep oran h : her dnem iin elde tutma maliyeti

C : ipari verme maliyeti P : birim satn alma maliyeti

ESAS, u ekilde hesaplanr: ESM = 154 Bir senedeki dnem says= 12 ve Yllk talep = 3335 ise,
12 = 0,56 (Sipari verme aral) 21 ,7

3335 = 21,7 (Yllk sipari says) 154

Burada sipari verme aralnn sfr ve bir dnem arasnda deitii varsaylmtr. Bu yntemin etkinlii, kesikli ve dzgn olmayan talep koullar karsnda nemli derecede azalacaktr. [2]

Tablo 3.6. Dnem sipari miktar (Sipari aral =1 iin) HAFTALAR 1 0 0 2 60 0 60 90 3 90 0 90 30 4 30 0 30 30 5 30 0 30 90 6 90 0 90 60 7 60 0 60 30 8 30 0 30 30 9 30 0 30 40 10 TOP 40 0 40 460 0 460 460

Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari

Planlanan sipari 60

80

Bu rnekte sipari verme aralnn 1 kmas nedeniyle oluturulan kaytlarda her bir hafta bazndaki brt gereksinimleri karlayacak ekilde sipariler planlanmtr. Bu nedenle dnem sipari miktar yntemine gre yaplan bu rnek kesikli sipari algoritmas ile ayn zellikleri tamaktadr. [2] Eer sipari aral 3 olarak hesaplansayd; Tablo 3.7. Dnem sipari miktar (Sipari aral = 3 iin) HAFTALAR 1 0 0 2 60 120 180 0 3 90 30 0 0 4 30 0 0 180 5 30 150 180 0 6 90 60 0 0 7 60 0 0 100 8 30 70 100 0 9 30 40 0 0 10 TOP 40 0 0 0 460 470 460 460

Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari

Planlanan sipari 180

Parti bykl basite her sipariler aras sredeki toplam taleptir. Ele geen sipariler sadece pozitif talepli dnemler iin planlanr. Talebi sfr olan dneme kadar bir sonraki dneme geilir. Dnemlik sipari miktar ekonomik sipari miktarnn gelimiidir. nk atklar engeller ve parti byklnn deimesine izin verir. Fakat ilerideki dnemlerdeki talep deimelerini gz ard eder. [2]

81

3.2.7. En Dk Birim Maliyet En dk birim maliyet yntemi; retilen bir birim bana den sipari maliyeti ile envanter tama maliyetinden oluan toplam maliyet deerini en az yapan dnem ihtiyacn sipari ederek altrlr. [8] En dk birim maliyet yaklam, bir tr deneme-yanlma yntemidir. Bu yntemde, sipari miktar tespit edilirken, bu miktarn sadece ilk dnem net ihtiyalarn yada bir sonraki dnem veya ondan sonraki dnemlerin de ihtiyalarn karlayp karlamayaca snanr. Burada karar vermek iin, birim maliyetler (birim bana hazrlk+envanter tama maliyeti) incelenir. Bu maliyeti minimize eden miktar, sipari miktar olarak belirlenir. [8] Planlanabilen dnemler iindeki net ihtiyalar gz nnde bulundurularak envanter tama ve hazrlk maliyetleri hesaplanarak en dk birim maliyetleri veren seenek kullanlr. [8] En dk birim maliyet Silver-Meal yntemine benzer. Dnemlik ortalama maliyetler yerine birimlik ortalama maliyetleri esas alr. Ortalama birim maliyetin ilk art gsterdii dnem tekrar sipari verilir. Tm planlanan zaman boyunca ilem devam ettirilir. [2]

TRC (T )

R
k =1

C + T.dnem sonuna kadar elde tutma maliyeti

R
k =1

C + Ph (k 1) Rk

R
k =1

82

En Dk birim maliyetlerin hesaplanmas: Hazrlk maliyeti (Cs) = 30pb/sip Elde bulundurma maliyeti (Ch) =0,16 pb/hafta [2]

Tablo 3.8. En dk birim maliyet hesaplanmas-1 Dnem 1 2 3 4 Net ihtiya 60 90 30 Tand dnem Says 0 1 2 Muhtemel Parti Sipari Stok miktar maliyeti 60 150 180 0 14,4 24 Birim Stok maliyeti 0 0,096 0,13 Birim sipari maliyeti 0,50 0,2 0,17 Toplam birim Maliyet 0,50 0,296 0,30

En dk birim maliyet 0,296 olduundan ilk sipari miktar 150 adettir. (2. hafta iin gelen sipari). Bu miktar 1 ve 2nci dnemin ihtiyalarn karlamaktadr. Daha sonra hesaplanan 150 ve 120 birimlik sipari miktarlar daha sonraki dnemlerin ihtiyalarn karlamaktadr. Burada grld gibi, her seferinde tek bir sipari miktar hesaplanmaktadr. Bu nedenle, birim maliyetler bir partiden dierine farkllk gsterebilir. [2]

Tablo 3.9. En dk birim maliyetin hesaplanmas -2 Dnem 4 5 6 7 Net ihtiya 30 30 90 60 Tand dnem Says 0 1 2 3 Muhtemel Parti Sipari Stok miktar maliyeti 30 0 60 150 210 4,8 33,6 62,4 Birim Stok maliyeti 0 0,08 0,096 0,13 Birim hazrlk maliyeti 1 0,5 0,2 0,143 Toplam birim Maliyet 1 0,58 0,424 0,44

En dk birim maliyet 0,24 olduundan 2. sipari miktar 150 adettir. (4. hafta iin gelen sipari)

83

Tablo 3.10. En dk birim maliyetin hesaplanmas -3 Net ihtiya 60 30 30 40 Tand dnem Says 0 1 2 3 Muhtemel Sipari miktar 60 90 120 160 Parti Stok maliyeti 0 4,8 14,4 33,6 Birim Stok maliyeti 0 0,053 0,12 0,21 Birim hazrlk maliyeti 0,50 0,3 0,25 0,188 Toplam birim Maliyet 0,50 0,383 0,37 0,398

Dnem 7 8 9 10

En dk birim maliyet 0,37 olduundan 3.sipari miktar (7.hafta iin gelen sipari) ve 4. ve son sipari miktar 40 (10.hafta iin gelen sipari)tr. [2] Tablo 3.11. En dk birim maliyet yntemine gre sipari plan HAFTALAR 1 0 0 150 2 60 90 150 0 3 90 0 0 150 4 30 120 150 0 5 30 90 0 0 6 90 0 0 120 7 60 60 120 0 8 30 30 0 0 9 30 0 0 40 10 40 0 40 0 TOP 460 390 460 460

Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari Planlanan sipari

En dk birim maliyet modelinde verilen periyotta 4 kere sipari verilmitir ve stok miktar ise 390 birimdir. Elde bulundurma maliyeti 0.16 pb/hafta, sipari maliyeti 30 pb/siparitir. [2] Toplam sipari maliyeti = 30*4= 120 pb

Toplam elde bulundurma maliyeti = 0,16*390 =62,4 pb Toplam maliyet = 120+62,4 =182,4 pbdir.

84

3.2.8. En Dk Toplam Maliyet Bu yaklamda kullanlan ana varsaym yledir: planlama dnemindeki tm partiler iin hazrlk+envanter tama maliyetleri toplamnn minimize edilmesi iin, partilerin toplam maliyetlerinin birbirine eit olmas gerekmektedir. En dk toplam maliyet yaklam bu amaca ulamak iin, birim bana hazrlk maliyeti ile envanter tama maliyetinin eit olduu miktarlarda sipari verir. Bu yaklam, maliyetlerin eitliini salamak iin ekonomik para-dnem faktr (EPP) olarak tanmlanan bir aratan yararlanr. Ekonomik para-dnem faktr, envanterde bir dnem tand zaman, hazrlk maliyetine eit tama maliyeti verecek olan birim miktar olarak tanmlanr. [2]

EPP =

Cs 30 = = 187,5 C h 0,16

Cs = Sipari Maliyeti (pb) Ch = Elde bulundurma maliyeti (pb) En dk toplam maliyet yaklam, para-dnem maliyetinin EPP deerine en yakn olduu sipari miktarn seer. Bu hesaplama Tablo-xde verilmitir. Bu yntem ile en dk birim maliyet gibi sipari ve envanterde tama maliyetlerini deerlendirerek, toplam deer olarak maliyeti en az yapmak amalanr. Bu amala ekonomik para-periyot (EPP) ad verilen bir byklk hesaplanr. Para-dnemin ekonomik para-dneme en yakn olduu durum bulunur ve bu durumu salayan sipari miktar kullanlr. Para-dnem tanm olarak stoklarda bir dnem tanan bir birim malzemedir. Ekonomik para-dnem ise envanter tama ve hazrlk maliyetlerinin eit olduu durumlardaki para-dnem miktarna eittir.

85

Tablo 3. 12. En dk toplam maliyetin hesaplanmas -1 Net ihtiya 60 90 30 30 30 90 60 30 Envanterde Tand dnem Says 0 1 2 3 4 5 6 7 Muhtemel Parti bykl 60 150 180 210 300 360 390 420 0 90*1*0,16=14,4 9,6 14,4 57,6 48 28,8 33,6 Stok Maliyeti ParaDnem (kmlatif) 0 14,4 24 38,4 96 144 172,8 206,4

Dnem 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Yukardaki tabloda grld gibi 172.8 deeri, EPP (187,5) deerine en yakn deerdir. Bu nedenle ilk sipari miktar 390 olacaktr. [2]

Tablo 3.13. En dk toplam maliyetin hesaplanmas - 2 Net Dnem ihtiya 9 10 30 40 Envanterde Tand dnem Says 0 1 Muhtemel Parti bykl 30 70 Stok Maliyeti 0 6,4 ParaDnem (kmlatif) 0 6,4

Tabloda grld gibi 6,4 deeri, EPP (187,5) deerine en yakn deeridir. Bu nedenle 2.sipari miktar 70 olacaktr. [2]

86

Tablo 3.14. En dk toplam maliyet yntemine gre sipari plan HAFTALAR 1 0 0 2 60 3 90 4 30 5 30 6 90 90 0 0 7 60 30 0 0 8 30 0 0 70 9 30 40 70 0 10 TOP 40 0 0 460 112 0 460 460

Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari

330 240 210 180 390 0 0 0 0 0 0 0

Planlanan sipari 390

En dk toplam maliyet modelinde verilen periyotta 2 kere sipari verilmitir ve stok miktar ise 1120 birimdir. Haftalk elde bulundurma maliyeti 0,16 pb, sipari maliyeti 30 pb/siparitir. [2]

Toplam sipari maliyeti Toplam maliyet

= 30*2

= 60 pb

Toplam elde bulundurma maliyeti = 0,16*1120 =179,2 pb = 60+179,2 =239,2 pb

3.2.9. Deitirilmi En Kk Toplam Maliyet En dk toplam maliyet yntemine ek bir kural koyarak daha iyi sonular elde edilmitir. Bu deiiklik zellikle birbirini izleyen periyotlarda ani talep artlar olduunda daha iyi sonu vermektedir. Ek kural udur; D (i0+1): ilk kurala gre sipari kararna gre verildii periyodu izleyen periyot talebini gstermek zere, Di0+1 > EPP ise, yalnz i. dnemin talebi sipari edilmelidir. EPP ve para-dnem maliyeleri hesaplanr ve LTC algoritmasna gre sipari noktalar ve miktarlar belirlenir. Yntemdeki yenilik udur: eer sipari miktar EPPden bykse

87

o dnemde yalnz nceki sipari miktarlarnn siparii verilir. Bylece toplam maliyet drlm olur. nk envanteri L dnem daha stokta tutma maliyeti ou zaman ek hazrlk maliyetinden daha kktr. Gelitirilmi LTC modeli geleneksel modele nazaran %52 daha fazla performans gstermitir. [2 ] 3.2.10. Para-Dnem Algoritmas Bu yntem de EPP kavram zerine kurulmutur. En dk toplam maliyet ynetiminin daha basit bir uygulanmasdr. nce, 1. 2. 3. 4. Her dnem iin PP deerleri hesaplanr. Bu deerlerin toplam (kmlatifi) EPP deerini aana kadar toplanr.

PP > EPP yi veren periyoda kadar olan toplam talep sipari edilir.
Bu ilem tm periyot talepleri sipari edilene kadar srdrlr. Bu algoritma, temelde en dk toplam maliyet yaklam ile ayndr. Ancak sipari miktarlar ve zamanlar daha farkl bir ekilde belirlenir. Bu yaklamda, sipari verme zaman, belirli bir zaman ierisinde birim zamanda tanan envanter miktarnn EPP deerini getii zamandr. Sipari miktar ise bu dneme kadar olan taleptir. (sz konusu dnem talebi dahil edilmez) Para-dnem algoritmas sipari miktarn sipari verme maliyeti ve elde bulundurma maliyetine gre dengeleyen saysal bir yaklamdr. Para-dnem dengeleme ve en kk toplam maliyet olarak da bilinir. Toplam elde tutma maliyetinin ok az zerinde olduu bir durumda yaplan sipariin karlayaca dnem says seilir. Gereksinimlerin kesikli yapsndan dolay, toplam elde tutma maliyeti sipari verme maliyetinden az olduu srece sipari bykl artar. Ama tam say olarak dnem gereksinimlerini kapsayan bir parti bykl bulmaktr. [2]

88

BALA

CS/Chdan EPP Miktarn hesapla Her dnem iin para-dnem deerini bul ve bu deerleri Cs/Ch deerini geinceye kadar topla. Toplamn Cs/Ch deerini getii dnemi K dnemi olarak tanmla.

Sipari miktarn, net ihtiya Deerlerini (k-1) dnemine kadar toplayarak hesapla

Planlama sresindeki tm net ihtiya deerleri inceledi mi? DUR ekil 3.5. Para-Dnem algoritmas
T

K dnemi, dnem ba (1) olarak tanmla.

PC h (k 1) Rk = C s
k =1

Cs : sipari verme maliyeti Ch: her dnem iin elde tutma maliyet kesri

(k 1) R

Cs PC h

Cs = EPP = ekonomik para dnem P: birim satnalma maliyeti PC h Para-dnem algoritmas tekrar sipari verme ile karlanan dnem says arttka toplam para-dnem hesaplar. Toplam para-dnem, ekonomik para dnemi ilk getiinde o dnem iin yeni bir sipari verme planlanr. Ekonomik para-dnem, sipari verme ve elde bulundurma maliyetlerini para dnem lsne eviren bir sabittir. [1]

89

Para-dnem algoritmasn gelitirmek iin baz artmalar tretilmitir. Bunlar ileri bakmak (look ahead) ve geri bakmaktr (look backward). Yeniden sipari verme dnemlerindeki gereksinim deiimleri ok geni ise performansmz bu yaklamlar gelitirebilir. Fakat ek hesaplamalar gerektirir ve optimum sonucu vermek zorunda deillerdir. [1] nce ileri bak testi yaplr. Eer bu baarsz olursa geri bak testi yaplr. Bu da baarsz olursa ek bir giriim yaplmaz ve para-dnemin sonular uygulanr. [1] leri bak testi teorik sipari dneminden nceki dnemlerde beklenmeyen taleplerin gelip gelmediine bakar. Balang siparii ilk dnemde pozitif bir net gereksinimle balar ve T dnem iin gereksinimleri karlar. Sipari edilen miktar ktla neden olmadka herhangi bir deiiklie gidilmez. Sonraki teorik sipari T+1 iin planlanr. Eer ileri hareket ettirilirse sipari T+2de yaplr ve ilk sipari T+1 dnemi kapsayacak ekilde arttrlr. Para-dnem saysndan net bir azalma olana kadar transfer olmaz. [1] Admlar yledir: 1. Para dnem algoritmas ile teorik sipari dnemleri bulunur. 2. Hesaplanan teorik dnemden ileriki talebe baklr. 3. Eer bir sonraki dnem (T+2), (T+1) dnemindeki para saysna eit yada R(T+2) T* R (T+1) fazlaysa sipari dnemi bir ileri kaydrlr. Aksi halde sipari dnemi kabul edilir. 4. Sipari dnemini ileri kaydrmak iin ileri bak testinin gereklemesi gereklidir. 5. leri bak testi baarsz oluncaya kadar sonraki dnemler iin tekrarlanr. Eer ileri bak testi ile sipari ileriki dnemlere kaydrlsa geri bak testine bavurulmaz. Geri bak testi u ekilde uygulanr; Teorik sipari dnemi olan T+1deki talep 2 ile arplr. Eer T. dnemdeki talep daha bykse sipari bir dnem geriye kaydrlr. Aksi halde teorik sipari durumu kabul edilir. Sipari dnemini geri kaydrmak iin aadaki artn gerekletirilmesi gerekir: Rt = 2R(t+1)

90

Geri bak testi baarsz oluncaya kadar uygulanr. [1] leri ve geri bak testleri hatasz deillerdir fakat gereksinimler arpc ekilde dalgalandnda hassaslk katarlar. Hibir test para-dnem says azalmyorsa sipari dnemini deitirmez. Ek olarak hibir sipari sfr talepli komu dneme kaydrlmaz.

Tablo 3.15. Para-Dnem algoritmas HAFTALAR 1 Brt gereksinim Para-dnem Para-dnem (kmlatif) Gelen sipari 2 60 0 0 180 3 90 (1) 90 90 0 4 30 (2) 60 5 30 (3) 90 6 90 (1) 90 90 0 7 60 (2) 120 210 120 8 30 (1) 30 30 0 9 30 (2) 60 90 0 10 40 (3) 120 210 40 460 TOP 460

150 240 0 120

Tablo 3.16. Para-Dnem algoritmasna gre sipari plan HAFTALAR 1 180 2 60 120 180 0 3 90 30 0 0 4 30 0 0 120 5 30 90 120 0 6 90 0 0 120 7 60 60 120 0 8 30 30 0 0 9 30 0 0 40 10 40 0 40 0 TOP 460 330 460 460

Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari Planlanan sipari

91

Para-dnem algoritmasnda verilen periyotta 4 kere sipari verilmitir ve stok miktar ise 330 birimdir. Haftalk elde bulundurma maliyeti 0,16 pb, sipari maliyeti 30 pb/siparitir. [1] Toplam sipari maliyeti Toplam maliyet = 30*4 = 120 pb = 120 + 52,8 = 172,8 pb

Toplam elde bulundurma maliyeti = 0,16*330 = 52,8 pb

3.2.11. Artan Para Dnem Algoritmas Para-dnem algoritmasndan fark toplam elde tutma maliyeti ile sipari verme maliyeti yerine artan elde bulundurma maliyeti ile sipari verme maliyetini dengeler. Artan elde bulundurma maliyetleri sipari etme maliyetlerinden kk yada eitse artan paradnem algoritmas sipari miktarn arttrr. [2] Ama tam say olarak dnem gereksinimlerini kapsayan bir parti bykl elde etmektir. P*Ch(T-1)*RT= Cs (T-1)*RT=Cs/(P*Ch) [1] 3.2.12. Artml Sipari Verme Artml sipari verme yntemi de envanter tama maliyeti ile sipari verme maliyetini karlatran bir kural ile altrlr. Bu kural net ihtiya programn periyot-periyot ele alarak, sipari miktarna eklenecek her bir periyot talebinin getirecei ek envanter tama maliyetini, sipari maliyeti ile karlatrr. lave edilecek tama maliyeti sipari maliyetini aana kadar ihtiyalar toplanr. Bu toplam sipari miktar olarak seilir. [2]

92

Tablo 3.17. Brt gereksinim -1 HAFTALAR 1 2 60 3 90 4 30 5 30 6 90 7 60 8 30 9 30 10 40 TOP 460

Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim

Cs (Sipari maliyeti)

= 30 pb/sipari

Ch (elde bulundurma maliyeti) = 0,16 pb/hafta Yukardaki verilere gre ilk muhtemel sipari miktar 60dr. Buna 3.periyot ihtiyac eklenirse 90*1*0,16 =14,4 pb olur, 4.periyot ihtiyac eklenirse 30*2*0,16= 9,6 pb, 5.periyot ihtiyac eklenirse 30*3*0,16 = 57,6 pblik ek envanter maliyeti oluur. 57,6 >30 olduu iin ilk 5 periyot talebi toplanarak ilk sipari partisi tanmlanr. Yani ilk sipariin bykl 60+90+30+30=210 adet olur. [2]

Tablo 3.18. Brt gereksinim -2 HAFTALAR 1 2 3 4 5 6 90 7 60 8 30 9 30 10 TOP 40 460

Stok kalemi Tedarik sresi:1 Brt gereksinim

Tablodaki verilere gre ilk muhtemel sipari miktar 90dr. Buna 7.periyot ihtiyac eklenirse ek maliyet 60*1*0,16=9,6 pb. olur, 8.periyot ihtiyac eklenirse 30*2*0,13= 9,6 pb, 9.periyot ihtiyac eklenirse 30*3*0,16= 14,4 pb, 10.periyot ihtiyac eklenirse 40*4*0,16=25,6 pb olur. Sipari maliyetini aan bir ek maliyet bulunmamakta ve 2.sipari miktar 90 + 60 + 30 + 30 + 40 = 250 olmaktadr. [2]

93

Tablo 3.19. Artml sipari verme yntemi sipari plan HAFTALAR 1 Brt gereksinim Stok dzeyi Gelen sipari Planlanan sipari 180 2 60 120 180 0 3 90 30 0 0 4 30 0 0 120 5 30 90 120 0 6 90 0 0 120 7 60 60 120 0 8 30 30 0 0 9 30 0 0 40 10 40 0 40 0 TOP 460 330 460 460

Stok kalemi Tedarik sresi:1

Artml sipari miktar modelinde verilen periyotta 2 kere sipari verilmitir ve stok miktar ise 610 birimdir. Haftalk elde bulundurma maliyeti 0,16 pb, sipari maliyeti 30 pb/siparitir. Toplam Sipari Maliyeti = 30*2=60 pb Toplam Elde Bulundurma Maliyeti = 0,16*610 = 97,6 pb Toplam Maliyet = 60+97,6 = 157,6 pbdir. [2] 3.2.13. Wagner-Whitin Algoritmas Algoritma verilen bir problemi tekrarlayan ilemlerle sonuca gtrme yntemidir. Tekrarlamayan yntemlere gre daha karmak ilemler gerektirir. Wagner-Whitin belirli bir zaman aralndaki determenistik ve dinamik sipari miktar problemine optimum zm sunar. Tm dnemlerin taleplerinin karlanmas gerekir. Planlanan zaman aralndaki dnemler sabit ve belirli bir uzunluktadr. Sipariler taleplerin dnem banda karlanacan garanti etmelidir. Wagner-Whitin algoritmas minimum kontrol edilebilen maliyet politikasn elde etmeye yarayan dinamik bir programlama yaklamdr. Hesaplamalar kolaylatrmak iin baz teoremler kullanlr. N dnemi ieren zaman iinde mmkn olan tm sipariler alternatifleri iin toplam deiir maliyet alternatifleri hesaplanr. Bu maliyetler elde bulundurma ve sipari verme

94

maliyetlerini ierir. Zce C.dnemden E.dneme kadar olan toplam deiir maliyet olsun ve C.dnemden yaplan sipari E.dneme kadar ihtiyalar karlasn: Cs = sipari verme maliyeti Ch = her dnem iin elde bulundurma maliyeti P = birim satn alma maliyeti Rk = k.dnemdeki talep oran Z ce = C s + C h P (Qce Qci ) 1 c e N
i =c e e

Qce = Rk
k =c

fe 1.dnemden e.dneme kadar mmkn olan minimum maliyet olsun, ve e.dnem sonunda envanter sfr olsun. Algoritma f0= 0 deeri ile balar ve f1, f2, f3, ..., fn srasyla bulunmaya devam edilir. Ve daha sonra fe hesaplanr. f e = Min(Z ce + f (c1) ) Baka bir deyile, her dnem iin tm sipari verme alternatifleri ve ilave fe stratejileri kyaslanr. Ve en dk maliyetli kombinasyon 1den eye kadar olan ihtiyalar karlayacak fe olarak kaydedilir. Optimal maliyet izgisinin deeri fn dir. Bu optimum zmden sipari miktarn elde etmek iin ; f N = Z WN + f W 1 uygulanr. Son sipari w. dnemde olsun ve wden Ne kadar ihtiyalar karlasn. MRP sisteminde toplam maliyeti en az yapacak olan optimum sipari miktarlar Wagner ve Whitin tarafndan gelitirilen Dinamik Programlama yntemi ile bulunabilir. Sezgisel yntemleri kullanmann, W-W algoritmasn kullanmamak karsnda fazla bir maliyet getirmeyecei, yaplan baz aratrmalarda ispatlanmtr. Bu yzden sezgisel sipari verme yntemleri daha ok uygulama alan bulmutur. [2]

95

6.15. Silver-Meal Algoritmas Edward Silver ve Harlan Meal en dk dnem maliyetine dayanan sezgisel bir parti bykl algoritmas gelitirilmilerdir. Sipari verilen dnemler boyunca dnemlik ortalama maliyeti hesaplar. Dnem ba ortalama maliyet ilk arttnda tekrar sipari planlanr. Her dnem iin toplam ilgili maliyeti minimum yapacak dnemin gereksinimlerini karlayacak tam say olan bir parti bykl seilir. lgili maliyetler sipari verme maliyeti ve elde bulundurma maliyetidir. Eer bir sipari iinde bulunulan dnemin banda geliyor ve T.dnemin sonuna kadar ihtiyalar karlyorsa dnem bana ilgili maliyet: Cs = sipari verme maliyeti Ch = her dnem iin elde tutma maliyeti P = birim satn alma maliyeti TRC(T) = T dnemleri boyunca toplam ilgili maliyet T = dnemlerdeki tekrar doldurmalar iin gerekli sre Rk = k.dnemdeki talep oran Ph = dnem ba elde tutma maliyeti TRC(T) C s + t.dnem sonuna kadar elde tutma maliyeti = T T C s + C h P (k 1) Rk
k =1 T

Ama dnemlik maliyetleri minimize edecek maliyetleri semektir. Bu yntem ilk olarak Tyi hesaplar ve T+1 dnemi ilk dnem olarak alnr ve ilem planlanan zamann sonuna kadar tekrarlanr. Dt : Dnemsel ihtiyalar S : Hazrlk maliyeti C : Birim maliyet Ip : Dnemsel envanter tama maliyeti [2]

96

BALA

T=1 Dt = D1 Gt = G1 = S/IP.C

EVET T2 . Dt G

T = T+1 Gt = G(t-1) + (t-1)*Dt

Sat miktar =

D
t =1

D
t =1

= D1 + D 2 + ... + D T

ekil 3.6 Silver-Meal algoritmas Bu sezgisel yntemi kullanmann avantaj basitlii ve maliyet performansnn iyiliidir. ou durumda Wagner-Whitine gre ceza maliyeti %1den daha azdr veya yoktur. Bu yntemin iyi performans gstermeyecei iki durum: 1. Talep oran ok hzl dyorsa 2. 0 talepli dnem oksa [2]

97

3.3.Sipari Miktarlarnn Bulunmasnda Kullanlan Yntemlerin Deerlendirilmesi ncelenen yntemlerin deerlendirilmesi yaplrken, algoritmalarn performanslarnn kullanlan net ihtiya verileri ile hazrlk ve birim maliyetler oranna gre deitiinin gz ard edilmemesi gerekir. [2] Tablo 3.20de, bu yntemlerin verilen rnek problem zerinde uygulanmas halinde ortaya kacak toplam maliyeler ile bunlar oluturan dier maliyet eleri zetlenmitir. Tablo 3.20. Algoritma performanslarnn karlatrlmas Sipari Envanter Stok miktar maliyetleri Tama maliyeti 60 610 97, 6 120 250 40 90 470 75, 2 90 510 81, 6 120 330 52,8 90 550 88 120 390 62, 4 90 670 107, 2 60 1120 179, 2 270 0 0 Toplam maliyeti 157, 6 160 165,2 171, 6 172,8 178 182, 4 197, 2 239, 2 270

Algoritma Artml sip. Sabit Dnem Alg. Dnem sip. Mik. Deitirilmi ESM Para-Dnem Alg. ESM En D. Birim Mal. Sabit sipari Mik. En D. Top.Mal. Kesikli Sipari Alg.

Sipari says 4 3 3 4 3 4 3 2 9

3.4. Parti Bykl Belirlemenin Aksayan Ynleri Anlatlan tm yaklamlar tek bir kalem iin planlanan sre boyunca sipari verme noktalarn ve parti byklklerini belirlemeye alr. Hibir yaklam ok kalemli veya ok aamal planlama yaplarnda parti bykl sonularnn nemi zerinde durmaz. Mesela hibirisi rn yapsndaki yksek seviyeli kalemlerin dk seviyeli kalemlere etkisini aratrmaz. Parti bykl belirlemenin son rn seviyesinde dk seviyelere gre daha etkili olduu dnlmesine ramen yksek seviyelerdeki faydas uzaklara erime etkisi olabilir. ok seviyeli rnler iin rn yapsnn yksek seviyelerdeki parti byklklerindeki deimeler ve dalgalanmalar dk seviyelerdeki parti

98

byklkleri iin zorluklar karabilir. st seviyelerdeki deiimler aalara doru aktarlr. ok basamakl bir sistemde, parti bykl belirleme politikasnn tm sistem zerindeki etkisi dnlmelidir. Sistem zerinde her politikann maliyetlere dayal faydalarnn ne kadar farkl olduunu gzlemlememiz gerekir. Btn yaklamlar anlatld gibi miyopiktir. Sadece bir kalemi bir zamanda dnrler ve baml kalemlerle ilgili maliyetlere aldrmazlar. Parti bykl belirleme tekniklerinin bir dier dnlecek yn de dinamik evrelere uygunluudur. Uygulamada parti bykl belirleme politikalar genelde dnen zaman evrenli ve ardk olarak yaplr. Bir dnemin sonunda tketilen dnem silinerek, sona yeni bir dnem eklenir. Silinenden sonraki dnemde, eklenen dneme kadar taleplere tepki verebilmesi iin izelge ayarlanp gncellenir. Bu yolla planlanan zamandaki dnem says izelge her ilerletildiinde zaman geen dnem ayarlanarak sabitlenir. Parti bykl belirleme tm plan zaman iin hesaplanabilse bile genelde sadece en acil karar uygulanr. Gncellemeler problem karabilir. Duraan artlarda elde edilen sonular dnen izelgeler iin gereki deildir. Bu genelde zamana kar duyarl parti bykl belirleme iin dorudur. Zamann sonundaki yeni gereksinimlerin dzeltmesi ve yeni siparilerin eklenmesi erken kararlara sebebiyet verebilir. Wagner-Whitin algoritmas gncel planlanm sipariler elde etmek iin tm zaman evrenini kapsar ve planlanan zamann ileriki aamalarna duyarldr. Optimal sonucu vermeyen tm yaklamlar (Dnemlik Sipari Miktar karekkten dolay hari) siparileri sadece gelecekteki acil ihtiyalar dnerek planlar. Daha ileriki dnemlerdeki talep deiikliklerine kar daha az duyarldr. Bu miyopluk duyarszl azaltmak iin avantajl ve ilerleyen izelgeli evrenler iin ekicidir. Wagner-Whitin algoritmas optimaldr ve dier sezgisel yntemlerle birlikte kullanlabilir. Bu ilerleyen izelge evreni MRPde ska kullanlr. Bir kalem iin talep izelgesi zaman fazl net

99

gereksinimdir. Seilen parti bykl belirleme yntemiyle elde edilen izelge bir rn iin planlanm sipari aln haline gelir. [2] ncelenecek tekniklerin hepsi bir arada tekrar yorumlanacak olursa: Tablo 3..21. Sipari verme yntemlerinin karlatrlmas
TR Ekonomik sipari miktar Deitirilmi ekonomik Sipari miktar Sabit sipari miktar Kesikli sipari algoritmas Sabit dnem algoritmas YORUM Genellikle talebin kullanm tipik olarak ayr paralarn malzeme ihtiyac gerektiinden MRP sistemi iin etkili deildir. ESM ynteminin gelitirilmi halidir. Sipariten nce talep yapsn inceledii iin siparilerin karlanmasnda daha duyarldr. Genellikle sadece karakteristikleri uygun olarak dier kitle bykl teknikleriyle hesaba alnmayan paralara uygundur. Sipari verme ve/veya hazrlk maliyetlerinin dk olduu durumlarda yksek derecedeetkilidir. Belirlenmi periyodun tesinde ihtiyalar kesin belli deilken kullanlr.

TR Dnemsel sipari miktar Minimum birim maliyet Deitirilmi en dk maliyet Minimum toplam maliyet Para dnem algoritmas Artan para-dnem algoritmas Artml sipari verme Wagner-Whitin Algoritmas Silver-Meal Algoritmas

YORUM Klasik ekonomik sipari miktar mantnn modifiye edilmi ayn talebi ele almak iin kullanlr. Tm planlama ufkunu ilgilendirmez. Birbirini izleyen periyotlarda ani talep artlar olduunda daha iyi sonu vermektedir. %52 orannda daha fazla performans gelitirir. Planlama ufkundaki ihtiya duyulan kitle byklklerinin analizi. Dnemsel talep patlamalar iin ok uygundur. Sipari verme maliyeti ile elde bulundurma maliyetlerini dengeler Her bir periyot bana eklenecek envanter tama maliyetini sipari verme maliyeti ile karlatrarak toplam maliyeti optimum seviyeye ulatrr. Dinamik programlamaya dayand iin MRP sistemi iin fazla komplekstir. Bu yntemin kullanm basit ve maliyet performans iyidir. 0 dnemli talep oksa ve talep oran ok hzl deiiyorsa iyi performans gstermez.

100

4. SONU

malat endstrisi devaml olarak verilen bitirme zamann ama (gecikme) problemi ile kar karyadr. stenen rnlerin miktarlar ve eitlilii dnsel olarak zaman iinde deitirilebilmektedir. Halbuki, ou imalat tesislerinin kapasitesi yeterince esnek deildir. Ksa dnemde deien talebin, retim kapasitesinin deitirilmesi ile karlanmas mmkn fakat olduka masrafldr. Asl nemli olan gerek bir retim programnn MRP ve MRPde parti byklkleri hesaplama yntemi ile koordinasyonunun program yaps iinde doal olarak gerekletirilmesidir. [2] Burada veri analizi, parti miktarlarnn belirlenmesi aamasnda nemli olmaktadr. Parti miktarlarnn sistemin performans zerinde ok etkili olduu sylenebilir. Bu etkinin younluu zellikle dier evre koullarnn sabit kalmas orannda artacaktr. Ancak, ne kadar etkin olursa olsun bu yntemlerin etkenlii baz unsurlardan etkilenir. Sipari miktarlar bulma yntemlerinin nispi etkenliini etkileyen etmenler aada verilmitir: 1. 2. 3. 4. Talebin deikenlii, Planlama sresinin uzunluu (ka dnem olaca), Planlama dneminin bykl (ka hafta veya ay olaca), Hazrlk maliyetinin birim maliyete oran. n zamanlarn kullanm ile, eitli zaman dilimleri iin gerekli ihtiyalar plan iin uygun retim ve satn alma plan oluturulmas gerekir. Buna ramen ya yetersiz kapasite yada yanl n zaman (hazrlk zaman) hesab gibi nedenler ile retim plannda

101

aksaklklar grlebilir. Sistemi kullanan, ana plan yada retim kapasitesi zerinde ayarlama yapmak zorunda kalabilir. Burada incelenen parti byklkleri belirleme yntemlerinin her birinin kendine gre stnlkleri ve farkllklar olmasna ramen nemli olan, bu yntemlerin, uyguland iletmelere uyum gstermesidir. letmeler, kendi retim yaplarna daha iyi uyum salayacak, olas deiikliklere daha etkin ve zamannda cevap verebilecek teknii kullanmaldrlar. Bu sebeple iletmelerin, kendi yaplarn iyi etd etmi ve sistem gereksinimlerini iyi kavram olmalar gerekir. Ancak bu sayede kendi retim yaplarna en uygun olan ve ihtiyalar en etkin biimde karlayacak yntemi belirleyebilirler.

102

KAYNAKA

[1] MRP! AHN, Mehmet. "MRP." Mehmetsahin.biz Mehmet ahin ncesu. 2009. <http://www.mehmetsahin.biz>. [2] "Materials Requirement Planning - Parti Bykl Belirleme." Blogcu.com. 12 ubat. 2007. <http://enm.blogcu.com/>. [3] DEMR, Hulusi. retim Ynetimi : lemler Ynetimi. 6.Bask. stanbul: Beta Yaynlar, 2003. ISBN 9752952941 [4] "Stok Kavram." Trkiye'nin En Byk Belge Ve Dkman Paylam Sitesi Belgeler.com. Kasm., 2009. Web. <http://www.belgeler.com/blg/6d1/stok-kavrami>. [5] "Envanter." 16 Jan. 2010. Web. <http://www.erpakademi.com/>. [6] "MRP." Cokunz <http://www.bucosev.com>. Eitim Vakf_Eitim Sunumlari. Web..

[7 ] EROZAN, hsan. "Bir letme in Kapal evrim MRP Programnn Yazlm Ve Uygulama Sonularnn zlenmesi." .:: YK Tez VT ::. Haziran 2007. http://tez2.yok.gov.tr/ [8] "Materials Requirement Planning - MRP." .:Bakent niversitesi:. Web. <http://www.baskent.edu.tr/>. [9] "MRP-retim Sistemleri." Ofismhendis. Web. <http://www.ofismuhendis.com>.

103

[10] "Malzeme htiya Planlama Sistemi." Ofismhendis. Web. <http://www.ofismuhendis.com>. [11] "Malzeme htiya Planlama Sistemi." Web. <http://www.genelbilge.com/>. [12] "MRP - MPP II - ERP." Mhendislerin Mekan. Web. <http://www.muhendisiz.net>.

[13] MRP4 ASAL, mer. "Malzeme htiya Planlamas (MP) Ve retim Kaynaklar Planlamasnn (kp) retim Planlama Ve Kontrol Faaliyetleri zerindeki Etkileri" Gazi niversitesi Akeriim. 2009. Web. <http://www.acikarsiv.gazi.edu.tr/index.php? menu=2&secim=10&YayinBIK=3062>. [14] "MRP ERP." Scribd. 13 Apr. 2008. Web. http://www.scribd.com [15] Compton, W.D., Mhendislik ve Teknoloji Ynetimi, ev: Dr. Gl E. Okudan, Beta Basm Yaym Datm A.. stanbul, 374 1999. [16] "Kurumsal Kaynak Planlamas (ERP)." ULUDA NVERSTES-Merkez Ktphane. 2002. Web. <http://kutuphane.uludag.edu.tr/>.

104