– 4, : 2008

અવલોકન શતદલ -1

અપ પ ણ

,
,

કોપીર ાઈટ

ંુ થી . આથી જે કોઈ વયકતી કે સસંથાને આમાંના

આ પસુતક કોઈ જતના આથીીક લાભ કે નામના માટે લખાય ન
કોઈ લેખ પસીધધ કરવાની ઈચછા હોય; તે આ પસુતક અને લેખકનો ઉલલેખ કરીને , કોઈ પણ જતની મજ ં ુરી
ે ે ે ે ે ે ે
વીના અન જમ છ તમ - કોઈ પણ ફરફાર વગર - કરી શક છ . આખ પ ં ુ સ ુ, લ ે ંુ ોયતો
તકપસીધધકરવહ
ખકનો
સમપકી કરવો -

sbjani2006@gmail.com

Avalokan Shatdal - 1 Page 2

અવલોકન શતદલ -1

અન ુકમણ ીકા

[ પસુતકના બધા લેખ ઉઝા આધારીત ‘સરળ’ જોડણીમાં છે . ]

• ** ***
[ - ]

..........................................................................................................2
...................................................................................................... 2
.................................................................................................3
–1
…. .............................................................................................8
........................................................................................ ......................9
આવકારદાયક નવલો પયોગ- જયિંત એમ. દલાલ....................................................................... ..................9
.................................................................................................................. ...12
અવલોકનો વીશે- એક અવલોકન- હરિનશ જની.............................................................. .........................12
.......................................................................................... ...................13
‘અવલોકનો’ વીશે લેખકન અ
ંુ વલોકન......................................................................................... ..........13
................................................................. ..................15
નેટ પરના પરમ સખા શી. જુગલકીશોર વયાસ દારા લેખક પરીચય ........................................... .........................15
.............................................................................. ...........................16
નીલમબેન દોશીન અ ં ુ !.................................................
વલોકનોઉપરસન ેહસભરઅવલોકન ............................17
.................................................................................... .........18
િદલીપ પટેલન અ ં ુ ....................................................................................... .....18
વલોકનોઉપરઅવલોકન
............................................................... ..............................20
લેખકની સાથે અગ ં ત રીતે સક ં ળાયેલા કુટુમબીજનોએ બહુ સદ્ ભાવ અને પેમપવુીક તેમની શભ ુ ેચછાઓ પાઠવેલ છે . તે સૌનો
અત ં
ઃઃ
કરણપવુીક આભાર............................................................................................................... .......20
રાજેશરી શક
ુ લ................................................................................................................... ...20
ુ લ ...................................................................................................................... ...20
ં મ શક
પચ
ઋચા જની....................................................................................................................... ...21

Avalokan Shatdal - 1 Page 3

અવલોકન શતદલ -1

િજજાસા જની .................................................................................................. .................21

- ................................................................................... .........23
જે નેટ વાચકોએ બહુ પેમપવુીક આ ‘અવલોકનો’ જેમ જેમ પગટ થતાં ગયાં , તેમ તેમ તેમને પતીભાવ આપી અવલોકયાં છે , તેમના વીચારો
અહીં રજુ કયાીં છે . એ સૌનો હરદયપવુીક આભાર............................................................. ...........................23
રતીલાલ ચદંરયા–બળવત ં પટેલ અને ઉતતમ અને મધ ગ ુ જજર ......................................... .............................23
શી. િવપલુ કલયાણી .......................................................................................... ......................23
ડો.મહેશ રાવલ .................................................................................................. ...................24
રશમીકાંત દેસાઈ - ‘તતડ ુ ી’.............................................................................................. ...........24
‘પજાજુ’ ......................................................................................................................... ...25
િચરાગ પટેલ .......................................................................................... .............................25
પીનકી પાઠક ..................................................................................................... ..................25
રાજેનદ િિવેદી અને િિવેદી પિરવાર ....................................................................................... .........25
િનલેપ ભટ ............................................................................................... ..........................26
નીતા કોટેચા .......................................................................................... ............................26
નીલા કડિકયા..................................................................................................................... ..26

–2

….. ............................................................................................ .....28

.... [ ].................................................................................. ...29
.... [ ]............................................................ ...........................29
. . . . ... [ / ]............................................ ..............30
.. [ / ].................................................................................... .31
.. [ ]...................................................... ......................31
/ ... [ ]................................................. .............32
.. [ ]....................................................................... ......................32
.. [ ]..................................................... ........................34
... [ / ]............................................................ .....34
( ) ... [ ]................................................35
... [ ]............................................... ............35
– ... [ / ].................................................. ..........36
... [ ]................................................................................. ...............37
... [ , ]................................................................. ...37
... [ ].......................................................................... ...................38
... [ ]................................................................ ...............38
... [ / ].......................................................... .................39
... [ ]............................................................................. .......40
... [ ]................................... .............................41
... [ ]................................................. .........................41
... [ ]...................................................... ...........42
... [ ].................................................................................. ...42
... [ ].................................................................................. ...43
... [ , ]...................................................... ...............................43
... [ ]...................................................................... ...........44
... [ ]............................................................................... ......44
... [ ]................................................................................. ...............45
Avalokan Shatdal - 1 Page 4
અવલોકન શતદલ -1

... [ ].............................................. ...........................45

... [ ]...................................................... ...........46
... [ ].......................................... .................46
... [ ].......................................................... ...................47
... [ , ]............................................................ .......48
... [ ]............................................................................. .......49
... [ , ]................................................................... ...49
... [ ]............................................................. ..50
... [ ].................................................................................. ...50
... [ ]............................................................................ .......51
... [ / ]....................................................................... .........51
... [ / ].............................................................................. .....52
– ... [ ]............................................ .....................52
... [ / ]........................................................ .........53
[ / ]...................................................................................... ...54
[ / / ].................................................. ..............55
... [ / ]............................................................................. .....56
- 1... [ / / ]................................................ .........57
– 2... [ ]........................................... ...............................57
... [ ]................................................................ ...............58
... [ ]................................................................. ...............58
/ ... [ ]................................................................... .59
... [ / / ].................................................60
... [ ]...................................................... ....60
... [ / ]........................................................... ..61
... [ / ]............................................. ......................62
... [ / ]................................................................... .62
... [ ]........................................................ ...............................63
... [ / ]............................................................ ......64
... [ / ]............................................... .........................64
... [ ]............................................. ............................65
... [ ]......................................................... ...............................66
... [ ]....................................................................... ...........66
... [ ]................................................. .......................67
... [ ]................................................................. .............68
... [ ]...................................................... .......................68
... [ ].................................................................... .......................69
... [ / ]............................................................................. .....70
... [ ]............................................................... ...........................70
... [ / ]................................................................... .71
... [ / / ]................................................ ............71
... [ / ].............................................................................. .....72
... [ ]................................................................. ...............72
... [ / ]......................................... .............................73

Avalokan Shatdal - 1 Page 5

અવલોકન શતદલ -1

... [ ].......................................... ...............................73

... [ / ]..................................... ..................74
... [ / ].................................................... .....................74
... [ / / ]............................................ ....75
... [ ]......................................... ...........................75
... [ ]....................................................................... ...........76
, ... [ ]...................................... ....................77
... [ ]............................................................................. .......77
... [ ]................................................................... ...77
... [ ]......................................................... ...................78
... [ ]........................................................... ...................79
( ) ... [ ]........................................ ...79
... [ / ]......................................... .............................80
... [ / ]..................................................................... .....................80
... [ ]........................................ ...............................81
... [ ]..................................... ..........................82
- ... [ / ].......................................................... ..............83
... [ ]........................................................ ...............................83
... [ ].......................................................... ..85
... [ ]............................................. ...........................86
... [ ]............................................................................................. .......87
.. [ / ]................................................ ........87
... [ ]............................................... ...............88
... [ ]........................................... .......89
... [ ]............................................. ................90
... [ ]........................................... ...................90
– 1... [ ].............................................. .............................91
- 2... [ ]........................................................ ...........................92
... [ / ]................................................................... .92
/ ... [ ]....................................................... .......93
... [ ]............................................................................. .......94
... [ ]........................................................ ...............................94
–3

…. .....................................................................................................96
................................................................................... .............97
...................................................................................... ..............99
.......................................................................... .........................101

Avalokan Shatdal - 1 Page 6

અવલોકન શતદલ -1

: ઉપર જણાવલ ે ‘અનક ુ મણીકા’ની લીનક દરેક લેખની નીચે પણ આપવામાં આવલે ી છે . તેની
ઉપર ‘કનટોલ + કલીક ‘ કરવાથી પાછા અનક ુ મણીકા પર સરળતાથી આવી શકાશે . પયોગ ખાતર ઉપર આમ
કરશો; તો અનક ુ મણીકાના પહેલા પાને પહોંચી જશો . જો તમારા વડીના વઝીનના ‘વય’ મ ‘ ુ ેનમુાંડોકયમુેનટ
મેપ’ ની સવલત હોય તો, તે સગવડ વાપરવા ભલામણ છે. આમ કરવાથી તમે બીજ એક બારી( વીનડો)માં
અનક ુ મણીકા પણ જોઈ શકશો.

Avalokan Shatdal - 1 Page 7

અવલોકન શતદલ -1

વી ભાગ – 1
…. પાસત ાવીક

Avalokan Shatdal - 1 Page 8

અવલોકન શતદલ -1

પસતાવ ના

આવ કા રદ ાય ક નવલો પયોગ - જય ંિત એમ . દલાલ

સજીનહારે સજેલી જવ- િનજીવ સિૃિનાં અદ્ ભતૂ સજીનનો આપણે અભયાસ કરીશ ત ં ુ ોસજીનહારમાટેઆપણંુ
મસતક ભાવિવભોર થઈને નમી પડશે. લીલીછમમ હિરયાળીથી શોભી ઉઠતા, ઊચા ઊચા પહાડો, ઊડી ઊડી ખીણો, પહાડો
પરથી વહી રહેલાં ઝરણાં , ધોધ અને એમાંથી સજીત ક ં ીત ઠલવાતાં ધસમસતા પરૂે વહેતી નદીઓનાં
, દિરયામાં
ું ણીિપયસગ
પાણી, આકાશમાંથી દંદુિભગાન સાથે જોરજોરથી વરસી રહેલો મશ ૂ ળધાર વરસાદ , કયારેક બરફન ત ંુ ોફાન,
બાગબગીચાઓમાં ખીલી ઊઠતાં રંગબેરંગી ફૂલો , અનેક જતનાં પશુ , પખં ી અને ફૂલોમાં હજરો જતના રંગોથી ચીતરાયેલું
િચતરામણ, આ બધાં મનમોહક, નયનરમય દષયોથી િચતત પસન થઈ જય છે.

ઈશરે રચેલી આ અબોલ સિૃિન ન ંુ સ ૈ િગી,કઆ દયીોમાં કલાનાં કામણ કરે છે , તો બીજ બાજુએ ઈશરે બોલકા
સૌંંખ
ે
માનવીની રચના કરીન અદ્ ભતૂ સામથયી દાખવય છ ુ .
ં ે

લાખખો િશરાઓ અને માંસપેશીઓના આધારે માણસન શ . જતજતના

ંુ રીરઘડાય ું સવાદો, ભાતભાતના િવચારોવાળંુ મન
ઘડીને ઈશરે સાચે જ કમાલ કરી હોય, એવ ન ? ંુ
ંુ થીલાગત

જવનપયીનત માનિસક આઘાત- પતયાઘાતોમાંથી બહાર નીકળી, જવાઈ ગયેલી િજંદગીના લેખાં -જોખાં, અવલોકન
કરવાન મ ં ુ ન સ રુેશ,જનીજ ેવાિચત
એ સવાભાિવક ેથાય છે.
ં કનઘટના

સરુેશ જનીએ લખેલાં અવલોકનો હંુ ઝીણવટથી વાંચી ગયો . સવારમાં ઊઠીએ અને રાતના સઈૂ જઈએ તયાં સધ
ુ ીમાં
અનેક િનજીવ વસતઓ
ુ સાથ ે માણસનો પનારો પડતો હોય છે .

સરુેશભાઈએ રોજ બરોજની સાવ સામાનય ઘટનાઓન બ ં ુ ારીકાઈથી ,અવલોકન કરી ઉપદેશાતમક
ભાવનાતમક
ું ે .
અથીઘટન કરી એક આગવા, નવા જ ભાવિવશને ઉજગર કરી આપય છ

સરુેશભાઈ એમના અનેક અવલોકનોમાં િજંદગીના જમા ઉધાર પાસાં બતાવીને ભાવકને એક નવી જ દુિનયામાં લઈ જય
છે. થોડાક નમનૂ ા પર દિિપાત કરીશંુ .

: સરુેશભાઈ આ અવલોકનમાં જવનન સ ં ુ ન .

ાતનસતયતારવીઆપેછે

‘અવળચડં ા મનને થયંુ , આ પથથર જેવો પથથર પણ સય ૂ ીનાં કીરણો મળે તો ચમકતા , નાનકડા તારલા પગટાવી શકે
છે. પથથરિદલ માનવીના અત ં રમાં પણ આવાં કોઈ જગિૃતનાં સયૂ ીિકરણ પડે , તો વાલીયામાંથી વાિલમકી ઉભરી આવતા હોય
ે ે ે ે
છ જ ન ? પણ જ કથીર જવા મોટાીર હોય , તમની ઉપર કશીય અસર ન પડે .’
ે

: આખી દુિનયાને લાગ પ ુ ડ ત ો સ દંેશ.ોઆઅવલોકનમાંજોવામળેછે

‘ પણ એવ ન ુ બનેકે માનવજતનો એક જ ધવજ હોય? કોઈ દુશમન જ ન હોય ? કોઈ લડાઈ નહીં, કોઈ
ં , આખી
ં
હતયાકાંડ નહીં, કોઈ ખોટુ , સકુિચત અિભમાન નહીં . સદીઓથી લડતા આવેલા, ખન
ં ૂ ખાર લડાઈઓ લડેલા યરુોપના દેશોએ
તો આમ કરી દીધ છ ંુ ે . આ પિકયા આખા િવશમાં ફેલાય તો કેવ સ
ંુ ારં ?’

Avalokan Shatdal - 1 Page 9

અવલોકન શતદલ -1

: અમેિરકાની જોહુકમી પર આધિુનક યધુધ િવષે થોડાક શબદોમાં પલયની વાત સરસ રીતે રજુ થાય છે .

ુ ની ઓિફસમાં બહુ જ સરંકણવાળી સવીચો છે . અમેિરકન કોનગેસની અનમુિત મળી હોય અને પમખ
‘ અમેિરકાના પમખ ુ
એમાંની સવીચો દબાવે; તો છેવટના ઉપાય તરીકે નયક
ુ લીયર શસિો લઈ જતી , આં ત ં
રખડ ીય મીસાઈલો કાયી ર ત થાય અન ે
થોડા સમય બાદ શિુપદેશ ઊપર સેકંડોમાં તારાજ થઈ જય ‘

: અહીં ગરીબી અને અમીરી વચચેનો ભેદભાવ સદંુ ર રીતે રજુ થયેલો જોવા મળે
છે.

ૂ ો રોટલો મળી રહે તોય સૌભાગય

‘ ગોસરી સટોરની ઝળાંહળાં થતી સમિૃધધ આ દુભાીગી જનો માટે નથી હોતી . તયાં તો સક
ે ે ે ે
ગણાય છ. ગોળની કાંકરી તેમને માટ િમિાન હોય છ . ભગવાન માટ ઘીનો દીવો નહીં ; પદીપત જઠરાિગન જ પયાીપત હોય
છે. એમને માટલ પ ુ , બે ગાઉ પગ ચલાવવા પડે છે . એમને રસોઈ પકાવવાન ઈ
ં ાણીભરવાયગાઉ ં ુ ધણલ ંુ ાવવાયવલવલવંુ
પડે છે . રસતાની બાજુમાં ઈટના િણ ટૂકડા અને માટીની ઠીબમાં તેમન આ ં ુ ‘ ુંઆવીજયછે
ખ રંુ.સોડ

: પાકીમાં ફરતાં ફરતાં જવન સગ ં ીભયીું, મહેકત ક

ુ ધ ુ ં ેવીરીત, ેબએન
નાવીશકાય
િ ં ુ વ શલેષણસરસરીતે
રજુ કરે છે .

‘ આપણે આપણા જવનમાં કાંટા પણ વાવી શકીએ; અથવા ફૂલ પણ . ફૂલ વાવેલ જ ુ ં વ ન કેવ?સ
ંુ ોહામણલ ંુ ોયછે
ંુ ાગતહ
કોઈએ થાકેલા પવાસીને શીળી છાયા આપે તેવ વ ુ ં ૃ .વાવયહ
ક કોઈું જવન ે
ોયછે આંબા જવાં : મધમીઠી કેરીઓની લહાણ
ે
કરતાં જ રહ. એવાં જવન વાધીકય પણ ગરીમાથી સભર હોય
ે છ. અન કોઈ જવન બાવળ કે થોર જેવાં . નકયાી કાંટા જ
ે ે
કાંટા : હાથ મકૂ ો અને લોહી નીકળે . ‘

આમ અબોલ સિૃિમાંથી વીણેલી આવી નાની નાની ઘટનાઓને જવનના અનેક સદંભોી સાથે જોડી આપીને સરુેશ
જનીએ મનષુયના સવભાવોન મ ં ુ ું ે
. ધનષુયરચીઆપયછ
ેઘ

: અહીં પોતાની જતને પણ સવાથીી અને મતલબી બતાવે છે.

‘ મારી જ વાત લયોને! આ લખાણમાં અને હજર ઠેકાણે મોટી ધાડ મારં છું ; તેની જહેરાત બીલબોડીની જેમ કરં જ છું
ને? કેટકેટલાં બીલબોડી આપણે વસાવલે ાં હોય છે , નહીં વાર? ‘સવ’ન મંુ ાકેટીંગ! પછી એમાં ‘અતં રની વાણી’ કયાંથી
ે
પગટ? ‘

સરુેશભાઈ! ‘સવ’ન મ ં ુ ા ક ે ટ ી ં ગ ક ર ી ન ેપણઆવાં વધન

ુ ેવધઅ
ુ વલોકનોસ
ગમતી વાત હશે.

સાથોસાથ મારે કહેવ છું ે : આ ‘અવલોકનો’ને વધ વ ુ ા ર મ ઠ ા ય ા ી ;

પછીપગટકરશોતોભાવકનાપક
પણ શીળી છાંયડીનો અનભ ુ વ થશ . ઘણા અવલોકનોમાં મે પન
ે ે ે ે ે
ુ રાવતીનના દોષ જોયા છ . જમક આદુ , વીનડસકીન, જકુઝી ,
ુ િવ. િવ. આને બદલે ભાવકના હૈયા સોંસરવ ઉ
પાકી, સવીમીંગ પલ , એવો આગહ રાખશો, તો સોનામાં સગ
ું તરીજય ં
ુ ધ
ભળશે; એની મને ખાતરી છ. ે

આવાં આવકારદાયક નવલા પયોગો કરતા રહીને ગજ ુ રાતી સાિહતયને વધ સ

ુ રાતી ભાષા, ગજ ુ ; એવી
મધૃધકરતારહો
હૃદયપવૂીકની શભ ે ં
ુ ચછાઓ વયકત કરં છુ .

જયિંત એમ. દલાલ

Avalokan Shatdal - 1 Page 10

અવલોકન શતદલ -1

103, ‘અનરુાધા’ ઈલાી બીજ

એસ.વી. રોડ , અધ
ં ેરી( વેસટ)

ું ાઈ , 400 058
મબ

jmdalal@rediffmail.com

www.jayantimdalal.com

: મરુબબી શી. જયિંતભાઈના સચ ુ ન પમાણે હંુ સમગ લખાણ જોઈ ગયો છું . જયાં જયાં એક જ સદંેશનંુ
ુ રાવતીન/ પન
પન ુ રકતી થયલાં લાગયાં; તે લેખ આ પથમ આવરુતતીમાંથી બાકાત કયાી છે . છતાં કોઈ વાચક
ે
ધયાન દોરશે, તો તે અગં ે બીજ આવરુતતીમાં ઘટત ક . આવશે
ંુ રવામાં

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 11

અવલોકન શતદલ -1

બે બોલ

અવલો કનો વીશ ે - એક અવલો કન - હરિનશ જન ી

સરુેશ જનીના બધાં અવલોકનો વાંચયા .વાંચતાં, ઘણી વખતે લાગય ક ુ ં ે . એકે એક
કાવયોવાં ચીરહયોછું
અવલોકન ગદ્ય કાવય બનય છ ું ે . લેખકની નાજુક કલમ અને સવુંાળંુ મનોજગત , વીજાનની વાતોમાં પણ એક લય સજે
ે
છ. જવનની ફીલોસોફી દરેક અવલોકનમાં ગથ ંુ ાયેલી છે .લેખકન શ ં ુ ીકણઅન, ઇલેઅેકભયાસ
ટીકલ એનજનીયરીંગના
ે
છ. જયારે હૃદય કવીન છ ે
ુ . એ બના સગમમાંથી આ સાહીતય નીપજય છ
ં ે ં ં ે ં ે
ુ . આનદની વાત એ છ કે , લેખકને દરેક વસતુ
જોઇને તેના પર વીચારવાની ટેવ છે . નયટુન અને આકીીમીડીઝને પણ આવી ટેવ હતી . મનષુયની આ આદતે જગતને
બદલય છ ું ે . લેખક મળ ૂ ે કુદરત પેમી છે . આપણને સૌને પણ કુદરતમાં સૌંદયી દેખાય છે . લેખકને પણ દેખાય છે . પરંત ત ુ ે
ે ે
જોઇન લખક બસી રહતો નથી . લખક કુદરતના કરીશમાથી અજય છ . એટલી હદ ક ઉગતો સરુજ હોય ક શીયાળો હોય
ે ે ે ે ં ે ે ે
એમન મ ં ુ ગ જ જ ુદ.દાજિવશમાં
ુનીયાની બીજભમણકરે
વસતઓ છેુ એમની આ ટેવમાંથી બચતી નથી . ઘડીયાળ હોય કે
કારન વ ,એમની દિીમાં
ંુ ીનડશીલડ ે
હોય ઝડપાઈ જય છ.આ દરેકના અવલોકનમાં, જવનની ફીલોસોફી વણીવતાં
વણીવતાં આધયાતમીકતામાં સરકી જય છે. મારા જેવાને કારમાં બેઠાં બેઠાં ટાફીક અને સીમેનટના રસતા દેખાય છે . જયારે
લેખકને રસતાની ધાર પર ઉગેલ ઘ ુ ં . ાસદેખાયછે

ગજબન વ ં ુ ,આીષયવવ ૈ ીધયછ

લેખ ક પાસ ે ે ! અગનીશામક, ખાલી ઘર, નવ ઘ ંુ ર, વીનડશીલડ, પાનખર, શીયાળો
વી.વી. અને એ બધ વ ુ ં , ાંચલતાં લાગેક
ેખકન મે ં ુ . જે જુએ છે ેવ
ગ જએકસપનજજ એનું ે ે ગહી લે છે . ભલ થ
છ ું જો
ે ં ે ે ે ે
લખકનુ, ક એમન ચહા પીવાની ટવ છ . જન કારણ આપણન દસ બાર લખ મળયા .ચહાના ઉભરા તો બધાંએ જોયા છે.
ે ે ે ે ે
મને તેમાં ચહાની પતતી દેખાય છે . જયારે લેખકને પકૃતી દેખાય છે ; જંદગી દેખાય છે . થરકતી તપેલીમાં તેમને વીજાનના
દશીન થાય છે. જુના ઘર માં વધૃધતવને વણી લીધ છ ું ે . પાનખર લખીને આ જ લેખક પાવર લાઇન અને ફલડ લાઇટ
ે ે
જવા વીષયન પણ સરખો નયાય આપી શક છ . તેમની આ અવલોકનવતૃતી અને પછી વીચારવાની ટેવને કારણે આ
ે ે
પસુતક પરીણમયંુ . અને આ વીચારવાની અને એ લખી લેવાની પવતૃી એમના નીવતૃ જવનને ભયીું ભયીું બનાવે છે .

ભાષા શૈલી બાપુ , જમે છે. લેખક રાજજ, સરળ ભાષાના સવામી છે. જેટલી હળવાશથી જવન જવે છે ; તેટલી જ
હળવાશથી વાચકોને સાદી ભાષામાં લાડ લડાવે છે. મોટા ભાગના લેખો, લેખક અમેરીકામાં જવન જવે છે એટલે લખી
શકયા છે. બાકી , દેશમાં જતે ચહા બનાવવાનો મોકો ન મળયો હોત . તપેલી અજવાળવાની માથે ન પડી હોત.અને આવો
સરસ, આ ગલ ંુ માં જ રહી જત. આપણાં પર ન ઉડયો હોત. આ પસુતક ખરીદીને મારી અગ
ુ ાલ એમના ગજ ં ત લાયબેરીમાં
રાખતાં હંુ જરીય ન ખચકાઉ .

---- .( )–

Avalokan Shatdal - 1 Page 12

અવલોકન શતદલ -1

અવલોકન કથા

‘અવલો કનો’ વીશ ે લેખ કન ુ ં અવલો કન

2006 ના માચી મહીનાથી ઈનટરનેટ પર ગજ ુ રાતીમાં બલોગીંગથી શર કરેલી સાહીતયયાિા આ પસુતક સાથે એક નવા
પરીમાણમાં પવશ છ ; તયારે એક નવી જ જતની લાગણી ઉભરાઈ આવે છે. કેવળ નીજનદં માટે અને સાવ કુતહ
ે ે ે ુ લથી શર કરેલી
આ પવરુતતી કયારે ‘ગમતાંનો ગલ
ુ ાલ’ કરવાની, પોતાની જતમાંથી બહાર નીકળવાની પવરુતતી બની ગઈ; તે ખબર જ ન પડી.

ુ રાતી નેટ જગતના એક બહુ મોટા હીસસા પર છવાઈ ગયેલી ગજ

ગજ ુ રાતી કવીતાએ મારા મનનો પણ કબજો લીધેલો હતો .
ગમતી કવીતા અને તેના રસદશીનમાંથી ધીમે ધીમે જતે કવીતા લખાતી ગઈ . છેક 2006 ના નવેમબર મહીનાથી ‘ સજીન
સહીયારં’ બલોગ ઉપર દર અઠવાડીયે એક કવીતા લખવાનો મહાવરો પડ્યો હતો . દર અઠવાડીયે કોઈ એક વીશય પર કવીતા
લખવાની હોય; એટલે તેને લગતા વીચાર કરવા પડે ; છંદ મેળવવા પડે ; બધં બેસતી ઉપમાઓ શોધવી પડે . જો પેરણા આવીને
ટપકી પડે તો તો મજ આવી જય – નહીં તો માથાનો દુખાવો ! પેરણાથી કવીતા આવી પડી હોય તો ઓટોમેટીક તેન પ ું ોતદીપી
નીકળે, નહીં તો પયતનનો ભાર જણાઈ જ આવે. આમ આ પયતન ગમતો, પણ તે સવયભ ં ન ુ હતો ; અત
ં રમાંથી પગટ થતો ન
હતો.

એક દીવસે ઘાસ પર ઝાકળ જોતાં એવો સદ્ વીચાર આવયો કે , આની ઉપમા વાપરીને કવીતા લખી હોય તો કેવંુ ? ઉધી જ
પકીયા! કોઈ કવીતા તો ન પગટી; પણ એક ઉપદેશ તરી આવયો . અને સાચચ ક ું હંુ ? મને પોતાને બહુ જ મજ આવી – પેલી
પેરણાથી ટપકી આવતી કવીતાની જેમ . અને આપણે તો બાપુ ! ‘ ગદ્યસરુ’ બલોગ પર ટપકાવી દીધંુ ! બે િણ વાર વાંચય અ ંુ ને
ં
માળુ ગમય ય ુ ં ! ખરં
ે
તમ હકહ ે ે ે
ોં શો , ‘ એ તો સીદીભાઈન સીદકાં વહાલાં.’ પણ બચાર ભલા જણ વખાણયય
ે ુ ખરં હોં ! આપણે
ં
તો બાપુ ! હરખાઈને રાજપાઠમાં આવી ગયા. કવીતાના વીચાર માટે ઉપમા ન મળી તો કાંઈ નહીં ; ઉપમા પરથી ઉપદેશ કે કોઈ સદંેશ
તો મળયા. અને કેવ ર ં ુ પ ાળંુનામપણમળીગય
–‘ ંુ ’ !

ુ અને ઘટનાઓ જણે કે , આવીને

પછી તો આ મારા સવભાવમાં, મારી વતૃતીમાં વણાઈ ગયું . જયાં જોઉ તયાં મને વસતઓ
કાંઈક કહી જય. અને કીબોડી પર સીધી આંગળીઓ ફરવા માંડે . કોઈ સભાન પયતન નહીં; છંદન ક ુ . કોઈ
ં ોઈબધ ં નનહીં
નીયત વીશય પર લખવાન ન ૈ
ું હીં. બસ કેવળ અવલોકન જ અવલોકન ; કેવળ નીજનદં જ અને સવરવીહાર . ઘણી વાર તો એક
દીવસમાં આવી િણ ચાર અવલોકન-માતાઓ દશીન દઈ જય; અને કંઈક પાઠ ભણાવતી જય ! આપણી ‘ગદ્યસરુ’ ની ગાડી તો
ુ ોં!
દોડી બાપ હ

જે કહો તે - આ છે મારાં અવલોકનોની કથા . અહીં જુલાઈ – 2007 થી મે - 2008 સધ ુ ીમાં આમ જ આકસમીક ઉપસી
ે
આવલાં અવલોકનો સકલીત કયાીં છ . આનાં મળ
ે ં ુ માં જવનમાં ઘટતી, રોજ બરોજની, સાવ સામાનય ઘટનાઓ જ છે. તેમાં કશું
વીશેશ ઘટનાતમક તતવ વાચકને નહીં મળે . પણ આ વીચારદોહને મારી જતમાં ઘટનાઓને મલ ુ વવાની એક આગવી શૈલી ઉપસાવી
છે, એ મારો અગં ત આનદં છે . આ આનદંને ગજ ુ રાતની આમ જનતા સાથ ે વહે ચવાન આ ુ ં પ સ ુ ;તક નેસુ ૌભાગયઅપયીંુછે
તેમવધ
ં ે
મોટા આનદની વાત છ. આમાંનો દરેક દરેક લખ મારા ‘ે ’ ઉપર પકાશીત થઈ ચક ે ે
ુ લો જ છ . આ માિ
સક ં લન જ છે. પરંતુ , પહેલ જ ુ ં પ ક ા શનન , કદાચ
ેટ ઉપરથતહ
આ ું પથમ
ોયએવંુ ુ રાતી પસુતક હશે . આ માટે સમગ નેટ
ગજ
તિં ના આપણે સૌ રણી છીએ. સામાનય પસુતક કરતાં આ પસુતકની વીશેશતા એ હશે કે , એની બીજ આવરુતતી એક વશી બાદ
ે ો સાથે કરવામાં આવશે . આથી આ પસુતક ‘ જવત
નવા ઉમેરાયેલા લખ ં ’ બની રહેશે , એવી આશા ધરાવ છ ંુ ું .

ુ ે . અને તે છે : જોવાની
ુ પુશઠ વીશે એક ઉલલેખ . આ પસુતકમાંના બધા લેખની વીવીધતા વચચે , એક સામાનય કથાવસત છ
મખ
એક વીશીશઠ દશટી; વસત ક ુ ે ઘ ટ ન ા ; એક ઝીણવટભયી
મ ાંથી માનવમનની તકીશકતીના ું ક દ
ું આધારે ઉપસી આવતએ

Avalokan Shatdal - 1 Page 13

અવલોકન શતદલ -1

અવલોકન. મળુ નામ; સાદાં અને સીધાં – ‘અવલોકનો’ને સથાને - ‘ અવલોકન શતદલ’ રાજકોટના ગઝલકાર, ડો. મહેશ રાવલે
યથાયોગય રીતે સચ ંુ તંુ .
ુ વય હ

હંુ આ સતવને અનરુ પ , કોઈક પતીક શોધી રહયો હતો, પહેલા ડાફટમાં સાદંુ સકુમદશીક યિ ં (માઈકોસકોપ) રાખય હ ંુ તંુ. એ
શરઆતનો ડાફટ છેવટના ભાગે મઠારતાં ; આ ઈ-પસુતકની આધન ુ ીકતા માટે મને તે થોડુંક જુનવાણી લાગયું . અને ‘ગગ ુ લ
મહારાજ’ના પતાપે ‘ઈલેકટોન માઈકોસકોપ’ મળી ગયું ! મને લાગે છે કે , આ પસુતકના આધન ુ ીક ઢાં ચાને અને સક
ુ મ અવલોકનના
ઢાંચાને તે વધ અ ુ .નરુ પછે

મખ ુ પુષ ઉપર સમગતયા છવાયેલ વાદળી રંગ - શયામ રંગની સમીપ હોઈ – સામાનય રીતે સમાજમાં પવતીમાન વીચારશનુયતા
દશાીવ છે. છતાં તે શીતળતાન પ
ે ુ ં . એની વચચે ે ‘અવલોકન શતદલ’ શીશીકની છાયા નીચે ઉભરી રહેલ , સવુણીવણીી
તીકપણછ
એકલતારક નત ુ ન દશટીના પાદુભાીવને ઉજગર કરે છે . એની મધયમાં દેખા દેતો લાલ રંગ , વીચારશનુયતા પતયે આકોશનું
સચ
ુ ન કરે છે .

આ પસુતકમાં ‘ ’ ‘ ’ વાપરી છે. ‘ ’ ‘ ’ ;

. આ જોડણી પધધતી મન સરળ, તાકીીક
ે
અને શાસિીય લાગી છે. આ પધધતી વાપરવાના કારણે હંુ મહદ અશ ુ ત બનયો છું . મારે માટે આ પરમ આનદંની
ં ે જોડણીદોશથી મક
વાત છે.આ છતાં પાસતાવીક વીભાગમાં મીિોએ જેમ જોડણી વાપરી છે તે ; અને તેમના વીચારો યથાવત રાખયા છે . આ સદંભીમાં
મારા માગીદશીક અને પરમ પીય મીિ શી, જુગલકીશોર વયાસનો હંુ
અત ં
ઃ ઃ
કરણ પવુીક આભાર માન છંુ ું . તેમણે અત
ં રના ઉમળકાથી મારો પરીચય પણ લખી આપયો છે . એ માટે પણ તેમનો આભાર .

નેટ જગતના બલોગરો અને અગણીત વાચકોના સહકાર વગર, મારા જેવા અદના માનવી માટે આ દુસસાહસ શકય જ ન
ું ોત. મારાં લખાણોમાં દરેક તબકે મને પોતસાહીત કરનાર સૌ વાચક ભાઈ-બહેનોનો હંુ રણી છું .
બનય હ

બધાં અવલોકનો ધયાનથી વાંચી; પસુતકની પસતાવના લખી આપવા માટે સવીશી . હરિનશ જની અને જયિંત એમ. દલાલનો
પણ જેટલો આભાર માન ત ુ ં . ‘ેટવડી ે ે તેના સતતાધીશો આ માટે સવાભાવીક રીતે સૌથી વધ આ
પેસ’ અન
લોઓછોછ ુ ભારઅને
અભીનદંનને પાિ છે . ભલે તેમના માટે આ પસુતક અને આ ‘અવલોકન કથા’ વાંચવાન ક ુ ં ;
દાચઅશકયહોય
પણ સમગ ‘નેટ
ગજ
ુ રાતી સમાજ ‘ વતી ં
હુ ે
તમનો પણ
અત ં
ઃઃ
કરણ પવુીક આભાર માન છંુ ું .

 મેનસફીલડ, ટેકસાસ , યુ .એસ.એ.

 sbjani2006@gmail.com

Avalokan Shatdal - 1 Page 14

અવલોકન શતદલ -1

અવલોક નકા ર અગે ભા વભય ુ અવલોક ન

ને ટ પર ના પર મ સખા શ ી. જુગલક ીશોર વ યાસ દ ાર ા લ ેખક પર ીચય

સરુેશભાઈ સાથે સૌ પથમ પરીચય મારા ઈનટરનેટ પર આવયા પછી છેક છ મહીને થયો હતો . ઘણાખરા
મહાનભ ુ ાવોનો પરીચય મને તયાં સધ ુ યો હતો ...પરંત ત ુ
ુ ીમાં થઈ ચક ા ૧ ૩ મ ી ઓકટોબર૨૦૦૬નારોજમારોએકઈ
તેમને પહોંચયો કે તે જ દીવસે અમારા વચચે ચાર પિવયવહાર થયા !

બસ પછી એ વયવહારો એકધારા વહયા કયાી છે . આજે એમણે હાથ ધરેલા અનેક પયોગોમાંના એક સાવ જ નોખા
પકારના પયોગના અનસ ં ાને આ પરીચય આપવાન ક
ુ ધ ં ુ ા મ ‘આ ’વ ય ત ુ ેપણપેલીધારાનાજએકભાગરપ
ં ...આ
પોણા બે વષીના સળંગ–અતટુ સબ ં ોના જ એક ભાગ રપે .
ં ધ

દરેક કણને પરુતી તાકાતથી જવવાના મિ ં સાથે એમણે આ બલોગજગતમાં પદાપીણ કયે રાખય છ ુ ં ેનેહજપણ
ં
એમની આગળીઓના માધયમથી વધન ુ ે વધ વ ુ વ ૈ ી ધ . આરંં સજી
યભયાી ભમાંનોગજ
રપ ે તેઓ ધપી રહયા છે
ુ રાતના
સારસવતોનો તથા પતીભાવત ં ીપત પરીચય આપનારા તેમના બે બલોગ દારા જ તેમન દ
ં ોનો સક ં ુ િીબીંદુઅનેતેમની
ધગશ પગટ થઈ ચક ુ યાં હતાં . એમની કને ગજ ુ રાત અને ગજુ રાતીની સેવાનંુ , ભલે કદાચ અસપિ છતાં બહુ જ
હોંશભયીું દશીન હતું . એ હોંશ જ એમને જતજતના અખતરા કરવા પેરતી રહી હતી.

ભાષાને સરળ અને સૌને હાથવગી બનાવવાનો કીમીયો પણ જેવો એમને જડયો , કે તરત જ તેમણે એને સવીકારી
ુ ારાએ જ એમને પકડી લીધા . આજે ભાષાના સરલીકરણનની બાબતે તેઓ અગેસર–શા સહુને પેરી
લીધો, બલકે એ સધ
રહયા છે.

5, માચી – 1943 ના દીવસે, અમદાવાદમાં જનમલ ે ા; ભીખાભાઈ અને શારદાગૌરી જનીના પાંચ સત ં ાનોમાં વચલા,
ે ે
1965 માં એલ.ડી. એમજનીયરીંગ કોલજમાંથી બહાર પડલા ; વયવસાય એનજનીઅર, વહીવટી અધીકારી તરીકે કુશળ
ે
અને કંઈક અશ ં ે આકરા છતાં નાના માણસો માટે કોમળ હૈય ધ ુ ં ર ા વનારાસરુેશભાઈવયવસાયમાંપણપ
છે. અમદાવાદ ઈલેકટીસીટી કંપનીમાંથી નીવરુતત થયા તયારે જનરલ મેનેજર પદે રહયા રહયા ; પણ એમણે કાયી અને
કાયીકતાીઓ માટે સતત પયોગો કયાી છે . તેમની આ પયોગખોરી તેમનાં લખાણો સધ ુ ી પણ પહોંચી જય તો એમાં શી
નવાઈ ?! ગજ ુ રાતી લખાણ અન ે વાં ચ ન ઉપરાં ત , એમન ે . ઓરીગામી, સડ ુ ુોક, ટે ન ગામ , કોયડા, સાથીયા, સપાઈરોગાફ,
‘લેગો’ અને ‘કેનેકસ’ મોડેલીંગ , લાકડાંકામ, ‘વીશયઅ ુ લ બેઝીક’ માં પોગામીંગ જેવી અનેક હોબીઓમાં પણ રસ છે .

સાહીતયનાં કેટલાંક સવરપોમાં એમણે પોતાની કલમ ચલાવી ખરી પણ એમને બે બાબતો એવી મળી ગઈ જેમાં તેમને
પોતાન લ ં ુ ક ! ેકેદેખાઈગયું
યજણ

એક વાત તે ભાષાના સરલીકરણ માટે મથી રહેવાન અ ં ુ નેમચીપણપડવાન

. ંુ

Avalokan Shatdal - 1 Page 15

અવલોકન શતદલ -1

અને બીજું તે આ અવલોકનોને પગટ કરીને ગદ્યલેખન દારા બલોગજગતને ભરપરુ સામગી પીરસી દેવાનંુ .
ં લખાવી રહી છે જેનાં સાકી તો એમનાં હજરો
એમની કલમ ( હવેના જમાનામાં તો ‘કી’ ) એમની પાસે ધસારાબધ
વાચકો છે જ . આજે આ અવલોકનો ઈ–પસુતક રપે પગટી રહયાં છે તયારે એમની કેવળ લેખીની જ નહીં પણ એમની
ૃ ાષાભકતી અને એ માટેની ધગશ પણ એટલી જ યશની ભાગીદાર છે . એમન આ ં
માતભ ુ પ સુતકપીનટમીડીયામાં પગટ
થવાને બદલે એમણે એમના આ બલોગજગતના માધયમથી જ પગટ થાય તો તે યોગય જ છે , કારણ કે એમને કાયી અને
યશ બને અપાવનારા બલોગજગત દારા જ તે થાય તે જરરી ગણાય. આમેય તે ઈ–પસુતક રપે તેઓ એક નવી દીશા
પણ ચીંધી રહયા છે એમ કહેવામાં હરકત જણાતી નથી .

આ અવલોકનો અગ ં ે કશાં પણ અવલોકનો–વીવેચનો આપયા વીના જ એમને પગટ કરવાં જોઈએ એવ મ ું નેલાગયું
ં ે
હતુ . એમનાં કટલાંક અવલોકનો વીવચ ે નાતમક દૃિીથી તપાસવાના હેતથ
ુ ી જયારે તેમણે મને મોકલયાં તયારે મે જોયંુ
હત ક ુ ં ે ત ે લ ખ ા . એને કોઈ પણ પકારની
ણોએકસરસપયોગરપ ેઅવતરીરહયાં
ટીપપણીહતાં
વગર જ અવતરવા
દેવાં જોઈએ એમ મને થયાં કયીું હતું . આજે એ બધાં લખાણો બલોગ ઉપર રસ પવુીક વચ ં ાઈને , કહો કે ગળાઈને સૌની
સમક પગટ થઈ રહયાં છ તયારે એનો આનદ (એમના પછીનો બીજ નબરે ) મન થઈ રહયો છે. આ અવલોકનોની
ે ં ં ે
વીશેષતાઓ ઘણી છે અને તે ધયાન ખેચનારી છે . તેઓ એનજનીઅર હોવાથી જવનના નાના મોટા અનેક પસગ ં ોમાં
એમને વીજાન અને ટેકનોલોજના વયવહારો–ચમતકારો દેખાય તે સહજ છે પરંત એ ુ ટ લેથીવાતઅટકતીનથી
. એમનાં
ે ે
અવલોકનોમાં આપણા ભારતીય તતવજાનનાં રહસયો પણ છતાં થતાં રહ છ ! વૉશબેસીનમાંથી નીચે સરકતાં પાણીમાં
જો વમળ ઉભાં થાય છે તો તયાં તેમને ગીતાના શલોકો યાદ આવી જય છે ! અને સાથે સાથે અમેરીકામાં નવ વષીના
રહેવાસમાં આતમસાત કરેલ અમેરીકી જવનપધધતીનાં અનક ુ રણીય નવનીત પણ ઉડીને આંખે વળગે છે .

એમન વ ં ુ ી શ ા ળ વ ાચનપણઆબધાં અે વલોકનોમાં

. એ વાચન એમન એક બાજકુ સાવ નવીંુ ે જ રીતે
ામેલાગયછ
વીચારવા પેરે છે તો બીજ બાજુ નીરીકણોની વાંસે વાંસે તરત જ કશક
ંુ નવતર અથીઘટન કરવા પણ પેરે છે .

એમના બલોગો ‘અત ં રની વાણી’ અને ‘ગદ્યસરુ’ માં પગટ થતા રહેતા વીવીધતાવાળાં લખાણો એમ પણ સચ
ુ વે છે
કે, બીજં ઘણાં અને વીષય વવ ુ ીરીને મળતાં રહેશે .
ૈ ીધયવાળાં પસુતકો વીશ ગજ

આશા રાખ ક ં ુ ે આ અ વ લ ો ક ન ો એ મ નેઅનેએમનાવાચકોનેજવનના

નકર પરીણામગામી બનાવી રહે. અનેક શભ
ુ ચછાઓ સાથે ,

.... . – ડાયરેકટર, –ભારત સરકાર. અને ગજ

ુ રાતીના અધયાપક

નેટ ગજ
ુ ીરી http://jjkishor.wordpress.com/

શાણી વાણીનો શબદ http://jkishorvyas.wordpress.com/

દીદી ની રા ખડી

Avalokan Shatdal - 1 Page 16

અવલોકન શતદલ -1

નીલમબ ેન દ ોશ ીન ુ ં અવલો કનો ઉપ ર સન ે હસભર અ વલોકન !

ઘણાં વરસો પહેલાં ફૂલછાબમાં “ નાની નાની વાતો “ િનયિમત નહીં પરંત ક ુ યારે.કલખતીહતી ં ોગોને
પછી તો સજ
લીધે લખવાન જ ં ુ ગય
બધ . હમણાં થોડા સમય પહેલાં શી સરુેશભાઇ જનીનાં અવલોકનો વાંચી એ િદવસો અને એ
ં ેલથઇ
લખાણોની યાદ મનમાં છલકી રહી.

સરુેશભાઇનાં આ અવલોકનો એટલે જણે “ગાગરમાં સાગર” . સાવ નાની..સાદી સીધી વાત પણ જો જોતા આવડે તો
ેકટલ બ ુ ં ?ંુ હીજયછ
ધક ે
જરર હોય છે દિિ ઉઘાડવાની . અને શી સરુેશભાઇએ અહીં આંખ અને મન બન ં ેની દિિ ખબૂ
સદંુ ર રીતે ઉઘાડી રાખી છે . વાંચનારને એની પતીિત થયા િસવાય રહેતી નથી . એક િચત ં ક, એક િવચારક, એક િફલસફ ૂ
અને કશક ંુ નવ પ ુ ં ા મ વ ા ન ી . તેમના આ
સતતજગત ૃ ભિગધયમાં તેમણેયથાથી
ૂ મકાઅહીંપધયનો ીતેભે જવીછે
લય રઅન
જવનનો મમી બન ં ે પમાય છે . નાની નાની વાતો કેટકેટલ ક ુ ં ?હીજયછ
િદલ અન ે ે િદમાગ જો ઉઘાડાં રાખી શકીએ તો,
આપણે દરેક આ સવંેદનને િઝલી શકીએ; કશક ંુ સાંભળી શકીએ અને વહેચીને , ગલ ુ ાલ કરીને અનયને પણ એ
રંગછાંટણાથી રંગી શકીએ. દરેકના અવલોકન અને તેને જોવાની...પામવાની..િવચારવાની દિિ અલગ જ હોવાની. શી
સરુેશભાઇએ આ લખીને સૌને પેરણા આપવાન સ ં ુ દંુ. રકાયીકયીું છે
દિિ ઉઘાડવાન એ ં ુ ક આહવાનઆપણનેસૌનેપણ
આપય છ ુ ં ેએમનથીલાગત
? ંુ

પહેલી નજરે મને પણ લાગેલ કે કયાંક પન ુ રાવતીન થાય છે . પણ જયારે સરુેશભાઇ સાથે વાત થઇ અને ફરી એકવાર
અવલોકનો વાંચયા તયારે તેમની વાત સાચી લાગી. અને સારી વાતન પ ં ઉલટનંુ થાયતોપણશ
ુ ન ુ ?રાવતી એ જરરી ંુ
હોય છે એવ લ ે
. ેછસારી
ું ાગ વાત સો વાર કહેવાય તો ; કયારેક તો કોઇને જરર સપશે જ ને ?

અહીં દરેક અવલોકન એક નવી ભાત લઇને આપણી સમક આવે છે. દરેક પાસે પોતાનો આગવો સદંેશ છે . આગવી
અિભવયિકત છે. મને બહંુ સપશીી ગયેલ અવલોકનો એટલે ........

” ધમુમસ, ઉભરો, ખાલી ઘર, નવા ઘરમાં જતાં, નવ ઘ ું ર, નીંદણ, પઝલ, ફલાય ઓવર, મહોરા.. િવગેરે િવગેરે ....( લીસટ
ં
બહુ લાંબ છ ુ ે ત ે ે
.) જોક
થીિવગ ે
ર થઆમ
ીકામચલાવછ ૂ સદંુ ર અને સચોટ છે ; પણ વાચકની
તો દરેંુ કું અવલોકન ખબ
પોતાની દિિ અને ભિૂમકા મજ
ુ બ દરેકને કશકંુ વધારે ગમવાન જ ંુ .

ૂ , ઉતસાહ અને હકારાતમક અિભગમ બદલ સરુેશભાઇને ખબ

આ સદંુ ર કાયી, સઝ ૂ ખબ ૂ અિભનઃંદ્ન . અહીં આ
પાનાઓમાં ઉજગર થતા એક િચત ૂ , એક કિવ, અને મમીજ એવા સરુેશભાઇના ઉતસાહને સલામ
ં ક, િવચારક, િફલસફ
સાથે આવકાર. શી સરુેશભાઇ આવા વધ ન ુ ે વ ધ અુ વ લ ો .
ક નોઆપતારહ ેશેજેએમાંમનેકોઇશક
ં ાનથીજ

ંુ ે?
આપણે સૌ પણ દિિ ઉઘાડી રાખીશન

, , -

( ..... http://paramujas.wordpress.com/ )

Avalokan Shatdal - 1 Page 17

અવલોકન શતદલ -1

એક કવ ી મી તની દશટ ીએ

િદ લીપ પ ટેલન ુ ં અવલોકનો ઉ પર અવલોક ન

વેબ-િવશમાં ગજ
ુ રાતી સાિહતય-સચીમાં પાને પાને પગટી આવતા ,
, , , જેવા બલોગસના રચિયતા
અને , , બલોગસના સહસપંાદક એવા ગજ ુ રાતી વેબ -િવશના જણીતા
અને દાદા, કાકા, જેવાં હુલામણા નામે સવજન -શા માનીતા, એવા મરુબબીશી સરુેશભાઈ જનીએ એમનો જન
રેડીને જુવાનજોધ જોમ અને જગરક જહેમતથી ગજ ુ ીર સાિહતયકેિમાં નવા પાણ પયુ ાીં છે એમ કહેવંુ એકદમ
વાજબી ગણાશે.

સાંપત સમયમાં નીરસ બનતી જતી એવી ગજ ુ રાતી ભાષાને રસમય બનાવવામાં એમનો ઉમગ
ં સદાયે
ે ં
વધતો રહયો છ. ટુકા ગાળામાં જ અવનવા અવલોકનોથી સભર આ ઈ-બક ુ વાંચતાજ એમના સતત ચડતા જતા
સાિહતયના રંગના રસમય દશીન થાય છે. આજના યિ ં વત્ જવાતા જવનમાં, આજુબાજુ આકાર લેતી , મામલ
ુ ી
ે ે
લાગતી, જડ-ચતન ઘટનાઓમાં એમણ જવનમિ ગજ ં ં ે
ુ તો ભાળયો છ એમ આ માંના દરેક
લેખને વાંચતાં જણાઈ આવે છે .

માં િણેક ઈચનો લાકડાનો ટુકડો અને એના રેસાં જોતાં એમને એમાં ગાનડ કેનયન
ે
દિીગોચર થાય છ અને અમલ ુ જ ુ ં ....વનદશીન કરાવે છે
, . .
……..

માં સડુોકુની રમતની સકીપટને જવતરના જંગ સાથે સરખાવી , એને પણ સફળતાથી ખેલી િનવાીણ
અવસથા-શી સખ ુ વવા પેરે છે .
ુ સમાધીમાં લીન થવા અને હાશકારો અનભ

માં પથથર પર પડતા સયુ ીકીરણને જોતાં એ પથથરમાં ઝાકળના દશીન કરી કહે છે .
અવળચડ ં ા મનને થયું , “ આ પથથર જેવો પથથર પણ સય ુ ીના કીરણો મળે તો ચમકતા નાનકડા તારલા પગટાવી
ે ે ં
શક છ . પથથરદીલ માનવીના અતરમાં પણ આવા કોઈ જગુતીના સય ુ ીકીરણ પડે તો વાલીયામાંથી વાલમીકી ઉભરી
આવતા હોય છે જ ને ? પણ જે કથીર જેવા મોટાીર હોય તેમની ઉપર કશીય અસર ન પડે . “

ુ ના તળીયે દોરેલા સીધા પણ વાંકા ચીતરેલા જણાતા એવા

માં સવીમીંગ પલ
પટાથી પણ એમની દશટી બધાયા વીના રહી શકતી નથી અને વીજાનની વકીભવનની વાત કરી આપણી
ં
સવાથીથી િવકુત થયેલી દશટીનાં દશીન કરાવે છે .

નવરાશની પળોમાં એમણે એમની નજરંને જણે જરીયે નવરી રહેવા નથી દીધી ; એવ ટ ં ુ ંુકાગાળામાં સજીયેલા
ે
આ અવલોકન શતદલન નીહાળતાં અનભ ે
ુ વાય છ . સહજતાથી ઘટતી રોજંદી ઘટના હો; યા આસપાસ
Avalokan Shatdal - 1 Page 18
અવલોકન શતદલ -1

વીખરેલ કે આકાશલગ િવસતરેલ મામલુ ી કે મહામલ ુ ી વસત હ

ુ ો; એમની દશટી એમાં સરળતાથી િવજાનનો
િવચાર કરવા ને અધયાતમનો અનભ
ુ વ કરવા પે રે છે .

-
-

ગજ ંુ ોગદાન બળવતતર બનત રુંહે એવી શભ

ુ રાતી સાિહતયમાં આપન ય ુ ેચછાઓ સહ

‘કિવલોક’ વતી, http://pateldr.wordpress.com/

. , ઓરેનજ, કેલીફોનીીયા - ડોકટર

Avalokan Shatdal - 1 Page 19

અવલોકન શતદલ -1

કુટુ મબી જનોના પત ીભાવ

લેખ કની સ ાથે અગત ર ીતે સ ંકળાય ેલ ા કુટુમબી જનોએ બહ ુ સ દ્ ભાવ

અને પ ેમપ ુવપ ક ત ેમન ી શ ુ ભેચ છા ઓ પા ઠવેલ છ ે . તે સૌનો

અતઃ કરણપ ુવપ ક આભ ાર

રાજ શરી શુ કલ

હંુ સરુેશભાઈને બાળપણથી જણ છ ુ ં ુંઅ

.ન ેસમજે ુંછ
આપણ સૌું કુટુમબીજનો પજ ૂ ય શી અરિવદં અને માતાજની પરમ કૃપાથી જવનમાં
ે
ઠીક ઠીક સફળ થયાં છીએ. એ પણ સાચી વાત છ ક , આપણ સૌ જવનમાં અનક મશુકેલી અને અવરોધોમાંથી પસાર થયા છીએ . પણ
ે ે ે
િદવય કૃપાના કારણે આપણે આપણો માગી હમમેશ કાઢી શકયાં છીએ તમે ભારત છોડી અમેિરકા સથાયી થયા છો . પણ તમારી જવન
સફરમાં ઘણી મશુકેલ કસોટીઓ તમે હસતા ચહેરે અને સફળતાથી પસાર કરી છે .

તમારાં લખાણો જ બતાવે છે કે , તે આપણ સૌને માટે સીમાચીહનરપ રહેશે ; કારણકે તમે િનવતૃત જવનમાં એક માણસ શ ક ું રીશક ; ે
અને સમાજને શ મ ુ ે ુ રણીય દાખલો .બેસાડ્યો છે . તમે એક એિનજનીયર હોવા છતાં, આ પસુતક લખીને
તેનો અનક
ં ;દદકરીશક
સાિહતયમાં એક ઉચચ કકાન અ ુ ં ન ે . હંુસઈશરન
બહ ે પાથીુછને ા કરં છું કે , તમારી સજીકતાને પિ
ારંકામકયી ુ ી આપે . તમને અત
ં રથી
મબ ે
ુ ારકબાદી અન શભ ે
ુ ચછા.

, િનવતૃત િવજાન િશકીકા, દાહોદ.

પંચ મ શ ુ કલ

પજ
ૂ ય મામા,

હંુ તમારાં પસુતકાકારે પસીધધ થઈ રહેલાં અવલોકનોની પથમ આવિૃતત જોઈ ગયો છું . પસુતકનાં બધ
ં ારણ, ઢાંચો, અને વાચકને
આગળ પાછળ જવા માટેની સવયસ ં ાલીત લીનકો બહુ જ અસરકારક છે . ‘ માઈકોસોફટ વડી’ની આધન
ં ચ ુ ીક સવલતો, તમે બહુ
અસરકારક રીતે વાપરી છે. આ વાત મારા માટે આશયીજનક નથી , કારણકે, હંુ તમને ઘણા વખતથી જણ છ ુ ં ુ ં અન
, ેમનેખબરછેકે
નવાં સાધનો અને નવી ટેકનોલોજ વાપરવા માટે તમે બહુ આતરુ હો છો .

એક િનવતૃત એનજનીયર/ મન ે ેજર/ અને તકનીક પેમી માણસન સ ુ ં ા િ હ તયપેમી અને સાિહતયની સમજ ધ
બલોગરમાં રપાંતર ખરેખર પશસ ં નીય છે. હંુ જોઈ શકંુ છું કે , તમારાં અવલોકનો સજીનાતમકતા, સકુમ િવશલેષણ, મળભત
ૂ ૂ િવચાર, િવવ ેક
બિુધધ , અને જવનના સાચા અનભ ુ વોથી ભરપર ુ છે . મોટાં ભાગનાં અવલોકનો કોઈ પણ જતના અથવા બહ ુ જ ઓછા ફેર ફાર સાથ ે
સાિહતયકૃિત ગણાય તેવાં અથવા તે માટે સકમ છે . પણ સૌથી વધારે અગતયની વાત એ છે કે , રચનાતમક લખાણ લખવામાં તમે તમારો
સમય વાપયોી છે, અને તમારી શિકત કેિનદત કરી છે .

Avalokan Shatdal - 1 Page 20

અવલોકન શતદલ -1

આમ કરવા માટે તમારો જે ઉદેશય હોય – ગજ ુ ારા ( ઉઝા જોડણી) અથવા વાચકોને િવવેકબિુધધથી
ુ રાતી લીપીમાં પગિતવાદી સધ
વાંચવા માટે જગતૃ કરવા અથવા તમારો પોતાનો સમય સાથીક રીતે વાપરવો – પણ એના થકી તમને જે કરવ ગ ં ંુ ોયતે
ુ મતહ
કરવામાં તમે પયતનશીલ રહયા છો.

જો કે, હંુ તમારા મૌિલક લખાણોન સ ુ ં ; વાગતકરં ું

અને એવી છખવાિહશ રાખ છ ંુ ,ુંકેતમે આમ રચનાતમક લખાણો લખતા રહો :
પણ એક મળ ૂ ભાષાને િવકૃત કરતા , તેન અ ુ ં વ મ લ ૂ ય ન ક ર ત ાઅનેતેનોનાશકરતાઉઝાજોડણીન
થતો નથી, અને તેમને અનમુોદન આપતો નથી .

. – રીસચી સાયનટીસટ, યિુન. ઓફ લનડન

ઋચા જની
નાનપણમાં જયારે પરીકામાં પહેલો નબ ં ર આવતો અને પપપા શાબાશી આપતા ; તયારે પોરસ ચડતો. જયારે પણ કોઈ સારં કામ થતું
કે, સફળતા મળતી; તયારે પપપાની આંખોમાં છલકાતાં આનદં અને ગૌરવ જોઈ ; વધારે મહેનત કરવાની ચાનક ચઢતી . ગઈ કાલે જયારે
પપપાએ કહય ક ંુ ે , “મારી ચોપડી વીશે બે શબદ લખ.” તયારે મને પહેલાં તો ખબ ંુ ે , હવે હંુ ખરેખર ‘મોટી’
ુ નવાઈ લાગી . પછી મને લાગય ક
થઈ ગઈ છું. એટલી ‘ મોટી’ કે મારા પપપાને શાબાશી આપી શકંુ !

મારં આ લખાણ એ ‘અવલોકનો’ પસુતકન વ ું ીવ;ચ

ે ન
પણનથીએક દીકરીન પ ુ ં ો તાના પપપાની સાહીતય સજીન યાિાન
‘અવલોકન’ છે. અમેરીકા આવયા બાદ, પપપાને ગજ ુ રાતી સાહીતયનો જે નાદ લાગયો ; એનાથી કયારેક અમે સૌ એમની તબીયત પતયે
ંુ ે , આ લેખન પવરુતતી જ એમની ‘જુવાની’ન ર
ચીંતીત થઈ જતાં. પણ પછી લાગય ક ંુ હસયછ
. ે

‘અવલોકનો’નો દરેક લેખ આપણને વીચાર કરતાં કરી મક ુ ે તેવો છે . નીજીવ વસતઓ ુ ને એમણે જવનના સાપેકમાં સજવ કરી દીધી
ે
છ. શીશીક ‘ ’ ખબ ે ે
ુ જ યથાથી છ . એમાં મને કોઈ ઉપદશ નથી લાગતો . એ ફકત અવલોકન છે. આખા પસુતકમાં મને
બાપનુ ા વયકતીતવન પ ુ ં . તીબીં દેખાયછએમન
( અમબે લાડમાં ે ે ‘બાપ’ ક ુ હીએછીએ ) શબદે શબદમાં મને સચચાઈ નીતરતી જણાય છે
ે ે
- કયારેક માથામાં વાગ તવી; પણ નકરી, નીભેળ સચચાઈ. પોતાના દોશો અન નબળાઈઓન અ ે ુ ં વ લોકનકરવામાટેપોતાનીજત
સાથેની સચચાઈ હોવી જોઈએ. એમના વયકતીતવન બ ુ ં –ી ં
જ ુપાસછ .ંુ કેચેટીંલી ેમનન
રોજબરોજની
તનઅન સકુમ વાતો એમના ચીતતમાં
વીચારોના વતીુળ પેદા કરી દે છે ?

આ પસુતકનો બીજો ભાગ - જેમાં સજવ સુશટીનાં અવલોકનો હોય - તો વળી ઓર મજ આવે. આ પસુતક તો પાશેરામાં પહેલી પણ
ુ ી
ે ે
છ. યાિાનો પારંભ છ. આગળ હજ ઘણા મક ે
ુ ામ આવશ ; એવી આશા છ.ે

બાપુ, શાબાશ ! ફતતેહ કરો.

– અમેરીકાની એક મોટી રેલવે કમપનીમાં સીસટમ મેનેજર; ફોટીવથી. ટેકસાસ

િજજાસ ા જની
;
.
;
-

આપણી બધાની દોડધામની જનદગીમાં રોજનાં ઘણાં કામો બને છે: જેમકે , આદુ નાખેલી , ગરમ, ઉભરાવાળી, ચા બનાવી ગરણીથી
ગાળીને કપમાં નાખવી. આ મારા જેવી અસખંય ગુહીણીઓ માટે મશીનવત કાયી છે . પણ તેમાંથી જવનને અનરપ પાઠ શીખવા, એ પણ

Avalokan Shatdal - 1 Page 21

અવલોકન શતદલ -1

એક કળા છે. ‘અવલોકનો’ વાંચયા પછી હવે ફરીથી તમે ચાનો ઉભરો, ખીંટી, થરકતી તપેલી, ફુવારો વગેરેને સામાનય ગણીને અવગણી
નહીં શકો. આ પસુતક વાંચયા પછી એ કીયાઓની મકુ વાણી વાચકને પણ કદાચ વીચારતા કરી મક ુ શે .

ુ વધુ , ફોટીવથી, ટેકસાસ

– હોસપીટલ મેનેજમેનટ, પિ

Avalokan Shatdal - 1 Page 22

અવલોકન શતદલ -1

નેટ - વા ચકોના પતીભા વ

જ ન ેટ વ ાચકો એ બહ ુ પેમપ ુવપ ક આ ‘ અવલોકનો ’ જમ જમ પગ ટ

થતા ં ગયા ં , તેમ ત ેમ ત ે મને પતીભ ાવ આપ ી અ વલોકા ં છે , તેમન ા

વીચ ારો અ હી રજ ુ કય ાુ છે . એ સૌનો હ દયપ ુવપ ક આભ ાર .

રતીલાલ ચં દરયા–બળવ ંત પટેલ અને ઉત મ અ ને મધ ુ ગજ જર

ઘણા સમયથી તમારા આગામી પસુતકની દરવાજે દસતક સભ ં ળાતી હતી . હવે તે વીચાર સાકાર થાય છે તયારે આનદં થાય છે .
આ ‘અવલોકન’નાં લખાણો લખતાં તમે જે આનદં માણયો તેથી સવાયો આનદં વાચકોનેયે મળો એવી શભ ુ ેચછા . વળી, આમાંનાં મોટા
ભાગનાં લખાણો તમારા બલોગ પર પગટ થયાં છે.. વાચકોએ એનો ભરપેટ આનદં માણયો છે . ઘણાએ પોતસાહક પતીભાવોય આપયા છે..
તેમાંથીયે થાડાક પતીભાવો વીણી પસુતકમાં સામેલ કરવા અમારી વીનત ં ી . સરવાળે તો એમની દીલી દાદે તમને લખવા અને આ લખાણો
પસુતકાકારે પકાશીત કરવા પેયાી . સરેરાશ દર વરસે તમારાં લખાણન એ ુ ં ક પ સુતકમળતર ું હે ેત
. મન છુ ે ેચકેછા
ેવીશભ
યાદ તા . ૩૦
ડીસેમબર, ૨૦૦૭ની ૧૩૪મી ‘સનડે ઈ–મહેફીલ’માં તમારો અનભ ુ વ પસગ ં ‘ ચાલ દ ુ ’ ી વ સ ન ીસવારપકાશીતથયોતયારેકેટલાબધા
ભાવકોના પેરક પતીભાવ અન મબ ે ુ ારકબાદી તમન મળયાં હતાં !
ે

‘સનડે ઈ–મહેફીલ’ ની ટીમ વતી અમે તમારા પસુતકન સ ુ ં .

વાગતકરીએછીએ

– નીવરુતત ઉદ્યોગપતી અને ગજ

ુ રાતી લેકસીકોન - ઓન લાઈન ડીકશનરીના સજીક, લનડન
– નીવરુતત સીવીલ એનજનીયર, અમદાવાદ
– નીવરુતત શીકક, સરુત

શી . િવપ ુલ કલ યાણી
' અવલોકન શતદલ ' પર નજર નાંખી છે. ગજ ુ રાતીમાં જે લખે તે સૌ પહેલાં ધનયવાદને પાિ ઠરે છે . ગજ
ુ રાતી સાંભળીએ;
ગજુ રાતી બોલીએ; ગજુ રાતી વાંચીએ; ગજુ રાતી લખીએ; ગજ ુ રાતીમાં િવચારીએ; ગજુ રાતી જવીએ. આવો કોઈક કમ રહેવો જોઈએ .
પિરણામે, લખતાં લખતાં લિહયા થવાય અને પછી લખ ે ક; અને આમ અભયાસ અને અધયાસ હોય તો કદાચ સાિહતયકાર પણ બની
શકાય. તમે હવે આ કેડીએ ફંટાયા છો . જણીએ છીએ કે માગી કપરોય બને , પણ તેની પણ શભ ુ કામના હજો.નેટ જગતના ગજ ુ રાતી
ે ે ે ે
બલોગસ કયારેક જોવાની તક સાંપડ છ . કયારેક મજ પડ છ . આવો આનદંનો પટ તમને સદા ય મળજો.તમે જ ઉપકમ હાથ ધયોી છે
ે
તેને સાર અનેક શભુ કામનાઓ

... ‘ ’ , , . .

Avalokan Shatdal - 1 Page 23

અવલોકન શતદલ -1

ડો .મહ ે શ રા વલ

અથીનો આયામ,આવીશકાર શતદલ

વાસતવીકતાથી સભર,શણગાર શતદલ

પવીનાં પયાીય જેવી જંદગીનો

લાગણીથી તર-બ-તર વયવહાર,શતદલ

શબદનાં ઐશયીનો અભીગમ વણીને

પલલવીત,આખી કથાનો સાર શતદલ

કયાંક રસતો,કયાંક પગલાં,કયાંક પગરવ

કયાંક નવતર ઢાળનો અણસાર શતદલ

ુ ી જેવી શખસીયત લઈ ,રોજ ઉઘડે

સય
સપિ, અવલોકન ભયોી આધાર શતદલ

ગદ્યમાં કે પદ્યમાં અભીવયકત સઘળંુ

કંકુ ચોખા સમ ,સહજ શીકાર શતદલ

તકીનો પરીણામલકી હોય આશય

તયાં સખ ં મનો,રણકાર શતદલ !
ુ દ અજ

ગદ્યમાં અભીવયકતી માટે શર કરેલ ' ગદ્યસરુ ' માટે આ ગઝલ મારા બહુ માનીતા રાજકોટના આ ગઝલકારે પેમપવુીક ખાસ લખી
છે.

... ,

રશ મીકા ંત દે સા ઈ - ‘તતડુ ી’
તમારાં અવલોકનો પસુતકાકારે પસીધધ થાય છે તે જણી ઘણો જ આનદં થયો . જુએ તો બધા જ છે પણ જે દેખાય છે તેની
આરપાર જોઈને તેમાંથી આનદં કે સાર ગહણ કરવાની તમારી તતપરતા કેટલામાં હોય છે ? અને જે જોય જ ુ ં ન ું ેનો
હીંપણનીરખયત
રસાસવાદ બીજ ભાવકોન આટલી સરસ ભાશામાં કરાવવાની આવડત તો બહુ ઓછાન હોય છ . સાબન
ે ે ે ે
ુ ા પાણીના પરપોટા જવી કુલલક
જણાતી વસત પ ુ ર ન ત ુ ં મારં'મેઘઅધનશુ ' પરની ઉમાશકં રની ેખકવીતાની
વલોકનડામરનારસતાપરદ ાતા યાદ અપાવે છે. આટલું
રસપદ લખાણ કેવળ બલોગરો જ વાંચી શકે તેને બદલે સૌ કોઈ વાંચી શકે તે યોગય જ છે . ઈજનેરી કેિે મહતવના યોગદાન પછી હવે
સાહીતયમાં કરવાથી તમે નીવરુતત નથી થયા પણ પવરુતતી જ બદલી છે. ઘણ લ ુ ં ા ં બ ંુ .વોઅનેઅગણીતઅવલોકનોઆપતારહો
જ

....
– , . . ..

- http://tatoodi.googlepages.com/home

Avalokan Shatdal - 1 Page 24

અવલોકન શતદલ -1

‘પજાજ ુ ’
ંુ ું .કુલલક દેખાતી વસતમુાંથી ગણ
તમારાં ગદ્યસરુમાં આવતાં લખાણો ,તેમાં તમારા સદંુર અવલોકનો હંુ િનયમીત વાચ છ ુ ાતમક ચીંતન
ેછે ઘણા ખરા લખાણોમાં મારા પિતભાવ પણ આપયા જ છે! આખરે તો આ પિરવતીનશીલ જગતમાં ગણ
વધ ગ ૂ .મઆમાં ુ ાતમક પિરવતીન
કરી તેનો અણસાર પામવાનો પણ એક માગી જ છે ને !

હવે આ અવલોકનો પસુતકરપે પગટ થાય છે તે જણી આનદં થયો .જેને કોમપયટુરમાં ફાવટ ન હોય તેવાં પણ આનો લાભ લઈ
શકશ . તમારા લખાણો સવાનતસખ
ે ુ ાય, જે પણ પરમનો અણસાર થાય અને સહજ રીતે -સરળતાથી પસાદ રપે લખાઈ જય તેવા છે .તેમાં
વાકચાતરુી કે દંભ નહીવત હોય ,પણ સતિચતઆનદં િવશેષ હોય છે .તમે ઈજનેરી કેિે મહતવન ય ુ ં ો ગદાનકરીહાલઆધન
ુ ીકમાધયમ
કોમપટુર દારા ગજ ુ રાતી સાિહતયનો સેવ ા યજની ધણ
ૂ ી ધખાવી છે તેન ા ઘણા સારા પિરણામો પણ જોઈ શકાય છ ે .

આવા સારા કાયી માટે સવીશકતીમાન તમને સવાસથ સાથે દીઘાીય ક ુ ર ેતેવીપાથીનાસહ

....સાહીતયરસીક વડીલ દંપતી – મેરીલેનડ , યુ .એસ.એ.

િચરાગ પ ટેલ
ગદ્યસરુ’ ઉપર તમારાં અવલોકનોનો હમમેશાં ઈનતજર હોય છે . તેના સક
ં લનથી બનાવેલ આ પસુતક ગજ
ુ રાતી સાહીતયમાં જરર
‘કીલોમીટર સટોન’ પરુવાર થશે.

... - , . . .

પી નકી પ ાઠક
ખબૂ ખબૂ અિભનદંન.... સરુેશદાદા! આપનાં અવલોકનો ખરેખર અવલોકનીય છે.આપ ઘટનાન અ ુ ં વલોકનકરતાં કરતાંતેને
એક નવી જ હકારાતમક દૃિિ આપી ઘટનાને નવીન આકાર આપો છો . જે મનની િજજાસા તો સત ં ોષે જ છે , પણ આતમાને પણ સત
ં પૃત
કરે છે.નેટજગતની િનજનદં માટે શર કરેલી પવિૃતતને પસુતક સવરપે રજૂ કરવાનો િવચાર ખરેખર આવકારદાયક છે . આપના
અવલોકનને પસુતકરપે પકાિશત કરવાનો િવચાર ખરેખર
આવકારદાયક છે. ગહન અવલોકન, િનિરકણ પરથી જ વયિકત શીખે છે અને તે અનભ ુ વ જ આપણન ે જં દગી જવવાની
સાચી રીત શીખવાડે છે . આપના અનભ ુ વન ભ ં ુ ા થ અ . ુ ાપેઢીનેમાગીદશીકબનીરહેશે
ું મયવ

... –

રાજ નદ િત વેદી અ ને િત વેદી પિરવ ાર

Avalokan Shatdal - 1 Page 25

અવલોકન શતદલ -1

અવલોકનોને પસુતકરપ પકાિશત કરવાનો િવચાર ખરેખર આવકારદાયક છે . અવલોકન, િનિરકણ પરથી જ વયિકત
શીખે છે અને તે અનભ
ુ વ જ આપણને જંદગી જવવાની સાચી રીત શીખવાડે છે . અનભ
ુ વન ભ – ંુ ંુ વુાપેઢીને
ાથય
માગીદશીક બની રહેશે … !!

.. , , . . .

http://www.yogaeast.net : http://www.bpaindia.org

િનલ ે પ ભ ટ
દરેકને જોવાની નજર હોય છે; પણ ઘણાં ઓછાંની પાસે વસત ક ુ ે ઘ ટ ન .
ા નીપાછળનાહાદી નેજોવાનદંુશીન
સરુેશભાઈ આવા એક વયકતી છે . અહીં તેમણે વણીવેલી ઘટનાઓ મોટેભાગે અમેરીકામાં જવાતા જવન અને સસંકારનંુ
વણીન કરે છે. પણ વધ અ ુ , તે જવન ે કતરફના
ગ ત યનીવાતએછ ે હકારાતમક અભીગમન પ ં ખાસબ પાડેછે
ુ . તીબીં
કરીને આપણે ઝડપ અને ચીંતાના માહોલમાં જવી રહયા છીએ; તયારે જવનમાં સાચો આનદં અને સખ ુ શોધી કાઢવાની
તાતી જરર તરફ અગ ુ ીનીદેશ કરે છે . આ બધાં અવલોકનો સરુેશભાઈના પોતાના હકારાતમક, ઉતસાહી, શીસતબધધ,
ં લ
આનદી અન પકુતીપેમી સવભાવ અને વયકતીતવન પ
ં ે બપણપાડેવીશયો
. જતજતના
ં ુ તીબીં છે ૈ ીધયથી સભર બલોગો
પર, વવ
નીભાવવા અને આખા વીશમાં મીિો કેળવવા સહેલ ન ંુ થી . પણ સરુેશભાઈએ તેમના નીવરુતત જવનમાં આ કળા બહુ સારી
રીતે આતમસાત ક ્ .રીછ હવે ે તો તે એક સાવ નવા સમયકાળની અને સાવ નવા કથાવસત વુાળી, ધારાવાહીક નવલકથા
પણ લખી રહયા છ. હુ તમની કલમ અને કીબોડીને આ કાયીમાં અપતીમ સફળતા વાંચછું છું . મને શદા છે કે , વધ ન
ે ં ે ુ ે
વધુ , ઉચચ કકાનાં સજીનો આપણને તેમની પાસેથી મળતાં રહેશે .

... , ,

ની તા ક ોટેચા

કહેવાનાં દાદા , પણ હરદયથી, મગજથી, મનથી ઉમમરમાં મારા કરતાં પણ નાના, મને એમનાં માટે બહુ જ માન છે કે
નાની નાની વાતોને ધયાનમાં લઈને તેઓ જવન જવવાન સ ં ુ . રળબનાવ
હુ ખબ ેછે છુ કે , એમના પસુતકન ન
ુ રાજ ંુ ેટ
ે
ઉપર િવમોચન થાય છ. હુ તો ફકત એટલ જ ુ કહીશ ે ે
ક , એક જુવાન વયકતીન શરમાવ એવી એમનામા સફુતીી છ . પભ ન
ે ે ુ ે
પાથીના કે, તેઓ હંમેશા હરદયથી જુવાન રહે ...મારી ખબ
ુ ખબ ુ કામના છે કે , આમ જ તેઓ પસુતકોની લહાણી આપણને
ુ શભ
આપતા રહે.

, - ગુહીણી, મબ
ું ાઈ

નીલા કડિકયા

Avalokan Shatdal - 1 Page 26

અવલોકન શતદલ -1

અમારા બલોગ જગતનાં આદરણીય િમિ સરુેશભાઈ હંમેશા પોતાને નાન બ ુ . ખબ

ાળકકહ ૂ ે છે ખત
ં ીલા,
ે
સાિહતયિપય. રાત પણ પોતાન ક ં ુ . તયારે
ાયી કરતાહોયછ ે ે
મારે કહવ પ ુ ં ડ ે છ ે ે
ક ભ?ાઈનીં દરકેમ વેરણથઈછે
તયારે
એમના તરફથી જવાબ મળે કે શ ક ે
ંુ રં ? જમ ઉમર વધે છે તેમ નીંદર દૂર ભાગે છે . એમનો બલોગ વાંચવો ગમે છે. ખબ ૂ
ઉતસાહી છે અને સાિહયના દરેક કેિમાં તેમન આ ં ુ . ગવસ હોયે કે કિવ દરેક િવષે માિહતી મેળવી તેમનો
લેખુ કથાનછ
પિરચય સહુને પીરસે છે . ભલે તેઓ મને મળયા નથી પણ ઈનટરનેટ દારા જણે વષોીનો પિરચય હોય એવી લાગણી થાય છે .
સરુેશભાઈ, આવો જ પેમ વરસાવતા રહેજો . તમારા જેવી સફુતીી અમને મળે એવી પભન ુ ે પાથીના કરં છું . વષોી સધ ુ ી
ે ે
આવાં અવલોકનો અન લખો લખવામાં કાયીરત રહી; અમન વધન ે ે
ુ વધ સ ુ ા િ હ તયપેમીબનાવતારહેશોએવીપભન
ુ ેપ
કરં છું. આપના નવા નવા પસુતકોમાં બે શબદો લખવાનો અમને મોકો મળે તેવી આશા રાખ છ ંુ ું . બલોગ જગતમાં આપના
બલોગ મેઘધનષ ુ ની જેમ છવાતા રહે એવી આપને શભ ુ ેચછાઓ ..
– ગુહીણી, મબ
ું ાઈ

Avalokan Shatdal - 1 Page 27

અવલોકન શતદલ -1

વી ભાગ – 2

…..અવલ ોકનો

Avalokan Shatdal - 1 Page 28

અવલોકન શતદલ -1

અગની શામક .... [ ઉપેકા ]

ઓફીસોમાં, જહેર સથળોએ અગનીશામક રાખવાં ફરજયાત છે . દીવાલ પર ટીંગાડેલા આવા એક લાલચટાક અગનીશામકને જોઈને
થયંુ -

કેવ ર ં ુ પ ક ડુંઅ?નસાવેનીદોીશાં
શલાગ ેછેઆએક ખણ
ત બની ુ ામાં બેસી જ રહેવાન ત ુ ં . ેનકશી પવતૃતીછે નહીં ,
ાનસીબમાં
ે ે
કોઈ ઉપયોગ મોટ ભાગ થાય જ નહીં . કોઈન ત ગમ જ નહીં. અસપશૃય, અણમાનીતંુ, ઉપેકીત
ે ે ે

પણ કદી ન બનતી એક ઘટના એક’દી બને છે. બધી વયકતીઓની જવાદોરી અને બધી ચીજોની સલામતી તે પળે , આ ઉપેકીત
સાધન પર આધાર રાખે છે. તે પોતાન સ , પોતાની ફરજ અદા કરે છે. તે પોતાની થયેલી ઉપેકાને આગળ કરી રીસાતું
ું વીસવનીચોવી
નથી!

ં ટના સમયે તે ન રીસાય; એ માટે વરસ દહાડે તેની માવજત કરવી પડે છે . તેની કાયીકમતા ટકાવી રાખવી પડે
અને આવા સક
છે.

માનવ જવનમાં આવાં ઘણાં અગનીશામકો હોય છે. જવનનો વીમો, અકસમાતનો વીમો, પોલીસ દળ, લશકર - આ બધાંનો
સામાનય રીતે કોઈ વપરાશ નથી હોતો. પણ કોઈક અણદીઠી ઘટના માટે તેમને સજવેલા , હમમેશ તૈયાર રાખવા પડે છે .

દુઘીટનાઓન અ ુ ં ને ત ે મ ન ા મ ! આપણ
ારણક ે જેની ેનઉપ
ે નીવારણમાટ ાઅગનીશામકોનપ ંુ ોયછે
ેકા કરતાં ંુ ણએકહોવાપણહ
હોઈએ, તે કદીક આપણ સ ુ ં ૌ . હીતકારીહોયએમપણબને
થ ી વધારે

આદુ કચ રતા ં .... [ હીસા ]

અહીં દરરોજ ચા બનાવવાન મ ામ ે મને તે ગમે પણ ખરં હોં ! છ વશીમાં મારો હાથ પણ સારો એવો બેસી ગયો છે .
ું ારં. કઅન
એકધારી ‘સરુેશ જની ‘ બાનડ ચા બને ! હંુ ચામાં કચરેલ આ ુ ં દ ુઅ.નઈલાયચીનો ખછંુ ું તો મારાં પતનીએ તૈયાર
ેઇલાયચીનાંપાવડર
ે ે ૈ ે
રાખલો હોય છ ; પણ આદુ કચરવાની મારી આગવી શલી છ ! હુ આદુન ચપપથ ં ે ુ ી સમારી પાતળી ચીરીઓ કરં ; અને પછી સાંડસીથી
કચરી, ગરમ થતા પાણીમાં નાંખંુ. દીવસમાં બે કે િણ વાર ચા બને . દરેક વખતે આદુ કચરવાની આ જ રીત.

લે કર વાત! આમાં શી ધાડ મારી?

Avalokan Shatdal - 1 Page 29

અવલોકન શતદલ -1

પણ તે દીવસે આદુ કચરતાં વીચારવાય ઉુભરાયો ! મને થયંુ : ‘આ આદુને કચરં છું તેના કરતાં બેકયાડીમાં પોચી માટીની સરસ
કયારી બનાવી, તેમાં ખાતર નાંખી, રોપ ત ુ ં ો ? અને બે િણ મહીનામાં તો ખાસસા નવા આદુ પણ મળે .
ક ેવોસરસમઝાનોછોડથાય
ુ ા ડોલરની કેવી બચત થાય ?
મહામલ

હતયા કરવી સહેલી છે ; સવંધીન કરવ જ ં ુ . પણ સવંે ધીનથી જ નવરચના થાય છે ને ?

કઠણછ

અને આ નીજીવ લાગતા આદુમાં ય બચાડો કોઈ જવ તો છે જ ને ? આ સકુમ હીંસા જ કરી ને ? રસોડામાં બધી સામગી પર નજર
નાંખી તો એક માિ મીઠું જ નીજીવ જણાયું . અને તે પણ જયારે અગરમાં બનય હ
ું શે, તયારે ભરતી સાથે આવી ગયેલા પાણીની ભેળા
કેટલાય દરીયાઈ જવ પણ ફસાયા જ હશે ને ? એ બધાની આહુતી આપયા વગર આ મીઠુંય બની શકે ખરં ?

આ દુધ વાપરીએ છીએ , તે પન શ સ ુ ં ? ેસ

ાચ કોન ે માટેસ
ાચઅહીં કેવાે અગમય પેમથી પકૃતીએ તે બનાવયું , અને કોણ તે
, કછ
વાપરે છે?

શજ ુ ં વ ? કેવળ અહીં
નનાપાયામાં ાછે છે ખરી ?
જસહીંા સશકય

એ.સી .એસ .આર . ... [ બે સવર ુ પ / દશટ ીબીદ ુ ]

એ.સી.એસ.આર. (એલયમુીનીયમ કનડકટર સટીલ રીઈનફોસડી )

આ સક ં ળાયેલા લોકોને તો સાવ પરીચીત છે, પણ ઘણાંને તેની ખબર નહીં હોય. પાવર
ં ીપત નામ મારા જુના વયવસાયમાં સક
લાઈનમાં બહુ જ વપરાતો વાયર( તાર)નો આ એક પકાર છે. તેમાં અદંરના ભાગમાં પોલાદ( સટીલ) અને બહારના ભાગમાં
એલયમુીનીયમ વપરાય છે . અદંર રહેલા પોલાદના તાર તેને ખેચાણની તાકાત આપે છે , જયારે વીજ પવાહ મોટેભાગે બહાર રાખેલા
એલયમુીનીયમના સવુાહક તારમાંથી પસાર થાય છે .

હાથીના દાંત ચાવવાના જુદા અને દેખાડવાના જુદા ?!

કે પછી… ..

वज ाद िि कठोर ािि , मृ द ू िि कुस ु मा दिि

तथै व सु मिस ां वृ िि :, वामद िि िय ोिर व॥

[ , .
.]

જોવાના દશટીબીંદુ ઉપર આધાર રાખે છે . પણ એ.સી.એસ.આર. તો પોતાની સેવા આપે જ રાખે છે

Avalokan Shatdal - 1 Page 30

અવલોકન શતદલ -1

અકુર .. [ શેય / અશેય ]

અમારા ઘરની આગળ એક નાન સ ુ ં . રખઝ

લગભગ ે
ંુ ાડછબાર ફુટ ઉચ હ ું શે . કો’ક વાર નવરો પડ્યો હોઉ તયારે મકાનની
આગળ ટહેલવાન ગ ું મે . એક દીવસ આ ઝાડની બાજુમાં ઉભો હતો. થડના નીચેના ભાગમાં નાની, કુમળી ડાળીઓ ફુટેલી હતી . બધી
ચટંુ ી કાઢી. આમ ન કરીએ તો ઝાડના મળ ુ માંથી આવતો રસકસ આ નવી કંુપળો વાપરી નાંખે , અને ઝાડ મોટંુ ન થાય . અમને બે િણ
ે
વરસ પહલાં આવ જ ંુ ાન ન હતું; પણ એક સજજન પાડોશીએ અમને આ શીખવય હ ું તું . તયારથી હંુ હમમેશ આન ધ ુ .
ં યાનરાખતોરહંુછું

આ કંુપળો અને ડાળીઓ ચટંુ ્યા પછી નજર કરી તો એક નાનો શો , ઘેરા રંગનો, બીંદુ જેવડો ડાઘ દેખાયો . બેિણ દીવસ પછી
ફરી જોય ત ુ ં ો ત ે ડ ા ઘ એકનાનીફોલલીજ ેવોબનીગયોહતો
. બીજ દીવસે તો તેમાંથી વાગે તેવી એક નાની અણી નીકળી આવી હતી .
પછી તો એકાદ અઠવાડીયંુ ખાલી ગયું . પણ વળી એક વાર નજર પડી તો એક નાની ડાળી તે અક ં ુરમાંથી ફુટી આવી હતી . અને તેને
ચાર પાંચ પાંદડાંય આવી ગયા હતા.

આપણા જવનમાંય આમ જ બને છે ને ? આપણી મોટા ભાગની શકતીઓ વયથી બાબતોમાં જ વપરાઈ જય છે. વીકાસને અવરોધતી
આવી બાબતો જ આપણો બધો રસકસ ચસ ુ ી લે છે. પછી જવનવક
ૃ શી રીતે મોટંુ થાય ? તેને સાચી દીશામાં વીસતારવ હ ,
ંુ ોયતો
આવા વયથી પયતનોને કાપવા જ રહયા, ભલે ને તે પેય હોય.

વળી દરેક ઘટનાની શરઆત પેલા નાના ડાઘ જેવી નાની ઘટનાથી જ થતી હોતી નથી ? આપણી માનયતાઓ, આપણા પવુીગહો,
આપણી કુટેવો , આપણા ગમા-અણગમા : એ સૌના મળ ુ માં તો એક નાનીશી શરઆત જ હોય છે . આ બધા શેય નથી હોતા. જો તેમને
પયતનપવુીક ચટુી નાંખવામાં ન આવ ; તો ત મસમોટી ડાળી પણ બની શકે છે . પછી તે ડાળીને ચટંુ ી શકાતી નથી . તેને કાપવા તો
ં ે ે
મજબતુ કાતર કે કુહાડી જ વાપરવાં પડે છે .

આપણે અત ં મીુખી બનવાની જરર નથી લાગતી; જેથી આવા વીશાંકુર તરત આપણી નજરે પડે ? આપણે તેને ચટુંી શકીએ તેવા
મજબતુ મનોબળવાળા બનવાની જરર નથી લાગતી? અને પેલા સજજન પાડોશી જેવા કોઈ પથદશીક મળે; અને આપણે તેમની
સલાહને અમલમાં મકુ ીએ તો કેવ સ ંુ ારં?
થાય

ઈલેકટી ક સટ વ.. [ પયત ન ]

આજે ચા બનાવતાં ઈલક ે ટીક સટવની કોઈલ પર ધયાન કેનદીત થયું . સાવ કાળી કોઈલ હતી. સવીચ ચાલ ક ુ રી. ધીમે ધીમે તેનો
નીખાર બદલાવા લાગયો. એકદમ કાળામાંથી આછો કાળો, ઘેરો છીંકણી અને આછો છીંકણી રંગ બનયો. પછી તેમાં આછી રતમુડી ઝાંય
આવવા માંડી. થોડો રાતો રંગ પણ આવયો અને લો! આ કોઈલ બહેન તો હવે સવય પ ં ! પછી તો કસબ
કાશીતબનીગયાં ંુ લ રંગ અને
પછી ખલ ુ તો કેસરી રંગ ઝગારા માંડવા લાગયો. સૌથી બહારની કોઈલ રંગમાં ઝાંખી હતી. જેમ અદંર જુઓ , તેમ રંગ વધારે ને વધારે
ખલુ તો જતો હતો. છેક અદંરની કોઈલ સૌથી વધ પ . કારણકે, બહારની કોઈલની એક બાજુએ તેને ઠંડી કરી નાંખતી
ુ જવલીતહતી
હવા મોજુદ હતી.

ુ ેટરને ‘લો’ પોઝીશનમાં રાખય હ

મે રેગયલ ંુ તંુ ; પણ જો ‘હાઈ’ પર રાખય હ , આ નીખાર ઘણો ઝડપી થયો હોત.
ંુ ોતતો

ુ ારની ભઠીમાં હોત તો તે પીળા રંગની, પછી કાંચનવણીી અને છેવટે ઝળહળતી સફેદ બની ગઈ હોત . અરે
કદાચ આ કોઈલ લહ
ે ે
છવટ તે ઓગળી ગઈ હોત અને ભઠીની આગ સાથે આતમસાત બ ્ નીગઈહોત .

કાળામાંથી સફેદ બનવા તપવ પ ંુ ડ.ેછેજેમ વધારે તપો તેમ કાળાશ ઓસરતી જય અને રંગ ખલ ુ વા માંડે . સફેદી પગટતી જય .
આ પકીયા માટે કોઈ આંતરીક શકતી જરરી છે . કોઈક સવીચ ચાલ ક . જો ેછ
ુ રવીપડ ુ ેટરની જેમ , કે લહ
રેે ગયલ ુ ારની ભઠીની જેમ કે ,

Avalokan Shatdal - 1 Page 31

અવલોકન શતદલ -1

ધમણથી હવા ફુંકીને આંતરીક જગરકતા વધારવામાં આવે ; તો આ પકીયા વધ વ ુ ે . જો ઠારીેછેનાંખતી બહારની હવા
ગથીથઈશક
ંુ થી!
હાજર હોય તો, પરુતાં તપી શકાત ન

“ ,
.”

અને સટવ તો નીજીવ મશીન છે . મનવાળા માણસને આવી કોઈ સવીચ કે રેગયલ
ુ ેટર કે ધમણની જરર ખરી ? આ બધી કરામતો તો
માલી’પા પડેલી જ છે .

ઉગતો / આથમ તો સુયપ ... [ જવનની અવસથાઓ ]

ગાડી ચલાવતાં સવારે અને સાંજે ખાસસી તકલીફ પડે છે . સવારે પવુીમાં જવાન હ
ું ોય; અને સાંજે પશીમમાં જવાન હ .
ુ ં ોયતોનગમે
બને વખતે સય ુ ીન ાં પખર કીરણો આંખ ને દઝાડ ે છે . પણ સય
ુ ી કીતીજની સાવ નજક ઢળી ગયો હોય તે વખત ે ; સય
ુ ોીદય કે સય
ુ ાીસત
સમયે તે બહુ જ મધરુ લાગતો હોય છે - સય ુ ી કાં તો સાવ બાળક હોય; કે એકદમ કીતીજે આથમતો વદ ૃ . બનેના રપ આંખને શાતા
આપે છે.

અને તેમના આ સવાભાવીક સૌંદયી અને આહલાદકતાને ઉશા અથવા સધંયાના રંગો અનમુોદન આપે છે . ગાડી ચલાવતાં, સય ુ ી
કોઈ ઉચા મકાનની આડે ઢંકાઈ જય ; તો આપણને કઠે. કયારે એ મકાન દુર થાય ; અને પાછા સરુજદાદા ડોકીય ક
ું રી, તેમનો મધરુ
નજરો આપણને ફરી બતાવી જય; એમ મનમાં થયા કરે. ભલેને આ આહલાદકતા થોડીક મીનીટો માટે જ રહે , પણ તેની મીઠી યાદ
આપણને સતાવતી રહે. અને સવારે થોડાએક સમય પછીનો અને સાંજે થોડાએક સમય પહેલાંનો સય
ુ ી ? એ કેટલો બધો અકારો લાગતો
હોય છે?

માનવ-જવનનીય આ બે ‘અવસથા’ ઓ કેટલી મધરુી હોય છે - નહીં વાર? બાળપણ અને વરુધધાવસથા બનેની આગવી ગરીમા
હોય છે. પણ પોતાના પતાપમાં જ રાચતંુ, મધય જવન કેટકેટલાંને દઝાડત હ ંુ ોયછ
?ે

ઉભરો .. [ આકસમ ીકતા ]

આજે ચા બનાવતો હતો. મનમાં થયંુ , ‘ ચાલ, આજે ઉભરાન બ ુ ં .’

ારીકાઈથીઅવલોકનકરં

બની રહેલી ચાની સપાટી પર થોડીક ગતી દેખાતી હતી . ચાની એકાદ પાંદડી આમથી તેમ સરી રહી હતી. કોઈક પરપોટો સપાટી
પરથી ઉપસી આવતો હતો. મનમાં એમ થત હ ંુ ,તક ે
‘ંુ હમણાં ઉભરો આવવો જોઈએ.’ ધીરે ધીરે પરપોટા વધવા માંડ્યા.

અને તયાંજ એકાએક, ન જણે કયાંથી, એકદમ તે ચઢી આવયો. સમસત સપાટી એક તીવર આંદોલનથી ભરાઈ ગઈ. ખળભળાટ
મચી ગયો. ઉભરો આવી ગયો હતો – મને અધં ારામાં રાખીને ! બધી વરાળ એકસામટી બહાર આવવા મથી રહી હતી, અને સાથે આખી
સપાટીને પણ ઉપર તરફ પવેગીત કરી રહી હતી. બધ ઉ ં ુ પરતળ ેથઈરહયહ
. ચાની તપેલીમાં
ું તું એક વીપલવે જનમ લઈ લીધો હતો.

અને મારં ચીતત પણ વીચારોના ઉભરામાં ગરકાવ થઈ ગયું -

Avalokan Shatdal - 1 Page 32

અવલોકન શતદલ -1

કેટકેટલી જતના ઉભરા જવનમાં આવતા હોય છે ? મનના કો’ક ખણ

ુ ે, કયાંક કોઈક ગમો, અણગમો આકાર લઈ રહયો હોય,
ે
વીવક તન દબાવી રાખયો હોય . પણ કો’ક કણ એ વીવકની પાળ તટુી જય , અને બધો આકોશ, બધો અણગમો કોધ બનીને ઉભરાઈ
ે ે ે ે ે
આવે.

કોઈ પીય વયકતીની આપણે બહુ જ આતરુતાથી રાહ જોઈ રહયા હોઈએ . તે હમણાં આવશે. હમણાં તેની ટેન આવશે . અને તે
આવી પહોંચે, અને પેમ ઉભરાઈ આવે.

આપણી કો’ક પીય વયકતીનું અકસમાત મતૃય થ ુ . મન હતપભ ે બની જય. ગળે ડુમો ભરાઈ જય . છાતી
યાનાસમાચારઆવ
પર મણ મણના ભાર ઠલવાઈ જય. અને તયાં કોઈ આપણને પછ
ુ ે , ‘ કેમ શ ુ યંુ ?’ અને બધો શોક આંખોના આંસઓ
ં
થ ુ વાટે ઉભરાઈ
આવ .
ે

જદુનો ખેલ જોવા ગયા હોઈએ , અને જદુગર આપણને અધ

ં ારામાં રાખીને , ઘડીના છઠા ભાગમાં અદશય થઈ જય. આપણે
આશયીના ઉભરામાં ગરકાવ થઈ જઈએ.

ંુ ોય, અને કો’ક વીચારનો ઉભરો ઉમટી આવે.

મનમાં કોઈક ભાવ જગયો હોય, ચીતત અભીવયકતી કરવા મથામણ કરત હ
કો’ક કવીતા સરજઈ જય.

કોઈ રાજકીય કે ધામીીક નત ં મગુધ કરી કોઈ એક મનોવૈજાનીક કણે એવો નારો
ે ા પોતાના વકતતૃવના પવાહમાં લોકોને મિ
લગાવવાન એ ; જે સાં
ંુ લાનઆપ ે ભળતાં જ સમગ મેદની એકી અવાજે તે આદેશન પ . અને એક આંધી સરજઈ જય;
ંુ ાલનકરે
ે ે
લોહીની નદીઓ વહવા માંડ ; આગ અન લટુનાં તાંડવો રચાઈ જય. આ ટોળાંનો ઉભરો.
ે ં

પોતાના બાળકને ય એક તમાચો મારવાન ન ુ ં , ટોળામાં કોઈ દુકાનના કાચની ઉપર પથથર ફેકી દે તેવો
વીચારનારમાણસ
ટોળાંશાહીના પાગલપનનોય ઉભરો.

કોઈ કલાકાર કણીપીય બદંીશમાં કોઈ રચના રજુ કરતો હોય ; અને તેની ચરમસીમા આવતાં સક
ુ ોમળ રીતે તેની સમાપના
ે
કરે; અને શોતાઓ એકી અવાજ તાળીઓના ગડગડાટથી તેને વધાવી લે - તે રસ-સમાધીનો પણ ઉભરો.

અમેરીકાના પમખ ુ ની ઓફીસમાં બહુ જ સરંકણ વાળી સવીચો છે . અમેરીકન કોંગેસની અનમુતી મળી હોય અને પમખ ુ
એમાંની સવીચો દબાવે તો છેવટના ઉપાય તરીકે , નયક ુ લીયર શસિો લઈ જતી આંતરખડ
ં ીય મીસાઈલો કાયીરત થાય અને થોડા સમય
બાદ શિુ પદેશ ઉપર સેકંડોમાં અભત
ુ પવુી તારાજ થઈ જય .

નીબીડ અધ ં કાર અને કેવળ સથળુ જડતામાં રમમાણ ‘શનુય’માં , સજીનની આદીમ પળે કો’ક પચડં વીસફોટ ઉભરે ( બીગબેનગ) ;
ે ે
અન તના ખવાીતીખવી અણબ ુ કતીશાળી તાંડવમાં બહમાંડ ઉભરત રંુ હે, ફેલાત રંુ હે , કરોડો મહાસય
ુ ોંબોથીય વધ શ ુ ોી સજીતા રહે ; તે પણ
એક અનત ં નો ઉભરો જ ને?

ઉભરા સાથે આપણા કેટકેટલી જતના સબ ં હોય છે ? કેવા કેવા ઉભરા અજણતાં ઉભરાઈ જતા હોય છે ? પણ દરેક ઉભરાની
ં ધ
પાછળ કોઈક પકીયા, કશીક પવુીભમુીકા અજાત રીતે કામ કરતી હોય છે . એ ગોપીત સવીચ કે ઉતતેજના કયાંક , કયારેક, અને કોઈક
સજં ોગો એકિીત થતાં ઉભરાઈ આવે અને બધી સામાનયતાને બાજુએ ધકેલી દઈ એક પચડં ઉભરો , એક વીપલવ, એક પભજ ં ન, એક
ધડાકો, એક અકલપનીય ઘટના ઉભરાઈ આવે.

ઉભરા વગરનંુ જવન હોઈ શકે? ગીતાના પેલા સથીતપજને ઉભરા આવતા હશે ? રાગ અને દેશથી પર, સખ
ુ અને દુખથી પર ,
ં રશીઓની વાતો કયાં અજણી છે?
ું શે? તપોભગ
કીયા અને પતીકીયાથી પર થવાત હ

અને આ શનુયનો ઉભરો , એ બીગબેનગ જ ન થયો હોત તો?

પણ ઉભરા તો થવાના જ. ઉભરાન ક ુ ં કહેવાયનહીં

ાં.ઈઉભરાનયંુ એક અનીશીત હોવાપણ હ ંુ .ોયછે

Avalokan Shatdal - 1 Page 33

અવલોકન શતદલ -1

એકલતાર ક.. [ વીશીશ ઠ વયક તીતવ ]

ુ ીદેવની પધરામણી થઈ ન હતી . સમગ આકાશમાં પન

સવારના સાડા છનો સમુાર હતો. હજુ સય ુ મના ચનદન સ ુ ં ામાજયહજુકાયમ
હતું. ઉશાના આગમને તેની રાજસભાના બધા તારાઓએ વીદાય લઈ લીધી હતી. માિ એક શક ુ જ એને સાથ આપીને અવીચળ ઉભો
હતો. ચનદ-શક ુ ની આ જોડી વીભાવરીની છેલલે સધ ં કારમાં આશા સીંચનારા આ બે પહરીઓ પકાશના દેવની છડી
ુ ીની સાથી હતી . અધ
ુ ારી રહયા હતા. ઘેરા વાદળી રંગના આકાશમાં આ બેના સાહચયીનો નીખાર અલગ જ હતો.
પક

બે ચાર દીવસ પહેલાં તો આ સમયે ચનદ પણ વીદાય લઈ ચક ુ ી જેવો શક

ુ યો હતો . માિ રાંકની મડ ુ જ રાિીનો એક માિ સાથી
હતો. એ એકલ તારક (Lone Star) તો અમારા ટેકસાસ રાજયના ધવજન ચ ુ ં ?ીહનછેને

ં કારમાં સબડતો હોય, તયારે પકાશના પહરી, એકલતારક જેવા

ઈતીહાસમાં પાછળ નજર કરીએ તો; સમાજ જયારે ઘોર અધ
કો’ક વીરલા નજરે પડે જ છે ને ?

ઓકન ુ ં ઝાડ ... [ જવનની રચના / મુળ તતવ ]

મારી સામે ઓકન એ ં ુ ક અલમસતઝાડઉભછ ંુ ે

. પવનમાં તેની ડાળીઓ આમથી તેમ ઝુલી રહી છે . વસત ં પરુબહારમાં
ખીલી ઉઠી છે. લીલાંછમમ પણોીથી તે આંખને ઠંડક અને મનને અવણીનીય આનદં આપી રહય છ ું ે . િીસેક ફુટ ઉચી તેની
ં
સૌથી ઉપરની ડાળી ઉપર નાની નાની કુપળો હજુ વધ ઉ ુ ચ ા ઈ આ.ંબકોઈ વાનામનોરથસ
પણ જતની દેખીતીે
ેવીરહીછ
પવરુતતી કે કોલાહલ વગર ; ઝાડન સ ં ુ . એના પતય
મ ગહોવાપણશ ંુ સીરહયછ ે ેક ઉપરની એ કુંપળોને જરરી પાણી
ેક શાસંુ ે છ
મળી રહય છ ું ે ; અને પતયેક ઉછ્શાસે તેમણે બનાવેલો જવનરસ છેક પાતાળમાં આવેલા મળ ુ સધુ ી પહોંચી રહયો છે .

ું ે .
એક જવતંુ , જગતું , મહાકાય, સજવ અસતીતવ, મારી નજર સમક, શાંત રીતે વીલસી રહય છ

ં ું મન વીચારે ચઢી ગયંુ .

અને અવળચડ

કયા પમપ આટલી ઉચાઈએ સતત પાણી પહોંચાડી શકે? એને કેટલી શકતી જોઈએ ? એને માટે કેટલો ખચી આપણે
કરવો પડે? એ પમપ બનાવવા અને જળવવા કેટલો બધો પયતન કરવો પડે ? એ ચાલે તયારે કેટલો અવાજ કરે ? અને આ
મારી સામેનો, અબોલ જવ આ બધ સ ુ ં , જનમજત સસંકારથી
જીન પોતાનીઆગવીસઝ ુ થી ઉભ ક રીલેછે નાના
ુ ં . એના
નાના પતયેક રેસામાં કેટલ બ ુ ળછેકે મોટી હસતીને ટકાવી રાખે છે ; સવંધે છે?
,ંુ આટલી
ં ધબ

અરે! આપણા ઘર આંગણે જ જુઓ ને . આપણે જનમયા તેનીય પહેલાં , આપણ હ ુ ં છે

ં .રદયધડકયાકરે
અને એ બધ
થશે તયારે આપણે પણ નહીં હોઈએ. સતત, એક મીનીટ પણ તે બધં નથી પડતંુ . અને નવ મહીનાથીય ઓછા સમયમાં તે
બનય છ – ુ ં ેસ.ાવકુદરતીરીતે

શઆ ં ુ બ ધ ? એ કેવળ અકસમાત હોયે તે વાત માનયામાં આવે એવી નથી . કશક

ી રચનાએકઅકસમાતમાિછ ંુ ,
ે ે
જને આપણે જણતા નથી; જને આપણે જોયું , સાંભળયું , સપશયીું કે , ચાખય ન –ુ ં થીએવાકોઈકતતવનો
અણસાર આ બધાં
નથી આપતાં?

Avalokan Shatdal - 1 Page 34

અવલોકન શતદલ -1

કરાન ુ ં તોફા ન ( હે ઈ લ સટો મપ ) ... [ મનના વીકાર ો ]

એક દીવસ વાતાવરણ ઘેરાયેલ હ ું તું . ઘનઘોર, કાળાં ડીબાંગ વાદળોથી આકાશ છવાયલ ું તું . આમ તો હવામાં ખાસ
ે હ
ંઠડી ન હતી . પણ જયારે વરસાદ તટુી પડ્યો તયારે પાણીનાં ટીપાંની સાથે મોટા કરા વધારે જોરથી પડી રહયા હતા . કદાચ
વાદળાની ઉચાઈએ સખત ઠંડી હશે . તડાતડ કરા પડતા હતા, અને બારી ઉપર, છાપરાં ઉપર અફળાઈ અફળાઈને બહુ જ
મોટો અવાજ થતો હતો. બધાં છોકરાં ભયભીત બનીને શાંત બની ગયાં હતાં; અને બારીમાંથી દેખાતા તોફાની કરાઓના આ
અટકચાળાને વખોડી રહયાં હતાં.

થોડી વારે કરાન આ ંુ તોફાન , ‘હેઈલ -સટોમી’ સમાપત થઈ ગયું . પાછી શાંતી સથપાઈ ગઈ. રાબેતા મજ ંુ વન
ુ બન જ
શર થઈ ગયુ . પણ હવ તો રાત પડી ગઈ હતી, અન સવુાનો સમય થઈ ગયો હતો.
ં ે ે

બીજે દીવસે સવારે હંુ મારા નીતયકમ પમાણે ટહેલવા , અને કુંડાઓમાં ઉગી રહેલા નવા છોડવાઓની ખબર કાઢવા
પાછળના યાડીમાં ગયો. કોનકીટની છો ઉપર કાળા રંગનો કચરો જમેલો હતો. મે સાવરણી લઈને તે સાફ કરવાન શ ંુ ર
કયીું. અને જોઉ છું તો બહુ જ કકરી કાંકરીઓ ભેગી થયેલી હતી . મને થયું : ‘ આવો કચરો કયાંથી આવયો?’ એક માિ
છાપરં જ કાળા રંગન અ ં ુ .નતયારે હતંુ આવયો કે પેલા તોફાની કરાઓએ છાપરા પરની સરંકણાતમક
ેકકરંખયાલ
સપાટીનો કચચરઘાણ બોલાવી દીધો હતો. કોલટાર અને જડી રેતીના મીશણમાંથી બનાવેલા મજબત ુ સરંકણ કવચને ઘણંુ
નકુ શાન થય હ ું તું .

આ હતી નાનકડા કરાની તાકાત. નાનો નાનો પણ રાઈનો દાણો. કેટલી ઉચાઈએ પાણીનાં કેટકેટલાં બીંદુઓ ભેગાં
થઈ, ઠરીને કઠણ બરફ બનયાં હશે. અને પડતાં પડતાં એ મોટો કરાનાં ગાંગડાં બનયાં હશે. અને નીચે આવતાં તેમની
ં ાર કરવાની તાકાત આવી હશે .
ગતીને કારણે તેમનામાં આ સહ

આપણા મનોરાજયમાં પેદા થતા વીકારો પણ આ કરા જેવા હોય છે . તેમના સજીનની શરઆત તો સાવ નાનકડી જ
હોય છે. પણ એ બધા તોફાને ચઢીને, સાગમટે કેવો સહ ં ાર કરી શકતા હોય છે ? એમણે કરેલ એ ુ ં ન ક ,ુ શાનકાયમીહોયછે
અપરીવતીનશીલ હોય છે. એ સહ ં ારની અસરને નાબદુ કરવા બહુ ખચી અને પયતનો જરરી બની જતા હોય છે . અરે!
એમણે પેદા કરેલાં દુશણોને દુર કરવા પણ ઘણી મહેનત કરવી પડે છે .

કા રના વીન ડ સકી ન પર પાણી ... [ કણભ ંગ ુર તા ]

એક દીવસ કાર પાકી કરીને બેસી રહેવ પંુડ્યું . બહાર ઠીક ઠીક વરસાદ આવતો હતો, અને મારી પાસે છિી ન હતી. હંુ વાઈપર
ચલાવીને કાચ સાફ રાખતો હતો. જેવો કાચ સાફ થાય કે તરત જે જે ટીપાં , ઠીક ઠીક મોટાં હતાં તે હીમમતભેર નીચે સરકવા માંડતાં .
બે ટીપાં ભેગાં થઈ જય અને એક મોટંુ ટીપ બ ંુ ને , તેની નીચે સરકવાની ઝડપ પણ વધે . આમ નીચે જતાં કોઈ જુનો રેલો મળી જય તો
ટીપ પ ુ , તું ેનસતીતવગમ
ં ોતાનઅ ા પવાહમાં
ુ ાવીભળી જય.

Avalokan Shatdal - 1 Page 35

અવલોકન શતદલ -1

વળી એ રેલો નીચે જતાં બીજ રેલામાં ભળી જય અને એક મોટો રેલો બને - જણે એક વહેળો . પછી નીચે તો આવા વહેળા ભેગા
મળીને, આપણે જુદા પણ ન પાડી શકીએ તેવો એક નાનો શો જળરાશી બની ગયા હતા !

સતત, એકધારી આ પકીયા ચાલ ન ુ ુ તેમાંય કેટલ બ ંુ ધવંુ ૈવીધય

ે ચ.ાલજ
પણ ? કય ટ યાં અને કેવો આકાર
,ંુ કયારે
ંુ ીપક
લેશે; કયો માગી ગહણ કરશે; તેના કોઈ નીયત નીયમ જ નહીં. હર કણે જુદી જુદી ગતી અને જુદી જુદી દીશા .

ફરી પાછું વાઈપર ચાલ ક ુ ર ં અનેઆખીઘટનાનવ

શર. જણેસેરથી
ધરતીના ઉચા નીચા સતરો ઉપર વાદળ વરસતાં થતી,
પાણીની અખડં લીલાની નાની શી પતીકૃતી કારના વીનડ સકીન પર આકાર લઈને કાંઈક કહી રહી હતી .

કુદરતની ઘટના , નાની હોય કે મોટી - કશકું તતવ સામાનય નથી હોતું ? જયાં સધ
ુ ી કાળચકન વ ુ ં ાઈપરનચાલ
તયાં સધુ ીે આ
ઘટમાળ ચાલ જ ુ રહ . ે વરસાદની માિા અને દીશા બદલાતી હોય; એ જ રીતે પવનન પ ુ ં મ ા . ઘટનાન
ણઅન ેદીશાપણબદલાતાં
ું રહે
ે
સવરપ ભીન ભીન હોય પણ સતત વહતો પવાહ એ જ એક સામાનયતા .

પવીતો, નદીઓ, સરોવરો, સમદુ, વાદળ, પવન, વરસાદ - વશોી વશી એ જ ઘટમાળ. અને કોઈ કણે કોઈ પચડં ધરતીકંપ અને
બધ રુ મણભમણ. નવા પવીતો, નવી નદીઓ, નવ પંુયાીવરણ.
ં

સયુ ી, ગહો, તારાઓ, ધમુકેતઓ

ુ , નીહારીકાઓ - એજ હર કણ વીસતરત વંુ ીશ. અને કોઈ કણે કોઈ પચડં વીસફોટ ( Big
Bang) અને બધ જ ં ; નવી જ સશૃટીની શરઆત.
ુ તહસનહસ

જવનનો પવાહ, જવની ઉતપતતી, બે જવોન ભ ંુ ળવંુ , એકાકાર થઈ જવંુ , કોઈ નવા જવન પ ંુ ાગટ્ય , અને કોઈક અજણયા,
બળીયા પવાહમાં તેન વ પરમ ચૈતનયના
ુ ં .ીલીનથઈજવ ંુ એક ભાગ જેવંુ , એક નાના બીદુ જેવ જ
ંુ વન .

વીનડ સકીન પરનાં પાણીનાં ટીપાં હોય; પથ

ૃ ીન પ ું યાી;વઅતી વીશાળ બહમાંડ હોય કે એક નાનકડું જવન હોય … ..
રણહોય

ં .રુકશ ત
વાત તો એની એ જ. બધ જ ંુ કણભગ ુ ં ે મ નત . ેએજએકસાતતય
ંુ ેમનરહ

કારન ો વીન ડ સકી ન – રાત ે ... [ વી વેક / વીચાર ]

રાતે પડતી ઝાકળ અને હવામાંથી ઠરતી ઝીણી રજકણો - આ બે મળીને કારનો વીનડ-સકીન ગદંો થઈ ગયેલો હતો. બટન
દબાવય અ ુ ં ન ે . પછી વાઈપર ફેરવયું . અને કાચ
ખ ાસપવાહીનામીશણવાળાપાણીનીસ ેરછુટએકદમ
ી ચોકખો ચદંન જેવો.

લે કર વાત ! એમાં તે શી મોટી ધાડ મારી?!

કયાં કયાંથી આપણા માનસપટલ પર ઝાંખ આવી જતી હોય છે. ઝાકળનાં બીંદુઓ અને સાવ નાની અમથી રજકણ જેવાં
પરીબળો આપણા વીચારપટલને આવી ઝાંખ અપીી જતા હોય છે . બધ જ ં ુ ધધ ેખાય
કાંંુ દઈ
ં.ુ ળ જ સપશટ ન દેખાય . ખાસ તો જયારે
ંુ આપણી નજરને ચલીત કરી દેતો હોય તયારે તો આપણો રસતો પણ આપણને ન દેખાય .
સામેથી તીવર પકાશનો પજ

આવી ઝાંખ, વીચારોની અસપશટતા, ધધ

ંુ ળાપણ દ ુ ં ુ ર ક ર વ ા . વાઈપર ેવીવીવેકસભરવીચારસરણીથીત
ખ ાસપવાહીજ
ે
જવા પયતનોથી એ બધો કચરો ઉશટી નાંખવો પડે .
ે

તો જ આપણા જવનનો માગી આપણે સપશટ રીતે જોઈ શકીએ.

Avalokan Shatdal - 1 Page 36

અવલોકન શતદલ -1

કેકટ સ ... [ અતી રેક ]

એક સમય હતો કે મને જતજતના કેકેટસ ( કાંટાળા થોર) ભેગા કરવાનો બહુ શોખ હતો . મારી પાસે ગોળ થોર ન
હતો. એક મીિના ઘેર ગયો તયારે લગભગ 1 ફુટ વયાસવાળો થોર જોવા મળયો . ઉપર લગભગ એક ઈચ વયાસવાળા, બે
િણ નાના થોરના અક ં ુર પણ ફુટેલા હતા . મારો કેકટસનો શોખ જણીને મીિે બહુ પેમપવુીક એમાંના બે અક ં ુર મને તોડી
આપયા. હંુ ઘેર આવયો અને બે ખાલી કુંડામાં તેમને રોપયા . મારા દીકરાને પણ બગાયતીનો નવોસવો શોખ થયો હતો. તેણે
રસપવુીક મળુ કેકટસન વ એકંુ ફુટ વયાસનો એ બનશે ; એમ જણીને તેની આંખો આનદં અને આશયીથી
. ળય
ંુ ણીનસાંભ
પહોળી થઈ ગઈ. મારે તો બીજે દીવસે , એક આખા અઠવાડીયા માટે, બહારગામ કામ અગ ં ે જવાન હ
ંુ તંુ . મે દીકરાને સચ ુ ના
આપી કે, થોરને સાવ ઓછું પાણી જોઈએ .

હંુ પાછો આવયો તયારે મારા દીકરાએ રડમસ ચહેરે ખબર આપયા કે , કેકેટસના એ બને અક ં ુર કહોવાવા માંડ્યા છે .
પછી ખબર પડી કે તે જલદી એક ફુટના થઈ જય તે માટે તે સવાર સાંજ તેમને પાણી પીવડાવતો હતો !

તમે કહેશો , ‘આમાં શી નવી વાત કહી.’

પણ, ભાઈલા! થોર તો ઝાકળ પીને જવનારી જત. એને પાણીના ધોધ ન અપાય. થોર તો શંુ ? આપણેય બહુ જ
ભાવતા મીશઠાન કે ફરસાણ પમાણમાં ખાઈએ તો જ તે સારા લાગે અને પચે . ઠાંસી ઠાંસીને ઝાપટો તો? અજણી જ થઈ જય
ને? બે િણ દીવસ દવા લો અને છાસ ઉપર રહો તયારે ઉગાર થાય !

ુ જ કરે ને ? બધ મ
કશાયનો અતીરેક કરીએ તો તે અવગણ ુ ં . જસારં
ાપમાં

અનક
ુ મણીકા

કોન કીટ ટક ... [ જડતા , મુકત મન ]

હંુ ગાડી ચલાવતો હતો . મારી આગળ કોનકીટ ભરેલી એક ટક જઈ રહી હતી. તેની કોનકીટ ભરેલી કોઠી, ધીરી ગતીથી, સતત
ગોળ ગોળ ફયાી કરતી હતી. મોટે ભાગે તેમાં કોનકીટન ત ુ ં , બરફ ુંરપણ
ાપમાનઓછ નાંખેલો હતો, જેથી કોનકીટ જમી ન
ાખવામાટ
જય. જયાં વાપરવાનો હોય તયાં પહોંચતાં સધુ ી તે પોતાની પવાહીતા જળવી રાખે .

આ અવળચડંા જણે આપણા મનની પકીયા સાથે આની સરખામણી કરી નાંખી!

આપણે વીચારવાની પકીયાને સતત ગતીમાન રાખીએ, અને ઠંડક જળવીએ તો માનયતાઓ દઢ બની ન જય. જયાં વીચારને
રચનાતમક રપ આપવાન હ ુ ં , અન ે તયારે
ોયતયાં જ જ તે ઘનીભત ુ રહે . જો વીચારો મક
ુ થાય; તો જ તે કાયી મજબત ુ ત રીતે ફરતા
ં પડી જય; તેમાં ઉશણતા આવી જય; તો જમી ગયેલા કોનકીટ જેવી જડતા તેમાં આવી જય . પછી કરવા ધારેલા કામમાં કાંઈ
બધ
બરકત ન આવે. તે કામમાં કાંઈ શકરવાર ન વળે.

આપણા મનની કોઠીને સદા ગતીશીલ રાખી જોઈએ તો ? થોડી ઓછી ગરમ રાખીએ તો?

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 37

અવલોકન શતદલ -1

ખા લી ઘર ... [ ખા લીપો ]

એક નવંુ , તરોતાજ ઘર બનય છ ું ે . અથવા જુના ઘરને સમારકામ કરી, રંગરોગાન કરી વેચવા કાઢ્ય છ
ું ે . અથવા ખરીદાઈ ગયેલું
એક ઘર છે, જેમાં નવાં વસનારાં રહેવા જવાનાં છે . તેની ચોખખાઈ અને ઉજસ આંખે ઉડીને વળગે તેવાં છે . અહીં ખાલીપો તો છે, પણ
આશાઓ પણ છે. એક નવ ઘ ં ુ રબનવાનોઉનમાદછ ે ન
. અહીં હમણાં જ નવ ં ુ ; સોડમવાળી
કોરફનીી ચરગોઠવાવાનછંુ ે
રસોઈ બનવાની
ે
છ. સગ ે ે
ં ીતની સરુાવલીઓ રેલાવા માંડવાની છ . અહીં દવની પજ ુ કરીને મગ ે
ં ળગીતો ગવાવાનાં છ . અહીં થોડા જ વખતમાં બાળકોની
કીલકારીઓ અને કલશોર થવાનાં છે. અહીં પણયની મસતી અને શુંગારની મદીરા છલકાવાની છે. અહીં હવે નવ જ ં ું ે
ુ , વનજવાવાનછ
ે
અન આ ઘર ત માટ તલપાપડ થઈન બઠુ છ .
ે ે ે ે ં ે

બીજું પણ એક ઘર છે , જે હમણાંજ ખાલી થય છંુ ે . તેમાં વસનારાં , તેને તજને બીજે રહેવાં જતા રહયાં છે . બચેલો, કોઈ કામ
વીનાનો સામાન, ગાભા, ડુચા , નકામા કાગળો, ખસી ગયેલા ફનીીચર પાછળથી, હવે ડોકીયાં કરતાં કરોળીયાનાં જળાં, ફશી ઉપર
ભેગાં થયેલાં ધળુ અને કચરો અને ખાસ તો વીદાય થઈ ગયેલાં જવતરના અભાવના ઓથારથી ભરાતાં ડુસકાં અને ડુમો - આ ખાલી
ઘરના સમસત અસતીતવને ઘેરં અને સોગીય બ ુ ં .અહીં
નાવીરહયાં
ખાલીપોછે છે; જે નજકના ભવીશયમાં ભરાવાનો નથી. અહીં કેવળ
નીરાશા અન એકલતા છ. અહીં હવ કોઈ જવન નથી. એ માિ ખાલી મકાન જ છે. ઘર નથી.
ે ે ે

આ એક મકાન હોઈ શકે. એક નવો સબ ં હોઈ શકે . એક નવો રસતો હોઈ શકે. એક નવો વીચાર, એક નવી અનભ
ં ધ ુ ત
ુ ી હોઈ
શકે. એ સગં ીતકારની મસતીમાં હમણાં જ પગટેલી , સગ
ં ીતની લયબદ સરુાવલી પણ હોઈ શકે . અતં રના ઉડાણમાંથી હમણાં જ પગટેલી ,
પણ હજુ નહીં વચં ાયેલી; ભાવથી છલકાતી અને છંદબદ કવીતા પણ હોઈ શકે . હમણાં જ ફુટેલી એક કળી , કુમળી કળી જેવ બ ંુ ાળક
ેક નવયૌવના પણ હોઈ શકે .

અને એ ખાલી થયેલ મ ુ ં . વીજેતાના કુે ર ઘણથી ખડ

કાનપણહોઈશક ં ીત થયેલો અને ગયેલી સમદૃ ીને યાદ કરીને વલવલતો
ે ે
રાજનો મહલ પણ હોઈ શક. હુલલડ પછી , કરફયન ે
ુ ા અમલમાં સોરાતો, તટુલા સવપનો અન જવનો માટ આંસ સ
ે ે ુ ારતોઅનેવ,લવલતો
નીસતેજ અને નીજીન રસતો પણ હોઈ શકે. એ ટંુપાઈ અને નદંવાઈ ગયેલો સબ ં ધં પણ હોઈ શકે . અભરાઈએ મક ુ ેલી પસતી જેવી બઠુી
લાગણીઓ કે વીચારશનુયતા પણ હોઈ શકે . એ કેવળ ‘સવ’માં જ જવાત જ ુ ં ;
વનપણહોઈશક
અથવા ે
સવજનની હમમેશની વીદાયથી
ે
ભેકાર બનલ એ ુ ં .
ક લતાભયી ુંઅસતીતવપણહોઈશક ે

સાચચ કંુ હંુ ? સાવ સવલકી, સહીશણત ુ ંપા , કે જવનના ઉતસાહ વીનાનાં ; સવંેદનશીલતાના અભાવમાં સાવ ચાડીયા
ુ ા, અનક
ે
જવાં લાગતાં જવન મને તો ખાલી ખડ ે
ં ેર જવાં ઘર જ લાગે છે .

જતજતનાં ખાલી ઘર. ખાલીપાય કેવાં જતજતનાં અને ભાતભાતનાં ?

અનક
ુ મણીકા

ખા સ ઘડ ીયાળ ... [ સા પેક સમ ય ]

ુ માં મોટા વયાસવાળંુ , એક સપેશીયલ ઘડીયાળ છે . તેમાં કલાકનો કાંટો જ નથી. સેકનડ અને મીનીટ એમ બે
અમારા સવીમીંગપલ
જ કાંટા છ. ડાયલ પરના આંકડા પણ મીનીટ દશાીવતા જ છે . 0 થી 60 સધ
ે ુ ીના - 1 થી 12 નહીં.

કારણ સાવ સરળ છે. તરવા આવનાર માટે, તે કેટલો વખત તરવા માંગે છે, તેન મ ુ ં ે
. કો’ક પદંર મીનીટ
ા પજજરરીહોયછ
ે
તરે; તો કો’ક અડધો કલાક; તો કો’ક વીરલા એક કલાક પણ તરે. આ ઘડીયાળ માિ એ ગાળો માપે તે પયાીપત હોય છ.

Avalokan Shatdal - 1 Page 38

અવલોકન શતદલ -1

આવી જ બીજ વીશીશટ ઘડીયાળ સટોપ વોચ છે. કોઈ ઘટનાનો ગાળો આપણે ચોકસાઈથી માપવો હોય તો સટોપ વોચ વપરાય છે.
ે
જવ ત ં ુ ,બ
ેન ંુતરત ંુ ે માપણી શર. અને ફરી ‘ કલીક ‘ કરો એટલે સમય મપાતો બધ
ટનદબાવયક
જ સમયની ં થઈ જય. આમાં કલાક
કાંટો તો શંુ ; મીનીટકાંટો પણ નથી હોતો. માિ સેકનડો જ ગણાતી હોય છે . ( કે પછી ઘડીઓ ?! )

ગાડી કે પલેન પકડવાનાં હોય તો તયાંના સમય સાથે તાલ મીલાવવો પડે છે . પીયપાિને મળવાન હ ંુ ોયતો
, તે ન આવે તયાં સધ
ુ ી
સમય જણે થભ ં ી ન ગયો હોય; એટલી બધી ચટપટી થાય છે. પાંચ મીનીટ જણે પાંચ કલાક જેવી લાંબી લાગે છે ! અને તે આવે પછી
કલાકોના કલાકો કયાંય જતા રહયા, તે પણ ખબર નથી પડતી.

આપણે કોઈ ચીંતા ભરેલી અવસથામાંથી પસાર થઈ રહયા હોઈએ તયારે તો સમય જણે ખટુતો જ ન હોય, તેમ આપણને લાગે છે .
અહીં પણ ખરેખર કેટલો સમય થયો તેની આપણને ખબર પડતી નથી.

અને જવનની અત ં ીમ કણે કોઈ આપણી સટોપ વોચન બ ુ –અને આપણ

ં ટનદબાવીદ ેછે ે માટે સમય સથગીત બની જય છે ! તયારે
કોઈ કાંટો જ રહેતો નથી . અરે! ઘડીયાળ અને માપનારી આંખો કે મન પણ કયાં રહે છે ?

સમયન મંુ ાપ સાપેક હોય છે .

અનક
ુ મણીકા

ખી ટી ... [ આધાર / પાયાન ુ ં તતવ ]

સામે દીવાલ પર ખીંટીના આધારે મોટી ફેમમાં મઢેલ એ ુ ં ક . દીવાલની ગજ

સ રસચીિલટકીરહયછ ંુ ે માિ ઉભા
ંુ ઈશ
રહેવાની છે . છતને ટકાવી રાખવાની છે. આવા ચીિને લટકાવવાની એની સપાટીની સહેજ પણ ગજંુ ઈશ નથી . એની ઉપર
ખીંટી લગાવી દીધી, અને ભીંતમાં છબી લટકાવવાની કમતા આવી ગઈ. દીવાલ છતનો અને ખીંટીનો આધાર છે; તો ખીંટી
છબીનો.

જમીન પર એક પૈડું પડેલ છ

ંુ ે , તેની ગજ
ંુ ઈશ નથી કે તે ગોળ ફરી શકે . તેને કોઈ ધરીના આધાર પર ટેકવી દો ;
અને તેનામાં ગોળ ગોળ ફરવાની ગજ ંુ ઈશ આવી જશે . હતાશ પડેલ એ ુ ં પ ૈ ડ ુ ં .
એકકારક ેસાઈકલનોઆધારબનીજશ

અરે ઘન પદાથીની કયાં વાત કરીએ? પયાલો ન હોય તો પાણી કયાં રહે? એ એની ખીંટી. કાંઠા અને તળીય છ
ંુ ે
તો નદી છે. તલાતલ પાતાળ છે તો દરીયો છે . ફરફરતો વાયરોય ધરતીન ગ ં ુ રુ ત વાકશી ણનહોયતોકયાંજતોરહે
? સમગ
પયાીવરણ અને ભમુીતલની એ ખીંટી. એ બળ જ ન હોય તો?

સમજુ અને શાણી માતા ઘરના વાતસલયની આવી ખીંટી છે . એની ઉપર વહાલ અને મમતા લટકે છે . ઘરની સખ
ુ
ે ે
શાંતીનો આધાર સમજુ અમ પેમાળ મા છ . બાપ કમાઈન આજવીકા લાવ છ. એનાથી બધાંના જવનનો નીવાીહ થાય છ. એ
ે ે ે ે
બાપ કુટુમબની આથીીક ખીંટી છે .

એમજ સારો શાસક સમાજની, કોઈ પણ સસંથાની, કોઈ પણ રાજયની કે દેશની ખીંટી છે .

ુ ી બધાય ગહોની ખીંટી છે . તેના પચડ

સય ં કદ અને વજનને કારણે તે બધા ગહોને પોતાની આજુબાજુ ફરતા રાખે
છે. એ ગહમડંળની ખીંટી છે.

એમ કહે છે કે , નીહારીકાના કેનદમાં ‘બલેક હોલ’ હોય છે . એમાં બધ સ ુ ં –મ . આથીેપકાશપણ

ાઈજયછ જ તેને
સૌથી શકતીશાળી દુરબીન વડે પણ જોઈ શકાત ન ંુ થી . પણ એની ખવાીતીખવી ઘનતાને કારણે તે સય
ુ ીથી અનેક ગણા મોટા ,

Avalokan Shatdal - 1 Page 39

અવલોકન શતદલ -1

એવા લાખો તારાઓને પોતાની આજુબાજુ ફરતા રાખી શકે છે . નહીં તો એ બધાય કયાંના કયાંય ફેકાઈ જય. એય એક
ખીંટી જ ને?

એક નાનકડા પરમાણનુ ી અદંર તેના કદથીય અતયત ં નાન ક ં ુ જેમાં ેલપરમાણન

ેન;દઆવ ંુ ોયછે ુ બ ંુ ધદંુ વય
હ
( Mass ) સમાયેલ હ ું .ોયછ
અન ં વેગથી ફરતા રાખી શકે છે .
ે ે તે જ પોતાની આજુબાજુ ઘણા બધા ઈલેકટોનોને પચડ
એ પરમાણન
ુ ી ખીંટી?

આપણા રંગ, રપ, વીચાર, વાણી અને વતીનનો આધાર આપણી અદંર રહેલ જ ુ ં . વત ન હોયે તો આપણે
એં તતવછ
શબ જ બની રહીએ ને? એ તતવ, એ જવ આપણા જવનની ખીંટી.

જતજતની ખીંટીઓ અને જતજતના આધાર.

તમે જ કહો - કોઈ પણ આધાર વીનાની કોઈ પણ વસત હ ુ ?ેખરી

ોઈશક

અનક
ુ મણીકા

ગરનાળ ં ... [ સતત પયતન ]

અમારા પાકીમાં રસતાની નીચથ ે ી એક નાન શ ં ુ ઝ ંુ . રણપ

તે આગળ જઈ ે એક વહેળાને મળી જય છે .
ું સારથાયછ
ે ે ં ે ે ે ે ે ે
રસતો તન ઓળગીન આગળ વધ ત માટ રસતાની નીચ પાંચક ફુટ વયાસ વાળો એક પાઈપ મક ુ ેલો છે પણ એની
ઉપરવાસમાં, રસતાને અડીને જ, ઠીક ઠીક મોટો, એક ખાડો બની ગયેલો છે . કદાચ ઝરણાંએ તેને કોરી કોરીને ઉડો અને
પહોળો બનાવી દીધો છે. તેની ઉપરની બાજુએ , ઝરણાંનો પટ માંડ િણેક ફુટ હશે . નીચેની બાજુએ એ પહોળંુ બને છે . પણ
તયાંય પટ સાતેક ફુટથી વધારે નથી . પણ આ ખાડા આગળ વીસ પચીસ ફુટ વીસતાર તેણે કાપી નાંખેલો છે . બધી માટી
ધોવાઈ ગયેલી છે ; અને મોટા મોટા પથથરો ખલુલા થઈને પડેલા છે . બાળકોને આ પથથરો પર કુદવાની મઝા આવે , તેવી
સરંચના થયેલી છે .

તે દીવસે હંુ બાળકો સાથે આ જગયાએ ગયો હતો . બાળકો કુદંકુદીમાં મશગલ
ુ હતા . મારં ધયાન એ પથથરો ઉપર
ેકનદીત થયું . કંઈ કેટલાય વરસોના ઘસારાના ચીહનો દેખાઈ આવતા હતા . પાણીની ગોળ ગોળ ઘમુરીઓએ તેમની
તાકાતનો પરચો આ પાશાણોને કરાવી દીધો હતો. એક ધારી સતત પાણીની શીકરોએ તેમની આજુબાજુન મ ંુ ાટીનઆ ંુ વરણ
ઉશેટી દઈને , આ પથથરોને ધોઈને ખલુલા કરી દીધા હતા. ગરનાળા નીચેથી ખળખળ વહેત એ ુ ં ઝ રણકું ેવન
ું ીદોીશલાગતું
હતું ?

પણ પથથર ઉપર તેના પવાહથી કોરાયેલી આ લકીરો, સતત અને એકધારો પયતન શ ક ં ુ , રીશકેંુછેયાન
તેન બ
ે ે ે
પરુાવા સાથ આપી રહી હતી. મન કવી સવારે જ વાંચલી, ડો. મહશ રાવલની ગઝલનો મકતાનો શર યાદ આવી ગયો .
ે ે

, !

Avalokan Shatdal - 1 Page 40

અવલોકન શતદલ -1

ગરનાળંુ ઉબડખાબડ જમીન અને આ ઝરણાંઓની વચચેથી સરળ રસતો બનાવવાની માણસની શકતીન પ
ંુ તીક
છે. ઝરણ સ . ંુ
ંુ તતપયતનન

માણસની તાકાત અને બધુધી તો એ નાનકડાં ઝરણાં કરતાં ઘણી વધારે છે . જો ઝરણાંન સ ં ુ ાતતયએમાં આવેતો
કેવાં મોટાં અને અસરકારક ગરનાળાં આપણે બનાવી શકીએ ? બધા રસતા અને સબ ં ો અને ઘણ બ
ં ધ ુ ં ું રળબનાવી
ધસ
શકીએ.

અનક
ુ મણીકા

ગોસર ી સટો રમા ં થ ી પા છા આવી ને ... [ ગરીબી ]

રસોડામાં ચીજો ખટુવા આવી હોય, તયારે લીસટ બનવા માંડે. એ લીસટ સાથે સટોરમાં પહોંચી જઈએ. બધી વસતઓ ુ ખરીદી
પાછા ઘેર આવીએ. બધા ડબબા ભરાઈ જય. શાકભાજ ફીજમાં મક ં
ુ ાઈ જય. પાછુ ઘર ભયીું -ભાદયીું બની જય. કશાયની કમીના ન
રહે.

લે, કર વાત ! આમાં તે શી મોટી ધાડ મારી? બધાંયને ઘેર આમ જ તો હોય છે ને ?

ના બધે એમ નથી હોતું . કદી આપણે એ વીચાયીું છે કે . અસખંય કુટુમબો એવાં છે ; જયાં આટલાં લાંબાં લીસટ બની શકતાં
નથી. અને બનતાં હોય, તો પણ તે કલપનામાં જ બને છે . જયાં બે જ હાંલલામાં બધી ઘરવખરી આવી જતી હોય; જયાં સાંજનો રોટલો
મળી જય, તો પણ તપૃતીના ઓડકાર આવી જતા હોય; જયાં બાળકોને ભણાવવાની પણ િેવડ ન હોય - એવાં પણ ઘર હોય છે. ગોસરી
સટોરની ઝળાંહળાં થતી સમદ ૃ ી, આ દુભાીગી જનો માટે નથી હોતી . તયાં તો સક
ુ ો રોટલો મળી રહે ; તો ય સૌભાગય ગણાય છે. ગોળની
કાંકરી તેમને માટે મીશટાન હોય છે . ભગવાન માટે ઘીનો દીવો નહીં ; પદીપત જઠરાગની જ પયાીપત હોય છે. એમને માટલ પું ાણી
ભરવાય ગાઉ, બે ગાઉ, પગ ચલાવવા પડે છે . એમને રસોઈ પકાવવાન ઈ ુ ં ધ ણ લ ંુ . ાવવાપણવલવલવપ ડેછે ઈટના
રસતાની બાજુમાં ંુ િણ
ટુકડા અને માટીની ઠીબમાં તેમન આ ુ ં ં
ખ રંુ.સોડુઆવીજયછ ે

અને એ બધાના પસીનાના પાયા પર તો આપણી બધી મહેલાતો ઉભેલી છે . એ ગોસરી સટોરની દરેક ચીજ આવા કોઈ દુભાીગી
જનોના પસીનાની પેદાશ જ છે ને ?

આવા દુભાીગી લોકોને માટે , આપણા ચોખાના ભડ ં ારમાંથી ચપટીક ચોખા, કે લોટના ડબામાંથી પાવલ લ ુ ં ો ટજુદાં ત, ોનકાઢીએ
પણ એવ ક ં ુ ,ાંઈતકનકરીએક ે વ
ેમને પસીનાન ુ ં ? જેમને આવો પસીનો
યાજબીવળતરમળીરહ ે પાડવાનીય તક ન મળતી હોય, તેમને
રોજગારી પરુી પાડતી, કે રોજગારી મળી શકે તેવી કામગીરી શીખવાડતી સસંથાઓને યથાશકતી મદદ કરીએ તો ?

અનક
ુ મણીકા

ગામ ય પદે શમા ં ... [ ઉપ યોગી તા ]

શહેરથી થોડેક દુરના પદેશ આગળથી અમે પસાર થઈ રહયા હતા . એક રેનચમાં ગાયો ચરતી હતી. તયાં અડાબીડ ઘાસ ઉગેલું
હતંુ. રેનચના પાછળના ભાગમાં, તારની વાડની પાર, માલીકન સ ુ ં રસમજનક ોટેજ હતંુ ભાગમાં બહુ સરસ રીતે
. તેના ંુ આગળના
ે ે ે ે ે
કાપલી અન સાચવલી લોન પણ દખાતી હતી . શહરની ચહલ -પહલથી સાવ અળગ પ ુ ં ડ ીજતઆ . ું દશયહતું

જે અડાબીડ અને અવયવસથીત લાગત હ

ંુ તંુ ; તે ઘાસ કોઈ જવોને જવન ગજ ંુ તંુ , તેના થકી કેટલાય લોકોને દુધ
ુ રવા કામ લાગત હ
ું તું .
પણ મળવાન હ

Avalokan Shatdal - 1 Page 41

અવલોકન શતદલ -1

જે ઘાસ નયનરમય હતંુ , તેની આંખો ઠારવા કે , એક શણગાર સીવાય બીજ કોઈ ઉપયોગીતા ન હતી.

બે જતનાં ઘાસ જોઈ, મન વીચારે ચડી ગયું . મને થયું : “ મારી સરખામણી આમાંના કયા ઘાસ સાથે થઈ શકે ?”

અનક
ુ મણીકા

ઘા સ પર નુ ં ઝા કળ ... [ પતીક ુ ળ સં જ ોગો ]

આજે સવારે મારી દીકરીના દીકરાને સકુલ - બેસાડીને પાછો ઘરમાં આવતો હતો, તયારે આગળની લોનમાં, ઘાસ ઉપર
ચળકી રહેલાં , ઝાકળબીંદુઓ પર ધયાન ગયું . સય
ુ ી મારી સામે હતો. અનેક બીંદુઓ રપેરી રઆબમાં ઝગમગી રહયાં હતાં .

જરા પઠ ું ફેરવીને પાછળની લોન તરફ નજર કરી. બહુ જ ઓછાં બીંદુઓ દેખાતાં હતાં , પણ એક-બેમાંથી લાલ રંગનાં કીરણો
નીકળતાં હતાં. માથ થ ંુ ોડું આડું અવળંુ કરતાં ; તે બીંદુઓના રંગ બદલાતા જણાયા .

ભૌતીકશાસિના, પરાવતીન કે વકીભવનના નીયમોથી , કદાચ આ ઘટના સમજવી શકાતી હશે પણ ….

ુ ી સામે હતો; આંખને નડતો હતો; તયારે ઘણાં બધાં ઝાકળ-રતનો હાજર થઇ જતાં હતાં, અને બધાંય સય
જયારે સય ુ ીપકાશને
આખેઆખો રજુ કરતાં હતાં . અનક ુુળ તાવાળી , સય
ુ ી ન દઝાડે તે
વ ી , પરીસથીતીમાં સય
ુ ીન ો બહુ નાનો ખજનો જ પાપય હતો . અને તેય
ે ે
તના કીરણોના એક બ અશ જ રજુ કરતો હતો .
ં

ં ોગોમાં જ શકતીઓ પરુેપરુો નીખાર ધારણ કરતી હોય છે , નહીં?

પતીકુળ સજ

અનક
ુ મણીકા

ચા ... [ જવન નુ ં મુળ તતવ ]

તપેલીમાં ચા બનાવવા પાણી લીધ છંુ ે - એકદમ નીમીળ પાણી - તળીય દ ુ ં ેખ. ાયએવપ
એને ગરમ ુ ીને
ંુ ાણી કરવા મક
તેમાં તમે આદુ કચરીને નાંખો છો . પછી ચા નાખો છો. હલાવો છો. અને ધીમે ધીમે પાણીનો રંગ કાળાશ પડતો કથથાઈ થવા
માંડે છે . ઉભરો આવતાં સધુ ીમાં તો એ લગભગ કાળંુ બની જય છે . ચાની તીવર સોડમ એમાંથી આવવા માંડે છે . પછી તમે
એમાં માપથી દુધ રેડો છો અને ચાનાં પીણાંનો રંગ ઉભરી આવે છે . પછી માપથી તેમાં ખાંડ ઉમેરો છો અને એમાં મીઠાશ
ઉમેરાય છે . બીજો ઉભરો હવે આવવાની ઘડીઓ ગણાય છે. તમે હવે એમાં છેલલા ઉમેરણ તરીકે ચપટીક ઈલાયચીનો પાવડર
ભેળવો છો.

લયો! છેવટનો ઉભરો પણ આવી ગયો અને તમને મનભાવતી સોડમદાર , કડક મીઠી ચા તૈયાર. હવે જે મળુ પાણી
હતુ ; એનાં તો નામોનીશાન દશટીગોચર થતાં નથી. તમ એ મજની, ખશુબોદાર ચા પીઓ છો. કોણ એન હવ પાણી કહે?
ં ે ે ે

પણ ભાયા! તમે જે પીણ પ ુ ં ી ર હ ય ા છ ો એમાં . એમાં

પચં માિ રંગ, રપ,
ાણટંુ કાતોમળ
ુ પાણીજછ
ગધ ે ે સવાદ
ં અન
ઉમેરાયાં છે ; એટલ જ
ંુ . થોડાંક કાબોીહાઈડેટ, ચરબી, પોટીન, કાર અને વીટામીન વીગેરે અદંર ઓગળયાં છે . એ બધાં
થઈને કદાચ પાંચ ટકા પણ નહીં હોય. અને જયારે એ તમારી જઠરમાં જશે તયારે બાકીના એ પાંચ ટકાનો બહુ નાનો
હીસસો જ તમારા લોહીમાં ભળવાનો છે. અને તે પણ પર ુ ં પાચન થયા બાદ. અને પાણી તો તરત જ શોશાવા માંડશે. એને
કોઈ પાચનશકતીની જરર જ નથી.

Avalokan Shatdal - 1 Page 42

અવલોકન શતદલ -1

હવે તમે જ કહો કે, તમે ચા પીધી કે પાણી ? માટે તો પાણીને ‘જવન’ કહય છ ંુ ે . ચા વીના ચાલશે. પાણી વીના
નહીં. બીજ રીતે જોઈએ તો; એમાં નાનકડો એક ટકો જ ચાન ‘ચ ’ં ુ ! એન ે ે જ આપણે ચા બનાવીએ છીએ અને
ે ંુ માટ
ાપણછ
પીએ છીએ!

જવનન જ ં ેસતવક
ુ , તતવ છે ે ; તે તો આ એક ટકા જેટલ પ ું ણનથી
. અરે માપ અને દશયતાના પરીપેકયમાં તો
ે ે ે
ત સાવ શનુય જ છ . અન છતાં એ છ; તો જ જવન છ. નહીં તો એ શબ માિ.
ે ે

અનક
ુ મણીકા

ચાની ગળણી ... [ મન નો કચ રો ]

રોજ આ ચા ગળવાની ગળણી વાપરવાની. અને એના ઉપર કોઈ વીચાર જ નહીં ? એને ખોટંુ લાગશે ! એટલે આજે ચાની
ગળણી ઉપર કાંઈક કહીશ!

કોઈ પણ ગળણી હોય - ચાની કે તાજ બનેલા ઘીમાંથી બગરી જુદી કરવાની ; કે પછી લોટમાંથી થલ ુ જ ુ ં ુદંુકરવાનીચાળણી
હોય ; બધાયન ક ુ . બીનજરરી
ં ામએકસરખ ંુ કચરો સાફ કરી નાંખવાનો. શદ ુ ચા, ઘી કે લોટ જ ખપે : કચરો નહીં. ગળણી કે
ચાયણી ઉપરના કચરાન સ ુ ં થ .
ાનતોકચરાપ
જો કે ે
,
ટ ીમાં
અમારીજ હોય
પાસ ે આનાથી વીરદ કામ માટેની ગળણી પણ છે ! તેમાં
બટાકા પૌંઆ બનાવતી વખત પૌંઆ ધોવામાં આવ છ . આમાં ગળણી ઉપરનો માલ જ કામનો હોય છે. કચરાવાળંુ પાણી ગટરમાં ઠલવાઈ
ે ે ે
જય છે !

મનનો કે જવનનો કચરો સાફ કરવાની ગળણી કે ચાળણી મળતી હોય તો મોં માંગયા ભાવે ખરીદી લઈએ ! પણ કચરો રખાઈ
જય અને કામની ચીજ કચરાપેટીમાં જતી રહે તો ! એમ પણ બને!

અનક
ુ મણીકા

ચા નો ઉભ રો ... [ શોક , ડુમો ]

સવારે રોજની જેમ ચા બનાવતો હતો. થોડી થોડી વરાળો નીકળતી હતી. ઉભરો આવવાનો સમય થયો, અને વરાળો નીકળતી બધ
ં
થઈ ગઈ. ગેસ બધ
ં કયોી; અને તરત જ એકઠી થયેલી બધી વરાળ, એક સામટી બહાર આવવા માંડી.

આ ઘટના તો રોજની જ હતી, વીજાનના નીયમો વાપરી આન વ ુ ં ૈ .

જ ાનીકકારણતોશોધીશકીએ

પણ જયારે મશુકેલીઓ ઘેરાઇને સાગમટે આવે છે ; તયારે આપણ મ ુ ં ન ક.ંુઠબધો ગસુસો,ે બધી વયથા, બધો અજંપો
ીતથઇજયછ
દબાઈને, ધરબાઈને, ભેગાં થયાં કરે છે . મશુકેલીઓ દુર થતાં વાર જ , એ ડુમો તરત બહાર આવવા માંડે છે . વયથાન પ ું ગટીકરણ
થાય છે.

Avalokan Shatdal - 1 Page 43

અવલોકન શતદલ -1

કદાચ એટલે જ બહુ પીય સવજન હમમેશ માટે ચાલી જય તયારે , આપણે અવાચક, નીરાશુ બની જતા હોઈએ છીએ. અત
ં રમાં
ધરબાયલો એ ઉભરો બહાર આવવા માટ સમય લાગ છ . અન એ નીકળ છ તયારે સાગમટ નીકળ છ ; ઉકળતી ચાની જેમ ;
ે ે ે ે ે ે ે ે ે ે
ઉકળતા ચરની જેમ .

અનક
ુ મણીકા

જમમ ાં સોના ... [ મન નો કચ રો ]

હંુ જે જમમાં કસરત કરવા જઉ છું ; તયાં સરસ મજનો સવીમીંગ પલ

ુ છે . તેની એક બાજુએ બે રમ છે . એક રમમાં સટીમ સોના
છે અને બીજમાં સક ુ ંુ સોના ( Dry Sauna) . કસરત કરીને; હંુ તરવા જતાં પહેલાં ; બને સોનામાં પાંચ પાંચ મીનીટ બેસંુ છું.
સોનામાં બેઠા ન બેઠા, અને શરીરમાંથી પસીનો નીકળવાની શરઆત થઈ જય. જણે શરીર નીચોવાત હ ુ ં ોયત . એક
ેમ લાગે
એક
ે ે ં ે
નસમાંથી લોહીનો કચરો બહાર ફેકાવા લાગ . સોનામાંથી બહાર નીકળયા બાદ શાવર લતાં, અગઅગ સફુતીીથી પફુલલીત થઈ જય .
ં

હવે અવળચડ
ં ા મનમાં વીચાર આવયો-

શરીરનો કચરો કાઢવા તો આટલી બધી સવુીધા છે. પણ મનના કચરા માટે? એવ ક ં ાંઇેનહોયક
ુ ,જ ાથી ેઆપણો અહમ્ , આપણા
પવુીગહો, આપણી અસય ુ ા, આપણા ખોટા ખયાલો, આપણાં ઈશયાી, વેર ને ઝેર – એ બધાં પસીનાની જેમ બહાર ફેકાવા માંડે ? જેમ
સોનામાં લોહી શદ
ુ થાય છે, તેમ આપણ મ ુ ં ?
નપણસવચછબન ે

કહે છે કે , સત
ં -સમાગમથી આવ ક ં હોય છે. પણ આપણે સત
ુ ાંઈકથવાનીશકયતા ં પાસે જઈએ તયારે ય આ બધા વાઘા તો
ે
ચડાવલા જ રાખીએ છીએ. એક તસ ય ુ ખસી ત જય તો, આપણ અ
ે ુ ં સ ત ી . આપણન
તવ ંુ ાગે છે
આપણને ે જોખમમાંપડીગયેલલ
ે
તો ઈલમની લાકડી ફરવીને સત ે ે ે
ં તેમના જવા જ બનાવી દ તેવી અપેકા હોય છ !

અરે ભાઈ! જમમાં જઈએ તો કસરત તો જતે જ કરવી પડે. સોનામાં તપાવ પંુડે.

અનક
ુ મણીકા

જુનો રસ તો ... [ સથગીત તા ]

નવા રસતા પર ગાડી ચલાવવાનીય એક મજ હોય છે. સાવ નવી લીસસી સપાટી પર પાણીના રેલાની જેમ ગાડી સરકતી રહે .
ે
પટન પ ુ ં ાણીયનહાલ ે પર સતત ગાડી ચલાવતા રહેવાન મ
. આવા રસતા ુ ં .નથયાકરે ં ીલ થોડી મોડી આવે . બાજુનાં વરુકોની
ભલેને મઝ
લીલાશ પણ કુદરતી રીતે આ ભાવને પશુટી આપે .

પણ તે દીવસે એક બહુ જુના રસતા પર જવાન થ ંુ યું . બહુ ખાડાખૈયા હતા . ઠેકઠેકાણે રીપેર થવાને કારણે તેનો દેખાવ પણ
ઘરડા માણસની, કરચલીવાળી, ચામડી જેવો દેખાતો હતો . એ તો સાવ ઉબડખાબડ હતો. ગાડીમાંથી જતજતના અવાજો આવતા હતા.
ં ીલ આવી જય, તેની સતત અપેકા રહયા કરતી હતી.
કયારે આ કાળઝાળ માગી પરુો થાય; અને મઝ

પણ જવનમાં આનાથી વીપરીત કેમ હોય છે ? જુનો રસતો બહુ અગવડવાળો હોય તો પણ તેમાં આપણને નીરાંત જણાય છે .
કોઈ નવ જ . તે છોડવા સહેજ પણ મન થત ન
ં ુ ોખમજનહીં ંુ થી . ભલે ને પડીએ અને આખડીએ. ભલેને લકય પર પહોંચતાં બહુ વાર
થાય. નવો રસતો બહુ ભયાવહ લાગતો હોય છે - ભલેને એ અવનવી મઝ ં ીલે ઝડપથી પહોંચાડવાની કમતા ધરાવતો હોય તો પણ .
આપણને કોશેટામાં પડી રહેવાન જ ુ . પતગ
ં વધારેગં મીયેછેબ ુ ં ન ીન.ેમક ંુ હીં
ુ તગગનમાંઉડવાનન

અનક
ુ મણીકા
Avalokan Shatdal - 1 Page 44
અવલોકન શતદલ -1

જકુ ઝી ... [ સં ઘબ ળ ]

ફરી પાછી સવીમીંગ પલ

ુ ની વાત!

અમારા પલુ ની એક બાજુએ સરસ મજન જ ંુ ેક-ુઝગરમ

ીછે પાણીન ટંુ બ- ચાર ફુટ ઉડું અને બાજુ અને નીચેથી ઘણાં બધાં
કાણાંમાંથી દબાણપવુીક હવા છુટતી હોય . પાણી પરપોટાઓથી ખદબદત રુંહે. એમાં ચારે બાજુ, એક સાથે વીસેક જણા ડુબડુબા બેસી શકે
તેવી પાળી પણ છે . .

મારી બધી કસરત અને તરવાનું પતે; એટલે છેલલે હંુ આ જેકુઝીમાં પાંચ -સાત મીનીટ બેસંુ , બધો થાક ઉતરી જય. આખી
સપાટી હવાના પરપોટાઓથી ખળભળતી હોય. શરીરને સરસ મજનો મસાજ પણ થઈ જય. રોજની આ મજ અને રોજનો આ અનભ ુ વ.

એક’દી આ જણને મનમાં થયંુ –

હવાનો એક પરપોટો, કેવો કુદ , કેવો નાચીઝ ? તેની હસતી શું ? તેની કમતા શું ? તેન આ ? ેએક
ું યશુયક ટલું કણમાં તો તે
ઓગળીન હવામાં ભળી જય. તની તાકાત પણ કટલી ?
ે ે ે ે
પણ આવા બધા, અનક પરપોટાઓ ભગા થાય અને , આટલા મોટા
ે
ે
જકુઝીની સપાટીને , તેના અત
ં સતલને , આપણા સનાયઓ ુ ને ખળભળાવી નાંખે .

જો તે બધાંયને કોઈ કોમપેસર વડે શકતી આપવામાં આવે , તો તે શકતીમાન હવા, મસ મોટી શીલાઓને પણ તોડી ફોડી નાંખે.

આ તાકાત છે - સઘ
ં બળની, સામહ ં ીત શકતીથી અભીભત
ુ ીક પયતનોની. બધા પયતનો એક જ દીશામાં હોય, સચ ુ હોય તો,
કેટકેટલાં આશયયીજનક પરીણામો અને પરીમાણો હાંસલ થઈ શકે?

ભારતની ગરીબ, રાંકડી, અભણ, વીવીધ વાડાઓ અને ભાશાઓમાં વીભાજત પજમાં આવા જ એક કોમપેસરે કોઈ એવી તો નવી
તાકાત ભરી દીધી કે, િીસ જ વશીમાં, રાકસી વીશસતતા ધરાવતી અગ
ં ેજ હસતીને ઉચાળા ભરી જવા પડ્યા

અનક
ુ મણીકા

જટનો ધુમાડ ો... [ સં કલપ નુ ં બળ ]

મને વાદળો જોવાં બહુ ગમે . જતજતના આકાર તેમાં કલપી શકાય.

એક દીવસ, ઉનાળાની ધોમધખતી બપોરે, થોડાં વાદળો આકાશમાં હતાં. એક વાદળની ઉપર પસાર થઈ ગયેલા જેટ વીમાનનો
ધમુાડો દેખાતો હતો . લાંબો લીસોટો, અને નીચે ઠીક ઠીક મોટંુ વાદળંુ . જણે અલાદીનના ચીરાગમાંથી અગરબતીની ધમુસેર નીકળતી
હતી. આ દશય આમ તો ઘણી વાર જોય હ ું તું . પણ …..

મીનીટથીયે ઓછા સમય પહેલાં આ ધમુાડાનો આગળનો ભાગ એક અતયત

ં ગરમ, બળબળતો અને અતયત
ં દબાણવાળો વાયુ
હશે. તેની થોડી જ સેકનડ પહેલાં તો તે પવાહી બળતણ જ હતંુ .

જયારે એ ધમુાડો જેટ એંજનની અદંર હતો તયારે તેનામાં કેટલી તાકાત હતી ? આટલા વજનવાળા જેટ વીમાનને ધકો
મારી શકે તેટલી તાકાત . અને હવે તો તે સાવ નીવીીયી થઈ ગયો હતો - ધોળો બખખ, નીસતેજ. એ ઉચાઈએ વાતાવરણની ઠંડીના કારણે
કદાચ એ ધખધખતા ધમુાડાના બધા જલબીંદુઓ હીમકણોમાં ફેરવાઈ ગયા હતા .

Avalokan Shatdal - 1 Page 45

અવલોકન શતદલ -1

અને સાવ શાંત લાગતા પવાહી બળતણમાં શકતી તો હોય જ છે; પણ કયાં દેખાતી હોય છે ?

આપણી અદંર પણ શકતીનો આવો અખટુ ખજનો ભરેલો છે . માિ તેને વાપરી શકે તેવા કોઈ એનજનની જ આપણને જરર હોય
છ. અને એ એનજન છે : સક
ે ંુ ળ.
ં લપન બ

અનક
ુ મણીકા

ઝા ડન ુ ં છો ડીય ુ ં ... [ ઘડ પણન ુ ં સા ફલય ]

તે દીવસે ઘાસમાં બેઠો હતો. સરસ શીતળ તેનો સપશી હતો. તયાં નજર બાજુમાં પડેલાં ઝાડની છાલના એક છોડીયાં પર પડી .
તન હાથમાં લીધંુ . બહુ જુના ઝાડના થડમાંથી તે છુટંુ પડેલ હ
ે ે ંુ શે . તેની રક સપાટીન અ ુ ં વલ ો ક નકરતાં ંુ ેતેમાંચારપડહતાં
. જણાયક
એક પડ હલકા રંગનું, એક જરા મધયમ અને બે પડ ઘેરા રંગના જણાયા. ઘેરા રંગનાં પડ બહુ કરચોળીવાળાં હતાં . પણ બધાયમાં
ઝીણા ઝીણા રેસાઓ સપશટ રીતે જણાઈ આવતા હતા. આ પડ ઝાડના થડની ઉપરની સપાટીએ વરસો વરસ વઠ ે ેલાં વાતાવરણની ચાડી
ખાતાં હતાં. જયારે ઝાડની ડાળી સાવ નાનો અકુર હશ ; તયારે આ જ છોડીય સ
ં ે ુ ં ા વસક. ુ તોમળબાળજ ેવહ
ેના રેસાઓમાં ંુ થશી ે ઝાડનો
જવનરસ વહેતો હશે . તે આવ ર ં ુ ક તેસ; મય ોય ે દશીનીય હશે. તેને પણ મોટી મસ ડાળી બનવાના, તોતીંગ થડ
ેનહીં હઅન
રસાળ
બનવાના, સમસત ઝાડના મોભી બનવાના અરમાન હશે.

અને હવે તે સાવ નીજીવ હતું . તેમાં કોઈ પાણ ન હતો. તે ઝાડથી ફંગોળાઈ ગય હ
ું તું . જયારે તે ઝાડની ઉપર લાગેલ હ ું શે;
તયારે પણ તેમાં કોઈ જન નહીં હોય. તે ઝાડના થડની રકતાનો એક ભાગ જ હશે. તેમાંથી તે વખતે પણ કોઈ રસ વહેતો નહીં હોય .
અને છતાં તે અવસથામાં પણ તે નીવયાીજ પેમથી ઝાડની અદંરના કોમળ રેસાઓનું , બહારના જલીમ વાતાવરણથી રકા કરત હ ું શે. અને
અતયારેય તેના શબ જેવા અસતીતવનીય કમતા તો છે જ - ઈધણ બ ું નવાની; પકાશ અને ગરમીના એક નાનકડા સોત બનવાની.
ઝાડના આ નાચીજ છોડીયાંનીય એક ગરીમા છે.

જવનનો અત ં નજક હોય; વરુધધાવસથાનો બોજ વેઢારવો ન ગમતો હોય; પતયેક દીવસ વયતીત કરવો એ એક અગનીપરીકા
ે
જવ લ ં
ુ ાગતહુ ોય અસહય ભાર જેવા લાગતા આપણાં હોવાપણાંને આ સાવ નીમાીલય દેખાત છ
; તયારે
ં ુ ં ંુ કેટકેટલાઅમલુયસદંેશ
ોડીયય
આપી જય છે ; નહીં વાર?

અનક
ુ મણીકા

ડા ય સો નામા ં ઈલેકટી શીયન ... [ શુ ભેચછા ]

હંુ ડાય સોનામાં તપાવા બેઠો હતો – પસીને રેબઝેબ . તયાં અદંર એક કામ કરવાની સીડી પડેલી હતી . થોડી વારમાં
એક ઈલેકટીશીયન અદંર આવયો. સીડી પર ચઢી, તેણે બધ ં પડી ગયેલા, વીજળીના દીવાની શેડ ખોલી, લેમપ બદલી
નાંખયો. શેડ સાફ કરી તેણે ફરી પાછી લગાવી દીધી . દીવો ચાલ ક ુ રીનાં.ખયો પછી તેની બાજુમાં તાપમાન માપવા માટેનંુ
થમોીમીટર હતું , તે પણ દીવાલ પરથી તેણ ઉતાયીું . તેન લટકાવવાનો સકુ પણ કાઢી નાંખયો. અને પાછો પેલા દીવાની નીચે
ે ે
એ સકુ ફીટ કરી દીધો. પાછું થમોીમીટર લગાવી દીધું . આ બધી કીયા તેણે સાદા ડીસમીસથી કરી. અહીં અમેરીકામાં તો
બધા ડગલે ને પગલે પાવરથી ચાલતાં સાધનો વાપરે .

Avalokan Shatdal - 1 Page 46

અવલોકન શતદલ -1

હવે મારાથી ન રહેવાયંુ . મે કહયંુ , “ અરે, ભાઈ! તમે બરાબર મારા જેવા જ છો. હંુ પણ કામ કરં તયારે મને એ
ઈલેકટીક સકુ -ડાઈવર વાપરવાન ગ ંુ મતન થીેજ બેધયાન રહીએ અને સકુન મ
. ંુ સહ ં ુ ા થ ખ ંુ રાબથઈજયઅને પછી
એને કાઢતાં દમ નીકળી જય. “

એ ભાઈ તો મારા આ વકતવયથી એકદમ આનદંમાં આવી ગયા. તેના કંટાળાજનક કામમાં મારા જેવા ઘરાકે રસ
ુ ારવીંદ પર તરત જણાઈ આવયો . પછી તો અમે ઘણી બધી વાતો કરી. તેની એકધારી અને
લીધો; તેનો આનદં તેના મખ
નીરસ કામગીરીમાં ઉપરી સીવાય કોઈકે તેની સાથે આજે વાતો કરી હતી .અને તે પણ મીિતાના ભાવમાં .

સામાનય રીતે આવી વયકતીઓ જણે હોય જ નહીં; એમ આપણા પોતાનામાં જ આપણે ગલ ુ તાન હોઈએ છીએ. કામ
કરનાર માણસ એટલે નોકર; આપણાથી હલકો માણસ. એની સાથે તે વળી વાત કરાય? આમ જ તો બધા સમાજોમાં ઉચા
નીચાના ભેદ ઉભા થાય છે , વકરે છે. વગી વીગહ સધ ુ ી પહોંચી જય છે . જેના થકી બધી વયવસથા સાંગોપાંગ ચાલી રહેતી
હોય છે, તેવા આવા અદના માણસો મોટે ભાગે ઉપેકીત જ રહે છે .

એ ભાઈની સાથે મે થોડી આમ વાત કરી, તેનાથી તેને તો આનદં તો થયો જ ; પરંત મ ુ નેપ.ણથયો
એક નાનકડા
હકારાતમક બીજન વ ં ુ .ાવએક
ેતરથયહ ુ ેચછા પગટી હતી.
ંુ તંુ શભ
નાનકડી

અનક
ુ મણીકા

તળ ાવ પર ... [ જવનમા ં દશટી ]

આજે અહીંના એક તળાવ પર ગયો હતો. તળાવના કીનારે પાટલી પર બેઠો હતો. એક વાર થોડોક સમય માટે આંખ મીંચાઈ ગઈ .
ે
સામન ત ુ ં ળ ાવદ.ેખઆ ંખંુ ોધ
ાતબ ં ખોલી
થઈગય ું ે પાછું તળાવ , તેમાં તરતી બતકો અને એકાદ સપીડબોટ હાજર થઈ ગયાં.
અન

માથ ઘ ુ પાછળ થોડે દંુ ુર થોડા ઉચાણ પર કેટલાંક સદંુર મકાનો હતાં , બાજુમાં મયન
ં મુ.ાવીપાછળજોય ુ ી.ન પ ુ ં મપીંગસટેશનઅને
ે
એક ઉચી પાણીની ટાંકી દખાયાં .

આગળન દ ંુ શયએક
અને પાછળન ત ુ ં ોત.ેનઅન ે આંખુદો ંુ મીંચીએ તો તો કાંઈ જ દેખાય નહીં .
ાથીસાવજ

આપણી આંખો મીનીટના સરેરાશ 20 થી 30 પલકારા મારતી હોય છે, પણ મગજમાં ઝીલાતા ચીિના દશટીસાતતયના કારણે આપણે
કદી ચીિ દુર થત અ ુ . વતાનથી
ંુ નભ ં રહે . તો જ ચીિની જગયા અધ
જો આંખ થોડીક વખત બધ ં કાર લે છે . વળી જોવાના ખણ
ુ ા
પમાણે આપણા મગજને દેખાત ચ
ું ીિ બદલાત ર ું હ.ેછે

આમાં કશ ય ુ ં અ . પણ …….
સામાનયતોનથીજ

અરે ભાઈ ! આખ જ ં ુ વ ન આ પણજવવાેએકજદશયજોતાં જ ! કયાં બીજું કશય

ટેવાયેલાં છીએ ંુ દેખાય છે ? માિ આપણી જ
દુનીયા, આપણી જ માનયતાઓ, આપણી જ પરંપરાઓ, આપણા જ પવુીગહો. બસ! આ સીવાયન ક ું ોઇ દશીન જ નહીં. બીજ કોઇ દુનીયા
અસતીતવ ધરાવતી જ નથી!

અને મોટે ભાગે આંખો પણ બધ ં ! નકરં અધ ં ાર. કશ જ ુ ં નભાળીએ . આખ જ ં ુ ે દચેખીન

વ નઆ.ંખજોમીં ાયેજછ ે ; તે
જવયા
ં ે ે
શ ક ુ હ, છત કદી જોય જ ુ નહીં
ે ં ; વીચાયીું જ નહીં . બાળકન ન ં , સમીત
ુ ીદોીશ નાના ઘાસના તણખલામાંય ધબકત જ ં
ુ વન, તળાવના
પાણીના તરંગો અને તેની ગતી – આપણને આમાંન ક ુ ં શ ય ુ ં ? જોવાનીફ
બસ, દોડભાગ,
ુરસદજકયાંછ ે
શોરબકોર, ઈશયાી,
અસયુ ા, વ ે
ર ઝ ેર , ઝગડા, અસત ં ોશ : બ ે ઘડી અતં રની આંખ ો ખોલીને આપણી સામ ે
ન ા દશયના પાણ સાથે
ન ી એકાતમકતા જ નહીં .

આપણને આંખો ખોલવાની , આગળ પાછળ જોવાની, બીજની નજરે જોવાની નવરાશ અને આવડત જ કયાં છે?

Avalokan Shatdal - 1 Page 47

અવલોકન શતદલ -1

અનક
ુ મણીકા

થર કતી તપેલી ... [ રેઝોનન સ , પેરણા ]

ુ ો હતો . નવા ઘરમાં ઈલેકટીકનો છે . અહીં એક નવી ઘટના જોવા મળી. ચાની તપેલી બરાબર
જુના ઘરના રસોડામાં ગેસનો ચલ
મક
ુ ાઈ ન હોય તો; તે
ન ે ઈલે
ક ટીકલ કોઈલનો એકાદ જગયાએ જ આધાર મળે છે . આથી કો’ક વખત તપેલી મક ુ તાં જ થરકવા માંડે છે .
ે ે
તની અદંર ગરમ થતા મીશણમાં પદા થતા , પવાહો કો’ક એવ બ ં ે ે
; જ તની આછ થરકાટ અવીરત ચાલ ન ુ
ે
ુ ળઉતપનકરે ે ચાલજ ુ રાખે
છે.

વીજાન અને એનજનીયરીનગની ભાશામાં આને રેઝોનનસ કહે છે . આનો યોગય ગજ ુ રાતી પયાીય શ ત ુ ં ે મન.ે ખબરનથી
સામસામી દીશામાં ગતી કરાવતાં પરીબળો જયારે હકારાતમક રીતે કામ કરતાં હોય; એકમકને પરુક થતાં હોય તયારે ગતીન સ
ંુ વંધીન
થાય છે. પરીણામે ગતી સતત ચાલ જ ુ રહ છે.ે બીજ કોઈ અવસથામાં, આ ગતી સતત વધીમાન પણ થયા કરતી હોય; એમ પણ બને.
અને તે એટલી અમયાીદીત બની જય કે, આવા પાિને ઉથલાવીને ફેકી પણ દે.

અમારે તયાં સાબરમતી પાવર સટેશનમાં 15 મે.વો.ના એક જનરેટરન ર ુ ં ો ટ ર ત ેનાસટ ેટરન

; અન ે ેતોડીનેબહારફેકાઈગયહ
ું તું
બીજ ભાગો મકાનના છાપરાને તોડીને બહાર ફેકાઈ ગયા હતા. આને તકનીકી ભાશામાં કીટીકલ રેઝોનનસ કહે છે . મોટા મશીનોમાં
આમ ન બને, તે માટે ખાસ રચના રાખેલી હોય છે . મશીનોની ડીઝાઈનમાં આ બાબતન ખ ુ ં .
ા સધયાનરાખવપ ંુ ડેછે

જતજતના રેઝોનનસ થતા હોય છે. આ તપેલીમાં થાય છે ; તેવા યાંિીક બળોના તો ખરા જ - પણ વીજળી અને ચબ ંુ કીય
ે ે
બળોના કેિમાં, ક અવાજના કેિમાં પન આવા રેઝોનનસ થતા હોય છ . દા.ત. જટ વીમાન જયારે અવાજની ઝડપની લગોલગ પહોંચે
ે
છે; તયારે આવી જ કો’ક ઘટનાને કારણે હવામાં દબાણની એક અભેદ્ય દીવાલ બની જય છે . આ દીવાલ પોલાદથી પણ વધારે કમતા
ધરાવતી હોય છે. જો જેટ વીમાનનો આગળનો ભાગ અણીદાર રાખવામાં ન આવે તો આ દીવાલ તેના ફુરચે ફુરચા બોલાવવા કાબેલ હોય
છે. માટે જ સપુરસોનીક વીમાનો આગળથી અણીદાર હોય છે , જે આ દીવાલને ચીરી નાંખે ; વીમાનને અવાજથીય વધારે ગતીએ ઉડવા
દે.

ુ લીયર બોમબમાં થતી ચેઈન રીએકશનના કારણે કણાધીમાં પચડં અણવુીસફોટ પણ આમ જ સજીતા હોય છે .
બીજ સદંભીમાં નક

ટી.વી. અને રેડીયોમાં આપણે ચેનલ કે સટેશન પકડી શકીએ છીએ , તે પણ ઈલેકટીકલ રેઝોનનસને કારણે જ શકય બનત હ
ંુ ોય
છે.

આમ જતજતના રેઝોનનસ હોય છે.

જવનમાંય આવા પરીબળોના રેઝોનનસ કયાં નથી થતા? જો બધાં પરીબળો હકારાતમક હોય તો જવન જેટ વીમાનની જેમ
સપુરસોનીક ઝડપે પગતી કરે . અને જો બધ વ તો ?હોય
ંુ ીરોધમાં ચાલતી ગાડી પણ અટકી જય!

અને તયાં જ તો માનવજવનની ગરીમા ઉજગર થતી જણાય છે. યાંિીકશાસિના આવા બધા નીયમોને અતીકમીને કો’ક વીરલા
બધા અવરોધો છતાં; અપતીમ નીણીયશકતી, ધૈયી, સહનશીલતા, પચડં જજવીશા અને અથાક પયતનો થકી ખાડે ગયેલા જવનને એક
નવો જ વળાંક આપી શકે છે . કો’ક નવાં જ દાર ખોલી નાંખે છે. જયાં બધી કેડીઓ બધ ં થતી હોય; જયાં અધં ારઘેરા બોગદામાં
આશાન એ ુ ં કપ ણકીરણનદ ે
; તયાં આવા ુંવીરલા
ખાતહ ોય નવા રાજમાગોીન ન ુ ં વ સજી. જયાં ં કાર
નકરવાશકતીમાનબન
માિ અધ ેછે
અને અધોગતી જ આવા નકારાતમક નૈસગીીક પરીબળોના પરીપાકમાં શકય હોય; તયાં તેઓ નવો પકાશ ફેલાવી શકે છે ; નવાં કુસમુોનો
પમરાટ ફેલાવી શકે છે ; નીરાશાના અધ
ં કારને ભગાડી; નવી આશાનો ઉજસ ફેલાવી શકે છે .

આવા વીરલાઓના જવનની આવી અપતીમ ઘટનાને આપણે માનવ ચેતનાનું ; કો’ક અજણયા, અણદીઠા, અસપશીનીય દીવય
તતવ સાથેન ર ુ ?
ં ેઝોનનસકહીશકીએ

Avalokan Shatdal - 1 Page 48

અવલોકન શતદલ -1

અનક
ુ મણીકા

દુધન ુ ં ટીપ ુ ં ... [ અછકલાઈ ]

ચા બનાવતાં ઉકળી રહેલાં પાણી અને ચાના મીશણમાં દુધ નાંખયંુ . બધો ઉભરો ઓસરી ગયો. ઘેરા કથથાઈ રંગના
પવાહીમાં ચાનો મનહર રંગ ઉભરી આવયો. સરસ મઝાની ચા હવે થોડી મીનીટોમાં માણવા મળશે.

પણ એક ટીપ ગ ુ ં ર . અને તે તતડી ઉઠ્યું .્યિણ

માગરમસટવનીકોરઉપરપડ ું ેક સેકનડમાં તો સટવની કીનારી પર
છારી બાઝી ગઈ અને તેનો રંગ ઘેરો થવા માંડ્યો .

એક સાથે બે ઘટના – દુધના મોટા જથથાએ આવલ

ે ઉભરાને શમાવી દીધો . નાનકડાં ટીપાંએ ઉભરો તો શંુ ;
ે ં
તડતડાટ સજી દીધો અન ગદકી કરી દીધી.

સાગરદીલ માણસ પરીસથીતીમાં આવેલા ઉભરા શમાવી દે છે . જવનન સ , આસવાદ

ંુ રસમઝાન ંુ ્ય પીણ બ ું નાવીદે
છે.

ં ુચીત જણ ગદંકી પેદા કરે છે . એ ગદંકી કાઢતાં નાકે દમ આવી જય છે .

અછકલાઈવાળાં, સક

અનક
ુ મણીકા

ધુમ મસ ... [ સં કુચી તતા , પુવપ ગ હ ]

આજે સવારે ઉઠ્યો અને બહાર નજર કરી તો બધે ધમુમસ છવાયેલ હ ંુ તંુ . સામેનાં ઘર માંડ દેખાતાં હતાં . દુરથી આવતંુ વાહન તો
ેદખાય જ નહીં . ટાફીક સાવ ધીમી ગતીનો બની ગયો હતો. હીલ સટેશન (ગીરી મથક?) જેવો દેખાવ સજીઈ ગયો હતો .

વાતાવરણમાં ભેજન પ ુ ં મ ા ણ સ ો ટ ક ા થ ઈ જ ય અન ઠંડીપડસારં

. ેદશય ે એટલેવધારાનોભેજ નીતરીનીતરીન
ેદખાય , પણ વાહન વયવહાર માટે મોટી અડચણ ઉભી થઈ જય . એ તો દેખાવન જ ું સારં
.

આપણા જવનમાંય એમ જ બને છે ને ? સક ં ુચીત વીચારધારાના પતાપે વીચારોની મયાીદા આવી જય ; કશય ંુ વીશેશ મનમાં પવેશ
કરી ન શકે; તયારે વીચારોની ઝાંખ અને ધમુમસ. બધ ધ ં ુ ધંુ ળંુ ધ
.ધ ંુછતી દેખંખાયે આંધળાં . દુરન ત ુ
ળંુ જઆ ં ો ક શન .ું જરેજ નચડે
દશટી સાવ સીમીત બની જય. આપણી માનયતાઓ અને પવુીગહોથી બનેલ દ ુ ં શ ય આ ,
પણન
દુર ે
થી
એ ટલત
આવીં
ુ ે
ોમનોહારીલાગ
રહ લો ેકે
ે ે
સતયનો પકાશ પણ આપણ ભાળી ન શકીએ. અન બધો વયવહાર ઠપપ થઈ જય; બધી ગતી સીમીત બની જય!

ધોળા દીવસે અધ
ં કાર અને ઝાંખપ!

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 49

અવલોકન શતદલ -1

ધવની એક શવણ ... [ સં વ ાદમા ં શુ નયાવ કાશ ]

હંુ જેકુઝીમાં સનાન કરવાની મઝા માણી રહયો હતો . ગરમા ગરમ પાણીની નીચે હોજની દીવાલોમાંથી હવા છોડાઈ રહી હતી,
અને પરપોટાઓના ઢગના ઢગ ખડકાઈ રહયા હતા, આનો આછો આછો રવ સભ ં ળાઈ રહયો હતો. મે ડુબકી મારી . સવાભાવીક રીતે જ
આ પરપોટા-સમહ ે
ુ ની હવાથી પાણી ડહોળાયલ ત ુ ં . પણુ જ
ોલાગતજં ે
હતટુ એનજનમાંથી આવે તેવો ઘઘ
ં ં ળાવા
ુ વાટાભયોી અવાજ સભ
લાગયો. મને નવાઈ લાગી. પરપોટાઓનો આટલો બધો અવાજ? ફરી માથ બ ; તો્યું રવ ફરી આછો થઈ ગયો.
ું હારકાઢ

વીજાનનો નીયમ તરત યાદ આવી ગયો. જેમ માધયમ વધ ઘ

ુ ટ, તેમ અવાજની ઝડપ વધારે. કદાચ હવા છોડતા પાઈપની ધાતુ
આગળ કાન માંડી શકીએ, તો વધારે ઘેરો અવાજ સભ
ં ળાય.

અને વચચે શનુયાવકાશ હોય તો ? અવાજ સાવ જ ઓગળી જય.

માણસ માણસ વચચેના સવંાદોમાંય માધયમ બહુ મોટો ભાગ ભજવે છે . જો તે સાનક ં ળાય . અને બે
ુ ુળ હોય તો વાત બરાબર સભ
વયકતી વચચે શનુયાવકાશ હોય તો? બે કાન શા માટે ભગવાને આપયા છે ?!

તકવાદી શવણ કે અશવણના દાખલા સહેજે શોધવા પડે તેમ નથી !

અનક
ુ મણીકા

નવા ઘરમા ં જતા ં ... [ ઘડ પણ ]

અમે ઘર બદલયું . નવા ઘરમાં રહેવા ગયા .

જુના ઘરનો બધો સામાન પેક કરવાની પકીયા વીસ દ્હાડા ચાલી . તેર તેર વરસથી ભેગો કરેલો સામાન ; દેશની અનેક
ુ ાકાતોમાં પેટીય ભ
મલ ુ ં રીન; ેઆ સામાન. રમે રમે ઢગલા થઈ ગયા. ખોખે-ખોખાં અને કોથળે કોથળા ભરાણા .
ણેલોસામાન
અલીલખ
છુટા થઈ શકે તેવા ફનીીચર છુટાં થઈ ગયાં . દરેક ખોખા અને કોથળા પર લેબલો લાગી ગયાં . કોઈ ભલ ુ ન થાય; નવા ઘરમાં બધંુ
સહેલાઈથી મળી રહે . આખ ઘ ં ુ ર જ ણ ે ક ે .
વણજરાનીપોઠોન ે
પ ોઠોજેવ ં
બ
ુ નીગય ું

અને તે શભ
ુ ચોઘડીય આ ું .ુ યું
વીપગ

ગાડીઓ ભરી ભરીને સામાન વીદાય થવા માંડ્યો . ભાડાની મોટીમસ ટક પણ દીકરો લઈ આવયો. બધ ફ ં ુ નીી.ચરભરાવામાંડ્યું
બધાંનો ઉતસાહ તો માય નહીં. મોટા ઘરમાં રહેવા જવાન છ ંુ ેન
? ે છોકરાંવને ચતંયા પેઠી કે તેમનાં કોઈ રમકડાં રહી ન જય . તેમની
કોઈ સોગાત રેઢી ન પડી જય. અને નવે ઘેર ઢગલા થવા માંડ્યા . આ ખોખ ફ ં ુ . ંુઆનટેપેબેલલફ
લ ાણારમનઅ ંુ લાણાન ંુ
તો ઉપરના
માળે મક
ુ વાનું . આ પથારી તો માસટર બેડરમની છે .

અને સાંજ પડતામાં તો બધો મોટો સામાન યથા સથાને મક ુ ાઈ ગયો. થાકેલા મજુરોને સારી શીખ આપી , રાજ કરી વીદાય કયાી.
પણ કરમ કઠણાઈની હવે શરઆત થઈ ગઈ! કોઈ ચીજ મળે જ નહીં . લગાડેલાં કોઈ લેબલ કામ ન આવયા . અધ ં ારામાં નવા ઘરની
લાઈટોની સવીચો જ ન જડે. દરેક કામ માટે મહાન અનવેશણોની પરંપરા શર થઈ ગઈ . થાક અને પસીનો ઉતારવા નહાવા ગયા, તો
ટુવાલ ન મળે . ટુવાલ મળે તો પહેરવાનાં ચોકખાં કપડાં ન મળે . વાળ ઓળવાની કાંસકી ગાયબ.

અને જમવામાં પીઝાના ડુચા ! અને નવા ઘરમાં થોડી જ કાંઈ સખ ુ પાવની( ખીચડી જ તો ! ) બનાવાય? કાલે ચલ ુ ો સળગશે
અને શકુ નનો કંસાર બનશે – લોટ , ગોળ અને ઘી તો ખાસ જુદાં રાખી મક
ુ યાં’તાં તે તો મળી જશે ! પણ ખાવાની ડીશો અને ચમચીઓ?
દીકરો બોલયો, “એ તો ડીસપોઝેબલ ચાલી જશે !“

Avalokan Shatdal - 1 Page 50

અવલોકન શતદલ -1

અરે ભાયા ! જવનન ય ુ ં ક ં ઈકઆમજછ મહે ેનત અને શમણાંથી સજવેલ , આ મનખાદેહ છોડીને જતા રહેવંુ
? કેટકેટલી ે ન
પડવાન છ ે ં ે ે ે
ુ . અન બીજુ ઘર મળ ક ન પણ મળ ! પણ એમાં એક વાતની નીરાંત – બધ એ
ં ે ં ુ ક ડેએકથીજશરકરવાન
. કશ ગંુ ોતવાનંુ ું
જ નહી! બધ ન ંુ વન . સાવ કોરી સલેટ. અને આપણે સામાન વેઢારવો પદે એની જગયાએ કોઈ આપણને વેઢારીને ફરે . સહેજ
ંુ કોર
રડ્યા અને નવી માન થ ુ ં ા – ને લ ંુ પદઈન
ચ ! ેહાજરકેપછીદુધનીબોટલ

ુ લમાન કે ખીસતી હોઈએ તો તો એ પચ

અને મસ ં ાત પણ નહીં . માિ જંદગીના હીસાબ જ આપવાના- સવાલોના જવાબ માિ જ!
પછીની વાત પછી !

ના, ભૈ ના! આ જુન ઘ ુ ંુ ુ પયારં છે . ભલેને બીજ વાર કે અનેક વાર રહેવાન મંુ કાન બદલવ પંુડે.
. એ તો બહ
ં રનથીબદલવ
એ વયથાઓ વહોરી લઈશુ . ભલન આ જુન ઘ
ં ે ે ુ ં રઘરડ ુંથયું
; કરચોળીવાળ ંુ થયું ; કંપત અ ુ ં ન; ેજઅન જીરેીતથય ંુ વયાધી
ક આધી,
અને ઉપાધીથી ભરેલ રુંહયું – આપણને એ ચાલશે! નવ ઘ !
ં ુ રનપાલવ ે

અનક
ુ મણીકા

નવ ું મક ાન ... [ પોતાન ુ ં ઘર ]

અમે નવા મકાનમાં રહેવાં આવી ગયાં . બધો સામાન બેળે બેળે ગોઠવાઈ ગયો . દસ દીવસ વીતી ગયા છે. નવા મકાનની રચના
અલગ છે. એટલે સામાનની ગોઠવણીમાંય ખાસસો ફરક છે. ઘણ બ ુ ં . ંુજુદલાઈગયછ
ધબ ું ે દીવાનખાન અ
ના મકાનમાં ુ ં નેરહેવાનોખડ
ં
થોડાં દુર હતાં . અહીં તો તે સળંગ છે . વચચે નામના વાસતે એક નાનકડી અડધી પડધી દીવાલ છે. જુના મકાનમાં બધા બેડરમ એક જ
માળ પર હતા. અહીં બે નીચે છે અને િણ બીજ માળે છે . એક નવો ગેમ રમ પણ છે .

સામાન જુદી રીતે , નવા મકાનની બાંધણીને અનર ુ પ ગોઠવવો પડ્યો છે . ચાર દી’ થોડી અગવડ પડી; પણ હવે આ નવા
ે ં ારામાં હાથ યોગય સવીચ ઉપર પડવા માંડ્યો છે ! પહેલે દહાડે ભલ
માહોલથી ટવાવા માંડ્યા છીએ . હવે રાતે અધ ુ ામણીથી ભરેલું
ુ ભલ
અને પારકંુ લાગત આ ુ ં મ ક ા .
ન ફરીઅમારં ઘરબનીગયછ ું ે

બધ બ ં ુ દ લ ા . ું એેઅજ
ઈ ગ યછ નેછસોફા
તાંએનએ
અન ે એે જ ડાઈનીંગ ટેબલ ; એ જ વાસણો – અને એનાં એ જ
ું જછ
માણસો. એ જ જવવાની રીતરસમ; એ જ વાતો અને એ જ ગમા અણગમા!

નવી સરુાહીમાં એ જ જુનો શરાબ !

મકાન અને સરનામ બ ું .દલાયાં

ઘર તો છે તેન ત ેજછે ે જ તો એ ઘર છે ; મકાન નહીં.
ુ ં . માટ

અનક
ુ મણીકા

નીદણ ... [ દુજન / દુગપ ુણ ]

છેલલા અઠવાડીયા કે દસ દીવસથી શીયાળો પરુ -બહારમાં છે. સવારે ઉઠીએ તયારેય થમોીમીટરનો કાંટો ચાલીશ અશ ં
ફે. ની નીચે જ હોય. રાિે તો 32 ની નીચે થઈ જતો હશે. ઘાસન એ ં ુ ક .
તણખલપ ં
બધાં
ુ ણલીલન
ઝાડ ં
સાવ
ુ થી બોડાં
બની ગયાં છે. બધ સ ુ ં ા વ સક. ુ ુંઅનેનીરસલાગેછે

પણ આ સક ં ઘાસની વચચે રડ્યખ

ુ ાભઠ ંુ ડ્ય જ ુ ં ંગ.લીનીં
તેનીદણલીલછ
ંુ મમછ
ઉપર આ ે થીજવી દેતી ઠંડીની
ગાિો
કોઈ જ અસર થતી નથી. તેની પતીકારશકતી અનનય છે . એને કોઈ માવજતની જરર નહીં. એ તો ગમે તયાં અડાબીડ

Avalokan Shatdal - 1 Page 51

અવલોકન શતદલ -1

ઉગી જય. કદાચ ઝાકળન પ ં ુ ા ણ ી .ખ

પીનેપણએનોગજ
ેતરનો બધો
ુ રોથતોહશે ુ ી લે . જંગલી ઝાડીઓમાંય
રસકસ ચસ
આમ જ હોય છે ને ? ગમે તેવા ઉપવનને વનમાં ફેરવવાની તેની શકતી અજોડ છે !

ુ વા ઝેરી રસાયણો છાંટ્યાં . પણ એ રામ તો એના એ. આપણી જમીનમાંથી વીદાય

અમે તો કેટલીય વાર એને કાઢી મક
લઈ લે, તો પાડોશીના પલોટમાંથી એનાં બી ઉડતાં ઉડતાં આવી જય. પેલા ફીનીકસ પખ ં ીની જેમ ; એ બળી જય તોય
રાખમાંથી પણ પનુ જીવન પામી જય.

માટે તો ખેતરોમાં અને બગીચાઓમાં પાક ઉગાડવા જેટલ જ ુ ં ન ી ંદ.ામણકરવઅ

એ રાકસી માયાનંુ ે ોયછે
ું ગતયનહ
વધવા ન જ દેવાય . બધા રસતા અજમાવી એને તો ઝબબે જ કરવી પડે.

ંુ આમ જ છે ને ?
દુજીનો અને દુગીુણોનય અનક
ુ મણીકા

નય ુરો બીકસ ... [ આદત / ટેવ ]

ંુ ે . જોડા પહેરવા બેઠા . પહેલાં ડાબે પગે જ મોજં ચડાવયાં . નહાવા ટબમાં પવેશ કયોી . પહેલાં જમણો પગ જ
બહાર જવાન છ
અદર દાખલ થયો. સવારે ઉઠ્યા અને સીધ છ
ં ં ુ ાપજ . ઓફીસમાં
ંુ હાથમાંઝાલયું ગયા. બધ ન ં ુ ી ત ય કમી. તેનારોજનાકમમાંજશરથયંુ

આ તો રોજંદા જવનની બે ચાર ઘટના જ જણાવી. પણ આપણે ધયાનથી જોઈશ ત ુ ં ો આ પણ.ેઅનેકઆદતોનાગલ

ુ ામછીએ
અમક ે ે
ુ રીતે જ આપણે કાયી કરવા, વીચારવા ટવાયેલા છીએ . આમાં કોઈક ફરફાર થાય તો આપણને તે ગોઠત ન
ું થી . પવાસમાં બહાર
જઈએ તયાં આ વયવહાર ઘણો બધો ખોરવાઈ જય. મસમોટો ખચી અને સમયનો ભોગ આપીને પવાસ કયોી હોવા છતાં; પાછા આવીએ
અને પાછા એની એ જ ઘટમાળમાં પરોવાઈએ તયારે ‘ હાશ’ થાય ! આપણે ઘાંચીની ઘાણીના બળદની જેમ જ જવન જવવા ટેવાયેલા
છીએ. યિં વત જ
્ વન. બધ યંુ થાસથાને. બધ ટ .
ંુ નાટનબરાબર

પણ નીશણાતો એમ કહે છે , કે જવવાની આ રીત બરાબર નથી . જેમ શરીરના સાવીિીક વીકાસ માટે કસરત જરરી છે ; તેમ
મનના સવાસથય માટે મનની કસરત જરરી છે . આને ‘ ’ કહે છે . આ એક થોડી ઓછી જણીતી બાબત છે; પણ
તાણભયાી આધન ુ ીક જવનમાં , આની બહુ જ જરર છ ે . મનના ઘણા બધા પશો, વયાધીઓ વી.ના મળ ુ માં મનન આ ંુ યાંિીકપણંુ
ે ે ે
જવાબદાર છ - એમ મનાય છ. બહુ જ ઝડપથી બદલાતા જતા સજોગો વચચ તાલમલ રાખી સવસથ વયવહાર જળવી રાખવા આ
ં ે
માનસીક વયાયામની ખબ ુ જ જરર છે . આથીજ સવસથ મન માટે નયરુોબીકસ જરરી છે . જેમ કસરત કરીએ તયારે આપણે સભાન રીતે
અગં ોપાંગન વ ુ -ચલન કરીએ
ં ીવીધપકારે હલન છીએ; તેમ મનને પણ સભાન રીતે જુદી જુદી રીતે , સામાનય પવતૃતીઓ કરવા પયતન
કરવામાં આવ છ. ે ે

ં ે નીયમીત રીતે પોતાની દૈનીક

આ એક બહુ અગતયનો વીશય છે , વાચકોને આમાં રસ લઈ, જરરી માગીદશીન મેળવી, આ અગ
ે
પવતૃતીમાં ફરફાર કરવા ભલામણ છે .

અનક
ુ મણીકા

પઝલ – ટેનગામ ... [ જવન ના પશ ો ]

Avalokan Shatdal - 1 Page 52

અવલોકન શતદલ -1

અહીં બાળકો જોડે રમતાં રમતાં જતજતની પઝલો જોડે પનારો પડ્યો . ચીિવીચીિ આકારોની પઝલો. જેમ આકારો વીચીિ અને
પઝલના ટુકડા વધારે ; તેમ પઝલ સલ ુ ઝાવવી વધારે મશુકેલ . કોઈ પઝલમાં સીધાસટ આકાર તો હોય જ નહી. સીધાસટ હોય તો તેને
પઝલ જ ન કહેવાય !

ટેનગામની પઝલમાં સાત જ ટુકડા . અને સાતેય ટુકડા આમ તો માળા સાવ સીધાસટ . કોઈ પઝલમાં ન હોય તેવા - પાંચ િીકોણ,
એક ચોરસ અને એક શકરપારો. પણ એમાંથી હજજરો આકારો બનાવાય. ટેનગામના આ સાત ટુકડા જણે શડરીપ જ ુ ેવા !

જવનમાં આપણે ફાળે આવતા પશો , મશુકેલીઓ , વયથાઓ આ પઝલ જેવા જ નથી હોતાં? કોઈ સીધાંસટ તો મળે જ નહીં . દરેક
પઝલની પોતાની ગરીમા! આપણને નાણવાનો તેનોય કેવો સકુમ અહમ્ ?!

ટેનગામની જેમ જવનના સાવ સામાનય કોયડાઓ તો ભારે બળુકા . જતજતની ઘટમાળ રચી આપે. મળ
ુ માં તો છ કે સાત જ ;
ે ે ે ે
પણ કવી કવી માયાઓ રચી શક ? કલીડોસકોપની જમ જતજતના અન ભાતભાતના આકારો બનતા જ જય . એના ભેદ શોધવામાં જ
ે ે
આખી જંદગી પસાર થઈ જય.

પણ માળંુ, આ પઝલનો ઉકેલ લાવવાનીય એક મઝા નથી હોતી ? જવનમાં આવી કોઈ પઝલ જ ન હોય; તો એમ ન બને કે,
જવન સાવ નીરસ બની જય ? આપણો એમની સાથેનો પનારો તો રહેવાનો જ . એમની સાથે રમતવાળી પઝલની જેમ રમતાં રહીએ તો?
એમને ગમાડતાં રહીએ તો?

અનક
ુ મણીકા

પથથર મા ં ઝા કળ ... [ જગુત ી/ પદાન ]

પથથર ઉપર નહીં – પથથરની અદંર ઝાકળ!

ે ા એક મીિની સાથે , તેના શહેરની નાનકડી પણ રપાળી નદીના કાંઠે ( રીવર

રવીવારની એક સવારે હંુ મારા દીકરા અને તન
વોક) ચાલવા ગયો હતો. એ તો જુવાનીયા, તે ધસમસતા ચાલે. હંુ તો એક બાંકડા પર સવારની ગલ ુ ાબી ઠંડીમાં તડકો માણતો બેઠો .
ે
બાજુમાં ઉપર જવા માટ પથથરની એક સીડી હતી . સાવ રેતીના રંગના પથથર હતા (Sand Stone) . સામેની નદી સીવાય આકશીક
કશ જ ું નહીં.

તયાં તેની અદંર અચાનક કાંઈક ચમકત દ ંુ ેખ.ાઈગય

હંુ તેનું ી સાવ નજક ગયો . અને બાપ, રે! બાપ એ પથથરની સપાટી પર
અનેક સાવ નાના નાના બદંુ જેવા તારલાઓ ચમકી રહયા હતા . થોડુંક માથ આ ુ ં મ થ ી તેમ કરં કેીજઅન
અને ેબ
. જણ , ેક દેખાય
પથથરની અદંર ઝાકળના કણોએ કાયમી વાસ કયોી હતો. જોવાનો ખણ ુ ો થોડો બદલયો તો મેઘધનધુયના રંગોની નાનકડી ઝલક પણ
ચમકી ગઈ. અહાહા! આ નીરસ પથથરની અદંર પણ ચમકતી તારલીઓનો મશ
ુ ાયરો જમયો હતો.

નીચેના એક પથથર પર અનેક પડનાં પડ દેખાઈ આવયાં . ખડકમાંથી તોડીને લાવેલ આ પથથરો હતા. કોઈ કાળે, કોઈ નદીના
પવાહમાં, રેતી અને માટીના પડનાં પડ દબાઈને પડ્યાં હશે ; અને હજરો વશોીની પકીયાના પતાપે, થોડી થોડી જુદા રંગોની ઝાંયવાળા
આ થર બનયાં હશે. એક થર એક રંગનો અને તેની પછીનો કોઈ જુદા રંગનો . કોઈક કણ માટીનો, તો કોઈક રેતીનો, અને કોઈક આ
ચમકીલા પદાથીનો. શાશતી સધુ ી આ જુદા જુદા રંગોની અને ચમકતા કણોની જુગલબધ ં ી પથથરના હોવાપણામાં મહેફીલ જમાવીને પડી
હતી. આ ઝાકળ માટે કોઈ પાણીના ટીપાંની જરર ન હતી . બસ સય ુ ીન ક ુ ં ીરણપડ
; અને ્યઝગમગાટ
ંુ થી
ન શર. આ થરના થર હજરો
વશોીના નદીના વહેણની અને સજીનની મગું ી પણ અકબધ ં ગાથા ગાતા પડ્યા હતા .

Avalokan Shatdal - 1 Page 53

અવલોકન શતદલ -1

હવે મે બે પથથરને જોડવા વાપરેલ સીમેનટ અને રેતીના મોટાીર પર નજર કરી. તેમાં તો આવ ક ં .ંુ કોઈ
ુ શય તતવનહત ંુ ,
થર નહીં
કોઈ ચમક નહીં. એ તો માણસે કુિીમ રીતે બનાવેલો હતો ને ?!

અવળચડંા મનને થયંુ ,

આ પથથર જેવો પથથર પણ સય ુ ીના કીરણો મળે તો ચમકતા નાનકડા તારલા પગટાવી શકે છે . પથથરદીલ માનવીના અત ં રમાં પણ
ુ ીકીરણ પડે , તો વાલીયામાંથી વાલમીકી ઉભરી આવતા હોય છે જ ને ? પણ જે કથીર જેવા મોટાીર હોય ; તેમની
આવા કોઈ જગુતીના સય
ઉપર કશીય અસર ન પડે.

બીજો વીચાર તરત એ સફુયોી ,” આ મોટાીર ચમકવાન ન ંુ હીં, તો પથથરને સાંધવાન ક ુ ં છેજનઉપ
? એનીય
ા મ તોકરે ે ેકા કેમ
કરાય? ચમકવ ક ંુ ે જોડવ. પથથર
ંુ અને મોટાીર જેવી આ દેખીતી કુદ ચીજો પણ કાંઈક પદાન કરી જતી હોય છે . કોઈક મહેનતકશ
માનવીએ આ મોટાીર કેટલી મહેનતથી બનાવયો હશે ? એની મહેનતન ફ ુ ં ળ ક ેટક?ેટ“લાલોકોનેભોગવવામળેછે

આપણે જવતાં જગતાં માણસ. ઉપરવાળાન સ ંુ વીશ.ેશઠસજી

આપણનપ ંુ ?દાનશ ું કે મોટાીર જેવય
પથથર ંુ કાંઈક પદાન આપણે કયીંુ
છે? “

અનક
ુ મણીકા

પડછા યા [જા ન/ અજાન ]

આ શબદ સાંભળતાં કે વાંચતાં કોઈ અલગ જ અનભ ુ ી ઉપસી આવે છે . આપણો પડછાયા સાથે બહુ આતમીય સબ
ુ ત ં
ં ધ
હોય છે. પડછાયો એક તરફ નકારાતમક પતીકૃતીન ર ંુ પછ ; તોે બીજ તરફ તે હમમેશના સાથીન સ ં ુ .
વરપપણધરાવ ેછે

જયારે અજવાળંુ હોય છે ; તયારે જ પડછાયો આપણો સાથી હોય છે. તે કદી અધ ં કારમાં આપણને સાથ નથી
આપતો! સખ ુ સમયનો જ તે સાથી હોય છે . જેમ પકાશ આપણાથી વધારે દુર ; તેમ પડછાયો લાંબો થતો જય છે . જયારે
પકાશ માથા ઉપર હોય છે; તયારે પડછાયો સાવ ટંુકો હોય છે . આ ઘટનાને આપણે અલગ અલગ રીતે મલુ વી શકીએ.

એક રીતે જોઈએ તો : જયારે આપણો સય ુ ી મધયાકાશે હોય; જયારે આપણી કાયીકમતા તેની સોળે કળાએ ખીલી
ે
ઉઠલી હોય ; તયારે અભાવનો પતીનીધી એવો પડછાયો લગભગ નગણય સવરપ ધરાવતો હોય છે. જયારે આપણો સરુજ
અસત થવાની તૈયારીમાં હોય છે ; તયારે પડછાયો તેમજ અભાવ બને બહુ મોટાં મસ બની જતાં હોય છે .

બીજ રીતે જોઈએ તો - પડછાયો આપણી મશુકેલ પરીસથીતીમાં આપણને વધારે મોટો બનીને સાથ આપે છે . જયારે
સાથની જરર ઓછી હોય, તયારે તે લગભગ અદશય બની રહે છે .

િીજ એક વાસતવીકતા એ પણ છે કે , જયારે પકાશની તરફ આપણી નજર હોય છે; તયારે આપણે પડછાયાને જોઈ
શકતાં નથી. પકાશથી ઉધી દીશામાં જ તેન અ ં ુ ! સતીતવહોયછે ૃ ીથી વીમખ
જાનથી, જગત ુ થઈએ કે તરત જ અજાન
અન સપુતતા ઉભરાઈ આવે .
ે

આંખો મીંચી દઈએ તો? પકાશ પણ ન રહે કે પડછાયો પણ નહીં ! અધં થવામાંય એક જતની નીરાંત હોય છે .
ે ુ થાયન - મધયયગ
જોઈએ તો, દુખ ક સખ ે ે
ુ ના સમાજની જમ ?! નહાવય
ુ નહીં ને નીચોવવય
ં ંુ નહીં .

Avalokan Shatdal - 1 Page 54

અવલોકન શતદલ -1

.......

અમેરીકાની સામાનય રીતરસમ પમાણે , અમારી બાથરમમાં છ દીવાની એક હાર છે. અહીં ઘરોમાં ટ્યબ
ુ લાઈટો ઓછી
વપરાય છે; દીવા વધારે. બાથરમમાં આ દીવાથી પડતો પડછાયો જુદી જ જતનો હોય છે . આપણી અનેક આકૃતીઓ
એકમેકની ઉપર પડતી હોય છે અને તેથી પડછાયો નહીં પણ ; છ પડછાયાઓનો એક સમહ ુ જોવા મળે છે !

જેમ દીવાલની નજક જઓ તેમ આ છ્યે આકૃતીઓ સાવ નજક આવી જય ; પણ થોડી ભીનતા તો રહે જ . જેમ
દીવાલથી દુર થતા જઈએ તેમ ; આ આકૃતીઓ એકમેકથી દુર થતી જય . પડછાયાઓ પણ વધ ન ુ ે વ ધધ ુ .ધ
ું ળાથતાજય
ે ે
જો દીવાની સાવ નજક જઈએ તો પડછાયા એટલા બધા વયાપત બની જય ક ત સાવ આછા થઈ જય છ . અહીંની
ે
બાથરમમાં પડછાયાન સ ં ુ .
વ રપસાવભીનહોયછ ે

જયારે વીચારો, દશટીબીંદુઓ અનેક હોય તયારે પડછાયાની સપશટતા જોખમાય છે! જેટલા આવા વીચારભેદની નજક
જઈએ તેટલા તે વધ અ ુ . એક જ દીવોે હોય; વીચારની એકલકીતા હોય તો ; પતીબીંબ કે પડછાયો
સ પશટબનીજયછ
ે
સપશટ ઉભરી આવે છ! .

————

રસતા ઉપર ચાલતા હોઈએ તયારે; પડછાયો બહુ અલગ જ રીતની વતીણક ું કરે છે . જેમ જેમ આપણે પકાશથી દુર જતા
ે
જઈએ તેમ તેમ તે લાંબો ને લાંબો બનતો જય છ . આપણા અજાનન ત ં ુ ે બ હ.ુ જજયારે રસતાની બે
વાસતવીકપતીકછ
લાઈટોની બરાબર વચચે હોઈએ તયારે; બે વીચારધારાઓ વચચે અટવાતા આપણા માનસની દીધાનો, તે બરાબર પડઘો
પાડે છે ! બબબે પડછાયા આપણને ભલ ુ ાવામાં નાંખતા રહે છે - એક કહે ‘ હંુ સાચો પડછાયો .’ બીજો કહે , ‘ના! હંુ.’
ે ે
જમ જમ એક લાઈટની નજક આવતા જઈએ તેમ તેમ ; તેનાથી પડતા પડછાયાની જ પબળતા હોય છે . તયારે બીજ
વીચારધારાનો પભાવ કીણ થતો જય છે. બે અત ં ીમ બીંદુઓ વચચે ઝોલા ખાતી આપણી ચીતતવતૃતીને તે સાકાર કરે છે .

—————

આપણે એક એવી વયવસથા કલપી શકીએ કે, જેમાં સમસત પયાીવરણ પકાશના પજ ું થી વયાપત હોય . માનો કે - કોઈ
ે ે ે
મોટો, અનક લાઈટોથી ઝગમગીત હોલ હોય. ગમ તયાં નજર ફરવો ; પડછાયો તયાં ગમુ જ થઈ જય છે ; જયાં બધેથી
પકાશ આવતો હોય; કેવળ સતય જ હોય - તયાં અજાન, અભાવ, અધ ં કાર, સપુતતા સભ ં વી જ ન શકે . પણુ ી જાનની,
સતયપકાશની અનભ ુ ી આવી હશે ?
ુ ત

પડછાયાન પ ં ુ ણ ! આપણી જગુતે અવસથાનો આ હમમેશનો સાથી, આપણને ઘણ બ

એકશાસિહોયછ ું ંુ હી
ધક
ે
જય છ. અનકુ મણીકા

પર પોટા સમ ુહ [સમ ાજ / સમ ુહ / સં સ કતી ]

અમારા નવા ઘરમાં, માસટર બેડરમના બાથટબમાં બબલર છે . ઈલેકટીક મોટર અને બલોઅર વડે છ જગયાએ પાણીમાં હવા છોડાય
ે ું ેકુઝી .
છ. જણે નાનું અમથ જ

એક ’દી તેમાં નહાવા બેઠો. આટલા નાના જેકુઝીનો આ પહેલો અનભુ વ હતો . હવાના પરપોટા ધીરે ધીરે ભેગા થવા માંડ્યા . તેમનો
ુ બની ગયો; અને તે મોટો અને મોટો થવા માંડ્યો . ટબની કીનારી આગળ તે ઉપર ચઢવા માંડ્યો . પરપોટા ફુટતા જય ; પણ
એક સમહ
Avalokan Shatdal - 1 Page 55
અવલોકન શતદલ -1

નવા એટલા બધા બને કે, એ ભેગા થઈને પોતાની એક વસાહત જેવ ક ં ુ ાં!ઈકબનાવીદીધ
પણ અમક ંુ
ુ વયાપથી આ ઘટના વધી ન
ે ે
શકી. ઘણા બધા પરપોટા નાશ પામ અન પરપોટા-સમહુ અમક
ુ મયાીદાથી વધારે મોટો ન થાય.

મે બાળકોની જેમ પાણીમાં ફીણ થાય તેવો સાબ ઉ હતો એમને તો વધતા જતા ફીણના ગોટેગોટામાં વીંટળાઈ જવાની
ુ મેયોી.નપણ
બહુ જ મજ આવે .

મને માનવસમાજની યાદ આવી ગઈ. માનવજવનને આપણે પરપોટાની ઉપમા આપતાં હોઈએ છીએ. એક પરપોટાના જેવ જ ંુ
મયાીદીત આપણ જ ુ ં . વનહોયછ ે જેવા જવનના પોતમાં ચેતનાની હવા ફેકી દે છે ; અને જવન સજીઈ જય છે. અને
કોઈ પાણી
તેની મયાીદા આવતાં તે નાશ પામે છે. પણ આવા અનેક પરપોટા જેવાં જવોનો સમહ
ુ એક વસાહત , એક સસંકૃતી , એક સમાજ પેદા કરે
ે ે
છ. ધીરે ધીરે ત સમાજ વધતો જય છ. પણ તની પણ મયાીદા આવતાં ત અમક
ે ે ે ુ પમાણથી ન વધી શકે . તેની પણ વયાપશકતી મયાીદીત
હોય છે.

ુ ી ચીકાશ જેવી પખુતતા હોય; સત

જો માનવ સમાજમાં સાબન ં લ ુ ન હોય તો; તે સમાજ વધતો જ રહે. તેનો વીકાસ થતો જ રહે .
માનવજવનન આ ુ ં ય શ ુ -
યપણલાં
સાબન ં
ુ ુ ફીણની
બ ાઅ જેમ .ુ નપંુ ણ
નેતેમનાસમહ

આ નાનકડા બાથટબમાં અને તેમાં બદુબદુાઈ રહેલા પરપોટાઓમાં સસંકૃતીઓના ઉદ્ ભવ , વીકાસ અને વીલયન એ ું કવીહંગમ
દશીન મારી નજર સામે ખડું થઈ ગયું .

અનક
ુ મણીકા

પવ ન... [ અન ુભ ુતી / પરમ તતવ ]

અમારા ઘરના દીવાનખડ ં ના સોફા ઉપર હંુ બાજુના ટેકાને અઢેલીને બેઠો છું . અને સોફાની પાછળ આવેલી બારીમાંથી
બહારની દુનીયાન અ ં ુ . વલોકનકરં
બારીને અડીનછું ે એક નાનો છોડ છે . પાંચ છ ફુટ દુર એક ઠીક ઠીક મોટો છોડ
છે. પછી રસતો છે અને રસતાની સામેની બાજુએ મકાનો છે . સામેના બે મકાનોની વચચે એક મોટંુ વરુક છે . આ િણેનાં પાન
અને ડાળીઓ સતત હાલી રહયાં છે. રસતા ઉપર કો’ક રડ્ય ખ ુ ં ડ ્ ય સ ંુ ે
ુ ંટપાંદડુંઆમતેમભટકીરહયછ
ંુ . ક

આ બધી સતત ચાલતી રહેલી ગતી , પવનની હયાતીની સાકી પરુે છે . આ સઘળાં ન હોત તો? મનને એમ જ થાત કે
હવા પડેલી છે . પવન છે જ નહીં . બધ સ ુ ં થ ી ર . ેકારણેહવાનીજવત
હોવાન ં તાઅનભુ વાતનહીં

ે ાં બધાં ઘરોની બધી બારીઓ બધ

સામન ં છે . માિ જડ મકાનો જ દેખાય છે . કોઈ ગતી, કોઈ ધબકત જ ંુ વનહંુ
જોઈ શકતો નથી. પણ મકાનની અદંર? કેટકેટલાં જવન ધબકતાં હશે ?

અરે! આ સથીર હવા જ જુઓને ? એ પોતે જ દેખાતી નથી તો તેમાં તરતાં , ઉડતાં બેકટેરીયા કે વાઈરસ તો
કયાંથી દેખાય ? પણ ઘડીના છઠા ભાગમાં કયાંથી શરદી આપણા નાકમાં પેસી જય છે?

ુ ે જોઈએ, સાંભળીએ, સપશીીએ, ચાખીએ, તયારે એના હોવાપણાની આપણને અનભ

આપણે કોઈ વસતન ુ ત
ુ ી થતી હોય
છે. પણ …..

કોક ચીજની કશીય અનભ ુ ી ન થતી હોય; તેથી એમ થોડું જ કહેવાય કે , કશાયન હ
ુ ત ? ું ેજનહીં
ં ુ ોવાપણછ

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 56

અવલોકન શતદલ -1

પાનખ ર- 1... [ મુતય ુ / ની યતી / પુનજી વન ]

તે દીવસે પાકીની મલ ુ ાકાતે ગયો હતો. પાનખર હવે પતવામાં છે. ઓતરાદા વાયરા અને ઠંડીનો ચમકારો શર થઈ ગયાં છે .
ઠેકઠકાણે ખરેલાં પાંદડાં પડ્યાં છે . સાવ નીજીવ, શબ જેવાં , પવનના ઝપાટામાં દીશાવીહીન, આમથી તેમ અફળાતાં પાંદડાં .

આ ઝાડની નીચે ઘણાં બધાં પાંદડાનો ઢગલો પડ્યો છે . ઝાડ પર હતાં તયારે તેના રંગ નીખરેલા હતા. આ જ પાંદડાં ઝાડ પર
હતાં તયારે કેટલાં સોહામણાં લાગતાં હતાં ? માિ ઝાડની જ નહીં, આખા પાકીની શોભામાં ચાર ચાંદ લાગી જતા હતા. અતયારે એ સાવ
મતૃ થઈને પડેલાં છે .

હંુ થોડો આગળ ચાલ છંુ ું . આ બીજ ઝાડ પર તો એકેય પાંદડું બાકી નથી . ઠંડીના ચમકારામાં થરથરત એ ુ ં ઝ ાડસાવબોડુંથઈ
ગય છ ે ં
ું . તેની ઉપર તો શું , નીચેય એક પણ પાંદડુ બચય ન ું થી . બધાંયને વાયરાનો સસ ે
ુ વાટો તાણી ગયો છ . તેની બધી સમદ ૃ ી નામશેશ
થઈ ગઈ છે. લયો… એની બાજુવાળા આ જનાબ હજ હવે પાનના રંગ ખીલવી; રંગીન મીજજમાં મહાલી રહયા છે. તેમનો વારો હજુ
હવે આવશે. પણ અતયારે તો એ પરુબહારમાં છે . બાજુના મહાશય તો સદાકાળ હરીતપણીધારી જ છે . એ તો હમમેશ લીલા ને લીલા જ.
તેમને કોઈ પાનખર વીચલીત કરી શકતી નથી. તેમની ખમુારી તો કાંઈ અજબોગરીબ જ છે .

એની બાજુમાં જ, એક કાપેલા ઝાડના થડનો, માંડ એક બે ઈચ ઉચો પાયો, માિ સમ ખાવા માટે ટંુટીય વ ુ ં - ાળીનેપડ્યોછે
જણે કે, ઝાડની કબર. તેનો કોસ સેકશન/ આડછેદ જોતાં એ દાદા 60-65 વરસ જવયા હોય એમ લાગે છે. લયો! આ તો મારા જ
સમવયસક નીકળયા! તેની બધી ખમુારી ઓસરી ગયેલી છે !

દરેક ઝાડની પોતાની એક ખાનદાની રસમ હોય છે. એન પ ુ ં ો . ુંદરેગવએ

ત ાનઆ કકેલેનડરહોયછ
કનોંુ પોતાનો ે
એક મીજજ,
ે
એક રંગ, એક નીયત જંદગી હોય છ. તનો અણએે ુ અણ પ ુ ો . પાનખર
ત ાનીપરં પરાન બે ે
હોરાબરપાળં ે ે
ક વસત –છ દરેક પોતાની
નીયતી પમાણે પાંદડાં ધારણ કરે છે અને વીખેરી દે છે . એ પાંદડાંય હમમેશ નથી રહેતાં ; અને એ થડ પણ નહીં.

પાકીથી થોડે દુર ઝાડીઓવાળો પદેશ છે . તયાં ગીચ ઝાડીની વચચે પવનથી ઉડીને આવેલાં પાંદડાંઓના ઢગના ઢગ પડ્યા છે .
વરસાદ આવશે, સનો પડશે, માટીના થરના થર તેમને આવરી લેશે . તે સૌ જયાંથી પગટ્યાં હતાં , તે ધરતીનો એક અશ ં બની જશે .
એમાંથી રસ અને કસ ઉતરી, અનય વક ૃ ોનાં મળ
ુ ીયાં સધ
ુ ી પહોંચશ ે . ફરી એ નવપલલવીત કં
ુ પળોમાં રસ સીંચન કરશે . બીજ જ કોઈ
ૃ નુ કોઈ પાન, બીજ કોઈ પાનખરે, કોઈ બીજો જ રંગ મઘમઘાવશ .
વક ં ે

ફરી જનમ, ફરી મુતયુ . આ જ જવનકમ હજરો વશોીથી ચાલયો આવે છે , અને ચાલતો રહેશે .

અને આ પાંદડાંની જેમ હંુ પણ વાધીકયમાં પવેશી ચક

ુ યો છું . મારો રંગ તેમના જેવો આકશીક નીખાર તો નથી જ આપતો ! એક
દીવસ તમની જમ હુ પણ ખરી જઈશ . વાયરો મારા અવશેશોને ઉડાડીને ધરતીની સાથે એકરસ કરી નાંખશે . જેણે મારા જવન
ે ે ં
દરમીયાન મારં પોશણ કયીું છે; તે ધરતીના કણકણમાં મારં સમગ અસતીતવ ઓગળી જશે. મને ખબર નથી કે, જેને હંુ ‘હંુ’ કહંુ છું ,
તેન પ ુ ં .છીશથ ંુ શે

આ જ તો પાંદડાની, થડની, મારી અને તમારી સૌની નીયતી છે.

અનક
ુ મણીકા

પાનખ ર – 2... [ વી શીશઠ વયકતીતવ ]

હાઈવે પરથી હંુ પસાર થઈ રહયો હતો . શહેરની બહારનો ભાગ હતો . રડ્યાં ખડ્યાં જ કોક ઘર હતાં . સાવ વગડો જ હતો. બધાં
ઝાડ પાનખર પછી બોડાં થઈ ગયેલાં હતાં . જમીન પર એક તણખલ પ ુ ં ણ લીલદ ું ેખાતન
. નીદી યું શીયાળો
હતું પરુ બહારમાં હતો. સદા

Avalokan Shatdal - 1 Page 57

અવલોકન શતદલ -1

લીલાં રહેતાં સથીતપજ જેવાં કો’ક કો’ક ઝાડ જ ઠંડા સસ

ુ વતા પવનની સામે ટકર ઝીલી રહયાં હતાં . બીજ કોઈની મગદુર ન હતી ; કે
ે
મોસમના આ સીતમની સામ બ હરફ પણ ઉચચારી શક!
ે ે

અને તયાં એ દેખાયું .

લાલચોળ પાંદડાંઓથી એ તરત નજરે ચઢી આવે તવ ંુ તંુ . કદાચ એના કેલેનડરમાં હજુ હમણાંજ પાનખર આવી હતી . એણે છેક
ે હ
ઉતતરાયણ સધ ુ ી શીયાળા સામ ટકર ઝીલી હતી. વસતનો આ છેલલો સૈનીક હતો . એની શોભા અને એનો નીખાર ઉડીને આંખે વળગે
ે ં
ુ ી ભઠ ડાળીઓવાળાં પાડોશીઓ વચચે એના કીરમજ વાઘા એને કેસરીયાં કરનાર એકલવીર સભ
તેવાં હતાં . સક ુ ટની પદવી જણે કે
આપી રહયાં હતાં.

સમાજમાંય આવા રડ્યાખડ્યા એકલવીર કયારેક , કયાંક શમશેર લઈને જુલમગારોની સામે ઝઝુમી નથી પડતા ? એમની જ તો
ખાંભીઓ રચાય છે ને ? એમના નામની શૌયીકથાઓ જ સદીઓ સધ ુ ી ગવાતી હોય છે ને ?

અનક
ુ મણીકા

પાવર લાઈન ... [ આકસમ ીક ઘટ ના ]

ગાડી ચલાવતાં રસતાની સમાંતરે દોડી રહેલી પાવરલાઈન પર નજર પડી . એક જગયાએ, મોટા ટાવર ઉપર લટકાવેલા તારોવાળી,
પાવર લાઈન રસતાને કાટખણ ુ ે જતી પણ દેખાઈ . સાવ શાંત અને કોઈ પાણ વીનાની પાવર લાઈન. તેની ઉપર પકીઓ પણ બેઠેલાં
ેદખાયાં .

પણ કોઈ પકી કે ખીસકોલી નાની પાવરલાઈનને આધાર આપતા ઇનસયલ

ુ ેટર આગળ બેસે તો ? પેલી મોટી લાઈનના આધાર
આગળ કોઈ ગીધ જેવ મ ંુ ોટંુપકી
બેસે તો?

લાઈનનો પાણ વીનાશક રીતે પગટ થઈ જય!

જવનમાં પણ આમ નથી બનત હ ંુ ોતંુ? સાવ શશુક રીતે, તદન નીજીવ રીતે, કોઈ ઘટના વીના, કોઈ ઝંઝાવાત વીના, જવન વીતી
જત હ ું ોય. અને કયાંકથી, અણધારી રીતે કશક ું બને , અને ધમાચકડી સજીઈ જય. બધ ડ ંુ ામાડોળ થઈ જય. જવનની જે ઈમારત
જતનથી, એક એક ઈટ કાળજપવુીક ગોઠવીને ખડી કરી હોય; તે એક કણમાં તહસ-નહસ થઈ જય. પતતાંનો મહેલ કડડભસ ુ થઈને
ે ે ે
તટુી પડ . પાઈ પાઈ ગણતાં ગણતાં; કુપણના ધનની જમ ભગી કરી હોય એવી , જવનની મડ ે
ુ ી ઘડીના છઠા ભાગમાં વરવીખર , વેરણ
ે
છેરણ બની જય .

ં ીઓ બેઠાં હોય; જવન સામાનયતામાં પસાર થઈ રહય હ

પાવર લાઈન પર પખ ું ોય; એ ઘટનાઓ તો તરત વીસરાઈ જતી હોય છે. પણ
વીજળીનો એ ચાબખો; એ જવનનો ઝંઝાવાત કાયમી યાદો છોડી જતાં નથી હોતાં?

ઈતીહાસ આવી આકસમીક અને વીરલ ઘટનાઓની તવારીખ જ છે ને વાર ?

અનક
ુ મણીકા

પાક પ મા ં ... [ જવન વૈવ ીધય ]

હંુ પાકીમાં ફરવા ગયો હતો . ચાલતાં ચાલતાં ઘાસ દેખાયંુ ; ફુલો દેખાયાં ; ઝાડપાન અને છોડવા દેખાયાં . અને કાંટાળા થોર પણ
દેખાયા . બધાંય એક જ જમીન પર બાજુબાજુમાં વીલસી રહયાં હતાં . એક જ જતની માટી અને . પાણી બધાંને એક જગાએથી મળે .
હવા પણ બધાંને એક સરખી મળે. સય ુ ીનો તડકો પણ બધાંને સમાન.
Avalokan Shatdal - 1 Page 58
અવલોકન શતદલ -1

પણ કોઈ સગ ં ફેલાવે , અથવા મનોહારી દશય ઉપજવે; તો કોઈ આંગળી છેદે કે વસિ ફાડે . જેવી જેની પકૃતી . જેવો જેનો
ુ ધ
ે
ધમી. જવ બ ં ુ ી વાવ ંુ ોયતેવઉંુગે
. ેલહ

આપણે આપણા જવનમાં કાંટા પણ વાવી શકીએ, અથવા ફુલ પણ . ફુલ વાવેલ જ ુ ં વ ન કેવ?સ ંુ કોઈએ
ોહામણલ ંુ ોયછે
ંુ ાગતહ
થાકેલા પવાસીને શીળી છાયા આપે તેવ વ ં ુ રુક. વાવયહ
કોઈ ું જવન ે
ોયછે આંબા જવાં . મધમીઠી કેરીઓની લહાણ કરતાં જ રહે . એવાં
જવન વાધીકયે પણ ગરીમાથી સભર હોય છે.

અને કોઈ જવન બાવળ કે થોર જેવાં . નકયાી કાંટા જ કાંટા. હાથ મક
ુ ો અને લોહી નીકળે .

જયાં જરર હોય તયાં કાંટા પણ રોપવા પડે – રકણ માટે , ફુલ કે ફળની માવજત માટે , ખેતરમાં ભેલાણ અટકાવવા માટે . પણ કોઈને
ુ શાન કરવા નહીં . આમ કરતાં કોઈની આંગળી કપાય; કે વસિ ફાટે તો જરર તેનો બદલો વાળી આપવાન સ
સામે ચાલીને નક ંુ ૌજનય
પણ રાખીએ.

જવનના પાકીમાંય કેવી જતજતની વીવીધતા હોય છે ?

અનક
ુ મણીકા

પાક પ મા ં કુતરા / મા ણસો ... [ સવ ભાવ ]

પાકીમાં લોકો ફરવા આવયા હતા. ઘણાં તેમનાં પાળેલાં કુતરાં સાથે લાવયા હતા .

કોઈ સાવ નાના, બચોળીયા જેવા. કો’ક મોટા ડાઘીયા જેવા. કો’ક ઉચા અને પાતળા. કો’ક નીચા, લાંબા અને સાવ
ટંુકા પગવાળા . કો’ક જફરીયા વાળવાળા. કો’ક બની ઠનીને મહાલતી રપાળી લલના જેવા. કો’ક લાલ તો કો’ક સફેદ દુધ
જેવા; કો’ક કાળામસ તો કો’ક સફેદ ચામડા પર કાળા કાળા બટ ુ ા વાળા . કો’ક કાબરચીતરા તો કો’ક સાવ કદરપા.

કો’ક જે સામે આવે તેની તરફ ભસયા કરતા . કો’ક આમતેમ સતત બધ સ . કો’ક તમારા પગ ચાટવા
ું ઘુંયાકરતા
આતરુ. કો’ક અલશશીયન, તો કો’ક પોમરીયન. કો’ક બલ
ે ે ુ ડોગ. કો’ક ડાલમશીયન. કો’ક વીપટ. કો’ક ગેહાઉનડ. કો’ક
ે ે
ચવુાવા. કો’ક લાબાડોર.

જતજતના અને ભાતભાતના કુતરા . રંગ અને રપ ભલે જુદા હોય , પણ કુતરા તે કુતરા જ .

અહીં તો માણસોય કેટલી બધી જતના . કો’ક ગલ ુ ાબી ગોરા. કો’ક કાળા સીસમ જેવા. કો’ક ઘઉવરણા. કો’ક પીળી
ઝાંય અને ચચું ી આંખવાળા . કો’ક કબરમાંથી ઉઠીને આવયા હોય તેવા સફેદ પણ ુ ી જેવા . કો’ક જડી કોઠી જેવા. કોક
ે ે
પાતળા સોટા જવા. કો’ક ઉચા તાડ જવા. કો’ક બટકા. કોક ગચ ંુ ળીયા વાળવાળા. કો’ક તાલીયા.

કો’ક અગં ેજ તો કોઈ સપેનીશ બોલે . કો’ક મારા જેવા ગજ

ુ રાતી કે હીનદી બોલે . કો’ક મેનડેરીન તો કો’ક વીયેટનામી .
તો કો’ક ફારસી. કો’ક ખીસતી, કો’ક મસુલીમ. કો’ક બૌધધ. કો’ક હીનદુ. કો’ક યહુદી.

. , , , ;
?

કુતરા ઈ કુતરા અને માણસ ઈ માણસ . કુતરો કુતરાપણ જ ું . પણે માણસ માણસાઈ જળવે ખરો?
ળવીરાખ

કે પછી સદાય ચાલ , હાલ અને વહાલ બદલતો રહે તે માણસ ?

Avalokan Shatdal - 1 Page 59

અવલોકન શતદલ -1

અનક
ુ મણીકા

પાક પ નો રસ તો ... [ નવો રસતો / નવ ી કે ડી / વીકાસ ]

અમે અમારા ઘરથી ઠીક ઠીક દુર આવેલા એક પાકીમાં જતાં હતાં . દુર હોવાને કારણે હાઈવે પકડ્યો હતો . હાઈવેની લીસસી
સપાટી પર પાણીના રેલાની જેમ ગાડી પસાર થઈ રહી હતી. પાકી નજક આવયો એટલે અમે તેનો એકઝીટ લીધો. આ એપોચ રોડની
સપાટી એટલી સારી ન હતી. તરત ગાડીનો અવાજ બદલાયો અને તે હખળ ડખળ ચાલવા માંડી. પાકીની અદંરનો રસતો તો વધારે
જજીરીત હતો. ગાડી પાકી કરીને અમે એક ટેલની કેડી પકડી . અહીં તો માંડ બે જણ બાજુ બાજુમાં ચાલી શકે એટલી જ જગયા હતી .
આગળ ચાલીને અમે એક કાચી કેડી પકડી . અમે હવે સાવ અડાબીડ વરુકો અને છોડવાઓની વચચેથી ચાલી રહયા હતા. માંડ એક જણ
ચાલે તેટલી જ કેડી હતી .

અને મન વીચારે ચડ્યું .

અહીં સો બસો વરસ પહેલાં આવી કેડી પણ નહીં હોય . અરે! પેલા ચકચકીત હાઈવેની જગાએ પણ આવી કેડી નહીં હોય .
જંગલી જનવરો કે આદીવાસી લોકો સીવાય કોઈ અહીં ચાલત ન ું હીંહ. ોય ધારોકે બસો વરસ પહેલાંના એ સમયમાં આપણે જવતાં હોત
તો; ઘરથી આ જગયાએ શી રીત અન કટલા સમયમાં પહોંચયાં હોત ? કટકટલી વીટંબણાઓથી ભરેલ જ
ે ે ે ે ે ે ?
ંુ વનહોત

કેટકેટલાં લોકોના પદાનથી આ કેડી બની છે ; પાકીનો આ રસતો બનયો છે અને પેલો એકઝીટ અને હાઈવે બનયાં છે ?

બરાબર રસતો મળી જય; અને આપણા લકયસથાને આપણે પહોંચી જઈએ; એની જ બધી કરામત છે ને ? બસ! આપણે તો સાચો
ે
અન સારો રસતો મળી જય એટલે ભયો ભયો.

પણ જયારે આવા રસતા પરથી પસાર થઈએ; તયારે એ બધા અનામી વયકતીઓને યાદ કરવાન ન ંુ ભલ , જેમના પયતનોનાં
ુ ીએ
ે ે
મીઠાં ફળ આપણ સાવ અભાન રીત અતયારે ભોગવી રહયાં છીએ.

અને આપણા જવનમાં ભલે કોઈ હાઈવે આપણે બનાવી ન શકીએ; પણ એકાદ નાનીશી કેડી તો પાડીએ , જેનો લાભ આપણી પછી
આવનારાં ઘણાંને મળતો રહે?

અનક
ુ મણીકા

પા કપ મા ં ચા લતા ં ... [ જવન વીકાસ ની પક ીયા ]

બને બાજુ સરસ મજન ઘ ; ઝાડપાન

ંુ ાસહત ંુ હતાં. વચચે ચાલવા કે સાઈકલ ચલાવવા માટેની , કોનકીટની, નાની, અને પાકી
ે ે
સડક હતી. પણ કો’ક ઠકાણ , એ સડકની બ ચાર ફાટોમાંથી માગી કાઢીને , ઘાસનાં તરણાં બહાર આવી ગયાં હતાં. જયાંથી પોલાણ
ે
મળય ત ુ ં ય . ંુપળોફુટીનીકળીહતી
ાંથીક

ઘાસનાં મળ
ુ તો નીબીડ અધં કારમાં , માટી અને કાદવમાં પસરતાં રહે છે . અસખંય શાખાઓ અને પતીશાખાઓ જેવા આ
પસારને બહારની હવા અને પકાશની અનભ ુ ત ુ ી થઈ કે , તરત તેમાંથી સફેદ મળ
ુ ની જગાએ હરીત કંુપળો ફુટવા માંડે છે . નવી કંુપળો
Avalokan Shatdal - 1 Page 60
અવલોકન શતદલ -1

સયુ ીપકાશમાં શાસ લવ ે ા માંડે . શોશાતા પાણીની દીશા જ બદલાઈ જય. મળુ તરફ જવાને બદલે , હવે તે જ પાણી નવી કંુપળો તરફ
સક ે ે ે ે ે ં ં ે
ુ ાન ફરવ ! અન ત જ પાણી હવ પાછુ વળતાં કુપળ બનાવલો ખોરાક મળ
ે ુ ને પહોંચાડવા માંડે . કેવ ત ; કેવી
ંુ ાલબદસહઅસતીતવ
જુગલબધ ં ી; કેવો એ તાદાતમયથી સભર રાસ!

જવન કેવી કેવી વીવીધતા અને જજવીશાથી વીલસત હ ? ેવીસતાર અને પસાર માટેની સતત ઝંખના , તચુછ ઘાસના
ું ોયછ
એક એક કણમાંય ધરબાયેલી પડી છે . જયાં માગી મળયો; તયાં ફેલાયા જ કરવાનું . પકાશ મળે તયાં તરત હરીત કંુપળોનો પાદુભાીવ .
જયાં માટી મળી તયાં પાણીની તરસ છીપાવતા મળુ ીયાં. ઘાસના એક નાચીઝ તણખલામાં પણ કેવી સજવનતા હોય છે ? જવન કેવ ચ ંુ ોમેર ,
સતત વધીમાન રહેવા ઈચછુક હોય છે ? જયાં પણ ઉધવીગામી વીકાસની તક મળી કે તરત જવમાિના કણકણમાં ધરબાયેલ જ ું વન
પોતાની વતૃતી બદલે છે , પોતાની સજીન પકીયામાં સજ
ં ોગો અનસુ ાર ફેર ફાર કરી લે છે .

આપણી દશે દીશામાં સજવ સશૃટીનો રાસ કેવો અવીરામ ચાલયા જ કરે છે ? આપણા પોતાના કણકણમાંય આ જવનની પકીયા
સતત ચાલયા જ કરે છે. અને આપણે તેનાથી સાવ અભાન ચાલયા જ કરીએ છીએ.

જયારે આપણે આ લયબધધતા સાથે એકતાલ થવા માંડીએ કે તરત જ કણ કણમાં પરમ તતવની હાજરી વતાીતી જ જય ... વતાીતી જ
જય.

અનક
ુ મણીકા

પુરીન ા લુવ ા બન ાવતા ં ... [ બાળ ઉછેર / મહ ોરા ં ]

અમારે ઘેર એક બથી - ડે પાટીી હમણાં ઉજવી . ઘણાં બધાં મહેમાન આવવાનાં હતાં . કામ પણ ઘણ બ ું .ંુ બધાં
ધહ તું કામે લાગી
ગયાં હતાં. સાથે કામ કરવાનો ઉતસાહ હતો. ઘર સદંુર દેખાય ; રસોઈ સારી બને; તેવી શભ ુ ેચછા હતી .

ઘણી બધી પરુીઓ બનાવવાની હતી. તયાં મને એક કામ સોંપવામાં આવયું . પરુીની કણેકમાંથી લવુા બનાવવાના હતા . આપણે તો
મડંી પડ્યા .

પણ મારં મન નવરં પડે એટલે અવનવા વીચાર આવે!

આ લવુા મળ ુ તો ઘઉ જ ને ? તેમાંથી રોટલી અને ખાખરા બને, અને ભાખરી પણ બને. શીરો, લાપશી અને લાડુ પણ બને ! બેડ,
ટોસટ, કુકી , નડુ લ, મેકોની, સપઘેટી, પસતા, પીતા, વોફલ, પેનકેક …… કેટકેટલી વાનગીઓ બને ? સૌના રપ નોખાં. દરેકનો સવાદ
અલગ.

બધો આધાર બનાવવાની રીત ઉપર હોય છે. તેમાં બીજં ઘટકો કેટલાં , કયાં અને કઈ રીતે ઉમેરીએ; બનાવવાની પદતી શી છે,
તેના આધારે તેના રપ અને સવાદ નીખરતાં હોય છે.

આપણને બનાવવામાં આવયા હતા, એક નવજત શીશન ુ ા રપે . દુનીયાના કોઈ પણ ભાગમાં જનમેલ મ ુ ં ાનવબાળબીજમાનવબાળ
ું થી . રંગ, આકાર કે વજનમાં થોડો ફેર હોય એટલ જ
કરતાં ખાસ જુદંુ હોત ન ું . ઘઉ પણ કેટકેટલી જતના નથી હોતા ? એ શીશન ુ ી
કોઈ ભાશા કે ધમી નથી હોતા . એને કોઈ પવુીગહો કે માનયતાઓ નથી હોતાં . એને પોતાન ન ુ ં . તે
ામપણઆવડતન
નવ ં
માસના
ુ થી
સહવાસે, માિ પોતાની માતાના સપશીને જ જણે છે.

બધો આધાર તેના ઉછેર પર હોય છે . આપણંુ બાળક શ બ

ંુ ને, તેની આપણને બહુ જ ચીંતા હોય છે . આપણે તેને નામ આપીએ
છીએ; ધમી આપીએ છીએ; માનયતાઓ અને પવુીગહો આપીએ છીએ. પછી તે બાળક હીનદુ, મસ ુ લમાન કે ખીસતી બને છે . ઉચચ કે નીચ
Avalokan Shatdal - 1 Page 61
અવલોકન શતદલ -1

જાતીન બ ંુ .નઅન ેછે ે જવનભર આ જતજતના મહોરાં પહેરી તે વીચયાી કરે છે ; વીજેતા કે ગલ
ુ ામ બને છે ; વીદાન કે જોકર બને
ે
છ; યદ ે ે ે ે
ુ ો લડ છ ; હારે છ, જત છ.
ે

તે કાંઈક બને છે. તે માિ માણસ રહેત ન

ંુ થી .

અનક
ુ મણીકા

પુલ ઉપર ... [ માન યતાઓન ે સા ં ધવી / અભીગમ ]

એક વખત પલ ુ ઉપરથી જવાન થ ું યું . બાજુમાં તકતી પર તેના બનાવયાની તારીખ લખેલી હતી . કદાચ પલ ુ બનાવવાન ક ું ામબ - ે
એક વશી ચાલય હ ંુ શે. તે પહેલાં લોકોને એક કાંઠેથી બીજ કાંઠે જવાની કેટલી મશુકેલી પડતી હશે ? બહુ જ લાંબા અત ં રનો , ગોળ
ચકરાવો લવ ે ો પડતો હશે . કે હોડીમાં પાણીની પાર જવ પ . ું સામાન
ંુ ડતહ શે અદલાબદલી કરવો પડતો હશે. કેટલી બધી અને કેટલાં
બધાંને મશુકેલી ?

ુ બનાવયો અને અસખંય લોકોને સવુીધા થઈ ગઈ . થોડા લોકોની ટંુકા ગાળાની મહેનત અને ઘણાંને હમમેશની રાહત .
કોઈએ પલ

બે કાંઠાને તો આમ જોડાય. અત
ં ર અને તકલીફ ઓછાં થાય. ઘણો પયતન અને રકમ ખરચીને તેમ તો કરી શકાય.

પણ બે મન વચચે, બે માનવી વચચે, આવા પલ

ુ બનાવી શકાતા હોય તો? બે વીચારધારાઓ, બે માનયતાઓ વચચે આવા પલ ુ ન
બનાવી શકાય? અને તેમાં તો કોઈ મહાભારત પયતનો કે ખચીની જરર જ નથી. માિ અભીગમ જ બદલવાનો હોય છે, એકમેકનાં મન
સધ
ુ ી જ પહોંચવાન હ ંુ .ોયછે વચલો માનસીક પલ
કોઈ ુ જ બનાવવાનો હોય છે. આપણી વીચાર, વાણી અને વતીનની રીતોમાં મામલ
ુ ી
સમાધાન જ કરવાન હ ુ .ોયછં ે

ુ ો બનયા હોત તો કેટકેટલાં યધુધો , કેટકેટલી યાતનાઓ , કેટકેટલાં વેર ને ઝેર નીવારી શકાયાં હોત ?
આવા થોડા પલ

પણ આ જ તો સૌથી વધ દ ુ ? એવ ેનશે ંુ ામાટ

ુ શકરકામછ ?ે

અનક
ુ મણીકા

પુલ ઉપર કાર ચલાવ તા ં ... [ અવરોધ / વીરો ધ ]

ગાડી રસતા પરથી સડસડાટ સરી જતી હતી. આગળ તળાવના એક નાના ફાંટા ઉપરના પલ ું તું . સારં
ુ પરથી પસાર થવાન હ
દશય આવવાન હ ું તું. એટલે મે બારી ખલુલી રાખી હતી. પલ
ુ આવી ગયો. તરત જ અવાજ બદલાઈ ગયો. અવાજના મોજં પલુ સાથે
અથડાઈન પાછાં આવતાં હતાં, અન પતીઘોશ થતો હતો. ઘણી વાર આ જ રસતથી પસાર થયો હતો.
ે ે ે

પણ આજે કોણ જણે કેમ ; આ બદલાયેલા અવાજ તરફ ધયાન કેનદીત થયું .

કોઈ અવરોધ ન હોય; તો ધવનીનો એક પકાર હોય છે. જેવો અવરોધ આવયો, કે તરત તેમાં બદલાવ આવયો. વાંસળીના સરુમાં ય
આમ જ બને છે ને ? સગ
ં ીત હોય કે ઘોંઘાટ .. કોઈ પણ અવાજ પેદા કરવા અવરોધ જોઈએ છે ! અવરોધના પકાર પર તે આધાર
રાખે છે.

અને ધવની પણ જતજતના હોય છે ને ? કારનો યાંિીક અવાજ પણ હોઈ શકે અને એક જુથની વીચારધારાનો ધવની પણ હોઈ શકે .

માિ અવરોધ કરવા ખાતર નહીં પણ, કલાતમક રીતે, સરુીલ સ ુ ં ગ ં ?ીતસજીવાજઅવરોધકરીએતો
Avalokan Shatdal - 1 Page 62
અવલોકન શતદલ -1

અનક
ુ મણીકા

પક ાશ ... [ જવન દશ પ ન ]

ગાડી ચલાવતાં તે દીવસે રસતાની વચચે આવેલી સટીટલાઈટ તરફ ધયાન કેનદીત થયું . આમ તો તેમાં કશ ન ુ ં .વીનનહત
એ ું
જ થાંભલાઓની હારની હાર; અને તેમની ઉપર ઝગારા મારતી સોડીયમ લાઈટો. નવી નવી લાઈટો દુરના કીતીજમાંથી ઉભરતી જય ;
ગાડીની ઝડપે પાછળ સરકતી જય. અને રીયર વય મ ુ ી ર ર મ ા –ં તેધીમેધ,ીમજવનપથ
ેઅતીતમાં ઓ
પરસરતીજયજવનીઉતપતતી
યાિા અને અતં ે ચીર વીદાયની જેમ . આ તો રોજનો કમ. નીતયની વણજર.

પણ એક દીવા તરફ ધયાન કેનદીત થયું . દુરથી તે એક નાની શી કણીકા જેવો , અગરબતતીની ચીનગારી જેવો જણાતો હતો.
તે થોડોક નજક આવયો; અને પકાશના બે સોત દેખાયા . મને નવાઈ લાગી. આ એક લાઈટ છે કે બે ? કે પછી મારા દીવસભરના
થાકના પરીણામે આંખની દશટીનો વાંક છે ?

પણ ના! એ તો એક જ દીવો હતો. ધીમે ધીમે તે નજક આવતો ગયો; અને એક મખુય દીવાની રોશનીની આજુબાજુ અનેક
દીવાકુતીઓ ઉભરવા લાગી. જણે કે દીવાઓન ન ુ ં ાનશ !ું ઝ ુમમરે તેમનો પકાશ મખુય બતતી જેટલો તેજસવી ન હતો ; પણ તેમનું
ંુ ભલ
અસતીતવ દીવાની જેમ જ ચોકસ હતું !

હવે તો તે દીવો સાવ નજક આવી ગયો હતો. અને એક અજબ પરીવતીનન પ ુ ં ાગટ. ્યઆથવામાં ું તીઓ
બધીડ્યઆકુ
એટલી બધી સખંયામાં ઉભરવા માંડી કે ; તે બધીઓને એકમેકમાં સમાવા સીવાય કોઈ આરો જ ન રહયો. દીવાની આજુબાજુ એક આભા ,
એક પકાશકીરણોનો પજ ંુ , એક તેજરાશી છવાઈ ગયો. નાનાશા દીવાની આ આભા તેમાંથી નીકળી રહેલાં અસખંય પકાશ -કીરણોની
ગવાહી પરુતી હતી. અને દરેક કીરણમાં અનેક રંગો દશટીગોચર થતા હતા. જણે કે અસખંય મેઘધનશુયોનો મશ
ુ ાયરો જમયો હતો !

એક નવ જ ં ુ . નએક
દશી ં ય પણ ુંખડો થઈ ગયો. કદાચ આ ઘટના કારના વીનડ-સકીનના કારણે અથવા
દશટીગોચરથય
સશ
મારાં ચશમાંને કારણે આકાર લઈ રહી છે. ઘેર પહોંચતાં જ રસતા પરની બે િણ સટીટલાઈટોન અ ુ ં વ લોકનકયાીવગરનરહેવાયું
. ચશમાં
ે ં ે
કાઢીન પણ નીહાળયુ . પણ પતીતી થઈ ક, જોવામાં કાંઈ ભલ ુ ન હતી. આ ઘટના ધધ ં
ુ ળા કે ભે
જ વાળા વાતાવરણને આભારી પણ ન
હતી. તે સાંજ તો સાવ કોરી કટ જ હતી. ઘરની સાવ અડીને આવેલી સટીટલાઈટમાંથી વહી રહેલા પકાશની મધયમાં , દીવાનો ઝગમગાટ
અને આજુબાજુની આભા આ દશીનની સતયતાની સાકી હતી .

નાનો શો એક દીવો, પણ તેના પકાશનાં કેટકેટલાં પરીમાણો ? તેનાં કેટકેટલાં આગવાં રપ ? તેનીય શી છટા અને શી
ગરીમા-સભર આભા? નજર ખલુલી રાખીએ તો; આવડા અમથા દીવામાંય રપકડા મેઘનશુયોનો જણે મેળો ઉભરાઈ જય .

આપણે આપણા નાનાશા જવનની; તેના પાગટ્ય , સાતતય અને વીલયની; પકાશના આ દીવડા સાથે સરખામણી કરીએ તો?
ેકટલ બ ુ ં ધસ ? ંુ ાગ
ંુ રખલ ેછેન
ભલ ે આપણ ક
ે હીં ુ ં ુ દ જવનઆનાનકડાદીવાજ ેવંુ
; અસખંય દીવાઓની હારમાળામાં ના એક જેવ જ
ંુ ,
સાવ સામાનય હોય. પણ આપણે નાનો શો પકાશ પાથરી, કયાંક અધ ં કારના સાગરમાંથી થોડીશી કાળાશ દુર કરી , અજવાળાનો એક
નાનો શો ટુકડો પાથરીએ તો ? દીવાના પકાશની તે આભાની ગરીમાને ઉજગર કરીએ તો? જવનની નાનીશી પળોમાંય હાજર રહેલાં
નાનાં નાનાં મેઘધનશુયો નીહાળતાં થઈએ તો? આ નાનાશા દીવાની આસપાસ જેવ આ , તં ેવળહત
ંુ ભામડ ંુ
ી સૌજનયની આભા આપણી
ે
આસપાસ ફલાવીએ તો ?

Avalokan Shatdal - 1 Page 63

અવલોકન શતદલ -1

અનક
ુ મણીકા

પક ાશ અને અધકા ર... [ સતય / પરીવ તપ ન ]

તમે રાતે તમારી પથારીમાં સત

ુ ા છો; અને તમારે બાથરમ જવ પ ે તેમે છ
ુ ં . ડતમ ે
લાઈટ ચાલ ક ુ યાીવીનાઆછા
ઉજસમાં તયાં પહોંચી જઓ છો. રોજના મહાવરાથી અને આછા ઉજસના કારણે તમને કોઈ તકલીફ પડતી નથી.
બાથરમની લાઈટ તમે ચાલ ક ુ રોછો . હાજત પતાવી, લાઈટ બધ
ં કરી તમે પાછા તમારી પથારી તરફ પાછા વળો છો.

અને આ શંુ ? બધ ધ ું બોનારાયણ! હવે તમે કશ જ ં . પણ ં કાર તમને ઘેરી વળયો છે . તમે બેળે
ુ ોઈશકતાનથી
ુ ી અધ
ે ે ે ં
બળ, અધ વયકતીની જમ , હમખમ પહોંચી જઓ છો . જો આખો ખલુલી રાખીન , બાથરમની બહાર, એકાદ મીનીટ ઉભા
ે ં ે ે
રહયા હોત; તો ગમુાવેલી દશટી પાછી મેળવી શકયા હોત . ....

તમે સડસડાટ કાર ચલાવી રહયા છો. સાંજનો સમય છે અને આગળનો રસતો પશીમ દીશા તરફ જઈ રહયો છે .
તમારી આંખો તેજસવી સય ં ઈ જય છે , અને તમે દશટી ગમુાવો છો. સન સકીન પાડીને માંડ માંડ તમે આ
ુ ીપકાશથી અજ
તકલીફથી છુટકારો મેળવો છો .…

લે કર વાત! આમાં શ વંુળી. આમ તો રોજ બધાંને થાય.

પણ આપણી જોવાની શકતીની મયાીદાઓ આ બેય ઘટનામાં છતી થાય છે . આપણ મ ુ ં .

ન સાતતયથીટ ંુ ોયછે
ેવાયેલહ
એકદમ થતા પરીવતીન માટે તે તૈયાર નથી હોતું . બદલાયેલ પરીસથીતી માટે તેને તૈયાર થતાં વાર લાગે છે . કોઈ પણ
પરીવતીન માનસીક તૈયારી માંગી લે છે .

ં કારમાં રહેવ અ
હમમેશ અધ ુ ં થ વ ા .
અ જવાળામાં ંુ માણમાંસહેલહ
ં ારામાંજવપ
થીઅધ ંુ ોયછે

ં ારામાંથી તીવર અજવાળામાં જવ બ

પણ અધ ુ ં હ.ુવેદનાકારકહોયછે

અને કહે છે કે કેવળ -સતયનો પકાશ એટલો તીવર હોય છે કે ; તેનાથી કાયમી વીચાર અધ
ં ાપો આવવાની શકયતા હોય
ે ૈ
છ. સતય પચાવવા બહુ મોટી માનસીક તયારીની જરર હોય છ .ે

અનક
ુ મણીકા

ફાટ ેલ ું દુધ ... [ કચાશ / નીશ ફળતા ]

મારાં પતની ચા નથી પીતાં. તેમના માટે ઉકાળો બનાવવાનો .(હૈયા ઉકાળો નહીં હોં !) બાકી બીજં બધાં માટે ગજ
ુ રાતી , મસાલા
ે
ચા. છલલા છ વશીથી આ જ નીયમ . પણ એક અઠવાડીયે એવ બ ું ે ઉકાળો ફાટી જય. એક દીવસ તો ચા પણ ફાટી ગઈ.
ંુ ,નયક
રોજ

મારાં પતની કહે કે , “આદુ ધોઈને નાંખો .” આપણે તો તેનો તરત અમલ કયોી . તોય કંઈ સધ
ુ ારો નહીં .

હંુ છેલલે ઈલાયચી નાંખયા બાદ ઉકાળો અને ચા બનેને સાંડસીથી હલાવંુ . તેની જગયાએ ‘ચમચીથી હલાવો.‘ - તેવ સ ંુ ચ .
ુ નમળય ંુ
તે ય અખતરો કયોી. પણ કાંઈ ફરક જ નહીં. જણે કે, ઉકાળાએ ફાટવાની હઠ જ લીધી હતી!
Avalokan Shatdal - 1 Page 64
અવલોકન શતદલ -1

જો કે અમદાવાદી સવભાવ ખરોને . મોંઘા ભાવનાં દુધ , આદુ અને ઈલાયચી કાંઈ સીનકમાં ઠાલવી દેવાય ? ફાટેલા ઉકાળાને ગાળી ,
ુ દુ-રસગલુલા બનાવીને આરોગી લીધાં . મારી પોતાની રેસીપી. પયોગ કરી જો
તના માવામાં થોડી વધારે ખાંડ ઉમેરી, આપણે તો બાપ આ
ે
જો. બહુ સવાદીશટ લાગશે !

છેવટે એક બીજો ઉપાય કયોી . આદુને પલાસટીકની જે પલેટ પર કાપતો હતો ; તેને ધોવાન શ . અન
ું રકયીું ે ઉકાળો ન ફાટ્યો !
એ પલેટ પર લીંબનંુ ા એકાદ ટીપાંનો અવશેશ રહી જતો હશે !

વાહ, બાપુ! આપણે તો ઈડરીયો ગઢ જતયા.

સરસ મજની ચા કે ઉકાળો આટલી મહેનત કરીને બનાવયો હોય , અને એક નાની અમથી ખટાશ, કડવાશ કે કચાશને કારણે
ફાટી જય.

જવનમાંય આમ નથી બનતું ? કેટકેટલા અરમાન અને પયતનોથી સાધયની પાસે પહોંચયા હોઈએ ; અને પાછા હતા તયાંના તયાં - ટોચ
પરથી ખીણમાં. કયીંુ કારવેલ બ ુ ં ધય ંુ . રદબાતલથઈજય
એમ પણ બને.

અને છતાં એનેય વધાવી લેતાં ; એમાંથી ય કોઈ મનગમતી રેસીપી બનાવી લેતાં; જવનનો આનદં લેશ પણ ન ગમુાવતાં આપણને
કોણ રોકી શકે છે ? એને ‘તમાચો મારીને ગાલ લાલ રાખવાની ચેશઠા’ ન ગણીએ; પણ ‘આજની ઘડી તે રળીયામણી’ ગણીએ તો?

અને એમ સવસથ ચીતત રાખીએ; તો આપણને દુધ ફાટી જવાન મ ંુ ળ , કાયીમાં નીશફળ થવા માટેન સ
ુ કારણ ંુ ારણ
ંુ ાચક કદાચ
મળી પણ જય. એમ પણ બને.

અનક
ુ મણીકા

ફા યર ટક ... [ વીશીશ ટ વયક તીતવ ]

રસતા ઉપરથી ધમધમાટ ટાફીક પસાર થઈ રહયો છે . રશ અવર છે. બધાને કામે પહોંચવાની, ધધં ાના કામ શર
કરવાની ઉતાવળ છે. એક મીનીટ પણ બગડે, તે પાલવે તેમ નથી. ટાફીક લાઈટ લાલ થાય તો પણ મોં કટાણ થ ંુ ઈજય
છે. ‘અરેરે! આ પાછું અટકવ પુંડ્યું .’

અને તયાં જ, દુરથી સાયરન સભ ં ળાય છે - લાયબબ

ં ાની સાયરન. બધો ટાફીક સથગીત બની જય છે. બની શકે
ે ે
તટલા બાજુએ ખસી જય છ . બધી ઉતાવળ ભલ ુ ાઈ જય છે . હવે કોઈ વાહન, એક તસ પ ુ . અરે
ણખસતન ંુ !થીરસતે
ચાલતા, રડ્યા-ખડ્યા , વટેમાગીુ પણ ઉભા રહી જય છે .

અને તયાં જ ધમધમાટ કરતો, તે આવી પહોંચે છે. તેની પાછળ એક એમબયલ ુ નસ વાન પણ છે . તેની પણ તેવી જ
ધમધમાટ ગતી. બધાંના મનમાં ભય અને માનની લાગણી ઉભરી આવે છે . ઉપર લાલ, પીળી અને વાદળી લાઈટો ઝબક ુ
ઝબક ુ થાય છે . કાન ફાડી નાંખે તેવો, સાયરનનો અવાજ એકદમ નજકથી, સાંભળવો- સહેવો પડે છે . જયાં જગયા ખાલી
મળે; તયાંથી એ એકલવીર આગળ ધસે છે. કોઈક અગતયના કામે, જવન જોખમમાં હોય તેવે સથાને , સરુકા સાચવવા
એને ધસવાન છ ંુ ે . કયાંક આગ લાગી છે; અથવા ટાફીકનો અકસમાત થયો છે. તયાં તેને યધુધના ધોરણે સતવરે પહોંચવાનંુ
છે. તે ઘડીક પણ રોકાઈ શકે તેમ નથી .

અને અહીં તો બધી લેનો ભરાયેલી છે . તે શરુવીર તો ઉધી બાજુએ પોતાન સ ંુ ક ; લાલ બતતીની ધરાર
ુ ાનવાળી
ઉપકા કરી; પોતાની જગયા કરી લે છ. આગળ એક કારવાળાએ તો ફુટપાથ ઉપર પોતાની ગાડી ચઢાવી દીધી છે - આ
ે ે
ુ ાવને માગી આપવા માટે .
મહાનભ

Avalokan Shatdal - 1 Page 65

અવલોકન શતદલ -1

અને વીજયી મદુામાં, કોઈનીય તમા કયાી વીના, તે ભડવીર તો ચાલયો જય છે. હતપભ બનેલો ટાફીક ધીમે ધીમે , આ
ુ ાીમાંથી જગુત થાય છે ; અને મથ
મછ ં ર ગતીએ, પોતાની સફર ફરીથી આદરે છે. શિુસેનાને મહાત, પરાસત કરી; આખા
નગરને ધરાશાયી કરી; કોઈ વીજયી સમાટ ચાલયો જય : તેમ લાયબબ ં ો બધે આ જ માહોલ પેદા કરતો કરતો આગળ
ે
ધપતો જય છ – તસન ે
ુ ામીનાં મોજંની જમ .

પણ ફરક એટલો જ છે કે , એ વીનાશ કરવા નહીં; વીનાશ અટકાવવા જઈ રહયો છે. તે લડાયક જરર છે; પણ
શાંતીનો, સહાયનો, દયાનો દુત પણ છે . એને માટે ભય કરતાં માન વધારે ઉપજે છે . બધાં એની અદબ જળવે છે. એ પહરી
જરર છે; પણ જવન અને જનમાલની સરુકાનો પહરી છે . એના શસિમાં આગ નથી. પાણીની બોછાર છે.

એને જોતાં જ, આપણને પણ એ સહાયકાયીમાં ભાગીદાર થવાની કણીક ઈચછા થઈ આવે છે. લાયબબ ં ો એ આપતતીને
પહોંચી વળવાની સમાજની પતીબધધતાનંુ , કમતાન પ ે
ંુ .તીકછ ે આવી સરુકાના કામમાં જોડાયેલા હોય તે સૌ પણ
જ કોઈ
આવા જ સનમાનના અધીકારી હોય છ.ે

અનક
ુ મણીકા

ફવ ારો ... [ આકા ં ક ાઓ ]

અમારા સવીમીંગ પલ ુ માં એક સરસ મજનો ફુવારો છે . તે કલાકે કલાકે , પદંરેક મીનીટ માટે ચાલ ક ુ . જેવઆ
રવામાં ોત ે ુ
વેછચાલ
ે ે ે ે
થાય; ક તરત જ આનદની એક લહરખી ફરી વળ . બાળકો કીલકારીઓ કરતાં ત તરફ દોડ. બધાંન તની સીકરો ઝીલી નહાવાની
ં ે ે ે
ઉતાવળ હોય. પણ આ ખેલ માંડ પાંચેક મીનીટ જ ચાલે . પછી સૌ સૌની રમતમાં પાછા વળે. ફુવારો બીચારો , નીસાસા નાંખતો, એકલો
ટળવળતો રહે! રોજનો આ જ કમ.

મને ઘણી વાર વીચાર આવે…

આ ફુવારાની જેમ જવનનાં આકશીણોનય ંુ આમ જ હોય છે ને ? આપણને જે પાપત કરવાની બહુ જ અપેકા , ઉતકંઠા , આશાયેશ
ે ે
હોય, ત મળતાં આપણ હરખથી પલ ુ કીત થઈ જઈએ. આપણો આનદં સમાવાય નહીં તેટલો છલકે .

અને કણ પછી? નવી આકાંકાઓ, નવી અપેકાઓ, પેલા પાપત થયેલા લકયનું બધ આ ં ુ . ણઓસરીજય
કશી

,
, .
-

આ જ તો આપણા જવનની કરણ વાસતવીકતા છે ને ? અનક

ુ મણીકા

ફવારા નો ધવ ની ... [ શવ ણ ]

ુ માં એક સરસ ફુવારો છે . ઉપર સાતેક ફુટ વયાસની અને બે િણ ફુટ ઉચી , લાલ રંગની છિી;
અમે જઈએ છીએ, તે સવીમીંગ પલ
ે ે ે ે
અન વચચ દસક ફુટ વયાસનો સફદ પાઈપ . પાઈપમાંથી પાણી છિીની ઉપર પડે; અને છિીની ઉપરથી, તે ચારે તરફ નીચે રેલાઈને
પડે. વીશાળ નળાકારમાં સરસ મજનો ફુવારો બની જય . એમાં નાનાં, મોટાં. બધાં, કીલલોલ કરતાં, નહાવાની મજ માણે.

Avalokan Shatdal - 1 Page 66

અવલોકન શતદલ -1

આજે ફુવારામાં ભીંજતાં , એક શવણ થયંુ ! બહાર ઉભો હતો તયારે ફુવારાન પ ુ ં ા ણીસવીમીં ુ નીસપાટીઉપરપડે
; તેનગો પલ
ઘઘ ે ં ે
ુ વાટ ભયોી, અવાજ આવતો હતો. જવો અદર પવશયો ; ક તરત જ અવાજ બદલાઈ ગયો ; અન તીવર માિાનો સસ
ે ે ુ વાટા મારતો અવાજ
ં ળાયો. પાણી પડત હ
સભ ું ોય, તયાં બરાબર વચચે ઉભો રહયો; અને કાન પરથી પાણીની સીકરો પસાર થતી હતી તયારે બધો જ
અવાજ બધ ં – લગભગ નીરવ શાંતી જેવંુ .

પાણીના અથડાવાથી, જે અવાજ બહારની બાજુ ફેલાતો હતો ; તે તો આખા સવીમીંગ પલ

ુ માં ફેલાઈ જતો હતો . પણ અદંરની બાજુ
ે
જતો અવાજ, નીચ પડતા પાણીની દીવાલ સાથ અથડાતો, પડઘાઓની પરંપરા સજીતો હતો, અને ઘઘ
ે ુ વાટાની જગયાએ સસુ વાટા
ં ળાતા હતા.
સભ

અને જો કાન પાણીથી ભરેલા હોય; તો તો કશ ય ુ ં .ં ળાતન

ન સભ ંુ હતંુ

વીજાનની રીતે તો આ બરાબર કાયદેસર જ છે , પણ ……

ધવની સભં ળાય, ન સભ ં ળાય, કેવો સભ

ં ળાય , કેટલો સભ ં ળાય - એ કેટકેટલી બાબતો પર આધાર રાખે છે ? આપણે કાન
જડબેસલાક બધં કરી દઈએ; તો કશ ય ુ ં નસભ ં ! ળાય
અને તેન પ ુ ં નુ ;રાવતી
પડઘા, પતીઘોશને પણ ધયાનમાં રાખીએ;
નથવાદઈએ
તો અવાજની માિા તીવર બની જય. ફેલાઈ જતા અવાજના ઘઘ ુ વાટા કરતાં , તે કદાચ વધ ક ુ ણીપ.ીયપણલાગે

સાંભળવાની પણ એક શકતી કે અશકતી હોય છે , નહીં વાર? મોટાભાગે તો આપણે બીજન ક ુ ં શ ંુ ાંભળવાજકયાં તૈયાર
સ
હોઈએ છીએ? કાન બધં કરી દઈએ એટલે પતયું !

અને એમ પણ બને; કે ગમે તેટલા ઘઘ

ુ વાટા કે સસ
ુ વાટા હોય ; કાનને અપીય હોય - પણ કાન બધ
ં કરીને નીરવ શાંતી
ે
માણવાની ય એક મજ હોય છ ન ? !
ે

ઘટના એક જ; પણ કેટકેટલી રીતે આપણે તેન મ ુ ં લુયાંક?નકરીશકીએ

અનક
ુ મણીકા

ફલડ લાઈટ ... [ મા નવજવનની કુદતા ]

સવારના આઠ વાગયાનો સમુાર હતો. એક રસતા પરથી પસાર થતાં બાજુની એક બહુ ઉચી અને ઝગારા મારતી ફલડલાઈટ પર
નજર પડી. બહુ જ પાવરવાળા , પદંરેક સોડીયમ દીવાઓ તેમાં ગોઠવવામાં આવેલા હતા . રાિે ઘણે દુર સધ
ુ ીના વીસતારોમાં પકાશ
ફેલાવી ; આજુબાજુના વીસતારોને પકાશીત કરવા ; તે રાખવામાં આવેલી હતી.

જણે કે તે લાઈટ સય
ુ ીની સામે હોડ ભરી રહી હતી . પણ તેના પકાશનાં બધાં કીરણો સય
ુ ીપકાશ આગળ નીમાીલય બની ગયેલાં
હતાં. કયાં એનો રાતનો રઆબ અને કયાં સય ુ ીના પચડં સોત આગળ તેની દયનીય સથીતી! સય ુ ી અને આ દેદીપયમાન લાઈટના
સવરપોને સરખાવીએ; તો આપણને થાય કે, ‘કયાં રાજ ભોજ અને કયાં ગાંગો તેલી’ ?

આપણને થાય કે આમાં શ વંુીશેશ ? પણ ………

આપણે આપણી મહતતામાં રાચતા હોઇએ છીએ; પણ સય ુ ી-પકાશ જેવી વીભત

ુ ીઓનાં જવન તરફ નજર કરીએ ; તો આપણી
પામરતા, આપણા કુદ સવાથોી, આપણાં નાનાં નાનાં ગણીતો, આપણી સીમાઓ, માનયતાઓ, વીચારો એ સૌની કુલલકતા તરત ઉડીને
આંખે વળગે .

Avalokan Shatdal - 1 Page 67

અવલોકન શતદલ -1

અને બીજ રીતે જોઇએ તો? ભલે આપણે તે ફલડલાઇટ જેવો પકાશ-રાશી પણ ધરાવતા ન હોઇએ; કદાચ આપણે એક નાનું
અમથ ક . ંુ પણ
ુ ં ોડીયજ એક નાની શી ઝુંપડીમાં ય પકાશ પાથરીએ તો પણ આપણ જ
હોઇએ ુ ં . આપણ
વનસાથીકુ છીપે કાશના
ે સય
એક નાનાશા ય પહરી બનીએ - અધ ં કારના નહીં. આપણા વીચારની પકીયાને આ બને ભાવન પ ુ ં ? બપાડતીકરીએતો
તીબીં

અનક
ુ મણીકા

ફલ ાયઓવર ... [ સગ વડ વાપર વાની આવડત ]

અમારો દીકરો રહે છે તે જગા ; અમારી દીકરીને ઘેર - જયાં અમે રહીએ છીએ – તેનાથી ઠીક ઠીક દુર છે : આશરે
26 માઈલ. તયાં પહોંચવા માગીમાં િણ હાઈવે પસાર કરવા પડે. આવા બે હાઈવેના કોસીંગ આગળ કોનકીટના મહાકાય
પાંદડીઓથી બનાવેલ હ ુ ં ો યત.ેવફચાર
ું લાયઓવરનઝ
ચાર લેવલમાં , ંુ રસતાઓન
ંુ ુમખઆ વે ઝ ં ુ ુંડએકબીજન
. કોઈ ેઆંતરે
ે
પણ દીશામાંથી આવતુ , કોઈ પણ વાહન કોઈ રોકટોક ક ટાફીક સીગનલ વીના , રોકાયા વીના, કલાકના સાઠ માઈલની
ં
ઝડપ ઓછી કયાી વીના, બાકીની િણમાંની ગમે તે દીશામાં નીવીીઘને મસ ુ ાફરી ચાલ ર ે
. વીકસીત
ુ ાખીશક દેશમાં રહેતા
ે
હોય; કે એવા દશની મલ ે ે
ુ ાકાત લીધી હોય તે સૌ આ વયવસથથી માહીતગાર હશે જ . કહ છ કે , ભારતમાં પણ આવા
બહુસતરીય ફલાયઓવર બનવા માંડ્યા છે .

પહેલાં પહેલાં મને આવાં સાપોલીયાં આવે તયારે બહુ નવાઈ લાગતી . જયારે જતે ચલાવવાની પહેલી વાર નોબત
આવી; તયારે થોડો ભય પણ લાગયો હતો. આ બધાં કોંકીટના જંગલ લાગતાં . હવે તો મહાવરો થઈ ગયો છે. હવે એ સવુીધા
રડી લાગે છે. આટલી ઝડપે, થભ ં યા વીના, વાહન વયવહાર ચાલ ર ુ હીશક ; તેછે ે બહુ સગવડવાળંુ અને સારં લાગે છે .

જંદગીના હાઈવે બરાબર રીતે બનાવયા હોય; જવનના િીભેટાઓ પર,આવી સવુીધાવાળા ફલાયઓવર ઉપલબધ
હોય; તો જવનવયવહાર પણ આમ સરળતાથી ચાલે. કોઈ ચકાજમ નહીં. આપણી ગાડી પણ હાઈસપીડે રમરમાટ ચાલતી
રહે.

પણ એક વાત…. આવા ફલાયઓવર પરથી પસાર થતી વખતે સતેજ રહેવ પંુ ડે . કયો એકઝીટ આપણે માટે કામનો
છે; તેન બ ં ુ ે ુ ી ગયા તો? કયાંય સધ
. જો એ એકઝીટંુ ડચક
રાબરધયાનરાખવપ ુ ી આગળ જઈને પાછા વળવ પંુ ડે .

સગવડ વાપરવાની આવડત પણ હોવી જોઈએ.

અનક
ુ મણીકા

બતક દશટી ... [ આતર દશટી ]

આપણે કોઈ બતક પાળી હોય; અને આપણે તરતા હોઈએ; તયારે તે આપણી આજુબાજુ તરતી રહેતી હોય - તો આપણે તેને કેવા
લાગીએ?

લે કર વાત. કેવી મોં માથા વગરની વાત કરી ?!

Avalokan Shatdal - 1 Page 68

અવલોકન શતદલ -1

પણ મને એન દ ંુ શી.નહા.
થયું ખરેખર થયંુ !

હંુ અમારા નવા ઘરની નજક આવલ ુ માં પહેલી વાર તરવા ગયો હતો . હંુ સવાભાવીક રીતે તરતી વખતે ચશમાં કાઢી
ે ા , સવીમીંગપલ
ં
નાંખ છ ં
ુ ુ . આમ તરતાં મન સવીમીંગપલ
ે ુ ની લાંબી દીવાલ ઉપર એક વીચીિ ચીિ દેખાયંુ . વચચે એક મસ-મોટો, લબ ં ગોળાકાર, આકાર
હતો; અને બે બાજુએ માણસની ચામડીના રંગના બે લાંબા આકાર હતા . બાકીના બીજ ભાગમાં છલકત પ ુ ં . ું તું
ાણીદશટીગોચરથતહ
લગભગ ચાર ફુટ ઉચું , િીસ ફુટ લાંબું , આ ભીંતચીિ હતું.

હંુ ચશમાં ચઢાવી , કુતહ ુ લવશ તન ે ી નજક ગયો . હવે બરોબર ખબર પડી; કે તે ચીિ શેન હ ું તું . એક તરતા માણસની સાવ
સામેથી આ ચીિ લીધેલ હ ંુ તંુ . એનલાજી અને લેમીનેટ કરીને , ચાર ફુટ ઉચા , અને છ ફુટ લાંબા હોય , તેવા પાંચ પાટીયાંઓ પર તેને
મઢી લીધેલ હંુ તંુ . કારીગીરી એટલી ચીવટવાળી હતી; કે સાવ નજકથી પણ આપણે તેમની વચચેની સાંધ ભાગયે જ નીહાળી શકીએ .
વચચે ભાઈશીન મ ું ાથહ તું ે બે બાજુએ તેના હાથ પાણી કાપી રહયા હતા .
; ું અન

મને તરત જ એ વીચાર આવયો કે, તેણે પાળેલી બતકને તે આવો જ દેખાતો હશે ! ‘ગલ ુ ીવસી ટાવેલસ’ ના લીલીપટુના
વહેતીયાઓને ગલુ ીવર દેખ ાતો હતો - ત ે
વ ો! આપણે પરકાયાપવ ે
શ કરી બતકના આતમા સાથે અદલાબદલી કરી લઈએ; તો કદાચ
આપણ બ ં
ુ તક-સવરપ આપણા મળ ુ રપન આમ જ જુએ ન વાર ?
ે ે

પણ હાય! આપણને આવી દશટી કયાં મળી જ છે? આપણામાંથી બહાર નીકળી આપણી જતને જોવાની? આપણે આખી
ુ ાદાઓ પણ આપી દેતાં હોઈએ છીએ ! પણ આપણી જત તરફ આપણે
દુનીયાન જોતાં ફરીએ છીએ ; મલુયાંકનો કરતાં રહીએ છીએ; ચક
ે
કદી આંતરદશટીથી જોઈએ છીએ ખરા?

અનક
ુ મણીકા

બા ઈટ ... [ પાયાન ી સમ જ ]

કોમપયટુરની ભાશાનો પાયાનો મણકો એટલે બાઈટ. કોમયટુરમાં જે કાંઈ સમાય ; તે બધ બ . મપાય
ંુ ાઈટમાં
કીલોબાઈટ, મેગાબાઈટ, ગીગાબાઈટ અને ટેરાબાઈટ - હજુય આગળ બીજ ‘મોટા’ અને ‘લાંબા’ બાઈટ આવશે ! ગમે તે માહીતી હોય;
કે કોમપયટુરને કામ કરવાની સચ
ુ ના હોય - બધ જ ં ુ આે વીજય
. શી માહીતી માટ
બ ાઈટનીપરીમીતીમાં તે વપરાય છે ; તેના પર
ં ં ે ે
બાઈટની સખયા અન લબાઈ આધાર રાખ . માહીતી જટલી મોટી, તટલા વધારે અન લાંબા બાઈટ જોઈએ.
ે ે ે

બાઈટની અદંરેય જવાય. અહીં વળી સાવ અવનવ જ ંુ દેખાય ! તેના બે જ ઘટક – શનુય અને એક. આ સીવાય કશ જ ંુ નહીં .
સખંયા હોય કે ભાશાનો કોઈ શબદ હોય - દુનીયાની કોઈ પણ ભાશાનો - કોઈ પણ લીપીનો; અરે સગ ં ીતની સરુાવલી હોય કે , કોઈ ચીિ
કે ચલચીિ હોય - બધય ંુ બાઈટમાં જ તે સમજે . કોમપયટુર શનુય અથવા એક સીવાય કશ જ ુ .
ં સમજનશક ે

કેટલ સ ુ ં , રળદીમાગનછ ે
આ મશીન?ું આપણા જેટલ ત ુ ં ેચ! ાણકયનથી
આપણે તો શનુય અને એકને કોઈ વીસાતમાં જ નથી
ગણતા. આપણી ગણતરીઓ મોટી - વીશદ, પડંીતાઈથી ભરેલી. જતજતનાં વીજાનો, શાસિો અને ભાશાઓ. જતજતની સવંેદનાઓ,
જતજતના મત-મતાંતરો, માનયતાઓ, પવુીગહો, ગમા- અણગમા, શક ં ા . કેટલ વ
ં ા- કુશક ુ ં ? ેઆપણમંુ ગજ
ીલકણછ

કોમયટુર બે જ વાત સમજે - શનુય અને એક; હોવાપણ અ ુ ં નેનહીં સવીચ ંુ ચાલ છ ુ ેકેબધ
. હોવાપણ ં!

અને આપણને તો આટલી નાની વાત સમજતાં જનમારો નીકળી જય. અને તો પણ, આ નાનીશી વાત સમજતાં આપણી
વીશદતા, આપણી અધરુી સમજણ વચચે નડે . આપણને બાઈટ કરતાં આવડે ( કરડતાં! ) ; ગણતાં ન આવડે.

ભણયા, પણ ગણયા નહીં. બાઈટ જ ન સમજયા. શનુય અને એકને ગણયા જ નહીં .

Avalokan Shatdal - 1 Page 69

અવલોકન શતદલ -1

અનક
ુ મણીકા

બા રીનો કાચ ... [ સતય / આભાસ ]

રોજ સવારે, દીકરીના મોટા દીકરાને સકુલ બસમાં વીદાય કરવાનો હોય છે . આ માટે ઘરની આગળની બારી આગળ સોફામાં
બસી અમે તેની રાહ જોઈએ. હવે તો શીયાળો આવવાનો ઢંુકડો થયો એટલે , ઘરની અદંર અને બહાર લાઈટો ચાલ હ
ે ુ ોય. ગઈકાલે આમ
રાહ જોતાં; તે દીવાઓ પર સવાભાવીક નજર ગઈ. ઘરની બહાર અને અદંર આવેલા બધા દીવાઓનાં બબબે પતીબીંબ દેખાતાં હતાં .
ુ દીવો ઘરથી જેટલો વધારે દુર ; તેમ આ બે પતીબીંબો વચચે અત
મળ ં ર વધારે હતંુ .

જો બારીનો કાચ ન હોત તો, કોઈ પતીબીંબ દેખાત જ નહીં . ઘરની બહારના દીવા જેવા છે તેવા જ દેખાત . અને અદંરના
દીવા તો માથ ફ ુ ં ે રવયાવગરદ
. ેખાતજનહીં

એક પતીબીંબ કાચની આગળની સપાટીમાંથી પડત હ ુ ં ત અ ીજુંપકાચ

ંુ ન.ેબજો બહુ જડો હોત તો
ાછળનીસપાટીપરથી
ે ે
કદાચ આ બ પતીબીંબો વચચ વધારે અતર જણાત. વીજાનના નીયમ પમાણ આ ઘટના સાવ કુદરતી હતી .
ં ે

પણ આ અળવીતરા જણને થયું –

આ બધો પપચ ં કાચના આવરણને કારણે જ છે ને ? બધો ય આભાસ માિ જ. સતયનાં માિ પતીબીંબ જ. ખરેખરં, કેવળ -
સતય તો નહીં જ. આવરણથી દશય બદલાઈ ગયંુ ; બેવડાઈ ગયું ; પાછળની ચીજ પણ સામે હોય તેમ દેખાવા માંડી . કાચના મહેલનો બધો
પતાપ! આ તો છે - શીશમહલની દુનીયાન સ ું તય . મળ
ુ સતયને ગોપીત કરીને સતયના આભાસો જ આભાસો ઉભા કરે. જો અનેક કાચના
બનેલા, શીશમહલમાં અમે બેઠેલા હોત ; તો તો વળી મયદાનવની દુનીયા અમારા ઘરમાં ખડી થઈ ગઈ હોત . ઢગલાબધ ં , પતીબીંબો જ
ે ં
પતીબીંબો જોવા મળત. સતય તો વગળુ જ મક ુ ાઈ જત .

આપણે જે જગતમાં રહીએ છીએ તે ય આવો માયાવી શીશમહલ જ નથી વાર ? સતય શ છ
ંુ ે , તે આ બધી માયામાં સાવ ઢંકાઈ જ
જત ન ? ું
ું થીહોત

અનક
ુ મણીકા

બી લબોડ પ ... [ આપવ ડાઈ ]

અહીં અમેરીકામાં હાઈવેની બાજુમાં આવેલી દુકાનો - ખાસ કરીને ફાસટ ફુડ રેસટોરનટ , મોટલ, ગેસ સટેશન વી . - પોતપોતાની
જહેરાત માટે , મોટા અને ઉચા બીલબોડી રાખે છે . દુરથી હાઈવે પર વાહન ચલાવતાંય આપણને તે દેખાય . અલબતત ઘરાકને આકશીીત
કરવા માટે જ તો .

તે દીવસે મને એ બધાં બીલબોડી, માણસની આપવડાઈનાં પતીક જેવાં લાગયાં. આપણને લોકો ગણે; આપણ સ ; તે
ું નમાનકરે
આપણને કેટલ બ ુ ં ?
ધગં
ુ મતહં
માટ
ુ ે ોયછ
જ ે
આપણે આપણી આપવડાઈ કરતાં થાકતાં નથી . બીજની કયાં વાત કરં - મારી જ વાત
ે ં ે ે
લયો ન ? આ લખાણમાં અન હજર ઠકાણ , મોટી ધાડ મારં છુ; તની જહરાત બીલબોડીની જમ કરં જ છુ ન !
ે ે ે ે ં ે

Avalokan Shatdal - 1 Page 70

અવલોકન શતદલ -1

કેટકેટલાં અને જતજતનાં બીલબોડી આપણે વસાવેલા હોય છે નહીં વાર ? ‘સવ’ ન મંુ ાકેટીંગ! પછી એમાં ‘અત
ં રની વાણી’
કયાંથી પગટ?ે

અનક
ુ મણીકા

બં ધીયા ર હવ ા... [ મનની મુકતતા / દંભ ]

અહીં અમેરીકામાં, પયાીવરણની અનીશીતતાના કારણે, મોટા ભાગનાં ઘરો, ઓફીસો, જહેર જગયાઓ - અરે આખા ને આખા
એરપોટોીની હવા, બધ ં ીયાર હોય છે. (Closed air circulation system) એની એ જ હવા અદંર ને અદંર ફયાી કરે. મોટા
ં ા અને ડકટો વડે , આમ હવાને ફરતી રાખવાની પદતી હોય છે. સાથે એરકંડીશનીંગ મશીન અને ગરમી માટે હીટર પણ હોય જ .
પખ
ં ામાં પાછી જતાં પહેલાં હવા એક ફીલટરમાંથી પસાર થાય, જેથી ધળ
પખ ુ ના રજકણો તેમાં ચોંટી જય અને બધે ફયાી ન કરે . આમ હવા
ે
પદુશણોથી ચોકખી રહ અન તાપમાન સમધાત . .
ે

પણ જયાં હોઈએ તયાં; દીવસરાત મોટે ભાગે બધ

ં ીયાર હવા જ શસવાની . થોડી ઘણી, બહારની તાજ હવા બારણાં બધ
ં ઉઘાડ
થતાં અદંર પવેશે - એટલ જ ં
ું . આમ કરવાથી ફાયદો તો ખરો - પદુશણ રહીત થવાનો ; અને ગરમી ઠડીથી બચવાનો . પણ બહારની
ચોકખી હવાની મજ કયાં?

વીકસેલા દેશોમાં રહેતાં લોકોને આ સવાભાવીક લાગે . પણ….

ગાંધીજએ કહય હ ંુ :તક ું “ે મારા મનની બધી બારીઓ હંુ ખલુલી રાખીશ , જેથી બધી દીશાના વીચારો તેમાં પવેશી શકે . પણ હંુ
ુ ીત વીચારોને મારા મનમાં ઘર નહીં કરવા દઉ.”
કલશ

ં છે; અને ઘર - ઓફીસની હવા બધ

અહીં ભલે બારી-બારણાં બધ ં ીયાર છે. પણ વૈચારીક મક ુ તતા પણ છે . આપણે તયાં ખલુલા
બારી-બારણાં માટે, આપણે ગૌરવ જરર અનભ ુ વીએ; પણ એ ન ભલ
ુ ીએ કે ; ગાંધીજ કહેત ા હતા તેમ , મનની બારીઓ ખલુલી
ે ે
રાખવાની પરીપકવતા મળવવી, આપણા સમાજ માટ હજુ બાકી છ .
ે

અને સમાજમાં પેલા ફીલટરની તો આપણે બહુ જ જરર છે . ઘણી બધી મલીનતા અને દંભ આપણા વયકતીગત અને
સામાજક માનસમાં ઘર કરીને બેઠાં છે . તેમની શદ
ુ ી માટે આવાં કોઈ કામગરાં ફીલટરો પણ આપણે વસાવીશ ન
ું ે ?

અનક
ુ મણીકા

મસ ાલા મીલ ક... [ તરવ ું / ડુબવ ું / ઓગળવ ું ]

બદામ પીસતા અને એલચી નાંખેલ અ ુ ં નેમલાઈથીતરબતર

, મસાલા મીલક કોને ન ભાવે?

આજે એન અ ંુ વલોકનકયીંુ થોડાંક કણ મલાઈની ઉપર તરતાં હતાં. ખાંડની બધી મીઠાશ અને મસાલાની તરોતાજ
. મસાલાનાં
ે
ફોરમ દુધમાં ઓગળલાં હતાં . આખો પયાલો ખતમ કયોી તયારે મલાઈમાં ન તરી શકેલો , અને દુધમાં ઓગળી ન શકેલો , સક
ુ ો મેવો નીચે
બેઠેલો હતો . એ ચાવવાની કઠણાઈ થોડી આકરી લાગી.

એ તો એમ જ હોય ને?

Avalokan Shatdal - 1 Page 71

અવલોકન શતદલ -1

જવનમાંય જુઓને ? જે કોઈ ચીજ મલાઈની જેમ વજનમાં હલકી હોય છે , તે તો તરી જય છે. જેને પોતાના વજનનો ભાર હોય છે , તે
ડુબી જય છે . તે ચાવવામાં પણ કઠણ હોય છે. અને જે પાણીની સાથે ભળી શકે છે , આતમસાત્ થઈ શકે છે , તે સાવ ઓગળીને મીશટ
સવાદ અને ફોરમ જનમાવે છે.

આપણ જ ુ ં વ નઆપણ ેફોરમવાળ

? તો ઓગળતાં ંુબનાવવછ
શીખીએ. ંુ ે

અનક
ુ મણીકા

મહ ોરા ં ... [ મહોર ાં / ઈશ ર ]

દીકરીનો દીકરો કોમપયટુર ઉપર, ‘બાનીી’ની વબે સાઈટ ઉપર, તેની વીડીયો-કલીપ જોઈ રહયો હતો. જડો, ડાઈનોસોર જેવો,
‘બાનીી’ નાચી અને કુદી રહયો હતો . સાથે ‘બેબી બોપ’ અને ‘બી.જે.’ પણ હતાં. ( િણે બાનીીની સીરીયલના કાલપનીક પાિો છે. )
આને કહે છે . આખો ને આખો માણસ અદંર સત ં ાયેલો હોય . આમ તો તે જ બધા હાવભાવ અને અભીનય
કરે. પણ આપણને તે પાિ જ આમ કરત હ ુ ં ોયત. ેમલાગે

અહીં તો આવાં જતજતનાં પાિો હોય છે. મીકી માઉસ, ડોનાલડ ડક, એલમો, કુકી મોનસટર , બીગ બડી, વીની ધ પુ, સપોનજબોબ
- અને આવાં તો અનેક. દરેકની લાકણીકતા, લઢણ, ચાલ, અવાજ, મીજજ અલગ. આપણને કદી તેની અદંર રહેલ સાચી વયકતી તો
જોવા જ ન મળે.

પપેટ હો કે મપેટ – બધાંય મહોરાં જ મહોરાં .

આપણે બધાંય આવાં મહોરાં પહેરીને જ ફરતાં હોઈએ છીએ ને ? કદી આપણ ખ ુ ં ર ં તતવઅથવાઆપણનેચલાવનાર
ે ે ે
તતવ તો ભળાય ક કળાય જ નહીં ! ત તો પચછન જ રહ. સમાજની બધીય વયકતીઓ અનક ફલક પર ચાલી રહલાં જતજતના અન
ે ે ે
ભાતભાતના ખેલોમાંની કઠપત
ુ ળીઓ માિ જ.

અને કોણ છે એ નેપથયનો નટરાજ ; કે જે આપણને બધાંને નચાવી રહયો છે ?

અનક
ુ મણીકા

રશ અવર ... [ પવ ુતીશી લતા ]

ુ રાતી પયાીય શંુ ?) શરની જેમ વીંધી

સવારમાં ઉઠી નીતયકમી પતાવી, રસોડામાં પવેશ અને રશ અવર શર. (આનો ગજ
નાંખતો આ રશ!

રાતના ધોયેલાં, વાસણ ડીશ વોશરમાંથી કાઢી; યથાસથાને ગોઠવવાનાં. પછી બધાં માટે ચા બનાવવાની . મોટા પૌિને
માટે પલાસટીકના પયાલામાં દુધ . નાનાને માટે વાડકામાં સીરીયલ અને દુધ . નાનાને માટે સકુલન લ ંુ ચં બોકસતૈયાર
કરવાન અ ં ુ ે ે
નતનાબ . ચમચી
ે ે
કપકમાંઅનમક ે
ુ વાન ે ં ે
પપુર નપકીન પાછાં ભલ ુ ાય નહીં . નહીંતર તો બપોરે ત આવ તયારે
ે ે
કકળાટ! પિ ુ વત જ ્ મ ા ઈ ,
ચાસાથતે તે બ ૈ
ય ે ડ
ાર લ ે ે
કરવાની.
છ દીકરી તો પોતાની જતે જ પોતાનો નાસતો લઈ લે છે;
એટલે એની તો શાંતી. માંડ માંડ મારી પોતાની ચા પીધી નથી; તયાં તો મોટાની સકુલબસની રાહ જોવાની અને તે આવે એટલે
Avalokan Shatdal - 1 Page 72
અવલોકન શતદલ -1

ભાઈને વીદાયગીરી આપવાની. હવે એક પછી એક બધી ગાડી વીદાય થવા માંડી. મારી ઈવડી ઈ તો હજુ ઘોરે છે ! પણ હજુ
મારે કયાં નીરાંત છે? સવારમાં એકઠા થયેલાં વાસણ માંજવાનાં .

ુ ીની શાંતી. કોમપયટુર ખોલય અ ંુ -નમેલ

હાશ, હવે બપોર સધ ઈોની વણઝાર શર. એ બધાં માંડ પતાવયાઅને થયંુ
‘હાશ! હવે રશ અવર પતી ગયો.’ તયાં તો ઈવડી ઈની બમુ પડી : ” આ કોમપયટુર છોડો અને નહાવા જઓ! ”

આ જ ઘટમાળ પાછી સાંજે. રાતે સત ુ ા અને વીચારોનાં વાવાઝોડાં મનની શાંતીને હરી લે . માળંુ, ભજન કે
ુ ા, ન સત
જપ પણ શાંતી નથી આપતાં! અને પાછી આ મોટી ઉમમરની અનીદા. લખાણોનો રશ અવર શર!

આમ જ વહેલી સવારથી સમુસામ રસતાઓ ધબકી ઉઠે . ધીરે ધીરે ગાડીઓની વણઝાર વધતી જય. રશ અવરમાં તો
બમપરથી બમપર ટાફીક. અને કયાંક કોઈકની ગાડી કયાંક અડી ગઈ, અને જો થઇ છે! બધા અકળાયેલા ગાડીમાં
સમસમીને બેસી રહે . રશ અવરમાં સામેથી આવી પડેલી , આ શાંતીય ન ખમાય !

અરે, ભાઈ! આ રશ અવરનો કદી અત ં આવશે ? મધર ુ ં બાળપણ માંડ માંડ ડગમગત પ ુ ં ંુ થીનેરશ
ગ ભેર થયન
અવર શર. નસીરી અને કે.જ.; સકુલ અને કોલેજ ; નોકરી ધધં ો અને પરીવાર. અરે ઘડપણમાંય લથડતી તબીયત અને
ુ . આખી જંદગી રશ અને રશ જ. કાંઈ રસ જ નહીં!
અનીદાના હુમલા ચાલ જ

પણ જવનનો આ રશ અવર પતી જય અને ચીર શાંતીમાં પોઢવા મળે , એ આપણને સવીકાયી છે ખરં ? ના, ભાઈ
ના. આ ‘રશ’ જ આપણ જ એમાંે જ રસ લઈએ. થોડીક પળ પગ લાંબા કરી હાશ! કરી લઈએ.
ંુ .વનછ

અનક
ુ મણીકા

રા તરાણી ... [ પળ મા ં જવવ ું / પરલો ક ]

સાબરમતી રહેતો હતો , તયારે, ઘણી વાર, હંુ સાંજે ચાલવા જતો . રસતા પર એક જગયાએ, ગરીબ વસતી માટે જહેર શૌચાલય
આવતાં. તયાંથી નાકે આંગળીઓ દબાવી , ઝડપથી પસાર થઈ જતો. થોડેક આગળ જતાં કો’ક પૈસાદાર શેઠનો બગ ં લો આવતો . અધ ં ારં
થતામાં જ, તેમના બગીચામાં રોપેલી, રાતરાણી મઘમઘી ઉઠતી. તયાં મારી ચાલ ધીમી પડી જતી. કદીક, થોડીક વાર ઉભો પણ રહી
જતો. ફેફસામાં એ સગ ં બને તેટલી સમાવી લેવી હતી .
ુ ધ

જવનમાં પણ આવી જતજતની કણો આવતી હોય છે ને ? કયારેક એ કણ જલદી જતી રહે; તેવી ઝંખના આપણને થતી હોય છે ;
અને કયારેક એ પળ જય જ નહીં; એવી કામના.

પણ પળ તો પળ જ હોય છે. આપણો તેની પર કોઈ કાબ હ . તે જેવી હોય તેવી - આવવાની તે આવવાની જ. અને એ
ુ ોતોનથી
પણ એટલ જ ુ ં અવીચળસતયછ ે
; કે કોઈ પળ કદી ટકતી નથી - પળભર પણ ! આપણે તે પળ સાથેના આપણા સબ ં માં કદાચ
ં ધ
પરીવતીન લાવી શકીએ.

ુ ીક પયતનો અને જગરકતાથી ઉપવન જેવી સવચછ ન બનાવી શકાય ? કદાચ રાતરાણીનાં ફુલો
પેલી ગદંી, ગોબરી જગયાને સામહ
કરતાં તેની ઉપયોગીતા વધારે નીવડે . પણ ના! આપણને પરલોક અને સવાથી સાધી આપતાં બગ ં લા, બગીચા અને ગગનચબ ંુ ી
ં ે
મદીરો બનાવવામાં વધારે રસ છ. આપણ કયાં આ પળમાં જવવ છ
ે ે
ંુ ?અનકુ મણીકા

રાશટધ વજ ... [ રાશટભક તી ]

Avalokan Shatdal - 1 Page 73

અવલોકન શતદલ -1

આપણે તયાં રાશટધવજ તો સરકારી મકાનો પર જ ફરકી શકે. અહીં અમેરીકામાં એવ ન ંુ હીં. તમે ઘરના આંગણામાંય તમારી
ેદશભકતી પદશીીત કરવા રાશટધવજ લગાવી અને લહેરાવી શકો . ભારતમાં રાશટધવજ સરકારી સતતાનો અહેસાસ કરાવે છે . અહીં તે
દેશભકતીનો . વળી અહીં તો દરેક રાજયનો ધવજ પણ હોય છે. દરેકને પોતાના રાજયનય
ું ઘણ ગ ુ ં . ૌરવહોયછે

રાશટભકતી હોવી તે કાંઈ ખોટંુ નથી . પરુાણા જમાનાથી આ પથા ચાલી આવે છે . લડાઈઓમાં જયાં સધ ુ ી ધવજ ફરકતો રહે ; તયાં
ુ ી સવાધીનતા પણ ફરકતી રહે . એ તો સવદેશના ગૌરવન પ
સધ ું તીક , દેશની અખડ ું તીક . બીજ કોઈ દેશનો ધવજ જોઈએ ; તો
ં ીતતાન પ
એટલી મમતા ન થાય. અરે! દુશમન દેશનો ધવજ જોઈએ તો તો ખન ુ સ વયાપી જય .

પણ એવ ન ં બનેકે માનવજતનો એક જ ધવજ હોય? કોઈ દુશમન જ ન હોય ? કોઈ લડાઈ નહીં; કોઈ હતયાકાંડ નહીં;
ુ , આખી
ં ુ ખાર લડાઈઓ લડેલા યરુોપના દેશોએ તો આમ કરી દીધ છ
કોઈ ખોટુ , સકુચીત અભીમાન નહીં . સદીઓથી લડતા આવેલા, ખન
ં ંુ ે .

આ પકીયા આખા વીશમાં ફેલાય તો કેવ સ

ંુ ારં ?

અનક
ુ મણીકા

રીયર વય ુ મીરર ... [ ભુતકાળ / વત પ માન મા ં જવવ ું ]

ગાડી ચલાવતાં પાછળ જોવા માટે િણ રીયર -વય મુીરર ગાડીમાં હોય છે. વીતી ગયેલા રસતાન દ ુ ં શ યસરસરીતેિણદશટીકોણથી
દેખાય .

આમ તો આપણી નજર આગળન દ ુ ં શ ય જોવાજટ ેવાયેલીહોયછ

; પણ સારો ે
વાહનચાલક આ િણે અરીસાઓ પર પણ
ે ે
અવારનવાર નજર નાંખી દતો હોય છ . કોઈ વાહન બહુ નજક આવી ગય હ
ં ે
ુ ોય; અથવા આપણ લન બદલવી હોય; તો નવી લેનમાં
ે
આપણી નજક કોઈ છે કે કેમ , તે તરત ખબર પડે.

પણ ….

જંદગીના પરીપેકયમાં આપણે આ રીયર વય મ ુ ી ર ર . ભત

નોવધારે
ુપકાળમાં આપણે વારંવાર સરી પડતા
ડતોઉપયોગકરીએછીએ
હોઈએ છીએ; અથવા બહુ દુરનાં ઝાંઝવાનાં જળ આપણને બહુ લોભાવતાં હોય છે . એટલે આપણે તે દીવાસવપનોમાં રાચતાં હોઈએ છીએ.
એકદમ સામે શ છ ુ ં ે ત ેતરફબહ ત લું
, નહીંુજવઓછ ્ .
કયરાખીએછીએ

ું ે , તે શી રીતે દેખાય ?
પછી આપણને આપણી તરત સામે, સાવ નજક, આ કણમાં શ છ

અને આપણે ફરીયાદ કયાીં જ કરીએ છીએ, કે ‘ આપણી ગાડી વારંવાર અથડાતી રહે છે , કુટાતી રહે છે !‘ આ રીયર- વય મુીરર
થોડો ઓછો વાપરવાની ટેવ રાખીએ તો ?

અનક
ુ મણીકા

રેફીજર ેટ ર ... [ સત / અસત પાસા ં ]

રેફીજરેટરના આગળના ભાગ - કેબીનેટનો જ આપણે ઉપયોગ કરીએ છીએ . પાછળનો ભાગ કદી નજરે ચડતો નથી. કદાચ ચઢી
જય તો, સાવ ઉધી જ અસર જોવા મળે! ઠંડીને બદલે તયાં ગરમી જ અનભ ું ેબીનેટ એકદમ સવચછ રાખતાં
ુ વાય . વળી આપણે આગળન ક
હોઈએ છીએ. પણ પાછળની એ કાળી કોઈલો પર મણ કચરો કદાચ રહેતો હશે .
Avalokan Shatdal - 1 Page 74
અવલોકન શતદલ -1

આવ જ ંુ એર-કનડીશનરન પંુ ણ. તેમાં તો બહારની કોઈલો કટાઈ ગયેલી હોય; અને પકીઓની હગાર પણ પડેલી હોય . રમ જેટલો
ચોખખો અને ંઠડક વાળો એટલી જ આ કોઈલો ગદંી અને ગોબરી.

પણ રેફીજરેટર અને એર-કનડીશનરની કાયીકમતા માટે આ કોઈલો બહુ જરરી હોય છે . એ અદંર મક
ુ ેલી વસતઓ
ુ ની બધી ગરમી
ખેચી ખેચીને બહાર ફેકી દે છે .

આપણા જવનમાંય આવ ક ં ુ ; તો
શક ંુ આપણી બધી ગરમી, ઉકળાટ ફેકી; આપણે ઠંડાગાર બની શકીએ .
સાધનહોય

પણ આ કોઈલ જેવ સ ં ુ ા . અને ભ

ધનપાશી ફીજનાં ે ં રાખવા પડે . બને એકબીજથી સાવ અલાયદા. નહીં
રાખવપંુડબધ
મુીમાંજબારણાં
તો ઠંડક પેદા કરવાનો સમગ પયતન નકામો જય . બધી શકતી વયથી વેડફાઈ જય.

આપણાં સત અને અસત પાસાંય અલગ જ રાખવાં પડે. એ ભેગાં થઈ જય તો? કદાચ એમ બને કે, અસત ન હોય તો સત પણ ન
રહે? અધ ુ વાય. અસતય હોય તો જ સતયની કીમત સમજય! બનેનાં કાયીકેિ આવ અલગ. અને
ં કાર હોય તો જ પકાશની હાજરી અનભ
છતાં બને જોડીયાભાઈ.

અનક
ુ મણીકા

રો લર કોસ ટર ... [ જવનના ચઢાવ / ઉત રાવ / બા ળકપણ ુ ં ]

અમારે તયાં આલીીંગટનમાં ‘છ-વાવટા ( Six Flags !)’ નામની, રોલર કોસટર રાઈડની મજ આપતી, કમપની છે. એક જ વાર
અને એક નાના જ રોલર કોસટરમાં બેઠો હતો. હવે ફરી બેસવાની હીમમત કે શકતી રહી નથી !

ધીરે ધીરે તેની ટેન આપણને ઉપર લઈ જય અને પછી, કોઈ બેક વગર આખી ટેન પાટા પરથી સરકાવી દે. પરુઝડપે આપણે
પડતાં જ જઈએ. વળી પાછા ઉપર ચડીએ. ગોળ ઘમુરીઓ પણ ખવડાવે. પણ છેવટે તો હતાં તયાંના તયાં જ પહોંચી જવ પંુડે .

આ જવન પણ એક રોલર કોસટર જ નથી?

ઉપર ચઢવાન બ ુ ં હ. ુ ધીરેથાયછ

પણ ઉતરાણે ઝડપી અને કણીક હોય છે. કણીક ચઢાણ, ઉતરાવ, ઘમુરીઓ એ તો બહુ
ે
ઝડપથી, કોઈ પયતન વીના થતાં હોય છ. અન ત અનભે ે ુ વ કાળજને કોરી નાંખે છે ; વલોવી નાંખે છે. એક કણ માટે ઉપર ચઢ્યા , ન
ચઢ્યા અને પાછા ઉતરવ જ ંુ પડ ે ં
. એ વીહગમ દશય સતત તો શું ; માણી શકાય તેટલી વાર પણ રહી શકત ન ું થી.

અને છેવટે તો મળ
ુ ઘેર પાછા જવ જ ં ુ .પડ ેછે કોઈ ગતી નથી; ચઢવા-ઉતરવાન પ
તયાં . અને આપણ ક
ંુ ણનથી ુ ં ાયમીઘરતેજ
તો છે. ભારતીય દશીનો પમાણે, ફરી એ લહાવો લવ ે ી પડે છે !
ે ો હોય તો ફરી જનમની ટીકીટ લવ

પણ જે બાળક છે ; કે બાળકની જેમ રહી શકે છે ; તે તો આ ચઢવા- ઉતરવાને, તેની પતયેક કણને માણે છે . કાશ! આપણે
ંુ આયખ બ
આખય ં ુ ા ળકનીજ, ેમઆ ચકરાવાને માણી
આરોલરકોસટરન ે શકીએ.

અનક
ુ મણીકા

લા કડાનો ટુ કડો ... [ સુક મ અને સમ સતી ]

આજે પાકીમાં ગયો હતો. પથથરની એક નાની દીવાલ પર હંુ બેઠો હતો . નીચે, નાની કયારીમાં, છોડના પોશણ માટે ઝાડના છોડીયાં
નાંખેલાં હતાં . િણેક ઈચ લાંબા એક ટુકડા પર નજર ગઈ . તેને હાથમાં લીધો. અનેક રેસાઓ તરત દેખાઈ ગયા . જરા વધારે ધયાનથી

Avalokan Shatdal - 1 Page 75

અવલોકન શતદલ -1

જોવા આંખની સાવ નજક તેને લઈ ગયો . અને એક અજયબ દુનીયા દશટીગોચર થઈ . જણે કે, એરીઝોનાની આખી ગાનડ કેનયન
મારા હાથમાં આવી ગઈ હતી.

ં હશે , તયારે મળ
જયારે આ ટુકડો જવત ુ ી, તેના આ રેસાઓમાં સતત પાણી અને જવનરસનો પવાહ વહેતો હશે - ગાંડ
ુ થી પાંદડાં સધ
કેનયનના પથથરને કાપતો , કોલોરાડો નદીનો પવાહ બહુ મોટા પાયે , હજરો વરસ સધ ુ ી, વહેતો રહયો છે એ રીતે .

એકમાં જવનનો પવાહ સકુમ રપમાં રેસાની અદંર વહે , બીજમાં બહુ મોટા પાયે અને ધસમસતા રપમાં બહારથી વહે અને રેસાઓ
જેવી લકીરો પેદા કરે .

એક અણન ં વીશના , કરોડો પકાશ વશી ફેલાયેલો રાસ . પણ મળ

ુ ી ભીતરની દુનીયાનો રાસ અને બીજો અનત ુ તતવ તો એક જ.

પીંડે સો બહમાંડે .......

અનક
ુ મણીકા

લીલ ું આદુ ... [ વુધધતવ ]

લીલ આ ંુ દુહ?ોયહા, હોય!

વાત જણે એમ છે કે , મારં રોજનું , મહાન કામ છે : અમદાવાદી, મસાલાવાળી ચા બનાવવાનું . પણ હંુ તેમાં તૈયાર મસાલો નથી
ંુ દુ અને ઈલાયચી વાળી આ સપુર સપેશીયલ, ‘સરુેશ‘ બાનડ ચા પીવા તમારે મેનસફીલડ, ડલાસ આવવ પંુડે!
નાંખતો. કચરેલ આ

તમે કહેશો ‘ આમાં લીલ આ ુ ં દુક?યાંથ‘ ીઆવય ું તો વાતમાં થોડું મોણ નાંખીએ તો વાત જમે ને ?
અરે! ંુ ભાય ન ંુ ેબેન,યઆ

તો વાત એમ છે કે , સટોરમાંથી મારા જમાઈ જે આદુ લાવયા હતા ; તે સાવ પાતળંુ હતું . મે તે શમાયીું તો અદંર ખાસી લીલી ઝાંય
ંુ ે , ‘માળંુ આ ઝેરી તો નહીં હોય ને ?’ પછી હીમમત કરીને ગરમ થતા પાણીમાં સાંડસીથી કચરીને પધરાવી
ેદખાણી . પહેલાં તો મને થય ક
દીધંુ.

ચાના રોજના સવાદમાં તો કાંઈ ફરક ન પડ્યો , પણ મન વીચારે ચઢી ગયું .

આદુ તેના છોડના મળ ુ તરીક પેદા થાય છે . બરાબર પાકટ આદુ હોય તો તો તે પશુટ બનેલ હ
ુ માં કંદમળ ંુ ોય , અને તેન આ ંુ દુતવ (!)
બરાબર પાંગરેલ હું ોય. પણ આ જનાબ તેના મળ ુ છોડના મખુય થડની થોડા દુર અને જુવાન હશે ; એટલે તેમનામાં ડાળીના ગણ ુ ોનો
પભાવ રહી ગયો હશે. પાંદડાઓએ બનાવેલા રસમાં તેમન લ ુ ં ; જું ે ાકીરહીગયહ
ી લાપણબ આ આદુભાઈ ું શપર
ે ુ ં પચાવી ગયા નહીં
હોય! આમ તેની લીલી ઝાંય કપાતાં પહેલાં રહી ગઈ હશે.

આપણે બાળપણ વીતાવી પખુત બનીએ; પછી આવી, મધરુી, લીલી ઝાંય ગમુાવી દેતાં હોઈએ છીએ . નાનાં હોઈએ તયારે આ લીલાશ
થોડી થોડી બાકી રહી ગઈ હોય છે. અને એટલે તો એ મધર . ે
ુ ં બચપણ સૌને હમમેશ સતાવત હ ંુ ોયછ

પણ એમ ન બને કે પખુત બનીએ અને એ લીલી ઝાંય વીદાય લઈ લે તો પણ, પખુત આદુની જેમ આપણે રસકસથી ભરપરુ જ
ંુ ના ગાંગડા જેવા ચીમળાયેલા વદ
રહીએ? સઠ ંુ જેવા બની જઈએ તો પણ સઠ
ૃ ન બની જઈએ ? અને દેખાવમાં સઠ ંુ જેવો પતાપ , ગણ
ુ
જળવી રાખીએ?

લીલ આ ુ ં આનદં કરતા,

દુપણહોયઅને લીલા સોટા જેવા ડોસાજ પણ હોય ! ભલેને એ સઠ
ંુ ના ગાંગડા જેવા દેખાતા હોય ?!

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 76

અવલોકન શતદલ -1

લેપ સવી મ, સકપ લ સવી મ... [ અલગ અલગ જવન ]

ઘણે દા’ડે આ બાજુ , સવીમીંગ પલ

ુ માં ઢંુકયો. મન મક
ુ ીને તયોી .

ુ માં બે ભાગ છે . એક ઓપન સવીમ માટે – નાનાં મોટાં બધાંય એમાં તરવાની અને રમવાની મજ માણે . બીજ ભાગમાં
અમારા પલ
મોટાં મસ પલાસટીકનાં ચકતાં બાંધેલાં દોરડાંઓથી, તરવાના પટાઓ ( લેન) બનાવેલાં છે - બે, િણ કે કો’ક વાર ચાર પટા . દરેકની
સામે ‘ ’ન પ ુ ંુ ોડીદે પમાણે આ દોરડાં ફેરવતાં રહે . કો’ક વાર બે લેનો ભેગી કરી દે અને
ં . જરરીયાત
ાટીયચ
‘ ’ન પ ુ ં . ાટીયયુ લગાવીદે
ં

લેપ સવીમની લેનમાં એક જ જણ તરી શકે . સકીલ સવીમમાં વધારે પહોળાઈને કારણે, પાંચ છ જણ તરી શકે - જો બધાં એક જ
રીતે ઘડીયાળના કાંટાની દીશામાં તયાી કરે તો.

આપણેય પોતપોતાની લેનોમાં સાવ, એકલપેટા જ તયાી કરતા હોઈએ છીએ ને ?.વચચેનો અત
ં રાય કાઢી નાંખીએ તો? કેવ મંુજનંુ
સમહુ જવન શકય બને ? પણ એ ય એક દીશામાં, એકમેકને પરુક બનીને તરીએ અને રહીએ તો . નહીં તો એ જ ઓપન સવીમનો,
ટોળાંનો શોર બકોર અહીં પણ હાજર થઈ જય!

અનક
ુ મણીકા

લોકર ... [ સમ ાજન ુ ં પદાન ]

મોટા ભાગની જહેર જગયાઓએ - જમમાં, સવીમીંગ પલ ુ માં, ઓફીસોમાં, વકીશોપોમાં, શાળાઓમાં, બેનકોમાં વી. જગયાઓએ -
લોકરો હોય છે. તમે તમારી અગ
ં ત વસતઓ
ુ તેમ ાં સલામત રીત ુ ી શકો . તમારા સામાનની સહીસલામતીની ચીંતા કયાી વીના, તમે
ે મક
ે
નીરાંત તમારં કામ આટોપી શકો.

ંુ વાઈ? એ તો એમ જ હોય ને?

લે કર વાત! એમાં શ ન

પણ, આપણે એ ન ભલ ુ ીએ કે , આવાં તો જતજતનાં લોકરો હોય છે! આપણ ક ંુ ુટુમબ , આપણાં સવજનો, આપણો દીલોજન દોસત. એ
ે ે ે ે
ુ ાકારીન નીશઠાપવુીક સાચવી રાખ છ . અરે! કટકટલાં અદનાં , અજણયાં, સાવ સામાનય માનવીઓ આપણી સખ
બધાં આપણી સખ ે ુ ાકારી
અકબધ ં સાચવવા માટે જણયે અજણયે કારણભત ુ બનેલાં હોય છે . અને આપણે તેમાંના ઘણાંને જણતાં પણ નથી હોતાં. આખા
સમાજન આ ુ ં પ ણ ાંઅસતીતવમાટેપદાનહોયછે

અને આપણે એ બધાં લોકરોની મોટે ભાગે ઉપેકા કરતાં હોઈએ છીએ . કદાચ પેલા નીજીવ લોકરની જેમ તે બધાંનાં અસતીતવ માટે
પણ આપણે સાવ અભાન હોઈએ છીએ. અથવા એમ માની લેતાં હોઈએ છીએ, કે એ તો એમ જ હોય ને ?

આપણે હવે લોકરોને – બધીય જતનાં લોકરોને - આ રીતે જોતાં થઈએ તો? તેમનો આભાર સદા માનતાં થઈએ તો? કદાચ એમ
બન કે, આપણી સપંદા આ ભાવને કારણે એટલી વીશાળ બની જય કે , એને સાચવવા માટે લોકરો નાનાં પડે !
ે

અનક
ુ મણીકા

વસં તના ં વધ ામણા ં ... [ જવનનો આનંદ ]

Avalokan Shatdal - 1 Page 77

અવલોકન શતદલ -1

શીયાળો લગભગ પરુો થયો છે. સવાર હવે વહેલી પડતી જય છે અને રાત દુર ભાગતી ચાલી છે . વસત ં હવે અબઘડી આવી
પગ ે
ુ વાની છ. ઓતરાદા વાયરાન જ ુ ં ો રઓ છ ુ ં પ ડ . ુછતાં
તજં યછહજે ંડીએ હાર સવીકારી
અનેદઠખણાદાવાયરાખોંખારાકરીરહયાછે
નથી. હજુ િણ દીવસ પહેલાં તો મોસમનો એકમાિ સનો પણ પડી ચક
ુ યો છે .

અને એવામાં રસતાની બાજુએ પાંચ સાત ઝાડ તરત , દુરથી નજરે ચઢી ગયાં . એમની ચેતનાને બીજં ઝાડ કરતાં વસત ં ના
આગમનની જલદી ખબર પડી ગઈ હતી. અને વસત ં ના આગમનના હરખમાં , તેના અતીરેકમાં તેણે પાંદડાં સજવતાં પહેલાં ફુલો સજવી
લીધાં હતાં. મને તે ઝાડન ન ુ ં ામખબરનથી
; પણ તેની સક
ુ ાયેલી ડાળીઓએ વસત ં ના છડીદાર બની , સફેદ દુધ જેવાં ફુલોનો નજરો
કયોી હતો. આ હરખપદુડાં ઝાડ , બીજં બધાંથી સાવ જુદા પડી જતાં હતાં. દર સાલ એનો આ જ કમ. આપણે પણ આ છડીદારને
વધાવી, વસત ં ોતસવ માણવા તૈયાર થવા માંડીએ.

અમક ુ માણસો પણ આવા નથી હોતા? એમનો ઉતસાહ કાબીલે-તારીફ હોય છે. કોઈની પણ, કોઈ પણ સારી વાત સાંભળે કે જુએ અને
તેમનો ઉતસાહ અને આનદં છલકાઈ પડે .

ુ તો પેલા એવરગીન – હરીતપણીધારી જેવા . એમનો આનદં અને લીલાશ હમમેશ એક સરખાં જ રહે . એમના જવવાના
અને અમક
આનદન કોઈ ઓતરાદા વાયરા ઝાંખો પાડી ન શકે .
ં ે

પણ મોટા ભાગના તો આપણા જેવા. સહેજ ઠંડી પડી , જવનમાં તકલીફ આવી અને મરુઝાઈ જય. એમની ચામડી અને એમનો મીજજ
ઝાડની ડાળીઓની જેમ તતડી ઉઠે .

ગમે તે પકુતી હોય – વસત ં . એ તો બધાંયને પશુપધારી કરી દે .

ં એટલે વસત

અનક
ુ મણીકા

વાસણ સાફ કરતા ં ... [ મનનો કચરો ]

. દેશમાં તો બાપજનમારેય આ કામ કરેલ ન

અહીં રોજ વાસણ માંજવાન ક ું ામમારં ું હીં , એટલે શરઆતમાં તો આ કામ ગમે નહીં.
ે
નોકરીકાળની બાદશાહીમાં તો છલલા વરસ , પાવરહાઉસનો માિ સફાઈકામનો, છસો માણસનો સટાફ મારા સામાજયનો એક નાનોશો
ે
હીસસો હતો. અને અહીં આ હીન કામ કરવાનું ? બહુ માઠું લાગત હ
ું તું .

પણ જેમ જેમ ‘ ’ વાળી ફીલસફ ુ ી આતમસાત થ ્ તીગઈ ; તેમ તેમ આ કામ પણ ગમવા માંડ્યંુ . જેમ જેમ
વાસણ મજ ં તાં જય; ચમકતાં થવા માંડે; તેમ તેમ મનમાં એક નીદોીશ આનદં ફેલાવા માંડે . રોટલીના લોટની કણેક બાંધેલી, કથરોટ
માંજવાની બહુ જ ગમે . સહેજ જ હાથ ફેરવંુ ; તયાં તે ચોકખી થવા માંડે. સૌથી વધારે તકલીફ ચાની તપેલી સાફ કરતાં થાય. તારના
ગચુ ળાવાળા કુચાથી તેમાં ચોંટેલ , બળેલ કચરો સાફ કરવો પડે . પછી સાબનુ ો કુચો ફેરવવાનો અને પછી પાણીથી વીંછળવાનંુ .

આપણા મનોરાજયમાંય આવા જતજતના કચરા ભરેલા નથી હોતા? અમક ુ બહુ સથાયી નથી હોતા .એ તો વીના પયતને નીકળી
ે
જય. લોટની કણેક જવા નીદોીશ વીચારો કોઈ ખાસ પયતન વીના જ નીકળી જય! અને આપણી સલેટ પાછી કોરી ધાકોર બની
જય. ચોંટેલી , બળેલી ચા જેવા દુવીીચારો કાઢવા બહુ જ પયતન કરવા પડે . તેમને તો તારના કુચાથી ઘસી ઘસીને કાઢવા પડે .

પણ બને કીસસામાં મન ચકચકાટ વાસણ જેવ ન ે કેવ ગ

ંુ ીવીી;કતારબન ે ં ુ મેછેન?હીંજવેટારં
લી સહેલાઈથી વાસણો સાફ કરી
શકીએ છીએ, એટલીજ સરળતાથી મનનો કચરો પણ સાફ થઈ શકતો હોય તો કેવંુ ?

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 78

અવલોકન શતદલ -1

વાસણ ો ગો ઠવતા ં ... [ મુતય ુ ]

મારાં ઘરકામોમાં મને સૌથી ગમત ક ુ –ં ા મછેઉટક.ેલસવારે ઉઠીને ચા બનાવતાં

ાંવાસણોગોઠવવાન ું પહેલાં , ડીશ વોશરમાંથી અને
સીનક પાસેની પલાસટીકની બાસકેટમાંથી ધોઈને સક
ુ ાયેલા વાસણો ગોઠવવાનાં . બધાં વાસણ સવસથાને ગોઠવાઈ જય; તે જોવ મંુ ને
બહુ જ ગમ . પલાસટીકના બાઉલ અમ થોડોક વખત રાખી મક
ે ે ુ ીએ છીએ, જેથી તેમાંનો બધો ભેજ ઉડી જય . પછી જ અમે તેમને તેમની
જગયાએ મકુ ીએ છીએ. પણ મને એ ચરચરાટી હમમેશ રહયા કરે કે , આ પણ તેમની જગયાએ પહોંચી જય તો કેવ સ ંુ ારં !

પણ જેવ આ ં ુ કા મપત વપરાવાં શર થઈ જય. ફરી પાછું સીનક ભરાવા લાગે .

ેકેતરતજ
, વાસણો

રોજની આ ઘટમાળ, એ જ નીરસ કમ. વાસણો અહીંથી તહીં ફયાી કરે. કો’ક દી ગામની બહાર બધા સાથે જવાન થ
ંુ ાય; તયારે
ે
આ કમ તટુ. બધ સ , ઘર
ંુ વસથાનેમક ીનં ે કરીને જવાન થ
ુ બધ ુ ં ા .
યતયારેવયવસથાલાંબીટકે

ંુ આમ જ તો છે .
અરે, ભાઈ! જવનનય

કોઈને કોઈ સજ ં ોગો અને ઘટનાઓને લીધે સતત અવયવસથા સરજતી જ રહે છે . માંડ માંડ બધ અ ં ુ , ેનતકરીસમક
થ ાકમહ ું રી
યોગય રીતે, ગોઠવાય; તયાં નવાં કારણોને લીધે ફરી એ વયવસથા ખોરવાઈ જય. બસ જવનનો આ કમ ચાલયા જ કરે. ઠરીઠામ થઈને
કશ ર ુ ં હ.ેજનહીં

પણ મોટા ગામતરે જઈએ; આ શરીરન ઘ ુ ં , તયારેેજઈએ

રછોડીન બધ વ ં ુ . યવસથીતજરહ
કશ આ ેુ ં ઘપું ાછુંથવાની
શકયતા જ નહીં. અને થત હ ુ ં ો ય ત ો ત ે ?
ન ીઆપણનેથોડીજકાંઈખબરપડવાનીહોલયછે

ુ પીછે ડુબ ગઈ દુનીયા !

આપ મઆ

અનક
ુ મણીકા

વોટર ફાઉનટ ન ( પા ણી પી વા માટ ે ) ... [ પરોપ કાર વુતી ]

પાકીમાં પાણી પીવા માટે ઠંડા પાણીનો ફાઉનટન છે . મોટાં માટે ઉચો . બાળકો માટે નીચો . અને પાલત ક ુ ુતરાં અને
બીલાડાં માટ સાવ જમીનની લગોલગ . બધાંની તરસ તયાં છીપાય. ચાલીન, દોડીન, કુદીન , રમીન થાકયા હોય ત હંધાંય
ે ે ે ે ે ે
તરસ બઝ ુ ાવે અને હાશકારો કરે . તયાં તો બધાંને ઠંડું , ચોખખ પ ં ુ .ાણીપીવામળે

ુ ાફરી માટે ગયાં હોઈએ ; બહુ જ ચાલયાં હોઈએ ; સાથેની મશક કે વોટરબેગમાંન પંુ ાણી
ધારોકે, આપણે રણમાં મસ
ખાલી થઈ ગયે પણ કલાક વીતી ગયો હોય; માથે ગરમી, પગમાં ચાલવાનો થાક હોય; ગળંુ તરસથી સક ું ોય; મન
ુ ાત હ
ે
આશરા માટ અને તરસ છીપાવવા વલખાં મારત હ ું ોય - તયાં દુર લીલી હરીયાળી અને ખજુરીના ઝાડથી ભરપરુ અને નીલા
રંગન ર ં ે ે ે
અન આપણચઢતયાં પહોંચી જઈએ ; તો કેવી ટાઢક થાય ? કેવો હાશકારો થાય ?
ુ -ણદીપનજરે

જવન એને જવય ક ંુ હેવાય; જે સાથે ચાલનારને આવો હાશકારો આપી શકે . પછી તે સાથે ચાલનાર આપણો કે
આપણી જવનસાથી હોય; આપણો મીિ કે પાડોશી હોય ; ભલે ને તે સાવ અજણયો કે અતીથી હોય ; અરે! ભલેને તે દુશમન
હોય - દુશમનનેય દુશમની છોડવા મન થાય તેવા વોટર ફાઉનટન કે રણદીપ બનવાન વ ?
ંુ ીચારીએતો

અને એમ પણ બને કે, એ ફાઉનટન પાસે કોઈ આશાથી ભરેલ પ ુ ં હ ો ં ંુ નનીકળે

. ેતએેમાંથીપાણીનટંુ ીપય
ચેઅન
રણદીપ તો દુરન દ ં ુ –ુ ર જ ર હ ે એતોહકીકતમાં
. માયાવીઝાંઝવજું હોય

Avalokan Shatdal - 1 Page 79

અવલોકન શતદલ -1

અને એમ પણ બને કે આપણ જ ુ ં , એવંુ વજેરાનુ

વ નપણએવજ ં ુ. એમાં
સક ં હોય
ું ભઠ પોતાના કાંટાળા અસતીતવ
સીવાય બીજ કોઈને હાશકારો આપવાની કમતા જ ન હોય.

આ બે વીકલપોમાંથી આપણે કયો વીકલપ પસદં કરીએ, એ આપણી પોતાની પસદંગી છે.

અનક
ુ મણીકા

શાવર કટપ ન... [ માન યતાઓ / સુધારા ]

ં બારી બારણાં અને આગળ પાછળ ઘાસના કારણે , અમેરીકાનાં ઘર તો ચોખખાં ખરાં જ; પણ અહીંની બાથરમો પણ ચોખખી.
બધ
પાણીનો છાંટો પણ ન પડે; એવી કાળજ રાખીને એની રચના કરેલી હોય. આપણે તયાં દેશમાં તો નીચે બેસીને લોકો નહાય ; અથવા
શાવર લે; પણ આખી બાથરમમાં પાણી છંટકાઈ જય. પછી બીજું કોઈ, બીજ ઓરડામાંથી આવે એટલે સાથે ધળ ુ લેત આ ુ ં વેઅનેફશી
પગલાંથી ચીતરાઈ જય.

એક શાવર કટીન( છાંટ પડદો?!) માિ લટકાવી દીધો અને શાવરના પાણીનો બધો છંટકાવ સરીને નાના બાથટબમાં જ પડે ; અને
તરત ખાળ વાટે ગટરમાં વીદાય થઈ જય . એટલે પાણી બહાર ફેલાવાની શકયતા સાવ નહીં જેવી . બાકીની બાથરમ સાવ કોરી કટ
રહી શકે. એક જ શાવર કટીન અને કેવી ચોખખાઈ ?

અરે, ભાય ન ું ેબહેનય

! ુંઆપણાં વાણી અને વતીનથી આપણી આજુબાજુના વાતાવરણને ડહોળી શીદ નાંખીએ ? એક પડદો લગાવી
આપણા વીચાર અને માનયતાઓ આપણા પરુતા જ મયાીદીત રાખીએ તો?

હા! કોઈ સધુ ારાજનક, પગતીશીલ અને સવીજનહીતાય વીચાર હોય; તો તેના અમલીકરણ અને પસાર માટે વીચાર વીનીમય કરવો
પડે - એ વાત અલગ છે. તયાંય પડદા જ પડદા રાખીએ તો? એક જ જણ નહાઈ શકે. એના માટે તો સવીમીંગ પલ ુ માં જઈને નહાવ જ
ંુ
સારં; જેથી સામહ
ુ ીક સનાનની મજ માણી શકાય અને એ સદવીચારનો વયાપ થાય .

અનક
ુ મણીકા

શીયાળ ો... [ આશા / ઓરતા ]

ઘરની આગળ અને પાછળ ઉગેલ ઘ ુ ં ા સ હમમ ેશઉનાળામાં

. પણ અમારા જબવાઢવાનહ સટોરેજ માટેનો નાનો શેડ મક
ેકયાડીમંુાં ોય ુ વાનો
હોવાથી; અમારે શીયાળામાં ઘાસ કાપવ પંુડ્યંુ . પીળંુ, ફીકું અને સકુ ંુ ઘાસ કપાવા માંડ્યું , અને અમારા આશયી વચચે નીચેથી લીલાંછમમ
ઘાસે દેખા દીધી . આવનાર વસત ં રત મ ુ ા ટ ે આ બધાંિુ ણાંેજ
. સહ કુર તગરમી ેઠેલે ાહતાં
ૈયારબઅડ અને ટપોટપ સૌ પોતાની
વીકાસયાિા ફરી શર કરી દે.

એક દી' પાકીમાં, આમ જ, ઠંડીમાં મરુઝાયેલા એક ઝાડ તરફ નજર ગઈ . આમ તો તે યવુાન હતંુ . માંડ આઠેક ફુટ ઉચ હ ંુ શે . પણ
તેનો દેખાવ જંથરીયા બાવા જેવો હતો . ડાળીઓ સખત ઠંડીથી તતડી ગયેલી હતી . જણે કે, તે મરણપથારીએ પડ્ય હ ંુ ોય ; તેવો આભાસ
પેદા થતો હતો. મે તેની એક સાવ સક ુ ી ડાળી તોડી જોઈ. પણ તે એકદમ કપાણી નહીં. સાથે આગળની થોડી છાલ પણ ખેચાઈ આવી.

Avalokan Shatdal - 1 Page 80

અવલોકન શતદલ -1

અને મારા આશયી વચચે લીલીછમમ ઝાંય ઉપસી આવી. અહોહો! આ જંથરીયા બાવા પણ તૈયાર જ બેઠેલા છે . જેવી સય
ુ ીકીરણોની ઉશમા
મળે કે તરત જ આમની પણ વીકાસ યાિા પાછી શર.

પાકીમાં એક બીજું વયોવરુધધ ઝાડ નજરે ચડ્યંુ . સો વરસથી વધારે ઉમમરના ડોસાની, લટકતી અને જણીશીણી ચામડી જેવી તેની
છાલ નજક આવી રહેલા તેના અત ં કાળની સાકી પરુી રહી હતી . આજુબાજુ પવનના ઝપાટે તટુીને પડી ગયેલી તેની ડાળીઓ ઝાડને
પણ જમીનદોસત થવા આહ્ વાન આપી રહી હતી. પરંત ઉ ુ ચ ે ન વ ી . હજુ દસેક વરસ તો આ ંુ દાદા
ડાળીઓપરજવનધબકીરહયહ તંુ
કાઢી નાંખશે તેવી ચાડી એ ડાળીઓ ખાઈ રહી હતી.

એ ઝાડની નીચે એક સકુ ાયેલા ઝરણાંન શ ુ ં . પાણહીનેસત

બ સોડવાળીન ું તું તટુી પડેલી મુત ડાળીઓ અને સક
ેલહ
ુ પથરા, ુ ાં
ે ે ે ં
પાંદડાંથી ભરાયલો તનો નાનકડો પટ, શીયાળાના આ માહોલમાં સસુતતા અન શશુકતાના સામાજયની સગતમાં શોકગીતની કરણ
તરજો છેડી રહયો હતો . કદીક આ વહેળામાંથી માતેલા સાંઢની જેમ ધસમસત પ ુ ં ા ણ ી નદીનેમળવાનીઆતરુતામાં દોડતઅ
ંુ
ઉછળી રહય હ ંુ શે- તેની સાકી એ શશુક પથથર પર સક ુ ાઈને પડેલી લીલના કાળા ઓઘરાળા આપી રહયા હતા . પણ અહીંયે આવનાર
ં નાં વધામણાં ગાવા એક રડીખડી, ભલ
વસત ુ ી પડેલી હોય તેમ જણાતી , ખીસકોલી કોઈક આશા ભરેલો સફં ેત આપી; રમતમાં આમતેમ
મહાલી રહી હતી.

જવનના શીશીરમાં, સસુત ઠંડીમાં થીજેલા સશ

ુ પુત હોવાપણામાંય વસત ં નઆ ુ ં વ ા , ધરબાયેલા
હનકરતાઆવાકોઈઓરતાછુપાયેલા
નથી હોતા? નીરાશાઓના થોકે થોક પડળોની નીચે પણ આશાઓના અક ં ુર ઉડે ઉડે સળવળી રહયા નથી હોતા ? જયાં સધુ ી આવા
ઓરતા જવત ં છે, તયાં સધ
ુ ી જવનન સ ુ ં ?
ાતતયપસતત
ુ નથીહોત ં
ુ

અનક
ુ મણીકા

શેલ ફ લા ઈનર ... [ સં બં ધમા ં તીરાડ ]

હંુ દીકરાના નવા ઘરના રસોડાના કબાટોમાં શેલફ લાઈનર લગાવી રહયો હતો . હવે શેલફ લાઈનર માટે યોગય ગજ ુ રાતી
પયાીય કયાંથી ગોતવો?! અમારા વખતમાં તો અમે છાપાની પસતી વડે આ કામ ચલાવતાં હતાં ! પણ અહીં તો ગાડાના પૈડા જેવા ડોલર
ખચીીએ; તો સરસ મજના એઢેસીવ લગાડેલા શેલફ લાઈનર મળે છે . પાછળ ચીકણો કાગળ લગાડેલો હોય . માપથી શેલફ લાઈનર
કાપી, પેલો ચીકણો કાગળ ઉખાડી, શેલફ લાઈનર કબાટની છાજલી પર લગાડવાન હ ંુ ;ોયછજે ેથી તેલ , મસાલા વીગેરેથી છાજલીની
સપાટી ખરાબ ન થાય.

હવે આ કામ તો હંુ છ વરસથી કરતો આવયો છું . છાજલી સરસ મજની ડીઝાઈનવાળી બની જય; અને બધાં પદુશણોથી મક ુ ત
રહે; તે મને બહુ જ ગમે . પણ તેનાં બે પડને છુટાં પાડવાન ન ુ ં ા નક ડુંકામમન
. બે ેબ
પડહુજએવાં
આકરં ાગે
તો લચીપકાઈને રહયાં
હોય કે, તેમની વચચે કોઈ સાધનને પવેશાવવ બ ં ુ હુજ-દુશજણ ે કે ‘ે મેઈડ ફોર ઈચ અધર !‘ મારા સદનસીબે, કોઈ એક છેડે
કરલાગ
એકાદ નબળુ બીંદુ મળી જય ; તયારે એક નાનીશી તીરાડ ઉભી કરી શકાય અને પછી તો જનમોજનમના સાથી જેવાં આ બે પડોને છુટાં
ં
પડે જ છુટકો .

આ વખતે આ જ વયથામાંથી હંુ પસાર થઈ રહયો હતો ; તયાં મારો દીકરો બીજું કામ પતાવી; મારી પડખે આવીને ઉભો. મે તેને
મારી આ કરમ કઠણાઈ સમજવી. તેણે તો સાવ સાદી રીતે, એક ખણ ુ ા આગળ શેલફ લાઈનરને હાથથી અને હળવેકથી જ થોડું ફાડવા
ં ે
પયતન કયોી. હુ તો બોલતો જ રહી ગયો , અન પલ ચ
ે ુ ં ી ક ણ ા ક ા ગ ળ ન પ ંુ ડઆઆઘાતસહનનકરીશકય
પડ્યો. મજબતુ , પલાસટીકન લ ુ ં . પણેમનત
ા ઈ નરતોત હીનદુ ું લગન જેવા , અભેદ્ય , એઢેસીવ પડળથી કાગળનું
પું ેલેમાજરહય

Avalokan Shatdal - 1 Page 81

અવલોકન શતદલ -1

આવરણ આ નાના ટુકડા આગળ છુટંુ પડી ગય હ

ંુ તંુ . હવે તો આ બે પડને છુટા કરવાન ક ુ ં ા મબહ. અનોખા
ુસરળથઈગયં નું
બધ
ે ે
જવાં આ બ પડમાંન ન ં
ુ બળં
,આ ે ં ે ે
ુપડસાવ હળવો અન સોંસરતો ચીરો સહન ન કરી શકયુ , અન વીચછદ સાવ સરળ બની ગયો .

મારી સમસયા ઉકેલવા માટે મે દીકરાનો આભાર તો માનયો જ ; પણ મન વીચારત થ … ું

ંુ ઈગય

ં ો પણ આવો કોઈ સાવ નાનોશો આઘાત કે તીરાડ સહન કરી શકતા નથી અને ? કણાધીમાં મતભેદ, મનભેદ અને
ં ધ
અતટુ લાગતા સબ
વીચછેદ સાવ હાથવેતમાં ! અને આપણે તો એને અનોખ બ ં ુ .
ં નધારીબ
ધ ેઠાંહુ તાં
અનક મણીકા

સટ ીફીક ે ટોની ફાઈ લ ... [ જવનની વયથ પ તા ]

તે દીવસે મારે જરરી અમક ુ કાગળો હંુ શોધી રહયો હતો . અહીં નીવરુતતીકાળમાં એ બધી જધામણ કો’ક વાર જ
કરવાની હોય; એટલે બધા કાગળો અને ફાઈલો ઉચે ચઢાવયાં હોય તે નીચે ઉતારી, ઝાપટી, કામના કાગળ શોધવા પડે.
આમ કરતાં મારાં સટીીફેકેટોની ફાઈલ મારા હાથમાં આવી ગઈ . થોડી ખોલી અને અતીતમાં મન સરી ગયંુ .

મારા જનમન પ ંુ માણપિ, એસ.એસ.સી. પાસ કયાીન પ ુ પિક (માકીશીટ), હીનદી/ સસંકુતની પરીકાઓ
ંુ માણપિ, ગણ
ે ે
પસાર કયાીનાં પમાણપિો, કોલજના વીવીધ વશોીનાં પમાણપિો, પોફસરોનાં ટેસટીમોનીયલ , અનોખી સીધધીઓનાં ગણુ ગાન
ગાતી છાપાંમાંની પીળી અને જણીશીણી બની ગયેલી કાપલીઓ; અને આવ વ ું ધઘ ……
ંુ ણંુ

એ વખતે આ બધાં કાગળો કેવા મહામલ ુ ાં લાગતાં હતાં ? કેટકેટલો પરીશમ , રાતના ઉજગરા, ચાના અગણીત
પયાલા, ચીંતાઓ, વયથાઓ, આશાઓ અને નીરાશાઓ, પતીસપધીીઓ સાથેની મઠ ુ રચનાઓ… કેટકેટલું
ુ ભેડ , દાવપેચ, વયહ
ે ં
એમની સાથ સકળાયલ હ ે ં ં ે
ુ તુ ? જવની જમ, મોંઘામાં મોંઘા ઘરેણાં કરતાં પણ વધારે કીમતી ગણીને એ બધાંને સાચવીને
રાખયાં હતાં. બીજ બેચાર બહુ ગમતી ચોપડીઓને દેશમાં જ રાખીને આ ફાઈલ અહીં લાવયો હતો .

અને આ સાત વરસમાં, પહેલી જ વાર આ ફાઈલ ખલ ુ ી હતી . હવે તેનો કોઈ ઉપયોગ ન હતો. અરે! દેશમાં હતો તયારે
પણ નોકરી મેળવતી વખતે એક જ વાર આ ફાઈલ પસોીનેલ ખાતાને બતાવવા ગયો હતો અને તેમણે માિ બે િણ અગતયના
સટીીફીકેટોની નકલ કરી , બાકીનાં તરફ નજર પણ નાંખી ન હતી.

મને ઘડીક નીવેદ થઈ ગયો. આપણે જવનના પતયેક પગથીયે , આગલ પ ુ ં ગ થીયચ ું ઢવાં કેટકેટલીમથામણકરતાં
ે
હોઈએ છીએ? અન પછી, અત ં માં ? બધીય મથામણ વયથી. અરે! એ પગથીય ચડતાંની થોડી જ વારમાં એ પગથીયું
ે
નીરથીક બની જત હ એે બધાં પગથીયાં ખાલી વાસ મારતી પસતી બની ગયાં હહોય છે . એક જ કણ, કે એક બે
ંુ .ોયછ
વાર જ એ મહામલુ ા કાગળની મહતતા અને એનો ઉપયોગ; અને પછી એને સનમાન સાથે ફાઈલ કરી દેવાનો ! અને પછી તો
એ ફાઈલન પણ સનમાન નહીં. એ હંધાંયની જગા અભરાઈ ઉપર !
ે

ં ેરો નજરે ચઢી

રમમાં આજુબાજુ નજર કરી ; અને આવાં અનેક સરંકીત સથાપતયો, કશાય ઉપયોગ વગરનાં ખડ
ે ં
ગયાં. ઘણી બધી બીન જરરી ચીજોની, જંદગીની ઘણી બધી મથામણોની વયથીતા ઉડીન આખ વળગી આવી .
ે

અને જેને હંુ ‘હંુ’ ગણ છ

ું ું , તે જયારે આ શરીરમાં નહીં રહે તયારે ? આ મહામલ
ુ ો કરોડ રપીયાથીય વધ ક
ુ ીમતી
ે ે
કીલલો; ગધાતી, સડતી પાણવીહીન લાશ બની જશ . પછી તો બધાં જ વહાલાં આતમજનો એ દહન બન એટલો જલદી વગે
ં ે ે
કરવાની પેરવાઈમાં પડી જશે .

આ ફાઈલની જેમ એને અભરાઈ પર આટલાં વરસ તો શંુ ? એક ખણ

ુ ામાં, એક દીવસ પણ રહેવા નહીં દે .

અનક
ુ મણીકા
Avalokan Shatdal - 1 Page 82
અવલોકન શતદલ -1

સવાર - સા ં જ ... [ જડ તા / પરીવ તપ ન ]

રોજ સવારે મારી દીકરીના મોટા દીકરાને લવ ે ા સકુલ બસ આવે છે . અમે બે તૈયાર થઈને આગલા રમમાં તેની રાહ જોતા
બેસીએ. સયુ ીના કીરણોથી નહાતાં સામેનાં ઘરોનાં એનાં એ જ છાપરાં રોજ જોવાનાં. મોડી સાંજે કો’ક વાર તયાં બેઠો હોઉ તો એ બધાં
છાપરાં કાળાં ધબબ. કાંઈ નવીનતા આમાં હતી જ નહીં.

પણ એક ફળદપ વીચાર આવયો.

આ સરુજ પોતાની સફર બધં કરી દે તો ? અરે! ભલુયો. પથૃવી પોતાની ધરી પર ફરતી બધ
ં થઈ જય તો? કેવ અ ં ુ ધ ં ?ેરથઈજય
ે ે ે
રાત અન દીવસના ફર જ ન રહ . રાત હોય તયાં રાત, અન દીવસ હોય તયાં દીવસ જ રહ. કવ સ
ે ે ે ં ુ , ારં
આમ ે ે
છકનથી થઈ શકતંુ?
ે ે ે ે
વીજાન એમ કહ છ કે , આમ બનવા પાછળ નયટુનનો પહલો નીયમ , જડતવનો નીયમ કામ કરે છ. અને એ કારણે, ઘરનાં છાપરાં
દીવસના ઉજસમાં ઝળહળે અને રાતના અધ ં ારામાં કાળાંધબબ થઈ જય , એ કમ અવીરત ચાલયા જ કરવાનો.

જડતા છે માટે જ , ગતીમાં રકાવટ આવતી નથી. સરુજની એની એ જ ચાલ અબજો વશોીથી ચાલતી આવે છે ; અને ચાલતી
રહેશે . ભારતમાં બીટીશ રાજની બેડી સો - બસો વરસ, આવી જ કો’ક જડતાથી અડીખમ લાગેલી રહી. તેને તોડવા કેટલી શકતીઓ
કામે લગાડવી પડી?

ગતીમાં પરીવતીન માટે બહુ જ મોટી તાકાતની જરર પડે છે .

પણ બધાં પરીવતીન હીતકારી હોતાં નથી. આપણી પાસે વીવેક હોવો જરરી છે - ‘શેય’ અને ‘પેય’ ને પારખવાનો વીવેક.
અનક
ુ મણીકા

સુડ ોકુ ... [ સમગ જવન ]

‘ ’ - તમને બહુ જ પીય પઝલ -રમત : તમારા પોતાના જવન જેવી.

આ ખાલી બોડી છે. એનાં નવ હાર, નવ સતભ ં અને નવ ખોખાં – એમ કુલ 81 ખાનાંઓમાં 81 આંકડાઓ આવવાના છે . દરેક
નવના સમહ ુ માં, એકથી નવના આંક ડા એક જ વાર આવી શકે છે – જયોતીશશાસિના નવ ગહની જેમ ! પણ એ લાખો રીતે આવી શકે
ે ે ે
છ. અન દરેક ગોઠવણી પોતાની રીત સવાીંગ સમપણ ુ ી હોય છે . આમ તો આ બધા આંકડા એક ખાલી કોઠાર જેવા જ છે . જવનના
ે
પાયાના તતવ જવા, એ ‘રો મટીરીયલ’ માિ જ છે. એમાંથી કોઈ પણ રમત, કોઈ પણ કોયડો, કોઈ પણ જવનકથની બનાવી શકાય છે.
એ જેમ છે તેમ તો , આંકડાઓનો એક અથીહીન સમહ ુ માિ જ છે . પણ એમનામાં એક જવસટોસટની બાજ બનવાન સ ંુ ામથયીજરર
ે ે ે ે ે ે
છ. કોઈ અજણયો અન કાબલ કારીગર એમાંથી એક જવસટોસટની રમત; એક મશુકલ પણ ઉકલી શકાય તવો કોયડો ; ખાસ તમારા
માટે જ બનાવવાનો છે . આવી દરેક ગોઠવણી થકી ઉકેલવો ગમે તેવો એક કોયડો બનવાનો છે – જેમ જંદગી જવવા જેવી હોય છે તેવો .

અને લયો એ અજણયા, અણદીઠ્યા કારીગરે એવી કોઈ એક , આખી અને સવાીંગસપંણ ુ ી ગોઠવણી તમારે માટે કરી દીધી . એણે નવજત
બાળકના નાજુક શરીર, અને નહીંવત અકલ જેવી; થોડી ઘણી ઉકેલની ચાવીઓ જેવા આંકડા આપીને , એ ખાલી બોડીના થોડાંક
ખાનાં ભરી આપયાં છે. શરઆતમાં તો 81 માંથી આશરે િીજ ભાગના ખાનાંમાં જ આ ચાવીઓ પદશીીત થયેલી છે . આ તમને મળેલી મળ ુ
ુ ી છે . બાકીના આંકડા એ તમારા જવનની; અરે! ભલુયો, રમતની સકીપટ છે. બાકીના એ બધાં ખાનાંની માહીતી તમારા માટે ગોપીત
મડ
રહેવાની છે . .

હવે તમારો દાવ છે; તમારો વારો છે. તમારે બાકીનાં ખાનાં ભરી આપવાનાં છે. શરત એ કે, દરેક હાર, સથભ ં કે ખોખામાં નવે નવ
આંકડા આવી જવા જોઈએ. કોઈ આંકડો બેવડાવો ન જોઈએ . જેમ જવનનો દરેક અનભ ુ વ અનનય હોય છે તે
મ ; આ નવે નવ આંકડા

Avalokan Shatdal - 1 Page 83

અવલોકન શતદલ -1

જુદા જ હોવા જોઈએ. અને તે પણ જેવ એ ં ુ ; બરાબર

કારીગરે ેમ જ તમારે જવન જવવાન છ
ધાયીું હતોય –ુ ં ે . આરમતરમવાનીછે
ે ે ે ે
તમારા જવન નાટકની પટકથા ( સકીપટ) લખાયલી છ , તમારે માિ તન અનર ુ પ અભીનય કરવાનો છે .

ે ી આ રમત છે . એમાં કોઈ ભલ

બહુ જ તકી અને ધીરજ માંગી લત ુ થઈ; અને તમે અટવાયા, તો ન ઉકેલી શકાય
ુ ન ચાલે . જો કાંઈ ભલ
ં ં
તેવી જજળમાં તમે ફસાવાના છો. આ દારણ જગ તો ખરાખરીનો ખેલ છે . તલવારની ધાર પર ચાલવાન છ ું ે . કયાંય શરતચક
ુ ન ચાલે.
કયાંક એક ભલ ુ કરી દીધી; અને તમે એવા ગચ ં ેલી લેવી પડે . પછી તો એ મતૃપાય જવન
ું વાડામાં પડી જવાના છો કે , રમત અધરુી જ સક
જેવી રમત જ બની રહે .

અને તમારી એ જવ સટોસટની રમત, એ યાિા, એ જવન શર થાય છે.

બાળપણની જેમ શરઆતમાં તો તમે શોધી કાઢેલી જવનપધધતી , અરે! તમારી તકીપધધતી અને વીચારશકતીના આધાર પર ચાર
પાંચ જગયાઓએ, એક જ શકયતા તરત જણાઈ આવે છે. તમે હરખાઈ જઓ છો. એના આધારે, બીજ બે િણ જગયાએ, થોડા પયતનો
પછી, એક માિ શકયતાવાળાં ખાનાંના આંકડા પણ તમને દેખાઈ જય છે . અને તમે અડધો જંગ જતી ગયાના ગવીમાં મસુતાક છો. જેમ
બાળપણ મધરુ હોય છે , તેમ સડુોકુનો શરઆતનો આ ભાગ પણ સરળ અને ગચ ંુ વાડા વીનાનો લાગે છે .

પણ હવે આ અડધે રસતે જ ખરી કઠણાઈ શર થાય છે . જયાં જુઓ તયાં - બે, િણ કે ચાર શકયતાઓ હોય છે . બધે િીભેટા જ
િીભેટા! કયાંય આગળ વધાય જ નહીં. તમે અકળાઈ ઉઠો છો. કયાંય તમે આગળ વધી શકતા નથી. આ માયાજળમાં, આગળ ધપવાની
ં ાયેલી છે . પણ તયાં પહોંચતાં પહોંચતાં તમને પસીનો પસીનો થઈ જય છે . જવનમાં જેમ હરીફાઈ આવે તેમ આ
ચાવી કયાંક ખોવાઈને સત
વીવીધ શકયતાઓના કોઠામાં તમે ફસાઓ છો. ચાવી શોધવાની આ મશ ુ કદોડ બહુ જ અકળાવનારી લાગે છે .

અને તયાં જ, એકાએક, પરમ તતવની અસીમ કુપાથી, તે ચાવી આગળ તમે પહોંચી જઓ છો. અને ફરી પાછી કોઈ પરીએ કરેલ
પશુપવશાીની જેમ ; એક જ શકયતાવાળાં ખાનાંઓની હારમાળા એક પછી એક, તમારી ઉપર વરસવા માંડે છે . તમારા જવનના
મધયકાળના સવુણીયગ ુ ની જેમ . તમારી સમપતતી અને સમુધધી વધતાં જય છે. ખાલી ખાનાં ભરાતાં જય છે. તમને જવનની જેમ રમત
ુ ી લાગવા માંડે છે .
અથી પણ

હવે પોણો જંગ જતાઈ ચક ુ યો છે . હવે વીજયશી તમને વરમાળા પહેરાવે તેની ઘડીઓ ગણાઈ રહી છે . પણ હવે બે, િણ કે ચાર
શકયતાવાળાં ખાનાં - એ જ વીતાડતા િીભેટા - ફરી ખડાં થઈ જય છે. તમારી અકળામણનો આ છેલલો તબકો છે . આમ તો હવે ઘણાં
ઓછાં ખાનાં તપાસવાનાં બાકી છે. પણ ફરી ચાવી ખોવાઈ ગયેલી છે . તમે જવન માટેના ગરુ મિં ની જેમ ; ચોપડીની પાછળ આપેલો ઉકેલ
ે ે
જોવા તતપર બનો છો. પણ તમારી મદાીનગીને, રમત રમવાની ચાલાકીને આ છલલો પડકાર છ . તમે વળી એ પલોભન બાજુએ મક ુ ી, ફરી
એ તકીયધુધમાં ખપંુ ી જઓ છો. ખણી ખણીને સાવ નીવાીળ (!) એવા, તમારા ચકચકીત માથાનાં વધારે વાળ ઓછા થવા માંડે છે ! વીતેલા
સમયને કારણે બઢુાપામાં બને છે તેમ , તમારી શકતીઓની પણ સીમા આવી ગયેલી છે . નજર ઝાંખી પડે છે . તમે અકળાયેલા, થાકેલા અને
અશકત છો. તમારા હાથ પગ ડગમગવા લાગયા છે. મગજની વીચારવાની શકતી અને સહનશીલતા પણ ઠીંગરાઈ ગયેલાં છે . બાળપણની
મધરુતા અને મધયકાળનો તરવરાટ હવે કયાં છે ?

અને તયાંજ એ છુપાયેલી ચાવી તમને દેખાઈ આવે છે - જવનની તાતવીક સાથીકતા જેવી, એક નાનીશી અને છેવટની સમજણની જ
જરર હતી; જે તમને મળી ગઈ છે . અને મઝ ં ીલ પણ હવે કયાં દુર છે ? થોડોક જ રસતો કાપવાનો બાકી છે ને ? બાકીના ઉકેલોનું
ે
અવતરણ પતતાનાં મહલની જમ ફરફરાટ થવા માંડે છે . 81 ખાનાંઓનો એ મહેલ હવે પરુો ભરાઈ ગયો છે . તમારો ખેલ હવે પરુો થયો છે .
ે

છેલલી હાશ કરીને તમે જવન , અરે! રમતમાંથી નીવરુતત થવા તૈયાર થાઓ છો.

તમે આ સમસયાના ઉકેલનું , જવનયધુધની પેલી પાર આવેલ એ ુ ં પ તકંઠાથીઉથામોછો

. ંુ અહીં
ાનઉ આ સમસયાનો સાચો ઉકેલ આપેલો
છ. એક એક કરીન બધી હારોમાં તમારો શોધી કાઢલો ઉકલ સાચો છ ; તમ જહરાત થતી જય છ . અને જવનની ફળશુતી, આ જંગ,
ે ે ે ે ે ે ે ે
તમે સફળતાથી પાર કયોી છે તેની ખાતરી થતાં ; તમે નીવાીણ અવસથાની લગભગ સમાંતર કહી શકાય એવી, સખ ુ સમાધીમાં લીન બની
જઓ છો. રમતના અને જવનના િણ િણ તબકે ખેલાયેલા જંગોનો ભવય ભત ુ કાળ પણ તમ ે ભલુ ી જઓ છો . હવે કેવળ પરીતોશનો
ે ં ે ં ે
ભાવ ચીતતમાં ધારી, તમારી આ રમત તમ સકલી લો છો . જવન યથાથી જવયાનો આનદ છ. હવ કોઈ તકીની જરર નથી. હવે કોઈ
ે
ચાવીઓની જરર નથી. જવનનો , સડુોકુનો આ ખેલ સફળતાથી તમે ખેલયા છો . બધી કસોટીઓમાંથી સવાીંગ, સાચી રીતે પાર ઉતયાીની
ગરીમા છે.
Avalokan Shatdal - 1 Page 84
અવલોકન શતદલ -1

અને કરી કો’ક દી કો’ક નવી જ સડુોકુ સમસયા ખેલવાનો સક

ં લપ કરી તમે નીવરુતત બનો છો .

ં ે, આવો હાશકારો અનભ

જવનના અત ુ વી શકાય એવ જ ં ુ ? ેજવયાછોખરા
વ નતમ

બોલો! મજની લાગીને, આ રમત.... આ યાિા.... આ જવન?

અનક
ુ મણીકા

સટી ટલાઈ ટનો થા ં ભલ ો... [ મહાન તાનો માપદ ં ડ ]

તે દીવસે હંુ પાકીમાં મારા દોહીિ સાથે ગયો હતો . અમારી વચચે વાતચીતના વીશયો જતજતના ને ભાતભાતના હોય
ે
છ. તે દીવસે અમે જુદી જુદી વસતઓ ં ાઈ કે ઉચાઈ કેટલી હોય ; તેનો અડસટો કાઢવા પર ચઢી ગયા. નાની નાની
ુ ની લબ
ુ નાં માપનો અદંાજ લગાવવાન હ ં
વસતઓ ુ ,ંુ તઅન
ેનેપછ ું ે મને જવાબ આપે . અને મારો બેટો ચાલાક એટલો કે , તેના
ુે ત
જવાબ લગભગ સાચા હોય. મને તેની અદંાજશકતી માટે માન થયું .

હવે હંુ તેને થોડાં કપરાં ચઢાણ તરફ દોરી ગયો . મે તેને પછ
ુ ્યંુ ,” ચાલ, આ સટીટલાઈટની ઉચાઈ કેટલી હશે ? “

એમાં એ ભાઇ ગોથાં ખાવા માંડ્યા . અલબતત આઠ જ વરસની તેની ઉમમર માટે આ અઘરો સવાલ હતો . તેણે મને સામો
સવાલ પછુ ્યો ,” તો તમે જ કહો ને, કેટલો ઉચો હશે ?”

મે જવાબ આપયો ,” મને અદંાજે તે વીસ ફુટ ઉચો લાગે છે . પણ તને ખબર છે, તે કઈ રીતે મપાય? “

તેણે કહયંુ ,” કેમ વળી મોટી સીડી લઈ તેની ઉપર ચઢીને જ તો .”

મે તેને કહયું ,” પણ આપણી પાસે એટલી મોટી સીડી કયાં છે? મારે તો માિ માપપટી (મેઝર ટેપ ) વડે જ માપવ છ
ંુ ે . “

તે કહે,” ગપપા ન મારો. સીડી વગર તો શી રીતે મપાય?”

પછી મે તેને સરપ િીકોણોનો સીધધાંત સમજવયો અને કહયું ,” તારી ઉચાઈ, તારા પડછાયાની લબ
ં ાઈ અને આ
થાંભલાના પડછાયાની લબાઈ, આ િણ માપીએ એટલ આપણ થાંભલાની ઉચાઈ ગણી શકીએ. “
ં ે ે

અને તમે નહીં માનો. એ નાના અમથા લેડોળીયાના મગજમાં આ વાત ચપોચપ ઉતરી ગઈ.

હવે ભાય ન ું ેબેન,યુંઆ વાત અહીં એટલા માટે કરી કે , ગણીતના સીધધાંતોની મદદથી આવા ઘણાંયે મશુકેલ પશો તો
ઉકલી શકાય છે . પણ ….
ે

આપણે જેટલા ઉચા એટલો આપણો પડછાયો લાંબો . સાવ તણખલા જેવાનો તો પડછાયોય તરત નજરે ન ચઢે . અને
તાડનો પડછાયો પણ તાડના પમાણમાં જ હોય ને? આપણાં ખયાલોનો અદંાજ આપણાં કાયોી આપી દેતાં હોય છે . આપણે
એવાં કામ કરીએ કે જેના લીસોટા કે પડછાયા આપણે ન હોઈએ તો પણ રહી જય .

तृ िािि िोनम ू लयित पभंजिो ,

मृ द ू िि िी चै ः पितािि सवव शः

Avalokan Shatdal - 1 Page 85

અવલોકન શતદલ -1

समुछीता निैव तरि ् पबाधत े ,

महाि ् महसतव ैव करो ित िवक मम ् ।

( .
.
, .)

खंड हर दीखा रहे है िक , ईमारत कीतिी बुल ं द रही होगी .

લયો, થાંભલાની ઉચાઈ માપતાં માપતાં કયાંના કયાં પહોંચી ગયા?!

અનક
ુ મણીકા

સટીમ સોના ... [ જવનના પરીતા પો ]

અમારી હેલથ કલબમાં , બધે હોય છે તેમ , સટીમ સોના છે. તે દીવસે તેમાં તપાવા માટે મે તેની તરફ પયાણ કયીું . થોડેક
દુરથી તેની અદંર સટીમનો વાલવ બધ ં થયાનો અવાજ આવયો . એ વાલવ બધ ં થવાની સાથે જ હંુ તેમાં પવેશયો . આખો
ઓરડો વરાળથી પરુેપરુો ભરેલો હતો. સમગ વાતાવરણ સાવ ધધ ંુ ળંુ હતંુ . એક ખણ ુ ામાં, કે જયાં પકાશ બહુ સીમીત હતો ,
તયાં તો કાંઈ જ દેખાત ન ું હત . ું કદાચ કોઈ તયાં બેઠું હોય ? આથી સભ ં ાળી સભ ં ાળીને , મે ઓટલા ઉપર મારી જગયા
લીધી. તાપમાન પણ માંડ જ જરવી શકાય એટલ હ ુ તુ . સહજ હાથ ક પગ હલ અન ચામડી એકદમ ગરમીથી ચરચરી ઉઠે .
ં ં ે ે ે ે

બે પાંચ મીનીટ થઈ, અને ધીરે ધીરે વરાળ ઓસરવા માંડી. તાપમાન ઘટ્ય અ ુ ં ન ે . ંુ પશટથવામાંડ્યું
વાતાવરણઘણસ
ે
હવ બધ સ ુ ં ાફનજરે દેખાવામાં
. ગરમી હવે ડસહય
્યંુ બનવા માંડી.

અને તયાં તો એ મઈ . વાલવ ખલ

ુ સટીમ પાછી ચાલ થ ુ ઈગઈ ુ ી ગયો. અને એકદમ ગરમી વધવા માંડી : લગભગ અસહય
કહી શકાય એટલી બધી ગરમી. સહેજ હાથ હલાવયો અને ચરચરાટી . સોનામાં પવેશયો તયારે હતી તેનાથી પણ વધારે ગરમી
લાગવા માંડી.

અને છેવટે મારો નીતયકમ પરુો કરી , હંુ તેમાંથી બહાર નીકળી ગયો અને રાહતનો દમ ખેચયો . બહાર આવતાં,
એરકનડીશનમાં પવશે યો હોઉ એવી ઠંડક લાગી .

જવનમાંય આમ જ બને છે ને ? શાસ ભરતા થયા નથી અને રોવાન શ ંુ ર. અસતીતવ માટેનો સઘ ં શી . જવવા માટેનો
સઘશી. ભણવાનુ, કમાવાનુ , પરણવાનુ, જણવાન અ ુ નલડવાન
ં ં ં ં ં ે . એક
ુ આપતતીમાંથી માંડ છુટ્યા નથી ને બીજ શર . આ
ં
કમ અવીરત, સતત ચાલતો જ રહે. એ વયથાઓમાં શેકાયા જ કરવાનંુ . અને એય પાછું સવેચછાએ ! બહાર નીકળયા અને
બધી વયથાઓનો અત ં . પણ જણી બઝ ુ ીને એ ‘સોના’ નહીં પણ ‘કથીર’ જેવી જંદગી જવયા વીના આપણને ચાલત ન ું થી .
ે
આમ જુઓ તો સોનાએ મન જવનન ન ં .
ુ કારાતમકદશી નઆપયુ ં

પણ એ તપાવાથી ફાયદોય થાય છે જ ને ? સટીમની ગરમીથી લોહીમાંનો બધો કચરો નીકળી જય તેમ બધી ખોટી
માયા અને મમતા પતયે નીભાીનતી પણ થઈ જય છે જ ને ? જેણે આ સોના અને આ જવન બનાવય હ ંુ શે , તેનો આ માટે કોઈ
ઉદેશ તો હશે જ ને?

Avalokan Shatdal - 1 Page 86

અવલોકન શતદલ -1

શી ખબર? આપણે તો બાપુ ! કાલે પણ એ સોનાની ગરમીમાં તપાવા અને જવનના આ પરીતાપો સહેવા જરર
આવવાના. હવે એ વીદારી નાંખે તેવી ઉશમા સહન કરવાની ફાવટ આવી ગઈ છે ને !

અનક
ુ મણીકા

સનો ... [ રકણ ]

અમારે તયાં, ડલાસમાં ખાસ સનો પડતો નથી. શીયાળાની મોસમમાં, એકાદ બે દીવસ, એ હાજરી પરુાવવા, ઠોઠ નીશાળીયાની જેમ
પધારી જય! અને એકાદ બે દીવસ એ છીછરો સનો માંડ ટકે. હમણાં િણેક દી’ પહેલાં , રહી રહીને, મોસમમાં પહેલી વાર , આછો સનો
પડી ગયો. સવારે ઉઠયા અને બધે સફેદ , રના પોલ જેવી ચાદર - જમીન પર અને છાપરાંઓ પર. જોઈને મન હરખાઈ ગયું . છોકરાંઓ
બપોરે નીશાળેથી આવશે અને સનોમાં રમવા લઈ જઈશું ; એમ વીચાયીુ.

પણ બપોર સધુ ીમાં તો સરુજદાદાના તાપે એ બધા ય ધોળીયાંઓ ગાયબ થઈ ગયા! માિ જયાં બપોરે છાંયડો રહેતો હતો ; તયાં જ
થીજેલો બરફ ઓગળયો નહોતો. લાકડાની વાડ અને મકાનની દીવાલની આડશમાં એ ટકી રહયો હતો. પણ એનાથી થોડું જ રમાય છે ?
એ તો સખત, માથામાં વાગે એવો બરફ હતો.

આપણા જવનમાંય રકણ મળે તો અસતીતવ રહે , ખરં ને? પખર તાપમાં તો ભલભલા ઓગળી જય. અને જે કોઈ ટકયા એ હંધાય
કઠણ બની જય. એ રમતીલા જવન માટે કશાય કામના નહીં .

અનક
ુ મણીકા

સવી મીગપ ુલની સપાટી .. [ સથી તપજ તા / સમતા ]

ગઈકાલે સવારે વહેલો સવીમીંગપલ

ુ માં તરવા ગયો . કોઇ હાજર ન હતું . પલ
ુ ની સપાટી સાવ તરંગ -રહીત હતી. સામેની
દીવાલ પરના િણ દીવા, બારીઓ અને બાજુએ રાખેલા થાંભલાના પતીબીંબ પાણીની સપાટી પર યથાવત ઝ - હતાં
્ ીલાતાં
અરીસામાં ઝીલાય તેમ.

ુ ના કાંઠે ઉભો છું . નીમીળ કાચ જેવી તેની સપાટીમાંથી છેક નીચેના તળીયાનો પટ ચોખખો દેખાય છે .
હંુ સવીમીંગપલ
અદંરની પાઈપમાંથી આવી રહેલા પાણીના પવાહને કારણે , અને થોડી ઘણી હવાની અસરને કારણે થતી, સાવ નાનકડી
લહરીઓ સીવાય પાણીની સપાટી સાવ શાંત છે.

Avalokan Shatdal - 1 Page 87

અવલોકન શતદલ -1

અને હંુ પહેલ પ ુ ં ગ થ ીયઉ ;ંુ અન ે વમળો પશર.

તરીપાણીમાં ગમક ુ ંુછજું ેમ જેમ હંુ પાણીમાં વધારે ઉતરતો જઉ છું તેમ
તેમ આ વમળો વધતાં જય છે . હવે હંુ તરવાન શ ં ુ ; રકરં છું મોજં જેવાં તીવર બની જય છે . મારી નજર
અને વમળો
પલ ે
ુ ના તળીયા પર પડે છે . જ સાવ સપિ દેખાત હ
ું તું ; તે તળીયામાં વમળો અને મોજઓનાં પડછાયા(!) દેખાવા માંડે છે .
તજસવી અન આમ તમ ઘમુરીઓ ખાતાં પડછાયા ! એને બીજું નામ પણ શ આ
ે ે ે ંુ પવું ? આ તો પાણીનાં વમળ અને મોજંના
પડછાયા!

હંુ એક લબ
ં ાઈ પરુી કરી પાછો ફરં છું . તયાં એક છ ફુટ ઉચો અને પહાડી કાયા ધરાવતો યવુાન પાણીમાં ડુબકી
મારીને તરવા પડે છે . એક મોટંુ મોજું આકાર લે છે . પણ તે ભાઈ તો પાણીની અદંર તરનારા છે . એ તો પાણીની અદંર
રહીને જ પેલે પાર પહોંચવાની કમતા ધરાવે છે . અને ઘડીકમાં એ મોટંુ મોજું શાંત પડી જય છે . એમની વીશાળ કાયા અને
તેમનો તરવાનો તીવર વેગ પાણીની સપાટીને વીકુબધ નથી કરતાં.

ુ ની દીવાલની મહાલીપા આવેલા, પાણી અદંર લાવવાના, કાણાં પર પડે છે . પાણીનો

મારી નજર હવે મારી બાજુમાં , પલ
જોરદાર પવાહ અદંર આવી રહયો છે. પણ થોડેક દુર સધ ુ ી જ , હાથને તેની અસર વતાીય છે . પછી
ુ ી , માંડ એકાદ ફુટ સધ
તે તો જળરાશીમાં સમાઈ જય છે; એકાકાર બની જય છે. તેની હાજરી સહેજ પણ વતાીતી નથી .

વીજાનની દશટીએ આ સાવ સામાનય ઘટના હતી, પણ……

આપણ મ ુ ં ન પ તે જડ અરીસા જેવ નેવજ

ણ આ પ લ ુ ?નાપાણીનીતરલસપાટીજ ંુ છેન . સહંુ ેજ અણસાર
ંુ ે થીહોત
થયો; સહેજ સવંેદનાની લહેરખી આવી ; અરે! એક નાની અમથી કાંકરી જેવો વીચાર કે સજ
ં ોગ આવયો અને વમળો , મોજં
શર. બધ ખ ં
ુ ળભળીઉઠ ે
. માનસપટ પરન ચ ં . દશય રોળાઇ જય.
ુ ીિડહોળાઇજય

ં સતલમાંય એ બધાં સવંદે નો પડછાયા અને પડઘા પાડ્યાં જ કરે . અદંર ને

પારદશીક શાંતી કયાંય ન ભળાય. અરે અત
ં સતલને ખલેલ નથી પાડતા. જે અદંરના મનોરાજયમાં
અદર સજીતા પવાહો, ચીંતનો પમાણમાં ઘણા શાંત હોય છે : એ અત
ં
ભળી જય; એની સાથે એકાકાર બની જય; તેના મનની સમતા જળવાઈ રહે છે .

પણ એમ કહે છે કે , સથીતપજની ચૈતય અવસથા તો આનાથી પણ વધ સ ુ . તેન મ

મતાવાળીહોયછેં ુ નતોબહારથી
થતા કાંકરીચાળા જેવા વીકારો, અરે! ખતરનાક ઝંઝાવાતો હોય; તો પણ સથીર રહે છે . એની સમતા, તટુી જય એવા
કાચની સપાટી જેવી, જડ નથી હોતી. તે પાણીની જેમ અતયત
ં સવંેદનશીલ હોવા છતાં , તેમાં કોઈ પતીકીયા થતી નથી. એ
અવસથામાં વયકતી સતત સમતામાં જ રમમાણ હોય છે. એને પેલા કુશળ તરનારાની જેમ , અદંર ડુબીને , એકાકાર બનીને
પેલે પાર જવાન પ ં ુ .ણનથીહોત ું
એવી અવસથામાં બહાર - અદંર, કીયા - પતીકીયા, તરવું - ડુબવ એ ુ ં વાકોઈભેદ
ે
રહતા નથી .

એવ આ ુ ં ય ા . કાશ, આપણુ ેલાકહ

િ ાનોપવાસકરીચક ેછે સથીતપજ જેવા બની શકીએ. પચડ
ે ગીતાના ં પભજ
ં ન પણ
ે ે ે
આપણી સમતાન વીખરી ન શક તેવા .

અનક
ુ મણીકા

સવીમી ગપ ુલ નુ ં દોરડ ુ ં ... [ સં ગત ના ગુણ દોશ ]

ઘણા વખત પછી પાછા, સવીમીંગપલ ુ ાકાત લીધી. .

ુ ની મલ

Avalokan Shatdal - 1 Page 88

અવલોકન શતદલ -1

પલ ં ાઈને ચાર પટામાં વહેચતાં દોરડાં છે - જડાં અને પાણીની સપાટી પર તરતાં દોરડાં . પણ તે તો દુરથી
ુ ની લબ
જોઈએ તો. નજકથી નીહાળીએ તો વચચે એક પલાસટીકની, જડી દોરી છે. પલાસટીકની ચારેક ઈચ વયાસની અને વચચે
નાનાં કાણાંવાળી અનેક ચકતીઓમાંથી આ દોરીને પરોવેલી છે . ચકતીઓની જણે કે માળા બનાવલ ે ી છે . સરસ મજની
ે ં ે
ચકતીઓ : એક લાલ રંગની અન બીજ સફદ રંગની . આમ સળગ લાલ અન સફદ રંગની ચકતીઓન બ
ે ે ં ુ નેલએ ંુ દોરડું
દેખાવમાં તો આકશીક લાગે છે જ ; પણ તે પાણીની ઉપર છેક એક છેડેથી બીજ છેડા સધ ુ ી તરત ર ંુ હેછ;ે કયાંય ઝુકી
પડત નું થી.

બીજ જગયાએ બાળકોને તરવા માટેનો , છીછરા પાણીનો વીભાગ છે. તયાં પણ આવ દ ુ જે ું રાખ
ં , ોરડ ું ે
ઉડા ેલછ
ે ે ે
પાણીથી આ વીસતારન અલગ પાડ છ . પણ તેમાં પલાસટીકની જડી દોરી ઉપર વાદળી અન સફદ ડમબલસ આકારની ,
ે ે ે
ુ ળીઓ પરોવેલી છે . આ દોરડું પણ પાણીની લગોલગ તરત ર ંુ હ-ેછસહ
પોલી, પત ે ેજ પણ ઝુકયા વીના .

બને દોરડાં ઉપર કોઈ તોફાની બાળક લટકવા જય છે ; અને દોરડું પાણીમાં નમી જય છે . તરત લાઈફ ગાડીની
સીસોટી વાગે છે અને તે બાળકને દોરડાં પરથી હટાવી લેવ પ ંુ ડ.ેછેફરી દોરડું તરત થ ુ પાણીનીે લગોલગ -
ં . ઈજયછ
સહેજ પણ ઝુકયા વીના .

અને આ જ દોરડું પાણીને બદલે હવામાં લટકત હ ું ોતતો ? તેને પણ કેટેનરી (ઝોલો?) બનવ પુંડત. બે ટેકાની વચચે
ઝુકી જવ પુંડત. ટકો હોય તયાં જ તે કેટનરી ઉચી રહ છ . ટકાની વચચેના ભાગમાં તે ઝુકી જય છે . પાવરન દ
ે ે ે ે ે ંુ ોરડુંપણ
આમ જ ઝોલો બનાવીને ટાવર પરથી લટકત હ ંુ .ોયછે

આ તો રોજન દ ંુ .શયછે કશ ન
આમાં ંુ . થીપણ….
ંુ વન

દોરડાંની જેમ જે હલકા છે ; અહંકાર વીનાના છે : તે તરતા રહે છે . સહેજ ભાર આવયો ; અને તે ઝુકી પડે છે . તે
પાણીની ઉપર સથીતપજની જેમ તરતા રહી શકતા નથી. કાળની સીસોટી વાગે છે; અને તેમણે બધો ભાર ફેકી હળવા થઈ
જવ પ ંુ ડ.ેછે

આપણે પણ હવા જેવી, હલકી સગ ં તમાં રહીએ; તો આપણે ઝુકી જવ પંુ ડે : કેટેનરીની જેમ . અને પાણી જેવા ભારે,
સજજનો અને સત ં માં રહીએ; તો તરતા રહીએ - ડુબીએ જ નહીં . અને સબળ ટેકો હોય તયાં આપણે દોરડાંની જેમ
ં ોના સગ
સથીર રહી શકીએ. એ ટેકો ગયો નથી અને
અધ
ઃઃ
પતન અનીવાયી.

આ જ તો કુદરતી નીયમ છે – દોરડું હોય કે માનવ -જવન.

અનક
ુ મણીકા

સવી મીગપ ુલમા ં તળીય ે પટો ... [ વીકત દશટી ]

ુ માં તળીયે પટા દોરેલા હોય છે ; અથવા પથથરમાં એવી ડીઝાઈન બનાવેલી હોય છે . આ પટા તરવાની
મોટા ભાગના સવીમીંગપલ
લેનની મધયરેખા દશાીવતા હોય છે , જેથી તરનાર લેનની બરાબર વચચે તરી શકે . જયારે તરતા હોઈએ તયારે તો; આ પટા બરાબર
સીધા દેખાતા હોય છે . પણ બાજુની લેનમાંથી નજર કરીએ તો આ પટા વાંકા ચીતરેલા જણાતા હોય છે . પાટાનો નજકનો ભાગ અને
દુરનો ભાગ એક સીધી લીટીમાં દેખાતા નથી .
Avalokan Shatdal - 1 Page 89
અવલોકન શતદલ -1

હવે વીજાનની રીતે આ સાવ સવભાવીક વાત છે . બધો ખેલ પાણીમાં થતા પકાશના કીરણોના વકીભવનને કારણે હોય છે . પટાનો
દુરનો ભાગ વધારે મોટા પાણીના જથથામાંથી પસાર થાય ; માટે તે આપણને વાંકો વળેલો લાગે .

એ તો એમ જ હોય ને? પણ …..

આપણે જયારે કોઈ પણ ચીજની સાવ નજક હોઈએ છીએ; તયારે તે આપણને એક રપમાં ભાસે છે . જયારે આપણે તેનાથી દુર
હોઈએ તયારે તેન ર ુ ં . ડુંગરા દુરથીે છેજ રળીયામણા હોય છે ને ? જે વસત આ
પ સ ાવભીનહોઈશક ુ પ ણનેનજકથીસાવસીધી
લાગતી હોય; તે દુરથી બહુ વીકુત બની જતી હોય છે . વચચે પાણીનો છે તેવો અત ં રાય ન હોય તો પણ , સાચ દ ુ ું ોયછે
ં શ .ી નકયાંથતહ
નજકની ચીજ મોટી લાગે છે, અને દુરની નાની . આપણા પશો આપણને પહાડ જેવા લાગે છે ; બીજના તેનાથી મોટા પશો પતયે આપણી
કોઈ સભાનતા હોતી નથી. તેમની વાતમાં કોઈ માલ આપણને જણાતો નથી.

કેટકેટલી જતની વીકુત દશટી હોય છે , નહીં ?

અનક
ુ મણીકા

સવી મીગ પુલમા ં ગોગલ સ... [ વીચાર ની સપશ ટતા ]

સવીમીંગ પલુ માં હંુ બાજુમાં ઉભો હતો . નીચેની ફશી પર નજર પડી. સતત તરંગો વાળી પાણીની સપાટીને કારણે નીચેની ફશી
પરની ડીઝાઈન હાલમડોલમ થતી હતી. સપશટ દેખાતી ન હતી . મે ડુબકી મારી . હવે ડીઝાઈન સારી દેખાતી હતી ; હાલતી ન હતી. પણ
ંુ ળી જ દેખાતી હતી .
આકૃતી તો ધધ

પાછા બહાર નીકળીને તરવાના ગોગલસ ચઢાવયા. ફરી ડુબકી મારી . હવે ડીઝાઈન સપશટ દેખાતી હતી . થોડી વાર તો આમ સારં
ચાલયું , પણ થોડીવારે ગોગલસની અદંર પાણી જમા થવા માંડ્યું . ફરી દશય અસપશટ થવા માંડ્યું . મને તરત મોતી લેવા ડુબકી મારતા
મરજવા યાદ આવયા. કેટલી સતેજ આંખો તેમણે રાખવી પડતી હશે ? અને જુના જમાનામાં તો શાસ લેવા માટેના કોઈ સાધન પણ ન
હતા. જનને જોખમમાં નાંખીને મરજવા ડુબકી મારે અને મોતી પામે .

જાનની બાબતમાંય આમ જ હોય છે ને ? કોઈપણ વીશયની ચોકસ માહીતી મેળવવી હોય તો તેના ઉડાણમાં ડુબકી મારવી પડે .
ચોકખા દશીન માટે આપણી નજરને કુશાગ રાખે , તેવાં સાધનો વાપરવાં પડે . અજાન, અધં શદા, પવુીગહ, માનયતા વી.ના પડળ
આપણી દશટીને અવરોધે નહીં; તે માટે ખાસ તકેદારી રાખવી પડે . વીચારની સપશટતા, આચારની શદ ું ામથયી
ુ ી, ડુબકી લગાવવાન સ
આ બધાં હોય તો સતય પરખાય.

તો જ કોઈ પણ ચીજન વ ુ ં , તેનો તલસપશીી

ાસતવીકદશી નથઈશક ે
અભયાસ થઈ શકે . બાકી તો બધ ધ ંુ ળંુ, અસપશટ જ રહે
ંુ ધ

અનક
ુ મણીકા

સવી મીગ પુલમા ં સમર સોલટ ... [ મહાવ રો ]

મારો દોહીિ જય, મને બહુ વહાલો છે . સાવ નાનો, િણ મહીનાનો હતો તયારથી તે મારી સાથે જ રહેલો છે . અમે પહેલવહેલી વાર
ુ માં ગયા; તયારે તે પાણીથી એટલો બધો બીધેલો હતો કે , મહાપરાણે તેને પાણીનો સપશી કરાવયો. અને તે પણ
ે ે લઈને સવીમીંગ પલ
તન
તની કટકટલી ચીસાચીસ વચચે . માંડ અડધી મીનીટ પલ
ે ે ે ુ ના પાણીને તેના ચરણસપશીનો લાભ મળયો હશે ! અને ભાઈ તો ભાગયા.

અને જયારે અમે છેલલી વખત પલુ માં ગયા તયારે ? તે હવે સાત વરસનો છે. હંુ તો પાણીમાં ઉભો રહી, ઘડપણની અશકતીઓમાં
નીવીીકાર બની; તની પવતૃતીઓ નીહાળી રહયો હતો. માળો માછલાંની જેમ તરતો હતો. દીલ દઈને ધબ
ે ુ ાકા મારે . જતજતની રીતે

Avalokan Shatdal - 1 Page 90

અવલોકન શતદલ -1

તરે. અને સમરસોલટ( ગલુ ાંટીયાં?) તો એવા મારે - એકી સાથે દસ મે ગણયા! એક જ કણ પાણીની બહાર આવે; અને એટલામાં
શાસનો સટોક ભરી લ ! જણે જળચર પાણી જ જોઈ લયો!
ે

બધો પતાપ મહાવરાનો છે. જે કરીએ તેની સાથે આતમસાત થ .

્ વાનોછે

, ; .
, .
, ,
, .
-

અનક
ુ મણીકા

હા ઈવે – 1... [ લક યપાપ તી ]

ે છે . પણ તમે
તમે એકસપેસ હાઈવે પર, કલાકના સાઠ માઈલની ઝડપે, આગળ ધસી રહયા છો. રસતાની બને દીશામાં બબબે લન
ે
તો તમારી બ લન પર જ ગાડી ચલાવી શકો છો. જયાંથી આવયા તયાં પાછા નથી જઈ શકતા. નાકની દાંડીએ, આગળ ને આગળ,
ે
ુ ી, બસ! સતત દોડતા જ રહેવાન છ
લકય પાસે ન પહોંચાય તયાં સધ ું ે .

વચચે ઘણા િીભેટા (Exit) આવે છે. પણ એમાંનો એક પણ તમારા કામનો નથી. ઘણા તો બહુ આકશીક િીભેટા છે . સરસ
મઝાના, કુદરતી સૌંદયીવાળા પાકી , લેક કે મનોરંજનના સથળ પર તે લઈ જય છે . કયાંક ખાવાપીવાની સરસ મજની વાનગીઓ પણ
મળે છે . પણ તમે તયાં અટકી નથી શકતા. તમારે તો સમયસર લકય સથાને પહોંચવાન છ ંુ ે . કોઈ અણમોલ તક તમારી રાહ જોઈ રહી છે.
નસીબ આડન પ ે ુ ં ા ં
ંદ.ડુહાકદાચખસીજવાનછ ે ે
! થોડો સમય ું ખાણીપીણી માટ કે નાનો મોટો છુટકારો લેવા અટકાય ; પણ લાંબો વખત
નહીં.

; .
!
-

,
, .

-‘ ’–

અને તમારો િીભેટો હવે નજક આવી રહયો છે . જો જરા ગાફેલ રહયા ; બેધયાન રહયા; કે બીજ કોઈ વાતમાં મન પરોવયંુ ;
અને તમારો િીભેટો તમે ચક ુ ી ગયા; તો પાછા જ ફરવ પંુડે. એમ બને કે : આવી ગફલત થઈ છે; તેનો ખયાલ તમને બહુ મોડો આવે ;
ચોથા કે પાંચમા િીભેટા પછી આવે . અને તમે પાછા વળો; અને ફરી પાછા તમારી સાચી દીશામાં આગળ વધો. તમારો રસતો તમને પાછો
મળી પણ જય. પણ ગયેલી એ ઘડી, એ પળ પાછી નહીં આવે. તમે લકય પર પહોંચો; તયારે કદાચ બહુ મોડું થઈ ગય હ ંુ ોય . એ તક
જતી રહી હોય. આગળ ચોટલાવાળી અને પાછળથી બોડી તક!

અથવા એટલ મ ુ ં ો ડુ ં થ ઈ , ંુ અન
ગયહ ોયકે ગતમ ે કોઈ
ાઢઅધ ેરીવળે તેવી નીદામાં પોઢી જવ.
મનેઘશકાય
ં ારંનતઉઠી

જંદગીય માળી આવા એક હાઈવે જેવી જ છે , નહીં વાર?

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 91

અવલોકન શતદલ -1

હાઈ વે - 2... [ જવન નો આનં દ ]

તમે એકસપેસ હાઈવે પર રીકીએશન વેહીકલમાં ( RV ) મસ ુ ાફરી કરી રહયા છો. તમે અને તમારો મોટો દીકરો આગળની સીટ
ઉપર બેઠા છો. તમારી બનેની સીટની વચચે પાછળના ભાગમાં જવાન બ ું .ારણછ ે
એ ું ભાગમાં, નરમ સોફાઓ ઉપર, તમારં બાકીનું
ે ે
કુટુમબ બઠલ છ ે
ુ . આ ભાગમાં બધી જ આધન
ં ુ ીક સવલતો છ . પાછળ ટીવી જોતાં જોતાં નાસતાની જયાફત ઉડી રહી છે. તમારો બીજો
ે
દીકરો બારણ ખ ું ોલીને, તમારા બે માટ, નાસતો અને ઠંડા પીણાં લઈ આવે છે . રસતો આરામથી કપાઈ રહયો છે. રસતામાં એક પાટીયું
ે
તમે વાંચો છો કે; એક બહુ જણીત ન ું હીં , એવ સ ં ુ ર ો વ ર અન . બધાં
ેતેનાકાં
ને ઠ ેકેમપીંથાય
મન છેને કોપાકી
ગમાટ ે; છ ે રાત તયાં
એક
રહી જઈએ. તમ વાહનન એ એકઝીટ ઉપર વાળો છો; અન દસક મીનીટમાં ત બહુ સદુ ર જગયાએ પહોંચી જઓ છો . ધસારાની સીઝન
ે ે ે ે ે ં
નથી એટલે તમને કેમપીંગની જગા પણ મળી જય છે .

બહુ જ થોડી વારમાં તમને વીજળી , પાણી અને ડેનેજનાં જોડાણ મળી જય છે . તમે અને તમારો દીકરો સાથે મળીને થોડીક જ
મીનીટોમાં વાહનના બે પડખાં ફેલાવી દો છો . અદંર વાહન કરતાં બમણી પહોળાઈ વાળો ખડ ં બની જય છે . ફટાફટ બહાર ફોલડીંગ
ખરુશીઓ નખ ં ાઈ જય છે . બાળકો પાછળથી સાઈકલો કાઢીને સરોવરની પદકીણા કરવા નીકળી પડે છે . તમે અને તમારાં પતની
આરામખરુશી ઢાળી, ખશ ુ નમુા હવા માણતાં પગ લબ ં ાવો છો. દીકરો અને તેની પતની રાતવાસા માટે એક તબ
ં ઉ ુ . તે છ
ભોકરીદ ેમેને
એમાં રાત પસાર કરવાનો શોખ જગયો છે.

સવાર પડે છે ; અને બહાર ખલુલામાં સહીયારા પયતનોથી, ગરમ ગરમ નાસતો બની રહયો છે. બધાં નાસતો કરી, તળાવમાં બે
એક કલાક નહાવાની અને તરવાની મઝા માણી લે છે . પછી બધ હ ં ુ ા ઉ સ નજઉસનમસ સદંુર વળાંક છે
. વચચે કોઈુ ાફરીફરીશરકરે
ે ે
ઉપર નીચની ઉડી ખીણ અન પવીતની કોર પરથી દુર સધ ે ે
ુ ી ફલાતા દશય માણવા રસતાની બાજુએ કયાંક તમારં વાહન તમ રોકી પણ લો
છો. એ દશયની મજ માણી; હળવાશથી પાછી મસ ુ ાફરી ચાલ ક ુ રોછો .

કોઈ ખાસ સમયે લકય પર પહોંચવાની ઉતાવળ નથી. આખે રસતે આવી મજઓ માણતાં માણતાં તમારી આ મોજ અને મસતીથી
ુ ાફરી આગળ વધે છે . તમારા લકયસથાને પહોંચયા પછી પણ આવી જ હળવાશ ચાલુ રહે છે . તયાં તો તમે બધાં એક
ભરેલી મસ
અઠવાડીય ર . અને તાજમાજ થઈ વળતી મસ
ંુ ોકાઓછો ુ ાફરીનો આરંભ કરો છો. તે પણ આ જ ગતીવીધીથી, આ જ રસમથી ….

જયારે તમે ભાડાની આર.વી. માં મસ

ુ ાફરી કરવા સમથી ન હતા; તયારે જયાં નોકરી કરતા હતા, તે કમપનીની નાનકડી કારમાંય
ં
આમ જ આનદથી, મસ ુ ાફરી કરી હતી.

અને ઘણાં વશોી પહેલાં , તમારી નવોઢા પતનીની સાથે, અમદાવાદથી વડોદરાના હાઈવે પર, પોતાની મોટર સાયકલ પર પણ, આવા
જ ઉલલાસથી મહાલયા હતા.

અને તેના ઘણાં વશોી પહેલાં , કીશોરાવસથામાં, નવ ન ં ુ વ ંુ ાઈકલચલાવતાશીખ

સ ેલાતયારે
, તમારા સમવયસક મામાના દીકરા સાથે
અમદાવાદથી પાલડી ઉતયાી વીના, સફળતાપવુીક સાઈકલ ચલાવી હતી; અને એ ઉતસાહમાં છેક સરખેજ અને વળી તયાંથી સાણદં પણ
પહોંચી ગયા હતા ને?

સતત ધયેયલકીતાના પતાપે તમારી જવનયાિા અમદાવાદમાં મોટાભાઈ પાસેથી માંગી લીધેલી સાઈકલથી શર કરીને, અમેરીકામાં
આર.વી. સધુ ી પહોંચી છે. પણ આ ધયેયલકીતાની સાથે સાથે , રસતે વેરાયેલા પડેલા જવનના નાના નાના આનદંોને માણતા
રહવાની આ રસમ પણ તમે જળવી રાખી છે, નહીં વાર?
ે

અનક
ુ મણીકા

હા ઈવે પર નો એકઝીટ ... [ પર ીશમ / ચી વટ ]

Avalokan Shatdal - 1 Page 92

અવલોકન શતદલ -1

દરરોજનો અનભ ુ વ છે. આમ તો લાંબા અતં રે જવાન હ ંુ ોતન દીકરીના દીકરાને નીશાળેથી બપોરે લઈ આવવાન એ ંુ રોજનું
ંુ. થી
કામ. પાંચ માઈલનો એ રોજનો રસતો. પણ એ પાંચ માઈલની મસ ુ ાફરી માટે પણ હાઈવેનો સહારો લેવો પડે છે . એ વીના પણ મસ
ુ ાફરી
થઈ તો શકે છે . પણ એ રસતો બહુ લાંબો પડે છે . તેની ઉપર ધીમી ગતીએ જવ પ ંુ ડ.ેછવચચ ે ે રકાવટો પણ ઘણી આવે છે : કયાંક
ટાફીક સીગનલ, તો કયાંક સટોપ સાઈન. વળાંકો પણ ઘણા આવે. કયાંક તો રસતો સાવ નાનો હોય, બને દીશામાં માિ એક એક જ
લેન.

ે ો સહારો અચક
આથી દરરોજ એ હાઈવન ુ લેવો પડે છે . અમારા ઘરની નજકના મખુય રસતા પરથી તેમાં પવેશવાન અ ંુ ને
નીશાળની નજકના નાનકડા રસતા પર પવેશવા તેમાંથી નીકળી જવાનું . પાછા વળતાં આનાથી ઉધી પકીયા. આ બને માટે એકઝીટનો
સહારો લેવાનો.

હવે વાત એ કરવાની છે કે , જયારે એકઝીટ પરથી હાઈવમે ાં પવેશવાન હ

ંુ ોય; તયારે ખાસ સતેજ રહેવ પંુડે . હાઈવે પર ચાલી
ે ે
રહલી ગાડીઓનો પવાહ દુર હોય ; તયારે જ એમાં પવશી શકાય. મોટા ભાગ તો જગયા મળી જ જય. પણ કો’ક વખત લાંબી વણજર
ે
આવી રહી હોય; તયારે બહુ જ અસમજ ં સ રહે . ગતી વધારે પણ ન રાખી શકો; અને ધીમી પણ નહીં. કદીક સાવ અટકી પણ જવ પંુડે
અને ચાલ મળતાં, તવરાથી ઝડપ વધારી, હાઈવેની ઝડપ સાથે તાલ મેળવી લેવો પડે – કલાકના સાઠ માઈલ ! હાઈવે પર ચાલ મળી
જય તયારે હાશકારો થાય. ચાલો હવે નીરાંત થઈ; ઝડપથી લકય તરફ પહોંચી જવાશે.

હાઈવે પરથી બહાર નીકળતી વખતેય સતેજ તો રહેવ પંુડે , પણ પમાણમાં તકલીફ ઓછી પડે. જેવા એકઝીટમાં પવેશી જઈએ
અને ઝડપ ઓછી કરવા માંડીએ એટલે પહોંચયાનો હાશકારો થાય. ધીમે ધીમે શહેરની કલાકના 35-40 માઈલની ઝડપ ઉપર આવી
જઈએ. હવે અટકવાન સ ુ . તાણ પણ ઓછી થાય.
ં રળબનીજય

બે હાશકારા – પણ બનેની અનભ ુ ી અલગ . એકમાં ઝડપ વધવાનો આનદં; બીજમાં અટકી શકાવાનો આનદં. પહેલામાં
ુ ત
તાણના વધતા પવાહ સાથે તાલ મેળવવાનો આનદં ; લકય સધ ુ ીન અ ુ ં ં રહવ
ત , તેઝે ડપથીકપાશે ં . બીજમાં તાણ ઘટી
આશાનો આનદ
ં ં ે
શકાવાનો આનદ; લકયની નજક આવી ગયાનો આનદ. પહલાંમાં ઉપર ચઢવાન ત ે
ુ ાણ ; બીજમાં નીચ ઉતરવાની હળવાશ. ઉપર ચઢવાનું
ં
હમમેશ વધારે શકતી, વીશેશ ધયાન, વીશેશ સતકીતા માંગી લે છે . એમાં વીશેશ જોખમ છે . નીચે ઉતરવાન પ ુ ં .
માણમાંબહુસરળછે

રસતો ટંુકો હોય તો , આ ઉપર અને નીચે જવાના અનભ

ુ વોની એક આવરુતતી થાય એટલે પતયું . લાંબા રસતે જતાં હોઈએ તો આવા
બે, િણ કે વધારે ચઢાવ ઉતારમાંથી પસાર થવ પંુડે .

પવીત ઉપર ચડવાન અ ુ –ં ન ે ઉ ત ર . નાની

વાનએંુ ટેમાં
કરી હોય કે મસુ મોટો
પણઆજઅનભ તુ ીદોહરાયછ ે .
પવીત હોય

જવનમાંય આમ જ છે ને વાર ?

અનક
ુ મણીકા

હે ન ડ બો ય/ ફલીપ ર... [ સાધન વાપર વાનો વીવ ેક ]

ુ માં વપરાતાં આ બે સાધનો.

સવીમીંગપલ

હેનડ બોય ( ‘દોસત’ માં હોય છે, તેવો ઓ’ નો ઉચચાર.) - Hand buoy કસરત કરવા વપરાય છે. તેને હાથમાં રાખીને
પાણી કાપીએ; તયારે પાણીનો બહુ જ અવરોધ કાપવો પડે

Avalokan Shatdal - 1 Page 93

અવલોકન શતદલ -1

આની સામે, ફલીપર - Flipper એ પગમાં પહેરવાન સ ંુ ડી જેવંુ . તે પહેરીએ એટલે

: સીલે માછલી કે ડોલફીનની પછ
ંુ ાધનછ
ે
પાણી સહલાઈથી કપાય . પાણીની અદર તરવાની આપણી ઝડપ વધી જય.
ં

સાધને સાધને ઉપયોગનો પકાર બદલાય. કો’ક સાધન અવરોધ વધારે; કો’ક સાધન કાયીકમતા વધારે. કસરત કરતી
વખતે અવરોધ વધારી આપતાં સાધનો કામનાં. તરતી વખતે કાયીકમતા વધારતાં સાધનો કામનાં.

જવનમાંય આપણે સગવડ અને સવુીધા વધારતાં જતજતનાં સાધનો વાપરતાં હોઈએ છીએ. પણ ખોટાં સાધન વાપરીએ તો?
જયાં કાયીકમતા વધારવાની હોય તયાં અવરોધ વધારી દે તો ? અને જયાં મહાવરો વધારવાનો હોય, કમતા કેળવવાની હોય , તયાં
સરળતા થાય તેવાં સાધનો વાપરીએ તો?

આ સાધનોનો કોઈ અથી જ ન સરે. સાધન વાપરવામાં વીવેક હોવો બહુ જરરી છે . સાધન વાપરવાની સઝ ુ વગર, માિ
ે ે
વાપરવા ખાતર જ આપણ ઘણી વાર ત વાપરતાં હોઈએ છીએ. આમાં તો ઉલટાન ઓ ુ ં .થ
ડ માં ઘણી વાર ંુ એમ
ીચોડથતહ ે
ોયછબનત ંુ
ે
હોય છે કે , જને અપણે સવુીધા માટે વસાવય હ ં
ું ોય ; તે એક બીન જરરી જજળ બની જત હ ંુ .ોયછે

અને માિ ફલીપરો જ ફલીપરો વાપરતા જઈએ અને કદી હેનડબોયને હાથ પણ ન અડાડીએ ; તો આપણે સાવ પાંગળાં જ બની
જઈએ.

અનક
ુ મણીકા

હં સ ભીક ુક ... [ પં ખ ીજગ ત ]

તે દીવસે મારા બે દોહીિોને લઈને હંુ પાકીમાં ગયો હતો . હીંચકા, લપસણી વી, કાયીકમ પતાવીને અમે પાકીમાં આવેલા નાના શા
તળાવ પાસે ગયા. અમને જોઈને, તળાવમાં તરતા, પાંચ છ હંસ ( Goose) બહાર આવી ગયા. અમે ઘણી વાર ઘેરથી બેડ કે પોપ
કોની સાથે લઈ જતા અને બતકો અને હંસોને નીરતા .

તે દીવસે ચાંચો પહોળી કરીને એ બધા બરાડવા લાગયા. અમારી પાસે તેમને આપવા લાયક કશ હ ું તન ું . હીં
એ જનાબો તો
ે
અમારી પાછળ જ પડી ગયા; બરાડતા જય અન અમારી પાછળ પાછળ આવતા જય – મથરુાના ચોબાઓની જમ ! મારા બને દોહીિો તો
ે
ભાગયા. મારે આ લપને હાકોટો મારીને વીદાય કરવી પડી! અને નકી કયીું કે હવે પાકીમાં આવીએ તયારે આમને માટે કાઈક પસાદ
લઈને જવંુ .

માછલી ખાનારા આ જવો માનવ સહવાસમાં રહીને ભીકુકો બની ગયા હતા!

અનક
ુ મણીકા

કી ર સા ગર ... [ સપ શપ ]

અરે ભાઈ! આ કોઈ પરુાણકથા નથી. મારં એકદમ નવલ અ ંુ .વલોકનછ ે

નવા ઘરમાં ગયા પછી, જુન જ ુ ં મબહુદુર પડતંુ
ે ે
હતું. એટલે તેની શાખા આ નવા શહેરમાં શોધી કાઢી . અને તેના નાના અમથા જકુઝીનો આજ પહેલ વહેલી વાર લાભ લીધો . હવે માળંુ,
અહીંની સીસટમ એવી છે; કે જેકુઝીમાં ફીણ થાય તે માટે થોડું અમથ પ ુ ં . જેવખતાહોયછ
વાહીનાં બ ે ં ; કે તરત
ુ બલરચાલક ુ રીએ
ફીણ વળવાન ચ ુ ં . થોડીક
ાલથ ે ે
ુ ઈજયવારમાં તો ફીણના ગોટ ગોટા વળવા માંડ .

જેકુઝીમાંથી નીકળતાં નીકળતાં એક વીચાર આવયો . ચહેરાને આ ફીણનો સપશી કરાવ ત

ંુ ો ? અને ધીરે ધીરે શરીર નીચે
ે ે
ઉતારતો ગયો. હવ પાણીની સપાટીની લગોલગ મારા હોઠ આવી ગયા હતા. અન સપશીની એક અજબો ગરીબ અનભ ુ ી થઈ ગઈ .
ુ ત

Avalokan Shatdal - 1 Page 94

અવલોકન શતદલ -1

ફીણના ગોટાના આધાર જેવા પરપોટાની કુમાશ અનભ ુ વવા મળી . અનેક પરપોટા મારા હોઠને અડીને ચાલી જતા હતા, કો’ક
હળવાશથી ફુટી પણ જતા હતા . હીલસટશન ઉપર વાદળાં તમારી આસપાસ તમને વીંટળાઈ વળે ; તેમાં દશીનની એક નત
ે ુ ન અનભ
ુ ત
ુ ી
મળે; તેમ અહીં સપશીભાવની એક અજયબ અનભ ુ ી ચીતતને પાપત થઈ . મન પસન થઈ ગયું .
ુ ત

ુ વોથીય આપણે અજાત અને અળગા રહેલા છીએ ; તો ઈનદીયાતીત અનભ

હજુ ઈનદીયોથી પાપત આવા અનેક અનભ ુ વો કેવા
હશે?

Avalokan Shatdal - 1 Page 95

અવલોકન શતદલ -1

વીભ ાગ – 3

….પરીચય

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 96

અવલોકન શતદલ -1

શા રદાગૌરી ભીખાભ ાઈ જની

તેમનાં અનેક પીય ભજનોમાંન એ

ું ક -

” ભવુન ભવુન માડી તારી જયોિતના ઝણકાર,

દીલડે દીલડે તે માના દીવડા .”
-

__________________________________________________________

જનમ

• આશરે 1912 માં ; આણદં

• - અમદાવાદ

અવસાન

• મે 1998

કુટુમબ

•
o અનપણ
ુ ાી
•
o ચીમનલાલ બલ
ુ ાખીદાસ રાવલ
•
o સવ. રામપસાદ ( ઇનદોરમાં સર હુકમીચદં શઠ ે ના પાઈવેટ સેકેટરી
o સવ. ગોવીંદરાય ( વે. રેલવેમાં કોમશીીયલ ઈનસપેકટર)
o સવ. વાસદુેવ ( યવુાન વયમાં કયના રોગમાં અવસાન)
•
Avalokan Shatdal - 1 Page 97
અવલોકન શતદલ -1

o સવ. નમીદાબેન
o સવ. સાવીિીબેન
o કુ. કુસમુબેન
•
o ભીખાભાઈ
•
o પીયશુ ( ચીફ સીવીલ એનજનીયર, ભદાચલમ પેપર મીલ)
o ડો. ભરત ( ગજ ુ ી. , અમદાવાદમાં આંકડાશાસિ વીભાગના ના હેડ તરીકે નીવતૃત )
ુ . યન
o સરુેશ ( એ.ઈ.સી.ના સાબરમતી પાવર હાઉસમાંથી જનરલ મેનેજર તરીકે નીવતૃત )
•
o ડો. દકા ( સિી- રોગોનાં નીશણાત અને સજીન)
o રાજેશરી ( દાહોદની મા. શાળામાંથી વીજાનનાં શીકીકા તરીકે નીવતૃત )

જાતી

• ઔદીચય સહસિ બાહમણ

અભયાસ

• ગજ
ુ રાતી ચાર ધોરણ

વયવસાય

• ઘરકામ

જવનઝરમર

• પીતા મહાતમાજ તરીકે ઓળખાતા .

• બાળપણમાં તેમના પીતાના ઘેર ચાતમુાીસ ગાળવા આવેલા એક સનયાસી પાસે સસંકૃત પણ શીખેલા
• ચાર જ ચોપડી ભણેલાં હોવાં છતાં એક વીદુશી જેવ વ ં ુ ાંચનઅનેઅદભત
ુ સમરણશકતી
• તેમને અનેક ભજનો, સતોિો, ગરબા, ગીત વી. કંઠસથ હતાં . ઘરકામ કરતાં હમમેશ ગાતાં રહેતાં .
• નહાનાલાલ કવીનાં ગીતો તેમને કંઠે સાંભળવાં તે એક લહાવો હતો .
• ગજુ રાતી સાહીતયન બ ંુ હોળંુવાંચન
• બાળકોમાં પાયામાંથી સાહીતયરસ કેળવયો .
• એ જમાનામાં છોકરા છોકરીઓ વચચે કોઈ ભેદ રાખયા વગર તેમને ઉછેયાીં .
• કીકેટની મેચની કોમેનટી સાંભળવાનો અદભત ુ શોખ !
• જવનનાં પાછલાં ઘણાં વશી અધ ં ાપામાં ગાળયાં, છતાં હમમેશ આનદંી સવભાવ

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 98

અવલોકન શતદલ -1

ભી ખાભાઈ મગન લાલ જની

તેમની બાળકોને કેટલીક જવનશીખ -

‘પહોંચ હોય તેટલો પથારો કરવો.’

‘કોઈન ભંુ લંુ ન થાય તો કંઈ નહીં , પણ કોઈન બ ંુ ર ંન ંુ .”
ુ કરવ
“આવકના 40% બચત થાય તેવી રીતે જવવંુ .”

-
” ચૈતનય િસનધ ગ ુ ર જેૐ
“ ૐૐ

__________________________________________________________

• 14, જનયઆુ રી- 1902, ખેડા

• - અમદાવાદ

અવસાન

• 13 સપટેમબર - 1988 , અમદાવાદ

કુટુમબ

• - નમીદાબેન; - મગનલાલ ; - શીવલકમી

• - 1) પભા (
ની
ઃ
ં ાન મતૃય પ
સત ) હ2)તાંશારદા ( 1998 માં અવસાન)
ુ ામયાં
•
o પીયશુ ( ચીફ સીવીલ એનજનીયર, ભદાચલમ પેપર મીલ)
o ડો. ભરત ( ગજ ુ ી. , અમદાવાદમાં આંકડાશાસિ વીભાગના ના હેડ તરીકે નીવતૃત )
ુ . યન
o સરુેશ ( એ.ઈ.સી.ના સાબરમતી પાવર હાઉસમાંથી જનરલ મેનેજર તરીકે નીવતૃત )
•
o ડો. દકા ( સિી- રોગોનાં નીશણાત અને સજીન)
Avalokan Shatdal - 1 Page 99
અવલોકન શતદલ -1

o રાજેશરી ( દાહોદની મા. શાળામાંથી વીજાનનાં શીકીકા તરીકે નીવતૃત )

જાતી

• ઔદીચય સહસિ બાહમણ

અભયાસ

• મેટીક

વયવસાય

• વે. રેલવેમાં ટેલીગાફ અને વાયરલેસ ખાતામાં ઓપરેટર અને પછી ઇનસપેકટર

જવનઝરમર

• સાવ સાદા અને સરળ માનવી

• મેટીકમાં ખેડા જલલલામાં પથમ નમબરે આવયા હતા, પણ ફી ભરવાના નાણાંના અભાવે કોલેજમાં જોડાઈ
ન શકયા. વીકટોરીયા ગાડીનમાં આ માટે ચોધાર આંસએ ુ રડેલા અને પોતાના બાળકોને કોઈ સજ ં ોગોમાં
આવી અસહાયતામાં પડવા ન દેવાનો સક ં લપ કરેલો .
• ે ે
પટા પાટા બાંધીન પણ પોતાના પાંચ સત ે ં ાનોને ભણાવયા હતા.
• જવનના મધય ભાગમાં જાતીમાં ઘર કરી બેઠેલ મતૃય પ ુ ા છ ળથતાપે, તસજગ
ભોજનોબધ ં કરાવવા
જાતીબધ ં ઓ ે
ુ સાથે પીકટીંગ કરવાન દ ુ ં ુ .
શ ક ર કામકરતાહતાઅન ે
મારપણખાધેલો
• જાતીમાં ભણતરનો પસાર થાય તે માટે એજયક ુ ેશન સોસાયટીની સથાપનામાં સકીય ફાળો આપેલો.
જવનભર તેના સકીય કાયીકર રહલા . ે
• 1942 - રેલવેની નોકરીમાં કોઈ વાયરલેસન ભ ંુ ણતું ન હતંુ , તયારે 40 વશીની ઉમમરે તે ભણવા દીલહી
ગયા હતા અને પથમ નબ ં રે ઉતતીણી થયા હતા. તયાર બાદ મહીને 75 ર.માંથી સીધો 120 ર. પગાર
થયેલો.
• 1957 - વાયરલેસ ઇનસપેકટર તરીકે નીવતૃત
• સમગ જવન ધમી પરાયણ હોવા છતાં, સપ ં દાયોની મોહજળ અને અધ ં શદાથી દુર રહયા હતા .
• શી. અરવીંદ ઘોશની ફીકસફ ુ ીમાં બહુ જ વીશાસ ધરાવતા હતા અને આખા કુટુમબને બે વખત પોંડીચેરી
લઈ ગયા હતા.
• પોતાની સથીતી સામાનય હોવા છતાં ઘરમાં 1000 પસુતકોથી સભર પસુતકાલય રાખયું હત અ ું નેિણ
પસુતકાલયોન સ ુ , જેથી બાળકો પસુતકો વાંચતાં થાય .
ં ભયપદધરાવતાહતા

અનક
ુ મણીકા

Avalokan Shatdal - 1 Page 100

અવલોકન શતદલ -1

સુરેશ ભીખાભ ાઈ જની

“ બાસઠના આ ડોસાજને ચાર સાલના થાવ છ ંુ ે .

સતં ાકુકડી , છુક છુક ગાડી , લખોટીમાં લલચાવ છ ંુ ે .”

આ કણમાં જવો.
” Live this moment powerfully. ”

_______________________________________________

• 5 – માચી , 1943 , અમદાવાદ

• – ભીખાભાઈ - રેલવે વાયરલેસ ઈનસપેકટર ; 1989 માં અવસાન, શી અરિવદં ઘોષ અને માતાજના
અનય ુ ાયી
• – શારદાગૌરી - ચાર ચોપડી ભણેલાં પણ અતયત ં ધામીીક અને સાહીતય વાંચનનાં રસીયાં , 1998 માં
અવસાન
• ( ) – િપયષૂ ( રીટાયડી સીવીલ એનજનીયર) , ડો. ભરત ( રીટાયડી પોફેસર – સટેટીસટીકસ )
• ( ) – ડો. દકા ( એમ.ડી. - ગાયનેક ડોકટર ) , રાજેશરી ( એમ.એસ.સી., એમ. એડ. -
રીટાયડી સકુલ શીકક )
• – જયોિત ( સજ ુ તા ) B.A. ( Economics) – લગન - 1968 ,
• – રચા , એમ.બી.એ. ( જવા પોગામર) : પતી – ધમેનદ ( પલાસટીક એનજનીયર); પિ ુ ો - નીલ
અને જય
• ( જોડીયા ) 1) િવહંગ – એમ .એસ. ; પોગામર, પતની - િજજાસા 2) ઉમગ ં – એમ.બી.એ.; મેનેજર
• ઇશરની કૃપાથી બધા ડલાસ / ફોટીવથીમાં જ રહે છે અને મહીને દહાડે બધા ભેગા મળીએ તયારે 10 જણ કુલ
થઈએ છીએ.

• એસ.એસ.સી. ( દીવાન બલલભ ુ ાઇ માધયમીક શાળા , અમદાવાદ )

• બી.ઈ. (મીકે. અને ઈલેક.) એલ. ડી. એનજનીયરીંગ કોલેજ, અમદાવાદ

• 1965 – અમદાવાદ ઈલેકટીસીટી કંુ .માં ટેકનીકલ આસીસટનટ તરીકે નોકરીની શરઆત .
• 2000 – સાબરમતી પાવર સટેશનમાંથી જન . મેનેજર તરીકે નીવરુતત ,

Avalokan Shatdal - 1 Page 101

અવલોકન શતદલ -1

• શાળા જવનમાં બધી ભાશાઓ, વીજાન અને ગણીતમાં ઉડો રસ.

• નોકરી દરમીયાન પાવર એનજ. ના વીવીધ કેિોમાં કામ કયીું
• િણ પાવર સટેશનોના બાંધકામના પોજેકટોમાં સકીય કામગીરી
• બે વષી વીજ ચોરી પકડવાની કામગીરી
• બે વષી અમદાવાદના સીટી ઝોનના મેનેજર તરીકે સવીગાહી મેનેજમેનટની કાયીવાહી ; વયાવસાયીક કામગીરીનો
સૌથી યાદગાર અનભ ુ વ
• છેલલા વશે સાબરમતી પાવર હાઉસમાં જનરલ મેનેજર તરીકે ઘણાં કામો કયાી .
• નીવરુતત થયા બાદ અમેરીકા સથળાંતર
• અમેરીકામાં જવનમાં પરીવતીન ; ‘ચાર વષીના ડોસાજ ‘ એ હાલના જવનન ચ ં ુ ી િણઆપતીમારીસૌથીપીય
રચના

• માનવ, લગભગ નાસતીક

• ુ રાતી સાહીતય ( ખાસ કરીને ગદ્ય )

ગજ
• ગજ
ુ રાતી સગ
ુ મ સગં ીત
• ઇતીહાસ, ભગુ ોળ, વીજાન, પરુાતતવ, અધયાતમ

( )

• ઓરીગામી, ટેનગામ , સાથીયા, સડુ ોકુ, લેગો અને કે’ નેકસ મોડેલીનગ , કોયડા, જોકસ , ગજ
ુ રાતી બલોગીનગ ,
વી.બી.માં હોબી પોગામીનગ, કોઈ પણ જતની પઝલ

• તરવાનંુ, ફીટનેસની કસરત , યોગાસન, કેરમ , ચેકસી

ગજ
ુ રાતી સારસવત પરીચય

http://sureshbjani.wordpress.com/

ગજ
ુ રાતી પતીભા પરીચય

Avalokan Shatdal - 1 Page 102

અવલોકન શતદલ -1

http://gujpratibha.wordpress.com/

ગજ
ુ રાતી મહાજન પરીચય

http://mahajanparichay.wordpress.com/

ં રની વાણી
અત

http://antarnivani.wordpress.com/antar_vani/

કાવયસરુ

http://kaavyasoor.wordpress.com/

ગદ્યસરુ

http://gadyasoor.wordpress.com/

હાસય દરબાર

http://dhavalrajgeera.wordpress.com/

Avalokan Shatdal - 1 Page 103