acayip eyler dizisi5

u Acayip nsan Vcudu

YAYIN NO: 96

genel yayn ynetmeni: Ergn r yaynevi editr: zkan ze tashih: Emine Aydn bilim danman: Dr. Abdullah umnu i dzen/kapak: Zafer Yaynlar bask, cilt: Vesta Ofset: 0 212 445 72 52 Birinci bask: Austos, 2010

Uurbcei Yaynlar, Zafer Yayn Grubunun bir kuruluudur. Mahmutbey mh. Deve kaldrm cd. Gelincik sk. no:6 Baclar- stanbul,Trkiye Tel: (0 212) 446 21 00, Fax: (0 212) 446 01 39 http://www.zaferyayinlari.com e-mail: bilgi@zaferyayinlari.com isbn: 978 605 5523 03 9 C o p y r i g h t 2 0 1 0 U u r b c e i Y a y n l a r . H e r h a k k m a h f u z d u r.

Tark Uslu
Resimleyen: Sevgi igen

iindekiler

Sunu ......................................................................... 7 Ne glyorsun? Anlattm senin hikyen! ............ 11 100 trilyonun birincisi ............................................. 21 Bir Kuran mucizesi ................................................. 31 En deerli giysimiz .................................................. 39 Bir denizanas ile aramzda ne fark var ki? ................ 53 Kaslar nasl kaslr? ................................................... 69 Bir nefes alr mydnz?............................................. 79

Btn yollar kalbe kar! .......................................... 91 ki fasulye tanesi .................................................... 103 Yemek, imek ve sindirmek.................................... 111 Karacier fabrikas ................................................. 125 Beynimin kvrmlar............................................... 133 Damarmda kanmsn ............................................ 147

sunu

TE geldik Acayip eyler Dizisinin drdnc kitabna. Bu gk kubbe...

kitapta konumuz gkyz yani bamzn zerindeki mavi Geenlerde byk bir gazetenin internet sitesinde gezinir-

ken Gereksiz Bilgiler diye bir ke grdm. Merak edip bir bakn hangi balklar vard: Gkyz neden mavidir? Bulutlar nasl oluur? Yamur nasl yaar?.. Demek birileri iin btn bunlar gereksiz birer bilgiden

baktm ve ok ardm. nk gereksiz bilgiler ad altnda

ibaretti yle mi? Bunu grdm sralarda, sizler iin bu ki-

tab yazmakla meguldm ve yamurun nasl yadna dair bana gereksizmi gibi gelen tek bir cmle grmedim. Ya-

sayfalar dolusu yaz okumutum. Ancak okuduklarm iinde, mur bizim iin ne kadar nemliyse; onun gkyznn engin

mavilii iinde ipsiz ve direksiz dolaan dev gibi bulutlarn kadar nemliydi...

iinde, nasl damla damla yaratlyor olduunu bilmek de, o Bu gkyznn altnda yayorsak, uzayn korkun so-

uundan, gnein zararl nlarndan ve daha pek ok gkyznden iimize ektiimiz hava ile iiriyorsak, bu

tehlikeden bu gkyz ile korunuyorsak, cierlerimizi bu gkyznden zerimize usul usul yadrlyorsa yamur ve yeryzndeki hayat, o yamur ile devam ettiriliyorsa, ayn gkyznn mavi teninde yedi renkli bir iek gibi aan gkkuan seyredip neeleniyorsak, ayn gkyznde esen kekadar nemliyse, ona dair renebileceimiz hibir bilgi gebana hak vereceksiniz eminim! babaa brakyorum. kik kokulu rzgarlara serinliyorsak; gkyz bizim iin bu reksiz ve nemsiz olamazd. Elinizdeki kitab okuduunuzda ; Acayip eyler Dizisinin bu drdnc acayip kitab ile Unutmadan, bu kitaplarn editrne Acayip eyler Dizisi

hakknda sormak, ya da sylemek istediiniz bir ey varsa, yorum: editor@zaferyayinevi.com

benden duymu olmayn ama, mail adresini ite uraya yaz-

Tark USLU

Ne Glyorsun? Anlattm Senin Hikyen!

ESKDEN ocuklar, anne babalarna dnyaya nasl geldiklerini sorduklarnda, ok acayip cevaplar alrlard: Anne ben nasl dnyaya geldim? Biz babanla dere kenarnda dolayorduk, birden talarn kayalarn arasnda seni grdk. Ay o kadar irindin ki, alp eve getirdik! Hadi ya..! Yaa.. ok irindim demek? oook.. Ve talarn arasndaydm yle mi? yle..
11

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Bu cevaba inanan ve Bir kardeim olayd ne iyi olurdu diyen pek ok ocuun, gnlerce dere kenarlarnda karde aramaya ktna eminim.. Baz anne babalar hepinizin bildii o klsik leylek hikyesinden baka hikye bilmezlerdi. Ana ben nasl dnyaya geldiydim? Seni leylekler getirdiydi! Leylekler he mi? He.. drt kilo ikiyzelli gram geliyordun tombalak! Sereler getirecek deildi ya, leylekler getirdi elbet!
12

ok acayip.. nanmadn m? k! O vakit akam baban gelir, ona sorarsn! Ancak leylek hikyesine inanmayan ocuklar ok daha korkun bir palavra beklemekteydi. Baba ben nasl dnyaya geldiydim? Neen ki? Merak ettiydim.. Baheye gittiydik. Bi lahana topa vard. Aha yle kocaman. Sen onun yapraklar arasndaydn. Aldk eve getirdik.. Lahana m? Lahana lahana! Elbette anne ve babalar, ocuklarn sorularn geitirmek iin savurduklar bu palavralara inanmyorlard. Tabii, muhtemelen ocuklar da inanmyorlard. ... Bir insann dnyaya geli hikyesi, u yeryznde yaanan tm teki hikyelerden daha ok merak edilesidir. nk bu, hepimizin hikyesidir.

13

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

nsanlar iin yeryz ve gkyz srlarla ve akl almaz mucizelerle dolu esrarengiz bir yerdir. Ama evrenin en byk srlarndan biri, aynaya her baktnda, insann karsnda durur: Kendi bedeni! nsan bedeninin yaratl, bir zamanlar yokken var edilii, ve yokluktan varla giden yolda geirdii safhalar.. hele de, anne karnnda yaananlar; pek ok srrn halen daha koruyan olaanst bir servendir. nsanlk, binlerce yl bu servenin ayrntlar hakknda hemen hibir ey bilemedi. Son elli - yz yl iinde att admlar ise, dev bir srlar okyanusu gibi kysnda dolanp durduu yaratl mucizesinin zerindeki sis perdesini, gzlerimizi kamatracak kadar aralamaya yetti... 16. yy daki bir takm aratrmaclar, insann dnyaya geli hikyesine dair yle acayip bilimsel (!) laflar ediyorlard ki, onlar da en az, lahana yapraklarnn arasndaki bebekler kadar gerekten uzakt... Bir takm camlar kese yuvarlaya son derece ilkel de olsa mikroskop yapmay beceren

bilim adamlar, kld, tyd, sinek kanadyd.. derken erkek reme hcresi olan spermleri kefetmeyi baardlar. Bu, bilim adna son derece byk bir keifti. Fakat, spermin kefinden sonra dnyaya geli hikyemiz konusunda, bazlar akllara durgunluk verecek bir sonuca vard... Gya her bir sperm hcresinin iinde, her eyiyle tamam bir insan bulunmaktayd ve bu miniminnack insan, anne rahmine getikten sonra orada ie ie byyor ve ite bebekler de bylece douyordu.

Baknz adamlar o dandik mikroskoplar ile grebildikleri kadaryla bir sperm hcresinin resmini bile izmiler. ine de, her eyiyle tamam bir mikro insanck kondurmular.. Leylek hikyesine inanmak istemeyenler, bir sre bununla idare etmiler ama, bu teori de, teki kadar olmasa da,hatr saylr miktarda gerekten uzakt...

14

15

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Bir ksm bilim adamlar bunu fevkalade mantkl bir aklama olarak ba gz stne ettiler. Kafas biraz daha ok alanlar ise, Amma attnz ha! dediler. Peki o spermlerin iindeki miniminnack insancklarn erkek olanlarnn da spermleri olduuna gre, onlarn iinde de miniminiminiminnack insancklar olmal deil mi? Ya o miniminiminiminnack insancklarn erkek olanlar ne olacak? Onlarn da spermleri olduuna gre, onlarn sperm hcreleri iinde
16

de her eyiyle tamam miniminiminiminiminiminiminimini insancklar olacak ve tabii onlarn erkek olanlarn sperm hcrelerinin iinde de, miniminimini... Adamlar haklyd! Ve bu matruka bebekleri gibi i ie gemi mikro insancklar problemi, uzun bir sre insanlarn kafalarn kurcalad durdu. lerleyen yllarda bilim insanlar annelerin bedenlerinde bulunan reme hcrelerini yani yumurtay kefettiler. Ya da, sizi devasa bilgi birikimim(!) altnda ezmemek iin sylemediim bilimsel ad ile, OVUMu... Bu da ok byk bir keifti elbette. Bylece insanlk, sperm hcrelerinin iindeki mikro bebekler probleminden kurtulup derin bir nefes ald. Kusura bakmayn yanlmz! dediler. O miniminiminiminicik insancklar sperm hcrelerinin iinde deil; yumurta hcrelerinin iindeymi! Sanrm yumurta hcrelerinin sperm hcrelerinden ok ok daha byk olmas, bilim

1

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

adamlarnn, Orda yoksa burda kesin vardr! Baksana bunlar daha byk! demeleri iin yeterli bir gereke idi... Sonraki yllarda insanlar, yaratl servenimiz hakknda ok daha baka ve ok daha doru bilgileri kefettiler de, yaratl hikyemiz hakknda, doru dzgn bilgi sahibi olduk. Fakat bu kefedilen gerekler, dere kenarlarndan toplanan bebek hikyelerinden, leyleklerin evlerin atlarna braktklar karde masallarndan, lahana yapraklar arasnda tombul trtllar gibi kvrlp uyuyan bebek palavralarndan, sperm ya da yumurta hcreleri iinde tastamam bulunan minnack insanck teorilerinden ok ok daha inanlmazd! nanlmazd ama gerekti! Bilim adamlarnn ayaklar, sonsuz bir mucizeler denizinin dalgalaryla slanyordu. Bir bebei oluturan tm zelliklerin yars sperm hcresinde, yars da yumurta hcresinde saklyd ve bunlar bir araya geldiklerinde, yeryznn en olaanst en acayip, en muhteem hikyesi balyordu! Bir insann hikyesi...

1

19

100 trilyonun birincisi

BU hikye, anne rahmindeki bir yumurta hcresinin babadan gelen bir sperm hcresi tarafndan dllenmesiyle balar. Dllenme, rahme den milyonlarca sperm hcresinden yumurtaya ulaan birka bin tanesinden sadece bir tanesinin, yumurtann ok zel yaratlm esrarengiz kabuundan ieriye girivermesidir. Kaderinde bir insan olmak yazl bu sperm hcresi, bize gre ok ksa, ama bir spermin boyutlarna gre, uzun ve tehlikeli bir yoldan gelmitir.
21

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Babann vcudundaki yolculuklarn saymazsak, anne rahmine den spermlerin kendilerinden 20 cm kadar uzaklktaki yumurtaya doru yol alp ulamalar, yetikin bir insan iin 5000 myi yzerek gemesi gibi devasa boyutlarda bir itir. Bu zor yolculuu sa salim atlatp, yumurta hcresinin d duvarlarna dayanan sperm says 500 ile 1000 kadardr. Balangtaki sperm says ise 300 milyonu bulur! Yumurta hcresinin etrafn saran bu 1000 sperm hcresinden sadece bir tanesi yumurtann iine girebilecektir. Ve seilmi sperm, yumurta hcresinin zarndan ieriye, minik bir delik aarak, tm yolculuu boyunca kulland kuyruunu darda brakarak girer. Yumurta, bylece dllenmi olur. Bu andan itibaren yumurtann zarndaki delik derhal kapatlr. Hcrenin etrafndaki zar yenilenir. Artk hibir sperm hcresi ieriye giremez. te vcudumuzu oluturan 100 trilyon hc-

renin en birincisi, bu dllenmi yumurta hcresi yani ZGOTtur... imdi elinize bir toplu ine aln ve o toplu inenin toplu deil de, sivri ucuna dikkatlice bakn. Zigot, o kadarck bir eydir ite. Hatta daha da kktr. te bu toz zerresi kadar kk ey, 9 ay sonra, ortal ayaa kaldran viyaklamalarla dnyaya merhaba diyecek.. Annesinin kuzusu, babasnn bir tanesi olacak...
23

22

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Blnme balyor! YUMURTA HCRESNN dllenmesinin zerinden 24 saat getikten sonra blnme balar. Dllenmi yumurta yani zigot, tek bir hcre iken, blnerek iki hcre olur. Ancak bu blnme, bir elmann ikiye blnmesi gibi deildir. Elmay ikiye bldnzde iki yarm elma elde edersiniz. Zigot blndnde iki yarm hcre deil iki tam hcre ortaya kar. Yani siz elmay blyorsunuz ve iki elmanz oluyor! Bu gerekten garip ve acayip bir durumdur.
24

100 trilyon hcrenin ilk iki tanesi de ksa bir sre sonra blnr ve ortaya 4 hcre kar. Bu byle devam eder.. gn sonra ortaya 12-16 hcrelik bir yn kar. Blnme ilemi bir yandan srerken, minik hcre yn anne rahminde, en rahat edecei ve en iyi korunaca yere doru, kk ama ok nemli bir yolculua karlr. Ve doaca ana kadar da orada kalr. 4-5 gn sonra minik hcre yn yaklak 100 hcreden oluan bir kitle halini gelir. Ancak ortada yine son derece hayret edilecek bir durum vardr. nk dne kadar, yeni oluan hcreler birbirinin tpks iken; bu durum aniden deiir. Yeni hcrelerden bazlar, bulunduklar yerden alnp baka bir yere gnderilirler. Bazlarnn bykl dierlerinden ok daha hzl artar. Bazlar ise daha kk kalr. Baz hcreler ortalarnda bir boluk oluturacak ekilde bir araya gelirler. En garibi de, belli yerlerdeki hcreler dierlerinden bambaka bir ekil almaya balarlar.

25

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Kimi ie doru bklr, kimi da doru... Bunu elma rnei ile aklarsak, ortaya yle bir durum kar: Siz elmanz ikiye blyorsunuz ve iki yarm yerine iki tam elmanz oluyor. Sonra o iki elmay da ortadan ikiye blyorsunuz ve 4 tam elmanz oluyor. Sonra o 4 elmay da ortadan ikiye blyorsunuz 8 tam elma sepette sizi bekliyor. Sonra o 8 elmay tek tek ortadan ikiye blyorsunuz ama bu sefer bazlar elma yerine armut, bazlar kiraz, bazlar muz, bazlar da eftali oluyor!!! Bldnz elmalarnn giderek oalmas gibi garip bir duruma almaya alrken, bu yeni durum karsnda aknlktan aklnz banzdan gidiyor! te, yaratlmzn ilk gnlerinde bedenimizi oluturacak o ilk hcre ynnn bana gelen byle bir eydir... Ve eer yeni doan hcreler byle ekilden ekile giriyor olmasayd, 9 ay 10 gn sonra, minicik bir bebek deil, kiloluk kocaman bir et
26

yn doard. Oysa hcreler oaldka deiir ve artk adna embriyo denen minik insancn belli yerlerinde bir araya gelerek organlar oluturmaya balarlar. Balangta hepsi ayn hcre iken, bir sre sonra kimisi el olur, kimisi kol.. Kimisi kemik, kimisi kas.. Kimisi grecek gz, kimisi iitecek kulak, kimisi koklayacak burun ve kimisi binlerce farkl tad birbirinden ayrt edebilecek bir dil.. Kimisi mide, kimisi bbrek, kimisi kalp ve kimisi de beyin... Ve ine ucu kadar minicik bir hcrecik, 9 ay sonra, ortal ayaa kaldran viyaklamalarla dnyaya merhaba der

2

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Alar, gler, ryalarnda melekleri grr.. Annesini sever, babasna tatl tatl bakar.. Ayaa kalkar yrr.. Hatta bir sre sonra komaya balar... Sabahlar gnei selamlar, nee ile yatandan kalkar.. Geceleri yldzlar grr, gndzleri bulutlar.. Yamurlu gnlerde, pencereden baheleri seyreder... iekleri koklar.. hanmelileri, glleri, papatyalar.. Dondurmann tadna bakar.. Ve btn fndkl kurabiyeler ile ikolatal pastalarn... Bahar bayramlarnda, serelerin arklarn dinler, bir kanaryann tne hayran olur...

Okula gider, okuma-yazma renir.. Dnr, hayaller kurar, zler, sever, kzar.. Belki iirler yazar, belki birbirinden ilgin hikyeler... Belki arklar syler, notalardan besteler yapar.. Belki doktor olur, belki bir mimar... Belki bir babakan, belki de bir astronot! Ve ne zaman aynaya baksa, bir zamanlar bir ine ucu kadar minicik bir hcrecik olduunu dnr, sonra da kreder... Yani o minicik hcrecik, bir insan olur...
29

2

Bir Kuran Mucizesi

ACABA, yldzlardan, dalardan, alayc rzgarlardan, bulutlardan, demirden, dolu tanelerinden.. bahseden Kuran insann yaratl gibi nemli bir konuda ne diyordu? 1400 sene nce, insanla gnderilen Kuranda insann yaratl ile ilgili ayetler var myd? Ve bu ayetlerde anlatlanlar, bilim adamlarnn ta atlasa 50-100 sene kadar nce kefettikleriyle uyuuyor muydu? Elbette Allah Kurandaki, pek ok ayette insann anne karnndaki yaratlmas gibi byk bir olaydan bahsetmekteydi.

31

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Ve bu yaratl ayetlerinin hepsi, bilimin en yeni keifleriyle azck akl ve vicdan olan herkesin hayranlktan azn ak brakacak birer mucizeydi. Hele durup, bir iki nefes alan, sonra da gzlerini kapatp; bu ayetlerin 14 asr nce, insanlarn kz ocuklarn diri diri topraa gmdkleri bir l memleketinde vahyedildiini dnen biri iin, Kurann Allah kelam olduuna baka hibir delil aramadan iman etmesine fazla fazla yetecek kadar mucizeydi... Mesela Hacc Suresinin 5. ayeti: ...Biz sizi nce topraktan, sonra bir nutfeden, sonra bir alekadan, sonra ksmen ekillenmi, ksmen ekillenmemi bir inem etten (mudga) yarattk.. Mesela Mminn Suresinin 12, 13 ve 14. ayetleri: And olsun, Biz insan amurun znden yarattk. Sonra ona salam bir karar yerinde bir nutfe yaptk.
32

Sonra nutfeyi aleka halinde, alekay mudga halinde yarattk. Mudgay da kemik halinde yarattk; kemiklere ise et giydirdik. Sonra da onu bambaka bir yaratla ina ettik. Yaratclarn en gzeli olan Allahn n ne ycedir! Bir de, Mmin Sresinin 67. ayeti var: Sizi nce topraktan, sonra bir nutfeden, sonra bir alekadan yaratan, sonra da olgunluk ana ve nihayet ihtiyarla erimeniz iin bebek olarak karan Odur. Kiminiz bundan nce ldrlr; kiminiz de, aklnz kullanrsnz diye, belirlenmi bir vakte eriecek kadar yaatlr. Kurann, Sevgili Peygamberimize (asm.) tam 1400 sene nce Allah tarafndan Melek Cebrail aracl ile vahyedilen ilk iki ayet de, insann yaratl ile ilgilidir: Yaratan Rabbinin adyla oku. O insan bir kan phtsndan (Alk) yaratt. Alk Sresi, 1-2

33

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Bu ayetlerin bizlere iaret ettii ilk mana, anne karnndaki yaratlmzn eski zamanlarda zannedildii gibi, iinde her eyiyle tamam bir insanck tayan sperm ya da yumurta hcresiyle olmaddr. Bilimin, 18. yzyla kadar ciddi ciddi tartt bu gerek d fikirler, Kurann bin seneden fazla bir sre nce vahyedilen ayetleri karsnda, leylek hikyeleri kadar komik durmakta deil mi? Safha safha yaratlmz ifade eden ayetlerde tekrar edilen baz kavramlar dikkatinizi ekmitir: Nutfe - Aleka - Mudga BU KELMELERN her biri anne karnndaki yaratlmzn birbirini takip eden safhalarndan birini tarif etmek iin kullanlmtr. Peki bu safhalar neler ve modern bilimin pek yakn bir zamanda kefettii bilimsel gereklerle acaba nasl bir ilgisi var?

NUTFE: Szlk anlam bir su damlas demek olan nutfe, burada erkek reme hcresi yahut, dllenmi kadn reme hcresi anlamnda kullanlm. Her ikisi de neticede bir su damlasdr ve bizim hikyemiz, bu su damlac ile yani nutfe ile balar. ALEKA: En artc benzetme budur. nk alekann 3 ayr anlam vardr ve hepsi de ceninin geliimi ile dorudan ilgilidir: 1- Bir yere aslma, tutunma: Dllenmi yumurta yani zigot, rahim duvarna aslp tutunur. 2- Slk: Durmadan blnp oalan zigot, ksa bir sre sonra minicik bir slk eklini alr. 3- Kan phts: Cenin iinden kan akan bir damar ana sahip olmad iin minik bir kan phts gibidir.
35

34

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

MUDGA: Azda inenmi lokma anlamnda Arapa bir kelimedir. Ceninin bu aamadaki hali, zerinde di izleri bulunan bir et parasna benzer. Organlar ise yava yava bu et parasnn iinde belirmeye balar. te size yaratl gereimizi 1400 yl nce adm adm bize tarif eden Kuran ayetlerindeki mucizeler... Ne demiler, yapan bilir, bilen konuur...

36

3

En deerli giysimiz

AYILARIN, foklarn, tilkilerin derileri krkle kapldr, kularn derileri ise tylerle... Balklarn pullarla, kaplumbaalarn sert bir kabukla... nsanlarn derileri ise, neredeyse hibir eyle kapl deildir. nsan derisi, sadece bir deridir ama bu deri, asla vcudumuzu tepeden trnaa kaplayan ve bizi, tm teki canllardan daha biimli ve gzel gsteren bir rt deildir. Deri, bizim en deerli giysimizdir. Vcudumuzun en ar ve en byk organdr.
39

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

stelik, hayatta kalmamz iin bir kalp ve karacier kadar gerekli bir organdr... Derimiz olmadan yaayamayz.. Herkesin bir derisi var, kimseye benzemez HEPMZN i organlar birbirine benzer. Mesela iki farkl insana ait kalbi, bir bakta birbirinden ayramazsnz. Bbrekleri, akcierleri, mideleri de yle.. Fakat brakn iki ayr kiiyi yeryzndeki milyarlarca insann yz birbirinden ayrt edilebilecek kadar farkldr. Bu farkllk, tm vcudumuzla birlikte yzmz kaplayan deri ile ortaya kar. Bir an iin insanlarn yzlerinin byle mkemmel bir rt ile kaplanmadn dnrsek, geriye korku filmlerinde grdmz kanl bir kafatas kalr. Ve tm kafataslar birbirine benzer... Annene ait bile olsa, gidip yanana bir pck kondurmay asla istemezsin... Ve zeri bir deriyle kaplanmam bir eli,

dedenin eli bile olsaka lira harlk verirse versin, pmeye, asla yanamazsn! Yzmzden parmak ularmza kadar bedenimizi epeevre saran deri, bizi teki insanlardan ayrp zel klan bir organdr. Ancak derinin bizleri zel ve gzel gstermekten baka grevleri de vardr. Hem de ok nemli grevleri.. Deri bir zrhtr ELBETTE bir armadillonun zrh gibi bir zrh deildir deri. Bizi, bir pumann dilerinden ko41

40

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

ruyamaz ama, pek ok eyden korur. Bu arada pumalardan korunmak iin Allah bize, belki armadillonun zrh gibi bir zrh vermemitir ama, bamza akl vermitir. Bylece pumalardan korunabiliriz. Bir pumann kuyruuna basmamay akl edebiliriz mesela.. Ya da bir pumann kuyruunu asla tutmamay! Ya da tuttuysak da asla brakmamay.. Bence en iyisi pumalardan uzak durmak... Her ne ise, ne diyordum deri bir zrhtr! Evet hem de harika bir zrhtr. Yetikin bir insann derisi yaklak 2 metrekarelik bir alan kaplar. Ayak parmaklarmzn aralarndan kulak kepemizin iine kadar, derinin, vcudumuzda sarp sarmalamad hibir yer yoktur. Gzlerimiz bile gz kapa denen derilerle koruma altna alnmtr. Deri, son derece esnek ve salam bir organdr. Pek oumuzun bana koarken, atlarken oturup kalkarken giydii pantalonun cart diye en olmayacak yerinden yrtlmas gibi bir olay gelmitir. Oysa derimizin bana byle bir olay kolay

kolay gelmez. Bu ancak, ok ciddi kazalar sonucu olur. Deri bu kadar salam bir elbise olmasayd, olimpiyat oyunlarna amblans yetitiremezlerdi. Mesela srkla yksek atlamaya kalkan atletlerin derileri cart diye yrtlr ve kendilerinden nce, olimpiyat rekorunu, i organlar krard! Ne kadar korkun bir durum! Ancak deri, az nce de sylediimiz gibi son derece esnek ve salamdr. yle kolay kolay cartlayp partlamaz..
43

42

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Derimizir byle salam yaratlm olmas, hemen altndaki kas, kemik ve zellikle karn blgemizdeki organlarn korunmas asndan son derece nemlidir. Derinin koruyucu zrh grevi bununla kalr m dersiniz? Kalmaz elbette! Deri, bizi gne nn zararl etkilerinden byk lde korur. Eer derimiz imdikinden daha ince ya da zayf olsayd, gne kremlerini tenimize srmek yerine imek zorunda kalrdk! Ama bunun ie yarayacandan da pheliyim.. Deri su geirmez. Hem vcudumuzdaki suyu darya karmaz; hem de yamurlu havalarda davul gibi imemizi engeller. Eer derimiz su geirseydi, denize giren herkes, oradan kocaman bir mors kadar ierek kard.

Peki bitti mi? Hayr bitmedi! evremiz mikroplarla ve bakterilerle doludur. Dokunduumuz her eyde yle ya da byle bir takm zararl mikroskopik canllar vardr. Ve bunlar bizi hasta etmek iin adeta sraya girmilerdir. Fakat derimiz mikroplara kar olaanst bir gvenlik duvardr. Derinin en st katman tamamyla l hcrelerden oluur. nk alt tabakalarda len hcreler st tabakaya doru postalanr. Bylece en stte, l ama ok salam bir tabaka oluur. Bu tabakaya yapan bakteriler yiyecek hibir ey bulamadklar iin alktan sersefil olup giderler... Ayrca st derideki l hcreler srekli dklrler ama alttan srekli yeni hcreler gelir. Bylece st derinin hemen altnda cillop gibi yepyeni bir tabaka her daim bulunur. Mikroplar ve bakteriler bu tabakadan ieriye kolay kolay giremezler... bununla da kalmaz. Derimizin en stndeki bu l hcre tabakasna uyum salayabilen

44

45

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

bir takm zararsz mikroplar vardr. Buncazlarn bize bir zarar olmaz. Kendi hallerinde yaayp giderler. l deri tabakas, bu organizmalarn memleketi gibidir ve dardan gelen zararl mikrop ve bakteriler, bu memlekete girmeye kalktklarnda ite o zararsz mikroplar, onlarla savaa tutuurlar. Bu iten de, derinin asl sahibi olan bizler krl karz.. Nasl sistem ama..? Peki bitti mi? Hayr bitmedi! Hamama giren terler, ama niye terler? ST DERMZN hemen altndaki alt deri tabakasnda youn bir klcal damar a vardr. Scak ortamlarda vcut smz arttnda mesela hamama falan girdiimizde, bu klcal damarlardaki kan ak hzlanr ve artar. nk vcudumuzun ii dndan daha scaktr. Deri altndaki klcal damarlara dolan kan, ieriye oranla daha serin bir blgeden getikleri iin bir miktar s kaybeder. Bylece vcut smz korunmu olur.
46

Ancak vcut ssnn korunmas iin bu kadar yetmediinde, bu klcal damarlardan deri altmzda bulunan ter bezlerine su aktarlr. Bu ter bezleri birer baca gibi saysz gzenek ile st deriye alr. Evet derimiz her ne kadar su geirmiyorsa da, naylon branda gibi tamamen deliksiz bir yapda deildir. Derinin zerinde saysz minik gzenek bulunur. Kandan ter bezlerine geen su, bu bacalar yardmyla darya atlr. te biz buna terleme diyoruz. Hamama gidenler bu yzden terler.
4

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Derimizin zerine kan su damlacklar, tenimizin ssn kullanarak buharlar, bylece vcudumuz fazla sdan kurtulmu olur. Peki souk havalarda ne olur? Souk havalarda ise bu sistem tersine alr. Klcal damarlar bzr. Kan ak ve miktar azalr. Terleme minimum seviyeye iner. Darya kaan s miktar en alt seviyeye indirilir. Grdnz gibi deri, vcudumuzun sal iin mkemmel bir klima gibi alr. Sert, yumuak, sivri, souk, scak, keskin Deri tm bu zelliklerinin yannda sahip olduumuz en byk duyu organdr. nk derimiz, dokunduumuz eyinya da bize dokunan bir eyinpek ok zelliklerini hissetmemize yarar. Mesela scak su ile souk suyu, sert ta ile yumuak topra.. grerek, duyarak, koklayarak deil sadece dokunarak anlayabiliriz. zellikle bize ac veren tehlikeli eyleri annda farketmemiz asndan bu ok nemlidir. Salar kalar ve teki kllar Bamzdaki salardan, gz kapaklarmzdaki kirpiklere kadar vcudumuzdaki tm kllar ve tylerin kkleri derimizdedir. Her bir kl iin derimizin altnda bir kl kk vardr. Bu kl kk, kln ya da san beslenmesini ve uzamasn salar. Ancak salarmz onlar kesmediimiz srece uzayabildii kadar uzad halde, kalarmz, kirpiklerimiz belli bir uzunlua geldiklerinde daha uzamazlar. Vcudumuzdaki teki kllar da byledir.
49

4

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Kendi kendini tamir eden elbise! Gmleindeki bir yrtn bir sre sonra kendi kendine eski hline dndn grsen, nasl arrdn deil mi? Peki, kazara elini kestiinde, derinin bir sre sonra eski hline dndn ve kesikten geriye bazen hibir iz, bazen de sana yaptn dikkatsizlii hatrlatan minik bir iz brakarak kaybolduunu grdnde de, aryor musun? Bence kesinlikle armal ve hayatn boyunca zerinde tadn bu olaanst organ iin kretmelisin... Hi deilse, arada bir... En kaba hatlaryla sana anlatmaya altm deri mucizesinin, elbette daha pek ok akl almaz srlar var. Fakat bizim vcudumuz yle ok akl almaz mucizelerle dolu ki, eer derimiz hakknda konumaya devam edersek, onlara bu kitapta yer kalmayacak... Mesela, vcudumuzu ayakta tutan iskeletimizi oluturan kemikler...
51

Tm salar ve kllar ayn maddeden yaratld halde, hepsinin ayn ekilde uzamamas, gerekten ilgin bir durumdur. Eer kirpiklerimiz salarmz gibi uzayacak olsayd bamz gerekten byk belada demekti. Ayn ey kalarmz iin de geerli, onlar da kafalarna gre uzamazlar. Allah yeryznde yaratt her eye, belli bir l koymutur. Ne okyanuslar snrlarn aabilir, ne yldzlar kafalarna esen yrngelerde uabilir ne de, tek bir kl, istedii kadar uzayabilir...

50

Bir denizanas ile aramzda ne fark var ki?

... Kemiklere de bir bak nasl biraraya getiriyoruz, sonra da onlara et giydiriyoruz?... Bakara Suresi, 259

BR DENZANASI ile bir insan arasndaki farklar yazmaya kalksam, ortaya stanbulun telefon rehberinden daha kaln bir kitap kard.. O yzden denizanalar ile aramzdaki saysz farktan sadece bir tanesiyle idare etmeye bakacam: Denizanalarnn iskeletleri yoktur! Evet, bu kemiksiz mahlklar karaya vurduklarnda pelte gibi yaptklar yerde kalrlar. Ta ki, a bir mart gelip, onlar mideye indirene kadar.. Bu arada, martlarn denizanas yeyip yemediklerinden pek o kadar emin deilim...
53

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Ama giri paragraf iin yeterince ilgi ekici bir rnek oldu sanrm... Aslnda yle de yazabilirdim: Merakl bir ocuk eline geirdii bir sopa ile onu delik deik edene kadar! Bu da ok vahi oldu. En iyisi u: efkatli bir hayvansever ona bir ut ekip, tekrar denizin serin sularna karana kadar.. Her neyse... Gryorsunuz ya, konuyu datmak ne kadar kolay, toparlamak ise ne kadar zor... 206 Eer bir rntgen filmi ektirmek zorunda kalmadysanz, hayatnz boyunca hibir kemiinizi grm olamazsnz, oysa tepeden aaya tm vcudumuz, adna iskelet dediimiz kemik bir organla kapldr. Arlmzn %20sini bu kemik organ oluturur. Ve bu %20lik yaratl harikas, bedenimize, u an sahip olduu ekli verdii; gibi oturmak, kalkmak, yrmek, komak, yaz yazmak, yemek yemek, playstation oynamak.. ve daha aklnza gelebilecek tm hareketlerimizi yapmamz imkn tanr. Bizi bir denizanas gibi dtmz yerde pelte gibi kala kalmaktan ve a bir mart tarafndan didiklenmekten koruyan, ite bu kemik iskeletimizdir. Doduumuzda vcudumuzda 360a yakn kemik vard. Ama zaman iinde bazlar bazlaryla kaynayp birleti ve bu say 206ya indi.
55

54

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

u an, vcudumuzda irili ufakl tam 206 para kemik vardr. skeletimiz ite bu 206 para kemiin bir araya getirilmesiyle yaratlmtr. Bu mkemmel tesi bir sistemdir. Salam ve hafif bir malzeme Mimarlar ve mhendisler iin, en byk problem, yaplarn salam olmas, salam olduu kadar da hafif olmasdr. Fakat bu iki zellii bir araya getirmek ou zaman mmkn olmaz. nk bunlar birbirinin zdd gibi duran zelliklerdir. Bir ey ok salam ise, genelde ok ar olur. Mesela mermer bir blok, olduka salam olmakla beraber, bir o kadar ardr. Kemiklerimizin yaps kelimenin tam anlamyla bir mhendislik harikasdr. Hem salamdr, hem de hafiftir. nk kemikler, bir mermer blok gibi ii tamamen dolu bir ekilde yaratlmamtr. Kemiklerin ii, birbirlerine saysz kprckle bal saysz gzenekten oluur. Bylece kemie binen yk, bu gzenekler arasndaki kprlere
56

Doduumuzda vcudumuzda 360a yakn kemik vard. Ama zaman iinde bazlar bazlaryla kaynayp birleti ve bu say 206ya indi. u an, vcudumuzda irili ufakl tam 206 para kemik vardr. skeletimiz ite bu 206 para kemiin bir araya getirilmesiyle yaratlmtr. Bu mkemmel tesi bir sistemdir.

5

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

datlr. Gzenekler bo olduu iin de, kemikler ayn zamanda hafiftir. Bu gzenekli yap, modern mimaride yz yla yakn bir zamandr kullanlmaktadr. Mesela Eifel kulesi bu tarz bir mimari eserdir. Eer kemiklerimiz bu ekilde yaratlmam olsayd, kemiklerin ii tamamen dolu yaratlsayd, iskeletimizin arl imdikinden ok daha fazla olurdu. stelik imdiki kadar da salam olmazd. Brakn komay doru dzgn yryemezdik bile.. Tm bedenimizde, zerine en fazla arlk binen kemik uyluk kemiidir. (Kalamzdan dizizimize kadar olan blgedeki kemik) Ayaa kalktmzda bu kemiklere vcut arlmzn kat kadar yk biner. Bir kemik, ayn orandaki elikten daha salamdr, ayn zamanda on kat daha esnek ve 3 kat daha hafiftir. Dikey durumda bir uyluk kemii neredeyse 1 ton arla dayanabilecek kapasitededir. Siz bir de, haltercileri ve Sirkecide alnlarnn

teri ile en helal paray kazanan hamallar dnn hele! Bunun dnda vcudumuzdaki kemikler, grevlerine gre deiik younlukta yaratlmlardr. Her nefes alp vermemizde ien akcierlerimizin zerindeki gs kafesini oluturan kemikler son derece esnektir. Eer bu kadar esnek olmasalard, nefes alp vermek bizim iin tam bir ikence olurdu. Fakat beynimizi koruyan kafatasn oluturan kemikler, olduka serttir. nk hareket etmeleri gerekmedii gibi, beyin gibi hassas ve nemli bir organ korumakla grevlidirler. Sinir bozucu kap gcrts ve eklemler Dnyann en berbat seslerinden bir tanesi pasl bir kap menteesinin, kap her alp kapandnda kard ses olsa gerektir. Tabii, bir muzlu st kutusundan pipetle ekilen son yudumun ardndan duyduumuz o hrrrrt sesinden sonra.. Peki kaplar neden zaman iinde gcrdama59

5

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

ya balar? Gn iinde onlarca kez alp kapanan kapnn menteeleri metaldir ve metal her alp kapandnda birbirine srte srte anr prtklenir ve srtnme yepisyeni zamanlarndakinden daha zor bir hl alr. Bunun tek aresi kapy bir gzel yalamaktr. Ya, menteenin am metal yzeyindeki minik girinti kntlar doldurur ve srtnmenin etkisini ortadan kaldrr.. O yzden gcrdayan kaplara kzp kpreceinize, kalkp yalayn onlar... Acaba, dizlerimiz, bileklerimiz gibi eklem yerlerimiz hayatmz boyunca yzbinlerce kez alp kapand halde neden gcrdamaz? Bunun cevab son derece basittir ama bir o kadar da mucizedir! nk kemiklerimizi bir araya getirip iskeletimizi yaratan Rabbimiz, eklem yerlerimiz arasnda bir boluk brakmtr. Bu boluk da, adna eklem svs denen bir sz ile doludur. Eklem svs olaanst derecede kaygan ve yal bir svdr. Bylece kemiklerimiz hareket ederken birbirine srtnp anmaz...

Bunun dnda zellikle dizlerimiz gibi ok yk binen eklem yerlerimizde, kemiklerin u ksmlarnda kemik kadar sert olmayan kkrdak bir yap ile kaplanmtr. Dizimize binen yk arttnda bu kkrdak yapnn hemen altnda bulunan youn bir ya tabakasndan, kemikler arasna eksta bir ya szar. Bu ya, iki kemiin hareket ederken, kelimenin tam anlamyla ya gibi kaymasn salar... Kemiklerin de can var! Muhtemelen siz de, pek ok insan gibi kemiklerin cansz olduklarn zannediyorsunuzdur.. Fakat hayr! Bu bir yanl bilgidir ve bendeniz imdi burada, bu yanl bilgiyi dzelteceim! nk kemiklerin de can vardr! Onlarda tpk dier organlarmz gibi, canl birer organdrlar.

60

61

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Kemiklerin iinde, klcal damarlardan daha klcal damarlar, sinir alar ve kemik ilii bulunur. Her ne kadar ok salam olsalar da, kemiklerde elbette bir takm kazalar sonucu krlr. Belki aranzda, ar yaramazlktan mtevellid kol bacak kemiini kranlar vardr. Ne oldu peki sonra? Krlan kemik bir sre sonra iyileti yani krk yer, birbirine kaynad deil mi? in garip taraf, kaynayan kemik eskisinden bile salam olur! Bu krlan bir kalemin bir sre sonra kendi kendine yapp salamlamas kadar acayip bir durum deil midir sizce? Evet acayiptir ve bizler iin byk bir rahmettir. Ya Allah kemiklere byle bir zellik vermeseydi? Kalsiyum ok mhim! HER sabah bir bardak st boaznzdan aaya neredeyse dker gibi size zorla iiren annelerinizin derdi nedir?
62

Kalsiyum almanz! nk kalsiyum ok mhimdir. Ama kalsiyumun grevi sadece boyumuzu uzatmak ve kemiklerimizi glendirmek deildir. Vcudunuzda kalsiyum tkenirse, sinirlerimiz hibir uyary alamazd. Yani vcudumuzun telefon hatt kesilirdi. Bu fel olmak, hi hareket edememek, hibir eye tepki verememek; dahas tm organ faaliyetlerimizin durmas demektir.
63

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Kalsiyum kanmzn phtlamasn da salar. Eer vcudumuzda kalsiyum olmasayd, parmamzdaki minicik bir kesikten akan kan asla durmayacak ve bir ine delii kadar yara yznden kan kaybndan lecektik! Baknz ne fena bir durum.. O yzden st ierken, yourt peynir yerken mzldanmay kesin artk!! Vcut iin bu kadar nemli olan kalsiyum, kemiklerde depo edilir. Evet kemiklerimiz birer kalsiyum deposudur. Kemik hcreleri kanmzdaki kalsiyumun yannda fosfor maddesini de yakalar ve depo eder. Siz kalsiyum ve fosforu grseniz tanr msnz? Elbette tanmazsnz. Peki kemik hcreleri tanr m? Hayr onlar da tanmaz. Ama onlara bu grevi veren Allahtr. Ve yeryznde bulunan her ey gibi bilseler de bilmeseler de, farknda olsalar da olmasalar da, isteseler de istemeseler de, kendilerine verilen grevi eksiksiz yerine getirirler... Kimin iin peki? Elbette bizim iin...

Ve kemik ilii denen mucize Baz teknolojik aletler vardr. Pek ok ii yaparlar. Mesela mp3 alarlar, fotoraf ekerler, video gsterirler, film ekerler, oyun oynatrlar, ok gzel zeytinyal yaprak sarmas sararlar falan.. Ama bir tek alete bu kadar ok zellik koymann bir kt taraf vardr. Hibirini adam gibi yapamazlar. Hepsini bir miktar yaparlar. Mesela asla profesyonel bir fotoraf makinesi gibi fotoraf ekemezler, dolmalar da hi lezzetli olmaz... Allahn yeryznde yaratt saysz sanat eserinde ise, birden ok fonksiyon en mkemmel seviyede kendisini gsterir. Mesela kemikler, vcudumuza en mkemmel formu verirken, binlerce deiik hareketi yapmamz salarlar. Ayn zamanda beyin gibi organlarmz korurlar, bizi ve bizim tadklarmz tarlar, kalsiyum depolarlar.. Ve btn bunlar en mkemmel ekilde yaparlar.
65

64

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Vcuda bir takm mikroplar girdiyse kan hcrelerinin bir ksm bunlarla mcadele eder. Kemik ilii bu konuda da son derece nemli bir grevi stlenir. Bu olaanst sistem, yle evrimle, tesadfle aklanabilecek bir ey deildir. Rabbimizin iliklerimize kadar ilemi kudret ve ilminin en arpc rneklerinden biridir. te size kemiklerin olaanst yaratllarndan arpc bir rnek daha!

Bunlarn stne kemiklerin ok ok nemli bir grevi daha vardr. Kemiklerin ortas botur ve bu bolukta kemik ilii bulunur. Kemik iliinin grevi kan hcresi retmektir. Kan hcrelerinin iki nemli grevi vardr: Bedenin her bir kesine oksijen tamak ve mikroplarla savamak. Eer iliklerdeki kan hcresi retimi durursa vcut oksijensiz kalr. Bu lm demektir.
66 6

Kaslar nasl kaslr?

LK genlik alarmn banda,hani u salarnz hangi tarafa tarayacanza bir trl karar veremediiniz zamanlarkas gelitirme sporlarna merak saldm. O zamanlar pek bir moda idi. Fakat bu kas gelitirme iini hatr saylr miktarda abartan baz sporcularn, giderek bataklk kurbaalar kadar irkinletiini grmek beni bu iten fena halde souttu. Aslnda sabah akam nav, mekik ve barfiks ekme ii, beni pek sarmad desem, daha doru olacak...
69

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Evet evet! Bu iler bana gre deildi kesin... Bitmek tkenmek bilmeyen bir takm spor hareketleri yapmaktansa; srt st yatp, Pippi Longstockingin elenceli hikyelerini okumay setim.. Tabii bunun bir de bedeli oldu! Sska ve soluk benizli bir ocuk olarak kalmak! Aslnda en iyisi kaslarmz salkl bir ekilde gelitirmek iin, az da olsa, srekli spor yapmakt. ... Allah bedenimizdeki kaslar, kas kas kaslmak iin yaratmamt. Kaslarn grevi, olur olmaz yerde pazularn iirip, Dverim sizi haaa! diyerek milletin gzne sokmak da deildi. Kaslarmz, vcut makinemizin motorlaryd. Ve, olaanst bir yaratllar vard. Kas tekilatnn i yaps Evet bu ara baln size, Hindistandaki Kast Tekilatn artrdn biliyorum. Bunu bilerek yaptm. Yani bir kelime oyunu olsun diye..

Peki kaslarmz ile kadim Hindistandan gnmze kadar varln devam ettiren ve insanlar, en alttakiler ve en stekiler diye snflara ayran Kast Tekilat arasnda nasl bir iliki vardr? Cevap veriyorum: Hibir iliki yoktur! Ben yine konuyu dattm, o kadar... Ama merak etmeyin hemen toparlyorum ortal... Ha ha ha! Bazlar bu satrlar okurken bir yandan da kaslar ve Kast Tekilat arasndaki ilikiyi zmek iin, beyin hcrelerine fazladan mesai yaptrd deil mi? I m sorry...
1

0

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Kaslar nasl kaslr? Vcudumuzdaki organlarnbuna kemiklerimiz de dahil hareket etmek iin kaslara ihtiyalar vardr. Kaslar bir otomobilin motoru gibidir. Besinler aracl ile vcudumuza giren yakt, kas hcrelerinde enerjiye dnr.. Ve biz, elimizi kaldrrken, bamz evirirken, adm atarken, koarken, ve gz krparken.. bu enerjiyi kullanrz... Vcudumuzdaki kaslarn bir ksm biz onlarn hareket etmesini istediimiz zaman hareket ederler. Mesela kolumuzu kaldrmak istediimizde, kolumuzdaki kaslar hareket geer. Parmaklarmz oynatmak istediimiz de, ellerimizdeki saysz kas mkemmel bir uyum iinde ayn anda harekete geer ve parmaklarmz istediimiz ekilde oynatabiliriz. Yaz yazabilir, kak tutabilir, ya da iaret parmamz ileriye doru uzatabiliriz. Baz kaslarmz ise almak iin bizim keyfimizi beklemezler. Mesela, kalp kaslar! Kalbimiz, doduumuz gnden beri durma-

dan alr. Yorulduumuzda, heyecanlandmzda yahut korktuumuzda hzl hzl alr. Uyuduumuzda biraz daha yavalar, sakinleir ama yine de alr. Kalp kaslarmzn almas bize bal deildir. Biz bilsek de bilmesek de kalbimiz alr. Tpk dier i organlarmzn almas gibi... Vcudumuzdaki bu full otomatik sistemin faydalarn sralamaya gerek bile duymuyorum. Bir an iin, kalbinizin almasnn bizim kontrolmze verilmi olduunu dnn, sanrm hibirimiz 24 saati canl olarak tamamlayamazdk.
3

2

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Vcudumuzdaki baz zel kaslar, hem otomatik bir sistemle hem de isteimize gre alr. Mesela gz kapaklarmz! Gzlerimizin temiz ve nemli kalmas iin son derece nemli bir sistem olan gz kapaklar, gn iinde saysz kez alr kapanr. Ve bunlarn neredeyse tamam farknda olmadan gerekleir. Ama biz istediimiz zaman da, gzlerimizi kapatp aabiliriz. Teknolojik bir benzetme yapmam gerekirse, gz kapaklarmz hem otomatik hem de manuel kullanma gre yaratlmtr. Kas gc nereden gelir? Bir otomobilin, benzini yakarak enerjiye dntrmesi gibi, yediimiz itiimiz besinlerle kanmza karan glikoz maddesi, kas hcrelerimizde yaklarak enerjiye dntrlr. Bu son derece karmak bir ilemdir. Siz en iyisi bu ileri Fen Bilgisi retmeninize sorun. Tabii, Biyoloji retmenlerine de sorabilirsiniz.

Bizim zamanmzda Beden Eitimi retmenleri de bu konular hakknda fazlasyla bilgiye sahip idi. Eminim hl yledir... Kas hcrelerimizdeki glikozu yakp enerjiye dntrmek iin byk oranda oksijen gerekir. Ama vcudumuza giren oksijenin tamamn hareket etmek iin kullansaydk, beyin gibi nemli organlarmzn ihtiyac olan oksijen kalmazd. Beyin faaliyetleri sekteye urard. Belki ok daha hzl koardk ama, niye ve nereye kotuumuzu hatrlayamaz hle gelebilirdik. Bu yzden, kas hcrelerimizde, glikozu, oksijene gerek duymadan laktik asit ad verilen bir maddeye dntrebilecek bir sistem kurulmutur. te bu ilem srasnda da enerji aa kar. Neden yoruluyoruz? ahsen kendimin, birka kez egale etmeye altm barfiks rekorum 2.5dur. Yani iki tam bir de yarm.

4

5

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Yarm tamam etmek imdiye kadar pek nasip olmad. nk kollarmdaki kaslar, her seferinde, Bizden bu kadar! demektedirler. Peki neden yoruluruz? Yoruluruz nk, uzun sre yksek performasla altrdmz kaslarmz, gerekli enerjiyi salamak iin ok fazla glikozu laktik asite dntrmek zorundadr. Bunun sonucu olarak kaslarmzdaki laktik asit oran ykselir. nce hafif hafif yorulduumuzu hissederiz. Sonra kaslarmz sertlemeye ve armaya ba6

lar. Bazlarna pek fena halde kramp girer. Artk ne koacak, ne topa vuracak, ne de yarm kalan barfiks hareketini tamamlayacak hli kalmaz. Benim gibi barfiks demirinde asl kalr. Laktik asitten kurtulmann tek yolu, daha fazla oksijendir. te bu yzden yorulup bir kenara ktmzde, dilimiz yarm metre darya sarkar ve hzl hzl nefes alp vermeye balarz. nk vcut makinemizin acilen oksijene ihtiyac vardr. te imdi solunum sisteminden bahsetmenin tam zaman.. Ama nce durun! Bi soluk alaym...



Bir nefes alr mydnz?

ARANIZDA bu soruya Yok ben almayaym! diyecek olan var m? Sanrm yok! nk hepimiz nefes almak ve aldmz nefesi vermek zorundayz. nk nefes alp vermeden be dakika ya yaarz, ya yaayamayz. On dakika ise asla yaayamayz! Bizim iin nefes almak, burnumuzun dibindeki havay iimize ekmekle balar. Yaadmz srece yaptmz bu i o kadar kolay bir sistemle yaratlmtr ki, neredeyse nefes alp verdiimizi farketmeyiz bile!
9

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

imdi derin bir nefes aln. Durun ama! Hemen vermeyin nefesinizi. u an 100 trilyon hava molekl burnunuzdan ieriye girdi. Bu 100 trilyon hava moleklnn yaklak 20 trilyonu oksijen ve vcudumuza lazm olan da bu! lk durak: Burun Burnumuzun koku almak kadar nemli bir baka grevi de, nefes almaktr. Burnumuzdan ieriye her gn bir oda dolusu hava girer. Ancak burun, ii bo bir boru gibi ald havay dorudan akcierlerimize geirmez. nce akcier gibi kymetli ve hassas bir organ iin hazrlanmas gerekir. nk iimize ektiimiz havada, tozlardan bakterilere kadar milyarlarca zararl ey vardr. Bunlarn hava ile birlikte akcierlere dolmas son derece tehlikeli bir itir. Burnun ii, son derece zel kvrml bir yapya sahiptir. Hava, nce kvrml yapnn iinde yle bir dolar. Eer ok souksa, stlr. Burnun ii milyarlarca minik tyckle kapldr. Hava ile ieriye giren tozlar, bu tyck-

ler tarafndan yakalanr. Ancak tozlarn iinde bakteriler de vardr. Bunlar da, burun iindeki yapkan svya yapr ve ayn zamanda kuvvetli bir mikrop ldrc olan bu sv, bakterileri ldrr. imize ektiimiz hava artk temizlenmi, ss ayarlanm ve akcierlere gitmeye hazr hle gelmitir. u ie bakn, burnumuzun dibinde daha dorusu iinde, insan aklnn alamayaca kadar hassas bir klima varm da haberimiz yokmu!
1

0

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Haydi nefes borusuna Havann burundan sonraki dura soluk borusudur. Hava, burun iinde her ne kadar iyice temizlendiyse de, olaki bir takm bakteriler, bu mkemmel klimann elinden kurtulmutur diye bir kontrol noktas daha nefes borusunun i eperlerinde greve hazr beklemektedir. Nefes borusunun ii, mikroskopik tycklerle kapldr. Ve bu tyckler devaml akcierlerin ters ynne doru bir kam gibi hareket ederler. Bylece iimize ektiimiz hava, her trl toz ve mikroptan bir kez daha arndrlr. Tyckler tarafndan yakalananlar ise, elden ele tanarak, yukarya doru itilir ve yemek borusundan aaya yuvarlanr. Biz de onlar yutarz. Doruca midemize giden bu maddeler, mide asiti tarafndan tamamen etkisiz hle getirilirler. Hadi bunlar da yetmedi ve yine de nefes borumuza bir takm terristler szmay baard. te o zaman ksrrz! Ve saatteki hz neredeyse 1000 kmyi bulan bir hava harekat, bu zararl

maddeleri, bilgisayarnzn monitrne yaptrr. Tabii aznz elinizle kapatmadysanz... Ve btn bu ilemler her nefes aldnzda tekrar tekrar yaplr.. Her nefes aldnzda... Ve yol ikiye ayrlr.. 30 cmlik nefes borumuzdan geerken bir kez daha temizlenen hava, pir u pak bir vaziyette, gele gele nefes borusunun sonuna gelir. Bu noktada nefes borusu iki ayr yola ayrlr. Bu yollardan biri sa, teki ise sol akciere doru gider. Bu yollara BRON ad verilir. Ve ikiye ayrlan bu yollar, daha sonra tpk bir aacn dallar gibi, dallana budaklana akcieri kaplarlar. Bu dallar, yani bronlar gide gide o kadar klrler ki, sonunda adna ALVEOL denen miniminnack bir kesecikte son bulurlar. Havann bu muhteem seyahati, alveol keseciklerinde bir sreliine de olsa bitmitir. Ama asl macera bundan sonra balar! Akcierlerimizde bu minik hava keseciklerinden 300 milyon adet vardr. Ve eer, alp

2

3

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

yaylabilseler toplam yzeyleri 100 metrekarelik bir alan kaplar. Aslnda akcierlerimiz 100 metrakarelik bir organdr. Fakat yle mkemmel yle kusursuz bir yaratl vardr ki, biz onu gsmzde tarz. Ne bykln ne de arl hissederiz.. Ne de her nefes almzda ii havayla dolan ine ucu kadar minnack balonlara benzeyen 300 milyon alveol keseciinin imesinden haberimiz olur... Taze Oksijen geldiiiiiii! Nefes aldk, hava gele gele alveol keseciklerine kadar geldi. Alveol kesecikleri de iti. Peki imdi ne olacak? Solunum ilemi bitti mi yani? Hayr daha yeni balyor! Buraya kadarki ilemler aslnda gerek solunumun hazrlk aamalaryd. Alveol kesecikleri dediimiz yer, her nefes almzda iimize giren 20 trilyon taze oksijen moleklnn kana kart yerdir. Alveol keseciklerinin ileri klcal damar alaryla rlmtr.
5

steki izimde, iki paradan oluan akcierlerimizi gryorsunuz. Ortadaki organ ise tahmin ettiiniz gibi kalp. Yandaki kk izim ise, size akcierlerinizin vcudunuzun neresinde olduunu gsteriyor. Hani, arayp da bulamayan olursa diye...

4

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Kesecikler hava ile dolduunda, bu klcal damarlardan geen kandaki karbondioksit moleklleri, taze havadaki taze oksijen moleklleri ile yer deitirirler. Kan hcreleri karbondioksit ykn boaltp, oksijen ykn aldklar gibi yollarna devam ederler. nk vcudumuzun en u noktasna her bir hcresine kadar bu oksijene ihtiyac vardr. Peki ii karbondioksit ile dolu alveol kesecikleri, kimsenin artk istemedii bu karbondioksiti ne yapacaktr! Elbette en ksa yoldan darya atacaktr. Hangi yoldan m? Havann geldii yoldan. Size az nce derin bir nefes aln ve tutun onu hemen vermeyin demitim ya! Artk verebilirsiniz.. Nasl? oktan verdiniz mi? Aslna bakarsanz ben de yle yaptm. Ve bunu farketmedim bile! Nefes almak nasl zahmetsizce ve farkna bile varmadan yaptmz bir ise, nefes vermek de yledir.
6

Alveol keseciklerine dolan karbondioksit, her nefes verdiimizde oradan bronlara, bronlardan soluk borusuna, soluk borusundan da burnumuza yahut azmza gelir ve biz az nce iimize ektiimiz havay imdi de darya veririz. Fakat bu iki hava arasnda fark vardr: eriye giren oksijeni bol ve taze, darya kan ise, vcudumuz tarafndan oksijeni kullanlm, karbondioksiti bol ve kirli hava.. Ve ite bu ilem srasnda, gzmzle grmesek, daha dorusu kulamzla duymasak, asla


A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

ama asla hayal bile edemeyeceimiz bir i olur. Bizim kirli hava dediimiz ve vcudumuzun artk hibir iine yaramayacak olan bu karbondioksitli nefes, grtlamzdaki ses tellerine arparak darya doru, ses olarak kar... Bazen bir arknn sesi, bazen bir duann sesi, bazen bir dost sohbetinin, bazen bir sevinli mjdenin, bazen bir hznl haberin... Bazen bir iein ismi olarak kar aznzdan o kirli hava..


Bazen de bir yldzn, Ayn... Bazen bir dostunuzun... Bazen kardeinizin... Bazen Anne!, diye seslenirsiniz, bazen de, Baba!... Parmak kaldrdnzda ise,retmenim! Ve aynaya her baktnzda grdnz bu muhteem bedeninizin birbirinden harika, birbirinden mucizev, birbirinden hayranlk verici.. yaratln her aklnza getirdiinizde Allah olarak kar aznzdan... Bylece, kirli havadan, Cennet bahelerinde aacak bir iek yaratlverir... Onun ad, sonsuza kadar renkleri solmayacak, sonsuza kadar kokusunu yitirmeyecek kr ieidir... Dnyada ekilir, cennette aar ve bir gn koklarsnz o iei...

9

Btn yollar kalbe kar

NSANLARIN yeryznde atklar yollar, ina ettikleri tneller, viyadkler, hemzemin geitler, patikalar, kei yollar.. vcudumuzdaki damar a ile kyaslandnda, en fazla bir tabak spagetti kadar karktr. nk, tepemizin en st noktasndan, ayamzn en dip kesine kadar bizim vcudumuzdaki, her bir organ, her bir doku, akcierlerimizdeki miniminnack alveol keseciklerinden, gz bebeimize, kemiklerimizin iindeki iliklerden, milyarlarca kas lifine ve tm bedenimi91

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

zi tepeden trnaa kaplayan derimizin her bir noktasna kadar, aklalmaz bir damar ebekesi ile donatlmtr. Bu muhteem damar ebekesi, vcudumuzun ihtiyac olan, birbirinden farkl tm besinleri, her bir organn, her bir dokunun hatta hatta her bir hcrenin.. ayana kadar gtren kan dolamnn gerekletii yerdir. Kanmz damarlarmzda durgun bir su gibi durmadna gre, onu diimizden trnamza kadar kusursuz bir ekilde akn salayan g nedir? Eer bedenimiz bir kum saati gibi yaratlm olsayd, bunun tek bir yolu vard: Her be dakikada bir amuda kalkmak! Bylece ters evrilen bir kum saati gibi damarlarmzdaki kan yerekiminin etkisiyle aaya doru hzla akard. Fakat bu sre iinde vcudumuzun st taraflar kansz kalaca iin, be dakika sonra ayaklarmzn zerine dikilmemiz gerekirdi. Bu sefer de, beynimizdeki kan, hzla parmak ularmza doru akmaya balard. Ve ksa bir

sre sonra tekrar amuda kalkmamz gerekirdi. stelik hayatta kalmak iin, bu ii hi aksatmadan yapmalydk. Fakat bedenimiz, bir kum saatiyle kyaslanmayacak kadar karmak bir organizmadr. yle her be dakikada bir amuda kalkarak, kan dolamn salayamayz. Hadi diyelim kan dolammz bu ekilde mmkn klan bir vcudua sahibiz. Kim 24 saatini bu ekilde geirebilir ki? Damarlarmzdaki kan akn salayan ve hayatmz boyunca hi durmadan alan mthi bir pompa vardr. O pompann ad da tahmin ettiiniz gibi kalptir. Vcudumuzdaki en gl kaslardan yaratlan
93

92

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

bu mthi organ, gs kafesimizin iinde durur ve bylece gs kemii ve kaburgalar tarafndan koruma altnda alr. Bana yumruunuzu gsterin! Hayr hayr! Vurmanz istemiyorum! Sadece yumruunuzu gsterin! Kalp dediimiz organ ite o yumruk kadar bir eydir. Yaklak 230-300 gr arlndadr. Dakikata tam 70 kez atar. 24 saat iinde vcudumuzdaki tm kan, 1000 kez dner dolar, akcierlere gider temizlenir ve tekrar vcuda yaylr.
94

Kalbimizden kan damarlar vcudumuzun dna alsayd, her kalp atnda kanmz 3 metre ykseklie kabilecek bir gte fkrrd. Kalbin 1 saatlik almas sonunda ortaya kan enerjiyi bir araya toplayabilsek, bir otomobili yerden 1 metre yukarya rahatlkla kaldrabilirdik. Ancak o yumruk kadar kalbin asl gc alkanldr. Dakikada 70 kere arpan kalp, 1 yl iinde yaklak olarak 40 milyon kez arpar. Ortalama bir insan kalbi mr boyunca 2,5 milyar kez arpar. Bu sre iinde pompalad kan miktar, 300 milyon litredir. Bu kadar kan hemen her gn stanbul Boazndan geen petrol tankerlerinden 10 bin tanesi ile, anca tarsnz. imdi kk bir deney yapalm. Dakikada 70 kez olmak zere yumruunuzu ap kapatn! Hadi 70 ok oldu. Bari saniyede 1 kere olsun. Bunu ka dakika yapabilirsiniz? Pek fazla deil. Bir sre sonra elinizdeki kaslar yorulur ve yanmaya balar.

95

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Kalp nasl alr? Yumruk byklndeki bu muhteem pompann i yaps eitli odacklardan oluur. Kalp sa ve sol olmak zere iki ayr blmeden meydana gelir ve bu iki blmenin birbiriyle hi irtibat yoktur. Bu her iki blme yine iki odaca ayrlmtr. Bu odacklardan steki kktr ve adna kulakk denir. Alttaki ise daha byktr. Onun ad da karncktr. Kalbin her iki yarsnda da birer kulakk ve karnck vardr. Akcierlerde karbondioksiti brakan ve taze oksijeni alan temiz kan, klcal damarlardan ana damarlara doru yola kar. Ve kalbin sol yarsndan ieriye girer. nce kulakk ad verilen kk odalar tamamen bu kanla dolar. Bu srada kulakktan karncaa alan kaplar kapaldr. Ama kulakk tka basa kanla dolduunda kapak alr ve temiz kan kalbin sol yarsndaki karnca boalr. Karnck dolunca kalp kaslr ve oksijenli temiz kan, kalpten kan ana damarlar aracl ile

imdi kalbinizin ne alkan ve ne salam bir pompa olarak yaratldn anlam olmalsnz. Peki bu organ hi mi dinlenmez? Elbette kalp kaslarnn dinlenmeye de ihiyac vardr. Fakat bu dinlenme, asla tamamen durma eklinde olmaz. Kalp bir kaslp bir geveyerek alr. Ve bu ikisi arasnda yarm saniyelik bir sre geer. Bu yarm saniye dinlenme sresidir. Ayrca biz uyurken kalbimiz uyank olduumuz zamanlardan daha yava alr. 1 dakika iindeki at says 50lere kadar der. Bu da kalbi dinlendirir.
96

9

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Yumruk kadar kalbin asl gc alkanldr. Dakikada 70 kere arpan kalp, 1 yl iinde yaklak olarak 40 milyon kez arpar. Ortalama bir insan kalbi mr boyunca 2,5 milyar kez arpar. Bu sre iinde pompalad kan miktar, 300 milyon litredir. Bu kadar kan hemen her gn stanbul Boazndan geen petrol tankerlerinden 10 bin tanesi ile, anca tarsnz.

hem, oksijene her organmzdan daha ok ihtiya duyan beynimize, hem de tm vcudumuza doru pompalanr. Vcudumuzdaki karbondioksit oran yksek kullanlm kirli kan ise, adna toplar damar denen kanallardan kalbin sa kulakna girer. Oradan da sa karnca geer. Sa karncn kaslmasyla da kan, doruca akcigerlere pompalanr. Akcierler blmnden de hatrlayacanz gibi ana damarladan ta alveol keseciklerinin i eperlerindeki klcal damarlara kadar ulaan kirli kandaki karbondioksit burada oksijenle yer deitirerek temizlenir ve temiz kan, bir kez daha bedenimizin acil oksijen bekleyen organ, doku ve hcrelerine pompalanmak zere, kalbimizin sol yarsndan ieriye girer. Ve srt st uzanp okurken bile yorulduunuz ve bir miktar da kafanz kartran bu karmakark ilem, kalbimizin her atnda gerekleir... Bir dakikada 70, bir ylda, 300 milyon kez...

9

99

ki fasulye tanesi

LKOKUL retmenim Hayat Bilgisi dersinde bbrekleri anlatrken fasulye tanesi gibi.. demiti. Ama ben, bu cmleyi fasulye tanesi kadar eklinde anlamtm. Ve uzun bir sre Fasulye tanesi kadar kk iki bbrek bunca iin stesinden nasl geliyor diye dert edip durmutum. Sonradan bbreklerin fasulye tanesi kadar kk olmadklarn, sadece ekillerinin fasulye tanesine benzediini rendim.
101

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Peki, onlarn vcudumuz iin bu kadar nemli bir iin stesinden nasl olup da geldikleri konusundaki aknlm geti mi dersiniz? Hayr! Hayr! ekilleri fasulye tanesine benzeyen avu ii kadar bu iki yaratl harikas organa hayret etmemek mmkn deildir nk... Bedenimizdeki pek ok organ bir tanedir. Bir tane midemiz, bir tane karacierimiz, bir tane kalbimiz, bir tane beynimiz.. vardr. Ama baz organlar iki tanedir. Mesela gzlerimiz ve kulaklarmz.. Akcier de, iki byk paradan olutuu iin, o da iki tane saylr. Ama bbrekler tpk gzlerimiz gibi iki tanedir. Onlarn iki tane yaratlmas bizim iin byk bir avantajdr. nk bbrekler ok alrlar. Ve yaptklar i, olduka ypratc bir itir. Bbrekler ne i yapar? Akcierlerimize gelen kan, alveol keseciklerindeki taze oksijen molekllerini alrken, yeri102

ne karbondioksit molekllerini brakr. Bylece kanmz karbondioksitten temizlenmi olur. Fakat, vcudumuzdaki 100 trilyon hcre harl harl alrken atk olarak sadece karbondioksit retmezler. Bunlarn dnda baka atk maddeler de retirler. Ve kann bu maddelerden de temizlenmesi gerekir. Fakat burada karmza nemli bir problem kar: Kan bu zararl maddelerden arndracak sistemin, kandaki faydal maddelere dokunmamas gerekir.

ekli bir faslye tanesine benzeyen bu organdan vcudumuzda iki tane yaratlmtr. ki bbreimizin olmas bizim iin byk bir avantajdr. nk bbrekler ok alrlar ve yaptklar i, olduka ypratc bir itir.

103

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

te bu i iin vcudumuzda mkemmel bir artma sistemi yaratlmtr. Daha dorusu iki artma sistemi! nk bu i iin yaratlan bbrekler, az nce de belirttiim gibi iki tanedir.. Bbrekler kan nasl temizler? Kan dolamnn yolu bbreklerden geer. Bbreklerin her birinde 1.200.000 adet szge bulunur. Bunlara nefron ad verilir. Bu nefronlarn her birinde binlerce miniminnack delik vardr. Bbreklerin kapsna kadar gelen kan damarlar buradan sonra saysz klcal damara ayrlr. Bu klcal damarlarn herbirinin yolu bir nefrona urar. Ve kandaki faydal minareller mesela proteinler ve kan hcreleri nefronlardaki deliklerden asla geemeyecek kadar byk olduklar iin, geldikleri gibi geri dnerler. Fakat, zararl maddeler ve su nefronlardan geerler. Bylece kan zararl atklardan arndrlm
104

olur. Bu ekilde 24 saatte 150-200 litre su atklarla birlikte kandan arndrlr. Peki bir gn iinde bu kadar su kaybediyorsak nasl hayata kalabiliyoruz? Bir gn iinde bu kadar su imediimize gre, ieride neler oluyor? Bbrekler tarafndan szlen svnn %99u tekrar geri emilir ve kana karr. Bu srada bir takm faydal minarallerde geri emilir. Sonra da temizlenmi kan, tekrar vcudun kullanmna hazr hale getirilir. Peki ksa bir sre sonra, bbreklerde biriken bu zararl maddeler tesisi kullanlamaz hale getirmez mi? Kandan szlen suyun %99u tekrar geriye emilir ama %1i o zararl maddeleri vcuttan atmak iin tutulur. Bu su iindeki zararl maddelerle birlikte, nce bbrein ortasnda toplanr. Kck kanallardan gee gee, her iki bbrekten kp bir noktada buluan ve adna reter denen bir boru aracl ile, doruca idrar torbanza dolar.

105

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

drar torbas yeteri miktarda dolduunda ise, alarm almaya balar ve iyi gnndeyseniz, yaknlarda temiz bir tuvalet bulursunuz... Bylece vcudunuz bir yn zehirli atktan ve ie yaramaz maddeden kurtulmu olur... Siz de rahatlarsnz...

106

10

Yemek, imek ve sindirmek

YILLAR nce, birlikte gzel gnler geirdiimiz bir arkadam yanma geldi ve Babam bir kaza geirdi! dedi. Ne? Baban kaza m geirdi? Evet trafik kazas! Nerde imdi baban? Durumu nasl? yi. Evde televizyon seyrediyor! Hastahaneye gitmediniz mi? Hayr gerek yokmu! Kk bir kazayd demek! Evet, dilerinin zerinden araba geti!!
109

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Sen benimle dalga m geiyorsun! Adamn dilerinin zerinden araba gemi ama evde oturmu televizyon seyrediyor yle mi? yle.. Git iine be! Babam yoldan karya geiyormu. O srada haprm. Haprnca azndaki takma diler yolun ortasna frlam. Bir araba da, onlarn zerinden gemi! Hepsi bu... Glmeye balarsam kzar msn? Yooo.. ... Diler nemlidir! Ancak aznzda yepisyeni, cillop gibi, sapasalam dururlarken onlarn ne derece nemli olduunu pek anlayamayz. oumuz, fralamak gibi basit bir i iin bile, tembellik yaparz. Ve onlar kaybettiimiz de, kalan mrmz buna pimanlk duyarak geiririz. Hem de azmza her attmz lokmadan sonra, her srdmz elmann ardndan... nk yediimiz yiyecekleri sindirme ii, zannettiimiz gibi midenin derinliklerinde deil, dilerimizin keskin ularnda balar.

ine ve yut Bir pelikan olmadmz iin, azmza attmz yiyecekleri iyice inemeden kolay kolay yutamayz. yiyecekleri nce bir gzel inemeli kk paralara blmeliyiz. Diler, kelimenin tam anlamyla mkemmel birer tme makinesidir. Lokmalar n dilerimizle koparr, sonra da arka dilerimizle iyice trz. Evet artk yutmak iin hazr haldeler. Fakat bu srada mkemmel bir yardmc imdadmza koar: Tkrk!
111

110

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Tkrk, azmzdaki lokmalar bir yandan yumuatrken, bir yandan da onlarn iindeki faydal minarelleri ayrtrma iinde, mide iin hazrlar. Yani tkrk sadece su deildir. ok zel bir salgdr. Diler tarafndan tlp un ufak haline getirilen yiyecekler, tkrk ile bir gzel slatlp hamur haline geldikten sonra, kolaycana boazmzdan aaya yuvarlanverirler. Bu srada dilimizinde hatr saylr miktarda yardm vardr. (Dilin tad alma zelliini u Acayip Be Duyu kitabna braktm iin burada hi bahsetmiyorum) Dil bir krek gibi lokmalar grtlamzdan aaya yuvarlar. Bu srada yutkunuruz ve grtlamz evreleyen bir dizi kas, bu yutma ilemi srasnda lokmalar yemek borusuna iter. Yemek borusunda hibir sindirim ilemi yaplmaz. Ama bu, onun sradan bir boru olduu anlamna gelmesin. indeki yiyecekleri ritmik bir takm kaslmalarla mideye gnderen yemek borusu bu i iin o kadar harika bir tasarma

sahiptir ki, srt st yatarken ve hatta amuda kalkm vaziyette bile olsak, yiyecekler borudan geriye kolay kolay dnmez, doruca mideye gider. Yemek borusunun yerekimine meydan okuyacak bir tasarm vardr. 25 cm uzunluundaki bu borudan bir lokmann geii, 12 saniye srer. Yemek borusu ile soluk borusu boazdan sonra balarlar. Yani az boluu ve burun boluu boazda birleir, sonra tekrar yemek borusu ve soluk borusu olmak zere devam eder. O yzden biz, burnumuzla olduu gibi sindirim sisteminin bir bakma balangc olan azmzla da nefes alabiliriz. Burnumuzun tkal olduu nezleli gnlerde boaz denen kavak noktasnn ne kadar nemli olduunu ok iyi anlarz...

Ya lokmalar yolunu arrsa? Peki, ya yediimiz yemekler yolunu arp, yemek borusuna deil de soluk borusuna giderse?
113

112

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Gn iinde yzlerce kez yutkunur ve bir eyler yutarz. Ama byle bir durum neredeyse hi bamza gelmez. nk soluk borusunun balad yede kk bir kapakk yaratlmtr. Bu kapakk yutkunmamaz srasnda kapanr. Bylece midemize gitmesi gereken svlar ve kat yiyecekler soluk borumuza kamaz.. Yutkunma ilemi biter bitmez de kapak tekrar alr ve nefes alp vermeye kaldmz yerden devam ederiz. Bizde gnl rahatl ile, her an bir boulma korkusu yaamadan yer ieriz... Eer Allah boazmzda byle bir sistem yaratmam olsayd, yemek yerken, bir bomba imha uzman kadar dikkatli olmamz gerekirdi. Ancak bu dikkat bile oumuzu sofra balarnda telef olup gitmekten kurtaramazd. Bu arada bebeklerdeki kapakk ile yetikinlerdeki kapakk birbirinden biraz farkldr. Bebeklerin kapak azck yukardadr. Peki ama niin? unun iin: Bu sayede minicik bebekler, bir yandan annelerinden st emerler, bir yandan da tatl mrltlarla nefes almaya devam edip, uyurlar..

Ve mide kazan nasl kaynar? Yemek borusundan geen lokmalar mideye, Mide Az denen dar bir kapdan geerek girerler. Burada bir takm bzc kaslar vardr ve bu kaslar, midedeki sindirilmi yiyeceklerin yemek borusuna doru kmasna engel olurlar. Bylece kusarken kendimizi hissettiimiz o berbat durumla sabah akam karlamayz... Nihayet midemize kadar gelen besinler, burada son derece etkili bir asit kazannn iine dm gibi olurlar.
Yandaki izim bize azmza attmz kftelerin vcudumuz iinde yapt yolculuu, yani sindirim sistemimizi gsteriyor. Sanlann aksine sindirim azmzda dilerimizin yiyecekleri tmesiyle balar. Buradan yemek borusu vastas ile midemize inen yiyecekler. Orada sindirilip, ince barsaklara gnderilir. nce barsaklardan sonra yolculuk kaln barsaklarda devam eder. Daha sonra da, ehrin kanalizasyon ebekesinde.. Tabii yolun o ksm u an iin bizi pek ilgilendirmiyor...

114

115

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Bu asitlerin bylesine etkili olmas gerekir. nk zellikle kfte gibi etten yani proteinden oluan yiyeceklerin sindirilmesi iin asitlere ihtiya vardr. Peki, midenin kendisi de neticede bir et olduuna gre, her eyi sindiren mide asitleri midenin kendisini neden sindirmez? nk vcudumuzdaki saysz emniyet tedbirlerinden biri de, midenin i yzeyinde yaratlmtr. Midenin i eperleri, mukus adnda bir salg ile kapldr. Bu salg, mide asitinin, yani hidroklorik asitin, ya da herkesin bildii ismiyle tuzruhunun, mideyi delik deik etmelerine engel olur... Ancak buna ramen bo bir mide yksek miktarda asite uzun sre dayanamaz. Fakat bo midede asit azdr. Ayrca midede, pepsinojen ad verilen zararsz bir madde bulunur. Ne zaman mideye bir lokma dse, mide hcrelerinde asit salgs artar ve o zararsz pepsinojen, birden pepsin adnda bir enzime yani bir bakma kimyasal bir tcye dnr. Evet, midemizin ii bunlarla doludur...

orbay kim kartracak? Eer gzel bir orba yapmaya niyetiniz varsa, onu dakikalarca kartrmay gze alacaksnz. Kartrmak ok nemlidir! Midemize inen yiyecekler, mide asitleri tarfndan eritilir ve ortaya orba kvamnda bir bulama kar. Evet belki bu halleriyle onlar tabakta grdmz halleri kadar bizi cezbetmezler ama, yediklerimizin vcudumuzun iine yarar hale gelmesi iin, bunlar gereklidir. Midemizdeki bu yiyecek karm, mide tarafndan devaml alkalanr. Bu orbay kartrmak gibi bir ilemdir. Ama biz bu alkantlarn hibirini hissetmeyiz. Oysa mide kaslar tam 3 farkl ynde kaslr durur. Bu ekilde mide svte yediimiz yiyeceklerin, vcudumuzun ihtiyalarn karlayacak ekilde piirilip ayrtrld kazan; yani mide!

116

11

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

lar ile besinler iyice birbirine girer. Hl daha, eritilmeyen yiyecekler, eritilir. Eer bizler her yemeten sonra bu hareketleri hissedecek olsaydk, iimizde bir amar makinesi alyormuasna rahatsz olurduk. Mide alkalanr durur. erideki orbay oluturan besinlerartk ne yediyseniziyice erir ve kvamn bulur. Daha fazla midede kalmalar iin sebep kalmamtr. Hem kim bilir, bu midenin sahibi fena bir oburdur ve birazdan kocaman bir kfteyi, arkasndan bir ie ayran ve yarm tabak pilav ile aaya gnderecektir! Uzun ince bir yol Mide kazannda iyice pien orba, sadece darya alabilen bir kapaktan vcudumuzun en komik isimli blmne geer: onikiparmak barsak blmne! Onikiparmak barsaktan da trenle geen besinler, uzun ince bir yola girerler. Buras ince barsaklardr.

nce barsaklar yaklak 3 metre uzunluundadr. Son derece virajl bi yol gibi kvrm kvrm bir yaplar vardr. nce barsaklarn i yzeyi de dz ve przzz deil, aksine son derece girintili kntl engebeli bir arazi gibidir. Bu girinti ve kntlar barsaklarn i yzeyini artrrlar. Bylece iinden gelip geecek olan besinlerle temas artm olur. Yetikin bir insanda bu alan 300 metrekare kadardr! Bu ok nemlidir nk, bu kntlarn yzeyinde, milyarlarca kk emici hcreler yaratlmtr. Bu emici hcreler, mideden gelen besinlerin iinde vcud faydal ne varsa eker alr. Eer ince barsaklarn ii damarlar gibi przsz olsayd, besinler gelip geer, bu emici tyler faydal minarelleri, vitaminleri ve teki maddeleri, arkalarndan kosalar bile tutup yakalayamazlard. nce barsaklarda iyice emilen ve iinde faydal ne varsa alnan besinleri, bu uzun ince ve maceral yolculuun sonunda baka bir barsak beklemektedir. Kaln barsak!
119

11

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

nce barsak ile kaln barsan birletii noktada hepinizin ismini bildii apandisit bulunur. Doktorlar uzun yllar boyunca apandisitin hibir ie yaramadn syleyip durdular. nsan bedeninde ie yaramayan tek bir hcre bile bulamadklar halde, sra apandise geldiinde u an iin bilmiyoruz ama, oraya konduuna gre her halde nemli bir grevi vardr demek yerine, e yaramaz bir artk organ dediler.
120

Fakat daha son elli yl iinde, apandistin mikroplar toplamak gibi bir grevi olduu ortaya kt. Belki baka nemli grevleri de vardr ama imdilik bu kadarn biliyoruz.. Kalnbarsak sindirim ileminin bedendeki son istasyonudur. Yiyeceklerde artk ie yarar hibir madde kalmamtr. Ve bu ie yaramaz atn bir an nce vcuttan uzaklatrlmas gerekir. Vcudumuzun iinde, uzun ve maceral bir yolculuk yapan yiyecekleri, d dnyada, yaadmz ehrih kilometrelerce uzunluundaki kanalizasyon ebekesinde, yine uzun bir yolculuk beklemektedir. Aman, sifonu ekmeyi unutmayn!!!

121

Karacier fabrikas

OCUKLUUMDA, Kurban Bayramlarnn, benim iin en gzel taraflarndan biri, adn duyduum, resimlerini grdm kalp, akcier, bbrek, mide ve karacier gibi organlarnbir inee ait olsa dagereini grmek, elime almak, kesip bimek, iine dna itahl bir merak ile bakmakt. zellikle karaciere pek meraklydm. O dier organlardan farkl bir kvamdayd. Ad karacier olsa da, aslnda rengi kara deil; kopkoyu krmzyd.
123

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

zeri incecik bir deri ile kaplyd ve o deriyi soymak benim iin byk bir zevkti. Kalp gibi sert deildi. Parmam kolaycana iine batrabilirdim mesela.. Onu, kk kk paralara blmek de, son derece keyifli bir iti. Dakikalarca karacier ile oynar, keser bier mncklardm. Ta ki, babaannem, bana kzana dek: Mundar etme cieri, kk kk dora da ver. Millet ackt! Ah! Evet karacierin en gzel taraflarndan biri de, kurban bayram evde pien ilk et olmasyd. Acayip de lezzetlidir ha! in dorusu o sralar karacierin ne ie yaradn hi merak etmezdim. nein karacierinin ne ie yaradn merak etmediim gibi, kendi karacierim hakknda da pek yle uzun uzun dndm sylenemezdi. Akcieri az ok biliyordum da, bu karacier hakknda neredeyse hibir bilgim yoktu. Sahi be! Karacier ne ie yarar? En iyisi biraz aratralm. Bakalm, neler reneceiz...

Karacier fabrikas Karacier hakknda rendiim ilk bilgi, Etrkslerin, karacieri fal bakmak iin kullandklar oldu! Umarm bu ii sadece ineklerin karacierlerini kullanarak yapyorlardr... ... Karacierin birbirinden nemli 500 ayr grevi vardr. Elbette bunlarn hepsini burada saymaya kalkacak deilim. Ama genel olarak karacier, sindirim sistemimizden gelen kann, iine
125

124

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

yeni katlm maddelerini denetlemek, yle bir elden geirmek, bir ksmn yeniden ileyip, hcrelerin kullanabilecei hale getirmek gibi nemli bir grevi bulunur. Yani karacier, bir fabrika, ayn zamanda bir depo, ayn zamanda bir rafineri, ayn zamanda bir kargo irketi gibi alr. teki organlardan farkl olarak, karacier sadece kalpten beslenmez; hem kalpten, hem mide ve barsaklardan kan alr. Yani vcudu dolaacak besin zengini tm kan, nce karaciere urar. Karacierden sonra tekrar kalbe gider ve oradan datm yaplr. 1.52 kg arlndaki karacier sngerimsi bir yapdadr. Ve bedenimizdeki kann 800-900 gr kadar her zaman bu sngerimsi yap tarafndan emilmi olur. Karacierin faydalar 1- Vcudumuzu oluturan, 100 trilyon hcrenin ihtiyac olan besinlerin dzenlemesini yapar.
126

Karacierin birbirinden nemli 500 ayr grevi vardr. Bir fabrika, ayn zamanda bir depo, ayn zamanda bir rafineri, ayn zamanda bir kargo irketi gibi alr.

2- Karacier kan ile birlikte kendisine gelen besinleri, bir fabrikann kapsndan ieriye giren ham maddeleri gibi alr ve ihtiyaca gre annda iler. 3- Kandaki oran yeterli seviyedeki veya fazla maddeleri alp depo eder. 4- Vcudumuz iin son derece gerekli olan proteinleri retir. Ayrca karbonhidrat da retir. Karbonhidrat ve proteinlerden ya retir. Bunlar depolar ve gerekli zamanlar da enerji retimi iin saklar.
12

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

5- Vcudumuza sadece bir ylan yan brt bcek tarafndan srldmzda zehirli madde giriyor deildir. Biz farknda olmasak da, yediimiz itiimiz pek ok eyle beraberzellikle hazr yiyeceklerlehatr saylr miktarda zararl maddeyi, hatta zehri de yemi oluruz. Karacier, zehirli maddeleri bulup ayrtrr. Zehirleri etkisiz hle getirir. Bakterileri bile temizler. Kendi kendini tamir eden fabrika Karacierinizden dakikada 1.5 lt kan gelip geer. Tabii gelip geer dediime bakmayn, suyun bir su borusundan gelip gemesi gibi bir geme deildir bu. Yukarda saydmz tm o karmakark ilemler ve sayamadmz daha kark ilemler bu srada gerekleir. Dakikada 1.5 lt, saatte 90 lt, gn de, 2160 lt kan, bu olaanst fabrikann herbiri 500 ayr kimyasal ilemi gerekletirme kapasitesine sahip, milyonlarca hcresi tarafndan ilenir. Ve karacier hi durmadan alr. Karacierin en artc zelliklerinden bir ta12

nesi de, kendi kendini tamir edebilecek bir ekilde yaratlm olmasdr. Eer bir insan, karacierinin %70ini hastalk ya da kaza sebebiyle kaybetse, geriye kalan %30 karacier, ksa bir sre (1hafta kadar) sonra, eski byklne geri dner... Durun bi dakika! Kalp, bbrek, mide, kemik, kas, akcier karacier derken kitap neredeyse bitti ve biz hl bu muhteem koronun efinden bahsetmedik. Adn bile anmadk. Oysa u Acayip nsan Vcudu adnda bir kitabn iinde BEYN gibi acayip, ama gerekten ok acayip bir organdan bahsetmemek olacak i deil... Haydi imdi, vcudumuzun karn blgesinden yukarlara doru kalm... En yukarlara...

129

Beynimin kvrmlar

EER en son model bir bilgisayarn yaptklarn grnce, hayretten aznz gerekten bir kar alyorsa; biraz sonra okuyacaklarnzdan sonra, eneleriniz diz kapaklarnza arpacak demektir! Biz annemizin karnnda, beinci haftamz doldurduumuzda, ve henz ad anlmayacak bir ey, bir et paras gibi bir ey olduumuz gnlerde, durmadan blnen ve blndke oalan hcrelerimizden bazlar, dierlerine hi benzemeyen bir ekle brndler.

131

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u
Bir insann beyninde ortalama 100 milyar nron bulunur. Bu 100 milyar nronun her birinde akson ve dendrit ad verilen kollar sayesinde birbirleriyle hi durmakszn iletiim iindedirler. Snaps ad verilen bu balantlar sayesinde beyin hcreleri birbirleriyle haberleirler ve birbirlerine mesaj gnderirler.

Eer teki hcrelerin akl olsayd, kendilerinden ok farkl bu tuhaf hcrelere bakp Size ne oldu da byle oldunuz? diyeceklerdi. Ne tuhaf bir grntnz var! O garip hcreler ise: Burada hangi i kendi kendine, tesadfen ve bou bouna oluyor ki? Biz byle bir ekle brndrldysek, kim bilir Allah bizden u yaratmakta olduu insann hangi organn yapacak? diye cevap verirlerdi. Ve zaman akp giderken, bir ksm hcreler mide, bir ksm kalp, bir ksm kan, bir ksm bbrek, bir ksm kas, kemik, gz, dil, kulak.. olur. O garip hcre yn ise, tm bu organlarn idare edildii kontrol merkezi olan beyin... Bir insann beyninde ortalama 100 milyar nron bulunur. Bu 100 milyar nronun her birinde akson ve dendrit ad verilen kollar sayesinde birbirleriyle hi durmakszn iletiim iindedirler. Snaps ad verilen bu balantlar sayesinde beyin hcreleri birbirleriyle haberleirler ve birbirlerine mesaj gnderirler.

stelik, bu haberleme saniyede 100 metre gibi aklalmaz bir hzla gerekleir. Nronlarn kollar arasndaki mesafenin 1mmnin yzbinde biri kadar olduunu sylersem, beynimizin ne kadar hzl altn biraz olsun anlayabiliriz. Beynimiz toplam vcut arlnn sadece %2sini olutururken, kalp tarafndan pompalanan kann %20sini kullanr. nk bu olaan st alma hz iin, byk oranda oksijen ve glikoza ihtiyac vardr. Bunlar da, kan dolam ile beyne gtrlr.

132

133

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Beyin ne i yapar? Tm vcudumuz olaanst bir haberleme a ile sarldr. Buna sinir sistemi denir. Sinir sistemini internet ana benzetebiliriz. Fakat internet ile kyaslanmayacak kadar hzl ve karmak bir adr bu! Vcudumuzun her bir organndan ve her bir noktasndan beynimize mesajlar gider. Mesela ayamza bir ine batsa, bu mesaj, sinir hcrelerimiz tarafndan saatte 240 km bir hzla beynimize iletilir. Ayanzla beyniniz arasndaki mesafeyi, ve bu hz karlatrdnzda sinir sisteminizin hzn az ok kestirebilirsiniz.. Dokunduumuz eyin scak m, souk mu olduunu yine bu sistem sayesinde annda farkederiz. Dokunma ve hissetme duyumuzun dndaki duyularmz da, yine sinir sistemimizden beynimize giden uyarlar sayesinde alr. Gzmze gelen grntler, kulamza gelen sesler, burnumuza gelen kokular, dilimizin tatt tatlar hep sinir sistemimizin, beynimize

yollad mesajlar aracl ile bilebiliriz. Beynimizde tm bu organlarmz iin yaratlm zel blmler vardr. Mesela gzmzn grd eyleri, gzlerimizi beynimizin grme ile ilgili blgesine ileten sinir hcreleri aracl ile farkedebiliriz. Ancak i bununla da kalmaz. Beynimizin blmleri birbirleri ile her an iletiim iindedir. Biz, tandmz birinin yzn grdmzde, hafzamz devreye girer ve kimin yzne baktmz biliriz. Annemizin sesini, teyzemizin sesinden de yine beynin bu esiz sistemleri sayesinde ayrt edebiliriz. Beynimiz vcudumuzun tm fonksiyonlarn yneten ve denetleyen kontrol merkezidir. u an sizlere bu kelimeleri yazarken, kafamn iinde saysz ilem gereklemekte ve beyin hcrelerim milyarlarca bilgi alveriini bir anda yapabilmektedir. Kim ilir ka sene nce rendiim kelimeler ard ardna zihnimde sralanmakta, otuz sene nce rendiim harfleri annda tanyp arka arkaya dizebilmekteyim. Bunun iin gzlerim grme merkezine klav-

134

135

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

yenin bilgisayar ekrannn, iinde oturduum odann grntsne ait hesapsz bilgiyi ulatrrken, kollarmdaki, ellerimdeki ve parmaklarmdaki kaslar, beynimin kim bilir hangi blgesinden gelen emirlerle, kasla geveye hareket etmekte ve bylece klavyenin zerinde tkr tkr gezinmekte... Bu srada kalbim her zamanki gibi almakta, az nce yediim kaarl tost ise, midemde sindirilmektedir...
136

Btn bunlarn yannda bu kitab bir hafta iinde bitiremezsem, editrmden yiyeceim paparay dnp, hafiften korkmaya balamam da cabas.. Daha bunlar gibi saymaya kalksak stesinden gelemeyeceimiz kadar ok faaliyet, kafatasmn iindeki beynimin kontrolnde, farkna bile varmadan olup bitmektedir. Peki bizim iin bu kadar nemli bir organ nasl koruma altna alnm biliyor musunuz? Her eyden nce beyin, tpk bir ceviz ii gibi sert bir kabuun iinde yaratlmtr. Adna kafatas dediimiz bu kabuk, hem sert hem de birbirlerine hareket etmemecesine balanm, girintili kntl 8 ayr paradan oluur. Aslnda ceviz demiken, ceviz ile beyin arasnda ok ilgin benzerlikler olduunu biliyor musunuz? Ceviz ve beyin Bir ceviz aacndan taze koparlm bir cevizin en dnda yeil bir kabuk vardr.
13

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

tek meyve cevizdir. Ve vcudumuzda gm iyonuna ihtiya duyan tek organ da beyindir! Yani ceviz her haliyle Ben beyin iin yaratldm demektedir. Merkez koruma altnda Beynimizin korunmas ile ilgili tedbirler kafatasyla snrl deildir. Beynimiz bir sv iinde yzmektedir. Asla kafatasna dorudan temas etmez. Eer yle olsayd, bamz saa sola salladmzda bile beynimiz bundan hasar grecekti. Ya da en azndan, bu beyin iin hi ho bir durum olmayacakt. Mesela alt tarafta kalan blgeler beynin kendi arl altnda ezilecekti. Oysa, beynin arl 1.5 kg olduu halde, bu sv sayesinde arlk, 50 gr kadar hissedilir. Nronlar nasl haberleir? Dnyaya beynimizdeki 100 milyar sinir hcresiyle birlikte geliriz. Bu say ileri yllarda artmaz ama eksilir.
139

Bu yeil yumuak kabuu kafa derimiz kabul edersek, hemen onun altndaki sert kabuk da, kafatasmzla eleir. Ama asl benzerlik bundan sonra grnr. Ceviz, kvrml yapsyla beynimize ok benzer. Ayrca ceviz ii tpk beynimiz gibi iki yardan oluur. Ceviz iinin zeri incecik bir zarla kapldr. zellikle taze cevizlerde bu zar soyarak karabilirsiniz. Beynimiz de adna akortks denen ince ama son derece nemli bir beyin zaryla epeevre sarlmtr. Asl ilgin olan da nedir biliyor musunuz? Meyveler arasnda iinde gm iyonu tayan
13

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Bu 100 milyar beyin hcresinin yani nronun her biri teki nronlarla her an binden onbine kadar farkl saylarda haberleme iindedir. Peki nronlar birbirleriyle nasl haberleir? Bir bilgi tekine nasl ulatrlr? Nronlarn teki hcrelerden farkl olarak saysz dallar vardr. Bunlara dentrit ad verilir. Dentritler bir aacn dallar gibidir. Ana gvdeden kalnca bir uzant gibi karlar ama daha sonra ok daha ince dallara ayrlrlar.
140

Nronlarn dentritleden baka uzantlar da vardr. Tpk bizim ellerimiz ve ayaklarmz gibi.. Bu uzantlara da akson ad verilir. Aksonlar ile dentritler arasnda yle bir fark vardr: Dentritler bir baka nrondan bilgi alrlar. Aksonlar ise bir baka nrona bilgi aktarrlar. yani bir nron hcresi, dentrit ile mesaj alr, akson ile mesaj iletir. Bu ilem minik elektrik sinyalleri ile gerekleir. Bir nrondan teki nrona art ve eksi ykl atomlar aracl ile, mesaj aktarlr. Bir nron asla bir baka nrona demez. Aksonlar ve dentritler arasnda sinaps ad verilen minicik ama gerekten minicik boluklar vardr. Elektrik ykl atomlar bu boluklardan atlayp, teki nrona geerler. Yani teki nronun dentritlerine ya da aksonlarna... Beynimizdeki 100 milyar nron kaba bir hesap ile 100 trilyon sinaps ile birbirine baldr. Bu aklalmaz rakam, insan beyninin olaanst ilem yapabilme zelliini azck da olsa anlamamza yeter sanrm...
141

Damarmda kanmsn

U AN hatrlamadm ocukluk gnlerimi, eer hatrlamak imkn bulsaydm; asla unutmak istemeyeceim pek ok ey olurdu. Mesela ilk kez dondurmann tadna baktm gn.. lk kez bir sere grdm gn... lk kez bir papatya grdm gn.. lk kez yldzlar ve ay grdm gn.. lk kez gkyznn masmavi teninde akp giden bulutlar farkettiim gn de hatrlamak ve bir daha asla unutmamak isterdim... Bir de, ilk kez elimin ya da dizimin kanad gn hatrlamak isterdim.

143

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

silmi ve dizimdeki yaradan szan o olaanst krmz svya bakarak, unu dnmmdr: Bu da neyin nesi? Bu da neyin nesi? Derimizin sadece 1-2 mm altnda grl grl bir nehir akmaktadr. Ve tm vcudumuz bu nehrin akmas iin u uca eklense kilometrelerce uzunlua eriecek bir kanal sistemi ile sarldr. Adna kan dediimiz bir sv, kalbimizin onu her saniye pompalamasnn gcyle, adna damar dediimiz bu olaanst kanal sistemi iinde akar durur. Beynimize gider, akcierlerimize gider, bbreklerimize gider, kaslarmza gider, midemize gider, karacierimize mutlaka urar.. Vcudumuzdaki tm organlar, tm dokular ve tm hcrelere bu kan nehrinden uzanan bir kol mutlaka yaratlmtr. nk kan, vcudumuzun yaamas iin gerekli olan ne varsa, tar ve ihtiya duyulan yere hcre hcre her yere ulatrr. Bunun adna, kan dolam denir.
145

Hadi tekileri anladk ama bu da nereden kt? diye soruyorsunuz eminim. Evet gerekten dp dizimi kanattm ve yaramdan szan kpkrmz svy ilk kez grdm gn hatrlamak isterdim. Acaba o an aklmdan neler geti? Canmn acsn bir kenara brakp, Bu krmz ey de ne? diye sordum mu kendi kendime? Hep bunu merak etmiimdir... Kendimi biraz tanyorsam, mutlaka acdan ciyak ciyak alam, salya smk ve gzyalarm
144

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Damarn iinde kan, kann iinde ne var? Vcudumuzda 5 ile 6 litre arasnda kan bulunur. Kann yars plazma ad verilen bir svdan oluur. Geriye kalan ise eitli grevleri olan kan hcreleri ve bir takm molekllerdir. Kan hcreleri srekli yenilenir. Bir gn iinde yaklak 400 milyar kan hcresi lr ve bir o kadar doar. Kan neden krmzdr? Kanda en fazla bulunan hcreler alyuvarladr. Kana krmz rengi veren de, bu alyuvarlardr. Bir damla kann neredeyse %99u alyuvarlardan oluur. Tm kanmz iindeki alyuvar says, 25 trilyon kadardr. len alyuvarlarn yerine doldurmak iin her saniye 3 milyon yeni alyuvar yaratlr. Tabii ayn saniye iinde bir o kadar da lr.. Alyuvarlar vcudumuzdaki kemiklerin iindeki krmz kemik iliinde retilir. Kemikler blmnde de, syledimiiz gibi krmz kemik

ilii alyuvar fabrikas gibi alr. Bir alyuvarn mr 4 ay kadardr. Bu sre iinde, bedenimizi tam 75 bin kere batan ayaa gezip tozmutur. Daha dorusu vazifesi gerei dolamtr. Alyuvarlar teki hcrelerle kyaslandnda ok kktrler. nk yeni doan bir alyuvar kana karmadan nce iindeki bir takm hcre organlarn, (Bu konular u Acayip Hcre kitabnda uzun uzun anlatacam. Gerekten ok acayip nk) mesela, hcre ekirdei, ribozom, mitokondri vb.. dar atar. nk iine adna hemoglobin denen mucizev moleklleri tka basa doldurmak zorundadr. Bir alyuvarn neredeyse %90 bu hemoglobinlerden oluur. Peki neden? nk alyuvarlar akcierlerdeki alveol keseciklerinden oksijen molekllerini alp, vcudun tm hcrelerine datmakla grevlidirler. Oksijen moleklleri de ancak hemoglobinler tarafndan tanabilir! Hcrelerdeki karbondioksit molekllerinin toplanmas da hemoglobinler sayesinde olur. (Hemoglobin hakknda uzun
14

146

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

uzun konumay da, u Acayip Hcre kitabna brakyorum. nk bu aklalmaz molekl muhteem bir yaratl harikasdr) Alyuvarlar aslnda tam da yuvar saylmazlar. nk yass bir ekilleri vardr. Bu ok nemlidir. nk bu ekil sayesinde en ince klcal damarlardan rahatlkla syrlp geebilirler! 4 ay sonunda iyice ypranan ve yalanan alyuvarlar, karacier, dalak ve kemik iliklerinde paralara ayrlrlar. Bu paralarla yeni ve gen alyuvarlar ina edilir. Hibir ey boa gitmez... Ve ordu savaa hazr! Kanmzdaki bir dier nemli hcre tr ise akyuvarlardr. Akyuvarlarn says alyuvarlardan azdr. 500 alyuvara karlk sadece 1 akyuvar bulunur kanmzda. Tersi olsayd, kanmz krmz deil beyaz olurdu muhtemelen... Fakat vcudumuz bir mikrop istilas ile kar karya kalnca bu akyuvarlarn says birden artar. nk akyuvarlar kelimenin tam anlamyla savamak iin yaratlm hcrelerdir. Grevleri,
14

vcudu mikroplara kar savunmaktr. Akyuvarlar da kemik iliinde doarlar. Her saniye kanmza 1.2 milyar hazr asker yani akyuvar gnderilir.Kanda her zaman bir miktar akyuvar hcresi bulunur. teki akyuvar hcreleri ise karargahlarnda hazr kta beklerler. Bir saldr durumunda ise kana karrlar. Ve kan ile birlikte koa koa ilerlerken nlerine kan tm mikroplar ldrrler. Akyuvarlar vcudumuzdaki 100 tirilyon hcreyi her gn tek tek dolap halini hatrn sorar149

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

lar. daha dorusu kontrol edip ieriye yabanc bir mikrop girmi mi diye kontrol ederler. Akyuvarlar tek tip askerler deillerdir. Bazlar parazitlerle mcadele edecek ekilde yaratlmlardr. Bazlar sadece vcudun mikroplara kar direncini korumakla grevlidirler. Bazlar virslerle baa kacak donanmdadrlar. Gerek bir ordu gibi deil mi? Vcudumuzdaki bu ordu olmasa en basit bir mikrop ya da bakteri, en kolay atlatlabilecek bir hastalkmesela nezlelmmze neden olurdu. Plazma ok mhim! Maalesef henz bir plazma alamadk. Hl daha bir buzdolabnn yars kadar iri bir televizyon ile vaziyeti idare etmekteyiz. Durun bir dakika! Plazma deyince aklm birden baka bir konuya kayd. Konumuz olan plazmann televizyonlarla ilgisi yok ki! Plazma kanmzn %55ini oluturan svnn addr. Bylece kanmz, damarlarmzn iinde akar durur. Alyuvarlar ve akyuvarlar, en ince kl150

cal damarlarn iinde kendi kendilerine hareket edemezler. Neticede ayaklar yok ki yrsnler. Kayp gitmek zorundadrlar. Bunun iin de adna plazma denen bu svnn iinde yzerler. Plazmann %90 sudur. Geriye kalan da vitamin, glikoz falan.. Falan filan dediime bakmayn, bu kan svs vcudumuz iin gerekli besinleri tar. nk alyuvar ve akyuvarlarn ileri zaten balarndan akndr.. Kan basnc ve vcut ssnn dengede tutulmas asndan da nemli grevleri vardr plazmann.
151

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

Akacak kan damarda durmaz ya akmayacak olan! Parmamza bir ine battnda ne olur? nce canmz yanar, sonra bir damla kan, inenin paralad klcal damarlarmzdan darya taar. Bu kanla birlikte 250 milyon alyuvar ve 400 bin kadar akyuvar kaybederiz. Bunlarn yannda milyonlarca trombosit... Peki vcudumuzdaki kan ak grl grl devam ettii halde, ne olur da parmamzdan akan kan ksa bir sre sonra durur? Kandaki en nemli hcrelerden biri de, trombositlerdir. Fevkalade kk hcrelerdir. Tm kanmzdaki trombositleri ayklayp bir kenara koysanz, bir tatl kan ya doldurur ya doldurmazlar. 6-7 gn yaadktan sonra, her fani gibi lr giderler. Trombositler tam olarak hcre de saylmazlar. ekirdekleri falan yoktur. Ama yle nemli bir grevleri vardr ki inanamazsnz! Trombositler yapkan hcrelerdir. Fakat Allahn mucizesine bakn ki bunlar kandamar152

larnn iine asla yapmazlar. Eer yapsalard damarlar tkanrd. Peki nereye yaprlar? Sadece damar yrtld ve zarar grd durumlarda yapkanlk zellikleri ortaya kar ve yrtk yere yaparak tamir ederler. Mesela elimizi kestiimizde, 10-20 saniye sonra bu blgede biriken trombositler derhal saa sola yapmaya ve damarlardaki yrt kapatmaya balarlar. Birden yapkanlk zellikleri artar. ekilleri deimeye balar. ierler ve salarndan sollarndan kntlar frlar. Yoldan geerken, onlarn byle acayip bir hal aldn gren, teki trombositler de hemen arkadalarnn yanna koup: Ne oldu bir vukuat m var? diye sorarlar. Bylece yrtk blgesinde bir yn trombosit yapr kalr. Ksa bir sre sonra yrtk etrafnda phtlama ilemi balar. Yrtk kapatlr ve kann darya ak durdurulur. Benim olaylar tiyatro oyunu gibi anlattma bakmayn.. Btn bu olaylar aklsz, uursuz, elsiz, gzsz, kulaksz.. hcreler tarafndan

153

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

yaplyorsa, aslnda onlar tarafndan yaplmyor, onlara yaptrlyor demektir. ki tulay st ste konmu grseniz onlarn asla kendi kendilerine st ste km olduklarna inanmazsnz deil mi? Peki binlerce tuladan oluan otuz katl bir gkdelen iin ne dnrsnz? Onun da kendi kendine tulalar tarafndan yaplmadndan adnz kadar emin olursunuz. imdi bir de vcut binanz dnn.. 10 tirilyon tulann st ste alt alta yan yana konduu bu muhteem saray.. Ve iki tulann kendi kendine st ste kacana inanmadnz srece, hele hele otuz katl bir gkdelenin kendi kendine tulalar tarafndan yaplacana inanmadnz srece, vcut saraynzdaki iki hcrenin kendi kendine, tesadfen, evrimin sonucu olarak yan yana geldiine de inanamazsnz.. Ne oksijen tayan alyuvarlarn, ne sava akyuvarlarn, ne trombositleri.. Ne de beynimizi oluturan milyarlarca beyin hcresinin... u Acayip nsan Vcudu kitabmz burada bit-

ti. Ama anlatacaklarmz bitmedi. O yzden Acayip eyler Dizisinin bundan sonraki kitaplarndan ikisinin isimleri unlar olacak: U ACAYP BE DUYU U ACAYP HCRE Gerekten ok acayip....

154

155

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

156

15

A c a y i p

n s a n

V c u d u

A c a y i p

n s a n

V c u d u

15

159

Uurbcei Yaynlar, Zafer Yayn Grubunun bir kuruluudur. Mahmutbey mh. Deve kaldrm cd. Gelincik sk. no:6 Baclar - stanbul,Trkiye Tel: (0 212) 446 21 00, Fax: (0 212) 446 01 39 http://www.zaferyayinlari.com e-mail: zafer@zaferyayinlari.com