KUANTUMDA ENTROP'NN TANIMI

Entropi, en kaba tamnyla, bir sistemin dzensizliinin lsdr. Entropi ylesine yararl bir fiziksel kavramdr ki, pek ok disiplin iinde ayr ayr entropi fonksiyonlar kullanlr. rnein termodinamik entropi, topolojik entropi vs... gibi. Sistemin dzensizlii arttka artan herhangi bir fonksiyon rahata entropi fonksiyonu olabilir. rnein bir bardak suyumuz olduunu ve bunun iine bir damla mrekkep damlatp gzlediimizi dnelim ve ieride neler olduunu hayal etmeye alalm: mrekkep moleklleri balangta ksa bir sre bir arada bekletikten sonra su iine dalmaya balayacaklardr nk kendilerine arpan su moleklleri tarafndan deiik ynlere salrlar. imdi olaanst bir bilgisayarn sistemin btn mmkn durumlarn sayabildiini dnn. Sistemin bir durumu denildiinde anlamamz gereken ey rnein bir molekln belirli bir koordinata ve belirli bir hza; bir baka molekln bir baka belirli koordinata ve hza vs... sahip olduu bir konfigurasyondur. Bardaktaki mrekkep rneimizde bu tr durumlarn saysnn ok ok (hatta hayal edebileceimizden de ok) fazla olduu aktr, ama neyse ki bu durumlar saymak gibi bir ihtiya iinde deiliz zira bunlarn ok byk bir ksm mrekkebin molekllerinin bardak iinde oraya buraya rasgele dald, dzensiz, yani yksek entropili durumlara karlk gelirler. Bizim iin bunlarn hepsi homojen durumlardr unku biz karma baktmzda o molekln burda, bir bakasnn urda olmasna aldrmadan, mrekkebin homojen olarak daldn syler geeriz. Yani olaanst sayda farkl mikroskopik durum tek bir makroskobik duruma, yani homojen duruma karlk gelir. Esasnda suya her mrekkep damlatmzda, mrekkebin dalmasnn nedeni budur. Homojen bir makroskobik duruma karlk gelen mikroskobik durumlarn saysnn fazlal onun olasln arttrr. nk istatistik fizik yasalar bir makroskobik durumun olaslnn, ona karlk gelen mikroskobik durumlarla orantl olduunu syler bize. Ancak, su moleklerinin mrekkebi yeniden bir damla haline getirmesi ya da belki kk bir kede toplamas olasl sfra ok yakn olmakla birlikte, sfr deildir. Bu sadece molekllerin ok zel hz ve koordinatlara sahip olduklar durumlarda mmkndr ve bu durumlarn says da ylesine azdr ki evrenin balangcndan bu yana bir kez olsun elde edilmi olmalar bile pek muhtemel gzkmemektedir.

Dzensizliin Dzeni

Gemiten gnmze kadar evrende kaos var m? Yok mu? sorusu, beyinleri devaml megul etmi, ama modern bilimin gelimesiyle daha somut bir anlam kazanmtr. Kaosun szlk anlam kargaa, dzensizlik tir. Kargaa ve dzensizliin olduu bir yerde de her ey bir rastlant eklinde geliir. Buna kaynaklk eden temel yasa da termodinamiin ikinci kanunu olarak da bilinen entropi ilkesidir. Bu ilke bize herhangi bir cisimde, toplam snn scakla orann vererek, bu orann eitleme sreci bakmndan ne kadar nemli olduunu gsterir. Baka bir deyile entropi, bir fiziksel sistemin ne kadar dzenlenmemi olduunu dzenden dzensizlie veya organize olmuluktan dalmaya geii gsteren niceliksel bir ldr. Ve kapal bir sistemde de entropi ya da danklk her zaman artar. Bunu rneklerle aklamaya alrsak; scak suya buz koyduumuzda, su buzu eritir. nk scak olan ksmdan souk ksma doru s akm, aralarndaki scaklk farkn dengeleyene kadar yava yava buzu eriterek sistemi tamamlamaya alr. Sistem tamamlandnda da buz tamamiyle erimi olur. Dolaysyla kapal bir sistemde s, daima scak olan ksmdan, souk ksma doru akar. Bunun tam tersi imknszdr. Tpk zamann yn gibi. kinci rnek olarak da; kapal bir valf bulunan bir boruyla birbirine bal, eit hacimli iki kapal kap olan A y ve B yi gz nne alalm. A kab gazla dolu iken B de bo olsun. Valf atmz takdirde gaz, A ve B iinde eit basnl bir denge durumuna gelene kadar, kapal kaptan bo olana geecektir. Gaz, entropi art yasasna uygun olarak hareket ettiinden, bir kere valf aldktan sonra tm gazn A da kalmas son derece olanaksz bir dzen olacaktr. Ve bu nedenle maksimum entropi salanncaya kadar, gaz Bye dolacaktr.(Bu eit basn dzeni basite daha muhtemel olandr) nc bir rnek olarak da; sulandrlm biraz mavi, biraz da sar boya olan iki tpmz olsun. Bu iki boyay ayn kaba boalttmzda boya moleklleri, molekllere zg zplamalarla, dzgn bir yeil karm olana kadar hareket edeceklerdir. Molekller tamamyla rastgele, dzensiz dalm olmalarna karn, kendileri iin olabilecek en dengeli biimi almlardr. lemi tersine evirmeye karar verdiimizde, yani dzenli, rastlantsal olmayan bir duruma baka bir deyile ayr ayr, mavi ve sar svlar elde etmek istediimizde (diyelim ki altta mavi, stte sar sv) sistemin karmaya, rasgele, dengeli ve dzensiz yeil haline varmaya ynelen ok gl isteine kar savamak zorunda kalabiliriz. Bylece kapal sistem tam anlamyla dzensizlie, eriebilecek en son dengeyi arayacaktr. Bu yzdendir ki kumdan yaptmz kaleler yava yava bozularak, zelliini yitirip dmdz olur. Yanardalar da, tek dzeliin dengesini aramada dnyamzn grltl szcleri olurlar. Kayalar ise biz fark edemeden kuma; kum da denizdeki tuza dnr. Ayn ekilde big bang patlamasyla start alan gzlemlediimiz evrenimiz de bir andaki durumu bir nceki durumuna gre dzensizliini artrarak genilemesini, tm enerjisinin btn noktalarnda tamamen denk hale (yani Entropisini maksimum dereceye ykselterek hibir olay gereklemeyecek duruma) gelinceye kadar srdrecek ve sonunda sistem kendi kendini yok edecektir. Bununla beraber Klasik bilim her eyi paral, belirli bir dzen iinde oluturulmu eyler ve paral, dzensiz, rastlantsal olarak iki katagoriye ayrr. Yere savrulan bir avu kahve tanesinin oluturduu dzen, bir patlamann ardnda oluan dknt ve bir rulet tekerleinin ortaya kard rakam dizinleri hep dzensizdir. Kar taneleri, bilgisayarlar ve canllarn hepsi dzenli birimlerdir. Yukardaki ifadeyi gz nne alarak bu konu irdelendiinde ise; dzenli olan her eyin dzensizlik iinde mevcut olduu ve zamanla Entropi ilkesi gereince de dzensizlie kayarak dzenin sona ereceini gstermektedir. Kuantum fizii asndan olaya bakldnda da belirsizlik ilkesi kaos kavramna k tutmasna karn, ift yarkl deney, tnelleme etkisi ve Bell deneyi ile kuantum alt dzeyinin teoriden kp deneysel olarak da ispat edilmesiyle olay devrim niteliinde bambaka bir a kazanmtr. imdi srasyla bunu grelim; zerinde birbirine kout iki dar yark bulunan bir blme dnelim. Blmenin bir yanna belli bir renkte (yani belli bir dalga boyunda) bir k kayna konmu olsun. Ik ou blmeyi aydnlatacak, ama az bir blm de yarklardan geecektir. Blmenin br yanndan yeterince uzaa da bir perde konmu olsun. Perdenin zerindeki

herhangi bir noktaya, her iki yarktan da k dalgalar geecektir. Ancak genel olarak, n kaynaktan perdeye kat ettii yol her iki yark iin deiik olacaktr. Bu demektir ki, yarklardan kan dalgalar perdeye vardklarnda ayn fazda olmayacak, baz yerlerde birbirlerini yok edecekler, bazlarnda ise kuvvetlendireceklerdir. Sonu, kendine zg ak/koyu giriim izgileri eklidir. Ik yerine diyelim ki, makineli tfekten yaynlanan kurunlar dndmzde ise kurunlardan bir ksm I. dier ksm ise II. Delikten geerek dzgn bir dalm gerekletirecektir. (giriim dalgas deil) Olaanst olan ey, k kayna yerine belli bir hz olan paracklar (yani belli uzunluklardaki dalgalara karlk olan ), rnein elektronlar kullanldnda tpatp ayn giriim izgilerinin elde edileceidir. Tek bir elektronun zelliklerini incelersek, phesiz o bir paracktr. Ve biz klasik nesnellie inanyorsak, o zaman tpk ya I no. lu delikten, ya da II no. lu delikten gemeleri gereken makineli tfek kurunlar rneinde olduu gibi, dzgn bir dalm gerekletirecektir. (Baka bir deyile, elektron bir parack olduu iin, dnya nesnel ise, her zaman bir parack olarak kalr ve I no. lu ya da II no. lu delikten gemesi gerekli olmaktadr) Fakat byle olmayp yani kurun paracklarndaki gibi deil, k dalgalarnda olduu gibi giriim desenleri oluturarak, klasik nesnellik tanmn burada tehlikeye drp kuantum tekinsizliine girerler. Bunun sonucu olarak da, deliklerin yanna, hangi delikten getiini grmek zere bir dedektr sistemi kurmadmz srece, elektronun ya I, ya da II numaral delikten geecei eklindeki nerme anlamsz olacaktr. nk gerekte onlar gzlemlemeden dnyadaki olaylar hakknda konuamayz. (Nelis Bhorun sper Realizmi) Bu da bizi, biz onu gzlemlemesek de dnyann nesnelliini varsayan klasik dnya grnn tamamen farkl olduu gereine gtrmektedir. Buna baka bir adan deinirsek; diyelim ki deliklere yaklarken bir elektronun ne olduunu gzmzde canlandrmaya (anlamaya) alrsak, Richard Feymann dedii gibi, kanalizasyon ukuruna batarsnz. nk, elektronu kk bir kurun gibi gz nnde canlandrmaya altmz taktirde kurun modeli tesbit etmeliyiz. Ama yle olmaz. Bu sefer elektronu bir eit dalga gibi hayal etmeye alrsak o takdirde, perdede dalgalar tespit etmeliyiz. Ama yle de olmaz, Tek tek paracklar elde ederiz. Bu yzden grsel olarak var olan bu paradoks, kafalarmzdaki bir nesnellik resmini gerek dnyaya uydurmaya almamzdan kaynaklanmaktadr. te Bhorun yorumu, bu tr fantazilerin, gerek dnyada uygulanabilir bir eye karlk olmadklar iin anlamsz olduklar, dolaysyla tam olarak betimlemek iin nasl gzlemlediimizi belirlemek zorunda olduumuz eklindedir. Kuantum boyutlarnda karmza kan bir baka olay da Tnelleme etkisidir. Buna gre bo bir bardak (bir engel) iinde duran bir misket dnelim. Eer misket zerinde etki yapan hibir kuvvet yoksa, tuzak iinde olduundan bardaktan kaamaz. Fakat kuantum teorisinde, parac bir elektron olarak dnp (gz nne aldmzda) engel iinde elektron dalga ekli iin Shrdinger denklemini zersek, bu zmn dalgann kk bir parasnn engel dna szdn gstermesi dikkate deer bir durum olarak elektronun belli bir engel dnda bulunma (bir duvardan geme zellii ki, bu durum mistiklerin bir engelden geme, birka yerde ayn anda grnme ve bulunmalarn da aklamaktadr) olaslna sahip olduu anlamna gelerek, buna engelde kuantum mekanik tnel ama denir. Bu da paracklarn gerekten, klasik fizie gre bulunmalar mmkn olmayan bir yerde,engelin dier tarafnda bulunabilirliliini gstermektedir. Bu olay ayn zamanda atomik ekirdein kendiliinden paracklar yayd nkleer aktiviteyi de aklar. nk ekirdek gerekte yayd paracklara bir engel gibi davranr. (Buradaki paracklar bardak iindeki misketlere benzer) Ancak ekirdek iindeki paracklar bu nkleer engeli tnel ama yoluyla aarak, ekirdekten uzaklap,dta radyoaktivite olarak grnrler. Bununla birlikte, kuantum fiziindeki madde-antimadde arasndaki etkilemenin aralarndaki mesafeye bal olmakszn gereklemesine, Tanr zar atmaz diyen Einstein ve arkadalar EPR paradoksu ile bunun hem yerel nedensellik ilkesine (yani uzak olaylarn herhangi bir araclk olmadan yerel olaylarn annda etkileyemeyecei ilkesi) hem de Determinist ilkesine ters dtnden, kuantum fiziinin yetersiz ya da yanl olduu fikriyle kar ktlar. Ve bu durumun uzun yllar felsefik olarak tartlmas sonucunda, Cerndeki fiziki Jhon Bell, teorik bir durum olan bu grlere karn, olaya deneysel ynden yaklap kuantum gerekliinin ardnda bir baka gerekliin gizli olduunu bularak, Einstenn determinist ilkesi ile Bhorun madde antimadde arasndaki etkilemenin sonucu yerel nedensellik ilkesinin olamayaca grnn bu boyutta birlemesini salamtr. Yani Bellin bulgusu, allm kuantum teorisinin bir ekilde eksik ve yan sra gizli deikenler eklinde, dnyann durumu hakknda ek fiziksel bilgi vererek bir alt kuantum teorisinin mevcut olduunu gstermitir. Eer fizikiler bu deikenleri bilselerdi, belli bir lmn sonucunu (yalnzca eitli sonularn olaslklarn deil) kestirebilirlerdi. Hatta paracklarn momentum ve konumlarn ayn anda belirleyebilir ve determinizmin varln da yeniden tahsis edebilirlerdi. Yani eer biz gerekliin bir kart destesi olduunu dnrsek, kuantum teorisinin yapmakta olduu gibi datm yaplan tm ellerin olasl konusunda ngrde bulunmayacak, bunun yerine gizli deikenler vastasyla destenin iine bakp her eldeki tek tek kartlar hakknda kestirimde bulunabileceiz. Bylece kuantum fiziindeki bu zellik bize; dnyann bizim onu gzlemlememizden bamsz, belirli bir varlk durumu olduu fikrini sona erdirerek, klasik nesnelliin var olmadn, gerek, gzlemci tarafndan yaratlarak dnyann insann niyetinden bamsz olarak belli bir durumda var olmadn gstermektedir. Tpk bir cihaz kurup onu gzlemleyiimize kadar, atomik dnyann belirli bir durumda olmay gibi. Tm bunlarla birlikte Jhon Bellin ortaya koyduu gizli deikenler baz bilim adamlarnca tnel sreci olan Takyonlar vastasyla aklanrken, David Bhom da Kuantum alt dzeyi, kuantum potansiyeli adn verdii holografik bir sistemle aklayp evrende her eyin, her eyle aprazlama biimde ilikili halde evrenin tm boyutlaryla tek blnmez bir btn olduunu belirterek, dzensizliin var olmadn gstermitir. Tpk Gliserin dolu bir kavanozun iine bir mrekkep damlas yerletirildikten sonra ,kavanoz iindeki silindirin dndrlmesiyle birlikte,bu damlann yaylp gzden kaybolmas, ters ynde evrilmesiyle de damlann yeniden bir araya gelerek belirmesinin damlann ortadan kaybolmasyla yok olmayarak sistemin farkl boyutlarnda farkl dzenlerin mevcut olduunu gstermesi ile suretleri meydana getiren holografik plakaya kaydedilmi bulunan giriim deseninin plak gzle bakldnda dzensizlik biiminde grnmesi gibi. Bu noktada Neils Bhor da byk bir yenilik, ortaya ktnda nce kark ve garip grnr szyle destek vermektedir. Byle bir anlayta bizi; (ister takyonik, ister holografik olsun, ikisi de ayn eyi sylemektedir) canl-cansz, madde-uur, dualitesinin var olmad, yani her eyin canl ve uurlu olarak; maddenin, uurun bir hali olduu, dolaysyla uur ve madde arasndaki grnr farklln bir yanlsamadan ibaret olarak ancak her ikisinin, nesnelerin ve lineer zamann belirgin dnyasnda ortaya ktktan sonra oluabilen bir yapay olgusu olduuna gtrr. Bunun sonucu olarak da, kaos kavramnn byle bir evren iin kesinlikle sz konusu olamayaca, ancak aksi durumdaki bir yapda mevcut olabilecei ortaya kmaktadr (*) nk her eyi var kld gibi kaos durumunu da yaratan uurdur. Kenan KESKN * Zaten matematikiler de rastgeleliin formln bir trl bulamadklar gibi,klasik anlay iinde dahi dzensizlik tanmnn mevcut olamayaca zmler gsterilmitir. Bunlardan Poincare ile Ilya Prigogine yi verebiliriz. (bkz. Evrenin Kozmik ocuklar - Sufizm ve nsan / fizik) Kaynaka

Entropi ve Dzenlilik

Evrendeki dzenin anlamn kavramak iin, ncelikle evrenin en temel fizik yasalarndan biri olan, Termodinamiin kinci Kanunu'ndan sz etmek gerekir. Termodinamiin kinci Kanunu, evrende kendi haline, doal artlara braklan tm sistemlerin, zamanla doru orantl olarak dzensizlie, dankla ve bozulmaya doru gideceini syler. Ayn gerek "Entropi Kanunu" olarak da ifade edilir. Entropi, fizikte bir sistemin ierdii dzensizliin lsdr. Bir sistemin dzenli, organize ve planl bir yapdan dzensiz, dank ve plansz bir hale gemesi o sistemin entropisini artrr. Bir sistemdeki dzensizlik ne kadar fazlaysa, o sistemin entropisi de o kadar yksek demektir. Bu gerek hepimizin yaamlar srasnda da yakndan gzlemledii bir durumdur. rnein bir arabay le gtrp brakr ve aylar sonra durumunu kontrol ederseniz, elbette ki onun eskisinden daha gelimi, daha bakml bir hale gelmesini bekleyemezsiniz. Aksine lastiklerinin patlam, camlarnn krlm, kaportasnn paslanm, motorunun rm olduunu grrsnz. Ya da evinizi "kendi haline" brakrsanz, her geen gn daha dzensizletiini, daldn, tozlandn grrsnz. Ancak bilinli bir mdahale ile (yani evi temizleyip dzenleyerek) bu sreci geriye evirebilirsiniz. Termodinamiin kinci Kanunu ya da dier adyla Entropi Kanunu, doruluu teorik ve deneysel olarak kesin biimde kantlanm bir kanundur. yle ki yzylmzn en byk bilimadam kabul edilen Albert Einstein, bu kanunu "btn bilimlerin birinci kanunu" olarak tanmlamtr. Amerikal bilimadam Jeremy Rifkin, Entropy: A New World View (Entropi: Yeni Bir Dnya Gr) adl kitabnda yle der: Entropi Kanunu, tarihin bundan sonraki ikinci devresinde, hkmedici dzen eklinde kendini gsterecektir. Albert Einstein, bu kanunun btn bilimlerin birinci kanunu olduunu sylemitir; Sir Arthur Eddington ondan, btn evrenin en stn metafizik kanunu olarak bahseder.(1) in ilgin yan ise, entropi kanununun, evrenin her trl doast mdahaleye kapal bir madde yn olduunu iddia eden materyalizmi kesin biimde geersiz klmasdr. nk evrende ok belirgin bir dzen vardr, ama evrenin kendi kanunlar bu dzeni bozmaya yneliktir. Bundan iki sonu kmaktadr: 1) Evren materyalistlerin iddia ettii gibi sonsuzdan beri var olamaz. nk eer byle olsa, Termodinamiin kinci Kanunu, imdiye kadar oktan evrendeki entropiyi maksimum dzeye karm olurdu ve evren, hibir dzene sahip olmayan tekdze (homojen) bir madde yn haline gelirdi. 2) Big Bang'in ardndan evrenin hibir doast mdahale ve kontrol olmadan ekillendii iddias da geersizdir. nk Big Bang'in ardndan ortaya kan evren, sadece dzensizliin hkm srd bir evrendir. Ama bu evrende giderek dzenlilik artm ve evren bugnk dzenli yapsna kavumutur. Bu, doa kanunlarna (entropi yasasna) aykr bir biimde gerekletiine gre, demek ki evren doast bir yaratlla dzenlenmitir. Bu ikinci maddeyi bir rnekle aklayalm. Evreni, iinde ynla talar ve kayalar olan dev bir maara olarak dnelim. Bu maaray doal artlara brakr ve milyarlarca yl beklerseniz, ilk halinden bile daha dzensizletiini (talarn ufalandn, birbirleriyle karp tekdze ve ekilsiz bir yap haline geldiklerini) grrsnz. Ama eer milyarlarca yl sonra maarann iinde bu talardan yaplm ve ince ince ilenmi heykeller bulursanz, bu dzenliliin doa kanunlar ile aklanamayacana hemen karar verirsiniz. Yaplabilecek tek aklama, bu maarann bir "akl" tarafndan dzenlenmi olduudur. te evrende hkm sren dzen de, bizlere evrene hakim olan stn bir Akln varln gsterir. Nobel dll nl Alman fiziki Max Planck, evrendeki bu dzeni yle aklar: zetlemek gerekirse, pozitif bilimler tarafndan doann dev yaps hakknda bize retilen her ey, kesin bir dzenin hkm srdn gstermektedirbu insan zihninden bamsz bir dzendir. Alglarmzla tanmlayabildiimiz kadaryla, bu dzen ancak amal bir dzenleme sayesinde ortaya km olabilir. Dolaysyla evrenin bilinli bir dzene sahip olduuna dair ak kant vardr.(2) Evrenin sonsuzdan beri var olduunu ve hibir biimde dzenlenmediini savunan materyalizm, evrendeki byk denge ve dzen karsnda byk bir amazdadr. Paul Davies, bunu yle ifade eder: Evrende nereye bakarsak bakalm, en uzaktaki galaksilerden atomun derinliklerine kadar, bir dzenle karlarz... Bu dzenli, zel evrenin merkezinde "bilgi" kavram yatmaktadr. Yksek derecede zellemi olan ve organize edilmi bir dzenleme sergileyen bir sistem, tarif edilebilmek iin ok youn bir bilgi gerektirir. Ya da bir baka deyile bu sistem youn bir "bilgi" iermektedir... Bu durumda ok merak uyandrc bir soru ile kar karya geliriz. Eer bilgi ve dzen, srekli olarak yok olmaya ynelik doal bir eilime sahiplerse, Dnya'y ok zel bir yer klan btn o bilgi ilk bata nereden gelmitir? Evren, zemberei yava yava boalan bir saate benzemektedir. yleyse ilk bata nasl kurulmutur? (3) Einstein ise, evrendeki sz konusu dzenin "beklenmedik" bir ey olduunu ve aslnda bir "mucize" saylmas gerektiini yle aklamtr: Akas, a priori (nkabul) olarak, Dnya'nn, ancak bizim onu dzenleyici aklmzla dzenlediimiz takdirde kanunlu (dzenli) hale gelebileceini beklememiz gerekir. Bu, bir lisandaki kelimelerin alfabetik dizilimi gibi bir dzen olacaktr... Ama maddesel Dnya'da, a priori olarak beklemememiz gereken ok yksek seviyede bir dzen vardr. Bu bir "mucize"dir ve bilgimizin gelimesine paralel olarak daha da glenmektedir.(4) Ksacas evrende var olan ve byk bir "bilgi" ieren dzen, tm evrene hakim olan stn bir Yaratc tarafndan oluturulmutur. Daha ak bir ifadeyle, tm evren, Allah tarafndan yaratlmtr, dzenlenmitir ve O'nun tarafndan bozulmaya uramaktan korunmaktadr. Nitekim Allah Kuran'da gklerin ve yerin ancak Kendi kudreti altnda iken bozulmaya uramadn yle bildirmektedir: phesiz Allah, gkleri ve yeri zeval bulurlar diye (her an kudreti altnda) tutuyor. Andolsun, eer zeval bulacak olurlarsa, kendisinden sonra artk kimse onlar tutamaz. Dorusu O, Halim'dir, balayandr. (Fatr Suresi, 41) Evrendeki bu lahi dzen, materyalistlerin ortaya att "evren babo bir madde yndr" iddiasnn samaln da aka ortaya koymaktadr. Allah, bunu bir baka ayetinde yle aklar: Eer hak, onlarn heva (istek ve tutku)larna uyacak olsayd hi tartmasz, gkler, yer ve bunlarn iinde olan herkes (ve her ey) bozulmaya urard... (Mminun Suresi, 71)

Entropi ve Zaman

Her Otostopunun Galaksi Rehber'inde, evrendeki her uygarln kabaca aamadan getii sylenir. Bunlar aratrma, sorgulama ve bilgelik aamalardr ve nasl, niin ve nerede sorularna karlk gelirler. Fizikte zaman konusu henuz birinci aamadadr. rnein bir fiziki size zamann "entropi"nin artt ynde aktn sylediinde bu kesinlikle zamann niin akt sorusunun cevab deildir. Ama yine de incelenmeye deer bir cevaptr ve entropi kavram dier fiziksel ve toplumsal olaylara olduu kadar zaman konusuna bak amz da olduka renklendirebilir. Fizikimiz bize zamann entropinin artt yne doru aktn sylediinde kastettigi ey, zamann ak yn olarak entopinin artt yn alglyor olmamzdr. rnein biri size bir film gsterse ve filmde yerde krlm yatan bir vazonun derlenip toparlanp sapasalam bir ekilde yeniden masann stne sradn grseniz filmin tersten oynatldna dair bir iddiaya sphesiz girerdiniz. nk vazonun yerde krk bir ekilde yatmas durumu, masa zerinde salam durmas durumundan daha yksek bir entropiye sahiptir ve zaman da entropinin artt yne yani vazonun krld yne doru akmaktadr. Neden zamann ak yn olarak entropinin artt yn alglyoruz? Bunun sadece deneyimlerimize dayanan bir alglama olduu dnlebilirse de cok daha fiziksel bir aklamas vardr aslnda. Bir bilgisayar bir bilgi bitini kaydettiinde, hafzasn dzensiz bir durumdan dzenli bir duruma geirmi yani kendi iinde entropisini azaltm olur. Ancak buna karlk evresine bir miktar s salarak evrenin toplam entropisini geri dnlmez bir ekilde arttrr. nsan beyni de ayni sekilde bir bilgi depoladiginda evrenin entropisi artar. Artk kaydettii bilgi evrenin entropisinin daha az olduu dnemin bir hatrasdr. yleyse biz her zaman daha az entropili donemleri hatrlayabiliriz. Hatrlayabildiimiz zaman bizim iin gemi olduuna gre zamann gemiten gelecee doru akmas demek entropinin artt yne doru akmas demektir.

Entropi Nereye Kadar ?

Masaya braktmz bir bardak ay zamanla sour, fakat hibir zaman kendiliinden snmaz. nk tabiattaki deiimler enerjinin niteliini azaltan ynde gerekleir.* Buna gre ayn yksek scaklktaki enerjisi niteliinden kaybederek evre havaya geer. Burada izaf olarak daha dzenli bir halden giderek ona gre daha dzensiz gzken bir hle gei, yani entropi art szkonusudur. ok byk bir ormanda dolatmz dnelim; aalar arasndaki uzaklklarn eit olduu bir orman. Bunun byk ihtimalle insanlar tarafndan yapldn dnr ve u sonucu karrz: eer tabiatn bizim gnlk saduyu ve pratik mantmza bakan yzyle kendi ileyiine mdahale edilmezse, dzensiz bir yaplanmaya, bir baka deyile dzensizlie gidi daha byk ihtimaldir.** statistik mekaniin ana sonularndan birisi de, tecrit edilmi (kapal) sistemlerin dzensizlie meylettii ve entropinin de bu dzensizliin bir ls olduudur. Yani kinatta kendisini darya kapatan, enerji ve madde kayplarn dardan yeni madde ve enerji girdileriyle telfi etmeyen btn sistemler bu anlamda bir dzensizlie, dalmaya ve lme doru gitme eilimindedir. Mesel bakmsz kalan bir bahe; sulamadmz, bakmn yapmadmz bir aa; tamiri, tadilat yaplmayan, zaman nehrinin sandan solundan andrd bir ev; Gne (ve uzay) ile ilgisi kesilen ve kapal sisteme dnen yeryz. Fakat entropi denilen detullahn kinat ve tabiat asndan birer istisnas var. Bugnk bilgilerimize gre eer madde ve zamann ilk yaratl bir byk patlama (big bang) ile baladysa, bu patlamadan zaman iinde bugnk galaksi ve yldz sistemlerinin ortaya kmas, zellikle de Gne sistemi ve Dnya gibi dakik ileyen dzenlerin ekillenmesi entropinin geerli olmad bir durumdur. Bununla irtibatl bir dier istisna tabiatta grlmektedir: Hayat. Bakmsz bir aacn dalnda rm bir meyve topraa der ve lr. lm meyvenin lm ekirdei dt yerde rrken, yani entropiye boyun emi grnrken yeni bir hayatn, yeni bir aacn domasna vesile olur; entropiye direnir. lh kudret lden diri kartr. Srlp havalandrlan, sonra da ekilen, sulanan, apalanan, zararllara kar illanan bir tarla da entropiye meydan okur. Tabiat baharda yemyeil bir rt olur, rn verir. Kn soukluunda ortada bir ey yok iken, az bir zaman sonra ilh irde ortaya bir varlk getirir. Aslnda yaratl hikmeti gerei, mnev yan ar basan bir varlk konumundaki insan iin de ayn durum szkonusudur. Kendi bana braklp bedenen beslenmeyen ve korunmayan bir insan nasl biyolojik lme giderse, mnen doru gdalarla beslenemeyen, yaratlma sebebine uyanamayan, ruhun hayat derecesine kamayan insan da bozuur, kokuur, kendisine ve kinata kar zararl bir unsur hline gelir. Bir ocuun ileride kt insan olmas iin, o ocuun ruh terbiyesi konusunda herhangi bir aba gstermemek yeterli aslnda. nk tahrip kolay ve herey kendi hline brakldnda entropiye meyilli. te bu mnev entropiye yine ilh

iradenin meieti gerei tek bir deerler sistemi izin vermez, direnir ve kar kar: Din. Bu mnda, Bedizzaman'dan ilham alarak, "din hayatn ta kendisidir, hatt gerek hayattr" diyebiliriz. Zihin ve kalbin entropi kurban olmamas, yani hedefsiz, gyesiz (terbiye ve sevgiden yoksun) kalmamas, dolaysyla lsz yaamamas iin aslnda ok ynl bir ihtimam gerekiyor. nsan ok kymetli bir varlk ve Yaratc'nn Rab sfatnn insan iin tecellisi dier canllar iin olandan ok farkl. nsan, teklif ve imtihan meydan olan bu dnyada hem iyi, hem de ktye meyilli bir ftratta yaratlm. Kendisine verilen istidatlar gelimeye ak. Bu yzden, yaratlndaki mkemmellikle orantl bir hikmetli terbiye insan mnev entropiden korumak iin teklif edilmi. ocukluktan itibaren gzel ahlk ile beslenen bir ruhun Yaratc'ya saygl ve drst yaamaya almas, dolaysyla zaman iinde dinin onun iin ikinci bir tabiat haline gelmesi mnen kokumaya yol vermemesi asndan nemli. Kendilerine ve topluma zararl insanlar nasl ortaya kyorlar ki?!... Onlar dnyaya bu halleriyle mi geliyorlar?!... ocukluunda ve genliinde ruhu a braklm, gzel ahlk adna hibir mislle karlamam, yaratltan murad edilen aydn(lanm) insan ufkuna ulaamam insanlar bunlar. Mesel, balangta su ilemeye eilimli hle gelen, zaman iinde de su ilemeye alan, ou kez "sokak ocuu" diye nitelendirdiimiz ocuklar, veya canavarl baka mahfillerde renen d grnm dzgn ocuklar. Gzlerimizin nnde mnev bir entropi yaayan insanlar bunlar. Karlarna hrikuldeden bir hsn- misl kmad takdirde, ahsen olma potansiyellerini giderek yitiren ve yolu herzaman kolay olagelmi esfel blgesine doru yrmeye devam eden insanlar. Koca koca adamlar; kaba, saldrgan, srekli hak ineyen, insanlarn maln gaspeden, namusa saldran, cana kyan canavarlar... kisini yanyana koyduumuzda, ite bu dierinin ocukluk hli veya teki bunun ileride alaca hl. Biyolojik sistemlerin termodinamikle ilgili ynleri olduu gibi, ahlk belirleyen ruh ve mnev sistemlerin de bu mukayeseye elverili bir hakikati olduunu gryoruz. Biyolojik bir sistem da ak olduu ve bu durumunu devam ettirdii srece hayatta kalma ansna sahip oluyor. Kapal hle gelip dardan beslenmediinde, entropi kayplarn dardan telafi etme imkn ortadan kalktnda ise, dalmaya ve lme gidiyor. Mesel dnya zerindeki hayat uzaya ve Gne'e ak olmas dolaysyla ak sistem zellii gsteriyor. Gne'ten gelen k ve s, buna bal hava hareketleri burada hayatn devamlln salyor. Yeryz'nn Gne'le irtibatnn kesilmesi ise onu lme gtryor. Jeolojik gemite meydana gelmi kk kyametler srasnda bu durumun grldne dair kuvvetli izler mevcut. Bir gkta arpmasn tkiben veya ok byk bir volkanik faaliyet srasnda (gerek dorudan, gerekse yangnlar sebebiyle) yukarya ykselen toz, gaz ve kllerden dolay gne nn yeryzne ulaamamas sonucu havann kararmas ve soumas, fotosentezin durmas, bitki rtsnn lmesi ve buna bal olarak besin zincirinin bozulmas, ot ve etle beslenen hayvan topluluklarnn kitleler hlinde yokolmas yeryznde kapal hle gelen hayat sisteminin nasl bozulduunu gsteren misller. nsan da ak bir sistem, hem ruhu hem bedeniyle. Bedenen ayakta kalabilmek iin dardan oksijen, su ve dier gdalar alarak, belli bir nem ve scaklk aralnda yaayarak hayatiyetini devam ettiriyor insan. Mnen ayakta kalabilmesi de, onu Yaratcs'na, kendisine ve insanla kar msbet bir varlk olma olgunluuna ulatran ahlk ve terbiyenin muhtevasna bal. nsann aile, okul, medya veya dier evreden kaynaklanan menf unsurlarla beslenmesi ve kt ahlk(llar) ile temas zhiren bireyler ilave ediyor gibi grnse de, artya eksi eklendike azalma olmas gibi, hergn ondan bireyler alp gtryor, onu huzursuz bir ruh durumuna getiriyor. Fizik anlamda Dnya ile Gne mnasebeti nasl yeryzn ak bir hayat sistemi olarak koruyorsa, mnev anlamda btn bir insanlk ile hidayet gnei (ems-i Hidayet) Hz. Peygamber (sas) arasndaki mnasebet de, dinin hayata hayat olmas bakmndan, insanln mnen muhafazasn, olgunlamasn ve kul olma uurunun artmasn salyor. Bu noktada milletlerin, toplumlarn ve topluluklarn ak sistem olmalarnn da ne kadar nemli olduunu gryoruz. Nasl bir ferd kendisini, eitli ortak paydalarla bal olduu ve onun iin mnev bir at hkmnde olan, onu d dnyann menfiliklerinden koruyan bir topluluktan ayrp tecrit eder, yalnzla iterse mnen ryp yozlar, ayn ekilde kendisini dnyadaki msbet gelimelerden tecrit ederek ie kapanan, dolaysyla gerektiinde yenileyemeyen, zamann nabzn tutamayan toplumlar da eitli zfiyetlere dar olur, kendi kendini yemeye balar, onun bu durumundan cesaretlenen hasmlar da onunla kedinin fareyle oynad gibi oynar. Giderek dzeni bozulan szkonusu toplum ve topluluk, bunun tehisini de doru koyamazsa fsit bir daire iine girer. te bu tepetaklak yuvarlanmay "toplumun mnev entropisinin artmas" olarak nitelendirsek yanl olmaz herhalde. Sonuta insan (dolaysyla toplum), Yaratcs'nn onu yaratmaktan muradna uygun bir hayat akl, kalp ve mn entropisine direnmekle, bu konuda gsterecei srekli bir abayla srdrebiliyor. Aksi takdirde, Fethullah Glen Hocaefendi'nin de belirttii gibi : "nsan, kendine verilen irade, his, uur gibi ahlk ve karakterinin olumasna vesile olabilecek ilk mevhibelerini deerlendirip Yaratan'n emirleri istikametinde kendini sk sk yenilemezse, 'kendi olarak' kalmas bir yana, bozulup gitmesi mukadder demektir." Yrd.Do.Dr. mer Said GNLL * Termodinamiin ikinci ilkesi ** Aslnda bir aacn dallanmas ve dallarda yapraklarn olumas ak bir dzen gsterir, ayn ekilde yapraklar da topraa bir hesap ile der ve zhiren bir mn ifde etmeyen ekilde dalrlar. Teklif srrndan dolay, yapraklar stste dzenli bir ekilde istiflenecek ve pratik saduyumuzun grmeye altnn tersine anlaml bir geometri oluturacak ekilde dmezler. Byle d grn itibariyle de anlaml bir grntyle karlatmzda, buraya insan eli dediini dnrz (aslnda abes i grmeyen kll iradenin ince hesab gerei, bir yapran dmesinden bir rzgarn esmesine kadar kinattaki her hdise ve hareket O'nun takdiri ve izni iledir, dolaysyla anlamldr fakat hdiseleri, gnlk hayat akmza gre yaratlm olan alglama hassamz derindeki bu hesab, tpk fraktal geometride olduu gibi, kolay kolay gremez

Dnyaya Yeni Bir Bak

Tarih boyunca insanolu, hayatn etkinliklerini dzenlemek iin, bir referans erevesi kurma gereksinimi duymutur. Gnlk varoluun nedenlerini, nasllarn aklamak ve dzenlemek gereksinimi, her toplum kltrnn temel etkeni olmutur. Bir toplumun dnya grnn en ilgin yn, ounluk iin, o toplumun tek tek mensuplarnn, sz konusu dnya grnn, davranlarn ve evrelerindeki gereklii anlama biimlerini nasl etkilediinin bilincinde olmamalardr. Bir dnya gr, ocukluktan itibaren sorgulanmakszn devam edecek biimde benimsetebildii lde baarldr. Modern dnya grmz 400 yl nce ekillendii ve o zamandan beri ilk anlaynn ounu srdrmektedir. 17. yy Newtoncu dnya makinesi paradigmasnn tesiri altnda yayoruz. Artk, dzenleyici tarih erevesi olarak Newtonun dnya makinesinin yerini alacak yeni bir dnya gr domak zeredir; Entropi yasas, tarihin gelecek dneminde, hakim bir paradigma olarak yer alacaktr. Entropi yasas, termodinamiin ikinci yasasdr. Birinci yasa, evrende, madde ve enerjinin daimi olduunu, yaratlamayacan veya yok edilemeyeceini aklar. Sadece ekil deiir, fakat z, asla... kinci yasa, Entropi yasas; madde ve enerjinin sadece bir dorultuda deitirilebileceini bildirir. Yararlanabilenden yararlanamayana, geerliden geersize veya dzenliden dzensize doru. kinci yasa, tm evrende her eyin bir yap ve deer ile baladn ve deitirilemez biimde, rastgele kaos ve tkenme dorultusunda gittiini syler. Entropi, evrenin alt sistemlerinden birisinde elde edilebilen enerjinin, elde edilemeyen forma dntrlmesinin lmdr. Her dnya grnn mimarlar vardr. Mekanik dnya grnn mimarlar: Francis Bacon, Rene Descartes, Isaac Newton. Bacon, Antik Yunan dnya grne sert bir saldr yaparak, Platon, Aristotales ve Homerosun almalarn, sadece tartmal bilgi olarak kmsedi. Yunanllar iin bilimin amac, olgularn metafiziksel niinini sormakt. Bacon ise, bilimin olgularn naslna adanmas gerektiini dnyordu. Bacon, yeni bilimsel ynteminde, gzlemciyi, gzlenenden ayracak ve nesnel bilginin geliimi iin tarafsz bir forum salayacakt. Descartes, dnyay anlamamz, gizli ifrelerini kodlayabilmemizi ve bunu insan amalarna uygun olarak kontrol etmemizi salayacak anahtar bulacakt: Matematik... Descartes, tm doann, hareket halindeki basit bir maddeye dndrlmesini baard. Tm nitelii, nicelie indirgemeyi becerdi ve ardndan inanla, sadece uzay ve konumun nem tadn ilan etti. Yunanllarn tarihi ilerleyen kaos ve rme olarak grmesi matematik dyd ve bu yzden lanetlendi. Eer, kiisel bir Tanr srekli olarak olaylara mdahale ediyorsa, nasl olur da bir kii doa dzeninin dinamiini kesinlikle bilebilirdi? Bir dnya gr olarak iler grebilmek iin mekaniksel paradigma, her eyin banda btnyle kestirebilir olmak zorundayd. Bu yzden Tanr, kibarca sahneden emekliye ayrltld. Tabii nceleri tm tasla yapan ve onu harekete geiren Ulu Matematiki olarak takdir edildi. Ancak sonunda yeni paradigmann sarholuuyla Tanr, tamamen unutuldu. Descartes, insanoluna dnya gerekliini yamalayp onun efendisi olabilecei inancn verdi. Ardndan Newton, bunun yaplmas iin gereken aletleri temin etti. Newton, mekanik hareketin tasviri iin matematiksel yntemi kefetti. Mekanik dnya gr, matematikle llen tek ey olduu iin, hareket halindeki maddeyle ayrntl olarak ilgilendi. Bu mekanik dnya paradigmasnn mimarlar, hayatn tm niteliklerini, bir paras olan niceliklerinden ayrp ortadan kaldrmakla, tamam ile cansz maddeden yaplm, souk ve atl bir evrenle kar karya kaldlar. nsanlarn dzensiz davranlar ve devletin mkemmel ileyememesi bu paradigmaya uymuyordu. zm bulundu: Toplum, evreni yneten doa yasalarna balanmalyd. nsanlk, artk hayatta yeni bir gayeye sahipti. Ortaan ahiret hayatnda kurtulu arama amac gitmi, onun yerine, bu dnya iinde mkemmellik arama fikri gelmiti. Tarih, bu paradigmayla sunulan, iyi dzenlenmi ve tamamyla nceden kestirilebilen bir konuma doru gelien bir yol olarak grnmekteydi. Evrensel yasalar ve toplum mekanizmas arasndaki ilikiyi bulmak iin John Locke, devlet ve toplum ileyiini dnya makinesi paradigmasyla ayn izgiye getirirken, Adam Smith bu grevi ekonomi iin yapt. Lockeun ulat cevap yleydi: Toplumun tabii yasalar ihlal ediliyordu; nk sosyal dzen uzun zarardr. Dnyaya hkmeden ilahi merkezcilikten kaynaklanan geleneklere ve adetlere dayanyordu. Locke, Tanr tanm gerei bilinemeyecei iin, dinin toplumun yapsn oluturamayaca sonucuna vard. Bylece, dinin, kiinin zel konusu olabileceini, fakat toplumsal etkinlikler iin temel olamayacan ilan etti. nsan evrende yapayalnz brakt. Lockeun formlasyonunda, devletin yaplandrlaca tek temel, saf kiiler kar olmalyd. Locke ile birey, anlam ve ama bulmak iin hazc retim ve tketim etkinliklerine indirgenmitir. nsanlarn ihtiya ve arzular, hayalleri ve dilekleri maddi-ahsi kar anlayyla snrlandrld. Adam Smithde ekonominin de baz kurallara uymas gerektiini ileri srd. Prensibi, hkmetin, sanayi ve ticari ilerine mdahale etmemesiydi. Smith, insan faaliyetinin esasnn maddi kar olduuna inanr. ?ahsi karn nne toplumsal engeller kartlmamaldr. Bylece, ekonomiden ahlak fikrini karr. Smithe gre yaplmas gereken ahlaki seimler yoktu, sadece ahsi karn kollayan kiilerce yaplacak faydacl yarglar vard. Mekanik dnya paradigmas en byk zaferini Charles Darwinin biyolojik evrim teorisinin baarszlyla yaad. Herbert Spencer gibi toplum filozoflar, evrim teorisinden mekanik dnya grn yasallatracak biimde istifade etti. Doal ayklanma kavramn, en uygun olann varln srdrebilmesi kavramna dntrdler. Yaamlarn srdrebilmeyi baarabilen ve bunlar kendi torunlarna geirebilen sadece maddi karlarn en iyi biimde koruyabilirlerdi. Evrim, giderek gelitirilen dzen sreci olarak grld. Mekanik a, ilerleme gryle vasflandrlr. lerleme, doal dnyann dnda, asl konumunda var olduundan, daha byk bir deer yaratmaktr. Mekanik dnya gr, beslendii enerji evresi tkenmeye yaklatndan canlln yitirmeye balamtr.

Entropi Yasas Termodinamiin her iki yasas yle zetlenebilir: Evrenin toplam enerji muhtevas sabittir ve entropi srekli artmaktadr. fade edilen, enerjinin yaratlmas ve yok edilmesinin imkansz olduudur. Yapabileceimiz, enerjinin bir formdan baka bir forma dntrlmesidir. Entropi, artk ie dntrlemeyen enerji miktarnn lmdr. Entropi art, elde edilebilir enerjide bir azal ifade eder. Kapal bir sistem iinde, enerji seviyelerindeki fark her zaman dengelenme eilimindedir. Enerji seviyelerinde fark bulunmamas durumuna denge hali denir. Denge hali, entropinin, i grebilmek iin elde edilebilir serbest enerjinin bulunmad maksimumdur. Dnya zerinde iki tr elde edilebilir enerji kayna bulunmaktadr: Yeryz stoumuz ve gne nlar. Dnya zerinde maddi entropinin srekli olarak artt ve nihai olarak maksimuma ulamak zorundadr. Bu durum, dnyann evrenle ilikisinde kapal sistem olmasndan kaynaklanr. Entropi yasas, doadaki her eyin sadece kullanlabilir olandan kullanlamayan hale dntrleceini belirtir. Locke ve dier mekanik paradigma mimarlar dnyann gerekte, kaostan dzene doru ilerlediini ileri srd. Zaman gerekte olduundan doann hzla dntrlmesi gerektiine karar kldlar. Bu gr btnyle mahsurluydu. Zaman sadece i gerekletirebilecek elde edilebilir enerjinin var olduunda srebilecektir. Evren, elde edilebilir enerjiyi tkettike, giderek daha az gerek zamann kald ve oluumlarn azald grlecek. Zamanla, s lmnn nihai denklik gerek an geldiinde her ey oluumunu durduracaktr ve bylece zaman artk beliren bir ey olmayacandan, duyumsanlan an olmayacaktr. yleyse enerji harcandka zaman tkenmektedir. Yksek entropi kltrnde, yaamn ar basan amac, maddi servet yaratmak ve dnlebilen her insani arzunun tatmini iin yksek enerji ak kullanmaktr. Dolaysyla, insan zgrl, daha fazla servet birikimiyle denk tutulur. Byk dl, zenginliklerini karmak iin evrenin dntrlmesine verilir. Yksek entropili materyalist deer sistemi, Tanry toplumdan kararak dnyada cenneti kurmaya kalkt. Bunu yaparken de insan evrenin merkezine yerletirdi ve var oluumuzun mutlak amacn, ne kadar iptidai olursa olsun her trl maddi arzumuzu doyurma diye niteledi. Hakikati, llebilecek, nicelletirebilecek ve snanabilecek olanlara indirgedik. Nitelikli, ruhi ve metafizik olanlar inkar ettik. Her yana yaylan bir ikincilie baktk. Akllarmz bedenlerinden koparld. Bedenlerimiz de etrafmzdaki dnyadan... Tm deerlerin zerinde, maddi ilerleme, verimlilik ve uzmanlk kavramlarn kutsadk. Sre iinde, aile, cemiyet ve gelenei yok ettik. Fizik etkinliimizin tesindeki her snrn stesinden gelme yeteneimize inancmz haricinde, tm mutlak deerlerimizi geride braktk. Oysa bir organizma, kendi atklarnn ortasnda uzun zaman yaamaz. Dk entropi toplumunu tanmlamadan nce dikkatimizi asli ilkelere, hayatlarmza anlam ve yn veren en temel deerlere yneltmek zorundayz. Zamanmzn en acil gereksinimi; insan nedir? Nereden gelir? Hayatn amac nedir? Sorularna aklk getirecek stn bir aba ve metafiziksel bir yeni yaplandrma olmaldr. Bunlar var oluun temel sorulardr. Bu temel sorular mekanik dnya gr, kendi aklamalarna uymad iin, bilim ncesi diyerek es gemitir. Byk dinlerin hepsinde var olan geleneksel bilgeliin, uzun sreler boyu, insan yaamn nihai amacnn maddi arzularn tatmin edilmesi olmadn evrenin metafiziki birliiyle btnlemekten kaynaklanan zgrlk tecrbesi olarak dnld. Hedef bizi zgr klacak hakikati sunmak; gerekten, kim olduumuzu bulup kendimizi tanmak; tm var oluu bir arada tutan mutlak ilkeyi tanmlamak; Tanry tanmaktr. Bunu bilmek, varlmzn ve yaammzn bu akn hakikate uygun olarak dzenlenmesinin temelidir. Bu geleneksel bilgelie balanmadan doan insann tekamldr. Amacmz, sadece maddi olan, Tanry tefekkr ederek amaksa sahiplenme ve tketim, dikkatimizi geici, dnyann srekli deer yitiren enerjisine ynelterek sadece yaamlarmz darmadan etmeye yarar. Sahip olduklarmz, bizi sahiplenmeye balar. Onlara baml hale geliriz. leride bizden alnmalarndan korkarz. Kendimizi, kim olduumuzla deil, nelere sahip olduumuzla tanmlyoruz. Yksek entropi toplumunda i laiklemitir; saat ve verimle blnr ve llr ve akn bir anlama sahip olamad iin alann zerinde bir yktr. Dk entropi toplumunda insan emei, gerekten kim olduumuzu bilmeye yardmc bir faaliyet olarak kutsanr. Bylece, ie yklenilen pozitif bir deer bulunur. E. F. Schumacher, bu deerin aamal olduunu syler: Kiiye kendi yeteneklerini kullanma ve gelitirme frsatn vermek; ortak bir grevde dier insanlarla birletirerek ben merkezciliini amasna yardmc olmak; ve varln srdrebilmesi iin gerekli eya ve hizmetleri salamak. Mevcut mekanik dnya grnden kendimizi koparabilmek iin yaplmas gereken ilk kurul, bizim kendimizi dntrmemizdir. Eski dn ve davran tarzmz ebediyen bir yana brakp yeni entropik dnya grn stlendiimizde, kltrmz ilerletme ve yeniden yaplandrmaya hazr olabiliriz. Bunun iin, bilim, eitim ve din yeniden tanmlanmaldr.

Entropi ve Evrim

Fiziin en temel kanunlarndan biri olan "Termodinamiin kinci Kanunu", evrende kendi haline, doal artlara braklan tm sistemlerin, zamanla doru orantl olarak dzensizlie, dankla ve bozulmaya doru gideceini syler. Canl, cansz btn herey zaman iinde anr, bozulur, rr, paralanr ve dalr. Bu, er ya da ge her varln karlaaca mutlak sondur ve sz konusu kanuna gre bu kanlmaz srecin geri dn yoktur. Bu gerek hepimizin yaamlar srasnda da yakndan gzlemledii bir durumdur. rnein bir arabay le gtrp brakr ve aylar sonra durumunu kontrol ederseniz, elbette ki onun eskisinden daha gelimi, daha bakml bir hale gelmesini bekleyemezsiniz. Aksine lastiklerinin patlam, camlarnn krlm, kaportasnn paslanm, motorunun rm olduunu grrsnz. Ayn kanlmaz sre canl varlklar iin ok daha hzl iler. te Termodinamiin kinci Kanunu bu doal srecin, fiziksel denklem ve hesaplamalarla ifade edili biimidir. Bu nl fizik kanunu, "Entropi Kanunu" olarak da adlandrlr. Entropi, fizikte bir sistemin ierdii dzensizliin lsdr. Bir sistemin dzenli, organize ve planl bir yapdan dzensiz, dank ve plansz bir hale gemesi o sistemin entropisini artrr. Bir sistemdeki dzensizlik ne kadar fazlaysa, o sistemin entropisi de o kadar yksek demektir. Entropi Kanunu, tm evrenin geri dn olmayan bir ekilde srekli daha dzensiz, plansz ve dank bir yapya doru ilerlediini ortaya koymutur. Termodinamiin kinci Kanunu ya da dier adyla Entropi Kanunu, doruluu teorik ve deneysel olarak kesin biimde kantlanm bir kanundur. yle ki yzylmzn en byk bilim adam kabul edilen Albert Einstein, bu kanunu "btn bilimlerin birinci kanunu" olarak tanmlamtr: Entropi Kanunu, tarihin bundan sonraki ikinci devresinde, hkmedici dzen eklinde kendini gsterecektir. Albert Einstein, bu kanunun btn bilimlerin birinci kanunu olduunu sylemitir; Sir Arthur Eddington ondan, btn evrenin en stn metafizik kanunu olarak bahseder. (Jeremy Rifkin, Entropy: A New World View, New York: Viking Press, 1980, s. 6. ) Evrim teorisi ise, btn evreni kapsayan bu temel fizik kanununu btnyle gzard ederek ortaya atlm bir iddiadr. Evrim bu kanunla temelinden elien tam tersi bir mekanizma ne srer. Evrime gre, dank, dzensiz, cansz atomlar ve molekller, zamanla kendi kendilerine tesadflerle bir araya gelerek dzenli ve planl proteinleri, DNA, RNA gibi son derece kompleks molekler yaplar, ardndan da ok daha ileri dzenlere, organizasyonlara ve tasarmlara sahip milyonlarca canl trn ortaya karmlard. Evrime gre, her aamada daha planl, daha dzenli, daha kompleks ve daha organize bir yapya doru ilerleyen bu hayali sre, Entropi Kanunu'nun ortaya koyduu gereklere btnyle aykrdr. Bu nedenle evrim gibi bir srecin, en bandan en sonuna kadar varsaylan hibir aamasnn gereklemesi mmkn deildir. Evrimci bilim adamlar da bu ak elikinin farkndadrlar. J. H. Rush yle der: Evrimin kompleks sreci iinde yaam, Termodinamiin kinci Kanunu'nda belirtilen eilime belirgin bir eliki oluturur. (J. H. Rush, The Dawn of Life, New York: Signet, 1962, s. 35.) Evrimci bilim adam Roger Lewin de bir baka bilimsel dergi olan Science'daki bir makalesinde evrimin termodinamik amazn yle dile getirmektedir: Biyologlarn karlatklar problem, evrimin Termodinamiin kinci Kanunu'yla olan ak elikisidir. Sistemler zamanla daha dzensiz yaplara doru bozulmaldrlar. (Roger Lewin, "A Downward Slope to Greater Diversity", Science, cilt 217, 24 Eyll 1982, s. 1239) Kendisi de evrim teorisinin savunucularndan olan George Stavropoulos, canlln kendiliinden olumasnn termodinamik adan imkanszln ve fotosentez gibi kompleks canl mekanizmalarn kkenini doa kanunlaryla aklamann mmkn olmadn, nl bilimsel yayn American Scientist'te u ifadelerle kabul etmektedir: Normal artlarda, Termodinamiin kinci Kanunu dorultusunda, hibir kompleks organik molekl hibir zaman kendi kendine oluamaz, tersine paralanr. Gerekte, bir ey ne kadar kompleks olursa o kadar kararszdr ve kesin olarak eninde sonunda paralanr, dalr. Fotosentez, btn yaamsal sreler ve yaamn kendisi, karmak veya kastl olarak karmaklatrlm aklamalara ramen, halen termodinamik ya da bir baka kesin bilim dal vastasyla anlalamamtr. (George P. Stavropoulos, "The Frontiers and Limits of Science", American Scientist, cilt 65, Kasm-Aralk 1977, s. 674.) Grld gibi, evrim iddias btnyle fizik yasalarna aykr olarak ortaya atlm bir iddiadr. Termodinamiin kinci Kanunu, evrim teorisi karsna bilimsel ve mantksal adan almas imkansz bir fiziksel engel oluturmaktadr. Bu engeli aacak hibir bilimsel ve tutarl aklama getiremeyen evrimciler ise bu sorunu ancak hayal glerinde aabilmektedirler. rnein, nl evrimcilerden Jeremy Rifkin, evrimin, bu fizik kanununu sihirli bir gle atna inandn belirtmektedir: Entropi Kanunu, evrimin bu gezegendeki yaam iin mevcut olan tm enerjiyi datacan syler. Bizim evrim anlaymz ise bunun tam tersidir. Biz evrimin sihirli bir ekilde yeryznde daha byk bir deer ve dzen art saladna inanyoruz. (Jeremy Rifkin, Entropy: A New World View, s. 55) Bu szler evrimin bilimsel bir tezden daha ok dogmatik bir inan biimi olduunu ifade etmektedir. Ak Sistem Yanlgs Baz evrim savunucular, Termodinamiin kinci Kanunu'nun yalnzca "kapal sistemler" iin geerli olduu, "ak sistemler"in ise bu kanunun dnda olduu gibi bir savunmaya bavururlar. Oysa bu iddia baz evrimcilerin, her zamanki gibi, teorilerini kmaza sokan bilimsel gerekleri arptma abasndan teye gitmez. Nitekim pek ok bilim adam bu iddiann geersiz olduunu, termodinamikle badamadn aka belirtmektedir. Bunlardan biri olan Harvard'l bilim adam Prof. John Ross, Chemical and Engineering News dergisinde yer alan ifadelerinde, kendisi de evrimci gre sahip olmasna ramen bu gerek d iddialarnn nemli bir bilimsel hata olduunu yle belirtir : Termodinamiin ikinci kuralnn bilinen hibir ihlali yoktur. Normalde ikinci kural izole sistemler iin kullanlr, ancak ikinci kural ak sistemlere de ayn derecede iyi bir ekilde uygulanabilir... Buna ramen termodinamiin ikinci kuralnn dengeden uzak sistemler iin geerli olmad gr hakimdir. Bu hatann kendisini sonsuza kadar srdrmeyeceinden emin olmak ok nemlidir. (John Ross, Chemical and Engineering News, 27 Temmuz 1980, s. 40) Ak sistem, dardan enerji ve madde giri-k olan bir termodinamik sistemdir. Evrimciler de dnyann bir ak sistem olduunu, Gne'ten srekli bir enerji akna maruz kaldn, dolaysyla Entropi Kanunu'nun dnya iin geersiz olduunu ve dzensiz, basit, cansz yaplardan dzenli, kompleks canllarn oluabileceini ne srmektedirler. Oysa burada ak bir arptma vardr. nk bir sisteme dardan enerji girmesi, o sistemi dzenli hale getirmek iin yeterli deildir. Bu ham enerjiyi kullanlabilir hale getirecek zel mekanizmalar gerekir. rnein bir arabann, benzindeki enerjiyi ie dntrmesi iin motora, transmisyon sistemlerine ve bunlar idare eden kontrol mekanizmalarna ihtiya vardr. Byle bir enerji dntrc sistem olmasa, arabann benzindeki enerjiyi kullanabilmesi mmkn olmayacaktr. Ayn durum canllk iin de geerlidir. Canlln enerjisini Gne'ten ald dorudur. Fakat Gne enerjisi, ancak canllardaki inanlmaz komplekslikteki enerji dnm sistemleri (rnein bitkilerdeki fotosentez, insan ve hayvanlardaki sindirim sistemleri) sayesinde kimyasal enerjiye evrilebilmektedir. rnein, midesi ve barsaklar olmayan bir insan en kalorili gdalar da yese bu gdalardaki enerjiyi kullanamaz ve lr. Bu tr enerji dnm sistemleri olmasa hibir canl varln devam ettiremez. Gne'in de enerji dnm sistemi olmayan bir canl ya da cansz bir varlk iin, yakc, bozucu ve paralayc bir enerji kayna olmaktan baka bir anlam yoktur. Grld gibi herhangi bir enerji dntrc mekanizmas

olmayan bir sistem, ak da olsa kapal da olsa, evrim iin hibir avantaj tekil etmemektedir. lkel dnya artlarnda doada byle kompleks ve bilinli mekanizmalarn bulunduunu ise hi kimse iddia etmemektedir. Zaten evrimciler asndan bu noktadaki problem, bitkilerdeki fotosentez mekanizmas gibi modern teknoloji tarafndan bile taklit edilemeyen kompleks enerji dnm mekanizmalarnn nasl ortaya kt sorusudur. lkel dnyaya dardan giren Gne enerjisinin de bu yzden hibir ekilde canllktaki kompleks molekl ve yaplar, organize biyolojik sistemleri meydana getirecek etkisi yoktur. Dahas, scaklk ne kadar artarsa artsn amino asitler dzenli dizilimlerde ba yapmaya kar diren gsterirler. Amino asitlerin ok daha karmak molekller olan proteinleri, proteinlerin de kendilerinden daha kompleks ve planl yaplar olan hcre organellerini oluturmalar iin tek bana enerji hibir anlam tamaz. Ilya Prigogine ve z-rgtlenme Yanlgs Termodinamiin kinci Kanunu'nun evrimsel bir sreci imkansz kldnn farknda olan baz evrimci bilim adamlar yakn gemite Termodinamiin kinci Kanunu ve Evrim Teorisi arasndaki uurumu kapatabilmek, evrime bir yol aabilmek umuduyla eitli speklasyonlar retme gayretine girmilerdir. Termodinamii ve evrimi uzlatrma umuduyla ortaya atlan iddialarla en fazla ad duyulmu olan kii Belikal fiziki Ilya Prigogine'dir. Prigogine, Kaos Kuram'ndan hareket ederek kaostan (karmaadan) dzen oluabileceine dair bir takm varsaymlar ortaya atmtr. Ancak, btn abalarna ramen, termodinamii ve evrimi uzlatrmay baaramamtr. Aslnda Prigogine bata, fizikte "geri-dnmsz" (irreversible) olarak tanmlanan sreleri geri dntrebilmenin formln bulmak gibi topik bir amala yola kmtr. Bilindii gibi geri-dnmsz sreler (irreversible processes) tersine evrilmesi pratikte imkansz olan sreleri ifade eder. rnein tahta bir masann yanmas ya da bebek eklindeki bir ekerin suda erimesi geri-dnmsz srelerdir. Yani, masann yanm kllerini ve yanarken havaya duman olarak karp gitmi karbondioksit ve su buharn tekrar bir araya getirip bunlarn molekllerini dzenleyerek ayn masay geri getirmek mmkn deildir. Ya da tm moleklleri suyun iinde znerek dalm olan bir ekeri tekrar balangtaki ekline dndrecek bir yntem yoktur. Ksacas, fiziksel ya da kimyasal bir sre sonucunda baka formlara dnen bu maddeleri tekrar ilk orjinal hallerine geri dndrmek hibir ekilde ve hibir yntemle mmkn deildir. Hibir fizik ya da kimya kanunu byle bir geri dnme izin vermez.te Prigogine byle imkansz bir sreci gerekletirecek formlleri icat ederek fizikte yeni bir devrim yaratmak, tarihe gemek gibi bir beklentiyle geri-dnmsz sreler zerinde saysz alma yrtm ve tezler ne srmtr. Hibir somut sonuca varamamasna karn, fizikte yeni bir r aabilme umuduyla bu ynde gsterdii abalardan tr 1977'de Nobel dln almtr. almalarnda, fiziin yalnzca istatiksel olarak ele ald geri-dnmsz sreleri temel yasalara balamaya alm fakat baarsz olmutur. Tamamen teorik, gerek hayatta uygulama ve gzlemleme imkan olmayan pek ok matematiksel nermeyi ieren kitaplar fizik, kimya ve termodinamik alannda otorite saylan bilim adamlar tarafndan hibir somut ve pratik deere sahip olmamakla eletirilmitir. rnein, termodinamik, istatiksel mekanik ve biim oluumu (pattern formation) konularnda otorite saylan fizikilerden ve Review of Modern Physics kitabnn yazarlarndan biri olan P. Hohenberg'in, Prigogine'nin almas hakkndaki yorumu Mays 1995 tarihli Scientific American dergisinde, yle aktarlr: Teorisinin aklad tek bir olay bile bilmiyorum. (Scientific American, Mays 1995, "From Complexity to Perplexity".) Wisconsin niversitesinden teorik fiziki Cosma Shalizi de Prigogine'in almalarnn hibir somut sonu ya da aklamaya varmamas hakknda unlar sylemektedir. (Prigogine'in yazd) "Self Organization in Nonequilibrium Systems" (Dengeden Uzak Sistemlerde z rgtlenme) isimli kitabnn tam be yz sayfas iinde, gerek verilerle ilgili sadece drt tane grafik var ve modellerinin deneysel sonularla karlatrmas hi yok. Her ikisinin de istatiksel fiziin balklar olmas dnda, geri-dnmszlk hakkndaki fikirlerinin hibirisi z-rgtlenme (self organization) ile balantl deil. (Cosma Shalizi, "Ilya Prigogine", www.santafe.edu/~shalizi/notebooks/prigogine.html) Koyu bir materyalist olan Prigogine'in, fizik alannda srdrd almalar ayn zamanda evrim teorisine de destek salama amac tamtr. nk nceki sayfalarda grdmz gibi, evrim teorisi, Termodinamiin 2. Kanunu olan "Entropi" kanunu aka elimektedir. Entropi kanunu, bilindii gibi her trl dzenli, organize ve kompleks yapnn doal artlara terkedildiinde, dzensizlie, bozulmaya ve paralanmaya gideceini kesin bir biimde ortaya koymaktadr. Buna karn evrim teorisi dzensiz, dank ve bilinsiz atomlarn ve molekllerin bir araya gelerek kompleks ve organize sistemlere sahip canllar meydana getirdii iddiasndadr.Evrimin iddia ettii bu tr bir sre, fizikteki ve kimyadaki tanmyla "geri-dnmsz" (irreversible) bir sretir. Az nce vermi olduumuz yanan masa rneinde olduu gibi. Bir masa yand zaman dzenli ve kompleks bir yapdan, dzensiz ve basit bir yapya gemi olur. Kllerin molekllerinin bir ekilde "geri-dnml" bir sre yaayarak, tekrar masa haline gelmeleri ise imkanszdr. Aynen, doada dank ve dzensiz halde bulunan atomlarn ve molekllerin bir ekilde bir araya gelerek ok daha kompleks ve organize yaplar olan proteinleri ve canl hcrelerini oluturmalarnn imkanszl gibi. Doada, bu tr geri-dnmsz sreleri tersine evirebilecek bir mekanizma yoktur.Prigogine ise bu tr geri-dnmsz sreleri tersine evirebilecek formller icat etme arayna girmitir. Prigogine'nin bu konudaki abalar, bilimsel kaynaklarda, konunun banda da verdiimiz suda eriyen eker rneiyle tarif edilir. Suda eriyen ve moleklleri suyun drt bir tarafna dalan bir kp ekerin iindeki her glkoz moleklnn, kp ekeri tekrar ilk haliyle birletirecek biimde, kendi geri dn yolunu bulmas pratikte imkansz bir sretir. te Prigogine bu glkoz molekllerinin zldkleri yoldan geri dnerek balangtaki kp ekeri yeniden meydana getirebilmesi gibi bir imkansz salayacak formller ve teoriler retmeye almtr. Ancak tm abalar, bir takm kapsaml teorik denemeler olmaktan te bir sonuca ulaamamtr. Bu ama dorultusunda ortaya att tezlerin en nemli ikisi, "Self-Organization" (z rgtlenme) teorisi ile "Dissipative Structures" (enerji datan yaplar) teorisidir. Bu teorilerden birincisi basit molekllerin kendiliklerinden rgtlenerek kompleks canl sistemlerini oluturabileceklerini savunur. kincisi ise, dzensiz, yksek entropili sistemlerde dzenli, kompleks yaplarn oluabileceini iddia eder. Ancak, bunlarn hibiri evrimcilere yeni hayal dnyalar yaratmaktan baka bir bilimsel ve pratik deere sahip deildir.Bu teorilerinin hibir konuyu aklamad ve hibir sonuca ulaamad pek ok bilim adam tarafndan ifade edilmektedir. nl fiziki Joel Keizer yle yazmaktadr: Dengeden uzak "enerji datan yaplar"n (dissipative structures) sabitlii iin ne srd kriterler, dengeye ok yakn durumlar dnda baarszla urad.(Joel Keizer, "Statistical Thermodynamics of Nonequilibrium Processes", Berlin: Springer-Verlag, 1987, s. 3601 ) Teorik fiziki Cosma Shalizi de bu konuda unlar sylemektedir: (Prigogine) z-rgtlenme (self organization) konusunda, hemen herkesten nce titiz ve esasl bir alma ne srmeyi denedi. Baaramad, fakat giriimi etkileyiciydi. (Cosma Shalizi, "Ilya Prigogine", www.santafe.edu/~shalizi/notebooks/prigogine.html) Self -Organizing Systems: The Emergence of Order adl yaynn editr olan F. Eugene Yates, ayn yaynda bir makale yazan Nobel dll bilim adamlar Philip W. Anderson ve Daniel L. Stein'n Prigogine'e ynelik eletirilerini yle zetlemektedir: Yazarlar (Philip W. Anderson ve Daniel L. Stein) "enerji datan yaplar" (dissipative structures) hakknda gelitirilmi bir teori olmadn (aksine iddialar olmasna ramen) ve belki de kararl hibir "enerji datan yap" olmadn savunmaktalar... Bu nedenle yazarlar dissipative structures ve bunlarn krlm simetrileri hakkndaki speklasyonlarn u an iin hayatn kkeni ve devam hakkndaki sorular aklayamayacana inanyorlar. (F. Eugene Yates, Self-Organizing Systems: The Emergence of Order, "Broken Symmetry, Emergent Properties, Dissipative Structures, Life: Are They Related" (NY: Plenum Press, 1987), s. 445-457.) Ksacas, Prigogine'in teorik almalar, hayatn kkenini aklama ynnden hibir deer tamamaktadr. Ayn Nobel dll yazarlar, Prigogine'nin teorileri hakknda u yorumu da yapmaktadrlar: Bu alandaki birok kitap ve makaledeki iddialarn aksine, biz byle bir teorinin ("dissipative structures" teorisi) olmadna, ve hatta Prigogine,

Haken ve meslektalarnn varlndan bahsettikleri bu tr yaplarn (enerji datan yaplar) belki de hi varolmadklarna inanyoruz. (F. Eugene Yates, Self-Organizing Systems: The Emergence of Order, "Broken Symmetry, Emergent Properties, Dissipative Structures, Life: Are They Related" (NY: Plenum Press, 1987), s. 447.) Ksaca konularnda uzman bilim adamlar Prigogine'in kurgulad tezlerin hibir gereklii ve geerlii olmad, hatta tezlerinde bahsettii trden yaplarn (dissipative structures) belki de gerekte var bile olmadn belirtmektedirler.Prigogine'in iddialar, Jean Bricmont'un "Kaosun Bilimi mi Yoksa Bilimde Kaos mu?" adl eserinde de ok detayl olarak ele alnm ve geersizlii ortaya konmutur.Tm bunlara ramen, her ne kadar Prigogine evrimi destekleyen bir yntem bulamadysa da, yalnzca bu tr giriimlerde bulunmas dahi evrimcilerin kendisini ba tac etmesine neden olmutur. Pek ok evrimci Prigogine'in ortaya att "z rgtlenme" kavramna byk bir umutla ve yzeysel bir tarafgirlikle sarlmtr. Prigogine'in hayali teorileri ve sanal kavramlar, konunun ayrntlarn bilmeyen pek ok kimseyi, evrimin termodinamik amaznn zld gibi bir dnceye kaptrmtr. Oysa Prigogine dahi, molekler dzeyde rettii teorilerin, canl sistemler, rnein bir canl hcresi iin geerli olmadn kabul ederek yle demitir: Kaos Teorisi ve... canllarn olduka dzenli olan hcreleri ele alndnda, bunlardaki biyolojik dzenlilik, teorinin karsna net bir problem olarak kmaktadr. (Ilya Prigogine, Isabelle Stengers, Order Out of Chaos, New York: Bantam Books, 1984, s. 175) Yapt almalarla bir sonuca varamayan Prigogine, evrimin termodinamik kurallarna aykr olduunu da bizzat yle itiraf etmitir: Yzyl akn bir sredir aklmza taklan bir soru var: Termodinamiin tanmlad ve srekli artan bir dzensizliin hkm srd bir dnyada, canl bir varln evriminin nasl bir anlam olabilir? (Ilya Prigogine, Isabelle Stengers, Order Out of Chaos, New York: Bantam Books, 1984, s. 129.) te Prigogine'in evrim ile Entropi Kanunu ve dier fizik yasalar arasndaki elikiyi ortadan kaldrmay hedefleyen teorilerinin ve evrimcilerin bunlardan cesaret alarak yrttkleri speklasyonlarn ierii budur. z rgtlenme: Materyalist Bir Dogma Evrimcilerin "z rgtlenme" kavramyla savunduklar iddia, cansz maddenin kendi kendini dzenleyip, organize edip, kompleks bir canl varlk meydana getirebilecei ynndeki inantr. Bu kesinlikle bilime aykr bir inantr, nk btn gzlem ve deneyler, maddenin byle bir yetenei olmadn gstermektedir. nl ngiliz astronom ve matematiki Sir Fred Hoyle maddenin kendi kendine hayat oluturamayacan yle bir rnekle anlatr: Eer gerekten maddenin iinde, onu yaama doru iten bir i-prensip olsayd, bunun bir laboratuvarda kolaylkla gsterilebilmesi gerekirdi. rnein bir aratrmac, ilkel orbay temsil eden bir yzme havuzunu deney iin kullanabilirdi. Byle bir havuzu istediiniz her trl cansz kimyasalla doldurun. Ona istediiniz her trl gaz pompalayn, ya da zerine istediiniz her trl radyasyonu verin. Bu deneyi bir yl boyunca srdrn ve (hayat iin gerekli olan) 2000 enzimden ka tanesinin sentezlendiini kontrol edin. Ben size cevab imdiden vereyim ve bylece bu deneyle zamannz harcamayn: Kesinlikle hibir ey bulamazsnz, belki oluacak birka amino asit ve dier basit kimyasal maddeler dnda. (Fred Hoyle, The Intelligent Universe, New York: Holt, Rinehard & Winston, 1983, s. 256 ) Evrimci biyolog Andrew Scott ise ayn gerei yle kabul etmektedir: Biraz madde aln, kartrn, stn ve bekleyin. Bu, hayatn kkeninin modern versiyonudur. Yerekimi, elekromanyetizma, zayf ve gl nkleer kuvvetler gibi "temel" gler gerisini halledecektir... Peki ama bu kolay hikayenin ne kadar salam temellere oturmaktadr ve ne kadar umuda dayal speklasyonlara baldr? Gerekte, ilk kimyasal maddelerden canl hcrelere kadar giden aamalarn btn mekanizmalar ya tartma konusudur ya da tamamen karanlk iindedir. (Andrew Scott, "Update on Genesis", New Scientist, Vol. 106, 2 Mays 1985, s. 30) Peki evrimciler neden hala "maddenin z rgtlenmesi" gibi bilimsel olmayan senaryolara inanmaktadrlar? Neden canl sistemlerde aka grlen bilinci ve tasarm reddetme konusunda bu kadar srarcdrlar? Bu sorularn cevab, evrim teorisinin asl temeli olan materyalist felsefede gizlidir. Materyalist felsefe, sadece maddenin varln kabul eder, bu durumda canllara da sadece maddeye dayal bir aklama getirilmesi gerekmektedir. Evrim teorisi bu zorunluluktan domutur ve her ne kadar bilime aykr da olsa, srf bu zorunluluk uruna savunulmaktadr. New York niversitesi'nde kimya profesr ve DNA uzman olan Robert Shapiro, evrimcilerin "maddenin kendi kendini organize etmesi" konusundaki inanlarn ve bunun kkeninde yatan materyalist dogmay u ekilde aklar: Bizi basit kimyasallarn var olduu bir karmdan, ilk etkin replikatre (DNA veya RNA'ya) tayacak bir evrimsel ilkeye ihtiya vardr. Bu ilke "kimyasal evrim" ya da "maddenin z rgtlenmesi" (self-organization) olarak adlandrlr, ama hibir zaman detayl bir biimde tarif edilmemi ya da varl gsterilememitir. Byle bir prensibin varlna, diyalektik materyalizme ballk uruna inanlr. (Robert Shapiro, Origins: A Sceptics Guide to the Creation of Life on Earth, Summit Books, New York: 1986, s. 175) Batan beri incelediimiz gerekler ise, termodinamik sz konusu olduunda da evrimin imkanszln ve deneysel bilime kar ayakta tutulmaya allan bir dogma olduunu ak bir biimde ortaya koymaktadr. Dzenli Sistem ve Organize Sistem Fark Gerek Prigogine'in gerekse dier evrimcilerin iddialarna dikkat edilecek olursa, ok nemli bir temel hataya dtkleri gzlemlenecektir. Evrimciler, termodinamikle evrimi uzlatrma amacyla, srekli olarak madde ve enerji giri-k olan sistemlerde (ak sistemler) belli bir dzen oluabileceini ispatlamaya almaktadrlar. Bu noktada iki kilit kavrama aklk getirilmesi evrimcilerin yanltc yntemlerinin ortaya konmas asndan nemlidir.Yanltma, iki farkl kavramn, "dzenli" ve "organize" kavramlarnn kastl olarak kartrlmasdr.Bunu yle bir rnekle aklayabiliriz. Deniz kenarnda dmdz uzanan bir kumsal dnn. Gl bir dalga kyya vurduunda, bu kumsalda baz bykl kkl kum tepecikleri, kumda dalgalanmalar oluturur.Bu bir "dzenleme" ilemidir: Deniz kys ak bir sistemdir ve ieri doru enerji ak (dalga) kumsaln balangtaki tekdze grnmn basit ekillere sokabilir. Termodinamik anlamda burada eskiye gre bir dzen oluturabilir. Fakat unu belirtmek gerekir ki, ayn dalgalar deniz kysnda kumdan bir kale yapamazlar. Eer kumdan yaplm bir kale grrsek, bunu birinin yaptndan eminizdir. nk kale "organize" bir sistemdir. Yani belli bir tasarma ve bilgi ieriine (enformasyona) sahiptir. Bilinli bir kimse tarafndan planl bir biimde, her paras dnlerek yaplmtr. Kale ile kum tepeleri arasndaki fark, birincisinin organize bir komplekslie, ikincisinin ise sadece basit tekrarlardan oluan bir dzene sahip olmasdr. Tekrarlardan oluan dzen, bir daktilonun klavyesindeki "a" harfinin zerine bir cisim dt iin (yani ieri giren enerji akm ile) yzlerce kere "aaaaaaaa..." yazmas gibidir. Tabi ki "a"larn bu ekilde tekrarl bir dzen ierisinde olmas ne bir bilgi ierir, ne de herhangi bir komplekslik. Bilgi ieren kompleks bir harf sralamas (yani anlaml bir cmle, paragraf ya da kitap) yazmak iin, mutlaka bir akla ihtiya vardr.Ayn ey rzgar, tozlu bir odaya girdiinde de geerlidir. Rzgar odaya girdiinde, daha nce yere tekdze olarak yaylm toz tabakas odann belli bir kenarna toplanabilir. Bu yine termodinamik anlamda eskisine gre daha dzenli bir ortamdr, fakat toz paracklar hibir zaman rzgarn enerjisiyle 'kendi kendilerine organize olarak' odann tabannda bir insan resmi oluturamazlar.Sonu olarak doal srelerle hibir zaman kompleks ve organize sistemler meydana gelemez. Ancak zaman zaman yukardaki rneklerdekine benzer basit dzenlemeler oluabilir. Bu dzenlemeler de belli snrlarn tesine geemezler.Ne var ki evrimciler bu ekildeki doal srelerle kendiliinden ortaya kan dzenlenme (self-ordering) olaylarn evrimin ok

nemli bir kant gibi sunmakta ve bunlar szde "kendini organize etme" (self-organization) rnekleri gibi gstermektedirler. Bu kavram kargaas sonucunda da, canl sistemlerin doal olaylar ve kimyasal reaksiyonlar sonucunda kendiliinden meydana gelebileceini ne srmektedirler. Az nceki blmde ele aldmz Prigogine ve takipilerinin yntem ve almalar da bu yanltc manta dayaldr. Halbuki bata da belirttiimiz gibi, organize sistemlerle dzenli sistemler birbirlerinden tamamen farkl yaplardr. Dzenli sistemler basit sralamalar, tekrarlar eklinde yaplar ierirken, organize sistemler iie gemi son derece kompleks yap ve ilevler ierirler. Ortaya kmalar iin mutlaka bilin, bilgi ve tasarma ihtiya vardr. Aradaki bu nemli fark evrimci bilim adamlarndan Jeffrey Wicken yle tarif eder: "Organize" sistemleri "dzenli" sistemlerden dikkatlice ayrt etmek gerekir. ki sistemden hibiri "rastgele" deildir, ama dzenli sistemler basit kalplardan olutuklar iin hi komplekslik tamazken, organize sistemler her paras yksek bilgi ieren d kaynakl bir plana gre bir araya gelirler Organizasyon, bu yzden ilevsel kompleksliktir ve bilgi tar. (Jeffrey S. Wicken, "The Generation of Complexity in Evolution: A Thermodynamic and Information-Theoretical Discussion", Journal of Theoretical Biology, cilt 77 s. 349, Nisan 1979) Ilya Prigogine de bu kastl kavram kargaasna bavurmu ve ieri doru enerji ak srasnda kendi kendine dzenlenen molekllerin rneklerini, "kendiliinden organize olma" eklinde lanse etmitir. Amerikal bilim adamlar Thaxton, Bradley ve Olsen The Mystery of Life's Origin (Canlln Kkeninin Srr) adl kitaplarnda, bu durumu aadaki gibi aklarlar: ... Her durumda svnn ierisindeki molekllerin rastgele hareketlerinin yerini, annda son derece dzenli bir davran almaktadr. Prigogine, Eigen ve dierleri buna benzer bir 'kendi kendine organize olma'nn organik kimyann esas olabileceini ileri srerler ve bunun da canl sistemler iin gerekli olan son derece kompleks moleklleri aklayabilme potansiyeline sahip olduunu iddia ederler. Fakat bu paralellikler hayatn kkeni sorusuyla alakaszdr. Bunun ana nedeni, bunlarn dzen ve komplekslii ayrt etmeyi baaramamalardr. (C.B. Thaxton, W.L. Bradley, ve R.L. Olsen, The Mystery of Life's Origin: Reassessing Current Theories, Philosophical Library, New York, 1984, s. 119) Yine ayn bilim adamlar, baz evrimcilerin ne srdkleri "suyun buz haline gelmesi biyolojik dzenliliin kendiliinden ortaya kabileceine rnektir" eklindeki mantn sln ve arpkln yle aklarlar: Suyun kristalize olup buza dnmesiyle, basit bir monomerin milyonlarca yl iinde polimer halinde birleerek DNA ve protein gibi kompleks molekllere dnmesi arasndaki benzetme sk sk tartlmaktadr. Her durumda benzetme aka yanltr Is alaltlarak termal etki yeterince kltldnde, atomlar birbirine balayan gler, su molekllerini dzenli kristalize bir dizilime sokarlar. Amino asit gibi organik monomerler ise herhangi bir sda, deil dzenli bir organizasyona, birlemeye dahi tamamen kar koyarlar. (C.B. Thaxton, W.L. Bradley, ve R.L. Olsen, The Mystery of Life's Origin: Reassessing Current Theories, Philosophical Library, New York, 1984, s. 119-120) Tm kariyerini termodinamii evrim teorisiyle badatrmaya adam olan Prigogine dahi, suyun kristalize olmasyla kompleks biyolojik yaplarn ortaya k arasnda bir benzerlik bulunmadn kabul etmitir: Burada belirtilmesi gereken, izole olmayan (ak) bir sistemde, yeterli dk scaklklarda dzenli ve dk-entropi ieren yaplarn oluma ihtimalidir. Bu dzenleme prensibi, kristaller gibi dzenli yaplarn oluumundan ve maddenin hal deiimlerinden sorumludur. Maalesef bu prensip, biyolojik yaplarn oluumunu aklayamaz. (I. Prigogine, G. Nicolis ve A. Babloyants, Physics Today, 25(11): 23 (1972)) Ksacas, hibir fiziksel ya da kimyasal etki, canlln kkenini aklayamamakta, "maddenin z rgtlenmesi" kavram bir hayal olarak kalmaya devam etmektedir.

Bu yaz imdiye kadar 83 defa okundu

Termodinamik, Entropi ve letiim Teorisi

Bu yazda deyim yerindeyse, mhendislik eitimi alan ok kiinin ban artm olan bir kavramla, daha dorusu bir fiziksel byklkle uraacaz. Fizik kitaplarnda enerji ile ilgili ok ayrntl anlatmlar bulunmasna karn Entropi kavramndan yle stnkr sz edilir ve geilir. renciler bu konuyu tam kavramadan smestre biter, entropi de unutulur gider. Oysa doal, teknik ve sosyal srelerin anlalmasnda entropi kavramnn nemi ok byktr. Geri okullarmzda, enerji veya termodinamik konular ilenirken entropi bir yana "s" ve "scaklk" kavramlarnn hangi fiziksel byklkleri anlatt ve hangi durumlarda kullanlaca bile doru drst retilmez. Ya da retilir fakat, eitim sisteminin ezberci yapsndan dolay, renciler bunlar renmi gibi yaparak snf geerler ve sonunda TV haber sunucular "Bugn stanbul'da 30 derecelik bir s vard" gibisinden hava raporlar sunarlar. Yksek eitimden gemi insanlarn tmne yaknnn bu kavramlar hep ters kullanmalar, bana inaat ustalarnn banyo veya balkonlara konulan pis su giderlerinin inadna zeminin hep en yksek yerine denk

getirmelerini hatrlatyor. Dorusunu sylemek gerekirse lkenin bilimsel ve teknolojik geliimi iin kurulan ve halkn vergisinden harcamalarn karlayan TBTAK'n yazarlar bile s ve scaklk kavramlarn kitaplarnda [1] doru kullanamadklarna gre TV sunucularndan ve inaat ustalarndan, ilerini yaparken, mterilerine daha saygl olmalarn beklemek hakszlk olur. Tersinmez (irreversible) sreler nedir? Is enerjisini %100 verimle mekanik enerjiye dntrmek neden mmkn deildir? Yumurta yere dtnde krlr ve dalr. Bu sre neden geri evrilemez? Krk yumurtay paralanmam haline dndrmek neden olanakl deildir? Masa zerindeki kitap neden kendiliinden havalanp tavana yapmaz? Mobile perpetuum (devir daim makinesi) yapmay birok bilim adam denedii halde neden hibiri baarl olamamtr? Dzensizliin ve karmaann olasl hep neden daha yksektir? Entropinin bilgi iletim teorisi (enformasyon teorisi) ile ne ilikisi vardr? irket genel mdrnn talimatlar ve buyruklar en alt kademeye neden, olduundan daha tutarsz ular? Entropinin tanmlanmasnda termodinamik, istatistiksel fizik teorisi ve bilgi (enformasyon) teorisi olmak zere en az yol vardr [2]. imdi bunlar greceiz. Termodinamik Yasalar ve Entropi Termodinamiin, sfrnc, birinci, ikinci ve nc olmak zere drt temel yasas vardr. Biz burada sadece birinci ve zellikle de ikinci yasa ile ilgileneceiz. Termodinamiin I. ve II. Yasalar sadece kapal sistemlerde geerlidir. Kapal sistemler d evre ile enerji, bilgi ve malzeme al veriinde bulunmazlar. Evren de bir kapal sistemdir. I. yasa evrendeki toplam enerjinin sabit olduunu ve enerjinin yok edilemeyeceini syler. Dier bir tanmlama ile enerjinin korunumu yasas olarak da bilinir. Bu yasaya gre enerji deiik formlarda bulunabilir. Is da bir enerji formudur. Radyasyon enerjisi, kimyasal enerji, mekanik enerji, elektrik enerjisi vb. dier enerji formlarna rnek olarak saylabilir. Saylan enerji eitleri yine I. yasaya gre birbirlerine dntrlebilir. Hibir kaynak kullanmadan enerji retecek bir makine yoktur. (I. eit Perpetuum mobile). Yemi verilmeden araba ekecek st beygiri rkn yetitirmek de bugne kadar mmkn olmamtr. Birok enerji formu kaypsz olarak s enerjisine dnrken, s enerjisinin dardan destek olmakszn, rnein mekanik enerjiye kaypsz olarak dnm mmkn deildir. Kaypsz olarak enerji dnm tersinir (reversible) sre olarak adlandrlr. 19 yzylda Lord Kelvin, Carnot ve Clausius gibi bilim adamlar termal enerjiyle (s enerjisiyle) alan makinelerde enerji al veriinin matematiksel esaslarn ortaya koymak iin yaptklar almalarda enerjinin deiik formlar arasnda bir hiyerari olduunu ve enerji dnmleri arasnda baz dengesizlikler bulunduunu ortaya koydular. te bu hiyerari ve dengesizlikler termodinamiin II. Yasasnn temelini oluturmutur. II. yasaya gre tm doal ve teknik enerji dnm sreleri tersinmezdir ve bu srelerin yn hep olasl yksek olan duruma dorudur. Enerji farklarnn azald ve ortadan kalkt durum olas durumdur. Is enerjisi hibir zaman tmyle bir dier enerji formuna, rnein mekanik enerjiye, dnmez. Ancak bu saptamadan, dnm sreci esnasnda, enerjinin bir ksmnn yok edildii anlam karlmamaldr. nk I. yasaya gre enerji yok edilemez. Bunun anlam; s enerjisinin bir ksmnn i retme yeteneinden yoksun kalmasdr. I. yasaya gre yerdeki ta masann stne srayabilir. Bu i (W= m.g.h) iin gerekli olan enerji tan bnyesindeki i enerjiden (U) salanr ve ta sour. Byle bir olay pratikte gzlemlememiz mmkn deildir. Oysa bu srecin tersi yani tan masadan aa dmesi mmkndr. Ta masadan derken kazand kinetik enerji, onun yere arptktan sonra tekrar masann boyu kadar ykseltebilir. Ancak den ta, dtkten sonra belki bir iki kk srama yapar ve hareketsiz kalr. nk derken kazanlan enerjinin byk ksm sya dnr ve bu s dahili (i) enerji olarak absorbe edilir. Yani tan absorbe ettii s tekrar kinetik enerjiye ve ie dnmez. Tan scakl ykselir ve bu scaklk evreye s olarak yaylr. Sonunda tala evresi arasnda bir sl denge kurulur. Tm doal srelerde bir enerji dnm sz konusudur. Doal srelerdeki yn, enerjinin dnm yn tarafndan belirlenir. Potansiyel enerji, kinetik enerji, elektrik enerjisi gibi "daha kaliteli" olan enerji formlar dnm esnasnda "dk kaliteli" enerji formuna rnein s enerjisine dnr. Kapal sistemlerde s enerjisi hibir zaman tmyle dier bir enerji formuna (rnein mekanik enerjiye) dnmez. Is enerjisi, scakl yksek olan cisimlerden dk olanlara doru akar. Bu sre tersinmezdir. Yani dardan yardm olmadan s, dk scaklktaki cisimden yksek scaklktaki cisme s aktarmak mmkn olmaz. Dnya okyanuslarnn bnyesindeki s enerjisini ekip bunu mekanik enerjiye dntrerek bir gemiyi yrtmek mmkn deildir. Byle olsayd sfr masrafl ve evre dostu gemiler ve uaklar imal edilebilirdi. Gemiyi yrtmek bir yana, okyanuslardaki bu muazzam enerjiyi kullanp bir yumurta piirmek bile bugne kadar kimseye nasip olmamtr. nk s enerjisinden yararlanmak iin yararlanlan s kayna ile bu snn ie dntrlecei sistemin scaklklar arasnda bir fark olmaldr. te, kalitesi den enerji iin kullanlan lye "entropi" ad verilir. rnein iten yanmal bir motorda s enerjisinin mekanik enerjiye dnm esnasnda bu s enerjisinin bir ksm i retme yetenei gsterememektedir. retme yeteneinde olmayan enerjinin evrende geri kazanm mmkn olmayan biimde art entropi ile llr. Bu kavram ilk kullanan Clausisus'tur. DS = DQrev/T Tersinir (reversible) srelerde entropi deiimi Bu iliki, evredeki entropi artnn verilen s enerjisiyle orantl olduunun ifadesidir. Bu denklem ayn zamanda, i reten bir sisteme verilen s enerjisinin kaypsz olarak mekanik enerjiye dntn ve sistemin balang durumu ile son durumu arasndaki entropinin deimediini yani sabit kaldn anlatmaktadr. Ancak bugne kadar bu zellikte bir enerji deiim sreci gzlenmemitir. Ksacas, s enerjisinin dier enerji formlarna dnm %100 olamaz. Termodinamik II. Yasaya gre tm doal (reel) enerji dnm srelerinde entropi srekli artar. Entropi kavram sezgisel bir byklktr, kendine zg bir birimi yoktur ve scaklk, basn, arlk vb fiziksel byklkler gibi llmesi mmkn deildir. Ancak hesap yoluyla bulunur. Entropi art sonunda, sistemde sl eitlie ulalr. Bardak iindeki suya konulan buz paras bir mddet sonra erir ve bardaktaki suyun scakl (veya oda scakl ile) bir dengeye kavuur. Kapal bir sistemde ve tersinmez srelerde entropi daima artar. Entropi art ancak denge (sl denge)durumunda sabit kalr. DS DQ/T DS 0 Dzensizlik ve Entropi Oyun katlar, genelde srasna dizilmi paket olarak satlr. Bir deste oyun kad bir kez kartrldnda ilk dzeni bozulur. Bu destenin, tekrar tekrar kartrlmak suretiyle ilk dzenine girmesi neredeyse olanakszdr. Ayn ekilde poker oyununda 2,6 milyon 5'li kart dzeni

vardr. Bunlarn iinde flush says sadece 40 adettir. Buna karlk "be benzemez" tabir edilen ie yaramaz el gelme olasl ise bir milyonun stndedir. Bir avu kuru fasulyeyi torbasndan yere dkersek, ortaya hibir zaman bir orta a Bizans mozaik sslemesi kmaz. Taneler en gelii gzel biimde dalr. En olas olan sonu budur. Benzer ekilde ortasndan bir perde ile ikiye blnm bir kap iinde blmelerden birine normal su dierine mavi boyal su koyalm ve daha sonra aradaki perdeyi kaldralm. ki taraftaki su, molekllerin gelii gzel hareketleriyle birbirine karacaktr. Kyamete kadar beklesek bu kap iindeki su kendiliinden ve yeniden mavi ve saydam olarak ayrlmaz. Bardak iinde eriyen buz, kendiliinden eski durumuna dnemez. Banyo kvetinin zt taraflarndan doldurulan scak ve souk su bir mddet sonra birbirine karr ve sl dengeye ular. rnekler oaltlabilir. Bu rneklerden, kendisi de kapal bir sistem olan evrenin dzensizlii ve karmaay (kompleksite deil!) tercih ettiini syleyebilir miyiz? te istatistiksel fizik bu sorunun yantn aratrr ve istatistiksel fizie gre doa gelii gzellii, sl eitlii ve organizasyonun olmad, bileenlerin birbirine kart bir tekdzelii tercih eder. Yani sosyal boyutu dahil evrende herey "yoku aa" gider. statistiksel fiziin geliimi entropiye yeni anlamlar kazandrmtr. Buna gre entropi artk sadece enerjinin tketimi esnasnda, kalitesinin dmesinin bir ls deildir. statistiksel fizikte entropi ayn zamanda sistemlerin dzenlilii (organize olmuluu) ile ilgili bir l olmutur. Buna gre doal sreler, termodinamik olarak meydana gelme olasl daha yksek olan durum tercih ederler. Sadece s deil, ayn zamanda rnein havay oluturan oksijen, karbon dioksit, azot gibi molekller de mekan iinde ve homojen bir biimde birbirine karrlar. Herhangi bir bileeninin, bir d etki olmakszn yani kendiliinden bu mekann belli bir blmnde birikmesi olasl son derece zayftr ya da yok denecek kadar azdr. Sistem iindeki dzensizliin (ve kaosun) art entropi artyla orantldr. Ya da; S = k lnW Ludwig Boltzmannn mezar tana kazld sylenen denklem doal ve teknik srelerde geerli olan termodinamik dzensizlik denklemidir. S : Entropi k : Boltzman deimezi W : Termodinamik olaslk Evrenin en temel yasalarndan birinin anlamn zdn bildiimiz Avusturyal fiziki Ludwig Boltzmann, ne yazk ki, farkl sylemi olan her insan gibi, yllar boyu ada olan bilim adamlarnn acmasz eletirilerine kar mcadele etmek zorunda kalmtr. Urad dlanmlk ve alaya almalar sonuta bu bilim adamn depresyona sokup, intihara srklemitir. Bugn Boltzmann ve Amerikal fiziki J. Willard Gibbs, klasik Newton mekaniinin yzyllar sren egemenliini ortadan kaldran istatistiksel fiziin kurucular arasnda gsterilmektedir. "Bu devrimin etkisiyle, fizik artk her zaman olmas gereken eylerin deil, byk olaslkla olmas gereken eylerin bilimidir." [3] Elimizdeki oyun kad destesini sk bir ekilde kartrdmzda balangtaki dzen bozulur. Kartrma ileminden sonra ayn destede 52! (=8 .10 67) veya 8 rakamnn yanna 67 adet sfr koyduumuzda elde edilecek say kadar olas kart kombinasyonu elde ederiz. Yani kart destesinin balangtaki dzenini elde etmek iin desteyi yukarda verilen say kadar karma ilemine tabi tutmak gerekebilecektir. Bu yzden karma ilemini balang durumuna (bizim dzenli olarak grdmz duruma) dndrmek imkanszdr. Yani anlan bu sre tersinmezdir. Karm srecinin bize anlattklarn yle zetleyebiliriz: Dzenliliin azalmas Dzensizliin artmas Enformasyonun yitirilmesi (hangi kartn hangi srada olduunu bilmek) Entropinin artmas Farkl gaz molekllerinin mekan iinde birbirine karmas (difzyon) ve balangtaki organizasyonlarn yitirmeleri ile kartlarn karma ilemi sonunda gelii gzel karmas birbiriyle benzeir. Entropinin istatistiksel kavram iin ele alnan rnekler birbirinin aynsdr. Bir silindir iine srtnmesiz alan bir pistonla hapsedilmi ideal gaz (hidrojen veya helyum) ele alnr. Balangta gaz moleklleri silindirin sol ksmnda V hacmi iinde bulunmaktadr. Silindirdeki gaza dardan s verildiinde gaz genleir ve hacim byr ve V0 deerini alr. te yandan yukar da anlatlan srece gaz molekllerinin konumlaryla ilgili olaslk asndan bakarsak aadaki sonucu elde ederiz: W1 = genlemeden sonra gaz molekllerinin tmnn V hacmi iinde bulunma olasl W2 = genlemeden sonra gaz molekllerinin hacmi iinde homojen dalma olasl N saydaki gaz moleklnn V0 hacminde homojen dalma olasl ; W2/W1 = (V0/ V)N bu denklemde her iki tarafn doal logaritmas alnr ve R ile arplrsa R ln (W2/W1) = R ln (V0/ V)N R ln (W2/W1) = N R ln (V0/ V) N ile ksaltlrsa R/N ln (W2/W1) = R ln (V0/V) elde edilir. Denklemin sa taraf DS'e eittir. R/N = k (Boltzmann deimezi) olarak ifade edilir. Bu durumda DS = k ln (W2/W1) veya S = k ln W Boltzmann deimezinin deeri k=1,3807.10-23J/K dir. Bu forml entropinin termodinamik ve istatistiksel tanmlar arasndaki ilikiyi gstermesi bakmndan ok nemlidir. Sistemdeki molekllerin kendiliinden belli bir yere toplanmasnn, yani entropinin azalma olaslnn sfra ok yakn olmas dolaysyla masa zerindeki kitabn kendiliinden ykselerek tavana yapmas mmkn olmaz. Kitaptaki molekllerin kendiliinden belli bir yne doru akmalar ve sonunda kitab hareket ettirmeleri olasl, tularna rastgele baslan bir daktilodan Nazm Hikmet' e ait bir iirin dklmesi olasl kadardr.

Yinelemekte yarar var. II. Yasa uyarnca evrende her ey yoku aa bir gidi iindedir. Entropinin art eilimi ancak kapal sistemler iin geerlidir. Evren de kapal bir sistem olduuna gre entropisi srekli artar. D dnya, ya da evresi ile madde, enformasyon ve enerji al veriinde bulunan ak sistemler, rnein canl organizmalar ve makinalar doadaki entropinin genel art eilimine kart davran iindeki adacklardr. Bu zellikleri sayesinde bu varlklar organizasyonlarn (dzenliliklerini) srdrebilirler. Yani yaarlar. Olaslk, Dzenden Uzaklama ve Belirsizlik Entropi, sistemin balang ve son durumunun greli olaslklarnn bir lsdr. Sistemin balang durumu ( gazn kapta belli bir blgede toplanm olmas) daha organize bir durumu temsil eder. Piston son konumuna geldikten sonra gaz moleklleri kabn tmne gelii gzel dalr ve bu durumda bir karklk sz konusudur. Bu yzden entropi, sistemin dzenlilikten ne kadar uzak olduunun da ls olmutur. Bir sistemde entropinin artyla sistemdeki dzensizliin artacan (organizasyonun kaybolaca) ve tm doal ve fiziksel srelerde tersinmezlik yznden dzensizlik ve karmaann olaslnn hep en yksek olduunu syleyebiliriz. Termodinamik II. Yasas enerjinin, ancak bir potansiyel fark mevcut olduunda, kullanma elverili olabileceini syler. Yani scak ve souk fark gibi. Bu potansiyel fark, enerjinin kullanm esnasnda azalr, tkenir ve ortaya enerji bakmndan homojen bir durum kar. Sistem sl dengeye kavuur. Kinetik enerjisi yksek olan partikller ve dk olanlar birbirine eit olarak karr. Yani balangtaki dzenlilik ve organize olmuluk (veya potansiyel fark) yerini dzensizlie ve karmakla terk eder. Bu dzensizlik yukarda da grdmz gibi entropi artyla birlikte gelir. Bu bakmdan entropi, enerjiye ulaamama durumunun da bir lsdr. (Okyanuslardaki s enerjisinden yararlanamama rneinde olduu gibi) Banyo kvetini ortadan bir duvarla ikiye ayrp bir tarafna scak dier tarafna souk doldurduumuzda sistemde bir sl dengesizlik yaratm oluruz. Ancak bu sistem daha organize olmu bir sistemdir ve entropisi dktr. Dk entropili yani organize olmu sistemleri tanmlamak daha kolaydr. Kvetin yarsnda scak su (hzl hareket eden molekller) dier yarsnda souk su (yava hareket eden molekller) bulunmaktadr. Oysa ortadaki duvar kaldrrsak ksa sre iinde suyun scakl dengeye kavuur. Bunun nedeni olarak, ilk kez Maxwell tarafndan gsterilen stokastik molekl hareketi gsterilir. Entropi ykselmi, organize olmuluk ortadan kalkm ve sistemi tanmlamaya yarayan mikro durumlarn says artmtr. Karm sonrasnda, sistemde bir dzensizlik fakat ayn zamanda bir denge de vardr. Biraz eliik gibi grnyor. Entropisi artm bu sistemi tanmlayabilmek iin ok fazla miktarda enformasyona gereksinmemiz vardr. Belirlilik entropi arttka yerini belirsizlie brakr. te bu olgu daha ilerde aklanacak olan enformasyon kavramyla yakndan ilgilidir. Poker oyununa dnecek olursak iyi el olarak tanmlanan flush bir macro state olarak kabul edilirse, bunu belirleyen micro state says 40 tr. Byle bir kat dzeni ele geldiinde oyuncunun heyecanlanmas doaldr. Oysa be benzemez macro state'ni belirleyen micro state says 1.000.000 un zerindedir. Bylesi bir el hibir poker oyuncusunu heyecanlandrmaz. Bir macro state oluturan micro statelerin says ne kadar ok ise (yksek entropi) oluma olasl o denli yksektir. Bardaktaki suya buz parasn attmzda sistemdeki enerji eit olmayan bir biimde dalmtr ve bu hal bir belirlilik ifadesidir. nk su + buz sisteminin entropisi dktr. Oysa buz ve su birbirine kartnda sistemde enerji eit (homojen) biimde yaylm, potansiyel fark ortadan kalkm ve sisteme belirsizlik hakim olmutur. inde buzun kaybolduu suyu bir macro state olarak adlandrrsak bu hali anlatacak micro statelerin says milyarlarca scak ve souk molekln pozisyon ve impulslarn tanmlamakla edeerdir. Daha dorusu olanakszdr. Entropisi yksek sistemler hakknda ancak ortalama bir bilgi ile yetinmek zorunda kalmzn nedeni budur. Enformasyon ve Entropi Enformasyon, belirsizlii azaltr ( C. Shannon). Enformasyon bizi deitirir (G. Bateson) Termodinamiin ikinci yasasnn yorumundan ortaya kan evrenin kanlmaz lm, hayat felsefemizi, ahlak anlaymz ve dnyaya bak amz ok derinden etkilemitir. Bu blmde entropinin iletiim teorisindeki ilevinden sz edeceiz. ncelikle, ileriki blmlerde ok sk kullanacamz enformasyon kavramnn tanm ile balayalm. Enformasyon; nesne, olay ve/ya kiilerle ilgili veri ve gereklerin ileme tabi tutulmu bir formudur. Enformasyon, alc durumunda olan kiinin sz konusu sistem veya sre hakkndaki bilgisini artrr ve iinde bulunduu belirsizlii azaltr . Otobs duranda yamur altnda bekleyenlerden birinin "yamur yayor" eklindeki iletisinin, ayn yamurun altnda bekleyen dier insanlar iin hibir enformasyon deeri yoktur. Enformasyon bir eylem iin kullanma hazr duruma geldiinde "bilgi" ye dnr. Gnlk kullanmda yararl veya ie yarar bilgi ile edeer tuttuumuz enformasyonun anlam fiziki, iletiim uzman ve matematikiler iin biraz daha farkldr. Bu insanlar, enformasyonun llme, iletilme ve depolanma boyutlaryla urarlar. Bu konulara daha sonra tekrar dneceiz. imdi ksa bir rnekle enformasyonun zelliklerine tekrar dnelim. Patronumdan maama zam yapmasn istediimde; onun satlarn zaten dt, lkenin ekonomik durumunun hi de iyi olmad (ben bu yama kadar iyi olduuna hi tank olmadm), nmzdeki gnlerin ne getireceinin belli olmad biiminde verdii yantn, iletiim teorisine gre hibir enformasyon deeri yoktur. nk patronum byle uzatp durduu konumasyla benim iinde bulunduum belirsizlii ortadan kaldramamtr. Oysa iki seenekli bir mesaj setinden (evet veya hayr) bir tanesini semesi halinde verilen mesajn, alc durumunda olan iin bir bitlik bir enformasyon deeri olacakt. letiim srecinde, enformasyon mesajlar aracl ile iletilir. Mesajlar resim, szck, nota vb olabilir. Dr. Claude SHANNON'un 1948'de hazrlad "The Mathematical Theory of Communication" adl kitabnda anlatlan iletiim teorisi, entropi ve enformasyon kavramlar arasnda kurulan niceliksel (quantitative) ilikiye dayandrlmaktadr. lk bakta termodinamikte sk sk geen entropi kavramnn iletiim teorisi ile ne ilikisi olabilir diye bir soru aklnza gelebilir. Hemen peinen bu ilikinin sezgisel deil tmyle matematiksel kantlara dayandn ve zellikle bilgi ilem, otomasyon ve yapay zeka vb teknik uygulamalar iin bugne kadar ok byk baarlara katkda bulunduunu sylemekte yarar var. Bu teori, tm enformasyonun (mesajlarn anlamsal yn hari) ak/kapal, evet/hayr veya I/0 gibi biimlere dntrlebileceini gstermektedir. SHANNON'un teorisinde enformasyon belirsizlikle eit tutulmaktadr. Biraz yanl armlar yapsa da bu tespit dorudur. Neden doru olduu ilerleyen sayfalarda aklanacaktr. Dr. SHANNON'a gre enformasyon kayna istatistiksel zellikte mesaj (ileti) reten bir kimse veya bir nesnedir. Bir konumacy ele alrsak, dinleyici (alc) iin konuma metnindeki her harf veya szck, verici tarafndan, rastlant sonucu veya geliigzel seilmitir. Oysa konumac kulland her szc, bir yndan (kelime daarc) semek ve konumacnn daha nce yapm seimlerle (syledikleriyle) ilikili olmak durumundadr. (Markoff sreci veya zinciri) rnein, kkeni z Trke olan szcklerde ilk harf sessiz ise ikincisi sesli olmak durumundadr. Devlet byklerimizin Trkiye'de bir doal afetten sonra felaket blgesindeki yurttalar ziyaret etmeleri ve onlara gemi olsun ve basal dileklerini gtrmeleri allagelmi bir olaydr. Afetzedelere "Devlet byktr. Felaketin at yaralar sarlacaktr. Kimse a ve akta kalmayacaktr" eklinde hitap etmeleri enformasyon kaynann istatistiksel zellii (sembolleri veya szckleri serbeste seme) ile tam uyumamaktadr. Ancak yine de devlet byklerimizin afetzedelere " Felaket, biz yneticilerin basiretsizliinden ve beceriksizliinden bu boyutlara ulat. Sizden zr diliyoruz"

biiminde bir mesaj vermeleri ok uzak bir olaslktr. Ancak hibir zaman "sfr" deildir. Enformasyonun llmesi Enformasyon, alc iin srpriz, nceden tahmin edilemezlik veya haber (bilgi) deeri baznda llr. Daha nce de belirtildii gibi, enformasyon alcnn iinde bulunduu belirsizlii ortadan kaldrr. Enformasyon Miktar = Balangtaki belirsizlik-Enformasyon alndktan sonraki belirsizlik Bir soruya verilen yant, soruyu sorann iinde bulunduu belirsizlii azaltyorsa, bu yantn enformasyon ierdiini syleyebiliriz. Gnderilen mesaj benim iinde bulunduum belirsizlii ortadan kaldrmyorsa hibir enformasyon deeri olamaz. Doktoruna ne zaman leceini soran bir hastaya "Tm insanlar lmldr" biiminde verilen bir yant hastann iinde bulunduu belirsizlie bir aklk getirmi olmaz. Ya da bir soruya evet veya hayr yantlar eit oranda veriliyorsa, sorunun temsil ettii durum maksimum belirsizlii gsterir. Enformasyonun lmn anlalr klmak iin iletiim srecinin zellikleri hakknda baz bilgilere gereksinmemiz var. letiim sreci konuyla ilgili kitaplarda hep blok diyagram olarak ve ayn biimde gsterilir. Enformasyon kayna, bir nceki blmde de ksaca deinildii gibi, istenilen mesaj olas mesaj kmesinden seer. Seilen mesaj yazl ve szl kelimeler olabildii gibi, resim, nota ve benzerleri de olabilir. Szl diyalogda enformasyon kayna konumay yapan kiinin beynidir. Verici ise insann konuma dzeneidir (dil, grtlak, ses telleri). Bu dzenek araclyla oluturulan sesler (sinyal) iletim kanal olan hava ile alcya iletilir. letiim srasnda sinyallerde meydana gelebilecek bozulmalar, rnein telefon grmelerindeki parazitler veya televizyon ekranndaki karlanmalar, blok diyagramdaki grlt olgusunu temsil eder. Compton's Interactive Encyclopedia' da anlatlan ABD bamszlk savandaki nl "Midnight Ride" olay iletiim srecinin blok diyagramna iyi bir rnektir. Paul Revere (daha sonra adna destan yazlan bir bamszlk sava kahraman) adl svarinin grevi Boston'un kuzeyinde bulunan yurtsever glere, ngiliz birliklerinin intikali hakknda bilgi salamakt. Bu olayda ngiliz birlikleri enformasyon kaynan ve bu birliklerin Massachusetts eyaletinin Lexington ve Concord kentlerine karadan m yoksa denizden mi saldraca enformasyon ktsn (mesaj) oluturur. Sistemin kodlayc/vericisi North kilisesinin zangocudur. Bu kii, denizden saldr iin 2, karadan saldr iin 1 feneri an kulesine asacaktr. Alc/kod zc durumundaki Paul Revere an kulesini grebilecek bir mesafede beklemektedir. letim kanal, an kulesi ile svari arasndaki boluktur. Svarinin gr alanna girebilecek rzgarda sallanan bir aa dal veya bastran sis buradaki iletiim kanalnn grlts saylabilir. O dnemde (1755 ylnda) hava kuvvetleri olmad iin enformasyon kaynandan gnderilebilecek mesaj ancak iki seenekli mesaj setinden bir tanesi olacaktr. Bu iletiim sisteminde Paul Revere'e iletilen enformasyonun entropisi bir bit'tir. Enformasyon miktar olas seimlerin saysnn iki tabanl logaritmasyla hesaplanr. ki seenekli bir durum (evet/hayr, var/yok vb) bir enformasyon nitesi olarak adlandrlr.

H= log2 2 = 1 bit (binary digit) Termodinamik entropi, kap iinde bulunan molekller ayn enerji seviyesinde ise, en yksektir. Yani rastlantsallk geliigzellik en u dzeydedir. Ayn ekilde enformasyon kaynandaki mesajlarn seilme (veya meydana gelme ) olaslklar eit ise enformasyon kaynann entropisi maksimumdur. 7, 8, 9, 10, J, Q, K, A'dan ve kupa, karo, maa, sinekten oluan 32 kartlk bir desteden istenilen bir kadn ekilme olasl dierleriyle ayndr. Yani 1/32 dir. Bu kaynan enformasyon deeri H = log232 = 5 bit'tir. Havaya atlan bir metal parann her iki yz de tura ise, parann yere dtnde tura gelme olasl % 100 yani "1" dir. Belirsizlik ise sfrdr. Yani parann tura gelmesi bizde bir srpriz etkisi yaratmaz ve bizim iin hibir enformasyon deeri yoktur. Bir iirden rendiimizi, ite bu yzden, basmakalp szler ve deyimlerden renemeyiz. H =log2 1 = 0 Enformasyon kaynandaki mesajlarn seilme olaslklar eit deilse entropiyi hesaplamak biraz karmaklar. rnein A, C, G, T mesajlar, srasyla, 1/2, 1/4, 1/8 ve 1/8 olaslkla meydana gelen olgulara aitse ve bu olaslklar pi olarak adlandrrsak bu mesaj setinin enformasyon miktar aadaki denklem uyarnca hesaplanr. H = - Spi log2 pi H= - (1/2 log2 1/2 - 1/4 log2 1/4 - 1/8 log21/8 1/8 log2 1/8) H = 1,75 bit. Logaritmann Kullanlma Nedeni Enformasyon toplama zellii olan bir kavramdr. Bir vilayetteki tm telefon numaralarna ve abonelerine ait bilgilerin topland telefon rehberindeki bilgilerin toplam, o vilayete bal tm yerleim birimlerindeki (ehir, kaza, ky vb) telefon rehberlerindeki bilgilerin toplamna eittir. 32 kartlk poker destesi rneini biraz aarak enformasyon lmnde logaritmann neden kullanldn grelim. Bu destedeki durum (siz

buna eitlilik veya varyete de diyebilirsiniz) saylar yledir: kartn say deeri (7, 8, 9, 10, J, Q, K, A) 8 durumu (eit) kartn takm (suit) deeri (kupa, karo, maa, sinek) 4 durumu gsterir. Toplam durum veya eit 8 x 4 = 32 dir. Bu kart destesinin sahip olduu enformasyon miktar veya bu enformasyonun ayrt ettii durum saylar zel bir biimde birbiriyle ilikilidir. te bu zellikten dolay durum saylarnn arpm enformasyonun toplamna dntrlr. Matematikte bir arpmn logaritmas arpanlarnn logaritmalarnn toplamna eittir. Yani; Log2 (8 x 4) = log28 + log24 = 5 bit ( 25 = 32) Sibernetikiler, karar almann hammaddesi saylan "evet" ve "hayr" arasndaki fark grebilmek iin 10 tabanl yerine 2 tabanl logaritmay kullanrlar. Grlt letim kanallar (boluk, hava, telefon kablosu, laser n vb) ile aktarlan enformasyon geri dntrlemez biimde degrade olur (kalitesi der). Yani mesajlarn enformasyon miktar azalr. zerinde hafif bir izik bulunun negatif fotoraf filminin tab edilmesi sonunda ortaya kan yeni fotorafta bu izii byltlm olarak grrz. Bu izik, bu mesajn bir sonraki iletiminde hep kalacaktr veya fotoraf, zerinde yeni iziklerle oaltlacaktr. Ya da bir mzik parasn CD'den kasete ve bu kasetten baka bir kasete kaydedersek parann kalitesinin dtn biliriz. Hele 4. veya 5. kayttan sonra mzik aygtnn volumn ykseltirsek (sesini aarsak) pek istemediimiz hrt ve parazitleri duymaya balarz. portada korsan olarak satlan mzik kasetlerinin orijinalinden daha dk ses kalitesine sahip olmas hep bu olgu (grlt) yzndendir. Mzie dkn kimselerin, parann orijinal stdyo kaydn (hi-fi = high fidelity) istemeleri de bu yzdendir. Vericiden alcya gnderilen mesajlarda bozulma en ok olas, yani en sk rastlanan olgudur. Buna karlk mesajlarn, deerini yitirmeden alcya ulamas en dk olasla sahiptir. Evrenin dzenliyi bozmaya ynelik entropik eilimi iletiim srecinde de geerlidir. Shannon, iletilen mesajlarda, zamanla artan bu bozulmay entropinin bir eidi (grlt) olarak nermitir. Mterinin talebinin (mesaj) retici firmann pazarlama, dizayn, planlama, satn alma, retim ve son kontrol aamalarndan getikten sonra nasl farkllatn gsteren bir karikatr anmsyorum. Bu rnekte teslimat yaplan maln mterinin talebiyle hi ilgisinin olmad anlatlr. Bir adet deve ve bir adet ku sipari eden mteriye bunlarn yerine bir adet "devekuu" yollanabilmesi, mesajn iletim esnasnda gnderildiinden daha tutarsz hale gelmesinden dolaydr.

Bu rnekleri oaltmak mmkn. Enformasyon kayb sadece iletiim kanalnda deil ayn zamanda mesajn eviri mekanizmalarnda (kodlayc, kod zc) olumaktadr. Grlt olmayan bir iletiim sisteminde kaynaktaki entropi ve iletiim sreci sonunda alcdaki entropi ayndr. Yani istenilen mesajlar, hibir kesintiye ve bozulmaya uramadan hedefe varmtr. H(y) = H(x) Ancak grltsz olmayan bir iletiim sistemi mevcut deildir. Bu yzden grltnn kt etkisinden kurtulmak iin iletim kanallarnn kapasitesi maksimum entropiye gre artrlr ve bu da vericiden gnderilen mesajlarda bir fazlala (redundancy) neden olur. E = (S,N) Bu denklemde E : Alnan sinyal, S : letilen sinyal N : Grlt letiim kanallarndaki grltye kar mcadelede belli bal yntem kullanlr: 1. Bir kanaldan ayn mesajn birden ok gnderilmesi 2. Ayn mesaj gndermek iin kanal saysn iki katna karlr. 3. Alfabedeki baz karakterlerin veya baz kelimelerin kullanmnn kstlanmas Askerlik yapanlar bilirler. Komutanlar verdikleri emri astlarna tekrarlatmalar grltye kar aldklar dolayl bir nlemdir. Turan KLAHOLU

Termodinamiin kinci Yasas

Dnya sona erer byle Bir patlamayla deil iniltiyle. (T. S. Eliot)

Termodinamik, teorik fiziin, s hareketinin yasalaryla ve snn dier enerji trlerine dnmyle ilgilenen bir daldr. Szck Yunanca therme (s) ve dynamis (kuvvet) szcklerinden tretilmitir. Aslen deneylerden tretilen, ancak artk aksiyom olarak deerlendirilmekte olan iki temel ilkeye dayanr. Birinci ilke, s ve iin edeerlii yasas biimine brnen, enerjinin korunumu yasasdr. kinci ilke, dier cisimlerde herhangi bir deiiklik olmakszn snn kendiliinden souk bir cisimden scak bir cisme geemeyeceini ifade eder. Termodinamik bilimi sanayi devriminin bir rnyd. 19. yzyln balarnda, enerjinin farkl ekillere dntrlebilecei ama asla yaratlamayaca ya da yok edilemeyecei kefedilmiti. Bu, fiziin temel yasalarndan biri olan termodinamiin birinci yasasdr. Daha sonra, 1850de, Robert Clausius termodinamiin ikinci yasasn kefetti. Bu yasa, entropinin (yani bir cismin enerjisinin scaklna oran) her tr enerji dnmnde, mesel buhar makinesinde, her zaman arttn belirtir. Entropi genellikle, dzensizlie (dalmaya) dnk isel bir eilim olarak anlald. Her aile, bir evin bilinli bir mdahale olmakszn, bir dzen durumundan dzensizlik durumuna geme eiliminde olduundan gayet haberdardr, hele etrafta ocuklar dolayorsa. Demir paslanr, aa rr, cansz et bozulur, banyodaki su sour. Dier bir deyile, bozulmaya dnk genel bir eilim varm gibi grnr. kinci yasaya gre atomlar, kendi hallerine brakldklarnda mmkn olduunca karacaklar ve rasgele dalacaklardr. Paslanma olur, nk demir atomlar etraflarndaki havada bulunan oksijen atomlaryla demir oksit oluturmak zere birbirine karma eilimindedirler. Banyo suyunun yzeyindeki daha hzl hareket eden molekller havadaki daha yava hareket eden molekllerle arpr ve enerjilerini onlara iletirler. Bu snrl bir yasadr, az sayda parack ieren sistemlere (mikro sistemler) ya da sonsuz sayda parack ieren sistemlere (evren) uygulanamaz. Ne var ki, bu yasasnn uygulann zel bir alann olduka tesine geniletmeye dnk, her trl yanl felsefi sonulara yol aan arkas kesilmeyen giriimlerde bulunulmutur. Geen yzyln ortalarnda, termodinamiin ikinci yasasnn kifleri R. Clasius ve W. Thomson, bu yasay bir btn olarak evrene uygulamay denediler ve tamamen yanl bir teoriye ulatlar; evrenin sonunun sl lm teorisi. Bu yasa 1877de Ludwig Boltzmann tarafndan yeniden tanmland. Boltzmann, termodinamiin ikinci yasasn maddenin atom teorisinden tretmeye almt, ki bu atom teorisi ancak onun lmnden sonra belli bir temel kazanmt. Boltzmann versiyonunda, entropi maddenin verili bir durumunun olaslk fonksiyonu olarak grlr: durumun olasl arttka, entropisi de artar. Bu versiyonda, tm sistemler bir denge durumuna (yani net bir enerji aknn olmad bir duruma) ulama eilimindedirler. Bylelikle, eer scak bir cisim souk bir cismin yanna konulursa, enerji (s) scak olandan souk olana doru akacaktr, ta ki dengeye ulancaya, yani ayn scakla sahip oluncaya dein. Boltzmann fizikte mikroskobik (kk-lekli) dzeyden makroskobik (byk-lekli) dzeye geiin sorunlaryla ilk ilgilenen insand. Termodinamiin yeni teorilerini klasik yrnge fiziiyle uzlatrmaya alt. Maxwell rneini izleyerek, sorunlar olaslk teorisiyle zmeye urat. Bu ise mekanik determinizmin eski Newtoncu yntemleriyle radikal bir kopuu ifade ediyordu. Boltzmann, entropideki tersinmez artn, artan molekler dzensizliin bir ifadesi olarak grlebileceini kavramt. Onun dzen ilkesi, bir sistemin ulaabilecei daha olas durumun, sistem ierisinde ayn anda gerekleen olaylar eitliliinin birbirini istatistiksel olarak bertaraf ettii durum olduuna iaret eder. Molekller rasgele hareket edebilirken, ortalama olarak, belli bir anda, bir ynde hareket edenlerin says dierleriyle ayn olacaktr. Enerji ve entropi arasnda bir eliki vardr. Bu ikisi arasndaki kararsz denge, scaklk tarafndan belirlenir. Dk scaklklarda enerji baskn kar ve dzenli (dk entropi) ve dk enerjili durumlarn ortaya kna ahit oluruz, tpk molekllerin dier molekllere gre belli bir konuma hapsolduklar kristallerde olduu gibi. Ne var ki, yksek scaklklarda entropi stn gelir ve kendini molekler dzensizlikte da vurur. Kristalin yaps ker ve nce bir svya, ardndan da gaz haline geie ahit oluruz. kinci yasa, yaltlm bir sistemin entropisinin srekli artacan ve iki sistem bir araya getirildiinde bileik sistemin entropisinin tek tek sistemlerin entropileri toplamndan daha byk olacan ifade eder. Ne var ki, termodinamiin ikinci yasas fiziin dier yasalar gibi, mesel Newtonun ktleekim yasas gibi deildir, nk her zaman uygulanabilir bir yasa deildir. Balangta klasik mekaniin zel bir alanndan tretilen ikinci yasa, Boltzmannn elektromanyetizma ya da ktleekim gibi kuvvetleri hesaba katmamas ve yalnzca atomik arpmalar kabul etmesi gereince snrlanr. Bu da fiziksel srelerin ylesine snrl bir tablosunu sunar ki, bu yasa, kaynatclar gibi snrl sistemlere uygulanabilir olsa da, genel olarak uygulanabilir bir yasa eklinde ele alnamaz. kinci yasa her koulda doru deildir. Mesel Brown hareketi onunla eliir. Bu yasa, klasik biimiyle, genel bir evren yasas olarak akas doru deildir. kinci yasann, bir btn olarak evrenin kanlmaz bir entropi durumuna meyletmesi gerektii anlamna geldii iddia edildi. Evren kapal bir sisteme benzetilerek, tm evrenin kanlmaz olarak bir denge durumuyla, yani her yerde ayn scakla sahip bir durumla sonlanmas gerektii sylendi. Yldzlar yaktlarn tketecekler. Tm yaam yok olacak. Evren niteliksiz bir hilik enginliinde yavaa tkenecek. Isl lmn acsyla kvranacak. Bu i karartc evren tablosu, evrenin gemi evrimi hakknda bildiimiz ya da bugn grdmz her eyle dorudan eliir. Maddenin belli bir mutlak denge durumuna meylettii fikri, bizzat doann kendisine aykrdr. Cansz, soyut bir evren grdr. Bugn evren herhangi bir denge durumunda olmaktan ok uzaktr, ve byle bir durumun ne gemite varolduuna ne de gelecekte varolacana dair en kk bir belirti bile yoktur. Dahas, eer entropinin artma eilimi srekli ve lineer bir eilimse, evrenin neden uzun zaman nce farkllamam paracklarn lk bir orbas olarak sona ermedii de pek ak deildir. Bilimsel teorileri aka kantlanm bir uygulama alan bulduklar snrlarn tesine geniletmeye dnk giriimlerde bulunulduunda neler olabileceinin bir baka rneidir bu. Termodinamiinin ilkelerinin snrlar, getiimiz yzylda, mehur ngiliz fizikisi Lord Kelvin ile jeologlar arasnda, dnyann yana dair bir polemikte oktan ortaya konulmutu. Lord Kelvinin termodinamik temelindeki ngrleri, jeolojik ve biyolojik evrimden rendiimiz her eye aykryd. Teori, dnyann 20 milyon yl nce bir eriyik durumunda olmas gerektiini varsayyordu. Toplanan muazzam saydaki delil jeologlarn hakl olduunu, Lord Kelvinin yanldn kantlamt. 1928de ngiliz bilimci ve idealisti Sir James Jean, Einsteinn grelilik teorisinden alnm eitli unsurlar da ekleyerek evrenin sl lm hakkndaki eski argmanlar canlandrd. Madde ve enerji zde olduklarndan, diye iddia ediyordu, evren en sonunda tm maddenin enerjiye dnmesiyle sonlanmak zorundadr: Termodinamiin ikinci yasas, evrendeki maddeleri, yalnzca lm ve yok olula sonulanan ayn yolda ve ayn ynde hareket etmeye zorlar diyerek karamsar kehanetlerde bulunuyordu.[1] Benzer karamsar senaryolar yakn zamanlarda da ileri srlmtr. Son zamanlarda baslan bir kitapta: ok uzak gelecein evreni, hepsi birbirinden yava yava uzaklaan fotonlar, ntrinolar ve gittike azalan saydaki elektronlar ve pozitronlardan oluan akl almayacak derecede seyreltilmi bir orba olacak. Bildiimiz kadaryla, hibir temel fiziksel sre gereklemeyecek. mrn tamamlam, ama hl ebedi yaamla belki ebedi lm daha iyi bir tanmlama olurdu kar karya olan evrenin souk ve kasvetli ksrln kesintiye uratacak hibir nemli olay meydana gelmeyecek. Bu kasvetli, souk, karanlk, zelliksiz, neredeyse hilik grnts, modern kozmolojinin, on dokuzuncu yzyl fiziinin sl lmne en ok yaklat noktadr.[2]

Tm bunlardan ne sonu karmalyz? Eer tm yaam, yalnzca dnyadaki deil, batan aa evrendeki tm yaam, byle bir sona mahkmsa, o zaman herhangi bir eye canmzn sklmas niye? kinci yasann gerek uygulama alannn tesine bu ekilde tarlmas, her trl yanl ve nihilist felsefi sonulara yol amtr. Bylelikle ngiliz filozof Bertrand Russell, Neden Hristiyan Deilim adl kitabnda unlar yazabilmiti: alar boyu harcanan tm abalar, tm adanmlklar, tm esinlenmeler, insan dehasnn tm parlts, gne sisteminin engin lmnde tkenmeye yazgldr, ve ... insanln baarlarnn tm antlar kanlmaz olarak yklp giden bir evrenin enkaz altnda kalmak zorundadr; btn bunlar, tartmasz olmasa bile o denli kesindir ki, bunlar yadsyan bir felsefenin ayakta kalma umudu yoktur. Ruhun barna bundan byle, yalnzca bu gerekler erevesinde, yalnzca bu amansz umutsuzluun sarslmaz temeli zerinde gvenle ina edilebilir.[3] Kaostan kan Dzen Son yllarda, ikinci yasann bu karamsar yorumuna yeni ve artc bir teoriyle meydan okundu. Nobel dll Belikal Ilya Prigogine ve alma arkadalar, termodinamiin klasik teorilerine tmyle farkl bir yorumun ncln yaptlar. Boltzmannn teorileriyle Darwininkiler arasnda baz paralellikler vardr. Her ikisinde de ok sayda rasgele dalgalanmalar tersinmez bir deiim noktasna varrlar; birinde biyolojik evrim biiminde, dierinde ise enerjinin dalmas ve dzensizlie dnk bir evrim biiminde. Termodinamikte zaman, kolayca dnme uramayan bir duruma indirgenmeyi ve lm artrr. Burada u soru ortaya kar: bu durum, rgtlenmeye ve hatta gittike artan bir karmaklkta rgtlenmeye dnk isel bir eilim tayan yaam olgusuyla nasl rtmektedir? Yasa, eer kendi hallerine braklrsa, eylerin artan entropiye dnk bir eilim tadn syler. 1960larda, Ilya Prigogine ve dierleri, gerek dnyada atomlarn ve molekllerin neredeyse hibir zaman kendi hallerine braklmam olduklarn fark ettiler. Her ey dier her eyi etkiler. Atomlar ve molekller neredeyse her zaman dardan madde ve enerji aknn etkisine aktrlar, ki eer yeterince glyse, bu ak, termodinamiin ikinci yasasnn varsayd grnte kar konulmaz dzensizlik srecini ksmen tersine evirebilir. Aslnda, doa yalnzca dalma ve bozunmann deil, tam zt srelerin de saysz rneini sunar; kendi kendini rgtleme ve byme. Odun rr ama aalar byr. Prigoginee gre doann her kesinde kendini rgtleyen yaplar vardr. Benzer ekilde M. Waldrop da u sonuca kar: Lazer kendi kendini rgtleyen bir sistemdir, k tanecikleri, fotonlar, kendiliinden, tek bir gl demet ierisinde gruplanabilirler, bu demet ierisinde her foton uygun adm hareket eder. Rzgrlar srkleyen ve okyanuslardan yamur suyunu eken kasrga, gneten gelen kesintisiz bir enerji akyla glendirilmi kendi kendini rgtleyen bir sistemdir. Matematiksel olarak analiz edilmek iin ok karmak da olsa, canl bir hcre, besin biiminde enerji alan ve enerjiyi s ve atk madde olarak dar atan kendi kendini rgtleyen bir sistemdir.[4] Tabiatn her yerinde eitli desenler grrz. Bazlar dzenli bazlar dzensizdir. Bozunma vardr ama byme ve gelime de vardr. Yaam vardr ama lm de vardr. Ve aslnda bu eliik eilimler birbirlerine sk skya baldr. Birbirinden ayrlamazlar. kinci yasa, tm tabiatn dzensizlik ve bozunmaya giden tek ynl bir yolda ilerlediini iddia eder. Ama bu, doada gzlemlediimiz genel desenlerle badamaz. Entropi kavramnn kendisi, termodinamiin kat snrlarnn dnda, sorunlu bir kavramdr. Termodinamik almalarna dalm ciddi fizikiler, amasz bir enerji ak nasl oluyor da dnyaya hayat ve bilin yayyor eklindeki bir sorunun ne denli rahatsz edici olduunun farkna varmlardr. Meseleyi daha da karmak hale getiren ey entropi kavramnn kaypakldr, termodinamiin amalarna uygun olarak s ve scaklk terimleriyle olduka iyi tanmlanm bulunan entropi, bir dzensizlik ls olarak saptanmasnda eytanca glkler karmaktadr. Fizikiler, sudaki dzenin derecesini lmekte byk glklerle karlayorlar, nk su buz haline dnrken kristal yaplar oluturmakta ve bu arada enerji aa karmaktadr. Dahas termodinamik entropi; aminoasitlerin, mikroorganizmalarn, eeysiz reyen bitki ve hayvanlarn ve beyin gibi karmak enformasyon sistemlerinin oluumundaki biim ve biimsizliin deien derecelerinin bir ls olarak sefil bir iflsa srklenir. Elbette bu evrimleen dzen adacklar ikinci yasaya boyun emelidir. nemli yasalar, yaratc yasalar baka yerde yatar. [5] Nkleer fzyon sreci, evrenin bozunmasnn deil, inasnn rneidir. H. T. Poggio tarafndan 1931de buna iaret edilmiti. Poggio, termodinamik kasvet peygamberlerini, dnyadaki belirli ve snrl durumlara uygulanan bir yasay hibir gereke gstermeksizin tm evrene geniletme abalarna kar uyarmt. Evrenin her zaman geri kalp duran bir saate benzediinden o kadar emin olmayalm. Bu saatin yeniden kurulmas sz konusu olabilir.[6] kinci yasa iki temel unsur biri olumlu dieri olumsuz barndrr. lki, belli srelerin imknsz olduunu syler (mesel s her zaman scak olan yzeyden souk olana doru akar, asla tersine deil) ve ikincisi (ki bu dorudan birincisinden kar), entropinin tm yaltk sistemlerin kanlmaz bir zellii olduunu belirtir. Yaltk bir sistemde tm denge-d durumlar ayn trden bir denge durumuna doru bir evrim retirler. Geleneksel termodinamik, entropide yalnzca dzensizlie dnk bir hareketi grd. Ne var ki bu, yalnzca basit, yaltk sistemlere (rnein bir buhar makinesi) atfta bulunur. Prigoginein, Boltzmannn teorilerine getirdii yeni yorum ok daha geni apl ve kknden farkl bir yorumdur. Kimyasal reaksiyonlar molekller aras arpmalarn bir sonucu olarak gerekleir. Normalde, arpma bir durum deiikliine yol amaz, molekller sadece enerji deitirirler. Bununla birlikte, bazen bu arpma ierdii molekllerde bir deiiklie yol aar (reaktif arpma). Bu reaksiyonlar katalizrler araclyla hzlandrlabilir. Canl organizmalarda, bu katalizrler enzim adn alan zel proteinlerdir. Bu srecin dnya zerinde yaamn ortaya knda belirleyici bir rol oynadna inanmak iin her trl nedene sahibiz. Kaotik olarak grlen, molekllerin salt rasgele hareketleri, belli bir noktada kritik bir aamaya ular, burada nicelik bir anda nitelie dnr. Ve bu, yalnzca organik deil inorganik de dahil olmak zere maddenin tm biimlerinin zsel bir zelliidir. Biyolojik rgtlenme dzeyi ykseldike ynelimli zaman alglamas dikkate deer ekilde artar ve muhtemelen insan bilinciyle doruk noktasna varr. [7] Her canl organizma dzen ve aktiviteyi birletirir. Tersine, denge durumundaki bir kristal, yaplanmtr ama hareketsizdir. Doada denge normal deildir, Prigogineden aktarrsak nadir ve kararsz bir durumdur. Denge-dlk kuraldr. Kristaller gibi basit yaltk sistemlerde, denge uzun sreli olarak, hatta sonsuza dein korunabilir. Ama yaayan eyler gibi karmak srelerle ilgilendiimizde durum deiir. Canl bir hcre denge durumunda tutulamaz, aksi takdirde lr. Yaamn ortaya kna hkmeden sreler basit ve lineer deil, diyalektiktir, niceliin nitelie dnt ani sramalar ierir. Klasik kimyasal reaksiyonlar olduka rasgele sreler olarak grlr. erdii molekller uzayda dzgn olarak dalmtr ve yayllar normal bir biimde yani bir Gauss erisi tipindedir. Bu tip reaksiyonlar Boltzmannn grne denk derler, burada reaksiyonun tm yan zincirleri kaybolup gider ve reaksiyon kararl bir reaksiyonda, hareketsiz bir dengede son bulur. Ne var ki, son onyllarda bu tip ideal ve basitletirilmi reaksiyonlardan farkl kimyasal reaksiyonlar kefedildi. Bunlar yaygn ismiyle kimyasal saatler olarak bilinirler. En mehur rnekleri, Belousov-Zabotinski reaksiyonu ve Ilya Prigogine tarafndan tasarlanan Brksel modelidir. Lineer termodinamik, mmkn olan en dk aktivite dzeyine eilimli, kararl, ngrlebilir bir sistem davran tanmlar. Ne var ki, bir sisteme etkiyen termodinamik kuvvetler, lineer blgenin ald bir noktaya ulatnda, artk kararllktan bahsedilemez.

Trblans ortaya kar. Trblans, uzun zaman boyunca dzensizlik veya kaosun e anlamls olarak ele alnd. Fakat artk, makroskobik (byk lekli) dzeyde srf kaotik dzensizlik olarak grnenin, aslnda mikroskobik (kk lekli) dzeyde son derece rgtl olduu kefedilmi bulunmaktadr. Bugn, kimyasal kararszlklarn incelenmesi yaygnlat. Ilya Prigoginein klavuzluunda Brkselde izlenen zel aratrma program zellikle dikkate deerdir. Kimyasal kararszln balad kritik bir noktann tesinde nelerin gerekletiinin incelenmesi, diyalektik asndan son derece byk bir neme sahiptir. Kimyasal saat olgusu bilhassa nemlidir. Brksel modeli (Amerikal bilimciler tarafndan Brusselatr lakabyla anlr) gaz molekllerinin davranlarn tanmlar. Kaotik, tmyle rasgele hareket durumundaki iki tip molekl olduunu varsayalm, krmz ve mavi. Belli bir anda, ara sra krmz ya da mavi parldamalarla birlikte bir mor renk veren dzensiz bir molekl dalmnn sz konusu olmas beklenir. Ancak kimyasal bir saatte, kritik noktann tesinde gerekleen ey bu deildir. Sistem nce tmyle mavi, sonra tmyle krmzdr ve bu deiimler dzenli aralklarla gerekleir. Prigogine ve Stengers yle diyor: Milyarlarca molekln aktivitesinden kaynaklanan bylesi yksek derece bir dzen inanlmaz grnr ve aslnda, eer kimyasal saatler gerekten de gzlenmemi olsayd, kimse byle bir srecin olabileceine inanmazd. Tm rengi bir anda deitirebilmek iin, molekller bir ekilde aralarnda iletiiyor olmaldr. Sistem bir btn olarak davranmaldr. leride tekrar tekrar, kimyadan nrofizyolojiye kadar birok alanda ak bir neme sahip bu kilit szce dneceiz. Disipatif yaplar* belki de en basit fiziksel iletiim mekanizmalarndan birini gsteriyorlar. Kimyasal saat olgusu, doada belli bir noktada, dzenin kaostan nasl kendiliinden ktn gsterir. Bu nemli bir gzlemdir, zellikle de yaamn inorganik maddeden ortaya k tarzna ilikin olarak. Dalgalanmal dzen modelleri, kk nedenlerin byk sonularnn olabilecei kararsz bir dnya ngrr, fakat bu dnya keyfi deildir. Tam tersine, kk bir olayn glenmesine yol aan nedenler, aklc sorgulama iin meru bir konudur. Klasik teoride, kimyasal reaksiyonlar istatistiksel olarak dzenlenmi bir tarzda gerekleir. Normalde, dz bir dalm gsteren ortalama bir molekl konsantrasyonu vardr. Gerekte ise, kendi kendini rgtleyebilen lokal konsantrasyonlar ortaya kar. Bu sonu geleneksel teori asndan tmyle beklenmeyen bir durumdur. Prigoginein kendi kendini rgtleme olarak adlandrd bu odaklanma noktalar, kendilerini tm sistemi etkileyebilecek bir noktaya dek pekitirebilirler. Eskiden marjinal olgular olarak dnlen eyin artk mutlak lde belirleyici olduu anlalmtr. Geleneksel gr, tersinmez sreleri, makinelerdeki srtnme ve s kayplarnn neden olduu bir ba bels olarak deerlendirmekteydi. Ancak durum deimitir. Tersinmez sreler olmakszn yaam mmkn olamazd. Cehaletin bir sonucu olarak tersinmezlie znel bir olgu gzyle bakan eski gre bugn gl bir ekilde meydan okunmaktadr. Prigoginee gre tersinmezlik, gerek mikroskobik gerekse makroskobik, her dzeyde mevcuttur. Ona gre, ikinci yasa, yeni bir madde anlayna yol aar. Denge-d bir durumda, dzen ortaya kar. Denge-dlk, kaostan dzen karr.[8]

Gnlk
Eddington'u (The Nature of the Physical World) okuyorum. Yllar nce okumu olduum 'entropi' sorunu yine ilgimi ekti. Benjamin'in Kafka'y anlatrken, Eddington'un szleriyle benzetme yapmas ve entropi. Einstein'a gre milyarlarca yl sonra evren bir s lmyle karlaacak maksimum entropiye ulaacak. Bize ne? denebilir. Kafka'nn dehetinde entropiyi sezmesinin pay var. Ayrca insan yaarken 'sezgi' ile bu, milyarlarca yl sonra olacak scak lmn dehetini duyabilir. Bence en korkuncu enerjinin her noktada ayn olmas; 'Dehumanization' denilen ey gerekte bu olmal. Kafka'nn insanlarnda gittike bir ilgisizlik, farkszlk balar. Entropi balar yani. Kafka evrendeki keyfi unsurun (random element) artn sezmi olmal. Kafka'nn duyduu dehet, metafizik bir dehet deildi yani. Son derece dzenli grnen, ama aslnda akl d olan toplumda, gerekst -ya da d- keyfilikler yer alr. nsanlar evrendeki baaa gidiin farkndadrlar sanki; bu yzden bir yere ulalamayacan (olumlu bir yere) bilirler. Aslnda K. (romanlarn kahraman) olumlu bir tiptir; mitlidir, savar kazanamayacan bildii halde. Bu, asil bir savatr. mitsizlie kar savatr. Entropiye kar savatr. Kafka'nn karsnda olanlar, aslnda onun bu derin sezgisine kar kyorlar; yani bu sezgiye sahip olmadklar iin onu yanl yorumluyorlar. Entropi, bireyler iin szkonusu bir yasa deil. Topluluklar yneten fizik yasalarda keyfiliin zamanla artna dayanyor; buna gre bireyin entropik sezgisi topluma kar tepkileriyle geliebilir bence. Gene Kafka buna rnek. Bylece Kafka'nn bireyci olmad, evreni alglarken 'insann yalnzl ve Tanr karsnda gszl' gibi yorumlarn tutarszl ortaya kyor. Nitekim Dostoyevski de toplumla, zellikle kendi toplumuyla derinden ilgili. (Bizim 'inteligentici' toplumla gerek iliki kurmay nasl farkl yorumluyorlar.) Evrenin dzeninde keyfi eleman zaman +'a doru gittike arttna gre, geriye zamann balangcna doru gidildike entropinin azalmas ve yok olmas gerekiyor. Yani her eyin kesin ve belirli bir dzene bal olduu bir dnem vard. Bu Tanrnn varln kantlamak iin kullanlm bir zamanlar. (Cennet ve Cennetten kovulma da ayn esasa balanabilir.) Fakat ihtimal kanunlar da balangca doru gittike nasl kesinlik kazanr? Yani bir zar atlnca e gelmesi ihtimali 1/6'dan 1'e gidebilir mi? Olamaz. Bu kesinlik tar. + zamana doru da 1/6 yerine nasl 1/12 olmayacaksa geriye doru da deiemez. Fakat byle olunca da bu ihtimal kanunlarna bal keyfilik nasl artar ya da azalr? Ya da biz bunun artp azaldn nasl bilebiliriz? Ouz Atay

Entropi ve Kominizm
Evrene komnizm lazmsa onu da doann kanunlar getirir. Sigarann duman neden ortamda sigara imeyen o tek kiinin zerine doru gider? Ak sevgililer niye ayrlr, iyi arkadalar niye kser? Neden sava diye bir ey var? Ben niye tandm? nk tm sistemler dzensizlii dzene tercih ediyor Ben yine tandm. imdi yars boaltlm koliler, boaltlan ksmlarnn ancak yars yerine yerletirilebilmi, gerisi ortala yaylm eyalar falan, bilgisayar kurmuum, fakat alma masam burada m duracak, yoksa nerede duracak bilemeden, mthi dzensiz bir evde, neye nereden balayacan hi bilmeyen mthi dzensiz bir kafayla bilgisayar ekranna bakmaktaym. Ve elbette, insan olan sorar kendine; "Niye dzenimi bozdum da yine tandm ki ben?" diye. Tam da bir denge kurmuken, tm dengeyi altst edip yeni bir evde her eye sil batan balamak niye? Niye? Dzensizlie bilimsel izah Entropi yznden herhalde. yle: Yllar nce bir gn ders alyorum. Konu: Entropi. "Aman be" dedim, "hibir halt anlamyorum. Bu ne ki bu?" ngiliz Dili ve Edebiyat'ndan bir arkada "Bana anlat, anlatrken anlarsn" dedi. yi. Baladm "termodinamik sistem", "elde edilemeyen enerji" falan diye gevelemeye. Tm sistemlerin dzensizlie gitme eilimi olduunu syledim.

"Ha" dedi, "biz sigara itiimizde duman sigara imeyen Ilgn'a gidiyor ya... yle bir ey!" Eh, bu da bir aklama. Denemek babnda sigara yaktk. Duman, kvrla kvrla, deneyimizin sonunu merakla bekleyen Ilgn'a doru gitti. O gnden sonra odada sigara imemizi, "Ortamda entropi var" gibi gayet manasz, ne id belirsiz bir gerekeyle yasaklad Ilgn. Ve fakat biz kanmtk, nasl kar kabilirdik? Bu arada Ilgn da uluslararas ilikiler okuyordu. "Demek ki" dedi, "savalar da bu entropinin marifeti." Tabii, tabii... Tm sistemler dzensizlie gitmek istiyorsa eer, toplumlarn ve lkelerin de dzensizlie gitme eilimde olmas gayet normal. Daha sonralar, ne zaman iyi giden bir iliki bitse, ak sevgililer ayrlsa, yakn arkadalar sama sapan bir kavga edip artk birbirlerinin yzne bakmaz olsalar diyelim, olaya bilimsel bir ciddiyet katma babnda "Ortamda entropi var" geyii evirdik. Entropik miyiz neyiz? nsanlar tm hayatlar boyunca dzen ve huzur peinde kouyor olabilirler ama aslnda dzen ve huzur insanlara gre bir ey deil. Uygun olsa, niye insanlar tam sevgilileriyle tm sorunlarn zp artk onun sevgisinden emin olduklarnda, tam da mutlu olmalar gereken bir anda baka birine ak olsunlar ki? Yoksa niye biz tam da evimize alm, onun huyunu suyunu, elektriini, gazn renmiken bu dzeni bozup baka bir eve tanalm? Entropiiz ite. Entropik anarist! Dzensizlik peindeyiz. Komnizm geliyor Sevgilime byle demedim tabii. Hakikaten beni entropimle ba baa brakt gibi eski ev sahibini arar, hamallar falan geri getirip her eyleri toplayp gerisin geri eski evimize dnerdi. "En kararl hale ulamaya abalyoruz hayatm" dedim. Entropi dzensizlie meyil gibi grnr ama aslnda evrenin enerjiyi ortama eit olarak yayarak en kararl hale ulamaya abalamasdr. Biz de ite, eskisine gre daha geni olan bu evde, kendimizce daha kararl bir dzen kuracamza inanyoruz, inallah kolileri nmzdeki birka asr iinde boaltp yerletirebilirsek, vesaire vesaire... Size bir ey syleyeyim mi? "Entropi mi, mentropi mi, ne yazm yine bu ya?" diye sylenip adn ezberlemeyi reddettiiniz o ey sayesinde, tpk sigara dumannn ortama yaylmas gibi, bir gn para- pul, mevki, hatta n bile tm evrene / insanlara eit olarak yaylacak. Komnizm bir gn illa ki gelecek yani. Kapitalizm bir gn tm dnyaya eit olarak dalacak bir baka deyile. u sralar Trkiye Komnist Partisi'nin adndaki "komnist" tartlyor. Anayasa Mahkemesi "Komnist ismiyle parti kurulamaz" yasann devamna karar verdi. imdi ne olacak? Trkiye Entropi Partisi... Mi? Tuba Akyol

Evrim ve Termodinamiin kinci Yasas

Evrim kuramna kar kanlar, inanlarn daha bilimsel bir ambalajla sunmak iin termodinamiin ikinci yasasn arptyorlar.Termodinamiin ikinci yasas, doada hangi srelerin olup olamayacan ngrr. Birinci yasann (enerjinin korunumu yasas) izin verdii tm ilemlerde sadece baz enerji dnm trleri mmkn olabilmektedir. Aadaki sre rnekleri, termodinamiin birinci yasas ile uyumludur; fakat ikinci yasayla kontrol edilen bir dzende olmaldr: (1) Scakl farkl iki cisim termal olarak temas ettirilirse, scak cisimden souk cisme doru s ak olur, fakat souktan scaa doru asla s ak olmaz.. (2) Tuz, suda kendiliinden zlr, fakat tuzlu sudan tuzu elde etmek iin baz d ilemler gerekir. (3) Bir lastik top yere dt zaman bir dizi sramadan sonra sonuta durur; olay tersine evirmek mmkn deildir. (4) Bir sarkacn salnm genlii, destek noktasndaki srtnme ve hava moleklleri ile arpmadan dolay zamanlan azalr ve sonuta durur. Burada sarkacn balang mekanik enerjisi s enerjisinie evrilir. Burada enerjinin ters dnm mmkn deildir.

Bu rnekler, tek ynl srelerdir yani tersinmez srelerdir. Bu olaylarn hibiri, kendiliinden ters ynde olumaz. Eer olusayd termodinamiin ikinci kanununa aykr olurdu (Dip not:Daha kesin olarak, zaman tersinmezlii anlamnda olaylar beklenmedik srada oluur. Bu gre gre, olaylarn bir ynde olma olasl dier ynde olma olaslndan ok ok fazladr.)Termodinamik ilemlerin tek ynl karakteri, zaman iin bir yn oluturur. Ters ynde gsterilen komik hareketlerle dolu bir filmde olaylar, zaman tersinirli bir dnyadan anlamsz bir sralamada oluur. ok eitli ekilde ifade edilebilen termodinamiin ikinci kanunun, pekok nemli uygulamalara sahiptir. Mhendislik asndan, belki de en nemli uygulama, bir s makinasnn veriminin snrl olmasdr. Basit ifadeyle, ikinci kann sy tmyle, srekli olarak baka bir enerjiye eviren bir makinann yaplmasnn mmkn olmadn syler. Entropi kavramnn asl yeri termodinamiktir. Fakat nemi istatistik mekanik alannda daha da artmtr. nk bu inceleme yntemi, entropi kavramn baka bir yolla aklar.statistiksel mekanikte bir maddenin davran, madde ierisindeki atom ve molekllerin istatistiksel davranlar ile tanmlanr. Bu ekildek incelemenin ana sonularndan biri: Yaltlm sistemler dzensizlie elimlidir ve entropileri bu dzensizliin bir lsdr. rnein odanzdaki havadda bulunan gaz moleklllerini dnnz. Eer btn molekller askerler gibi dzenli hareket etselerdi, bu ok dzenli bir hal olurdu. Bu pek olaan olmayan bir haldir. Eer moleklleri grebilseydik onlarn rastgele, her dorultuda hareket ettiklerini, birleri ile arptklarn, arpma srasnda hzlarnn deitiini, bazlarnn daha yava bazlarn daha hzl gittiini izleyecektik. Bu, hayli dzensiz ve hata en muhtemel olan haldir. Btn fiziksel olaylar, en olas duruma ulama eilimindedi ve byle dzensiz bir durum, dzensizliin daima artt bir durumdur. Entropi, dzensizlik ls olduu iin aadaki gibi anlatlabilir: Btn doal olaylarda evrenin entropisi artar. Bu, termodinamiin ikinci yasasnn baka bir biimde anlatmdr. Peki bu yasayla evrimin ilikisi nedir? kinci yasa sy yoku yukar itmeyi yani souk cisimden scak cisme s aktarma olaynda olduu gibi, olaslk d brakmaz ya da dzesizlikten dzenli duruma geee de izin vermektedir. Byle bir ilem iin dardan enerji gerektii, rnein srekli elektrik verilmesi gibi aka ifade etmektedir. Bunun kant ok uzamzda deildir. rnein, mutfaktaki buzdolab elektrikle alarak, daha souk olan ierden darya s atmaktadr. (Serway, Fizik, 22. Blm,587-588) Evrim ve Entropi Enerjinin korunumu yasasn ilk olarak bir fiziki deil bir tp adam akla kavuturmutu. Bunun iin deneyinde o da fareleri kullanmtr. Besinler yandnda ne kadar enerji olutuunu saptayabilirsiniz. Bir miktar besini farelere yedirirseniz, tpk yanmada olduu gibi, besin oksijen etkisiyle karbon dioksite dnr. Enerjiyi, her iki durumdaki enerjiyi lerseniz canl varlklarn canszlarla ayn eyi yaptn grrsnz. Enerjinin korunumu yasas br olgular iin geerli olduu kadar yaam iin de geerlidir unu da eklemek isterim: cansz olan eyler iin doru olduunu bildiimiz her yasann yaam denilen o byk olgu iin snandnda da doru kmas ok ilgin bir ey. Fizik yasalar balamnda, ok daha karmak olan canl varlklarda olup bitenlerin yaamayan varlklarda olup bitenlerden farkl olmasn gerektiren bir bulgu henz yoktur... (R. Feynman, FY s: 80-81) Canl varlklarn en kk moleklleri proteinlerdir. Bunlarda tirbon zellii vardr ve saa doru dnerler. u kadarn syleyebiliriz ki, ayn eyleri kimyasal olarak yapabilirsek ve de saa deil sola doru yaparsak, biyolojik olarak ilemezler; nk, baka proteinlerle karlatklarnda uyumu salayamazlar. Sol ynl bir yiv sol ynl bir yive uyar; fakat sol ve sa birbirine uymaz. Kimyasal yaplarnda sa ynl yivi olan bakteriler sol ve sa ynl ekeri ayrt edebilirler. Bunu nasl baaryorlar? Fizik vi kimya iki tr molekl de retebilir; ancak onlar ayrt edemez. Ama biyoloji ayr edeilyor. yle bir aklama akla yakn grnyor: ok, ok eskiden, hayat daha yeni baladnda, raslant sonucu bir molekl ortaya kt ve reyerek yayld vs. Uzun yllar boyunca bu tuhaf grnml, atall yumrular olan damlacklar birbirleriyle gevezelik edip durdular te bizler de balangtaki bu birka molekln evlatlarndan baka bir ey deiliz. Bu ilk molekllerin yle deil de byle bir ekil almalar tesadf sonucunda oldu. Ya bu ya dieri ya sa ya da sol olmak zorundayd. Sonra kendilerini oalttlar ve hala da oalmaya devam ediyorlar.Bu, bir atlyedeki vidalara benzer. Sa ynl vidalar kullanarak sa ynl vidalar yaparsnz, vs. Bu gerek, yani btn canl molekllerde ayn tr yiv bulunmas, molekler dzeye kadar inen canl soyunun hep ayn nitelii tama zelliinin belki de en anlaml ifadesidir. (R. Feynman, FY, s: 113-114) Entropi ki ey ayn scaklkta olduu zaman bir denge olutuunu syleriz, ancak bu onlarn enerjilerinin de ayn olduu anlamna gelmez; sadece, birinden enerji karmann brnden karmak kadar kolay olduunu belirtir. Scaklk enerji verme kolayl gibi bir eydir. Onlar yanyana koyarsanz, grnrde hibir ey olmaz. Enerjiyi eit olarak ileri geri birbirlerine geirirler; ancak, net sonu sfndr. yleyse, nesnelerin hepsi ayn scakla ulanca, bir ey yapmak iin kullanabileceimiz enerji yoktur. Ters-evrilmezlik ilkesi yledir ki, eer cisimlerin scaklklar farkl ise ve kendi hallerine braklrsa zaman getike scaklklar birbirine yaklar ve enerjinin kullanlabilirlii giderek azalr.

Bu, entropinin durmadan arttn syleyen entropi yasasnn deiik bir ifadesidir. Szckler stnde durmayalm. Bir baka deyile, kullanlabilir enerji durmadan azalyor da diyebeliriz. Bu, dzensiz molekl hareketleri kaosunun yol at bir dnya zelliidir. Farkl scaklktaki eyler kendi hallerine braklrlarsa ayn scaklkta olmaya ynelirler. Ayn scaklktaki iki eyiniz, rnein yanmayan bir ocak stne konulmu su varsa, ocak snp su donmayacaktr. Ancak, yanan bir ocak ve buz varsa tersi olacaktr. Demek ki tek ynllk, her zaman kullanlabilir enerjinin kaybedilmesine yol aar. Bu konuda syleyeceklerim bu kadar. Ancak baz temel zellikler haknda birka noktaya da deinmek isitiyorum. Burada ters-evrilmezlik gibi bir sonucu apak olan, ancak yasalarn aikar bir sonucu olmayan, temel yasalardan farkl bir rneimiz var. Bunun nedenini anlamak birok analizi gerektirir. Bu sonu, dnyann ekonomisi ve aikar grnen her konudaki gerek davran bakmndan ok nemlidir. Belleim, zelliklerim, gemi ile gelecek arasndaki fark tamamen bununla iiedir. Ancak yasalar bilmek bunu kolayca aklamaya yetmiyor; birok analiz de gerekiyor. Fizik yasalaryla olgular arasnda aikar ve dorudan bir uyum olmamas sk karlalan bir durumdur. Yasalar, deiik llerde, deneyimlerrden soyutlanmlardr. Bu zel durumda, yasal ters-evrilebilir olduklar halde olgularn erilememesi buna rnektir. Ayrntl yasalarla gerek olgularn temel zelllikleri arasnda ou zaman byk uzaklklar vardr. rnein, bir buzula uzaktan bakp denize den kayalar, buz hareteldreni vb, grdnzde onun kk altgen buz kristallerinden olutuunu hatrlamanz gerekli deildir. Fakat, buzun yrmesinin gerekten de altgen buz kristallerinden kaynaklandn biliyoruz. Buzulun rdavranlarn anlamak iin uzun zaman gerekir (gerekte, kristalleri ne lde incelemi olursa olsun hi kimse buz hakkknda yeterli bilgi sahibi deildir). Buna karn, kristalleri gerekten anlarsak sonunda buzullar da anlayacamz umuyoruz. Bu derslerde fizik yasalarnn temel elerinden szetmemize karn, hemen ekleyelim ki temel fizik yasalarn bugn bilebildiimiz kadar bilmek, herhangi bir eyi hemen anlamamz salamyor. Bunun iin zaman gerekiyor., yine de ancak ksmen anlayabiliyoruz. Sanki doa, gerek dnyadaki en nemli eylerin, bir sr yasann kark bir rastlantsal sonucuymu gibi grndkleri bir ekilde dzenlenmi. Bir rnek gerekirse, proton ve ntron gibi baz nkleer paracklar ieren atom ekirdekleri ok karmaktrlar. Enerji dzeyi dediimiz bir eylere sahiptirler ve deiik enerji deerleri olan durum veya koyullarda bulunurlar. Farkl ekirdeklerin enerji dzeyleri de birbirinden farkldr. Enerji dzeylerinin durumunu saptamak karmak bir matematiksel problemdir; bunu ancak ksmen zebiliyoruz. Dzeylerin kesin durumu son derece karmak bir eyin sonucudur. Bu nedenle, iinde 15 parack bulunan nitrojen 2.4 milyon voltluk bir dzeyi, bir bakasnn da 7.1 dzeyi vb olmasnda alacak bir ey yoktur. Doa hakknda ok ilgin olan bir ey vardr: Tm evrenin kendine zg yaps belirli bir ekirdekteki zel bir enerji dzeyinin durumuna bamldr. Karbon-12 ekirdeinde 7.82 milyon voltluk bir dzey olduu saptanmtr. Bu da akla gelebilecek her ey iin ok byk nem tamaktadr. Durum yledir: Hidrojenle balayalm. Balangta Dnya neredeyse tmyle hidrojenmi gibi grnyor. ekimin etkisiyle hidrojen skp snyor ve nkleer reaksiyon gerekleiyor; helyum oluuyor.. Sonra helyum hidrojenle ksmen birleerek daha ar birka element oluturuyor. Ancak, daha ar olan bu eylementler hemen dalp helyuma dnyorlar.Bu nedenle bir ara, dnyadaki btn dier elementlerin nasl ortaya ktklar anlalamyordu. nk, yldzlardaki retim sreci, hidrojenle balayarak helyum ve yarm dzineden az baka elementten fazlasn ortaya karamazd. Bu problem karsnda Fred Hoyle (nrgiliz astoronum) ve Edwin Salpeter (Amerikal fiziki), bir k yolu bulunduunu ne srdler. Buna gre, helyum atomu bir leip bir karbon atomu yapabiliyorsa, bir yldzda bunun ne sklkta oluabileceini kolayca hesaplayabiliriz. Sonu unu ortaya kard: karbon ancak tek bir rastlantsal olanakla oluabelirdi. Eer karbonda 7.82 dzeyi olmad zamankinden biraz daha uszun bir sre beraber kalabilirlerdi. Biraz daha uzun kaldklarnda, baka bir eylerin olumas ve yeni elementler yaplmas iin gerekli zaman salanacakt. Eer karbonda 7.82 milyon voltluk bir enerji dzeyi varsa, periyoduk tablodaki dier elementelerin nereden geldii anlalabilirdi. Bylece dolayl ve tepetaklak bir irdeleme ile karbonda 7.82 milyon voltluk bir dzey varolduu tahmin edildi; laboratuvar deneyleri de bunun gerek olduunu gsterdi. Bu nedenle dnyada, btn br elementelerin varolamas, karbondaki bu zel dzeyin varl ile yakndan ilikilidir. Karbondaki bu zel dzeyin varl ise fizik yasalarn bilen bizlere, etkileim iinde bulununan 12 karmak paracn ok karmak bir rastlantsal sonucu olduu izlenimini veriyor. Bu rnek fizik yasalarn anlamann dnyadaki nemli eyleri dorudan anlamay gerektirmediini ok gzel gsteren bir rnektir. Gerek deneyimler ounlukla temel yasalardan ok uzaktrlar. Dnya hakknda tartrken onu hiyerarik bir dzen iinde ve muhtelif dzeylerde ele alrz.Bundan kastettiim, dnyay snrlar kesin ve belirli dzeylere ayrmak deil. Fikirlerin hiyerarisinden ne anladm bir grup kavram aklayarak gstereceim. rnein, bir uta fiziin temel yasalar bulunuyor. Kesin aklamalarnn temel yasalarla yaplacan dndmz yaklak kavramlar iin baka baka terimler icat ederiz; rnein scaklk. Scakln titreim olduunu dnyoruz; scak bir ey iin kullandmz szck de titreen atomlar ktlesi iin kullandmz szcktr. Fakat scaklk hakknda konuurken titreen atomlar unuttuumuz da olur. Tpk buzullar haknda konuunrken altgen buzlar ve ilk bata yaan kar taneciklerini unuttuumuz gibi. Ayn eye baka bir rnek de tuz kristalleridir.Bunlar temelde bir sr proton, ntron ve

elktrondan oluur. Ancak btn temel etkileim dzenini ieren bir tuz kristali kavrammz vardr. Basn da ayn trden bir kavramdr. Buradan bir st basamaa karsak, bir baka dzeyde maddelerin zelliklerini buluruz. rnein, n bir ey iinden geerken ne kadar bkldn gsteren krlma endeksi veya suyun kendini biradrada tuttuunu gsteren yzey gerilimi. Bunlarn her ikisi de saylarla ifade edilir. Bunun atolmlarn ekimlerinden vb. kaynaklandn grmek iin bir ok yasa taramak gerektiini sizlere hatrlatrm. Ama yine de yzey gerilimi terimini kullanrz ve bunu tartrken ierilerde ne olup bittiine her zaman pek aldrlmayz. Hiyeraride bir basamak daha yukar kalm.Su konusunu ele alrsak dalgalar, bir de frtna diye bir ey kyor karmza. Frtna szc de ok byk bir olaylar topluluunu ifade eder. Sonra gne lekeleri, birer nesneler topluluu olan yldzlar var. Her zaman fazla geriye giderek dnmeye demez. Gerekten bunu yapamayz da. nk yukarlara ktka araya gittike zayflayan yeni basamaklar girer. Hepsini birden ele alarak dnmeyi henz baaramadk. Bu karmaklk sralamasnda yukarlara ktka, fiziksel dnhyada son derece karmak bir ey olan, maddeyi son derece incelikli bir karmaklkla dzenlemeyi gerektiren, kasseirmesi veya sinir uyars gibi eylerle karlarz. Daha sonra da kurbaa gibi eyler gelir. kmaya devam ediyoruz; insan, tarih, politika vb. szck ve kavramlara, daha st dzeydeki eyleri anlamak iin kullanmz bir dizi kavrama geliyoruz; kmay srdrerek ktlk, gzellik, umut gibi eylere ulayoruz. Dinsel bir mecaz yaparsak, hangi u Tanrya daha yakndr? Gzellik ve umut mu, yoksa temel yasalar m? Sylenmesi gerekinin u olduunu sanyorum: Varln iie gemi balantlarnn tmne bakmamz gerekir. Btn bilimler, yalnz bilimler deil btn entellektel kkenli abalar, hiyererik basamaklar arasnda aaya ve yukarya doru olan balantlar bulmaya; gzellikle tarih, tarihle insan psikolojisi.insan psikolojisiyle beyinin ilevleri, beyihnsel isinrsel uyarlar, sinirsel uyarlarla kimya vb arasnda balant kurmaya ynelik abalardr. Bugn bunu yapkmyoruz. kendimiz kandrp bu eyin bir ucundan bne uzanan birdoru izebileceimiz sanmann yarar yoktur; nk, byle bir greceli hiyerarinin varolduunu yeni yeni grmeye baladk. ki utan birinin Tanrya daha yakn olduunu da sanmyorum. ki utan birinde durmak, iskelenin yalnzca o ucunda yryp olan bitenleri tam olarak anlamann o ynde ggerekleeceine inanmak yanltr. Ktlk, gzellik ve umuttan yana veya temel yasalardan yana olmak; btn dnyay derinliine kavramann yalnz o yolla olacan ummak doru deildir. Bir uta uzmanlaann br uta uzmanlaan nemsememesi akla uygun deildir. Bu iki ucun arasnda alan byk ktle srekli olarak, bir adm dieri ile birletirerek, dnyay gittike daha iyi anlamamz salyor. Bu yolla, hem iki uta hem de ortada alarak yava yava bu iie hiyerarinin olaanst byk dnyasn anlamaya balyoruz. (R. Feynman, Fizik Yasalarzerine,TBTAK y, s: 140147) Krallklar ve Karanlklar Demitik ki, Australantrop ya da trdelerinden birinin, artk yalnzca somut ve gerek deneyini deil de bir znel deneyini bir kiisel benzerletirme nin ieriini iletmeyi baard gn yeni bir dnya domutu:Dnler dnyas. Yeni bir evrim, kltr evrimi olanak kazanyordu.nsann fiziksel evrimi, artk dilin evrimiyle sk bir bilik iinde, onun ayklanma koullarn altst eden etkisine derinden bal larak daha uzun sre devam edecektir. Modern insan bu ortak yaarln rndr. Onu baka yoldan anlamak ya da yorumlamak olanakszdr. Her canl varlk bir taldr da. inde proteinlerinin mikroskopik yapsna dek atalarnn damgasn deilse ible, izleri tar: Bu insann kalts olduu fiziksel ve dnsel ikilikten dolayl, btn hayvan trlerinden ok onun iin dorudur. Yzbinlerce yl boyunca, dnsel evrimin, ancak hayatn hemen korunmasna dorudan bal olaylar iin nlem almaya elverili bir beyin kabuunun yava gelimesinin basks altnda, fiziksel evrimin ancak ok az nnde yrd dnlebilir:Benzerletirme gcyle ilemleri ortaya karan dili gelimeye itecek olan ayklanmamnn youn basks burdan gelir. tallarn tanklk ettii bu evrdimin artc hz da yine buradan gelir. Fakat bu birlikte evrim srdke, dorudan maddi sinir sitmenin gelimesinin basklar gtigide yok etmesiyle, dnsel ibleimin daha ok bamszlk kazanmas kanlmazd. Bu evrimin sonucunda insan, insan-alt evrene egemenliini yayyor ve orada gizlenen tehlikelerden daha az etkileniyordu. Evrimin birinci aamasna son veren ayklama basks da artk azalacak, hi olmazsa baka bir nitelie brnecekti. Bir kez evresine gemen olduktan sonra insann artk kendinden baka nemli dman kalmyordu. Dorudan tr iinde lmne kavga artk insan trnde ayklanmann balca etmeni oldu. Hayvanlarn evriminde son derece seyrek rastlanan bir olgu. Gnmzde hayvan trleri iinde, belirli rk ve topluluklar arasnda, tr ii sava bilinmez. Byk memelilerde erkekler arasnda sk grlen arpmalarn bile, yenilenin lmyle sonuland ok seyrektir. Btn uzmanlar, dorudan kavgann yani yani Spencern struggle for life nn, trlerin geliiminde pek kk bir ilevi olduunu kabul etme konusunda birleirler. nsanda durum byle deil. trn, hi olmazsa belli bir gelime ve yaylma dzeyinden sonra, kabile ya da rk kavgas, evrim etmeni olarak, kukusuz nemli bir i grr. Neandertal adamnn birden bire yok oluunun, atamz Homo sapiens in uygulad bir soy krmnn sonucu olmas ok olasdr. Bunun son olduu da sylenemez: Bildiimiz tarihsel soy krmlarnn says az deil. Bu ayklanma basks insan hangi ynde etkiler? Bunun daha ok zeka, imgelem, irade

ve tutku tayan rklarn yaylmasn kolaylatrmas olabilecei aktr. Fakat bu, bireysel gzpeklik yerine ete balln ve takm saldrganln, girikenlikten ok kabile yasalarnn sayfn tutulmasn da gelitirmi olmal. Bu yalnlatrc emaya yaplacak btn eletirileri kabul ediyorum. nsan evriminin iki ayr evreye ayrldn da ileri srmyorum. Benim yaptm, insann yalnz kltrel deil, fizik evriminde de kukusuz nemli bir ilevi olan balca ayklanma basklarn sralamaya almaktr. Buradaki nemli nokta, yz binlerce yl boyunca, kltrel evrimin fiziksel evrimi etkilemekten geri kalamayacadr; her tr hayvandan ok insanda ve dorudan onun sonsuz zerklii nedeniyle, ayklama basksn ynlendiren ey davrantr . Davran, genellikle otomaik olmatan kp da kltrel olduktan sonra, kltrel zelliklerin de genomun evrimi zerine bask yapmas gerekir. Bu da, kltrel evrimin gittike artan hznn onu genomdan tmyle koparmasna dek srer. (s:145) *** Aktr ki, modern toplumlarda bu kopma toptandr. Burada ayklanma ortadan kalkmtr. Hi olmazsa Darwinci anlamyla doal bir yan kalmamtr. Bizim toplumlarmzda, ayklanma, henz bir ilev grd lde, en yeterlinin varkalmasn yani daha ada terimlerle en yeterli olann kaltsal varkalan, soyun daha ok yayllmas yoluyla, kolaylatrmaz.Zeka, tutku, gzpeklik ve imgelem geri modrn toplumlarda da her zaman baar eleridir. Fakat bu kaltsal deil kiisel baardr. Oysa evrimde nemli olan yalnzca birincidir. tersine, herkesin bildii gibi istatistikler, zeka blm (ya da kltr dzeyi) ile aile bana den ocuk says arasnda tersi bir iliki bulunduunu gsreriyor. Buna kar ayn istatistikler, evli iftiler arasndaki zeka blm iin olumlu bir iliki bulunduunu gsteriyor. Bu, en yksek kaltsal gizilgc, greli saylar gittike azalan bir aznla doru toplama olasl gsteren tehlikeli bir durumdur. Dahas var: Yakn zamanlara dek grece ileri toplumlarda bile, hem fiziksel hem de dnsel adan en az yeterli olanlarn elenmesi zdevinimli ve acmaszd. ou erginlik ana uluamazd. Gnmzde bu kaltsal sakatlardan birou, dl vermeye yetecek kadar yayor. Bilginin ve toplumsal trenin ilerlemesi sonucurnda, tr, doal ayklanmann yok olmasyla kanlmazlaan alalmaya kar savunun mekanizma, artk eer en ar kusurlar dnda ilemez olmutur. Sk sk sergilenen bu tehlikelere kar molekler kaltmdaki son ilerlemelerden beklenen areler ne srlyor. Kimi yar-bilginelrden yaylan bu yanlgy datmak gerek. belki de kaltsal kusurlar iyileirilebilir, fakatbu, kusurlu kiinin yalnzca kendisi iindir, soyundan gelenler iin deil. . ada molekler kaltmbilim bize, bir stn insanyaratmak zere kaltsal birikimi yeni niteliklerle zenginletirmek, bir yol gstermek yle dursun, byle bir umudun boluunu aklyor: Genomun mikroskopik oranlar bugn iin, kukusuz her zaman olduu gibi, bu tr oyunlara elverili deildir. Bilimkurgu kuruntular bir yana, insan trn iyiletirmenin tek yolu, bilinli ve sk bir ayklama uygulamas olabilir. Bunu kim ister, buna kim yrek bulur? tr iin, iler toplumlardaki ayklanmama ya da ters ayklanma tehlikesinin srd bir gerektir. Ancak tehlikenin nemli boyutlar kazanmas uzun bir sreye bakar: Diyelim on ya da on be kuak, yan birok yzyl. Oysa modern toplumlar, baka ynden de ivedi ve ar tehditlerle karkaryadr. (s:146) *** Burada szn ettiim ey, ne nfus patlamas, ne doann ykm, hatta nede megatonlardr (1 milyon ton TNTninkine eit patlama gc) bu daha derin ve daha ar bir hastalk ruhun hastaldr. Bu, o hastaly yaratp gittike de arlatran dnsel evrimin en byk dnm noktasdr. yz yldan beri bilimde ortaya kan olaanst gelimeler, bugn insan, gerek kendisi ve gerekse evrenle ilikisi zerine kurduu ve on binlerce yldr kk salm olan anlay, ok acl biimde deitirmeye zorlamaktadr. Oysa ruh hastal olsun megatonlar olsun, hepsi de yaln bir dncenin sonucudur: Doa nesneldir, gerek bilginin tek kayna mantkl deneyin sistematik karlamasdr. nasl olmu da, dnceler lkesinde, bylesine yaln ve ak bir dnce, Homo sapiensin doundan ancak yz bin yl sonra gn na kabilmi; nasl olmu da indeki gibi ok yksek uygarlklar, Batdan renmedin nce bunu bilememiler; yine nasl olmu da, Batda da o dncenin, sonunda mekanik sanatlarn ar pratii iindeki tutsaklndan krtulabilmesi iin Thales ile Pythagorastan Galilei, Descartes ve Bacona dek 2500 yla yakn zaman gemesi gerekmi, btn bunlar anlamak ok zor. (s:146) Bir biyolog iin kavramlarn evrimiyle canl katmanlarnn (dirimyuvarn) evrimin karlatrlmas ekici olabilir. nk soyutun evreni dirimyuvarn, bunun cansz evreni atndan daha ok am bile olsa, kavramlar, organizmalarn zelliklerinden bir blmn saklamtr. Dnceler de organizmalar gibi yaplarn yineleyip oaltmaya ynelirler; onlar gibi ieriklerini kaynatrr, yeniden birletirir ve ayrrlar ve sonunda onlar gibi evrim gsterirler ve kukusuz bu evrimde ayklanmann pay byktr. dncelerin evrimi zerine bir kuram nerme denemesine girimeyeceim Fakat hi olmazsa orada ilev alan balca etmenleri tanmlama yoluna gidilebilir. Bu ayklanmann, zorunlu olarak, iki dzeyde ilemesi gerekir: Dncenin kendi dzeyi, edim (davran) dzeyi. Bir dncenin edim deeri, onu kabul eden bireye ya da toplulua getirdii davran deiikliine baldr. Kendisini benimseyen insan topluluuna daha ok tutarllk, tutku ve kendine gven veren dnce, bunun sonucu olarak topluluun yaylma gcn de artracaktr ve bu, dncenin kendisinin de ykselmesi demektir.Bu ykselme deerinin, dncenin ierdii nesnel dorunun niceliiyle zorunlu bir ilikisi yoktur. Bir dinsel ideolojinin bir toplum iin oluturduu gl dayanak, gcn kendi yapsndan

deil, bu yapnn kabul ediliinden, kendini benimsetmesinden alr. Bunun iin de byle bir dncenin yaylma gcn edim gcnden ayrmak zordur. Yaylma gcnn kendi iinde zmlenmesi ok daha zordur.Bu gcn, zihinde daha nceden kurulmu olan yaplara ve bunlar arasnda, daha nce kltrn tam olduu dncelere ve kukusuz, saptanmas bizim iin ok zor olan kimi doutan yaplara da bal olduunu sylemekle yetinelim. Fakat grlyor ki, en stn yaylma gc tayan dnceler, insan, iinde bunalmndan kurtulabilecei ikin bir yazgdaki yerini belirleyerek aklayanlardr. (s:147) *** Yzbinlerce yl boyunca bir insann yazgs, onun dnda hayatn srdremeyecei kendi toplumunun, yani oymann yazgsndan ayrlamazd. Oymaa gelince, o da yalnzca birliine dayanarak kendini savunabilir, yaayabilirdi. Bu birlii rgtleyen ve gvenceye alan yasalarn byk znel gc buradan gelir. Birisinin kp bunlara aykr davrand durumlar olabilir; fakat kukusuz hi kimsenin onlar yadsmas dnlemez. Bu tr toplumsal yaplarn zorunlu olarak ve ylesine uzun bir sre boyunca kazand ok (s:147) byk aklayc nem dnldnde, bunlarn insan beyninin doutan kategorilerinin kaltsal evrimini etkilemediklerini kabul etmek kolay deildir. Bu evrim yalnzca oymak yasasnn kabuln kolaylattrmakla kalmayp, ona stnlk salayarak onu kuran mitik aklama gereksinimini de yaratm olmal. Biz o insanlarn torunlaryz. Bu aklama dilei, varoluun anlamn bulmaya bizi zorlayan bunalm, kukusuz bize onlarn kaltdr. Btn mitlerin btn dinlerin, btn felsefelerin ve bilimin kendisinin yaratcs da bunalmdr. Bu buyurucu gereksinimin, doutan, kaltsal yabsann diliyle bir yerde yazl olduundan ve kendi kendine gelitiinden, ben kandi payma phe etmiyorum. nsan trnn dnda, karncalar, beyaz karncalar ve arlar bir yana, hayvanbal alann hibir yerinde bylesine yksek dzeyde ayrmlam toplumsal rgtlenmeler bulunmaz. Toplumsal bceklerde kurulularn deimezliini salayan hibir ey kltrel kaltmdan gelmez, hepsi kaltsal aktarmdan gelir. Toplumsal davran onlarda tmyle doutan, zdevinimseldir. nsanda toplumsal kurulular, salt kltrel olarak, hibir zaman byle bir dengelilie ulaamayacaktr; ayrca, bunu kim ister ki? Mitleri ve dinleri bulmak, geni felsefe sistemleri kurmak, insann, toplumsal hayvan olarak ar bir zdevinimlilie boyun emeden hayatn srdrebilmek iin demek zorunda kald bedeldir. Fakat salt kltrel kalt, toplumsal yaplara destek vurmak iin, kendi bana yeterince gl olamazd. Bu kalta, dnce iin gerekli besini salamak zere, bu kaltmsal destek gerekirdi. Eer byle olmasayd, trmzde, toplumsal yapnn temelindeki din olaynn evrensellii nasl aklanabilirdi? Yine, mitlerin, dinlerin ve felsefi ideolojilerin tkenmez eitlilii iinde hep ayn biim in bulunmasn nasl aklamal? Kolayca grlebilir ki, bunalm yattracak yasay kurmaya ynelik aklama larn hepsi de tarih, daha dorusu, bireyolutur(Ontogenie). lkel mitlerin hemen hepsi, davranlar, topluluun kaynaklarnaklayan ve onun toplumsal yapsn dokunulmaz geleneklere oturtan, az ya da ok tanrsal kahramanlarla ilgilidir: tarih yeniden yaplmaz. Byk dinler de ayn biimde, esinli bir peygamberin yksne dayanr; peygamber kendisi her eyin kurucusu deilse de, kurucuyu temsil eder, onun yerine konuur ve insanlarn tarihini ve yazglarn anlatr. Btn byk dinler iinde kukusuz YahudiHristiyan gelenei, bir tanr (s:148) peygamberiyle zenginlemeden nce bir l oymann davranlarna dorudan bal olan tarihselci yapsyla, en ilkel olandr. Budaclk ise, tersine, daha yksek dereceden ayrmlamy olarak, zgn biimi iinde yalnzca Karmaya, bireysel yazgy yneten akn yasaya balanr. Budaclk insanlarn deil, ruhlarn yksdr. Platondan Hegel ve Marx a dek, byk felsefe sistemlerinin hepsi, hem aklayc hem kuralc bireyolular nerirler. Geri Platonda bireyolu terisne dnmtr. Tarihin aknda; o, ideal biimlerin gittike zln grr ve Devlet te zet olarak, bir zaman geri evirme makinesi iletmeye alr. Hegel gibi Marx iin de tarih, ikin, zorunlu ve iyiye ynelik bir tasarya gre alr. Marksist ideolojinin ruhlar zerindeki byk gc, yalnzca nsann kurtuluu iin verdii szden deil, ayn zamanda ve kukusuz hepsinden nce, bireyolusal yapsndan, gemi imdiki ve gelecekteki tarih iin yapt tam ve ayrntl aklamadan gelir. Bununla birlikte, insan tarihiyle snrlanm olarak, bilimin verileriyle bezenmi de olsa, tarihsel maddecilik yine de eksik kalmt. Buna, dncenin gerekli grd toptan yorumu getirecek diyalektik maddecilii de eklemek gerekiyordu: Bunda, insanln ve evrenin tarihleri ayn ncesiz-sonrasz yasalar altnda birlemitir. *** Eer, yokluu derin bir i bunalmna neden olacak bir tam aklama gereksiniminin doutan olduu doruysa; eer i daralmasn yattrabilecek tek aklama biimi, nsann anlamn, ona doann tasar iinde zorunlu bir yer vererek anlatacak olan bir toptan tarih aklama biimiyse; eer doru, anlaml ve yattrc grnmek iin aklamann uzun canlc (animist) gelenek iinde erimesi gerekiyorsa; ite o zaman, dnce dnyasnda, tek bozulmam doru kayna olarak nesnel bilgi kaynann grlebilmesi iin neden binlerce yl gemesi gerektii anlalr. Hibir aklama nermeden, baka her trden dnsel besin karsnda bir ileci vazgeie zorlayan bu dynce, doutan i daralmasn yattramazd; tersine onu arlatrrd. Bu dnce insan doasnn dorudan zmsedii yz bin yllk bir gelenei bir rpda sileceini ne sryordu; insann doayla olan eski canlc (s: 149) balamasnn bozulduuhnu bildiriyor; bu deerli balamann yerine, yalnzlktan

donmu bir evrende tasal bir araytan baka bir ey getirmiyordu. Kat etik bir byklenme dnda hibir destei grnmeyen byle bir dnce nasl kabul edilebilirdi? kabul edilmedi, kabul edilmiyor da. Her eye karn yine de etkinlik gsteriyyorsa, bu yalnzca onun olaanst edimsel gcne dayanyor. yz ylda, nesnellik boyutuna gre kurulan bilim, ruhlarda olmasa bile pratikte, toplumdaki yerini buldu. Modern toplumlar bilim zerine oturur. Bu toplumlar, zenginliklerini, glerini ve eer istenirse insan iin daha byk zenginlik ve gllklerin de olabilecei inancn bilimden alr. Fakat bunun yannda da, nasl ki bir trn biyolojik evrimindeki ilk seim btn soy sopunun geleceini balayabildiyse, balangtaki bir bilimsel uygulamann bilinsiz seimi de kltrn evrimini tek ynl bir yola evirdi; yle bir yol ki,19. yy ilericilii, bunun amaz biimde insanln olaanst gelimesine gtrdn dnyordu; oysa bugn nmzde bir cehennem ukuru aldn gryoruz. Modern toplumlar, bilimin kendilerine salad zenginlik ve gleri aldlar, fakat yine bilimin en derin anlaml bildirisini almadlar, belki iitmediler bile. Bildirinin istedii: Yeni ve tek bir bilgi kayna tanm, trel temellerin toptan gzden geirilmesi, canlc gelenekten tam bir kopma, eski balam n kesinlikle braklp yeni bir anlamaya gidilmesi zorunluluunun kabul. Bilimden aldklar btn glerle donanm olarak btn zenginliklerden yararlanan bu toplumlar, o bilimin temelden ykt deer sistemlerine gre yaamak, ocuklarna onlar retmek istiyorlar. Bizden nce hibir toplum byle bir ac ekmedi. lkel kltrlerde de, klasiklerde de, bilgilerle deerlerin kaynaklar canlc gelenek iinde kaynamtr. tarihte ilk kez uygarlk, bir yandan deerlerini korumak iin canlc gelenee umutsuzca bal kalp, bir yandan da bir bilgi ve doru kayna olarak ona srt evirmeye ve kendini biimlendirmeye alyor.Batnn zgrlk toplumlarnn, kendi tre kaynaklar olarak bugn de yarm azla rettikleri eyler, Yahudi-Hristiyan geleneinin, bilimci ilericiliin, insann doal haklarna inanmann ve yaratc pragmacln tiksindirici bir karmdr. Marksist toplumlar da srekli olarak, maddeci ve diyalektik bir tarih dini retiyorlar; grnte zgrlklerinkine gre daha salam bir ereve, fakat belki de bugne dek ona gcn vermi olan esnemezlik yznden; tekinden (s: 150) daha da rk. Ne olursa olsun, canlclk iinde kk salm bu sistemlerin hepsi nesnel bilginin dnda, dorudan dndadrlar; sayg duymadan ve hizmet etmeden kullanmak istedikleri bilime kesinlikle kardrlar .kopma ylesine byk, yalan ylesine aktr ki, bu durum, biraz kltr olan, biraz dnebilen ve her trden yaratmann kaynandaki trel bunalm duyabilen herkesin vicdanna saplanmakta ve ac vermektedir. Bu acy ekenler, insanlar arasnda, toplumun ve kltrn, evrim iin izleyecekleri yolun sorumluluunu duyan ya da duyacak olanlardr. Modern ruhun hastal, trel ve toplumsal varln kkndeki bu yalandr. Bugn bilimsel kltr karsnda pek ok kimsede, kin deilse bile korku, daha dorusu yabanclama duygusu uyandran ey, az ok bulank biimde tanlanm olan bu hastalktr.okluk kzgnlk, bilimin teknolojik alt rnlerine, bombalara; doann ykmna, nfustan gelen tendide ynelik grnr.Doal olarak, teknolojinin bilim olmad, bir yandan da atom gcnn kullanlmasnn insanln yaamas iin vazgeilmez duruma gelecei trnden bir yant bulmak kolaydr; doann ykmnn, teknolojinin ileri gittiini deil yetersiszliini gsterdii sylenebilir; nfus patlamas her yl milyonlarca ocuun lmden kurtarlmasnn sonucu olduuna gre, ocuklar yeniden lme mi brakmal, diye sorulabilir. Bunlar, hastaln belirtileriyle nedenlerini birbirine kartran yzeysel sylevlerdir. kar kma, gerekte, bilimin esas iletisinedir. korku, gnah korkusudur: Kutsal deerleri kirletme korkusu, hakl bir korku. Bilimin deerlere saldrd dorudur. Bunu dorudan yapmaz, nk yargo deildir ve onlar grmemesi gerekir : Fakat Avusturalya yerlilerinden diyalektik maddecilere dek hepsinde, canlc gelenein, deerleri, treleri, devleri, haklar ve yasaklar zerine oturttuu mitik ya da felsefi bireyolular ykar. nsan bu iletiyi btn anlamyla kabul ediyorsa, demek binlerce yllk dndn iuyanm ve kendi mutlak yalnzl, kkten yabanclyla kar karya gelimtir. Artk bir ingene gibi, iinde yaad evrenin bir kysnda bulunduunu bilir: mzii karsnda sar, umutlarna da, aclarna da, sularna da ilgisiz bir evren. O zaman da suu kim tanmlayacak? yiyi ktden kim ayracak? Btn geleneksel sistemler treye ve deerleri insann erimi dnda tutmulardr. Deerler insann deildi: Onlar vardlar ve insana egemendiler. Fakat insan, o deerlerin de, onlara egemen olann da kendisi olduunu renince, imdi de onlar, evrenin (s:151) duygusuz boluu iinde eriyip dalm gryor. te o zaman modern insan, yalnz cisimler deil ruhun kendisi zerindeki korkun ykm gcn de artk renmi olduu bilime dnyor, daha dorusu ona kar kyor. *** Nereye bavurmal? Nesnel doru ile deerler kuramnn birbirine yabanc, birinden tekine geilemeyen iki alan olduunu bir kez ve kesin olarak kabul m etmeli? Yazar olsun, filozof olsun, hatta bilim adam olsun, modern dnrlerin byk blmnn tutumu budur: Ben bu tutumun insanlarn byk blmndeki i daralmasn besleyip artracana, bu yzden deo onlar iin kabul edilmmez olduuna inanmakla kalmyorum, ayn zamanda iki nemli adan bunu mutlak olarak yanl buluyorum: -ncelikle, deerler ile bilginin, gerek eylem, gerekse sylemde, her zaman ve mutlaka birbirine bal oluu. - Sonra ve zellikle de, doru bilginin tanmnn, son zmlemede, etik dzeyde bir koyuta dayanmas yznden.

Bu iki noktadan her biri birer ksa aklama ister. Etik ile bilgi, eylemde ve eylem yoluyla, kanlmaz biimde birbirine baldr: Eylem, bilgi ile deerleri birlikte ortaya srer ya da sorguya eker. her eylem bir etii anlatr, belli deerlere yarar ya da zarar verir, bir deerler seimi yapar ya da yle grnr. te yandan, her eylemde bir bilginin bulunmas zorunlu grnr ve buna kar eylem de bilginin iki kaynandan biridir. Bir canlc sistemde, etik ile bilginin birbirine karmas atma yaratmaz, nk canlclk bu iki kategori arasndaki her trl kkten ayrm ortadan kaldrr, onlar ayn gerein iki grn sayar. nsann doal saylan haklar zerine kurulmu bir toplumsal etik dncesi bu tutumu yanstr ve bu tutum Marksizmin getirdii moralin tanmlanmas giriimlerinde, hem de ok daha sistemli ve vurgulanm biimde ortaya kar. Nesnellik koyutunun, bilginin doruluunun zorunlu koulu olduu bir kez kabul edildiide, dorunun kendisinin aranmasnda vazgeilmez olan kkten bir ayrm, etik alanyla bilgi alan arasna yerlemi olur. Bilginin kendisi ("epistemolojik deer dnda) her deer yargsnn dndadr, buna kar etik, znde znel olduuna gre, bilgi alannn her zaman dnda kalr. (s:152) Bilim son aamada, bir belit (axiome) olarak konmu olan bu kkten ayrm yaratmtr. Burada belirtmekten kendimi alamyorum, eer kltr tarihinde biricik olan bu olay, baka bir uygarlkta deil de Hristiyan batda ortaya kmsa; bu belki de bir blmyle, kilisenin kutsal alan ile dind alan arasndaki ayrm kabul etmi olmasndandr. Bu ayrm yalnzca bilime (dinsel alan snr dnda kalarak) kendi yolunu arama olana vermekle kalmyor, dnceyi, nesnellik ilkesinin ortaya koyduu okdaha kkten bir ayrlk iin de harlam oluyordu. Batllar kimi dinlerde dinsel ile dind arasnda bir ayrm bulunmayn, bulunamayacan anlamakta glk ekerler. Hinduizmde her ey dinsel alanda kalr; hatta dind kavram anlalmaz bir eydir. Bunlar ayra iinde sylemitik, konumuza dnelim. Nesnellik koyutu, eski balam n ykln belirterek, ayn zamanda bilgi yarglaryla deer yarglar arasndaki her trl karkl da nlyor.Fakat geride yine de bu iki kategorinin, sylem de iinde olmak zere eylemdeki kanlmaz birlii kalyor. lkeden ayrlmamak iin, her trl sylemin (ya da eylemin) yalnzca, birletirdii iki kategorinin ayrmn koruyup aklamas durumunda ya da lde, anlaml ya da geree uygun olduunu kabul edeceiz.Byle tanmlandnda, geree uygunluk kavram, etik ile bilginin rttkleri ortak alan oluyor; burada deerlerle gereklik, birlikte fakat kaynamam olarak, bu sesi duyabilecek dikkatli insana btn anlamlarn aklar. Buna kar, iki kategorinin karp kaynat geree uymayan sylem, en zararl anlamszlkla, bilinsiz de olsa, en byk yalandan baka bir yere ulatrmaz. Grlyor ki, bu tehlikeli karmn en srekli ve en sistemli uygulama alan ("sylemi Descartes anlamnda alarak) siyasal sylemdir. Bu yalnz meslekten politikaclarn durumu da deildir. Bilim adamalar da, kendi alanlar dnda, deerler kategorisiyle bilgi kategorisi arasndaki ayrm grmekte tehlikeli bir yetersizlik gsterirler. Fakat bu da baka bir ayrat. Bilginin kaynana dnelim. Demitik ki, canlclk, bilgi nermeleriyle deer yarglar arasnda bir ayrma yapmak istemez, ayrca yapamaz da; nk Evrende ne denli zenle gizlenmi olursa olsun bir ama bulunduu kabul edildiinde byle bir ayrmann anlam kalmaz. nesnel bir sistemdeyse tersine, bilgiyle deerler arasndaki her kaynama yasaklanmtr.(s: 153)Fakat ( bu en nemli noktadr; bilgiyle deerlerin mantksal olarak kkten balantl olduu sorunu) b u yasaklama, nesnel bilgiyi kuran bu ilk buyruk, kendisi nesnel deildir, olamaz da: Bu bir ahlak kural, bir disiplindir. Gerek bilgi deerleri tanmaz; fakat gerek bilgiyi kurmak iin bir yarg, daha dorusu, bir deer beliti(axiome) gerekir. Aktr ki, nesnellik koyutunu doru bilginin koulu olarak almak, bir bilgi yargs deil, bir etik seimdir, nk koyutun kendisine gre bu yargcl (arbitral) seimden nce doru bilgi bulunamaz.. Nesnellik koyutu, bilginin yasasn belirlemek zere, bir deer tanmlyor ve bu deer nesnel bilginin kendisidir. demek nesnellik koyutunu kabul etmek, bir etiin, yani bilgi etiinin, temel nermesini ortaya koymak oluyor. Bilgi etiinde, bilgiyi kuran, bir ilksel deerin etik seimidir. Onun, hepsi de insanlarca kabul erdillmesi gereken, ikin, dinsel ya da doal bilgi zerinde kurulduu savnda olan canlc etikten kkten ayrld nokta buradadr.Bilgi etii insana kendini kabul ettirmez, tersine, onu her sylemin ya da her eylemin geree uygunluunun belitsel koulu yaparak kendine kabul ettiren insandr. Discous de la Methode bir kuralc epistemoloji nerir, ancak hereyden nce onu bir kez de bir moral dnme ve meditasyon olarak okumak gerek. Geree uygun sylem ise bilginin temelidir, insanlara byk gler salar ve bu gler gnmz insann hem zenginletirip hem de tehdit eder, ona zgrlk salad kadar tutsaklk da getirebilir. Bilimle rlm olan ve onun rnleriyle yaayan modern toplumlar, ar ilatan zehirlenen birisi gibi onun tutsa olmulardr. Maddi gleri, bilginin temelindeki bu etikten, ahlaki zayflklar ise yine de bavurmaktan ekinmedikleri, fakat bilginin bozmu olduu deer sistemlerinden gelir. Bu atma ldrcdr. Ayaklarmzn dibinde aldn grdmz uurumun nedeni budur. Modern dnyann yaratcs olan bilgi etii, o dnya ile uyuabilecek, kavranm ve kabul edilmi duruma geldiinde de onun evrimine yn verebilecek tek etiktir. *** Kavranm ve kabul edilmi dedik. Buna olanak var m? Eer yalnzlk kaygs ve zolayc bir toptan aklmama gerekisnimi, benim sandm gibi doutansa; alarn derinliklerinden gelen bu kalt yalnz kltrel deil, doal olarak kaltmsalsa; bu etin, soyut ve (Raslant ve Zorunluluk, s: 154) gururlu etik, kaygy yok edebilir, istekleri karlayabilir mi? Bilemem.Fakat hereye karn bsbtn de olanaksz olmad

dnlemez mi? nsanda, bilgi etiinin salayamad bir aklamadan da te, belki bir ama, bir stnlk gereksinimi de vardr. Ruhlarda her zaman yaayan byk toplumcu dn gc bunun tan gibi grnyor. Hibir deer sistemi, gereektiinde uruna kendini vermesini doru gsterecek biimde bireyi aan bir lk nermedike, gerek bir etik oluturduunu ne sremez. Bilgi etii, dorudan tutkusunun ykseklii nedeniyle, belki de bu ama gereksinimini karlayabilir. Akn bir deer olarak doru bilgiyi tanmlar ve insana, artk onu kullanmayp, zgr ve bilinlmi bir seimle ona hizmet etmeyi nerir. Nedir ki bu da bir insanclktr(humanisme), nk insana, bu aknln yaratcs ve koruyucusu olarak sayg duyar. Bilgi etii bir anlamda da etiin bilgisi dir, yani tutkularn, dileklerin ve biyolojik varln snrlarnn bilgisi: nsann iinde, sama olmasa da olaand ve salt bu olaadlndan dolay deeril olan hayvan grr; yle bir hayvan ki, dirimyuvar ve dnceler dnyas gibi iki alanda birden yaad iin, einsan sevgisiyle birlikte sanat ve iirde kendini gsteren bu acl ikiliin hem ikencesi altnda hem de zenginlii iindedir. Canlc sistemlerin hepsi de, tersine, biyolojik insann grmezden gelinmesini, alaltlmas ya da bastrlmasn, onun hayvanal koullarna bal kimi zelliklerinden tiksinme ve korku duyulmasn az ok yelemilerdir.Buna kar bilgi etii, insan, yerine gre ona egemen olmay bilmek kouluyla, bu kalta sayg gsterip onu kabul etmeye zendirir: nsann en yksek niteliklerine, zgecilie, yce gnllle ve yaratc tutkuya gelince, bilgi etii bunlarn hem toplumsal biyolojik kaynaklaran bilir hem de kendi tanmlad lkye yararl akn deerlerini kabul eder. *** Sonu olarak bilgi etii benim gzmde, gerek bir toplumculuun(sosyalizm) zerine urulabilecei hem ussal hem de bilinili olarak lkc tek tutumdur. 19. yyn bu byk d gen ruhlarda, ac veren bir younlukla yaamaktadr. Ac vericilii, bu lknn urad ihanetler ve kendi adna ilenen cinayetler yzndendir. Bu derin zlemin, felsefi retisini canlc bir (Raslant ve Zorunluluk, s: 155) ideolojiiinde bulmas ackl, ancak belki de kanlmazdr. Diyalektik maddecilik zerine kurulan tarihsel kehanetiliin, daha doundan byk tehditlerle dolu olduunu grmek kolayd, nitekim bunlar gereklemitir. Diyalektik maddecilik, btn teki canlcklarndan da daha ok, deer ve bilgi kategorilerinin birbiriyle kartrlmasna dayanmaktadr. Onun, temelden gerekd bir sylem iinde, yoklua dmek istemeyen her insann, nnde boyun emekten baka yapacak ya da bavuracak bir eyinin bulunmad tarih yasalarn bilimsel olarak kurmu olduunu ileri srebilmesinin nedeni bu karklktr. Ldrc olmad zaman ocuka olan bu yasalardan kesinlikle kurtulmak gerek. Geree uygun bur toplumculuun, yandalarnn ruhuna kk salm olduunu savunduu, bilimin alay konusu ve znde gerekd olan bir ideoloji zerine kurulmas olana var m? topluculuun tek umudu, bir yzyldanberi kendine egemen olan ideolojinin dzeltilmesinde (revizyonunda) deil, bu ideolojinin toptan braklmasndadr. Bu durumda gerekten bilimsel bir toplumcu hmanizma, dorunun kaynan ve ahlakn eer bilginin kendisinin kaynaklarnda, bilgiyi zgr bir seimle btn teki deerlerin ls ve gvencesi olarak en byk deer yapan etikte deilse nerede bulabilir? Bu etiin ahlaksal sorumluluu, dorudan bu beltisel seimin zgrlne dayanr. toplumsal vi siyasal kurumlarn temeli ve bu nedenle de onlarn geree uygunluunun ls olarak, yalnzca bilgi etii gerek bir toplumculua gtrebilir. dncenin, bilginin ve yaratcln akn cennetinin savunulmasna, geniletilmesine ve zenginletirilmesine adanm kurumlar o kabul ettirir. nsan bu cennette oturu. ve canlcn hem yalanc tutsaklklarndan hem de maddi basklarndan gitgide kurtularak, kendisine, o cennetin hem uyruu hem de yaratcs diye en deerli ve en biricik znde hizmet eden kurumlarn koruyuculuunda, sonunda geree uygun olarak yaayabilir. Bu belki de bir topyadr. Fakat tutarsz bir dde deildir. Bu, btn gcn mantksal tuturlndan alan bir dncedir. Bu, gerei arayn zorunlu olarak varaca sonutur. Eski balama zld; insan artk bir rastlantyla iine dt bu evrenin duygusuz enginlii iinde yalnz olduunu biliyor. Yazgs gibi grevi de bir yerde yazl deildir. Bir yanda cennet (krallk), bir yanda cehennem (karanlklar): Semek kendine kalm.(Kitap bu satrlarla bitiyor) (J.Monod,Raslant ve Zorunluluk s:143-156) Ramazan Karakale

Doada Egemen Olan ve Hereyi Yneten Yasa

Konu bal pek iddial ve yadrgatc geldi mi bilmiyorum? Ama yle de olsa belirttii gereklik deimez. Eer balk gibi bu son cmle de ok iddial geldiyse hemen rahatlataym. Bunu iddia eden ben deilim, alimler. Einsteina gre Entropi Yasas bilimin birincil yasasdr. Yani o, entropi yasasn, Yerekimi Yasasndan ve kendi bulduu Grecelilik Kuramndan bile daha kalc ve nemli gryor. Einstein bir dnemde, bilimsel yasalarn en nemlisi hangisidir diye dndnde u gzleme varm: Bir kuram iddialarnda ne kadar yalnsa, aralarnda bant kurduu eyler ne kadar farkl trlerde ise, ve uygulama alanlar ne denli genise, o kadar etkileyicidir. Klsik termodinamiin zerimdeki derin izleri bu yzdendir. Eminim ki klsik termodinamik, evrensel ierikli tek fiziksel kuram olarak, temel kavramlarnn uygulanabilirlii erevesinde hibir zaman yerinden edilemiyecektir. Sir Arthur Eddington ise entropinin, tm evrenin en stn metafizik yasas olduunu dnyor. Durum gerekten byle ise insanlarn ou entropi kelimesini neden ilk kez duymu oluyor? Bu arada, onu hi duymadan yaayarak gp gidenlerin saysnn byk olduu da kesindir. Bu durum yle aklanabilir. Yakn zamana kadar lise dzeyindeki fizik dersinde bile bahsedilmeyen entropi, niversite ders programlarnda bugn dahi sadece mhendislik, fizik, kimya rencilerine okutuluyor. retildiinde bile srf termodinamik alannn bir konusu eklinde ileniyor ve yalnzca problemler zdrlyor. Entropinin, dzensizlik veya kaosunun bir gstergesi olduu, zaman boyutuyla ilikisi, enerji ile ilgisi, ve nihayet, felsef olarak evrenin btnnde nasl ikin olduu, yani o yapnn nasl temel ve ayrlmaz bir parasn oluturduu biraz mulak geilerek, bunlar meraklsna braklr. Bir dier ok nemli neden, insanln son drt yzylna damgasn vuran Newtoncu makina-dnya grnn, bugn bile egemenliini srdrmesi ve dnceleri hl

kalplatrmas sonucu, kiileri saplantlara ve tartmadan kabullere gtrmesidir. Newtoncu dnya gr, temelinden yanl olunca da, deerlendirmeleri bu temel zerine yaplandrlm modern a insannn evreni alglayndaki sakatlk kanlmazdr. Konuyu daha fazla amadan, anlamay kolaylatrmak iin modern dnya grndeki, yani makine-dnya yaklamndaki, yanl zetle gzden geirelim. Az nce termodinamie deinilmiti. Termodinamiin Birinci Yasas, Evrendeki tm madde ve enerjinin toplam sabittir ve o ne yaratlabilir ne de yokedilebilir, der. zn, asln deitiremez ancak ekil deitirebilir. Termodinamiin kinci Yasas, dier adyla Entropi Yasas, Madde ve enerjinin sadece bir yne doru deiebileceini, bu ynn ise kullanlabilirden kullanlamaza, elde edilebilirden elde edilemeze, dzenliden dzensize doru olduunu syler. Ayn ifadeye biraz farkl adan yaklanca kinci Yasann temelinde bu fikir yatar. Evrendeki her ey belirli bir yapya ve deere sahip olarak balad, fakat geri dnlemez ekilde, geliigzel kaosa, ve skarta, ziyan veya ata gidiyor. Entropi, evrenin bir altsistemindeki elde edilebilir enerjinin, elde edilemez enerjiye, veya kullanlabilir enerjinin kullanlamaz enerjiye ne lde dnm olduunu belirtir. Yine Entropi Yasas uyarnca - ki bu nokta ok nemli - ne zaman dnyada ya da evrende dzenli bir durum olusa, bu, yakn evresinde daha byk bir dzensizliin olumas pahasna gerekleir. Satr aralarn dikkatle okursak, Entropi Yasas, tarihin ilerleme demek olduu fikrini ykar. Bunun yannda, bilim ve teknolojinin daha dzenli bir dnya yaratt fikrini de reddeder. Bu noktada, bir dnya grnn temelde ne olduunu ele alalm. nsanlar tarih boyunca yaamn eitli ynlerini anlamak ve dzenlemek iin gnderme yapabilecekleri bir lt veya referans erevesi kurmay gereksinmilerdir. Gndelik hayatn nasl ve niinlerini aklayacak bir dzeni kurma ihtiyac, her toplumun kltrnde temel unsur olagelmitir. Bir toplumun sahip olduu dnya grnn en ilgin yn ise, onu paylaanlarn, bu grn onlarn davranlarn, bunun yannda, evrelerindeki gereklii alglamalarn nasl etkilediinin bilincinde olmamalardr. Herhangi bir dnya gr, bireylerin onu ocukluklarndan beri iselletirdikleri lde, yani doruluunu kabul edip kendi paralar yaparak, o bak asn sorgulamadklar lde baarldr. Batl modern insana gre, bilgi ve tekniin birikimiyle dnya giderek daha deerli bir konuma doru ilerliyor. Bizler bireyin zerk bir varlk oluuna, doann dzenli olduuna, bilimsel gzlemin tarafszlna, insanlarn zel mlkiyeti hep arzulam olageldiine, kiiler arasndaki ilikilerin bandan beri rekabeti karakter tadna inanrz. Hatta bunlarn insann tabiatnda bulunduunu ve bu nedenle deimez olduklarn sanrz. Bu inan elbette ki doru deildir. Zira tarihin farkl dnemlerinde baka toplumlar ve uygarlklar, bizim insan doasna baladmz baz fikirlerimizi akllarna bile getirmemilerdir. Bir dnya grnn gc de zaten bundan kaynaklanr. Gereklik konusundaki bak amz, zerimizde o denli etkilidir ve bizi o derece artlandrr ki, dnyaya baka trl bakabilme olasln akla getiremeyiz. Byle dnnce de tarihin gemi alarnda farkl toplumlarn deiik dnya grleri tam olduunu gzden karrz. Halbuki Entropi Yasas imdiki paradigmann geersizliini gsterince, yetitirildiimiz eski paradigma ile, kendini giderek kantlayan yeni entropi yasas arasnda skp kalacak bizim nesil, yanll bu kadar ak olan ilke ve dncelere nasl byle kr krne inandmza aacaktr. Yeni paradigmay kabullenmeye baladmzda herhalde nce kendimizi yabanc diyardaki insan gibi rahatsz hissedeceiz. Baka deyile, eski dnya grmzden tamamiyle kurtulamayacamz iin bu yeni dnya grn, tpk bir ikinci lisanda olduu gibi, onda kendimizi tmyle rahat hissetmeden, ve gnlk hayatmzda onunla kendimizi btnyle ifade edemeden benimseyeceiz. Halbuki bizler entropik dnya grne dnm salayabilirsek, bu bak as torunlarmza ok doal gelecektir. Onu hi dnmeden, ve onun zerlerindeki etkisinin bilincinde olmadan onunla yaayacaklardr. Tpk Newton mekaniinin bizi sarmalamasnn farknda olmadmz gibi. imdi konuyu biraz deitirip Bat uygarln benimsemi toplumlarn, Newtoncu dnya grnden nce hangilerini paylatna deinelim. lk aamada klsik Yunandaki dnya gr ile karlarz. Efltun, Aristoteles ve dier Yunan filozoflar bugnk dnya grnn tamamen aksini dnyorlard. Bugn, evrenin kuruluunda bir kaosun hkm srd, ve zamanla bu kaosun dzene dnt gr (ordo ab chao) geerlidir. Halbuki Grekler, evrenin chao ab ordo diye ifade edilebilecek dzenden kaosa srklendiine inanyorlard. nk onlara gre tarih, hep bozulmaya doru giden bir sreti. Romal Horace, entropinin temel ifadesi olan Termodinamiin kinci Yasasn hi bilmezken, onu ok gzel zetleyen Zaman, dnyann deerini azaltyor, dncesine nasl varabilmiti? Yunan mitolojisi, tarihi, her biri bir ncekinden daha hain, daha zorlu ve daha bozulmu olan be aamaya ayrr. . . 8. yy.da tarihi Hesiod bunlar Altn, Gm, Pirin, Kahramanlk ve Demir alar diye adlandrr. Hesioda gre bereket ve huzur dnemi olan Altn a bir zirveydi. O dnemde Olimpus tanrlar altn bir insan nesli yaratmt ve onlar yreklerinde endie, ar i ve zorluktan uzak keyif iinde tanrlar gibi yayorlard. Yalln dkn gnlerini yaamyorlar, sanki gzkapaklarna uykunun arl kmesine lp gidiyorlard. Hesiodun Altn a betimlemesi Thomas Hobbes gibi biri tarafndan peri masal diye bir kenara atlrd muhakkak ki. nk Hobbesa gre insanln doa iindeki balangc yalnz, fakir, kt, kaba ve ksa bir ykyd. Ancak bugn antropologlar Hesiodun yorumuna daha yatknlar. Gnmzde kalan az saydaki avc-toplayc insan gruplarnn incelenmesi Hesiodun anlattklarn destekler ynde. rnein modern insan haftada sadece krk saat alma zorunluluuyla ve ylda iki hafta veya daha fazla tatil yapabilmesiyle vnyor. Halbuki avc-toplayc toplumlarn ou, haftada yalnz on iki ile yirmi saat aras altklarndan, her yl haftalar veya aylarca hi i yapmadklarndan, bizim koullarmz katlanlamaz sayarlar. Bu insanlarn gnleri oyunlar, spor, sanat, mzik, dans, trenler ve yaknlarn, ziyaretle geer. Ayrca zannedilenin aksine, halen dnyadaki en salkl insanlar arasnda olduklar, modern tbbn yardm olmakszn altml yalarn tamamladklarndan bellidir. Bu tr topluluklarda ibirlii ve paylama prim yapt iin, savaa ve birbirlerine kar saldrganla eilim azdr. Hesiod, hayatn ktlklerini ieren kutunun kapan Pandorann amasyla Altn an anszn sona erdiini syler ve yle devam eder: Sonralar nihayet Demir Nesli geldiinde, gece-gndz ie, zntye, olumsuz etkenlere mahkm hayatlar balad. Artk oul babayla, baba oluyla, arkada arkadala ayn fikirde deillerdi. Ebeveynler abuk yalanyor ve sayg grmyorlard. Drst ve iyi adam, szn tutan kii tutulmuyor, tersine ktlk yapanlar, gururlular ve edepsizler saygnlk gryordu. Hak, gl olannd, gerek ise dillerden uzaklamt. Hesiodun kelimeleri eminim sizde de gncel armlar yaptrmtr. Yunanllar, Tanr yaratt iin dnyann mkemmel olup, ebed olmadna ve rmenin tohumlarn kendi iinde tadna inanyorlard. Dnya Altn ada, yaratld ilk mkemmel hlini korumu ama sonraki alarda kanlmaz rme kanununa boyun emiti. Evren, tohumunda bulunan bozulma sreci bitiminde son kaosa yaklanca Tanr mdahale ederek onu tekrar balangcndaki mkemmeliyet koullarna dndryor ve btn sre yeniden balyordu. Bylece eski Yunann bu dnya grnce tarih, mkemmeliyete giden birikmeli bir ilerleme deil, dzenden kaosa yol alan ve kendini sonsuza kadar yineleyen bir evrimdi. Tarihi ryen evrimsel sre olarak grmek, Yunann toplumun nasl dzenlenmesi gerektii konusundaki fikrini derinden etkiledi. Efltun ve Aristoteles en az deiimin yaand sosyal dzenin en iyisi olduunu dnerek, dnya grlerinde srekli deime ve byme kavramlarna yer vermediler. nk byme, dnyada daha yksek deer ve daha fazla dzen deil, tam aksi demekti. Eer tarih, ilk mkemmel hlin birbiri ardna gelen entiklerle bozulmasn ve balangtaki bolluk ve varln kullanlmasn temsil ediyorsa, ideal hlin, rme srecini olabildiince yavalatan hl olmas gerekirdi. Yunanllar deiim ve gelimeyi hep artan bir rme ve kaosla ilikilendirdiler. Bylece bu dorultuda amalar, dnyay bir sonraki nesle mmkn olan en az deiim ile brakmakt. Bat Avrupada eski Yunann dnya gr, Ortaada Hristiyan dnya gr oluuncaya kadar hkmn srdrd. O dnemin Hristiyan toplumlar dnya hayatna, sonrakine hazrlayan bir aama diye baktlar. Hristiyan gr Yunann evrimler kavramn terketmekle birlikte, aynen onlar gibi tarihe, ryen bir sre eklinde bakn korudu. Hristiyan teolojisine gre tarihte, Yaratl, Kurtulu ve Kyametten oluan belirgin bir balang, orta blm ve son vardr. nsanlk tarihi evrimsel olmayp bir dz izgi eklinde dnlmesine ramen herhangi mkemmel bir hle doru gittiine inanlmyordu. Bunun aksine, ktlk glerinin dnyada kaos ve zlme ektiini dnyorlar ve tarihi, srp giden bir atma olarak gryorlard. Ayrca Yahudilik ve slmda olmayan ilk gnah doktrini, insanolunun yazgsn bu hayatta iyiletirmesine zaten imkn tanmyordu. Bir kul olan insann tarihi yapmas veya deitirmesi nasl dnlebilirdi ki? Ortaa bak asna gre dnya, Allahn her bir eylemi kontrol ettii, ok kat biimde yaplandrlm bir dzendi. Tarihi ancak Allah yapard, insanlar deil. Kullarn zgrlnden ve haklarndan bahsetmek bounayd,

onlarn grev ve ykmllkleri vard ancak. Yunann tarih kavramndaki gibi gelime ve maddi kazanma yer yoktu. nsann amac bireylere erimek deil, kurtulua varabilmekti. Bu erevede toplum da, her kiinin bir rol stlendii, ilah olarak ynlendirilen organik ve ahlksal bir organizmayd. Sorbonne niversitesi tarih hocas Jacques Turgot 1750 ylnda ileri srd yeni kavramla dnya tarihinin yapsn temelinden deitirdi. Bu gryle Efltun, Aristo, Aziz Paul (Pavlos), Aziz Augustin yannda, Klsik a ve Ortaan tm dnsel dhilerine meydan okuyup, modern zamanlarn ilerleme ideolojisinin ilk nemli deiik yorumunu dile getirmiti. Turgot hem tarihin evrimsel karakter tadn, hem de srekli bozulma kavramlarn reddetti. O, tarihin bir dz izgide gittiini ve tarihteki her aamann, bir ncekinden daha fazla gelimilik sergilediini kesin bir ifadeyle ileri srd. Ona gre tarih, birikmeli olmann yannda ileriye gidici bir nitelikteydi. Yunann kararl veya direken hl filozoflar ve Roma Kilisesi dinadamlarndan tamamen ayrlarak, srekli deiim ve hareketin erdemini belirtti. Bu arada ilerlemenin engebeli olduunu, hep ayn tempoda gitmediini, zaman zaman bataa saplandn, hatta birka adm gerilediini teslim ediyordu ama, tarihin genelde bu dnya hayatnda genel izgisiyle hep mkemmeliyete doru ilerlediine sarslmaz biimde inanyordu. Turgot' un bu geni ereve fikrini Bacon, Descartes, Newton, Locke, Adam Smith, Darwin, Spencer gibi bilimadamlar kendi alanlarnda doldurarak ona z kazandrp modern gr, yani makine-dnya grn ekillendirdiler. Anlan isimlerin zellikle ilk ok kimse tarafndan modern grn mimarlar saylr. imdi onlarn ileri srd ve modern Bat insannn kolektif bilinaltna yerleen fikirleri ile, bunlarn anlam ve nemini gzden geirelim. Yunanllar iin bilimin amac, eylerle ilgili olarak daha ziyade metafizik yn ar basan niin sorusunu aratrmakt. Modern an entellektel devleri ise eylerin nasl sorusuna yant aryordu. rnein, eminim her birimiz Olaylar ve dnyay olmasn istediin gibi deil, olduu gibi kabul et ve ona gre davran, nasihatn duymu veya sylyoruzdur. Bunu demekle biz farknda olmadan, nsan kavraynda kurulacak gerek dnya modeli, kiinin sand gibi deil, aslnda olduu gibi olmaldr, diyen Bacondan alnt yapyoruz. Bacon burada ada bilimsel ynteme gnderme yapyor. Bu yntem, gzlemciyi gzlemlenenden ayran, ve bylece nesnel bilginin gelimesini salayacak tarafsz ortam yaratan yaklamdr. Bacon nesnel bilginin insanlarn doal eyler, yani cisimler, kimyasallar, mekanik gler, bunlara benzer sonsuz sayda baka eyler, zerinde egemen olmasna izin vereceine inanr. Bacon modern zamanlarn ayaklar yere basan pragmatistlerinin ilkidir. Onun iin, bir dahaki sefere Nesnel (objektif) olmaya al, Bunu bana kantla, Bana sadece gerek verileri syle, szlerini duyduumuzda Bacon hatrlayalm. Benzetmekte hata olmaz, diyen atalarmz doruysa, biz de u benzetmeyi yapalm. Bilimsel filozof Bacon 1620de yeni dnya grnn kapsn ancak aralamt ki, matematiki Descartes hzla ieri dalp yeni yerleim plnn bildirdi. Onu da az sonra matematiki-fiziki Newton izleyerek dkkn ap, ie balamay salayan tm alet-edevat getirdi. Descartes doadaki her eyi sadece hareket halindeki maddeye dntrd. Kaliteyi de kantiteye, yani nitelii nicelie indirgedikten sonra kendinden emin biimde, nemli olan yalnzca alan ve konumdur, dedi. Matematik, en temelinde dzen demek olduuna gre, Descartes dnyada herhangi bir ynyle kark ve dzensiz olan eylerle, canl olan her eyi eledi. Onun dnyasnda her eyin kendi yeri vard ve tm ilikiler uyumluydu. Dnyada kesinlik ve duyarllk mevcuttu, kargaaya yer yoktu. Yunann tarih konusundaki yaylan kaos ve rme dncesi matematiksel olmadndan yanlt. Hristiyan dncesi hakkndaki yarg ise bundan biraz daha iyiceydi. Tanr yaamn olaylarna durmadan karrsa, doadaki dzenin ileyii hassas olarak bilinemezdi. Geerli bir dnya gr olabilmesi iin mekanik paradigma btnyle tahmin edilebilir olmalyd. Demek ki burada, ileyi kurallarn dilediince deitirebilen bir Ulhiyet dnlemezdi. Bylece Tanr dikkatlice ve nazike sahne arkasna alnd. Tabii ki btn evreni plnlayan ve harekete geiren, ama artk kozmik sahnenin bir baka etkinliiyle megul olan en byk matematiki olduu iin Onu kutlamak ihmal edilmiyordu. Fakat zamanla, daha sonraki nesillerde Tanr, dnyann ileyi dzeni iinde adeta tmyle unutuldu. Btn doay matematiksel yasalarla aklama baarsn gsteren Newton 1727de ldnde ona kraliyet cenaze treni yapld. Kendisi gmesine ramen, ona son eklini verdii makine-dnya gr, yerine iyice yerleiyordu artk. Mekanik gr yalnzca hareket hlindeki maddeyi konu alyordu nk matematiksel yolla llebilen tek ey hareketli cisimlerdi. Srf bu nedenle bile, getirilen ancak makinelere ilikin bir dnya gr olabilirdi, insanlara uygun olamazd. Ama olay ne yazk ki bu dorultuda gelimedi. Yaamn niceliklerini tamamlayan nitelikler ayklannca, mekanik paradigmann elinde tmyle l maddeden ibaret, souk, cansz bir evren kald. Fakat insanlarn gz, btn o matematiksel formller ve fiziksel aklamalardan kamamt bir kere. Bu arada yitirdiklerini deil, sadece elde ettiklerini gryorlard. nk nihayet ok uzun zamandr aranlan, evrenin nasl iledii sorusunun yant bulunmutu. eylerin gerekten bir dzeni vard. Ama hl da etrafa baklnca insanlarn gnlk eylemlerinin neden o denli karmakark olduunu anlayamyorlard. Bunun cevab da gecikmedi. Toplumdaki yanllklarn sebebi, insanlarn evreni dzenleyen mekanik(!) kanunlara uygun davranmamasyd. Bu dnceye dikkatinizi ekerim. Birer makine olmayan insanlardan, mekanik yasalara uygunluk bekleniyordu. Dnebiliyor musunuz?..... Yine de, doa yasalarnn insana ve toplumsal kurumlara nasl uygulanacan bulmaya kararlydlar. Buldular da. Artk insanln hayatta yeni bir amac vard. br dnyada kurtulua ermek dncesi bitmiti . Yerine geen yeni fikir, bu dnyada mkemmellii aramakt. Bu arada, Baconn Tanry doadan uzaklatrmas gibi, Locke da Tanry insanlarn ileri ve ilikilerinden kard. Bylece kadnlar ve erkekler de donuk, mekanik bir evrende dier madde paralaryla etkileen yaln, fiziksel olgulara dnt. Locke dncelerini yle srdrd. Topluma egemen olmu gereksiz gelenek, grenek ve bo inanlar ayklanrsa, grlr ki toplumu oluturanlar, kendi anlamlarn yaratan, sadece ve sadece kendilerinin madd varlklarn korumak ve arttrmak isteyen bireylerdir. Bylece, devlete ekil veren yegne temelin kiilerin karlar olduu kabul edilince, toplum da kanlmaz olarak maddeci ve bireyci oluyor. Bu noktada artk deer yarglar kayboluyor ve toplum kiisel kar zerine kuruluyor. Locken mekanik dnya grn, toplum ve devlet konusuna uyarlamasn, Smith ekonomiye, Darwin biyoloji ve doa bilimlerine, Spencer sosyal felsefeye, onlar izleyen bir ok bilimadam da mspet ilimlere uygulaynca ortaya, dnyada bugn ahit olduumuz arpk ve tatsz tablonun k kimseyi artmamal. Bu dncelerin ve artlanmalarn mirass olan nesillerden dnyay cennet bahesine dntrmesi herhalde beklenemezdi. Bylesi ta ve harla ancak bylesi bir yap kar. Srekli ilerleme fikrine dayanan makina ann ana fikri, Gelime, doann, ondaki dzensizliklerin insan araclyla giderilmesi veya kontrol altna alnmas yoluyla, daha dzenli madd bir ortama dntrlmesidir, diye zetlenebilir. Farkl sylemek gerekirse, lerleme doal dnyadan, ilk hline kyasla daha fazla deer yaratmaktr, denebilir. Peki ne oldu da Newtoncu grn doruluu, geerlilii tartlr oldu? Bunun en kestirme yant, mekanik dnya grnn gcnn azalmas, kendine temel yapt ve onu besleyen enerji ortamnn kendi sonuna - gncel teknik deyimiyle, s lmne - yaklayor olmasdr. Gelecek nesiller, yaklak drt yzyllk Modern a denilen dneme dnp baktklarnda hayretle balarn sallayacaklardr. Zira Yunann tarihi be dneme ayran dnya gr bize ne lde bilinsiz, safa ve ocuka geliyorsa, sonraki nesiller Modern aa ayn gzle bakacaklar. Entropik dnya grnn ana fikirlerini ele almaya balayalm. Aslnda bunlar yepyeni, gnmze kadar hi akla gelmeyen, temelden devrimci dnceler deil. imdiye kadarki toplumlar bu gerekleri yarbilinli veya bilinsiz hissederek kltrlerinin paras yapmlardr. Demek ki insanolu entropi yasasn resmen veya bilimsel olarak bilmese de, sezgisel olarak onun hep farknda olmu. rnein, u lflar imdiye dein hi duymayanmz var m? Suyu tersine aktamazsn , Her eyin bir bedeli vardr , Karlksz hibir ey olmaz , Almadan vermek ancak Allaha mahsustur. Bu szler yeni grn, asrlardan szlp gelen ve gnlk hayatmza bilgece giren yansmalar. Yani entropik bak asnn bilimsel olmayan ifadeleri. Amerikan Cree kzlderililerinin kehaneti yle der: Ancak son aa kesildikten, ancak son rmak zehirlendikten, ancak son balk tutulduktan sonra, paray yemenin mmkn olmadn anlayacaksn. Bu zdeyi sezgisel entropik yaklama baka bir misal. Halbuki srf Hristiyanlkta deil, slmda da geerli gr, her eyin, yaratlmlarn en ereflisi olan insan iin olduu deil mi? Fakat bu inancn ancak yars doru. Aslnda yaratlan her ey, yaratlm her dier ey iindir. Yani doada bir karlkl etkileim, karlkl yararlanma ve baml olma vardr. Btn varlklarn, insanolunun onlar sonsuz bir hrsla, bilinsizce talan etmesi iin yaratld fikri bana salksz ve ok dar al geliyor. Bu denemenin balarnda belirtilen, termodinamiin birinci ve ikinci yasalar tek bir cmleyle ifade edilebilir: Evrenin toplam enerji ierii deimezdir ve toplam entropi srekli artar. Bu, enerjinin yaratlamyaca ve yokedilemiyeceini belirtir. Demek ki, evrendeki enerji miktar zamann balangcnda sabitlenmi ve zamann sonuna, kyamete dek sabit kalacaktr. Mesela, bir miktar s alalm ve

onu ie dntrelim (yani onunla bir i yapalm). Byle yapmakla s yokedilmi olmaz. O enerji baka bir yere aktarlm, veya baka bir enerji biimine dntrlm olur. Bunu daha somut bir rnekle aklamak iin bir otomobil motoru dnelim. Benzindeki enerji, motorun yapt i, art aa kan s, art ekzostan dar atlan enerjilerin toplamna eittir. Enerji yokolmayp sadece ekil deitirdiine gre herey enerjiden yaplmtr. Bunu hemen anlayabilmek, kabul edebilmek biraz zor olsa da gerek budur. Var olan hereyin biimi, durumu ve hareketi, eitli enerji younluklarnn ve dnmlerinin sonucudur. Bir insan, bir gkdelen, bir otomobil, veya bir ot paras hep bir durumdan bir dier duruma aktarlm enerjiyi temsil eder. Bir varlk veya cisim ortadan kalktnda ierdii enerji yokolmaz, evredeki baka bir yere transfer edilir. Gnnn altnda yeni hibir ey yoktur, sz bu gereklii belirtir. Bunu kendimize her nefes almzda kantlamamz mmkn, nk bir zamanlar Socratesin soluyup dar vermi olduu nefeste bulunan ayn azot molekllerinden ikisini bugn bile her nefesimizde iimize ekiyoruz. Eer gznne alnmas gereken termodinamiin srf birinci yasas olsayd sorun kmazd ve enerji tekrar tekrar kullanlabilirdi. Maalesef iler byle yrmyor. rnein, bir kmr paras yaklrsa, kmrn ierdii enerji korunur fakat karbon monoksit, karbon dioksit ve kkrt dioksit gibi gazlara dnp uzaya yaylr. Bu srete toplam enerji kaybolmamakla birlikte biliyoruz ki, yanm bir kmr parasn yeniden yakarak ondan bir kez daha enerji salayamayz. te bu gerekliin aklamasn termodinamiin ikinci yasas yapar. Enerji bir durumdan baka bir duruma dntrlnce bir bedel veya ceza denir, der. Bu bedel, daha sonra bir i yaplmak istendiinde kullanlabilecek enerjideki azalma demektir. Bu azalma iin kullanlan terim entropidir. Yani entropi, artk o tekrar kullanlarak ie dntrlemeyecek enerji miktar demektir. Burada biraz teknik olmak gerekiyor. Enerjinin ie dntrlebilmesi iin bir sistemin deiik blmleri arasnda farkl enerji younluu olmas gerekir. yaplrken enerji mutlaka yksek younlukta olduu blgeden, alak younlukta olan yere akar. Tersi olamaz. Enerjinin bir dzeyden baka bir dzeye gittii her sefer, bir sonraki seferde kullanlabilecek ve ie evrilecek enerji miktar azalr. Barajdan braklan su bir nehir veya gle derken elektrik retmekte veya bir ark dndrmekte kullanlabilir. Ama yksekliini kaybedip alt seviyede bir yere vardnda artk i yapabilecek durumda deildir. Dz bir satha yaylan su en ufak bir ark bile evirebilip, yararl i yapamaz. Bu iki tr enerji dzeyine, elde edilebilir yani serbest enerji hali, ve elde edilemez yani balanm veya kstl enerji hali denir. Doada herhangi bir eyin meydana geldii her an, bir miktar kullanlabilir enerji, daha sonra kullanlamyacak duruma geer. Kullanlamyan enerji, kirlenmenin dier yzdr. nsana ilk anda tuhaf geliyor nk olaya byle bakmaya almamz. ou insan, kirlilii retimin bir yan rn olarak grr. Aslnda evre kirlilii, bu adan baklnca, dnyada artk kullanlamyacak hale dnm enerjinin toplam demektir. Iskarta veya atk ise boa harcanm enerjiyi temsil eder. Entropi kelimesinin isim babas Clausius adl termodinamikidir. Clausius, bir sistemdeki enerji dzeyi farklarnn daima eitlenme eilimi tadn syler. Denge hali, sistemdeki enerji dzeyleri arasnda fark kalmad durumdur. Denge halinin baka bir ifade ekli, entropinin maksimuma ulaarak, daha fazla i yapabilecek serbest, kullanlabilir enerjinin tamamen yitirilmesidir. Clausiusun enerji dzeyi eitlenmesi kural, Dnyada entropi, yani kullanlamaz enerji miktar, daima maksimuma gider, eklinde de sylenebilir. Akla, Entropi prosesi tersinebilir, yani geriye dndrebilir mi? sorusu geliyor. Bu mmkn olmasna ramen, sevindirici bir ey deil. nk entropiyi belirli bir zaman ve yerde geri dndrebilsek bile bunun da bedeli denir. Bu bedel, o ilem iin ek enerji harcamaktr ki, bu da evrenin toplam entropisini arttrr. Bu aklama, maddeleri gerikazanmann da ancak ksm zm olabileceini gsteriyor. nk, birincisi, gerikazanmada hibir zaman yzde yze yaklalamaz. kincisi, gerikazanlmas mmkn blm iin de fazladan kullanlabilir enerji harcayarak ortamn toplam entropisini arttrmak kanlmazdr. Tekrar tekrar vurgulanmas gereken konu, ne yaparsak yapalm, dnyadaki maddesel entropinin srekli artt ve sonuta bir maksimuma erimesinin zorunlu olduudur. nk dnya bir kapal sistem olduu iin etrafyla, rnein gnele olduu gibi, enerji alveriinde bulunuyor ama madde alverii yok. Bu adan dnya evrenin kapal bir altsistemi. Bazlar zanneder ki, gne enerjisini maddeye dntrmek olanakldr. Halbuki byle bir ey mthi bir organizma olan evrende bile gereklemiyor. Evrende sadece enerjiden yaplan madde nemsenmeyecek kadar az. Fakat tersine, muazzam miktarlarda madde durmadan enerjiye dnyor. Sanrm btn bu anlatlanlarla entropik dnya grnn canalc noktas ortaya kt. Dnyada srekli madd ilerleme ve srekli retim ve tketim snrsz deildir. Madde ve enerji tketimini hzlandrdka, kullanlabilir enerjiyi kullanlamaza evirmeyi de sratlendirmi oluruz. Yani, dnyann s lm denilen, kullanlabilir enerjinin sfrlanp her eyin hareketsiz kalaca maksimum entropi hline daha abuk varrz. Bu nedenle gereinden fazla ve hzl, madde ve enerji tketiminden kanan yeni bir dnya grnn geerli klnmas gereklidir. Grld gibi dnya, Newtoncularn sand gibi yama Hasann brei deildir. Kullanlabilir serbest enerjiyi bitirdiimiz an, hareket yeteneimizi ve i yapabilme imknmz da tketeceiz. Bu nedenle s lm deyimi, kyametin dier bir ad olabilir. Newtoncu makina-dnya gr taraftarlarnn tadklar at gzlklerini artk karp atmalarnda hem kendileri hem dnya iin yarar var. Zira Entropi Yasas hkmn tpk lm gibi ayrcalksz srdrr. Nasl lm onu kabul edip etmememize bal deilse, evrensel nitelik ve geerlilie sahip Entropi Yasas da, onun gereini idrak edemesek bile, bizleri ileyiine baml klar. Onun hkm de kanlmazdr. Bu nedenle bize ne denli uzak gzkse de, onu anlamaya alma ve gerekliine uyma aklll ve uzakgrlln tm insanln iselletirmesi gerekir. nk baz gerekler ama acele etmeden, ama amata karmadan, fakat mutlaka ona ban evirenlere haddini bildirir. Denemeyi bir anekdotla balamak istiyorum. Adamn biri yerekimi yasasnn doru olmad konusunda srar eder dururmu. Tandklar onu bu gereklie inandrmak iin bin trl dil dkmler. Bunlardan bkan adam, grnn doruluunu ve yksekten yere dse de lmeyeceini kantlamak iin kendisini bir gkdelenden atacan syleyince arkadalar vazgeirmek iin bouna uramlar. Nitekim bir gn adam kendini gkdelenin tepesinden aa brakm. Bir yandan dp otuzuncu, krknc, ellinci katlar geerken dier yandan hl yle dnyormu, te onlara gsterdim, buraya kadar her ey iddia ettiim gibi gidiyor. Umarm insanlk makina-dnya grnn buna benzer aymazlndan en ksa zamanda kurtulur. Gngr Kavadarl

Bir Entropi yks

En byk mucize mucizelerin olmaydr. Henry Poincare Akam vakti uzun bisiklet turumu yapp duumu alm yorgunluk iinde televizyondaki haberlere bakyordum. Babakann demeci, enflasyon tahminleri ve bir iki sradan haberden sonra gnn fla haberini sylediler: byk tefeci Ankara'daki villasnda leden sonra l bulunmutu. Spikerin heyecan nedense bana da bulamt. ok iyi korunan villasndaki alma odasnda yalnz banayken birden bire lvermiti. Kalp krizi diye geirdim iimden. Can yanan biri ah etmi olmal ya da bir cinayet? Tefecilik de berbat bir meslekti, ister istemez bir ok dmannz oluyordu. Anladm kadaryla tefecinin lmn ilgin klan lm biimiydi ama nasl ld o kadar laf kalabalna ramen haberde bir trl sylenmemiti. Bir cinayet mi? Baka trl basn niye bu kadar ilgi gstersin ? Olay yerinden bildiren kii nefes nefese bir eyler sylyordu ama aslnda ayn eyleri tekrar edip duruyordu. Haberleri sunan spiker de sanrm benle ayn kanda olsa gerek, yeniden balanmak zere merkeze dnd. Demin tekrar edilenleri bu kez de ldrlen tefecinin bir dnde ekilmi grntlerinin eliinde yeniden tekrar etti. Akas haber bana ok skc gelmiti. Baka bir kanalda ilgin bir ey bulurum umuduyla televizyonda zaplerken haberi oktan unutmutum. Aradan birka gn getikten sonra akam vakti telefon ald. Arayan ses bana hi tandk gelmemiti.

"Emin Ar ile mi gryorum?" "Evet benim, buyrun?" "Ben Alper ztrk, sizinle daha nce bilimkurgu ile ilgili bir toplantda tanmtk. Emniyet Genel Mdrl cinayet masasnda komiser yardmcsym. Hatrladnz m?" Hafzam biraz zorlaynca, ince ve uzun, bilimkurguya hayran genten polisi hatrlamtm. Tanmamz epey bir vakit nceydi, yle pek uzun boylu da konumamtk. Telefon numaram verdiimi de hatrlamyordum. imdi beni niye aryordu? Yakn zamanlarda herhangi bir cinayet de ilememitim ama... "Sizi rahatsz etmedim umarm. Bir konuda yardmnza ihtiyacm var?" dedi olduka saygl bir tavrla. "Tabi buyurun" " gn nce len tefeciyi duydunuz sanrm?" "Tefeci? Aaa, evet haberlerde izlemitim. Nasl ld hala aklanamad sanrm? Bir cinayet mi?" "te ben de bu konuda sizden yardm istiyorum. lm eklini basna aklamadk. imdilik kalp krizi diyoruz ama asl sebep bu deil" "Peki ne?" "Otopsi raporuna gre tefeci aniden oluan bir vakum yznden lm" "Vakum mu?" "Evet vakum. Zaten olay yerinde onu grdmzde ilk bakta hemen anlalyordu ama vakumla lm ok tuhaf gelmiti. Bakn ne diyeceim. Bize yardmc olabilirsiniz. Birazdan gelip sizi alsam ve olay yerine gitsek, bir de siz baksanz. Sradan bir cinayet olsa yani tefecinin ait olduu yer alt dnyasnda yaygn olduu ekliyle bir kurunla ldrlm olsa, iler bizim iin ok kolay olurdu ama bu kez durum ok farkl. Ailesi ve tabi basn da hakl olarak bizden bir aklama istiyor. Akas biz iin iinden kamadk, bize yardmc olabilir misiniz?" dedi. Polislerin dier mesleklerde olduu gibi bakalarndan yardm isteme konusunda ne kadar gnlsz olduklarn biliyordum. Anlalan baya bir zor durumdaydlar. Benden yardm istemeleri hem tuhafma gitti hem de akas gururumu okad. "Tamam" dedim. Yarm saat sonra komularn akn baklar arasnda klar srekli yanan bir ekip otosunun arka koltuuna kurulmutum. Olay yerine giderken komiser yardmcs bana tefecinin lm ile ilgili bilgileri sralamaya balad. Tefeci, Ankara'nn dndaki villasndaki odasnda tek bana alrken lmt. Olduka sk korunan bir yerdi villa. Dardan birinin girmesi neredeyse imkanszd. Tel rgler, kameralar, bol et yemeyi seven canavar kpekler, devriye gezen drt tane silahl koruma vs. olan bir saray yavrusuydu. Tefecinin alt oda ikinci kattayd ve lm annda kaps kilitliydi. Drt koruma uzun sre ierden haber alnmaynca kapy krarak odaya girmilerdi. Tefeciyi alma masasnn banda gzleri ak olarak bulmulard. Aslnda gz ksm oyuktu. Azndan, burnundan ve kulaklarndan hala kan akyordu. ekilen fotoraflar bana gsterdiinde ister istemez midem bulanr gibi oldu. Tefeci neredeyse iip patlamt. Zaten otopsiyi yapan doktor lm nedeni olarak, ortamda meydana gelen ar vakum sonucu cierlerin ve damarlarn patlamasn gstermiti. Tefecinin vcudunda bulunan neredeyse tm damarlar patlamt. Bu olay aklamakta zorlanan doktor, otopsi raporlarnda pek grlmeyen u kiisel notu dmt: "Tuhaf ama sanki uzay elbisesi yrtlm bir astronotun bana gelebilecek bir lm" Ayn aknlk komiser yardmcsnda da vard. Tefeci gerekten birden oluan bir vakum sonucu lmt. Baka trl kan damarlar bu ekilde patlamazd. D basn ile kan basnc arasnda ok fark olmas gerekiyordu, bunu da salayabilecek tek koul mutlak vakumdu yani tamam ile basnsz bir ortam. Fakat otopsiyi yapan doktor bata olmak zere, hi kimsenin aklayamad bir ey vard: ikinci kattaki oda da bu vakum nasl olumutu? ve de kimin tarafndan? Polis arabas Ankara'nn epey dnda, Eskiehir yoluna yakn bir yerdeki villann nnde durduunda elimdeki byk fotoraflara bakyordum. Polisler aknlk iinde olay yerinin neredeyse yze yakn fotoraf ekmilerdi. Tefeci anlalan ldn fark edemeyecek bir hzda lmt. Btn fotoraflarda kpkrmz bir ktle olarak duruyordu. nsan olduu zorlukla anlalyordu. Villann nnde bir baka ekip arabas bekliyordu. Biz arabadan inince villada bir hareketlenme oldu. Birka polis ve koruma olduklar her hallerinden belli olan iki kii (artk neyi koruyorlarsa?) hemen yanmza geldiler. Tefecinin ld odaya ktmzda manzara tyler rperticiydi. Yerler kurumu kan iindeydi. Polis temizlie izin vermemiti. yzlerce fotoraf ekmelerine ve neredeyse gndr bu odada kamp kurmalarna ramen anlalan hala bir eyleri inceliyorlard. Beklediimin tersine yerde hibir cam paras yoktu. Tefecinin oturduu yerin hemen sandaki pencerenin cam olduu gibi duruyordu. eride oluan ani vakum nedeniyle odann dndaki basncn cam patlatmas beklenirdi ama patlamt. Herkesin akn baklar arasnda masaya doru deil de pencereye doru gittim. ift cam ve zel bir yapdayd, yine de d basncn etkisini gsterecek en ufak bir atlak yada deformasyon izi yoktu. Sanki bir oyunu tek bama sergiliyor muum gibi oda da bulunan dier polisler ve villa alanlar (karanlk tipli korumalar) beni izliyorlard. Polis raporunda yazld gibi oda da en ufak bir patlama ya da yangna dair bir iaret yoktu. Aslnda byle bir ey bulunsayd l tefeci hari herkes rahat edecekti ama yoktu ite. Tefecinin oturduu yer kanla tuhaf kirli bir kahverengiye boyanmt. Bu haliyle bile grnt mide bulandrcyd. ki gn nce yaplan cenaze treniyle gmlen tefecinin kan neredeyse odann her yerine sramt, otopsi raporunda belirtildii gibi vcuttaki kann neredeyse tamam boalmt dar. Polis memurlar odann dnda beklerken oday incelemeye baladm. Bu trden bir Sherlock Holmes 'vari bir aratrma benim ok

houma gitmiti. Aslnda oda da incelenecek pek bir ey yoktu. Pahal deri koltuklardan birine oturmak istedim ama hala delil sayld iin komiser yardmcs tarafndan nazike ikaz edildim. Odaya biraz daha bakp dar ktm. Aslnda bana kalsa epey uzun bir sre orda kalmak isterdim. Evrenin oluumundan bu yana ilk defa olmu mucizevi bir eyi grmek beni ok ama ok heyecanlandrmt. Neredeyse lk atacaktm. Yzylda bir gerekleen gne tutulmasn izler gibiydim ama aslnda bu belki de evrenin 14 milyar yllk tarihinde ilk defa olan bir eydi ve muhtemelen bir daha da olmayacakt. Dar ktm. Yolda ylesine aklma gelen ihtimal oday grnce kesinlemiti. Bunu komisere aklasam m? diye kendime sormaya baladm. Ne kadar bilimsel olursa olsun bu kadar garip bir teoriyi kimse kabul etmeyecekti. Dar knca gecenin serinlii houma gitti. Bir rzgar yanam okad. En iyisi hibir ey aklamamakt, tefeci kt bir insand ve fiziktesi gler onu cezalandrmt. Dedektiflik kariyerim bylece balamadan bitmiti. Yine de durumu komiser yardmcsna aklamam gerekiyordu. En azndan o benim dediklerimi anlayabilirdi. Bir doktordan medet umar gibi, "Ne diyorsunuz bu ie?" dedi komiser yardmcs. zlmesi neredeyse imkansz bir bilmecenin karsnda aresizdi. "Aslna bakarsanz bu bir cinayet yada kaza deil. Evrenin oluumundan bu yana belki de bir kez olmu mucizevi saylabilecek kadar dk ihtimalli bir ey. Tefecinin lm aslnda belki de bilim tarihine geecek bir olgu" dedim. "Nasl? Anlamadm? Aklar msnz?" dedi aknlkla. Anlalan o benden ok daha basit bir aklama bekliyordu. "Bakn anlataym. Konumuzla pek alakas yok gibi duruyor ama size termodinamiin nc yasasn anlatmak istiyorum. Termodinamiin nc yasas yani entropi yasas aslnda bir olaslk yasasdr. Bir deste oyun kadn aln ve bir kumarbaz gibi karmaya balayn. lk bata btn katlar deste iinde sraldr ve her ey yerli dzenlidir. Desteyi kardka sra bozulmaya balar ve bir sre sonra tm destenin sras rasgele ve darmadank olur. Aslnda destenin karldka ilk haline dnme ihtimali de vardr ama bu ok dktr, ok ama ok dk bir ihtimal. Bundan dolay termodinamiin nc yasas der ki her ey dankla doru eilimlidir yani ksaca s>0 olarak belirtilir. Entropi de aslnda bu dankl tanmlamak iin bulunmutur bir kavramdr. Bir sistem ne kadar danksa, entropisi de o kadar fazladr. Komiser yardmcs hala aknlkla yzme bakyordu. "nann bir ey anlamadm Emin bey" dedi. "Aklayacam, sabredin. Soluduumuz havay oluturan gaz moleklleri aslnda olduka hzl hareket ederler. imdi tam hatrlamyorum. Bir gaz molekl, diyelim ki oksijen, kapal bir odann iinde srekli hareket halindedir. Tefecinin ld odaya benzer bir oday tam ortadan ikiye ayrdmz varsayalm. Oda da srekli hareket halindeki tek bir gaz molekl varsa bu blmelerden birinde olma ihtimali yani yzde elliye. Odada ki hava iki moleklden meydana gelseydi, ikisinin de ayn blmede olma ihtimali nedir?" Kafas iyice karm olan komiser yardmcs yardm ister gibi yzme bakt. "ok basit bir olaslk hesab, her ikisinin olaslklarn arpyoruz, yani x = , yzde 25. Yaptmz basit bir forml iletmek. Peki tefecinin ld odada ki tm hava molekllerinin ayn anda odann sadece bir tarafnda olma ihtimali nedir?" "Nedir?" diye sordu hemen akll bir renci gibi. "ki zeri odadaki gaz molekllerinin says" "Yani?" "Yani 4 metreye 4 metrelik bir odayd, ve ykseklii 3 metreydi, hacmi yaklak olarak 50 metrekp. Basit PV=nrt formlnden molekl saysn yaklak olarak bulabiliriz. "Nereye varmak istediinizi pek anlayamadm?" dedi. "Entropi yasas, kapal bir sistem iin entropinin hep artacan yada sabit kalacan syler yani s>0 yada s=0 ama ok dk ihtimal olsa da entropi sfrdan kk olabilir yani azalabilir." "Bu mmkn m?" diye sordu "Olaslk olarak ok dk olsa da mmkn" "Yani siz imdi?" "Evet, tefeciyi ok da dk olan bu olaslk ldrd, yaklak olarak 10 zeri 80'de bir ihtimal. "Yani imdi siz bana 1 rakamnn yanna 80 sfr koyup oluturulan bir sayda bir ihtimalin gerekletiini ve bunun da ani bir vakum yaratp tefeciyi ldrdn m sylyorsunuz? Buna kimse inanmaz ama" "Evet. Buna kimse inanmayacaktr, o yzden bu aklama sadece ikimiz arasnda kalsn. Zaten tefeciyi kimse sevmiyordu, lmne de kpei dnda sanrm zlen olmamtr ve neden ldn de ok kimsenin merak ettiini sanmyorum" dedim. "Peki bu teorinizi ispat edebilir misiniz? Yani negatif entropinin tefeciyi ldrdn?" "Kesinlikle hayr ama bir insan bu ekilde ldrebilecek bir vakumu yaratabilecek baka bir ey de olamaz. Kalp bu byklkte bir basn oluturamaz. Dardan gelen bir basn dalgas olsa ceset yerinde durmazd, ters yne doru savrulurdu." "hmmmm, haklsnz ama bu kadar dk bir ihtimal ve fizik yasalarna aykr bir durum, yani bilemiyorum, belki de darda ldrp odaya getirdiler" "Sanmam. Bu kadar yaratc bir mafya yesi bulma ihtimaliniz benim nerdiim ihtimalden dk. Neyse. Benim dediklerimi unutun. Zaten bunu amirlerinize yada lenin akrabalarna anlatsanz da inanmayacaklardr. Belki fizik blmnde okuyan birka lgn renci

sizi ciddiye alacaktr. Bu yzden hi kendinizi maskara etmeyin. Bu zm bence aramzda kalsn" "Her ey iyi ho da, peki ama ierde oluan vakumdan dolay neden camlar krlmad?" "Bunu bende dndm. Camlar bir kere ok salamdlar ve ayrca rasgele oluan vakum o kadar ksa srd ki pencere camlar krlacak zaman bulamadlar" "Anlyorum" dedi ve kafasn sallad. Bir ey anlamadndan emindim. Neden sonra yine bir ey syleme ihtiyacn duydu. "Fakat Emin Bey, bu ok ama ok dk bir ihtimal" diye tekrar etti. "Biliyorum. Buradan Kzlay'a giderken banza elli tane yolcu ua dme ihtimali gibi bir ey. Ama bir eyin olma ihtimalinin ok dk olmas, onun gereklemeyecei anlamna gelmez. Saysal loto hi oynamam nk ihtimali ok dktr fakat her hafta birine kar. tiiniz sigarann dumann u anda alaca ekil belirlidir ama o ekli alma ihtimali astronomik derecede kktr fakat o ekli alr" Komiser yardmcsnn zaten kark olan kafas iyice karmt. En iyisi susmakt.Epey bir sre sessizce yrdkten sonra komiser yardmcs beni evime brakt. Yol boyunca hi konumadk. Ben tekrar olay yerindeki resimlere bakarken o dnceli bir ekilde polis arabasnn penceresinden dar bakyordu. Eve geldiimizde bana teekkr edip, tekrar arayacan syledi. Polis arabas gzden kaybolurken merakl komularmn pencerenin kenarlarndan bana baktklarndan emindim. Tefecinin kiiliinin karanlk yn ve lmnn aklanamayan tuhaf gizemi basnn bu olaya ok ilgi gstermesine yol amt. Olayn bir ekilde iine girdiimden, basnda bu lmle kan her eyi yakndan takip ediyordum. Neredeyse her gn bu olayla ilgili bir haber kyordu. Aslnda haber de saylmazd ou. Farkl disiplinlerdeki insanlarn olay aklamak iin speklasyon trnde ne srdkleri teorilerdi. Kalbin birden ar almas sonucu ldn syleyenler de vard (yar bilimsel bir dille anlatlyordu ama yazan bile bir sonuca varamamt), tefecinin fiziktesi gler tarafndan cezalandrldn syleyenler de. Hatta yredeki kyllerin dediklerine baklrsa tefecinin ld villann altnda daha nceden beri bir yatr vard ve bu yatrda gml olan bir ermi, bir ok yuva ykan ve ah alan tefeciyi ldrmt. Yatr teorisi pek ok kii iin olduka aklayc ve tatminkar gelmiti. Fakat tabi benim iin deil. Tefeci iin hi zlmedim, hayat srprizlerle doludur. Bu ilgin ziyaretten yaklak bir ay sonra komiser yardmcs beni tekrar arad. Soruturmann bir yere varamadn, olayn normal bir lm m yoksa bir cinayet mi olduunun bile zemediklerini syledi. Dosyay ister istemez kapatmlard. Yardmlarm iin tekrar ok teekkr ediyordu. yklerimi heyecanla takip ettiini syleyip nazike gnlm de ald. Anlalan o da entropi teorime inanmyordu, daha dorusu inanmak istemiyordu. Sonuta tefecinin aklanamayan lm unutuldu. Bir bekiden baka kimsenin kalmad villa, (bisikletle gittim), duvarlara dikilmi mumlar ve bez paralar ile ok byk bir yatra dnmt. Yakn evrede cezalandran ermi efsanesi alp yrmt. Ayakst konutuum dini btn beki de bu ermi hikayesine inanmt. Sorduumda ermiin adn bilemedi. Adnn ermi entropi olduunu syleyince bana pek inanmad ama yine de yzme vurmad. Zaten entropi demeye dili de dnmyordu. ay nce bir gece vakti geldiim villadan ayrlrken nedense ok keyifliydim. Her ne kadar detektiflik kariyerim balamadan bitmi olsa da benim iin ok ilgin bir olayd. Pipo da bana epey yakyordu hani. "Neyse" dedim kendi kendime. "En iyisi bunu bir hikaye haline getirmek. Okurlarmdan hi biri inanmayacaktr ama olsun... " ok dk ihtimal olsa bile belki biri? Mehmet Emin Ar

Entropi Yorumlar
"Entropi ne demek?" diye soruyorlar. Abi, bunun fiziksel bir anlam var, inkar etmiyorum; ama bu ad seiimin fiziksel anlamyla ilgisi yok. Sadece kulama ho geldii iin programa bu ismi verdim. Hangi isim msemmasyla ilgilidir? Dardan baknca, "Aaa! Bu program entropiye benziyor," gibi bir his mi veriyor? Hayr! Ad bu. "Neriman" bile olabilirdi, nk bu isim de kulama ho geliyor. Haydi bu vesileyle biraz bilim renelim. Termodinamik diye bir ey var. Termodinamik'in 3 (aslnda 4) tane yasas var. Yasalar kapsamlarna gre sralanyor. Bu yasalar yle. Termodinamik'in 0. Yasas: Termometreyle llebilen bir zellik vardr. Buna temperatr ya da scaklk denir. Termodinamik'in 1. Yasas: Herhangi bir fiziksel proseste giren enerji kan enerjiye eittir. Termodinamik'in 2. Yasas: %100 verimli makine yaplamaz. (Entropi Yasas) Termodinamik'in 3. Yasas: Mutlak 0 vardr, fakat buna asla ulalamaz. Bu yasalar ve onlarn yaamdaki etkilerini merak ediyorsanz, termodinamik dersi almanz neririm. Burada bu yasalarn gnlk

hayata nasl uyarlanabileceine bakalm: Ginsberg yorumu: Kazanamazsn. Berabere bile kalamazsn. Oyundan da kamazsn. Entropi Yasas: Evrenin sapknl maksimuma gider. Freeman yorumu: Kapitalizm, kazanabilecein esas zerine kurulmutur. Sosyalizm, eitlii salayabilecein esas zerine kurulmutur. Mistisizm, oyunu terk edemeyecein esas zerine kurulmutur. ... ve dier yorumlar: Oynamyorsan bahse girme. En fazla berabere kalmay umabilirsin. Bir kere dodun mu oyundan kamazsn. Kazanamazsn, en fazla eitlii salayabilirsin. Eitlii de salasan salasan ancak mutlak sfrda salayabilirsin Mutlak sfra asla ulaamazsn. Balamadan bitiremezsin . Yazdnn karl olan notu alamazsn. lk yarm saatten nce snavdan kamazsn. Avni etinkurt