Disperzni sistemi

HOMOGENI SASTAV HETEROGENI Homogeni disperzni sistemi (molekulsko disperzni sistemi).

Rastvori
Opte pravilo: Slino se u slinom otapa.

Komponente rastvora:

Otapalo (rastvara) supstanca u velikom viku

DISPERZNA FAZA

DISPERZNO SREDSTVO

Ionska jedinjenja i polarna kovalentna u polarnim otapalima: Polarna jedinjenja supstanca: NaCl; HCl; Nepolarna jedinjenja rastvara: H2 O. Nepolarna jedinjenja u nepolarnim otapalima: supstanca: ugljikovodici, rastvara: CCl4

Rastvorena (otopljena) supstanca pravi rastvori ili rastvori koloidni rastvori suspenzije < 1 nm 1-100 nm > 100 nm

Ionska jedinjenja Molekulska jedinjenja

Podjela rastvora
Vanije vrste rastvora: rastvori vrstih supstanci u tenostima, rastvori tenosti u tenostima, rastvori gasova u tenostima.

Vanija svojstva vode

taka klju anja vode 100 oC (normalni pritisak 101325 Pa); taka mrnjenja vode 0 oC (normalni pritisak 101325 Pa); velika specifina toplota; velika toplota isparavanja; velika dielektrina konstanta; dipolni karakter. Voda je osnovni medij u kojem se odvijaju hemijske i biohemijske reakcije.

Rastvori vrstih supstanci u tenostima

Solvatacija
Solvatacija - proces otapanja supstance u rastvarau. Hidratacija - proces otapanja supstance u vodi kao rastvarau formiranjem ion- dipol veze.

rastvorena supstanca

rastvara

rastvor

Zasienost rastvora
Prema koliini rastvorene supstance: nezasieni rastvor, zasieni rastvor, prezasieni rastvor.

Faktori koji odreuju rastvorljivost

Priroda supstance Priroda rastvaraa Temperatura Energetski procesi:
energija kristalne reetke (endoterman proces); energija hidratacije (egzoterman proces). EKR>EH endoterman proces otapanja EKR<EH egzoterman proces otapanja

Rastvorljivost supstance: koncentracija rastvorene supstance u zasienom rastvoru na odreenoj temperaturi (t). Kristalizacija proces suprotan rastvaranju, izdvajanje soli u obliku kristala.

Rastvori tenosti u tenostima

Prema prirodi supstanci:
dvije tenosti se potpuno mijeaju, dvije tenosti se djelimino mijeaju, dvije tenosti se ne mijeaju.

Postupci razdvajanja tenosti

Frakciona destilacija - razdvajanje tekuina bliskih taki kljuanja. Destilacija vodenom parom - razdvajanje nestabilnih tekuina na temperaturi nioj od njihove take kljuanja.
- Izolacija i preiavanje prirodnih jedinjenja iz biljnog materijala (destilacija eterinih ulja).

Svojstva tekuina koje se mijeaju

Rastvor kljua kada napon pare dostigne vrijednost atmosferskog pritiska (0,1 MPa). Pare rastvora imaju drugaiji sastav od tene faze. Para je uvijek bogatija hlapivijom komponentom u odnosu na tenu fazu. Azeotropne smjese: konstantnog sastava, kljuaju na odreenoj temperaturi.

Rastvori gasova u tenostima

Faktori koji odreuju topivost gasova Priroda gasa
Inertni (slabo topivi): N2, O2, CO. Hemijski reaktivni ( topivi): NH3, H2S, CO2, SO2.

Pritisak gasa
W. Henry (1803): Sadraj plina otopljenog u rastvoru

na odreenoj temperaturi proporcionalan je parcijalnom pritisku plina (p) iznad tekuine: xB = kXpB
xB- molski udio gasa; pB- parcijalni pritisak gasa; kx- Henryeva konstanta.

Rastvorljivost gasa u tekuini

Temperatura rastvora
Topivost gasa opada s porau temperature (t).

Pritisak iznad rastvora

Topivost raste s porau pritiska (p).

Zakon vrijedi za: - slabo topive plinove pri niskim p. Zakon ne vrijedi: - slabo topive plinove pri visokim p; - dobro topive plinove.

Koligativne osobine rastvora

Zavise od koliine otopljene supstance a ne od prirode supstance. Rastvori imaju drugaije koligativne osobine od istih rastvaraa. Koligativne osobine: napon pare rastvaraa (nad rastvorom); snienje take mrnjenja rastvora; poveanje take kljuanja rastvora; osmotski pritisak rastvora.

Napon pare tenosti

Tenost u ravnotei sa parom

Pod naponom pare tenosti podrazumjevamo pritisak para tenosti iznad tene faze kada je sistem u stanju ravnotee. tenost para Sistem mora biti zatvoren da bi se uspostavilo ravnoteno stanje.

Kljuanje tenosti
Taka kljuanja je temperatura na kojoj je napon pare tenosti izjednaen sa atmosferskim pritiskom.
Kljuanje tenosti

Raoultov zakon
F. Raoult (1887): Napon pare rastvaraa iznad rastvora je manji nego iznad istog rastvara a na istoj temperaturi.
pA- napon pare rastvaraa iznad rastvora; pA- napon pare istog rastvaraa; xA- molski udio rastvaraa.

Normalna temperatura kljuanja se odnosi na pritisak od 1 atmosfere. Tenost kljua po itavoj zapremini a ne sa povrine. Taka kljuanja je razliita za razliite supstance, a zavisi od meumolekulskih sila prvenstveno. to su sile izmeu molekula slabije, tenost ima niu taku kljuanja.

pA = p Ax A

Snienje napona pare rastvaraa e biti vee to je ve i udio rastvorene supstance u rastvoru.

Snienje take mrnjenja i poveanje take kljuanja rastvora

Javljaju se kao rezultat smanjenog napona pare rastvara a iznad rastvora (Raoult). Otopina ima vee vrelite od istog otapala. Otopina ima nie ledite od istog otapala.

Dijagram snienja take mrnjenja i poveanja take kljuanja rastvora

T = KbB

Kkr ili Keb- snienje ledita ili poveanje vrelita za 1

molalni rastvor neelektrolita (Kkg/mol); bB- molalitet (mol/kg).

T= t Ebulioskopija t = t.k.(rastvora)-t.k.(rastvaraa) Krioskopija t = t.m.(rastvora)- t.m. (rastvaraa)

Difuzija
Dvije otopine razliitih koncentracija u neposrednom kontaktu, nastoje izjednaiti svoje koncentracije i to tako da otapalo difundira (rasprostire se) iz razblaene otopine u koncentrovaniju, a otopljena tvar suprotno iz koncentrovanije u razblaenu. Ovisnost brzine difuzije:
masa difundirajuih estica, temperatura, koncentracijski gradijent, viskozitet rastvora.

Osmoza
Osmoza je jedan oblik difuzije. Kretanje rastvaraa kroz polupropustljivu (semipermeabilnu) membranu. Rastvara se kree iz rastvora sa manjom koncentracijom rastvorene supstance u rastvor sa veom koncentracijom rastvorene supstance. Proces traje dok se koncentracije dva rastvora ne izjednae.

Difuzija nije ograniena samo na rastvore!! Primjeri difuzije: miris cvijea, irenje dima cigarete, izmjena gasova izmeu zemljita i atmosfere. Bioloki znaaj: transport supstanci u ivim organizmima.

Osmotski tok rastvaraa kroz polupropustljivu membranu u rastvor

Osmotsko izjednaavanje koncentracije skroba u rastvorima razliite koncentracije, odvojenim polupropusnom membranom

Jednaina osmotskog pritiska

Osmotski pritisak
Ravnoteni pritisak rastvora nastao kao rezultat procesa osmoze. J.H. vant Hoff (1887) jednaina osmotskog pritiska: = c R T
- osmotski pririsak rastvora; R - univerzalna gasna konstanta 8,314 J/molK; T - termodinamika temperatura (K). T = 273,15 K+ t (oC) Zakon vrijedi za razblaene rastvore (c < 0,1 mol/dm3)idealni rastvori.

7% skrob 4% skrob 10% skrob

H2O

7% skrob

poetno stanje

semipermeabilna membrana

konano stanje

Osmoza i osmotski pritisak

Osmoza

Osmotski pritisak i elija

elije crvenih krvnih zrnaca (eritrociti)

izotonini rastvor

hipertonini rastvor

hipotonini rastvor

Bioloki znaaj osmoze

Transport vode u eliju i iz elije. Primanje vode iz tla preko korijenskog sistema. Uspravan poloaj biljke (osmotski pritisak).

Pojam elektrolita
M. Faraday - pojave provoenja elektrine struje kroz taline i vodene rastvore soli. Anioni - putuju prema anodi. Kationi - putuju prema katodi. Elektroliza - raspad soli na ione pod uticajem elektrine struje. Elektroliti - supstance koje provode struju pomou iona. Neelektroliti - supstance koje ne provode struju.
Sekvoja

Kretanje vode u biljci (kombinacija efekta osmoze i hidrogenskih veza).

Teorija elektrolitike disocijacije

S. Arrhenius (Arenius) 1887: Elektroliti su supstance koje otapanjem u vodi disociraju (raspadaju se na ione). Otopine elektrolita pokazuju vee snienje ledita i poveanje vrelita od neelektrolita (usljed disocijacije na ione).
Prikaz elektrolitike disocijacije:

Podjela elektrolita
Jaki (pravi) elektroliti - potpuno disociraju u vodenim rastvorima na ione.
ista ionska jedinjenja; ionske kristalne reetke (soli).

Slabi (potencijalni) elektroliti - djelimino disociraju na ione u vodenim rastvorima.

Polarna kovalentna jedinjenja (kiseline, baze, soli kovalentnog karaktera).

K+A- + pH2O [K(H2O)m]+ + [A(H2O)n]pojednostavljeno: K+A K+(aq) + A- (aq)

Neelektroliti - supstance koje ne disociraju na ione; rastvaraju se do molekula i ne provode struju (uglavnom organska nepolarna jedinjenja).

Jaki elektroliti su 100% disocirani

soli NaOH(s) H2O CaBr2(s) kiselina HCl(g) H2O Ca2+(aq) + 2Br- (aq) H3O+(aq) + Cl-(aq) H2O 100%ioni Na+(aq) + OH-(aq)

Slabi elektroliti
Veina rastvorene supstance se nalazi u molekulskom obliku u rastvoru. Samo mali broj estica disocira na ione. HF + H2O H3O+(aq) + F- (aq) kiselina NH3 + H2O baza NH4+(aq) + OH- (aq)

Neelektroliti
Rastvaraju se do molekula. Ne stvaraju ione u vodi. Ne provode elektrinu struju.

Disocijacija kovalentnih jedinjenja

Heterolitiko cijepanje veze A-B A+ + BCijepaju se veze koje imaju najve i polarni karakter O-H u kiselinama.

H2O
C6H12O6 (s) C6H12O6 (aq) glukoza (vrsto stanje) (otopljena u vodi)

Disocijacija baza
Heterolitiko cijepanje veze izmeu metalnog iona i OH (hidroksidne) grupe:
Na+OHAmfoterni elektroliti H3 AlO3 H2 AlO3- Disocijacija O-H veze (kiselina). - Disocijacija M-OH veze (baza). - Elektronegativnost oko 1,7 centralnih atoma (Zn(OH)2, Al(OH)3). Al(OH)3 Al(OH)2+ Na+ + OH-

Definicija kiselina
Arrhenius: Kiseline su supstance koje disocijacijom daju H+ ione. Baze su supstance koje disocijacijom daju OH- ione. Reakcija izmeu kiselina i baza se zove neutralizacija pri emu nastaju soli. Soli disocijacijom daju katione i anione koji nisu H+ ioni i OH- ioni. Amfoterni elektroliti daju u vodenim otopinama i H+ i OH- ione.

Osobine kiselina i baza

H3O+ (hidronijum ion) nosilac kiselih osobina. Vodene otopine pokazuju kiselu reakciju. Mijenjaju boju indikatora iz plave u crvenu. Jake kiseline: HClO4, HNO3, HCl, H2SO4 Slabe kiseline: H3PO4, H2SO3, HF, CH3COOH. Vrlo slabe kiseline: H2S, H2CO3, H3BO3. OH- ( hidroksid ion) nosilac baznih osobina. Vodeni rastvor reaguje bazno. Mijenjaju boju crvenog lakmus papira u plavu. Jake baze: alkalnih metala i zemnoalkalnih metala (Ca(OH)2, Sr(OH)2, Ba(OH)2. ostale su slabe baze.

Klasifikacija anorganskih jedinjenja

Oksidi - spoj metala ili nemetala sa oksigenom.
Kiseli - sa vodom daju kiseline. Bazni - sa vodom daju baze. Neutralni - sa vodom ne daju kiseline. Amfoterni - mogu graditi i kiselinu i bazu.

Kiseline - disocijacijom daju H+ ione. Baze - disocijacijom daju OH- ione. Soli
Neutralne - potpuna neutralizacija. Kisele - djelimina neutralizacija poliprotonske kiseline. Bazne - djelimina neutralizacija polihidroksilnih baza.

Primjeri anorganskih jedinjenja

CO2 + H2O
kiseli oksid

Primjeri anorganskih jedinjenja

Neutralne soli
Potpuna neutralizacija (reakcija kiseline i baze).

H2CO3
kiselina

CaO + H2O
bazni oksid

Ca(OH)2
baza

NaCl, Na3PO4, Na2SO4, AlCl3, CaCO3 Kisele soli

Djelimina neutralizacija kiseline.

Al2O3 + 6 HCl
amfoterni oksid kiselina

2 AlCl3 + 3 H2O
so voda

NaHSO4, NaH2PO4, NaHPO4 Bazne soli

Djelimina neutralizacija poliprotonske baze. CaOHCl, Al(OH)2Cl

Al2O3 + 2 NaOH
amfoterni oksid baza

2 NaAlO2 + H2O
so voda

Heterogeni sistemi
Prema stepenu usitnjenosti disperze faze:

Koloidno stanje materije

Koloidne estice - sadre mikrokristale.
Koloidni rastvori metala. Koloidne estice - sadre agregate malih molekula. Koloidni rastvori anorganskih slabo topivih jedinjenja Fe(OH)3, Al(OH)3. Koloidne estice - sadre makromolekule. Prirodni i vjetaki koloidni rastvori (bjelan evine, ugljikohidrati, polimeri).

Mikroheterogeni sistemi (preko 100 nm)

Suspenzije - disperzna faza vrsta, disperzno sredstvo teno.
Smjesa gline i vode. Vide se golim okom ili pod mikroskopom.

Emulzije - disperzna faza i disperzno sredstvo teni

Smjesa ulja i vode (mlijeko, kreme). Vide se golim okom ili pod mikroskopom.

Ultramikroheterogeni sistemi (1-100 nm) Koloidi Ne vide se golim okom.

10

Vrste koloidnih rastvora

Liofilni koloidi
imaju afinitet prema rastvarau, hidrofilni koloidi (voda rastvara), na esticu je vezan sloj rastvaraa, stabilni su, teko se taloe elektrolitom. Primjeri: skrob, celuloza, bjelanevine. nemaju afinitet prema rastvarau, hidrofobni (voda rastvara), na estici nije vezan sloj rastvaraa, nisu stabilni, lako se taloe elektrolitom. Primjeri: glina, silikatne kiseline, hidroksidi eljeza.

Osobine koloidnih rastvora

Slabo difunduju. Ne dijalizuju. Ne prolaze kroz ultrafiltre. Daju Tindalov fenomen. Pokazuju pojavu opalescencije. Vide se pomou ultramikroskopa. Imaju mali osmotski pritisak. Imaju malo snienje take mrnjenja. Taloe se elektrolitima, suprotno naelektrisanim koloidnim esticama.

Liofobni koloidi

Osobine koloidnih rastvora

Molekulsko-kinetike
Braunovo kretanje
Haotino cik-cak kretanje usljed sudara koloidnih estica. Osmotski pritisak Manji kod koloidnih rastvora u odnosu na prave rastvore.

Optike osobine koloida

Disperzija svjetlosti
Tindalov fenomen Opalescencija: razlika u boji koloidnih rastvora zavisno od ugla posmatranja. Nefelometrija:metoda odreivanja koncentracije koloida na osnovu disperzije svjetlosti.

Dijaliza
Postupak odvajanja estica pravih rastvora iz koloidnih rastvora dijalizatorima.

Ultrafiltracija
Postupak odvajanja estica pravih rastvora od koloidnih rastvora upotrebom ultrafiltera.

Ultramikroskopija Posmatranje Braunovog kretanja, ne vidi se oblik estica. Elektronska mikroskopija Za posmatranje dimenzije i oblika koloidnih estica.
Uveanje 600 000 puta. Tindalov efekat

Sedimentacija i ultracentrifugiranje
Spontano taloenje koloida-sedimentacija. Taloenje centrifugalnom silom do 60 000 rpm.

11

Povrinske pojave koloida

Ukupna povrina koloidnih estica je velika. Koloidni sistemi imaju veliku povrinsku energiju.

Adsorpcija
Povrinski napon viak energije molekula povrinskog sloja date supstance.
molekule u tenosti molekule na povrini

= S
S povrina; - povrinski napon; povrinska energija. Koloidi smanjuju povrinsku energiju adsorpcijom.
Adsorpcija- koncentriranje jedne supstance u povrinskom sloju (tenosti) ili na povrini (vrste) druge supstance. Adsorbent- supstanca koja vri adsorpciju. Adsorbans- supstanca koja se adsorbuje.

Vrste adsorpcije
Molekulska ili nepolarna Adsorpcija neelektrolita ili slabog elektrolita iz rastvora na vrsti adsorbens. Ionska ili polarna Adsorpcija iona na vrsti adsorbens.
Ionoizmjenjivaka adsorpcija

Elektrine osobine koloida

Dvostruki elektrini sloj
Na granici vrste i tene faze. Adsorpcioni sloj Primarni sloj daje naelektrisanje estice. Difuzni sloj elektrostatko vezivanje, kompenzuje naboj primarnog sloja. Nain nastajanja: ionskom adsorpcijom, disocijacijom na povrini molekule.
primarni adsorpcioni sloj difuzijski sloj rastvor

Znaaj ionske adsorpcije

ivi svijet, biljni organizmi, zemljite, ishrana biljaka.

Adsorpcijom iona koloidne estice dobivaju elektriki naboj.

Formiranje dvostrukog elektrinog sloja

12

Elektrine osobine koloida

Elektroforeza- kretanje naelektrisane estice pod dejstvom spoljnjeg elektrinog polja u pravcu suprotno naelektrisane elektrode.
s mjesa proteina

Struktura koloidne estice

Jezgro - vrsti dio koloidne estice. Granula jezgra sa adsorpcionim slojem. Micela koloidna estica sa dvostrukim elektrinim slojem.

Stabilnost koloidnih sistema

Sol stanje koloidni rastvor. Gel mreasta struktura sa uklopljenim molekulima vode. Gele grade hidrofilni koloidi (makromolekule). Reverzibilnom koagulacijom sol prelazi u gel. Liofilni koloidi se teko koaguliraju (dodatak elektrolita). Koagulacija udruivanje koloidnih estica u agregate. Peptizacija - proces prevoenja koaguliranog koloida u sol stanje. Vri se dodatkom elektrolita (liofilni koloidi) i dodatkom vode (liofobni koloidi). Ireverzibilnom koagulacijom nastaje koagulat (kuhanje bjelanceta jajeta).

13