Bjelanevine ili proteini

Bjelanevine Masti Enzimi

Doc. Dr. Azra Tahirovi Sarajevo, 11.12. 2008.

Bjelanevine - jedinjenja velike molekulske mase graena od alfa-aminokiselina, povezanih peptidnim vezama. Mr = 13 000 nekoliko miliona Minimum 70 aminokiselina

Podjela:
Jednostavne bjelanevine
Hidrolizom daju samo aminokiseline

Sloene bjelanevine
Proteinska komponenta Neproteinska komponenta (prostetina grupa)

Bioloka funkcija proteina

Strukturna uloga: elijske membrane, protoplazma elije, jedra elije Katalitika uloga: enzimi Regulacija biohemijskih procesa: hormoni Primjeri proteina i njihove uloge: enzimi - dehidrogenaze hormoni - insulin transportni proteini - hemoglobin strukturalni proteini - kolagen rezervni proteini- feritin protektivni- antitijela, fibrinogen

Aminokiseline
Osnovna gradivna jedinica (monomer) bjelanevina. Aminokiselina - organska kiselina koja pored COOH grupe u svom sastavu ima NH2 (amino) - grupu na - C atomu. Proteinske aminokiseline(20 vanih) aminokiselina
amino - grupa - C atom

karboksilna - grupa

- C atom je C-atom u susjedstvu COOH grupe.

glicin

Klasifikacija aminokiselina
Hemijska klasifikacija: klasifikacija:
neutralne (monoamino-monokarbonske) kisele (monoamino-dikarbonske) bazne (diamino-monokarbonske) imino-kiseline (imino-grupa)

Pregled vanih aminokiselina

glicin

alanin

valin

Biolo Bioloka klasifikacija: klasifikacija:

bitne ili esencijalne aminokiseline (leucin, izoleucin, lizin, histidin, metionin, fenilalanin, treonin, triptofan, valin). nebitne ili neesencijalne aminokiseline * Biljke sintetiu sve aminokiseline.
leucin serin cistein

Pregled vanih aminokiselina

Stereohemija aminokiselina
Sve aminokiseline izuzev glicina su kiralne. L-aminokiseline su dominantne u prirodi. D,L-nomenklatura je zasnovana na D- i Lgliceraldehidu.

asparaginska kiselina

glutaminska kiselina

prolin

arginin

L - izomer
fenilalanin tirozin histidin triptofan

D - izomer

Svojstva aminokiselina
vrste, kristalne supstance topive u vodi (prisustvo polarnih grupa) netopive u organskim otapalima amfoterna jedinjenja (amfoliti) izrazito reaktivne (reakcije na COOH i NH2 grupu)

Aminokiseline

kationski oblik kisela sredina

zwitter-ion

anionski oblik bazina sredina

Izoelektrina taka vrijednost pH na kojem se aminokiselina javlja u obliku zwitter-iona. pH < pHi pH = pHi pH > pHi Aminokiseline imaju sposobnost puferskog djelovanja u organizmima.

Reakcije na aminokiseline
1. Reakcije formiranja soli s kiselinama i bazama:

Reakcije na aminokiseline
3. Reakcija s amonijakom:

H3N+CH(R)COO- + HCl H3N+CH(R)COO- + NaOH

H3N+(R)COOH + Cl H3N+(R)COO-Na+ + HOH

AMID

2. Reakcije formiranja peptidne veze: 4. Reakcija s alkoholima:

ESTER

Peptidi
kratki polimeri aminokiselina 2 aminokiseline - dipeptid 3 aminokiseline - tripeptid vie od 10 aminokiselina - polipeptidi preko 70 aminokiselina - proteini

Opta svojstva proteina

strukturne karakteristike (radikal, duina lanca) amfoterna svojstva (elektroliti) vodeni rastvori mogu pokazivati kiselu ili baznu reakciju optiki aktivne supstance

Struktura proteina
Oblik:
globularni fibrilarni Strukture proteina: Primarna redoslijed aminokiselina u lancu polipeptida (hemijska formula proteina). Sekundarna nain uvijanja lanca u spiralu ili sekundarnog vezivanja za drugi lanac ( vodikove veze). Tercijarna - ukupni trodimenzionalni oblik, uvijanje spirale u kompaktnu globulu. Kvaternerna organizacija subjedinica u prostoru.

Struktura proteina
Primarna struktura - raspored aminokiselina u lancu. primarna struktura Sekundarna struktura izgled i raspored lanca u prostoru. Fibrilarni proteini Vezivanje poprenim vodikovim vezama Teko se otapaju u vodi. Cik-cak struktura -heliks (spirala) Kolagen fibrilarni protein

Struktura proteina
Tercijarna struktura
Globularni proteini Vezivanje poprenim vodikovim vezama Vezivanje aminokiselina Lako topivi u vodi Kvaternerna struktura Zastupljena kod sloenih proteina. Izgraena od vie podjedinica.

Osobine proteina
Denaturacija
reverzibilna ireverzibilna temperatura kiseline baze
Denaturacija proteina

Rastvorljivost
amfoternost pokretljivost elektroforeza

Mioglobin

Koloidni karakter
Hemoglobin

Podjela proteina
Albumini serum albumini, ovoalbumin (bjelance jajeta), laktalbumin (mlijeko) Globulini serum globulini, laktoglobulini (mlijeko), miozin (miii); uljarice; Glutelini biljni proteini, itarice; orizenin (ria), glutelin ( kukuruz), glutenin ( penica) Glijadini (prolamini) biljni proteini; zein (kukuruz), glijadin (penica), avenin (zob), hordein (jeam) Protamini i histoni Ulaze u sastav nukleoproteida. Skleroproteini keratin (kosa, nokti, kopita), kolagen (vezivna tkiva, koa)kuhanjem s vodom daju elatinu; elastini (aorte)

Sloene bjelanevine - proteidi

Sloene bjelanevine: Proteinski dio Neproteinski dio (prostetina grupa) Vrsta proteida Prostetina grupa
Lipoproteidi Fosfoproteidi Glikoproteidi Hromoproteidi Nukleoproteidi Metaloproteidi lipid fosfatna kiselina saharid pigment nukleinske kiseline metalni ioni

Vaniji proteidi
Fosfoproteidi
Kazein (mlijeko), ovovitelin (umanjce jajeta)

Lipidi ili masti

Opte karakteristike: lipos = mast ne rastvaraju se u vodi rastvaraju se u organskim rastvaraima (eter, hloroform, benzen, aceton) nemaju optu formulu razliite klase jedinjenja

Lipoproteidi
Mitohondrije i ribozomi, elijska membrana
Lecitin, kefalin, holesterol

Glikoproteidi
Zastupljeni u ivotinjskom svijetu uglavnom Hromoproteidi Hemoglobin, mioglobin, citohromi, flavoproteidi, enzimi (katalaze, peroksidaze)

Nukleoproteidi
ivotinjske i biljne elije

Metaloproteidi
Enzimi sa Fe (feridoksin) , Zn, Mn, Mo, Cu itd.

Znaaj lipida
Gradivna uloga -ulaze u sastav elije membrane (sloeni lipidi). Energetska rezerva u ivotinjskim i biljnim tkivima (masti i ulja). Uestvuju u procesu fotosinteze (karotinoidi). Odreuju strukturu protoplazme (steroli). Transportna uloga (kretanje materije kroz elijeske membrane (sloeni lipidi).

Podjela lipida
Lipidi

Saponifikacijski

Nesaponifikacijski

Prosti lipidi masti ulja voskovi

Sloeni lipidi fosfolipidi sfingolipidi

Karotinoidi karotini ksantofili

Steroidi fitosteroli zoosteroli

Saponifikacija - proces razlaganja estera na soli masnih kiselina i alkohol pod uticajem baze (KOH, NaOH).

Prosti lipidi ( masti i ulja)

Gliceridi - triesteri trohidroksilnog alkohola glicerola i viih masnih kiselina. Opta formula triglicerida Podjela glicerida (triglicerida): jednostavni mjeoviti

Vie masne kiseline

Vie masne kiseline : - broj atoma karbona: C12-C24 - sadre paran broj C atoma Podjela viih masnih kiselina: zasiene masne kiseline nezasiene masne kiseline

Masti - triesteri alkohola glicerola i viih masnih zasienih kiselina. Ulja - triesteri alkohola glicerola i viih masnih nezasienih kiselina.

-jednostruko nezasiene masne kiseline -polinezasiene masne kiseline

Vanije masne kiseline

Zasiene masne kiseline: Miristinska (C14) C13H27COOH Palmitinska (C16) C15H31COOH Stearinska (C18) C17H35COOH Nezasiene masne kiseline: Oleinska (18:1) CH3(CH2)7-CH=CH-(CH2)7COOH Linolna (18:2) CH3(CH2)4-CH=CH-CH2-CH=CH-(CH2)7COOH Linolenska (18:3) CH3CH2-(CH=CH-CH2)2-CH=CH- (CH2)7COOH Masti

Masti
ivotinjskog porijekla (svinjska mast, govea mast, maslac ) biljnog porijekla (kokosova mast, kakao puter)
vrste ili

poluvrste supstance

Kakao- plod i sjeme

netopive u vodi topive u organskim rastvara ima

Kakao puter

Ulja
Plantaa suncokreta

Hidroliza masti i ulja

Vrsta hidrolize: Enzimska hidroliza- odvija se pod uticajem odgovarajuih enzima. Kisela hidroliza odvija se u prisustvu kiselina. Bazna hidroliza odvija se u prisustvu baza (saponifikacija). mast + baza sapun + glicerol

Ulja biljnog porijekla (suncokretovo, maslinovo, uljane repice, laneno i sl)

Biljni plodovi, sjemenke

tene supstance netopive u vodi topive u organskim otapalima hidrogenacija ulja

Plantaa uljane repice

Sapuni- soli viih masnih kiselina. Sapuni imaju u svom sastavu nepolarni dio (radikalni ostatak masnih kiselina) i polarni dio (karboksilnu) grupu.

Voskovi
Esteri viih masnih kiselina i viih monohidroksilnih alkohola. Podjela prema porijeklu:
Biljni voskovi
Karnauba vosak
Ester karnauba kiseline i cerotinske kiseline

Sloeni lipidi
Fosfolipidi- esteri fosfatne kiseline i razliitih alkohola. Holin-fosfatidi Holamin-fosfatidi Inozitol-fosfatidi Glicerol-fosfatidi Sfingolipidi- esteri masnih kiselina i alkohola sfingozina (amino-alkohol). S monosaharidima grade etere. Galaktolipidi Sulfolipidi Sloeni lipidi ulaze u sastav elijskih membrana.

Japanski vosak
Glicerid palmitinske kiseline

ivotinjski voskovi
Pelinji vosak ester palmitinske kiseline i alkohola miricila (C30H61OH).

Zatitna uloga voskova

Holin-fosfatidi (lecitini)
Fosfatidna kiselina jedna molekula glicerola+2 molekule masne kiseline+1 molekula fosfatne kiseline Holin fosfatidi (lecitini)- esteri fosfatidne kiseline s alkoholom holinom.

Sfingolipidi
Imaju alkohol sfingozin u svom sastavu.
Galaktolipid = sfingozin+ via masna kiselina+ galaktoza Sulfolipid = sfingozin+ via masna kiselina+ galatoza + sulfatna kiselina
alkohol sfingozin

Fosfatna kiselina

Holin

peptidna veza s masnom kiselinom

Polarni dio molekule

Glicerolski kostur

Lanac masnih kiselina

ester s sulfatnom kiselinom

glikozid sa eerom

Znaaj sloenih lipida

75% fosfolipida 5%glikolipida 20% holesterola

Steroli (steroidi)
Policikliki alkoholi Derivati sterana (ciklopentanoperhidrofenantren) Podjela steroida prema porijeklu: Zoosteroli
holesterol
krv, elije

Fitosteroli
stigmasterol
Holesterol

Mikosteroli
ergosterol
Prekursor vitamina D

Enzimi ili fermenti

Bioloki katalizatori biokatalizatori. Makromolekule proteina. Proizvode se u ivim organizmima. Mogu biti: intraelijski i ekstraelijski enzimi. Kataliziraju reakcije sinteze u organizmima (anabolizam). Kataliziraju reakcije razlaganja u organizmima (katabolizam). Ubrzavaju reverzibilne biohemijske reakcije. Specifinost- reaguju sa jednom ili nekoliko vrsta molekula.

Struktura enzima
Enzimi su bjelanevine! Podjela:
Jednostavni (protein- enzimi) Sastoje se samo od bjelanevinastog dijela. Bjelanevinasti dio odreuje: Selektivnost: prostorna konfiguracija bjelanevine. Katalitika aktivnost: dio bjelanevine koji vri katalizu ( aktivno mjesto).

Struktura enzima
Sloeni (proteid-enzimi) bjelanevinasti dio (apoenzim) nebjelanevinasti dio (koenzim)- prostetina grupa Bjelanevinasti dio odreuje selektivnost. apoenzim + koenzim = holoenzim ( katalitiki aktivan)
B2 pantotenska

Koenzimi
Koenzimi vitaminske prirode Koenzimi nevitaminske prirode
Vitamini se esto prevode u koenzime. Vitamin PP Koenzim Nikotinamid-adenin-dinukleotid (NAD) flavin-mononukleotid (FMN) flavin-adenin-dinuklotid (FAD) koenzim A metabolizam masnih kiselina kataliza redoks-reakcija Funkcija kataliza redoks-procesa

10

Efekat pH i temperature na enzimatske reakcije

Optimalna temperatura i optimalni pH:
temperatura = pH = 5-8 25-40oC

Mehanizam katalitikog djelovanja enzima

Princip klju-brava
supstrat podruje djelovanja aktivno mjesto enzim kompleks enzim-supstrat

Primjena pufera u regulaciji pH vrijednosti

Energetski profil enzimatski katalizirane reakcije

Aktivatori i inhibitori enzima

Aktivatori- supstance koje aktiviraju enzime.
Metalni ioni: K+, M2+, Co2+, Mn2+, Ni2+
Nosilac veze izmeu enzima i supstrata

Inhibitori- supstance koje blokiraju rad enzima ili ih inaktiviraju blokiranjem aktivnih mjesta enzima.
soli tekih metala, jake kiseline, jake baze.

Inhibicija
Reverzibilna - formiranje slabih veza samo dok je inaktivator prisutan. Ireverzibilna - formiranje jakih nekovalentnih veza.

11

Nomenklatura enzima
1. Dodaje se sufiks- aza na ime supstrata:
saharaza (djeluje na saharozu).
1. Hidrolaze

Podjela enzima
VI klasa enzima - prema reakcijama koje kataliziraju hidrolitika razgradnja (celulaza, lipaza, amilaza, peptidaza) redoks-reakcije intermolekularno premjetanje (fosfotransferaza) 4. Ligaze (sintetaze) 5. Liaze 6. Izomeraze reakcije sinteze - formiranja veza reakcije prekida veza bez uea vode intramolekulsko premjetanje

2. Prema tipu reakcije u kojoj uestvuje:

hidrolaza (reakcija hidrolize); oksidaza (oksidacija).

2. Oksidoreduktaze 3. Transferaze

3. Nosi ime i reakcije i supstrata:

glukozooksidaza (oksidacija glukoze).

4. Trivijalna imena (pepsin, tripsin, itd.).

12