Uvod

Drvo je kompleksne grae. Drvo nije hemijski spoj.

Hemijske konstante za drvo nisu utvrene.

Hemijski sastav drveta Za Zatitna sredstva u umarstvu

Drvo je smjesa razliitih spojeva.

Hemijsko vezivanje razliitih supstanci. Fiziko vezivanje supstanci.

Doc. Dr. Azra Tahirovi Sarajevo, 23. 12. 2008.

Elementarni sastav drveta

Sadraj zastupljenosti elemenata (osueno drvo 105 oC):
49,5% C 44,2 % O 6,3 % H 0,01 % N

Hemijski sastav drveta

Glavne komponente: 1. Celuloza 50% 2. Hemiceluloza 20% 3. Lignin 20-30%

polimerne supstance

4. Sporedne akcesorne komponente: 5 % - smole, voskovi, terpeni, ulja, masti, fitosteroli; - proteini, tanini, boje, pektini, biljne gume, organska materija, alkaloidi; - mineralne supstance - voda.

Celuloza
Najvanija komponenta drveta. Zastupljenost: 50 % Hemijski sastav: homopolisaharid sastavljen od molekula -D-glukoze Uloga: strukturna, izgradnja elijskih zidova

Komponente elijskog zida

Celuloza je hemijski vezana sa hemicelulozom i ligninom esterskim i acetalnim vezama.
Mikrovlakna - celuloza i hemiceluloza.
celuloza hemiceluloza lignin

Mikroskopska struktura drveta

Svojstva celuloze
bijela supstanca, vlaknaste strukture ne otapa se u vodi ne otapa se u razblaenim kiselinama ili bazama.
Cellobiose Unit
H O O O H C H H 2O

Dobijanje celuloze
Sirovina: drvo Kiseli postupak- sulfitna celuloza
otapanje sa Ca(HSO3)2 10% uea u proizvodnji celuloze

Alkalni postupak
otopina NaOH (alkalna ili natron celuloza)

O
C H H 2O

H O

O H

C H H 2O

O O

O
H O O H

H O

O
O H C H H 2O

otopina NaOH+Na2S (sulfatna celuloza) Alkalni postupak se koristi u proizvodnji visokokvalitetnog papira.

Cellulose

Tehnika celuloza
Princip: rastvaranje hemiceluloze i lignina odvajanje celuloze filtracijom Oneiena celuloza dobivena prethodnim postupcima. Otapaju se u rastvoru NaOH i alfa -celuloza ponovo taloe dodatkom beta- celuloza kiseline. gama- celuloza

Upotreba celuloze
PAPIR ORGANSKA JEDINJENJA VJETAKA SVILA

ALKOHOL

CELULOZA

LAKOVI

FILMOVI PLASTINE MASE

BOJE

Hemiceluloza
Zastupljenost: 20% Klasifikacija: polisaharid, poliuronidni karakter Stepen polimerizacije: 70-150 Struktura: amorfna Hemijski sastav: pentozani, heksozani, uronske kiseline Reaktivnost: podlona hidrolizi Uloga: strukturna (hemiceluloza); (biljna hrana)

Hemiceluloza
Pentoze: ksiloza, arabinoza

Heksoze: manoza, galaktoza, glukoza, fruktoza

Uronske kiseline: galakturonska, glukuronska kiselina

Hemijski sastav hemiceluloze

PentozaniPentozani- polisaharidi
Ksilan
Lan asta molekula graena od monomera ksiloze. Najzastupljeniji pentozan u biljci 90-95 % pentozana.

Hemijski sastav hemiceluloze

Heksozani-polisaharidi Manani- graeni od manoze
5 -10 % u etinarima

Glukani- graeni od glukoze

5 % liari i etinari

Araban
Graen od molekula L-arabinoze. Manje zastupljen od ksilana do 5%. etinari-1-2% arabana. Li ari 2-4% arabana.

Galaktani- graeni od galaktoze

0,5 - 5% etinari i liari

Fruktani (levulani) - graeni od fruktoze

1%

Uronske kiseline
glukuronska galakturonska

Upotreba hemiceluloze
Heksoze
dobivanje alkohola alkoholnim vrenjem

Lignin
Naziv: lat. lignum = drvo Zastupljenost: 30% Drugi poslije celuloze polimer po zastupljenosti. Hemijski vezan za celulozu i hemicelulozu (esterske i acetalne veze). Trodimenzionalni polimer Kemijski sastav Klasa aromatskih i fenolnih spojeva. Ne sadri e ere. Uloga Povezivanje celuloze i hemiceluloze u elijskom zidu mehanika vrsto a. Uti e na transport vode svojom hidrofobnou. Zatita od patogena i insekata.

Pentoze
dobivanje furfurala dobivanje alkohola ksilita

Uronske kiseline
zamjena za limunsku i vinsku kiselinu

Hemijska struktura lignina

Hemijska struktura lignina nije utvrena u potpunosti.
Aromatski alkoholi (monomeri):

Svojstva lignina
vrsta supstanca, ute boje ne bubri ima veliku sposobnost adsorpcije. otporan na dejstvo mikroorganizama otporan na dejstvo jakih mineralnih kiselina kuhanjem drveta sa Ca(HSO3)2- lignosulfonska kiselina kuhanjem drveta sa NaOH - alkalilignin suhom destilacijom - metanol, sir etna, drveni ugalj, benzen oksidacija lignina - aromatski spojevi (vanilin, gvajakol).

p-kumaril alkohol

koniferil alkohol

sinapil alkohol

Grupe prisutne: fenilpropanske, gvajakolne, aromatske i heterociklike grupe furanskog i piranskog tipa.

Upotreba lignina
Graevinski materijal
plastifikatori u proizvodnji cementa

Smola (terpentin)
Smola - rastvor vrstih smolnih kiselina u terpentinskom ulju. Zastupljenost:
etinari: bijeli bor, crni bor, smra

Izrada montanih zidova, podova Disperziona sredstva

dodatak pesticidima, bojama

Proizvodnja: fenola, tavila, plastinih masa, ljepila Dobivanje aktivnog uglja Gorivo

Sadraj smole u stablu bora:

vii dijelovi 3-4 % nii dijelovi 12-16 % panj 30-35%

Smola
Smola- 36 % terpentinskog ulja Dvije komponente:
vrste smolne kiseline(kolofonijum)

Terpentinsko ulje
Eterina ulja
Smjesa monociklikih i biciklikih terpena: alfa-pinen (50-90%) beta-pinen, limonen, kamfen, terpinen (ostatak) bezbojna teku ina ne otapa se u vodi lako isparava, laki je od vode dobro rastvara masti, soli masnih kiselina, smolnih kiselina. zapaljiv otrovan (ote enje o iju, koe, plu a)

terpentinsko ulje

Postupak razdvajanja:
destilacija vodenom parom vakum destilacija

Upotreba
Rastvara za masti, boje , lakove Sanitarni proizvodi Medicinski proizvodi Kozmetiki proizvodi
Sapuni, kreme, amponi, paste za zube itd. Industrija parfema: kamfor, geraniol, linalol.

Smolne kiseline (kolofonijum)

Smolne kiseline - vrste supstance ute boje.
Primarne smolne kiseline - monokarbonske nezasiene aliciklike kiseline (fenantrensko jezgro zasieno). CH3 COOH
CH3 COOH

CH3 Abietinski tip

CH3 CH CH3

CH3 Primarni tip

CH3 CH=CH2

Sekundarne smolne kiseline

Kolofonij sadri velike koliine abietinske kiseline. Nastaju iz primarnih smolnih kiselina. Najvanija sekundarna smolna kiselina: abietinska kiselina abietati- soli abietinske kiseline

Tanini
Zastupljenost u drveu: 10%
drvo, kora hrasta i kestena (15% tanina).

Podjela tanina prema proizvodima koji nastaju zagrijavanjem (dvohidroksilni i trohidroksilni fenoli):
pirogalolni tanini nastaje pirogalol pirokateholini tanini nastaje pirokatehol
pirokatehol pirogalol

Upotreba Sikativi - sredstva za suenje ulja, boja i lakova.

Hemijska svojstva tanina

Pirogalolni tanini
Hidrolizirajui tanini Esteri galne, digalne kiseline sa glukozom. Sa kiselinama ili bazama hidroliziraju.

amorfne supstance topive u vodi, etanolu, acetonu, etilacetatu grade u vodi koloidne rastvore opora i gorka okusa lako oksidiraju (tamna boja) taloe elatinu, alkaloide tave (konzerviraju) kou

galna kiselina

digalna kiselina

Pirokateholni tanini
Kondezirajui tanini Ne sadre glukozu. Ne hidroliziraju sa kiselinama i bazama. Zagrijavanjem daju pirokatehol. Sadre flavanski prsten (u sastavu flavonoida). Flobafeni - kuhanjem nastaju kondenzirani produkti.

Za Zatitna sredstva u umarstvu

Pesticidi su supstance kojima se spreava, unitava ili kontrolie tetni bioloki agens koji uzrokuje oboljenja biljaka. Primjena pesticida u umarstvu: plantae umski rasadnici parkovi prirodne umske povrine (manja upotreba).

flavan

katehol

pirokatehol

Za Zatitne mjere u umarstvu

Mjere suzbijanja patogenih i tetnih oranizama na biljkama
Fungicidi suzbijaju gljive

Herbicidi suzbijaju korov

Podijela pesticida

Insekticidi suzbijaju tetne insekte

Preventivne mjere

Kurativne mjere

Uzgojne mjere
Baktericidi suzbijaju bakterije

Fungicidi
Naziv: fungus= gljiva; ceadere= ubijati. Upotreba:
zatita umskih plantaa, parkova, rasadnika ne koriste se u prirodnim sastojinama

Pregled fungicida
Fungicidi Kemoterapeutski indeks =0,1-0,5 Anorganski CuSO4 5H2O (modra galica) Elementarni sumpor Polisulfidi kalcijuma i barijuma Spojevi ive , iva(II)-hlorid Organski Organski spojevi ive Derivati ditiokarbamatne kiseline Tiuram-sulfidi

Nain aplikacije:
prskanje ili posipanje

Nain djelovanja:
preventivno (anorganski fungicidi) kurativno (organski fungicidi) sistematino (razvoj imuniteta biljke; organski preprati)

Anorganski fungicidi
Modra galica ( bakar(II)-sulfat) CuSO4 5 H2O Hidrolizira; vodeni rastvor reaguje kiselo. Oblik upotrebe: suspenzija (orbe) 0,012 % rastvor Bordoska orba: Neutralizacija sa gaenim kreom ( Ca(OH)2 ) Burgonjska orba: Neutralizacija sa sodom (Na2CO3) Toksinost za vie organizme: niska

Anorganski fungicidi
Elementarni sumpor S Oblik upotrebe: prah ili vodena suspenzija Nain djelovanja:
produkti oksidacije (SO2) ili redukcije (H2S)

Toksinost za vie organizme: ne Ca ili Ba- polisulfidi Oblik upotrebe: suspenzija ute boje ili sive boje (polisulfid barijuma) CaSn ili BaSn n = 2,3,4,5

Kalifornijska orba: 25% Ca-polisulfida

Anorganski fungicidi
iva(II)-hlorid (sublimat) HgCl2 Oblik upotrebe: 0,1% vodeni rastvor, Aplikacija: prskanje; dezinfekcija sjemena Napomena: supstanca sublimira i njene pare djeluju toksino Toksinost za vie organizme: visoka

Organski fungicidi
Organska jedinjenja ive
Opta formula: : R-Hg-X R- aromatski ili alifatski radikal X- ostatak hloridne ili acetatne kiseline Etil ivin hlorid: C2H5-Hg-Cl Fenil ivin acetat: C6H5-Hg-OOC-CH3 Oblik upotrebe: dezinfekcija tla u rasadnicima Toksinost: visoka

Tiokarbamatni fungicidi
Soli ditiokarbamatne kiseline
ditiokarbamat natrija (Nabam) ditiokarbamat mangana(Maneb) ditiokarbamat cinka (Zineb) S H2N-C-SH
Ditiokarbamatna kiselina

Herbicidi
Hemijska sredstva za unitavanje biljaka (korov, trava, iblje). Prema na inu djelovanja
totalni selektivni

Tiuram-disulfidi oksidacioni produkti ditiokarbamatne kiseline

Tetrametil-tiuram-disulfid (TMTD)
S CH2-NH-C-S CH2-NH-C-S S

Prema hemijskom sastavu anorganski

zelena galica natrij-hlorat amonij-cijanat FeSO4 7 H2O NaClO3 NH4OCN

S=C-S-S-C=S
Zn
Zineb

NH2

NH2

Tiuram-sulfid

10

Herbicidi
Organski
hlorirani derivati fenoksisiretne kiseline 2,4 dihlorfenoksiacetatna kiselina, 2,4,5-trihlorfenoksiacetatna kiselina; derivati triazina; derivati uree; derivati karbamidne kiseline.

Insekticidi
Prema nainu djelovanja i unoenja:
digestivni (probavni)- unos preko hrane tj. biljaka kontaktni (dodirni)- unos preko epiderma insekata respiratorni (disajni)- unos udisajem sistematini (endoterapeutski)- imunoloke djelovanje na biljku, unose se preko tla.

Hemijska podjela:
anorganski organski
triazin urea ili karbamid karbamidna kiselina

Pregled insekticida
Anorganski insekticidi

Pregled insekticida
Organski (prirodni ) insekticidi
Alkaloidi Nikotin (list duhana) Piretrin (cvijet dalmatinskog buha a) Ugljikovodici iz nafte Antracensko ulje (karbolineum) Uljasta tekuina crveno-smee boje Koristi se vodena emulzija za zimsku zatitu drve a

Karbon(IV)-disulfid CS2
respiratorni insekticid umski rasadnici , prskanje zemljita jak otrov, zapaljiva supstanca

Hidrogen-cijanid HCN
Respiratorni insekticid

umski rasadnici, dezinfekcija sjemena jak otrov

Cink-fosfid Zn2P3
digestivni insekticid otrovni mamci

11

Pregled insekticida
Organski insekticidi (sintetski) Hlorirani ugljikovodici (CHCl)6 gama-heksahlorocikloheksan (Lindan) Kontaktni i digestivni insekticid Nije otrovan za ovjeka; ima kumulativno dejstvo 4,6-dinitrokrezol (Kreozan) Kontaktni insekticid (jaja i larve insekata) Toksinost: otrovan za ovjeka

Pregled insekticida
Derivati tiofosfatne i ditiofosfatne kiseline - esteri kiselina sa alkoholom (metanol, etanol, fenol)
S S HO P OH
tiofosfatna kiselina

OH

HO

P OH

SH

ditiofosfatna kiselina

Komercijalni nazivi: Malation, Paration, Klortion Aplikacija: nanose se prskanjem; imaju produeno dejstvo - Toksinost: otrovni za ovjeka

12