Oligosaharidi

Ugljikohidrati (oligosaharidi i polisaharidi) Nukleinske kiseline

Oligosaharidi - sloeni ugljikohidrati Monomerne jedinice:
- monosaharidi C2 - C10

Prema broju C atoma:

disaharidi trisaharidi tetrasaharidi itd.

Doc. Dr. Azra Tahirovi Sarajevo, 02. 12. 2008.

Najznaajnija grupa: DISAHARIDI

Disaharidi
Formiranje disaharida:
- Vezivanje dvije molekule monosaharida uz izdvajanje molekule vode:

Disaharidi
Nain povezivanja molekula monosaharida:
glikozidne OH - grupe monosaharida (trehalozni tip veze) glikozidna grupa jednog monosaharida sa etvrtom OH - grupom drugog monosaharida (maltozni tip veze)

2 C6H12O6 - H2O

C12H22O11

Formiranje 1,41,4-glikozidne veze

Vezivanje poluacetalne OH- grupa i alkoholne OH grupe.

Formiranje 1,2-glikozidne veze

Vezivanje dvije poluacetalne OH - grupe.

maltoza
Maltoza je reducirajui eer - ima jednu slobodnu poluacetalnu grupu.

saharoza Saharoza je nereducirajui eer - nema slobodnu poluacetalnu OH-grupu.

Redukciona svojstva disaharida

Reducirajui eeri
Imaju slobodnu poluacetalnu OH-grupu. Ponaaju se kao reducenti ,te se mogu oksidirati do kiselina Fellingovim i Tollensovim reagensom. Predstavnici: maltoza, laktoza, celobioza.

Hidroliza disaharida
Hidroliza reakcija razlaganja molekule disaharida na dvije molekule monosaharida. Vrsta hidrolize:
- enzimatska (cijepanje veze enzimima) - kiselinska (cijepanje veze kiselinama)

Nereducirajui eeri
Nemaju slobodnu poluacetalnu grupu. Nemaju izraena redukciona svojstva i ne mogu se oksidovati Fellingovim i Tollensovim reagensom. Predstavnici: saharoza, trehaloza.

C12H22O11 + H2O C6H12O6 +C6H12O6

Predstavnici disaharida
Maltoza Saharoza (obini eer) (-glukoza i -glukoza) (-glukoza i fruktoza) 1,4 - glikozidna veza 1,2 - glikozidna veza

Strukturne formule disaharida

maltoza

Celobioza (-glukoza i -glukoza) 1,4 -glikozidna veza

Laktoza (mlijeni eer) (-glukoza i -galaktoza ) 1,4- glikozidna veza

saharoza celebioza

Disaharidi
Maltoza
Zastupljenost: slobodna, vezana (gradivna jedinica skroba) Dobivanje: katalizirana hidroliza (enzim dijastaza) skroba (krompir ili itarice - kukuruz, penica, jeam). Svojstva: bijela igliasta supstanca, topiva u vodi, slatka ukusa, podlijee alkoholnom vrenju.

Celobioza

Disaharidi

Zastupljenost: gradivna jedinica celuloze; nema je u slobodnom stanju u biljkama. Dobivanje: enzimatski katalizirana hidroliza celuloze (enzim celulaza). Svojstva: kristalna supstanca, topiva u vodi, slatka ukusa, ne podlijee alkoholnom vrenju kvaevim gljivicama. Razlae se pod uticajem enzima beta-glukozidaze (celobiaza).

Razlae se pod uticajem enzima maltaze.

Disaharidi
Saharoza
Naziv: obini eer, eer od trske, trani eer Zastupljenost: biljke, eerna repa (18%), eerna trska (15%). Svojstva: bijela, kristalna supstanca, topiva u vodi, slatka ukusa, hidrolizira pod dejstvom kiseline ili enzima invertaze ( smjesa glukoze i fruktoze - invertni eer).

Polisaharidi
Opte formule polisaharida: n(C6H12O6) (n-1) H2O (C6H10O5)n n (c5H10O5) (n-1) H2O (C5H8O4)n

Podjela polisaharida

Homopolisaharidi skrob celuloza pektini inulin glikogen

Heteropolisaharidi heparin biljne gume

Osobine polisaharida
makromolekule vrste supstance netopive u vodi grade koloidne rastvore nemaju ukusa nemaju reducirajuih sposobnosti hidrolitiki se razlau (kiselinska ili enzimatska hidroliza)

Uloga polisaharida
Rezerva energije ( skrob, glikogen)
Glikogen energetska rezerva u ivotinjskom organizmu; rasprostranjen u protoplazmi; deponuje se u jetri i miiima.

Gradivna uloga (celuloza, hemiceluloza) Transportna uloga - polisaharidi elijskog zida

Skrob
Zastupljenost: korijen, sjemenke, plodovi biljaka Hrana bogata skrobom: hljeb, tjestenina, pahuljice, brano, krompir, povre, mahunarke. Industrijske sirovine: kukuruz, krompir, penica, ria.

Osobine:

Skrob

bijela, prakasta supstanca nije topiv u hladnoj vodi u toploj vodi daje koloidne rastvore (krobni ljepak) nema redukcionih sposobnosti hidrolitiki se razlae na -D-glukozu enzimski (enzim amilaza) na maltozu

Upotreba: ishrana, dobijanje sirupa ili kristalne

glukoze (kiselinska hidroliza) za hranu, sredstva za ukruivanje ili adhezivi.

Struktura skroba
Amiloza Zastupljenost: 20%

Struktura skroba
Amilopektin (izoamiloza) Zastupljenost: 80%

Stepen polimerizacije: n = 100-1200

lanaste molekule alfa 1,4 - veze slabo topiva u vodi stajanjem se taloi iz rastvora (nije stabilna) sa jodom daje plavu boju kiselinska hidroliza do glukoze

Stepen polimerizacije: 300-6000 razgranate molekule na 25 molekula formiranje 1,6 veze i grananje lanca topive se u vodi daje koloidne rastvore rastvori su stabilni sa jodom daje ljubiastu boju kiselinska hidroliza do glukoze

Dekstrini
Produkti postepene hidrolize skroba. Prema stepenu hidrolize:
amilodekstrini eritrodekstrini ahrodekstrini (ljubiasta boja ) (crvena boja) (nema boje)

Celuloza
Najzastupljeniji polisaharid u prirodi ukupnog karbona u biosferi otpada na celulozu 10% suho lie drvenasta struktura biljaka 50% pamuna vlakna 90 % (najistiji prirodni oblik celuloze). Industrijske sirovine: pamuk, drvo Uloga:
- osnovna gradivna jedinica biljaka - glavni sastojak elijske membrane biljaka

Svojstva:
bijele, prakaste supstance topivi u vodi

Zastupljenost:
nalaze se u korijenu i plodovima biljaka.

Osobine celuloze
bijela, vlaknasta supstanca, bez ukusa i mirisa netopiva u vodi reagensi za otapanje: vajcerov reagens, ZnCl2 hemijski otporna na slabe kiselinem, baze gradi koloidne, viskozne rastvore hidrolizira (oksidirajue kiseline i enzim celulaza) Ljudski organizam ne moe fermentativno razlagati celulozu ( ne posjeduje odgovarajui enzim).

Hemijski sastav celuloze

Stepen polimerizacije: 1,4--glikozidna veza hidrolizom daje molekule -glukoze n = 600 - 2000

Struktura celuloze
Kristalna celuloza (miceli) Orijentirani djelovi povezani vodikovim vezama Vlakno: 40-60 molekula Micela: 50 nm duina Duina vlakna: 400 nm Amorfna celuloza (neorjentirana) Neorijentirani dijelovi

Struktura celuloze
Hidrogenske (vodikove) veze Povezuju molekule celuloze u kristalnoj celulozi (0,25 nm razmak). Hidratacija celuloze: vezivanje vode na molekule celuloze; daju higroskopnost amorfnom dijelu celuloze.

Vodikove veze izmedu molekula celuloze

Pektinske materije
Homopolisaharidi Zastupljenost: korijen, stablo, plodovi. Hemijska struktura: poligalakturonske kiseline (10-15 molekula D-galaktouronskih kiselina povezanih -glikozidnom vezom. ) Poligalakturinska kiselina - pektinska kiselina. Soli pektinske kiseline - pektati. Esteri poligalakturionske kiseline sa metilalkoholom pektininska kiselina. Soli pektininske kiseline pektinati.

Pektinske materije
Protopektin
Hemijski sastav: pektininska kiselina vezana s celulozom. -Vezivanje: estersko, etersko vezivanje, vodikove veze -Topivost: nije topiv u vodi

Uloga pektina :
sljepljivanje zidova elija; izmjenjivai iona u elijskim membranama; adsorpciona sposobnost dlaica korjena prema ionima .

Ostali polisaharidi
Inulin Zastupljenost: biljke ( maslaak, cikorija). Hidrolizom daje fruktozu i malo glukoze. Biljne gume Pentoze, heksoze, uronske kiseline Gumiarabika - najvanija biljna guma, dobiva se iz kore akacija gdje se nalazi u obliku kalcijumove soli arabinske kiseline. Ostale biljne gume: guma ljive, breskve, vinje Upotreba: ljepila, sredstva za zgrnjavanje

Nukleotidi
Nukleotid - heterociklika baza - riboza ili dezoksiriboza (pentoza) - fosfatna kiselina Podjela: - mononukleotidi (jedna molekula nukleotida) - dinuklotidi (dvije molekule nuklotida) - polinuklotidi (vie molekula nuklotida) - DNK, RNK (nukleinske kiseline)

Biljne sluzi

polisaharidi, uronidi, bjelanevine

topive u vodi grade viskozne rastvore

Nukleotidi i nukleozidi
NUKLEOTID

Heterociklike baze

HETEROCIKLIKA BAZA

PENTOZA

FOSFATNA KISELINA

adenin purinske baze

guanin

PURINSKA

PIRIMIDINSKA

RIBOZA

ADENIN GUANIN

CITOZIN TIMIN URACIL

DEZOKSIRIBOZA

NUKLEOZID - HETEROCIKLIKA BAZA + PENTOZA

citozin

timin pirimidinske baze

uracil

Pentoze

Formiranje nukleozida
Heterociklika baza + pentoza Tip veze: N-glikozidna veza

riboza

Glikozidna grupa pentoze+ H atom na 9 atomu N purinske baze ili 3 atom N pirimidinske baze

Ime nukleozida Adenozin Guanozin Citidin Uridin dezoksiriboza timidin

Nukleozid s purinskom bazom Nukleozid s pirimidinskom bazom

Formiranje nukleotida
Vezivanje pentoze nukleozida s fosfatnom kiselinom. Tip veze: esterska veza OH- grupa na 5. C - atomu pentoze s OH -grupom kiseline.

Formiranje adenozinadenozin-fosfata

Nukleozid s purinskom bazom

Nukleozid s pirimidinskom bazom

Formiranje polinukleotida
Estersko povezivanje fosfatne kiseline jednog nukleotida sa OH - grupom pentoze (C3) drugog nukleotida.

Podjela nukleinskih kiselina

Dezoksiribonukleinske kiseline (DNK)
Dezoksiriboza Heterociklike baze: purinske: adenin (A), guanin (G) pirimidinske: citozin (C), timin (T) dva lanca nukleotida

Ribonukleinske kiseline (RNK)

Riboza Heterociklike baze: purinske: adenin (A), guanin (G) pirimidinske: citozin (C), uracil (U) jedan lanac nukleotida

Struktura DNK
timin adenin

Struktura DNK

dezoksiriboza dezoksiriboza citozin guanin

dezoksiriboza

dezoksiriboza

Formiranje dvostruke spirale (heliksa)

10

DNK Jedro elije (hromozomi) 10 000 nukleotida Mr = 1 106 3106 Geni Nosilac nasljednih osobina Biosinteza DNK- replikacija Enzim: DNK polimeraza
Prikaz sinteze nove molekule DNK na bazi transkripcije gena.

DNK kiselina

RNK kiseline
Nalaze se u citoplazmi, ribozomima.

Funkcija
prenos genetike informacije od DNK na ribozome transport aminokiselina do mjesta sinteze bjelanevina sinteza bjelanevina u ribozomima

Vrste RNK kiselina i uloga

RNK Ribozomalna RNK(rRNK) Mr = 30 000 nekoliko miliona preko 6000 nukleotida najzastupljenija RNK izgrauje ribozome (65% udio) Transportna (solubilna) RNK(tRNK) 75 nukleotida prenosi aminokiseline do mjesta sinteze proteina (nosi genetski antikod) Mr = 20 000 - 30 000 nalazi se u citoplazmi

Vrste RNK kiselina i uloga

Informaciona (matrina) RNK (mRNK) 1200 nukleotida 5% ukupne RNK Mr = 300 000 -500 000 Radna kopija DNK nosilac genetske informacije u sintezi bjelanevina (nosi genetski kod-triplet baza) odreuje redosljed vezivanja aminokiselina u peptidnom lancu

11