UDK 627.11.001.7 Primlfeno 20. 7. 2000.

GRADEVINAR 52 (2000) 2, 79-84 79

Proracun diIuzije vodene pare
programom 1oplina 2000
Kresimir Plander
Kljucne rijeci
oocno poro,
oifu:ifo,
groocinsko konstrukcifo,
prorocun,
progrom 1oplino 2000,
cncrgifo
K. Flonocr Strucni roo
Proracun difuzije vodene pare programom 1oplina 2000
Friko:ufc sc prorocun prolo:o toplinc i oifu:ifc oocnc porc kro: groocinskc konstrukcifc pomocu
rocunolskog progromo 1oplino 2000 /o:ironog no Closcroof itcrotinof mctooi. Rc:ultoti su priko:oni
to/licno i grofikonimo. Upucufc sc no ono sto sc oogooo u Europi i sirim mcounoroonim okirimo kooo
sc rooi o oom poorucfu. Mooclironfc pro/lcmo groocnc fi:ikc kofi sc oonosc no oifu:ifu oocnc porc
kro: poro:nc motcrifolc rooi sc so srhom rocionolnog postuponfo s cncrgifom.
Key words
votcr opor,
oiffusion,
monmooc structurc,
colculotion,
Hcot 2000 softvorc,
cncrgy
K. Flonocr Frofcssionol popcr
Calculation of water vapor diffusion by means of the Heat 2000 software
1hc usc of Hcot 2000 softvorc /osco on Closcrs itcrotic mcthoo for colculoting hcot tronsfcr ono
votcr opor oiffusion through monmooc structurcs is prcscntco. 1hc rcsults orc proioco in form of
to/lcs ono chorts. Currcnt occlopmcnts in this ficlo, /oth in Europcon countrics ono vorlovioc, orc
summori:co. In conclusion, it is inoicotco thot moocling of /uiloing-physics pro/lcms rcloting to votcr
opor oiffusion through porous motcriols is unocrtokcn in orocr to mokc o morc rotionol usc of cncrgy
rcsourccs.
Mots cls
opcur ocou,
oiffusion,
construction oc gcnic ciil,
colcul,
logicicl 1oplino 2000,
cncrgic
K. Flonocr Ourogc profcssioncl
Calcul de la diffusion de la vapeur d`eau assist par le logiciel 1oplina 2000
Lorticlc prcscntc lc colcul ou possogc oc lo cholcur ct oc lo oiffusion oc lo opcur ocou o trocrs lcs
constructions oc gcnic ciil ossistc por lc logicicl 1oplino 2000, fonoc sur lo mcthooc itcrotic oc
Closcr. Lcs rcsultots sont fournis sous formc oc to/lcoux ct oc grophiqucs. On signolc lcs
occloppcmcnts rcccnts cn lo moticrc cn Europc ct portout oons lc monoc. En uc ounc gcstion plus
rotionncllc oc lcncrgic, on o rccours o lo mooclisotion ocs pro/lcmcs oc lo physiquc oc gcnic ciil
rclotifs o lo oiffusion oc lo opcur ocou o trocrs lcs motcrioux porcux.
Schlsselworte:
Josscroompf,
Diffusion,
Boukonstruktion,
Bcrcchnung,
Frogromm 1oplino 2000,
Encrgic
K. Flonocr Foch/cricht
Berechnung der Wasserdampfdiffusion mit dem Programm 1oplina 2000
Dorgcstcllt ist cinc Bcrcchnung ocs Jrmcourchlosscs uno ocr Josscroompfoiffusion ourch
Boukonstruktioncn mit Hilfc ocs Komputcrprogromms 1oplino 2000, /cgrnoct ouf ocr
Itcrotionsmcthooc on Closcr. Dic Ergc/nissc sino in 1o/cllcn uno Schou/ilocrn oorgcstcllt. Es viro
ouf oos hingcvicscn vos sich in Europo uno vcitcrcn intcrnotionolcn Bcrcichcn crcignct vcnn cs sich
um oicscs Cc/ict honoclt. Dic Moocllicrung ocr Bouphysikpro/lcmc oic sich ouf oic
Josscroompfoiffusion ourch porsc Boustoffc /c:ichcn ist ouf rotionolcm Encrgiccr/rouch /cgrnoct.
Autor: Kresimir Plander, dipl. ing. grad., Hrvatska elektroprivreda d.d., Direkcija za prijenos, Prijenosno
podrucje Osijek, Setaliste kardinala E. Sepera 1a, Osijek
Bifuzija vodene pare K. Plander
80 GRADEVINAR 52 (2000) 2, 79-84
1 Ivod
Postupak proracuna di Iuzije vodene pare kroz gradevin-
ske konstrukcije s pomocu Glaserove metode i/ili prib-
lizne Glaserove metode graIoanaliticka je metoda usta-
novljena jos 1958. godine i osnovna joj je pretpostavka
da u konstrukciji u kojoj eventualno nastaje kondenzat
on nastaje u zoni ili ravnini kondenzacije, tj. ne dopusta
se, a teoretski nije niti moguce da parcijalni tlakovi budu
veci od tlaka zasicenja, jer dolazi do orosenja. Na ovaj
nacin eventualna kolicina nakupljenog kondenzata pro-
racunava se iz razlike ulaznog i izlaznog di Iuzijskog to-
ka vodene pare:
q
m1

1 k i
p p
q
m2

e k
p p
2
q

m
q
m1
- q
m2
|kg/m
2
h|
(za slucaj ravnine kondenzacije p
`
k1
i p

k2
p

k
)
gdje su

i

speciIicni di Iuzijski otpori od pocetka,
tj. kraja konstrukcije do ravnine odnosno pocetaka zone
kondenzacije.
Ovaj proracun ne uzima dovoljno tocna mjesta nastan-
ka, tj. pocetka i kraja nastanka zone kondenzacije. Toc-
ke p

k1
i p

k2
graIicki se odreduju u odnosu na krivulju
tlaka zasicenj a, a speciIi cni diIuzijski otpori diIuziji vo-
dene pare zamjenjuju se u pribliznoj Glaserovoj metodi
relativnim otporom diIuzije vodene pare koji glasi:
r d x
u
gdje su :
d debljina pojedinog sloja
Iaktor otpora di Iuzije vodene pare pojedinog mate-
rijala
Ova metoda moze nam dati samo poznate velicine par-
cijalnih i zasicenih tlakova na pocetcima i na krajevima
pojedinog sloja gradevinske konstrukcije.
Postupak u programu Toplina 2000 nalazi kolicinu stvo-
renog kondenzata na temelju pretpostavke da se pronade
kolicina kondenzata za parcijalni tlak, koji je u zoni kon-
denzacije veci od zasicenog tlaka, proracunavajuci taj
parcijalni tlak kao zasiceni tlak, ali s povecanjem tempera-
ture nastanka ovog tlaka kao zasicenog tlaka, te se pro-
nalazi koliko je puta kolicina kondenzata takvog zasice-
nog tlaka, Iiktivnog parcijalnog tlaka, veca od kolicine
kondenzat a stvarnog zasicenog tlaka.
2 Metoda Toplina 2000
2.1 Prcracar kc|icire kcrer:ata kc/i rata/e a
:io kco ra:c/|/a
Postupak i program pod nazivom Toplina 2000 pisan je
u Visual Basic aplikaciji za Excel 7.0 programski paket
i zapravo je interpolacijska metoda Glaserove metode
prilagodena racunalu, koja obavlja proracun di Iuzije vo-
dene pare te proracun isusenja konstrukcije u ljetnom
razdoblju na temelju poznavanja tokova Iunkcija parci-
jalnog i zasicenog tlaka vodene pare s korakom iteracije
0,1 mm kroz gradevinsku konstrukciju. Eunkcija izracu-
na parcijalnog tlaka glasi:
p p
prethoano
-

D
T R d p p
D e i

1
gdje su:
p
i
, p
e
- tlakovi vodene pare na pocetku i na kraju kon-
strukcije |Pa|
D - koeIicijent diIuzije vodene pare kroz zrak |m
2
/h|
R
D
- plinska konstanta 462 |J/kgK|
T - termodinamicka temperatura |K|
d - udaljenost od pocetka pojedinog sloja |m|
1/ - otpor diIuzijskoj propustljivosti vodene pare
|m
2
hPa/kg|
- Iaktor otpora di Iuzije vodene pare materijal a
pojedinog sloja
Interpolirana Iunkcija zasicenog tlaka prema Lagran-
geovoj interpolacijskoj Iormuli glasi:
p
`
R
D
T (0,0015852 t
6
- 0,10692 t
5

3,6502 t
4
211,245277 t
3

8876,884569 t
2
342184,3222 t 4836433)/
1.000.000.000.000,00 |kPa|
gdje su:
t - temperatura u
u
C
T - termodinamicka temperatura u K
R
D
- plinska konstanta 462 J/kgK.
S pomocu ove metode i ovog postupka moguce je do-
voljno tocno odrediti mjesta presjeka krivulja zasicenog
i parcijalnog tlaka vodene pare, a time i mjesta nastanka
- pocetka i kraja zone kondenzacije, i velicinu tlakova u
te dvije tocke. No, problem odredivanja kolicine kon-
K. Plander Bifuzija vodene pare
GRADEVINAR 52 (2000) 2, 79-84 81
denzat a nije rjesiv na temelju poznavanja samo diIeren-
cije tlakova na pocetku i na kraju zone kondenzacije, jer
su te diIerencije za parcijalni i zasiceni tlak vodene pare
identicni.
Ovaj problem rijesen je opcom jednadzbom stanja plina
koja glasi:
p v R
D
T G, tj.
p J R
D
T
gdje su:
p - tlak vodene pare (plina) |kPa|
J - volumen vodene pare (plina) |m
3
|
v - speci Iicni volumen vodene pare (plina) |m
3
/kg|
R
D
- plinska konstanta |J/kgK|
T - termodinamicka temperatura |K|
G - stvarna kolicina, masa, vodene pare - plina pri
odredenoj temperaturi pare (plina) |kg/kg|
Potrebno je izracunati srednji tlak i temperaturu zasice-
nog tlaka u zoni kondenzacije, te srednji tlak i tempera-
turu parcijalnog tlaka tako da parcijalni tlak stekne uvje-
te zasicenog tlaka povecanjem temperature vodene pare
u zoni kondenzacije.
Naime, za krivulju zasicenog tlaka vodene pare, tj. za
srednju vrijednost zasicenog tlaka u zoni kondenzacije
postoji odredena kolicina kondenzata koja nastaje na
odredenoj srednjoj temperaturi zasicenog tlaka, a dana
je prema Lagrangeovoj interpolacijskoj Iunkciji i glasi:
G (1,014 x t
6
- 46,26 x t
5
2655 x t
4
145890 x t
3

6024360 x t
2
210873600 x t 2808000000)
/720.000.000.000,00 |kg/kg|
t temperatura vodene pare u
u
C
Na temelju poznavanja kolicine kondenzata za srednju
vrijednost zasicenog tlaka, pri srednjoj vrijednosti
temperature takvog zasicenog tlaka pare, izracuna se
speci Iicni volumen tog plina - pare jednadzbom:
v
`

r s
r s D p
p
T x R x G

|m
3
/kg|
i volumen takvog plina - pare:
J

r s
r s D
p
T x R

|m
3
|
T
sr
- Srednja termodinamicka temperatura za p
sr
srednje
i volumena pare parcijalnog (sada zasicenog) tlaka:
J
sr
sr D
p
T R
|m
3
|
T
sr
- Povecana srednja termodinamicka temperatura za
p
sr
srednje (parcijalni tlak koji uz povecanje tempe-
rature pare postaje zasiceni tlak)
| |m
3
sr
sr D
p
T R
J

=
v G
p
J |m
3
/kg| (G
p
se dobije iz interpolacijske Iunk-
cije za povecanu srednju termodina-
micku temperaturu T
sr
, kao i G
p`
)
=
p
G |kg/kg| (odgovara kolicini kondenzata dobi-
venog iz interpolacijske Iunkcije za
povecanu srednju termodinamicku
temperaturu T
sr
)
KoeIicijent k
1
nam pokazuje koliko je puta kolicina kon-
denzat a Iiktivnog parcijalnog pritiska (zasicenog pritis-
ka) veci od kolicine kondenzata stvarno zasi cenog pri-
tiska:
k
1
G
p
/ G
p
da bi se na kraju dobila kolicina kondenzata u konstrukciji:
q
m

24
1
k
p

dani navlazenja |kg/m

2
|
` - speci Iicni diIuzijski otpor u zoni kondenzacije za
stvarni zasiceni tlak.
2.2 Prcracar iaer/a a |/etrco ra:c/|/a
Proracun isusenja poseban je problem koji je takoder ri-
jesen postupkom u programu Toplina 2000 na nacin da
se na temelju razlicitih kolicina vodene pare kondenzata
koji se isusuje u ljetnom razdoblju s vanjske i unutrasnje
strane konstrukcije svedu na iste kolicine vodene pare
koja isusuje, tj. na isto vrijeme isusenja izvana i iznutra,
a za razlicite speci Iicne otpore diIuziji vodene pare s
razlicitih strana konstrukcije prema sljedecim izrazima:
q
mi1

p p
|kg/m
2
h|
q
mi2

p p
|kg/m
2
h|

- speci Iicni diIuzni otpor do tocaka tlakova koji se

proracunava gledano iznutra

- speci Iicni diIuzni otpor do tocaka tlakova koji se
proracunava gledano izvana

'
i
''

D
T R d
D

|Nh/kg|
t
1

24
1

mi
m
q
q
|dani|
Bifuzija vodene pare K. Plander
82 GRADEVINAR 52 (2000) 2, 79-84
Sli ka 1. Fizi ka lni keeficijenti i vrijednesti te estali kli mats ki pe daci
K. Plander Bifuzija vodene pare
GRADEVINAR 52 (2000) 2, 79-84 83
t
2

m
mi
'
2

|dani|
t
3


1 2

+
|dani|
q
mi1

3

|kg/m
2
dani|
q
mi2

3

|kg/m
2
dani|
d
1

0001 , 0
24
1

mi
q
p p
|m|
d
2

0001 , 0
24
2

mi
q
p p
|m|
Proracun se vrsi do uvjeta kada suma d
1
d
2
postaje
jednaka ili veca od duzine zone kondenzacije.
3 Primjer
Dobiveni rezultati ovog modela pokazuju razlicita vre-
mena isusivanja konstrukcije u ljetnom razdoblju od
onih dobivenim klasicnom Glaserovom metodom i koja
su uglavnom znatno veca od onih dobivenih klasicnom
metodom. Takoder razlicite su i kolicine dobivenog kon-
denzata u konstrukcijama sto je vidljivo u test primjeru
zida od plinobetona (8,0 cm) oblozenog produzenim
vapnenim mortom (1,0 cm) iznutra i cementnim mortom
(1,0 cm) izvana. Uvjeti uzeti za ovaj test su srednje tri-
desetogodisnje klimatske prilike - temperature i vlage za
grad Osijek te 50 vlage i 20
u
C unutar prostorije za
cijelu godinu. Svi Iizikalni koeIicijenti i vrijednosti za-
jedno s ostalim klimatskim podacima dani su na slici 1.
-10
0
10
20
30
40
60
60
70
80
90
100
1
3
1
6
1
9
1
1
2
1
1
6
1
1
8
1
2
1
1
2
4
1
2
7
1
3
0
1
3
3
1

T
E
M
P
E
R
A
T
U
R
A

-

R
E
L
A
T
I
V
N
A

V
L
A
G
A
temperatura
re|. v|aga
Sli ka 2. Srednje dnevne temperature i srednje dnevne relativne
vlage za pedruje grada Osijeka
Pocetak promatranja je 15. listopada karakteristicne pro-
sjecne godine.
-0,6000
0,0000
0,6000
1,0000
1,6000
2,0000
2,6000
3,0000
1
3
1
6
1
9
1
1
2
1
1
6
1
1
8
1
2
1
1
2
4
1
2
7
1
3
0
1
3
3
1

q


(
k
g
/
m
2
)
ukupna ko|icina kondenzata
Sli ka !. Kumulativne nastajanje ke ndenzata i isusivanje u
ljetnem razdehlj u
Promjena vlaznosti mase materijala pojedinog sloja vidi
se iz dijagrama prikazanog na slici 4.
-1
0
1
2
3
4
6
6
1
3
1
6
1
9
1
1
2
1
1
6
1
1
8
1
2
1
1
2
4
1
2
7
1
3
0
1
3
3
1

V
L
A
Z
N
O
S
T

M
A
T
E
R
I
J
A
L
A

U

%
unut. zbuka
p|ino beton
Sli ka 1. Premjena vlaznesti mase pejedineg sleja materijala hez
rauns ke vlage u masi
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
1,6
1,8
2
1
3
1
6
1
9
1
1
2
1
1
6
1
1
8
1
2
1
1
2
4
1
2
7
1
3
0
1
3
3
1

L
A
M
B
D
A


(
W
/
m
K
)
unut. zbuka
p|ino beton
vanjska zbuka
Sli ka 5. Presjena premjena keeficijenta teplins ke vedljivesti u
evisnesti e navla zenesti materijala pejedineg sleja
Takoder, iz slike 5. vide se promjena i kretanje prosjec-
nog koeIicijent a toplinske vodljivosti pojedinog sloja
konstrukcije. Mora se reci da su promjene koeIicijent a
toplinske vodljivosti s obzirom na proracun vlage u
masi materijala ogranicene na tri vrste materijala: 1. po-
Bifuzija vodene pare K. Plander
84 GRADEVINAR 52 (2000) 2, 79-84
rozni homogeni izotropni materijali, 2. vlaknasti mate-
rijali - izrazito vodoupojni, 3. homogeni izotropni slabo
ili nikako vodoupojni materijali, tj. ne uzima se promje-
na koeIicijenta toplinske vodljivosti za svaku vrstu
materijala posebno.
1
1,1
1,2
1,3
1,4
1,6
1,6
1,7
1,8
1,9
2
2,1
2,2
1
3
1
6
1
9
1
1
2
1
1
6
1
1
8
1
2
1
1
2
4
1
2
7
1
3
0
1
3
3
1

k


(
W
/
m
2
K
)
"k"
Sli ka 6. Premjena keeficijenta prelaza tepli ne k u zavisnesti e d
navlazenja materijala
Slika 6. pokazuje ukupnu promjenu koeIicijenta prolaza
topline k za razdoblje od jedne godine, dok je na slici 6.
prikazana proracunska tablica navedenog primjera, ali
jednostrukim prolazom proracuna za zadane uvjete, a za
ostale prikaze izvrsen je proracun za 365 dana.
Uzeti primjer korespondira primjeru programa DIM 3.1
razvijenom na Dresdenskom sveucilistu, laboratoriju za
gradevinsku Iiziku, s tim sto su u primjeru programa
DIM 3.1 uzeti klimatski uvjeti za grad Essen. Isti prog-
ram uzima u obzir vanjske klimatske uvjete kao sto su
temperatura, relativna vlaga, kisa, brzinu vjetra, smjer
vjetra, kratkovalna i dugovalna radijacija.
4 Osvrt na neke medunarodne i europske
aktivnosti u ovom podrucju
Postupak analize diIuzije vodene pare kroz gradevinske
konstrukcije, proracun stvaranj a i racunanja kolicine
kondenzat a, te odredivanje vremena isusivanja danas su
u svijetu i Europi obradeni uvise modela uglavnom ba-
ziranih na diIerencijalnom promatranju toka diIuzije vo-
dene pare i analizom potencijala zasicenih i parcijalnih
tokova vodene pare. Postoji model s Dresdenskog teh-
nickog sveucilista pod nazivom DIM 3.1, zatim Moist
3.0 koji je razvijen u SAD-u, te paket programa sved
sko-americkog laboratorija BLOCON, a koji su u okvi-
rima ECBCS (Energy Conservation in Buildings and
Community Sistems Programme) organizacije, koja je u
sistemu IEA (Intrnational energy agency), a koja je opet
povezana s OECD organizacijom i ciji su radovi objavljeni
u Aneksu 24.
U okviru Europske unije postoji organizacija pod nazi-
vom CORDIS (http://www.cordis.lu) koja okuplja clani-
ce Europske unije za pitanja tehnoloskog transIera i raz-
voja, te inovacija, a u okviru koje se mogu naci i radovi
koji obuhvacaju problematiku gradevinske Iizike. Prema
osobnom uvidu u situaciju nije se moglo sa sigurnoscu
ustanoviti je li Iormuliran neki zajednicki normativ za
podrucje Europske unije, vec pojedine zemlje imaju
svoje vlastite normative i metode proracuna. Pretpostav-
lja se da ce se stvari uniIicirati radom na Aneksu 24.
Nasi propisi i norme nastali jos 1987. godine pomalo
gube na svojoj aktualnosti buduci da su u meduvremenu
obavljana mnoga istrazivanja u svijetu glede modela pa-
rodiIuzije i vodenja topline kroz gradevinske konstruk-
cije, pa je doslo do novih spoznaja koje ce trebati u bu-
ducnosti obuhvatiti nasim propisima.
5 Zakljucak
Moze se reci da je navedeni postupak i model dosta slo-
zen i dugotrajan u izracunu, narocito ako se radi o dina-
mickoj analizi - proracuna za tok kroz cijelu godinu, te
zahtijeva snazno racunalo novijih generacija.
Iz prilozenog se primjera vidi, a pokazala su to i druga
testiranja da se rezultati razlikuju od klasicne Glaserove
metode te da se u odredenoj mjeri mogu usporedivati s
rezultatima dobivenim danas prisutnim modelima u svi-
jetu. Naravno, potrebno bi bilo provesti i egzaktna mje-
renja na konkretnim primjerima konstrukcija kako bi se
utvrdila vjerodostojnost ovih rezultata.
Svrha ovog rada jest da se pokusa utvrditi stvarno stanje
i ponasanje materijala u slucajevima kada dolazi do nav-
lazivanja materijala konstrukcija sa stajalista energetskih
gubitaka i mogucih usteda jer gotovo 1/3 energije u svi-
jetu trosi se opcenito u zgradama i kucanstvima.
LITERATIRA
[1] Sinetin, V.: Cradevinska /i:ika, FGZ Zagreb, Zagreb, 1983.
[2] Gosele, K.; Schule, W.: Zvuk, toplina, vlaga, Gradevinska knj iga,
Beograd, 1979.
[3] Silhard, V.: Suvrereno graden/e, DGIT, VTGS, Zagreb, 1977.
[4] Sivak, M. : Nauka o toplini, Savez energeticara Hrvatske, Zagreb,
1977.
[5] Keindl, R.: Proracun toplinskih brana od okipora, INA - OKI,
Zagreb, 1989.
[6] Sporer, Z.; Kuntaric, A.: Repetitori/ /i:ike, Skols ka knj iga,
Zagreb, 1975.
[7] Tufegdzic, V.: Cradevinski rateri/ali II - ponasan/e rateri/ala
u ra:licitir sredinara, Naucna knj iga, Beograd, 1975.
[8] Franciskovic, J.: Topl inska :astita :grada, Gradevinar 37
(1985) 9, str. 389 - 397, Rujan, Zagreb, 1985.
[9] Lrvatske norre HRN l.J5.600 i l.J5.520
[10] Walkenbach, J.: Lxcel 5 /or windows - Napredne tehnike
prograriran/a, Znak, Zagreb, 1995.
[11] Wells, F.: Lxcel /or windows 95 - Ra:vo/ poslovnih r/esen/a
kro: Jisual Basic /or Jpplications, Znak, Zagreb, 1996.