INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA

Anakonda Azeri Artikoa Fenekoa Gorila Hartz Artikoa Hontz Handia Itsas Zaldia Izurdea Katamotza Kriskitin sugea Marigorringoa Orka Otsoa Panda Handia Tarantula Tximeleta

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

Anakonda
(Eunektes murinus) Anakonda ornoduna,narrastia eta obiparoa da. Anakonda munduko suge handiena da. Handiena 10 metrokoa da eta 100 kg-tik gora pisa ditzake. Berdea da, sabela argiagoa du eta gorputzean marka beltzak ditu. Uretan dagoenean kanpoan gelditzen dira. Sudur zuloak eta begiak buruaren goiko aldean ditu. Anakonda uretakoa da eta ia beti dago uretan. Karraskariak, txoriak, dordokak, kaiman gazteak jaten ditu, itota hiltzen ditu harrapakinak. Ugaltzen dira apirila eta maiatza artean. Emeak usaimenezko seinale batzuen bidez arrak erakartzen ditu. Emeak 30 bat suge kume egiten ditu,60 cm-ko luzerakoak, urteko metro bat luzatzen joaten dira sexu-heldutasuna lortu artean, eta hori 4 urtera izaten da. 15 urterekin hiltzen dira. Janet Joy Lozano

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

Azeri Artikoa
Azeri artikoaren izen zientifikoa alopez lagopus da. Ugaztuna da,eta kanide familiakoa. 46cm tik 48cm ra luze da,mutur zorrotza, belarri handiak eta buztana luzea du.

Islandian,Groenlandian, Errusian, Kanadan... bizi dira. Animali honen etsaiak otsoa, katamotza eta hartz zuria dira. Ugaztun eta hegazti txikiak jaten ditu, bere janari gustokoena lemminga da.

Bikoteak eratzen dira ugaltzeko negu artikoaren hasieran, bikoteak elkarrekin jarraitzen du 4 bat hilabete, azeri kumeek habia uzten duten arte. Hotz handia egiten duenean buztana bufanda bezala erabiltzen du.

Asier Perez

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

Fenekoa
Bere izen zientifikoa vulpes zerda da, ingelesez fenek fox,eta gazteleraz fenec. Kanidoen familiako ugaztun harrapari bat da. Azala suabea du eta harea kolorekoa, bere gorputza 45cmkoa da eta isatsa beste 20cmkoa.

Ur gutxi edaten du basamortuetan bizi delako.Arraroa da zeren gauez ehizatzen du, saguak hegaztiak , matxinsaltoak Haragijalea da baina batzuetan frutak jaten ditu adibidez: datilak. Normalean familietan bizi da baina batzuetan bikotetan. 2-5 ume edukitzen dituzte urtero eta 50 egun eukitzen da tripan, bitartean harra ehizatzen du. Ama ehizatzera joatean umeak izebarekin gelditzen dira. Oso azkarrak dira zeren zuloetan galeriak egiten dituzte ,bestalde, lo egiteko lekua landarez larruz eta lumaz estaltzen du. Fenekoa etxekotu daiteke.

Daniel Lertxundi

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

GORILA
Gorilaren izen zientifikoa gorilla da. Ornoduna eta ugaztuna da. Tximino handia da 165-170 bi zentimetro neurtzen du.150tik 250kgra pisatu dezake, ilea beltza du. Izugarrizko indar fisikoa dauka gorilak. Bakar batzuk gelditzen dira eta bakarrik Afrikako parte batean bizi dira. Hostoak eta fruituak jaten dituzte, denbora gehiena janaria biltzen aritzen dira. 5-10 indibiduotako komunitatean bizi dira.. Haserretzen bada golpeak ematen dituzte lurrean. Taldeko arra geratzen da zaintzen animali gaizto bat ez sartzeko. Ugalketa sexuala da. Ume bat edukitzen dutenean ama berarekin geratzen da zaintzen eta aita defenditzen. Desagertzeko arriskuan dago gorila. Etsai nagusia gizakia da Emea zaharra denean bizkar parte bat zuria geratzen zaio.

Jon Veramendi

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

HARTZ ZURIA
Hartz zuria ugaztuna da baita ere lurreko haragijalerik handiena. Hartz zuri handi batek 3,5 m-tik gorako luzera eta 600 kg-ko pisua eduki dezake, modu berean, hartz kume batek 25 cm-ko luzera eta 1 kg-ko eduki dezake. Bere ilea zuri kolorekoa da. Hartz zuria leku hotzetan bizi da , ipar poloan. Hartz zuria Itsas txakurrez eta arrainez elikatzen da. Hartz zuria bakarka bizi da eta harraparia da. Ugaltzerakoan arrak ehizan jartzen da emeak ,ordea, haizetik eta hotzetik babesteko lekuren bat aurkitzen du izotz artean ezkutatzeko. Klima aldaketarengatik hartz zuria desagertzeko arriskuan dago.

Unai Torres

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

HONTZ HANDIA
Hontz handia ornoduna da. Bere izen zientifikoa da bubo bubo.Hontz mota gehiago dira, adibidez, hontz zuria. Motxueloak,hontz txikienak, neurtzen du. 13,5cm. Hontz handiak neurtzen du 50cm eta pisatzen du 1.500-2000g. Hontz handiak lumaje ona du, lumak oso handiak dira eta oso kolore onak ditu kamuflatzeko,marroi iluna, marroi argia eta zuria. Bizitzen dira basoan. Zuhaitzetan dauden zulotxo batzuetan sartzen dira jatera eta etsaiek ez ikusteko.Bere etsaia sugea da.. Europa osoan bizi dira. ia mundu osoan, Atlantikoan ez dira bizitzen. Hontz handiek jaten dituzte ornodunak, adibidez, saguak, txoriak... Harrapari onak dira eta gauean ondo harrapatzeko isilak izan behar dira. Ikusmena ona dute gauean ehizatzeko.. Emeek 3 edo4 arrautza jartzen dituzte. Hontzen gurasoek egiten dute hau. Amak geratzen da zaintzen bere umeak bere habian eta aita joaten da janaria bilatzera.

Hodei Reis

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

10

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

ITSAS ZALDIA
HIPPOCAMPUS Itsas zaldiaren izen zientifikoa Hippocampus da, gazteleraz, caballito de mar. Itsas zaldia ornoduna,arraina eta obibiparoa da. Bere luzera 20 zentimetrokoan da.Bere gorputza zaldiarena gogorazten du itsas zaldia luzea da eta isatsa kizkurtuta dauka. Bere begiak mugitu ditzake nahi duen lekura. Itsas zaldia Atlantiko eta Mediterraneoan daude, itsasertzetik gertu. Itsas zaldia arrainez eta krustazeoz elikatzen dira. Jaterakoan ahoa ezin dute ireki horregatik xurgatzen dute janaria.Itsas zaldiak bakarrik bizi dira. Umeak edukitzerakoan elkartzen dira. Milaka ume dituzte baina gehienak hiltzen dira. Itsas zaldiak desagertzeko arriskuan daude. Itsas zaldia bertikalean mugitzen den arrain bakarra da, igerilari eskasa da.

Alisea Fernandez
INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

11

IZURDEA
Izen zientifikoa verteprate da. Ugaztun urtarra da. Izurdea ugaztun urtarra denez bibiparoa da. Bere neurria 2 eta 4 metro bitartekoa da, 200 eta 500kilo bitartean pisatzen du,bere azala ile asko du eta grisa kolorekoa du eta sabela zurixka. Burua txikia dute muturluze batean bukatzen dena.Hortz asko dituzte 20-28hortz izan ditzakete goialdean eta behean. Itsasoetan eta itsasertzetan bizitzen da. Beste Izurdeekin daukate erlazioa taldetan bizi dira, harrapariak dira. Arrain ertainak eta olagarroak jaten dituzte. Ume txikiek esnea jaten dute 12-18 hilabete bitartean.Udaberrian elkartzen dira,hamaika edo hamabi hilabete ondoren jaiotzen dira. Emeek laguntzen diote amari erditzen. Amak kumeari laguntzen dio goraka arnasa har dezan,

Yaiza Rubio

12

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

Katamotza
felix silvestris Katamotza ugaztuna eta ornoduna da Katamotza basoko katu bat da,70 eta 80 zentimetrora iristen da neurtzera,eta luzeran metro batera iristen da. Oso flexiblea da eta bere ilea gorria,marroia eta zuria da,9 kilotik 18ra pisatzen ditu.Bere buztanak 10 zentimetro neurtzen du. Katamotza mendian bizi da baina mendi altuetan adibidez Hiru Erregeen Mahaian. Katamotzak azeriak,otsoak eta untxiak jaten ditu. Egun guztia pasatzen dute ehizatzen azeriak,untxiak eta txoriak baina gauza gutxi hartzen ditu zeren oso azkarrak dira animali horiek. Katamotza tigre zuriaren etsaia da eta lehoi zuriarena ere bai. Katamotzak urtean aldi bat bakarrik egiten dute ugalketa baina batzuetan bi aldiz. Katamotza Caracalaren lehengusua da eta biak galtzeko zorian daude.

Iker Unzurrunzaga

13

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

KRISKITIN SUGEA
Kriskitin sugearen izen zientifikoa Crotalus Druissus da. Ornoduna, narrastia eta obiparoa da. 170metro neurtzen du, kamuflatu egiten da eta azala aldatzen du. Ameriketan biltzen dira, Arizonan eta Mexikon. Untxiak eta gauza txikiak jaten dituzte. Kriskitin sugeak bakarrik bizi dira. Harrapariak dira eta oso pozoitsuak, urduri daudenean isatsa mugitzen dute. Udaberrian emeak eta arrak elkartzen dira ugaltzeko. 20 edo 30 suge pilatzen dira, denak batera ugaltzen dira. Abuztuan arrautzak jartzen dituzte eta kumeak berehala jaiotzen dira klimaren arabera. Odol hotza dauka eta eguzki asko eman behar dio. Begiak beti irekita eukitzen ditu.

AIMAR DIESTRE

14

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

MARIGORRINGOA
Izena:Marigorringoa,Mantangorria,Amonagorria,Katalingorria eta erderaz mariquita. Intsektu bat da. Animalia txikiak dira ,1cm eta 10cm bitartekoak .Gorriak edo horiak dira eta orban betz txikiak dituzte hegalen estalkietan. Hankak, burua eta antenak beltzak dituzte. Mota batzuk erabat beltzak edo grisak dira. Mundu osoan daude hedatuta, eta 5.000 espezie baino gehiago sailkatu dira.Ipar Amerikan eta Europan bizi dira. Nekazaritzarako kaltegarri diren zenbait intsektuz elikatzen dira marrigorringo batzuk :zorriak, akaroak eta kontxinelak jaten dituzte. Landareekin erlazioa daukate.Marigorringo ezberdinekin bizi dira. Arrautzetatik jaiotzen da, gero ninfa bihurtuko da eta azkenik marrigorringoa egiten da . Urtebeteko biziraupena izango du. Une hori iristen denean, usain berezi bat botatzen du arrak erakartzeko.

Ainara Villa

15

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

16

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

ORCA
(Orcinus orca) (Bale hiltzailea) Orcinus orca ornoduna eta ugaztuna da, hala ere itsasoko zetazeo bat da. 4 eta 6 arteko tona pisatzen ditu, 10 metrotara iritsi daiteke, zuria eta beltza da, bestalde, bere azala ileez osatuta dago eta 2 hegats ditu. Orcinus orca mundu guztian bizi da, ur gazietan. Ur gazietako animalia handienetarikoa da. Itsas txakurrez eta arrainez elikatzen da. 3. maila trofikoan kokatzen da.Animaliak ez ditu murtxikatzen, irensten ditu. Normalean familian bizi da, beste batzuetan familiaz osatutako komunitateetan. Harrapari izugarria da, horregatik bale hiltzailea deitzen diote. Komunikatzeko soinu zorrotzak erabiltzen dituzte. Ugalketa sexuala egiten dute Kumeak 200kg pisatzen du eta 2,5metroko luzera izaten dute.

Asier Arostegi

17

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

18

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

Otsoa
canis lupus Otsoa ugaztun haragijale bat da,karnibora ordenekoa. Otsoak belarri oso zorrotzak ditu,mutur luzea eta oso animali gogorra da.Otsoak daukan luzera 100-140cm bitartekoa da,bere buztana 50-70cm bitartekoa da, Otsoaren pisua 25-45kg bitartekoa da.Otsoak ikusmen ona du bikaina eta ilunpean ere,Usaimena eta entzumena ere oso ona du.Otsoak 10-12 urte al dute bizi. Otsoak basoetan bizitzen dira baina janaria aurkitzen badute,leku guztietan bizi daitezke. Otsoa haragijalea da,eta untxiak,oreinak edo basurdeak jaten ditu. Horrez gainera, barazkiak eta frutak ere jan ditzakete. Otsoak komunikatzen dira jarrerarekin edo bere posturarekin. Otsoak ugaltzeko bikote bat aukeratu behar du,baina otsoak bakarrik urte batean ahal dute umea izan.Emeak sei hilabete eduki behar du sabelean, gero umeak hilabete bat egon behar da esnea hartzen. Desagertzeko arriskuan daude ehizaren ondorioz.

Adriana Melin.

19

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

PANDA HANDIA
Ailuropoda melanoleuca Hartzaren familiako ugaztun bat da. Belarriak, begiak eta burua ilez inguratuta dauka, horrez gain, begiak oso txikiak dira eta ilea beltza eta zuria da. Bost atzamar dauzka, baita seigarren bat ere erpuru moduan. Txina erdialdean bizi dira. Gehienak belarjaleak dira baina haragijaleak ere badaude. Batzuetan oreinkumeak, arrautzak edo zomorroak jaten dituzte. Egunean 40kg banbu kanabera jan ditzakete eta 14 ordu behar dituzte horretarako. Panda hartza bakartia da, hala ere ugaltzeko beste hartzekin elkartzen da. Hartzak heldutasun sexualera iristen dira 5 eta 7 urte bitartean,orduan umeak izateko gaitasuna dute. Ugalketa garaia udaberrian izaten da. Haurdunaldia 135 egun irauten du, gehienetan 2 kume jaiotzen dira eta 90g eta 130 gramo bitartekoak izaten dira. Arriskuan daude ume gutxi jaio eta asko hil egiten direlako. Baita banbu kanabera gutxiago dagoelako ere. Denbora gehiena lotan eta eguzkia hartzen pasatzen dute. Hibernatzeko ohitura galdu dute. Yusera El Ouaryeghely

20

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

TARANTULA
LYCOSA TARANTULA Tarantula araknidoa da, Likosidoen familiakoa. Gorputz sendoa, begi txikiak eta zortzi hanka luze eta iletsuak ditu. Gorputza bi zatietan banatuta du. 20- 45cm luze izaten ditu eta 100 g pisatzen du. Normalean tarantula baso lehorretan edo sastraketan bizi da. Kobazuloetan ezkutatuta pasatzen du goiz osoa. Gauean kobazulotik ateratzen da eta loreen artean ezkutatu egiten da, janaria ehizatzeko. Ornogabeez elikatzen da ,dena den, txori edo ugaztun txikiak jaten ditu, adibidez, sagua. Oso harrapari azkarra da eta bakartia da. Arrautzen bidez ugaltzen da. Tarantula arrak emea erakartzeko dantza moduko bat egiten du. Gainera, ugaldu eta gero emeak arra jan egiten du. Oso ahula da eta eroriz gero hil egin daiteke, horregatik mudatu egin behar du hazi eta sendotu ahal izateko. Sara Ubiria

21

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

Tximeleta
Nymphaloidea Tximeleta lepidopteroen ordenetako intsektu bat da.Ornogabea eta arthropodoa da. Bere zabalera 5 cmtatik 28 cmtara izan daiteke. Gorputz iletsua eta marroiska du. Bere hegoak oso koloretsuak dira, gainera, bere ahoa oso luzea da, horrela hartzen du loreen barrubarruko polena. Kolore asko eta marrazki desberdinak dituzte kamuflatzeko. Munduko mendi guztietan bizi dira baina klima tropikaletan dira ugarien.Loreetan bizi dira ondo kamuflatzeko, horregatik gutxitan ikusten ditugu kalen zehar. Loreen nektarrez, zuhaitzen izerdiez eta fruituen zukuez elikatzen dira. Belarjaleak direnez, maila trofikoan lehenengo mailako kontsumitzaileak bezala kokatzen ditugu. Mutualismoa egiten dute. Loreekin harremanetan daude, baina, bakarrik bizi dira, horrez gainera, txikitatik dakite nola hartu janaria. Landareen ugalketan parte hartzen dute. Tximeletek arrautzak jartzen dituzte eta arrautza horietatik beldarrak jaiotzen dira.Lehenengo hilabetean beldarra da, baina hilabetea eta gero, metamorfosia egiten du igelak bezala. Ondoren tximeleta bihurtzen da. Normalean har

22

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina

gehiago jaiotzen dira emeak baino. Tximeletak ez daude galtzeko arriskuan.

Neguan tximeleta batzuek hibernatzen dute eta beste guztiek migrazio luze-luzea egiten dute. Gutxienez 150.000 espezie tximeleta daude mundu guztian. Espeziearen arabera, tximeleta egun batzuetatik 6 hilabetera bitartean bizi daiteke. Tximeleta kolore berdea, gorria eta horia ikusten dute.

Miren Samaniego

23

INTXAURRONDO HEGOA IKASTETXEA. 5. MAILA A 2.013ko ekaina