PROJ EKTOVANJE FIR FILTARA

Kao to je ve reeno, IIR filtri (filtri sa beskonanim impulsnim odzivom) se najee

projektuju tako to se prvo projektuje kontinualni IIR filtar, a zatim se nekom tehnikom
diskretizacije filtar digitalizuje. To je posledica ve razvijenih algoritama za dizajn kontinunalnih
IIR filtara i izrazitih potekoa prilikom projektovanja IIR filtara direktno u diskretnom domenu. Za
razliku od njih, FIR filtri (Finite Impulse Response Filters filtri sa konanim impulsnim odzivom)
se skoro iskljuivo projektuju u diskretnom domenu. Tehnike projektovanja FIR filtara se zasnivaju
na direktnoj aproksimaciji eljenog frekvencijskog odziva diskretnog sistema. Osnovan
pretpostavka koja se mora ispuniti prilikom projektovanja je da dobijeni FIR filtar mora imati
linearnu faznu karakteristiku. To je ujedno i osnovna karakteristika svih FIR filtara i osnovna
prednost u odnosu na IIR filtre.

Sistemi linearne faze

Za neki sistem kaemo da je sistem linearne faze ukoliko se njegov frekvencijski odziv
moe napisati u formi:

( ) ( )
j j j j
H e A e e
+
= (8.1)
gde su i konstante, a
( )
j
A e

je realna (unipolarna ili bipolarna) funkcija po . Sistem
predstavljen sa (8.1) ima linearnu faznu karakteristiku jer se faza ovog sistema sastoji od konstante
dodate na linearnu funkciju po , . Ako se ignoriu bilo kakvi mogui diskontinuiteti na
itavom ili samo na delu opsega < , kao posledica sabiranja sa konstantnom fazom, onda se
ovakvi sistemi mogu okarakterisati i konstantnim grupnim kanenjem. Drugim reima, klasa
sistema za koje vai

( ) ( ) ( )
{ }
grd arg
j j
d
H e H e
d

( (
= = =

(8.2)
ima linearnu fazu u generalnijoj formi

( )
arg , 0
j
H e


(
= < <

(8.3)
gde su i i realne konstante. Jednainu (8.1) moemo napisati u obliku:

( ) ( )
( )
( ) ( ) ( ) ( ) cos sin
j j j j j
H e A e e A e jA e

= = + (8.4)
ili ekvivalentno

( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) cos sin
j j n
n n n
H e h n e h n n j h n n

= = =
= =

(8.5)
pri emu je usvojeno da je impulsni odziv filtra, ( ) h n , realan. Iz jednaina (8.4) i (.5) se moe
pisati da vai

( )
( )
( )
( )
( )
sin
sin
tan
cos
cos
n
n
h n n
w
h n n

= =

(8.6)
Unakrsnim mnoenjem se moe dalje pisati:

( ) ( ) ( ) ( ) cos sin sin cos
n n
h n n h n n

= =
=

(8.7)
tj.

( ) ( ) ( )
sin 0
n
h n n

=
+ =

(8.8)
Ova jednaina, koja mora da vai za svako , je potreban uslov po ( ) h n , i da bi sistem imao
konstantno grupno kanjenje. To nije i dovoljan uslov, a zbog svoje implicitne prirode jednaina
(8.8) nam ne govori kako se nalazi sistem linearne faze. Na primer, moe se dokazati da je jedan set
uslova koji zadovoljava jednainu (8.8) oblika

( ) ( )
0ili
2 ceobroj
2
M
h n h n

= =
= =
=
(8.9)
Ukoliko je 0 = ili = , (8.8) postaje

( ) ( ) ( )
sin 0
n
h n n

=
=

(8.10)
i moe se pokazati da se, ukoliko je 2 ceo broj, pojedini sabirci u (8.10) mogu upariti tako da je
svaki takav par identiki jednak 0 za svako . Iz ovih uslova, sa druge strane, sledi da odgovarajui
frekvencijski odziv ima formu (8.1) sa 0 = ili = i
( )
j
A e

je realna parna funkcija po .
Ukoliko pak uzmemo da je / 2 = ili 3 / 2 = , jednaina (8.8) postaje

( ) ( ) ( )
cos 0
n
h n n

=
=

(8.11)
i moe se pokazati da je za

( ) ( )
/ 2ili 3 / 2
2 ceobroj
2
M
h n h n

= =
= =
=
(8.12)
jednaina (8.11) zadovoljena za svako . Ukoliko vae uslovi iz (8.12), frekvencijski odziv ima
formu (8.1) sa / 2 = ili 3 / 2 = i
( )
j
A e

je realna neparna funkcija po .
Izrazi dati sa (8.9) i (8.12) daju dva seta uslova koji garantuju linearnu fazu ili konstantno
grupno kanjenje, ali treba napomenuti da postoje i sistemi koji nemaju osobinu simetrinosti, a
ipak zadovoljavaju jednainu (8.1).

Kauzalni sistemi linearne faze

Ako je sistem kauzalan, jednaina (8.8) postaje

( ) ( ) ( )
0
sin 0,
n
h n n

=
+ =

(8.13)
Iz osobine kauzalnost i uslova (8.9) i (8.12) sledi da je
( ) 0, za 0 i h n n n M = < > (8.14)
tj. kauzalni sistem sa konanim impulsnim odzivom (FIR sistem) ima linearnu faznu karakteristiku
ako je impulsni odziv duine 1 M + i ako je zadovoljen uslov ili simetrinosti, ( ) ( ) h M n h n = , ili
antisimetrinosti, ( ) ( ) h M n h n = . Ako je
( )
( ), 0
0, ina e
h M n n M
h n

=

(8.15a)
moe se pokazati da je

( ) ( )
/2 j j j M
e
H e A e e

= (8.15b)
gde je
( )
j
e
A e

realna, parna, periodina funkcija po . Slino tome, ako je
( )
( ), 0
0, ina e
h M n n M
h n

=

(8.16a)
sledi da je

( ) ( ) ( )
/2 /2 /2 j j j M j j M j
o o
H e jA e e A e e
+
= = (8.16b)
gde je
( )
j
o
A e

realna, neparna, periodina funkcija po . Primetiti da je u oba sluaja impulsni
odziv duine 1 M + odbiraka.
Uslovi dati jednainama (8.15a) i (8.16a) su dovoljni uslovi koji garantuju da kauzalni
sistem ima linearnu faznu karakteristiku. Meutim, ovi uslovi nisu i potrebni: Clements i Pease su
pokazali da je mogue nai i kauzalne sisteme sa beskonanim impulsnim odzivom koji imaju
Fourierovu transformaciju sa linearnom fazom. Ipak, odgovarajue funkcije prenosa nisu racionalne
funkcije i stoga se ovi sistemi ne mogu implementirati diferencnim jednainama.
Prilikom projektovanja FIR filtara, znaajno razliiti rezultati se dobijaju u zavisnosti od
toga da li vai uslov simetrinosti ili antisimetrinosti i da li je M paran ili neparan ceo broj. Iz tog
razloga je korisno definisati 4 tipa FIR filtara koji imaju linearnu faznu karakteristiku.

Tip I
FIR filtar tipa I ima simetrian impulsni odziv
( ) ( ), 0 h n h M n n M = (8.17)
pri emu je M paran broj. Grupno kanjenje / 2 M je celobrojno. Frekvencijski odziv ovog filtra je
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( ) ( )
( )
( ) ( )
/2 /2
I
0 0 /2 1 0 /2 1
/2 0 /2 1 /2 1
/2
0 /2 1 0 0
/2 /2 /2
/ 2
/ 2
M M M M M
j j n j n j n j n j n
n n n M n n M
M M M
j M i j M n j n j n j M
n i M n n
j M j M j M j n
H e h n e h n e h n e h n e h M n e
h n e h i e h n e h M e h n e
h M e e h n e e




= = = + = = +


= = = =

= = + = +
= + = + +
= + +


( ) ( )
/2 1
/2
0
/2 1
/2
0
/ 2 2 cos
2
M
j M j n
n
M
j M
n
e e
M
e h M h n n

=
(

( | | | |
= +
( | |
\ . \ .

(8.18)
Tipian izgled impulsnog i frekvencijskog odziva FIR filtra tipa I su prikazani na slici 8.1.

Slika 8.1. Impulsni i frekvencijski odziv FIR filtra tipa I (simetrian parnog reda)
Tip II
FIR filtar tipa II ima takoe simetrian impulsni odziv koji zadovoljava (8.17) s tim da je M neparan
broj tako da je grupno kanjenje opet / 2 M , samo to sada nije celobrojno. Frekvencijski odziv
ovog filtra je

( ) ( )
( ) 1 /2
/2
II
0
2 cos
2
M
j j M
n
M
H e e h n n

=
| | | |
=
| |
\ . \ .

(8.19)
Impulsni odziv i frekvencijski odziv tipinog FIR filtra tipa II su prikazani na slici 8.2.

Tip III
FIR filtar tipa III ima antisimetrian impulsni odziv
( ) ( ), 0 h n h M n n M = (8.20)
pri emu je M paran broj. Grupno kanjenje / 2 M je celobrojno. Frekvencijski odziv ovog filtra je

( ) ( )
/2 1
/2 /2
III
0
2 sin
2
M
j j M j
n
M
H e e h n n

+
=
| | | |
=
| |
\ . \ .

(8.21)
Impulsni odziv i frekvencijski odziv FIR filtra tipa III su prikazani na slici 8.3.
0 1 2 3 4
-1
0
1
2
3
impulsni odziv filtra
-4 -2 0 2 4
-5
0
5
10
Ae
j
0 1 2 3 4
0
5
10
amplitudska karakteristika
0 1 2 3 4
-8
-6
-4
-2
0
fazna karakteristika

Slika 8.2. Impulsni i frekvencijski odziv FIR filtra tipa II (simetrian neparnog reda)

Slika 8.3. Impulsni i frekvencijski odziv FIR filtra tipa III (antisimetrian parnog reda)


0 2 4 6
-1
0
1
2
3
impulsni odziv filtra
-4 -2 0 2 4
-10
-5
0
5
10
Ae
j
0 1 2 3 4
0
2
4
6
8
amplitudska karakteristika
0 1 2 3 4
-8
-6
-4
-2
0
fazna karakteristika
0 1 2 3 4
-2
-1
0
1
2
impulsni odziv filtra
-4 -2 0 2 4
-10
-5
0
5
10
Ae
j
0 1 2 3 4
0
2
4
6
amplitudska karakteristika
0 1 2 3 4
-6
-4
-2
0
2
fazna karakteristika
Tip IV
FIR filtar tipa IV ima antsimetrian impulsni odziv koji zadovoljava (8.20) i neparno M tako da
grupno kanjenje nije celobrojno kao kod tipa II. Frekvencijski odziv ovog filtra je

( ) ( )
( ) 1 /2
/2 /2
IV
0
2 sin
2
M
j j M j
n
M
H e e h n n

+
=
| | | |
=
| |
\ . \ .

(8.22)
Impulsni odziv i frekvencijski odziv FIR filtra tipa IV su prikazani na slici 8.4.

Slika 8.4. Impulsni i frekvencijski odziv FIR filtra tipa IV (antisimetrian neparnog reda)

Projektovanje FIR filtara linearne faze pomou prozorskih funkcija

Najjednostavniji metod za projektovanje FIR filtara je projektovanje korienjem prozorskih
funkcija. Ovaj metod, u optem sluaju, polazi od idealnog eljenog frekvencijskog odziva koji
moe biti predstavlje kao

( ) ( )
j j n
d d
n
H e h n e

=
=

(8.23)
gde je ( )
d
h n odgovarajui impulsni odziv idealnog filtra predstavljenog sa (8.23) koji se moe
predstaviti u funkciji od
( )
j
d
H e

kao
0 2 4 6
-4
-2
0
2
4
impulsni odziv filtra
-4 -2 0 2 4
-20
-10
0
10
20
Ae
j
0 1 2 3 4
0
5
10
15
amplitudska karakteristika
0 1 2 3 4
-10
-5
0
5
fazna karakteristika

( ) ( )
1
2
j j n
d d
h n H e e d

=

(8.24)
Mnogi idealni sistemi su definisani kao deo-po-deo konstanti ili deo-po-deo funkcionalni
frekvencijski odzivi sa prekidima (diskontinuitetima) na granicama izmeu propusnih i nepropusnih
opsega. Kao najei rezultat se dobija da je impulsni odziv nekauzalan i beskonane duine.
Najei pristup prilikom projektovanja kauzalnog FIR filtra je da se takav impulsni odziv skrati
(odsee). Jednaina (8.23) se moe interpretirati kao predstava Furierovim redom frekvencijskog
odziva
( )
j
d
H e

, pri emu ( )
d
h n ima ulogu Fourierovih koeficijenata.
Najjednostavniji nain za dobijanje kauzalnog FIR filtra od ( )
d
h n je da se definie novi
sistem koji ima impulsni odziv oblika
( )
( ), 0
0, ina e
d
h n n M
h n

=

(8.25)
U optem obliku, ( ) h n se moe predstaviti kao proizvod eljenog impulsnog odziva i prozora
konanog trajanja ( ) w n , tj.
( ) ( ) ( )
d
h n h n w n = (8.26)
gde se, radi najjednostavnijeg odsecanja kao u (8.25), filter moe predstaviti kao pravougaoni
prozor oblika
( )
1, 0
0, ina e
n M
w n

=

(8.27)
Kako mnoenje u vremenskom domenu odgovara konvoluciji u frekvencijskom domenu
(modulaciji), moe se pisati

( ) ( )
( )
( )
1
2
j j j
d
H e H e W e d

=

(8.28)
odnosno,
( )
j
H e

je periodina konvolucija eljenog idealnog frekvencijskog odziva i Fourierove
transformacije prozorske funkcije. Stoga je
( )
j
H e

u stvari razmrljana verzija eljenog
frekvencijskog odziva
( )
j
d
H e

, kao to je prikazano na slici 8.5. Ovaj pojava se naziva Gibbsov
fenomen. Ako je ( ) 1 w n = za svako n < < , tj. ne vri se odsecanje impulsnog odziva idealnog
filtra, onda
( )
j
W e

predstavlja periodinu povorku Dirakovih impulsa sa periodom 2 i stoga se
dobija, iz (8.28), da je
( ) ( )
j j
d
H e H e

= . Ovakva interpretacija nas navodi na zakljuak da, ako se
( ) w n izabere tako da je
( )
j
W e

koncentrisana u to uem opsegu uestanosti oko uestanosti 0, to
e
( )
j
H e

vie liiti na funkciju
( )
j
d
H e

osim na mestima gde se
( )
j
d
H e

rapidno (skokovito)
menja (na prelascima izmeu propusnih i nepropusnih opsega). Iz tog razloga duina prozorske
funkcije mora biti to vea. Sa druge strane, poeljno je da duina prozorske funkcije bude to
manja da bi se minimizovao broj izraunavanja prilikom implementacije filtra. Ovi zahtevi su
kontradiktorni i stoga se izboru duine prozorske funkcije mora paljivo pristupiti.

Slika 8.5. Ilustracija Gibbsovog fenomena
Posmatrajmo frekvencijski odziv pravougaonog prozora datog sa (8.27)

( )
1
( 1)
2
2
0
2
1 1
sin sin
1 2 2
1
sin sin
2 2
M
j
M j M M
j
j j n
j
j
n
M M
e e
W e e e
e
e

=
+ + | | | |
| |

\ . \ .
= = = =
| | | |
| |
\ . \ .

(8.29)
-4 -2 0 2 4
-0.5
0
0.5
1
normalizovana AK prozora (M=15)
-4 -2 0 2 4
-0.5
0
0.5
1
normalizovana AK prozora (M=31)
-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4
0
0.5
1
1.5
AK projektovanog FIR filtra


zeljena AK
M=15
M=31
Moduo funkcije
( )
j
W e

(amplitudska karakteristika) i fazna karakteristika pravougaone prozorske
funkcije je za sluaj 15 M = prikazan na slici 8.6. Primetiti da frekvencijska karakteristika
prozorske funkcije ima linearnu fazu.

Slika 8.6. Frekvencijsak karakteristike pravougaone prozorske funkcije (M=15)
Nule amplitudske karakteristike se dobijaju na uestanostima
2
, 1, 2,...
1
z
k k
M

= =
+
i ima
maksimum na uestanosti 0 koji iznosi 1 M + . irina glavnog loba (koji se definie kao opseg
uestanosti izmeu dve prve nula sa pozitivne i negativne strane koordinatnog poetka) je jednaka
4
1
m
M

=
+
i moe se zakljuiti da se glavni lob (luk) suava ukoliko duina prozorske funkcije
raste. Boni lukovi su kod pravougaone prozorske funkcije relativno velike amplitude i sa
poveanjem duine M, visina bonih lobova se poveava jer je povrina ispod jednog loba uvek
konstantna, a sa porastom M, irina loba se smanjuje. Poto sa poveanjem duine M, povrina
ispod svakog loba ostaje konstantna, Gibbsove oscilacije koje postoje se ne smanjuju po amplitudi
sa poveanjem M.
U literaturi je poznato da se efekat Gibbsovog fenomena moe ublaiti ukoliko je odsecanje
impulsnog odziva idealnog filtra manje otro. Iz tog razloga se koriste prozorske funkcije drugaijih
-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4
0
5
10
15
20
Amplitudska karakteristika
-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4
-40
-20
0
20
40
Fazna karakteristika
oblika od pravougaone, ali je to ublaavanje na raun ire prelazne zone jer su glavni lobovi takvih
prozorskih funkcija iri od glavnog loba pravougaonog prozora.

Osobine najee korienih prozorskih funkcija

Osim pravougaone prozorske funkcije, koriene u prethodnom poglavlju, prilikom
projektovanja FIR filtara najee se koriste Bartlettova (trougaona), Hanningova (Hannova
dobila je ima po austrijskom meteorologu J uliusu von Hannu), Hammingova i Blackmanova
prozorska funkcija.

Slika 8.7. Najee koriene prozorske funkcije (vremenski oblici) M=60
One su definisane sledeim jednainama:
( )
1, 0
Pravougaona
0, ina e
n M
w n

=

(8.30a)
( )
2 / , 0 / 2
Bartlettova (trougaona) 2 2 / , / 2
0, ina e
n M n M
w n n M M n M

= <

(8.30b)
0 10 20 30 40 50 60
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
n


pravougaona
trougaona
Hanningova
Hammingova
Blackmanova
( )
( ) 0.5 0.5cos 2 / , 0
Hanningova (Hannova)
0, ina e
n M n M
w n

=

(8.30c)
( )
( ) 0.54 0.46cos 2 / , 0
Hammingova
0, ina e
n M n M
w n

=

(8.30d)
( )
( ) ( ) 0.42 0.5cos 2 / 0.08 4 / , 0
Blackmanova
0, ina e
n M n M n M
w n
+
=

(8.30e)
Na slici 8.7 su prikazani vremenski oblici ovih prozorskih funkcija. Zbog ilustrativnosti oni su
prikazani kao kontinualni, ali ne treba zaboraviti da su definisani samo u diskretnim trenucima n.
Zajednika osobina svih pomenutih prozora je da im je Fourierova tranformacija centrirana oko
uestanosti 0 = i sve imaju jednostavne funkcionalne forme tako da su jednostavne za raunanje i
realizaciju. Frekvencijske karakteristike (amplitudske karakteristike) ovih prozorskih funkcija su,
svaka posebno, nacrtane na slikama 8.8 (a), (b), (c), (d) i (e) dok su uporedno nacrtane na slici 8.9,
ali samo u opsegu od 0 do 1 rad/odb (radi bolje preglednosti opsega uestanosti od interesa).
Pojedinani spektri odgovaraju upravo vremenskim oblicima na slici 8.7, dakle sve prozorske
funkcije su duine M=60. Takoe su svi spektri nacrtani u logaritamskoj raspodeli po ordinatama,
tj. amplitudske karakteristike su u dB.
Sa slika 8.8 i 8.9 se moe primetiti da praougaona prozorska funkcija ima, naravno, najui glavni
lob i stoga, za istu duinu, ona daje najotriju prelaz u funkciji
( )
j
H e

na mestima prekida
(diskontinuitetima) funkcije
( )
j
d
H e

, tj. korienjem pravougaone prozorske funkcije se dobija
najua prelazna zona. Ipak prvi boni lob je samo 13 dB ispod glavnog loba to rezultuje znaajnim
oscilacijama u u funkciji
( )
j
H e

na mestima prekida funkcije
( )
j
d
H e

. U tabeli 8.1 su date irine
glavnog loba i slabljenje prvog bonog loba za najee koriene prozorske funkcije.
Tabela 8.1. Uporedne karakteristike najee korienih prozorskih funkcija
Prozorska funkcija Aproksimativna irina
glavnog loba
Amplituda prvog bonog loba (dB)
u odnosu na maksimum
Pravougaona
( ) 4 / 1 M +
-13
Trougaona 8 / M -25
Hanningova 8 / M -31
Hammingova 8 / M -41
Blackmanova 12 / M -57


(a) (b)

(c) (d)

Slika 8.8. Amplitudske karakteristike najee
korienih prozorskih funkcija (M=60):
(a) pravougaone
(b) trougaone
(c) Hanningove
(d) Hammingove
(e) Blackmanove
(e)

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
-150
-100
-50
0
pravougaona

2
0
l
o
g
1
0
|
W
(
e
j
|
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
-150
-100
-50
0
trougaona

2
0
l
o
g
1
0
|
W
(
e
j
|
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
-150
-100
-50
0
Hanningova

2
0
l
o
g
1
0
|
W
(
e
j
|
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
-150
-100
-50
0
Hammingova

2
0
l
o
g
1
0
|
W
(
e
j
|
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
-150
-100
-50
0
Blackmanova

2
0
l
o
g
1
0
|
W
(
e
j
|

Slika 8.9. Amplitudske karakteristike prozorskih funkcija u opsegu od 0 do 1 rad/odb (M=60)


Projektovanje FIR filtara linearne faze metodom odabiranja u frekvencijskom
domenu

Prilikom projektovanja FIR filtara metodom odabiranja u frekvencijskom domenu polazi se
od eljenog frekvencijskog odziva ( )
d
H zadatog na setu ekvidistantno udaljenih uestanosti:

( )
2 1
0,1,..., neparno
2
0,1,..., 1 parno
2
1
0ili
2
k
M
k k M
M
M
k M

= + =
=
= =
(8.31)
a potrebno je dobiti eljeni jedinini odskoni odziv FIR filtra ( ) h n na osnovu ovih zadatih
specifikacija. Da bi se redukovali boni lobovi, poeljno je optimizovati frekcensijske specifikacije
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
-100
-90
-80
-70
-60
-50
-40
-30
-20
-10
0

pravougaona
trougaona
Hanningova
Hammingova
Blackmanova
filtra u prelaznoj zoni. Prilikom projektovanja bie iskoriene osnovne osobine simetrije
odabranog frekvencijskog odziva da bi se raun pojednostavio.
Krenuemo od eljenog frekvencijskog odziva filtra (koji emo obeleiti sa ( ) ( )
d
H H =
radi lakeg pisanja)

( ) ( )
1
0
M
j n
n
H h n e

=
=

(8.32)
i neka je on specificiran na uestanostima datim sa (8.31). Tada je iz (8.32)

( ) ( )
( ) ( )
( )
1
2 /
0
2
, 0,1,..., 1
M
j k n M
n
H k H k
M
H k h n e k M

+
=
| |
+ +
|
\ .
+ =

(8.33)
Ako jednainu (8.33) pomnoimo sa eksponencijalnom funkcijom
2 /
, 0,1,..., 1
j km M
e m M

=

( ) ( )
( )
1
2 / 2 / 2 /
0
, 0,1,..., 1, 0,1,..., 1
M
j k n M j km M j km M
n
H k e h n e e k M m M

+
=
+ = = =

(8.34)
i sumiramo po 0,1,..., 1 k M = , dobija se

( ) ( )
( )
( )
( )
1 1 1 1 1
2 / 2 / 2 / 2 / 2 /
0 0 0 0 0
M M M M M
j k n M j k m n M j km M j km M j n M
k k n n k
H k e h n e e h n e e

+
= = = = =
+ = =

(8.35)
Poslednja suma u jednaini je, na osnovu ve poznatog:

( )
( )
( )
2
1
2 /
2 /
0
, , 0, 1, 2,...
1
0, ina e
1
j m n
M
j k m n M
j m n M
k
M m n lM l
e
e
e

=
= =
= =

(8.36)
a kako se sumiranje prve sume sa desne strane jednaine (8.35) vri po n koje je u opsegu od 0 do
1 M , a i 0,1,..., 1 m M = , onda se (8.35) svodi na
( ) ( )
1
2 / 2 /
0
M
j km M j m M
k
H k e Mh m e

=
+ =

(8.37)
Odavde je
( ) ( )
1
2 / 2 /
0
1
M
j m M j km M
k
h m e H k e
M

=
= +

(8.38)
odnosno jednostavnom zamenom slova m i n i ubacivanjem eksponencijalnog lana u sumu (ne
zavisi od k), dobija se

( ) ( )
( )
1
2 /
0
1
, 0,1,..., 1
M
j k n M
k
h n H k e n M
M

+
=
= + =

(8.39)
Na osnovu jednaine (8.39) se, dakle, moe odrediti impulsni odziv ( ) h n na osnovu specifikacija
koje su zadate odbircima u frekvencijskom domenu ( ), 0,1,..., 1 H k k M + = . Primetimo da se za
0 = jednaina (8.33) svodi na diskretnu Fourierovu transformaciji (DFT) od sekvence ( ) h n , dok
se jednaina (8.39) svodi na inverznu DFT.
Poto je ( ) { }
h n realno, lako se moe pokazati (na osnovu (8.33)) da frekvencijski odbirci
( ) { }
H k + zadovoljavaju uslov simetrije, tj.
( ) ( )
*
H k H M k + = (8.40)
Ovaj uslov, zajedno sa uslovom simetrije koji moraju da ispune odbirci ( ) { }
h n , se mogu iskoristiti
za smanjivanje specifikacija (od M taaka na
1
2
M +
za M neparno, odnosno na / 2 M za M parno).
Stoga su i linearne jednaine na osnovu kojih se dobija ( ) { }
h n iz ( ) { }
H k + znaajno
jednostavnije.
Imajui u vidu izraze za frekvencijski odziv FIR filtra linearne faze, (8.15b) i (8.16b),
odnosno konane izraze za frekvencijske odzive sva etiri tipa FIR filtara linearne faze, (8.18),
(8.19), (8.21) i (8.22), njihovim odabiranjem na uestanostima ( ) 2 /
k
k M = + za
0,1,..., 1 k M = , dobija se da je:

( ) ( )
( )
1
/2
2
2
M
j k
M
r
H k H k e
M

(
2 +
(

| |
+ = +
|
\ .
(8.41)
pri emu je 0 = ako je ( ) { }
h n simetrino (FIR filtri tipa I i II), a 1 = ako je ( ) { }
h n
antisimetrino (FIR filtri tipa II i IV), a oznaka
r
H zamenjuje oznake
e
A i
o
A iz jednaina (8.15b) i
(8.16b), respektivno, i kao to je reeno moduo je realan i moe biti paran i neparan.
(Primetiti razliku u izvoenjima. Naime, u ovom poglavlju je uzeto da se projektuje filtar koji ima M odbiraka u
impulsnom odzivu, tj. filtar ( 1 M )-og reda, dok je u jednainama (8.15b) i (8.16b) projektovan filtar M-tog reda, koji
ima 1 M + odbirak. Stoga je u brojiocu dela izloioca eksponencijalnog lana u (8.41) faktor ( ) 1 M , a ne M kao to
je bilo u (8.15b) i (8.16b). Dakle, u ovom poglavlju su filtri tipa I i III za M neparno, dok su filtri tipa II i IV za M
parno.)
( ) ( ) ( )
( ) ( )
( )
( )
( ) ( ) ( )
( )
( )
1 1 1
/ 2 / 2 / / *
0 0 0
M M M
j M k n M j k n M j k n M j Mn M
n n n
H M k h n e h n e e H M k h n e H k



2 + + + 2
= = =
+ = = + = = +


J ednostavniji izrazi se dobijaju ako se definie set realnih odbiraka u frekvencijskom
domenu ( ) G k +

( ) ( ) ( )
2
1
k
r
G k H k
M

| |
+ = +
|
\ .
(8.42)
Zamenom jednaine (8.42) u (8.41), ime se eliminie oznaka
r
H , dobija se:
( ) ( )
( )
1
/2
2
M
j k
j k M
H k G k e e

(
2 +
(

+ = + (8.43)
Uslov simetrije koji vai za ( ) H k + (8.40) vai i za ( ) G k + i ako se on iskoristi prilikom
ubacivanja u jednainu (8.39), dobijaju se vrednosti za odbirke impulsnog odziva ( ) { }
h n , i to etiri
razliita sluaja koji se dobijaju kombinacijom i : 0 = ili 1/ 2 = i 0 = ili 1 = , pri
emu ne treba zaboraviti da M moe biti i parno i neparno. Rezultati su sumirani u tabeli 8.2, dok je
detaljno izvoenje dato za sluaj 0 = i 0 = , pri emu je uzeto da je M parno (tip II).
Tabela 8.2. Impulsni odzivi FIR filtra koji se dobija metodom odabiranja u frekvencijskom domenu
Simetrian impulsni odziv 0 = (tip I i tip II)
0 =
( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( ) ( )
1
, 0,1,..., 1
2
1 ,
1 2 1
0 2 cos
2
1
, neparno
2
1, parno
2
k
j
M
k
r
U
k
H k G k e k M
k
G k H G k G M k
M
k
h n G G k n
M M
M
M
U
M
M

=
= =
| |
= =
|
\ .
( | |
= + +
`
| (
\ . )

1
2
=
( )
( )
2 1
2 2
0
1 1
, 0,1,..., 1
2 2
1
2
1 1 1 2
1 ,
2 2 2
2 1 2 1 1
sin
2 2 2
1
, neparno
2
1, parno
2
k
j j
M
k
r
U
k
H k G k e e k M
k
G k H G k G M k
M
h n G k k n
M M
M
M
U
M
M

=
| | | |
+ = + =
| |
\ . \ .
| | | |
+
| |
| | | | | | \ .
|
+ = + =
| | |
| \ . \ . \ .
|
\ .
( | | | || |
= + + +
| | | (
\ . \ .\ .

=

Antisimetrian impulsni odziv 1 = (tip III i tip IV)
0 =
( ) ( )
( ) ( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( ) ( )
2
1
2
1
1
2
1
1
, 0,1,..., 1
2
1 ,
2 2 1
sin , neparno
2
1 2 1
1 2 sin , parno
2 2
k
j j
M
k
r
M
k
M
n
k
H k G k e e k M
k
G k H G k G M k
M
k
h n G k n M
M M
M k
h n G G k n M
M M

+
=
= =
| |
= =
|
\ .
( | |
= +
| (
\ .

( | | | |
= +
`
| | (
\ . \ .

)

1
2
=
( )
( )
2 1
2
0
1 1
, 0,1,..., 1
2 2
1
2
1 2
1
2
1 1
, 0zaneparno
2 2 2
2 1 2 1 1
cos
2 2 2
3
, nep
2
k
j
M
k
r
V
k
H k G k e k M
k
G k H
M
M
G k G M k G M
h n G k k n
M M
M
M
U

+
=
| | | |
+ = + =
| |
\ . \ .
| | | |
+
| |
| | \ .
|
+ =
|
| \ .
|
\ .
| | | | | |
+ = =
| | |
\ . \ . \ .
( | | | || |
= + + +
| | | (
\ . \ .\ .

arno
1, parno
2
M
M

Izvoenje za sluaj 0 = , 0 = i M parno (tip II):
( ) ( )
( )
( )
( )
( )
( ) ( ) ( )
( ) ( )
1
2 /
0
1
1
2
2 /
2 2
0
1 2
1 2 1
1 1 1
1
2 /
0 0 0
1
2 1 2
2
0
1
1
0, 0
1 1 1
1
M
j k n M
k
M
M
j k
j k n M j k M
k
M n
M n
M M M
j k
j k j k
j k j kn M M M
M M
k k k
M
n n
j k j k
M
k
h n H k e
M
G k e e e
M
G k e e e G k e G k e
M M M
G k e G k e
M

+
=
| |

+
|
+
\ .
=
| | +

+
|
\ .
= = =

+
=
= +
= + = =
= = =
= +

( ) ( )
( )
( ) ( )
( ) ( ) ( )
( ) ( )
1
1
2
1
2 1 2 1
0 2
1
0
1
2
1 1
2 1 2 1
2 2
1
0 0
1 udrugojsumi
1
1 za(8.40)i (8.43)
1
1 1 udrugojsum
M
M
M
k
M
n n
j k j M l
M M
M k
l
M M
n n
j k j M l
M M
k l
k M l
G k e G M l e G k G M k
M
G k e G M M l e k l
M


+

+ +

=
=

+ +
+
= =
(
(
=
(
(

(
(
= + =
(
(

(
(
= + = +
(
(

i

( ) ( ) ( )
( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
1
2 1 2 1
2 2
0 1
1
2 1 2 1
2 2
2 1 2 1
0 1
2 1 2 1 2 1
2
2
0
1
1
1 jer je neparno 2 1
1
0
2
M M
n n
j k j M k
M M
k k
M M
n n
j k j k
j n j n
M M
k k
M
n n M n
j k j k j
M M M
k
h n G k e G k e
M
G k e G k e e e n
M
M
G G k e e G e
M

+ +

= =

+ +

+ +
= =
+ + +

=
(
(
=
(
(

(
(
= = +
(
(

| |
| |
= + + +
| |
\ .
\ .


( ) ( )
( ) ( )
1
1
2
0
0,
2
1 2 1
0 2 cos
2
M
k
M
G G k G M k
k
G G k n
M M

=
(
| |
(
= =
|
(
\ .
(

(
( | |
(
= + +
| (
(
\ .
(

Primer: Projektovati FIR filtar minimalne faze 14. reda (M=15) sa simetrinim impulsnim odzivom
iji su odbirci frekvencijskog odziva

1, 0,1,2,3
2
0.4, 4
0, 5,6,7
r
k
k
H k
M
k

=
| |
= =

|
\ .

=

Postavljeni problem odgovara sluaju 0 = , a kako je zadat simetrian impulsni odziv onda je i
0 = . U ovom sluaju je
( ) ( )
2
1 , 0,1,...,7
15
k
r
k
G k H k
| |
= =
|
\ .
i kao reenje se dobija FIR filtar
iji su impulsni odziv i amplitudska karakteristika prikazani na slici 8.10.

Slika 8.10. Impulsni odzivi i amplitudska karakteristika projektovanog FIR filtra metodom
odabiranja u frekvencijskom domenu

0 2 4 6 8 10 12 14
-0.1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
n
impulsni odzivprojektovanog filtra
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4

amplitudska karakteristika


zeljena AK
AK projektovanog filtra