Tutkalda Su Toleransı

Emre KIRCI - Polisan Staj Raporu
1

1. GR
Polisan Kimya da gerekletirdiim bu iletme staj, niversite eitimim boyunca alm
olduum teorik mhendislik derslerinin pratik uygulamalarn grebilmem amacyla,
sanayide aktif olarak retim yapan bir iletmede gerekletirdiim pratik bir almadr.
letme stajmn amac; modern retim tekniklerini, kademelerini ve iletme ynetimi
aamalarn gerek bir ortamda gzleme, oluan ve oluabilecek sorunlar belirleyerek
zm getirebilme konularnda bu aamalara dorudan doruya katlarak mesleki tecrbe
kazandrmaktr. Bununla birlikte i gvenlii, mesleki etik, evre kurallar ve kalite bilinci
ile birlikte bireysel ve ekip halinde alma becerisini gelitirebilmektir. 20 i gn olarak
belirlenmi olan sre dahilinde bu konular zerinde younlaarak, gerek iletme
deneyimini yaadm.

2

2. POLSAN

2.1 Kurumun Tarihesi

Polisan Kimya Sanayi A.. Trkiyede ilk formaldehit ve reine retimini
gerekletiren Polisan Holding in bnyesinde bulunan komu firmalardan birisidir. Bu retim
teknolojisini ilk olarak Trkiye ye getirmenin hakl gurunu tayan Polisan Kimya, kalitesi ve
geni rn yelpazesiyle halen reine ve formaldehit denildiinde ilk akla gelen bir irkettir.
Formaldehit ve formaldehit reineleri retimi ve yurt ii yurt d pazarn oluturabilmek
adna 1968 ylnda Kathane de kurulmu, ksa srede byyerek sektrn gzdesi halini
almtr. Bir aile iletmesi olan Polisan A.. 1977 ylnda Gebze Dilovas tesislerinde daha
farkl bir teknoloji ile tanarak yllk reine retim kapasitesini 100.000 ton a kartmtr.
Kurulduu gnden bu yana reine retimindeki yenilikleri dnya ile e zamanl olarak
Trkiyeye getirmeye alan Polisan Kimya, srekli olarak yrtlen Ar-Ge almalar ile
de kaliteden taviz vermeyen yapsyla, pazarn lideri konumuna gelerek mterililerine deer
yaratmakta, beklentilerine kalite ve istikrarla cevap vermektedir. Bunun iin 43 yllk
tecrbesini ve her biri kendi dalna uzman profesyonel kadrosunu kullanmaktadr. Yeniliki
yaps ve hz kesmeyen yatrmlar ile Polisan Kimya her geen gn daha da bymekte ve
rn yelpazesini geniletmektedir.
altm birimde;
- Formaldehit
- re Formaldehit Reinesi
- Melamin Formaldehit Reinesi
- Fenol Formaldehit Reinesi
retimi yaplmaktadr. Formaldehit retimi iin ciddi anlamda detayl bir proses
uygulanmaktadr
Formaldehit reineleri ahap panel kap sanayisinde, sunta, kontrplak, formika, yonga
levha, zmpara ta, erit zmpara, kesme ta, mdf ve benzeri rnlerin imalatnda
kullanlmaktadr. Polisan Kimya ise bu retimi salayan ve entegre olmayan tesislere reine
tedarik etme konusunda pazarda lider konumundadr.
3

Geni mteri ana sahip olan Polisan Kimya, retmi olduu bu yksek kaliteli
rnlerini gerek yurt ii, gerekse yurt dnda, POLSAN markas altnda pazarlayp satmakta
ve sertifikasyon ilemleri ile birlikte rn kalitesini garanti etmektedir.

2.2 alanlar
Birimimizde 3 tane Kimya Mhendisi bulunmaktadr bunlardan Bir tanesi Polisan
Kimya nn genel mdrdr, ayrca Polisan boyann ihracat blm ile de ilgilenmektedir.
Dieri formaldehit ve formaldehit reineleri biriminde i nitesi mdr olarak grev
yapmaktadr. Benim de yannda altm dier Kimya Mhendisi ise, birimimizde retim
yneticisi olarak grev yapmaktadr.
Formaldehit ve formaldehit reineleri birimde alanlar tabloda halinde
gruplandrlarak verilmitir.
Tablo.2.1. Mavi ve Beyaz Yakal Personel Says
BRMLER Mavi Yaka Beyaz Yaka
retim 24 2
Ambar(Hammadde) 0 1
Sevkiyat 3 1
AR-GE ve Kalite Kontrol 3 2
Pazarlama-Sat 0 2
TOPLAM 30 8

4

2.3 Rakipleri erisindeki Pazar Pozisyonu

ekil 2.1 Polisann Pazardaki Yeri [4]

Bu pazarda rakipler 2 gruba ayrlr:
1) Sadece reine reticileri
2) Reine ve reine retiminin ounu tketebilecekleri sunta/MDF retimi yapan
entegre tesisler.
Verilen diyagramda Rakip D bir MDF reticisidir.Veriler 2009 ylna ait sektr Pazar
payn belirtmektedir.

2.4 irketin ve Birimin Yerleim Dzeni
Polisan tesisi 3 temel ksmdan olumaktadr;
- Polisan Kimya (Mavi Blge)
- Polisan Boya (Krmz Blge)
- Poliport (Yeil Blge)
0
10
20
30
40
Rakip A
Rakip B
Rakip C
Polisan
Rakip D
%32
%1
%5
%34
%29
S
e
k
t
r
d
e
k
i

P
a
z
a
r

P
a
y

Rakipler
5

ekil.2.2 Blm Gsterilecek ekilde Fabrikann Temel Plan

6

ekil.2.3 Polisan Kimya Formaldehit ve Formaldehit Reineleri Birimi Yerleim Plan
7

2.5 Organizasyon emas
Formaldehit ve Reineleri birimimizin organizasyon emas aadaki gibidir.

ekil 2.4 Organizsayon emas

8

3. FORMALDEHT TESS

3.1 Formaldehit letmesi Hakknda Genel Bilgiler
Formaldehit retimi metanoln hava ile oksidasyonu reaksiyonu sonucu gerekleir. retimde
gm oksit katalizr sistemi kullanlmaktadr. Tesiste retilen formaldehit, reine tesisindeki
retime ancak yetitiinden dolay darya satlmamaktadr. Birbirine benzer 3 retim
tesisinden salanan formaldehit, formaldehit reineleri retimi iin tamamen kapal stok
tanklarnda depolanmaktadr. Formaldehit retimindeki proses continous bir proses
olduundan tesis 3 vardiya olarak durmakszn almaktadr. Yaklak olarak gnde 160 ton
metanol tketilmekte ve %37 lik olarak 320 ton formaldehit depolanmaktadr.

3.2 Temel Ekipmanlarn Listesi
3 tesiste de kullanlan ortak ekipmanlar;
Blower, Metanol buharlatrcs, AgO katalizrl ve dahili eanjr ieren reaktr
(W.H.Boiler) , Boiler ve Kondens Tanklar, tek kademeli, kademeli ve drt kademeli
absorpsiyon kulesi, s deitirici (plakal alfa laval), pompa, pnmatik ve manuel vanalar,
scaklk lc (TT) ve kontrol niteleri.

3.3 Formaldehit Hakknda Bilgiler

ekil 3.1 Formaldehit.
Formaldehit (CH2O) kimya endstrisinde en yaygn olarak
kullanlan ve retilen maddelerden birisidir. Formik
aldehit ve metil aldehit olarak ta bilinmektedir. Renksiz bir
gazdr ve sklkla %40 lk olmak zere sulu zelti halinde
kullanlr (formalin). Formalin zeltilerinde bir miktar da
metil alkol bulunmaktadr ve bu zeltiler ierdikleri
metanol oranna gre snflandrlmaktadr. Gerek gaz hali
gerekse sv zeltisi kendisine zg, hoa gitmeyen bir
kokuya sahiptir.
Oksitleyebilen maddelerle hzla tepkimeye girer, yksek deriimlerinde yanc bir svdr.
Tbbi laboratuvarlarda koruyucu sv ve sterilize edici madde olarak kullanlmaktadr. Balca
9

reine imalatnda ve kimyasal retim ara maddesi olarak kullanlmaktadr. re formaldehit ve
fenol formaldehit reinelerinin ve kpk yaltm malzemelerinin, yapmnda, sunta ve
kontrplak imalinde tekstil rnlerinin ilenmesinde, ve ayrca betonlara stn zellikler
kazandran beton katks yap kimyasallar yapmnda kullanlmaktadr.

Tablo 3.1 Formaldehit reticileri ve kapasiteleri
Formaldehit reticileri Kapasite (Ton/Yl)
Polisan Kimya A.. / Gebze 90,000-
Yldz Kimya / Samsun 56,100
MKS / Ankara 56,100
Yldz Kimya / zmit 41,250
amsan / Ordu 39,600
Yongapan / Gebze 37,950
Adm A.. / Isparta 37,000
Altnel 19,800
Mars / negl 18,480
Baks Bat Kimya / Kastamonu 14,890
Kaynak: amsan Kimya Tesisi

10

3.4 Formaldehitin Fiziksel zelikleri

Formaldehit, renksiz, keskin kokulu, zayf asidik, su ile karabilen, akkan ve
zehirli bir gazdr. Formaldehit, deiik miktarlarda metanol ieren sulu solsyonlar olarak
retilmektedir. Aada Tablo 2.2de formaldehitin fiziksel zellikleri verilmitir:

Tablo 3.2 Formaldehitin Fiziksel zellikleri
o (

ZELLKLER DEER
Younluk, g/cm
3

-80C
-20C

0.9151
0.8153
Kaynama Noktas (101.3
kPa,C)
-19
Erime Noktas,C -118
Buhar Basnc, Antonie sabiti,
Pa
b
A
B
C

9.28176
959.43
243.392
Buhar Iss
19C kj/mol
c
-109/-22C, j/mol
c

23.3
27.384+14.6T
d
-
0.1207T
2
Oluma Iss -115.9
Gibbs Serbest
Enerjisi,25C,kj/mol
c
-109.9
Is Kapasitesi,Cp
0
, j/(mol.K)
c
35.4
Entropi, S
0
, j/(mol.K)
c
218.8
Yanma Iss, kj/mol
c
516-571
Kritik Sabitler
Scaklk, C
Basn,Mpa
e

137.2-141.2
6.784-6.637
Havada Tutuabilirlilik
Min, max limit, mol %
Ateleme Scakl,C

7.0/7.3
430

o

-
a
mmHgyi kPala evir, 7.5 ile arp.
-
b
Log10 PPa = A-B/(c+t); t=
0
C, Log10 PPa Log10 mmHgye evir, 2.12225i kar.
- Jl Cale evir, 4.1842 bl.
- T=K
- Mpa, Atmye evir, 0.101e bl
[2]
11

Tablo 3.3 Formaldehit-Metanol Karmlarnn
101.3kPada % Mol Buhar Bileimleri [2]
% Arlk olarak
HCHOnun % arlk
olarak metanole oran
Formaldehit Metanol
30:7.5 17 12.8
30:15 16.3 23
37:7.5 20.3 18.7
37:15 11.9 21.9
50:7.5 26.7 25.8
50:15 11.4 21.7

Formaldehit solsyonlar HO(CH
2
O)
n
oligomerlerinin
1
bileimidir. Denge
sabitlerinin ortalamalar iin :

K
2
= 7.1, K
3
= 4.7, K
4
=3.4tr. Denge sabitleri 30-65Clik scaklk aralnda hemen
hemen scaklktan bamszdr. Metanol sv formdaki formaldehit solsyonlarn, ortalama n
deerini drerek dengelenmektedir. Bundan dolay; metanol ieren zeltiler nispeten
dk scaklklarda depolanabilmektedir.
Aadaki yaklam arlka % 7-55 formaldehit ve arlka % 0-14 metanol ieren
zeltiler iin verilmitir;
Burada monomer formaldehit hemiformal ve metilen glikol olarak anlan
formaldehitin mol yzdesidir. F; formaldehitin arlka yzdesi, M ise metanolun arlka
yzdesidir.
Ticari formaldehit-alkol zeltileri temiz, berrak olup, 16-21Cye kadar stabilizesini
korumaktadr ve yksek konsantrasyonlu formaldehit arzulanan konsantrasyondaki alkolde
znmesiyle elde edilmektedir.

1
Kondenzasyon ilemini tam tamamlamam, molekl arlklar dk rnlere denir.
M F F mol Monomer ) 0164 . 0 44 . 1 ( 3 . 12 100 %) ( + =
O H H O CH HO OH HOCH H O CH HO
n
Kn
n 2 2 2 1 2
) ( ) ( + +

12

3.5 Formaldehitin Kimyasal zellikleri

Formaldehit reaktivitesiyle yararl bir kimyasal arac olmasyla tannmaktadr.
Formaldehit anhidrit monomer, zelti polimeri ve trevleri eklinde kullanlmaktadr.
Anhidrit, monomer formundaki formaldehit ticari olarak bulunmamaktadr. Saf, kuru
gaz formunda 80-100Cde nispeten stabil olup, daha dk derecelerde yavaa polimerize
olmaktadr. Az miktardaki asit, alkali ve su gibi polar safszlklar polimerizasyonu
hzlandrmaktadr. Sv formdaki formaldehit bir ampul araclyla oda scaklnda
stldnda, artan scaklkla hzla polimerize olmaya balar. (63 kj/mol veya 15.05
kcal/mol) Formaldehit alacak bir ekilde stabildir. Katalize olmam paralanma
300Cnin altnda ok yavatr; gemiteki kinetik bilgiler 400Cde ki paralanma orannn
minimum 101 kPa (1 Atm)da %0.44 olduunu gstermektedir. Ana rnler karbon
monoksit ve hidrojen gazlardr. Platin, bakr, krom ve alminyum gibi metallerde metanol,
metil format, formik asit, karbondioksit ve metan oluumunu katalize etmektedir.
Allm scaklklarda, gaz formundaki formaldehit suda znmektedir. Suda ve
daha dk alifatik alkollerde erime ss yaklak 63 kj/mol (15 kcal/mol)dr. Susuz
formaldehitin suyla reaksiyonu olduka hzldr. (22Cde 9.8 s
-1
). Formaldehit birok metal
ve metal oksit katalizryle, H ile metanole indirgenmektedir. Formik asit veya
karbondioksit ve suya okside olmaktadr. Kannizaro reaksiyonu formik asit ve etanol
vermektedir. Benzer olarak buhar fazl Tischenko tipi reaksiyonda bakr ve borik asitle
katalize olmaktadr.
Formaldehit aldol tipi bir reaksiyonla kendi kendine kondanse olarak hidroksi
aldehitler, hidroksi ketonlar ve dier hidroksi bileikler oluturmaktadrlar, bu reaksiyon
otokatalitik olup alkali ortamlarda gereklemektedir. eitli bileiklerle kondensasyon
metilol ve metilen trevleri oluturmaktadr. ncekiler genellikle alkali veya ntral
ortamlarda, sonrakiler ise asidik ortamlarda veya buhar faznda retilmektedir.
3.6 Formaldehitin retim Prosesleri
Formaldehit gnmzde ve gemite, genellikle metanolden retilmektedir. II.
Dnya Savan takiben 10 yllk sre iinde, formaldehitin %20lik bir ksm Amerikada
buhar fazndaki propan ve btann katalitik olmayan oksidasyonuyla retilmitir. Bu seici
olmayan oksidasyon geni bir spektrumda yan rnlerin oluumuna yol amtr. Dk
13

molekl arlkl hidrokarbonlarn oksidasyon aamasn ieren kompleks bir ayrma
sistemiyle dnm, yakt cretlerinin olduka yksek olduu, ekonomik skntlara neden
olan, daha seici retim metotlarn gerektiren bir tesis gereini ortaya kartmtr. Bundan
dolay, etanol prosesi tercih edilmektedir.

Metanol genellikle sentez gaz olan metandan retilmektedir. Sonu olarak, tek
aamal bir prosesle metan ksmen formaldehite okside olmaktadr. Daha geni alanl
oksidasyon koullarnda ve katalizrlerle eitli almalar yaplmtr. Formaldehitin karbon
monoksit ve hidrojenden direkt olarak sentezlenmesi pratik scaklk ve basnlarda uygun
deildir.
1966da Japonyada dimetil eterin oksidasyonuyla formaldehit retilmi, ancak ilem
daha sonra eitli nedenlerle kullanlmamtr.
Gnmzde, dnyann her yerinde ticari formaldehit metanolden ve havadan, metal
bir katalizr ve yeni bir yaklam olarak bir metal oksit katalizrnn kullanld prosesle
retilmektedir.

3.6.1 Formaldehit retiminde Kullanlan Katalizr Sistemleri
Farkl katalizr sistemleri kullanlmaktadr. Bunlar balca gm oksit ve metal oksit
katalizr sistemleri olarak ikiye ayrlabilir. Polisan Kimya nn kulland gm oksit
teknolojisidir. Bu katalizr, metal oksit teknolojisine gre daha eskidir ve reaksiyonun
gereklemesi iin daha zor koullara (yksek scaklk gibi) gereksinim duyar. Ayrca
dnm oran da metal oksit sisteme oranla daha dktr.
3.6.1.1 AgO Katalizr Teknolojisi
lk kurulan formaldehit tesislerinde bakr katalizr ile oksitleme ilemi yaplmaktayd fakat
gelien teknoloji ile bu sistem yerini gm oksite brakmaktadr. Bu katalizr genellikle
atmosfer basncnda ve 600, 650
O
C aras scaklkta almaktadr.
Katalizr iki ezamanl reaksiyon ile metanol oksitlemektedir.
CH3OH + O2 HCHO + H2O H=-156 kJ (-37.28 kcal)
CH3OH HCHO + H2 H=85 kJ (-20.31 kcal)
14

Formaldehit retiminde %50 - 60 orannda ekzotermik reaksiyon gerekleir geri kalann ise
endotermik reaksiyon oluturur. Fakat net sonu ekzotermik tir. Reaksiyon sresince
katalizrn yzeyi snr ve bu yzey scaklnn kontrol edilmesi gerekir.

ekil 3.2 Gm Katalizr Sistemli Bir Formaldehit Tesisi [1]

Reaktr sistemindeki katalizr bir elek zerine farkli boyutlardaki AgO tanecikleri ile rtlr.
En alt zemine 1 mm kalnlnda daha st ksmlara ise 0,5 , 0,3 mm kalnlnda AgO
kaplanarak katalizr hazrlanr. Bu katalizre bal TT ile scaklk, kontrol odasndaki
panelden srekli takip edilir. Ekzotermik reaksiyon boyunca katalizr snacandan dolay
uygun scaklk aralnda almak gerekir. Bunu salamak iin de metanol kaynatcsna
bal buhar debisi pnmatik vana vastas ile kontrol edilir. Scakln 650
O
C yi getii
durumlarda pnmatik vana metanol kaynatcnn serpantinine bal steam debisini arttrarak
katalizre daha fazla metanol buhar akmasn salar. Yaklak 70
O
C scaklkta olan metanol
ve su buhar karm bu sayede katalizr soutur.
3.6.1.2 Metal Oksit Katalizr Teknolojisi
Gm oksit teknolojisine gre daha yeni ve daha avantajl bir sistemdir. alma koullar
daha yumuaktr. 300 400
O
C scaklklarda reaksiyonu gerekletirir. Gereken scaklk daha
dk olduundan ekipmanlar daha uzun mrldr. Formaldehit dnm AgO katalizr
15

sisteminde gerek uygulamalarda yaklak olarak %75 lerde iken metal oksit teknoloisinde %
90 lara ulamaktadr. Dolaysyla formaldehitin ierdii serbest metanol miktar bu
proseslerde daha azdr. (%5 den daha az) Birtakm formaldehit reinelerinde, formaldehitin
%3 den daha az metanol iermesi istenir. Bu durumda metal oksit teknolojisi avantaj
salamaktadr.

ekil 3.3 Metal Oksit Katalizr Sistemli Bir Formaldehit Tesisi [1]
Demir molibden oksit katalizr sklkla kullanlan metal oksit katalizrdr. Trkiyede mdf ve
yonga levha retimi yapan Kastamonu Entegre tesislerinde reine retebilmek iin ihtiya
duyulan formaldehit bu teknoloji ile alr.
Bu katalizrde bir tek reaksiyon ile oksitlenme gereklemektedir.
3.7 Katalizrn mr
Kesin olarak bir sre belirmek zordur. retim miktarlar ve artlara gre deiiklik
gstermektedir. AgO katalizrlerde 700
O
C nin zerindeki scaklklarda katalizr yanar ve
etkisini kaybeder. (Scaklk kontrol 3.4.1 de anlatld.) Katalizrn mrn tamamlayp
tamamlamad retimin sonunda formaldehit ierisindeki bileenlerin analizi ile anlalr.
Eer formaldehit yzdesi 30 dan daha dk yada metanol yzdesi fazla gelir ise katalizrn
yenilenmesi gerekir. Katalizrn maliyetinin yannda yenileme ilemi iin en az 2 i gn
harcanr ve bu durum da ciddi anlamda ekonomiyi etkilemektedir.
16

3.8 Formaldehitin Ekonomik nemi
Formaldehit binlerce endstri ve tketim rnnn retimi iin nemli olan bir temel
kimyasaldr. Esas olarak tm formaldehitler %30-56 (arlka) HCHO ve %0.5-15
(arlka) metanolden oluan sulu zeltiler eklinde retilmektedirler. Kapasite, fiyat,
taleple ilgili tm bilgiler %37lik formaldehit baz alnarak verilmektedir.
Formaldehitin yerini tutabilecek rnler yok denecek kadar azdr, yerine
kullanlabilecekler ise genellikle daha pahaldr. Formaldehit ve onun yardmc rnleri
endstride 50 farkl alanda kullanlmaktadr.
3.9 Formaldehitin zellikleri ve Kalite Kontrol
Formaldehit piyasada %30-56 HCHO (arlka) aralndaki konsantrasyonlardaki
sulu solsyonlar eklinde, kat formdaki paraformaldehit veya trioksan eklinde
satlmaktadr.
Formaldehitin, kat formdaki paraformaldehitin veya trioksann pH 2.5-3.5tir. Bu
asitlik formaldehitin kannizaro reaksiyonu sonucu oluan formik asitten kaynaklanmaktadr.
Bu zeltiler iyon deitiricilerle ntralize edilebilmektedir. Ticari formaldehit-alkol
zeltilerinin zellikleri aadaki tabloda verilmitir:
Tablo 3.4 Ticari Formaldehit-Alkol zeltilerinin zellikleri
Metanol n-Btan 2-Metil-1-propan
Alkol % 35 53 5
Formaldehit % 55 40 40
Su % 10 7 8

3.10 Formaldehitin Depolanmas ve Tanmas [1]
Formaldehit zeltileri stabil deildir, hem formik asit (asitlik nedeni) hem de
paraformaldehit konsantrasyonu zaman ve scakla bal olarak ykselmektedir.
Formik asit konsantrasyonu 35Cde 1.5-3 ppm/gn, 65Cde 10-20 ppm/gn
orannda ykselmektedir. Bunun yannda, dk depolama scakl asitlik oluumunu
nlemekte, ayn zamanda polimerizasyonu da etkilemektedir. Metanol, etanol, propanol,
btanol veya hidroksi- profil metil selloz, metil ve etil selloz gibi stabilizrler
eklenmesiyle istenmeyen oluumlar engellenmektedir. Formaldehitin stabilize edilmi olan
17

zeltisi 100 ppm kadar katk iermektedir. nhibe edilmi formaldehit arlka %5-15
orannda metanol iermektedir.
Birok retici hem stabilize edilmi hem edilmemi zeltiler iin uygun minimum
bir depolama scakln tavsiye etmektedir.
Formaldehit zeltilerinin depolanmas ve tanmasnda paslanmaz elik, alminyum
kaplamal veya polyester reineli tanklar kullanlabilmektedir, ancak yksek
konsantrasyonlu formaldehit zeltileri iin 304-316-347 tipli paslanmaz elik tanklar tercih
edilmelidir. Arlka %1 veya daha fazla formaldehit ieren sulu zeltiler tehlikeli madde
olarak etiketlenmelidir. Tama esnasnda tehlike oluturabilecek formaldehit zeltilerinde
kritik snr 21-55Cde , %5den fazla formaldehit ve %35ten kk metanol ieren
zeltilerdir. Bunun iin patlama ve yangn tehlikelerine kar gerekli nlemler alnmaldr
3.11 Polisan Formaldehit retim Tesisi ve Formaldehit Prosesi
tane continous olarak alan bir retim prosesi iermektedir. Her prosesin kendine ait
paralar bulunmaktadr ve her biri birbirinden bamsz olarak alabilmektedir. sistem
de gm oksit katalizr teknolojisi kullanmaktadr.

ekil 3.4 Formaldehit retim Tesisi
2

2
Saha gezisi yaparak oluturduum kendi izimimdir.
18

R-3 ve R-4 Formaldehit Tesisi 1 i ; R-1 ve R-1 formaldehit tesisi 2 yi ; R-5 ise Formaldehit
Tesisi 3 belirmektedir. Tesis 3 retimi arttrmak adna sonradan eklenmitir ve tek reaktr
ile almaktadr. Kondens tanklar yerlekenin st katnda, tesis 3 n metanol buharlatrcs
ise alt katta yer almaktadr. Metanol buharlatrclar boliler tanklarnn ana buhar sistemine
besledii buhar ile snmaktadr. Bu 5 reaktre bal ana steam hattnn her birinde reaktre
girmeden nce pnmatik vanalar bulunmaktadr ve bu vanalar katalizr sisteminin scakln
belli bir deerde tutabilmek iin TT (scaklk lmeye yarayan ekipman) den ald verilere
gre vanay ap kapatr. Bu vanalarn almas iin de bir basn gerekmektedir ve bu
basncn deeri (Enstrman Hava Basnc) sistemin stabil yrmesi adna hayati nem tar
dolaysyla srekli olarak kontrol odasndaki panellerden takip edilir.
Ana akm hatlarndaki pompalar genellikle iki tanedir. retim srekli olduundan bir
dier pompa yedek olarak hazr pozisyondadr.
a) Metanol Buharlatrcs
Metanol buharlatrcsnn iinde yaklak %60 lk metanol zeltisi bulunur
(metanol-su) ve yaklak 69
O
C scaklklarda proses boyunca kaynayarak buharn olumas
salanr. Oluan buhar, Blower yardm ile katalizrn yzeyine tanr. Buhar homojen
yapmak adna blower vastas ile ieri gnderilen hava, bir kollektr yardmyla datlarak
baslr. Blower n ieriye bast hava ise atmosferden alnan (yaklak olarak 0.21 O
2
; 0.79
N
2
ierir) havadr. Metanol buharlatrc ayrca ilk absoprsiyon kulesinin altndan alnan
formaldehitin (yaklak 75
O
C scaklktaki) sirklasyonu salayan s deitirici (alfa laval) ile
sirkle olmasyla buhar ile stmay kolaylatrp enerji tasarrufu salar.
Proseste kullanlan su demineralize sudur ve yardmc tesisteki (Ro Su tesisi) birtakm
ekipmanlar ile Reverse Osmosis teknolojisiyle 50 mikrosiemens e kadar yumuatlr. Is
deitiricilerindeki soutma sular ise denizden salanmaktadr.
b) Reaktr (W.H.Boiler)
Buharlatrcdan kan buhar karm reaktrdeki AgO katalizr partikllerine
arparak formaldehite dnr ve ardndan eanjre inerek soumaya balar. Reaktrde 2
reaksionun yrd kabul edilir. Scaklk 650 700
o
C dir. Eanjr iinden geen buhar ise
vana ile kslarak kondens deposuna alnr daha sonra tekrar boiler tankna gnderilir oradan
da buhar haline getirilip tekrar eanjre verilir. Eanjr ve reaktr balantsnda meydana
19

gelen bir kaak evreye formaldehit salnmna yol aabilir bu da evre bankallnn birimi
kapatmasna bile yol aabilecek kadar byk bir problemdir.
c) Absorpsiyon Kulesi
Yaklak 200
O
C scaklklarda reaktr terk eden formaldehit buhar absorpsiyon
kulesine doru ynelir ve ilk sirklasyonunu yapmaya balar. Formaldehit buhar kuleye alt
taraftan girerken yukardan aaya ise absorpsiyon suyu akmaktadr. Kulenin tepesindeki
datc ile absorpsiyon suyu rashing halkalarnn zerine salr ve su aaya doru
szlmeye balarken gaz halindeki formaldehit yukar doru kmaya balar. Ktle transferi
gerekleir ve alt ksmdan alnan su ierisinde znm formaldehit bir pompa vastasyla
( tek basamakl ilk absorpsiyon kulesi olduundan) s kazanm asndan metanol
buharlatrc ile s deitiricide sirkle edilir ve tekrar kolona baslr. Kolonlarda ard arda
sirkle edildikten sonra en son ( kulenin en st basamandaki) kolondan kan gaz yakma
nitesine gnderilir. Bu son basaman scakl nemlidir. Eer scaklk 30
O
C yada daha
ykseklerde olursa bu basamaktan yksek oranda formaldehitin suya transfer olamadan
kamas muhtemeldir. Bu durum da verimi drmektedir. Absorpsiyon kulesinde her ara
basamakta bir sirklasyon ilemi yaplmaktadr ve her sirklasyon ilemi deniz suyu ile
soutma yapan s deitiriciye (alfa laval plakal) baldr. Bylece her basamakta soutma
yaplr, maksimum oranda ayrma ve formaldehit kazanm iin byle bir sistem
uygulanmaktadr. Kulenin en altndan alnan formaldehit ise amandra yardm ile alp
kapanan pnmatik vana vastasyla formaldehit depolama tankna alnr.

d) Gaz Yakma nitesi
Her tesis iin bir gaz yakma nitesi mevcuttur ve burada absorpsiyon kulesini terk
eden gaz yaklarak enerji kazanm hedeflenmitir. Gaz yakma nitesinde kulenin zerinden
kan gaz karm (Hidrojen, metanol, su buhar, formaldehit ) niteye gnderilerek buradaki
suyu buharlatrmak iin kullanlr. nce lpg tank ve ateleyici sistemi ile nite atelenir,
daha sonra absorpsiyon kulesini terkeden gaz nem tutucudan geirilir ve ierisindeki su buhar
burada ayrlr. Yanmakta olan niteye bu akm beslenir ve bir yandan da ieriye hava baslr.
Yanma sonucu kan enerjiyle buhar retimi yaplr ve ana buhar hattna verilir.
Buharn basncnn fazla olduu durumlarda (normal artlarda 2.0 , 2.5 bar dr.)
buharn fazlas pnomatik vanaya bal bir baca ile darya verilir. Bu vanann kapal olduu
durumlarda atya bal buhar salclar 3,0 bar n st basnlarda buharn fazlasn darya
20

atar. Bunun da kapal olduu durumlarda ile buhar skmasndan dolay buhar hattnda
patlamalar yaanabilir.
Formaldehit retimini ksaca zetleyen i ak emas aadaki gibidir;

ekil 3.5 Formaldehit Prosesi Ak emas

3.12 Formaldehitin Salk zerine Etkisi
Belirli limitler almad srece insanlarda mutajenik, teratojenik, embriyotoksik
veya kansorejenik etkiler olumamaktadr. Ancak, yine de formaldehitin kanser
oluturabilme tehlikesi 1979dan beri tartlmaktadr ve bu almalar limitleri ama
durumunda kanser oluabileceini gstermitir. Herhangi bir epidemiolojik alma i icab
formaldehite maruz kalan insanlarda tmr oluumunun hzlandn gstermektedir ve
formaldehitin sistematik bir kansorejen olduuna ilikin herhangi bir bulgu yoktur. Gnll
deneklerde 40 dk sresince 1.9 ppmlik formaldehite maruz kalma durumunda kandaki
formaldehit seviyesinde herhangi bir ykselme olmamaktadr. Uzun sreli fare almalar
tmrn sadece burun boluunda olutuunu gstermitir ancak bu yksek, sitotoksik
konsantrasyonlu formaldehite maruz kalma durumunda olumaktadr. 2009 ylnda kartlan
21

i gvenlii makalesinden alnan (ekil3.6) formaldehitin sala olan etkisini en gereki
ve gncel olarak yanstan almadr.

ekil 3.6 Formaldehitin Sala Etkisi [3]

Tesis ierisinde de i saln salamak iin belli yerlere formaldehit miktar lm
dedektrleri konumlandrlmtr. Formaldehitin 5 ppm zerindeki deerlerinde kontrol
odasnda alarm verilmektedir.
3.13 Formaldehitin Kullanm Alanlar
Formaldehit ok farkl kullanm alanlar olan bir kimyasaldr ve endstride says,
vazgeilmez rnn retilmesinde kullanlmaktadr. [2] Formaldehitin ticari adan en
nemli trevleri re-formaldehit ve fenol-formaldehit reineleridir.
re-formaldehit reineleri, re ve formaldehitin kontroll reaksiyonuyla
retilmektedir. Bunlarn en nemli kulanm alan tanecikli levha, fiber levha ve kontrplak
iin yaptrc olarak kullanmdr. Ayn zamanda presle ekillendirilmi plastik paralarn
katla muamelesinde gl yaptrc olarak; fiberglas at metaryallerinde yaptrc
olarak kullanlmaktadr. Ayrca re-formaldehit konsantreleri kontroll kullanldnda azot
gbresi olarak kullanlmaktadr.
22

Fenol-formaldehit reineleri; fenoln formaldehitle kondensasyonuyla elde
edilmektedir. Bu reinenin en geni kullanm alan suya dayankl kontrplaklar iin
yaptrc olarak kullanmdr. Bu reineler ayn zamanda fiberglas yaltm malzemelerinin
yaptrlmasnda ve presle ekillendirilen paralarn retiminde kullanlmaktadr. re-
formaldehit reinelerinde olduu gibi fenol-formaldehit reineleri de ev ve inaat
endstrisinde byk neme sahiptir.
Poliasetal reineler; formaldehitin anyonik polimerizasyonundan elde edilmektedir.
Bu reineler yksek dayanml ve bklmez olduklarndan birok alanda (otomobil
paralarnda, boru tesisat metaryellerinde) kullanlmaktadr.
Pentaeritritol; formaldehit, asetaldehit ve sodyum hidroksitin reaksiyonu ile
olumaktadr. En geni kullanm alan boya ve dier koruyucu kaplamalar iin retilen alkid
reinelerinde kullanmdr.
Hekzametilentetramin; formaldehit ve amonyan reaksiyonuyla oluur ve bu rnn
ou nitrilotri asetik asite (NTA) dntrlr. NTA, deterjan kullanlan fosfatn yerine
gemektedir ve elat ajan olarak kullanlmaktadr.
Melamin reineleri, melamin ve formaldehitten retilen termoset reinelerdir ve
zellikle yzey kaplamada kullanlmaktadrlar. [2] Ayrca Melamin-formaldehit ve re-
formaldehit triazon, triazin ve glioksal tekstil sanayinde kullanlmaktadr.
3.14 Formaldehit Analizleri [2]
Formaldehitin zeltilerde ve havada nicel ve nitel olarak tanmlanmas, sahip olduu
kimyasal aktivitesinden dolay birok yntemle yaplabilmektedir.
3.14.1 Nitel Metotlar
Formaldehitin nitel olarak belirlenmesi esas olarak kalori metrik yntemlerle
yaplmaktadr. Schiff testinde kullanlan bislfit ajan aldehitleri belirlemede kullanlan
genel bir ajandr. Gl asitlerin varlnda formaldehitle reaksiyona girerek zel mavimsi-
mor renk olumaktadr. Formaldehit 1 ml/m
3
e kadar belirlenebilmektedir.
3.14.2 Nicel Metotlar
Formaldehit nicel adan hem fiziksel hem de kimyasal yntemlerle
belirlenebilmektedir.
23

Fiziksel Yntemler; formaldehitin saf sulu solsyonlarnn nicel olarak belirlenmesi,
zel gravitelerinin llmesiyle hzla belirlenebilmektedir. Gaz kromotografisi, yksek
basnl sv kromotografisi (HPLC)de direkt olarak tannmasnda kullanlabilmektedir.
Kimyasal yntemler; en ok sodyum slfit yntemi kullanlmaktadr. Bu metot
LEMME tarafndan bulunmu ve SEYEWETZ ve GIBELLO; STAOTLER ve dierleri
tarafndan gelitirilmitir. Bu yntemin esas formaldehit fazla slfitle reaksiyona girdiinde
oluan serbest haldeki sodyum hidroksitin miktarnn belirlenmesidir. Stokiyometrik olarak
oluan sodyum hidroksit miktar da bir asitle titrasyon yaplarak belirlenmektedir.
Havadaki formaldehit miktar ml/m
3
cinsinden gaz numuneleme aparatusu
yardmyla belirlenmektedir. Bu ilemde, formaldehit bir ykama svs yardmyla, belirli
hacimdeki hava tarafndan absorbe edilir ve uygun bir yntem kullanlarak miktar olarak
belirlenmektedir. Bu yntemlerden birisi slfit/pararosanilin metodudur.
alma alanndaki insanlarn maruz kald formaldehit konsantrasyonunu
belirlemek iin uygun numune alnp ve pararosalin yntemiyle belirlenmektedir. Sv test
zeltileri ise szdrmaz ykama iesine aktarlmaktadr. Ticari bir numune alma tp de
kullanlmaktadr. Burada formaldehit 3-benzioksazolidine dnr ve hesaplama gaz
kromotografisi ile yaplmaktadr.
3.14.3 evre Koruma [2]
Yaplan aratrmalarla atmosferde formaldehit varl tespit edilmitir. Formaldehit
atmosfere yanma, organik maddelerin fotokimyasal dekompozisyonuyla salverilmektedir.
Formaldehit bir takm ilemlerle gne ve azot oksitlerinde etkisiyle karbondioksite
paralanmaktadr. Yeryzne yamur halinde inen formaldehit bakterilerce
paralanmaktadr.
Atmosferik formaldehitin en nemli kaynaklar, fotokimyasal oksidasyona urayan
veya tam olarak yanmam hidrokarbonlardr. (rnek; metan ve dier gazlar, odun, kmr
ya,ttn ve benzin). Formaldehit araba ve uaklardan kan gazlarda istenmeyen
maddelerin yakld marinalardan ve baz fabrikalardan kan gazlarda nemli miktarlarda
bulunmaktadr. Motorlu aralardan kan formaldehit motor yaktnn tam olarak
yanmamasndan kaynaklanmaktadr. Formaldehit direkt veya indirekt olarak
retilebilmektedir. Formaldehit indirekt ve tm olarak paralanmam hidrokarbonlarn,
atmosferde fotokimyasal dekompozisyonuyla olumaktadr. Formaldehit konsantrasyonu
24

okyanus zerindeki ortamda, yksek nfuslu blgelerin zerindeki ortama gre daha
dktr. 1976da EPAnn raporuna gre ortam havasndaki formaldehitin kaynaklarnn
yzde olarak miktar Tablo 2.5de verilmitir:

Tablo 3.5 Ortamdaki Formaldehit Kaynaklarnn Yzde Olarak
Miktarlar

Motorlu Ara ve Uaklarn Egzoz Gazlar
(Direkt retim)
53-63
Fotokimyasal Reaksiyonlar
(Hidrokarbonlardan ve egzoz gazlarndan oluan)
19-32
Baz Fabrikalar ve Yakma Makineleri v.b 13-15
Petrol Rafineleri 1-2
Formaldehit retim Tesisleri 1

Kapal alanlardaki formaldehit kaynaklar:
1. Sigara ve ttn rnlerinin dumanlar
2. Kontrplak ve parackl levhalarda kullanlan re-,melamin-, ve fenol formaldehit
reineleri
3. re-formaldehit kpk izolasyonlar
4. Ak ate alanlar
5. Dezenfektanlar ve geni yzeyleri sterilize etmekte kullanlan maddeler

Gemi yllarda atmosferin formaldehite kirlenmesinin nlenmesi iin genel ve zel
uygulamalara ilikin dzenlemeler gelitirilmitir. alma alanndaki formaldehitin
maksimum konsantrasyonu 0.5 ppm (0.6 mg/m
3
), en st limitte 1 ppm olarak hesaplanmtr.
Taban limiti asla almamaldr.
Kapal alanda formaldehit birikiminin nlenmesinde en uygun yntem
vantilasyondur. Formaldehitin keskin kokusu dk konsantrasyonlarda bile
hissedilebilmektedir, dolaysyla varl kolayca anlalmaktadr. Formaldehit tm retim ve
kullanlma dzenlemeleri ciddi bir ekilde kontrol altnda tutulmaktadr. Bu nedenle tketici
rnlerdeki formaldehitin yaynmas ok dktr, bu nedenle insan sal iin tehlike
tekil etmemektedir.
25

Kozmetik rnlerindeki formaldehit miktar da 1977den beri snrlandrlmaktadr ve
%0.05ten fazla formaldehit ieren rnler mutlaka etikette belirtilmelidir. Bu seviyenin
altndaki formaldehit herhangi bir alerjik etkiye neden olmamaktadr.
4 FORMALDEHT RENELER
4.1 re Formaldehit Reinesi
re ve formaldehitin reaksiyona girerek nce monometil re daha sonra dimetil re
oluturmasyla birlikte kondensasyon reaksiyonu ile oluan bu dimetil re nin gerekli artlar
salanarak re formaldehite dnmesiyle bu tre reineler elde edilir. Reaksiyon bir batch
proses ile yrtlmektedir. Reaksiyon sresince scaklkla pH kontrol edilir ve bulanklk testi
yaplr. Son olarak elde edilen re formaldehit reinesi scaklk, younluk, viskozite ve kat
madde yzdesi kontrolnden geer, onaylanrsa mamul stok tankna sevk edilir.

Tablo 4.1 re-formaldehit Reinelerinin Baz Teknik zellikleri
ZELLKLER BRM DEER
Grn ---- Temiz, beyaz, sv
Kat madde(120
o
C- 2 saat) % 50-661
Younluk (20
o
C) gr/cm
3
1.190-1.310
Viskozite(20
o
C) cP 35-600
Akma Zaman sn 12-70
Jelleme Zaman sn 25-60
Serbest Formaldehit Miktar % 0.15-1.5 max
Depolama Zaman

(20
o
C) gn 30

re ve formaldehit reineleri, re ve formaldehitin paslanmaz elikten yaplan reaktrlerde
scaklk etkisi ve katalizr yardmyla yaptklar bir kondenzasyon rn olarak elde
edilmektedir. re ve formaldehit arasndaki reaksiyonun ar derecede karmak olduu
ispatlanmtr. Bu reaksiyon hakknda gnmz bilgi birikimine ulamak, 40 sene srmtr
ve halen birok aydnlatlamam noktalar bulunmaktadr.
26

re formaldehit reineleri genellikle aa sanayisinde tutkal olarak, yonga levha, kontrplak
retiminde, mobilya sanayisinde kaplama ve yaptrma ileminde kullanlr. ncelikle re,
reine retim aamasna gelene kadar baz basamaklardan geer;
27

ekil 4.2 re iin i ak diyagram.

re, bu n aamay getikten sonra reine imalat iin reaktre arj edilir ve devam eden
aamalar sonucunda reine retimi tamamlanr, gerekli aamalarda kalite kontrol testleri
yaplr.
28

ekil 4.3 reformaldehit reinesi iin i ak diyagram.

re-formaldehit reineleri termoset zellii gstermektedir. Yani sadece bir kez sertleirler ve
sertletikten sonra stlarak veya kimyasal bir zc kullanlarak yeniden yumuatlamazlar.
re-formaldehit reineleri termoset yapya sahip olduklar iin asidik ortamda oluan
kondenzasyon reaksiyonu devam ederken, ntralizasyon yoluyla istenilen bir kademede
kondenzasyon durdurulur. Bu ekilde fabrikalarca reinenin yarm braklan reaksiyonu daha
sonra yonga levha, lif levha yada kontrplak retimi srasnda scak preslerle basn altnda
scaklk ve katalizr yardmyla tamamlanr. Bylece tam olarak sertlemesi salanarak,
yapma fonksiyonu gerekletirilmi olur. te yandan polimer reaksiyonunun ne zaman
durdurulaca, viskozite testi ile belirlenir.
Polisan Kimya reine tesislerinde birok eit re formaldehit reinesi retilmektedir. Bu
rnler Polire serisi olarak isimlendirilir. Bunlardan birka tanesi Polire 7650 , 7655, 7450,
7455 dir. simlendirme belli bir sistematie gre yaplr rnein Polire 7455 de, 74 rn
gamn, 55 ise tutkal ierisindeki kat madde miktarn gstermektedir.

29

4.2 Fenol Formaldehit Reinesi
Bu reine kategorisi ise fenol ve formaldehitin bir batch reaktr ierisinde reaksiyonuyla
retilir. Formaldehit ile kartrlan ve ana hammadde olan fenol; renksiz, 4. Seviye (en
yksek) zehirli bir sv bileiktir. Yurt dndan deniz yolu vastasyla Poliport liman iletmesi
ile tesise getirilir. retim reaktrlerine getirilene kadar tamamen kapal tank sistemi ierisinde
saklanr.
Tablo 4.2 Fenol-formaldehit reinelerinin Baz Teknik
zellikleri
ZELLKLER BRM DEER
Grn (120Cde 2 saat) % 5-78 1
Younluk (20C) gr/cm 0,825-1,250
Viskozite (20C) cP 2-1600
Akma Zaman (20C) Sn 8-250
pH (20C) ---- 7-13
Jelleme Zaman (100C) Sn 0-15
Su Tolerans ---- 1/0,5 sonsuz
Su Miktar % 0-15 max
Serbest Formaldehit Miktar % 0,1-4 max
Serbest Fenol % 0,1-7 max
zc ---- Su, fenol, alkol
Depolama Zaman (20C) gn 7-120

Fenol formaldehit reineleri iki kademeli bir reaksiyon sonucu elde edilir.

OH
+ CH
2
O
3
OH
O H
O H
OH
Fenol Formaldehit Trimetilol-Fenol

Daha sonra oluan bu trimetilol-Fenol kondenzasyon reaksiyonu sonucunda fenol formaldehit
reinesini oluturur.
30

OH
O H
O H
OH
Trimetilol-Fenol
OH
OH
C H
3
1
CH
3
4
O
O
C H
3
3
CH
3
OH
OH
OH
2
Fenol Formaldehit Reinesi (Polimer)
3

Fenol formaldehit reineleri de dier formaldehit reineleri gibi termoset bir yapdadr.
Dolaysyla kullanld yerde sertletikten sonra yeniden yumuayp (reaksiyonun geri
dnmesi ile) bozunmas durumu olmamaktadr. Suya ve dier d etmenlere kar (basn,
scaklk) olduka dayankldr. Bu bakmdan re formaldehit reinelerine gre stn zellikler
tar. Dier reinelerden daha pahaldr. erdii fenol miktar azaltlarak, fenol yerine
alternatif baka bileikler kullanarak yada farkl kimyasal katklar eklenerek retimde
ekonomi salanmaya allr. En tehlikeli polimerizasyon reaksiyonu fenol formaldehit
reinelerinde grlr. Fenol ok aktif bir bileik olduu iin reaksion hz kontrol edilemeyip
reaktrde patlamalara yol aabilir. Daha nce Polisan Kimya tesislerinde byle bir kaza
yaanmtr.

3
1,2,3 ve 4. Blgeler aktif ulardr. Bu noktalardan polimerizasyon devam eder.
31

ekil 4.4 Fenol- formaldehit reinesi iin i ak diyagram.

Fenol formaldehit reineleri zmpara ta, erit zmpara, kesme ta, refraktr tula retiminde,
dkm sanayisinde maa kumu balaycs olarak, filtre sanayisinde kat mukavemetini
arttrmak iin, iek kp, yonga levha ve kontrplak retiminde suya dayanm arttrmak
iin tercih edilir.
Polisan Kimyann bu zellikteki rnleri Polifor serisi olarak isimlendirilir.

4.3 Melamin Formaldehit Reinesi
Melamin ve formaldehitin bir batch reaktr sisteminde kostik (50% NaOH) ve Formik asit ile
katalizlenmesi sonucu oluturulur.
Ana bileenlerinden olan melamin beyaz bir toz halinde grnen bir bileiktir. Trkiyede
retimi yaplmamaktadr. Yurt dndan bigbag ler ile getirtilmektedir. Karayolu ile ithal
edilir.

32

Tablo 4.3 Melamin-formaldehit Reinelerinin Baz Teknik
zellikleri

ZELLKLER BRM DEER
Grn ---- Krmz,renksiz,
sv
Kat Madde (120
o
C-2 saat
)
% 34-55 1
Younluk (20
o
C) gr/cm
3
1.185-1.245
Viskozite (20
o
C) cP 15-80
Akma Zaman (20
o
C) Sn 10-20
pH (20
o
C) ---- 8.5-11
Su Tolerans ---- 10/sonsuz
zc ---- Su
Depolama Sresi (20
o
C) Gn 30

Bu reineler de fenol formaldehit reineleri gibi iki kademeli bir reaksiyon sonucu elde edilir.

N
+
N
N
N
N
NH
2
N H
2
+
CH
2
O
3
N
N
N
NH NH
N H
OH
O H
OH
Melamin Formaldehit Trimetilol-melamin

Yukardaki reaksiyona gre katlma reaksiyonu gerekleir ve oluan trimetilol melamin
kondensasyon reaksiyonu ile su kaybederek melamin formaldehit reinesini oluturur.
33

ekil 4.5 Melamin- formaldehit reinesi iin i ak diyagram.

Yukarda verilen adisyon reaksiyonunu, re-formaldehit reinesinde olduu gibi asidik
ortamda gerekleen kondenzasyon reaksiyonu takip edmektedir. Daha sonra kullanm
yerindeki fonksiyonlar gz nnde tutularak, normalletirmek suretiyle reaksiyon
durdurulmaktadr.
Melamin reinesinin imalatnda en nemli nokta, karmn en ksa sre sonunda
90Cye gelmesi ve renginin saydamlamasdr. Bu sre yaklak olarak bir saattir. malat
sresince istenilen reine cinsine gre katk maddeleri verilmektedir. Boraks, kaprolaktam,
dietilen glikol, polietilen glikol, belirtilen katk maddeleri arasndadr. Reaksiyonun
tamamlanma sresi, su tolerans miktarna gre yaplmaktadr ve ayarlanmaktadr. malat
gerekleen melamin reinesi sevk edilmeden nce younluk, pH, kat madde yzdesi, su
tolerans tayinleri yaplmaktadr.
Melamin formaldehit reineleri kat sanayisinde, kontrplak ve yonga levha
retiminde kullanrlar. rnleri suya kar mukavemetini arttrc zelliktedirler. Polisan
Kimyann bu sektrdeki rnleri Polimin serisi olarak adlandrlr.
34

retim nitesinde Kullanlan Reaktrler:
a) 2 tane 50 m
3
lk paslanmaz elik reaktr
b) 1 tane 12 m
3
c) 2 tane 2 m
3
d) 1 tane 8 m
3
e) 1 tane 4 m
3
f) 1 tane 1 m
3
g) re formaldehit reinelerinde dk scaklkta kat madde miktarn arttrmak iin 20
m
3
lk 2 tane vakum nitesi mevcuttur.

4.4 retim Miktarlar Kapasite Deerleri ve Kapasite Kullanm Oranlar
[4]

Tablo 4.4 Polisan Kapasite Kullanm Oranlar
4

rnler retim Miktar
(Ton)
Kapasite Deerleri
(Ton)
Kapasite Kullanm
Oranlar
Formaldehit 74.578 160.910 %46,35
re Formaldehit
Reineleri
82.350 182.351 %45,16
Fenol Formaldehit
Reineleri
2.733 10.765 %25,39
Melamin Formaldehit
Reineleri
7.661 9.372 %81,74
TOPLAM 167.322 363.398 %46,04

4
2009 ylnn verileridir.
35

4.5 Polisan Kimya Tesislerinde Tutkal retim Prosesi
Gereken zelliklerde tutkal elde edebilmek iin hammaddeler olan re, melamin, ve
formaldehit farkl ve birbirini takip eden koullar altnda reaksiyona girmektedir. Tutkal
retiminin ou tm ilemlerin gerekletii (hammaddelerin ilenmesi, stma, ortamn asidik
hale getirilmesi vb.) kesikli reaktrlerde (batch tipi) gereklemektedir. Tutkal retiminde,
batch tipi reaktrlerin kullanlmas iletmeye byk bir esneklik kazandrmaktadr. Her
retiminden sonra istenirse rnn zellikleri deitirilebilmektedir.
Btn ilemlerin tamamlanmas yaklak 8 saat srmektedir. Buna bal olarak her
retim periyodunda sistemde kullanlan ekipmanlar olmas gerektii gibi almamaktadr.
Tutkal retiminin daha verimli yaplabilmesi, srekli proses niteleriyle
gerekletirilmektedir. Bu ekilde retim yaplrsa tm ekipmann en iyi koullarda alacak
ekilde optimize edilebilmektedir. Fakat srekli proses daha byk boyutlarda yatrm
gerektirmektedir. Ayrca olay bir polimerizasyon reaksiyonu olduundan srekli prosesin, ok
geni ve gelimi bir kontrol sistemine ihtiyac vardr. Tm bunlara ek olarak, srekli proseste
iletmeye esneklii daha azdr. Bu tip proses ancak farkl tutkal zelliklerinin gerekmedii
ayn kalitede tutkal retimi iin olan durumlarda kullanlmaktadr.
Tutkal retiminde kullanlan dier bir teknoloji de yar srekli retimdir. Bu ekilde
retim yapld takdirde tutkal fabrikas iki ana ksma ayrlmaktadr. lk ksmda scak
prosesler gerekletirilirken, dier ksmda retilen tutkaln soutulmas ilemi
gerekletirilmektedir. lk ksmdaki ilemler batch, ikinci ksmdakiler ise sreklidir.
Polisan kimya tesislerinde batch tipi reaktrler kullanlmaktadr ve bu tesiste ana
tipte formaldehit reinesi retilmektedir. Bunlar: re-Formaldehit Reineleri, Melamin-
Formaldehit Reineleri ve fenol formaldehit reineleridir. Alkid reineleri ise Dow firmas ile
ortaklaa kurulan bir tesiste retilmektedir.
Eer retilen reinenin, reaktrde beslenen re miktar fazla olursa retilen tutkal E
1
,
orta deerlerde ise E
2
, az ise E
3
olarak adlandrlmaktadr. Bu reineler ierisinde en kaliteli
ve sala zarar az olan E
1
reinesidir. Polisan Kimya Tesislerinde siparie bal olarak E
1
,
E
2
, E
3
retimi yaplmaktadr. E1 reineleri en az miktarda serbest formaldehit ieren
reinelerdir. Serbest formaldehit miktarn drebilmek iin tutkal ierine formaldehit
catcher lar da eklenerek E1 snf yakalanabilir.

36

4.6 Kalite Kontrol ve Analiz Laboratuvar

letmenin en nemli blmlerindendir. Burada hem hammaddelerin, hem de rnlerin
kontrol yaplmaktadr. Firmaya gelen her hammaddenin kontrol burada yaplmakta eer
Polisan Kimya Tesisleri spesifikasyonlarna uygunsa kullanma alnmaktadr, istenmeyen
kalitedekiler geri gnderilmektedir. Ayrca retilen rnlerin kalite kontrol de burada
yaplmaktadr. Kalitesi bozuk olan rnler iyiletirmeye alnmaktadr.

ekil 4.6 retim Kontrol Aamalar

Polisan Kimya Tesisinde kalite kontrol iin, kalite kontrol laboratuvar
bulunmaktadr. retilen rnlerin (tutkal, formaldehit), hammaddelerin, satn alma
spesifikasyonlarna uyup uymad bu blmde kontrol edilmektedir. Ayrca bu laboratuvarda
birimin ArGe ve proses uzmanlar da ayn kalitedeki tutkal daha ekonomik olarak
37

oluturabilmek iin almalar gerekletirmektedir. Cihaz gerektiren (IR spektroskopisi gibi)
baz analizlerde ise Polisan Boya Ar-Ge laboratuvar kullanlmaktadr.
Kalite kontrol laboratuvarlarnda yaplan balca analizler unlardr:

Tutkal Analizleri:
pH Analizi: Her rnn standart pH aralklar bulunmaktadr. pHn ykselmesi veya
dmesi tutkaln yapsn bozmaktadr. Bu nedenle retilip depolanma tanklarna
gnderilen tutkallarn pH analizi yaplp kontrol edilmektedir. Eer standart deerlerden
bir sapma varsa ilgililere bildirilip gerekli nlemler alnmaktadr.

Younluk Analizi: Her tutkaln, kendine zel standart bir younluk deeri
bulunmaktadr. Younluk analizi yaplarak, tutkaln yapsnda herhangi bir bozulma,
standarttan sapma olup olmad belirlenmektedir.

Kat Madde Analizi: Her tutkal retiminde nceden belirlenmi bir kat madde miktar
bulunmaktadr. Kat madde analizinde ama; nceden belirlenen ve bu deere gre
retimi yaplan, tutkaln kat madde miktarnn uygun deerlerde olup olmadnn
belirlenmesidir.

Viskozite Analizi: Tutkalda en nemli analizlerden biri viskozite analizidir. Viskozite
tutkal retiminin sresini bile etkilemektedir. Tutkal retimi srasnda, reaksiyonun
durdurulup durdurulmayaca viskoziteye baklarak karar verilmektedir. Viskozite;
tutkaln yapkanln test etmemizi salamaktadr.

Jel Zaman Analizi: Tutkal tesisinde retilen tutkaln reaksiyonu durmu gibi gzkse de
aslnda reaksiyon durmamakta, yavalatlmaktadr. Jel time analizinde; tepkime devam
ettirilerek, tepkimenin son bulduu sre belirlenmekte ve bu da kullancnn retim
kapasitesi hakknda bilgi edinilmesini salamaktadr.

38

Su Tolerans Analizi: Su tolerans analizi; tutkaln tepkimesi hakknda bilgi vermekte,
polimer bykln gstermektedir. Polimer byklne baklarak da sudaki
znrll belirlenmektedir. Eer polimer bykse suda znrlk az, polimer
kkse suda znrllk fazladr.

Serbest Formaldehit Analizi: Tutkaln yapsnda bulunan serbest haldeki yani
reaksiyona girmemi formaldehit miktarnn belirlenmesi iin yaplmaktadr. Serbest
formaldehit miktarnn fazla olmas salk asndan tehlikelidir.

Formaldehit Analizi

Formaldehit yzdesi Tayini Analizi: Formaldehit analizinde ama; retilen
formaldehitin standartlara uygun olup olmadnn kontrol edilmesidir. Standarttan sapma
varsa; absorpsiyon kulesinin suyuyla veya kat scaklklaryla oynayarak standart
deerlere getirilmektedir.

Metanol Yzdesi Tayini Analizi: Analitik olarak formaldehit yzdesi ve younluktan
hesaplanmaktadr. % 1 ppmin zerine kmas katalizrlerin eskidiini gstermektedir.
Metanol yzdesi dk karsa; metanol konsantrasyonunu arttrmak iin. tuz scakln
(reaktrde) 1-2
o
C arttrlr. Metanol miktar %1den fazla olursa; maliyet ykselmekte,
verimlilik dmekte, tutkal retimi gerekleirken tepkime gecikmektedir.

Formik Asit Miktar Tayini Analizi: Formik asit miktar tayini analizi, reaksiyonun
gidiat hakknda bilgi edinmemizi salamaktadr. Eer metanol reaktrde olmas
gerekenden daha az hzla ilerlerse; fazla formik asit oluur. Bu da retim iin iyi deildir.
Metanol daha hzl (V>0.6 s tp bana) ilerlerse; metanolun formaldehite dnm
azalmaktadr. Formik asit miktar (%46lik formaldehitte 300 ppm) yksekse tutkal
yaplrken kostik miktar artacandan dolay tutkaln kalitesi dmektedir.

39

pH Tayini Analizi: Formaldehitin belirli standart pH aralklar bulunmaktadr. pH tayini
analizinde ama; retilen formaldehitin pHnn standartlara uygun olup olmadnn,
varsa yapsndaki bozukluun belirlenmesidir.
Younluk Tayini Analizi: Formaldehitin belirli standart younluk aralklar
bulunmaktadr. younluk tayini analizinde ama; retilen formaldehitin younluunun
standartlara uygun olup olmadnn, varsa yapsndaki bozukluun belirlenmesidir.

UFC Analizleri:
Younluk Tayini Analizleri: UFCnin belirli standart younluk aralklar bulunmaktadr.
younluk tayini analizinde ama; retilen UFCnin younluunun standartlara uygun
olup olmadnn, varsa yapsndaki bozukluun belirlenmesidir.

pH Tayini Analizi: UFCnin belirli standart pH aral (pH 7-8) bulunmaktadr. Eer pH
derse UFCnin ierisindeki re ve formaldehit reaksiyona girerek tutkal oluumuna yol
aar ve kolonlarda donarak tkanmalara yol aar. pH tayini analizinde ama; retilen UFC
pHnn standartlara uygun olup olmadnn, uygun deilse gereinin yaplmasdr.

re ve Formaldehit Miktar Tayini: UFCnin ierisinde belirli oranlarda bulanan re ve
formaldehit miktarnn standart deerlere uygun olup olmadnn belirlenmesi iin
yaplmtr.

4.7 DENEYLERN YAPILII

4.7.1 pH tayini;
pH metrenin elektrotu nce saf suyla ykanp kurulanr, daha sonra pH metre elektrotdu
numuneye daldrlr. Bir sre beklenir ve pH metrenin uyars sonucu deer okunur. pH metre
zerinde okunan deer rnek numunenin pH olarak kaydedilir. Bu tayin genel bir
yntemdir ve bu ekilde tutkal, formaldehit, UFC (Urea Formaldehyde Concentrate) ve
hammaddelerin pH tayin edilir.
Analiz sonular;
- Tutkal => Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
40

- Formaldehit => Formaldehit Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
- UFC => UFC Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
- Hammadde => Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
kaydedilir.

4.7.2 Tutkalda Younluk Analizi
Younluu tespit edilecek olan rnek temiz bir erlen veya beherde scakl 20
0
C ayarlanr.
Numune bir mezre ( 300cc veya daha byk) alnr. Mezrn ierisine (uygun) dansimetre
yavaa braklarak aaya inmesi beklenir. Dansimetrenin belirli bir ksm battktan sonra
durur, dansimetrenin zerinde bulunan skalalarla mezr iersinde bulunan mamuln kesitii
nokta tam karsna geirilerek dansimetrede okunur. Okunan bu deer numunenin younluu
olarak (g/cm
3
) cinsinden okunur.
Analiz sonular;
- Formaldehit iin => Formaldehit Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
- Tutkal iin => Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
- UFC iin => UFC Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
- Hammaddeler iin => Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
kaydedilir.

4.7.3 Tutkalda kat madde analizi
Sabit tartma getirilmi saat cam, porselen kroze veya Alminyum Folyo kullanlarak yaplr.
Hassas terazinin bo arlk kontrol yaplarak sfrlanr. Sabit tartma getirilmi krozenin
veya jelatin kadn nce daras alnarak kaydedilir. Hassas terazi sfrlanr ve ardndan 1g +
0,1 numune 0,001 hassasiyetli terazide tartlarak miktar kaydedilir. Numune 120
0
C ye
ayarlanm olan etvde 2 saat bekletilir. ki saat sonunda nemden muhafaza edilmesi iin
etvden direk desikatrn iine alnr. Oda scaklna kadar soumas beklenir.Souyan
kaplar tartlr. Tartm esnasnda desikatrden bir numune alndktan sonra desikatr hemen
kapatlr.Her numune iin iki ayr rnek hazrlanr. ki numunenin % K.M si aadaki
formle gre hesaplanarak ortalamas alnr ve kaydedilir.

41

Hesaplama :
%KATIMADDE = G
1
-G
0
/gr x100 formlyle yazlr
G
1
= Kap + Numune
G
0
= Dara
gr = Numune miktar
Son olarak analiz sonular Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
kaydedilir.
4.7.4 Tutkalda viskosite analizi

Brookfield Marka Cihazla Viskozite Tayini

Viskozitesi belirlenecek olan mamul temiz bir kapta 20
0
C scakla kadar
soutulur.Viskozitesi llebilecek spndul Brookfield marka viskozimetreye taklr.
Numune behere alnarak viskozimetre Motor on konuma getirilir. Ekran viskozite deerini
cp olarak gsterir. Ekrandaki deer sabitlenince okunan deer cp olarak kaydedilir. Motor
on konuma getirildikten sonra cihazn % 10 altnda lm yapmamas gerekir. Kullanlan
spindle nin numarasna gre cihaz zerindeki Spindle no butonundan doru spindle numaras
seilmelidir.

1 Nolu Spindle No.61
2 Nolu Spindle No.62
3 Nolu Spindle No.63 olacak ekilde ayarlanr.

Ford-Cup ile ( 50cc - 4mm lik ) Viskozite (Akma Zaman) Tayini
Viskozitesi belirlenecek olan mamul temiz bir kapta 20
0
C scakla kadar soutulur. 4 nolu
Ford-cupn akma delii elle kapatlarak kabn alabilecei kadar mamul Ford-cupa
doldurulur. Elle kapal tutulan akma delii alarak ayn anda kronometreye baslr ve akma
sresi kayt edilmeye balanr. Mamulun ford cup ierisinden tamamen boald anda
42

kronometreye tekrar baslarak sre durdurulur. Okunan sre 2 ile arplarak mamulun akma
zaman tespit edilmi olur.
Son olarak Brookfield cihazyla okunan viskozite(cp) veya Akma zaman (s) analiz sonular;
- Tutkal => Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
- UFC => UFC Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
- Hammadde => Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
kaydedilir.

4.7.5 Tutkalda Jell Time Analizi
Bir behere 50g numune alnr. 5ml %15 lik Amonyum klorr zeltisi ilave edilir. Homojen
bir karm elde edilinceye kadar metal bir kartrc ile kartrlr. Karm kaynar durumda
olan suya (100
o
C ) batrlarak ayn anda kronometreye baslr ve srekli kartrlr. Jelleme
gerekletii an ( tp ierisinde reinenin kprp sertletii an) kronometre durdurulur.
Kronometrede okunan zaman saniye cinsinden jell time olarak kaydedilir.
Son olarak analiz sonular Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna kaydedilir.

4.7.6 Tutkalda Su Tolerans
Erlenmayer ierisine 10g tutkal tartlr (20
o
C ). Numuneye yava yava ve srekli
kartrlarak lekli mezrden ksmlar halinde su ilave edilir. Her su ilavesinden sonra
termometre ile numunenin 20
0
C da olup olmad kontrol edilir. Deil ise 20
0
C ye ayarlanr.
kme olana kadar su ilave edilir. Elde edilen toplam zelti ierisinde tutkal oran su
tolerans olarak oransal olarak (ml olarak) kaydedilir.
Son olarak analiz sonular Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Formuna kaydedilir.

4.7.7 Tutkalda serbest Formaldehit
2g 0,1 tutkal numunesi 0,001 hassasiyetle 100mllik balona tartlr. zerine 100 gr oluncaya
kadar saf su ilave edilerek zelti 10dk sreyle kartrlr. 75ml 1N sodyum slfit souk su
banyosunda 0C soutulup, zeltinin pH kaydedilir. 0C tutulan 1N sodyum slfit
zeltisine, 20 ml numune zeltisi pipet yardmyla ilave edilir. Karm tekrar 0 C ye
43

soutulup pH kaydedilir. Karmn pH tekrar ilk kaydedilen pH deerine dene kadar 0.1N
HCl ilave edilir ve sarfiyat kaydedilir.
Hesaplama:
%
formaldehit
= N x ml x 15.015
g
numune
N = Hidroklorik Asit Normalitesi
ml = Harcanan Hidroklorik Asit miktar (ml)
g
numune
= Tartlan formaldehit numunesi (g)
Son olarak analiz sonular Tutkal Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna kaydedilir.

4.7.8 Formaldehit erisinde Formaldehit ve Metanol yzdesi Tayini
Formaldehit Yzdesi
1g + 0,1 numune 0,001 hassasiyetli terazide tartlarak bir erlenmayere alnr. 20ml saf su ilave
edilerek iyice kartrlr. Karmn zerine 50ml %13lk sodyum slfit zeltisi ilave
edilerek tekrar iyice kartrlr. Birka damla tmolftaleyn indikatr damlatlarak (renk mavi
olur) Hidroklorik asit zeltisiyle titre edilir. Dnm noktasnda renk berrak olur. Harcanan
hidroklorik asit sarfiyat okunur.
Hesaplama:
2.1 %FORMALDEHT = SxFx3.003/g
S = Harcanan hidroklorik asit miktar
F = Hidroklorik asit faktr
g = Alnan numune miktar (gr)
Formaldehit inde Metanol Yzdesi Belirlenmesi
% Methanol miktar, analizi yaplm olan formaldehit zeltisinin yzdesinden veya
hazrlanm olan tablolardan yararlanlarak hesap yoluyla tayin edilir.

44

%METANOL = (%F.ALDx0.003+1.0015-d
25
)/0.0025 formlyle hesaplanr.
%F.ALD = Formaldehit zeltisi yzdesi
d
25
= 25
0
C de formaldehit zeltisi younluu
Son olarak analiz sonular Formaldehit Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
kaydedilir.
4.7.9 Formaldehitte Formik Asit Yzdesi
100ml veya 100gr + 1 numune bir erlenmayere alnr. Erlene 100ml saf su ilave edilir. 2ml
Brom tmol indikatr ilave edilir. Renk sar olur. 0.1 Normal Sodyum hidroksit zeltisiyle
renk yeil-mavi oluncaya kadar titre edilir. Harcanan Sodyum hidroksit miktar kaydedilir.
Hesaplama:
%AST MKTARI = N x ml x meg / gr
numune
x 100
N = NaOH Normalitesi
ml= Harcanan NaOH miktar (ml)
meg= Formikasitin miliekivalentgram
veya,
%AST MKTARI = A x F x 0.0046 Formlleriyle hesaplanr.
A= Sarfiyat NaOH ml
F= Faktr NaOH
Son olarak analiz sonular Formaldehit Tesisi Gnlk Analiz Sonular Formuna
kaydedilir.

45

4.7.10 UFC de re miktar (Kjeldahl Metodu ile)

ekil 4.7 Kjeldahl Metodu ile Analizin Laboratuvar Gsterimi

Kjeldahl metodu ile azot tayininin laboratuvar dzenei ekil 2.7 deki gibidir. Fakat
Polisan bu analizi bir cihaz ile ayn teknii kullanarak gerekletirmektedir. Analiz u ekilde
yaplr;
1g + 0,1 U.F.C Kjeldhal balonuna + 0.001 hassasiyetle tartlr. Baka bir kjeldhal
balonunda ahit numune hazrlanr. Balonlara 50 ml saf su ilave edilir. Balonlara 1-2 adet
Kjeldhal yakma tableti atlr veya (2 gr K
2
SO
4
+ CuSO
4
) 10 ml deriik H
2
SO
4
ilave edilir.
Kjeldhal yakma nitesinde yakma ilemine balanr. 1 saat 400
0
C numune yaklr ve yakma
ilemi tamamlandktan sonra numune soutmaya braklr. Souyan karm balonlar alnarak
Azot tayin cihazna yerletirilir. Dzenekte balona 10-20 ml saf su ilave edilir. Toplama
kabna %3 lk H
3
BO
3
den 100 ml konur ve zerine birka damla kark indikatr ilave edilir.
Cihaz zerindeki kontrol panelinden programrun komutu verilir. Toplama kabnda toplanan
yaklak 150 ml zelti, 0.5 N H
2
SO
4
ile titre edilir. H
2
SO
4
sarfiyat kaydedilir.
Kjeldahl metodu ile sadece organik azot ve amonyak ieren numunelerin tayini
yaplabilir. Yaptmz deneyde tartlan gbreyi sulu zelti haline getirdik ve oluan NH
4
+

iyonunu NaOH ile NH
3
gazna evirdik. NH
3
gaz H
3
BO
3
(borik asit) zeltisinde tutuldu.
Daha sonra 0.5 N H
2
SO
4
yaplan titrasyon sonucunda analiz tamamland. Aadaki
reaksiyonlar gerekleir;

46

NH
4
+
+ OH
-
NH
3
+ H
2
O
NH
3
+ H
3
BO
3
NH
4
+
+ BO
3
-

Oluan borat anyonu, 0.5 N H
2
SO
4
ile titre edilir:
BO
3
-
+ H
3
O
+
HBO
3
+ H
2
O
Sarfiyat bulunarak UFC ierisindeki re miktar bulunur.
Hesaplama:
%RE = (S
2
-K)xFx1.5015/g
S
2
= Harcanan H
2
SO
4
miktar (ml)
K= ahit numunede harcanan H
2
SO
4
miktar (ml)
F= H
2
SO
4
faktr
g= Alnan U.F.C. miktar g
Son olarak analiz sonular UFC Tesisi Gnlk Analiz Formuna kaydedilir.
4.8 Reinelerin Datm ve Sat Sonras Hizmet
Sevkiyat byk lde Polisann anlamal nakliyecileri ile yaplmaktadr. 2010 yl iinde
401 i akn noktaya 100.000 ton un zeninde sevkiyat yaplm olup sevkiyatn %92 si dkme
gerisi ise 100 kg net, 250 kg net, 60 kg net ambalajlar halinde datm yaplr.
Sat sonrasnda ise proses uzman tarafndan mterilere analiz, sistem kurma ve
optimizasyon hizmeti verilmektedir. Gerektii durumlarda yeni rnler mterilerin fabrikas
ziyaret edilerek yerinde denenir ve olumlu sonu alnd taktirde yeni plan konusunda
yardmc olunur.
4.9 retimde Kullanlan Bilgisayar Yazlm Sistemleri
retimde biri formaldehit tesisi ve bir dieri de irket ii koordinasyonu salamak iin
yazlm sistemi kullanlmaktadr.
4.9.1 Otomasyon Sistemi (Formaldehit Tesisi in)
Proses aamalar ve retime etki eden kritik faktrleri (scaklk, pH, basn, ) takip
edebilmek iin ESA TECHNICS in gelitirdii bir yazlm kullanlr. Bu yazlm vastasyla
47

retim sahasndan ayr bir yerde olan kontrol odasndan retim adm adm takip edilmektedir.
Tesisteki otomasyon sistemi tam olarak her ekipman kapsamamaktadr. Hatta daha ok
manuel arlkl bir iletmedir.
Otomasyon sisteminin kullanlmasn amac;
- Gvenlik
- rn kalitesini sabit tutmak
- Hz
- Etkinlik ve Verimlilik dir.

4.9.2 SAP (Systems Applications and Products in Data Processing)
Fabrikann tm birimleri arasndaki koordinasyonu salar. Sipariin anlmasndan balayp
hammaddeleri temini, retimin planlanmas ve mteriye ulancaya kadar ki tm aamalarn
kontroln salar. zetle fabrikadaki tm ilemler SAP ile kayt altna alnr. Baarl bir ERP
yazlmdr.
Ayrca fabrika ierisindeki birimler ve yardmc tesisler ile haberlemek iin Lotus Notes
yazlm kullanlr, bu sayede iletiim web ortamna tanarak gerektiinde Polisan ierisinde
bulunmadan da, her daim iletiim salanr.

48

5 HESAPLAMALAR DENKLKLER ve YAPILAN
ALIMALAR
5.1 Staj Sresince Yaplan almalar

- Formaldehitin nasl retildii mhendisler eliinde incelenip renilmitir. Elde
edilen bilgiler ayrntl bir ekilde Blm 3 de verilmitir.
- Formaldehit retiminde, depolanmasnda ve transferinde kullanlan tm ekipmanlar
mhendisler eliinde tek tek incelenip, zellikleri renilmitir.
- Polisan Formaldehit retim Tesisinin, dier formaldehit tesislerine gre avantajlar
renilmitir.
- Polisan Formaldehit tesisinin eksiklikleri ve yenileme almalaryla ilgili konular
aratrlmtr.
- Tutkal retiminde formlasyon deitirilerek retimde ekonomik olma almalar
yaplmtr ve bunun neticesi olarak Polire 7455 zerinde farkl sektrlerde
kullanlmak zere testler yaptrlmtr.
- Formaldehit retiminde kullanlan hammaddelerin nerelerden temin edildii ve
hammadde satn almnda, hammaddelerin hangi zelliklerde olmas gerektii
renilmitir.
- Satn alnan maddelerin ve satlan tutkallarn analizleri renilmitir ve sat, transfer
ilemleri incelenmitir.
- Yardmc tesisler gezilip, gerekli ksmlar incelenmitir.
- Kalite kontrol blm olan, kalite kontrol laboratuvarnda, retilen rnlerin
formaldehit, formaldehit reinelerinin gnlk analizleri yaplmtr ve gelen
hammaddeler kontrolden geirilmitir.
- Polisan Kimya A.de bulunan dier birimler gezilip (yap kimyasallar, boya ve Ad-
Blue tesisleri ve Poliport A.) , oradaki stajerler ve alanlar vastasyla baz teknik
zellikleri renilmitir.
- Polisan Kimya Tesisinin gvenlik sistemi ve yangna kar ald nlemler
incelenmitir.
- Acil durumlarda alanlarn nasl ynlendirildiini ve durumun tekrarlanmamas iin
zm nerilerinin bulunmas gzlemlenmitir.
49

- Ktle ve enerji denklikleri kurulmutur ve nitenin Kimya Mhendisi efi ile kontrol
edilmitir.
- Formaldehit ve reine prosesleriyle alakal, nite mdrnn sorduu sorulara
zmler getirilmitir.
- Periyodik bakm ekibinin alma sistemi incelenmi ve grlen eksiklikler ekibe
sylenmitir.
- Her sabah sahada dolaarak arza tespiti yaplmtr.
- Arzlarn olduu durumlarda hasar tespiti ve onlarmlar gzlemlenmitir.

5.2 Formaldehit Tesisinde Ktle ve Enerji Denklii

5.2.1 Reaktr Tp erisindeki Lineer Hzn Bulunmas

ekil 5.1 Reaktr Tpleri

1,89 . . R cmins dia =
2
2 5 2
1,89
0, 945 0, 945 .10
2
8, 93 .10
cm m
r m
= =
=

Akn olduu alan = .r
2
=
5 4 2
3,14 .8,93 .10 2,8 .10 m

=
Toplam Ak Alan=
4 2 2
6000 ( ) . 2 ( ). 2,8 .10 3, 72 tp reaktr m m
= yzeyde gerekleir.

Hava Akm; (
3
1, 3 /
air
kg m ~ )
50

3
3
1 1
22440 . . 4, 79 /
1, 3 3600
m h kg
m s
h kg s
=

MeOH Akm;

3
3
1 1000 22, 4 1 1
1900 . . . . 0, 369 /
32 1 1 1000 3600
kmole mol l m h kg
m s
h kg kmol mole gas l s
=
Normal artlar altnda 1 mol gaz 22.4 l hacim kaplar kabul yaplmtr.

Toplam Gaz Ak (Volumetrik) = 4,79 + 0,369 = 5,159 m
3
/s
Tpteki Lineer Hz =
3
2
2
1
5,159 . 1, 53 /
3, 37
m
m s
s m
=

5.2.2 Genel Ktle Denklii

ekil 5.2 Proses Ak emas ve Denklik in Seilen Blge.

- A akm iin inceleme;

Blower direkt olarak atmosferik hava akmn kulland iin hava ierindeki azot ve
oksijen miktarlar oran bilinmektedir.
Buna gre A akmndaki N
2
: 0.78 ; O
2
: 0.21 olarak kabul edilebilir.
Ak hz ise 52102 kg/h olarak verilmitir. (Mhendis tarafndan eski verilere gre)

51

- B akm iin nceleme
34207 kg/h Metanol girii ve 14908 kg/h su girii olmaktadr. Bu akm direk olarak Metanol
kaynatcya gider ve yaklak 70
o
C scaklkta kaynamaya balar. Oluan buhar blowerden
gelen hava ile birlikte reaktre tanr.

- C akm iin inceleme (Reaktr k)
Bu akmdaki aklar da yine mhendisim ve benim yaptmz belli kabuller ve deerler
dorultusunda ele alnmtr. Tesis eski olduundan ve bu hat zerinde akm len
ekipmanlarn yetersizliinden dolay hesaplamalarda sonular tam doru olarak kmayp
belli miktarlarda sapmalar olmaktadr.
Bu akmdaki deerler aadaki tablodaki gibidir.
Tablo 5.1 Akm Miktarlar
Bileen Miktar (kg/h) Mol. Arl
(kg/mol)
Miktar (mol/h)
CH
3
OH 1760 32 55
CH
2
O 26600 30 881
N
2
40640 28 1451.43
CO
2
3260 44 74.1
CO 560 28 20
H
2
750 2 375
H
2
O 26600 18 1477
O
2
- 32 -
TOPLAM
100170 - 4333,53

o Toplam Ktle Denklii (ekil 5.3 zerinde seilen snrlar iin) ;
Giren Ktle = kan Ktle
A Akm + B Akm = C Akm
F
A
( N2 + O2 )
+ F
B
(CH3OH + H2O)
= F
C

(CH3OH+ CH2O + N2 + CO2 + CO + H2 + H2O)

52102 . 0,21 + 52102 . 0,78 + 34207 + 14908 = 1760 +26600 +40640 +3260 +560 + 750+ 26600
10921 + 40639,6 + 34207 + 14908 = 100170

100696,02 100170 kg yaklak olarak eit bulunur.
52

5.2.3 Reaktr iin Enerji Denklii

(

) (

) (

) (

)
Denklemdeki bileenler ayr ayr hesaplanabilir. Reaktr giriindeki ve kndaki enerji
miktarlar Cp ortalama deeri sayesinde kolayca hesaplanabilir. Reaksiyon sonucu aa kan
enerji ise H
f
deeri hesaplanarak, eanjr ile sistemden alnp yksek basnl buhar
retmede kullanlan enerji ise yksek basnl suyun buharlatrmak iin gerekli enerji
hesaplanarak bulunabilir. Reaktrn adiabatik altn kabul edersek tm bu toplamn 0 a
eit olmas gerekir.
Tablo 5.2 Giri ve k iin Miktarlar
Bileen Miktar
Giren (kg/h)
Miktar
Giren
(kmol/h)
Miktar
kan
(kg/h)
Miktar
kan
(kmol/h)
Is kapasitesi
(kcal/kg
o
C) (cp)
CH
3
OH 34207 1068,97 1760 55

C
p
o
r
t

=

0
,
2
5
5
8

CH
2
O - - 26600 881
N
2
40639.56 1451,43 40640 1451.43
CO
2
- - 3260 74.1
CO - - 560 20
H
2
- - 750 375
H
2
O 14908 828.2 26600 1477
O
2
10941.42 341.92 - -
TOTAL
100696 3690,52 100170 4333,53

Reaktre Giren Enerji Miktar;
kg/h

kcal/kg
o
C
70
o
C

kcal/h

Reaktrden kan Enerji Miktar;
kg/h
kcal/kg
o
C
650
o
C

kcal/h

53

Reaksiyonda retilen-Harcanan Enerji Miktar;
CH3OH + O2 HCHO + H2O H
Rxn1
=-156 kj/mol (-37.28 kcal/mol)
-
1

CH3OH HCHO + H2 H
Rxn2
=85 kJ/mol (20.31 kcal/mol)
-
2
375 kmol/h
Reaktr kndan yaklak olarak 375 kmol/h H
2
akmaktadr. Dolaysyla
2
=375 kmol olur.
Toplam harcanan metanol miktar ise;
Harcanan Toplam Metanol = 1068,97 55 = 1013,97 kmol/h
1
= 1013,97 375 = 638,97 kmol/h
Ekzotermik reaksiyondan aa kan enerji:
Q = H
Rxn1 .
()

Qrxn = -23788187.3 kcal/h
Endotermik reaksiyon iin harcanan enerji:
Q = H
Rxn2 .
()

Qrxn = 7618443.75 kcal/h
Reaktrden Buhar retmek in Transfer Edilen Enerji Miktar;
Kondens tankndan gelen su reaktrn hemen altndaki eanjrde yksek basnl buhar
retmek iin kullanlr. Bylece ekzotermik reaksiyonun enerjisi kullanlm olur.
(
)
kg/h
kJ/kg 3,6 bar ;
kJ/kg 3,6 bar

3584*(-)
54

kJ/h

kcal/h

Ana Denklik Tekrar Yazlrsa;
(

) (

) (

) (

)

66 kcal/h
Sonuca baktmzda negatif ktn grmekteyiz. Bu durum reaktrn tam olarak adiabatik
almadn gstermektedir. 2389.66 kcal/h ok da byk bir enerji kaybnn olmadn
gstermektedir.
Tesiste buharn basnc ykseldii zaman otomatik olarak alan vanalar vastasyla buharn
bir ksm darya atlr. Bu durum da enerji kaybna yol am olabilir.
Cp deerleri scakln fonksiyonu olarak alnp hesaplamalarda hassaslk salanabilirdi. Cp
ortalama deerleri kullanlarak hesaplamalarda kolaylk salanmtr.

55

6 SONU ve DEERLENDRME

Trkiyenin sayl holdinglerinden olan Polisan A. pazarn gl kurulularndandr. Temel
olarak Polisan Boya, Polisan Kimya ve Poliport Liman letmelerinden oluan irket, birok
sektrde rekabet etmektedir. Polisan denilince aklmza ilk olarak boya gelse de aslnda
Polisan Boya, holding in en az kazandran blmdr. Poliport ve Polisan Kimya Tesisi
Trkiyede sayl olduu iin rekabetten ziyade artan youn taleplere kar srekli kapasite
artrmndan yanadr. Boya sektrndeki youn rekabet ortam ise bu blm zorlamaktadr
bu balamda srekli yenileme ve Ar-Ge almalar bu blmde daha ok yaplmaktadr.
Polisan Kimya tesisi (formaldehit ve reine) 1977 ylnda kurulmu ve ayn teknolojiyi
koruyarak, sadece kapasite arttrm yaparak gnmze kadar gelmitir. Dolaysyla tesiste
bunca zaman sonrasnda eitli ypranmalar olmutur. Hatta stajm sresince zaman zaman
formaldehit reaktr bnyesinde (retim sahasnda) kaaklar olmutur. Meydana gelen
arzalar tesis ierisindeki personele belirli zamanlarda eitim de veren SE (Salk Emniyet
evre) ekibinin de destei ile halledilmeye allmtr. Fakat tesisin eski olmasndan ve
yaplan onarmlarn yetersizliinden dolay kaaklar srmektedir..
irkette i sal ve i gvenliine nem verilmektedir. Bu balamda reaktr dolumlarnda
vakumlu arlk kaldrclar, ar ilerde daha ok ii, ve alma esnasnda uyarc iaret ve
iareti tabelalar yer yer konumlandrlmtr. Forklift leri sadece lisans olanlar kullanmakta,
teknik tamir ekibine ise sadece eitli ilerde uzmanlam SE elemanlar almaktadr.
Karmak, tehlikeli (680, 700
o
C lere kadar kan reaktr scakl) ve bir o kadarda eski olan
bu petrokimya tesisinde kimya mhendislii ile ilgili tm uygulamalar haliyle grlememitir
hatta pek ok ekipman manuel olarak altndan ve flowmetrelerin yetersizliinden dolay
pek ok hattn ak hzlar tahmini olarak verilmitir. Vana aklklar da tam olarak
bilinemediinden hesaplamalar tam olarak hassas deildir. Fakat iletme ile ilgili
problemlerin zmleri, revizyon almalar, ArGe almalar, ynetim, pazarlama, kalite
kontrol, sevkiyat ve hammadde departmannn yan sra yan tesislerdeki (Polisan Yap
Kimyasallar, Polisan Ad-Blue, Polisan Boya, Polisan Dow Alkid Reine) retim, ynetim ve
pazarlama almalar takip edilmitir. Durum byle olunca teknik hesaplamalardan daha ok
ileyi ve irket yaam, problem zm, tedarik zinciri ve ynetim ele alnmtr.
Polisan Kimya tesisleri bnyesinde gerekletirdiim stajda, 2. Anadalm olan Kimya
Mhendislii eitimimin birebir uygulamasn grdm ve tesisten alabileceim maksimum
56

verim ile stajm tamamladm. Gerek proseslerde grlen zorluklar, evresel mevzuatlara
tamamen uyulmas gerektiini, i sal i gvenliini nemini, olas yaanan problemlerde
mhendislerin nasl hareket ettiini renerek ve karlkl memnun olarak Polisan ailesi ile
vedalatm.

57

Kaynaklar
1. Kirk Othmer Encyclopedia of Chemical Technology, 5th Edition, Wiley (2006)
2. Ulmanns Chemical Technology and Plant Design Ed (Wiley), Wiley, New York,
(2004)
3. B.C, Work Safe OEL for Formaldehyde July 2009
4. Polisan Kimya A. Kurum letme Bilgileri Dosyas 2009.
5. Elementary Principles of Chemical Processes, R.M. FELDER, 3rd Ed., Wiley

58

Ekler

Polisan Kimya A.

Polisan kimya tesisi ve arkasndaki Poliport Liman letmesi
59

Formaldehit Reaktr

Kumanda Odas

Tutkalda Su Toleransı

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tutkalda Su Toleransı

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Emre KIRCI - Polisan Staj Raporu

Emre KIRCI - Polisan Staj Raporu

kJ/kg 3,6 bar ;

kJ/kg 3,6 bar

You might also like