UNIVERZITET U TUZLI

TEHNOLOŠKI FAKULTET
Predmat: Konstrukcioni materijali, korozija i zaštita II

SEMINARSKI RAD
Tema: Elektrohemijska zaštita metala

Studenti
Huso Jašarević

Maj 2009 god. Tuzla

 1. Sadržaj

1.Sadržaj................................................................................................................................2
2.Uvod................................................................................................................................... 3
Elektrohemijska zaštita metala.............................................................................................. 3
3. Katodna zaštita spoljnim izvorima struje......................................................................4
3. 3.1Principi katodne zaštite......................................................................................................4
3.2 Kriterijumi katodne zaštite............................................................................................... 5
3.3 Uređaji za katodnu zaštitu.................................................................................................6
3.4 Izvori jednosmjerne struje.................................................................................................6
3.5 Anodna uzemljenja...........................................................................................................6
3.6 Kontrolno mjerni – stubovi...............................................................................................7
3.7 Kombinovana zaštita.........................................................................................................7
3.8 Oblasti primjene katodne zaštite.......................................................................................8
3.9 Proračun katodne zaštite cjevovoda..................................................................................9
3.9.1 Proračun stanice katodne zaštite....................................................................................9
4. Katodna zaštita protektorima........................................................................................10
4.1 Principi katodne zaštite protektorima..............................................................................10
4.2 Uređaji za zaštitu protektorima.................................................................................. 10
4.3 Oblasti primjene zaštite protektorima.............................................................................10
4.4 Proračun zaštite protektorima........................................................................................ .11
5. Anodna zaštita.................................................................................................................12
5.1 Principi anodne zaštite....................................................................................................12
5.2 Uređaji za anodnu zaštitu................................................................................................13
5.3 Oblasti primjene anodne zaštite......................................................................................14
6. Zaštita od korozije pod dejstvom lutajućih struja......................................................15
6.1 Izvori lutajućih struja i korozija koju one izazivaju........................................................15
7.Zaključak..........................................................................................................................17
8. Literatura.........................................................................................................................18

2
2.Uvod

Elektrohemijska zaštita metala

Osnovne elektrohemijske zaštite metala pri djelovanju elektrolita postavio je Davy još 1824.g.
Primjenom protektora na bazi cinka Davy je spriječio koroziju bakarnih traka na drvenim trupovima
brodova u morskoj vodi.
U zavisnosti od načina polarizaije elektrohemijska zaštita metala može da bude :
▪ katodna i
▪ anodna

Slika 1. Shematski I - E prikaz pasivacijskog procesa za metale Fe, Ni i Cr

U aktivnom stanju ioni metala odlaze u otopinu prema reakciji:

M → M 2 + + 2e
gdje se potom hidratiziraju. Pri daljnoj anodnoj polarizaciji na potencijalu pasivacije Ep postiže se
granična struja pasivacije jp, a ubrzanje otapanja metala jednako je usporavanju tog procesa zbog
formiranja pasivnog filma. S daljnjim povećanjem potencijala, brzinu otapanja metala značajno
usporava process formiranja oksidnog filma, koji završava na Epp. Potencijal, Epp odgovara
potencijalu prijelaza metala u pasivno stanje. Što je Epp negativniji i što je njemu pridružena anodna
struja jpp manja, brže nastupa pasivno stanje metala u određenim uvjetima. Nakon potencijala Epp,
neovisnost struje o potencijalu u potenciodinamičkim uvjetima eksperimenta povezana je s
podebljavanjem pasivnog filma ionskom vodljivosti. Ako se oksidacija metala odvija u više
stupnjeva, tijekom anodne polarizacije prvo se stvaraju niži oksidi koji metal prevode u pasivno
stanje, na primjer Cr2O3, NiO i dr.1

1
http://www.fkit.hr/files/nastava/zel/14-Pasivacija%20i%20pasivnost%20metala.pdf

3
3. Katodna zaštita spoljnim izvorima struje

3.1 Principi katodne zaštite

Katodna zaštita je jedan od najefikasijih načina sprečavanja korozije metala. Katodna zaštita metala
zasniva se na katodnoj polarizaciji koja se ostvaruje vezivanjem metala za negativan pol izvora
jednosmjerne struje, ili za metal čiji je elektrodni potencijal negativniji od ravnotežnog potencijala
metala koji se zaštićuje.
Pri katodnoj zaštiti metala kao spoljni izvor jednosmjerne struje obično se primjenjuje ispravljač
naizmjenične struje. Katodnom polarizacijom preko spoljnog izvora jednosmjerne stuje metal se
učini katodom koja se više ne rastvara ili se rastvara u manjoj mjeri.

Slika 2. Katodna zaštita metala

-Sistem sa vanjskim izvorom struje koristi razne izvore istosmjerne u kombinaciji s relativno
inertnim anodama kao što su anode od grafita, Fe-Si (ferosilicijske) anode ili anode s tankim slojem
platine ili aktiviranih metalnih oksida načinjene od metala kao što su titan ili niobij.

Sistem sa žrtvenom anodom kao izvor struje koristi žrtvenu anodu izrađenu iz metala je
elektronegativniji, odnosno ima korozijski potencijal negativniji od metala koji se štiti (npr. žrtveni
metali mogu biti aluminijske, cinkove i magnezijeve legure za zaštitu čelika).2

Druga elektroda, anoda, vezuje se pozitivan pol izvora jednosmjerne struje. Električnu struje kroz
spoljni dio električnog kola, prenose elektroni, a kroz elektrolit struju prenose joni prisutni u njemu.
Katodna zaštita pomoću spoljnog izvora jednosmjerne struje je moguća ukoliko su metal koji se
zaštićuje i anoda vezani elektronskim provodnikom i elektrolitom u kome se nalaze uronjeni metal i
anoda. Sam proces korozije metala u rastvorima elektrolita se odigrava prema mehanizmu
elektroemijskih reakcija.

Pri anodnoj reakciji korozionog procesa nastaju pored jona metala Mn+ i elektroni prema jednačini:

2
http://www.pa-el.hr/katodna_zastita.php

4
 M → Mn+ + ne (1.)

Istovremeno pri katodnoj reakciji korozionog procesa agensi korozije D reaguju sa elektronima sa
anodnih djelova metala prema jednačini:

D + ne → (D·ne) (2.)

Na površinu metala koji sa katodno (negativno) polarizuje dolazi višak elektrona koji ubrzava
katodnu reakciju, a usporava anodnu reakciju rastvaranja metala. Prema tome, pomjeranjem
potencijala metala u negativnu oblast (katodna polarizacija) smanjuje se brzina korozije metala, a pri
dovoljnoj katodnoj polarizaciji korozija metala biva potpuno suzbijena, odnosno brzina anodnog
rastvaranja metala postaje nula i cijela površina metala djeluje kao katoda.
Brzine reakcija iz jednačina (3.) i (4.) kojima se prikazuje proces korozije metala stoje u
logaritamskoj zavisnosti od potencijala:

jA
∆φA = βA lg (3.)
j0− A

jA
∆φk = βk lg (4.)
j0− k
∆φA i ∆φk predstavljaju prenapetost ili polarizaciju prouzrokovanu gustinom anodne struje jA,
odnosno gustinom katodne struje jk;
j0 – A je gustina struje izmjene pri ravnotežnom potencijalu φM-ravn metala M, a
j0-k je gustina struje pri ravnotežnom potencijalu φD-ravn agensa korozije;
konstante βA i βk označavaju koeficijente pravih linija koje predstavljaju zavisnost polarizacije.

3.2 Kriterijumi katodne zaštite

Kriterijumi katodne zaštite su električne veličine: zaštitni potencijal i zaštitna gustina struje –
veličine koje teorijski proizilaze iz polarizacionog dijagrama potencijal – gustina struje, dok se
praktične vrijednosti za različite eksploatacione uslove više ili manje razlikuju od teorijskih.
Stacionarni potencijal čelika u prirodnim sredinama kreće se u granicama od – 0.50 V do – 0.654 V
u odnosu na referentnu elektrodu Cu / CuSO4, a u prosjeku iznosi – 0.55 V, što se može usvojiti ako
se ne raspolaže umjerenim vrijednostima, a da se ne učini velika greška.
Ako se radi o čeliku u tlu, izmjerene vrijednosti stacionarnog potencijala od – 0.35 V do – 0.25 V
ukazuju na prisustvo lutajućih struja.
Polarizacija čelika do potencijala – 0.85 V u odnosu na istu referentnu elektrodu i održavanje tog
potencijala pružaju potpunu katodnu zaštitu. Ova velična je utvrđena još 1928 . g . bezbroj puta je
provjerena u praksii danas služi kao kriterijum za katodnu zaštitu.
Drugi kriterijum, gustina struje zaštite, utvrđuje se teško i zato se, i pored velikog značaja, u praksi
rjeđe koristi. Prosječne vrijednosti gustine struje zaštite u neutralnim rastvorima na temperaturi
okoline su: za nezasićeni čelik 100 μA /m2, za čelik zasićen organskom prvlakom 5 μA /m2, za
aluminijum 10 μA /m2 i za eloksirani aluminijum 0.01 μA /m2. U kiselim sredinama i na povišenim
temperaturama gustine struje zaštite su mnogostruko veće.

5
3.3 Uređaji za katodnu zaštitu

Katodna zaštita može da se primjeni na metalnim objektima koji se eksploatišu u tlu, morskoj vodi i
drugim sredinama sa jonskom provodljivošću.Katodna zaštita se ostvaruje pomoću stanica katodne
zaštite (SKZ). Ove stanice predstavljaju skup uređaja pomoću kojih se metalni objekat štiti. Osnovni
elementi stanica katodne zaštite su:

-izvor jednosmjerne struje kojom se štiti objekat;

-anodno uzemljenje preko koga se ostvaruje kolo struje zaštite;
-spojni kabl koji povezuje anodno uzemljenje sa pozitivnim polom izvora struje;
-spojni kabl koji povezuje negativni pol izvora struje sa objektom koji se štiti.

Pri radu stanica katodne zaštite struja od pozitivnog pola izvora prolazi do anodnog uzemljenja, a
zatim u tlo, iz tla prelazi u objekat na mjestima gdje je oštećena izolacija, ide kroz objekat do tačke
drenaže, a zatim se vraća do negativnog pola izvora struje.

3.4 Izvori jednosmjerne struje

Izvori jednosmjerne struje stanica katodne zaštite su:

-ispravljači naizmjenične struje
-generatori jednosmjerne struje.

Najčešće se primjenjuju ispravljači koji se napajaju iz mreže naizmjenične struje.Ispravljački uređaji

stanica katodne zaštite se sastoje od selenskih, germanijumskih ili silicijumskih ispravljačkih
elemenata. Stanice su obično snage 150, 300, 600 i 1200 VA.
Elementi stanica katodne zaštite smješteni su u metalnom ormaru zaštićenom od vlage, prašine i
atmosferskog elektriciteta. Metalni ormar može da bude montiran u prostoriji ili na otvorenom
prostoru, na električnom stubu, ili a tlu na betonskom postolju.
Osim stanica sa ručnom regulacijom struje i napona, proizvode se stanice katodne zaštite sa
automatskom regulacijom. Ove stanice su namjenjene za zaštitu ukopanih objekata od korozije u tlu
i korozije po dejstvom lutajućih struja, sa automatskim održavanjem zadatog potencijala na objektu
koji se štiti.
Generatori jednosmjerne struje se koriste u slučajevima kada je električna mreža daleko i ekonomski
je neopravdano dovoditi naizmjeničnu struju do stanica katodne zaštite. Za pogon generatora, u
zavisnosti od toga što je na datom mjestu najpristupačnije, mogu da se koriste vjetar, prirodni gas,
motori sa unutrašnjim sagorjevanjem i akumulatori.

3.5 Anodna uzemljenja

Anodna uzemljenja se mogu podijeliti na nekoliko načina:

-prema materijalu anoda – na čelične, ferosilicijumske, grafitne,
od platiniranih titana, niobijuma i tantala i sprega olovo – platina;
-prema obliku anoda – na cjevaste, ugaone i šipkaste;
-prema materijalu aktivatora – na anode sa koksom, ugljem i grafitom;
-prema načinu ukopavanja – na vertikalne, horizontalne i kombinovane;
-prema dubini ukopavanja – na dubinske i površinske
(maksimalno 1.5 m od površinetla do gornje ivice anode);
-prema rastojanju od objekta koji se štiti;
-na bliske i udaljene (20 do 150 m).

6
Vrsta anodnog uzemljenja se bazira u zavisnosti od otporljivosti tla, od lokacije obližnjih ukopanih
objekata, tehnoekonomskih pokazatelja. Od anoda se zahtjeva da budu pouzdane u radu i trajne i da
imaju malu i stabilnu otpornost. Najvažnije svojstvo anoda, od kojeg zavisi njihov vijek trajanja,
jeste postojanost materijala od koga su izrađene, prema elektrohemijskom rastvaranju tokom rada
stania katodne zaštite. U tom cilju se baziraju materijali koji su nerastvorljivi i odgovarajući
aktivatori. Treba težiti da vijek trajanja anoda bude najmanje 10 do 20 godina. Čelične anode su
najefikasnije i najdostupnije, ali vijek trajanja im je najkraći. Kraj njihovog rada ne mora da bude
posljedica istrošenosti uslijed korozije, već, što je mnogo češće, prekida u masi uslijed
neravnomjerne korozije. Ipak se često koriste u praksi, u obliku šina, ugaonog čelika, cijevi i šipki.
Grafitne anode su obično impregnirane lanenim uljem ili smolom i isporučuju se u standardnim
dimenzijama sa već ugrađenim kablom.
Ferosilicijumske anode se proizvode od livenog gvožđa sa 14 do 15 % Si i dodatkom Cr. Široko se
primjenjuju, nedostatak im je krtost o čemu treba voditi računa tokom trasporta.
Platinske anode se koriste za zaštitu objekata koji se eksploatišu u vodi. Ova grupa anoda se odlikuje
visokom hemijskom postojanošću i izuzetno velikom radnom gustinom strujom.
Znatne prednosti nad običnim anodnim uzemljenjem imaju dubinska uzemljenja.
Kod njih je gradijent potencijala na površini tla manji, što omogućuje njihovo ukopavanje blizu
objekta koji se štiti, što sa svoje strane smanjuje otpornost u sistemu, a time i instaliranu snagu. Zona
zaštite im je znatno veća i zato se koriste za katodnu zaštitu složenih sistema podzemnih
komunikacija i magistralnih cjevovoda, ukopanih u tlo sa visokom otporljivošću.
Dubinska uzemljenja, ovako primjenjena, maksimalno smanjuju štetan uticaj katodne zaštite na
obližnje objekte.

3.6 Kontrolno mjerni - stubovi

Kontrolni instrumenti na stanicama katode zaštite pokazuju da li sistem funkcioniše prema zadanim
parametrima. Efekat katodne zaštite kontroliše se na kontrolno – mjernim stubovima (KMS)
ugrađenim na ukopanim objektima. Na tim tačkama se mjeri pad potencijala objekat / tlo i
procjenjuje se stepen zaštićenosti objekta. KMS je ustvari, nadzemni izvod dva kabla. Kraj jednog
kabla je zavaren za zaštićeni objekat, a kraj drugog za uzemljenje. Suprotni krajevi oba kabla se
završavaju klemama ugrađenim u KMS, najčešće izrađen od betona. Na ovim klemama se mjeri pad
potencijala.

3.7 Kombinovana zaštita

Katodna zaštita se rijetko koristi kao samostalna metoda zaštite metala od korozije, jer u tom slučaju
zahtjeva velike investicije (za veliku instaliranu snagu) i veliki utrošak električne energije za zaštitu.
U praksi se kombinuje pasivna zaštita premazima i oblogama ili neorganskim prevlakama sa
katodnom zaštitom. Pasivna zaštita ima zadatak da bitno smanji struju zaštite. Katodno se u tom
slučaju štiti samo metal na dnu pora koje se praktično ne mogu izbjeći i na mjestima oštećenja
pasivne zaštite.
S druge strane, zadatak katodne zaštite je da omogući potpuno efikasnu zaštitu i sa tanjim sistemima
premaza ili oblogama, koji pokrivaju oko 99 % površine metala.
Kada se izvodi kombinovana zaštita, treba imati u vidu da za takvu vrstu zaštite ne odgovaraju
premazi kroz koje uslijed katodne polarizacije metala podloge dolazi do elektroosmoze ili koji su
skloni saponifikaciji pri povišenim vrijednostima pH. Na takvim premazima tokom vremena dolazi
do pojave plikova i premazi se razaraju.
Neophodno je voditi računa o starenju premaza i obloga, usljed čega njihovo zaštitno dejstvo
vremenom opad

7
3.8 Oblasti primjene katodne zaštite

Katodna zaštita spoljnim izvorima struje može da se primjenjuje u svim slučajevima kada je to
ekonomski opravdano i kada postoje izvori struje napajanja.
Prednosti ove metode su:
-visok stepen iskorišćenja (100 %)
-mogućnost zaštite velikih metalnih površina sa oštećenom izolacijom ili bez nje, u sredinama sa
različitom otpornošću,
-mogućnost podešavanja struje i potencijala zaštitom promjene napona,
-mogućnost automatizacije.

Nedostaci metode su:

-visoki investicioni troškovi
-neophodnost sistematske kontrole i održavanja
-opasnost od štetnog uticaja na obližnje metalne objekte.

Katodna zaštita spoljnim izvorima struje najviše se primjenjuje za ukopane cjevovode. Pod
ukopanim cjevovodima se podrazumijeva :
-magistralni gasovodi, naftavodi i produktovodi;
-sabirni cjevovodi na gasnim i naftnim poljima;
-zaštitne cijevi u gasnim i naftnim bušotinama;
-vodovodi
-parovodi
-cijevi arteških bunara itd.

Katodna zaštita spoljnim izvorima struje vrlo se efikasno primjenjuje za zaštitu unutrašnjih površina
uređaja za pripremu vode i bojlera, koje su u stalnom ili povremenom dodiru sa hladnom ili vrućom
vodom. Ovdje je karakterističan problem izbora anoda. One ne smiju da budu inertne zbog opasnosti
razvijanja vodonika i stvaranja praskavog gasa sa kiseonikom iz vode, a produkti njihove korozije ne
smiju da kvare kvalitet vode (Fe i Zn).
Katodna zaštita spoljnim izvorima struje se uspješno primjenjuje i za zaštitu unutrašnjih površina
industrijskih postrojenja, rezervoara i cjevovoda, koje su u dodiru sa manje ili više agresivnim
elektrolitima, kao što su, na primjer, onečišćene riječne vode za hlađenje, otpadne vode u hemijskim
i njima srodnim industrijama, zasićeni slani rastvori izdvojeni pri dobijanju nafte itd.
Posebna oblast primjene katodne zaštite spoljnim izvorima struje su plovila i hidrotehnički uređaji u
morskoj, a u izvjesnim slučajevima i u riječnoj i jezerskoj vodi.
Materijali anoda za katodnu zaštitu u morskoj vodi su: grafit, ferosilicijum, olovo legirano srebrom,
antimonom i kalajem i platinirani titan.

8
3.9 Proračun katodne zaštite cjevovoda

3.9.1 Proračun stanice katodne zaštite

Proračun stanice katodne zaštite može da se izvodi na dva načina. Prvi način je proračun snage
stanice potrebne da se zaštiti cjevovod određene dužie. U drugom slučaju je snaga stanice određena i
izračunava se dužina cjevovoda koji efikaso štiti data stanica.

Pri proračunu se ne mogu uzeti u obzir svi lokalni uslovi koji se često mjenjaju već na rastojanju od
nekoliko metara trase. Proračuni se zasnivaju na pretpostavci da su uslovi jednoobrazni i zato su
dobijeni podaci samo približni i zahtjevaju provjeru i korekciju na licu mjesta. Osnovni faktori koji
utiču na tačnost proračuna su otpornost tla i same izolacije. Zato su rezultati dobijeni proračunom
utoliko tačniji, ukoliko je izolacija cjevovoda kvalitetnija. Najveće greške u proračun katodne zaštite
unose nepravilna ocjena provodljivosti izolacije cjevovoda i oštećenja izolacije. Zato na njih treba
obratiti posebnu pažnju.

Cilj proračuna je određivanje snage stanice katodne zaštite. Kolo katodne zaštite je niz redno
vezanih otpornosti, a na svakoj od njih dolazi do određenog pada napona. Da bi se odredio
neophodni napon zaštite, treba odrediti sve padove napona i sabrati ih. Struja je u svakom dijelu kola
ista. Zato, da bi se odredila struja zaštite, dovoljno je odrediti njenu veličinu u bilo kom dijelu kola.
Praktičan značaj za proračun imaju padovi napona na granici između cjevovoda i tla,na granici
između anode i tla i u spojnim cjevovodima.

9
4. Katodna zaštita protektorima
4.1 Principi katodne zaštite protektorima

Po vezivanju dva metala različitih elektrodnih potencijala, koji se nalaze u elektrolitu, između metala
protiče električna struja zbog razlike njihovih potencijala. Metal sa elektropozitivnijim potencijalom
se u takvom sistemu ponaša kao katoda, a elektronegativniji metal kao anoda, usljed čega se katodni
metal u spregu manje rastvara od istog, samo nespregnutog metala.
Katodna zaštita čelika od korozije u tlu, koja u najvećem broju slučajeva nastaje pri djelovanju
kiseonika, izvodi se pomoću protektora, kao što su, na primjer, legure magnezijuma.
Razmatranjem katodne protektorske zaštite čelika zaključuje se da se ovaj način zaštite zasniva na
žrtvovanju magnezijuma, odnosno protektora.

4.2 Uređaji za zaštitu protektorima

Uređaji za zaštitu protektorima sastoji se od:

-anodnog protektora ili grupe protektora, ugrađenog na određenom rastojanju od objekta koji se štiti.
-aktivatora u koji je smješten protektor
-izolovanog spojnog kabla koji spaja protektor sa objektom koji se štiti, direktno ili preko kontrolno
mjernog stuba
-kontrolno – mjernog stuba kroz koji prolazi kabl i u kome postoji mogućnost da se električna veza
privremeno prekine da bi se obavila kontrolna mjerenja.

Kriterijumi upotrebljivosti metala i legura kao protektora su:

-dovoljno visok negativni stacionarni potencijal u datoj sredini,
-ravnomjernost rastvaranja
-minimalna polarizacija
-neznatno samorastvaranje
-visok strujni kapacitet

U praksi protektorske zaštite najveću primjenu imaju protektori od legura cinka, magnezijuma i
aluminijuma. Cink za rotektore mora da bude čistoće 99.99 %. Primjese Fe, Cu i Pb štetno utiču na
rad cinka, jer izazivaju pasivaciju njegove površine, smanjenje struje zaštite i smanjenje strujnog
kapaciteta. Protektori od cinka se primjenjuju za zaštitu čeličnih objekata u morskoj vodi i tlu. Ako
se ovi protektori primjenjuju u slanoj vodi, naročito na povišenim temperaturama, postoji opasnost
da cink i čelik spontano promjene polaritet.
Prednosti protektora od cinka su visok koeficijent dejstva, niska cijena i odustvo varničenja pri udaru
o čelik. Ovo posljednje je od velikog značaja pri protektorskoj zaštiti tankera za naftu. Nedostatak
im je mala razlika potencijala u odnosu na čelik (oko 0.25 V).

Magezijum ima velik teorijski strujni kapacitet, ali je kod njega jako izraženo samorastvaranje,
naročito u prisustvu primjesa Fe, Ni, Cu, Si, Pb i Sn. Tada mu je koeficijent korisnog dejstva samo
oko 25 %. Protektori od magnezijuma se primjenjuju za zaštitu metalnih objekata u morskoj i slatkoj
vodi i u tlu sa otporljivošću manjom od 100 Ω·m.
Prednosti ovih protektora su velika razlika potencijala u odnosu na čelik (oko 0.7 V) i mogućnost
zaštite aluminijuma, na primjer, na trupovima brodova.
Glavni nedostaci su mali koeficijent korisnog dejstva i opasnost od varničenja pri udaru o čelik. Čist
aluminijum se lako anodno polarizuje i pasivira. Zato se za protektore koriste isključivo legure
aluminijuma.

10
Protektori koji služe za zaštitu ukopanih metalnih objekata postavljaju se u aktivatore, koji su smješa
gline i neorganskih soli. Aktivatori znatno povećavaju koeficijent korisnog dejstva protektora.
Vijek trajanja protektora zavisi od njegovog oblika i dimenzija. Povećanje površine utiče na
povećanje koeficijenta korisnog dejstva, a odgovarajući oblik protektora omogućava njegovo
ravnomjerno rastvaranje.
Protektori mogu da budu cilindrični, pločasti, u obliku kupa, diskova, polusfera, itd. Protektori se
postavljaju pojedinačno ili u grupama, što bliže objektu koji štite, da bi se smanjila otpornost u kolu
struje zaštite. U vodenim sredinama oni se montiraju na samim objektima sa izolacionim
međuslojem, a u tlu na 3 do 4 m od objekta, na dubini 2 do 4 m od površine tla.
Zaštitni efekat protektora se registruje odmah poslije njihovog spajanja sa objektom koji se štiti,
međutim, maksimalna struja zaštite počinje da protiče tek kroz izvjesno vrijeme, ponekad i poslije
dvije nedjelje.

4.3 Oblasti primjene zaštite protektorima

Zaštita metala protektorima je najstarija i najjednostavnija metoda elektrohemijske zaštite.

Prednosti protektora su:
-ne zavise od izvora struje,
-jednostavno se ugrađuju
-ne moraju se često kontrolisati
-neznatno utiču na susjedne metalne objekte
-racionalnije se koristi struja zaštite

Nedostaci protektora su:

-nepovratno se gubi materijal uslijed rastvaranja i zato treba da se povremeno mjenjaju
-produkti korozije mogu da zagađuju sredinu
-neprimjenjivi su u sredinama sa većom otporljivošću
-daju relativno male struje zaštite

U određenim uslovima protektorima se uspješno štite:

- sa spoljne strane: cjevovodi sa dobrom izolacijom ili lokalizovanim oštećenjem, ukopani rezervoari
i cisterne za gorivo
- sa unutrašnje strane: rashladni sistemi, naročito ako koriste onečišćenu riječnu ili morsku vodu,
parni kotlovi i bojleri, tankovi za naftu sa morskom vodom kao balastom, bušotinske cijevi i sabirni
cjevovodi na naftnim poljima, kroz koje osim nafte prolazi zaslajena plastna voda, podvodni dijelovi
brodova, u određenim slučajevima obalski i lučki uređaji, elementi brana, plovećih dokova i
platformi, podvodni stubovi, itd.

4.4 Proračun zaštite protektorima

Zaštita metala protektorima se projektuje po istim principima kao katodna zaštita, uz izvjesna
pojednostavljenja.
Pri projektovanju protektorske zaštite nije potrebno određivati snagu jednog protektora, jer je ona
konstantna i poznata. Proračun se sastoji u određivanju zone dejstva jednog protektora. Zatim se
dužina dionice cjevovoda koju treba štititi dijeli dužinom zone dejstva jednog protektora i dobije se
broj protektora koji će ravnomjerno raspoređeni ili grupisani štititi datu dionicu.
Vijek trajanja protektora zavisi od njegove težine, struje koju daje i elektrohemijskog ekvivalenta
legure od koje je protektor izgrađen.

11
 5. Anodna zaštita

5.1 Principi anodne zaštite

Anodnom polarizacijom metala koji se mogu pasivirati ostvaruje se njihova zaštita od korozije,
poznata pod imenom anodna zaštita.
Sama anodna zaštita metala se izvodi na dva načina: vezivanjem metala za pozitivan pol izvora
jednosmjerne struje, ili, pak, vezivanjem metala koji se zaštićuje za elektropozitivniji metal.
Vezivanjem za pozitivan pol izvora jednosmjerne struje metal može da bude preveden iz aktivnog
stanja u pasivno ili transpasivno stanje, zavisno od veličine anodne polarizacije.
U cilju praktične realizacije anodne zaštite metala najvažnije je odreditit oblast potencijala u kojoj se
metal nalazi u pasivnom stanju; anodnom polarizacijom preko spoljnog izvora jednosmjerne struje
metal se održava u oblasti pasivnog stanja i na taj način se korozija metala smajuje u većoj ili manjoj
mjeri.

Slika 3. Skica izvedbe anodne zaštite čeličnog tanka

Tank ili reaktor, kako se vidi iz skice prikazane na slici 3, priključuje se na potenciostat kao
radna elektroda. Kao inertna protuelektroda koristi se Pt-lim ili grafitna elektroda, dok izbor
referentne elektrodi ovisi o korozivnom mediju.3

Da bi se izbjeglo neželjeno pomjeranje potencijala anodno zaštićenog metala u aktivnu ili

traspasivnu oblast, pri anodnoj zaštiti se koriste regulacioni uređaji – potenciostati, koji automatski
održavaju zadati potencijal potpunog pasiviziranja.
Efekat anodne zaštite se smajuje pa čak i potpuno anulira, ako su u elektrolitu prisutni anioni, npr.
Hloridi, koji onemogućuju stvaranje kompaktnog pasivnog filma, i dovode do pojave piting korozije
i naponske korozije.
Anodna zaštita metala se može ostvariti i vezivanjem za metal čiji je potencijal pozitivniji od
potencijala metala koji se zaštićuje. Elektropozitivniji metal se naziva katodni protektor. Osnovna
uloga katodnog protektora je da učini potencijal metala koji se zaštićuje pozitivnijim, odnosno da
prevede metal u pasivno stanje. Zaštita metala primjenom katodnog protektora se može ostvariti

3
http://www.fkit.hr/files/nastava/zel/14-Pasivacija%20i%20pasivnost%20metala.pdf

12
ukoliko je korozioni potencijal metala pozitivniji od potencijala njegovovg pasiviziranja, katodna
polarizabilnost mala i omski pad napona sistema neznatan.
Za anodnu zaštitu metala nije dovoljno da se vezivanjem za katodne protektore korozioni
(stacionarni) potencijal učini pozitivnijim, već je neophodno da se korozioni potencijal metala
pomjeri u oblast pasivnog stanja.
Anodna zaštita, odnosno pasiviziranje metala i legura u nekim agresivnim sredinama postiže se
legiranjem elektropozitivnijim elementima koji imaju ulogu mikrokatoda.

5.2 Uređaji za anodnu zaštitu

Električni dio uređaja za anodnu zaštitu se sastoji od dva kola:

- energetskog kola u kome su izlazne kleme potenciostata spojene sa katodom i objektom koji se
štiti,
- mjernog (potencijalnog) kola, u kome su potenciostat i instrument za mjerenje potencijala
povezani sa referentnom elektrodom i objektom koji se štiti.

U uređajima za anodnu zaštitu po pravilu se koriste potenciostati koji održavaju zadati potencijal
metala. Snaga potenciostata mora da bude desetak puta veća od snage potrebne za održavaje
pasivnog stanja metala. Orijentacioni parametri industrijskih potenciostata su:
- izlazni napon 5 – 50 V
- izlaza struja 20 – 60 A
- tačnost održavanja potencijala ± 10 m V
- brzina dejstva do 2 s

Izuzeto, ako je kod nekih metala opseg potencijala pasivnog stanja veliki, a odgovarajuća struja
stabilna, mogu se umjesto skupih potenciostata koristiti ispravljači sa stabilizatorom napona.
Referentne elektrode se dijele na:

-elektrode sa elektrolitičkim ključem, komplikovane konstrukcije, ali veoma tačne: kalomelove,

srebro / srebro hloridne, sulfatne i oksidne živine elektrode;
-elektrode neposredno smještene u agresivnu sredinu, jednostavne su i manje tačne, a u zavisnosti od
sredine one mogu biti izrađene od platine, molibdena, volframa, itd.

13
5.3 Oblasti primjene anodne zaštite

Praktičnom izvođenju anodne zaštite redhodi laboratorijsko određivanje gustine struje

pasiviziranja, oblasti pasivnosti i gustine struje u oblasti pasivnosti u zavisnosti od različitih
parametara korozionih sredina sa kojima su u dodiru ispitivani materijali: tempereture, koncetracije i
brzine protoka.
Istovremeno sa određivanjem parametara zaštite ispituje se materijal katoda i vrši njihov izbor. U
obzir dolaze oni materijali koji su pri zahtjevanoj katodnoj polarizaciji postojani u odgovarajućim
uslovima.
Anodno se efikasno štite nerđajući hromni i hrom – nikal – čelici u kontaktu sa sumporom,
fosfornom i sulfonskom kiselinom i oleumu. Takođe se pod dejstvom anodne polarizacije dobro
pasivizira titan.

Ugljenični čelici se štite anodno u nizu rastvora soli, naročito nitrata i sulfata. Anodna zaštita
ugljeničnog čelika riješava problem uskladištenja i prjevoza rastvora vještačkih đubriva koji sadrže
amonijak, amonijum – nitrat i karbamid na temperaturama 90 ºC.

Praktičnu primjenu nalazi anodna zaštita čelika u alkalnim rastvorima, sa niklom kao katodom.
U novije vrijeme pokušava se sa primjenom anodne zaštite u cilju sprječavanja pojave pitinga na
čeliku u rastvorima halogenida i međukristalne naponske korozije ugljeničnih čelika u alkalnim
rastvorima.

Dobre rezultate daje kombinovano dejstvo anodne zaštite i nitritnih inhibitora na hrom – nikal –
čelike koji se eksploatišu u rastvorima hlorida. To se objašnjava činjenicom da su inhibitori sa
pasivizirajućim dejstvom efikasni samo u određenim opsezima potencijala koji se postižu i
održavaju anodnom polarizacijom.

14
6. Zaštita od korozije pod dejstvom lutajućih struja
6.1 Izvori lutajućih struja i korozija koju one izazivaju

Poznato je da smijer i vrijeme proticanja , kao i jačina električne struje u tlu zavise od mnogih
faktora. Ovi faktori se mijenjaju tokom vremena i zato se ove struje zovu lutajuće.
S gledišta opasnosti od korozije ukopanih metalnih objekata, najznačajniji su oni izvori električne
struje koji djelimično ili potpuno, neželjeno ili planski koriste tlo kao dio električnog kola. Tu
spadaju elektrificirana željeznica, tramvaj, metro, vazdušne linije visokog napona i uređaji za
katodnu zaštitu podzemnih metalnih objekata.
U nepovoljnim okolnostima lutajuće struje mogu da iznesu 70 do 80 % pogonske struje.
Kod katodne zaštite tlo kao provodnik je dio strujnog kola. Kada su dionice cjevovoda koji se štite
velike dužine, anodna uzemljenja se ukopavaju na odstojanjima od nekoliko kilometara. Ako se
katodno štite cjevovodi sa lošom izolacijom ili ako se istovremeno štiti nekoliko objekata, katodni
uređaji mogu da budu izvori lutajućih struja jačine desetina, pa i stotina ampera.
Lutajuće truje, ako prolazeći kroz tlo naiđu na ukopane metalne objekte neizolovane ili sa oštećenom
izolacijom, ulaze u njih idući linijom manje otpornosti. Na određenim mjestima, da bi se kolo struje
zatvorilo, ove struje napuštaju metalne objekte i vraćaju se u svoj izvor. Metalni objekti se na
mjestima ulaska lutajućih struja u njih polarišu negativno i ponašaju se kao katode, a mjesta izlaska
lutajućih struja se polarišu pozitivno i postaju anode. Na tim mjestima dolazi do korozije metala, tzv.
Elektrokorozije, utoliko intenzivnije, ukoliko su ta mjesta manja, odnosno gustina struje veća.
Osim cjevovoda, od elektrokorozije su ugroženi ukopani energetski i TT – kablovi, rezervoari, cijevi
arteških bunara, metalne konstrukcije naftnih i gasnih bušotina, itd.
Osnovna veličina koja karakteriše intenzitet elektrokorozije je jačina, odnosno gustina struje koja
izlazi iz ukopanog objekta u tlo. Ako je iz nekog razloga određivanje gustine struje otežano ili
nemoguće, opasnost od elektrokorozije se određuje na osnovu veličine potencijala ukopanog
objekta u odnosu na tlo.

Polazeći od prirode elektrokorozije razrađene su dvije grupe postupka zaštite.

Prva grupa obuhvata kompleks mjera za smanjenje lutajućih struja u tlu. Ove mjere se mogu
sprovoditi kod elektrificiranog transporta, ali nemaju smisla kod sistema katodne zaštite.
Osnovne mjere za smanjenje lutajućih struja u tlu su:
-povećanje prelazne otpornosti šina / tlo, npr. Natapajem podloge i pragova elektroizolacionim
materijalom,
-povećanje provodljivosti šina, povećanjem njihovog presjeka, premošćivanjem pojedinih dionica ili,
gdje je moguće, njihovim zavarivanjem,
-povećanje broja napojnih podstanica,
-povećanje broja i provodljivosti odvodnih linija,
-izolacija šina od čeličih konstrukcija mostova.

Druga grupa zaštitnih mjera obuhvata intervencije na ukopanim metalnim objektima. Svrha ovih
intervencija je da se što više spriječi ulazak lutajućih struja u objekte i smanji štetno dejstvo lutajućih
struja koje uđu u objekte.
Pri sprovođenju ovih mjera treba voditi računa o sljedećem:
-da se na ukopanim objektima eliminišu anodne zone i zone promjenljivog zraka,
-da potencijal objekata u odosu na tlo bude u svim tačkama negativan,
-da se ovaj potencijal nalazi u granicama između minimalnog zaštitnog i maksimalnog dozvoljenog.

15
Ulazak lutajućih struja u objekte eliminiše se pojačanom izolacijom na onim dionicama ukopanih
objekata za koje se mjerenjima utvrdi da su u tom pogledu najugroženije, ili odgovarajućim
ekraniranjem.
Najrasprostranjenije metode smanjenja štetnog dejstva lutajućih struja koje uđu u ukopane objekte su
elektrodrenažna zaštita i zaštita polarizovanim protektorima.
Ako se ukopani objekat poveže drenažnim premošćenjem sa šinama u blizini električne podstanice,
potencijal objekta u odnosu na tlo postat će negativan i približit će se potencijalu šina u tački
premošćenja, a anodna zona postat će katodna. Lutajuće struje će se iz objekta vraćati u šine kroz
premošćenje. Jačina ovih struja zavisit će od otpornosti premošćenja i razlike potencijala između
objekta i šina. Ovakvo odvođenje lutajućih struja iz ukopanih objekata, koje nije praćeno stvaranjem
anodnih zona i korozijom, naziva se elektrodrenažna zaštita.
Da bi elektrodrenažna zaštita bila efikasna, otpornost drenažnog premošćenja mora da bude znatno
manja od prelazne otpornosti između šina i ukopanog objekta.
Drenažni uređaji se sastoje od slijedećih elemenata:

-drenažnog premošćenja, ustvari, aluminijumskih ili bakarnih kablova koji služe za odvođenje
lutajućih struja iz ukopanih objekata i šine,
-reostata za ograničenje proticanja lutajućih struja kroz drenažni kabal
-ampermetra za kontrolu jačine struje
-ventilnih uređaja koji omogućuju prolazak struje samo od ukopanog objekta prema šinama
-osigurača za sprječavanje strujnih udara
-prekidača

U zavisnosti od oblasti primjene drenažni uređaji se dijele na direktni, polarizovane i pojačane.

Osnovni element svih drenažnih uređaja je drenažno premošćenje (kabl) od ukopanog objekta (tačka
drenaže) do drenažnog uređaja i od drenažnog uređaja do šina.
Direktni drenaži uređaji su veoma jednostavni. Oni omogućavaju regulaciju, ograničavanje i
kontrolu struje koja se drenira.
Polarizovana drenaža se koristi u zonama lutajućih struja promjenljivog smijera. Polarizovani
drenažni uređaji se razlikuju od direktnih po tome što imaju ventilni uređaj koji omogućuju da
lutajuće struje protiču samo u jednom smijeru – od ukopanog objekta do šina.Pojačane drenaže se
koriste ako lutajuće struje potiču iz više izvora i imaju promjenljivi smijer, ili ako nije ekonomski
opravdana primjena drenažnog kabla velikog presjeka. To je , ustvari, obična stanica katodne zaštite.
Jedina je razlika u tome što se njen negativan pol vezuje za objekat koji se štiti, a pozitivni za izvor
lutajućih struja. Ovakvom drenažom se odvodi struja u željenom smijeru i pojačava efekat katodne
zaštite. U ovom slučaju šine predstavljaju anodno uzemljenje.
Pored drenažne zaštite, u praksi se primjenjuju polarizovani protektorski uređaji.
Polarizovani protektori su obični metalni protektori koji se spajaju sa ukopanim objektima preko
ventilnih uređaja(dioda ili tranzistora). Pozitivan pol diode se vezuje za protektor, a negativan pol za
objekat koji se štiti. Zahvaljujući takvom uključivanju lutajuće struje protiču samo od ukopanog
objekta ka protektoru. Kada nema lutajućih struja, polarizovani protektori se ponašaju kao obični
protektori.

16
 7.Zaključak
U danasnjem vremenu primjene sve veće količine hemikalija, zagađenja okoline raznim otpadnim
materijama, pojava kiselih kiša, korozija kao pojava nenamjernog razaranja konstrukcijskih
materijala sve je vise prisutna. Takođe sve je veća potreba da se štite metali od korozije. Primjenom
elektrohemijskih metoda zaštite metala anodna, katodna i protektorska u velikoj mjeri se doprinosi
pravilnom radu pogona, onemogućava se gubitak proizvoda curenjem, sprječava se onečišćenje
proizvoda i okoliša

17
8. Literatura
1.
2. http://www.fkit.hr/files/nastava/zel/14-Pasivacija%20i%20pasivnost%20metala.pdf
3. http://www.pa-el.hr/katodna_zastita.php

18