KAZIM KOYUNCU KLTR MERKEZ

TEMEL MZK ETM ATLYES DERS NOTLARI Hazrlayan: lyas CERAN- Ezgi CANIGR

TEMEL MZK BLGLER

Mzik Nedir? *Mzik hakknda ok fazla tanm vardr. Hepsi de kabul edilebilir tanmlardr, ancak hepsini iine alacak genel bir tanm yapmak olduka zordur. Ancak yine de tanmlamaya alrsa yle diyebiliriz: Mzik, insanlarn hislerini, dncelerini, doadan aldklarn ve bazen de salt doay anlatan, ifade eden, dzenlenmi seslerdir. En ilkel alardan beri var olduu bilinmektedir. Eski Yunan Felsefesinde mziin etkisi youn olarak grlr. Nitekim; Musiki-musika-muzika-mzik kelimeleri Yunanca kkenlidir. Yunan alfabesinde m-o-u-s-a harfleriyle yazlan ve musa diye okunan peri anlamndaki kelimenin sonuna gelen ike veya ika taks, o kelimeye konuulan dil anlamn kazandrr; Elenika (Yunanca), Turkika (Trke), talika (talyanca) rneklerinde olduu gibi. Musaya eklenen ike taks, peri szcne de perilerin konutuu dil anlamn verir.( ta musik ) Msikiye daha sonralar toplumumuzda slmi terimle meleklerin dili denilmitir.(Elest bezminin avazesi) Bu durum, mzie eski alardan itibaren batda da douda da tanrsal zellikler atfedildiini gsterir. Mzik; hem bir sanat hem de bir bilimdir. Duygusal olarak alglannn yan sra akl ile de kavranabilir. Bu zellii ile bireyin ve toplumun duyu ve bili asndan durumunu belirledii gibi, geliim ve deiimini de salayan organik bir yapdr. Sesin en gzel ekli mzik ile dile gelir. Resim, renklerin birlemesinden; iir, kelimelerin kaynamasndan nasl oluuyorsa; mzik de seslerin, duygu, dnce ve heyecanmz anlatmak zere belli bir estetik anlayna gre seilip ilenmesinden olumaktadr.

Ses Herhangi bir cisimden kan ses dalgalarnn hava araclyla kulamza ulamasna ses denir. nsan kula 20 ve 20.000 Mhz arasndaki sesleri duyabilmektedir. Sesin zellikleri yle sralanabilir: 1.Sesin Ykseklii: Seslerin tizliini(inceliini) ve pesliini (kalnln) ifade eder. 2.Sesin Tns: Sesin ayrt edilebilme zellii olan rengi-kiiliidir. rnek, insan sesi,keman sesi, piyano sesi 3.Sesin iddeti(Grlk): Sesin kuvvetliliini ve hafifliini ifade eder.
2

4.Sesin sreklilii: Sesin zaman iindeki yaylmn ifade eder. Uzunluk ve ksaln belirtir. 5.Sesin Vurgusu: fade ve yorum itibariyle seslerin vurgulanmasdr.

Ritim Seslerin belirli bir sre ierisinde ahenkli ve dzenli sralanmasn salayan unsurdur. Solfej okuma anlamna gelir. Notalar adlaryla, sesleriyle ve sreleriyle okumaya denir. Bona Sesleri sadece adlar ve sreleriyle okumaya denir. Vuru Bir mzik yapn okurken sreleri oranlayp llendirebilmek iin uygulanan ynteme vuru denir. Vuru l esas alnarak yaplr.El, ayak veya baka materyallerle uygulanabilir. Porte *Notalarn zerine yazld be izgi, drt eit aralktan oluan ekle porte ya da dizek ad verilir. Notalar portenin zerinde aldklar yere gre birbirinden ayrt edilir. Nota Nota szck olarak Latince kkenlidir. Not kayt anlamnda kullanlr. Sesleri kayr etmekle ilgili bir terimdir. Bugn kullandmz evrensel nota dili ve porte 11. yzylda talya da bir rahip ve mzik adam olan Guido dArezzo Tarafndan bulunmutur. Notaya isimlerini veren bir ilahinin her msrasnn ilk hecesidir. Bu sralama daha sonra si sesinin eklenmesiyle ve 17.yy da Donun UT kelimesinin yerini almasyla yle sralanmtr: Do, re, mi, fa, sol, la, si. La sesinin uluslararas bir standarda kavuturulmasyla frekans 440 Hz. olarak saptanmtr. La notasnn temel alnmasnn nedeni bebeklerin ilk doduunda la sesi karmalardr.

*Seslerin yksekliklerini ve srelerini gsteren iaretlere nota denir. yle dnebiliriz: Yazdaki harflerin yerine mzikte notalar vardr. Her nota belli bir sesi iaret eder. Nota okumay bilen bir kii, notalara bakarak hem o sesin yksekliini (incelik-kalnlk ayrmn), hem de o notann ne kadar sreyle devam edeceini (alnacan ya da syleneceini) anlar. (Bkz. rn 1)

rnek.1 7 adet nota ismi vardr: Do-Re-Mi-Fa-Sol-La-Si. Bu notalar ngiliz sistemine gre harflerle de adlandrlr. Srasyla yledir: Do:C, Re:D, Mi:E, Fa:F, Sol:G, La:A, Si:B. (Bkz. rn 2)

Do Re Mi Fa Sol La Si Do rnek.2

Anahtarlar *Nota adlaryla belirtilen kesin ses yksekliklerinin tam olarak bilinebilmesi, daha basit bir deyile notalarn okunabilmesi, ayrt edilebilmesi iin kesinlikle gerekli olan aralardan biri de anahtardr. Banda anahtar grmediimiz bir dizekte yer alan notalara isim veremeyiz. 3 eit anahtar vardr: Sol, Fa ve Do.

Sol Anahtar:
4

Sol anahtar adn sol notasndan alr. Portenin ortasndan (alttan 2. izgiden) balar ve dolaysyla burada yer alan nota sol adn alr. (Bkz. rn. 3)

rnek.3 Fa Anahtar: Kaln sesleri gstermek iin kullanlr. Anahtarn iki noktas arasndan geen izgi portede Fa notasn gsterir. Dier notalar buna gre isimlendirilir. (Bkz. rn. 4)

rnek.4 Do Anahtar: Portenin 1., 2., 3. ve 4. izgilerinden balayarak yazlmak zere drt tr vardr. Anahtarn ortasndaki birleim yerindeki izgiye Do notas yazlr. Dier notalar buna gre adlandrlrlar. (Bkz. rn. 5)

rnek.5 Nota Deerleri *Bir notay grdmz zaman sadece o sesin yksekliini deil, ne kadar sreyle alnacan da dnmek zorundayz. Nota yazs sadece ses yksekliini deil, sesin uzunluunu da belirtir. Porte zerinde sralan biimlerinden notann yksekliini ayrt ettiimizi daha nce sylemitik. Notalarn ekillerinden de o notann deerini (sresini), yani, ne kadar sreyle alnacan anlarz. Gnmzde kullanlan en uzun nota, birlik notadr. Birlik nota 4 vuru sresince uzar. (Bir arkya el ya da ayak vurarak elik ettiimizde aslnda o arknn vurularn veririz. Vuru dediimiz ey, belirli bir ritimde art arda
5

sralanan birimlerdir. Dzenli kalp atn ya da saat tik-taklarn rnek verebiliriz.) Birlik nota, u ekilde gsterilir: (Bkz. rn. 6)

rnek.6 Portenin hangi izgisi zerinde yer alrsa alsn, bu ii bo grdmzde, o notann 4 vuru sresince uzayacan anlarz. ekli

Birlik, yani 4 vuruluk notay zaman olarak ikiye blersek iki vuruluk notalar elde ederiz. ki vuruluk notalara verilen isimse ikilik notalardr. kilik nota u ekille ifade edilir: (Bkz. rn. 7)

rnek.7 (Burada nemli iki noktay anlamak gerekir: Birincisi; nota ismi (rn; do,re,mi vs.) ile nota sresinin ismini kartrmamak gerekir. Birlik ya da ikilik olarak adlandrdmz ey, nota sresi nin ismidir. kincisi nokta udur; nota sresi ile nota sresinin ismi kartrlmamaldr. rnein, yukarda anlatld gibi birlik nota, bir vuru deil, 4 vurutur. Birlik nota sresinin addr.) kilik notay vuru olarak ikiye bldmzde iki tane drtlk (bir vuruluk) nota elde ederiz. (Bkz. rn. 8)

rnek.8 Drtlk nota ikiye blndnde iki tane yarm vuruluk nota elde edilir. Bu yarm vuruluk notalar sekizlik olarak adlandrlr. (Bkz. rn. 9)

rnek.9

ki ya da daha fazla yarm vuruluk (sekizlik) nota yan yana geldiinde gruplamann daha rahat yaplabilmesi ve daha rahat okunabilmesi iin, genellikle u ekilde kuyruklar birletirilerek yazlr: (Bkz. rn. 10)

rnek.10 Bu yazm ekli notann sresini deitirmez. Yarm vuruu ikiye blersek de iki tane eyrek vuruluk (onaltlk) nota elde ederiz. ki ya da daha fazla yarm vuruluk nota yan yana geldiinde oluan yazm fark, bundan sonra bleceimiz notalarda da geerlidir. (Bkz. rn. 11)

rnek.11 Onaltlk notay ikiye bldmzde otuzikilik (1/8 vuruluk), otuzikilii bldmzde altmdrtlk, altmdrtl bldmzde ise yzyirmisekizlik nota elde ederiz. (Bkz. rn. 12) Ancak altmdrtlkten sonraki notalar ok seyrek kullanlr.

rnek.12 Uzatma aretleri Uzatma Noktas *Herhangi bir notann yanna konulan nokta, o notay kendi deerinin yars kadar uzatr. rnein, iki vuruluk bir nota kendi deerinin yars kadar uzayaca iin 3 vuru olarak, bir vuruluk bir nota ise, bir buuk vuru olarak alnr ya da okunur. (Bkz. rn. 13)

rnek.13
7

*Bunun yannda eer bir notann yannda iki tane nokta varsa, o notann deeri birinci notann yars kadar uzatlr.(Bkz. rn. 14)

rnek.14 Uzatma Ba *Ayn ad tayan iki notay birbirine balayan baa uzatma ba denir. Uzatma ba ile birbirine balanan notalardan iki notann sresi birinciye eklenerek okunur. (Bkz. rn. 15)

rnek.15

* Puandorg ya da fermata ad verilen iaret ise, notay serbest olarak uzatr. Puandorglu nota genellikle kendi deerinin iki kat kadar uzar, ancak yorumcu isterse bunu daha ksa ya da uzun yapabilir. (Bkz. rn. 16)

rnek.16

Mzikte Esler

*Tpk konumalarmzdaki duraksamalar, yazdaki noktalar gibi, mzikte de ou zaman cmle bitilerinde es yani susulmas gereken yerler vardr. Esi grdmz yerde, deeri kadar susarz. *En uzun es de yine 4 vuruluktur. (Bkz rn. 17) Ancak bir eserde, daha fazla susulmas isteniyorsa, o lye 4 vuruluk es konur ve yanna ya da zerine ka l boyunca susulmas gerektii yazlr. (Bkz. rn. 18)

rnek.17

rnek.18 *Srasyla drt vuruluk, iki vuruluk, bir vuruluk, yarm, eyrek ve 1/8 vuruluk eslerin yazl da yledir: (Bkz. rn. 19)

rnek.19 l Kavram ve l izgileri *Herhangi bir nota yazsna baktmz zaman, mziin izgilerle kendi iinde blmlere ayrldn grrz. te bu izgilere, l izgisi, iki l izgisi iinde kalan blmeye de l denir. (Bkz. rn. 20) Notalarn zamana gre dzenlenmesi iin llere ayrmak gereklidir.

rnek.20

*Bir para ya da eser bittiinde, biri ince biri kaln iki izgiden oluan bir sembolle, parann bittii belirtilir. Bu izgiye de biti ya da final izgisi denir. (Bkz. rn. 21)

rnek.21 *Eer ift izgi bu ekildeyse (Bkz. rn. 22) bu, baa dnlmesi gerektii anlamna gelir. Bu durumda para, en baa dnerek iki kez alnm olur. Reprise ad verilen bu sembol eer daha nceden ters ynl olarak grdysek, en baa dnmek yerine, grdmz ilk yere dneriz. (Bkz. rn. 23) Baz durumlarda parann ilk tekraryla, ikinci tekrarnn bitiinin farkl olmas istenir. Bu durumlarda, dolap denilen sembolle, parann 1. ve 2. Bitiinde alnacak ksmlar belirlenir. Tekrar iaretinden baa dndkten sonra, 2. alta, 1. dolap es geilir ve 2. dolaptan itibaren alnarak bitirilir. (Bkz. rn. 24)

rnek.22

rnek.23

rnek.24 Ritim Nedir? *Ritim aslnda sadece mzie has birey deil, doada ve evrende var olan bir olgudur. Daha nce de szn ettiimiz kalp at, gece ve gndzn hi durmadan birbirini izlemesi, nefes al-verii buna rnektir. Mzikte ise, vurular bir araya geldiinde gruplanr, vurgu ald vurua gre, ikili ya da l gruplar oluturur.
10

llerin Zamana Gre Dzenlenmesi ki Zamanl ller *Biri gl, teki zayf, iki vurutan oluur. En ok kullanlan iki zamanl l iki drtlktr. Vuru says stte, sre birimi olan drtlk ise alta yazlarak gsterilir. (Bkz. rn. 25)

rnek.25 *Burada kartrlmamas gereken udur. Bu bize, her lnn iinde iki tane drtlk deerinde nota olacan belirtir. ki tane drtlk nota kullanlmas art deildir. Toplam iki vuru olacak ekilde notalar gruplanr ve yazlr. (Bkz. rn. 26)

rnek.26 *ki zamanl llerde en ok kullanlan iki drtlk olmasna ramen, iki ikilik ya da iki sekizlik de sk sk grlr. (Bkz. rn. 27)

rnek.27 Zamanl ller *Mzik ierisinde bir gl, iki zayf vuru duyuluyorsa, zamanllk var demektir. Yine en ok kullanlan zamanl l ekli drtlktr. Ancak, birlik, ikilik ya da sekizlik de kullanlr. (Bkz. rn. 28) zamanl llere, valslerde sk rastlanr.

11

rnek.28 Drt Zamanl ller *Drt zamanllkta iki vurgulu iki grup vardr, ama birinci vurutaki vurgu daha gldr. Drt drtle ok sk rastlanr. Drt ikilik ve drt sekizlik de kullanlan drt zamanl llere rnektir. (Bkz. rn. 29)

rnek.29 *Bazen l zamannn olmas gereken yerde C harfine benzer bir sembol grrz. Bu sembol de Drt drtlk yerine kullanlmaktadr. (Bkz. rn. 30). Srelerin vurular ise belirli bir kalba gre yaplr.(Bkz. rn. 31)

rnek.30

12

rnek.31

Tempo Nedir? *Tempo, en basit ekliyle ifade edilirse, mzik parasnn hzn belirler. Mzik, ar ya da hzl tempolu olabilir. Bunu belirlemek iin, mzik yazsnn st ksmna baz terimler yazlr. (Bkz. rn. 32) Genellikle talyancadan alnan bu terimler, mziin hzn belirler.

rnek.32

*Bu terimlerden en ok kullanlanlar unlardr:

13

Graveok Ar Largo Adagio Andante Moderato Allegretto Allegro Vivace Presto Geni Acele Etmeden Yrk Orta Hzda Olduka Hzl Hzl Canl ok Hzl

*Bazen de istenilen tempoyu tam olarak belirtmek iin, metronom deerleri kullanlr. (Bkz. rn. 33) Bu rnekte, dakikada 120 drtlk alnmas istenmitir.

rnek.33

*Bazen para iinde tempo deitirmek gerekir. Bunun iin de kullanlan zel terimler vardr. Ritardando veya Rallentando terimleri, derece derece yavalamay gsterir. Rit. Veya Rall. eklinde ksaltlarak kullanlr. Derece derece hzlanlmas isteniyorsa, Accelerando terimi , Accel. biiminde ksaltlarak kullanlr.

Grlk Terimleri
14

*Grlk, sesin hafiflii ya da ykseklii ile ilgilidir. En basit ekilde rnekleyecek olursak, fsltl konuma ve barma arasndaki grlk tezatn rnek verebiliriz. Mzikte de kimi yerde hafif, kimi yerde yksek bir grlk istenir. Bunlar belirtmek iin de baz terimler kullanlr: fff ff f mf mp p pp ppp molto fortissimo Son derece gr fortissimo forte mezzoforte ok gr Gr Orta grlkte

mezzopianoHafif grlkte piano pianissimo Hafif ok hafif

molto pianissimo Son derece hafif

*Bazen ses grlnn giderek yava yava artmas veya azalmas istenir. Yava yava arttrmak iin, crescendo (cresc.) ad verilen terim, yava yava azaltmak iinse decrescendo (decresc.) ya da diminuendo (dimin. ya da dim.) terimleri kullanlr. (Bkz. rn. 34)

rnek.34

Aksan ve Ssleme aretleri

Bir mzikte seslerin etkilerini deitiren ve anlatlmak istenen duygununun ifade edilebilmesi iin kullanlan iaretlere aksan ve ssleme iaretleri denir. Staccato( . )
15

zerine ve ya altna konulduu notay arkasndan gelen notadan ayrmak veya kesik kesik alnmasn salamak iin kullanlr. (Bkz. rn. 35)

rnek.35 Legato\Tenuto( - ) zerine konulduu notann belirgin bir ekilde ifade edilebilmesi iin kullanlr. zerine geldii nota yayarak icra edilir. . (Bkz. rn. 36)

rnek.36

Forzando(>) zerine ve ya altna geldii notann gr ve gl alnmasna yarar. . (Bkz. rn. 37)

rnek.37

Sforzando( sfz ) zerine ve ya altna geldii notann ok gl icra edilmesini salar. . (Bkz. rn. 38)

rnek.38
16

Nefes(, ) Portenin zerine konulur. Konulduu yerde ksa bir nefes alnmasn salar. . (Bkz. rn. 39)

rnek.39

Tril ( ): zerine yazld notann gam ierisinde kendisinden sonra gelen nota ( majr veya minr ikilisi) ile yaplr.Eer kromatik alterasyon yaplacaksa iaretinin sana bemol (b) veya diyez (# ) iareti konulur. . (Bkz. rn. 40)

rnek.40

ARALIKLAR VE AKORLAR

Tam ve Yarm Aralklar *Sesler arasnda aralklar vardr. Bat mziinde kullanlan tampere sisteme gre, en kk aralk yarm aralktr. Dodan doya bir dizi oluturacak
17

olursak (do-re-mi-fa-sol-la-si-do) unu syleyebiliriz: mi-fa ve si-do sesleri arasnda yarm aralk vardr. Bu dizideki dier sesler arasnda tam aralk bulunduunu sylemek yanl olmaz. rnein, do ve re aras tam sestir. Bunu daha rahat grebilmek iin piyanoya bakmamz yeterlidir. Baz beyaz tular arasnda siyah tu bulunmadn greceksiniz. Bu tular mi-fa ve sido seslerini veren tulardr. Aralarnda yarm perde bulunduu iin bu tular arasnda siyah tu yoktur. Aralarnda tam perde bulunan sesler arasnda mutlaka siyah bir tu vardr. (Bkz. rn. 41)

rnek.41

Deitirici aretler Diyez: nne geldii sesi yarm ses inceltmeye yarayan deitirici iarete diyez ad verilir. (Bkz. rn. 42)

rnek.42 Bemol: Bemol ise diyezin aksine, nne geldii notay yarm ses kalnlatrr. (Pesletirir.) (Bkz. rn. 43)

rnek.43 Naturel (Bekar) : Naturel iareti, diyez ya da bemol alarak, doal hali deitirilmi bir notay, tekrar doal haline dndrmek iin kullanlr. (Bkz. rn. 44)

rnek.44
18

*Btn bu deitirici iaretlere (diyez, bemol, naturel) genel olarak arza denir.

ift diyez ve ift bemol ise notalarn yksekliklerini tam ses inceltir ya da kalnlatrr. (Bkz. rn. 45)

rnek.45

* Do ve re sesleri arasnn tam perde olduunu biliyoruz. Do sesini yarm ses tizletirerek elde edeceimiz do# sesi daha tiz olan re sesine yarm ses daha yaklam olacaktr. Eer re sesini yarm ses pesletirirsek (kalnlatrrsak) re bemol e gitmi oluruz. Yani daha kaln olan do sesine yarm perde yaklam oluruz. Bu durumda tampere edilmi bir piyanoya gre do diyez ve re bemol ayn notadr, dolaysyla ayn tula alnr. (Tampere sistem hakknda ayrntl bilgi iin Tampere Sistem konusunu okuyunuz.) Bunu ematik olarak belirtmek istersek ortaya yle bir tablo kar: (Bkz. rn. 46)

rnek.46

*Bu rnek, aralarnda tam perde bulunan dier sesler iin de geerlidir. Bu seslere anarmonik sesler denir. Yani do diyez, re bemoln anarmonik sesidir.

Ses Dizileri
19

Belli oktav iindeki belli ses ve aralk dzenine dizi denir. Dizi, bir mzik sistemine temel olan belirli perdelerdeki seslerin sralanmasyla oluur. Bu sralan biimi mzik trlerine, blgelere gre deiir. Dizileri alt kmede toplayabiliriz. 1. Pentatonik diziler 2. Modlar 3. Makam dizileri 4. Tonal diziler 5. Caz mzii dizileri 6. Atonal diziler

*Gnmzde mzik eitiminde yaygn olarak kullanlan dizi tona dizidir. zellikle Bat mziinde fazlaca kullanlan tonal dizi, Dnyada evrensel kullanlan bir yapya kavumutur. Oktav *Ayn ismi tayan iki ses arasndaki sekiz notalk arala oktav denir. simleri bir olan bu notalarn ykseklik dereceleri farkldr. (Bkz. rn. 47)

rnek.47

Gam Bir sesten balayp, o sesin oktavnda sona eren ses dizisidir. Kaln sesten balayp incelen gama kc gam nce sesten balayp kaln seslere doru inen gama inici gam denir. (Bkz. rn. 48)

20

rnek.48

Majr ve Minr Diziler Majr Diziler * Kaln dodan ince doya kadar sesleri arza vermeden sralarsak, en basit majr diziyi oluturmu oluruz. Majr kelimesi byk anlamnda kullanlr. Bunun nedeni de, majr dizilerde tam-yarm aralklarn zel sralandr. Diziyi oluturan birinci ses ile (do), nc ses (mi) arasnda iki tam ses vardr. Diziyi oluturan birinci ve nc sesler arasndaki aralk, l aralk olarak adlandrlr. Bu aralk dizinin temel araldr. Eer bu dizideki gibi aralarnda iki tam ses bulunuyor ise, majr (byk) l adn alr. (Daha nce grlen tam ve yarm aralk konusuna dnersek, do ve re arasnda bir ses, re ve mi arasnda bir ses, yani do ve mi arasnda iki tam ses olduunu hatrlarz.) Aadaki rnekte dizideki tam aralklar T ile yarm aralklar Y ile gsterilmitir. (Bkz. rn. 49)

rnek.49 *Dizideki tam ve yarm aralklarn sralanna dikkat edersek, sesler arasnda batan itibaren srasyla 2 tam, 1 yarm, 3 tam, 1 yarm aralk bulunduunu grrz. Bu aslnda majr dizileri oluturmada kullanlan temel aralklar bize verir. Baka bir sesten, rnein solden balayp, ayn aralklara gre majr dizi oluturmaya alalm. (Bkz. rn. 50)

21

rnek.50 *Yukardaki diziyi majr dizide aralklarn sralanna gre incelersek, son iki arala kadar 2 tam 1 yarm, 3 tam 1 yarm sralanna uygun olduunu grrz. Dizinin sondan ikinci aralnda, tam aralk yer almaldr. Oysa burada mi-fa sesleri kullanlmtr. Mi ve fa arasnda yarm aralk vardr. Ayn ekilde fa ve sol sesleri arasnda da tam aralk vardr. Ancak diziye gre istenen yarm aralktr. Bu aralklar dizide istenen hale getirmek iin ilk nce mi-fa sesleri arasndaki yarm aral tam arala karmamz gereklidir. Eer fa sesini yarm perde tizletirirsek, mi-fa arasndaki yarm arala bir yarm daha ekleyerek tam aralk haline getirmi oluruz. (Yarm perde tizleen fa sesi mi sesinden uzaklaacak, dolaysyla aralarndaki aralk artarak tam perdeye dnecektir.) Fa sesini yarm perde tizletirmek iin yaplmas gereken faya diyez koymaktr. Bylece mi-fa# aras tam ses, fa#-sol aras ise yarm ses saylaca iin, dizi doru bir ekilde tamamlanm olur. (Bkz. rn. 51)

rnek.51 *imdi de la sesinden balayp yeni bir majr dizi oluturmaya alalm. (Bkz. rn. 52)

rnek.52 *Burada da, diziyi majr dizi haline getirebilmek iin, gerekli yerlere (do, fa ve sol notalarna) diyezler konmutur. Bir majr dizi ayn zamanda majr gamdr. Gam dediimiz ey aslnda belli aralklarla dizilmi, genellikle sekiz sesten oluan dizidir. Yukardaki kurallara gre kurduumuz her majr dizi, aslnda bir majr gamdr. *Dizideki her sese (dereceye) ayr bir isim verilir. Dizinin ilk sesi her zaman eksen (temel) ses olarak adlandrlr. Dizinin beinci sesi eken (dominant) sestir. Dizinin yedinci derecesi ise yeden (sansibl) sesidir, genellikle yarm perde tizleerek eksene kar.
22

Minr Diziler *Minr dizilerin majr dizilerden ilk fark dizinin temel aral olan l araln kk l olmasdr. Dizinin ilk sesi ile nc sesi arasndaki aralk 1,5 perdedir. kinci fark ise, tabii ki diziyi olutururken kullanlacak genel aralk diziliminin farkl olmasdr. Majr dizilerde kullanlan dizilimin 2 tam 1 yarm, 3 tam 1 yarm olduunu hatrlayalm. Minr diziyi oluturan sesler arasnda ise srasyla, 1 tam,1 yarm, 2 tam, 1 yarm ve 2 tam aralk bulunmaldr. Bu dizilime gre la sesinden balayp bir minr dizi oluturmaya alalm. (Bkz. rn. 53)

rnek.53

*Bir minr dizide yedinci sesi, yani yeden sesini yarm perde tizletirerek eksene varrsak, armonik minr dizi elde etmi oluruz. (Bkz. rn. 54)

rnek.54 *Yeden sesi yarm perde tizletirdiimizde, yeden ve yedenin bir nceki sesi arasndaki uzaklk alarak, bir buuk perdeye kar. Bu bazen duyum olarak ters gelebilir. Bu durumda minr dizinin altnc sesi (yedenden nceki sesi) de yarm perde tizletirilir. Bylece melodik minr dizi elde edilmi olur. (Bkz. rn. 55) Dizi karken tizletirilen bu sesler, dizi inerken genelde pesletirilerek eski haline dndrlr. (Bkz. rn. 56)

rnek.55

23

rnek.56 *Her minr dizi, aslnda bir majr diziyle ilgilidir. Bu konuya ton kavramnda ayrntl olarak deinilecektir.

Ton Kavram * Daha nce bahsettiimiz majr ya da minr diziler, aslnda ton kavramna temel oluturmaktadr. Do sesinden balayarak oluturduumuz ilk majr diziyi hatrlayalm. Bu diziye verilen ad do majr dr. rnein, bir parann tonunun sadece do majr olduunu varsayalm. Bu durumda genellikle para dizinin eksen sesi olan do ya da ls olan mi den balayacak, dizinin sesleri arasnda belli geiler yapacak ve bitite muhtemelen yine eksen sesini duyurarak bitecektir. Dolaysyla yle basit bir tanm yapmak pek de yanl olmaz; para aslnda do majr dizisine bal kalacak ve onun zerine kurulacaktr. ada mzikte atonal yani tonsuz, serbest paralar grlmektedir, ancak klasik mziin 21. Yzyldan nceki dnemlerine bakarsak, her parann bir tonu olduunu grrz. Ancak bazen bir ton yeterli olmayabilir, bu durumda besteci gitmek istedii ikinci tonu baz belli kurallara bal kalarak duyurur ve baka bir tona gei yapar. Modlasyon dediimiz ey de ite budur. Modlasyon yapldktan sonra, istenirse daha baka tonlara da gei yaplabilir, ama genellikle para yine ana tona dnerek bitirilir. *Herhangi bir sesten balayarak bir majr dizi oluturmay renmitik. Majr dizilerin aralk sralanna uygun olarak, rnein sol ya da la sesinden balayarak bir majr gam oluturmaya altmzda, hep ayn seslerle dizdiimizi ve hep ayn seslere arza (diyez) koyduumuzu greceksiniz. Bu durumda sol majr dizisinde yer alan arza hep fa diyez olacaktr. O zaman tek diyezli gam nedir? sorusunun tek bir cevab vardr; sol majr. Bu da bizi diyez ya da bemol sralanna gre kolay yoldan majr dizi oluturmaya gtrr.

Diyezli Majr Diziler

24

*Bir parada yer alacak, dolaysyla aslnda onun tonunu belirleyecek arzalar, parann en bana, sol anahtarndan sonra, l zamanndan nce yerletirilir. Bu ekilde kolay yoldan parann bana yerletirilmi arzalara bakarak parann tonunu anlarz. (Bkz. rn. 57) Buna tonal donanm denir.

rnek.57 *Diyezler ya da bemoller tonal donanmda belli bir sraya gre yer alr. Tonal donanmda fa diyezden sonra rnein, re diyez gelmez. Diyez sras: fa do sol re la mi si, bemol sras: si mi la re sol do fadr. (Bemol srasnn, diyez srasnn tersi olduuna dikkat ediniz.) Arzasz (diyez ya da bemol almayan) ton do majr dr. Bundan sonraki diyezli tonlar aldklar arzalara gre yle sralanabilir: (Bkz. rn. 58)

rnek.58 *Tonal donanmn bildiimiz diyezli bir bir tonun adn belirlemek iin basit bir yol kullanlr: rnein iki diyezli tonda, diyez srasna gre fa diyez ve do diyez kullanlacaktr. Tonda kullanlan diyezlerde, diyez srasna gre en sonda kalan diyez bulunur. Bu ton iin, do diyezdir. (Diyez srasna baktmzda do diyez, fa diyezden sonra gelmektedir.) Bulunan bu diyezi nota olarak dnelim; (do notas olarak) bir stnde kalan nota, (Re notas) tonun ismini verir. Bu durumda ton re majr olur. Ayn ilemi rnein, drt diyezli ton iin yapalm. Diyez srasna gre drt diyezli tonda yer alacak diyezler, fa diyez, do diyez, sol diyez ve re diyezdir. Tonal donanmda son srada yer alan diyez re diyez olduuna, ton adn bir stndeki notadan alarak mi majr olacaktr.

Bemoll Majr Diziler *Parann tonal donanmnda yer alacak bemoller de yukarda verdiimiz sraya gre dizilir. (Bkz. rn. 59)
25

rnek.59 *Parann tonal donanmnda tek bemol varsa, bu ton fa majr dr. Tek bemoll tondan sonrakiler ise yle bir yntem kullanlr: Tonal donanmda yer alan bemol srasna gre sondan bir nceki bemol, tonun adn verir. rnein, bemoll ton iin uygularsak; bemoll tonda yer alacak bemoller, bemol srasna gre si bemol, mi bemol ve la bemoldr. Tonal donanmda bu sraya gre en son la bemol yazlr. Bir nceki bemol (mi bemol), bize tonun adn verir: Mi bemol majr. *Her majr tonun ilgili bir minr tonu vardr. Bir majr tonun ilgili minrn bulmak iin majr tonun eksen sesinden 1,5 aralk aa inilir. Do majr tonunun ilgili minr, la minrdr. (Do-si aras yarm ses, si-la aras tam sestir. Do-la aras 1,5 ses olur.) Minr tonun arzalar da majr tonla ayndr. Dolaysyla la minr tonunda da, do majrdeki gibi arza yoktur. Ancak yedenin eksene kt yerlerde yedinci ses tizleir ve sol # duyulur. Ancak bu sol # bataki donanma yazlmaz. Ayn ekilde rnein sol majrn ilgili minrn bulalm: Sol den 1,5 ses aa indiimizde mi sesine ularz. Dolaysyla sol majrn ilgili minr mi minr olur. Sol majrde faz diyez olduu iin, mi minrde de fa diyez arzas yer alacaktr. Ancak burada da baz durumlarda yeden sesi tizleir, re# olarak kullanlr.

Tampere Sistem * Klasik Bat Mziine gre baz sesler arasnda yarm, bazlarnn arasnda tam perde bulunduunu sylemitik. Aslnda aralarnda tam perde bulunan iki ses arasnda 9 ses bulunmaktadr. Bunlara koma diyoruz. Gerekte dodan sonra 5 koma gidildiine do diyeze ulalr. Reden 4 koma geri gidildiinde ise re bemole gelinir. Dolaysyla daha nce rendiimiz anarmonik do diyez ile re bemol aslnda ayn sesi vermemektedir. Aralarnda daima 1 komalk bir fark bulunur. Ancak Bachtan itibaren, bu karkl gidermek iin, yarm ses 4,5 koma olarak kabul edilmitir. Bylece tam aralklarn 4,5uncu komadan ikiye blnmesiyle bir sekizli dizi iinde birbirinden eit uzaklkta on iki ses meydana gelir. Ancak bu eit blnme ile bile, ortaya 1 komalk bir fark kar. Bu 1 koma belilere eit bir
26

ekilde yedirilerek, tn problemi ortadan kaldrlmaya allr. te Bat mziinde kabul edilen bu ses sistemine tampere sistem denir.

Aralklar *Aralk kavramna daha nce majr ve minr dizileri anlatrken l aralklar ile deinmitik. Bir sesin baka bir sese olan uzaklnn llmne aralk diyoruz. *Sesin kendisi ile olan aralna nison denir. Do sesinin ayn do sesine olan aral (aslnda bir uzaklk sz konusu deildir) nison olarak belirtilir. Yine do majr dizisini rnek alarak, dizinin eksen sesinin dier seslerine olan uzakln grelim: (Bkz. rn. 60)

rnek.60 *Bir majr dizideki birli, drtl, beli ve sekizli aralklar tam aralklardr. Tam aralklar daraltlrsa, eksik aralklar, geniletilirse artm (artk) aralklar elde edilir. rnein do-sol tam beli aralnda, sol notas yarm ses pesletirilerek aralk daraltlrsa elde edilen yeni do-sol bemol aral eksik beli araldr. Ayn ekilde sol yarm ses tizletirilirse, oluan do-sol diyez aral da artk beli adn alacaktr. *Tam aralklar dnda kalan aralklara (ikili, l, altl, yedili) byk aralk denir. Byk aralklar daraltlrsa kk aralklar elde edilir. Do-la aral byk altl aralk iken, do-la bemol aral kk altl aralk tr. Kullanlan ksaltmalardan K:Kk, B:byk, T: Tam, - : Eksik, +: Artk aralklar ifade eder. Aralklarn ses ykseklikleri aadaki sraya gre adlandrlr. K2: 0.5 ses B2: 1ses B3: 1.5 ses
27

B3: 2 ses T4: 2.5 ses +4/-5: 3 ses T5: 3.5 ses +5/K6: 4 ses B6: 4.5 ses K7: 5 ses B7: 5.5 ses T8: 6 ses (Bkz. rn. 61)

rnek.61

Akorlar Beli Akorlar *Ayn anda duyulan iki ya da daha fazla sese akor denir. (Akortla kartrlmamaldr.) *Bir kk ses, onun ls ve belisi ile kurulan akorlar kk beli akorlardr. Do majr tonunda olduumuzu varsayarsak, kk ses do, ls mi, belisi ise sol olacaktr. (Bkz. rn. 62)

rnek.62
28

*Eer kurduumuz beli akorda, l aralk kkse, daha nce minr diziden de hatrlayacamz gibi, aralk minr (kk) l aralk olur. (Bkz. rn. 63)

rnek.63 *Minr ve majr tam beli aralklardan baka, artk ve eksik beli aralklar da vardr. Artk beli akorda beinci derece yarm ses tizletirilir. Dolaysyla kk ses zerine eklenen byk l ve (kke gre)**artk beliden oluur. (Bkz. rn. 64)

rnek.64 *Eksik beli aralkta ise, kk ses zerine bir kk l ve (kke gre)** eksik beli aralk eklenir. (Bkz. rn. 65)

rnek.65 **(Artk ve eksik akorlarda yukarda bahsedilen kk l/byk l ve artk beli/eksik beli aralklarn hesaplamasnn hep kk sese gre yapld bilinmelidir. Eer sesleri kendi iinde dnrsek, eksik akorda do-mi bemol arasnda kk l ve mi bemol-sol bemol arasnda kk l bulunduu grlecektir. Artk akorda da tam tersi, yani byk ller grlr. O zaman eksik beli akorlar kk llerle, artk beli akorlar ise byk llerle kurulur diyebiliriz.) *Burada bahsedilen akorlarn hepsi kk durumundadr. Tonun eksen sesi en bas partide (en aada) yer alyorsa bu akor kk tr. Do majr tonuna gre verdiimiz rneklerin hepsinde tonun eksen sesi olan do en alta yazlmtr. evrim akorlarda ise eksen sesi en altta yer almaz. Do majr akorunun I. (Bkz. rn. 66) ve II. evrimini (Bkz. rn.67) inceleyelim:

29

rnek.66

rnek.67 *Yukardaki rneklere bakarak, herhangi bir beli akorun ls en kalndaysa I. evrim, belisi en kalndaysa II. evrim olduunu syleyebiliriz.

Mzikte Motif ve Cmle Motif: En az iki notadan olumu ve bir eserin ba harfi niteliindeki blmdr.Beethoven'nn 5. senfonisinin ilk iki ls bir motife rnektir. Mzik Cmlesi: Motiften daha uzun fakat cevab henz verilmemi blmdr. Genellikle bir cevap cmlesi ile devam eder ve "dnem" veya "periyod"u oluturur.Bach'n Si minr orkestra sitinin Badinerie balkl blmnn ilk 4 ls bir cmledir.Daha sonraki 4 l de bu cmleye cevap niteliindedir. Dnem veya Periyod: Bir mzik cmlesine cevap niteliinde yeni bir cmle eklenirse bir dnemi veya dier adyla periyodu oluturur. Genellikle 8 lden oluur ve eserin ana fikrini belirtir.Mozart'n 40. senfonisinin ilk sekiz ls bir dnemdir.Bu
30

eserin ilerleyen blmlerinde bahsettiimiz bu dnem, gsterecek bazen de l saysnda uzatmalar olacaktr. Blm:

deiiklikler

Blm adndan da anlalaca gibi bir eserin parasdr.Sonat ve konerto gibi eserlerin 3 veya 4 blml olanlar vardr.Her blm ayr bir karakterde olur fakat ayr ayr para saylmazlar. Hepsinin btn bir eser demektir. Konserlerde blm aralarnda alklanmaz.En son blm(genellikle Final), dier blmlere gre daha gsterili olur ve para sonunda biti hissini verir. ark: Genellikle bir dnemden veya iki dnemin arka arkaya gelmesinden oluan biimdir.Bir dnem, tek bana da ark olabilir fakat dneme bir cmle veya yeni bir dnem eklenmesi daha yaygndr.Bu, en kk ark biimidir.lk dneme genellikle A, ikinci cmleye veya dneme B harfi konur.Beethoven'n 9. Koral senfonisindeki ana ezgi, bir dneme bir cmle eklenmesiyle olumutur.

Not: Bu konuyla ilgili detayl bilgi iin: Otto Katolyi, Mzie Giri, Pan Yaynlar, ev: Mehmet Nemutlu

31