1

SADRAJ: Sadraj.................................................................................. 2 Uvod.....................................................................................2 1. PRINCIP RADA.......................................................................4 2. GPS....................................................................................... 3 2.1 Osnove GPS-a......................................................................5 2.2 Svemirski segment GPD-a....................................................5 2.3 Navigacioni sateliti ..............................................................7 2.4 pijunski sateliti...................................................................9 2.5 Ostali sateliti za satelitski nadzor ......................................11 3. Primjena GPS-a..................................................................13 4. 5. ZAKLJUAK .......................................................................16 LITERATURA .....................................................................17

Uvod
Satelitski nadzor
Satelitski nadzor je jedna od onih stvari koju moderan ovjek tek poinje da prihvata. Njegova primjena vidljiva je na televiziji, te se u takvim prilikama pokazao kao izvanredan nain za pristup svim djelovima planete. Iako se sateliti najee koriste za praenje vremenskih prilika, posmatranje svemira ili u svrhe sakupljana drugih informacija sa Zemlje, razvijeni su sateliti za praenje i nadzor ljudi i vozila na povrini sposobni da doslovno vide sve vee od 3 ina.. Ipak zbog zatite privatnosti ovaj nain nadzora se ne koristi previe esto i obino je stavljen na raspolaganje raznim pijunskim organizacijama i vojsci. Ipak, kako bi se omoguilo lake, preciznije i sigurno kretanje svih oblika prevoznih i transportnih sredstava na povrini i u zraku razvijen je GPS danas dostupan svima, pomou kojeg moemo u bilo kojem trenutku dobiti tanu informaciju o poloaju.

Slika 1. Atina

Slika 2. Madrid

Neki od spomenutih oblika satelitskog nadzora dostupni su bilo kome ko ima dovoljno sredstava da finansira operaciju lansiranja i postavljanja satelita u orbitu oko zemlje. Pri tome se misli na drave, privatne organizacije i telekominikacijske i medijske kompanije.

3 Takoe je vano napomenuti da pristup ovakvim tehnologijama odnosno satelitima moe imati svako ko ima pristupne kodove glavnim kompjuterima za kontrolu satelita.

Slika 3. Juna Kalifornija

Slika 4. Obala panije

GPS (Global Positioning System) je sistem za odreivanje pozicije na zemlji. Funkcionie uz pomo 27 satelita, od kojih je 24 aktivno a tri slue kao rezerva, u sluaju kvarova. Za kalkulaciju pozicije je potreban signal od najmanje tri satelita. Vrijeme koje je potrebno emitovanom signalu da pree put izmedju jednog satelita i take na zemlji slui za kalkulaciju njihovog rastojanja. Time u principu biva izraunato beskonano mnogo taaka u prostoru odnosno radijus jedne kugle, na ijoj povrini se bilo gdje moe nalaziti odreena taka. Sa dva satelita se dobiju dvije kugle, iji presjek je jedna krivulja u svemiru, koja dijelom lei na zemlji. Tek sa signalom treeg satelita je mogue utvrditi poloaj objekta na zemlji. Presjek tri kugle su dvije take, od kojih je jedna na zemlji, a druga negdje u svemiru. Ako se izuzme taka u svemiru, kao rezultat ostaje taka na zemlji. Time je trodimenzionalno odreen poloaj take na zemlji. Ovaj sistem je vlasnitvo amerikih vojnih snaga, i za vrijeme ratova mu moe biti smanjena tanost koja inae iznosi oko 10 cm. Dodatno se moe koristiti i referencni signal stanice na zemlji, koji slui za korekciju i poveava tanost sistema na oko 1-2 cm. Za te svrhe se upotrebljava referencna stanica, ija pozicija je poznata i koja na osnov toga moe da izrauna greku GPS sistema i da je popravi. Tu korekciju ona emituje u vidu signala koji moe biti upotrijebljen zavisno od njenog dometa.

1. Princip rada
Sustav za nadzor se sastoji od hardwerskog i softwerskog dijela. Hardware je elektronski modul koji se ugrauje u vozilo i putem GPS-a sakuplja sve podatke relevantne za analizu prijeenog puta. Podaci se putem GSM mree prenose u server gdje se softwerski obrauju, a potom dostavljaju krajnjim korisnicima. Osim GPS/GSM izvedbe, postoji i GPRS izvedba kod koje ureaji iz vozila, odnosno plovila u programiranim vremenskim razmacima alju podatke o poziciji, brzini i smjeru kretanja na web server. U obje izvedbe krajnji korisnici imaju kod sebe instalirane korisnike softverske aplikacije pomou kojih pregledavaju dobijene podatke, bilo u analitikom ili grafikom obliku. Ovakvi izvjetaji olakavaju menaerima nadzor rada zaposlenika na terenu. Jednostavnost Po otvaranju korisnike aplikacije dovoljno je selektirati vozilo ili grupu vozila ije vas pozicije zanimaju i pritiskom samo jedne tipke trenutno ete dobiti podatak da li se vozilo kree ili stoji. Dodatnim klikom na pojedino vozilo odmah se ispisuje naziv lokacije vozila. Otvaranjem prozora pod nazivom Log Monitor mogu je uvid i u sve ostale GPS podatke: trenutna brzina kretanja smjer kretanja status motora (ukljuen/iskljuen) broj satelita koritenih za prikupljanje podataka (to je vei broj to su podaci precizniji) Izvjetaji Po odabiru vozila i vremenskog razdoblja za koje se ele dobiti podaci o kretanju, pritiskom samo jedne tipke program e izlistati sve prijeene etape (etapa je put prevaljen od trenutka paljenja do trenutka gaenja motora). Izvjetaj sadri podatke o mjestu i vremenu paljenja motora, mjestu i vremenu gaenja motora, duini prevaljenog puta, trajanju vonje, trajanju stajanja do slijedee vonje, prosjenoj brzini kretanja na toj etapi kao i podatak o najveoj postignutoj brzini na toj etapi. U sluaju da navedeni podaci nisu dovoljni, pritiskom samo jedne tipke program izlistava detaljni izvjetaj kojim su obuhvaeni podaci za svakih 30-tak sekundi unutar eljene etape. Osim analitiki, odabrane etape se mogu i grafiki pregledavati. Dovoljno je odabrati kartu u kojoj se eli gledati prijeeni put, odabrati etapu i pritiskom samo jedne tipke na ekranu e se iscrtati ruta kojom se je vozilo kretalo.

2.GPS (Global Positioning Sistem)

2.1Osnove
GPS ili globalni sistem za pozicioniranje je jedini upotpunosti funkcionalni sistem. On omoguava korisniku da sa pomou ureeja kao prijemnika dobije podatke o svojoj lokaciji, brzini kretanja, smjeru i vremenu.

Sistem je potpuno razvijen od strane ministarstva odbrane SAD-a, i nazvan NAVSTAR GPS. Originalno je bio namijenjen za potrebe vojske SAD-a, ali je ubrzo pretvoren u sistem dostupan za upotebu na globalnom nivou, svima koji imaju pristup osnovnoj tehnologiji. Odravanje i kontrolu itavog sistema danas vri zrakoplovstvo SAD-a po cijeni od 750 miliona dolara godinje. Iako iziskuje velike trokove GPS se danas smatra za javno dobro ovjeanstva. GPS je danas naao primjenu u izradi mapa, osmatranja,u nauci i ekonomiji. Takoe je omoguio globalnu sinhronizaciju telekomunikacijskih mrea. Danas se sistem sastoji od tri odvojena segmenta: Svemirski segment: Kontrolni segment; Korisniki segment.

2.2Svemirski segment GPS-a

Pod svemirskim segmentom podrazumjevaju se svi sateliti,ili prema izvornoj dokumentaciji sva svemirska vozila(SV). To su 24 satelita rasporeena u 6 orbitala, po etiri u savkoj orbitali, oko zemlje koju obiu za 12 sat. Visina kruenja je 20200 kilometara, a prenik obritale 26600 kilometara. Pored spomenutih 24 satelita vrlo esto su to i dodatna etiri satelita kao rezerva u sluaju kvara, dok je od septembra 2007 godine u stalnoj upotrebi 31 satelit. Zbog novih satelita raspored orbitala nije vie uniformisan sa tanim specifikacijama, ali se pokazao efektivnijim i tanijim.

Slika 6. Nelansirani saletelit u muzeju u San Diegu

Slika 7. Raspored 6 orbitala kretanja satelita

2.3Navigacioni sateliti
To su sateliti koji koristei radio signale omoguavaju korisniku sa prenosnim ureajem da odredi svoju tanu lokaciju. ista linija komunikacije izmeu njih i laka dostupnost do svih dijelova planet omoguava veliku preciznost i pouzdanost.

Kontrolni segment GPS-a

Kontrola satelita i sistema obavlja se u dva segmenta; Praenje satelita i korekcija putanja; Kontrola sistema i konekcije sa prijemnicima.

7 Praenje putanja leta satelita vri se iz 5 stanica za praenje. Podatke koje one sakupe dalje proslijeuju u zrakoplovnu bazu u Coloradu, gdje se redovno vri kontaktiranje sa satelitima, njihovo unaprijeenje sa stanovitva softvera. Pri tome se sinhronizuju i satovi na satelitima u tanosti od jedne mikrosekunde. Korisniki segment GPS-a Korisniki segment GPS-a je ustvari GPS prijemnik samog korisnika preko kojeg sam korisnik prima informacije. Prijemnici se sastoje od antene namjetene na frekvenciju signala koji emituju sateliti, prijemnog procesora, stabilnog sata i displeja za prikaz primljenih podataka. Stariji prijemnici su mogli procesirati podatke od maksimalno 5 satelita dok moderni prijemnici rade na 12 do 20 kanala. Prijemnici takoe mogu sadravati i neke protokole za korekciju signala i podataka. Slika 8. Procesor

Slika 10. Izgled GPS prijemnika

Razlikujemo dvije vrste GPS usluge: PPS- usluga preciznog pozicioniranja; SPS- usluga standardnog pozicioniranja.

PPS- usluga preciznog pozicioniranja

To je usluga dostupna samo za korisnike sa pristupnim kljuevima i opremom za kriptografiju. Prema federalnom planu navigacije ovakva GPS ima svrhu da poslui vojsci, specijalnim vladinim organizacijima i civilima koji imaju potrebna odobrenja. Odlike ovakvog sistema su tanost koja se predvia: 22m u horizontalnoj komponenti; 27.7 metara u vertikalnoj komponenti; 200 nanosekundi vrijeme. Ipak zbog velikih problema i nedostatka specijalne opreme za koristenje ovakve usluge 1990. godine protokol koji je stvarao greke na standardnom GPS-u uklonjen je kako bi se omoguilo vojsci da koristi i civilni GPS prenosnik. 2000. godine je donesen plan kojim se zabranjuje koritenje namjernog stvaranja greaka tako da je danas isti signal dostupan svima.

SPS- usluga standardnog pozicioniranja

Ovakva usluga je upravo ona koja je dostupna svima na pleneti bez ikakve naplate upotrebe. Tanost informacija dobivenih preko ovih protokola je dijelom namjerno smanjena i predviena je : 100m u horizontalnoj komponenti; 156m u vertikalnoj komponenti; 340 nanosekundi vrijeme. Protokoli iz 1999. godine zahtijevaju da sva mjerenja iz ove usluge budu u okviru od 95% tanosti. Ipak zbog velikih problema i nedostatka specijalne opreme za koristenje

2.4

pijunski sateliti

pijunski sateliti(zvanino nazvani sateliti za izvianja) su sateliti za osmatranje povrine Zemlje ili komunikaciju razvijeni i stavljeni u funkciju od strane vojske ili drugih agencija za sakupljanje informacija. Prvi sateliti sa ovakvom misijom nazvani su Corona i Zenit i razvijeni su u toku 1955.godine, u SAD su vrili slikanjem podruija preko kojih prelaze i izbacivanjem kapsule sa fotografskim filmom koji bi polako padao na povrinu zemlje. Nakon prolaska kroz gornje slojeve atmosfere na kapsuli bi se otvorio padobran i bila bi pokupljena dok je jo u zraku. Dananji sateliti slike prikupljaju u dugitalnom formatu i alju hi preko radio signala na Zemlju.

Neki od programa vojske SAD-a od 1959 do 1999.godine.kroz praenje mogunosti vidljiv je napredak ali i sposobnost satelita za nadzor i praenje. Time Code name or Designation Optics Notes period Nickname Resolution: First series of US imaging spy 1959 KH-1 to 7.5 m satellites; photographs returned by Corona 1962 KH-3 Focal length: film canister ejection. Each satellite 0.6 m carried a single panoramic camera. Res: 30 to Most flights used radio to relay 1960 1.5 m images; some film returns; probably Samos 1962 Foc len: 0.7 to cancelled due to poor-quality 1.83 m imagery. 1962Resolution: Film return. Two panoramic KH-4 Corona 1963 7.5 m cameras. Film return with two reentry 1963Resolution: KH-4A Corona vehicles and two panoramic 1969 2.75 m cameras. Large volume of imagery. Film return with two reentry 1967Resolution: KH-4B Corona vehicles and two panoramic 1972 1.8 m cameras. Res: 140 m Film return. Low-resolution, high 1961 KH-5 Argon Foc len: coverage-area images used for 1964 76 mm mapping. Res: 1.8 m Shortlived operation for imaging a 1963 KH-6 Lanyard Foc len: specific site; used a camera from the 1.67 m Samos program; film return. 1963 Film return with single reentry KH-7 Gambit Res: 0.46 m 1967 vehicle per launch. 1966 KH-8 Gambit Res: 0.5 m Film return. 1984 1971 Hexagon Film return with four or five reentry KH-9 Res: 0.30 m 1986 "Big Bird" vehicles per launch. Manned Orbital Laboratory; space cancelled KH-10 Dorian station based on Gemini program. First known digital imaging spy 1976 Crystal Res: 0.15 m satellite. Thought possibly to be KH-11 1995 Kennan Mirror: 2.3 m similar in size and overall layout to the Hubble Space Telescope. Digital imaging; probably Res: 0.15 to incorporates low light level visible Ikon 0.10? m 1990? KH-12 and 3 to 5 micrometre infrared Improved Crystal Mirror: 2.4 to imaging capabilities; possible "live" 4? m intelligence gathering. Res: 0.10? to Very little known; possibly includes 1999? KH-13 8X? EIS? 0.04? m (*) radar imaging or maybe stealth Mirror: 4? m technology.

10

Slika 13. Izgled Corona satelita

Slika 14. Fotografija snimljena iz Corone u toku 1967.godine

11

Pored SAD-a spijunske satelite imaju jo i: Rusija; Kina; Njemaka; Francuska; UK; Indija; Iran; Irak; Italija; Japan; Egipat; Juna Korea.

2.5

Ostali sistemi za satelitski nadzor

Pored GPS sistema u svijetu postoji jo nekoliko sistema koji su ili u funkciji ili jo uvijek u ozradi: BEIDOU- Kina- regionalni sistem koji bi trebao prerasti u globalni sistem COMPASS; GALILEO-EU,Kina,Izrael,India,Maroko,KSA,Juna Korea, Ukraina- sistem koji bi do 2011. godine trebao postati potpuno operativan na globalnom nivou; GLONASS- Rusija- globalni sistem koji je potpuno obnovljen u suradnji sa Indijom; IRNSS-Indija- budui regionalni sistem za Indiju; QZSS- budui japanski sistem koji bi treba pokrivati podruije japanskih ostrva.

12

3.Primjena GPS
Raznolika je i mnogostruka primjena GPS-a. Primjenu GPS-a moemo prema svrsi podijeliti na pozicioniranje i navigaciju. Svrha navigacije je trenutno odreivanje poloaja, zatim smjera kretanja i brzine nekog objekta sa svrhom praenja i upravljanja njegovim gibanjem. Pod pozicioniranjem podrazumijevamo prije svega odreivanje poloaja jedne ili niza diskretnih toaka u prostoru. Mogunost odreivanja/izraunavanja koordinata 24 sata dnevno bez obzira na meteoroloke prilike i nepotrebno dogledanje meu tokama, uinile su GPS opeprihvaenim i nezamjenjljivim instrumentom za trenutno i precizno odreivanje poloaja. Prema tome, GPS tehnologija ima vrlo iroku primjenu u vojnoj i civilnoj navigaciji, teragaciji i avijaciji, ali i u razliitim granama industrije i znanosti.

Najpoznatija je primjena, svakako, satelitska navigacija koja vozaima (ali i ne samo njima) omoguuje kretanje najkraim putem do eljene toke. No, sve je prisutnija i upotreba satelitskih sustava u svrhu nadzora kretanja vozila i plovila. Imati uvid u kretanje svojih terenskih djelatnika, da li i koliko esto obilaze kupce, analizirati nain na koji upravljaju vozilima, odnosno preventivno zatititi vozila od krae, prvi je korak koji bi svaka firma, eljna dobrih poslovnih rezultata, trebala napraviti u cilju rezanja trokova poslovanja. A, svjedoci smo, da i najvee svjetske kompanije danas nisu vie imune na visoke trokove i da njihovu kontrolu smatraju svojim stratekim ciljem. Osim smanjenja trokova, primjenom satelitskog nadzora mogue je utjecati i na bolju organizaciju poslovanja, naroito kod firmi gdje veliki utjecaj ima logistika te kod rent-a-car firmi i onih koje se bave charterom brodova. .

Slika 11. Skica primjene GPS-a

13 Danas je GPS prijamnik neophodan u saobraaju na moru, kopnom i zrakom. Tako naprimjer u avijaciji omoguuje slijetanja/uzlijetanje aviona tijekom loih vremenskih prilika. U navigaciji brodovima, jahtama i jedrilicama GPS je standardna oprema i omoguuje odreivanje preciznog poloaja na morima/oceanima, smjera i rute kretanja ali i olakava uplovljavanje u luke i marine. Ugradnjom GPS-a u osobne i transportne automobile omogueno je vozaima odreivanje pozicije u bilo kojem trenutku ali i optimalno prolaenje kroz velike gradove preusmjeravanjem prometa da bi se izbjegle prometne guve, saobraajne nesree i dr. Globalni satelitski sistem primijenjen je i u mnogim znanstvenim i strunim djelatnostima, posebno u geoznanostima. GPS upotrebljavaju i geodeti, geolozi, geofiziari, geografi, hidrografi, oceanografi, i mnogi drugi. U geodeziji je GPS jedan od osnovnih instrumenata za izmjeru i primjenjuje se u razliitim geodetskim zadacama, kao naprimjer za postavljanje mrea viih i niih redova te izmjeru homogenih polja gradova. U geodetskoj se praksi, zbog zahtijevane visoke tonosti, ne odreuju apsolutne koordinate toaka ve koordinatne razlike. Osim strune i profesionalne uporabe GPS je naao iroku primjenu i u sportu (nautika, padobranstvo, planinarenje, ribolov, i dr.) pa se stoga osim za plovila, vozila, letjelice izrauju i posebni prijamnici za individualno noenje. Slika 12. Razliito dizajnirani GPS prijemnici

Razliita je primjena GPS-a u amaterskoj astronomiji.

14

ODREIVANJE VREMENA I POZICIJE odnosno koordinata motrenja za meteorske ekspedicije motrenja pomrina, okultacija, za astrofotografiju, ... ODREIVANJA MERIDIJANA i ODREIVANJA AZIMUTA pri postavljanju instrumenata (astrografa, teleskopa) u meridijan, ili izradi vertikalnih sunevih ura ... i drugo.

15

4. Zakljuak:
Svakodnevnim razvojem visokih tehnolgija dobivena je mnoga aparatura koja nam slui za svakodnevno posmatranje svakog detalja ove planete. Upotrebom gps ureaja razliitih vrsta moemo posmatrati i upoznavati najudaljenije dijelove svijeta u vrlo kratkom vremenskom periodu. Satelitski nadzor je naao svoju primjenu u mnogim privrednim granama od kojih se najvie koristi u saobraaju,a u budunosti mnoga istraivanja ce se zasnivati na GPS-u.

16

Literatura: www. nawstar gps.com