DENEY NO: 5

ORTAK KOLLEKTRL YKSELTE

DENEY MALZEMELER: BC237 npn transistr 100k, 56 k, 3.3 k, 4.7 k, 1 k, 100 k luk ve 220 luk potansiyometre 2x10F kondansatr balant telleri ya da krokodiller NOT: Devre elemanlarnn yanma olaslna karn nemli olanlarn yedeinin alnmas tavsiye edilir. GR: Elektronik devrelerde ok kullanlan ykselte devrelerinden biride ortak kollektrl ykselte devresidir. Bu devre ncelikle yksek giri empedansn dk empedansna evirerek empedans uygunlatrma amacyla kullanlmaktadr. kn emetrden alnmas sebebiyle emetr izleyici devre de denilmektedir. Bu devrede transistr, ortak emetrl devreye benzer ekilde balanm olsa da kolektr aa iaretler bakmndan toprak potansiyelindedir. Tasarm asndan ortak kolektr parametreleri yerine ortak emetr parametrelerinin kullanlmasnda saknca bulunmamaktadr. ekil1 de ortak kollektrl ykselte devresi grlmektedir. Kolektr evrimi iin VCC VCE + R E I E bants yazlr. DA iaretler asndan bu evrimden grlen diren RDA, REye eit olacaktr. Girite R1 ve R2 baz blc kutuplama direnleridir. C1 ve C2 ak devre olarak kabul edilir.

+Vcc
R1 C1 C2

R2 Vg

RE

Ry

Vo

Ri

Ro

ekil 3.1. Ortak Kollektrl ykselte devresi

Deiken iaretler bakmndan C1, C2 ve VCC ksa devre kabul edilerek izilen edeer devre ekil2 de grlmektedir. R1 ve R2 direnlerinin paralel edeeri RB, Ry ve RE direnlerinin paralel edeeri Re ile gsterilmitir. aa iaretler bakmndan kolektr evriminden grlen edeer diren RAC, Re ye eittir. Ortak kollektrl ykselte devresinde giri iaretinin pozitif alternansnda ib akm artar. ib akmnn artmasyla ic ve ie akmlar artar. Re direnci zerindeki gerilim pozitif ynde artar. giri iaretini negatif alternansnda ib akm azalr.

ib akmnn azalmasyla ic ve ie akmlar azalr. Re direnci zerindeki gerilim negatif ynde azalr. Transistrn aa edeer modeli yerine konulursa ekil 3 deki devre izilir. Burada kullanlan transistr modeli ortak emetrl ykseltelerde kullanlan edeer modelin aynsdr.
c b e
Vg R1 R2

Vo
RE Ry

Ri

Ro

ekil 3.2. Emetr zleyici Devre a edeeri

ig

ib B C

hie
Vg RB

h i E fe b
io
Re

Vo

Ri

Ro

ekil 3.3. Transistr aa modelinin yerine konmas ile elde edilen edeer devre

Bu devrenin giri ve k direnlerini bulduktan sonra gerilim kazanc hesaplanacaktr. Giri direnci iin baz noktasnn topraa gre gerilim bants Vb Vb = i b h ie + (1 + hfe)R e i b dir. Bu bantdan giri akm i b = elde h ie + (1 + h fe )R e edilir. Giri direnci R i = R B //( h ie + (1 + h fe ) + R e ) eklinde hesaplanr. k akm i e ise h ie + Re 1 + h fe eklinde bulunur. Bu denklem ile dzenlenen devre izilirse aadaki devreye dnr.
Vo
Re

i b giri akmn (1 + h fe ) ile arparak i e = (1 + h fe )i b =

(1 + h fe )Vb = h ie + (1 + h fe )R e

Vb

Vg

hie ie 1+ h fe

k direnci yani emetrden grlen diren R o = R e //

h ie 1 + h fe

ye eittir.

h ie 1 + h fe

direnci olduka kk bir deerde olduundan emetr izleyici ykseltecin k direnci kktr. Gerilim kazanc ise ; A v =
Vo Re = Vg R e + hi e /(1 + h fe )

bants ile ifade edilir. Grld

gibi kazan ifadesinde (-) iaretinin bulunmamas giri ve k gerilimlerinin ayn fazda olduunu gsterir.
h ie 1 + h fe

orannn Re direncine gre kk olduu

dikkate alnrsa kazan 1e yakndr. Akm kazanc A i = N HAZIRLIK: Deneyde kullanlacak olan ortak kollektrl devrenin Vo/Vg gerilim kazancn, Ri giri direncini ve Ro k direncini hesaplaynz. DENEYN YAPILII 1. Transistor n hFEsini avometre yardm ile lerek kaydediniz. hFE=
+15V
R1 R3
1kohm

io io ib RB (1 + h fe ) = ig ib ig R B + (h ie + (1 + h fe )R e )

bants ile hesaplanr.

C1

100kohm

C2
10uF

10uF

R2 Vg
56kohm

RE
4.7kohm

Ry

Vo

3.3kohm

Ri

Ro

ekil3.4. Ortak Kollektrl ykselte deney devresi

2. ekil 3.4 deki ortak kollektrl ykselte devresini kurunuz. Devreye giri iaretini uygulamadan nce VB, VC, VE, VCE ve V0 gerilimlerini lp aadaki tabloya kaydediniz. ltnz deerler ile teorik hesaplamalarnz karlatrp yorumlaynz.
Tablo 1 VB(V) VC(V) lm Hesap VE(V) VCE(V) Vo(V)

3. Giri iaretinin frekans 5 KHz, genliini 0.5 mVp olan sins olarak ayarlaynz. Vo k gerilimini ve Vg giri gerilimini osiloskopta ayn anda gzleyip kaydediniz. lmlerinizden yararlanarak Vo/Vg gerilim kazancn hesaplaynz ve faz fark olup olmadna baknz. Devrenin ortak kollektrl olarak alp almadn yorumlaynz ve teorik hesaplamalar ile karlatrnz. 4. ekil 3.1deki devrenin giri gerilimi (Vg) genliini 0.5 mV da sabit tutup frekansn 10Hz den balayarak 2MHzye kadar arttrarak k gerilimlerini lp aadaki tabloya kaydediniz. Kazan(db)frekans(KHz) erisini logaritmik olarak leklendirerek iziniz. Alt kesim frekans, st kesim frekans ve band geniliini bulunuz.
Frekans Vo(V) Kv(V/V) Kv(dB) Frekans Vo(V) Kv(dB) Kv(dB)

6. ekil 3.2deki dzenei kurunuz. R potunu devreye 0 olarak balaynz. Giriten frekans 5kHz, genlii 0.5V olan sins iareti uygulaynz. k gerilimini(V0) osiloskopta gzleyip gerilim seviyesini kaydediniz. Giri gerilimini kta bozulma ve krplma olmayan bir iaret elde edene kadar attrnz. Giri gerilimini sabit tutup R potunu attrarak k gerilimini yarya drnz. R potunu devreden karp direncini lp kaydediniz. Bu deer ykseltecin giri direnci Ri ye eittir. Bu durumun nedenini aratrnz. lm sonucunu teorik sonula karlatrp yorumlaynz.
100k
10 K
R Vg
50%

ekil3.4deki devre

Ry

Vo

Vg

ekil3.4 deki devre

Vo

ekil 3.5. Giri direncinin elde edilmesi

ekil 3.6. k direncinin elde edilmesi

7. ekil 3.6 daki dzenei kurunuz. Devrenin knda yk direnci yokken giriten frekans 5kHz, genlii 0.5V olan sins iareti uygulaynz. k gerilimini(V0) osiloskopta gzleyiniz. Giri gerilimini kta bozulma ve krplma olmayan bir iaret elde edene kadar attrp gerilim seviyesini kaydediniz. ka R potunu 220 olarak balaynz. k gerilimini ltnz gerilim seviyesinin yars olana kadar azaltnz. R potunu devreden kartnz ve direncini lp kaydediniz. Rpot ykseltecin k direnci RO ya eittir, bunun nedenini aratrnz. lm sonucunu teorik sonula karlatrp yorumlaynz. ubat 2003, A.D. A.D.