You are on page 1of 91

m yrI iPlmI afqm-kQf

(1913-1973)

blrfj sfhxI
(ieh svY-jIvnI pihlI vfr 1974 ivwc pRkfsLq hoeI.)

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

p ihlf Bfg
1
iPlmF ivc iek cIjL nUM PlYsL-bYk afKdy hn, arQfq vrqmfn qoN BUqkfl ivc Cfl mfr jfxf.
aqy PlYsL-bYk qF hI sPl huMdf hY, jy vrqmfn dy zrfmy df drsLkF nUM coKf aihsfs krf idwqf jfey.
Pyr, AuhnF nUM AuNglI lf ky BUq, BivwK ikqy vI iPrfieaf jf skdf hY.
afpxI iPlmI jIvn-kQf df PlYsL-bYk sLurU krn qoN pihlF afE jLrf vrqmfn dy guljLfr ivc
QoVf tihl leIey.
cYNbUr df ielfkf. stUzIE df myk-awp-rUm. myk-awp-mYn ny, rIq anusfr, myk-awp df pihlf
itwkf sLIsLy nUM lfieaf, Pyr myrf myk-awp sLurU kIqf. hux ieh Kqm ho cuwikaf hY. isrP vflF nUM kflf
krnf bfkI rih igaf hY. mhIny zyZ qoN mYN iKjLfb iesqymfl nhIN kIqf. eys leI bursL nfl kflI
pYnisl GUh-GUh ky vflF Aupr Pyr irhf hF, jo ik bVy tMty vflf kMm hY.
huxy zrYsmYn myrI POjI vrdI qy kfly zbl bUt rwK igaf hY. iehnF dI iqwKI pflsL dI bo nfl
kmrf Br igaf hY, ijs qoN anumfn kIqf jf skdf hY ik kmrf bhuq hI Cotf hY. drasl, vwzy sfry
iek kmry ivc do hor kMDF pf ky iqMn kMpfrtmYNt ijhy bxf Cwzy hn. ds ku sfl pihlF, jdoN iPlmstfr, Bgvfn dfdf ny ieh stUzIE afpxy hwQ ivc lY ilaf sI, qF ieh myk-awp-rUm AuhnF ny afp
bVy sLOk nfl bxvfey sn. AudoN AuhnF dI ipkcr albylf bVy joLrF nfl ihwt hoeI sI. Bgvfn dfdf
df svflI adf nfl Tumk-Tumr ky nwcxf lokF nUM bhuq psMd afieaf sI. mjLdUr qbkf qF Bgvfn
dfdf Aupr sdf qoN hI jfn vfrdf irhf hY. iek vfrI iek tYksI-zrfeIvr dy mUMhoN mYN suixaF sI, ary,
eyk bfr voh kih dy ik muJy qyrI gfVI cfhIey, Kudf kI ksm, AusI vkq cfbI hvfly krky nIcy Auqr
jfAUN. rfj kpUr, dlIp kumfr, inrsMdyh keI guxF vD sLuhrq-XfPqf hn, pr grIb qbkf mfrDfV dIaF ipkcrF ijLafdf vyKdf hY, ijs krky Bgvfn dfdf df AuhnF dy idlF ivc ivsLysL sQfn hY.
Auh prdy Auqy hUbhU anpVHF vFg hI anpVH aqy gMvfrF vFg hI gMvfr idsdy hn. lokF nUM ieMj lgdf
hY, ijvyN AuhnF df afpxf koeI sgf-sbMDI AuT ky ieqnI AuWcI QF phuMc igaf hovy, gIqf bflI vrgI
husInf nfl rumFs lVf irhf hovy. Bgvfn dfdf pihlF sosLl ipkcrF ivc Gwt-vwD hI kdy afey sn.
sosLl, stMt, aqy Dfrimk ihMdI ipkcrF dy ieh iqMn muK ivBfg hn.
iek ivBfg dy adfkfr leI dUj ivc pYr Drnf bVf aOKf hY. eysy leI albylf Bgvfn dfdf ny
afp bxfeI sI. bVf munfPf Kwitaf. Jwt iek stUzIE lIjL qy lY ilaf. ijs myk-awp-rUm ivc ies
vyly mYN bYTf hoieaf hF, Auh stUzIE dI mOjUdf mflkx ny, mfx dyx leI, dfdf leI rfKvF rwiKaf
hoieaf hY. pr hux stUzIE dI afpxI iksmq vI zgmgfeI hoeI hY. do ivcoN iek Plor qF iek
PYktrI dy kbjLy ivc jf cuwikaf hY. AuQy tYlIvIXn dy sYWt joVy jf rhy hn.
myrf Kfs ilhfjL krky cfbI Bgvfn dfdf dy GroN mMgvfeI geI hY, ikAuNik bfkI dy dovyN kmry
inrUpf rfey aqy lilqf pvfr ny mwly hoey hn. do hIro iek myk-ap-rUm ivc bysLk smf jfx, pr do
hIroienF df smfxf musLkl hY, Kfs kr ky jd ik Auh hIroien qoN ht ky sfbkf hIroien dy pihry ivc
pRvysL kr cuwkIaF hox.
sB iPlm-stfrF ny iek idn Ausy asqfcl dy dysL jfxf hY. ikQy geI gIqf bflI? cMgf eI
hoieaf, mr geI. mYnUM pqf hY, ikvyN asqfcl dI surK rMgq BKdy koilaF vFg Aus df aMg-aMg
sfVdI huMdI sI. EhnIN idnIN iqMn-cfr ipkcrF ivc asIN iekwTy hIro hIroien afey sF. iek idn aYm[
aYNz tI[ stUzIE ivc (Auh vI hux iek PYktrI ivc bdl cuikaf hY) AuhnUM mYN afpxy kMnIN iek shylI
nUM kihMidaF suixaF sI, hux qF bs ieho bUQI-siVaf blrfj sfhxI hI rih igaf ey myry BfgF ivc
hIro bxn leI. Aus qoN kuJ vrHy pihlF, jdoN Aus dI guwzI asmfnF ivc cVHI hoeI sI, Aus ny iek
ipkcr ivc, khfxI byhwd psMd hox dy bfvjUd, kMm krn qoN isrP ies leI ienkfr kr idqf sI ik

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

zfierYktr ny hIro mYnUM lYx bfry soicaf hoieaf sI. pRoizAUsr ny imMtF ivc zfierYktr df idmfg
itkfxy lf idwqf.
Bgvfn dfdf vI hux lgBg irtfier hI ho cuwky hn. myk-awp-rUm nUM qflf mfr ky rwKxf afpxy
afp nUM qswlI dyx vflI gwl afKI jf skdI hY. pr kI pqf, AuhnF leI ieh koeI XfdF df qfj-mhwl
hovy?
hr stUzIE df myk-awp-rUm iek qrHF nfl XfdF df qfj-mhwl hI hY. ies dy sLIsLy ivc aYktrYs
jF aYktr df ichrf hI nhIN, afqmf vI aks CwzdI hY. pr kI lfB ies ikwsy nUM CyV ky?
ajIb inrflI dunIaF hY sfzI qmfsLy vfilaF dI asIN ijhVy dunIaF nUM hsFdy-ruaFdy hF, lokF dy
qswvr nUM Auzf ky iek qilsmI sMsfr ivc lY jFdy hF. aicMqy asIN afp vI Ausy sMsfr ivc jf vwsdy
hF. afpxI aslI ijLMdgI nUM vI nftk aqy iPlm bxf Czdy hF. aqy ieMj sfzy prvfinaF df mjLf dUxfcOxf ho jFdf hY.
iPlm-stfr dI ijqnI cOVI motr koloN lMG jfey, prvfny dI KusLI df pfrfvfr nhIN. ieqnI KusLI
Aus nUM motr afpxy nF ilKvf ky vI nf imly.
vwzy qoN vwzf aqy Coty qoN Cotf iPlm-stfr iPlmI rsflf kyvl afpxI Poto vyKx dI afs nfl
KolHdf hY. rojLfnf aKbfr ivc sB qoN vwzI Kbr sLihr ivc cwl rhI Aus dI afpxI ipkcr df
iesLiqhfr hY. BfvyN Auh ikqny hPiqaF qoN rojLfnf Cwp irhf hovy ingfh qIr vFg AuWz ky Ausy AWuqy
jFdI hY. iesLiqhfr ivc TIk QF afpxf nF Cipaf vyK ky AuhnUM AuhI qswlI huMdI hY, jo iek isgrt
pIx vfly nUM CfqI ivwc zUMGf DUMaF iKwc ky. sLfied dunIaF dI hor koeI KusLI eys iKaflI KusLI df mukfblf
nhIN kr skdI.
iKaflI KusLIaF, ijnHF AuWpr KUbsUrq myk-awp kIqf hoieaf hovy, aqy jo qyjL ibjlI dIaF lfeItF
ivc jgmgf rhIaF hox, iPlm-stfr nUM bhuq cMgIaF lgdIaF hn. ies qrHF ijLMdgI dy sfry qUlarjL ivkrq pr suKfvyN ho jFdy hn, ijvyN gulfeIdfr sLIsLy ivc sLklF by-mfp ho jFdIaF hn; qy Pyr,
iKaflI KusLIaF df argvfnI jfm iek idn suhl hwQF ivcoN izwg ky cUr-cUr ho jFdf hY. lfeItF gwul ho
jFdIaF hn. iksy nUM ijLMdgI aqy iksy nUM mOq afpxy Khury hwQF nfl iKwc ky klpnf-lok ivcoN bfhr kwZ
ilaFdI hY. AuhnF hjLfrF aqy lwKF njLrF dy prCfvyN acfnk guafc jFdy hn, jo iPlm-stfr leI PuwlF
dI syj bxy hoey sn. jy bfkI dI rihMd-KUMd df nF ijMLdgI hY, qF Auh mOq qoN iksy qrHF vI ibhqr nhIN.
afpxI inwkI jhI ijLMdgI ivc ies myk-ap-rUm dy sLIsLy ny kI-kI nhIN vyiKaf hoxf! jdoN ieh
nvF-nvF bixaF sI, ikqnf husIn sI ieh kmrf! kwlH dI gwl jfpdI hY, jdoN iek sLfm surgvfsI
kfmIzIan rfDfikRsLn, Bgvfn dfdf, mYN aqy iek-do hor bMidaF ny eyQy bYT ky ivHskI pIqI sI. kmfl
dy mUz ivc sI rfDfikRsLn Aus sLfm. boql hflI KuwlHI nhIN sI ik Auh cfr pYgF ijqnI mOj ivc af
igaf sI. iek-iek gl aYsI cmqkfrI inkldI sI Auhdy mUMhoN ik kfgjL pYnisl lY ky not krn nUM
jIa cfhuMdf sI. aqy scmuc, ijqny guxI, jLbfn dy mfihr, idl vfly, aqy rMgIn imjLfj afdmI ipCly
vIhF virHaF ivc mYN ies iPlm lfeIn ivc vyKy hn, hor ikqy nhIN vyKy. sgoN sdf hYrfn huMdf afieaf
hF ik ieqnIaF alokfr sLKsIaqF dy mflk ieqnIaF Qrz-klfs iPlmF bxfn ivc ikvyN kfmXfb ho
jFdy hn!
aqy agly idn rfDfikRsLn ny cOQI mMjLl qoN Cfl mfr ky afqm-hwiqaf kr leI sI.
kmry dI iek dIvfr nfl, Aus dI pUrI lMbfeI ijqnf, gudfjL, lfl rMg df dIvfn lwgf hoieaf hY,
ijvyN eyar kMzIsLMz rylvy kMpfrtmYNt ivc vyKIdf hY. kMpfrtmYNt dI bfrI vflI QF vwzf sfrf cOrs sLIsLf
lwgf hoieaf hY, ijs dy agy mYN vfl kfly krn df kMm krIb-krIb mukMml kr cuwikaf hF. sLIsLy dy
afs-pfs, AuWpr-Qwly, qyjL blb jg rhy hn. myk-awp dy sfmfn afid leI sLYlP aqy Kfny vI bxy
hoey hn. dIvfn dy sfhmxy vflI dUjI kMD KflI hY isvfey kwpVy tMgx leI lgfey iek zMzy aqy
inksuk Drn vfly inwky ijhy sLYlP dy, ieh Kfl-muKflI kMD kmry dI mOjUdf qrs-Xog hflq nUM ibafn
kr rhI hY. gMdgI qy mYl dIaF qYhF ies qrHF cwVHIaF hoeIaF hn, ijvyN iksy igwlI ikqfb dy sfry sPy
juV jfx aqy hyTlI iebfrq AuqlI nfl rlgwz ho jfvy, jF ijvyN koeI awj-kwlH dy PYsLn df icwqRkfr
KfhmKfh kYnvs Aupr rMg dy Cwty mfrdf igaf hovy ik afp-muhfry koeI nf koeI sLkl AuBr afvygI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

myk-awp dy rMgdfr Dwby, pfn dIaF buwkF, rsguwilaF dI cfs aqy hor keI qrHF dy dfg hn, ijnHF vl
jy iDafn nfl vyKx lwgIey qF idl kwcf hox lg jfey. stUzIE dy mflkF leI awj-kwlH iPlmI DMdf
Auqnf lfhyvMdf nhIN irhf, eys leI Aus nUM sfP-suPrf rKx leI Auh iek kOzI Krcxf vI psMd nhIN
krdy. jLmIn, jfiedfd dIaF kImqF asmfny cVHIaF hoeIaF hn. stUzIE nUM vyc-vwt ky Auh ibnF Kycl
kIqy byihsfb pUMjI hfsl kr skdy hn. Pyr, ies iPlmF dy cMdry DMdy qoN kI lYxf, ijs ivc lwKF qoN
kwK huMidaF dyr nhIN lgdI? eys stUzIE dI mflkx vI avwsL bVI rIJ nfl Aus idn nUM AuzIk rhI
hovygI, jdoN PYktrI vfly dUjf Plor vI ikrfey Auqy lY lYxgy. Pyr, vrkrF nUM Dwkf dy ky stUzIE qoN
bfhr krn df AuhnUM cMgf bhfnf iml jfeygf. cUM vI nhIN kr skxgy Auh. afpy mr-Kwp jfxgy ikqy.
iksy nUM kI!
ikqnf jvfn-jvfn lg irhf hF mYN vfl kfly krky! ho kI igaf jy hux qwk lgBg sfrf hI Jftf
icwtf ho cuikaf hY qF! awDf ku qF iPlmF ivc dfKl hox vyly qoN hI icwtf sI. iksy qoN kI lukfAuxf, mYnUM
vfl kfly kridaF vIh sfl qoN AuWpr ho cuky hn. kuJ vfl ipClI vwzI jMg ivc bMmF dy DmfikaF ny,
aqy kuJ myrI awlVH aqy awQrI jvfnI dy isr cuwkidaF hI DOx AuWpr vwjy DwikaF qy hUiraF ny sPYd kr
suwty sn. iek qrHF nfl myrf iPlmF ivc afAuxf buZfpy ivcoN jvfnI vl kdm putx brfbr sI.
pr hux afpxy afp nUM qy dunIaF nUM DoKf dy-dy ky Qwk igaf hF. ijqnf vkq vsmyN Qwpx ivc lwgdf
hY, ikAuN nf kuJ pVH-ilK lvF. hux ikqnI ku rih geI hY hXfqI? Pyr, sLbnm df ivafh ho igaf hY.
prIksLq sqfeIaF virHaF df gwBrU jvfn hY, mYQoN dUxI-cOxI dwK vflf. pRozIAUsrF dIaF BuwKIaF njLrF
Aus df hr vyly ipwCf krdIaF hn. ijqnf iPlmF bfry mYN vIh vrHy JwKF mfr ky iswiKaf hY, Auh pRvysL
krn qoN pihlF iswK cwikaf hY. Pyr, ieh qwpV-GsIt krn dI kI loV?
POjI myjr dI vrdI puafx ivc zrYs-mYn ny myrI mdd kIqI hY. hux ZukvyN PurqIly aMdfjL ivc mYN
stUzIE dy ivsLfl ahfqy ivcoN lMGdf afiPs vl jf irhf hF. iek pRozIAUsr nUM tYlIPon krnf hY ijs ny
kwlH rfqIN bVI jugq nfl myrf apmfn kIqf sI. nihly df jvfb dihly nfl dyxf hY.
Auh pRozIAUsr qy mYN iksy jLmfny kfilj ivc iekwTy pVHy sF. myry idl ivc dosqI dI bVI zUMGI kdr
hY, eysy leI ijqnf ho sky dosqF qoN dUr rihx dI koisLsL krdf hF, ieqny virHaF qoN asIN dovyN afpxIafpxI vwKrI nuwkry sPlqf dI pVsFg cVH rhy sF. Kory ikhVy mnhUs idn mYN Aus dy Zfhy cwVH igaf.
hr mumikn ZMg nfl mYN dosqI Aupr hrP nf afAux dyx dI koisLsL kIqI sI. pYisaF dI afpxy mUMhoN kdy
gwl nhIN sI kIqI. jo Aus idqy, lY ley dUijaF koloN jo lYNdf hF, Aus df awD-pcwD. vyly-kuvyly jdoN vI
Aus ny bulfieaf, dUijaF df kMm Cz ky pihlF Aus df kMm kIqf. Pyr vI, jLflm df jIa nhIN Biraf.
msF rfeI dy dfxy ijqnf hux kMm bfkI rih igaf sI, aqy aYn eys vyly Auhny ipCoN lwq kZ mfrI mYnUM.
cMgf, Auh vI kI Xfd krygf. hyTI sihxf qF mYN vI nhIN iswiKaf. pr kfrn kI Aus dy ieMj krn df?
smJ nhIN sI af irhf.
rfqIN mYN ikqnf icr sON nhIN sF sikaf. svyry AuTidaF sfr Pyr idmfg KOl ipaf sI. qn-bdn
ieMj qp irhf sI, ijvyN TUeyN ny zMg mfiraf hovy.
kwlH, GroN inklx qoN pihlF zfierI vyKI sI. sYkrytrI ny iliKaf hoieaf sI ik cYNbUr dI sLUitMg
ipCoN sLfmIN sq qoN ds vjy qk dfdr dy Aus dosq prozIAUsr dI ipkcr dy do sLft dyx jfxf hY.
TIk vkq isr mYN Qwikaf-hfiraf Aus dI hfjLrI Brn jf puwijaf sF. agy vyiKaf Auh insLicMq ho
ky stUzIE dy hfqy ivc iksy hor afritst dy sLft lY irhf sI. myry vl Auhny ieMj muV ky vyiKaf, ijvyN
ibnF dsqk idqy Aus dy sOx-kmry ivc vV afieaf hovF. Pyr, ikqnf icr Auh eyDr-AuDr dIaF
mfrdf irhf kdy hIroien nfl, kdy hIro nfl. aslI gwl df ijLkr qk nhIN. myrf sLft kdoN lYxf hY,
lYxf vI hY ik nhIN, jF mYnUM Kfh-mKfh bulf lYx df koeI aPsos eI hovy. Aus dy amly ny vI koeI puCprqIq nhIN sI kIqI. AuvyN hI mUMh cuk ky mYN vfps qur afieaf sF.
rfh ivc soicaf, sLYd myry afpxy vloN glqI ho geI hovy. mYN zfierI glq pVHI hovy. Gr af ky
qsdIk kIqI sI. nf mYN qy nf myry sYkrytrI ny koeI glqI kIqI sI. myry aMdr guwsy df BFbV ijhf bl
ipaf sI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

Kfxy dI myjL Auqy prIksLq afpxy iek dosq nUM dws irhf sI, ikvyN rUsI iPlm-stfrF nUM AuqnI hI
qnKfh imldI hY, ijqnI iksy ieMjInIar jF pRoPYsr nUM. sfDfrn lokF vFg hI Auh bwsF-trynF ivc bYT
ky afAuNdy-jFdy hn. iksy ivrly kol motr hovygI. nf koeI AuhnF dy kMm nUM aqy nf hI AuhnF dI
sLKsIaq nUM gYr-mfmUlI aihmIaq dyNdf hY. sgoN iPlmF dy lyKk jF zfierYktr AuhnF qoN ikqy ijLafdf
pYsy lYNdy hn.
mYN ivcy bol ipaf, AuWQoN dI qy sfzI smfjk bxqr df bVf Prk hY. ieQy ihMdusqfn ivc JUTI sLfn
ivKfey bgYr iensfn dI afpxy Gr ivc kdr nhIN huMdI, bfhr df kI afK.
prIksLq aqy Aus df dosq hYrfn ho ky myry vl vyKx lg pey sn.
kuJ smyN qoN myrf Auh dosq pRozIAUsr afpxI aglI ipkcr dy kFtrYkt bfry iesLfiraF nfl gwl
qor irhf sI. bVI sLfndfr khfxI hY. bVf sLfndfr rol hY. pr mYN msLto mfr jFdf sF. ijs QF rUh
qkwlPF ivc tMgI rhy, AuQy kMm krn df suafd nhIN afAuNdf. sLYd Aus ny myrI KfmosLI df mqlb afkV
kwiZaf hovy. sLYd soicaf hovy ik mYN pYsy vD mMgx df mnsUbf bMnH irhf hF. eysy krky mYnUM hOilaF pfx
df Auhny ieh qrIkf kwiZaf hovy. ikqnI hoCI hrkq sI. cMgf pocf Pyiraf qIh vrHy purfxI dosqI
AWupr!
hux mYN stUzIE dI kYNtIn koloN lMG irhf sF. ikcn dI bfrI ivcoN do krmcfrI muMzy bfhr Jfk rhy
sn. iek solHF ku virHaF df, iek vIhF pMJIaF df. AuhnF nUM vyK ky dUroN hI mYN afpxI PojI jMgl-hYt
drusq krnI sLurU kr idqI sI. hYlo blrfj, inwky muMzy ny vfj mfrI, ijvyN mYN Aus dy hfx df hI hovF.
hYlo, mYN lfprvfhI nfl hs ky jvfb idqf, qy agy lMG igaf. cfl rwqf ku hor cusq ho geI.
DrimMdr kf bfp! dUjy ny nfhrf guMjfieaf. myrI cfl rqf ku iZwlI pY geI.
ajIb aD-ivcflI hflq hY awjkwlH myrI. rvyl sfhb dI ipkcr, sMGrsL ivc ivjMqImflf dy
afisLky-jLfr df rol kr irhf hF. dlIp kumfr myrf rkIb hY. aqy sLfm bYhl sfhb dI ipkcr
dunIaF ivc AuhI ivjMqImflf myrI lVkI bxI hoeI hY. awDIaF ipkcrF ivc jvfn, awDIaF ivc buwZf.
ipkcr dy pihly ihwsy ivc jvfn, ipCly ivc buwZf.
iek gwl avwsL pRozIAUsrF nUM cuBdI hovygI ik Aumr Zwlx dy bfvjUd myrI mfrikt ZihMdIaF
klF vl jfx df nF nhIN lYNdI. sgoN rumFs dy rol, jo jvfnI ivc nhIN sn kIqy, mYN awj-kwlH kr irhf
hF.
jvfnI dy idnIN prvfinaF ny afpxy KqF ivc myrI KUbsUrqI df kdy ijLkr nhIN sI kIqf. hux
kuVIaF ilKdIaF hn, afey idn bhfr ky my sPyd sUt pihn kr afp ikqny awCy lgqy hYN! ikaf afp
Aus pojL myN muJy apnf eyk rMgIn Poto Byj skyNgy? aqy mYN socx qy mjbUr ho jFdf hF ik kI mYN EhI
klfkfr hF, ijs ny do ibGf jLmIn vrgIaF ipkcrF ivc kMm kIqf sI?
Aus pRozIAUsr dosq dI ipkcr ivc vI qF mYN jvfn afdmI df hI rol kr irhf hF. sLYd Auh Kfr
Kf igaf hovy myrI vDdI sLuhrq qoN, myrI lmkdI iPlmI jvfnI qoN. socdf hovy, ieh dUjf asLok kumfr
ikwQoN pYdf ho igaf? myrf apmfn krky sLYd Aus ny afpxf aihsfsy-kmqrI sihlfieaf hovy?
qF qy bhuqI mfVI gwl nhIN. idl kuJ hor bsLfsL ho igaf. cfl ivc Pyr vfDU cusqI af geI. idmfg
AuWcIaF AuzfrIaF mfrn lg ipaf. afgy afgy dyKIey hoqf hY ikaf. hflIvuz ivc qF myrI Aumry phuMc ky
hI iPlm aYktr isKrF CuMhdy hn. kI pqf AultI gMgf ies dysL ivc vhfx dI ijLMmydfrI myry moiZaF qy
hI pYxI hovy? jy ieMj hI hoxI vfpr geI, qF dlIp kumfr, rfj kpUr qy dyv afnMd dI kI hflq
hovygI? Auh qF sfry mYQoN ds-ds, bfrF-bfrF vrHy Coty hn? AuhnF df qF Kfxf, pIxf, sOxf, AuWTxf,
bYTxf hrfm ho jfeygf.
bVI musLkl nfl afpxy afp nUM sLyK-icwlIpuxy ivcoN iKc ky bfhr ilaFdf. ikwQy jf puijaf eyN mnF?
jLfq dI kohVikrlI, sLqIrIaF nUM jwPy? ijqnI sLuhrq AuhnF adfkfrF ny hMzfeI hY, Auh qyry supinaF
ivc nhIN af skdI. jLrf hosL iTkfxy qF kr afpxy.
ahfqy ivc bykfr hoey purfxy sYWtF dy, Dfrmk ipkcrF dy dyvI dyviqaF dy, QF-QF Zyr lgy hoey sn.
kdy nf kdy eysy iksy Zyr hyT blrfj dIaF hwzIaF vI ruldIaF imlxgIaF mn ivc iKafl AuWiTaf.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

ikWQy igaf sihgl, qy ikwQy geIaF kfnn bflf, phfVI sfnXfl, jmunf, brUaf, aqy cMdr mohn
dIaF sLuhrqF? iek nf iek idn myry pRozIAUsr dosq ny vI Esy mukfm Auqy phuMcxf hY, ijwQy inAU
QytrjL aqy pRRBfq iPlm kMpnI vfly phuMc cuwky hn. koeI do idn pihlF, koeI ipwCoN. hux qF bMbeI ivc
stUzIE vI hOlI-hOlI Kfqmy vl jf rhy hn. srkfr gurU dwq dy stUzIE ivcoN dI sVk kwZx AuWqy qulI
hoeI hY. sYNtrl stUzIE sPfey hsqI qoN imwt cuwkf hY. Aus dI QF ds-ds mMjLl dIaF iblizMgF bx
cuwkIaF hn. pr jdoN vI mYN Aus pfisEN lMGdf hF, AuhnF iblizMgF ivcoN axigxq XfdF AuWT ky myry
cuqrPIN Auzx lg pYNdIaF hn cuVylF vFg. mrn qoN kuJ idn pihlF eysy sYNtrl stUzIE ivc XfkUb
ny myry nfl afpxI aKIrlI sLUitMg kIqI sI. al nfisr vI sI Esy iPlm ivc. Auh kuJ arsf pihlF
mr igaf sI. keI vrHy iPlm bMd peI rhI, jo Pyr akylf dy nF hyT nsLr hoeI sI. hvf ivc jF
isnymf dy prdy Auqy iQrkx vfly ieho prCfvyN hI qF iPlmI adfkfr dI ijLMdgI dI aslIaq hn.
stUzIE nUM msmfr kr ky Auh aslIaq sfQoN Kohx df AuhnF nUM kI aiDkfr sI? mYN AuhnF nUM kdy mfP
nhIN kr skdf.
aqy afpxy pRozIAUsr dosq nUM vI mYN mfP nhIN kr skdf. Auhny apmfn swcmuwc kIqf, jF mYnUM
vihm hoieaf, bdlf qF mYN jLrUr lvFgf. bVI cMgI skIm bxfeI hoeI hY mYN vI, ijs anusfr iek idn
isKr dupihry Auh qy Auhdf sfrf amlf bMbeI sLihr dIaF sVkF Auqy kYmrf lf ky mYnUM rwj-rwj ky
AuzIkxgy aqy mYN Esy smyN idwlI dI hvf Kf irhf hovFgf. afpy nsIhq ho jfvygI.
phuMc igaf tYlIPon kol. kI nMbr hY? 343
afE, hux PlYsL-bYk sLurU krIey.
2
sB qoN pihlf iPlmI anuBv mYnUM swqF-awTF sflF dI Aumr ivc hoieaf.
rfvlipMzI sLihr ivc plyg df Kqrf AWuT ipaf sI. myrI mF ny Gr ivc iek cUhf twpdf vyiKaf.
Ausy idn Auh bwicaF nUM nfl lY ky Byry clI geI, jo sfhnIaF df pusLqYnI itkfxf hY. ieQy sfhnIaF df
afpxf alwg mhwlf hY, syTIaF df alwg, aqy iesy qrHF hor sfrIaF KuKrYx KwqrI jLfqF df alwg. ieh
kdoN qy ikMj hoieaf, rwb jfxy.
myrI mF ny sfnUM srIrk qOr qy qF suriKaq kr ilaf, pr mfnisk qOr qy bVy sMgIn KqiraF ivc
Dwk idqf. Byrf nF nUM qF sLihr sI, pr vfqfvrx inrfpurf pyNzU sI. aj kl dy pyNzU vfqfvrx df
aMgryjLF vyly dy vfqfvrx nfl koeI mukfblf nhIN. bysLk Aus vyly cIjLF ssqIaF sn, afrQk
insicMqqf vI vDyry sI, pr puils qy aPsrI dihsLq hwdF twpdI sI. mnuwK nfl kyvl slUk hI psLU
vflf nhIN sI kIqf jFdf, blik AuhnUM psLU bxf Cwzx, Aus aMdroN sfrI siBa mnuwKqf Kqm kr dyx dI
vI Aus njLfm ny pUrI ivAuNq bMnHI hoeI sI. hr pRkfr dI bdclnI, jhflq aqy nhUsq nUM sLih idwqI
jFdI sI. sLrIPF leI iejLq nfl Jwt lMGfxf idn-bidn musLkl huMdf jf irhf sI. ijhVy ies pRivrqI
df ivroD kr skdy sn, Auh Dn-dOlq dy lflc ivc rfvlipMzI qy lfhOr vrgy vzy sLihrF nUM nwT jfx
dy mOikaF dI Bfl ivc rihMdy sn. igrfvt df prcm idno-idn bulMd huMdf jf irhf sI. 1947 ivc
pMjfbIaF ny qIvINaF ivruD ijs vihsLq df sbUq idqf, Aus dI iqafrI df muwZ dUr-drsLI aMgryjL
srkfr ny AudoN qoN bMnHxf sLurU kIqf sI.
iek idn sfzy skUl ivc aYlfn hoieaf ik rfqIN sBnF ividafrQIaF nUM bfieskop ivKfx leI
lY jfieaf jfeygf. bfieskop leI mMzUaf sfzy Gr dy nyVy, pr sLihroN bfhr, iek mYdfn ivc knfqF lf
ky bxfieaf igaf sI. Cwq KuwlHI. ies leI sLo rfq nUM qfiraF hyT huMdy sn. prdy dy lfgy iek AuWcy mcfn
Aupr bulfrf KVf rihMdf. iPlmF boldIaF nhIN sn. bx ky vI vlYqoN afAuNdIaF sn. bulfrf AuhnF dI
khfxI nfl-nfl ibafn krdf jFdf sI.
sfrf skUl sLo vyKx jf irhf sI, mfstr aqy hYzmfstr vI. aqy sfzy dys ivc mfstrF nUM
ieKlfkI PirsLqy mMnx, ByzF nUM ByVIey df afsfn isLkfr bxf dyx dI prMprf bVI purfxI hY. mF ny KusLI

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

nfl mYnUM qy myry inwky vIr nUM jfx dI iejfjLq dy idqI. skUl vfilaF nUM sLo awDI itkt Auqy ivKfieaf
jfxf sI. ieh vI qF Aus dy nroieaf aqy guxkfrI hox df hI sbUq sI.
mYN pMjqflI vrHy pihlF dI gwl kr irhf hF. Aus iPlm dI khfxI bfry eynf hI Xfd hY ik Auh
jsUsI ijhI sI. pr ijhVI gwl mYnUM bhuq cMgI qrHF Xfd hY, aqy sdf Xfd rhygI, Auh ieh ik
adfkfrI kridaF nfiekf keI JfkIaF ivc iekdm alP nMgI ho jFdI sI. aqy bulfrf boldf sI
sfihbfn, iKafl rKIey, Xy nMgI nhIN hY. ab ies ny jfdUeI posLfk pihn lI hY, ijs kI mdd sy Xy
khIN BI jf skqI hY. Xy sB ko dyK skqI hY mgr ies ko koeI nhIN dyK skqf!
sMBv hY, Auh TIk hI kihMdf hovy. ngn avsQf ivc Aus mym df mUMh qF sPYd rihMdf sI, pr
srIr sfrf kflf ho jFdf sI. jF qF Aus dy nMgy srIr Aupr kflf myk-awp ml dyNdy hoxgy, jF koeI
cumtxI pusLfk pihnf dyNdy hoxgy. nf qF sfzy hYzmfstr, aqy nf hI AupsiQq sLrIPF ivcoN hor iksy ny
eys asLlIlqf df ivroD kIqf. aOrqF nUM isnymy lY jfx df EdoN irvfj nhIN sI. aYvyN rOlf-gOlf pf ky
afpxf svfd ikAuN Krfb kIqf jfey? bulfry ny kih ju idwqf ik Auh nMgI nhIN. bwcy srl jIv huMdy hn.
AuhnF avwsL bulfry dI gwl Auqy XkIn kr ilaf hovygf. ies qrHF ieKlfkI swt vjx dI koeI Kfs
sMBfvnf nf rhI. Pyr, afpxf mjLf ikAuN Krfb kIqf jfey. mumkn hY, iksy ivakqI nUM AuWT ky ivroD
krn df iKafl afieaf vI hovy. pr afly-duafly sBnF nUM pfp df ihwsydfr bixaf vyK ky Auh vI
KfmosL hI rih igaf, ijvyN blYk nf krnf cfhuMdy hoey vI keI iPlmkfr blYk krdy hn, ijvyN sMn
sMqflI vyly, sO-sO mrdF nUM iksy by-shfrf DI-BYx nfl sry-bjLfr jLnF kridaF vyK ky vI lok KfmosL
hI rhy. aflf-duaflf bVf blvfn huMdf hY, aqy pMjfbIaF leI Auh ivsLysL qOr qy ieKlfkI kmjLorI df
kfrn bixaf hY.
mYnUM nhIN Xfd, Aus vyly myry aMdr koeI ilMg-Bfv jfgrq hoieaf sI jF nhIN. pr mws Putx dy idn
bhuq dUr nhIN sn. aqy bflg huMidaF sfr Aus qIvIN dIaF nMgIaF CfqIaF dy klojL-ap myry leI ilMg
vfsLnf df iewk lwjLq Biraf sfmfn bx gey. ies nfl myrI srIrk aqy mfnisk hfnI ikMnI hoeI, mYN
nhIN kih skdf. pr lfB koeI nhIN hoieaf, eynf mYN jLrUr kih skdf hF.
do-cfr idn mgroN, mYN eys qoN vI igry hoey drjy dI iek iPlm vyKI. sfzf rsoeIaf mYnUM nfl lY ky
mMzUey dI knfq dy ipCvfVy iek drwKq Auqy cVH igaf, ikAuNik itkt jogy pYsy Aus kol nhIN sn.
drwKq knfq qoN dUr sI, pr prdy Auqy cldIaF qsvIrF sfnUM cMgI qrHF idKfeI dyNdIaF sn. sLo sLurU
huMidaF sfr, pihlI hI JfkI ivc iek mrd qy iek aOrq, kuwiqaF vrgI inrlwjqf nfl, aqy hU-b-hU
Ausy qrHF Bog ivc jut pey. myry leI ieh bVf hI iBafnk idRsL sI, ikAuNik mYnUM nhIN sI pqf ik Auh kI
kr rhy hn. mYN jLor jLor dI cIk AuiTaf aqy nOkr nUM, jo mYQoN Aupr vflI sLfK qy ciVHaf hoieaf sI,
pYroN PV ky hyTF DrIkx lg ipaf. pihlF qF Aus ny mYnUM cuwp rihx dI zFt idqI, pr jdoN mYN iksy hIly
cuwp nf hoieaf qF Auh by-idlI nfl hyTF lihx Auqy mjLbUr ho igaf.
Aus vyly Aus idRsL nfl mYnUM kyvl iGRxf hoeI sI, pr ijAuN-ijAuN mYN bflg huMdf igaf, iGRxf ivc
afkrsLx df vI imsLrx huMdf igaf. mYnUM aPsos hox lg pYNdf, mYN ikAuN rsoeIey df suafd Krfb kIqf.
Kory ikMny icrF bfad ivcfry nUM ijLMdgI ivc koeI suafd nsIb hoieaf sI!
ieh sI iPlmF nfl myrI sB qoN pihlI mulfkfq. jy eys ipCoN mYN jIvn ivc koeI hor iPlm nf vI
vyKI huMdI, qF vI kih skdf sF ik iesqRI nUM kyvl pursL dy kfm-BuK-imtfAU pdfrQ-rUp ivc vyKx dI
iswiKaf mYnUM bVI pRblqf nfl idwqI jf cuwkI sI.
awj dy jLmfny ivc, ipMzF ivc aijhI dlyrI nfl ngn-iPlmF (jo KuPIaf aqy gYr-kfnUMnI qOr qy
bfhr dy dysLF ivcoN drfmd kIqIaF jFdIaF hn) ivKfxf sMBv nhIN. pr aj vI ipMzF dy inrdosL aqy
srl lokF nUM hor keI qrIikaF nfl sLihrI ilMg-igrfvt df isLkfr bxf ky Krfb kIqf jFdf hY. ies
df mUl kfrn, isiKaq vrg df aMgryjLF dI cflU kIqI ipMzF vloN Auprfm rihx dI inMdnIk nIqI Aupr
ajy vI aml krI jfxf hY. jy cMgy ivcfrF vfly sLihrI lok ipMzF nfl afpxf myl-imlfp kfiem rKx,
qF luwcy sLihrI ansr nUM byDVk ho ky ipMzF ivc KrUd mcfx dI KulH nf imly. aqy ieMj asIN afpxy
suhxy lok-inRq aqy lok-gIq vI brbfd hox qoN bcf skIey. pr ngfr-Kfny ivc qUqI dI vfj Blf kOx
suxdf hY!

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

Aus ipCoN keI vrHy mYN hor koeI iPlm nf vyKI. rfvlipMzI sLihr ivc AudoN koeI isnymf nhIN sI.
ijLafdf irvfj iQeytrF df sI. myry skUl dy sfQI iehnF iQeytrF dy bhuq idlcsp ikwsy suxFdy pr
myry ipqf jI kwtV afrIaf smfjI sn, aqy mYN vI AuhnF dI afigaf df AulMGx krn bfry kdy soc nhIN
sF skdf. ieh myry jIvn df bVf Drmfkl Xuwg sI. mYnUM supny vI prmfqmf dy afAuNdy huMdy sn. iek
supny ivc mYN Bgvfn nUM pUrbIaF vflI dupwlI topI pfeI afpxy mkfn dIaF pOVIaF ivwc bYTy dyiKaf.
jdoN mYN dsvIN jmfqy cwiVHaf qF rUprt afP hYNtjLF nfmk iek aMgryjLI nfvl sfnUM kors
ivwc lwgf. acfnk iek idn Kbr AuWzI ik sfrI jmfq, sxy mfstr aqy hYzmfstr, sLihr ivc pihlf
isnymf, rojL KulHx dy smfroh ivc sLfml hox jf rhI hY, aqy iPlm vI rUprt afP hYNtjLF ivKfeI
jfeygI, jo sfzy kors ivc lwgI hoeI sI.
ikMny clfk huMdy hn srmfeydfr!
myry ipqf jI mwG dy kol tihldy ikMnf icr soc ivc zuwby rhy ik mYnUM jfx dI iejfjLq dyx jF nf.
nvF jLmfnf AuhnF dI cyqnf dy bUhy Aupr Dwky mfr irhf sI. bUhf KolHx ik nf, Auh PYslf krnoN
asmrQ sn. aKIr AuhnF hYzmfstr nUM Gr bulf ky puwiCaf. mYN vI afpxI iksmq df PYslf suxn
leI donF bjLurgF dy vfrqflfp df gvfh bixaF.
hYzmfstr ny ikhf:
ieMny purfxy iKaflF vfly nf bxo, lflf jI. iPlmF kyvl mnorMjn leI nhIN bxfeIaF jFdIaF, Auh
qF iek klf hn. AuhnF ivcoN iswiKaf vI imldI hY. ieh iPlm qF skUl ivc kors ivwc lgI ikqfb dy
aDfr `qy bxfeI geI hY. Blf eys qoN kI ieKlfkI nuksfn phuMc skdf hY? bwicaF leI eysy krky qF
itkt awDf kr idqf igaf hY. sLihr dy sfry skUlF dy dsvIN jmfq dy muMzy jf rhy hn. nuksfn qF nf
jfx ivc ho skdf hY, jfx ivc nhIN.
ipqf jI ny iejfjLq dy idwqI.
aijhf smfroh kdy iksy vyiKaf nhIN sI, jo Aus idn rojL isnymf dy AudGftn smyN vfpiraf.
aMgryjL izptI kimsLnr aqy ikqny rfey sfihb qy Kfn sfihb vI pDfry sn. isnymy dy mflk nUM hor kI
cfhIdf sI? pr iPlm dy ividak pwK qoN sfnUM AuWkf koeI lfB nf phuMicaf, ikAuNik jo khfxI prdy Auqy
vyKI, Auh nfvl dy plft nfloN bhuq iBMn sI. hF, iek gwl ny BfvyN avwsL pRBfivq kIqf. Auh ieh ik
ieko sLkl dy do afdmI bfr-bfr nfiekf dIaF cuMmIaF lYNdy sn. avwsL hYzmfstr sfihb nUM vI ieh
gwl ieqrfjL-Xog mihsUs hoeI hovygI, ikAuNik ipqf jI vFg, Auh vI kwtV afrIaf smfjI sn, nfly
nfvl ivc qF cuMmIaF df koeI ijLkr nhIN sI.
eys ipCoN jdoN vI iPlm vyKxI hovy, ipqf jI nUM ieh afK ky kfiel krIdf sI ik Auh iek AuWqm
drjy dy ieKlfkI nfvl Aupr afDfrq hY. jy Pyr vI iejfjLq nf imldI, qF corI jfx df vI hOlI hOlI
hOslf hox lg ipaf.
rojL isnymf sLihr aMdr sI. mgroN Aus ivc afm qOr qy ihMdusqfnI iPlmF ivKfeIaF jfx lg
peIaF sn, pr kdy kdy aYlmoN ilMkn afid dIaF aMgryjLI lVIvfr iPlmF vI afAuNdIaF sn. ijnHF do
ihMdusqfnI iPlmF df myry Aupr ivsLysL asr ipaf, AuhnF ivcoN iek sI, hIr rFJf. eys iPlm ivc
khfxI dy ikrdfrF ny mYnUM Auqnf pRBfvq nhIN kIqf ijqnf drwKq hyTF bYT ky, nMgojy vjf ky, ipMz dy
iekqirq lokF nUM hIr suxfn vfly ikwsf go ny. iPlm KfmosL sI. pr ikwsf go vflI pirsiQqI df afpxf
iek jfdUeI sMgIq sI, ijs nUM Xfd krky vfr vfr myry glyzU Br afAuNdy sn.
iek hor iPlm sI, anfrklI. ies ivc sulocnf (rUbI myars) dI apUrb suMdrqf df myry AuWpr
lohVy df asr ipaf. aKIrlI JfkI sI, anfrklI df sfrf srIr dIvfr ivc icixaf jf cuwikaf hY.
kyvl ichrf KulHf rih igaf hY iewtF ivc iGiraf, afKrF df mfsUm, suMdr, mjLlUm ichrf. akbr
afKrI iewt jVn df hukm suxfn qoN pihlF ikMnf icr socF ivc zwuibaf tihldf rihMdf hY. aKIr, mUMh
Pyr ky hwQ dy iesLfry nfl Auh hukm dy hI Cwzdf hY. anfrklI dy ichry nUM iewt-gfry nfl poc idwqf
jFdf hY. eys qoN vzf jLulm dunIaF ivc hor kI ho skdf sI? mYN ikMnIaF rfqF sON nf sikaf. grmIaF dy
idn sn. asIN Aupr koTy qy sONdy huMdy sF. sfrI-sfrI rfq myry idl ivc cIsF qy kurlfhtF AuWTdIaF
rihMdIaF. anfrklI dI suMdrqf aBuwl sI. Auh kyvl prdy Auqy Kyzx vflI prCfeIN nhIN sI, Auh myry

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

ihrdy dIaF zUMGfxF ivc AuqrI iek sicafeI sI, myry jIvn df ainKVvF Bfg. aqy ivcfrI nUM aijhI
by-drdI nfl mfr idwqf igaf sI. mYN iksy hfl XkIn krn leI iqafr nhIN sF ik sulocnf dy ichry
Auqy swc-muwc iewt nhIN sI DrI geI, Auh inrol iek isnymf itRk sI. sLfied jy Aus vyly koeI mYnUM
Auh itRk smJfAux lg pYNdf, qF mYN Auhdy mUMh `qy DwPf kZ mfrdf. myry leI anfrklI swc-mwuc mr
geI sI! sulocnf mr geI sI! myrI dunIaF qfrIk ho geI sI!
pr sulocnf hux vI jIAUNdI jfgdI hY, aqy keI iPlmF ivc myry nfl kMm vI kr cuwkI hY. jdoN vI mYN
Aus nUM afpxy Aus alHVpxy dy pfglpn bfry dsdf hF, Auh hws CzdI hY. aj mYN afp iPlmI klfkfr
hF aqy Aus dy hws Czx df kfrn pUrI qrHF smJdf hF. pr Pyr vI jIa cfhuMdf hY, iksy nf iksy
qrHF Aus nUM smJf skF ik myrf Auh pfglpn koeI mjLfk nhIN sI, Auh sc-muc myry jIvn df pihlf
ipafr sI.
hkIkq iPlm dI sLUitMg leI asIN jIpF ivc ksLmIroN ldfK jf rhy sF. iek rfq drfs nfmk
sQfn qy pVfa ipaf. POj dy krnYl ny sfnUM siqkfr nfl mYs dI iemfrq ivc Tihrfieaf. nhf-Do
ky asIN bYTk ivc iekwqr hoey. Xuint dy sfry POjI aPsr bVy cfa nfl sfnUM imlx afey sn. ikAuN nf
afAuNdy, sfzy nfl DrimMdr sI, qy pRIaf aqy ieMdrfnI mukrjI vrgIaF suMdr aYktrYsF vI sn. gwlF
krdy krdy aDKV krnYl dI njLr iek kony ivc pCV ky bYTI sulocnf vl clI geI. Auh njLr htf
nf sikaf. hOlI hOlI Es ichry ny Aus dy Xfd-mihl ivc purfxy nksL AuBfrny sLurU kIqy. qy Pyr Auhny
Aus nUM pCfx ilaf, afpxI jvfnI dy idnF dI ipafrI adfkfrf nUM. aqy Pyr Aus dI jo dsLf hoeI,
ibafn nhIN kIqI jf skdI. Aus sLfm bfkI dy asIN sfry klfkfr isPr ho ky rih gey. sulocnf pl-Jwt
leI Pyr Ausy qilsmI isMGfsn qy ibrfjmfn hoeI, ijs qoN AuqiraF AuhnUM lMmf smF bIq cuwkf sI.
pMjfh sfl dI Aumr dy Aus krnYl Aupr Eho Aunmfd svfr ho igaf sI, ijs df mYN 14 sfl dI Aumry
isLkfr hoieaf sF.
ijhVy ivdvfn iPlmF df nF suxidaF hI nPrq nfl nwk-BON cVHf lYNdy hn, AuhnF nUM isnymy dy
amoV aqy ivafpk asrF Aupr sMjIdgI nfl gOr krnf cfhIdf hY.
3
skUl df jLmfnf lMiGaf, kfilj df afieaf. bodI, jMJU, pjfmf ruKsq hoey, pqlUn af geI. isr
Auqy hYt Drn dy idn dIaF AuzIkF mn ivc jfgrq ho geIaF. bfeIiskl Gr vfilaF vloN mYtirk
pfs krn df dUjf srtIiPkyt huMdf hY, aqy jdoN sfeIkl Auqy lwq Dr leI, Pyr puWC ky isnymf QoVf
jfeIdf hY.
EdoN rfvlipMzI sLihr dI aihmIaq aMgryjLI POjF dI vwzI CfvxI hox qoN Cuwt hor koeI nhIN sI. eysy
anusfr lokF dIaF socF vI mihdUd sn. isKaq vrg df srIr qF sLihr ivc, pr afqmf kYntonimMt
aqy isvl lfeIn dy nvyly, suawC, aqy siBa vfqfvrn ivc ivcrdI sI. dysI pusLfk, dysI Kurfk, dysI
rihq isKaqF dIaF njLrF ivc, iksy nf iksy imkdfr, GtIaf aqy ipCFh-iKwcU cIjLF sn, ijnHF qoN
bMdf ijqnf dUr ho jfey, Auqnf hI vkfr vDdf sI. aqy ijs rfh Auqy kfilj dy pRoPYsr qurn,
ividafrQIaF ny vI qF Ausy rfh qurnf sI.
sdr vfly isnymy sfP suQry aqy sLfndfr sn. AuhnF ivc aMgryjLI ipkcrF ivKfeIaF jFdIaF sn,
aqy vyKx vfilaF dI bhu-sMiKaf vI aMgryjL huMdI sI. jy Bfg cMgy hox qF iksy iksy idn koeI sunihrI
rUp vflI suMdrI vI nfl dI sIt Auqy af bYTdI sI. ijqnIaF iPlmF qilsmI, Auqnf hI isnimaF df
vfqfvrx alOikk, romFitk, mfdk. mymF dy ilbfs AuhnF dy suzOl ijsmF nfl ikqnf iensfP krdy
sn! ikqnI afjLfdI nfl Auh afpxy pRymIaF dI jwPI ivc jf vVdIaF sn! iks Auqfvl nfl cuMmn dyx
leI ilP ilP jFdIaF sn! jdoN vI koeI vlYqI iPlm vyK ky afE, ikqny ikqny idn KumfrI jhI cVHI
rihMdI sI.
iPlmF dy Aus KfmosL Xuwg dI zolors kfstYlo iek jg-mgFdI qfirkf sI. jfn bYrImor nfl Aus dI
joVI vfh-vfh PwbdI sI. dovyN bhuq sfrIaF iPlmF ivc iekwTy afAuNdy sn. AuhnF dy pRym-idRsL ivsLysL

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

Auqyjk huMdy sn. rfqIN rfjkumfrI dy rUp ivc zolors GUk suwqI peI hY. acfnk akfsL ivc bwdl iGr
afAuNdy hn aqy jLor dI ibjlI kVkdI hY. zolors qRih ky kmry ivcoN bfhr AuWT dOVdI hY, afpxy
slIipMg gfAUn ivc hI. ibKry bfl, ibKry hosL-hvfs. bfhr brFzy ivc jfn, iek jFbfjL sUrmf, ikly
df bFkf aPsr, Gfq ivc KVf hY. idny zolors ny sfrI Aumr Aus df mUMh nf vyKx dI shuM KfDI sI. pr
hux sB Bul Bulf ky Aus dIaF bfhF ivc ilpt geI. afpxy mKsUs jyqU aMdfjL nfl jfn bYrImor ny
kYmry dy iblkul nyVy af jfx df ieqjLfr kIqf, qF jo prdy AuWpr isrP AuhnF dovF dy ichry hI rih
jfx. aqy Pyr Aus ny zolors df hyTlf buwlH afpxy buwlHF ivc smyt ilaf. hux vI Auh lMmI cuMmI kdy kdy
myrI Xfd ivc ibjlIaF ilsLkf jFdI hY. pYQy gjLt, ipkcr goar aqy dUjIaF iPlmI pwqrkfvF
ivc jfn dy pRym-idRsLF dI tYknIk Aupr lMmy lMmy lyK Cpdy sn. asIN AuhnF nUM bVy gOr nfl pVHdy aqy
AuhnF Aupr lMmyN lMmyN qbsry krdy sF.
pr mfqf-ipqf dy sfhmxy asIN iehnF iPlmF dy AuWcy aKlfkI imafrF aqy afdrsLF df hI ijLkr
krdy sF. ieh sMsfr dy AuWGy sfihqkfrF, ivktr ihAugo, cfrljL izknjL, alYgjLFzr izAUmf, vfltr
skft afid dIaF mhfn rcnfvF dy afDfr Auqy bxfeIaF jFdIaF sn. Pyr, vfrqflfp aqy khfxI dI
qor ibafn krn leI prdy Auqy aMgryjLI ivc ilKy tfeItl af jFdy sn. ies qrHF mnorMjLn dy nfl
nfl aiBafs vI ho jFdf sI. aMgryjLI ivc cMgy nMbr lYx df ieh bhuq vDIaf sfDn inkl afieaf
sI.
aijhIaF dlIlF sux ky mfpy cuwp jLrUr ho jFdy, pr qswlI AuhnF nUM nhIN sI huMdI. iksy vI qPrIh
vflI cIjL dy ieqnf inrdosL aqy byjLrr hox df AuhnF nUM XkIn nhIN sI afAuNdf.
iPlmF ivc kyvl romFs df pihlU hI vwt-kwZvF nhIN sI huMdf, jFbfjLI dy idRsL vI qVPf Czdy sn.
kfsYks nfmk iPlm ivc jfn iglbrt ny qlvfrbfjLI aqy GuVsvfrI dy aYsy bypnfh krqb kIqy
sn ik agly hI idn sfzy sfry ividafrQI vrg ny rUsI PYsLn dIaF motIaF motIaF, gol gol, nwk
qIkr lmkdI bur vflIaF topIaF isvf leIaF sn, jo keI vrHy ipMzI ivc PYsLn bxIaF rhIaF. hIro dy
bhfdrI dy krqb vyK ky bfhr afAuNidaF sfr kuJ nf kuJ afp vI kr gujLrn leI idl mcl AuTdf
sI, pr lfcfr ho ky bfeIiskl dIaF vwKIaF qoVn qoN isvf BVfs kZx df hor koeI sfmfn nhIN sI
lwBdf.
ijQy Puwl hY, AuQy Kfr vI hY. sdr dy isnimaF dI iek KrfbI zfhZf mjLf mfrdI sI. hr sLo ipCoN
gfz syv dI ikMg leI Kloxf pYNdf, jo BrI klfs ivc afpxy mUMh qy afp cpyV mfrn vflI sjLf vFg
sI. iek vfr myry dosq ny AuWTx ivc kuJ iZwl kIqI qF ipCoN kfV krdf iek gory df musLtU Aus dy isr
qy af ky vijaf. aijhy apmfn inwq sihxy pYNdy sn.
hor iek idn. mYN Eho posqIn dI PuMzI hoeI gol topI pfeI, jo sfDfrn lokF nUM dUroN bVI ajIb
lgdI sI, pr ijs ivc myry imwqrF dy kQn anusfr, sgoN Kud afeInf vI sLfied sI mYN hUbhU jfn
iglbrt mlUm huMdf sF, mYN mfl roz Aupr byqhfsLf sfeIkl AuzfeI jf irhf sF. Aus idn vflI iPlm
ivc iglbrt ny GuVsvfrI dI QF skI clfx dy kmfl ivKfey sn. iPlm dy aKIr ivwc Aus dI mfsLUk
dI byvPfeI df rfjL KulH igaf sI. psLcfqfp dI agnI ivc bldf Auh skIaF Aupr pYr Dr ky brPF
lwdy phfVF dy pfsy cIrdf afpxI BolI BflI dyvI-srUp pqnI kol jf puWijaf sI.
EdoN mYnUM nhIN sI pqf ik hIro nUM ieqnIaF qyjL skIaF, jF GoVf afp duVfAux dI loV nhIN huMdI.
kyvl klojL-ap hI hIro dy huMdy hn, aqy Auh bVI asfnI nfl stUzIE dy aMdr hI lY ley jFdy hn.
lFg aqy mIzIam sLftF leI, ijnHF ivc sLkl pCfxnI aOKI huMdI hY, hIro dI QF koeI hor afdmI
lY lYNdf hY, ijs nUM GoVf duVfAuxf aqy skI clfAuxI swcmwuc afAuNdI hovy. aqy isr-DV dI bfjLI AuhnUM
vI lfAux dI loV nhIN, sLUitMg krn vyly kYmry dI rPqfr QoVI ijhI hOlI krn dI loV hY, prdy qy
qsvIrF afpy dUxI-cOxI rPqfr nfl dOVn lg pYxgIaF. iehnF nUM itRk-sLft afKdy hn.
qlvfrbfjLI, ipsqOlbfjLI, muwkybfjLI, hnyrI, qUPfn, Bucfl afid sB kYmry dI clfkI huMdy hn, ijs df
iek vfrI pqf lg jfey qF sfrf suafd iPwkf pY jFdf hY.
jy mYnUM aijhIaF ivclIaF gwlF df pqf huMdf qF ieMj mOq dy mUMh ivc pY ky sfeIkl nf nTfieaf
krdf. cOrfhy qy apVn qoN ibMd ku pihlF mYN vyiKaf, swijEN iek motr sfeIkl af rhI hY. mYN iek dm

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

bryk mfrI aqy jfn iglbrt vrgI hI adfkfrI nfl cUieMg gMm icwQidaF aYn smyN isr pYr pYzl qoN
hyTF Auqfr ky sVk Auqy jfm ho igaf. motr sfeIkl vfly leI sfrI sVk KflI peI sI, pr Aus df
svfr iek mgrUr aMgryjL sI, jo bVI hI bdqmIjLI nfl mYnUM gMdIaF gflHF kZdf awgy inkl igaf.
ipCy Aus ny iek mym ibTfeI hoeI sI. ies kfrn apmfn hor vI asih sI, hflFik Aus prI-jLfq nfl
myrIaF awKF imlIaF qF AuhnF ivc hmdrdI aqy inwG sfP njLr af igaf sI. jy myrI sfeIkl nfl vI
ieMjn lgf huMdf, qF mYN avwsL Aus bdqmIjL df ipwCf krky AuhnUM mjLf cKfAuxf sI. idl msos ky rih
igaf.
pr ieho jhIaF bdslUkIaF vzy vzy rfey bhfdrF aqy Kfn bhfdrF nfl vI ho jFdIaF sn, Pyr
pRoPYsr qy muMizaF df kI afK? hr koeI AunHF qoN bcx dy afpxy Kfs inwjI ZMg socdf sI. iehnF ivc
ieMqkfm jF ivroD df koeI jjLbf nhIN sI huMdf, sgoN aimxvIaF imhnqF krky aMdroN bfhroN afpxy afp
nUM pUrn-rUp aMgryjLI swcy ivc Zfl lYxf hr iksy df afdrsL bx igaf sI. hr koeI ieho supnf vyKdf
sI ik kdy nf kdy AuhnUM aMgryjL afpxy brfbr df drjf dyx, afpxI ibrfdrI ivc rlfAux.
aqy ieh koeI anhoxI gwl vI nhIN sI. pMjfb Dur purfqn kfl qoN afrIaf, XUnfnI, qurkI aqy
anykF hor gorIaF hmlfvr kOmF leI Bfrq df pRvysL-duafr irhf hY. eyQy kOmF aqy nslF dy rwj-rwj
ky imsLrx hoey hn. eysy kfrn ies iKwqy ivc acMiBq krn dI hwd qk gory aqy sunwKy lok vyKx ivc
afAuNdy hn. ies dI qsdIk ivc kyvl ieqnf hI kihxf kfPI hY ik pMjfb sdf qoN hIroaF-hIroienF
leI iPlmsfjLF dI qlfsL-gfh irhf hY. dlIp kumfr, rfj kpUr, rfj kumfr, rfijMdr kumfr, dyv
afnMd, DrimMdr, sLsLI kpUr, sLMmI kpUr aqy ikqny hI hor hIro Esy pfsy dy lok hn. sfzf ipMzI,
ipsLOr qF eys ilhfjL qoN hor vI ijLafdf mumqfjL irhf hY.
eys nfcIjL lyKk nUM vI AuhdI iPlmI ijLMdgI ivc keI vfr gYrI kUpr, ronflz kfwlmYn, hmPrI
bogfrt, aYnQnI kivn afid nfl qsLbIh idqI jFdI rhI hY. dyv afnMd dy ieMzIan grYgrI pYk
aKvfAux qoN qF sB jfxU sn.
afpxy svY-mfx dI riKaf leI bfkI ihMdusqfn ivc BfrqIaF ny gFDI jI dI rfh PVI, pr
pMjfbIaF nUM nwkflI dI rfh PVnf bhuq lfhyvMdf irhf, aqy ies nUM Auh eys afjLfdI dy Xuwg ivc vI
Cwzx leI iqafr nhIN. sgoN swc qF ieh hY ik hux bfkI ihMdusqfn vI gFDI jI dI rfh Cwz ky nwkflI
vflI rfh vl iKcINdf af irhf hY.
sfzI iPlm ieMzstrI ivc vI kdy gFDI aqy tYgor qoN pRyrnf lY ky rfsLtrI BfvnfvF jfgRq hoeIaF
sn, inAU Qytr aqy pRBfq iPlm kMpnI vrgIaF sMsQfvF bxIaF sn. pr aj, pMjfbIaF dy asr
hyT, mYdfn ivc nkl df JMzf bVI mjLbUqI nfl gwizaf jf cuwikaf hY.
iek qrHF vyKo qF hY gwl mjLfk dI. pr kudrq dI isqm-jLrIPI ny iek hfsy vflI cIjL nUM vI gMBIr
bxf Cizaf hY.
jy pUrI dI pUrI kOm afpxy afp nUM DoKf dy skdI sI, qF mYN qF msF sqfrF-aTfrF virHaF df bfl
sF. jdoN vI mYN koeI vlYqI ipkcr vyK ky Gr phuMcdf qF pihlf kMm huMdf, sLIsLy ivc muKqilP jLfvIaF
qoN afpxI sLkl inhfrnf, aqy ajIb gwl hY, sdf mYnUM Aus ivc Aus iPlm dy hIro dI Jlk sfP njLr
afAuNdI sI! mYN ies cmqkfr Auqy afp bVf hYrfn sF ik ikvyN iek iekwly afdmI dI sLkl hflIvuz dy
sfiraF hI hIroaF nfl myl Kf skdI hY. mYN sLIsLy df KihVf Aus vyly qk nf Czdf jdoN Aupr muG qoN
ipqf jI jF mfqf jI dI guwsy BrI hfk isr qy bMbfr vFg nf vjdI. Auh sKqI nfl dyr nfl afAux df
kfrn puCdy, aqy mYN Jt koeI kwcf pwkf JUT mfr Czdf.
muV muV JUT bolx dI eys afdq ny swcI sfP qy KrI gwl mUMh Auqy kihx dI qfkq vI myry ikrdfr
ivcoN mnPI kr idqI. myry aMdr axK dI Gft nhIN, aqy nf hI awj qwk koeI mfeI df lfl mYnUM afpxI
vizafeI dy jLor Auqy Jukf sikaf hY. pr Pyr vI, rojL dy vrqfry ivc, mYN hr iensfn dy hjLUr ivc iek
ksUrvfr vFg hI pysL huMdf hF, BfvyN Auh mYQoN vwzf hovy, BfvyN Cotf, ijvyN, mYN Aus qoN afpxf koeI ksUr
lukf irhf hovF. mYnUM afpxI iPlmI kfmXfbI aqy sLuhrq vI iek ksUr hI jfpdI hY. lokIN myry imjLfj
dI inmrqf df ijLkr krdy hn. pr eys inmrqf ivc kfPI ihwsf eys doKIpx dy aihsfs df vI hY.
inwikaF huMidaF qoN mfipaF ny iPlmF nUM gunfh dy rUp ivc vyKx dI mYnUM afdq pf CwzI hY.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

myrf bcpn sMsfr dI iPlm-klf dy vI bcpn df jLmfnf sI. Aus ivc asfDfrn afkrsLx vI
kyvl mYnUM nhIN, sfrI dI sfrI pIVHI nUM hI hoieaf sI. mYnUM kwlH vFg Xfd hY jdoN iPlmF ivc dfKl hox
leI bMbeI rvfnf huMdy ipRQvI rfj kpUr aqy jgdIsL syTI afpxy imwqrF nUM alivdf kihx rfvlipMzI
dy nyVy kohmrI qsLrIP ilafey sn. AuhnF dy mukfbly ivc mYN ajy kmisn sF, pr afpxy afly duafly jo
kuJ ho irhf sI, Aus nUM bVy gOr nfl vyKdf sF. pMjfb dy mncly husIn gwBrUaF leI gorI hkUmq ny
ivkfs dy sfry rfh bMd kIqy hoey sn, pr Pyr vI AuhnF nUM rok ky rwKxf bVf aOKf sI. aqy iPlm iek
aYsf mYdfn sI ijs dy ivsLfl kflpink Gyry ivc pMjfbI gBrUaF nUM Auh sfry kfrnfmy krn dI KulH sI
ijnHF dI jIvn iejfjLq nhIN sI dyNdf.
hrI rfm syTI vI sfzy sLihr dy iek pfrly drjy dy albyly gwBrU sn. pMjfb ivc sB qoN pihlI
srmfeydfr iPlm kMpnI AuhnF dI ihMmq nfl rfvlipMzI ivc hI bxI sI. nF sI, pMjfb iPlm
kMpnI. qy pihlI iPlm sI, ablf. Aus dI sLUitMg vI rfvlipMzI ivc hoeI. iqlk BsIn, bfvf
BIsLm isMG, aqy ikqinaF hI hor myry imwqrF ny Aus ivc pfrt kIqf sI. hIro nUM zfierYktr bMgfl qoN
BrqI krky ilafey sn. ies gwl dI sfry sLihr dy nOjvfnF nUM Kfr sI. asIN sLUitMg vyly hIro dy afly
duafly gyVy mfrdy, AuhnUM aihsfs krfAux dI koisLsL krdy ik husn dy nukqy qoN Auh sfzI cIcI dI
AuNgl dI brfbrI nhIN sI krdf.
motf kfimzIan rfm avqfr, jo hux vI ipkcrF ivc kMm krdf hY, Esy jLmfny ipMzIEN nwT ky
afieaf sI. surgvfsI pRihlfd dwq bMbeI dI iPlm ieMzstrI df iek bhuq hI msLhUr aqy
pRiqBfsLflI kYmrfmYn ho gujLiraf hY. Aus dy kIqy keI iPlmI aivsLkfr Xorp aqy amrIkf ivwc vI
slfhy jf cuky hn. aj Auh ies sMsfr ivc nhIN. pr mYnUM Xfd hY Auh qy myrf iek hor imwqr, iqlk
BsIn ipMzI pfieMt aqy ksLmIr pfieMt dIaF sYrF dy dOrfn hmysLF do rIlr kfimzIaF dy iscUeysLn
socdy rihMdy sn. iek vfrI iksy luky hoey KjLfny dI qlfsL ivc Aus aMgryjL dI koTI dy hfqy dI icwtI
buwqI put suwtI, qF puils dy hvfly kr idqf igaf. pRihlfd dwq ny eys qoN kuJ hI vrHy ipCoN afpxy hwQ
nfl iek mUvI kYmrf bxf ky ivKf idqf, aqy Aus dIaF sLuhrqF dUr dUr qk PYl geIaF. jy mYN glqI
nhIN krdf qF Aus ny Bgq isMG dI ienklfbI pfrtI leI bMm vI bxfey sn. Aus df sfQI hrbMs Blwf
hux vI mdrfs ivc iPlmF df kMm krdf hY. afpxI lYbfrtrI hY Aus dI.
jY iksLn nMdf, ijnHF iesLfr vrgIaF kfmXfb iPlmF zfierYkt kIqIaF hn, Ausy jLmfny iPlmI
hIro bxn leI jrmnI AuT dOVy sn. afr[ sI[ qlvfV hflIvwuz jf pwujy. hor vI ikqny hI myrI jfx
pCfx dy bMdy mYQoN pihlF qoN iPlmF ivc afey hoey sn.
1930 ivc myrI ijLMdgI ny iek ieiqhfsk moV KfDf. mYN ipMzI Cwz ky lfhOr gOrimMt kfilj bI[ ey[
ivc dfKl hoieaf. eysy sfl iPlmF ny vI KfmosLI df dfmn Cz ky bolx dy Xuwg ivc pRvysL kIqf.
acfnk Kbr AuWzI ik aflm afrf nF dI pihlI tfkI iPlm kYpItl isnymf ivc ivKfeI jf rhI
hY, ijs ivc ipRQvI rfj kpUr aqy jgdIsL syTI kMm kr rhy hn. mYN bVy cfa nfl vyKx igaf. BIVF
df koeI aMq nhIN sI.
eysy isnymf ivc iek hPqf pihlF jdoN mYN jIn hfrlo (Aus jLmfny dI mfriln munro, jo mfriln
vFg hI BrI juafnI ivc bymOq moeI sI) dI ipkcr hYljL eyNjls df itkt KrId irhf sF, mYnUM Kbr
imlI ik aMdr sfzI rfvlipMzI vflI iPlm ablf df pRfeIvyt sLo ho irhf hY, aqy iemiqafjL alI
qfj aqy aihmd sLfh buKfrI vrgy pfrKU vyKx afey hoey hn. buKfrI myry proPYsr sn. kuJ imMtF
bfad sLo Kqm hoieaf qF mYN buKfrI sfhb koloN bVy dfeIey nfl awgy vD ky rfey puCI. Auh bVy Audfs ho
ky kihx lgy, tYknIkl ilhfjL qoN ieh iPlm cMgI qoN cMgI amrIkn iPlm df mukfblf kr skdI hY.
ikqny aPsos dI gwl hY ik bnfx vfilaF nUM ieqnf ruipaf Krc krn vyly ies gwl df iKafl nhIN
afieaf ik KfmosL iPlmF df jLmfnf Kqm ho irhf hY.
lflf hrI rfm syTI Aus iPlm kfrn brbfd ho gey. pr Aus vyly mYnUM ies gwl df rMj nhIN sI,
sgoN aiBmfn mihsUs huMdf sI, ik aKIr rfvlipMzI vfilaF ny vlYq vfilaF dI brfbrI krky ivKf hI
idqI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

eys qoN Ault aflm afrf tYknIkl ilhfjL qoN iek inhfieq GtIaf iPlm sI, pr Aus dy bxfn
vfly mflfmfl ho gey. iPlm lfeIn ivc aijhy hnyHr rojL huMdy hn. GtIaf iPlmF kfmXfb ho jFdIaF
hn, vDIaf PylH. pr EdoN mYnUM iehnF gwlF df kuJ nhIN sI pqf. aqy nf hI ies gwl df pqf sI ik
qknIk sLbd df iPlmF dy sMprk ivc TIk TIk kI arQ huMdf hY.
lfhOr ivc mYN Gr dy akuMsL qoN afjLfd sF, ikAuNik hostl ivc rihMdf sF. hux iPlmF vyKx qoN mYnUM
koeI rok nhIN sI skdf. hPqy ivc Gto Gt iqMn amrIkI iPlmF qF jLrUr vyK Czdf, aqy AuhnF df
asr myrI cyqnf Aupr idnoN idn bVf gMBIr huMdf jf irhf sI. pr ajy vI iPlm aYktr bxn df
iKafl myry mn ivc kdy qIbrqf nfl nhIN sI AuTdf. jy aYktr bxnf hovy qF bMdf hflIvuz jf ky bxy
ihMdusqfnI iPlmF ivc pY ky afpxy afp nUM ikAuN Krfb kry?
aYm[ ey[ ivc pujidaF myrI sfihqk sUJ kfPI inwKr cukI sI. gOrimMt kfilj dI nftk-mMzlI ivc
vI mYN mYN mUMh mfrn lg ipaf sF, ijs dy rUhy-rvF buKfrI sfhb sn. AuhnF dy sfQI pRoPYsr jI[ zI[
soNDI, eIsLvr cMdr nMdf, aqy iemiqafjL alI qfj vI dysL-ivafpI sLuhrq dy mflk sn. mYN bVy mfx
nfl kih skdf hF ik XQfrQvfdI nft aqy aiBnX klf dIaF muZlIaF kdrF isDFqk qOr Auqy
aMgryjLI sfihq dy aYm[ ey[ dy aiDan ny, aqy amlI qOr Auqy gOrimMt kflj lfhOr dI zrfmYitk
sosfietI ny hI pihloN pihl mYnUM isKfeIaF. jdoN tIcy spsLt ho jfx qF bfkI Kyz lgn aqy imhnq hI
rih jFdI hY. kdy nf kdy TokrF KFdf iensfn AuhnF tIicaF qIk apV hI jFdf hY. mYN afpxy Auprokq
bjLurgF dI Xfd nUM slfm Byjdf hF, ijnHF ny afrt ivc mYnUM srboqwm tIicaF dy drsLn krfey.
Pyr iek hor Dmfkf hoieaf. klkwqy inAU QytrjL qoN bx ky afeI pUrn Bgq nfmk iPlm
lfhOr mYkloz roz dy iek isnymf ivc nsLr hoeI. eys iPlm ny myry vrgy pVHy ilKy, aMgryjL-prsq,
pMjfbI nOjvfnF dI ijLMdgI ivc qUPfn ijhf lY afAuNdf. sfnUM ihMdusqfnI iPlmF bfry afpxf njLrIaf
iek dm bdlxf pY igaf.
pUrn Bgq mYN koeI Cy vfrI vyKI, nf isrP afp vyKI, sgoN ikqny hor lokF nUM nfl iKwc iKwc ky lY
igaf. kwlH qIkr asIN BfrqI sMsikRqI dy inKyDI krn vfly aqy dusLmx sF, aj kwtV dysL-Bgq bx
gey.
pUrn Bgq, dyvdfs, cMzIdfs[[[iek qoN bfad iek isKrF CoNhdy sLfhkfr[[[sihgl df pRgt
hoxf[[[pRBfq iPlm kMpnI dIaF iPlmF, dunIaF nf mfny, aMimRq mMQn, afdmI[[[
pr myrf iKafl nhIN ik vlYqI iPlmF leI myrf sLOk Pyr vI iksy imkdfr ivc Gitaf hovy. ihMdI
iPlmF hflF vI myry mn-iewCq imafrF qoN bhuq nIvIaF sn. AuhnF ivc ijLMdgI nUM hUbhU ijLMdgI dy rMgF
ivc pysL krn dI Xogqf hfly vI nhIN sI afeI.
kfilj df dOr Kqm hoieaf. jIvn dy aKfVy ivc Auqrn df vylf afieaf. pYNidaF hI bVIaF
puwTIaF mfrF KfDIaF! nksIr vgx lg peI. mUMh-mwQf suwj igaf, bFh rumfl ivc tMgxI peI. sLfier
ny njLfrf bVy suhxy lPjLF ivc bMinHaf hY
iekbfl qyry iesLk ny sB bwl dIey inkfl
muwdq sy afrjLU QI ik sIDf kry koeI!
vyiKaf ik aYm[ ey[ dI izgrI df ijhVf PVkf hwQ ivc leI iPrdy hF, kfrobfrI dunIaF ivc Aus
df muwl do kOzI vI nhIN sI. afpxI gorI rMgq, ijs df asIN TMzI sVk Aupr ieqny TfT nfl ivKflf
krdy huMdy sF, hfkmF dIaF njLrF ivc sfnUM hor vI ijLafdf kflf afdmI bxfAuNdI sI. ipqf jI dy
kihx Auqy afpxf Gr df bixaf bxfieaf kpVy df kfr-ivhfr sFiBaf, pr bhuqy idn nhIN. kpVf
vycx vfilaF dI dunIaF bVI hor qrHf dI huMdI hY. aYm[ ey[ pfs afdmI leI Aus ivc KuBxf bVf
musLkl hY.
1936 df sfl sI sLYd. mYN GroN nwT ky klkwqy jf viVaf. pMzq sudrsLn jI df dr jf KVkfieaf.
Auh EdoN inAU QytrjL dIaF icwqr-kQfvF iliKaf krdy sn. mYN AuhnF qoN puiCaf ik myry iPlmF ivd
dfKl hox bfry AuhnF dI kI rfey hY.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

AuhnF QoVHf ijhf mYnUM glq smiJaf. AuhnF smiJaf ik mYN vI AuhnF axpVH nOjvfnF ivcoN hF
ijhVy iPlmF Kfqr Gr-bfr Cwz ky nwT qurdy hn. vfsqv ivc, mYN sMjLIdgI nfl jIvn ivc rfh tol
irhf sF. myrI gwl suxidaF hI Auh afvysL ivc af gey aqy iPlm lfeIn bfry mYnUM iek zrfAuxf ijhf
lYkcr suxfAuxf sLurU kr idqf, jo ieMj jfipaf, AuhnF aijhy mOikaF leI pihlF qoN iqafr kIqf
hoieaf sI. Auh myry ipqf jI nUM jfxdy sn, aqy ieh TIk gwl sI ik ipqf jI iksy sUrq vI mYnUM iPlmF
ivc pYx dI iejfjLq nhIN sn dy skdy. Pyr jy mYN scmuc iPlmF ivc af viVaf, aqy afpxI ijLMdgI
brbfd kr leI ijs dI ies lfeIn ivc kfmXfb hox nfloN ikqy vD sMBfvnf sI qF dosL sfrf myry
ipqf jI AuhnF Auqy nf pf dyxgy! Auh zr gey sn.
kuJ idn lfvfrsI dy aflm ivc klkwqy sLihr dIaF glIaF kwC ky mYN vfps rfvlipMzI puj igaf.
iek sfl hor bIq igaf. ijLMdgI dI KhurI rgV ny bdn Auqy kuJ hor JrItF pfeIaF. afkV hor
vI bhuq sfrI Bwj-tuwt geI. eysy dOrfn sLfeI vI ho geI. ipMzI Pyr idl huwsV ipaf. Pyr klkwqy AuT
dOiVaf. Pyr pMzq sudrsLn jI df dr jf KVkfieaf.
AuhnF ies vfrI imlidaF sfr Zyr asIsF sLurU kr idqIaF. qfrIPF dy pul bMnH idqy. afpxI Drm
pqnI jI nUM bulf ky disaf ik mYN hI Auh nOjvfn sF ijs dI Auh Aus agy ieqnI vfrI qfrIP kr cuwky
sn Auh ieko iek nOjvfn ijs ny AuhnF dI nsIhq Auqy aml kr ky iPlmF df ierfdf Jwt Cwz idqf
sI. AuhnF myrI pqnI dI Kfqr qvfjLo kIqI, myry Gr vfilaF df hfl-hvfl puCxf sLurU kr idqf.
hux qUM kI krdf hYN, bytf? AuhnF dI pqnI ny puiCaf.
ies hflq ivc mYN ikvyN kih skdf sF ik dr asl mYN iPlmF df iKafl Cwizaf nhIN, sgoN ies
vfrI mUMh pfV ky AuhnF dI mdd mMgx afieaf hF. ibjLnYs, mYN juafb idqf, aqy asIN dovyN mIaFbIvI AuWT ky cly afey.
kuJ smF hor lMG igaf, aqy qrHF qrHf dI BtkxF kridaF ijs df sfihq aqy rfjnIqI nfl
iPlmF qoN ikqy ijLafdf qawlk hY, mYnUM aigXya aqy hjLfrI prsfd divvydI jI dy rsUK nfl sLFqI
inkyqn ivc nOkrI iml geI. ies qrHF myrf svYmfx, jo lgBg AudoN qk sfry df sfrf nsLt ho cwuikaf
sI, iekdm sfry df sfrf vfps af igaf sUd sxy. qnKfh qF kyvl pMjfh rupey mfhvfr sI, pr gurU
dyv tYgor dy nF sdkf (AudoN Auh ijLMdf sn) sLFqI inkyqn dI aiDafpkI iksy vwzI qoN vwzI XUnIvristI
dI pRoPYsrI qoN vI vwD mfx rwKdI sI. jdoN asIN pUjf dIaF CuwtIaF ivc rfvlipzI phuMcy qF lgBg sfry
df sfrf sLihr PuwlF dy hfr PV ky stysLn Auqy sfzy suafgq leI phuMicaf hoieaf sI.
sLFqI inkyqn ivc gujLfry idn bVy axmol sn. myrI pqnI dimXMqI (dwmo) nUM vI svY-ivkfs dy aYsy
avsr nsIb ho gey, jo rfvlipMzI dy qMg dfiery ivc Aus leI aklipq sn. eyQy hI Aus ny bI[ ey[
kIqf, aqy hor anyk qrHF dIaF srgrmIaF ivc Bfg ilaf. asIN dovyN bVy sMqusLt sF.
iek do vfrI jdoN CuwtIaF ivc klkwqy gey, qF afpxy iPlmF vfly imwqrF dy vI drsLn kIqy. ipRQvI
rfj kpUr dwmoN dy vzy vIr dy bVy zUMGy dosq sn. asIN ipRQvI rfj jI dy Gr gey. bVy ipafr nfl imly
Auh. hux vI jdoN iml bYTdy hF, ies imlxI df ijLkr Auh bVy ipafr Bry sLbdF ivc krdy hn. rfj
kpUr AudoN bfrF ku virHaF df mnmohxf bflk sI.
ipRQvI aqy jgdIsL Bfpf sfnUM inAU Qytr sLUitMg ivKfx vI lY gey. sihgl aqy lIlf dysfeI dI
sLUitMg cwl rhI sI. pRYjLIzYNt sI nF sLYd iPlm df. iniqn bos zfierYkt kr rhy sn. sihgl sYt dI
dIvfr ipCy luwk ky isgrt df ksL mfr aFdy sn, hflFik sYt Auqy isgrt pIx dI mnfhI sI. pr
sihgl nUM rokx dI jurwq kOx kr skdf sI? sihgl nUM nhIN sI pqf, DUMaF bfhr vfilaF nUM ids jFdf
hY. Auh afpxI QF clfk bxy hoey sn, iniqn bos afpxI QF.
iks nUM iKafl af skdf sI ik iek idn dwmo ipRQvI rfj jI dy nfl dIvfr ivc muwK rol krygI.
mYN lIlf dysfeI dI iPlm kfbulIvflf ivc pTfx bxFgf, jF amIX ckrvrqI dy mrn ipCoN iniqn
bos kTpuqlI mukMml krngy!
iek hor mjLydfr Gtnf vI vrxn Xog hY. dwmo ny agly idn ikhf, asl imlx lfiek bMdf qF
brUaf hY, Aus nUM imly bgYr tur jfx ivc kI suafd?

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

so agly idn puwCdy puwCFdy asIN pI[ sI[ brUaf dy mkfn `qy jf puwjy. Aus dy skwqr ny puwC igwC
krn dI koisLsL kIqI, pr asF AuhnUM gOilaf hI nf aqy isWDy jf ky bYTk ivc kursIaF Auqy bih gey.
bYTk ikqfbF nfl BrI peI sI. mYnUM Xfd aFdf hY ik aYnsfeIkolopIzIaf ibRtYinkf df pUrf sYt ipaf
hoieaf sI. asIN KuUb pRBfvq hoey.
AuWpr jf ky skwqr ny avwsL dwisaf hovygf ik asIN sLFqI inkyqn qoN afey sF. sLYd iesy krky brUaf
sfhb ny sfnUM cMd imMtF leI imlxf mMjLUr kr ilaf, BfvyN Aus idn AuhnF dI pqnI dI qbIaq TIk
nhIN sI.
pqnI? kOx? jmunf? asIN jfxx leI qrlo mwCI ho rhy sF. pr puwCx dI ihMmq iks kol sI?
brUaf afey. bVy Qwky lg rhy sn, ijvyN sfrI rfq nf swuqy hox. vyKx lg pey sfzy vl suaflIaF
adf nfl. hor qF kuJ suiJaf nhIN, asF AuhnF dIaF iPlmF Aupr qbsry sLurU kr idqy, ijvyN afpxI
iPlmI kfblIaq dI DFk ibTf rhy hoeIey. mukqI ivc Auh sIn ieMj ikAuN nf bxfieaf. mMijLl
ivc Aus pfrt leI jy Aus dI QF Es klfkfr nUM lY lYNdy?[[[
brUaf cupcfp suxdy rhy. ieho jhy kmilaF nfl pihlI vfr vfh nhIN sI ipaf AuhnF df. aKIr
jdoN asF bolxf bMd kIqf qF Auh kfPI icr, dyv dfs dy ikrdfr vFg, KfmosL bYTy rhy. Pyr boly, qusIN
iPlmF ivc kMm krnf cfhuMdy ho, hY nf?
aijhy bybfk svfl leI asIN iqafr nhIN sF. hF hf, ikAuN nhIN, mYQoN pihlF hI sLrfrq nfl hws
ky dmo ny kih Cizaf.
cMgI gwl hY. klH svyry ds vjy qusIN stUzIE af jfxf.
aqy ieh kih ky brUaf ny sfnUM ruKsq kr idwqf. sfrf idn asIN hvf ivc Auzdy rhy. iPlmF dy
pihly nMbr dy zfierYktr ny sfnUM iPlmI adfkfr bxn dI afp afpxy mUMhoN dfavq idqI sI!!
AudoN sfnUM nhIN sI pqf ik zfierYktr zPrfx leI jfx buwJ ky ieMj krdy hn. bhuq mumkn hY,
jy asIN agly idn swcmuwc stUzIE jf vVdy, qF brUaf sfnUM imlx qoN hI ienkfr kr dyNdy. pr iek
gloN mYnUM XkIn huMdf hY ik brUaf ny zPrfieaf nhIN sI, ikAuNik bfad ivc jdoN vI sLFqIinkyqn myrf
qy dwmo df koeI mfVf motf JgVf ho jFdf Auh mYnUM zrfx leI brUaf df afpxy hwQIN iliKaf iek Kq kwZ
ky ivKf dyNdI. ies ivc brUaf ny AuhnUM Pyr ivsLvfs idvfieaf sI ik Auh AuhnUM afpxI aglI iPlm
leI iek pRmuK rol dyx leI iqafr hn.
Pyr iek idn sLFqIinkyqn qoN asIN syvf-grfm jf phuMcy. AuQy iPlmF dy iKafl qoN AuWkf hI dUr ho
gey. myrIaF khfxIaF hux ihMdI piqRkfvF ivc afm Cpx lwg peIaF sn aqy Aumr dy ihsfb nfl
jLrUrq qoN kuJ vD sLuhrq hfsl ho geI sI. sMsfr ivc vI bVIaF jLbrdsq qbdIlIaF ho rhIaF sn.
dUsrI vzI lfm df muwZ bJ irhf sI. ihtlr qy musoilnI dIaF POjF Xorp ivc dgV dgV kr rhIaF
sn. suBfsL bos dy pRDfn cuxy jfx ipCoN gFDI jI ny AuhnUM asqIPf dyx Auqy mjbUr kr idwqf sI, ijs
kr ky sfry mulk ivc bycYnI PYlI hoeI sI. syvfgrm asIN inq jvfhr lfl nihrU, vwlB BfeI ptyl,
mOlfnf ajLfd, aqy hor ikqny hI dysL dy vwzy vwzy lIzrF dy drsLn krdy. iek vfr dwmo ny afpxy hwQ
nfl cfh bxf ky sr stYPorz ikRps aqy jvfhr lfl nUM iplfeI sI. zfktr jLfikr husYn sfzy qflImI
sMG dy pRDfn sn, ijs ivc mYN kMm krdf sF. aijhy kyNdrI aqy mhwqv-pUrn vfqfvrx ivc rihMidaF,
jdoN ksqUrbf, mIrfbyn, aqy afsLfbyn vrgIaF hsqIaF nfl sfzf rojL df AWuTxf bYTxf sI, Blf iPlmF
jhI bymqlb cIjL vl sfzf iDafn ikvyN jf skdf sI?
vyKidaF vyKidaF dUsrI aflmgIr jMg iCV peI. iekdm myry jIvn ieiqhfs ny vI Pyr iek
pltf KfDf aqy dwmo qy mYN bI[ bI[ sI, lMdn ivc aYnfAUNsr df kMm krn leI syvfgrfm nUM alivdf
kih ky Xorp dIaF AuzfrIaF mfr gey.
4
lMzn ivc sLurU dy cfr-pMj mhIny rOxkF eI rOxkF vyKIaF. srdIaF ivc ihtlr polYNz nUM drV ky
bih igaf sI. Pyr, aglI bhfr, sgoN hunfly qIkr, Aus ny hor koeI kdm nf cuwikaf. sfrf ieMglYNz

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

ies DoKy df isLkfr hoieaf jfpdf sI ik ihtlr nUM jo cfhIdf sI Auhny lY ilaf sI, hux qF lVfeI
isrP nF dI hY. lokIN cYn dy icVy Auzf rhy sn. cYNbrlyn-srkfr susrI dI nINdr suwqI peI sI.
ieqnf Dn-aYsLvrj, ieqnf hfsf-KyVf, ieqnf rwijaf-puwijaf jIvn mYN suPinaF ivc vI kdy nhIN
sI vyiKaf. vDIaf jIAUxf, sMsfrk suwKF df inJwk, byrok, aqy BrpUr mjLf lutxf ieho hr iksy df
jIvn-mnorQ jfpdf sI. syvf-grfm aqy sLFqI-inkyqn ivc rih ky ieqnf jLrUr smJ igaf sF ik
ies sfry Dn-aYsLvrj nUM sfzy dysL dI hI rwq cUs ky isMjIaf igaf hY, pr mn dy sucyq sMskfrF nfloN
acyq sMskfr ijLafdf prbl huMdy hn. ihMdusqfn ivc sunihrI vflF vflIaF apwsrfvF dUroN-dUroN
idsdIaF sn, ieQy BfvyN JuwtI mfr ky ijqnIaF boc lE. AuWQy jIvn qMgIaF, icMqfvF, duibDfvF, QuVFH,
kurwKqgIaF, iKwcF qy klih nfl Biraf ipaf sI, eyQy bhulqfvF, byprvfhIaF, KuwlHF aqy shUlqF df
aMq nhIN sI. vgdI gMgf ivc nhfx nUM iks df jI nhIN llcf pYNdf!
eyQy myry leI AuWqm drjy dI klf nfl vfkPIaq hfsl krn dy vI cMgy mOky sn, ieh mYN Buwl hI
igaf. mYN nftk vyK skdf sF, sLfhkfr sMgIq sux skdf sF, icqrsLflfvF df aiDan kr skdf sF,
pr iehnF leI mYnUM ivhl nhIN sI. rMg-rlIaF mnfx ivc myrI qnKfh df ieqnf vwzf ihwsf Krc ho
jFdf sI ik isnymf, aqy nfc-gfxy dy ngn irvXU vrgy ssqy qmfsLy vyK ky hI mYN sMqusLt ho jFdf
sF.
aqy Pyr aksmfq asmfnF qoN ihtlr df kihr tuwt ipaf. vyKidaF vyKidaF sB KusLhflIaF
nsLt-BRsLt hox lg peIaF. jvfn Aumr ivc Es qbfhI dy qFzv df vI iek afpxf nsLf sI. pr jdoN
mOq nyiVEN af ky muV muV awKF ivc GUrn lwgdI qF zr vI lgx lg pYNdf. zr mOq df ieqnf nhIN sI,
ijqnf prdys ivc mrn df, bymqlb mrn df. Aus lVfeI nfl myrf lgfa nhIN sI, nf myry dys df.
ieh gwl aMdr Khu ijhI pYdf kIqI rwKdI sI.
hux isnymf jfx df mqlb kyvl qPrIh nhIN sI irhf, mn dI icMqf aqy Gbrfht qoN kuJ icr leI
injfq lYxf vI loVINdf sI. ijqnf icr isnymf dy aMdr bYTf rihMdf, mn-prcfvf bixaf rihMdf. pr
bfhr af ky Pyr aslIaq dUxy Dmfky nfl hmlf bol dyNdI. koeI vylf sI jdoN iPlm ivc vyKy
prCfivaF df asr ikqnf ikqnf icr nisLafAuNdf rihMdf sI. hux bfhr afAuNidaF sfr Auh prCfvyN
bymqlb aqy iPwky mihsUs hox lwg pYNdy. ieMj jfpdf sI ijvyN Auh sfrf vkq mYnUM buwDU bxfAuNdy rhy
hox. kdy iPlmF nUM mYN ieqnI vzI aihmIaq idqI hoeI sI, hux mYnUM sfP ids ipaf ik Auh jIvn dIaF
KhurIaF hkIkqF qoN vkqI ijhf Cutkfrf lYx df sfDn mfqr huMdIaF hn, sLrfb, isgrt, jF aOrqbfjLI vFg iek nsLf ijhf. kdy iPlmF myrI njLr ivc iek afrt sn, hux Auh Aus pwDr qoN bhuq
nIvINaF izwg peIaF.
Pyr, kuJ icr mgroN iek aYsf hfdsf hoieaf, ijs ny Pyr mYnUM afpxI rfey qbdIl krn leI
mjbUr kr idqf. rUs hux lVfeI ivc af igaf sI, aMgryjLF df sfQI qy ieqhfdI bx cuwkf sI.
tftnhYm kort roz dy iek isnymf ivc rUsI iPlmF ivKfeIaF jfx lwg peIaF.
pihlI iPlm jo mYN vyKI Aus df nF sI, srks. ies dI khfxI mYnUM hux qk nhIN BuwlI. amrIkf
qoN iek srks mfsko afAuNdf hY, ijs dI Kyz lokF ivc aiqaMq mkbUl ho jFdI hY. sB qoN vD acMBy
vflI aqy Kqrnfk Kyz hY iek kuVI nUM qop dy mUMh ivc Br ky ipCoN brUd df plIqf lgf ky Auzf dyxf.
kuVI AuWzdI AuWzdI srks dy qMbU dI Cwq nfl jf lgdI hY qy Pyr hyTF iek jfl ivc Jop leI jFdI hY.
bVI KUbsUrq sI Auh kuVI. iek rUsI nOjvfn, jo afp srks df klfbfjL sI, Aus vl iKwicaf igaf.
Auh AuhnUM imlx dI hr sMBv kosLsL krdf, pr kuVI hmysLF tfl jFdI. Auh kdy afpxy kmry ivcoN bfhr
eI nhIN sI inkldI. rUsI muMzf sKq hYrfn sI ik ikAuN Auh kuVI ieqnI sLrmfkl aqy zrU hY. iek idn
Auh clfkI nfl corI Auhdy kmry ivc jf viVaf. kI vyKdf hY, Auh iek kfly isafh nIgro bwcy nUM CfqI
nfl ky duwD ipaf rhI hY. Auh hwkf bwkf rih igaf. pihlF qF kuVI ny Aus nUM zFitaf-Ptkfiraf, Pyr
Put-Put ky rox lg peI. Aus rUsI muMzy vl Auh afp vI iKwc mihsUs kr rhI sI, eysy krky Aus qoN
lukx dI kosLsL krdI sI. Auhdf mn afqm-glfnI df isLkfr sI. ipWCy amrIkf ivc Aus df iek nIgro
muMzy nfl ipafr hoieaf sI. dovyN bVf luk-iCp ky imldy sn, pr hjLfr iehiqafq kridaF vI kuVI nUM
grB Tihr igaf. BYBIq ho ky Auh GroN nwT geI. Auh jfxdI sI ik jy iksy nUM pqf cwl igaf qF lokIN

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

BfvyN Aus dI jfn bKsL dyx, pr Aus dy nIgro pRymI nUM jLrUr jfnoN mfr Czxgy. aOKy vyly iek clfk
afdmI Aus df shfiek bxdf hY aqy JUTy sbjL-bfg ivKf ky Aus nUM iek srks dy mflk awgy vyc
Cwzdf hY. Auh jLflm mflk pirsiQqI df KUb lfB AuTfAuNdf hY. Auh Aus duKI kuVI aqy Aus dy kfly
klUt bwcy nUM sLrn qF avwsL dyNdf hY, pr pUrI qrHF afpxf gulfm bxf ky. Auh hr vkq Aus nUM zrfAuNdf
rihMdf hY ik jy Aus ny jLrf vI bfhr dI dunIaF ivc kdm Diraf qF Auh Aus df rfjL PfsL kr dyvygf,
aqy lokIN Aus nUM ilMc kr dyxgy. iesy zrfvy mfira Auh afpxy kmry ivcoN bfhr nhIN sI inkldI.
eysy krky Auh Aus rUsI nOjvfn dIaF pysLkdmIaF qo zrdI sI.
rUsI nOjvfn Aus dI krux khfxI sux ky jLor df hws pYNdf hY. Auh Aus nUM dsdf hY ik ienklfbI
sovIaq dysL ivc kfly-gory, jLfq-pfq, AUc-nIc aqy Drm-mjLhb dy sB ivqkry sdf leI Kqm ho
cuwky hn, sB iensfn mukMml qOr qy brfbr hn. AuhnUM eyQy iksy iksm df zr nhIN.
kuVI nUM XkIn nhIN afAuNdf ik koeI gorI kOm kdy kflI nsl dy lokF nUM brfbrI df drjf dy skdI
hY. Jwk-Jwk qy aqy luk-luk ky Auh muMzy nfl, mflk qoN corI, mfsko sLihr ivc iPrdI-qurdI hY. AuhnUM
igafn huMdf hY ik muMzf drasl swc kih irhf sI. Auh Aus dy mF-bfp nUM imldI hY, ijnHF nUM pihlF qoN
pqf hY ik Auh kfly bwcy dI mF hY. AuhnF qoN vI Aus nUM aqy Aus dy bwcy nUM rjvF ipafr qy mfx imldf
hY. hOlI hOlI kuVI ivc ihMmq af jFdI hY. kuJ idnF aMdr hI dovF dI dosqI pRym ivc bdl jFdI hY,
aqy Auh inDVk srks dy mflk kol jf ky afpxy sLfdI krn dy Pysly df aYlfn kr dyNdy hn, ijs df
aMqr-rfsLtrI kfnUMn anusfr Auh koeI ivroD nhIN kr skdf.
amrIkn srks clI jFdI hY. kuVI-muMzf dovyN hux iek rUsI srks ivc kMm krn lg jFdy hn;
aqy iPlm dy aKIr ivc ivKfieaf jFdf hY ik ikvyN Aus kuVI df nIgro bfl nf kyvl srks dy sfQIaF
df, sgoN sfry mfsko, sfry rUs, sfry sovIaq XunIan dIaF kOmF AujLbyk, qfijk, qurkmfnI, mMgolI,
afrmInI afid dIaF awKF df qfrf bx jFdf hY. ieh aKIrlf sIn ieqny kmfl dy aMdfjL nfl
ivKfieaf igaf sI ik myry lUM-kMzy KVy ho gey.
ies iPlm df myry Aupr ikqnf zUMGf pRBfv ipaf ik mYN sLbdF ivc ibafn nhIN kr skdf. jdoN
bfhr inkilaf qF hvfeI hmly df sfiern vwj cwuikaf sI. Gwup hnyry ivc myrIaF awKF nUM qy mUMh nUM
hvf ivc kuJ cuwBdf-cwuBdf mihsUs hoieaf. vflF ivc vI kwc dy inwky inwky tukiVaF-BrI imwtI izwg
rhI sI. ikqy nyVy hI bMm izwigaf sI sLYd. pr mYN iehnF sfrIaF kulPqF qoN byKbr sF. myry aMdr iek
ajIb aihsfs TfTF mfr irhf sI. iensfn ikqnf mhfn hY. ijLMdgI ikqnI mhfn hY qy ikqnI jIxXog hY, mYN afpxy aMdr POlfd ijhf mihsUs kr irhf sF. myry sfry zr-BO lih gey sn.
ieh pRBfv amrIkn iPlmF dy pRBfv qoN iekdm Ault sI. amrIkn iPlmF iensfn nUM GtIaf,
afpxIaF pirsiQqIaF aqy ibrqIaF df gulfm ivKfAuNdIaf sn, qy Aus dIaF aMdrUnI qfkqF dy nhIN,
Aus dIaF kmjLorIaF dy rfg alfpdIaF sn.
do-iqMn idnF ipCoN ies iPlm nUM dubfrf vyKx dI myrI iewCf hoeI. jdoN mYN hfl ivc viVaf qF iPlm
sLurU ho cuwkI sI. mYN nhIN vyK sikaf ik myry afly duafly kOx bYTy hoey sn. pr jdoN iPlm Kqm hoeI,
aqy rOsLnIaF jgIaF qF mYN vyiKaf, POjI vrdIaF pfeI amrIkn nIgro ispfhIaF nfl hfl KcfKc
Biraf hoieaf sI. AuhnF dy ichiraF AuWpr vI EhI cmk sI, jo mYN afpxy ichry Auqy mihsUs kr irhf
sF. AuhnF nfl vI afpxy dys ivc Esy iksm df slUk huMdf sI, jo iek kfly afdmI dI hYsIaq ivc mYN
sihMdf afieaf sF.
AuhnF amrIkn nIgro ispfhIaF dI BfrI sMiKaf ny mYnUM ivsLvfs idvfieaf ik jy ieh rUsI iPlm
pRfpygYNzf sI, qF Aus pRfpygYNzy ivc bVI sicafeI sI. mYnUM EdoN aihsfs hoieaf ik pRfpygYNzf JUTf vI
ho skdf hY, qy swcf vI. pRfpygYNzf hr hflq ivc burI cIjL nhIN, Auh cMgI cIjL vI ho skdf hY.
Aus qoN bfad ijhVI vI rUsI iPlm Aus isnymf ivc afAuNdI, mYN Aus nUM jLrUr vyKx jFdf, ikAuNik
Auh mYnUM Gwt qoN Gwt kuJ idnF leI zr qoN injfq idvf dyNdI sI. Auh iPlmF vyK ky myrf mnuwKqf ivc
ivsLvfs vDdf sI. mYN blvfn ho jFdf sF. alYgjLFzr nYvskI, bYtlisLp potfmikn, bflitk
zYpXUtI, cypfXyv, sLfrjL, mF, gorkI dI jIvn-kQf, vflgf-vflgf aqy ikqnIaF hor
rUsI iPlmF mYN vyKIaF.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

mYnUM sovIaq iPlm-klf bfry hor jfxn dI KfhsL pYdf hoeI. mYN ikqfbF pVHIaF, aqy mYnUM pqf lwgf
ik ieh iPlmF kyvl mYnUM hI cMgIaF nhIN sn lwgIaF, sgoN sMsfr Br dy iPlmkfrF ny mukq-kMT nfl
AuhnF dI pRsMsf kIqI sI, aqy AuhnF nUM iPlmI ieiqhfs ivc sLfhkfr iPlmF df drjf idwqf sI. mYN
afeIjLnstfeIn aqy pudfvikn afid dy nfvF qoN vfkP hoieaf. crKfsov dI aYkitMg df mYN idloN-mnoN
sLYdfeI ho igaf. EdoN mYnUM klpnf vI nhIN sI ho skdI ik iek idn mYN afp crKfsov aqy pudfvikn dy
dysL jfvFgf, qy ijvyN mYN AuhnF dIaF iPlmF vyKIaF hn, Auh vI myrI iPlm, do ibGf jLmIn vyKxgy
aqy AuqnI hI qfrIP krngy aqy Auh vI ihMdusqfn afAuxgy aqy asIN iek-dUjy nUM glvkVI pf skFgy.
ies qrHF sovIaq XunIan nfl, mfrksvfd aqy lYinnvfd nfl, myrI pCfx pihlF iPlmF rfhIN hI
hoeI. mYN Aus dysL bfry jfxn leI Auqsuk ho igaf, ijhVf ieqnIaF vDIaf iPlmF bxfAuNdf sI.
amrIkn iPlmF bfry myrf qilsm Auqr igaf. Auh mYnUM sovIaq iPlmF dy mukfbly ivc iPwkIaF qy
GtIaf jfpx lg peIaF. pr ies df ieh mqlb nhIN ik mYN hux vI hr sovIaq iPlm nUM sLfhkfr
mMndf hF. ajIb ijhI gwl hY ik lVfeI qoN bfad dy jLmfny ivc sovIaq iPlmF df imafr iek dm
izwg igaf sI, aqy ies gwl nUM rUsI vI mMndy hn. Auh ies df dosL stfiln dI DwkysLfhI nUM dyNdy hn.
ies ivc ikqnf ku swc hY, Auho jfxn. myrf afpxf anuBv ieh hY ik ijqnf pRBfv myry Aupr sovIaq
iPlmF df EdoN ipaf sI, Auh aj-kl dIaF sovIaq iPlmF df nhIN pYNdf. pr ies ivc vI sLwk nhIN ik
ijqnIaF sovIaq iPlmF vyKx df mOkf mYnUM lMzn ivc imldf sI Auh ajkl ihMdusqfn ivc nhIN
imldf. eys leI, ho skdf hY ik myrf anumfn glq vI hovy.
mfrksvfd bfry ikqfbF pVHidaF mYnUM rjnI pfmdwq aqy ikRsLn mYnn dIaF ikqfbF df vI pqf
lwgf. mYnM U smJ afAuxf sLurU hoieaf ik sMsfr-jMg ikAuN huMdI hY, PfisLjLm aqy sfmrfjvfd kI cIjL hn,
ihMdusqfn ikAuN gulfm hY, smfjvfd df afdrsL ikvyN mnwuKqf leI ivkfs df iek nvF pVfa hY.
sovIaq XunIan EdoN sKq Kqry ivcoN lMG irhf sI aqy bypnfh dlyrI nfl lV irhf sI. sfry
sMsfr dIaF njLrF stfilngrfz aqy lYinngrfz vl lwgIaF hoeIaF sn. sfzy afpxy dysL ivc
sfmrfjI jLulm ny kihr Zfihaf hoieaf sI. bMgfl dy kfl dIaF KbrF, gFDI aqy nihrU dy kYd hox
dIaF KbrF idl nUM bVf sKq bycYn krdIaF sn, pr nfl ieh vI pqf sI ik sfry ainaF dy bfvjUd
sfzy rfsLtrI aMdoln dIaF afsF smfjvfd aqy lokvfd dI ijwq nfl juVIaF hoeIaF hn, ihtlr dI
PfisLst brbrIaq nfl nhIN.
ies qrHF mYnUM afpxy ryzIE dy kMm ivc vI iek nvF suafd ijhf pRqIq hox lwg ipaf. mYN afpxy
ihMdI aqy AurdU dy Aucfrn nUM suafrn Aupr bVI imhnq kIqI. mYN jfn gIlguz, tI[ aYs[ eIlIat,
jfrj afrvYl, hYrlz lfskI, lfienl PIlzn, iglbrt hfrizMg aqy ikqny eI hor sLromxI icMqkF,
sfihqkfrF qy klfkfrF nfl dosqIaF lfeIaF qy AuhnF qoN bhuq kuJ iswiKaf, bhuq kuJ hfsl kIqf.
lVfeI dy jLmfny df iek lfB ieh vI sI ik Xorp qy amrIkf dy vDIaf qoN vDIaf iPlm qy styj
aYktr-aYktrYsF bI[ bI[ sI[ Aupr pRogrfm krn afAuNdy sn, ryzIE-nftk Kyzdy sn, mnorMjk
progrfm krdy sn. bfb hop, lfrMs ElIvIar, mfeIkl rYzgryv, byb zynIal, ivvan lI aqy
ikqny eI hor klfkfrF dy kMmF nUM nyiVEN vyKx df mYnUM mOkf imilaf. mYN AuhnF ivc sB qoN vwzI isPq
ieh vyKI ik Auh vkq dy bVy pfbMd sn. irhrsl hovy BfvyN bRfzkfst, Auh kdy aDy imMt dI vI dyr
nhIN sn krdy, aqy kMm vyly dunIaF-jhfn Buwl jFdy sn. AuhnF dy kMm df islislf iek msLin vFg
cwldf sI. iml ky kMm krn vyly iksy nUM vzy-Coty df aihsfs nhIN sI rihMdf. sB nfl ieko ijhf slUk
huMdf sI. aqy afps ivc vI Auh iek dUjy nfl Gul-iml jFdy sn. lgn aqy kMm ivc KuwBx df iek
ajIb suMdr vfqfvrx pYdf ho jFdf sI, ijs dy mukfbly ivc asF ihMdusqfnIaF dy iZliml XkIny qOrqrIky idl nUM bVy hI cuBdy sn. ihMdusqfnI poRgrfm ivc ihwsf lYx vfly kdy vI irhrsl leI vkq
isr nhIN sn afAuNdy. KrVf vyly isr iqafr nf huMdf. aMgryjL klfkfrF df kMm vyK ky mYN iek gwl
jLrUr pwly bMnH leI ik afrt dI pRyrnf drgfhoN nhIN afAuNdI, sgoN svY-sMjm, sfDnf, imhnq aqy
pfbMdI nfl afAuNdI hY. adfkfrI dy mYdfn ivc myry klipq imafr hor AuWcy hoey, qy smJ afeI ik Krf
kI hY qy Kotf kI. mYN AuhnF idnF ivc bVI imhnq kIqI, aqy ihMdusqfn vfps af ky ies gwl dI bVI
KusLI hoeI ik sfzy lMzn qoN pysL kIqy keI zrfmy ieQy kfPI sLOk nfl suxy aqy psMd kIqy gey sn.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

bI[ bI[ sI[ ivc kMm kridaF, aqy AuWqm aMgryjL klfkfrF nUM stUzIE ivc irhrsl krdy
vyKidaF mYN ies nqIjy Auqy vI phuMc igaf ik ryzIE Aupr nklI ZMg nfl afvfjL dy Auqfr-cVHfa pYdf
krnf glqI hY. BfvnF XQfrQ aqy swcI hoxI cfhIdI hY. afvfjL dI iblkul prvfh nhIN krnI cfhIdI
ik ikvyN inkldI hY jF inklxI cfhIdI hY. mYN afvfjL dI tryinMg bfry socxf iblkul Cwz idwqf. ies
leI mYN aMgryjL klfkfrF df bVf msLkUr hF.
lVfeI ijAuN ijAuN gMBIr huMdI geI, myrf jIvn bfry idRsLtIkox vI gMBIr huMdf igaf. aqy jo mYN
afpxy bfry kih irhf hF Auh myrI pqnI dwmoN AuWpr vI Auqnf hI lfgU huMdf sI. Auh vI bI[ bI[ sI[ dI
mulfjLm sI. progrfmF ivc Auh vI Auqnf hI Bfg lYNdI sI. sgoN mfeIk Auqy myry mukfbly ivc Auh ikqy
ijLafdf inJwk sI. POjI vIrF leI sMgIq dy progrfm pihloN pihl Ausy ny pysL krny sLurU kIqy sn, aqy
hr hPqy AuhnUM dUr-duryzy dysLF qoN sroiqaF dy sYNkVy Kwq afAuNdy sn, aqy keI vfrI aPrIkf aqy
afstrylIaf qoN jfm, pnIr, cfh aqy hor ikqnIaF sugfqF dy pfrsl vI.
asIN dovyN lMzn dy XUintI Qytr dy mYNbr vI bx gey. hux koeI vI cMgf nftk jF knsrt (sMgIqprogrfm) hovy, asIN vyKy ibnF nhIN sF Cwzdy. aiBny klf leI sfzI rIJ bVI prbl ho cuwkI sI.
pr ajy vI sfzy mn ivc iPlmF ivc kMm krn df kdy iKafl nhIN sI AWuiTaf. hF, idnoN idn vfps
jfx dI iewCf jLrUr prbl huMdI jf rhI sI. asIN afpxy lfzly lfl prIKsLq nUM jo msF dsF mhIinaF
df sI, mF kol Cwz afey sF. myrI mF ny lVfeI dy jLmfny ivc AuhnUM sfzy nfl Gwlx qoN sfP ienkfr kr
idwqf sI. mYN dwmoN dIaF awKF nUM afpxy bwcy leI sihkdf vyK ky keI vfrI qVp-qVp jFdf sF.
ihMdusqfn vfps jfx qoN pihlF iek hor kfibly ijLkr Gtnf hoeI. cIn vI AudoN ieiqhfdI dysLF ivc
sLfml ho cuwkf sI. bI[ bI[ sI[ df iek pRqIinD-dl sfry cIn df cwkr lgf ky afieaf, aqy AuhnF dy
idwqy ibafn aqy BfsLx sfzy ivBfg ivc vI afey. AuhnF qoN pqf lwgf ik jfpfn dy iKlfP sB qoN vwD
jF-insfrI nfl AuWqrI cIn dIaF kimAUinst POjF lV rhIaF hn. AuhnF PojF bfry bVy vicwqr hfl
AuhnF ilKy sn. Auh POjI lVdy vI sn, aqy nfl-nfl iksfnF nfl iml ky KyqI vI krdy sn. hr POjI
jQy ny afpxf nftk-mMzl vI bxfieaf hoieaf sI, jo inwq dIaF jMgI, isafsI, aqy smfijk GtnfvF
nUM lY ky Jt nftk iqafr kr lYNdf sI qy ipMzF dy lokF df mnorMjn vI krdf sI, AuWqm iswiKaf vI dyNdf
sI, qy AuhnF dy igafn-cKsLU vI KolHdf sI. Aus Qytr df nF sI, pIpljL Qytr.
pRiqinD-dl afpxy nfl bhuq sfrf cInI sMgIq vI irkfrz krky ilafieaf sI, ijs ivcoN bhuq
sfrf cInI pIpljL Qytr dy klfkfrF df sI. kuJ iek nftkF dy KrVy vI Auh ilafey sn, jo asF
anuvfd krky bRfzkfst kIqy.
mYN aqy myrI pqnI eys pIpljL Qytr vl bhuq iKwcy gey. aijhy Qytr dI qF sfzy Bfrq ivc vI
bVI loV hY, asIN socdy. ikAuN nf sfzy dysL ivc vI ipMz-ipMz nftk-mMzlIaF hox, jo lokF dI cyqnf
jfgrq krn. mYN afpxy kflj dy jLmfny ivc norf ircrz nUM ieho ijhf iek qjrbf krdy vyiKaf sI,
aqy Auh bVf sPl irhf sI. norf ircrz ny pyNzU jIvn dIaF JfkIaF bVy XQfrQ nfl pysL kIqIaF sn.
koeI vzy sYWt nhIN sn lfey, koeI styjI azMbr nhIN sI ricaf. sfry progrfm Auqy musLkl nfl ds
rupey Krc hoey hoxgy. AuhnF nftkF df mYN rfvlipMzI dy ryl-mjLdUrF aqy AuhnF dy prvfrF Aupr
aiqaMq zUMGf pRBfv pYNdf vyiKaf sI. eysy qrHF dI Gtnf iek vfrI sLFqIinkyqn ivc vI hoeI sI, aqy
mhfn icqrkfr nMd lfl bos koloN mYnUM iek vzmuwlI iswiKaf imlI sI. ies pRsMg ivc Aus df ijLkr vI
mYN krnf cfhFgf.
sLFqIinkyqn dy iek ividafrQI ny brnfrz sLfh dy nftk, afrmjL aYNz dI mYn df ihMdI ivc
qrjmf kIqf. mYnUM Auh qrjmf psMd afieaf, aqy mYN AuhnUM styj Auqy Kyzx df PYslf kr ilaf.
irhrslF qF mYN krdf clf igaf, pr bfkI tYknIkl gwlF vl mYN iDafn nf idqf, ikAuNik mYnUM AuhnF
df koeI igafn hI nhIN sI. mYN soicaf, jdoN Kyzx df idn nyVy afvygf, vyiKaf jfvygf. aKIr, Auh idn
isr Auqy af hI phuMicaf. aqy jdoN ikrdfrF dIaF posLfkF aqy dUjI styj-simgrI dI ilst bxI qF
myrf klyjf bYT igaf ikqnIaF hI POjI vrdIaF cfhIdIaF sn, aqy bMdUkF, ipsqOl, kfrqUs tuMgx
vflIaF pytIaF, gozy qIkr afAux vfly bUt, hYlmYt, aqy Kory hor kI kI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

iek aiDafpk sfQI ny qjvIjL idqI ik Porn iksy nUM ieh cIjLF ikrfey Auqy lY afAux leI klkwqy
Byj idwqf jfey. pr ikrfieaf Gt qoN Gt sO ruipaf qF jLrUr hI lwgygf. Auh sO ruipaf asIN ikQoN
ilafAuNdy? sfzy kol qF ds rupey vI nhIN sn?
Kbr imlI ik tIkmgVH dy ihMdI-pRymI mhfrfjf sfhb sLFqI-inkyqn pDfry hoey hn, aqy gYsthfAUs ivc invfs kIqf hoieaf hY. mYN AuhnF qoN jf ky sO rupey mMg ilafieaf. mYnUM nhIN sI pqf ik ies
qrHF prfhuixaF koloN cMdf mMgx dI sLFqIinkyqn ivc sKq mnfhI hY. gwl bfhr inkl geI. aiDaKsL
jI ny mYnUM afpxy dPqr bulf ky sKq zFitaf aqy mMg kIqI ik mYN Porn pYsy vfps kr afvF. mYnUM vI
guwsf af igaf. mYN ikhf, nf qF qusIN afp sfzI koeI mdd krdy ho, aqy jy asIN mjbUrn iksy koloN
mdd mMgIey qF guwsf krdy ho. kI qusIN ieho cfhuMdy ho ik sfzf nftk nf hovy?
aiDaKsL KfmosL rhy. mYN bfhr af ky aYlfn kr idqf ik nftk nhIN hovygf.
QoVI dyr bfad jdoN mYN sFJy ikcn ivcoN rotI Kf ky bfhr inkl irhf sF qF vyiKaf mfstr mosLfey
(nMd lfl bos) myrI AuzIk ivc KVy sn. Auh mYnUM kol bulf ky gMBIrqf nfl kihx lgy, mYN suixaF eyN,
nftk df aYlfn krky qUM AuhnUM kYNsl kr idqf ey. kI ieh TIk ey?
hF jI, mYN ikhf.
pr ies qrHF qF sLFqIinkyqn ivc aj qIkr kdy nhIN hoieaf.
mYnUM Pyr guwsf af igaf. mYnUM jfipaf, ijvyN Auh vI myrI lfcfrI df mjLfk Auzf rhy hn. pr AuhnF
bVy TrMmy nfl ikhf, af myry nfl klf-Bvn. qYnUM ijhVIaF-ijhVIaF cIjLF dI loV ey, asIN muhweIaf
kr idaFgy.
mYnUM ivsLvfs nf afieaf. Blf Auh mYnUM POjI vrdIaF, bMdUkF aqy ipsqOl ikQoN kZ ky dyxgy? pr
Auh iek mhfn klfkfr sn, mYN AuhnF dI avwigaf vI nhIN sI kr skdf. mYN cuwp cfp AuhnF nfl qur
ipaf. klf-Bvn phuMc ky mYN AuhnF nUM afpxI Pihirsq suxf idqI.
POjI vrdIaF? iks iksm dIaF POjI vrdIaF? Auh kihx lgy.
koeI vI POjI vrdIaF iml jfx, kMm cl jfeygf.
pr brnfrz sLfh df nftk qF srbIaf dysL bfry hY. qYnUM qF srbIan POjI vrdIaF, hYlmYt,
afid cfhIdy hoxgy
mYnUM Auh Pyr mjLfk krdy jfpy.
mYnUM kI pqf srbIan vrdIaF ikho jhIaF huMdIaF ny, koeI vI vrdIaF hox, kMm cl jfeygf, mYN
iKJ ky ikhf.
nhIN. asIN qYnUM srbIan POjI vrdIaF hI idaFgy, ieh kih ky Auh almfrI ivcoN iek vzI
sfrI ikqfb kZ ilafey, ijs ivc hr mulk dy POjI ispfhIaF dIaF rMgIn qsvIrF CfpIaF hoeIaF
sn. srbIan ispfhIaF aqy aPsrF dIaF qsvIrF vI inkl afeIaF. hux mYnUM mfstr mosLfey dIaF
gwlF Auqy kuJ kuJ ieqbfr hoxf sLurU hoieaf.
do idnF bfad afvIN. asIN qYnUM sfrIaF cIjLF dy idaFgy.
Ausy idn mfstr mosLfey ny sfry klf-Bvn dy muMzy-kuVIaF nUM eys kMm qy lf idwqf. imwtI aqy
sIimMt rlf ky hYlmYtF bxf idwqIaF geIaF, gwqy aqy itsLU pypr dy lMmy bUt, pytIaF, ipsqOlF afid.
ividafrQIaF koloN KfkI brsfqI kot mMg-mMg ky KOry AuhnF df kI kI rUp bdilaf igaf. do idnF
aMdr sfrf sfmfn iqafr sI. jdoN asF Auh nftk Kyizaf qF afp gurUdyv tYgor ny rwj-rwj ky pRsMsf
kIqI.
nftk dy aMq ipCoN mYN vyiKaf, mfstr mosLfey Pyr Ausy qrHF hfl dy bfhr myrI AuzIk ivc KVy sn,
ijvyN do idn pihlF ikcn qoN bfhr imly sn. hux mYN KusLI KusLI AuhnF kol igaf qy AuhnF df bVf
DMnvfd kIqf. Auh muskrf ky kihx lgy, iek gwl hmysLF Xfd rKIN. hjLfr rupey Krc kr ky koeI
buwDu vI nftk Kyz skdf ey. klfkfr Auh hY, jo AuhI nftk ds rupey ivc Kyz ky idKf dyvy.
keI vfrI mYN socdf hF ik ikqnf KusLiksmq hF mYN, ijs nUM ieqny mhfn ivakqIaF dy nyVy hox aqy
AuhnF qoN iswiKaf lYx df mOkf imilaf.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

cIn dy pIpljL Qytr dy hfl pVH ky norf ircrz aqy nMd lfl bos dI iswiKaf muV cyqy afeI. idl
ivc rIJF jfgIaF kfsL, jy kdy sfzy dysL ivc vI ieho jhy pIpljL Qytr dI lihr tur pey! ikqnf
suafd afey ieho ijhy nftk-mMzl ivc kMm krky.
Aus vyly mYnUM ikvyN iKafl af skdf sI ik bMbeI ivc Kvfjf aihmd awbfs aqy klkwqy ivc
ibnfey rfey aqy sLMBU imqrF vrgy lok hUbhU eysy qrHF dy Qytr dI sQfpnf kr rhy sn, aqy iek idn
mYN qy dwmoN vI AuhnF dy sfQI jF bxFgy?
1944 dy sLurU ivc jrmnI dI hfr XkInI ho geI. smuMdrI rfh KuwlHx lg pey, aqy asIN meI
mhIny lMzn qoN dys vl rvfnf ho gey. bI[ bI[ sI[ dy AuWc aiDkfrIaF ny sfnUM cMgy srtIiPkyt dyxy
cfhy, pr asF inmrqf pUrvk ienkfr kr idqf. BfvyN ryzIE dI qy BfvyN koeI hor, ihMdusqfn jf ky
srkfrI nOkrI krn df sfzf AuWkf koeI ierfdf nhIN sI! asF iek afjLfd dysL ivc rih ky afjLfdI df
suafd cwiKaf sI. Aus afjLfdI nUM asIN iksy hfl vI igrvI rKxf nhIN sF cfhuMdy. pr iPr, dys jf ky
krFgy kI? ies svfl df vI sfzy kol koeI juafb nhIN sI. rih-rih ky sLFqIinkyqn hI awKF dy
sfhmxy aFdf sI. idl krdf sI ik AuQy hI vfps cly jfeIey. AuQy asF bhuq hI ipafry idn gujLfry
sn. pr AuQy sfnUM hux koeI vfps leygf vI?
5
aprYl 1944 asIN jhfjL qoN bMbeI Auqry. eyQy sfzy leI sB kuJ Eprf-Eprf sI lok, afbo
hvf, pihrfvf. jy Aus vyly mYQoN koeI pwuCdf, kI qUM bMbeI ivc hmysLF leI vs jfxf psMd kryNgf? qF
mYN nFh ivc isr hlFidaF jLrf iZwl nhIN sI krnI. pr Pyr vI, dys muV afx dI mYnUM BrpUr KusLI sI.
mYN Esy idn bVy sLOk nfl pqlUn lfh ky QoqI bMnH leI, ijvyN sLFqI inkyqn qy syvfgrfm ivc bMndf sF.
pfn mUMh ivc rwiKaf. aqy jd iek ibjlI dy KMBy kol Quwkx ligaF kMD Auqy sLFqrfm dI nvIN iPlm
sLkuMqlf df iesLiqhfr piVHaf, qF srIr ivc KusLI dIaF JrnftF iCV peIaF.
cfr sfl ho gey sn pRBfq iPlm kMpnI aqy sLFqfrfm jI dI ipClI iPlm, afdmI vyiKaF. Aus
df vI mYN kyvl mrfTI rUpFqr vyiKaf sI mfxs. TyT mrfTI sLihr, pUny ivc. EQy mYN ihMdusqfnI
qflImI sMG dI pihlI kfnPrMs dy mOky Auqy syvfgrfm qoN igaf hoieaf sF. eysy kfnPrMs ivc awpf
sfihb pMq nfl myrI dosqI ho geI sI, jo ajkl sMXukq arb gxrfj ivc ihMdusqfn dy rfjdUq lwgy
hoey hn. Auh afksPorz dI qflIm Kqm kr ky nvyN nvyN afey sn EdoN, aqy Jwt afpxf afp afjLfdI
dI qihrIk nUM arpx kr idwqf sI. iek irafsq df rfjkumfr ieqnI vwzI kurbfnI kry, bVI acMBy
vflI gwl sI. mYN AuhnF qoN bVf pRBfvq hoieaf sF. pUny ivc AuhnF df afpxf purfxf Gr sI pysLvfeI
TfT df. EQy iek sLfm Bojn kr ky BfrqI sfrfBfeI, awpf pMq, aqy mYN ieh ipkcr vyKx gey sF, jo
AuhnF dy Gr dy nyVy hI cl rhI sI. ikqnf zUMGf asr ipaf sI myry AuWpr Aus ipkcr df ik kI dwsF!
ieqnf XQfrQ vfqfvrx bwJdf mYN aj qk inAU-QIeytrjL dI iksy ipkcr ivc vI nhIN sI vyiKaf.
ijvyN isnymy ivc bih ky Pyr Ausy pUnf sLihr ivc tur iPr irhf hovF. rsoeI aqy guslKfny qwk AuhI
sn, jo mYN afpxI Tihrx vflI QF Auqy rojL vyKdf qy qrsdf sF.
mYQoN irhf nf igaf. Ausy rfq sRI vI[ sLFqrfm nUM iek lMmf sfrf pRsMLsf-pwqr mYN ilK Byijaf. jvfb
afAux dI Blf mYnUM kI afs AumYd hoxI sI? pr mYN hYrfn rih igaf, jdoN kyvl jvfb hI nhIN afieaf,
sgoN AunHF mYnUM stUzIE imlx afx dI dfavq vI idwqI.
mYN insicq smyN qy pRBfq stUzIE phuMc igaf. Pftk Auqy iek swjx ny myrf suafgq kIqf aqy bVI
inmrqf nfl mYnUM Aupr vflI mMjLl dy iek kmry ivc ibTf ky clf igaf. Ausy kmry ivc sfdI ijhI,
kfly rMg dI, bfbUaF vflI topI pfeI, ijs df Aus jLmfny ivc mhfrfsLtrIaF ivc bVf irvfj sI, iek
afdmI pihlF qoN cuwp-cfp bYTf hoieaf sI, ijvyN Auh vI iksy nMU AuzIk irhf hovy. Jt ku ipCoN Aus
afdmI ny mYQoN aMgryjLI ivc puiCaf, kI imstr sfhnI qusIN ho?
jI.
myrf nF sLFqfrfm hY, Auhny DImy ijhy aMdfjL ivc ikhf aqy hwQ joV ky mYnUM nmsqy kIqI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

mYN avfk ijhf ho ky Aus vl vyK irhf sF. kI koeI eys hd qk sfDfrn afdmI iPlm zfierYktr
ho skdf hY? brUaf dy Gr vI sfdgI vyKI sI, pr afpxy vrgf suisKsLq aqy nvIN rOsLnI df afdmI
idisaf sI Auh. eys afdmI df qF iksy pRfiemrI skUl df aiDafpk hoxf ijLafdf suBfvk sI.
mYN afpxI kursI cuwk ky AuhnF dy nyVy lY igaf, aqy dubfrf dwisaf ik mYN AuhnF dI iPlm qoN ikqnf
pRBfivq hoieaf sF. AuhnF juafb idwqf ik Auh vI myry nF qoN nfvfkP nhIN, ihMdI piqRkfvF ivc myrIaF
khfxIaF dIaF njLrF ivcoN gujLrIaF hn.
mYN Pyr hwkf-bwkf ho ky AuhnF vl vyKdf rih igaf. qusIN[[[myrIaF[[[khfxIaF[[[ mYN ruwk-ruwk ky
ikhf.
jI hF. hMs, ivsLfl Bfrq aqy hor vI keI ihMdI mfisk piqRkfvF sfzy kol afAuNdIaF ny. jy
quhfnUM afpxI iksy khfxI bfry ivsLvfs hovy ik Aus dy aDfr Auqy cMgI iPlm bx skdI hY, qF sfzy
kol avwsL Byjxf, bsLrqy ik Auh Cwp cuwkI hovy. jy hor iksy lyKk dI rcnf quhfnUM Kfs psMd afvy, qF
Auh vI Byjxf. asIN AuWqm qoN AuWqm sfihq nUM iPlmfAuxf cfhuMdy hF.
bfrI ivcoN bfhr, stUzIE dy ivsLfl hfqy ivc, sLUitMg leI KVf kIqf, do-do, iqMn-iqMn mMjLly
mkfnF df iek mhwlf ids irhf sI. ieh kwpVy nfl jVIaF lwkVI dIaF cuKftF nhIN sn, ijnHF nUM iPlmF
ivc dfKl hox ipCoN vyK vyK ky mYN awk igaf hF. ieh iewt-gfry dy pwky mkfn sn, isrP CwqF nhIN sn
peIaF. dUroN vyiKaF, AuhnF dI aDUrI jhI sMpUrnqf mn ivc ajIb ijhI bycYnI pYdf krdI sI. pRBfq
iPlm kMpnI dy inrmfqfvF dy XQfrQvfdI idRsLtIkoxF df Auh sLfndfr sbUq pysL kr rhIaF sn.
qusIN stUzIE vyKxf cfhogy? sLFqrfm ny puiCaf.
jI klkwq ivc inAU-QIeytrjL df stUzIE mYN vyK cuwikaf hF, eys leI stUzIE vyKx dI mYnUM Kfs
jLrUrq mihsUs nhIN ho rhI. quhfzy drsLn krky mYnUM afs qoN vwD murfd iml geI ey.
mYnUM ieMj lgf, ijvyN mYN iek pivwqr qy suwcI QF Auqy bYTf hoieaf sF. ijvyN Auh vI sLFqI inkyqn jF
syvfgrfm df hI iek Bfg sI. mYnUM mfx ijhf mihsUs ho irhf sI. ieho ijhy mhfn ivakqI df ivarQ
gwlF ivc vkq jLfieaf krnf mYnUM ksUr jfpx lg ipaf sI.[[[
ieh sI pRBfq stUzIE aqy Aus dy rUhy-rvF, vI[ sLFqfrfm nfl myrI pihlI pCfx. ies qoN aMdfjLf
ho skdf hY ik cfr virHaF bfad mYN AuhnF dI nvIN iPlm nUM ikqny cfa nfl, aqy ikqnIaF AuWcIaF
AumIdF lY ky vyKx igaf hovFgf. kflIdfs dI srb-AuqikRsLt rcnf, aqy sLFqfrfm jhy zfierYktr df
idgdrsLn! hor kI cfhIdf sI?
pr myrIaF sfrIaF AumIdF Kfk ivc iml geIaF. ieMj jfipaf, ijvyN mYnUM iksy phfV dI cotI qoN
hyTF ptk idwqf igaf hovy, klf dIaF sfrIaF kdrF-kImqF Aupr ijvyN CurI Pyr idwqI geI hovy.
sMsikRq df mYnUM bcpn qoN sLOk irhf hY, aqy aiBigafn sLkuMqlm nUM mYN koml anuBUqIaF df pusLphfr
mMndf hF. sLFqfrfm ijhf zfierYktr AuhnUM ieqnf kurwKq qy Bwdf bxf ky pysL krygf, idl mMnx nUM
iqafr nhIN sI huMdf. ikqy koeI hor sLFqfrfm qF nhIN sI inkl afieaf? myrI afqmf bVI ivafkul ho
geI. grmI aqy gMdgI ny pihlF hI prysLfn kIqf hoieaf sI. hux qF sfrI BuwK-qryh hI mr geI.
agly idn jdoN mYN bYNk ivcoN pYsy kZf irhf sF qF vyiKaf ik nfl dI iKVkI Auqy Kwdr df kuVqf
pfjfmf pfeI cyqn afnMd KVf hY.
gOrimMt kfilj, lfhOr ivc cyqn afnMd qy mYN iekwTy pVHy sF. BfvyN Auh mYQoN do jmfqF ipwCy sI, asIN
cMgy dosq sF. aMgryjLI ivc kivqf ilKx aqy nftk Kyzx df dovF nUM sLOk sI. dovF nUM kfilj dI
KusLvwjf aqy KusL-imjLfj sLKsIaq igx ky lizafieaf qy ivgfiVaf jFdf sI.
jdoN mYN vlYq rvfnf hoieaf sF, qF cyqn zyrfdUn skUl ivc aiDafpk sI. acfnk AuhnUM bMbeI
ivc vyK ky hYrfnI vI hoeI, qy rwjvIN KusLI vI.
cyqn ny disaf ik pVHfAuxf Cz ky Auh iPlmF ivc af igaf hY qy eys vyly iqMn-cfr iPlmF ivc
hIro hY. (jy mYN glqI nhIN krdf qF nrigs sB qoN pihlF cyqn nfl hIroien afeI sI.)
bYNk ivc KVy KVy bhuqIaF gwlF nhIN sn ho skdIaF. cyqn ny dUjy idn sfnUM rotI Auqy bulf ilaf.
EdoN Aus df Gr bFdry ivc pflI ihwl Auqy sI. Aus phfVI nUM vyK ky sfzy idl nUM rOxk af geI.
ieMj lgf, ijvyN iksy phfVI ngr ivc af gey hoeIey. bMbeI sLihr dy nyVy-qyVy ieqnIaF KUbsUrq

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

phfVIaF hn, ieh sfnUM pihlI vfrI pqf lwgf, qy mn ivc bYTI bMbeI dI muKflPq kuJ Gwt geI.
phfV dI Zlvfx Auqy bixaf cyqn df Gr byhwd suMdr qy phfVI bMgilaF vFg hI sI. Aupr vflI Cwq
`qy Aus df aYNglo-ieMzIan mflk afp rihMdf sI. bVf rMgIn-imjLfj qy albylf nOjvfn sI Auh, cyqn
ny dwisaf. sfrf-sfrf idn Auh afpxy dosqF imqrF nfl bIar pINdf, bYNz vjfAuNdf, qy nfc krdf.
ijqnf icr asIN cyqn kol bYTy rhy, Aupr lwkV vflI Cwq Auqy joiVaF dy nwcx df KVfk huMdf irhf, jo
phfVI ngr dI qsvIr nMU hor mukMml krdf sI.
Aus aYNglo-ieMzIan df nF vrnfn sI. iqMn vrHy ipCoN dysL ivc afjLfdI afeI aqy bdly hoey hflfq
anusfr afpxy afp nUM Zflx ivc Auh AuWk hI asmrQ irhf. Gr ivk igaf, PfikaF dI nObq af
geI. kuJ sflF ipCoN mYN AuhnUM cyqn dI zrfievrI krdy vyiKaf. hux Auh ies sMsfr ivc nhIN, pr jdoN
vI Aus nUM Xfd krdf hF, iek gYr-mfmUlI aqy hwd drjy dy axKIly ikrdfr df ichrf sfhmxy afAuNdf
hY. hux Aus df puwqr, noiel jvfn ho igaf hY. cyqn dI iPlm hkIkq ivc Auh aisstYNt kYmrfmYn
sI. hor iek-do sflF aMdr Auh pUrf kYmrfmYn bx jfeygf. vyKx ivc Auh vI aMgryjL hI lwgdf hY, pr
ipE nUM ihMdusqfnI bxn ivc ijqnI qklIP hoeI, Aus nUM nhIN hoeI. myry idl ivc Aus leI bVf ipafr
hY.
cyqn nfl gwpF mfridaF pqf lwgf ik lVfeI dy dOrfn iPlmI sMsfr ivc bVIaF jLbrdsq
qbdIlIaF afeIaF hn. hux kyvl stUzIE dy mflk iPlmF nhIN bxfAuNdy, aqy nf hI aYktr jF
zfierYktr qnKfh lY ky kMm krdy hn. iPlmF dI mMg bhuq vD geI hY, ies leI afp iPlm bxfAux
dI QF mflk stUzIE nUM ikrfey Auqy dy ky ijLafdf pYsy Kwt skdf hY. iek-iek stUzIE ivc idnyN-rfqIN
lgfqfr awT-aWT, ds-ds iPlmF dI sLUitMg huMdI hY. pRozIAUsr DnIaF koloN srmfieaf lYNdf hY, qy
awgoN zfierYktr, khfxIkfr, klfkfrF qy tYknIsLnF afid nfl Tykf krdf hY. sB nUM KulH hY ik ieko
vfr BfvyN ijqny prozIAUsrF dIaF iPlmF ivc kMm krn. Tyky Auqy kMm krky iek lok-pRIa klfkfr
mhIny ivc qIh-cflHI hjLfr qwk kmf skdf hY. sihgl dI afmdnI eys vyly ies qoN vI ijLafdf hY,
hflFik inAU-QieytrjL ivc Aus nUM msF cfr-pMj hjLfr imldy sn. klfkfrF dI guwzI asmfn Auqy cVH
geI hY, ikAuNik AuhnF dy nfvF nUM vyK ky hI DnI pRozIAUsr nUM srmfieaf dyNdy hn, aqy awgoN iPlm
ivkdI vI stfrF dy isr `qy hI hY. ies nUM stfr isstm afKdy hn.
iehnF vyrivaF df sfzy pwly Kfs kuJ vI nhIN sI pY irhf, aqy nf hI hux qIkr kdy ipaf hY. afpxy
ipqf jI df vpfr mYN ieqnf Aukqf ky Cwizaf sI ik Aumr Br kdy Aus dy nyVy nf jfx df pwkf inscf
kr cwukf sF. pr ieh sux ky jLrUr KusLI hoeI ik sLrIP smfj ivc hux iPlmI DMdy nUM AuqnI burI njLr
nfl nhIN vyiKaf jFdf, ijqnf lVfeI qoN pihlF dy jLmfny ivc vyiKaf jFdf sI. cMgy-cMgy GrF dy
kuVIaF-muMzy ies ivc af rhy sn. ikRsLn cMdr, AupyNdr nfQ asLk, safdq hsn mMto, BgvqI crn
vrmf, josL mlIhfbfdI, sfgr injLfmI qy hor ikqny hI cotI dy lyKk, jo pihlF kdy ilKx ivcoN kmfeI
dI AumId nhIN sn kr skdy, hux bMbeI ivc vws gey sn, qy iPlmF leI khfxIaF gfxy afid ilK
ky hjLfrF rupey kmf rhy sn.
ikRsLn cMdr vI sfzf kfilj dy jLmfny df hfxI sI, BfvyN asIN gOrimMt kfilj ivc pVHy sF, qy Auh
aYP[ sI[ kfilj ivc. iek vfrI Auhny mYnUM afp dwisaf sI ik myrIaF khfxIaF pVH ky hI AuhnMU
khfxIkfr bxn df iKafl afieaf sI. pr ies ivc sLwk nhIN ik myry vlYq qurn qIkr Auhny ajy
AurdU ivc Auqnf nfmxf nhIN sI Kwitaf, ijqnf mYN ihMdI ivc Kwt cuwkf sF. do PrlFg lMbI sVk
AuhdI pihlI khfxI sI, ijs leI AuhnUM BrpUr sLlfGf imlI. pr, cyqn ny dwisaf, lVfeI dy idnF ivc
Auhny by-ihsfb iliKaf hY, qy AurdU sfihq ivc pRmuK sQfn hfsl kr ilaf hY. Aus dI bMgfl dy kfl
bfry ilKI lMmI khfxI, aMn dfqf ny qihlkf mcf idwqf hY.
ieMglYNz ivc mYN pUry cfr sfl kuJ vI nhIN sI iliKaf, pr afpxy afp nUM sfihqkfrF ivc igxn df
mYnUM ajy vI cfa sI. ieh soc ky mn nUM hOslf hoieaf ik jy hor koeI kMm nf bixaf, qF iPlmF leI
khfxIaF ilK ky sLYd mYN vI rojLI kmfx Xog ho skF. aYktr bxn df mYnUM Aus vyly vI iKafl nhIN
afieaf. mYN hflF vI iPlmF nUM dUroN-dUroN hI vyK irhf sF, ijvyN myry nfl AuhnF df koeI srokfr nhIN sI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

cyqn Xfr, qUM kihMdf eyN iPlmF ny qrwkI kIqI ey, pr sLFqfrfm dI iPlm vyK ky qF mYnUM qrwtI cOV
df aihsfs hoieaf sI.
cyqn hws ipaf qy bVI isafixaF vflI mudrf bxf ky kihx lwgf, ieh sLFqfrfm ny bfks
afiPs iPlm bxfeI ey.
dwmoN qy mYN hYrfn ho ky Aus dy vl vyKdy rih gey. ieh lPjL iPlmF dy islisly ivc asF pihlI
vfrI suixaF sI. ieh nhIN sI pqf ik awgoN jf ky ies mnhUs sLbd nfl rojL df vfh peygf.
kI mqlb? mYN puiCaf.
mqlb ieh ik hux iPlmF dI kfmXfbI dI sLrq AuhnF dI klfqimk pwDr nhIN, sgoN ieh hY ik
Auh pYsf ikqnf KwtdIaF ny. sLkuMqlf klf dy pwK qoN BfvyN GtIaf rhI hovy, pr vpfrk pwK qoN KUb
kfmXfb ey. bfks afiPs dy sfry irkfrz qoV rhI ey.
pr pihlF vI qF sLFqfrfm dIaF iPlmF cldIaF hI sn, mYN ikhf.
hux AuqnI kfmXfbI nfl kuJ nhIN bxdf. iPlmF dI lfgq ju bhuq vD geI ey. nfly, lokF dI
rucI vI bdl geI ey. Auh sMjIdf, duKFqk aqy afdrsLvfdI iPlmF nhIN vyKxf cfhuMdy. Auh cfhuMdy hn,
mnorMjn, nfc-gfxy, hfsy-KyzF, qPrIh.
qyrf mqlb ey, inAU-QieytrjL dIaF iPlmF nfl mnorMjn nhIN sI huMdf?
miDam vrgI isiKaq lokF df ijLafdf, pr smUh jnqf df Gt. qy ieko qrHF dI iPlm bfr-bfr
vyK ky lokIN qMg vI af gey sn. inAU-QIeytr qy pRBfq ny kyvl duKFq dI lIk PVI hoeI sI. qy AuhnF
dIaF iPlmF dI cfl vI susq, gfxy vI susq. ies ivc sLwk nhIN ik Auh iPlmF nUM pihlF nfloN AucyrI
pwDr qy lY afey sn, pr ieh vI mMnxf peygf ik smfj dIaF buinafdI hkIkqF nUM AuhnF dlyrI nfl
kdy nhIN sI Cuihaf. Auh Bfvnf dI bhulqf ilafAuNdy sn, ijs qoN pbilk nUM akyvF hox lg ipaf. ies
pirsiQqI df lfhOr dy iek prozIAUsr ny lfB AuTfieaf. lok-gIqF dy aDfr qy gIqF dIaF srl
qrjLF bxvfeIaF, jo lokF dI jLbfn Auqy Jwt cVH jFdIaF sn. qy khfxIaF vI aYsIaF lwBIaF, jo
drsLkF nUM KusLIaF Bry mnorMjk sMsfr ivc lY jfx. suhxIaF kuVIaF, ctk-mtk nfc, romFs, sLrfrq,
sihMdI-sihMdI asLlIlqf aqy ngnqf. ieh nvF PfrmUlf pihlF pMcolI sfhb dI KjLfncI nfmI iPlm
ivc pRgt hoieaf, qy ies iPlm nUM bypnfh mkbUlIaq hfsl hoeI. ies dI vyKf-vyKI, eysy qrHF dIaF
hor iPlmF DVf-DV bxn lg peIaF, inAU-QIeytrjL qy pRBfq dovF kMpnIaF df BwTf bih igaf.
sLFqfrfm ny vkq dI loV nUM smJidaF pRBfq nfloN irsLqf qoV ilaf qy bMbeI af igaf. iek afjLfd
pRozIAUsr dy rUp ivc Aus leI kdm mjLbUq krn df ieko iek rfh sI, ik lokF dI mMg nUM sfhmxy rwK
ky iPlm bxfey. eysy leI Aus ny sLkuMqlf df ivsLf cuixaF, ikAuNik loVINdy msfly Aus ivc asfnI nfl
qy ibnF bdnfmI shyVy Bry jf skdy sn. qy ieh TIk hY ik kflIdfs nfl ainaF hoieaf, pr lokF ivcoN
ikqinaF ny mUl nftk piVHaf hoieay?
mYnUM ieh dlIl vjLnI nhIN jfpdI, mYN ikhf.
mYN jfxdf hF qy bhuq hwd qk qyry nfl sihmq vI hF, cyqn boldf igaf, pr eys lfeIn ivc
bMdy nUM kfrobfrI hoxf pYNdf ey. hux aglI iPlm leI sLFqfrfm ny afpxI mrjLI df, XQfrQ qy
pRgqIvfdI mjLmUn cuixaF ey, zfktr kotins kI amr khfxI. myry iKafl ivc qF sLFqfrfm dI sUJ
dI dfd dyxI cfhIdI ey.
pr iek vfrI jLmIr nfl DoKf kIiqaF jLmIr kmjLor nhIN ho jFdI?
ies lfeIn ivc afdrsLvfd dI bhuqI guMjfiejL nhIN, cyqn ny hws ky jvfb idqf.
iPlm KjLfncI df ijLkr sux ky dwmoN ny myry vl vyiKaf sI, qy asIN dovyN hws pey sF. sfnUM Xfd
afieaf sI, jdoN ies iPlm dy gIq ryzIE Auqy vjfAux leI sfzy kol pihloN pihl lMdn puwjy sn. sfzf
sfrf amlf AuhnF nUM sux-sux hws-hws ky dUhrf hoieaf sI. AuhnF ivc ihMdusqfnI aqy XorpIn sMgIq
df hwd qoN ijLafdf hoCf aqy byjoV imsLrx sI. iek gIq qF sfnUM Kfs qOr Auqy bysurf qy hfsohIxf
ligaf sI
pCI hI hI hI hI jf af
pICy rhf hY bcpn myrf a

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

Aus ko jf ky lf[[[
asIN AuhnF irkfrzF nUM iek bMny rwK Cwizaf sI. iksy aMgryjL sfQI dy sfhmxy AuhnF nUM vjfAux dI
sfzI ihMmq nhIN sI huMdI. sfzy idlF Aupr afr[ sI[ borfl qy pkMj milk dy suvMny sMgIq dI Cfp sI.
sihgl, kfnn bflf, ky[ sI[ zy, qy Aumf sLsLI dI afvfjL dy asIN afsLk sF. sihgl leI myrI sLrDf
lMzn jf ky hor vI vD geI sI. Aus dy hr gIq ivc, hr gjLl ivc, suMdrqf dI koeI nvIN kxI pRfpq
huMdI aqy mn nUM mugD kr CzdI. mYN bVIaF imhnqF nfl bI[ bI[ sI[ dI gRfmoPon lfiebryrI ivc
sihgl dy gIqF nUM dfKl krfieaf sI, aqy aMgryjL aiDkfrI sihmq hoey sn ik swcmuwc Auh Auqm
drjy df sMgIq hY. pr vyKidaF-vyKidaF ihMdusqfn qoN KjLfncI vrgy hor irkfrz DVf-DV afAux
lwg pey, aqy POjI BrfvF vloN vI ijLafdf krky AuhnF dIaF hI PrmfiesLF afAuNdIaF. dysoN dUr hox kr
ky asF ies qbdIlI nUM kyvl mOsmI buKfr hI smiJaf sI, Aus dy ienklfbI hox df anumfn nhIN sF
kr sky.
qUM kI ivcfr lY ky iPlmF ivc afieaf eyN? mYN cyqn qoN puiCaf.
afhf, ieh bVf idlcsp svfl ey, cyqn ny ikhf. myrf aYktrI krn df koeI ierfdf nhIN. mYN
iek inrol XQfrQvfdI iPlm bnfx dy afhr ivc hF, ijs df nF hovygf, nIcf ngr. ieh sfzy dysL
dy afriQk vrgF dI muwT-ByV dI khfxI ibafn krygI, ijs ivc mYN iksy iksm df bfks afiPs
smJOqf nhIN krFgf. ajkl mYN Aus dI khfxI Auqy kMm kr irhF.
pr qUM qy ikhf sI ik ies lfeIn ivc kfrobfrI hox dI loV ey. jy sLFqfrfm vrgy zfierYktr nUM
smJOqf krnf ipaf ey, qF kI qYnUM nhIN krnf peygf?
mYN ies nvIN pirsiQqI nUM iek vMgfr dy rUp ivc vyKdf hF, blrfj. qUM vI qy mYN vI sfihq rfhIN
qy nftk rfhIN swcI XQfrQvfdI klf df aiDan kr cwuky hF, Aus dI afpxI iek ivafpk iKwc huMdI ey,
afpxI qknIk huMdI ey. jnqf afpxy jIvn nUM shI qy swcy rMgF ivc vyKx dI sdf cfhvfn huMdI ey. jy
iPlmkfr ies BuwK nUM imtfAux leI nroaf Bojn pysL krn dI ivwq rwKdf hovy, qF Pyr nfc-gfxy dy
cwtxIaF-msfly jLrUrI nhIN rihMdy.
cyqn ny ieh aYsI gwl afKI, ijs nfl mYN afp pUrI qrHF sihmq sF. ieh myry afpxy idl dI gwl
sI. ies df prqwK pRmfx vI iek vfrI mYN afpxI awKIN vyK cwuikaf sF.
grmIaF dIaF CuwtIaF sn. mYN lfhOroN ipMzI afieaf hoieaf sF. pqf lwgf, rojL isnymy ivc, AuhI
ijs df AudGftn rUprt afP hYNtjLf nfl hoieaf sI, pRBfq iPlm kMpnI dI iPlm, dunIaf nf mfnyN
lwgI hoeI hY. mYN vyKx clf igaf. mYN pihlF kih afieaf hF ik siBafcfrk qOr Auqy EdoN ipMzI iek
pCiVaf hoieaf sLihr sI. mYnUM XkIn nhIN sI ik lokIN Aus iPlm nUM jLrf vI psMd krngy. pr vyiKaf,
hfl Kcf-Kc Biraf hoieaf sI. pMj afny qy ds afny vflIaF sItF Auqy EhI pTfxI iksm dy muslmfn
bYTy hoey sn, jo afpxI Aujwzqf qy avYVqf leI msLhUr hn. iPlm ivc iek QF sLFqf afpty nUM, ijs dI
sLfdI Aus dI mrjLI ivruD iek buwZy nfl kr idwqI geI hY, Aus dI pRoPYsr aMgryjL kvI lFgPYlo dI
kivqf pUrI dI pUrI gf ky
Tell me not in mournful numbers
Life is but an empty dream
suxfAuNdI hY. kfPI lMmI kivqf hY ieh, qy drsLkF df dsvF ihwsf vI aMgryjLI nhIN sI smJdf. mYnUM
zrdy mfiraF psInf afAux lwg ipaf ik ikqy sfry df sfrf hfl pIpxIaF mfrdf AuWT nf Klovy. pr
ieMj nhIN hoieaf. bVI KfmosLI qy adb nfl lokIN Auh kivqf suxdy rhy, ijs df AuhnF nUM kwK pwly nhIN
sI pY irhf. Aus dI Bfvnf nUM Auh smJ gey sn, qy Aus leI AuhnF dy idl ivc kdr sI.
cyqn kih irhf sI, eys vyly afjLfd prozIAUsr hoNd ivc afieaf ey. eys asiQr ijhI pirsiQqI
dIaF afsLfvfdI sMBfvnfvF vI hn. eys vyly guxvfn, suisiKaq, qy pRgqIsLIl lok jy ihmMq krn, qF

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

ieMzstrI nUM pihlF qoN vI ikqy ijLafdf pRbl XQfrQvfdI moV dy skdy hn. jy eys mOky AuWqy asIN KuMJ
gey, qF mYdfn pUrI qrHF imafr-zygU mnorMjnvfdIaF dy hwQ ivc af jfvygf.
asIN bVy iDafn nfl cyqn dIaF AuqsLfh-vDfAU gwlF suxdy rhy. Aus AuqsLfh ivc asIN afp
ikqny sLrIk ho skdy hF, sfnUM kuJ pqf nhIN sI. cfr sfl dysoN bfhr lf ky afey sF. smF iek QF KVf
nhIN rihMdf. qy lVfeI df jLmfnf koeI mfmUlI jLmfnf nhIN huMdf. dysL dy jIvn nfl muV iek-imk hox
leI sfnUM bhuq sfrIaF tuwtIaF qfrF joVnIaF pYxgIaF. sfzy ipCoN iekwly bMgfl ivc vIh lwK afdmI
cOlF leI qrs qrs ky mr gey sn, jd ik puizMg bxfn leI Aus lMzn ivc cfvl afm iml jFdy
sn, ijQy cfvl pYdf nhIN huMdf. aijhIaF GtnfvF pRBfv pfey ibnf nhIN rihMdIaF.
pr pihlf krqwv sI, rfvlipMzI jfxf, afpxy pirvfr nUM imlxf. qy jdoN muV pOTohfr dIaF
phfVIaF idsIaF, qF hI sfnUM vqn vfps afAux df aslI XkIn hoieaf. Aus vyly iks nUM pqf sI ik
vqn nUM pihlI vfr hI nhIN, aKIrlI vfr vI vyK rhy sF? iks nUM pqf sI ik Aus qoN vI, qy iek-dUjy
qoN vI sdf-sdf leI ivCV jfx dI GVI isr qy mMzlf rhI hY?
bfJ nsIbF nf pfxI pIqf buwk Br
kOx sfeIN nUM afKy ieMj nhIN ieMj kr.
6
rfvlipMzI kuJ idn gujLfr ky asIN ksLmIr dIaF TMzIaF hvfvF Kfx leI inkl pey, ijWQy sfzf
afpxf Gr sI. acfnk iek idn cyqn afnMd vI AuWQy phuMc igaf qy sfzy kol eI Tihr igaf. Auhny
dwisaf ik nIcf ngr bxfn dIaF iqafrIaF Auhny mukMml kr leIaF hn, qy iPlm dy mwuK-pfqr
Auh mYQoN qy dwmoN qoN krfAuxf cfhuMdf hY. muafvjLf vIh hjLfr rupey.
sux ky asIN AuWcIaF hvfvF ivc AuWz pey. XkIn krnf aOKf ho irhf sI. ikqy Auh sfnUM sLyK-icwlI dy
Kfb qF nhIN ivKf irhf?
sRI ngroN mYN sLFqI inkyqn pMzq hjLfrI pRsLfd idvvydI jI nUM Kwq iliKaf sI ik Auh mYnUM dubfrf
ihMdI-Bvn dI sLrn ivc lYxf mnjLUr krn. AuhnF df hF ivc jvfb vI af cuwikaf sI. sLFqI inkyqn
vfps muV jfx qy afpxy purfxy imwqrF nUM dubfrf imlx dI asIN dovyN bhuq KfihsL rKdy sF. pr hux
ijvyN iek nvF kOqk sfnUM Kyzx leI vMgfr irhf sI.
iekdm rjLfmMd ho jfxf musLkl sI. myry ipqf jI sfzy sLFqI inkyqn muV jfx AuWqy vI bhuqy KusL
nhIN sn. Auh cfhuMdy sn ik bI[ bI[ sI[ dI nOkrI df lfB AuTf ky mYN afl ieMzIaf ryzIE ivc iksy cMgy
ahudy leI koisLsL krF. jy ikqy Auh sux lYNdy ik mYN iPlmF ivc jfx vflf hF, qy afpxI pqnI nUM vI
aYktrYs bxfvFgf, qF Kory Gr ivc kI aDmUl mwc jFdf.
iek vfrI vIh hjLfr df gwPf luwt hI lYxf cfhIdf hY ies gwl Auqy mIaF-bIvI dovyN aMdry-aMdr
sihmq sF. awgy vI ikqny AusLtMz kr bYTy sF, iek hor shI.
iek sLfm ijhlm diraf dy kMZy sYr kridaF cyqn ny mYnUM qPsIl nfl nIcf ngr dI khfxI
suxfeI. mYN Auhdy khfxIpx qoN bhuqf pRBfvq nf hoieaf, pr kQf-vsqU ivc afKrF df XQfrQ sI, AuhI
ijhVf mYN gorkI dIaF khfxIaF qy rUsI iPlmF ivc vyKdf afieaf sF. keI njLfry cyqn ny aYsI KUBI
nfl ibafn kIqy ik myrI klpnf ivc bfr-bfr GuMmx lg pey. insMdyh cyqn iek dlyr kdm puwtx
vflf sI, ijs ivc Auhdf sfQ dyxf iksy vI pwKoN mfVf nhIN sI afiKaf jf skdf.
vfrqflfp ilKx leI cyqn gulmrg clf igaf. hor pMdrF-vIhF idnF ipCoN Xojnf dIaF ryKfvF
hor vI spsLt ho geIaF.
iPlm pUnf ivc bxygI, ijQy sfzf vIh sqMbr nUM phuMc jfxf lfjLmI hovygf. inrmfqf hoxgy zblXU[
jLYWz[ aihmd, ijnHF nvXug stUzIE lY rwiKaf sI, qy bVy cVHdy iPlmsfjL sn. zfierYktr Kud cyqn
hovygf.
julfeI dy aKIr ivc cyqn bMbeI vfps rvfnf ho igaf. qurn qoN pihlF asF AuhnUM hF kr idwqI,
pr prvfr koloN Byq hfly vI rwiKaf igaf.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

bhuqf qF mYN ksLmIr dIaF sYrF hI krdf irhf, pr kuJ ku sfihq-sMsfr dy vI nyVy afieaf. ihMdI
dy pRmuK mfisk, hMs dI, ijs nUM munsLI pRym cMd dy spuwqr, sLRIpq rfey clfAuNdy sn, ipCly cfr sfl
dI pUrI Pfiel mMgf ky pVHI. do rcnfvF ny myry idl Aupr aiqaMq zUMGf pRBfv pfieaf iek sI ibjn
BwtfcfrjI df iekFgI nftk, jLbfn bMdI, jo ihMdI ivc aMiqm aiBlfsLf dy nF hyT Cwipaf sI.
bMgfl dy akfl-pIVq pyNzU lok ikvyN afpxf Gr bfr Cwz ky klkwqy nwTdy hn, ies df zfhZf ihrdyvydk njLfrf pysL kIqf igaf sI. ihMdI ivc mYN kdy vI ieho ijhf srbMg-sMpUrn nftk nhIN sI piVHaf.
dUjI cIjL sI ikRsLn cMdr df nfvl, aMn-dfqf. Auh vI ieh sLfhkfr rcnf sI!
vlYqoN afpxy dys leI mYN gUVH ipafr lY ky afieaf sF, qy agoN lMmy arsy leI iksy prfey dysL nf
rihx dI, BfvyN Auh ikqnf vI vDIaf hovy, shuM Kf CwzI sI. pr ies df ieh mqlb nhIN ik ieMglYNz
cfr vrHy gujLfrn df mYnUM aiBmfn nhIN sI. mYN pihlF kih afieaf hF ik sMsfr nUM afpxy afly-duafly
GuMmfAux df mfnisk rog mYnUM bcpn qoN cmiVaf hoieaf sI. mYN sLIsLf vyK ky afpxy afp nUM mhF suMdr
eI nhIN sI smJdf, afpxy ivakqIqv nUM vI ivrlf qy anoKf mihsUsdf sF, ijvyN sMsfr Auqy AuhdI Cfp
myry lwK jqn krn dy bfvjUd vI jLrUr pY jfxI hovy. ieh mfqf-ipqf dy gYr-mfmUlI lfz-ipafr df
pYdf kIqf mnoivkfr sI. mYN pMjf BYxF ipwCoN jMimaF sF. mfipaF ny loh-loh ky puwqr df mUMh vyiKaf sI.
pr ies dy Ault, iek hor AuqnI hI prbl privrqI myry aMdr isr kwZ cuwkI sI hfr nf mMnx dI,
afpxy tIcy Auqy phuMc ky rihx dI. myrI svY-kyNdirqqf nUM jIvn vloN swtF vI bVIaF BfrI vwjIaF sn.
ieMj hoxf suBfvk sI. qy jLKmI ho ky mYN jdoN afpxy afly-duafly vyKdf hF, qy pqf cwldf hY ik sfrf
sMsfr hI duKI hY. myry aMdr afpxy duwK nUM dUijaF dy duwK nfl rlfAux qy mnuKqf nfl zUMGIaF sFJF
pfAux dI kfmnf idnoN idn prbl huMdI jf rhI sI.
ieh svY-kyNdirqqf df ivroD myry jIvn ivc sdf irhf hY. Auh myrf shfeI vI hoieaf hY, qy Auhny
myry rfh vI roky hn.
svY-kyNdirqqf qy smUh-kyNdirqqf df ieh ivroD mYN afpxy hfx dy lgBg sfry hI sfihqkfrF qy
klfkfrF ivc vyiKaf hY.
jdoN dI hosL sMBflI hY, mYN jnqf nfl iek-imk vI hoxf cfhuMdf hF, pr jnqf koloN sMgdf vI hF. mYN
nf pUrI qrHF svY ivc suKI hF, qy nf smUh ivc. mYN dysL-kilafx dy kMmF ivc vI mUMh mfrdf irhf hF,
pr afpxy suafrQ nUM vI kdy nhIN Cwizaf. ieho pRivrqI myry smkflIaF dI hY. sLfied nvIN pIVHI sfzy
ikrdfr ivc aOgux qy pKMz hI vyKygI, pr mYN smJdf hF ik ies dvMd ivc kuJ gux vI hn.
vlYqoN af ky mYN aMgryjLI sfmrfj nUM bVI inzwrqf nfl BMzx lg ipaf sF, ieqnf ik myry dosq
imwqr kdy-kdy myrf iDafn zIPYNs afP ieMzIaf rUljL vl vI idvfAuNdy. pr ies df ieh mqlb nhIN
ik mYN sB kuJ Cwz ky afjLfdI-aMdoln ivc kuwdx leI iqafr ho cuwkf sFL. myrI bV-bolqf df somF myrf
GumMz sI. vlYq jf ky mYN afpxy afp nUM aMgryjL dy brfbr df smJx lg ipaf sF.
Aus smyN dy afpxy GumMz dI iek hor vI qsvIr myry sfhmxy afAuNdI hY. vlYq jfx qoN pihlF
myrIaF khfxIaF hMs ivc bfkfiedf CpdIaF sn. mYN Auhn BfgsLflI lyKkF ivcoN sF, ijnHF dI kdy vI
koeI rcnf nf-mnjLUr nhIN sI hoeI. vlYq ivc cfr sfl mYN iek vI khfxI nhIN sI ilKI. aiBafs tuwt
cwuikaf sI. hux mYN AuhnUM bhfl krnf cfihaf. iek khfxI ilK ky mYN hMs nUM ByjI. Auh vfps af
geI. myry svY-mfx nUM sKq swt vwjI. Aus swt df jLLKm ikqnf zUMGf sI, ies gwl df ihsfb ies gwl
qoN lfieaf jf skdf hY ik Aus qoN bfad mYN aj qIkr koeI khfxI nhIN ilKI.
cyqn dy iPlmF ivc kMm krn dy inmMqrx ny ijvyN Aus swt Aupr mlHm df kMm kIqf. iPlmF dI
rfh PVn df iek kfrn Auh asvIikRq khfxI vI sI.
Pyr, iek hor Gtnf hoeI, ijs ny myyry GumMz ivc hor vI vfDf kr idqf. mYnUM ikRsLn cMdr df Kq
afieaf.
Auh Kq Auhny pUinEN iliKaf sI zblXU[ jYLz[ aihmd sfhb dy stUzIE qoN, ijwQy Auh icwqr-kQf
lyKk dI hYsIaq ivc kMm kr irhf sI. Aus ivc pihlF Auhny zblXU[ jLYz[ aihmd sfhb dI
sLKsIaq dI qy AuhnF dy agFh-vDU ivcfrF dI qfrIP kIqI. Pyr iliKaf ik cyqn dy rfhIN iPlmF ivc
afAux dI kI loV hY? qYnUM afpxy sfQIaF ivc sLfml kr ky aihmd sfhb nUM bVI KusLI hovygI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

myrI ingfh ivc afpxI aihmIaq Jwt ieqnI vD geI ik mYN ieh socx dI vI prvfh nf kIqI ik
ikRsLn cMdr ny ieh Kq sLYd inrol imwqr-Bfvnf dy asr hyT iliKaf hovy. mYN ies nqIjy Auqy apV
igaf ik zblXU[ jLYz[ aihmd ny hI Kq ilKvfieaf hovygf. Auh avwsL mYnUM cyqn nfloN pfVn dI kosLsL
kr rhy sn, qy ikqnI GtIaf qy nfvfjb gwl sI ieh.
mYN ibnF jvfb idwqy Kq cyqn nUM Byj idwqf. ikRsLn df iek hor Kq afieaf, Auh vI mYN cyqn nUM Byj
idqf.
pr ajIb gwl ik jfx ipCoN cyqn ny iek vI Kq nf iliKaf. qy eyDr, Kory ikvyN, iPlmF ivc jfx
dI gwl myry mUMhoN inkl geI, qy Jtpt PYl geI. mYnUM bVIaF Kfs njLrF nfl vyiKaf jfx lwg ipaf,
ijvyN mYN hux qoN hI iPlm-stfr bx igaf hovF. gwl ipqf jI dy kMnF qk vI jf phuMcI. pihlF qF AuhnF
toikaf-tfikaf, pr vIh hjLfr dI rkm sux ky Auh vI cuwp ho gey. dwmoN bfry mYN ajy iksy nUM nhIN sI
dwisaf.
ijAuN-ijAuN sqMbr dI mukrr qrIk nyVy afAux lwgI, myry mn ivc DUh pYx lwg peI. jy cyqn df
Kq nf afieaf Pyr? ikqy sfry aMzy ieko tokrI ivc Drn dI mUrKqF qF nhIN sF kr bYTf?
AuzIk-AuzIk ky cyqn df Kq af hI igaf, pr gol-mol ijhf. nf Auhny pYsy Byjy, nf hor koeI gwl
pwkI kIqI. hF, vIh qrIk pUny phuMc jfx leI avwsL ilK idwqf sI.
myry inwky vIr, BisLm nUM Aus Kq qoN bVI inrfsqf hoeI. Auhny Aus dy afDfr Auqy dwmoN qy bwicaF nUM
nfl lY jfx df sKq ivroD kIqf. aKIr mYN iekwlf hI pfxI dI Dfr vyKx pUny clf igaf.
brsfq dy idn sn. sPr bVf KusLgvfr sI. Kfs kr pUny dy nyVy phuMc ky qF ieMj lgf, ijvyN muV
ieMgilsqfn phuMc igaf hovF. hux pqf cwilaf ik ihMdusqfnoN jf ky aMgryjL pUny nUM ikAuN ieqny ipafr
nfl Xfd krdy hn. AuQoN dI afbo-hvf qy kudrqI njLfry swcmuwc jvfb nhIN rKdy. stysLn Auqy ikRsLn
cMdr mYnUM lYx afieaf hoieaf sI. rfq mYN Ausy dy Gr irhf. Auhny afpxy KqF df myry nfl loeI ijLkr
nhIN kIqf. mYN hYrfn sF ik cyqn ikAuN nhIN sI afieaf. mYN ikRsLn vloN sMg jhI mihsUs krdf irhf. dUjy
idn svyry ds ku vjy cyqn af igaf, qy Pyr asIN dovyN stUzIE vl cl pey.
AuQy phuMc ky bVf iKMizaf qy byQwvf ijhf mfhOl vyiKaf. sLUitMg koeI nhIN sI ho rhI. bhuq sfry
ivhlV tolIaF bxf ky ieMj eyDr Edr tihl rhy sn, ijvyN bbfn AuTfAux nUM lokIN AuzIkdy hn. koeI
bYTx-AuTx dI QF nhIN sI. tihlx vfilaF ivc kuJ iek jfxy-pCfxy bMdy imly. zyivz abrfhm
imilaf. Aus nUM Cy ku sfl pihlF mYN ksLmIr imilaf sF, jdoN eInfKsLI rfmf rfE qy AuhnF dy pqI, sLRI
BvnfnI afpxI iPlm ihmfl kI bytI bxfn leI ksLmIr afey sn. zyivz EdoN AuhnF df pRfeIvyt
sYkrytrI sI.
ihmfl kI bytI sLfied pihlI ihMdI iPlm sI, ijs dI sLUitMg ksLmIr ivc hoeI. Auh ikwsf vI
QoVf ijhf ivsQfr mMgdf hY.
EhnIN idnIN mYN sLFqI inkyqn ivc aiDafpk sF. eInfKsLI rfmf rfE gurUdyv tYgor nUM afpxf nfc
ivKfAux afeI. dwmoN df Aus nfl shyl pY igaf. gwlF-gwlF ivc dwmoN ny Aus awgy ijLkr kIqf ik ksLmIr
ivc sfzf afpxf Gr hY, qy grmIaF dIaF CuwtIaF asIN AuQy gujLfrn jf rhy hF. eInfKsLI ny dwisaf ik
Auh iPlmF ivc vI kMm krdI hY qy Aus dy pqI vI afAUt-zor sLUitMg leI ksLmIr jfx df pRogrfm bxf
rhy hn. sLfied AuQy Pyr mulfkfq hovygI.
Aus jLmfny mhfrfjf hrI isMG df rfj sI, qy afgMqkF Aupr qrHF-qrHF dIaF pfbMdIaF sn. sLUitMg
leI irafsq dy dIvfn qoN iejfjLq lYxI jLrUrI sI. ksLmIr phuMc ky mYN ieh iejfjLq BvnfnI sfihb
leI hfsl krky AuhnF nUM Byj idqI. do ku hPiqaF bfad BvnfnI sfihb afpxy amly smyq sLRI ngr
af phuMcy. zyivz, eInfKsLI, qy imstr BvnfnI ny pihly iek-do idn sfzy Gr hI Auqfrf kIqf. ies
qrHF zyivz nfl myrI pCfx hoeI. Auh vI AudoN nvF-nvF kfilj ivcoN inkilaf sI. vuz-hfAUs dIaF
ikqfbF pVHn df, myry vFg, AuhnUM vI bVf sLOk sI. sfzI cMgI dosqI ho geI.
iek idn svyr vyly zl JIl Aupr mYN afpxy dosqF nfl byVI clf irhf sF. ggrIbl dI kMD kol
asF vyiKaf, BvnfnI sfihb df Xuint sLUitMg dIaF iqafiraF kr irhf hY. qmfsLf vyKx leI asF vI
iksLqI kMZy lf leI. pqf cilaf ik iek muMzy dy pfxI ivc Cfl mfrn df sIn lYxf hY. kMD bVI AuWcI sI

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

qy Aus QF pfxI nf isrP pyqlf sI, sgoN hyTF pwQr vI sn. mYN BvnfnI jI nUM ies gwl dI icqfvnI
idwqI. pr AuhnF myry vl ieMj vyiKaf, ijvyN mYnUM pCfx hI nf sky hox. bVI lf-prvfhI nfl AuhnF
myrI gwl axsuxI kr idqI. asIN vI iksLqI lY ky agFh lMG gey.
jdoN GMty ku ipCoN asIN vfps muVy, qF ggrIbl dy moV Auqy kfPI BIV jmHF sI. pqf lwgf ik ijs
nOjvfn ny Cfl mfrI sI, AuhdI lwq tuwt geI sI, qy hor vI sKq swtF vwjIaF sn. mYN BvnfnI sfihb dI
lf-prvfhI Aupr dMg rih igaf!
EdoN mYnUM nhIN sI pqf ik nvyN, aQvf Coty-moty aYktrF dI jfn nfl Kyzxf iPlm ieMzstrI df
dsqUr hI bixaf hoieaf hY.
zyivz dI igxqI hux isqfiraF ivc hY. jdoN pihlF imly sF, AuhdI qnKfh zyz sO dy lgBg sI.
hux iek iPlm dy Gt qoN Gt ds hjLfr iml jFdy sn. qy ieko sfhy pMdrF kFtrYkt Auhny lY rwKy sn.
sLfm mrhUm imilaf, ijs dI mOq vI iPlmI hfdsy ivc hoxI ilKI sI. Auh vI sfzy rfvlipMzI df
sI. AuhnF dy prvfr nfl sfzI bVI zUMGI sFJ-pRIq sI. bVy adb qy mfn nfl mYnUM Auh imilaf. ajy
Auh sLuhrqF df mflk nhIN sI bixaf, pr hux bhuqI dyr vI nhIN sI lgxI. aihmd sfhr dIaF do
iPlmF ivc Auh nInf dy nfl hIro af irhf sI.
krn dIvfn imilaf, jo iPlm rqn dI kfmXfbI ipCoN iek lok-pRIa isqfrf bx igaf sI.
kflj dy idnF ivc Auhdf vwzf vIr sfzf Xfr sI. lfhOr asIN iekwTy zrfmy Kyzdy rhy sF.
hmId bwt dy drsLn hoey, ijs nUM mYN pihlF iek vfr lKnAU ivc iml cwuikaf sF. Auhdy koloN suxy
surIly gIq myrI Xfd ivc hfly vI swjry sn. [[[
gwp-sLwp mfridaF kfPI smF lMG igaf qy akyvF ijhf mihsUs hox lg ipaf. iPlmI iensfn
bxn leI mwKIaF mfr-mfr ky smyN gujLfrn dI afdq pfAuxf bVf jLrUrI hY. mYN ajy nvF sF. iehnF glF
df nhIN sI pqf.
aKIr iek afdmI ny af ky ikhf, qusIN myk-awp kr lE, quhfzy Poto lYxy ny. sfhb (zblXU[
jLYz[ aihmd) quhfnUM do vjy imlxgy.
iek inwky jhy kmry ivc mYN myk-awp leI bYT igaf. ieh myrf pihlf myk-awp nhIN sI. kflj dy
zrfimaF ivc, sLFqI inkyqn zrfmy kridaF, myk-awp krdy huMdy sF, pr ies dy qy Auhdy ivc jLmIn
asmfn df Prk sI. ieh Aus qoN hjLfr guxF ijLafdf suBfvk, suhj-BrpUr, qy suMdr sI. vyKidaFvyKidaF myk-awp mYn ny myrf ichrf ieMj munwvr kr idqf ik mYN afp qfrIP kIqy ibnF nf rih sikaf.
pr hYrfnI dI gwl ieh sI ik mYN myk-awp mYn dIaF ijqnf vD cVH ky qfrIPF krdf, Auqnf hI Auh
ivaMgfqimk jhI muskxI ichry Auqy ilaf ky hor pfsy vyK Cwzdf.
asl gwl ieh sI ik cMgf myk-awp iPlmF ivc iek rojL-mrHf df aml hY. Aus myk-awp mYn ny
koeI asfDfrn kfrnfmf nhIN sI kIqf.
myk-awp ipCoN Poto vI lY gey. iek zyZ vijaf sI Aus vyly. hux aihmd sfhb nfl mulfkfq krn
dIaF AuzIkF hox lg peIaF. do vj gey, iqMn vj gey, cfr vj gey, pMj vj gey. [[[
mYN vlYqoN nvF-nvF afieaf hoieaf, ijQy ds imMt qoN vD lyt hox dI jurwq bfdsLfh slfmq vI nhIN
sI kr skdf. mYQoN ikvyN ieh apmfn brdfsLq huMdf? jo hvfeI ikly mYN idmfg ivc bxf ky ilafieaf
sF, sB tuwtx lg pey. ikRsLn cMdr dy KqF qoN qF mYN anumfn kIqf sI ik aihmd sfihb PuwlF df hfr
PV ky mYnUM stUzIE dy Pftk Auqy AuzIkxgy. qy hux hflq ieh sI, ijvyN nOkrI df AumIdvfr bx ky
kqfr ivc Kloqf hoieaf hovF. mYN zyivz, iqvfVI, qy dUjy imwqrF dIaF njLrF sfhmxy afpxy afp nUM
iksy zUMGy KUh ivc ZihMdf mihsUs kIqf. mYN GVI-muVI cyqn dI bFh PV ky AuhnUM AuQoN cWlx leI
kihMdf. cyqn vI bVy sLsLo-pMj ivc sI. Auh ies lfeIn qoN vDyry vfkP ho cuWkf sI. jfxdf sI ik
AuzIkx qoN isvf koeI cfrf nhIN qy nf hI Aus ivc Auqnf apmfn hY, ijqnf mYN mn ivc imWQI bYTf sF.
kdy kdy mYN vI socdf, cyqn nUM cWlx leI kih qF irhf hF, pr jfvFgy ikWQy? vfpsI df itkt
ktfAux qoN Cut hux cfrf eI kI sI? qy sLRI ngr jf ky kI mUMh ivKfvFgf? mYN aMdry-aMdr afpxy afp nUM
bVy kosxy dyNdf ik ikAuN koeI pwkI ilKf-pVHI kIqy ibnF, afpxy Krcy Auqy ieqnI dUr Bjdf afieaf.
afpxI by-kurbI df ijLMmyvfr qF mYN afp hF. pr jdoN svY-mfx dI rwiKaf df svfl af Klovy, mYN awgf-

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

ipwCf vyKy ibnF aV jfx vflf afdmI sF. mYN hux Es mulfkfq nUM zblXU[ jLYz[ aihmd sfihb dI KuMB
Twpx dy avsr dy rUp vyKx lg ipaf.
aKIr Cy ku vjy aihmd sfihb ny aMdr bulfieaf. AuhnF afpxIaF awKF Auqy kflI aYnk cfVHI
hoeI sI, jo mYN soicaf ik isr dy mukMml gMj kfrn pYdf hoeI ichry dI kmjLorI nUM lukfAux df Xqn sI.
vYsy nksL AuhnF dy suhxy sn.
Auh myrIaF svyry iKwcIaF qsvIrF nUM sfhmxy rwKI bYTy sn. myry kursI Auqy bihMidaF hI AuhnF
isgfr df lMmf kwsL mfridaF Auh PotoaF myry sfhmxy kr idwqIaF. iek AuhnF ivcoN vfikaf eI bVy
mfarky dI sI. Aus nUM AuhnF myry hwQ ivcoN vfps lY ky Pyr kuJ imMtF leI inhfiraf. bVI cMgI afeI
hY, Auhnf ikhf.
mYN jvfb ivc Pyr AuhnF dy myk-awp-mYn dI qfrIP dy pul bMnH idqy. ies dy pRqIkrm srUp AuhnF
dy buwlHF Aupr vI hU-b-hU Ausy qrHF dI ivaMgfqimk muskxI KyzdI idsI, jo myk-awp-mYn dy mUMh AuWqy
vyKI sI. Pyr Auh tfeIp kIqf iek kfgjL myry vl vDfAuNdy hoey kihx lgy, dyKIey, cyqn sfihb kI
ipkcr bnfny kf iPlhfl myrf ierfdf nhIN hY. pihly mYN mhF Bfrq bnfnf cfhqf hUM. Aus myN ikRsLn jI
kf rol mYN cyqn sfihb ko dynf cfhqf hUM, aOr arjn kf afp ko. cyqn sfihb ko zyZ hjLfr ruipaf
mfhvfr dyny kf myrf ierfdf hY, aOr afp ko eyk hjLfr. agr mnjLUr ho qo ies kFtrYkt pr dsKq
kr dIjIey.
qnKfh bhuq sI ik QoVI, Aus vl myrf iDafn nhIN igaf. Aus qoN iqwgxI qnKfh vflI nOkrI mYN
vlYqoN Cz ky afieaf sF. mYN guwsy dI BfP CzidaF jvfb idqf, nOkrI aOr qnKfh kf ijLkr krny sy
pihly muJy AumId QI ik af muJ sy cfr GMty ieMqjLfr krvfny kI muafPI mFgygy. bhrhfl, mYN afp sy
arjL krnf cfhqf hUM ik mYN XhF isrP cyqn kI ipkcr ky kfm ky iKafl sy afXf hUM, arjun vrjun
bnny kf myrf koeI ierfdf nhIN hY.
aihmd sfihb KfmosL ho gey. ieqny ivc nInf aMdr af ky iek soPy Aupr bih geI. gulfbI rMgq,
sPYd sfVHI. AuhdI suMdrqf nfl kmrf tihk ipaf. aihmd sfihb vI acfnk suihrd qy by-qkwlP ho
gey. sfhnI sfhb, mYN cfhqf Qf ik mulfkfq sy pihly qsvIryN myry pfs af jfeyN. kYmrf izpfrmYNt
vfloN sy zIvYlipMg, ipRitMg myN kuC dyr ho geI, aOr afp ko jLihmq AuTfnI pVI. nInf, sfhnI sfihb
arjn ky rol ky lIey XkInn bhuq mOjLUM hYN, mgr Dfrimk ipkcr myN kfm krnf ienhyN psMd nhIN hY.
koeI jldI nhIN hY. sfhnI sfihb, afp soc lIjIey. hmfrI mhFBfrq mihjL Dfrimk ipkcr nhIN hogI,
Aus ky kuC qrwkI-psMd pihlU BI hoNgy, ijnHyN afp jLrUr psMd kryNgy.
mYN ny apnf ierfdf bqf dIaf hY. ies sy ijLafdf muJy nf kuC kihnf hY, nf socnf hY. ieh kih ky
mYN AWuT Kloqf, qy slfm krky bfhr clf afieaf.
bfhr af ky vyiKaf, cyqn nhIN sI. sLfied AuhnUM aihmd sfihb ny iksy hor pfisEN aMdr bulf
ilaf sI.
bgIcy ivc hmId bwt, mohisn abduwlf, iqvfVI, zyivz qy mYN ikqnf icr tihldy rhy. aKIr,
cyqn Ausy drvfjLy ivcoN bfhr afieaf, ijs ivcoN mYN inkilaf sF.
myrI pRsLn-sUck qwkxI dy jvfb ivc cyqn ny hfry jhy aMdfjL ivc ikhf, BeI, mYN qo kFtrYkt
sfeIn kr afieaf hUM.
mYN Buclf igaf, mYN qyrI Kfqr AuhnUM mUMh nhIN lfieaf qy qUM kFtrYkt sfeIn kr afieaF eyN?
aihmd sfihb ny myry kFtrYkt dI gwl cyqn qoN lukf ky rwKI sI. cyqn vI koeI Gt axKIlf bMdf
nhIN sI. Auh Jt plt ky koTI dy aMdr doV igaf, qy Aus ny aihmd sfihb qoN mMg kIqI ik Auhdf
kFtrYkt pfV idqf jfey.
aihmd sfihb kFtrYkt pfVn leI qF iqafr nf hoey, pr AuhnF vfiedf kIqf ik Auh cyqn nUM kMm
krn leI mjbUr nhIN krngy. qy ieMj agly idn asIN dovyN, hmId bwt dy nfl, jo pihlF qoN aihmd
sfihb nUM asqIPf dy bYTf sI, zwkn kvIn gwzI ivc bih ky Tn-Tn gopflI dI hflq ivc bMbeI vl
iTwlH pey.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

zblXU[ jLYz[ aihmd qy nInf hux pfiksqfn ivc hn. ipCy jdoN mYN lfhOr igaf sF, qF iemiqafjL
alI qfj sfihb dy Gr AuhnF dovF dy drsLn hoey sn. bVy ipafr-muhWbq nfl asIN imly. swc puwiCaf
jfey qF afpxI QF aihmd sfihb ny myry AuWpr bVI imhrbfnI krnI cfhI sI, nhIN qy kOx aijhf
pRozIAUsr hY, jo iek nvyN afey afdmI nUM stUzIE ivc pYr DridaF sfr iek hjLfr rupey dI nOkrI pysL
kr dyvy?
7
cyqn ny Aus vyly ijs vwzy ijgry df sbUq idwqf, Aus dI ijqnI qfrIP krF Gwt hY. dosq df mfx
rKx leI Aus ny iek cMgf kFtrYkt hwQ `coN Cwz idqf. Aus dI QF koeI hor huMdf, qF Aultf mYnUM afpxy
hosL dI dvf krn leI afKdf. aj qIkr iPlmF ivc kOx aYsf nOvfird afieaf hY, ijs nUM stUzIE
ivc pYr DridaF hI hjLfr rupey mhIny dI nOkrI pysL kIqI jfvy? ieqnf hI nhIN, Auhny mYnUM qy myry
prvfr nUM vI moiZaF Auqy cuwkI iPrn dI byimXfd ijLMmyvfrI afpxy AuWpr lY leI.
ipwCoN pqf nhIN gwl ikvyN bfhr inkl geI ik dwmoN vI iPlmF ivc kMm krygI. myry mfqf-ipqf nUM
ies gwl df sKq sdmf hoieaf. Gr df vfqfvrx ieqnf ksLId ho igaf ik dwmoN kol donF bwicaF nUM
nfl lY ky bMbeI qur afAux qoN isvf koeI cfrf nf irhf. prIKsLq EdoN cfr sfl df sI, qy sLbnm hovygI
ds ku mhIinaF dI.
hux asIN cyqn dy Esy phfVI bMgly vrgy Gr ivc sF. iek kmry ivc cyqn qy Aus dI pqnI Aumf,
dUjy ivc cyqn dy inwky vIr, dyv (dyv afnMd) qy golzI (ivjy afnMd), qIjy ivc dwmoN mYN qy bwcy, qy
zrfieMg-rUm ivc hmId bwt qy Aus dI pqnI, ajLrf mumqfjL ny zyrf lfieaf hoieaf sI. ajLrf Audy
sLMkr dy inrq-mMzl dI suiviKafq nrqkI sI Audy sLMkr klpnf iPlm bnfx mdrfs cly gey sn,
qy ajLrf kyNdr Cwz ky bMbeI af geI sI.
Aumf Aupr ieqnf vwzf boJ pf Cwzx df dwmoN nUM hr vkq mlfl rihMdf sI. pr EdoN Aumr aYsI sI
ik byafrmIaF ivcoN vI suafd lwBdy sn. Aumf vI hr vyly hwsdI-KyzdI njLr afAuNdI, ijvyN sfry rl ky
iksy ipkink qy afey hoey hoeIey.
aj myry kol afpxf mkfn hY qy Gr dy pMj jIaF leI ds kmry hn. iqMn motrF hn. cyqn, dyv,
ivjy, mYQoN vI ikqy vD cVH ky amIrIaF Bog rhy hn. pr sLYd Auh vI ies gl nUM qslIm krngy ik
hux ijLMdgI ivc Auh mjLf nhIN, jo EdoN sI.
svyry nfsLqf krky cyqn qy mYN GroN inkl jFdy qy Plorf PfAUNtn dy nyVy ieMzIaf kfPI hfAUs ivc jf
bYTdy. bVI rUmfnI jgHf sI Auh AuhnF idnF ivc. iksy tybl Auqy kFgrsI, iksy AuWqy kimAUinst, iksy
Auqy sosLilst bihsF cl rhIaF huMdIaF. ies qoN ielfvf pwqrkfrF, icwqrkfr, inrqkfrF, qy iksmiksm dy hor BuwKV jF nIm-BuwKV kfrF df jmGt rihMdf. AuhnF dy jInIXs AuWpr mrn vflIaF
iqwqlIaF vI PVPVFdIaF. bVI hrkq sI eys vfqfvrx ivc. Auh ivcfrF aqy afdrsLF dI hrkq sI,
jF AuhnF dy Auhly afpxy kfrj sMvfrn dI, ikhf nhIN sI jf skdf. pr hrkq bhuq sI. vkq ju aYsf
sI. lVfeI afpx afKrI sfhF Auqy sI, XU[ aYn[ E[ dy ivDfn bx rhy sn, gFDI-ijnfh mulfkfqF nyVy
af rhIaf sn.
cyqn df tybl rPqf-rPqf kyNdrI tybl bx jFdf sI. anykF idlcsp hsqIaF pwTy dIaF kursIaF
GsIt-GsIt ky afly-duafly af bYTdIaF. sLihr dy suMssikRq hlikaF ivc cyqn df coKf pRBfv jfpdf
sI. BfrqI sfrfBfeI cfhuMdI sI ik Auh Aus df iliKaf nftk inrdysLq kry. rfjf rfE afpxy nvyN nfvl
bfry Aus koloN slfhF mMgdf. rfm gopfl AuhnUM afpxy nfl lMzn clx dIaF dfavqF dyNdf. Pyr acfnk
tYlIPon KVkdf. mYnyjr aKvf Byjdf, imstr pfsqf ny quhfnUM afpxy dPqr swidaf hY. jF imstr
ihqyn cODrI quhfnUM Xfd kr rhy hn.
Jwt asIN kfPI dIaF ipaflIaF Cz ky bfhr nwT pYNdy. AumYdF asmfn Auqy jf cVHdIaF. hux jLrUr
nIcf ngr leI PfeInYNs df ieMqjLfm ho igaf hovygf. imstr pfsqf qy ihqyn cODrI donF df
ivcfrsLIl DnfZF ivc rsUK sI. nIcf ngr ijhI iPlm leI, ijs ivc bfks-afiPs mnorMjn df

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

koeI msflf jF koeI iPlm-stfr nhIN sI, iksy aYsy pfisEN hI afrQk shfieqf imlx dI afs kIqI
jf skdI sI.
idnyN asIN Port ielfky dy aflIsLfn dPqrF dIaF pOVIaF cVHdy qy sLfmIN kflbfdyvI qy grFt roz dy
syTF dIaF, ijhVy iPlmF nUM isrP munfPy dy idRsLtIkon qoN vyKdy sn. mYnUM kuJ pqf nhIN sI ik ieh
lgfqfr pOVIaF cVHxf-lihxf iks mrjL dI dvf sfbq hovygf. isrP ieqnf Xfd hY ik hr QF pOVIaF
hwd qoN vD hnyrIaF qy gMdIaF huMdIaF sn.
lVfeI df jLmfnf hox krky kwcI iPlm df rfsLn sI. Auh isrP Esy pRozIAUsr nUM imldI sI, ijs
kol lfeIsYNs hovy. lfeIsYNs lYx leI lokIN hr pRkfr dI iqkVm krdy sn, ikAuNik imlidaF sfr Auh
bfjLfr ivc zyZ do lwK rupey qoN ivk skdf sI. mqlb ieh ik ijs nUM iswDf srkfroN lfeIsYNs imilaf
hovy, Aus leI stfr-rihq iPlm bnfx ivc koeI Gftf nhIN sI, sgoN jy iPlm kfmXfb ho jfvy, qF
munfPy dUxy-cOxy. km-sy-km cyqn eysy AumId AuWqy cwl irhf sI. jy cyqn myrf qy dwmoN df iKafl Cwz ky
iek awDy stfr nUM Gyr lYNdf, qF sfrIaF musLklF cutkIaF ivc hwl ho skdIaF sn. pr cyqn dosq
nfl kIqy aihd nUM inBfAux AuWqy quwilaf hoieaf sI.
idnoN idn myrI afrQk-dsLf inwGrdI jf rhI sI. vlYqoN ilaFdI mfVI-motI pUMjI prUx `coN pfxI
vFg vgdI jf rhI sI. GroN pYsy mMgvfAux df svfl hIN nhIN sI pYdf huMdf. pr sB qoN ijLafdf prysLfn
krn vflI cIjL sI, bykfr bYTxf. vkq nUM Dwkf dyxf bhuq vwzI smwisaf bx igaf sI.
iPlm zfierYktr, PnI mjumdfr df Gr pflI ihl Auqy cyqn dy Gr dy nyVy sI. inAU QIeytrjL
ivc AuhnF kpfl kuMzlf qy zfktr bxf ky sLuhrq kmfeI sI, qy hux bMbeI af gey sn. AuWGy
zfierYktrF ivc igxy jFdy sn. cyqn cuwp-cupIqy AuhnF kol myrI sPfrsL kr afieaf. AuhnF mYnUM
dfdr afpxy dPqr bulf Byijaf.
dfdr myn roz Aus jLmfny ivc bMbeI df hflIvuwz sI. vwzy-vwzy stUzIE, sLRI sfAUNz, rxjIq,
amr, mfeInrvf, kfrdfr, rfjkml afid eysy guaFZ ivc sn. eysy krky EQy iPlmprozIAUsrF dy dPqrF dI vI Brmfr sI.
hux Auh gwl nhIN rhI, ikAuNik stUzIE qy dPqr vI dUr dUr iKMzr gey hn. AuhnF dy ichn-cwkr
vI bdl gey hn, qy iPlmI lokF dy rMg-ZMg vI. EdoN lMmy vfl, iqrCIaF muwCF qy klmF, awKF ivc
jFinsfrqf, qor ivc msqI, iPlm-aYktr dy jfxy-pCfxy lwCx sn, qy dfdr myn roz Auqy pYr
DridaF hI iehnF df jlvf sfP ids pYNdf sI.
stysLn vloN dfKl huMidaF dfdr myn roz df pihlf mukfm dfdr bfr sI. ieh iek vwzf sfrf
sLrfb-Kfnf sI, jo hux dfrUbMdI kfrn kyvl iek BojnsLflf ho ky rih igaf hY. pr purfxy vkqF dy
idl-Pryb borz ajy vI bfhr lgy hoey hn, qy aMdr QF-QF muwKVy inhfrn leI afdm-kwd sLIsLy vI.
iPlm-prozIAUsrF, aYktrF, zfierYktrF dI mMnI hoeI Tfhr sI Auh. sihgl, cMdr mohn, moqI lfl,
eIsLvr lfl vI kdy nF kdy EQy jLrUr af ky bYTdy hoxgy, ies ivc mYnUM jLrf vI sLwk nhIN. EdoN
afmdnIaF ivc eynf afkfsL-pfqfl df Prk nhIN sI afieaf. sLKsIaqF Aupr pYsy dy ieqny spsLt
mfp-twk nhIN sn lwgy. myl-imlfp BfvyN idn bidn Gtdf jf irhf sI, pr aj vFg AuWkf Kqm nhIN sI
ho igaf. dfrU-bMdI df kfnUMn bxn qoN pihlF iek-awD vfr mYN vI dfdr-bfr ivc sLrfb pIqI sI, qy
axigxq sLIsLIaF ivc muwKVf inhfiraf sI sLYd ijLaf srhwdI dI suhbq ivc. iblkul aYsI jgHf sI,
ijs dy iKlfP Drm-sQfnF ivc lYkcr idwqy jFdy hn, jF nftkF ivc nksLF bMinHaF jFdf hY. aj koeI
AuWcy drjy df aYktr jF prozIAUsr aijhI GtIaf QF pYr Drnf psMd nhIN krygf.
dfdr-bfr awgoN lMGdf mYN kfronysLn mYnsLn ivc viVaf, ijQy PnI-df df dPqr sI. Auh
afpxI vwzI sfrI tybl Auqy bYTy sn. AuhnF mYnUM sfhmxy soPy qy bYTx leI ikhf. Aumr ivc Auh myry eI
hfx dy lgdy sn, sLYd iek awD vrHf Coty eI hox. ichry Auqy komlqf qy imTfs sI, jo bMgflIaF df
Kfsf hY. EQy kuJ hor bMdy vI bYTy hoey sn. ivc-ivc Auh AuhnF nfl vI gwlF krdy. pr bhuq sfrf
vkq Auh mYnUM GUrdy jFdy sn, jo myry leI bVf ajIb ijhf anuBv sI. kih nhIN skdf ik Auh myry
hulIey nUM psMd kr rhy sn, jFc rhy sn, srfh rhy sn, jF Aus Aupr moihq hor rhy sn. mYN afp kI

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

pRqIikiraf drsfvF, smJ nhIN sI af irhf. ieh qF nhIN sF kih skdf ik pihlF kdy iksy mrd ny
myry vl ieMj GUiraf nhIN sI. pr Pyr vI ieh iek XrkfAU anuBv sI.
ho skdf hY ik Auh myry aMdr suwqI peI klf nUM cKsLU-pRyrxf dy rhy hox. ieh soc ky mYN vI XQfsLkqI AuhnF nfl afpxy idl dy qfr mylx dI kosLsL krdf irhf.
QoVI dyr bfad bfkI lok AuWT ky cly gey. sLYd AuhnF nUM anumfn ho igaf sI ik dfdf ny myry nfl
koeI pRfeIvyt gwl krnI hY. jF AuhnF nUM koeI sUKsLm ijhf iesLfrf idwqf igaf sI. ieh vI iPlmI
dunIaF df iek dsqUr hY. kfmXfb iPlmI zfierYktrF, pRozIAUsrF qy aYktrF dy drbfr sdf swjy
rihMdy hn. drbfrIaF nUM afm qOr qy cmcy dy nF nfl swidaf jFdf hY. qKlIey leI bs cutkI mfrn
dI loV hY.
jdoN asIN iekwly rih gey, qF PnI-df (ieMzstrI ivc Auh iesy nF nfl msLhUr hn) kihx lwgy ik
afpxI vrqmfn ipkcr jsits (iensfP) ivc Auh mYnUM iek Cotf rol dyxgy hIro dy dosq df.
aglI ipkcr ivc Auh mYQoN hIro df qF nhIN, pr iek kyNdrI rol krfAuxgy, qy Pyr Aus qoN aglI
ipkcr ivc hIro df. mYN AuhnF df DMnvfd kIqf qy KusL KusL Gr clf afieaf. hux mYnUM kFtrYkt iml
igaf sI, qy mYN dfavy nfl afpxy afp nUM iPlm aYktr kih skdf sF.
cyqn ny puiCaf, pYsy-vYsy dI koeI gwl nhIN hoeI?
nhIN.
krnI sI nf.
AuhnF iqMn ipkcrF df nksLf bMnH idqf myry sfhmxy. AuhnF ivcoN ikhVI dI krdf?
cyqn cuwp irhf. Auh smJ igaf hovygf ik myrI afkV pihlF nfloN kfPI hyTF izwg cuwkI sI.
awj kFtrYkt hoieaf hY, Blky kMm sLurU ho jfvygf, aYsf myrf anumfn sI. pr idn Auqy idn,
hPiqaF Auqy hPqy lMGx lg pey. nf kMm, qy nf pYsy dy hI koeI afsfr njLr afey. pr sLUitMg df
iKafl myry mn-mMzl Auqy pUrI qrHF Cf igaf sI. nfeI qoN vfl ktvfAux dI iejfjLq vI pihlF PnI-df
dy dPqroN jf ky mMgdf, ikAuNik iksy qoN sux ilaf sI ik jy vfl Gt-vD ho jfx nfl kMtInXUtI ivc
jMp af jFdf hY. kMtInXUtI kI blf sI qy jMp kI, mYnUM nhIN sI pqf. pr mYN aYsf koeI kdm nhIN sf
AuTfAuxf cfhuMdf, ijs nfl afrt nUM nuksfn phuMcy. kI pqf iks idn acfnk sLUitMg inkl afvy.
ieho jhIaF hfsohIxIaF hrkqF iPlmF dy nvyN rMgrUt afm krdy hn. sfbx mwl-mwl mUMh DoNdy
hn, krImF Qwpdy hn, sLIsLy agy qrHF qrHF dy pojL bxfAuNdy hn. AuhnF nUM ajy pqf nhIN huMdf ik
aYkitMg-klf df ijLafdf sMbMD icMqn nfl hY, bfhrI cIjLF ieqnf mhwqv nhIN rKdIaF.
iek idn aKbfr ivc piVHaf, iksy pIpljL Qytr df zrfmf hox vflf sI. cIn dy pIpljL
Qytr bfry qF jfxdf sF, ihMdusqfn ivc pIpljL Qytr ikwQoN af igaf? cyqn qoN puiCaf. AuhnUM vI kuJ
nhIN sI pqf. sLfmIN jdoN pOVIaF lihx-cVHn dI kvYd krdy bI[ pI[ sfmMq aYNz kMpnI dy dPqr puwjy, qF
mYN msLhU r iPlmI pwwqrkfr vI[ pI[ sfTy qoN puwC bYTf, imstr sfTy, bMbeI ivc koeI pIpljL Qytr vI
hY?
ikAuN nhIN. mYN afp Aus df mYNbr hF, AuhnF hws ky jvfb idwqf, Esy dI iek mIitMg ivc jf
irhf hF. clxf hY, qF qusIN vI clo. Kvfjf aihmd awbfs afpxf nvF nftk pVHngy.
myry iesrfr krn Auqy cyqn vI nfl qur ipaf.
afpyrf hfAUs dy nyVy, iek glI ivc, pRoPYsr dyvDr dI sMgIq-sLflf sI. inwkf ijhf hfl vI sI Aus
df, ijs ivc sO ku bMdf bih skdf sI. iek bMny inwkf ijhf styj sI. Auh hr sLfm ieptf dIaF
srgrmIaF df kyNdr bx jFdf sI.
hfl ivc vIh ku muMzy-kuVIaF pwKy hyT bYTy hoey sn. awbfs pfT sLurU krn vflf sI. gfiebfnF qOr
qy asIN iek-dUjy nUM jfxdy sF. lMzn mYN Aus dIaF kuJ AurdU khfxIaF vI pVHIaF sn. pr imly kdy
nhIN sF. awbfs ny bYiTaF-bYiTaF hI sfzy nfl hwQ imlfey, qy Pyr pfT afrMB kIqf. nftk dy vfrqflfp
cuusq, qnjLIaf, aqy sroiqaF nUM bfr-bfr hsfAux vfly sn. pr nftk iks pwDr df sI, ies df
anumfn kyvl iek vfr suixaF nhIN sI kIqf jf skdf. jjLbfqI gihrfeI, jF zfrfmfeI AuTfn bhuqI
nhIN idsI. ajy mYN ieh gwlF soc hI irhf sF ik awbfs ny iek ivicqr GosLxf kr idqI sfQIE,

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

bVI KusLI kI bfq hY ik afj hmfry drimafn blrfj sfhxI mOjUd hYN. ab mYN iXh zrfmf Aun ky hvfly
krqf hUM, aOr drKfsq krqf hUM ik voh iesy zfierYkt kryN.
mYN buwq ijhf bx ky vyKdf rih igaf, pr nFh-nuwkr krn dI mUrKqf mYN nf kIqI. ivhlf bYT-bYT
ky qMg afieaf hoieaf sF, kuJ krn nUM qF imlygf.
qy ieMj aksmfq myry jIvn df iek aYsf dOr sLurU hoieaf, ijs dI Cfp myry jIvn Auqy aimwt hY.
aj vI mYN afpxy afp nUM ieptf df klfkfr kihx ivc gOrv mihsUs krdf hF.
Esy rfq mYN ieptf dy sfQIaF nfl Auh nftk vI vyKx clf igaf, ijs df iesLiqhfr svyry aKbfr
ivc piVHaf sI. zrfmy df nF sI, mF. krqf sI mfmf vfryrkr. mUl mrfTI qoN ihMdI ivc anuvfd
kIqf hoieaf sI.
nftk mfVf nhIN sI, pr Aus dI pysLkfrI ny mYnUM hwd qoN vD inrfsL kIqf. nftk dy adfkfr
ijLafdfqr aYsy sn, ijnHF nUM ihMdI TIk bolxI nhIN sI afAuNdI. AuhnF df gujrfqI, mrfTI qy dwKx
BfrqI Aucfrx sux ky kMnF nUM swt vwjdI sI. mYN ryzIE dy kMm leI afpxy Aucfrx ivcoN pMjfbIaq kZx
dI axQwk imhnq kIqI sI, qy idRVqf nfl ivsLvfs rwKdf sF ik adfkdfr nUM Aus bolI df mfihr hoxf
cfhIdf hY, ijs ivc kMm kry. ijnHF nUM mYN styj Auqy kMm krdy vyK irhf sF, AuhnF ivcoN Gt-vD hI
koeI myrI prKvwtI Auqy pUrf Auqrdf sI. kI iehnF qoN hI mYnUM jLUbYdf dy pfrt krvfAuxy pYxgy?
soc-soc ky myrf idl bYTx lg ipaf.
sfrI rfq mYN duicwqIaF ivc kwtI. jy iehnF klfkfrF qoN kMm krfieaf, qF byVf grk hox ivc jLrf
vI sMdyh nhIN. jy ienkfr kIqf, qF Pyr pOVIaF cVHn-lihx qoN Cuwt koeI kMm nhIN rih jfeygf. krF qF
kI?
aKIr, iesy nqIjy Auqy puijaf ik idl dI gwl sfP sfP kih dyxI cfhIdI hY. sLfmIN mYN sLrq pysL
kr idwqI ik pfqrF dI cox aQvf hor sB gwlF bfry myry PYsilaF ivc hor iksy df dKl nhIN hovygf.
awbfs dy jjLbfqI suBfv nUM ieh ruwKI gwl mfVI lwgI. pr iek lMmy vflF vflf dublf-pqlf gwBrU Jt
agy vD ky bol ipaf, sfnUM sB sLrqF mnjLUr hn.
Aus gwBrU df nF sI, jsvMq Twkr, ijs dI ipCly vIh sflF qoN kIqI syvf gujrfqI nftk dy
ieiqhfs ivc sony dy hrPF ivc ilKI jfeygi. Aus dI imhnq dI bdOlq aj sOrfsLtr dIaF sfrIaF
XUnIvristIaF ivc nftk-ivBfg KuwlH cuwky hn, ijnHF ivc ividfrQIaF nUM bI[ ey[ dI izgrI idwqI jFdI
hY. Aus vyly jsvMq sLYd ieptf df skwqr sI.
agly idn qoN mYN jLUbYdf dy ikrdfrF dI Bfl arMB kIqI. hIro leI cyqn nUM rfjLI krfAux ivc mYnUM
idwkq nhIN hoeI. hIro dy Coty vIr df rol dyv afnMd ny KusLI nfl sFB ilaf. jLUbYdf dy ikrdfr leI
ajLrf ny hF kr idqI. pr pfqrF dI sUcI bVI lMmI sI qIh-pYNqI qwk jf pujdI sI. qy ieptf dy sfry
mYNbrF nUM inrfs krnf vI nhIN sI sLoBf dyNdf. so, inwky inwky pfqrF leI mYN eIn Cz idwqI pr vzy pfqrF
bfry mYN afpxy PYsly qy atwl irhf.
pqf nhIN, iks Brosy qy awbfs ny zfierYksLn myry hvfly kr CwzI sI. styj df myrf anuBv kyvl
iek-do kfilj dy qy iek-do sLFqI inkyqn ivc Kyzy nftkF qk sImq sI. pfqrF dI ihdfieqkfrI
mfVI-motI kr skdf sF, pr zfierYksLn dy tYknIkl pwKF qoN qF iblkul hI korf sF, qy hux qIkr hF.
ieh myry klfqimk jIvn df iek hnHyrf pihlU hY.
mYN afpxI ies kmjLorI qoN KUb vfkP sF. ies nfl pYdf hoeI afqm-ivsLvfs dI Gft qy icMqf vjoN
keI vfrI irhrslF dy dOrfn myry ichry qy awKF ivc pQrf ijhf af jFdf. ajLrf kihMdI, aFKyN
JpkfE, aFKyN JpkfE, blrfj, muJy zr lgqf hY!
afqm-visLvfs, cusqI, dlyrI koeI Kudf-dfd gux nhIN huMdy.
imsfl vjoN, koeI ipMz df huisLafr qy PrqIl gwBrU vI jdoN iksy vzy sLihr afvy, qF susq pY jFdf
hY. ies df kfrn ieh nhIN ik bdlI hoeI afbo-hvf df Aus Aupr asr pY igaf hY. drasl, Aus nUM
sLihrI jIvn dIaF guMJlF qy brIkIaF df igafn nhIN huMdf, qy nf Aus dI ieqnI qflIm huMdI hY ik
AuhnF nfl CyqI CyqI igwJ sky. eysy leI Auh sihm ijhf jFdf hY. awKF ivc pQrf qy aMgF ivc susqI
jhI af jFdI hY.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

igafn dI sMpUrnqf afqm-ivsLvfs ilafAuNdI hY, iensfn nUM dlyr qy cusq bxfAuNdI hY. aigafn
df mfVf ijqnf aMsL vI iksy nf iksy mOky qy iensfn dy afqm-ivsLvfs nUM, Aus dI PYslf krn dI
qfkq nUM, Aus dI virafmqf nUM dgf dy skdf hY.
afpxI qknIkI aigafnqf nUM lukfAux leI mYN afpxf sfrf jLor pfqrF dI munfsb cox Aupr lgf
Cwizaf. mYN cfhuMdf sF ik hr ikrdfr leI mYnUM aYsy ZukvyN bMdy iml jfx, ijhVy styj qy pujidaF hI
TfT bMnH dyx. Pyr, bfkI dy sB ksUr mfP ho jfxgy.
mIr sfihb, imrjL, muMsLI byidl, syT sfihb, ies nftk dy Kfs inwgr qy rock pfqr sn. mIr leI
mYN awbfs dI bFh PV leI. Auh bVf Ctptfieaf, ikAuNik styj qy afp kMm krn df kdy Aus ny supnf
vI nhIN sI vyiKaf. pr myrI ijwd awgy AuhnUM Jukxf hI ipaf.
pr sB qoN luqPdfr qlfsL muMsLI byidl dy pfqr dI rhI. iek idn kfPI hfaUs ivc mYN cyqn nUM
iek iTMgxyN, sukVU jhy bMdy nfl gwlF krdy vyiKaf. muMsLI byidl dI jINdI-jfgdI qsvIr sI Auh. Aus
ivakqI df nF rsLId Kfn sI (ijnHF nUM pfTk insLcy hI anurfDf grm kot qy ikqnIaF hI hor
iPlmF ivc vyK cuwky hn). afl ieMzIaf ryzIE ivc stfP afritst lwgy hoey sn. mYN KMB JfV ky AuhnF
dy mgr pY igaf.
rsLId Kfn ny ijvyN myrIaF awKF ivc pVH ilaf ik mYN CyqI hfr mMnx vflf bMdf nhIN. Auh BYBIq
ijhy ho gey. kursI nyVy iKwc ky sMjIdgI nfl AuhnF mYnUM smJfAuxf sLUrU kIqf:
dyKIey sfhb, nftkoN aOr iPlmoN myN mYN apny afp ko iks kdr qbfh-E-brbfd kr cukf hUM, iXh
eyk lMbI dfsqfn hY. ies vkq isrP ieqnf kih dynf kfPI hY ik muJy Aunky nfm sy BI nPrq ho cukI
hY. ryzIE kI nOkrI sy muJy bmusLikl do vkq kI rotI kf shfrf imlf hY. iesy mYN iksI sUrq Kqry myN
nhIN zfl skqf.
lyikn nftk myN kfm krny sy afp kI nOkrI kYsy Kqry myN pVH skqI hY? dUsry log BI qo kfm
krqy hYN? mYN ikhf.
iXh mYN Kud ibhqr jfnqf hUM.
lyikn afpko dyKny ky bfd ab muJy ies rol ky lIey dUsrf koeI afdmI nhIN jc skqf. bqfeIey
mYN BI ikaf krUM?
afp BfV myN jfeyN. ieh kih ky Auh kursI qoN AuWT ky bfhr cly gey.
pUry cfr mhIny nftk dIaF irhrslF cldIaF rhIaF qy pUry do mhIny mYN rsLId Kfn nUM AuzIkdf
irhf. ikqnf-ikqnf icr mY ryzIE stysLn dy brFizaF ivc Kloqf rihMdf. jdoN vI Auh afAuNdy-jFdy, mYN
hwQ bMnH ky Klo jFdf. Auh puls bulfAux dIaF DmkIaF dyNdy. keI vfr AuhnF cpVfsI nUM kih ky mYnUM
afpxy kmry coN bfhr kZvfieaf. pr mYN vI sbr df sfQ nf Cwizaf. ryzIE stysLn ivc myrI kfPI
sfK sI, bI[ bI[ sI[ df anfAuNsr jo rih ky afieaf sF. jy cfhuMdf qF iksy AuWcy aPsr dI mdd nfl
rsLId KF nUM hfsl kr skdf sF. pr ieMj krnf mYnUM munfisb nf idisaf.
eyDr awbfs qy dUjy sfQI awD-pcwDIaF irhrslF qoN qMg af rhy sn. anfVI zfierYktr AuWqy lokF
nUM AuNj vI bhuqf Brosf nhIN huMdf. iksLqI nUM BMvrF ivc Pisaf vyK ky Auh iksy nf iksy bhfny sfQ Cwz
jFdy hn. jsvMq Twkr mYnUM sYWtF bfry, lfeIitMg qy hor tYknIkl gwlF bfry puwCdf. mYN gol-mol jvfb dy
Czdf. afny-bhfny sfTy qy awbfs kdy ipRQvI rfj kpUr, kdy jYrfj, jF ky[ aYn[ isMG nUM irhrslF
vyKx leI bulf lYNdy. Auh iesLfiraF nfl mYnUM AuhnF dI shfieqf lYx leI pRyrdy. pr mYN jfxdf sF ik
jLrf vI afqm-ivsLvfs dI Gft pRdrsLq kIqI qF BwTf hI bYT jfeygf. iek idn mYN jLrf sKqI nfl
mudfKlq brdfsLq nf krn dI sLrq Pyr duhrf idqI. sfQIaF dy ichry qy mfXUsI dy afsfr sfP ids
rhy sn.
kyvl iek jsvMq Twkr sI, ijs ny mYnUM kdy Cotf mihsUs nhIN krfieaf, hflFik myrIaF KfmIaF nUM
sB qoN vD EhI pVH skdf sI. irhrslF ivc Auh hmysLF mYQoN pihlF phuMcdf qy hr inwkI-motI loV df
iKafl rwKdf. myrI iek-iek hrkq nUM Auh kdr-dfn njLrF nfl vyKdf. Aus dI mOjUdgI ivc mYN KulHf
KulHf mihsUs krdf, ijvyN koeI bhuq hI ipafrf dosq iml igaf hovy.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

hOlI hOlI mYnUM ivsLvfs hox lg ipaf ik styj dIaF qknIkI jLrUrqF bfry Aus dy huMidaF mYnUM koeI
icMqf krn dI loV hI nhIN, qy Auh koeI bhuqIaF pycIdf vI nhIN sn.
iek idn iek eIrfnI hotl ivc iekwTy cfh pINidaF mYN afpxI klpnf nUM bylgfm CwzidaF ikhf,
myrf idl krdY, sLfdI vfly sIn ivc lfVy nUM GoVI Auqy cVHf ky vfjy-gfjy nfl drsLkF dy ivcoN dI
ilafvF. Qytr dy iek drvfjLy ivcoN brfq dfKl hovy qy dUjy ivcoN bfhr inkl jfvy. aYn Aus vyly pVdf
AuTy, qy khfr zolI ilafAuNdy idwsx. drpVdf sLihnfeI vj rhI hovy[[[
myrf iKafl sI ik aYqkIN jLrUr jsvMq myrf mOjU Auzfeygf. pr Auh ieMj kursI qoN AuCl ipaf, ijvyN
mYN asmfn qoN qfry qoV ilafieaf hovF. myry mnHF kridaF-kridaF Auhny eys Kbq nUM amlI jfmf
pihnfAux dy afhr arMB idqy. kfvsjI jhFgIr hfl imAUNinspltI dy aDIn sI. AuhnF hfl ivc GoVf
ilafAux dI iejfjLq dyx qoN sfP ienkfr kr idqf. pr jsvMq ikQy hfr mMnx vflf sI? Aus ny iek
vkIl dI mdd nfl aiDkfrIaF agy sbUq pysL kIqf ik sMn 1922 ivc Esy hfl ivc styj Auqy bFdr
ilaFdf igaf sI. jy bFdr af skdf hY, qF GoVf ikAuN nhIN? iejfjLq iml geI.
jsvMq afpxI Dun vflf msq-mOlf bMdf sI. ieptf dy sfQI AuhnUM mYz-kYp dy nF nfl pukfrdy
sn. iek mYz-kYp df hor vfDf hox ivc Blf jsvMq nUM kI ieqrfjL ho skdf sI? KUb gujLrygI jo iml
bYTyNgy dIvfny do!!
asIN afps ivc vfh-vfh iGE-iKcVI hox lwg pey. Auhdy nfl mYN bMbeI dy glI-kUicaF dI KUb
sYr kIqI. cMgy-cMgy nftk vyKy, cMgy-cMgy lokF nUM imilaf. awbfs qy hor sfQIaF ny kihxf sLurU kIqf,
clo, hux ieh vI kimAUinst bixaF ky bixaF. mYN iehnF gwlF nUM kMn ivc mfr Czdf sI. jsvMq
kimAUinst sI jF nhIN, nf mYN Aus qoN kdy piCaf, qy nf hI Aus ny kdy myry nfl pflIitks dI gwl
kIqI. mYnUM iek cMgf dosq iml igaf sI, hor mYnUM kuJ nhIN sI cfhIdf. nf mYnUM ies gwl dI prvfh sI
ik Auh kimAUint hY jF nhIN. ieptf bfry mYN kdy kdy suxdf sF ik aMdry-aMdr alwg-alwg guwtF dI
iKcoqfx rihMdI hY, qy kimAUint Aus Aupr hfvI hn. pr ikAuN aqy iks qrHF hfvI hn, ieh jfxn dI
mYnUM nf Pursq sI, nf idlcspI. myrf iDafn nftk ivc KwuiBaf hoieaf sI.
pfqr-inrdysLn bfry aMgryjLI sfihq qoN, kfilj dy jLmfny ivc aihmd sLfh buKfrI vrgy AuWc kotI
dy nftk-pRbIxF qoN, qy lMzn ivc vyKy nftkF qoN hfsl kIqIaF kdrF myry bhuq kMm afeIaF. jLubYdf
nftk BfvyN cMgf sI BfvyN mMdf, mYN Aus nUM hux iek pivwqr Drm-pusqk vFg vyKdf qy snmfndf sF.
myrf akIdf hY ik nftk dI cMigafeI-buirafeI bfry zfierYktr nUM nftk hwQ ivc lYx qoN pihlF socxf
cfhIdf hY qy iek vfrI hWQ ivc lY ky Pyr Aus nUM qnkIdI njLr nfl kdy nhIN vyKxf cfhIdf.
zfierYktr df kMm afpxy hunr df pRdrsLn krnf nhIN. Aus df kMm hY, lyKk dy afisLaF dI pUrqI
krnf. AuhnF nUM rUp-rMg df vys dy ky drsLkF dy snmuK inKfrnf. ijhVy inrdysLk irhrslF dy dOrfn
mUl nftk ivc mn-mfny pirvrqn krdy hn, Auh koeI cMgf kMm nhIN krdy. lyKk dI slfh ley ibnF
prIvrqn krnf awXfrI hY.
awbfs dy nftk ivc bhuq kmjLorIaF sn. myry sfQI keI vfrI AuhnF vl myrf iDafn iKwcdy hn.
pr awbfs nfl ijLkr krn qoN pihlF mYN nftk nUM Pyr gOr nfl pVHdf, qy hr svfl df hwl nftk dy
aMdr hI mYnUM iml jFdf. mYN awbfs dI kfblIaq Aupr asL-asL kIqy ibnF nf rih skdf. BfvyN kuJ
kih lE, awbfs dy nftkF ivc iek mxkf huMdf hY, iek anoKfpn, iek mnorMjk loc, jo mYN Pyr ihMdIAurdU dy hor iksy nftkkfr ivc Gt-vD eI vyiKaf hY. kfsL! awbfs ny afpxI eys lBq vl ivsLysL
iDafn idwqf huMdf! Auh isKrF Coh skdf sI. bfhrhfl zfierYktr dI klpnf nUM quxky dyx leI awbfs
dy nftkF ivc BrpUr msfly huMdy hn.
irhrsl qy afx qoN pihlF mYN pfqr dIaF hrkqF df pUrf nksLf mn ivc ibTf lYNdf sF, ijs kfrn
keI vfrI Auh bhuq mjLydfr ho jFdIaF sn.
pr ax-isiKaf aqy ax-guiVHaf hox krky myry koloN sKq glqIaF vI srjLwd ho jFdIaF sn.
dyv afnMd nUM sLYd guwsf Kf ky kdy mYN kih bYTf, Xfr qUM qF kdy aYktr nhIN bx skdf. mYnUM nhIN
Xfd. sgoN ieh pwkI qrHF Xfd hY ik jdoN AuhnUM pRBfq iPlm kMpnI vloN ieMtrvIAU leI bulfvf afieaf,
qF mYN AuhnUM cyqn qoN corI pUny nTf idwqf sI, aqy qfkId kIqI sI ik jy Auh AuhnUM kFtrYkt pysL krn,

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

qF iksy sUrq ienkfr nf kry, BfvyN sLrqF ikqnIaF vI aOKIaF hox. ieMj iek qrHF dyv nUM iPlmF ivc
Dwkx leI mYN hI ijLMmyvfr hF. Pyr vI nfsmJI ivc afKI gwl dyv nUM sKq cuwBI sI, aqy iPlmI
pqrkfrF ny ies nUM idl KolH ky AuCfilaf hY.
ies qoN sfP pRgt huMdf hY ik inrdysLk nUM kdy vI svY-sMjm Cwzxf nhIN cfhIdf, kdy vI koeI gwl
aYsI mUMhoN nhIN kwZxI cfhIdI, ijs nfl klfkfr df idl duKy jF hOslf psq hovy. mYN iek vfrI nhIN,
anykF vfrI aijhIaF glqIaF kr cuwikaf hF, ijs df mYnUM bVf zUMGf dwuK hY. Auh myrI aigafnqf df
hI nqIjf sn.
sLo ivc kyvl cfr idn bfkI rih gey sn. munsLI byidl vflf mfmlf hfly vI hvf ivc ltikaf
hoieaf sI. nf rsLId Kfn afpxI ijLd Czx nUM iqafr sn, nf hI mYN. pr klfkfr afKr klfkfr hI
huMdf hY. myrI qrs-Xog hflq vyK ky afKr AuhnF nUM hI hfr mMnxI peI. pr hux pfrt Xfd krn df
smF nhIN sI irhf. munsLI byidl styj Auqy aKbfr pVHdy hoey dfKl huMdy sn. Aus ivc AuhnF afpxf
pfrt lukf ky rwiKaf huMdf sI. hr sIn ivc Auh afpxf pfrt pVH ky hI Kyzdy rhy, pr drsLkF nUM ies
gwl df gumfn vI nhIN hoieaf. sgoN jLubYdf nft dI kfmXfbI bhuqf krky munsLI byidl dy ikrdfr nfl
hI juV geI. ieqnI crcf hoeI ik cfronfcfr ivcfry rsLId Kfn nUM ryzIE Cwz ky Pyr iPlmF-nftkF
ivc Kpq hoxf ipaf.
sLo vfly idn qIkr nftk dI iksLqI zFvF zol rhI. aYn pVdf AuWTx qoN pihlF cyqn nUM sKq dmyN
df dOrf iCV ipaf, aqy CyqI CyqI myk-ap krky hIro df rol mYnUM afp krnf ipaf. mYN Aus dIaF
irhrslF qF nhIN sn kIqIaF hoeIaF, pr zrfmf sLurU qoN aKIr qk mYnUM Xfd ho cuwikaf sI. eys krky
bcfa ho igaf. iksmq nfl mYN aOKy vyly shfiek hox leI, afpxy inwky vIr BisLm sfhxI nUM
rfvlipMzIEN bulf ilaf sI. pihly sLo ivc Auhny iek nhIN Gto Gt iqMn inky ikrdfr, myk-ap bdl
bdl ky, bVI KusL aslUbI nfl inBfey. iek sIn ivc Auh imAUNspltI dy krmcfrI dy rUp ivc glI
dI lfltYx jgfx afieaf, ijs hyTF mUiVHaF qy bih ky mIr sfihb, imrjLf, syT sfhb aqy munsLI
byidl dI gwp gosLtI huMdI sI. pfrt nf AuhnUM Xfd sI, nf munsLI byidl nUM. pqf nhIN iks gwl qoN dovyN
iek dUjy nfl qiVMg ho pey. Auh Jpt ieqnI suBfvk, suafdlI aqy mjLydfr iswD hoeI ik sdf leI
zrfmy df Bfg bx geI.
qmfm musLklF dy bfvjUd nftk nUM afs qoN vD kfmXfbI hfsl hoeI. drsLkF dy aYn ivckfroN jdoN
bYNz aqy GoVI smyq lfVy dI brfq ZuwkI, qF Qytr dIaF kMDF qfVIaF dI kVkfr nfl kMb geIaF.
8
acncyq iek idn sLUitMg df bulfvf af igaf ijLMdgI ivc myrI pihlI sLUitMg. sLfmI swq vjy
kfrdfr stUzIE phuMcxf sI. ieptf dI iek mIitMg aD-ivcfly Cz ky mYN aYn vkq isr crnI roz
stysLn qoN gwzI PV leI. sLUitMg sLbd sux ky sfQIaF Aupr ibjlI df krMt Coh jfx vflf pRqIkrm
hoieaf sI, ijvyN pl do pl ivc mYN AuhnF dy pRym df nhIN sgoN eIrKf df pfqr bx igaf hovF.
aqy Aus idn qoN lY ky aj qk mYN ieho qRihkvF pRqIkrm afpxy afly-duafly, Gr ivc, qy GroN
bfhr vI hmysLF vyiKaf hY. sLUitMg hr iksy dI njLr ivc ivsmfdI, qilsmI cIjL hY. Auh iek mnuwK nUM
dUjy mnuwKF qoN ivrlf qy Aucyrf bxf dyNdI hY. sLUitMg krdy klfkfr df isMGfsn kfiem, qy nf krdy df
ihwilaf hoieaf rihMdf hY. aYvyN hI koeI puwC bYTy, aj quhfzI sLUitMg nhIN! qF vzy qoN vzf stfr vI
iQVk jFdf hY. kfrn ieh ik ies svfl nfl, ikqy dUr sfry, iek Kqry dI GMtI bwJI hoeI hY, ijs dI
vfj iPlm-stfr dy kMnF nUM cMgI nhIN lgdI.
mYnUM swq vjy df tfeIm idwqf igaf sI, pr stUzIE jf ky pqf lwgf ik isLPt nON vjy sLurU hovygI.
ieqnf pihly ikAuN bulf ilaf mYnUM? awT vjy qk qF PnI-df dy shfiekF ny vI drsLn nF idqy/ pr mYN
ies gwl Auqy bhuqf gOr nf kIqf pihlI sLUitMg df cfa jo sI. asl ivc, aijhy apmfn Coty
klfkfrF df idmfg TIk QF rKx leI kIqy jFdy hn. vwzy klfkfr, arQfq stfr, afpxI mrjLI dy
mflk, isLPt sLurU hox qoN do-do, cfr-cfr GMty dyr nfl afAuNdy hn, pr AuhnF dI hr kwj-adfeI df

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

muskrfhtF nfl suafgq krnf, pRozIAUsr, zfierYktr, qy XUint dy hr iek krmcfrI df PrjL ho
jFdf hY. qy ieMj kIiqaF svY-mfx ivc peIaF qryVF Quwk lf ky joVn leI Coty klfkfrF nUM iblf-vjHf
Ptkfiraf qy jLlIl kIqf jFdf hY. AuhnF dI lfcrI AuhnF nUM awgoN kuskx jo nhIN dyNdI, ikAuNik iksy
vkq vI AuhnF nUM kMnoN PV ky htfieaf jf skdf hY. hF, pr jy iksy Coty klfkfr nUM rwb-sbwbI iksmq
AuqFh cuwk ley, qF Pyr igx igx ky bdly lYx df Aus df smF af jFdf hY, hflF ik Coty klfkfrF dI
mdd krn df, ijnHF ivcoN Auh AugimaF sI, AuhnUM vI koeI iKafl nhIN rihMdf.
sYWt stUzIE dy hfqy ivc lfieaf igaf sI iksy amIr afdmI dy ivhVy qy bgIcy df sYWt. sfZy nON
ku vjy PnI-df qsLrIP ilafey, qy kYmrfmYn GosL ny hOlI-hOlI lfeIitMg arMB kIqI. igafrF ku vjy
stUzIE dy Pftk ivc iPlm dy kuJ iek muK-pfqrF dIaF motrF dfKl hoeIaF cfrlI (sxy afpxy
aYlsysLIan kuwqy dy), afgf, zyivz, kusm, dysL pFzy, sunfilnI dyvI. ieh lok qfj-mhwl dI iksy iznr
pfrtI qoN af rhy sn. mrdF ny afkVIaF hoeIaF, iqwqlI-kflr kmIjLF dy kfly iznr-sUt pfey hoey
sn, ijnHF dI jMg dy jLmfny ieMgilssqfn ivc mYN mnfhI ijhI vyKI sI. AuhnF dy afAuNidaF sfr myjL
Auqy icwtf kpVf vCf idwqf igaf, Jm-Jm krdy cInI dy sYWt ivc sYNzivcF qy kfPI af geI. mYN kdy bI[
bI[ sI[ ivc vI ieqny nvfbI TfT nfl kMm huMdf nhIN sI vyiKaf. ajIb-ajIb lwgf. kI ieh AuhI
mulk sI, ijQy sfl Br pihlF lwKF afdmI BuwK nfl mr gey sn, qy ijQy sMn 52 dy dmn-cwkr ivc
PVy hoey lwKF dysL-Bgq ajy vI jylH ivc sV rhy sn? ihMdusqfn vpfrIaF df dysL hY, pr ajy mYN
AuhnF vpfrIaF df afdI nhIN sF hoieaf. nvF nvF jo afpxy mulk priqaf sF.
kfPI pI ky stfr ruKsq ho gey. AuhxF df kMm krn df mUz nhIN sI bx irhf, sYWt df pihlf
idn sI. Kory sjfvt qy lfeIitMg ivc hor ikqnf icr lg jfey. PnI-df ny AuhnF nUM kMm agly idn qy
pf ky, iKVy mwQy ruKsq kr idqf. bfkI rih igaf mYN, qy iPlm df hIro, nvIn Xfgink, jo stfrpxy dI
muhfT qwk icrF df puwijaf hoieaf sI, pr ajy twipaf nhIN sI. jdoN asIN kfPI pI rhy sF, qF Auh aMdr
myk-ap kr irhf sI, qy hux cwup cfp iek kursI qy af ky bih igaf. Auhny nIly rMg df kurqf-pjfmf
pfieaf hoieaf sI, jo Aus dy myk-ap nfl iml ky bVf hnUMmfnfI ijhf pRBfv pYdf kr irhf sI. jdoN
gwl-bfq sLurU hoeI qF nvIn ny disaf ik prdy Auqy iehnF kpiVaF df rMg icwtf hI afvygf. iek dm
icwty kpVy rMgIn iPlm ivc qF pfey jf skdy hn, pr kflI-icwtI iPlm ivc nhIN. AuhnF df ilsLkfrf
kYmrfmYn dy kMm ivc AulJxF pYdf krdf hY.
pr aijhy bONgy kpVy pf ky, qy mUMh Auqy ieqnf gfVHf myk-awp QWp ky kI klfkfr dI mfnisk
suhj-suBfvkqf nsLt nhIN ho jFdI? mYN puiCaf.
afdq ho jFdI hY. nvIn sMKyp ijhf jvfb dy ky cuwp ho igaf. mYnUM bVI hYrfnI hoeI. aiBnY-klf
bfry ijqnf kuJ piVHaf-guiVHaf sI, Aus dy aDfr Auqy suBfivkqf qy kudrqIpx sB qoN jLrUrI cIjL sI.
myry mhwqvpUrn svfl df hIro ny sLfied mqlb nhIN smiJaf, mYN soicaf.
nvIn df cOVf spft ijhf ichrf pihlI njLry mYnUM husIn nhIN sI lwigaf. mYnUM hoCI ijhI qswlI
hoeI sI ik skrIn Auqy mYN Aus qoN vD husIn idsFgf. pr hwsx vyly, mYN vyiKaf, Aus dIaF gwlHF ivc
klfrk bygl vrgy zUMG pYNdy sn. Aus dI TihrI hoeI qy sMjIdf qbIaq ny vI myry Aupr bVf cMgf
pRBfv pfieaf.
nvIn Xfgink dy BfgF ivc lMmf jIxf nhIN sI iliKaf. Aus iPlm dy mukMml hox qoN kuJ sfl ipCoN
Auh imafdI buKfr df isLkfr ho ky gujLr igaf sI. bVI nfghfnI mOq sI Auh. iPlmF aMdr gujLfry smyN
ivc nvIn ny bVy cMgy-cMgy kMm kIqy sn aYkstrfvF qy stUzIE-mjLdUrF dIaF XunIanF bxfeIaF,
inaF leI jdojihd kIqI. Aus dy iek hor srgrm sfQI nUM, ijs df nF ikRsLn kumfr sI, eysy syvf
bdly guMizaF ny kql kr idwqf sI. mYN AuhnF nyk qy inwzr dohF bMidaF nUM slfm krdf hF.
nvIn koloN AuWT ky hux mYN vI myk-awp krn clf igaf. myk-awp-mYn df nF svfmI sI. ajy vI
kdy-kdy stUzIE ivc Aus dy drsLn ho jFdy hn. ipCly vIhF sflF ivc Aus dI afrQk dsLf jLrf vI
nhIN bdlI. Auh iek QF kfiem hI rhI hovy sLfied ieh vI nhIN afiKaf jf skdf. eys afdmKor
iPlmI DMdy aMdr sO coN niVMnvyN ikrqIaF dI ieho khfxI hY.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

mYnUM afpxf myk-awp kIqf muKVf aYqkIN Auqnf nhIN jicaf ijqnf pUny ivc jicaf sI lMbUqrf
ijhf qy JMivaF-JMivaF jfp irhf sI. kI myk-ap TIk nhIN sI hoieaf? jF sLIsLy Aupr lfeItF bhuq
AuWcIaF lwgIaF hox kfrn ilwsf ids irhf sI?
kuJ idn pihlF lYimMgtn roz Auqy imstr BvnfnI imly sn. iek vfrI afpxy Gr Auh mYnUM qy
cyqn nUM iznr Auqy vI bulf cuwky sn. AudoN afs hoeI ik purfxI jfx-pCfx df iKafl krky Auh jLrUr
myrI kuJ mdd krngy. Kfxf AuhnF bVf vDIaf Kuafieaf, pr myry idl dI gwl df AuhnF ijLkr qwk
nhIN sI kIqf. qy lYimMgtn roz vflI mulfkfq ivc qF hor vI inrfs kr gey sn. AuhnF ikhf, myry
kihx df burf nf mMnxf, imstr sfhxI, pr hux quhfzy ichry Aupr Auh BrvF suhwpx nhIN, jo mYN
ksLmIr vyiKaf sI qusIN kuJ-kuJ gYrI kUpr vFg idsx lwg gey ho.
gYrI kUpr! sMsfr df sB qoN lok pRIa iPlmI hIro! qy Aus nfl myrI smfnqf BvnfnI sfihb nUM gux
nhIN, dosL jfp rhI sI.
myrf bVf idl duiKaf sI. kdy kdy mYN BvnfnI sfihb nUM afpxy Gr Tihhrfieaf sI. nwT-nwT ky
AuhnF dy kMm kIqy sn. pr Aus vyly myrI bFh PVn dy bjfey Auh Aultf myrf hOslf psq kr rhy sn.
iksy swc hI afiKaf hY:ik qfrIkI myN sfXf BI judf iensfn hoqf hY.
AudoN myrf isPfrsLI KqF df qjrbf vI bVf kOVf irhf sI sLRI jy[ aYn[ sfhxI, myry msOry vIr,
ihMdusqfn tfeImjL qy nYsLnl kfl vrgy AuWGy aKbfrF dy aYzItr rih cwuky sn. jdoN AuhnF nUM pqf
lwgf ik mYN iPlmF ivc pRvysL kr irhf hF, qF AuhnF myry bfry bVy dfeIey nfl iek Kq afpxy imwqr
rfey bhfdr cUnI lfl nUM iliKaf, jo iPlimsqfn stUzIE dy mflk sn, qy dUjf bMby tfkIjL stUzIE dy
pbilstI aPsr sLRI ieMdr rfj anMd nUM (ijnHF ny hux icwqr-kQf lyKk dI hYsIaq ivc isKrF dI
sLuhrq hfsl kr leI hY). ieh dovyN stUzIE Aus vyly iPlm ieMzstrI df kyNdr mMny jFdy sn, pr dovIN
QfeIN myry nfl bVf KrHvf slUk hoieaf.
eysy qrHF awbfs qy sfTy ny ijLwd krky mYnUM sLFqf rfm kol iBjvfieaf. AuhnF nUM mYN dws cuwkf sF ik
Auh pUny pRBfq stUzIE ivc ikqnI cMgI qrHF myry nfl pysL afey sn. AuhnIN idnIN awbfs qy sfTy
zfktr kotnIs kI amr khfnI df sInyrIE qy vfrqflfp ilK rhy sn. sLFqf rfm jI nfl AuhnF df
rojL df AuWTxf-bYTxf sI.
pr ies dUjI mulfkfq qy pihlI mulfkfq ivc jLmIn-asmfn df Prk sI. iek qF sLFqf rfm afp
bhuq bdl cuwky sn. nf kmry ivc Auh sfdgI sI, nf AuhnF df pihrfvf ihMdusqfnI. bVf sfhbF vflf
TfT sI. srIr vI AuhnF df pihlF nfloN suasQ qy suzOl ho igaf sI. icwtI kmIjL qy pqlUn ivc Auh
ieqny qkVy qy kdfvr idws rhy sn ik myry leI AuhnF nUM pCfxnF musLkl ho irhf sI. AuNgl ivc hIry
dI aMgUTI susLoBq sI, ijs nUM gwl kridaF Auh dUjy hwQ nfl mldy rihMdy sn.
aqy mYN vI qF ikqnf bdl cuwkf sF! sLFqI inkyqn jF syvf grfm qoN afieaf afsLrm-vfsI inrsMdyh
iewjLq vfly slUk df hwkdfr sI, pr lMznoN aMgryjLF df pRfpygMzf krky prqy hoey aYnfAUNsr nUM Auh
ikvyN EhI siqkfr dy skdy sn? pMj-ds imMt dI imlxI dovF nUM iek dUjy qoN ivrkq krn leI kfPI
sI, qy aj qIkr Pyr asIN kdI vI iek dUjy nUM nhIN imly, bs dUroN dUroN slfm-duaf kIqI hY.
jdoN mYN nvyN muMizaF nUM iPlmF ivc kMm lwBx leI isPfrsLI Kq lY lY ky pRozIAUsrF, zfierYktrF qy
iPlm stfrF dy afs pfs cwkr mfrdy vyKdf hF qF idl cfhuMdf hY ik iksy qrHF AuhnF nUM smJf skF ik
iehnF isPfrsLI KqF dI kImq Aus kfgjL ijqnI vI nhIN hY, ijs Aupr Auh ilKy hoey huMdy hn. nOkrI
hor cIjL hY, klfkfr bxnf hor cIjL. nOkrI hfsl krn leI isPfrsLI Kq BfvyN kMm af skx, pr koeI
ivrlf hI zfierYktr aYsf hovygf jo dUijaF dy afKy iksy anfVI nUM kYmry agy ilafAux df Kqrf shyV
ley. iPlmI cwkr hor qrHF cwldf hY, qy iehnUM smJxf bVf jLrUrI hY. ijLafdf krky kfmXfbI iensfn
dy afpxy qrwdd qy afpxy nsIb Aupr inrBr huMdI hY.
afm qOr qy isPfrsLI Kq dyx vfly lYx vfilaF nfloN ikqy vD nfsmJI df sbUq dyNdy hn. AuhnF nUM
dUr bYiTaF afpxI pCfx vflI iPlmI hsqI rwb ijqnI srb-ivafpk qy srb-sLkqImfn mlUm hox

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

lwg jFdI hY; pr aslIaq keI vfrI Aus aMdfjLy nfl myl nhIN KfdI. ijs qoN mdd dI afs kIqI jFdI
hY Auh keI vfr mdd dyx dI hflq ivc hI nhIN huMdf.
msiln, awj mYN kih skdf hF ik BvnfnI sfhb Aupr nfrfjL hoxf myrI srfsr nlfiekI sI. cuwp
iPlmF dy jLmfny dy Auh bVy kfmXfb pRozIAUsr rhy sn, pr boldIaF iPlmF ivc Auh Xwky-bfd-dIgry
nfkfmXfb hoey. jdoN mYN AuhnF nUM imilaf, Auh prysLfnI dy dOr ivcoN lMG rhy sn, qy mYnUM afpxI ishq
df iDafn krn df iesLfrf krky AuhnF afpxI swjxqfeI df sbUq idwqf sI. gYrI kUpr hflIvuz ivc
BfvyN husIn mMinaF jFdf hovy, pr ihMdI iPlmF ivc qF gol-mtol ichiraF nUM hI psMd kIqf jFdf sI.
pr ivcfry nvyN afdmI dI iek bdiksmqI ieh vI huMdI hY ik AuhnUM iPlmF dy aMdrUnI mfhOl df kuJ
pqf nhIN huMdf. TokrF Kf-Kf ky AuhnUM hr iksy Auqy sLwk hox lg jFdf hY. Auh socdf hY ik hr koeI Aus
df rfh rok irhf hY, Aus nfl dusLmxI kr irhf hY.
iek vfr dfdr myn-roz Auqy jgdIsL syTI Bfpy ny vI, ijs dI guwzI bqOr krYktr aYktr AudoN
asmfn Auqy sI, mYnUM ishq bfry Kbrdfr hox leI ikhf sI AuhnF dy sLbd mYnUM aj qIkr Xfd hn:
skrIn Auqy pqlf afdmI hor vI pqlf lwgx lg jFdf hY. qUM afpxf vjLn vDf.
ieh pwly bMnHx jogI gwl sI, pr Aus vyly myry kMnF nUM kOVI lwgI sI. mdd qF kuJ krdy nhIN, aYvyN
nsIhqF JfVdy ny, mYN mn ivc ikhf sI.
cMgI nsIhq qoN vD kImqI cIjL nvyN afey klfkfr nUM hor koeI nhIN iml skdI. pr aPsos, ijs
nUM imldI hY, Auh Aus df muwl nhIN pfAuNdf, qy ijhVf muwl pfAuNdf hY, AuhnUM Auh imldI nhIN.
ies ivc koeI sLwk nhIN ik myrI ishq kfPI izwg cuwkI sI. iek qF bMbeI dI afbo-hvf mYnUM mfPk
nhIN sI af rhI. iek idn tYksI ivc bYiTaF qy muVHky ivc goqy mfridaF mYN awbfs qoN puiCaf, Xfr
qYnUM bMbeI rihMidaF ikqny ku sfl ho gey ny?
swq, Auhny jvfb idqf.
swq sfl! mYN hYrfn ho ky ikhf, mYN qF soc vI nhIN skdf ik ies mrdUd sLihr ivc ikvyN koeI
swq sfl kwt skdf hY.
qYQoN swq sfl bfad puCFgf, awbfs ny aKbfr qoN awKF cuwky ibnF ikhf sI.
Aus dI BivK-bfxI ikqnI TIk inklI! aj bMbeI ivc rihMidaF mYnUM 7 nhIN, 23 sfl ho cuwky hn.
ishq izwgx df asl kfrn afrQk prysLfnI qy byQwvI ijLMdgI vI sI. pYsy df mUMh vyKx leI Aus
jLmfny ivc mYnUM kI-kI qrlf nhIN sI lYxf ipaf. tryzrjL bYNk dI iek brFc df mYnyjr myrf kfilj df
sihpfTI inkl afieaf. gfhy-b-gfhy Auh mYnUM bYNk vloN QoVf bhuq krjLf dyNdf rihMdf. do ku hjLfr df
myry ihsfb ivc AuvrzrfPt ho igaf. Aus dy rvfnF hox qoN pihlF-pihlF ruipaf Brnf myrf
ieKlfkI PrjL sI.
ies PrjL nUM pUrf krn leI kIqy hIilaF nUM nhuMaF nfl Kuh puwtx df hI drjf idwqf jf skdf hY.
ryzIAu dy poRgrfm, ikqfbF dy qrjmy myrI dOV aijhy kMmF qIk hI sI, qy iehnF qoN Kfs kI hfsl huMdf
hY? iek idn iksy dwisaf ik iPlmjL zIvIjLn (srkfrI sUcnf iPlm ivBfg) ivc CotI iPlm dI
vfrqf ilKx leI, qy bolx leI vI, pUrf zyZ sO ruipaf iml jFdf hY. mYN nwTdf hoieaf Ausy vyly
zfierYktr nUM imlx clf igaf. kfrz aMdr Byijaf. zfierYktr ny Jt aMdr bulf ilaf. AuhnUM
vyKidaF sfr myry soqr suwk gey. myry sfhmxy iek aYsf nOjuafn KVf sI jo afp do sfl pihlF lMzn
ivc myry awgy ieMtrvIAU leI pysL hoieaf sI. afksPorz dI AuWcI ividaf smfpq krky Auhny bI[ bI[
sI[ dy ihMdusqfnI sYksLn ivc mulfjLmq leI drKfsq kIqI sI. sfzy zfierYktr jLulPkfr alI buKfrI
EdoN ihMdusqfn afey hoey sn, eys leI AuhnUM myry kol Byijaf igaf sI. pr mYnUM Aus df AurdU qlwPjL
psMd nhIN sI afieaf, qy eys aDfr AuWqy Aus dI drKfsq nfmnjLUr ho geI sI. qy hux mYN Aus dy
sfhmxy iek GtIaf ijhy kMm leI svflI bx ky KVf sF. myrIaF sfrIaF AumIdF qy pfxI iPr igaf.
pr Auh vDIaf iksm df afdmI sfbq hoieaf. Auhny POrn myrI drKfsq mnjLUr kr idwqI, qy koeI
aYsf bol mUMh Auqy nhIN ilaFdf ijs nfl mYnUM prysLfnI hovy. pr eys kMm ivcoN vI msF mYN pMj-Cy sO hI
kmf sikaf, ikAuNik irkfrizstF nUM myrf bolx df aMdfjL psMd nhIN sI[[[

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

afpxf myk-awp kIqf mUMh vyKidaF mYnUM Auh sfrIaF aOkVF qy icMqfvF cyqy afAux lg peIaF. pr
mYN afpxy afp nUM mfXUs nf hox df inscf kr ilaf. sULitMg df pihlf idn sI. iek qrHF myrI iksmq
df aj iemiqhfn sI. PnI-df AuWpr cMgf pRBfv pfAux AuWqy mYN quwilaf hoieaf sF. pr Pyr vI, myry nf
cfhuMidaF hoieaF vI, Auh myk-awp myry ichry Auqy boJ ijhf bxdf jf irhf sI. ieMj lgdf sI ijvyN mUMh
Auqy Qwpx vyly bhuq sfrf pfAUzr myrIaF awKF ivc vI clf igaf hovy. rih-rih ky soc sqfAuNdI, ieh
iPlmF vfly aYktr nUM icwty dI QF nIly kwpVy puaf ky, Auhdy mUMh Auqy eynf gyrvf plsqr Qwp ky, ikvyN
suBfvk adfkfrI dI afs kr skdy hn? mYnUM ies gwl df pqf nhIN sI ik suBfvk adfkfrI dI mMjLl
qy phuMcx leI klfkfr nUM bysLumfr asuBfvk bMdsLF qy aOkVF nUM nf kyvl svIkfrnf sgoN apnfAuxf vI
pYNdf hY. ies leI sulJy hoey aiDaYn qy sucwjy irafjL dI loV hY. mYN suBfvkqf df arQ bMdsLF vloN
lfprvfh ho ky AuvyN hI krnf imWQdf sF ijvyN jIvn ivc vfprdf hY. nvyN klfkfrF koloN ieh Buwl afm ho
jFdI hY, qy mihMgIaF kImqF vsUl krdI hY.
mYN sYWt Auqy igaf. KusL-iksmqI nfl kYmrf lFg sLft (dUr-vrqI idRsL) Auqy rwiKaf hoieaf sI. mYN
AuhnUM mnoN ivsfr skdf sF. sYWt Auqy afjLfdI nfl eyDr EDr qur iPr skdf sF, ibnF rok-tok dy
hwQ-pYr ihlf skdf sF.
sIn ies pRkfr sI: hIro brFzy ivc iek tybl-lYNp dy shfry ikqfb pVH irhf hY. mYN, Aus df
PYsLn-pRsq dosq, msqfnI adf nfl drvfjLy ivcoN dfKl huMdf hF, isr qoN hYt lfh ky ikwlI Aupr
suwtdf hF, aqy iek arfm-kursI Auqy bih ky isgrt dy ksL iKwcdf hIro dy snfqnI ivcfrF qy afdrsLF
Aupr ivaMg krn lg jFdf hF. vfrqflfp df kyvl iek vfk bolx ipCoN sLft kwt ho jfxf sI.
afKdy hn, nvyN juafrI df pihlf dfa hmysLF iswDf pYNdf hY. ies sLft ivc mYN ieMnI suMdrqf df
sbUq idwqf ik hr pfisEN vfh-vfh hox lg peI. arfm-kursI Auqy bYTidaF hI mYN mUMh ivcoN isgrtDUeyN dy gol-gol Cwly kwZx lg ipaf sF, jo bVI krqwb vflI gwl sI. ies qoN bfad iek-do hor sLft
hoey, ijnHF ivc kYmrf QoVf njLdIk af igaf. AuhnF ivc vI mYN cVHdIaF klF ivc irhf, ijvyN idKf irhf
hovF ik ieh sB myry vrgy bI[ bI[ sI[ qoN afey klfkfr leI Kwby hwQ dI Kyz sI. cYn dy icVy AuzfAuNdf
mYN phu Putx vyly Gr phuMicaf.
iqMn idn ipCoN eysy sYWt Auqy idn dIaF isLPtF sLurU hoeIaF qy mYnUM Pyr Xfd kIqf igaf. stUzIE ivc
bVI cihl-pihl vyKI. iek vzy sfry mrdF df vfro vfrI myk-awp kIqf jf irhf sI, qy brFizEN pfr
iek Auqny hI vwzy kmry ivc qIvINaF df, jo ieMj tihk rhIaF sn ijvyN iksy sLfdI-ivafh df myl
juiVaf hovy. mYnUM vI mrdF vfly kmry ivc dfKl kr idwqf igaf. mYnUM nhIN sI pqf ik ieh lok kOx
sn. jy koeI dws dyNdf ik ieh aYkstrf hn qF vI koeI Prk nhIN sI pYxf ikAuNik mYnUM nhIN sI pqf
ik Auh kI huMdy hn. AuhnF nUM myk-awp kridaF vyK ky mYN ieho soicaf ik Auh vI myry jF nvIn Xfgink
vFg klfkfr hn. ijvyN styj dI dunIaF ivc sB brfbr huMdy hn, BfvyN koeI vwzf ikrdfr kr irhf hovy
BfvyN Cotf, ievyN hI iPlmF ivc vI huMdf hovygf! suixaF sI cfh-pfrtI df sIn sI. myry vFg ieh lok vI
afpxy GroN cMgy-cMgy sUt, sLyrvfnIaF afid pf ky afey sn. cMgy-cMgy, suhxy-suhxy lg rhy sn. bVy
KlUs vfly lok sn. AuhnF nfl ivhlIaF gwpF mfrn leI byihsfb vkq iml irhf sI. QoVy smyN ivc hI
myrI sBnF nfl dosqI ho geI. vlYqoN afieaf hox krky mYN vI AuhnF df pRsMsf df pfqr bx igaf sF.
ieqnf ipafrf qy suKfvF mfhOl mYN kdy pIpljL Qytr ivc vI nhIN sI vyiKaf. hr koeI myry nfl bVf hI
inmr qy inwGf pysL af irhf sI ijvyN hr mumikn ZMg nfl myry Eprypx dy aihsfs nUM dUr krnf cfhuMdf
hovy. AuhnF dIaF gwlF qoN pqf cilaf ik Auh afp vI koeI mfmUlI afdmI nhIN hn. iek ny dwisaf ik
sLihr ivc Aus dIaF cfr PrnIcr dIaF dukfnF hn. sLUitMg leI qF Auh mihjL sLOk pUrf krn leI
kdy-kdy af jFdf hY. sgoN hux Auh afp iek iPlm bxfAux df ivcfr kr irhf hY. Aus ivc ivln
(Kl-nfiek) df rol Auh jLrUr mYnUM dyvygf, ikAuNik myrf ichrf-muhrf iblkul ieMgilsL ivlnf vrgf
lgdf sI.
hYrfnI dI gwl ieh sI ik kyvl EhI nhIN sgoN AuhnF ivcoN hr afdmI iPlm bxfAux df pRogrfm
pwkf krky bYTf hoieaf sI. hr iksy kol khfxI mOjUd sI, jo Auhny afp ilKI sI. Auh vwzy-vwzy hIroaF
dy nF lYNdf, ijnHF nfl Aus dI dosqI sI, qy ijhVy Aus dI iPlm ivc kMm krn leI hF kr cuwky sn.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

iek AuWcf lMmf pTfx gwBrU, ijs df aslm nF sI, bVf hlIm boldf sI. Auhny PnI-df dI bdKoeI
krnI sLrU kIqI. kihx lwgf, pihlI iPlm ivc AuhnF Aus nUM iek inwkf rol idwqf sI, ies vfady Auqy
ik aglI iPlm ivc muwK-pfqr qy Aus qoN aglI ivc hIro df rol dyxgy. Aus ihsfb Auhny mOjUdf
iPlm df hIro hoxf sI. aKIr dm qwk AuhnUM lfiraF ivc rwiKaf igaf sI, qy hux BfeI lokF ivc
KVf kr idqf igaf sI. BfeI-lok sLbd mYnUM bVf vicwqr lwgf qy hfsf afAux lwgf. pr mYN dyiKaf
ik aslm dIaF awKF ivcoN hMJU Put inkly sn, qy Auhny jyb ivcoN rumfl kZ ilaf sI. mYN gMBIr ho
igaf. myry nfl vI qF PnI-df ny hUbhU ieho vfadf kIqf hoieaf sI?
XkIn krnf aOKf sI ik PnI-df ieho ijhI by-iensfPI kr skdy hn, mYnUM AuhnF dI sLKsIaq
AuWpr zUMGI sLrDf sI. pr luwqP dI gwl ieh ik awgy jf ky myry nfl vI EhI kuJ hoieaf, jo aslm nfl
vfpiraf sI. mYN vI afpxI vfrI bVf qViPaf sF qy PnI-df nUM QF-QF bih ky koisaf sI. pr awj mYN
PnI-df nUM dosL nhIN dyNdf. vIh sfl ies qmfsLy dI dunIaF (sOL-ibjLns) ivc gujLfr ky mYN ies nqIjy
AuWpr puijaf hF ik ies df afpxf vwKrf ieKlfk, qy vwKry kfiedy-kfnUMn hn, ijnHF dI aslIaq eys
afqm kQf pVHn nfl pfTk nUM hOlI hOlI smJ ivc afeygI.
pihly idn pfrtI-sIn ivc myrf koeI sLft nf hoieaf, qy sfrf idn Duwpy, kursIaF AuWqy kdy ieQy
kdy EQy bih-bih, qy inkMmf bol-bol ky mYN qMg af igaf. pr dUjy idn acfnk PnI-df kYmrf-mYn
GosL qy amly dy dUjy krmcfrI jo myrI hoNd nUM iek dm Bulf cuwky jfpdy sn Pyr krIb af gey.
kYmrf myrI tybl qoN msF iqMn Put dI ivwQ Auqy rwK idwqf igaf. ijqnI dyr myry mUMh Auqy lfeItF qy
rIPlYktr sutx df pRbMD huMdf irhf, mYnUM iksy nf goilaf, iksy nf dwisaf ik kI sLft hY, ikhVy sIn
ivc aFdf hY, jF khfxI nfl Aus df kI sbMD hY. ieqnI nyiVEN Jfkdy kYmry ny myry aMgF dI sfrI
afjLfdI Koh leI. mYN bVI koisLsL krdf lfprvfh hox dI, kYmry nUM axizwT krn dI, pr pl pl Aus
dI jkV myry Aupr mjLbUq ho rhI sI, ijvyN koeI ajgr myry duafly vldf jf irhf hovy. mYnUM afpxIaF
sfrIaF hrkqF nklI jfpx lg peIaF. myry suBfvkqf dy ivKfly nUM lok ajIb-ajIb njLrF nfl vyK
rhy sn. koeI Aus qoN pRBfvq nhIN ho irhf. ieMj lgdf sI ijvyN sB myrI aMdrUnI Gbrfht nUM qfV gey
hox.
Pyr myry awgy tybl Auqy iek rost kIqf pUrf murgf Dr idwqf igaf. PnI-df ny smJfieaf ik klYp
vwjx qoN bfad kYmry kol KVf aisstYNt AuWcI ijhI khygf lYinn, qy mYN Aus vl hws ky vyKdf hoieaf
murgy nUM dovF hwQF nfl cuwk lvFgf qy Pyr murgy vl dyK ky khFgf, jfnvr.
lYinn ijhy mhfn ivakqI dy nF nfl jfnvr sLbd joVnf mYnUM bVf Bwdf jfipaf. pr ies bfry
svfl-jvfb ikvyN krdf, jd ik sLft lYx dI GVI isr AuWqy af cuwkI sI. lYinn sLbd sLfied hIro
vloN boilaf jf irhf sI, ijs nUM kimAUinst ivcfrF df idKfieaf igaf hovygf. kimAUinst EdoN lVfeI
nUM avfmI jMg afKdy sn qy rUs-amrIkn-aMgryjL DVy dI ijwq dy hfmI sn. ies dy ivprIq suBfsL
bos dy anugfmIN jrmnI-jfpfn df smrQn krdy qy kimAUinstF nUM gdfr afKdy sn. kFgrs dI nIqI
duvwlI sI. Auh lVfeI nUM avfmI jMg vI afKdI sI, pr kimAUinstF nUM gdfr vI. kI pqf, PnI-df
df suBfsLvfdI hox, qy ieptf dy iek mYNbr koloN, ijs nUM afm qOr qy kimAUinst igixaF jFdf sI,
lYinn pRqI apmfn sUck sLbd bulvf ky KusLI pRfpq krnf cfhuMdy hox, jF iPlm dy sLurU ivc hIro dy
kimAUinst ivcfrF df mjLfk Auzf ky aMq AuhnF nUM TIk iswD krn df ivcfr hovy, ikAuNik hIro afKr
hIro hI huMdf hY.
ijLafdf socx df vylf nhIN sI. iek rfh sI, sLft krn qoN sfP ienkfr kr dyxf. dUjf rfh sI,
iehnF gwlF vloN iDafn htf ky kMm ivc jwut jfxf. dUjf rfh PVnf afsfn sI. mYN EhI PiVaf. pr ies
df mYnUM aj qIkr aPsos hY. mYnUM iksy sUrq vI aYsf sLbd mUMhoN bolx leI rfjLI nhIN sI hoxf cfhIdf
ijs qoN iek mhF pursL dy apmfn dI sMBfvnf hovy. ieh myrI ieKlfkI kmjLorI sI.
eys Gtnf qoN kuJ-kuJ Aus jLmfny dy qy awj dy iPlmI mfhOl Aupr vI rOsLnI pYNdI hY. Aus jLmfny
dIaF iPlmF ivc rfjnIqk qy smfjk ivcfrDfrfvF df kfPI smfvysL huMdf sI. aj ies gwl df XkIn
krnf aOKf hY, ikAuNik hux iPlmsfjL kyvl BMg Gotdy hn.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

PnI-df afpxI Esy imwTI ipafr-qwkxI nfl mYnUM inhfr rhy sn. pihlI irhrsl kIqI. pihlF mYN
lYinn kihx vfly vwl vyK ky hwsxf sI, pr aYn vyly isr myrIaF vrfCF suwky cmVy vFg afkV
geIaF, qy KulHx qoN sfP ienkfr kr idwqf. Pyr mYN murgy vl vyK ky jfnvr ikhf qF shI, pr
sfAUNz rIkfrzst nUM kuJ suxfeI nf idqf. Auhny AuWcf bolx leI ikhf. mYN ies ajIb pRsiQqI Auqy
sKq hYrfn ho irhf sF. mYN aMdroN hws vI irhf sF qy AuWcf vI bol irhf sF. pr dovyN ikirafvF bfhr
inklx qoN ienkfr kr rhIaF sn, ijvyN myrf AuhnF Aupr koeI kfbU hI nf irhf hovy.
dUjI irhrsl hoeI. eys vfrI mYN hor jLor lfieaf. ieMj jfipaf, ijvyN aYqkIN mYN loV qoN vD jbfVy
KolH idwqy sn qy boilaf vI loV qoN vD AuWcf sI. Pyr vI, irhrsl dy aMq ivc PnI-df ny jLrf muskrf
ky qy irkfrizst ny jLrf AuWcf bolx dI qfkId kIqI.
mYN JuMjlf ky PnI-df nUM ikhf ab tyk kIjIey. iblkul TIk afeygf.
hF-hF tyk PnI-df Jwt sihmq ho gey. svfmI, myk-ap TIk kro sfhb kf.
svfmI ny Pyr pOzr df pYz myry mUMh qy Pyrnf sLurU kIqf. mYnUM ieMj lgf, ijvyN pOzr dI lwp Br ky
Auh myrIaF awKF ivc pf irhf hovy. idl kIqf Auhdy hwQoN pYz Koh ky dUr suwt pfvF. mYN afpxy afp nUM
sKq ajLfb ivc Pisaf mihsUs kr irhf sF. idl krdf sI ik ikqy nwT jfvF.
sLft hoieaf. mYN lPjL b lPjL hukm dI pflxf kr idwqI. kfiedy muqfibk sB TIk kr ivKfieaf,
kTpuqlI vFg. pr Aus dy ivc myrf afpxf kuJ vI nhIN sI. myrI Aus idn vflI msqfnI adf pqf nhIN
ikwQy jf guafcI sI. myrf iKafl sI ik PnI-df myrI alocnf krngy, mYnUM zFtxgy, pr AuhnF sdf vFg
bVy ieqmInfn nfl nsvfr dI cUMZI nwk ivc cfVHidaF ikhf, vYrI gwuz sLft! E[ ky[! sfAUNz vloN vI
E[ ky[ dI sUcnf ivc do sItIaF vwj geIaF. hux lokF ny vfro vfrI mYnUM mubfrk-bfd idwqI, myry nfl
hwQ imlfey, ikAuNik iPlmF ivc ieh myrf sB qoN pihlf klojL-awp sI. PnI-df ny myry ihsfb ivc
rsguwly mMgvf ky sB nUM vMzy. sB qfrIP krdy rhy. mYN sKq hYrfn ho irhf sF. mYnUM pqf sI ik Auh JUTI
qfrIP kr rhy hn. pr ikAuN? ikAuN? mYnUM sKq AulJx ho rhI sI.
ieh vI qmfsLy dI dunIaF df iek rfjL hY, jo pfTk nUM hOlI-hOlI smJ ivc afeygf.
bysLwk Auh JUTI qfrIP kr rhy sn. stUzIE dI dunIaF ivc koeI iksy agy swc nhIN boldf. sB mUMh
Auqy iek-dUjy dI isrP qfrIP qy ipwT ipCy isrP inMidaf krdy hn. bfhr vfilaF nUM ieh gwl sKq
burI lgdI hY, pr aMdr vfilaF nUM ies df bhuq afsrf hY. iPlm lfeIn ivc iksy nUM mfnisk
surwiKaf nsIb nhIN. sB ClfivaF dy shfry jIAUNdy hn. sB afpxy-afpxy supn-bulbuly ivc rihMdy
hn. ies kfrn iek dUjy df bulbulf qoVnf koeI psMd nhIN krdf. iek qrHF nfl afpsI hmdrdI df
pRgtfvf hY ieh. PrjL kro, Aus klojL-awp qoN bfad iksy iek afdmI ny vI KrI gwl myry mUMh Auqy kih
idwqI huMdI. sLfied myrf hONslf sdf leI tuwt jFdf. agly idn mYQoN kMm hI nf ho skdf.
Aus idn mYN isr ivc pIV, kmr ivc drd qy lwqF ivc cIsF lY ky muiVaf. kYmry ny mYnUM bVI sKqI
nfl afpxI hoNd df anuBv krf idwqf sI. mYN jfx igaf sF ik Aus qoN byKbr nhIN hoieaf jf skdf.
Aus klojL-ap, qy Aus qoN bfad vMzy gey rsguwilaF ny BfeI lokF (aYkstrfvF) nUM aihsfs krf
idwqf ik mYN AuhnF ivcoN nhIN sF. myrf rinMg rol (lMmf pfrt) sI. iek dm AuhnF ny myry nfl bolxfcflxf bMd kr idqf. Auh myry leI ajnbI ho gey. afpxI dunIaF ivcoN AuhnF mYnUM kwZ idqf.
Auh idn qy aj df idn, mYnUM Pyr kdy aYkstrfvF dI dunIaF ivc Jfq mfrn dI KulH nhIN imlI. mYN
soicaf sI ik iPlm dI dunIaF ivc Auc-nIc dIaF koeI kMDF nhIN hn. ikqnI jLbrdsq Buwl sI myrI!
iPlm ieMzstrI ivc qF cwpy-cwpy Auqy ieh kMDF KVIaF hn. smfj dy hor ivBfgF ivc sLfied ieh kMDF
iewt-pwQr dIaF bxIaF hox, pr ihMdI iPlmF dI dunIaF ivc ieh ijvyN POlfd dIaF bxIaF hoeIaF hn.
aglf sLft hIroien svrn lqf nfl sI. Aus ny myry nfl irhrsl krn qoN hI ienkfr kr idwqf.
sLft ivc vI Auh boldI myry nfl sI, pr vyKdI kYmry vl sI. ijqnI dyr Auh sYWt Auqy rhI, mYnUM ieMj
mihsUs krfieaf igaf ijvyN mYN iksy gMdI qy iBaMkr bImfrI df mrIjL sF, ijs nfl koeI nhIN iBwtxf
cfhuMdf.
ikqnI imwTI qy suKfvIN sI Auh aYktsrfvF dI dunIaF, ijs ivcoN mYN kwiZaf igaf sF, ijs ivc ik
hr iek kMgfl pRozIAUsr bxn dy supny vyKdf sI, khfxIaF ilKdf sI, afpxIaF sdIvI inrfsLqfvF nUM

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

rMg-brMgI gyNd bxf ky AuCfl skdf sI! ikqnf mnuwKI inwG sI Aus dunIaF ivc! ikqnf aBuwl sI Auh
anuBv! mYN Aus nUM hmysLF bVy ipafr nfl Xfd krdf hF.
9
dyvDr hfl, ijwQy ieptf (ieMzIan pIpljL QIeytr aYsosIeysLn) dIaF irhrslF huMdIaF sn,
pRgqIsLIl-lyKk-sMG dIaF gosLtIaF df kyNdr vI sI. pRgqIsLil-lyKk-sMG ny pRgqIsLIl ivcfrF dI
ikqnI ku syvf aqy ikqnI ku kusyvf kIqI hY, ies df ihsfb mYN ajy qwk nhIN lf sikaf, pr AuhnF
dIaF imlxIaF ivc kuJ sUJvfn qy idl dy cMgy bMidaF nfl myrI jfx-pCfx hoeI, ijnHF ivcoN iek sI
aXUb Kfn, iPlm-stfr dlIp kumfr df vwzf vIr, jo hux ies sMsfr ivc nhIN.
aXUb pwCmI pihrfvy dI QF duwD-icwtI slvfr-kmIjL pfx df sLOkIn sI. vyKx ivc nsIP, bIbf,
mlUkVf ijhf. ishq inwikaF huMidaF qoN kmjLor rhI sI. Aumr dy sqfeIvyN sfl ivc hI mfVf ijhf AuV
ky qurdf sI. moty sLIisLaF vflI aYnk lFdf sI, ijnHF ivcoN hr cIjL nUM bVy iDafn nfl qy ascrj nfl
vyKdf, ijvyN Brosf nf hovy ik vyKx dI, ikqnI k muhlq imlI hY. moty-moty buwlHF ivcoN Aus df hfsf ieMj
Putdf sI, ijvyN iksy iek gwl Auqy nhIN, pUrI kfienfq Auqy hws irhf hovy. Aus dy sLfh-kfly vfl Gxy qy
GuMgirafly sn. AuhnF nUM Auh bVf suafr ky rwKdf sI. irMdI qy Kbqulvfs lyKkI mfhOl ivc Aus dI
svwCqf qy kfiedydfrI Kfh-mKfh iDafn iKwc lYNdI sI. sLYd ieho sfzI dosqI df buinafdI kfrn bxI.
aXUb df Gr vI pflI ihl AuWqy sI cyqn dy Gr dy iblkul njLdIk. Aus dy vfild krfPorz
mfrikt ivc PlF df kfrobfr krdy sn. icrF qoN ipsLOr qoN af ky bMbeI ivc vwsy hoey, axK vfly,
grIb nvfjL, qy imlxsfr bjLurg sn. AuhnF df prvfr pUrI qrHF afpxI pMjfbI rihq df pfbMd sI.
Auh aXUb nUM bhuq ipafr krdy sn. BfvyN Auh afpxy BrfvF ivcoN dUjy nMbr Auqy sI, Pyr vI AuhnUM
afpxf slfhkfr qy mddgfr mMndy sn. pRdys ivc, ijQoN dy dfxy-pfxI nfl ajy rbq nhIN sI hoieaf,
aXUb df Gr myry leI iek inwGI Tfhr bx igaf.
XUsP (dlIp kumfr) ny ajy iPlmF ivc nvF-nvF pYr Diraf sI qy bFby tfkIjL dI iPlm, jvfr
Bftf ivc hIro df rol kr irhf sI. aXUb dlIp qoN cfr ku sfl vwzf sI. AuhnF qoN Cotf sI nfisr Kfn.
Aus dI dyv afnMd nfl bVI XfrI sI.
iek idn, sLYd awbfs dy kihx Auqy, iPlimsqfn vfilaF ny jubydf zrfmy dy klfkfrF nUM lMc
Auqy bulf ilaf. AuQy iniqn bos mjLdUr nF dI iek iPlm sLurU krn vfly sn. ijnHF ny ieh iPlm vyKI
hY, sLYd myry nfl sihmq hoxgy ik aj qIkr ihMdusqfn ivc ijqnIaF vI XQfrQvfdI iPlmF bxIaF
hn, mjLdUr AuhnF ivc pihly nMbr Auqy aFdI hY. aj qIkr hor iksy iPlm ivc mYN jmfqI Gol nUM
ieqnf bynkfb hoieaf nhIN vyiKaf. srmfeydfr ikvyN hr mumikn ZMg nfl mjLdUrF ivc Puwt pfAuNdy hn,
drimafny qbky dy iZl-iml XkInF nUM imwtI ivcoN cuk ky sLIsL mihlF ivc ilafAuNdy hn, qF jo Auh
afpxI jLmIr vyc ky mjLdUrF dI rwq incoVn ivc mflkF dI mdd krn, ikvyN Drm-mjLHb qy hor keI
qrHF dy Zuwcr Gr ky Auh mjLdUrF nUM vrglFdy hn, ikvyN mjLdUrF dy swcy ihqU lIzrF nUM mfr-mukfAux qoN
vI guryjL nhIN krdy ieh sfrIaF gwlF ieqnI spsLtqf nfl iPlm ivc drsfeIaF geIaF sn ik
suixaf hY ik bxfAux vfly afp ies iPlm qoN byjLfr ho gey sn. keI sLihrF dy isnimaF ivcoN, BrpUr
lok pRIaqf dy bfvjUd ieh iPlm htf leI geI. kfnpur ivc, mYnUM iek dosq ny dwisaf, aMgryjL
izptI kimsLnr ny, afpxy kroVpqI BfrqI drbfrIaF dy iesrfr AuWqy, iehnUM dUjy idn hI isnymy qoN
Auqrvf idWqf sI, aqy isnymy dy mflk nUM eys DwkysLfhI vjoN bhuq sfrf afrQk nuksfn jrnf ipaf sI.
Ausy jLmfny ivc bMgfl ivc ibml rfey hmrfhI bxf irhf sI, ijs ivc srmfeydfrI njLfm dy
iKlfP ivaMg kuwt-kuwt ky Biraf hoieaf sI. pr aMq qIkr ibml rfey XQfrQvfd nhIN sI inBf
sikaf. hmrfhI dy hIro-hIroien vI, ijvyN ik inAU QIeytrjL dIaF iPlmF ivc afm huMdf sI,
aKIrly idRsL ivc dUr dumylF vl qurdy idKfeI dyNdy hn, ijvyN sMsfr dIaF smisafvF df hwl pRflbD
AuWpr Cwz idwqf igaf hovy. pr mjLdUr ivc aijhy Cfieafvfd df shfrf nhIN sI ilaf igaf. nf qF
srmfeydfr dI DI nfl hIro df ivafh krf ky sLyr qy bwkrI nUM ieko Gft pfxI ipafieaf igaf, qy nf hI

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

mjLlUmF nUM afpxI mMdhflI df ijLMmyvfr afp Tihrfieaf igaf. sgoN sfP ibafn kIqf ik mjLdUrF dI
mukqI df rsqf kyvl AuhnF df eykf hY, ijs dI mdd nfl Auh srmfeydfrI njLfm nUM Zfh ky smfjvfd
dI rfh Auqy pf skdy hn.
sLYd iniqn bos cfhuMdy sn ik ies agFh-vDU ivcfrF vflI iPlm ivc kMm vI agFhvDU ivcfrF
vfly klfkfr hI krn. sLfied eysy afsLy nfl AuhnF ies lMc df pRbMD kIqf sI.
jdoN gorygfAuN dI gwzI PVn leI asIN bFdrf stysLn Auqy pWujy, qF ikqoN qurdf-iPrdf nfisr Kfn
dyv nUM af imilaf. sfzI tolI ivc sfry hI dyv qoN vwzy qy cyqn dy dosq sn, ijnHF qoN Auh sMgdf rihMdf
sI. Auhny nfisr nUM jLorIN afpxy nfl lY ilaf.
Aus lMc df nqIjf bVf ajIb inkilaf. sfzy ivcoN qF iniqn bos nUM koeI nf jicaf, pr nfisr
Kfn nUM, jo aYvyN hI sfzy nfl qur ipaf sI, agly idn AuhnF stUzIE bulf ky hIro imWQ ilaf. ijnHF ny
Auh iPlm vyKI hY, Auh jfxdy hn ik nfisr Kfn ny Xblol iml-mYnyjr df pfrt, bVy slIky nfl adf
kIqf hY, hflF ik aiBny-klf df AuhnUM EdoN koeI igafn nhIN sI. ies qoN nf isrP iniqn bos dy AuWqm
inrdysLk hox df sbUq imldf hY, sgoN ieh vI jLfhr huMdf hY ik shI pfqr dI cox iksy vI nftk jF
iPlm dy pRPulq hox dI pihlI sLrq hY.
Kyr, Aus vyly qF sfzf pRqIkrm eIrKf qy inrfsLf qoN Cuwt kuJ nhIN sI. Kfs krky dyv nUM qF Aus
vyly qoN AuTidaF-bYTidaF, KFidaF-pINidaF bs iPlmF dy hI Kfb afAux lg pey. Auh afpxy dosq qoN
ipCFh nhIN sI rihxf cfhuMdf.
nfisr dy eys qrHF aicMqy hIro bx jfx nUM Bfg jfgx dI gwl ikhf jf skdf hY, ikAuNik sfzy dysL
ivc lokF df BfgF ivc bVf zUMGf ivsLvfs hY. pr ies islisly ivc iek gwl mYN jLrUr khFgf. mYN
iehnF vIhF sflF dy iPlmI jIvn ivc Bfg isrP drimafny qbky dy lokF dy KulHdy vyKy hn, mjLdUr
jmfq dy Bfg KulHdy kdy nhIN vyKy. Auh qF, ieMj jfpdf hY, ijvyN imhnqF krn qy BuwKy mrn leI hI ies
iPlm lfeIn ivc afey hn. hF, drimafny qbky df afdmI jLrUr afs kr skdf hY ik kdy nf kdy
koeI srprsq Aus Auqy imhrbfn ho jfeygf qy Auhdy Bfg KulH jfxgy.
kuJ icr mgroN sfzy nfl vI eysy qrHF KusL-gvfr hfdsy vfpry. ipRQvI rfj kpUr jI ny afpxf
ipRQvI-QIeytr KoilHaf, qy ajLrf mumqfjL qy dmXMqI dovF nUM kMm idwqf. dwmo nUM hux pMj sO rupey
mfhvfr imlx lg pey, jo Aus jLmfny ivc cMgI afmdnI igxI jf skdI sI. asF Jt jUhU iQafsoPIkl
kflonI ivc iek inwkf ijhf bMglf ikrfey Auqy lY ilaf, BfvyN Aus df ikrfieaf sfzI ivqoN kuJ bfhrf
sI.
awj dy aqy Aus jLmfny dy jUhU dy smuMdrI ielfky ivc jLmIn asmfn df Prk hY. EdoN Eqy afbfdI
nvIN-nvIN vDxI sLurU hoeI sI kuJ iek amIrF dy qPrIhI bMgilaF nUM Cz ky ijLafdf vsoN nfrIal dy
PuhVF nfl bxy sLYkF ivc sI. bI[ eI[ aYs[ tI[ dI bs-srivs vI ajy EQy nhIN sI awpVI. bI[ bI[
sI[ nF dI iek PtIcr jhI bs-srivs cldI sI. nIly rMg dIaF inwkIaF ijhIaF bwsF huMdIaF sn, jo
koiely dI gYs nfl cldIaF sn. brsfq dy idnF ivc AuhnF df awDy rsqy PylH ho jfxf afm jhI gwl
sI.
sfzIaF ieptf dIaF srgrmIaF idnoN idn vD rhIaF sn. hr rojL sLfm nUM dyvDr hfl ivc
irhrslF huMdIaF. asIN mfro mfr krdy kdy crnI roz qy kdy grFt roz qoN svf nON vjy vflI lokl gwzI
PVdy, jo ds vjy sFqf krUjL phuMcdI sI. gwzI iek imMt vI lyt ho jfey qF aKIrlI bws KuMJ jFdI sI.
bsF vfilaF nUM byilhfjL hox ivc ijvyN mjLf afAuNdf. aYn pYr Auqy af ky Auh musfPrF nUM TuwT ivKf ky
bws kwZ lY jFdy. hPqy ivc Gwto Gwt do vfrI qF jLrUr sfnUM sFqF krUjL qoN jUhU qk pYdl qurnf pYNdf.
Gto Gt do mIl df pYNzf sI Auh, qy BuwK nfl Aus vyly aFdrF Pt rhIaF huMdIaF. mfVf-motf Julsf dyx
leI asIN BuMny hoey CoilaF jF muMgPlI dIaF afny-do-afny vflIaF puVIaF KrId lYNdy. stysLnF Auqy
CfbVIaF vfly ieh cIjLF afm vycdy hn. iek qF Auh ssqIaF huMdIaF hn, dUjy akyvF kwtx leI AuhnF
nUM cwbdy rihxf shfiek huMdf hY. iek vfrI ikRsLn cMdr nUM Coly cwbx dI aijhI cMdrI afdq peI ik
AuhdIaF gwlHF aMdr Cfly pey rihMdy sn.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

cyqn, Aumf, qy hor vI sfzy bhuq sfry imwqr ieqnI dUr jf ky rihx nUM mUrKqf afKdy sn. ies
ivc koeI sLwk nhIN ik ijQy bFdry qoN crcgyt pujx ivc awDf GMtf lwgdf sI, Eqy jUhU qoN lgBg iek
GMtf lwg jFdf sI. jy ihsfb lfieaf jfey ik isrP Gr qoN sLihr afAux-jfx ivc mYN afpxI ijLMdgI df
ikqnf ihwsf bMbeI sLihr ivc brbfd kr cuwkf hF, qF sLfied idl TMTbr jfey. pr jUhU ivc smuMdr
df bVf suafd sI. sfzf pihly idn qoN hI smuMdr nfl ieqnf moh pY igaf ik jUhU Cwz ky bMbeI ivc hor
iksy QF iek rfq kwtxI vI sfnUM mnjLUr nhIN sI. svyr sfr sfzy dovyN bwcy hwQ ivc inwkIaF-inwkIaF
bfltIaF PV ky mCyiraF qoN afpxf tYks vsUl krn leI nwT pYNdy sn. kykiVaF nUM KuwzF coN kwZ ky
AuNglF ivc bocI iPrn df AuhnF nUM Kfs sLOk sI. sLbnm qF jIAUNdIaF mwCIaF nUM dMdF ivc tuwk ky drV
jFdI. sfnUM vI qfrIaF mfrn df suafd afAuNdf. mYN smJdf hF ik ijqny vrHy asF jUhU dy dUr hox krky
afAux-jfx ivc jLfieaf kIqy hn, Auqny hI Auh ishq leI AuWqm ielfky ivc rih ky vDf vI ley hn.
mnuwK dI afqmf sIimq hox krky asImqf dI jfck hY, qy sfgr ivcoN ieh asImqf pRfpq ho jFdI hY.
sfzf Gr smuMdr dy aYn kMZy Auqy sI. qVk sfr CwlF dI grjxf ijvyN sfnUM vfjF mfrn lg pYNdI, qy
asIN nMgy pYrIN AuT dOVdy.
gFDI jI nUM vI jUhU nfl bVf ipafr sI. jylH ivcoN irhf hox ipCoN Auh kuJ arsf jUhU af ky Tihry
sn. subh-sLfm inwkIaF-inwkIaF lihrF ivc AuhnF leI kursI zfh idwqI jFdI, ijnHF ivc pYr ltkf ky
Auh ikqnf-ikqnf icr afpxy ivcfrF ivc mgn bYTy rihMdy. ryqy Aupr tihldy ipafry lfl, zfktr
susLIlf nfier, mIrf byn, qy hor ikqny hI jxy sfnUM idwsdy. asIN dUroN AuhnF nUM hsrq BrIaF njLrF
nfl vyKdy qy AuhnF idnF nUM Xfd krdy, jdoN sfnUM vI AuhnF vFg afsLrmvfsI hox df suBfg pRfpq sI.
sfzf AuWz ky AuhnF nUM imlx jfx qy idl krdf, pr gYrq iejfjLq nf dyNdI. pqf nhIN, Auh agoN sfnUM
apnfAux ik nf. iek idn mYQoN irhf nf igaf qy mYN imlx dI KfihsL jLfihr kridaF bfpU vl iek Kq
pf hI idqf. mYnUM pqf sI ik AuhnF qIk phuMcx qoN pihlF Kq hornF njLrF hyToN vI lMGygf. mYnUM jvfb
afAux dI bhuq Gt afs sI. iek idn kudrqI mIrfbyn sfzI kflonI dy iblkul krIb af KVI hoeI.
sfzIaF njLrF imlIaF, qF Auhny sfnUM pCfx ilaf. pihlF qF Auh bVf inwGf bolI, pr Pyr Jt Aus df
rvweIaf bdl igaf. qd mYnUM afpxy Kq df ijLkr krn dI vI ihMmq nf hoeI.
mYnUM ivsLvfs hY ik gFDI jI myrf qy dwmo df syvfgrfm Cwz ky vlYq bI[ bI[ sI[ df kMm krn jfxf
mfP kr skdy sn. ieh vI qF swc sI ik asIN BfvyN AuqoN-AuqoN hI shI, AuhnF dI rjLf nfl hI lMzn
rvfnf hoey sF. pr AuhnF qoN hyTly sfQIaF df sfnUM mfP krnf asMBv sI, jd ik sfzy jfx ipCoN Auh
ikqnIaF musIbqF ivcoN lMGy sn. asIN jLrf vI sLkYq krn jogy nhIN sF.
pr asIN ieqnf afqm-iglfnI df isLkfr vI nhIN sF. gFDI jI Aupr sfzI sLrDf ieqnI zUMGI sI ik
sLbdF ivc vrnx nhIN sI kIqI jf skdI. Kfs krky dwmo nUM qF bfpU, ksqUrbf, afsLf dIdI qy
afrIXmdf qoN byihsfb ipafr imilaf sI. pr gFDIvfd qoN sfzf ivsLvfs bhuq sfrf AuWT igaf sI. ieh
TIk hY ik asIN afpxy dysL dI afjLfdI leI nhIN sF lVy, jylHF ivc nhIN sF gey. pr anigxq rfqF
asF bMbF dI vrKf hyT gujLfrIaF sn. mOq nfl lukxmItI asIN vI Kyzy sF. cfr sfl asF Aus XUrp
ivc gujLfry sn, ijQy jMg kroVF jfnF ingl geI sI, ijQy nfjLI dirMidaF ny inrdosL XhUdIaF dI cmVI
nfl lYNpF dy sLyz bxvf ky rfKsLsLpxy df nvF irkfrz kfiem kIqf sI. aqy sfnUM XkIn ho cuwkf sI ik
vrqmfn Xug df krFqIkfrI PlsPf mfrksvfd hY, gFDIvfd nhIN, qy nf hI koeI hor vfd. awj qk
myrf ieh ivsLvfs mjLbUq hI hoieaf hY, Gitaf nhIN.
klf qy sfihq ivc XQfrQvfd dI ividaf mYnUM kfilj ivc aMgryjLI sfihq dy aiDan qoN imlI sI.
mYN Aus dy ieiqhfs nUM GoKidaF ieh vwzmuwlf sbk hfsl kIqf sI ik XUrp ivc XQfrQvfd qoN pihlF
dy Xug dI klf ivc lMbfeI cOVfeI qF huMdI sI, zUMGfeI nhIN sI huMdI, jo klf dI qIjI mfqrf hY. rYnysFs
ny klf ivc qIjI mfqrf ilaFdI sI.
XQfrQvfd dI KUbI klf ivc ieh qIjI mfqrf ilafAuxf hY.
mYN afpxy styj qy iPlm dy aiBny ivc ieho qIjI mfqrf ilafAux df sLOkIn irhf hF. ieho klfkfr
leI sB qoN aOKI pOVI hY, qy iesy ivc isrjnf df asl afnMd Biraf ipaf hY. klfkfr afpxy Kyzy hoey

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

ikrdfr nUM sjIvqf nfl drsLkF agy pysL krnf cfhuMdf hY. ieko QF KloqI sjIvqf nhIN, blik Auh
sjIvqf ijs ivc gqI hovy. Auh gqI ijhVI Aus ikrdfr nUM pYro pYr zUMGf qy nvIn krdI jfvy.
aijhf XQfrQvfd pYdf krn leI kyvl XUrp ivc pMdrHvIN sdI qoN ivksq huMdI af rhI qknIk
nUM hI iswKx qy smJx dI loV nhIN, hflF ik ieh vI bVf hI jLrUrI hY. ies dy nfl-nfl ieh jfnx qy
smJx dI vI loV hY ik ipClIaF sdIaF ivc mnuwKI smfj ikhVy pfsy jf irhf sI, qy hux ikhVy pfsy
jf irhf hY, mnuwKqf sfhmxy sB qoN aihm svfl kI hn, qy AuhnF df hwl ikQy lwiBaf jf skdf hY,
smfj ivc ikhVIaF pRivrqIaF mr rhIaF hn, ikhVIaF jnm lY rhIaF hn. ivakqI nUM smJx leI
smUh df smJxf lfjLmI hY.
mYN ijqnf ijLafdf mfrksvfd df aiDan krdf, myrIaF idmfgI DuMdF imtdIaF, cfnxf huMdf. iek
idn mfrks dy mhfn grMQ, srmfieaf df pihlf kFz KolHidaF hI mYN piVHaf ijns sfzI svYqf
qoN bfhr dI cIjL huMdI hY. Auh afpxy guxF nfl iksy nf iksy pRkfr dIaF iensfnI jLrUrqF nUM pUrf krdI
hY. ies gwl df koeI Prk nhIN pYNdf ik Auh jLrUrqF srIrk hn ik mfnisk.
ies vfk df myry Aupr bVf zUMGf asr ipaf, ijvyN mYnUM iksy aihm smwisaf df hwl iml igaf
hovy. aiBny-klf vI hor sMsfrk kMmF vFg iek kMm hY. imsqrI myjL-kursI bxf ky, ieMjInIar msLIn
bxf ky mnuwK dI koeI nf koeI srIrk jLrUrq pUrI krdf hY. lyKk nftk dI rcnf krky, aiBnyqf iksy
pfqr nUM Kyz ky mnuwK dI mfnisk loV pUrI krdf hY. dovyN qrHF dy kMm ieko ijqny pivwqr qy ieko ijqny
hI sLlfGf-Xog hn.
sfzy dysL ivc afm krky ieh Dfrnf bVI pwkI bxI hoeI hY ik klf iek rwbI dfq hY. klfkfr
bxdf nhIN, jMmdf hY. aiBnyqf dI pRyrnf drgfhoN afAuNdI hY, Aus dy vws dI cIjL nhIN. ijvyN ik iek
pRfcIn XUnfnI iPlfsPr ny ikhf sI, ilKx vyly kvI Aupr iek dYivk jnUMn ijhf svfr ho jFdf hY.
mYN ies Dfrnf nUM sdf leI iqlFjlI dy idwqI. mYN smJdf hF ik mYN TIk hI kIqf. klf ivc
aiDafqmvfd nUM GusyVn ivc nuksfn hI nuksfn hY, lfB koeI nhIN.
hr sfl asIN ikqnIaF hI amrIkn iPlmF vyKdy hF. iehnF ivc kyvl muK-pfqr hI nhIN, sgoN
hr inwky ikrdfr nUM ieqnI suMdrqf nfl inBfieaf jFdf hY ik asIN koeI nuks nhIN PV skdy. pr
sfzIaF ihMdI iPlmF ivc do-cfr muwK-pfqrF nUM Cwz ky iksy df kMm cwj df vyKx ivc nhIN afAuNdf. sgoN
keI vfrI cMgy nfmvr adfkfr vI pYsy dy lflc ivc vIh-vIh iPlmF df iekwTf boJ isr AuWqy pf ky
afpxf imafr zyg lYNdy hn.
jy aYkitMg rwbI dfq hY, qF kI ieh hYrfnI dI gwl nhIN ik pCmI dysLF ivc, ijQy Drm-mjLHb dI
koeI Kfs puC-pRqIq nhIN, ieh dfq hr iksy nUM ieqnI afsfnI nfl iml jFdI hY, qy sfzy dysL ivc
ivrilaF nUM, ijQy idnyN rfqIN Dfrimkqf dy twl KVkdy hn? nhIN, aiBny-klf kyvl afrt nhIN, sfieMs
vI hY. ivigafnk ZMg nfl aiDan qy aiBafs krky koeI vI sLKs iek cMgf adfkfr bx skdf hY.
pr ieh vI nhIN ikhf jf skdf ik bMdy nUM jmFdrU kuJ imldf hI nhIN. hr iksy dy sMskfr ieko
ijhy nhIN huMdy. koeI cMgf sfieMsdfn bxn dI pRiqBf lY ky jMmdf hY, koeI ihsfbdfn, koeI iKzfrI, koeI
icwqrkfr, koeI sMgIqkfr, qy koeI aiBnyqf. sMpUrnqf nfl Esy sLKs df ivkfs ho skdf hY, ijs dI
aMdrUnI pRiqBf nUM CotI Aumr qoN Plx-Puwlx df mfhOl imly. pr ieh shUlq sfzy dysL ivc ikqinaF nUM
imldI hY? grIbI, aigafn, bImfrI rfhIN bhuiqaF dIaF rIJF bcpn ivc hI kuclIaF jFdIaF hn.
aiBnyqf, lyKk, jF kvI bxn leI klpnf df qIKx hoxf lfjLmI hY. keI bwicaF dI klpnf asloN
bVI qIbr huMdI hY, qy suwGV mfpy aqy aiDafpk AuhnUM Jwt pCfx jFdy hn. aijhy bwicaF ivc agFh
jf ky afrt dy mYdfn ivc isKrF Cuhx dI kfblIaq huMdI hY. cMgf adfkfr qF hr koeI bx skdf hY,
pr isKrI klfkfr igxy-cuxy ivakqI hI bx skdy hn.
pr kOx pysLgI kih skdf hY ik iks ny isKrI klfkfr bxnf hY qy iks ny sfDfrn? cMgf iehI hY
ik iensfn afpxy afp nUM asfDfrn smJx dI QF sfDfrn hI smJy qy drgfhI pRiqB qy pRyrnf Aupr
Brosf krn dI QF afpxI lgn qy imhnq Aupr Brosf kry.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

mYN jdoN afpxy bcpn vl njLr duVfAuNdf hF, qF Xfd afAuNdf hY ik myrI klpnf bVI qIbr sI. afm
qOr Auqy bwicaF dIaF KyzF vwizaF dy kMmF dI nkl huMdIaF hn. pr mYN ies nkl nUM ieqnf aslI bxf
lYNdf sF ik vzy vI bVy sLOk nfl myrIaF KyzF ivc sLfml hox lwg jFdy sn.
pVHfeI ivc myrI ijLafdf rucI jLbfnF vl sI. sMsikRq mYnUM cMgI lgdI sI. awTF-dsF virHaF dI
Aumr ivc mYN bflmIkI rfmfiex pVH igaf sF. Ausy vjLn dy mYN iek vfrI sLlok vI ilK ky afrIaf
smfj dy vfrisLk Auqsv ivc pVHy sn. sB qoN ijLafdf mjLf mYnUM skUl ivc Aus vyly afAuNdf, jdoN
mfstr jI, inwky-inwky sMkyqI vfk ilKf ky AuhnF dy afDfr Auqy mYnUM koeI khfxI ilKx leI afKdy.
sfihq dIaF pfT-pusqkF mYnUM sLurU qoN aKIr qk afp-muhfry Xfd ho jFdIaF sn.
myrI sfihqk rucI nUM mfipaF qy AusqfdF vloN vI cMgI pRyrnf imldI rhI. iesy krky mYN aMgryjLI
sfihq df aYm[ ey[ kIqf, qy kfilj ivcoN inklx sfr hI khfxIaF qy kivqfvF ilKxIaF arMB idqIaF.
mYnUM sdf qoN sLOk sfihqkfr bxn df hI irhf hY. ijvyN ik mYN pihlF kih afieaf hF, iPlm-aYktr qF
mYN sMjogvsL hI bx igaf.
aj koeI myrIaF sLurU-sLurU dIaF iPlmF vyKy. AuhnF ivc myrf kMm ieqnf GtIaf drjy df hY ik
koeI XkIn nhIN kr skygf ik ieh afdmI kdy cMgf adfkfr bx skdf hY. myry keI imwqr, ijhVy myry
nfl iPlmF ivc dfKl hoey, ieqnf vDIaF aiBny krdy sn ik AuhnF dy CVwpf mfr ky sLuhrq dy sqvyN
asmfn jf cVHn df iksy nUM vI sMdyh nhIN sI. pr durBfgvwsL Auh afpxy ivlwKx ivakqI hox dy
vihm df isLkfr ho gey. aiBny-klf df ivigafnk ZMg nfl aiDan krn dI QF Auh drgfhoN pRyrnf dI
AuzIk krdy. ijhVf ikrdfr AuhnF Kyzxf huMdf, AuhnF dy ivcfr ivc Auh iksy aloikk ZMg nfl afpxy
afp AuhnF aMdr pRvysL kr jFdf sI. kdy Auh sLft qoN pihlF smfDI lf ky Aus dI afmd nUM AuzIkdy, qy
kdy sLrfb jF iksy hor mfdk dRv dI sLrx lYNdy. so, Auh qrwkI nhIN kr sky, pr mYN afpxI sfDfrn
pRiqBf dy bfvjUd AuhnF qoN ijLafdf sPl irhf.
ijnHF lokF nUM mfrksvfd df igafn nhIN, Auh iehnUM kyvl iek rfjnIqk isDFq smJ Czdy hn,
jo iek bhuq vzI Buwl hY. mfrksvfd vfsqv ivc iek drsLn hY, PlsPf hY, jo pRfikrqk qy sMsfrk
jIvn dy hr pihlU nUM ivigafnk-ZMg nfl rusLnfAuNdf hY. hr klfkfr nUM ieh jfxn dI KfihsL huMdI hY
ik Aus dI klf df smfj ivc kI mhwqv hY. kI Aus mhwqv anusfr Aus nUM Auh sQfn pRfpq hY, jo Aus
nUM imlxf cfhIdf hY? ies idsLf ivc mfrksvfd BulyiKaF nUM dUr krky aslIaq Aupr pRkfsL pfAuNdf
hY. vrqmfn Xug ivc mfrksvfd df aiDan, myrI rfey ivc, iek klfkfr leI vI Auqnf hI AupXogI
hY, ijqnf iek smfj-sLfsqrI leI.
mfrksvfd ny BfsLf dy svfl nUM vI ivigafnk ZMg nfl vyKx dI mYnUM smrQf bKsLI. tYgor qy gFDI
jI vrgy mhFpursLF dy ivcfrF qoN pRBfivq ho ky mYN pihlF hI ies njLrIey vl af irhf sF ik hr
klfkfr jF sfihqkfr leI Aus dI afpxI mF-bolI qy afpxf mfqrI siBafcfr hI sB qoN AuWqm
mfiDam huMdy hn. mfrksvfd dy aiDan ny myrf ieh ivsLvfs hor vI mjLbUq bxfieaf.
jLubYdf dI kfmXfbI ipCoN ieptf dy sfQI myrI hr gwl mMnx leI iqafr sn. mYN ies gwl Aupr
jLor pfieaf ik alwg-alwg BfsLfvF dIaF alwg-alwg tolIaF bxfeIaF jfx. isDFqk qOr Auqy ieh
asUl ieptf ivc pihlF qoN hI prvfinq sI, pr hux ies Aupr aml vI ijLafdf imhnq nfl kIqf
jfx lwg ipaf. vyKidaF-vyKidaF gujrfqI, mrfTI, aMgryjLI BfsLfvF dy vI AuWqm sLryxI dy gruwp iqafr
ho gey. hor qF hor, qYlgU BfsLf df vI iek nftk-mMzl bx igaf. nftk-mMzlF qoN ielfvf ieptf df
iek kwul-ihMd nirq-mMzl sI, jo afpxI sLfn rKdf sI. Audy sLMkr df kyNdr tuwtx ipCoN Aus dy lgBg
sfry hI pRmuK klfkfr ies sYNtrl skvfz ivc sLfml ho cuwky sn. Aus ivc ikqnIaF mhfn
hsqIaF sLfml sn, iehnF nfvF qoN hI prgt ho jFdf hY rvI sLMkr, scIn sLMkr, sLFqI brDn,
avnI dfs gupqf, pRym Dvn, dInf gFDI, guwl brDn, ibnfey rfey, Ausqfd alI akbr Kfn, aqy
ikqny hI hor.
eysy qrHF, nftk dy ivBfgF nUM vI mfmf vfryrkr (mrfTI), cMdrvdn mihqf (gujrfqI), guxvMq
rfE afcfrIaf (gujrfqI), ipRQvI rfj kpUr, durgf Koty afidk cotI dy sfihqkfrF aqy klfkfrF df
sihXog pRfpq sI. ieh lok kyvl dUr bYT ky srprsqI nhIN sn krdy, sgoN ieptf dy bfkfiedf mYNbr

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

sn, ieptf leI zrfmy ilKdy sn, AuhnF ivc pfrt krdy sn. durgf Koty ny sB qoN pihlF styj AuWpr
kMm ieptf dy nftk ivc hI kIqf sI.
ieptf dI qihrIk kyvl bMbeI ivc hI nhIN, sfry ihMdusqfn ivc qyjLI nfl PYl rhI sI, qy hr
pRFq ivc srb-AuWc lyKk qy klfkfr Aus dy Gyry ivc KusLI nfl af rhy sn. pRFq-pRFq dy klfkfr Aus
dy Gyry ivc KusLI nfl af rhy sn. pRFq-pRFq dy klfkfr iek-dUjy nfl anoKy pyRm-sUqr ivc pruqy jf
rhy sn. nvIN pIVHI leI XkIn krnf aOKf hY ik kdy ieMj vI huMdf sI.
svfl AuTdf hY, ieptf dI ieqnI sLIGr qy jLbrdsq lok-pRIaqf df kfrn kI sI? ieqnf vzf
aMdoln afp-muhfry nhIN KVf ho skdf.
ies df kfrn, mYN smJdf hF, Aus vyly kimAUinst pfrtI dIaF shI nIqIaF sn. AuhnF nIqIaF df
lokF dy idl Auqy Jwt asr pYNdf sI. mYnUM Xfd hY, ijWQy vI Klo ky asIN pRym Dvn df koeI gIq gfAuNdy,
lokIN Kfh-mKfh KVy ho ky suxn lg pYNdy sn, qy AuhnF dy ichiraF Auqy gMBIr soc df Bfv AuWGV
afAuNdf sI. iehnF nIqIaF ivc swcI rfsLtrIaqf sI, qy swcI aMqr-rfsLtrIaqf vI. Auh msilaF nUM
bVI spsLtqf nfl afm afdmI awgy rKdIaF sn, AuhnUM brqfnvI sfmrfj dy iKlfP sMgiTq ho ky
lVn leI pRyrdIaF sn. Auh rfsLtrI aMdoln nfl sMgTn vI sn, pr Aus dIaF nukqfcIn vI.
kimAUinst pfrtI dy kfmy ieptf ivc ieqny afpf vfrU ZMg nfl kMm krdy sn ik hr koeI AuhnF nUM
iewjLq dI njLr nfl vyKx lg jFdf sI. imhnqF qF Auh afp krdy sn, pr sLoBf lYx leI dUijaF nUM
awgy kr dyNdy sn. kimAUinst kfimaF dy zispiln dI qfrIP qF AuhnF dy dusLmn vI krdy nhIN sn
Qwkdy.
eys qoN ielfvf, dysL ivc Aus vyly mfrksvfdI ivcfrF df iek hVH ijhf afieaf hoieaf sI.
DMnvfnF dI susfietI ivc vI mfrksvfd df iek qrHF nfl PYsLn ijhf bx igaf sI. sLYd ies leI vI
ik kimAUinst brqfnvI sfmrfj ivroDI huMidaF vI jMg nUM jnqk jMg afKdy sn, qy Aus vyly DMnvfnF
leI ieh nfhrf lfhyvMdf sI.
jsvMq Twkr nfl myrI dosqI zUMGI sI. hOlI-hOlI mYN pfrtI qy dUjy vrkrF df vI vfkP bx igaf.
sYNzhrst roz Auqy rfj Bvn nF dI iblizMg ivc kyNdrI dPqr sI. bVI gihmf-gihmI rihMdI sI
EQy. bVf ipafrf qy pivwqr mfhOl sI EQoN df. pfrtI dy lMgr ivc rotI Kfx df EhI suafd sI, jo
iswKF leI gurU ky lMgr df hY. rfj Bvn ivc hI myrI jfx pCfx pI[ sI[ josLI nfl hoeI, qy Aus nfl
sfzf zUMGf ipafr pY igaf, jo hux qk cwilaf afAuNdf hY. iek swcy ienklfbI vFg pI[ sI[ jIvn nUM
hr pihlU qoN ipafr krdf hY. Auh pl-pl jIAUNdf hY, qy pl-pl afpxy igafn qy krm df dfierf
vsIh krn ivc ivsLvfs krdf hY. Aus dI ingfh ivc klf kyvl rfjnIqk afgUaF dI sLfn nUM cfr
cMn lfAux vflI cIjL nhIN hY. Auh afp Aus df sLYdfeI qy ijigafsU hY. iek vfrI nhIN anykF vfrI Aus
dIaF idwqIaF qjvIjLF sfnUM ieptf dy kMm ivc BrpUr shfiek hoeIaF. hr koeI slfh lYx pI[ sI[
vl dOVdf jFdf. Coty qoN Coty kfrkuMn nfl vI pI[ sI[ ipafr Biraf slUk krdf, Aus dy jIvn ivc
AumMg ijhI lY afAuNdf. iek ajIb imknfqIsI ksLsL sI pI[ sI[ dI sLKsIaq ivc. ijs nUM Auh iek
vfrI iml pey, sfrI Aumr Buwldf nhIN sI. qy ascrj dI gwl ieh ik pI[ sI[ dy imwqr iek-do pRfqF
ivc nhIN, sfry ihMdusqfn ivc PYly hoey sn. qfiml qy mflfbfrI vI AuhnUM Auqnf hI afpxf smJdy sn,
ijMnf Auhdy afpxy XU[ pI[ dy lok.
pI[ sI[ qy AuhdI pqnI, klpnf nfl, ijs ny solHF virHaF dI Aumr ivc bMgfl dy aMgryjL gvrnr
Aupr golI clfeI sI qy ipCoN Aumr-kYd BugqI sI, sfzy prvfr dI imwqrqf AuhnF idnF qoN atuwt cwlI
af rhI hY. pI[ sI[ dI sLKsIaq qoN pRBfvq ho ky hI dwmo qy mYN dovyN kimAUinst pfrtI dy mYNbr vI bx
gey.
pr ieh soc lYxf glq hovygf ik kyvl XQfrQvfdI qy mfrksvfdI idRsLtIkox apxf lYx nfl hI
klfkfr afpxI mMjLl Auqy phuMc jFdf hY. pihlF klfkfr leI afpxy idRsLtIkoxF anusfr Gflxf krnI
loVINdI hY. purfxy sMskfr aMdroN kZxy qy nvyN pfAuxy pYNdy hn. ieh koeI afsfn kMm nhIN. snaqI dysLF
dy lokF leI, BfvyN Auh srmfeydfrI dysL hI ikAuN nf hox, XQfrQvfdI idRsLtIkox apxfnf afsfn hY,
ikAuNik sfieMs aqy msLIn AuhnF dy jIvn dy hr aMg ivc pRvysL kr cwukI huMdI hY. pr myrI pIVHI dy

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

BfrqI klfkfrF dy sMskfr DuroN snfqnI qy jgIrdfrI Xug dy hn. AuhnF Aupr mfrksvfdI ivcfrDfrf
df mulMmf Auqnf hI kuZwbf ho jFdf hY, ijqnf iek kurUp aOrq df pOzr-surKI dI bhulqf vrq ky
afpxy afp nUM suhxf bxfn dI koisLsL krnf. Aus dI kurUpqf hor vI ijLafdf AuWGV ky sfhmxy af jFdI
hY.
snaqI pwK qoN qrwkI kr cuwky dysLF ivc, BfvyN Auh srmfeydfrI hox qy BfvyN smfjvfdI, iml ky qy
qnjLIm nfl kMm krn dI rucI spsLt huMdI hY. nfly, Auh kwtVvfdI nhIN huMdy. agly dI gwl nUM sMjIdgI
nfl suxn qy afpxy jIvn-anuBv dI ksvwtI Auqy prKx dI smrQF rKdy hn. Auh vfd ivc
sLKsIaq nUM nhIN vfVdy. Auh afKI jf rhI gwl vl iDafn dyNdy hn, afKx vfly dy ivakiqqv vl
nhIN.
pr sfzy sMskfr kuJ hor hn, asIN mfrksvfd nUM apxf ky Aus AuWpr vI Auqny hI kwtV ho jFdy
hF, ijqny pihlF iksy aiDafqmvfdI mq-mqFqr jF Drm-mjLhb bfry sF. asihnsLIlqf sfzy ivc
AuqnI hI bxI rihMdI hY. jLrf vI iksy nfl sfzf mqByd hovy, Auh afdmI bUrXvf, ipCFh-iKwcU,
ickn-hfritz aqy Kory hor kI-kI bx jFdf hY. lIzrF nUM asIN EvyN hI pUjx lg jFdy hF, ijvyN
pihlF pYgMbrF nUM pUjdy sF. swc nfloN sfnUM afpxf DVf ijLafdf ipafrf ho jFdf hY. jo afpxy DVy df hY,
Auh dosq, jo nhIN, Auh dusLmx. mfrksvfd sfnUM hAumYvfd qoN mukq hox leI pryrdf hY, pr asl
ivc asIN idno idn hMkfrI bxdy jFdy hF.
ieho hfl myrf huMdf jf irhf sI. pfrtI df mYNbr bxidaF sfr myry gux aOguxF ivc qbdIl hoxy
sLurU ho gey. afrt nUM mYN AuWkf hI rfjnIqI dy pwK qoN prKxf sLurU kr idwqf. ieptf nUM ieMj vyKxf sLurU
kr idwqf, ijvyN pfrtI dy ihwqF nUM sfDxf hI Aus df iek-mfqr afdrsL hovy. mYN iek inwkf ijhf
izktytr bxn lwg ipaf. pfrtI dy sfQIaF dI mdd nfl mYN afpxI koeI vI eIn mMnvf skdf sF. gYrpfrtI sfQI mYnUM afpxI slfh dyNdy, pr AuhnUM mMnxf jF nf mMnxf myrI mrjLI AuWqy inrBr sI. ieptf dy
dysL-Bgq qy smfjvfdI afdrsLF nfl ieptf dy hr mYNbr nUM ieqPfk sI, pr ies dy bfvjUd Auh
nftk-klf nUM inrf-purf pRfpygMzf bxfAuxf nhIN sn cfhuMdy. Auh nftk dy klfqimk qy rOck pihlU nUM
vI suafrnf cfhuMdy sn. pr ijhVf vI qknIk dI gwl AuTfAuNdf, mYN hwQ Do ky Auhdy mgr pY jFdf.
Pyr vI, Auh idn bVy hulfry vfly sn. sfnUM hr smyN mjLdUr-bsqIaF, cflF, qy glI-mhwilaF ivc
nftk Kyzx df cfa ciVHaf rihMdf. ies qrHF sfnUM bMbeI dy nfgirk jIvn nUM bhuq nyiVEN vyKx dy cMgy
mOky imly, ijnHF df agy jf ky iPlmF dy kMm ivc mYnUM bhuq lfB phuMicaf.
iek idn PnI-df ny jsits iPlm df iek pRfeIvyt sLo kIqf. mYN afpxf Auh murgy vflf klojLap vyiKaf. vyK ky ieMj lgf, ijvyN Cwq qoN pMj mx dI isl myry AuWpr af izwgI hovy. iblkul ijvyN iek
murdy df ichrf huMdf hY. myk-awp kfrn Auh hor vI Bwdf lwgf. mYnUM kRIJ afeI. kI myrI sLkl ieqnI hI
iBafnk hY? pr mYN bhuqI icMqf nf kIqI. PnI-df ny afpxy iekrfr anusfr mYnUM afpxI aglI iPlm,
dUr clo ivc ieh pRmuK ikrdfr dy idwqf sI. ieqnf hI nhIN, dwmo nUM vI lY ilaf sI. iPlm ivc vI
Auh myrI pqnI df rol kr rhI sI. kml kpUr Aus iPlm df hIro sI, qy nsIm (jUnIar) hIroien.
sfQI klfkfr sn afgf, sfhU, (iksLor sfhU df Cotf vIr), GosL (iek vicwqr pRikrqI df nOjvfn,
ijs dI mOq vI bVy vicwqr ZMg nfl hoeI), ky[ sI[ zy[ nUM nyiVEN vyKx qy imlx dI sfnUM apfr KusLI sI.
Auh vI dwmo nUM DIaF vFg ipafr krn lg pey sn.
ies iPlm dI sLUitMg ijLafdf krky afAUt-zor sI. GoV-bMdr roz AuWqy asIN ikqny hI idn
sfeIkl clfAuNdy iPry. sLft qoN pihlF, mYN vyiKaf, afgf sfzy nfl sfDfrn ZMg nfl gwlF kr irhf huMdf,
pr kYmrf cflU huMidaF hI AuhnUM ijvyN kuJ ho jFdf. ijvyN Aus Aupr koeI BUq svfr ho jFdf. bVIaF
qyjL-qyjL qy ajIb-ajIb hrkqF krn lwg jFdf. Auh mYnUM ieMj lgdf, ijvyN Auh jLbrdsqI mYnUM
afpxy nfl DUhI jf irhf hY, ijvyN Auhny myry Aupr koeI jfdU kr idwqf hY. jdoN vI Auhdy nfl myrf sLft
huMdf, mYnUM afpxf aMg-aMg iswQl huMdf qy suMgVdf prqIq huMdf. pr afgf dIaF hrkqF nUM mYN mUrKqf
BrI idKfvybfjLI kih ky mnoN ivsfr Cwzdf. Evr-aYkitMg krdf hY, mYN socdf. ihMdusqfnI iPlmF dI
ieho qF KrfbI hY. sfry Evr-aYkitMg krdy hn. pr jd sLft qoN bfad sfry Aus dIaF hrkqF Aupr
lot pot huMdy, qF mYnUM aMdry-aMdr iKwJ afAuNdI. qfrIP qF AuhnF nUM drasl myrI krnI cfhIdI sI,

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

jd ik mYN ieqnI kudrqI qy sMjmI aYkitMg kr irhf sF. anfVI aYktr dy ieho qF lwCx huMdy hn. Auh
sB kuJ glq kridaF vI socdf hY ik mYN sB kuJ TIk kr irhf hF. sLft qoN pihlF dy qy sLft vyly dy
afgf ivc Prk ieh sI ik Auh afpxy ikrdfr ivc dfKl ho jFdf sI. sLft Kqm huMidaF hI Auh
afpxI afqmf qoN ikrdfr nUM Auqfr ky Pyr afgf bx jFdf sI. qy mYnUM iehnF gwlF df ajy kyvl igafn
hI sI, aiBafisk anuBv nhIN. qy mYN jo kuJ kYmry agy kr irhf sF, Aus nUM aYkitMg df nF dyxf vI Aus
sLbd nfl Gor ainaF sI.
mYN vyiKaf hY ik aOrqF ivc aYkitMg dI pRiqBf mrdF nfloN ikqy ijLafdf huMdI hY. bfhU-bl dI Gft
aOrq nUM cilwqr nfl kMm sfrn Auqy mjbUr krdI hY. eys leI inwikaF huMidaF qoN nfrI-suBfa ivc
cMclqf aqy cplqf AuBr afAuNdI hY. sMgfAUpuxf mrd ivc ijLafdf huMdf hY. mYN dwmo nUM kYmry awgy
lfprvfhI nfl hwsidaF, gfAuNidaF, nwcidaF, twpidaF vyK ky kfPI hYrfn huMdf sF. ies ivc koeI sLwk
nhIN ik Aus df suBfa aYkitMg-klf dy bhuq ijLafdf anukUl sI.
qy Pyr, iek idn ipRQvI-QIeytr dy nftk, dIvfr df prdf AuWiTaf. pihly sLo ivc dwmo ipRQvI
jI qoN rqf ku Jwk ky kMm kr rhI sI. myk-ap vI bhuqf cMgf nhIN sI hoieaf. lflI ijLafdf mwl idwqI
geI sI. sLo dy Kfqmy Auqy mYN dwmo nUM myk-ap rUm ivc jf ky KUb hONslf idwqf qy inwzr ho ky kMm krn
leI pryiraf. myk-awp vI TIk krfieaf. awDy ku GMty ipCoN prdf dUjy sLo AWuqy AuWiTaf. dwmo ijvyN bdl
ky kuJ hor ho geI sI. ieh kihx ivc aiqkQnI nhIN ik Auhdy nfl bMbeI sLihr ivc qihlkf mwc
igaf. dIvfr nftk qy dwmo dy kMm dIaF DuMmF pY geIaF. aj qk ieqnI kfmXfbI iksy nftk nUM
imldI nhIN sI vyKI geI. itktF leI ieqnIaF lMmIaF lfeInF iksy isnymy awgy vI nhIN sn vyKIaF
geIaF.
dwmo stfr bx cuwkI sI. agly idn qoN hI iPlm-poRzIAUsrF ny sfzy Gr nUM Gyrf pf ilaf, jo sfzy
leI iek anoKI qy anikafsI hflq sI.
10
lVfeI dy jLmfny ivc AuWGy klfkfrF qy sMsQfvF nUM vI aMgryjLI srkfr iPlm bxfAux dy lfeIsYNs dy
CwzdI sI, qy jMg dI ihmfieq krn vfilaF nUM afrQk shfieqf vI. pr pRfpygYNzf iPlmF bxfAux qoN
pRozIAUsr Xrkdy sn, ikAuNik lok aijhIaF iPlmF psMd nhIN sn krdy. kyvl inAU QIeytrjL dI
ies qrHF dI iek iPlm, mfeI isstr hI kfmXfb hoeI sI, Auh vI sihgl dI aYkitMg dy shfry.
Audy sLMkr, sfDnf bos afid ny vI lfeIsYNs lY ky iPlmF bxfeIaF. iek lfeIsYNs rPIk anvr nUM
vI imilaf, ijs ny buwD Bgvfn dy jIvn Auqy aDfrq iek sfDfrn ijhf nirq-nft lMzn dy iek
QIeytr ivc pysL kIqf sI. EdoN Auh myry nfl bI[ bI[ sI[ ivc kMm krdf huMdf sI. rPIk dy lfeIsYNs
Auqy aKIr cyqn anMd nUM nIcf ngr bxfAux df mOkf iml igaf, pr ies sLrq Auqy ik hIro rPIk
Kud hovygf. mYnUM hIro bxfAux df sLOk cyqn nUM Cwzxf ipaf, qy dwmo iekwilaF ipkcr ivc kMm krn nUM
iqafr nf hoeI. ies leI hIroien leI cyqn lfhOroN iek nvIN lVkI ilafieaf, ijs df nF kfimnI
kOsLl sI. Auhny aYsf kmfl df aiBny kIqf ik iPlm rIlIjL hox qoN pihlF hI Aus dIaF DuMmF pY
geIaF.
eys dOr ivc ikRsLn cMdr ny vI afpxy nftk, srfey ky bfhr dy afDfr Auqy iPlm bxfeI. afp
hI Aus nUM zfierYkt vI kIqf. mhfn pRgqIvfdI kvI ivryNdr nfQ cwtopfiDafey dy kdmF ivc AuhnF dy
iek AupfsLk ny afjLfdI dI afdrsLk iPlm bxfAux leI afpxf sfrf srmfieaf Dr idqf.
ies qoN jLfihr huMdf hY ik iPlmI ieiqhfs dy Aus moV Auqy AuWc-pDrI iPlmF bxfAux leI shUlqF
dI koeI Gft nhIN sI. sgoN shUlqF awgy vD ky buDIvfnF nUM jwPy mfr rhIaF sn. jy suXogqf nfl AuhnF
nUM vriqaf jFdf, qF aj ihMdI iPlmF dI pwDr kuJ hor hoxI sI. pr nf qF AuhnF ny iPlmI mfiDam
dIaF ivsLysL loVF nUM smJx dI koisLsL kIqI, qy nf hI afpxy inwjI jIvn nUM iksy sMjm ivc rwiKaf.
AuhnF dI bxfeI hr iPlm ny lokF dIaF afsF Auqy pfxI Pyiraf. nf isrP ieh, sgoN afpxIaF
glqkfrIaF leI vI sfzy buDIvfn Auqny hI bdnfm hoey, ijqnf Auh afpxIaF ilKqF ivc iPlmI syTF

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

nUM krdy sn. ies kfrn ajkl jdoN vI mYN iksy nUM lokF dy nIvyN suafdF qy pRozIAUsrF dIaF jLfihl mMgF
nUM dosL dyNidaF vyKdf hF, qF myrf mn ros nfl Br jFdf hY, ikAuNik mYN sunihrI mOikaF nUM Bo dy Bfa
guafcidaF afpxI awKIN vyiKaf hY.
awbfs qy sfTy dI ihMmq nfl pIpljL QIeytr nUM vI iPlm bxfAux df lfeIsYNs iml igaf. eysy dy
Pl-srUp DrqI ky lfl iPlm vjUd ivc afeI, jo myry iPlmI jIvn df pihlf mhqwvpUrn qjrbf
sI.
DrqI ky lfl dI sfrI ivAuNq Kvfjf aihmd awbfs ny bxfeI sI. AuhI ies dy lyKk qy inrdysLk
sn. ieptf dy iqMn pRFiqk rMgmMc dy inrdysLkF nUM AuhnF df sihXogI mukrr kIqf igaf. Auh sn
bMgfl qoN sLMBU imqrf, mhfrfsLtr qoN bsMq gupqy, qy bMbeI qoN mYN.
bMgfl dy kfl bfry iqMn pusqkF sLfhkfr mMnIaF jFdIaF sn ibjon BwtfcfrIaF dy do nftk,
jLbfn-bMdI qy nbwfno aqy ikRsLn cMdr df kfivmeI nfvl, aMn-dfqf. iehnF iqMnF nUM ies iPlm
df aDfr bxfieaf igaf. pr jdoN awbfs ny icwqr-kQf df pihlf pfTFqr iqafr kIqf, qF bhuq sfry
sfQIaF nUM, Kfs kr mYnUM qy sLMBU imqrF nUM, sKq inrfsqf hoeI. ijMnf awbfs dy nftkF df mYN AuqsLfhI
pRsMLsk hF, AunHf hI Aus dIaF iPlmF df nukqfcIn vI. iPlm inrmfx dI jo pirBfsLf awbfs afpxy mn
ivc DfrI bYTf hY, Auh sLFqf rfm dI qkqIk vFg, asloN hI gYr-iPlmI, glq qy PrsUdf hY. awbfs
kQf-vsqU dy hr aMg nUM suBfvk ZMg nfl Ausfrn dI QF ctpty mkflmy, sUck alMkfr, qy bnfvtI
DmfikaF dy lflc ivc pY jFdf hY. ierfdy Aus dy bVy nyk qy agFh-vDU huMdy hn, pr nqIjy borIaq
pYdf krdy hn. drsLk Aus dIaF iPlmF ivc KuwBdf nhIN. Aus nUM ieMj mihsUs huMdf hY, ijvyN awbfs Dox
qoN PV Aus df mnorMjn krf irhf hovy. iksy nf iksy hwd qk ieh rog ihMdI iPlmF dy sfry inrmfqfvF
nUM cMbiVaf hoieaf hY. Auh Aus kucwjI mF vFgr hn, jo roNdy bfl nUM kyvl lur-lur kr ky qy Clkxy
vjf ky hI vrcfAuxf jfxdI hY. lokF nUM khfxI ivc, ibnF imrc msfly lfey, ikvyN kIl ky rwKIdf hY,
ieh jfc iehnF nUM ajy qk nhIN afeI. hflIvuz dy iPlmkfrF dI KfsIaq ieh hY ik Auh JUT nUM vI swc
bxf ky pysL kr skdy hn, pr sfzy hunrmMdf dy hwQ ivc swc vI JUT jfpx lg jFdf hY, ikAuNik jdoN
qIkr ieh cMgf ivKflf nf kr lYx, iehnF nUM qknIk df suafd hI nhIN afAuNdf.
awbfs ny afpxI soc dy afDfr Auqy skrIn-ply nhIN sI bxfieaf, sgoN prl bwk dI guwz arQ
qy stfeInbYk dI gryps afP rYQ qy hor Kory ikQoN-ikQoN dy msfly afny-bhfny GusyV Cwzy sn, ijvyN
ibjon BtfcfrjI qy ikRsLn cMdr dIaF rcnfvF Aupr pUrf ivsLvfs nf hovy. sfnUM Auh skrIn-ply ajIb
iKcVI ijhI jfipaf.
sSLBU imqrf qy mYN XQfrQvfdI qknIk df vDyry igafn rWKdy sF. bxIaF-bxfeIaF lIkF Auqy qurn
qoN sfnUM icV sI. pr iek gwl sfnUM vI BuwlI hoeI sI. Auh ieh ik bMgfl df kfl koeI mnorMjn df ivsLf
nhIN sI, qy iPlm ivc mnorMjn lokF dI pihlI mMg huMdI hY. awbfs shI rfh Auqy kdm putx qoN Xrk
irhf sI, qy asIN iek dI QF ds kdm iekwTy putxf cfhuMdy sF. jLrUrq sI iek dUjy dy idRsLtIkox nUM
DIrj nfl smJx dI aqy koeI sFJf idRsLtIkox Ausfrn dI, pr aijhf DIrj Aumr qy anuBv nfl
afAuNdf hY. pVHy hoey asIN hY sF, pr guVHy hoey nhIN sF. bihs krn dI QF asIN JgVdy sF. dUjy df idl
ijwqx dI QF asIN afpxI ijwq mMnvfAuxf cfhuMdy sF.
awbfs df dfavf sI ik Auh iPlmF nUM ibhqr jfxdf hY. sfnUM hYNkV sI ik asIN jnqf dy klfkfr
hF, ienklfbI hF, afpxy asUlF nfl by-iensfPI nhIN brdfsLq kr skdy. kimAUinst pfrtI dI
jQybMdI sfzI ipwT Auqy sI, ijs dy sihXog qoN ibnF iPlm df bxnf sMBv nhIN sI. so, asIN ikAuN nf
AuCl-AuCl ky awbfs nUM nkyl pfAuNdy!
DrqI ky lfl kyNdrI ieptf dI Xojnf sI, qy ies aMdr bMgflI klfkfrF df plVf sB qoN Bfrf sI.
kfl-pIVqF bfry AuhnF qoN cMgyrf mfrg-drsLn kOx kr skdf sI? pr musLkl ieh af bxI ik ihMdI
AuhnF ivcoN koeI vI cwj dI nhIN sI jfxdf. eys kfrn bihsF qy kMm dovyN amuwk isr-KpfeI dI sLkl
aKiqafr kr gey. ikqnf-ikqnf icr kYmrfmYn qy tYknIsIan hwQ Auqy hwQ Dr ky sfzy PYsilaF nUM
AuzIkdy. kdy awbfs kuVHdf klpdf stUzIE qoN bfhr dOV jFdf qy asIN ipCy-ipCy Aus nUM mnfAux qur
pYNdy, qy keI vfrI asIN ruws bYTdy qy Auh sfzy imMnqf-qrly krdf. sULitMg dy dOrfn ieho ijhy qmfsLy

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

afrQk idRsLtIkox qoN bVy mihMgy pYNdy hn, pr ies gwl df myry jhy sihXogI inrdysLkF nUM nf ielm
sI, nf iKafl. jy ies dy bfvjUd byVI aD-ivckfr nhIN zuwbI, qF ies df ieko-iek kfrn sI, ieptf
qy kimAUinst pfrtI df aidRsL zispiln, jo hr mYNbr nUM hwd ivc rKdf sI. iek pfsy ijwQy myrf
awbfs dIaF iPlmI gumrfhIaF df hor vI sKqI nfl aflocnf krn Auqy idl krdf hY, AuQy mYN Aus dI
aduwqI sihxsLIlqf qy dosq-prvrI dI dfd idwqy ibnF vI nhIN rih skdf. bMbeI ivc klfkfrF dI sP
ivc Klox jogI QF mYnUM awbfs dI imhrbfnI nfl nsIb hoeI sI, qy bdly ivc mYN kuwCV bih ky Aus dI
dfVHI puwt irhf sF. pr Pyr vI jxy ny sIa nhIN sI kIqI.
sfzI sLUitMg sRI sfAuNz stUzIE ivc huMdI sI. ies dy pRcflk, rjnI kFq pFzy kYmry dy pfrMgq
Ausqfd, qy AuhnF dy inwky vIr, cMdr kFq pFzy sfAUNz irkfrizMg ivc byimsfl mMny jFdy sn. ijs
iPlm dy gfixaF dI irkfrizMg cMdr kFq pFzy dy hwQoN qy sLUitMg sRI sfAUNz stUzIE ivc nf hoeI hovy,
Auh izs-tRIibAUtrF dIaF njLrF ivc nhIN sI cVHdI. khfxIkfrF, sMgIqkfrF, iPlm-stfrF,
pRozIAUsrF qy zfierYktrF df idnyN rfqIN AWuQy mylf lwgf rihMdf sI. ieqny vwzy stUzIE df sfzI grIbVI
ijhI sMsQf nUM jr lYxf awbfs dy hI rsUK df cmqkfr sI. sfnUM sdf idl ivc Khu ipaf rihMdf ik ikqy
sfzy inwq dy lVfeI-JgVy qy anfVIpuxy qoN qMg af ky stUzIE vfly sfzf ibsqrf-borIaf gol nf kr
dyx.
pr hOlI-hOlI sfnUM mihsUs hoieaf ik asIN nIvyN izwgx dI QF AuhnF dIaF njLrF ivc AuWcy AuT rhy
hF, ikAuNik sfzy JgVy sLKsI pwDr dy nhIN sn. AuhnF ivc sfry sfQIaF dI iPlm nUM ibhqr qoN ibhqr
bxfAux dI sDr lukI hoeI sI. hjLfr KuVBo-KuVBI hoeIey, pl Br bfad asIN Pyr vIrF vFg iek ho
jFdy sF. sfzI eykqf atuwt sI. afpxy tIcy Aupr puwjx leI asIN afpxf sB kuJ vfrnf cfhuMdy sF.
bMgfloN afeI sfrI dI sfrI tolI awbfs dy do kmiraF vfly PlYt ivc itkI hoeI sI. mYN qy dwmo vI keI
vfrI AuQy jf pnfh lYNdy, Kfs kr jdoN idny dUr clyN dI qy rfqIN DrqI ky lfl dI sLUitMg huMdI. rfq
dI sLUitMg df AudoN bVf irvfj sI. rfqIN sLUitMg krnI klfkfr dI vizafeI smiJaf jFdf sI. asIN iek
dPf cfr idn qy cfr rfqF nhIN sF suwqy. awbfs df prvfr ies pRkfr dI hPVf-dPVI ivc ikvyN smF
kwt irhf sI, anumfn krnf musLkl nhIN.
jdoN awDI qoN ijLafdf iPlm bx geI, qF stUzIE dy inwky jhy poRjYksLn QIeytr ivc Aus dy rwsL
ipRMt ivKfey gey. msLhUr iPlm zfierYktr, mhysL kOl vI cup cupIqy kol af bYTy. jdoN vyK ky bfhr
inkly, qF AuhnF df ichrf iek anoKy pRBfv nfl qmqmf irhf sI. kihx lgy, myrf iPlmF qoN
ivsLvfs AuWTdf jf irhf sI, qusF muMizaF ny ies nUM Pyr brkrfr kr idwqf ey. rfj kpUr vI Aus vyly
AuhnF kol KVf sI. ajy Auh iPlmF ivc klfkfr dI hYsIaq ivc nhIN sI Auqiraf, qy kydfr sLrmf
nfl shfiek lwigaf hoieaf sI. Aus ny vI BrpUr pRsMLsf kIqI.
sLfied DrqI ky lfl qoN pRBfvq ho ky hI mhysL kOl ny afp iek XQfrQvfdI iPlm arMB idwqI,
ijs df nF kfsLI nfQ sI. DrqI ky lfl dI hIroien iqRpqI BfduVI (hux iqRpqI imqRf) nUM AuhnF ies
dI muK aiBnyqrI bxfieaf, qy muK aiBnyqf rfj kpUr nUM. Auh vI bVI Xfdgfr iPlm sI.
sfzy ivcoN koeI vI motr ivc bYT ky stUzIE jfx vflf nhIN sI, Pyr vI rjnI kFq pFzy qoN lY ky Coty
qoN Coty krmcfrI qk sfzf bVf afdr krdy sn. sfzIaF PrmfiesLF Auh hor kMm Cz ky pUrIaF krdy
sn. asIN AuhnF dI ingfh ivc dysL-syvf df kMm kr rhy sF, mhfn sF. ivakqIvfd dy rogI iPlmI
mfhOl ivc sfzf afdrsLk smUhqfvfd ajIb KyVy iKlfrdf sI. ies df sbUq inwkIaF-inkIaF GtnfvF
qoN imldf sI, jo mYnUM kdy nhIN BulxgIaF.
iek rfq asIN khfxI dy kyNdrI pfqr, pRDfn mMzl dy klkwqy dIaF sVkF Auqy BuwK nfl isskissk ky pRfx Czx df sIn lY rhy sF, jo ies pRkfr sI: buwZy iksfn df srIr qyjL buKfr nfl kMb irhf
hY. Aus dI buwZI vhutI (AusLf syn gupqf), Aus df vzf lVkf (blrfj sfhxI), Cotf lVkf (anvr),
vzI nUMh (dmXMqI sfhxI), CotI nUMh (iqRpqI BfduVI) qy ipMz qy kuJ iek do hor bMdy AuhnUM GyrI bYTy
hn. bdhvfsI ivc buwZy iksfn nUM afpxIaF pYlIaF Xfd afAuNdIaF hn, Jony dIaF JUmdIaF PslF, qy
Auh afpxy puwqrF nUM dfqrIaF PV ky nwTx leI vMgfrdf hY. kfto, jor sy kfto, Auh hws-hws ky
kUkdf hY, ijvyN vwtF Auqy KVf ktfeI df njLfrf vyK irhf hovy. ikqnf Dfn, ikqnf bhuq-bhuq Dfn!

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

qy

Auh
mr
jFdf
hY.
PuwtpfQ qy sVk df sYWt stUzIE dy aMdr hI ligaf hoieaf sI. pihlF kYmrf dUr rK ky lFg sLft
ivc ieh sfrf idRsL iKwc ilaf igaf. ies leI iqMn cfr GMty lfeIitMg ivwc lwgy. pr aisstYNt
zfierYktr kYmrf izpfrtmYNt dI axgihlI kfrn PuwtpfQ AWuqy lgfey ibjlI dy KMiBaF dIaF lfeItF
axjgIaF rih geIaF. jdoN kYmrf cuwk ky buwZy iksfn dy klojL-ap Auqy ilafey, qF ies glqI df
igafn hoieaf. hux kI krIey? AudoN qk stUzIE dIaF sfrIaF lfeItF ihlfeIaF jf cukIaF sn. hnyrI
rfq ivc buwZy iksfn dy ichry Aupr cfnx pfAux df ieko iek bhfnf ibjlI dy KMBy dI lfeIt sI, jo
lFg sLft ivc axjgI rih geI sI.
sB iek dUjy df mUMh vyKx qy dosL dyx lwg gey. jy pihly sLft nUM dubfrf leIey, qF lfeIitMg leI
Pyr cfr GMty cfhIdy sn. ies qrHF pUrI isLPt hI brbfd ho jFdI.
acncyq lfeIitMg-ivBfg dy iek mjLdUr ny suJfa pysL kIqf. sLurU ivc iksfn dy klojL-ap nUM
bysLwk hnyHrf rwiKaf jfey. Pyr brVFdy dy ichry Aupr Jwt iksy dUroN afAuNdI motr df ilsLkfrf af pey.
ijAuN-ijAuN Auh afvysL ivc afey, ilsLkfrf qyjL huMdf jfey. Auhdy mridaF sfr sLft kwt kr ky Pyr iksy
hor aYNgl qoN ivKfieaf jfey ik ieDr iksfn df prvfr cIkF mfrdf Aus dI lfsL Aupr izwg pYNdf hY, qy
Ausy vyly iek cm-cmFdI motr, ijvyN AuhnF dI ibpqf Auqy hfsI AuzfAuNdI, aYn koloN dI ho ky lMG jFdI
hY.
eys qjvIjL nUM sux ky asIN skqy ivc af gey. awbfs, sLMBU, gupqy, mYN, kYmrfmYn kpfzIaf sB
asL-asL kr AuWTy. buDIvfnF dI kIqI iek glqI nUM iek axpVH mjLdUr ny mhfn klf ivc bdl idwqf.
DrqI ky lfl df sMgIq rvI sLMkr ny idwqf sI. Auprokq sIn dy ipCokV Auhny kyvl iek bMsrI
dI avfjL BrI, ijvyN mrn qoN bfad iksfn dI rUh motr dy AuqoN dI ho ky scmuc afpxy KyqF vl AuWz
geI hovy. ieMj ieh sfzI iPlm df iek aiqaMq ihrdy-vyDk sIn bx igaf.
aqy ieh iek aYsy vrg dy afdmI dI dyx sI, ijs dI sLUitMg vyly iksy sPYd-posL nfl gl krn
qk dI ihMmq nhIN pYNdI, slfh-msLvrf dyxf qF vwK irhf. bkOl-sLKsy hm BI mUMh myN jLbfn rKqy
hYN, kfsL pUCo ik mudaf ikaf hY.
sfzy XUint ivc JUTI sLfn qy pYsy dI hYNkV df aBfv vyK ky hI Aus mjLdUr nUM mUMh KolHx df jyrf
hoieaf sI. swc qF ieh hY ik prolqfrI sUJ-bUJ rKx vfly mjLdUr sfzI iPlm nUM afpxI hI igxn lg
pey sn. kimAUinst pfrtI, tryz XunIanF, qy iksfn-sBf dI ihdfieq hyT sYNkVy iksfn, mjLdUr,
qIvINaF, mrd qy bwcy inwky-inwky pfrt krn leI iblf-muafvjLf aMdrUnI qy bYrUnI sLUitMg ivc sLfml
huMdy sn. bMgflI iksfnF dy ipMz Cz ky sLihr vl pRvfs krn dy sIn ivc hjLfrF iksfnF ny Bfg ilaf
sI svyry cfr vjy qoN ieptf dIaF bMgflx kuVIaF ny pyNzU mrfTxf nUM bMgflI ZMg nfl DoqI bMnHxf
isKfAuxf sLurU kr idwqf sI. cfr idn qk kfpVny ipMz dy iksfnF ny nf kyvl sfnUM pYlIaF ivc AUDm
mcfAux dI CuwtI idwqI rwKI, sgoN pRfhuixaF vFg Kuafieaf ipafieaf vI.
pr aPsos, ijhVIaF afsF ieptf dy afm mYNbrF ny ies iPlmI Xojnf Aupr lfeIaF hoeIaF sn,
afgUaF dI nfieqPfkI kfrn imwtI ivc iml geIaF. aMdry-aMdr sfzy Byd-Bfv iqwKy huMdy cly gey.
mOkf-qfVUaF ny afpxy suafrQ iswD krn leI afgUaF duafly DVy bMnHxy sLurU kr idqy. Coty-moty iPlmI
kMm vI hjLfrF ruipaF df rojL lYx-dyx huMdf hY. Auh vI keI sfQIaF dI ieKlfkI pwDr nUM zygx df
kfrn bixaF. ijs kMm nUM ieqny cfa nfl sLurU kIqf igaf sI, Auh aMq iek vbfl bx ky rih igaf.
CyqI-CyqI aYkitMg mukMml kr ky awbfs lfhOr clf igaf, ijQy AuhnUM hor iek iPlm df kFtrYkt iml
igaf. ipCy DrqI ky lfl zwibaF ivc peI lfvfrs ruldI rhI. iksy nUM nhIN sI pqf ik Aus df kI
krnf hY.
aMq, ijs idn Auh rIlIjL hoeI, Ausy idn sLihr ivc iPrkU Psfd iCV pey. kriPAU lg igaf.
iPlm bxfAuxf vI Psl AugfAux vFg iksmq nfl jUaf Kyzx vflI gwl hY. iksy vI pVfa Auqy, qy iksy
vI kfrn iqMn kfxy ho skdy hn. Psfd qF bhuq idn nf rhy, pr lokF ivc sihm bixaf irhf, qy
isnymf hfl KflI pey rhy. Aus aTvfVy rIlIjL hoeIaF sfrIaF iPlmF afp-muhfr PylH ho geIaF.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

pr vpfrk nfkfmXfbI dy bfvjUd DrqI ky lfl klf dy pwK qoN nfkfmXfb iPlm nhIN sI. ijs ny
Aus nUM vyiKaf hY, AuhI qfrIP krdf hY. dysL qoN ikqy vD ibdysLF ivc Aus dI kdr hoeI. ieMglYNz dI
msLhU r pusqk-mflf, pYngivn ny afpxy iek aMk ivc AuhnUM iPlm-ieiqhfs dI iek aihm iPlm
mMinaF. sfry sovIaq XunIan ivc Aus iPlm dI bfkfiedf numfiesL hoeI, qy keI dysLF ny afpxIaF
iPlm-lfiebryrIaF ivc AuhnUM QF idqI. inrsMdyh DrqI ky lfl ivc KfmIaF dI Brmfr sI, pr keI
KUbIaF vI aYsIaF sn, jo iPlmF ivc Gwt ikqy vyKx ivc afAuNdIaF hn. ijs vzy pYmfny Auqy iksfnF
mjLdUrF ny Aus ivc inrsuafrQ ho ky ihwsf pfieaf sI, Auhny vzy qoN vzy prozIAUsr nUM vI dMdf ivc
AuNglIaF pfAux Auqy mjbUr kr idqf sI. iPlm dy hr idRsL ivcoN sicafeI, idafnqdfrI qy mnuwKI
Bfvnf AuGV rhI sI. iek pRozIAUsr ny iPlm vyK ky mYnUM ikhf sI, qusF qF XQfrQvfd ivc rUsIaF nUM
vI mfq kr Cwizaf ey!
ibml rfey ny do ibwGf jLmIn qy siqafjIq rfey ny pQyr pFcflI ivc EhI rfh PiVaf, ijs dy
kMzy DrqI ky lfl ny sfP kIqy sn. pr aPsos, awbfs ny afp Auh rfh Cwz idqf. Aus ipCoN awbfs ny
ikqnIaF hI hor iPlmF bxfeIaF, pr Gt-vD hI iksy ivcoN DrqI ky lfl vflI vfsLnf afeI hY, qy
nf hI Aus pihlI iPlm ijqnf jws awbfs ny Pyr iksy iPlm ivcoN Kwitaf hY.
ijs hwd qk asIN iml ky qury, DrqI ky lfl iek kfmXfb pRXog sI. jo sfzy aMdr DIrj huMdf,
inrmfxqf huMdI, iek-dUjy pRqI snmfn huMdf, swcI sihXogqf df igafn huMdf qF asIN DrqI ky lfl nUM
iek sLfhkfr iPlm hI nhIN sF bxf skdy, sgoN iek aYsI sMsQf vI kfiem kr skdy sF, jo dysLkilafx leI iPlmF bxfAuNdI clI jFdI. pr ieh sfzy nsIbF ivc nhIN sI iliKaf.
11
DrqI ky lfl bxn qIkr sfzy pirvfrk jIvn df nksLf iblkul bdl cuikaf sI. kdy asIN
ds-ds dy notF nUM dIdy pfV-pfV ky vyKdy huMdy sF, qy hux sO-sO dy notF dIaF dwQIaF kyvl muitafeI
vyK ky BFp Czdy sF. vDyrI kmfeI dwmo dI sI, pr AuhnUM nf pYsy jmHF krn df sLOk sI, nf afpxy suwK
arfm df iKafl. bygm pfrf, nUr jhfn, bybI nsIm Auhdy hfx dIaF aYktrYsF sn, qy AuhnF nfl Aus
dI cMgI dosqI vI sI. Auh sB vwzIaF-vwzIaF motrF ivc AuzdIaF-iPrdIaF, pr dwmo leI bws qy
ryl-gwzI dI svfrI hI kfPI sI. Kwdr df icwtf sUt Aus df pihrfvf sI. Gr clfAux jogy loVINdy pYsy
rwK ky bfkI sB Auh dysL dy kMmF nUM Bytf kr afAuNdI.
EdoN dysL dy kMmF dy josL vI qF bQyry sn. iPjLf ivc juafr-Bftf ijhf afieaf hoieaf sI. Auh rfq
mYnUM nhIN BuldI, jdoN nyqf jI dy smrQkF ny guwsf Kf ky hjLfrF dI qfdfd ivc kimAUinst pfrtI dy
kyNdr Aupr hmlf kr idwqf sI. iemfrq ivc kyvl swT-swqr bMdy sn, ijnHF ivc coKI sMiKaf aOrqFbwicaF dI sI. bVf iBafnk sfkf sI Auh. iemfrq dIaF pOVIaF kfmryzF dy lhU nfl rMgIaF geIaF
sn. myrI afpxI busL-sLrt qy pqlUn lhU nfl qr-bqwr sI, qy jnUMnI jhI hflfq ivc mYN kUkdf
iPrdf sF, GbrfE nhIN, kfmryz ieh myrf lhU nhIN! kfPI icr mYnUM swcmuwc iehI XkIn irhf ik KUn
hornF sfQIaF df hY, ijnHF nUM mYN shfrf dy ky Aupr vflI mMjLl qy ilaf irhf sF. mgroN pqf cwilaf ik
Aus ivwc kuJ ihwsf myrf afpxf vI sI. iek pwQr myry isr Auqy vwjf sI, ijs df inwkf ijhf ctfk, iek
vz-muwlI sugfq vFg, totxI dy aYn ivckfr hflF vI suBfiemfn hY.
Pyr, Xfd afAuNdI hY, jhfjLIaF dI bgfvq! Auh vI iek smF sI. sfrf bMbeI sLihr, kI ihMdU, kI
muslmfn qy kI pfrsI, iekmuWT ho ky goiraF qy tuwt ipaf sI. sgoN bhfdrI dy kfrnfimaF dIaF KbrF
muslmfnF dy ielfikaF ivcoN af rhIaF sn. Gr-Gr Auqy kFgrs, lIg, qy kimAUinst pfrtI dy JMzy
lihrf rhy sn bfgI jhfjLIaF dI rIso-rIsI. trwkF Auqy cVHy hoey gory ibnf sUcnf idwqy, dihsLq
PYlfAux leI, rfh-jFidaF Aupr srIr dy aMdr Pwtx vflIaF zm zm golIaF clf ky lMG jFdy sn.
pr jnqf dy AuqsLfh df kI afK! eyDr golI cldI, AuDr sVkF Auqy Pyr afvfjfeI sLurU ho jFdI, ijvyN
kuJ hoieaf eI nhIN sI. myry nfl qurdf aFDrf df iek kfmryz AuCl-AuCl ky aMgryjLI ivc ieko gwl
duhrfeI jFdf sI, pIpl afr ien id strIts, kfmryz, ids iejL ey rYvolXUsLtrI iscueysLn! (lok
sVkF Auqy afey hoey hn kfmryz, ieh ienklfbI pirsiQqI hY.) acncyq ibjlI dI rPqfr nfl lokIN

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

nwTx lg pey. myrf sfQI qy mYN iek dukfn dy QVy hyT vV gey sF. bMbeI dy lok vI ajIb hn. bfrsL dy
mOsm ivc JVI pYx qoN ibMd ku pihlF iesy qrHF nwT ky pnfh lYNdy hn. Kory Ausy aiBafs qoN AuhnF nUM
sUh lg geI sI ik golI cwlx vflI hY. sfzy lukx dI dyr sI ik qV qV golI cwl peI. Pyr ibMd ku
bfad ruk vI geI sI, bfrsL vI bMbeI ievyN hI ruk jFdI hY. do dukfnF Cz ky aglI dukfn dy QVy hyTF,
sfzy vFg hI, iek kfilj dI kuVI ny pnfh leI hoeI sI. Kory ikqnIaF golIaF AuhnUM iekwTIaF ivnH
geIaF. Auh AuWQy hI peI-peI Kqm ho geI. asIN lfsL nUM cuk ky igrnI kfmgfr XunIan dy dPqr lY
gey. AuQy rylvy mjLdUrF dy afgUaF dIaF grm-grm bihsF ho rhIaF sn ik ryl dIaF ptVIaF puwtIaF
jfx ik nf.
BfvyN TIk BfvyN glq, mYN bfr-bfr iehI socdf hF ik jy Aus vyly sfzy lIzrF ny jnqf df sfQ nf
Cwizaf huMdf, aMgryjLF nfl smJOqf krn dI QF bgfvq dI agvfeI kIqI huMdI, qF aMgryjLF df qMbU Ausy
mOky Auqy AuKV jfxf sI. ienklfbI jjLbf AudoN aKIr AuWqy pwuijaf hoieaf sI. jhfjLIaF dI ihmfieq
ivc hvfeI POj dy ihMdusqfnI dsiqaF ny vI hVqfl kr idwqI sI. bMbeI dI puls vI ivtr geI. nyqf
jI dI afjLfd-ihMd Poj dIaF lIhF Auqy qur ky srkfrI PojF dI bgfvqI prcm cuwk lYxf vI koeI acMBy
dI gwl nhIN sI. Pyr nf dysL df btvfrf huMdf, qy nf hI purfxI irsLvqKor nOkr-sLfhI df ZFcf slfmq
rihMdf, ijs ny aj jnqf df nwk ivc dm kIqf hoieaf hY.
pr lIzrF ny jnqf df sfQ Cwz idwqf, qy aMgryjL dI kwC ivc jf bYTy. ies gwl leI gFDI jI nUM
dosL dyxf vfjb nhIN, ikAuNik Auh qF sdf qoN aihMsf nUM afpxf prm-Drm qy jIvn-isDFq mMndy afey
sn, ijs nUM Auh iksy hflq ivc iqafg nhIN sn skdy. iek vfr nhIN, keI vfr Auh kFgrs awgy
bynqI kr cuwky sn ik AuhnF nUM rfjnIqk agvfeI qoN subkdosL kr idwqf jfvy, pr nihrU smyq sfry
kFgrsI lIzrF nUM gFDI jI dy kMDfVy cVHn dI afdq pY cuwkI sI. afpxy dm Auqy koeI PYslf krnf Auh
jfxdy hI nhIN sn. jy dUr-drsLI nihrU hI vyK lYNdf ik ienklfb dy hVH nUM TwlH pfAux dy nqIjy ikqny
iBafnk inklxgy, ijvyN ik bfad ivc Auhny afp kbUl kIqf, qF sLfied mYdfn ivc kuwd pYNdf. Auh
afdmI inwzr sI. pr Aus vyly qF Aus dI ienklfbI cyqnf ny vI awKF mIt leIaF sn. nyqf jI df
iKafl afAuNdf hY. kfsL, Auh ijLMdf huMdy! eysy GVI dI AuzIk leI qF Auh afpxI afqmf qIkr igrvI
rwK ky jrmn PfisLstF qy jfpfnIaF nfl jf rly sn. AuhnF nhIN sI twlxf.
pr insicq kuJ vI nhIN ikhf jf skdf. sfzy dysL dI sfrI rfjnIqk lIzrisLp amIr qbky dI
pYdfvfr rhI hY, qy ienklfb nUM qoV pucfAux dI qFG kyvl imhnqkwsL qbky nUM huMdI hY.
mjLdUrF iksfnF dI sB qoN aihm jQybMdI Aus vyly kimAuinst pfrtI sI. pr Aus vyly Auh vI
kFgrs qy lIg dI ipClwg bx ky rih geI, hflF ik awgy vD ky AuhnF dovF pfrtIaF qoN lIzrI Koh
lYx df Auh bysL-kImq mOkf sI. pr ho skdf hY ieh jUey df dfa Kyzx vflI gwl huMdI. kimAUinst
pfrtI dI sLkqI sfry dysL ivc iek-sfr nhIN sI, qy jMg dI ihmfieq krn krky Aus AWupr pihlF hI
dysL-DrohI hox df lFCn lwgf hoieaf sI. ho skdf hY ik Aus dI gwl mMnx dI QF jnqf AultI Ausy nUM
hI pY jFdI. pr Ausy mfqrf ivc ikhf jf skdf hY ik aMgryjLF nfl lohf lY ky pfrtI dysL-DrohI hox dy
lFCn qoN sdf leI mukq ho jFdI. iehnF gwlF df inrxf ieiqhfs hI krygf.
srdfr vwlB BfeI ptyl qy kfiedy afjLm muhMmd alI ijnHf dovyN iml ky bfgI jhfjLIaF qoN hiQafr
sutvfAux leI bhuVy. aOKy vyly kMm afAux dy Aupkfr bdly aMgryjLI srkfr ny AuhnF nUM afps ivc hI
lVf idwqf. ijhVf ienklfbI hVH aMgryjLI sfmrfj dy lhU df ipafsf ho igaf. ijs bFdr nUM iksy vyly
nwTx leI rfh nhIN sI lwBdf, AuhI lVdIaF ibwlIaF df munsP bx ky bih igaf. vyKidaF-vyKidaF
ienklfbI lVfeIaF iPrkU PsfdF ivc qbdIl ho geIaF.
jdoN vwzy-vwzy isafsqdfn, blik gFDI vI BMbl-BuisaF ivc pey hoey sn, qF Blf asIN kwl dy
Cokry ikhVy bfg dI mUlI sF? sfnUM kI pqf ik kI ho irhf sI qy ikAuN ho irhf sI. jo vI ho irhf sI,
sfzf jvfnI df josL Aus ivc kuwd pYx leI bykrfr sI. qUPfnF ivc peI jIvn-iksLqI tuwt vI skdI
sI, zuwb vI skdI sI, ies gwl df sfnUM nf pqf sI, nf prvfh.
afpxI QF iek iPlm-stfr df jIvn vI inwky-moty qUPfn qoN Gt nhIN huMdf. sfzf Gr AuhnIN idnIN
iek pfsy kfmryzF df kYNp, qy dUjy pfsy iPlmI adfkfrF, pRozIAUsrF, pwqrkfrF, Poto grfPrF qy AuhnF

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

dy afly-duafly GuMmx vfilaF df afrkrsLx kyNdr bixaf hoieaf sI. eys hPVf-dPVI qoN aFZIguaFZI vI prysLfn sn, qy myry inwky inwky bwicaF Auqy vI burf asr pY irhf sI. pr sfnUM koeI isafxf
bMdf rfh pfAux vflf nhIN sI. surwiKaq krn vflf koeI vz-vzyrf nhIN sI sfzy nyVy. (jy huMdf vI qF
asF AuhdI suxnI ikQy sI?) bMbeI sLihr df hr afdmI afpxI dunIaF ivc guaficaf rihMdf hY. iek
guaFZI nUM dUjy dI Kbr nhIN huMdI. vzy sLihrF df dsqUr hr QF iehI hY, ik asIN lMzn dy qjrby qoN
jfx gey sF. pr lMzn qy bMbeI df bVf Prk sI. lMzn ivc hr iksm dI srb-jink sLihrI shUlq
inrivGn qy inriblm muXwsr hY. afvfjfeI dy cMgy qoN cMgy sfDn, cMgI Kurfk, sfP-suQrf rihxsihx, ivny-pUrn slUk, cwpy-cwpy qy hspqfl, idny rfqIN musqYd nfgirk syvf-ivBfg, sLrIP pulIs,
sVkF Auqy QF QF pbilk tYlIPon. ies dy ivprIq bMbeI ivc vwzy sLihr vflIaF ivKmqfvF qF sfrIaF
mOjUd hn, pr shUlqF nf hox brfbr sn. inwkI ijhI durGtnf awK dy Por ivc duKFq df rUp Dfrn
kr jFdI sI qy iehI sfzy nfl hoxf iliKaf sI.
AuWGy amIr GrF dy lok vI sfzy nfl dosqIaF pfAux leI qrlomwCI sn. iPlm-stfr nfl AuWTx
bYTx ivc AuhnF df mfx vDdf sI. jdoN AuhnF dIaF hoCIaF ijhIaF pfrtIaF qoN ivrkq ho ky asIN kMnI
kqrfAuNdy, Auh ieptf jF kimAUinst pfrtI nUM cMdf dy ky llcf Cwzdy. aYktr qy Kfs kr ky aYktrYs
bUjrvf smfj leI iek iKzOxf hY, ies hkIkq df sfnUM AuWkf igafn nhIN sI. aYktrYs nUM idwqy jFdy
mfx ivc bhuq sfrf aMsL iqRskfr df vI huMdf hY, ieh vI mYnUM nhIN sI pqf. hF, iek vfrI jdoN aKbfr
ivc piVHaf ik rys ivc dOVn vflIaF GoVIaF dy nF bygm pfrf, nrigs, dmXMqI rKy gey hn, qF mYnUM
bVf guwsf ciVHaf sI.
myrf krqwv sI ik Aus vyly afpxI pqnI dI Zfl bxdf. Aus dy klfqimk jIvn dI kdr krdf,
rwiKaf krdf. AuhnUM PjLUl JmyilaF qoN bcfAuNdf, pirvfrk jIvn dIaF ijLMmyvfrIaF afpxy AuWpr lYNdf.
pr myrI sMkIrn cyqnf qF aMdry aMdr dwmo dI sLuhrq qy kfmXfbI qoN Kfr KfdI sI. Auh stUzIE qoN
QwkI-tuwtI afAuNdI, mYN Aus nfl ieMj slUk krdf, ijvyN Auh koeI ksUr krky afeI hovy. Aus qoN Jwt
GrylU kMmF ivc juwtx dI afs krdf, jo myrI ingfh ivc Aus df aslI kMm sI. afpxI vizafeI df
ivKflf krn leI mYN ieptf qy pfrtI dy byloVy ruJyvyN vI shyV lYNdf. mYN mrd sF. ijnHF sMskfrF ivc mYN
pilaf sF, AuhnF ivc mrd hr hflq ivc AuWcf hY. qy ijnHF ivc sMskfrF ivc dwmo plI sI, AuhnF
anusfr pqI-prfiexqf qIvIN df pihlf PrjL hY. pr Auh ivcfrI iKVy mwQy afpxI smrQf qoN bfhry
Bfr sihMdI geI. iehnF gwlF nUM Xfd kr ky myry idl ivc cIsF AuWTdIaF hn. dwmo iek anmol hIrf
sI, jo Aus dy mfipaF ny iek by-kdry qy nf-sLukry iensfn dy hvfly kr Cwizaf sI. iek JwKV ijhf
Juilaf rihMdf sfzy afly-duafly.
sLRI sfAUNz stUzIE ivc DrqI ky lfl qoN bfad sfzI guVIaf nF dI iek ipkcr bxI. Aus dy
inrmfqf rjnI kFq pFzy afp sn, qy inrdysLk acXuq rfE rfnfzy, ijnHF mgroN iPlmF iqafg ky
irhf-sLudf kYdIaF nUM vsfAux dy kMm ivc afpxf jIvn arpx kr idwqf. Auh bVy Aucy drjy dy ivdvfn
qy ieKlfk vfly afdmI sn. guVIaf df kQfnk AuhnF iebsn dy msLhUr zrfmy, zfls hfAUs dy
afDfr qy iqafr kIqf sI. dwmo qy mYN Aus ivc muwK-pfqr Kyz rhy sF.
iek idn iek gIq iPlmfieaf jf irhf sI. dwmo bgIcy ivc bYT ky gfAuNdI hY:
afj myry mn myN cFdnI smf geI.
aqy mYN kol bih ky suxdf hF.
sLft dI lfeIitMg ho rhI sI. QoVI dyr bfhr hvf ivc Klox leI asIN inkl afey rjnI kFq,
dwmo qy mYN. Ausy vyly iek vwzI sfrI motr af ky rukI, ijs ivcoN iek afdmI ny shfrf dy ky ky[ aYl[
sihgl nUM Auqfiraf. kI ieh AuhI sihgl sI, ijs nUM asF Cy sfl pihlF klkwqy prYjLIzYNt iPlm
dy sYWt qy TTolIaF krdy vyiKaf sI? awKF nUM XkIn nhIN sI af irhf. sihgl dy sfry vfl icwty ho cuwky
sn. awKF Auqy kflI aYnk cfVHI hoeI sI, pr ieMj lgdf sI ijvyN njLr jvfb dy cuwkI hY. icwty mlml dy
kuVqy qy cUVIdfr pjfmy ivcoN Aus df ipMjr hor vI AuGiVaf hoieaf sI. ieMj lVKVf irhf sI, ijvyN kuJ
idnF df mihmfn hovy. ajy qF Aus dI jvfnI df isKr dupihrf sI. ieh kI ho igaf AuhnUM? ikhVf rog
Kf igaf AuhnUM aMdr-aMdr? ikhVf rfKsL ingl igaf Aus dIaF rOxkF nUM?

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

sihgl nUM bfhoN PV ky Auh ivakqI sfzy kol lY afieaf. asF vI agy vD ky suafgq kIqf.
sihgl sfhb, hux kYsI qbIaq hY afp dI? rjnI kFq ny aMgryjLI ivc ikhf. pr sihgl nUM
ijvyN kuJ suxfeI nhIN idqf. rjnI kFq ny mOky nUM sFBidaF AucyrI afvfjL ivc ikhf, afE, quhfzf
dmXMqI sfhxI nfl quafrP krfvF, ijs ny ieMzstrI ivc pYr rwKidaF hI ieqnI sLuhrq hfsl kr
leI hY. aj Auh iek gIq iPlmf rhI hY.
gIq? sihgl Jt cONk ipaf. Aus df mUMh AuqFh cuwikaf igaf, ijvyN dUroN Aus nUM iksy bulfieaf
hovy, jF Xfd ivcoN iksy gIq dy bol muV afey hox. kfPI icr Auh AuvyN hI KVf irhf, ijvyN hOlI hOlI Aus
df mn sfzy vl vfps afAux dI koisLsL kr irhf hovy. Aus dy ichry Auqy iek muskxI PuwtI. Auhny dwmo
nUM afpxy kol iKwc ilaf, qy ipafr nfl Aus dy isr qy hwQ Pyrn lg ipaf. Pyr aMgryjLI ivc ikhf,
ey sFg? go aYNz isMG mfeI zIar cfeIlz, dyarf iejL niQMg ien ids vrz lfeIk ey sFg! (gIq?
jf, gf myrI bwcI, ies dunIaF ivc gIq jhI hor koeI cIjL nhIN!)
dwmo dIaF awKF ivcoN hMJU Puwt pey, qy jjLbfq bykfbU hox qoN pihlF Auh stUzIE aMdr nwT geI.
Aus idn ikqnf icr Aus qoN kMm nf ho sikaf. anigxq lokF vFg Aus dy Bfvuk jIvn dI nsnfVI ivc vI sihgl smfieaf hoieaf sI. Auh roNdI jFdI qy muV-muV kihMdI, blrfj, kI sihgl mr
jfeygf? kI AuhnUM bcfAux df koeI Aupfa nhIN ho skdf? kI asIN soc vI skdy hF ik iek idn dunIaF
ivc sihgl nhIN hovygf?
aqy ikqfb df sPf prqx ijqnI dyr ipwCoN nf dunIaF ivc sihgl sI, nf dwmo. dovyN afpxf afpxf
ipMjrf lY ky AuWz gey sn. qy mYN AuhnF qoN KflI dunIaF dI klpnf hI nhIN sF kr irhf, Aus ivc sfh lY
irhf sF, Aus dIaF kOVIaF Cohf nfl tkrf irhf sF.
27 aprYl 1947 nUM dwmo dI imRqU hoeI. 15 agsq 1947 nUM pMjfb tuwikaf igaf. sfzf sfrf
prvfr ipMzIEN AuWjV ky QF-QF ibKr igaf. myrf qfsL df Gr Zih ky ZyrI ho igaf.

d Ujf Bfg:
1
dwmo dI imRqU ipCoN mYN bwicaF nUM lY ky ipMzI clf igaf pr AuWQy ijvyN mOq dI koeI kdr-kImq hI
nhIN sI rih geI. afly-duafly ipMzF `c ihMdUaF-iswKF dy iBafnk kqlfm ho rhy sn. BIsLm AudoN
kFgrs kmytI df skwqr sI, qy ipMzo-ipMz GuMm-iPr ky vfrdfqF dI irport iqafr kr irhf sI. Auhny
iek KUh bfry dwisaf, ijs ivc sYNkVy qIvINaF ny afpxI iewjLq bcfAux leI Cfl mfr ky afqm-hwiqaf
kIqI sI. ikqnIaF afpxy bwicaF nUM vI nfl lY moeIaF sn.
rfvlipMzI sLihr ivc kimAUinst pfrtI dI amn-muihMm jLorF AuWqy sI. kfmryz kFgrs qy lIg
dovF nUM afps ivc smJOqf krn qy aMgryjLF nfl zwt ky lVn leI vMgfrdy sn. ieh vMgfr jnqf dy
idlF ivc AuBrdI sI, pr hux aMgryjL pRsiQqI Aupr pUrI qrHF hfvI ho cuwky sn, qy ihMdusqfnIaF nUM
mn-cfhy nfc ncf rhy sn.
myry sfQI kfmryzF dI afpf-vfrU syvf ny myrf idl ijwq ilaf, qy mYN vI AuhnF dy kMm ivc rl ky
afpxy jLfqI duK nUM BulfAux dI koisLsL krn lwg ipaf. ary ab Bfgo lMzn jfE, ab nf gfVI
cly, afey qIn mdfrI qy pRym Dvn dy ilKy ikqny hI hor lok-pRIa ieptf-gIq mYnUM kMT sn. mYN
Auh gIq gfAuNdf, BIV iekwTI krdf, qy Pyr kfmryz qkrIrF krdy.
kfmryzF nUM sB qoN ijLafdf Brosf afpxI mjLdUr jmfq AuWpr sI. Auh cfhuMdy sn ik PsfdF qoN
mjLdUrF dIaF bsqIaF surwiKaq rihx. nf kyvl ieh, sgoN agy vD ky mjLdUr sfry sLihr dI rwiKaf
krn.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

sLhId Bgq isMG dy sfQI, sLRI DnvMqrI vI eysy kMm leI ipMzI qsLrIP ilafey. AuhnF dIaF mIitMgF
ivc gfxf vI myry ijLMmyN lwg igaf. meI mhIny dI grmI sI, pr Aus mhfn mnuwK nUM afpxf suwK afrfm
kI, Kfxf-pIxf qwk Bwuilaf hoieaf sI. sfeIklF PV ky asIN sfrf-sfrf idn cwkr kwtdy rihMdy. cMgf
Kfsf gwveIaf bx igaf sF mYN AudoN.
iek vfrI asIN atk afiel kMpnI dy mjLdUrF dI mIitMg lYx leI sLihroN bfrHF ku mIl dUr jf
inkly. iek bMd kmry ivc pfrtI dy mYNbrF qy hmdrdF dI mIitMg hoeI. kfmryz DnvMqrI nUM qfVnf
kIqI geI ik Auh ies by-prvfhI nfl afpxI qy myrI jfn Kqry ivc pfAuxf Cwz dyx. ipMzF ivc
muslmfnF nUM lgfqfr iesLiqafl idwqf jf irhf sI. ies kMm ivc hkUmq dy aiDkfrIaF df vI hwQ sI
AuQy KuwlHI mIitMg krn df svfl hI pYdf nf hoieaf. kuJ iek mjLdUr (atk afiel kMpnI dy sfry
mjLdUr muslmfn sn) sfeIklF Auqy svfr ho ky sfnUM sLihr dIaF hwdF qIkr vfps Cwz afey.
hMgfmI GtnfvF dy vfvroly ivc Pisaf hoieaf vI mYN AuhnF dy mhwqv nUM smJn qoN asmrQ sF.
lYinn dI AudoN mY iek vI ikqfb nhIN sI pVHI hoeI. mfrksvfdI igafn ivakqI nUM aflf-duaflf
smJx qy bdlx dI jfc isKf dyNdf hY. pr mYN Auh jfc ajy nhIN sI iswKI. eys leI GtnfvF AuWpr
afpxIaF KfihsLF df hI mulMmf cfVHdf rihMdf sF, jo ik miDam vrg dy nOjvfnF dI afm kmjLorI hY.
myry ipqf jI ijLafdf anuBvI sn. AuhnF nUM ivsLvfs ho igaf sI ik pfiksqfn bxn mgroN ihMdUaF df
AuWQy rihxf asMBv ho jfeygf. AuhnF nUM luiDafixEN iek muslmfn imwqr dIaF jLmIn jfiedfd bfry
bfr bfr icwTIaF afAuNdIaF sn, pr ipqf jI myrI qy BIsLm dI slfh ley ibnF koeI kdm nhIN sn
cuwkxf cfhuMdy. asIN AunF dy sfry aMdyisLaF nUM hfsy ivc Auzf Czdy. asIN afKdy, Blf luiDafxy vrgy
kohjy nF vflf sLihr vI kdy rihx dy kfibl ho skdf hY? Auh vI agoN hws Czdy. mYN hYrfn huMdf hF ik
ikvyN sfzI eys hwd drjy dI mUrKqf nUM vI ipqf jI ny sihn kIqI rwiKaf, qy aMq afpxI lwKF dI
jLmIn-jfiedfd hwQoN guaf bYTy.
myrI ishq bhuq igrI hoeI sI. zfktr ny ksLmIr cly jfx dI slfh idqI. AuWQy vI hflfq bVy
hMgfmI sn, pr iPrkU ijLhnIaq df ikqy nfm-insLfn nhIN sI mhfrfjf hrI isMG df dmn-cwkr bVy
jLor nfl cl irhf sI. sLyK sfihb, sfidk, zI[ pI[ Dr, qy hor anykF lIzr jylH ivc sn, ijs krky
jnqf ivc bVI bycYnI sI. keI isafsI kfrkuMn rUposL ho ky bgfvq PYlf rhy sn, qy ies nyk kMm ivc
puls qIkr AuhnF dI mddgfr sI. iek KuPIaf awzy Auqy myrI mulfkfq ksLmIr dy ajLIm mjLdUr
sLfier, abduwisqfr afsI nfl hoeI. rojLI kmfx leI Auh iek afVqI dI dukfn Auqy borIaF Zoieaf
krdf sI. ieh vI myrI iek aBuwl Xfd hY.
mYN bMbeIEN afieaf sF, ijQy pfrtI df kyNdr sI, ies leI isrIngr dy kfmryz mYnUM loV qoN vD
aihmIaq dy rhy sn. mYN vI afpxy vloN arV-popo bxn dI koisLsL krdf sF, hflF ik isafsI sUJ-bUJ
myrI AuhnF qoN QoVI sI. GrogI vfqfvrn, qy gOrimMt kfilj lfhOr dI qflIm, dovF ny myry sMskfr zUMGy
svY-kyNdirq qy mn-muKI bxf Cwzy sn. vwzIaF qoN vwzIaF GtnfvF vloN vI awKF mIt Czx dI myrI
afdq bxI hoeI sI. afpxy ies rog df ielfj mYN mfrksvfdI igafn dI shfieqf nfl vI nhIN kr
sikaf. aOKI GVI ivc myrI soc-sLkqI lrjL jFdI hY. myrI ijLhnIaq Aus bFdr vrgI hY, jo awg nfl
CyV krn qoN vI bfjL nhIN afAuNdf, aqy poty sVidaF nwT vI POrn jFdf hY.
kfPI hwd qk iehI myry smkflI sfihqkfrF qy klfkfrF dI kmjLorI vI afKI jf skdI hY. 1947
dI kfl-hnyHrI sfzy isrF qoN ho ky lMG geI. Aus dy afDfr Auqy asIN nf koeI vDIaf iPlm bxf sky, qy
nf hI jjLbfqI vf-vyilaF qoN AuqFh AuWT ky sfihq ivc Aus dI koeI Xfdgfr awkfsI kIqI. kuJ icr
isrIngr Tihr ky mYN glumrg clf igaf, qy myrI ibrqI kudrq dy husIn njLfiraF ivc lIn ho geI.
iek idn mYnUM ihMdI dy supRiswD nfvl-ingfr myry ipafry imwqr, aMimRq lfl nfgr df Kq afieaf.
pRozIAUsr vIryNdr dysfeI AuhnF dI ilKI khfxI dy afDfr Auqy iPlm bxf rhy hn, qy muwK-pfqr dy qOr
AuWqy mYnUM lYx df PYslf kIqf hY. muafvjLf ds hjLfr rupey. jy mYnUM mnjLUr hovy qF jvfbI qfr idaF.
iqMn sfl pihlF, eysy gulmrg qoN mYnUM cyqn anMd iPlmF ivc iKwc ky lY igaf sI. hux Pyr iek
ipafry dosq ny llcf ilaf. iPlmF leI jvfn idlF ivc Kory kI ksLsL huMdI hY. bMbeI dI afbo-hv
mYnUM suKfeI nhIN sI. AuQoN dy lok mYnUM Epry lgdy sn. Kfs kr ky dwmo dy mrn ipCoN qF bMbeI vfps

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

jfx Auqy jLrf ijMnf vI idl nhIN sI krdf. pMjfbI bolI qy pMjfbI sfihq leI myry idl ivc sLOk jfg
ipaf sI. myrf idl cfhuMdf sI ik pMjfb jF ksLmIr ivc hI itky rihx df koeI rfh lwB lvF. pr
iehnF sfry mnsUibaF nUM Zfh ky ZyrI krn leI iPlmI dunIaF ivcoN afieaf ieko Kq kfPI sI.
ibn afKy-mMgy hIro df rol iml irhf sI. ds hjLfr df kFtrYkt! ieh qF myry stfr ho jfx dI
alfmq sI. myrf idl KusLI nfl AuCl AuCl pYNdf sI.
julfeI 1947 dy aMq ivc, sfry prvfr nUM ksLmIr Cwz ky, mYN bMbeI rvfnf ho igaf. rfvlipMzI
ivc ies kdr sihm vyiKaf ik sVk Auqy quiraf nhIN sI jFdf. lfhOroN lMGidaF gwzI dI bfrI ivcoN QF
QF awgF dy BFbV mwcdy vyKy. pr Pyr vI, mYN insicMq agFh lMG igaf, ijvyN Aus sB kuJ nfl myrf koeI
lgfE hI nhIN sI. mYnUM kFtrYkt jo iml igaf sI!
ies iPlm df nF sI, guMjn. jvfnI ivc pYr Drn mgroN nilnI jYvMq dI Auh pihlI iPlm sI.
hIro, iksmq df sfVf, iek dI QF do inkl afey. ijs nfl kuVI df ipafr hoieaf, Auh mYN sF, pr ijs
nfl ivafhI geI, Auh sn iqRlok kpUr. Auh arsy qoN iPlmF ivc kMm krdy afey sn, afpxI
sLKsIaq df prBfv pfAuxf KUb jfxdy sn. sYWt Auqy idn ivc iek-do vfrI jLrUr aYlfn kr Cwzdy ik
aslI hIro Auh hn. mYN aMdry aMdr sV Buwj ky rih jFdf, ijvyN myrf hwk koeI jLbrdsqI Koh irhf
hovy. sfrI-sfrI rfq mYnUM nINdr nf afAuNdI. hIro bixaf vI, pr pUrI qrHF nhIN. pUrI qrHF hIro mYN kdoN
bxFgf?
dUjy lPjLF ivc, myrf mn aYsIaF socF ivc glqfn sI, ijnHF df asl kMm nfl koeI qawlk hI
nhIN sI. pfqr-AusfrI df koeI mnoivigafnk pwK vI huMdf hY, ieh nf mYN jfxdf sF, qy nf hI jfxn dI
ajy loV mihsUs hoeI sI. mfrksvfdI josL ivc sqfinslfvskI nUM AudoN asIN burXvf Zuwcr igxdy huMdy
sF. kYmry agy hvfs bfKqf hox qy ijsm dy afkVn df anuBv mYnUM bQyrf ho cuwikaf sI, pr rvweIaf
ajy vI AuhnF anpVHF vrgf sI, jo vyly isr ielfj krfAux dI QF eysy ivsLvfs ivc afpxf rog
lukfeI rwKdy hn ik iek idn Auh afpxy afp TIk ho jfeygf.
guMjn dI khfxI hux mYnUM bhuqI Xfd nhIN, pr iek pRbIx sfihqkfr dI ilKI hox krky Aus
ivc nfnf pRkfr dy sUKm dfE-pyc sn. AuhnF nUM smJ qF mYN jLrUr ilaf qy slfihaf vI, pr aiBny
ivc AuhnF dI qrjmfnI ikvyN krnI hY, eys qknIk qoN mYN korf sF. nfgr dI afp adfkfr nhIN sn,
eys krky myrI ies AuxqfeI nUM nf pCfx sky. jy myry vflf rol dlIp jF rfj qoN krvfieaf huMdf, qF
guMjn iek Xfdgfr ipkcr bxdI, pr mumikn hY ik AuhnF dovF ny iek nvIN qy aigafq hIroien dy
nfl kMm krn qoN ienkfr kr idwqf hovy. kI pqf.
sLUitMg dy afrMB-kfl ivc hI nf isrP myrf hIj-ipafjL KuwlH igaf, sgoN pRozIAUsr dIaF njLrF
ivc nfgr jI df vI BwTf bih igaf. sYWt Aupr nfgr jI ny mYnUM sIn df awgf-ipwCf bVy sLOk qy ivsQfr
nfl smJfAuxf sLurU kIqf. awjkl myry leI lyKk df ieMj krnf iek aiqaMq suKfvF qy pRyrxfqimk
anuBv huMdf hY, pr AudoN myrI klpnf ny sihj-Bfv acyqn dy duafr KolH ky pfqr dIaF mnoavsQfvF dy pRvfh ivc dfKl hoxf nhIN sI iswiKaf. jy iswiKaf huMdf qF mYN nfgr jI nUM afpxI
adfkfrI rfhIN mn-vFCq nukqy inKfr ky ivKf dyNdf. pr myry BfgF ivc ieh nhIN sI iliKaf hoieaf.
ieh armfn iek sdIvI pCqfvf bx ky rih igaf hY.
iPlm dI sLUitMg cwt myrI mMgxI, pwt myrf ivafh vflf mfmlf huMdf hY. iek iek pl dI kImq
rupey, afny, pfeI ivc imxI jFdI hY. nftk Kyzx vyly keI keI hPqy rIhrslF cldIaF hn.
axisiKaf klfkfr vI aiBny-pOVI dy do cfr zMzy qF cVH hI jFdf hY. pr eyQy Auh shUlq nhIN. Pyr
khfxI islislyvfr nhIN, agy ipCy qy toty toty krky iPlmfeI jFdI hY. kYmrf mUMh dy ieqnf nyVy af
jFdf hY ik drsLk AuhnUM ikqfb vFg pVH skdy hn. ies ipV ivc anfVI dI KYr nhIN.
myrf afqm-ivsLvfs iek dm jvfb dy igaf, hwQ pYr TMZy pY gey, glf KusLk ho igaf. nfgr jI
kI kih rhy hn, jF kI nhIN kih rhy, mYnUM koeI hosL nhIN sI. iek pfsy lMmy lMmy sMvfd, dUjy pfsy AuhnF
ryVkf pfieaf hoieaf sI, jo mYnUM jLihr lwg irhf sI. jy Aus vyly myry hwQ ivc qlvfr huMdI, qF mYN
AuhnF df isr lfh suwtdf. jLrf prvfh nf krdf ik Auh myry imwqr hn, jF AuhnF hI mYnM kFtrYkt
dvfieaf hY.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

pRozIAUsr zfierYktr dysfeI ny vyly isr ivgVdI pRsiQqI nUM BFp ilaf, qy smJf buJf ky nfgr jI
nUM myrIaF njLrF qoN Auhly kr idqf. mYnUM sfh ivc sfh afieaf. ikAuNik mYN mn ivc afpxy afp nUM nhIN
sgoN nfgr jI nUM dosL dy irhf sF, ies leI svY-mfx nhIN sI twuitaf. dysfeI ny ies gwl df lfB
AuTfieaf, myrI hONslf-aPjLfeI kIqI, myry rg-rysLy nUM sLFq kIqf. ijvyN ikvyN mYN sMvfd Xfd kr ley, qy
hflIvuz dy aYktrF dy vyKy ivKfey aMdfjL ivc nkl krky buwqf sfr ilaf.
Es ipCoN nfgr jI ny sYWt Auqy afAuxf iblkul Cwz idwqf. pqf nhIN, kI kI klfqimk rIJF lY ky
Auh iPlmF ivc afey sn, qy iknHF mfXUsIaF nfl pihlF vfh pY cuwkf sI. mYN jfxdf sF ik AuhnF nUM vI
munsLI pRym cMd vFg, pYsy dI Kfqr, afpxy jLmIr nfl Droh kmfAuxf mnjLUr nhIN sI. DrqI ky lfl qy
guVIaf dy sYWt Auqy mYnUM vyK ky Kory kI kI afsF bMnHdy rhy sn. ikqnI imhnq nfl, mYnUM iDafn ivc
rwK ky, aiq-sUKm qy mfrimk kQfnk AuhnF klmbMd kIqf sI, qy AuhnUM iPlmfx dIaF ivAuNqF ivc vI
srgrm Bfg ilaf sI. Kory ikMnIaF qfrIPF dy pul bMnH ky syT nUM qy pRozIAUsr-zfierYktr nUM myry hwk
ivc kfiel kIqf sI. myrI gumnfmI dy bfvjUd Aus vyly dy ihsfb nfl Auhny ieqny cMgy pYsy idvfey sn,
aqy ksLmIroN bulvfieaf sI. sLfied ieh vI soicaf hovy, ivcfry nUM pqnI dy mrn df dwK hY, kMm ivc pY
ky sMBl jfeygf. sLfied afpxy ivakqIgq duwK dI Jlk ies duKFqk icwqr-kQf ivc vI ilaf sky.
AuhnF dI adm mOjUdgI ivc mYN sLuqr bymuhfr vFg tposIaF mfrdf igaf. vIryNdr dysfeI CyqI CyqI
iPlm nUM bMny lfAuxf cfhuMdy sn. AuhnF dI njLr guMjn dI nhIN, afpxI pqnI nilnI jYvMq dI
kfmXfbI AuWpr sI sLUitMg bFby tfkIjL stUzIE ivc ho rhI sI, ijs dy sUrj asq dI loa, dyivkf rfxI
qy ihmFsLU rfey qoN ibnF vI, coKI Bfa mfr rhI sI. iniqn bos qy amIa cwkrvrqI vrgy AuWGy
zfierYktr ajy vI AuQy ibrfjmfn sn. brFizaF ivc sdfaq hsn mMto, BvgqI crn vrmf, qy
AupyNdr nfQ asLk vrgy sfihqkfr qurdy iPrdy njLr af jFdy sn. hr dUjy cOQy idn koeI nf koeI
nfmvr hsqI sYWt AWupr af jFdI. guMjn mukMml hox qoN pihlF hI nilnI nUM sLsLDr mukrjI ny sfQI
iPlm (zfierYktr rmysL sihgl) leI sfeIn kr ilaf sI. nf isrP nilnI afritst cMgI sI sgoN
prdy Aupr Aus dI suMdrqf vI anUpm sI. guMjn dy jrmn kYmrfmYn, ivrisLMg ny Aus dy rUp nUM hor
vI cfr cMn lf Czy sn.
iek idn zyivz nfl myrf sIn ho irhf sI. zfielfg Xfd nf hox kfrn myry rItyk qy rItyk ho
rhy sn. hfr ky mYN zyivz qoN puwC hI ilaf, Xfr, ds qF shI, zfielfg Xfd krn df koeI qrIkf vI
hY? qyry rItyk nhIN huMdy.
zyivz ny bVy pRym nfl smJfieaf:
vfk dy hr sLbd ipCy iek qsvIr huMdI ey. dUjy lPjLF ivc, jy ies vfk nUM afpxI klpnf ivc
vyKo, qF Auh iek qsvIr-lVI bx jfeygf. jy bolx vyly ies qsvIr-lVI vl iDafn kro, qF lPjL vI
nhIN Bulxgy.
mYN ajLmf ky vyiKaf, gwl TIk sI. mYN ies iswiKaf nUM pwly bMnH ilaf. ieMj iPlm-aYkitMg df mYnUM
pihlf sbk imilaf, qy ies leI mYN zyivz df krjLdfr hF.
2
guMjn burI qrHF PylH hoeI. aMimRq lfl nfgr iPlmF nUM iqlFjlI dy ky lKnAU jf bYTy, qy afpxf
jIvn pUrI qrHF sfihq nUM arpx kr idwqf.
rIlIjL qy Auh afey sn. mYnUM aj vFg Xfd hY, iek sLfm nilnI, ivryNdr, Auh qy mYN jUhU bIc dI
ryq Auqy bYTy hoey sF. kfPI icr eyDr AuDr dIaF gwlF krdy rhy. AuhnF nUM pqf sI ik mYN afpxI
adfkfrI bfry AuhnF dI rfey AuzIk irhf hF. eys tMty nUM mukfAux leI AuhnF aYnkF ivcoN pur-asrfr
jhy ZMg nfl myry vl GUrdy hoey ikhf, bhuq awCy blrfj BfeI, bhuq awCy! kVk smflocnf hm iPr
kBI kryNgy.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

ikqnf vwzf pwQr AuhnF CfqI Auqy rwK ky ieh ikhf hovygf. pr iPlmF ivc ijqnf icr Auh rhy,
iek gwl cMgI qrHF jfx gey sn ik nvyN qy axiswKy aYktr dI nukqfcInI kdy nhIN krnI cfhIdI. Aus
df hOslf bhuq CyqI twut jFdf hY.
mYN bhuq vfrI afpxy afp qoN puwiCaf hY jy Auh KrI KrI suxf dyNdy, qF kI myry leI cMgf huMdf jF
burf? pr mYnUM ies df jvfb nhIN imilaf. hF, pr AuhnF df Auh vfk lgfqfr myry mn ivc rVkdf
irhf. afpxy afp nUM bQyrf DoKf dyNdf sF, pr idl dI iksy nuwkr df mYnUM pqf sI ik myry kMm ivc nuks
sn. Auh kI sn? sLsLopMj ivc pey rihx nfloN cMgf sI ik Aus vyly mYnUM koeI dws eI Cwzdf.
nfgr jI ny jdoN vI ikqy myry bfry kuJ iliKaf jF afiKaf hY, ieh aPsos jLrUr jLfhr kIqf hY ik
iPlmF ny iek sfihqkfr Koh ilaf hY. mYN afp ies gwl nUM svIkfrdf hF. myrI aMqrIv rIJ sfihq hI
rhI hY. Pyr vI, mYN dfavy nfl nhIN kih skdf ik nfgr jI df iPlmF Cz jfxf pUrI qrHF TIk sI, jF
myrf Cwzky nf jfxf pUrI qrHF glq sI. mYN nhIN jfxdf ik sfihq dy mYdfn ivc mYN kI kr ivKfAuNdf. pr
iPlmF rfhIN mYN adfkfrI df hunr isiKaf, iek aYktr dI aiq-vicwqr qy aiq-suKfvIN mfnisk
dunIaF df suafd cwiKaf, ieh vI iek pRfpqI hY.
vyKidaF vyKidaF nilnI jYvMq cotI dI adfkfr bx geI. mftuMgy vflf iek kmry df PlYt AuhnF
Cwz idqf, ijwQy sfry idn dI sLUitMg mgroN nilnI afpxy hwQ nfl Kfxf pkfAuNdI sI, qy pqI-pqnI bih
ky ieko QflI ivc KFdy sn. AuhnF dy ies inwky ijhy apUrn aflHxy ivcoN mYnUM vI bVf anMd imilaf
krdf sI. pr hux AuhnF cYNbUr ivc bVf vDIaf bMglf bxf ilaf sI, qy sjfvt AuWpr pYsf pfxI vFg
vIitaf sI, jo ik PflqU pYsy dI bhulqf kfrn, kfmXfb iPlmI hsqIaF dI afm afdq hY. mYN kdy kdy
AuhnF nUM imlx clf jFdf. hux vI dovyN mYnUM bVy ipafr nfl imldy. ivryNdr bVy cfa nfl mYnUM afpxI
GrylU sMpd dIaF Kfs Kfs cIjLF ivKfAuNdf. pr mYnUM Aus dy ichry Auqy pihlF vflf suK-sMqoK nhIN sI
idsdf. idn bidn AuhnF kol pYsf vDdf, qy ipafr Gwtdf igaf. lVfeI JgVy hoxy sLurU ho gey. Pyr,
Auh alwg ho gey. kdy kdy mYN bs-stfpF Auqy ivryNdr nUM lfeIn ivc KVf vyKdf, qy mUMh dUjy pfsy kr
ky lMG jFdf. nfkfmIaF qy jLmfny dIaF TokrF nfl byhfl hoieaf ivryNdr aMq ies dunIaF qoN kUc kr
igaf.
sLfm mrhUm ny vI eysy gvFZ ivc afpxf bMglf bxfieaf sI, qy iek idn Kbr imlI ik afAUtzor
sLUitMg kridaF Auh GoVy qoN izwg ky mr igaf sI. bVf duwK hoieaf sux ky. sLfm vI rfvlipMzI df sI, qy
sfzy prvfrF df afps ivc ipafr sI. Auh myrI bVI iewjLq krdf sI.
mfqm pursI leI mYN Gro inkl ipaf. pr Aus idn myrI motr sfeIkl df zrfeIvr nhIN sI
afieaf. ieh vI bjLfqy-Kud iek idlcsp ikwsf hY. motr leI zrfeIvr rwKxf afm gwl hY, pr motr
sfeIkl leI zrfeIvr rwKx vflf mYN ieiqhfs ivc sLfied pihlf afdmI sF.
mYN afpxy qjrby qoN bhuq jldI iswK igaf sF ik iksy iPlm-stUzIE dy Pftk ivc dfKl hoxf
apmfn dI gwl hY. drbfnF qy pihrydfrF nUM pYdlIaF nfl burf slUk kr ky bhuq mjLf afAuNdf hY.
kfmIzIan dIKsLq, bIqy apmfnf dI Xfd ivc, stUzIE ivc dfKl hox vyly, motr qoN Auqr ky drbfn
nMU pRxfm krdy huMdy sn.
iek idn myry imwqr mfmf PMsflkr ny mYnUM dwisaf ik vI[ sLFqf rfm dy Coty vIr, avDuq kol iek
nvIN nkor pMj hfrs-pfvr ey[ jy[ aYs[ motr sfeIkl hY, ijs nUM Auh vycxf cfhuMdf hY. iksy nf iksy
qrHF pYsf btor ky mYN Auh KrId leI. pr sLYqfn dy crKy nUM clfvy kOx? AuhnUM vyK ky zr lgdf sI,
clfAux dI qF gwl vKrI rhI. mfmf nUM clfAuxI afAuNdI sI, qy clfAux df sLOk vI sI. hY vI Auh AudoN
by-sro-sfmfn sI. Kvfjf aihmd awbfs df aisstYNt bx ky iek ipkcr leI lfhOr igaf sI. pr
vfps af ky AuhnUM koeI kMm nhIN sI imilaf. hfl dI GVI mYN AuhnUM motr sfeIkl Auqy hI lgf idwqf.
Auh clfAuNdf, mYN ipCy bYTdf. bdly ivc Auh myry Gr rotI Kf Czdf, sON Czdf.
Aus idn Auh iksy kfrn nhIN sI afieaf. mYnUM bs Auqy bih ky jfxf ipaf. cYNbUr df rfh EdoN bVf
AuWGV-duwGVf ijhf sI. sfien bs bdl ky jdoN mYN dUjI Auqy svfr hoieaf, qF sfhmxy sIt Auqy iek
vfkPkfr qIvIN nUM vyiKaf. Auhny guVIafivc dwmo dI shylI df rol kIqf sI. sI vI Auh ipMzI dI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

muslmfn qIvIN sI. CotI afritst sI, pr dwmo nUM iehnF gwlF df koeI iKafl nhIN sI huMdf. Auh Auhdy
nfl bVf cMgf slUk krdI sI, qy AuhdI cMgI KfsI shylI bx geI sI.
mYN AuhnUM bVy pRym nfl hwQ joV ky nmsqy kIqI, pr Auhny mYnUM vyKidaF hI awKF Pyr leIaF. jdoN mYN
cYNbUr XunIan pfrk puwijaf, qF BIVF df aMq nhIN sI. Dwky KFdf qy Dwky mfrdf mYN agFh viDaf. kihr
dI mOq hoeI sI. eys vyly mYN Aus dy prvfr dy nfl Kloxf cfhuMdf sF. pr jdoN nyVy puijaf, qF AuhnF
lokF ny vI myry vloN AuvyN hI mUMh Pyr ilaf, ijvyN bs ivc Aus aOrq ny Pyiraf sI. iPlmI lok bldI
sLmHF dy hI prvfny huMdy hn, ieh gwl mYN dwmo dy mrn AuprMq hI vyK leI sI. pr afpxy sfk-sMbMDI vI
afpxy hfx idaF nfl hI pRym krdy hn, ieh iswiKaf mYnUM Aus idn iml geI. mYnUM ieMj lgf, ijvyN Aus
prvfr dI iek awK hMJU vhf rhI sI, qy dUjI sog ivc sLrIk hox vfly iPlm stfrF dI hfjLrI lf rhI
sI.
Auh idn scmuc bVy aOKy sn. dysL dI vMz ipCoN afpxf sB kuJ guaf ky ipqf jI dr-bdr hoey hoey
sn. ikqy iek QF AuhnF df icwq nhIN sI lgdf. bfkI sfrf twbr myry kol afieaf hoieaf sI. myrf inwkf
vIr, BisLm qy Aus dI pqnI sLIlf jXMq dysfeI dI iek ipkcr dI zibMg ivc ihwsf lY ky zMg sfrn
ivc shfiek ho rhy sn. mYN afp kdy afl ieMzIaf ryzIAu dy qy kdy iPlm zvIjLn dy dr Tkordf. AuqoN
iek musIbq ieh af peI sI ik 1948 dI kimAUinst pfrtI dI kFgrs mgroN hOly hOly ieptf df vI
BwTf bYTdf jf irhf sI. ieptf df mYnUM bVf shfrf sI, ikAuNik iPlmF ivc nfkfmXfb huMidaF vI AuWQy
myrI rsUKdfrI sI. pr kimAUinst pfrtI dI rxdIvy-pfilsI anusfr jvfhr lfl nihrU brqfnvI qy
amrIkn sfmrfj df bgl-bwcf ho igaf sI. qmfm bUrXvf anfisr pfrtI, prolqfrI, qy dysL dy
dusLmx krfr dy idwqy gey sn. dysL dI afjLfdI nUM kbUl nf krn qy pihlI afjLfd-srkfr dy hwQ
mjLbUq krn dI QF AuhnUM Zfhux qy Aus dy iKlfP bgfvq krn df nfarf bulMd kr idwqf igaf sI.
ies KVbfjLI mgroN pfrtI dy muKqilP PrMtF ivc bUrXvf anfisr nUM durkfiraf jfx lwg ipaf. klH
qIkr ijnHF nUM mfx idwqf jFdf sI, hux Auh vYrI-vrg ho gey. iksy nUM afny bhfny kwZ idwqf igaf, koeI
srkfrI dmn qoN zr ky nwT igaf, bhuqy kuJ vI afKy-suxy ibnf pqrf vfc gey. qy iehnF ivc Kvfjf
aihmd awbfs vrgy vzmuwly sfQI vI sn.
nvIN pfrtI-lfeIn df isr-pYr mYnUM vI pqf nhIN sI lgdf, pr dwmo dy srIr nUM lfl JMzy nfl Zwk
ky sfiVaf igaf sI. pfrtI myry jIvn df ainwKVvF aMg bxI hoeI sI. pfrtI ivc rih ky hI mYN igafn
aqy sUJ nUM ienklfbI josL Aupr qrjIh dyxf iswiKaf sI. hux Ausy qyjLI nfl, pfrtI koloN hI, akl dy
kvfV bMd krky josL nUM qrjIh dyxf iswK ilaf. Ausy dy jLor asr mYN jfdU kI kursI nF df nftk
iliKaf. myry iek sfQI rfmf rfE ny, jo Aus vyly ieptf df jnrl sYktrI sI, Aus bfry mYnUM vz-muwly
suJfa idwqy sn. nftk BfvyN myry nf Auqy hI msLhUr hoieaf, pr aslI mYinaF ivc Auh sfzI dohF dI
sFJI ikrq sI. Aus ivc asF pMzq jvfhr lfl nihrU aqy AuhnF dIaF pflsIaF df rwj ky mjLfe
Auzfieaf sI. mYN hI Aus ivc muK-pfqr vI Kyizaf. inrdysLn mohn sihgl ny kIqf, jo hux iek
pRiKafq iPlm-pRozIAUsr-zfierYktr hn. Aus nftk nUM afs qoN vD kfmXfbI imlI. drsLkF dy iZwzF
ivc hws-hws ky pIVF pYNdIaF sn. ikRsLn cMdr igafrF vfrI AuhnUM vyKx afieaf sI.
ijnHF lokF ny Auh nftk vyiKaf hY, myry koloN bfr-bfr Aus df KrVf mMgdy hn. pr mYN AuhnF nUM dws
nhIN skdf ik mYN afpxI Aus glq-kfrI Aupr ikqnf sLrimMdf hF. myry jhy ngUxy qy inkMmy afdmI ny
nihrU vrgy mhfn mnuwK dI iKwlI AuzfAux dI koisLsL kIqI, ieh soc ky mYN sLrm nfl pfxI-pfxI ho jFdf
hF. Aus mnhUs ikrq dy qmfm muXwsr KrVy mYN qIlI lf ky sPfey-hsqI qoN imtf Cwzy hn, qy AuhdI
rUp-ryKf mYnUM afp vI bs DuMdlI DuMdlI hI Xfd hY.
hfeIN mfeIN hux koeI iPlm pRozIAUsr mYnUM kMm dyx leI iqafr nhIN sI. pr kuJ iek imwqrF nUM myry
nfl hmdrdI sI, qy myrI mdd krnf cfhuMdy sn. vIryNdr dysfeI dI isPfrsL AuWqy mYnUM mhysL kOl ny
swidaf qy skrIn-tYst idwqf. mqlb, kYmry awgy mYQoN QoVf kMm krf ky vyiKaf. pr kYmry awgy
afAuNidaF sfr mYN lwkV ho igaf, qy hosL-svfs EvyN hI bfKqf ho gey, ijvyN gUMjn vyly ho jFdy sn.
kYmry df KOP myry aMdr hux zUMGf Dws cuwikaf sI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

bMbeI df iPlmI sMsfr Cotf ijhf hY, qy Aus ivc Kbr PYlidaF dyr nhIN lgdI. sLfihd lqIP ny
afpxI iPlm, bujLidl ivc mYnUM iek cMgf rol dyx df dfavf kIqf hoieaf sI. drjLI qoN myry leI
kwpVy vI islvfey jf cuwky sn. pr mhUrq qoN iek idn pihlF, myrI sLuhrq sux ky sLfihd ny Auh rol
Koh ky mYnUM iek Cotf rol dyx df PYslf suxf idwqf. mYQoN ieh apmfn brdfsLq nf hoieaf, qy mYN iPlm
Cwz idwqI. afpxy mn ivc mYN sfrf ksUr sLfihd lqIP nUM hI dy irhf sF.
eysy qrHF, myry prm imwqr, aXUb ny afpxy inwky vIr, dlIp kumfr nUM afK ky ky[ afisP dI iPlm
hlcl ivc mYnUM iek cMgf rol idvf idwqf. ijvyN gUMjn ivc iqRlok kpUr nilnI jYvMq df pqI qy
mYN Aus df pRymI bixaf sF, ievyN hlcl ivc dlIp nrigs df pRymI qy mYN Aus df pqI sF. ijQoN qIkr
iPlm dI sULitMg sLurU nf hoeI, mYN iehI soc soc ky KusL huMdf irhf ik ies iPlm dy vI do hIro hn, qy mYN
AuhnF ivcoN iek hF.
mYN iek jylHr bxnf sI. afisP sfhb hr kMm nUM vzy pYmfny AWuqy krky KusL huMdy sn. iek idn Auh
mYnUM afrQr roz jylH ivKfAux lY gey, qF jo mYN jylHr qy jylH afpxI awKIN vyK skF jylHr sfzy suafgq
leI iqafr bYTf sI. pihlF afpxy dPqr ivc Aus ny afpxIaF muKqilP vrdIaF sfnUM ivKfieaF.
drjLI vI sfzy nfl sI. Auhny vI vyK smJ leIaF, qy Ausy vyly myrf nfp vI lY igaf. kYdIaF df
rihx-sihx afid vI asF gyVf mfr ky vyK ilaf.
ieh sMn 1949 dy sLurU df jLmfnf sI. qosL (sMqOsL) nfl ivafh kIiqaF mYnUM msF ds pMdrF idn hI
hoey sn. asIN blvMq gfrgI dy ilKy nftk, isgnlmYn dUlI dIaF rIhrslF kr rhy sF. qosL Aus
ivc isglnmYn dI pqnI df rol kr rhI sI. zfierYktr mYN sF. rIhrsl kridaF Kbr imlI ik
pryl qoN jlUs inklx vflf hY, qy Ausy vyly sfnUM Aus ivc sLfml hoxf cfhIdf hY. asIN mIaF-bIvI motr
sfeIkl Auqy bih ky pryl jf pujy. mIitMg ho rhI sI. puls dy loV qoN vD bMdobsq ny sfnUM hYrfn jLrUr
kIqf, pr Pyr vI asF AuhnUM gYr-mfmUlI aihmIaq nf idwqI. jdoN mIitMg ipCoN jlUs sLurU hoieaf, qF
qosL aOrqF qy mYN mrdF ivc rl ky nfl qur pey. QoVHI dUr hI gey sF ik kuJ Dmfky suxy.[[[Pyr lfTI,
golI, aPVf-qPVI. mYN nfary mfrdf mfrdf hvflfq dI koTVI ivc jf bMd hoieaf. qosL df kuJ pqf
nhIN sI.
do mhIny mYN vrlI jylH ivc njLrbMd irhf. Pyr ey[ klfs imlI qy afrQr roz af igaf. jylHr jdoN
vI imldf, myry vl bVy gOr nfl vyKdf rih jFdf. kihMdf, mYN quhfnUM ikqy vyiKaf hY.
mYN Aus nUM kI dwsdf? ijqnI vfr mYN Aus nUM kihMdf ik Aus nUM BulyKf lwg irhf hY, Auqnf hI Aus df
XkIn hor mjLbUq ho jFdf ik mYN pihlI vfrI jylH nhIN afieaf, qy myry Aupr Kfs ingfh rwKxI cfhIdI
hY.
3
socdf huMdf sF ik jylH bVI romFck qy pur-asrfr QF huMdI hovygI, pr aslIaq bVI hI gYrsLfierfnf qy kurwKq inklI. qy Aus injLfm dy vihsLIpxy ivc kI sLwk, ijs nUM kfiem rKx leI mnuwKF nUM
jfnvrF vFg ipMjiraF ivc zwkxf pey?
jylH dy ipMjiraF ivc bMd hox vfly afm qOr Auqy grIb jF grIbF vloN bolx dI gusqfKI krn vfly
huMdy hn. smfj-sLfsqrI mMndy hn ik jurmF df mUl somf grIbI hI hY, arQfq grIb hoxf hI sB qoN
vzf jurm hY. ies asUl dI pusLtI jylH dy aMdr pYr DridaF hI ho jFdI hY. pYsy vflf afdmI ijqnf
jylH dy bfhr suK-pUrvk rihMdf hY, Auqnf hI Auh jylH dy aMdr vI rih skdf hY. hF, grIb dI gwl
hor hY. bfhr qF rOlf-rwpf pf ky grIb Pyr vI lokF df iDafn afpxy nfl huMdy jLulm jF Dwky vl iKwc
skdf hY, pr jylH dI cfrdIvfrI aMdr qF BfvyN AuhnUM koeI jfnoN eI mfr suwty, bfhr dI dunIaF nUM knso
nhIN pYNdI.
ey klfs imlx mgroN mYN afrQr roz jylH dI iek suKfvIN bfrk ivc afpxy kfmryzF nfl af
itikaf. hyTlI mMjLl sfDfrn mujirmF leI mKsUs sI. Aus ivc iek sLfm lgBg pMjfh nfbflg
muMizaF nUM ilaf ky zwk idwqf igaf. ivcfiraF kol lwqF lMmIaF krn jogI vI QF nhIN sI. kYdIaF dy mUMhoN
suixaF ik hr dUjy-qIjy mhIny puls avfrf qy lfvfrs muMizaF df pUr Gyr ilafAuNdI hY, ijvyN
imAUinspYltI kuwiqaF nUM GyrdI hY. do-iqMn idn muMizaF nUM jylH ivc rK ky qy Pyr bwsF ivc pf ky sLihr

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

qoN vIh-qIh mIl dUr jMglF bIafbfnF ivc Cwz afAuNdy hn. kuJ mr Kp jFdy hn, kuJ afpxy GrF nUM
muV jFdy hn qy bfkI Pyr AuhI kuJ krn leI bMbeI vfps puj jFdy hn.
Aus rfq, jdoN bfrk nUM qflf vj cwukf sI qy asIN sox dI kosLsL kr rhy sF, hyToN iek muMzy dI
drdnfk cIk-pukfr AuWcI hoeI. pihlF asF soicaf ik ivcfry nUM zr lg irhf hovygf, mF Xfd af rhI
hovygI, jF Pyr iksy sfQI ny AuhnUM kuwitaf hovygf. pr jdoN roxf cIkxf bMd hox ivc nf afieaf, qF asF
vI bUhy sIKF KVkf KVkf ky jylr dy afAux df muqflbf kIqf. jylr Blf afdmI sI. Auhny af ky
dwisaf ik muMzy nUM iZwz-pIV hY, iPkr vflI koeI gwl nhIN. zfktr dI ies vyly CuwtI hY, pr AuhnUM
bulfAux leI bMdf Byj idwqf igaf hY.
kuJ icr asF AuzIikaf. cIkF vI bMd ho geIaF. asF soicaf ik zfktr af igaf hovygf, dvfeI
ipafeI hovygI, muMzf TIk ho igaf hovygf.
agly idn pqf lgf ik muMzf mr igaf hY. Aus df apYNizks Pt igaf sI. zfktr koeI nhIN sI
afieaf. sinwcrvfr dI rfq sI, qy Auh isnymf vyKx igaf hoieaf sI. iksy bfhrly zfktr nUM bulfAux
dI jylr ny jF qF loV nhIN smJI, jF Pyr AuhnUM aiDkfr nhIN sI.
iek idn jylr ny mYnUM afpxy dPqr swd Byijaf. agy afisP sfihb bYTy hoey sn. mYnUM vyK ky dovyN
jLor df hws pey. mYN vI hfsy df kfrn smJ igaf. hux jylr nUM pqf lg igaf sI ik mYnUM Aus ny pihlF
ikQy vyiKaf sI.
afisP sfhb puls kimsLnr koloN iek anoKf afrzr lY afey sn. ijs idn sLUitMg leI stUzIE
ivc myrI loV ipaf krygI, mYnUM puls dI ihrfsq ivc AuWQy iljfieaf qy mgroN jylH vfps iljfieaf jf
skygf.
ey klfs ny pihlF hI jylH-vfs suKflf kr idwqf sI. eys afrzr ny qF mYnUM surKfb df pr hI
lf Cwizaf. sB qoN vwzI sDr kYdI nUM bfhrlI dunIaF vyKx dI huMdI hY. sfzI bfrk dy bfhr, brFzy dI
AuWcI ijhI kMDolI AuWqy cVH ky dUr sVk Auqy qurdIaF zwbl-zYkr bwsF dI AuqlI mMjLl vyKI jf skdI
sI. bs, ieqnf kuJ vyKx leI asIN vfrIaF bMnH ky kMDolI AuWqy jf cVHdy sF.
aqy hux? mYnUM sfrf idn bfhr gujLfrn df afrzr iml igaf sI. afpxy sfQIaF leI hI nhIN, sgoN
sfry kYdIaF leI mYN eIrKf df pfqr bx igaf sF.
ijs idn mYN sLUitMg leI jfxf huMdf, jylH ivc KfsI cihl-pihl mwc jFdI. qrHF qrHF dIaF PrmYsLF
myry kol pujdIaF. koeI KusLbUdfr qyl ilafAux leI kihMdf, koeI dMdF df mMjn, koeI dlIp qy nrigs
dI Poto, koeI cfh, koeI bIVI, koeI Kfs brFz df isgrt. iek lMmI qy hfsohIxI jhI ilst jyb ivc
pf ky mYN stUzIE phuMc jFdf. afisP sfhb Auh ilst afpxy aisstMt dy hvfly kr dyNdy. sLfm qk Auh
cIjLF af jFdIaF.
eys kOqkmeI siQqI df jylr vI mjLf lY irhf sI Aus df iek kYdI iPlm ivc jylr df pfrt adf
kr irhf sI, ies kfrn Aus dI ijLMmyvfrI vI kuJ vD geI sI. Auh qorn qoN pihlF myrf Kfs muafienf
krdf. myrI hjfmq vyKdf. qrHF qrHF dIaF hdfieqF dyNdf. iek do vfrI qF Auh myry nfl stUzIE vI
afieaf.
AudoN ajIb-ajIb GtnfvF vfprdIaF. sfihr luiDafnvI vI pfrtI dy nyVy sI, qy puls dIaF
njLrF qoN bcdf iPrdf sI. iek idn rfh-jFidaF ieh sux ky ik mYN aMdr stUzIE ivc sLUitMg kr irhf
hF, Auh mYnUM imlx clf afieaf. pr sYWt Auqy iek puls aPsr nUM tihldf vyK ky Auh qRih igaf, qy
Jt bfhr dOV igaf.
bfhr jf ky AuhnUM pqf lwgf ik ijs nUM Auh puls aPsr smJ irhf sI, Auh drasl mYN sF.
(puls aPsr qy jylr dI vrdI ieko jhI huMdI hY.)
srkfrI mihkimaF dy ZMg inrfly huMdy hn. sLUitMg vfly idn puils mYnUM svyry Cy vjy hI stUzIE
ilaf ptkdI, hflF ik isLPt nON vjy sLurU huMdI sI. ieh iqMn cfr GMty lMGfAuxy bVy aOKy ho jFdy.
stUzIE ivc koeI vfkPkfr njLr nf afAuNdf. jy afAuNdf vI, qF puls dy zr mfiraF nyVy nf Zukdf.
Ausy stUzIE ivc (awjkwl Aus df nF rUp qfrf hY) rfj kpUr afpxI iPlm brsfq bxf irhf
sI. iek svyr jdoN mYN stUzIE apiVaf, msF phu Put rhI sI. rfj nfeIt-isLPt mukf ky Gr jfx dI

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

iqafrI ivc sI. Aus dy amly dy bfkI sfQI jf cwuky sn. vyK ky Auh sfzy kol bMc Auqy af bYTf, qy
kYNtIn dy muMzy nUM cfh ilafAux leI ikhf. pihlF mYN smiJaf ik Auhny hmdrdI vjoN ieMj kIqf hY, pr
Aus dIaF gwlF qoN pqf lgf ik Auh hmdrdI dyx leI nhIN, sgoN lYx leI afieaf sI. mYN ikwQoN af irhf
sF, myry sfQI kOx sn, ies gwl df AuhnUM koeI anumfn nhIN sI.
stUzIE ivc myry nfl iek puls-ieMspYktr qy do ispfhI afAuNdy sn sfdy kpiVaF ivc. rfj dy
iKafl ivc asIN sfrI rfq Aus dI sLUitMg vyKdy rhy sF. Auh ies gwl qoN bVf KusL sI, qy sfnUM hor vI
ijLafdf pRBfivq krnf cfhuMdf sI. rfj jdoN vI koeI iPlm bxfAuNdf hY, Aus ivc sfry df sfrf guafc
jFdf hY. AudoN vI Aus df iehI hfl sI. Auh afpxI iPlm dIaF ivsLysLqfvF, AulJF qy prysLfnIaF dI
lMmI dfsqfn sfnUM suxfAuNdf irhf, hflFik rfq Br sLUitMg kr ky Auh sKq Qwikaf hoieaf sI. aKIr
afpxf idl hOlf krky Auh sfzy koloN AuiTaf qy motr ivc bih ky Gr rvfnf hoieaf. Auhny myry koloN
iek vI svfl nhIN sI puwiCaf. Aus idn mYnUM afp iksy mihrm dI bVI loV sI. myrI pqnI sKq bImfr
sI, qy hkUmq ny mYnUM prol Auqy Cwzx qoN ienkfr kr idwqf sI. mYN bVf hI vrfn mihsUs kIqf.
iPlmI dunIaF ivc hr koeI afpxy afp ivc msq rihMdf hY. eysy gwl nUM mwdy-njLr rwK ky aXUb
qy myry hor imwqr hmysLF mYnUM kMm nf hox AuWqy vI stUzIEaF dy cwkr mfrdy rihx dI rfey dyNdy sn. aKy
mYnUM poRzIAUsrF dI ingfh ivc rihxf cfhIdf hY, Auhly nhIN hoxf cfhIdf.
aj mYN dfavy nfl kih skdf hF ik Auh rfey iblkul TIk sI. sfzy poRzIAUsr-zfierYktr qryh
lgx vyly Kuh puwtx vfly mnuwK huMdy hn. stfrF dy hF krn qy hI iksy iPlm dy bxn dI skIm
hrkq ivc afAuNdI hY. kI pqf kdoN qy iks vyly hF ho jfey. ies hF dI sUcnf imlidaF hI stUzIE
ivc pRozIAUsr df dPqr iek drbfr df rUp Dfrn kr lYNdf hY. Ptf Pt iksmqF dy Pysly hoxy sLurU ho
jFdy hn. Coty moty ikrdfr leI ijhVf vI murgf Aus vyly hfqy ivc Dox AuWcI krky tihl irhf hovy,
iPwt ho jFdf hY.
iek hor gwl. iPlm lfeIn ivc sB iek dUjy df mMdf socdy hn. AuqoN AuqoN hwd drjy dI ipafrmuhwbq nfl imldy hn, pr mn ivc agly dI sMpUrn qy sdIvI qbfhI dI ardfs krdy hn. ijhVf
bMdf njLroN Auhly ho jfey, AuhnF dy Bfxy Auh mr-Kwp igaf. Aus qoN AuhnF nUM zUMGI qswlI qy iqRpqI
pRfpq huMdI hY. iPlmF ivc kfmXfb hox dI iek sLrq ieh vI hY ik dosqF-imwqrF nUM ieh iqRpqI pRfpq
nf hox idwqI jfey.
mYN ieh nhIN sF mMndf huMdf. motr sfeIkl kol huMidaF vI mYnUM stUzIEaF dy inkMmy gyVy mfrnf
psMd nhIN sI. myry leI ieh Buwlxf aOKf sI ik mYN lMzn qoN iek cMgI nOkrI Cwz ky afieaf hF qy iek
amIr bfp df bytf hF ijvyN afKdy hn, rwsI jl geI, pr bwl nf igaf.
jylH-Xfqrf ny mYnUM afpxI eys glqI df bKUbI aihsfs krf idqf.
agsq df mhInf sI. mohlyDfr mINh pY irhf sI. sdf vFg qVksfr puls dI vYn stUzIE dy bMd
Pftk agy af KloqI. muV-muV hfrn mfrn Auqy vI lflf ny Pftk nhIN KoilHaf. aKIr Auh guwsy nfl
Biraf-pIqf, qy bfrsL ivc iBwjdf sfzy kol afieaf.
E qum iks iksm kf iensfn ey Eey. ieDr ieqnf Pjr myN af kr qum iks vfsqf hmfrf
gF[[[myN[[[AuN[[[krqf hY?
Pftk KolHo, ijLafdf bfq sy mqlb nhIN, ienspYktr ny kVk ky ikhf.
E kYsy KolHygf Pftk, afj stUzIE bMd hY. qum iPlm kf afdmI ey, iPr bI nhIN jfnqf ey,
nrigs bfeI kf aMmf gujLr igaf ey?
mYnUM sux ky sKq sdmf hoieaf, hYrq vI hoeI. ajy do hPqy nhIN sn hoey, mYN AuhnF nUM cMgf Blf
vyiKaf sI jwdn bfeI isrP ieMzstrI dI sB qoN vzI stfr dI mF nhIN sI, bjLfqy Kud iek mhfn
klfkfr, iek mhfn sLKsIaq sn. ieqnI siBa, koml qy imwT-bolxI KfqUn mYN Gt-vD hI kdy vyKI
hovygI. jdoN vI myrI sLUitMg huMdI, Auh stUzIE afAuNdy sn. bVI zUMGI hmdrdI sI AuhnF nUM myry nfl, qy
agFh-vDU ivcfrDfrf nfl vI. iksy nf hIly Auh myry bwicaF nUM vI stUzIE bulf lYNdy. myk-ap rUm jF
iksy hor QF vws lgdy, mYnUM myrI pqnI nfl vI imlf Cwzdy. acfnk AuhnF dy mrn dI Kbr sux ky mYN
TTMbr igaf. rfq nUM acfnk idl dI hrkq bMd ho jfx nfl AuhnF dI imRqU ho geI sI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

ienspYktr ny zrfeIvr nUM inrlyp Bfv jylH vfps cwlx df afrzr dy idwqf. myrf idl hor vI
ivafkul ho igaf. ieznIaF AuzIkF ipCoN afjLfdI df iek idn nsIb hoieaf sI. bwicaF nUM imlx, qosL
df hfl mlUm krn, qy hor vI ikqny iksm dIaF AumIdF idl ivc lY ky jylH ivcoN inkilaf sF. sfQIaF
imwqrF dIaF PrmfiesLF alwg. mYnUM ieMj nfmurfd vfps muV jfxf AuWkf hI sihx nhIN sI ho irhf. mYN
ienspYktr nUM bMbeI dI jLbfn ivc, mskf lfAuxf sLurU kIqf. AuhnUM dwsxf sLurU kIqf ik jwdn bfeI
iPlm qy sMgIq dI dunIaF dI ikqnI vwzI hsqI sI. Auh kyvl nrigs dI mF hI nhIN, afp vI iek
mhfn klfkfr rih cuwkI sI. AuhnF dy twbr nfl myrI bhuq zUMGI sFJ sI kI Auh mYnUM do imMt AuhnF dy
Gr mfqm krn leI jfx dI iejLfjq vI nhIN dy skdf?
nhIN, nhIN, mYnUM jo hukm hY Ausy dy muqfbk cwlxf hY. sLUitMg nhIN hoxI, ies df mqlb iswDf jylH
vfps jfxf peygf.
pr do imMt dyr nfl gey qF kI Prk pY jfeygf? mYN isrP afpxy nhIN, quhfzy vI Pfiedy dI gwl
kr irhf hF. quhfnUM pqY, iPlm stfrF df ikqnf vwzf jmGt lwgf hovygf AuhnF dy Gr? dlIp kumfr,
kfimnI kOsLl, rfj kpUr, moqI lfl, Bfrq BusLn, bygm pfrf, nilnI jYvMq, alnfisr qy Kory hor
ikqny aYktrF-aYktrYsF nUM vyK skogy nyiVEN ho ky. jy afKogy, qF mYN AuhnF nfl quhfnUM imlf vI
idaFgf. bs, pMj imMt aPsos krky asIN agy qur pvFgy.
nhIN, nhIN, qusF kimAuinstF df kuJ Brosf nhIN. BIV-BfV ivc qusIN iKsk jfE, qy mYnUM nOkrI qoN
hwQ Doxy pYx.
pr mYN vyiKaf Aus df hwT kuJ nrm pY cwilaf sI. mYN hor tkor kIqI. ikAuN Xrkdy iPrdy E.
psqOl quhfzI jyb ivc hY, do kMstybl nfl hn. bysLwk mYnUM bfhoN PVI rKxf.
aKIr, Auh mMn igaf, qy asF nrigs dy Gr vl cfly pf idwqy.
iqMn mhIny ho gey sn mYnUM smuMdr df njLfrf vyiKaf. crcgyt df moV kwt ky mrIn zrfeIv dfKl
huMidaF jdoN dIvfr twp ky sVk Aupr AuCfly mfrdIaF, sLyr bwbr dI jwq vFg BUqrIaF CwlF dy drsLn
hoey, qF mn ibhbl ho AuWiTaf. kYdI sF, eys leI smuMdr dI bypnfh suMdrqf df hor vI mjLf lY irhf
sF:
hjLrqy iKjLr gr sLhId nf hoN
luqPy Aumry drfjL ikaf jfnyN.
nrigs hurF dy Gr sogvfrF df hwV ijhf afieaf hoieaf sI. ijvyN ik muslmfnF ivc irvfj hY,
lokIN aPsos krdy qy QoVf icr bih ky, jnfjLy df vkq puwC ky AuWT jFdy. pr mYN sF ik iek vfr bih ky
AuWTx df nF nhIN sF lY irhf, qy ienspYktr df vI stfrF nUM vyK vyK ky mUMh igwT Br lmk igaf sI.
mYnUM Aus idn igafn hoieaf ik mYN afpxy dosqF-imwqrF dI Xfd ivcoN iks hwd qk Auqr cuWikaf
sF. sB myry vl ieMj vyKdy, ijvyN koeI murdf kbr ivcoN AuWT ky af igaf hovy. isrP durgf Koty ny kol
af ky do hrP sFJy kIqy, pr myry jylH ivc hox df AuhnUM vI koeI ielm nhIN sI.
loV isKfAuNdI hY. Aus idn qoN mYN pwkf PYslf kr ilaf ik qbIaq BfvyN nf vI mMny, iPlmI hlikaF
dI njLr qoN Auhly kdy nhIN hoxf. iksy nf iksy qrHF dunIaF nUM afpxI hoNd df aihsfs krfeI rwKxf hY.
ieh nhIN ik myry jylH ivc hox, jF sLUitMg leI jylH ivcoN ilafey jfx dI koeI crcf nhIN sI. pr
eys crcf df lfB mYnUM qF hI ho skdf sI jy mYN koeI nfmvr klfkfr huMdf. Pyr qF pwqrkfr lok KUb
imrc-msfly lf ky ies khfxI nUM aKbfrF ivc nsLr krdy. Poto iKwcx leI jylH dy Pftk qIkr ipwCf
krdy. pr myrI pwDr dy klfkfr nUM pbilstI dyx df koeI mqlb nhIN sI inkldf, qy nf hI ieho ijhI
pbilstI myry pwK ivc lfBkfrI sI. ieho ijhy klfkfr nUM lYx df poRzIAUsr nUM kI lfB, ijs dy sLUitMd
leI bfkfiedf hfjLr hox df koeI Brosf nf hovy, qy kimAUinst sLbd nfl qF AudoN BFq-BFq dy
kuivsLysLx juVy hoey sn.
afisP sfihb dI iPlmsfjLI dunIaF jhfn nfloN vwKrI, qy afpxI imsfl afp sI. nf qF Aus
afjLfd bMdy nUM pYsy dI, qy nf hI koeI vkq dI pfbMdI psMd sI. hr vfrI jdoN mYN stUzIE afAuNdf,
hlcl dI khfxI bdlI hoeI huMdI. ijLMdgI dIaF qlKIaF qy kYmry dy KOP ny pihlF hI myrI mwq mfrI

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

hoeI sI, byrbq mfhOl ny hor vI mfr CwzI. sLUitMg dy iKafl qoN hI mYnUM zobU pYxy sLurU ho jFdy. iek vfrI
mYN myk-awp krfAuNdf krfAuNdf cwkr Kf ky kursI qoN hyTF izwg ipaf sF.
mYnUM kYmry agy jfxf sUlI cVHn brfbr lwgx lg ipaf sI. bVI koisLs krdf afpxy afp nUM sFBx
dI keI vfrI rIhrsl vI cMgI BlI kr jFdf. sfry hOslf-aPjLfeI krn lg pYNdy. pr sLft dy aYn
ivckfr Kory kI ho jFdf. ieMj lgdf, ijvyN myrf aMg aMg iksy qMdUey ny vlws ilaf hovy. myrI jIB hlk
qoN hyTF AuqrdI mihsUs huMdI. bs, Pyr rItyk Auqy rItyk. mYnUM ieMj lgdf, ijvyN afly-duafly KVy lok
vrfCF pfV pfV ky myry Auqy hws rhy hox. mYnUM gflHF kwZ rhy hox. mYN bVI koisLsL krdf AuhnF vloN
iDafn htfAux dI, ibrqIaF nUM aiBny vl kyNdirq krn dI, pr sB kuJ afAUt afP Poks hI hoeI
clf jFdf. ieMj lgdf, ijvyN aiBny-klf dy drvfjLy myry leI sdf bMd kr idqy gey hox.
iek sIn ies qrHF sI: nrigs nfl myrI nvIN nvIN sLfdI hoeI hY. mYN jylH ivcoN izAUtI mukf ky Gr
afAuNdf hF. dlIp, jo Aumr-kYd Bugq irhf hY, myry bMgly ivc bfgbfnI krdf hY. sLfdI dI mubfrkbfd
dyx leI Auh PuwlF df guldsqf mYnUM qy myrI pqnI nUM ByNt krdf hY. nOkr cfh dI try ilaf ky myjL Auqy
rwKdf hY, qy mYN nrigs leI cfh dI ipaflI bxfAuNdf imwTy imwTy bol boldf hF. Auh KfmosL rihMdI hY, qy
mYN hwsdf hoieaf kpVy Auqfrn leI sOx-kmry ivc clf jFdf hF. ipCoN dlIp nrigs nUM afpxy duwKVy
suxfAuxy sLrU krdf hY, ikAuNik Auh vfsqv ivc iek dUjy dy pRymI hn. [[[
sLft dy dOrfn, jdoN vI dlIp jF nrigs nfl myrIaF awKF imldIaF, mYnUM ieMj lgdf ijvyN Auh gYrkudrqI qy aflock dI njLr nfl mYnUM GUr rhy hn. mYnUM AuhnF dI qwkxI df mqlb smJ nf afAuNdf, qy
myrf iDafn AuKV jFdf. sLft kwt ho jFdf, ikAuNik myry aYksLn glq ho jFdy. Aus qwkxI df rhws
aj mYN dws skdf hF. sLft qoN pl Br pihlF qIkr dlIp qy nrigs hwsdy Kyzdy qy ivhlIaF gwpF mfr
rhy huMdy, pr sLft sLurU huMidaF sfr Auh afpo afpxy ikrdfr ivc pRvysL kr jFdy. pr mYN afpxy ikrdfr
qoN bfhr hI rih jFdf sF. suBfivk aiBny krn dI mYN vI koisLsL krdf sF, pr ieh nhIN sF jfxdf ik
suBfivk hox df mqlb hY, ikrdfr dy aMdr vV ky suBfivk hoxf. ikrdfr dy bfhr rih ky suBfivk
hox df koeI mqlb nhIN inkldf. qy ikrdfr ivc pRvysL krnf iek mfnisk qy rUhfnI aml hY. mYN ies
aml qoN nfvfkP sF. ies leI smJdf sF ik mYN afp qF suBfivk ho irhf sF, pr dlIp qy nrigs
nklI ho gey sn. hkIkq ies dy Ault sI.
Aus idn qosL vI stUzIE dI iksy guwTy bYTI sLUitMg vyK rhI sI. bVy rItyk hoey. mYN cfh bnfAux
lwigaF zfielfg Buwl jFdf sF, qy zfielfg bolidaF cfh bnfAuxI. bVI durgq hoeI.
aKIr, iKwc-DUh krky iksy qrHF Ejf sfhb qy afisP sfhb ny sIn nUM bMny lfieaf. myrf kMm pUrf
hoieaf qy nrigs-dlIp dy zfielfg sLurU hoey. mYN, ieptf df qIs-mfr-KF, jo iPlm aYktrF nUM iksy
igxqI ivc nhIN sF ilafAuNdf, awj pihlI vfr inrmfxqf qy adb nfl AuhnF dy hunr df muwl pf irhf
sF. vyK irhf sF ik mYN afp Aus hunr dI pihlI pOVI Auqy vI ajy pYr nhIN sI rwiKaf. mYnUM Aus idn
bVf jLbrdsq Dwkf vijaf.
qosL nvIN-nvIN vlYqoN afeI sI. isgnlmYn dUlI dIaF rIhrslF dy dOrfn Auhny mYnUM izktytr
vFg aYktrF nUM aYh-ahu krn leI afKx qoN vrijaf sI. zfierYktr df kMm klfkfrF nUM kTpuqlI
vFg ncfAuxf nhIN, Auhny ikhf sI. aYktr dy aYksLn Aus dy afpxy aMdroN inklxy cfhIdy hn, Aus
dI mnoklpnf ivcoN. qy Auhny sqfinslfvskI df hvflf idwqf sI, jo myrI ingfh ivc mihjL iek
bUrXvf coclf sI. mYN qosL nUM zFt ky cuwp krf idwqf sI. aj Aus mUrKqf nUM Xfd krky mYN sLrm nfl
pfxI pfxI ho irhf sF.
sYWt dy iek gosLy ivc KVf ho ky mYN dlIp qoN iBiKaf mMgI, kYmry agy ieqnI sihjqf nfl qusIN
ikvyN kMm kr lYNdy ho? kuJ mYnUM vI dwso?
dlIp df jvfb mYnUM aj qIkr Xfd hY. kuJ dUijaF nUM vyK vyK ky iswiKaf hY, kuJ dosqF ny mdd
kIqI hY.
Aus dy jvfb ny mYnUM inrfsL kIqf. mYN Aus qoN isiKaf lYx leI sihk irhf sF, pr Auh mYnUM tfl
igaf sI. myrI gwzI df phIaf icwkV ivc Pisaf vyK ky vI Auh mdd leI nhIN sI afieaf.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

pr awjkwl mYN afp iehI krdf hF. msln, kwl dI gwl hY, smuMdr dy kMZy sYr kridaF mYnUM kbIr
bydI imilaf. Aus dy mF bfp nfl myrI zUMGI imwqrqf rih cuwkI hY. mYN Aus df hfl hvfl puiCaf. Auh
kihx lgf:
mYnUM rfj Koslf nfl kMm krky bVf mjLf af irhf hY. mYN afpxy afp nUM pUrI qrH afpxy aiBny ivc
Aulwdn Xog ho jFdf hF. pihlF mYN kYmry agy suMgiVaf suMgiVaf mihsUs krdf sF.
hF, rfj Koslf bVf vDIaf zfierYktr hY, mYN ikhf.
pr qusIN qF hr iksm dy zfierYktrF nfl kMm kr cuwky ho, blrfj jI. jy zfierYktr cMgf nf
hovy, qF qusIN ikvyN afpxy afp nUM afpxy ikrdfr ivc Aulwd lYNdy ho?
hF, zfierYktr cMgf nf imly, qF jfn ajLfb ivc Ps jFdI hY.
mYN ieqnf hI kih ky gwl mukf idwqI. jLrUr kbIr ny vI sooicaf hovygf ik mYN tfl igaf hF. pr mYN
krdf kI? afrt dy anuBv bfry gwl krnI sUeI dy nwky ivcoN hfQI lMGfAux vflI gwl huMdI hY.
jjLbf-ey byaKiqafr-ey sLOk dyKf cfhIey
dfmn-ey sLmsLIr sy bfhr hY dm sLmsLIr kf.
aKIr, Cy ku mhIny dI jylH kwt ky, rUhfnI qy ijsmfnI dovyN qrHF tuwitaF qy hfiraf mYN irhf hoieaf.
ijnHF hflqF ivc irhf hoieaf, AuhnF df ijLkr krn dI loV nhIN ieqnf kihxf kfPI hY ik ieptf df
nftk-prvfr, jo ajnbI bMbeI sLihr ivc myrf ieko iek shfrf sI, Aus qoN mYN twut igaf sF. Aus
dIaF njLrF ivc mYN dysL-GfqI qy gwdfr bx ky jylH ivcoN inkilaf sF. Aus prvfr ivc hux myry leI
koeI QF nhIN sI.
BfvyN myrI afqmf afpxy afp nUM dysL-GfqI qy gwdfr mMnx nUM iqafr nhIN sI, Pyr vI ies ivc sLwk
nhIN ik myry jyiraF qy AumgMF dI kmfnI hmysLF leI tuwt geI sI. mYnUM ieMj lgdf sI, ijvyN myrf aMdrlf
KoKlf ho igaf hovy, mYN jvfnI ivc hI buwZf ho igaf hovF.
hlcl dI sLUitMg myry jylH qoN bfhr afAux mgroN vI jfrI rhI. kdy kdy lMc vyly afisP sfhb,
EJf, dlIp, XfkUb sfhb afid brFzy ivc kursIaF zfh ky bih jFdy, qy iek aYkstrf nUM, ijs df nF
bdrudIn sI, nklF lfAux leI kihMdy. sLrfbI, mfrvfVI, qy sVkF Auqy mjmf lf ky dvfeIaF vycx
vfly df pfrt Auh kmfl KUbI nfl krky ivKfAuNdf sI. iek idn mYN afpxy aMdr dI sfrI kuiVwqx Aus
Aupr zolH idqI. mYN AuhnUM alwg iljf ky ikhf:
qYnUM eyQoN idhfV dy ikqny pYsy imldy hn?
pMj rupey, pr iek ruipaf ivcoN splfier lY jFdf hY.
kI iehnF cfr ruipaf ivc nklF ivKfAux dI PIs vI sLfml hY?
nhIN jI! Auh hYrfn ho ky myry vl dyKx lwg ipaf.
Pyr qYnUM ienHF awgy bFdrF vFg nwcidaF sLrm nhIN afAuNdI?
ijqny mhIny mYN jylH ivc irhf, myry iksy iPlmI jF gYr-iPlmI dosq ny myry prvfr dI afrQk
shfieqf nhIN sI kIqI. mYN afpxI qlKI Aus Auqy kwZ irhf sF.
qusIN TIk kihMdy ho, sfhb. pr kI krF? vwzy lokF nUM nfrfjL vI qF nhIN kr skdf, Aus ny ikhf.
mYN qYnUM qyrI kfblIaq anukUl kMm idvfvFgf, mYN Kfh-mKfh dI PV mfr ky ikhf, bsLrqy ik
qUM Kud afpxy vwz-muly afrt dI kdr kryN. Auh qyry iehnF qmfsLbInF dI phuMc qoN bfhr dI cIjL hY.
EhI bdrUdIn aYkstrf agoN jf ky jfnI vfkr kfmyzIan msLhUr hoieaf.
4
hlcl ivc vzy pRozIAUsrF qy isqfiraF nfl kMm krn df myrf pihlf qjrbf sI, qy keI
ilhfjL nfl bVf isiKafdfiek. iek qF mYN vyiKaf ik ikvyN AuhnF lokF dy pihlU ivc dOlq df diraf
vgdf hY, ikvyN PfeInNYsr qy izstRIibAUtr AuhnF dI srdl Auqy cfkrF vFg Kloqy rihMdy hn, ikvyN
bydrdI nfl dOlq nUM AujfiVaf jFdf hY, ikvyN Auh lok irafsqI rjvfiVaF vFg Kud-rO qy aYsL-prsq

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

bx jFdy hn, ikvyN AuhnF dy amly-PYly ivc jI-hjLUrIey, mUrKF, inkMimaF, cqr AuTfeIgIrF dI cVHq
ho jFdI hY, ikvyN axK vfly dI imwtI plIq huMdI hY, ikvyN idn rfq afpf vfr ky syvf krn vfilaF nUM
afpxI qnKfh leI vI illHkF BMnxIaF pYNdIaF hn.
mYN ieh vI vyiKaf ik iehnF vwzIaF hsqIaF duafly imknfqIs vFg iek ksLsL df hflf huMdf hY,
ijs ivc iPlmI jnUMn dy kuwTy awKF mIt ky jf Psdy hn, qy afpxy KMB sfV lYNdy hn.
mYnUM ieh Kqrf afpxy hI nhIN, sgoN aXUb bfry vI mihsUs hox lwg ipaf. AuhnIN idnIN dlIp qy
kfimnI kOsLl dy rumFs df bVf crcf sI. dovyN klfkfr sLuhrq qy kfmXfbI dI isKr AuWqy sn. iksy hwd
qk aXUb df afpxy inwky vIr dI ies ivKm smwisaf bfry iPkrmMd hoxf suBfivk sI. pr jdoN ieh
gwl sfzI gwlbfq df mUl-ivsLf bxx lg geI, qF mYN ivrkq ho igaf. kuJ hor GtIaf iksm dIaF
glq-PihmIaF vI AuT KloqIaF, ijnHF krky nfkyvl sfzI afps dI bol-cfl bMd ho geI, sgoN prvfr
vI iek dUjy qoN dUr ho gey.
mYnUM ikvyN pqf huMdf ik aXUb hux dunIaF ivc QoVHy idnF df mihmfn hY. jy pqf huMdf, qF mYN
afpxIaF sfrIaF qMg-njLrIaF qy grjLF Aupr lfhnq Byj ky AuhnUM ihwk nfl lfeI rKdf. Aus df sfQ
kdy nf Cwzdf. pr iksmq ivc kuJ hor hI iliKaf sI. aXUb dI kbr bFdry ivc hY. jnfjLy ivc mYN
jLrUr sLfml hoieaf sF, pr Aus ipCoN ijLafrq leI iek vfrI vI nhIN sF jf sikaf. pr afpxy idl
ivc Aus aiqaMq imwTy qy koml imwqr nUM bVI hsrq nfl Xfd krdf rihMdf sF:
sMBlny dy muJy aY bdnsIbI ikaf kXfmq hY
ik dfmfny Kxfly Xfr Cutf jfey hY muJ sy.
Gr dI inGrI afrQk dsLf df aihsfs bwicaF nUM Kory ikvyN ho igaf. iek idn jd mYN Gr muiVaf,
qF prIKsLq afpxI inwkI BYx sLbnm nUM kih irhf sI:
ikqnI PjLUl cIjL hn ptfky! aYvyN PjLUl pYsf brbfd krdy hn lok.
mYnUM Xfd afieaf ik agly idn dIvflI sI. gvFZ ivc iek idn pihlF qoN ptfky Cuwt rhy sn. myry
idl nUM bVf kuJ hoieaf, qy mYN Aulty pYrIN vfps muV ky iksy imwqr koloN pMjfh rupey AuDfr ley, qy
tokrf Br ky ptfikaF qy miTafeI df lY afieaf.
prIKsLq AudoN dsF ku virHaf df sI. iblf-muafvjLf qy dosqfnf qOr Auqy asF hlcl ivc Aus
df Coty dlIp df rol adf krnf mMinaf hoieaf sI. mgroN iniqn bos ny dIdfr leI iehI PrmfiesL
kIqI, qy zyZ hjLfr ruipaf muafvjLf pysL kIqf. myrI pqnI nUM prIKsLq df iPlmF ivc kMm krnf
iblkul psMd nhIN sI, ikAuNik Aus dI pVHfeI df hrj huMdf sI. pr mYN AuhnUM mnf ilaf. loVvMd ju sF.
prIKsLq awgy vI mYN iek dosq vFg, sfrI gwl KolH ky rKI ik ies vyly Auh vI afpxy afp nUM Gr df
mrd smJy, ikAuNik Aus dI kmfeI prvfr leI vrqI jfeygI. prIKsLq cuwpcfp suxdf irhf. afpxy
vloN mYN bVI akl dI gwl kr irhf sF, pr mnoivigafnk idRsLIkox qoN Auh akl dI sI jF mUrKqf dI,
kih nhIN skdf.
nfbflg bwcy df iekwilaF stUzIE ivc kMm Auqy jfxf TIk nhIN smiJaf jFdf. Gr dy iksy nf iksy
ivakqI df nfl rihxf cMgf rihMdf hY. pr prIKsLq dy nfl stUzIE jfx ivc myry afpxy svYmfx nUM
swt vwjdI sI. lokF dIaF njLrF ivc mYN bwcy qoN kMm krfAux vflf byrujLgfr bfp bx jFdf. prIksLq nUM
qF mrd bxn leI mYN vMgfr ilaf sI, pr afp mrdfngI nfl pRisiQqI df mukfblf krn jogf nf ho
sikaf. mYN afpxy afp nUM iehI soc ky qswlI dy leI ik iniqn bos qy dlIp AuhnUM afpxy bwicaF vFg
hI smJdy hn qy Aus dI jLrUr cMgI qrHF dyKBfl krdy hoxgy. Auh stUzIE qoN afAuNdf vI hmysLF KusLKusL sI.
iek idn motr sfeIkl Auqy sYNtrl stUzIE dy awgoN dI lMGdf mYN prIKsLq nUM imlx aMdr clf
igaf. bVf hOlnfk sIn ilaf jf irhf sI. Guwp hnyrI rfq. hnyrI-JwKV. Aus ivc lfltYn hwQ ivc
PVI, iek byafsrf mfsUm bwcf jMglF-bIafbfnF ivc Btk irhf hY. cIkdf-kurlfAuNdf hY. pr koeI Aus

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

dI mdd nUM nhIN afAuNdf. iek drKq dI zfx Aus dy isr Auqy izwgdI hY. lfltYn izwg ky buwJ jFdI hY.
mqlb, bwcf hmysLF leI aMnHf ho igaf hY.
dIdfr bVI kfmXfb iPlm bxI sI. dysL dy lgBg sfry vzy-vzy sLihrF ivc Auhny jublI kIqI
sI. hux vI kdy nf kdy iksy isnymf ivc jLrUr lgdI hY. Auprokq idRsL nUM vyK ky lwKF drsLk roey
hoxgy. pr mYnUM Aus vyly roxf nhIN sI afieaf, sgoN myrIaF awKF ivc KUn Auqr afieaf sI. imwtI-Gwtf
qy stUzIE ivc iKliraf hoieaf hor gMd-mMd jLorF nfl AuzfAux leI afdm-kwd ibjlI dy pwKy rKy
hoey sn. afpxy PyPiVaF qy awKF dI rKsLf leI zfierYktr, kYmrfmYn, aisstYNt, sBnF ny gYs-mfsk
cfVHy hoey sn. ieMj lgdf sI, ijvyN sfrf amlf koeI bhuq vwzf kfrnfmf krn leI morcy Auqy afieaf
hoieaf hovy. pr ijs alUeyN bfl nUM Kqry ivc JoNikaf jf irhf sI Aus dI iksy nUM iPkr nhIN sI.
mYN TMTbr igaf, qy kMm nUM ivcfly rok ky mYN iniqn bos nUM sKq sKq suxfieaF. Auh bVy inmr
suBf vfly ivakqI hn. swc puiCaf jfey, qF munfsb ieMqjLfm krnf pRozksLn izpfrtmYNt df ijMLmf sI,
AuhnF df nhIN. pr Pyr vI, AuhnF nUM bVf aPsos hoieaf, qy CyqI qoN CyqI, qy Gt qoN Gt axgihlI nfl
sLft lYx df AuhnF pRbMD kIqf.
Aus vyly mhysL kOl sfihb vI iniqn bos kol KVy sn. mYN iek pfsy bYT ky socx lg ipaf ik jy mYN
nf afAuNdf qF myry bwcy df kI hfl hoxf sI. ivc ivc mYN vyKdf ik mhysL kOl myry vl bVy gOr nfl vyK
rhy sn. sLfied mYnUM pCfxn dI kosLsL kr rhy sn. jF sLfied soc rhy sn ik iek by-hYsIaq adfkfr
dI iniqn bos agy ieMj bolx dI juraq ikvyN hoeI. scmuc bVI aklipq ijhI gwl sI. bhuq sfry
grIb mF-bfp pYsy dI mjbUrI kfrn afpxy bwicaF qoN iPlmF ivc kMm krfAuNdy hn. eysy iglfnI krky
AuhnF nUM bhuq kuJ vyiKaf axvyiKaf krnf pYNdf hY.
iek idn aYktrYs mDUbflf dy ipqf myry Gr qsLrIP ilafey. myry mn ivc Puiraf ik sLfied mYnUM
afpxI iPlm ivc lYxf cfhuMdy hn. AuhnF vI prIKsLq leI PrmfiesL kIqI. afpxI inrfsqf nUM
lukfAuNidaF mYN bVI inmrqf nfl ienkfr kr idwqf.
bwcy dI pVHfeI df hrj huMdf hY, mYN ikhf.
Auh KfmosL ho ky kfPI icr myry vl iek twk vyKdy rhy. bVy suihrd pMjfbI bjLurg jfpy mYnUM Auh.
Pyr kihx lgy, bytf, qUM vI bfp hYN, qy mYN vI iek bfp hF. mYN vI ijLMdgI dy Auqfr-cVHfa bhuq vyKy
hn. qy mYN ies nqIjy Auqy phuMicaf hF ik pYsy ibnF ies dunIaF ivc hor koeI imwqr nhIN. jLrf afp
soc, kI rwiKaf hY awjkwlH dI pVHfeI-ilKfeI ivc? mYN qyry muMzy df kMm vyiKaf hY. bVf ipafrf lgdf hY
skrIn Auqy. kMm vI bhuq suhxf krdf hY. iek iPlm irlIjL hox dI dyr hY, pRozIAUsr Aus leI qyry
awgy ipwCy dOVn lg pYxgy. qYnUM ds-ds, vIh-vIh hjLfr dIaF afPrF afAuxgIaF. qy bwcy df kMm vI
iPlmF ivc ikqny idn df huMdf hY. msF awT ds idn. iekwTf vIh iPlmF ivc kMm kr skdf hY Auh.
sfl do sfl ivc qUM hr iksm dy mflI iPkrF qoN afjLfd ho jfeyNgf. Pyr, BfvyN AuhnUM drjn mfstr Gr
lf ky pVH-ilKf dyeIN. mYN qYnUM mjbUr nhIN krdf, bytf. pr qyry ihwq dI gwl krnf afpxf PrjL smJdf
hF. soc lY. koeI jldI nhIN. afpxI GrvflI nfl slfh krIN. mYN kdy Pyr af jfvFgf.
Kfn sfhb, mYN quhfzf bhuq msLkUr hF, pr myrf PYslf pwkf hY, mYN sihmI ijhI afvfjL ivc
jvfb idqf.
cMgf, qyrI mrjLI.
Auh AuWT ky cly gey. mgroN mYN ikqnf icr socF ivc zuwibaf irhf. ieh ikho ijhI dunIaF hY? afpxy
iksy vI PYsly dy TIk jF glq hox df bMdy nUM ivsLvfs nhIN huMdf.
Pyr vI, jdoN muV ky ipCFh vl vyKdf hF, qF socdf hF ik Auh idn bhuq mfVy vI nhIN sn. QoVHf
bhuqf vlvlf sI ijLMdgI ivc. iek rUsI iPlm zwb krn df mfmUlI ijhf kFtrYkt iml igaf. Pyms
stUzIE dy iek kmry ivc mUvIElf Aupr mYN qy qosL sfrf sfrf idn rUsI mkflimaF df ihMdI ivc
rUpFqr rkdy rihMdy. qosL nUM QoVI-bhuq ihMdI afAuNdI sI, ies leI aOKf kMm kuJ suKflf ho jFdf.
bwicaF nUM skUl qOr ky qy rotI df zwbf nfl bMnH ky, asIN motr sfeIkl AuWpr svfr ho jFdy. gvFZIaF
df kuwqf BONkdf sfnUM kflonI dy Pftk qwk Cwz afAuNdf, qy sLfmIN sfzy suafgq leI vI hfjLr rihMdf. ies
df vI luqP sI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

eysy Pyms stUzIAu ivc cyqn afnMd dy adfry nvkyqn df vI dPqr sI. cyqn nUM vI sfzI sUh
imlI hovygI. shfiek hox Auqy Aus df vI idl kIqf hovygf. iek idn Aus ny afpxI aglI iPlm leI,
ijs nUM gurU dwq zfierYkt krn vflf sI, icwqr-kQf (skrInply) qy mukflmyN ilKx dI pysLksL kIqI.
muafvjLf cfr hjLfr rupey. mYN KusLI nfl mnjLUr kIqI, qy Aus df sLukr-gujLfr hoieaf.
gurU dwq dI dyv afnMd nfl pUny ivc dosqI hoeI. EQy Auh msLhUr zfierYktr, igafn mukrjI df
aisstMt sI. kuJ vrHy Auhny almoVy ivc Audy sLMkr dy kyNdr ivc nirq dI isiKaf vI hfsl kIqI sI.
bMgflI bhuq cMgI qrHF jfxdf sI. zfierYksLn df AuhnUM ieh pihlF mOkf iml irhf sI. myrf vI iPlmF
leI ilKx df ieh pihlf mOkf sI. sfihr luiDafxvI ny vI Ausy iPlm ivc pihlI vfr gfxy ilKy sn.
Aus iPlm df nF sI, bfjLI. bVI kfmXfb iPlm bxI sI Auh.
ihMdI iPlmF ivc skrInply bfry idRsLtIkox bVf mkYnkI ijhf irhf hY ibdysLI iPlmF dy aYn
Ault. ibdysLI iPlmF dy tfeItlF ivc mwuK QF skrInply qy Aus dy ilKfrI nUM idqI jFdI hY, hyTF Coty
awKrF ivc Aus khfxI jF nfvl df hvflf idwqf jFdf hY, ijs dy afDfr Auqy AuhnUM iqafr kIqf igaf
hovy.
pr ihMdI iPlmF ivc muwK QF khfxI nUM idwqI jFdI hY. khfxI df cOKtf pUrf GV lYx AuprMq sInF
df vyrvf ilKx nUM hI skrInply df nF idqf jFdf hY. qy jdoN ieh vyrvf mukMml ho jfey, qF Aus ivc
zfielfg Bry jFdy hn. khfxI Aupr pRozIAUsrF nUM ieqnf Brosf huMdf hY ik sIn qy zfielfg keI vfrI
sYWt lwgx dy idn qIkr mulqvI kr idwqy jFdy hn. keI vfrI qF kYmrfmYn sLft leI lfeIitMg mukMml
krky sIn dI AuzIk ivc bYTf rihMdf hY. jLfihr hY ik aijhI hflq ivc pfqr-AusfrI dI bhuqI
guMjfiesL nhIN rihMdI.
AudoN iPlimsqfn dy msLhUr-mfrUP pRozIAUsr, sLsLDr mukrjI nUM bks-afiPs iPlmF df jfdUgr
mMinaF jFdf sI. AuhnF dI kdy koeI iPlm PylH nhIN sI huMdI. AuhnF df PfrmUlf ieh sI ik skrInply
nUM jfx buJ ky bnfvtI qy kmjLor rwKxf cfhIdf hY, qF jo drsLk hr gfxy qy nfc nUM byqfbI nfl AuzIky.
jy drsLk khfxI ivc KwuB jfey, qF gfxy-nfc AuhnUM ivarQ qy by-suafdy jfpx lg pYxgy. bfksafiPs dy pwKoN ieh TIk nhIN. ihMdI iPlm dI kfmXfbI dI muwZlI sLrq ieko hI hY gfxy.
gurU dwq ies PfrmUly df ikqnf ku kfiel sI, mYN nhIN kih skdf. pr ies ivc sLwk nhIN ik gfxynfcF vl Aus df vI rjUa bhuq sI. skrInply nUM Auh Aus qoN ht ky hI aihmIaq dyNdf sI. Pyr, msF
msF AuhnUM zfierYksLn df mOkf iml irhf sI. Auh CyqI qoN CyqI sYWt Auqy jfxf cfhuMdf sI.
pr myrf njLrIaf kuJ hor sI. gurU dwq dI khfxI, ijs dy afDfr Auqy mYN skrInply ilKxf sI,
mYnUM bhuq kwcI qy DuMdlI jfp rhI sI. mYN pfqrF qy pRsiQqIaF nUM sfihq qy rMg-mMc ivcoN hfsl kIqIaF
kdrF-kImqF anusfr Ausfrnf cfhuMdf sF. sIn qy zfielfg nUM vK vK kr ky ilKxf myrI ingfh ivc
kuPr sI. skrInply nUM mYN iek bUty vFg vyKdf sF, ijs dIaF jVHF, qxy, tihxIaF qy pwqr nflo nfl
ivgsdy hn. ieho ijhf kMm jldI ivc ikvyN ho skdf hY. ivcfry gurU dwq nUM Cy mhIny sbr krky bYTxf
pY igaf. mYN cyqn df dosq sF, ies kry Auh mUMhoN bol vI nhIN sI skdf, pr aMdro aMdr jLrUr kuVHdf
sI. Auh cfhuMdf sI ik mYN iPlm nUM iek vfrI Plor Auqy jf lYx idaF, Pyr BfvyN ikqnf icr lf idaF.
pr mYN tws qoN mws nhIN sF huMdf. mYN jfxdf sF ik iek vfrI iPlm dI sLUitMg sLurU ho geI qF mYN prvws ho
jfvFgf.
bVy hMgfmI sn Auh idn vI. keI rfqF iksy sIn bfry bihsdy qy socdy asIN sVkF nfpx ivc ibqf
dyNdy. kdy gurU dwq myry Gr af ky pY jFdf, kdy mYN mtuMgy Aus dy inwky ijhy PlYt ivc jf itkdf. Aus dI
mF mYnMU bVf ipafr krn lg peI sI.
AuhnF idnF ivc hI lyKk-zfierYktr, ijLaf srhwdI myry guaFZ dy iek hotl ivc af itikaf.
hlcl dy sYWt Auqy mYN AuhnUM vyKdf huMdf sF. sohxI dwK vflf qy imwT-bolVf gwBrU sI. afisP sfihb
dI aglI iPlm ilK irhf sI. pr Aus dy vI AuhnF nfl kuJ ieKiqlfP AuT pey sn.
gurUdwq qy mYN bfjLI dy klfeImYks Auqy burI qrHF AulJ gey. keI hPqy lMG gey, koeI rfh hI
nhIN sI lwBdf. iek sLfm asIN ijLaf srhwdI kol jf bYTy, qy Aus dI slfh puwCI. Auhny Jt sfnUM
klfeImYks suJf idwqf. suiJaf AuhnUM vI iksy purfxI amrIkn iPlm ivcoN sI, pr sfzy kQfnk nfl

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

vfh-vfh icpkdf sI. asIN KusLI nfl puwTIaF CflF mfrn lg pey. idl kIqf ik ikqoN ivskI dI boql
ilafeIey qy jsLn krIey. pr krdy kI? dovyN BuwKV sF, qy ijLaf dI hflq sfQoN vI geI gujLrI sI.
bhuq icr pihlF ijLaf ny mYnUM ieptf dy iek nftk, sVk ky iknfry ivc pfrt kridaF vyiKaf
sI. Aus sLfm Aus nUM Auh zrfmf cyqy af igaf, qy agly idn Auh myry nfl ijLkr kIqy ibnF, afisP
hurF vflI khfxI rxjIq mUvIton dy mflk, syT cMdU lfl sLfh nUM suxfAux clf igaf. Aus khfxI df nF
Auhny hm log rwiKaf hoieaf sI. syT jI nUM khfxI bhuq psMd afeI, qy afisP sfhb nUM iksy nf
iksy qrHF rfjLI krky AuhnF KrId leI. pr jdoN syT cMdU lfl nUM ieh pqf lwgf ik ijhVf rol ijLaf ny
dlIp kumfr leI iliKaf sI, AuhnUM myry jhy guMmnfm, sgoN bdnfm, adfkfr koloN krvfAuxf cfhuMdf hY,
qF Auh zUMGIaF socF ivc pY gey. qy mYnUM prqwK vyK ky qF AuhnF df ijvyN BwTf hI bih igaf.
5
jdoN vI motr sfeIkl Auqy mfhIm dy ielfky ivcoN lMGdf, iksy nf iksy QF bdrU (jfnI vfkr) mYnUM
idws pYNdf. kdy Auh rok vI lYNdf qy myrf vfadf mYnUM Xfd krfAuNdf. mYN vI Bwuilaf nhIN sF. Kfs Ausy nUM
iDafn ivc rK ky mYN bfjLI dI skirpt ivc iek sLrfbI df Cotf ijhf, pr aihm rol pfieaf sI.
pr hux svfl ieh sI ik pRozIAUsr qy zfierYktr nUM ikvyN mnfvF ik AuhnUM hI lYx.
mYN iek qrkIb socI, qy bdrU nUM vI smJf idwqI.
aglI svyr, jdoN cyqn, dyv, gurU dwq qy mYN dPqr dy aMdrly ihwsy ivc kfnPrMs kr rhy sF, ieMj
lgf ijvyN koeI guwt sLrfbI, cpVfsI qy moVn qy vI aMdr vV afieaf hY, qy klrkF nUM qMg kr irhf hY.
Jt ku ipCoN Auh iswDf sfzy kol awpV igaf qy lwgf dyv nUM muKfqb krky momo-TwgxIaF gwlF krn. aYsf
TwT bMnH idqf Auhny, ijs df jvfb nhIN. hws-hsw ky sfiraF dy iZwzF ivc pIV pYx lg peI. jLrf ku
hfsf TMzf hovy, Auh Pyr koeI nvF nukqf CyV ky rOxk lf dyvy. awDf pOxf GMtf ieMj hI huMdf irhf. aMq,
cyqn nUM dPqr dI mrXfdf df iKafl afieaf, jo hor keI pRkfr dy afgMqkF kfrn Kqry ivc pY cly
sI. Auhny ihV-ihV krdy krmcfrIaF nUM sKqI nfl toikaf, qy Aus mUjLI nUM DUh ky bfhr kwZx dI
PrmfiesL kIqI.
Ausy vyly mY bdrU nUM slfm krn leI ikhf. Auh Ausy vyly atYnsLn ho igaf qy hMZy hoey mdfrI
vFg sB nUM slfmF krn lg ipaf. vyKx vfilaF dI hYrq df hwd-ihsfb nhIN sI. pl Br pihlF Auh
msq mdhosL sI, hux pUrI qrHF hosLmMd. swc qF ieh hY ik ijs nF nfl bdrudIn nUM lwKF pirsqfr Xfd
krdy hn, Aus nF dI cIjL nUM Auhny sfrI Aumr kdy hwQ nhIN lfieaf.
cyqn svflIaf aMdfjL nfl myry vl vyK irhf sI. hux mYN AuhnUM dwisaf ik ieh sfrf pRpMc ikAuN
ricaf igaf sI. Auhny bVI KusLI nfl Auh rol jfnI vfkr nUM dyxf kbUl kIqf.
Aus inwky jhy sIn dy aDfr Auqy jfnI dI guwzI cVH geI. iek sfl dy aMdr aMdr Auh mYnUM dUr ipwCy
Cwz ky sLuhrq qy amIrI dIaF isKrF qy jf pwujf.
iPlmF ivc mOkf AuzIkxf hI kfPI nhIN huMdf. afpxy aMdr Auh Xogqf pYdf krnI vI bVI jLrUrI
huMdI hY, ijs nfl mOkf imlx AuWqy afdmI Aus df pUrf lfB AuTf sky. eys pfsy nvyN afgMqkF df iDafn
bhuqf nhIN jfdf.
bfjLI ivc nrqkI dy rol leI gurU dwq gIqf bflI nUM mnfAuxf cfhuMdf sI. iek sLfm asIN dovyN
vrsovy, Auhdy bMgly Auqy, khfxI sunfAux leI gey. gIqf stUzIE qoN kfPI dyr nfl afeI. ajy vI mUMh
Auqy myk-awp lwgf hoieaf sI, qy qn dy kwpVy vI kMpnI dy sn. byieMqhf KUbsUrq lg rhI sI. iek qF
myry leI iPlmI khfxI iksy aiBnyqrI nUM sunfAux df pihlf mOkf sI, dUjy AuhdIaF hrkqF aYsIaF
cMcl sn ik mYnUM sfrf vkq ieMj lgdf irhf, ijvyN Auh sKq bor ho rhI hovy. pr Auh kmfl drjy dI
sUJvfn kuVI sI. mYN msF skirpt df qIjf ihwsf hI piVHaf sI ik Auh soPy qoN AuWT KloqI. bhuq
vDIaf. mYN jLrUr quhfzI iPlm ivc kMm krFgI. bfkI gwlF qusIN bIbf jI nfl kr lYxf.
ieh kih ky Auh aMdr clI geI. sfzI KusLI df koeI iTkfxf nf irhf. gIqf EdoN lgBg qIh
ipkcrF ivc kMm kr rhI sI. asIN bVI QoVI AumId lY ky afey sF.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

bfjLI qy hm log ieko smyN sYWt Auqy geIaF. sLUitMg sLurU hox mgroN mYN iek vfrI vI gurU dq dy
sYWt Auqy nf igaf, qy nf hI mYnUM Auhny bulfieaf. Cy mhIny myry nfl isr Kpf ky Auh qMg af cuwkf sI.
pr mYnUM ieMj lgdf, ijvyN mYN iek bwcf jx ky Auhdy hvfly kr idwqf hovy. rfj Koslf qy kuldIp kohlI
AudoN gurU dwq dy shfiek huMdy sn. mYN AuhnF qoN toh-toh ky hfl-hvfl puCdf. Auh bVy mfXUskun jvfb
dyNdy. iek idn qF kuldIp ny sfP suxf idwqf, skirpt qF jo hY so hY, pr kr rhy hF joV-qoV ku
vyKo.
myrf idl bYT igaf. mYN skirpt ivc Cy gfixaF leI QF bxfeI sI. mYN suixaF ik gurU dwq nON gfxy
pf irhf sI. iqMn nvyN gfxy GusyVn leI mYQoN puwCy ibnF Kory myry ikqny sIn kwty jfxgy. soc soc ky mYnUM
rfqIN nINd nf afAuNdI. iPlmF ivc ilKfrIaF dI bykurbI qy bycfrgI dy ikwsy mYN suxy hoey sn. pr Auho
ijhf bxn df myrf koeI ivcfr nhIN sI. mYN cyqn awgy kuJ loV qoN vD afpxy aiDkfrF df mujLfhrf krn
lg ipaf. qy ieh gwl aMdry aMdr gurU dwq nUM burI lwgI. sfzI dosqI rsmI ijhI ho ky rih geI. mYnUM
ikvyN pqf huMdf ik aXUb vFg gurU dwq ny vI ieqnI CyqI ies dunIaF qoN kUc kr jfxf hY. (ieh sqr
tfeIp kr irhf sF ik suixaF, mInf kumfrI vI clI geI[[[31-3-72[[[).
[[[1967[[[KMzflf[[[ipMjry ky pMCI dI aftUt-zor sULitMg[[[. sLft hY mInf kumfrI afqm-hwiqaf
krn leI rylvy lfeIn AuWqy qurI jf rhI hY. mYN Auhdy ipwCy ipwCy bhU bhU pukfrdf dOV irhf hF qy
aYn vkq isr AuhnUM gwzI Qwly afAux qoN bcf lYNdf hF. asIN dovyN rylvy lfeIn qoN bfhr izwg pYNdy hF, qy
sfzy drimafn bVI jjLbfqI qkrfr hox lg pYNdI hY.
slIl cODrI isrP sfzy dOVn df qy rylvy lfeIn qoN bfhr izwgx df sLft lYxf cfhuMdf sI. gwzI dy
sfhmixEN afAux dy, qy sfzI qkrfr dy sLft Auh bfad ivc, bYk-projYksLn dI mdd nfl lY skdf
sI.
acncyq mYnUM iKafl afieaf ik zYkwn kvIn dy afAux df vkq ho irhf hY. Auh KMzfly nhIN sI
TihrdI. jy kYmrfmYn CyqI-CyqI lfeItF iPks kr ley, qF sfrf sIn ieko sLft ivc ho skdf hY.
slIl ny mInf kumfrI qoN puwiCaf. Auhny vI Jt hF kr idqI. CyqI CyqI lfeItF lf idwqIaF geIaF.
mfeIkroPOn rK igaf. hux mYnUM iKafl afieaf, mInf nUM qF isrP iek vfrI sIn sux ky zfielfg Xfd
ho jFdy hn. myrf kI bxygf? kfPI lMmf sfrf sIn sI. pr hux socx df vylf nhIN sI. msF zfielfg kMnf
ivc pey sn ik sfhmixEN gwzI af geI KfsI qyjL rPqfr nfl.
zrfeIvr ny sfnUM lfeIn Auqy dOVidaF vyK ky lMmIaF lMmIaF sItIaF mfrnIaF suLrU kr idwqIaF.
mYnUM mn ivc iKwJ hoxI sLurU hoeI. jy Auh eysy qrHF lMmIaF lMmIaF sItIaF mfrdf igaf, qF sfzy
zfielfg ikvyN rIkfrz hoxgy? msF ds gjL dI ivWQ rih geI sI, jdoN mYN mInf nUM bfhF c vl ky
lfeIn qoN bfhr zyg ilaf. gwzI dy phIey Twk-Twk krdy lMG rhy sn. lfeItF TIk sfzy mUMh Auqy pY
rhIaF sn. sB kMm bVI KUbsUrqI nfl ho igaf. KusLI KusLI asF pYk-ap kIqf, qy hotl jf puwjy. pr
mYN vyiKaf ik myrf sfrf ijsm hMb ijhf igaf sI. mYN Qwk ky cUr hoieaf ipaf sF. mYN grm pfxI df twB
Br ky Aus ivc lyt igaf. XklwKq mYnUM afpxI Qkfvt df kfrn smJ ivc afieaf. ikqnf Kqrnfk
kMm kr mfiraf sI asF! jy Blf jLrf vI sfzy ivcoN iksy df pYr iQVk jFdf? zrfeIvr aYvyN hI qF nhIN
sI sItIaF mfr irhf. ikqnI mUrKqf-BrI qjvIjL pysL kIqI sI mYN! iksy hor dI jfn Kqry ivc pfAux
df kI hwk sI mYnUM? afKrF df pCqfvf hox ipaf.
nhf ky mYN kmry coN bfhr inkilaf. mInf afpxI kftyj dy bfhr brFzy dIaF pOVIaF Aupr bfhF
ivc isr pf ky bYTI hoeI sI.
mYnUM afAuNidaF vyK ky Auh kihx lgI, afj iXh ikaf kIaf blrfj jI afp ny? ijLMdgI sy qMg
afey hUey hYN ikaf?
vhI soc soc kr qo myrI jfn inklI jf rhI hY. mYN qo byvkUPI kr hI rhf Qf, pr qum ny muJy
rokf ikAuN nhIN?
Auh hws peI. AuhI hfsf, jo iensfn iek vfrI sux ky kdy Bul nhIN sI skdf.
afp sLft jo krnf cfhqy Qy. Blf mYN afp ko kYsy rok dyqI?[[[
qmfsLy dI dunIaF! clo, aj mInf kumfrI afpxI Kyz mukf ky clI geI.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

(iek dm dI vfrsf ieh dunIaF,


rwb by-vfrs kr mfrdf ey!)
-

- -

hm log dI sLUitMg dy sLurU ivc qF myrI burI gwq bxI. pihly idn myry koloN iek vI cwj df
sLft nf idwqf igaf. kYmry df KOP ijhVf phfV vFg myrI CfqI AuWqy bYTdf af irhf sI, iek asih boJ
bx cuWkf sI, iek asfD ijhf rog. sIn ivc sfQI klfkfr anvr husYn sI kuMdn, murgI cor. Aus
vl vyKidaF hI myrf afqm-ivsLvfs tuwt jFdf, hosL-hvfs AuWz puz jFdy. sLft qF kI, iek irhrsl vI
mYQoN isry nf cVHdI. myrI brgsLqf hflq df aMdfjLf eys qoN lfieaf jf skdf hY ik iek vfrI jdoN hvf
Kfx leI bfhr bMc Auqy jf lyitaf, qF pqlUn ivc myrf ipsLfb inkl igaf.
lMc dI CuwtI mgroN mYN QoVf ijMnf afpxy afp nUM sFB sikaf. iek do sLft vI hoey, pr Auh vI isrP
mYnUM hOslf dyx leI hI E[ky[ kIqy gey. ijqnf mYN Xrkdf, Auqnf hI anvr cVHdIaF klF ivc
afAuNdf. iPlm dI sLUitMg ivc afm iehI huMdf hY. eyQy KrbUjLy nUM vyK ky KrbUjLf rMg PVdf nhIN, Cwzdf
jF CuzvfAuNdf hY. anvr df rol afKrF df culbulf sI. ieMj lg irhf sI, ijvyN bxfieaf hI rwb ny
AuhnUM Auhdy leI hovy.
(anvr hm log iPlm dI jfn sI. Aus dI adfkfrI by-imsfl sI. pr Aus idn ipCoN iehnF
vIh bfeI virHaF ivc, Aus pwDr df rol AuhnUM muV ky iek vI nhIN imilaf.)
ijLaf Aus idn mYnUM tYksI ivc afpxy nfl ibTf ky stUzIE lY igaf sI. sLfmIN vI asIN tYksI ivc
iekwTy hI vfps afey.
rfh ivc mYN bVI afjjLI nfl ijLaf nUM ikhf, ijLaf, jo Brosf qUM myry AuWpr kIqf hY, mYN Aus dy
kfibl nhIN ho skFgf. qYnUM bVIaF musLklF nfl ipkcr imlI hY. ajy kuJ vI nhIN ivgiVaf, myrI QF
iksy hor nUM lY lY. mYN jLrf vI burf nhIN mMnFgf.
ijLaf ny agoN ijs murwvq qy mnuwKI vizafeI df sbUq idwqf, mYN Bwul nhIN skdf. afpxI afdq
anusfr Auh kuJ icr nhuM tukdf irhf. qy Auhny ikhf, blrfj sfhb, ab qo Xf iekwTy qYryNgy, Xf
iekwTy zUbyNgy.
pr Aus jvfb qoN nf mYnUM hONslf hoieaf, nf KusLI. sgoN Blky Pyr kYmry awgy Klox df KOP sqfAux
lg ipaf.
Gr phuMc ky mYN afpxI pqnI nUM vyKidaF sfr iblK-iblK ky rox qy kMDF nfl twkrF mfrn lg
ipaf.
mYN kdy vI aYktr nhIN bx skdf, kdy vI nhIN, iehI myry mUh `coN bfr bfr inkl irhf sI.
eyny ivc ijLaf srhwdI df dUsrf shfiek, nfgrq, ijs dI Aumr isrP AunIH ku sfl dI sI, iswDf
hI kmry ivc vV afieaf qy lwgf mYnUM AuWcI AuWcI iJVkF dyx.
kfier, zrpok! bVy kimAUinst bxy iPrdy ny. aMdroN rUh amIrF dIaF juwqIaF ivc rul rhI hY.
sLrm nfl zuwb mrnf cfhIdf ey quhfnUM!
mYN hwkf-bwkf ho ky Auhdy mUMh vl vyKx lg ipaf. Kory Auh ikqnf icr bolI igaf.
qusIN aYkitMg nhIN kr skdy? mihjL bkvfs? qusIN dUijaF qoN sO drjf byhqr aYkitMg kr skdy
ho, pr AunHf icr nhIN, jdoN qk qusIN AuhnF dIaF motrF vl vyKdy rhogy, AuhnF dI sLuhrq qy amIrI dy
rohb Qwly ipsdy rhogy. anvr amIr hY, nrigs df Brf hY, eysy ipwCy quhfzI jfn inklI hoeI hY.
eIrKf aMdry-aMdr Kf rhI hY quhfnUM. bVy klf dy dfavydfr bxdy ho qusIN, pr asl ivc quhfzIaF
njLrF klf vl nhIN, dOlq vl hn. AuhI sB qoN vwzI qy AuWcI cIjL hY quhfzIaF njLrF ivc. hfQI ky
dFq, Kfny ky aOr, idKfny ky aOr.
ieptf df zrfmf, sVk ky iknfry nfgrq ny vI vyiKaf sI. Aus ivc vI myrf iek byrujLgfr qy
bImfr nOjvfn df hI rol sI. pUry zrfmy ivc Auh pfqr srmfeydfrI injLfm dy iKlfP jLihr Augldf
hY. qy Auh pfrt mYN bVy josLIly qy Bfv pUrq aMdfjL nfl krdf sF. myry sLbd drsLkF dy idlF ivc

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

Auqrdy sn. bVf pRBfv pYNdf sI. zrfmy dy aMq ivc hfl qfVIaF nfl gUMj pYNdf sI. hm log ivc
myrf rol AusI pRkfr df sI. Pyr ro ro ky kMDF nfl twkrF mfrnf qy kIrny pfAuxf ikQoN qk TIk sI?
nfgrq df qIr insLfny AuWqy bYTf. Auhny myry rol ivclf Byq mYnUM smJf idwqf sI nPrq . nPrq
. nPrq . hr sLKs nfl nPrq. hr cIjL nfl nPrq. pUrI ijLMdgI nfl nPrq. asIm, amoV nPrq.
myry TMZy pey hoey srIr ivc grmfiesL prq afeI. myrI rUh Aupr nfgrq sUrj vFg ilsLk ipaf.
iek AuWnI sfl dy nOjvfn ny myrI musLkl ikvyN pCfx leI, mYN hux vI soc soc ky hYrfn huMdf hF.
Auh sfrI rfq mYN afpxy aMdr nPrqF dI BwTI bfldf irhf. hux mYnUM smJ af geI sI ik myry
hONsly akfrn nhIN sn tuwty, myry afly-duafly ny AuhnF nUM qoVn dI, icMqy jF aicMqy, sfjLsL kIqI sI.
ieh aflf-duaflf nvyN klfkfr nUM AuBfrdf nhIN, hr mumkn ZMg nfl kuclxf cfhuMdf hY. Aus mfsUm nUM
qF XkInn kucldf hY, ijs ny kudrq vloN koeI ivsLysL dfq, idmfgI jF ijsmfnI, lY ky jMmx df gunfh
kIqf hovy. ijs nUM vyly isr jLmfny dI kucfl smJ af geI, qy Auh mukfbly AWuqy zwt igaf, AuhdI KYr.
ijs ny afpxy bfry dUijaF dy njLrIey kbUl kr ley, Auh Kqm.
mYN afpxy dosqF, imwqrF, ajLIjLF, sB nUM Aus rfq nPrq dI BwTI ivc JoNk idwqf. sB nUM afpxy
dusLmx dy rUp ivc vyKx lwg ipaf. ijAuN ijAuN mYN ieMj krdf, myrf hONslf vDdf, sihm htdf. hux mYN
Aus GVI nUM bysbrI nfl AuzIk irhf sF, jdoN ipV ivc anvr nfl Pyr myrf tfkrf hovygf iek
afpxy vrgy hI pRsiQqIaF dy gulfm afdmI nfl. drasl, mYN Gor ainafie kr irhf sF.
agly idn mYN ijLaf nfl nhIN, sgoN afpxI motr sfeIkl Auqy bih ky stUzIE igaf. myk-awp-mYn,
dfdf prFjpy myry JMvyN qy JurVy hoey ichry Auqy BFq BFq dy lyp qy rMg Qwpdf sI mYnUM kYmry agy
husnfAux Kfqr. mYN AuhnUM mnHF kr idwqf. mYnUM koeI loV nhIN husIn bxn dI, mYN ikhf, qy nf hI mYN
isr Auqy nklI vfl lfAuxy hn. mYN ijvyN hF, EvyN eI rihx idE. sfdf ijhf pYn-kyk df pocf Pyr idE
mUMh Auqy, bs. mYN afpxy mUMh nUM afpxf mihsUs krnf cfhuMdf hF.
dfdf myrf mUMh vyKdf rih igaf. ijvyN ijLaf sfhb ny ihdfieq kIqI hY EvyN hI krnf peygf.
mYN awgoN kVk ky jvfb idwqf, ijLaf sfhb zfierYktr hn, qy mYN ipkcr df hIro hF. AuhnF df
dosq vI hF. asIN afps ivc inbV lvFgy. qusIN AuhI kro jo quhfnUM mYN kih irhf hF.
dfdf nUM Jukxf ipaf. AuQoN stUzIE jFidaF, hfqy ivc ikqnIaF sfrIaF JMm-JMm krdIaF motrF
KVIaF sn. mYN eyDr EDr vyK ky do-iek AuWqy swcmwuc, qy bfkIaF Auqy mn ivc Qwuikaf. sYWt Auqy awpV
ky mYN anvr vl ieMj ihkfrq nfl GUiraf, ijvyN Auh swcmuwc afpxI BYx dy tukiVaF Auqy pldf hovy.
(aj ies sB soc ky sKq iglfnI AuWTdI hY mn ivc!) qy jdoN anvr ny atk ky awKF nIvIaF kr
leIaF, qF mYN ijwq df grUr mihsUs kIqf.
eys injLfm ivc hr iensfn dUjy iensfn df dusLmx hY. eysy krky qF ieho jhy iPlmI muhfvry
suxfeI dyNdy hn Auh AuhnUM Kf igaf, Auh Aus `qy Cf igaf. aj vyKdf hF, kox mYnUM KFdf qy kox myry
qy CFdf hY, mYN afpxy mn ivc bfr bfr kih irhf sF.
ajIb gwl ik mYnUM pUry sIn dy zfielfg afpxy afp Xfd af gey. irhrsl ivc mYN ieMj boilaf,
ijvyN bfjL icVI Auqy Jpwtf mfrdf hY. ijLaf ny mYnUM ihwk nfl lf ilaf. kol KVy myry gurdyv nfgrq
dIaF awKF cmk rhIaF sn. bVy hulfry ivc sLUitMg hoeI Aus idn. sfry stUzIE dIaF rgF ivc ijvyN
nvF KUn dOV igaf.
kihMdy hn, cUhf suMZ dI gwTI PV ky pMsfrI bx bYTf sI. mYN vI nPrq dI gMZI PV ky adfkfr bx
igaf. jLfihr hY ik jy myrf rol, jF Auh sIn iksy hor mUz df huMdf, qF ieh gMZI iksy kMm nhIN sI
afAuxI. pr cUMik mYnUM Auh gMZI muafPk af geI, ies leI sB mrjLF dI dvf jfpx lg peI. mYN ijLaf
dIaF AumIdF AuWpr kuJ kuJ pUrf Auqrn lg ipaf. jo kuJ mYN kr ky ivKf irhf sF, Auh iPlm-aYkitMg
dy nukqf-njLr qoN nfks sI, pr Aus pfqr dy pRkrx ivc Auh ZukvF qy TIk vI sI. myrI iksLqI BMvrF
`coN inkl afeI. iksmq nfl zfielfg vI ipkcr dy sLfierfnf qy nftkI sn.
inwkI ijhI hfr Auqy hONslf Cwz bYTxf, qy inwkI ijhI ijwq Aupr Puwl ky kuwpf ho jfxf, ieh anfVI
klfkfr dI pihlI insLfnI hY. ijAuN hI myrI gwzI qur peI, mYN mMzlIaF ivc bih ky PVF mfrn lg
ipaf.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

rxjIq stUzIE dy Pftk ivc dfKl huMidaF pihlI njLr Aus brFzy Auqy pYNdI hY, ijQy gohr bfeI
qy syT cMdU lfl sLfh hr rojL svyry afpxf drbfr lgfAuNdy sn. iPlm lfeIn dIaF sB vwzIaF CotIaF
hsqIaF AuhnF dy drsLn krn afAuNdIaF sn. ijs dI Kfs iejLq-aPjLfeI krnI huMdI, AuhnUM syT jI
Kfxy leI rok lYNdy. iqRkflF vyly syT jI afpxI pyVHI Auqy cly jFdy swty dy kfrobfr leI. iPlm qy swty
ivc syT jI ny kroVF kmfey, qy kroVF hfr ky vI bih gey sn.
bfdsLfhF vflf imjLfj sI syT cMdU lfl sLfh df. rys dy GoiVaF nfl AuhnF dIaF PotoaF afey idn
aKbfrF ivc CpdIaF sn. lMmf, Cy Put qoN AuWcf kwd, imwTI idl-Pryb muskxI, rMg kflf, pr isr qy
sMGxy, cFdI vrgy icwty vfl. anvr ipafr nfl AuhnF nUM nYgyitv plyt bulfAuNdf sI. msLhUr sI ik
iek vfrI rys mgroN pUinEN bMbeI afAuNidaF jUey ivc Auh pUrI iPlm hfr gey sn. qy iek sLIsL mhwl
df sIn lYx leI AuhnF sMgmrmr dy buwqF dI QF sYWt Auqy ngn lVkIaF KlHfr idqIaF sn. hor vI
keI pRkfr dIaF khfxIaF, swcIaF sn ik JUTIaF, pRclq sn.
syT jI dy idl ivc afritstF leI bVI kdr sI. myry kMm bfry BfvyN jo vI rfey hovy, slUk myry
nfl Auh bhuq cMgf krdy sn. kFtrYkt krn vyly AuhnF nfl myrI bVI idlcsp guPqgU hoeI sI.
ijLaf vI kol bYTf hoieaf sI Aus vyly.
syT jI kihx lgy, BfeI, swcI bfq qo iXh hY ik qum hm ko ies rol ky lIey psMd nhIN ho. pr
clo, zfierYktr qum ko hI mFgqf hY, qy ies myN hm ikaf kr skqy hYN. bqfE qum ko ikaf dyvyN?
mYN qo syT jI ko bqfny kI pujLIsLn myN hI nhIN hUM. afp jo dyNgy, mYN ly lUMgf.
nhIN, nhIN. ab jo ly rhy hYN, qo hm cfhyNgy ik qum KusLI KusLI kfm kro.
ds hjLfr dy dIjIey, mYN kuJ dyr soc ky ikhf.
ds? syT jI hws pey. hm ny qo pFc socf hUaf Qf. pr pFc aOr ds myN kOx sf bVf Prk hY.
qum ds sy KusL hoqy ho, qo hm ds hI dyNgy.
myrf hOslf viDaf, qy mUMhoN afp-muhfry ink igaf, syT jI, afp kuJ BI dyN, pr myrI drKfsq hY
ik muJy bfkfiedf hr mhIny iksLq imlqI rhy. myry sr pr krjLy hYN, aOr mYN bVI musLikl ky dOr sy
gujLr rhf hUM.
awCI bfq hY. qumyN hr mhIny ky pihly hPqy zyZ hjLfr rupey iml jfieaf kryNgy. AuhnF Ausy
afpxy mYnyjr, imstr qYmUrs nUM bulf ky pwkI qfkId kr idqI.
AuhnF idnF ivc syT jI afp vI musLkl dy dOr `coN lMG rhy sn. eysy krky afpxI afdq dy iKlfP
Coty bjt dI ipkcr bxf rhy sn. hm log dy dUsry klfkfrF nUM aj qIkr pYsy nhIN imly. pr myry
nfl syT jI ny vcn pUrI qrHF pfilaf.
aYktr rfj kumfr AudoN puls ienspYktr huMdf sI. mYN keI vfrI AuhnUM syT jI kol bYTf vyKdf.
vrdI ivc Auh bhuq eI suhxf lgdf sI. rfijMdr kumfr vI bhuq cwkr mfrdf sI. eys qoN mYNnUM anumfn
huMdf hY ik myry nfl kFtrYkt krn mgroN vI syT jI ijLaf nUM rfhy-rfsq Auqy ilafAux dIaF avwsL
kosLsLF krdy rhy hoxgy.
iek idn sLft dy dOrfn durgf Koty ny myry kMn ivc ikhf, qumfry zfielfg kuJ PlYt hor rhy
hYN. pihlF qF myry afqm-ivsLvfs dy burj Zihx lgy, pr mYN sMBl igaf. mYnUM mihsUs hoieaf ik
nfgrq vFg Auhny vI myry AuWpr imhr kIqI sI. mYnUM Auhdf sLukr gujLfr hoxf cfhIdf sI. kdy zyivz ny
vI qF eysy qrHF mYnUM rfh pfieaf sI. ikqnf kMm af irhf sI Auhdf idwqf sbk mYnUM! mYN afpxIaF
irhrslF qy tykF df afp alock bx igaf. durgf bfeI ny iblkul TIk ikhf sI. mYN sfry jumly ieko
sur ivc bol jFdf sF, Auqfr-cVHfa gfieb sn, jo ik suBfvk bolcfl ivc jLrUrI hn.
hux mYN irhrsl qoN pihlF iek kony ivc clf jFdf. zyivz dy dwsy qrIky muqfbk zfielfg jLyhn
ivc ibTfAuNdf, qy durgfbfeI dI afgfhI muqfbk Auqfr-cVHfa Aupr gOr krdf. mYN vyiKaf ik ieMj gOr
kIiqaF AuhnF dy gupq BfvF Aupr vI cfnx pYNdf sI.
mYN iek hor prKvtI ZUMz leI. mYN afpxy afp qoN puwCdf, jy iehI zfielfg mYN pMjfbI ivc bolxy
hox, qF ikvyN bolFgf? pMjfbI myrI mfq-bolI sI qy ihMdI dy vI bhuq nyVy sI. eys qrHF suBfvk ZMg
nfl zfielfg bolx dy rfh qy mYN iek hor kdm agFh puwt sikaf.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

eys qrHF kuJ ijLaf, kuJ afpxy sfQIaF, qy kuJ stUzIE dy suKfvyN mfhOl dI mdd nfl myrf kMm rvF
huMdf igaf, qy iPlm bfry vI cMgIaF gwlF suxn ivc afAux lg peIaF.
stUzIE dy mfhOl bfry iek gwl spsLt kr dyxI cfhIdI hY ik Auh sBnF leI ieko ijhf suKfvF
nhIN huMdf. msiln, iPlm dy aYzItr dy qOr qy ijLaf iek afdmI nUM bfhroN ilafieaf sI. bVI qfrIP
krdf sI Aus dI. AuhnUM ieMzstrI dy byhqrIn aYzItrF ivcoN igxdf sI.
bdiksmqI nfl Aus aYzItr dy ipqf idl df dOrf pYx kfrn pUry ho gey. Aus idn aMqm sMskfr
jogy vI Aus kol pYsy nhIN sn. shfieqf leI Auh stUzIE afieaf. svyry ds vjy qoN lY ky sLfm dy cfr
vjy qIk pYisaF dI AuzIk ivc bYTf irhf. aMdr sfzI sLUitMg inrivGn cldI rhI.
bVf zUMGf sdmf phuMicaf Aus afdmI dy idl dy idmfg nUM. hm log mgroN Auhny kMm Cz idwqf,
qy nIm-pfgl ijhf ho igaf. idny rfqIN sLrfb pIx lwg ipaf. QF QF inDwVk ho ky iBK mMgdf. aMq, Aus
dI hflq bhuq hI BYVI ho geI qrs Kf ky mYN kdy kdy AuhdI QoVHI bhuq mdd kr Cwzdf. pr eys nfl
Auhdf lfB nhIN sgoN nuksfn hI huMdf sI. aKIr, mYN AuhnUM pYsy dyxy bMd kr idwqy. aj keI virHaF qoN
AuhnUM nhIN vyiKaf. nhIN kih skdf ik Auhdf nF jINidaF ivc hY ik moieaF ivc.
tYknIsLnF qy kfimaF df aijhIaF hflqF ivcoN lMGxf sfzI ieMzstrI dI iek kImqI rvfieq hY.
stUzIE dy iek myk-awp rUm ivc mYN mugl ZMg dI sIqI hoeI jLrIdfr pwg ruldI vyKI. bVf ajIb
ijhf lwgf mYnUM Aus df AuWQy ipaf hoxf. myk-awp-mYn ny disaf ik iPlm sLfh jhfn dI sLUitMg vyly
ky[ aYl[ sihgl AuhI pwg isr Auqy rwiKaf krdy sn. idl nUM bVf kuJ hoieaf. dUsry mulkF ivc ieho
ijhIaF insLfnIaF nUM bVy pRym qy afdr nfl sFB ky rwiKaf jFdf hY. mYnUM iek aKfx Xfd afieaf, jo
myrI mF bhuq duhrfieaf krdI sI awj nhIN qF kdy vI nhIN.
Aus myk-awp-mYn df nF svfmI sI. Auhny afpxy bfry vI mYnUM bVI idlcsp gwl dwsI. Auh Qfxy
rihMdf sI, jo bMbeIEN pMJI ku mIl dUr iek Cotf sLihr hY. svyry jdoN Auh kMm qy rvfnf huMdf sI qF Aus
dy bwcy suwqy pey huMdy sn. rfqIN jdoN kMm qoN muVdf, AudoN vI Auh rotI Kf pI ky sON cuky huMdy. Auhny afpxy
bwicaF nUM isrP suwqy suwqy vDidaF vyiKaf sI, ikAuNik Aus jLmfny ivc stUzIAuaF `c aYqvfr dI CuwtI
vI nhIN sI huMdI. hux mhIny ivc jLrUr iek aYqvfr CuwtI ho jFdI hY.
hm log mukMml huMidaF Cy ku mhIny lwgy. ijs sLfm stUzIE ivc Auhdf pihlf trfiel hoieaf,
myry Apr gnUdgI ijhI cVHI hoeI sI. myrf bdn qp irhf sI, ijvyN buKfr hovy. khfxI df koeI isr-pYr
myry pwly nf ipaf, ikAuNik mYN isrP afpxy kMm vl vyK irhf sF, qy Aus ivc mYnUM kuJ vI cMgf nhIN sI
lg irhf. ipkcr Kqm hox Auqy koeI kuJ nf boilaf. bVI zrfvxI ijhI cuwp sI Auh. pr stUzIE dy
hfqy ivc knHeIaf lfl ny mYnUM iek pfsy lY jf ky kMn ivc ikhf, mfr dI! qy myrI bFh nUM jLor df
Guwitaf.
mYN socdf rih igaf, kI mqlb?
ipkcr ilbrtI isnymf ivc lwgI, jo AudoN nvF nvF bixaF sI. nfmvr adfkfrF dI axhoNd kfrn
Auh iqMn cfr hPqy nrm geI. pr mgroN Auhny bypnfh rwsL PV ilaf. ilbrtI isnymf dy vrkrF nUM
Auh ieqnI psMd sI ik itkt-buwkF hwQ ivc PV ky Auh afp glI glI itktF vycdy iPrdy sn. sfry
bMbeI sLihr ivc hm log kimAUinst ipkcr aKvfAux lg peI, qy mYnUM kimAUinst adfkfr
afiKaf jfx lg ipaf.
rIlIjL qoN agly idn syT cMdU lfl sLfh ny mYnUM bVy ipafr nfl afpxy kol soPy Auqy ibTf ky ikhf,
blrfj, qum ieMzstrI myN hIro nhIN, kYrYktr hIro ky qOr pr kfmXfb hUey ho. ies kf iXh mqlb hY
ik buZfpy qk qumyN kfm imlqf rhygf. hIro kI iPlmI ijLMdgI bhuq lMmI nhIN hoqI.
ihMdI iPlmF ivc bVy puKqf Kfny bxy hoey hn. smfjI ipkcr, Dfrmk ipkcr, stMt ipkcr.
hIro, kYrYktr hIro, sfeIz hIro, kYrYktr afritst, zIsYNt aYkstrf[[[vgYrf! iek Kfny `coN twp ky
dUjy ivc jfxf musLkl huMdf hY.
mYN vI iek Kfny ivc pY igaf. sVkF Auqy log mYnUM pCfxn lg pey. iksy iPlm dy pRImIar Auqy
kuVIaF dI iek juMzlI aftogrfP lYx leI myry kol afeI. bVy sLOk nfl mYN jyb ivcoN pYWn kiZaf. pr
Ausy vyly kuVIaF dI njLr rfj kpUr AuWpr pY geI, qy aftogrfP buwk myry hwQ ivc Koh ky Aus vl nwT

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

peIaF. iek rYstorF ivc ihqyn cODrI ny, ijs dy afly-duafly kVkI dy jLmfny ivc mYN kfPI cwkr
mfry sn, myry kol af ky ikhf, ikAuN blrfj, hfAU zwjL iet PIl tU bI swksYsPul? (kfmXfb hoxf
ikMj lg irhf hY?)
myry koloN koeI jvfb nf bx ipaf.
nvyN qy idlcsp qjrby sn Auh!
6
hm log dI kfmXfbI dy kuJ kOqkmeI nqIjy vI sfhmxy afey. sLfhF dy sLfh syT cMdU lfl sLfh
ny iek nvIN nkor ihlmYn imMks, sxy zrfeIvr, ijLaf srhwdI nUM Bytf kIqI. Aus dI hAumYN pVsFg dy
zMzy pihlF qoN cVH rhI sI, hux asmfn nfl gwlF krn lwg peI. juhU df gvFZ Cwz ky Auh kolfbf dy
iek hotl ivc jf Tihiraf. mYN do iek vfrI AuWQy AuhnUM imlx igaf, pr AuhnUM suKfieaf nhIN. mYN jfxf
Cz idwqf. ieho ijhIaF gwlF df hux mYN afdI ho cilaf sF.
pr syT qoN vI vD ijLaf nUM kimAUinst pfrtI ny AuCfilaf. AuhnF dy Bfxy mfnoN smfjvfdI
XQfrQvfd df msIhf prgt ho igaf sI. ijLaf nUM snmfn dyx leI nfgpfVy dy iek vwzy sfry mYdfn
ivc sLfndfr jlsf kIqf igaf. bVf vzf mMc bxvfieaf igaf, ijs dy pCvfVy isnymf dy prdy ijwzI
icwtI cfdr `qy do qsvIrF bxfeIaF hoeIaF sn iek kfmryz stfiln dI qy dUjI kfmryz ijLaf
srhwdI dI. bfad ivc suixaf ik ieh sfrf Krcf ijLaf ny afp kIqf sI.
mMc Aupr kyNdrI sLKsIaq kfmryz zFgy sn. AuhnF dy swjy pfsy ijLaf, qy hm log dy isqfry
nUqn, isLafmf, sjn, durgf Koty, knHeIaf lfl, anvr husYn qy mYN qy Kwby pfsy alI srdfr jfPrI,
mugnI awbfsI, sfibr qy ikqny sfry hor qrwkI-psMd ilKfrI bYTy sn.
kfmryz zFgy ny afpxy BfsLn ivc ijLaf srhwdI nUM qF sLlfGxf eI sI, pr Aus mOky nUM myry kMn
iKwcx leI vI vrq ilaf. myry vl iesLfrf krky AuhnF ikhf:
kBI iXh BI hmfry sfQ Qy. ab sfQ CoV gey hYN. KYr koeI bfq nhIN[[[
kuJ pIpxIaF vwjIaF, iek do vfjF sLym-sLym dIaF vI afeIaF. kfmryz zFgy nUM afpxI glqI df
aihsfs hoieaf qy AuhnF Jt BfsLx dIaF vfgF moV leIaF. mYN nIvIN pf ky bYTf irhf, qy rwb df sLukr
mnfieaf.
inrfsqf myry mn ivc bhuq sI. hm log ivc sfry Xuint ny iek-mwuT ho ky bVI BrfqrI siprt
nfl kMm kIqf sI. sB nUM afs sI ik BivwK ivc XUint hor vI mjLbUq hovygf qy Aus qoN vI cMgIaF
smfjI iPlmF bxfvygf. mYnUM qF ieMj Bfsdf sI, ijvyN iek AuprI dunIaF ivc afpxI mrjLI df itkfxf
lwB ipaf hovy. ies ivc sLwk nhIN ik adfkfrI ivc mYnUM ijLaf ny bhuq sFiBaf qy invfijLaf sI, pr
ilKx dy kMm ivc bfjLI leI Auhny myrI ijqnI shfieqf kIqI sI, Aus qoN ikqy vD mYN Aus dy kMm
afieaf sF. hm log df kyNdrI ikrdfr ijLaf ny amrIkn nftk, tobYko roz ivcoN lwiBaf sI, pr
AuhnUM ihMdusqfnI pRsiQqIaF dI vlgx ivc pfAuxf Aus leI aOKf ho irhf sI. myrI isafsI qy smfjI
sUJ-bUJ Aus dy bVy kMm afeI sI. iPlm df klfeImYks (isKr), jo lokF nUM byhwd psMd afieaf,
ilKx leI ijLaf, iksLn copVf, qy mYN sfrI rfq iekwiTaF jfgy sF. adflq ivc myrI qkrIr iPlm df
sB qoN vzf afkrsLx sI, ijs Kfqr lokIN bfr bfr itkt KrIddy qy iPlm vyKdy sn. tfeImjL afP
ieMzIaf dI smflockf, ims klyar ny ijs dI Xfd ivc iPlmPyar avfrzF dI sQfpnf kIqI geI
sI myry ivc EvraYkitMg df nuks jLrUr kiZaf, pr nfl ieh vI iliKaf ik myrf Kyizaf pfqr
aBuwl hY.
ijLaf nUM aglI iPlm, PuwtpfQ ivc mUMh-mMgIaF murfdF imlIaF dlIp kumfr qy mInf kumfrI
vrgy isqfry, Krcx leI aKuwt pYsf, isDFqk slfh-msLvry leI kimAUinst pfrtI dy AuWGy XinsLvr
alI srdfr jfPrI, rmysL Qfpr, gvfnkr vgYrf.
pr aPsos, iehnF sfrIaF shUlqF dy bfvjUd PuwtpfQ burI qrHF Plfp hoeI. XQfrQvfdI
smfjvfd df gVH mjLbUq nf ho sikaf. syT cMdU lfl df qF sdf leI BwTf bih igaf. stUzIE bMd ho
igaf, qy tYknIsLnF qy mjLdUrF Aupr musIbqF df phfV tuwt ipaf.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

AuDr bfjLI dI sPlqf afpxy vwKry ikRsLmyN ivKf rhI sI. vyKidaF-vyKidaF dyv afnMd, gIqf
bflI, gurU dwq, sfihr luiDafnvI, scIn dyv brmn sULhrqF dI isKr Auqy jf cVHy, qy afpo afpxI
ipWT QfpVn lg pey. Zol-zwPlI vjfAux leI iPlmI rsfly vI hfjLr-iKdmq sn. Blf eys ngfrKfny
ivc iek aigafq lyKk dI qUqI ikvyN vwj skdI sI? aj vI, jdoN mYN iksy nUM dsdf hF ik bfjLI df
kQfnk qy sMvfd mYN ilKy sn, qF Auh hYrfn ijhf ho ky myry vl vyKx lg jFdf hY.
cyqn ny aglI iPlm ilKx leI mYnUM Cy hjLfr rupey pysL kIqy, pr hm log mgroN pMdrF qy
vIh-vIh hjLfr dIaF pysLksLF myry afly-duafly GuMmx lwg peIaF sn. iPlmI lyKkF dI bykurbI dy
njLfry vI vyK cwuikaf sF. mYN pysLksL byidlI nfl mnjLUr kIqI.
pr cyqn dI pysLksL df iek hor mhwqv pUrn pihlU vI sI. aglI iPlm dI zferYksLn vI Auh
myry spurd kr irhf sI, qy eys leI iek hjLfr rupey mfhvfr mYnUM alwg imlxy sn. aj jdoN muV ky
ipCFh vyKdf hF, qF kbUl krnf pYNdf hY ik cyqn myry AuWpr bVf vwzf aihsfn kr irhf sI. aYktr
bxn dI QF lyKk qy zfierYktr bxnf myry suBfa dy ijLafdf anukUl sI. jy mYN cMgf zfierYktr bx
jFdf qF Pyr afpxI mrjLI qy afpxy ivcfrF muqfbk iPlmF bxf skdf. aj vFg ihMdI iPlmF dy
GtIafpxy dy roxy ro ro ky idl dI BVfs nf kwZdf, sgoN AuhnF nUM cMgf moV dyx dI afp koisLsL kr
skdf. aYkitMg qy ilKx df qjrbf qF hfsl kr hI cuwkf sF, jy zfierYktrI dI ajLmfiesL ivcoN vI
iek vfrI lMG jFdf, qF hux vFg iPlmF ivcoN nwTx dy supny vyKx dI sLfied loV nf pYNdI.
do iqMn mhIny mYN nvIN iPlm dI khfxI Aupr kMm kIqf. Aus df nF asF solF afny rwiKaf sI. pr
myrf iDafn aYkitMg dIaF pysLksLF ny guMmrfh kIqf hoieaf sI. nfly kuJ hor AulJxF AuT peIaF sn,
ijnHF df ijLkr eyQy krn dI loV nhIN. bysuafdI ijhI pYdf huMdI vyK ky Aus iPlm dI Xojnf Twp kr
idwqI geI.
AuproN luqP dI gwl ieh ik hm log df Aubflf TMzf pYNidaF hI aYkitMg dIaF afPrF vI Jt
TMzIaF pY geIaF. msF iek iPlm hwQ afeI zI[ zI[ ksLXm dI bdnfm, jo Auh iPlimsqfn leI
bxfAux vfly sn. mYN hIro, isLafmf hIroien. sLIlf rmfnI, qy hYln df ieh pihlI iPlm sI.
hYln Aus vyly cOdF-pMdrF sfl dI sukumfrI sI. bVI hI suMdr, guwzI ijhI lgdI sI. afpxI mF
nfl nvIN nvIN brmf qoN afeI sI. nwcxf Aus vyly AuhnUM koeI nhIN sI afAuNdf, qy nf hI ihMdI bol skdI
sI. qflIm vloN vI korI sI. pr ies dy bfvjUd Auh iPlm lfeIn dy mnuwK-rUpI biGafVF nUM bhuq CyqI
pCfx geI. mF nUM qF pYsy dy moh kfrn BivwK Aujlf jfipaf, pr hYln nUM nhIN. Auh CyqI afpxI mF qoN
pwlf Cuzf ky pRozIAUsr pI[ aYn[ aroVf dy lV lg geI, BfvyN Auh Aumr ivc Aus dy bfp brfbr sn.
eys qrHF nf kyvl Auh sbr-isdk df jIvn ibqfAux Xog ho geI, sgoN axQk lgn nfl aiBnY qy
inRq-klf dy Kyqr ivc vI Auhny afpxf BrpUr ivkfs kIqf. myry idl ivc hYln dI sLKsIaq leI
bVI zUMGI kdr hY. jy mF dy afKy lg ky pYsf kmfAux dI msLIn bx jFdI, qF Aus iksy QF jogf nhIN sI
rihxf.
eysy iPlm ivc Aulhfs qy murfd vI AuWGy pfqr Kyz rhy sn. dovF dI jLbfn Auqy sursqI KyzdI sI.
sYNkVy kI hjLfrF dI qfdfd ivc AuhnF nUM syLar Xfd sn. ihMdI-AurdU AuhnF dI mfdrI jLbfn sI. jdoN
sLrfb dy glfs Br ky iek dUjy nfl coNc-bfjLI krn zih pYNdy, qF sroiqaF AuWpr jfdU ijhf ho jFdf.
eysy qrHF ky[ aYn[ isMG, hmId bwt, kfmysLvr sihgl, knHeIaF lfl qy bdrI prsLfd vrgy klfkfrF
dy mUMhoN vI mYN guPqfr dIaF Pul-JVIaF CuwtdIaF vyKdf, qy mihsUs krdf ik BfvyN AurdU-ihMdI Aupr
bI[ bI[ sI[ dI nOkrI dy jLmfny ivc mYN EVk dIaF imhnqF kIqIaF hn, pr iPlmI adfkfr aKvfAux
df mYN qF hI hwkdfr ho skdf hF, jd mYN iehnF vflI sihjqf, rvfnI, qy KUbsUrqI nfl ihMdI bol skF.
adfkfrI dy mfmly ivc afvfjL nfl Kyzx df mYN bhuqf ihmfieqI nhIN sF, pr ieh XkIn jLrUr sI qy
hux vI hY ik ijs jLmfny ivc adfkfr bxnf hovy, Aus df, Aus dy Aucfrn qy qlwPjL df, Aus dy sLbdBMzfr qy sfihq df, bMdy nUM mfihr hoxf cfhIdf hY, nhIN qF ivkfs iek QF phMuc ky ruk jfx df Kqrf
hY. eys gwl nUM iDafn ivc rwK ky mYN inrMqr aiBafs krdf sF, qy kfmXfbI vI mYnUM jLrUr imldI sI,
pr Pyr vI Aulhfs jF murfd qk phuMcx dI AumYd qF mYN iek jnm kI, do jnmF ivc vI nhIN sF kr
skdf. mYnUM afpxI mfq-bolI pMjfbI vl pRyrn ivc aicMqy Aulhfs qy murfd df bhuq sfrf hwQ hY.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

Aus jLmfny ivc iPlmF rMgIn nhIN sn. bwjt vI bhuq mfmUlI huMdf sI msF iqMn-cfr lwK. ies
leI afAUtzor sLUitMg leI kuwlU-ksLmIr jF lMzn-pYirs jfx df irvfj nhIN sI ipaf. bMbeI sLihr qoN
vIh ku mIl bfhr inwkIaF-inwkIaF phfVIaF aqy jMgl hn, ijnHF nUM cInF ibRj jF GoVbMdr afKdy hn.
brsfq sLurU hox qoN iek mhInf pihlF grmI BfvyN iclkvIN pey, pr afkfsL ivc bdl jLrUr ids pYNdy
hn. rMgIn iPlm ivc nIlf afkfsL sohxf lgdf hY, pr kflI iPlm dy pRfikRqk njLfiraF ivc bwdl
jfn pfAuNdy hn. eys kfrn sfrIaF hI kMpnIaF Aus pfsy AuT dOVdIaF sn. bVf hI mUjLI smf huMdf sI
Auh. ijQy bYTo, qrHF qrHF dIaF kIVIaF, mwKIaF, TueyN, swp, sFZy. iek idn aMbF dy drKqF nfl iGry
hoey vzy sfry CwpV dy lfgy-cfgy iqMn cfr kMpnIaF dy lv-sIn iPlmfey jf rhy sn. bwdl, pfxI,
jMgl rUmfnI iPjLf pYdf krn leI hor kI cfhIdf sI! aisstMt qy kulI CwpV dy pfxI nUM ihlf ihlf
ky AuhdIaF lihrF ivc islmy-isqfr vflI iJliml vI pYdf kr lYNdy sn. pr Aus idn durBfgvwsL
iek zwzU swp dy sMG ivc atk igaf. Aus dIaF cIkF ny lgBg do GMty sLUitMg df kfrobfr bMd rwiKaf.
koiel kUk rhI huMdI, bulbul bol rhI huMdI, qF hor gwl sI, pr ieh afvfjL qF pRymIaF dy rON nfl AuWkf
myl nhIN sI KfdI.
iek idn zI[ zI[ ksLXp sfihb ny (gOrimMt kflj, lfhOr ivc cyqn afnMd qy bI[ afr[ copVf
vFg Auh vI myry smkflI sn) kYmrf GoVbMdr dI phfV ijwzI iek ctfn Auqy bIV idqf. bVI Kqrnfk
QF sI. hyTF QfnF kRIk dI zUMGI KfVI sI.
XhF kYmrf rwKny kf ikaf mqlb hUaf, ksLXp sfhb? murfd ny puiCaf.
XhF hIro aOr ivlyn kI QoVI sI PfeIt hoqI hY, mqlb afp kI aOr blrfj sfhb kI.
murfd QoVI dyr cwupcfp KVf afpxIaF motIaF qy nIlIaF awKF nfl ibt-ibt vyKdf irhf qy Pyr
boilaf, XfnI afp kf mqlb hY, blrfj sfhb aOr mYN XhF KVy ho kr lVyNgy?
jI.
bfq smJ myN af geI. ab mYN pUrI qrh smJ igaf, ksLXp sfhb. ieh kih ky murfd Aulhfs
vl qur ipaf, jo dUr prHy iek QVy AuWqy bYTf hoieaf sI. dfrU df pRbMD Aulhfs ny ikqoN pihlF hI kr
rwiKaf sI. murfd ny kMpnI dy muMizaF nUM brP, sozf, glfs vgYrf leI eyDr-AuDr nTfAuxf sLurU kr
idwqf.
Aus QF KVy ho ky muwky-bfjLI krn dy iKafl qoN mYnUM sKq zr lwg irhf sI, pr murfd nUM ieMj
lfprvfh vyK ky mYN cwup irhf qy myk-awp krvfAux lg ipaf. jdoN iqafr ho muV ksLXp horF pfs
igaf, qF murfd qy Aulhfs ajy vI mjLy nfl bYT ky Kf pI rhy sn. ksLXp ny afvfjL mfr ky ikhf,
murfd sfhb, afp BI iqafr ho jfeIey.
pihlfF qF ijvyN murfd ny suixaF hI nf, Pyr bVy ieqmInfn nfl JUmdf Jfmdf Auh ksLXp sfihb
kol af igaf.
muJy Xfd PrmfXf, ksLXp sfhb?
jI hF. sLft rYzI hY.
sLft?
bqfieaf qo Qf afp ko. blrfj sfhb aor afp ky lVny kf eyk sLft lyNgy XhF.
lVfeI BI keI qrh kI hoqI hY, ksLXp sfhb. afp kf mqlb iks iksm kI lVfeI sy hY?
bs XUM hI QoVI sI muwkybfjLI, jYsI ik iPlmoN myN hoqI hY, aOr ikaf, ksLXp sfhb ny hws ky ikhf.
bfq smJ myN af geI, ksLXp sfihb. ab mYN pUrI qrHF sy smJ igaf, murfd ny dMdF ivc mfcs
dI qIlI GumfAuNidaF ikhf. mYN bVI musLkl nfl afpxf hfsf rok irhf sF.
qo iPr afp iqafr ho jfeIey nf, vrnf sUrj kI pujLIsLn bdl jfeygI.
mYN ies islisly myN afp sy kuC arjL krnf cfhUMgf, ksLXp sfhb.
PrmfeIey?
eyk musLikl af rhI hY.
ikaf?

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

lVnf qo driknfr, ksLXp sfhb, muJ sy qo XhF KVf BI nhIN hUaf jf rhf hY. ieh kih ky
murfd Pyr Krfmf-Krfmf afpxf sPYd kuVqf-pjfmf BuVkfAuNdf Aulhfs kol jf bYTf.
QoVI dyr ipwCoN mYN Pyr AuhnF kol clf igaf. AuhnF mYnUM iblkul nf gOilaf. mYN kihx dI jurwq
kIqI:
ksLXp sfhb sy kih kr agr kYmrf QoVf pICy htf lIaf jfey, qo iPr sLft ho skqf hY.
blrfj sfhb, awCf XhI rihqf hY ik iensfn afpxf iKafl kry aOr dUsroN ky mfmly myN dKl nf
dy.
lyikn agr kfm pr afey hYN, qo kfm qo honf cfhIey.
agoN murfd ny myrI vl muV ky iek aYsf jumlf ikhf, ijs df mqlb smJx dI mYN awj qIkr
koisLsL kr irhf hF:
blrfj sfhb, hmy ieMzstrI myN kfm krqy hUey ds brs ho gey hYN, mgr jb BI dum AuTf kr
dyKf hY, GoVI hI njLr afeI hY, GoVf afj qk njLr nhIN afieaf.
bdnfm dI kfPI sfrI afAUtzor sLUitMg mnflI ivc vI hoeI. myry iKafl ivc eys qoN pihlF
kuwlU-mnflI ivc kdy iksy iPlm dI sLUitMg nhIN sI hoeI. ieh ksLXp sfhb ny iPlm dy lfB leI kIqf,
jF sLIlf rmfnI nUM irJfAux leI, ies bfry Xuint ivc keI rfvF sn. AudoN rsqy bVy Krfb sn, Kfs
kr mMzI qoN kuwlU vflf ihwsf qF bhuq hI Kqrnfk sI. AuproN iPlimsqfn dy iksy aiDkfrI ny sPr qy
irhfiesL df Tykf pTfnkot dy afpxy iksy irsLqydfr nUM idvf idwqf sI. Auhny pYsy bcfAux leI sfnUM iek
nkfrI jhI bs, qy aijhy zrfeIvr dy hvfly kr idwqf, ijs ny Aus sVk Auqy pihlF kdy gwzI clfeI
hI nhIN sI. msF ibafs diraf dI njLr huMdy huMdy bcy. Pyr vI Aulhfs dIaF mjLydfr gwlF ny sfzf
hONslf bxfeI rwiKaf. jdoN ibafs nUM Auh vI[ aYm[ ivafs kih ky pukfrdf, qF Kqry dy bfvjUd sfiraF
df hfsf inkl jFdf, ikAuNik vI[ aYm[ ivafs iPlm ieMzstrI dy iek msLhUr qy afKrF dy kMjUs iPlm
zfierYktr df nF sI.
mnflI qoN muV ky mYN pihlI vfr srdfr nfnk isMG dy drsLn krn aMimRqsr igaf sF.
AuhnIN idnIN Bgvfn gfrgf ny mYnUM iPlm-aiBny bfry iek ikqfb pVHn leI idwqI. Auhdf nF sI,
mfzrn aYkitMg. hflIvuz dy msLhUr iPlm stfr, klfrk gybl dI bIvI ny ilKI sI.
Aus ikqfb nUM pVH ky myrf bVf nuksfn hoieaf. vfsqv ivc Auh isKFdrUaF leI nhIN, qjrbykfr
aYktrF leI ilKI geI sI. Aus df mUl-muwdf sI, iPlm aYktr dy bfhrI lwCxF nUM, Aus dI sLKsIaq
dy pRBfv nUM sMvfrnf. aMdrUnI lwCxF nUM aYktr ny sfD ilaf hovygf, pusqk ieh mMn ky qurdI sI. kYmry
agy hwsx vyly vrfCF nUM ikvyN dovyN pfsy brfbr qy iswDf iKwcxf cfhIdf hY, tyZf nhIN krnf cfhIdf, nhIN
qF mUMh roxhfkf jF krUp idsx lg pYNdf hY. bolx vyly Auprly buwlH nUM ijLafdf hrkq dyxI cfhIdI hY,
qF jo hyTly dMdf dI QF Auprly dMd njLr afAux. jy klojL-ap ivc AuprlI bIV aidRsL hovy qy kyvl
hyTlI njLr afvy, qF ichrf zrfAuxf ijhf ho jfeygf. klojL-ap ivc Kwby-swjy vyKxf hovy, qF pihlF
awKF nUM bfad ivc grdn nUM hrkq dyxI cfhIdI hY. kYmry ivc dfKl huMidaF bUhf hwQ ipCy krky
srIr nUM moVy ibnF bMd krnf. ikvyN kursI qy AuWTxf-bYTxf cfhIdf hY. afpxI qor nUM ikvyN ksLsLdfr
bxfeIdf hY. [[[ inscy hI ieh iek vwzmuwlI ikqfb sI. cMgf adfkfr bxn leI afpxI idKfvt ivc,
afpxI hr hrkq ivc, ksLsL qy mohkqf pYdf krnf bVf lfjLmI hY. klfrk gybl ny afpxI sMsfrpRisD muskxI nUM iqafr krn leI sLIsLy agy keI mhIny axQwk imhnq kIqI sI, qF jo Auh suBfvk qy
Aus dI sLKsIaq df sdIvI aMg bx jfey. lwKF qIvIaF Aus muskxI Aupr prvfinaF vFg mrdIaF
sn. eysy qrHF dlIp kumfr dIaF iKlrIaF jLulPF, Aus dI Audfs zUMGI qwkxI vI bVI imhnq nfl
iqafr kIqI hoeI cIjL hY. asLok kumfr jF dyv afnMd dy ijLMdgI ivc KyVf lY afAux vfly hfsy bfry vI,
myry iKafl ivc ieh kihxf glq nhIN hovygf.
pr myry leI Auh ikqfb vkq qoN pihlF sI. Auhny mYnUM Pyr kurfhy pf idwqf. hm log ivc
musLklF nfl ibrqIaF nUM smytx, AuhnF nUM kyNdirq krky aMdr iljfx df msF vwl isiKaf sI. ajy
Aus idsLf ivc bhuq kuJ krnf bfkI sI, qy myrI rucI vI Ausy pfsy dI sI. myrI qflIm qy qrbIaq ny
svY-pRdrsLn nUM myrI ingfh ivc bhuqf aihm nhIN sI rwiKaf.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

pr hIro qy stfr bxn df lflc iks nUM nhIN huMdf. myrIaF ibrqIaF Pyr aMdroN bfhr af geIaF.
mYN nf eyDr df irhf, nf AuDr df. mYN bVI koisLsL krdf kYmry agy klfrk gybl vFg KulH ky hwsx dI,
pr gwlHF bUt dy cmVy vFg afkVIaF rihMdIaF. ims-klyar ny myry bfry ies vfrI iliKaf: ieMj
lgdf hY, ijvyN hIro dI QF murdf kbr ivcoN kwZ ky ilaFdf hovy.
bdnfm dI irlIjL bVf idl-qoVvF anuBv sI. AuWcf AuWTdf-AuWTdf mYN Pyr DVMm hyTF af izwigaf
sF. pr myry dosq, gurmuK isMG ny, jo ajkl byrUq ivc ihMdusqfnI iPlmF dI izstRIibAUsLn krdy
hn, hfl ivcoN bfhr inklidaF hI myrI qfrIP dy pul bMnH idqy. AuhnF ieh iblkul JUT-mUT kIqf, mYN
cMgI qrHF jfxdf hF, pr bVf sLukr gujLfr hF ik Aus vyly mYnUM tyk dyx vflf koeI imwqr aMg-sMg sI.
7
svyry df vylf sI. mYN bwicaF nfl smuMdr kMZy Auqy ryq dy ZFcy bxf irhf sF. kflonIaF dIaF pOVIaF
Auqr ky iek gol-mtol bMgflI bfbU, DoqI df lV sFBdy, sfzy vl afey. awjkwl Auh ihMdI iPlmF dy
kfmXfb mjLfhIaf adfkfr hn. aisLq syn nF hY. AudoN isrP ibml rfey dy aisstMt sn. ieqny moty
vI nhIN sn. mYN AuhnF nUM iblkul nhIN sI jfxdf.
aYn isrhFdI pwuj ky AuhnF nfsl qy sogI jhI afvfjL ivc hyk lfeI, ibml rfey dfdf afp ko
Xfd kr rhy hYN. iPlm ky bfry myN bfq krnI hY.
ibml rfey mYnUM Xfd kr rhy hn! iPlm bfry? XkIn nhIN sI af irhf. iek vfrI Auh hm log dy
sYWt AuWqy afey sn. isLafmf df qy myrf iek lv-sIn cl irhf sI. Auh inJwk ho ky myry Aupr AuWlrdI
afAuNdI, qy mYN lwkV vFg afkVdf jf irhf sF. myrI Aus nfks adfkfrI nUM vyKx ipCoN ibml rfey vrgf
zfierYktr kdy afpxI iPlm ivc lYxf cfhygf axhoxI gwl.
mYN CyqI CyqI iqafr ho ky mohn stUzIE puj igaf. mUMh Auqy hlkf ijhf pfAUzr lf ilaf sI qy
vlYq df imilaf sUt pRYWs krvfky pf ilaf sI, BfvyN mOsm dy ihsfb nfl Auh kfPI Bfrf sI.
jdoN mYN kmry ivc dfKl hoieaf, qF ibml rfey afpxI myjL Auqy bYTy kuJ ilK rhy sn. awKF cuwk ky
AuhnF myry vl vyiKaf, qy vyKdy hI cly gey. ieMj lwgf, ijvyN mYN koeI ksUr kIqf hovy.
Pyr, AuhnF mUMh moV ky ipCy kursIaF Auqy bYTy kuJ bMidaF nUM bMgflI ivc ikhf, eyeI jy, kI
cmqkfr mfnusL! afmfr sLogy TfTf ko CO kI? (kI ajIbo-grIb bMdf PV ilafey ho! myry nfl mjLfk
kr hry ho?)
sLfied AuhnF nUM nhIN sI pqf ik mYnUM bMgflI afAuNdI sI. AuhnF ny mYnUM bYTx leI vI nhIN ikhf.
sfP suxf idqf, imstr sfhxI, myry bMidaF nUM glqI lwgI hY. ijs iksm df ikrdfr mYN iPlmfAuxf
cfhuMdf hF, qusIN Aus nfl iblkul myl nhIN Kfdy.
eynHf ruwKf slUk! gYrq dI mMg sI ik mYN iek imMt AuWQy hor nf KlovF. pr mYN AWuQy df AuWQy gwizaf
irhf. asmfny cVHIaF rIJF ieqnI jldI Zih ky ZyrI ho jfxgIaF, ies gwl leI mYN iqafr nhIN sF.
kI ikrdfr hY?! mYN gl sfP kridaF pwuiCaf.
iek anpVH qy kMgfl pyNzU df.
ibml rfey dy mUMh Auqy jyqU ijhf ivaMg sI. myrf Pyr idl kIqf ik Aulty pYrIN vfps clf jfvF. pr
pYrF ny Pyr ihwlx qoN jvfb dy idqf, ijvyN koeI aidRsL qfkq AuhnF nUM smJf rhI sI ieh mOkf dubfrf
nhIN afAuxf.
qy Ausy aidRsL qfkq ny myry mUMhoN aKvf Cizaf, ieho ijhf ikrdfr mYN pihlF Kyz cuwikaf hF.
ikwQy?
pIpljL Qytr dI iPlm DrqI ky lfl ivwc.
ibml rfey dy ichry df hfv-Bfv bdilaf. ipwCy bYTy bMdy vI kuJ suKfly huMdy jfpy. AuhnF ivcoN hux
mYN slIl cODrI nUM pCfixaf. Auh afp ieptf df mYNbr sI, qy mYN iek do vfrI AuhnUM iml cuwikaf sF. kI
pqf Auhny hI ibml rfey awgy myrf nF qjvIjL kIqf hovy?
DrqI ky lfl ivc ikhVf pfqr Kyizaf sI?

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

prDfn dy puwq, inrMjn df. sLMBU imqRf Aus iPlm df sihXogI inrdysLk sI. Auhny myrI bVI mdd
kIqI sI.
bosLo, ibml dfdf ny kursI vl iesLfrf kridaF ikhf.
DrqI ky lfl qoN vI ijLafdf sLMBU imqRf dy nF df jfdU kMm kr igaf. ijvyN ibml df dI inrdysLkI
kfblIaq nUM vMgfiraf hovy. mYnUM kMtrYkt iml igaf.
stUzIE dy bgIcy ivc, iek sIimMt dy bMc Auyqy bih ky hirsLkysL mukrjI ny mYnUM kQfnk suxfieaf.
suxfAuNidaF Auh afp vI ruMn, aqy mYN vI.
sLihroN bfhr, jogysLvrI dy ielfky ivc, mwJF pflx vfly XU[ pI[ qy ibhfr dy pfsy dy BeIaF dI
bhuq vzI vsoN hY. agly idn qoN mYN Aus dy cwkr mfrn lg ipaf. BeIaF kol bihMdf, AuhnF dIaF gwlF
suxdf, AuhnF nUM kMm krdy vyKdf. Auh ikvyN qurdy hn, kI pihndy hn, kI KFdy hn, ikvyN AuWTdy bYTdy
hn ieh sB mYN bVy gOr nfl vyKdf, qy ijLhn ivc ibTfAuNdf. BeIaF nUM isr AuWqy prnf ijhf vlHytx
df bVf sLOk hY. msF gjL ku lMmf gmCf ijhf huMdf hY Auh. pr hr koeI afpxy vwKry ZMg nfl vlHytdf
hY, qy hr ZMg PwbvF. mYN vI iek prnf KrId ilaf. Gr mYN AuhnUM isr Auqy vlHytx df aiBafs krdf,
pr Auh KUbsUrqI pYdf nf huMdI. ieh Ausy pRkfr df mojjLf sI, ijvyN mjLdUrnF dI rMg-cox sLihrnF qoN
hmysLF Aucyry drjy dI huMdI hY. mYN ies mojjLy nUM kfbU krn dI bVI koisLsL kIqI. do ibGf jLmIn ivc
myrI kfmXfbI df bhuqf rfjL Ausy aiDaYn ivc sI.
sLUitMg df idn af puwjf. eys vfrI mYN zr nfl nhIN sgoN sLOk nfl stUzIE jf irhf sF. mYnUM afpxI
rIJ anukUl kMm iml irhf sI. mYN ibml nUM drKfsq kIqI ik myk-ap qy vys-Bys mYnUM afpxf Kud
krn dI iejfjLq dyx. AuhnF mnjLUr kIqf. qy jdoN mYN sLMBU mihqo bx ky AuhnF dy sfhmxy hfjLr hoieaf,
qF qor vI ZU bfhr kZ ky pUrbIaF vflI bxfeI hoeI sI. myry ivc Aus sUitz-bUitz bMdy vflI koeI gwl
bfkI nhIN sI, ijs nUM AuhnF pihly idn vyiKaf sI. Auh bVy KusL hoey. pr KusLI df iejLhfr Auh sLbdF
rfhIN kdy nhIN sn krdy. AuhnF df gorf, gol-mol ichrf rqf surK ho jFdf sI. bs.
ibml rfey df inrdysLn kmfl drjy df brIk qy klfmeI sI, BfvyN Aus ivc pRmQysL brUaf vflI
isLwdq nhIN sI. pihlf sLft sI, mYN ijLmINdfr dy dIvfnKfny ivc pysL huMdf hF. rIhrsl vyly ibml rfey ny
mYnUM ihdfieq kIqI ik pfiedfn Auqy pYr pUMJ ky aMdr jfvF. eys XQfrQvfdI Coh ny myrI klpnf aMdr
Kory hor ikqnf kuJ jfigRq kr idqf. mYN pYr hI nf pUMJdf, hor vI aijhIaF hrkqF krdf, ijvyN zr df
mfiraf iksfn ijLmINdfr agy pysL hox dI GVI nUM tfl irhf hovy. qy mYN vyKdf ik ibml rfey ies gwl nUM
smJ rhy hn. sfzy drimafn iek axikhf pCfx df irsLqf pYdf ho irhf sI.
ijLmINdfr df rol murfd kr irhf sI. Aus sIn ivc keI sLftF dy dOrfn ivc, Kfs kr jdoN kYmrf
aYn mUMh dy nyVy af jFdf, mYnUM Pyr KfmIaF df aihsfs hoieaf. mYN ichrf bwiJaf mihsUs krdf. Auh
kuJ prgt nf kr skdf, jo mYN idl ivc mihsUs krdf. pr mfhOl sLFq, qy suhj BrpUr sI, ijvyN mYnUM
plos irhf hovy. qd qIkr mYN sLUitMg vyly gul-gpfVf hI vyiKaf sI, qy Auh myrI mwq mfr Cwzdf sI.
sIn dy aMqly sLft ivc mYN ijLmINdfr dy pYr pkV ky igV-igVfAuNdf hF ik Auh myrI jLmIn nf Kohvy.
tyk qoN pihlF ibml ny murfd nUM kMn ivc afK idqf ik Auh jLor dI pYr Jtk ky mYQoN CuVf ley qy
sLft ivcoN bfhr inkl jfey. mYnUM koeI anumfn nhIN sI ik Auh ieMj krygf. jdoN tyk ivc Auhdf
pYr myry mUMh Auqy af ky vwjf, qF gwusy qy apmfn nfl myrIaF BuwbF inkl geIaF. kt hox qoN ikMnf
icr ipCoN vI mYN kflIn Auqy AuvyN hI ipaf isskdf irhf. bhuq vDIaf sLft hoieaf. murfd ny jwPI pf ky
mYQoN mfPI mMgI, qy asl gwl dwsI. mYN ibml rfey df hor vI kfiel ho igaf.
Aus pihly idn myk-ap-mYn, jgq bfbU dy mUMhoN mlUm hoieaf ik myry rol leI asLok kumfr, jY
rfj, Bfrq BusLx qy ikqny hI hor AuWGy iPlmI isqfry qrlo-mwCI huMdy rhy sn. qy ieh vI pqf lwgf ik
kMtrYkt hox AuprMq vI mYnUM htfieaf jf skdf sI. Aus idn dI sLUitMg iek qrHF nfl myrf iemiqhfn
sI. mYnUM ivsLvfs sI ik mYN iemiqhfn pfs kr ilaf sI.
Ausy idn inrUpf rfey vI sYWt Auqy afeI, qy sfzI pihlI mulfkfq hoeI. mYN AuhnUM koeI vwzI iPlmI
aiBnyqrI smJ irhf sF. asl ivc, Auh iPlmF ivc nvIN-nvIN afeI sI. jdoN Aus ny ikhf, afp ky
sfQ kfm krny kI muJy bVI KusLI hY, qF mYN smiJaf ik Auh myrf mKOl Auzf rhI hY.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

bhuq QoVy lok jfxdy hn ik inrUpf dI cox vI bVI Aucyc qy isafxp nfl kIqI geI sI. inrUpf
asloN ikrsfnI Gr dI kuVI sI. jo kuJ Auhny iPlm ivc krky ivKfAuxf sI, do sfl pihlF qIkr Aus
dy inwq dy kMm sn. mYN aiDaYn krky iksfn bx irhf sF, Auh pihlF qoN iksfn sI. iPlm ivc
aslIaq df rMg bhuq sfrf inrUpf dI vjHf nfl afieaf sI. lokF ny ies gwl nUM mihsUs jLrUr kIqf,
pr ies df ivsLlysLx nhIN kIqf. pqI-pqnI dy rUp ivc sfzI joVI ieqnI ZukvIN sfbq hoeI ik aj
qIkr iPlmF ivc slfmq clI afAuNdI hY.
do-iqMn mhIny do ibGf jLmIn dI sLUitMg df kMm bVI cMgI qrHF cldf irhf. ikrsfnI idwK qy
cfl-Zfl qF mYN hfsl kr leI sI, pr Ausy ZMg dI bol-cfl mYN ikQoN ilafAuNdf? ieqnf qF mYN jfx
igaf sF ik zfielfg iekdm kudrqI hoxy cfhIdy hn. iPlhfl ieqnf hI kr skxf myry leI bhuq sI.
ijQy qklIP pysL afAuNdI, mYN dlIp kumfr dI nkl kr lYNdf. iPlm dy zfielfg-inrdysLk, pfl
mihMdrf myry Aupr nfKusL sn. AuhnF dI afpxI adfkfrI Aupr inAU QIeytrjL dI sLYlI df bVf asr
irhf hY. myry iKafl ivc Auh sLYlI purfxI ho cuwkI sI. pUrI kudrqI Auh kdy vI nhIN sI, kudrqIpn df
idKfvf jLrUr sI. Auh mYnUM alwg ibTf ky tokdy. myry kfrn iPlm PylH ho jfx df Kqrf AuhnF nUM zrf
irhf sI. mYN afpxI ilv pUrI qrHF ibml rfey nfl lfeI hoeI sI, qy Auh mYnUM pUrI qrHF sMqusLt jfpdy
sn. myrf idl vI gvfhI dy irhf sI ik mYN TIk rfh qy qur irhf sF.
klkwqy dI afAUt-zor sLUitMg df vkq af igaf, ijQy mYN irksLf clfAux dy sIn krny sn. mYN qy
myrI pqnI bfkI Xuint qoN iqMn cfr idn pihlF hI gwzI AuWqy svfr ho gey qIjy drjy dy zwby ivc. mYN
afpxy ikrdfr nUM pUrI qrHF mihsUs krnf cfhuMdf sF. rfh ivc iksfnF nUM gwzI cVHidaF, bihMidaF,
lytidaF, afpxI awKIN vyKxf cfhuMdf sF. ieho ijhf iek sIn mgroN ibml rfey ny iPlm ivc pfAuxf sI.
klkwqy mYN irksLf vfilaF dI XUnIan dy dPqr clf igaf. AuQoN dy iek sfQI ny iek idn dy aMdr
mYnUM irksLf clfx dy sfry gur isKf idqy. hwQ nfl irksLf iKwcxf sfeIkl irksLf clfAux nfloN asfn
hY, pr imhnq hwz-BMnvIN mMgdf hY. klkqy dI qyjL qy sMGxI afvfjfeI qoN bVf sMBl ky rihxf pYNdf hY.
sLUitMg sLrU hox qoN pihlI sLfm mYN qy myrI pqnI isLisLr BfduVI df zrfmf, cMdr gupq vyKx cly
gey. svrgI sRI isLisLr BfduVI nftk dI dunIaF ivc AuhI drjf rKdy hn, jo sfihq ivc rvINdr nfQ
tYgor nUM pRfpq hY. AuhnF dy aiBny nUM Xorp qy amrIkf ivc vI snmfinaf jf cuwkf sI.
AuhnF dy isLKrI, AuCldy csLimaF vFg sihj, suCMd, by-ab, qy by-koisLsL aiBny nUM vyK ky myrf
imhnqF nfl joiVaf afqm-ivsLvs Pyr tuwt igaf. rfq Br Gbrfht kfrn mYN sON nf sikaf. mYnUM pwkf
ivsLvfs ho igaf ik aiBny-klf dy mYN inrf-purf aXog hF. bVf afpxy afp nUM smJfieaf, pr bysUd.
agly idn ivktorIaF mYmorIal dy lfgy-sLfgy sLUitMg sLurU hoeI. vyKidaF vyKidaF myrf hfl Pyr
hm log dy pihly idn dI sLUitMg vflf ho igaf. zfielfg Bwul jFdy. jo kuJ vI mYN krdf, mYnUM glq
Bfsdf. dlIp kumfr df shfrf loicaf. Aus dI QF isLisLr BfduVI sfhvyN af Kloqf. jIa kry Auhdy vFg
bolx nUM, Auhdy vFg hwQ mlx nUM. do mulfixaF ivc murgI hrfm.
ibml rfey hYrfn sn. kI gwl hY, qbIaq TIk nhIN? AuhnF puiCaf.
hF, mYN rfqIN TIk suwqf nhIN.
sLfied Auh aslIaq BFp gey sn. mYnUM AuWQy hI Cwz ky Auh cOrMgI ivc afvfjfeI dy sLft lYx cly
gey. myrf isr ckrf irhf sI. mYN afpxI irksLf ivc hI ZyrI Zfh ky bih igaf. eyny ivc iek aDKV
ijhf irksLf vflf, jo dUroN sfzf qmfsLf vyK irhf sI, myry kol clf afieaf. Auhdf hulIaf bhuq sfrf
jogysLvrI dy BeIaF nfl imldf sI, pr ishq vloN bhuq mfVf sI. Aus dy pIly-pIly kmjLor dMd bfhr
inkly hoey sn, mUMh JurVfieaf hoieaf, qy keI idnF dI dfVHI awDI sPYd ids rhI sI.
ieDr ikaf hoqf hY, bfbU? Auhny puiCaf.
iPlm Auqfr rhy hYN mYN jvfb idqf.
qum iPlm myN pfrt krqy ho?
hf.
ikaf pfrt krqy ho?

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

mYnUM mn hor pfsy lfAux df bhfnf lwB igaf. mYN AuhnUM iPlm dI khfxI suxfAuxI sLurU kr idwqI,
ijvyN kdy hirsLkysL mukrjI ny mYnUM suxfeI sI. pRqIkrm Aus AuWpr vI Auho ijhf hI hoieaf. Aus dIaF
awKF ivcoN twp twp hMJU vihx lg pey. Prk isrP ieqnf ik Auh Aus dy afpxy jIvn dI khfxI sI.
Auhny mYnUM dwisaf ik ibhfr dy iksy ipMz ivc Aus dI vI do ibGy hI jLmIn sI. pMdrF virHaF qoN
ijLmINdfr kol gihxy peI sI. pMdrF virHaF qoN Auh CuzfAux leI klkwqy ivc irksLf DUh irhf sI. qy
hux AuhnUM koeI AumYd bfkI nhIN sI rih geI. myry kol Klo ky kuJ icr Auh TMZy sfh Brdf irhf, qy Pyr
iXh qo myrI khfnI hY bfbU, iXh qo myrI khfnI hY, kihMdf afpxI rfhy pY igaf.
myry aMdroN iek nvIN afvfjL AuT peI. aiBny-klf dI aYsI dI qYsI! isLisLr BfduVI dI aYsI dI
qYsI! dlIp kumfr dI aYsI qYsI! myry ijhf vzBfgI kox, ijhnUM rwb ny mOkf bKisLaf sI iek duKI
lfcfr iensfn dI ibpqf dunIaF nUM sunfAux df ! ieh pivqR PrjL myry moiZaF AuWqy af ky ipaf sI,
BfvyN mYN ies df hwkdfr hY sF ik nhIN. ieh mYN hI inBfAuxf sI, qy ies leI afpxf pUrf qfx lfAuxf sI.
mYN iksy pRkfr dy ivsivaF duicwqIaF ivc nhIN sI pYxf. ieh krqwv-Gfq, kfierqf, pfp sI.
Aus aDKV irksLf vfly dI afqmf mYN afpxy aMdr smyt leI, qy adfkfrI, kYmrf afid bfry socxf
AuWkf hI Cwz idwqf. qy ieho mYN smJdf hF, myry Aus rol dI axikafsI kfmXfbI df aslI rfjL sI.
aicMqy hI, iksy ikqfb ivcoN nhIN sgoN jIvn ivcoN aiBny-klf df iek buinafdI asUl myry hwQ af igaf
sI ijs ikrdfr nUM qusF Kyzxf hY, ijqny Aus nfl aiBMn ho jfAugy, Auqny hI qusIN kfmXfb ho. arjn
ny qIr mfrn vyly isrP mwCI dI awK nUM vyiKaf sI, jo Auhny ivMnHxI sI. bs, aiBnyqf leI iehI Auh
mwCI dI awK hY.
aMimRq bfjLfr pqRkf dy smflock ny myry Aus rol bfry iliKaf sI, blrfj sfhxI dI adfkfrI
ivc pRiqBf dI Coh hY. Auh Coh mYnUM Aus aDKV irksLf vfly ny idwqI sI. Auh myrI nhIN sI.
sovIaq-sMG dy iek iPlmsfjL ny ikhf sI, blrfj sfhxI dy ichry Auqy iek sMsfr Aukiraf
hoieaf hY. Auh sMsfr vI Aus aDKV irksLf vfly df hI sI. sLrm dI gwl hY ik afjLfdI qoN pMJI vrHy
bfad vI Auh sMsfr nhIN bdilaf.
klkwqy dI sLUitMg dy dOrfn hor vI ikqnIaF aYsIaF GtnfvF hoeIaF, ijnHF myry jIvn-anuBv nUM
amIr bxfieaf!
hfvVf ibRj pfr krky sLihr vl afeIey, qF pihlF iek bhuq vzf dfierydfr curfhf afAuNdf hY,
ijs ivcoN bVf bfjLfr qy hor keI sVkF inkldIaF hn. ieh dfierydfr curfhf vfsqv ivc sIimMt df
iek ivsLfl jjLIrf ijhf hY, ijs Aupr idny rfqIN lfvfrs mvysLI qy duqkfrI kMgfl mnuKqf bsyrf
krdI hY.
ibml rfey ny kYmrf trYiPk kMtrol dy AuWcy sfry kYibn ivc lgvfieaf. AuQoN Aus jjLIry df pUrf
njLfrf imldf sI. mYnUM ihdfieq kIqI geI ik iesLfrf imlidaF hI pyNzUaF vflI Gbrfht nfl hfvVf
ibRj vloN afvF qy jjLIry dy AuhnF kMgflF ivcoN dI lMGF. bVf purmfnI sLft sI, ijvyN myrI khfxI isrP
myrI nhIN, AuhnF nf-murfdF dI khfxI hovy.
kuJ qF mYN Gbrfht df pRdrsLn krnf sI, kuJ afvfjfeI nUM vyK ky scmuc Gbrf igaf. aYn jjLIry
kol pujx vyly iek tRfm iswDI Aupr cVHdI afeI. mYN lfeIn nUM vyly isr pfr qF kr igaf, pr myry hwQ
ivc PVI hoeI zFg df hyTlf isrf sIimMt dy QVy nfl tkrf igaf, qy mYN cfroN Kfny icwq izwg ipaf.
afpxy bwcy (rqn kumfr) nUM mYN AuNgl lfieaf hoieaf sI. Auh vI izwg ipaf. zFg nfl tMgI hoeI
kpiVaF dI potlI dUr prHF jf peI. zrfeIvr tRfm rok ky lwgf mYnUM qol qol ky gflIaF suxfAux.
kYmrf cl irhf hovygf, myry izwgx nfl sLft ivc hor vI suMdrqf pYdf hoeI hovygI, ieh soc soc ky mYN
CyqI CyqI AuWiTaf, qy muMzy nUM PV ky Pyr agFh qur ipaf. zFg, qy kpiVaF dI potlI mYnUM ivsr geI.
myrI hflq df kMgfl ibrfdrI Aupr ajIb asr hoieaf. kdy Auh vI eysy qrHF afsF AumIdF lY ky
sLihr afey sn. myry jhI buKlfht AuhnF nUM vI hoeI sI. Auh lok dOV ky afey qy mYnUM Gyr ilaf.
qIvIaF ny bwcy nUM PV ilaf, qy mrdF ny bfhoN PV ky mYnUM PrsL Auqy ibTf ilaf.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

sfry lwgy DrvfsF dyx. GbrfE mq. mfQf TMzf rwKo. sB TIk ho jfeygf. pihly pihly sB ky sfQ
aYsf hoqf hY. QoVf dyr ieDr afrfm kro. hm qum ko sB kuJ bqfeygf. hm qumHfrf mdd krygf. iksI
bfq kf iPkr mq kro.
iksy ny mYnUM pIx leI pfxI ilaf idqf. pr myrf iDafn ajy vI kYmry ivc sI.
mYN iblkul TIk hUM, muJy kfm hY, muJy jfny do. mYN Pyr AuT ky qurn leI hMBlf mfiraf.
AuhnF nUM myry hosL-hvfs bfKqf hox df hor vI XkIn ho igaf. AuhnF hor vI mjLbUqI nfl mYnUM hwQ
pf ley.
ikaf TIk hY? qumHfrf gTVI ikDr igrf, ies kf qum ko hosL nhIN hY. hmfrf bfq iks vfsqy nhIN
sunqf hY qum.
iek aOrq bolI, ies bwcy ko mfrnf cfhqf hY qum?
burI qrHF iGr igaf sF mYN. mYnUM nhIN sI pqf ik sLft dyr df kt ho cuikaf sI, qy ibml rfey,
hirsLkysL qy hor sfQI vI BIV ivc Klo ky myrf pUrf qmfsLf vyK rhy sn. aKIr, hirsLIkysL ny awgy vD
ky mYnUM CuVfieaf, qy lokF nUM smJfieaf ik mYN sc-muc grIb nhIN sF. iek iPlm iKwcI jf rhI sI, qy
mYN isrP Aus ivc grIb df pfrt kr irhf sF.
Jt myry afly-duafly awKF ivcoN mnuwKI ipafr qy hmdrdI dy csLmy suwk gey. Auh awKF mYnUM dUr
jFdIaF prqIq hoeIaF bhuq dUr. ijvyN jLUm lYns ivc idRsL nyiVE iekdm dUr clf jFdf hY. ijLMdgI
AuhnF lokF nfl rojL hI mjLfk krdI sI. awj mYN AuhnF df afpxf Bys bxf ky AuhnF nfl mjLfk kIqf
sI. ieh sB qoN jLflm mjLfk sI. AuhnF dIaF awKF kih rhIaF sn. hux AuhnF awKF ivc asIm nPrq
sI. ies KfmosL qbdIlI nUM sLfied mYN kdy vI nhIN Bul skFgf.
ibml rfey hux dunIaF ivc nhIN hn. mYN afpxy kQn dI AuhnF qoN qsdIk nhIN krf skdf, pr mYnUM
ieMj lgdf hY ik do ibGf jLmIn ivc kMgfl bsqI dI mflkx df ikrdfr AuhnF BfvyN eysy BIV ivcoN
cuixaf hovy.
ibml qy hirsLkysL sfrf idn sLUitMg krdy qy sfrI sfrI rfq nvIaF lokysLnF leI Btkdy rihMdy.
pRBfq vyly klkwqy sVkF Dox df rvfj hY. Auh mfhOl bMnHx leI AuhnF mYnUM svyr dy iqMn vjy hI irksLf
agy joq idwqf sI. mYN bVI irksLf duVfeI. aFdrF BuwK nfl pftx lg peIaF. iek bsqI dy bfhr iek
hlvfeI grm grm duwD vyc irhf sI, imwtI dy TuiTaF ivc. awD syr duwD mYN vI mMg ilaf.
agoN hlvfeI kVk ky boilaf, jfE, jfE, dUD nhIN hY.
kVfhI myN iXh ikaf Aubl rhf hY? mYN pYsy dy rhf hUM, muPq qoN nhIN mFgqf?
kih jo dIaf, dUD nhIN hY, Aus dy gwusy df pfrf hor vI bulMd ho igaf sI. [[[
dupihr df vylf, afKrF dI grmI. kYmrf iek trwk ivc lukf ky lfieaf hoieaf sI. sfrf XUint
Aus trwk Auqy svfr sI. mYN rumfl df iesLfrf imlidaF hI irksLf lY ky dOV pYNdf sF. kdy svfrI
Auqfrdf, kdy nvIN ibTfldf. kdy do svfrIaF, kdy iqMn svfrIaF. myrf qryh nfl burf hfl ho irhf sI.
pr trwk vfilaF nUM rokxf qy afpxI loV dsxf musLkl sI. sVk dy Kwby pfsy mYN iek pMjfbI srdfr
vIr df Zfbf vyiKaf. mYN pl dI pl irksLF iek pfsy KVf krky Aus kol dOVdf igaf, qy bVI apxwp
nfl pMjfbI ikhf, vIr jI, bVI sKq ipafs lgI hY. iek glfs pfxI iplfAux dI ikrpf kro.
dPf ho jf, qyrI BY[[[
Aus gurU arjn dyv jI dy syvk ny mYnUM muwkf ivKf ky ikhf.
sLfied iek pMjfbI df irksLf clfAux ijhf GtIaf kMm krnf AuhnUM sihn nhIN sI hoieaf. myrf
idl kIqf ik AuhnUM aslIaq dsF qy do cfr KrIaF suxfvF. pr vkq nhIN sI. [[[
iek pfn vfly dI dukfn Auqy mYN golz Plyk isgrt dy pYkt dI PrmfiesL kIqI. iehiqafqn pMjf
df not pihlF hI Aus dy awgy Dr idqf. pfn vfly ny ikqnf icr myrf hulIaf vyiKaf, Pyr not nUM Duwp
vl krky ikqnf icr Aus dy aslI hox df muafienf krdf irhf. bVy hI soc ivcfr ipCoN mYnUM Auhny
isgrt idqy. jy Auh mYnUM puls dy hvfly kr dyNdf qF mYnUM iblkul hYrfnI nf huMdI. [[[
cOrMgI ivc sLUitMg kridaF BIV jmHF hox lg peI. iblm rfey ny mYnUM qy inrUpf nUM QoVHy icr leI
iksy dukfn ivc cly jfx df iesLfrf kIqf. asIN Prpo rYstorF dy drvfjLy ivc vV gey. vytrF ny
POrn Dwky mfr ky sfnUM bfhr kZ idqf. [[[

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

asIN lok BfrqI siBaqf qy Aus dIaF mfnvqfvfdI kdrF dIaF zINgF mfrdy nhIN Qwkdy. pr sfzy
dysL ivc isrP pYsy dI kdr hY, mnuwK dI koeI kdr nhIN, ieh mYN Aus sLUitMg dy dOrfn sfP vyK ilaf
sI. sfzy dysL ivc grIb afdmI kol pYsf hovy, qF vI AuhnUM cIjL nhIN imldI. ieh sfzI siBaqf dI
Kfs ivsLysLqf hY.
pr sfry anuBv qlK hI nhIN sn, keI bVy mjLydfr vI sn. ijs idn myrf GoVfgfVI nfl rys
krn df sIn ilaf igaf, Aus idn dOV-dOV ky myrI imwJ inkl geI. sVdIaF qpdIaF lukdfr sVkF
AuWqy myry nMgy pYr lUs rhy sn. AuhnF Aupr kfly aMgUrF vrgy KUnI Cfly AuBr afey sn. jdoN vI mYN bs
krn leI qrly krdf, jvfb imldf, do sLft hor rih gey ny isrP. sLfied myry ichry Auqy
klysLmeI Bfv bVy iqwKy qy afp muhfry af rhy sn. AuhnF df lflc ibml rfey qoN vrijaf nhIN sI
jFdf. aKIr, ijLwc ho ky mYN ikhf, hux qF bIar dIaF do boqlF myry sfhmxy tMgo, qF hI mYQoN dOiVaf
jfeygf, nhIN qF nhIN.
ibml ny XkIn idvfieaf ik sLft Kqm huMidaF hI aisLq sYn mYnUM Prpo lY jfeygf, qy AuQy
ijqnI cfhF mYnUM bIar imlygI. lflc idvf ky AuhnF hor ikqny sLft lY ley.
aKIr, jdoN aisLq qy mYN Prpo puwjy, qF pqf lwgf ik Aus idn zrfeI zy sI. mYN aisLq nUM sVk
Auqy igcIEN PV ilaf qy ikhf, ijQoN vI hovy myry leI bIar kwZ ky ilaf, nhIN qF mYN qYnUM jfnoN mfr
sutFgf.
Aus ivcfry afpxI ijMLdgI ivc kdy bIar nhIN sI pIqI. AuhnUM pqf hI nhIN sI ik Auh kI cIjL
huMdI hY. gol-mtol, Bolf-Bflf, sVkF Auqy Btkdf Auh mYnUM iblkul hfQI dy bwcy vFg lg irhf sI.
aKIr Auhny ikqy bIar lwB hI leI. pr AudoN qk myrf josL qy ijsm dovyN TMZy ho cuky sn. Aus vyly
brFzI ijLafdf cMgI sI. mYN AuhnUM ikhf, mYN bIar nhIN pIxI, brFzI iplf.
Aus dy sbr dI vI hwd ho cukI sI. cMgI KfsI qkrfr hoeI sfzy drimafn. AuhnUM bIar iplfx df
hukm hoieaf sI. Auh avwsL mYnUM bIar hI iplfeygf, brFzI BfvyN ssqI rhy. aKIr mYnUM bIar hI pIxI
peI, qy TMzy pyt qy afKrF dy QkyvyN kfrn jLukfm ho igaf.
8
mrn vyly jIvn dI km-sy-km iek prfpqI df mYnUM avwsL mfx hovygf ik mYN do ibGf jLmIn ijhI
iPlm ivc kMm kIqf sI.
ieh kih cukx ipCoN QoVy jhy qknIkI nukqy ibafn krn df vI myrf hwk bx jFdf hY.
ies iPlm df afDfr rvIMNdr nfQ tYgor dI eys nF dI iek msLhUr kivqf nUM bxfieaf igaf sI.
myry iKafl ivc, ibml rfey df eys bfry ikqy vI tYgor pRqI ikrqwgqf df iejLhfr nf krnf nfvfjb
gwl sI.
iPlm dy muK-pfqr df iksy QF vI moZy CMz ky jLulm aqy ainaF dy iKlfP KVf nf hoxf, Aus df
sdf afpxI jLfq, goqr, gvFZ nfloN awz rihxf, Aus dy ikrdfr nUM coKI swt mfrdf hY. drsLk hmysLF
afpxy afp nUM nfiek nfl joVnf cfhuMdy hn. pr aijhy ilwsy qy svY-ilpq nfiek nfl juVnf kOx psMd
krygf? Aus Aupr qF qrs hI KfDf jf skdf hY. eysy kfrn do ibGf jLmIn pVHy ilKy lokF ivc qF
mkbUl hoeI, pr afm jnqf ivc nhIN.
iksy nf iksy mfqrf ivc ieh dosL sfzI sfrI pRgqIvfdI klf qy sfihq df hY. asIN dysL dI jnqf
nfl juVn dI QF bdysLI kdrF qy PfrmUilaF nfl juVn df vDyry jqn krdy hF. do ibGf jLmIn dI
qknIk jgq-pRisD ieqflvI inrdysLk, ivqorIE idsIkf dI iPlm, bfeIiskl cor qy ieqflvI nvXQfrQvfd qoN bhuq pRBfvq sI. Aus dy gfixaF Aupr rUsI DunF dI muhr sI.
sLfied eysy kfrn rUs ivc do ibGf jLmIn nUM kyvl sLlfGf imlI, lok-pRIaqf rfj kpUr dI
afvfrf lY qurI. Auh vI ieqnI, ijsdf koeI hwd-ihsfb nhIN. sFJy KyqF qy PYktrIaF ivc kroVF
mjLdUr qy iksfn afvfrf hUM gFdy iPrdy sn. rUsI iPlm adfkfrf nUM ipCy Cwz ky rfj kpUr sovIaq
XunIan df mihbUb klfkfr bx igaf. sfzy zYlIgysLn dIaF socF qy aMdfijLaF dy ieh iblkul Ault
sI. asF smfjvfd qy qIrQ-sQfn qoN ikqy Aucyry suhj dI afs kIqI hoeI sI. pr gOr nfl vyiKaf jfey

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

qF ies ivc rUsIaF df koeI ksUr nhIN sI. afvfrf ivc nroeI ihMdusqfnIaq dI Jlk sI. ieh Ausy
qrHF dI gwl hY, ijvyN ieMgilsqfn df aMgryjL Aus ihMdusqfnI dI bol-cfl nUM ijLafdf psMd krdf hY,
ijs nUM isrP tuwtI-BwjI aMgryjLI bolxI afAuNdI hovy.
rwb JUT nf bulvfey, jy iesLiqhfrbfjLI cMgI nf huMdI, irlIjL df pRbMD vDIaf nf kIqf igaf huMdf,
qF ascrj nhIN sI ik do ibGf jLmIn ihMdusqfn ivc vI PylH ho jFdI, ijvyN Aus qoN pihlF DrqI dy
lfl qy nIcf ngr PylH ho cukIaF sn. ies df sB qoN vzf sbUq ieh sI ik iblm rfey ny afp Pyr
kdy ieho ijhI iPlm bxfAux df hIaf nhIN sI kIqf.
do ibGf jLmIn dy bdysLI pRdrsLn-aiDkfr rfjbMs KMnf qy Aus dy BfgIdfrF, rfijMdr isMG hoVf
qy gurmuK isMG kol sn. ieh iqMny bVy qrwkI-psMd ivcfrF vfly qy ividafrQI-qihrIk dy AuWGy afgU
rih cuky sn. AuhnF ies iPlm dI kfmXfbI leI pUrf itwl lfieaf. bMbeI dy mYtro isnymf ivc apUrb
TfT-bfT nfl iPlm irlIjL kIqI. sovIaq XunIan, cIn, PrFs, sivtjLrlYNz, qy hor ikqny dysLF ivc
hfsl kIqIaF sLuhrqF AuhnF swjxf dI axQwk imhnq df hI Pl sI.
do ibGf jLmIn qy pirxIqf mgroN jo sLuhrq qy mfn ibml rfey nUM imilaf, Auh kdy dyvkI bos,
brUaf, qy vI[ sLFqf rfm dy ihwsy vI afieaf sI. pr AuhnF vFg iblm rfey vI AuhnUM pcfAux qy afpxI
inwgr inrmfxqf nUM kfiem rKx ivc asmrQ hI rhy. afpxy afly-duafly vzy-vzy adfkfrF, syTF qy
izstRIibAUtrF dI iBx-iBx nUM Auh vI nhIN sn rok sky. nqIjy vjoN afpxf XQfrQvfdI qy agFh-vDU
jLmIr nfl Auh vI smJOqy krn lg pey. ieqnf hI nhIN, afpxy sfQIaF dI sLlfGf df ihwsf vI afpxy
pyty hI pfAux lg pey. nqIjy vjoN swcy ihq-icMqk, guxvfn sfQI sfQ Cwz gey. AuhnF dI QF mUrKF qy
cfplUsF ny lY leI. qknIk df plVf rojL brojL Bfrf huMdf igaf, klf dI afqmf KurdI clI geI.
bdysLF ivc jo QF ibml rfey ny bxfeI sI, Auh siqafjIq rya ny mwl leI. Pyr vpfrk sUJ-bUJ qF
AuhnF kol hY hI nhIN sI, afKr klfkfr sn. Krcy qy azMbr vDdy gey! aYsy gorKDMdy ivc Psdy gey,
ijs ivcoN inklx df rfh iksy nUM Gt vD hI lwBdf hY. aKIr, suK-sLFqI, ishq, sB ny jvfb dy idqf,
aqy pcvMjf sfl dI CotI Aumr ivc hI akfl clfxf kr gey. iPlm ieMzstrI leI ieh bhuq vwzf
duKFq sI. AuhnF dy jfx nfl iek Klfa ijhf pYdf ho igaf sI, ijs nUM ajy qk pUiraf nhIN jf sikaf.
AuhnF ijhy alokfr iPlmsfjL rojL rojL pYdf nhIN huMdy.
sLuhrq mYnUM vI do ibGf jLmIn ny KUb dvfeI. bysuD dunIaF nUM acncyq cyq af igaf ik mYN sLFqI
inkyqn ivc aiDafpk qy lMzn ivc bI[ bI[ sI[ df anONsr rih cuwkf sF. hux qk PjLIqI dy zr
mfiraF mYN kdy iehnF gwlF df ijLkr nhIN sI kIqf. AuhI aKOq ik ijhdy pwly dfxy, Auhdy kmly vI
isafxy.
keI aklF dy koTy mYnUM ienklfbI KMB vI lfAux lg pey. lKpqI bfp df bytf, ijhdf idl grIbF
qy isrP grIbF leI hI DVkdf hY. Auh pYsy dy lflc vjoN nhIN, iPlmI dunIaF nUM ienklfbI moV dyx
leI mYdfn ivc Auqiraf hY. Auh isrP AuhnF iPlmF ivc kMm krdf hY, jo imhnqksL avfm dI
afvfjL, swc, hwk qy iensfP dI vMgfr hox. qy luqP dI gwl ieh ik jo qsvIr myrI aKbfrF ny iKcxI
sLurU kIqI, mYN aicMqy Ausy Aupr afpxy afp nUM Zflx vI sLurU kr idqf.
pr pYsy dy pwKoN mYN hm log vFg do ibGf jLmIn mgroN vI TMn-TMn gopfl hI irhf. lgBg Cy
mhIny byrjLgfrI rhI. jdoN kdy kMm dI Bfl ivc stUzIAuaF dy gyVy mfrdf, lokF dIaF njLrF mYnUM
ivMnHdIaF prqIq huMdIaF. jylH `coN ilaFdI pycsL dI sugfq kfrn ishq pihlF hI mfsLfawlf sI, jo Gr
ivhly bih bih ky hor vI inwGr geI. hwQF pYrF dIaF AuNglF ivc aYgjLImy (KfrsL) df purn AudGftn
ho igaf. ieh soc ky vI zobU pYNdy ik ikqy myry nfF nfl lwgf kimAUinst ivsLysLx hI qF nhIN
inrmfqfvF nUM BYBIq kr irhf. aq Kudf-Kudf krky iek kFtrYkt nsIb ho eI igaf. Aus iPlm df nF
sI, bfjLUbMd. rfmfnMd sfgr ny inrdysLk kIqf sI. myrf rol qF nfiek df sI, pr kfry Kl-nfiek
vrgy. iek aYsf sLrfbI-kbfbI DnI jo iek kMjrI dy husn df gulfm ho ky afpxI suXog susLIl pqnI
nUM qsIhy dyNdf hY.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

iek idn sYWt Auqy acxcyq ibml qsLrIP lY afey, ijvyN kdy hm log dy sYWt Auqy afey sn.
bnotI nsLy ivc igwT Br mUMh lmkf ky mYN kMjrI df nfc vyK irhf sF. ibml nUM vyK ky mYnUM sLrm jhI
mihsUs hox lwg peI.
AuhnF myry kMn kol af ky ikhf, do ibGf jLmIn mgroN ieho jhIaF iPlmF ivc kMm krn lg
pey E?
mYN sux ky TTMbr igaf. koeI jvfb nf bx sikaf mYQoN. pr aMdry aMdr myrf mn kuiVwqx nfl Br
igaf. dUsry dI alocnf krnf ikqnf sOKf huMdf hY! hr koeI dUsry qoN hI afdrsL iensfn qy kurbfnI df
mujwsmf bxn dI AumYd krdf hY. musLklF nfl myrf dfxf-pfxI Pyr quiraf sI. Aus vyly myrI njLr ivc
vfjLUbMd dI kImq do ibGf jLmIn nfloN sO guxF vDIk sI. Aus dy shfry myry bwicaF df pyt pldf sI.
kI ibml nUM ieho ijhf ivaMg krnf vfjb sI, jd afp AuhnF myrI bfq nhIN sI puwCI?
kI pqf, ivaMg nf kIqf hovy. kI pqf, myry vFg ibml vI afpxy afp nUM lokF dIaF njLrF nfl
vyKx lg pey hox. ijvyN ienklfbI iPlm nhIN bxfeI sgoN scmuc ienklfb kIqf hovy. QoVHf icr
pihlF iek hor bMgflI inrdysLk hymyn gupqf ny afnMd mT bxfeI sI. aMgryjL dy jLmfny ivc hymyn
gupqf afp iek ipsqOlbfjL ienklfbI rih cuwky sn. 1942 qy BUlI nfeIN vrgIaF mfarky dIaF
iPlmF bMgflI jLbfn ivc bxfAux mgroN Auh bMbeI afey sn. afnMd mT bMikm cMdr cYtrjI dy
nfvl Aupr afDfrq sI. Auh vI ienklfbI qihrIk bfry iliKaf hoieaf nfvl hY. hymyn gupqf ny Aus
iPlm dI sLUitMg nUM vI iek ienklfbI mhf-Xwg bxf idwqf sI. adfkfrI dI jfn nUM Kqry ivc pf ky
sLft lYNidaF AuhnF nUM ieMj mihsUs huMdf sI, afpxy dysL-bildfnI bIqy nUM Pyr jIAUN rhy hox. AuWGy
adfkfrF Auqy qF Aus josL df pRBfv nhIN sI pYNdf, pr pYsy dI mjbUrI Coty adfkfrF qy aYkstrfvF nUM
jLrUr AuhnF df afigafkfrI bxf dyNdf sI. Auh AuhnF qoN afpxy hukm Auqy mr imtx dI AuvyN hI afs
krdy sn, ijvyN nYpolIan afpxy ispfhIaF qoN krdf sI. iqMn-cfr aYkstrf qF scmuc mr imty sn.
do ibGf jLmIn ivc kMm krn mgroN mYN vI qF nhIN sF ikqy, ibml dIaF njLrF ivc, iksy mhf-Xwg
leI vkP ho igaf? dysL AuhnF nUM XQfrQvfdI klf df iesLt-dyv imwQ cukf sI. Pyr, mYnUM AuhnF dy
crnF qoN dUr jfx df kI hwk?
aKfx anusfr, sLbd df Pwt musLkl nfl mOldf hY. XkInn ibml ny Auh sLbd sihj Bfv nfl
khy sn pr Pyr vI mYN AuhnF nUM mfP nf kr sikaf. myrI mnodsLf hI kuJ aYsI sI. ieMzIan pIpljL
QIeytr qy kimAUinst pfrtI nfloN tuwt ky jIvn bymuhfr sI. AuqoN puls dIaF quwKxIaF, ijnHF ivc mYnUM
muKibr bxfAux dI koisLsL vI sLfml sI. qy sfQIaF dy tokF mfrn dy aiDkfr dI durvrqoN ny byjLfr
kIqf hoieaf sI. iPlmF dy GtIaf mfhOl dI qlKI vwKrI.
ibml rfey dy afAux qoN pihlF anvr husYn iPlm lfeIn dy aqI duKfvyN ikwsy suxf irhf sI. AuhnF
ivcoN iek mYnUM ajy qIk Xfd hY. mInf kumfrI ny iek AuWGy iPlm inrmfqf-inrdysLk dI iPlm sfeIn
kIqI. sLUitMg dy pihly idn hI lMc vyly tybl hyTF sfihb ny mInf kumfrI dy pYr Auqy pYr Dr idwqf.
(ieho jhIaF koisLsLF inrmfqf-inrdysLk afpxf hwk smJdy hn. ieMzstrI ivc afm msLhUr hY ik iksy
nf iksy dIaF tMgF hyToN lMGy ibnF Gt vD hI koeI nvIN kuVI nfiekf bxn dI afs kr skdI hY. keI qF
lfiraF Auqy ieqbfr krky hI afpxf afp brbfd kr bihMdIaF hn.) mInf kumfrI koeI CotI motI
hsqI nhIN sI. Auhny apmfinq mihsUs kIqf, qy alwg lY jf ky sLrIPF vFg pysL afAux dI drKfsq
kIqI. bdlf lYx leI inrmfqf ny iek aYsf sIn ilKfieaf ijs ivc nfiek nfiekf nUM kws ky cpyV
mfrdf hY. iekwqI rItyk ley Aus dy. qy nfiek vI koeI mfmUlI adfkfr nhIN sI. pihly nMbr df iPlmI
klfkfr. ihMdusqfn dIaF lwKF kuVIaF Aus dy nF nUM pUjdIaF, qy Poto sfhmxy rK ky hAukf BrdIaF sn.
nfiek nUM cMgI qrHF pqf sI ik cpyVF ikAuN mrvfeIaF jf rhIaF sn. Pyr vI, mrd df puwqr mfrdf hI
igaf. iekwqI cpyVF. mInf kumfrI ny AuP nhIN kIqI. sLft mukf ky myk-ap-rUm ivc geI, qy roeI.
iek gwl hor Xfd afAuNdI hY. Aus vyly mYnUM gdrI bfbf gurmuK isMG bhuq Xfd afey sn. jylH `coN
Aumr-kYd kt ky irhf hox mgroN Auh bMbeI kimAUinst pfrtI dy dPqr af ky Tihry sn. iek
kfmryz mYnUM AuhnF dy drsLn krfAux lY igaf sI. myry vl AuhnF GUr ky vyiKaf sI, qy ikhf sI, Eey
blrfj, qUM pMjfbI! pMjfb ikAuN nhIN jFdf? eyQy kI kr irhf eyN?

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

mYN AuhnF dI gwl nUM hws ky guaf Cizaf sI. bMbeI-sLfKf df jnrl skwqr hox krky mYN bdobdI
kul-ihMd ieptf df lIzr bixaF iPrdf sF. pr AuhI svfl myry mn ivc bfr-bfr AWuiTaf. pMjfb jf
ky Pyr ikAuN vfps af igaf mYN ies kulihxI ngrI ivc? ikAuN nf nwT jfvF? afpxy lok, afpxI bolI,
afpxf aMn-pfxI. pr AuWQy jf ky krFgf kI? AuWQy qF eyQoN nfloN vI bury hfl sn. myrf Brf BIsLm QF QF
Dwky Kf irhf sI. rfjbMs, rfijMdr isMG bydI, sfihr luiDafxvI qy ikqny hor sfQI rujLgfr dI Bfl
ivc bMbeI nwTy afAuNdy sn. myrf qF Pyr vI iksy nf iksy mfqrf ivc nhuM aiVaf hoieaf sI. mfrdI rhy
dunIaF tokF. pihlf kMm afriQk qOr qy suqMqr hoxf hY. Aus ibnF cfrf nhIN. qy Aus leI afpxy kMm
ivc muhfrq hfsl krnI peygI. hor imhnq krnI peygI. iPlmF ivc jIa lgdf hY BfvyN nhIN, mfhOl
BfvyN ikho ijhf hY, mYN kfmXfb ho ky ivKfAuxf hY. pMjfb nUM Xfd krnf Bjfklpxy qoN Cuwt hor kuJ nhIN.
[[[
kih nhIN skdf ik mn dy qrk-ivqrk ikqny ku swcy sn, ikAuNik Aus ipCoN hflfq bhuq CyqI
KusL-gvfr hoxy sLurU ho gey sn. kimAUinst pfrtI ny afpxI nihrU-ivroDI pfilsI bdl idwqI sI. myry
ijhF dy mUMh qoN vrg-vYrI qy gdfr hox df dfg pUMiJaf igaf. lgBg Ausy vyly ieko sfhy cfr-pMj hor
iPlmF dy kFtrYkt iml gey aOlfd, tksfl, afkfsL, rfhI. km-sy-km agly cfr-pMj
sfl jIvn sOKf-suKflf sI. mYN afpxy ZMg jIa skdf sF. jy cfhF qF agFh-vDU qihnIk nfl Pyr
irsLqf joV skdf sF. iPlmF dy GtIaf mfhOl nUM cMgyrf bxfAux leI jUJ skdf sF.
pr ieqnI bhfdrI myry aMdr ikQy? kfmXfbI mgroN myrI iksmq ivc vI jLmIr nfl smJOqf krnf
hI iliKaf hoieaf sI. ibml ny ivaMg kIqf vkq qoN pihlF, pr kIqf TIk hI.
mYN cfrlI cYpiln dI afqm-kQf bVy sLOk nfl pVHI hY. mYnUM ieMj lwgf ik ijQoN qIk Auh mhfn
klfkfr afpxI gurbq qy gumnfmI dy idnF df hfl ibafn krdf hY, AusdI dfsqfn afKrF dI
idlcsp rihMdI hY. pr kfmXfbI dy dOr df afgfjL huMidaF hI Auh iPwkI pYxI sLurU ho jFdI hY. cYpiln
ivakqI-smisafvF qy lfrzF-lyzIaF dI dosqI ivc guaficaf prqIq huMdf hY, ijvyN rUhfnI qOr Auqy
Auh Cotf huMdf jf irhf hovy. hflFik eysy dOr ivc Auhny sMsfr nUM golz rwsL, mfzrn tfeImjL,
gryt izktytr, mUsIE vrdU vrgIaF sLfhkfr iPlmF idqIaF. ajIb ivprIqI sI ieh.
ikaf ipwdI, ikaf kf sLorbf! ikQy cfrlI cYpiln qy ikQy myry vrgf quwC afdmI! ijqnf mYN quwC,
AuqnI myrI kfmXfbI quwC. Pyr vI, mYN ieh kihx dI ihMmq jLrUr krFgf ik klfkfr dI ijLMdgI
ivprIqIaF qy ivKmqfvF nfl TsfTws BrI hoeI huMdI hY. Aus dy ikrdfr dIaF sImfvF qy kmjLorIaF vI
keI vfrI Aus dy klfqimk ivkfs df srcsLmf bx jFdIaF hn.
hux qIkr ijnHF iPlmF ivc mYN kMm kIqf AuhnF dy nF pVsFg dIaF pOVIaF vFg igxfAuNdf afieaf
hF. dsF sflF ivc ds iPlmF. pr agly, XfnI kfmXfbI dy, aTfrF virHaF ivc mYN sO qoN ijLafdf
iPlmF ivc kMm kr igaf. iksLqI sugm pfxIaF ivc supny vFg iQrkdI clI geI. inrmfqf qy notF dy
dWQy, hvf qy pfxI vFg ho gey, ijnHF nUM afdmI vrqdf hoieaf gOldf nhIN.
hux pOVIaF igxn nfl kMm nhIN cl skdf. koeI hor qknIk lwBxI peygI ijs nfl afqm-kQf dy
qIsry qy afKrI dOr nUM idlcspI nfl pysL kIqf jf sky. zfierIaF pVHnIaF pYxgIaF, Xfd-sLkqI qy
jLor pfAuxf peygf, soc-ivcfr krnI peygI. ies leI muhlq cfhIdI hY.

myrI iPlmI afqmkQf (blrfj sfhnI)-91

You might also like