YT naat Mh. Bl.

elik Yaplar I Ders Notlar BULONLU BRLEMLER

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

Bulon (cvata) silindirik gvdeli, alt keli balkl, ucunda spiral di alm ksm bulunan sklebilir bir birleim aracdr (ekil 1 (a)). Montaj esnasnda bulon deliine konduktan sonra di alm ucuna, nce pul (rondela) (ekil 1 (b)), ardndan somun (ekil 1(c)) taklr. Bulon ba bir anahtarla sabit tutulup, dier bir anahtarla somun saat ynnde dndrlerek sklr. Grld zere montaj kolay olduundan, genellikle antiyede yaplan montaj birleimlerinin bulonlu olmas tercih edilir. te yandan pahal olduundan ve birletirilen paralarda enkesit kaybna neden olduundan atlye birleimlerinde bulon tercih edilmez.

(a)

(b)

(c)

(d)

ekil 1 (a) Bulon, (b) Rondela (pul), (c) Somun, (d) bir arada Bulonlar belli bal iki grupta snflandrlabilirler: 1- Normal bulonlar (Cvatalar) 2- Yksek mukavemetli bulonlar (HV bulonlar) (elik Yaplar I dersi kapsamnda bu cins bulonlara deinilmeyecektir). Normal Bulonlar (Cvatalar) St 37 yap elii ile tekil edilmi yap elemanlarnn birletirilmesi srasnda 4.6 eliinden, St 52 elii kullanlan elemanlar iin ise 5.6 eliinden bulonlar kullanlr. Normal bulonlar iki eittir: 1- Kaba (siyah) bulonlar, 2- Uygun (parlak) bulonlar. Kaba bulonlarda bulon gvde ap delik apndan 1 mm kadar azdr: d1 = d + 1 mm Uygun bulonlarda ise delik ap ve gvde ap birbirine eittir (20~30 mm apnda uygun bulonlarda 0,3 mmye kadar bir tolerans vardr): d1 d (+ 0,3 mm) Kaba bulonlarda di alm ksmn dnda kalan gvde ksm ilenmemitir. Uygun bulonlarda ise bu ksm, delie tam uyacak ekilde, tornalanmak suretiyle dzgn olarak ilenmitir. Malzeme mukavemeti bakmndan 4.6 eliinden yaplan bulonlar kaba ya da uygun, 5.6 eliinden tekil edilenler ise uygun olabilir. 4.6 eliinde kopma gerilmesi K = 40 kN/cm2, akma gerilmesi F = 24 kN/cm2 dir. 5.6 eliinde kopma gerilmesi K = 50 kN/cm2, akma gerilmesi F = 30 kN/cm2 dir. Avrupa lkelerinde olduu gibi lkemizde de metrik sistemdeki bulonlar kullanlr. Bu nedenle bulonlar adlandrlrken M harfi ile balayan isimler verilir; rnein M 16, M 20 gibi. simlendirme kaba bulonu esas almaktadr; yani M 16 bulon iin bulon ap 16 mm, alan delik ap ise 17 mm dir. Uygun bulonlar iin farkl bir isimlendirme sistemi yoktur; kaba bulonlara atf yaplarak parantez iinde uygun aklamas ile isimlendirilirler; rnein M 16 (uygun), M 24 (uygun) gibi. M 16 (uygun) bulon iin bulon ap delik apna eittir ve 17mm dir.

YT naat Mh. Bl. elik Yaplar I Ders Notlar

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

Bulonlar ve somunlar iin TS ISO 8992, rondelalar iin ise TS 79-1~79-10, vb. standartlardan faydalanlabilir. Bulon sembolleri Tablo 1 de gsterilmitir. Bulon gvdesinde yivler olduundan, bulonun kesit alan deikendir ve en kk en kesit alanna sahip olduu ksm ekirdek ya da di dibi diye adlandrlr. zellikle gvde eksenine paralel etki alan bulonlarda (rnein ankraj bulonlar) ekirdek alan kullanlarak hesap yaplr. Gerek kaba, gerekse uygun bulonlarda ekirdek alan ayndr. te yandan perinli birleimlerde, perin delii tam olarak doldurulduundan byle bir tanm geerli deildir. Bulonlarn gvde eksenine paralel ekmeye mukavemeti perinlerden ok daha fazladr. Bulonlarn emniyet gerilmeleri Tablo 2 de verilmitir. Tablo 1 Bulon sembolleri, aplar ve ekirdek (di dibi) alanlar

d1

Tablo 2 Bulonlarda Emniyet Gerilmeleri

Bulon Tr Bulon Malzemesi Yap Malzemesi Ykleme Durumu Makaslama gerilmesi, em (kN/cm2) Ezilme (yzey basnc) gerilmesi, l ,em , (kN/cm )
2

Uygun Bulon 4.6 5.6 St 37 St 52

EY (H) EY (HZ) EY (H) EY (HZ)

Kaba Bulon 4.6 EY (H) EY (HZ)

14 28 11,2

16 32 11,2

21 42 15

24 48 15

11,2 24 11,2

12,6 27 11,2

ekme gerilmesi, z , (kN/cm )

2

Normal Bulonlu Birleimlerde Hesap Esaslar:

YT naat Mh. Bl. elik Yaplar I Ders Notlar Perinli ve Bulonlu Birleimlerde Dikkat Edilmesi Gerekenler:

Yrd. Do. Dr. Devrim ZHENDEKC

Faydalanlan kaynaklardan bazlar 1- Prof.Dr. Hilmi DEREN, Prof.Dr. Erdoan UZGDER, Do.Dr. Filiz PROLU, YRD.Do.Dr. zden ALAYAN, elik Yaplar, alayan Kitabevi, stanbul, 2008. 2- TS 648/Aralk 1980 3- Prof. Dr. Tevfik Seno ARDA, elik Yaplar I Ders Notlar, T, naat Mhendislii Blm. 4- Prof.A. Zafer ZTRK, elik Yaplar- Ksa Bilgi ve zlm Problemler, Birsen Yaynevi 4.Bask. 5- Prof.Dr. Cemal EYYUBOV, elik Yaplar, Birsen Yaynevi, stanbul, 2004. 6- Prof. Dr. Yalman ODABAI, Ahap ve elik Yap Elemanlar, BETA, Basm Yaym Datm, 1992.