Uslovi za poveanje ivotne dobi Poveanje ivotnog vijeka se obino pripisuje djelovanju vie faktora tj.

razvojnih procesa, meu kojima su zdravstvene reforme i programi, bolji radni i ivotni uslovi !bolja ishrana, stanovanje, ukupan ivotni standard", bolje obrazovanje. #apadni strunjaci predviaju da e se trend produavanja ljudskog vijeka nastaviti i narednih $%% godina. &eke prognoze pokazuju da e prosjeno oekivano trajanje ivota za ene biti '% godina, a za mukarce oko (%)(* godina, te da e maksimalna ivotna dob porasti sa sadanjih $$+ god. na oko $,% godina. -a bi se ostvarilo daljnje produavanje kvalitetnog i kreativnog ivota zapadni zdravstveni strunjaci navode da je potrebno postepeno naputati institucionalni, medicinsko)tehnoloki model zatite starih ljudi, a razvijati ekologijsko)bihevioralni, individualistiki, samozatitni model. &eka istraivanja naina !stila" ivota vitalnih stogodinjaka potvruju hipotezu da su faktori okruenja i ivotnog stila !nain ishrane, uslovi rada i zadovoljstvo u radu, porodini ivot, socijalna podrka" temeljni prediktori dugovjenosti, vitalnosti, zdravlja i kvaliteta ivota ! gdje se akcent stavlja na zdravu ishranu". 2. Definisati pojam gerontologije i gerijatrije ./01&2131.456 je nauka o starenju i karakteristikama starih osoba i starosti. &a ovom polju su ukljueni i sociolozi, socijalni epidemiolozi, psiholozi, biolozi, antropolozi i dr. ./045620456 je grana medicine koja se bavi zdr. problemima starih osoba.7tare osobe predstavljaju jednu vrlo osjetljivu populaciju sa svojim odreenim specifinostima. Prestanak radnih aktivnosti !penzionisanje" s jedne strane dovodi i do ekonomskog pada !siromatva", a sa druge strane do socijalne izolacije, to esto vodi u usamljenost. #bog slabog snalaenja u novoj situaciji dolazi do promjena i na psihikom planu, najee vodi u depressiju. &a ovo se nadovezuje i bioloki proces starenja !senescenca", te pojava chr. bolesti, to sve dovodi do postepenog onesposobljavanja za razliite ivotne aktivnosti. 7tanje se dalje komplikuje stalnim razmiljanjem o bliskosti smrti. 8. -efinicija i glavne karakteristike starakog doba -oba u kom nastupa starenje je razliito kod ljudi, i odreeno individualnim ritmom koje zavisi od vie faktora, vjerovatno najvie od genetskog faktora, uslova ivota, te oblika aktivnosti. .eneralno gledano starako doba nastaje u onom ivotnom periodu kada se jave objektivni i subjektivni znaci zastoja i nazadovanja na biolokom, psiholokom i socijalnom planu. 7tarenje odlikuju progresivne i uglavnom neprimjetne modifikacije fiziolokih aktivnosti, promjene na tkivima, te promjene u procesu metabolizma. Promjene se ne ispoljavaju paralelno na fizikom i psihikom planu, ali organske promjene postepeno utiu i na psihiko funkcionisanje, ime se smanjuje adaptabilna sposobnost pojedinca. ,. Pozitivni i negativni aspekti senescencija 7enescencija !starenje" je stanje pod kojim se prvenstveno podrazumijevaju odreeni psihiki i organski procesi !bioloki" karakteristini za to doba. Poetak i kraj ovog perioda se ne moe precizno odrediti. 9 toku procesa starenja na psihikom planu pojedini elementi se gube !negativni aspekt senescencija", i oni koji se i dalje ispoljavaju !pozitivni aspekt senescencija".

Po nekim autorima se negativni aspekti mogu svesti na opadanje tonusa, pad adaptabilnih sposobnosti i afirmacije, prag osjetljivosti se poveava, pojaava se osamljivanje, ograniavanje kretanja. -akle, sve su to faktori koji dovode do suenja ivotnog okvira. 4ntelektualna involucija takoe nema svoj jasan poetak, i njen stepen je teko odrediti !postojei psihometrijski testovi nisu prilagoeni starim osobama". 1na je 4P6: posebno izraena u periodu ;+.) (%. godine ivota, kada su izraeniji pad brzine reagovanja, sposobnost retencije, radoznalost. Pozitivni aspekt senescencija mogu nekad proistei iz negativnih aspekta npr. redukovanje optih interesovanja, a usmjeravanje na odreeno interesno polje, tj. usredsreivanje na odreeni intelektualni rad, posjeduje odreenu distancu, dostupnije su joj vie spekulacije, intelektualna i afektivna <mudrost=. 4spoljavanje pozitvnih aspekata je odreeni vid produenja pune aktivnosti, ali ono esto ne moe prikriti druge, manje povoljne elemente, kako u intelektualnom pogledu !tekoe da se spoljni svijet racionalizuje", tako i u emocionalnom pogledu !javlja se egoizam, autoritarnost, dekompenzacija linosti, promjene raspoloenja sa estim razvojem reaktivne depresije". +. 7enilnost > definicija i glavne karakteristike Presenilnost je doba na prelasku izmeu zrelosti i prave senilnosti, a odnosi se na jedan vremenski period i jedno kliniko stanje. 7enilnost je patoloki aspekt starosti i nastaje kao nastavak presenilnosti, ali moe nastati i naglo. #a senilnost ne postoji tano odreeno starosno doba, iako se smatra da se javlja oko ;%)e godine. ?rzina senilnog procesa zavisi od razliitih faktora fizike i emocionalne ,traume, ,razliite opte i fokalne infekcije, intoksikacije !naroito alkohol i duvan". Promjene se uglavnom manifestuju na svim sistemima, ali one nisu uniformne. 1snovne funkcije !apetit, san" su uglavnom smanjene, rjee su paradoksalno izraene. 5aina i otpornost su smanjene, nespretnost pokreta, tremor, poremeenost ulnih organa, gubljenje opte osjetljivosti, slabljenje refleksa. &a psihikom planu dolazi do postepenih trajnih, ireverzibilnih promjena !senilna involucija" intelektualnog propadanja i to naroito gubitkom sintetikih funkcija mozga. 4nvolucija ne tee pravilno pa do intelektualnog opadanja dolazi u etapama i obino je uslovljeno neujednaenim smanjenjem modane cirkulacije. @. Arste reakcija na starenje i starost 0eakcija na starenje i starost mogu biti razliite Pozitivan stav prema ivotu imaju stabilne osobe, osobe koje su sposobne za uspostavljanje toplih odnosa sa drugim ljudima, koje nalaze smisao i uivanje u ivotu, imaju smisla za humor, svjesne su svojih nedostataka, ali i vrijednosti u budunosti. Preduslov za ovakav pozitivan stav su uglavnom sreno djetinjstvo, uspjena profesionalna karijera, stabilan brak, stabilna finansijska situacija, napredovanje na osnovu sopstvenih sposobnosti. B #avisno ) pasivni stav uglavnom imaju osobe sa vrlo slabim ili nikakvim ambicijama, rano odlaze u penziju, slabo su zainteresovane za daljnje aktivnosti i sve manje ele da preuzimaju odgovornost. Aie se povlae a u materijalnom i emocionalnom pogledu se uglavnom oslanjaju na druge. B 1dbrambeni stav imaju one osobe kojima rad esto slui kao odbrana od suoavanja sa starou i tekoama tog doba. 9glavno su to osobe zatvorene,

povuene i nerado se povjeravaju drugima, naroito kada je rije o porodici i psihosocijalnim odnosima. 7tarost i smrt nekritino ignoriu kao problem i razmiljanje o tim problemima uglavnom potiskuju nekom aktivnou &eprijateljski stav imaju osobe kod kojih vrlo esto dominira neprijateljstvo, zavist i agresivno ponaanje prema drugim osobama. .lavna preokupacija osoba iz ove grupe je uglavnom ograniena na neostvarene ciljeve u ivotu. Aezan i su jako za odreene navike, esto sumnjiavi, oskudnih komunikacija, skloni usamljenikom ivotu. 4maju izraen strah od smrti. 2okom radnog vijeka su imali oscilacije sa estim profesionalnim padovima u karijeri, ali i drugim ivotnim neuspijesima. B &egativistian stav karakterie mrnja prema samom sebi. &a sve to su do sada uradili u ivotu, ili to im se desilo tokom ivota, gledaju sa osjeanjem razoarenja i promaaja. &erado priaju o svojoj prolosti, iako nije bila loa. 2o su osobe koje su uglavnom neraspoloene, nezadovoljne i esto su autoagresivne. ;. :arakteristike procesa lijeenja starih osoba 9 proces lijeenja starih osoba treba ukljuiti i porodicu, njenu bliu okolinu i sve ostale u iju e se sredinu kasnije ev. vratiti !dom penzionera, staraki dom i sl.". 0ealizacija ovakvog naina lijeenja je mogua samo kroz sveobuhvatan, timski rad !ljekari, med. sestreCtehiari, spec. &P7, soc. radnik, terapeuti, druge specijalnosti i sl." koji moraju biti posebno edukovani za ovakav vid aktivnosti. /dukacija se naroito namee kao potreba u kl. praksi jer je sve vie skrining test metoda koje se primjenjuju za otkrivanje ment. poremeaja kod starih osoba, bez vidno prisutne bolesti ili deficita. 2o su, istovremeno i vani metodi u primarnoj i sekundarnoj prevenciji ment. poremeaja !npr. 7imonov test ) sadri $@ pitanja kognitivne funkcije, orjentacija, depresivnost, paranoidnost, anDioznost, snalaljivost, tjelesne tegobe" Primjena skrining testova slui za brzo otkrivanje prisustva psihikih poremeaja kod starih osoba, i dobra su pomona metoda, 634 7/ njima ne postavlja dijagnoza ! ni jedan ne moe obuhvatiti sloenost i raznolikost populacije starih osoba" > potreban je daljnji individualni pristup svakom pacijent. (. &ajei psihijatrijski poremeaji u starakoj dobi E :ognitivni poremeaji !demencija, delirij, konfuzno stanje i dr" E Poremeaji raspoloenja !afektivni poremeaji" E Sch sa kasnom pojavom (paranoidna stanja) E #loupotreba alkohola E 6nDiozni i drugi neurotski poremeaji !strah" '. .lavne karakteristike kognitivnih poremeaja ?lagi kognitivni poremeaji pamenja podrazumijevaju poremeaj pamenja koji ne ispunjava kriterijume za bilo koji oblik demencije ili 6lzheimerove bolesti.9 kl. praksi su to ) subjektivne albe na poremeaj pamenja ) poremeaji pamenja primjeeni i od drugih osoba ) verifikovani ispadi ili bez ispada u svakodnevnom ivotu, ) odsustvo kriterija za demenciju ) primjena specifinih testova !test logikog verbalnog pamenja, testovi govora i jezika, panje, kompleksnih viziomotornih sposobnosti i dr."

#a konanu dg. potrebno neuroradioloka i neuropsiholoka evaluacija, bioloki markeri !u budunosti" $%. 7indrom demencije -/F/&G456 > krajnji rezultat brojnih procesa i bolesti koji mogu da se jave odvojeno ili zajedno kod jedne osobe. 2o je kompleksni sindrom sa vie, jasno definisanih, entiteta. 1snovne kl. karakteristike ) kognitivna oteenja !pamenje, apstraktno miljenje, rjeavanje novih problema, uenje" ) oteenje rasuivanja ) oteenje kontrole impulsa i emocija ) promjene linosti !premorbidna linostH" ) postepen poetak i kontinuirano propadanje -emencija nije sastavni dio normalnog starenja, nije posledica mentalne neaktivnosti, konflikta, stresa, ve posledica promjena u mozgu, koji odreuju i tip demencije. &ajei uzroci u kl. praksi su vaskularne, alkoholne, 6lzheimerova, Greutzfeld) 5akobova bolest !spastika pseudoskleroza" , promjene u I)2 renju, 7vako kognitivno oteenje kod stare osobe nije i ireverzibilna demencija, niti sinonim za kognitivno propadanje !zato je i uveden pojam ?lagi kognitivni poremeaj". Promjene ne uzrokuju takvo funkcionalno oteenje koje bi zahtjevalo postavljanje dijagnoze ! u anamnezi premorbidna linostJ trajanje smetnjiJ udruenost sa drugim stanjimaJ korieni lijekoviJ alkoholJ heteroanamnezaJ rizici i sl." #naajan znak demencije je relativno postepen, ali jasan poetak i progresija simptoma. Promjene treba da budu novosteene i jasno razgraniene od osnovnog ponaanja. Prelaz ka kognitivnom oteenju kod demencije je postepen. &eke demencije mogu imati naglu progresiju prelazei iz blage u teki oblik za svega nekoliko mjeseci. :ognitivna oteenja koja napreduju tokom nekoliko dana, ili ak sati, vie odgovara 6kutnom konfuznom stanju ili -elirijumu. Aana razlika je u tome to je kod demencije ouvana svijest !kod 6:7 i -elirija je uglavno oteena budnost svijesti i oteena panja". 9 demenciji je esto prisutna depressivnost !esto se isprepliu pa je razlika nesigurna". 0everzibilne !popravljive" demencije koje nastaju naglo, uslovljene razliitim faktorima na koje se moe djelovati, ako se prepoznaju na vrijeme, mogu se uspijeno tretirati. 9 tom smislu neki autori daju formulu tzv. <-/F/&246= - ) drugsKlijekovi !neuroleptici, antidepressivi, antikonvulzanti, antihipertenzivi, antiholinergici, spazmolitici, ..." / ) emocionalni poremeaji !depresivni, histerini, pseudodementni" F ) metaboliki i endokrini poremeaji / ) !eLes and ears K oi i ui" > stanje senzorne deprivacije & ) nutritivni faktori !nedostatak vit. ?$*, PP)faktora, folata, ..." 2 ) traume !hematomi, tumori, ..." 4) infekcije !meningitisi, encefalitisi, lues, intoksikacije tekim metalima, organskim jedinjenjima i sl." 6 ) arterioskleroza i komplikacije !246, 4GA, aritmije, srane dekompenzacije i sl".

9 kl. praksi se najee sreemo sa problemom ponaanja dementne osobe koji mogu biti razliiti labilnost, anksioznost, iritabilnost, dezinhibicija, disforija, prisustva iluzija ili halucinacija, lutanja, nezainteresovanost, agitiranosti uz aberantne volalizacije, poremeaj sna i apetita 2M shodno dominantnosti simptoma !neuroleptici, antidepress, ev. ?-#, ali kratko i sa kraim dejstvom !konfuzno stanjeHN" $$. 7indrom delirijuma DEL ! "#$ > sindrom gdje istovremeno postoje poremeaji svijesti !pomuenje, dezorijentacija", panje, percepcije, opaanja !iluzije i halucinacije", psihomotorni nemir !jak strah", emocija, poremeaj cirkadijalnog ritma budnosti i spavanja, neuro) vegetativne smetnje. Foe se javiti u svakom uzrastu, najvei rizik iza @% god. ivota. 4ma promjenljiv tok i prolazno je stanje. 1poravak za nekoliko dana do mj. dana, rjetko da traje vie mjeseci i kod somatskih obolenja !teka oteenja jetre, Ga, endokarditisa i sl.". Foe progredirati do demencije. $*. 1snovne karakteristike depresivnih poremeaja u starakoj dobi 1snovna karakteristika je poremeaj raspoloenja u smislu patoloke alosti. Premorbidno su to uglavnom preosjetljive osobe. :ako se radi o sindromu zahvaeni su i poremeaji volje, osjeanja, miljenja, cjelokupne linosti. Poetni simptomi su bezvoljnost, anksioznost, a kasnije se javljaju i apatija, gubitak interesovanja, te tipino depresivno stanje sa optom inhibicijom. 9 kl. slici se javlja i osjeanje beznaa, naputenosti, izolovanosti, nesree, bezperspektivnosti, nesposobnosti, osjeaj nesigurne egzistencije, to sve moe dovesti do razvoja suicidalnih misli. 5avljaju se i lo san, gubitak apetita, vegetat. smetnje, opta usporenost, inhibicija svih psihikih i fizikih aktivnosti, tjelesne promjene !govor, mimika, tjelesni stav, fizionomija uopte". 0azvija se samooptuivanje, samopodcjenjivanje, osjeaj krivnje. -epresivno stanje je najizraenije u jutarnjim asovima $8. 4nvolutivna melanholija kao zaseban kliniki entitet %&'L#( &%) $EL)%*'L ") !unipolarna psihotina depresijaJ <kasna depresija=", kao zaseban kl. entitet. Pravi uzrok ove pojave je nepoznat, ali bioloki faktori !endokrini" su znaajni jer prate menopauzu, pa su tri puta ei kod ena. Fisli se na endokrinu genetsku predispoziciju i na endokrinu vezu i promjene u neuroendokrinim, neurohemijskim i biohemijskim procesima u mozgu, koji se i inae ee sreu kod depresija. -rugu grupu faktora ine psiholoki, emocionalni i psihosocijalni faktori. 2u spadaju subjektivan stav prema klimakterijumu i menopauzi, te involuciji u cjelini, razni gubici koji prate ovaj ivotni period, te ukupan stav prema starijem ivotnom dobu. Prisutne su specifine premorbidne crte linosti prije pojave simptoma savjesnost, marljivost, kompulzivnost. 1vakve su osobe pedantne, vrijedne, savjesne, skrupulozne, osjeajne itd. Poetak bolesti 4nvolutivne melanholije je postepen+ kada esto postoji prepsihoti,no stanje koje moe trajati i vie mjeseci, u vidu smanjene aktivnosti i interesovanja, esta zabrinutost, gubitak apetita, opta slabost, malaksalost, umor, bezvoljnost. :asnije se javlja strah.

9 kl. slici najee susreemo depressivno raspoloenje koje nije praeno psihomotornom usporenou, naprotiv prisutan je psihomotorni nemir, osjeaj straha, postojanje hipohondrijskih ideja i depressivnih nihilistikih sumanutih ideja. 5ako su uplaeni, uzdiu, plau, stalno se vraaju u prolost, prisutno je samooptuivanje za mnoge ranije radnje, osjeaj krivice,grenosti, ubjeeni su da su osueni na smrt, imaju otpor prema terapiji. 7imptomi brzo progrediraju kada moe doi do samopovreivanja ili suicida. Foe da traje veoma dugo, a ako se bolest komplikuje sa nekim psihoorganskim poremeajem izgledi za oporavak su vrlo slabi. $,. :omorbidna stanja kod starih osoba 7a starenjem se poveava komorbiditet tj. javlja se <pridruena= patologija psihijatrijskoj,neurolokojsomatskoj bolesti. Aeina osoba starijih od @+ godina ima jednu ili vie somatskih tegoba. Prema nekim podacima npr 8%O starijih i starih ima neku od mentalnih bolesti ili poremeaja. ) oko $+O su to depressije ) +O demencije preko +%O osoba preko ;% god. vota ima dve ili vie chr .bolesti ) )degenerativne bolesti zglobova ima oko +%O starih osoba ) )hipertenzijupreko,%O ) nagluvost oko 8%O ) ):A? oko 8%O itd. :od akutnog GA4 oko +%O osoba ima i depressiju !bez obzira na anatomsku leziju tokom 4GA" -epressija se javlja i kod :A?, chr. bolesti plua, bubrega, jetre, degen. artritisa. GA4 u subkortikalnim strukturama moe dovesti do pojave psihotinih simpt. sa sumanutim idejama, halucinacijama, agresivnosti. :od infarkta miokarda mogua je kl. slika akutnog konfuznog stanja, delirijum, depressivnost, anDiozni poremeaji. 9 pulmologiji, hepatologiji, nefrologiji najee su to encefalopatija, depressija, delirijum. #a psihogerijatriju su vani funkcionalni psihijatrijski poremeaji kao to su depressija, sumanuti sL, anksiozni poremeaji, delirantno stanje, hipohondrija. $+. :arakteristike klinikog neurolokog pregleda kod starih osoba :liniki neuroloki pregled je osnova dijagnostike obolenja nervnog sistema, bez obzira na razvoj i napredak brojnih novih dijagnost. neurolokih metoda. 6namneza :od starih osoba je tokom anamneze potrebno paljvo biljeiti brzinu opadanja odreene funkcije, ranije bolesti, povrede glave, GA akcidente, upale, alkoholizam i druge loe navike, kao i uzimanje lijekova. 6namneza esto nije iscrpna zbog smetnji pamenja. 6namneza moe biti nepotpuna i zbog senzornih smetnji, pogotovo vida i sluha. &eurolok status 9 osnovi je slian onom kod mlaih osoba, ali je tumaenje neurol. znakova razliito i zavisi od starosne dobi. 9 starosti su vrlo este promjene u statusu :&, naroito ula vida, sluha, njuha i okusa. 7metnje vida su slabija otrina vida, oteena akomodacija na blizinu i tamu. #jenice su ue i slabijhih reakcija na svjetlost. Pokreti bulbusa u horizontalnom smjeru su sporiji, a ogranieni su pogled na gore i konvergencija. 7luh sa godinama biva oteen u podruju visokih tonova, to moe biti posledica chr. akustinih povreda. :od smetnji govora moramo pored neurolokih uzroka misliti i na nepravilnosti u usnoj upljini, pogotovo na manjkavu i slabu protezu.

0efleksi mekog nepca i drijela su u starosti oslabljeni. Fotorni sistem 7tarenje se ve rano i znaajno odraava na motorni sistem to je najoitije kod hodanja. Pouzdan hod mlaeg ovijeka u starosti postaje nesiguran, na iroj osnovi i kraih koraka, ponekad sa povlaenjem nogu po podu u pogrbljenom stavu, sa rijetkim prateim pokretima ruku, gotovo sa znacima poetnog parkinsonizma, to je teko razlikovati od pravog parkinsonizma. Praktino, razlika staraki promjenjenog hoda od drugih poremeaja hodanja je u tome to star !ali inae zdrav" ovijek, hoda bez veih problema i ne pada. 1graniena pokretljivost eDtremiteta kod starijih moe biti posledica i drugih promjena kod starenja, npr. neelastinost tetiva i ligamenata. :od vrlo starih osoba este su i atrofije malih miia ruku i potkoljenica.Ponekad su u tim miiima i rijetke fascikulacije. .F7 miia je esto smanjena, a brze miine kontrakcije nekoordinisane. (remor i a-normalni pokreti s. kod starijih .glavnom posledica ne.rol. o-olenja, a tek iznimno posledica samo starenja. Fiini tonus je povien, a pogotovo je izraena rigidnost aksijalne muskulature i povien otpor kod pasivnih pokreta. Ileksioni poloaj i kontrakture se javljaju kod chr. i nepokretnih dementnih bolesnika, vezanih za krevet. 6hilov refleks je kod starih osoba esto ugaen ! i do $%O", pa ak i kad nema znakova perif. neuropatije. 7metnje senzibiliteta su ee sa starenjem. 7labiji osjeaj za vibracije na -/, smanjen osjeaj za dodir i bol kao posledica promjena na koi. 1maglice i vrtoglavice, esto nesigurnost u poloaju i kretanju u prostoru pa zato hodaju na iroj osnovi a pogotovo su nestabilni na neravnom podu. $@. :arakteristike cerebrovaskularnih poremeaja kod starih osoba G/0/?01A67:9360&4 P10/F/P654 Q akutno prolazno arino oteenje izazvano 246 Q trajno fokalno oteenje !GA4" Q akutno difuzno GA oteenje !encefalopatija" Q chr. difuzni GA poremeaji !multiinfarktna demencija ili ?insRangerova bolest" Q kombinacija navedenih oteenja Q intracerebralna hemoragija !4GM" i subarahnoidalna hemoragija !76M" #a sve ove poremeaje vano je zdravstveno prosveivanje i pacijenta i porodice. 2reba ukazati na vane faktore rizika i brojne tetne navike, kao i na obavezne i redovne zdravstvene preglede. Gerebrovaskularne bolesti !GA?" su u mnogome etioloki i patogenetski usko vezane za proces ateroskleroze, pri emu su glavna mjesta zbivanja aterosklerotskog procesa ) zajednike karotidne arterije !naroito mjesto ravanja" ) vertebralne i bazilarne arterije sa svojim granama &a osnovu Iraminghamske studije definisan je cerebrovaskularni opti rizini profil !Iraminghamski profil" koji obuhvata + inioca S poviene vrijednosti arterijskog krvnog pritiska S povienje serumskog holesterola S latentni dijabetes S puenje

S elektrokardiografski znaci hipertrofije lijeve komore. 7matra se da je ovaj rizini profil prisutan kod $%O opte populacije, kao i da se najmanje $C8 svih modanih udara javlja u ovoj grupi . 4straivanja pokazuju da je kod ovjeka od (+ god. bez ijednog I0 @%O arterijske cirkulacije pokriveno ateromima. 6ko su prisutni diabetes mellitus, puenje i arterijska hipertenzija, te promjene su prisutne ve oko ,*. godine ivota. $;. Iaktori rizika i glavne karakteristike procesa ateroskleroze 6teroskleroza je jedno od najeih oboljenja dananjice, koje ima veliki svjetski zdravstveno)socijalni znaaj. 4ncidencija u svijetu iznosi $+%)*%%C$%%.%%% stanovnika, pri emu se najee ispoljava u starosnoj dobi ,+)(+ godina. Proces ateroskleroze poinje ve u ranom djetinjstvu i incidenca kod djece je *,+C$%%.%%% stanovnika. 6terosklerotske lezije su primarno oboljenje intime arterijskih krvnih sudova pri emu su uglavnom dominantne na jednom organu, a drugi organi su zahvaeni u manjoj mjeri ili ak potedjeni. &epromjenljivih I0 su Q ivotna dob !najee izmedju @+ i (, god. ) oko 8%C$.%%% st." Q pol Q genetski faktor !porodina i lina istorija aterosklerotine vaskularne bolesti" Potencijalno promjenljivi I0 !mogu se izbjei ili modifikovati" Q hipertenzija !kod *C8 GA4" Q puenje Q hiperlipoproteinemije !hiperholesterolemija, hipertrigliceridemija, poveanje 3-3 holesterola, niske vrijednosti M-3 holesterola" Q diabetes mellitus Q gojaznost Q fizika i mentalna neaktivnost Q geografsko)klimatski uslovi Q stres Q pretjerano konzumiranje alkohola i hrane bogate zasienim mastima, holesterolom i kalorijama Q trombogeni faktori Q infektivni faktori !virusi" &ajvaniji patoanatomski supstrat ateroskleroze je aterom. Poetna oteenja se manifestuju elatinoznim uzvienjima, promjera oko %,( > $cm, okruglastog ili ovalnog oblika. S 1ni predstavljaju u stvari ograniene arine edeme, a u svom sastavu nose vee koliine apoproteina ? iz 3-3 estica, koji je, kako se danas smatra, najodgovorniji za proces ateroskleroze. S 9 njima se nalaze i vee koliine lipida iz lipoproteina plazme uz glatke miine elije sa veim ili manjim koliinama masnih kapljica. S Pored navedenih uzdignua, neposredno subendotelijalno se javljaju masne take sastavljene iz glatkih miinih elija s masnim kapljicama. Fasne kapljice postepeno potpuno ispunjavaju miine elije !pjenaste elije " i dovode do njihovog propadanja.

4stovremeno dolazi do migracije mononuklearnih elija koje fagocitiraju masne kapljice pa i same postaju pjenaste elije, ali makrofagnog tipa. 1ve masne take i pruge ne suavaju lumen arterija i ne kompromituju tok krvi. S &a zidovima krvnih sudova zapaeni su i mikrotrombi koji su po nekim autorima rana faza aterosklerotskih promjena, no teko je dokazati koja od ove tri navedene promjene prethodi drugima. S 9znapredovala oteenja ili aterosklerotski plak su jasne promjene uzdignute iznad povrine intime i imaju kliniki znaaj. 1ne se odvijaju u nekoliko faza T fibromuskuloelastrino oteenje, T bijeli ili sedefastobijeli fibrozni plak i T ateromatozni plak. 0egresija ateroskleroze Gilj je zaustavljanje progresije, te regresija aterosklerotskih promjena, a smatramo da je dolo do regresije ateromatoznog procesa kada se anatomija krvnog suda normalizuje i njegov histohemijski sastav pobolja. Pristup lijeenju ateroskleroze 6" Iarmakoloke metode $" Primjena inhibitora MF.)Go6 reduktaze, holestiramina i derivata fibrike kiseline *" 6G/ inhibitori 8" 6ntagonisti kalcijuma ," 1rganski nitrati +" 6ntioksidansi @" 6ntiagregaciona terapija ;" 6ntagonisti endotelina ?" &efarmakoloke metode S 1ve mjere i postupci se provode prema preporukama /vropskog drutva za aterosklerozu i usmjerene su na sve faktore rizika. S 2reba naglasiti da su najnovije preporuke 6merikog udruenja za srce, kada su u pitanju preporuke za korekciju hiperlipoproteinemija, jo drastinije u postavljenim ciljevima vrijednosti pojedinih lipida S 9 svim preporukama se istie i znaaj prekida puenja, korekcije gojaznosti i nepravilne ishrane te fizikog vjebanja. S &eophodna je redovna kontrola osoba sa eernom boleu i hipertenzijom, te kontrola trombogenih faktora, koji su jasno definisani kao faktori rizika S 9ticaj stresa i tip linosti utiu znaajno na proces ateroskleroze i njeno kliniko ispoljavanje regresije ateroskleroze 6teroskleroza je bolest iji je tok esto kliniki slabo prepoznatljiv i ije simptome i znake treba pratiti i paljivo traiti. Procjena 6" :linike metode ) auskultacija karotidnih arterija i aa. occipitales !i drugi znaci kompromitovane arterijske cerebralne cirkulacije" ) opta klinika dijagnostika !pojavu abdominalnih bolova, hepatosplenomegalije i retinalne lipemije" ) kontrola depoa lipida !ksantelazme, kone i tetivna ksantome i arcus senilis"

) kontola znakova kompromitovane sistemske cirkulacije !claudicatio intermittens i koronarna insuficijencije" ) kontrola lipidnog statusa procjena regresije ateroskleroze 6" &einvazivne metode !ultrasonografija, gamaencefalografija, nuklearna magnetna rezonanca, kompjuterizovana tomografija, pregled onog fundusa, reoencefalografija,..." ?" 4nvazivne metode !angiografija, angioskopija,..." predstavljaju metode kojima se eli i esto, u velikoj mjeri i uspjeva objektivizirati stepen progresije i regresije ateroskleroze te time i efekti provedenih terapijskih mjera. $(. 9loga medicinske sestreCtehniara kod bolesika sa poremeajem svijesti 4ntervencija sestre)tehniara mora biti brza i efikasna. Poremeaji svijesti i kome su stanja koja zahtjevaju sve oblike njege. 1bavezno smjetanje na odjel intenzivne njege, pratiti stanje svijesti, o-ez-ijediti prohodnost disajnih p.teva , aspiracija sekreta, respiracija, oksigenacija, obezbijediti venski put. '-avezno pra/enje tzv. vitalnih znakova (()+ p.ls+ temperat.ra+ izl.,evine). Prikljuenje na monitoring, nazo)gastrina sonda, kateter, lab. nalazi.,... 2okom njege sestra)tehniar prati koliine, boju i druge promjne na izluevinama, posmatra boju koe bolesnika !blijed, cijanotian, oroen znojem,". Provodi cjelokupnu njegu bolesnika, vri promjenu poloaja svaka dva sata, pp i ee !prevencija dekubitusa". $'. 7omatske promjene udruene sa starenjem ?ioloke promjene koje nastaju starenjem pod uticajem su naslednih i spoljnih faktora. Psihofizioloke promjene koje su u vezi sa starenjem mogu biti razliite $" smanjenje funkcije jednog ili vie organskih sistema *" smanjenje tolerancije na stres u odnosu na mlae osobe !smanjenje ili usporenje homeostatskih mehanizama koji se normalno javljaju u periodu stresa, npr. kod akcidentalne hipotermije, toplotnog udara, opekotina, itd"J 8" poveanje psiholokog stresa usled linih gubitaka !gubitak fizike snage, penzionisanje, smanjeni novani prilivi, smrt bliskih osoba, gubitak osjeaja identiteta i samopotovanjaJ ," poremeen imunitet !vea osjetljivost na infekcije, sklonost ka neoplastinim obolenjima"J +" poveana sklonost ka razliitim obolenjima, esto multiplog karaktera, @" izmijenjena farmakokinetika !npr. uestalije ispoljavanje tetnih sporednih efekata mnogih medikamenataJ ;" smanjenje fizike kondicije !npr. smanjen miini tonus". $" :1U6 ) smanjenje subkutanog masnog tkiva uz samnjenje toplotne izolacije to uz smanjenu prokrvljenost i samnjenu sposobnost obnove elija poveava mogunost nastanka dekubitusnih ulceracija i infekcija. ) atrofija znojnih lijezda uz gubitak elastinosti potkonog tkiva

vodi suvoj, naboranoj, tanjoj, prozirnijoj i prhutavoj koi. ) zbog smanjene i promijenjene aktivnosti melanofora koa postaje staraki blijeda uz mjestimino pojavljivanje pigmentacija. ) staraka potkona purpura je posledica smanjene opskrbe krvlju i poveane krhkosti kapilara. ) kosa sijedi zbog smanjenog stvaranja melanina a gubitak kod mukaraca poinje oko 8% godine ivota a kod ena posloije menopauze, to zavidi i od gentskih faktora *" 1:1 ) presbiopija sa znaajnim smanjenjem akomodacije, ) zamuenje soiva !katarakta", ) smanjenje veliine pupila 8" 9M1 ) smanjenje sluha za visoke frekvencije, ) poveanje osjetljivosti na buku ," &17 ) smanjenje osjeaja mirisa +" 0/7P406210&4 7472/F ) u ;%oj godini ivota se ukupna alveolarna povrina od (%mV smanjuje na @+);% mV. ) smanjuje se cilijarna aktivnost u bronhima, manja je elastinost plua, smanjenje maksimalnog kapaciteta disanja, deprimiran refleks kalja. ) poveava se miini rad pri disanju i poveava se potronja kiseonika. ) zbog slabe ventilacije alveola i pri normalnom disanju brzo se javlja arterijska hipoksemija. @" :60-41A67:9360&4 7472/F ) miokard sa godinama pro0ima vezivno tkivo a zalisci postaj. kr.ti, pa tako srce na poveano optereenje ne moe da odgovori hipertrofijom, ve dolazi do poputanja. ) od *%)(% godine ivota se minutni volumen smanjuje za $O godinnje, a udarni volumen !koliina istisnute krvi u toku svake sistole" za %,;O godinje. 1 z-og smanjenja -roja -eta1adrenergi,nih receptora . src. i .mno0avanja veziva . S) ,vor.+ smanj.je se sr,ana frekvencija i njena varija-ilnost ) dolazi do smanjenja elastinosti i komplijanske arterija, njihovog izduenje, tortuoznost, te skleroti,nih promjena na aorti i valv.lama. ;" .672014&2/724&63&4 7472/F Peristaltiki talasi u jednjaku ne prate svaki akt gutanja, a svako peristaltiki talas ne izaziva relakaciju kardije !postoji neusklaenost". 6trofija sluznice eluca gotovo redovno prati starenje i usporava pranjenje eluca. 7ekretorne funkcije nisu u starosti bitnije poremeene, ali je umjereno smanjena salivacija, volumen eluanog sadraja i luenje pepsina. Iunkcije jetre i guterae su odrane, ali je poveana uestalost holelitijaze. Westo je smanjen aciditeta gastrinog soka, smanjena apsorpcija kalcijuma.

7manjena je motorna aktivnost kolona, slabni refleks defekacije i esta je opstipacija !esto i zbo hipotireoze". 7enilna inmkontinencija stolice je posledica gubitka napetosti anusnih sfinktera. 6psorpcija glavnih prehrambenih sastojaka nije bitno poremeena uprkos smanjenju povrine i perfuzije sluznice digest. trakta (" ./&421)904&60&4 7472/F 7luzokoa vagine suha i atrofina, usporen seksualni odgovor, uveana postata, smanjen libido, 9 starosti se broj nefrona, a time i bubrena masa smanjuju za 8%),% O, radi ega se javlja smanjen protok krvi kroz bubrege, smanjuje se glomerularna filtracija i sposobnost koncentracije urina. 7tariji bubrezi reaguju slabije na antidiuretski hormon !6-M" slabije reguliu luenje kiselia i baza i stvaraju manje amonijaka. '" &/0A&4 7472/F 7tarenjem se gubi i do ,+O elija u nekim podrujima modane kore i rememti se njihova medjusobna povezanost. -olazi do smanjenja veliine i teine mozga. Fotorno provoenje u mozgu se smanjuje za $+O, a senzorno za 8%O Protok krvi kroz mozak s normalnih ;%milCminC$%%gr. tkiva mozga smanjuje se na ,% milCminC$%%mg, to je kritian protok za normalnu neuronsku funkciju. -egenerativne promjene kime uslovljavaju vijuganje arterija i njihovu prolaznu kompresiju i pri manjim pokretima vrata uz prolazne ishemijske epizode. 6terosklerotske promjene krv. sudova ugroavaju perfuziju i poveavaju rizik od tromboembolija i ruptura, te sklonost senilnoj demenciji. 9sporen je psihomotorni odgovor, snieni miotatski refleksi !refleksi na istezanje miia". $%" F97:931)7:/3/2&4 7472/F 7manjuje se miina masa zbog samnjenja broja i veliine miofibrila i do 8%O, a to trai ulaganje veeg napora za isti rad . 7tarenje pojaava sklonost odlaganju kalcijuma u vezivna tkiva, ali istovremeno smanjuje mineralizaciju kosti. 1steoporoza nastaje kada kost izgubi $%O mineralnog sadraja. 0azgradnja kosti je naroito ubrzana poslije menopauze radi gubitka estrogena. -uge kmosti poveavaju vanjski promjer, ali postaju tanje, jer razgradnja sa unutranje strane nadmauje periostni rast. #globne strukture se mijenjaju zbog degenerativnih promjena $$" /&-1:04&4 7472/F 3uenje hormona hipofize se ne mijenja bitnije sa godinama. :od ena se poslije menopauze smanjuje luenje prolaktina. -jelimino se smanjuje i koncentracija aldosterona i androgena nadbubrene lijezde. 3uenje insulina je nepromjenjeno, ali se mijenja krivulja u testu podnoenja glukoze za svakih $% god. ivota koncentr. glukoze u krvi je vea za @O. Westa je intolerancija glukoze. 3uenje parathormona je poveano kod ena u starijim godinama, naroito kod onih sa postmenopauzalnom osteoporozom. 0eakcija polnih lijezda na gonatotropine se smanjuje i polne funkcije slabe. $*" 4F9&131X:4 7472/F !odsustvo sekrecije hormona timusa, smanjenje funkcije 2)elija, poveana koliina autoantitijela"

$8" 1PX24 4#.3/- !smanjenje ukupne vode u tijelu, smanjenje visine i teine, kosa postaje sijeda" 7P/G4I4W&1724 6&6F&/#/ :1- 72604M 171?6 6namnestiki pristup je u sutiti ist u svakoj ivotnoj dobi, ali postojanje poremeaja sluha, govora, volje i raspoloenja, jasnih tekoa u procesu miljenja, utiu na tok uzimanja anamneze. 2o esto uslovljava potrebu za duim vremenom i umirujuim pristupom pacijentu u tihoj i prijatnoj prostoriji. &erjetko podatke treba uzeti ili dopuniti od porodice ili prijatelja. 6namneza treba da ukljui informacije o dnevnim aktivnostima, socio)ekonomskim prilikama i navikama, o koliini, dozi i nainu uzimanju lijekova, nainu ishrane. Posebnu panju treba obratiti na ) inspekcija koe, ) abnormalnosti hoda i dranja ravnotee pri stajanju, ) stanje sluha i vida, ) pregled usne duplje, ) paljiva auskultacija gr. koa, ) palpacija abdomena ) miina snaga i pokreti u zglobovima. 1?13/&56 :156 79 W/XP6 76 7260/&5/F Q aterosklerotina Q kardiovaskularna !infarkt miokarda, abdominalna aneurizma" Q cerebrovaskularna !4GA, multiinfarktna demencija" Q 7enilna demencija tipa 6lzhaimer Q Polimialgia reumatica Q -iabetes melitus > tip 44 Q neketonska hiperglikemijska koma Q neoplazme !naroito kolona, prostate i plua" Q 2uberkuloza Q :atarakta Q 1steoartritis, osteoporoza i frakture femura Q Parkinsonova bolest Q depressija i suicid Q ?enigna hipertrofija prostate Q -ivertikulitis Q Merpes zoster *%. Wei gerijatrijski problemi 4ntelektualni poremeaji !rane manifestacije smanjenje panje, koncentracije, promjene linosti, zaboravnost, kasne manif gubitak sposobnosti procjene daljnjeg gubitka memorije, kompletna dezorjentacija i soc. povlaenje, demencija" -epressija &epokretnost !gl. uzroci su slabost, ukoenost, bolovi, neravnotea, psiholoki problemi" &estabilnost !padovi i nestabilan hod zbog slabog vida, opte slabosti, dugotrajnog mirovanja u krevetu, poremeaja nekih refleksa, spastinost, rigidnost" 4nkontinencija a" inkont. spurijaCfunkcinalna inkont. )nesposobnost da ode do toaleta bez odlaganjaJ b" slabost detrusora mokr.beikeJ

c" inkont. zbog prepunjenosti beike > kod benigne hiopert. prostate, parcijalne opstrukcije izvodnog trakta mokr. beike, kod dijabetesa, uticaja nekih lijekova itd."J d" stres inkontinencija > najee, kod ena u menopauzi zbog nedostatka estrogena, urinarne i vaginalne atrofije ili relaksacije poda male karliceJ e" fekalna impakcija > zadravanje sadraja deb. crijeva kod nepokretnih starijih osoba uz lokalnu iritaciju, promjene u uretrovezikalnom uglu, ili dejstvom drugih neurogenih stimulusa". -/:9?42974 -ekubitalne rane su lokalizovana ishemijska oteenja koe, potkonog tkiva i miia, koje nastaje kao rezultat intenzivnog pritiska u kraem vremenskom periodu, ili usled dugotrajnog pritiska slabijeg intenziteta. 9lceracije i ulkusi prvog stepena su karakteristini po trajnom eritemu uz intaktnu kou. -rugi stepen su ulkusi epiderma iCili derma, trei stepen podrazumijeva irenje ulkusa na subkutana tkiva. -ekubitusi etvrtog stepena su ulceracije koje zahvataju miie, kosti ili potporna tkiva. :od promjena prvog stepena je dovoljno da se eliminie pritisak na tom dijelu tijela, uz adekvatnu higijenu, stalnu promjenu poloaja tijela i primjenu adekvatne ishrane. Pojava ulceracija zahtijeva stalnu njegu uz odravanje istoe i vlage, stalno mijenjanje obloga sa fiziolokim rastvorom. /fikasno konzervativno lijeenje ubrzava reepitelizaciju i spijeava bakterijsku kontaminaciju. Mirurki tretman je neophodan kod dekubitalnih rana treeg i etvrtog stepena. :od nepokretnih pacijenata se redukcija pritiska na pojedine dijelove tijela postie vazdunim jastucima ili duecima napunjenih pjenom, kao i duecima sa mogunou naduvavanja i izduvavanja pojedinih segmenata. &eophodna je redovna konsultacija fizioterapeuta, postavljanje draa za ruke, sputanje kreveta, fotelje optimalne visine, te ivinjaka od gume na sjeditima i draima za ruke. -ekubitalne rane je lake prevenirati nego lijeiti. Aano je identifikovati pacijente sa rizikom od nastanka dekubitusa, tj. u svakom sluaju gdje je kretanje oteano.