Imran - Gur - BAKda Mutlakın Deneyimi

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter
2013, p.1571-1598, ANKARA-TURKEY
BENM ADIM KIRMIZIDA MUTLAKIN DENEYM, BYK BLN, KURULMU BLN ve SANAT BLNC mran GR*
ZET
Benim Adm Krmz Orhan Pamukun postmodernizmi ve postmodern anlaty kendi sanat bilincinden parodize ettii en nemli romandr. Romanda a, postmodernin drt dnrnn kurduu bir kurulmu bilinler a olarak ele alnmakta ve kurulmu bilincin ne zerine kurulduu postmodernizmin drt dnr ve postmodern anlatnn kendi kavramlar etrafnda sorgulanmaktadr. Postmodernin kendi bilincini mutlak deneyimleme iddias; deneyimledii mutlaknsa postmodernin kendi kurduu mutlak olduu gereini vurgulayan roman an kurgulanm bilincinin gerekesini kendi mutlak deneyimiyle ortaya koymaktadr. Postmodern bilincin kendi dnrleri ve kavramlaryla tartld Benim Adm Krmz yaadmz an byk tartmasn taraflaryla birlikte yeni bi r sanat bilinciyle kurmacann tarihle kurulmu bilincin mutlakla ilikisi etrafnda ele almaktadr. Romann kendisi mutlakn deneyimi olarak sanat mutlakn deneyimi srecinde bir tanklk bilinci, zneyi de mutlakn ve kendisinin bilincindeki saf deneyim konumunda tanmlamaktadr. Benim Adm Krmzda mutlakn deneyimi oku merkezli vahyin deneyimi teklifi zerine kurulmutur. Romanda postmodernin mutlak deneyimi mistik retinin deneyimiyle birletirilmi, Dou ve Batnn tarihsel deneyimleri sz merkezli deneyim olarak ele alnmtr. Postmodernin mutlakn deneyimi iddiasyla Dou ve Batdaki tarihsel deneyimlerin karlatrld romanda sanat, mutlakn deneyiminde deneyim srecinin kendisini bilince amasnn yntemi olarak tanmlanmaktadr. Romanda Postmodernin Dou ve Bat'nn tarihsel tanr ve insan ikilemini zme biimlerinin karm olduu vurgulanmaktadr. Tarihin temel meselesi olarak ele alnan tanr insan ikileminin zmlenmesinin odana biri karm biri saflk olmak zere iki temel kavram yerletirilmektedir. Saflk sz merkezli evrenin insan tanrlatrld konumu karlarken, karm tanrnn insanlatrlmas durumunu ifade etmektedir. Saflk ve karmn ikisi de sz merkezli evrenin tanr deneyimi olmakta, romann kendi deneyimi ise saflk ve karmn dnda insan ve tanrnn vahyin deneyiminde birletikleri "oku" merkezli deneyim olmaktadr. Anahtar Kelimeler: mutlakn bilinci, tanklk bilinci, vahyin deneyimi, saflk, karm
Yrd. Do. Dr., Namk Kemal niversitesi Fen Edebiyat FakltesiTrk Dili ve Edebiyat, El -mek: imrangr@hotmail.com
1572
mran GR
EXPERIENCE OF THE ABSOLUTE, GREAT CONSCIOUSNESS, CONSTRUCTED CONSCIOUSNESS, and ART of CONSCIOUSNESS IN MY NAME IS RED
ABSTRACT
My Name is Red is the most important novel of Orhan Pamuk in which he has used the humorous of his own art consciousness in postmodernism and postmodern narration. In the novel, the age is considered as an age of constructed consciousness founded by four postmodern thinkers and the question of on what the constructed consciousness is founded is examined within the entourage of the four thinkers of postmodernism and the own notions of postmodern narration. The novel emphasizes that the postmodern challenges on experiencing the absolute but that the truth is that the experienced absolute is the absolute founded by the postmodern itself. The novel introduces the reason of the constructed consciousness of the age with its own absolute experience. My Name is Red, in which the postmodern consciousness is discussed through its own thinkers and notions, considers fiction, which is the big discussion of the age we are living in, with a new art consciousness together with its parts in the surrounding s of the relationship between constructed consciousness fiction and absolute. The novel describes art, which is an experience of the absolute, in the status of witness consciousness during the process of experiencing the absolute. The novel also describes the subject in the status of pure experience in the consciousness of absolute and himself. It is emphasized in the novel that Postmodern is the mixture of East and Wests type of solving the dilemma of historical god and human. Two principle notions that are mixture and purity are placed at the focus of the solution of the dilemma of god human that is considered as the mail question of history. Whilst purity corresponds to the status in which the word-based universe divinizes human, mixture expresses the status in which god is humanized. Both purity and mixture are the experience of god of the word-based universe. However, outside the purity and mixture, the own experience of the novel is the experience focused on read that is combined by human and god in the experience of revelation. Key Words: absolute consciousness, witness consciousness, vahyin deneyimi, purity, amalgam
Benim Adm Krmz Orhan Pamukun romanlarnn temel meselesi olan bilin kurgu ilikisinin hakikat insan ilikisi evresinde ortaya konulduu en nemli romandr. Sanat ve gerek yaam arasndaki ilikinin kurmaca-gerek, zihin-eylem boyutuna tand yaamn bilincin kurduu alan konumuna getirildii Kara Kitapta sz konusu ikilemin ilk biimini grmekteyiz. (Brendemoen, 2008, s:78) Kara Kitapta a, znenin kurgulad gerek biiminde deneyimlenirken Benim Adm Krmzda a bilinci; sanat ve yaam arasndaki ilikiyi zmleme teklifidir. Romanda a bilinci; postmodern, postmodernin teorisyenleri konumunda ele alnan drt dnr ve bu dnrlerin teklifleri etrafnda ortaya konulmaktadr. Sanat ve yaam arasndaki ikilik postmodernin mutlak insan arasndaki ilikiyi deneyimleme sylemi zerine kurulur. Orhan Pamuk ayn ikilemi Benim Adm Krmz romanndan on yl sonra
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013
Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu
1573
yazd Saf ve Dnceli Romanc kitabnn ana meselesini oluturacak ekilde kurgusal alann dna tar. Romanlar ikinci hayatlardr. (Pamuk, 2011, s:7) cmlesiyle balayan kitapta Benim Adm Krmz romannn zmlenmesi gereken unsuru olan yaamla sanat arasndaki ikilem romancnn bizzat kendi yaantsyla ilikilendirilerek kurgusal alannn dnda gerek yaamda devam eden bir soru olarak yaamn gerek meselesi haline gelmitir. Yazar bir baka cmlesinde ikinci hayatlar ifadesiyle karlk bulan yaratma bilincinin, ayn ikilem etrafnda yaratmayla birlikte deneyimlenen, devam eden bir sre olduunu belirtir: Bak am romanclmn en son vard aamayla snrl deil elbette. Yalnzca son romanm Masumiyet Mzesini yazarken roman sanat hakknda ne dndm deil, her romanmdan edindiim tecrbeyi, bilgiyi anlattm bu konumalarda (Pamuk, 2011, s:140) Pamuk, kitabn balangtaki ikilemi ok iyi ortaya koyar mahiyette Tolstoyun Anna Karaninasndaki vurguya gndermeyle bitirir:
Tolstoyun romannn banda Annay St. Petersburg treninde bir elinde roman, bir elinde de ruh halini yanstan bir manzaraya bakan bir pencere arasnda brakmasn bir rastlant olarak deil, roman sanatnn temel ikilemlerine iaret eden bir ey olarak gryorum. Acaba elinde nasl bir roman olsayd Anna onu okuyabilecek, romann manzarasn gznn nnde canlandrabilecekti ve okumaya devam edebilecekti? Bunu hi bilemeyiz. Ama Tolstoyun yaad, bildii, aratrarak bizi iine sokmak istedii manzaraya girebilmek iin Annann elindeki kitaba deil, pencereden dar bakmas gerekiyordu. Bylece biz okurlarn gznn nnde btn bir manzara Annann bakyla canlanr. Bu bak sayesinde romann iine girebildiimiz, kendimizi 1870lerin Rusyasnda bulduumuz iin Annaya teekkr etmeliyiz. nk Anna elindeki roman okuyamad iin biz Anna Karenina adl bir roman okuyabiliyoruz. (Pamuk, 2011, s:135)
Epigrafta ikinci yaam olarak ifade edilen insann kurmaca bilinci, yani her an onunla olan teki kiilii insanla yaayan fakat yaamnda nereye koyacan bilemedii bir konum sorunu olarak karmza kmaktadr. Dier taraftan alnt, romancnn gerek yaam ve kurmacayla yani romanlarla ilikisinde hangi konumda bulunduunu da ortaya koyar mahiyettedir. Romanc ikisini bir merkez konum etrafnda birletiren yaratma bilincidir. Fakat yaamn temel ikilemini yarat ma anlar dnda yine bir ikilem sorunu konumunda deneyimlemektedir. Romancnn Annayla ilgili sorduu soru Benim Adm Krmzda yle cevaplanmaktadr: Eer Annann elinde tuttuu kitap kendini yaratt kitap olsayd Annann bakt manzarayla rtecekti. Bu konumda Anna ikinci hayatn oluturan eyin elinde tuttuu roman deil, bilincinin kendisi, yaam yaratmann henz kefetmedii anlam olduu bilincine ulam olacakt ve Tolstoy Annann ikinci yaamyla kendisini gerekletiren kendi hikyesini yaratan bilincini anlatacakt. Orhan Pamukun sorduu soru edebi eserin ne olduuyla ilgili sorularmz yeni bir boyuta tar niteliktedir. nk bu soruya verdiimiz cevap ikinci hayatlarmz olan romanlarn gerek anlamn da teki kiilikin edebi eserle ilikisini de romann doduu gnden itibaren ortaya koyduu bireyin bilincindeki ikilii de yeniden zmleme imknna sahip olabileceimiz bir konum arzeder. Tolstoy bize byle bir Annay anlatrken kendisini de yaratm fakat yaratrken kendi ikileminin cevabn bulmu olacaktr. Orhan Pamukun Saf ve Dnceli Romanc kitabnda saf ve dnceli ikilemine odaklanan amaznn ancak byle bir cevapla zmlenebileceini deneyimledii roman Benim Adm Krmzdr. Orhan Pamukun sorusunun cevab Benim Adm Krmznn neden bir a bilinci sorgusu olarak yazldn da aklar mahiyettedir. a bilinci, yazarn; sanatnn ve yaantsnn sorusu olarak nmze koyduu an en nemli sorusu ve amaz olan ikilemdir. Bu soru romancnn ikinci hayatlarmz dedii zihinsel alan ya da teki kiiliin Benim Adm Krmzda bulduu karlkla mutlak insan ikileminin geldii son noktay ifade etmektedir. Benim Adm Krmzda mesele an bilinci anlamna gelen ve bu bilinci en st dzeyde temsil eden dnrlerinin bizzat kendilerinden balayarak, edebi eseri ve yaam yani yaratma ve eylem alanlarnn tamamn kapsayan genilikte ele alnmaktadr. an zihinsel yaps karlnda bunlarn tamamna birden postmodern ad verilmektedir. Romanda sorgulanan a bilinci postmodernin dnce, retim ve yaamnn kendisidir. Romanda Postmodern, a bilinci
Turkish Studies
1574
mran GR
karlnda kullanlmakta; postmodernin mutlakla ilikisinin sorgulanmas ise romann kendi sylemini ortaya koyacak mahiyette insann en temel meselesi konumuna getirilmektedir. Roman bu temel meseleyi hem tarihsel srete hem de postmodernde ald biimiyle ortaya koyarak ikisinin mutlak insan ilikisinde hangi noktada durduunu sorgulamaktadr. Romann kendi mutlak deneyimi ise ikisinden de ayrlmaktadr. Benim Adm Krmzda sanat postmodern dncenin mutlak deneyimleme iddiasnda igal ettii merkezi konumuyla tartmalarn odanda bulunan unsur durumundadr. Sanatn bu konumu Benim Adm Krmzda postmodernin dokusunu tartmaya aan kendi bilinciyle postmodernin mutlak deneyiminin parodisini yapan unsura dnm ve romann kendi mutlak deneyimi teklifiyle de yeni bir form kazanmtr. Bu yeni konumunda sanat, postmodern anlatda kurulmu bilin ve yaratma etkinlii vasfyla tanmlanan alanndan karlmakta adna tanklk bilinci diyeceimiz yeni bir bilin ve deneyimin; teklif ve tutumunun ad olmaktadr. Benim Adm Krmzda biri parodize edilen dieri teklif edilen olmak zere iki tr sanat anlayyla karlamaktayz. Parodize edilen sanat romanda postmodern anlatnn kayp unsurun peine dme, onu zme, anlama, bulma izlei biiminde karmza kan aray karlnda kullanlarak mutlak arayan ve onu deneyimlemenin yntemi konumunda bulunan dokusuyla mutlak deneyimleme imknn sorgulamaktadr. Benim Adm Krmzda sr, esrar, kayp kitap, teki kiilik kavramlaryla karmza kan polisiye izlei romanda postmodern bilincin mutlak deneyimin parodisidir. Daha ak bir ifadeyle a bilincini oluturan mutlak deneyimleme iddiasn hem dnce hem yntem olarak ortaya koymakta postmodernin mutlakla ilikikisini tartmaya amaktadr. Dier taraftan Benim Adm Krmznn mutlak deneyimini postmoderni de kapsayacak ekilde byk bilin alan olarak tanmlamakta ve romann sonunda postmodern dnr aradklar mutlakla kar karya getirerek postmodern arayn zmnn kendi sanat teklifiyle birletirmekte yani postmodern amaz kendi teklifiyle zmlemektedi r. Romanda aranlan sr ve aray cinayetin ve alnm sayfann peine den sayfann tamamn grmek isteyen dolaysyla mutlak deneyimleme ve zmleme iddias konumundaki cinayet izlei etrafnda dile getirilen a bilincinin kendisidir. Benim Adm Krmzda tartmann temel nedeni olan sanatn bu yeni konumunun bilincini yaratan sre postmodernin bilme biimiyle rtmektedir. Postmodernin kendi bilme bilinci ya da yntemi, metafiziin mutlak bilmenin bilinci olmasdr. Benim Adm Krmzda sanat postmodernin yntemiyle mutlak arayan bu arada arayn nasl gerekletiinin de ak tankln yapan bilin konumundadr. Bu noktada romann postmodern bilinci zmlemek iin kendisine mutlak bilmenin bilinci olarak sanat kurgu bilincini kullanan postmodern bilincin kendisini setiini yani postmoderni kendi yntemiyle zmlediini syleyeceiz. Romanda bu durum postmodernin drt dnrnn kendi kavramlaryla ortaya konulduu; Nietzsche, Heidegger, Foucault ve Derridann sylemleriyle birlikte romann kahraman olarak seildii st bilin konumunda bulunmaktadr. Romann tanklk konumunda tanklk ettii eyin bilinci oluu ise kendi deneyimini ortaya koyduu alandr. Bu noktada, mutlakn deneyimi ile a bilinci arasndaki iliki sorgulanmakta ve romann mutlakla kendi ilikisi ortaya konulmaktadr. Mutlak deneyimleme ve tanklk konumunda bulunan romann ayla ve onun bilinciyle kurduu iliki an dnrleri ve kavramlarnn kurgu dzleminde temsil ettikleri konum ve kiilerle ortaya konulmaktadr. Temsil dzlemindeki byk bilin, mutlakn deneyimi ; tanklk konumuise a bilinciyle eletirilmitir. Buna gre, romann kahraman olan drt nakka postmodernin drt dnrdr. Nietzsche, Heidegger, Foucault ve Derridann kavramlar nakkan anlattklar er hikyeyle ortaya konulur. Romanda nakkalarn yaptklar nak kitab postmodern mutlak arasndaki ilikiyi ortaya koyan bilinci yani mutlak postmodern arasndaki ilikinin durumunu temsil etmektedir. Romanda hikyeler anlatan meddah, postmodernin sylemlerini dile getiren sanat; Erzurumlu Hoca ise Fethullah Glendir. Kahvedekiler yaamlar
Turkish Studies
1575
postmodernin sylemleriyle ekillenen insanlarn mutlakla ilikilerini, Erzurumlu Hoca taraftarlar ise onun karsnda bulunan mutlak deneyimini temsil etmektedirler. Romann kurgusunu oluturan cinayet saklanlan, yok edilen gerei, aranlan srr ya da zmlenmesi gereken meseleyi yani mutlakn kendisini temsil ederken romann banda alntlanan ayetler Allah yani mutlakn kendi konumunu karlamaktadrlar. Romandaki dier kahramanlar mutlakla kurulan ilikinin derecesini ifade ederler. Postmodernin mutlaka gre konumu bu kurgu ve temsil etrafnda sorgulanmaktadr. Dier taraftan cinayeti aydnlatmakla grevli Kara postmodern sanatn izsrc gerei ortaya karmaya alan tavrn, ilevini temsil etmektedir. Romann kurgusunda ortaya konulan ak hikyesi etrafnda gelien olaylar sradan insanlarn mutlakla; kahve ve camidekiler ise postmodernin kurucusu olan dnrlerle ilikilerini ortaya koyarlar ki bu onlarn mutlakla ilikilerini ncl yani en uzak konuma yerletirmektedir. Romanda seilen tarihi dnem; XVI. yzyl ba postmodern dncenin tartt, romann asl meselesi olan saflk ve karmn balangc ve doru zemini olarak ele alnmaktadr. Yani postmodern bir Baty Douda, Douyu Batda deneyimleme giriimi konumunda ele alnmakta ve karm kavram da bu nedenle gndeme gelmektedir. 1. Mutlakn Deneyimi ddias olarak Postmodernizm, Postmodern Anlat ve Benim Adm Krmz 1.a. Postmodern, kurulmu bilin, sz mutlak ilikisi ve Benim Adm Krmz Orhan Pamukun romanlarnn temel meselesi; aray, kimlik, Dou -Bat kartl, Trk modernizmi kavramlar etrafnda ele alnan, yazarn teki Renklerde teki taraf bu taraf (Pamuk, 1999, s:79) ifadesiyle adlandrd Benim Adm Krmzda saflk karm meselesi olarak karmza kan ikilemdir. Benim Adm Krmzda bu kartl if ade eden kavramlar mutlak zne ilikisi etrafnda birleerek nihai anlamna ulamtr denilebilir. Benim Adm Krmzda teki taraf dncesi hem mutlak yani tanrnn kendi konumu hem de postmodernin mutlakn deneyimi olarak tanmlad bilin alann kapsayan genilie sahiptir. Denilebilir ki Orhan Pamuk, sanat bu taraf ve teki taraf anlama deneyimi olarak kullanmakta ve tanmlamaktadr. Pamuk, bu dncesini Babamn Bavulunda yle ifade etmektedir: Edebiyat insanolunun kendisini anlamak iin yaratt en deerli birikimdir. (Pamuk, 2007, s:17) Orhan Pamukun Benim Adm Krmzy yazarken kaleme aldn syledii (Pamuk, 1999, s:136) Yeni Hayat roman Benim Adm Krmzdaki mutlak insan ilikisini bu taraf teki taraf kavramlaryla birletirdii bir anlamda mutlakla kurulmu bilin arasndaki ilikiyi netletirdii romandr denilebilir. Bu, yazarn neden Benim Adm Krmzy yarm brakp Yeni Hayat yazdn da aklamaktadr. Bu nedenle Yeni Hayat Benim Adm Krmz romannn nsz, balang noktas olarak okumak doru olacaktr kanaatindeyiz. Yeni Hayat yazarn Benim Adm Krmzda postmodernin kurulmu bilinciyle mutlak arasndaki ilikiyi zmledii noktadr denilebilir. Benim Adm Krmzda postmodernle mistik tecrbe sz kavram etrafnda ayn arayn farkl paralar konumuna getirilmi szn tanrsal ve sanatsal yaratmayla ilikisi postmodern dnce ve anlaty sz kavram etrafnda birletiren bir temel tutum, hareket noktas olarak ele alnmtr. Zeynep Uysal, hayat deitiren kitap metaforu zerine kurulduunu syledii (Uysal, 2008 s:200) Yeni Hayatn saf bir bilinle mutlakn deneyimlenmesinin imknszl vurgusundan olutuunu belirtir. Yldz Ecevit ise Yeni Hayat Uysaln aksine; bir aray, bulu hatta buluun Uysaln syledii gibi bizi bu araytan vazgeirmek deil davet etmek olduu bir roman olarak okumutur. Konumuz Ecevit-Uysal ztlnn nedenleri ya da oulcu okumann yapsal sorunlar olmamakla birlikte Yeni Hayat zerindeki bu uzlamazln nedeninin postmodern zneyle Orhan Pamukun deneyimi arasndaki ilikinin yeterince anlalamamas olduu sylenilebir. Ecevitin Yeni Hayat romanyla ilgili bizi en ok ilgilendiren yorumu kutsal kitap ve szle ilgili olandr. Yeni Hayatta Ecevitin kutsal kitapla aynlatrd sz (Ecevit, 2008, s:181) tanryla birleme yolculuunda yalnz rehber deil fakat
Turkish Studies
1576
mran GR
ayn zamanda tanrnn kendisi olmaktadr. Ecevitten ayrldmz nokta Yeni Hayattaki szn kutsal kitap karlnda deil, kutsal deneyimledii iddia edilen baka bir kitap bilincin kendisikarlnda kullanlm olmasdr. Zaten romann btn ironisi de buradadr. Yani kutsal kitapn kendisini deil, bilincindeki mutlak deneyimlemi, szn kiinin kendi bilincinde bulduu deimez ya da mutlak olduu sonucuna ulalmtr. znenin bilincindeki mutlakla vahyin mutlakn deneyimleme yani Cebraille karlama imkn sorgulanmaktadr. Romandaki dier unsurlarsa bilincin kurulmu tarafn ortaya koyar mahiyettedir. Benim Adm Krmzda Derrida araclyla gndeme getirilen saflk ve postmodern tutumun karm meselesi de bu noktada ortaya kmaktadr. nk saflk tecrb bilgiyle yorumu ikincil unsurlar olarak darda brakan bir ilk deneyim bilincidir. Benim Adm Krmzda karm mistik tecrbeyle ayn noktaya gelmi olan postmoderne yneltilir. Romann postmodernin dnrlerini mistik retinin artlar iine tarihsel dnem- yerletirmesinin nedeni de budur. Yeni Hayatta saflk tekilerce kurulmu bilin alannn, kiisel zgn bilinten ayrlmasn zbenlikin insann zgn alan olarak kefedilmesini; karm ise kurulmu bilin alan yani renilmi bilgi, tekilerin alan ve zbenlikin verilerinin bilinte birbirine kart durum olarak ifade edilmektedir. Benim Adm Krmzda sz metinleraraclk ve st kurguyu; Dou hikyeciliinin nakil bilgisi karm ifade edecek ekilde ayn konumda ele alnmaktadr. Szn postmodernde tanrsal yaratmayla insann yaratmasn mutlak konumunda birletiren tutumuyla; mistik tecrbenin insandaki tanrsal z deneyimi saflk konumunda birletirilmitir. lk deneyimin yorumu yaratan nokta olduu yani naklin temelinde bu tutumun bulunduu vurgusuyla mistik tecrbeyle Derridann saf anlam arzusu (Derrida, 2010, s:68) ayn konuma getirilerek postmodernin deneyimi tarihsel mutlak deneyimiyle ilikilendirilmektedir. Saflktaki birincil deneyim, sz merkezli evren dncesinin k noktas olurken karm ilk deneyimin yorumlarn yani ikincillii, kurulmu olann deneyimlenmesini ifade etmektedir. Benim Adm Krmzda Dou ve Batnn birlemeleri konumunda ortaya konulan karmla Yeni Hayattakti deneyimi birletiren nokta burasdr. Benim Adm Krmzda postmodernin mutlak deneyimleme iddias olan karm ve saflk kavramlarnn temelini oluturan sz merkezcilik ya da sz Dou ve Baty postmodern ve mistiki tecrbeyi birletiren ortak nokta konumunda bulunmaktadr. Sz islami bir terim olarak Allahn kitab sz anlamna gelmekte ve kutsal kitab, Kuran ifade etmektedir. Ecevit, Yeni Hayatla ilgili deerlendirmesinde Allah ifade eden szn insana zg sanatla tanrsal yaratma konumunda bir araya getirilmesini, u ekilde ifade eder:
Kitap slam terimler dizgesinde Tanrnn kitab anlamna gelir, Kuran demektir, peygamber araclyla iletilen tanr buyruklarnn btnn ierir. en son en yetkin olarak sylenmi ve dini tamamlam olan Tanr szdr, Kelamullahtr. Kelam(sz), tanrnn sekiz belirtilik niteliinden yedincisidir, tanr evreni bir kelamla, bir szckle yaratmtr, kn (ol) buyruunu oluturan szcktr bu; bir logostur: Biz Bir eyi dilediimizde, onun hakknda syleyeceimiz sz ol demekten ibarettir o hemen oluverir (Nahl suresi 40)..tm evren bir szckten olumutur.Allahn kelimeleri anlamna gelen Kelimetullah ayn zamanda Allahn yarattklar demektir. Bir slam tarikati olan Hurufilikte kullanlan alfabenin 32 harfi iin kelime-i demiyye denir; bu, evren ve evreni iinde tad dnlen dem (insan) anlamna gelmektedir. nsann da evrenin de kkeni szcktr. Sz insann kendisidir. Hepimiz szden ibaretiz. Szler yegne gereimizdir, der air Oktavia Paz da. (Ecevit, 2008, s:183)
Dou mistisizminde Sz yaratcnn yaratma eyleminin kendisini ve yaratt ey olan insanla arasndaki ilikiyi karlar mahiyettedir. Mutlakla, insann yaratma bilinci olan sanatn sz kavram etrafnda birlemeleri Benim Adm Krmzda postmodern tutumun nce sz vard dncesiyle ayn konumda ele alnm bu nedenle Postmodern dnrlerin syl emleri Dou mistisizminin iine yerletirilmilerdir. Bylece roman insanln mutlak deneyiminin hem tarihsel kklerini hem de bugnk konumunu ortaya koyma imkn bulmu olmaktadr. Hristiyan Batnn sz kavramyla ilikisi postmodern dncenin szle ilikisinin temelini oluturmakta ve her ikisi birden Dou mistisizminin deneyimiyle aynlamaktadr. Sz bu anlamda Postmodern anlatdaki homo-logos(sz-insan)ta yaratlm, kurulmu, sz olan insan
Turkish Studies
1577
karlnda kullanlmaktadr. Pazn ifadesindeki sz her eyin szden olutuu, sz olduu, szle kurulmu evreni karlar mahiyettedir. Bu yaklam Hristiyanlktaki, mutlakn kendisinin sz evreninse szle yaratlm bilin olduu dncesiyle ayn noktada bulumaktadr. Postmodernin metafizii mutlaklatran byk iddiasnn sanat mutlakla ilikisinin merkezine yerletiren tutumunun temelinde de ayn dncenin yattn syleyebiliriz. Postmodern anlatdaki st kurgu, metinlerarasclk ve postmodern felsefeyi sanatla hemen hemen ayn konuma getiren (Megill, 2008, s:48) kurgu bilinci yani yaratma eylemi postmodernin sz merkeze alan bu tutumuyla dorudan ilgilidir. Dolaysyla postmodernizmin metinlerle ilikisinin temelinde Yuhannann nce sz vard ifadesi yatmaktadr. Yuhannada sz yle tanmlanmaktadr:1.Balangta Sz vard. Sz Tanr'yla birlikteydi ve Sz Tanr'yd 10.Sz insan olup aramzda yaad. (Yuhanna, 1996, s: 202) Orhan Pamukun sz mutlak ilikisini Douda slamn mistik; Batda Yuhannann tanr yorumuyla ortaklat bir tutum olarak ele ald ve ikisini de mutlakn deneyiminde kurulmu bilin ya da ikincil deneyim yani yorumun deneyimi konumunda ortaya koyduu sylenilebilir. Yani insan olup aramzda yaayan sz kurulmu bilincin o da mutlakn kendisi olmaktadr. Kurulmu bilin ise son snrnda insann kendi kurgusu olan bilintir. Deneyimlenen mutlak bu konumda insann kendi kurgusu olmakta mutlakn kendisi olmamaktadr. Romanda postmodern bu zelliiyle ortaya konulmaktadr. Benim Adm Krmzda ise mutlakn deneyimi ancak tanr sznn yani vahyin deneyimlenmesiyle gereklen farkl bir teklif olmaktadr. Bunun iin sz (Kuran) yani mutlakla mutlak deneyimleyecek insan bilinci vahiy deneyiminde bir araya getirilmektedir. Romanda ncilin yorumuyla mistik tecrbedeki hikye bilinci vahyin deneyimini deil, insann kendi kurgusunu mutlak konumunda deneyimledii ikincil durum yani yorum konumunda bulunmaktadrlar. kisi de mutlakn deil, insann kendi bilincinde karlat kurgu ya da yaratma bilincinin deneyimi olmakta bu konumda mutlak insann kendi bilinci haline gelmektedir ki bu durum insann yaratlm olma konumundan tanr konumuna gemesi anlamna geldii iin mutlakn kendisi deil, insann yaratma bilinci deneyimlenmi olmaktadr. Benim Adm Krmz kendisinin mutlak deneyimini ikisinden de ayrmakta mutlak kendi konumundan szn vahiy olduu konumdan deneyimlemektedir. Bu da Benim Adm Krmzdaki mutlakn deneyimini vahyin deneyimi olma durumuna getirmektedir. Nietzsche ile balayan Derridaya kadar gelen szn yaratclkla ve yorumla ilikisi ; varlk hakknda nihai sz syleyebilme iddias noktasnda bulunan ve postmodernizmin metafizikle ilikisinin geldii son noktay ifade eden mutlakn deneyimi kavram ve tartmasnn nedenidir. lk defa hristiyanlkta kutsal metinlerin tefsir hareketi olarak ortaya kan ve adn Hermesten alan hermentiin Klasik ve Romantik abalar bu szn insanlara ulamasnn doas, insann bir sz anlamasnn mahiyeti zerine younlamak suretiyle szn aslna ulama arayna matuf olmutur. O kadar ki hermentik, bir vahiy parasn, kelimler aamasndan dnya aamasna tayan bilim eklinde de tanmlanmtr. (Gka, Topuolu, vd., 1999, s:11) Postmodern romanda metinlerarasclk ya da st kurgu kavramyla karmza kan kurulmu evren insann kurulmu bilinci karlnda an bilincini karlayan ok geni bir yelpazeyi iinde barndrmaktadr. Bu anlamda romann ad olan Benim Adm Krmz kurulmu st bilinler alanndan balayarak en son tek insann yaamna kadar btn bir a bilincini ortaya koyacak genilik ve derinlikteki anlamlarn kapsayacak nitelie sahiptir. Krmz bu alanlarn tamamn birden kapsayan yaamn kendisi olmaktadr. 1.b. Postmodern, Metinlerarasclk, st Kurgu, Postmodern zne ve Mutlak likisi: Postmodern anlatdaki metinlerarasclk sz merkezli yani szcklerle kurulmu dnyann kendisidir. Postmodern zne kurulmu dnyann hem deneyimleyicisi hem yaratcsdr. zne dnyay ve kendisini kavrama bilincini metinlerarasnda oluturur ve bu olumu bilinle kendisi de bir metin konumundaki kendisini yeniden yaratr. Dolaysyla bu znenin bilinci;
Turkish Studies
1578
mran GR
deneyimledii, kendisi gibi kurulmu olan metinler araclyla yani szle kurulmu dnyadan olutuu iin kendisi de sz yani kurulmu bilin konumundadr. Bu noktada zgnlk metinlerden yeni bir metin yaratmak ya da Benim Adm Krmzdaki konumuyla kendisi de metinlerin yorumu durumunda bulunan bir bilin deneyimi olmaktadr. Bu, karmdaki ikincilliin ya da mutlakn sz olarak deneyimlenmesinin ifadesidir. Bilincin tek esiz ve zgn deneyimi iddias, szn yorumlanm kurulmu evrenler konumunda deneyimlenmesiyle sonulanm dolaysyla da buradan zgnlk deil, kopya, tekrar ve ortaklk sonucuna ulalmtr. Deneyimin ilk olabilmesi tanrnn bizzat kendisiyle gerekleebilmesi iin yorumlarla , metinlerle deil; mutlakn kendisiyle gereklemesi gerekmektedir. Yani tanrnn bir yaratma ve sz olduu konumun kendi szyle deneyimlenmesi szkonusudur ki bu da szn tanr olduu tanrnn kendisinin sz olduu fakat yorumu olmad konumu gerektirmektedir. Hristiyanlktaki ex nihiloda (Taslaman, 2008, s:186 ) yaratma annn tanrs karlnda yorumlanan sz anlamn tanr oluunda yani yaratma annda bulmutur denilebilir. Bu noktada tek esiz ve zgn yaratma ya da deneyim kendisini ancak bilincin saf konumda tanryla birlemesi annda yani onu sz konumunda aracsz deneyimlemesiyle mmkn olabilecek bir durum arzetmektedir. Fakat daha nce de belirtildii gibi bunun iin mutlakn sz olduu konumla karlama gerei sz konusudur. Benim Adm Krmzy postmodern tutumdan ayran nokta saf deneyim denilen ve mutlakn birincil deneyimi olduu iddia edilen sz merkezli evrende insann mutlak deil, kendi bilincini deneyimlemesi nedeniyle karmn yani yorum ve kopyann kanlmaz olmasdr. Benim Adm Krmznn postmodern ve mutlakn tarihsel deneyimlerine itiraz bu noktada toplanmaktadr. Bu durum insann tek esiz ve zgn olmad fakat tanrnn tek esiz ve zgn olduu gereini ortaya koyan bir sonula vurgulanmaktadr. O halde insann tek esiz ve zgn deneyimi ancak insan olma konumunu yitirmeden tanry deneyimlemeyle mmkn olabilecek deneyimi gndeme getirmektedir. Benim Adm Krmzdaki mutlak deneyimi bu tekliften olumaktadr. Saf bilincin kendisinde bulduu mutlak szn vahiy olduu konumla yani ayetlerle deneyimlenerek mutlakn varlk alanndaki konumu ortaya konulmu, znenin kendi saf bilincinin ulat noktayla kesimi dolaysyla mutlak ve zne Benim Adm Krmznn deneyimini birlikte gerekletirmi olmaktadrlar. Bu da sanatn yani romann kendi mutlak deneyiminin tanklk konumunu ortaya karmaktadr. Sre yani romann yazlmas ve ortaya konulmas vahyin deneyiminin tankldr. Fakat mutlakn deneyimine modernizmle balayan ve postmodernle devam eden sre asndan baktmzda insan yaratmalarnn tek ve esiz olmad aksine postmodern anlatda karmza kan kopya metinlerarasclk, oulculuk- kavramn ortaya kard grlmektedir. Benim Adm Krmzda Kopya homo-logosun postmodern metinlerasclnda bilinlenmi kurulmu bilinin kendisi olmakta ve srekli bir ncekini tekrarlayan yani bakalarnn tekrarn yaayan zneyi ifade etmektedir. Derridann reddettii sz merkezli evren bu durumun karldr. Derridadaki saf ilk deneyim ise insann znelliinin yani insan oluunun reddedildii, insann tanrsallat kendi mutlakn tanryla aynlatrd fakat mutlakn tanr olmad durumdur. Ayn sonucu szn bu konumunu hareket noktas kabul eden Dounun mistisizminde de grmekteyiz. Enel-hak tecrbesi insann tanryla aynlalat Derridadan nceki en byk tecrbedir. Benim Adm Krmznn mistik retiyi karm ve saflkla bilhassa Derridayla ayn konumda ele almas ayn gerekeyle izah edilebilir mahiyettedir. Benim Adm Krmzda ol(kn) konumunu deil, oku konumunu deneyimleyen bir mutlak insan ilikisi ve deneyimi sz konusudur. Mutlakn insanla iletiime gemesini vahyin aracsz deneyimlenmesini ifade etmektedir. Oku deneyimi Allahn Muhammedle iletiime getii ilk an ve iletiimin niteliini ortaya koyma annnn anlamn iine alan btn bir deneyim olmaktadr. Alak suresinde mutlak insan karlamas ve nitelii u ekilde belirlenmektedir: 1. Oku, yaratan Rabbinin adna, 2. insan bir yumurta hcresinden yaratan 3. Oku, nk Rabbin sonsuz kerekm sahibidir. 4.(O) nsana kalemi kullanmay retendir, 5. nsana bilmediini belleten. (Kuran, 2002, s:1032) Enel-hak ve Derridadann sz merkezli deneyiminde insan bilincinde mutlakla
Turkish Studies
1579
ilgili yaratma parasnn saf konumunda tanr parac insan tanrlatrrken oku merkezli yaratmada insan znelliini yani insan olma konumunu korumakta; insan olarak tanry saf bilinciyle deneyimlemektedir. Benim Adm Krmzdaki saflk ve karm meselesinin szle ilikisini belirleyen nokta burasdr. Romanda ayetlerin deneyimi oku merkezli znenin bir yaratlm olduu ilk konumundan mutlak deneyimlemesinin ifadesi olmaktadr. Bu da gstermektedir ki insann tek ve esiz olduu konum karm ve saflk alanlarndaki konumu deil, onun tek ve esiz znel yaamnn tanryla karlat konumu olmaktadr. Karm bir kurulmu bilin olarak karln postmodernde bulan kendisi de dier metinler araclyla kurulmu olan grntler topluluu karlnda kullanlmaktadr. Bu nedenle zne kurulmu tm metinlerin seim yaplmadan yan yana dizildii bir metinler toplamdr. Kurulmu bilin bu ekilde olumutur. Ecevit, Bakhtin ve Kristevann karnaval ve metinlerarasclk kavramyla ifade ettikleri postmodern bilincin bu durumunu Benim Adm Krmzy yorumlad yazsnda oulculuk kavramyla ifade eder. Ecevitin kartlklarn bir aradal eit derecede temsil bulduklar atmalar konumunda ve demokratik bir tutum vurgusuyla ifade ettii oulculuk postmodern znenin kurulmu bilinciolmaktadr:
Daha sonra Julia Kristeva ve Roland Barthesin post-yapsalc kuramlarnn itici gc olan, Bahtinin metinsel okseslilik konusundaki grleri, postmodern sanatn oulculuk tanmnda daha kapsaml ve ve demokratik bir anlam alanna sahip olur. Postmodernizmde oulculuk tm kartlklarn hibir hiyerari gzetilmeksin yana yana/i ie/kar karya sergilendii bir dnyann ana gesidir. .Welsche gre oulculuk ilkesi, tarihsel deneyimlere dayanan, zgrlk motifinden yola kan youn bir ahlaksal felsefenin izlerini tar. Benim Adm Krmznn iinde barndrd kartlklar karnaval postmodern edebiyatn oulcu yapsnn rndr. (Ecevit, 2002, s:134)
Ecevit, postmodern romann metinlerarascln, kopya ve yorum oluunu oulculuu btnleyen bir unsur olarak ele alr. Kristevann Her metin bir baka metnin sindirilmesi ya da biim deitirmesidir (Ecevit, 2002, s:134) ifadesinden hareketle postmodern anlatnn genel karakterini ortaya koyar:
Ortaa boyunca hep ayn konular yinelenmitir edebiyatta. Ancak acl yazar baka bir motivasyonla el atar bakarnn metinlerine; kendisine yabanclaan yeni gereklii yanstmak yerine, metinlerin dnyasna snr, ikinci elden bir dnya yaratr. Eskilerin alnt diye aa grdkleri bu eilim, yeni edebiyatta bir estetik geye dnr (Ecevit, 200 2, s:153)
Bu, Postmodernde st kurgu denilen, znenin bilincini oluturan, mutlakn deneyimlenme alan olarak ifade edeceimiz baka yorumlardan oluan kurulmu evrendir. Sfr noktas yoktur, nk metinler birbirlerine eklenerek sonsuz arm yaratmaktadrlar. zne dediimiz gerek yaamda varolan kii ve yorumu da metinlerin bilincinde yaratt armlarn kendisiyle kendi bulunduu zaman ve nesnelerle kesien anlamlarnda kendisini deneyimlediini dnen bilintir. Dolaysyla kendileri bir tanklk bilincinin deneyimi olan kurgulanm baka metinler zne tarafndan mutlakn kendisi olarak alglanmaktadr. Bu zne kendi bilinci olmayan, baka bilinlerin kurduu, baka bilinler topluluun ucundaki son kii yani yaamdaki homo-logostur. Bu konum ona kendi bulunduu konumdan baka bilinlerin gerekte nasl grndnn ve kendi gerek bilincinin bilgisini deil, fakat kendi bilincinin kurgulanm bir bilin olduunun bilgisini vermektedir. Postmodern metinlerarascln ya da grnt bilincinin anlam budur. Bu, Nietzsche ile balayan kendi bilinci arayndaki modernizmin kendi bilincini kefederken metinsellii sz ya da yaratlm olan kendi bilinciyle ayn ey olarak alglamasyla insan bir yaratma bilinci, yarattklarn da kendisi kabul etmesi srecinin kendisidir. Nietzsche insanln ya da insann sz yani yaratma ya da kurduu yaratt eyin bilinci oluunun balangcna mitolojik tutumu (Megll, 2008, s:125) koymutur.ii nsann yaratma ya da sz oluu konumunda, kendi bilincini deneyimlemesinin balangc olan modernist anlatda bilincin szle yaratlan evren olduu dncesi, sanat eserinin kendisinin yaratt dnya ve buradaki insanlarn da szle yaratlm zgn insanlar olduu durumunun ve znel bilincinin gstergesidir. Onlar metnin iinde vcut
Turkish Studies
1580
mran GR
bulmulardr, evrenleri ise metinlerin yani szlerin kendileridir. Dolaysyla onun dndaki dnya yoktur. (Ecevit, 2002, s:98) Gzden karlan nokta bunun yalnzca sanat eserine zg bir bilin olduu karmdr. Oysa modernist anlatda evren daha bandan d dnyann szle kurulmu, szlerden ibaret, tanrnn sz olduu evrendir. Szle kurulmu dnyann tanrlar ise Nietzschede olduu gibi kendileri de sz olan ve dnyay szle kurmu olan sanat eserleri yani metinlerdir. Bu konum postmodernin mutlak neden metinlerle ve szle kurulmu evren bilinciyle edeer tuttuunu da aklar mahiyettedir. Postmodernin mutlak, kurulmu bir byk bilincin yaratmalarnn mutlak olduu evrendir. Orhan Pamuktaki saflk ve karm mesele si bu durumu ortaya koyan kavramlardr. Buna gre, modernist tutum mutlakn birebir kendisinin deil, yorumlarnn deneyimidir. Bunun nedeni Yuhanna ncilinin sz tanr olup aramzda dolat sylemi dhil olmak zere metinlerin kendilerinin yani mutlak deneyimledii iddia edilen szn de kurgu yani yorum olmasdr. nk Eski Ahit de Yeni Ahit de tanr sznn bizzat kendileri deil, Musa ve sadan sonra insanlar tarafndan yazlm insan szleridir. Tanrnn sa ve Musayla deneyimi konumunda olan sz yoruma dnm ve birincil bir tanr deneyimi konumundan kp ikincillemitir. Benim Adm Krmzda tartlan ve mutlakla deneyimin ancak saf bir bilinle znel konumdan yaplabileceini ortaya koyan tutumunda durum farkldr. nk roman bizzat Kurandan alnan ayetlerin mutlakn kendi sz- romann sonunda gsterdii eyi sanat eserinin ya da romann deneyimlemi olduunu gzler nne sermek iddiasn tar. Bu noktada Kurann Muhammedin birincil konumdan bir tanr deneyimi oluu -oku konumu- Eski ve yeni Ahitin ikincil deneyimler yani insan yorumu olduklar vurgulanr. Yine Benim Adm Krmzda Batnn ikincil konumuyla birleen Dounun nakil geleneinin mutlakla insan arasna girmi ikincil yorumlar olduu ortaya konulur. Dolaysyla Douda da Batda da tanrnn kendi szyle yani saf bir bilinle birincil konumdan deil, ikincil bir konumdan kurulmu bilin araclyla deneyimlendii ifade edilmektedir. Bu noktada romann temel izlei olan Dou da Bat da Allahndr ayetiyle Dou ve Baty birletiren tutumlarnn mutlak ayn anlayla deneyimlemi ve deneyimliyor olduklar eletirisi yaplm olmaktadr. Postmodern znenin bu konumunda alglama kiide kendine ait olmayan baka bilinlerin kendi mutlak algs olduu yani kendi bilinci kavramnn teki bilinlerce deneyimlenmi mutlaklar olduu vurgusuna dnmtr. Modernist ve postmodenist sanat bu srecin izdmleridir. Bu noktada Orhan Pamukun teki dnya, asl, z, saf benlik konumunda tanmlad alan Benim Adm Krmzda mutlakn roman kuran tarafndan birincil konumda deneyimlendii alan ifade etmektedir. Buna gre mutlak kendisini tarihte, postmodernin bizzat kendisinde ve roman kuran bilinte gerekletirmi yani deneyimlenmi olmaktadr. Karm, mutlakn metinler araclyla bakalarnca deneyimlenmi ve deneyimlenmekte olduu alan yani postmodern karm Dou ve Baty birletiren kurulmu bilin alann; saflk ise znenin ldrlp insann tanr olduu konumu, deneyimin insan konumunda imknszln ifade eden kurulmu bilinlerdir. kisini birletirense insann kendi kurgusunun rn olmalardr. Burada kii kendisine ait gerek bir kendi bilincinden mahrumdur. Bu durumda postmodernizm insann kendi bilincinin var olmad bakalarnca kurulmu bir bilin olduu karm- ve kendi yaratmasnn kurgusu olduu saflk- iddiasndan ve bunun inasndan baka bir ey deildir. Postmodern bilinte hibir ey ilk olmadna gre onda mutlakn kendisi de onu deneyimleyebilecek bilin de zaten hi olmam olacaktr. Burada mutlakn deneyimi sz konusu olmad gibi onu deneyimleyebilecek gerek bir insan bilincinden sz etmek bile mmkn grnmemektedir. Orhan Pamukda Ben teki Mulakl (Akyldz, 2008, s:225) Yaratc Yazar: O teki Kii (Glsoy, 2008, s:19) baliii altnda ele alnan ve tm postmoderne temil edilebilecek olan mulaklk szc kurulmu bilin alann ve modernist ve postmodernist znenin kurulmu bilincinin lszlk konumunu ifade eden durumun karldr. Hepsini oluturansa bu lszlk, kurulmu alan konumundaki bilinte kendisini gsteren postmodern romann ana izlei olan aray kavramdr. Aranan znenin saf, bakalarnca kurulmadan nceki kendi bilincidir. Mulaklk ise karmda karm olan ile saf olann yani insann kendine ait olanla
Turkish Studies
1581
olmayann hibir l gzetilmeksizin bir arada bulunduu stelik bunu ayrt etmesinin mmkn olmad durumun addr. Bu konumda znenin bilinci bir kurulmu konumunda bulunduu iin kurulmadan nceki kendisini tanmamaktadr. Benim Adm Krmzda bu Zeytinin lm annda annesinin kendisine syledii acele et(Pamuk, 1198, s:467) szyle vurgulanmakta ve kesiimin insann kendi saf bilinciyle yani kurulmu bilincinin dnda olan kendi zgn yaam ya da hikyesiyle mutlak arasndaki deneyimin birletii konum olmas gerektiine iaret edilmektedir. Postmodernizmdeki metinlerarasclckta bir ilk yorum sz konusu deildir. M etinler yani yorumlar, mutlakn bir noktadan yorumu konumundadrlar. Bu nedenle tarihsel kurgu metinlerin ilk yaratldklar konumun ifadesi olarak postmodern anlatnn en ok tercih ettii anlat teknii konumundadr. Bu noktada mutlakn kendisi deil yorumlar deneyimlenmektedir. Dolaysyla znenin bilinci bu yorumlar alannn verileriyle doludur. Kendi ilk bilinciyle deneyimlenmi bir mutlaktan sz etmemiz de bu nedenle mmkn olmamaktadr. st kurgu ya da metinsellik postmodernde mutlakn kendisi gibi alglanm ve bu alg mutlakla bilin arasndaki deneyimi sze yani kurmacann mutlak olduu dnlen alan konumuna yerletirmitir. Dolaysyla deneyim mutlakn kendisiyle deil de deneyimlendii sylenilen kurulmu metinlerle gerekletii iin de grnt kavram ortaya kmtr. grnt mutlak kurgulanm bir bilin zerinden ikinci elden deneyimleme iddiasnn sonucu olarak ortaya kan kurgusal bilincin kendisidir. Bizi burada asl ilgilendiren hi phesiz "Benim Adm Krmz''nn bir yntem sorunu; kendisine bir bilin ve bu bilincin bilme, anlama biimi olarak ele ald postmodernizm, postmodern bilin ve onu oluturan unsurlardr. Bu noktada roman idrakinde olduumuz an kavramlarn ve bu kavramlarn yaratclar olan postmodernizmin drt dnrn romandaki drt nakka- en temel kavramlaryla ele alm, postmodernin ve postmodern an fotorafn ortaya koymutur. Romann tamamndan ortaya kan bilince baktmzda znenin bilincinin l bir yap gsterdiini grmekteyiz. Ecevitin Benim Adm Krmzda (Ecevit, 2008, s:155) yaam sanat kartl olarak ifade ettii ve Orhan Pamukun bilinle ilgili byk sorusunu iine alan bu l konumda postmodern anlatnn en nemli zelliklerinden biri olan st kurgu anlatda mutlakn deneyimi konumunda bulunan zihinsel varlk alannn kendisidir. Modernizmle balayan ve postmodernde son halini alan zihinsel varlk alan postmodern sylemde mutlakla kesiilen alan, postmodern anlatda kiinin, kurulmu bir evren konumunda metinlerle deneyimledii kendisidir. Bu, Orhan Pamukun Benim Adm Krmz da ve romann esinlendii sylenilen (Gzel, 2012, s: 583) Umberto Econun Gln Adnda sanatn anlam arayna dnt konuma karlk gelmektedir. Buna gre anlam ya da mutlak kendisini metinlerde ya da belli tarihsel olaylarda ortaya koymutur. Bu anlayta da yine postmodernin, mutlakn deimez insann ona gre deiebilir olduu dncesini gzlemleriz. Buna gre her zaman ve zeminde deimez konumda bulunan mutlak (deimez anlam) her iki romanda da metinler arasnda aranlan byk kitap, sr konumunda bulunan unsurdur. Dolaysyla aranlan saf bilincin kendisi olmaktadr. Bilin kurulmu bilinler ya da metinler arasnda kendi saf esiz mutlakn aramaktadr. Burada cinayet kaybolan mutlak ya da srr, bilincin kendisinde kayp anlam simgelerken, sanat cinayetin zm ya da iz srcs olarak kayp mutlak ya da anlam bulma deneyimini ifade eder. Metinlerarasclk ya da tarihsel kurgu ise postmodern anlatda bu konumuyla bilincin araytaki yolculuunu ifade eden sretir. Ecevitin Benim Adm Krmzda kanl, canl yaam (Ecevit, 2008, s:157) dedii Orhan Pamukun romann ok renkli hale getiren yaam, bilincin asl yolculuu ve aray srasnda kendi bulunduu zihinsel alann dn yani bedensel konumunun tekilerle ilikisini karlar mahiyettedir. Bylece zne bir imdi burada yaayan olarak buna meknsal varolualan diyebiliriz. Kendine zg bir yaam olan bedensel alanda bulunan kii konumundadr. Bu, metinler yani anlamlar alannda bulunan bilincin dnda konumlanan fakat onunla ayn eyi yaayan znenin yaam alandr. Sz konusu ikilemin de asl nedenidir. Benim Adm Krmzda kkleri yalnzca XVI. Yzyla deil, btn Dou kltrne uzanan hazine odas btn Dounun belleidir.- yklerin, minyatrlerin alan romann bir minyatr resminin iine yerletirilen st
Turkish Studies
1582
mran GR
kurgusunu; st kurgu ise an bilincini belleini ifade etmektedir. Postmodernin kurulmu bilincinin sylem ve eylem alandr. Burada bilin bir zihinsel varlk alan olarak tarihte anlamn kendisini gerekletirmi olduu alanla u anda vcut bulmakta olan anlamn kesitii noktada bulunmaktadr. Bu, metinlerin ya da deimez anlamn farkl dnemler ve anlaylarda deneyimlenmi olduu durumla imdi deneyimlenen durumunu yan yana getirmektir. Benim Adm Krmzda sanat bu alan alglamann bilincidir. Sanatn alglamasna dikkatle baklacak olursa o bir meknsal alanda bulunan znenin yaayan bir bilin olan sanatnn- tanklk ettii, izini srd kendi anlamdr. Kendi anlam l bir konum barndrmaktadr. Birinci konum, zihinsel varlk alandr. Romanlardaki st kurguyu karlar. kinci konum, anlamn dnda kalan dnyay yani gerek yaam alann, nc konum ikisi arasnda yer alan sanatn her ikisine birden tanklk ettii sreci, kendi bulunduu konumdan anlam arayn ve yolculuunu ortaya koyduu kendi bilincini karlamaktadr. Benim Adm Krmz ve sanat ilikisini baka bir adan deerlendiren Jale Parla, Orhan Pamukun en ok kulland kelimelerin hakiki,hakikilik,karanlk olduuna dikkat ekerek, yazarn romanlarndaki mulakln belli bir eye dnt alan olan sanata hakikatin kefi iin en doru yer olarak baktn syler: tekrar baladmz yere kar romannda kayp iirlerin yerletirildii h ayal-hafza-mantk eksenine dnecek olursak, yaama ait kayp bilgiyi saklayan etkinliin sanat olduunu da syleyebiliriz. (Parla, 2008, s:67) Benim Adm Krmzda nakkalarn sylemlerinden, hazine odasndan, Nakka Osmandan anlamn izlerini sren Kara sanatn aray ve tanklk konumunu karlamaktadr. Karann cinayeti aydnlatmakla grevlendirilmesi ve cinayetin izini srerken nakkalarn sylemleriyle yaamlarn adm adm izleyip yorumlamas onu her iki tarafn tan yapar. a bilinciyle ilikilendirecek olursak kara(sanat) anlam ya da mutlakn deneyimlenmesi iddias olan postmodernin kendisini deneyimlemektedir. Orhan Pamukun hakikat sanat ilikisinde sanat hakikati ortaya koymann tek yolu olarak ele almasn en iyi ifade ettii yer teki Renklerdeki u epigraftr:
eytanlarla fazlasyla kaynaan bir toplumda modernizmin eytan yeterince akll olamyor. Aydnlanmacln akl da ou zaman eytanlarla konuabilmek iin devletin gc ve otoritesine snyor. Belki de ou yazar gibi kavramlarla konuamadm iin alegoriler aryor, hikyeler anlatyorum. Ama ikyet etmiyorum ve talihli olduumu biliyorum, nk benim lkemde alegoriler felsefenin yerini tutar ve hikyelere de teorilerden daha ok inanlr (Pamuk, 1999, s:286)
Bu anlamda metnin st kurgusu cinayet ve nakkalarn tartmalarndan oluan an byk bilinci yani postmodernin kendisidir. Bilinse postmodern tarafndan kurulmu bir anlamlar btndr. ekre, ak, ocuklar ile ilgili alan gerek yaamdr. Nakkalarn gerek yaamlar ile sanatlar ve anlattklar nak hikyeleri arasndaki uyumsuzluk postmodernin yaam zihin kartldr. Postmodern roman bu konumuyla bilincin kendi mutlakn aray yolculuudur. Bu aray mutlakn deneyimiyle karlayan postmodernizm ise aray kurulmu bir anlamlar btn konumunda deneyimlemektedir. Karmn Kurulmu Bilinci Olarak Postmodern, Mutlak ve Benim Adm Krmz likisi: Karm, Saflk, Basz Gvde-Gvdesiz Ba Benim Adm Krmz da yaadmz a; postmodern bilincin kurduu, bir kurulmu bilin a; Postmodernse zihinsel bir kurgu, bir kurgulanm bilin konumunda ele alnmtr. Roman bu dnce etrafnda kurgu bilinci-mutlak ilikisini sorgulayan sanat bilincidir. Postmodernin temel kavramlar olan mutlakn deneyimi, grnt, kurulmu evren, karm ve saflk kavramlarn yaamdaki karlklaryla ortaya koymaktadr. Orhan Pamukun postmoderni bir karm olarak tanmlayan karm etrafnda ekillenen asl, z ,saflk, hakikat, teki taraf szckleriyle ifade ettii kavramlar yazarn postmodern bilinle ilikisini ortaya koyan kendine zg sanat tutumu olarak karmza kmaktadr. Bernt Brendemoen; Kara Kitap ve Benim Adm Krmzda Orhan Pamukun romanlarndaki kimlik meselesini
Turkish Studies
1583
tartt yazsnda yazarn Beyaz Kale ile balayp Benim Adm Krmzda son noktasn bulan saflk ve karm meselesini Kara Kitaptaki ehzadenin hikyesinden yola karak Saf katksz bir kimlik aramamz anlamszdr, zira hepimiz, duyduklarmz, grdklerimiz, okuduklarmz ve yaadklarmzn rnyz. Hayatta nemli olan ey insann kendini ve kendi potansiyelini tanmasdr, almas gereken ey, bu potansiyeli gerekletirmektir. (Brendemoen, 2008, s:79) ifadesiyle ortaya koyar. Yazar, iki roman evrensel yapan eyin Pamuka Nobeli kazandran ehrinin melankolik ruhunun izlerini srerken birbiriyle atan ve i ie geen kltrlerin yeni simgelerini bulmutur (Brendemoen, 2008, s:209) ifadesindeki yeni simgeler olduunu, bu simgelerden en nemlisinin de karm olduunu vurgular. Benim Adm Krmzdaki nakka tutumunun sanatnn tavr olmaktan te saf kimlik aramann gereksizliine yaplan vurgu olduunun altn izen Brendemoen zellikle Leylekin Harika bir at resmi izerken ancak kendim olabilirim ben cmlesiyle at izerken kalp kullanmas arasndaki ztl Kara Kitap ve Benim Adm Krmznn tezi olarak yle ifade eder: nsann kendisi olmas, z bir kimlie kavumas olanakszdr.. kendileri olduklarn iddia eden insanlarn yanldklarn, onlar ciddiye almamak gerektiini gsterir (Brendemoen, 2008, s:81) Brendemoen, karm ve saflk konusunda son noktay Benim Adm Krmzdaki Enitenin bir cmlesiyle ortaya koyar: Saf hibir ey yoktur dedi Enite..Dou da Allahndr, Bat da. Allah bizi saf ve karmam olann isteklerinden korusun (Brendemoen, 2008, s:81) Sibel Irzk ise Orhan Pamuktaki evrensel kimlik ve onun bilin olma konumunu romanlarndaki siyasi temsil sorunu olarak ele alr. Benim Adm Krmzy Resim, hikye, siyaset balyla ele ald blmde bu durumu u ekilde ifade eder: bilme ve temsil etme biimlerinin zgrlkle, iktidarla, iddetle, ilikisini bir izlek haline getirmekle yetinmeyip ayn zamanda estetik bir sorun ya da soru olarak romann dokusuna ilemitir (Irzk, 2008, s:45) Benim Adm Krmz romannda sz konusu durum, yalnzca estetik bir unsur konumunda olmayp sanatn kendi konumunun meselesi haline getirilmitir. Romanda postmodernin en temel iddias ve aa damgasn vuran mutlakn deneyimi kavram sylemin sahiplerinin kendileriyle deneyimlenmitir. Postmodernle mutlak arasndaki iliki drt nakkan kavramlarnn (ba, mutlak), deneyimlenme imknn (gvde, zne) kendi yaamlar evresinde sorgulamaktadr. Bu noktada bilincin tarihi postmodern deneyim asndan ortaya konulmakta ve postmodern karm ve saflk konumunda ele alnmaktadr. Postmodern, romanda Batnn Rnesansla balayan aydnlanma srecindeki kazanm olan bireyin bilinciyle Rnesans ncesi kulluk bilincinin bir arada bulunabilme imkn olmas nedeniyle karm durumundadr. Bu nedenle postmodernin tartld tarihsel dnem XVI. Yzyl ba Osmanl mparatorluunda nak sanatnda ortaya kan slup bireysellik- kavramyla onun karsnda yer alan kulluk bilincinin; Batnn mimesis tecrbesi ile Dounun tecrit tecrbesinin yani tarihsel byk ztln yan yana getirilerek tartld bir zemine oturtulur. nk postmodern karm her eyin bir arada bulunuunun mmkn olabilirliine, tek bir ltn deil, birden fazla ltn yan yana bulunabilme olaslna, Douyla Batnn deneyimleriyle temsil ettikleri evren modellerinin bir arada bulunabilirlii dncesine dayanmaktadr.iv Romanda kurgulanan tarihsel dnem bu nedenle nemlidir. Bu dnem slup tartmalarnn Douda yeni balad Dounun henz Batnn bireysellik tecrbesini yaamad bir balang noktas konumundadr. Bylece roman karm ortaya koyabilmek iin en baa yani iki ztln bir arada bulunabilirliinin gerek anlamna en uygun tarihsel zemine oturtulmutur denilebilir. Bu tarihsel zeminde nakkalarla temsil edilen mutlakn deneyimi kavramnn mutlak ksmn kulluk bilinci, deneyim ksmn bireysellik oluturmak zere tanrnn insan bilinci tarafndan nasl deneyimlenebildii yani insanla tanrnn tecrit ve mimesisin birlikteliinde nasl birletirilebildii en uygun zeminde ve yaamdaki karlklaryla ortaya konulmutur. Bu noktada postmodern bilinteki mutlak tecriti, deneyim bireyi karlamaktadr. kisinin biraradal yani karmndan mutlak ikisinin ltlerinden farkl bir ltle deneyimleyen gerekte bir lszlk konumunda ortaya kan postmodern znev domaktadr.
Turkish Studies
1584
mran GR
Romanda zne postmodernin yaratcs konumunda bulunan drt dnrn kavramlarnn bizzat kendilerinin kahraman, znesi konumunda bulunduklar szkonusu tarihsel zeminde deneyimlenmesi dncesiyle tartmaya almaktadr. Bylece postmodern znenin deneyimi hem mutlak, hem insan hem de sanatn konumu asndan ortaya konulur. Bu vesileyle mutlakn kendi bilinci, insann bilinci ve sanatn bilinci kurulmu evrenler olarak yaam alannda deneyime alm olmaktadr. Bylece roman kendisine kurguyla gerei birebir rttrme imkn bulmu olmaktadr. Romandaki kahramanlar gerek yaamdaki postmodern dnrler, olaylar postmoderni oluturan kavramlar ve tarihi, romann kendisi de a bizzat kendi sahip olduu bilinle onun stnde bir konumla ortaya koyan bilin yani sanat olmu olur. Romann nihai sorgusu bilincin kendisinin kim tarafndan ve nasl kurulduu sorusuna ve kurulmu bilin dnda mutlakn nasl deneyimlenebilecei sorgusuna dnmektedir. Romanda dnceleri Nietzschenin kavramlar zerine kurulan Heidegger, Foucault ve Derrida en temel kavramlaryla kavramlarnn deneyimlendii olaylar evresinde ele alnmaktadr. Olaylarn merkezinde bulunan cinayet; postmodern dnrn lm olan Nietzschenin kavramlarn tartmaya am olmalar anlamna gelmektedir. Bu konum bir adam ldrdler aralarnda tarttlar ayetindeki faili mehul cinayet ve yaplan tartmann nitelii konusunu ifade etmek zere romanda Nietzscheyi ldrmek fakat kavramlarn tartmak durumu karlnda kullanlr. Fakat bu ayetle ilgili cinayet ve tartma meselesi bu kavram evresinde ele alnmakla kalmaz daha sonra zerinde duracamz mutlakn kendisinin ldrlmesi noktasna kadar tartmaya alr. Roman postmoderni bilincin katili, onun tartmalarn da iledii cinayetin tartmas biiminde ortaya koyarken sanat cinayetin izini sren yani gerei ortaya karmaya alan bir tank, gereklerin i yzn ortaya karan bir tehisi konumuna getirmektedir. Romanda ba ezilerek ldrlen ve kavramlar tartld iin gmlemeyen ceset Nietzsche, biim ierik, grnt, perspektif, kavramlaryla postmodernin erevesini belirleyen kii konumunda yer alr. Kenar sslemeci ve yaratclktan yoksun bir ereveci olan Zarif Efendi Nietzsche- nakkalarn doldurduu bo sayfann tamamn grm bu nedenle resmi yapmaktan vazgeip Erzurumlu Hoca taraftarlarna haber vermi olduu gerekesiyle Zeytin Derridatarafndan ldrlr. Bu olayla Nietzsche postmodern dnrlerin iini doldurduklar kavramlar ortaya koyan yani ereveyi belirleyen fakat grd eyden korkup vazgeen konumundadr. Bu durumda Nietzschenin yapmaktan vazgetii ey, Derrida tarafndan gerekletirilen saf deneyimdir. Kastedilen Nietzschenin insann tanr olduu konumu yani tanrsall reddedip insan olmaya ynelmesidir. Bunu ortaya koymamakla nakilcilie hizmet etmi olmakla sulanmaktadr. Zarif Efendinin Zeytin tarafndan sayfann tamamn grp vazgemekle yani kendi kavramlarna ihanetle sulanmasnn nedeni budur. ldrme biimi de Neitzschenin yaratt znevinin romanda basz gvde- ldrlmesine yaplan vurgudur. Cinayet bu durumda yle bir konum arzeder: Cinayeti aydnlatmak iin aranlan sayfa mutlak insan ilikisinin postmodern zeminde tartlmasnn gerekesidir. Kayp sayfa cinayeti aydnlatacak srdr. Sayfada cinayet nedeni olan ey Nietzsche ve Derridann her ikisinin de mutlak deneyimlemenin tek konumu olarak ifade ettikleri tek bir konumun iki farkl yorumdur. Nietzsche, sayfann tamamn grp tanry ldrm insan basz yani mutlaksz brakm olmaktadr. Derrida ise ayn konumda insanla mutlak edeer konuma getirmi yani gvdeyi ldrp insan tanr ilan etmi olmaktadr. Zeytin tanry ldren Zarif Efendiyi yani Nietzschenin sylemini yok etmi olmaktadr. Cinayet bu durumda asl katilin kim olduu sorusuna dnmektedir ki romandaki basz gvde izlei bununla ilgilidir. nk taraflardan biri mutlak (Nietzsche) dieri zneyi (Derrida) ldrmlerdir. Heidegger ve Foucault Nietzschenin at yoldan yaratma annn mutlakla ilikisini tecrbeyle ilikilendirirken -karm- Derrida Nietzschenin sz merkezli evrenini btnyle reddetmi fakat insan yalnzca yaratma anndaki kendi mutlak bilinciyle mutlak konumunda tanmlamtr. Nietzschenin cesedinin hala gmlememi olmasnn nedeni ise Postmodern lnn onun balatt tartmann devam niteliinde olmalardr. Zeytinin
Turkish Studies
1585
ldrd Zarif Efendiyle Enitenin ortak noktas sayfann tamamn grm fakat karmdan yana tavr koymu olmalardr. Postmodern lnn tartt meselelerin kaynanda bulunan romann ifadesiyle erevesini izen Nietzsche hem modernizmin hem de postmodernizmin ortak noktas olarak ele alnmaktadr. Modernizm Nietszschenin bilhassa estetik ve yaratma ile ilgili dncelerinin sonucuyken Postmodernizm yine Nietzschenin yz yl sonraki yorumcularnn, Heidegger, Derrida ve Fucoultnun dnsel temelleri zerinde ykselen bir yorum hareketidir. (Meggll, 2009, s:37) Nak hikyelerine ve hikyelerin temsil ettikleri sylemlere gre isim sembolizasyonlar da anlattklar hikyeler kadar temsil ettikleri karakterlere uygun olan nakkalardan minare hikyesi anlatan Leylek, Foucault; imza hikyesi anlatan Kelebek, Heideggerdir. Romanda karm Foucault ve Leylek temsil etmektedirler. Nietzschenin en nemli takipisi olan Heideggere Kelebek ad verilmesi mutlak deneyimleyen znenin deneyim anlar dnda bulunmamasndaki zikzak izen konumudur. Anlatt hikye o bilinci zerine kurulmu, zneyi edilgen mutlak etken unsur olarak tanmlayan, slubun ileyi lehine reddedildii hikyelerdir. Fakat ona Kelebek denilmesinin asl nedeni nl Dncenin Deneyi zerine sylemidir. yaz gnnde kelebek ieklerin stne konduunda ve kanatlar kapanm/ onlarla salndnda ayrn rzgrlarnda/ Her tutumu duygununun/ varln tutumuna yankdr ki dncemizi toplar dnyann oyununda./ Dncede her ey yalnz ve yava olur (Uysal, 2009) Heiddegerin deneyiminde tecrbeyle zihin arasnda zik zak izen konumunun Kelebein kapanan ve alan kanatlarndaki gelgit ilikisini yani deneyim anlarnn ksal ve kesintili konumunu gzlemleriz. Kelebek'in nak dncesini ortaya koyan slup ve imza hikyesinde (Pamuk,1998, s: 67) anlamn kendi iinden ileyiini bozaca dncesiyle kiisel yorumun (slup ve imzann) reddedildiini grmekteyiz. Bu, Heideggerin o karsndaki edilgen znesidir. hikyenin ikisinde slup ve imza cinayete neden olur. in hkmdarnn olunun vey annesine akndan kaynaklanan kusurlu davran imzaya ve cinayete dnr. (Pamuk, 1998, s: 68) kinci hikyede Tatar Han'n Usta statlarn izgisinin dna kan nakka iki gen a n birbirlerini kskanmalarna, kendi yzlerini aramalarna ve lme neden olur. nc hikyede ise slubu reddeden baba kzn hikyesinde devamllk ve ileyiin dzeni hkimdir. (Pamuk, 1998, s. 68) slup varln akna katlmann zdddr. Evrenin dzenine mdahale anlamna gelir. Romandaki ad Leylek olan Foucaultnun da sylemiyle ismi rtmektedir. Resim edebiyat ilikisine dair hikyeler anlatan ve anlatt minare hikyesinde Foucaultun znenin konumu sorununu tartan Leylekin hikyesi Foucaultnun Kelimeler ve eylerdeki nl Las Meninas yorumunun, kelimelerin ve grntlerin birbirine tercme edilmesinin imknszl dncesinin kendisidir. Grdklerimizi ne kadar anlatrsak anlatalm, grnen hibir zaman kelimelerin iine smaz. Ayn ekilde szle ifade bulan fikir ve duygularmz tebih ve kyasla grsel hale getirilse bile, bunlarn mn ile bulutuu yer gz deil lisandr ancak (Foucault, 2001, s:48) Foucaultun Leylekle eletirilmesinin dier nedeni ise gtr. Bu da Foucaultun Bilginin Arkeolojisine balam sorununa, kltrel balamna yaplan vurgudur.
Hattat bni akir Badatn Moollar tarafndan istila edildiini gzn dinlendirmek iin gittii minareden ac iinde grm ve o gne kadar Allaha bakaldr olarak grd ve kmsedii bir istek duymu. Grdklerini naketmek..lemin Allahn grd yerden, yukardan ufuk izgisi izilerek ve iten bir ayla resmedilmesini bu mutlu mucizeye borluyuz. Bir de inli ustalarn resmini renmesine. Sonsuz zaman fikri Arap statlarnn gnlnde yatan yazda deil, resimde gerekleecei anlalm oldu. Bunun ispat kitap ciltlerinin paralanp gitseler bile resimlerdeki sayfalarn tek balarna baka resimlerin arasna girerek yaamalar oldu. (Pamuk, 1998, s.84)
Leylekin anlatt hikyede resim edebiyat arasndaki iliki sanatn sonsuz zaman fikri etrafnda ortaya konulmaktadr. Leylekin anlatt dier iki nak hikyesi ilk hikyeyi tamamlayan vurgulardr.
Turkish Studies
1586
mran GR
Romanda karm saflk ikileminin saflk taraf Zeytinle temsil edilmektedir. Zeytin ise yukarda da belirtildii gibi Nietzschenin yaratmann temeline yerletirdii zneyi ldrd iin katil olma konumunda bulunan Derridadr. Romanda tekke kkenli oluuna dier nakkalara gre dardan ve zgr dndne dair vurgu romanda Abdallk geleneiyle ilikisi- (Pamuk, 1998, s.68) Derridann Cezayirli oluuna ve sylemiyle mistik tecrbenin rtmesine yaplan vurguyu ifade etmektedir. Zeytinin anlatt nak hikyesi Derridann saflk deneyimine karlk gelmekte ve Derridann romanda Zeytin adyla anlmasnn nedeni de grme b ilinciyle ile ilgili dnceleri olmaktadr. Zeytinin anlatt hafza ve krlk hikyesi Derridann hakikatle sanat arasndaki ilikiyi ortaya koyduu Resim Sanatndaki Hakikate ve Sanat zerine tefekkr ederek insanlar kinatn ve hayatn yaratlna dair srlar idrak edebilirler (Derrida, 1987, s:17) dncesine vurgudur. Zeytinin anlatt nak hikyeleri sylemleriyle rten hikyelerdir. Derrida romanda safln temsilcisidir. Mutlakn deneyimlemesinin saflk ksm Zeytinle yani Derridann syleminde zneyi darda brakan saf mutlak tecrbesiyle temsil edilmektedir. Dolaysyla romandaki tartma karm konumunda bulunan Heidegger ve Foucault ile safl temsil eden Derridann sylemleri arasnda gereklemektedir. Zeytinin hafza ve krlk hikyesindeki krlk, znenin kurulmu bilin alanndan kmas, onu temsil eden gzn kr etmesi, gerek hafzasyla znel alanda deneyimlenen karmsz kendi i gerei ve i gzyle karlamas dncesi zerine kurulmutur. Sanat mutlakn bu ekilde alglanmasnn ortaya konulduu alandr. Bu, Orhan Pamuktaki hakikatin iki tr deneyiminden birinin Derridada saf anlam arzusu (Derrida, 2010, s:65) olan mutlak konumundaki karldr. Dieri hakikatin karm konumunda deneyimlenmesidir. Romandaki krlk gz ilikisinde Derridann bu konumu vurgulanmakta ve deneyim srecine almaktadr. Sz edilen mutlakn saf bilinci ve onun tanklndaki sanat bilincidir. Bu, mutlakla insann ilikisini ierden tanmlayan mutlakn ve mutlakla birlikte i gzn zneyi ve tekilerin alann grebildii konumdur. Bu konumda znenin ilikisi mutlakla kendi arasnda gereklemekte tekilerin alanyla birlikte kiinin znel konumunun ifadesi olan yaam alan da yok edilmektedir. Saf bilincin kendisini ortaya koyduu el yani eylem alan ise sanat eserinin kendisi ve bilincidir. Bu el ve bilin karm zneyi ldrmektedir. zne kendine zg saf bilincine ulam karm alanndan ayrlmtr. Fakat bu konum, yalnzca tekilerin alannda ve karm konumundaki bilinci deil ayn zamanda mutlakla kesimesi gereken kiinin mutlakla ilikisinin deneyim alan olan kendi yaamn da yok etmektedir. Romandaki basz gvde Zeytinin mutlak lehine yalnzca znenin bilincini deil, onun mutlak deneyimleme alann da yok etmi olmaktadr. Zeytinin anlatt hikyede yaratma anna yani kendi bilincine gidi ve mutlakla birleme u ekilde anlatlmaktadr:
Demek ki Allahn lemi nasl grd kr nakkalarn hafzalarndan anlalr. htiyar nakka bu hayal gznn nne geldiinde yani hatralar ve krln karanl iinde gznn nnde Allahn manzaras belirdiinde harika resmi eli kendiliinden kada geirebilsin diye btn hayat boyunca el altrmas yapar. Buna gre en yeteneksiz nakka bile kafasnn ii bombo olduu iin tpk bugnk Frenk ressamlar gibi bir ata baka baka at resmi izerken bile resmi hafzadan yapar nk ayn anda hem ata hem de atn zerine atn resmini izdii kada bakamaz. nce ata bakar nakka sonra aklndakini hemen kda izer. Aradan gz krpacak kadar bir zaman bile gese nakkan kada geirdii grmekte olduu at deil, grd atn hatrasdr ki bu da en sefil nakka iin bile resmin ancak hafzayla mmkn olabileceinin kantdr. Nakkan hayat onu krle gtren mutlu bir yoldur.' Kr nakkan hatralarnn Allaha ulat yerde mutlak bir sessizlik, mutlu bir karanlk ve bo sayfann sonsuzluu vardr. (Pamuk, 1998, s.96)
Bu, sesin anlam olma an, yani mutlakla insann ayn ey, ayn anlam olduklar konumdur. Bu konumda renilmi bilgilerle kurulmu bilin ya da zne lmekte, insan saf kendi bilinci, kendinde ey olan bilin olmaktadr. Krlkse saf bilincin tanryla ayn konumda onun yaratt gibi yaratmas durumunu yani insann yaratmasyla tanrnn yaratmasnn aynlat konum olmaktadr. Sanat eserinin d dnyayla balants gibi grnen ve hikyede el olarak ifade edilen ikincil alan buna gre grdnn izilmesi yani taklit deil, hafzann verilerinin ortaya konulmas olmaktadr. Zeytinin bu hikyesi saf bilin alannn verileri zerine dncelerini
Turkish Studies
1587
ortaya koyduu Derridann Memoirs of the Blind Kr Anlar (Derrida, 1993, s:38) kitabnda resimle ilgili sylemlerini ortaya koymu olmaktadr. Bu durumda Derrida derin gz, byk bilin ya da mutlakn bilincinden sz etmektedir. Hikyede saf hafzann daryla ilikisizlii mutlak konumundaki bilincin gzellik yaratmas olarak ifade etmekte bunu Allahn gzellikleri ifadesiyle mistik deneyimle birletirmektedir. Bu, deneyimlenen mutlakn kendisi olmaktadr: Evet
krm demi. Ama son on yldr nakettiim kitabnn btn gzellikleri, her kalem vuruuna, her fra darbesine kadar hafzamda ve elim onlar ben grmeden ezberden izmeyi biliyor. nk gzlerim bu dnyann pisliklerine hi taklp oyalanmad iin, Allahn btn gzelliklerini, hafzamdan en saf ekliyle izebilirim. (Pamuk, 1998, s.93)
Yine ayn dncenin devam mahiyetindeki, szcklerle yaratlan dnyay karlayan edebiyatn konumunu ortaya koyan Zeytinin dier hikyesi de Derridann nl Yazarn Sorumluluu (Derrida, 2010,s:76) ve Edebiyat Nedir? (Derrida, 2010, s:38)ine gndermelerdir:
nk Allah lemi nce grlsn diye yaratt. Sonra grdmz birbirimizle paylaalm, konualm diye kelimeleri verdi bize. Ama biz kelimelerden hikyeler yaptk da nak bu hikyeler iin yaplr sandk. Oysa nak dorudan Allahn hatralarn aramak, lemi onun grd gibi grmektir. (Pamuk, 1998, S:91)
Bu nokta mistik tecrbenin hilik olarak adlandrd alan olmakta romanda Zeytinin tekke kkenli oluu sylemindeki mistisizm ilikisiyle aydnlanm olmaktadr. Zeytinin saflk tecrbesinin zneyi mutlakla ayn konuma geirdii, evreni Allahn grd gibi grebilme noktasndaki iddias insann yaratma alannn tanrnnkiyle aynalt insann tanrnn edeeri yani tanr konumunda olduu noktay gstermektedir. Bylece Derridadaki mutlakn deneyiminden insann yaratma alannn mutlaklatrld konuma ulalm olmaktadr. Fakat basz gvde amaz burada da devam etmektedir. nk bunu deneyimledii mutlakla yaratma an arasnda kalan iliki znenin tarihsel alanna yani yaamna etki etmemekte onu yaratma alan dnda kalan znenin alannda nasl deneyimleyecei hakknda hibir bilgi iermedii iin insan Hristiyanlkta sann insan konumunda deil, tanr konumunda (tanrnn olu) olduu gibi buradaki insan da insan deil tanr olmaktadr. Dolaysyla insan olmay vurgulayan znellik yok olmaktadr. Hikyede vurgulanan hibir pislie bulamayan gz mistik tecrbede gnahtan arnm (tanrsallam) insanna; Hristiyan retideki sann gnahszlna yani tanrsallna edeerdir. Dolaysyla Derridann ldrd zneyle eksik, kusurlu hatal olmay yani insan olmann doasn reddettii ortaya konulmutur. Ayn sylemi Dounun mistik tecrbesiyle ifade eden ve romanda kendi kendisini kr eden stat Osman da slup iin Bundan sonra kusurlaryla vnen aptallar yznden lem daha renkli ama daha aptal ve elbette daha ok kusurlu olacak. (Pamuk, 1998, s.429) cmlesiyle ifade etmektedir. Mistik tecrbedeki insan- kmilin amacyla Derridann ldrd zne Hristiyanlktaki insann gnahkr ve sulu, sann (ruhun) gnahsz ve temiz olmasnda birleimin mmkn olmad asl noktaya ulamaktadr. Dolaysyla romann sonunda ba gvdesinden ayrlan Derridann sann deneyimi olduu ortaya konulmaktadr ki bu postmodernin mutlak deneyiminin Yuhannadaki szle ilikisinin geldii son noktay ortaya koyar mahiyettedir. Bu noktada bireysellik vurgusunun Hristiyanlkta hi olmadn, (Eco,1999, s:90) dolaysyla Rnesansn Hristiyan Katolik kilisesiyle antik felsefenin birlemesinden ortaya kmadn hatrlamak gerekecektir. Bireysellik vurgusu ne Hristiyan retinin insan gnahkr ve sulu kabul eden retisinde ne de antik felsefede vardr. znellik vurgusu yalnzca dou mistisizminde vardr. (Niebuhr, 2010 s: xxxv-Ii) Palacious, lahi Komedyayla mirac ve bni Arabyi karlatrd eserinde Rnesansta mistik retinin byk etkisini ortaya koymutur. (Palacious, 2010, s:79, 82) Romanda asl vurgulanan mistik tecrbeyle postmodern tutum arasndaki paralelellikle ikisinin de mutlakn deneyiminde insan eksik, kusurlu; zne olma konumundan tanryla ayn ey olma, yaratlm olduu konumdan yaratan olma konumuna yerletiren tutumlardr. Romandaki gvdesiz ba vurgusu bu konumla ilgilidir. Cinayete bu noktadan baktmzda Nietzschenin syleminin tanr yoktur ben tanrym, Derridann syleminin ise nsan yoktur ben tanrym noktas olduu sylenilebilir. Dolaysyla Nietzsche
Turkish Studies
1588
mran GR
basz gvde Derrida ise gvdesiz ba olmaktadr. Romandaki basz gvde izleinin asl anlam bu noktada aklk kazanmaktadr. Romanda karm gvdeyi bala birleme deneyimi olan bireyle mutlak birletirme teebbsyken saflk Dou mistisizmindeki Enel-hak Hristiyan retideki gnahsz ruha karlk lm beden yani yok olmu znellik(insan) anlamna gelmektedir. Patterin Rnesansndaki saf gzellik kavramnn da ayn vurguyu tadn grmekteyiz. vii (Patter, 2002, s:7) Dier taraftan insan tanr konumuna ykselmektedir. yleyse romanda vurgulanan Zeytinin Deneyimi ile sann deneyimi arasndaki iliki ve her ikisinin mistik tecrbeyle ilikisidir. Romann mutlakla kendi ilikisi asndan ikisi de insann mutlakla ilikisini zememitir. Romanda Zeytinin saf bilin konumunda yok ettii znel alan yani saf bilin znel yaam ztl Zeytinin bayla gvdesinin biribirinden ayrld ldrlme annda ortaya konulur. Bu da Zeytinin syleminin kendi yaam alannda karlk bulmayan gvde konumunu ortaya koyar mahiyettedir: Saf hafzay Hatrlamak grdn bilmektir. Grmek hatrlamadan bilmektir.; Krlk, eytann ve suun giremeyecei bir mutlu lemdir (Pamuk, 1998, s. 91) ifadeleriyle tanmlayan Zeytinin lmeden nce hatrlad tek eyin annesinin acele et sz, grd tek manzarann da znelliiyle (slup) grd renilmi bilgi alannn deneyimi olmas Zeytinin szn ettii saf mutlak deneyiminin gerekte hi varolmadn ortaya koyar mahiyettedir:
Gemi kadrgadan gidecek; aklmda bir acele et emriyle birlemi; o da annemin kkken bana acele et deyiiyle tamamlanmt.Delik gzbebeklerim kprdamyordu ama ak gzlerimle ok iyi gryordum, yer hizasndan grdm ey btn dncemi dondurmutu. Yol hafif yoku yukar kyor, nakkahanenin duvar ve kemeri, at, gk. Byle gidiyor. Sanki bu baktm an uzad uzad ve anladm ki grmek imdi bir eit hatrlamak olmu. O zaman tpk eskiden bir gzel resme saatlerce baknca hissettiim ey geldi aklma: ok bakarsan resmin zamanna girer akln. (Pamuk, 1998, s.46)
Epigrafta Zeytin kendi saf deneyiminde acele et emrinin anlamn yani annesinin kendisine ocukken syledii szn neden sylenmi olduunu anlamas gerekirken (znel yaam) akl resmin zamanna (saf mutlak) gitmi olmaktadr. Zeytinin aklnn bakt resimde kalm fakat kendi yaamn deneyimlememi olmasndaki ironi, tanrlk iddiasnn insan olarak yaamn yok etmek anlamna geldii fakat yok edemedii gereine yaplan vurgudur. Bylece Zeytinin gvdesiz ba olmasnn nedeni lm annda ortaya konulmu olmaktadr. 3. Mutlak nsan kilemi ve zmszl Olarak Romann Kendi Bilincinin Mutlakla ilikisi: Mutlakn Bilinme Bilinci Deneyimi Olarak Benim Adm Krmz Benim Adm Krmzda mutlakn deneyimi postmodernin mutlakn deneyimi tartmalarn bu tartmalarn taraflarn kendi sylemleriyle ortaya koyan, kendi mutlak deneyimini Kurandan alntlanan ayet zerine veoku dncesi zerine kuran yeni bir mutlak deneyimidir. Mutlakn kendi bilinci ve konumu ayette evreni kuran mutlakla (Allah) roman kuran bilincin(zne) bir araya geldii bir deneyim olmaktadr. Deneyim, romann mutlak konumundaki bir adam ldrdler aralarnda tarttlar, Dou da Bat da Allahndr , Grenle grmeyen bir olur mu ayetlerinin kendi iinde deneyimlenmemi konumda yani anlamn sfr noktasndaki konumlaryla deneyimlenme srecindeki konumlarnn ikisini birden iine alan sretir. lk konum, anlamn sfr noktasnda kendisini kendisinde gerekletiren fakat gerekletirdii eyin bilince almam olduu konumu szn gerekesi olan bilinle yani znenin bilinciyle deneyimlenmedii durumu ifade etmektedir. kinci konum deneyim alan olmakta kendinde ey olan mutlakn kendini bilince yani gereklemesini tankla at sreci karlamaktadr. Benim Adm Krmz nn deneyimi, bu noktada sz n insanla tanry ayn noktaya getirdii tanrsal yaratma konumundaki sanat okunun mutlakn kendisini gerekletirmesinin tanklna at tanklk bilinci konumuna yerletirmi olmaktadr. Roman, ayetlerin gerekleme alan konumundaki a bilincini; mutlakn kendisini gerekletirme alan olan tarihle, a bilinciyle kesiimini kendi znel konumuyla deneyimlemi olmaktadr. Bu durumda mutlak, hem ada hem roman kuran bilinte kendisini gerekletiren bir yaratc
Turkish Studies
1589
konumunda roman kuran bilin tarafndan deneyimlenmi olmaktadr. Romanda asl kurgucuyu, mutlak ifade eden ayetler an kurgusal bilincinin stndeki bilinci yani postmodernin deneyimleme iddiasnda olduu byk bilinci karlamaktadr. byk bilin Allahn kendisidir. Buna gre; an kurgusal bilinci ve mutlak deneyimi byk bilinci yani Allah deneyimlememi olmaktadr. Roman kuran bilinle keisen ve deneyimlenen mutlak kendi konumu dndaki deneyimlerin mutlak karsndaki durumlarn ortaya koyar mahiyettedir. Buna gre; roman kuran bilin mutlakla kesien znenin, an bilinciyle kendi bilincini birbirinden ayrd kendisini mutlakla ilikisine, deneyimine gre yeniden biimlendirmi bilin olmaktadr. Kesiim, roman kuran bilin; an bilinci ve mutlak arasnda tam bir rtme konumudur. Kesiimde an bilinci mutlak deil, kendi kurgusunu deneyimleyen; mutlak, postmodernin iddiasnn aksine hi deneyimlenmemi, roman kuran bilin ise, mutlakla vahyin yani okunun deneyiminde karlam bilin konumundadrlar. Romann kendisi yani sanatsal alan ise mutlakn kendisini gerekletirmesinin oku konumunda deneyimlendii srecin yani vahyin deneyimlenmesinin tankl olmaktadr. Vahyin deneyimi, znenin mutlakla karlat oku; znenin bilincine ald, bilmediini reten; yazdrld; kalemle yazmay reten konumlarn iine alan sre olmaktadr. Bu durumda vahiy bir iletiim iletiimse yaamn roman kendi merkezinde yeniden kurulmas yani yaratlmas olmaktadr. Sanatla yaam arasndaki ikilem yeniden kendi merkezindeki kurulmada btnyle ortadan kalkm; kii tek merkezin, yaamnn yaratma alan olduu konumda mutlakla birlikte yeniden yaratlm ve yaratm olmaktadr. Bu durumda yaratlan yalnzca roman deil, romanla aynlaan bilin ve yaamn kendisidir. Benim Adm Krmznn kurgusu mutlakn asl kurgucu, byk bilin konumuna yerletirilmesiyle l bir yap zerine kurulmu olmaktadr. Bu l yapnn ilk alan, ayetlerin mutlak konumunda evreni ve evrenin anlamn kuran byk bilin olduu fakat anlamn sfr noktasn yani kendisini bilince amad durumunu ifade etmektedir. kincisi mutlak deneyimleme iddiasndaki a bilincinin kurgusal bilincin yani postmodernin deneyimledikleri mutlakn ne olduu ve nasl deneyimlendii sorularnn tartld insann tarih boyunca ve imdi mutlak deneyimleme biimlerinin ortaya konulduu blmdr. nc blm, roman kuran bilincin (yazar) an mutlak deneyimleme iddias olan byk soruyu romann bandaki mutlakn kendisine soran hem mutlakla hem de ayla ilikili konumdaki bilintir. Roman kuran bilin bu durumda an sorusunun cevabn kaynandan mutlakn kendisinden alm, mutlaka gre an deneyimini ortaya koymu olan bilin olmaktadr. Bu durumda romann ilk blm yani ayetlerin alan romann sonunda roman yazan bilinle rtm, roman kuran bilin mutlak deneyimlemi; a bilinci olan kurgusal bilin ise tekilerin alan olarak kendi kurduklar mutlak deneyimleyen ve an bilincini kendi mutlaklar zerine ina eden mutlak kurgucular konumuna yerletirilmilerdir. Bu durumda a kendi yaratt mutlak yani kurulmu, uydurulmu mutlak deneyimlemekte ve bu mutlakn da tanrnn Allahn kendisi olduunu sylemi olmaktadr. Birinci ve ikinci blmde saflk ve karm bal altnda ortaya koyduumuz ve romann asl meselesini oluturan a bilinci ve mutlak arasndaki iliki asndan baktmzda bu mutlak, insann kendisi ve kendi kurgusu olmaktadr. Tespitin en nemli taraf ise postmodern znenin bilincinin kendisinin mutlak olduu konumu sorgulayacak bir kendi merkezinden mahrum oluu nedeniyle deneyimledii eyin kendi bilinci deil de mutlak olduuna inanm olmasdr. zellikle karmn nedeni olan saflktaki kendi bilincinin verilerinin mutlakn verileriyle kart yani insann mutlak da kendi kurgusunun bir paras haline getirdii durum onun mutlakn konumuyla kendi konumunu ayrt edemeyecei yani mutlak ve kendisini tanyamayaca bir karm bilinci olmu olmasdr. yleyse romann karmla kastettii ey insann kaybettii kendi merkezi ve bu merkezle kaybolan kendi bilinci olmakta kendi bilincini kaybeden insann ancak kurulmu bilinciyle bakalarnn mutlakn deneyimlemesi durumunu ifade eden an bilincidir. nk karm olan bilincin saf olan olmayandan ayrmas mmkn olmamakta ancak saflk
Turkish Studies
1590
mran GR
olduu iddia edilen konumu arama yetisine sahip olmaktadr. Aray ise doas gerei nihai olarak ancak bilincin kendi kurgusunun mutlak olduu konumu iaret etmektedir. Romann mutlak deneyiminde bilin kendi znel yaam iinde Orhann kendi kiisel hikyesi- anlamn sfr noktas yani ol konumunda bulunan mutlakla onun kendisini gerekletirmesi srecinin bir paras olarak yer almaktadr. Bu para romann ol konumunu szn bir yaratlm, yaratlyor ve yaratlacak anlamnn mutlakn kendisini gerekletirme alan konumunda kendisini bilince at; kendisini, at bilinte onunla gerekletirdii oku konumunu ifade etmektedir. Deneyim; ayetteki, bilmediini, kalemle yazmay reten ifadesiyle tamamlanan bir srece szn vahiy olduu yani insana aktarld duruma karlk ge lmektedir. Oku konumu Kurann Muhammede ulama ann gstermektedir. Vahyin insanla birletii, yaratmann sz olduu; deneyimin aracsz, dorudan mutlakla yaand srece karlk gelmekte; insann mutlakla karlama bilinci olarak onu deneyimlemesini, mutlakn bir yaratma kendisinin de yaratlm olduu durumuna tankln ortaya koymaktadr. Sanat, mutlakla yaanan bu konuma yani vahyin alnma, yaamda ortaya konulma, biimlenme srecine karlk gelen; yaanlan deneyime kendi bilinciyle tanklk ettii konumu karlayan bilintir. Bu, romanda sz merkezli evrende araclar konumunda bulunan kurulmu bilin alan olan karm ve insann kendi kurgusunu mutlaklatrtrd dolaysyla mutlak deneyimlemesinin nndeki ikincillik konumunda bulunan saflkn dnda bir konumdur. Saflk ve karmn her ikisi de bu durumda mutlak deneyimlemenin ikincil konumlar olmaktadrlar. Karm baka larnn kurduu ikincillik, saflk insann kendi kurduu ikincillik olmaktadr. Romanda gvdesiz ba ikilemi olarak ortaya konulan mutlak insan ayrln, znenin kendi yaam alann, tekilerin alann ve kendinde ey olan mutlakn kendi bilincine ald konumu sanatta romanda dolaysyla yaamnda gerekletirerek zmlemi olmaktadr. Sanat bu konumuyla vahiy annn okunun gerekleme ve tanklnn ifadesi olan bilin durumunda bulunmaktadr. zne ise ol karsndaki okudur. Buna oluun okuma deneyimi ya da mutlakla insann aracsz birincil konumdan ilikisi; znenin kendisine ve mutlaka tanklk ettii, tanklkta karlatklar birleme demek mmkndr. Bu noktada mutlak kendisini znenin ilk konumuna saf bilince bir kendinde ey olarak amakta onunla gerekleen ve gerekletiren konumuna gemektedir. Kendinde ey olan mutlakn insanda bulunan karl; aracsz deneyim olan vahiyde biri tanr dieri insan olma konumunda bir araya gelen birlemenin kendisi yani oku olmaktadr. Okunun anlam ise Allahla insann kesiim noktasndan doan yaratma, gerekletirme olmakta sanat bu anlamn kendisine karlk gelmektedir. Gerekleen sre de zneyle mutlakn bir tarihsel izdm olarak bir aradaln ifade etmektedir. Bu konumda Benim Adm Krmz mutlakn kendisini bilince at tarihsel bir izdm ve deneyimin tankl konumunda bulunmaktadr. Orhan Pamukun sanat hakikat, gerek, saf, karm, teki taraf, bu taraf szckleri etrafnda younlaan anlamlaryla rl bir doku ierisine yerletirdiini daha nce belirtmitik. Pamukun bu tutumunun postmodernin sanata ykledii ilevle kendi deneyimi arasndaki fark ortaya koyma dncesinin sonucu olduunu da belirttik. Burada postmodern anlatnn btnne temil edilebilecek sanatnn kendisinin eserinin dnda kalmas tutumundaki sanat anlayyla Benim Adm Krmzda tanklk bilinci konumunda bulunan sanat arasndaki ilikiyi ele alacaz. Yldz Ecevitin oulcu Estetikle ilikilendirdii bu tutumun postmodern bilin, mutlakn deneyimi ve sanat arasndaki ilikiyi netletirecei kanaatindeyiz. Ecevitin:
Yazarn sesinin silikletii acl romanlarda, sanat kiisel duygulardan katr diyen Eco gibi kitaplarmda benim grlerim her zaman arkada kalsn isterim der Orhan Pamuk; oulcu/oksesli ilkenin, metne karan baat bir sesle bozulmasn istemez; kendi sesini yabanclatrr, satr arasna iter, dier seslerle eit klar (Ecevit, 2002, s: 133)
ifadesiyle ortaya koyduu postmodern sanat Orhan Pamuk rtmesi Benim Adm Krmzda st kurgunun, an kurulmu bilincinin romann bilinciyle farkllat bir konum arzetmekte bu
Turkish Studies
1591
nedenle de roman postmodern anlatnn zne tanmndan ayrlmaktadr. Romann Orhann bilinci ve deneyimi olmas noktasnda da kendi sonucunu ve sesini dier seslerin nne geirmektedir. Ecevit, Orhan Pamuku Okumak ya da Okuyamamak (Ecevit, 2002, s:162) bal altnda ele ald deerlendirmesinde Orhan Pamukun oulcu eitliini karlamak zere deskrtiptif ifadesini kullanmaktadr. Bu tutumun modernist ve postmodernist anlatda sanatnn kendisini tanr gibi eserinden sildii (Connor, 2001:157) tavryla, postmodern znenin deneyimledii srecin yalnzca tan, izleyicisi olduu fakat anlama mdahale etme mesindeki konumunu postmodern zneyle ilikilendirerek I.blmde ortaya koymutuk. Burada Modernist ve postmodernist anlatnn bu tavrn bilincin kendisinin tankl ve deneyiminin kendisiyle ilgili bir konum meselesi olarak deerlendireceiz. Postmodern bilincin konumu; sanatnn deskrtiptifliinin postmodernin kendi bilincinin tankl olduu znenin merkezsizlik konumunu ak eden bir tutum olmaktadr. Tanklk edilen deneyim znenin kendi merkezi olmayan ve onu arayan kurulmuluudur. Sreci kendi bilinciyle deneyimlemekle, bilincinin deneyimini amakta ve deneyimin kendisiyle ilikisini ortaya koymakta fakat merkezi olmad iin sorgulamaviii gereklememektedir. Benim Adm Krmzda postmodern anlatdaki bu tutumun deitiini gzlemlemekteyiz. Bilincin kendi mutlak deneyiminin roman kuran bilinle ilikisinde durum farkldr. Benim Adm Krmzda sanat znenin bilincini l konuma yerletirmektedir. l konumda sanat mutlakn deneyimlenme alan olan bilinci, znenin kendi durduu konumu ve bunu ortaya koyma biiminin n birden deneyimlemekte fakat deneyim nn konumunu da ayrt etmektedir. Deskrtiptifte her iki konumu da iinde barndran ve onu ortaya koyan sanat bilinci bu konumda yalnzca aan, tanklk eden fakat deneyimledii sreci zmlemeyen, zmleme bilincine sahip olmayan (zme inanmayan), ya da sorunun zmsz bir sreci yoruma aan bir tutum olmaktadr. Postmodern anlatda bilincin bu konumu aray karlayan bir tutum olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle aray srecinin kendisi sonuca ulamayan ok seeneklilik oluturmaktadr. Sanatnn kendi bilinci arayla kesimekte fakat zm sunamad iin kendi bilinciyle kesimemektedir. Fakat Orhan Pamukun Benim Adm Krmzy brakp yazd Yeni Hayatta ve Benim Adm Kmzda deneyim srecinde yan yana getirilen unsurlar romanda paralelel konumda sonlanmaz aksine kesiirler. Bu durumun en ak rnei de Benim Adm Krmzda romann banda alntlanan ayetlerin roman boyunca tartalan meselelerle ve romann sonunda ulalan noktayla kesimesidir. Bu tm roman tpk Yeni Hayatta romann bandaki kitabn roman boyunca tartlan meseleleri ve romann sonunu tayin eden unsur olmas durumunda olduu gibi mutlak deneyimlemenin ifadesine dntrr. Bu noktada oulcu estetik denilen ve okuru merkeze ald iin pek ok adan okunabilecek ekilde yazlm olmas en azndan postmodern anlatnn iyi romanlarnda- meselesinin postmodern anlatyla postmodern zne arasndaki ilikisinin btn olarak ele alnmamasyla ilgili bir sorun olduunu dnyoruz. Benim Adm Krmznn bir ak roman, bir nak kitab ya da XVI. yzyl tarihi olarak okunmasyla ilgili yorumlarn ayn meseleyle ilgili olduunu syleyebiliriz. nk Benim Adm Krmz btnyle yaam dnce ztl, mutlak zne ilikisi ve postmodern bilincin temel meselelerinin ince ince dokunduu, her paras birbirine cevap veren unsurlardan olumaktadr. Romann bu ekildeki okumalaryla kendi bulunduu konumdan okunmas arasndaki fark, Ecevitin romandaki nakkalar ve hikyeleriyle ilgili Kelebek ve Leylek de slup, zaman ve krlk zerine konuyla dorudan ilgisi olmayan er yk anlatrlar (age, 2002, s:148) ya da polisiye iin elence isteyen okurun oyuncaklarndan biridir polisiye izlek (age., s:131) cmlesiyle hikyelerin gerekte romann temel meselesini ortaya koyan durumlar arasndaki farkla ayn olmaktadr. Benim Adm Krmzda deneyim; mutlak, kurulmu bilinler ve znenin kendi yaam konumlarnn her biriyle kesimektedir. Dolaysyla sanat bilinci yani romann kendisi kurulmu bilin alan olan tekinin alann, mutlakn bu alanla kesiimini ve znenin kendi bilinciyle mutlak arasndaki ilikiyi deneyimlemi durumdadr. Romanda kurulmu bilinlerin sahte
Turkish Studies
1592
mran GR
merkez konumunu oluturan a bilinci mutlaknbir adam ldrdler aralarnda tarttlar ayetinin anlamyla an tartmasnn kesiimini ortaya koyar mahiyettedir. Ayetin deneyimiyle drt filozofun tartmaya at mutlakn deneyimi tartmas mutlakn kendi konumuyla tarihin konumunu rttrmektedir. Yani tartmann nedeni mutlak, tanry -stelik iddia tam da bu ikenanlayamam olmaktr. Dolaysyla kesiim ve rtme hem anlat ya da sanatn bir kurgusallk ya da gerein kurgusal olduu dncesini hem de sanatn hakikat ve yaamn gereiyle ilikisini deitiren, znenin hakikatle ilikisinin ortaya konulduu bir tercih konumunu ifade etmektedir. Benim Adm Krmzda basz gvde izleiyle karlanan zne mutlak ztl ayetin sz konusu tartmann gerekesini ortaya koymasyla zmlenmi olmaktadr. Buna gre tartmann nedeni znenin mutlaktan ayrlmas bunun da nedeni romann tartt sz merkezli evren yani a bilincinin kendisidir. Romann ikinci mutlak hem kendini hem de tartmay yaratan gerekeyi dorulayacak biimde cinayetin nedeninin tarihsel anlamn da ortaya koymakta, basz gvdenin tarihsel karl konumunda bulunan daha geni lekli bir cinayeti ifade etmektedir. Bu cinayet Dou da Bat da Allahndr mutlakyla ifade edilen ve ilk ayetin anlamyla kendi iinde rten ve mutlak tarihin kurucusu konumuna getiren daha byk bir deneyimi ifade eder. Buna gre; basz gvdedeki ba tarihsel sre iinde ve romann temel meselesi asndan; postmodernde insann kendi kurduu tanry, romann deneyiminde ise mutlak yani Allahn kendisini karlamaktadr. Dou tecritle ba, Bat, bireysellik ve insani akl temel alan tutumuyla bedeni temsil etmektedirler. Dolaysyla tek insann meselesi olan ba gvde kartl; Douyu ve Baty ayran ve savalarn, dmanlklarn asl nedeni durumunda olan ikilemi vurgulamaktadr. Romanda Dou Bat karm konumunda ele alnnan ve geldii son nokta itibaryla bala gvdeyi birletirme deneyimi iddias olarak ortaya konulan postmodernizm Dounun tecridiyle Batnn mimesisinin birlemesini fakat daha ok Dounun tecridiyle ayn noktaya gelmi olmay her ikisi birden sz merkezli evreni ifade eder. (bknz. II.blm) Bu da Dou da Bat da Allahndr mutlaknn tarihsel gereklemesini zneyle kesiimini ve deneyimini ortaya koyar mahiyettedir. Fakat romann asl meselesi karmn mutlakn deneyimlenme iddias olan a bilincinin mutlakla zt konumlarda bulunmasnn vurgulanmasdr. Bu, mutlakla postmodernin mutlak deneyimini kesin izgilerle birbirinden ayran romann mutlakla deneyimi yani kesime noktasdr. Bu durumda romanda Dou da Bat da Allahndr ifadesinin tam karsna Dou da Bat da postmodern bilincin kurgulad mutlakndr ibaresi konulmu olmaktadr. Bu noktada ayetin karm ya da saflk konumundaki yorumlarnn ikincil deneyimler olduu Allahn kastettii anlamnda deneyimlenmedii ironik bir ekilde vurgulanmaktadr. roni, romann tamamnda tartlan mutlakn deneyimi iddiasnn Dou ve Baty postmodernin kurduu bir kurgulanm evren modelinde bir araya getirmek dncesi olduu bunun iin de Allahn szlerinin ve kendisinin mutlakn deneyimi, postmodern karm- kullanld bir sahte deneyim aldatmacas olduu sonucuna varlmaktadr. Dou ve Bat insanln kurulmu bilincinin mutlak olarak deneyimlendii bir noktada szle kurulmu evren dncesinde bir araya gelmilerdir. Dou Bat karmnn anlam budur. Romanda bu mesele Zeytinin saflk iddiasnn cinayet oluu ve gvdesiz ba izleiyle ortaya konulmutur. II. Blmde akladmz bu mesele romann temel sorusunu deneyimledii ana merkezi oluturmaktadr. Roman bu vurgusuyla sz konusu deneyimin tarihsel ve bugnk konumunu bir araya getirmektedir. Yani mutlak ilk deneyimle yen ldrlmekte onun yerine deneyimin sylemi yani ikincillii teklif edilmektedir. Kurulmu bilin alan da bu ekilde olumaktadr. Bu ikincilliin tarihte en iyi rneini ise mutlak birincil konumdan deneyimleyen peygamberlerin Musa ve sa- ldrlp vahiy olduu iddia edilen metinlerine sahip klmasnda grmekteyiz. Bu durumda sahip klan mutlak konumundaki metinler insann kendi kurduu mutlak olmaktadr. Yani insan mutlaka ya da tanrya deil, kendi yaratt tanrya kutsallk izafe etmektedir. Romanda oku merkezli vahiy deneyiminin sz merkezli kurulmu bilin karsna konulmasnda bu gerein alt izilmi olmaktadr. Romanda
Turkish Studies
1593
zm aray iindeki nakkalarn yapt konumalarda saflk ve karm olan postmodern deneyimi u ekilde ifade edilmektedir:
stanbuldan bu km bni akirin Mool igalindeki Badattan kna benzeyecek dedim. O zaman Douya deil, Batya gitmen gerekecek dedi kskan Leylek. Dou da Bat da Allahndr dedim rahmetli Enite gibi. Ama Dou Dou'da Bat da Batdadr dedi Kara. Nakka kibirlenmemeli dedi Kelebek. Douyla ve Batyla dertleneceine iinden geldii gibi naketmeli yalnzca. (Pamuk, 1998, s:456) Asl nak Diyar- Hintte yapacam dedim ben. Allahn beni yarglayaca resmi henz yapmadm. Frenk usullerinden kaacam diye fazla hayal besleme dedi Kara. Onlar artk heryerde. Saf kalmak isteyenin yapaca bir ey ve kaaca bir yer vardr her zaman.! Dedim. Niye saf kalmak istiyorsun dedi Kara. Bizim gibi kal ve kar burada. (Pamuk, 1998.,s:457)
Orhan Pamukun Benim Adm Krmz da ortaya koyduu mutlak deneyiminin kurgu gerek yaam ilikisini tamamlayan son temsil dzlemi romann Orhann kendisinin anlatt bir hikye olmas konumudur. Romann bir kurulmu bilin olarak birebir yaamn kendisini ortaya koyan bilin olduu vurgusu Orhan tarafndan kurgulanm olmasyla kurgugerek ikilemini zmlemektedir. Anlatlan hikye romanda ekrenin:
Resmedilemeyecek bu hikyeyi belki yazar diye, bu yzden anlattm olum Orhana. Hasann ve Karann bana yollad mektuplar, zavall Zarif Efendinin zerinden kan mrekkebi dalm at resimlerini ekinmeden verdim. Her zaman asabi, huysuz ve mutsuzdur ve sevmediklerine hakszlk etmekten hi korkmaz. Bu yzden Karay olduundan daha akn, hayatlarmz olduundan zor, evketi kt ve beni olduumdan gzel ve edepsiz anlatmsa sakn inanmayn Orhana. nk hikyesi gzel olsun da inanalm diye kvrmayaca yalan yoktur. (Pamuk, 1998, s:470)
ifadesiyle ortaya konulan Orhann kendi yaamdr. Romanda asl vurgulanan romann kurulmu bilin olmad dncesidir. Bylece sanatn gerekle birebir iliki iinde, onun tan konumunda bulunuu ifade edilmi olmaktadr. Bu durum romanda kurgulanan a bilincinin tamamnn kurgu denilen ve romann kendi gerei konumunda ele alnan dokusunun yani kurgu alannn meselelerinin tartld en uygun zemin ya da gerein dile getirildii biim olduu kavramn gndeme getirmektedir. Bu durumda her eyin kurulmu bilin konumunda ele alnd , gerein kurgusall konusu da romanda kurgunun gerekle birebir rten, gerei ortaya koyma deneyimi oluuyla ifade edilmektedir. Bu konumuyla kurgu ya da roman ikinci hayat deil, aksine yaamn eylem alannn bilinci ya da gerei gren gz olmaktadr. Bu dnce Orhann masal olan Benim Adm Krmzy kurgu deil, Orhann gerek yaam yapan, roman da gerek yaamnn unsurlarnn toplamndan oluan bir temsil, konumuna yerletiren, sanatn gerein tan olduu dncesidir. Bu noktada postmodern st kurgunun snrlar iinde deerlendirilen ve st kurguyu yaamn bir kurgu olduu dncesiyle temellendiren tutumun da Benim Adm Krmzda parodize edildii sylenilebilir. nk roman Orhann kendisinin kurduu bir kurgu dnyas olarak deil, bizzat gerek yaamnn kendisi olduu konumuyla, kendi yaamndan balayarak an meselelerini birebir rtmeyle ortaya koyduu alan olmaktadr. Romandaki son gerek yaamlar Enite, Kara, ekre, evket ve Orhann ala ve an bilinciyle ilikisinin ortaya konulduu yine hem kavramsal hem de kiisel temsil dzlemidir. Buna gre Enite tartmalar balatan saray, otoriteyi gc temsil etmektedir. Tartmalarn balad ve yaand yer Bat yani Avrupadr. Kara Avrupaya girmeye alan Trkiye ya da Avrupann dnda kalan slam lkeleridir. Romanda bu durum Karann tartmalar aydnlatmak zere Enite tarafndan arlmas fakat Karann tartmalarn dnda kalamayp mdahil olmas durumuyla ortaya konulmaktadr. Enite otoritenin yani padiahn kendisi deildir. Nak kitabn padiahn istei zerine yaptrmaktadr. Dolaysyla asl merkez yani padiah tartmalar balatan fakat grnmeyen, izleyen gtr. Romandaki kurgu bilinci kavramyla ifade etmemiz gerekirse tartmay kuran ve izleyen byk gzdr. Kara ekre ak meselenin Orhanla dorudan
Turkish Studies
1594
mran GR
ilikilendii durumu yani sradan tek, gnlk insann an byk tartmasyla i ieliinin ortaya konulduu gerek yaamlar ifade etmektedir. Dier taraftan ekre Kara akyla an byk tartmasnn Trkiyede ald biim Karann kar bizimle dedii karm konumu yla ortaya konulmu olmaktadr. Bu da Trkiyenin Dou Bat karm olmas dncesine gnderme olmaktadr. ekre Kara aknn Dounun nakil geleneiyle ilgisi aklarnn Hsrev irin hikyesiyle rten metinsel deneyimi bu noktada nem kazanmaktadr. Kara ile ekre arasndaki akn romanda eski minyatr statlarnn izdii sahnelerle kesitirilmesi Dou geleneine uygun olarak deneyimlenen Trkiyedeki yaam simgelemektedir. Bir nevi Dounun nakille metinsellikle kendi yaam arasnda kurduu ilikiyi ortaya koymaktadr. Akn yaanma biimi Hsrev irinin lmsz akna benzetildii onunla rtt ksm da Douda mutlakn nasl deneyimlendiini ve hikyecilik geleneinin mutlakn yerine gemesini temsil etmektedir. Bu noktada romanda slup tartmalaryla temsil edilen ve tartmann ekrenin yaamndaki karl ekrenin azndan u ekilde ifade edilmektedir:
Ranl air Sar Nazmn bir mesnevisinde merak ettii ey: Mutluluun resmi yaplsn isterdimHem bu resimdeki anne ben olaym, hem de bu resim gkteki kuu hem uar gibi, hem de gkte mutlulukla sonsuza kadar asl kalr gibi gsterip zaman durduran Heratl eski statlarn usulyle yaplsn isterdim. Biliyorum kolay deil. Hereye akl yetitirmeye alacak kadar aklsz olum Orhan, zaman durduracak Heratl statlarn beni ben gibi asla izemeyeceklerini hatrlatp, olunu kucaklayan gzel anne resimlerini durmadan izen Frenk statlarnn ise zaman hi durduramayacaklarn anlatp, benim mutluluk resmimin zaten hibir zaman yaplamayacan bana yllarca sylemitir. (Pamuk 1998, s:469)
Bu stanbulda yaayan Orhann kendi hikyesinin yani yaamnn tamamdr. Orhan tartmalarn yaamna yn verdii, romanda tartlan meselenin yaamn biimlendirdii kii konumunda bulunmakta tartmaya yazd romanla, kendi hikyesi ya da yaamyla dhil olmaktadr. Bu, meselenin can alc noktasnn ekreyle dile getirildii ve Orhann roman bu meseleyi zmlemek iin yazd durumu karlamaktadr. Romana zmlenemeyen tarihsel ve gncel ikilemin zm olarak baktmzda romann mutlak deneyiminin Kuranda Bir adam ldrdler aralarnda tarttar ayetiyle an tartmasnn gerekesini, Douda Bat da Allahndr. ayetiyle sz konusu a tartmasnn bugn ve gemite ayn konumda bulunuunu grenle grmeyen bir olur mu ayetiyle ise gerek grmenin mutlakn kendisinin kendi bilinciyle Kutsal kitapta bildirildii biimde olmas gerektii deneyimlenmi bylece an durumunun mutlak karsndaki konumu ortaya konulmu olmaktadr. Buna gre mutlak an geldii son noktay tm zamanlarn meselesi olarak insann temel meselesi konumunda ortaya koymu, bu meselenin kutsal kitabn kendisinin deneyimlenmesi dnda zemlenemeyeceini gsteren byk bilin konumundadr. Romann sonunda nakkalarn Kuran resmetmek istemeleriyle imdiye kadar yaanmam bir deneyim teklifiyle ortaya konulan bu durum Kurann kendisinin znenin bilinciyle deneyimlenmesi gereinin ifade edildii yer olmaktadr. Bu, insann tecrbe alan olan znel konumuyla mutlakn kendi konumunun tpk romanda an kavramlarnn mutlakla kesimesi gibi bir kesiim alan olmas gerektiini ifade etmektedir:
Krle gren bir olur mu dedi Leylek ok uzun bir zaman sonra Grdmz bir edepsizlik bile olsa Allahn bize verdii grme zevkinin yce olduunu mu ima ediyordu? Byk statlar bu sz resme tmenin dinimizce yasak olduu ressamlarn kyamet gn Cehenneme yollanacaklar yolundaki nak dmanlarn tehdidine bir cevap olarak kullanrlard. Kelebekin azndan o ana kadar duymadm bir sz duydum. Krle grenin bir olmadn gsteren bir resim yapmak isterdim ben. Ben de kyamet gnn resmetmek isterdim. Dedi Leylek. llerin diriliini, suluyla susuzun birbirinden ayrln, ama Kuran - Kerimimizi niye resmedemiyoruz? (Pamuk, 1998, s:.433)
Romann znel bilinciyle mutlakn deneyimi yani tarihsel ztln zmlendii durum romann sonunda nakkalarn Kuran resmetmek istemeleri dncesiyle zmlenmi romann teklifi netlik kazanm olmaktadr. Romann oku merkezli deneyiminin grenle grmeyen bir olur mu mutlakyla kastedilen grmenin Muhammedin deneyimi olduunun alt izilmi olmaktadr. Dier taraftan cinayetleri ortadan kaldracak bala gvdeyi birletirecek deneyiminin
Turkish Studies
1595
Dou Bat karm deil; mutlakla insan birliktelii anlamna gelen Dou Bat birlemesi olduu nakkalarn Kuran deneyimleyerek zme ulaabilecekleri vurgusuyla akla kavuturulmu olmaktadr. Nakkalarn ulatklar sonu hem romann sonu bildirgesi ve seimi hem de romann kendisinin mutlak deneyimledii konumu ortaya koymu olmaktadr. Orhann deneyimi romann sonunda ekre tarafndan vurgulanan resmi yaplamayan ztln anlatmda gerekletirilmi olduu deneyimidir. Romanda Dounun tecrit bilinciyle ayn konumda bulunan postmodernin nakkalarnn mutlakn deneyiminde birincil kayna kullanma giriimleri romann kendisinin mutlak deneyimledii konumu ortaya koymakta ve zmn saf bir bilinle ilk kaynaa yani mutlakn aracsz kendisini at vahyin deneyimi konumu iaret etmektedir. KAYNAKA AKYILDIZ, Olcay, (2008), ki Dnya Arasnda Kararsz: Orhan Pamukun Kitaplarnda DouBat/Ben teki Mulakl,, Orhan Pamukun Edebi Dnyas, (Haz. Nkhet Esen, Engin Kl), 1. Bask, stanbul: letiim Yaynlar BAL, Metin, Yapsalc Anlamdan Yapskmc ze: Derrida, Maltepe niversitesi, Fen ve Edebiyat Fakltesi Dergisi, S:2, (2004), s:51-62 BRENDEMOEN, Bernt, (2008) Orhan Pamukun Hmanizmi, Orhan Pamukun Edebi Dnyas, (Haz. Nkhet Esen, Engin Kl), 1. bask, stanbul: letiim Yaynlar, CONNOR, Steven, (2001) Postmodernist Kltr, ev: Doan ahiner, 1. Bask, stanbul: YKY REKOLU, Hakan, (2005) Rnesansn Doas, 1. Bask, Dokuz Eyll Yaynlar DERRDA, Jacques, (2010), Gramatoloji, ev: Ali Utku, Mukadder Erkan, 1.Basm, stanbul: Otonom Yaynlar DERRDA, Jacques, (1993), Memoirs of the Blind: The Self-Portrait and Other Ruins, Trans. Pascale-Anne Brault and Michael Naas, London: University of Chicago Press, Chicago Derrida, Jacques, Edebiyat Edimleri, (2010), (ev. Mukadder Erkan, Ali Utku), stanbul, Otonom Yaynclk DERRDA, Jacques, The Truth in Painting, Trans. Geoff Bennington, Ian McLeod, University of Chicago Press, Chicago, 1987 Dunn, G. Robert, Identity Crises: A Social Critique of Postmodernity, University of Minnesota Pres, 1998 ECEVT, Yldz, (2008), Orhan Pamuku Okumak, 2. Basm, stanbul, letiim Yaynlar ECEVT, Yldz, (2002), Trk Romannda Postmodernist Almlar, 2. Bask, stanbul: letiim yaynlar ECO, Umberto, (1999), Ortaa estetiinde Sanat ve Gzellik, ev: Kemal Atakay, 2. basm, stanbul: Can Yaynlar CEBECOLU, Ethem, (2004), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, stanbul. FAUCAULT, Michel, (2001), Kelimeler ve eyler, ev. Mehmet Ali Klbay, stanbul: mge Yaynevi. FOUCAULT, Michel, (2002), Bilginin Arkeolojisi, Derleyen ve ev: Veli Urhan, stanbul: Paradigma Yaynlar.
Turkish Studies
1596
mran GR
GLSOY, Murat, (2008), O teki Kii, Orhan Pamukun Edebi Dnyas, (haz. Nkhet Esen, Engin Kl), stanbul: letiim Yaynlar GZEL, Ekrem, Umberto Econun Gln Ad Roman ile Orhan Pamukun Benim Adm Krmz Romanlarna Mukayeseli Bir bak Denemesi International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/2 (Spring 2012), s: 583-595 GKA, Erol ve AKTAY, Yasin ve TOPUOLU, Abdullah, (1999) Aktay, Yasin, nce Sz vard, kinci Basm, Ankara: Vadi Yaynlar PATER, Walter H.,(2002), Rnesans, ev: Ahmet Aydoan, stanbul: z Yaynclk HABERMAS, jrgen, (1994), Modernlik: Tamamlanmam Bir Proje, Postmodernizm, (hzl. Necmi Zeka), , 2.Bask stanbul, Ky Yaynlar, s:31-58 HEDEGGER, Martin, (2001), Zaman ve Varlk zerine, ev: Deniz Kant, Ankara: A Yaynevi HEDEGGER, Martin, Dncenin Deneyi http://garibolu.blogcu.com. 26.09.2009 zerine, ev: Ahmet Uysal,
NCL, Yuhanna, (1996), 1.Blm, stanbul: Kaya Bas. Da. IRZIK, Sibel, (2008) Orhan Pamukta temsil ve Siyaset, Orhan Pamukun Edebi Dnyas, (haz. Nkhet Esen, Engin Kl), letiim Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 2008, ESED, Muhammed (2002), Kuran Mesaj, ev: Cahit Koytak, stanbul: aret Yaynlar. LYOTARD, Jean Franois, (1994), Postmodern Nedir Sorusuna Cevap, Postmodernizm, (hzl. Necmi Zeka), 2.Bask, stanbul: Ky Yaynlar, s:45-58 MEGILL, Alain, (2009), Arln Peygamberleri, ev: Tuncay Birkan, stanbul: Ayra yaynlar. NIETZSCHE, Firiedrich, (2010), Tragedyann Douu, ev. Mustafa Tzel), stanbul: Bankas Yaynlar JAMESON, Fredrich, Modernlik: (1994), Postmodernizm ya da Ge Kapitalizmin Kltrel Mant, Postmodernizm, (hzl. Necmi Zeka), 2.Bask, stanbul: Ky Yaynlar, s:59-116 PALACOUS, Miguel Asin, (2010), Dante ve slam, ev: Ebru Demetgl, stanbul: Okyanus Yaynlar. PAMUK, Orhan, (1998), Benim Adm Krmz, 1. Bask, stanbul: letiim Yaynlar. PAMUK, Orhan, (2011), Saf ve Dnceli Romanc, 1.bask, stanbul: letiim Yaynlar. PAMUK, Orhan, (1999), teki Renkler: Seme Yazlar ve Bir Hikye, stanbul: letiim Yaynlar PAMUK, Orhan, (1994), Yeni Hayat, stanbul: letiim Yaynlar. PAMUK, Orhan, (1998), Benim Adm Krmz, stanbul: letiim Yaynlar. PAMUK, Orhan, (2007), Babamn Bavulu, stanbul: letiim. PARLA, Jale, (2008), Orhan Pamukun Romanlarnda Renklerin Dili, Orhan Pamukun Edebi Dnyas, (haz. Nkhet Esen, Engin Kl), 1. Bask, stanbul: letiim Yaynlar. RENHOLD, Niebuhr (2010), nsanolunun Doas ve Kaderi, Batya Yn Veren Metinler I, (Derleyen, Alev Alatl, ev: Kapadokya Meslek Yksek Okulu eviri ve redaksiyon heyeti), lke Eitim ve Salk Vakf Kapadokya Meslek Yksekokulu, s.xxxv-Ii
Turkish Studies
1597
SCHMMEL, Annemarie, (1982), Tasavvufun Boyutlar, ev: Ender Grol) 1.Bask, stanbul: Adam Yaynlar. RANER, Funk, (2006), Ben ve Biz: Postmodern nsann Psikanalizi, (ev: alar Tanyeri), stanbul: YKY. ROSENAU, P. Marie, (1998), Postmodernizm ve Toplumbilimleri, ev: Tuncay Birkan, Ankara: Bilim ve Sanat Yaynlar. Taslaman, Caner, (2008), Kuantum, Felsefe ve Tanr, 1. Basm stanbul: stanbul Yaynlar. ULUDA, Sleyman, (1991), Tasavvuf Terimleri Szl, stanbul UYSAL, Zeynep, (2008), Paralanm Bedenler, Kayp ehirler: Esrar ve Kumpasn Kysnda Yeni Hayat, Orhan Pamukun Edebi Dnyas, (haz. Nkhet Esen, Engin Kl), I.Bask, stanbul: letiim Yaynlar.
Mistik tecrbe romanda yalnz Dounun tecrit tecrbesi ve nakil geleneini ifadecek biimde kullanlmamakta aksine mutlakn deneyimi olarak ikincil tecrbelerin tamamn kastedecek bir kavram olarak ele alnmaktadr. Bu anlamda slam anlayn yorumlayan bugne kadar gelen ve ayn gelenekle bugn de devam eden tm yaklamlar iine alacak ekilde ortaya konulmaktadr. Bu durum slamn tanryla insan arasndaki ilikisini karm ve saflk deneyimlerinin birisi konumunda deneyimledii ve iki durumun ikisinin de tarihsel deneyimle bugnk deneyimi birletiren ortak nokta olduu vurgulanmaktadr.
ii
Nietzsche Tragedyann Douunda dnyay kendi kendini douran sanat eseri olarak tanmlar. Bunun en iyi rneinin insann kendi kendisini yaratmasnn balangc olarak grd mitolojik tutum olduunu belirtir. (Bknz. Firiedrich Nietzsche, Tragedyann Douu, (ev. Mustafa Tzel), Bankas Yaynlar, stanbul, Mart, 2010.) Hermes kl hermentik ve Postmodernist tutumdaki nce sz vard yaklam ise Nietzschenin tutumumun Hristiyanlktaki tanr anlayna uygulanm biimi gibi grnmektedir. Douda slam inancnn yorumlanmasnda ayn dncenin Batnlik ve Hurufilikle ilikisinden te mistik tutumunun tanr deneyiminin zn oluturduunu grmekteyiz. Tasavvuf sz ilikisinde ayrntl bilgi iin bknz. Annemarie Schimmel; Tasavvufun Boyutlar (ev. Ender Grol) Adam Yaynlar, 1.Bask stanbul 1982, Szn tasavvuf ve mistisizmle ve ondan doan Btnilik ve Hurufilikteki karlklar iin bknz. Ethem Cebeciolu, Tasavvuf terimleri ve Deyimleri Szl, stanbul 2004; Sleyman Uluda, Tasavvuf Terimleri Szl, stanbul 1991
iii
Akyldz ve Glsoy, mulakl yazarn dou bat ikilemiyle ilikilendirmi olmakla birlikte iki ey arasnda olma durumu olarak tanmlamaktadrlar. Ne o ne tekisi olan fakat arasnda bulunma konumundan kayn aklanan belirsizlik durumunun ifadesi olan mulakl biz bilincin kendi bulunduu konumu bilmemesi, seim yapamamas konumu bunun nedenini de kendi bilincine ulama imkannn ikincillik yznden mmkn olamad yanyanalk, karm, deer, l kayb mahiyetinde deerlendirdik.
iv
Bu konumu daha nce mulaklk ve lszlk durumu olarak aklamtk. oulculuk ve postmodern tutum arasndaki ilikiyi de bu konumla ilikilendirmitik.
v
Postmodernde kiinin ya da bireyin zne olarak isimlendirilmesinden balayarak postmodern kimliin kiiyi zne konumunda tanmlayan tutumuyla ilgili almalarn hemen hepsinin zerinde birletikleri nokta postmodern znenin kurulmu ve kurulmakta olan bir bilin olduu, znenin kendi merkezinin bulunmay ve tutumunun tam da znenin tutumu olduu yolundaki dnceleridir. Bunlardan bir ksmndan ksaca sz edeceiz . znenin kuruluunu, kurulu aamalarn ve kurulmuluunu en iyi ifade edenlerden birisi de Dunndur. Konumuzla yakndan ilgili olan ifadesinde Dunn, Postmodern kimlik aray srecini benliin tketim kltryle dnt ve kimlikle benliin anlamlandrlmasnn teknolojik srelerle istikraszlatrld tketim formuyla tekrar kurulduu, yeniden biim verildii bir sre olarak tanmlamaktadr. ( Dunn, 1998, s.66) Rosenau, bu durumu: Bu insan, geici, planlanmam, srad olana ilgi duyar; anlk arzularnn tatmini gdsyle hareket ettiinden genel ve emredici kurallar erevesinde ileyen ailesel, dinsel ve ulusal ballklar nemsemez cmlesiyle ifade eder. Rosenau, 1998, s:97) Funkun cmlesi ise iinde birden fazla kimlik bulunan ve uyumlu bir benlik etrafnda birlemeyen, deiik zamanlarda deiik kimlikler stlenen ve ile d hayat arasndaki snrn belirsiz ve akkan hale geldiini syledii postmodern zneyi tam olarak karlamaktadr: zgr ve spontane bir ben vurgusuyla kurduum ve rettiim eyin ta kendisiyim; yle ki imdi
Turkish Studies
1598
mran GR
byleyim, ama daha sonra farkl olabilir ve kendimi farkl bir biimde yaarm (Funk, 2006, s:62). Postmodern, zne, kimlik hakknda daha fazla bilgi iin baknz. (DPNOT EKLE)
vi
Nietzsche,nin mehur, ne nnde ne de arkasnda bir ey yoktur dedii eylerin grntden ibaret oluuyla tanry bilmenin tek merkezi olan insann bu deneyiminde tanryla karlamad dolaysyla kendisini tanr kabul ettii, insann tek lt, oluu nedeniyle mutlakn imknszl konumu kastedilmektedir. (Bknz. Nietzsche, 2010.)
vii
Patterin eserinin giri blmnde modern bireyin balangc olarak ele ald Rnesansn saf gzellik ideali nden ve onu ortak alann antik a ve Hristiyan retinin dna tayan tutumundan sz etmekteyiz.
viii
Sorgulamay znenin kendi konumunu grebilecei bir ykseklik bir merkez bilin anlamnda kull anmaktayz. znenin kurgusal bilincinin doas gerei buna izin vermediini daha nce belirtmitik.
Turkish Studies

Imran - Gur - BAKda Mutlakın Deneyimi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Imran - Gur - BAKda Mutlakın Deneyimi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter

2013, p.1571-1598, ANKARA-TURKEY

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

Benim Adm Krmzda Mutlakn Deneyimi, Byk Bilin, Kurulmu

You might also like