T.

C HACETTEPE NVERSTES TRK DL VE EDEBYATI BLM

ORHAN PAMUKUN ROMANCILII VE BENM ADIM KIRMIZI ROMANININ DL

VZE DEV

MEHMET ARF ERM

Danman PROF. DR. DLEK YALIN ELK

ARALIK 2013 ANKARA

1

indekiler
NSZ3 1.ORHAN PAMUK KMDR............................................................................................................. 4 1.1.Eserleri ............................................................................................................................... 6 1.2. ngilizce eviriler ................................................................................................................ 6 1.3 Franszca eviriler .............................................................................................................. 7 1.4. Almanca eviriler ............................................................................................................... 7 1.5 dlleri ................................................................................................................................. 8 2. ORHAN PAMUKUN ROMAN ANLAYII ................................................................................... 8 . 3. ORHAN PAMUK'UN TRKES: BENM ADIM KIRMIZI ROMANINDAN HAREKETLE 22 3.1 Trkenin Anlatm Yollarndan Yararlanma...................................................................... 22 3.1.1. DEYMLER ............................................................................................................................ 22 3.1.2. ATASZLER ......................................................................................................................... 25 3.1.3. TERMLER ............................................................................................................................. 25 3.1.4. KLEMELER-LEMELER-DRTLEMELER ............................................................................ 25 3.1.5. ZITLIKLAR ............................................................................................................................. 27 3.1.6. ARGO SZLER ...................................................................................................................... 28 3.1.7. TEKRARLAR .......................................................................................................................... 29 3.1.8. SAYILAR ................................................................................................................................ 32 3.1.9. KONUMA DL ................................................................................................................. .33 3.1.10. KALIP SZLER (HAYIR-DUA VE BEDDUALAR) ................................................................. .34 3.2. Baka Anlatm Yollarn Kullanma ..................................................................................... 34 3.2.1. DLBGS KURALLARINI HLL ETME .................................................................................... 34 3.2.2. EKLER BAKIMINDAN SAPMALAR ......................................................................................... 34 3.2.3. ML BAKIMINDAN SAPMALAR ........................................................................................... 34 3.2.4. NOKTALAMA BAKIMINDAN SAPMALAR .............................................................................. 35 3.2.5. ALIILMADIK LGLER KURMA .............................................................................................. 37 3.3. Anlatm Bozukluklar .................................................................................................... 37 3.3.1. KAKAFON ............................................................................................................................ 37 3.3.2. TEKRAR SIKLII .................................................................................................................... 38 3.3.3. DEYM VE ATASZLERNDEK YANLILIKLAR ....................................................................... 38 3.3.4 TUHAFLIK (GARABET) ........................................................................................................... 38 3.4. ekil ve Sz Dizimi le lgili Dier Kusurlar ...................................................................... 39 3.4.1. EKL BLGS KUSURLARI ..................................................................................................... 39 2

3.4.2 SZ DZM KUSURLARI ......................................................................................................... 39 3.4.3. ANLAM KUSURLARI ............................................................................................................. 40 3.4.4. EKSKLK ............................................................................................................................... 40 3.4.5. FAZLALIK .............................................................................................................................. 41 3.4.6. YAKIN VE UZAK ANLAMLI KELMELER BRBRNN YERNE KULLANMA .............................. 42 SONU ....................................................................................................................................... 43 KAYNAKA ................................................................................................................................. 44

NSZ
Orhan Pamuk, romanclk kariyeri boyunca kendini srekli yenileyen, yeni teknikler, yeni anlatm biimleri deneyen bir yazardr. Tm dnyada -Nobel Edebiyat dln kazanarak- kendini kantlam olan yazarmz incelemek, eletiride bulunmak benim iin yapmas hayli zor bir i olacakt. Bilim hi phesiz objektif bir alandr. Ancak bilimle uraanlarn her zaman ve yzde yz objektif olacaklarn sanmyorum. Esasen insan beynindeki dnce ve duygu merkezlerinin birbiri iine girmeden tamamen bamsz alabildiklerini de zannetmiyorum. En fazla objektif olunmas gereken alanda da duygular daima ie karabilir. ncelememin; yalnz Yeni Trk Edebiyat camiasna deil, Trk dil, edebiyat ve kltrn merak eden, yazarlarmz yakndan tanmak isteyen gen beyinlere de yararl olmasn umuyorum. Elinizdeki incelemenin sosyal toplumda yaayan bireylerin belli konulardaki bilgilenme ihtiyacn karlamaya ynelik mtevazi bir adm olarak grlmesi gerekir. Bu incelemede Orhan Pamukun edebi kiilii ve romancl zerinde duracam. ncelemedeki hatalardan sadece benim sorumlu olduumun zellikle altn iziyorum. Szlerimi bitirirken, gnlerdir zerinde altm bu dev iin benden yardmlarn esirgemeyen arkadalarma, ayrca kendisinden destek aldm Nurta Ergn hocama teekkr bir bor bilirim. devimi u an kapmn bandan ayrlmayan kardelerim Hayrnisa ve Nursimaya ithaf ediyorum.

Mehmet Arif ERM 15.11.2013

1) ORHAN PAMUK KMDR?

Orhan Pamuk 1952de stanbulda dodu. Cevdet Bey ve Oullar ve Kara Kitap romanlarnda anlattna benzer kalabalk bir ailede, Niantanda byd. Otobiyografik kitab stanbulda anlatt gibi ocukluundan yirmi iki yana kadar youn bir ekilde resim yaparak ve ileride ressam olacan dleyerek yaad. Liseyi stanbuldaki Amerikan lisesi Robert Collegede okudu. stanbul Teknik niversitesinde yl mimarlk okuduktan sonra, mimar ve ressam olmayacana karar verip okulu brakt ve stanbul niversitesinde gazetecilik okudu. Pamuk, yirmi yandan sonra romanc olmaya karar vererek baka her eyi brakt ve kendini evine kapatp yazmaya balad. lk roman Cevdet Bey ve Oullar 1982de yaymland ve Orhan Kemal ve Milliyet Roman dllerini ald. Pamuk ertesi yl Sessiz Ev adl romann yaymlad ve bu kitabn Franszca evirisiyle 1991de Prix de la Dcouverte Europenei kazand. Venedikli bir kle ile bir Osmanl limi arasndaki gerilimi ve dostluu anlatan roman Beyaz Kale (1985), pek ok dile evrilerek Pamuka uluslararas nn salayan ilk roman oldu. Orhan Pamuk, ilk roman Cevdet Bey ve Oullarnn konusunu okta uzakta aramad. Dedesi, dedesinin in ettii Erzurum-Sivas demiryolu, Nianta, anneannesi hepsi bir araya gelip Cevdet Bey ve Oullarnn atsn kurdular. Romann yazd gecelerde annesi ekure Hanm onun odasna kapanp geceler boyu kmamasna ve sigara imesine ok kayglanrd. Romann alp Milliyet Gazetesi yapt yarmay kazand ancak roman baslamad; o bu duruma ok zlmt. Ayn yl karsyla Amerikaya gitti ve 1985-88 arasnda New Yorkta Columbia niversitesinde misafir lim olarak bulundu. stanbulun sokaklarn, gemiini, kimyasn ve dokusunu, kayp karsn arayan bir avukat araclyla anlatan Kara Kitap 1990da Trkiyede yaymlad. Franszca evirisiyle Prix France Culture dln kazanan bu roman, gemiten ve bugnden ayn heyecanla sz edebilen bir yazar olarak Pamukun nn hem Trkiyede hem de yurtdnda geniletti. 1991de, Pamukun Rya adn verdii bir kz oldu. 1994te, esrarengiz bir kitaptan etkilenen niversiteli bir genci hikye ettii Yeni Hayat adl iirsel roman yaymland. Osmanl ve ran nakkalarn, Bat dndaki dnyann grme ve resmetme biimlerini bir ak ve aile romannn entrikasyla hikye ettii Benim Adm Krmz adl roman 1998de yaymland. Bu kitapla Fransada Prix du Meilleur Livre tranger,

talyada Grinzane Cavour (2002) ve rlandada International Impac-Dublin (2003) dllerini kazand. 1990larn ortasndan itibaren Pamuk, insan haklar ve dnce zgrl konularnda yazd makalelerle Trkiye devletine kar eletirel bir tavr taknd. Yurtiinde ve yurtdnda eitli gazete ve dergilere yazd edebi, kltrel makalelerden oluturduu geni bir semeyi 1999 ylnda teki Renkler adyla yaymlad. lk ve son siyasi romanm dedii Kar adl kitabn 2002de yaymlad. Kars ehrinde, siyasal slamclar, askerler, laikler, Krt ve Trk milliyetileri arasndaki iddeti ve gerilimi hikye eden bu kitap, New York Times Book Review tarafndan 2004 ylnn en iyi 10 kitabndan biri seildi. Pamukun 2003 ylnda yaymlad stanbul, yazarn hem yirmi iki yana kadar olan hatralarn aktard bir hatra kitab, hem de kendi kiisel albmyle, Batl ressamlarn ve yerli fotoraflarn eserleriyle zenginletirilmi, stanbul zerine bir denemedir. Kitaplar 58 dile evrilmi olan, btn dnyada yedi milyondan fazla satm olan Pamuk, pek ok niversiteden eref doktoras ald. Alman Yaynclar Birlii tarafndan 1950 ylndan beri verilmekte olan, Almanyann kltr alanndaki en sekin dl olarak kabul edilen Bar dl, 2005te Orhan Pamuka verildi. Ayrca Kar Fransada her yl en iyi yabanc romana verilen Le Prix Mdicis tranger dln ald. Ayn yl Prospect dergisi tarafndan dnyann 100 entelekteli arasnda gsterildi ve 2006 ylnda Time dergisi tarafndan dnyann en etkili 100 kiisinden biri seildi. American Academy of Arts and Lettersn ve in Sosyal Bilimler Akademisinin eref yesi olan Pamuk, senede bir dnem Columbia niversitesinde ders veriyor. Orhan Pamuk 2006 ylnda Nobel Edebiyat dln alarak bu dl kazanan tek Trk oldu.

1.1 ESERLER * Cevdet Bey ve Oullar, roman, stanbul, Can Yaynlar, 1982 * Sessiz Ev, roman, stanbul, Can Yaynlar, 1983 * Beyaz Kale, roman, roman, stanbul, Can Yaynlar, 1985 * Kara Kitap, roman, stanbul, Can Yaynlar, 1990
5

* Gizli Yz, senaryo, stanbul, Can Yaynlar, 1992 * Yeni Hayat, roman, stanbul, letiim Yaynlar, 1995 * Benim Adm Krmz, roman, stanbul, letiim Yaynlar, 1998 * teki Renkler, yazlarndan ve syleilerinden semeler, 1999 * Kar, roman, stanbul, letiim Yaynlar, 2002 * stanbul: Hatralar ve ehir, an, stanbul, Yap Kredi Yaynlar (YKY), 2003 * Masumiyet Mzesi, roman, stanbul, letiim yaynlar, 2008.

1.2 NGLZCE EVRLER * The White Castle, (Beyaz Kale) Trkesinden eviren Victoria Holbrook, New York: Braziller, 1991. * The Black Book, (Kara Kitap) Trkesinden eviren Gneli Gn, New York: Farrar, Straus, 1994. * The New Life, (Yeni Hayat) Trkesinden eviren Gneli Gn, New York: Farrar, Straus, and Giroux, 1997. * My Name is Red, (Benim Adm Krmz) Trkesinden eviren Erda M. Gknar, New York: Knopf, 2001. * Snow, (Kar) Trkesinden eviren Maureen Freely, New York: Knopf, 2004. * Istanbul: Memories and the City, (stanbul: Hatralar ve ehir) Trkesinden eviren Maureen Freely, New York: Knopf, 2005.

1.3 FRANSIZCA EVRLER * La maison du silence, trad. du turc par Mnevver Anda, Paris : Gallimard, 1988. (Traduction de: Sessiz Ev)

* Le livre noir, trad. du turc par Mnevver Anda, Paris : Gallimard, 1994., (Traduction de: Kara Kitap) * Le chteau blanc, trad. du turc par Mnevver Anda, Paris : Gallimard, 1996. (Traduction de: Beyaz Kale) * La vie nouvelle, trad. du turc par Mnevver Anda, Paris : Gallimard, 1998. (Traduction de: Yeni Hayat) * Mon nom est Rouge, trad. du turc par Gilles Authier, Paris : Gallimard, 2001. (Traduction de: Benim Adm Krmz) * Neige, traduit du turc par Jean-Franois Prouse, Paris : Gallimard, 2005. (Traduction de: Kar) 1.4 ALMANCA EVRLER * Die weisse Festung, (Orjinal ad:Beyaz Kale), Trkeden eviren: Ingrid Iren, Frankfurt am Main : Insel, 1990. * Das schwarze Buch, (Orijinal ad: Kara Kitap), Trkeden eviren: Ingrid Iren, Mnih : Hanser, 1995. * Das neue Leben, (Orijinal ad: Yeni Hayat) Trkeden eviren: Ingrid Iren, Mnih : Hanser, 1998. * Rot ist mein Name, (Orijinal ad: Benim Adm Krmz), Tkeden eviren: Ingrid Iren, Mnih : Hanser, 2001. * Schnee, (Orijinal ad: Kar) Trkeden eviren: Christoph K. Neumann, Mnih : Hanser, 2005. * Der Blick aus meinem Fenster, (Orijinal ad: Pencereden bakmak), Gzlemler, Mnih : Hanser, 2006

1.5 DLLER * 1979 Milliyet Roman Yarmas dl Karanlk ve Ik (iki yazarl),

* 1983 Orhan Kemal Roman dl Cevdet Bey ve Oullar, * 1984 Madaral Roman dl Sessiz Ev, * 1990 Independent Yabanc Roman dl (Birleik Krallk) Beyaz Kale, * 1991 Prix de la Dcouverte Europene (Fransa) Sessiz Ev (Franszca evirisi nedeniyle), * 1991 Antalya Altn Portakal film festivali en iyi senaryo Gizli Yz, * 2002 Prix du Meilleur Livre Etranger (Fransa) Benim Adm Krmz, * 2003 Premio rinzane Cavour (talya) Benim Adm Krmz, * 2005 Alman Kitap Sanat'nn Bar dl (Almanya), * 2005 Prix Medicis Etranger (Fransa) Kar, * 2006 Nobel Edebiyat dl.

2) ORHAN PAMUKUN ROMAN ANLAYII

Dnyann sessizliinden ya da grltsnden karlm bir ey belki, ama o suskunluun da grltnn de kendisi deil (Yeni Hayat.208). Toplumcu bir ortamn edebiyat okurudur Trk romannn okuru. Bu nedenle de, roman salt bir sanat rn olarak benimseyip, onu zevk iin okumakta zorlanmaktadr.1 Orhan Pamuk, yetmili yllarda byle bir edebiyat ortamnda yazmaya balar; romancl bir biim sorunu olarak gren dier yazarlarla ayn sorunsal paylar; metinleri yazarken, onlar toplumsal kimlik sorunlar olarak okumaya alan okurlarn srekli basksn hissettiini,2 syler. Sanat dnyasnda genellikle isimlerini 1970li yllar ve sonrasnda duyuran ikinci kuak ierisinde kendisinden en ok sz ettiren hi phesiz Orhan Pamuk3 tur. Pamuk; ilk metinlerini, iinde bulunduu toplumun edebiyat anlayna pek de aykr olmayan bir
1 2

Ecevit Yldz, Orhan Pamuku Okumak, 1. Bask, Gerek Yaynevi, stanbul, 1996, s. 30. Orhan Pamuk, Milliyet gazetesi, 15.01.1995, s. 18. 3 Alemdar Yaln, Siyasal ve Sosyal Deimeler Asndan Cumhuriyet Dnemi ada Trk Roman (1946 -2000), Aka Yaynlar, Ankara, 2005, s. 317.

eilimle kaleme alr; onun romanlar geleneksel-gereki yaklamdan postmodernizmin stkurmaca dzlemine uzanan bir biim serveni sergiler; her romannda farkl biim denemeleri yapar. Yazarn ilk metinleri gereki dzlemde soluk alan tarihsel yklerdir. 23 yanda kaleme ald ykden sonra yazd uzun roman Cevdet Bey ve Oullar (1982) iki dle deer grlr; okurdan olumlu yank alr. Yzyl dnm stanbulda balayan bu roman, Trk toplumunun ilk burjuva ailelerinden birinin kuak sren uzun yksn ierir. Geleneksek-gereki zellikler tayan; olaylar, akan bir zamann art ardal iinde anlatan ve kimi yerde gerekle bire bir rten d dnya betimlemelerinin yer ald bir romandr. Yakn tarih dnemecini ele alan romanlardan birisi olan Orhan Pamukun Cevdet Bey ve Oullar adl roman, kurgu ve teknik olarak allm veya geleneksel olarak niteleyeceimiz bir anlatm tekniine dayanmaktadr. Daha sonraki romanlarnda ise bu teknii, her romannda biraz daha deitirerek gelitirmitir. Orhan Pamukun bu romannda ele ald konu, konunun ilenili biimi ile hi kukusuz en nemli romanlar arasndadr ve edebiyatmzda kalc zellikleri ile dier romanlarna gre daha fazla n plna kacaktr. Cevdet Bey ve Oullar, Sultan Abdlhamide dzenlenen suikasttan drt gn sonra balayarak 1970li yllarn bana kadar geen sre iinde, bir ailenin tarihi evresinde gelien olaylar ele alarak anlatmaktadr. Yazar romann blme ayrmtr. Bu blmlerden birincisi, 1905 ylnda geen olaylar ele alarak anlatmaktadr. kinci blm 1936 ylndan Atatrkn lm ve sonrasna kadar geen olaylar, nc blm Son Sz Yerine adyla nc kuan temsilcisi olan Ahmetin yaamndan kesitler ve Cevdet Beyin ei Nign Hanmn yani evin babaannesinin lmne kadar geen dnemi iler. Grsel Ayta, Thomas Mannn yank uyandran ilk roman Buddenbrooks la Pamukun Cevdet Beyi arasnda koutluk kurar; aile roman diye adlandrlan bu trn, natralizm akmnda doruk rneklerini verdiini syler.4 1905ten yetmili yllara uzanan bir zaman kesiti iinde toplumun anatomisini karr Pamuk. Dou-Bat kartl ile realist-idealist yaam grlerinin roman kiilerinde bedenletii, kartlklar zerine kurulu bu metnin en nemli kiilerinden biri de stanbuldur. Ciddi bir n-aratrmann rn olduu belli olan ayrntlarn eliinde, 1900lerin ilk yllarndaki stanbulu betimler Pamuk Cevdet Bey ve Oullarnda. Kurmaca yk, somut gerekliin oluturduu bir arka plnn nnde geliir. Geleneksel-gereki trde bir metindir Pamukun ilk roman.

Bkz. Grsel Ayta, ada Trk Romanlar zerine ncelemeler 1, Gndoan Yaynlar, Ankara, 1990, s.337.

Yazarn ikinci roman Sessiz Ev

(1983), yine somut gerekliin kurgu iinde

nemli rol oynad bir metin dokusuna sahiptir. 1980 ncesinin kanl sa-sol ekimesi, Osmanl kltrnde rasyonalizmin serveni ve toplumun deimekte olan deerleri ile, Trkiyenin uzak ve yakn gemii romann somut gerekle akan ynleridir. Sessiz Ev gncel siyasal atmann, en gereki biimde yanstld romandr. Ancak, Cevdet Bey ve Oullarnda grlen, geleneksel-gereki romann izgisel akmakta olan olay yks ve kahramanlarn nc tekil kii ile yanstan egemen anlatcs yava yava gcn yitirmeye balamtr Sessiz Evde. Egemen anlatc sz, Ben-anlatmla kendilerinin ykleyen roman kiilerine brakmtr. stelik olaylar, tek bir odaktan deil de, modern romann ok ynl aydnlatma teknii kullanlarak be ayr kiinin bak asndan yanstlmaktadr. Sessiz Ev romannda gerek zaman, 12 Eyll ncesinin youn anari olaylarnn olduu dnemde, bir yaz mevsimi sresidir. stanbul-Ankara demiryolu zerinde, stanbula bir banliy mesafesinde olan Cennethisarda geen olaylar ele alnarak anlatlr. Roman babaanne Fatma Hanmn evin hizmetisi olan Recep Efendi ile konumalar ile balar. Recep, evin emektar hizmetisi olarak yllardr bu evde almaktadr. Boyu ok ksa olduu iin Cce Recep olarak tannmakta ve Cennethisarda insanlar, zellikle genler, zaman zaman kendisi ile alay etmektedirler. Yazar romann birinci blmn Recepin azndan ele alarak anlatr. kinci blmde Fatma Hanm ailenin Cennethisara geli sebeplerini tekrar gznn nnde canlandrr. nc blm Recepin yeeni Hasann azndan anlatlmaktadr. Romann drdnc blm Farukun azndan anlatlr. Bu blmde Faruk, Metin ve Nilgn Sessiz Eve gelirler. Byk torun olan Faruk, stanbul niversitesi Tarih blmnde doenttir. Sosyalist bir dnceye sahip olduunu, ancak bir inan bunalm geirmekte olduu, einden ayrlmasnn da bu bunalmda etkili olduunu anlarz. (Faruk, Beyaz Kalede de anlatld gibi nl Yazarlar Ansiklopedisinin kendi alan ile ilgili ksmlarnda danman olarak grev yapmaktadr. Gebze Kaymakamlndan el yazmas kitab bularak Beyaz Kale romannn olumasn salayan kahramandr.) Pamuk bu iki romandan sonra geleneksel-gereki izgiyi tmyle brakr. Onun bundan sonraki romanlar, atak biim denemelerinin uygulama alandr. Nuvel diye tanmlad nc kitab Beyaz Kale (1985) ile ilgili olarak, kurgunun serveninden sz etmektedir. Geri eskiden beri kendisinde varolan tarih meraknn bir rndr bu kitap; ikisi de bilimadam olan talyan kle ile Osmanl sahibinin yksn ierir. Ancak tarih, bu metinde somut gerekle rtmemektedir. Yazar, okuduu tarih kitaplarn ve dier metinleri, kendi d dnyasnn szgecinden geirip kurmaca dzleme tar Beyaz Kalede.
10

Biriktirdiim renklerle allayp pulladm bu hayal ve hikye paracklar,5 diye sz eder metninden; somut gerek, onun metnini oluturmak iin biriktirdii renklerdir artk burada. Kitabn kurmaca nsznde okurunu uyarr yazar: hikyede anlatlan kimi olaylarn pek de gerei yanstmadn hemen grdm () te yandan kitaptaki olaylar tarihsel bilgilerimiz genellikle doruluyordu. Metin ii gerei kukulu klan bu szler, yazarn kurmaca anlayna k tutmaktadr: Somut gerek ya da tarih, kurmaca gerein yalnzca bir malzemesidir, bu malzemenin zgl anlam nemli deildir. Beyaz Kale ilk bakta zamandizinsel olay anlatm ile, geleneksel roman estetiinin bir ardlym gibi grnse de, yanstt gereklik somut yaamla rtmemektedir. Masals, allmam, tuhaf bir ykdr anlatlan. Dtan geleneksel balamda yklyormu gibi yapp da, anlattklaryla okurunu oke eden Kafkann metinlerinde biim ve ierik dokular arasnda yaanan elikiye/gerilime benzer bir durumdur bu. Balangta birbirine ikiz gibi benzeyen, daha sonra ise tmyle birbirine dnen insanlarn yaad, gerekst glerin devreye girdii, fantastik yapda kafkaesk bir makinann yaama egemen olduu ve byl bir aynada insanlarn kimliklerinin sorguland bir metindir Beyaz Kale. Masals/arkaik olann aydn bilinle bileime ulat bu ilgin kurmaca metin, ada romann nemli bir biim esini kullanr kurgusunda: grotesk. Tuhaf, acayip, allmam anlamna gelen groteskin yabanclatrc etkisi araclyla somut gerekten uzaklamay dener Pamuk; metnini teke tek zmlenecek bir anlamn yavanlndan arndrmak, okurunu gerein basksndan kurtarp zgr klmak ister. Hikyemdeki gibi tuhaf ve artc olan aramalymz; evet, dnyann bu bkknlk verici skclna kar yapabileceimiz belki de tek ey buymu, dedirtir Beyaz Kalenin roman kiisine Pamuk. Metin, i ie bakan aynalar rneinde olduu gibi i ie yansr. Ana kii, metnin sonuna doru, bitirmekte olduunuz bu hikyeyi ilk o zaman dledim, der ve kitabn tmcesini yineler. yk bir ksr dngnn iine girer. Yazarn, kurmaca metni oluturmak iin kulland tm eler; tarih, felsefe, psikoloji, sosyoloji, din, mitoloji, zyaamsal/zlemler/anlar, vb. birinci plnda onun yaptnn malzemeleridir yalnzca; bunlarn kendi zgl gereklikleri ikinci plna atlm, kimi yerde tmyle ortadan kalkmtr. Keyifle yklemektedir Pamuk Beyaz Kalede; daha zgr yaratmaktadr artk: Kendi keyifleri () kendi zevkleri () iin yazyor[dur].6 Beyaz Kalenin ana kiilerinden talyan kle de zamann kendi keyfi () iin elenceli hikyeler

5 6

Orhan Pamuk, Beyaz Kale zerine,s.193. Orhan Pamuk, Milliyet Gazetesi, a.g.y.

11

yapmak[la] geirmektedir. Hayatn en ho yan; ho hikyeler uydurup bo hikyeler yazmaktr onun iin. Yazarn Beyaz Kalenin 1986 ylndaki basksna ekledii Beyaz Kale zerine balkl metin batan sona, onun Beyaz Kaleyi nasl yklediini anlatr okura; hangi kitaplardan etkilenmitir; hangi biemsel ve teknik sorunla kar karta kalm ve onu nasl zmtr; hangi otobiyografik yaantsn kurmaca dzlemine tamtr Farkl bir yazar tipiyle kar karyadr Trk okuru; imdiye dek almad trden bir yazardr bu; nasl yklediini okura anlatyor; belki de bu keyfi onunla paylamak istiyor, onunla iletiim kurmaya alyordur. Bu iletiim giriiminde allmadk olan, Pamukun bunu, verdii mesajlarla ideolojik dzlemde deil de, roman estetii/biim/kurgu dzleminde yapmaya almasdr. nk onun iin nemli olan romanlarnda oluturduu kurgu mimarisidir. Pamukun romanlar, bir teknik adam titizliiyle hesaplanm, son derece ince bir ilikiler ayla rlmtr; yaratt sanatsal oluuma yetkin bir organik yap verme abasndadr. Pamukun her kitab farkl bir biim denemesi sergiler. Kara Kitapta (1990) amz romannn ana kurgu zelliklerini deneyseller. Zamandizinsel yklemenin tmyle geride brakld, montaj/kolaj tekniinin arlkl olarak kullanld bir metindir Kara Kitap. Gazete yazlar, ehzadenin ykleri, Hurfilik zerine ansiklopedik bilgilerin yer ald, tasavvuf metinlerine gndermelerle dokunmu bir romandr. Merakls iin ise bir de hikye bulunmaktadr metinde. Kaybolan roman kiilerinin ardna dm bir dier roman kiisinin bandan geen zayf/belirsiz bir yk iskeleti, roman oluturan anlat paracklarnn arasna yerletirilmitir. Postmodern edebiyatn ana biim ilkesi stkurmaca Kara Kitapn da baat biim esidir. Trk romannda Ouz Atayn Tutunamayanlarndan bu yana gerekletirmi en utaki kurgu/biim serveninin romandr Kara Kitap. Yeni Hayat (1994) romannda, Kara Kitapn karmak kolaj teknii yerini,

btnl olan bir yk anlatmna brakr. Geleneksel balamda anlatyormu gibi yapmaktadr bu romannda yazar. Oysa anlatt tek bana somut yaam deil, bir imgeler dnyasdr, byle bir dnyann gereidir. an ikinci elden, medyatik imgelerle yaanan gereklii, Yeni Hayat romannn ok katl imge-youn dokusunda kurgu dzlemine tanr. Kimi yerde ayrntl betimlemelerle dorudan yanstlan somut gereklik, melekler, ikletler, kitaplarn sloganlatrlm imgeleriyle birlikte, yan yana yer alr metinde. mgelerin farkl anlam alanlarna gndermelerde bulunduu ok katmanl bir dokudur bu. Romanda bu
12

ok saydaki imgenin alt izilerek sergilenen soyut ve somut zellikler, bu iki katmann metinde ezamanl bir birliktelik iinde yer almasn salar. rnein, romann kadn kiisi Cananda, tanrsallk ve cinsellik bir arada vardr; melek hem kutsal bir varlktr hem bir iklet markasdr v.b. Romann ana yap ilkesi olan okkatmanllk, geleneksel okurun roman iindeki anlam araynda karsna kan en byk sorundur. Pamuk, bu romannda ana biim esi olarak imgeyi deneyimler. mge, somut gereklikle teke tek rtmeyen, iinde okanlamlln belirsizliini tayan bir anlatm aracdr a edebiyatnda; simge/alegori/leitmotif gibi kavramlardan izler tar; bu sz sanatlaryla arasndaki snrn nerede balayp, nerede bittii belirsizdir; bir tr ada mittir de diyebiliriz onun iin. Pamuk Yeni Hayat ta, imgeler araclyla bilinmeyenin bysn, anlalamayann gizemini katar metnine; onu romantize eder. mge, grotesk e ve dier yabanclatrma teknikleriyle yorulmu, okurun yorumunu bekleyen ak bir metindir Yeni Hayat. Orhan Pamukun altnc roman Benim Adm Krmz (1998), onun bugne dein yaratt en kanl canl, en oyunsu, en elenceli ve en sevimli metnidir. Bu romannda okurlarn uurtmalar, yoyolarla7 elendirmek istediini sylyor. Yksek/sanatsal ve elencelik/trivial zelliklerin bir arada yer ald bu metnin ana kurgu ilkesi ise postmodernizmin oulculukudur. Ak ve cinsellik, somut ve soyut, resim ve yaz, sanat ve yaam, Dou ve Bat, hmanizma ve teokrasi, Tanr ve eytan, pornografik argo ve Kuran yetleri, zyaam ve kurmaca, krmz ve morPamuk, Benim Adm Krmzy ok sesli mzik endiesi8 iinde oluturduunu syler. Romann en nemli zellii ise, metin dokusunun byk bir blmn oluturan minyatr betimlemelerdir. Benim Adm Krmzy epik bir resim kitabna dntrmtr. Bu kitapta resimler anlatlr, anlat ise resme dntrlmeye allr. Metindeki en nemli estetik bulutur bu.9 Kar (1999) roman ise, yazarn metinleri boyunca kurgu dzleminde yapt serven yolculuundaki en sra d duraktr. Fildii kulesindeki sanat duruundan hi dn vermeden reten Orhan Pamuk, bu romannda toplumsal konular odaa alr ve bir toplumcu gereki yazar yknmecilii iindeymi gibi, konusal gerilimi de bayrak yaparak ykler. Romanclnn bu noktasnda belki de, Trk edebiyat eletirisinin en ilek kulvarn oluturan toplumcu kesimden yllardr ald youn eletirilere yaratc adan bir yant verme amac gder. Ancak Kar, toplumsal malzemenin youn kullanmna karn, hibir zaman
7 8

Karalama Defteri, NTV, 4.1.1999. A.g.y 9 Bkz: Yldz Ecevit, Trk Romannda Postmodernist Almlar (Orhan Pamukun Benim Adm Krmz Romannda oulcu Estetik), letiim Yaynlar, stanbul, 2001.

13

toplumsal gereki bir roman deildir. Kar sembolnn yaratt farkl bir masals ontolojinin eliinde, tiyatro sahnesinde oynanan oyunun yaama akt bir kurgu oluturur yazar; tiyatro oyuncularna kanl bir ihtill yaptrr; varm gibi grnen konu btnln groteskin merceinden geirir, mantk dna tar. Orhan Pamukun son roman Masumiyet Mzesi ise, postmodern sanat anlay, gereklik ve sanat eseri arasndaki ayrm ortadan kaldrmaya alr. Bunun iin de sanat eserinin yaratm srecini (yani gereklii) bizzat o sanat eserinin konusu yapar ve gerein nerede bitip kurmacann nerede baladn belirsizletirmeye alr. Orhan Pamukun Masumiyet Mzesi Projeside10 ite bu anlayn rndr ve hatta onu bir adm ileriye tamtr. stanbulun zengin ailelerinden birine mensup olan Kemal, uzaktan akrabas Fsuna ak olur. Ancak Kemal baka biriyle nianldr ve nian bozmay dnmedii iin, Fsun biraz da ona inat olsun diye baka biriyle evlenir. Kemalin sonradan nian bozmas da bir ie yaramaz, Fsun inadn srdrr. Kemal akna kk de olsa bir karlk bulabilecei midiyle, eitli bahaneler bularak, Fsun ve kocas Feridunun, Fsunun anne babasyla birlikte yaad, stanbulun yoksul semtlerinden ukurcumadaki evlerini ziyaret etmeye balar. 1970lerin ortalarnda balayan bu ziyaretler zamanla sklar ve bir sre sonra Kemal ailenin bir ferdi gibi olur ve on yl boyunca her akam onlarn ziyaretine gider. Ancak maalesef Fsundan hi yz bulamaz. Kemal Fsunla tant ilk gnden itibaren, ona ait olan kpe, toka, tarak vs. eyalar toplamtr. Zamanla bu bir saplantya dnr; Fsunun iip sndrd sigara izmaritlerini, evlerini ziyaretlerinde ona Fsunu hatrlatacak biblo, kllk, bardak gibi eyalar gizlice alr. Karlk bulamad aknn tesellisini o eyalarda arar bir bakma. Sonra, yani her ey bittikten sonra, bu eyalar kullanarak bir mze yapmaya karar verir. Fsunlarn evini mzeye dntrmek zere satn alr. Dnyadaki mzeleri dolaarak yapaca mze iin bilgi toplar. Koleksiyonculardan ve antikaclardan o dnemin gndelik yaantsn ve elbette Fsunla akn yanstacak eyalar satn alr. Mzesinin katalounun da tpk bir roman gibi, hayatn, akn ve o aka tanklk eden eyalar anlatan bir roman gibi yazlmasn istedii iin, uzaktan tand, bildii yazar Orhan Pamuk ile irtibata geer. Ona hikyesini anlatr ve Orhan Pamuk da bunu onun azndan kaleme alr. Bylece ortaya Masumiyet Mzesi nin roman ortaya kar.

10

Orhan Pamuk, eylerin Masumiyeti, letiim Yaynlar, stanbul, 2011, s.18.

14

Orhan Pamukun 1974 ylndan bu yana tek ura yazmaktr. Ortaya kard roman metinlerinde onun, yazma edimi, kurgu teknikleri ve biim sorunlar zerine kafa yorduu, Batnn nc kurmaca yazarlarnn ve kuramclarnn kitaplarn okuduu, bunlardan etkilendii, otantik eleri de dokuya katarak zgn bileimler elde etmeye alt gzlenmektedir. Pamukun romanlarnn hemen hepsinin dokusu iinde, yazma edimi ve kendileri de yazar olan roman kiilerinin sorunlar dar ya da geni kapsamda- yer alr. Yazarn yazma edimini kurmaca metnin bir paras durumuna getirmesi, nasl yazdn anlatmas ve romann iinde yazma edimi ile ilgili sorunlar konusunda dnce retmesi, edebiyat biliminde stkurmaca (Metafiktion/metafiction/surfiction) diye tanmlanr. Yazma ediminin yklenmesi demektir stkurmaca, kurmacann kurmacasdr. Postmodern edebiyatn bu ana kurgu esi, Sessiz Ev den bu yana Pamukun romanlarnda yer alr. Pamuk metinlerinde; romanlarn nasl kurguladn, onlar nasl oluturduunu ak ya da rtk bir biimde- okuruna anlatr. Sessiz Evin tarihi roman kiisi Faruk, on altnc yzyl Gebzesine ilikin ba ve sonu olmayan bir kitap yazmay tasarla[maktadr]. Kitabn tek ilkesi olacakt: O yzyln Gebze ve yresine ilikin bulabilecei btn bilgileri, hibir nem ve deer sralamas gzetmeden kitaba alacakt () Kitabn hikyesini de bunlarn stne oturtacakt, ama tekilerden daha fazla nemsedii () iin deil, tarih kitabnda hikye arayanlara bir tane olsun verebilmek iin. Bylece kitab () sonsuz bir tasvir almasndan oluacakt. Ancak, stkurmacann metnin ana kurgu ilkesini oluturduu roman, Pamukun kurgu ve biimi u noktada deneyselledii Kara Kitaptr. Berna Moran birok postmodernist romanda olduu gibi Kara Kitapn konusu da anlatnn kendisidir,11 der. Yeni Hayat zerine adl zmlemeli incelemesinde Ahmet Oktay, bu zor okunur kitaptan haz almann okuyucuya ait olduunu belirtirken Orhan Pamukun git gide sofistike bir yazar olmay baardn belirtir ve eserdeki gndermelere de iaret eder.12 Orhan Pamuk son yllarda eseri etrafnda geni bir okuyucu kitlesini buluturan, eserlerinden eser olarak sz ettiren kltrl, yazmasn bilen bir romancdr ve eserleri zerinde de durulmas gerekmektedir. Romanlarnda ev ii ile ev dnn tasvirlerini baarl bir ekilde kullanan Pamuk, gerekten kii ve meknlar canlandrma ustasdr. Kendisiyle yaplan bir rportajda:

11 12

Berna Moran, Trk Romanna Eletirel Bir Bak III, letiim Yaynlar, stanbul, 1994, s.97. Ahmet Oktay, Yeni Hayat zerine, Gsteri, 7 Ocak 2001, s. 225.

15

Roman her ne kadar bir Bat buluuysa da, benim kltrel milliyetiliim hece vezniyle iir yazmaya devam etmek ynnde deil. Yerel kltrn yok olmasndan ne kadar dertleniyorsam, ufkumuzu da bat romannn bulularyla o kadar amalyz diyorum. Edebiyat bu ikisini buluturmal. nsann kendi sesini duymas demek, aslnda iki deiik kaynaktan beslendiini fark edip, aptalca birisini seme telna dmeden, btn gcyle iki kimlie de, iki kaynaa daha ok sarlarak bir yeni nc sesi kartmaya almasdr.13

Orhan Pamuk bir stanbul yazardr. stanbulun kozmopolit yn onu cezbeden zelliklerdendir. Edebiyat d ifadelerin kendisine kazandrd olumsuz ehre, belki ilerde eserleriyle babaa kalndnda daha farkl grlecek ve onun Trk romanna katks daha iyi anlalacaktr.14 Orhan Pamukun romanlar, dnya kltr eserlerine ak veya gizli gndermelerde bulunan ve avangard edebiyatn Bat klasiklerinin alntlar ile dolu olan eserlerdir. rnein, Kara Kitapn ba kahramannn gnlk stanbul seyahati, James Joyceun Ulysses adl eserini artrr. Yeni Hayat romanndaki kendi okurlarna tehlike, hatta lm getiren kitap fikri, bazlarna Umberto Econun Gln Ad adl romann anmsatabilir. Beyaz Kale ve Kara Kitap romanlarnda ska rastlanan ikizler konusu, yani nesne ve onun yansmas, labirent ve onun haritas, ayna ve ryalar oyunu, H. L. Borgesin eserlerini hatrlatr. Orhan Pamukun romanlarnn derinliinde var olan, mill gelenek, det, alkanlk gibi gnlk hayat tarzn ieren Trkiyeye zg gereklere dair zel bilgilere sahip olmayan aratrc veya okur, esere nemli katkda bulunan ufak tefek eyleri gzden karr. rnein, Yeni Hayat romannda bir kahramann, inde en azndan bir kere bir tren gzkmeyen resimli roman izmem ben szlerini, Yldz Ecevitin Orhan Pamuku Okumak adl almasnda belirttii 20li yllarda, Trk edebiyatnda etkili bir akmn parodisi olarak anlamak, bir yabanc iin olduka zordur. Postmodernist roman yazar, eserine kaytsz gibi grnse de, aslnda byk bir titizlikle zerinde alr. lk bakta tesadf kelimeler takm gibi grnen postmodernist roman metni, gerekte hemen hemen bir matematik teorisi gibi denetlenmi ve hesaplanmtr. Beyaz Kale zerinde yazd makalesinde Fethi Naci de, Orhan Pamukun kelime seimindeki titizlie dikkat eker. Kanaatimce, Orhan Pamukun postmodernist romanlar, bu yazarn sra d yetenei, kuvvetli muhayyilesi, estetik gc ve inandrcl ile okuyucularn dikkatini eker. Ayn zamanda yaptlar gerek snr kltrleri,gerek postmodernist romanlar alannda bilimsel aratrma iin ok ilgin bir malzeme tekil eder. Dnya kltr balamnda Orhan Pamukun
13 14

Nilfer Kuya, Orhan Pamuk Amerikay fethetti ama Trkiyeden endieli , Milliyet, 1997. Enginn nci, Cumhuriyet Dnemi Trk Edebiyat, Dergah yaynlar, Ankara, 2001, s.430.

16

sanatn hakkyla deerlendirmek iin yabanc ve Trk trkologlarnn ibirliinin ok yararl olaca grndeyim. Bir aratrmac, ada Trk yazar Orhan Pamukun eserlerinde yalnz Bat edebiyatndaki moda akmlara eilimi gzlemez. Aksine, yazar tarafndan postmodernizmin kendine zg bir ekilde yorumladn grr. Orhan Pamukun, Batl meslektalar gibi, romanlarnda uzak/yabanc bir kltre veya uzak bir gemie bavurmasna gerek yoktur. Osmanl Devletinin tarih ve kltrel miras, ona byk imknlar salamaktadr. Yazarn Mslman ve Hristiyan (Bizans) geleneklerini birletirerek ve iki kltrn de zelliklerini tayan bir uygarlk zerine yazd romanlar, ona hem yurt iinde, hem de yurt dnda geni bir okur evresi kazandrr. Trk okuyucular iin Orhan Pamukun kitaplar, Trkiyenin tarih gemiine derin bir nfuz; yabanclar iin ise uygar bir Doulunun gzyle Douya yeni bir baktr. Orhan Pamuk, XX. Yzyl Bat romanclarnn birou gibi bir aratrmacromancdr. Ben aratrma yapmak iin domuum,15 diyen ve deha[nn] , yzde yirmi[sinin] esin, yzde seksen[inin] alnteri16 olduunu syleyerek Ortaa konusundaki uzmanlk birikimiyle bir roman yazar Umberto Eco gibi davranr. Benim Adm Krmzya, Dou minyatr sanat, meddahlk, halkbilim ve tarih alanlarnda yapt ciddi aratrmalar ile salam bir zemin oluturur. Orhan Pamukun romanlarnn nemli bir ortak zellii de, yeni edebiyat terimleri dizgesinde m e t i n l e r a r a s l k (Intertextuality) diye adlandrlan olgudur. stkurmaca esinin bir trevidir metinleraras eilim; iinde yaad gereklie yabanclaan ada yazarn, btnlemekte zorland bu gereklii yanstmaktan vazgeip, daha nce baka yazarlar tarafndan yazlm metinlerin dnyasna snmas, onlardan yola karak ikinci elden yeni bir kurmaca gereklik yaratmas demektir. Eskilerin taklitilik diye adlandrp aaladklar bu eilim; a edebiyatnda alnt tekniiyle bir biim esi durumuna dnm, giderek eski metinlerin farkl tekniklerle yeniden kurgulanmasna kadar gelinmitir. Kara Kitapta Orhan Pamuk, her eyin her eyi taklit ettii, btn hikyelerin ve insanlarn kendilerinden baka eylerin taklidi ve asl olduu ve btn hikyelerin baka

15 16

Umberto Eco, Gln Ad (Sonras), Can Yaynlar, eviren: adan Karadeniz, 6. basm, stanbul 1993, s. 574. A.g.y., s. 572.

17

hikyelere ald [bir] dnyadan (KK.153) sz eder. zde, iinde yaadmz dnyann gereidir bu Orhan Pamukun metinleri, zellikle nc roman Beyaz Kaleden sonra geerli olmak zere gerek Dou gerekse Bat edebiyatndan kimi yaptlara ak ya da kapal gndermelerle doludur. Pamuk kimi yerde kurgu/biim esi olarak kullanr onlar, simge/alegori ya da parodi dzlemine tar, kimi yerde motif olarak dokuya katar, kimi yerde ise dnsel arka plnn bir esi yapar. Beyaz Kale zerine balkl yazsnda, ad geen roman kaleme alrken esinlendii/etkilendii kitaplar sralar art arda: Reat Ekrem Kou, Adnan Advar, Arthur Koestler, Naima, Hegel, Hoffman, Edgar Allen Poe, Dostoyevski, Stendhal Amacmz aklk olduuna gre17 diye aklamalarn srdrr. Kara Kitap zellikle Dou edebiyatna gndermelerle doludur. eyh Galipin Esrarn Mesneviden aldm dizesini metninde iki kez yineler. Yeni Hayat romannn adn [da] Dantenin Yeni Hayatndan bor al[mtr]18 Pamuk. Roman kiilerinden Rfk Hatn kendi kitabn yazarken -ya da Orhan Pamukun Yeni Hayat yazarken- okuduu/yararland kitaplar kimilerinden alntlarla birlikte- yer alr metinde: Dante, bni Arabi, Rilke, Jules Verne, Mark Twainin kitaplardr bunlar. Baka yazarlarn metinlerinden esinlendiini sylemek; bunun, yaratt metinlerin bir zellii olduunu vurgulamak yeni bir yaklamdr Trk edebiyatnda. Pamuk, kimi kez yukardaki rneklerde olduu gibi ak bir biimde bunu yapar. Eer Sessiz Ev romanndaki Cce Recepin esin kayna, Charles Dickensin cce roman kiisi ise, bunu metin iinde bir baka roman kiisine syletir. Kimi yerde ise Fethi Nacinin de saptad gibi19 Kara Kitapn 14. blmndeki Esrarl Resimlerde olduu zere kaynan sakl tutar. Yine, Berna Morann Dantenin lahi Komedyasndan esinlendiini syledii20 ayn romandaki Merih Manken Atlyesi blm iin de ayn durum sz konusudur. Yaamn metinlerden yaplm olduu,21 grndedir Orhan Pamuk: Hayat metinlerle beslenir, sonra tekrar hayata dnr ve bu iliki kabaca imdi sylediim gibi, hayat ve metin olarak da birbirinden kopmu deildir. iedir. Ama bunlar srekli birbirlerini zenginletirerek, deitirerek, bakalatrarak ilerlerler. Romanlarnda yaam ve metinlerin dnyas birbiriyle btnleir. Yaamn nasl bir sreklilii varsa, Pamukun
17 18

Orhan Pamuk, Beyaz Kale zerines. 189. Cumhuriyet Gazetesi, 15.11.1994. 19 Fethi Naci, Eletiri Gnl, 30.5.1990, Yeni Dn, Yaz 1990, s. 13. 20 Berna Moran, Trk Romanna Eletirel Bir Bak III, letiim Yaynlar, stanbul, 1994, s. 100. 21 Varlk dergisi, ubat 1995.

18

metinlerinin de bir sreklilii vardr. Onun romanlarnda, bir dier romanndaki kurmaca kiiden, sanki yaam biriymiesine sz edilir. Sessiz Ev ve Kara Kitapta ilk romannn ana kiisi Cevdet Beyin ad geer. Beyaz Kaleyi kurmaca dzlemde- yayna hazrlayan, yazarn bir nceki roman Sessiz Evin ana kiilerinden Faruk Darvnoludur; Beyaz Kale onun kz kardei Nilgn Darvnoluna adanmtr; yine Beyaz Kale de sz konusu krmz sal cce Sessiz Evin Recepine bir gnderme gibidir; Kara Kitapn Cell Saliki ise Yeni Hayat romannda birka kez anlr. Pamuk, kurmaca gerek ve somut gerek arasnda bir ayrm gzetmez. Sonu olarak metinleraraslk Orhan Pamukun romanlarnn en nemli

zelliklerinden biridir. Dou ve Bat edebiyat dnyas, dorudan alnt olarak ya da biim deitirerek deiik dzlemlerde onun romanlarnda yer alr. Alman romantizminin nclerinden Novalisin metinlerinde ok fazla alnt bulunmasndan dolay kendisi iin kullanlan poeta doctus tanm, amzn birok yazar gibi Orhan Pamuk iin de geerlidir. Pamuk ada bir poeta doctustur. Orhan Pamukun romanlarn ierik ve anlam dzlemlerinde incelediimizde, sz konusu metinlerin belirli motifleri yinelediini grrz. lk aamada bu motifleri kurmaca, ontolojik ve kltrel diye e ayrabiliriz. Orhan Pamuk, Saf ve Dnceli Romanc kitabnda romanclk, roman yazmak, roman okumak gibi konular hakknda bilgi verir. Pamuk, okurun kendisine romandaki kahramann bandan geen olaylarn aslnda kendi bandan geen olaylar olarak sorulduunu sylyor. Ona gre romanlar yle yaplar ki okur; yazar ile roman kiisini kafasnda badatrr nedense Bunu normal bir okur da sorabilir Harvard da bir profesr de Pamuka gre romanda siyaset mmkn deildir. nk romanc, kendisine benzemeyen insanlar anlar, anlamak ister ne bileyim o solcu, o sac, o fazla Avrupac Orhan Pamuk, doal bir yazar deil dnceli bir yazar olduunu ifade ediyor. Romann ban, sonunu plnlayarak romann iindeki deerleri anlamak gerekir. Edebiyat tarihisi Jale Parla da Don Kiot'tan Gnmze Roman adl kapsaml yaptnda, Benim Adm Krmz'dan hareketle Orhan Pamuk'un eserlerini karlatrmal edebiyat balamnda irdeler. Parla'ya gre Pamuk, Trk romannn ald nemli dnemelerin sahibi olan bir yazardr. Dou-bat sorunsalyla estetik dzeyde hesaplamaya ynelen Ahmet Hamdi Tanpnar ve Ouz Atay gibi nemli yazarlardan birisidir Pamuk, bu

19

sorunsal kltrel ve felsefi ierimleriyle edebiyatna tam, zellikle Kara Kitap'ta bu tema balamnda nemli, ok katmanl bir edebi metin rnei sergilemitir.22 Onun her romannda yaamn anlamn arayan bir roman kiisi vardr; insann kendisi olma yolunda att ilk admdr anlam aray, Cevdet Bey ve Oullarnda Refik, gzel karsn ve bol paral iini brakp anlamn ardna der. Pamuk, Refiki bunun iin Erzincanda bir demiryolu antiyesine gnderir, ona, burada doann iinde her ey saf ve gerek Burada sahtelik yok, dedirtir. Yeni Hayatn yaamn anlamnn ardndaki ana kiisi de aydnlanmay bir Dou kasabasnda, uygarlktan uzak bir yrede yaar. Sessiz Evin Nilgn yaamn derin bir anlam olduu grndedir. Dede Selahattin Darvnolunun kat bir rasyonalizm erevesindeki anlam aray nihilizmde son bulur; Faruk ise Jungun kolektif bilinaltn anmsatan kozmik bir yaklamla, izledii kotray doada sallayan, kprdatan bir bilinalt olduunu dnr. Beyaz Kalenin talyan klesi anlamla hareketin bir olduu dler grr; kle, ayn romanda ikizi Hoca iin ise daha derin bir gerek olduunu srekli tekrarlyordu, ama () buna ulaacamzdan zaman zaman pheye d[mekteydi] , der. Kara Kitapn Galipi de eyalarn kendisine iaret ettii br anlam[dan] , dnyann iine gizlendii o unutulmu esrar[dan] sz eder, dnyann iindeki gizli anlam gr[dn] syler. Pamukun Kar romannda, ana kii Kaya yaptrd da budur. Yaamn iinden kard malzemeyi, ematik olarak izilmi bir kar yldznn kanatlarna ileyerek, yaamn iindeki gizli simetriye ulamaya alr Pamukun roman kiisi. Pamuk, tm romanlarnn dokusuna ak olarak ya da rtk dzlemde, yaamda varolan gizli bir anlam ya da postmodernist bir dille konuursak gizli bir simetriyi iler. Ancak, Orhan Koakn Kara Kitapla ilgili kapsaml ve zgn incelemesinde dedii gibi ardnda bir anlam varm efekti23 yaratmak iin yapmaz Pamuk bunu. stanbulun ya da Trkiyenin yollarnda dolaan roman kiileri, zde i dnyalarnda kendilerini, dolaysyla yaamn anlamn ararlar; bu balamda ontolojik bir renk ierir anlam aray: Hayatn birliini, hayat anlamlandracak o mutlak eyi biz [yazarlar] gnlk hayatn iinden kardmz malzemeyle kurmaya alyoruz. En azndan ben srarla bunu yapyorum,24 der Pamuk.

22 23

Jale Parla, Don Kiottan Gnmze Roman, letiim Yaynlar, stanbul, 2000. Kara Kitap zerine Yazlar, Der: Nkhet Esen, Can Yaynlar, stanbul, 1992 s. 200. 24 Krmz Koltuk.

20

Belki de yazarn yazarken bulmaya alt bir olgudur anlam; Pamukun dedii gibi yanbamzda, belki de ok uzakta[dr] () herkese gre deiir ve sezgilerle bulunabilecek bir eydir. Okurundan bunu bekler Pamuk; ondan, metnin iindeki ipularn izlemesini ve anlam kendisinin oluturmasn ister. Szcklerin, tmcelerin iinde teke tek yer almaz sz konusu anlam, okurun bulup zmleyecei bir eydir. Belki yazarn da tam olarak bilmedii bu anlam en iyi, yazarn eserinin () btnlnden kacak[tr].25 Onun romanlar, Bir eit te dnyann renkleriyle ilgili26 olan, hem iimizde dolaan, hem de anlamna tam nfuz edemeyeceimiz roman kiileriyle dolu metinlerdir. Pamuk okuruna gereki yazarlarn anlamn bildii, sorunlarna da zm getirebilecekleri trden bir dnya sunmaz. nk anlamn yok olduu bir ada onu yakalamak gtr, belki de yalnzca metinler yazarak ve okuyarak retebilecektir artk anlam. Pamuk, bu dnyann anlamn da, sorunlarn zmn de okurlarndan daha iyi bildiini dnmez; geleneksel-gereki eilimin dnda bir yaklamla reten birok yazar gibi bir aray yazardr o. Orhan Pamukun romanlarnda grlen ve bizim kltrel szcnde ortak bir paydaya oturttuumuz bir baka motif grubu, farkl kltrleri ve yaam grlerini, DouBat, idealizm-rasyonalizm kartlklar balamnda yanstr. Genelde, bu kltrel zellikleri, kart yapl roman kiilerinde bedenletirir. Cevdet Bey ve Oullarnda Dou-Bat ve idealizm-rasyonalizm kartlklar metnin ana kurgu ilkelerinden biridir; roman bu kartlklar arasndaki gerilimle yaam bulur. Metni oluturan kart ierikli blmlerin ou, bu kartlklarn taycs olan roman kiilerinin yaam grlerini ierir. kuan yksn anlatan bu roman, Cevdet-Nusret, Osman-Refik ve Cemil-Ahmet iftlerinde bedenleen realist-idealist, ya da konformistnonkonformist* kartlklardan beslenir. Sessiz Evde, rasyonalist dnya gr Darvnolu soyadnda ironik bir biimde, simge dzlemine tanan roman kiisinin anlatld blmler, Osmanl toplumundaki Batllama servenini yine ironik bir anlatm tutumuyla kurgular. ronik anlatm tutumu, Batllamann radikal aydnlanmaclna eletirel bir yaklamn belirtisidir. Pamukun romanlarndaki bir baka kltrel kaynakl motif ise, postkapitalist tketim ekonomisi ve teknoloji kltrnn Rousseauya ya da Nietzscheye zg bir kltr karamsarlyla* ele alnd blmlerde kendini gsterir. ki yz yl iinde dnyay yaanmaz
25 26

Orhan Pamuk, Trk Romannn Ruhu zerine s. 24. Cumhuriyet Gazetesi, Kitap Eki, 20. 10. 1994. * Yrrlkteki toplumsal ltlere uyum salam olan toplumsal ltlerle badaamayan * Kltr Karamsarl (Kulturpessimismus): Teknoloji kltrnn yaam olumsuz etkilediini, insan doal ortamndan uzaklatrdn ve yabanclatrdn ne sren gr.

21

duruma getiren teknolojik gelimenin evreye duyarszl ve uluslararas kkenli tketim rnlerinin dnyay eemenlii altna al, Pamukun ou romannda kulland motifler arasndadr. Sessiz Evde lmekte olan bir dereden sz eder Pamuk, zehirden ve pislikten uyumu [kurbaalar] () yapraklarn stne bulam zift paralar[n] anlatr; Gebze civarndaki Cennethisarn betonlamasndan duyduu kaygy dile getirir. Yeni Hayatta ise leylekler sefaletini grmek istemedikleri iin ackl kentlerin stnden daha yksekte umaktadrlar.

3) ORHAN PAMUKUN TRKES: BENM ADIM KIRMIZI ROMANINDAN HAREKETLE

3.1. TRKENN ANLATIM YOLLARINDAN YARARLANMA A) Genel Anlatm Yollarn Kullanma 3.1.1. Deyimler: Etkili ve gl bir anlatmn temel talarndan olan deyimlere romanda ok sk rastlanmaktadr. bu akl bir kar havada savann (s. 33, 47, 52) btn hayatma bakna aklm takld (s.89) Akl iyice bandan gitti biarenin. (s. 151) Kahve aklna ap, gzlerini cin gibi yapnca krmz tozunu tencereye att. (s. 216) onlarn akln elmeye alyordum. (s. 331) al al moru mor cariye Hayriye. (s. 151) , sonra btn btn semtimizden aya nasl kesildi, (s. 52) be para etmez herifin tekiyim. (s. 43) Bir uval incir berbat olur. (s.229) beni bir kak suda bomasnlar (s. 410) Beni burnu byk bulup inelemesinler diye . (s. 25) Bana cin gibi bakn da size niye bu kadar yalnz olduumu anlataym. (s. 59) Eh, o da kpek deil ya, i st emmi insanoluymu; (s. 19) Hayriyenin tanklnn hibir deeri olmasa da, aleyhime -benim deilse de babamn kitabnn aleyhine- dndrlen dolaplarn paras olmasndan korkuyorum. (s. 220) te ben de yle drt atm gzlerimi kulaklarm (s. 236) hi beklemediim bir anda, el etek per bir hale gelmekten (s. 228) eli abuk cellatlarn (s. 284)
22

Etekleri zil alarak bir keseyle geri dnd. (s. 155) Enitemin ld gn harika evlilik hayalleri ve tasarlaryla eteklerim zil alarak yrdm iin beni aa grd. (s. 224) Bu nasl bir fitne sokmak, ne pervasz bir yaktrmadr! (s. 62) Bazen iimdeki iki ruhtan birinin en sonunda galebe alp tekini arkada braktn (s. 326) gnl almakt, laf ktlnda asmalar budayarak hobe etmekti gibi zaaflara kaplmadan hemen konuya giriveriyordu. (s. 280) gz gz grmez odada (s. 26) kara ile gneten gzlerim kamar gibi gz gze geldim; (s. 50, 200, 225) gze girmek, be ake fazla kazanmak iin (s. 275) O gzel gzlerini drt aarsan bana kt bir ey gelmez (s. 102) o Cennette yaamak istiyorsanz gznz drt an da renklerine, ayrntlarna ve akalarna dikkat kesilerek bu dnyay grn. (s. 324) evde bekleyen karsna kavuabilme umuduyla gzlerini fal ta gibi aan Kara (s. 294) Kocamn gn grmemi, ama elebi ruhlu Abaza babas (s.56) Pek ok erkek gibi Hasan da gururu krldka beni kmser. (s. 153) Enitem iin doya doya kederlenememek, bir gzya bile dkememek iimi burkuyordu, (s. 229) aktan ine iplie dner (s. 404) Benim abuk sabuk ulumalarm, ipe sapa gelmez cin laflarm arasnda (s. 58) ipin ucunu yle bir karyorlar ki, (s. 20) resme bakarken kafanza dank eden asl manadr. (s. 26, 82, 150) bari ocuun kalbini krmayn, (s. 52, 157) kolay nam yapmak ve kaln kafal efendilerinin gzne girmek iin (s. 299) kantarn topuzunu iyice karp demee getirmi ki: (s. 19) Hayriye nceden kala gz arasnda oday havalandrd, kandili de kesen bir keye iyice gizledii iin, (s. 235) stanbul kazan Ester kepe (s.46) Umutsuz ak umutsuz olduunu anlar, kural tanmaz gnl dnyann ka bucak olduunu kavrar da byle zamanlarda makul insanlar kibarca bizi birbirimize uygun bulmadlar diyerek ksa keserler ya hakl olarak: yleydi ite (s. 52)
23

Tezhiple resmin uyumunda kl krk yarmas (s. 118) arada bir avlu kapsna kulak verdiini, kendisini benden kurtaracak birilerini beklediini hissediyordum. (s. 186) ona kulak asmad. (s. 353) vaizin lakrdlarna kulak kabartacak kadar (s. 382) beni byk bir kumpasn paras olarak kullanyor diyen bir kuku kurdu iimi yiyor, (s.224) iimi kurt gibi kemiren bir phe var (s. 410) szmona biz ona laf dokunduruyormuuz. (s. 62) Laf evirip evirerek gevelemedi. (s. 28) beni kap eiinde sorguya eken ev sahibem karya laf yetitirdikten sonra, (s. 224) Nakkalk ressamla, ressamlk da Allaha ha, meydan okumaya alan birer kapdr; (s. 296) Ok yaydan kmt bir kere. (s. 29) ellerinden her i gelir on parmanda on marifet usta nakkalarn (s. 69) paragz olan raklk arkadam (s. 29) bana kalrsa postu oktan deldirtmitir o bahtsz. (s. 46) ya da bir punduna getirip kendi harikasnn zerine su dkp bozuyordu. (s. 182) in pf noktas, (s. 292) Srra kadem bast. (s. 69) babam ldrlmeden nce bu eve st dkm kedi gibi giriyordun. (s. 337) ta kalpli bulunmak korkusu, (s. 283) Banakkamz stat Osman bu yzden gzn drt ap, keskin gzleriyle btn sayfalar inceleyip, gnahsz nakkalar birbirine dren eytanlk, hile, fitne, fesat nedir bulup karacak, suluyu Cihanpenah Padiahmzn amaz adaletine teslim edecek, bln de bylece temize karacaktr. (s. 287) lecekler iin toprak ekti derler, beni de lm ekmiti. (s. 13) Ununu elemi, eleini asm bir ihtiyar gibi (s. 387) yakay ele vermi (s. 25) yreime ta basp (s.56) 3.1.2. Ataszleri: ncelenen eserde ataszne hi rastlanmamtr. 3.1.3. Terimler: Bilim, teknik, sanat, zanaat, edebiyat, askerlik, siyaset, spor gibi deiik alanlarla ilgili zel kavramlar karlayan terimler bir dilin sz varln zenginletiren nemli
24

yap talarndandr. Romanda da zellikle Bat sanat resim ve Dou sanat minyatr ile Osmanl dnemi sosyal hayatna ait terimlere ska bavurulmutur. ahar, alt krekli, banakka, cilti, ciltbend, cinas, dirhem, divit, hattat, hokka, kvrma, kinaye, makta, medrese, mderris, mhre, mzehhip, nakka, nestalik, okka, rika, sipahi, telmih, tezhip, tmar, perspektif 3.1.4. kilemeler-lemeler-Drtlemeler kilemeler: Trke ikilemeler ynnden zengin bir dildir. (Tuna, 1986: 163-228) Trkenin bu zenginliinin romanda tespit edilen rnekleri unlardr: Benim abuk sabuk ulumalarm, ipe sapa gelmez cin laflarm arasnda (s. 58, 333) Bara ara ieri girip kan bir kalabalk, (s. 399) btn gece uyumadn da ondan m att betin benzin. (s. 160) parmaklarn atr utur krmak da olmaz. (s. 275) Babam ayaklarndan tutup, eke srye sofaya kardm. (s. 207) daha sonra benim yalanm onlarn azndan, bakalarnn kulana deie dolaa, dnp bana Mjde diye gelince ben herkesten nce inanrdm. (s. 56) sokakta grlen sradan bir yk beygirinin resmini kararszlklarla deneye boza yapp terzilere, kasaplara satan baz Frenk ressamlar varm. (s.307) Yorgun, ama derli toplu (s. 318) stanbulun sokaklarnda dne kvrla ine ka ilerler. (s. 146) eci bc (s. 332) kapnn, duvarn, gcrdayan demenin her soruma gacr gucur bir cevap vermeye alarak benim gibi kekelediini hissediyordum. (s. 65) gizli sakl kitaplarn sayfalarndan en iyi aalar . (s. 319) gle oynaya hamama gittiim (s. 53, 317) Yan sokakta iki kii, karanlkta gle konua geerlerken, (s. 207) a gzl arsz fareler sayfalar hapr hupur yutacak (s. 197) ilerinde altn paralar, baka eyler, vr zvr, kimbilir pek ok resimde olduu gibi anlamadm ve sezdiim eyler... (s. 36) incik-boncuk da koydum mu (s. 46) isiz gsz, kaytsz kuyutsuz ehre kaak girmi it kopuk takmndan bir kalabaln ... (s. 400)

25

Bir kpek olarak bu sureyle vnyor ve dmanlarna it kopuk, diyen Erzurumilerin akllarn inallah balarna getirir diyorum. (s. 20) Bir iti kak iittik, (s. 399) kanl canl en son atn (s. 292) kap kacaa (s. 57) karman orman ve pislik iindeydi. (s. 296) tekini ka gz iaretiyle susturdu (s. 24) korka ekine unu sordum ocukluk sevgilime. (s. 176) kendi gibi pek ok vaiz bu adama kul kle olmular. (s.19) Ama bunlar Venediklilerin yapt gibi maln mlkn deil (s. 34) kocam Nesim'le oturuyoruz da ocaa of-puf iki ihtiyar, odun atarak snmaya alyoruz. (s. 46) paldr kldr, bir neeyle itierek (s. 53, 281) ocuklar pat kt merdivenleri ktlar, (s. 208) anlalmaz bir iradenin sama sapan mantna (s. 289) sa salim ayakta durduumu (s. 334) gemilere bindik, sallana alkalana stanbula geldik. (s. 122) o da bizleri akr ukur boayp nafaka balyormu. (s. 222) stat nakkalarn nn de kalemlerinin dedii Hnernamenin ikinci cildinde, grleyen toplarn ve piyadelerin arkasndan kalkanlarn takm, kllarn ekmi anl sipahileri tayan ve zrhlar ve btn takm taklavatlaryla tangr tungur, ama dzenle ilerleyip pembe tepeleri aan mavimsi, doru, kr, her renkten yzlerce at grdk, (s. 310) tek tk kar serpitiriyordu. (s. 179) bu usta-rak oyunundan holanmadm iin sustum. (s. 308) utana skla yazy bir daha okumanz rica eder. (s. 48) Hazinedarban grmem gerektiini yalvar yakar anlattm. (s. 258) her kalba giren bir yersiz yurtsuzun ihtiyatyla azn ap nadiren hatalarmz gsterir. (s. 296) Sularn, nemin, bceklerin ve ilgisizliin hamur haline getirdii, yrtk prtk, delik deik, solmu, okunmaz sayfalarla birlikte (s. 198, 293) Kucamdaki i tahtasn zar zor dikkatle kenara koydum (s. 91) lemeler: Romanda sadece bir yerde lemeye rastlanmamtr.
26

Yalnayak, ba kabak, yar plak, zerimizde birer yelekle (s. 352) Drtlemeler: Romanda sadece bir yerde drtlemeye rastlanmtr. Hac-hoca-vaiz-imam takmnn, biz kpekleri hi sevmemeleri malumunuzdur elbette. (s. 20) 3.1.5. Ztlklar: Ztlklar da Trke anlatmn nemli yap talarndandr. belli belirsiz bir kzl da vard bu dorunun iinde. (s. 304) eit eit kitaplara girip kp (s. 346) herkesi gizli ak kmsedii iin (s. 302) stanbulun sokaklarnda dne kvrla ine ka ilerler. (s. 146) irili ufakl yzlerce ehirde (s. 360) lemde iyilik kadar ktlk, sevap kadar gnah da gerekli olduu iin yaptm ok nemliydi. (s. 331) bir sokak getik gemedik ki (s. 388) ister istemez derin bir sayg da duyuyordum. (s. 383) Darnn souuna altm almadm, (s. 394) Bohac, diye seslenir seslenmez (s. 395) Burada bulamayacaklarn anlar anlamaz (s. 422) ona doru ik adm atm atmamtm ki (s. 456) Bir at izmem istendiini iitir iitmez yarma olmadn, izdiim attan beni tehis etmek istediklerini anladm. (s. 321) Bunu syledi sylemedi, birden bizi brakp akam namazna yetimek iin kt gitti. (s. 312) Cesedinin bulunduunu renir renmez koa koa gittiim evinde (s. 117) kokusundan baka hibir zellii olmayan bu gl burnuna yaklatrr yaklatrmaz korkudan yklp lm. (s. 313 (2)) 3.1.6. Argo Szler: ncelenen romandaki argo ve galiz szlerden bazlar unlardr: ahmak atm (s. 45) altn bozdurmak isteyen bir alk kyl geldi. (s. 122) Gazzali'nin Ihya- Ulumunun evliliin zararlar ksmndan apardm anlaynca (s. 64) aptal ehzade (s. 33) baz avanaklarn (s. 150)
27

stanbul halknn ayak takm ve alklar kalabalyla birlikte (s. 467) arap ier, birbirlerini becerir (s. 353) kayklarmz birbirine bodoslayacak gibi yaklaverdiler (s. 118) Cadaloz Ester beni aldatt. (s. 44, 99) hepsini tek tek dikizlediimi sizden saklamayacam nakkalardan (s. 53, 75) kalkk gtl ceylan yavrular (s. 310) Hinoluhin usta sarraf (s. 122) Bu kaknem kz yle mteekkirdir ki bana (s. 98) yle izah edeyim ki en kaln kafalnz da anlasn. (s. 47) Byle iyi bir karymdr ite ben Ester, (s. 49) Kr olascalar. (s. 53) ustan bir kahvede resim asm hikye anlatr bir meddahtr diye sen onu korumak iin, hot, vaiz efendiye dil uzatyorsun. (s. 21) elini kamma att (s. 411) Bu kadar ku beyinli miydi (s. 29) ku beyinli nakkalar (s. 120) Kalle, dedi aabeyim. (s. 39) hatta osuranlar da benim kandrdm yazyor (s. 332) Pezevenklikte deil, nakta diyorum. (s. 62) Siz insan rezil edersiniz, pi kurular. (s. 40) 3.1.7. Tekrarlar: Tekrarlar romanda en sk bavurulan anlatm vastalarndandr. O anda dikkatim bana adm adm yaklamasna takld iin syledikleri kelime kelime aklmda kalmadan, dorudan hatralarm arasna karyordu. Onlar sonra tek tek hatrlayp dnecektim. (s. 171) kendi tam adm ar ar telaffuz ederek heceledim. (s. 180, 285, 289, 306) Bir zamanlar arka arkaya, hzl hzl zerime gelen olaylar (s. 204) avu avu ac krmz biberi serpip (s. 322) imden bara bara alamak geliyordu. (s. 211) resimlere baka baka ok uzun bir sre sabrla bekledim. (s. 255, 307) bana ballandra ballandra anlatsn m? (s. 325) bile bile bu gereklerin zerine (s. 28) Nusret Hocann dedikleri bir bir kyor. (s. 14)
28

Ka gz yal kz senin iin cayr cayr yanyordur kimbilir? (s. 44, 235) kafam makamla ciddi ciddi misafir gibi sallyorum. (s.38) ala ala kr olur (s. 28, 301) Camc ustalarnn frnlarnda erittikleri malzemeyi mavi srahiler ve yeil ieler yapmak iin evire evire fleyilerini (s. 301) o pisin etini i i yeyip midemi bozmam. (s. 22) didik didik etmi her keyi. (s. 210) karanlkta dokuna dokuna onlar yatakta bulur (s. 26) babama sarldm, burnumu sakallarna gmp doya doya kokladm ve uzun uzun aladm. (s. 213, 229) beni lp bierek gzlerini doyura doyura seyrettiler. (s. 236) sanki renk srme zevki iin dne dne akla nakeder. (s. 297) bana uzaktan dman dman bakt. (s. 232) Kpei iaret ede ede hikyesini o kpein azndan anlatyordu. (s. 17, 324) bu duygular derinlemesine yaayanlar fazla fazla anlarz. (s. 283) hi durmayan enesi ve fldr fldr oynayarak bana iaretler yollayan kalar ve gzleriyle Ester cvl cvld. (s. 75) stiyorsanz hikyenizin sayfalarn geri geri eviriyormu gibi yapn (s. 46) Saraydan gelen olana gstere gstere sayfalar kartrp atlardan en iyisini setim. (s. 319) byle grl grl gzyalar dkebiliyorlar. (s. 284) beni aclar iinde haykra haykra kvrandran bu dnyada uzun bir sre duramayacam, (s. 202) Hkra hkra aladm. (s. 261) Evde duramayacam hemen anladm iin kendimi dar atp hzl hzl karanlk sokaklarda yrdm. (s. 321) iin iin alyor adam, (s. 284) gzlerimin iine iine istekle bak (s. 32) ince ince ilenmi duvar (s. 26, 324) Padiahmzn nnden ite ite geirdikleri bir tekerlekli arabann iine (s. 293) O da benim gibi meddaha glebiliyordu, ama kolunun benim kolumun yanbanda karde karde durmasndan m, fincan tutan kpr kpr parmaklarnn huzursuzluundan m neden

29

bilmiyorum, onun da benim soyumdan olduuna hkmediverdim ve birden dnp suratna dik dik baktm. (s.24) Umutsuzluk ve uysallkla uzatt kk eline mektubumu katlayp katlayp sktrdm. (s. 168) karn kederli kederli serpitirdii bir keder annda bacaklarnz sizi kendiliinden sevdiiniz bir tepeye karr. (s.17) kkr kkr gltklerini iittim. (s. 135) bu at kskana kskana, sylene sylene taklit edip (s. 379) stanbulun sonsuz sokaklarnda kvrla kvrla yrrken (s. 179) Kulelerine korka korka baktm (s. 284) Sokaktan konua konua birileri geti. (s. 169, 222) Cesedinin bulunduunu renir renmez koa koa gittiim evinde (s. 117, 209, 228) eer rtsn kk kk incelikle iledim ki resmime emek verdimi de grsnler. (s. 317) zerine krek krek toprak atyorlar. (s. 116) kalbim kt kt hzla vurmaya balad. (s. 245, 311) lime lime olmu elbiseleri (s. 117) yataklarnda ml ml uyumakta olanlarn (s. 43) Kmr tozu, nokta nokta, alttaki kada gzel atn btn eklini geirmiti, (s. 319) Zavall Zarif Efendi'nin para para olmu cesedinin zerine amurlu souk toprak atlrken herkesten ok ben aladm. (s.114) O mektuplar okuya okuya nce ondan korkmay, sonra da onu merak etmeyi rendim. (s. 163) Gzlerini ovutura ovutura alad kadar seviyor muydu babam, (s. 210) parl parl ssler (s. 28) ehre giren bir geminin bana pr pr selam yollayarak indirilen yelkenleri Haliin yzeyiyle ayn kuruni sis rengindeydi. (s. 17) eri gittim, kalp ve prl prl iki Venedik Altnn alp Saraydan gelen olann eline sktrdm: (s. 319) divan katiplerinin bindii renk renk atlarn (s. 310, 322, 324) saf m saf, masum mu masum din kardelerimden birisiyle gz gze geliyorum. (s. 25) srlmay hak eden kurbanm salak salak nmden geerken (s. 18) Venenikten gelen tccar gemilerinin sandk sandk bu kalp paralarla dolu olduu syleniyordu. (s. 16)
30

byk olunun savaa savaa zenginlemesi (s. 56) tarihten efsaneye, kitaptan kitaba sayfa sayfa koturuyorum. (s. 251) onu buraya sk sk getirdii (s. 32) akr akr akrdayan emelere (s. 259) bana akn akn bakp parasn sayan bir frnc dedenin (s. 322) saraylarn ta ta yapln, sulularn ikenceyle cezalann (s. 324) Tatl tatl glmsedi bana (s. 195, 236, 278, 286) Zavall kpekler boyunlarnda zincir, en sefil kleler gibi zincirlenmi olarak tek tek srklene srklene sokaklarda gezdirilirlermi. (s. 22) tek tek tand (s. 32, 53, 293, 315, 317) bin bir eit bcek kitaplarmz tkr tkr kemirip yok edecek. (s. 197) tp tp sessizce eve gelir gelirsen (s. 248) geceyi tir tir titreyip evin tkrtlarn dinleyerek geirmekten, (s. 222, 245) heyecandan m anlayamadm titreye titreye bana ekremin ne istediini anlatyor. (s. 46) Siz sokaktayken rengi ua ua lm bembeyaz bir adam geldi buraya, (s. 209) Sanatnda ustalaa ustalaa krleen ve bir yatan sonra yar evliya yar bunak hayat sren ve bitip tkenmez efsaneleri anlatlan eski Acem statlar gibi davranyordu, (s. 67) Yazarn zellikle uzun uzun tekrarna ok sk bavurduu dikkati ekiyor: Tam o anda, bir sezgiyle niye kepengi amtm da karl nar dallarnn arasndan onu grnce onu grnce yle uzun uzun bakmtm. (s. 50) karanlkta grebildiim kadar evi uzun uzun seyrettim. (s. 144) Uzun uzun kana kana aladk. (s. 167) Prl prl ge bakarak uzun uzun dua okudu. (s. 279) Uzun uzun altktan sonra ne gzeldir sokaklarda yrmek! (s. 271) btn kadnlar evde toplanm alarken ben de uzun uzun dvnp gzya dktm. (s. 277) Uzun uzun yrdkten sonra (s. 325) Uzun uzun altm. (s. 325) byk stadn izdii dier atlarla uzun uzun karlatrlm ve arada hibir farkn olmad grlmt. (s. 329) ilerindeki srr anlamaya alarak uzun uzun onlara baktm. (s. 241) ocuklar, hayatmz uzun uzun dndm. (s. 207)

31

Cihan Hakimi Hnkrn yzne, yandan da olsa gzlerine uzun uzun baktm. (s. 312) dier atlarla uzun uzun karlatrlm (s. 329) resme rastlarz diye uzun uzun sayfa eviriyordu. (s. 347) sabrla uzun uzun beklerken (s. 357) bu harika resme sessizce uzun uzun ve ayn zevkle baktm. (s. 362) Babamn evine gidip gidip tencerelere, kap kacaa, fincanlara bakp uzun uzun aladm ve geceleri birbirimize destek olmak iin ocuklarla koyun koyuna uyuduumuz o gnlerde Hasan bana o frsat vermedi. (s. 57) Elini yalaya yalaya mumu sonunda yakp bir rahlenin kenarna koydu. (s.156) gs kemiklerini, yava yava trdatarak krmanz (s. 12) zerine kmr tozundan yedire yedire bolca dktm, (s. 319) kiremitlerin zerinde zp zp zplayacak kadar keyiflenmilerdi. (s. 228) 3.1.8. Saylar: Trkenin temel sz varlklarndan olan bir baka unsur da saylardr. Romanda sayma, lme, tartma ve tarihlerde saylardan oka yararlanlmtr. Bunlardan bazlar unlardr: Drt gece nce (s. 27) on iki adm tede (s. 27) yirmi be yllk arkadam (s. 27) Mool istilas sonras, slam resminin yz yl sren gcn ve onu puta tapanlarn ve Hristiyanlarn resminden ayran eyi, lemin Allah'n grd yerden, yukardan, ufuk izgisi izilerek ve iten bir acyla resmedilmesini bu mutlu mucizeye borluyuz. (s. 85) Bir gen ve gzel cariyenin ellide biri olacak tek aya; kenar kemikli, ceviz aacndan iyi bir berber aynas; doksan ake gm varakl, emse nakl, ii ekmeli iyi boyanm bir sandk; yz yirmi taze ekmek; kiilik mezar topra ve tabut; gm bir pazbent; bir atn onda biri; yal ve iman bir cariyenin bacaklar; bir manda yavrusu; iki iyi in taba; Padiahmzn nakkahanesindeki Acem nakkalarndan Tebrizli Dervi Mehmet'in ve benzeri byk ounluun bir aylk yevmiyesi; kafesiyle birlikte iyi bir av doan; Panayot'un arabndan on testi; dnyaca nl olanlardan Mahmut ile cennetlik bir saat ve saymakla bitirilemeyecek baka pek ok imkn. (s. 120) Dokuz tane bunlar, dedi. Oysa Eniteyle on resimlik bir kitap iin anlalmt. (s. 262) be ake fazla kazanmak iin (s. 296)

32

Bir stat asla deildi, ama krk yl resimlerin bo yerlerine, be yaprakl, tek iekli u otlardan yapt ve iki sene nce lp gitti. (s. 311) Leylekin kalemlerinden son drt be ylda kan yzlerce at grdk: (s. 310) dnyann en gzel atlarndan size be alt tane izivereyim. (s. 318) 3.1.9. Konuma Dili: Birinci kii anlatmn hkim olduu romanda konuma dilinin imknlarndan sk sk faydalanlmtr. Bu da anlatma canllk ve doallk katmtr. Aah! diye bard sonra. (s. 210) Ayy, hayvan plak! (s. 21) Ayy bu boha ok ar olmu (s. 151) Ayol bu kpek deil domuz" demiti. (s. 18) ayol unuttum, (s. 405) Ha? dedi nce Ha! dedi sonra. (s. 180) Haydi elim, imdi gerek kl gzmn nnde bu harika at! (s. 315) Hnnn dedim. Salarnz kokuyor sizin. (s. 53) Ooh, aman ok iyi geldi, iimi stt, gzlerimi keskinletirdi, zihnimi at ve bakn aklma ne geldi. (s.21) Ooff maallah; ne kadar da arsn (s. 104) t, dedim. Onlar odamza doru itekleyerek. (s. 208) Tpk Kuran- Kerim gibi, -yanl anlalmasn, h!- bu kitabn sarsc gc asla resimlenemez oluundan da gelir. (s. 12) Yerim seni ben, anladn m? (s. 242) 3.1.10. Kalp szler (Hayr-dua ve beddualar): Romanda zaman zaman kalp szlere de bavurulmutur. Allah kuru iftiradan saklasn (s. 62) En sonunda, ok kr, tekrar kt yere gerisin geriye eve doru kvrlarak dnen gelin alaynn ald yoldayd gzm hep, (s. 234) Allahm sen bizi koru ya Rabbi. (s. 239) Allah rahmet eylesin, mekn cennet olsun! dedi iyilikle. (s. 257) Allah her eyi grr, bilir (s. 29) Allah rzas iin kulak verin u anlatacaklarma. (s. 59) Allaha krler olsun ki (s. 390) Allah gecinden versin (s. 415)
33

Can ba stne padiahm, (s. 316) Hayrdr. (s. 318)

2) BAKA ANLATIM YOLLARINI KULLANMA

3.2.1. Dilbilgisi Kurallarn hll Etme: Ekler, imla ve noktalama bakmndan baz sapmalar ile allmadk birtakm ilgiler kurulduu gzlenmitir. 3.2.2. Ekler Bakmndan Sapmalar: Ekler bakmndan az da olsa allmadk kullanmlar tespit edilmitir: grltl bir dere kenarnda konuan iki kii gibi baryorduk. (s. 255) Orta hece nlsnn dmesi beklenirdi: baryorduk kederinin omuzuyla hi ilgisi olmadn grdm iin (s. 467) Burada da orta hece nlsnn dmesi beklenirdi: omzuyla 3.2.3. ml Bakmndan Sapmalar: ncelenen eserde imla bakmndan sapmalara nadiren rastlanmtr: kardelerimden birisiyle gzgze geliyorum (s. 25) cellatn ikence yaparken izilmii pek makbuldr. (s. 141) a gzl arsz fareler sayfalar hapr hupur yutacak (s. 197) Ayn nakkahanede dizdize oturup birlikte resim yapma erefini tattm (s. 269) Batan bir gemiyi terkeder gibi (s. 387) 3.2.4. Noktalama Bakmndan Sapmalar: ncelenen eserde noktalama bakmndan sapmalara da nadiren rastlanmtr: Drt gn geti, ve imdiden duruma biraz altm. (s. 23) izgiyi tam hayal ettiim gibi ektiimi grnce resmettiimi unuttum da sanki kulaklar , ve gzelim boynunun o nefis eimini ben izmedim, elim izdi. (s. 315) imden yle geldii iin kepengi o an cokuyla btn gcmle itince nce odaya gne doldu : pencerede durdum ve Kara ile gneten gzlerim kamar gibi gz gze geldim; (s. 50) imdiki ahn ne kitap yazdracak hali var, ne resimletecek. (s. 68) Ksa izgi ya da parantez arasnda ifade edilen i ie birleik cmlelere ok sk bavurulmu, te yandan bu iki iareti tercihteki keyfiyetin nedeni anlalamamtr:

34

Zeytin'in, bana dostlukla, bir eit saygyla bak, sonra sarl -sarlmasn bilen adam iyi adamdr- yle houma gitti ki, btn nakkalar, hattatlar arasnda kitabma en ok onun inandn bir daha dndm. (s. 108) eyhlislam, kapcba, imam, yenieri, dervi, sipahi, kad, cierci, cellat -cellatn ikence yaparken izilmii pek makbuldr- dilenci, hamama giden kar, afyonke. (s. 141) Kara'nn bana, ensesine, omuzlarnn inip kalkna, ok sinir bozucu bir ekilde yryne -sanki admlarm dnyaya ltfeder gibi atyordu- yreimi scack sarveren derin bir nefretle bakyordum. (s. 145) kafama yediim darbeyle -ya da darbe yznden- aklmn iyi almayan bir baka ksm ise hzn verici bir iyi niyetle (s. 199) Karay dn akam, -haftalar nce uzak geliyordu bana- onu ilk grdm yerde beni bekler buldum. (s. 218) Hayriyenin tanklnn hibir deeri olmasa da, aleyhime -benim deilse de babamn kitabnn aleyhine- dndrlen dolaplarn paras olmasndan korkuyorum. (s.220) Birileri ona -evet hakl olarak- her eyin bayram gnlerinde olduu gibi mutlu, ama derinlikten yoksun olduunu fsldamtr. (s. 298) Kimi rnek kitaplarn, baz kalp defterlerinin yeni bitirilmi kitaplarn durduu nakkahane binasna, Enderuna ve Hareme adamlar salnd ki zerine kilit zerine kilit vurulup i hazineye saklanmam ne kadar kitap varsa, -tabii ki hepsi Padiahmzn izniyle- getirile. (s. 309) atlarn hepsi, Heratl eski statlardan alnm ayn zarif durula -tek bacak kibarca ilerde, tek bacak onun yannda sabit- durmulard. (s. 309) Son bir haftada iki kere daha karn doyurduum ve kendi kendime kederliler aevi dediim -aslnda sefiller demeliydim- yere girdim. (s. 322) nk kenar mahalle medresesinde gnde yirmi akeye ders veren -bugn yirmi ekmek alnyor bununla- hocann dizinin dibinde yl oturuyorsun da hl Behzat kim bilmiyorsun. (s. 323) Yzlerce nakka -ben de dahil- ezberden izeriz o atlar. (s. 325) Beni hep ayplayan, cemaatten koparan bu sessiz ve acmasz ruhu -bir cindi o, ruh deil- kim koymutu iime? (s. 326) ubuun ucuyla bir para sudan alp baparmann (teki parmaklar katiyen olmaz) trnan srd. (s. 216) Gelin alaynn kalabal eve yerleirken tpk evdeki yallar, kadnlar ve ocuklar (bir keden Orhan kukuyla beni szyordu) gibi ekre'nin de, bu koku hi yokmu gibi davrandn grnce bir an kukuya kapldm. (s. 234) Bir anda oday boalttlar ve Hayriye'nin pilavyla kzarm kuzu etini (imdi ben de cesedin kokusuyla kekik, kimyon ile kzarm kuzunun kokusunu birbirine kartrmaktaydm) yemek iin erkeklerin topland yan odaya geerlerken (s. 236)

35

Ayn nakkahanede dizdize oturup birlikte resim yapma erefini tattm ustalar ustas Nurullah Selim elebi, seksen yandayken byleydi (benim kadar fkeli deildi ama). (s. 269) Sinirle, mutsuzlukla ya da baka bir kusurla zedelenmi olduumuz iin deil, insanlarn ou aptal olduu iin insanlarn ouna aptal muamelesi yapyoruz. (Yine de onlara daha iyi davranmamz bizim hesabmza daha bir incelik ve aklllk olurdu.) (s. 269) 1.ocuklar. (Onlar btn lemin kurallarn zetler.) 2. Tatl hatralar. (Gzel olanlar, kadnlar, gzel resmetmek, dostluk) 3. Heratl eski statlarn harikalaryla karlamak. (Bu bilmeyene aklanamaz) (s.270) Ksa bir sre nce Acem snrndan Serhat Paann yanndan Enitesinin davetiyle stanbula dnm (phe ima eden bir bak att Bostancba), stanbulda Enitesine iyice sokulmu, hazrlad kitabn hikyesini renmi. (s. 273) Surnamemiz iin yapt tezhiplerin neredeyse tpatp aynsn Enitenin kitab iin yapan, (evet, kalbim tabii ki krlyordu) duvarlara, yapraklara, bulutlara frasnn arada bir dokunduunu sandm zavall Zarif Efendiyi (s. 294) Nakkalarmn en sessizi, en ilisi, en sulusu, en haini, en sinsisi (iimden syleyiverdim bunlar) odur. (s. 296) Her trl tuhaf ayrntya, hibir mantk olmadan (gzle grlmesi dnda) ayn saygy gsterdii iin, resimde tutumu Frenk statlarnnkine benzer. (s. 302) Evleri baslp aranan statlardan ve hattatlardan toplanan sayfalar (baz sayfalarn bizim iki kitabmzla hi ilgisi yoktu, baz sayfalar ise hattatlarn da be ake iin Saray dna gizlice sefil iler yaptn bir kere daha kantlyordu) getiren Bostancbann saygl ama kabaday tavrl adamlarnn aya kesildi sanyorduk ki, biri, kendine en gveneni, byk stada sokulup kuann iinden bir kt kard. (s.303)

3.2.5. Allmadk lgiler Kurma: Szlkte olmayan yahut bugnk kullanmdan farkl kelimelerle allmadk ilgiler kurulmasna az da olsa rastlanmtr: Ne zaman ki kyden, krdan, gebelikten vazgeilip ehire oturuldu, oban kpekleri kyde kald, o zaman biz kpekler murdar olduk. (s. 21) Kendi dertlerimle u akam vakti biraz kssa, biraz hisse almak isteyen siz dostlarm zmek istemem, (s. 21) mezarln karanlk bir kesinde karanlk bir kpek bana bakyor. (s. 14) kitab niye benimle deil de o vasatlk misali Kara Efendi ile yapyorsun. (s. 195) kk kihkihlerle kendi kendine glen kk, ince bir nakka vard. (s. 439) Kazvinli ustalarndan ders alm gibi geni, rahat, mutlu, yuvarlack izgiler eker (s. 297)
36

 ne kadar tatl yuvarlack getim. (s. 317) her zamanki glmserliini hl iyimserlikle koruyan Mektupuba (s.264) Saraydan Bostancbann bir adam, temiz, gzel, glmser, yakkl bir gen. (s. 314)

3) ANLATIM BOZUKLUKLARI
Anlatm bozukluklarn kesin izgilerle ayrmak, snflandrmak mmkn deildir. Bazen ses ya da ekil dzeyindeki bir yanllk anlamn cmle dzeyinde bozulmasna yol aabilir. (Eker, 2003: 431) Uyum Kusurlar Bu tr kusurlar genellikle anlatmda kelimeler ya da cmleler arasndaki uyumu bozmasna karlk anlam farkllamas ya da kaybna yol amaz. (Eker, 2003: 431) 3.3.1. Kakofoni: Kelime ya da kelime grubundaki seslerin, syleyite birbirleriyle uyumamas, kulaa ho gelmeyen bir izlenim yaratmasdr. (Eker, 2003: 431) Resim hikyenin renklerle iekleniidir. Kimse hikyesi olmayan bir resim dnemez." (s. 35) kkrtmam, vesveselendirmem olmadan (s. 331), sorumun onlar ok ikirciklendirdiini anlayacak kadar (s. 449) Arada bir bir iki yalan sylesem de, bu benim hakkmda yanl bir fikir edinmeyesiniz diyedir. (s. 55) 3.3.2. Tekrar Skl Tekrar skl, bir anlatm biriminde, ayn kelimenin ya da ayn kkten treyen kelimelerin birlikte kullanlmasyla ortaya kan uyumsuzluktur. Bamza gelenlerin, hikye edilip bir kitapta yazlsa bile, en usta nakkalarca bile asla resimlenemeyeceini de syleyeyim size. (s. 12) Kalbim koar gibi atyordu, aklm telaa kaplmt, ellerim atn koumlarn nasl tutacam armt, ama bacaklarm atn gvdesini sk skya sarnca salam bir akl ve hner hakim oldu atma ve bana ve Ester'in dedii gibi, tam tamna rahvan yrd akll atm ve saa sokaa da dndk ne gzel! (s. 44)

37

, sonra btn btn semtimizden aya nasl kesildi, btn bunlar kederle hatrlyorum, (s. 52) T Timur zamanndan kalma iki yz yllk kitaplarla, merakl gvurlarn altnlar verip t memleketlerine gtrdkleri ciltler aklma gelince rperirim: Belki de benim u hikyemi yle t uzaklardan biri, bir gn dinleyecektir. (s. 54) Her eyin her eyi tekrar ettii ve bu yzden yalanp lmek olmasa insann zaman diye bir eyin varolduunu hi fark edemedii (s. 86) Mektup tadm zamanlar tadm o iri, ama hafif yalanc bohay elime aldm. (s. 151)

3.3.3. Deyim ve Ataszlerindeki Yanllklar mutluluk ve sefaleti eninde sonunda ezeli bir yalnzln bahanesi haline getiren benim gibi keder erbab iin (s. 283) Deyimin dorusu nnde sonunda olmalyd. 3.3.4. Tuhaflk (Garabet) Tuhaflk, allmam olan veya herkese bilinmeyen yahut yabanc kkenli kelimelerin kullanlmasdr. Ne id belirsiz cascavlaklar, afyonke meczuplar . (s. 16) genliindeki o sarsak sallantl halini zerinden atm (s. 50) Gaib kocamn evini terk etmem, beklediim gibi, Hasan'n bana olan saplantl, saygsz akn, aresiz, ama saygdeer bir yangna dntrd. (s. 58) Cinler, cangolozlar, hortlaklar (s. 174) Evliklerimi giyince, karanlkta kendi bama oturup bir an hayallere dalmak getiyse de aklmdan (s. 206) bohamn kenar dantellerini prprlandrp, aalarda slk alp (s. 391)

4) EKL VE SZ DZM LE LGL DER KUSURLAR

3.4.1. ekil Bilgisi Kusurlar baba taraf--n-dan akrabalarmdan birinin (s. 14) Padiah lnce dmanlar gzel kadn ele geiremediler, ama yalnz yaayan adam astrttlar. (s. 157) Tabii ki bakalarnn yapt gibi zengin arkadalarm, akrabalarm giyindirtip kuandrtp atlarna bindirip ekrenin kapsna dayandracak halim yoktu. (s. 232)
38

stat Osman benzerlikleri tek tek tekrarlattrp beni dikkatle dinledi. (s. 376) Venedikli gvuru bunlar grnce aracak, (s. 312) Timurlu oullarnn tarihini yazarken (s. 437) 3.4.2. Sz Dizimi Kusurlar Cmle elerinin ve eleri oluturan kelimelerin sralamasndaki sapmalardr. Eserde, Eski Trke evresinden beri takip ettiimiz, yabanc kaynakl bir yap olmasna ramen Trkeyle neredeyse btnleen ancak Trkenin sz dizimine de ters olan kili cmlelerin skl dikkat ekmektedir: Kahvelere gidiyor, kahveyle kafay buluyor, ipin ucunu yle bir karyorlar ki orada itin kpein konutuklarn sahi zannedip dinliyorlar; kpektir ite bana ve dinimize kfreder, diyormu bu Nusret Hoca. (s. 21) Bu paray imdi sen kabul et ki bizi onlara, ihbar etmeyeceini anlayalm. (s. 29) Onu kuyudan aaya attktan ok sonradr ki, yaptm ite bir nakkan inceliine hi mi hi yakmayacak kaba bir yan olduunu dnebildim. (s. 30) Ne kadar hnerin ve yetenein olursa olsun paray ve iktidar baka yerlerde ara ki, hner ve emeinin karln alamaynca sanata ksmeyesin. (s. 32) yle paralar samaya balam ki, Tebriz ve Kazvin'in en parlak nakkalar ellerindeki ii brakp onun sarayna komular. (s. 33) Sokaa kar kmaz, tam bir hamlede atmn zerine atlamak zereydim ki, tam bir daha hi dnmem diyen masals atl gibi dar sokaklardan kaybolacaktm ki, nereden ktn hi anlayamadm koskocaman bir kadn, batan aa pembeler giyen bir Yahudi, elinde bohas zerime geldi. (s. 43) Ki mektubun kokusu da bunu doruluyor. (s. 48) Acem ah Tahmasp, ki hem Osmanlnn ba dmanyd, hem de cihann en naksever padiahyd, (s. 59) yle ok yayordu ki kar, peemden ieri, gzlerime giriyordu. (s. 205) Bir ey var ki, eve bile dnmeden hemen sizlerle paylamak istiyorum. (s. 205) Arkam dnmeden anladm ki ieriye Cihanpenah Padiahmz Hazretleri girmilerdir. (s. 276) Resme bakan, kitab kartran dierleri ise konu yznden, at bir ata benzedii, Allahn at, ya da hakikaten bir hayal at olduu iin gzel bulurlar ki bu sahicilik duygusunu hnerle aklarlar. (s. 306)

39

Saraymzn baytar Fuyzinin ne de gzel evirdii o Baytarnamenin ezbere bildiim ve makbul at iin sylenmi yle gzel szleri vardr ki, her bir kelimesini bizim karmzda duran doru atmz iin de syleyebilirim: (s. 306) Ortalk kararyordu ki, birden bir k doldu odaya, bir hareket oldu: (s. 311) Birden yle hzl bir ey geldi ki aklma, ne olduunu ben anlayana kadar benim hnzr elim kalemi kapm, (s. 316) cesaretle, hzla, hazla iki yay izdim ki grseydiniz, sanki ressam deil, bir hattat bu hnerbaz, derdiniz. (s. 316) Dnyann en gzel at yoktur ki ben onu izeyim. (s. 318) Ezberden bir tane daha izecektim ki, Bir tane yeter, dedi Saraydan gelen olan. (s.319) Ama bir kusurum, bir slubum yoktur ki benim izdiim atlara bakp kim olduumu bulabilsinler. (s. 321) hattatlar arasna kartm iin yle bir utan duyuyordum ki alnm terliyordu. (s. 325) 3.4.3.. Anlam Kusurlar: Anlam kusuru; kelime grubu, cmle gibi anlatm birimlerinde uyumu bozan, anlam ve iletilmek istenen mesajn alglanmasn zorlatran ya da ortadan kaldran kusurdur. (Eker, 2003: 443) 3.4.4. Eksiklik: Eksiklik, bir anlatm biriminde ek, kelime gibi herhangi bir enin eksik olmasdr. Bu tr bozukluklarda anlam bulankl ya da belirsizlii ortaya kar. (Eker, 2003: 443) Bo evin bo odasnda aa yukar sinirli sinirli yrrken amdana sokuluyor, (s. 64) Odada aa yukar yryor, (s. 65) dnceli bir havayla odann iinde aa yukar dalgn dalgn yryor gibi (s. 136) srekli artan bir huzursuzluk iinde odalar arasnda sabrszlkla aa yukar yrdm. (s. 371) aa yukar yrrken kafam kelimelerle doluydu. (s. 442) Bu cmleler bir aa bir yukar sz yerine tahmin, yaklaklk bildiren aa yukar kelime grubuyla ifade edilmitir. Bir aa bir yukar yrmek anlamn iermesine ramen Orhan Pamukun aa yukar yrmek ifadesi ngilizcedeki to walk up and down kalbnn bire bir tercmesi olduunu dndrmektedir. 27*
27

Yorum iin bkz. Demir, Gkhan Yavuz, Trkenin Pirus Zaferi!, Trajik Baar Trk Dil Reformu , Paradigma Yay., stanbul, 2007, s.XLIV

40

Yalnz bir yerde doru kullanlmtr: bir aa bir yukar yryordum ki yle deyivermiim (s. 441) Ama her eyi aa yukar hl gryordum da. (s. 370) Padiahmz da olay sadk tarihisine aa yukar byle yazdrd. (s. 468) cmlelerinde ise aa yukar kelime grubu yerinde kullanlmtr. Doru drst bir i bulamyor, karmla kavga edip [ona] sz geiremiyordum. (s. 64) Biraz dalkavuka olan bu tr sorulara alk Banakka [n] batan savma bir cevap vereceini, zaten u anda beni btnyle unutmakta olduunu sanyordum. (s. 73) Hsrev ile irin'in Cennet misali masal bahesinde birbirlerini [bir] ift anlaml, manidar baklarla szmelerini bir kitap sahifesinde resmederken (s. 77) 3.4.5. Fazlalk: Fazlalk, bir anlatm biriminde, herhangi bir ek, kelime ya da kelime grubunun gereksiz olarak yer almasdr. Yine de ama katillie almak zor. (s. 23) Portekiz gemisinden kma renkli gmlekliklerin arasna yzkt, kpeydi, gerdanlkt gibi hem pahalsndan hem ucuzundan (s. 46) Cetvelke Nasr, Timur'un oullar zamanndan kalma bir Nizami Hamse'sinden bir sayfay, Hsrev'in irin'i ykanrken plak grn tasvir eden bir resmi, tamir ediyorum diye bozuyordu. (s. 73) Babam bir ktlklerin yaklatn seziyor, ona hak veriyorum. (s. 175) Nerede kaldnz, diye sylendim ocuklar geri dndnde. (s. 163) Mavi kapl odaya korka korka geri dnmtm ki Kara zerime saldrd. (s. 243) eski kocamn evine geri dnerdim (s. 337) on iki yl sonra geri dnnce (s. 338)
Bu rpertiyi iimde duyduumda, ben de, tpk bir gz kitabn iindeki hayata, bir gz de kitabn dna bakan o gzel kadnlar gibi, beni kimbilir t hangi yerden ve zamandan seyretmekte olan sizlerle de konumak isterim. (s. 55) Benim velimin de senden hibir para ve altn talebi de yoktur. (s. 220) Gerisin geri eve yaklamakta olduumuz bir an, bir cesaret atmn zerinde geri dnp de ona baktmda, pembe gelin telinin ve kan krmzs peenin arkasnda ekrenin hi de hak etmedii bu yokluklardan mahzunlaacana, dnn alaynn ve yolun kazasz belasz sonuna geldik diye ferahladn anlayp, ben de rahatladm. (s. 234) Kelebekin, hrsz bir rak gibi falakaya yatrlmasn dnemedim bile de ylece kalakaldm. (s. 275)

41

Yznde t ocukluk yllarmzda onda grdm masum bak benim izdiim atlara dalp gitmiti. (s. 28) Cennet'ten t dnyaya kadar ve Dou'nun en uzak noktasndan, Bat'nn en uzak noktasna kadar (s. 149) Artk her ey asrlarca ve asrlarca t kyamete kadar byle kalacakt; (s. 204) Soukeme kapsnn karsndaki terziler krhanesinde t ocukluumdan beri alan ve rahmetli babam tarafndan akraba bir demeciye kp, benlerle kapl elini ptm. (s. 258) Sarayn iinde bulunmak, Hazinedarbann t Padiahmzn yanndan kalkp benimle konumaya gelmesi, Padiahmza bu kadar yakn olabilmek, btn bunlar beni bir tuhaf yapmt. (s. 260) statlarn silsilesi t Moollara kadar gider. (s. 295) Bunlar t Timur zamanndan kalma kalplarn hi dna kmayan, bildiimiz kam yapra gibi kulaklar. (s. 308)

3.4.6. Yakn veya Uzak Anlaml Kelimeleri Birbirinin Yerine Kullanma hatta karlkl ifade edilmi hasmane duygular ve dmanlk var (s. 111) Cmlede iaretli kelimeler ayn anlama gelmektedir; dolaysyla biri gereksiz yere kullanlmtr. Edebiyat metinlerinde sapmalar ve allmam kullanmlar bulunabilir. zellikle sz konusu eser postmodern bir slba sahipse bu sapmalar ve allmadk kullanmlar daha sk karmza kar. Ancak bu tr kullanmlarn da metinde bir ilevi olduu unutulmamaldr. Bir dzyaznn, romann bysn, ou kez dilin ok doru kullanmndan baka bir eyin yarattn dnen, o bynn de his ve anlatm hneri olduunu savunan yazarlar, eletirmenler bir lde hakldr. stelik yazar ve airlerin dili istedikleri gibi kullanabilme ve deitirebilme zgrlkleri sanatn doas gereidir.

SONU
Farkl biemleri romanlarnda deneyselleyen Orhan Pamuku da belirli bir edebiyat eilimin emsiyesi altnda deerlendirmek mmkn deildir. Balanta geleneksel-gereki romann zellikleri dorultusunda yazan Pamukun, giderek daha youn kullanmaya balad stkurmaca ve metinleraras eler gz nne alndnda postmodernist bir izgi dorultusunda yazd sylenebilir. zellikle de Kara Kitapta yazma edimini ana motif olarak kullanmas, Pamukta postmodernizmin u grntsdr. Yeni Hayat romannda ise
42

maddesel ve akn disiplinlerin ezamanl kullanm ilk bakta postmodern bir e olarak da deerlendirilebilir.Pamuk Yeni Hayat iin yapt u saptamada, postmodern edebiyatn disiplinleraras oulculuunun altn izmekte: Pop imgelerden videoya, ruha seslenen hafif dinsel yanndan mutlak aramaya kadarki yelpazede yer alan unsurlardan alyor gcn.28 Bu nedenle de postmodern bir renk ierir Yeni Hayat. te yandan ama, Pamukun imdiye dek yazd romanlarn tmnde grlen anlam aray, onun yaptlarna postmodernizmin snrlar dnda bir boyut getiriyor. zellikle Yeni Hayat romanndaki mutlak aray, onu romantiklere, genel balamda da modernistlere yakn klmakta. Onun metinlerinde yer yer koyulaan akn/mistik renk ile biimci yaklam, kimi yerde ise postmodernist oulculuk eiliminin, kartlklar ve bunlarn sentezi anlayna dnmesi, Pamuktaki romantik boyutun nemli gstergeleri arasnda saylabilir. Romanlar[nda] aslnda bireye ilikin bilgi vermeye, hayatn anlamna ilikin hikyeler anlatmaya al[tn]29 syleyen Pamukun bu tmcesindeki birey ve hayatn anlam szckleri ondaki bu romantik eilimi destekler niteliktedir.Sonu olarak Orhan Pamukun anlalmas Trk okurunun dnce dnyasnn geliip deimesine bal olmakla beraber yeni bir dnya dncesi edinmekle mmkn olacaktr.

KAYNAKA
AKAY, Ahmet Sait (2011), Okumann Fark Orhan Pamuk, I. Bask, Pozitif Yaynlar: stanbul. AKTA, erif(2000), Roman Sanat ve Roman ncelemesine Giri, Aka Yaynlar: Ankara. AKTULUM, Kubilay (2000), Metinleraras likiler, teki Yaynevi: Ankara. ATAKAY, Kemal (1992), Kara Kitap'n Srr, Kara Kitap zerine Yazlar (derleyen: Nkhet Esen), Can Yaynlar: stanbul, 54-65.

28 29

Varlk Dergisi. Milliyet Gazetesi, 15.1.1995.

43

AYTA, Grsel (1999), ada Trk Romanlar zerine ncelemeler, Gndoan Yaynlar: Ankara. AYTA, Grsel (1989), Edebiyat Yazlar-I, Gndoan Yaynlar: Ankara. BELGE, Murat (1998), Edebiyat stne Yazlar, letiim Yaynlar: stanbul. EEN, Ramazan (1992), Kara Kitap zerine Kara-Ak Denemeler, Kara Kitap zerine Yazlar(derleyen: Nkhet Esen), Can Yaynlar: stanbul. DOLTA, Dilek, (2003). Postmodernizm ve Eletirisi, nklp Yaynclk: stanbul ECEVT, Yldz. (1996), Orhan Pamuk'u Okumak, Gerek Yaynevi: stanbul ECEVT, Yldz (2001),Trk Romannda Postmodernist Almlar, letiim Yaynlar: stanbul. ERTEM, Cengiz (1999), Trk Romannda Modern Araylar ve Post-Modernizm, 2000 Ylnda Trk yk ve Roman-Sempozyum Bildirileri, Tmer Yaynlar: Ankara. ESEN, Nkhet (1992), Kara Kitap zerine Yazlar, Can Yaynlar: stanbul. EVER, Mustafa (1992), Adlar ve Kitaplar, Kara Kitap zerine Yazlar (derleyen: Nkhet Esen), Can Yaynlar: stanbul. HUSSYEN, Andreas (2000), Postmodernin Haritasn Yapmak (ev: Mehmet Kk), Vadi yaynlar: Ankara. KILI, Engin (2000), Orhan Pamuk'u Anlamak, letiim Yaynlar: stanbul. KOAK, Orhan (1992), Aynadaki Kitap/Kitaptaki Ayna, Kara Kitap zerine Yazlar, (derleyen: Nkhet Esen), Can Yaynlar: stanbul. KORKMAZ, Ramazan (2000), Kara Kitap'taki Simgesel Dn mgelerinin Postmodernist Adan Yorumu, Trk Yurdu Dergisi Roman zel Says, 20 (153-154), 311317. LUCY, Niall (2003), Postmodern Edebiyat Kuram, Ayrnt Yaynlar: stanbul. MORAN, Berna (1990), Trk Romanna Eletirel Bir Bak-1, letiim Yaynlar: stanbul.

44

MORAN, Berna (1991), Trk Romanna Eletirel Bir Bak 2, letiim Yaynlar: stanbul. MORAN, Berna (1994), Trk Romanna Eletirel Bir Bak-3, letiim Yaynlar: stanbul. NAC, Fethi (1999), Yzyln 100 Roman, Adam Yaynlar: stanbul. PARLA, Jale (1992), Kara Kitap Neden Kara, Kara Kitap zerine Yazlar (derleyen: Nkhet Esen), Can Yaynlar: stanbul. PAMUK, Orhan (2013), Benim Adm Krmz, Yap Kredi Yaynlar, stanbul. PAMUK; Orhan (1990), Trk Romannn Ruhu zerine, Yeni Dn, s. 25. PAMUK, Orhan. (1991), Kara Kitap, Can Yaynlar: stanbul. SAZYEK, Hakan (2002), Trk Romannda Postmodernist Yntemler ve Ynelimler, Hece Dergisi, 65/66/67, s. 493-509. AYLAN, Gencay (1999), Postmodernizm, Ankara: mge Kitabevi. ENER, Sevda (1992), aretleri Deerlendirme Kitab, Kara Kitap zerine Yazlar (derleyen: Nkhet Esen), Can Yaynlar: stanbul, 126-130. YALIN, Alemdar (2003), ada Trk Roman 1946-2000, Aka Yaynlar: Ankara.

45

46