p

e
c
y
a
Ti yatro. . . Tiyatro...
Merhaba
Mays aynda stanbul renkli bir Tiyatro leni yaayacak.
Uluslararas 3.stanbul Tiyatro Festivali,
Bakrky Belediyesi 1.Uluslararas
Genlik Tiyatro enlii, Kathane Belediyesi
Amatr Tiyatro enlii,
M.Eitim Vakf-Hrriyet Gazetesi'nin stanbul
Liseleraras Tiyatro enlii btn ay boyunca, yerli yabanc
birok oyunu deiik biim ve yorumlarla
stanbul sahnelerine tayacak.
Ayrca ITI (Uluslararas Tiyatro Enstits)'nin
iki ylda bir yaplan kongresi bu yl. 26 Mays 1 Haziran
arasnda, yabanc 300-400 delegenin
katlm ile stanbul'da gerekleecek.
stanbul ehir Tiyatrolarnn 7.Genlik Gnleri,
stanbul Opera ve Balesinin 1.Genlik Gnleri de,
Mays aynda eitli sahne sanatlarnn
gsterimi ile devam edecek.
Btn bu etkinlikleri dergimize sdrmak olanakszd.
Biz, arl Uluslararas 3. stanbl Tiyatro Festivali'ne
vermek yolunu setik.
Derginin sayfa adedini bu defa 48'e karyor
ve dergiyi daha nitelikli kda, i sayfalan da renkli
olarak basyoruz. Dergi, 32 sayfa ve 3.hamur ktla yayma
baladnda bu kede, Yaz leri Mdrmz
Mustafa Demirkanl "... dergimiz nmzdeki aylarda
daha kaln, kue kapak, belki de birinci hamur olarak
kmann yollarn bulacaktr: amalyoruz, umul ediyoruz."
diye yazmt. Bylece dergimiz yaamnn
4. aynda, amalad bu hedeflere yaklam oluyor.
Bunun nedeni ise, tiyatrocu dostlarmz ve okurlarmzn
dergiye gsterdikleri ilgi, bizleri zendirme ve
cesaretlendirmeleridir. Katklarn esirgemeyen btn kii ve
kurumlara, tiyatro sanat adna, teekkr etmek istiyorum.
Dergimiz. Haziran-Temmuz ve Austos-Eyll aylarnda,
ikier aylk saylar halinde kacak, Ekim ayndan balayarak,
tekrar aylk dzenine geecektir.
Yeni tiyatrolu gnlerde bulumak zere... Sevgilerle...
T. Ylmaz t
Say: 4 MAYIS/1991 CRETSZDR
FESTVAL ZEL SAYISI
Sahibi ve Yayn Ynetmeni:
Boyut Yaynevi Tic. ve San.Ltd.ti. adna
T. Ylmaz T
Sorumlu Yaz leri Mdr:
Mustafa DEMRKANLI
Danma Kurulu:
Orhan ALKAYA Rutkay AZZ
Tuncer CCENOLU Genco ERKAL
Fikret LKZ Ylmaz ONAY Ik YENERSU
Bu Sayda Katks Olanlar:
Ufuk AKBAHARER Kzm AKSAR Hayati
ASILYAZICI Musa AYDODU Metin BALAY
Orhan DURU Dikna ERDEN Ferda ERDOAN
Il KASAPOLU Zihni KMEN Erturul
KRK zdemir NUTKU zlem T
Sekin SELV TYAP Rengin UZ Zeynep SKL
Ayegl YKSEL
Teknik Ynetmen: Sinan ANLIER
Kapak Tasarm: Ycel TANYER
Reklam ve Halkla likiler: Kemal DEMRKANLI
Adres: Oba Sok. No:9/l Cihangir-stanbul
Tel: (9-1) 149 87 37-38 Fax: (9-1) 149 02 18
Ankara Temsilcisi: Koray ERGUN
Ankara Bro: Ihlamur Sok No:7 Yeniehir
Tel: (9-4) 125 02 56
zmir Temsilcisi: Ali Rza ZBLG
zmir Bro: 155. Sok. 5/A Hatay
Tel: 9-51-43 01 39
Samsun Temsicisi: M.Kaya ODABAI
Samsun Bro: stiklal Cad.64/5
Tel: 9-36-12 25 12
Ofset hazrlk: Tem Yapm 149 87 37
Basld Yer: Geliim Yaynlar A.. 169 66 80
p
e
c
y
a
HABERLER 4
ZMR BYKEHR BELEDYES
EHR TYATROLARININ KAMYON
TYATROSU.
zmir Bykehir Belediyesi "ehir Tiyatrolar", zde-
mir Nutkunun ynetiminde 24 Nisan 1991 aramba
gn Konak Meydan'nda, lk Ayvaz'n Yaasn Gkku-
a adl ocuk oyunuyla tiyatro yaamna girdi. lkemizin
bu ilk kamyon tiyatrosu, HER AN, HER YERDE TYAT-
RO! sloganyla Nisan sonundan itibaren zmir'in uzak
semtlerine, civar ile ve kylerine tiyatroyu halkn ayana
gtrmeye balad. zdemir Nutku'nun deyiiyle, Kam-
yon Tiyatro, "bugne dek tiyatroya gidememi ocuklar-
mza da hizmet verecek!". Ayn zamanda "sokak tiyatrosu"
arac olarak da kullanlacak olan kamyonun, kapaklan a-
lnca 6.5 m. x 6.5 m.lik bir sahnesi, eitli amalarla kulla-
nlacak bir balkonu ile iki makyaj odas var. Aracn elektri-
i onunla birlikte gezen bir elektronik kamyonun
jeneratrlerinden salanyor. Dardan kk grnen,
ama kapaklar alnca yeterince oyun alanna sahip olan
bu Kamyon Tiyatro zmir'de byk ilgi grd.
lk gsterisini Konak Meydannda yzlerce kk se-
yircinin nnde dzenleyen Kamyon Tiyatro, 27-28 Nisan
gnlerinde Salihli'deki ocuk enliine katld ve Salihli
dnda, Durasall ile Kavakldere kylerinde de temsiller
verdi. Daha sonra zmir'in eitli banliylerinde turne prog-
ram hazrlayan Kamyon Tiyatro'ya olan talep gn getike
daha da artmaktadr. Mula, Dalaman, Denizli, Aydn,
Bergama'dan srekli istek gelmektedir. zmir Bykehir
Belediyesi'nin bu giriimi zmir ve Ege Blgesinde byk
bir ilgi uyandrmtr.
zmir ehir Tiyatrolar "ocuk Blm"nn ilk oyunu
olan lk Ayvaz'n "Yaasn Gkkua" adl yapt, 1987
ylnda Byk Millet Meclisi'nin "ocuk Oyunlar Yar-
mas"nda birincilik dl kazanmt. Oyun, totaliter rejim-
lerdeki insanlarn zvarln yok eden tekdze ve kiilikle-
ri silen toplum dzenini eletiren bir masal.
"Tiyatro... Tiyatro Dergisi" olarak Trkiye'nin bu ilk
KAMYON TYATRO'suna baarlar diliyoruz.
TUNCER CCENOLU'NUN
3 OYUNU 1 KTAPTA...
Tiyatro Yazarlar Dernei Genel Sekreteri yazar Tun-
cer Ccenolu'nun daha nce birok tiyatroda oynanm ve
kitap halinde baslm KADINCIKLAR adl oyunu ile hi
oynanmam YEL GECE ve KUMARBAZLAR adl
oyunlar bir kitapta toplanp alt Yaynlar tarafndan
yaymland.
Yeil Gece, Reat Nuri Gntekin'in ayn adl romann
dan oyunlatrlan ve "Laiklik" konusunu ileyen bir oyun.
Ccenolu, Kumarbazlar'da ise Gogol'un ayn adl
bir perdelik farsndan yola karak, oyun kahramanlarn
aslndan ok farkl kiiler, tiyatro yazan ve aktr yapm
ayrca oyunu iki perde olarak yazm. Tiyatro yapabilme
iin ete kurup para elde etmek isteyen iki tiyatrocunun se
rveni Kumarbazlar..
AVN DLLGL DLLER
Avni Dilligil dlleri, jri yeleri Hayati Aslyazc,
H. evket Ataseven, Hami ada, Yaar lksava, Sekin
Selvi, Kami Suveren, Dikmen Grn Uarer ve baka
Nzhet Birsel tarafndan u ekilde datld:
Baarl yerli yazar: (Bulunamad).
Baarl yapm: (Bulunamad).
Baarl eviri: Gencay Grn (lgn Sonbahar).
Baarl ynetmen: Oben Gney (Grme-Kutlami
ar).
Baarl kadn oyuncu: Nevra Serezli (lgn Sonbi
har) ve Aliye Uzunataan (Bay Hi).
Baarl erkek oyuncu: Zafer Ergin (Yzyze).
Baarl yardmc kadn oyuncu: Jride Kural (KA
Kardeleri).
Baarl yardmc erkek oyuncu: Taner Birsel(Dan
ton'n lm).
Baarl dekor, kostm: Naz Erayda(Faustofeles, B
Anaristin Kaza Sonucu lm).
Baarl k: nder Ark(Danton'un lm).
Jri onur dl: Mfik Kenter.
Jri zel dl: Kafesten Bir Ku Utu.
Jri zendirme dl: Kerem Kurdolu.
Bulunmaz Tiyatro her pazar mraniye Kltr Merke
zinde repertuarndaki oyunlar dnml olarak sergileni
yor; kendi sahneleri olan Nazm Hikmet Sahnesinde ise ti
yatro eitimi yapyor. Bu arada Anadolu turneleri
sryor.
Topluluk tm enlik ve festivallerden ar gelirse
gsterilere katlmay kabul etmeyi ilke olarak benimsedik
lerini aklyor. Topluluk ar ald stanbul ehir Tiyat
rosu Genlik Gnleri ve Altnda Belediyesi Tiyatro enli
ine katlyor.
BULUNMAZ
TYATRO
TM
ENLKLERE
KATILMAK
STYOR
p
e
c
y
a
HABERLER
5
UKUROVA NVERSTESNN
TYATRO ALIMALARI EVRE
KYLERDE DE SERGLENECEK
ukurova niversitesi Gzel Sanatlar Blm, retim
ylnn bandan beri altklar Hamet Zeybek'in "Dn
ya da Davul" adl oyununu 27 Mart'ta niversite Kamp-
snde sergiledikten sonra kent merkezinde de halka sundu-
lar. Topluluk bu oyunu Tarsus, ODT enlii ve Ege ni-
versitesi enliine de gtryor.
Topluluun programnda, ky seyirlik oyunu biiminde
sergiledikleri bu oyunu kylere gtrmek de var. Topluluk,
oyundan sonra, seyircilerin tiyatroya bak asn, kltrel
birikimini beklentilerini saptamak zere "Seyirci Aratr-
malar" yapyor. Kydeki gsterilerde de bu aratrmalar
srecek. Aratrmalarn ilgin sonularn ve yaplacak de-
erlendirmeleri, blm okutman Sayn Nurhan Tekerek
yaynlanmak zere dergimize gnderecek; biz de bu bilgi-
leri ilerki saylarmzda okurlarmza ileteceiz.
ANKARA-GENLK PARKI'NDA
1200 KLK TYATRO
Ankara Bykehir Belediyesi, Genlik Park iindeki
Akhava Tiyatrosunu yeniden ada mimari bir yapya
kavuturuyor. Halen 700 kiilik olan yer says 1200'e ka-
rlyor; sahne 15 m. boyunda 12 m. derinlikte dzenlenip
st elik konstrksiyonla rtlecek ve yeni bir ses dzeni
kurulacak. Sahne arkasnda da soyunma, makyaj odalar,
dular ve dekor depolar ina edilecek.
Tiyatro'nun Haziran ay iinde almas bekleniyor.
AMATR TYATROLAR N
KAITHANE BELEDYES,
2. BAHARA MERHABA
ENLN DZENLED.
Kathane Belediyesi Gltepe'de yapt ve hizmete a-
t salonda, Amatr Tiyatrolar evresi (AT) ile ortakla-
a olarak 20 kadar amatr tiyatronun katld 2. Bahara
Merhaba enliini 29 Nisan'da balatt. enlik 18
Mays'a kadar tiyatro gsterileri, ocuk oyunlar, panellerle
srecek.
AT, 1981'den beri sregelen etkinliklerini, lke dna
uluslararas dzeye yaymak amac ile de bu yl 29 Haziran-
6 Temmuz arasnda Norve'te yaplacak olan 20. IATA
(Uluslararas Amatr Tiyatrolar Birlii) Kongresine kat-
lacak.
Bu ylki enlikte, Kathane Belediye Tiyatrosu, Fatih
Halkevi Tiyatro Kolu, Trakya Tp Sahnesi, ESEK, stanbul
niversitesi Tp Fakltesi Tiyatro Topluluu, Ortaky
Halk Sahnesi, T Amatr Tiyatro Topluluu, stanbul Li-
sesi Oyuncular, Saryer H.E.M Tiyatro Kolu, Marmara
niversitesi dari Bilimler Fakltesi Tiyatro Kulb, stan-
bul Sahnesi, Bursa Ekim Tiyatrosu, ada Oyuncular ka-
tlyor. enlikte ayrca ocuk oyunlar da sergilenecek.
(Yer: Gltepe Tiyatro Salonu, -Karakol yan-
Sorumlu: Lale Ulutepe, Tel. 1733233, fax:1731930)
ALMANYA'DA TRK TYATROM
TOPLULUUNUN ETKNLKLER
Uzun yllardr Almanya'nn Berlin kentinde sahnesini
Trk ve Alman seyircilere amakta olan TYATROM adl
Trk tiyatrosu Berlin Parlamentosundan ald parasal des-
tekle etkinliklerini srdrmekte.
TYATROM'da Mays/91 aynda Slawomir Mrozek'in
POLSLER adl oyunu ile BR DELNN GNL adl
oyunu Trke olarak sergilenecek.
Slavomir Mrozek, 2. Dnya Sava sonras Avru-
pa'snda en ok sergilenen yazarlardan biri. POLSLER
oyunu Trkiye'de de daha nce sahneye konmu ve hemen
yasaklanmt. Oyunda, siyasi polisin tutuklayacak insan
bulamad bir lkede, polisin iine dt durumun kara
mizah yaplmakta. Seluk Sazak'n ynettii oyunda B.
Eren, A. Cansever, T. Kalender, Y. Arman, L. Beceren ve
. ner oynuyor.
Gogol'un BR DELNN GNL adl tek kiilik
nl oyununu ise Alex Novak ynetmi. Sunan; Erhan
Yener. Bu prodksiyon Trkiye'de de sahnelenmiti.
(Adres, TYATROM, Alte Jakopstr. 12, 1000 Berlin
61.
Tel:030-652020)
AOK'TA GENLK OYUNU
AOK, almalarn mevsim bandan beri mraniye
Kltr Merkezinde srdryor. Bu sahnede ocuk oyunlar
oynayan AOK topluluu Beni Anlayan Yok adl genlik
oyununu da Mays aynda bu sahnede ve 30 Mays'ta ehir
Tiyatrolarnn dzenledii 7.Genlik Gnleri'nde sergileye-
cek.
p
e
c
y
a
HABERLER
6
Fesitval'de Tiyatro Attis neden yok?
Bar , dos t l uk
v e
s a na t
Tiyatro Festivali'ne katlaca ilan
edilmi olan Yunanistan'n Tiyatro Attis
topluluu bu yl stanbul'a gelmiyor.
Geen yl festivalde Evripidis'in
Bakkhalar'n sergileyen ve byk ilgi
gren Theodoros Terzopulos'un ynet-
tii Tiyatro Attis bu ylki festivale ka-
tlmayacan bildirdi. Festival komite-
sine katlmama gerekesini bildirmeyen
topluluk, Yunanistan'da datt basn
bildirisinde "onlarca Yunanl aileyi
lm acsna boan trajik stanbul oto-
bs yangn olaynn karar almaya
neden olduu"nu belirtiyor.
Atina'da yaynlanan Eleftherotipia
gazetesi Attis'in kararn sanatsal du-
yarlln sonucu; Ta Nea gazetesi ise
trajik olayn sanata etkisi olarak yo-
rumlad.
Gerekelerini kendilerinden ren-
mek istediimiz Attis'in ynetmeni Ter-
zopoulos'u aradmzda Atina'da bula-
madk. Bu gnlerde balayan Patnas
Festivali'nin koordinatrln stlen-
mi olduu iin Patnas'daym.
Tiyatro Attis'in Festivale katlma-
malar hakkndaki grlerini sorduu-
muz Festival Komitesi herhangi bir
yorum yapmayacaklarn belirtti. Trk-
Yunan Dostluk Dernei Bakan Ekrem
Akurgal ise; "ehzadeban'daki elim
olay hakknda daha nce gazetelerde
zntlerimizi dile getirmitik. Bu tr
olaylar dnyann heryerinde oluyor. Bu
tip olaylar bize kar olduu zaman m-
Tiyatro Attis, Patnas yerine stan-
bul'a gelseydi, Heiner Miller'in Med-
eamaterial'ini oynayacak ayrca festival
etkinlikleri iinde Heiner Miller, Wolf-
gang Storch, Thedoros Terzopulos ve
oyuncularnn yer ald bir tiyatro
atlyesi aacakt.
Sanat evrenseldir. Halklar arasnda-
ki bar dostluk ve sevginin bir kant
olan bu tr uluslararas festivallerin
nemi, her lke insann oyunlarn kendi
dillerinde oynamalar, insanlarn bu
oyunlar izlemek iin tiyatro salonlarna
komalar ve oyunlarn sonunda tken-
meyen alklar ile ortaya kmyor mu?
Bu nedenle biz dosta, Tiyatro
Attis stanbul'a gelseydi de Heiner Mil-
ler'in Medeamaterial'ini izleyebilsey-
dik diyoruz.
sebbiplerinin Yunan halkn temsil etti-
ini dnmyoruz.
Geen hafta Ankara'da Theodora-
kis'in Zorba The Greek adl eseri daki-
kalarca ayakta alkland. Tiyatro At-
tis'de stanbul Tiyatro Festivalinde oy-
nayabilseydi eminimki ayn sevgiyi g-
recekti.
Yunanl turistlerin nasl bir sevgi ve
muhabbetle karlandklarnn sonsuz
rnekleri var." diyerek duygu ve dn-
celerini aklad.
p
e
c
y
a
HABERLER
7
Oyun, iki komu lkenin snrnda geiyor; snrn, bir-
birini anlayan iki insann dostluunu engelleyemeyecei
anlatlyor. Duvarlarn ykld, snrlarn kaldrld g-
nmzde, insanlar arasndaki mevcut snrn aslnda hog-
rszlk olduu vurgulanyor.
Oyunda Uur bilir, Erkan Kalkan, Ouz Ural, Blent
Dzgnolu, Hakan ahin, Gngr Varl, Ferhat Karaak
ve Turgut Denizer oynuyor.
PR SULTAN ABDAL AVRUPA'DA
Ankara Birlik Tiyatrosu'nun imdiye dek 12'ye varan
mahkeme karar ile oynad Pir Sultan Abdal adl oyunu
1 Mays'tan balayarak Avrupa'da Viyana, Mnih, Hanno-
ver, Hamburg, Zrih, Frigburg, Stuttgard, Brksel, Londra
ve Paris kentlerinde sergilenecek.
STANBUL LSELERARASI
TYATRO ENL
Milli Eitim Vakf'nn Hrriyet Gazetesi ile birlikte d-
zenledii, 11. stanbul Liseleraras Tiyatro enlii, 4 Mays-5
Haziran arasnda 52 lisenin katlm ile yaplacak.
enlik sonunda 10 lise, "vg dl" alacak. "enlik
Byk dl" de 2 toplulua verilecek.
stanbul ve Anadolu yakasnda iki grup olarak yaplan ya-
rmann jrisi Devlet Tiyatrosu sanatlarndan oluuyor.
KUZGUNCUK SAHNES
AILMADAN KAPANDI
Salih Kalyon'un tiyatrosunu (AT) yeniden Kuzgun-
cuk Sahnesi'nde aacan geen saymzda bildirmitik.
Kuzguncuk'ta Cengiz Bekta tarafndan ina edilen bu yeni
salon, Salih Kalyon'la aralarndaki anlamazlk nedeni ile,
23 Nisan ocuk Bayram'nda AT'ye kapatld.
Fotoraf ocuklarn bu olaya tepkilerini yanstyor.
LM YILDNMNDE
MUHSN ERTURUL ANILDI
Tiyatromuzun ustas Muhsin Erturul, lmnn 12.
yldnmnde, 2 Nisan'da Zincirlikuyu'daki mezar ban-
da anld.
Trene ei Handan Erturul ve yaknlar ile stanbul
ehir Tiyatrolar adna sahne mdr Mnir Kutlu katld.
Trende byk Usta'nn tiyatromuzun yaplanmas ve
adalamas iin yapt unutulmaz hizmetleri anlatld.
BGA BELEDYES 1000 KLK
SALON NA ETT.
Biga Belediyesi, Kltr ve Sanat merkezi olarak 1000
kiilik salon yaptrd. Belediye Bakannn verdii bilgiye
gre, burada tiyatro, film, opera ve bale gsterileri ile ser-
giler, paneller ve ak oturumlar dzenlenecek.
Salonun al, 4 Mays gn Nokta Tiyatrosunun
"En Byk Megalomon, Baka Byk Yok" adl mzikli
kabareyi oynamas ile yaplacak.
ANKARA'DA " DEVLET TYATROLARI
ANKARA TYATRO ENL"
Devlet Tiyatrolar'nn 6 merkezinden birer oyununun
katlm ile 3. Ankara Tiyatro enlii, 2 Mays- 15 Mays
arasnda Ankara'da yaplacak.
enlikteki oyunlar:
Ankara D.T.: Yzyze (Yeni Sahne), 2-3 Mays
Adana D.T. : 72. Kou (Byk Tiyatro), 4-5 Mays
Bursa D.T. : Krd (Kk Tiyatro), 7-8 Mays
zmir D.T. : Bir mit in (inasi Sahnesi), 9-10
Mays
Diyarbakr D.T. : bi'in Ryas (inasi Sahnesi), 11-12
Mays
Trabzon D.T. : Mfetti (Kk Tiyatro), 14-15 Mays
ZEL TYATROLAR TURNEDE
Tiyatrolarn Nisan aynda balayan turneleri Mays aynda
da devam ediyor. Aada, tiyatrolarn Mays-Haziran turnele-
rini veriyoruz.
Enis Fosforolu Tiyatrosu:
Kbrs, GAP yresi, Adana, Mersin, Alanya, zmit,
Zonguldak.
Tevfik Gelenbe Tiyatrosu:
Bolu, Nevehir, Mersin, Elaz, Malatya, Diyarbakr.
Cihat Tamer-Ercan Yazgan Tiyatrosu:
16 Mays'a kadar Ankara(Bat Sinemas); 1-10 Haziran,
Karadeniz Blgesi
Hadi aman-Yeditepe Oyuncular::
13 Mays; Bursa, 21 Mays-9 Haziran; Ankara
(AST Salonu).
Nokta Tiyatrosu:
Kean, an, Biga, Ayvalk, Edremit, Salihli, Seluk,
Aydn, Mula, Denizli, Alanya, Adana, Mersin, Tarsus,
Antakya, Elaz, Malatya, Tokat, Amasya, orum.
AST:
2-25 Mays, Samsun, Diyarbakr, Antep, Antakya, sken
denin, Adana, Mersin, zmir.
Dostlar Tiyatrosu:
1-18 Mays; Ankara (AST Salonu),
13 Mays; Samsun (Konak Sinemas).
Dormen Tiyatrosu:
2 Haziran'a kadar, Ankara (Glba Sinemas).
Nisa Serezli-Tolga Akner Tiyatrosu:
20 Mays'a kadar, Ankara (T.A.D. Salonu).
Bulunmaz Tiyatro:
15-16 Mays; Zonguldak, 31 Mays; Antakya, 1-8 Hazi
ran; Ar, Patnos, 10-15 Haziran; Ankara ve ileleri.
Ali Poyrazolu Tiyatrosu:
11 Mays'a kadar, zmir.
Ortaoyuncular:
17 Mays-17 Haziran, Ankara (Kzlrmak Sinemas).
p
e
c
y
a
FEST VALDEN
8
Br ec ht ' e t u t u n ma k ,
suy a t u t u n ma k
estivale katlmakta olan
Grcistan'n Tiflis kentin-
deki Rustaveli Tiyatrosu,
Brecht'in Kafkas Tebeir
Dairesi'ni deiik bir yo-
rumla sunacak. Grc Ti-
yatrosu, eitici yanlar, toplumsal eleti-
rileri ok olan, gerek bir "Ulusal
Tiyatro" yapsna sahip ve kkleri
Yunan Tiyatrosuna yat denebilecek bir
tiyatro...
Rustaveli Tiyatrosu, Grcistan'da ti-
yatro dalnda eitim veren Rustaveli Ti-
yatro Akademisi'ne sahip bir kurulu.
Bu akademide, Rustaveli'nin nl sanat-
lar retim yelii yapmakta. Tiyat-
ronun 1500 kiilik bir salonu ve 300 ki-
ilik bir kadrosu bulunuyor.
Tiyatronun Genel Sanat Ynetmeni
Robert Sturua'nn sahneye koyduu Kaf-
kas Tebeir Dairesi, 50 kiilik bir kadro
ile oynanyor. Aada bu oyunu video
kaydndan izlemi olan arkadamz
Metin Balay'n oyunun yorumu zerine
incelemesini; Grc Tiyatrosunu yakn-
dan tanyan ve Ynetmen R.Sturua'nn
yirmibe yllk dostu olan Hayati Aslya-
zc'nn Grc Tiyatrosu ve R.Sturua
zerine yazsn; oyunun yazar
B.Brecht'in bu oyununa ait anlarndan
arkadamz tiyatro ynetmeni ve oyun
yazar Ylmaz Onay'n derlemesini sunu-
yoruz.
Metin Balay
Daha 1938 ylnda Brecht, gereki-
liin Balzac gibi yazmak olduunu sy-
leyenlere kar yle diyordu:
"Balzac'a tutunun nerisi u de
benziyor: Suya tutunun!"
Son yllarda artk lkemizde de izle-
me ansn elde etmeye baladmz
modern Brecht yorumlan, ayn szn
artk Brecht iin de sylenmeye balan-
dn gsteriyor. Geen
yl izlediimiz Theater
A.D.Ruhr'un Kuru-
luk Operas'ndan sonra
Rustaveli Tiyatrosu'nun
Kafkas Tebeir Dairesi
de bylesi bir alma.
Zaman giderek daha
byk bir hzla akyor,
dnya giderek daha ba
dndrc bir hzla dei-
iyor. Bu nesnel deiim-
lerin iinde insanda gi-
derek daha byk ve
daha derin sorunlarla
kar karya kalyor.
Belki daha doru bir de-
yile baz eski sorulan
yantlayabilmek giderek
daha da zorlayor.
Brecht' in "Kafkas Tebe-
ir Dairesi"de bylesi bir
sorunun zerinde duru-
yor: "Bir ocuun anas
onu douran mdr,
yoksa onu besleyip b-
yten, ona emek harca-
yan m?" Bu soru btn
yky iine alan ere-
veyle de, yani oyun iin-
de oyunun yardmyla
sorun bir retim arac
zerindeki mlkiyetin
kullanmla belirlenmesi-
ne dnyor.
Ama oyun sadece
bundan m sz ediyor. Kesinlikle hayr!
Hatta analk davas Brecht'in deyimiyle
sadece ve sadece gerilim yaratmak iin
bir motif olarak kullanlyor, mlkiyet
meselesi zme ulatktan sonra oyun
iinde oyunun balamas da bunun bir
gstergesi. Peki baka nelerin zerinde
duruyor? Brecht'in hemen hemen tm
oyunlarnda olduu gibi byk, tarihsel
ve politik olaylarn, gelimelerin sokak-
taki insann yaamn nasl etkilediin-
den sz ediyor.
Burada Rustaveli Tiyatrosu'nun ye-
nilii, hi eskimemi stelik yeni tanm-
lar arayan dnyamzda belki de daha da
nem kazanm bulunan bu ierii yo-
rumlay tarzndan kaynaklanyor.
Brecht'in Halk ozan gnmzn bir
Sirk Sunucusu'na dnyor. Ama
gerek oyun iinde oyunun, gerekse de
ereveyi oluturan n oyunun kiileri
birer masal kahraman gereklii kaza-
nyor. Masal kahraman oluyorlar ama
masals olmuyorlar. nk drtleri ve
ynelileri son derece gereki.
te Rustaveli Tiyatrosu gerek olan-
la, kurgusal, yapnt olann birleimin-
den Brecht iin kendince byle yeni bir
tarz oluturuyor. Masalla gerek, iirle
gnlk konuma, fantaziyle sradan
olan, duygusallkla mantksallk birbirle-
rini yabanclatrarak yan yana varolu-
yorlar. Bu arada folklorik olmadan
yerel halk danslarn beceriyle kullan-
yorlar. Galiba srlar da geleneksel form-
lar kullanmada politik tercih yapmalar,
geleneksel olandan zellikle bir estetik
yaratmaya ynelmemeleri. Ama bylece
ok modern bir estetik yaratm oluyor-
lar aslnda.
Dekorun ve mziin bu yaratya kat-
klarnn ne denli byk olduunu ancak
dile getirebilirim, yoksa bir deerlendir-
me yapmak uzmanlm deil. Ama
oyunculuk konusunda, zellikle de
byle yeni bir Brechti oyunculuk dili
asndan tm oyuncular bize iyi bir
ders sunuyorlar. Brecht'in oyunculuk
zerine yazd kuramsal yazlarn oku-
yup da bunun nasl olabileceini d-
nenler ve bir trl gzlerinin nnde
canlandramayanlar iin Rustaveli Tiyat-
rosu canl bir rnek sergiliyor. Oyuncu-
lar, rahat, esnek... En gergin anlarda bile
rollerini gstere gstere oynuyorlar.
Bylece Brecht'in szn ettii Gali-
le'nin nl bak as'nn insan davra-
nlar ve tutumlar alanna nasl aktarl-
dn somut olarak gryor ve
yayoruz. Oyunculukta her ayrntnn
inceden inceye yaplm bir tasarmn
rn olduu aka belli oluyor.
Klasik kalplara gre hi de
Brechtiyen denemeyecek bu alma,
Balzac iin sylediklerinin kendisi iin
de doru olduunu ortaya koyuyor:
Brecht'e tutunmak, suya tutunmak de-
mektir. Yalnz suyun nereye aktn
kestirmek kolay deil... Bu konuda
ancak deneyler yapmak mmkn. Rusta-
veli Tiyatrosu'nun yapt da ok deerli
bir deney.
Rustaveli Tiyatrosunun Brecht yorumu zerine
F
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FEST VALDEN
10
" Duy gu s a t a ma y a n Ad a m"
Brecht ve Kafkas Tebeir Dairesi
oyununa ilikin olarak izleyicilerin ve
okurlarn zaten bildikleri pek ok
eye burada birka satrla katk sa-
lamak pek mmkn deil. Ama oyu-
nun yazl sreci iinde Brecht'in
"alma Gnl"nden baz notlar
aktarmak ilgin olabilir sanyorum.
rnein 1943 Kasm ortas ile 1944
Mart ortas arasnda, Broadway ile
Tebeir Dairesi stne kontrat yapl-
dn, almann baladn ve "bir-
ka yeni pantolon satn aldn" be-
lirtiyor.
28.5.44. -"Sanki Tunguz steplerine
oyun yazyorsun. Gorelik geldi, pek
nem verdii Auerbach adl Amerikal
bir yapmc-yazarla birlikte. Winge,
Kafkas Tebeir Dairesi'nin aksiyonunu
anlatt. Gorelik, iin zn sordu,
sonra yapy eletirmeye kalktlar. a-
Grcistan'n Akademik Dram Ti-
yatrosu olan Rustaveli Tiyatrosu,
btn Sovyet tiyatrolar arasnda
nde gelen topluluklardan biridir.
Sovyet tiyatro ynetmenlerinin doruk
adlarndan biri de Tiflis'teki Rustave-
li Tiyatrosu'nun Genel Sanat Ynet-
meni Robert Sturua'dr. Grcis-
tan'n, Sovyetler Birlii'nin k saan
sanatlarndandr. Grc Tiyatro-
su'nu aydnlatan, yapt yorumlarla
insan dncesinin boyutunu genile-
ten, oyuncular yaratc yntemle ha-
zrlayan Robert Sturua, olaanst
bir sanatdr. Oyuncuyu etkiler, onu
yaratya yneltir, aratrcdr. Sahne
sanatnn aratrcln, tiyatro ile
yaamn akn keskin bireimle (sen-
tezle), yaptn ieriine gre kimi
zaman tipletirmeleri ve yaam -
zmlemelerini btn ynleriyle sah-
neledii oyunlarda byk bir yetkin-
lik ve ustalkla kullanr. Srekli
ykselen estetik anlay oyunlarn ey-
leminde (aksiyonunda) iirsel gerek-
ilie dnr.
Robert Sturua'y ilk kez 1967 y-
lnda Tiflis'teki ota Rustaveli Tiyat-
Ylmaz ONAY
tma neredeymi, gerilim neredeymi,
et, can neredeymi, vs. vs. Hamlet'teki
karmak ve cesur yap zelliini anlat-
maya altm, nafile... Winge ile ara-
baya binerlerken konuuyorlard: 'Hi
bir zaman baar kazanamayacak bu
adam. Hi bir duygu yaratamyor, z-
delemeye bile vardramyor. Bundan
da bir kuram karyor sonra. Manyak
bu, daha da beter olacak.' "
Brecht'in "manyak"l, "baar
kazanamad", "daha da beter oldu-
u" ortada, deil mi? Festivalde
Brecht'in oyununu izleyeceiz, krk-
be yl sonra.. Ya teki "sanat satc-
lar?"... Onlar neredeler?
6.6.44. -"Dn leden sonra Kaf-
kas Tebeir Dairesi'ni bitirip Rainer'e
gnderdim."
12.6.44. -"Gorelik gene tutturdu,
'bir dramda gerilim olmal, doruk ol-
rosu'nda ilk sahneledii Hanuma adl
mzikli oyunundaki ok baarl a-
lmas ile tandm. Eski bir Grc
oyunu olan "Hanuma", Sturua'nn
bieminde olaanst bir k nokta-
syd. Bylece, ilk denemesi onu ksa
srede tantmaya yetti. Byle bir ba-
ary gsterdiinde ya yirmi drt
ya da yirmi beti.
Oyundan sonra, Robert Sturua ve
oyuncularla grtm. Tiyatronun
Gen Sanat Ynetmeni Aril khar-
tivili'ydi. Sovyetlere ve Grcistan'a
tiyatro aratrmalar yapmak iin gel-
mitim. Rustaveli Tiyatrosu dari
ler ynetmeni Dorian Kitia'nn
yakn ilgisi ile her oyunun bitiminde
ynetmen ve oyuncularla bir araya
geliyorduk. Oyun almalarn, Rus-
taveli Tiyatrosu'nda sahnelenecek
yeni oyunlarn provalarn izliyor-
dum. Bitiik binada Rustaveli Tiyatro
Akademisi'nde ok kkl bir eitim
srdrlmekteydi. Anlan akademiye
srekli gitmeye baladm. Grc Ti-
yatrosu'nun biemini (slubunu) an-
lamakta zorlandm syleyemem.
Haberli geldiimden ok iyi bir
mal, zdeleme olmal' diye. Oyuna
duygusal olarak kendini kaptrmazsa
bir ey anlayamazm. Birine kendini
kaptrdn m daha da anlayamaz olur-
sun, diye tartmaya girdim, ama duvar-
la konuuyorum sanki. 'Hikyeyi sat-
mak' saplantsndan ayrmak olanaksz
onu ve tabi duygu satmak, ok satmak
saplantsndan da..."
15.8.44. -"Almanlar hl savayor,
nk egemen snf hl egemen."
1.9.44. -"Kafkas Tebeir Daire-
si'nin n oyununu ve son oyununu ye-
niden yazdm.
Tuhaf; kayg ve huzursuzluk insa-
nn omuzlarn nasl ne dryor-
mu. Normal zamanda onlar dik tutan
ne?"
Brecht de, teki srgn Almanlar
gibi, ABD'de dman yabanclar say-
lyordu ve akamlar 20.00'den sonra
evinde olmak zorundayd. Gezmesi
izne balyd, vb. Sonunda bilindii
gibi sorguya da ekildi. Oysa bugn
nmzde Brecht'in insanla malol-
mu yaptlar duruyor.
Bu deerli yaptlardan birini s-
tanbul'da sahneleyecek olan Rustaveli
tiyatro topluluuna baarlar diliyo-
rum.
repertuvar uygulamasndan yararla-
nyordum. Robert Sturua ile srekli
bir araya gelip, tiyatro stne tart-
yorduk. Tandka bu gencin ok ni-
teliklere sahip olduunu anlyordum.
Tiflis'in tm atak sanatlar ile iyi ar-
kadat. Onlar tanmaya baladka,
Sturua'y ayr bir yere koyuyordum.
Resim, mzik, heykel dalnn gen ye-
teneklerini bulup tantryordu beni.
Birgn Grc, birgn Yunan ya da
baka bir lkenin yazarn Grc Ti-
yatrosu ile tanyordum. Robert Stu-
rua'nn byk yetenei, her oyuna
yansyordu. En ok onun almalar-
n grdm.
1968 ylnda, ilk kez Rustaveli Ti-
yatrosu'nun konuu olarak Tif-
lis'teydim. hafta boyunca, hergn
ayr bir oyun grdm. Moskova, Le-
ningrad'da nl ynetmenlerin oyun-
larn izlemitim. Bunlarn en genciy-
di Robert Sturua. Yapt iler,
sahneledii oyunlar uluslararas d-
zeydeydi.
Btn almalarn gryor,
gl yorumlarn izliyordum. Ulusal
oyunlara ok nem veriyordu. Yunan
tragedya ve komedyas stne yeni
deerlendirmeler yapyordu. Bir Sha-
kespeare tutkunu idi. Geni repertu-
var ile, bu denli gen yata nl y-
netmenlerle yayordu.
1969'da Rustaveli Tiyatrosu
Genel Sanat Ynetmenliine getirildi.
Baarlar bunu gerektiriyordu.
Rober t St ur ua ' y a
u z a k t a n ba k y o r um
Hayati ASIL YAZICI
Brecht'ten birka not
Ynetmene dair...
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FEST VALDEN 1 2
Royal National Theatre Oyun : Tartuffe
Yazar: Fransz
Tiyatro : ngiliz
Ynetmen ve oyuncular : Hintli
' Kl t r l er k a r l k l bi r bi r l er i ni
besl emi l er di r "
ngiltere'nin nl tiyatro toplu-
luu Royal National Theatre
(NT), ynetmeni ve tm oyun-
cularnn hintli olduu bir
ekiple, Moliere'in fars trn-
deki nl oyunu Tartuffe', Hindis-
tan tarihi ve yaamna uyarlanm
bir prodksiyonla sunuyor.
Oyunu, Hint asll ynetmen Ja-
tinder Verma Hint tarihi, sanat ve
tiyatrosundan izler tayan bir bi-
imde sahneye uygulam. Molie-
re'in Fransa'da 17 yzylda
M.Louis dneminde geen oyunu,
17 yzyl Hindistan'na aktarlm.
Oyunda, 17.Yzylda Hindu ve
Sih'leri ortadan kaldrmak iin u-
raan Mool mparatoru Aurang-
zeb'in davranlar ile Fransa'da
Protestanlara yaplan davranlar
arasndaki benzerlikten sz edili-
yor; Hint mzii, dans, yaam bii-
mi oyuna deiik bir yorum getiri-
yor.
Aada, oyunun Hintli ynetme-
ni Jatender Verma'nn ngiltere'deki
tiyatro yaamn ksaca anlatan bir
yazy ve kendisi ile yaplm bir r-
portaj sunuyoruz.
Jat i nder Ver ma
Jatinder Verma ngiltere'ye
1968'de geldi. York ve Sussex ni-
versitelerinde tarih renimi gr-
dkten sonra 1976'da ngiltere'nin
nde gelen Asya tiyatrosu toplulu-
unun (Tara Arts) kurucular arasn-
da yer ald. Topluluk ounu
Verma'nn yazd ya da uyarlad
40' akn oyun sahneye koymutur.
Genellikle Asyallarn deneyimleri
zerine kurulan oyunlar arasnda
Gandhi'nin Londra'daki yaamn
konu alan Salt of Life (Yaamn
Tuzu); Newham'daki isiz Asyal
genlerin yksn dile getiren
Chilli in You Eyes (Gzlerindeki
Krmz Biber) ile 4.yzyl Sanskrit
klasii The Broken Thigh (Krk
Kala) ve Gogol'n Mfetti'i say-
labilir.
Sylei
Son oyununuzda: Hint ve Av-
rupa tiyatrolarn kaynatrma ya
da kefetmeye girierek Avrupa kla-

p
e
c
y
a
FEST VALDEN 13
siklerini yeniden kurdunuz. Bu yola
girmenizin nedenlerini aklar ms-
nz?
Ben Avrupa edebiyatyla yeti-
tim. Hint tiyatrosunu benim iin ilgi
ekici klan burada metnin, szn,
hareket, kostm ve makyajla birlik-
te oluan byk btnn paralarn-
dan biri olmas. Kltrler her zaman
birbirlerinden karlkl beslenmi-
tir. rnein Gogol'e esin kayna
olan Rus Kukla Tiyatrosuyla Kuzey
ve Hindistan'daki benzer gelenekler
rasnda ba vardr. Ayn ekilde
Moliere'in oka dayand italyan
popler comtnedia dell'arte'siyle
bat Hindistan'n bhavai halk tiyat-
rosu arasnda byk benzerlikler
bulunur. Avrupa ile Hindistan ara-
sindaki bantlar kefedilme ola-
na aklm eliyor ve beni byl-
yor... ve benim bugn ngiltere'deki
yaammn gerek anlam da bura-
da. Dolaysyla Avrupa metinleri
zerinde almakta kendine zg
)ir ey yok, bu bir kanlmazlk.
ngiltere'de Asya tiyatrosu yap-
mak mmkn m?
Evet. Asya tiyatrosu dediimde
>en oyuncularn tamamnn beyaz
olmamasn anlamyorum. Szn
ettiim ey metnin kkeni ya da
yunun ierii de deil. Burada sz
konusu olan kullanlan formlar,
annede yaratlacak zgn dilden
z ediyorum.
Tartuffe ile ilgilenmenizin nede-
ni?
Tartuffe dinsel iki yzll
konu alan bir oyun. 1664'te ilk sah-
teye konulduunda XIV.Louis ta-
rafndan yasaklanmt (Moliere
oyunu yeniden yazmak zorunda kal-
m, daha sonraki btn Tartuffe
basklar 1669'da yazlan nc ya-
pm esas almtr). Oyunun bugn
ABD'de ya da dnyann baka yer-
lrinde -en bilinen rneini ngilte-
de'deki Salman Rushdi olaynn
oluturduu- dinsel temelciliin
ykseliiyle ilikili olduu gzle g-
rlebilir. Ayrca Moliere'in sonra-
dan grme, ykselme hrs iindeki,
nmzn yuppielerini andran s-
nftan insanlarn ikiyzllklerini
ve sergileme amacn gttn d-
nyorum.
(*) Nadir Tharani'nin Jatender
Verma'yla yapt grmeden Erturul
Krk tarafndan evrilmitir.
La Ta r t uf f e
v e M r a i
"Komedyann grevi, insanlar
elendirerek dzeltmektir."
Zihni KMEN
Bilindii zere asl ad Jean
Baptiste Poquelin olan Moliere'in
(1622-1673) Tartuffe adl oyunu
yazmas ve oynamas o dnemde
byk tepkilere yol amt. Versail-
les Saraynda ilk perdesi oyna-
nan Tartuffe, Saint Sacrement adl
gizli bir dini topluluun basksyla
Fransa Kral XIV.Louis tarafndan
yasakland. Kraln ileri srd ge-
reke udur: "Oyununuzdaki sahte
dindar ile gerek dindarlar arasnda
yle benzerlikler var ki gerek din-
darlar da bundan gocunabilir. Bu
nedenle Kral, o sayn uyruklarn
dnerek, oyundan alaca hazdan
kendini mahrum etmeye karar ver-
mitir."
nsanlar dinsizlikle sulayp
mal, mlk ve miraslarna el koyan
sahte dindarlara Tartuffe oyunu
ar bir darbe indirdi ve oyun skan-
dala neden oldu. Srekli olarak gs-
terilebilmesi ancak 1669'da gerek-
leebilen oyunun ana temas udur:
Tartuffe adnda sahte bir sofu,
Paris'te saygn bir adamn,
Orgon'un evine yerleir. Onun safl-
ndan yararlanarak, ailesi dahil,
her eyine el koymaya alrken
maskesi drlr.
Oyun ilk olarak dilimize Ahmet
Vefik Paa tarafndan manzum ola-
rak evrildi ve onun kurduu Bursa
Tiyatro'sunda oynand (1879-1882).
Tartuffe rol de bir Molla'ya yeril-
di. (Bkz. M.And, Tanzimat ve stib-
dat Dneminde Trk Tiyatrosu,
s. 179) Komedi, 5 Fasl ve 85 sayfa
olmak zere 1880'li yllarda eski
harflerle basld. kinci basks ise
1933'de Kanaat Ktphanesi tara-
fndan yapld.
1927-28 tiyatro mevsiminde, ise
Tartuffe. S.Rauf ve M.Kemal
Kk tarafndan MRA adyla
uyarland ve Darlbedayi'de (st.
Bel. ehir Tiyatrosu) sergilendi.
Oyunu Muhsin Erturul ynetti.
"Sahte Sofu'yu Behzat Butak oyna-
d. Oyun, ayn tiyatroda V.R.
Zobu'nun ynetimi ve B.Butak'n
ayn rol oynamasyla 1947'de yi-
nelendi. 1982-83 mevsiminde, gene
V.R.Zobu'nun ynetiminde, bu kez
Mrai'yi Diner ekmez oynad.
Mrai1969' da Ankara Meydan
Sahnesi'nde de sergilendi, bu sahne-
de Mrai'yi Zihni Gktay oynad.
Tartuffe'n dilimizdeki ikinci
zgn evirisini Orhan Veli Kank
yapt. Oyun bu eviri ile stanbul
Belediyesi ehir Tiyatrolar'nda bu-
gne dek kez sergilendi:
1952-53 Ynetmen: Max Mei-
necke. Tartuffe:H.Kemal Grmen.
1964-65 Ynetmen: Cokun
Tuntan. Tartuffe: Toron Karacao-
lu.
1975-76 Ynetmen ve Tartuffe:
Mcap Ofluolu.
Devlet Tiyatrosu ise, Tartuffe'
ilk kez 1947-48 mevsiminde sahne-
lemi, oyunu Nzhet enbay sahne-
ye koymu, Tartuffe roln de
Saim Alpago oynamtr (Oyun ayn
tiyatroda ikinci kez 1980-81 mevsi-
minde yinelendi. Sahneye koyan:
J.L.Martin Barbaz. Tartuffe: Boz-
kurt Kuru).
lkemizde en baarl Tartuffe
yorumlar, bizce, M.Meinecke ve
J.L.M. Barbaz'n yorumlardr.
Fransa'da ise nce L.Jouvet sonra
da, R.Planchon'un yorumlan hl
alm deildir. Bu yorumlar, rnek
Tartuffe yorumlar olarak, tiyatro
okullarnda gsterilir. Bu bakmlar-
dan imdi ngiliz'lerin bu yeni yoru-
mu tiyatro evrelerince ilgiyle bek-
lenmektedir.
Trkiye'de Tartuffe
(Tartuffe'n yasaklanmas dolaysyla,
Molieretn XIV. Louis'ye yazd mektuptar)
p
e
c
y
a
FESTVALDEN
14
b'nn ynetmeniyle sylei:
"Budalalk zamana
bal deil"
ransa'dan N.A.D.A. Tiyatro
Topluluu, lkemizde daha
nce iki kez farkl yorumlar-
la oynanm olan Alfred
Jarry'nin 1896 'da yazd
b adl oyunu ile festivale
katlyor.
b, kural tanmayan utanmaz,
obur, baya, doymak bilmez, iktidar
olmak iin hereyi yapan kocaman gv-
deli, armut kafal bir adam. Grotesk ti-
yatro biiminin nemli. rneklerinden
biri olan b yazldndan bugne
gncelliini yitirmedi. Her zaman tm
lkelerde birbirinden farkl yorumlarla
ortaya kt. Bu defa N.A.D. topluluu
yalnz iki kiiyle b Ana-b Baba, ile
oynuyor oyunu. Askerler, halk, saray y-
neticileri, konuklar ve dierleri sebze-
lerle, meyvelerle, eyalarla, kuklalarla
simgesel olarak sahnede grlecekler.
Tabii hepsi b Ana ile b baba'nn
oyuncaklar olarak.
Bu ilgin gsteriyi oynayan ve uyar-
layan Guilhem Pellegrin ile Paris'ten
fax araclyla arkadamz bir gr-
me yapt.
Aada bu syleiyi ve lkemizde
b'y zbik Baba olarak dilimize
uyarlayan Orhan Duru'nun oyuna ait
yazsn sunuyoruz.
Zeynep SKL
b'ye zgn bir biim getiriyorsu-
nuz. Bu biim iinde yeni bir yorum da
getiriyor musunuz? Bu yalnz bir biim
zenginlii mi?
b Baba, geleneksel olarak, armut
biiminde bir mask takan "devasa" bir
kiilik olarak sunulmutur. Biz, onu
masksz, dnn veya bugnn bir insan
olarak sunmay tercih ettik ve iktidara
kar b Baba- b Ana iftinin ili-
kisini ayrcalkl klmay istedik. b,
Fransz Edebiyat'nn masals bir kiili-
ine dnt ama bu ayn zamanda bir
komedyen iin yorumlanacak harika bir
roldr de. Bu, Lady Macbeth' e ok
yakn olan b Ana iin de geerlidir.
Balangta ama Babette Masson ve
Guilhem Pellegrin'i ayn sahnede bu-
luturmakt ama sonunda bu oyunun de-
iik ynlerini daha sonra kefettik.
Alfred Jarry ile bugnn dnyas,
arasnda nasl bir balant kurabiliriz?
Biim asndan Alfred Jarry z a -
manndan nce srrealist, Dada hareke-
tinin ve hatta Absrd Tiyatronun nc-
s oldu. erik asndan, budalalk ne
yazk ki zamana bal deil ve bu oyu-
nun balca konusudur. (nsan 1896'dan
bu yana ok geliti mi ve son sava ger-
ekten sonuncu mu?) Jarry'nin oyunu
her zamankinden gnceldir.
Bu oyun hibir yerde hem de her
yerde geiyor diyorsunuz. Bu szn:
gnmzn modern demokrasi krallar-
n da ieriyor mu?
Bu, her eyden nce her tr diktatr-
l k biimini ve insanlarn herhangi bir
iktidar ya da otorite tarafndan ldrl-
d her yeri ierir.
Oyunun bu yorumunun gnm
Trk seyircisi tarafndan zel olarak al-
glanacak yanlar olabilir. Ne dersiniz?
Herhal de, Trk halknn bu oyunu
nasl alglayacam renmek bizim
iin de ilgin olacak.
F
p
e
c
y
a
FEST VALDEN 15
"Hergn yeni b'lk rnekleri ile
karlayoruz"
BLEMEK
Orhan DURU
oplumumuz ve bu toplu-
mu ynetenler giderek
daha ok b'leiyor. Ya
da bana yle geliyor.
Belki de her byk sanat
yaptnn yaratt bir etki bu. Kendi-
mizi ya da evremizi ona benzetiyo-
ruz ve sk sk benzerlikler buluyoruz.
1873-1907 ylllar arasnda yaam
olan Fransz yazar Alfred Jarry'nin
geriye brakt en nl tiyatro yapt
'B'de bylesine derinden kavryor
insan. Jarry bakalarnn da syledi-
i gibi Lautreamont ya da Raimbaud
ile balak olarak dnlebilir. On-
larn iirde yaptklarn o daha derin-
den tiyatro alannda gerekletirdi.
B bizim kua da derinden
etkiledi. Bugn de etkilerini srdr-
yor. Son yllarda serpilen ve gelien
gldr dergilerinde sk sk bsel
yaklam rnekleri gryorum. Kara-
gz ve Ortaoyunu geleneinden
gelen toplumumuz ve aydn kesim de
Jarry'yi ya da onun bayapt 'b'y
tanmasa bile yabanclk ekmez.
nsan 'b'nn kabalnda, az bo-
zukluunda, eeysel esprilerinde Ra-
belais'den talyan Commedia del
Arte'sine, oradan bizim geleneksel
glge oyunumuz Karagz'e uzanan
bir izgi yakalayabilir kolayca.
Trk seyircisi b ile ilk kez
1962 ylnn Ekim aynda Arena Ti-
yatrosu'nda karlat. eviriyi Asaf
iiltepe yapmt ve oyunu o koy-
mutu sahneye. b Baba roln
Ergun Kknar, b Ana roln Ani
ahnazar oynamt. iiltepe'nin
daha sonraki yllardaki tiyatro yaa-
mnn ve daha pek ok sahne sanat-
snn ilk baarl snav olmutu bu
oyun. b'de rol alan kadrodan kimi
adlar sralayalm burada: Baar Sa-
buncu, Mehmet Gleryz, Tunca
Ynder, Ege Ernart, Tolga Akner,
Atilla Tokatl, Tuncer Necmiolu ve
bakalar.
Nerdeyse 30 yl ncesinin bu ti-
yatro serveni, devlet dndaki sanat
arlkl zel tiyatronun gelimesinde
ilk baarl admlardan biri oldu, ya-
ratt tartmalar ve getirdii yeni
atlmla.
Alfred Jarry'nin yaam b ile
balad ve b ile bitti ar alkol tut-
kunluuyla. Daha okul sralarnda ta-
sarlad b tipi ile urat hep.
Franszlarn geleneksel kukla tiyatro-
su Guignol'la zletirdi uran.
b Roi Paris'te ilk olarak sahneye
konulduunda kuklalarla oynand.
Bugnlerde stanbul'da bir Fransz
topluluu tarafndan izleyeceimiz
b'de de kuklalardan yararlanla-
cak.
Bu noktada kendi kiisel b
maceram da anlatmak zorundaym.
Yllar nce Jarry ve b zerinde
uramaya baladm. Uyarladm
kimi tiyatro yaptlar 'Durdurun Dn-
yay necek var.' ve 'Snrdaki Ev'
gibi almalarmdan sonra Genco
Erkal iin bir b uyarlamas hazr-
ladm. Jarry Franszca'nn gizli ve
evrilmesi g kelerinde, argo ve
svg arasnda dolat iin bu uyar-
lamay yaparken hem b'nn adn
deitirme, hem de kendi toplumu-
muz koullarna uydurma yolunu
setim. Bylece ortaya 'zbik Baba'
kt. Genco Erkal'n unutamayaca-
m katklaryla zbik Baba iki yl
nce konuldu sahneye. Bir dnem
oynad.
Geenlerde Genco Erkal unu
syledi bana: "Biz zbik Baba'y
biraz erken sahneye koymuuz. Ne
kadar ok ey oluyor bugnlerde
zbik'lik."
b'de ilgin olan nokta insano-
lunun agzlln, smrgenlii-
ni, zayflklarn, korkularn abartl
bir biimde ortaya koymas. Bu eit
yaklam Grotesque olarak da nite-
lendirilebilir. Kral b ve ei b
Ana, benim uyarlamamdaki zbik
Baba ve zbik Ana, ikisi de pis, tem-
bel, agzl, hereyi isteyen zevksiz,
kaba saba, ksacas iren kiiler.
Bunlarn tek dnceleri bakalarn
soymak, ynetimi ele geirip herkesi
hapislere atmak, insanlar savaa s-
rkleyip onlar krdrmak ve gene de
bir keye sktrldklarnda maz-
lum grnp yalvarp yakarmak.
Lks dknlkleri ve aydn d-
manlklar ise gem vurulmaz boyut-
larda. Ama Jarry'in sradan insanlara,
halka, topluma ya da ezilenlere daha
yumuak bakt sanlmasn. b'de
poplizm yok. b'de teki tipler de,
halk temsil edenler de farkl deil.
Ksacas bir hanzolar, krolar, ma-
gandalar ortam.
Hergn yeni b'lk rnekleri ile
karlayoruz ve bizim zbik
Baba'nn gelecekteki yeni versiyonu
giderek zenginleiyor.
T
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN
17
dea l i s t r e t me n l e
ada genl i i n
at mas
ldz Kenter ve renci-
leri, Tiyatro Festivali
iin, Sovyetler Birli-
i'nde, "Perestroyka"ya
kadar yasaklanan, Sov-
yet kadn yazar Ludmila Razumovs-
kaya'nn "Sevgili Yelena Sergeyev-
na" adl oyununu hazrlyor.
"Sevgili Yelena Sergeyevna",
60'l yllarn idealist eitimini
alm, belli bir kltr ve inanla ye-
timi matematik retmeni ile lise
son snf rencileri arasnda gei-
yor...
Yldz Kenter, stanbul niversi-
tesi Devlet Konservatuarnda -
rencileri Ziya Krkt, Bora Sekin,
Mimar Sinan niversitesi Devlet
Konservatuar rencileri Hakan
Gerek ve Asl Oyken ile, ortaya
yeni bir oyun karmak iin ura-
yorlar. Arkadamz kendisi ile n-
mzdeki sezona da kalacak, festiva-
lin bu yeni oyunu ve oyundaki roller
zerine konutu.
Rengin UZ
Siz, birinci tiyatro festivaline,
uzun sre yasaklanm bir Sovyet
oyunu olan, Aleksander Galin'in
"afak Yldzlar" ile katldnz. Bu
yl yine yasaklanm bir Sovyet
oyunu "Sevgili Yelena Sergeyev-
na"y oynuyorsunuz. Bu oyunu hi
tanmyoruz. Biraz bilgi verir misi-
niz?
Sevgili Yelena Sergeyevna,
"Byle Sovyet rencisi olamaz"
gerekesi ile yasaklanm bir oyun.
Lise son snftan drt renci, ret-
menlerinin doum gnn kutlamak
zere onun evine gelirler. renci-
ler, retmenlerinden yazl katla-
rnn bulunduu kasann anahtarn
isterler. Kadn anahtar vermemekte
diretir.. Oyunda, bugnk genliin
baz deer yarglarn hie saymala-
r ok arpc bir biimde ilenmi.
Aslnda oyunda ok arpc bir top-
lum eletirisi de var. Sevgili Yelena
Sergeyevna'y ok evrensel boyutlu
buluyorum.
Siz kendi rolnz ve oyundaki
drt renci karakteri iin ne diye-
ceksiniz?
Benim oynadm Matematik
retmeni Yelena Sergeyevna,
60'l yllarda yetimi, belli inanla-
r, daha dorusu kalplam inan-
lar olan, drst, olumlu bir kadn;
idealist bir kuaktan geliyor. ren-
cileri, kendisi ile alay ediyor ve ona
Kent Oyuncularnda glastnost sonras bir oyun
Y
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN 19
"Antigone" diyorlar. Oyunun so-
nunda kadn, kendini insan olarak
da hoca olarak da yetersiz buluyor;
ocuklarda iyi bir taraf olduunu da
gryor. Ludmila Razumovska-
ya'nn oyununda drt enfes karakter
var. Lelya'nn, yani kzn, tek istedi-
i daha iyi bir yaam, diplomat
olmak isteyen Valodya'nn aslnda
nota ihtiyac yok, o yalnzca gcn
kantlamak istiyor; kibar grn-
ne ramen, ilerinde en diabolik
olan da o. Kzn nianls Paa,
cesur grnmeye alyor ama as-
lnda korkuyor, olumam bir kii-
lii var. Vitya, Ziraat Fakltesine
girmek istiyor, ikici, zayf, toplu-
mun dknts denen trden. Drt
renci kiilii de ok zor roller..
Siz de 36 yldr- konservatuarda
hocalk yapyorsunuz. Acaba, oyun-
da canlandrdnz retmen tipi
ile benzerlikleriniz var m ?
Ben hereyden nce oyuncu-
PERESTROY KA LE
GELEN ZGRLK
Rengin UZ
gerekleecektir' dncesi ile oyun
yazmaya devam etti...
Gerek oyun yazarl, 1978'de
kaleme ald, kuaktan, kadn
anlatt Ayn at Altnda oyunu ile
balad. Sansr kurulunun oyunlarn
yasaklarken hep 'Sen tiyatro yazar
deil, eletirmensin' gerekesini gs-
termesi zerine, kendini Moskova
niversitesi Tiyatro Yazarl Yksek
Okulu'nda buldu.
Okuldan mezun olduktan sonra,
1980 ylnda, dnemin Kltr Bakan-
lna bavurup, bir anlama imzala-
d. Bakanlk, kendisinden, Sovyet
genliinin sorunlarn yanstan bir
oyun yazmasn istedi. Bylece, Lud-
mila Razumovskaya'nn, Kltr Ba-
kanlnda tam bir ok yaratacak
Sevgili Yelena Sergeyevna oyunu
dodu... Sansr, oyuna 'lkemizde
yum, hocalm oyunculuumdan
sonra balad. Cari Ebert ve Nuret-
tin Sevin, benim hoca olmam iste-
diler. Ben Yelena Sergeyevna'y
ok iyi anlyorum, ama olaya daha
doruktan, daha objektif bakabiliyo-
rum. Onun inanlarndan gelen belli
kalplar var. Kadn "Ben katlar
deitirmem, kasann anahtarn
vermem" diyor, ben de byle yapar-
dm.
byle bir genlik yok' diyerek kesin-
likle kar kt ve tabii oynanmasna
izin verilmedi. Yazar, oyununda ac
bir toplum eletirisi yapyor; tarih
nnde, gelecee ynelik baz n yar-
glar tayan bir toplumun eletirisi
bu... Oyun, tekste ufak tefek deiik-
lik yaplarak, kaamak olarak nce
Riga'da, sonra Leningrad'da oynan-
d. Oyunla ilgili ak oturumlar, pa-
neller dzenlendi. Bir sre sonra Sov-
yetler Birlii'nin tm
Cumhuriyet'lerinde oynanmaya ba-
land. te o zaman sansr kurulu yal-
nz Sevgili Yelena Sergeyevna'ya
deil, yazarn dier tm oyunlarnn
da sergilenmesine yasak koydu. Lud-
mila yazarlktan da menedildi. Top-
raksz Bahe adl oyunu provadan
kaldrld. O da, ada meslektalar
gibi, Sovyetlerin yasakl yazarlar, ya
da siyah bantl yazarlar kuana
girdi. Perestroyka'dan sonra, Sevgili
Yelena Sergeyevna tm Sovyetler'de
oynad, byk yank uyandrd. Cum-
huriyetler kendi tiyatrolar ile bu
oyunu Avrupa turnelerine gtrd-
ler. Oyun birok dile evrildi.
1986'da Eldar Rizonov tarafndan
filme alnd ama oyunu kadar baarl
olamad.
Son olarak ada bir yorumla
Medeay yazan Ludmila'nm en ok
istedii, bu rol tiyatroda kendinin
oynamas "
L.Razumovskaya (solda), evirmen Belgi Paksoy'ta
evirmen oyunun yazarn anlatyor:
"Sevgili Yelena Sergeyevna"nm
1948 doumlu Sovyet kadn yazar
Ludmila Razumovskaya, oyunu
Trkeletiren Belgi Paksoy'un
dostu. ki yl nce tanmlar ve ksa
srede arkada olmular.
Sz, Belgi Paksoy'a brakmadan
nce, Razumovskaya'nn yaam y-
ksne bir gz atalm... Yazar, Sov-
yetler Birlii'nin Baltk Cumhuri-
yet'lerinden Letonya'nn bakenti
Riga'da dodu. Kk yata babasn
kaybettikten sonra, annesi ve annean-
nesi ile birlikte, Leningrad'n kasaba
ve banliylerinde yaad. Yllar sonra,
Sovyetler Birlii'nin sanat merkezi
Leningrad'a tanabildiler. Birinci
einden bir kz olan Ludmila'nm
ikinci ei, tiyatro ynetmeni. Aslnda
tiyatro oyuncusu olmak isteyen yazar,
1974'de, Leningrad niversitesi Ti-
yatro Fakltesi Tiyatro Eletir-
menlii blmnden mezun
oldu...
Bundan sonraki gelimeleri,
Kent Oyuncularnn iki yl nce
Festivalde sergiledii Aleksan-
der Galin'in "afak Yldzla-
r"n da dilimize kazandran
Belgi Paksoy'dan dinliyoruz:
"Ludmila Razumovskaya,
tiyatro eletirilerini yaparken,
oyun yazmaya balad. Yazd
ilk oyun olan Aile, 1976-77 ti-
yatro sezonunda repertuara
alnd. Sosyal yaamn getii
dar boazn aile bireylerini
nasl etkilediini anlatan bu
oyunu vg ald. Ancak sansr
kurumlar tarafndan yasaklan-
d. te bu olaydan sonra Lud-
mila 'Yazar-tiyatro bulumas erge
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN
21
r et i ms i z i ns a nl a r n
bun a l m
ent Oyuncular, 3.
Uluslararas stanbul
Festivaline iki oyunla
katlyor. Mfik Ken-
ter ve arkadalar, fes-
tivalde, Memet Baydur'un Maskeli
Svari adl oyununu sergileyecek.
Memet Boydur yirmi yldr yaz
yazyor... Drt yl kald Kenya-
Nairobi'de Goethe Institute'n, Si-
nema-Video blmn ynetti.
Kenya Institute of Mass Communi-
cation'da Sinema Tarihi dersleri
verdi...
Baydur'un ilk oyunu Limon
1984-85 sezonunda, stanbul Devlet
Tiyatrosunda, Mfik Kenter'in reji-
si ile oynand. Sonra, stanbul ehir
Tiyatrosu yazarn Cumhuriyet K-
z, stanbul Devlet Tiyatrosu Yan-
gn Yerinde Orkideleri sergiledi.
Mfik Kenter, Uluslararas
1 .stanbul Tiyatro Festivalinde,
Memet Baydur'un Yalnzln
Oyuncaklar adl kiilik oyununu
sergilemiti. Bu kez, ayn yazarn
Maskeli Svari'sini hem sahneye
koyuyor, hem Maskeli Svari rol-
n stleniyor.
Rengin UZ
Mfik bey, siz Memet Bay-
dur'un lkemizde sergilenen ilk
oyunu olan "Limon" u sahneye koy-
dunuz. Sizin Baydur'u ok sevdiini-
zi biliyorum. Nasl tantnz anlatr
msnz?
Adalet Aaolu, sekiz, dokuz yl
nce Mehmet Baydur'un Limon
oyununu okumu, oyunu bizim ti-
yatroya vermesini sylemi. Bir
sre buluamadk, sonra bir araya
gelebildik ve ok eski tan ktk.
Memet'in babas Suat Nazif benim
basketbol koumdu. Memet o sra-
lar bebekti herhalde. Limon bizim
tiyatronun kadrosuna uygun olmad-
iin, oyunu Devlet Tiyatrosuna
verdi. Ben de oyunu orada sahneye
koydum. Limon Ankara Sanat Ku-
rumunun en iyi oyun ve en iyi y-
netmen dln kazand. Memet,
her zaman yazd oyunlar nce
bana verir.
Siz, iki yl nce, yine stanbul Ti-
yatro Festivalinde Baydur'un "Yal-
nzln Oyuncaklar"n sergiledi-
niz. Kendilerini yalnzla hapset-
mi insann hikayesi, seyirciyi
pek sarmad, oyun ne yazk ki pek
seyirci bulamad..
"Yalnzln Oyuncaklar",
benim de ok sevdiim, Memet
Baydur'un da "en iyi oyunum" dedi-
i bir oyundu. Toplumun, nasl bir
bask altna alnp, nasl yalandrl-
dn, nasl tepkisiz hale getirildii-
ni anlatyordu. Seyirciye bu ok
ar geldi...
Memet Baydur'da, bir tiyatro ya-
zar olarak sizi eken zellik nedir?
Memet Baydur, oyun kiilerini
ok gzel konuturuyor. Dialoglar
ok salam, esprileri dzeyli. Ayr-
ca ben yalnz Baydur'un deil, gen
oyun yazarlarnn oyunlarnn oy-
nanmas gerektiine inanyorum.
Siz, sahneye koyduunuz, oyna-
dnz oyunlarn ieriinden sz et-
meyi sevmiyorsunuz, yine de, "Ti-
yatro Tiyatro" Dergisi okurlar iin
"Maskeli Svari"den ve kadrodan
biraz sz eder misiniz?
Maskeli Svari yazarn daha
hafif bir oyunu. nsanlarn, kendi
kendilerine i hesaplamas gibi bir-
ey... Tabii bunlar, belli bir yaam
dzeyine gelmi insanlar... Maskeli
Svari antik bir akhava tiyatrosu-
nun barnda geiyor, yukardan s-
rekli opera sesleri geliyor. Oyun,
ikisi kadn, arkada, bir barmen
ve Maskeli Svari arasnda geiyor.
Hi bir retimde bulunmayan bu in-
sanlar, bunun skntsn da duyu-
yor, bu nedenle Maskeli Svariyi
biraz da kendileri yaratyorlar...
Oyunda, benden ve Kadriye'den
baka, konservatuardan rencim
olan, daha nce Yalnzln Oyun-
caklarnda birlikte oynadmz
Hakan Gerek ile kars iek, bir
de Devlet Tiyatrosundan bu oyun
iin kadromuza katlan konuk oyun-
cu Zekai Mftolu var. Zekai ile,
yllar nce "Cyrano de Bergerac"
oyununda da yine birlikte olmutuk.
Uluslararas Tiyatro Festivali-
nin bu yl ncs gerekleiyor,
siz Festivale iki kez, bizden ayn
oyun yazarnn oyunu ile katlyor-
sunuz. Bu bir rastlant m ?
Festivalde yerli oyun oynamak
gereine inanyorum. stelik bu yl,
Uluslararas ITI Kongresi nedeniy-
le, yabanc birok yazar, tiyatro
adam Trkiye'de olaca iin, onla-
ra bizden bir oyun sergilemek daha
ho.
Kent oyuncularnda Baydur'un
yeni oyunu"Maskeli Svari"
K
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN 2 3
" M i z a h Duy gusunu
s i t i r memi s ey i r ci y e
mer h a ba . "
Festivalde, Kent oyuncularnn
oynayaca Maskeli Svari adl
oyunun yazar Memet Baydur'la
Maskeli Svari ve dier oyunlar
zerine Madrid'ten fax aracl ile
yapm olduumuz grmeyi sunu-
yoruz.
zlem T
Sayn Memet Baydur, "Maskeli
Svari" adl oyununuz ilk kez sahne-
leniyor. Yaymlanmad iin de, se-
yirci oyunla Festival sresi iinde
ilk kez tanacak. Sizden,
yeni oyununuzun ana te-
mas ya da aktarmak iste-
dii mesaj hakknda
bilgi alabilir miyiz?
Oyun, evrensel an-
lamda bir karakteristik
yapya m sahip?
Maskeli Svari,
"sanat-seviciler" stne
yazlm bir oyun olacak-
t. Elenerek, fkelene-
rek, hznlenerek bu in-
sanlar anlamaya,
zmeye alan bir oyun
yazmak istiyordum. Ya-
zarken ayrmna vardm
ki, sanat-seviciler stne
olduu kadar, baka ey-
ler stne de bir oyun -
kyordu ortaya. ocuklu-
umun kitaplarna,
kahramanlarna gnder-
meler, selamlar, apka -
karmalar var oyunun
iinde.. Silahrler,
Cyrano de Bergerac,
Zorro, Pekos Bill, Fan-
toma, Mandrake, Ten-
ten ilk aklma gelenler. Bu gnder-
melere bakarak oyunun, sizin
deyiminizle "evrensel anlamda bir
karakteristik yaps" olduunu sy-
lemek, zorlama ve zenti olur gibi-
me geliyor. Maskeli Svari de,
btn dier oyunlarm gibi, yerel ol-
mayan bir temay, dnyann herhan-
gi bir yerinde geebilecek bir olay,
ancak Trke yazan birinin yapabi-
lecei ekilde anlatyor.
Oyunda "Maskeli Svari" bir
simge mi?
Maskeli Svari bir simge deil.
Daha ok bir imge olduu sylene-
bilir. U bin yldr olup biten here-
yi anmsayacak kadar gl bir bel-
lei olan ve bu zaman parasnn
hesabn hem kendinden, hem ev-
resinden, yoluna kan insanlardan
soran birisi, ancak imgesel olanla
anlatlabilir artk gnmzde ne
yazk ki..
Oyunlarnz yurt dnda yaz-
yorsunuz. lkemizdeki olaylara
uzaktan bakan biri olarak yaratm-
da zorluk ektiinizi dndnz
oluyor mu?
lk oyunum Limon'u yazarken
de (Ankara'da, 1981 ylnda), son
oyunlarm olan Vladimir Koma-
rov'u ve Ddklde Kymal
Bamya'y yazarken de (Madrid'de,
1991 ylnda), lkemize uzaktan
bakan biri olarak da, lkemize ok
yakndan bakan birisi olarak da, ha-
yatmda hibir gn, hibir dnemde
"yaratmda zorluk ekmedim". Yaz-
dm hereyi abuk, kolay ve ara-
lksz alarak yazdm, zorlanma-
dan. Hem benim tek ve asl lkem,
memleketim Trkiye'dir. Dil her
zaman, her yerde benimle beraber-
di. Byle olunca, oyunlar Adya-
man'da ya da Afrika'da, Nazilli'de
ya da Paris'te yazmak nemli olmu-
yor. Setiiniz konuyu, nasl bir
dille anlattnz belirliyor oyunlarn
zn. Dil ideolojiyi de belirliyor
bylece. Ouz Atay'n, Can
Ycel'in, Edip Cansever'in, Sait
Faik'in, Melih Cevdet Anday'n dil-
lerini dnn bir.
Oyunlarnz yurt dnda da oy-
nanyor mu, veya oynanmas ve ya-
ymlanmas iin balantlar var m?
Kadn stasyonu adl
oyunum bu yl Marsilya'da
Toursky tiyatrosunda Ric-
hard Martin ekibi tarafn-
dan sahnelecek. Yangn
Yerinde Orkideler yine bu
yl ngiltere'de yaynlan-
yor, oynanmas ihtimali
var. Vladimir Komarov
ise, Alber Saban tarafndan
spanyolcaya evrildi. Va-
lencia ve Lizbon'da iki ayr
tiyatroda inceleniyor.
Kadn stasyonu nmz-
deki yl, Richard Martin Ti-
yatrosu ile Barselona, Na-
poli, Kartaca ve Patras'da
oynanacak. Beni asl ilgi-
lendiren, oyunlarmzn
Trke oynanmas.
Oyun ilk kez sahneye -
kacandan doal olarak,
zerine yazlm yaz ve
eletiriler bulunmuyor.
Oyuna gidecek seyirciye
dergimiz aracl ile ula-
trmak istediiniz bir sz-
nz var m ?
Mizah duygusunu yitir-
memi, ciddi ciddi ve kkr kkr
glmesini bilen, trajik olann g-
lnln de gz nnden eksik
etmeyen, gerekleri halnn altna
sprttrmeyen seyirciye merha-
ba..
Yazarndan "Maskeli Svari"
p
e
c
y
a
AY IN KONUSU 24
" Fes t i v a l hey ec a n v er i c i
bi r o l a y a dn t r l mel i "
Ylmaz ONAY
imdiye kadar sezon iinde stan-
bul'da oynayan oyunlarn festi-
vale girememesi ieklinde bir
kural vard, bu festivalde o krl-
m. Ben iyi olmu diyorum, da-
raltc oluyordu. Daha nce bir-iki kii-
lik oyunlar geliyordu imdi ansamble
getirebilir olmu.
Evet, onun zerinde duruldu. Benim
de katldm danma kurallarndaki
toplantlarda genel eilim festivalin ni-
teliini ykseltmek uluslararas bir ti-
yatro festivali olmasn salamak. Asln-
da baz tiyatrolarn programlar dolu ve
getiremiyoruz.
Sanyorum, bu kez ar basan toplu-
luk Grcistan'dan gelen Rustavelli Ti-
yatro'su. Bu tiyatronun son yllarda
hem Kafkas Tebeir Dairesi oyunuyla
hem de Kral Lear oyunuyla Avrupa'da
ve Amerika'da ok baar kazanm bir
topluluk. Byle bir topluluun Trki-
ye'de Brecht'i oynamas, Kafkas Tebe-
ir Dairesini oynamas, sanyorum ki ti-
yatro olay saylabilir. O bakmdan
festivalin byle bir arl var.
kinci nemli topluluk ngiltere Ulu-
sal Tiyatrosu'nun Tartuffe'le katlmas
ilgin bir katlm bu. Londra'daki ngiliz
Ulusal Tiyatrosu bir Fransz eserle,
Moliere'in Tartuffe'siyle katlyor, ama
Tartuffe evirisiyle deil, bir uyarlama-
syla katlyor. Yani bu oyunu bir kere
Asyal oyuncular oynuyor. Byk Bri-
tanya'da sanat konusunda yle bir poli-
tika izleniyor son 5-10 yldr. zellikle
Londra, Birmingham gibi byk ehir-
lerde saylar azmsanmayacak etnik
gruplar var. Zaten Hintliler, Pakistanl-
lar eskiden beri oralarda ok sayda.
Hem merkezi ynetim, hem yerel yne-
timler bu etnik gruplarn kltr etkin-
liklerini yapmalar iin para destei sa-
lyorlar. Bu artk Ulusal Tiyatroda bir
Asyal grubun orada oyun oynamas,
turneye kmasna kadar varm, bu
bence nemli bir aama.
Fransa'dan kim geliyor?
nc yabanc topluluk da Fran-
sa'dan geliyor. Benim elimde ok somut
bilgiler yok Fransa'dan gelen haberler
iyi prodksiyon olduuna dair.
UBU'nun da Trkiye'de hem bilinen
hem de nemli bir oyun olmas ynn-
den sanyorum olumlu bir zellik festi-
val iin.
Yerli topluluklar iin ne syleyecek-
siniz?
Yerli topluluklarn da nitelikleri
zerinde nemle duruldu. lk defa festi-
valde greceimiz oyunlar var. Bunlar-
dan biri Mfetti. Nazm Hikmet'in
van vanovi'in Bakrky Belediye Ti-
yatrosu hazrlyor. Her ikisi dorudan
festival iin yaplan prodksiyonlar.
Bunlar festivali canl ve heyecanl kla-
bilecek katlmlar. Bunun dnda da
Kenter Tiyatrosu da iki yeni oyunla ka-
tlyor. Biri Memet Baydur'un oyunu
Maskeli Svari, Sevgili Yelena Serge-
yevna adl oyun ise Sovyet yapt.
Ankara'dan AST, Gorki'nin Ayakta-
km Arasnda oyunuyla katlyor.
Gene Ankara'dan Devlet Tiyatrosu Ka-
festen Bir Ku Utu ve eytan el-
mesi ile geliyor.
Bu festivalin bir yenilii de amatr
tiyatrolar gibi ie balayan hatta amatr
tiyatro olarak varln srdren Bilsak
Tiyatro Atlyesi'nin te Ba te
Gvde, te Kanatlar oyununu progra-
mna almas. Bu oyunun ok dar biryer-
de oynanm olmas, 25 kiilik bir sa-
londa oynanmas yznden festival
programna alnp daha geni seyirci kit-
lesine ulatrlmas amaland.
te belki daha nceki kural olsayd,
stanbul'da oynand iin giremeyecek-
ti.
Evet, byle bir seim benzer tiyatro
kurulular iin de bir eit yreklendir-
me saylabiliyor. Festivalde gereklee-
ceini umduumuz baka bir nemli
olay yaanacakt ama sanyorum bu ger-
eklemeyecek. Havel'in gelmesi sz
konusuydu. eytan elmesi geliyor
Devlet Tiyatrosu'ndan, buradan da
Genco Erkal'n oynad Buruk Ezgi
oynayacak. Byle genel bir bakla fes-
tivalin ok deiik trde oyunlarla kar-
mza kaca geni, zengin bir yelpa-
zesi var. Bunlarn arasnda klasikler de
var . Modern klasikler diyelim Brecht
gibi, Gorki gibi Jarry gibi, daha eski
klasikler var Moliere'in Tartuffe' gibi.
Bu bakmdan da ilgin bir yan var festi-
valin.
Zaten klasiklerin srekli deiik yo-
rumlarla oynanmas zenginliine bir e-
kilde kavumamz bekliyorduk. Devlet
Tiyatrolar, ehir Tiyatrolar bunu bir
lde yapyorlard. Biz nce hem ko-
miteye hem festivalimizin yneticilerine
bu hzl gelimeleri iin teekkr edelim
Bu festival stanbul Film Festivalinin
boyutunda olamaz, ama yabanc top-
luluk deil de 15-20 yabanc topluluk
gelemez mi? Karlatnz zorluklar
nedir ve neden buna ulalamyor?
Bir kere, film festivalinin program-
nn zengin olmasn salamak para a-
sndan ok g deil. Yani gsterilmesi-
ni istiyor o filmleri yapan irketler onlar
iin bir reklam oluyor, festivalin yar-
mal bir festival olmasnn da bir pay
var. Festivalin 10 yllk bir gemii ol-
mas festivali
dnya festi-
valler bala-
mnda nemli
bir festival ha-
line getiriyor.
stanbul Film
Festivali dn-
yada nemse-
nen bir film
festivali. Ti-
yatro Festivali
ise Uluslara-
ras bir Tiyat-
ro Festivali
olmasna ra-
men henz
uluslararas
nemini ka-
ntlam deil,
bunun neden-
leri var. Bir
kere ok daha
g koullar-
da gereklei-
yor. Byle bir
festivali ger-
ekletirmek
ok daha pa-
hal, ayrca
byle bir fes-
tivale devletin
katks imdi-
lik ok fazla
olmuyor.
Zaten sanyo-
rum imdi
devletin poli-
tikas da sanat
ve kltr et-
kinliklerinde
bir eit sponsor desteini salamak. s-
tanbul Festivali,yani Haziranda bala-
yan sanat festivali, o da uluslararas
nemi olan bir festival ve o ok daha
byk destek salayabiliyor, devletin
katks daha byk oluyor, ayrca ok
daha fazla sponsor bulabiliyor, bankalar
o konuda daha byk yardmc oluyor-
lar.
Tiyatro Festivalinin mzik arlkl
stanbul Festivali ya da genliin ok
destekledii Film Festivalinin yannda o
Festival zerine Cevat apanla sylei

p
e
c
y
a
AY IN KONUSU 25
kadar byk bir ans yok imdilik.
Bunda tiyatronun geirdii genel bunal-
mn da pay olabilir. Festivalin tiyatro
mevsiminin sonuna gelmesinin pay ola-
bilir. Gerekten ok heyecan verici bir
olay haline getirmek lazm bu festivali-
ki hem seyircisinden byk bir destek
grsn hem de seyircinin gsterdii bu
byk ilgiyi desteklemek gereini duy-
sun bankalar, para sahipleri, byk ser-
maye. Bunun salanmas gerekiyor.
Tiyatro canl olduu iin zorluklan
var. Size bir rnek vereyim. Bu festivale
Rus tiyatrosunun gelmesi sz konusuy-
du, daha nce Trkiye'ye gelmi olan
bir tiyatro topluluu bu. Trkiye'de ok
sevilen, baarl bir tiyatro topluluu.
Bu topluluun
bir ya da iki
oyunla gelmesi
szkonusuydu.
Festival komi-
tesi ok istek-
liydi bu tiyat-
ronun gelmesi
iin. Ama o ti-
yatrodaki al-
anlarn iste-
dikleri cretler
ok olmu, o
tiyatronun bu-
raya gelmesi-
nin maliyeti o
kadar yksekti
ki gelemezdi.
O tiyatroyu ge-
tiremedik bu
festivale.
Atina'dan
Attis Tiyatro-
su gelecekti, il-
gin bir oyun-
la, onlar da bu
otobs yangn
olayn bahane
ederek gelme-
diler. Belki
kendileri bu
karar verme-
diler ama ora-
daki kamu
oyunun basks
yznden gele-
mediler.
Oysa tam
tersi olabilirdi.
O gerginlii
yumuatabilirl
erdi.
Sanatn byle bir gc olduunu
gstermeleri gerekir sanatlarn. Bu
eit yapay bir gerginlik kt zaman
sanatlarn bunlarn ok sanat d, ya-
ratclk d engelleme olduunu d-
np onu yumuatmak iin fazla bir aba
gstermeleri yerinde olurdu.
Hatrlar msnz, daha nceleri s-
tanbul Genlik Festivali srasnda Kb-
rs gerginliinin en alevli yllaryd ama
Yunan Genlik Topluluklar gelirdi.
Gemi iki yla oranla bu gelimeleri
gznne alarak bundan sonraki yllar-
daki hz dnrsek herhalde uluslara-
ras topluluklarn davetinde daha nem-
li, hzl gelimeler olacak diyebiliriz.
yle sanyorum. yle bir olumlu
gelime de var. Memet Baydur Mad-
rit'te oturuyor, einin orada grevli ol-
mas yznden oradaki tiyatro evrele-
riyle olan ilikilerinde ok olumlu
gelimeler salayabilmi. Akdenizliler
Tiyatrolar Birliinde Ynetim Kuruluna
girmi, onlarla bir takm yakn balar
var. Akdeniz lkelerindeki tiyatro festi-
vallerinde Trk topluluklarnn katlma-
s bylece salanabiliyor. Buradan bir
takm yaknlklar douyor. stanbul Ti-
yatro Festivaline katlmak isteyen tiyat-
ro topluluklarnn says da artyor. Bu
yzden Fransa'dan gelmek isteyenler
var, sanyorum Memet Baydur'un oyu-
nunu Marsilya'da oynayacak bir tiyatro
topluluu var, onlar gelmek istiyorlar
gelecek yl. spanya'dan topluluklar ge-
lebilir. Ayrca talya'dan, br Akdeniz
lkelerinden, Kuzey Afrika'daki baz l-
kelerden tiyatro topluluklar gelebilir.
Sanyorum gelecek yl herhalde Yuna-
nistanda katlabilir. Bu arada Sovyet-
ler'den de gelmek isteyen baka toplu-
luklar var. rnein Perm diye bir
ehirden Sovyetlerden gelmek isteyen
bir tiyatro topluluu var. ki kiilik bir
oyunla gelmek istiyorlar, ama onlardan
nce Grcistan'dan gelen toplulukta an-
lama yapld iin o topluluk henz bir
balant salayamad. ekoslovakya,
Macaristan, Polonya gibi lkelerde de
ok ilgin tiyatro topluluklar var ve sa-
nyorum bu lkelerden de gelecek festi-
vallerde ok pahal olmayan, daha ucuz
tiyatro topluluklar getirmek mmkn
olur sanyorum; nk o lkelerden ti-
yatro topluluu getirmek daha kolay.
Gelen yabanc topluluklarn Festi-
val sresince kalmalar ve birbirleriyle
kontakt kurmalar planlanyor mu?
Bu yl Eletirmenler Birlii yle
bir karar ald. ya da drt sylei top-
lants yapacak. Bunlardan biri Memet
Baydur'un 25 Maystaki oyunundan
sonra yaplacak, o oyunla ve genel ola-
rak festivalle ilgili bir sylei olacak.
Daha sonra 31 Maysta saat 11'de
AKM'nin fuayesinde bir sylei olacak.
2 Haziran Taksim Tiyatrosu'nun fuaye-
sinde saat 18'de bir sylei olacak. 5
Haziran'da da AKM'nin fuayesinde saat
ll' de bir genel deerlendirme toplants
olacak. Bu festivalin bir zenginletiren
iki olay daha var. ITI'nn kongresinin
burada yaplmas, bu vesileyle dnyann
birok yerinden ITI'nn temsilcileri bu-
rada bulunacak ve onlarn tiyatroyla il-
gili almalar olacak, tiyatroyla ilgili
bildiriler okunacak, bir doalama sean-
s olacak. Ayrca Uluslararas Eletir-
menler Birlii'nin ynetim kurulu top-
lants da yaplacak. 15 kadar deiik
lkeden eletirmenler gelecek. Onlar da
festivali zenginletiren bir katlm sala-
yacaklar sanyorum.
Okuma tiyatrosu dediimiz kalemi
festival bnyesi iine bir ekilde sokma
dncesi var m?
Bu neri festival komitesinin toplan-
tlarnda dile getirildi ve olumlu kar-
land. Hatta Rutkay Aziz bir neriyle
de okuma tiyatrosunun festivalin kapsa-
mnda yer almasn nerdi. Aslnda
byle birey olabilir. Belki de byle ayr
okuma seanslarnn dzenlenmesini sa-
layabilecek bir hazrl yoktu festival
komitesinin.
I TI ' n n 2 4 . Dny a Kongr esi
s t a nbul ' da y a p l y o r
Bilindii gibi, merkezi Paris'te bu-
lunan ve 1948 yl Haziran aynda ku-
rulmu olan Milletleraras Tiyatro
Enstitisnn (ksaltlm ad ITI) 24.
Dnya Kongresi bu yl yurdumuzda
yaplyor. 60 lkeden 300 - 400 tiyatro
adamnn katlaca kongre 26. Mays
1991 gn AKM Salonlarnda yapla-
cak al ile balayacak ve 1 Haziran
1991 gn Rumelihisarn'daki Trk
Gn gsterileriyle sona erecek.
Uzmanlk alanlarndaki komisyon
almalar ve genel kurul toplantla-
rnn yansra Trkiye'den Ayegl
Yksel, zdemir Nutku, Sevda ener,
Metin And, lber Oltayl, Ayin Can-
dan tarafndan ngilizce bildirilerinin
sunulaca Trkiye Kltrler Kua
konulu Colloquium, Cevat apan'n
bakanlnda, 30 Mays'da Swiss
otelde gerekletirilecek.
Kongre dolaysiyle NTC'nin d-
zenledii doalama atlye almala-
r bu ylki kongrenin arln olu-
turmakta. etin pekkaya'nn Genel
koordinatrln stlendii al-
malar AKM'deki 5 atlyede 18 Mays
- 31 Mays arasnda yaplacak. Trki-
ye'den 15, dier lkelerden 40 sanat-
nn katld almalar Tunus'tan
Muhammed Driss, Kore'den Jeong
Ok Kim, Fransa'dan Pierre Debauc-
he, Japonya'dan Akiko Hattori, Shi-
geyuki Toshima ve Trkiye'den etin
pekkaya ynetecekler.
Yunus Emre'nin yaam ve ozanl-
nn temel konu olarak ele alnd
zel atlye almasnn ise Etlen Ste-
wart ynetiyor. 31 Mays 1991 Cuma
gn sergilenecek doalama gsteri-
lerinden baka kongre boyunca eitli
etkinliklere de yer verilecek.
Dikna Erden
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN 2 7
" Umuda a l an
k a p l a r "
rt gen insann yedi
aylk bir dramaturji a-
lmas ve sahne, dekor,
giysi tasarm sonunda
ortaya kan, yazar
Sevim Burak'n, te Ba te
Gvde te Kanatlar adl oyunu iki
mevsimdir BLSAK'ta oynand.
Gen bir grubun bu zgn tiyatro
almasn, Sekin Selvi'nin Milli-
yet Sanat Dergisinde kan yazsn-
dan aldmz bir blmle tantyo-
Sekin SELV
Sevim'in srtnda o uzun, vine
r ya da siyah kadife ev giysi-
lerinden biri var. Yzkleri, yzk-
leri, yzkleri, bilezikleri ve gm
kolyeleri. mer mavi helezonlara
bulad frasn tualin nne bra-
kyor. Sohbete dalyoruz. Cihan-
gir'deki evdeyiz
sanki.
Evet, Cihan-
gir'de bir evdeyiz
gerekten, cumba-
s ve etei dantelli
patiska perdeleri,
cumba boyunca
uzanan sediri, eski
ereveler yerleti-
rilmi aynalaryla
bir Cihangir evi.
Yoksa bir Kuzgun-
cuk evi mi?..
Cumbal odada
iki kadn. Bir de
l. yle upuzun
yatyor beyaz ar-
afn altnda. Oda-
nn teki ucunda
yaklak yirmi kii.
Camus'nn "Ya-
banc"s o iki
kadn m, odann
kar kysnda otu-
ran yirmi kii mi?..
Gerekten yabanclayor muyuz
hep birlikte, yoksa daha m yaknla-
yoruz baz kavramlara, baz davra-
nlara?..
Bir yn lm yaam olanlar
iin ne kadar da aina grntler,
konumalar. Kukusuz aina olma-
yan yanlan da var. rnein, o kla-
sik l evi sahnesinin vazgeilmez
aksesuar olan "hanmefendinin di-
zindeki battaniye" yok. Oysa soylu-
luun damtt bir ince yas belirtisi-
dir, ancak "bey" ldkten sonra
bakedeki koltua oturmay hak
gren hanmefendinin dizlerindeki
battaniye. Ve kapdan her yeni gire-
ne "Aaah, sizi ne kadar severdi" ile
balayan ve mutlak avutulmay bek-
leyen minik bir dvnme. Bunlar o
cumbal odada yok. Zira orada "ha-
nmefendi" yok. ki kadn var yal-
nzca. Biri emektar bir gndeliki,
can yolda, alttan alta hem batan
karc, hem rakip. teki lenin ka-
rs, ama dengi dengine bir evlilik
deil onlarnki. "Evlatlk" gelmi o
eve. "Evini temiz tutar, ocana ten-
cere vurur, temiz pak bakarsn,
adam da nikahna alr seni. lnce
de paras pulu kalr," demiler getir-
miler. Ad Melek. Kukusuz ger-
ek ad deil. Biz ok hassaszdr ya
ad deitirme konularnda, evlatlk
alnca kol gibi bileklerini kesip ka-
fasn kazttktan sonraki ilk i, o ya-
kksz Gll, Yeter, Dursune, Gl-
sm adn deitirip "Nee",
"Aynur", "Suna" gibilerden bir ad
takmaktr. Gerekesi de hazrdr,
"Yavrum, bugne kadar yzn gl-
memi, adn Nee olsun ki, sen de
hep neeli ol." Melek ile Nivart'n
lnn yatt odada konutuklar,
yaadklar, dalga dalga bu ar-
mlar getiriyor. Kibarca, kendileri-
ne retildii biimde yemee ba-
layp sonunda bileklerine kadar
taban iine gmlerek avu avu
yemek yemeleri. Konu komunun
tad yemekler midir bunlar,
gnn birinde tatmay umarak
yaam boyu srdrlm bir zlem
mutfann rnleri midir, gidenin
braktklarn silip sprmek midir,
saygdan ok korku duyulan bir ki-
inin basksndan bir anda kurtulu-
vermenin zgrln yaamak
mdr, bilinmez. Ama nedeni ne
olursa olsun, eitlemelerini her ce-
naze evinde grdmz bir yemek
dzeni bu.
Bilsak Tiyatro Atlyesi
D
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN 2 9
Br okr asi den
kan i nsanl ar
akrky Belediye Ti-
yatrosu , stanbul Ti-
yatro Festivaline
Nazm Hikmet Ran'n
van vanovi Var
Myd Yok Muydu adl oyunuyla ka-
tlyor. Oyunun ynetmenliini Ke-
nan Ik reji asistanln Ali D-
enkalkar, kostmlerini Gnl Si-
pahiolu, dekoratrln ise Cem
Krolu yapyor. Kenan Ik'la ti-
yatronun salonunda bir prova ara-
snda arkadamz yapt syleiyi
sunuyoruz..
Zeynep SKL
van vanovi Var Myd Yok
Muydu Sovyetler Birlii 'nde geen
ama her yerde de geebilen bir
oyun. Siz bunu gnmze nasl
uyarladnz? Sovyetler Birlii'nde
mi geiyor yoksa mekan belirsiz mi?
Piyesteki isimler Petrof, Lucia,
van vanovi olunca ister istemez
piyesin getii mekan ya da lke
belli oluyor. Ama tabii bu piyesin
evrensel olmasn engelleyen bir ey
deil. Zaten zannediyorum ki
Nazm Hikmet de sadece Sovyetler
Birlii'ni ve oradaki insanlar ele-
tinmek iin yazmad. Piyesi biraz
daha derin, daha dikkatli okuyunca
bu alt metin ortaya kyor. Nazm
Hikmet'in yazmak istedii daha
mutlu yaamak iin bir organizasyo-
nu yaratan insanlarn zamanla o or-
ganizasyonun esiri olmalar. Btn
problem Sovyetler Birlii'ni eletir-
mekten kp, sistemi uygulayan in-
sanlara yneltmek. Bu yzden de
biz bu piyeste insan hedef aldk,
btn dirimselliiyle, cinselliiyle,
btn boyutlaryla, psikolojisiyle,
sosyal bir varlk olmasyla.
van vanovi diye yarl yok-
luu tartlan biri var, van vano-
vi brokrasinin ruhu , ecinnisi gibi
bir ey. Binlerce yldr gelenei olan
brokrasi van vanovi gibi bir
felsefe retmi. Bu felsefenin iinde
ne var? Bu felsefe insana varncava
kadar kurallarn saptam, tala-
m, fosillemi kurallar bunlar. Bu
kurallar yapan atan ruh, zihniyet
van vanovi. Bunun rnekleri
dnya edebiyatnda ok vardr:
Faust, Mefisto ikilemi, bu tarz iki-
lemler zaten insanolunun varln-
dan beri olan ikilemler. Bu piyes u
ya da bu toplulukta geiyor olabilir
ama, u ya da bu sistemde, toplum-
da geiyor olmas pek fazla bir eyi
deitirmiyor. O sistemdeki insann
kimlii ok nemli, yani demokrat
sistemlerde ve de teki sistemlerde
insanlar nasl? Bu ok nemli.
Siz nasl bir yorum getirdiniz
oyuna?
Piyesteki bu temay, sahnede ha-
rekete dntrmeye bir konsept
ierisinde gayret ediyorum, baka
bir ey yaplamaz. Teknik bir takm
eyler var tabii, tm piyeslerde oldu-
u gibi. Bu piyes aa yukar
1955'de yazlm. 1955'te yazlmas-
na ramen ok ada bir biim kul-
lanlm. Biz de bu slubu genilet-
tik, buna uygun bir dramatrji
almas yaptk. Bu dramatrji a-
lmas ierisinde, piyes okunduu
zaman pek grlmeyen baz eyler
daha net ortaya kt.
Bu gen kadroyla almak sizin
iin nasl bir deneyim oldu?
Bakrky Belediye Tiyatrosu ku-
ruluunda bir yenilik var, bir alter-
natif olma istei var. Alternatif ti-
yatrolara her zaman ihtiya vardr.
Kurumlam kkl tiyatrolar var-
dr, onlar kkl tiyatro anlayyla
tiyatro yaparlar; bir de gelecein ti-
yatrosunu oluturacak olan bir gen
grup vardr. Tiyatro yenilie ak bir
sanattr. Tiyatro bugnden yarna
deimek, yenilemek ihtiyacnda
olan bir sanattr. Tiyatro asla tutucu
olamaz.
Tiyatroda sahneye klr ve bir
estetik anlay iinde insanoluna
olan biten durum hakknda bir takm
yorumlar sunulur. Bu gen kadro bu
anlay biraz sarsabilir, deitirebi-
lir. Trkiye'de byle tiyatrolar da
var. rnein Bilsak Tiyatro Atl-
yesi son bir ka yldr bu tarz al-
malar yapyor.
Birlikte bu piyesi hazrladm
arkadalar ok gen, sahne bakmn-
dan sylyorum ok deneyimsiz, ya
bir ya ikinci oyunlarn oynayan
gen oyuncular bunlar. Onlarla bu
piyesi almak benim iin ok yn-
lendirici, heveslendirici oldu.
Oyunla hazrlamay dnd-
Bakrky Belediye Tiyatrosundan Nazm Hikmet
B
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN
31
nz dekor arasnda nasl bir uyum
olacak?
Nazm Hikmet oyunu ok keskin
bir eletiri, ayn zamanda ok ho
bir eletiri olarak yazm. Altna bir
dalga geme demi. Bana sorarsa-
nz, biz bunu dekora da yanstabilir-
sek, seyirciye de geecek .
Brokrasinin fosillemiliini
dekorun iinde de bulabilirsiniz
Ama biz isteriz ki arka plana 150-
200 tane yanan petrol kuyusu izleni-
mini da uyandralm insanda. nk
sava nemli, savaa karar veren in-
sanlar kimler?Kim imza atyor, kim
atmyor.Dnya bugnden yarna de-
A.Fevralski, Nazm'dan Anla-
r'nn 29 Nisan 1954 gnl notunda
yle yazm: "Nazm 24 Maysta
Dnya Bar Konseyinin Berlin'deki
oturumuna hazrlanyor. Ve genel-
likle ok yolculuk yapmak niyetin-
de: 'Yolda lmek en iyisi' diyor."
Geirdii enfarktsn ardndan
srekli gs arlarnn sknts
iinde alyor Nazm: "Kendimi
hi bir zaman bu kadar kt hisset-
medim. Sevgili elde edilemez oldu-
unda daha iddetle sevilir; ala-
mad zaman da insan zellikle
almak istiyor ve kafada bir yn
dnce oluyor. Yine de ok yaz-
yorum, ama bunlar daktiloya ek-
mek gerek. Bu ise g bir ey. Solu-
um tkanyor." Ve yazd,
tasarlad, stnde alt eyle-
rin ou sahne iin. Yani Nazm,
bizde bilinsin bilinmesin, kabul
edilsin edilmesin, tiyatroya ok
nem vermi ve ok deerli yaptlar
sunmu bir yazarmz. Bizim bu
gerei tanyp tanmamamz, onun
deil bizim sorunumuz olmal.
Fevralski'nin anlarnn byk
ounluu da Nazm'n oyun yazar-
l, oyunlar, sahnelenileri stne
dnceleri, yani tiyatro dnyas s-
tne. (Cem Yay. 1979. ev.
A.Behramolu).
iirkin hep olumlu deimesi
lazm. Geleceinin daha olumlu
olumas adna sanatlar sanatsal
retime ynelirler, bu insanda bir i-
gddr zaten. zellikle sanatlar
bu kaygy her zaman tamlardr.
Erimi bitmi ve biraz tedirgin
edici atmosfer ama yaamayan bir
atmosfer olacak.Dosyalar sanki
1000 yldr hi ellenmemi gibi du-
racak.Bir hoparlr, yeni amaya a-
lan bir bitki, bir brokrat masas.
Nesnelerin birbirleriyle uyumsuz
luu Nazm Hikmet'in metnin altna
dedii ironiyi yanstacaklar.Bu
kasketli ve hasr apkal tipinin a-
"15 Nisan 1955. Nazm bugn,
yine Mayakovski'nin ansna, bu kez
Aktrler Evi'nde bir konuma daha
yapt. Cokuyla karladlar onu.
yle dedi: '...1951 ylnda Mosko-
va'ya geldiimde, ertesi gn tiyatro-
ya gidip Mayakovski'nin bir oyunu-
nu grmek istedim. Fakat yirmi
yldr artk Mayakovski'nin oynan-
madn sylediler bana. Maya-
kovski'nin oyun yazarl etindir;
fakat Sovyet tiyatrosu nasl onsuz
yapabilir?"
Ayn soruyu ben imdi kendimi-
ze sormak istiyorum: "Trk tiyatro-
su nasl hl Nazm'sz yapabilir?"
Fevralski, bir ansnda unlar
anlatyor: "Oyunun (Ferhat ile
irin) al gsterisinde yle bir
olay oldu. Gsterinin bitiminde
Nazm ve ben, salon fuayesinden
geiyorduk. Biri gen, biri yal iki
kadn yanna gelerek Trke konu-
maya baladlar onunla. Kadnlarla
birlikte olan bir adam, bir kyda du-
rarak kadnlarla Nazm'n bu gr-
mesini ak bir honutsuzlukla izli-
yordu. Konuma bittikten sonra
Nazm, her nn de Trk elilik-
lerinde altn syledi. Oyun, iki
kadnn ylesine holarna gitmi ki,
Trkiye'de yasa d iln edilen biri
olmasna karn, yazara o sevinleri-
tmas gibi. vanlar gibi. vanlarn
biri otoriteyi temsil ediyorsa teki o
ok kkl aristokrasiyi simgeliyor.
Cansz nesnelerin iinde de bir can-
llk var, bir hareket var, bir kmlt,
bir yaam.
Oyunu da ok severek hazrl-
yorsunuz anladm kadaryla.
Aslnda darda pek oyun yapma
heveslisi deilim. Devlet Tiyatro-
su'nda altm bir atmosfer var ve
o nisbeten daha rahat bir imkan sa-
lyor. Tanmadnz insanlarla ne
yapacanz belli olmuyor. Fakat bu
arkadalar ok gen ve birlikte bir
ey retmeye yatknlar.
ni bildirmekten kendilerini alama-
mlar."
Bu festivalde Nazm'dan bir
oyunun daha sahnelenmesi ok se-
vindirici. "van vanovi Var
myd Yok muydu?" oyunu, Nazm
hayattayken sk sk oynanm. e-
koslovakya'da, Polonya'da, adlar ve
ayrntlar yerel koullara uyarlan-
m. Hatta Demokratik Almanya'da
oyunun ad bile deiik: "Meier
Kimdir?" Bunlar, zellikle bu oyu-
nun asal esprisinin bugn ters anla-
lmas kaygsna kar belirtmek is-
tiyorum.
"Filip Filipek Var myd Yok
muydu?" adyla oyunu ekoslovak-
ya'da oynanrken Nazm oyunlarnn
topluca yaynland kitapla ilgilen-
mekteydi. Kalp rahatszl ona
ancak bir yl daha mr brakmt.
1963'te, yolda deil belki ama, yaz-
maya yetiemedii pek ok eser yo-
lunda ve ulusunun, lkesinin zlemi
iinde ld. "Son zamanlarda kor-
kun bir eilim duyuyorum yalnl-
a", diyordu, "Tiyatroda, insan
grmeye engel olan her ey sinirlen-
diriyor beni.. nsan, insanlardan
uzaklatka tumturaklla, kark-
la, uydurmasyona kayar.. ada
kapitalist devletin elinde ok gl
ajitasyon aygt var. Ve belli bir d-
nemde bu aygt halk etkileyebilir.
Hitler iin byle olmutu bu, imdi
de bu ada Amerika'da olduu
gibi. 'Halk' kavram fiziksel emein
stnlyle baml bir ey".
Bat gezisinden dnnde sy-
ledii bir iki tmceyle bitirmek isti-
yorum yazy: "Korkun can skc
oralar. Her insan ayr yayor; ev-
ren hep dmanla dolu sanki."
Nazm'n oyunlarnn repertuvar-
larmz doldurarak ykseltecei
gnlerin umuduyla...
" Y o l da l mek
en i yi si "
Nazm zerine
Ylmaz ONAY
p
e
c
y
a
FESTVALDEN
3 2
stanbul ehir Tiyatrosunda Gogol
M f e t t i ' i n
pr ova not l ar
E
kim, Kasm, Aralk 1990:
aydr stanbul' daym.
Mfetti projemin sonucu
hl belli deil. ay nce
balamas gereken provalar
bir takm kk detaylar nedeniyle bir
trl balayamyor.
15 Ocak
Gereken onay geldi. Gogol' n M-
fetti'i ehir Tiyatrolar Muhsin Ertu-
rul Sahnesi' nde Mart 1991'de seyirci
karsna kacak.
17 Ocak
Oyuncu arkadalarmla ilk tan-
mam. 32 kiilik ekibimizde daha nce
alma frsat bulduum sadece iki kii
var. ehir Tiyatrolar'nda distribsyon
yapabilmek iin bir ok faktr gz-
nne almak gerekiyor. Mfetti iin
ok iyi bir ekip kurulabildi. Sevinli-
yim.
ubat - kinci Yar
Mfetti be perde ve tam elli iki
Il KASAPOLU
sahneye bl nm. Her sahne bal ba-
na bir olay. Bir btnln iine s-
drmamz gereken 52 ayr kk oyun.
52 ayr mizansen. 52 ayr durum. 52
ayr hareket. Yllardan beri hep duyar-
dm Mfetti'i sahnelemenin zorluu-
nu, ama masada okurken bir trl anla-
yamazdm nedenlerini. imdi anlyo-
rum.
Oyunun festivalde kmasnn daha
uygun olduu bildirildi. Mfetti
Mays-Haziran' da yaplacak stanbul
Tiyatro Festivali'nde sergilenecek. Bu
karara hem seviniyor hem zlyoruz.
Festivalde oynamak iyi. Deiik bir se-
yirci, belki de uluslararas bir seyirciyle
almamz gsterme olana var.
Mart - lk Gnler
Her sahneyi ayr alyoruz. Sahne-
de, ayakta almalarmz, zmleri-
miz bittikten sonra masaya oturuyor,
teksti, mizansenlerimizi tartyoruz.
Prova zamanmzn uzunluu nedeniyle
her oyuncu sadece kendi
sahnesi iin tiyatroya ge-
liyor. Bu da dier sahne-
leri grmesini engelli-
yor. Oyunu dardan
tamamyla grebilen tek
kii benim. Zaten ynet-
menin en byk grevi
de bu deil mi? Oyuncu
ne verebilirse ynetmen
de bu verilerle alabilir
ancak. Tersi de geerli
elbette. Ynetmen ne ve-
riyor ki oyuncular vere-
bilsin? Burada ynetme-
nin grevleri daha da
aklk kazanyor. Y-
net men urdan gir-
burdan k' t a n ok
oyunculan iine atabile-
cei bir dnya yaratmak-
la grevli. Oyuncu ola-
rak yaratabileceklerini
sonuna kadar s-
mrmek. Gerekt i i nde
provoke ederek daha
ileri gitmelerini sala-
mak.
Mart - kinci Yar
Dekor, kostm konu-
sunda bir hayli yol aldk.
Bata dekor iin dn-
dmz bask makinesinden teknik
olanaklar yznden vazgetik.
duvarn da oyun boyunca dara-
laca ve sonunda btn oyunculan or-
kestra ukuruna dken bir dekor sz
konusuydu. Gerekletiremedik. Bir
rveti evinden yola kmaya karar
verdik. Bir depo, binlerce eyayla dolu
bir depo. Kostmler iin "Srtna altn
eyer taksan da eek gene eektir" ata-
sz ok yardmc oldu bize. Kostm-
lerimiz effaf. Ne giyerlerse giysinler
ilerinin pislii ortada. yi klandra-
bilirsek yorumumuza ok uygun bir
dnya yaratabileceimiz kostmleri-
mizle. Kaymakam ve Mfetti rolleri-
nin tekstleri ok uzun. Sava'n da
Toron aabeyin de tekst ezberlemek
iin verdikleri aba olaanst. Mzik
konusunda da epey ilerledik. Direkt
mzik kullanyoruz. Hatta daha da ileri
giderek oyuncularla orkestra elemanla-
rasnda bir alveri yaratmaya a-
balyoruz.
Nisan - lk Gnler
ok az zaman kald. Ekibimizin bir
blm Mays ay iinde Azerbeycan'a
Lks Hayat turneye gidiyor. ok
zorlanacaz. Hepimiz iin geerli gn
oyunun seyirci karsna kaca 3 Ha-
ziran. Daha nce oyunun kmas
hemen hemen imkansz.
Nisan - kinci Yar
Dekorumuzun ilk paralan geldi.
Kullanmaya baladk. Bir prova sra-
snda ne kadar ok malzeme gelirse o
kadar fazla alma imkan douyor.
Kullanlmayan, ss dekorlar sevmiyo-
rum. Dekor bir oyuncu gibi oynamal.
Dekor da, mzik t e, kostm de, k da
benim birer oyuncum. Ekibin dier ele-
manlar gibi onlar da sonuna kadar s-
mrebilmeliyim... Urayorum.
Mays yaklayor. Tm arkadalar-
mn a l m a l a r n a hayranm. Srekli
birbirlerinden etkileniyorlar. Tiyatroda
da gzel olan bu deil mi zaten. Sahne
stndeki iletiim ok nemli. Birisi
oynaynca dierleri de ona yetimek
iin daha iyi oynuyor. Bu bir dierini
etkiliyor... vs..vs... Herey birbirine o
kadar bal ki... Baka hibir sanat da-
lnda grlemeyecek bir birliktelikten
douyor tiyatro. Her elemann birbirle-
rine gizli zincirlerle bal olduu elele
bir sanat.
Tiyatro yapabildiim iin ok se-
vinliyim.
May s-l k gnler
Azerbeycan turnesi balad. ehir
Tiyatrolar'nda son oyunlar da bitti.
Festivale oyun hazrlayan bizler "biz
bize" kaldk. Btn ekibe bir hafta tatil
verdik. Provalara yeniden 13 Mays'ta
balayacaz.
Oyunumuz daha kmad. Oyunu-
muz 3 Haziran gn kacak seyircile-
rin karsna. Oyun hakknda sylene-
cekleri de onlar syleyecekler.
p
e
c
y
a
FESTVALDEN 3 3
" Pa l t o " da n kan
ger eki l i k
31 Mart 1809'da doan Gogol,
orta halli bir toprak sahibinin olu-
dur. Palto adl yksnde; byk
bir zveriyle ald k paltosu al-
nnca zntden len kk bir me-
murun, "kk insan"n, trajedisini
"byk" ayrntlar ile ilediinde,
Dostoyevski, tm Rus gerekileri-
nin "Gogol'un paltosu altndan"
ktn sylemiti.. Asl n 1842
ylnda yaynlanan l Canlar'dr.
Byk bir blm Roma'da yazlan
bu eserde, sertlik dzeni ve devlet
ynetimindeki adaletsizlikleriyle fe-
odal Rusya anlatlyordu. Gogol'un
toplu yaptlarnn ilk basm da ayn
yl gerekletirilmitir. Pukin onun
ilk kitab iin "te sevin, ak y-
reklilik, itenlik tayan, zentisiz,
duygu, iir dolu bir ses" demiti.
Byk yazarn en nemli eserle-
rinden olan l Canlar'dan baka,
yaamnda byk nem tayan, 27
yandayken yazd Mfetti'te
Gogol, ar I.Nikolay dneminin
yozlam brokrasisi ile acmaszca
Fikret LKZ
alay etmitir. Buna ramen, ar
oyundan sonra "Herkes oyundan ge-
rekli hissesini ald, ben de herkesten
ok tabii" diyerek oyunu hogr
ile karlam ve btn bakanlarna
oyunu grmelerini nermiti.
Oyunda taral memurlar kor-
kuyla bekledikleri iin, k giyimli
bir gevezeyi mfetti zannetmiler-
dir. Ynetimdeki tm kokumuluk-
lar ve aksaklklar ortaya kmasn
diye mfettie ziyafetler ekmiler-
dir. Gogol taral memurlara korku
salan byle bir mfetti tipini izer-
ken, rvet alp vermenin tiraji-
komik yanlarn gnmze kadar
ustalkla tamtr. Gzya ile kah-
kahay "Mfetti"te buluturan
Gogol, gerek mfettiin kagel-
mesi ile taral memurlarn yaad
korku ve aknl anlatrken, yoz-
lam brokrasinin ynetime ege-
men olan kokumuluunu ineleyi-
ci dili ile eletirmitir.
Gerici basn ve brokrasi, M-
fetti'in oynanmasndan dolay,
Gogol'a ar tepki gsterince,
Gogol Rusya'dan ayrlmak zorunda
kald. 1842 ylna kadar Roma'da
yaad. Dinsel eilimlerine uygun
ortam bulduu iin de, Tanr'nn
ona verdii byk yetenei yalnzca
gldrme yoluyla kullanmann
doru olmadn, Ruslar'a kt bir
dnyada doru yolu gstermekle g-
revli olduunu ve yeteneini bu
ynde de kullanmas gerektiine
inanmaya balad. Bu nedenle ba
yapt saylan l Canlar'
barte'nin lahi Komedyas tarznda
srdrmeye karar verdi. Byle bir
kurtarclk grevini stlendi. Dine
daha ok baland; ileci bir yaam
biimini seti. 1848'de Filistin'e gi-
derek kutsal topraklan ziyaret etti.
Moskova'ya yerletiinde banaz
bir rahibin etkisi altna girmiti.
Onun emriyle de, l Canlarn ta-
mamland sanlan ikinci blm-
nn el yazmalarn yakt. Ve yar l-
gn bir halde 4 Mart 1852'de ld.
Yaamnn ve dncelerinin bu
denli garip ve kararsz ynlerine
karlk, Gogol'un Mfetti, l
Canlar, Palto gibi yaptlarndan
yola klarak Rus Edebiyat'nda
"doal okulun" ilkeleri bulunabil-
mitir. Romantik veya "gsterili"
okuldan ayrl Gogol ile balam-
tr. Gogol, dnyaya Rusya'y doal-
l ve kendi yzyle gsteren ilk
yazardr. Gereklik iinde yatan
"yergideki kahkahay" oya gibi ile-
yen Gogol iin dnya cokulu bir
sahne olabilmitir.
Gogol zerine
p
e
c
y
a
FESTVALDEN 3 4
" Sa na t m z da
t e k r a r i nsana
dn"
nkara Sanat Tiyatro-
su'nun Ocak/91'den
beri, Ankara'da kendi
sahnesinde oynad
Gorki'nin Ayak Takm
Arasnda adl oyununu, dergimizin
birinci saysnda, oyunun ynetmeni
Kazm Akar'la yaptmz bir syle-
i ile tantmtk. Bu saymzda,
AST'a yaklak yirmi yllk emei
geen ve bu oyunda "Aktr' oyna-
yan AST'n Genel Sanat Ynetmeni,
Rutkay AZZ'le Orhan Alkaya'nn
oyun ve AST zerine yaptklar sy-
leiyi sunuyoruz.
28 yllk yaam iinde, AST'n
Maksim GORK 'nin yaptlaryla
nemli bir yaknl oldu. Buradan
balayalm...
AST'n 28 yllk yaamnda
Gorki AST'n sahnesine sk sk indi.
1970 ncesine baktmzda, benim
AST'ta olmadm dnemler, eski
arkadalardan duyduum kadar ile,
son derece dzeyli bir alma olan
Kk Burjuvalar oynanm. 1968
yllarnn AST dergilerini kartrr-
sak Ayak Takm Arasnda'nn sk
sk gndeme getirildiini gr-
rz. 1974 ylnda AST'ta, Gorki'nin
romanndan Brecht'in tiyatroya
uyarlad Ana oyununu grrz.
1980'den sonra, Gorki'nin oyunun-
dan Peter Stein'n yapt dramatik
alma metninden ortaya kan Yaz
Misafirleri var. Yaz Misafirle-
ri'nden sonra Sonuncular adl
oyunu sahneledik. Ve bu yl da
Ayak Takm Arasnda...
1991'in Trkiye'sinde Ayak Tak-
m Arasnda sence nereye oturuyor?
Giderek Bat tiyatrosu yeni tek-
niklerle gz boyamacl temel ald-
bir sanat anlaynn rmeleri
iinde iken ve bylece insann kendi
z varl kaybolurken, sanatmzda
tekrar "insan"a dnmenin ve bunun
sanat politikamz olarak belirlenme-
sinin gerekliliine inandm. Olaya
byle baktmzda, Gorki kadar
insan' tartan, insan derinlemesine
yakalayan, dnya plannda ok az
yazar var sanrm. Ataol Behramo-
lu'nun deyiiyle, oyundakiler dipte-
kiler'dir. ok farkl yerlerden gel-
mi o dipteki insanlar sonuta bir
insan aryorlard. Ben de tiyatro
sahnesinde, kaybolan bu insan e-
sinin sanatsal scakln Gorki'de
nasl buluruz, nasl gndeme getiri-
riz dncesinden yola ktk ve bu
oyunu setik.
AST ekip tiyatrosu geleneini
koruma konusunda daima diren
gstermitir. Bu oyunda da bu gr-
lyor mu sence?
Son yllarda AST sahnesindeki
oyunlara yle bir baktmzda,
eserdeki rollerin oyuncularyla bu-
lutuu ve takm oyunculuunun d-
zeyini byle ykselten bir alma-
mz olmamt. Bu adan byk bir
mutluluk duyuyorum. Baka bir se-
vindirici yn de, oyundaki 17 kiilik
kadro iindeki 7 arkadamzn
bizim kurslarmzdan yetimi staj-
yerlerimiz olmas. Amatr tiyatro
kursu ama gerekliliine 1973 yln-
da karar vermitik. Bu karar alr-
ken, bizlerin de bir gn tkenebile-
ceimizi, bunun da AST'n tkenii
olabileceini dnm ve ne yapp
edip yeni insanlarn yetimesine
emek vermeyi kararlatrmtk. Bu,
o gnden beri AST'ta devam etti.
Ama zlerek syleyeyim, AST sa-
lonunda, ekonomik nedenlerle, tiyat-
ro saatleri dnda sinema oynuyor;
bu nedenle sahne bo kalmadndan
bu yeni insanlarn yetimesinde du-
raksamaya girdik; bu bugnden yar-
na bizi zyor. Gelecekte belki de
AST sahnesinin yan sra, bir atlye-
de, yeni insanlar AST'a ve Trk ti-
yatrosuna kazandrmak iin eitim-
den geirmeyi planlyoruz. Bunu,
salt AST'n kar adna
deil, Trk tiyatrosunun
kazanm adna sylyo-
rum.
Ayak Takm Arasn-
da seyirciden nasl bir
tepki ald?
AST'n 318 koltuu
var. Ankara'da 67 oyun
oynadk. Oyun bu srede
yaklak 300 kiilik bir
seyirci ortalamas yaka-
lad. Ankara'da haftada 6
oyun oynadktan sonra,
bo gnlerde zmit, Ada-
pazar, Kartal, Eskiehir,
Balkesir, Bursa gibi
turne yaptmz yerler
de oldu. Her yerde um-
duumuzun tesinde bir
seyirci kitlesi ile bulu-
mann onurunu yaa-
dk.
Ankara Sanat Tiyatrosu: Ayaktakm Arasnda
A
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN
36
Tr aj i -k omi i
a r a d m
nsan psikolojisine ve ok yakn
ve scak bakan bir lke edebiyatna,
Rus edebiyatna, ok ilgi ve sempati
duyuyorum. Bu nedenle, Dostoyevs-
ki'nin Beyaz Geceler adl romann
oyunlatrdm ve Devlet Tiyatro-
su'nda sahneye koydum. Gorki'nin
Ayak Takm Arasnda adl oyunu
byk bir keyifle sahneledim.
Ayak Takm Arasnda'daki tip-
ler, kendi rdkleri kk yalan alar
iinde hrslar, sevgileri ile; kk
mutluluklar arkasna saklanp glm-
semeleri ile dip'te yaayan insanlar.
1900 yllarn balarndaki Rusya'nn
panoramasn bu tipler olduka etkili
olarak izmekte. Biliyorsunuz bu yz-
yln banda Rusya'da byk toplum-
sal, sosyal olaylar yaanmtr. Dn-
yann tonlarca sorunu altnda hibir
ey yapmadan srngen gibi yaayan
bu insanlarn yaamn keyifli yanlar-
na glmseyerek bakabildiklerini gs-
termek istedim. Oyunu ask suratl, s-
kntl bir atmosferde sergilemekten
hep kandm; ok nemli toplumsal
Kazm AKAR
ve sosyal olaylar hatta devrimi anla-
trken bile ask suratl olmaya bence
pek gerek yok. Bu nedenle ben yaam
koullarnn zor olduu bu ortamda
trajedi-komii vermeye altm, ters-
leme yoluyla izleyiciyi dnmeye
sevketmek nemliydi benim iin...
Sonuta da seyirci AST'n salo-
nundan hep glmseyerek ve tabii
biraz da gzleri dolarak ayrld; biz de
bunu istiyorduk zaten...
***
1953 ylnda Burhaniye'de do-
dum. lk, orta ve lise renimimi An-
kara'da tamamladm. Lise'den sonra,
ailemin izin vermemesi nedeni ile
Konservatuara girmedim, bir yl bir
bankada memur olarak altm. Asla
memur olamayacam renince, bir
yl sonra Konservatuar snavlarna
girip kazandm, be yl sonra da Yk-
sek Blm'den mezun oldum.
Devlet Tiyatrosu'nda birok oyun-
da oynadm. Oyunculuun yan sra
ynetmenlikle de ilgilenmek istiyor-
dum. lk denemem Bilge Eranus'un
" A k b r a k l a n f i n a l v e
sey i r ci y i dnmey e
z o r l a ma k "
Toplumcu gerekilik ynteminin
kurucusu olan Maksim Gorki, zorlu
geen ocukluk yllarn, Nijni Novgo-
rod'a byk babasnn evinde, babasz
olarak yaad.' 1877-79 yllarnda okula
gitti, ardndan annesinin lm zerine
1879'da, 'yabanc insanlar arasnda'
yaam kavgasna girdi (Ekmeimi Ka-
zanrken). Gorki bu yollarda, ayak ile-
rine koturma, bulaklk, raklk,
frn iilii, liman iilii, bekilik,
bahvanlk, gibi eitli ilere girip
kt; sonra Kazan'da halk-
devrimci'lerle ilikisi oldu, 1888'de tu-
tukland, salverildikten sonra da polis
takibinden kurtulamad.
Gorki'nin 1900'lerde dram ve tiyat-
ro ilgisini, ehov ve Moskova Sanat
Tiyatrosu destekledi. lk dnemin eser-
lerinde Gorki, 1905 burjuva-
demokratik devrim ncesindeki Rus
toplumundan kesitler vermektedir;
oyunlarda temel konu devrimdir. Snf-
lar, toplumsal kesimler ve tek tek kii-
ler, Rusya'nn yazgsn belirlemedeki
etkinlikleriyle snavdan geirilir.
Oyun yazan olarak dnya apnda-
ki nne Gorki, Ayak Takm Arasn-
da oyunu ile kavutu. ounlukla yan-
l olarak doalc (natralist), bir
evre oyunu gibi yorumlanan bu
oyunuyla, modern toplumun temel so-
runlarnn ortaya getirildii bir toplum-
sal felsef eser yaratt; Ak, kskanlk
ve lm kaynakl geleneksel atma-
nn yerini bu oyunda, yaamn anlam
stne, acma duygusunun yalan ve
hakikat stne alan tartma ald. Bu
tartma, toplumun iyiletirilmesi iin
aba verirken temel yapda hibir dei-
iklik ngrmeyen tm toplumsal top-
yalarla ve tm bireyci, anarist bakal-
dr ve zgrlk tasarmlaryla bir
hesaplamadr. Zorunlu devrimci -
Misafir adl oyunu oldu.
"Bilgi-grg" hakkn kullanarak
bir yllna ngiltere'ye gittim. Natio-
nal Theatre'de Peter Hall'n ynettii
oyunlar provadan sonuna kadar izle-
dim. Bu tiyatroda ynetmenlerin
devam ettii Studio'da, Workshop
almalarna katldm.
Yurda dndkten sonra, srasyla
Ayyar Hamza, Leonce ile Lena,
Beyaz Geceler ve Ayak Takm Ara-
snda oyunlarn ynettim.
Halen Devlet Tiyatrosu sanats-
ym ve Ankara Dil-Tarih, Corafya
Fakltesi Tiyatro Oyunculuk Bl-
mnde retim grevlisi olarak al-
maktaym.
zmler oyunda gsterilmemitir, biti
ak braklmtr, seyirci sonradan bu
ynde daha tesini dnmeye zorlan-
maktadr.
ehov'un ardndan Gorki, dram bi-
imini daha ileriye doru gelitirdi,
yeni, modern bir dram tarz yaratt.
Gorki, birey ile toplum arasndaki e-
limeleri artk ak ve mlkiyet ereve-
sinde dnen zel yaam ortamnda
deil, gerekliin elikilerinin insan
zerindeki dolaysz etkileri iinde orta-
ya getirdi, ak dram biimiyle yaknlk
kurdu. Hatta Gorki, daha sonraki dram-
larnda hem geni bir tarihsel tabloya
ve hem de tarihin psikolojik dramdaki
izdmyle yanstlmasna ulat.
Gorki'nin dili, titiz, incelikli, youn d-
nsel, zenginlikli, zdeyisel ve sim-
gesel tarzda bir dildir. Onun oyunlarn-
daki yeni gereklik alanlar, yeni
devrimci fikirler, daha yksek tiyatro-
sal gereklilikleri de ortaya getirmitir.
Bu oyunlar, dnen ve siyasal ballk
duyan oyuncular ister, yani ifade bi-
imleri ister. Gorki'nin oyunlarnn ilk
oynanlar, batda da, sahne doalcl-
ndan, derin bir gereki tiyatro sana-
tna geii belirlemitir...
(Thealer Lexikon'dan zetlenerek akta-
rlmtr.)
Maksim Gorki yazarl;
Ynetmen oyunu ve kendini anlatyor
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN 39
" Ki i sel zgr l k
mcadel esi
isan saymzda K.Kes-
sey- D. Wassermann'n
Kafesten Bir Ku U-
tu adl oyunundaki
barol oynayan D. T.
Genel Mdr Bozkurt Kuru'la
yaptmz grmeyi yaymlam-
tk.
Bu sayda, oyunun ngiliz ynet-
neni B.Coleman'la yaplm ve
Cumhuriyet Gazetesinde 10.11.90
gn yaymlanm syleiden bir
blm sunuyoruz.
Gnseli NAL
Bu oyunun film olarak ok baa-
rl olmas, oyunu sahnelerken sizi
bir stres altna soktu mu? Filmin
baars, izleyicilerin oyundan bek-
lentilerini nasl etkileyebilir?
Sanmyorum. Oyunu sahneler-
ken filmden hi yararlanmadm.
ok bilinen bir film. Belki de bu ne-
denle insanlar film izlemek istiyor.
Umarm, insanlar filmini grdkleri
iin oyuna gelmemezlik etmezler.
Bence oyunun teksti, filmden ok
daha gl ve nemli bir alma.
Ben, film hakknda konumuyorum.
Film filmdir. Byk baar elde etti-
ini hepimiz biliyoruz. Fakat oyun
ok daha gl. Brokrasinin ve
g kullanmaktan zevk alan brok-
ratlarn insanlarn kiilikleri zerine
yapt bask, sanrm oyunda film-
den daha gl vurgulanyor.
Oyunda, filmden farkl noktalar
bulacak m izleyici? zleyiciyi bekle-
yen srprizler var m?
Evet, oyun filmden daha dei-
ik. Sanrm filmden daha artc,
daha arpc ve daha dramatik.
Bu oyunu daha nce de sergile-
mi miydiniz?
Bu oyun ngiltere'de hi sahne-
lenmedi. Ben daha nce sahneleme-
dim. Oyunla ilgili almalar ta-
mamlayana dein de filmini
izlemedim. Oyunu okuduumda,
"Kafesten Bir Ku Utu"nun, brok-
rasinin kiilikler zerine yapt
basky ele almas nedeniyle ok
nemli bir oyun olduunu grdm.
nk, bu tr basklar sadece bir l-
kede deil, her lkede oluyor.
Oyunu nasl sahneye koyacama
karar vermeden de filmi izlemek,
filmin etkisinde kalmak istemedim.
Oyunun filminden daha arpc
ve artc olduunu sylediniz.
Benzerlikler neler?
Karakterlerin ou ayn fakat
oyunda filmden daha fazla karakter
var. Kadro deiik. nk u anda
zenci bir oyuncumuz yok. Bu ne-
denle oyuncu kadromuz deiik
olmak zorundayd. Oyunculara
zenci grnm verebilirdik. Fakat
bunu tercih etmedim. nk bu ok
Amerikanvari olurdu.
Mc Murphy karakterini nasl yo-
rumladnz?
Mc Murphy, kstlamalara, ku-
rallara kar kiisel zgrl iin
mcadele ediyor.
Oyundaki Mc Murphy karakteri-
ni yorumlarken, Ankara'da "Ameri-
kan Tiyatrosu" zerine bir seminer
veren San Francisco Amerikan
Konservatuar Tiyatro Blm ho-
calarndan Prof. Arthur Ballet'in,
"Amerikallarn karakter yaps hak-
knda genellikle iki yaygn kavram
bulunduunu" sylediini anmsa-
tan Coleman yle diyor:
"Bunlardan birincisi, delidolu ve
her yerde rabet gren, kovboy tipi-
nin simgesi olan "da dnk" Ame-
rikal. Dieri ise, sakin ve hassas
"ie dnk" Amerikal tipi. Bu
Amerikan dram da bu kalplara
uygun iki deiik yapnn, karlkl
olarak birbirlerini nasl etkiledikleri-
ni sergiliyor. Mc Murphy'nin "da
dnk" karakteri canlandrd bu
oyunda, hem zgn ro-
mancnn, hem de sahneye
adapte eden yazarn, bu
kavramlar vurgulamada
hayli ileri gittiini gryo-
ruz. Yazarlar, mekan ola-
rak setikleri akl hastane-
sinde, demode ve
basmakalp fikirlere daima
meydan okuyan, "da
dnk" Mc Murphy'nin
hasta diye kapatld bu
yerde, nasl byk bir
asiye dntn gster-
mektedirler. Aslnda, Mc
Murphy'nin sorgulad
gibi, "deli kimdir", "akll
kimdir" ve "bu yarglar
belirleyen kimdir", akl
hastanesindekiler, aslnda
biz dardakilerden daha
m az aklldr?
Devlet tiyatrosundan: Kefesten bir ku utu
N
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
FESTVALDEN 41
" Y a z a r n g r e v i
y n l e n d i r me k d e i l
u y a r ma k t r "
luslararas 3.stanbul
Tiyatro Festivaline An-
kara'dan katlan oyun-
lardan biri de, Devlet
Tiyatrolar'nn sahnele-
dii eytan elmesi. Halen ekoslo-
vakya Devlet Bakan olan Vaclav
Havel'in yazd bu oyunun ynetme-
ni Semih Sergen. Aada ynetmenle
oyun zerine yaplan syleiyi sunu-
yoruz.
Musa AYDODU
Havel, lkemizde zellikle son yl-
larda popler olan ve "absrd tiyat-
ro"ya yeni ve kendine zg bir biim
getiren bir yazar. Bu konu iin ne der-
siniz?
Bence oyuna balamadan nce
Havel'den szetmek gerekir. O diyor
ki; "Seyircinin, ierdii gereklikle
kolayca zdeleebilecei, ama yine
de belli bir yapayl ve sahtelii se-
zebilecei, dengesini ban ucunda
bulabilecei diyaloglar yazmak hou-
ma gidiyor." O'nun sanata ilikin g-
rlerini aklayan bu cmle bence
ok nemli! Demek ki tiyatronun iyi
bir yaps olacak, gereklii olacak,
beni ierisine alacak ama srkleyip
gtrmeyecek, tiyatroda olduumu
unutturmayacak ve zaman zaman
buna gvenme diye de uyaracak!
Ben byle anlyorum Havel'i.
Havel "absrd tiyatro"ya yeni bir
dil yeni bir biim getiren yazar olarak
tanmlanyor. O, Becket, enesco, Pin-
ter, Arden vb. absrd yazarlardan
farkl bir biimde deerlendiriliyor;
hatta "Havel absrd" gibi ok iddial
bir deyimle de tanmlanyor..."
Evet. Sizin de belirttiiniz gibi,
Havel'in absrdyle dierlerininki
ok baka. nk onlar kelimeden
yola karak, insandan yola karak,
bir takm rutinlerden, gndelik yaam-
dan kaynaklanarak, tarihsel gerekler-
den, gelimelerden yorum getirmiler-
dir. Oysa Havel, olay ve kelimeleri
anlamlarnn dnda kullanmyor.
Ama bunlara yle deiik biimlerde
bakyor ki, bu elikiler ister istemez
oyunu somut olmaktan karp soyut
ve absrd bir biime sokuyor. rne-
in eytan elmesi...
Havel'in bu oyunu, teki oyunla-
rndan biraz daha farkl gibi geldi
bana, Absrd sanki derinlere ekil-
mi, ok daha gizlide kalm...
Evet evet, bu oyun tekilerden
farkl. Benim en ok sevdiim, en
ada oyunu bu. nk Havel soyut
tiyatro iinde deil, soyut tiyatro
O'nda baka bir biim ve anlam kaza-
nyor. Nitekim teki absrd yazarlar
da farknda bunun. Bu yzden Miller
ve Becket'in O'na yazp adadklar
oyunlar var. Yani biim olarak, ierik
olarak ok ada bir oyun bu. Benim
ilgimi eken de bu.
Dnn bir; bu
oyundaki ana fikir;
totaliter bir bask-
nn st dzey ku-
rumlar ve st
dzey kiileri ze-
rindeki deiimi
anlatmak olmasna
ramen, oyunda bu
konuya ilikin ne
bir tartmaya ne de
bir konumaya rast-
lamak mmkn
deil. Ama burada-
ki kurum ve kiile-
rin nasl bir yozla-
ma iinde olduklar
o kadar gzel veri-
liyor ki; ister iste-
mez seyirciler de
bu yozlamann
iine ekiliyor.
Sanrm
Havel'in farkll
ve ustal da bura-
dan ortaya kyor?
Evet evet. Oyun
bizdeki Tbitak vb.
bir bilim kurulu-
unda, hem de l-
kenin en saygn bir
bilim kuruluunda
geiyor. Koskoca
bu bilim kuruluunda bilimin dnda
herey konuuluyor ve tartlyor
ama byle hep bo eyler. O zaman
diyorsunuz ki; kardeim bylesi bir
kurum, bylesi bir sistem kmez de
kim ker, ne ker? te Havel'in us-
tal burada! Biliyorsunuz, oyun bo-
yunca dtan bakldnda herey sa-
pasalam ayakta; ne bir yknt var, ne
de bir knt. Yani fiili bir ey yok.
Oysa oktan km.
Bu oyunda altn izdiiniz ana
dnce bir sistemin kmesi miydi?
Hayr. Dorusunu isterseniz bu
beni hi ilgilendirmedi; beni zndeki
tiyatro ilgilendirdi. nk benim d-
ndm tiyatroda mutlak yarar un-
suru n plandadr. Dolaysyla bunda
ilgimi eken kiilik sapmasdr. Yani
kiinin kendisinin de farkna varmad-
, arkn iine giripte zamanla kiili-
ini yitirmesi olay ok etkiledi beni.
Bu benim iin ok nemli. Ama yine
de bunun altn izerek gstermedim.
ok istediim halde yapmadm.
Havel "Bir tiyatro yazarnn grevi
ynlendirmek deil, uyarmaktr"
diyor. "Yol gstermek politikacnn
iidir" diye de vurguluyor. Yani hi
bir zaman ey okuyucu ya da seyirci
sen benim gibi dneceksin demi-
yor.
Devlet Tiyatrosu: Havel'den eytan elmesi
U
p
e
c
y
a
FEST VALDEN 42
Me r h a b a
ve Bur uk Ezgi
Ayegl YKSEL
u yl yaplacak olan
Uluslararas 3. stanbul
Tiyatro Festivali'nin
daha nce yaplanlardan
ve daha sonra yaplacak-
lardan ayr bir zellii var. Festi-
val'in yer ald tarihlerde stan-
bul'da iki nemli uluslararas tiyatro
toplants dzenlendi. Bunlardan
biri Trkiye Eletirmenler Birli-
i'nin giriimi ile yaplacak olan
Uluslararas Tiyatro Eletirmenleri
Birlii'nin Ynetim Kurulu Toplan-
ts. Bu toplantya eitli lkelerden
onbe nemli tiyatro adam katl-
yor. kincisi ise Unesco'ya bal
Uluslararas Tiyatro Enstits'nn
iki ylda bir deiik bir lkenin ev
sahipliiyle gerekletirilen Genel
Kongresi. Uluslararas Tiyatro Ens-
tits Trkiye Milli Merkezi'nin d-
zenledii bu Kongre'ye 500 dolayn-
da nl tiyatro adamnn katlmas
bekleniyor. Kongre'ye arl onur
konuklarndan biri de ekoslovak-
ya'nn yeni devlet bakan, nl
yazar Vaclav Havel. Bylece Trki-
ye'nin tarihinde ilk kez, Trk tiyatro-
su'nun rnlerini, Trk tiyatrocular-
nn ulatklar izgiyi, Trk
tiyatrosuna zg yazarlk, sahnele-
me ve oyunculuk zelliklerini btn
dnyaya tantmak iin ei bulunmaz
bir frsat ele geirilmi oluyor.
MERHABA
Usta Yazarlardan, ronik nsan
Manzaralar...
"Merhaba", Genco Erkal'n dra-
maturjisini yapt, sahneledii,
mzik ve projeksiyon kullanmyla
sunduu tek kiilik bir gsteri.
Daha nce yurt dnda da sergilen-
mi olan bu almada Nazm Hik-
met, Aziz Nesin, Haldun Taner ve
Bertolt Brecht'in yaptlarndan al-
nan blmler "dncede btnleyi-
ci" olmay amalayan bir anlayla
birletirilmi. Erkal, ada bir
meddah kiiliiyle sunduu oyunun
kurgusunu yaparken srekli bir gl-
dr dzeni oluturmaktan zellikle
kanm. Gldrc blmleri
daha ar bal blmlerin izleme-
siyle, her blmn bir nceki bl-
mn "yadrgatcs" olma ilevini
grmesi salanyor. Oyunu "Merha-
ba" diyerek balatp "Selam" diye-
rek noktalayan Erkal, bir klktan
kp bir baka kla brnd
teki blmlerde yer yer epik-
gstermeci, yer yer de dramatik bir
anlatma bavuruyor.
"Merhaba"da, tersinleme us-
tas Nesin, Taner ve Brecht'in air,
ark, ske ve dzyaz paralar ok
hzl geilerle birbirini izlerken,
Nazm Hikmet'in iirleri kimi
zaman dier paralarla yanyana
iice yer alyor, kimi zaman da gs-
terinin zel blmlerini oluturuyor.
"Merhaba" da, "insan"n toplum
iindeki konumu eitli boyutlaryla
irdeleniyor: Aldanan, aldatan, ezi-
len, ezen, sevgiye, bara, ya da nef-
rete, savaa ynelen, gerekleri g-
sleyen ya da yalanlarla avunan
"insan" grntlerinin tersinleyici
(ironik) bir yaklamla bir araya ge-
tiriliiyle yanstlan toplumsal dze-
nin arpkl aama aama dile ge-
tiriliyor.
BURUK
EZG
Bask rejimlerinde aydnlarn
kstrlml...
Vaclav Havel'in Buruk Ezgi 'si,
gerek ierik gerekse biim bala-
mnda yzylmzn tiyatrosuna yeni
zellikler getirmi eitli byk ya-
zarlarn katksnn, olgun ve yaratc
bir yaklamla deerlendirildii vu-
rucu bir yapt. Havel bu oyununda,
Beckett ve Pinter'in tiyatroda bir
anlatm tekniine dntrd "yi-
neleme" esini, Pinter'in tm
oyunlarnda kulland "sorgulama"
tekniini ustalkla deerlendirirken,
Ionesco'nun tm yaptlarnda uygu-
lad, "dil"i inan tutsak eden
yaman bir bask arac olarak kullan-
ma yntemini benimsiyor. "Buruk
Ezgi"de, "dil", bireyin kimliini ve
kendisi hakkndaki dncelerini
bakalarnn "klie" anlatmlaryla
Dostlar Tiyatrosundan
B
p
e
c
y
a
FESTVALDEN
belirleyen amansz bir canavar ola-
rak dikiliyor karmza.
Buruk Ezgi'de ayr izlek
(tema) iice ileniyor. Oyun ilk dz-
lemde, bask rejiminin dnce z-
grln kstlad bir politik or-
tamda, gzalt, sorgulama,
tutuklama sreleriyle yzyze
gelen aydn bireyin yaad karaba-
sann yks. Daha genel bir an-
lamda ise ada dnyann gcn
yitirerek edilgen bir konuma gelen
bireyin amazlar sergileniyor.
Havel, Kafka-Beckett-Pinter izgi-
sinde gelien, "bireyin kstrlml-
" olgusunu dnsel ve duygusal
dzeyde zdeleebileceimiz bir
yaklamla kotaryor. Oyunda ile-
nen nc izlek ise, toplumsal-
politik-ekonomik bunalmlar iinde
bocalayan toplumlarn, "umut "
olarak grlen bireylerden "kahra-
man" yaratma ve bu "kahraman"lara
grotesk bir sorumluluk duygusu
ykleme eilimi. "Buruk Ezgi"nin
bakiisi olan, bilim adam-yazar
Leopold ite bu tr bir "kahraman".
Yalnzca toplumun eitli kesimle-
rince deil, en yaknndaki kiilerin
de zorlayc tutumu karsnda bu
rol oynamak durumunda kalan Le-
opold, ince bir kara glmece anlay-
yla, trajikomik boyutta izilmi.
Havel'in kara glmecesi gereki
ve uyumsuz tiyatro anlatmlarn
ayn sylem dzleminde buluturu-
yor.
Ust a bi r si st em
el e t i r i ci s i
Son yirmi yln byk blmn
hapishanelerde geiren uzman mu-
halif Vaclav Havel lkesinde iktida-
ra. Trkiye'de tiyatro evrelerinde
de gndeme geldi. Oysa Havel
byle bir politik ilgiye gereksinmi-
yecek kadar nemli bir oyun yazar-
dr. Ge olsa da oyunlarnn yayn-
lanmas, sahnelenmesi ok gzel.
Havel programatik bir yazar ve
oyunlarnda benzer temalar iliyor;
kulland karakter figrleri byk
paralellikler gsteriyor. eytan el-
mesi, Buruk Ezgi ve Bildirim de
adeta iice gemi byk yaknlk-
lar olan 3 oyun.
Buruk Ezgi iktidarla muhalefe-
tin kesitii bir noktay, birey ze-
rinde otorite kurma ve bireye mis-
yon ykleme temasn iliyor.
Orhan ALKAYA
eytan elmesi ise, bilimsel nes-
nellii ve bilimsel dncenin snr-
lan zerine bir sorgulama. oyun
da zengin yan temalarla beslenerek
geliiyor. , -
Buruk Ezgi'nin kahraman Dok-
tor Leopold Kopriva toplumsal ma-
rifetin simgesi haline getirilmitir.
(bu yanyla Haveli de dndrr).
Ama konumunu sorgulam ve so-
nunda kendine yabanclama noktas-
na varmtr. Hibir yaratc sz ve
dnce retemeyecek duruma gel-
diinde, tepki duyduu ynlendir-
meler zincirinin istemlerine uygun
davranacak ve bunu kendi bireysel
davran sanacaktr.
eytan elmesinin Doktor
Henry Foustka (bu ad aka
Faust'a gnderme yapar) ise, bir
bilim kurumunda alrken simya
ve byye ilgi duyucak, bu yneli-
lerini rtbas etmek iin bir aldatma-
caya giritii sirada aldatldn far-
kedecektir.
V. Havel, gerek dilin anlamsal
kalplarn ve buyurgan yaplanma-
sna dzenledii usta ii saldrlarla,
gerek getirdii sistem eletirisiyle,
gerek yabanclam bireyin arka
plann irdelemesiyle, gl ve sati-
rik bir eletiri retiyor. Bunu,
Brecht oyunlarnda grlen mate-
matik kusursuzlukta bir kurguyla
yapyor stelik. Gnmz tiyatro
edebiyatnn en zeki, en ilgin
yazar-Ianndan biri Havel.
(*) Cumhuriyet Kitap'n 2 Mart 1990
tarihli saysndan, ksaltlarak alnmtr.
Havel'in oyun yazarl zerine
p
e
c
y
a
FESTVALDEN
1 . Ul usl ar ar as
Genl i k
Ti y at r o Fest i val i
Zeliha BERKSOY
956 Yaznda Trkiye Milli
Talebe Federasyonu ilk kez
uluslararas tiyatro enlii
dzenlemitir. Her yl gittik-
e gelien, daha ok sayda
yabanc topluluun ilgisini eken bu
enlik 1968 ylna kadar sregel-
mitir.
Szkonusu Uluslararas en-
lik'in en byk katklarndan biri
karlkl kltr alveriinin genler
arasnda olumlu sonular ortaya -
karmasdr. Ayrca, genlik tiyatro-
larnn saylar ve almalar artm
nitelik ynnden daha olumlu uygu-
lamalar yaamtr. 1960'l yllar
Trk Tiyatrosunun nitel ve nicel en
verimli dnemi olup gerek yeni ti-
yatrolarn kurulmasnda, gerekse
gen oyuncu ve ynetmenlerin ye-
timesinde enliin katklar phe-
siz yadsnamaz.
Bu deneylerin nda, Bakr-
ky Belediye Tiyatrolar, Tiyatro
Akademileri'nin kltrel alverile-
rini ve gen tiyatrocularn birlikteli-
ini salamak amac ile 1-12 Hazi-
ran tarihleri arasnda 1.
Uluslararas Tiyatro Genlik Fes-
tivali'ni dzenlemektedir.
Festival'e Avusturya'dan Viyana
Mzik ve Gzel Sanatlar Ykseko-
kulu (Max Reinhardt Seminar) Jura
Seyfer'in yazp Nikolaus Windiscn
Spoerk'in ynettii Vneta isimli
oyunla katlyor. Oyunun dekorlar-
n dnyaca nl dekoratr Josef
Sveboda gerekletirmi.
Hollanda'dan Amsterdam Gzel
Sanatlar Yksekokulu Moliere'in
yazp D.Arthur Opstaole Afa Welc-
her'un ynettii Scapn ile tek kii-
lik bir kabare gsterisi olan Blues'a
ar isimli oyunlarla katlyor.
ngiltere'den Londra Guilehall
Mzik ve Tiyatro Okulu W. Shakes-
peare'in yazp Jane Collinmes'in y-
nettii Beendiiniz Gibi isimli
svire'den Zrih Tiyatro Akade-
misi W. Shakespeare'in yazp Urs
Schaub'un ynettii Bir Yazdn-
m Gecesi Ryas isimli oyunla ka-
tlyor. Topluluk ayrca Teme
Oyunculuk almalar konulu bir
workshop yapacak.
Macaristan'dan Budapete Dev-
let Tiyatrosu Genlik Grubu M
Mihlay'in yazp Csekonai Vitez'ir
ynettii Dul Bayan Karnyo Ve
ki Serseri isimli oyunla katlacak.
Sovyetler Birlii'nden Moskova
Krasnaya Presaya Tiyatrosu
ehov'un yazp Jury Kenexen
ko'nun ynettii Kzkarde ya
da Mart isimli oyunlarn biri ile
Azerbeycan'dan Yu Tiyatro
Stdyosu ehriyar'n yazp Vagp
brahimolu'nun ynettii Selan
adl oyun ile,
Buta Kukla Tiyatrosu ise Arr
Mal Alan adl oyun ile katlyor.
lkemizden ise, stanbul ni
versitesi Devlet Konservatuar Ti
yatro Blm, Goldeni'nin yazp
Yldz Kenter'in ynettii Yalanc,
Mimar Sinan niversitesi Dev
let Konservatuar Tiyatro Blm
Turan Oflazolu'nun yazp Zelihi
Berksoy ile Okan Baylgen'in y
nettii III.Selim,
Bilkent niversitesi Tiyatro B
lm W. Shakespeare'in yazp
Andre Jarnecki'nin ynettii Bir
Yazdnm Gecesi Ryas,
Hacettepe niversitesi Devle
Konservatuar Tiyatro Blm B
Brecht'in yazp Andre Jarnecki'ni
ynettii Kuruluk Opera
ile Aristofanes'in yazp Leyla
Barutan'n ynettii Kular,
Dokuz Eyll niversitesi
Devlet Gzel Sanatlar Fakltesi
Sahne ve Grnt Sanatlar B
lm ehov'un yazp zdemir
Nutku'nun ynettii Kl Atnda
ki Kor isimli oyunlar ile katla
caklar.
Gsteriler Ses Tiyatrosu, Ka
raca Tiyatrosu, A.Nait Klt
Merkezi, Aziz Nesin Sahnesi ve
Cemal Reit Rey Konser Salo
nu'nda Workshoplar ise Yldz
Saray Tiyatrosu'nda yaplacaktr
Zamana ekilen kltr ve
sanat tohumlarnn yeni srgm
olan "1. Uluslararas Tiyatro
Genlik Festivali "nin lke Ti
yatrosuna yeni ufuklar kazand
raca inanc ile tm tiyatro se
venlere iyi seyirler diliyorum..
Amsterdam Gzel Sanatlar Yksekokulu Moliere'den Scapin
44
Bakrky Belediyesi
1
p
e
c
y
a
FESTVALDEN 45
Kl Al t nda k i Kor
" Bur j uva ev l i l i i ni n
a n a t o mi s i "
akrky Belediyesi'nin
dzenlemi olduu
Uluslararas Tiyatro
Genlik enlii 'ni Zeli-
he Berksoy'un yazs ile
tantmaya altk. Dergimizin dier
blmlerini stanbul Tiyatro Festiva-
li'ne ayrdmzdan Bakrky Beledi-
yesi'nin bu enliini yeteri kadar ta-
ntamamann zntsn tayoruz.
Tiyatro Genlik enlii'ne katlan
lkemiz niversitelerinden Dokuz
Eyll nevirsitesi'nin oyunundan sz
ederek bu enlie katlacak olan
btn gen topluluklar sevgi ile se-
lamlamak istedik.
Dokuz Eyll niversitesi Gzel
Sanatlar Fakltesi'nin Tiyatro Bl-
m Bakan Prof. zdemir Nutku'nun
ynettii Kl Altndaki Kor adl ek-
hov'un drt oyunundan derlenmi bu
almay,. ynetmenin, dramaturgi
ve dekor almas yapan gruplarn
ksa anlatmlar ile tantyoruz.
ekhov sahnel emeni n
nl enemey en eki mi
Deneme topluluumuzun bu yl
sahneledii Kl Altndaki Kor yeni
bir dzenlemedir. Yazarn Kuunun
arks adl oyunu arasna, onun
tek blmlk oyunu organik bir bi-
imde kurgulanmtr. Bunlar alaca-
n istemeye gelen bir adamn evin
dul hanmna evlenme teklifi yapma-
sna dein gelien Ay, bir kk bur-
juva dnn gsteren Dn ve
evli bir kk adamn buruk yaam-
n zetleyen Sayfiye'de Yaz'dr. Bu
tek blmlk oyunlar Kuunun ar-
ksndaki yal aktrn anlar olarak
kurgulanmtr. Bunlar gerekli yerler-
de birer geriye, anlara dn olarak
ele alnmtr. Her oyun bir burju-
va evliliinin evresini gsterir; ev-
leme teklifi, dn ve evlilikten
sonra...
Oyunumuz tiyatrallii vurgula-
mak iin plak sahnede oynanmakta-
zdemir Nutku'nun ynettii, Dokuz Eyll niversitesi Gzel sanatlar Fakltesi
Sahne- Grnt Sanatlar Blm Tiyatro Anasanat dal rencilerinin sahneledii
Cekhov'un "Kl Altndaki Kor" adl oyunundan bir sahne.
dr. Kulis perdeleri ve frizler kalk-
m, sahnenin gizli braklan yerleri
seyircinin gzleri nne serilmitir.
Arkada kostm, manken ve aksesu-
varlar tayan raflar, kalrifer panel-
leri, drt bir yanda ldaklar, kablo-
lar, iki yanda hoprlrler, vb... Oyun
baladnda sahne bir temsil sonra-
sndaki dankl, yalnzl iinde-
dir ve yal aktrmz Svetlovidov
sahnede szmtr.
zdemir Nutku
Oy unun Dr amat ur gi si
zer i ne
Cekhov'un tek perdelik drt oyu-
nunun organik bir dzen iinde hazr-
land Kl Altndaki Kor adl kolaj
alma, oyunlarn belli blmlerinin
birbirine eklenmesi ile oluturuldu.
Yalanm bir aktrn yalnzl-
n anlatan Kuunun arks, tara
ilikilerini ele alan Ay, insanlararas
kopuk ilikileri veren Dn ve er-
kein evlilik sonras konumunu anla-
tan Sayfiye'de Yaz, ekhov mant
ile birletirilice ortaya Kl Altndaki
Kor adl bir kolaj kt. Ana kaneva-
y oluturan Kuunun arks'ndaki
yal aktrn, gemiini ve anlarn
hatrlamas, Ay, Dn ve Sayfi-
ye'de Yaz adl oyunlarla gerekleti-
rilmi oldu. Baz blmlerin dramati-
ze edilerek canlandrlmas da
uygulanan bir baka yenilikti.
Oyun, bir aktrn insan olarak
yaamn irdelerken; yaanan dzen
iinde insann kendisine ve evresine
nasl yabanclatn anlatmay ama
edinir. Bu amac da ekhov'un gzle-
ri ile izlediimiz insanlarla gerekle-
tirmeye altk.
Deniz Turhan- zlem Turan
Oy unun dek or
t asar m
Dekor tasarm, aktrn yaamna
giren kiilikleri gstermeci nitelikte
sahneye getiren stilize byk raflar
zerinde younlat. Bu raflara yerle-
en, eyalar arasnda kalm karakter-
ler, anlma sralar geldiinde raflar-
dan inip yal aktrn hayalinde
yaam kazanyorlar.
Bu yorumda, Mobilyalar dnemin
otantik stilini yanstmad. Fakat bir
yaam kesiti sunan atmosfere yardm-
c olmasna altk.
Ayen Doan - Zuhal Soy
Genlik Festivali'nden bir oyun
B
p
e
c
y
a
F E
GN/SAAT
19.5.91-20.30
20.5.91-20.30
21.5.91-20.30
22.5.91-20.30
23.5.91-20.30
23.5.91-20.30
24.5.91-20.30
24.5.91-20.30
24.5.91-20.30
25.5.91-20.30
25.5.91-20.30
25.5.91-15.30
25.5.91-20.30
26.5.91-15.30
26.5.91-15.30
28.5.91-20.30
29.5.91-20.30
29.5.91-18.00/20.30
30.5.91-20.30
30.5.91-20.30
30.5.91-20.30
31.5.91-18.00/20.30
31.5.91-20.30
31.5.91-20.30
31.5.91-20.30
01.6.91-20.30
01.6.91-15.30
01.6.91-20.30
01.6.91-20.30
02.6.91-20.30
02.6.91-20.30
03.6.91-20.30
04.6.91-20.30
04.6.91-20.30
05.6.91-20.30
05.6.91-15.30/20.30
BLET FYATLARI:
S T V A I
OYUN ADI
Kefesten Bir Ku Utu
Kefesten Bir Ku Utu
te Ba, te Gvde
te Ba, te Gvde
Maskeli Svari
Kefesten Bir Ku Utu
Kefesten Bir Ku Utu
Maskeli Svari
eytan elmesi
eytan elmesi
Kefesten Bir Ku Utu
Maskeli Svari
Buruk Ezgi
Buruk Ezgi
Maskeli Svari
Tartuffe
Tartuffe
Ayaktakm Arasnda
Tartuffe
Sevgili Yelena Sergeyevna
Ayaktakm Arasnda
Ayaktakm Arasnda
Sevgili Yelena Sergeyevna
van vanovi
Merhaba
Merhaba
Sevgili Yelena Sergeyevna
Kafkas Tebeir Dairesi
van vanovi
Kafkas Tebeir Dairesi
van vanovi
Mfetti
Mfetti
b
b
Mfetti
TAM: 25.000 TL.-20.00 TL.-15.00 TL. RENC:
. P R O G R
TYATRO
Devlet Tiyatrosu
Devlet Tiyatrosu
Bilsak Tiyatro Atlyesi
Bilsak Tiyatro Atlyesi
Kent Oyuncular
Devlet Tiyatrosu
Devlet Tiyatrosu
Kent Oyuncular
Devlet Tiyatrosu
Devlet Tiyatrosu
Devlet Tiyatrosu
Kent Oyuncular
Dostlar Tiyatrosu
Dostlar Tiyatrosu
Kent Oyuncular
Royal National Theatre
Royal National Theatre
AST
Royal National Theatre
Kent Oyuncular
AST
AST
Kent Oyuncular
Bakrky Belediye T.
Dostlar Tiyatrosu
Dostlar Tiyatrosu
Kent Oyuncular
Rustaveli Tiyatrosu
Bakrky Belediye T.
Rustaveli Tiyatrosu
Bakrky Belediye T.
stanbul ehir Tiyatrosu
stanbul ehir Tiyatrosu
N.A.D.A (Fransa)
N.A.D.A (Fransa)
stanbul ehir Tiyatrosu
A M I
SALON
Taksim Sahnesi
Taksim Sahnesi
Muhsin Erturul Sahnesi .
Muhsin Erturul Sahnesi
Kenter Tiyatrosu
Taksim Sahnesi
Taksim Sahnesi
Kenter Tiyatrosu
A.K.M. Byk S.
A.K.M. Byk S.
Taksim Sahnesi
Kenter Tiyatrosu
A.K.M. Oda Tiyatrosu
A.K.M. Oda Tiyatrosu
Kenter Tiyatrosu
Taksim Sahnesi
Taksim Sahnesi
Muhsin Erturul Sahnesi
Taksim Sahnesi
Kenter Tiyatrosu
Muhsin Erturul Sahnesi
Muhsin Erturul Sahnesi
Kenter Tiyatrosu
Taksim Sahnesi
A.K.M. Konser Salonu |
A.K.M. Konser Salonu
Kenter Tiyatrosu
A.K.M Byk S.
Taksim Sahnesi
A.K.M Byk S,
Taksim Sahnesi
Muhsin Erturul Sahnesi
Muhsin Erturul Sahnesi
Taksim Sahnesi
Taksim Sahnesi
Muhsin Erturul Sahnesi
En dk cret kademesinden %50 indirim
Fest i val Komi t esi
A kl amas
Uluslararas 3. stanbul Tiyatro Festivali dzen-
leme komitesi adna Koza GKBUGET'in 3 Mays
gn yapt basn toplantsnda 19. Mays-5. Hazi-
ran arasnda yaplacak festivale, yurt dndan 4 top-
luluun (sonradan, Yunanistan'n gelmeyecei re-
nildi), yurt iinden 9 farkl tiyatro topluluunun 14
ayr oyunla katlacaklarn syledi.
Vaclav Havel'in, ok az bir olaslkla, Devlet Ti-
yatrosu'nun oynayaca eytan elmesi oyununa
geleceini bildirdi. Dostlar Tiyatrosu'nun sunaca
Merhaba adl oyunun Trke, ngilizce, Franszca
ve spanyolca ile nceden oynanan oyundan farkl
yorumla oynanacan, dier btn oyunlarn kendi
orjinal dilleri ile sergileneceini ve bu yl annda e-
viri (simultane eviri) yaplmayacan, oyundan
nce ksa bir zet (sinopsis) datlacan aklad.
Yabanc topluluklarn oyun gnnden iki gn
nce gelip oyundan bir nceki gn prova yapacakla-
rn bildirdi.
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a
p
e
c
y
a