Zatita na radu Seminarski rad

Tema: Monitoring i analiza tetnosti u radnoj sredini

Predmetni nastavnici: Prof. dr. Dragoljub Uroevi Mr. Ljiljana Stojanovi Bjeli

Student: eljko Simi, br. Indeksa 18/11

Banja Luka, Decembar 2013godine

SADRAJ: 1. 2. UVOD.........................................................................................................................................................................................3 RADNA SREDINA...................................................................................................................................................................4

2.1. ovjekova sredina ...................................................................................................................................................................5 3. 4. ORGANIZACIJA RADA I RADNOG MJESTA ....................................................................................................................6 USLOVI RADNE SREDINE ...................................................................................................................................................7

4.1. Vazduh .........................................................................................................................................................................................7 4.2. Temperatura .............................................................................................................................................................................8 4.2.1. Uticaj temperature vazduha ...............................................................................................................................................................8 4.3.Vlanost ........................................................................................................................................................................................8 4.4. Osvjetljenje ............................................................................................................................................................................. 10 4.5. Boje, buka i vibracije ........................................................................................................................................................... 10 4.5.1. Boje.............................................................................................................................................................................................................. 10 4.5.3. Buka ............................................................................................................................................................................................................ 11 4.5.4. Vibracije .................................................................................................................................................................................................... 11 5. RIZIK RADNE SREDINE .................................................................................................................................................... 13

5.1. Pojam rizika ........................................................................................................................................................................... 13 5.2. Nivo rizika ............................................................................................................................................................................... 13 6. 7. 7.1. 7.2. 7.3. 8. 9. 10. STRES NA RADNOM MJESTU ......................................................................................................................................... 14 UTVRIVANJE OPASNOSTI I TETNOSTI U RADNOJ SREDINI .......................................................................... 15 Ocjenjivanje rizika ...................................................................................................................................................... 15 Procjena opasnosti i tetnosti ................................................................................................................................ 15 Procjena rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini ................................................................................... 16 TETNOSTI I OPASNOSTI KOJE SE JAVLJAJU U RADNIM SREDINAMA TEHNOLOKOG PROCESA ....... 17 PROGRAM KONTROLE RIZIKO-FAKTORA U RADU ............................................................................................... 18 ZAKLJUAK .................................................................................................................................................................... 20

LITERATURA I INTERNET .......................................................................................................................................................... 21

1. UVOD
Kroz ovaj seminarski rad, pokuaemo da predoimo koliko je bitno da se uradi analiza i da se vri konstantan monitoring tetnosti u radnoj sredini. Cilj ovog rada je da se ukae na veliki znaaj tane identifikacije opasnosti i tetnosti u radnoj okolini i na radnom mjestu. Zdravljesvih zaposlenih je direkto vezano za radne uslove, odnosno za opasnosti, tetnosti i napore koji se javljaju tokom obavljanja radnih zadataka.Preventivnim i periodinim ispitivanjima uslova radne okoline provjerava se i utvruje da li su na radnom mjestu i u radnoj okolini primjenjene mjere bezbjednosti i zdravlja na radu utvrene propisima iz oblasti bezbjednosti i zdravlja na radu, tehnikim propisima i standardima. Radnici su esto na svom radnom mjestu izloeni istovremeno veem broju razliitih nepovoljnih faktora radne sredine, to nekada oteava ispitivanje tetnosti u radnoj sredini. Ispitivanje uslova radne okoline se obavlja u skladu sa Zakonom o zatiti na radu, kao i Pravilnikom o postupku pregleda i ispitivanja opreme za rad i ispitivanja uslova radne okoline. Inenjeri zatite na radu vre monitoring ali i analizu tetnosti koje se javljaju u radnoj sredini.Oni nadgledaju, pomau, popravljaju, a koji put i zabranjuju rad, to nije uvijek prijatna dunost.Inenjeri zatite na radu propisuju pravila sigurnosti i paze kako se pravila o zatiti na rtadnom mjestu primenjuju. Na kraju prikupljaju podatke, vre sistematizaciju, statistiki ih obrauju, analiziraju i piu izvjetaje. Ako radnu sredinu podrazumijevamo kao kljunu komponentu proizvodnog procesa moemo reida radna sredina podrazumijeva sve prostorije ili otvoreni prostor u kojem se vri proizvodni ili neki drugi radniproces. U tom smislu, da bi neki prostor definisali kao radnu sredinu, neophodno je da postoje brojni materijalni,dokumentacioni, kadrovski i ostali uslovi. Pri analizi radne sredine neophodno je potovanje metodolokih uputstava koja omoguavaju prikupljanje i ocjenjivanje pojedinih elemenata radnog prostora, kao i odreenihelemenata radne okoline (prostor koji okruuje radnu sredinu).

2. RADNA SREDINA
Radna sredina je jedan od osnovnih tipova ivotne sredine, uz ruralnu ivotnu sredinu i urbanizovanu i industrijalizovanu ivotnu sredinu. Radna sredina, zajedno sa drutvenim odnosima i naseljima, spada u najznaajnije elemente ovjekovedrutvene sredine. U savremenim uslovima ubrzane globalne industrijalizacije radna sredina postaje najugroenijielemenat u sistemu ovjek ivotna sredina.Radna sredina u mnogome utie na ivotnu sredinu, jer je neizostavni dio nje, sva zagaenja i opasnosti u radnoj sredini se direktno ili indirektno prenose na ivotnu sredinu iji je ona dio.Radna sredina je mjesto gdje se zavrava i kompletira neki radni zadatak. Ako je u pitanju radno mjesto, radna sredina ukljuuje i fiziku geografsku lokaciju kao i neposrednu okolinu radnog mjesta (kao to su gradilita ili poslovni objekti). Radna sredina obino ukljuuje i druge faktore koji se odnose na radno mjesto, kao to su kvalitet vazduha ili nivo buke1. Pod radnom sredinom podrazumjevamo cjelokupnost materijalnih faktora i drutvenih odnosa u kojim ljudi ostvaruju radnu i ostalu aktivnost.Materijalni faktori obuhvataju fizike i tehnike uslove radne sredine, a drutveni faktori obuhvataju odnose izmeu ljudi2. Ako radnu sredinu podrazumijevamo kao kljunu komponentu proizvodnog procesa moemo rei da radna sredina podrazumijeva sve prostorije ili otvoreni prostor u kojem se vri proizvodni ili neki drugi radni proces. U tom smislu, da bi neki prostor definisali kao radnu sredinu, neophodno je da postoje brojni materijalni, dokumentacioni, kadrovski i ostali uslovi3. Budui da postoji znatan broj elemenata i faktorakoji determiniu uslove radne sredine (a koje je esto veoma teko definisati i analizirati) neophodna je izrada odgovarajue metodologije analize radne sredine. Za svaku radnu sredinu analiza e se razlikovati u zavisnostiod tehnolokog procesa koji se odvija u odreenoj radnoj sredini.

1 2

http://www.businessdictionary.com/definition/work-environment.html http://www.zasve.net/oglasi/Dejstvo_radne_sredine_na_radnika 3 Dr edomir Crnogorac, Neki oblici zagaivanja radne sredine, ApeironICAMA, Banja Luka, 2009 god.

2.1. ovjekova sredina ovjekova sredina (okolina), u dananjoj naunoj, strunoj i udbenikoj literaturi ne moe se nai kao optasaglasnost o pojmovnom i terminolokom odreenju ovjekove
sredine.

Polazei od shvatanja ovjeka kao prirodno drutvenog bia koje se radom, mijenjajui prirodu, uzdie iznad ivotinjskog nivoa, ovjekova sredina se moe definisati kao ukupnost prirodnih uslova i drutvenih tvorevina u kojima ovjek ivi kao prirodno i drutveno bie4. Ljudski rad kao cjelishodna djelatnost prilagoavanja prirode u bilo kojem obliku je prirodni uslov ljudske egzistencije, od svih socijalnih oblika nezavisan uslov izmjene materije izmeu ovjeka i prirode a ovjekova inteligencija rasla je srazmjerno tome kako je ovjek uio da mijenja prirodu5. Znai, moemo zaklljuiti da prirodni uslovi ne odreuju iskljuivo ovjekov razvitak kroz istoriju, jer on djeluje na prirodu i samim tim on je mijenja i tako sam sebi stvara nove uslove opstanka za ivot.

4 5

F. Engels, Dijalektika prirode , Dela-Tom, Beograd 1974 god. Str. 383 Dr Danilo . Markovi, Socijalna ekologija, Edit print, Beograd 2004 god. V izdanje, str.124

3. ORGANIZACIJA RADA I RADNOG MJESTA

Dobro organizovano radno mjesto treba da odgovara fizikim, antropometrijskim, psihomotornim i mentalnim sposobnostima radnika. Pratei ergonomske principe dobro organizovanog ili reorganizovanog radnog mjesta, treba voditi rauna o: vrsti posla i radnih zadataka koje radnik treba da obavi, nainu na koji treba izvesti radne zadatke, vremenu za koje zadaci treba da se obave, neophodnoj vrsti alata, maina i opreme potrebnih u radu.

Radno mjesto mora biti prostorno planirano i organizovano tako da radnik moe nesmetano obavljati radne operacije. Skueni prostor oteava kretanje radnika i poveava rizik od fizikih povreda, stvara osjeaj sputanosti usljed potrebe za stalnom kontrolom u kretanju. Za lako i uspjeno obavljanje radnih zadataka vano je i pravilno dranje tijela u toku rada. Nepravilno dranje tijela moe izazvati razliite probleme, kao to su: bol u leima, loa periferna cirkulacija (ruku i nogu), razvijanje i pogoranje bolesti koja nastaje kod radnika koji u radu koriste repetitivne pokrete tzv. oboljenje usljed repetitivnog naprezanja (RSI Repetitive Strain Injures). Glavni uzroci ovih problema su: loe uraena stolica, dugotrajno i nepravilno sjedenje u stolici, dugotrajno stajanje radnika, neprilagoen i udaljen dohvat ruke, neadekvatna jaina svjetlosti i loa organizacija osvjetljenja, buka i vibracije, itd.

4. USLOVI RADNE SREDINE

Najvaniji fiziki uslovi radne sredine su klimatski uslovi i uslovi koji djeluju na ula ovjeka. Klimatski uslovi su: vazduh, temperatura i vlanost, a uslovi koji djeluju na ula ovjeka: osvjetljenje, boje, buka i vibracije. Karakter ovih faktora bitno utie na kretanje produktivnosti rada, na radnu sposobnost, na stepen zamaranja, na povrede na radu, itd. 4.1. Vazduh Vazduh kao neophodni uslov ivota, kao prirodni dio radnog ambijenta i prirodni faktor radne sredine, trpi odreene promjene u svome sastavu pod dejstvom tehnikih i vjetakih faktora radne sredine. Te promjene imaju svoje posljedice na ovjeka i njegovu radnu sposobnost, pa time i na njegove radne uinke. Fizioloki sistem za odravanje temperature i oseanja prijatnosti jeste mehanizam isparenja u koi. Ako se temperatura tijela podigne u toku rada iznad normalne temperature, hlaenje se vri znojenjem. Brzina isparivanja zavisi od temperature vazduha, vlanosti vazduha i kretanja vazduha. Visoka temperatura vazduha smanjuje brzinu isparivanja. Kako svaki fiziki rad stvara toplotu, ovjek e uspjenije da radi ako postoje uslovi da se oslobodi suvine toplote i odrava normalnu temperaturu tijela. Provjetravanja poveavaju i produktivnost rada u radnoj prostoriji. Posebno je vano da radna odjea radnika u ljetnjim mjesecima bude od lakog, tankog i prozranog materijala, koja omoguava znojenje i prirodnu ventilaciju tijela, jer su ljudi skloni da se ee odmaraju kada su uslovi rada nepovoljni. Osjeanje nelagodnosti dolazi i zbog loe ventilacije, pri emu vanu ulogu igra i nedostatak kiseonika, kao i poveanje koliine ugljendioksida. Smatra se da je dobar takav sistem provjetravanja koji pokree vazduh, filtrira strana tijela iz vazduha i koji kontrolie temperaturu (ako se zimi radi blizu vrata treba se uvati promaje). Takvi uslovi ne samo da smanjuju sposobnost za rad nego uslovljavaju mnoga bolovanja. Zato je za organizatora, s obzirom da je vazduh neophodan uslov ivota, od bitnog znaaja sledee: kakve se promjene deavaju u sastavu vazduha pod dejstvom tehnikih i bilo kojih drugih faktora radne sredine i ta te promjene izaziva,

kakvim se organizacionim mjerama obezbjeuje normalan prirodni sastav vazduha u radnoj sredini.

4.2. Temperatura Vrijeme dosta utie na raspoloenje i stav ljudi. Optimalna temperatura za rad je od 17 do 19 stepeni po Celzijusu. Pri ovoj temperaturi je uticaj vlage neznatan u odravanju stalne temperature tijela. ovjekovom organizmu je potrebno za njegov opstanak da odrava temperaturu tijela konstantno izmeu jedne gornje i jedne donje granice. Intenzitet vitalnih aktivnosti se prilagoava tjelesnoj temperaturi. Na niskim temperaturama intenzitet vitalnih aktivnosti opada. ovek koji je due izloen velikoj hladnoi, te mu sistem odbrane prestaje djelovati, pada u dreme i san. Na visokim temperaturama intenzitet vitalnih aktivnosti raste. Da bi se taj intenzitet odrao na odreenom nivou, ovjekov organizam u izvjesnoj mjeri sopstvenim sredstvima podeava odgovarajuu tjelesnu temperaturu. 4.2.1. Uticaj temperature vazduha Poznato je da promjena jednog od meteorolokih elemenata mijenja vrijednosti drugih elemenata. Tako se uticajtemperature vazduha na ljudski organizam (bez obzira na starosnu dob) ne moe razmatrati izolovano odveliine relativne vlanosti. Ekvivalentno efektivna temperatura (EET) pokazuje toplotni osjeaj ovjeka pri istovremenom djelovanju na njegov organizam temperature vazduha, njegove vlanosti i vjetra (u zatvorenojprostoriji: brzina kretanja vazduha). Naalost, mi danas u Republici Srpskoj i Federaciji BiH, za znaajan broj kolskih i fakultetskih prostorija nemamo adekvatan instrumentarij za odreivanje najpovoljnijihmikroklimatskih/kriptoklimatskih vrijednosti za ugodan boravak juvenilne populacije u zatvorenom radnomprostoru. 4.3.Vlanost Vlanost kao faktor radne sredine, preko dejstva na organizam radnika i njegovu radnu kondiciju, djeluje na: a) organizam radnika neposredno, i b) produktivnost radnika posredno.

Postoji jedan optimalni stepen vlanosti pod odreenim ostalim uslovima radne sredine i na odreenoj temperaturi okoline. Nii ili vii stepen vlanosti odraava se u odgovarajuim fizilokim reakcijama organizma, koje mogu da izazovu poremeaje u radu pojedinih organa, pa i njihova oboljenja. Visok stepen vlanosti pogorava uticaj visokih temperatura na ovjekov organizam, zato to oteava znojenje. Otuda dolazi do poremeaja u razmjeni toplote izmeu organizma i okoline. Ovo je od velikog znaaja u onim djelatnostima u kojima tehnoloki proces zahtjeva odravanje visokog stepena vlage u vazduhu. Takav je sluaj u nekim granama tekstilne industrije, zatim u nekim granama prehrambene industrije, u fabrikama cigareta, fotografskog materijala, ibica i u drugim slinim granama. Nizak stepen vlanosti, odnosno suv vazduh, izaziva poveanu transpiraciju i odgovarajue promjene u metabolizmu. Vlanost takoe stvara i uslove za smanjenje otpornosti organizma prema uzronicima raznih bolesti, usled ega se pri radu u vlanoj sredini javljaju ee razna oboljenja, kao to su nazeb, grip, reuma, astma i dr. Ovo je od naroitog znaaja u onim djelatnostima koje se obavljaju u krajevima sa nepovoljnim klimatskim uslovima, ili su takve prirode da se obavljaju na otvorenim terenima bez obzira na atmosferske prilike, na vlanim terenima, ili se radi o takvim djelatnostima u kojima se vlaga javlja kao rezultat tehnolokog procesa. Produktivnost je indirektno u izvjesnoj mjeri pod uticajem stepena vlanosti radne sredine, s obzirom na dejstvo vlanosti na stanje organizma i na radnu kondiciju radnika. Dejstvo vlanosti na produktivnost zavisno je od visine temperature i brzine strujanja vazduha. Pri istoj temperaturi produktivnost opada sa porastom vlanosti vazduha i obrnuto. Strujanje vazduha meutim omoguava da se i pri nepovoljnim uslovima vlage i toplote, postigne ista produktivnost. Izloeni uticaj vlage na organizam radnika ima, kao to je razumljivo, svoj indirektni uticaj na njihov radni efekat. Svi gubici zbog smanjene radne sposobnosti i zbog bolesti imaju naravno za posljedicu odgovarajue snienje stepena produktivnosti rada.

4.4. Osvjetljenje Osvjetljenje predstavlja veoma vaan faktor radne sredine i neophodan uslov za obavljanje procesa rada i sve profesionalne aktivnosti u veoj ili manjoj meri, zahtjevaju uee ula vida. Prilagoavanje oka na udaljenost predmeta Oko se prilagoava ili akomodira, na: odreenu udaljenost predmeta od oka, odreenu koliinu svjetlosti i karakteristike osvjetljenja

Udaljenost predmeta od oka, koja je za oko najpovoljnija i na koju se oko najlake akomodira, te se pri radu i najmanje zamara, iznosi za mlade osobe izmeu 25 i 35 centimetara. Za itanje i izvoenje preciznih operacija ta je udaljenost 30 centimetara. U organizaciji radnog mjesta i u konstrukciji maina i alata, mora se voditi rauna o toj konstanti, kako bi se predmet rada nalazio na pravilnoj udaljenosti od oiju, bez prinudnog poloaja vrata i lea. U praksi se znaaj dobrog osvjetljenja za rad na bilo kom radnom mjestu, esto zanemaruje. To se naroito konstatuje u tekoj industriji. Radionice su po pravilu izgraene s prozorima dovoljnih dimenzija, ali se prozori u mnogim sluajevima tako rijetko peru da se ponekad na njima naslae debeli sloj praine koji apsorbuje i do ak 90% svetlosti. Osvjetljenje u radnoj sredini mora biti takvo da omoguuje rad i da to manje zamara oi. Optimalno osvjetljenje je ono u kome je potrebno najmanje napora za akomodaciju oka da bi se rad obavljao. 4.5. Boje, buka i vibracije 4.5.1. Boje Boje su u uskoj vezi sa osvjetljavanjem prostorija zato to su u fizikom smislu svjetlosni talas odreenih frekvencija. One se javljaju kao poseban faktor organizacije radne sredine, jer na radnu snagu djeluju: svojim fizikim kvalitetom, svojom sposobnou da u ovjeku izazovu odreena afektivna stanja. 10

Fiziki kvalitet boje ima svoga uticaja na organizaciju otuda to razliite boje nejednako apsorbuju, pa zbog toga nejednako reflektuju svjetlost. Svjetlije boje odbijaju vie svjetlosti a apsorbuju manje, te su zbog toga podesne za unutranje, mranije zidove prostorija zato to omoguuju ekonominije korienje svjetlosnih izvora.Tamnije boje zamrauju prostoriju, ba kao kad bi se pokrio jedan dio prozora. One apsorbuju vie svjetlosti, a s njom i toplote, te su pogodne za akumuliranje svetlosne toplote. Zato se esto u hladnijim krajevima zgrade boje spolja tamnim bojama, a u toplim junim krajevima svjetlim bojama, ili ak bijlom bojom, kako bi se apsorpcija toplote regulisala prema klimatskim prilikama. 4.5.3. Buka Buka je gotovo redovan pratilac svakog industrijskog rada. Ona ima negativno dejstvo na radnu snagu, koja se nalazi u radnoj sredini u kojoj je buka visokog intenziteta. Neobino je vaan uticaj intenziteta zvuka na zdravlje radnika. Odreeni intenzitet zvuka ne smeta ljudskom uhu, dok jaka buka izaziva tetne posljedice. Kao posljedice buke nastaju: fizioloke i psihike promjene kod radnika, opadanje produktivosti rada

Fizioloke i psihike promjene kod radnika se manifestuju kroz zamor, unutranju napetost, neraspoloenje, nesanicu, nervozu, a u krajnjim sluajevima nastaju psihika i nervna oboljenja, tea oteenja organa sluha i nastanak totalne gluvoe. Radnici okrueni bukom esto pate od kalja, bolova u grlu i promuklosti zbog napora koje govor u buci namee. Vei broj radnika se takoe ali i na probleme u vezi sa cirkulacijom i sranim radom. 4.5.4. Vibracije Vibracije radne povrine, izazvane radom maina na kojima se, ili sa kojima se radi, esto idu uz buku. Usljed due izloenosti radnika takvom dejstvu vibracija, nastaju razna oboljenja i poremeaji u organizmu, a takoe dolazi i do opadanja produktivnosti rada. Oboljenja i poremeaji koje vibracije izazivaju su: razna oboljenja zglobova, miia i kostiju, pojaan rad srca, poveani krvni pritisak koji izaziva neurovegetativna oboljenja, poveana potronja energije i dr. Prije svega, usljed vibracija dolazi do smanjenja otrine 11

vida i preciznosti pokreta radnika, to ima za posljedicu smanjenje produktivnosti rada. Uz to dolazi i do prerane pojave zamora, kao i do pojave tromosti kod radnika. Pored toga, osjeanje zamora i tromosti javlja se i usljed zamora centralnog nervnog sistema, koji je izloen dugotrajnom djelovanju nadraaja koji potiu od vibracije.

12

5. RIZIK RADNE SREDINE

5.1. Pojam rizika Rizik je vjerovatnoa da se, u radnom procesu prisutna potencijalna opasnost, ostvari kao ozljeda na radu ili profesionalna bolest. Pojmovi opasnosti i rizika katkad se poistovjeuju. Meutim, opasnost je kvalitativan pojam, a rizik je kvantitativno izraena mogunost da nakon izloenosti doe do oteenja zdravlja. Na primjer, u pogonu metalne obrade postoji opasnost od tetnog djelovanja buke. Meutim, rizik oteenja sluha zavisi od intenzitetu buke i duini trajanja izloenosti, pa zbog toga stvarni rizik moe biti zanemariv, ali isto tako i znaajan. 5.2. Nivo rizika Rizik radne sredine (R) se najee definie kao proizvod vjerovatnoe nastanka rizinog dogaaja (Prd) i teine njegove posljedice (C p): R=PrdCp Nivo rizika proizlazi iz vjerovatnoe da opasnost uzrokuje oteenje zdravlja i teine posljedinog oteenja zdravlja (rizik = teina tete x vjerovatnoe nastanka tete). Imajui u vidu da svaki element radne sredine, pododreenim uslovima, podrazumjeva rizik, u sistemu radne sredine potencijalno postoji veliki broj faktora rizika. Rizik sistema radne sredine treba analiziratiposmatrajui elemente tehnolokog sistema. Pri funkcionisanju tehnolokih sistema radnici su izloeni razliitim uticajima i djelovanjima koja suposljedica tehnolokih procesa i operacija u njima. Takoe, obzirom da je praktino nemogue eliminisatipojavu opasnosti i/ili tetnosti, izgraditi bezotkazna isavreno ergonomina sredstva rada, potrebno je izabrati takvu organizaciju tehnolokog procesa koja uvaava uslove radne sredine, inicijalne faktore rizika, sadri mere, postupke i sredstva za blagovremenoeliminisanje i/ili smanjenje neeljenih dogaaja.

13

6. STRES NA RADNOM MJESTU

Evropska unija je procjenila da stres uzorkovan radom utie na najmanje 40 miliona radnika iz 15 zemalja lanica, i da to kota oko20 milijardi eura godinje (EuropeanCommission, Directorate-GeneralforEmploymentandSocialAffairs). U Velikoj Britaniji se izgubi preko 40 miliona radnih dana godinje zbog stresa ili oboljenja koja su nastala kao posljedica stresa na radnom mjestu. Australijski pomonik ministra za

industriju procjenio je da je stres izazvan radom u 1994. godini iziskivao dodatne trokove od oko 30 miliona australijskih dolara. U SAD vie od polovine od 550 miliona radnih dana koji je izgube svake godine odnosi se na odsustvovanje s posla zbog stresa na radnom mjestu. Posebno brine otkrie da procenat radnika, koji su prijavili oboljenje ili oteenje kao posljedicu stresa na poslu, primjetno raste u svim oblastima rada (European Agency for Safety and Health at Work, 2000). Stres je intenzivno neprijatno osjeanje koje dugorono moe imati negativne posljedice na psihofizike sposobnosti, zdravlje i produktivnost ovjeka uopte. Stres je individualna rekacija i rezultat interakcije pojedinca i okoline sa njenim zahtevima, tj. nemogunost pojedinca da u okviru svojih sposobnosti odgovori tim zahtjevima. Stres na radnom mjestu nastaje kada radni zadaci postanu vei od raspoloivih resursa. U normalnim okolnostima ljudi su sposobni da uspostave ravnoteu izmeu odgovornosti koje namee posao i njihovih reakcija u novonastalim situacijama. Stres nije apsolutno i uvijek negativan fenomen. Osrednji nivo stresa moe biti motivacioni faktor ili pokretaki instrument koji podstie na akciju. U tom sluaju, radi se o pozitivnom stresu ili eustresu. Treba razlikovati izazov od stresa, jer izazov funkcionie uglavnom motivirajue, za razliku od stresa.

14

7. UTVRIVANJE OPASNOSTI I TETNOSTI U RADNOJ SREDINI

Sama svrha zatite na radu je spreavanje eventualnih povreda na radnom mjestu, kao i spreavanje profesionalnih bolesti kao i drugih bolesti koje su u vezi sa radom kao i zatita radne okoline. Poslodavac je obavezan utvrivati opasnosti ili tetnosti koje proizlaze iz radnog procesa i mogu predstavljati rizik za sigurnost i zdravlje zaposlenih lica na radu. Prilikom utvrivanja opasnosti ili tetnosti potrebno se savjetovati sa licima zaposlenim na radu i sistematiki provjeravati mjesta rada i poslove koji se na njima obavljaju. Takoe, potrebno je temeljito provjeravati ta bi na mjestu rada odnosno prilikom radnih aktivnosti moglo prouzrokovati tetu. Utvrivanje opasnosti i tetnosti na radnom mjestu je najvanija faza u procjeni profesionalnog rizika iosnovni je preduslov pravilnom rangiranju rizika. Vri se na osnovu prikupljenih podataka iz dokumentacije, mjerenjima i ispitivanjima, posmatranjem i praenjem tehnolokog procesa, prikupljanjem potrebnih informacija od strane zaposlenih i informacija iz drugih izvora. Utvrivanje opasnosti i tetnosti vri se na osnovu ispitivanja uslova radne sredine u redovnim vremenskim periodima ili u sluaju pojave tetnog dogaaja, npr. povrede na radu, profesionalne bolesti, bolesti u vezi sa radom, zdravstvenih problema, poveane odsutnosti s posla. Na osnovu prikupljenih podataka, vri se grupisanje opasnosti i tetnosti. 7.1. Ocjenjivanje rizika Ocjenjivanje rizika treba provoditi s obzirom na sve aspekte rada. Dodatnu zatitu treba osigurati posebnim skupinama zaposlenih lica na radu - maloljetnicima (do 18 godina), trudnicama i dojiljama te osobama kod kojih postoji profesionalna nesposobnost za rad ili neposredni rizik od nastanka invalidnosti. Posebnu panju potrebno je posvetiti i osobama na radu na izdvojenim mjestima rada. 7.2. Procjena opasnosti i tetnosti To je je proces kojim se, uzimajui u obzir sve vidove rada i radnih uslova, odreuje rizik oteenja zdravlja, odnosno nastanka ozljeda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti vezanih uz rad. Procjena opasnosti je takoe i odreeni dokument na kojem se temelji sistem zatite zdravlja radnika u pojedinom radnom procesu. 15

7.3. Procjena rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini Procjena rizika izrauje se na osnovu lana 13. Zakona o zatiti na radu i Pravilnika o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini. To je postupak kojim se utvruje nivo rizika od nastanka povrede na radu, profesionalne bolesti ili bolesti u vezi sa radom na radnom mjestu i u radnoj sredini, te poremeaje u procesu rada koji bi mogli izazvati opasnosti i tetne posljedice po zatitu i zdravlje radnika. Procjena rizika zasniva se na sistematskom evidentiranju i procjenjivanju svih faktora u procesu rada, moguih vrsta opasnosti i tetnosti na radnom mjestu i u radnoj sredini koje mogu da prouzrokuju povredu na radu, oteenje zdravlja, radni procesi, radna mjesta, sredstva za rad, sirovine i materijal koji se koristi u tehnolokom i radnim procesima, kao i drugi faktori koji mogu izazvati rizik od povrede na radu, oteenje zdravlja ili oboljenje zaposlenog. Procjena rizika obuhvata: 1. opte podatke o poslodavcu 2. opis tehnolokog i radnog procesa, 3. opis sredstava za rad - njihovo grupisanje 4. opis sredstava i opreme za linu zatitu na radu 5. pregled organizacije rada 6. prepoznavanje i utvrivanje opasnosti i tetnosti na radnom mjestu i u radnoj sredini 7. definisanje njihovih karakteristika 8. procjenjivanje rizika u odnosu na opasnosti i tetnosti 9. utvrivanje naina i mjera za otklanjanje, smanjenje ili spreavanje rizika 10. zakljuak 11. izmjena i dopuna akta o procjeni rizika Osnovni cilj izrade akta o procjeni rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini je unapreenje uslova rada i radne sredine, prevencija povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi sa radom, odnosno zatita i zdravlje zaposlenih. Kod nas izradu Procjene rizika na radnom mjestu i u radnoj sredini obavlja Institut zatite, ekologije i informatike, Banjaluka, kao institucija ovlaena od Ministarstva rada i borakoinvalidske zatite u Vladi Republike Srpske.

16

8. TETNOSTI I OPASNOSTI KOJE SE JAVLJAJU U RADNIM SREDINAMA TEHNOLOKOG PROCESA

Upotreba mnogih tetnih materija i izlaganje razliitim opasnostima u radnim procesima dovodi do mogunosti oteenja zdravlja zaposlenih lica. tetnosti i opasnosti koje mogu nepovoljno djelovati na zdravlje i ivot radnika obuhvaaju itav niz inioca, npr.veliki broj tehnikih i mehanikih opasnosti, oko 100 000 hemijskih spojeva, 50-tak fizikalnih i vie od 200 biolokih inioca, te oko 20 razliitih ergonomskih uslova i psiholokih zahtjeva6. Projektovani tehnoloki proces i izabrana tehnoloka oprema, neminovno utiu na generisanje tetnosti iopasnosti koje se ogledaju u: pojavi vrstih estica (lebdee praine), gasova i aerosola, osvetljenosti radnog prostora, u odnosu na uslove neophodne za pravilan i siguran rad i kretanje u svim delovima tehnoloko-tehnikog sistema, pojavi poveane buke i vibracija na radnim mestima ili u radnim prostorijama, kao produkata rada maina, u svim fazama tehnolokog procesa, transporta, pretovara, skladiranja, utovara i dr. mikroklimatskim uslovima, ispoljenim kroz visoke temperature vazduha u toplom periodu i niske temperature vazduha u hladnom periodu, kao i pri radu na otvorenom prostoru, pri razliitimmeteorolokim uslovima, opasnostima od mehanikog povreivanja u svim fazama rada, u blizini maina sa pokretnim i obrtnimdelovima, kao i sigurnost kretanja radnika pri radu u transportu, na platformama i stepenicama, du transporterasa trakom i sl. opasnostima od udara elektrine struje koje su praktino, prisutne u svim delovima tehnolokogsistema, zatim od previsokog napona dodira, atmosverskog pranjenja i sl. potencijalnim opasnostima od poara u odnosu na vrstu (klasu) poara, elementarnim nepogodama koje bi mogle ugroziti objekat, kao to su zemljotresi, atmosferska pranjenja i velike vode, ije nepovoljne posledice za sigurnost na radu mogu da se pretvore ukolektivne nesre
6

http://www.zastita.eu/component/k2/procjena-opasnosti-ostecenja-zdravlja-u-radnim-uvjetima.html

17

9. PROGRAM KONTROLE RIZIKO-FAKTORA U RADU

Kontrolu riziko-faktora u radu sprovodi tim strunjaka koji ima zadatak da prati standarde, identifikuje, procjenjuje i kontrolie sve vee grupe opasnosti kojima radnik moe biti izloen na radnom mestu. Opasnosti s kojima se radnik susree u toku rada podjeljene su u pet velikih grupa: Riziko-faktori manuelnog manipulisanja, Riziko-faktori opreme, alata, pribora i procesa rada, Hemijski riziko-faktori, Riziko-faktori jonizirajueg zraenja, Bioloki riziko-faktori,

Evaluaciju riziko-faktora ili potencijalnih opasnosti u radu, koje mogu dovesti do povreda ili oboljenja priprema, organizuje i sprovodi struni tim u tri faze:

Identifikacija riziko-faktora

Procena rizikofaktora

Kontrola Riziko - faktora

Hijerarhija koju treba potovati u procesu kontrolisanja riziko-faktora u radu je sledea:

Eliminacija, Supstitucija ili redukcija, Izolacija, Inenjering kontrola, Procedure i trening, Lina zatitna oprema (LZO).

18

Svaki sluaj opasnosti u radu moe biti ekstreman, veliki, osrednji ili mali rizik koji zahtjeva organizovani plan kontrole i korekcije. Najefikasnije korektivne mjere su eliminacija ili supstitucija riziko-faktora u radu, a najneefikasnija aktivnost je ona koja se oslanja samo na linu zatitnu opremu radnika. Moe se rei da su prva etiri nivoa djelovanja najdjelotvornija u prevenciji i redukciji rizika od povrede ili oboljenja jer se najmanje oslanjaju na ljudski faktor koji je varijabilan. U toku kontrole riziko-faktora uvijek se treba prvo fokusirati na eliminisanje nelagodnog manuelnog manipulisanja ili na ergonomsku reorganizaciju posla, ukoliko je to mogue. Ako uslovi i priroda radnih zadataka dozvoljavaju, treba primeniti mehaniku ili automatizovanu pomo koja smanjuje potrebu za miinom snagom radnika. Edukovanje radnika i uenika, dobra uvjebanost i pravilne instrukcije u primjeni manuelne manipulacije u toku rada su preventivne mjere u kontrolisanju riziko- faktora, koji smanjuju mogunost povrede i oboljenja.

19

10.ZAKLJUAK
U savremenim uslovima sve izraenije globalne industrijalizacije, megarazvoja tehnikih sredstava i sve sofisticiranijih tehnologija, uz sve veu koncentraciju stanovnitva u urbanim sredinama, radna sredina postaje najugroeniji element u sistemu ovjek ivotna sredina. Adekvatna analiza kriterijuma i pokazatelja za procjenu profesionalnog rizika, bazirana na standardima, pravilnicima, direktivama i drugoj zakonodavnoj regulativi u oblasti zatite na radu, jedan je od osnovnih preduslova kvalitetnom upravljanju rizikom radne sredine. Organizacija treba prema propisima regulisati pitanja zatite na radu. Odnos organizacije prema toj grupi propisa ukazuje na nivo njenog drutveno odgovornog opredjeljenja za zatitu na radu. Kao to je navedeno u ovom seminarskom radu, u naoj dravi a i uveini drugih drava u svijetu su, odgovarajuim zakonskim regulativima, propisane mjere bezbjednosti i zatite na radu za sve zaposlene. Ipak, kod nas je situacija malo drugaija jer Zakonom je gotovo sve regulisanoi ali u praksi je ipak drugaije. Mnogi poslodavci ne potuju Zakonske regulative a subjekti koji bi trebali da to suzbijaju i kontroliu ne rade svoj posao adekvatno. Mnoge organizacije ne vre monitoring niti analizu tetnosti na radnim mjestima koja su zaista izloena raznim opasnostima. Na kraju moemo zakljuiti da jedino sa sigurnim uslovima rada i primjenom modernih kolektivnih tehnikih, zdravstvenih i socijalnih mjera moemo obezbjediti organizaciju koja dobro funkcionie i gdje e biti zadovoljni i poslodavci i zaposleni.

20

LITERATURA I INTERNET
http://www.businessdictionary.com http://www.zasve.net Dr edomir Crnogorac, Neki oblici zagaivanja radne sredine F. Engels, Dijalektika prirode Dr Danilo . Markovi, Socijalna ekologija http://www.zastita.eu

21