INSTITUTI ALBANOLOGJIK I PRISHTINS

DREJTSHKRIMI I GJUHS SHQIPE

PRISHTIN - 1974

Komisioni hartues: Prof. Androkli KOSTALLARI (kryetar), Prof. Mahir DOMI, Prof. Eqrem QABEJ, B. shk. Emil LAFE RIBOTIM I INSTITUTIT ALBANOLOGJIK T PRISHTINS PARATHNIE REZOLUT E KONGRESIT T DREJTSHKRIMIT T GJUHS SHQIPE PARIME T PRGJITHSHME ALFABETI I GJUHS SHQIPE I. DREJSHKRIMI I ZANOREVE Zanorja e e theksuar Zanorja e e patheksuar Zanorja e theksuar Zanorja e patheksuar -ja paratheksore -ja pastheksore -ja fundore Zanorja u Zanoret i dhe y Zanoret u dhe y GRUPE ZANORESH DHE DIFTONGJE -ie- / -jeGrupi ye Grupet ua, ue TAKIMI I DY ZANOREVE T NJJTA APOSTROFI THEKSI II DREJTSHKRIMI I BASHKTINGLLOREVE Bashktinglloret e zshme n fund dhe n trup t fjals sh / zh / nistore s / z nistore Shkrimi i j-s Shkrimi i bashktingllores h Fjalt me rr nj-ja n trup e n fund t fjals GRUPE BASHKTINGLLORESH mb, nd, ng, ngj TAKIME BASHKTINGLLORESH Takimi i t-s me sh-n Takimi i g-s ose i n-s me j-n

Takimi i d-s, s-s, t-s ose i z-s me h-n Takimi i d-s me t-n Takimi i dy shkronjave t njjta III. DISA TIPA FJALSH ME PREARDHJE T HUAJ DHE EMRASH T PRVEM T HUAJ IV. SHTJE GRAMATIKORE DISA TRAJTA T SHUMSIT T EMRAVE DHE T MBIEMRAVE SHKRIMI I NYJS S PRPARME SHKRIMI I DISA PJESZAVE DHE PARAFJALVE V. SHKRIMI I FJALVE NJSH, NDARAS DHE ME VIZ N MES VI. PRDORIMI I SHKRONJAVE T MDHA VII. NDARJA E FJALVE N FUND T RRESHTIT VIII. SHKRIMI I DATAVE PARATHNIE Zhvillimi i gjuhs letrare shqipe n kta tridhjet vjet t ndrtimit t shoqris socialiste sht nj nga treguesit e shumt t lulzimit t pashembullt e t pandalshm t kulturs s popullit ton. Gjuha letrare shqipe ka arritur n nj faz t till zhvillimi, q na lejon t pohojm shkencrisht se populli shqiptar ka tashm nj gjuh letrare t njsuar. Kjo gjuh letrare, e cila mbshtetet gjersisht n gjuhn e folur t popullit, prdoret sot si mjet zhvillimi e prparimi pothuajse nga t gjith shqiptart, brenda e jasht Republiks Popullore t Shqipris dhe sht br modeli i norms gjuhsore t prbashkt pr t gjith ata q shkruajn shqip. Shprehja e par dhe m e dukshme e ktij njsimi sht vendosja e normave t njjta e t qndrueshme drejtshkrimore. Prparimi i madh q sht arritur n kristalizimin e norms letrare kombtare e bn plotsisht t mundshme edhe zgjidhjen e ksaj detyre historike. Njsimi i drejtshkrimit pasqyron procesin e thell e t ndrlikuar t kristalizimit t strukturs fonetike, gramatikore, fjalformuese e leksikore t gjuhs letrare kombtare n t gjitha hallkat e saj m t rndsishme. Prandaj, njsimi i drejtshkrimit, si rrjedhim ligjsor i ktij procesi dhe si shfaqje e fazs s fundit t kristalizimit t norms letrare, parakupton dhe vulos njsimin strukturor t gjuhs letrare t prbashkt pr gjith popullin ton. Njkohsisht ai bhet nj fuqi vepruese q e lehtson, e shpejton dhe e rrnjos m thell kt njsim, duke e ndihmuar gjuhn letrare kombtare t'i kryej m mir funksionet e saj shoqrore. Pikrisht ktu qndron edhe rndsia themelore e drejtshkrimit si n aspektin thjesht gjuhsor, ashtu edhe n aspektin kulturor e shoqror. Kjo krkon

q "Drejtshkrimi i gjuhs shqipe" t ket parasysh jo vetm gjendjen e sotme t gjuhs son letrare, por edhe prirjet kryesore t zhvillimit t saj t mtejshm. Breza t tr lvruesish e studjuesish t gjuhs, arsimtarsh e atdhetarsh kan punuar e jan prpjekur pareshtur pr nj gjuh letrare e pr nj drejtshkrim t njsuar, duke prkrahur vijn konvergjente t procesit gjuhsor, duke kundrshtuar e kaprcyer qndrimet e ngushta, lokaliste e reaksionare. Vendosja e nj alfabeti t vetm pas Kongresit t Manastirit ishte nj hap i rndsishm prpara n kt rrug dhe nj baz e domosdoshme q i dha mundsi "Komisis Letrare t Shkodrs" (19161917) t kodifikonte prfundimet kryesore t prpjekjeve t bra gjat Rilindjes pr gjuhn letrare kombtare, duke ruajtur sa m shum t prbashktn, at q i afronte variantet letrare t shqipes, e duke ln mnjan at q i largonte. Vendimet e Komisis Letrare, t miratuara edhe nga Kongresi Arsimor i Lushnjs (1920), u bn baza e drejtshkrimit t shqipes deri n vitet e para pas lirimit. Me prkrahjen e gjer q gjetn te forcat shoqrore prparimtare, ato krijuan nj tradit deri diku t qndrueshme pr shkrimin e njsuar t mjaft tipave fonetik e morfologjik t fjalve e t trajtave q m par dalloheshin n shkrim. Por Komisia nuk mund t krijonte nj drejtshkrim t njsuar, prderisa vet gjuha letrare nuk ishte njsuar. Kjo detyr i mbeti epoks son. Pas prpjekjeve t para q u bn menjher pas lirmit dhe puns s vijueshme pr t ecur m tej n rrugn e afrimit drejtshkrimor t varianteve letrare, e cila u kurorzua me "Ortografin e gjuhs shqipe" t vitit 1956, zhvillimi i vrullshm i gjuhs letrare dhe sukseset e gjuhsis son n njohjen e gjithanshme e t thelluar t strukturs s shqipes s sotme krijuan kushtet q n fushn e drejtshkrimit t bhej nj hap cilsor prpara - t vendosej nj drejtshkrim i vetm pr nj form t vetme t gjuhs son letrare. Ky hap ishin "Rregullat e drejtshkrimit t shqipes", q u botuan si projekt m 1967. Zbatimi i ktij Projekti, brenda e jasht Republiks Popullore t Shqipris, gjat ktyre pes-gjasht vjetve dhe diskutimi shkencor e krijues i tij treguan se ai mund t shrbente si baz pr t hartuar n trajt prfundimtare drejtshkrimin e gjuhs son letrare kombtare t njsuar. Pas sesioneve shkencore t vitit 1952 pr gjuhn letrare, gjuhsia jon, duke e zgjeruar prher fushn e saj t krkimeve, bri hapa cilsore prpara n prvetsimin e metodologjis materialiste-dialektike t njohjes dhe t shpjegimit t fenomeneve shoqrore dhe sidomos t teoris marksiste-leniniste mbi gjuht letrare kombtare, duke kaprcyer nj varg konceptesh t gabuara, t trashguara nga e kaluara. Ajo provoi, n baz t nj analize shkencore objektive, se n kushtet e reja t krijuara pas lirimit, nga fuqizimi i pashembullt i bashkveprimit ndrmjet varianteve letrare t shqipes u arrit t formohej nj gjuh e vetme letrare

kombtare me prirje t qarta drejt njsimit prfundimtar n t gjitha nivelet e strukturs s saj - n fonetik, n gramatik, n formimin e fjalve e n leksik. Kongresi i drejtshkrimit t Gjuhs Shqipe, i mbledhur si forumi m i lart shkencor gjithkombtar pr t diskutuar e pr t marr vendime t rndsishme pr gjuhn ton letrare dhe pr drejtshkrimin e saj, i zhvilloi punimet e tij duke mbajtur parasysh e duke theksuar kt arritje historike t zhvillimit t shqipes letrare. Kongresi u udhhoq n punn e tij nga nj perspektiv e qart - jo zgjidhje t veanta, t shkputura, ansore, por zgjidhje sistemore, thelbsore, pr ta zgjeruar e pr ta rrafshuar rrugn e njsimit e t prparimit t gjuhs letrare t prbashkt. Vshtrimi i problemeve n trsin e tyre e n lidhjet e ndryshme midis tyre, duke u nisur nga kuptimi i drejt i sistemit t gjuhs s sotme letrare shqipe dhe i mjeteve e mnyrave t shprehjes e t paraqitjes s tij, e ndihmoi Kongresin t zhvillonte nj pun me vler t veant pr gjuhn e pr kulturn ton kombtare. Prfundimet e Kongresit u shprehn n Rezolutn e miratuar njzri, q po ribotohet n kt libr, me qllim q lexuesi t ndihmohet pr t kuptuar m mir parimet dhe shtjet themelore t "Drejtshkrimit t gjuhs shqipe", i cili pasqyron e mishron vet konceptet shkencore krkesat e njzshme t Kongresit t Drejshkrimit. Duke vn n jet kto koncepte e krkesa, Komisioni hartues i "Drejtshkrimit t gjuhs shqipe" sht prpjekur q, n frymn e Kongresit, t sjell prmirsime t mtejshme e ta oj m prpara zgjidhjen teorike e praktike t problemeve t drejtshkrimit n mnyr ballsore. Rregullat e drejtshkrimit jan par, nga njra an, brenda vet sistemit t tyre trsor dhe, nga ana tjetr, n lidhje t ngusht me sistemin e gjuhs letrare shqipe n prgjithsi, veanrisht me sistemin fonetik, morfologjik e fjalformues. N pajtim me vendimet e Kongresit, Komisioni hartues ka synuar q ta mbshtet drejtshkrimin sa m gjer n elementet e prbashkta t gjuhs kombtare shqipe, duke i par kto elemente kurdoher n dritn e zhvillimit t gjuhs letrare. Parimi fonetik, si parim themelor i drejtshkrimit t shqipes, sipas t cilit fjalt dhe pjest e tyre t kuptimshme shkruhen ashtu si shqiptohen n ligjrimin letrar, sht zbatuar, n radh t par, n aspektin e tij fonologjik, domethn n aspektin e prdorimit social t tingujve t gjuhs gjat procesit t marrdhnieve n mes njerzve. Si mbshtetje pr zbatimin e ktij parimi ka shrbyer shqiptimi i sotm letrar n stilin e tij t plot, duke pasur parasysh njsimin q sht arritur n kt shqiptim n nj shkall t gjer, prirjet e kristalizimit t mtejshm t tij dhe karakterin sistemor t strukturs fonetike t gjuhs letrare. Parimin fonetik Komisioni hartues sht prpjekur ta grshetoj n mnyr t harmonishme me parimin morfologjik, i cili krkon q fjalt dhe pjest e

tyre t kuptimshme t shkruhen njsoj, pavarsisht nga ndryshimet tingullore q shkaktohen prej ligjeve fonetike q veprojn sot n gjuhn ton. Grshetimi i parimit morfologjik me parimin fonetik ndihmon pr t ruajtur sa m t qart n shkrim strukturn e fjalve dhe njsin e trajtave t tyre. Ai u jep rregullave t drejtshkrimit nj lidhje t brendshme m organike, krijon mundsi pr grupime m t gjera e pr rrafshime, pra edhe pr rregulla m t pakta e m t thjeshta. Krahas parimeve t msiprme, n disa raste sht zbatuar edhe parimi historiktradicional. Kjo lidhet jo vetm me trashgimin q kemi pasur n drejtshkrim nga e kaluara, por edhe me rrethann q nga bashkveprimi i varianteve letrare me baza dialektore t ndryshme kan hyr n gjuhn letrare kombtare fjal e grupe fjalsh, ortogramet e t cilave sot nuk mund t pfshihen n tipin sistemor t prgjithshm. Shum her ato kan krijuar edhe erdhe fjalformuese dhe ndryshimi i drejtshkrimit t tyre do t ishte historikisht i paprligjur. N shkrimin e fjalve njsh, ndaras ose me viz n mes sht pasur parasysh parimi leksiko-semantik e fjalformues: jan shkruar njsh ato njsi kuptimore q jan formsuar edhe si njsi t vetme fonetikegramatikore e leksikore, domethn si fjal m vete, ndrsa ndaras jan shkruar ato njsi q nuk jan formsuar si fjal t tilla. Pr shkrimin me viz lidhse n mes jan pasur parasysh nj varg tiparesh leksikosemantike t fjalve a t emrtimeve prkatse. Parimi semantik sht zbatuar n disa raste edhe te shtjet gramatikore, p.sh. n trajtat e ndryshme t shumsit t emrave q shnojn frymor e jo frymor dhe n disa raste t tjera te prdorimi i shkronjave t mdha, por ktu pjesa m e madhe e zgjidhjeve mbshteten edhe te parimi i dallimit t njsive homonimike. N pajtim me vet parimin themelor t drejtshkrimit t shqipes, q sht parimi fonetik, dhe me parimet e tjera q prmendm m lart, rregullat jan grupuar n kapituj sipas shtjeve drejtshkrimore m t rndsishme q paraqet struktura fonetike e leksiko-semantike e shqipes s sotme letrare. Ve ksaj, ashtu si n Projektin e 1967-s, edhe n "Drejtshkrimin e gjuhs shqipe" sht prfshir nj kapitull ku trajtohen nga nj knd vshtrimi drejtshkrimor disa shtje gramatikore, zgjidhja e t cilave n kohn ton ka rndsi t posame pr njsimin e norms letrare n kt fush. N kapitujt sht trajtuar n radh t par leksiku i prgjithshm. Visevise gjat rregullave jan dhn edhe emra t prvem njerzish e vendesh q paraqesin t njtat probleme drejtshkrimore si emrat e prgjithshm. Duke synuar pr rregulla prgjithsuese e pr paksimin e numrit t shnimeve e t prjashtimeve, Komisioni hartues, n raste t veanta, ka ln jasht disa fjal ose emra t prvem q prdoren rrall dhe q, pr shkak t veorive drejtshkrimore q kan, nuk mund t

bashkohen me grupet tipsore, me t cilat lidhen. Fjalt e msiprme do t prfshihen n "Fjalorin drejtshkrimor t gjuhs shqipe", ndrsa fjalt q kan secila nga nj veori drejtshkrimore, por q prdoren m dendur, jan vn n shnime t veanta ose si prjashtime n paragraft prkats t "Drejtshkrimit t gjuhs shqipe". Pr ta br kt libr sa m t kuptueshm e t afrt pr masat e gjera punonjse Komisioni hartues sht prpjekur t bashkoj zgjidhjen e rrept shkencore me thjeshtsin e rregullave. Pr kt qllim lnda sht ndar n grupime sa m t gjera e t prgjishthme dhe vet formulimet e prkufizimet jan thjeshtuar. Zgjidhjet dyfishe jan paksuar deri n cakun m t tejm. Thjeshtime e saktsime t dukshme jan br sidomos n kapitullin e ndarjes s fjalve n fund t rreshtit. Krahas ksaj, gjith shtjellimi i lnds sht br m i lidhur e m sistematik se n Projektin e 1967-s. Rregullat e ktij drejtshkrimi jan n prgjithsi tre tipash: a) rregulla udhheqse, ku jepen kushtet, n t cilat duhet zgjedhur pikrisht nj mnyr e caktuar shkrimi dhe jo nj tjetr (n kto raste jan dhn si shembuj vetm disa nga fjalt m t prdorshme t kategoris prkatse, sepse lexuesi mund t orientohet vet me lehtsi pr rastet e tjera t ngjashme); b) rregulla dftuese, ku nuk jepet ndonj kusht a arsyetim, por vetm tregohet se si duhet shkruar kjo ose ajo fjal (n raste t tilla jepen si shembuj t gjitha fjalt e asaj kategorie ose shumica e tyre; kur kto kategori jan mjaft t gjera, si p.sh. fjalt me h ose ato me rr, jepen ato q prdoren m dendur n gjuhn letrare e n t folurit e prditshm); c) rregulla udhzuese, q sqarojn se si duhet vepruar pr t gjetur zgjidhjen e sakt drejtshkrimore. Pr t lehtsuar shfrytzimin e ksaj vepre dhe gjetjen e zgjidhjes q krkohet, ajo sht pajisur me nj tregues alfabatik t shembujve q jan dhn gjat shtjellimit t rregullave dhe me nj tregues t shtjeve t trajtuara. N kt tregues jan zbrthyer n shtje t veanta t gjith paragraft me pikat e tyre, duke prfshir ktu edhe shnimet, nnpikat, shtesat e sqarimet q trajtojn kategori e grupe t caktuara. Duke botuar "Drejtshkrimin e gjuhs shqipe" Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis i Akademis s Shkencave t RPSH po fillon t vr n jet detyra e mdha e t rndsishme q i ngarkoi Kongresi i Drejtshkrimit. N dy vjett e ardhshm do t hartohen gjithashtu "Fjalori drejtshkrimor i gjuhs shqipe", "Rregullat e drejtshqiptimit" dhe "Rregullat e piksimit". Gjuhsia shqiptare, e cila ka qen vazhdimisht e lidhur me problemet themelore q ka shtruar para saj vet jeta, ka nisur nj pun t organizuar pr studimin e gjuhs s sotme letrare, duke synuar q, krahas veprave teorike, t prgatit mbi baza t shndosha edhe nj varg veprash q i shrbejn drejtprdrejt vet praktiks gjuhsore, q ndihmojn masat e gjera punonjse ta prvetsojn e ta

zhvillojn m tej gjuhs letrare t shkruar e t folur. Nj kujdes i veant po u kushtohet nga gjuhsia jon punimeve n fushn e kulturs s gjuhs, t cilat nuk mund t zhvillohen n mnyr t veuar e t shkputur, por jan mbshtetur e do t mbshteten n studime sa m t thelluara n fushn e fonetiks e t fonologjis, t gramatiks, t leksikut e t formimit t fjalve. Studimet n fushn e gjuhsis normative do t pasurohen e do t lehtsohen edhe nga dialektologjia shqiptare, e cila duke ecur m tej n rrugn e dialektologjis sociale, do t merret m shum me proceset e gjalla gjuhsore q zhvillohen n shtresat e ndryshme t bartsve t dialekteve e gjuhs letrare, do t studjoj m gjersisht sidomos gjuhn e qyteteve e t qendrave t reja industriale e bujqsore dhe do t ndihmoj kshtu pr t njohur m thell normn e sotme kombtare. * * * Formimi i gjuhs letrare kombtare t njsuar sht nj fitore e madhe e popullit shqiptar, e arritur vetm 60 vjet pas shpalljes s Pavarsis dhe n m pak se 30 vjet pas vendosjes s pushtetit popullor. Kjo gjuh letrare e prpunuar dhe e zhvilluar, shprehje e gjall e kulturs s popullit ton, e forcs s tij jetsore historike, sht fryt i prpjekjeve t shum brezave q kan punuar e luftuar me vetmohom dhe me bindje t thell pr rndsin e suksesin e shtjes s tyre. Drejtshkrimi i njsuar do ta bj gjuhn ton letrare t sotme edhe m t harmonishme e do ta pasuroj me nj vler t re, me njsin e shkrimit, q prbn kurdoher nj vler shoqrore, sepse lehtson kumtimin midis njerzve dhe zhvillimin e prgjithshm kulturor t masave. Puna pr prvetsimin dhe zbatimin me prpikri t drejtshkrimit del tani n plan t par. Detyra t mdha shtrohen n mnyr t veant prpara shkolls shqiptare, vatrs themelore t formimit gjuhsor t brezave t rinj. Prvetsimi e zbatimi trsor i ktij drejtshkrimi ka nevoj t ndihmohet nga nj pun metodike e gjer dhe e organizuar, sidomos n shkolln tetvjeare, ku krkohet nj prvetsim krijues i drejtshkrimit, n pajtim me moshn e me njohurit e prgjithshme gjuhsore t nxnsve dhe me veorit e t folmeve lokale. Krahas ksaj, n kushtet e sotme, kur po vendoset pr her t par n historin e shqipes letrare nj drejtshkrim i njsuar, nj pun e madhe u del prpara edhe shkollave t mesme e shkollave t larta. N prpjekjet pr prvetsimin sa m t vetdijshm e t qndrueshm t drejtshkrimit t njsuar e t norms letrare kombtare, bashkpunimi i ngusht e i frytshm i shkencs son gjuhsore me shkolln do t forcohet e do t zgjerohet gjithnj m shum.

S'ka dyshim se nj ndihm t pazvendsueshme do t japin pr prhapjen e drejtshkrimit t njsuar shkrimtart shqiptar, t cilt, me fjaln e gjall artistike, luajn nj rol t dors s par n zhvillimin e pasurimin e gjuhs letrare, n zbulimin e pasuris gjuhsore t popullit dhe n formimin, vendosjen dhe prhapjen e norms letrare, pjes e pandashme e s cils sht edhe norma drejtshkrimore. N luftn pr nj zbatim t shpejt e t sakt t rregullave t rregullave t reja drejtshkrimore, rndsi t veant ka gjithashtu puna e gjall e institucioneve botuese dhe e organeve t shtypit, rritja e pandrprer e kujdesit t tyre pr fjaln e shkruar. Duke pasur parasysh se gjuha e shkrimit udhheq gjith procesin e ngulitjes e t zhvillimit t norms letrare, drejtshkrimi i njsuar krijon mundsi t reja edhe pr prmirsimin e mtejshm t gjuhs s skens, t radios e t t gjith sfers gojore t gjuhs letrare shqipe. Dalja e "Drejtshkrimit t gjuhs shqipe" dhe vnia e tij n jet, pa dyshim, do ta gjallrojn, do ta pasurojn e do ta ojn m tej mendimin shkencor n kt fush. Zhvillimi i pandrprer i vet gjuhs son, kristalizimi i mtejshm i norms letrare do t shtrojn para teoris s drejtshkrimit shtje t reja e mundsi t reja zgjidhjeje. Gjuhsia shqiptare do t'i vazhdoj studimet pr kto probleme dhe do t'i bj ktij "Drejtshkrimi" prmirsimet e nevojshme n t ardhmen. Me ndjenjs e nj prgjegjsie t thell ndaj detyrave q shtroi Kongresi i Drejtshkrimit dhe ndaj gjith opinionit shkencor e shoqror shqiptar, Komisioni hartues sht prpjekur q ta kryej kt vepr n nivelin e krkesave shkencore t kohs e sidomos t arritjeve m t reja t gjuhsis shqiptare. Punimet e Kongresit t Drejtshkrimit dhe diskutimi popullor i zhvilluar para tij kan qen nj mbshtetje e sigurt pr t ecur me guxim n rrugn e njsimit sa m t plot t drejtshkrimit t gjuhs son e pr t zgjidhur nj varg shtjesh t vshtira e t ndrlikuara. Me rastin e botimit t ksaj vepre, Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis i Akademis s Shkencave t RPSH falnderon delegatt e pjesmarrsit e Kongresit t Drejtshkrimit si edhe gjith ata q morn pjes n diskutimin e gjer popullor rreth projektit t "Rregullave t drejtshkrimit t shqipes", pr ndihmn e muar q i dhan teoris dhe praktiks s drejtshkrimit t shqipes me kumtesat e me diskutimet e tyre, me mendimet, vrejtjet e propozimet e tyre krijuese, t cilat qen nj mbshtetje shum e vlefshme pr punn e Komisionit hartues. S'ka dyshim se, duke u mbshtetur n kto forca t gjalla shkencore, gjuhsia marksiste shqiptare do t zgjidh n t ardhmen edhe probleme t tjera t rndsishme pr shkencn e kulturn ton kombtare. REZOLUT E KONGRESIT T DREJTSHKRIMIT T GJUHS SHQIPE

Zhvillimi i hovshm e cilsor i kulturs, i letrsis dhe i shkencs mbi bazn e shndrrimeve t thella historike ekonomiko-shoqrore q jan kryer n Shqiprin socialiste e q kan sjell ndryshime t thella edhe n vetdijen gjuhsore t popullit ton, i ka dhn nj shtys t fuqishme e t pandrprer njsimit t gjuhs letrare kombtare shqipe, themelet e s cils jan hedhur q n kohn e Rilindjes. Masat e gjera popullore, n kundrshtim me pikpamjet e ngushta lokaliste, kan luftuar pr nj gjuh letrare t njsuar dhe kan prkrahur me dashuri do prpjekje q i ka shrbyer ktij qllimi. Duke prmbushur gjithnj m mir krkesat e shumanshme t t gjitha fushave t veprimtaris shoqrore, gjuha letrare shqipe ka arritur nj shkall t till zhvillimi, q na lejon t pohojm shkencrisht se populli shqiptar ka tashm nj gjuh letrare t njsuar, norma kombtare e s cils sht kristalizuar n t gjitha hallkat kryesore t strukturs fonetike, gramatikore, fjalformuese e leksikore e n disa hallka t veanta ndodhet n fazn e fundit t kristalizimit. Kjo gjuh letrare prdoret sot pothuajse nga t gjith shqiptart brenda e jasht Republiks Popullore t Shqipris dhe sht br modeli i norms gjuhsore t prbashkt pr t gjith ata q shkruajn shqip. Pas vendimeve t konsults shkencore t Prishtins (1968), si rezultat i zhvillimit kulturor t shqiptarve dhe i prpjekjeve t vetdijshme t punonjsve t kulturs, t arsimit dhe t shkencs, kjo gjuh letrare e njsuar po prdoret pothuajse pa prjashtim edhe nga shqiptart q jetojn n Republiks Socialiste Federative t Jugosllavis - n Kosov, n Maqedoni e n Mal t Zi, n t gjith veprimtarin shoqrore, ndr t tjera edhe n gjinit e ndryshme t letrsis artistike, n proz e n poezi, gj q dshmon si pr gjersin, ashtu edhe pr thellsin e prvetsimit t norms letrare kombtare. Ky sht nj hap i rndsishm si pr zgjerimin e funksioneve kombtare t shqipes letrare, ashtu edhe pr pasurimin e saj. Prpjekje pr t prdorur gjuhn letrare t prbashkt shqipe vihen re edhe tek arbresht e Italis. Kjo shkall zhvillimi e shqipes letrare, ndr t tjera krkon q edhe rregullat drejtshkrimore t jen sa m t njsuara e t qndrueshme me qllim q t ndihmojn pr ngulitjen sa m t thell dhe pr prvetsimin sa m t leht t normave t gjuhs letrare t shkruar e njkohsisht t ndikojn pr njsimin e mtejshm edhe t normave t drejtshqiptimit. Pr kt, me nismn e Institutit t Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, u mblodh n Tiran prej 20 deri m 25 nntor 1972 Kongresi i Drejtshkrimit t Gjuhs Shqipe, ku u prfaqsuan gjersisht forcat e shkencs, t arsimit dhe t kulturs shqiptare. Ky Kongres, si forumi m i lart shkencor, analizoi e diskutoi gjersisht parimet themelore, shtjet e prgjithshme dhe shum zgjidhje t veanta

t drejtshkrimit t shqipes, si edhe probleme t tjera teorike e praktike, q kan t bjn me normn letrare n prgjithsi. Kongresi i Drejtshkrimit, duke iu br nj shqyrtim shkencor prgjithsues nivelit t zhvillimit t gjuhs s sotme letrare shqipe, prirjeve t evolucionit t saj dhe n mnyr t veant gjendjes s drejtshkrimit, konstaton: 1. Shqipja letrare e kohs son ka hyr tashm n fazn m t lart t zhvillimit t saj, n fazn e kristalizimit t plot e prfundimtar. Ajo funksionon si nj gjuh letrare e prbashkt dhe e njsuar n t gjitha sferat e veprimtaris shoqrore. Kjo shkall e lart zhvillimi krkon edhe prcaktimin e normave drejtshkrimore sa m t plota, sa m t njsuara dhe t qndrueshme. Prpara lirimit ritmet e zhvillimit t gjuhs letrare kombtare, pr shkak t kushteve historike-shoqrore t vshtira, kan qen t ngadalshme. Por, me gjith pengesat q u jan vn shkolls shqipe dhe prpjekjeve pr njsimin e gjuhs letrare amtare, populli shqiptar arsimdashs e ka ruajtur at si gjn m t shtrenjt edhe n astet m t rnda t jets s tij historike dhe ka luftuar pareshtur pr ta pasuruar e pr ta ngritur n nivelin e nj gjuhe t prbashkt kombtare sa m t njsuar e t prparuar. 2. Njsimi i drejtshkrimit ka qen kurdoher pjes e pandar e ktyre prpjekjeve. Drejtshkrimi ka ecur prpara krahas zhvillimit t vet gjuhs, sht prsosur vazhdimisht n saje t zhvillimit t shkencs gjuhsore shqiptare dhe sht prvetsuar e ngulitur nga shkolla jon e re, nga shtypi e botimet e t gjitha llojeve. Ashtu si gjuha letrare n prgjithsi, edhe drejtshkrimi i saj ka qen i pashkputur nga gjuha e popullit. Prhapja dhe zbatimi i nj drejtshkrimi t njsuar n t gjitha sferat e veprimit t fjals s shkruar ka ndihmuar pr prvetsimin e ngulitjen e normave t gjuhs letrare. Drejtshkrimi nuk sht vetm nj shtje shkencore, por edhe nj problem i rndsishm shoqror, sepse sht shprehje e drejtprdrejt e njsimit t gjuhs letrare kombtare, e cila luan nj rol t dors s par n forcimin e vetdijes kombtare, n zhvillimin e jets mendore. 3. Projekti i "Rregullave t drejtshkrimit t shqipes" q u botua m 1967 n Tiran, mirprit nga bota shkencore, arsimore e kulturore shqiptare dhe gjeti nj miratim t prgjithshm teorik dhe praktik. Parimet themelore mbi t cilat mbshtetet ky Projekt, ndrtimi i tij, si edhe zgjidhjet kryesore u vlersuan shkencrisht t drejta. Kjo tregon se ai sht mbshtetur n realitetin gjuhsor dhe sht hartuar mbi baza t drejta teorike-metodologjike. Zbatimi i rregullave t drejtshkrimit t 1967-s ka sjell rrafshimin e mtejshm t shum lkundjeve

drejtshkrimore dhe ka njsuar pothuajse plotsisht gjuhn e t gjitha botimeve shqipe. Puna pr t prvetsuar e pr t vn n jet rregullat e drejtshkrimit solli nj prmirsim t dukshm dhe njsim t mtejshm t gjuhs s teksteve shkollore, t shtypit e t letrsis artistike, t dokumenteve e t shkresave zyrtare etj. Ajo u b nj mjet i gjall pr t prmirsuar m tej msimin e gjuhs shqipe n t gjitha shkollat, si n qytet, ashtu edhe n fshat. 4. Rreth Projektit jan zhvilluar diskutime brenda dhe jasht Republiks Popullore t Shqipris, n shtypin shkencor e n shtypin masiv, si edhe n konsulta t gjera t msuesve t gjuhs e t letrsis shqiptare e t punonjsve t tjer t kulturs. Ky diskutim popullor e ka pasuruar m tej mendimin shkencor pr problemet e drejtshkrimit t shqipes dhe ka sjell nj ndihm t vlefshme pr prmirsimin e mtejshm t tij. Kjo rrahje e gjer krijuese e pikpamjeve shkencore, e cila u plotsua, u thellua e u prgjithsua teorikisht n kt Kongres, u jep zgjidhjeve drejtshkrimore nj karakter t thell popullor e objektiv dhe i bn ato t'i qndrojn provs s kohs. N dritn e t gjitha ktyre dhe n prputhje me mendimin e prgjithshm e me argumentet shkencore q u shprehn n referatin "Gjuha e sotme letrare shqipe dhe disa probleme themelore t drejtshkrimit t saj", n kumtesat e n diskutimet, duke u mbshtetur edhe n parashtresat e dy komisioneve t veanta t shqyrtimit t vrejtjeve, Kongresi i Drejtshkrimit t Gjuhs Shqipe vendosi: I 1. Rregullat e drejtshkrimit t mbshteten sa m gjer n trajtat e prbashkta t gjuhs kombtare shqipe. 2. Parim themelor i rregullave t drejtshkrimit t shqipes t jet parimi fonetik. Ky parim do t zbatohet n t gjitha rastet kur shqiptimi letrar paraqitet i njsuar; n kt mnyr do t vendoset nj lidhje e ngusht midis forms s shkruar dhe forms s folur t gjuhs letrare. Kur n shqiptimin letrar ka variante normative, drejtshkrimi do t mbshtetet tek ajo trajt q sht m e prgjithshme dhe q pajtohet me prirjen e zhvillimit t sistemit fonetik t gjuhs letrare. 3. Meqense shkrimi pasqyron jo vetm strukturn fonetike, por edhe veorit e strukturs gramatikore, leksikore e fjalformuese t gjuhs, rregullat e drejtshkrimit do t mshteten edhe n parimin morfologjik, i cili krkon q fjalt dhe pjest e tyre prbrse t sistemit trajtformues e fjalformues t shkruhen njsoj, pavarsisht nga ndryshimet tingullore q shkaktohen nga ligjet e gjalla fonetike q

veprojn n gjuhn ton. Parimi morfologjik do t zbatohet n ato raste kur parimi fonetik do t onte n errsimin e n prishjen e strukturs s sotme morfologjike e fjalformuese t fjals. 4. Parimi historik-tradicional do t pranohet n pak raste, kur n gjuhn letrare ka nj tradit shkrimi t vjetr, t ngulitur prej kohsh. 5. Rregullat e drejtshkrimit t jen sa m t thjeshta, t qarta e prgjithsuese. T ket sa m pak rregulla e sa m pak prjashtime. 6. Rregullat e drejtshkrimit t jen sa m njsuese: t paksohen n masn m t skajshme zgjidhjet e dyfishta. 7. Duke marr parasysh gjendjen e sotme t norms gramatikore pr t'iu prgjigjur nevojave t praktiks, n "Rregullat e drejtshkrimit" t prfshihet nj kapitull, ku t trajtohen shtje gramatikore q lidhen ngusht me drejtshkrimin. 8. Rregullat e drejtshkrimit t zanoreve e t bashktinglloreve t ndrtohen e t renditen sipas shtjeve fonetike. 9. Kongresi shpreh krkesn q: a) duke u mbshtetur n parimet e prgjithshme dhe n zgjidhjet kryesore t Projektit t vitit 1967, brenda vitit 1973 t hartohen prfundimisht "Rregullat e drejtshkrimit t gjuhs shqipe"; b) n baz t "Rregullave t drejtshkrimit t gjuhs shqipe", brenda vitit 1974 t hartohet "Fjalori drejtshkrimor i gjuhs shqipe"; c) pr t kodifikuar plotsisht normat e gjuhs letrare t folur e t shkruar, brenda vitit 1975 t hartohen "Rregullat e drejtshqiptimit" dhe "Rregullat e piksimit t gjuhs shqipe". II N hartimin prfundimtar t "Rregullave t drejtshkrimit t shqipes" t kihen parasysh kto krkesa t Kongresit: 1. Zgjidhja e t problemeve t veanta t drejtshkrimit t bhet n sistem, duke ndjekur nj vij konsekuente jo vetm brenda nnsistemeve t gjuhs, por duke pasur parasysh edhe lidhjet midis ktyre nnsistemeve. 2. Pr drejtshkrimin e zanoreve: a) T jepen rregulla sa m konsekuente pr shkrimin e zanores t patheksuar, sidomos n trup t fjals, duke marr m shum parasysh parimin fonetik (shqiptimin e sotm letrar) dhe duke prcaktuar m qart rastet e zbatimit t parimit morfologjik n prputhje me pikat I,1 dhe I,2 t ksaj Rezolute. N prgjithsi, pasqyrimi n drejtshkrim i zanores t patheksuar t udhhiqet nga synimi pr rregulla sa m t njsuara.

b) Rnia e zanoreve t patheksuara gjat shqiptimit pr arsye t elizionit, t mos pasqyrohet n shkrim; fjalt dhe trajtat e tyre gramatikore t shkruhen gjithnj t plota. c) Grupet e zanoreve ue, ye, ie t ruhen t plota n shkrim. ) N pajtim me traditn, pr t shmangur homonimin si edhe pr t ruajtur strukturn e formimit, trajtat e shkurtra proklitike t premrave ia, iu, t shkruhen me i dhe jo me j (ia, iu dhe jo ja, ju). 3. Pr drejtshkrimin e bashktinglloreve: a) Bashktinglloret e zshme n fund dhe para nj bashktinglloreje t shurdht n trup t fjals t ruhen n shkrim si t tilla, pavarsisht nga mnyra e shqiptimit. b) Drejtshkrimi i parashtesave sh-/-/zh- dhe s-/z- t njsohet n prshtatje me natyrn e tingullit nistor t tems, s cils i shtohet parashtesa. c) Te emrat q mbarojn me i t theksuar, kur kjo n trajtat e tyre t ndryshme morfologjike ndiqet nga nj zanore tjetr, t mos shkruhet -j(liri-liria, shtpi-shtpia). ) T ruhet bashktingllorja nj n trup t fjals te emrat si brinj, shkronj etj. dhe t prcaktohet norma n mbaresn e shumsit m -nj ose -j pr emrat e tipit ari, bari, ulli, ftua, prrua etj. si edhe pr mbiemrat e tipit i ri. Zgjidhjet t jen n pajtim me prirjet e zhvillimit t strukturs fonetike dhe morfologjike t shqipes letrare. d) Grupet e bashktinglloreve mb, nd, ng, ngj t ruhen kurdoher t plota n shkrim. dh) shtja e takimit t dy shkronjave q mund t lejojn lexim t dyfisht, t studjohet dhe t zgjidhet n pajtim me krkesat e sistemit fonetik e morfologjik dhe duke mbajtur parasysh edhe ann praktike t saj. e) Te foljet me tem m -t n vetn e tret njjs t s pakryers dftore, lidhore e kushtore, kjo bashktingllore, n pajtim me prirjen e sotme t norms morfologjike, t ndrrohet n -s, pr t shmangur kshtu takimin e dy t-ve: fliste, priste, shtiste (dhe jo flitte, pritte, shtitte). 4. Pr shkrimin e fjalve dhe t emrave me prejardhje t huaj: a) Pr fjalt me burim nga gjuht klasike, drejtshkrimi i shqipes t bazohet n trajtat e ktyre gjuhve dhe jo n trajta q paraqesin veori fonetike t ksaj ose asaj gjuhe nprmjet s cils ka ardhur fjala n gjuhn shqipe. b) Pr ata tipa fjalsh, shqiptimi letrar i t cilve sht i njsuar dhe i prgjithsuar me koh, ky kriter t jet vendimtar n caktimin e trajts

s tyre drejtshkrimore; kshtu t shkruhet aksion, funksion; biiklet, imento; kontroll, llogari etj. c) Te fjalt e huaja q kan ia, ie, io, iu dhe i t patheksuar n trup t tyre, t ruhet n shkrim zanorja i, pavarsisht nga shqiptimit i saj si j n disa prej ktyre fjalve. ) Emrat e prvem t huaj t shkruhen duke u mbshtetur n traditn e prdorimit t tyre n gjuhn shqipe dhe duke marr parasysh shqiptimin n gjuhn prkatse. 5. N "Rregullat e drejtshkrimit" t trajtohen kto shtje gramatikore: a) Prcaktimi i mbaress s shumsit (, a ose zero) te emrat femror, tek t cilt vihet re luhatje. b) Prkimi i mbiemrave e premrave me emrat mashkullor q e bjn shumsin me -e (male, kujtime). c) Shkrimi i nyjs s prparme. ) Shkrimi i trajtave t veanta t disa klasave t caktuara leksikogramatikore, si p.sh. urdhrorja e disa foljeve, trajta e pashquar e disa emrave mashkullor n njjs etj. 6. Pr shkrimin e fjalve bashk ose ndaras ose me viz n mes: a) Shkrimi i fjalve bashk, ndaras ose me viz n mes t zgjidhet n baz t konceptit shkencor mbi fjaln dhe veorit e saj n gjuhn shqipe, si nj njsi trsore e mbyllur fonetike, gramatikore e semantike. b) T prkrahet prirja e shqipes letrare drejt njfjalsimit t disa togfjalshave, veanrisht t disa shprehjeve ndajfoljore, parafjalore e lidhzore. 7. Pr prdorimin e shkronjave t mdha: a) Kriteri baz i prdorimit t shkronjave t mdha t jet dallimi i emrave t prvem nga emrat e prgjithshm. b) Njsimi i rregullave t prdorimit t shkronjave t mdha t mbshtetet edhe m shum n traditn ton drejtshkrimore. c) Pjest prbrse t emrtimeve zyrtare t organeve shtetrore, t institucioneve arsimore-shkencore, t ndrmarrjeve e t qendrave t puns t shkruhen me shkronj t madhe: Ministria e Arsimit dhe e Kulturs, Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis, Instituti Albanologjik, Teatri Popullor, Shtpia Botuese e Librit Shkollor etj. ) T njsohet m tej drejtshkrimi i emrave gjeografik, i datave, i ngjarjeve dhe i periudhave historike.

8. Pr ndarjen e fjalve n fund t rreshtit: a) Ndarja e fjalve n fund t rreshtit t mbshtetet kryesisht n ndarjen e fjalve n rrokje, duke marr parasysh edhe strukturn morfologjike t fjals. Por asnjher n fund t rreshtit t mos mbetet nj shkronj e vetme e po kshtu t mos kaloj n rreshtin tjetr nj shkronj e vetme, qoft edhe zanore. b) Pr rastin kur ndrmjet dy zanoreve ndodhen dy a m shum bashktingllore, ndarja n fund t rreshtit t jet e lir, mjafton q bashktingllorja e fundit t kaloj n krye t rreshtit e ndjekur t paktn nga nj zanore (t lejohet ndarja ko-krra dhe kok-rra, ve-gla dhe veg-la). c) Dyshkronjshat n fund t rreshtit nuk ndahen. III Duke vlersuar gjuhn letrare t njsuar si nj nga arritjet m t mdha t shoqris son socialiste n lmin e kulturs, si kurorzimin e prpjekjeve t pareshtura t shum brezave q, edhe n koht m t errta, e ndrruan kt dit dhe punuan me vetmohim pr ta br sa m t afrt, Kongresi i bn thirrje gjith popullit shqiptar q ta prdor gjuhn letrare t njsuar si nj mjet t fuqishm t prparimit shoqror dhe ta shoh kujdesin pr zhvillimin e lulzimin e saj t pandalshm si detyr t vazhdueshme. 1. N mnyr t veant Kongresi u bn thirrje: a) Shkolls shqiptare, si vatra themelore e formimit gjuhsor t brezave t rinj, q i edukon ata me dashuri pr gjuhn amtare dhe u zbulon thesarin e pashterrshm t saj, ta vlersoj prvetsimin e normave t njsuara t gjuhs letrare e t drejtshkrimit t miratuar nga Kongresi si detyr themelore dhe t zbatoj plotsisht rregullat e reja t drejtshkrimit, duke filluar nga viti 1973-1974. b) Institucioneve t teksteve shkollore, q t pregatisin dhe t botojn tekste ndihmse dhe mjete t tjera t nevojshme pr prvetsimin dhe zotrimin praktik t normave t gjuhs letrare dhe t drejtshkrimit t saj. c) Shkrimtarve shqiptar, t cilt me fjaln e gjall artistike luajn nj rol t dors s par ne kristalizimin dhe ngulitjen e norms letrare kombtare, t punojn me kmbngulje pr zbatimin e prhapjen e norms drejtshkrimore t njsuar. ) Institucioneve botuese, q t'i zbatojn me prpikri rregullat e drejtshkrimit dhe t ndihmojn gjallrisht pr prhapjen e normave letrare dhe pr ngritjen e kulturs gjuhsore t popullit.

d) Enteve shtetrore, organizatave shoqrore, institucioneve t shkencs e t kulturs, q t marrin masa pr t zbatuar n gjuhn e shkruar rregullat e drejtshkrimit. dh) Radio-televizionit, teatrit, kinematografis, q t zbatojn rregullat e drejtshkrimit dhe rregullat e drejtshqiptimit pr t ndihmuar n prhapjen dhe ngulitjen e normave t trajts s folur t gjuhs letrare. e) Institucioneve shkencore-arsimore q merren me studimin e gjuhs shqipe, q t'u kushtojn vmendje t vazhdueshme problemeve t drejtshkrimit dhe t ndrmarrin studime t mtejshme n kt fush. 2. Kongresi porosit q, duke marr parasysh ndryshimet q pson gjuha letrare gjat zhvillimit t saj si edhe shtjet e reja q nxjerr praktika gjuhsore, "Rregullave t drejtshkrimit" t'u bhen, n t ardhmen, kur t jet e nevojshme, prmirsimet dhe plotsimet e duhura. Kongresi shpreh besimin e tij t plot se kjo thirrje do t prkrahet me entuziazm dhe do t frymzoj arsimtart, shkrimtart, punonjsit e shkencs dhe t kulturs, gjith inteligjencn dhe t gjitha masat punonjse, q me veprimtarin e tyre krijuese ta zhvillojn, ta pasurojn e ta ngren gjithmon m lart gjuhn ton letrare kombtare. DELEGATT E KONGRESIT T DREJTSHKRIMIT T GJUHS SHQIPE Tiran, m 25 nntor 1972 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Thoma Deliana ministr i Arsimit dhe i Kulturs i RPSH Prof. Androkli Kostallari drejtor i Institutit t Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Prof. Mahir Domi gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Prof. Eqrem abej gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Prof. Idriz Ajeti dekan i Fakultetit Filozofik, Prishtin Prof. Dhimitr Shuteriqi kryetar i Lidhjes s Shkrimtarve dhe Artistve, Tiran Prof. Aleks Buda historian n Institutin e Historis t USHT, Tiran Dr. Rexhep Qosja drejtor i Institutit Albanologjik, Prishtin Prof. Shaban Demiraj pedagog i gjuhs shqipe n Fakultetin e Historis dhe t Filologjis t USHT, Tiran

10. 11. 12. 13. 14.

15. 16. 17.

18. 19. 20. 21.

22. 23.

24. 25. 26. 27. 28.

B. vj. shk. Lirak Dodbiba gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Kol Koci Msues i Popullit, Tiran Mr. Remzi Nesimi pedagog i gjuhs shqipe n Akademin Pedagogjike, Shkup B. vj. shk. Jorgji Gjinari gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Doc. Anastas Dodi zv. dekan i Fakultetit t Historis dhe t Filologjis t USHT, Tiran Emil Lafe gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Doc. Jup Kastrati pedagog i gjuhs shqipe n Institutin e Lart Pedagogjik, Shkodr Engjll Angoni specialist pr gjuhn shqipe n Ministrin e Arsimit dhe t Kulturs, Tiran Ali Abdihoxha drejtor i Shtpis Botuese "Naim Frashri", Tiran Luigj Franja msues i gjuhs dhe i letrsis shqipe, Shkodr Prof. Josif Ferrari studjues arbresh, profesor i gjuhs shqipe n Universitetin e Barit Mr. Ahmet Kelmendi pedagog i gjuhs shqipe n Shkolln e Lart Pedagogjike, Prishtin Ahmet Limani msues i gjuhs dhe i letrsis shqipe, Mamurras Ajet Bytyi pedagog i gjuhs shqipe n Shkolln e Lart Pedagogjike, Prizren Ali Dhrimo gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Bahri Beci gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Bajram Hajrullaj pegagog i gjuhs shqipe n Filialen e USHT, Vlor Prof. Bedri Dedja zv. ministr i Arsimit dhe i Kulturs i RPSH Besim Bokshi pedagog i gjuhs shqipe n Shkolln e Lart Pedagogjike, Gjakov

29.

30. 31. 32. 33. 34. 35. 36.

37. 38. 39. 40. 41.

42. 43. 44. 45. 46. 47. 48.

Doc. Dalan Shapllo pedagog i letrsis shqiptare n Faklutetin e Historis dhe t Filologjis t USHT, Tiran Drita Garuci msuese e gjuhs dhe e letrsis shqipe, Shkodr Dritro Agolli shkrimtar, Tiran Dhimitr Samara gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Dhori Qiriazi shkrimtar, Ersek Elsa Vakflliu msuese e gjuhs dhe e letrsis shqipe, Berat Fadil Podgorica pedagog i gjuhs shqipe n Institutin e Lart Pedagogjik, Shkodr Fatmir Agalliu pedagog i gjuhs shqipe n Faklutetin e Historis dhe t Filologjis t USHT, Tiran Fatmir Gjata shkrimtar, Tiran Ferdinand Leka gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Gaqo Peci msues i gjuhs dhe i letrsis shqipe, Kor Hasan Sazani msues i gjuhs dhe i letrsis shqipe, Gjirokastr Henrik Lacaj pedagog n Faklutetin e Historis dhe t Filologjis t USHT, Tiran Hysen Qosja pedagog i gjuhs shqipe n Institutin e Lart Pedagogjik, Elbasan Isa Bajinca pedagog i gjuhs shqipe n Fakultetin Filozofik, Prishtin Ismail Bajra drejtor i NGBG "Rilindja, Prishtin Ismail Doda drejtor i shkolls "Gjergj Kastrioti - Sknderbeu", Ostros (Kraj) Ismail Kadare shkrimtar, Tiran Jakov Xoxa shkrimtar, Tiran Jani Thomaj gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran

49.

50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63.

64. 65. 66.

67. 68.

Jorgo Bulo historian i letrsis shqiptare n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Jorgji erepi pedagog i gjuhs shqipe n Filialen e USHT, Durrs B. vj. shk. Koo Bihiku zv. drejtor i Institutit t Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Kol Ashta pedagog i gjuhs shqipe n Institutin e Lart Pedagogjik, Shkodr Kristaq Shtmbari prgjegjs i Kabinetit Pedagogjik, Fier Lasgush Poradeci shkrimtar, Tiran Luan Dino msues i gjuhs dhe i letrsis shqipe, Prmet Lumnie Shehetilla msues e gjuhs dhe e letrsis shqipe, Elbasan Llazar Siliqi shkrimtar, Tiran Mehmet eliku gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Menella Totoni gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Mrkur Alimerke drejtor i Shtpis Botuese t Librit Shkollor, Tiran Mikel Zavalani msues i gjuhs dhe i letrsis shqipe, Kor Mufit Trepa msues i gjuhs dhe i letrsis shqipe, Peshkopi Doc. Munir Reso pedagog n Faklutetin e Historis dhe t Filologjis t USHT, Tiran Naim Bardhi msues i gjuhs dhe i letrsis shqipe, Kavaj Nesti Bellovoda pedagog i gjuhs shqipe n Filialen e USHT, Kor Nikoleta Cikuli gjuhtare n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Niko Tanini redaktor letrar n gazetn "Zri i Popullit", Tiran B. vj. shk. Osman Myderrizi gjuhtar, msues veteran, Tiran

69. 70. 71. 72. 73.

74.

75. 76.

77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85.

86. 87.

B. vj. shk. Pashko Geci gjuhtar, msues veteran, Tiran Dr. Petro Janura drejtor i Degs s gjuhs shqipe n Universitetin e Shkupit Pjetr Fusha msues i gjuhs dhe i letrsis shqipe, Rubik Qemal Haxhihasani folklorist n Institutin e Folklorit t USHT, Tiran Remzi Prnaska pedagog i gjuhs shqipe n Faklutetin e Historis dhe t Filologjis t USHT, Tiran Sefedin Sylejmani drejtor i Njsis s bashkuar t puns botuese "Flaka e vllazrimit", Shkup Sofika Adhami msuese e gjuhs dhe e letrsis shqipe, Vlor Sofika Morcka gjuhtare n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran B. Vj. Shk. Spiro Floqi gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Doc. Stefan Prifti gjuhtar, Tiran Sterjo Spasse shkrimtar, Tiran Shefqet Hoxha pedagog i gjuhs shqipe n Filialen e USHT, Kuks Shevqet Musaraj shkrimtar, Tiran Tomor Osmani pedagog i gjuhs shqipe n Institutin e Lart Pedagogjik, Shkodr Xhevat Lloshi gjuhtar n Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis t USHT, Tiran Ylli Ruli pedagog i gjuhs shqipe n Filialen e USHT, Berat Zana Daci pedagoge e gjuhs shqipe n Faklutetin e Historis dhe t Filologjis t USHT, Tiran Prof. Zihni Sako drejtor i Institutit t Folklorit t USHT, Tiran Zhaneta Nova msuese e gjuhs dhe e letrsis shqipe, Gjirokastr

PARIME T PRGJITHSHME 1. Drejtshkrimi i njsuar i gjuhs shqipe sht shprehje e kristalizimit t norms letrare kombtare n t gjitha hallkat kryesore t strukturs fonetike, gramatikore, fjalformuese e leksikore. Ai pasqyron gjendjen e sotme dhe prirjet e prgjithshme t zhvillimit t gjuhs son letrare, e cila mbshtetet gjersisht n gjuhn e folur t popullit. Duke ngritur n nj shkall m t lart traditn e shkrimit t shqipes, drejtshkrimi i sotm synon njsimin e mtejshm t norms s gjuhs letrare kombtare mbi bazn e trajtave t prbashkta q jan prvetsuar e prvetsohen prej saj. 2. Parimi themelor i drejtshkrimit t shqipes sht parimi fonetik: n prgjithsi fjalt dhe pjest e tyre t kuptimshme shkruhen ashtu si shqiptohen n ligjrimin letrar. Thelbi i parimit fonetik n drejtshkrimin e shqipes, q mbshtetet n nj sistem grafik ku ka nj lidhje t drejtprdrejt midis shkronjs dhe tingullit-fonem, sht aspekti fonologjik, domethn prdorimi social i tingujve t gjuhs n procesin e marrdhnieve midis njerzve. Parimi fonetik synon vendosjen e nj lidhjeje sa m t ngusht midis trajts s shkruar dhe trajts s folur t gjuhs letrare. Prandaj, kur n shqiptimin letrar ka variante t lejuara nga norma e sotme, drejtshkrimi mbshtetet tek ajo trajt q sht m e prgjithshme dhe q pajtohet me prirjen e zhvillimit t sistemit fonetik t shqipes letrare. 3. Krahas parimit fonetik, drejtshkrimi i njsuar i shqipes mbshtetet gjersisht edhe n parimin morfologjik, i cili krkon q fjalt dhe pjest e tyre prbrse t sistemit trajtformues e fjalformues t shkruhen njsoj, pavarsisht nga ndryshimet tingullore t shkaktuara prej ligjeve fonetike q veprojn sot n gjuhn ton. Parimi morfologjik zbatohet kryesisht n ato raste, kur zbatimi i veuar i parimit fonetik do t onte n errsimin a n prishjen e strukturs morfologjike e fjalformuese t fjalve: ai ndihmon kshtu pr ta ruajtur sa m t qart n shkrim kt struktur, si edhe njsin e trajtave. Duke pasur si baz analogjit morfologjike, parimi morfologjik lejon rrafshimin e thjeshtimin sa m t madh t rregullave drejtshkrimore t shqipes dhe ndihmon q kto rregulla t pasqyrojn n mnyr sa m organike zhvillimin e bashklidhur t strukturs fonetike, morfologjike e fjalformuese t gjuhs son letrare kombtare. 4. Grshetimi i parimit fonetik me parimin morfologjik n drejtshkrimin e shqipes plotsohet edhe nga zbatimi i disa parimeve t tjera, si jan parimi leksikor-kuptimor, ai historik-tradicional etj. Fushat e zbatimit t ktyre parimeve jan m t ngushta dhe prfshijn an t veanta t drejtshkrimit.

5. Drejtshkrimi i njsuar i gjuhs shqipe kurorzon nj etap t gjat prpjekjesh pr formimin e nj gjuhe letrare t vetme e t prbashkt pr gjith popullin shqiptar dhe el rrugn pr ta prmirsuar m tej normn drejtshkrimore t ksaj gjuhe n pajtim me zhvillimin e mtejshm t gjuhs e t kulturs son kombtare. ALFABETI I GJUHS SHQIPE Alfabeti i gjuhs shqipe ka tridhjet e gjasht shkronja, q u prgjigjen tingujve-fonema t gjuhs son letrare: A B C D Dh E F G Gj H a b c d dh e f g gj h Ii Jj Kk Ll Ll ll Mm Nn Nj nj Oo Pp Qq R Rr S Sh T Th U V X Xh Y Z Zh rr s sh t th u v x xh y z zh

I. DREJTSHKRIMI I ZANOREVE ZANORJA E E THEKSUAR 1 Shkruhen me e (dhe jo me ) fjalt ku kjo zanore sht e theksuar dhe ndiqet ose ka qen ndjekur n t kaluarn nga nj bashktingllore hundore (m, n, nj). Me e shkruhen gjithashtu fjalt e prejardhura ose t prbra t formuara prej tyre, pavarsisht nga lvizja e theksit: (m) dhemb, dhembje, emr, emror, femr, femrore, gjemb, gjemba, e premte, rremb, shemb, shembull, shembullor, i pashembullt, shemr, i shtrembr, shtrembroj, tremb, thembr, zemr, zemroj, i pazemrt etj; argjend, argjendar, brenda, brendi, i brendshm, cen, cenoj, mend, (i, e) mendur, dend, (i, e) dendur, deng, dhen, end, gjendje, kuvend, kuvendoj, mend, mendje, mendoj, mendim, prmend, prmendore, mendr, parmend, pend, qen, qendr, qendror, (kam)

qen, qenie, qensi, qengj, shpend, tend, vend, vends, vendos, vendim, zvends, zvendsoj etj; e enjte, gshtenj, ndenja, (i, e) ndenjur, penj-t, shenj (por shnoj, shnim), (i, e) shenjt, (i, e) shtrenjt, shtrenjtoj, (i, e) vrenjtur; dre, fle, fre, gdhe, ndej, (i, e) nder, ngre, pe. ZANORJA E E PATHEKSUAR 2 Tek emrat femror, t cilt kan nj -e fundore t patheksuar n trajtn e pashquar t njjsit, n emroren e shquar bie -e-ja, ndrsa n rasat e tjera ajo shkruhet: artiste - artistja, artisteje; fitore - fitorja, fitoreje; lule - lulja, luleje; lulishte - lulishtja, lulishteje; msuese - msuesja, msueseje; nxnse - nxnsja, nxnseje; perde - perdja, perdeje; qytetare qytetarja, qytetareje; studente - studentja, studenteje; shishe - shishja, shisheje etj.; anije - anija, anijeje; ardhje - ardhja, ardhjeje; shtje -shtja, shtjeje; familje - familja, familjeje; korrje - korrja, korrjeje; nisje nisja, nisjeje; pyetje - pyetja, pyetjeje; rrokje - rrokja, rrokjeje; ulje - ulja, uljeje etj. ZANORJA E THEKSUAR 3 Shkruhen me t gjitha fjalt te t cilat kjo zanore e theksuar i prgjigjet historikisht nj a-je t ndjekur nga nj bashktingllore hundore. Me shkruhen edhe t gjitha fjalt e prejardhura ose t prbra, t formuara prej tyre, pavarsisht nga lvizja e theksit1: bj, shtje, dm, dmtoj, dhmb, dhmball, dhndr, (kam) dhn, dhnie, e ma, (i, e) mbl, mblsi, ndrr, ndje, frngjisht, grshr, gojdhn, gj, gjm, gjndrr, hn, kmb, kmbsor, knd, i kndshm, kng, kngtar, l, lm, lnd, lng, llr, mbrmje, m (pak), (s'dua) m, mng, mz, nm, nnt, nntor, (kam) ngrn, nx, nxns, nj, (i, e) njjt, njri, njra, njri-tjetri, njsi, prz, shkmb, shtatzn, shull, (i, e) tr, trsi, trshr, (shtpin) tnde, (kam) thn, parathnie, thllz, z (zri), z, (kam) zn etj.
1) Nuk prfshihen ktu ato fjal q n gjuhn letrare n trajtn me a, e cila nuk sht m hundore: dhanore, (i, e) mangt, ranishte, shmang, zan, zanore etj.

4 Shkruhen me fjalt me prapashtesn -llk: bollk, budallallk, gomarllk, hamallk, pazarllk etj. ZANORJA E PASHEKSUAR -ja paratheksore 5 -ja paratheksore shkruhet n kt raste: a) n fjalt e parme e n t gjitha fjalt ku ajo i takon rrokjes s par, si edhe n fjalt e formuara prej tyre: argtoj, bagti, brryl, dgjoj, dnes, dshir, flliq, fmij, gmush, grryej, qzof, gzhoj, gogsij, gumzhij, gjmoj, hingllin, klysh, kmish, knaq, kndellem, kndoj, knet, kpuc, kpucar, kpush, kput, t kqij, krcej, krrab, krrusem, kshill, kushri, lkur, lmosh, lndoj, lpij, lpjet, lpushk, lshoj, mallngjej, t mdhenj, mkat, mnyr, msoj, msim, mshoj, mushkri, ndrroj, ndrres, shndrroj, pagzoj, pagzim, pllet, pllmb, pllumb, prrall, pshtjelloj, pshtyj, pshertij, qroj, rrfan, rrfim, shllir, shmtoj, shtit, thu, trashgoj, thllz, thrres, thrrime etj.; dboj, dbor, dlir, (i, e) dlir, drras, gzoj, ksaj, ksisoj, ksodore, kshtu, kta, kt, ktij, (i, e) ktill, ktej, ktu, lfyt, lkund, i lkundshm, lmekem, lvozhg, mditje, msyj, msymje, smundje, shplaj, tharr, tholl etj.*
*Shkruhen pa fjalt arsye, arsej, arsim, arsimtar dhe ato q formohen prej tyre.

b) n fjal t prejardhura, t formuara nga nj tem m - me an prapashtesash q nisin me bashktingllore, dhe n fjal t prbra e t prngjitura q kan si pjes t par nj tem t till m -, t ndjekur nga nj tem q nis me bashktngllore: antar, antarsi (an); armtar (arm); atror, atsi (at); bardhsi (i bardh); botror, botrisht (bot); bulzim (bul); burrri, burrror (burr); coptoj, coptim, copzoj (cop); drejtsi (i drejt); flakroj, flakrim (flak); friksoj (frik); frymzoj, frymzim (frym); ftohtsi (i ftoht); gojtar, gojtari (goj); gjatsi (i gjat); gjelltore (gjell); gjersi (i gjer); gjithsi, prgjithsisht (gjith); gjuhsi, gjuhsor, gjuhtar (gjuh); gjunjzoj (gjunj); hollsi, hollsisht (i holl);

kmbsor, kmbsori (kmb); kordhtar (kordh); lartsi, lartsoj (i lart); lehtsi, lehtsoj (i leht); lufttar (luft); mbarsi (i mbar); mirsi, prmirsoj (i mir); pemtore, pemtari (pem); pikllim, pikrisht (pik); pjestoj, pjestim (pjes); plotsoj, plotsisht (i plot); puntor, puntori (pun); qetsi (i qet); rreptsi, rreptsisht (i rrept); rrogtar (rrog); shkallzim (shkall); shkishroj (kish); shpejtsi (i shpejt); shterpsi (shterp); toksor, tokzim (tok); trashsi (i trash); thatsi (i that); thellsi (i thell); udhtar, udhtim (udh); urtsi (i urt); valzoj, valzim (val); vshtirsi (i vshtir); vjershtor (vjersh); zbetsi (i zbet) etj.; anshkrim, armpushim, ather, bashkfjalim, bashknxns, bashkpunoj, bashkshorte, botkuptim, bukpjeks, buzqesh, ciptrash, fardo, datlindje, derbardh, dorheqje, dorshkrim, dorzan, dhjetfishoj, dhjetfishoj, dhjetvjetor, fletgjer, frymmarrje, gojdhn, gojmjalt, grevthyes, gjashtdhjet, gjashtmbdhjet, i gjithfuqishm, gjithkombtar1, gjuhgjat, gjysmhn, gjysmkoloni, hundshkab, i jashtzakonshm, jetdhns, jetgjat, kmbzbathur, kngtar, kokfort, llrprveshur, mbarvajtje, mirbrs, mirbesim, mirdita, i mirfillt, pesvjear, piknisje, pikpamje, pjesmarrje, pulbardh, qafgjat, shumfishoj, shumkmbsh, vetdashje, vetqeverisje, vetvendosje, vrej, vrejtje etj.
1) Nuk shkruhet -ja paratheksore te premrat e pakufishm, te ndajfoljet e te lidhzat e prngjitura q kan si pjes t par fjal gjith ose kurr: gjithka, gjithmos, gjithfar, gjithher, gjithkah, gjithkund, gjithkush, gjithmon, gjithnj, gjithsaher, gjithsecili, gjithsekush; kurrfar, kurrgj, kurrkund, kurrkush, kurrsesi etj. Po kshtu shkruhet pa - pjesa e par e fjalve vetvete, vetvetiu dhe e fjalve t formuara prej tyre: vetvetor, i vetvetishm. Shnim 1. Pr shkak t ngulitjes prej kohs, t shqiptimit dhe t shkrimit n gjuhn letrare shkruhen pa -- fjalt: amtar, besnik, fillestar, furrtar, kishtar, lojtar, meshtar, nevojtar, nevojtore, ngatrrestar, pishtar, rojtar, zyrtar; atdhe. Shnim 2. Nuk shkruhet -ja paratheksore te fjalt e prbra, kur gjymtyra e dyt fillon me zanore: bashkatdhetar, bashkautor, bashkudhtar (bashk); gojmbl (goj); i gjithanshm (gjith); kokulur (kok); i shumanshm (shum) etj. (por: njansi, i njanshm, zmbl, sepse -ja fundore te gjymtyra e par e tyre sht e theksuar).

c) po kshtu shkruhen me (si zanore mbshtetse) edhe fjalt e prejardhura, q, megjithse formohen nga tema m bashktingllore, q kan nj struktur fonetiko-fjalformuese t ngjashme me at t fjalve t msiprme: armiqsi (armiq); besnikri (besnik); bujqsi (bujq); djallzi (djall); dobsi (i dobt); fajsi, pafajsi, shfajsoj (faj); fshatrarsi

(fshatar); fundrri (fund); gjaksi, gjaksor (gjak); hapsir (hap); harktar (hark); kalbzoj (i kalbt); keqsoj, keqsim (keq); kombsi, kombtar, ndrkombtar (komb); krejtsisht (krejt); kryqzor (kryq); lajmtar, lajmroj (lajm); lavdroj, lavdrim (lavd); ligsi (i lig); madhsi, madhshtor (i madh); malsi, malsor (mal); mbretri (mbret); miqsohem, miqsor, miqsisht (miq); mjeksi, mjeksor (mjek); paksoj (pak); plehroj, plehrim (pleh); pleqroj, pleqsi (pleq); qytetroj, qytetrim (qytet); robri, robroj (rob); shndetsi (shndet); shfrytzoj, shfrytzim (fryt); shkrifroj, shkrifrim (shkrif); Shqipri, shqiproj (shqip); shtetror (shtet); trimri (trim); vargtar (varg); vazhdimsi (vazhdim); zdrukthtar, zdrukthtari (zdrukth) etj.
Shnim. Nuk shkruhen me : a. fjalt e prejardhura q formohen prej temash me nj bashktingllore me an t prapashtesave -tar(e), -tor(e), -ti, -toj: arsimtar, arsimtare (arsim), lirimtar (lirim), flamurtar, flamurtare (flamur), gjyqtar (gjyq), kujdestar (kujdes), lundrtar (lundr), mishtar (mish), oborrtar (oborr), pajtimtar (pajtim), prestar (pres), shkaktar (shkak), shqiptar (shqip), shtegtar (shteg), tregtar (treg), themeltar (themel), zelltar (zell); fajtor (faj), leshtor (lesh); pastrti (i pastr), tregti (treg); caktoj, prcaktoj (cak), dmtoj (dm), mbltoj (i mbl), robtohem (rob), shkaktoj (shkak), shpeshtoj (shpesh), shqiptoj (shqip), shtegtoj (shteg), tregtoj (treg) etj*; b. fjalt e prejardhura t cilat formohen prej temash m bashktingllore t lngta (-r, -l, -ll) q e kan theksin mbi rrokjen e parafundit: afrsi (afr), egrsi (i egr), eprsi (i epr), katrshor (katr), letrsi (letr), misrnike (misr), motrzim (motr), poshtrsi (i poshtr), vjetrsi (i vjetr), zgjuarsi (i zgjuar); mblsi, mblsoj (i mbl), voglsi (i vogl); miellzim (miell), popullsi, popullzoj (popull), rregullsi (rregull) etj. *) Po kshtu shkruhen pa -- edhe fjalt tradhtar, tradhti, tradhtisht, tradhtoj.

) n fjalt e prejardhura, t formuara prej temash m -r, -rr, -l, -s, -z, me an prapashtesash q fillojn me zanore: arbror, arbresh (arbr), ashproj (i ashpr), breshri (breshr), iltri (i iltr), dimroj, dimror, dimrim (dimr), dhelpri (dhelpr), emroj, emrore, emrues (emr), femrore (femr), gjarproj, gjarprushe (gjarpr), gjelbrim (i gjelbr), misrishte, misrok (misr), mjeshtri, mjeshtrisht, mjeshtrok, mjeshtror (mjeshtr), numror, numrim, numroj (numr), poshtroj, poshtrim (i poshtr), shtrembroj, shtrembrim (i shtrembr), urdhres, urdhroj, urdhrore (urdhr), varfri, varfroj (i varfr), verbrisht (i verbr), zemrim, zemroj (zemr) etj.; me paratheksore shkruhen edhe disa trajta shumsi q jan fonetikisht t ngjashme me fjalt e tipit t msiprm, si gishtrinj,

gjarprinj, priftrinj, zotrinj, po ashtu edhe formimet e tipit mbretresh, priftresh, zotroj; ndrrim, ndrroj (ndrr), picrroj (picrr) etj.; vegjli, voglim, zvogloj, zvoglim (i vogl) etj.; npunsi (npuns), prgjegjsi (prgjegjs), rrobaqepsi (rrobaqeps) etj.; bulzoj (bulz), njerzi, njerzor (njerz) etj.*
*) N pajtim me drejtshkrimin e ngulitur prej kohsh shkruhet prgnjeshtroj, prgnjeshtrim (gnjeshtr), kokrriz (kokrr), purriza-t (purr). Shnim. Nuk shkruhen me paratheksore fjalt e prejardhura, t formuara prej temash m -r me an prapashtesash q fillojn me zanore, kur prpara --s ndodhet vetm nj nga bashktinglloret b, d, f, j, k, p, t, v ose nj nga grupet -nd-, st-: algjebrik (algjebr), dibran (Dibr), librar, librari (libr); kodrin, kodrinor (kodr), lodroj (lodr), shkodran (Shkodr); afri, afrim, afroj (afr); ajri, ajroj, ajrim, ajror (ajr); lakror (lakr), mjekrosh (mjekr), mokrar (Mokr); epror (i epr), teproj, tepric (tepr), veproj, veprim (vepr); katror (katr), letrar (letr), vjetrohet, i vjetruar (i vjetr); zgavroj (zgavr); cilindrik (cilindr), lundroj, lundrim (lundr), njthundrak (thundr); gjirokastrit (Gjirokastr), kadastroj, kadastrim (kadastr), lustroj, lustrim (lustr), ministri, ministror (ministr), pastroj, pastrim (i pastr), regjistroj, regjistrim (regjistr) etj.* *) N pajtim me dorshkrimin e ngulitur prej kohsh shkruhet dhndri, dhndroj (dhndr), gjndrohem (gjndr), motri (motr), siprore, sipri (sipr).

-ja pastheksore 6 Shkruhet -ja pastheksore: a) tek emrat femror m -z, tek emrat e mbiemrat mashkullor m -s, -sh dhe te femrort prkats, n t gjitha trajtat e lakimit t tyre. drejtz - (i, e nj) drejtze, drejtza, drejtzs, drejtzn, drejtzat, drejtzave, drejtzash; fshikz-a, gjuhz-a, kmbz-a, kryqza-t, lidhz-a, pjesz-a, thonjza-t, verdhz-a; ardhs-i, blers - (i, e nj) blersi, blersi, blersin, blersit, blersve, blersish, blerse, blerseje, blersja, blerses, blersen, blerset, blerseve, blersesh; brejts-i, els-i, endse, endsja, fols-i, grykse, gryksja, gjykats-i, hers-i, mbledhs-i, mjelse, mjelsja, munds-i, npuns-i, nxns-i, nxnse, prgjegjs-i, qits-i, qitse, shpiks-i, vends-i, zvends-i, zgjedhs-i, zgjedhse etj.; po kshtu shkruhen edhe Durrs-i, Kuks-i, Lkurs-i, Quks-i etj.; (trekndsh) barabrinjs, (lnd) djegse, (makin) korrse, (forc) lvizse, (makin) qepse, (makin) shirse etj.;

dyzetkmbsh-i, mijshe, mijshja, pesshe, pesshja, pesgarsh-i, qindshe - (i, e nj) qindsheje, qindshja, qindshes, qindshen, qindshet, qindsheve, qindshesh; tetrroksh-i etj.; (shtpi) dykatshe, (vetur) katrvendshe, (lule) shumngjyrshe etj.; b) te mbiemrat me -t n t gjitha trajtat e lakimit t tyre: i cekt - (i, e nj) t cekti, t cekt, i cekti, t cektit, t cektin, t cektsish, t cektve; e cekt - (i, e nj) t cekte, t cekt, e cekta, s cektes, t cektn, t cektash, t cektave; (i, e) dobt, (i, e) errt, (i, e) lagt, (i, e) kthjellt, (i, e) ngatht, (i, e) prbashkt, (i, e) shkatht, (i, e) ult, (i, e) zbrazt etj.
Shnim. Mbiemrat e formuar prej nj teme m -h shkruhen me -t. Kta mbiemra e ruajn --n edhe prpara nyjs -t t emrores e t kallzores s shquar t njejsit asnjans e t shumsit t gjinis mashkullore, si edhe prpara mbaresave -sh e ve: i ftoht - t ftohtt, t ftohsh, t ftohtve; i leht - t lehtt, t lehtsh, t lehtve; i mpreht - t mprehtt, t mprehtsh, t mprehtve; i nxeht - t nxehtt, t nxehtsh, t nxehtve etj.

c) te trajta e vets s dyt njjs e s tashmes lidhore t foljeve me tem m bashktingllore: t dalsh, t flassh, t hapsh, t marrsh, t mbyllsh, t mbledhsh, t ndezsh, t pressh, t prishsh, t zhduksh etj. 7 Nuk shkruhet -ja pastheksore: a) tek emrat dhe mbiemrat m -l, -r, -rr dhe tek emrat mashkullor m -izm, -azm, gjat lakimit, kur pas ktyre fundoreve vjen nj zanore: bukl, bukla, pupl - (i, e nj) puple, pupls, pupln, puplat, puplave, puplash; vegl, vegla etj.; ajr, ajri, adr, adra, dimr, dimri, drapr, drapri, dhelpr - (i, e nj) dhelpre, dhelprs, dhelprn, dhelprat, dhelprave, dhelprash; dhndr, dhndri, egjr, egjri, emr, emri, gnjeshtr, gnjeshtra, gjarpr, gjarpri, kulpr, kulpra, lakr, lakra, letr, letra, lundr, lundra, misr, misri, numr, numri, thundr, thundra, urdhr, urdhri, vepr, vepra, zemr, zemra etj.* dokrr, dokrra, endrr, ndrra, kokrr - (i, e nj) kokrre, kokrrs, kokrrn, kokrrat, kokrrave, kokrrash; vjehrr - vjehrri, vjehrr - vjehrra etj.;

anarkizm - (i, e nj) anarkizmi, anarkizmit, anarkizmin; ateizm, ateizmi, iklizm, iklizmi, majtizm, majtizmi, marksizm-leninizm, marksizm-leninizmi, materializm, materializmi, pleonazm, pleonazmi, reumatizm, reumatizmi, sarkazm, sarkazmi, socializm, socializmi etj.; i mbl, i mbli, i vogl - (i, e nj) t vogli, i vogli, t voglit, t voglin, t vegjlit, t vegjlish; i ashpr - (i, e nj) t ashpri, t ashprit, t ashprin, t ashprish; i iltr, i iltri, i gjelbr, i gjelbri, i kaltr, i kaltri, i pastr, i pastri, i shtrembr, i shtrembri, i shurdhr, i shurdhri, i verbr, i verbri, i vjetr, i vjetri etj.;
*) Zanorja - pastheksore e mbaress -r t shumsit t emrave mashkullor shkruhet n t gjitha rasat gjat lakimit: etr - etrit, etrve, etrish; kunetr, mbretr, shtretr etj.

b) te mbiemrat m -m e m -shm gjat lakimit kur pas ktyre prapashtesave vjen nj zanore ose nj j: i jashtm - (i, e nj) t jashtmi, i jashtmi, t jashtmit, t jashtmin, t jashtmish; e jashtme, i mesm, i mesmi, e mesme, i sotm, i sotmi, e stome - (i, e nj) t sotmeje, e sotmja, s sotmes, t sotmen, t sotmet, t sotmeve, t sotmesh; i vetm, i vetmi, e vetme etj.; i ardhshm - (i, e nj) t ardhshmi, i ardhshmi, t ardhshmit, t ardhshmin, t ardhshmish; e ardhshme - (i, e nj) t ardhshmeje, e ardhshmja, s ardhshmes, t ardhshmen; i atjeshm, i atjeshmi, e atjeshme, i besueshm, i besueshmi, e besueshme; i dukshm, i dukshmi, e dukshme; i ndershm, i ndershmi, e ndershme; i pathyeshm, i pathyeshmi, e pathyeshme; i shijshm, i shijshmi, e shijshme; i shklqyeshm, i shklqyeshmi, e shklqyeshme etj.; c) para prapashtesave -shm dhe -t n t gjitha trajtat e mbiemrave t formuar prej tyre: i natyrshm, e natyrshme (natyr), i prkohshm, e prkohshme (koh), i pjesshm, e pjesshme (pjes), i prbotshm, e prbotshme (bot), (i, e) lkurt (lkur), (i, e) njmijt (mij), (i, e) pest (pes), (i, e) prpikt (pik) etj.; ) te gjymtyra e par e trajtave t prngjitura t habitores: ardhkam, humbkam, marrkam, paskam, qenkam etj.; pasksha, qenksha etj. -ja fundore

8 Shkruhet -ja fundore te fjalt me theks q n krye t hers n rrokjen e parafundit, duke u ruajtur ajo edhe n trajtat e tyre ku s'sht m fundore. Kshtu shkruhen me -: a) emrat femror si buk, fjal - fjals, fjaln, fjalt, fjalve, fjalsh; pun, zhurm etj.; po kshtu edhe numrort si dhjet, mij etj. (dhjet - dhjets, dhjetn, dhjetra; mij, mijra etj.). Shkruhen me - gjithashtu emrat mashkullor q shkojn pas lakimit t emrave femror si bab, daj, geg, tosk etj.; Kol, Lek etj.; b) disa emra mashkullor dhe shumica e emrave mashkullor q prdoren edhe si asnjans: at, burr, djal, gjalm, gjum, kal, lm, lum; ball (balli, ballt), brum (brumi, brumt) djath (djathi, djatht), drith, drithra, dyll, dhall, dhjam, gjalp, mjalt, uj, ujra etj.; c) mbiemrat dhe ndajfoljet e tipit (i, e) but - but, (i, e) ftoht ftoht, (i, e) gjall - gjall, (i, e) gjat - gjat, (i, e) leht - leht, (i, e) mir - mir, (i, e) ngroht - ngroht, (i, e) shkret - shkret, (i, e) von - von. N iftet e fjalve m posht mbiemrat shkruhen me -, ndajfoljet pa -: (i, e) drejt - drejt, drejtprdrejt, drejtshkrim; (i, e) fort - fort, (i, e) kot - kot, (i, e) lart - lart, i lartprmendur; (i, e) ligsht - ligsht, (i, e) mbrapsht - mbrapsht, (i, e) mjaft - mjaft, (i, e) plot - plot, i plotfuqishm; (i, e) shpejt - shpejt, (i, e) thjesht - thjesht, (i, e) vrtet vrtet; po kshtu: larg, pak, pakkush, shkurt; ) mbiemrat e formuar me ann e prapashtess -t nga emra njrroksh ose me theks n rrokjen fundore, si edhe nga folje q mbarojn me zanore: (i, e) art, (ar), (i, e) drunjt (dru), (i, e) gurt (gur), (i, e) lesht (lesh), (i, e) pambukt (pambuk), (i, e) zjarrt (zjarr) etj.; (i, e) met (mej), (i, e) mpit (mpij), (i, e) ndyt (ndyj), (i, e) that (thaj); po kshtu edhe numrort rreshtor: (i, e) dyt (dy), (i, e) tret (tre), (i, e) pest (pes), (i, e) gjasht (gjasht), (i, e) dymbdhjet (dymbdhjet), (i, e) njzet (njzet), (i, e),

njzetenj (njzet e nj), (i, e) gjashtdhjet (gjashtdhjet), (i, e) miliont (milion) etj; d) trajtat e shumsit t emrave dhe t mbiemrave mashkullor si: afrikan, amerikan, arab, bullgar, docent, dynym, feudal, fishek, francez, gram, grek, gjumash, hektar, hutaq, kilogram, kroat, kuintal, laborant, lejlek, lek, maturant, matjan, mekanik, memec, motak, partizan, prtac, pionier, puntor, rebel, romak, serb, spanjoll, student, shkrimtar, shofer, shqiptar, ton, traktorist, (artikuj) ushqimor, ushtar, vesh etj. Kjo - shkruhet n t gjitha rastet e shumsit, edhe kur nuk sht fundore: partizan - partizansh, partizant, partizanve; grek - greksh, grekt, grekve; puntor - puntorsh, puntort, puntorve.
Shnim. Trajta e emrores dhe e kallzores s pashquar shums e emrave t njsive t masave q burojn nga emra njerzish shkruhet pa fundore n rasat e tjera t shumsit t pashquar dhe n t gjitha rasat n shumsin e shquar pas tems shkruhet --: 20 amper, 50 om, 300 herc, 220 volt, 60 vat etj.; 15 ampert, 120 voltve, 30 vatsh etj.

dh) trajtat e emrores dhe t kallzores s shquar t shumsit t emrave dhe t mbiemrave mashkullor q n trajtn e pashquar mbarojn me nj bashktingllore dhe q jan njrroksh ose q e kan theksin n rrokjen e fundit: bijt (bij), desht (desh), djemt (djem), dhent (dhen), miqt (miq), t rinjt (rinj), thonjt (thonj) etj.; armiqt (armiq), barinjt (barinj), t mdhenjt (t mdhenj), etj.; e) trajtat e shquara t rasave t zhdrejta t njjsit dhe t emrores e t kallzores shums t emrave femror q mbarojn me zanore t theksuar: bukuri - bukuris, bukurin, bukurit; byro - byros, byron, byrot; dhi - dhis, dhin, dhit; gj - gjs, gjn; kala - kalas, kalan, kalat; e re - s res, t ren; rrufe - rrufes, rrufen, rrufet etj.; po kshtu shkruhen edhe shkurtimet e gjinis femrore q n emroren e pashquar shqiptohen me theks mbi rrokjen e fundit: ATSH-s (ATSH), OKB-n (OKB), SMT-t (SMT);

) emrat e formuar me prapashtesn -z prej temash q mbarojn me zanore t theksuar, si edhe emrat me kt prapashtes q kan psuar nj shprngulje theksi n rrokjen e parafundit (ndryshe nga emrat e tipit arkz, lidhz): qeliz, syz, vez; dorez, kokrriz, librez, varrez etj.; f) emrat femror m -m (t parm a t prejardhur) si: astm, basm, dasm, diafragm, dogm, gjysm, kazm, krism, nism, sintagm, (dhe jo dasm, basm, gjysm); g) prmemrat pronor yn, tan, ton, son, t mit, t tut, t tijt, t sajt; gj) numrort themelor si pes, gjasht, shtat, tet, nnt, dhjet, dymbdhjet, pesdhjet etj.; h) foljet me tem m zanore, n vetn e par dhe t tret t shumsit t s tashmes dftore e lidhore: (t) mbajm, (t) mbajn; (t) blejm, (t) blejn; (t) vm, (t) vn; (t) dim, (t) din; (t) fshijm, (t) t fshijn; (t) punojm, (t) punojn etj. Po kshtu, kryesisht pr arsye morfologjike, shkruhen edhe foljet me tem m grup zanoresh, t ndjekur nga nj -j: (t) prziejm, (t) prziejn; (t) thyejm, (t) thyejn; (t) ruajm, (t) ruajn; (t) shkruajm, (t) shkruajn etj.; i) trajtat foljore t shumsit t s kryers s thjesht, t cilat dalin me nj zanore: lam, lat, lan (laj); blem, blet, blen (blej); bm, bt, bn (bj); fshim, fshit, fshin (fshij); zum, zut, zun (z); hym, hyt, hyn (hyj) etj.; j) trajta e vets s tret njjs e mnyrs lidhore te t gjitha foljet duke prfshir edhe ato me tog zanor, ku --ja shkruhet pr arsye morfologjike: t humb, t lidh, t mbjell, t prmend etj.; t hyj, t gjej, t laj, t pij, t thaj etj.; t prziej, t shkruaj, t thyej etj.;

k) pjesoret e foljeve me tem m zanore a m -l, -ll, -rr dhe mbiemrat e nyjshm t formuar prej tyre: qar, bler, br, pir, fryr, mjel, vjel, mbjell, sjell, marr, nxjerr etj.; (i, e) br, (i, e) pir, (i, e) mbjell, (i, e) nxjerr etj. Po kshtu shkruhen edhe pjesoret si: dhn, ngrn, qen, thn, vn, zn etj. Pjesoret me tem m tog zanor, t cilat theksin e kan n rrokjen e parafundit, shkruhen pa - n fund: przier, kryer, lyer, msuar, punuar, shkruar etj. 9 Nuk shkruhen m fundore: a) emrat dhe mbiemrat m -l, -r, -rr, -z, -ull, -ur, t cilt n emroren e pashquar t njjsit nuk e kan theksin n rrokjen e fundit: bukl, gogl, pupl, thnegl etj.; (i, e) mbl, (i, e) vogl etj.; dhelpr, gnjeshtr, motr, numr, zemr etj.; (i, e) ashpr, (i, e) shurdhr, (i, e) verbr etj.; kokrr, purr, vjehrr etj.; arkz (ark), dhmbz (dhmb), fshikz (fshik), gishtz (gisht), lidhz (lidh), mollz (moll) etj.; (i, e) bukurz etj.; hatull, kumbull, nofull, rregull, shpatull, tingull, tjegull, vetull etj.; flutur, hekur etj.; (i, e) bukur, (i, e) lumtur etj.; b) emrat dhe mbiemrat q n shumsin e pashquar dalin m nj nga bashktinglloret -gj, -q, -j, -nj, t prira nga nj zanore, si n emrore, ashtu edhe n t gjitha rasat e tjera: zogj, zogjve, zogjsh; t ligj, t ligjve, t ligjsh etj.; fiq, fiqve, fiqsh; miq, miqve, miqsh; pleq, pleqve, pleqsh etj.; bij, bijve, bijsh etj.; dru, drunjve, drunjsh; ftonj, ftonjve, ftonjsh; heronj, heronjve, heronjsh; hunj, hunjve, hunjsh; thonj, thonjve, thonjsh etj.
Shnim. Po kshtu shkruhen pa -- para nyjs -t dhe mbaresave t shumsit emrat: cjep (cjap) - cjept, cjepve, cjepsh; desh (dash) - desht, deshve (por deshsh); djem (djal) - djemt, djemve, djemsh; dhen - dhent, dhenve, dhensh; qen (qen) - qent, qenve, qensh.

c) trajtat rasore t shumsit t emrave dhe t mbiemrave q mbarojn me dy bashktingllore n emroren e pashquar t shumsit, si edhe t atyre q mbarojn me -l, -r, -s, -z (kta emra dhe mbiemra para nyjs -t t trajts s shquar dhe para mbaress -sh t rrjedhores marrin nj -i-): bujq - bujqve, bujqish, bujqit; krushq - krushqve, krushqish, krushqit; peshq - peshqve, peshqish, peshqit; tirq - tirqve, tirqish, tirqit; ujq - ujqve, ujqish, ujqit; murgj - murgjve, murgjish, murgjit; t mbl t mblve, t mblish, t mblit; t vegjl - t vegjlve, t vegjlish, t vegjlit; etr - etrve, etrish, etrit; mbretr - mbretrve, mbretrish, mbretrit; i bukur - t bukurve, t bukurish, t bukurit; i egr - t egrve, t egrish, t egrit; i pjekur - t pjekurve, t pjekurish, t pjekurit; blers blersve, blersish, blersit; ndihms - ndihmsve, ndihmsish, ndihmsit; npuns - npunsve, npunsish, npunsit; nxns nxnsve, nxnsish, nxnsit; punonjs - punonjsve, punonjsish, punonjsit; sulmues - sulmuesve, sulmuesish, sulmuesit; shits - shitsve, shitsish, shitsit; vends - vendsve, vendsish, vendsit; njerz njerzve, njerzish, njerzit; etj.; ) trajta e rrjedhores s pashquar t emrave q n shums mbarojn me zanore t theksuar: grash, kalash, shtpish, byrosh, drush, sysh etj. Po kshtu shkruhen edhe: m dysh (dy), m trish (tri), si edhe dyfish, trefish etj.; d) mbiemrat e formuar me prapashtesat -()m, -shm: e eprm (i epr), i jashtm (jasht), i mesm (mes), i ndryshm (ndryshe), i nesrm (nesr), i siprm (sipr), i sotm (sot), i tashm (tash), i teprm (tepr), i vetm (vet) etj.; i ardhshm, i brendshm, i gatshm, i kndshm, i kujdesshm, i ndershm, i nevojshm, i pafajshm, i prbotshm, i vjetshm etj.; dh) mbiemrat e formuar nga emra, numror e ndajfolje me theksin mbi rrokjen e parafundit: (i, e) akullt (akull), (i, e) avullt (avull), (i, e) hekurt (hekur), (i, e) misrt (misr), (i, e) panumrt (numr), (i, e) rregullt (rregull), (i, e) thekrt (thekr), katrt (katr), (i, e) teprt (tepr) etj.; e) pjesoret (dhe mbiemrat prkats) m -ur, -ier, -yer, -uar:

(i, e) ardhur, (i, e) dashur, (i, e) veshur etj.; (i, e) zier etj.; (i, e) kryer, (i, e) thyer etj.; (i, e) bluar, (i, e) zgjuar etj.; ) trajtat e vets s par dhe t tret t shumsit t s tashmes dftore e lidhore t foljeve me tem m bashktingllore ose m -ie: (t) djegim, (t) djegin; (t) flasim, (t) flasin; (t) hapim, (t) hapin; (t) mbjellim, (t) mbjellin; (t) mbledhim, (t) mbledhin; (t) presim, (t) presin; (t) tjerrim, (t) tjerrin etj.; (t) biem, (t) bien; (t) shpiem, (t) shpien; (t) shtiem, (t) shtien etj.; f) trajtat e shumsit t s pakryers s dftores e t lidhores te t gjitha foljet: (t) ecnim, (t) ecnit, (t) ecnin; (t) ishim, (t) ishit, (t) ishin; (t) kishim, (t) kishit, (t) kishin; (t) lyenim, (t) lyenit, (t) lyenin; (t) punonim, (t) punonit, (t) punonin; (t) ushqenim, (t) ushqenit, (t) ushqenin; (t) zinim, (t) zinit, (t) zinin etj.; g) trajtat e shumsit t s kryers s thjesht t foljeve me tem m bashktingllore, si edhe trajtat e shumsit t ksaj kohe q prmbajn nj grup zanoresh: humbm, humbt, humbn; bindm, bindt, bindn; lidhm, lidht, lidhn; dogjm, dogjt, dogjn; ftohm, ftoht, ftohn; ikm, ikt, ikn; u kollm, u kollt, u kolln; vdiqm, vdiqt, vdiqn; gjetm, gjett, gjetn; u ngjitm, u ngjitt, u ngjitn; pyetm, pyett, pyetn etj.; prziem, prziet, przien; thyem, thyet, thyen; rrfyem, rrfyet, rrfyen; knduam, knduat, knduan etj.; gj) trajtat e urdhrores t foljeve q te kjo mnyr e kan temn m bashktingllore: bjer; el, elni; fol, folni; ec, ecni; hip, hipni; hyr; ik, ikni; jep, jepni; lr; shpjer; zr, przr; zhduk, zhdukni etj.; h) premrat dftor (i, e) atij, (i, e) ktij, (i, e) asaj, (i, e) ksaj, si edhe premrat pronor (i, e) tij, (i, e) saj (dhe jo i atij, e saj etj.) ZANORJA U 10

Shkruhen me -u- n t gjitha rasat emrat dhe mbiemrat m -ull, ur, si edhe fjalt e formuara prej tyre: akulli, akulli, akullin, akullore; kukull, kukulle, kukulla, kukulls, kukulln, kukullat, kukullave, kukullash; kumbull, kumbulle, kumbulle, kumbulla; mjegull, mjegulla, mjegullor, i mjegullt; nofull, nofulla, nofulln, nofullat; petull, petulla-t, petulloj; rrotull, rrotulla-t, rrotullash, rrotullohem; sqetull, sqetulla-t; shembull, shembulli, shembullit, shembullin, shembujt, shembujve, shembujsh, shembullor, (i, e) pashembullt*; shpatull, shpatulle, shpatulla-t; tingull, tingulli, tingullor, tingullimitues**; vetull, vetulla-t etj.; (uj) amull, amulli, mashkull, mashkullor-e etj.; flutur, fluture, flutura, fluturs, fluturn, fluturat, fluturave, fluturash, fluturak, fluturim; hekur, hekuri, hekurin, hekurin, hekura, hekurat, hekurave, hekurash, hekuros, hekurishte, i hekurt; lepur, lepuri, lepurit, lepurin, lepurish etj.; (qytet) i bukur, (lule) t bukura, bukuri, bukurosh etj.
*) N pajtim me shqiptimin e ngulitur prej kohsh fjala shembllej dhe formimet prej saj, si edhe fjala shemblltyr shkruhen me --. **) N pajtim me shqiptimin e ngulitur prej kohsh fjalt tinglloj, tinllim, tingllim, bashktingllore, t formuara nga fjala tingull duke u shprngulur theksi nga -i-ja e tems shkruhen me --.

ZANORET I DHE Y 11 Shkruhen me i dhe jo me y fjalt: ai, bilbil, direk, fishek, frik, gjilpr, gjilpryer, hipi, hipje, krimb, krimbet, krip, krip, kripore, qilim, qime, rrip, sirtar, shpirt, shqip, shqiproj, shqiptar, shqiptoj etj. Shkruhen, prkundrazi me y fjalt: bylyzyk, yryk, dysheme, gjym, (i, e) gjymt, gjymtoj, gjysm, gjysmak, ltyr, lyp, lyps, tym, vyshket, zymbyl. ZANORET U DHE Y 12 Shkruhen me u dhe jo me y fjalt: bufe, bulmet, bulmetore, burokrat, duel, duke (punuar), duzin, fruta-t, (pem) frutore, grunjra, (i, e) grunjt, gjurm, gjurmashk, gjurmoj, kurbet, parashut, qurra, qurrash, sfungjer, temperatur, tunel, turk, turqisht, turli. Shkruhen me y dhe jo me u (as me i) fjalt:

brryl, bylyk, byrazer, byrek, byro, cyle, yrek, dybek, dyqan, dyshek, fryt, i frytshm, frytdhns, gjynah, myftar, myfti, mysafir, mysliman, myshteri, mytesarif, natyr, natyralist, qymyr, (dhi) shyt, trysni, tyrbe, yndyr, virtyt, xhybe etj. GRUPE ZANORESH DHE DIFTONGJE -IE / -JE 13 Shkruhen me -ie-: a) emrat, tek t cilt ky grup zanoresh ndiqet nga nj bashktingllore e lngt (l, ll, r) dhe t gjitha fjalt e formuara prej tyre: e diel, diell, miell, qiell, fier etj.; diellor, prmiell, miellzim, qiellor, fierisht etj.; b) foljet, tek t cilat ky grup zanoresh ndiqet nga mbaresa -j: ziej - zien, ziejm, zieni, ziejn; zieja, zieje, ziente, zienim, zienit, zienin; ziem, ziet, zien; ziekam, zieke...; (kam) zier; prziej - przien, prziejm, przieni, prziejn; przieja, przieje, prziente, przienim, przienit, przienin; prziem, prziet, przien; prziekam, przieke...; (kam) przier; ndiej - ndien, ndiejm, ndieni, ndiejn; ndieja, ndieje, ndiente, ndienim, ndienit, ndiejn; ndiem, ndiet; ndiekam, ndieke...; (kam) ndier*. Trajtat e njjsit t s kryers s thjesht t dftores dhe trajtat e dshirores s ktyre foljeve shkruhen me -je-: zjeva, zjeve, zjeu; zjefsha, zjefsh, zjeft, zjefshim, zjefshi, zjefshin; przjeve, przjeve, przjeu; przjefsha, przjefsh, przjeft, przjefshim, przjefshi, przjefshin; ndjeva, ndjeve, ndjeu; ndjefsha, ndjefsh, ndjeft, ndjefshim, ndjefshi, ndjefshin. Trajtat psore-vetvetore t s tashmes dhe t s pakryers t ktyre foljeve shkruhen me -i-: zihem, zihet, zihen etj.; zihesha, zihej, ziheshin etj.; przihem, przihet, przihen etj.; przihesha, prziheshe, prziheshit etj.; ndihem, ndihet, ndihen etj.; ndihesha, ndihej, ndiheshim etj.
*) Shkruhen me -je- n t gjitha trajtat folja ndjej (ia fal fajin dikujt), si edhe formimet prej saj: ndjes, i ndjeri. Shnim. T gjitha fjalt e formuara nga folja ndiej shkruhen me -je: i ndjeshm, ndjesi, ndjenj, parandjenj etj.

c) foljet, te trajta prfaqsuese e t cilave ky grup zanoresh ndodhet n rrokje t hapur: bie, biem bien; shpie, shpiem, shpien; shtie, shtiem, shtien. N vetn e tret njjs t lidhores, n urdhroren njjs dhe n trajtat e shumsit t ksaj mnyre, kur bashkohen me trajtat e shkurtra t premrit vetor, kto folje shkruhen me -j-: t bjer, t shpjer, t shtjer; bjer, shpjer, shtjer; bjermni, bjeruni, shpjerini, shtjeruni etj. N vetn e dyt shums t s tashmes dftore, lidhore dhe urdhrore, n t pakryern e dftores dhe t lidhores, si edhe n trajtat psore-vetvetore, kto folje shkruhen me -i-: (t) bini, (t) shpini, (t) shtini, (t) bija, (t) bije, (t) binte; (t) shpija, (t) shpije, (t) shpinte; (t) shtija, (t) shtije, (t) shtinte; (t) bihet, (t) shpihet, (t) shtihet; (t) bihen, (t) shpihen, (t) shtihen; (t) bihej, (t) shpihej, (t) shtihej; (t) biheshin, (t) shpiheshin, (t) shtiheshin etj. 14 Shkruhen me -je- foljet me tem m -l, -ll, -rr njsoj si edhe foljet e tjera t ktij tipi me tem m bashktingllore (si rrjedh, djeg, pjek, rrjep); me -je- shkruhen edhe t gjitha fjalt e formuara prej tyre: mjel, vjel etj.; mbshjell, mbjell, prcjell, pjell, sjell, shtjell, vjell etj.; nxjerr, tjerr, jerr etj.; mjelse, pjellor, sjellje, ujsjells etj.; tjerrje etj., po ashtu si djegs, bukpjeks etj. Kto folje n vetn e dyt shums t s tashmes dhe n t gjitha vetat e s pakryers s dftores e t lidhores, n urdhroren dhe n trajtat psore-vetvetore shkruhen me -i-: (t) vilni; (t) vilja, (t) vilje...; vil; (t) vilet, (t) vilen; (t) vilej, (t) vileshin etj.; (t) prcillni; (t) prcillja, (t) prcillje...; prcill; (t) prcillesh...; (t) prcillesha, (t) prcilleshe etj.; (t) nxirrni; (t) nxirrja, (t) nxirrje...; nxirr; (t) nxirrem, (t) nxirresh; t nxirrej, t nxirreshin etj. GRUPI YE 15 Grupi ye shkruhet i plot:

arsye, i arsyeshm, arsyetoj, arsyetim, dyer, fndyell, fyej, fyerje, fyell, gjilpryer, krye, kryesi, kryesor, kryekput, kryene, lyej, lyerje, (por lyr), prlyej, ngjyej, ngjyerje, (por ngjyr), i plqyeshm, prkthyes, pyes, pyetje, pyets, i rrmbyeshm, rryeshm, i shklqyeshm, shqyej, thyej, thyerje, thyes, i pathyeshm etj. GRUPET UA, UE 16 Grupi ua shkruhet i plot: a) tek emrat dhe mbiemrat si: buall, buallic, dragua, duaj, ftua, grua, hua, huazim, i huaj, muaj (por mujor-e, tremujor-i, gjashtmujor-i), i prmuajshm, prrua, shuall, thua etj.; b) te foljet me tem m -ua, si: bluaj - bluan, bluajm, bluani, bluajn; bluaja, bluaje, bluante; bluanim, bluanit, bluanin; bluam, bluat, bluan; t bluash; bluakam, bluake, (kam) bluar etj.; dua - duam, duam, duaje, duajeni etj.; druaj druan, druajm, druanim, (jam) druajtur etj.; kruaj, quaj, ruaj, rruaj, shkruaj shuaj etj., si edhe te shumsi i s kryers s thjesht, te habitorja dhe te pjesoret e foljeve me tem m -o: msuam, msuat, msuan; punuam, punuat, punuan; sulmuam, sulmuat, sulmuan; msuakam, msuake, msuaka, msuakemi, msuakeni, msuakan; punuakam, punuake, punuaka, punuakemi, punuakeni, punuakan; msuar, pajtuar, prtuar, punuar, sulmuar, treguar etj.*
*) T dallohen prej trajtave me ye, ua t foljeve t tipit kryej, bluaj, trajtat psore-vetvetore, t cilat nuk kan grup zanoresh: kryhet, thuhet, bluhet, shkruhet etj.

17 Shkruhen me ue emrat dhe mbiemrat foljor t formuar me prapashtesat -s dhe -shm nga folje me tem m -o / -ua; po kshtu shkruhen edhe fjalt e formuara prej tyre: botues-e, dgjues-e, edukues-e, gatues-e, msues-e, ndrtues-e, parashikues-e, pastrues-e, prpunues-e, plotsues-e, shkrues-e, vetmohues-e, vetshkarkues-e, vetveprues-e etj.;

i afrueshm, i dgjueshm, i gzueshm, i paharrueshm, i papajtueshm, i paprtueshm, i pazndesueshm, i shoqrueshm, i vajtueshm, i vazhdueshm, i vijueshm etj. TAKIMI I DY ZANOREVE T NJJTA 18 Kur n formim fjalsh takohen dy zanore t njjta, ato shkruhen q t dyja: i paaft, i paafrueshm, i paanshm, paansi, i paapelueshm, i paarmatosur, i paarrir, deetimologjizim, kryeengjll, antiimperialist, autoofiin, joobjektiv, joorganik, jooksidues, joorigjinal, mikroorganizm etj. APOSTROFI 19 Apostrofi prdoret n kto raste: a) Pr t shnuar rnien e --s fundore te trajtat e shkurtra t premrave vetor m dhe t, te pjesza t e mnyrs lidhore, e kohs s ardhshme t dftores si edhe te ndrtimet e ndryshme me pjesore (pr t, me t, nj t + pjesore) prpara trajtave t shkurtra t premrave vetor i, u, prpara trajtave t shkurtra premrore ia, iu, ju, jua, ua, si edhe prpara pjeszs u t trajtave psore-vetvetore t foljeve. Kshtu shkruhen: m'i dha; t'i dha; t'i shkruash shokut; t'i zbatosh rregullat; do t'i tregoja; do t'i them, pr t'i pasur parasysh; me t'i thn, u nis etj.; t m'u bsh t fala; do t'u thuash; do t'u kisha thn; do t'u prgjigjem; pr t'u dhn librat; me t'u dal prpara; nj t'u thn, u ndaln etj.; t m'ia numrosh nj nga nj; t'ia thuash; do t'ia tregoja; do t'ia njoftoj; pr t'ia dal n krye; me t'ia treguar; t mos m'ia prishni qejfin; pr t'iu prgjigjur thirrjes; me t'iu afruar, e njohu etj.; duam t'ju nderojm; do t'ju kishim ftuar; do t'ju lajmrojm; do t'ju lutesha; pr t'ju ndihmuar; me t'ju njoftuar, nisuni etj.; duam t'jua shpjegojm juve; do t'jua kisha treguar; do t'jua di pr nder; pr t'jua lehtsuar punn juve; me t'jua sjell veglat, filloni! etj.; t mos m'ua prishni qejfin; s'u plqen t'ua kujtojm; do t'ua kisha sjell; do t'ua tregoj shokve; pr t'ua br t qart nxnsve; me t'ua dhn lajmin, u nisn etj.; nuk m'u dha; m'u b zemra mal; n m'u dhnt rast etj.;

si t'u duk?; mos t'u ndaft e mira!; t'u bft pushka top! etj.;
Shnim. Shkruhen pa apostrof trajtat premrore ma, ta, ku nuk kemi rnie t -s, por nj shkrirje dy zanoresh (m + e = ma; t + e = ta): ma dha librin; s'ma jepte; ma jep; jepma; pr t ma treguar; duke ma treguar; me t ma treguar; pa ma thn; nj t ma kujtuar etj.

b) Pas pjeszs mohuese s dhe pas premrit : s'arrin; s'erdhi; s'e di; s'sht; s'i tha; s'u prgjegj; s'bri; s'duhet; s'presim; s'thuhet; s'mundem; etj.; 'e do?; 'sht?; 'i the?; 'do?; 'krkon?; 't doj?; 'koh e bukur!; 'z i mbl!; e dim se 'qllim ka; s'na tha se 'krkonte etj.
Shnim. Shkruhen pa apostrof premri i pakufishm do dhe premri pyets far, si edhe fjalt e formuara prej tyre: do nxns; far do prej meje?; nuk kuptoj far thua? etj.; fardo, donjri, dokush.

c) Pr t shnuar rnien e --s tek nyjat e prparme t, s me kuptim pronor n rasat e zhdrejta t emrave i ati, e ma: (i, e) t'et, (i, e) s'ms, me t'mn. 20 Nuk prdoret apostrofi: a) n t gjitha rastet tjera, n t cilat -ja fundore e patheksuar ndiqet nga nj fjal q fillon me zanore, pavarsisht nga shqiptimi: vajz e urt, fush e bukur, shtpin e madhe, miqsis e vllazris, sht e vrtet, han e pin, t enjten, vajzs s urt, t ardhurat, n ato vende, n oborr, n ar, m erdhi keq, le t ikim, n ikt, m i madhi, q ather etj.; b) n t gjitha fjalt q mbarojn me nj zanore tjetr (a, e, i), kur ato ndiqen nga nj fjal a trajt fjale q nis me zanore: fusha e Myzeqes, nj lule e bukur, detyr urgjente, zyr eprore, mali i lart, drejtori i shkolls, biri i nns etj. (dhe jo fush'e Muzeqes, nj lul'e bukur, mal'i lart, drejtor'i shkolls, bir'i nns etj.); c) n vetn e tret njjs e shums t premrave vetor t thjesht (pa parashtes), kur kta vijn pas nj parafjale:

me t, pr t, me ta, pr ta, me to, pr to, prej tij, prej saj, prej tyre, prej sish, prej sosh etj. (dhe jo me 't, pr 't, me 'ta, me 'to, pr 'to, prej 'tij, prej 'saj, prej 'tyre, prej 'sish, prej 'sosh etj.); ) te trajtat e premrave pronor q nisin me s ose t (sime, son, suaj, tim, time, tnd, tnde, tan, ton, tona, tuaj etj.); vajzs sime, shkolls son, kooperativs suaj, jepjani suajs etj.; djalin tim; e kam timin; shtpin time; n fshatin tnd; n rrugn tnde; e kemi tonin; shoqen ton; shokt tan; jemi tant; dshirat tona; qytetin tuaj; ne tonn, ju tuajn etj. THEKSI 21 N shkrimin e gjuhs shqipe, si rregull, nuk prdoret asnj lloj theksi. N raste t veanta, kur konteksti nuk arrin kurrsesi t mnjanoj ngatrrimin e kuptimeve ose nuk siguron shqiptimin e drejt t fjalve t ndryshme mund t prdoret theksi i mpreht (). II. DREJTSHKRIMI I BASHKTINGLLOREVE BASHKTINLLORET E ZSHME N FUND E N TRUP T FJALS 22 Bashktinglloret e zshme b, d, dh, g, gj, v, x, xh, z, zh shkruhen si t tilla, ashtu si shqiptohen kur jan prpara nj zanoreje, edhe kur gjenden n fund t fjals ose n trup t saj prpara nj bashktinglloreje t shurdht a prpara bashktingllores n: elb (elbi), gjemb (gjembi), u kalb (u kalba), korb (korbi), lab (labi), tob (robi); invalid (invalidi), fund (fundi), knd (kndi), hibrid (hibridi), mund (mundi), qind (qindi), standard (standardi), shkund (shkunda), vend (vendi); bredh (bredhi), dredh (drodha), gardh (gardhi), lidh (lidhm), livadh (livadhi), ndodh (ndodhet), ndrydh (ndrydhet), zbardh (zbardha); breg (bregu), burg (burgu), djeg (djegim), larg (i largt), lng (lngu), i lig (i ligu), prag (pragu), shteg (shtegu), varg (vargu), zog (zogu); mos e digj (digje), ligj (ligji), u prgjigj (u prgjigjn), qengj (qengji); hov (hovi), urov (urovi); borxh (borxhi), tunxh (tunxhi), xhuxh (xhuxhi); bixhoz (bixhozi), brez (brezi), amakz (amakzi), dorz (dorza), filiz (filizi), gaz (gazi), hauz (hauzi), ndez (ndeza), njerz (njerzit), oriz

(orizi), pullaz (pullazi), rrogoz (rrogozi); garazh (garazhi), shantazh (shantazhi) etj.; humbte, humbka, humbsha, humbni, i elbt, labe; mundte, mundka, mundsha, mundni, i mundshm, vendqndrim, vendstrehim, vendtakim; i bredht, mblidhte, mbledhka, mbledhsha, mblidhni; lagte, lagka, lagsha, lagni; digjte, digjni; hovte, hovka, hovt, hovni, i hovshm; ndizte, ndezsha, ndizni etj.
Shnim 1. Emrat kndes (kndesi), mes (mesi), mngjes (mngjesi) shkruhen me s fundore; po kshtu edhe formimet prej tyre si mesatar, mngjesore etj. Shnim 2. Shkruhen me -s ndajfoljet e formuara me prapashtesn -as: baras, barkas, befas, djathtas, fshehtas, fytas, haptas, kmbadoras, krahas, majtas, rishtas (por: barazi, barkazi, fshehtazi, haptazi, rishtazi etj.).

SH / ZH / NISTORE 23 Fjalt me sh / zh / nistore shkruhen kshtu: a) me sh-, kur kjo ndiqet nga nj bashktingllore e shurdht (f, k, p, q, t, th etj.): shfajsoj, shfaq, shfaqje, shfaros, shfryj, shfrytzoj; shkallmoj, shkarkoj, shkatrroj, (i, e) shkatht, shklqej, (i, e) shklqyer, shkmbej, shkput, shkombtarizoj, shkoq, shkreh, shkrep, (i, e) shkrift, shkrij, shkujdesem, shkul; shpalos, shpall, shpallje, shprblim, shprdorim, shprndaj, shpjegoj, shpjegim, shpif, shpikje, shpoj, shporr, shprish, shpronsoj, shpyllzim; shqep, shqetsoj, (i, e) shquar; shtjelloj, shtrydh; shthur, shthurje etj.; b) me zh-, kur kjo ndiqet nga nj bashktingllore e zshme (b, d, g, gj, v): zhbart, zhbj, zhbiroj, zhbllokoj; zhdavarit, zhdmtoj, zhdoganoj, zhdredh, (i, e) zhdrejt, zhduk; zhgnjej, zhgnjim, zhgrryej; zhgjaksohem, zhgjandrr; zhvat, zhvendos, zhvesh, zhvilloj, zhvillim, zhvleftsim, zhvoshk etj.
Shnim. Premri tek t gjitha fjalt e formuara me pjesmarrjen e tij, shkruhet kshtu, pavarsisht nga bashktingllorja q e pason: do, dokush, donjri, far, fardo, i fardoshm, ka, dika, gjithka.

c) me -, kur kjo ndiqet nga nj zanore ose nga nj bashktingllore e tingullit (l, ll, r, rr, m, n, nj, j):

armtatos, armatim; organizoj, organizim, orientoj, orientim etj. liroj, lirim, lirimtar, lodhem, lodhje; regjistroj, regjistrim; rregulloj, rregullim, (i, e) rregullt, rrnjosje; mallem, mend, mendin, (i, e) mendur, msohem, mos; nderoj, ngjyros; njerzor; jerr etj.
Shnim. Shkruhen me sh- fjalt shmang, shlyej, shndrroj, shndrit dhe ato q formohen prej tyre.

S, Z NISTORE 24 Fjalt me s, z nistore, t ndjekur nga nj bashktingllore (disa prej t cilave shqiptohen ngandonjher edhe me c ose x), shkruhen kshtu: a) me s-, kur kjo ndiqet nga nj bashktingllore e shurdht ose nga nj bashktingllore e tingullt (m, n, l): sfak, sfilit, sfrat, sfungjer, sfurk; skalit, skrfyell, skrk, skrmit, skuq; sprkat, sprndrit; sqepar, squfur etj.; smag, smalt, smaltoj, smat, smatos, smerald, smeril, smilar, smilat, smilats, smir, smirzi, smiroj, smoking, smuqth-i, snob, snobizm, slogan etj.; b) me z-, kur kjo ndiqet nga nj bashktingllore e zshme: zbardh, zbatic, zbath, zbavit, zbrthej, zbokth, zbraz, zbres, zbritje, zbukuroj, zbut; zdrukth; zgalem, zgavr, zgrbonj, zgrdhihem, zgrip; zgjat, zgjedh, zgjyr; zvarit, zverdhem, zvogloj etj. N pajtim me shqiptimin m t prhapur, me z- shkruhen edhe foljet zmadhoj, zmbraps, si edhe fjalt e formuara prej tyre. SHKRIMI I J-S 25 Shkruhen me j: a) emrat ku j-ja ndrzanore i prket tems, si edhe fjalt e formuara prej tyre: anije - anija, anijes, anijen, anijet, anijeve, anijesh, anijetar; batanije - batanija, batanijes, batanijen, batanijet, batanijeve,

batanijesh; dije - dija, dijes ... dijeni, dijetar, i dijshm, vetdije; fije fija, fijes ..., fijezor-e, fijezoj, fijezim, fijor-e; hije - hija, hijes... i hijshm, hijeshi, hijesira-t, hijernd etj.; korije - korija, korijes, etj.; shije - shija, shijes etj.; bij - bija, bijs, bijn, bijat, bijave, bijash; fmij - fmija, fmijs, fmijn, fmijt, fmijve, fmijsh, fmijri; mij - mija, mijs etj.; nyj - nyja, nyjs, nyjn, nyjat, nyjave, nyjash, nyjshm, (i, e) nyjzuar, nyjzim; paj - pajime-t, pajis, pajisje, i pajisur; shkndij shkndija, shkndijs, shkndijim; uj - uji, ujit... ujis, ujitje; vij - vija, vijs... vijoj, prvijoj, vijim etj; aj - aji, ajit, ajin; faj - faji, fajit, fajin; kallaj - kallaji, kallajit, kallajin, kallajis; lloj - lloji, llojit; maj - maji, majit, majin; skaj - skaji, skajit; vaj - vaji, vajit, vajin etj; b) emrat femror q dalin m zanore t theksuar prve -i-s, n t gjitha trajtat, kur zanorja e theksuar ndiqet nga nj zanore tjetr: kala, kalaja, kalaje; para, paraja, paraje; be, beja, beje; ide, ideja, ideje; re, reja, reje; rrufe, rrufeja, rrufeje; e ve, e veja, s veje; gj, gjja, gjje; tablo, tabloja, tabloje; dru, druja, druje; dy, dyja, dyje, t dyja etj.; por: bukuri, bukuria, bukurie; cilsi, cilsia, cilsie; dashuri, dashuria, dashurie; dituri, dituria, diturie; dhi, dhia, dhie; li, lia, lie; liri, liria, lirie; ministri, ministria, ministrie; parti, partia, partie; rini, rinia, rinie; shtpi, shtpia, shtpie; ushtri, ushtria, ushtrie; veti, vetia, vetie etj.; c) trajtat e gjinores, t dhanores e t rrjedhores njjs t pashquar, si edhe t emrores njjs t shquar t emrave q dalin m -o t patheksuar: balo, (i, e nj) baloje, baloja; dado (i, e nj) dadoje, dadoja; depo, (i, e nj) depoje, depoja; kakao (i, e nj) kakaoje, kakaoja; kallo (i, e nj) kalloje, kalloja; kosto (i, e nj) kostoje, kostoja; pako (i, e nj) pakoje, pakoja; pallto (i, e nj) palltoje, palltoja; radio (i, e nj) radioje, radioja; teto (i, e nj) tetoje, tetoja; tifo (i, e nj) tifoje, tifoja; torno (i, e nj) tornoje, tornoja etj.; po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t ktij tipi: Bajo, Bajoja; Koo, Kooja; Kristo, Kristoja; Misto, Mistoja; Pirro, Pirroja; Safo, Safoja; Vito, Vitoja; Kajro, Kajroja; Kongo, Kongoja etj.; ) premrat (i, e) tij, i tiji, e tija, t tijt, t tijat, (i, e) atij, (i, e) ktij.

Shnim. Nuk shkruhet me -j- as n trajtn femrore, as n trajtn mashkullore pronori shums i vets s par: t mit, t miat, (shokt) e mi, (shoqet) e mia. Po kshtu t tria.

d) trajta e shkurtr e premrit vetor t vets s tret njjs (i), kur i prapangjitet foljes e bashkuar me nj tjetr trajt t shkurtr premrore ose me pjeszn u t psore-vetvetores: tregoja shokut; hapja dern mikut; ngjitju malit; prvishju ksaj pune; largoju s keqes; afrojuni msuesit etj.; dh) trajtat e vets s par e t tret shums t s tashmes s dftores, t vets s par e t tret njejs e shums t s tashmes s lidhores dhe t s ardhmes, si edhe trajtat e vets s par e t dyt njjs t s pakryers dftore, lidhore e kushtore t foljeve q n vetn e par njjs t s tashmes dftore dalin m -aj, -ej, -j, -ij, -oj, -uj, -yj, -iej, uaj, yej: laj - lajm, lajn, (do t) laj, (do t) laj, (do t) lajm, (do t) lajn, (do t) laja, (do t) laje, mbaj - mbajm, mbajn, (do t) mbaj, (do t) mbaj, (do t) mbajm, (do t) mbajn, (do t) mbaja, (do t) mbaje; qaj - qajm, qajn ...; thaj - thajm thajn ... etj.; blej - blejm, blejn, (do t) blej, (do t) blej, (do t) blejm, (do t) blejn, (do t) blija, (do t) blije; dfrej - dfrejm, dfrejn, (do t) dfrej, (do t) dfrej, (do t) dfrejm (do t) dfreja, (do t) dfreje etj.; bj - bjm, bjn, (do t) bj, (do t) bj, (do t) bjm, (do t) bjn, (do t) bja, (do t) bje; arrij - arrijm, arrijn, (do t) arrij, (do t) arrij, (do t) arrijm, (do t) arrijn, (do t) arrija, (do t) arrije; fshij - fshijm, fshijn, (do t) fshij, (do t) fshij, (do t) fshijm, (do t) fshijn, (do t) fshija, (do t) fshije; gdhij - gdhijm, gdhijn, (do t) gdhij, (do t) gdhij, (do t) gdhijm, (do t) gdhijn, (do t) gdhija, (do t) gdhije; vij - vijm, vijn, (do t) vij, (do t) vij, (do t) vijm, (do t) vijn, (do t) vija, (do t) vije etj.; qndroj - qndrojm, qndrojn, (do t) qndroj, (do t) qndroj, (do t) qndrojm, (do t) qndrojn, (do t) qndroja, (do t) qndroje; punoj - punojm, punojn, (do t) punoj, (do t) punoj, (do t) punojm, (do t) punojn (do t) punoja, (do t) punoje; etj; mbruj - mbrujm, mbrujn, (do t) mbruj, (do t) mbruj, (do t) mbrujm, (do t) mbrujn, (do t) mbruja, (do t) mbruje etj.; fryj - fryjm, fryjn, (do t) fryj, (do t) fryj, (do t) fryjm, (do t) fryjn, (do t) fryja, (do t) fryje; ndryj - ndryjm, ndryjn, (do t) ndryj,

(do t) ndryj, (do t) ndryjm, (do t) ndryjn, (do t) ndryja, (do t) ndryje etj.; ndiej - ndiejm, ndiejn, (do t) ndiej, (do t) ndiej (do t) ndiejm, (do t) ndiejn, (do t) ndieja, (do t) ndieje; prziej prziejm, prziejn, (do t) prziej, (do t) prziej, (do t) prziejm, (do t) prziejn, (do t) przieja, (do t) przieje etj.; paguaj - paguajm, paguajn (do t) paguaj, (do t) paguaj, (do t) paguajm, (do t) paguajn, (do t) paguaja, (do t) paguaje; shkruaj - shkruajm, shkruajn, (do t) shkruaj, (do t) shkruaj, (do t) shkruajm, (do t) shkruajn, (do t) shkruaja, (do t) shkruaje, (do t) etj.; lyej - lyejm, lyejn, (do t) lyej, (do t) lyej, (do t) lyejm, (do t) lyejn, (do t) lyeja, (do t) lyeje; kryej - kryejm, kryejn, (do t) kryej, (do t) kryej, (do t) kryejm, (do t) kryejn, (do t) kryeja, (do t) kryeje etj.
Shnim. Foljet q n vetn e par t s tashmes dftore dalin m zanore, si ha, fle, l, nx, v, z, di, pi, nuk shkruhen me -j as n vetn e par e t tret shums t s tashmes dftore e lidhore dhe t s ardhmes, as n vetn e par e t dyt njjs t s tashmes lidhore, as n urdhrore: ha - (do t) ham, (do t) han; t ha, t hash; ha! fle - (do t) flem, (do t) flen; t fle, t flesh; fli! l - (do t) lm, (do t) ln; t l, t lsh; di - (do t) dim, (do t) din; t di, t dish; di! etj.

26 Shkruhen me i dhe jo me j: a) trajtat rasore t njjsit t shquar (me prjashtim t kallzores), si edhe trajtat e gjinores, t dhanores e t rrjedhores s njjsit t pashquar t emrave mashkullor m -ua ose m -a t theksuar: dragua - (nj) dragoi, (i, e) dragoit; ftua - (nj) ftoi, (i, e) ftoit; krua - (nj) kroi, (i, e) kroit; pallua - (nj) palloi, (i, e) palloit; prrua (nj) prroi, (i, e) prroit; vargua - (nj) vargoi, (i, e) vargoit etj; baba - (nj) babai, (i, e) babait (por baban); vlla - (nj) vllai, (i, e) vllait (por vllan); b) trajta e shkurtr e premrit vetor t vets s tret (i), edhe kur bashkohet me nj trajt tjetr t shkurtr premrore ose me pjeszn u t psore-vetvetores prpara foljes: mos ia trego; ia hapi zemrn; iu mbush mendja; iu ngjit malit; mimet iu dhan nxnsve m t mir etj.;

c) veta e tret njjs e s kryers s thjesht t foljeve m -oj ose m -uaj: harroi, luftoi, punoi, tregoi, vrapoi, zgjoi; shkroi etj.; ) fjalt e formuara prej temash m -i t theksuar me an prapashtesash q fillojn me zanore: bashkiak, shtpiak-e, shtpiar, shtiak, triak, (zile) triare etj.
Shnim. Shkruhet vetjak (vete-vetja) dyjar-e (t dyja).

SHKRIMI I BASHKTINGLLORES H 27 Duke u mbshtetur n shqiptimin letrar dhe n traditn e shkrimit, shkruhen me h: a) n fillim t fjals: ha, habit, hal, hamshor, hamullore, hap, harabel, hardhi, hardhuc, hark, hart, harr, harroj, hedh, helm, hell, heq, her, hero, hesht, hesht, hn, e hn, hi, (i, e) hidhur, hije, hikrr, hingllin, hink, hipi, hir, hirr, hithr, hoje, i holl, hop, hosten, hov, hu, hua, i huaj, hudhr, humb-as, hund, hurdh, hutoj, hyj, etj. Ktu hyjn edhe nj numr fjalsh t burimit turk: haber, hajat, hajdut, hajmali, hajvan, hak, hali, hall, hall, hallk, hallv, hamall, hamam, hambar, han, hara, harar, harem, harxh, hase, hasll, hasm-i, hasude, hashash, hashure, hata, hatull, hava, havan, hejbe, hem ... hem, hendek, hi, hile, hise, hordhi, hashaf, huq, hurm, hyzmet etj.; b) n fund t fjals: foljet e tipit deh, fsheh, ftoh, grah, leh, mih, mpreh, ndih, ngreh, nxeh, njoh, rrah, shkreh, shoh etj. n t gjitha trajtat e zgjedhimit t tyre: fsheh, fshehim, fshihni, fshehin; fshihja, fshihje...; (u) fsheha, (u) fshehe... ; fshihem, fshihesh...; fshihesha, fshiheshe...; fshehkam, fshehke...; fshehur etj.; emrat si ah, gjah, gjynah, krah, moh, pah, pleh, shah, tezgjah, etj. n t gjitha trajtat e tyre: krahu, krahut, krahun, kraht, krahve, krahsh; c) n mes t fjals:

trajtat psore-vetvetore t foljeve me tem m zanore: lahem, lahesh...; lahesha, laheshe...; lahu, lahuni; kthehem, kthehesh...; kthehesha, ktheheshe...; kthehu, kthehuni; bhem, bhesh...; bhesha, bheshe...; bhu, bhuni; fshihem, fshihesh...; fshihesha, fshiheshe...; fshihu, fshihuni; tregohem, tregohesh...; tregohesha, tregoheshe...; tregohu, tregohuni...; msohem, msohesh...; msohesha, msoheshe...; msohu, msohuni...; shtyhem, shtyhesh...; shtyhesha...; shtyheshe...; shtyhy, shtyhuni; przihem, przihesh...; przihesha, prziheshe...; przihu, przihuni; ndihem, ndihesh...; ndihesha, ndiheshe...; ndihu, ndihuni etj. Po kshtu shkruhen edhe foljet si dihas, grhas, luhas, mahnit, nuhas, pohoj, ashtu edhe emrat e mbiemrat si grahm, krehr, lehon, i leht, lloh, vjehrr, vjehrra. Ktu hyjn edhe nj numr fjalsh t burimit turk: aheng, ahur, bahe, behar, ehre, duhan, kasaphan, mahmur, mhall, muhabet, muhalebi, muhamedan, nahie, pehlivan, pehriz, qehaja, rehat, sahan, sahat, sehir, spahi, tahmin, tespihe, xhahil, xhevahir, zahire, zeher etj. Me h shkruhen edhe t gjitha fjalt e formuara prej fjalve t prfshira n kt paragraf: hamendje, i hapt, harktar, harxhoj, hidhrim, hingllim etj.; ftohje, i ftoht, krahasoj, krehje, i krehur, lehtsi, luhatje, mohoj, ndihm, ndihms, ngrehin, ngrohje, i ngroht, ngrohtsi, nuhatje, njohje, njohuri, rrahje, shkrehje etj.; gjahtar, plehroj, shahist etj.
Shnim. Nuk shkruhen me h fjalt arush, avaz, avlli, eci, esll, iki, memur, yll, vete - vetja, vet dhe formimet prej tyre: prvetsoj, vetvete.

FJALT ME RR 28 Duke u mbshtetur n shqiptimin letrar t sotm, shkruhen me rr: a) n fillim t fjals: emrat: rrabosht-a, rradake, rrafsh, rrahs-i, rrah-u, rraketake, rrangulla, rrap, rrapllim, rraqe, rrask-a, rrasht, rrasht, rrathje, rravgim, rrebesh, rrebull, rreck, rregull, rrem (lopat e barks), rremb (deg, damar), rren, rreng, rrep, rresht, rreshter, rreth, rreze, rrezg-u, rrezik, rrezhde-ja, rrcok-u, rrfan, rrfenj-a, rrfim, rrgall, rrkaj, rrke-ja, rrmet, rrmore, rrmuj, rrnds, rrnxak, rrnj, rrpir, rrqebull, rrshaje-t, rrshek, rrshiq, rrshir, rrzall, rrz, rrip,

rriqr, rrisk, rrjet, rrob, rrobull, rrodhe, rrog, rrungaj, rrush, rrushkull, rruzull, rryell, rryl, rrym, rrypin etj.; mbiemrat: (i, e) rall, (i, e) rrem, rremash, (i, e) rrept, (vez) rrufk etj.; foljet: rrah, rrapllij, rras, rravgoj, rrej, rrekem, rreshk, rrfej, rrgjoj, rrkllej, rrmbej, rrmih, rrnoj, rrqethem, rrshqas, rrzoj, rri, rrit, rrjedh, rrjep, rroj, rroft, rrok, rrokullis, rropatem, rruaj, (p.sh.) rruaj mjekrrn, por ruaj shtpin), rrudh etj.; ndajfoljet: rrall, rreth e rrotull, rrokopuj, rrotull, rrumbull, rryeshm etj.; b) n mes t fjals: emrat: arr (pema), barr, brryl, birr (pija), burr, curril, ferr, furr, furrik, harrje, (insekti), hirr, karrige, karroqe, krrab, krri, korrik, kurrill, kurriz, mshqerr, murrash,-i, murriz, murrjel, prrall, prrua, qerre, (mjet transporti, por qere "smundje e lkurs"), qurra, skterr, sorr, sharr, shkurre, shtjerra, turr, thrrime, varr, zorr etj.; mbiemrat: krrut, (i, e) murrt, (i, e) pjerrt, sterr, (i, e) vocrr etj.; foljet: arratisem, arrij, drrmoj, grryej, harroj, krret, krrus, ndrroj, ngatrroj, ngurroj, picrroj, shkarravit, shkatrroj, turrem, thrres, thrrmoj, urrej, (dhia) vrret etj.; ndajfolja kurr; pasthirma urra!; c) n fund t fjals: emrat: berr, curr, derr, derr, djerr, dokrr, ndrr, gabzherr, horr, kandrr, kokrr, kotorr, morr, oborr, qarr, qorr, sherr, terr, tmerr, turr, varr, vjehrr, zjarr, zhavorr etj.; foljet: bjerr (por e kryera e thjesht bora), jerr (por ora), korr, marr (por mora), nxjerr (por nxora), ngurrr, prmjerr (por prmora), (t) harr, tjerr (por tora), tkurr etj.; Me rr shkruhen edhe fjalt e formuara prej fjalve t prfshira n kt paragraf: bjerradit, bjerrafat, burracak, burrri, djerrin, errsoj, (i, e) errt, ndrroj, ferra, ferrishte, (i, e) krrusur, kokrriz, (makin) korrse, korrje, kurrizor, kurrkund, kurrsesi, manaferr, (i, e) marr, marrdhnie, marrveshje, marros, mburracak, mburrem, mburrje; murrtehem, ndrresa, ndrmarrje, ngurrim, oborrtar, pjerrsi, qorrazi, (i, e) rrafsht, rrafshim, rrafshin, rrafshnalt, rrafshoj, rrafshult,

rrallher, rralloj, rrapisht, rrasallis, (i, e) rrast, rreckos, rregullisht, rregulloj, (i, e) rregullt, rreptsi, rreptsisht, rreshk-u, (i, e) rreshkt, rreshtim, rreshtoj, rreshtor, rrethan, rrethatore, rrethe-ja, rrethim, rrethina-t, rrethoj, rrethoj, rrezatoj, rrezikoj, i rrezikshm, (i, e) rrgjuar, rrmbim, i rrmbyeshm, rrnim, rrnjdal, rrnjs, rrnjsisht, rrnjsor, rrnjos, rrshqan, rrshqanor, (i, e) rritur, rrjedh, rrjedhs-e, rrjedhim, rrjedhore, rrjedhshm, rrjepacak, rrobaqeps, rrogtar, rrojtore, rrotullim, rrotulloj, rrotullues, (i, e) rruar, (i, e) rrudht, rrufeprits, rruga, (i, e) rrumbullakt, rrumbullakoj, rrumbullos, rruzullim, siprmarrje, sharroj, shkarravin, shndrroj, tjerrs, tkurrje, tmerroj, turravrap, thirrje, thirrore, urrejtje, varreza, varrim, varros, vocrrak etj.
Shnim. Nuk shkruhen me rr fjalt karot, ngurosem, i ngurt, rac, radh, rebel, remtar, resht, (pushoj) dhe formimet prej saj: reshtje, (i, e) pareshtur; regjistr, rnkoj, rol, romak, ryshfet, shter dhe formimet prej saj: shteroj, i pashterrshm.

NJ-JA N TRUP E N FUND T FJALS 29 Shkruhen me nj e jo me j: a) emrat femror me nj n trup t fjals: banj, bitonj, brinj, finj, gshtenj, mushkonj, rrfenj, rrnj, shkronj, shushunj, thinja-t, ulkonj, zonj etj.; b) mbiemrat e formuar nga nj tem m -nj: (i, e) florinjt, (i, e) drunjt, (i, e) grunjt, (i, e) penjt etj.; po kshtu (i, e) shenjt, (i, e) shtrenjt; c) trajtat e shumsit t emrave mashkullor m zanore t theksuar ose m -ua: arinj (ari), barinj (bari), batakinj (bataki), iliminj (ilimi), kallajxhinj (kallajxhi), kallinj (kalli), krcinj (krci), kushrinj (kushri), minj (mi), mullinj (mulli), sharrxhinj (sharrxhi), turinj (turi), ullinj (ulli), etj.; po kshtu shkruhet shumsi i mbiemrave m -i t theksuar: t rinj (i ri) etj.; budallenj (budalla), maskarenj (maskara) etj.; heronj (hero) etj.; drunj (dru), hunj (hu), krcunj (krcu) etj.; dragonj (dragua), ftonj (ftua), prrenj (prrua), thonj (thua) etj.

Me -nj shkruhen edhe trajtat e shumsit t emrave mashkullor si gjarpinj, gjarprinj (gjarpr), lmenj (lm), lumenj (lum), priftrinj (prift), shkmbinj (shkmb), thelpinj (thelb) etj.
Shnim. Shkruhen me -j shumsat: kufij (kufi), t kqij, t kqija (i keq, e keqe).

GRUPE BASHKTINGLLORESH MB, ND, NG, NGJ 30 Grupet e bashktinglloreve mb, nd, ng, ngj shkruhen t plota si n fillim, ashtu edhe n trup e n fund t fjals: mb: mbaj, mbaroj, mbes, mbetem, (pr)mbi;, mbij, mbjell, mbush, mbyt; dhmbt, i mbl, kmb, kumbull, thembr; gjemb, humb, krimb, plumb, shkmb etj.; nd: ndaj, ndej, nder, ndesh, ndr, ndrmarrje, ndrmjets, ndrtoj, ndihmoj, ndjek, ndjell, ndodhem, ndrag, ndrioj, nduk; andej, kndej, kndoj, mandej, mundoj, prmendsh, prandaj, sandall (mjet lundrimi); asgjkund, asknd, fund, kurrkund, kuvend, mend, mund, prmend, vend etj.; ng: nga, ngacmoj, ngarkes, ngarkoj, ngastr, (i, e) ngatht, nge, ngel, ngij, (i, e) ngordhur, ngric, ngroh, ngryset, ngul, ngushtic, ngut; breng, kng, kungull, i mangt, mng, i shtangt, shtllung, trangull; bung, cung, deng, preng, shmang, trung etj.; ngj: ngjaj, ngjal, ngjall, i ngjashm, ngjesh, ngjit, ngjyej, ngjyr; engjll, tungjatjeta, thngjill, ungjill; qengj, ungj etj. TAKIME BASHKTINGLLORESH TAKIMI I T-S ME SH-N 31 Te mbiemrat e formuar me prapashtesn -shm dhe te trajtat e dshirores, kur sh-ja e prapashtess takohet me -t-n e tems, shkruhen q t dyja kto bashktingllore (pa u asimiluar n ): i begatshm, i uditshm, i mrzitshm, i ndritshm, i prbotshm, i prditshm, i prmotshm, i prshpirtshm, i prshtatshm, i prvitshm, i sotshm, i vjetshm etj.; arritsha, arritsh, arritshim, arritshi, arritshin; ditsha, fjetsha, futsha, goditsha, gjetsha, kputsha, matsha, mbetsha, mbytsha, ndritsha,

ngritsha, ngutsha, pritsha, shtitsha, tretsha, vrtitsha, vrvitsha etj.; por paa, vaja.
Shnim. N pajtim me shqiptimin e sotm letrar, shkruhen me : i mom; fmija sht pes vje, por: para (pas) dhjet vjetsh.

TAKIMI I G-S OSE I N-S ME J-N 32 Fjalt dhe trajtat e fjalve me theks n rrokjen e parafundit, tek t cilat takohet g-ja ose n-ja e tems me j-n e prapashtess a t mbaress, shkruhen me i dhe jo me j, pr t mnjanuar shqiptimin e ktyre dy shkronjave si nj tingull i vetm (gj ose nj): djegie, lagie, shmangie, shtangie; biologe, biologia, filologe, filologia, gjeologe, gjeologia, kirurge kirurgia, pedagoge, pedagogia, pedologe, pedologia, radiologe, radiologia; (un) lagia, (ti) lagie; (un) shmangia, (ti) shmangie etj.; anie, dhnie, kundrthnie, kundrvnie, lnie, marrdhnie, ngrnie, paradhnie, parathnie, pasthnie, qenie, rnie, thnie, znie etj.; dibrania, indiania, italiania, koreania, partizania, shkodrania etj. TAKIMI I D-S, S-S, T-S OSE I Z-S ME H-N 33 Fjalt e prejardhura ose t prbra, tek t cilat takohet d-ja, s-ja, tja, ose z-ja me nj h q vjen pas tyre, shkruhen pa ndonj shenj ndarse midis pjesve prbrse (por ruhet shqiptimi i veuar i shkronjave t msiprme): i herpashershm, mesholl, moshapje, moshyrje; shtathedhur; brezhumbur, gazhedhse etj. Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem ku ka takime t tilla: Bethoven, Ethem, Mithat etj. TAKIMI I D-S ME T-N 34 Kur n formim fjalsh ose trajtash takohet nj d me nj t, shkruhen t dyja kto bashktingllore: (i, e) argjent, (i, e) njmendt, (i, e) njqindt, (i, e) pesqindt, i treqindti etj.;

mendt; ai po e bindte; n e bindt; po endte; n u gjendt; lindte; n lindt djal; nuk mundte; n mundt; rendte; n rendt; shkundte; n shkundt; tundte; n tundt etj. TAKIMI I DY SHKRONJAVE T NJJTA 35 Kur n formim fjalsh a trajtash takohen dy shkronja t njjta, njra prej t cilave mund t bj pjes n nj dyshkronjsh, ato t dyja: knddrejt, nnndarje, kundrrevolucionar, kundrreform, mossulmim, zvendssekretar; n arritt; n mos e goditt; e gjett e mira; n u mbytt; ndritt; n m pritt; n pyett; n u trett etj.; i kujdesshm, passhkrim, i pjesshm, leshholl, shpeshher, mishshits, veshshkurtr etj.
Shnim 1. Kur takohen shkronjat r me rr dhe l ose ll me ll shkruhet vetm rr ose ll: prreth; dembellk, fodullk, hamallk, jeshillk etj. Shnim 2. Lidhza pasi (mbasi), e formuar nga pas+si (mbas+si), shkruhet me nj s. Shnim 3. Trajta e vets s tret njjs e s pakryers dftore, lidhore e kushtore t foljeve me tem m -t, n prputhje me shqiptimin e sotm letrar shkruhet me -st dhe jo me -tt: (do t) fliste, (do t) godiste, (do t) maste, (do t) ngjiste, (do t) nuhaste, (do t) paraqiste, (do t) prshtaste, (do t) priste, (do t) shtiste, (do t) vriste, (do t) zbriste, (do t) zbuste, (do t) zgjaste etj.

III. DISA TIPA FJALSH ME PREJARDHJE T HUAJ DHE EMRASH T PRVEM T HUAJ 36 Fjalt me prejardhje t huaj q kan hyr n gjuhn ton kryesisht pas Shpalljes s Pavarsis, n prgjithsi nprmjet gjuhs s shkruar, dhe q i takojn sidomos terminologjis tekniko-shkencore, shkruhen kshtu: a) Fjalt q kan -ia-, -ie-, -io-, -iu-, me i t patheksuar n trup t tyre, shkruhen me -ia-, -ie-, -io-, -iu- dhe jo me -ja-, -je-, -jo-, -ju-: -ia-: amiant, australian, austriak, aviator, aziatik, ballkaniad, bolivian, brazilian, diabet, diagnoz, diagonale, diagram, dialekt, dialektik, dialog, diamant, diametr, diapazon, diapozitiv, diare, diatez, dhiat, elegjiak, financiar, fiziatr, gjenial, gjeorgjian, imperialist,

indonezian, industrial, iranian, italian, (kalendari) gregorian, (kalendari) julian, kambial, kardiak, kolonial, kolonializm, material, materializm, miliard, olimpiad, pediatr, piano, pianist, psikiatr, racial, special, specialist, variant etj.; -ie-: ambicie, arie, bankier, diet, hierarki, hieroglif, higjien, kantier, karrier, karrocier, magazinier, malarie, materie, minier, mumie, pionier, portier, tastier, variete etj.; -io-: agresion, agjitacion, aksiom, aksion, aluzion, ambicioz, antibiotik, aviacion, bakteriolog, batalion, bibliotek, bilion, biografi, biologji, delegacion, dioqez, disertacion, dispozicion, diversion, ekspresionizm, fiziologji, fizionomi, funksion, idiom, idiot, iluzion, impresionizm, injeksion, kamion, kinostudio, koleksion, komision, komunikacion, koncesion, legjion, leksion, lokucion, milion, miop, mision, nacionalizm, nacion, racionalizim, radio, reaksion, reaksionar, recension, revolucion, sanksion, seksion, sesion, simioz, stacion, studio, televizion, version, violin etj.; -iu-: akuarium, barium, helium, herbarium, iridium, kalcium, kalium, po kshtu kolokium; koniuktur, magnezium, moratorium, natrium, silicium, simpozium, stadium etj. Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t huaj t tipave t mposhtm: Diana, Iliada, Miltiadi, Oktaviani, Santiago; Danieli, Lavuazie, Molieri, Robespieri, Sevilie; Berliozi, Diogjeni, Diokleciani, Etiopia, Hesiodi, Niobe, Tokio, Violeta etj.
Shnim. Shkruhen me -ja-, -je-, -jo-, -ju-, fjal si: hajvar, plejad; adjektiv, bjellogardist, konvejer, medalje, objekt, objektiv, objektivizm, projekt, sovjet, sovjetik, subjekt, subjektiv, subjektivizm, trajektore, vjenez; bajonet, fjord, major, rajon, pavijon; adjudikat, adjutant etj.

b) Fjalt dhe emrat e prvem q nisin me togjet e msiprme, shkruhen me ja-, je-, jo-, ju-: jafetik, jaht, jamb, janki, japigt, jard; jenier, jezuit; jod, jon, jonizim; jug, juri, juridik, jurisprudenc, jurist, justifikim etj.; Jakutia, Jalta, Jasoni; Jemen, Jenisei, Jeronim, Jerusalem; Jokasta, Jokohama, (deti) Jon, Jordan; Jupiteri, Justiniani, Juvenali etj. c) Fjalt dhe emrat e prvem me aj, ej, oj, uj shkruhen me j kur kto grupe jan n trup t tyre, por me i kur grupet n fjal jan fundore: lajtmotiv, kombajn, kombajner; fejton, konvejer, trolejbus, volejboll; bojkotoj, trojka etj.;

Azerbajxhan, Bajkal, Bajron, Hajnan, Hajne, Kajro, Lajpcig, Majer, Malajzia, Sajgon, Tajland, Tajvan, Versaj, Xhamajka; Bejrut, Cejlon, Marsej, Rejkjavik, Rio-de-Zhanejro; Llojd, Rojter, Troja; Kujbishev etj.; Havai, Kolontai, Mamai, Paraguai, Shangai, Uruguai; Bombei, Broduei, Faradei, Jenisei, Koubei, Sergei, Sidnei; Hanoi, Koshevoi, Sedoi, Tolstoi etj.; por tramvaj, hokej, koktej, kauboj. ) Fjalt dhe emrat e prvem me burim prej greqishtes s vjetr, q n kt gjuh kan y (ipsilon), shkruhen me i: amidon, analiz, anonim, antonim, antroponim, asintetik, bariton, brakicefal, cinik, daktilografist, dinamo, dinasti, distik, distrofi, dizenteri, dolikocefal, ekinokok, elektroliz, etimologji, faring, filogjenez, fizik, fiziologji, fizionomi, fiziatr, glicerin, gjimnastik, gjimnaz, gjinekolog, hidrocentral, hidrogjen, himn, hiperbol, hipertension, hipnotizim, hipokrit, hipotek, hipotenuz, homonim, idil, katalizator, klorofil, kriptogram, kristal, ksilofon, laring, limf, linotip, martir, metonimi, mister, mistik, mit, mitologji, mizantrop, nimf, oksigjen, olimpiad, pirik, pirografi, poligjenez, politeknik, psikiatri, psikik, psikolog, ritm, silogjizm, simbioz, simbol, simfoni, simetri, simpati, simptom, sinagog, sinekdok, sinkroni, sinonim, sinoptik, sintagm, sintaks, sintez, skit, stilistik, stilograf, tip, tipografi, tiran etj. Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t ksaj kategorie, si edhe fjalt e formuara prej tyre: Asiri-a, Bizanti, Egjipti, Frigji-a, Kiri, Libi-a, Miken-a, Olimp-i, Polib-i, Polinezi-a, Siri-a, Skiti-a; asirina, bizantin, egjiptian, frigas, libian etj. d) Fjalt dhe emrat e prvem, kryesisht me burim grek, latin a iliro-trak me au, eu shkruhen edhe n shqipen me au, eu: audienc, auditor, autarki, autentik, autobus, autokrat, autokton, automat, automobil, autonomi, autopsi, (kisha) autoqefale, autor, autoritet, autorizim, autostrad, kozmonaut, maurt, mauzole, tautologji etj.; eufemizm, eufoni, eufori, eukalipt, eunuk, euritmi, leucemi, leukocite, neurolog, neurologji, neurom, neuron, neutral, neutron, pleura, pleurit, pseudonim, reumatizm etj. Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t tipave t mposhtm: Audata, August-i, Aurora, Australi-a, Centaur-i, Glauk-u, Kaukazi, Mauritani-a, etj.; Euripidi, Eube-ja, Euklid-i, Pleurat-i, Teuta etj.

Shnim. N pajtim me shqiptimin e ngulitur prej kohsh, shkruhen me v: Evrop, evropian, nevralgji, nevralgjik, nevrasteni, nevrastenik, nevrik.

dh) Fjalt dhe emrat e prvem t brumit latin-roman me kua, kue, kui, kuo shkruhen me tog zanor (ua, ue, ui, uo): akuarel, ekuacion, ekuator, kuadr, kuadrat, kuadratur, kualifikim, kualifikoj, (teoria e) kuanteve, kuarc, kuartet, (epoka) kuaternare etj.; kuestor, kuestur, sekuestrim, sekuestroj etj.; lokuium, kuintal, kuitanc, kuintesenc, kuintet, Kuintiliani, rekuiem etj. kuorum, kuot, kuotizacion etj. e) Fjalt e huaja me -oo- shkruhen me -oo- edhe n shqipen: alkool, kooperativ, kooptoj, koordinat, zoogjeografi, zoolog, zoomorfizm, zoopatologji, zooteknik etj. ) N pajtim me shqiptimin e sotm letrar, fjalt me burim nga latinishtja a nga gjuht romane, si edhe nga greqishtja, t cilat n gjuhn shqipe kan nj c t ndjekur nga zanorja e ose i, shkruhen me e dhe jo me a me s: acetik, acetilen, celebrim, celebroj, celofan, celsius, celul, celuloz, censur, centilitr, centimetr, central, centralist, centralizoj, centurion, cerebral, ceremoni, certifikat, cezur, docent, dolikocefal, kancelar, koncept, koncert, koncesion, leucemi, lice, procedoj, procedur, proces, tercet etj.; agjenci, agjitacion, cikl, ciklamin, ciklik, ciklon, ciklostil, cilindr, cilindrik, cinik, cinizm, cinkograf, cinkografi, cirilik, cirk, cistern, citat, citoj, citrat, civil, deficit, delegacion, elektricist, garanci, incizoj, klasicist, klasicizm, konciz, laicizm, nacional, provinicial, publicist, publicistik, racion, recension, revolucion, social, socialist, special, specialist, stoicizm, suficit, terocien, terciar etj. Po kshtu shkruhet bilanc-i (dhe jo bilan-i). N pajtim me kt rregull edhe emrat e prvem t ksaj kategorie shkruhen me c: Barcelona, Centauri, Cerberi, Cezari, Cikladet, Ciklopi, Cincinati, Horaci, Lukreci, Marciali, Mecena, Sicilia (po kshtu sicilian) etj.
Shnim 1. N pajtim me shqiptimin e ngulitur prej kohsh, shkruhen me : biiklet, iklist, iklizm, imento, motoiklet. Shnim 2. Shkruhen me s fjalt: dispens, mens.

Shnim 3. Shkruhen me k fjalt: keltt, keltishtja, kibernetik, kimograf, kinema, makin, makineri, makinist dhe me q fjalt: autoqfal, dioqez, Maqedoni-a, maqedonas, qeramik.

f) Shkruhen me d, t e jo me dh, th fjalt ndrkombtare me burim nga greqishtja e vjetr si: anhidrik, anod, daktilik, dekagram, dekametr, delt, demografi, demokraci, demon, despot (sundimtar absolut), despotik, diadem, diafragm, diagnoz, diagonale, dialekt, dialektik, dialog, diamant, diametr, diatez, didaktik, didaskalik, diplomaci, diplomat, diplom, disk, hidrogjen, katod, metod, olimpiad, ortopedi, pedagog, pedagogji etj.; antipati, antologji, antropolog, apati, apoteoz, aritmetik, aritmi, artrit, ateist, ateizm, atlet, atletik, ditiramb, entuziazm, epitet, estetik, eter, etnografi, etnos, hipotek, hipotenuz, hipotez, kartotek, liturgji, maraton, metil, paleontologji, patolog, patos, politeizm, ritm, simpati, sintez, telepati, tem, teologji, teorem, teori, terapi, termik, termodinamik, termometr, termos etj. Shkruhen me d, t edhe emrat e prvem grek e romak t tipave t mposhtm: Adonis, Afrdita, Alkibiadi, Dedali, Delfi, Demetra, Demokriti, Demosteni, Diodori, Diogjeni, Diomedi, Dioskurt, Dodona, Driadat, Edesa, Epaminonda, Fedra, Heliodri, Herodoti, Hesiodi, Hidra, Iliada, Gadishulli Kalkidik, Kolkida, Leonida, Medeja, Miltiadi, Odiseu, Pelidi, Pindari, Simonidi, Teodoriku etj.; Atena, Etiopia, Itaka, Jugurta, Kartagjena, Korinti, Maratona, Metodi, Mitridati, Prometeu, Skitia, Teba, Teodosi, Teokriti, Termopilet, Tesalia, Tesprotia, tesprott, Teti, Tezeu, Trakia, Zakinti etj.
Shnim. N pajtim me shqiptimin e ngulitur prej kohsh, shkruhen me dh, th (dhe jo me d, t) fjalt dhe emrat e prvem q jan kryesisht t prdorimit popullor: dhaskal, dhespot (titull fetar), dhiqel, dhisk (=tabaka), dhjak, idhull, llambadh; themel, thimjam etj.; Alqiviadh, Dhimitr, Dhimosten; Athina, Athin, Kleanth, Thanas, Themistokli, Theodor, Theohar etj.

g) N pajtim me shqiptimin e sotm letrar, fjalt q burojn kryesisht nga greqishtja, latinishtja e nga gjuht romane dhe q n shqipen e kan nj gj t ndjekur nga nj e ose i, shkruhen me gj e jo me g: agjenci, agjent, agjitacion, agjitator, angjinare, angjin, antropologji, biologji, borgjez, dermatologji, dramaturgji, egjid, elegji,

embriologji, energjetik, energjik, farmakologji, filologji, fiziologji, gjenealogji, gjeneral, gjenerator, gjenetik, gjenez, gjeni, gjeometri, gjimnastik, gjimnaz, gjinekolog, gjips, hegjemoni, hemorragji, heterogjen, hidrogjen, higjien, homogjen, ideologji, kirurgji, legjend, legjion, legjislacion, letargji, liturgji, logjik, meteorologji, metodologji, mitologji, oksigjen, orgji, patologji, pedagogji, psikologji, regjent, regjim, regjistr, sugjestion, trilogji etj. Me gj shkruhen edhe emrat e prvem t ktyre tipave: Augjias, Egjeu, Egjina, Egjipti, Egjisti, Eugjen, Gjeorgjia, Ifigjenia, Virgjili etj. Po me gj shkruhen edhe fjalt e emrat e prvem nga burime t tjera, t cilat jan t tipave fonetik t mposhtm, si algjebr, algjebrik, gjiboni, gjiraf etj.; Algjer-i, Belgjik, Gjermani-a, Gjenev, Gjenov, Gjibraltar-i etj.
Shnim. Shkruhen me xh dhe jo me gj fjalt: inxhinier, xhandar, xhandarmri, xhenier, xhenio, xhirim, xhiro, xhiroj, inxhinieri, xhirues, si dhe fjalt xhaket, xhelatin, xhol.

gj) Shkruhen me j dhe jo me zh ose xh fjalt: adjutant, juri, juridik, jurist, jurisprudenc, projekt, projektim, projektoj, projektor (aparat), projektligj, projektplan. Por shkruhen me zh fjalt q jan marr drejtprdrejt nga frngjishtja: grupazh, shantazh, zhargon, zhongler, zhul (term i fiziks), zhupon etj. h) Shkruhen me gn fjalt: agnosticizm, gneis, gnom, gnoseologji, gnostik, inkognito, magnat, magnet, magnetik-e, magnetizm, magnetizoj, magnetofon, magnez, dhe me nj fjalt: dinjitet, injoranc, injorant, linjit, manoljie etj. i) Shkruhen me h- fjalt q n greqishten e vjetr fillonin me zanore t aspiruar dhe n latinishten me h-: halucionacion, harmoni, harmonik, harmonizoj, harp, hebraik, hedonizm, hegjemoni, hekatomb, hektolitr, hekzaklorant, hekzametr, helenist, helik, helikopter, heliocentrik, helioterapi, helott, hematit, hemisfer, hemofili, hemoglobin, herbarium, herbicidet, heretik, hermetik, hero, heterogjen, hibrid, hidraulik, hidrocentral, hidrogjen, hierarki, hieroglif, hieromonak, higrometr, higjien, himn, hiperbol, hipertension, hipizm, hipnoz, hipodrom, hipokrit, hipotek, hipotenuz, hipotez, histeri, histologji, histori, homogjen, homonimi, horizont,

horizontal, hormon, humanizm, humus etj.; po kshtu: inhalacion, inherent, koherent, kohezion, rehabilitoj etj. Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t ktyre tipave, si edhe emrat e tjer t prvem q jan fonetikisht t ngjashm me ta: Halikarnasi, Hamilkari, Hanibali, Hasdrubali, Hefesti, Hektori, Hekuba, Helespont-i, Helena, Heliodori, Hera, Herakliu, Herkuli, Hermiona, Hermogjeni, Herodi, Herodoti, Hesiku, Hesiodi, Hidra, Hiparku, Hiperioni, Hipia, Hipokrati, Hipoliti, Homeri, Honori, Horaci etj. Habarovsk, Hag, Hamburg, Hanoi, Hanover, Hanxhou, Harkov, Havai, Havan, Helsinki, Himalaja, Holand, Honduras, Hungari etj. j) Shkruhen me k fjalt e terminologjis tekniko-shkencore ndrkombtare q e kan burimin te greqishtja e vjetr dhe q prmbajn tema, t cilat n kt gjuh kan pasur nj (h): anakronik, anakronizm, anarki, anarkik, anarkist, arkaik, arkaizm, arkeolog, arkeologji, arkimandrit, arkipelag, arkitekt, arkitektur, arkiv, arkivol, brakicefal, brakiopodt, ekinokok, iktiolog, hipokondri, kalkopirit, kameleon, kaos, kaotik, karakter, karakteristik, kilogram, kilometr, kimerik, kimi, kirurg, klor, kloroform, koreografi, krestomaci, krizantem, krom, kronik, kronik, kronometr, monark, monarki, oligarki, orkestr, pakiderm, psikiatr, psikik, psikologji, psikoz, teknik, teknologji, tektonik, trokaik etj. Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t ktij tipi: Akili, Aristarku, Arkiloku, Arkimedi, Baku (=Dionizi), Eskili, Kaonia, Karonti, Kerson, Kimera, Kios, Kolkida, Kriseida, Krisi, Krisipi, Krisobuli, Kronosi, Plutarku, Telemaku etj. k) Fjalt e huaja q n gjuhn shqipe kan nj -ks- t ndjekur nga nj -io-, n pajtim me shqiptimin e sotm letrar, shkruhen me ks dhe jo me kc: abstraksion, aksiom, aksion, deduksion, diksion, fraksion, fraksionist, funksion, funksionar, funksionoj, induksion, infeksion, injeksion, juridiksion, leksion, reaksion, sanksion, seleksion, seleksionoj etj. l) Shkruhen me ks fjalt e burimit grek a latin q prmbajn elementin eks t ndjekur nga nj bashktingllore, dhe me kz fjalt e po ktij burimi q prmbajn elementin eks t ndjekur nga nj zanore ose temat ekzo a hekza:

ekscentrik, ekskavator, ekskluziv, ekskursion, ekspansion, ekspedit, eksperiment, ekspertiz, eksplorator, eksploroj, eksponent, eksport, ekspozit, ekspres, ekspresionizm, ekspresiv, ekstaz, eksterritorialitet, ekstravagant etj.; ekzakt, ekzaltoj, ekzaminim, ekzaminoj, (tifo) ekzantematike, ekzekutim, ekzekutiv, ekzekutoj, ekzem, ekzistenc, ekzistencializm etj. ekzocentrik, ekzoderm, ekzogami, ekzogjen, ekzotik etj.; hekzametr, hekzaklorant etj. ll) Fjalt e huaja q burojn nga greqishtja e vjetr, nga latinishtja ose nga gjuht romane dhe q n kto gjuh kan nj l t thjesht ose dyfishe, shkruhen me l dhe jo me ll: alfa, algoritm, ambulanc, ambulant, anakolut, analogji, antologji, arkipelag, atlas, balon, balsam, bilanc, biolog, bulon, deklarat, dialog, diplomaci, diplomat, diplom, duel, etimologji, fals, falsifikim, filokser, filologji, filoshqiptar, fiziologji, flot, galaktik, gjenealogji, gjeolog, gjeologji, halogjen, halucinacion, hemoglobin, holandez, hotel, ideolog, ideologji, ilustrim, iluzion, kilogram, klas, klasik, kolon, koloni, kolonial, kolonj, kolos, kolosal, komplot, komplotoj, konsult, leksikologji, logaritm, logjik, lokomotiv, lord, lotari, luks, lustr, lustroj, metalurgji, mitologji, monolog, nekrologji, neologjizm, patolog, pilot, plagjiat, plan, planet, planifikim, plastik, platin, psalm, psalt, psikolog, rezultat, sandale, silogjizm, skolastik, sociologji, spekuloj, tabel, tablo, tautologji, teologji, terminologji, vulgar, vulgarizim, zoologji etj. Po kshtu shkruhen edhe emrat e prvem t ktij tipi: Apolon-i, Apoloni-a, Atlantida, Atlantiku, Babiloni-a, Galatea, Lukian-i, Pelagonia, Peloponezi, Penelopa, Platoni, Plutoni, Salusti, Scila etj.
Shnim 1. N pajtim me shqiptimin popullor t ngulitur prej kohsh, shkruhen me ll fjalt: apostull, atllas (lloj plhure), ballkanik, ballkan, ballkon, bllok, bllokad, bllokoj, bullgar, busull, okollat, dishepull, galloshe, gorill, gumallak, idhull, kabllo, kabllogram, karamanjoll, kapitull, kapitullim, kapitulloj, konsull, konsullat, kontroll, kontrolloj, kontrollor, llogari, llogaritar, nitrollak, orakull, pallto, pllakat, protokoll, sallam, sell, sallon, vullkan, vullkanik, vullkanizim etj. Shnim 2. Ndr fjalt me burim nga anglishtja shkruhen me l: gol, golf, kloun, klub, etj. dhe me ll: basketboll, futboll, hendboll, penallti, volejboll etj. Shnim 3. Ndr fjalt e reja t burimit sllav shkruhen me l: bolshevik, kolkoz, komsomolas, polak, polka, etj. dhe me ll: bjellorus, sllav, sllovak, slloven etj.; po kshtu Bjellorusi.

m) Fjalt e huaja q jan marr kryesisht nga gjuht romane dhe q n kto gjuh kan rr, shkruhen me rr dhe jo me r: arrestim, arrestoj, arrivist, arroganc, barrikad, hemorragji, irracional, karrier, karrierist, katarr, korrekt, korrektur, korrelacion, korrespondenc, korridor, korrigjoj, serr, surrealizm, surrogat, tarrac, territor, terror, terrorist etj. n) Fjalt q burojn nga greqishtja e vjetr, nga latinishtja a nga gjuht romane ose q jan formuar n shqipen me elemente t ktyre gjuhve, tek t cilat ato kan nj s ndrzanore, shkruhen me z: afazi, aferez, analiz, apoteoz, artizanat, aziatik, azil, baz, bazilik, bizon, cezur, dezertim, dezertoj, dezinfektim, dezinfektoj, diagnoz, diatez, dierez, dinozaur, dioqez, divizion, dizenteri, doz, entuziazm, ezofag, faz, fibroz, filozof, filozofi, fizikan, fizik, fiziologji, fizionomi, fizioterapi (po kshtu edhe fizkultur e fizkulturist), fiziatr, frazeologji, gjenez, herezi, hidroliz, hipnoz, hipokrizi, hipostaz, hipotenuz, hipotez, izoglos, izolacionizm, izolant, izomorf, izotermik, izotop, kazerm, kazino, kazuistik, klauzol, krizantem, kriz, laktoz, metamorfoz, metastaz, metatez, mezolit, mizantrop, mozaik, muz, muzik, muzikor, narkoz, osmoz, parazit, poezi, poz, pozicion, pozit, pozitiv, prognoz, protez, proz, prozodi, psikoz, rezerv, rezolut, rezultat, sintez, teozofi, tez, tromboz, uzin, uzurpator, uzurpoj, vazelin, vizit, vizitoj etj. Me z shkruhen edhe emrat e prvem t ktij tipi: Azia, Belizari, Brazili, Dionizi, Elizi, Elizabeta, Ezopi, Izokrati, Kazablanka, Lozana, Piza, Polinezia, Raguza, Sirakuza, Tezeu, Tuniz, Tunizia, Venezuela etj.
Shnim. Shkruhen me s fjalt: president, presidium, dhe emrat e prvem: Efesi, Hesiodi, Hesiku, Isaia, Isidori, Isis, Kresi, Lisia, Lisimaku, Lisistrata, Mesopotamia, Moisiu, Nausika, Osiris, Pisistrati, Poseidoni, Teodosi, Trasibuli, Trasimeni etj.

nj) Shkruhen me -z- n t gjitha trajtat e tyre fjalt me -izm e azm: abstraksionizm, abstraksionizmi; arkaizm, arkaizmi; ateizm, ateizmi; bektashizm, bektashizmi; burokratizm, burokratizmi; centralizm, centralizmi; djathtizm, djathtizmi; dualizm, dualizmi; feudalizm, feudalizmi; globalizm, globalizmi; historizm, historizmi;

iluminizm, iluminizmi; klasicizm, klasicizmi; komunizm, komunizmi; leninizm, leninizmi; majtizm, majtizmi; marksizm, marksizmi; optimizm, optimizmi; prizm, prizmi; realizm, realizmi; revizionizm, revizionizmi; romantizm, romantizmi; silogjizm, silogjizmi; socializm, socializmi; shkollarizm, shkollarizmi; shovinizm, shovinizmi; zyrtarizm, zyrtarizmi etj.; entuziazm, entuziazmi; pleonazm, pleonazmi; sarkazm, sarkazmi etj. o) Shkruhen me -zm- dhe jo me -sm- fjalt q burojn nga greqishtja e vjetr ose q jan ndrtuar me elemente t ksaj gjuhe: fantazm, kozmetik, kozmik, kozmodrom, kozmogoni, kozmografi, kozmonaut, kozmopolit, kozmos, plazm, protoplazm, sizmik, sizmograf etj. p) Shkruhen me -z- fjalt e huaja t formuara me parashtesn dez(des-) kur s-ja e parashtesn gjendet n pozicion ndrzanor: dezinfektoj, dezinfektim, dezintegroj, dezintegrim etj. q) Fjalt me parashtesn dis- prpara nj bashktinglloreje dhe ato me parashtesn trans- e ruajn gjithmon s-n e parashtess n shkrim: disharmoni, diskreditoj, diskriminim, disnivel, dispeer, disponoj, dispozit etj.; transaksion, transatlantik, transfuzion, transistor, transit, transliterim, transmetim, transoqeanik, transport etj. r) Shkruhen me s fjalt e huaja q n gjuht e burimit ka -ss-: asimilim, disertacion, glosar, kolos, kolosal, mision, pesimist, regjisor etj.; Abisinia, Asiria, Mesina, Odesa, Tesalia, etj.; po kshtu mesapt, molost etj. rr) Shkruhen me -s- dhe jo me -z- fjalt e huaja t formuara me ann e parashtess a- prej fjalsh me s nistore: aseptik, asimetri, asimetrik, asimptot, asizmik, asocial etj. 37 Shkrimi i emrave t prvem t huaj mbshtet prgjithsisht n shqiptimin e tyre n gjuht prkatse duke iu prshtatur sistemit grafik t

shqipes. Me prjashtim t rr-s, bashktinglloret dyfishe t ktyre emrave nuk ruhen n gjuhn shqipe*. Kshtu shkruhen: Aligieri, Atila, Bajron, Bethoven, Bop, Brams, ehov, Dostojevski, Dvorzhak, Dyma, Eminesku, Fadejev, Gte, Gorki, Hajne, Hygo, Kamoensi, Karaxhale, Kardui, Kozhbuk, Kujbishev, Lu Sin, Manxoni, Mickievi, Monteskj, Moxart, Myse, Pestaloci, Petfi, Rabindranat Tagore, Rasin, Saltikov-Shedrin, Sun Jat Sen, Shekspir, Sheli, Shiler, Shopen, Shtajnbek, Tomas Man, Turgeniev, Vagner, Vilhelm Tel, Volter, Xherzhinski, Zhan-Zhak Ruso, etj.; Amazona, Azerbajxhan, Bejrut, Bohemi, Bolonj, Bombei, Bon, Bordo, Budapest, Bukuresht, Delhi, Dresden, Filipinet, Hag, Hartun, Havai, Havan, Helsinki, Jenisei, Johanesburg, Kajro, Kalkuta, Kaukaz, Kln, Kopenhag, Krakov, Lajpcig, Leningrad, Lihtenshtajn, Liverpul, Lozan, Luar, Majakovski, Majer, Manester, Melburn, Misisipi, Napoli, Neva, Niagara, Nju-Jork, Odesa, Onega, Oslo, Otava, Prag, Rio-de-Zhanejro, Sahalin, Sen, Sidnei, Sofje, Stockholm, Suez, Tajland, Tula, Tunizi, Uashington, Valencia, Varshav, Vyrtemberg, Xhamajka etj.; Arras, Andorra, Kamberra, Sierra-Leone etj. *) N shfaqjen e par t nj emri t ksaj kategorie mund t shnohet n kllapa edhe shkrimi i tij sipas grafis s gjuhs nga buron.
Shnim 1. Emrat e prvem t gjuhve sllave, pavarsisht nga mnyra e shqiptimit t l-s n kto gjuh, shkruhen prgjithsisht me l: Arhangelsk, Bajkal, Bjalistok; Blagojev, Bratislava, Dobrolubov, Glinka, Gogol, Jalta, Kaluga, Ladoga, Lermontov, Lobaevski, Lomonosov, Lodz, Lublin, Ludmila, Lugansk, Lunaarski, Milan, Milorad, Milosh, Mladenov, Oblomov, Pavlov, Poloni, Ruslan, Sverdlov, Tula, Ural, Vladimir, Vladivostok, Volodarski, Volodja, Vroclav etj. Shnim 2. Emrat e prvem me -ij t burimit rus shkruhen me -i: Belinski, ajkovski, Dostojevski, Gorki, Musorgski, Stanislavski etj. Shnim 3. Disa emra t prvem me prejardhje t huaj shkruhen sipas tradits s ngulitur prej kohsh n gjuhn shqipe: Bruksel, Kazan, Korfuz, Mosk, Orel, Paris, Selanik, Stamboll, Suedi, Vjen, Zvicr etj.* *) Pr shkrimin e kategorive t veanta t emrave t prvem me prejardhje t huaj, shih pikat prkatse t 36 t ktij kapitulli.

IV. SHTJE GRAMATIKORE

1. DISA TRAJTA T SHUMSIT T EMRAVE DHE T MBIEMRAVE 38 Nga emrat femror m -, shkruhen n shums: a) me mbaresn -a emra si: ara-t, arra-t, arka-t, banka-t, banja-t, barka-t, biseda-t, bisha-t, detyra-t, fara-t, faza-t, forma-t, fusha-t, fytyra-t, kazma-t, kpurdha-t, kisha-t, klasa-t, lopata-t, maja-t, mnyra-t, mynxyrat, napa-t, natyra-t, nevoja-t, nyja-t, plhura-t, pisha-t, pulpa-t, qafa-t, rroba-t, shemblltyra-t, shtllunga-t, toka-t, thika-t, veta-t, vlera-t; b) me -, ashtu si n njjs, emra si: an-t, bath-t, bjeshk-t, dallg-t, deg-t, flet-t, goj-t, kofsh-t, lpjet-t, llr-t, moll-t, pjes-t, pjeshk-t, rrug-t, streh-t, sheg-t, udh-t.
Shnim. Sipas kuptimeve me t cilat prdoren, nj numr emrash shkruhen me dy trajta shumsi: brinj: brinjt (brinjt e trupit), brinja-t (n ato kodra, n ato brinja); cop: cop-t (pes mij cop tulla), copa-t (dy copa buk); gryk: gryk-t (m dhembin grykt), gryka-t (grykat e maleve); kok: kok-t (dhjet kok dhen), koka-t (koka-t e qepve); lkur. lkur-t (prpunimi i lkurve), lkura-t (lkurat e pemve); pik: pik-t (fitoi pes pik), pika-t (pikat e shiut).

39 Trajta e pashquar e emrores s shumsit t emrave femror m -i, -e, -a ose -o t theksuar, si edhe m -e, -o t patheksuar, shkruhet njsoj si ajo e njjsit. nj hardhi - shum hardhi, nj qershi - shum qershi, nj shtpi shum shtpi, nj tepsi - shum tepsi; nj ide - shum ide, nj rrke shum rrke, nj rrufe - shum rrufe; nj bela shum bela, nj kala shum kala, nj shaka - shum shaka; nj byro - shum byro, nj tablo shum tablo* etj.; nj anije - shum anije, nj lule - shum lule, nj perde - shum perde, nj shishe - shum shishe; nj depo - shum depo, nj pako shum pako, nj pallto - shum pallto, nj triko - shum triko etj.
*) Pr disa nga emrat e tipave t msiprm, pr qllime t caktuara stilistikeshprehse ose me ngjyrime t veanta kuptimore, prdoret n gjuhn letrare edhe shumsi me -ra: udira, gostira, kusira, marrzira, mrekullira, tepsira, trimrira; idera, belara, shakara etj.

40

Nga emrat dhe mbiemrat mashkullor m -al, -an, -ar, -ec, el, -er, -et, -ez, il, -ir, -ol, -on, -oz, -un, q zakonisht e kan shumsin m - (gjeneral, kuintal; aeroplan, partizan; fshatar, hambar, prparimtar; guralec, memec; dembel, kriminel; berber, fener; atlet, planet; borgjez, kinez; civil, katil, kopil; ilir, zinxhir; gogol, kaqol; bidon, kampion; bajloz, marangoz; majmun, pirun; etj.) shkruhen n shums: a) me -a emrat: karkaleca, kastraveca, keca, speca; bela, engela, gjela, tegela, tela; breza; automobila, bilbila, fitila, kandila, tndafila; sokola, stola; gramafona, magnetofona, mikrofona, telefona; kavanoza, mitraloza, rrogoza; una; b) me -e emrat: festivale, hidrocentrale, ideale, kanale, korale, kristale, lokale, male, materiale, minerale etj.; duhane, dyqane, oqeane, organe, plane, tavane, vullkane; pazare, seminare, thesare, visare etj.; kotece; akuarele, duele, hotele, kapitele, pastele, tunele, zabele; dikastere, kantiere, karaktere, mermere, mindere, mistere etj.; fakultete, marifete, personalitete, qytete, shporete, shtete etj.; qymeze, sofrabeze; idile; hire, manastire, panaire; ciklone, elektrone, frone, hone, hormone, kampione (mostr), kanione, protone, shabllone, zakone etj.; kanune.
Shnim 1. Emrat m -ac, -a, -af, -ak, -ap, -aq, -ash, -e, -ek, -en, -esh, -ik, in, -ist, -jan, -jot, -ok, -or, -osh, -ot, -tar, -tor, -uk shkruhen n shums rregullisht me -: kupac, prtac; gunga, gjemba (por ilae); fotograf, paragraf; kapak, rosak; dollap, mesap-t; hutaq, shkatrraq; gjumash, larash; gjyve, kryene; dyshek, mjek; hosten, kapiten (por bedena, liqene); arbresh, kalesh (por rrebeshe); ibrik, kreshnik; latin, pinguin; artist komunist; lumjan, matjan; himarjot, suljot; patok, shok; doktor, fjalor; katarosh, trimosh; patriot; lufttar, shkrimtar; puntor, traktor; bishtuk, kopuk etj. Shnim 2. Emrat m -ant, -at, -az, -ent, -id, -it, -ont shkruhen n shums me -, kur shnojn frymor, dhe me -e, kur nuk shnojn frymor: aspirant, elefant, laborant, kursant etj.; argat, delegat, diplomat, kroat, labeat-t, mecenat, vlonjat etj.; matrapaz, xhambaz etj.; asistent, docent, element, klient, student etj.; heraklid-t, invalid etj.; gjirakoastrit, komit, petrit, semit-t, etj.; kont, rinoqeront etj.; brilante, diamante, restorante, variante etj.; agregate, aparate, atentate, fosfate, kampionate, kombinate, pallate, silikate, shpate etj.; kafaze, pullaze etj.; aksidente, amendamente, argumente, bazamente, dokumente, eksperimente, elemente (kimike), fermente, fragmente, instrumente, kontinente etj.; hibride, metaloide, okside, romboide etj.; boksite, deficite, fosforite, grafite, pirite, suficite etj.; (por shirita); fronte, horizonte etj.

Shnim 3. Emrat m -azh, -ezh, -l, -im, -ion, -(i)um, -ozh, -us shkruhen n shums me -e: aliazhe, ambalazhe, grupazhe, homazhe, plazhe, silazhe, shantazhe; kortezhe; ansamble (ansambl), cikle (cikl); botime, krkime, punime, vendime; divizione, dominione, embrione, komisione, leksione, pozicione, profesione, tubacione; elozhe; albume, forume, kostume, presidiume, simpoziume, stadiume; puse, viruse etj. Shnim 4. Shkruhen n shums me -a emrat: brryla, copa, gjyma, mana, qilima, tipa, xhepa; me -e emrat: djepe, kallpe, kryqe, mikrobe, probleme, rafte, zarfe.

41 Emrat mashkullor m -, -ues, e -yes e kan trajtn e shumsit njsoj si t njjsit: blers, gryks, hams, mbledhs, nxns, qits, vends, zgjedhs etj., por elsat; kallzues, msues, sulmues, tregues etj.; hekurthyes, prkthyes, udhrrfyes etj. 42 Mbiemrat, t cilt prcaktojn emrat mashkullor me shumsin m -e, n numrin shums prdoren n trajtn e gjinis femrore: dete t thella, drejtime t reja, elementet kimike, kanale vaditse, katunde malore, knde t ngushta, kopshte t lulzuara, kujtimet e mia, kto kushte m duken t papranueshme, kto lajme s'm duken t besueshme, lngjet tretse, ato livadhe t gjelbra, malet tona t larta, metale t rralla, minerale t dobishme, personalitete t shquara, prparime t dukshme, t gjitha qytetet e mdha, ritme t shpejta, sende t gjetura, Shtetet e Bashkuara t Ameriks, shtigje t ngushta, tipare themelore, tregime humoristike, ushtrime gjuhsore, vende liridashse, vendet tona, vendime t prera, kto vendime jan t drejta, veprime luftarake, zakonet i kan shum t afrta etj. 43 Mbiemrat q prcaktojn emrat mashkullor e asnjans, t cilt e formojn shumsin me mbaresn -ra, n numrin shums prdoren n trajtn e gjinis femrore: djathra t mira, drithrat e sivjetme, fshatra t elektrifikuara, leshra t dredhura, mallra t jashtme, mishra t pjekura, ujra t ftohta1 etj.

1) T mos ngatrrohet kjo kategori me emrat q n emroren e pashquar t njjsit dalin me tem m -r dhe q e formojn shumsin me mbaresn -a; mbiemrat q i prcaktojn kta emra, prdoren n trajtn e gjinis mashkullore: emra t prvem, hekura t ndryshkur, mbiemra t nyjshm, regjistra themeltar etj.

44 Shumsi i emrave m -llk shkruhet me fundoren -qe: axhamillqe, budallallqe, imillqe, gomarllqe, matrapazllqe, pazarllqe etj. SHKRIMI I NYJS S PRPARME 45 Emrat n rasn gjinore shkruhen me nyj t prparme (i, e, t, s): ndrmarrja e ndrtimit, ndrmarrjes s ndrtimit; Partia e Puns, Partis s Puns; pasuria e shtetit, pasuris s shtetit etj.; dyqani i luleve, dyqanit t luleve; rrethi i Tirans, rrethit t Tirans; shtpive t fshatit; arave t kooperativs; ndrmarrjeve t ndrtimit; puseve t nafts; detyrave t dits; mbjelljeve t vjeshts etj. 46 Kur nj emr i rass gjinore vjen pas nj emri tjetr n rasn gjinore a dhanore njjs t pashquar, shkruhet me nyjn e prparme t, pavarsisht nga gjinia q ka emri para tij: diploma e nj studenti t Institutit Bujqsor; diploma e nj sutdenteje t degs elektrike; norma e nj puntoreje t fabriks s tjerrjes; mimi iu dorzua nj atleti t skuadrs kombtare; leshi i nj deleje t racs merinos; banort e nj pjese t lagjeve t reja etj. 47 Kur nj emr i rass gjinore, pavarsisht nga gjinia q ka, vjen pas nj emri mashkullor n rasn gjinore a dhanore t shquar njjs, shkruhet me nyjn e prparme t, dhe kur ai vjen pas nj emri femror n po kto rasa, shkruhet me nyjn e prparme s: zyra e kryetarit t Kshillit Popullor t fshatit; fuqia e krahut t puntorve; zbatimi i vullnetit t klass puntore; dgjimi i zrit t masave punonjse; Lavdi heroizmit t gruas shqiptare!; i jepet fjala prfaqsuesit t Frontit Demokratik etj.;

historia e lufts s popullit shqiptar; fryti i puns s puntorve; prvjetori i shpalljes s pavarsis; ndrtimi i fabriks s kpucve; mimi iu dha miniers s qymyrgurit; pas korrjes s grurit; prpara shtpis s kulturs; pas stins s pranvers etj. 48 Kur nj emr femror n rasn gjinore, dhanore a rrjedhore njjs prcaktohet nga dy ose m shum mbiemra t nyjshm (ose numror rreshtor), mbiemri i dyt e t tjert pas tij marrin nyjn t e jo s. Po kshtu veprohet edhe kur mbiemri i par sht i panyjshm ose kur emri prcaktohet njkohsisht nga nj premr pronor dhe nga nj a m shum mbiemra t nyjshm: (i, e, t, s) fshatarsis s varfr e t mesme; (i, e, t, s) vajzs s urt, t zellshme dhe t shkatht; (i, e, t, s) fushs pjellore dhe t gjer; (i, e, t, s) cilsis s par, t dyt e t tret etj.; (i, e, t, s) vajzs s tij t dashur; (i, e, t, s) vajzs s tij t mir e t sjellshme; (i, e, t, s) motrs s saj t dashur; (i, e, t, s) motrs s saj t dashur e t paharruar etj.
Shnim. Kur mbiemrat e nyjshm (ose numrort rreshtor) ndodhen prpara emrit, prdoret nyja s e jo t: lott e s shkrets e t s pangushlluars nn; t'i caktohen normat s pars, s dyts dhe s trets kategori t puntorve etj.

49 Kur nj emr femror n rasn gjinore, dhanore a rrjedhore njjs prcaktohet nga nj ose disa emra n gjinore, fjala prcaktuese e dyt e t tjerat pas saj marrin nyjn t e jo s: (i, e, t, s) klass puntore t Shqipris; (i, e, t, s) fabriks s re t tullave; (i, e, t, s) kooperativs s zgjeruar t Krutjes; siprfaqja e Republiks Popullore t Shqipris; (i, e, t, s) lufts lirimtare t pamposhtur t popullit shqiptar; (i, e, t, s) Partis s Puns t Shqipris; (i, e, t, s) Republiks Popullore t Shqipris; (i, e, t, s) rrjedhjes s poshtme t Vjoss dhe t Semanit; (i, e, t, s) klims s but e t qndrueshme t Vlors, t Himars, t Sarands etj. 50 Kur pas nj emri femror t shquar t rass gjinore a rrjedhore njjs vijn dy a m shum emra femror n gjinore njjs, nga kta t fundit i dyti e t tjert pas tij marrin nyjn s e jo t n rastet kur kta prcaktojn emrin n gjinore q ndodhet menjher prpara tyre; por n

rastet kur kta prcaktojn jo emrin n gjinore q ndodhet menjher prpara tyre, po at q ndodhet para atij, shkruhen me nyjn t e jo s: punimet e tharjes s knets s fushs s Thumans; prmirsimi i cilsis s racs s lops s Shkodrs etj.; zhvillimi i industris s nafts t Shqipris (sht fjala pr industrin [e nafts] t Shqipris); themelimi i Partis s Puns t Shqipris (sht fjala pr Partin [e Puns] t Shqipris); Komiteti Qendror i Bashkimit t Rinis s Puns t Shqipris; punonjsit e bujqsis t zonave malore etj. 51 Kur nj emr femror n gjinore njjs prcaktohet nga dy ose m shum emra t bashkrenditur, q jan po n rasn gjinore, emri i dyt prcaktues e t tjert pas tij marrin nyjn t e jo s: prodhimet e fushs s Kors, t Myzeqes, t Thumans e t Zadrims; punimet e stins s pranvers, t vers, t vjeshts, t dimrit; veshjet e krahins s Mirdits dhe t Matit etj. 52 Kur dy emra n rasn gjinore ndjekin nj emr n emrore njjs, emri i dyt n gjinore, kur prcakton emrin n emrore, merr sipas gjinis s ktij t fundit, nyjn e prparme i pr gjinin mashkullore dhe e pr gjinin femrore: rendi i dits i Kongresit; libri i gjuhs i klass s shtat; ministri i Punve t Jashtme i Republiks Popullore t Shqipris etj.; fjala e nderit e shqiptarit; Partia e Puns e Shqipris; Ministria e Tregtis e RPSH; stina e vers e ktij viti etj. Kur emri i prcaktuar sht n kallzore, ather emri i dyt n gjinore merr nyjn t e jo s: Partin e Puns t Shqipris; n rafinerin e nafts t Crrikut etj. 53 Prpara emrave femror t ndryshm, n gjinore, dhanore e rrjedhore shkruhet nyja s pr trajtn e shquar dhe nyja t pr trajtn e pashquar: orari i s mrkurs; tiparet e s folmes s Mirdits; parashikimi i s ardhmes; kujtimet e s shkuars; prhapja e s res; shpresat e s nesrmes etj.; por: ndeshjet sportive t nj t diele; tiparet e nj t folmeje; drejt nj t ardhmeje t lumtur etj.

Shkruhen me s n gjinore, dhanore e rrjedhore t shquar edhe emrat femror t farefisnis, kur prdoren me nyj: kujdesi i s bijs; i tha s motrs; mori letr prej s shoqes etj. 54 Kur nj emr prcaktohet nga dy a m shum emra t bashkrenditur t rass gjinore, t gjith kta prdoren zakonisht me nyj t prparme: Fakulteti i Historis dhe i Filologjis; ((i, e, t, s) Fakultetit t Historis dhe t Filologjis; Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis: (i, e, t, s) Institutit t Gjuhsis dhe t Letrsis; Institutin e Gjuhsis dhe t Letrsis; Ministria e Arsimit dhe e Kulturs; (i, e, t, s) Ministris s Arsimit dhe t Kulturs; Ministrin e Arsimit dhe t Kulturs; stacioni i makinave dhe i traktorve; (i, e, t, s) stacionit t makinave dhe t traktorve; stacionin e makinave dhe t traktorve; shfrytzimi i vendburimeve t kromit, t bakrit dhe t hekur-nikelit; shkollat e Tirans, t Durrsit e t Elbasanit; e drejta e vots, e fjals, e mbledhjes dhe e shtypit; n interes t popullit e t atdheut; organet e frymmarrjes dhe t qarkullimit t gjakut; zhurma e kazmave dhe e lopatave etj. N rastet kur vijn njri pas tjetrit tre a m shum emra t rass gjinore t bashkrenditur pa lidhza, nyja e prparme e merit t dyt (kur nyja nuk ndryshon) ose t tret (kur nyja ndryshon nga e n t) dhe e emrave t tjer pasues shkruhet ose jo, duke u mbshtetur n arsye t caktuara kuptimore e stilistike: prodhimi i drithrave, i duhanit, i pambukut, i perimeve, i patateve, i frutave; zotimet e punonjsve t gjeologjis, t nafts, t minierave, t degve t tjera t industris e t artizanatit etj.; kishte marr hov t madh ndrtimi i shtpive, fabrikave, shkollave, rrugve, urave; sht rritur numri i degve, katedrave, laboratorve dhe kabineteve; brigada, vullnetarsh nga fshatrat e Peshkopis, t Krujs, Elbasanit, Skraparit, Tepelens, Sarands etj. 55 Kur pas nj emri femror ndeshen dy nyja t prparme t rass gjinore t gjinis femrore (s s), e para nga kto shkruhet me t: frytet e fitores t s res dhe t shembjes t s vjetrs; hartimi i nxnses t s pests s tetvjeares; ditlindja e vajzs t s motrs; dita e dasms t s mbess; prpara forcs t s vrtets; krkesat i prgjigjen detyrs t s sotmes e t s ardhmes etj.

 56 Midis emrave mashkullor q lakohen si femrort (axh, bac, daj, geg, hoxh, lal, tosk; Bato, Gjok, Kol, Pirro, Sul etj.) dhe emrave ose mbiemrave q i prcaktojn ata, pas rass emrore t s prcaktuarve shkruhet nyja i, ndrsa n gjinore, dhanore e rrjedhore shkruhet nyja s: axha i Agimit, (i, e) axhs s Agimit; daja i Zans, (i, e) dajs s Zans; Leka i Madh, (i, e) Leks s Madh; Kola i Gjoks, (i, e) Kols s Gjoks etj. 57 Mbiemrat e nyjshm t shkalls pohore, kur vijn pas nj emri femror n rasn gjinore e dhanore t trajts s pashquar t njjsit, shkruhen me nyjn t, ndrsa kur vijn pas nj emri n trajtn e shquar, shkruhen me nyjn s: oborrri i nj shkolle t madhe; fitoret e nj brigade t re; flamuri iu dorzua nj puntoreje t dalluar; oborri i shtpis s madhe; fitoret e brigads s re; flamuri iu dorzua puntores s dalluar etj. 58 N shkalln krahasore dhe n siproren e formuar me pjeszn m mbiemrat e nyjshm q prcaktojn nj emr femror, n t gjitha rasat e zhdrejta t njjsit shkruhen me nyjn e prparme t, ndrsa kur ndodhen para emrit, shkruhen me nyjn s: hartimi i nj rregulloreje t re e m t plot; ndrtimi i nj fabrike m t madhe se e para etj.; mimi iu dha shkolls m t dalluar t rrethit; prodhimi i vers m t mir t vendit etj.; prodhimi i m s mirs ver t vendit; zbriti prej m s larts maj t Shqipris etj. 59 Mbiemri i nyjshm q ndjek nj kundrin t drejt, t shprehur me nj emr n kallzore t shquar, merr nyjn e, kur sht cilsor, dhe nyjn t, kur ka funksion kallzuesor: ndaji mollt e mdha nga t voglat; ngriti dorn e djatht; prdorini drejt trajtat e shkurtra t premrit; por: i dua mollt t mbla; e ka dorn t mbar; gnjeshtra i ka kmbt t shkurtra; i ka rrnjt t thella etj.

 60 Mbiemrat e nyjshm q ndjekin nj emr n rrjedhoren e pashquar t shumsit marrin nyjn t e jo s: (prej) malesh t larta; (prej) lumenjsh t rrmbyer; (prej) krkimesh t pandrprera; (prej) krahinash t largta; (prej) errash t forta etj. 61 Premrat pronor im, ime, yt, jote, yn, jon, juaj, qoft kur prdoren thjesht si premra, qoft kur prcaktojn nj emr, shkruhen pa nyj t prparme: libri im; ky libr sht imi; puna ime; kjo pun sht imja; djali yt; yti sht ky djal?; shtpia jote; kjo shtpi sht jotja; vendi yn; ky vend sht yni; shkolla jon; kjo shkoll sht jona; kooperativa jon; kooperativa jon dhe juaja etj. premrat pronor e (t) mi, e (t) mia, e (t) tu, e (t) tua, i (e, t) tij, i (e, t) tyre, i (e, t) saj shkruhen me nyj t prparme n t gjitha trajtat dhe prdorimet e tyre: nxnsit e mi; fletoret e mia; djemt e tu; duart e tua; shkolla e tij; motra e saj; fshati i tyre; nna e tyre etj.

SHKRIMI I DISA PJESZAVE DHE PARAFJALVE 62 Trajtat foljore q formohen me do t shkruhen zakonisht t plota: do t shkoj, do t shkoja, do t kem shkuar, do t kisha shkuar etj. 63 Pjesza t, q vihet prpara lidhores ose prpara pjesores, shkruhet rregullisht n t gjitha rastet e prsritjes s trajtave foljore prkatse bashk me parafjalt q mund t ket prpara (pr, me): t jetojm, t punojm dhe t mendojm si revolucionar etj.; pr t studjuar, pr t kuptuar dhe pr t zbatuar drejt udhzimet; me t arritur e me t par gjendjen, ai mori masa etj. (dhe jo: t jetojm,

punojm dhe mendojm si revolucionar; me t arritur e par gjendjen, ai mori masa etj.). 64 Pjesza duke e prcjellores shkruhet n t gjitha rastet e prsritjes s ksaj trajte foljore; n raste mohimi, bash me t prsritet dhe pjesza mos: ata shkonin duke knduar e duke brohoritur; duke par e duke br; duke mos njohur e duke mos marr parasysh rrethanat etj. 65 Pjesza pa prpara pjesores shkruhet rregullisht n t gjitha rastet e prsritjes s ksaj trajte foljore: pa u lodhur e pa u prpjekur nuk bhet gj; pa punuar, pa ujitur e pa plehruar mir tokn, nuk merren prodhime t mdha. 66 Parafjalt n, te (tek), me, nga, prej e t tjera si kto zakonisht prsriten n shkrim, sa her q bashkrenditen dy a m shum emra a premra, me t cilt ato lidhen: n pranver, n ver, n vjesht e n dimr etj.; te ilirt, te trakasit e te popujt e tjer etj.; me t ngrn e me t pir; me hekur e me zjarr; me mish e me shpirt; me thonj e me dhmb etj.; nga Elbasani, nga Gjirokastra e nga Vlora etj.; prej Himare e prej Mirdite; as n sjelljet, as n fytyrn e tij nuk vrehej shenj tronditjeje; nga shtati, nga dituria, nga fjala nuk kishte shok etj. Kto parafjal mund t mos prsriten pr arsye t caktuara kuptimore ose stilistike: n fshatra e qytete; me shok e shoqe; u nisn delegatt nga Shkodra, Durrsi, Berati e Kora; qindra partizan, me pushk e mitraloza, u turrn mbi armikun; shkolla jon socialiste krkon nga msuesit e pedagogt nj stil t ri pune etj.

V. SHKRMI I FJALVE NJSH, NDARAS DHE ME VIZ N MES 67

Shkruhen njsh t gjitha ato njsi q nga pikpamja leksikore prbjn nj fjal t vetme* dhe ndaras ato njsi q jan pjes e nj togfjalshi, e nj lokucioni ose e nj emrtimi t prbr.
*) Pr fjalt e ktij tipi q shkruhen me viz lidhse ne mes, shih m posht 68.

A. Shkruhen njsh, si nj fjal e vetme, pa viz n mes: a) fjalt me parashtesa: antifashist, antiimperialist, i derisotshm, joantagonist, (folje) jokalimtare, jokapitalist, joproletar, jozyrtar, kundrsulm, kundrvnie, i mparshm, i mvonshm, mosprfillje, mossulmim, nndrejtor, nnndarje, nntoka, i paaft, paaftsi, i pabes, i paprshtatshm, parregullsi, i parregullt, pasiguri, i pashkoll, i pashpres, i paralirimit, parafytyrim, i parakohshm, parashkollor, (periudha) e paslufts, prapasken, riatdhesim, siprmarrje etj.; b) fjalt e prbra me lidhje prcaktore ndrmjet gjymtyrve t tyre: anarkosindikalist, armpushim, asimzenelas, (i, e) ashtuquajtur, bajramcurras, bakrpunues, ballgjer, ballhapur, balllart, bashkatdhetar, bashkjetes, bashkveprim, beslidhje, bespak, bishtdhelpr, bojargjend, bojbizele, bojelik, bojfinj, bojgshtenj, bojgrur, bojgjak-e, bojlimon, bojmanushaqe, bojmjalt, bojportokall, bojsheg, bojtjegull, bojtull, bojvjollc, bojuthull, bollujs, botkuptim, breshkujse, buzpaqeshur, buzqeshur, datlindje, dmshprblim, ditlindje, disavjear-e, dobiprurs, dorcung, dorshtrnguar, dorzonj, dredhalesh, dritshkurtr, druprers, duarkryq, duarlidhur, duarplot, dyfish, dyvjear, dhjetgarshi, dhjetvjear, elektromagnetik, elektromekanik, faqebardh, faqekuq, fatpadal, fjalformim, fjalkryq, fletanket, fletdalje, flethyrje, fletlavdrim, fletrrufe, flokgshtenj, flokpakrehur, flokverdh, fotoekspozit, fotoreporter, fuqiplot, furrnalt, frymmarrje, gurgdhends, gurkali, gjeneralkolonel, gjeneralmajor, gjuhlop, gjuhnuse, gjysmagjeli, gjysmanalfabet, gjysmhn, gjysmkoloni, gjysmproletar, gjysmzyrtar, hekurthyes, hekurudh, hirplot, ideoestetik, jashtshkollor, juglindje, katrkndsh, kmbkryq, kmbngulje, kpucbrs, kokfort, kokshkmb, kokulur, korparmat, krahabishtshkul, krahhapur, kryekomandant, kryemjek, kryemjeshtr, kryeqytet, kryeredaktor, kryeradh, kryerresht, kryetrim, kryevend,

kryeveteriner, kundradmiral, kundrpesh, kundrprgjigje, kundrsulm, kundrveprim, leshracullufedredhur, letrnjoftim, liridashs, luftanije, luftnxits, luledele, lelefilxhan, lulelakr, lulemllag, lulemustak, luleshqerr, luleshtyrdhe, lulgjake, lulkuqe, marrveshje, mesoburr, mosmarrveshje, mustaqepadirsur, nacionallirimtar, (shtresa) naftgazmbajtse, ndihmsministr, ndihmsmjek, ndihmsveteriner, neofashist, orndreqs, paqedashs, paraardhs, parathnie, paragjykim, parakalim, pararoj, pesgarsh, pesmbdhjetditshi, pikmbshtetje, piknisje, pikpamje, pikpyetje, piksynim, pjesmarrs, pjesmarrje, i porsaardhur, i porsalindur, postbllok, prapambetje, praparoj, prapavij, procesverbal, projektbuxhet, projektplan, pulbardh, puldushke, qindvjetori, qymyrguri, radiodhns, radiomarrs, radioprhapje, rrobalarse, rrobaqeps, rrugdalje, socialdemokrat, symbyllyrazi, sypatrembur, syshqiponj, syzi, shkozbardh, shkozzez, i shumanshm, shumfishi, shumfishoj, tejkaloj, tejpams, (e kryer) e tejshkuar, teneqepunues, tetorshi, trefish, trevjear, truproj, udhheqs, udhheqje, udhkryq, ultratingull, vajguri, vajgursjells, vendburim, vendkalim, vendlindje, vendqndrim, vendroj, vendvarrim, vetshrbim, vetvendosje, vojokushas, vullnetmir, zemrgur, zemrmir, zvendskryeredaktor, zvendsministr etj.
Shnim. Kur njra nga gjymtyrt e nj fjale t prbr sht e formuar prej pjessh q lidhen me lidhzat e ose a, kto pjes shkruhen me viz midis tyre: gjuhhelm-e-thik, dor-e-kmbardhendeja, gush-e-llr-e-gjibardhoshe, shpirt-e-zemrmadh etj. Kur gjymtyrt e para t dy a m shum fjalve t prbra, t renditura njra pas tjetrs, prcaktohen nga nj gjymtyr e prbashkt, q, pr arsye shkurtimi, shnohet vetm nj her, pas tyre vihet nj viz lidhse: (lej) dy- a triditshe, (botime) dy- e shumvllimshe, (paket) katr- a peskilogramshe, (ndrtesa) nj- a mshumkatse, (periudha) e para- dhe paslirimit, (en) pes-, dhjet- dhe njzetlirrshe, (ndrtesa) pes- dhe gjashtkatshe, (kamion) tre-, pes dhe shtattonsh, (moshat) tridhjet-, dyzet- dhe pesdhjetvjeare etj.

c) fjalt e prbra, gjymtyrt e t cilave kan lidhje kpujore ndrmjet tyre, kur ato jan njsuar plotsisht si nga ana leksikore, ashtu edhe nga ana gramatikore: ballafaqe, deledash, drithije, fytafyt, gushtovjesht, hekurbeton, juglindje, juglindor-e, kmbadoras, marrdhnie, pulagjel, shitblerje, shurdhmemec, verilindje, verilindor, veriperndim, veriperndimor, veshmbathje etj.; ) fjalt e prbra e t prngjitura, t cilat jan ngulitur prej kohsh si t tilla n gjuh, si nga ana leksikore, ashtu edhe nga ana gramatikore:

emra: (ditt e) djegagurit, ecejaket, farefis, fshfshe, gjegjz, qoftlargu, rraketake, shtrojer, shtojzovalle, taketuke, thashetheme etj.; mbiemra: i pakundshoq, (i, e) pandonjmjet, (i, e) patmet, (i, e) pavner etj.; numror: numrort themelor q nga njmbdhjet deri n nntmbdhjet, ata q tregojn dhjetshe, qindshe, si edhe numrort rreshtor, pavarsisht nga numri i pjesve prbrse t tyre: njmbdhjet, dymbdhjet, trembdhjet... nntmbdhjet; tridhjet, pesdhjet, gjashtdhjet, nntdhjet etj.; njqind, dyqind, treqind, katrqind, etj.; (i, e) njmbdhjet, (i, e) dymbdhjet, (i, e) njzetenj, (i, e) tridhjetennt, (i, e) pesdhjetegjasht, (i, e) njqindedyt, (i, e) pesqindegjatdhjetekatrt, (i, e) njmilionepesqindmijekatrqindeshtatdhjetetret, (i, e) njmiliardt etj.; premra t pakufishm: akcili, akkush, aksecili, asgj, askurkush, askush, asnjeri, asnj, asnjri, cilido, ciltdo, do, donjri, fardo, dika, dikush, disa, gjkafsh, gjsendi, gjithka, gjithfar, gjithkush, gjithsecili, gjithsekush, kurrfar, kurrgj, kushdo, mosgj, moskush, mosnjeri, ndoca, ndokush, ndonj, ndonjri, pakkush, rrallkush, secili, secilido, sekush, sikush, shumkush, tjetrkush etj.; ndajfolje e parafjal: afrmendsh, anemban, asgjmangut, askund, askurr, asnjher, asodore, aspak, atbot, ather, ballaballas, ballafaqas, brendaprbrenda, brezahypthi, buzagas, dalngadal, doemos, domosdo, dosido, drejtprdrejt, drejtprsdrejti, duarplot, gjithandej, gjithaq, gjithashtu, gjithher, gjithkah, gjithkund, gjithmon, gjithnj, gjithsaher, hprh, kalaqaf, ksisoj, kmbcingthi, ksodore, kurrkund, kryekput, kryekreje, matan, mbasandaj, mbasdite, medoemos, menjher, mezi, mnjan, mirfilli, moskund, moskurr, mosnjher, ndrdysh, ndrdyshas, ndrkoh, ndrmjet, ndonjher, ndopak, (m vjen) ndoresh, ngadita, ngado, ngaher, ngandonjher, nganjher, (z) ngoje, (marr) ngryk, njditzaj, njfish, njherazi, njher, njlloj, njmend, njnatzaj, njzri, padashur, pakmos, paksa, pakspaku, papritmas, parandej, pardje, pareshtur, parmbrm, parvjet, pasktaj, pasnesr, patjetr, prball, prbrenda, prbri, prdit, prdhe, prdhuni, prfaqe, prfundi, prgjithmon, prgjumsh, prgjysm, prher, prjashta, prjet, prktej, prkrah, prkundra, prkundrejt, prmbrapa, prmendsh, prmes, prnat, prnjher, prnjhersh,

prnjmend, prpara, prpjet, prplot, prposh, prqark, prreth, prsri, prsipr, prtej, prapseprap, qkur, qmoti, ppar, rrallher, sakaq, sakaqher, sidokudo, sidoqoft, shpeshher, tatpjet, tejetej, tejemban, tejprtej, tekdo, topgropthi, vetvetiu etj.; lidhza: derisa, domethn, gjersa, gjithsaher, kurse, megjithat, megjithkt, megjithse, meqense, meq, mirpo, ndrsa, ndonse, ndoq, ngaq, ngase, nse, prderisa, prveq, prvese, poq, porsa, porse, porsi, posa, prejse, qkurse, saku, sapo, sesa, si, sikur, sikurse, tekq, teksa, vese etj.; pjesza: kushedi, pikspari, pothuaj, pothuajse, se, thuajse etj.; pasthirrma: obobo, ububu, falemnderit, faleminderit, lamtumir, mirmngjes, mirdita, mirmbrma, mirupafshim, tungjatjeta etj.
Shnim. Dallohen n shkrim ndajfoljet: ather, njher, prse, qkur, (qyshkur), lidhzat nse, ngase, sesa, pjesza se nga prdorimet e pjesve prbrse t tyre si fjal t veanta: kam qen i vogl ather; ather, po vij edhe un e ju, por: as kt her, as at her; njher e nj koh, por: vjen nj her n jav; prse nuk erdhi?; por: pr se sht fjala?; kam qkur (qyshkur) q po t pres, por: q kur ra dbor u ftoh moti; nse nuk vjen, m shkruaj, por: n se e mbshtet ti kt mendim?; nuk erdhi ngase s'kish koh, por: nga se bhet letra?; m mir t vdessh m kmb, sesa t rrosh i gjunjzuar, por: nuk e di se sa sht ora; se kndon bilbili, por: nuk e di se 'i ka ngjar.

d) mbaresa dhe nyja e prapme tek emrat e mbiemrat e huaj t personave e t vendeve: poemat e Bajronit, "Don Kishoti" i Cervantesit, operat e ajkovskit, lertat e Dora d'Istrias, jeta e Engelsit, "Dasma e Figaros", veprat e Gtes, vendlindja e Glinks, veprat e Leninit, skulpturat e Mikelanxhelos, veprat e Rables, novelat e Stefan Cvajgut, tragjedit e Shekspirit, "Lufta dhe paqja" e Tolstoit, operat e Verdit, romanet e Viktor Hygoit, tregimet e Xhek Londonit etj.; porti i Akrs, Ankaraja, ishulli i Borneos, ngushtica e Gjibraltarit, popullsia e Honolulus, fushat e Irakut, pyejt e Kongos, kryeqyteti i Paraguait, rrugt e Rio-de-Zhanejros, ishulli i Rodosit, ishulli i Tahitit, Republika e Zambias etj. B. Shkruhen ndaras:

a) togfjalshat e tipit emr n emrore + emr n rasn rrjedhore, gjymtyrt e t cilve ruajn pavarsin e tyre morfologjike: bar blete, bar ethesh, bar gjaku, bar miu, bar peshku, bar veshi, bar zemre, lule blete, lule dhensh, lule gjaku, lule sahati, lule sapuni, lule shqerrash, vaj peshku etj. Po kshtu shkruhen edhe togfjalshat me kuptim mbiemror, t prbr nga emrat boj ose ngjyr dhe nj emr n rrjedhore: boj (ngjyr) argjendi, boj (ngjyr) ari, boj arre, boj deti, boj dheu, boj gruri, boj hiri, boj limoni, boj mishi, boj mjalti, boj plumbi, boj preshi, boj qielli, boj shege, boj tulle, boj ulliri, boj uthulle, boj vaji etj.
Shnim. N pajtim me prdorimin e sotm emrtimet gjel deti, lule dielli, panxhar sheqeri mund t shkruhen edhe njsh, si fjal t vetme: gjeldeti, luledielli, panxharsheqeri.

b) ndajfoljet dhe lokucionet ndajfoljore si: s afrmi, s bashku, s dyti, s fundi, s jashtmi, s larti, s paku, s pari, s toku, s thelli; m s fundi, m s miri; pr s afrmi, pr s gjalli, pr s largu, pr s mbari etj.; m dysh, m tresh, m katrsh; pr nj, pr dy, pr tre etj. c) lokucionet ndajfoljore t formuara nga dy fjal, t njjta ose t ndryshme, t lidhura n mes tyre me nj parafjal se me lidhzn e: kmb mbi kmb; dit me dit; nata me nat; buz m buz, dor m dor, goj m goj, gryk m gryk, kok m kok, kot m kot, krah m krah, maj m maj, qoshe m qoshe, sy m sy, thik m thik, vesh m vesh; ca nga ca, dy nga dy, nj nga nj, tre nga tre; rrug pa rrug, pun pa pun; brez pas brezi, her pas here, koh pas kohe; aty pr aty, ball pr ball, dit pr dit, dor pr dor, dhmb pr dhmb, fjal pr fjal, krah pr krah, mes pr mes, mot pr mot, nj pr nj, pik pr pik, sot pr sot, sy pr sy, tani pr tani, vit pr vit etj.; fund e krye, fund e maj, kok e kmb, lesh e li; qesh e ngjesh, shkel e shko, mir e tumir, keq e tukeq; mbar e prap, rreth e (pr)qark, rreth e rrotull, ve e ve etj.; ) ndrtimet e tipit me ose pr + emr n kallzore t pashquar, me vler kryesisht ndajfoljore:

me dit, me hir, me koh, me nat, me ngut, me padurim, me pahir, me radh, me rend, me vrap; pr shembull, me t pabes etj., po kshtu edhe (m ra) ndr mend; (e la) pas dore etj. d) numrort themelor t formuar me pjesmarrjen e fjalve mij, milion, miliard etj. dhe pjest prbrse t nj numrori themelor, t lidhura me lidhzn e: nj mij, dy mij, tri mij, dhjet mij, pesmbdhjet mij, dyzet mij, dyqind mij, nj milion, dy milion..., nj miliard, dy miliard... etj.; njzet e nj, njzet e shtat, tridhjet e dy, dyzet e katr, shtatdhjet e tre, njqind e nj, njqind e trembdhjet, treqind e pesdhjet e katr, nj mij e nntqind e shtatdhjet e tre, njzet e tet mij e katrqind e pesdhjet e shtat, nj milion e pesqind mij e dyqind e dymbdhjet etj.; dh) lokucionet parafjalore ose lidhzore si: aq sa; ashtu si; deri ku, deri kur, deri n, deri te; duke qen se; edhe pse, edhe sikur; gjer kur, gjer n, gjer te; kaq sa; kshtu q; kurdo q; mjaft q; n sht se, n qoft se; n mnyr q, n rast se; ngado q; po q se, po t jet se; q n, q se, q te; qysh se; sado q; sapo q; si edhe; sido q; tekdo q; vetm se etj.; e) shprehjet emrore pr qind, pr mij etj.; pes pr qind, qind pr qind, njqind e pesdhjet e pes pr qind, dyqind pr mij; 8 pr qind, 120 pr qind, 50 pr mij etj.*;
*) Shenjat % (pr qind) dhe (pr mij) mund t prdoren vetm pas nj numri t shnuar me shifra: 5%, 90 %, 80.

) pjesza u e trajtave psore-vetvetore, kur ndodhet para foljes: u afrova, u krkua, u lodhm, u nism etj.; f) lokucionet pasthirrmore q shprehin prshndetje, urime, falnderime, ngushllime, etj., pjest prbrse t t cilave e ruajn pavarsin gramatikore: Mbei me shndet!, Mir ardhshi!, Mir ju gjetshim!, Mir se erdhe!, Mir se ju gjeta!, Mir se erdht!, Mir se vjen!, Mir se na vjen!, Mir se vini!, Mir se t vini!, Puna mbar!, Pun t mbar!, Udha mbar!, Udh t mbar!, Mbar past!, Nga mot gzuar!, E paim me

jet!, Pr shum vjet!, Pr shum vjet gzuar!, Qofshi shndosh!, Me shndet!, Shndet pa!, Shndet pai!, Shndet pain! etj.; Ju falemi nderit! T falem nderit! etj.; Kryet shndosh! Qofshi vet! T rrosh vet!, Vet shndosh! etj. Po kshtu shkruhen edhe: Si urdhron! Si urdhroni! etj. 68 Shkruhen me viz lidhse n mes: a) formimet e prftuara nga prsritje e nj fjale n t njejtn trajt ose n trajta t ndryshme, nga bashkimi i dy antonimeve, i dy numrorve themelor (pr t shnuar nj sasi t prafrt), formimet onomatopeike t prftuara nga prsritje e nj fjale n t njjtn trajt ose n trajt t ndryshuar: cop-cop, ika-ika, duar-duar, fije-fije, flet-flet, grigje-gjrigje, grupe-grupe, gunga-gunga, her-her, kokrra-kokrra, kortar-kortar, kuti-kuti, lara-lara, lloj-lloj, ngjyra-ngjyra, pal-pal, pet-pet, pikapika, pjes-pjes, radh-radh, rripa-rripa, shkall-shkall, togje-togje, tufa-tufa, thela-thela, val-val, vende-vende, vise-vise, vrima-vrima, xhunga-xhunga, zhele-zhele etj.; njri-tjetri, shoqi-shoqin, etj.; al-al, fort-fort, gati-gati, holl-holl, rnd-rnd, shum-shum, von-von etj. aty-ktu, hyrje-dalje, (puntort e) ngarkim-shkarkimit, posht-lart, pritje-prcjellje, vajtje-ardhje etj.; dy-tri or, dhjet-pesmbdhjet vjet, 10-15 vjet, katr-pes veta, pes-gjasht dit, 5-6 dit, afate dy-tre mujore, periudha njzettridhjetvjeare etj.; bam-bam, ciu-ciu, dr-dr, fiu-fiu, ham-ham, hum-hum, kuak-kuak, llap-llap, osh-osh, tak,tak, zdruj-zdruj, etj.; bam-bum, fap-fup, gau-giu, ham-hum, paf-puf, tik-tak, etj.; gk-mk, lecka-pecka, qorr-morr etj.; b) emrtimet e prbra t njsive t matjes: dit-njeri, dit-pun, gram-molekul, kal-fuqi, kuaj-fuqi, kilovator, or-makin, or-norm, or-njeri, ton-kilometr, vit-drit etj. Kshtu shkruhen edhe emrtimet e prbra t njsive t ndryshme t klasifikimit: grup-kultur, grup-mallra, grup-mosh etj.; c) emrtimet jo t thjeshta me lidhje kpujore plotsuese ose me lidhje prcaktore-ndajshtimore ndrmjet pjesve prbrse t tyre: bar-bufe, bar-lulishte, hotel-restorant, kafe-restorant, miniera e hekur-nikelit, (trajta) psore-vetvetore, post-telegraf-telefon etj.;

dhom-muze, shtpi-muze, qytet-muze, qytet-hero, dyqan-shtpi, hotel-pension, vagon-cistern, vagon-restorant, vin-kull, vin-ur, spat-dalt, organizat-baz, (punimet e) shpim-krkimit, (brigada e) shpim-shfrytzimit; t shpim-vlersimit, plan-detyr, qen-ujk etj.; ) formimet terminologjike t tipit: (raketa) ajr-ajr, ajr-toke; tok-ajr, tok-tok etj.; d) formimet e tjera jo t thjeshta, kryesisht mbiemrore, pjest e t cilave kan midis tyre lidhje kpujore q shprehin marrdhnie plotsuese ose t ndrsjellta: agraro-industrial, analitiko-sintetik, bujqsor-industrial, ekonomiko-shoqror, historiko-gjeografik, politiko-kulturor, politikoshoqror, tekniko-material, ushtarako-politik etj.; afro-aziatik, anglo-amerikan, austro-hungarez, balto-sllav, frankogjerman, greko-romak, shqiptaro-grek, trako-ilir etj.*; fjalor frngjisht-shqip, fjalor latinisht-shqip, fjalor shqip-rusishtfrngjisht etj. Po kshtu shkruhen marksizm-leninizm, marksist-leninist, marksiste-leniniste.
*) Kur formimet e ktij tipi shnojn njsi etnike ose gjuhsore t ngulitura historikisht, shkruhen pa viz n mes, si fjal t vetme: anglosakson, (gjuht) indoevropiane, istrorumanishtja, retrorumanishtja, serbokroatishtja etj.

dh) pjesza ish- prpara emrtimeve t ndryshme: ish-drejtor, ish-komandant, ish-komisar, ish-kryeqyteti, ish-kryetari i Kshillit Popullor t Rrethit..., ish-ministr etj.; e) emrtimet e prbra t pikave t horizontit, t formuara prej nj fjale t thjesht dhe prej nj fjale t prbr: jug-juglindje, jug-jugperndim, jugperndim, veri-verilindje etj.; lindje-verilindje, perndim-

) emrat e prbr t krahinave e t fshatrave t vendit ton, me lidhje bashkrenditse, ndajshtimore ose me lidhje prkatsie:

Ballaj-Vendas, Bardhaj-Re, al-Barzez, erkez-Morin, ermBIak, Dars-Fshat, Mborje-Drenov, Nikaj-Mertur, Pez-Helms, RrethGreth etj.; Gjeaj-Kodr, Labinot-Fush, Labinot-Mal, Papr-Sollak, etj., Dushk-Peqin, Fier-Shegan, Fush-Arrz, Fush-Lur, Fush-Muhur, KrejLur, Kulej-Papr, Lab-Martalloz, Nivic-Bubar, Tosk-Martalloz, UjLurth, Zall-Dajt, Zall-Dardh, Zall-Herr etj.; f) emrat e prbr gjeografik t huaj, edhe kur pjest prbrse lidhen midis tyre me nj parafjal, lidhz ose nyj: Alma-Ata, Alzas-Loren, Amu-Darja, Bab-el-Mandeb, BrestLitovsk, Buenos-Ajres, Dar-es-Salam, Frankfurt-mbi-Majn, Hong-Kong, Il-d-Frans, Komsomolsk-mbi-Amur, Kosta-Rika, Kuala-Lumpur, NjuDelhi, Nju-Jork, Pa-d-Kale, Port-Artur, Port-Said, Rostov-mbi-Don, San-Francisko, San-Hoze, San-Huan, San-Marino, San-Salvador, SantoDomingo, Sent-Etien, Sierra-Leone, Sierra-Morena, Sir-Darja, Tel-Aviv, Tian-Shan, Ulan-Bator etj. Te emrtimet gjeografike, q si pjes t par kan nj nyj t prparme n gjuht prkatse, ndrmjet saj dhe pjess tjetr nuk vihet viz lidhse: La Paz, La Plata, La Valeta, Los Anxhelos etj. g) emrat ose mbiemrat e huaj t personave t prbr prej dy a m shum pjessh: Abu-Ali, Abu-Ali-Ahmet, Fredrik Zholio-Kyri, Ge-Lisak, IbnBatuta, Ibn-Rusta, Ibn-Sina, Mak-Donald, Mamin-Sibirjak, Mari-Luiz, Martin Andersen-Neks, Mendelson-Bartoldi, Rimski-Korsakov, SaltikovShedrin, Sen-Sans, Sem-Simon, Sen-Zhyst, Zhan-Zhak Ruso etj.
Shnim 1. Kur midis emrit dhe mbiemrit t nj personi t huaj ndodhet nj nyj ose nj pjesz, kto zakonisht shkruhen ve: Antonis van Dajk, Dora d'Istria, Fergus O Konor, Gi d Mopasan, Leonardo da Vini, Lope de Vega, Mahmud al Kazhgari, Miguel de Cervantes, Shon O Kejsi, Vincent van Gog, Zhan d'Ark etj. Shnim 2. Pjest prcaktuese t mbiemrave t personave shkruhen pa viz lidhse e pa kllapa: Aleksandr Dyma Biri, Gavril Dara Plaku, Gavril Dara i Riu, Katoni i Ri etj. Shnim 3. Pjesa -ogllu e emrave t burimit turk shkruhet njsh me emrin vetjak prkats: Osmanogllu, Pazvanogllu etj. Shnim 4. Gjymtyrt prbrse t emrave dhe t mbiemrave kinez, korean, vietnamez e birman shkruhen ve e ve, pa viz n mes: Fan Dinj Fung, Li Sun Sin, Lu Sin, Ngujen Van Troi etj.

gj) numrort rreshtor kur vet numri ose nj pjes e tij shnohet me shifra arabe: klasa e 2-t, kreu i 4-t, e 5-ta A, Kongresi i 6-t, shekulli i 20-t, viti i 29-t i lirimit, i 74-ti, i 50-mijti ose i 50 000-ti, i 200-milionti ose i 200 000 000-ti etj. Po kshtu shkruhen: 400-shi, 500-shi, 900-shi, 300 000-shi ose 300-mijshi etj. Kur numrori rreshtor shkruhet me shifr romake, prdoret pa prapashtes dhe pa nyj t prparme: klasa I, Kongresi V, Kreu XVI, viti XXIX i lirimit, Gjergj Balsha I, Luigji XIV, Mehmeti II etj.
Shnim. Numrort rreshtor q shnojn shkallt e prgjegjsis n organizatat shoqrore, n ushtri etj. shkruhen gjithnj me shkronja e jo me shifra romake: kapiten i par, piloti i dyt, sekretari i par i Komitetit t Partis t ... , sekretari i dyt i Ambasads etj.

h) emrtimet e prvjetoreve dhe formimet e ngjashme me to, kur numrori shnohet me shifr: 50-vjetori i Pavarsis; 25-vjetori i themelimit t Partis; shkolla 8-vjeare; 15-ditshi i par i shtatorit; 30-vjetshi i par i shekullit XIX etj. Por, kur numrori shnohet me shkronja, fjala shkruhet si nj e vetme, pa viz n mes: pesdhjetvjetori i Pavarsis; pesqindvjetori i vdekjes s Sknderbeut; njzetepesvjetori i themelimit t Partis; shkolla tetvjeare; pesmbdhjetditshi i par i shtatorit etj.; i) emrtimet e veanta t mjeteve teknike, si edhe emrtimet e ngjashme konvencionale, n prbrjen e t cilave hyn edhe nj emr i shnuar me shifra: B-52, Boing 707, F-100, Il-18, Gaz-69, Mig-21, T-34, TU-104, U2, Apolo-14, Kozmos-130; Plani D-4, Agjenti J-33 etj. Po kshtu shkruhen edhe numrat e telefonave dhe t targave t automjeteve, kur prbhen nga grupe shifrash p.sh.: 27-51, 25-09, 41-44, 55-70, 55-76; BR 68-65, DR 42-68, ER 50-52, KO 43-93, TR 03-97, UP 05-06-50 etj.;

j) emrtimet e shkurtuara t institucioneve, t zyrave, t ndrmarrjeve, t organizatave etj.; viza lidhse n kt rast vihet midis tyre dhe nyjs s prapme ose mbaress: SMT-ja e Lushnjs, punonjsit e NB-ve, Komiteti Qendror i BRPSH-s, sesioni i 28-t i OKB-s, Shtabi i ABD-s, korrespondentt e ATSH-s, npunsit e PTT-s, oxhaku i TEC-it, antart e BRASH-it, rregullorja e FIFA-s etj.; k) emrtimet e prbra nga nj pjes e shkurtuar dhe nga nj pjes e plot; NI-kimike, NI-Performa, NI-Pyjore, NI-Qelqi, NI-Tulla etj.; l) shkronjat, numrat (kur shkruhen me shifra), pjest e pandryshueshme t ligjrats, si edhe elemente q nuk jan pjes e ligjrats, kur prdoren si emra dhe marrin tregues t trajtave rasore: a-ja; b-ja; vru pikat -ve; vr pikn mbi i-n; d-ja sht bashktingllore; y-ja sht zanore; t gjendet x-i etj.; 1-ja; 2-ja; 3-ja; 7a; 15-a; kryengritja e 1911-s; ngjarjet e 1924-s; aksionet kryesore gjat 1943-s; etj.; e-ja, dh-ja, as-i jan lidhza kpujore; kuptimet e -tar-it si prapashtes; z-ja sht prapashtes zvoglimi; pse-ja sht ndajfolje pyetse etj.; ll) Komandat ushtarake t prbra nga dy ose m shum pjes; viza lidhse vihet n kt rast midis pjesve prbrse t tyre: Para-marsh!, Me vrap-marsh!, Prapa-kthehu!, Gjysmdjathtaskthehu!, N vend-numro!, Skuadr-ndal!, Skuadra, djathas-kthehu!, N krah-arm!, Pran kmbs-arm!, N sup-arm!, N krahaqaf-arm!, Djathtas-ndero!, Tog-ndal!, Toga-mblidhu!, Bajonet-drejto!, Bajonetprkul!, Pr nder-arm!, Arm-zbraz!, Majtas-eja n radh!, Largsizmadho!, Rrip-zgjato!, Kompania, n vij tog-kolon-mblidhu!, Batalioni, n vij kompani-kolon-mblidhu! etj. 69 Shkruhen me viz t gjat n mes tyre: a) emrat e prvem q shnojn caqet e nj hapsire gjeografike, si edhe emrat q shnojn caqe kohore: gara e iklizmit TiranElbasanKor; hekurudha Rogozhin Fier; kanali PeqinKavaj, kanali VjosLevanFier; largsia Tok

Diell; vija ajrore ParisTiranPekin; lundrimi AmerikEvrop; udhtimi FrancArgjentinAustrali; udhtimi TokHn etj.; periudha janarmaj; periudha pranvervjesht etj.; b) numrort q shnojn caqet e nj hapsire kohore: periudha 19391944; tridhjetvjetori i themelimit t Partis 8.XI.19418.XI.1971; katrqindvjetori i lindjes s Budit 15661966; Konferenca e Par e Studimeve Albanologjike 1521.XI.1962; Kongresi i Drejtshkrimit t Gjuhs Shqipe 2025.XI.1972; pesqindvjetori i vdekjes s Sknderbeut 14681968; plani i katrt pesvjear 19661970; viti shkollor 19731974; letrsia e shekujve XIXXX etj.; c) dy a m shum emra t veant ose emrtime, fjal a togje fjalsh t veanta t cilat kan ndrmjet tyre marrdhnie t ndrsjellta, jan elemente prbrse t njsive kuptimore shumpjesshe ose shnojn kalime nga nj gjendje n nj gjendje tjetr: ndeshja DianmoPartizani; ndeshja e futbollit ShqipriTurqi; takimi SpaskiFisher; uniteti partipopull; trekndshi msimpun prodhueseedukim fizik dhe ushtarak; marrdhniet mallparamall; ) emrat e bashkautorve t nj vepre: K. MarksF. Engels; A. XhuvaniK. Cipo etj.

VI. PRDORIMI I SHKRONJAVE T MDHA 70 Shkronja e madhe prdoret pr t dalluar emrat e prvem dhe emrtimet e barasvlershme me ta nga emrat e prgjithshm. 71 Shkruhen me shkronjn e par t madhe emrat dhe mbiemrat e personave, epitetet ose ofiqet (nofkat) q jan pjes prbrse e tyre si edhe pseudonimet: Ali Kelmendi, Avni Rustemi, Ded Gjo Luli, Gjergj Elez Alia, Gjergj Kastrioti, Gjeto Basho Muji, Gjin Bua Shpata, Gjon Buzuku, Ismail Qemali, Naim Frashri, Pjetr Budi, Rrapo Hekali etj.;

Aleksandr Dyma Biri, Gavril Dara i Riu, Gjergj Balsha i Par, Gjergj Qimekeqi, Ivani i Tmerrshm, Rikard Zemrluani, Leka i Madh, Lleshi i Zi, Mark Shalgjati, Nikolla Kmbleshi etj.; Asdreni, Buburicka, ajupi, Dok Sula, Jakin Shkodra, Migjeni, Platonicus, Rushit Bilbil Gramshi, etj.
Shnim 1. Nyjat dhe pjeszat e mbiemrave t huaj shkruhen me shkronj t vogl, kur jepet i plot emri dhe mbiemri i personit, por shkruhen me shkronj t madhe, kur prdoret vetm mbiemri dhe kur nyja ose pjesza sht element i domosdoshm i tij: Kalderon de la Barka, por De la Barka; Leonardo da Vinci, por Da Vinci; Lope de Vega, por De Vega; Mahmud al Kazhgari, por Al Kazhgari; Sharl d Koster, por D Koster; Vincent van Gog, por Van Gog etj. Me shkronj t madhe shkruhen edhe pjest O, Mak, San, Sen t mbiemrave t huaj t personave: O Brien, O Konor, O Kejsi; Mak-Dovel, San-Martin, Sen-Simon etj. Shnim 2. T gjitha pjest e emrave dhe mbiemrave kinez, korean, vietnamez e birman fillojn me shkronj t madhe: Fan Dinj Fung, Kan Gam an, Li Sju en, Lu Sin, Ngujen Van Troi, Sun Jat Sen etj.

72 Shkruhen me shkronjn e par t madhe emrat e mbiemrat e prvem, t cilt, megjithse prdoren pr t shnuar nj kategori t caktuar njerzish, nuk jan kthyer n emra t prgjithshm: jan t rrall n histori Gjergj Kastriott; kemi edhe ne Homert tan; nj Promete i ditve tona etj.
Shnim. Kur emrat e prvem jan kthyer n emra t prgjithshm q shnojn tipin prkats, shkruhen me shkronj t vogl: ciceron, donkishot, gobsek, harpagon, kuisling, mecen, mentor etj. Me shkronj t vogl shkruhen edhe emrtimet e njsive t matjes, t mjeteve teknike, t sendeve etj., t cilat burojn nga emra t prvem: amper-i, om-i, vat-i, volt-i, zhul-i, dizel-i, ford, mauzer, rntgen etj.

73 Emrtimet e funksioneve shtetrore, politike e ushtarake, t gradave, t titujve fetar etj. shkruhen me shkronj t vogl: ministri i ndrtimit N.N., deputeti i Kuvendit Popullor N.N., kryetari i Komitetit Ekzekutiv N.N., presidenti i Republiks, perandori Konstantin, mbretresha Teuta, sulltan Murati II;

sekretari i Komitetit t Partis, antari i Byros Politike, antari i sekretariatit t KQ, sekretari i KQ, komisari i korpusit, komisari i batalionit, ambasadori N.N.; komandanti i regjimentit, komandanti i korpusit, komandanti i brigads, shefi i shtabit, admirali N.N., mareshali Vatutin, gjenerali Dombrovski, major Petrit Bardhi, toger Sknder Petrela; duk Gjin Tanushi, princi Karl Topia, kont Niket Topia, vojvod Janosh Huniadi, Ali pash Gucia, Mehmet pash Bushati, Ali bej Evrenozi; antari i Akademis s Shkencave N.N., profesor N.N., docent N.N., doktor profesor Aleksandr Xhuvani, bashkpuntor i vjetr shkencor N.N.*; papa Kalisti III, peshkopi Pal Engjlli, at Shtjefn Gjeovi, imzot Luigj Bumi, sheh Mustafa Tetova etj. Kur emrtimet jan br pjes e pandar e nj emri t prvem, ato shkruhen me shkronj t madhe: Baba Faja, Hoxha Tahsini, Kont Urani, Madam d Stal, Papa Kristo Negovani, Princ Vidi etj.
*) Kur kto emrtime prdoren m vete (jo n fjali), si ndodh zakonisht n rastet kur u drejtohemi personave prkats, n nnshkrimet, si edhe n renditjen e emrtimeve n fjal n dokumentet zyrtare, ato shkruhen me shkronj t madhe si n formn e plot, ashtu edhe n formn e shkurtuar.

74 Emrtimet e funksioneve zyrtare e shoqrore m t larta, titujt m t lart t nderit n RPSH dhe emrtimet e urdhrave e t medaljeve shtetrore shkruhen me shkronj t madhe (t gjitha fjalt q hyjn n prbrjen e tyre, me prjashtim t nyjave); po kshtu veprohet edhe n rastet e ngjashme n kumtimet e n dokumentet zyrtare: Sekretari i par i Komitetit Qendror t Partis s Puns t Shqipris; Kryetari i Presidiumit t Kuvendit Popullor; Kryetari i Kshillit t Ministrave t Republiks Popullore t Shqipris; Kryetari i Kshillit t Prgjithshm t Frontit Demokratik t Shqipris; Presidenti i Kshillit t Prgjithshm t Bashkimeve Profesionale t Shqipris; Sekretari i Par i Bashkimit t Rinis s Puns t Shqipris; Presidentja e Bashkimit t Grave t Shqipris; Hero i Popullit; Hero i Puns Socialiste; Msues i Popullit; Artist i Popullit; Urdhri i Flamurit; Urdhri i Puns i Klasit t Par; Urdhri i Liris; Urdhri "Naim Frashri"; Medalja e Trimris; Medalja e Puns etj.

Emrtimet e titujve t tjer t nderit shkruhen me shkronj t madhe vetm n fjaln e par: Artist i merituar, Msues i merituar, Mjeshtr i sportit etj.*
*) Emrtimet e titujve t nderit vihen n thonjza, kur prdoren menjher pas fjals "titull", si ndajshtim i paveuar me presje: iu dha titulli "Hero i Popullit" "Hero i Puns Socialiste" "Artist i Popullit" etj., por Heroi i Popullit Qemal Stafa, Msuesi i Popullit Aleksandr Xhuvani, Mjeshtri i sportit N.N. etj.

75 Shkruhen me shkronj t madhe emrat e prvem t bots mitologjike e fetare, si edhe ata t figurave e t tregimeve popullore: Adami, Apoloni, Buda, Diana, Eva, Hermesi, Jupiteri, Krishti, Minerva, Mitra, Muhameti, Neptuni, Pani, Polifemi, Shiva, Zeusi etj.; Borbardha, e Bukura e Dheut, Hirushja, Katallani, Maro Prhitura, Syqenza etj. (por shkruhen me shkronj t vogl emrat e prgjithshm t sferave t msiprme si allah, ngjll, perndi, perri, shenjt, xhind, zan etj.). 76 Shkruhen me shkronj t madhe emrat e prvem t kafshve: Balashi, Baloja, Bukefali, Kazili, Kuqali, Laroja, Rosinanti etj. 77 Shkruhen me shkronj t madhe emrtimet e planetve, t yjeve, t yjsive e t trupave t tjer qiellor: Arusha e Madhe, Arusha e Vogl, Galaktika, Jupiteri, Kashta e Kumtrit, Dielli, Hna, Marsi, Neptuni, Saturni, Shenjzat, Toka, Urani, Ylli Polar etj.
Shnim. Emrat dielli, dheu, hna, toka etj. shkruhen me shkronj t vogl, kur nuk prdoren si terma t astronomis, p.sh. perndimi i diellit; temperatura n det e n tok sht e ndryshme; nj nat pa hn etj.

78 Emrtimet gjeografike e territoriale-administrative, si edhe emrat e tjer t vendeve shkruhen me shkronj t madhe: Adriatiku, Alpet, Ballkani, Buna, Dajti, Devolli, Drini, Joni, Karpatet, Labria, Luma, Mirdita, Myzeqeja, Sazani, Skrapari, Shari, Shqipria, Tomori, Vjosa, Vlora etj.

Pjest prbrse t nj emrtimi gjeografik a t nj emri vendi prej dy a m shum fjalsh shkruhen me shkronj t madhe (me prjashtim t nyjave, lidhzave e parafjalve): Amerika Latine, Azia e Vogl, Bishti i Palls, Bjeshkt e Nemuna, Bregu i Detit, Bregu i Fildisht, Bregu i Mats, Briri i Art, Deti i Bardh, Deti i Kuq, Deti i Vdekur, Deti i Zi, Drini i Bardh, Fusha Mbret, Gadishulli Ballkanik, Gadishulli Iberik, Gropat e Shkodrs, Guineja e Re, Guri i Bardh, Guri i Hasit, Guri i Pishkashit, Gjiri Arabik, Gjiri Persik, Ishulli i Lezhs, Kepi i Gjelbr, Kepi i Shpress s Mir, Kodra e Kuqe, Komsomolsk-mbi-Amur, Kunora e Dardhs, Kunora e Lurs, Lndina e Lotve, Lugjet e Verdha, Lumi i Vlors, Maja e Hekurave, Malsia e Madhe, Malsia e Mbishkodrs, Mali i Bardh, Mali i Gjer, Mali i Zi, Mali me Gropa, Oqeani i Ngrir i Veriut, Prroi i That, Poli i Jugut, Poli i Veriut, Qafa e Gjarprit, Qafa e Thans, Qafa e Zez, Re-eDardha, Rrafshi i Dukagjinit, Rruga e Barrikadave, Sheshi i Demonstratave, Sheshi i Flamurit, Shkalla e Tujanit, Shkmbi i Kavajs, Shtegu i Dhenve, Tenda e Qypit, Toka e Zjarrt, Ura e Shtrejt, Vau i Dejs, Vendet e Ulta, Zelanda e Re etj.
Shnim 1. Emrat e prgjithshm gjeografik si breg, buz, uk, det, fush, gadishull, gryk, gji, hund, istm, ishull, kanal, kep, kodr, krua, liqen, lum, maj, mal, ngushtic, prrua, qaf, qytet, suk, she, shkrettir, shpell, tropik, vargmal etj., kur nuk jan pjes prbrse e nj emrtimi t prvem, por prdoren si prcaktues t nj emri gjeografik ose prcaktohen prej tij, shkruhen me shkronj t vogl: uka e Ajtojt, deti Adriatik, deti i Kins Jugore, fusha e Kors, fusha e Myzeqes, gadishulli i Ballkanit, gryka e Klcyrs, gjiri i Vlors, hunda e Karaburunit, istmi i Korintit, ishulli i Sazanit, kanali i Korfuzit, kanali i Myzeqes, kanali i Suezit, kepi i Rodonit, kroi i Zejmenit, liqeni Balaton, liqeni i Presps, liqeni i Shkodrs, lumi i Matit, lumi i Tirans, maja e Korabit, maja e Radohins, mali i Dajtit, ngushtica e Bosforit, ngushtica e Gjibraltarit, prroi i Munells, qafa e Llogoras, qyteti i Fierit, shpella e Dragobis, tropiku i Gaforres, vargmali i Andeve etj. Shnim 2. Mbiemrat q jan pjes prbrse t emrave gjeografik, sikurse shihet edhe nga shembujt e msiprm, shkruhen kurdoher me shkronj t madhe: Curraj i Epr, Drini i Bardh, Drini i Zi, Kanali i Madh, Kurveleshi i Poshtm, Labova e Siprme, Malsia e Madhe, Mali i Zi, Myzeqeja e Vogl, Prespa e Madhe, Prespa e Vogl etj. Shnim 3. T gjitha pjest prbrse t emrtimeve zyrtare t shteteve fillojn me shkronj t madhe (me prjashtim t nyjave): Despotati i Epirit, Mbretria e Nepalit, Perandoria Osmane, Perandoria Romake e Lindjes, Perandoria Romake e Perndimit, Principata e Arbris, Principata e Lihtenshtajnit, Republika Arabe e Egjiptit, Republika Demokratike Gjermane, Republika Demokratike e Vietnamit, Republika Franceze, Republika Kors, Republika Popullore e Kins, Republika Popullore e Shqipris, Republika e

San-Marinos, Republika Socialiste e Rumanis, Republika e Venedikut, Shtetet e Bashkuara t Ameriks etj. Shnim 4. Emrat e anve t horizontit dhe mbiemrat e formuar prej tyre shkruhen me shkronj t madhe (me prjashtim t nyjs), kur prdoren si emrtime njsish territoriale (gjeografike ose historike) ose si pjes t ktyre emrtimeve: vallet tona t Jugut, popujt e Lindjes, Lindja e Largme, Lindja e Mesme, shtetet e Perndimit, kryengritjet e malsrorve t Veriut, popujt e Veriut etj.; Amerika e Jugut, Italia e Jugut, Poli i Jugut, Vietnami i Jugut, Evropa e Veriut, Irlanda e Veriut, Koreja e Veriut, Poli i Veriut, Shqipria e Veriut, Vietnami i Veriut etj.; Amerika Jugore, Evropa Jugore, Shqipria Jugore, Evropa Juglindore, Azia Juglindore, Evropa Lindore, Gjermania Lindore, Mesdheu Lindor, Evropa Perndimore, Gjermania Perndimore, Afrika Veriore, Amerika Veriore, Shqipria Veriore, Shqipria Veriperndimore etj.; Kur emrat dhe mbiemrat e msiprm prdoren pr t shnuar nj drejtim ose nj pik t horizontit, shkruhen me shkronj t vogl: u nisn drejt veriut, fryn era nga lindja; n drejtim veriperndimor etj. Shnim 5. Emrtimet gjeografike shkruhen me shkronj t madhe, edhe kur prdoren me kuptim t figurshm: Borov (masakr fashiste), Munih (marrveshje me fashizmin), Dien Bien Fu, Stalingrad, Vaterlo (disfat e rnd ushtarake).

79 Emrtimet e periudhave t ngjarjeve, t akteve e t dokumenteve historike me rndsi kombtare ose ndrkombtare, t monumenteve historike e t monumenteve t kulturs shkruhen me shkronj t madhe (me prjashtim t nyjave dhe t fjalve shrbyese): lirimi (zhvillimi ekonomik pas lirimit), Reforma, Rilindja, Rilindja Kombtare Shqiptare, Tanzimati etj. Antanta, Antanta e Vogl, (fuqit) e Boshtit, Internacionalja Komuniste, Internacionalja e Par, Komuna e Parisit, Konferenca e Ambasadorve, Konferenca e Labinotit, Konferenca e Paqes, Konferenca Pezs, Kongresi VI i PPSH, Kongresi i Drejtshkrimit t Gjuhs Shqipe, Kongresi i Lushnjs, Kongresi i Manastirit, Kongresi i Prmetit, Kuvendi i Lezhs, Lvizja Nacionallirimtare, Lidhja e Prizrenit, Lufta e Dyt Botrore, Lufta Njqindvjeare, Lufta e Vlors, Mbledhja e Beratit, Nata e Shn Bartolomeut, Njqind Ditt, Operacioni i Dimrit, Qeveria e Prkohshme e Durrsit, Reforma Agrare, Republika e Tret, Revolucioni Socialist i Tetorit, Shoqria e t Shtypurit Shkronja Shqip, Traktati i Londrs, Traktati i Shn Stefanit, Traktati i Versajs etj.; Dekreti i Paqes, Dekreti i Toks, Karta e Kombeve t Bashkuara, Karta e Madhe e Lirive, Kushtetuta e RPSH, Letra e Hapur e KQ t PPSH, Memorandumi i Grs, Tezat e Prillit etj.;

Shtpia e Partis, Kalaja e Gjirokastrs, Varrezat e Dshmorve t Atdheut (Tiran), Mauzoleumi i Dshmorve (Durrs), Manastiri i Ardenics etj.; Monumenti i Shpalljes s Pavarsis (Vlor), Monumenti i Lufttarit Kombtar (Kor), Monumenti i Sknderbeut (Tiran, Kruj), Ura e Mesit, Xhamia e Ethem beut (Tiran) etj.
Shnim. Emrtimet e epokave gjeologjike, historike e t formacioneve historiko-shoqrore q nuk jan emra t prvem, shkruhen me shkronj t vogl: diluvi, jura, kuaternari, etj.; koha e re, mesjeta, neoliti, paleoliti etj.; feudalizmi, komuna primitive, kapitalizmi, komunizmi etj.

80 Emrtimet zyrtare (t sotme ose historike) t institucioneve t shtetit e t partis t vendit ton, si edhe emrtimet e organizatave shoqrore e t njsive ushtarake kryesore shkruhen me shkronj t madhe (me prjashtim t nyjave dhe t fjalve shrbyese); po kshtu veprohet edhe n rastet e ngjashme n kumtimet e n dokumentet zyrtare: Komiteti Qendror i Partis s Puns t Shqipris, Byroja Politike e Komitetit Qendror t Partis s Puns t Shqipris, Sekretariati i Komitetit Qendror t Partis s Puns t Shqipris, Kuvendi Popullor, Presidiumi i Kuvendit Popullor, Kshilli i Ministrave i Republiks Popullore t Shqipris, Fronti Demokratik i Shqipris, Kshilli i Prgjithshm i Frontit Demokratik, Bashkimet Profesionale t Shqipris, Kshilli i Prgjithshm i Bashkimeve Profesionale t Shqipris, Bashkimi i Rinis t Puns t Shqipris, Komiteti Qendror i Bashkimit t Rinis s Puns t Shqipris, Bashkimi i Grave t Shqipris, Kshilli i Prgjithshm i Bashkimit t Grave t Shqipris, Partia Komuniste e Shqipris, Rinia Komuniste Shqiptare, Ushtria Popullore, Ushtria Nacionallirimtare, Shtabi i Prgjithshm i Ushtris Nacionallirimtare, Kshilli Antifashist Nacionallirimtar, Kryqi i Kuq Shqiptar, Bashkimi i Prgjithshm i Kooperativave t Konsumit, Komiteti Kombtar i Veteranve t Lufts t Popullit Shqiptar, Ministria e Arsimit dhe e Kulturs, Ministria e Punve t Jashtme, Ministria e Tregtis, Akademia e Shkencave e Republiks Popullore t Shqipris, Universiteti Shtetror i Tirans, Biblioteka Kombtare, Banka e Shtetit Shqiptar, Komiteti i Kulturs dhe i Arteve, Instituti i Gjuhsis dhe i Letrsis, Instituti i Monumenteve t Kulturs, Instituti i Lart Shtetror i Bujqsis, Instituti i Shkencave, Fakulteti i Historis dhe i Filologjis, Fakulteti Ekonomik, Drejtoria e Prgjithshme e Ekonomis Komunale, Teatri Popullor, Teatri i Opers dhe i Baletit, Shtpia Botuese e Librit Shkollor, Komiteti i

Partis i Rrethit t Beratit, Kshilli Popullor i Rrethit t Shkodrs, Korparmata I, Divizioni II, Brigada I Sulmuese etj.*
*) N rastet kur nj pjes e emrtimit zyrtar t nj institucioni, organizate etj. prdoret pr t prfaqsuar gjith emrtimin, kjo pjes shkruhet me shkronj t madhe: ministri i Mbrojtjes, ministri i Punve t Jashtme, drejtori i Ekonomis Komunale etj. Shnim. Emrtimet e kategorive t msiprme, kur prdoren si emra t prgjithshm, shkruhen me shkronj t vogl: u bn zgjedhjet e kshillave popullore t rretheve; do t shkoj n komitetin ekzekutiv; ky universitet nuk ka fakultet mjeksie etj.

81 Kur n nj kontekst t caktuar nj emrtim i tipave t prmendur n 79, 80 rishfaqet me an t fjals s par, kjo shkruhet me shkronj t madhe, si prfaqsuese e nj emri t prvem: forcat e Lidhjes (= e Lidhjes s Prizrenit); msimet e Komuns (= Komuns s Parisit); vendimet e Kongresit (p.sh. Kongresit t Lushnjs, t Prmetit); rndsia historike e ktyre Tezave (= Tezave t Prillit); Kongresi VI i Partis (= Partis s Puns t Shqipris); tridhjetvjetori i themelimit t Frontit (= t Frontit Demokratik); institutet e Akademis (= e Akademis s Shkencave t RPSH); dokumentet e Shtabit (= e Shtabit t Prgjithshm t Ushtris Nacionallirimtare) etj. 82 Shkruhen me shkronj t madhe pjest prbrse t emrtimeve t festave kombtare e ndrkombtare: 28 Nntori, 29 Nntori, 11 Janari, 8 Marsi ose Tet Marsi, 1 Maji ose Nj Maji, 24 Maji, 1 Qershori, 10 Korriku, 7 Nntori, 8 Nntori ose Tet Nntori, Dita e Aviacionit, Dita e Msuesit, Dita Ndrkombtare e Gruas, Viti i Ri etj.
Shnim. Emrat festave fetare shkruhen me shkronj t vogl: bajrami, krshndellat, mevludi, nata e mir, pashkt, e premtja e zez, ramazani, rrshajet, ujt e bekuar etj.

83 Te titujt e gazetave, t revistave e t librave, t cilt vihen kurdoher ndrmjet thonjzash, shkruhet shkronj t madhe vetm fjala e par dhe emrat e prvem q hyjn n prbrjen e titullit:

"Zri i popullit", "Bashkimi", "Zri i rinis", "Sporti popullor", "Jeta e re", "Studime filologjike", "Studime historike", " Gjurmime albanologjike", "Revista pedagogjike", "N shrbim t popullit", "Ylli i mngjesit", "Bujku i ri", "Shqiptarja e re", "Kushtrimi i liris", "Bota e re", "Ata nuk ishin vetm...", "Bagti e bujqsia", "Drurt dhe shkurret e Shqipris", "Gramatika e gjuhs shqipe", "Historia e Sknderbeut", "Historia e letrsis shqipe", "Komedia hyjnore", "Kujtime nga jeta e Brigads I Sulmuese", "Lulet e vers", "Norma letrare kombtare dhe kultura e gjuhs", "Para agimit", Pr revolucionarizimin e mtejshm t shkolls son", "Drejtshkrimi i gjuhs shqipe", "Shpres pr popullin, tmerr pr armikun", "Toka jon", "Zri i arbreshve" etj. Po kshtu shkruhen titujt e botimeve n gjuht e huaja, kur jepen me alfabetin e shqipes: "I foni, tis, Alvanias", "Noje rajnishe cajtung", "L'albaneze d'Italia", "L'ymanite ruzh", "Rote fane" etj. 84 Shkurtimet e emrave t shteteve, t partive, t organizatave, t shoqrive, t institucioneve, t ndrmarrjeve etj., shkruhen me shkronja t mdha, pa vn pik as ndrmjet, as pas tyre: RPSH, RSR, RDGJ, BRSS, SHBA, etj.; PPSH, PKSH, PKK etj.; BPSH, BRPSH, BGSH, KONARE, OKB, NATO, SEATO, UNESCO, GAT, etj.; AIESEE, FIDE, FIFA, OPEK, SVEA, UEFA, etj.; ATSH, NB, NN, SMT, UEM, USHT, TEC, AXHERPRES, AFP, MENA, VNA etj. 85 Shkruhen me shkronj t madhe emrat e prgjithshm, kur prdoren pr t shnuar qenie t personifikuara (n fabulat, prrallat e n krijime t tjera letrare): Plaku i vitit t Ri; O Prill, o im vlla!, "Vajza dhe Vdekja"; "Prralla gjet nj dit t Vrtetn (N. Frashri); T lumt, o Arbr, se na e zbardhe faqen! (K. Kristoforidhi) etj. 86 Mund t shkruhet me shkronj t madhe nj emr i prgjithshm pr qllime t veanta stilistike, pr t theksuar nj forc a me nj ngjyrim t veant nj nocion, nj njeri a nj ide t caktuar (Atdheu, Mmdheu, Partia, Liria, Komisari, Komandanti, Njeriu, Nntori etj.):

"T bukurn e gjeta te ti o Atdhe!"; "T nderojm Mmdhen!"; "Ku t'i krkoj rrnjt e tua Parti?", "Mirmngjes Republik!", Nntori yn i Lavdishm; "Flamur i madh pr Vegjli", "Yll i pavdekur pr Liri" etj. 87 Premri vetor ju dhe premrat pronor juaj (i, e) tij, (i, e) saj, n shenj nderimi pr personin t cilit i drejtohemi, ose pr t cilin flasim, mund t shkruhen me shkronj t madhe. Me shkronj t madhe mund t shkruhen edhe emrtimet e bartsve t funksioneve shtetrore e shoqrore, kur u drejtohemi atyre: Shoku Ministr!; Shpresoj shoku Kryetar, se do t marr prgjigje t shpejt etj. 88 Shkruhen me shkronj t madhe emrtimet shkencore t tipave, klasave, rendeve, familjeve e gjinive t bots bimore e shtazore n trajtn latine t tyre; te emrtimet e llojeve e t nnndarjeve t tyre shkruhet me shkronj t madhe vetm fjala e par: Chordata, Protozoa, Mammalia, Pisces, Rodentia, Carnivora, Felidae, Ursidae, Turdus, Mugil, Canis lupus, Locusta viridis etj.; Angiospermae, Gymnospermae, Dicotyledones, Monocotyledones, Archichlamidae, Leguminosae, Polygonales, Pinaceae, Papilonaceae, Larix, Abies, Castanea sativa, Salvia officinalis etj. 89 Shkruhen me shkronjn e par t madhe simbolet e elementeve kimike: Cl, Fe, H, Mg, Mn, N, Na, O, S etj. 90 Emrat e prgjithshm si rrug, bulevard, stadium, shesh, lagje, hotel, kinema, teatr, ndrmarrje, kooperativ, uzin, kombinat, hidrocentral, vapor, shkoll, klub, gazet, revist, roman, poem, dram, opera, balet, kng, et, batalion, brigad etj., q prcaktohen nga nj emr a emrtim i prvem n rasn emrore, i vn ndrmjet thonjzash*, shkruhen me shkronj t vogl: rruga "Asim Vokshi", rruga "Kongresi i Prmetit", bulevardi "Dshmort e Kombit", bulevardi "Republika", stadiumi "Dinamo",

sheshi "Avni Rustemi", sheshi "Heronjt e Vigut", sheshi "Sknderbej", lagjja "lirimi", lagjja "24 Maji"; hotel "Adriatiku", hotel "Dajti", kinema "17 Nntori", kinema "Morava", ndrmarrja bujqsore "8 Nntori", ndrmarrja e ndrtimit "Perlat Rexhepi", kooperativa bujqsore "Ylli i kuq", uzina "Drini", uzina "Partizani", kombinati ushqimor "Ali Kelmendi", hidrocentrali "Karl Marks", hidrocentrali "Lenin", vapori "Vlora", shkolla "Bajram Curri", shkolla "Katr Dshmort", shkolla "Liria", shkolla pedagogjike "17 Nntori", klubi "Flamurtari", klubi "Tomori"; gazeta "Zri i Popullit", revista "Nntori", romani "Lumi i vdekur", poema "Prishtina", drama "Familja e peshkatarit", drama "Toka jon", opera "Sknderbeu", baleti "Halili dhe Hajria", knga "Marshim partizan"; eta "Selam Musaj", batalioni "Fuat Babani", batalioni "Hakmarrje", brigada "Shkurte Pal Vata" etj. Kur emrtimet e msiprme prdoren m vete (jo n fjali) n tabelat, dokumentet e shpalljet zyrtare, shkruhet me shkronj t madhe edhe fjala e par. Me shkronj t madhe shkruhen gjithashtu emrat shesh, rrug, lagje etj. kur ata jan pjes e emrtimit t prvem prkats: Rruga e Barrikadave, Sheshi i Flamurit, Lagjja e Re, Klubi i Manastirit etj.
*) Emrat e rrugve e t shesheve n tabelat prkatse nuk vihen n thonjza.

91 Emrat e popujve dhe t banorve t nj vendi, t nj krahine, t nj qyteti etj. shkruhen me shkronj t vogl: afrikant, algjeriant, amerikant, bullgart, evropiant, francezt, hungarezt, kinezt, pellazgt, polakt, rumunt, shqiptart, vietnamezt, zvicerant etj.; arbresht, beratasit, dibrant, elbasanasit, gjirokastritt, kosovart, kolonjart, matjant, myzeqart, shkodrant, shpatarakt, tiranasit, ulqinakt, vlonjatt etj. 92 Emrat e ditve t javt, t muajve e t stinve shkruhen me shkronj t vogl: e hn, e mart, e mrkur etj.; janar, shkurt, mars, prill etj.; pranver, ver, vjesht, dimr. 93

N veprat poetike fjala e par e do vargu mund t filloj me shkronj t madhe ose t vogl; por n rastet kur vargjet, n citimet, shkruhen vijueshm njri pas tjetrit, jo secili rresht m vete, ato nisin gjithmon me shkronj t madhe. 94 Fillon me shkronj t madhe fjala e par e do teksti t shkruar, si dhe fjala e par e nj fjalia ose periudhe q vjen pas piks, shumpikshit, pikpyetjes, pikuditjes dhe dy pikave, kur kto shnojn mbarimin e nj fjalie t veant a t nj periudhe t mparshme.
Shnim. Kur pikpyetja, pikuditja ose shumpikshi vihet pas ligjrats s drejt dhe n fjalt e autorit, q vijojn, tregohet se kujt i takon ligjrata e drejt, pas shenjave t msiprme, fjala e par shkruhet me shkronj t vogl, p.sh.; Po ju, si shkuat? pyeti komisari partizant; Ku jeni, or shok, se po ju krkojm! - tha njri prej tyre; Mu duk djal i mir... i thash un. Po kshtu shkruhet me shkronj t vogl fjala e par pas shumpikshit q shnon ndrprerje t ligjrats dhe jo mbarimin e fjalis a t periudhs s msiprme, p.sh.: Ky tavan sht i ult... tavani i shtpis son sht m i lart dhe i lyer me boj t gjelbr.

95 Shkruhen me shkronj t madhe fjala e par pas dy pikave n kto raste: a) kur fillon nj ligjrat e drejt a nj citat, q vihet ndrmjet thonjzash: A t kujtohen fjalt e Petritit: "Ne do t'i kryejm porosit e tua, do t luftojm kundr fashizmit pr lirin e Shqipris"? Populli yn thot: "Trimi i mir me shok shum"; Sknderbeu ka thn: "Lirin nuk e solla un, po e gjeta ktu." b) kur pas dy pikave radhiten, zakonisht n tekste zyrtare (statute, ligje, rregullore, urdhresa, vendime etj.), paragraf t veant q nisin me kryerresht dhe mbarojn me pik.
Shnim. N t gjitha rastet e tjera teksti q vjen pas dy pikave, fillon me shkronj t vogl: Ne u lidhm me lvizjen: merrnim pjes n mbledhje t fshehta, shprndanim trakte, organizonim demostrata.

VII. NDARJA E FJALVE N FUND T RRESHTIT

 96 Ndarja e fjalve n fund t rreshtit mbshtetet kryesisht n ndarjen e fjalve n rrokje, duke marr parasysh edhe strukturn morfologjike t fjals. 97 Fjalt njrrokshe nuk ndahen n fund t rreshtit: afsh, ankth, bulkth, mend, dash, dru, knd, kopsht, lak, lng, i lig, ngjall, shkrep, shkrumb, tremb, thumb, vrull, zmbraps etj. 98 Ndarja e fjalve n fund t rreshtit bhet sipas ktyre rregullave: a) Bashktingllorja q ndodhet ndrmjet dy zanoresh shkon me zanoren q vjen pas: ba-rra, bre-dhi, de-ti, do-ra, g-zim, li-sat, lu-le, mi-ku, ndri-im, ple-pi, po-pu-lli, pu-n, shpre-sa, xi-x-llo-nja etj. b) Kur ndrmjet dy zanoresh ndodhen dy a m shum bashktingllore, ndarja n fund t rreshtit sht e lir, mjafton q t paktn bashktingllorja e fundit e togut prkats t kaloj n krye t rreshtit me zanoren pasuese; nga dy ose m shum ndarje t mundshme t nj fjale duhet paraplqyer ajo q ruan m t qart kufijt e pjesve t kuptimshme t fjals: ko-dra hu-dhra shu-fra ko-fsha ve-gla la-kra ko-krra ve-pra po-sta mu-shka vi-shnje ku-shti la-vdi ek-skavator ek-skursion ose " " " " " " " " " " " " " " kod-ra hudh-ra shuf-ra kof-sha veg-la lak-ra kok-rra vep-ra pos-ta mush-ka vish-nje kush-ti lav-di eks-kavator eks-kursion

ek-spedit ek-sport fu-nksion t-mblat the-mbra lu-ndra qe-ndra q-ndroj h-ngra

" " " " " " " " "

eks-pedit eks-port fun-ksion tm-blat them-bra lun-dra qen-dra qn-droj hn-gra ose " " " " " tmb-lat themb-ra lund-ra qend-ra qnd-roj hng-ra etj.

por: korr-je, lodh-je, ndjek-je, ngec-je; i ktej-m, e nesr-mja, i par-m, i pas-m; e ardh-shmja, i brend-shm, i buj-shm, i dhimb-shm, e dhimbshme, e mtej-shme, e nder-shme, e nder-shmja, t ngadal-shmit, e paprek-shme, e pavdek-shme, e prbot-shme, e prbot-shmja, e prjavshmja, i prkoh-shm, e prkoh-shme, e prkoh-shmja, e vrull-shme; i flak-t, i pes-t, i shesh-t etj.
Shnim. Bashktingllorja j e ndjekur nga nj bashktingllore tjetr lidhet gjithmon me zanoren q i prin: kuj-tim, laj-thi, maj-tas, mbruj-ta, paj-toj, vaj-ta etj.

c) Kur n nj fjal vijn dy zanore njra pas tjetrs ato mund t ndahen n fund t rreshtit: vlla-it, xhaxha-it; ka-ut, va-ut; mete-or; atdhe-ut, kre-ut, muze-ut; e di-el, di-ell, mi-ell, qi-ell; ari-ut, bari-ut, njeri-ut, shi-t, veri-ut; blu-aj, du-ajt, gru-as, kru-aj, ku-adr (por edhe kua-dr), ku-arc, mu-aj, punuar, ru-aj, sku-adr (por edhe skua-dr), shkru-an; ku-ot (por edhe kuot), dy-er, fy-ell, kthy-er, ly-ej, ly-ejm, thy-ej, thy-ejm etj. N shkrimin e trajtave si msuesi, sulmuesi, prkthyesit etj. dhe n fjalt e prejardhura si i arsyeshm, i pathyeshm etj. t paraplqehen ndarjet msue-si, sulmue-sin, pkthye-sit etj.; i arsye-shm, i pathyeshm. ) Ndarja n fund t rreshtit t fjalve t prbra e t prngjitura, si edhe e fjalve t formuara me parashtesa q prdoren edhe si fjal m vete n gjuhn e sotme, bhet n kufirin e pjesve prbrse t tyre; kur paraqitet nevoja pr ndarjen e vet pjesve prbrse, zbatohen rregullat e msiprme: hekur-udh ose he-kurudh ose hekuru-dh (por jo heku-rudh); bashk-atdhetar ose bashkatdhe-tar (por jo ba-shkatdhetar); gjith-mon ose gjithmo-n; i shum-anshm ose i shuman-shm; mos-ardhje ose

mosardh-je (por jo mo-sardhje); pr-emr ose pre-mr (por jo premr); i pr-jetshm ose i prjet-shm etj. 99 Nuk ndahen n fund t rreshtit: a) fjalt e prbra t shkurtuara si: RPSH, PPSH, BPSH, BRPSH, ATSH, BRSS, FIFA, ISIS, KEMP, KK, KONARE, NATO, NB, NIL, NISH, NTLAI, NTLAP, NTSHAI, NTSHAP, OKB, PK, PS, PTT, RDGJ, RSR, SEATO, SHBA, UP etj.; b) prapashtesa e nj numrori rreshtor t shnuar me shifra arabe dhe nyja e prapme e mbaresat n ato raste kur shkruhen me viz lidhse (shih 68, pikat gj, j, l): Kongresi i 6-t, Internacionalja e 2-t, shekulli i 20-t etj.; SMT-ja, PTT-s, TEC-it etj.; dhe-ja, pse-ja, ah-et dhe oh-et etj.; c) shkurtimet e tipave: a.i. (ad interim), b.f. (bie fjala), d.v. (dora vet), e.r. (era e re), f.v. (fjala vjen), p.sh. (pr shembull) etj.; ) emrtimet e veanta t mjeteve teknike, si edhe emrtimet e ngjashme konvencionale, n prbrjen e t cilave hyn edhe nj numr i shnuar me shifra (shih 68 pika i); shkurtimet e njsive t masave dhe shenjat e prqindjes e t prmijs nga shifra q u prin: TU-104, Boing 707, Gaz-69, Mig-21; 35 cm, 50 dm, 40 km, 28800 km , 90 ha, 3 m3, 200 g, 35 kg, 70 kv, 2 l; 100%, 112%, 30 etj.;
2

d) shenja e paragrafit dhe numri e shkronja q vijn pas saj, si edhe shkurtime t tjera q shnojn nnndarje t kapitujve, neneve etj.; 12, 12 a, 67 Ba, Kreu IV, Kreu VI c, etj.; dh) numrat q prmbajn nj thyes dhjetore: 15,5; 0,06; 10,53 etj.; e) shkronjat e nj dyshkronjshi:

da-lloj (e jo dal-loj), ha-rroj (e jo har-roj), pe-sha (e jo pes-ha), hu-dhr (e jo hud-hr) etj. 100 N ndarjen e fjalve n fund t rreshtit duhen pasur parasysh edhe kto rregulla plotsuese: a) nj shkronj e vetme nuk mund t lihet n fund t rreshtit e as t ohet n rreshtin tjetr, edhe kur sht zanore. Kshtu shkruhet: aca-rim (e jo a-carim), acid (e jo a-cid), ur (e jo u-r), ba-riu (e jo bari-u), li-ria (e jo liri-a), miu (e jo mi-u), shkoi (e jo shko-i), Shqi-pria ose Shqip-ria (e jo Shqipri-a) etj.; b) dy shkronja t njllojta q takohen n nj fjal, mund t ndahen n fund t rreshtit: i pa-anshm, i pa-arsyeshm, ko-operativ, vaku-um, kundrrevolucionar, hesht-te, (n mos) prit-t etj.; c) kur kalon n rreshtin tjetr pjesa e dyt e nj fjale a e nj emrtimi t prbr, q shkruhet me viz lidhse, para saj, n krye t rreshtit, prsritet viza lidhse: hyrje-/ -dalje, marksist-/ -leninist, copa-/ -copa, aty- /-ktu1 etj.
1) Viza e pjerrt n shembujt e msiprm shnon fundin e rreshtit.

101 Nuk mund t hapen kllapa a thonjza n fund t rreshtit tjetr. Nuk mund t kalojn n rreshtin tjetr shenjat e piksimit, me prjashtim t vizs s gjat. VIII SHKRIMI I DATAVE 102 Kur n datat e plota muaji shkruhet me shifra (arabe ose romake), pas shnimit t dats dhe t muajit vihet nj pik: 20.VII.1973 ose 20.7.1973 (dhe jo 20/7/1973 ose 20-VII-1973) etj. 103 Kur n datat e plota muaji shkruhet me shkronja, nuk vihet asnj shenj midis dits, muajit dhe vitit: 23 janar 1943, 4 mars 1983 etj.

 104 N shkrimin e datave, pas emrit t vendit vihet presje dhe para shifrs q shnon datn, n shkresat zyrtare, vihet parafjala m: Tiran, m 19.II.1948; Shkodr, m 5 tetor 11972 etj. Parafjala m shkruhet kurdoher para datave, kur ato prdoren si plots kohe brenda nj fjalie: Mbledhja u hap t hnn, m 20.XI.1972; Mbledhja bhet t shtunn, m 1 shtator 1973 etj.

KOPJA DIGJITALE E LIBRIT

DREJTSHKRIMI I GJUHS SHQIPE

http://www.drejtshkrimi.net
_____________________________________________________________________________________________

www.pashtriku.org, Prill 2011

_____________________________________________________________________________________________