DOPUNSKE METODE PROIZVODNJE NAFTE

Pod ovim nazivom se podrazumijevaju metode dejstva na sloj u kasnijem stadiju njegove eksploatacije, kada je ve znatan dio njegovih rezervi iskoriten izvaen. Dopunske metode imaju za cilj da poveaju rezerve nafte u leitu, odnosno, da poveaju iscrpak nafte iz leita. eki autori ovdje svrstavaju i metode za poveanje propusnosti pri!uotinske zone "#$ i metode za odravanje slojnog pritiska "%$. Dopunske metode mogu se razvrstati na slijedee grupe& #$ 'etode dejstva uticaja na slojnu energiju( %$ 'etode dejstva na fizi)ka svojstva nafte i djelimi)no na slojnu energiju( *$ 'etode eksploatacije rudarskim radovima i horizontalnim !uotinama( +$ 'etode forsirane proizvodnje te)nosti. 1. Metode dejstva uti aja !a s"oj!u e!e#$iju ,ve metode o!uhvataju utiskivanje gasa ili vode u sloj po cijeloj njegovoj porvini, pri )emu se injekcione !uotine pri!lino ravnomjerno rasporede po povrini sloja. 'etode imaju zadatak da nadoknade istroenu slojnu energiju, odnosno da je poveaju !ar djelimi)no, i da sa time poveaju iskoritenje preostale nafte u okovima leita. Utis%iva!je $asa u s"oj -od utiskivanja gasa u sloj moe se postii zadovoljavajui rezultat, pod uslovom da su do!ro prou)eni svi faktori od kojih zavisi uspjeh ove metode. .i faktori su slijedei& - reim sloja( - preostala koli)ina nafte( - zasienje sloja naftom, gasom i vodom( - putevi kretanja utiskivanog gasa( - do!ra korelacija sloja( - nezaglinjenost sloja "tokom !uenja$( - fizi)ka svojstva nafte. /tiskivanje gasa u sloj ima zadatak da pokrene mrtvu "zaostalu$ naftu iz sloja, pa se, kao takva, ova metoda najvie koristi u leitima u kojima je vladao gasni reim. afta se potiskuje gasom i kree se prema eksploatacionim !uotinama. aj!olji rezultati do!iju se ako je u leitu vladao reim pritiska gasom, ili reim rastvorenog gasa. -od reima pritiska ru!ne vode, iskoritenje nafte iz leita kompenzira se pritiskom vode iz 00napojne00 zone. 1oda koja nadolazi potiskuje naftu, ispira leite, tako da u leitu moe da preostane samo izvjesna koli)ina nafte, i to pod dejstvom kapilarnih sila.

2ko se izvla)enje nafte ne kompenzira nadolaskom slojne vode, doi e do pada slojnog pritiska, i tek utiskivanjem gasa e se do!iti dopunska proizvodnja nafte. 3a primjenu metode utiskivanja gasa od !itne je vanosti koliko je nafte ostalo u sloju. 4to je vea koli)ina zaostale nafte, utoliko se moe o)ekivati vea efektivnost procesa utiskivanja gasa. 5toga se moe dogoditi da se, o)ekujui zna)ajnu proizvodnju nafte, isplati !uiti nove eksploatacione !uotine. ajvie nafte zaostaje poslije dejstva reima rastvorenog gasa. 2ko je zasienje gasom visoko "%67*6 8$, onda je efektivna propusnost za gas visoka i primjena metode utiskivanja gasa nee polu)iti najpovoljnije rezultate. -retanje gasa kroz sloj vri se uglavnom kroz zone zasienja gasom. 5toga izlazi da e proces utiskivanja gasa !iti povoljniji ako je manje zasienje kolektora gasom. Do analognog zaklju)ka se dolazi i pri zasienju kolektora vodom. .okom procesa veoma je vano da gas prodre u dio sloja koji je najvie zasien naftom, jer je taj dio sloja i najmanje propustljiv. Primarnom eksploatacijom uzeta je nafta iz dijelova sloja sa najveom propusnou, pa se dalje u nastavku nastoji utiskivati gas u sla!ije propusne zone i naftom zasiene pijeskove, kako !i se postigla maksimalna efektivnost procesa, i dohvatila zaostala nafta. Detaljnim izu)avanjem sloja i mjerenjem do!ivenih podataka iz procesa utiskivanja gasa, mogu da se odrede putevi i pravci kretanja gasa od injekcionih ka eksploatacionim !uotinama. 'onost sloja i njegova arolikost proslojaka, propusnost, padni ugao, prsline, tektonske tvorevine, stepen zasienja i dr., u veem ili manjem stepenu, uti)u na puteve kretanja gasa. I!je% io!e &u'oti!e -od odreivanja mjesta injekcionih !uotina nastoji se da utisnuti gas o!uhvati cijelu monost sloja i da pri!lino ravnomjerno prodire u najzasienije dijelove sloja. 5toge se, po tom pitanju, svaka !uotina mora pose!no analizirati. Praksa utiskivanja gasa, kao dopunske metode eksploatacije, ukazuje na nekolicinu !itnih momenata o kojima se mora voditi ra)una prije po)etka samoga procesa utiskivanja, i to& #. 9njekcione !uotine tre!a da zauzmu centralni poloaj u odnosu na eksploatacione !uotine, kako !i dejstvo !ilo efikasno, odnosno, kako !i se odrazilo na to vei !roj !uotina. %. Poloaj injekcionih i eksploatacionih !uotina tre!a da !ude naizmjeni)an, a na jednu injekcionu !uotinu o!i)no dolazi + : eksploatacionih !uotina. *. 2ko je gasna kapa iskoritena, onda tre!a predvidjeti odreen !roj injekcionih !uotina u !ivu kapu, kako !i se sprije)ilo prodiranje nafte u 00suhi00 pijesak, )ime mogu otii zna)ajne koli)ine nafte u tom pravcu. 9zmeu injekcionih !uotina i granice naftonosnosti tre!a da postoje eksploatacione !uotine. +. ;astojanje izmeu injekcionih i eksploatacionih tre!a da je pri!lino jednako, kako gas ne !i, umjesto nafte, prodirao u eksploatacione !uotine. <. .okom !uenja injekcionih !uotina ne smije doi do gliniziranja sloja.

:. =uotina koja u proizvodnji pored nafte daje i vodu, nije podesna kao !udua injekciona !uotina, poto gas moe potisnuti vodu u dijelove sloja iz kojih se do!ija )ista nafta, i time pogorati uslove do!ivanja nafte. >. 9njekcione !uotine mogu da se oda!iru i izmeu sla!oproizvodnih eksploatacionih !uotina, ali ako tre!a mogu su !uiti i nove injekcione !uotine. ;aspored injekcionih !uotina o!i)no se vri prema jednoj odreenoj mrei. pr, kod utiskivanja gasa u sloj po sedmota)kastoj mrei, jedna injekciona !uotina ima dejstvo na : eksploatacionih !uotina. a slici #, prikazana je shema rasporeda !uotina po razli)itim mreama&

S(IKA 1& Tipske sheme rasporeda buotina

-od utiskivanja gasa u sloj, kao standardna mrea koristi se peto i sedmo ta)kasta mrea, kod kojih se injekciona !uotina nalazi u centru ovih konstrukcija mnogokutnika. -od zavodnjavanja, raspored !uotina je o!rnut. P#itisa% i )a*#e+i!a utis%iva!o$ $asa a svom putu kroz leite gasu se suprotstavljaju slijedei otpori& #. slojni pritisak( %. hidrauli)ki otpor kretanju gasa( *. otpor istiskivanja nafte i gasa iz sloja. ,d ovih otpora, jedini koji se moe ta)no odrediti je slojni pritisak. ?idrauli)ki otpor kretanju gasa zavisi od propustljivosti sloja, stepena zasienja tekuinom ili gasom, od viskoziteta nafte "gasa$, konstrukcije otvorenog intervala, )istoe dna !uotine, rastojanja izmeu !uotina i od koli)ine utiskivanog gasa. eki od ovih faktora se vrlo teko prou)avaju, jer su nedostupni. Pose!no je teko odrediti otpor koji nafta i gas pruaju pri istiskivanju iz sloja.

@istoa dna !uotine je veoma vaan faktor, jer se zna desiti da !uotina sa tekoom prima gas pod pritiskom od #>< !ara, ali nakon )ienja dna !uotine, lagano po)inje primati gas pod pritiskom od samo > !araA Pritisak utiskivanja vezan je sa koli)inom gasa. 'eutim, evidentno je u praksi da ne postoji precizna zakonomjernost po tom pitanju. pr., iskustveni podaci sa *6 leita pokazuju da se pritisak utiskivanja mijenja, i kree u granicama od % #6B !ara, dok utisnute koli)ine gasa po !uotini iznose izmeu <66 i #*B 666 m*Cdan, a koli)ina utisnutog gasa po jednoj atmosferi utiskivanja iznosi #*6 :6 666 m*Cdan. 5a poveanjem utisnute koli)ine gasa raste i pritisak utiskivanja koji, usput re)eno, moe da !ude vei od slojnog pritiska. / praksi se preporu)uje da pritisak utiskivanja moe orjentaciono da !ude vei od slojnog pritiska za nekih #< %6 8. / slu)aju snienja pritiska utiskivanja moe da se radi o pro!oju gasa prema injekcionim !uotinama. Pod normalnim okolnostima, tokom radnog procesa,pritisak moe da padne ako je nafta istisnuta iz zasienih dijelova sloja. Prakti)nim ispitivanjem, za svaku !uotinu tre!a testom odrediti pritisak i zapreminu utisnutog gasa u !uotinu, te na taj na)in do!iti elemente za dalji postupak utiskivanja gasa u leite, ali samo na toj !uotini. ,o"je je i+ati ve-i &#oj i!je% io!i. &u'oti!a !a "e/i'tu !e$o *#eviso% *#itisa% utis%iva!ja. Postoje i statisti)ki podaci koji ukazuju na to koliko gasa, i u kom slu)aju, tre!a utiskivati u sloj. pr., na # m* proizvedene nafte, moe se utisnuti u !uotinu D6 # 666 m * gasa na dan ,ili npr., da se na # m monosti sloja utisneD6 #+6 m * gasa na dan. Potronja gasa na # t proizvedene nafte moe da se kree i do < 666 m *Cdan. Rad!o tije"o -ao radno tijelo naj)ee slue /1 gasovi i vazduh. Podaci iz prakse pokazuju da je propan efektivniji od metana i etana. ;astvorljivost raznih gasova, pri temperaturi od %# oE i pritisku od > !ara iznosi& 7 vazduh #,6:% m*Cm*( 7 00suhi gas00 *,*:* m*Cm*( 7 propan +,66+ m*Cm*. 009n situ00 ispitivanja su pokazala da, sa porastom zapreminske gustine gasa, raste i sposo!nost istiskivanja nafte. 3ato se, kao naj!olje radno tijelo, pojavljuje propan, ali i uopte te)ni gasovi, potom vazduh i kao najmanje pogodan 00suhi gas00. /potre!a vzduha se iz!jegava z!og njegovog negativnog uticaja na naftu iz sloja. U*#av"ja!je *#o eso+ utis%iva!ja $asa Proces utiskivanja gasa u sloj mora se regulisati tako da se utisnuti gas zadri u sloju, gdje e vriti ravnomjerno dejstvo u cilju iskoritenja nafte i odravanja optimalnog reima proizvodnje. ajopasnija pojava, koja umanjuje procesa, je pro!oj gasa putevima najmanjeg otpora. Pro!oj se !rzo razvija i iri i poto uzme maha teko ga je kasnije

zaustaviti. 5toga se, pri prvoj pojavi i znacima pro!oja, moraju poduzeti odgovarajue mjere, radi sprje)avanja. 3naci pojave pro!oja gasa su& - poveanje gasnog faktora u proizvodnji( - promjena sastava gasa i - pojave pritiska u meuprostoru. 9z prakse se zna da pro!oji gasa nastaju u po)etnom periodu utiskivanja gasa. 2ko se u sloj utiskuje vazduh, pro!oj se !rzo uo)i na osnovu promjene sastava gasa. 'jere za !or!u sa pro!ojima gasa su slijedee& /tiskivanje gasa tre!a da po)inje malim koli)inama od prora)unom do!ijenih koli)ina "npr. <68$, pa se u toku %7* dana poveava do predviene vrijednosti. ad eksploatacionim !uotinama mora se vriti precizan nadzor, kako !i se na vrijeme primijetio pro!oj gasa. -ada primijetimo pro!oj gasa na nekoliko eksploatacionih !uotina, onda zapo)inje smanjenje zapremine utiskivanog gasa na injekcionim !uotinama, i to za odreene eksploatacione !uotine 7 ne sveA /koliko se pro!oj smanji na #7% !uotine, onda se ne vri dalje smanjenje, nego se pristupa snienju proizvodnje te)nosti iz eksploatacionih !uotina u kojima je registrovan pro!oj. -od pro!oja gasa, kao 00)epila00 mogu se povremeno utiskivati odreene te)nosti, kao to su& voda, laka isplaka, emulzija i viskoznija nafta. -oja od njih e se koristiti zavisi od intenziteta pro!oja. Prisutna te)nost u porama sloja oteava i sprje)ava dalje pro!ijanje gasa ka eksploatacionim !uotinama. -oli)ina te)nosti zavisi od snage pro!oja i kree se od % : m*Cdan te)nosti. 3a ovo tre!a imati pose!an 00dozator00, kroz koji se u!rizgava te)nost u !uotinu. Do!ri rezultati postignuti su sa periodi)nim utiskivanjem gasa pod neto veim pritiskom u odnosu na redovan pritisak utiskivanja. 2ko se sa datim mjerama ne postigne eljeni cilj, onda se neka od injekcionih !uotina zatvara, ili se pretvara u dopunsku injekcionu !uotinu. -od masovnih pro!oja tre!a poveati !roj injekcionih !uotina i smanjiti koli)inu utiskivanog gasa. @esto se pro!lem pro!oja gasa moe rijeiti dirigovanom proizvodnjom na eksploatacionim !uotinama, ili )ak pretvaranjem eksploatacionih !uotina u injekcione, i o!ratno. E0e%tiv!ost *#o esa utis%iva!ja $asa 5tanje pritisaka u eksploatacionoj !uotini, koji ostvaruju pritok nafte iz sloja u kanal !uotine, iznosi& FpG psl H pd gdje je& psl slojni pritisak "!ar$( pd pritisak stu!a te)nosti "nafte i dr.$ u kanalu !uotine "!ar$.

2ko se ne mijenja reim proizvodnje, onda pritisak injekcionih !uotina mora !iti vei od slojnog, )ime e se poveati vrijdnost Fp, a to e rezultirati pritokom te)nosti u !uotinu. =ez o!zira na postojeu metodu proizvodnje leita, mora se pristupiti ispitivanju !uotina radi utvrivanja nove vee proizvodnje nafte. ,snovni pokazatelj efektivnosti utiskivanja gasa u leite je poveanje proizvodnje nafte. 3!og toga tre!a do!ro ocijeniti dopunski proizvedenu koli)inu nafte, kako !i se ista mogla pripisati procesu utiskivanja gasa. 3!og toga je potre!no da se !uotine, prije i poslije procesa utiskivanja gasa u leite, eksploatiu optimalnim reimom proizvodnje. Iednostavan metod odreivanja koli)ine dopunski do!ijene nafte je izrada dijagrama, kao na slici %&

5J9-2 %& Dijagram promjene proizvodnje buotine sa vremenom

-riva 2= na dijagramu, predstavlja dio krive tekue proizvodnje koja se poklapa sa vremenom od po)etka eksploatacije leita. / ta)ki = po)elo se sa utiskivanjem gasa uslijed )ega je dolo do poveanja proizvodnje "to se vidi na dijelu krive =D$. / odsustvu procesa utiskivanja gasa, proizvodnja !i se kretala po krivoj =E. ,sjen)eni dio dijagrama = D E prikazuje proizvedenu koli)inu nafte, kao rezultat procesa utiskivanja gasa u leite. Deava se da pod pritiskom utisnutog gasa neke !uotine poveaju proizvodnju, dok druge, na istom leitu, smanje proizvodnju. / svakom slu)aju, svi podaci koji se do!ivaju nadzorom nad procesom utiskivanj i eksploatacije, moraju se prikupljati i paljivo analizirati. Utis%iva!je vode u s"oj / leitu sa vodenim reimom eksploatacije, pri pro!oju vode iz nezatvorenih vodonosnih intervala, o!i)no se poveava proizvodnja nafte u susjednim !uotinama. a osnovu toga je nikla ideja o vjeta)kom zavodnjavanju naftonosnih pijeskova u cilju poveanja proizvodnje nafte. .aj se proces naziva unutranje zavodnjavanje, odnosno zavodnjavanje po cijeloj naftonosnoj povrini. ,vim na)inom se dejstvuje na preostalu "okrnjenu$ slojnu energiju, i tako se poveava proizvodnja nafte. -od zavodnjavanja, voda se utiskuje u injekcione !uotine, kree se kroz sloj prema eksploatacionim !uotinama i ispred se!e potiskuje naftu.

,so!enosti i specifi)nosti procesa zavodnjavanja su slijedee& zapreminska masa vode( viskozitet vode( sposo!nost vode da kvasi kolektor. Poto je zapreminska masa vode vea nego kod nafte, voda u sloju zauzima njegov donji, podinski dio. /koliko je vea monost sloja u koji se utiskuje voda, utoliko e !iti vea razlika u hidrostatskom pritisku izmeu vode i nafte, koji e se odraziti na karakter kretanja vode u sloju.

S(IKA 1& Kretanje vode kroz sloj

Prema slici *, vidi se da e )estice vode na du!ini 00h00 !iti podvrgnute pritisku&
p = p + g h ( 1 2 ) p = p1 p 2

gdje je& p# pritisak te)nosti na po)etku utiskivanja "Pa$( p% pritisak te)nosti na kraju utiskivanja "Pa$( g u!rzanja sile 3emljine tee "mCs%$( K# gustina vode "kgCm*$( K% gustina nafte "kgCm*$. .o zna)i da e na )estice, pored diferencijalnog pritiska, djelovati i dopunska sila jednaka razlici pritisaka stu!a vode visine 00h00 i istog takvog stu!a nafte. /koliko je manja zapreminska gustina nafte, utoliko su dopunske sile vee. @estice na du!ini 00h00 kretat e se !re nego )estice na du!ini hG 6, tj. u gornjem dijelu kanala. 2ko je u po)etnom periodu povrina dodira nafta voda !ila vertikalna "poloaj 00a00$, u kasnijem periodu povrina dodira zauzet e poloaje 00!00, 00c00 itd. -od jednorodnih slojeva prva pojava vode o)ekuje se na dnu !uotine. -od nagnutih slojeva, uslijed zna)ajne razlike gustine vode i nafte, mijenjat e se linija fronta vode "isturenost krive 00c00 na slici * e !iti manja, tj. !it e manji 00jezik isturenost00 krive00c00$. a slici +, tre!a primijetiti da je efektivnost procesa utiskivanja vode i istiskivanja nafte vea ako fluid koji istiskuje naftu ima vei viskozitet od fluida koji se istiskuje "nafta$.

S(IKA 2& Tok vode ka buotini u nagnutom sloju

/ praksi je upravo suprotan slu)aj& istiskivani fluid "nafta$ ima vei viskozitet od vodeA /pravo z!og toga i dolazi do pro!oja vode kroz puteve najmanjeg otpora i smanjenja efektivnosti procesa istiskivanja. /kupni otpor kretanja te)nosti od injekcione do eksploatacione !uotine e se postepeno smanjivati sa nastupanjem vode. .o se deava zato to prostor visoko viskozne nafte postepeno preuzima manje viskozna voda. izak viskozitet vode omoguava !re kretanje vode kroz sloj, jer su manji otpori njenom kretanju. 5poso!nost vode da kvasi kolektor doprinosi potpunijem istiskivanju nafte iz sloja pri zavodnjavanju. 2ko je ugao kontakta L D6 o, onda e se kolektor kvasiti vodom, tj. voda e ispirati pijesak i odnositi sa njegove povrine naftu, koja se ne !i mogla istisnuti ako !i se, umjesto vode, za utiskivanje koristio gas. ;azmotreni faktori uti)u na karakter kretanja i zauzimanje karakteristi)nih poloaja u odnosu na krovinu podinu sloja. Mas nastoji zauzeti gornji dio sloja i o!razovati gasne 00jezike00 pod krovinom sloja, dok voda tei da zauzme donji dio sloja i o!razuje vodene 00jezike00 iznad podine sloja. -od jako nagnutih slojeva, a u cilju smanjenja intenziteta o!razovanja 00jezika00, injekcione !uotine, pri ru!nom zavodnjavanju, postavljaju se u donji dio strukture, dok se pri unutranjem zavodnjavanju "povrinskom$, postavljaju u gornji dio strukture. Preimustvo vode nad gasom lei u njenoj sposo!nosti da ispira pijesak, da prodire u sve, pa i u naj!olje naftom zasiene dijelove sloja, i da istiskuje naftu iz sitnih pora pod dejstvom kapilarnih sila. Prakti)na i la!oratorijska istraivanja su pokazala da se, pri istim uslovima, do!iva za %6 8 vie nafte pri zavodnjavanju i koritenju vode, nego pri utiskivanju gasa. 'eutim, proces utiskivanja vode praen je izvjesnim rizikom u slu)aju neuspjeha, veim nego kod utiskivanja gasa. ,dreena greka ili neuspjeh kod utiskivanja gasa se daju ispraviti, dok kod utiskivanja vode, neuspjeh moe da ima nepopravljive posljedice. O&"ast *#i+je!e )avod!java!ja ajvaniji faktor, koji odreuje da li e se u sloj utiskivati voda ili gas, jeste zasienje sloja vodom ili gasom. 2ko je zasienje sloja sa gasom %< *6 8, onda e utiskivanje gasa !iti sla!o efektivno, i !it e potre!no utiskivati vodu.

2ko je zasienje pijeska sa te)nou B< D6 8, a zasienost vodom iznosi oko << :6 8, onda zavodnjavanje vodom nee imati efekta, te e se morati utiskivati gas. avedene pojave se o!janjavaju efektivnom propustljivou u zavisnosti od zasienja "slika <$&

S(IKA 3& Zavisnost efektivne propustljivosti od zasienja

.rougaoni dijagram na slici < izraen je na osnovu eksperimentalnih podataka. -rive linije na dijagramu predstavljaju izolinije jednakih specifi)nih odnosa nafte, vode i gasa u izlaznoj struji za svaku fazu "uzeto < 8$. 9z dijagrama se vidi da e, ako je zasienje gasom iznad *< 8, kroz poroznu sredinu prolaziti samo gas. 2ko je gasa ispod #6 8, a nafte ispod %* 8, onda e se struja te)nosti sastojati samo iz vode. 2ko je sadraj vode %6 *6 8, i gasa #6 #B 8, !uotina e proizvoditi samo naftu. 4rafirana o!last na dijagramu odgovara dvofaznim kretanjima& voda gas, gas nafta i voda nafta. Duplo rafirana o!last odgovara trofaznom kretanju koje se nalazi u granicama zasienja kolektora naftom od %* <6 8, vodom ** :+ 8 i gasom #+ *6 8. 5a dijagrama se vidi da je, u razmatranom slu)aju, efektivna propusnost jednaka nuli& - za naftu, kod zasienja ispod %* 8( - za vodu, kod zasienja ispod %6 8( - za gas, kod zasienja ispod #B 8. 5lijedea ta!ela prikazuje orjentaciono iskoritenje rezervi nafte pri raznim reimima sloja&
TA,E(A 1& Iskoritenje rezervi nafte pri raznim reimima sloja

3259NO IO P,@O. , 5.2 IO P;O,5.2J, 2-, O-5PJ,2.2E9IO ;25.1,;O 9 M25 M25 2 -2P2 P;9.952- 1,DO

3259NO ,5. "8$ 2P.2 1,D2 M25 B6 %6 P, ;OQ9'9'2 <6 %6 *< %6 %6 >6 7 *6 +< #6

-,OP9E9IO . 95-,;94.O I2 "8$ 7 %< +B ><

3avodnjavanje se o!i)no vri u do!ro cementiranim kolektorima, i do sada nije dovoljno ispitano kakvi !i se rezultati postigli u tronim kolektorima. 2ko je tokom proizvodnje !ilo stvaranja pje)anih )epova, i ako se pod krovinom stvarao prostor ispunjen samo te)nou i gasom, onda su mali izgledi da e se putem zavodnjavanja postii do!ri rezultati. 3avodnjavanje zahtijeva !uenje novih !uotina, z!og )ega tre!a paljivo razmotriti ekonomsku stranu procesa, naro)ito ako se radi o slu)aju du!okog zalijeganja slojeva, pri )emu se moraju uzeti u o!zir i trokovi nadzemnih ureaja i o!rade vode. Ra)+je'taj &u'oti!a *#i )avod!java!ju Ofekat zavodnjavanja zavisi i od razmjetaja injekcionih !uotina u odnosu na eksploatacione. / po)etku je !ila popularna %#u/!a s.e+a zavodnjavanja, injekciona u sredini, eksploatacione !uotine na periferiji. 5por proces zavodnjavanja !io je razlog naputanja ove sheme. akon krune dola je "i!ijs%a s.e+a rasporeda !uotina. 9 jedne i druge !uotine nalaze se u linijama, tako da sa o!je strane linije injekcionih !uotina dolaze linije eksploatacionih !uotina. edugo zatim naputena je i ova shema rasporeda, pa se prelo na tzv. 9ntenzivno zavodnjavanje, gdje se eksploatacione !uotine nalaze u tjemenu vodenih tokova, koji dolaze iz injekcionih !uotina. ,!i)no se pri zavodnjavanju primjenjuje +,< ili > ta)kasta mrea, tj. na jednu eksploatacionu !uotinu dolazi *,+ ili : injekcionih !uotina, po sistemu da se injekcione !uotine nalaze na tjemenima mnogokutnika, a eksploatacione u njegovom centru. ;astojanje izmeu injekcionih !uotina je, kod linijskog sistema zavodnjavanja, jednaka F ( kod + ta)kastogje #,D F ( kod < ta)kastog 2 F ( a kod > ta)kastog #,6> F . ;astojanje izmeu eksploatacionih !uotina je, kod linijskog sistema zavodnjavanja F ( kod + ta)kastog #,6> F ( kod < ta)kastog sistema 2 F i kod > 7 ta)kastog sistema #,D F . ;astojanje izmeu eksploatacionih i injekcionmih !uotina je, kod linijskog sistema zavodnjavanja F ( kod + ta)kastog #,6> F ( kod < ta)kastog sistema F i kod > 7 ta)kastog sistema #,6> F . 00P00 je povrina polja koja otpada na jednu !uotinu.

/koliko je vei !roj injekcionih !uotina, utoliko e se vie preostale nafte iskoristiti iz sloja. a rastojanje izmeu !uotina svakako najvie uti)u karakteristike kolektora "propusnost, tekstura, glineni proslojci i dr.$. Prema tome, za odreivanje rastojanja izmeu !uotina ne postoji odreeni a!lon ili formula, nego na rastojanje, pored karakteristika radne sredine, uti)e ekonomi)nost ulaganja. 9na)e, rastojanje izmeu !uotina je vrlo promjenjivo od leita do leita, i kree se od <6 do #<6, pa i do +66 m. Ka#a%te# %#eta!ja vode *#i )avod!java!ju / la!oratorijama se na odgovarajuim modelima izu)ava linijsko nastupanje vode na red eksploatacionih !uotina, to se moe uporediti sa napredovanjem ru!ne vode u leitu. -ontura vodenog fronta u po)etnom stadiju je pravolinijska nakon pri!lino polovine rastojanja do ekaploatacionih !uotina zapo)inje o!razovanje 00jezika00. akon toga, kontura se otro uklinjuje u !uotine prvog reda, iu tom momentu doti)ne !uotine po)inju da proizvode naftu i vodu. / daljem toku, prvi red !uotina se zavodni, a kontura fronta po)inje da se usmjerava prema drugom redu eksploatacionih !uotina. Proces se dalje ponavlja od jednog do drugog reda !uotina. =rzina utisnute vode !iti e najvea na najkraem putu izmeu !uotina, tj. na pravoj koja spaja injekcionu i eksploatacionu !uotinu. =rzina kretanja te)nosti e !iti proporcionalna gradijentu pritiska tj& vG k
p x

gdje je& k koeficijent filtracije sredine "mCs$( Fp pad pritiska "Pa$( FR dio puta izmeu linije jednakih pritisaka "m$. 1rijeme kretanja vode po najkraem putu od injekcione do ekspoatacione !uotine e !iti& 1 L x 2 t = k o p -oli)ina nafte koja e se do!iti kao rezultat zavodnjavanja moe se izraziti slijedeom formulom&
Q = K Vp

gdje je& S koli)ina nafte koja e se do!iti "m *$( - koeficijent zavodnjavanja "odnos zavodnjene prema ukupnoj zapremnini leita !ez dimenzije$( T zapreminski koeficijent nafte( 1p zapremina pornog prostora podvrgnutog zavodnjavanju "m *$( U koeficijent iskoritenja u zoni zavodnjavanja leita.

Stva#!i us"ovi %#eta!ja vode u s"oju Dosadanji prikazi odnose se na idealne la!oratorijske uslove, to je dalo mogunost o!janjenja karaktera kretanja vode u sloju. ,vdje zna)ajnu ulogu igraju i podaci do!iveni ispitivanjem jezgra, a najveu vrijednost u tome ima propusnost sloja. 5loj tre!a do!ro prou)iti, kao i u!rzati kretanje vode kroz kompaktne i sla!o propusne slojeve, kao i smanjiti !rzinu kretanja vode kroz visokopropusne pijeskove, odnosno ne dozvoliti prodor veih koli)ina vode u takve pijeskove. ;azdjela vode moe se izvesti pakerima ili hidrauli)kim raz!ijanjem sla!opropusnog sloja u cilju poveanja propusnosti. 00;az!ijanje0 slojeva vri se u skoro svim slu)ajevim zavodnjavanja gdje su u pitanju kompaktni kolektori sla!e propusnosti. / protivnom, !upotine ne !i mogle efikasno o!avljati svoju ulogu, jer ne !i primale odgovarajue koli)ine vode. P#itisa% utis%iva!ja vode -oli)ina istisnute nafte iz sloja u velikoj mjeri zavisi od !rzine utisnute vode koja se kree kroz sloj. / odnosu na arolikost veli)ina pora u sloju "od nekoliko mikrona pa do # ili vie mm$, to e potpunije istiskivanje nafte iz sloja zavisiti od !rzine kretanja vode. Pri veim !rzinama, vee pore e se potpunije oslo!oditi nafte, dok e u sitnijim porama nafta ostati u sloju pod dejstvom kapilarnih sila. Pri malim !rzinama moe doi do stvaranja stagnirajuih o!lasti, u kojma nafta ostaje skoro nepokretna, ali se sitne pore pod dejstvom kapilarnih sila, oslo!aaju nafte. 5toga su vee !rzine, a time i vei pritisci utiskivanja, pogodni za porni prostor sa kapilarnim i superkapilarnim porama. Dakle, u slojevima sa malim procentom pora pogodnije su male !rzine utiskivanja vode. Dalje, la!oratorijska ispitivanja su pokazala da se sa poveanjem pritiska utiskivanja, tj. poveanjem !rzine vode kroz sloj, poveava i procenat istisnute nafte iz sloja. / praksi, !rzine utiskivanja moraju !iti optimalne, kako ne !i dovele do pro!oja vode tokom kretanja kroz visoko permea!ilne zone. .akoe, na !rzinu kretanja vode, pored pritiska utiskivanja, uti)e i geometrija rasporeda !uotina i njihova meuso!na udaljenost. 'nogo!rojna ispitivanja pokazuju da se zavisnost izmeu pritiska utiskivanja i koli)ine vode koju prima sloj, izraava u o!liku prave linije, i da se pokorava zakonu DarcV a "slika :$&

S(IKA 4& Dijagram zavisnosti izmeu pritiska utiskivanja i koli ine vode koju sloj prima

Jinija na slici sastoji se iz dva dijela& prvi, od ta)ke po)etnog pritiska "p p$ do ta)ke kriti)nog pritiska "pkr$, i drugi od ta)ke kriti)nog pritiska "p kr$ do ta)ke maksimalno primijenjenog pritiska "pmaR$. akon dostizanja kriti)nog pritiska zapreminska !rzina utiskivanja vode u sloj moe se poveati i pri neznatnom poveanju pritiska utiskivanja "pocijepan slojA$. 9zmeu kriti)nog pritiska i du!ine sloja postoji odreen uravnoteen odnos. 9spitivanja na veem !roju !uotina su pokazala da odnos kriti)nog pritiska prema du!ini !uotine, u veini slu)ajeva, stoji na relaciji 6,#+% 6,%+6 !arCm. -od iz!ora pritiska utiskivanja svaki sloj iz paketa se pose!no razmatra, pri )emu se u o!zir uzimaju sve oso!enosti pojedinih slojeva. 'anji pritisci utiskivanja su karakteristi)ni za #a)!o#od!ije slojeve. ,!i)no se uzima da je pritisak utiskivanja vei za *6 +6 8 od pornih pritisaka u injekcionoj !uotini.

Ko"i5i!a vode )a utis%iva!je /troak vode za utiskivanje i pritisak utiskivanja nalaze se u funkcionalnoj vezi zavisnosti. Prvo se pri!lino odredi pritisak, pa se onda prakti)no vidi koja je to koli)ina vode u pitanju. 3a petota)kastu mreu, potre!na koli)ina vode se moe odrediti po slijedeoj formuli&
Q= 0,0119 k h p R (log 0,420) r

"m*Cdan$

gdje je& S potronja vode "m*Cdan$( k permea!ilitet "mD$( h monost sloja "m$( W viskozitet nafte "cP$( ; rastojanje izmeu eksploatacione i injekcione !uotine "m$( r efektivni radijus !uotine "m$( Fp pad pritiska izmeu injekcione i eksploatacione !uotine "!ar$.

2nalize su pokazale da se, o!i)no, na # m * proizvedene nafte u prosjeku u sloj upumpa oko ## #* m* vode. Potronja vode je razli)ita u raznim periodima zavodnjavanja. / po)etku je najvea, poto voda popunjava i pore koje su !ile ispunjene gasom, pri )emu se gas komprimira a pritisak utiskivanja poveava. -ada se koli)ina istisnute nafte pri!lii maksimumu, specifi)na potronja vode se znatno smanjuje, a zatim po)ne ponovo rasti, srazmjerno snienju proizvodnje nafte. Rea"i)a ija *#o esa )avod!java!ja ,snovni cilj zavodnjavanja je da se to vea koli)ina nafte zadri u naftonosnom dijelu sloja, poto e na taj na)in !iti istisnuta najvea koli)ina nafte. 2ko voda pro!ije do eksploatacione !uotine, kroz najpermea!ilnije zone, tada e efektivnost procesa !iti smanjena, te se to mora onemoguiti. ;avnomjerno kretanje vode kroz sloj moe se postii primjenom razli)itih pritisaka utiskivanja, ili razdiranje sla!o permea!ilnih slojeva. Proces utiskivanja vode po)inje sa malim pritiscima utiskivanja. Postepenim poveavanjem, pritisci se dovode do visine koja je za *6 +6 8 vea od vrijednosti pornih pritisaka date injekcione !uotine. 'ora se imati na umu nastojanje vode da zauzme donji dio sloja, ali i da se podie prema krovinskom dijelu. Praenja odvijanja procesa zavodnjavanja ukazuju na neophodnost odravanja postojeeg tempa utiskivanja ili potre!u poja)anog tempa utiskivanja vode. 2ko se u jednoj eksploatacionoj !uotini voda pojavi ranije nego u drugim !uotinama iste grupe, onda tre!a smanjiti pritisak u injekcionim !uotinama pumpanjem manjih koli)ina vode, ili pak tre!a smanjiti proizvodnju eksploatacione !uotine u kojoj se pojavila voda. Primjenom radio izotopa sa utiskivanom vodom omoguava se efikasnija kontrola kretanja vode kroz sloj koritenjem trasera. P#a%ti5!a *#i+je!a )avod!java!ja Prakti)na primjena zavodnjavanja po)ela je jo davne #D6:. godine, a ekonomska strana ove metode priznata je jo #D%6. godine. / meuvremenu, utiskivanje vode, kao dopunska metoda proizvodnje nafte, nalo je primjenu na veini leita u svijetu. 3avodnjavanjem sloja postie se za %6 8 vei efekat nego pri utiskivanju gasa. a slici >, prikazan je desetogodinji dijagram utiskivanja gasa i vode u leite nafte. 6. Metode dejstva !a 0i)i5%a svojstva !a0te i7 dje"i+i5!o7 !a s"oj!u e!e#$iju Pritok nafte u !uotinu zavisi od sila koje pokreu naftu kroz sloj, i od sila koje se tom kretanju suprotstavljaju "npr. trenje$. Mlavna fizi)ka svojstva nafte, preko kojih se moe uticati na pokretanje nafte, jesu vis%o)itet i *ov#'i!s%i !a*o! . ,ve dvije oso!ine se mogu mijenjati promjenom zasienja nafte, ili promjenom temperature nafte.

1eina metoda po)iva na poveanju temperature nafte i olakanju njenog kretanja kroz sloj. Predajom toplote poveava se temperatura nafte i njena pokretljivost, to poveava iskoritenje rezervi nafte. Utis%iva!je u s"oj to*"e vode i"i to*"o$ $asa /tiskivanjem tople vode ili toplog gasa u sloj, pod dejstvom visoke temperature, postie se vea pokretljivost nafte, pa )ak i stvaranje parne faze. ,vom prilikom se mijenjaju viskozitet i povrinski napon. Pod tim okolnostima nafta se lake kree prema !uotinama, iz kojih se izvla)i na povrinu. / eR 555;7 u, u sloj je utiskivana gasno7vazduna smjesa zagrijana na temperaturu od :<6 oE, a proizvodnja je tekla du!inskim pumpanjem. Du!ina !uotina je iznosila <66 m, a rastojanje izmeu !uotina je !ilo oko #66 m. Proces termi)kog dejstva u !uotini jo nije naao veu prakti)nu primjenu. Utis%iva!je *#e$#ija!e *a#e u s"oj Ja!oratorijska istraivanja su pokazala da suva pregrijana para gotovo savreno odvaja naftu od pijeska kolektora, ostavljajui iza se!e samo tragove prisustva nafte u pijesku. / /52 je kroz %00 tu!ing utiskivano #+ %6 t pareCdan, pod pritiskom od #6 7#+ !ara, u trajanju od oko %*< dana. .akvoj o!radi je podvrgnuta povrina sloja od oko 6,+ hektara. Proizvodnja eksploatacionih !uotina pri tome se poveala od 6,+ + m*Cdan nafte, a koli)ina vode koja se do!ijala sa naftom porasla je za 6,%< %,< m*Cdan. ,va metoda je nala primjenu na manjim poljima, sa malim razmakom izmeu !uotina. Pa"je!je !a0te u "e/i'tu ,vaj proces se izvodi uz pomo elektri)nih upalja)a koji se sputaju u !uotinu. Poto se nafta upali, upalja)i se vade iz !uotine, a gorenje nafte se podrava dodavanjem vazduha u !uotinu. / toku gorenja nafte u sloju dolazi do 00kreking00 procesa, pri )emu se stvaraju lake frakcije, koje se kreu prema eksploatacionim !uotinama, i na svom putu djelimi)no tjeraju i naftu, dok tei smolasti ostaci ostaju u sloju u o!liku koksa i prenose naftu pri daljem kretanju plamenog fronta. ,vo je jo uvijek eksperimentalna metoda, jer je odravanje gorenja u sloju oteano usljed )injenice da se sloj sastoji od >< B6 8 nesagorivog materijala "pijesci, lapori i gline$. Utis%iva!je suvo$ $asa *od viso%i+ *#itis%o+ / sloj se pod visokim pritiskom "iznad %66 !ara$ utiskuje suvi gas, pri )emu dolazi do zamjene /1 komponenata u sloju, uslijed )ega se stvara granica faza na granici izmeu nafte i gasa. ,vaj proces se moe podijeliti na + etape& #. iza fronta utiskivanja nafte ostaje znatna koli)ina nafte u sloju( %. na dodirnoj povrini gas7nafta, gas vri rastvaranje lakih frakcija iz nafte i o!ogauje se tim frakcijama i tako pomae proces proizvodnje nafte( *. o!ogaeni gas se kree kroz sloj i produava rastvaranje lakih frakcija nafte(

+. o!ogaeni gas se na frontu istiskivanja mijea sa slojnom naftom, stapa se sa njom i smanjuje joj viskozitet, )ime pospjeuje njeno kretanje u eksplotacionu !uotinu. / /52 opisani metod se primjenjivao u devonskim pje)arima zapadno od .eRasa, na povrini od % +66 hektara, a gas se utiskivao u #< eksploatacionih !uotina. / odreenom periodu u leite je utisnuto # milion m * gasa, pod pritiskom od %B6 !ara. Do prodora gasa nije doloA Dnevna proizvodnja nafte na leitu se poveala sa >#6 na % ++6 m *. Utis%iva!je te5!i. $asova u s"oj -roz injekcione !uotine upumpava se te)ni propan koji gura naftu "potisni talas$, i iza koga se utiskuje suvi gas. a granici propan nafta dolazi do faznog mijeanja, nakon )ega propan u potpunosti istiskuje naftu. a granici suvi gas propan, takoe dolazi do faznog mijeanja i suvi gas u potpunosti istiskuje propan. / toku ovog procesa koeficijent iskoritenja nafte dostie vrijednost #66 8 A Propan se u sloju nalazi u te)nom stanju, poto mu je kriti)ni pritisak +% !ara, a kriti)na temperatura D> oE. P;9'IO;& / ,klahomi "/52$ je u jedno leite nafte vreno utiskivanje te)nog propana u pje)ar, na du!ini # 6:6 m. Pje)ar je imao porozitet #B 8, propusnost #* mD, viskozitet nafte * cP, a zapreminska gustina nafte je !ila 6,B*< 6,B+< kgCdm *. / po)etku je u leite upumpano #,< miliona m * suvog gasa, a potom %%,: m * propana. akon pola godine po)elo se sa utiskivanjem gasa, u cilju potiskivanja propana. .okom perioda od #,< % godine, u leite je upumpano oko #: miliona m * gasa . Prije primjene ove metode proizvodnja iz + !uotine se kretala oko %,+ m *Cdan meutim, nakon primjene ovog procesa proizvodnja nafte iz + !uotine se poveala na *# m*Cdan. 3aklju)no sa periodom od + godine, iz tog dijela leita do!iveno je dodatnih #D 666 m* nafte, i skupa sa naftom do!iveno je nazad oko <6 8 od ukupnog propana. Ponekad se kao rastvara) nafte primjenjuje smjesa etana i propana. P#evo8e!je !a0te u $aso %o!de!)at!o sta!je Princip prevoenja naftnog leita u gaso kondenzatno stanje sastoji se u utiskivanju gasa u sloj i poveanju slojnog pritiska do pritiska koji e omoguiti rastvaranje nafte u gasu, odnosno prevoenje cjelokupnog sadraja u sloju u jednofazno stanje. Prakti)na primjena ove metode nije dokazala veu upotre!nu vrijednost. P#i+je!a &a%te#ija / praksi se vri ispitivanje sa upumpavanjem vode sa !akterijam u zavodnjene slojeve u cilju iskoritenja preostale nafte.

.o se vri na !uotinama koje proizvode vodu, mada se u leitu nalazi jo dosta preostale nafte. Prethodno se !akterije u la!oratoriji prilagoavaju na slojne uslove, pritisak i temperature. =akterije do!ro podnose pritisak. =akterije iz slojne vode ne mogu da se koriste, jer !i onda !ila oteana kontrola ukupnog stanja !akterija, i onih naknadno pridolih i otpremljenih u sloj. / odreenim vremenskim intervalima u !uotinu se upumpava specijalna hrana za !akterije. 1re se ispitivanja uzgoja sojeva !akterija koje e za ishranu koristiti naftu A =akterije u toku svog ivotnog ciklusa "procesa$ proizvode gas "E, %$ i /1 gasove, koji se u nafti rastvaraju, i na taj na)in smanjuju njen viskozitet. Prakti)na ispitivanja su pokazala da su neke !uotine, koje su prethodno davale )istu vodu, nakon dejstva !akterija po)ele da prozvode i dio nafte. Va%uu+ *#o es Depresija "FpG psl 7 pd$ je ta koja uslovljava pritok nafte u !uotinu, i ona oe da se povea smanjenjem pd, a da slojni pritisak ostane konstantan. Primjenom standardnih metoda proizvodnje nafte pritisak na dnu moe da se svede na atmosferski pritisak. @ak i ovaj protivpritisak moe da !ude veliki za jedno jako istroeno leite, te je potre!no smanjiti atmosferski pritisak, da !i se iz sloja poveao pritok nafte u !uotinu. / idealnom slu)aju, ako !i odstranili atmosferski pritisak na dnu !uotine, pritisak na sloj !i se smanjio za visinu stu!a vode visine #6 m "# !ar$. / praksi je mogue smanjiti atmosferski pritisak na vrijednost 6,< 6,: !ara, izuzetno i do 6,B !ara. 1akuum proces poveava depresiju u !uotini i vri istiskivanje gasova i para iz nafte, pri )emu gasna faza sa so!om povla)i te)ne /17 e. -od preostale nafte u sloju, poslije vakuum procesa, dolazi do poveanja viskoziteta i povrinskog napona. -od tee nafte ostat e vea koli)ina nafte u sloju nakon primijenjenog procesa. Prema tome, ovdje je veli)ina gustine nafte od velike vanosti. -od primjene vakuum procesa !uotinu tre!a eksploatisati du!inskim pumpanjem, )iji reim rada tre!a da odri dinami)ki nivo ispod krovine sloja. ,snovni pokazatelji efekta vakuum procesa sastoje se u poveanju proizvodnje nafte, i poveanom sadraju tekih komponenti u gasu. 5a primjenom vakuum procesa po)elo se jako davno, jo #B:D. godine, i to na leitima koja su se nalazila u posljednjem stadiju eksploatacije. ,va metoda pripada prolosti. 1. Metode e%s*"oata ije #uda#s%i+ #adovi+a i .o#i)o!ta"!i+ &u'oti!a+a

Ruda#s%a e%s*"oata ija !a0te afta moe da se izvla)i na povrinu i kroz okna uraena kroz naftonosni sloj, dok se leite razrauje pomou rudarskih radova, npr. u ugljenom rudniku. Oksploataciju tre!a vriti u dvije etape&

#. proizvodnjom nafte pomou drenanih kanala, i %. proizvodnjom kolektor stijene u cilju iskoritenja nafte koja se u njoj nalazi. / veini slu)ajeva proizvodnja se ograni)ava samo na drenane kanale. -ada je u pitanju okno, onda se podrazumijeva da jedno okno o!avlja nekoliko funkcija. 3idovi okna su od !etona, z!og poara, okruglog o!lika, pre)nika koji se kree od % %66 + <66 mm. / zavisnosti od na)ina dreniranja sloja, eksploatacija se moe podijeliti u + osnovna o!lika& pomou hodnika izraenih neposredno u naftonosnom sloju( pomou rovova i !unara u sloju, lociranih u hodnicima koji mogu !iti u potpuno jalovim stijenama( pomou vertikalnih i kosih podzemnih !uotina iz!uenih u naftonosnom sloju( pomou drugih horizontalnih !uotina iz!uenih u naftonosnom sloju iz podzemnih komora. a jednom leitu u 2zer!ejdanu dreniranje naftonosnog sloja vreno je pomou guste mree jako nagnutih !uotina, !uenih iz komora koje se nalaze *6 *< m iznad naftnog sloja. a nekim lokalitetima rejona =aku, naftonosni pijeskovi se do!ivaju rudarskim postupkom u specijalnim retortama. ;udarska eksploatacija spada u red dopunskih metoda eksploatacije i uglavnom se koristi kod pliih leita. Ra)#ada s"oja .o#i)o!ta"!i+ &u'oti!a+a / najnovije vrijeme, a naro)ito sa morskih platformi, vre se !uenja veeg !roja !uotina sa jednog mjesta, kojom prilikom do!ivamo tzv. 00grm !uotina00, u kojem moe da se iz!ui na desetine !uotina sa platforme veli)ine <6 R <6 m. a ovaj na)in olakan je rad na !uenju, osvajanju, proizvodnji, prikupljanju i transportu nafte, jer se sve ove operacije izvode sa jednog mjesta. 2. Fo#si#a!a *#oi)vod!ja te5!osti / kasnijem stadiju eksploatacije, leita sa vodenim reimom i aktivnim kretanjem ru!ne vode, !ivaju zavodnjena. 5 o!zirom na nejednakomjernu propusnost, voda se uglavnom kree kroz visokopropusne slojeve, tako da ne dolazi do potpunog istiskivanja nafte iz sloja. / takvim leitima, u poodmaklom stadiju, prelazi se na forsiranu usiljenu proizvodnju te)nosti "nafta H voda$. ,snovni uslov efektivnosti forsirane proizvodnje u takvim leitima je istovremeno postojanje i visoko i niskopropusnih proslojaka. 9zmeu proslojaka razli)ite propusnosti stvara se pad pritiska, uslijed )ega nafta naputa manje zavodnjene i sla!opropusne proslojke i odlazi u zavodnjene i visokopropusne segmente sloja. ,vakav proces kretanja traje samo za vrijeme dok se ne zavri raspodjela pritiska. Poslije tog, tre!a poveati proizvodnju te)nosti, kako !i se postigao novi

efekat. a taj na)in dolazi do sistematskog i etapnog poveanja proizvodnje te)nosti koje iznosi #6 7 #< 8. .rajanje pojedinih etapa odreuje se prema promjeni stepena zavodnjenosti nafte. Prakti)na primjena forsirane proizvodnje dala je do!re rezultate. -oji su to najpovoljniji uslovi za primjenu forsirane proizvodnjeX Ovo odgovora& aktivno dejstvo slojnih voda u leitu( zavodnjenost leita po cijeloj povrini( zavodnjenost te)nosti iz sloja nije manja od B6 B< 8( visoki koeficijenti produktivnosti i visoki dinami)ki nivoi u !uotinama. 5va ispitivanja oko mogunosti ove metode i njene svestranosti jo nisu zavrena, pa su u tom pravcu potre!na dalja istraivanja.