LIDHJA SHQIPTARE E LEZHS 1. Principata e Kastriotve Kastriott e kan origjinn nga Hasi i Kuksit.

Gjyshi i Sknderbeut, Pal Kastrioti, mund t jet larguar nga Hasi dhe t jet vendosur si pronar i dy fshatrave n luginn e Drinit t Zi (Sinjs dhe Gardhit t poshtm). Zotrimet e Kastriotve filluan t zgjeroheshin q n fund t shek. XIV nga biri i Palit, Gjon Kastrioti. N dy dhjetvjeart e par t shek. XV, Principata e Kastriotve arriti fuqizimin e saj m t madh. Ajo siguroi daljen n detin Adriatik, ku kishte skeln dhe qendrn doganore t Shufadas n grykderdhjen e lumit Mat dhe, pran saj, kriporet e Shnkollit. N lindje principata shtrihej t paktn deri n rrethinat e Gostivarit dhe kufizohej me zotrimet e vjehrrit t Gjonit q banonte n krahinn e Pollogut. Gjon Kastrioti ishte i lidhur m bregdetin e Egjeut ku ndodhej manastiri i Hilandarit, t cilit ai i dhuroi dy fshatra n rrethinat e Gostivarit dhe i bleu nj kull. N kt manastir jetoi si murg nj djal i tij ku dhe u varros. Principata e Kastriotve n veri kufizohej m Principatn e Dukagjinve dhe n jug me principatat e Arianitve dhe t Topiajve. N Principatn e Kastriotve kalonin rrug t rndsishme q lidhnin viset qendrore m ato jugore e veriore si dhe viset perndimoreme ato lindore t vendit; n t ishin prfshir nj numr i konsiderueshm kshtjellash dhe qendrash ekonomike si Prizreni, Shufadaja, kriporet e Shnkollit, kshtjella e Gurit t Bardh, ajo e Stelushit etj. Pozita dhe rndsia strategjike e Principats s Kastriotve bri q Gjon Kastrioti t kishte lidhie t shumta politike e martesore m principatat e tjera shqiptare. Ai hyri n marrveshje ekonomike dhe politike t ngushta edhe m vendet e huaja, aq sa Venediku dhe Raguza n fund t viteve 3 0 t shek. XV u dhan Gjonit dhe djemve t tij privilegje dhe t drejtn e qytetaris. 2. Jeta dhe veprimtaria e Gjergj Kastriotit - Sknderbeut (deri m 1443) Gjergj Kastrioti - Sknderbeu lindi rreth vitit 1405. Ishte djali m i vogel, dhe fmija i parafundit i familjes me shum fmij t Gjonit dhe t Vojsavs, familia e s cils banonte n krahinn e Pollogut. Ata kishin katr djem (Stanishin, Reposhin, Kostandinin dhe Gjergjin) dhe pes vajza ( Marn, Jelln, Angjelinn, Vllajkn e Mamicn). Gjergji lindi n nj koh kur Principata e Kastriotve ishte e fuqizuar. Kur osmant morn Krujn (n fund t vitit 1414 ose n fillim t vitit 1415), q ishte n kufi me Principatn e Kastriotve. Gjoni, i cili m 1410 u kishte dhn nj djal peng osmanve (ndoshta Stanishin) u detyrua edhe tani tu jepte atyre peng djalin e vogl, Gjergjin. Pr nj periudh rreth 10-vjecare, Gjergji vazhdoi shkolln e iogllanve t Edrenes, ku prgjithsisht futeshin djemt e sundimtarve t posannshtruarve e vasal, pr t i prgatitur e edukuar me frymn osmane, si komandant t zot e feudal t bindur. Natyra e kishte pajisur Gjergj Kastriotin m dhunti t veanta, shum t muara. Ai ishte shtatlart e shum i fuqishem. Ishte mendjempreht dhe msoi disa gjuh t huaja. Gjat viteve t shkollimit Gjergji u dallua nga t tjert. Atij ia vu emri mysliman Skender dhe mori pjes n fushata t ndryshme ushtarake n Ballkan dhe n Azin e vogl. Luftonte mbi kal e m kmb dhe ishte mjeshtr i pashoq n prdorimin e shpats e t armve t tjera. Pasi mbaroi shkolln e iollganve, Skender hyri n kuadrot ushtarake dhe mori titullin e beut, duke pparuar shpejt n karier shtetore: nga spahi arriti deri n postin e lart t sanxhakbeut.

N mesin e viteve 20 ai u drgua n Shqipri dhe qndroi si kuadr i Perandoris osmane deri n fund t viteve 30. Si spahi Sknderbeu pati nj timar t madh n zonn midis Lezhes dhe Rubikut, ku ndodheshin edhe porti i Shufadas dhe kriporet e Shnkollit. N vitet 1437-1438 Sknderbeut iu tha posti i subashit t Krujs, kurse me detyrn e sanxhakbeut t Sangjakut Shqiptar ishte i biri i Teodor Muzaks, Jakup Beu. Gjat viteve t qndrimit n Shqipri Sknderbeu, ashtu si dhe Jakup Beu, favorizoi elementin shqiptar n marrdhnie me administratn osmane dhe u kujdes pr mbarvajtjen e Principats s Kastriotve. N fund t viteve 30 kur n Ballkan po fillonin trazirat antiosmane, sulltan Murati II transferoi Jakup Beun dhe Sknderbeun nga postet e larta q kishin n Shqipri. Emrimin e tij si sanxhakbej larg Shqipris, ndoshta n Nikopol t Bullgaris. Sknderbeu nuk mund ta shikonte si nj gradim, por si shprehje t mosbesimit t sulltanit ndaj tij dhe ndaj elementit shqiptar q ishte prfshir n administratn e shtetit osman, (aq m tepr q n at koh atij i kishte vdekur i ati dhe dy vllezr dhe n krye t Principats duhej t vihej ai me Stanishin). Kryengritja e prgjithshme lirimtare (nntor 1443) N fillim t viteve 40 t shek. XV n Evrop po gjallroheshin shpresat pr dbimin e osmanve nga Ballkani. N kt drejtim kishte vepruar pozitivisht vendimi i bashkimit t kishsh ortodokse m at katolike, nn kryesin e ksaj t fundit, dhe disfata e rnd q psoi ushtria osmane n shtator t vitit 1442 prej trupave t Mbreteris s Polonis dhe t Hungaris, t komanduara nga Janosh Huniadi. Pas ksaj fitoreje Papa Eugjeni IV veproi aktivisht pr t nxitur ballkanasit t ngriheshin kundr pushtuesve osman. N shtator t vitit 1443, Gjergj Arianiti filloi veprimet luftarake n viset qendrore. Kurse m n jug forcat e Gjin Zenebishit kaluan nga rrethinat e Sarands e t Gjirokastrs n drejtim t kosturit, ku u thyhen prej osmanve. N tetor t vitit 1443 trupar polake e hungareze, t komanduara nga Janosh Huniadi, pasi kaluan Danubin iu drejtuan viseve verilindore Shqiptare, dhe, si shkruante ai, ushtria e tij rritej nga dita n dit me shum bullgar, shqiptar, serb e boshnjak. Beteja u zhvillua m 3 nntor 1443 n afrsi t Nishit, ku ishte i pranishm edhe Sknderbeu. Shpartallimin e forcave osmane n kt betej, Sknderbeu e gjykoi si astin m t prshtatshm pr lirimin e tokave shqiptare. Pasi grumbulloi rreth vetes disa qindra bashklufttar, pjesmarrs n betejn e Nishit dhe i shoqruar nga i nipi, Hamza Kastrioti, Sknderbeu u nis n drejtim t Principats s Kastrioteve. Gjat kalimit u ndal n Diber, mblodhi menjher krert e vendit dhe u tregoi planin e veprimeve. Shumicn e bashklufttarve e nisi q t fshiheshin n rrethinat e Krujs, kurse vet u paraqit para autoriteteve osmane t Krujs, sikur ishte riemruar subash i saj. Pasi mori n dorzim Krujn, Sknderbeu futi natn n kshtjell bashklufttart e fshehur n rrethinat e saj dhe, n bashkpunim me krutant, shpartalloi garnizonin osman. T nesrmen, m 28 nntor 1443, kur t gjith qytetart i kishte pushtuar nj gzim i paprmbajtur dhe, si shprehej Barleci, t gjith kishin n goj lirin, kudo oshtinte zri i mbl i liris, mbi muret e kshtjells s Krujs u ngrit flamuri i Kastriotve. Lajmi i fitores historike, i lirimit t Krujs, u prhap me shpejtsi dhe u prit me gzim t paprshkrueshm n mbar vendin. Ai i dha nj hov t papar lufts lirimtare. Pas Krujs, lufttart e Sknderbeut liruan radhazi kshtjellat

e Petrels (ne jug t Tirans), t Gurit t Bardh n Mat, t Stelushit dhe Sfetigradit n Diber etj. Kryengritja e vitit 1443 perfshiu vise t tera. Si rrjedhoj, n hapsirat e Shqipris s Veriut e Qendrore dhe deri te lumenjt Devoll e Seman u rimkmbn nj numr principatash e zotrimesh t rndsishme si ajo e Dukagjinve, e Stres-Balshajve, e Zahariajve, e Spanve, e Dushmanve, n veri t Principats s Kastrioteve, dhe n jug t saj, Principatat e Arianitve, e Topijave, dhe ajo e Muzakajve. 4. Kuvendi i Lezhs dhe forcimi i Lidhjes Shqiptare Menjher pas fitores s madhe t vitit 1443 Sknderbeu filloi takimet me princr e fisnik t tjer shqiptar pr t gjetur rrugn e bashkimit, pa t cilin nuk mund ti bhej ball fuqis ushtarake m t madhe t kohs. Pr kt qllim m 2 mars t vitit 1444, n Katedralen e Shnkollit t qytetit t Lezhs u mbajt i pari Kuvend Kombtar i princrve dhe i fisnikve shqiptar t shek. XV, disa prej t cilve kishin udhhequr kryengritjet e viteve 30. N kuvend mor n pjes: Sknderbeu, Gjergj Arianiti, Andrea Topia (bashk me dy djemt e tij), Gjergj Stres-Balsha, Nikoll e Pal Dukagjini, Teodor Muzaka i Riu (dhe disa pjestar t tjer t ksaj familjeje), Lek Zaharia, Pjetr Spani (bashk m katr djemt e tij), Lek Dushmani, Stefan Gojini (Cernojevii) etj. Sknderbeu, si drejtues i Kuvendit, mbajti fjaln e hapjes n t ciln theksoi domosdoshmrin dhe rndsin e bashkimit t Shqiptarve. Kuvendi vendosi q bashkimi t bhej n formn e nj beslidhjeje, t nj aleance ushtarake nprmjet drejtuesve t principatave dhe t krerve t tjer t vendit, q njihet m emrin Lidhja shqiptar e Lezhs. Si kryetar i saj u zgjodh Sknderbeu. Vendim tjetr i rndsishm ishte krijimi i ushtris s prbashkt dhe caktimi i Sknderbeut si komandant i prgjithshm i saj. Pr t prballuar shpenzimet e ushtris, t armatimit t saj etj., Kuvendi vendosi gjithashtu t krijohej nj ark t prbashkt q do t administrohej nga Sknderbeu. T ardhurat e saj do t vinin nga kuotat q do t jepnin antart e Lidhjes. Me vendimet e Kuvendit t Lezhs u b nj hap i madh e vendimtar drejt bashkimit politik t vendit dhe krijimit t nj pushteti qndror t prfaqsuar nga Gjergj Kastrioti Sknderbeu, t cilin ai e fuqizoi gjithnj e m shum pr t bashkuar sa m organikisht shqiptart e viseve t lira shqiptare.

Pjes leximi 1. PJES NGA FJALA E GJERGJ KASTRIOTIT- SKNDERBEUT M 28 NENTOR 1443, MBAJTUR PARA BANORVE T KRUJS (SIPAS MARIN BARLECIT TEK LIBRI HISTORIA E SKNDERBEUT ) ...Lirine nuk ua solla une, por e gjeta ketu! Sapo m shkeli kmba truallin tuaj, sapo dgjuat emrin tim, m'u derdht me vrap t gjith, m dualt prpara kush e kush m par, sikur t kishit dgjuar q u ngritn nga varret etrit, vllezrit, bijt tuaj, sikur t kishin zbritur ketu gjith perndit...Armt nuk ua solla un, por ju gjeta t armatosur! Lirin e pash s e keni kudo, n krahror, n ball, n shpatat e n ushtat. 2. USHTRIA SHQIPTARE DHE ARTI I SAJ USHTARAK

N kuvendin e Lezhs u vendos q me ndihmesn e pjesmarrsve t tij t krijohet nj ushtri e prbashkt. Brthamn kryesore t saj e formuan lufttart q i mobilizonte vet Sknderbeu, i cili ishte komandant i prgjithshm i ushtris. N fillim forcat e Lidhjes Shqiptare kishin karakter federal, sepse princat shqiptar mbanin nj numer t ndjeshm forcash ushtarake jasht ushtris s prbashkt. Ushtria shqiptare prbhej nga trupat e prhershme dhe nga lufttart q mobilizoheshin vetem gjat kohs s luftes. Trupat e prhershme ishin ndar n dy pjes kryesore. Njra prbhej prej 2 mij deri 3 mij kalors t armatosur leht, t cilt i strviste Sknderbeu dhe shrbenin si gard personale e tij. Pjesa tjetr ruante kshtjellat e vendit dhe brezin kufitar n viset lindore. Masen kryesore t ushtris shqiptare e formonin lufttart q mobilizoheshin gjat kohs s lufts, sipas parimit burr pr shtpi. Kur rreziku ishte i madh, mobilizoheshin t gjith banort q mund t luftonin. N rast mobilizimi t prgjithshm forcat ushtarake shqiptare arrinin nga 20 mij deri n 30 mij lufttar, duke formuar nj ushtri t madhe pr kohn. Komanda e ushtris ishte n dorn e Sknderbeut, q ishte komandanti i prgjithshm. Pr tu kosultuar gjat veprimeve ushtarake pran tij qndronte kshilli i lufts, i prbr nga komandantt m t shquar, t cilt zakonisht dilnin nga radht e fisnikve. N plan strategjik, si detyr e dors s par pr forcat ushtarake ishin moslejimi i trupave osmane q t futeshin n brendsi t viseve t lira pr t grabitur e shkatrruar vendin. Ktij qllimi i shrbente sistemi mbrojts i brezit kufitar, t cilit iu kushtua kujdes t veant. Kur trupat osmane arrinin t futeshin n thellsi t vendit lufttart e brezit kufitar trhiqeshin t organizuar dhe bashkoheshin me pjesn tjetr t ushtris shqiptare. Kur osmant futeshin n thellsi t vendit dhe rrethonin Krujn, Sknderbeu i organizonte veprimet luftarake n mnyr t till q pesha kryesore e veprimeve luftarake t binte jo mbi mbrojtsit e kshtjells, por mbi lufttart q vepronin jasht saj, m t ciln qndronte vet heroi. Variantet taktike q prdorte Sknderbeu pr t shpartalluar ushtrit armike ishin t larmishme e mbshteteshin n bashkrendimin e mbrojtjes me sulmin, e msymjes s ushtris se rregullt me goditjen e etave, e ndeshjeve ballore me ato t pusive, duke futur n prdorim si kmbsorin ashtu edhe kalorsin e armatosur leht. Vmendje Sknderbeu i kushtoi edhe prerjes s rrugve t furnizimit t ushtris armike, duke sulmuar karvanet e furnizimit t saj m ushqime e sende t tjera t nevojshme. Ai i kushtoi kujdes edhe organizimit t zbulimit pr sigurimin e t dhnave m karakter strategjik, operativ e taktik q kishin t bnin me kohn e ardhjes s ushtrive armike, madhsin, organizimin, lvizjen, veprimet luftarake t tyre etj. Zbuluesit i paraprinin ushtris shqiptare, kur ajo futej n viset e pushtuara, dhe ata gjendeshin kudo, n krahinat fqinje e deri n qendr t Perandoris Osmane.