Kategorizacija metoda za detekciju objekata podzemne infrastrukture

dr Duan Petrovaki mr Aleksandar Risti

Metode za detekciju vodova 1

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Vizuelno (ispomo), opaanjem pomonih elemenata voda Iskopavanjem, pravljenjem liceva na pojedinim mestima Metodama detekcije bez iskopavanja

Elektromagnetne EM EM detekcija na fiksnoj frekvenciji (Fixed Frequency EM Profiling): aktivna metoda, koristi kontinualan EM signal da detektuje promene provodljivosti u zemljitu, transmiter T emituje EM signal frekvencije u kHz koji stvara vihorne struje VS u interakciji sa podzemnim metalnim vodom a detektuje ga risiver R, dve fazno pomerene komponente (realna i imaginarna) na risiveru, realna komponenta je u fazi sa emitovanim signalom i odgovara refleksiji metalnog voda, dok imaginarna (kvadraturna) komponenta slui za merenje provodljivosti zemljita, dubina propagacije zavisi od provodljivosti zemljita, T-R razmaka i orjentacije dipola antene, maksimalna dubina propagacije je od 0.5 do 30m, ako se koriste 3 para antena mogue je detektovati i slojeve zemljita razliite provodljivosti, podaci se belee na data logger i periodino prebacuju na raunar, povrine sa vrednou provodljivosti u odgovarajuem opsegu se prikazuju istim koloritom, slaba rezolucija, samo metalni objekti

Metode za detekciju vodova 2

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja

Elektromagnetne EM EM sondaa (Time Domain EM Sounding - TDEM), aktivna metoda, koristi impulsni EM signal (1.2msec turn-off time) da detektuje ukupnu otpornost u zemljitu, T emituje EM signal frekvencije u kHz koji stvara stvara indukovanu vihornu struju IVS u interakciji sa podzemnim metalnim vodom a detektuje ga R, koji meri IVS neposredno nakon to prestane emitovanje primarnog impulsa. Stoga T moe da ima ulogu i R, najee je ipak sluaj da je R zaseban i nalazi se u centru T ili na obodu. Antena (T+R) je na povrini zemljita. Prostorna promena amplitude indukovane struje definie slojeve zemljita, neosetljiv na vie tankih slojeva zemljita, slabija rezolucija, detektuje samo metalne objekte i slojeve zemljita, maksimalna dubina propagacije je od 3 do 1000m.

Metode za detekciju vodova 3

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja

Elektromagnetne EM EM detekcija (Time Domain EM Profiling), aktivna metoda, koristi impulsni EM signal frekvencije 150Hz da detektuje ukupnu otpornost u zemljitu, T emituje EM signal frekvencije u kHz koji stvara indukovanu vihornu struju IVS u interakciji sa podzemnim metalnim vodom a detektuje ga R, koji meri IVS neposredno nakon to prestane emitovanje primarnog impulsa. Stoga T moe da ima ulogu i R, najee je ipak sluaj da je R zaseban i nalazi se u centru T ili na obodu. Antena (T+R) je pokretna i iznad povrine zemljita. Prostorna promena amplitude indukovane struje (u milivoltima mV, opseg 2-2000mV) definie slojeve zemljita, neosetljiv na vie tankih slojeva zemljita, slabija rezolucija, detektuje i metalne (mine i burad) i nemetalne objekte, kao i slojeve zemljita, maksimalna dubina propagacije je do 5m.

Metode za detekciju vodova 4

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja

Elektromagnetne EM Detekcija na niskim frekvencijama (Very Low Frequency - VLF), aktivna metoda, koristi kontinualne radio talase (frekventni domen), T emituje EM signal frekvencije u kHz koji indukuje vihornu struju IVS u interakciji sa podzemnim metalnim vodom a detektuje ga R. Efekat IVS je pojava sekundarnog magnetnog polja oko izvora IVS, pa se meri pravac i intenzitet vektora sekundarnog magnetnog polja VSMP (intenzitet, tilt-angle, dip-angle). Antena sadri 11 T za opsege frekvencija od 3 do 24kHz, da bi se obezbedio optimalni intenzitet VSMP. S obzirom da T emituje EM talase upravno na osu zemljita, podzemni objekat vertikalne orjentacije daje VSMP max intenziteta (kada je dua osa objekta paralelna sa pravcem propagacije talasa). Kada antena pree iznad objekta intenzitet VSMP se menja od pozitivnog max do negativnog max. Dve komponente, realna (dipangle) i kvadraturna (tilt-angle). Realna komponenta se uklanja da se dobije maksimum za crossover point. Mesto promene predznaka intenziteta VSMP je lokacija neposredno iznad objekta (crossover point). Metoda je primarno koriena za detekciju minerala, ali se moe primeniti za detekciju vodova i podzemnih voda.

Metode za detekciju vodova 5

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja

Elektromagnetne EM

Audiomagnetometar (Controlled source AudiomagnetoTellurics - CSAMT), promene otpornosti zemljita na dubinama od nekoliko stotina kilometara, analiziraju se promene magnetne i elektrine komponente prirodnog magnetno-telurskog polja, na povrini je izvor takvog polja opsega frekvencije od 0.1Hz do 10kHz da pojaa reflektovani signal, uobiajeno magnetna komponenta kasni za elektrinom za 45, promena otpornosti uzrokuje promenu faznog pomeraja. Slika pokazuje obrise nalazita sulfidne rude.

Metode za detekciju vodova 6

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja

Elektromagnetne EM

Georadar (Ground Penetrating Radar)

Georadar (Ground Penetrating Radar)

funkcionalne celine 1

Namena: Prikaz prostornog preseka zemljita radargramima visoke rezolucije sa lokacijom i oblikom objekata u podpovrinskom sloju Funkcionalne celine: sklop predajne i prijemne antene, upravljake jedinice sa Windows CE OS, baterijsko napajanje, obrtni inkrementalni enkoder za pozicioniranje i transportno vozilo (Survey cart) Princip rada: 1. Predajna antena emituje polarizovane elektromagnetne (EM) talase visoke frekvencije u zemljite 2. Postojanje nehomogenosti u zemljitu izaziva refleksiju jednog dela EM talasa od graninih povri, drugi deo refrakcijom prolazi do narednih slojeva 3. Proces se nastavlja dok slabljenje emitovanog signala ne bude isuvie veliko Uzrok refleksije: promena dielektrine permitivnosti materijala na graninim slojevima infrastrukturnih objekata i zemljita

funkcionalne celine 2

Georadar

Ureaj merenjem vremena dvostrukog puta reflektovanog talasa odreuje relativnu dubinu temena cevi (kabla) Stvarna dubina zavisi od karakteristika tla - dielektrine permitivnosti, odreuje se kalibracijom za konkretnu lokaciju Antena emituje konusni snop EM talasa irine =3545 - antena ne mora da bude iznad samog objekta Sumarni prikaz svih amplituda signala i dubina na jedinstvenoj trajektoriji ini geometrijsku figuru hiperbolu Vrh hiperbole - teme cevi

2D skeniranje - princip

Georadar

Y osa (normala u odnosu na trajektoriju antene)

Trajektorija antene: skenirana putanja

X osa (u pravcu trajektorije antene skenirane putanje)

10

Z osa (dubina, vreme dvostrukog puta)

3D skeniranje - princip

Georadar

Time slice

Y a os

11

Z osa

X osa

princip rada 1

Georadar

Skeniranje: - kretanje napred: skeniranje do zadate dubine sa preddefinisanom rezolucijom, skeniranje se ostvaruje samo dok se vozilo kree - kretanjem unazad: pozicioniranje centra antene iznad objekta Prikaz reflektovanog talasa u radargramu se vri razliitim odnosima kolorita (ili grayscale nijansi) - slojevi sa specifinim vrednostima pozitivne ili negativne amplitude

12

princip rada 2

Georadar

Prilikom kretanja survey cart-a po povrini zemljita, transmiter antene Georadara alje polarizovane EM talase visoke frekvencije u zemlju Deo EM talasa se reflektuje usled razliitih nehomogenosti u zemljitu, drugi deo refrakcijom prolazi do narednih slojeva Proces se ponavlja dok amplituda EM talasa ne postane suvie mala Vreme neophodno za propagaciju EM talasa od transmitera do granine povrine i refleksiju do risivera se definie kao vreme dvostrukog puta tR [ns]. Georadar meri tR, pa na osnovu merenja i dielektrinih karakteristika zemljita proraunava relativnu dubinu do temena objekta z [m].

13

Georadar
formiranje idealnog radargrama

Antena emituje konusni snop EM talasa irine =3545 - antena ne mora da bude iznad samog objekta da bi ga detektovala Rastojanje od antene do pozemnog objekta se kontinuirano menja. Ako se promena rastojanja prikae duinama upravnim na pravac kretanja, te se sukcesivno poveu krajevi dui formira se geometrijska figura hiperbole. Vrh hiperbole je teme cevi (kabla).
XN X0 XN XN rN r0 rN z rN X0 r0 XN rN

OBJEKAT

HIPERBOLA PROJEKCIJA RASTOJANJA RADARGRAM

14

KRETANJE ANTENE

formiranje realnog radargrama

Georadar

l=12.40m

v=0.2m/ns

z=1.54m tR=17.45ns

Amp. max. 25921

hiperbola R=2.85

15

Svaka taka na radargramu sadri i informaciju o amplitudi signala. Take na krajevima dui imaju ekstremne vrednosti amplitude. Ekstremna vrednost na najkraoj dui r0 (centar antene je iznad ose cevi) je najvea (pozitivna ili negativna) Ova vrednost je kriterijum za pretragu radargrama i odreivanje lokacije i dubine objekta: - Negativni pik - prazna cev - Pozitivni pik - puna cev ili kabel Amplitude reflektovanog signala punih cevi i kablova imaju razliite vrednosti. Refleksija EM talasa od kabela ima veu vrednost u odnosu na pune cevi.

osnovne karakteristike i parametri merenja

Georadar

16

Osnovne merne karakteristike Georadara: A) Maksimalna dubina lociranja objekta rM , pri detekciji cevi i kablova je od 4 do 7m (za antene 400MHz i 200MHz respektivno). B) Vertikalna rezolucija Z pri detekciji cevi i kablova je od 3 do 7cm (za antene 400MHz i 200MHz respektivno). Georadarom je mogue odrediti sledee parametre cevovoda: relativnu dubinu (kabla, cevi) trasu cevovoda u horizontalnoj i vertikalnoj ravni duine pravolinijskih segmenata cevi pad cevi (nagib u vertikalnoj ravni) promenu prenika cevovoda procenat ispunjenosti cevi fluidom materijal cevi detekcija mesta curenja cevovoda analiza strukture zemljita (nivo podzemne vode, klizita) estimacija prenika cevovoda (uz dodatni procesing)...

procesing podataka

Georadar

Softver za procesing radargrama - RAdar Data ANalyzer (RADAN): - osnovne funkcije: prikaz, filtriranje, i transformacija sirovog signala - napredne: funkcije za automatizovanu detekciju i markiranje linijskih objekata tipa cevi, definisanje dubine, analizu slojeva, kreiranje prostornog prikaza - specijalne: za obradu geofizikih parametara Transfer podataka u Access bazu, AutoCAD format, specifine formate Obrada i tumaenje podataka zahteva odreenu pripremu i iskustvo Podaci integrisani u CAD projektu, trasa sa karakteristinim takama, atributima i georeferenciranom podlogom

17

Tehnoloki resursi

18

Hardverske komponente

Komponente Georadara

Oklopljena antena sa T i R Upravljaka jedinica Georadara Multifunkcionalni survey cart Incrementalni enkoder - tano pozicioniranje centra antene Georadara na trajektoriji skeniranja Hardverski i/ili softverski markeri generisanje radargrama, markiranje bitnih detalja naradargramu, kontrola sinhronizovanog rada Georadara i GPS rovera Jednostavno podeavanje visine antena Georadara i GPS rovera, jednostavno pozicioniranje Jednostavno vrhunjenje GPS rovera, tap rovera fiksiran u 2 take Nulti ofset izmeu osa antena Visoka rezolucija skeniranja: mogui su radargrami na svakih 5mm (sa logovanjem koordinata) Jednostavno rukovanje, brzo i efikasno merenje, prilagodljiv za razliite modele antena Georadara i GPS rovera

Survey cart

19

Modovi rada

Modovi skeniranja Georadara

Time reim: radargram se formira sekvencijalnom akvizicijom vie skenova u jednakim vremenskim intervalima, brzina kretanja antene mora biti ista kao brzina akvizicije, radargrami su ili izdueni ili skupljeni, zahteva dodatni postporcesing Distance reim: radargram se formira sekvencijalnom akvizicijom vie skenova na jednakim rastojanjima definisanim impulsima enkodera Point reim: koristi se za skeniranje velikih i neravnih povrina, jedan sken u svakoj taki premera Nezavisan premer - Skeniranje Georadarom i GPS premer su odvojeni. Tehnika je primenljiva za detekciju i mapiranje postojeih vodova, odreivanje pravca voda. Sinhronizovan premer - GPS rover meri poetnu i krajnju taku radargrama, ili meri ovie taaka na trajektoriji skeniranja Merenje GPS koordinata na jednakim rastojanjima, definisanim softverski generisanim markerima (software marker grid) u radargramu Merenje GPS koordinata na proizvoljnim takama u radargramu, definisanih sa hardverskim markerom (od strane operatera)

GPR/GPS tehnologija (Distance reim)

20

10

Uslovi za sinhronizovani premer

Komunikacija GPS rover - Georadar

Acumen Data Bridge - data logger GPS koordinata Distance marker se generie pomou upravljake jedinice Georadara na osnovu merenja pozicije enkoderom Distance marker se koristi za: Slanje aktivacionog signala od upravljake jedinice ka anteni i generisanje radargrama Slanje kontrolnog koda od upravljake jedinice Georadara kroz 9 pinski RS232 Configuration Port Data Bridge-a za start logovanja GPS koordinata GPS rover kroz 9 pinski RS232 port (Com2) alje merenja na Data Port Data Bridge-a NMEA -183 format poruke Data Bridge napajanje - preko USB porta od upravljake jedinice Georadara Upravljaka jedinica Georadara ima ulogu mastera dok GPS rover ima slave ulogu

21

Sinhronizovana akvizicija 1

Parametri merenja

Lokacija sa znaajnom promenom konfiguracije terena Krivolinijska trajektorija Softverski generisani markeri startuju logovanje koordinata Razni koordinatni sistemi sa odgovarajuom transformacijom Scan/coordinates sampling resolution: 0.5m Duina trajektorije antene: 200m Dubina skeniranja: 5.3m sa dielektrinom konstantom 8

22

11

Sinhronizovana akvizicija 2

Rezultati merenja

Razliite metodologije predstave koordinata Bazna taka, koordinate relativno u odnosu na baznu taku

23

Sinhronizovana akvizicija 3

Rezultati merenja

Automatizovana procedura za normalizaciju povrine - stvarna konfiguracija povrine zemljita

24

12

struktura - tipovi premera 1

Georadar

25

1. Detekcija i mapiranje postojeeg cevovoda: - naknadni projekat izvedenog stanja cevovoda (trase kablova) - segment odreenog cevovoda ili kompletna mrea - jedinstvena instalacija, ukrtanje sa drugim instalacijama, linijska pretraga 2. Analiza budue trase cevovoda: - skeniranje po obe granine linije budue trase ili za potrebe rekonstrukcije, projektovanje budue trase - sve mogue vrste instalacija pod svim moguim napadnim uglovima uz analizu karakteristika zemljita 3. Skeniranje povrine sa kompletnom podzem. infrastrukturom: - skeniranje kompletnog fabrikog kruga - skeniranje raskrsnice ili trga - sve mogue vrste instalacija pod svim moguim napadnim uglovima uz karakteristike zemljita - povrinska pretraga (2D ili 3D)

struktura - tipovi premera 2

Georadar

4. Analiza karakteristika zemljita

- detekcija nivoa podzemnih voda - detekcija zatrpanih objekata (ahtova, bunara) - detekcija klizita - estimacija debljine naslaga mulja u rekama, kanalima i jezerima - estimacija dubine litolokih slojeva (za potrebe komasacije) - estimacija zapreminskog udela vlage u zemljitu (hidroloke karakteristike) - estimacija prostorne distribucije vode/agrohemikalija u zemljitu

5. Druge oblasti primene

- arheologija i forenzika - analiza betonskih konstrukcija - analiza stanja puteva, pista, saobraajnica svih vrsta, trotoara - analiza stanja eleznikog nasipa - detekcija minsko eksplozivnih sredstava - geoloka istraivanja (struktura stena i zemljita)

26

13

Metode za detekciju vodova 7

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Elektrine

AB/2, otpornost

Dubina, otpornost

27

1D merenje otpornosti (1D Resistivity sounding), dva para elektroda, prvi par (spoljanji, strujne elektrode) uspostavlja kolo kroz zemljite, a drugi par (unutranji, potencijalne elektrode) meri vrednost gradijenta potencijala polja, to jest meri otpornost zemljita, poveanje rastojanja izmeu para spoljanjih elektroda poveava dubinu propagacije, koristi se niz elektroda (Schlumberger array) tako da je spoljanji par znaajno udaljen a unutranji par blizak osi simetrije, druge konfiguracije zahtevaju pomeranje sve 4 elektrode to je komplikovanije (Wenner array). Osnovni problem je visoka otpornost koja se javlja izmeu strujnih elektroda i zemljita u okruenju (>2kOm). Ovaj probleme ne utie na merenje potencijalnih elektroda, ve ograniava max vrednost struje koja se proputa kroz zemljite, na osnovu polaznog napona izvora (max 300-400V). Strujne elektrode se kvase i postavljaju u prethodno pripremljene rupe sa nakvaenom zemljom. Dokle god se vrednost otpornosti menja u granicama, prikazuje se kao uniformna vrednost.

Metode za detekciju vodova 8

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Elektrine

Dubina, otpornost

2D merenje otpornosti (2D Resistivity sounding), koristi niz od 64 strujne elektrode povezane kablom da uspostavi linearnu promenu otpornosti u odnosu na dubinu i duinu profila. Svaki par strujnih elektroda ima odgovarajui par potencijalnih elektroda. Aktivacija elektroda se vri putem raunara i relejnog svia, potpuno je automatizovana. Raunar prvo usvaja najmanje rastojanje izmeu elektroda i aktivira redosledno elektrode od prve do poslednje, potom povea rastojanje za jedan inkrement (povea dubinu propagacije) i ponovi proceduru, zavrni korak je prva i poslednja elektroda. Da se ne bi desilo da zadnje merenje bude samo sa 1 para elektroda, one se postavljaju u blago povijenom nizu. Za niz od 64 elektrode i i minimalnim razmakom od 2m, maksimalna dubina propagacije je 20m. Elektrode su postavljene u Wenner array. Dijagram se suava zbog toga to na veim dubinama uestvuje manje elektroda u nizu. Kalibracija se vri kopanjem borehole profila ili 1D metodom merenja otpornosti.

28

14

Metode za detekciju vodova 9

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Dubina, signal mV

Metodama detekcije bez iskopavanja Elektrine

Elektrokinetiko merenje (Electrokinetic Sounding EKS), odreuje se hidraulika provodljivost slojeva zemljita zasienih vlagom ZZV i njihova dubina merenjem ultrazvuno (seizmiki, Raleigh-wave signal) indukovanog vremenski promenljivog EM odziva ZZV. Merenja se vre pomou 2 elektrode postavljene simetrino u odnosu na izvor ultrazvuka. Ultrazvuni talas se proizvodi udarcem o metalnu plou. Pravilno odreivanje dubine u odnosu na hidrauliku provodljivost zemljita, zahteva poznavanje brzine propagacije ultrazvunog talasa za slojeve zemljita i njihovu hidrauliku provodljivost. Te se informacije dobijaju borehole ili TDEM metodom. Rezolucija merenja dubine (vertikalna rezolucija) je funkcija frekvencije ultrazvunog talasa, kao i razlika vrednosti dielektrine konstante izmeu slojeva ZZV. Moe da se kategorie i kao ultrazvuna metoda. Dve elektrode postoje da bi se merila brzina propagacije ultrazvunog talasa (m/dan). Ukoliko se vie UZ skenova spoji dobija se radargram ultrazvunih refleksija.

29

Metode za detekciju vodova 10

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Elektrine

Dubina, chargeability

Indukovana polarizacija (Time Domain Induced Polarisation TDIP) Meri se amplituda polarizacijskog napona (Vp) koji je nastao emitovanjem strujnih etvrtki u zemljite. Vp je nastao elektrohemijskom akcijom (razmenom jona) izmeu pora i fluida u porama zemljita. Emituje se strujna etvrtka, a Vp se meri na posebnim nepolariuim elektrodama nakon svakog impulsa (0.5s kasnije). Mereni Vp se deli sa vrednou stalnog napona napajanja da se odredi chargeability (Ma) zemljita. TDIP se primarno koristi za istraivanje ruda. Pojava Vp u stenama koje sadre metal je uzrokovana elektrodnom polarizacijom (overvoltage effect). Emitovanjem impulsa, metalni elementi u steni se pune. Punjenje se polako prazni pomou vlage u zemljitu. Membranska polarizacija, spreava trenutno pranjenje zbog karakteristika pora. Najee je niz dipola za emitovanje strujnih etvrtki prijem indukovanog Vp.

30

15

Metode za detekciju vodova 11

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Dubina, otpornost

Metodama detekcije bez iskopavanja Elektrine

Spektralna indukovana polarizacija (Spectral Induced Polarisation) Meri se amplituda i relativna faza Vp koji je nastao emitovanjem AC struje u zemlju. Zemljite se ponaa kao kondenzator (polarie se). Meri se fazno pomeranje Vp u odnosu na emitovani signal pri promeni frekvencije emitovane struje u opsegu od 0.125 do 9kHz. Merenjem prostorne disperzije (spektra) Vp se meri chargeability i vreme relaksacije (pranjenja). Koristi se za detekciju kontaminiranosti zemljita. Koristi se u kombinaciji sa GPR.

31

Metode za detekciju vodova 12

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Elektrine

povrina, napon

Prirodni potencijal (Spontaneous (Self) Potential) Pasivna metoda kojom se meri prirodni potencijal zemljita. Izvori potencijala su: strujanje podzemne vode (streaming potentials) i potencijali (diffusion potentials) nastali usled razlike u koncentraciji elektrolita. SP se meri pomou para nepolariuih bakarnih elektroda obloenih bakar-sulfatom, merenja se oitavaju voltmetrom visoke impedanse. Primenjuje se za detekciju curenja cevovoda i rezervoara, analizu stanja odbrambenih nasipa, prostorna distribucija podzemne vode, kao i analizu drenanih sistema, podzemnih ahtova, tunela i kavita.

32

16

Metode za detekciju vodova 13

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Elektrine

povrina, potencijal

Detekcija curenja goemembranom (Geomembrane leak location surveys GLLS) Meri se elektrini potencijal jedne ili druge strane sintetike geomembrane da bi se detektovali kaviti. Koristi se emiterska elektroda sa plastinim HDPE i PVC prekrivaima, jer su od neprovodnih materijala. Prolazak struje je mogu samo kroz kavit. Pri detekciji gradijent potencijala se znaajno poveava iznad kavita. Dimenzija i oblik anomalije zavisi od jaine emitovane struje, pozicije emiterske elektrode i debljine plastinog prekrivaa.

33

Metode za detekciju vodova 14

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Ultrazvune (seizmike)

Ultrazvuna refrakcija (Seismic refraction method) Meri se vreme dvostrukog puta ultrazvunog talasa refraktovanog od graninih povri slojeva zemljita i cevi. Ultrazvuni signal se proizvodi udarcem na povrini (eki ili eksplozivni pitolj). Deo signala se vraa direktnom refleksijom od prve granine povri (direct arrivals) dok drugi deo signala prolazi dalje menja brzinu i pravac pa se tada vraa (refracted arrivals). Signal se detektuje pomou niza (ili matrice) geofonova na povrini. Analizom vremena dvostrukog puta refraktovanog i direktnog signala se dobijaju informacije o dubini cevovoda ili sloja zemljita. Refraktovani signal stie na geofonove pre direktnog signala. Primarna namena je za detekciju pojasa vrste stene, kretanja podzemne vode. Zapis ultrazvunih skenova u radargram se vri pomou wiggle traces koje daju vreme dvostrukog puta u funkciji poloaja emitera. Potrebna kalibracija kao kod GPR. Kada se krivom poveu temena refleksija sa svakog geofona dobija se granica sloja.

34

17

Metode za detekciju vodova 15

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Ultrazvune (seizmike)

Ultrazvuna refleksija (Seismic Reflection Profiling) Sve je potpuno isto kao kod GPR, samo je druga priroda emitovanog signala. Meri se vreme dvostrukog puta direktne refleksije ultrazvunog talasa od granine povri. Koristi se za detekciju cevovoda. Refleksija se javlja kada postoji razlika u akustinoj impedansi AI (proizvod brzine propagacije ultrazvunog talasa i gustine zemljita) izmeu slojeva. Jaina kontrasta AI se definie amplitudom reflektovanog signala. Refleksija se detektuje nizom (matricom) geofonova visoke frekvencije (od 48 do 96kHz) . Izvor talasa je opet udarac na povrini. CMP i WARR metod za merenje brzine. Primenjuje se NMO (Normal MoveOut) procedura kao kod GPR.

35

Metode za detekciju vodova 16

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Ultrazvune (seizmike)

Talasno-povrinska refleksija (Continuous Surface-Wave System CSWS) Koristi se Rayleigh wave, za opseg propagacije od 8 do 20m. Brzina propagacije talasa zavisi od veliine shear modulus (G) i gustine zemljita. Kontrolisani generator vibracija (S talas) i niz niskofrekventnih geofonova. Rayleigh waves se generie na frekvencijama izmeu 5Hz i 100Hz sa 0.1-5Hz inkrementom, takav talas ima dubinu propagacije jednaku 1 talasnoj duini, zato je niska frekvencija. Meri se fazni pomeraj emitovanog i primljenog signala na svakom geofonu pa se na osnovu toga odreuje talasna duina i brzina propagacije, varira se frekvencija da se dobije spektar brzine propagacije. Dijagram brzine propagacije u funkciji dubine. Spora metoda 2 sata za merenje na jednoj lokaciji.

36

18

Metode za detekciju vodova 17

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Ultrazvune (seizmike)

Borehole refleksija (Downhole Seismic Surveys) Jednostavna i jeftina metoda borehole. Na povrini, na fiksnom rastojanju, od rupe sa pokretnim geofonom (S talas) ili nizom hidrofona (P talas) je izvor talasa. Meri se vreme dolaska talasa. Koriste se P (eki) i S (generator) talasi i formira se dijagram dubina-vreme preenog puta talasa za celu duinu rupe. Na osnovu dijagrama se moe da odredi kompletan dijagram prostornog rasporeda brzine propagacije ultrazvunih talasa.

37

Metode za detekciju vodova 18

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Ultrazvune (seizmike)

Crosshole refleksija (Crosshole Seismic Surveys) Merenje vremena propagacije ultrazvunog talasa izmeu vie borehole rupa, ime se dobijaju elastine karakteristike zemljita. U jednoj rupi je postavljen izvor talasa a u drugoj (drugim) prijemnici. Poznavanjem tanog rastojanja izmeu rupa i merenjem vremena preenog puta talasa dobija se tana brzina (P ili S izvor). Pored brzine propagacije, dobijaju se podaci o elastinim karakteristikama zemljita. Za analizu sa P talasom koristi se niz od 10 do 24 hidrofona postavljena u vodi, predajnik se pomera za odreeni inkrement, do dubine poslednjeg hidrofona u nizu. Poto S talas ne propagira kroz vazduh ili vodu koristi se trokraki geofon koji se sputa u otvor hidraulikom. Emiter i prijemnik se pomeraju nadole kroz otvor sa inkrementom od 0.5m (do 2m).

38

19

Metode za detekciju vodova 19

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Ultrazvune (seizmike)

Crosshole tomografija (Crosshole Seismic Tomography) Razlika samo u nainu prikazivanja distribucije brzine. Pravi se kombinacija svih poloaja emitera i prijemnika, dobija se detaljna analiza brzine. Moe da se koristi za detekciju kavita u svim oblicima.

39

Metode za detekciju vodova 20

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Merenjem potencijala magnetnog polja

Magnetometri (Magnetic Profiling) Pasivna metoda, meri varijacije amplitude Zemljinog magnetnog polja koje stvaraju zakopani objekti napravljeni od feromagnetnih materijala - metalne cevi i rezervoari. Promena amplitude Zemljinog magnetnog polja zavisi od oblika, orjentacije i osetljivosti zemljita u okruenju. Moderni magnetometri mogu da mere vrednost polja od 0.01nT, pa detektuju male metalne objekte - mine pa ak i slabo detektabilne nemetalne objekte (zidovi, opeka). Brzina akvizicije je do 10 merenja u sekundi. Drugi senzor (ispod ili iznad prvog) meri pravac vektora polja (gradijent).

40

20

Metode za detekciju vodova 21

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja Merenjem potencijala magnetnog polja

Mikrogravitometrija (Microgravity Profiling) Pasivna metoda, meri se veoma precizno relativna promena Zemljinog gravitacionog polja. Temperaturno stabilizovana opruga ini sastavni deo mikrogravitometra. Detektuju se sve vrste kavita, kombinuje se sa GPS pozicioniranjem da bi se ukljuila promena terena.

41

Metode za detekciju vodova 22

Detekcija podzemnih objekata infrastrukture se vri

Metodama detekcije bez iskopavanja

Radiometrija

Radiometri (viekanalni sistem - 256 kanala, prirodni izvori gama zraenja, detekcija minerala, pukotina, klizita, peina i kavita, zagaenosti zemljita, tokove podzemnih voda, maksimalna dubina propagacije je 0.5-1m)

Kombinovane metode

42

21