Sejarah Tingkatan Dua BAB 5 : KEKAYAAN EKONOMI SABAH MENARIK MINAT SYARIKAT BORNEO UTARA BRITISH (SBUB) 5.

1 a) 1. 2. 3. Penyerahan wilayah Sa ah !e"a#a SBUB Ne$eri Sa ah #i wh Ke%&l'anan Br&nei #an S&l& Asalnya di bawah pengaruh Kesultanan Brunei. Kemudiannya, Sultan Brunei menyerahkan pantai timur dan utara Sabah kepada Sultan Sulu kerana membantunya mematahkan pemberontakan di Sabah. Sabah dikenali sebagai Borneo Utara. Nama Sabah digunakan apabila Borneo Utara menyertai alaysia. Sabah dikenali !Negeri di Bawah Bayu". &. Bagi memperkukuh kedudukan, persatuan berusaha dapatkan =iagam 6ira'a daripada kera'aan British. -. (ahun 1881, kera'aan British menganugerahkan piagam kepada =ersatuan Sementara Borneo Utara British Berhad. .. (ahun 1882, syarikat dinamakan SBUB 4. elalui piagam, SBUB berkuasa mentadbir Sabah. 8. Sir >uther5ord Al)o)k men'adi =residen pertama dan Al5red 6ent dilantik sebagai =engarah Urusan. 9. British memperluaskan pengaruhnya dan menghalang kuasa Barat lain bertapak di Sabah. 1%. (ahun 1888, SBUB menandatangani =er'an'ian =erlindungan Borneo Utara yang men'adikan Sabah negeri naungan British. 11. British bertanggung'awab hal ehwal luar Sabah. #) Syara' Pe( erian Pia$a( !e"a#a Per%a'&an Se(en'ara B*rne* U'ara Bri'i%h Berha# 1. SBUB tidak boleh serahkan Sabah kepada sesiapa pun tanpa persetu'uan kera'aan British. 2. SBUB menerima nasihat daripada kera'aan British. 3. SBUB melantik pentadbir daripada pegawai yang diakui oleh kera'aan British. &. SBUB hendaklah memerintah Sabah dengan adil -. SBUB hendaklah memelihara agama, adat resam dan undang?undang penduduk tempatan. 5.+ a) 1. 2. 3. &. -. .. 4. 8. SBUB Men$&!&h!an K&a%a ,i Sa ah Si%'e( "en'a# iran -a en*r Sabah diketuai oleh :abenor. :abenor pertama SBUB ialah +.,. (rea)her. Beliau dilantik oleh pengarah syarikat dengan persetu'uan kera'aan British. :abenor dibantu oleh a'lis =enasihat. a'lis =enasihat terdiri drp Setiausaha Kera'aan, Bendahari,dan Ketua =asukan Keselamatan. Sandakan di'adikan pusat pentadbiran SBUB. enubuhkan 'abatan kera'aan spt *abatan =os, *ab Buruh, *ab =olis, *ab Kewangan, *ab. (anah < Ukur. $embaga =engarah SBUB menubuhkan kontin'en =olis 6ayak dan membina berek polis di Sandakan untuk mengawal keamanan.

) Pen$ar&h "e#a$an$ ara' %e el&( SBUB 1. Sabah tumpuan pedagang Barat kerana kedudukannya strategik dan kekayaan hasil buminya. 2. enarik perhatian pelabur Barat 3. Sultan Brunei memberi konsesi tanah di Sabah kepada wakil Amerika Syarikat, iaitu #.$. oses dengan tempoh penyewaan selama 1% tahun. &. oses kemudiannya men'ual konsesi tersebut kepada (he Ameri)an (rading #ompany yang diketuai oleh *.+. (orrey dan rakannya (.B. ,arris. *.+. (orrey pedagang Amerika Syarikat di ,ong Kong. -. *.+. (orrey gagal mema'ukan tanaman kopi dan tebu di Kimanis. .. Kegagalan menyebabkan (orrey men'ual haknya kepada Baron /on 01erbe)k 2Konsul *eneral Austria di ,ong Kong3 4. Baron /on 01erbe)k hadapi masalah modal. Beliau memin'am wang daripada Syarikat Al5red 6ent dan 7dward 6ent 2pedagang British di ,ong Kong3 8. 01erbe)k dan 6ent ingin menubuhkan sebuah syarikat di Borneo Utara. 9. :abenor $abuan 2+.,. (rea)her3 bersetu'u membantu 01erbe)k memperbaharui tempoh pa'akan daripada Sultan Brunei yang telah tamat, dengan syarat syarikat yang ingin ditubuhkan oleh 01erbe)k diletakkan di bawah kekuasaan British. 1%. Sultan Brunei, Sultan Abdul u;mein memperbaharui pa'akan dengan 01erbe)k < 6ent melalui per'an'ian 11. Baginda serah tanah ant (eluk Kimanis < Sg Sibuku. 12. 0leh sebab, sebahagian wilayah Sabah di bawah Kesultanan Sulu, 01erbe)k dan 6ent menandatangani satu lagi per'an'ian dengan Sultan *amalul Alam 2Sultan Sulu3 13. Sultan Sulu serahkan kaw Sg =andasan ke Sg Sibuku. )) 1. 2. 3. Pen& &han SBUB (ahun 188%, 01erbe)k men'ual semua haknya kepada Al5red dan 7dward 6ent. 6ent menubuhkan =ersatuan Sementara Borneo Utara British Berhad. Saham syarikat pula di'ual kepada syarikat British bagi menambahkan modal perniagaan.

) Or$ani%a%i Pen'a# iran SBUB 1. .e( a$a Pen$arah Bertanggung'awab kepada semua pemegang saham SBUB. 2. -a en*r 6ibantu a'lis =enasihat dan Setiausaha Kera'aan. endapat nasihat pentadbiran dr a'lis =enasihat. :abenor dan a'lis =enasihat bertanggung'awab kepada $embaga =engarah di $ondon. 3. Ke'&a /a a'an (erletak di bawah Setiausaha kera'aan.

Panitia Sejarah SMK Kamil, Pasir Puteh

Sejarah Tingkatan Dua #ontohnya Ketua *abatan =os, Buruh, =olis, Kewangan, (anah dan Ukur. Re%i#en0 (erletak di bawah Setiausaha Kera'aan. en'adi ketua pentadbir di peringkat residensi Pe$awai ,aerah en'adi ketua pentadbir di peringkat daerah. Berperanan sebagai ma'istret, pemungut )ukai, bendahari daerah, pegawai buruh, dan ketua pentadbir semua 'abatan di peringkat daerah. Ke'&a Ana! Ne$eri en'aga keamanan, menguruskan pembahagian tanah, mengutip )ukai, dan mema'ukan pertanian. Ke'&a Ka("&n$ enguruskan hal ehwal kampung en'aga keamanan, membantu mema'ukan perdagangan, melaporkan kepada =egawai 6aerah tentang kes ke)urian, wabak penyakit dan men'aga keselamatan kampung. &. -. .. 4. (ahun 193-, empat residensi iaitu >esidensi =antai Barat, Sandakan, =edalaman dan (awau. Akhirnya, sepuluh residensi Setiap daerah diketuai oleh =egawai 6aerah berbangsa 7ropah. *awatan (imbalan =enolong =egawai 6aerah diperkenalkan < disandang oleh penduduk tempatan.

&.

-.

..

4.

1ar'a Or$ani%a%i Pen'a# iran SBUB =emegang Saham $embaga =engarah a'lis =enasihat

:abenor Setiausaha Kera'aan

#) Pen$li a'an ana! 'e("a'an #ala( "en'a# iran 1. Ketua Anak Negeri bergelar 0rang Kaya?Kaya 20.K.K3 membantu =egawai 6aerah. #thnya, 0.K.K. ,a'i ohammad Arshad Ketua Anak Negeri menganggotai pentadbiran SBUB. 2. 6iberi surat kuasa. uruskan hal masyarakat tempatan. 3. 6i kampung, ? ketua kampung digelar 0rang (ua. &. =englibatan peribumi dalam pentadbiran di peringkat daerah dan kampung kerana memahami adat dan budaya masyarakat tempatan. -. SBUB tidak mampu mengga'i ramai pegawai 7ropah kerana masalah kewangan. e) Si%'e( Keha!i(an 1. Undang?undang Barat dan undang?undang (empatan 2. ahkamah a'istret dan ahkamah Anak Negeri 3. ahkamah Anak Negeri diketuai oleh Ketua Anak Negeri &. Mah!a(ah Ma2i%'re' engendalikan kes berat seperti kes pembunuhan, pen)ulikan dan rompakan. 6ihakimi oleh =egawai 6aerah. -. Mah!a(ah Ana! Ne$eri engendalikan kes peribumi yang berkaitan dengan undang?undang @slam dan hukum adat. ,akim dilantik daripada kalangan Ketua Anak Negeri yang ari5 dalam bidang agama @slam dan adat. -. Bangunan mahkamah dibina di *esselton 5.3 SBUB Men$e!%"l*i'a%i Ha%il B&(i Sa ah a) Pe( ahar&an e!*n*(i 1. engeksploitasi kekayaan hasil tradisional Sabah, menguasai pertanian, pembalakan < perlombongan 2. SBUB mengeluarkan mata wang pertamanya th 1882 ) Ha%il 'ra#i%i*nal 1. enyumbang kewangan SBUB ? sarang burung, sagu, rotan, pokok lanut, trepang < sirip ikan yu. 2. Sarang burung ? eksport tradisional 3. >otan dibuat perabot dan tongkat $onggokan rotan di)ari oleh penduduk dari hutan. ,asil rotan dieksport dlm btk perabut, tikar< tongkat. &. P*!*! lan&' 6ikenali abaka, manila, hemp atau musa teAtilies. =okok lanut hidup meliar di kaw pamah dan lembah.

Ketua *abatan

>esiden

=egawai 6aerah

Ketua Kampung

Ketua Anak Negeri

)) 1. 2. 3.

Si%'e( Re%i#en%i 6ibahagikan beberapa residensi ? mudahkan urusan pentadbiran. Setiap residensi dibahagikan kepada daerah. ulanya, dua residensi iaitu >esidensi =antai Barat dan =antai (imur.

Panitia Sejarah SMK Kamil, Pasir Puteh

Sejarah Tingkatan Dua

:entian pokok lanut di'emur dan diproses

men'adi tali kapal untuk dieksport ke 7ropah. -. P*!*! %a$&4r&( ia hidup subur di kawasan berpaya dan di muara sungai. SBUB galakkan usahakannya se)ara komersial. Sagu mentah dieksport ke Singapura dan 7ropah. .. Ha%il la&' ,asil laut seperti trepang, sirip yu dan mutiara. 6iusahakan oleh masyarakat Ba'au. (repang dpt permintaan tinggi di #hina. 4. Ma%alah "en$el&aran ha%il 'ra#i%i*nal0 embebankan rakyat dengan pelbagai )ukai. #ukai tanah, )ukai kepala, lesen perahu < sen'ata. SBUB menggunakan pendekatan ini untuk mengatasi masalah kewangan mereka. )) Ha%il "er'anian 1. engusahakan tanaman baru ? getah dan tembakau. 2. Kegiatan ini dilakukan kerana tanah luas dan subur. 3. Te( a!a& utu tembakau Sabah diiktira5 terbaik di dunia. =asaran tinggi di Belanda serta Amerika Syarikat. enge)ualikan )ukai eksport kpd ladang tembakau. (anaman tembakau diusahakan di =ulau Banggi, (eluk arudu, $ahad 6atu, (awau dan Sandakan 6aun tembakau untuk menghasilkan )erut. &. -e'ah $andasan kereta api meningkatkan pembukaan ladang getah di Beau5ort, *esselton dan (enom. @nsenti5 & peratus di1iden kpd pengusaha getah =engusaha diberi penge)ualian )ukai eksport selama -% tahun Kilang memproses getah dibina di Sabah. Buruh dari #hina dan *awa beker'a di ladang getah. #) Ke$ia'an "e( ala!an0 1. Sumber kayu balak 'enis yang baik seperti 'enis seraya, ramin, kapur, belian dan meranti. 2. =embalakan di Sandakan, $ahad 6atu dan (awau. 3. Buruh dari @ndonesia dan Bilipina dibawa masuk &. ,asil balak dieksport ke #hina, Singapura, Britain, dan Australia melalui pelabuhan Sandakan. -. Kilang memproses kayu balak di Sandakan. e) Ke$ia'an "erl*( *n$an0 1. =erlombongan menggalakkan kemasukan pelabur. 2. enggiatkan usaha melombong seperti galian emas, arang batu dan mangan. 3. E(a% 5 6iusahakan oleh orang #ina pada tahun 188. di Sungai Segama. &. Aran$ a'&

di A.(enggara 6iusahakan oleh Syarikat #owie ,arbour #oal. -. Man$an 5 6iusahakan di (eluk arudu oleh Syarikat British Borneo 7Aploration. 6ieksport ke Britain. 5.6 Per& ahan S*%ial SBUB #i Sa ah (a) Si%'e( "en$an$!&'an 1. $andasan kereta api pertama ? +eston ke Beau5ort. 2. 6isambung Beau5ort ke *esselton dan dari (enom ke alalap. 3. embina 'alan raya ?tertumpu di bandar besar &. =erhentian motokar dan bas dibina di Kota Kinabalu -. ema'ukan pengangkutan air dan sungai. .. Syarikat perkapalan Straits Steamship tahun 189% ) Si%'e( Perh& &n$an 1. (elegra5, tele5on dan pos 2. Bangunan pe'abat pos . 3. engeluarkan setem )) Per!e( an$an Pen#i#i!an 1. Kurang diberi perhatian oleh pentadbiran SBUB. 2. Sediakan pendidikan rendah kerana kekurangan wang dan anggap bidang pendidikan tidak menguntungkan. 3. urid menda5tar di sekolah elayu, sekolah ubaligh dan sekolah #ina. &. Se!*lah M& ali$h (In$$eri%)0 ubaligh Kristian bina sekolah? sebarkan Kristian. Sekolah pertama oleh mubaligh >oman Katolik di Sandakan C dinamakan @nstitut Byron. Sekolah St. ary ditubuhkan di Sandakan -. /a a'an Pela2aran 5 menguruskan sekolah?sekolah di Sabah. .. Se!*lah .a'ihan Sekolah $atihan bagi anak?anak Ketua Anak Negeri dibina di *esselton pada tahun 191-. (u'uan ? melatih pela'arnya men'adi pegawai pentadbiran peringkat rendah. Bahasa pengantar ialah bahasa elayu. Kurikulum 3 iaitu memba)a, menulis dan mengira. *awatan khas untuk lulusan sekolah ialah ren'er, kerani dan Ketua Anak Negeri. 4. Se!*lah Melay& pertama di Kota Belud tahun 1921 8. Se!*lah 1ina dibina sendiri oleh masyarakat #ina. berorientasikan negeri #hina. . 9. Se!*lah B&(i"&'era Sekolah Bumiputera Keningau tahun 192& #) Per!hi#(a'an Ke%iha'an 1. ,ospital di bandar besar 2. 6i luar bandar, disediakan pusat kesihatan. 3. $o'i air di Kota Kinabalu ? membekalkan air bersih. e) Per!e( an$an an#ar Panitia Sejarah SMK Kamil, Pasir Puteh

6ilombong di Sili("*"*n #an .a &an. SilimpoponCkaw arang batu terbesar

Sejarah Tingkatan Dua 1. Bandar Sandakan 6iasaskan oleh +illiam =ryer pada tahun 1849. nama !7lopura" bermaksud bandar yang )antik. =usat pentadbiran, pelabuhan dan pusat pembalakan. 6i'adikan pusat pentadbiran ? mengambil tempat bandar Kudat. 2. Ban#ar K&#a' =usat pentadbiran yang pertama. :agal menarik ramai penduduk dan pedagang kerana keadaan geogra5inya yang tidak sesuai emindahkan pusat pentadbirannya ke Sandakan pada tahun 188&. 3. Ban#ar /e%%el'*n Nama asalnya ? *essel (own yang diambil sempena nama #harles *essel 2orang yg membuka bandar ini3 Nama *essel (own kekal digunakan untuk beberapa tahun sebelum disingkatkan kepada *esselton. dikenali nama A"i5A"i7 Sin$$a Ma'a a'a& ,ia%&!a pusat perdagangan dan pelabuhan yang penting. Nama *esselton ditukar kepada Kota Kinabalu pd 19.4 8) Pa%&!an P*li% 1. Kontin'en polis tempatan ditubuhkan 2. DSkuad (erbang; untuk men'amin keselamatan. 3. Skuad dianggotai oleh pegawai polis tempatan. $) Ke(&#ahan lain 1. Akhbar The North Borneo Herald ? akhbar pertama 2. enara 'am *esselton dibina pada 19%-

&

Panitia Sejarah SMK Kamil, Pasir Puteh