Professional Documents
Culture Documents
Temel Müzi̇k Bi̇lgi̇si̇1
Temel Müzi̇k Bi̇lgi̇si̇1
STANBUL NVERSTES
I.KUR PROGRAMI
MZK NEDR!
Duygularmz, dncelerimizi veya olaylar anlatmak amacyla ll ve dzenli seslerin sanat dnceleri ierisinde ritmli veya ritmsiz olarak bir araya getirme sanatdr. Mziin iki ana elemannn biri ses, dieri ritmdir. Mzik ikiye ayrlr: 1. Szl mzik (Vokal mzik): nsan sesiyle ve mzik aletleriyle yaplan mziktir. 2. Saz mzii ( Instrumental mzik): Yalnzca sazlarn almas iin yaplan mziktir. MZKAL SESLER BRBRNDEN AYIRAN ZELLKLER : 1. YKSEKLK: Sesler arasndaki kalnlk, incelik farkdr. 2. DDET : Sesler arasndaki kuvvetlilik, hafiflik farkdr.
3. TINI :Sesler arasndaki renk farkdr. Tn veya renk fark ile ayn sesi veren iki kiinin veya ayn sesi basan sazlar gibi. 4. SRE : Seslerin zaman iinde devamlldr.
NOTA : Sesleri gstermee ve okumaya yarayan zel iaretlere nota denir.Notalar seslerin alfabesidir. Her nota iaretinin bir matematiksel deeri vardr. Bu deerler yledir
SUS ARETLER : Mzikte her nota deerinin karl olarak sus ayn matematiksel deere sahip olan sus iaretleri vardr. Bunlarn dier bir ismi de es dir Birlik sus iareti
PORTE: Notalarn incelik ve kalnlk farklarn belirtecek ekilde notalarn yazlmasna yarayan, yatay durumda birbirinden eit uzaklkta be paralel izgi ve drt arala porte denir. Portenin izgi ve aralklar aadan yukarya doru saylr.
ANAHTAR : Anahtar portenin sol tarafna yazlan ve notalarn isimlendirmesini salayan iarettir. Her anahtar yazld izgideki notaya kendi ismini verir ve dierleri de buna gre isimlendirirler. Trk mziinde yalnz 2. izgiye yazlan Sol anahtar kullanlr.
GAM DZ : Herhangi bir notadan balayp inici veya kc olarak sekiz komu notann hi kopmadan sralanmasna gam veya dizi denir.Gamlar pest (kaln) notadan balayp tiz (ince) notaya doru sralanyorsa kc gam, tiz notadan, pest notaya doru sralanyorsa inici gam adn alrlar. Gamn her sesine derece ad verilir.
ARALIK (Intervall) : Sesler arasndaki uzaklktr. Bat mziinde ana olarak tam ve yarm aralklar vardr. Trk mziinde ise bu isimlendirme bakadr bunu ileride greceiz. Birli : (sesda, unison) Bir ses olduu yerde tekrar edilirse birli, sesdatr.
kili : Bir sese gre, st veya alttan bitiik derecelerine ikili denir.
Drtl : Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil drdnc sesine drtl denir.
Beli : Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil beini sesine beli denir.
Altl: Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil altnc sesine altl denir.
Yedili : Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil yedinci sesine yedili denir.
Sekizli: Bir sese gre, st veya alttan kendi dahil sekizinci sesine sekizli veya oktav denir.
7 BATI MZNDE DETRME ARETLER : Deitirme iaretleri nedir?nne geldii notay yarm ses incelten, kalnlatran veya eski haline dndren iaretlerdir. Bat mziindeki deitirme iaretleri diyez, bemol ve bekardr. Diyez:
Kanun-Tanbur 10
Bemol:
Bekar :
Diyez veya bemolle deitirilmi bir notay, diyez veya bemolden kurtarr.
ift Bemol:
ift Bekar :
ift diyez veya ift bemolle deitirilmi bir notay, bunlardan kurtarr.
Yarm
Yarm
Herhangi bir notadan balayp inici veya kc olarak sekiz komu notann hi kopmadan sralanmasna gam veya dizi denildiini dizi konusunda renmitik. Bat mziinde tam ve yarm aralklar vardr. Bat mziinin ana sistemi olan tabii do gamnda bir sekizli ierisinde be tam ses ikide yarm ses vardr. Do-re aras tam ses Re-mi aras tam ses Mi-fa aras yarm ses Fa-sol aras tam ses Sol-la aras tam ses La-si aras tam ses Si-do aras yarm ses
Bu konuyu daha iyi anlamak iin Trk mzii ses sistemi ierisindeki koma konusunu inceleyin.
te tam ses, iki ses arasnda dokuz komalk uzaklk bulunan aralklardr. Bat mziinde yarm ses ise, iki ses arasnda 4,5 komalk uzaklk olan aralklardr. Trk mziinde ise tabii do gamn da mi-fa, si-do aralklar 4 komadr.
10
j s d f g
-
w e r ee
-
12-13
A-A
12 13
Artk Trk mziinde diyez ve bemolden sz ederken diyezin tanmnda, deeri kadar tizletirir, bemoln tanmnda ise deeri kadar pestletirir diyeceiz. Bunun nedeni Trk mziinde deiik koma deerlerine sahip olmasndandr. Dier bir deyile diyez ve bemollerin deerleri birbirinden farkldr. Bat mziinde Do-re ikili aral tam ses olarak tanmlanyorsa, Trk mziinde artk bu arala tanini aral diyeceiz ve bunu T harfiyle simgeleyeceiz. Aynen mi-fa; si-do aralna yarm ses tanm yerine bakiye diyeceimiz ve bunu B harfiyle gstereceimiz gibi. Bu harfler tek bana ne diyezi ne de bemol gsterir sadece iki ses arasnda matematiksel deer olarak ka komalk bir aralk bulunduunu anlatr. Trk mzii sisteminde herhangi bir iaretle deimemise mi-fa, si-do aral drt koma (bakiye)araldr. Bu araln simgesi de B dir Artk Trk mziimizdeki aralklar ve deitirme iaretlerini kullanacaz. Bu iaretlerin koma deerlerini, sembollerini ok iyi ezberlememiz gerekir. Aada kendi kendinize uygulayacanz bu konuyla ilgili testin tm sorularn cevaplamadan bir sonraki konuya gememenizi neririm. Unutmamanz gereken en nemli faktr, sabrl olmaktr. Haydi bakalm kolay gelsin.
11 te grdmz bu deiik aralklar, deiik sralamalarla yan yana gelerek eni adn verdiimiz drtl ve belileri olutururlar. Bu drtl ve beliler deiik sralamayla eklenerek makam dizilerimizi meydana getirirler.
Bu tablo size ok karmak gelebilir ama bilimsel olarak bu listeyi verdikten sonra imdi artk ok sklkta duyacanz ana perdelerimizin Trk mziindeki isimlerini renmeye balayalm m!
12
13
14
ZEL BELLER : Drt aralnn toplam 31 koma olan tam beli lerdir. Buradan da anlalaca gibi bir eninin tam beli olmas iin drt aralnn toplamnn 31 koma olmas gerekir.
15
DZ NEDR ? : Daha nce dizinin ne olduunu ok ksa olarak aklamtk. imdi bilgilerimiz oaldka bu konuyu daha da detayl olarak renmemiz gerekir. Ne demitik; Bat mziinde dizi Herhangi bir sesten balayp, kc veya inici olarak 8 komu notun hi kopmadan sralanmasdr. Trk mziinde ise dizi daha nce rendiimiz bir drtl ile bir belinin veya bir beli ile bir drtlnn birbirine eklenmesinden oluur. yleyse Trk mziinde diziyi ; Bir drtl ile bir belinin veya bir beli ile bir drtlnn birbirine eklenmesinden meydana gelen 8 komu notann hi kopmadan sralanmasdr diye tanmlayabiliriz. Drtl ile belinin veya beli ile drtlnn ek yerindeki ses yani nota ortak olduundan dizi 9 deil 8 sestir.
16
te mziimizde var olan eitli drtl ve belileri ucuca ekleyip ok deiik makam dizileri meydana getirebiliriz. Artk makamn ne demek olduuna ok yaklatnz. imdi renmeniz gereken en nemli kurallardan biriside bu dizileri meydana getiren her sesin bir ismi ve o dizideki grevidir.
1. derece: ( Karar perdesi, durak) sesi) Bu isimlerin verilmesinin nedeni, o makam dizisinden yaplm mzik eserinin en sonda 1. derece zerinde sonulanma mecburiyetidir.
17 Bu bir kuraldr. Trk mziinde btn makamlar 1. derece zerinde sona ererler. Bu yzden dizinin en nemli perdesi 1. derecedir. 2. derece : Grevi ok nemli deildir.Baz makamlarda asma karar perdesi olabilir ve o zaman nem kazanr. 3. derece: Asma karar perdesi olduu zaman nem kazanr. 4. derecenin gl olduu makamlarda gl alt adn alr. 4. derece: Dizinin altnda 4 l varsa 4. derece dizinin ek yerind edir ve gl adn alr. Glnn dizideki nemi karar perdesinden sonradr. 5. derece: Dizinin altnda 5 li varsa, 5. derece dizinin ek yerindedir ve gl adn alr. 6. derece: zel bir ismi yoktur. Baz makamlarda asma karar perdesi olarak kullanlr. 7. derece : (Yeden) Bu szn karl bir eyi bir yere ekip gtrmektir. Gerektende 7. derece nameleri 8. dereceye doru srkler. Trk mziinde her makam 1. derece zerinde biteceinden, 8. derecenin bir oktav pesin de yer alan yani durak perdesinin altnda olan ve 7. dereceyle ayn ismi tayan perde esas yedendir. Grevi nemlidir. 8. derece: (Tiz durak) nici makamlarda ve dizi genilemelerinde ok nemlidir. nici makamlarda 8. derece gl grevindedir. Bu nedenle nem kazanr. imdi bu dereceleri rneklerde grelim: Dizinin altnda drtl, stnde beli varsa
Asl yeden
1. Derece 2. Derece 3. Derece 4. Derece 5. Derece 6. derece 7. Derece 8. Derece Durak Durak st Gl Nazari yeden Tiz durak
18
Asl yeden
Son olarak dizide ad geen yeden, karar, asma karar, gibi tanmlamalar da renerek makamlarmza ulaacaz.
YEDEN ETLER: Trk mziinde iki eit yeden vardr: 1. Yarm sesli yeden: Durak perdesinden yarm ses aadadr. Yani durak perdesinden 4 veya 5 koma aasndadr.
2. Tam sesli yeden : Karar perdesinden bir tam ses aadaki yedenlerdir. yani durak perdesiyle arasnda 9 koma uzaklk vardr.
19
KARARLAR : Mzik lisan gibidir. Kelimeler, cmleler, yarm cmleler, sorular, cevaplar vardr. Lisan konuurken bunlar ( ? , . = ! ) gibi iaretlerle yazarz. Mzikte ise bu ii kararlar stlenmitir. Trk mziinde 3 eit karar vardr: 1. Tam karar: Herhangi bir mzik eserinin sonunda ve Trk mziinde mutlaka 1. derece zerinde yaplr. Dil deki noktann karldr. 2. Yarm karar : Basit makamlarda makam dizilerinin ek yerindeki perdede gldr. te yarm kararlar her makamn gl perdesi zerinde yaplrlar. Dil deki virgl iaretinin karl diyebiliriz. 3. Asma karar : Hangi perde zerinde yaplaca kesin deildir. Her makama gre deiir. Dil deki karl soru iaretidir diyebiliriz. DZLERN GENLEMES : Bir dizi en az sekiz sesten oluur. Bu sekiz sesli dizi teorik olarak bir eser iin yetebilir. Ancak teknik ve estetik bakmndan baktmzda sekiz sesten daha fazla seslerin bizlere gerektiini syleyebiliriz. Hemen her mzik aletinde 15- 20 ve insanlar da ise 13-14 daha da 15-16 ses bulunur. te bu deiik yorumlamalar iin dizilerimizi eitli ekillerde zenginletirmemiz olasdr. Biz buna Trk mziinde dizilerin genilemesi adn veriyoruz. Bu genilemeler iki ekilde yaplr. 1. Simetrik genileme: Dizinin durak perdesi zerinde bulunan drtl veya beli tiz durak olan 8. derecenin zerine tanr buna Trk mziinde grme adn veririz.
Ayn ekilde durak perdesinin zerindeki drtl veya beli bu kez durak perdesinin altna grlr.
20
2. Yeni dizi oluturmak : Bu eit genilemeler de gl zerinde bulunan eni bir dizinin alt ksm gibi dnlerek bunun zerine yeni bir eni eklenerek makamn gl perdesi zerinde yeni bir dizi oluturulur.
SEYR : Dizide makam meydana getirecek ekilde gezinmeye seyir denir. trl seyir vardr. 1.kc seyir : Durak perdesinden veya etrafndaki seslerden balayarak tize doru kclk gsteren seyirlerdir. rnek: Rast makam. 2. nici seyir: Tiz durak veya civarndan balayp peste doru inicilik gsteren seyirlerdir. rnek: Muhayyer makam. 3. nici kc seyir: Gl civarndan seyire balayan seyirlerdir. rnek: Basit Suzink makam. DONANIM : Her makamn bir dizisi ve bu dizideki drtl ve belilerin deiik aralkta olduunu rendik. Bu farklln eitli deitirme iaretleriyle elde edildiini de biliyoruz. te her makam dizisinde drtl ve belilerde oluan deitirme iaretleri hemen anahtardan sonra yazlr. Buna donanm denir. rnek : Uak makamnn dizisinde si perdesinde koma bemol vardr grdnz gibi dizi ierisinde baka deitirme iareti yoktur.
21