Kamene i keramike

obloge na ETICS sustavima

2
SADRAJ
1. UVOD ............................................................................................................................................................................ 3
2. ZAHTJEVI ZA OBLOGE ............................................................................................................................................ 4
2.1 Keramike ploice ............................................................................................................................................. 4
2.2. Prirodni i umjetni kamen ................................................................................................................................. 4
3. IZVOENJE ................................................................................................................................................................ 4
3.1. Specinosti fasaderskih radova .................................................................................................................... 4
3.1.2. Lijepljenje toplinsko-izolacijskih ploa ............................................................................................... 5
3.1.2. Izrada prvog nanosa armaturnog sloja .............................................................................................. 6
3.1.3. Postavljanje privrsnica ......................................................................................................................... 6
3.1.4. Izrada drugog nanosa armaturnog sloja ........................................................................................... 6
3.2. Specinosti keramiarskih radova ............................................................................................................... 6
3.2.1. Lijepljenje ................................................................................................................................................. 6
3.2.2. Fugiranje (dilatacijske i prikljune fuge) .............................................................................................7
3.2.2.1. Razdjelne fuge ............................................................................................................................7
3.2.2.2. Dilatacijske fuge ........................................................................................................................7
3.2.2.3. Prikljuci i zavretci ...................................................................................................................7
3.3. Greke kod izvoenja .........................................................................................................................................7
KAMENE I KERAMIKE OBLOGE NA ETICS SUSTAVIMA
3
1. UVOD
Sve prisutnija upotreba povezanog sustava za vanj-
sku toplinsku izolaciju (ETICS), pored standardnih
zavrnih proizvoda, nudi i mogunost upotrebe al-
ternativnih proizvoda kao to su keramike ploice,
ploe od prirodnog i umjetnog kamena, klinker plo-
ice i tanke ciglene ploice.
Takvo zavrno oblaganje ETICS-a omoguuje veliku
kreativnost projektantima i ono, osim prednosti u
pogledu estetike i kreacija proelja zgrada, ima pred-
nost i u mehanikim svojstvima.
Ljepota, trajnost i funkcionalna svojstva keramike
ploice ine ih jednim od najprikladnijih za zavrno
oblaganje proelja zgrada. Dok i neki drugi mate-
rijali za oblaganje mogu imati ta svojstva, nijedno
nije tako svestrano i pristupano kao keramika
ploica.
1)
Iako se oblaganje ETICS sustava keramikim ploica-
ma i slinim oblogama ve dulje vrijeme primjenjuje
u praksi, ovakav tip zavrne obrade nije pokriven
vaeom hrvatskom niti europskom regulativom
te ne postoji tehnika specikacija koja bi denirala
svojstva i zahtjeve.
Iz tih razloga cilj Udruge je ovim prirunikom ponu-
diti smjernice za zahtjeve i tehniku ugradnje. Smjer-
nice su izraene na temelju stranih tehnikih upu-
ta i viegodinjeg iskustva strunih slubi lanova
HUPFAS-a.
ETICS sustavi sa zavrnom oblogom od keramikih
ploica i kamena, obraeni u ovim smjernicama, te-
melje se na toplinsko-izolacijskim materijalima od
ekspandiranog polistirena (EPS), sukladnog zahtje-
vima tehnike specikacije HRN EN 13163, te toplin-
sko-izolacijskm materijalima od mineralne vune (u
ploama i lamelama), sukladne zahtjevima tehnike
specikacije HRN EN 13162.
Proizvodi koji se u ETICS-u koriste za povezivanje to-
plinsko-izolacijskog materijala s podlogom i za izra-
du armaturnog sloja moraju biti sukladni tehnikim
specikacijama HRN EN 13499, odnosno HRN EN
13500.
4
2. ZAHTJEVI ZA OBLOGE
2.1 Keramike ploice
S obzirom na to da je rije o vrlo specinoj zavr-
noj obradi toplinsko-izolacijskih sustava, potrebno je
obratiti pozornost na odabir materijala koji se koriste
kao obloga.
Kad je rije o keramikim oblogama, mogu se koristiti
sve keramike ploice iz grupa A1, B1a, B1b, A2a, B2a
prema EN HRN 14411 Keramike ploice -- Denicije,
razredba, znaajke, ocjena sukladnosti i oznaivanje
koje su otporne na smrzavanje prema HRN EN ISO
10545-12 Keramike ploice -- 12. dio: Odreivanje
otpornosti na smrzavanje.
Zahtjevi koje moraju ispunjavati obloge od kera-
mikih ploica odnose se na nekoliko njihovih svoj-
stava:
povrina ploa: ne smije biti vea od 0,09 m
2
dimenzije ploa (oblik): duina jedne stranice
ne smije prelaziti 30 cm, ime se postie ujed-
naen termiki rad s podlogom u uzdunom i
poprenom smjeru. Ako je rije o ekstrudiranim
ploama iz grupe A1 (vodoupojnosti 3%) koje se
koriste kao obloga, dimenzije mogu odstupati od
navedenih tako da jedna stranica moe biti do 40
cm, s tim da debljina ploe ne smije biti vea od
12 mm.
debljina ploa: ne smije biti vea od 15 mm.
Maksimalno doputeno povrinsko optereenje
na podlogu (ukupna teina armaturnog sloja,
ljepila za ploice i obloge) ne smije prelaziti 35
kg/m
2
.
radijus i volumen pora: preporuka je da le-
na strana ploice bude hrapava (promjer pora
manji od 0,20 m, a volumen pora manji od 20
mm
3
/g)
vodoupojnost obloge prema HRN EN ISO
10545-3: Keramike ploice - 3. dio: Odreivanje
upijanja vode, prividne poroznosti, prividne rela-
tivne gustoe i volumena mase ne smije prelaziti
6 % za obloge koje se postavljaju na izolacijske
ploe od EPS-a i 3 % za obloge koje se postavlja-
ju na izolacijske ploe od mineralne vune.
2.2. Prirodni i umjetni kamen
Kod obloga od prirodnog i umjetnog kamena situaci-
ja je neto sloenija zato to se u pravilu ovi materijali
koriste (reu) u veim debljinama i njihova primjena
na toplinsko-izolacijske sustave poveava povrinsko
optereenje na podlogu.
Ako povrinsko optereenje prelazi gore navedenu
granicu, primjena obloga od prirodnog ili umjetnog
kamena postaje restriktivna, pogotovo stoga to ne
postoji tehnika regulativa u RH za primjenu navede-
nih materijala na ETICS.
U sluajevima kad su za kamene obloge zadovolje-
ni uvjeti navedeni za keramike obloge, one se mogu
koristiti u skladu s ovim smjernicama.
Za sve ostale sluajeve potrebno je konzultirati stru-
ne slube proizvoaa kamenih obloga i ETICS-a i
obvezno se pridravati njihovih uputa.
3. IZVOENJE
3.1. Specinosti fasaderskih radova
Budui da je rije o specinom ETICS sustavu s vrlo
visokim rizikom od graevinskih teta, izvoenje je
potrebno provesti posebno paljivo i povjeriti ga is-
kljuivo pouzdanim izvoaima.
Podloga za ETICS sustave s kamenom ili kerami-
kom oblogom mora biti dovoljno nosiva kako bi
preuzela teinu sustava. Za ETICS sustav s kame-
nom ili keramikom oblogom pogodne su sljedee
podloge:
KAMENE I KERAMIKE OBLOGE NA ETICS SUSTAVIMA
5
beton u skladu s HRN EN 206-1 i vrstoe vee
od C16/20
puna i uplja opeka u skladu s HRN EN 7711 i
HRN EN 7713 sa ili bez sloja buke
uplji i puni blokovi (blokovi od leteeg pepela i
agregata) u skladu s HRN EN 7713.
Ostale podloge, kao to su:
porasti beton u skladu s HRN EN 7714
cementno vezani blokovi s drvenom strugoti-
nom, betonskom jezgrom, sa ili bez integrirane
dodatne izolacije u skladu s HRN EN 15498
drvene podloge
suho-montane ploe (gips-vlaknaste, cemen-
tne i sl.)
starogradnja i/ili postojee obukane podloge
postojei ETICS sustavi
nisu pogodne za nanoenje ovakvih sustava.
Prilikom provjere podloge treba se pridravati uputa
Smjernica za izradu ETICS sustava (u daljnjem tek-
stu: Smjernice).
3.1.2. Lijepljenje toplinsko-izolacijskih ploa
Za ove sustave smiju se koristiti sljedei toplinsko-
izolacijski materijali:
ploe i lamele mineralne vune (MW) u skladu s
HRN EN 13162
ploe ekspandiranog polistirena (EPS) u skladu
s HRN EN 13163
ploe ekstrudirane polistirenske pjene (XPS) u
skladu s HRN EN 13164 (samo za podruje pod-
noja i prskanja vodom).
Za sustave na osnovi drugih toplinsko-izolacijskih
materijala ne postoje iskustva i ne preporua se nji-
hova primjena za ove obloge.
Smiju se koristiti samo prakasti cement-polimerni
mortovi za lijepljenje. Zabranjena je upotreba pa-
stoznih mortova. Kako bi se smanjilo optereenje na
podlogu uslijed sidrenja privrsnice, najvea dopu-
tena debljina toplinske izolacije je 20 cm.
Prilikom mijeanja morta za lijepljenje treba se pri-
dravati uputa proizvoaa i odlomka 7.7. Mijeanje
Struktura ETICS sustava s oblogom
Fasaderski radovi:
1. Mort za lijepljenje
2. Toplinska izolacija:
3. Prvi nanos armaturnog sloja
4. Staklena mreica: 160 g/m
5. Privrsnica sa elinim vijkom
6. Drugi nanos armaturnog sloja
Keramiarski radovi:
7. Fleksibilno ljepilo za ploice
8. Kamen ili keramika:
9. Fleksibilna cementna masa za fugiranje
6
i nanoenje morta za lijepljenje, Smjernice. Kod li-
jepljenja ploa metodom rubno-tokasto (vidi od-
lomak 7.7.1. Metoda rubno-tokastog nanoenja,
Smjernice) minimalna pokrivenost ploe ljepilom
nakon pritiska ploe na podlogu iznosi 60 %.
Daljnja pravila vrijede kao i kod uobiajenih ETICS
sustava (vidi odlomke od 7.7.3 do 7.8.1., Smjernice)
3.1.2. Izrada prvog nanosa armaturnog sloja
S izradom armaturnog sloja se smije zapoeti tek na-
kon odgovarajueg stvrdnjavanja morta za lijeplje-
nje, u pravilu nakon tri dana od zavretka lijepljenja
(kod temperature zraka +20C i 65% relativne vla-
nosti). Za izradu armaturnog sloja koriste se iskljui-
vo mortovi na bazi cementa.
Kod eventualnog nanoenja sloja za izravnavanje
treba se pridravati odreenog vremena suenja
propisanog od proizvoaa sustava i Smjernicama.
Izrada dijagonalnog armiranja, kutova i rubova pro-
vodi se u skladu sa Smjernicama (odlomci od 7.9.3.
do 7.9.5). Na odgovarajue pripremljenu toplinsku
izolaciju nanosi se armaturni sloj, runo ili strojno.
Armaturni sloj se izrauje u dva koraka.
U prvom koraku mort za armaturni sloj treba nanije-
ti na odgovarajue pripremljenu toplinsku izolaciju.
Ovaj sloj svjeeg morta treba proeljati zupastom
gladilicom (veliine zuba 10x10 mm).
U svjei mort se utiskuje staklena mreica odozgo
prema dolje laganim pritiskom gladilicom uz mini-
malni preklop od 10 cm. Gustoa staklene mreice
mora biti 160 g/m
2
.
3.1.3. Postavljanje privrsnica
Postavljanje privrsnica kod ETICS sustava s kame-
nom ili keramikom oblogom uvijek se provodi tako
da je rozeta privrsnice iznad staklene mreice, tj.
postavlja se neposredno nakon utiskivanja mrei-
ce u svjei prvi nanos morta za armiranje. Prilikom
buenja rupa treba se pridravati pravila odreenih
odlomkom 7.8.3.2. Buenje rupa, Smjernice, osim
vremena suenja.
Privrsnica mora biti iskljuivo s elinim vijkom
(npr. EJOT STR U) promjera rozete 60 mm. Kako bi
se teina obloge mogla uinkovito prenijeti u podlo-
gu, duljina sidrenja elinog vijka mora biti, ovisno o
vrsti podloge, od 25 do 65 mm, odnosno prema pro-
pisu proizvoaa.
Broj privrsnica po etvornom metru odreuje se s
obzirom na optereenje vjetrom u skladu s HRN EN
1991-1-4, odnosno odlomkom 7.8.3.3. Broj privrsni-
ca, Smjernice. Minimalni broj privrsnica je 6 kom./
m
2
, a maksimalni 12 kom./m
2
.
Za precizniji proraun privrsnica preporuuje se ko-
ristiti program Proraun privrsnica na web-stranici:
www.hupfas.hr/izracun-pricvrsnica-etics.html.
S obzirom na to da se postavljanje privrsnica izvodi
kroz mreicu, mogu se koristiti obje sheme T i W, a
kod sustava s lamelama mineralne vune nije potreb-
no koristiti dodatnu rozetu irine 140 mm. Radi poti-
vanja pravila da privrsnica mora prolaziti kroz sloj
morta za lijepljenje, preporua se, prije postavljanja
privrsnica, iscrtati shemu postavljenih ploa.
3.1.4. Izrada drugog nanosa armaturnog sloja
Drugi nanos morta za armiranje potrebno je nanijeti
unutar 24 sata od umetanja mreice koja mora biti
prekrivena barem 1 mm mortom za armiranje. Pozi-
cija mreice mora biti u gornjoj treini sloja.
Vrijeme suenja armaturnog sloja prije lijepljenja ka-
mena ili keramike je minimalno 7 dana.
Ukupna debljina armaturnog sloja mora biti izme-
u 5 i 8 mm (ne vrijede vrijednosti dane u tablici 12.
Smjernica).
3.2. Specinosti keramiarskih radova
3.2.1. Lijepljenje
Obloga keramikom ili prirodnim/umjetnim kame-
nom lijepi se na ovrsli armaturni sloj nakon mini-
malno 7 dana suenja.
KAMENE I KERAMIKE OBLOGE NA ETICS SUSTAVIMA
7
Tankoslojno eksibilno cementno ljepilo za ploice
(minimalni zahtjev razred S1 prema HRN EN 12002)
nanosi se metodom oatingbuttering. Glatkom
stranom gladilice treba nanijeti tanki sloj ljepila pu-
noplono na podlogu, a potom deblji sloj ljepila te
ga proeljati nazubljenom stranom gladilice. Isti
postupak ponoviti na stranjoj strani obloge. Tako
pripremljena obloga vrsto se pritisne na podlogu
tako da se ostvari stopostotni kontakt obloge s arma-
turnim slojem. Viak ljepila u fugi mora se odstraniti.
Zub gladilice mora biti 6 mm za glatku, a 10 mm za
proliranu lenu stranu obloge.
3.2.2. Fugiranje (dilatacijske i prikljune fuge)
Kod planiranja izvoenja keramikih obloga na ETICS
sustave svakako mora biti predvieno izvoenje de-
talja kao to su:
fuge
prikljuci i zavretci
prodori.
Ovi detalji ne smiju biti rjeavani na gradilitu netom
prije same izvedbe jer upravo takav pristup dovodi do
pogreaka.
Sukladno zadnjim tehnikim saznanjima i vaeim
strukovnim uputama, u pravilu je sanacija svake po-
greke uvijek skuplja od pravilno planiranih i izvede-
nih detalja kao, uostalom, i cijela fasada.
Fugiranje keramike obloge izvodi se nakon mini-
malno 48 sati od lijepljenja eksibilnim cementnim
masama za fugiranje prema preporuci proizvoaa.
3.2.2.1. Razdjelne fuge
Razdjelnim fugama se odvajaju dijelovi obloene
povrine kako bi se sprijeile tete uzrokovane na-
prezanjem uslijed djelovanja higro-termikih pro-
mjena i teine obloge. Izvedbom razdjelnih fuga jed-
na povrina se razdjeljuje u polja koja funkcioniraju
zasebno.
Razdjelne fuge potrebno je izvesti trajno elastinim
fasadnim kitom na vertikalnim razmacima od mak-
simalno 8 m, a horizontalnim 4 m. irina razdjelne
fuge ovisi o vrsti i dimenziji obloge (u pravilu od 3 do
12 mm). Razdjelne fuge potrebno je izvesti i na uglo-
vima objekta.
Na pretanko izvedenom armaturnom sloju takve
fuge uzrokovat e tete.
3.2.2.2. Dilatacijske fuge
Dilatacijske fuge objekta moraju se prenijeti kroz cije-
li ETICS sustav u zavrnu oblogu pomou odgovara-
jueg dilatacijskog prola.
3.2.2.3. Prikljuci i zavretci
Izvedbom elastinih fuga, npr. na uglovima objekta u
samim keramikim oblogama, mogu se izbjei lokal-
na naprezanja koja uzrokuju pojavu pukotina. Svi pri-
kljuci i zavretci izvode se primjenom odgovarajuih
prola ili trajno elastinim fasadnim kitom.
3.3. Greke kod izvoenja
Podruje primjene kamena i keramike na ETICS su-
stavima je nedovoljno istraeno u cijeloj Europi. Stru-
kovna znanja prikazana u ovim Smjernicama temelje
se na iskustvu proizvoaa ETICS sustava i nisu ob-
vezujua.
Najee greke uzrokovane su:
pogrenim izborom obloge (dimenzije, debljina,
boja, vodoupojnost itd.)
nepotivanjem posebnosti izvedbe ETICS susta-
va za oblaganje kamenom ili keramikom (npr.
nekoritenje privrsnice s elinim vijkom itd.)
prevelikim povrinama bez izvedbe razdjelnih
fuga
izvedbom neelastinih prikljuaka i zavretaka
nepravilnim lijepljenjem i/ili fugiranjem obloga
(npr. bez oating-buttering, bez fuga itd.)
primjenom neodgovarajuih materijala (npr.
neeksibilno ljepilo ili masa za fugiranje)
nepotivanjem vremena suenja kod pojedinih
faza izvoenja
nepotivanjem opih vaeih pravila struke.
Autori:
Kreimir Stunja, dipl. ing. gra.
Davorka Vilenica, dipl. ing. kem. tehn.
Ljerka Kara, dipl. ing, kem. tehn.
Ivica Prskalo, dipl. ing. gra.
Lorens Gobo, ing. gra.
Jasna imunec, dipl. ing. arh.