PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT

KAPITULLI VI
Tema :
Si duhet ta shikoj me/ st udj oj me rrealisht nje st ati stike ne
fushen e transpor ti t
Pergjithesime
Elementi baze ne ndertimin e nje projekti transporti eshte analiza e kerkes-ofert per
transport. Kjo shpesh vjen nga verejtjet, ose pamjat direkte ne terren, nga menyra se si
sillen ose levizin njerezit apo mallrat. Ashtu si dhe ne vleresimet e tjera per terrenin, edhe
ketu kemi nje logjike te perafert, e dalluar, si me poshte:
! "iveli i sherbimit mbi infrastrukturen ekzistuese , kjo ka te beje me grumbullimin e
te dhenave rreale, statistikore mbi infrastrukturen ekzistuese, si dhe kerkesen per
transport, apo sherbimet e transportit, si dhe pyetjet ose #eshtjet te tjera, $e lindin
ne kete bashkeveprim kerkese-oferte
%! &odelimi simulues i nje sistemi , ne te #ilen jane parashikuar vleresimet tekniko-
ekonomike, nder te tjerat dhe demografike, so#ial-ekonomike, urbanistike, etj. 'i
kane ndikuar ose vijuar keto elemente, gjate shfrytezimit (
)! Treguesit *inan#iare , si kane $ene dhe si eshte bilan#i finan#iare i ketij sherbimi,
dinamika e tij, si dhe ndonje alternative e tij, ne pas$yren e kostove e te
rendimentit
"e forme me te permbledhur, te dhenat mund te kene permbajtjen si :
A Ekzistuese, Tabela dytesore, statistikore, $e mund te jene ne dispozi#ion.
B Relative, +azimet ne metodat e intervistave, mbi problemin $e studiohet
,er nje rrezultat me te mire, duhet te tregohet kujdes ne argumentat, te dhenat, apo
tregues te tjere, te #ilet gjithnje nuk jane te te njejtit tip, ose dimension, ose me te njejten
influen#e ne modelin e propozuar. 'hpesh shume tregues, konfondojne -sillen! me
homogjenizimin, ose unifikimin e tyre, sigurisht, duke i humbur disa nga ve#orite e tyre.
A. Te dhenat ekzistuese
Te dhenat ekzistuese i referohen transportit me mjete individuale.personale dhe me
mjete te transportit kolektiv.
,ersa i takon vleresimit te mjeteve personale duhet te dihen keto te dhena :
a! "iveli i motorrizimit te siperfa$es ose zones se studimit.
Keto te dhena meren ne entet shteterore, te #ilat kane rregjistrat themeltare, per
te gjitha llojet e mjeteve, si dhe perkatesite perkatese. -pra kartoteka e mjeteve!
b! "jesite e trafikut, te ketij rrjeti transporti.
1
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
"ormalisht keto te dhena, duhet ti kene ato njesi juridike, te #ilat i kane ne
ngarkim, dhe i administrojne, si per hapsiren lokale apo na#ionale.
#! &bi infrastrukturen ne pergjithesi dhe rruget automobilistike ne ve#anti.
Kjo e dhene eshte ne formen e nje plani global, e #ila nuk perfshihet ne
ekzekutivin shteterore, por ne ato njesi, te #ilat kane per detyre te studjojne per
nje $arkullim normal te mjeteve ne kete infrastrukture. -duhet te jene zyrat e
statistikes, prane &inistrise se Transporteve, e #ila ka per detyre te publikoje
rrezultate, ose treguesit per levizjet ne pergjithesi, te mallrave apo njerezve!. Keto
te dhena statistikore jane baze ne vendosjen e ligjeve, rregullave, apo e
invenstimeve per transportin ne pergjithesi, dhe ate ne ve$anti.
,er te marre te dhenat, per treguesit ne transportin kolektiv, ato duhet te merren nga
publikimet, ose refern#at te ndryshme, nga vete administratoret e ketyre lloj
transporti. /uhet te theksojme $e transporti publik eshte baze ne fillimin e krahasimit
te treguesave tekniko finan#iare, gjithashtu shkalla e ose larmia e sherbimeve te tij
eshte e kufizuar ne kuptimin e plote te fjales, ne aspektin sasiore e #ilesore. Ai gjithnji
per#akton dhe minimumin e domosdoshem te ekzisten#es se nje transporti -vetem
ketu mund te pranohen ato llloj sherbimesh te #ilat jane pek ekonomike e shume
so#iale!, si dhe ketu startojne sherbimet te ashtu$uajtur ekstra -suplementere!. "uk
po trajtojme elemente juridike, ose pronesine e ketyre njesive apo sho$erive.
Kujtojme $e, transporti masiv, $uhet ai transport i #ili zoteron disa tregues si: shtrirja
me e madhe, kostoja me e ulet, koha e shfrytezimit e madhe, pra shkurt i drejtohet
shtreses dermuese te popullates, pa spe#ifikime.
B. Te dhenat rrelative
Keto te dhena mund te kon#eptohen ne dy kategori
a! Te dhena per territor-perdorim, ne te #ilin futen elementet e teknikes se
$arkullimit urbanistik
b! Te dhenat mbi levizjet te personave ose te kerekses per levizjes. Kjo ne na
interesaon me shume.
Kerkesa per levizje, per ne, eshte si nje objektiv, per te #ilin duhet te per$endrohen te
gjitha informa#ionet e nevojshme, me te #ilat pershkruajme karakteristiken sasiore te
modelit te spostimeve te personave ose mallrave, te rrealizuar ne nje siperfa$e, ne nje
dite te #fardoshme. "e fund, duhet te konkludojme ne nje vleresim per fluksin e
personave ose te mallrave, pikat e nisjes se levizjeve, ose pikat e lindjes se kerkeses per
transport, si dhe $ellimet e ketyre levizjeve, duke i dalluar ne paresore dhe dytesore. "e
me kete, arrijme te kon#eptojme karakteristikat e kerkeses per levizje, me te #ilen
2
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
ndertojme nje bllok skeme logjike, kjo e fundit modelon levizjet aktuale, duke i simuluar
me gjuhen e programimit. ,er grumbullimin e te dhenave te siper treguara perdoren disa
menyra:
! intrevista mbi sherbimin e transportit te realizuar
%! intervista mbi rruge
)! intervista mbi transportin publik
0! intervista mbi transportin e mallrave
1! intervista te tjera
1) Intervista mbi sherbimin e transportit te realizuar
Kjo lloj interviste perfa$eson nje statistike ne sasine e llojet te transportit, pra eshte me e
sigurt, per faktin se si operon kjo, ne lidhje me kerkese-oferte mbi planin e transportit. E
meta e kesaj interviste eshte se ajo simulohet shpesh, pasi eshte e nevojshme $e te
dhenat te jene koherente. 2ntervista mbi sherbimin e transportit ka per baze, ose
parashikon keto faza :
a! kampjonin, -njesia vleresuese!
b! informa#ionin e gjere dhe te lehte per tu perdorur
#! organizimi i saj duhet te ket nje shtrirje, $e te jete per gjithe teritorin e
studimit
,ersa i takon n3jerrjes se kampionit per vleresimin probabel te vertete, duhet te merret
ne konsiderate dendesia e popullates per siperfa$en ose $ytetin. ,o japim disa
rekomandime, per marrjen e nje kampioni ne nje siperfa$e, $e te kemi tregues te
besueshem. 4lerat e tabeles, japin nje gjykim paraprak, per nje kosto minimale per
studimin ne fjale.
,er rastet e ndryshimit te dendesive -kur perdorim nje zgjedhje paraprake te ndarjes se
siperfa$es!, eshte e nevojshme rindarja e zonave te siperfa$es, ose rivleresimi i saj. 'i
element i intervistuar duhet te pranohen personat $e banojne brenda kesaj siperfa$eje,
pra $e eshte stabel, ne kete siperfa$e, per faktin se sherbimi u drejtohet ketyre, dhe jo te
ardhurve, ose personave jashte siperfa$es se studimit -keto te fundit, jane te detyruar te
levizin sipas gjendjes $e gjejne!.
&und te pranohen intervista ne forme grupi $e me tipike eshte familja, per kete rast
elementet e treguar ne tabele duhet te ridimensionohen, ose te pranojme nje mase te
intervistuarve 15, ose familje ne #6do %7 familje. Kuptohet $e pyetesori duhet te kete
elemente te perberies familjare si numuri, mosha, seksi, automjetet etj. Kur ne kryejme
intervista per udhetimin, ne pyetesor duhet te kete tregues shtese, ose spe#ial, te tille $e
ti referohen ketij obligimi si8 origjina e levizjen, motivi i levizjes, koha etj.
3
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Popullsia Dimensioni i kampioni t
"umuri i banoreve "jesia e keshillueshme &ini mumi i domosdoshem
&e pak se 9 17 777 ne #do 1 banore-%75! ne #do 7 banore-75!
17 777- )77 777 ne #do : banore-%5! ne #do %7 banore-15!
)77 777- 177 777 ne #do 1 banore-;5! ne #do 17 banore-%5!
177 777- milion ne #do %7 banore-15! ne #do ;7 banore-.15!
&bi milion ne #do %1 banore-05! ne #do 77 banore-5!
&e te gjitha keto pergjithesimet e siper#ituara, ne hartojme fletushken, se bashku me
elemente te tjere mena3hues. &e poshte po japim nje shembull te formes se nje
fletushke:
,eridha kohore me e mire per te rrealizuar keto lloj intervistash, sipas referen#ave te
huaja, eshte periudha nga fillimi i muajit prill, deri ne fundin e muajit maj, kjo per faktin e
kohes se aktivitetit te plote te shkolles si dhe te prodhimit ne pergjithesi. "e po
prezantojme nje lloj rradhe, ose renditje e skematizuar e kryerjes se nje interviste
. Zgjedhgja e llojit te intervistes, ne mbeshtetje me elementin finan#iare ose donatore,
$e do ta ush$ejne rrealizimin e kesaj interviste.
4
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
%. Zgjedhja e tipit te kampjonit, n.$.s. eshte e nevojshem te rrealizohet edhe zone per
zone, per te marre nje rrezultat, ose te dhena me baze aktuale.
). Instruktimi i personave dhe ne pergjithesi te stafit $e do te rrealizojne kete lloj
interviste
0. Organizimi dhe ekzekutimi i nje minimodeli verifikues, i #ili i paraprin intervistes, kjo
mund te $uhet si intervista pilot.
1. Percaktimet dhe rakordimet e rastit me programin llogarites $e do te aplikohet per
perpunimin e te dhenave, kolaudimi me te dhenat e intervistes pilot
<. Lajmerimet e rastit ne popullate, per te #ilen ne jemi te interesuar, kjo per te
minimizuar ke$interpretimet dhe ndergjegjesimin e popullates per $ellimin e
intervistes
;. Kodifikimet dhe menyra e grumbullimit dhe e perpunimit te te dhenave
2) Intervista mbi rruge
Keto lloj intervistash perdoret per vleresimet ne lidhje me personat $e nuk jane rezident
ne zone. Kjo lloj interviste vlereson levizjet te #ilat e kane origjinen jasht siperfa$es se
studimit, si dhe jep, ose mund te vleresojme levizjet re#iproke ndermjet zonave
perberese te nje siperfa$e studimi. "e keto intervista nuk duhet te merren ne
konsiderate mjetet e transportit urban -te #ilat gjenerojne neper zona te ndryshme!. &e
kete lloj interviste mund te vleresojme shume mire elemete si: motivimi i levizjes, volumi i
trafikut ne lidhje me kampjonin e zgjedhur. =rganizimi i kesaj interviste eshte me
sondazh, neper pikat e trafikut, duke mbushur skedaret, ose skeden per personin e
intervistuar, kjo per rastin e transportit privat. "dersa per rastin e fluksit te levizjes, sipas
diapazonit te koheve, realizohet ne numurimin e mjeteve, $e levizin prezent ne ate pike
interviste -mjetet mund te spe#ifikohen si: vetura, kamjon#ina etj!
*luksi i veturave *luksi i kamjon#i nave
'hembuj te nderti mi t te skedave, per transporti n ne rruge
&adhesia e kampionit per kete lloj interviste shkon nga %15-175 te trafikut ne rrugen,
ose ne piken ku rrealizohet kjo interviste. 4lerat jane ne funksion te madhesive te
trafikut, si dhe periudhes se zhvillimit te intervistes. -vlerat e vogla per trafik te madh dhe
anasjelltas!. ,o me kete logjike, mund te organizohen intervistat per hyrjet e daljet, ne
zonat arbane, ne rrajone komer#iale, industriale, neper $ytetet e medha, etj. Kjo menyre
5
ora
Fluk
1/4
Fluk
1/2
Fluk
7-7
15
7
15
-
ora
Fluk
1/4
Fluk
1/2
Fluk
7-7
15
7
15
-
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
interviste sherben shume per te verifikuar pas$yren e taksave ne kuptim so#ial,
prespektiv, ose politikave ekonomike te prespektives.
3) Intervista mbi transportin publik
Kjo lloj interviste, eshte kon#eptuar ne marrjen e konsiderates, jo per mjetin $e leviz, por
per njerezit $e e perdorin kete mjet, ose kete sherbim transporti, ose kur duam te
vleresojme nje lloj sherbimi te aplikuar, $e ekziston. ,ikerisht jane keto persona, te #ilet
japin mendime, ose vleresime per permiresimin e sherbimit, ose te vleresimit te
elementeve dinamike te sherbimit urban. =rganizimi i intervistes mund te behet edhe me
ndihmen e:
! 2ntervista direkte me personin ne sta#ion, i #ili kryen nje fare distan#e ne
kembe, per te ardhur ne sta#ion. Ketij intervistuesi ne mund ti marrim te dhena te tilla si:
numuri i #6vendosjeve ne dite, jave, etj, motivi i #6vendosjes, si dhe sasia e distan#es $e
leviz ne kembe, per kete lloj sherbimi. 'a me siper kuptohet $e, personi $e intervistojme
duhet te jete, pak a shume nje klient i rregullt i linjes
%! &e ndihmen e postave, duke i shperndare fletushkat e intervistes, se bashku
me tarifen e postes -e bashkangjitur letres se intervistes!, personave te #ilet e perdorin
kete lloj sherbimi, konkretisht fletushkat shperndahen neper sta#ionet e sherbimit urban,
por te atij sherbimi, $e ne duam te vleresojme, te kontrollojme etj.
"e te gjitha rastet fletushka duhet te kete elemente te intervistes ne formen e nje
pyetesori te thjeshte ne shprehite gramatikore, te kuptueshme nga ana gjuhesore, pa
ekujvoke per pergjigjen, te kete elemente per te #ilat ne interesohemi per informa#ion si:
a! $endra e banimit
b! destina#ioni i levizjes
#! sta#ionet e fillimit te levizjes dhe ajo e mbritjes
d! motivi i levizjes nga reziden#a ne sta#ionin e nisjes dhe nga sta#ioni i mbritjes ne
destina#ion
e! numuri i linjave $e perdor per levizjen
f! informa#ione te tjera ne lidhje me periudhen kohen e levizjes etj
etj
4) Intervista mbi mjetet e transportit te mallrave
2ntervista per transportin tregetare, merret, rrealizohet nepermjet agjensive te transportit
-persona juridike te li#ensuar nga shteti, per transportin ne pergjithesi, e spe#ifikuar per
#6do njesi!, duke i pare rregjistrat, ose dokumentat perkatese te tyre. E rendesishme
eshte fakti, $e keto te dhena, regjistra, duhet te le3ohen sipas kerkeses tone, ose te
studimit $e po bejeme, e jo sipas kritereve te vleresimeve finan#iare, per faktin se
6
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
problemet e transportit jane te komplikuar. "e pergjithesi te dhenat per studimin e
transportit nuk trajtohen, ose vleresohen direkt nga treguesit finan#iare, deri diku, keto te
dhena jane te mshehura, ne forme rraporti, ose koefi#enteve finanziare. 'i kampjon ne
vleresimit tona, per $ytetet e vogla, zakonisht eshte njesi e tille, ndersa per $ytetet e
medha ku ky numer eshte i madh, per interviste duhet te merren jo mak se )75 te
numurit te pergjithshem.
5) Intervista te tjra
2ntervistat e shpeshta, jane baze per nje prezantim komplet, te levizjeve ne territorin, ose
ne siperfa$en $e studiohet. ,or eshte e nevojshme, te kompletohen keto njohuri, ose
statistika me intervista te thjeshta, jo te karakterit studimore, por $e kane elemente te
njellojta me te siper#ituarat. Keshtu keto mund ti grupojme ne nje emertim, si intervista te
tjera. p.sh.
Volumi i trafikut -4.T.!. Eshte nje lloj interviste $e n3irret duke studiuar rast per rast
elemenet si: tipi i mjetit, oraret e levizjeve, ose me anen e aparateve matese te
mjeteve, p.sh. kilometrat e pershkruara, ne dite jave etj.
Intervista Tai Eshte nje lloj interviste $e mund te aplikohet ne $ytete te medha,
tek te #ilat, deri diku, nevojat per levizje gjenerohen nga itineraret, ose levizjet e
taksive. 'herbimi taksi, eshte nje lloj sherbimi transporti, $e gjeneron ose pershkruan
te gjithe siperfa$en, duke plotesuar me mire kerkesen per transport. Ky lloj sherbimi
ka perputhjen me te mire, te rraportit kerkese-oferte, ne nje sistem transporti -per nje
zone urbane ose rrajonale!
Intervista e !lektronizuar Eshte nje lloj interviste $e rrealizohet me vendosjen e
kamerave-intervistuese ose regjistruese, ne vende te #aktuara, kryesisht ne levizjet e
kembesoreve, ose kjo mund te aplikohet ne transportin e njerezve neper $ytete, ose
$endra komer#iale. &e anen e kesaj interviste, deri diku, mund te orientohemi per
nevojat, per parkim, per siperfa$e sherbimi, per organizimin e pikut te kontaktit, etj.
Ky i fundit eshte nje element i rendesishem ne teklogjine e transportit publik
C. Analiza e perpunimit te te dhenave
,asi jane bere hetime, veprimi i pare eshte gjetja e shprehjeve ne nje gjuhe te
pershtatshme per kalkulatorin. Te dhenat transferohen nga modulet tek kalkulatori me
mjete te per#aktuara $e varen nga tipi i kalkulatorit. Keto mjete te ndermjetme mund te
jene te perbera nga :
a! nga skeda te perforuara -te biruara! te spe#ializuara $e le3ohen nga
kalkulatori.
7
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
b! me le3ues optik, nga i njejti kalkulator, sepse te gjithe te dhenat jane shkruar
nga module te #aktuara.
#! >,? kompjutera me shpejtesi dhe memorie te larte
Kalkulatori na jep te dhenat e para, te informa#ioneve. Keto mund te jene te perbera nga
vlera globale $e i referohen gjithe territorit, ose zones. "e fakt, per te patur nje perpunim
me efektiv, eshte e nevojshme nendarja e zones, $e studjohet ne @zonaA te #ilave i u
referohen zhvendosjet. "endarja e zones se studimit, eshte e lidhur me shkallen e
levizshmerise, $e eshte n3jerre dhe $e varet ngushtesisht, dhe me rrjetin egzistues te
komunika#ionit. "e kushte ideale #do @zoneA duhet te rendoje -ne kuptimin e
per$endrimit! mbi nje aks rrugor, ose hekurudhor, per lidhjet e tija me zona te tjera,
ndersa duhet te kete ne brendesi te tij, nje rrjet te destinuar per levizje lokale.
@,erpunimi kompleks, i n3jerre nga kalkulatori, eshte nje seri matri#ash, #do njera prej te
#ilave, varet nga :
mjetet e transportit, $e gjenerojne numrat e udhetimit, per #do #ift te mundshem,
ndermjet pikes se origjines -#do rrjesht nje pike origjine!,
dhe pikes se destina#ionit -#do kollone nje pike destina#ioni!.
Totali per rrjeshta dhe kollona, jep respektivisht fluksin global, me origjine dhe me
destina#ion ne se#ilen prej zonave, te marra ne studim. Kete grup matri#ash, e ndjek nje
grup tjeter matri#ash, te #ilat varen nga mjeti i transportit, ne funksion te te gjitha #ifteve
te mundshme te =rigjines-/estina#ionit, Keshtu formojme shperndarsit e frekuen#ave, te
n3jerra per #do pyetje -ora e spostimit, motivi, mallrat e blera, etj!A
Te dhenat e n3jerra ne intervista te ndryshme, $e bazohen ne parimin e kampionimit
-modelimit!, duhet te jene te tilla per te para$itur fenomenin ne teresi. Kur themi se
perdoren faktoret zgjerues kemi parasysh keto raste:
intervistat per vend"animet
E BCz-z -dDdn!E . -s-d-n! ku:
zB numri total i adresave $e futen ne opera#ionin e kampionimit.
sB numri i adresave te n3jerra nga kampioni.
dB numri i adresave $e mbeten
nB numri i adresave ku nuk gjendet njeri
*aktori E eshte aplikuar zone per zone per te n3jerre vleren totale te fenomenit te
analizuar.
intervistat ne rruge dhe te gjitha intervistat per kampionin
EBF . ' ku:
zB numri total i elementeve perberes te ketij universi, i n3jerre per nje interval kohe.
sB numri total i elementeve i n3jerre nga kampioni ne te njejten periudhe kohe
8
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
*aktori E duhet te jete aplikuar per #do njesi klase elementesh. ,er shembull ne hetimet
kordon -zin3hir!, fluksi i shpejtesive i ndare ne klasa -autovetura, moto#ikleta, furgone,
autokarro, etj!, duhet te kete nje zgjerim te ndryshem, ne varesi nga faktore te ndryshem,
te llogaritur per klasa te ndryshme. "je opera#ion i rendesishem konsiston ne
transformimin ne A%0 oreA te fenomenit, te n3jerre ne nje periudhe kohe me te vogel.
,ra futet nje faktor i ri izgjerimit :
E
%0h
BE6G TH& . T,& ku:
E B faktor i zgjerimit mesatar, ne intervalin e kohes se llogaritur
TH&B trafiku ditor mesatar -traffi#o giornaliero medio! ne kete seksion rrugor i n3jerre
ne n dite per %0 ore
T,&B trafiku periodik mesatar ne kete seksion i n3jerre ne n dite te ngritjes -zmadhimit!,
per 3 ore ne periudhen e kohes ,, ne te #ilen jane bere intervistat.
#jetet per tregeti
E B Cz--z.s!G-dDdGn.s!E . -s-d-n! ku:
zB numri total i mjeteve $e egzistojne ne regjistra
sB numri total i mjeteve te zgjedhura si kampione
dB numri total i mjeteve te shitura ose te lena pas dore
nB numri total i mjeteve per te #ilat ka patur ri#iklime
Edhe ketu jane lloga ritur disa faktore te zgjeruar per ka tegori te ndryshme