PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT

KAPITULLI V
Tema :
Teoria e grafeve
Per nderti mi n e nje projekt transporti , duhet detyri mi sht te merren ne konsiderate
shume elemente, ose kushte, te cilat konvertohen ne nje bashkesi ndervaresie e
quajtur Modeli i sistemi t te transporti t, ky model eshte i afte ti simul oj e keto kushte
apo elemente, te projekti t duke ne dhene rezul tatet respekti ve. Sa me siper, nje
projekt per nje sistem transporti, duhet te ece neper keto faza lojike:
!ndivi dual i zi mi i objeketve qe kerkojne levizje "kerkesa per transport#
$naliza sasiore e sistemi t te transporti t aktual "ose per disa sisteme#
%derti mi i nje model varesie, qe perfaqeson nje sitem transporti, i cili eshte ne
jendje te funksionoje me te dhenat "dati# aktuale, si edhe me parametrat e vlerave
te prespekti ves, ne lidhje me kete sistem qe po projektoj me, se bashkeu me sistemet
e tjere konkurues
&erifiki mi i model i t
'ormi mi i zjidhj eve alternati ve
(jedhjen e varianti t opti mal
'aza kryesore e delikate e te jithe procesit te projekti mi t , te moduli t te
nje sitem transporti, eshte faza e nderti mi t te ketij moduli, qe duhet patjeter
te shprehi realiteti n, si dhe te jete ne jendje te jape rezultate mbi ndryshi met
e mundeshme te kushteve, ose elementeve te prespekti ves.
Perpuni mi i ketij moduli, ose besueshmeri a e ketij moduli, realizohet
nepermjet funksioneve, e teorive matemat i kore, te cilat jane mbeshtet ur ne
koncepte specifike. %je nder keto teori, eshte teoria e rafeve, e cila eshte e
besueshme ne projekti mi n e c)do modeli per c)do sistem livizje. %e po
prezantoj me kriteret kryesore te kesaj teorie, se si ajo e paramet rizon nje
sistem transporti dhe ne c)form dalin zjidhjet e mundeshme. *ealizi mi
konkret i nje zjidhjeje kerkon atrecature speciale si +ard,are, Soft,are, si
dhe nje personel me eksperience ne perdori mi n e kesaj fushe.
1
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Perkufizimet per grafet dhe metodat e pergatitjes
-epen nje bashkesi me N elemente, te quajtur Nyje dhe nje bashkesi me
L elemente, te quajtur Dege ose Harqe, te cilat lidhin keto nyje na njera tek
tjetra. .ashkesia G e ndertuar na keto lidhje te N "nyjeve#, me L "dee#,
perben ate qe quhet Graf . " mund te jepet na shprehja G={ N, L} #
%je raf mund te ndertohet per te paraqi tur nje realitet fizik te c)faredoshem.
%yjet qe e perbejne rafin, mund te treojne pikat fizike te nje teri tori, ose
komponente te ndryshem fizike te nje sistemi, ose aktivi tete te ndryshme te
tij. /eet lidhese qe lidhin dy nyjet, treojne relacionet e pikave te teritori t,
ose komponente te ndryshem fizike, ose aktivi tete te nje sistemi qe ekziston
ndermj et tyre, ose relacion te nje tipi te caktuar.
%.q.se dy nyje jane pikat e nje teri tori, lidhja e ketyre nyjeve treon qe ato
jane te lidhura nje e na nje sipas:
a# 0ifti i nyjeve mund te jene te Rregull ta "n.q. se ekzistojne#, atehere kur
cifti "i,j# eshte i ndryshem na cifti "ji#, ne kete rast Harku "ij# quhet i
Orientuar
b# 0iftet i nyjeve mund te jene jo te rregull ta dhe harqet jo te orientuarr .
%e nje raf mund te kemi harqe te orientuar dhe jo te orientuar. 1rafi ne te
cilin te jithe harqet jane te orientuar, ai vete quhet graf i orientuar. %e nje
hark te orientuar, nyja e pare e kapjes quhet Nyje origjine , nyja e dyte Nyja
fundore . 1rafet qe perdoren pre prezanti mi n e sistemeve te transporti t ne
perji thesi jane te orientuar. 2e te kemi
%n "numuri i elementeve, na bashkesia % e nyjeve#
2n "numuri i elementeve, na bashkesia 2 e deeve#
Per te dalluar nje dee, eshte e nevojshme qe te njihen elmentet e bashkesise
% dhe kapjet e marra na kjo bashkesi, perbejne bashkesine e deeve 2.
Paraqitja me e lehete dhe me e qarte per nje raf, eshte ajo rafike, ne kete
paraqitje nyjet konvertohen me na nje pike, te emertuar me na nje numer,
ndersa harqet paaqiten me semente, qe lidhin cifte te ndryshme nyjesh,
duke formuar bashkesise e deeve 2. 0do hark i orientuar konvertohet me nje
shijete, ne kete rast treon kahun e orienti mi t . Per komenti mi n e sa thame
me siper, po prezantoj me nje raf me keto elemente, bashkesia e %yjeve me
3 nyje qe mund te perfaqesojne 3 elemente qe kerkojne nje levizje, dhe
bashkesia e harqeve me 4 elemente qe perfaqesojne 4 levizje te ndryshme
2
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
neper kato nyje. Paraqitja rafike e ketij 1rafi "3 nyje 5 4 harqe# po e japi m ne
fiuren e meposhme,
Por paraqi tj a rafike e nje rafi mund te ekujvalentohet, ose transformohet ne
menyre qe te perpunohet na aparati matemat i kore, si:
Paraqitje Matrico r
Paraqitje &ektorial ,
%e keto paraqi tje, nyjet e bashkesise %n treohen jithmone me numura
proresive. Per dalli mi n e kapjeve perberese te bashkesise 2 perdoren teknika
te ndryshme. Po prezantoj me disa prej tyre:
Matrice Katrore
Paraqitja rafike e nje rafi me forme matricore k atrore, eshte konceptuar si
nje mtrice katrore, me dimensionet sa eshte numuri i nyjeve te rafit. Matrica
mbushet me elementet e saj me kete lojike. 6lementi 7ij 8 i matrices, eshte i
barabarte me 9 n.q.se kapja e nyjes 7ij 8 "fillohet na emerti mi i rreshti t, tek
emerti mi i kolones#, ben pjese ne bashkesine harqeve 2, me dalje na 7i 8 dhe
me : ne te kundert
1 2 3 4 5
1 : : : 9 :
2 9 : 9 : 9
3 : : : 9 9
4 : : : : :
5 9 : 9 9 :
Matrice e varesise Nyje-Dege
%je forme tjeter e paraqi tjes matricore te rafit, eshte paraqitja matrica varesi
nyje dee. /imensioni met e kesaj matrice jane ne perputhj e me sasiene
nyjeve e deeve, konketisht, c)do rrjeshti i korespondon nje nyje dhe c)do
3
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
klone nje dee. Mbushja e matrices realizohet sipas kesaj lojike, elementi 7ij 8
i matrices eshte : n.q.se nyja 7i 8 nuk i perket harkut korespondues te kolones
7j 8 dhe e barabatre me 9 n.q.se nyja 7i 8 eshte nyje fillestare e harkut te
orientuar "d.m.th. elementi i pare i kapjes se harkut te orientuar# dhe me ;9
n.q. se nyja 7i 8 eshte nyja fundore e harkut te orientuar. Per ta bere me te
qarte paraqi tj en matrice varesise nyje dee dhe korespondencen e saj, kemi
prezantuar nje matrice qe perfaqeson kete lojike dhe qe i referohet po te
njejtin raf, kjo matrice quhet paraqi tjen matricore me varesi nyje dee.
%e emerti mi n e cdo rreshti, eshte vendosur sipas rendirjes proresive, numuri
i nyjeve te rafi t "9< 3#. %e emerti mi n e c)do kolone, eshte vendosur kapja e
nyjeve qe percaktojne harkun ne raf "9< 4#. /he mbushja e matrices "me 9,
ose :, ose ;9#behet me lojiken e cituar me siper, duke na dhene kete
paraqitje:
1- 4 2- 1 2- 3 2- 5 3- 4 3- 5 5- 1 5- 3 5- 4
1 9 <9 : : : : <9 : :
2 : 9 9 9 : : : : :
3 : : <9 : 9 9 : <9 :
4 <9 : : : <9 : : : <9
5 : : : <9 <9 <9 9 9 9
Matrice e nyjeve me-harqet maksimale qe alin nga nje nyje
Paraqitja e afit jepet na nje matrice te dimensionuar sipas ketij koncepti,
numuri i rreshtave eshte i barabarte me numuri n e nyjeve "proresion rrites#,
ndersa numuri i kolonave merret i barabarte me numuri n maksi mal te
harqeve qe dalin na nje nyje "s)ka rendesi e sata nyje eshte ne af#. Mbushja
e matrices rrealizohet sipas kesaj lojike, vlera e elementi t 7ij 8 eshte sa
numuri rendore i nyjes, qe shikon harkun dales, n.q. se nuk ka hark "eshte me
e voel se mumuri ma=. i harqeve dalese#, atehere merr vleren :. Sa thame
me siper ne mund ta dimensionoj me dhe ndertoj me te njejti n shembul l me
matricen nyje harqesh maksi mal e si me poshte:
1 2 3
1 > : :
2 9 ? 3
3 > 3 :
4 : : :
5 9 ? >
4
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Matrica e varesise !arqe-"r#gekalim A
%e paraqi tj en e rafit, sipas matrice varesi harqe rruekali mi , kemi kete
koncepti m. %dertohet nje matrice me numuri n e rreshtave te barabarte me
numuri n e harqeve, ose lidhjeve, ndersa numuri i kolonave, eshte me numuri n
e mundeshem te intinerareve te realizuara ne kete raf, "levizjeve neper nyje,
po per te njejtin shembul l te treuar, rezulton > intenerare @<?<3<9<>5 @<3<9<>5
@<3<?<>5 @<?<> #, pra c)do rrjesht lidhet me nje hark te rafi t dhe c)do kolone
me nje intinerar. Mbushja e matrices konceptohet ne vleren 9 dhe :, &lera 9
eshte atehere kur harqet "emerti mi i rreshti t# ben pjese ne intinerarin qe
korespondon me kolonen 7j 8 dhe : kur nuk ben pjese ne kete intenerar.
1 2 3 4
1- 4 9 9 : :
2- 1 : : : :
2- 3 9 : : 9
2- 5 : 9 9 :
3- 5 9 : : :
4- 3 : : 9 9
5- 1 9 9 : :
5- 3 : 9 : :
5- 4 : : : :
Matrice e ci$tit Nyje-"r#gekalimi
%e te cilen c)do rresht i korespondon nje cift nyjesh, dhe c)do kolone i
korespondon nje rruekali mi "intinerare#, mbushja me elemente kete matrice
realizohet sipas kesj lojike elementi 7ij 8 eshte 9 n.q.se ciftin 7i 8 lidhet me
intinerari 7j 8 "d.m.thene intinerari ka nyje te ekstremeve, ato qe ndertojne
ciftin e 7i 8# dhe : ne kundert. %e kete rast numeri i elementeve te matrices,
varet na numuri i cifteve per te cilat merren parasysh intineraret, psh. Me
posht po japi m per nje cift nyjesh nje matrice cift nyje rrue kali m, qe
mbeshtetet ne po te njejtin raf.
1 2 3 4
1- 5 9 9 9 :
5- 1 : : : 9
5
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
Metoa e %jeve e !arqeve &Algoritmi DI'K(T"A)
Prezanti mi i rafit qe perdoret me shume ne proramet lloari tese dhe qe do
te perdoret me vone eshte quajtur si prezanti m me metoden e Yjeve e
Harqeve .
%je prezanti m i tille bazohet ne faktin qe ne nje raf c)do nyje eshte orijina e
nje ylli prej harqesh, qe dalin prej saj. %e nje vektor fillestar a sillen nyjet
ekstreme te yjeve te ndryshem, ne blloqe te njepasnjeshem, c)do bllok
vendoset pas tjetri t, me te njejten rreulll, me te cilin jenden nyjet orijine te
yjeve.
Aomponentet e vektori t te dyte b "me numur te njejte me numuri n e nyjeve te
rafit#, jane 7shenjuesi t 7 ose numurat qe treojne vendet e zena ne vektorin
e pare, na nyjet e fundit te blloqeve te njepasnjeshme. Sa thame me siper,
mund te paraqesi m po te njejten paraqi tje te rafit, me nje koncept tjeter "shif
fiuren per nderti mi n e vektoreve#. Aeshtu pranoj me te le=ohen te parin ne
bllok, e pastaj te njohe per c)do bllok, harqet qe kane per orijine. Si
perfundi m, nyjet e lidhur ne dalje me nyjen 7i 8 jane komponente te vektori t a
perfshire na b!<9 B9 e atij b9 . 6shte e mundur te vleresohet se sa pozicione te
memori es, ose sa elemente nevoi ten per paraqitjen e nje rafi, ne memori en
e nje makine lloari tese. duke perdorur tre metodat e paraqitjes se rafeve,
te prezantuar me lart. $to jane n
@
% C n%=n2 dhe n%="nm B9# ku nm eshte
numuri mesatare i harqeve qe ndertoj ne ne nje yll.
P.sh. marri m nje raf, me nyjet si qender levizje, ku deet e rafi t i atriboj me
me cilesite si, jatesise se rrues, ose kosto e rrues etj. Aerkoj me te marri m
levizjen "intineraret# per te jitha nyjet e rafit me vleren mini male "leviz
neper mini mum#
Dellimi i levizjes na %yja 9 ne nyjen E "pretendoj me levizjen ekstreme#. Per
kete detyre prezantoj me bashkesine e intenerareve, bashkesin e qendrave:
DF9, G bashkesia e intenerari t ne qendren 9, me vleren e intenerari t d int H:
"jatesi, kosto#
%F@,?,>,3,EG bashkesia e qendrave te rafit, per tu kapur jate levizjes
Arijoj me te jitha lidhjet qe ka qendra fillestare ne te cilen ndodhemi , me te
jitha qendrat e tjera te bashkesise %, duke i vleresuar vektoret si shumen e
tyre na nyja fillestare9.
9I@ "mini J"distanca direkte 9<@#K 9
9I> "mini J"distanca direkte 9<>#K @
6
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
9I? 53 5E "mini J"distanca direkte 9<? etj#K eshte pasi nuk kemi lidhje
direkte
per kete hap, eleminoj me levizjet dhe ndertoj me dy intinerare paralele, kjo
kondicionohet na vlera direkte e kapjes 9<> me distance levizje dmin H@, pra
tani na krijohen @ intinerare 9<@ dhe 9<>, levizjeje paralele, qe do te merren ne
konsiderate jate jith procedures, se levizjes
Aaloj me ne hapin e dyte, me kete situacion te rafit
!ntinerari i pare 9<@ , kapet nyja @, me distance intinerari dintinerari H9
DF9,@G bashkesia e intenerari t me levizjen min dint H9 "mini mumi i levizjes#
%F?,3,EG bashkesia e qendrave te rafit, per tu kapur
Arijoj me te jitha lidhjet qe ka qendra ne te cilen ndodhemi @, me te jitha
qendrat e tjera, te bashkesise % duke i vleresuar vektoret levizes, si shumen e
tyre na nyja fillestare9.
@I? "mini J"distanca direkte9< ?#"9Bd @<?#K "9B9.3# minH@. 3
@I3 5E "mini J"distanca direkte 9<3 5E #K eshte
per kete hap, pranoj me qe kemi kete levizje mini mal e d intinerari H@.3 "kapet nyja
?#
!ntinerari i dyte 9<>, kapet nyja >, me distance intinerari dintinerari H@
DF9,> G bashkesia e intenerari t me levizjen min dint H@ "mini mumi i levizjes#
%F?,3,EG bashkesia e qendrave te rafit, per tu kapur
Arijoj me te jitha lidhjet qe ka qendra ne te cilen ndodhemi >, me te jitha
qendrat e tjera, te bashkesise % duke i vleresuar vektoret levizes, si shumen e
tyre na nyja fillestare9.
>I? "mini J"distanca direkte 9<?#"@Bd ><?#K "@B #
>I3 5E "mini J"distanca direkte 9<3 5E #K eshte
sic shikohet nuk kemi vlere, pra ky intinerar eshte i mbyllur, nuk vazhdon me
tej, problemi n e vazhdon intenerari mbetes 9<@<? me levizje min dinti H@.3
Aaloj me ne hapin e trete me kete situacion te rafi t "jemi ne nyjen ?#
DF9,> dhe 9,@,?G bashkesia e intenerari t me levizjen mini. dint H@. 3
%F3,EG bashkesia e qendrave te rafi t, per tu kapur
Arijoj me te jitha lidhjet qe ka qendra ne te cilen ndodhemi ? me te jitha
qendrat e tjera, te bashkesise % duke i vleresuar vektoret levizes, si shumen e
tyre na nyja fillestare9.
?I3 "mini J"distanca direkte9< 3#"@.3Bd ?<3#K "@.3B@# minH>. 3 "nyja 3#
7
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
?IE "mini J"distanca direkte 9<E#"@.3Bd ?<E#K "@.3B #
per kete hap, pranoj me qe kemi kete levizje min. dintinerari H>. 3 "kapet nyja 3#
Aaloj me ne hapin e katert, me kete situacion te rafit "jemi ne nyjen 3#
DF9,> dhe 9,@,?,3G bashkesia e intenerari t levizja min. neper nyjet dint H>.3
%FEG bashkesia e qendrave te rafit, per tu kapur
Arijoj me lidhjet qe ka qendra ne te cilen ndodhemi 3, me qendren E te
bashkesise se njeve %, duke i vleresuar vektoret levizes, si shumen e tyre na
nyja fillestare9.
3IE "mini J"distanca direkte 9<E#">.3Bd 3<E#K ">.3B@# minHE. 3
Sic shikohet na rezultati, bashkesia e nyjeve %F G eshte bosh qe do te thote
qe te jitha nyjet jane kapur sipas nje lojike rendi tese tek bashkesia D F G e
internerareve, kjo bashkesi mund te jete vlere kostoje ose vlere distance etj.
2evizja neper 1raf, sipas lojikes me mini mumi n e levizjes, rezolton kjo kapje
e bashkesise se %yjeve, ne bashkesine D te !ntinerareve me @ elemente, ose
me intenerare, te cilat konkretisht jane
!ntinerari i pare 9<>
!ntinerari i dyte 9<@<?<3<E
Me poshte po japi m rafikisht rafin e dimensionuar, te trajtuar me siper, se
bashku me lojiken e kapjeve te nyjeve
8
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
figura qe tregon menyren e nderti mi t te vektoreve
Disa karakterristika te grafeve
%e nje raf do ta quaj me *rue kali mi ose intenerare, nje lidhje te harqeve ne
te cilin nyja fundore e harkut, cilido, koincidon me nyjen fillestare te harkut
ndjekes ose pasues. P.sh. ne rafin e mesiper lidhja "3,9#C"9,>#C">,?#C"?,3#
eshte nje intenerar.
%je rue kali mi quhet e mbyl lur me lak8 n.q. se nyja finale e rrues
se kali mi t perputhet me ate fillestare.
%je rruekali m quhet me mungee laku n.q.se asnje pjese e tij nuk
perben lak, d.m. thene se nje nyje, nuk eshte njeheresh filli m dhe
fund i nje harku.
P.sh.ne fiuren tone kemi :
!ntenerari "3,9#C"9,>#C">,?#C"?,3# eshte nje lak
!ntenerari "@,9#C"9,>#C">,?#C"?,3# ka munese laku
%e te ardhme edhe pa e perdorur termi n, do te referohemi jithnje intenerari t
te privuar na harqet !ak. "keto jane pothuaise te perhershme ne projektet e
transporti t, per efekt eficenses ekonomi ke.#
%je raf, ne te cilin c)do nyje eshte e lidhur me anen e nje harku, me
sejcilen nyje, quhet kom"let i lidhur . Aeto rafe, jane rafet qe perdoren
per te perfaqesuar sistemet e transporti t ajror ose detar. %e nje hapsire te
caktuar jeorafike. %e kete rast nyjet jane aeroportet, ose portet dhe
harqet jane lidhjet ajrore, ose detare, midis tyre.
%je raf quhet i lidhur n.q.se ne c)do nyje eshte orijina e te pakten e nje
intenerari qe ka si ekstrem nje nyje c)fardo te rafit.
1rafet qe perdoren per paraqi tjen e sistemeve te transporti t jane shpesh jo
komplet te lidhur.
%je raf "ne te cilin nuk eshte prezent asnje lak# ne te cilin ekziston nje
intenerare i vetem, qe lidh nje nyje "i# me c)do nyje tjeter quhet "ema me
rrenje i
%je peme e siper treuar, eshte shembul li i rafeve jo te lidhur. %.q.se ne nje
raf eleminoj me ndonje nyje dhe harqet e te cileve iu perkasin keto nyje,
atehere perfitohet nje nengraf i rafi t te dhene.
9
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
%e nje raf ku shenoj me, pemet, duke pasur si orijine nyje te ndryshme, do
te perfitoni m shembuj rafesh te pjeseshem. P.sh. duke iu referuar rafit ne
fiuren e mesiperme, rafet e ndertuara na harqet "@,9#C"9,>#C"@,3#C"3,?#, te
perfituar na rafi fillestar, si dhe duke hequr te jithe harqet e tjere, eshte
nje raf i pjeseshem, qe krijon nje peme me rrenje @
%umuri i intenerareve "pa leqe# qe mund te dalloj me ne nje raf, eshte i
fundem.
%e rrjetat e transporti t jane vene ne dukje vetem rruet e kali mi t, qe lidhin
cifte nyjesh, te cilet fillojne e mbarojne zhvendosjet. %yje te tilla, sic do te
shohi m me vone, do te quaj me qendra. Per nje raf te dhene, me nje numur
te caktuar nyjesh qender, eshte e mundur te numurohen te jithe rruet e
kali mi t te mundeshme pa leqe, duke pasur nyje qendre, si nyje fillestare dhe
fundore.
%.se i dhe j jane dy qendra, mund te percaktoj me bashkesine e rrueve te
kali mi t te lidhura "i# e "j#, bashkesia e rrueve te kali mi t ! ij , duke patur "i# si
nyje fillestare dhe "j# si nyje fundore.
Teknika e ndertimit te nje rrjeti
*rjeti, eshte rafi i cili harqet posedojne nje karakteri ksti ke sasiore. 0)do hark
i nje rafi i perdorur per te prezantuar nje sistem transporti, karakterizohet
na koha e levizjes dhe na treuesi t te tjere, qe konkretizojne perdoruesin e
sistemi t te transporti t, per levizjen na nje nyje e harkut tek tjetra, te jitha
keto marrin pjese, ne percakti mi n e te ashtuquaj tures #oto e $an"orti t te
harkut . 6lementet qe perbejne koston e transporti t jane madhesi te
karaktereve te ndryshme, pra jo homojene p.sh. koha5 kostoja monetare5
stresi5 etj d.m. se kostoja eshte nje vektor, dhe keto elementet jane
komponente te tij. Mejithate kostoja jithnje konsiderohet si nje madhesi
skalare, sepse ose merret ne konsiderate vetem koha e levizjes, ose te jithe
komponentet homojenizohen. %a ana tjeter, ne i referohemi jithmone
perdoruesit mesatare, keshtu qe kostoja e nje harku te rafit, merret
konstante per te jithe perdoruesi t e tjere
Vektori i kostos se hark#t
/o te juaj me nje vektor 0 tek i cili komponentet cij jane emertuar na
kostoja e transporti t te harkut "ij#. &ektori i kostos se rafit do te kete
dimensionin "n2L9#.
10
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
%umuri i perdoruesave qe perdorin sistemi n e transpori t, "kerkesa per
transport# ndryshon ne kohe "sic do te shohi m me vone#. %e perji thesi nje
sistem transporti studiohet duke iu referuar nje intervali kohore, me te cilin
funksioni i tij eshte konstant, qe do te thote, se shmanjet rastesore te
numuri t te perdoruesave te jete konstant dhe ! pranueshem. %e kete rast
numuri mesatar i perdoruesave, qe ne intervale te vola kohe te
njepasnjeshme, te supozuar si te njesishme, pershkruaj ne harkun e nje rafi,
perfaqesues te nje sistemi transporti, ! cili eshte konstante. Ay numur quhet
ndryshe edhe fluki i harkut
'luksi jithmone konsiderohet si nje madhesi skalare, n.q.se perdoruesi t qe e
perbejne jane jo homojene, ato homojenizohen mesatarisht duke perdorur
koeficente te pershtatshem te transformi mi t .
Vektoret te $l#ksit te hark#t
Perkufizohet vektori f me dimesionet "n 2 =9#, komponentet e tij "fij# jane
krijuar na fluksi mbi harkun "ij# . %donjehere ne te ardhmen ai do te treohet
me nje indeks te vetem, me te cilin eshte e mundur te shoqerohet me nje
numer per sejcilen kapje te nyjeve, d.m. se fluksi mbi harkun i do te treohet
fi. Aonceptet e kostos se transporti t dhe i fluksit, mund ti referohen edhe
7rrues se kali mi t 8 5 intenerari t.
/o te quaj me koto e tran"orti te rrues se kali mi t, koston "e perji thesuar #
e mbaj tur na perdoruesi mesatar, per te kaluar nje intenerar te cktuar.
(akonisht supozohet qe kostoja 0k e nje rrue kali mi, te perji thshme k, jepet
na shuma e kostove te harqeve qe e perbejne ate rrue kali mi. /uke kujtuar
perkufizi mi n e matrices se varesive +arqe< *ruekali m mund te shkruaj me
0k H aki M 0i kostojaa e harqeve "i#
Nse ne forme matricore
0 H $ M c ku
0 eshte vektori i kostove te rrukali mi t me kompponente 0k
$ eshte matrica e transformuar te varesise +arqe< *rue
c eshte vektori i kostove te harkut
Vektore te $l#ksit te rr#ges te kalimit
/o te quaj mme vektori n ', komponentet e te cilit 'k jane krijuar na numuri i
perdoruesave "i homojenizuar# qe e pershkruajne intenerari n k, ne njesine e
11
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
kohes. 'luksi qe pershkruan nje hark i, eshte shuma e flukseve te rrueve qe
perdorin kete hark. /uke perdorur matricen e varesise +ark< *rue mund te
shkruaj me:
fkH aik 'k
%e forme matricore
f H $ M '
kostoja e transporti t, ne lidhje me sejcilin hark te rafi t, eshte ne perji thesi
funksion si i fluksi t, qe e pershkruan kete hark, ashtu edhe i atyre qe
pershkruajne harqet e tjere te rafi t, "sic do ta shohi m me vone#. %je funksion
i tille skalar 0i"f#, perji thesish me shume variabla, i jepet emri funkion i
koto dhe eshte karakteristi ke sasiore qe e kthen nje raf ne nje rrjet te
tran"orti t , pra me perkufizi m.
Rrjet tran"orti% ehte &ahkeia $ e "er&ere nga &ahki mi i &ahkeive N te
nyjeve% &ahkeia ! e cifteve te nyjeve qe i takojne &ahkeie e linjave% dhe
nga nje &ahkei 'c e funkioneve te koto "er ejcilin element te &ahkeie
!
T= (N,L,Fc
!kematizimi i nje sistemi ofertash per transport, nepermjet nje rrjeti
Teoria e rrjeteve, si dhe alori t met qe derivojne per kete teori, formoj ne nje
instrument teorik adapt dhe shume efikas per projekti mi n e studi mi n e nje
sistemi transporti. %je rrjete eshte efekti visht nje pershkri m i thjeshtezuar i
fenomeni t te kompli kuar, rreal. %derti mi i nje rrjete kalon neper disa
operacione, te cilat paraprakisht duhet te rupohen sipas problemati kave:
Siperfaqja e studi mi t 5 zonifiki mi i siperfaqes5 permbl edhje e perafert e rafi t te
realiteti t fizik5 individual izi mi ! pozicioneve ne hapsire dhe kohe te
perdoruesave per sistemi n rreal5 si dhe funksionet e kostos per elementet e
transporti t. Sa me siper eshte e thjeshte ndert ti mi i nje rrjeti, kur behet fjale
per nje transport detar apo airor, ne kete rast veshtiresia eshte ne
percakti met e mesatareve te orevonesave apo te cikleve kohore etj.
&eshtiresite e medha per nderti mi n e nje rrjeti, jane kur kemi raste te
nderthurjes se llojeve te transporti t, si dhe te formave te infrastrukt ures. Ajo
baze sherben per vleresi met sasiore dhe cilesore te nyjeve dhe harqeve,
kombi nacionet e te cilave japin sistuatet, ose modelet e rafeve, dhe rrjetave
te prezantuar me siper. %e perji thesi, nderti mi i nje modeli rrjeti, kalon
12
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
nepermjet nje serie operacionesh, per te cilet, me poshte do te pershkruaj me
kriteret e perji theshme.
Persa i perket nyjeve mund te dalloj me per nje siperfaqe:
a# vleresi met ne siperfaqe per nyjet qender.
Perfaqesojene nyjet, ne te cilat ipotezohen levizjet e koncentruar per hyrjet
dhe daljet ne c)do zone e trafikut "ose e intenerari t#
b# vleresi met per nyjet reale
Perfaqessojne ato nyje te cilat fizikisht, ne terren paraqesin pozicione fikse
Persa i perket harqeve, per nje rrjet transporti, c)do njera korespondon
njesise se fluksit ne nje drejti m perdori mi , me te njejtat karakteristi ka,
konkretisht :
harqet rreale
Pefaqesojne bashki met e dy nyjeve reale
harqe fikti ve
Perfaqesojne ose c)faqen kur basshkojne nje nyje qender te zones me nje nyje
rreale kur keto nuk ekzistojne aktualisht po e njejeta
A) K#$i*imi i *ones se st#imit
%e kete faze percaktohen zonat jeorafike me te cilan jendet sistemi i
transporti t ne studi m," sistemi ne projekt#, ose me te cilin do te traj tohen
hollesisht, pjesa me e madhe e efekteve te nderhyrjeve te projektuara. 0)fare
jendet ne pjesen e jashteme te kordoni t te supozuar, qe kufizon zonen e
studi mi t, perben ambjenti n e jashtem te atij, ne ket rast, ne na intereson
vecanerisht, nderlidhjet me sistemi n ne projekt.
(ona e studi mi t mund te jete ! jithe vendi ne rastin e studi meve te nje plani
nacional per transporti n, por mund te jete dhe nje pjese e rrjeti t rruore, me
te cilin tentohet, nje nderhyrje ne shfrytezi m.
+) ,oni$ikimi
(hvendosjet qe ndikojne ne nje zone te dhene mundet ne perji thesi te
fillojne dhe mbarojne ne ne pike c)fardo te teritori t. Per trajti mi n e fenomeni t
eshte permbi te jitha e nevojhme nendarja e zones se studi mi t "dhe
eventualisht zona e brendeshme e saj# ne zona trafiku , midis se cileve
zhvillohen zhvendosje qe ! perkasin sistemi t te projekti mi t. (hvendosje te tilla
quhen zhvendosje nder(onave% ndersa per zhvendosje (onale zhvillohen
zhvendosje qe fillojne dhe mbarojne ne brendesi te se njejtes zone te trafikut.
13
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
(onat mundt te jene te ndertuar na i jithe qyteti, ose rupe qytetesh, ne
planin nacional, deri ne zona te vola, ne planin e trafikut urban. Perderisa
objekti vi i zonifiki mi t eshte te perofroje te jitha pikat e filli mi t dhe te
mbari mi t te zhvendosjeve zonale ne nje pike te vetme "qendra e zones#.
Ariteri teorike qe do te ndiqet per zonifiki mi n eshte, individualizi mi i pjeseve
te tilla te zones se studi mi t, per te cilat koncentri me te tilla paraqesin
hipoteza te pranueshme. %a pikpamja prakti ke, si ato, te nohjes se zones se
studi mi t, ezistojne mundesi te ndryshme zonifiki mi per te nejtin problem,
nendarja e zones se studi mi t ne nje numer te madh zonash, zakonisht con ne
nje prezanti m me te sakt te fenomeni t real, por edhe nje narkese te madhe
per skematizi mi n e simuli meve te sistemeve te transporti t. Ariteret prakti ke,
per arritjen e nje kompromisi te mire, midis nevojave te ndryshme, varen
akoma edhe nje here na tipi i vecante i plani t. 6dhe ambjenti i jashtem i
zones se studi mi t, zakonisht ndahet ne zona me te jera, " medha # se sa ato
te brendeshme, te zones vete. (onat e jashme, na interesojne vecanerisht si
zona me te cilat fillojne e mbarojne zhvendosja, qe zhvillohen "te pakten
pjeserisht# , ne brendesi te zones se studi mi t. (onofiki mi konsiston ne
nendarjen e zones se studi mi t, ne zona te trafikut, ne menyre qe orijinat
dhe destinacionet e zhvendosjeve e sejciless zone, te hipotezohen te
koncentruara ne jne pike te vetme te quajtur qender e (one ose qendra e
&rendehme . 6dhe per orijinat dhe destinacionet e zhvendosjeve jashte
zones se studi mi t, hipotezohen te perqendruara ne qendra te jashteme
-) N.jerrja e gra$it
%yjet e nje rafi te perdorur per prezanti mi n e nje sistemi transporti treojne
"o(icione ne ku"ti mi n me hapsiren e ne kohe me te cilin mund te vijme e te
jej me nje perdorues te sistemei te transporti t . Aeshtu dy nyjet te lidhura
na nje hark, mund te treojne dy pika te teritori t te bashkuara na nje
rrue . $ta kane koordinata te ndryshme jeorafi ke dhe kohore perdrisa
eziston koha e zhvendosjes na nje nyje ne nje tjeter. /y nyje te lidhura na
nje hak, mund te kene edhe te njejtat koordinata jeorafi ke dhe ndryshojne
vetem na ato kohore, sic ndodh kur dy nyjet treojne situata te ndryshme ne
te cilen jendjet nje perdorues i sistemi t te transporti, ne castin me te cilin ai
arrin nje pike te caktuar "p.sh. nje termi nali i transporti t puplik# dhe atehere
me te cilin ai larohet. Si rrjedhi m harqet mund te treojne reali tete fizike te
14
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
ndryshme, nje infrastrukt ure "rruore ose hekurudhore# qe lidh dy nyje,
ekzistenca e nje sherbi mi e ofruar na nje mjet i pershtatshem i transporti t ,
por jo ajo e nje infrastrukt ure lidhese, dy jendje te njepasnjeshme me te
cilin, ne te njejten vend jeometri k, por ne kohe te ndryshme, mund te vijne e
te jejne perdorues "p.sh. ardhja ne je modeli m te autobuzi t dhe njitja ne
makine pas nje kohe te caktuaar pritjeje #
Mbi bazen e karakteristi kave te ndryshme eshte e mundur qe te bejme
ndarjen e bashkesise se nyjeve % dhe te harqeve 2 ne nenbasshkesi:
Per sa thame me siper problemi ! skematizi mi t te nje sistem transporti
nepermjet nje rafi ose, sic mund te themi, n)jerrja e grafit , na rrealiteti
fizike, konsiston ne thelb ne percakti mi n e ketyre pozicioneve hapsire5kohe
perdoruesave qe ndalojne qelli misht ne menyre te detajuar ne analizen e
sistemeve te transporti t real dhe harqeve qe ! lidhin.
Ay operacion ka radee te ndryshme teveshti resise ne pershtatj e me sistemi n
ne projekti m. %e vazhdi m do te jepen disa shembuj te ndryshem ne lidhje me
n=jerrjen e rafit per sisteme transporti te caktuar.
Skematizi mi eshte ne perji thesi mjaft ! thjeshte kur flitet per nje sistem
transporti detar ose ajrore qe sherben ne nje zone te caaktuar, nyjet jane
portet ose aeroportet dhe harqet jane udhet qe lidhen midis tyre . %.q. se
marri m ne konsiderate kohen e pritjes ne porte ose aeroporte te ndryshme
dhe se keto kohe nuk jane te paperfillshme krahasuar me kohen e udheti mi t ,
porti ose aerroporti do te percaktohen nepermj et dy nyjeve qe paraqesin te
njejten pike fizike por karakterizohen na kohe te ndryshme, ajo e mbri tjes
dhe ajo e nisjes. %e hakun qe ! lidh do te vendoset kostoja e pritjes. 6shte
shume e thjeshte te perfi tosh nje raf qe paraqet nje sistem transporti
tokesore, kur ky eshte ! perbere na nje menyre e vetme transporti, p.sh.
mjeti hekurudhore. %e kete rast, nyjet jane pikat me te cilat flukset emetohen
ose dalin na sistemi ! infrastrukt ures "stacionet hekurudhore, qe mund te
jene qendra edhe si qendra# dhe atyre ne te cilet infrastrukt uret !
intersektohen me njera tjetren, dhe harqet jane deet e ndryshme
hekurudhash qe lidhin
Skematizi mi ! jne sistemi transporti rezulton shume kompleks kur ehste
perbere na shume menyra transporti "p.sh. hekurudha tramvaj, autobuza
etj# si dhe na infrastrukt ura te niveleve te ndryshme cilesie sic ndodh ne
perji thesi ne zonat urbane dhe metropol i tane.
15
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
%e rastin e sistemeve urbane dhe metropoli tane eshte e mundur te ndertosh
nje raf shume te detajuar te sistemi t te transporti t ne nje zonim shume te
imet deri ne izoli mi n e nje elementi te vetem, ose duke marre ne
konsiderate , paraqi tj et me te kompli kuara "areate# me zona me te medha
dhe ne nje raf me me pak harqe.
%e perji thesi ne n=jerrjen e nje rafi merren ne konsiderate pikat e
zhvendosjes na nje menyre transporti ne nje tjeter , keto perji thesisht ,
paraqiten na shume nyje qe percaktoj ne te njejten vend fizik por
karakterizohen na kohe te ndryshme ajo e arritjes ne kete vend me nje
menyer transporti dhe ajo e nisjes ne menyre pasqrdhese dhe eventualisht
na cmi mi ! perdori mi t te menyres se daljes. Oshembuj tipike te kesaj menyre
paraqitje jane ndalesat e autobuzave urbane ku e ka fundin nje rrue
kembesore dhe filli mi n nje rrue me menyren e transporti t publik dhe kur mbi
harkun qe ! lidh dy nyjet vendoset koha e pritjes ne ndalese dhe kostoja e
biletes, ose stacioni t hekurudhore ku pranohet kembi mi midis mjeteve
peersonale dhe hekurudhore.
-o jithmone ne n=jerrjen e rafit eshte e nevojshme ! njejti nivel drejti mi , sic
u tha dhe me siper menyra me te cilen rafi do te n=iret na nje realitet
teritorial "ne vecanti urban# varet na objekti vi ! studi mi t. %je przanti m !
detajuar eshte ! nevojshem kur ! referohemi nje realiteti teri torial te
dimensioneve modeste, d.m. thene kur p.sh. duhet te projektohet nje plan !
ushtri mi t te autobuzave ne nje laje urbane . Nse kur ! referohemi ne nje zone
te tere urbane nje skematizem shume ! detajuari sistemi t te transporti t nuk
duhet te perdoret per dy arsye :
9# /o te duheshin nje numer shume ! madh elementesh te se njejetes
"nyje dhe harqe#, edhe per zona urbane te vola , dhe keshtu veshtiresi
te shumta te lloari tj es.
@# /o te duhej te rrezikohej po te futeshin analizen e sistemi t te
transporti t edhe abi me te medha te cilet lidhen me nje rrjet shume
te detajuar, ne vecanti per sa ! perket cmi mi t te kerkeses per
traansport .
%e nje mjet transporti c)do hark i korespondon nje fluksi i vetem, me nje hark
kohore i perdoruesave me karakteristi kat dalluese, keshtu p.sh.nje rrue dy
drejti meshe mbi te cilinudhetoj ne vetem autobuza private paraqi ten
nepermjet nje qifft harqes me drejti me te kunderta. por nje rrue
16
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
njedrej ti meshe mbi te cilen udhetojne autobuza private dhe automjete
publike paraqi ten nepermj et nje harku perkates te autoveturave private dhe
nje harku per sherbi mi n publik ose per sejcilen vije ne varesi te niveli t te
detajizi mi t te perdorur. %ese ne te kundert duhet te vendosen ne kateori te
ndryshme perdoruesi t qe perdorin te njejten infrastrukt ure p.sh. sipas shkakut
te udheti mi t, ose tarifes se pauar se njejtes infrastrukt ure fizike, e cila i
bashkenji tet nje hark per c)do kateori perdoruesish.
%e fiure jane sjelle rafet e rrjeti t rruore dhe te transporti t publik per nje
pjese te zones urbane. Po atu ne fiuren e meposhteme eshte paraqi tur nje
pjese e rafit shumemodulesh per jithe vendin, per nje plan te perji thshem
te transporti t .
%a sa thame me siper eshte e dukshme qe operacioni i trafiki mi t dhe i
n=jerrjes se rafit jane shume te lidhur me njera tjetren. %iveli i zonifiki mi t
duhet ne fakt te perputhet me nivelin e paraqitjes te sistemi t real dhe e
anasjell ta, per me teper ne vcanti ne zonat urbane struktura e sistemi t te
transporti t ekzistues dhe atij te projektuar, do te influencoje ne mase te
konsiderueshme zonifiki mi n e zones se studi mi t.
D) /#nksioni i kostos
Aostoja " e perji theshme# e kali mi t te nje harku ne raf te nje sistemi
transporti eshte elementi qe lejon te kalohet na rafi, tek paraqi tja me rrjet,
e nje sistemi transporti. %e perji thesi ne mjete e transporti t private ku ne
shume raste qarkullojne edhe mjete publike kostoja e kali mi t te nje harku,
eshte nje rrelacion matemat i kor qe jep ose perfaqeson koston mesatare te
transporti t per fluksin, siurisht qe varet na numuri ! perdoruesave qe e
perdorin harkun vete dhe harqe te tjere te rrjeti t. Aomponentet qe perbejne
koston e kali mi t te nje harku, jane komplekse, por ne perafroj me ne nje limi t
duke i konsideruar si te homojenizuar, dhe i vetmi faktor viziv, mbetet koha,
per te cilen vleresohet si nje kohe mesatare e harkut. %e fakt, kjo kohe,
prezantohet ne kohen e levizjes urbane dhe dhe kohen e levizjes e=traurbane,
kjo e fundi t perfshin nocionet e nderhyrj es me rrjetat e tjere.
Teknikat e sgjidhjes se nje rrjete te ndertuar per nje sistem transporti
Per zjidhjen matemat i kore qe propozohen te kryhen mbi rrjetat e sistemeve
te transporti t, ose shkurt do ti permendi m rrejtat e transporti t, jane $lori t mi
sipas 7/ij kstras8C 81j eneri mi t te pemes8 etj.
17
PROJEKTIMI I SISTEMEVE TE TRANSPORTIT
18