1

http://genclikcephesi.blogspot.com
2


http://genclikcephesi.blogspot.com
3

FETH NAC
100 SORUDA
ATATRK'N TEMEL GRLER









GEREK YAYINEV Caalolu Yokuu, Saadet Han, Kat 4 stanbul
http://genclikcephesi.blogspot.com
4

KISALTMALAR:

SD, I : Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt I, kinci Bask, 1961.
SD, II : Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt II, kinci Bask, 1959.
SD, III : Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt III, kinci Bask, 1961.
SD, IV: Atatrk'n Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, 1964.
Nutuk'un birinci ve ikinci cildi yerine Trk Dil Kurumu'nun yaynlad Sylev'in
birinci ve ikinci cildi kullanlmtr. Paralar aldmz Nutuk'un nc cildi
1967 tarihli sekizinci baskdr. Sylev ve Demelerle Nutuk'un nc cildindeki
dil. tarafmzdan sadeletirilmitir. F. N.
http://genclikcephesi.blogspot.com
5


I
HAYATI, KL



Soru 1 : Atatrk'n temel grlerine gemeden nce, biyogra-
fisi ile ilgili balca olaylar?
Atatrk'n biyografisi ile ilgili balca olaylar, tarih srasna gre,
aada gsterilmitir :
1881 Mustafa'nn Selanik'te douu.
1886 1893 aras Mustafann babas Ali Efendini n lm.
1893 Mustafa'nn Selanik Asker Rdiyesine yazlmas ve ret-
meni Mustafa Efendini n kendisi ne Kemal ad n da takmas.
1895 Mustafa Kemal 'in Selanik Askeri Rdiyesi ni bitirerek Manas-
tr Asker dadisine girmesi .
13 Mart 1899 Mustafa Kemal'i n Manastr Asker dadisini bitirerek
stanbul'da Harb Okul u piyade s nfna yazl mas.
1902 Mustafa Kemal'in Harb Okulunu bi tirerek Harb Akademisi s-
nflarna gemesi.
http://genclikcephesi.blogspot.com
6

11 Ocak 1905 Mustafa Kemal'in Kurmay Yzba olarak Harb Aka-
demisinden mezun olmas ve merkezi am'da bul unan Beinci Ordu em-
rine verilmesi . Ekim 1906 Mustafa Kemal'in baz arkadalaryla birlikte
am'da gizli Vatan ve Hrriyet Cemiyetini kurmas.
20 Haziran 1907 Mustafa Kemal'i n rtbesini n Kolaasla yksel-
tilmesi .
Eyll 1907 Mustafa Kemal 'in nc Orduya naklol unarak
Selnik'e gelmesi .
13 Nisan 1909 Mustafa Kemal'in 31 Mail ayaklanmas zerine Ha-
reket Ordusu Kurmay Bakan olarak stanbula hareketi .
6 Eyll 1909 Mustafa Kemal'i n Selani k'te nc Ordu Piyade Su-
bay Talimgh Komutan olmas . (Ayn yl ii nde kolaas rtbesiyl e 38
inci piyade alay komutan ol mutur.)
1910 Mahmut evket Paan n Kurmay Bakan olarak Arnavutluk
hareketlerinde bulunmas.
13 Eyll 1911 Mustafa Kemal'i n stanbul'a Genel kurmaya nakle-
dilmesi.
27 Kas m 1911 Mustafa Kemal'in Bi nbala ykseltilmesi .
9 Ocak 1912 Mustafa Kemal'i n Trabl us Garp'ta Tobruk taarruzunu
baariyle idare etmesi.
25 Kasm 1912 Mustafa Kemal'in Bahrisefit Boaz Kuvay
Mrettebesi Harekt ubesi Mdrlne tyin edilmesi .
7

27 Ekim 1913 Mustafa Kemal'i n Sofya Ataemiliterliine tyin
edil mesi .
1 Mart 1914 Mustafa Kemal 'in yarbayla ykseltil mesi.
2 ubat 1915 Mustafa Kemal'i n Tekirda'nda 19 uncu tmeni
kurmaya balamas. (25 ubat 1915 te tmen kuruluunu tamamlyarak
Maydos'a gel mitir.)
25 Nisan 1915 tilf devl etleri nin Arburnu'na asker karmalar
zerine Mustafa Kemal'in tmeniyle dman nliyerek durdurmas.
1 Haziran 1915 Mustafa Kemal'i n Albayla yksel tilmesi .
8/9 Austos 1915 Mustafa Kemal'i n Anafartalar Grubu Komutanl-
na tyi n edilmesi.
10 Austos 1915 Mustafa Kemal'i n bizzat i dare ettii taarruzla
Anafartalar cephesinde dman geri artmas.
14 Ocak 1916 Mustafa Kemal'in Edirne'de XVI. Kol ordu Komutanl-
na balamas.
1 Nisan 1916 Mustafa Kemal'in Mirlivala (Tugeneral) yksel til-
mesi.
6/7 Austos 1916 Mustafa Kemal'i n Bitlis ve Mu'u dman elin-
den geri al mas.
5 Mart 1917 Mustafa Kemal 'in kinci Ordu Komutanl Vekilliine
tyin edilmesi. (18 Mart 1917 de asil oldu.)
Temmuz 1917 Mustafa Kemal 'in Yedinci Ordu Komutanlna tyin
edil mesi .
20 Eyll 1917 Mustafa Kemal'in Yedi nci Ordu Komutan sfatiyle
meml eketin ve ordunun durumunu aklyan tarih ra-
8

porunu yazmas.
Ekim 1917 Mustafa Kemal'i n Yedinci Ordu Komutanlndan ayrla-
rak stanbul'a dnmesi.
15 Aralk 1917 Mustafa Kemal'i n Veliaht Vahdettin'l e birlikte Al-
manya'ya gitmesi . (5 Ocak 1918 de dnmtr.)
7 Austos 1918 Mustafa Kemal'in Filistin'de bulunan Yedi nci Ordu
Komutanlna ikinci defa tyin ol unmas .
26 Ekim 1918 Mustafa Kemal'in komuta ettii Yedinci Ordu birlik-
leri tarafndan dman taarruzunun Haleb'i n kuzeyinde bugnk sn rla-
rmz zeri nde durdurul mas.
31 Eki m 1918 Mustafa Kemal'in Yldrm Ordular Gurubu Komuta-
n olmas .
13 Kasm 1918 Mustafa Kemal 'in Yl drm Ordular Gurubu Komu-
tanlnn lav zeri ne stanbul'a gel mesi.
30 Nisan 1919 Mustafa Kemal'in geni yetkilerle merkezi Erzu-
rum'da bul unan Dokuzuncu Ordu Mfettiliine tyi n edil mesi . (Bu gre-
vin ad 15 Haziran 1919 dan sonra nc Ordu Mfettilii olmutur.)
19 Mays 1919 Mustafa Kemal'i n Samsun'a kmas. (16 Mays ak-
am stanbul'dan ayrlmtr.)
21/22 Haziran 1919 Mustafa Kemal'in Amasya'dan yollad yaziyle
mill kuvvetl eri bir gaye ve tekilt evresinde toplamak amaciyle Sivas
kongresine armas.
8 Temmuz 1919 Mustafa Kemali n nc Ordu Mu?
9

fettiliinden ve askerlikten ekil mesi.
23 Temmuz 1919 Mustafa Kemal'in Erzurum kongresine Bakan
seilmesi.
4 Eyl l 1919 Mustafa Kemal 'in Sivas kongresine Bakan seilmesi.
11 Eyll 1919 Mustafa Kemal'in Anadol u ve Rumeli Mdafaai Hu-
kuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi Bakanlna seilmesi.
7 Kasm 1919 Mustafa Kemal'i n Erzurum'dan Milletvekili seilmesi.
(Byk Millet Meclisi'nin birinci dnemi iin yap lan seimde ve ondan
sonraki seimlerde Ankara'dan Milletvekili seil mitir.)
27 Aralk 1919 Mustafa Kemal'in Heyeti Temsiliye ile birlikte Anka-
ra'ya gelmesi.
16 Mart 1920 stanbul 'un tilf Devl etleri tarafndan igali zerine
Mustafa Kemal 'in durumu btn devletl ere ve millet meclislerine protes-
to etmesi ve Ankara'da yeni bir millet meclisi toplama teebbsne ge-
mesi.
23 Nisan 1920 Mustafa Kemal'in Ankara'da Trkiye Byk Millet
Meclisi'ni amas. (24 Nisanda Meclise Bakan seilmitir.)
11 Mays 1920 Mustafa Kemal'in stanbul hkmetince l m ceza-
sna arptrlmas. (Bu karar 24 Mays 1920 de Padiah taraf ndan onan-
mtr.)
13 Eyll 1920 Mustafa Kemal tarafndan hazrlanan Halklk prog-
ramnn Byk Millet Meclisi'ne verilmesi.
10

10 Mays 1921 Mustafa Kemal tarafndan B. M. Meclisinde Anado-
lu ve Rumeli Mdafaai Hukuk Grubunun kurulmas ve kendisini n Grup
Bakanlna seilmesi.
5 Austos 1921 Byk Millet Meclisi tarafndan Mustafa Kemal 'e
Bakomutanlk grevi nin verilmesi .
23 Austos 1921 Mustafa Kemal 'in i daresi nde 22 gn 22 gece s-
ren Sakarya Meydan Savann balamas. (13 Eyll 1921 de bitmitir.)
19 Eyll 1921 Mustafa Kemal'e Byk Millet Meclisi tarafndan
Mrlk (Mareallik) rtbesini n ve Gazi sannn verilmesi.
26 Austos 1922 Gazi Mustafa Kemal'i n Kocatepe'den Byk Taar-
ruzu idareye balamas.
30 Austos 1922 Gazi Mustafa Kemal'in Duml up nar'-da Bakomu-
tanlk Meydan Savan kazanmas.
10 Eyl l 1922 Gazi Mustafa Kemal'i n zmir'e girii.
1 Kas m 1922 Gazi Mustafa Kemal 'in teklif ve mdafaas zerine
Byk Millet Meclisinin saltanatn kal drlmasna karar vermesi .
14 Ocak 1923 Mustafa Kemal'i n annesi Zbeyde Hanmn zmir'de
lm.
29 Ocak 1923 Gazi Mutala Kemal 'in zmir'de Ltife Han mla ev-
lenmesi. (5 austos 1925 de ayrlmlardr.)
17 ubat 1923 Gazi Mustafa Kemal'i n zmir'de ilk Trkiye ktisat
Kongresini amas.
8 Nisan 1923 Gazi Mustafa Kemalin 9 umdeyi
11

iln etmesi ..
9 Austos 1923 Gazi Mustafa Kemal'in Halk Partisini kurmas.
11 Austos 1923 Gazi Mustafa Kemal 'in ki nci Byk Millet Meclisi
Bakanlna seilmesi.
29 Ekim 1923 Gazi Mustafa Kemal'in Trkiye Cumhurbakanlna
ilk defa seilmesi.
1 Mart 1924 Gazi Mustafa Kemal'in Byk Millet Meclisinde Hali-
feliin kaldrlmas ve tedrisatn tevhidi lzumunu teklif eden a nutku-
nu sylemesi.
24 Austos 1925 Gazi Mustafa Kemal'in ilk defa apka giymesi.
3 Ekim 1926 stanbulda Sarayburnu'nda Mustafa Kemal'i n ilk hey-
kelinin dikilmesi.
1 Temmuz 1927 Gazi Mustafa Kemal'in Cumhurbakan sifatiyle ilk
defa stanbul'a gitmesi.
15 Ekim / 20 Ekim 1927 Gazi Mustafa Kemal'in C. H. P. kinci Ku-
rultay'nda tarih byk nutkunu sylemesi.
1 Kasm 1927 Gazi Mustafa Kemal'in iki nci defa Cumhurbakanl -
na seilmesi.
4 Kasm 1927 Gazi Mustafa Kemal'i n Ankara'da Etnografya Mzesi
nnde dikilen ilk heykelinin al.
20 Mays 1928 Afgan Kiral Amanullah Han'n Gazi Mustafa Kemal 'i
Ankara'da ziyareti.
9 Austos 1928 Gazi Mustafa Kemal'i n Sarayburnu'nda Trk harf-
leri hakkndaki nutkunu sylemesi.
15 Nisan 1931 Gazi Mustafa Kemal tarafndan Trk
12

Tarih Kurumu 'nun kurulmas.
4 Mays 1931 Gazi Mustafa Kemal'in nc defa Cumhurbakan-
lna seil mesi.
12 Haziran 1932 Irak Kiral Emr Faysal'n Ankara'da Mustafa Ke-
mal'i ziyareti .
12 Temmuz 1932 Gazi Mustafa Kemal tarafndan Trk Dil Kuru-
mu'nun kurulmas .
4 Eki m 1933 Yugoslavya Kiral Al eksandr' n Gazi Mustafa Kemal 'i
stanbul'da ziyareti.
29 Ekim 1933 Gazi Mustafa Kemal'in Cumhuriyetin onuncu yld-
nm dolaysiyle tarih nutkunu sylemesi (Ne mutlu Trkm diyene!)
16 Haziran 1934 ran ehinah Rza Pehl evni n Gazi Mustafa Ke-
mal'i Ankara'da ziyareti .
24 Kasm 1934 Byk Millet Meclisi'ni n Mustafa Kemal'e ATATRK
soyadn veren kanunu kabul etmesi.
1 Mart 1935 Atatrkn drdnc defa Cumhurbakanlna seili-
i.
4 Eyll 1936 ngiltere Kiral Edvard VlU'in stanbul 'da Atatrk' zi-
yareti.
11 Mays 1937 Atatrk'n ciltliklerini Hazineye ve bir ksm gayri-
menkullerini Ankara belediyesine balamas.
31 Mart 1938 Atatrk'n hastal hakk nda Cumhurbakanl Ge-
nel Sekreterliince ilk defa resmi tebli yaynlanmas.
19 Haziran 1938 Romanya Kiral Karol Il.'ni n Atatrk' stanbul 'da
ziyareti.
15 Eyl l 1938 Atatrkn vasiyetnamesi ni yazmas .
(Al: 25 Kasm 1938).

13

16 Ekim 1938 Atatrk'n hastalk durumu hakk nda gnlk resm
tebliler yay mna balanmas.
10 Kas m 1938 Atatrkn lm.
(slm Ansikl opedisi, 10. cz, s. 805-807)
Soru 2 : Atatrk kendini nasl anlatr?
Hrriyet ve bamszlk benim karakterimdir. Ben milletimi n ve
byk atalarmn en deerli miraslarndan olan bamszlk ak ile yar a-
tlm bir adamm. ocukluumdan bugne kadar ailev , husus ve resm
hayat mn her safhasn yakndan bil enl erce bu akm bellidir. Bence bir
millette erefi n, haysiyetin, namusun ve insanln varl ve kalcl
mutlak o milletin hrriyet ve ba mszlna sahip olmasyla mmkndr.
Ben ahsan bu saydm nitelikl ere ok nem veririm ve bu nitelikl erin
kendi mde varln iddia edebilmek iin milletimi n de ay n nitelikler ile
belirginlemesini art ve esas bilirim. Ben yaayabilmek iin mutlaka ba-
msz bir milletin evld kalmaly m. Bu sebeple mill bamszlk bence
bir hayat meselesi dir. Millet ve meml eketin karlar gerektirdii zaman
insanl tekil eden milletlerden her biriyle uygarlk gereinden olan
dostluk ve siyaset ilikilerini byk bir hassasiyetle deerlendiririm. An-
cak benim milletimi esir etmek isteyen herhangi bir milletin de bu arzu-
sundan vazgeinceye kadar amansz dmanym. (24 Ni san 1924, SD,
III, s. 24)
Benim ad m ok ier diye kmtr. Fil hakika ben teden beri ie-
rim. Fakat istediim zaman bunu keserim; vazifem esnas nda bir damla
imem. Vatan ilerine iki kartrmam. ki sadece benim keyfi m iindir.
ki y-

14

znden vazifemi bir an geri braktm hatrlamyorum. Daha genken
manevralara kl madan nce, muhabbete dalarak sabaha yak n zamanla-
ra kadar isek bil e ben bazen uyumadan saati nde vazifem bana gider ve
grecek ii bir dakika geri brakmazd m. ki ve vazife iki ayr eydir. Bi r-
birine dokunacak yerde vazifeyi elbette keyfe tercih etmeli, ikiyi behe-
mehal kesmeli. (26 Haziran 1955, Ulus gazetesi - Prof. Enver Ziya Karal,
Atatrk'ten Dnceler, 3. bask , s. 164-165)
Her ne suretle olursa olsun millete hizmet edenl er, milletten b-
yk mkfatlara intizar ediyorlarsa katiyen doru bir harekette bul unmu
olmazlar. Milletten ok ey tal ep etmemeliyiz. Hizmet edenler vazifeleri-
ni ifa etmi ol maktan baka bir ey yapmamlardr. (1923, Prof. Enver
Ziya Karal, a.g.e., s. 168)
Soru 3 : Atatrk'n sosyal bilimler alanndaki bilgisi ve genel
olarak kltrel yetimesi?
1
Ben ok itimaiyat (sosyol oji) ile megul ol madm. (3 Ocak 1921,
SD, I, s. 137)
****************************************
1 En g olan sanat (askerlik) yannda. Atatrkn yetime tarzndan
doma eksiklikleri vard. Bu eksikleri tamamlayamadk. (F. R . Atay ankaya
Cilt 2. s. 416)
F. R. Atay, Atatrk'n Yusuf Akora ile tantktan sonra sylediklerini
yle anlatr : Mtefekkir kelimesini duymutum, fakat mtefekkir denen bir
kimse grmemitim. Yanma oturunca dorusu iime bir rknt gel di. Bir m-
tefekkirle nasl konumal idi? Adeta imtihan korkusu geiriyordum. Biraz sonra
grdm ki pekl sizinle olduu gibi onunla da grlr. Sorduu sualler kolay
kolay cevap vereceim eylerdi. Nasl rahat ettiimi bilemezsiniz. (ankaya.
Cilt 2, s. 569)
Gazi'nin bilgi daarc olduka blk prkt. Gerekir se, o da iine
doan bir dnceyi kitabna uydurmak iin, ara

15

da srada bir konuyu daha derinden inceledii olurdu. Ama sistematik olarak
okumaya hi alk deildi. Askerlik ve siyaset konularnda geni bilgisi vard.
(Lord Kinross, Atatrk, Cilt 2, s. 700)
Atatrk bir doktrin adam deildi. nk Atatrk, nceden sistemlet i-
rilmi ve tartlabilse dahi fikir ve hareket prensipleri belli, snrl bir fikir si s-
temine kendini balamazd. Zaten fikri hazrl, nazar formasyonu da buna
gre deildi. (. S. Aydemir, Tek Adam, Cilt 3, s. 502)

16


II

ATATRK VE MLL MCADELE


Soru 4 : Atatrk, Samsun'a kt gn, genel durumu nasl g-
ryordu?
1919 yl Maysn n 19 uncu gn Samsun'a ktm. Genel durum
ve grn :
Osmanl Devl eti nin ii nde bulunduu topl uluk, Genel Savata (Bi-
rinci Dnya Savanda) yenil mi, Osmanl ordusu her yanda zedelenmi,
koullar ar bir 'Atekes Anlamas' i mzalanm. Byk Sava n uzun
yllan boyunca, ulus yorgun ve yoksul bir durumda. Ulusu ve yurdu Genel
Savaa srkleyenler, kendi balarnn kaygsna derek, yurttan ka-
mlar. Padiah ve Halife olan Vahdettin, soysuzlam, kendini ve yal-
nz tahtn koruyabileceini umduu alaka yollar aratrmakta. Damat
Ferit Paann bakanlndaki Hkmet, gsz, onursuz, korkak, yalnz
padiahn isteklerine uymu ve onunla birlikte kendilerini koruyabile-
cek herhangi bir duruma boyun emi.
Ordunun elinden silahlar ve cephanesi alnm ve alnmakta...
tilf Devletleri, Atekes Anlamas hkml erine uymay gerekli
grmyorlar. Birer uydurma nedenl e, tilf Donanmalar ve askerleri s-
tanbul'da. Adana iline Fran-
16
17

szlar; Urfa, Mara, Anteb'e ngilizler girmiler. Antalya ile Konya'da tal-
yan birlikleri, Merzifon'la Samsun'da ngiliz askerleri bulunuyor. Her
yanda yabanc devletlerin subay ve memurlar ve zel adamlar al -
makta. Daha sonra, szmze balang olarak al dmz tari hten drt
gn nce, 15 Mays 1919'da tilf devl etlerini n uygun bulmasyla Yunan
ordusu zmir'e karlyor.
Bundan baka, yurdun drt bir bucanda Hristi yan aznlklar,
gizli, ak, zel istek ve amalarnn elde edilmesine, devletin bir an n-
ce kmesine alyorlar. (...)
Durumun korkunluu ve arl karsnda, her yerde, her bl-
gede birtak m kiilerce kurtul u yollan dnl meye balanmt. Bu d-
nceyl e giriilen almalar, birtak m rgtler dourdu. (...)
Bu durum ve koullar karsnda kurtulu iin, nasl bir karar d-
nlebilirdi?
Akladm bilgilere ve gzlem sonularna gre trl karar
ortaya atlmt:
Birincisi, ngiltere'nin koruyuculuunu istemek;
kincisi, Amerika'nn gdmn (mandasn) istemek.
Bu iki trl karara varm olanlar, Osmanl Devl etinin bir btn
olarak kalmas n dnenl erdir. Osmanl lkesinin eitli devl etlerarasn-
da paylalmas ndan ise, bu lkeyi btn olarak bir devletin kanad al t n-
da bulundurmay yeleyenlerdir.
nc karar, blgesel kurtulu yollaryla ilgilidir. (...)
Baylar, ben bu kararlarn hibirini yerinde bul mad m. nk bu
kararlarn dayand btn kantlar (deliller) ve mantklar rkt, temel -
sizdi. Gerekte, iin de bul unduumuz o gnlerde, Osmanl Devl etinin
temell eri km, mr tkenmiti . Osmanl lkesi btn b
17
18

tne paralanmt . Ortada bir avu Trk'n bar nd bir ata yurdu kal-
mt. Son olarak, bunun da paylalmasn salamak iin uralmaktayd.
Osmanl Devleti , onun bamszl, padiah, halife, hkmet, bunl arn
hepsi kavramn yitirmi birtak m anl amsz szl erdi.
Neyin ve kimi n dokunul mazl iin kimden ve ne gibi yardm i s-
temek dnlyordu?
O halde salam ve gerek karar ne olabilirdi?
Baylar, bu durum karsnda bir tek karar vard. O da ulus ege-
menliine dayanan, ksntsz, koulsuz, bamsz yeni bir Trk Devleti
kurmak.
te, daha stanbul 'dan kmadan nce dndmz ve Sam-
sun'da Anadolu topraklarna basar basmaz uygulamaya baladmz ka-
rar, bu karardr. (Syl ev, I, s. 1 -10)
Soru 5 : Atatrk Sivas kongresini hangi gereke ile toplamt?
Vatann btnl, milletin bamszl tehlikededir. Merkez
hkmetimiz tilf Devletl erinin etki ve deneti altnda kuatl m bul un-
duundan yklendii sorumluluun gerekl erini yeri ne getirememektedir.
Bu durum milletimizi mdum (mevcut ol mayan) tanttryor. Milletin ba-
mszln yine milletin azim ve karar kurtaracaktr. Milletin durum ve
davran n gz nnde tutmak ve haklarn n sesini dnyaya iit tirmek
iin her trl etki ve denetten kurtulmu bir milli kurulun varl zorun-
ludur. Bunun iin haberl eme yoluyla her taraftan gelen teklif ve mill
arzu zerine Anadolu'nun bilvcuh en gvenli yeri olan Sivas'ta milli bir
kongreni n abuk olarak toplanmas kararlatrlmtr. Bunun i i n btn
Osmanl vilyetlerini n her livasndan ve parti uyumazlklar
18
19

gz nne alnmaksz n muktedir ve milletin gveni ni kazanm kadar
kiinin mmkn olan hzla yetimek zere hemen yola karlmas gerek-
mektedir. Her ihtimale kar bunun bir mill sr halinde tutularak karkl -
a yer verilmemesi ve gereken yerlerde yolculuun gizli hviyetle yapl-
mas lz mdr. (22 Haziran 1919, Nutuk, III, s. 916)
Soru 6 : Atatrk, Birinci Dnya Savandan sonra Amerikan
mandas istekleri karsnda ne dnyordu?
Yabanc bir devletin koruyuculuunu istemek insanlk nitelikle-
rinden yoksunluu, gszl ve beceriksizlii aa vurmaktan baka
bir ey deildir. Gerekten bu aalk duruma dmemi olanlarn, iste-
yerek balarna yabanc bir ynetici getirmel eri hi dnl emez.
Oysa Trkn onuru ve yetenekleri ok yksek ve byktr. By-
le bir ulus, tutsak yaamaktansa yok olsun, daha iyidir.
yleyse, ya bamszlk ya lm. (Sylev, I, s. 9)
Soru 7 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda, Amerika hakknda
ne dnyordu?
Yksek kurul unuzca bilinmektedir ki, bizi m hepimi zi n ve Bakanlar
Kurul umuzun izledii tek ilke, kendi maksad mz, hayat mz, erefimizi
kendi kuvvet ve varlmzla kurtarmak ve salamaktr. Fakat varl mza
sataan (tasallut eden) btn bat dnyas, Amerika da iin de ol duu
halde, tabiatiyle byk bir kuvvet tekil ediyor. (8 Temmuz 1920, SD, I,
s. 83)
19
20

Yalnz buraya gelen bir Amerikaly ben hatrlyorum. Gerekten
ok deerli Amerikal bir muhabir buraya (Ankara'ya) geldi . yle bir za-
manda geldi ki; o zaman daha Basn Mdrl olmad gibi, Meclis de
almamt. O zat Meclisin al gnl eri burada bulundu. Bu muhabir
benim ile grt. Birok sorular sordu. Kendi sine gereken cevaplar ve-
rildi. zellikle burada Meclisin aln vesairesini grd ve gerekten
deerli bilgilerle buradan stanbul'a dnd ve btn gzl eml erini ve bu-
radan al d esaslar da yay nlad. Fakat bizi mle byl e samim balantda
bul unduu iin, yine o Amerikal, Amerika Hkmeti nin stanbul'da bul u-
nan siyas memurlar tarafndan derhal stanbul'dan kovuldu. Bundan
baka Amerikal buraya gelmemitir ve buraya gelip bizim ger ek karla-
rmza hizmet eden o Amerikaly, yine Ameri ka Hkmeti siyas memur-
lar uzaklatrmtr. (28 Eyll 1920, SD, I, s. 124)
Soru 8 : Atatrk'e gre, balangta Bat Anadolu'ya dmann
giriine ve yaplan saldr ve zulmlere kar ulusun davran nasld?
Dikkate deer ki. zmir'e ve daha sonra Manisa'ya ve Ayd n'a
dmann girii ve yaplan her trl sal dr ve zu-
***************************************************
2 evket Sreyya Aydemir yle diyor: Kuvayi Milliyeyi ortaya atan hal-
kn ruh durumuna gelince artlar realist llerle ileyen her aratrc iin bu
alandaki bilgiler, vesikalar, elbette ki i ac deildir. Gerek uydu ki Millet
harb istemiyordu. (Tek Adam, Cilt II, s. 162). Aydemir, unlar da yazar: z-
mir'de Reddi lhak Cemiyeti kurucularndan olup igalden sonra Aydn'a giden
. Ouz Alpkaya, orada halkn baz ileri gelenleriyle mukavemet bahsi konuu-
lurken sylenenleri yazar. Oradan Yunanllara hatt 12 kiilik bir heyet bile
gitmitir. Kan dklmesini nlemek iin. (A.g.e., s. 164)
21

lm hakknda ul us daha aydnlanmam ve ulusal varl na vurulan bu
korkun darbeye kar aka hibir znt ve szlt gstermemiti. Ulu-
sun bu haksz darbe kar snda sessiz ve durgun kalmas , elbette ul us iin
iyiye yorumlanamazd . Bundan dolay, ulusu uyar p harekete geirmek
gerekli i di. (Syl ev, I, s. 15)
Soru 9 : Atatrk, Diyarbakr, Bitlis, Van, Bayazt dolaylarndaki
halk aydnlatmak iin kimlere mektup yazm, kimlerle balant kur-
mutur?
Diyarbakr ve Bitlis dolaylarndaki halk aydnlat mak dncesiy-
le, oralarda ordu komutam olarak bul unduum sralarda kendileriyl e ta-
ntm birtakm ileri gelen kiilere zel mektuplar yazd m ve Van,
Bayazt evrelerinde bulunan baz airet bakanlaryla da balant ve iliki
kurdum. (Syl ev, I, s. 55. Bu mektuplar Mutki' de airet reisi Hac Musa
Beye, Bitlis Kufrevizade eyhi Abdl baki Efendi Hazretlerine, irnakl
Abdurrahman Aa Hazretl erine, Derev'li mer Aa Hazretleri ne,
Muas'l Resul Aa Hazretlerine, Meb'usu Sabk (eski milletvekili)
Sadullah Efendi Hazretl erine, eyh Mahmut Efendi Hazretleri ne,
Nori nsli Meayihi zamdan (byk eyhl erden) eyh Ziyaetti n Efendi
Hazretlerine, Garzan'da Resadan (reislerden) Cemil eto Beye ya-
zlmtr. Baknz : Nutuk, III, s. 937 - 945)3
****************************************************
3 Birinci Byk Millet Meclisindeki 380 milletvekilinin 61'i sarkl hoca,
46's byk toprak sahibi, 10'u airet reisi, aa; 8'i tarikat eyhidir. (Damar
Arkolu'ndan naklen Aydemir, Tek Adam, Cilt II, s. 381)
Bu sava rgtler ve yrtrken, Atatrk, bir halk hareketini olutur-
mada, halkn desteini ve gcn harekele geirme
21
22

Soru 10 : Atatrk'n ulusu uyarp aydnlatmak konusundaki d-
nceleri?
Ulus, ancak devl etlerin ykl ma ve kme kargaalar iinde bu-
lunduu zamanlarda tarihin yazd ok nemli ve korkun gnl er ya-
yordu. Byl e gnl erde kaderini kendi eline al mak uyankln gstereme-
yen uluslarn gelecei karanlk ve korkul udur.
Trk ul usu bu gerei anlamaya balamt. Bu anlay sonucuydu
ki, kurtul u umudu veren her iten arya komakta i di. Ancak, uzun
yzyllarn uyuturucu ynetim ve eiti minin etkisinden bir toplumun, bir
gnde, bir ylda kurtulabileceini dnmek ve kabul etmek do ru deil-
dir.
Byl e olduu iin, durumu ve gerei bilenler, elinden geldii l-
de kendi ul usunu uyarp aydnlatarak kurtul u yolunda ona klavuzluk
etmeyi en byk insanlk devi bilmelidirler. (Syl ev, I, s. 246)
Soru 11: Atatrk'e gre, bir tekilt fikri olarak Kuvayi Milliye
ilk formln ne zaman buldu?
23 Temmuz 1919'da alan Erzurum Kongresi 14 gn srm, a-
lmas sonunda yay nlad bildirinin 3. maddesinde u ilkeyi kabul et-
mitir :
******************************
de kendisine yardmc olabilecek baz nfuzlu kiilere, blge erafna, mtegal-
libesine, nfuzlarn maddi varlklarndan veya manev otoritelerinden alan ban
kimselere de, ister istemez dayanmak, onlarn da yardmna, isler istemez ba-
vurmak zorunda kalmt. Genellikle bu gibi kimseler de, ilk devrimci atlmlar-
dan sonra, kendi durumlarn, nfuzlarn koruyabilmek iin, tutucular arasna,
devrimleri belirli bir noktada dondurmak isteyenler arasna katlmlard. (B-
lent Ecevit, Atatrk ve Devrimcilik, s. 41)
22
23

Ulusal gc etken (Kuvayi Milliyeyi mil) ve ulusal iradeyi ege-
men klmak temel ilkedir. (Syl ev, *, s. 44) i
Soru 12: Atatrk'n mill cemiyetlere verdii nem?
...Her tarafta mill cemiyetler kurul du. Hlsa batdan ve dou-
dan ykselen ulusun sesi Anadolu'nun en uzak keleri nde yank yeri
bul du. Bi naenal eyh mill cemiyetler dmanlarn esaret boyunduruuna
girmemek kasdiyle mill vicdann azmi ve iradesinden domu biricik
tekilt oldu. Bu sayede yzyllardan beri bamsz yayan milletimiz
varln leme gstermee balad. (4 Eyl l 1919 gn alan Sivas
Kongresinde syl edii a syl evinden, Nutuk, III, s. 947)
****************************************************
4 lk kongrenin Erzurum'da toplanmasn Sabahattin Selek yle yorum-
luyor: Yzbinlerce Ermeninin Anadolu'nun eitli blgelerinden Suriye ve Ira k-
'a nakledilerek yerletirilmeleri, baka bir meseleyi daha ortaya karm ol u-
yordu. Bu mesele, tehcir edilen Ermenilerin mallar ile ilgilidir. Hkmet, tehci-
re tbi tutulan Ermenilerin mall arna her yerde mahall komisyonlar tararndan
el konularak, bunlarn satlmalarna ve Ermeniler tekrar dndklerinde mal
bedellerinin sahiplerine iade edilmesine dair kararlar ald. Fakat tatbikat, ii n-
de bulunulan olaanst durum ve kiisel sebepler yznden, geni lde
suiistimallere yol at. Yok bahasna kapatlan Ermeni mallar ile yeni zenginler
tredi; eski zenginlerin servetleri artt. Byk Harp, Osmanl devletinin yeni l-
mesi ile sona erince, Ermenilerin daha nce youn olarak bulunduklar dou ve
gney Anadolu blgelerinin Trk halk korkun bir tehlike ile kar karya ka l-
m oluyordu. Halk, geri dnecek Ermenilerin intikam hrs ile kendilerine yapa-
caktan zulmden korkarken, eraf yalnz can deil, ayn zamanda mal
kaygusuna da dmt. Mill Mcadele balangcnda, ilk Mdafaa-i Hukuk
teekklnn douda, Erzurum'da kurulmas ve ilk kongrenin (Erzurum
Kongresi) burada yaplmas bu mesele ile ok yakndan ilgilidir. (Anadolu
htilli, Cilt II, s. 292.)
23
24

Soru 13: Kuvayi Milliyeciler iinde kiisel karlar salamaya a-
lanlara kar Atatrk'n tepkisi?
Kuvayi Milliyeye bal olduklarn iddia eden baz kiilerin zel -
karlarn temin maksadiyl e hareket ve hkmetmek teebbsleri nde bu-
lunduklar iitildi. Gayri -meru ve yasa d hareketlerin mill tekilt ii n-
de yeri yoktur. Bu gibiler hakknda hkmeti n kanunu uygulayaca mu-
hakkaktr. (31 Eki m 1919; zmit, Adapazar, Bursa, Konya, Balkesir Mer-
kez Kurullarna yaplan Tamim, Nutuk, III, s. 1127)
Soru 14: Atatrk'e gre balangta muntazam or du ne durum-
dayd?
Bu savalar srasnda (Yunanllarn 22 Haziran 1920 de balayan
ilk genel saldrs urasnda F. N.) tmenl erimizin subay ve erlerinin
ok eksi k kuru birer rgt durumunda olduklarn ve daha gl endi rile-
medikl erini, cephanel erinin de pek kl olduunu biliyorsunuz. (Syl ev, II,
s. 322)
Btn Bat Anadol u illerimizde, Ankara ve dolaylarnda, daha
dorusu btn yurtta, kuvvet denilecek bir birlik (bir cz'i tam) brakl-
m m idi . (Syl ev, II, s. 324. 26 Temmuz 1920'de yaplan gizli oturum-
daki konumasndan)
Soru 15: Atatrk'e gre balangtaki muntazam ordu kurmay
zorlatran artlar nelerdi?
lkenin alnyazs soruml uluunu yeni zerine al m olan Bakan-
lar Kurulu, o gnk koullara gre sefer
24
25

berlik yapmay dnebilir mi idi? lkenin, hemen hemen batanbaa,
Halifenin fetvas gereini yerine getirmeye srkl eni p zorland bir sra-
da, ul usu askere armak uygun grl ebilir mi idi ve olabilir mi idi? Bun-
dan baka, btn ulusu silhalt na armadan nce, si lh says ve elde
bul unan silhlarn i grebil mesi iin gerekli cepane ve para tutarlar ile
kaynaklarn dnl mesi zorunlu deil mi idi? Durumu incel erken ve ted-
bir dnrken, ac olsa da, gerei grmekten hi vazge memek gerek-
tir. Kendi mizi ve birbirimizi al datmaya gereklik ve zorunluk yoktur. (...)
Bundan sonra, elbette, durumlar deiecek; btn lkeye ve ulusa ger-
ekten umut ve gven verecek tedbirler uygulanacaktr. Artk buna engel
kalmamtr. Bakanlar Kurul u, kimi doumlular silhaltna da alabilecek-
tir. (Syl ev, II, s. 325. 26 Temmuz 1920'de yaplan gizli oturumdaki ko-
numadan)
Soru 16 : Atatrk'n muntazam ordu ve mill birlikler (eteler)
hakkndaki dncesi nedir?
Ben, bir yandan ordumuzu canlandrmak ve glendirmek iin
gerekli ileri yaparken bir yandan da, kurul mu bul unan ulusal birlikler-
den, her trl sak ncalarna karn her yerde, ister istemez, olabi ldiince
yararlanmaya almakta idim. Ama, salam bir dzenba (disiplin) ist e-
yen ve buyruklara hi dnmeden ve duraksamadan uymay gerekti ren
nemli askerlik grevlerini n ancak dzenli ordu ile yaplabil ecei gere-
ini unutmaya elbette yer yoktu. Ulusal birliklerden yararlanma ancak,
zaman kazanmak amac ile olabilirdi. (Syl ev, II, s. 126)
Soru 17 : Atatrk'n dzenli ordu kurmak ve dzensiz rgtleri
ykmak karar?
25
26

8 Kasm 1920'de Fuat Paa Ankara'ya gel di. Kar lamak iin ben
de istasyonda bulunuyordum. Fuat Paay, omuzunda bir filinta ol duu
halde Ul usal Kuvvetl er (Kuvayi Milliye) klnda grdm. Bat Cephesi
Komutan na bu kl beni mseten dnce ve anlay akm nn btn Bat
Cephesi zerinde ne denli a r bir etki yapm olduunu anlamakta, artk
duraksamaya yer kal mamt. Onun iin Fuat Paaya, ksa bir gerekeden
sonra, yeni alabil ecei grevi syledi m. (Moskova Bykelili i F. N.)
Beenerek kabul etti . O gnn gecesi, smet ve Refet Paalar ararak
yeni durumu ve grevl erini kararlatrdk. Kendilerine verdiim kesin y-
nerge: 'ar-abuk dzenli ordu ve byk svari gc meydana getir mek'
idi. Bylece 1920 yl kasmnn sekizi nci gn 'dzensiz rgt dncesini
ve siyasasn ykmak karar' i ve uygulama alanna konulmu oldu. (Sy-
lev .11, s, 351)
Soru 18: Atatrk'e gre Mill Mcadele iin te kilatlanmada
aadan yukarya ve yukardan aaya meseleleri?
Bir millet varl ve haklar iin btn kuvvetiyl e, btn fikri ve
madd kuvvetl eriyle ilgilenmezse, bir millet kendi kuvvetine dayanarak
varln ve ba mszln salayamazsa unun bunun oyunca olmaktan
kurtulamaz. Mill hayatmz, tarihimiz ve son devirde idare tarzmz buna
pek gzel delildir. Bu sebeple tekilatmzda Kuvayi Milliyenin mil (et-
ken) ve milli iradenin hakim olmas esas kabul edil mitir. Bugn, btn
cihan n milletl eri yalnz bir hki miyet tanrlar: milli hakimiyet Tekiltn
dier ayrntlarna bakacak olursak ie kyden ve mahalleden, ve mahalle
halkndan yani fertten balyoruz. Fertl er dnr ol madka, haklarn
kavramadka,
26
27

ktl eler istenilen yne, herkes tarafndan iyi veya fena ynl ere
sevkolunabilirler. Kendi ni kurtarabilmek iin her ferdin mukadderatiyle
bizzat alkadar olmas lzmdr. Aadan yukarya, temelden atya do-
ru ykselen byle bir messese elbette salam olur. phe yok, her iin
balangcnda aadan yukarya doru ol maktan ok yukar dan aa ol-
mas zarureti vardr.
Birincisinin ol uumunda btn insanlk ii n gayeye erime kolay
olmu ol urdu. Byle ol mann amel ve maddi imkn henz bul unmad-
ndan baz mteebbisler, milletl ere verilmesi lzmgelen ynn beli r-
lenmesinde yol gsteriyorlar (klavuzluk ediyorlar). Bu suretl e yukar dan
aa taazzuv (rgtl eme) ettirilebilir. Biz memleketimiz ii ndeki yolcu-
luklarmzda tabiatiyle birinci tarzda balam olan mill tekiltlarmzn
hakik kaynaa, ferde kadar indiini ve oradan tekrar yukarya doru ha-
kik rgtlemelerin baladn kemali kranla grdk. Bununla beraber
olgunlama derecesine eritiimizi iddia edemeyiz. Bunun ii n zellikle
aadan yukarya tekrar bir rgtlemenin meydana gel mesi gayesine
almam z bir mill ve vatan vazife saylmal dr. (Nutuk, III, s. 1185-
1186. Ankara'ya ilk geliinde ehrin ileri gel enl eriyle yapt konuma-
dan.)
Soru 19 : Atatrk Mill Mcadele iin milleti birle tirmeye al-
rken Damat Ferit buna engel olmak iin neler yapyordu? Bolevi k-
ler geliyor diyerek halk nasl aldatyorlard?
Erzurum ve Sivas Kongreleri nde tesbit edilen esaslar ve noktalar
balca bunlardan i barettir. Bu esaslar sayesinde btn milleti miz birle-
mi bir hal e gel mitir. Bu kutsal maksadn temini ile urald bir srada
pekl
27
28

hatrlarnzdadr ki, Ferit Paa buna mani olmaa kalkt. Bu teebbsleri
meml eket iinde ktl emeye urat . tti hatlktr dedi. Bu sulama i ve
d kamuoyunda baar kazanamad. Bunu grdkten sonra yeni bir silh
arad. Boleviklik dedi. Resm telgraflarnda Bolevikl erin Karadenizden
takm takm Samsun, Trabzon ve dahi le doru yrdn, meml eketi alt
st ettiini resmen yayd . Bunlar da etkili olamad. Ferit Paa ve kabi nesi
daha ileriye gittiler. Baz yerlerde islm ahaliyi aldatarak zerimize
sevketmek, millet iin, vatan ii n alanlar yok etmek kastinde bul undu-
lar. Tabi bunlarda da muvaffak olamadlar. (Nutuk, III, s. 1187. Ankara'-
ya ilk geliinde ehrin ileri gelenleriyl e yapt konumadan.)
Hilfet makam na kar hibirimizin hatrna gelemiyecek yalanlar
bul unuyor ve yaratlyor. Mesel Bolevikl er geliyor; kymz, kasaba-
mz harabedecek, hepimizi idam edecek, abuk silh ba na. Tabi kyl
cahil, bilmez, silhlarn alyor ve geliyor. Ne olduunu anlamadan, kar
karya geldii kimselerle arpma ol duktan ve bir defa kan dkldkten
sonra tabiatiyl e bir dmanlk ve bir anlaamamazlk vcuda geliyor. (25
Nisan 1920, Beypazar olaylar hakk nda konuurken, SD, I, s. 67)
Soru 20 : Atatrk'n dncelerini uygulamada gz nnde tut-
tuu temel ilke nedir?
Trk ata yurduna ve Trkn ba mszlna sald ranlar kiml er
olursa olsun, onlara btn ul usa silhl olarak kar kmak ve onl arla
savamak gerekiyordu. Bu nemli kararn btn gereklerini ve isterlerini
ilk gnnde aklamak ve sylemek, el bette yerinde olmazd . Uygulamay
birtakm evrel ere (safhalara) ayrmak ve olay-
28
29

lardan yararlanarak ul usun duygu ve dncel eri zerinde ilemek ve
adm adm il erliyerek amaca ulamaya almak gerekiyordu. Nitekim
yle olmutur. Ancak dokuz ylda yaptklarmz bir mantk gzyl e d-
nlrse, ilk gnden bugne dek izlediimiz genel gidiin, ilk kararn
izdii izgiden ve yneldii amatan hi ayrlmam ol duu kendiliinden
anlalr. Baar iin pratik ve gvenilir yol , her evreyi vakti geldi ke
uygulamakt . (Sylev, I, s. 10, 11)
Ben, ulusun vicdan nda ve gel eceinde sezdiim byk gelime
yeteneini , bir ulusal sr gibi vicdan mda tayarak yava yava btn
toplumumuza uygulatmak zorundayd m. (Sylev, I, s. 11)
Ben, doal bir biimde gemekte olan devrim evrelerini souk-
kanllkla izlerken, yarnn tedbirlerinden baka bir ey dnmyor-
dum. (Sylev, I, s. 275)
(Halk Partisini n ilk program olan ve 8 Nisan 1923'te aklanan
Dokuz lkeye Cumhuriyeti n iln, halifeliin kal drlmas, dinileri ba-
kanlnn kal drlmas, medrese ve tekkel erin kaldrlmas , apka giyilme-
si gibi nemli sorunlarn neden yazlmadn aklarken:)
Bu sorunlar programa yazarak nceden, bilisiz ve gericilerin b-
tn ulusu yanltmaya frsat bulmalarn uygun grmedim. nk bu so-
runlarn zaman gelince zmlenebilecei ne ve sonunda ul usun kvan
duyacana kesin olarak inanyordum. (Syl ev, II, s. 493)
Soru 21 : Atatrk'e gre, Milli Mcadele banda, ulus ve ordu-
nun padiah ve halifelik hakkndaki dncesi neydi?
Burada, pek nemli olan bir noktay da belirtmeli ve aklamal -
ym. Ul us ve ordu, Padiah ve Halifenin ha-
29
30

ynlndan haberli olmad gibi, o makama ve o makamda bul unana kar-
yzyllarn kkletirdii di n ve gelenek balaryla iten bal ve uysal.
Ulus ve ordu, kurtulu yol u dnrken, bu atadan gel en alkanlk
dolaysiyl e, kendinden nce yce halifeliin ve padiahln kurtul uunu
ve dokunulmazln dnyor. Halifesiz ve padiahs z kurtuluun anl a-
mn kavramaya yetenekli deil. Bu inanla badamaz gr ve dnc e-
lerini a a vuracaklarn vay haline! Hemen dinsiz, vatansz, hain, isten-
mez olur. (Sylev, I, s. 7-8)
Soru 22 : Atatrk, ulus ve ordunun padiah ve hali felik hakkn-
daki dncesini hep gz nnde bulundurmakla birlikte bu konudaki
kendi dncesini nas l gerekletirdi?
Byk Millet Meclisi'nin alndan bir gn sonra; 24 Nisan 1920:
Bu ekilde icra kuvvetleri (hkmet), hkmet reisi tarafndan
seilmi ve yasama kuvvetini n itimat ve muvafakatine dayanan bir kuv-
vettir ki, hilafet ve saltanat makam nn kurtuluu baarldktan sonra pa-
diah mz mslmanlarn halifesi efendi miz her nevi zorlama ve baskdan
kurtulmu ve tamamiyle hr ve bamsz olarak kendi ni milletin ballk
kucanda grd gn, yksek Meclisin dzenl eyecei kanuni esaslar
dairesinde, muhterem ve ulu yerini alr. Savamalarmzn birinci ga-
yesi ise saltanat ve hilfet makamlarn n ayrlmas n ama edinen d-
manlarm za milli iradeni n buna msait olmadn gstermek ve bu kut-
sal makamlar yabanc esaretinden kurtararak halifenin yetkisini dma-
nn tehdit ve zorundan kurtarmaktr. (SI), I. s. 61, 62)
Meclis Reisi seildikten soma; 24 Nisan 1920:
30
31

nallah padiah- lempenah efendi miz hazretleri nin shhat ve
afiyetl e ve her trl yabanc kaytlarndan kurtulmu olar ak taht
hmyunlarnda dai m (srekli) kalmas n Tanr'nn ltuflarndan tazarru
eyleri m (yalvarrm). (SD, I, s. 64)
Anayasa Kanunu mnasebetiyl e; 20 Ocak 1921 :
Bir prensi p olarak hilfet ve saltanat makam n kabul ediyoruz.
(SD, I, s. 157)
1 Kasm 1922; Saltanatn ykldna dair verilen karar mnasebe-
tiyle:
Millet mukadderatn dorudan doruya eline al d ve mill salt a-
nat ve hki miyeti bir ahsta deil, btn fertl eri tarafndan seilmi ve-
killerinden kurulu bir yksek Mecliste temsil etti . i te o Meclis, yksek
Meclisinizdir; Trkiye Byk Millet Meclisi'dir. Milleti n saltanat ve hki-
miyet makam yal nz ve ancak Trkiye Byk Mil let Meclisi'dir. Ve bu
hkimiyet makamnn hkmeti ne, Trkiye Byk Millet Meclisi Hkme-
ti derler. Bundan baka bir saltanat makam, bundan baka bir hkmet
heyeti yoktur ve olamaz. Bundan sonra hilfet makamn n dahi Trkiye
Devl eti iin ve btn slm lemi iin ne kadar verimli olacan da gel e-
cek btn a klyla gsterecektir. (SD, I, s. 279)
3 Mart 1924'te Byk Millet Meclisi hilfetin kal drlmasn ka-
nunlatrdktan sonra, 30 Austos 1924'te:
Geri byk zaferi n ertesine kadar stanbul'da halife ve sultan
nam alt nda bir ahs ve onun igal ettii hilfet ve saltanat unvaniyl e bir
makam vard . Fakat bu zaferden sonra millet o makamlar ve o makam
sahipl erini lyk olduu akbete ulatrd. (SD, II. s. 179)
Sevgili kardel erim, fikir ve idrak sahibi olduunu byk hdise-
lerle ispat etmi olan bu millet, Allah'n glgesi, peygamberin vekili ol-
duunu iddia kstahlnda bulunan halife unvlarndaki gafillere, cahil-
lere, riyakrla-
31
32

ra vatan nda, vicdannda yer verebilir miydi? (28 Aus tos 1925, SD, II, s.
209)
Soru 23 : Atatrk Mill Mcadelenin zaferle sonu lanmasnn ta-
rih nemini nasl aklyordu?
Afyonkarahisar - Dumlupnar meydan muharebesi ve onun son
safhas olan bu 30 Austos muharebesi Trk tarihini n en mhim bir d-
nm noktasn tekil eder. Mil li tarihimiz ok byk ve ok parlak zafer-
lerle dol udur. Fakat Trk milleti nin burada kazand zafer kadar kesin
sonul u ve btn tarihe, yal nz bizi m tarihi mi ze deil, ci han tarihine yeni
cereyan vermekte kesin tesirli bir meydan muharebesi hatrlamyorum.
(30 Austos 1924, SD, II, s. 179)
Soru 24 : Atatrk Mill Mcadele ile teki a/, gelimi lkeler
(mazlum milletler) arasnda nasl bir iliki gryordu?
Mill snrlarmz, iinde hr ve bamsz yaamak istiyoruz. Bu
meru emelimizi elde etmek iin urayoruz. u kutsal mcadel ede mil-
letimiz, islmn kurtuluuna, dnya mazlumlarnn refahnn artmasna
hizmet etmekle iftihar etmektedir... (14 Eki m 1921, SD, II, s. 19)
Anadolu her trl tasallutlara, saldrlara kar btn varlyla
kendi ni savunmaktadr ve bunda muvaf fak olaca ndan emi ndir. Anadol u
bu mdafaasiyl e yal nz kendi hayatna ait vazifeyi i fa etmiyor, belki do-
uya yneltil mi hcumlara bir engel ekiyor. (18 Ekim 1921, SD, II, s.
21)
32
33

Btn mazlum milletler zalimleri bir gn yok edecektir. O za-
man dnya yznden zalim ve mazl um keli meleri kalkacak, insanlk ken-
disine yakan bir sosyal duruma eriecektir. Bizi m milletl erimiz o zaman,
bu gayeye ulaan milletler aras ndaki nceliiyle cidden vnebilecektir
(...) Trkiye - Ukranya antlamasyla iki meml eket aras nda gl endirilmi
olan sevgi devamldr. Bunun devam yalnz iki meml eket iin deil, btn
mazlum milletl er iin pek hayrl sonular verecektir. (3 Ocak 1922, SD,
II, s. 29)
Trkiye'nin bugnk mcadelesi yal nz kendi nam ve hesabna
olsayd belki daha ksa, daha az kanl ol ur ve daha abuk bitebilirdi. Tr-
kiye byk ve nemli bir aba harcyor. nk mdafaa ettii, btn
mazlum milletlerin, btn dounun davasdr ve bunu nihayete ge-
tirinceye kadar Trkiye, kendisiyle birlikte olan dou milletl erinin ber a-
ber yryeceinden emi ndir. Trkiye imdiye kadar mevcut tarih kitapl a-
rnn gereklerini deil tarihin hakik gereklerini takip edecektir. Gerek-
ten mevcut tarihlerin kaydettii hdiseler milletl erin hakik fikirleri ve
emelleri, hareketl eri deildir. (7 Temmuz 1922, SD, II, s. 40)
Soru 25 : Atatrk az gelimi lkelerin kurtuluu ile smrgecilik
ve emperyalizm hakknda ne dnyordu?
Bugn, gnn aardn nasl gryorsam, uzaktan, btn dou
milletleri nin de uyann yle gr yorum. Ba mszlk ve hrriyeti ne ka-
vuacak olan ok karde millet vardr. Onlarn yeni den douu, phesiz
ki terakkiye ve refaha ynel mi olacaktr. Bu milletler btn gl kl ere
ve btn engellere ramen muzaffer ola-
34

caklar ve kendil erini bekleyen gelecee ulaacaklardr. Smrgecilik ve
emperyalizm, yeryznden yok olacak ve yerl erine milletler arasnda
hibir renk, di n ve rk far k gzetmeyen yeni bir ahenk ve ibirlii a
egemen olacaktr. (1933, Dr. M. Gnl bol ve Dr. C. Sar, Atatrk ve Tr-
kiye'nin D Siyaseti)
Soru 26 : Atatrk Avrupa emperyalizmi ile Avrupa' nn asl mi l-
letlerini nasl ayryordu?
Yaamak isteyen milletimizin istei bir kelimede zetlenebilir
ve gayet merudur: Bamszlk. Avrupa'nn yneticil erden ve sermaye-
darlardan ayr olan asl mil letleri bizi m hayat mz bize ok grmyorlar.
Eer bugn Fransz milleti ile talyan milletiyle hatt ngiliz milleti ile
dmanlk halinde bulunuyorsak bu milletlerin sesl erini iittirememel e-
rinden ve kendi yneticileri nin istil ve sermaye emelleri iin bizi yok
etmel erine ses karmamalarndandr. (2 Temmuz 1920, SI), IV, s. 344)
Soru 27 : Atatrk tasfiye edilen mcadele ve lk arkadalar
hakknda neler sylemitir?
Beliren ulusal savan tek amac , yurdu d sal drdan kurtarmak
olduu hal de bu savan, baarya ulatka, ulus iradesine dayanan y-
netimin btn ilkeleri ni ve ekillerini evre evre (safha safha) bugnk
dneme dein gerekl etirmesi olaan ve ka nlmaz bir tarih ak i di. Bu
kanlmaz tarih ak n, gelenekten gelen alkanl ile, hemen sezinl e-
yen padiah soyu, ilk andan balayarak ul usal savan amansz bir d-
man oldu. Bu kanlmaz tarih akn, ilk anda ben de grdm ve sezi n-
34
35

ledi m. Ama, batan sona, btn evrel eri kapsayan sezgilerimizi ilk anda
btnyle aa vurmadk ve sylemedik. leride olabil ecekler zerine
ok konumak, giriti imiz gerek ve maddesel savaa bo kuruntular
nitelii vere bilirdi; d tehlikenin yak n etkil eri karsnda znt duyan-
lar arasnda ise, geleneklerine, dnme yeteneklerine, ruhsal duruml a-
rna uymayan olabilir deiikliklerden rkecekl erin ilk anda direnmeleri-
ne yol aabilirdi. Baar iin pratik ve gvenilir yol , her evreyi vakti gel -
dike uygulamakt. Ul usun gelimesi ve ykselmesi iin esenlik yol u bu
idi. Ben de yl e yaptm. Ancak tuttuum bu pratik ve gvenilir baar yo-
lu; yakn alma arkadam olarak tan nm kiilerden ki mileriyle aram z-
da, zaman zaman grlerde, davranlarda, yaplan il erde beliren te-
melli ve ikinci derecede anlamazlklarn, krgnlklarn ve srasnda ayr-
lklarn da nedeni ve aklamas ol mutur. Ul usal savaa birlikte bal ayan
yolculardan ki mileri, ulusal hayatn bugnk Cumhuriyete ve Cumhuriyet
yasalarna kadar uzayan gelimelerinde, kendi dnme ve ruh yetenek-
lerinin kavrama s nr bittike, bana direnmeye ve kar kmaya bal a-
mlardr. (Syl ev, I, s. 11-12)
Soru 28 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda, zaferi kazandktan
sonra, siyasetten ekilmeyi dnyor muydu?
stme aldm devi tamamladktan sonra politi ka ilerinden
ekilecei mi evvelce syl emiti m. Bu fikrimde sabitim ve bu taahhdm
tekrar ederim. Ancak, henz bar yaplmam, geleceimi z belli olmam
iken milleti bir karklk halinde nasl brakabilirim? Baladm ii bitir-
meliyi m. Ondan sonra politika il erinden
35
36

ekilmek hakkndaki arzumu tatbik edecei m. (11 Ni san 1923, Vatan
muhabirine deme, SD, III, s. 62)
(Atatrk, Emil Ludvvigde'e de, 1930 balarnda yle demiti:)
Ben bugn, Cumhurreisliinden ve hatt Bakumandanlktan isti-
fa edi p kendimi okumaya, mtalaya vermek iin bir keye ekilmeye
hazrm. (. S. Aydemir, Tek Adam, Cilt III, s. 544)
37



III

HALK HKMET VE BAIMSIZLIK


Soru 29: Atatrk halk hkmetini nasl tarif et miti?
Atatrk, 1 Aralk 1921'de, Bakanlar Kurulunun grev ve yetkisi ni
belirten kanun teklifi mnasebetiyle konuurken unlar syl emitir: 'Bu
hkmet demokrat bir hkmet mi dir, sosyalist bir hkmet mi dir, yani
imdiye kadar okuduumuz kitaplarda ismi anlan hkmetl erden hangi-
sidir?' buyurdular! Efendiler, bizi m hkmeti miz demokratik bir hkmet
deildir, sosyalist bir hkmet deildir. Ve hakikaten kitaplarda mevcut
olan hkmetleri n, ilm mahiyeti iti bariyle, hibirine benzemeyen bir h-
kmettir. Fakat mill hkimiyeti, mill iradeyi yegne tecell ettiren bir
hkmettir, bu mahiyette bir hkmettir! Sosyol oji noktas ndan bi zim
hkmetimizi ifade etmek lzm gelirse 'halk hkmeti' deriz. Anayasa-
mzn birinciden drdncye kadar olan maddeleri hkmeti n ne ol du-
unu, ki min tarafndan idare ol unduunu, idare eden heyeti n kuvvet ve
yetkisi ni ak ak anlatmtr. ekil ve sureti tesbit olunmutur. Fakat
mesleki itima (doktrin) itibariyle dahi dndmz zaman, biz haya-
tn, istikllini kurtarmak iin alan er bab- syiz (emekileriz), zavall
bir halk z! Mahiyeti mi-
37
38

zi bilelim. Kurtulmak, yaamak ii n alan ve almaya mecbur olan bir
halkz! Bi naenal eyh her birimizin hakk vardr. Yetkisi vardr. Fakat al -
mak sayesinde bir hakk kazanrz. Yoksa arka st yatmak ve hayatn
almadan geirmek isteyen i nsanlarn bizim toplul uumuz iinde yeri
yoktur, hakk yoktur! O halde ifade ediniz Efendiler! Halklk, sosyal d-
zenini almas na, hukukuna dayandrmak isteyen bir mesl eki itimaidir
(doktrindir). Efendil er! Biz bu hakk mz koruyup gzetmek, bamszl-
mz emi n bul undurabilmek iin heyet-i umumiyemizce (genel kurul u-
muzca), heyet-i milliyemizce (mill btnl mzce) bizi mahvetmek s-
teyen emperyalizme kar ve bizi yutmak isteyen kapi talizme kar heyet -
i millyece savamay caiz gren bir meslei takip eden insanlarz. ' Bina-
enal eyh bu ve bu gibi tevikatla ve izahatla hkmetimizi n dayand
esasn, lm itimai ye (sosyol ojiye) dayanan bir esas olduunu ak bir su-
rette grrz! Fakat ne yapalm ki demokrasiye benzemiyormu, sosya-
lizme benzemiyormu, hibir eye benzemiyormu! Efendil er biz benze-
memekl e ve benzetmemekl e iftihar etmeliyiz! nk biz bize benziyoruz
Efendiler!' (SD, I, s. 196-197)
****************************
5 Muayyen bir iktisadi sisteme peinen angaje olmam bulunan orta
snl aydnlarndan mteekkil olan Mill Mcadelenin yrtc kadrosu, asl
dman olan Bat smrgecilii ile, smrgeci lkelerin i dzeni olan kapita-
lizmi e anlaml olarak mtala etme eilimimle idi... Mustafa Kemal'in bunlar
sylerken kapitalizmi tasfiyesi istenen bir i sistem olarak deil, emperyalizmle
e anlaml olarak kullanld anlalmaktadr. Bunun aksini dnmek 1923
zmir ktisat Kongresi ile kabul edilen ve birka yl en geni ekilde uygulanan
zel teebbs politikay izah imknsz klmaktadr.>> (Korkut Boratav, Trki-
ye'de Devletilik, s. 10)
6 Ulusal Kurtulu Sava, iinde cereyan ettii artlara gre ne Bat an-
lamnda bir liberalizm, ne de bir sosyalizm davas idi.
38
39

Soru 30 : Atatrk tam bamszlktan ne anlyordu?
Bugnk savamalarmzn gayesi tam bamszlktr (istikll-i
tam). Bamszln taml ise ancak mal bamszlkla mmkndr. Bir
meml eketin maliyesi bamszlktan mahrum olunca o devletin btn
hayat kol larnda bamszlk mefl utur (inmelidir, k mldayamaz hal de-
dir). nk her devlet organ ancak mal kuvvetl e yaar. Mal bamszl-
n korunmas iin ilk art, btenin iktisad yap ile uygun ve denk ol-
masdr. Binaenaleyh; devlet bnyesini yaatmak iin darya mracaat
etmeksizin memleketin gelir kaynaklaryla idare edilmesi are ve ted-
birlerini bulmak lzm ve mmkndr.
Efendiler! Azam tasarruf mill iarmz olmaldr.
Binaenal eyh; mal yntemimiz, halk tazyik ve izrar etmekten (za-
rar vermek) ka nmakla beraber mmkn ol duu kadar darya ihtiyac-
mz ve yoksulluumuzu gstermeden yeterli gelir salamak esasna da-
yanr. i mdiki halde yararlanlamayan gelir kaynaklarndan yarar lanmak
ve halk n vergi ykn hafifl etmek iin baz maddeler zerine tekeller
koymak gerekli il erdendir. (1 Mart 1922, SD, I, s. 228, 229)
Btn dnyann bil mesi lzmdr ki: Trkiye halk, Trkiye Byk
Millet Meclisi ve onun hkmeti, uak
**********************************
Emperyalizme kar bir sava olarak sosyalizme benzemekle beraber snflar
aras bir savala deil, snflar aras elbirlii ile gerekletirilebilirse yrtlebi-
lecek bir savat. Gericilie kar sava olarak liberalizme benzemekle beraber,
kapitalist bir gelimenin ncs olan ulusal bir orta snfn yokluu karsnda
Bat liberalizminin mahsul olan yabanc kapitalist hkimiyetini yol amay n-
lemek isteyen bir savat. imdiki halde o sadece ulusal bir kurtulma abas
idi. (Niyazi Berkes, 200 Yldr Neden Bocalyoruz, s. 88)
39
40

muamelesi ne tahamml edemez. Her uygar millet ve hkmet gibi varl-
nn, hrriyet ve bamszlnn tannmas isteinde kesi nlikle ayak di-
remektedir. Ve btn dvas da bundan i barettir. (19 Eyl l 1921, SD, I,
s. 186)
Bir devlet tam bamszlna ve bir millet kaytsz artsz ege-
menliine malik ve sahip bulunmadka o devlet ve millet iin, refah ve
eref olamyacan takdir eden milletimiz, bu gerekleri temin etmedi k-
e yaamak mmkn olamyacana inanmtr. Milleti mizin btn ger-
ekleri anlamakta gsterdii olgunl uk ve kabil iyet ayan iftihardr. Artk
bu milleti esir ve bu memleketi smrge veya malikne yapmak hevesi n-
de bulunanlarn ne byk gaflette ol duklar anlalr. (30 Ocak 1923;.SD,
II. s. 82)
Bir devlet ki, kendi uyruklarna vazettii bir vergi yi yabanclara
vazedemez (koyamaz), gmrk muamel elerini, resi mlerini memleketi n ve
milletin i htiyalarna gre dzenlemesi yasaktr. Ve bir devl et ki, fazla
olarak yabanclar zerinde kaza (yarg) hakkn uygulamaktan mahrum-
dur. Byl e bir devlete pek tabii ba msz denemez. (17 ubat 1923, SD,
II. s. 104)
ktisadiyat mzda tam bamszlk, gzel vatan mz yoksullua,
meml eketi ykntya srkl eyen eitli sebepler iinde en kuvvetli ve en
nemlisi iktisadiyatmzda bamszlktan mahrumiyeti mizdir. Devlet-
ler imdiye kadar bize u ve bu meselel erde gsterili msaadelerde bu-
lunuyorlar gibi grnyorlar. Laki n iktisad esaretle bizi felce urat yor-
lard, teden ben bize baz eyleri vermi gibi, bizi m baz haklarmz t a-
nm gibi vaziyet alrlar, hakikatte iktisatta elimizi kol umuzu balarlard.
Bu esarete katlanan mevki sahibi kimsel er memnundu. nk grnte
byk bir bamszlk salamlard. Fakat hakikati hal de milleti manen
miskinlik ukuruna atmlardr. Bunlar iktisad mahkumiyeti anlayamayan
40
41

bedbaht hayvanlard . Fakat artk bugn milletimiz hayat noktas nn nere-
de olduunu pek gzel anlamtr... i mdiye kadar byk muzafferiyetler
kazandk. O zaferleri hayat iin, saadet ii n, milleti n refah iin yeter san-
dk; bu suretl e gafletten gaflete dtk. Halbuki zafer ve feti hlerden son-
ra derhal sanat ve iktisadiyat sahasnda hzl admlarla yrmek l z md.
(16 Mart 1923, SD, II, s. 119, 120)
Tam bamszlk demek, elbette siyasal, maliye, iktisat, adalet,
askerlik, kltr... gibi her alanda tam bamszlk ve tam zgrlk de-
mektir. Bu saydklarmn herhangi birinde bamszlktan yoksunluk,
ulusun ve lkenin gerek anlamyla btn bamszlndan yoksunluu
demektir. (Syl ev, II, s. 431)
Soru 31 : Atatrk, dost olduumuz bir yabanc devletin onuru-
muza ve bamszlmza kar bir tavr almas kars nda ne yapm-
t?
Birinci Dnya Sava dnyada patlad zaman coraf durum, ta-
rih olaylar ve siyas dengenin zorlamalar karsnda tarafszl koruma-
nn i mknszl yznden Almanlarn bulunduu zmreye dahil olduk;
Almanlarla dost ol duk. Almanlar meml eketimize, ordumuza ve hkme-
timize kadar girdiler: Bunlarn hepsini ho grdk; fakat Almanlardan
bazlar onur ve bamszlmza dokunan davran almaa baladklar
dakika da en nce ve hemen, hibir kayt ve arta bakmakszn ruhan ve
hatta fiilen isyan etti m. (24 Nisan 1921 SD' III, s. 24)
41
42


IV

SOVYETLER BRL VE KOMNZM


Soru 32 : Atatrk Ekim htilli hakknda ne dnyordu?
Arkadalar, hepinizi n bildii gibi, Birinci Dnya Savann son se-
nel erinde Rusya'da patlayan nklp, insanlarn mutlak ounluunu te-
kil eden fakl halli iinde, zellikle bu halkn en ok zorluk ve sknt lara
ve straba maruz kalm olan ii snf ii nde, eskiden beri mevcut olan
sosyalistlik hakik i naksallarn ve gayelerini iln etti. Daha ak, daha bel-
li ve daha sert bir surette iln etti. Ve umum i nsanln emperyalist ve
kapitalist idarelerin tahakkm (hkm srme) ve zalimane zor balndan
kurtarlnmasn bu bedel kabul etti. Tabiatiyl e bu hedefe ulaabilmek
iin mcadeleyi esas sayd ve son pratik noktas da bu gayeye btn in-
sanl itirak ettirmek ii n teebbs al mas idi. Ruslar, ar' n mstebit
idaresi alt nda uzayan sava seneleri nin kuvvetl endirdii sefal et neti ce-
sinde bu duygular azam derecede deerlendirmilerdi. Meml eketlerinin
gayet geni olmasna ve birok tabi artlar ve milleri haiz bul unmasna
dayanarak btn dnyann emperyalistl erine kar d manln iln et-
mek ve sava amaktan ekinmediler. Bat emperyalistleri de btn kuv-
vetl erini, btn kudret-
42
43

lerini, btn vastalarn kendi aleyhl erine kullandklar halde yaptklar
inklp hareketl erini bugne kadar tam baaryla yaatmaya muktedir
oldular. Boleviklerin zel likle son gnlerde Lehistan ii nde birbiri arka-
sndan gelen baarlar ve zaferleri ci dden i nklplarnn pek mesut, pek
parlak ve pek mhim bir neticesidir. slmiyeti n en yksek kural ve ka-
nunlarn iine alan Bolevizmin bizim de varlmza kasdetmi olan m-
terek dman aleyhinde, bugn elde etmi ol duu zafer, bizim iin de
teekkre lyk bir neticedir. (14 Austos 1920, SD, I, s. 94-95)7
*****************************************************
7 Atatrk'n bu konumasnda bulunan ve slmiyetin en yksek kural
ve kanunlarn iine alan Bolevizmin bizim de varlmza kasdetmi olan m-
terek dman aleyhinde, bugn elde etmi olduu zafer, bizim iin de teekk -
re lyk bir neticedir. diye sadeletirdii ni cmlenin asl yledir: slmiyetin
en li kaide ve kanunlarn ihtiva eden Bolevizmin bizim dahi mevcudiyetimize
kasdetmi olan mterek dman aleyhinde, bugn ihraz etmi bulunduu z a-
fer, bizim iin de ayan- teekkr bir neticedir. (Atatrk'n Sylev ve Deme-
leri, Cilt I, II. bask, k 1961, s. 95)
Trk Dil Kurumu'nun yaymlad bir kitap vardr: BUGNN DLYLE
ATATRK'N SYLEVLER. Kitap, Behet Kemal alar tarafndan bugnk
dile aktarlmtr. 1968 ylnda yaynlanan bu kitabn 80. sayfasnda, Atatr k-
'n yukarya aldm cmlesi bugnk dile yle aktarlm: slmln en yce
kurallaryla yasalarn iine almaya ZENM Bolevikliin, bizi m varlmza da
gz dikmi olan dmanlara kar bugn kazanm olduu zafer bizim iin de
sevinilmeye deer bir sonutur.
Kolaylkla farkedilebilecei gibi, Behet Kemal alar, nedense, Atatrk-
'n szlerine ZENM kelimesini eklemek ve mterek dman d-
man yapmak gereini duymutur. Buna, Atatrk'n szlerini bugnk dile
aktarma deil, Atatrkn szlerini tahrif etme denir!
Ayrca, Atatrk'n amele snf (s. 95) Behet Kemal alar'da ii-
ler (s. 79) olmu. Atatrk'n Bu itibarla da noktai nazardan bizim istikameti-
mizde Bolevik istikameti grlebi-
43
44

Soru 33 : Atatrk emperyalizme kar savata Sovyetler Birlii
ile ibirlii konusunda ne dnyordu?
Emperyalist hkmetl er aleyhi ne harekt ve bunlarn tahakkm
ve esareti alt nda bulunan mazl um insanlarn kurtul uu gayesi ni gden
Bolevik Ruslarla hareket ve alma birliini kabul ediyoruz. (26 Ni san
l')2, SD, IV, s. 304)
Halen emperyalist ve kapitalist devl etl erin ortaya attklar yeni
metodlar karsnda meml eketl erimizin her zamankinden daha sk bir
blok tekil etme torunda ol duklarna inanyorum. Rusyann birok defa-
lar bize yap-
****************************************************
ir. (s. 101) cmlesi Behet Kemal alar'da Bu bakmdan bizim davranmzda
Boleviklie dayanan bir yn grenler bulunabilir. (s. 82) olmu. Bunlar pek
nemli saylmayabilir, ama ite akl almaz bir tahrif daha: Atatrk'n kibrite
byle bir prensip Bolevik prensipleriyle tearuz etmez. (s. 101) cmlesi Behet
Kemal alar tarafndan u ekle sokulmu: Byle bir ilke, Bol eviklerinkiyle
LK BAKITA ztlamayabilir (s. 81, 82) Yani Behet Kemal al ar, Atatrk'n
cmlesini ELBETTE. kelimesini atm, buna karlk, Atatrk'n sylemedii LK
BAKITA kelimelerini eklemi, tearuz etmezi (atmaz, ztlamaz) ztla-
mayabilir yapm.
Atatrk Behet Kemal alar Atatrk'n dncelerini ite byle
tahrif etmitir! Ve Atatrk'n parasyle yaayan Trk Dil Kurumu da, gz gre
gre, tahrif edilmi bu dnceleri
Bugnn diliyle Atatrk'n sylevleri ad altnda yaymlamtr.
Trk Dil Kurumu da, en az, Behet Kemal alar kadar sorumludur; n-
k Atatrk'le ilgili bir kitabn Kurum tarafndan denetlenmeden yaymlanmas
dnlemez.
Kitap 1968 ylnda yaynlanmtr. Atatrkl kimselere brakmayan
kiiler, nedense, bu komuta bugne kadar tek satr yazmamlardr!
Atatrk'n szlerini tahrif etmek, her hakle, kimsenin haddi olmamak
gerekir. Varln Atatrk'e borlu olan Trk Dil Kurumu bu tahriflerin hesabn
vermek zorundadr. F. N.
45

t yardm bizce zel bir nem tamaktadr. (10 Nisan 1922, Lenin'e
gnderilen mektuptan, SD, IV, s. 433)
Telsiz telgrafla Moskova'dan gnderilen bir tebli ile Sovyet
Rusyas tarafndan Dastan' n ba mszl tanndna bilgi edi ndik. Bu
mutlu kararn Bolevizm dnyas ile slm dnyas arasndaki ilikilere
fevkalde iyi tesir edeceine ve bu suretle bizleri imdiki kapitalis t idare-
sinin hayat ve kuvveti ni kazand Bat Emperyaliz mini devirmekten iba-
ret olan ortak gayemize daha ok yaklatracana phe etmiyorum. Bu
mutlu sonucun ancak sk skya ibirlii etmemizl e kabil olacana i nan-
dmdan dolay bizi birbirimize balayan balar daha ok salamlatra-
cak her hadisenin bana sevin ve haz verdiini bildirir ve Rus Sovyet
Cumhuriyeti nin Zat li lerinden esinl enerek douda kurduu uza gren
ve akl lca siyasetten dolay teekkrler ederim. Douda ve btn dnya-
da hak ve adal eti n yakn zaferine byk bir imanla inanarak sayglarmn
kabuln rica ederim efendim. (5 Ocak 1921, Lenin'e telgraf, SD, IV, s.
367-368)
Soru 34 : Atatrk, igal kuvvetlerini Trkiye'den at mak iin
Boleviklerden nasl yararlanmay dnyordu?
...Bolevikl erin daha etkili bir duruma girmeleri halinde tarafsz
grnmek azmiyl e itilf kuvvetlerini (ngiltere, Fransa, talya) meml eke-
timizden uzaklamay zorlama ve aksi takdirde vatan mzn Bolevik pay-
istils (istil aya) altnda kalmasna sebebiyet vereceklerini iddia etmek
ve ona gre fiil icaplarna kalkmak uygun olacaktr... Dier taraftan ilk
teklifin her hangi bir suretle Bolevikler taraf ndan yaplmas n bekleme-
yerek derhal o havaliden ieriye doru gizli hviyetle
45
46

gnderilecek birka deerli kii nin vastasiyle hemen mzakereye giri-
mek, anlamak pek uygun ol ur. Bu suretl e Bolevikl erin bizim meml ek e-
timiz iine okl uk ve kuvvetle girmesine lzum olmaz... Bu suretle anla-
tktan sonra kendileri ni hudutta tutmak ve itilf kuvvetleri nin meml eketi
terketmel eri iin bir silh makamnda kullanmak, tasavvuru lileri vehile
pek mnasi p olur. (23 Haziran 1919, Amasya'dan Kz m Karabekire
yazd mektuptan; Kzm Karabekir, istikll Harbi miz, s. 58)
Soru 35 : Atatrk'e gre 1922de Trk d politikas nn esas ne
idi?
Tam ve hakik bamszlmz ak ve samim en nce teslim
ederek bize bar elini uzatan Rus ralar Cumhuriyeti ile kardee ba-
larmzn salamlatrlmas, d siyasetimizin esasdr.
Bu esas, tam bamszlmz tasdik edecek herhangi bir devl etle
mnasebeti mizi yenilememize tabi ki mni tekil etmez. (1 Mart 1922,
SD, I, s. 235-236)
Soru 36 : Atatrk'n milli mcadele ve emperyaliz me kar sa-
va in Sovyetler Birlii'nden istedii yardm nedir .
8

Evvel mill topraklarmz igal altnda bul unduran emperyalist
kuvvetl eri kovmak ve gel ecekte (tiyen) emperyalizm aleyhine vuku bu-
lacak ortaklaa mcadel elerimiz iin i kuvvetl erimizi rgtl emek zere
imdilik ilk taksit olarak be milyon altnn ve kararlatrlacak miktarda
cephane vesair harp teknii vastalar ve salk malzemesi ve yal nz do-
uda hareket edecek (savaacak) kuvvetl er iin erzakn Rus Sovyet Cum-
huriyetince
46
47

salanmas rica olunur. (Byk Millet Meclisinin a lndan 3 gn sonra:
26 Nisan 1920, Trkiye Byk Mil let Meclisinin Moskova Hkmetine
Birinci Teklifnamesi, SD, IV, s. 304-305)
Soru 37 : Atatrk'n Komnizm ile Rus dostluu esaslar ar a-
snda bir mnasebet var m dr? sorusuna verdii cevap nedir?
Komnizm sosyal bir meseledir. Memleketi mizin hali, memlek e-
timizin sosyal artlar, din ve mill geleneklerinin kuvveti Rusya'daki ko-
mnizmin bizce uygulanmasna elverili olmad inancn dorulayacak
ekil dedir. Son zamanlarda meml eketimizde komnizm esaslar zerine
kurulan partil er de bu hakikati bittecrbe (tecrbe ile) anlayarak faali yeti
durdurma lzumuna inanmlardr. Hatta bi zzat Ruslarn dnrl eri dahi
bizim iin bu hakikatin doruluuna i nanyorlar. Binaenaleyh bizim Rus-
larla olan ilikilerimiz ve barmz ancak iki bamsz devletin ittihad ve
ittifak esaslariyle alkadardr. (6 ubat 1921, Hkimiyet-i Millyenin
sorularna cevap, SD, III, s. 20)
Bizim grlerimiz, bizim prensiplerimiz herkese bilinir ki, Bol-
evik prensipleri deildir ve Bolevik prensiplerini milletimize kabul et-
tirmek iin de i mdiye kadar
***************************************
8 Silh, mhimmat ve para yardmlarna gelince, Anadolunun istedii
para yardm, stikll Savann devam sresince ylda 10 milyon altn Rus rub-
lesi (yani 1.250.000 Osmanl altn) idi. Bu paradan 1920 iinde 5 milyon kadar
rublenin alnd 1921-1922 devresinde ise bir yllk teahhde karlk olacak
miktarn dendii anlalmaktadr. (...) Bu asker mahiyatli yardmlardan (silh,
mhimmat) elde edilebilen miktarlar hakk nda kesin malmat yoktur. (. S.
Aydemir, Tek Adam, Cilt II, s: 463 464)
47
48

hi dnmedik ve teebbste bulunmadk. (14 Austos 1920, SD, I, s.
101)
Biz ne Bolevikiz, ne de Komnist; ne biri, ne dieri olamayz.
nk, biz milliyetperver ve dinimize hr metkarz. (2 Kas m 1922,
Peti t Parisien muhabirine Bursa'da verilen demeten, SD, III, s. 51)
Trkiye'de Boleviklik olmyacaktr. nk, Trk hkmetinin
ilk gayesi, halka hrriyet ve saadet vermek, askerlerimize olduu kadar,
sivil halkmza da iyi bakmaktr. Trkiye'de isizlik yoktur. Milletimizin
fertleri bo zamanlarnda s hh dinl enme i mknlarna maliktir. (21 Hazi-
ran 1935, Gladys Baker'e verilen demeten, SD, III, s. 99)
Soru 38 : Atatrk' e gre, Sovyetler Birlii, Mill Mcadele ylla-
rnda, Trkiye'yi komnist ol maa zorlam mdr?
9

Grebilmek ii n komnist olunuz veyahut ol maa mecbursu-
nuz diye ki mse bize bir ey demedii gibi,
*********************************************************
9 Lenin, 1921'de, byk eli olarak Trkiye'ye hareket etmeden nce
kendisiyle gren S. I. Aralov'a unlar sylyordu: Mustafa Kemal Paa tabii
ki sosyalist deildir. Ama, grlyor ki, iyi bir tekilt.. Kabiliyetli bir lider,
milli burjuva ihtillini idare ediyor, lerici, akll bi r devlet adam. Bizim sosyalist
inklbmzn nemini anlam olup, Sovyet Rusya'ya kar olumlu davranyor. O,
istilaclara kar bir kurtulu sava yapyor. Emperyalistlerin gururunu kraca-
na, padiah da yardaklaryla birlikte silip spreceine inanyorum. Halkn
ona inandn sylyorlar. Ona, yani Trk halkna yardm etmemiz gerekiyor,
ite, sizin iiniz budur. Trk hkmetine, Trk halkna sayg gs teriniz. Byk-
lk taslamaynz. Onlarn ilerine karmaynz.. (...) Siz de bir eli olarak, Sov-
yetler Milliinin, Trkiye'nin ilerine karmamak politikasnn, halklarmz ara-
snda samimi bir dostluun savunucusu olmak zorundasnz, (S. I. Aralov, Bir
Sovyet Diplomatnn Trkiye Hatralar, eviren: Hasan li Ediz, s. 38-39)
48
49

sizinle dost olabil mek iin komnist olmaa karar verdik dememiizdir.
Byl e bir esas mevcut deildir. (3 Ocak 1921, SD, I, s. 138)
Soru 39 : Atatrk Trkiye Komnist Frkasn ni in kurdurmu-
tu?
Komnistliin memleketimizde deil, henz Rusyada bile tatbik
kabiliyeti hakknda ak kanaatler hsl olamad anlalmaktadr. Bu-
nunla beraber ierden ve dardan eitli maksatlarla bu ak mn meml e-
keti miz iine, girmekte olduu ve buna kar akla uygun tedbir alnmad
takdirde milletin pek ok muhta olduu birlik ve sknunu bozan du-
rumlarn ortaya kmas da imkn dairesi nde grlmt. En akla uygun
ve tabi tedbir olarak akl banda arkadalardan hkmetin bilgisi altnda
bir Trkiye Komnist Partisi kurdurmak, olaca dnld. (...) Sosya-
lizm ve komnizm prensiplerinden hangileri ve ne dereceye kadar bizce
uygulanabi lir ve hazmedilebilir ve kabul edilebilir grl ecei Tr kiye Ko-
mnist Partisi nin propagandasna karlk milletin fikr tezahratyla ve
zamanla anlalacaktr. Ordunun her vakitten ziyade byk bir disipli n ile
kumandanlarnn eli altnda bul unmasna son derece dikkat edilmeli ve
nem verilmelidir. Komni zm akm ni hayet ordunun en byk kuman-
danlarnda kal maldr. (31 Ekim 1920 SD, IV, s. 360-361. Ali Fuat
Cebesoy'a yazd mektup tan)
10

**************************************************
10 Hele, Moskova'da devam eden siyas grmelerin olumlu bir ge-
lime gstermesi, Mustafa Kemal Paa'y yeni kararlar almaya sevketmekteydi.
Ruslarn durumu gven verecek ekilde belirdikten sonra, sol gelime de hizaya
getirilebilirdi. Nitekim 16 Mart 1921 Moskova Andlamas imzalandktan he-
men sonra Ankara stikll Mahkemesi sol teekklleri tasfiye etmek zere ha-
rekete geirilmitir. (Sabahattin Selek, Anadolu htilali Cilt II, s. 214)
49
50


V

DEVRM ANLAYII VE DEVRMLER


Soru 40: Atatrk inklp nasl tarif etmiti?
1) nklp mevcut messeseleri (kurumlar) zorla deitirmektir.
2) Trk milletini son asrlarda geri brakm olan messeseleri ykarak,
yerlerine milletin en yksek meden icaplara gre ilerlemesini salaya-
cak yeni messeseleri koymu olmaktr. (4 Haziran 1933, Prof. Dr. Afet
nan, Atatrk Hakknda Hatralar ve Belgel er, 2. bask, s. 259.)
Soru 41 : Atatrk gerek devrimciyi nasl tarif ediyordu ?
Hakik inklplar onlardr ki, ilerleme ve yenilenme (terakki ve
teceddt) inklabna sevketmek istedikleri insanlarn ruh ve vicdanlarn-
daki haki ki temayle nfuz etmesini bilirler. Bu mnasebetle unu da
beyan edeyi m ki Trk milleti nin son senelerde gsterdii hrikalarn,
yapt siyas ve sosyal i nklplarn hakiki sahi bi kendisi dir. Sizsiniz. Mille-
timizde bu isti dat ve tekml mevcut olmasayd , onu yaratmaa hibir
kuvvet ve kudret yete-
50
51

mezdi . (30 Austos 1925, Kastamonu'da konuma, SD, II, s. 214)
11

Soru 42 : Atatrk iin devrimlerin sona ermesi sz konusu olabi-
lir miydi?
12

Halkn duygularn tercme eden gen arkadam zn szlerinden
ok duygulandm. zellikle kendilerine bir noktadan dolay teekkr ede-
ceim. O da, bana vazifemi n henz bitmemi ol duunu i htar etmel eridir.
Vazifemin bitmediini, stme al dm sorumlul uun yksek ve eti n ol-
duunu biliyorum. Arkadalar, bu vazife bitmeyecektir. Ben toprak ol duk-
tan sonra dahi devam edecektir. (21 Ekim 1925, Afyonkarahisar'da bir
konuma, SD, II, s. 236)
******************************************************
11 Bir metodu da inklplarn halk adna yapmak ve bil hassa
ona benimsetmekti. Sanki halk istiyor da o halkn iradesine boyun ei-
yordu. (F. R. Atay, ankaya, Cilt II, s. 636)
Falih Rfk Atay'n Ya sizi Erzurum Kongresine reis yapmasayd-
lar? sorusuna verdii cevap da yledir: Bir yenisini toplardk. (an-
kaya, Cilt I, s. 112)
Halide Edip Advar da Atatrk'n, Mill Mcadele srasn da, kendi sine
yle dediini yazar: Ben hi bir tenkit, hi bir fikir istemiyorum. Yalnz
emirlerimin ifasn. (Trkn Atele mtihan, s. 155)
12 1923'ten 1938'e kadar Atatrk'n sofrasndan ayrlmayan Falih Rfk
Atay, inklp devri iin yle diyor: 3 Mart, Inkilbn balangc idi. (3 Mart
1924'te, Halifeliin Kaldrlmas ve Osmanl Hanedannn Trkiye Cumhuriyeti
Snrlar dna karlmas, eriye ve Evkaf ve Erkn Harbiyei Umumiye Vekalet-
lerinin kaldrlmas ile renimde Birlik kanukanunlar karlmtr. F. N.)
1924 Nisan'nda er'iye mahkemeleri kaldr larak retim birlii gibi, adalet
birlii de temin olunacakt. 1925 Austos'unda apka giyilecek, ayn yln Kasm
aynda tekkeler kapa-
51
52

Bu dnyadan gerek Trk milleti ne veda edecekl erin ocuklar-
na, kendinden sonra yaayacaklara, son s-
****************************************
tlacakt. Meden Kanun, yeni cemiyetin temellerini atacakt. Ni hayet 1928'de
Anayasa tdilleri ile devlet tamamiyle likleecek ve ayn yl Itin yazs k abul
edilerek inklp eseri tamam olacakt. Demek ki, inklp devri, eer Cumhuriyet
ilnn balang alrsak, 29 Ekim 1923'ten 3 Kasm 1928'e kadar be yl bir ay
srmtr. (ankaya, Cilt II. s. 343)
Kemalizmin talihsizlii, devrimciliin, henz geri yaps deimemi bir
topluma daha ileri bir uygarln gerektirdii zihni yeti yaz, kyafet, takvim, ka-
nun gibi ara veya sonu niteliinde olan eyler yoluyla yerletirme olarak an-
lalmas, arkadan gelen kuaklara da byle tantlmas oldu. Atatrk'n asl
baard i, toplumsal deimelerin yaplmas iin gerekli olan yeni bir yn ve
ortam amak olmutur. Bu yne dnldkten sonra toplumsal deimeleri
gerekletirecek reformlar memleketin dnr leri, iktisatlar ve halknn
Meclise yollad temsilcileri tarafndan plan ve kanunlarla balatlacakt. Hal-
buki bunlarn bir haylisi ok gemeden 'inklplar bitti' konusu zerinde cidd
cidd tartmaya bile baladlar. (Niyazi Berkes, 200 Yldr Neden Bocalyoruz,
s. 93)
Gerek devrim, altyap devrimidir. Yani, retim ilikilerini yeni-
den dzenleyen ve ekonomik gce el deitirten devrimdir. / imdiye
kadar Trkiye'de bu anlamda bir devrim, ekonomik gce el deitirten bir dev-
rim, btn olarak ve kkl olarak yaplm deildir. (...) Genellikle imdiye ka-
dar yaplan devrimler, 'altyap devrimi' deildir. Hepsi yararl olmakla, gerekli
olmakla birlikte, belirli bir aamada daha ileri devrimlerin hazrlaycs olmakla
birlikte, bu devrimler, snrl baz istisnalar bir yana braklrsa, retim ilikileri-
ni halk yararna deitirecek, ekonomik gce el deitirtecek, ylelikle halkn
ekonomik, sosyal durumunu die dokunur lde dzeltecek, siyasal gcn bir
lnn stnde artracak nitelikte devrimler deildir. (...) Aslnda Trk halk,
Cumhuriyet dneminde yaplan devrimlere kar deildi, kar olamaz-
d; fakat o devrimlerden yana da deildi. Trk halk ancak, o devrimlerle
ilgisizdi ve ilgisiz olmakta da kendi asndan hakl idi. (Blent Ecevit, Atatrk
ve Devrimcilik, s. 61, 83-84, 74.)
52
53

z bu ol maldr: Beni m Trk milletine, Trk Cumhuriyetine, Trkl n
geleceine ait devlerim bitmemitir, siz onlar tamamlyacaksnz. Siz de
sizden sonrakilere beni m szm tekrar edini z.
Bu szler bir ferdin deil, bir Trk ul usu duygusunun ifadesidir.
Bunu, her Trk bir parola gibi kendi nden sonrakilere artsz arasz tekrar
etmekle son nefesini verecektir. Her Trk ferdinin son nefesi, Trk ul u-
sunun nefesini n snmiyeceini , onun ebed olduunu gstermeli dir. Yk-
sek Trk, senin ii n yksekliin hududu yoktur. te parola budur. (11
Aralk 1935, SD, IV, s. 575-576)
Soru 43 : Atatrk retim birliini niin gerekle tirmiti?
Meml eket evltlarnn ortaklaa ve ei t olarak edi nmeye mecbur
olduklar ilimler ve fenl er vardr. Yksek meslek ve ihtisas erbab nn ayr-
labilecei tahsil derecelerine kadar, eitim ve reti mde birlik, toplul u-
umuzun ilerlemesi ve yksel mesi bak mndan ok mhimdir. Bu s ebepl e
er'iye Vekl etiyl e Maarif Vekletinin bu husus ta fikir ve i birlii yapma-
s temenniye ayandr. (1 Mart 1923, SD, I, s. 300)
Meml eketin genel oyunda tesbit ol unan eitim ve reti min bir-
letirilmesi nin an kaybetmeksizin uygulanmas lzumunu mahade edi-
yoruz. Bu yol da gecikmenin zararlar ve bu yolda acel e etmenin cidd ve
derin faydalar hzl kararnza vesil e ol maldr. (1 Mart 1924, SD, I, s.
329)
13

********************************************
13 Atatrk'n bu ikinci uyarmas zerine Meclis, .3 Mart 1924'te Tevhidi
Tedrisat - retimin Birletirilmesi kanununu kard. Bylece medreseler tari-
he karyor ve mill eitimin laik-
53
54

Soru 44 : Atatrk, din perdesine brnenlerin yaptklar kt-
lkleri nasl aklyordu?
Bizi yanl yola sevkeden habisler (kt, fesat) ok kere din
perdesine brnml er, saf ve nezih halk mz hep eriat szl eriyle al data
gelmilerdir. Tarihimizi okuyunuz, dinleyiniz, grrsnz ki, milleti
mahveden, esir eden, harab eden fenalklar hep din kisvesi altndaki
kfr ve alaklktan gelmitir. Onlar her trl hareketi dinle kartrr-
lar. (16 Mart 1923, SD, II, s. 127)
Masum halka, be vakit namazdan maada, gecel eri de fazla na-
maz kl may vaiz ve nasihat etmek, belki mrnde hi namaz klmam
olan bir politikac tarafndan vaki olursa, bu hareketin hedefi anlal maz
olur mu? (Eki m 1927, Nutuk; Prof. Enver Ziya Karal, a.g.e., s. 73)
Soru 45 : Atatrk tekkeleri ve trbeleri niin kapat mt?
Yaptmz ve yapmakta olduumuz inklplarn gayesi , Trkiye
Cumhuriyeti halk n tamamen aa uygun
*****************************************
letirilmesi yolunda ok byk bir adm atlm oluyordu. Halbuki medresele-
rin kaldrlmas bu messeseye hal olanlarn menfaatlerini ve nfuzlarn yok
ettii iin bunlar ve tesirleri altnda bulundurduklar bir ksm cahil halk, eski
rejimden karlarn salayan baz kimseler, medreselerin tekrar kurulmasn
istiyorlard. Hatta medreselerin ilgasndan bir mddet sonra Atatrk'n Rize
seyahatinde softalardan kurulmu bir heyet Atatrk'e bir dileke ile bav urarak
medreselerin tekrar almasn rica etti. Atatrk bu heyete memleketin, milletin
felket sebepleri arasnda medresenin oynad ykc rol akladktan sonra:
'Mektep istemiyorsunuz, halbuki millet onu istiyor. Braknz artk bu zavall
millet, bu memleket evld yetisin! Medreseler almyacaktr. Millete mektep
lzmdr.' dedi. (slm Ansiklopedisi, 10. cz, s. 780)
54
55

ve btn mna ve ekilleriyle meden bir topl um haline eritirmektir,
inklplarmzn asl dayana budur. Bu hakikati kabul edemeyen anlay -
lar ykmak zaruri dir. i mdiye kadar milletin diman paslandran, uyu-
turan bu anlayta bulunanlar olmutur. Herhalde anlaylar da mevcut
hurafeler tam olarak srp karlacaktr. Onlar karlmadka beyine
hakikat nurlarn sokmak imkns zdr. llerden yardm istemek me-
den bir sosyal topluluk iin lekedir. Mevcut tarikatlarn gayesi kendi-
lerine bal olan kimsel eri dnyev ve manev olan hayatta mutl u klmak-
tan baka ne olabilir? Bugn ilmi n, fennin, btn muluyla uygarln
gz kamatrc karsnda filn veya falan eyhi n iradiyl e madd ve
manev saadeti arayacak kadar iptida i nsanlarn Trkiye uygar toplul u-
unda varln asla kabul etmiyorum. Efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki,
Trkiye Cumhuriyeti eyhler, derviler, mritler, mensuplar memleketi
olamaz. En doru, en hakik tarikat, uygarlk tarikatdr. Uygarln emir
ve tal ep ettiini yapmak i nsan ol mak ii n kfi dir. Tarikat reisleri bu dedi-
im hakikati btn aklyla anlayacak ve kendiliklerinden derhal tekke-
lerini kapatacak, mritlerini n artk doru yolu bulmu ol duklarm el bette
kabul edecekl erdir. (30 Austos 1925, SD, II, s. 214 -215)
14

*********************************************************************
14 Bakanlar Kurulu, bu konumadan sonra, 2 Eyll 1925 tarihinde, tekke
ve zaviyelerin kapatlmasna karar vermitir F. N.
Sonu olarak, hzl bir sanayileme olmad ve 'hurafelerin sos-
yal temelleri kmedii iin tarikatlar btn canllklarn muhafaza et-
miler ve teolojik bir dnya gr olma niteliini kaybetmemilerdir.
(Do. Taner Timur, Trk Devrimi, s. 126)
Devletin kurulu ynnden dinsel olmayan, aklc kurallar nda y-
netilmesi; dinin kii ile inand varlk arasndaki iliki olarak kabul edilmesi
anlamna gelen liklik, Trkiyede hi bir zaman iin toplumsal yapnn
dourduu bir sonu olmam-
55
56

Soru 46 : Atatrk, siyasal ve kiisel kar salamak iin dinin
ara olarak kullanlmas konusunda neler sylemiti?
Bunca yzyllarda ol duu gibi , bugn de uluslarn bilisizliinden
ve banazlndan yararlanarak bi nbir trl
********************************************
tr. Topluma kabule zorlanlan hukuksal bir kalp ve biim olarak kalan likliin
temeli olan lik-aklc dncenin topluma benimsetilmesine allmamtr.
Yar feodal bir retim yaps iinde, yndan yeni bir grle eitmek, eko-
nomik rahatla erimemi, ortaa yaayan insanlara maddeci bir dnya
gr kazandrmak elbette ki mmkn deildir. Yar feodal dzenin
karclar, elbette ki bu dzenin srdrlmesinden yana bir kadercilik, bir
hrka bir lokma felsefesini yayacaklar ve allmn dnce rahatl iindeki
toplum maddeci bir gr yerine, kaderci, mis tik anlaylara bal kalacaktr. Bu
nedenledir ki, dinsel dnce zgrlnn ve likliin temel yap deiiklikle-
rine bal olduunu sylemek bir gere'i dile getirmek anlamn tar. Halbuki,
anti-kapitalist ve anl emperyalist bir k noktasn benimseyen Yeni Trkiye'-
de toplumsal yap deiimlerini gerekletirmek, yar feodal dzeni ykmak,
toplum dzenine egemen snf dzenini deitirmek iin hibir gayret gsteril-
memitir. Bu durumda da, liklik, biimsel, halka bil incine eriilmeyen hukuk-
sal bir deiiklik olarak kalmtr. Laiklik, sadece belirli bir brokrat kad-
ronun, bir lks, bir stnlk unsuru, kltrl, entellektel oluun nite-
lii ekline gelmitir. Bu durumda, lik olduunu sanan ve bunun iin
kendisini ilerici sayan brokrat kadro, dinsel balar sk olan halk kitlelerini
gerici olarak sulamak, onu hor grmek yolunu tutmutur. Gerekte ise, halkn
kaderci ve mistik anlay iinde, geliimlere kar k, dorudan doruya, top-
lumsal yapy demitirmeyen, onu aynen srdrmeye alan brokrat kadro-
nun nemli suudur. Ayn kadrolar, bu tutumlar iinde aydn-memur zmre-
leriyle halk da kar karya brakmlar, halk aydna dman etmilerdir.
Ayrca likliin belirli bir kadronun, kendisini halktan ayran nitelii durumuna
gelii, halk-aydn atmas, dzenin deimesini istemiyenlerce dinsel al-
datmalarn daha kolay gerekletirilebilmesine, halk n aydna kar duyduu
dmanlkla, daha sk bir ekilde dinsel dzenden yana itilmesine yol am-
tr. (Do. Dr. etin zek, Devrimci Genlik ve Konya Olaylar, Cumhuriyet ga-
zetesi, 26 Temmuz 1968)
57

siyasal ve kiisel ama ve kar salamak ii n di ni ara olarak kullanmaya
kalkanlarn yurt iinde ve dnda bulunuu bizi bu konuda sz syl e-
mekten, ne yazk ki, i mdilik alakoyamyor. nsanlkta di n duygu ve bil gisi,
her trl bo inanlardan syrlarak gerek bilim ve teknik yla arnp
olgunla ncaya dein, din oyunu oyuncularna her yerde raslanacaktr.
(Sylev, II, s. 486 - 487)
'Parti (Terakkiperver Cumhuriyet Partisi. F. N.), di nsel dn-
ce ve i nanlara saygldr', szl erini ilke edi nip bayrak gibi kullanan kii-
lerden, uzdilek (hsnniyet) beklenebilir mi idi ? Bu bayrak, yzyllardan
beri, bilisizleri, banazlar ve bo inanlara saplanm olanlar aldatarak
zel karlar salamaya kalkm kimsel erin ta dklar bayrak deil mi
idi? Trk ulusu yzyllardan beri, sonu gel meyen ykml ara, iinden ka-
bilmek iin byk zveriler (fedakrlklar) isteyen pis bataklklara, hep bu
bayrak gsterilerek srklenmemi mi idi? (Sylev, II, s. 609)
Soru 47 : Atatrk, devlet eliyle din eitimi konusunda ne d-
nyordu?
Eitimdir ki, bir milleti ya hr, ba msz, anl, yksek bir topl um
halinde yaatr, ya bir milleti esaret ve sefal ete terkeder.
Efendiler; eiti m keli mesi yalnz olarak kul lanld zaman herkes
buna kendi diledii bir anlam verir. Uzun uzadya aklamaya giriilirse
eitimin hedeflerini n, maksatlarn n eit eit olduu grlr. Mesel
din eiti m, mill eitim, milletleraras eitim... Btn bu eitimlerin he-
def ve gayeleri baka bakadr. Ben burada yalnz yeni Trk Cumhuriye-
tinin yeni nesle verecei eitimin milli eitim olduunu kesinlikle ifade
ettikten sonra dierleri
57
58

zerinde durmayacam. Yalnz iaret ettiim manay k sa bir misall e i zah
edeceim. Efendiler; yeryznde yz milyonu ak n slm vardr. Bun-
lar ana, baba, hoca eiti miyle, eitim ve ahlk almaktadrlar. Fakat maa-
lesef gerek olan udur ki, btn bu milyonlarca insan ktl eleri unun
veya bunun esaret ve zillet zi ncirleri altndadr. Aldklar manev eitim
ve ahlk onlara bu esaret zincirlerini krabilecek insanlk meziyetini
vermemitir, veremiyor. nk terbiyelerinin hedefi milli deildir. (22
Eyll 1924, SD, II, s. 198). *Atatrk'n bu dnceleri istikameti nde ya-
plan almalarn bir neticesi olarak medreselerin kal drlmasndan biraz
sonra al m olan mam ve Hati p Mektepleri kapatld gibi ilk, ortaokul-
larla liselerin programlarnda mevcut din dersleri de karld. (slm
Ansikl opedisi, 10. cz, s. 780)+
Soru 48 : Atatrk'e gre hayatta en gerek yol gs terici nedir?
Dnyada her ey iin, hayat iin, baar iin en hakik mrit ilim-
dir, fendir. lim ve fenni n dnda mrit aramak gaflettir, cehal ettir, do-
ru yoldan kmadr. Yal nz; ilmin ve fennin yaadmz her dakikadaki
safhalarnn geliimi ni anlamal ve ilerlemel erini takip eylemek arttr.
Bin, ikibin, binl erce sene nceki ilim ve fen lisann n izdii genel kuralla-
r bu kadar bi n sene evvel bugn aynen uygulamaya kalkmak ci hette
ilim ve fenni n ii nde bulunmak deildir (22 Eyl l 1924, SD, II, s. 194)
Soru 49 : Atatrk Kurann dilimize evrilmesini ni in istemiti?
Sonra Kur'an'n tercme ettirilmesini emrettim. Bu da ilk defa
olarak Trkeye tercme ediliyor. Muham-
59

med'in hayatna ait bir kitab n tercme edil mesi iin de emir verdim.
Halk, tekerrr etmekte bul unan birey mevcut olduunu ve di n ricalini n
derdi ancak kendi karnlarn doyurup, baka bir ileri olmadn bil si n-
ler. (21 -24 Mart 1930, Vossiche Zeitung muhabirine deme, SD, III, s.
85)
Soru 50 : Kubily' n ehit dmesi zerine Atatrk' n orduya
yazd basal?
Menemen'de son zamanda vukua gelen irtica teebbs esnasn-
da yedek subay Kubily Beyin grevini yaparken urad akbetten tr
Cumhuriyet ordusuna basal dilerim. Kubily Beyin ehit ol uunda
gericilerin gsterdii vahet kars nda Menemen'deki ahaliden bazl ar -
nn alkla tasvipkr bulunmalar, btn Cumhuriyeti ve vatanperverler
iin utanlacak bir hdisedir. Vatan mdafaa iin yetitirilen, dahil her
politika ve anlamazln d nda ve stnde muhterem bir vaziyette bu-
lunan Trk subay nn mrtecil er karsndaki yksek vazi fesi vatandalar
tarafndan yalnz hrmetle karl andna phe yoktur.
Menemende ahali den bazlarnn hatalar btn milleti acl et-
mitir. stiln n acln tatm bir evrede gen ve kahraman yedek su-
bayn urad tecavz milletin bizzat Cumhuriyete kar bir suikasd te-
lakki ettii ve kstahlarla, tevik edenl eri, ona gre takip edecei muhak-
kaktr. Hepi mizin dikkati miz bu mesel edeki vazi fel erimizin gerekl erini
hassasiyetl e ve hakkiyle yerine getirmee yneltil melidir.
Byk ordunun kahraman gen subay ve cumhuriyeti n lkc
retmen topl uluunun gen uzvu Kubily'n temiz kan ile Cumhuriyet
hayatiyeti ni tazel emi ve kuvvetl endirmi olacaktr. (28 Aralk . 1930 SD,
IV, s. 546)
59
60

Soru 51 : Atatrk'n Trk kadn hakkndaki dnceleri ve Trk
kadnna salad haklar ve zgrlkler nelerdir?
Bir topluluk, cinsinden yalnz birinin asrn icaplar n edinmesiyle
yeti nirse o topluluk yardan fazla zaaf ii nde kalr. Bir millet ilerlemek ve
medenl emek isterse zellikle bu noktay esas kabul etmek zorundadr.
Bizim topl uluumuzun baarszlnn sebebi kadnlarmza kar gster-
diimiz kaytszlk ve kusurdan ileri gelmektedir... Bizi m toplul uumuz
iin ilim ve fen lzm ise bunlar ayn derecede hem erkek ve hem de ka-
dnlarmzn kazanmalar lzmdr. Malmdur ki, her safhada olduu gibi
sosyal hayatta da vazife taksimi vardr. Bu umum vazife taksimi arasnda
kadnlar kendil erine ait olan vazifel eri yapacaklar gibi ayn zamanda top-
luluun refah, saadeti iin zorunl u olan umum almaya da katlacak-
lardr. Kadn n evl e ilgili vazifeleri en ufak ve nemsiz vazifesidir.
Kad nn en byk vazifesi analktr. lk terbiye verilen yeri n ana
kuca olduu dnlrse bu vazifeni n nemi lykiyle anlalr. Mill et i-
miz kuvvetli bir millet ol maya azmetmitir. Bugnn gerekl erinden biri
de kad nlarmzn her hususta yksel mel erini temindir. Bi naenaleyh ka-
dnlarmza da lim ve mtefennin (teknik bilgisi olan) olacaklar ve erkek-
lerin getikl eri btn reti m dereceleri nden geeceklerdir. Sonra kad n-
lar sosyal hayatta erkeklerle beraber yryerek birbirlerinin yard mcs
olacaklardr. (31 Ocak 1923, SD, II, S. 85, 86)
Trk kadn nasl ol maldr?
Trk kadn dnyann en aydn, en fazil etkr ve en ar kadm ol-
maldr. Ar sklette deil; ahlkta, fazilet te ar, vakur bir kad n ol mal -
dr. Trk kadn nn vazifesi, Trk' zi hniyetiyl e, bazusiyl e, azmiyle muha-
faza ve m-
60
61

dafaaya kadir nesiller yetitirmektir. Milletin kayna, sosyal hayat n esa-
s olan kadn, ancak fazil etkr olursa vazifesini ifa edebilir. Herhalde ka-
dn ok yksek olmal dr. Burada Fikret merhumun cml ece malm olan
bir szn hatrlatrm : 'Elbet sefil olursa kad n alalr beer.' (14 Ekim
1925, SD, II, s. 231)
Seyahatim esnasnda kylerde deil, baka kasabalarda ve ehir-
lerde kadn arkadalarm zn yzl erini ve gzlerini ok kesif olarak kapat-
tklarn grdm. Erkek arkadalar, bu biraz bizim bencilliimizin eser i-
dir. Kadnlarmza ahlk ve mukaddesat telki n etmek, mill ahlkmz
anlatmak ve onlarn di man nur il e, nezahatl e tehiz etmek esas z e-
rinde olduktan sonra fazla bencil lie lzum yoktur. Onlar yzlerini dn-
yaya gstersinler ve gzleri ile dnyay dikkatle grebilsinler, bunda
korkulacak bir ey yoktur. (27 Austos 1927, nebolu. slm Ansiklope-
disi, 10. cz, s. 781 -782.) 15
Soru 52 : Atatrk harf devrimini niin yapmt?
Bizim henktar, zengi n dilimiz yeni Trk harfl eriyle kendini gs-
terecektir. Yzyllardan beri kafalarmz demir ereve iinde bul undura-
rak, anlal mayan ve anla yamad mz iaretlerden kendi mizi kurtarmak,
bunu an
**********************************************************
15 1926 : Trk Meden Kanunu kabul edildi ve kadnlar meden haklarna kavu-
tu. Erkeklerin birden fazla kadnla evl enmesi ,Bo ol! denmekle kadnlarn
boanm saylmas tarihe kart. 1930 : Yeni Belediyeler Kanunu ile Trk kad-
nna belediye yesi semek ve seilmek hakk verildi. 5 Kasm 1934 : Trk ka-
dnlarna milletvekili semek ve seilmek hakk tannd . T. B. M. M.'nde kadn
milletvekili says: 1935'te 18; 1939'da. 15, 1943'de 16; 1946'da 9; 1950'de 3;
1954'de 4; 1957de 8 , 1961 de 5 F. N.
62

lamak mecburiyetindesiniz. Anladnz n izl erine yak n zamanda btn
kinat ahit olacaktr. Buna katiyetl e emi nim. Milletin yzde sekseni
okuma yazma bilmiyorsa bu hata bizde deildir. Trk'n karakterini
anlamyarak kafasn birtak m zi ncirlerle saranlardadr. Ar tk mazinin ha-
talarn kknden temizlemek zaman nday z. Hatalar dzelteceiz. Hata-
larn dzeltilmesinde btn vatandalarn faaliyetini isterim. En ni hayet
bir sene, iki sene iinde btn Trk topl uluu yeni harfleri renecekler-
dir. Milleti miz yazsiyl e, kafasiyle, btn medeniyet al emi nin yannda
olduunu gsterecektir. (8 Austos 1928, stanbul'da Sarayburnu par-
kndaki gazi noda gece toplantsnda sylenmitir. SD, II, s. 251, 253)
Her eyden evvel her inkiafn ilk yap ta olan meseleye temas
etmek isterim. Her vastadan evvel byk Trk milletine onun btn
emekl erini ksr yapan orak yol dnda kolay bir okuma yazma anahtar
vermek lzmdr. Byk Trk milleti cehaletten az emekle ksa yoldan
ancak kendi gzel ve asil diline kolay uyun byle bir vasta ile syrlabilir.
Bu okuma yaz na anallar ancak Ltin esasndan alnan Trk alfabesi dir."
( I Kasn 1928, Byk Millet Meclisini a syl evinden. SI), I, s. 359)
16

***********************************************
16 ki gn sonra, 3 Kasn 1928'de, yeni harflerin kabul hakkndaki ka-
nun Resmi Gazete'de yaynland. F. N.
nn, harf inklb hakknda yle diyor:
Harf inklb Atatrk inkilaplarnn en ilerisinde olandr. nklplarda
benim kanaatimce en ileri iki tanesi vardr: Biri harf inklbdr, biri de kadnla-
rn cemiyete girmesi, kadn hrriyeti dir. Bu ikisini en ilerde grrm ben. Harf
inklb yalnz milleti okuyup yazdrr hale getirmek iin vasla kolayl deildir.
Ayn zamanda kltr istikametidir. En mhim olan yeri orasdr. (A. peki,
nn Atatrk' Anlatyor, s 44)
...bu devrimler, o dnemin koullar iinde gerekli idi, kanlmazd ve
byk deer tamakla idi; Fakat, nyargsz bak -
62
63

Soru 53 : Atatrk Osmanl idaresi zamanndaki bat llama ha-
reketlerini nasl eletiriyordu?
Son yz senelik devlet hayatn, millet hayatn ve siyas hayat
gz nne getiriniz... Sultan II. Mahmut memleketi n idaresini slah et-
mek, ilerlemek iin teebbste bul unmak istedi . Fakat vuku bulan teeb-
bsl er Avrupa'y taklit etmek oldu. Avrupa kanunlarn almak, Av rupa
nizamlarn al mak, Avrupa'n n el bisesi ni giymek gi bi birtakm dzel tme
teebbslerinde bulundu. Fakat bu hakik, mspet bir netice vermedi,
veremezdi. nk slahat iin taklitilie gidilmiti... Sultan Mahmudu
Adl devrinde ve ondan sonra Sultan Abdl meci d zaman nda belki Reit
paalarn tevikiyl e daha dorusu meml eket iinde isyan ocan krk-
lemekte olan gayrimslim unsurlar memnun etmek zaruretinden, bunl a-
rn memnuni-
**********************************************
lrsa grlr ki, genellikle o devrimler, halk ezilmekten, smrl mekten
kurtarc devrimler deildi. Halk daha ok refaha, daha ok ekonomik
zgrle, imkn eitliine ve sosyal adalete, yapldklar anda kavutu-
rucu devrimler deildi./ Bir insann bana fes yerine apka giydirilmekle,
giyim kuam ya da yaz deitirilmekle, kadnlar pee altndan karlmakla,
hele liklikle, toplumda pek ok ey deiebilir ve deimitir. / Ama Trk halk,
bu gibi devrimlerin yaplmasyle birlikte smrden, yoksulluktan kurtulabi lmi
deildir. (Blent Ecevit, Atatrk ve Devrimcilik, s. 69)
Btn okuryazarlar milletin yzde bei ile onu arasnda idik. Eer bu
nisbet yzde elliyi am olsayd, yaznn deitirilemiyeceine phe yoktu.
(Falih Rfk Atay, ankaya Cilt II. s. 409)
Kyl, yaz devrimine de kar olamazd. nk bu devrim yapldnda,
kylnn byk ounluu okuma yazma bilmiyordu. (...) Bu da bir styap
devrimiydi. Bu da kylnn stnden geiyordu. (Blent Ecevit, Atatrk ve
Devrimcilik s. 76, 77 )
63
64

yeti ni gerekli sayan Avrupa'n n ve Bat'nn karsnda bir ey yapmak l-
zm gel di. Glhane Hatt Hmyunu meydana kt. Bu Glhane Hatt
Hmyunu Devleti Aliye-i Osmaniye'ye uygulamas bak mndan hakik
slahat denecek derecede bir sonu vermedi. Dahil isyan devam edi -
yordu. Dar nn tazyikl eri vesaire devam eyliyordu... Sul tan Hamit tahta
getii zaman Avrupallar Bosna ve Hersek meml eketini ellerine gei r-
mek, slahatn mutlaka iki ay zarfnda uygulanmasn temin etmek iin
tazyiklerde bulundular. Artk Avrupallar bu Devl eti Osmaniye'nin
balba na kendisini idareye gayri muktedir telkki edil mesi lz m geldi-
ini ve bi naenal eyh vesayet altna almak icabettiini kat bir surette be-
yan ettiler! le o zaman, Efendil er, bir Paan n bakanl altnda Hristi-
yan olmak zere onalt memur, on ul ema ve iki askerden kurulu bir heyet
Babli'de topland (elindeki Kanun-u Esas'yi gstererek) ve bu ki tab
yazd! Bu kitap milleti memnun etmek iin milleti n arzu ve hakiki emell e-
ri iin mspet, madd bir mkesi tecell (grnme yeri) deildir. Efendiler
bu kitap dmanlarmz geici olarak olsun memnun etmek gayesini g-
zetmi bil kitaptr. (1 Aralk 1921, SD, I, s. 203, 204, 205, 206)
64
65


VI

TRKYE' NN EKONOMK VE SOSYAL YAPISI
Soru 54 : Atatrk, ekonomik bakmdan geri kalm zn, bir az
gelimi lke oluumuzun sebeplerini nasl aklyordu ve Atatrk'e
gre tarih olaylarn en nemli etkeni hangisi dir?
Bu noktada zellikle tarm rnlerimizi benzer yabanc rnl eri-
ne kar himayeye mani olmakla milletimizi bugnk iktisad sefal ete
mahkm eden mlga (kaldrlm) kapitlsyonlarn yrekl er acs halini
hatrlatmadan geemem. Malmunuzdur ki memleketimiz iktisadi teki-
lt ve muhit itibariyle kuvvetli bir halde bulunuyordu. Ferd iktisat k y-
metleri de serbest rekabete mukavemet edebilecek dereceye ulamam -
t. Tanzimat'n at serbest ticaret devri Avrupa rekabeti ne kar kendi-
sini mdafaa edemiyen iktisadiyat mz bir de iktisadi kapitlsyon zi ncir-
leriyle balad. Tekilt ve ferdi kymet bakmlarndan bizden ok kuvvetli
olanlar memleketindi de, bir de fazla olarak imtiyazl mevkide bul unuyor-
lard. Temett (kazan) vergisi vermiyorlard . Gmrkleri mizi elleri nde
tutuyorlard. stedikl eri zaman istedikleri eyay istedikleri artlar altnda
meml eketimize sokuyorlard . Btn iktisat kollarmza bu sayede mutlak
hakim ol-
66

mulard. Efendiler! Bize kar yaplan rekabet hakikaten ok gayri-
meru, hakikaten ok kahredici idi. Raki plerimiz bu suretle gelimeye
elverili sanayiimizi de mahvettil er. Ziraat mza da zarar verdiler. nkiaf
ve mal ve iktisad gelimemizin nne getiler. (1 Mart 1922, SD, I, s.
225 - 226)
Lozan bize hayret edil ecek, alacak dier manzaralar da hazr-
lamaktan geri durmad. Kapitlasyonlarn konferansta birok toplantlar
igal etmi ol mas sebebi ni bir trl anlyamyoruz. Bu meselenin sz ko-
nusu ve mzakere edilmesi bile mill onurumuza yneltilmi bir hakaret-
tir. Kapitlasyonlarn Trk milleti iin ne derece tiksin bir ey ol duunu
size tarife muktedir deilim. Bunlar dier ekil ve namlar altnda gizl ey e-
rek bize kabul ettirmei baaracaklarn tasavvur ve tahayyl edenler bu
bapta pek ok al danyorlar. Zira, Trkler kapitlasyonlarn devamnn
kendileri ni pek az bir vakitte lme sevkedeceini pek iyi anlamlardr.
Trkiye, esir olarak mahvol maktansa, son nefesine kadar mcadel e ve
mcahedede bul unmaa azmetmitir.
mit ederim ki , bizi mle bar yapmak istedikl erini syl eyenl er
grleri nde srar etmiyerek, bu meselede Trk milleti nin azim ve iradesi
aleyhi ne yrmek kabil olamyacan yaknda gstermee msaraat
edecekl erdir (can atacaklardr). (25 Aralk 1922, Le Journal muhabiri
Paul Herriot'ya ankaya'da verilen beyanattan. SD, III, s. 57)
Tarih hdisel erin milleri (etkenl eri) balca siyas, asker, iti ma
ve iktisad olabilir. Ekseriya bu mil ler kark olarak tesirlerini gsterir.
phe yok btn bu miller ok mhimdir. Fakat bence bir milleti n do-
rudan doruya hayatiyl e, yksel meliyle, dknlyle alkadar olan en
mhim mil, milletin iktisadiyatdr. Bu, tarihin ve tecrbeni n tesbit ettii
bir hakikattir. Bu ha-
66
67

kikat bizi m mill hayat mzda ve mill tarihimizde de tamamiyle grl mek-
tedir.
Trk tarihi tetkik olunursa bir ok sebepl erin banda btn yk-
selme ve k sebebini n iktisat mesel esinden baka ey ol mad anl a-
lr. Bu mnasebetle diyebiliriz ki, Trkiye Cumhuriyetini lyk ol duu
mertebeye karabilmek iin, iktisadiyat mza birinci derecede nem
vermek lzmdr. Zaman mzn bir iktisat devri ol duu dnlrse, bu
nemin derecesi kolaylkla meydana kar.
ktisadiyatn gelimesi nde balca lzumlu olan, yol lar, demir yol-
lar, limanlar, kara ve deniz nakliye vastalar mill mevcudiyetin madd ve
siyas kan damarlardr. Refah ve kuvvet vastasdr. (1930, Prof. Dr. Afet
nan, Atatrk Hakknda Htralar ve Belgel er, II. Bask, s. 277)
Soru 55 : Atatrk sosyal snflar hakknda ne dnyordu?
Ben yl e bir parti tekilini tasavvur ediyorum ki, bu parti milletin
btn snflarn n refah ve saadeti ni salamaa alacak bir programa
malik olsun. Milleti mizin artl ar buna msaittir. (14 Ocak 1923, SD, 11.
s. 50)
...Btn snflar birbirinden ayrlamaz olan, nk menfaatl eri de
birbirine kart olmayan, halk mzn mterek ve umum olan menfaatler
ve saadetini temin iin 'Halk Frkas' nam altnda bir frka tekili tasavvur
edil mektedir... Bu ifade ile beyan edil mek istenilen udur ki, ismi frka
(parti) olan halk teekklnden maksat evld milletten bir ksm nn, halk
snflarndan bazlarnn, di er evld ve sn flarn zararna menfaatl erini
temin etmek deildir. Belki birbirinden ayr ve hari olmay p halk nam
altnda bulunan umum milleti mterek ve birlemi
67
68

bir surette mterek ve umum olan hakik refaha ula trma ii n faaliyete
geirmektir. (16 Ocak 1923, SD, II, s. 60)
Bence bizim milletimiz birbirinden ok farkl menfaatler takip
edecek ve bu itibarla birbiriyle mcadel e halinde bulunagelen muhtelif
snflara malik deildir. Mevcut snflar birbirini n lzm ve melzumu (biri
olunca brnn de olmas art olan) mahiyeti ndedir. Binaenaleyh Halk
Frkas btn snflarn haklarn ve ilerleme ve mutlul uk sebepl erini sa-
lamaa alabilir. (30 Ocak 1923, SD, II, s. 82)
Bu milleti n siyas partilerden ok can yanmtr. unu arzedeyim
ki, baka l kel erde partiler mutlaka iktisad maksatlar zerine teesss
etmi ve etmektedir. nk o memleketl erde muhtelif snflar vardr. Bir
snfn menfaatini muhafaza iin kurulan siyas bir partiye kar lk dier
bir snfn menfaati ni muhafaza maksadiyl e bir parti kurul ur. Bu pek
tabidir. Gya bizim meml eketimizde de ayr ayr snflar varm gibi kuru-
lan partiler yznden sahil ol duumuz neticel er malmdur. Halbuki Halk
Frkas dediimiz zaman bunun iinde bir ksm deil, btn millet dahil-
dir. Bir defa halk mz gzden gei relim. Biliyorsunuz ki, memleketi miz
ifti memleketidir. O hal de milleti mizin nemli ounluu ifti ve o-
bandr. Bu byl e olunca buna kar byk arazi ve ciltlik sahi pleri akla
gelir. Bizde byk araziye ka kii maliktir? Bu arazi nin miktar nedir?
ncelenirse grlr ki, memleketimizin geniliine gre hi kimse byk
araziye malik deildir. Bi naenal eyh bu arazi sahipl eri de hi maye edil ecek
insanlardr. Sonra sanat sahi pleriyle kasabalarda ti caret eden kk tc-
carlar gelir. Elbette bunlarn menfaatlerini, hal ve gel eceklerini temi n ve
muhafaza mecburiyetindeyiz. iftilerin karsnda ol duunu
farzettiimiz byk arazi sahipl eri gibi bu ticaret erbabnn karsnda
68
69

da byk sermaye sahi bi insanlar yoktur. Ka milyoneri miz var? Hi. Bi-
naenal eyh biraz paras olanlara da dman olacak deiliz. Bilkis meml e-
keti mizde birok milyonerlerin hatt milyarderlerin yetimesine alaca-
z. Sonra ii gelir. Bugn meml eketimizde fabrika, imalthane vesaire
gibi messeseler ok mahduttur. Mevcut iimi zin miktar yirmi bini
gemez. Halbuki memleketi ykseltmek iin ok fabrikalara muhtacz.
Bunun ii n de ii lz mdr. Binaenaleyh tarlada alan iftil erden fark
olmayan iiyi de himaye etmek ve korumak icabeder. Bundan sonra ay-
dnlar ve ulema (li mler) denilen ki mseler gelir. Bu aydnlar ve ulema
kendi kendilerine toplanp halka dman olabilir mi? Bunlara den vazi-
fe hal kn iine girerek onlar uyarma ve ykseltmek ve onlara ilerl eme ve
uygarlamada nder ol maktr. te ben milleti mizi byle gryorum. Bi-
naenal eyh muhtelif mesl ekler erbabnn menfaatleri birbiriyle karm
olduundan, onlar snflara ayrmak imkn yoktur ve heyeti umumi yesi
halktan i barettir. (7 ubat 1923, SD, II, s. 97-98)
Bizim halk mz menfaatl eri birbirinden ayrlr snf lar halinde de-
il; bilkis mevcudiyetleri ve almalarnn bilekesi birbirine lzm olan
snflardan ibaretti r. Bu dakikada di nleyicil erim iftilerdir, sanatkrlar-
dr, tccarlardr ve ii dir (Atatrk, bu szleri zmir ktisat Kongresini
aarken sylyordu. F. N.) Bunlarn hangisi birbirinin kart olabilir.
iftinin sanatkra, sanatkrn iftiye ve ifti nin tccara ve bunl arn
hepsine, birbirine ve iiye muhta olduunu ki m i nkr edebilir. Bugn
mevcut fabrikalarmzda ve daha ok ol masn di lediimiz fabrikalarm z-
da kendi iimiz almaldr. Mreffeh ve memnun olarak almald rlar
ve btn bu saydmz snflar ayn zamanda zengin ol maldr ve hayatn
hakik l ezzetini tadabil melidir ki almak iin kudret ve kuvvet bulabil-
sin. (17 ubat 1923, SD, II, s. 112)
70

Malmu linizdir ki, siyas partiler, s nrl maksat larla kurulurlar.
Mesel; zmir tccarlar yalnz kendi menfaatleri ni tatmin edebilecek bir
parti yapabilirler. Yahut yal nz iftil erden ibaret bir parti olabilir. Halbu-
ki bizim partimiz byle snrl bir nazar takibeden bir kurulu deildir.
Bilkis her snf halkn menfaatl erini eit bir surette, bir dierini zarara
uratmadan temi n etmei ama edinen bir kurulutur. Bunu hareket tar-
zmz ispat etmektedir. Bundan sonra da byl e olacaktr. Dier mem-
leketlerde bu kuruluun bir benzerini aramaa lzum yoktur. (27 Ocak
1931, SD, II, s. 263-264)
Trkiye Cumhuriyeti halk n ayr ayr s nflardan meydana gelmi
deil ve fakat ferd ve sosyal hayat ii n i bl m iti barile muht elif al-
ma erbabna ayrlm bir toplul uk telkki etmek esas prensi pleri mizden-
dir.
A) iftiler, B) Kk sanat erbab ve esnaf, C) Amele ve ii, D)
Serbest mesl ek erbab , E) Sanayi Erbab, F) Tccar ve G) Memurlar, Trk
camiasn tekil eden balca alma zmreleridir. Bunlarn her birinin
almas dierinin ve umum camiann hayat ve saadeti iin zaruridir.
Partimizin bu prensipl e gtt ama s nf mcadelesi yerine iti mai i nti-
zam ve dayanma salamak ve birbirini bozmayacak suretl e menfaatler-
de ahenk tesis eyl emektir. Menfaatl er, kabiliyet, marifet ve alma de-
recesiyl e mtenasip olur. (20 Mart 1931, Seim Dolaysiyle Millete Be-
yanname'den, SI), IV, s. 550)
Soru 56: Atatrk Trk kyls hakknda ne dnyordu?
Trkiye'nin sahibi ve efendisi kimdir? Bunun cevabn derhal bir-
likte vereli m: Trkiye'nin hakik sahibi ve efendisi, hakik retici olan
kyldr. O hal de, herkes
70
71

ten daha ok refah saadet ve servete hak kazanan ve lyk olan kyldr.
Binaenal eyh, Trkiye Byk Mill et Meclisi Hkmeti nin iktisat siyaseti bu
temel gayeyi gerekletirmeye ynel mitir.
Efendiler! Diyebilirim ki, bugnk felket ve sefaleti n biricik se-
bebi bu hakikatin gafili bulunmu olmamzdr. Gerekten; yedi yzyldan
beri dnyan n drt bucana sevk ederek, kanlarn akttmz, kemikleri-
ni topraklarnda braktmz ve yedi yz yldan beri emekl erini ellerinden
alp israf eyl edii miz ve buna karlk dai ma tahkir ve aalama ile mu-
kabele ettiimiz ve bunca fedakrlk ve ihsanlarna kar nankrlk, ks-
tahlk, cebbarlkla (zorbalkla) uak menzilesine indirmek istedii miz bu
asl sahibi n huzurunda bugn utan ve saygyla hakik yerimizi aklm. (1
Mart 1922, SD, I, s. 225)
16 Mart 1923'te, Adana'da, Trk Oca'nda iftiler tarafndan
verilen ziyafette : Muhterem iftiler, sizl er hepimizi n babass nz, he-
pimizi n efendi mizsiniz. (SD, I, s. 125)
Soru 57 : Atatrk, Trk aydnlarm hangi noktadan eletiriyor-
du?
slm l emi iki snf ayr heyetlerden meydana gelmitir. Biri o-
unluu tekil eden avam (halkn byk ksm), dieri aznl tekil eden
aydnlar. Bozuk zi hniyetli milletlerde byk ounl uk baka hedefe, aydn
denen snf baka zihniyete maliktir. Bu iki s nl arasnda tam bir kartlk,
eksiksiz bir muhal efet vard r. Aydnlar asl kitleyi kendi hedefine
sevketmek ister; halk kitleleri ve avam ise bu aydn snfa tbi ol mak is-
lemez. O da baka bir istikamet tyi nine alr. Aydn s nf telkinle
iradla ounluk kitl esini kendi maksad na gre iknaa
71
72

muvaffak olamaynca, baka vastalara bavurur. Halka tahakkm ve zor
gstermeye balar; halk istibdatta bulundurmaa kalkar. Artk burada
asl tahlil noktaya gel dik. Halk ne birinci usul ile ne de tahakkm ve i s-
tibdat ile kendi hedefimize srkl emee muvaffak olamad m z gryo-
ruz; neden? Arkadalar,
Bunda muvaffak ol mak ii n aydn s nfla halk n zihniyet ve hedefi
arasnda tabi bir uyma olmak lz mdr. Yani ayd n snfn halka telkin
edecei lkler, halkn ruh ve vicdanndan alnm ol mal. Halbuki bi zde
yle mi olmutur. O ayd nlarn telkinleri milletimizi n ruhunun derinlii n-
den alnm lkl er midir?
phesiz hayr, aydnlarmz ii nde ok iyi dnenler vardr. Fakat
umumiyet itibariyle u hatamz da var dr ki, incel eme ve okumalarmza
zemin olarak ok kere kendi memleketi mizi, kendi tarihimizi, kendi gel e-
nekleri mizi, kendi zelliklerimizi ve i htiyalarmz almayz. Aydnlarmz
belki btn dnyay , btn dier milletleri tanr, lki n kendi mizi bilmeyiz.
Ayd nlarmz milletimi en mutl u millet yapaym der. Baka millet-
ler nasl olmusa onu da aynen yl e yapaym der. Lki n dnmeliyi z, ki,
byle bir nazariye hi bir devirde muvaffak ol mu deildir. Bir millet iin
saadet olan bir ey dier millet iin felket olabilir. Ayn sebep ve artlar
birini mesut ettii hal de dierini bedbaht edebilir. Onun iin bu millete
gidecei yol u gsterirken dnyann her trl ilminden, keiflerinden, iler-
lemelerinden yararlanal m, lkin unutmayalm ki, asl temeli kendi ii -
mizden karmak zorundayz.
Milletimizi n tarihini, ruhunu, geleneklerini sahi h, salim, drst bir
nazarla grmeliyiz. tiraf edelim ki, hl ve hl ayd nlarmzn genleri
arasnda hal k ve avama uyma (tetabuk) muhakkak deildir. Meml eketi
kurtar-
72
73

mak iin bu iki zihniyet arasndaki ayrl durdurmak, yrmee bal a-
madan nce bu i ki zihniyet arasndaki uygun gel meyi vcude getirmek
lzmdr. Bunun iin de bi raz avam kitl esini n yrmesini abuklatrmas,
biraz da aydnlarn ok hzl gitmesi lzmdr. Lki n halka yaklamak ve
halkla kaynamak daha ok ve daha ziyade aydnlara den bir vazife-
dir. (20 Mart 1923, SD, II, s. 140-141)
73
74

VII

EKONOM POLTKASI,
DEVLETLK VE KAPTALZM

Soru 58 : Atatrk doktrinler hakknda ne dnyordu?
17

Dnyaca mal m olmutur ki, bizi m devlet idaresi ndeki ana prog-
rammz. Cumhuriyet Halk Partisi programdr. Bunun kapsad prensip-
ler, i darede ve siyasette
********************************************
17 Abdi pekinin Atatrk'n siyas ve iktisadi doktrinler karsnda al-
d bir vasiyet, ak ve kesin bir gr var myd? sorusuna nn'nn verdii
cevap : Grlerinde mehul bir yer yok. Cumhuriyet Halk Partisinin prensip-
leri Atatrk'n dnlerini gsteriyor. Bandan itibaren zel teebbs esas
tutmu ve lnceye kadar bu prensibi tatbik etmitir.. (nn Atatrk' Anlat-
yor, s. 36)
Sabahattin Selek de yle diyor: Emperyalizme ve kapitalizme kar
olan 'Anadolu htilali', halk ve devleti karakteri ni, zaferden hemen
sonra unutmu ve liberal ekonomiye dnmtr. Bu dnemde, tpk tti-
hatlarn yaptklar gibi, bir mill burjuva yetitirme gayreti iine dlm,
ancak baz kimselerin zengin olmas salanmtr. Bizzat Atatrk'n kendi adna
iftlik yapmas ve bira fabrikas kurmas, bu abann tipik rneidir... 1931 y-
lnda benimsenen devletilik anlay. Mustafa Kemal Paa'nn 1922 ylnda be-
lirttii devletilik anla ndan daha geri idi. (Anadolu htilli, Cilt II, s. 340.)
75

bizi aydnlatc ana hatlardr. Fakat, bu prensi pleri, gkten indii sanlan
kitaplarn dogmalaryla asla bir tutmamaldr. Biz, ilhamlarmz , gkten
ve gaipten (grnmez lem) deil, dorudan doruya hayattan alm bu-
lunuyoruz.
Bizim yol umuzu izen; iinde yaadmz yurt, barndan kt-
mz Trk milleti ve bir de milletler tarihi nin bin bir facia ve ztrap kayde-
den yapraklarndan kardmz neticelerdir. (1 Kasm 1937, SD, I, s.
405)
Soru 59 : Atatrk kapitalist kalknma yolu hakknda neler sy-
lemitir?
18

Tccarlarmzn yzlerini n glecei gnl er uzak deildir.
Bu saydm iktisad ve sna teebbsler iinde bahsettiim i r-
ketl erin bamszlk ve mill hkimiyeti
*************************************************************
18 'Devletilik' fikri, 'Anadolu htilli'nin felsefesinde kuvvetli bir unsur
olarak mevcuttu. htill antiemperyalist olduu kadar antikapitalist oldu-
unu da her vesile ile aklamt.Mustafa Kemal Paa, 1 Mart 1922 gn,
Meclisi a nutkunda kamu yararn dorudan doruya ilgilendiren kurumlar
ve teebbsleri devletletireceiz' demek suretiyle, devl eti gr tereddde
hi yer brakmyacak kesinlikle belirtmiti. Fakat, zaferden sonra ihtill, kendi
felsefesine bu noktada ihanet etti. 17 ubat 1923 gn zmir'de toplanan 'Tr-
kiye ktisat Kongresi' ile, yeni Trk devletinin 'mill kapitalist ekonomi' yi benim-
sediini grmekteyiz. Gazi Mustafa Kemal Paa, kongreyi a nutkunda devlet-
ilikten tek kelimeyle bile sz etmemitir. (Sabahattin Selek, Anadolu htilli,
Cilt II, s. 339-340)
zmir ktisat Kongresinde genel olarak liberal bir iktisadi gelimenin
esaslar savunuldu ve yle grnyordu ki yeni Trkiye, liberal bir iktisat zihni-
yeti iinde, liberal bir iktisadi siyaset gdecektir. Nitekim de yle oldu. ( ev-
ket Sreyya Aydemir Tek Adam, Cilt III, s. 355)
75
76

mize, saygl milletleri n emniyetle hkmeti mizle temas eylemeleri ve
kanunlarmz dairesinde anlamalar ile faaliyete geebilecekl erini syl e-
meye hacet yoktur. (16 Ocak 1923, stanbul Gazetecil eri Temsilcilerine,
SD, II, s. 56, 57)
Bizde byk araziye ka kii maliktir? Bu arazinin miktar nedir.
ncelenirse grlr ki, memleketi mizin geniliine gre hi kimse byk
araziye malik deildir. Bi naenal eyh bu arazi sahipl eri de hi maye edil ecek
insanlardr. (7 ubat 1923, SD, II, s. 97)
Artk halkmz n tccar snfn zengin edebilmek iin, ticaretin
yabanc ell erde bulunmasna mni tedbir leri almak mecburiyeti ndeyiz.
(20 Mart 1923, SD, II, s. 136)
Vatandalarmz n mill bir sermaye ile meml ekette demiryol u i n-
a etmek teebbs, izaha muhta ol mayan birok noktai nazarlardan
fevkalde mhi mdir. Byle mil li teebbslerin Cumhuriyet Hkmeti miz
ve bakanlk taraf ndan ne kadar byk memnuniyet ve vnme ile kar -
lanmakta olduu kolaylkla tahmi n edilebilir... Nemlioullarn bu teeb-
bs ve muvaffakiyetlerinden dolay hararetle tebr ik ederini. (21 Eyll
1924, Samsun - aramba hattnn yaplmas na balama treninde, SD, II,
s. 193)
******************************************
Korkut Boratav, zmir ktisat Kongresi'ndcn yle sz edi yor: Kongrenin
ald kararlara zel teebbs tevik edici bir zihniyetin hkim olduu anlal -
yor. ( ) Kongre'nin genel zihni yetinin Cumhuriyet idarecilerine hi olmazsa 6-7
yl hkim olduu sylenebilir. (Trkiye'de Devletilik, s. 4)
Atatrk'n oktan unutulmu birka cmlesini yakalayp ondan yanl
ahkm karan bugnk toplumcu aydnlarn iddiasna aykr olarak, Devrim
literatrmzn hi bir duranda cidd bir kapitalizm dmanl grlmemi -
tir. (Emin Trk Eliin, Kemalist Devrim deolojisi, s. 286)
76
77

Cumhuriyet Hkmeti nin bu gibi mill teebbsleri daima himaye
edeceini zikrederim. Bu tesiste nc olan Bankas 'na sureti
mahsusada teekkr ederim. ( I Ekim 1925, Bursa'da dokuma fabrikas -
nn temel atma treni nde, SD, II, s. 220)
Meml eket ve millet iin buna benzer yararl messeseler vcude
getirmek zorunludur. brahi m Bey'in meml ekette ok olduunu kabul
ettiim mteebbisler iin tevik edici telkki edilmesi ni dilerim. Cumhu-
riyet Hkmetinin; namuskr, vatanperver, cumhuriyetperver i erbabna
daima yardmc olacana phe edil memelidir. (19 Mays 1926, Boz-
yk'te kereste fabrikas n ziyarette sylenmitir, SD, II, s. 241)
Mill bankalarmzla ticar ve sna irketl erin adet ve sermayel e-
rinin mtemadiyen artmakta olmas , halk mz n iktisad faaliyet ve uya-
nklna delil addol unabilir. (1 Kasm 1926, SD, I, s. 346)
Meml ekette sanayie rabet ve temayl artmaktad r Sanayi ve
Maadi n Bankasnn kudretini arttrdm z halde sanayi erbab daha ziya-
de himaye grecektir. ( I Kasm 1928, SD, I, s. 358)
Tccar, milletin emei ve reti mi kymetl endi rilmek iin, eline ve
zeks na emniyet edilen ve bu emniyete liyakat gstermesi gereken
adamdr. (1 Kas n 1937 SD, I, s. 396)
Kk esnafa ve byk sanayi erbabna muhta ol duklar kredile-
ri kolayca ve ucuzca verecek bir teekkl vcuda getirmek ve kredinin,
normal artlar altnda, ucuzlatlmas na almak da ok lz mdr. (1 Ka-
sm 1937 SD I, s. 397)
Kesi n zaruret olmadka, piyasalara karlamaz; bununla beraber
hi bir piyasa da babo deildir. 1 Kasm 1937, SD, I, s. 396)
77
78

Soru 60 : Atatrk Trkiye'de milyoner yetitirme konusunda ve
tccarlar hakknda ne dnyordu?
19
Ka milyonerimiz var. Hi. Bi naenal eyh biraz paras olanlara da
dman olacak deiliz. Tam tersine memleketimizde birok milyonerlerin
hatta milyarderlerin yetimesine alacaz. (7 ubat 1923, SD, II, s. 98)
Sras gelmiken, cumhuriyeti n tccar anlay n da ksaca ifade
edeyi m: Tccar, milletin emei ve reti mi kymetl endirilmek ii n, eli ne ve
zeks na emniyet edilen ve bu emniyete liyakat gstermesi gereken
adamdr. (1 Kas m 1937, SD, , s. 396)
Soru 61 : Atatrk kooperatifilik hakknda ne dnyordu?
Kooperatifilik, sureti umumiyede iktisad sahada birleme siya-
seti hakknda lehte ve aleyhte baz mtal ealar ileri srld. Teferruata
girimiyecei m. Yapmak, madd ve mnevi kuvvetl eri, zek ve maharetl e-
ri birletirmektir. Yoksa bir zail ile bir kuvvetli nin birlemesinden bah-
setmiyoruz. Birlemenin byl esi zayf olann kuv-
********************************************************
19 Bu aratrmay yaparken karmza bir byk elime kt: Emeki
olmyan insandan addetmemek prensibine uygun bir devlet kurma fikriyle mi l-
yoner ve milyarder yetitirmek niyeti. Emekle milyoner veya milyarder olunma-
s imknszd. Fakat bu elime iktisad kadro yokluundan ve iktisad fikirlerin
nisbeten glgeli oluundan douyordu. Ve maalesef bu elime Trkiye'yi son-
radan iktisad bir anariye ve dengesizlie srkledi. Bu bir iktisad prensip e-
limesiydi. Yoksa politika icab sylenmi szlerde birok elimeler vard ve
bunlar pek nemli deildi. (etin Altan, Atatrk'n Sosyal Grleri, s. 65 - 66)
78
79

vetliye esir olmas demektir. Ege iktisat mntkasndaki btn insanl arn
haslalarn ve gayretl erini birletirmesi, muhakkak feyizli neticeler vere-
cektir. Trkiye'nin sy hayat ve mevcudiyetini mtal ea edi nce birleme-
den doan fayda ve menfaatl erin ok byk olaca kanaat na vara-
canzdan phe etmiyorum. Byl e bir teebbs olurken birtakm ik-
yetil er olabilir. Mstahsilleri n birlemesi nden ahs menfaatl eri hal eldar
olacan dnenler tabii ikyet edeceklerdir. Fakat meml eketi miz ba-
kir bir sahadr. Grl ecek ok i vardr. Onlar da tatmin edecek bir ok
meguliyetler bulunabilir. Hakik ticaret erbab iin hibir zarar tasavvur
etmiyorum. (1 ubat 1931, zmir Ticaret Odasnda yaplan konumadan,
SD, II, s. 266-267)
Cell Bayar'a,
Tarm kredi kooperatifl erinin ilki olan Tekir kooperatifi muamele-
sinin bittiini, sevinerek rendim. Bu kooperatifte 1 sayl ortak ol arak
bul unmam muhabbetle yadetmenize teekkr ederim.
Tarm kredi kooperatiflerini n az zamanda btn yurdu kaplama-
sn, baarc gayreti nizden bekliyoruz. (13 Temmuz 1936, SD, IV, s. 576)
Soru 62 : Atatrk yabanc sermaye ve d yardm hakknda ne
dnyordu? 20
Yine en nemli esaslardan birisi devl eti n, i ve d bamszln-
dan ibaretti . Millet bamszlndan vazge-
***************************************************************
20 Yabanc sermayenin kalknmann finansmannda nemli bir rol oy-
nayaca inanc 1931'de herhalde tamamen ortadan kalkm olacak ki bu tarih-
te kabul edilen parti (C.H.P.) program 'Normal sermayenin yegne memba
mill sy (emek) ve tasarruftur.' cmlesini alarak yabanc sermayeyi 'anormal,
addedecek bir manta sahip kmaktadr. (Korkut Boratav, Trkiyede Dev-
letilik, s. 41)
79
80

miyor ve gemiyecek esas kabul edil miti. Ancak bu esas art daima
mahfuz ve muhterem tan mak zere memleketi mizin imar derecesi, mi l-
letimizi n serveti , umumiyetl e fikir seviyemiz nazar dikkate aln nca ve
btn dnyadaki ilerlemeler ile bunu karlatrnca itiraf mecburiyetin-
deyiz ki biraz deil, ok geriyiz. Bi naenal eyh; bunu telfi edebilmek iin
ok byk kaynaklara, ok byk vas talara velhsl her eye ihtiyac m z
vardr. te bu i htiyalar, milletin terakki ve ilerl emesi iin, memleketin
bayndrl iin muhta olduumuz her eyi dardan al mak hususunda
pek tabi kemali shhatl e hareket edecek, yani d mzaheret ve yardma
tamamen muvafakat edeceiz. Ancak arz eyl ediim gibi bamsz kal mak
sfat ve selhiyetini daima muhafaza etmek... (24 Nisan 1920 Erzu-
rum Kongresi'nin esaslar n Meclise aklarken SD, I, s. 31)
Ancak inaat ve tesisat ve iletilmesi bugnk mal almalar -
mzla orantl olmayan byk sermayelere bal olan, bay ndrlk ilerin-
de, yabanc sermayesinden ve icabna gre yabanc uzmanlarndan azam
yararlanmak meml eketimizi n menfaat ve bayndrln ve milletimizin
saadet ve refahn az zamanda temin bakmndan zarur dir. (1 Mart
1922, SD, I, s. 227)
Gemiin ve dmanlarn memleket ve milletimizi btn medeni-
yet dnyasyla birlikle ilerlemeye yrtmekten menetmi olan zencirleri,
bugn bizi, az zamanda fevkalde teebbsl er ve craatla bul unmaya zor-
luyor. Ancak bu mecburiyetin tatmini ve zayiat n telfisi bugnk mal
gcmzn stndedir. Bundan dolay hkmeti mi zin her meden devlet
gibi d borlar akdetmesine lzum vardr. u kadar ki bor alnan yaban-
c paralarn, i mdiye kadar Babli'nin yapt tarzda, demeye mecbur
deilmiiz gibi, maksatsz israf ve istihlk ile borlar ykmz artrarak
mal bamszlmz tehlikeye ma-
80
81

ruz brakmaya kesi nlikle karyz. Biz meml ekette, bay ndrl, retimi ve
halk refahn salayacak, gelir kaynaklarmz gelitirecek faydal bor-
lanmalara taraftarz. (1 Mart 1922, SD, I, s. 229)
Demiryol ve limanlar ve benzerleri gibi pek muhta ol duumuz
byk tesisl eri yeni den yapma ve iletil mel erindeki siyaseti miz, imdiki
ve gelecek kanunlarmza tabi ol mak ve bu hususta kabul ettiimiz mill
prensipl ere uymak artiyl e mracaat edecek yabanc sermayel erini
memnuniyetle kabul etmektir. (1 Mart 1923, SD, I, s. 295)
Devlet yapsn yaatmak iin darya mracaat et meksizin mem-
leketin kaynaklar ve gelirleriyle idare etmek are ve tedbirlerini bul mak
lzm ve mmkndr. (Ayn sylev, SD, I, s. 296)
Bu saydm iktisad ve sna teebbsler iinde bahsettiim ir-
ketl erin, bams zlk ve mill hki miyetimize saygl milletlerin emniyetle
hkmetimizl e temas eyl emel eri ve kanunlarmz dairesinde anlamalar
ile faaliyete geebileceklerini sylemeye hacet yoktur. Gerekten mem-
leketimizi az bir zamanda mmur etmek iin milleti mizin yetersiz serma-
yesi karsnda haricin sermayesinden, vastalarndan, ihtisaslarndan
yararlanmak hakiki menfaati miz gerei ndendir. Hkmetimi z, izahna
lzum kal mayacak esaslarn riayetkar (sayg gsteren) kalacak olan her
devl et ve millete kar bu hususta emniyet ve samimiyetl e davranacak-
tr. (16 Ocak 1923, SD, II, s. 57)
ktisat sahasnda dnrken ve konuurken zannolunmasn ki
biz yabanc sermayesine hasm bulunuyoyoruz. Hayr, bizi m meml eketi-
miz genitir. ok emek ve sermayeye ihtiyacmz vardr. Binaenaleyh ka-
nunlarmza uymak, sayg gstermek artyl e yabanc sermayelerine lzm
gelen temi nat vermeye her zaman hazrz ve ayan arzudur ki, yabanc
sermayesi bizi m emeimize ve ser-
82

veti sabitemize katlsn (i nzi mam etsi n). Bizim iin ve onlar iin faydal
neticel er versin; fakat eskisi gibi deil. Gerekten mazi de ve bilhassa
Tanzi mat devrinden sonra, yabanc sermayesi meml ekette mstesna bir
mevkie malik oldu. Ve il m mnasiyl e denebilir ki, devl et ve hkmet ya-
banc sermayesini n jandarmalndan baka bir ey yapmamtr. Artk
her meden devl et gibi, millet gi bi, yeni Trkiye dahi buna muvafakat
edemez. Buras n esir lkesi yaptramaz. (17 ubat 1923, zmir ktisat
Kongresini a sylevi nden, SD, II, s. 109)
Tabidir ki dardan gelecek sermayeye, irada, alma yntemi-
ne ihtiyacmz vardr. Fakat bu, birlii mize (vahdet), ba mszlmza son
verecek bir vesayet tarz demek olamaz. (24-25 Ekim 1919, SD, III, s. 12)
Birtakm i ktisad meselel er vardr ki, biz bunlar kendi kaynakl a-
rmzla ve yalnz kendi sermayemizl e halledemeyiz. Bize yardm edecek
dostlar aramaya mecburuz. Halkmzn Fransa hakknda dostane duygular
besl emesi pek tabidir, nk Fransa kamuoyunun Trkl ere msait ol du-
unu grdk ve hergn gryoruz. (2 Kas m 1922, Petit Parisicn muha-
birine Bursa'da verilen demeten, SD, III, s. 49)
Soru 63: Atatrk' n devletilik" gr nedir?
21

ktisat siyaseti mizin nemli gayelerinden biri de umum menfaat-
leri dorudan doruya alakadar edecek iktisad teebbsl eri ve mess e-
seleri mali ve teknik kud-
****************************************
21 Sabahattin Selek, bu konuda, yle diyor! Devletiliin yeniden be-
nimsenmesi iin 1931 ylna kadar beklemek gerekiyor du. Byk bir hzla sosyal
reformlarn gerekletirildii bu sekiz yllk dnem, ekonomik faaliyet bakm n-
dan tamamen baar
82
83

retimizi n msaadesi nispetinde devletletirmektir. (1 Mart 1922, SD, I,
s. 226)
(evket Sreyya Aydemir, Tek Adam'n 3. cildini n 452. sayfasnda,
Atatrk'n herhangi bir nutuk veya demeci nde deil, fakat gene Ata-
trk'n iaretiyl e Prof. Afet nan'n bir kitabnda (Meden Bilgiler, s. 61)
yer alan yle bir forml ki, ondan sonra C.H.P.'nin devlet ve siyaset ede-
biyatnda, hatt gnmze kadar hl tek forml olarak kullanlr. de-
dikten sonra Atatrk'n Prof. Afet nan'a yazdrd u devletilik tarifini
verir : )
Bizim takibini muvafk grdmz Devl etilik prensibi, btn
reti m ve tevzi vastalarn fertlerden alarak, milleti bsbtn baka
esaslar dahilinde tanzi m etmek gayesini gden ve husus ve ferd ikti sad
teebbs ve faaliyetlere meydan brakmayan sosyalizm prensibine daya-
nan kollektivizm, komnizm gibi bir sistem deildir .
******************************************************
sz gemitir. Nihayet, 10 Mays 1931 gn toplanan C.H.P. Kurul taynda
'Devletilik' ve 'Devrimcilik', ilkeleri programa alnd. Fakat, 1931 ylnda be-
nimsenen devletilik anlay, Mustafa Kemal Paa' nn 1922 ylnda belirttii
devletilik anlayndan daha geri idi. (Anadolu htilli, Cilt II, s. 340)
Bu aratrma boyunca edindiimiz kanaat u olmutur ki iktisad mese-
lelerde siyas iktidar zerinde etki icra eden en kuvvetli menfaat grubu ifti-
lerdir. iftilerin menfaatleri ile sair sosyal gruplarn menfaatleri arasnda bir
atma bahis konusu olduka hemen hemen daima ifti menfaatlerinin ar
bastna ahit oluyoruz. Devletiliin geni bir devlet sanayiinin kurulmas ek-
linde gelimesi, kanaatimizce zellikle sna rnleri istihsal eden iftilerin
mahsullerinin fiyatlarn desteklemi ve buhrann (1929 buhran. F. N.) fiyat-
lar zerindeki etkilerini ksmen bertaraf etmitir. Ayrca yine devletiliin ica-
bndan olmak zere buday, ttn gibi rnlerin, gerekirse tccar aleyhine
devlete desteklenmesi de devletiliin iftilerin iftilerin menfeatlerini ihlal
etmediini gstermektedir. Bir bakma devleti iktisat politikas en kuvvetli
sosyal gruplarn lehine, en zayf gruplarn aleyhine ilemitir. (Korkut
Boratav,'Trkiye'de Devletilik, I, 7V 7n)
83
84

Bizim takip elliimiz Devletilik, ferd alma ve faaliyeti esas
tutmakla beraber, mmkn olduu kadar az zaman iinde milleti refaha,
meml eketi mamuriyyete eritirmek iin, milleti n umum ve yksek men-
faatlerini n icap ettirdii ilerde bilhassa iktisad sahada devleti fiilen
alkadar etmektedir. (Aydemir, Tek Adam, III, s. 452)
Partimizin taki p ettii program, bir istikametten tamamiyl e de-
mokratik) hal k bir program ol makla beraber iktisad a dan devl eti dir.
Bu itibarla partimize dayanan cumhuriyet hkmeti nin her a dan vatan-
dalarn hayatiyle, gel eceiyl e ve refahyla alkadar ol mas tabidir. Hal-
kmz yaradltan devl eti dir ki, her trl ihtiyac devletten istemek iin
kendisinde bir hak gryor. Bu iti barla milleti mizin huylar ile frkamz
program nda tamamiyle bir uygunluk vardr. Bu istikametten yr yece-
iz. Ve muvaffak olaca mzda phe yoktur. (27 Ocak 1931, SI). II,
162)
Ferdi alma ve faaliyeti esas tutmakla beraber mmkn olduu
kadar az zaman iinde milleti refaha ve memleketi mamurriyete (bayn-
drla) eritirmek iin milletin umumi ve yksek menfaatl erinin icap et-
tirdii ilerle bilhassa iktisadi sahada devleti fiilen alkadar ve faal k l-
mak. (20 Nisan 1931. Seim dolaysiyle millete beyanname, SD, IV, s.
549-550. Yukarya al dm cml e, bu beyannamenin 1. Maddesi ndedir.
Atatrk, bundan sonra, ayn sei m beyannamesi nin 7. maddesi nde unla-
r syler : Memleketi n inkiafnda byk ticaret, fabrika, byk arazi ve
iftlik sahi plerini n faaliyetleri mhimdir. Normal alan ve teknie sti-
nat eden sermaye sahipleri tevik ve himayeye layktr. )
Trkiye'nin tatbik ettii devl etilik sistemi 19 uncu asrdan beri
sosyalizm nazariyel erinin il eri srdkl eri fi kirlerden al narak tercme
edil mi bir sistem deildir.
85

Bu, Trkiye'ni n ihtiyalarndan domu Trkiye'ye has bir sistem-
dir.
Devletiliin bizce mnas udur :
Fertlerin, husus teebbslerini ve ahs faaliyetlerini esas tut-
mak; fakat byk bir milletin ve geni bir memleketin btn ihtiyal a-
rn ve ok eylerin yaplmadn gz nnde tutarak memleket iktisa-
diyatn devletin eline almak.
Trkiye Cumhuriyeti devl eti, Trkiye vatannda asrlardan beri
ferd ve husus teebbslerle yapl m olan eyl eri bir an evvel yapmak
istedi; ve grld gi bi ksa bir zamanda yapmaya muvaffak ol du. Bi zim
takip ettiimiz bu yol grld gibi liberalizm'den baka bir sistemdir.
(Ocak 1936, Prof. Enver Ziya Karal, a.g.e., s. 101 - 102)
Soru 64 : Atatrk'n sanayileme hakkndaki dnceleri neler-
dir?
Meml eketin iktisad emelleri tarm ve tar msal sanayi olmakla
beraber memlekette teden beri mevcut, mesel: Dokuma sanayii gibi
sanayiin himaye ve canlandrlmas ve baz blgelerde yeni den kurul abi-
lecek dier sanayiin her suretle hi mayesi neml e gznnde tutulacak-
tr. (1 Mart 1922, SD, I, s. 226-227)
Memleketimizin servet edinmesi yolunu her eyden evvel ta-
rmda ve tarm sanayiinde aryoruz. (I Mart 1924, SD, I, s. 328)
Sanayi fabrikalarna ve maden sanayiine ynelmi umum alka
ve teebbs temin edecek are ve tedbirleri bulmak vazgeilmez ve ha-
yat ihtiyalarmzdandr. (1 Kas m 1925, SD, I, s. 340)
Sanayideki teebbsl er dahi, tevik edecek ve cesa-
85
86

ret verecek mahiyettedir. Fakat memleketin vazgeilmez sanayiini n ku-
rulmas bitmedike her bakmdan yrek istirahati duymamza imkn yok-
tur. Bu sebeple, meml eketin sna donatm n tamamlamak ii n btn
gayret ve dikkatinizi ekmeyi yerinde buluyorum. (1 Kas m 1933, Meclisi
a konumasndan, SD, I, s. 373)
lkenin en belli eksikliini giderecek olan bu fabri kalar, ok
gemeden, kurup iletmek, hkmeti n en nde grecei ilerden olacak-
tr. (1 Kasm 1934, SD, I, s. 376)
Endstrilemek en byk mill davalarmz arasnda yer almakta-
dr. almas ve yaamas iin ekonomik el emanlar meml eketimi zde
mevcut olan byk, kk her eit sanayii kuracaz ve ileteceiz. En
bata vatan mdafaas olmak zere, rnleri mizi kymetlendir mek ve en
ksa yoldan, en ileri ve refahl Trkiye idealine ulaabilmek iin, bu bir
zarurettir. (1 Kas m 1937, SD, I, s. 396)
Soru 65 : Atatrk toprak reformu hakknda ne d-
nyordu?
22

Yeni faaliyet devri mizde, gerek bu havalide (Dou illerinde), ge-
rek meml eketi n dier ksmlarnda topra
********************************************
22 Bu konuda Abdi pekinin sorularna nn yle cevap veriyor :
SORU: Atatrk zamannda Toprak Reformu gibi, aalarn tahakkm
gibi problemler zerinde durulmam mdr?
Hepsinin zerinde nazar olarak durduk. Ama ite yaplan iin derece-
sini, hududunu biliyorsunuz
SORU: O devirlerde arzu edilen bir toprak reformu, bugn-den daha
kolay gerekletirilemez, miydi ?
Belli deil...
SORU : Neden?
Biz buna dokunmadk. Dokunulduktan sonra anlalr byle
87

olmyan i ftilere toprak tedarik etmek mesel esiyle ehemmiyetli ol arak
uraacaks nz. (1 Kas m 1928, SD, I, s 355)
Kezalik iftiye arazi vermek de hkmeti n srekli olarak takip
etmesi lz m gelen bir keyfiyettir. alan
*********************************************
eyler... (Abdi peki, nn Atatrk' Anlatyor, s. 39-40)
Cumhuriyet Halk Partisi Yksek Danma Kurulu yesi Do. Dr. Deniz
Bay kal, Atatrk zamannda toprak reformunun niin yaplamadn yle a k-
lyor: Kurtulu Savamz iki gcn i ttifakyla verilmitir: 1) Asker - sivil brok-
rasi ve aydnlar, 2) Anadolu'nun millci eraf ve hatta mtegallibesi. Ortak
dmana kar aralarnda bir ihtilf olmadan savaan bu gler, Cumhuriyet ten
sonra da olduka gevek, kaygan, yuvarlak bir hedef etrafn da birlemilerdir:
'Bir an nce Bat'ya benzemek, uygar bir lke durumuna girmek'. Bunun sonucu
olarak st yapda bildiimiz devrimler gerekletirilmitir. Dikkat edilirse, bu
devrimler asker-sivil brokrasiye destek olan Anadolu burjuvazisinin
karlarna dokunmayan, hatta onlarn gelimesini belki de kolaylatran bi-
rer nitelik tarlar. Atatrk gibi ok byk bir nderin, bir kurtarcnn varlna
ramen mesel bir toprak reformunun gerekletirilememesi, arz bir olay de-
ildir. st yap devrimleri alt yapya doru indirilmek istendiinde, ii n-
de bulunulan ittifakn sert duvarlarna arpmtr ve 1930'larda bir toprak
reformu karlamamtr. (Devrim konulu ak oturumdan, Milliyet Gazete-
si, 11 Ocak 1970)
Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreteri Blent Ecevit yle yazyor:
Oysa, tek parti dnemi, yeni atlmlar, yeni devrimler yapabilme gcn yitir-
mi bir dnem olarak kapanm geride kalmtr.
O dnemde, gllerin en gls saylan Atatrk vard bata... Devle-
tin ve tek partinin banda... Bugn yeniden tek partili dneme dnlecek olsa,
herhalde Atatrk'ten daha gl bir nder bulunamaz. O dnemde bile, Ata-
trk kadar gl bir nderin geni yetkilerle bata bulunduu bir dnemde bile
baarlamayan baz devrimler, imdi, yle bir rejimle Atatrksz nasl baarla-
caktr?..
O dnemde, Atatrk, iki kez, Meclis krssnden toprak reformu iste-
mitir; ama toprak reformuna girime olanan bulamamtr. (Atatrk ve
Devrimcilik, s. 48)
88

Trk kylsne iliyebilecei kadar toprak temin etmek memle-
ketin retimini zenginletirecek balca arelerdendir. (1 Kas m 1929,
SD, I, s. 362)
Toprak kanununun bir neticeye varmas n Kamutayn yksek
himmetinden beklerim. Her Trk ifti ailesinin, geinecei ve alaca
topraa malik olmas mutlaka lzmdr. (1 Kasm 1936, SD, I, s 189)
Bir defa, memlekette topraksz ifti braklmamaldr. Bundan
daha nemli olan ise, bir ifti ailesini gei ndirebilen topran, hi bir
sebep ve suretl e blnemez bir mahiyet al mas. Byk ifti ve iftlik
sahipl erinin iletebilecekl eri arazi genilii, arazinin bul unduu memleket
blgelerini n nfus kesafetine ve toprak verim derecesi ne gre s nrlan-
mak lzmdr.
Kk, byk btn i ftilerin i vastalarn artrmak, yeniletir-
mek ve korumak tedbirleri, vakit geiril meden alnmaldr. Her halde, en
kk bir ifti ailesi, bir ift hayvan sahibi klnmaldr; bunda, ideal
olan kz deil, beygir olmaldr. kz, ancak baz artlarn henz temini
g blgel erde ho grlebilir. Kyl ler iin, umumiyetl e pulluu pratik
ve faydal bulurum traktrler, byk iftilere tavsiye olunabilir. Kyde
ve yakn kyl erde, mterek harman makinalar kullandrmak, kyll erin
ayrlamyaca bir adet haline getirilmelidir.
Meml eketi; iklim, su ve toprak verimi bakm ndan, ziraat blgel e-
rine ayrmak icabeder. Bu blgelerin her birinde, kyl lerin, gzl eriyle
grebilecekleri almalar iin rnek tutacaklar veri mli, modern, pratik
ziraat merkezl eri kurul mak gerektir. (1 Kas m 1937, SD, I, s. 394-395)
Soru 66 : Atatrk'n Trk kylsne naizane olsa da ufak bir
vazife yapm olduum dedii ey nedir?
89

Atatrk, lmnden bir yl kadar nce, 11 Haziran 1937'de, ziraat
ve zira iktisat sahasnda fenn ve ameli tecrbel er yapmak maksadi yle,
muhtelif zamanlarda, meml eketin muhtelif mntkalarnda tesis ettii
mteaddid iftlikleri, bu messesel erin, ziraat usullerini dzeltme,
istihsalt arttrmak ve kyleri kalkndrma yolunda devlete alnan ve
alnacak olan tedbirlerin hsn inti hap ve inkiafna ok msait birer mil
ve mesnet olacaklarna kani bul unarak tasarrufu altndaki bu ift likleri
btn tesisat, hayvanat ve demirbalaryla beraber hazineye hedi ye
etmitir. (SD, IV, s. 585 - 586)
Soru 67: Atatrk'n hazineye balad iftliklerin arazisi ile
tesisat ve demirbalarm zet olarak gsteren listede neler vard?
Atatrk'n hazineye baladklar unlardr:
1 Orman iftlii
Ankara'da Orman, Yamur Baba, Balgat, Macun, Gvercinlik,
Tahar, Etimesut, akrlar iftliklerinden vcut bul mu Orman iftlii; Ya-
lova, Millet ve Baltac iftlikleri, Silifke'de Tekir ve valya iftlikleri,
Drtyol'da portakal bahesi ile Karabasamak iftlii, Tarsus'ta Pil olu
iftlii.
1 Bunlarda mevcut arazi:
a) 582 dnm eitli meyva bahel eri.
b) 700 dnm fidanlk; buralarda meyveli, meyvesiz muhtelif ya-
larda ve eitl erde 650.000 fidan vardr.
c) 400 dnm Amerikan asma fi danl . Burada 560.000 kk ba
ubuu vardr.
d) 220 dnm ba. Burada 88.000 adet ba omcas vardr.
e) 370 dnm eitli sebze yetitirmeyi elverili bahe.
89
90

f) 220 dnm 6.600 aal zeytinlik,
h) 27 dnm 1.654 aal portakallk,
i ) 15 dnm kukonmazlk.
k) 100 dnm park ve bahe.
l ) 2650 dnm ayr ve yoncalk.
m) 1450 dnm yeni tesis edilmi orman.
n) 148.000 dnm ziraata elverili arazi ve meralar.
Yekn: 154.729 dnm arazi .
2 Bina ve tesisat:
a) 45 adet byk ve kk i dare bi nas ve ikamet gh; btn mef-
ruat ve demirbalaryla beraber,
b) 7 adet 15.000 ba koyunl uk al.
c) 6 adet Aydos ve Toros yaylalarnda tesis edilen mandralar.
d) 8 adet at ve srlara mahsus ahr.
e) 7 adet umum ambar.
f) 4 adet samanlk ve otluk.
h) 6 adet hangar ve sundurma.
i ) 4 adet l okanta, gazi no ve elence iyerleri, lunapark,
k) 2 adet eitli i malt yapan f rn.
l ) 2 adet iek ve tezyi nat (ssleme) nebat yetitir mee mahsus
ser.
Yekn: 51 bi na
3 Fabrika ve imalathanel er
a) Bira Fabrikas:
Senede 7.000 hekto litre eitli bira yapacak kabili yette, btn
mtemiltiyle ve btn iletme l evaz m ve mtedavil kymetlerl e ber a-
ber.
b) Malt Fabrikas:
Senede 7.000 hekto litre biraya kfi gel ebilecek miktarda malt
imline kabiliyetli, btn mtemilt ve i letme l evaz m ile beraber.
c) Buz Fabrikas:
91

Gnde drt ton buz yapma kabiliyeti nde, btn mtemilt ve i-
letme levazm ile beraber.
d) Soda ve gazoz fabrikas:
Gnde bi n ie soda ve gazoz yapma kabiliyeti n de. Btn m-
temilt ve mtedavil kymetleriyle beraber.
e) Deri fabrikas:
Senede 14 bin eitli deri imaline elverili, btn mtemilt ve
mtedavil kymetl eriyle beraber.
f) Ziraat l etl eri ve demir fabrikas .
h) Biri Ankara'da dieri Yal ova'da ol mak zere ki modern st fa b-
rikas: Her ikisi gnde ayr ayr 15 bin li tre pastrize st ve bin kilo
tereya ilemek kabiliyetindedir. Bunlar da btn mtemilt ve iletme
levazm ve mtedavil kymetleriyle beraber.
i) Biri Ankara'da dieri Yal ova'da iki vasi yourt imalthanesi.
k) arap imalthanesi:
Ylda 80 bin litre arap imaline elveri li, btn mtemilt ve m-
tedavil kymetleriyle beraber.
l) ki tal, elektrikle iler bir deirmen. Btn mtemilt ve m-
tedavil kymetleriyle beraber.
m) stanbul 'da bul unan bir elik fabrikasnn yzde krk hissesi .
n) Biri Orman iftliinin, biri Tekir iftliinin ol mak zere her biri
15'er bi n kilo kaar, bin teneke beyaz peynir, altyz teneke tuzl uya
yapmaa elverili imalthane, btn il etme l evaz mat il e beraber
4 Umum tesisat:
a) Biri Ankara'da dieri Yal ovada Kurul u iki tavuk iftlii.
b) Yalova'daki iftliklerde iki husisi iskele ve li man tesisat .
92

c) Ankara'da ve ikisi stanbulda be sat maazasnn btn
tesisat ve demirbalar.
d) Orman iftliinde:
Husus sulama tesisat, kanalizasyon, telefon tesisat, elektrik tesi-
sat, kk beton kprl er, hususi yollar, ime su tevziat ebekesi.
Yalova iftlikl erinde:
Husus su tesisat, telefon tesisat, elektrik tesisat, kk beton
kprler ve yollar. Silifke Tekir iftliinde: Husus sulama tesisat , beton
kprler
e) Orman iftliinde kurulu iftlik mzesi ve ulak mikyasta hayva-
nat bahesi tesisat, bunlarn iletme levazm ve btn demirbalar.
5 Canl umum demirba:
a) 13.000 ba koyun. Kvrck, merinos, karagl, karaman
rklariyle bunlarn mel ezleri.
b) 443 ba sr. Simental, Hollanda, krm jersey, Grensey, Ha-
lep, yerli rklariyle bunlarn mel ezleri, yeni retil en Orman ve Tekir cins-
leri.
c) 69 ba ngiliz, Arap, Macar, yerli ve bunlarn melezleri, koum
ve bi nek atlar. 58 oban merkebi
d) 2.450 ba tavuk. Legorn, rodayland ve yerli rklar.
6 Umum cansz demirba
a) 16 adet traktr, 13 adet harman ve bier der makinesi ve bi l-
cmle ziraat il erini grmekte bul unan ziraat l et ve edevatn n tamam.
b) 35 tonluk bir adet deniz motoru Yal ova iftli inde
c) 5 adet iftlikl erin nakliye ilerinde altrlan kamyon ve ka m-
yonet.
92
93

d) 2 adet iftliklerin umum servislerinde altr lan binek otomo-
bili.
e) 19 adet iftliklerin umum servislerinde altr lan binek ve yk
arabas. (SD, IV, 586-589) 28
************************************************************
23 Atatrk'n, bundan sonra Dolmabahe'de, 5 Eyll 1938 pazartesi g-
n yazd vasiyeti de yledir:
Malik olduum btn 'nukut (nakitler, paralar) ve hisse senetleriyle
ankaya'daki menkul ve gayri menkul emvalimi (mallar) Cumhuriyet Halk Parti-
si'ne tideki artlarla, terk ve vasiyet ediyorum :
1 Nukut ve hisse senetleri, imdiki gibi, Bankas tarafndan nema-
landrlacaktr.
2 Her seneki nemadan, bana nispetleri erefi mahfuz kaldka, yaa-
dklar mddete, Makbule'ye ayda bin, Afete 800, Sabiha Gken'e 600, l-
k'ye 200 lira ve Rukiye ile Nebile'ye imdiki (imdiki gibi) (imdiki halde) (i m-
dilik) yzer lira verilecektir.
3 Sabiha Gken'e bir ev de alnabilecek ayrca para verilecektir.
4 Makbule'nin yaad mddete ankaya'da oturduu ev de emri n-
de kalacaktr.
5 smet nn'nn ocuklarna yksek tahsillerini ikmal iin muhta
olacaklar yardm yaplacaktr.
6 Her sene nemadan mtebaki miktar yar yarya, Trk Tarih ve Dil
Kurumlarna tahsis edilecektir. (Mazhar Leventolu, Atatrk'n Vasiyeti, s. 49)
Atatrk ld zaman, Bankasnda, ayr hesapta, toplam olarak
umum vekili ve son genel sekreteri Hasan Rza Soyak'a gre 1.519.892,01
liras vard. Gene Hasan Rza Soyaka gre, Atatrkn brakt hisse senetleri
unlardr: 119.125 adet 10 liralk Bankas hisse senedi ; 569 adet 500 liralk
Bankas senedi; 12.750 adet Maden Kmr T.A.. nama muharrer hisse sene-
di; 12.250 adet Maden Kmr T.A.. hami line muharrer hisse senedi; 125 adet
Maden Kmr T.A.. messis hisse senedi (Mazhar Leventolu, a.g.e., s. 85,
89)
Atatrk'n mal varlnn iki kayna vardr. Biri, Hindistan'dan Milli M-
cadeleye yardm iin Atatrk'n ahsna gnderilen paradr. Hindistan' dan
gnderilen parann 500 - 600 bin lira
93
94

Soru 68 : Atatrk, mrnn son yllarnda, Trk hal knn refah
seviyesi hakknda ne dnyordu?
evket Sreyya Aydemir anlatyor:
Onun en yaknlarndan ve bu olaya katlanlarn bi rinden btn
teferruat ile di nlediim bu hikyeyi btn z ile anlatmya alaca m:
Mussolini 'ni n azgnlk zamanlarndayd. Roma'daki faist miti ngl e-
rinde Mussolini'nin, havaya kalkan elini azametli bir tehditle douya do-
ru uzat p:
Mare nostrom! (Bizi m Deniz) diye haykrd gnl erdi. Hedefi
neresiydi pek belli deildi ama, ikide bir, Romann doudaki eski toprak-
larndan bahsederdi.
Atatrk si nirliydi:
Ben harbten korkarm. nk harbi bilirim. Ama Mussoli ni
korkmaz, nk harbi bilmez, derdi . Mussoli ni'den kukudayd:
Bu adam bana bir gn izmeleri mi giydirmese? diye yaknrd .
te o gnl erden birinde, bir gece gene ankaya kskndeydiler.
Karak gnl erinden biriydi. Kuram buram
**********************************************
civarnda bulunduu sanlyor. Atatrk, bu parann 300 bin lirasn, Byk Taar-
ruzdan nce, Maliyenin karlyamad baz zel giderler iin, Garp Cephesi
kumandanlnn emrine verilmiti. Zaferden sonra, bu 500 bin lirann 380 bin
ksur liras, bir Bakanlar Kurulu karariyle kendisine geri verildi. Bu parann, 250
bin liras, Atatrk'e Trkiye Bankasna sermaye olarak verilmitir. Yine bu
parann bir kesimiyle iftlikler satn alnd. (...) kinci kaynak, Msr eski Hidivi
Abbas Hilmi Paa'nn Trk uyrukluuna girmesi mnasebetiyle, Cumhuriyet
Halk Partisi'ne balad 900 bin lira civarndaki par adr. (Leventolu, a.g.e., s.
88)
94
95

kar yayordu. Ama kkn sal onu rahatt. Scakt . Bahis alevl endi ve bir-
den karar verdi, ayakland:
Haydi ocuklar kalkn, Antalya'ya gidiyoruz! Bu adama oradan
cevap vereceim!
Kimse durduramad . Otomobillere emir verildi. Arabalar hazrlan-
d. Hatta st ba pek salam olmyanlara kalnca bir eyler uyduruldu
ve yola kld .
Ama buna yola kld deil, yola dklnd demeli dir. nk an-
kaya kknden pek gsterili ayrlan arabalar, daha Dikmen'e kan Kzl
Yoku'ta birbirlerinden ayrlmaya baladlar. Bal yol unda kafile daha da
dald. Kar yollar kapamt . stelik lpa lpa da kar ya yordu. Arkada
dalan arabalardakil erin enelerini bak amyordu. stelik arabalar
snamyordu da. Hatta, donacaz, diye yak nmalar da balad. Zaten ar-
tk her araba kendi ban n derdindeydi ... Yol , iz kalmamt . Onun araba-
s ise oktan kaybolmutu. Hkmet ii duyunca tel land. Atatrk kay-
bol mutu. stelik telgraf hatlar da kardan, ti piden kopmu, kesilmi ti.
Krehir'e yal nz onun arabas vard. Oraya kadar ve gecenin karanl nda
yalnz bir hayalet grmlerdi. O da onun, karda bata ka ilerliyen ara-
basn n nne km, onun arabasna yapm soruyordu:
Eei mi yitirdim aalar, grdnz m ola ki ?..
Krehir'e vard zaman hem bitkin, hem kzgnd. Orada da baka
kzdrc eyler oldu. Onu gya bir konaa almlard. Ama, en basit i hti-
ya iin bile doru drst bir yeri yoktu. Birtakm uydurma tertibat yapl-
d. Daha da kzd . Hemen yola kt. Arkada kalanlarn oundan hl ha-
ber yoklu...
Sonra ayn maceralar. Yozgat'a var. Hkmetl e muhabereler...
Nihayet trenle Ankara'ya dn... Antalya'da Mussoli ni'ye hitap edecek
nutuk, tabi kalmt...
Bu macera ankaya kknn rahat, scak sal onlar -
95
96

na dnlnce, gene onun u hikayesiyle tamamland:
Biz harbiyede tal ebeyken, mektebi n sobalar yanmazd. Btn
k titreir dururduk, idareye de derdi mizi anlatamazdk. Nihayet bir gn
arkadalar beni mdre kmak iin setiler. Mdr Zlfl smail Paa
isminde bir saray uayd . Msaade aldk. Huzura ktk. nce Padiaha,
sonra mdre dualarmz arzettik. Nihayet maksada geldik, ii anlatmak
istedi k. Ama paa daha ilk cml elerde kkredi:
Ne souu be nankrler! Padiah nimeti gznze, dizi nize
dursun. Grmyor musunuz sobalar nasl grl grl yanyor. Defolun
buradan, yoksa...
Hakikaten de mdrn sobas grl grl yanyordu. Mdr bu-
ram buram terliyordu. Scaktan gsn, barn amt ve zannediyordu
ki, btn mektebin sobalar da yle yanar...
ocuklar, biz bu ankaya kknde bazan, galiba bu Zlfl sma-
il Paa gi bi kendi mizi al datyoruz...
24

Evet, hem realist, hem de, cesur bir realistti... (Tek Adam, Cilt III,
s. 515-517)
*******************************************
24 Atatrk'n Trkiye'yi tek parti ile ynettii bir gerektir. Ama, tek
parti dneminde Trkiye'nin btn sorunlarnn zmlenemedii, ekonomik
ve toplumsal alt yapnn byk lde deitirilemedii de bir gerektir.
Eer yle olmasayd, bugn byk kurtarcnn lmnden otuzbir yl
sonra, hl toprak reformu, sanayileme, ekonomik hayatn yeniden dzen-
lenmesi, sosyal adalet ve sosyal gvenlik, kamu hizmetl erinin mutsuz ounlu-
un yararna yneltilmesi gibi konular tartr durur muyduk. ?
Atatrk, Trk ulusunun en zor gnnde ortaya kan nder dir. Kurtulu
Sava onun komutasnda kazanlm, Trk vatan onun sayesinde smrgeli k-
ten kurtulmu. Cumhuriyet onun eliyle kurulmutur. Yzyllarn kt miras,
onun yreklilii ve gcyle reddedilmitir. ada uygarln st-yap kurumla-
r, Trkiye'ye, onun araclyla girmitir.
97

Ama, btn bunlar yaplrken, ekonomik ve toplumsal al t yap gerein-
ce ve yeterince deitirilememitir. Bu yapda, geni halk ktlelerinin yararna,
kkl deiiklikler gerekletirilememitir.
Neden?
Bir kere, uzun ve kanl bir Kurtulu Sava sonunda, Trkiye'nin olanak-
lar byle bir alt-yap deiiklii salayacak dzeyde deildi. Kararlatrlan her
giriime kaynak bulmak pek bir sorun oluyordu. 1930 ylnda devletilik ilke-
si benimsendikten ve ondan sonra da ilk kalknma plan hazrlandktan sonra,
bu plann finansman byk glkler yaratmt. Bu arada sras gelmiken,
Atatrk'n ekonomik milliyetiliini azlarndan drmeyenlere, Atatrk'n
1931'lerden balayarak, d yardm bulmak iin devaml aba harcadn da
hatrlatverelim.
kincisi, Atatrk'n elindeki kadro da kkl bir alt-yap deiikli-
i iin yeterli deildi. Bu kadro, Osmanl geleneine uygun olarak kendisini
halkn dnda ve zerinde gren aydn brokratlarla, bunlarn ou zaman ve
ou yerde zdeletikleri mahalli eraftan kurulmutu. Atatrk'n halkl-
na ramen, evre sindeki aydn brokratlar halk yalnzca gdlen bir
sr olarak gryorlar; Atatrk'n devrimciliine ramen, geleneksel
feodal dzenden yararlanan mahall eraf, kendi durumlarn sarsacak
alt-yap deiikliklerini engelliyorlard. Aydn brokrat eraf ikilisinin bu
tutumu, Atatrk dneminde gerek bir halklk ve devrimcilik uygulamas ya-
plmasn nlemitir.
Devrimcilik biimsel bir devrimcilik, halklk halka tepeden ba-
kan bir halk patronluu olmaktan teye gidememi tir.
...Devrimcilii ve yneticilii bir aznln tekeline vermeye almak,
Atatrk gibi byk bir lideri bile zaman zaman amazlara dren bir yanl
tutuma girmekten, hibir ekonomik temele dayanmayan halk-aydn elikisini
derinletirmekten ve halk, tutucularn kucana atmaktan baka bir eye
yaramyacaktr. (Atatrk'n kurduu Ulus gazetesinde, 10 Kas m 1969 ,da Ata-
trk'n lmnn otuz birinci yldnm dolaysiyle yazlan bir yazdan)
97
98


VIII

DI POLTKA, BARI VE SAVA

Soru 69: Atatrk'n temel d politika lkeleri nelerdir?
Biz mill hududumuz iinde hr ve bamsz yaamaktan baka bir
ey istemiyoruz. Biz, Avrupa'nn dier milletlerinden esirgenmeyen, hu-
kukumuza tecavz edil memesini istiyoruz. (19 Eyll 1921, SD. I, s.184)
D siyaseti mizde baka bir devl etin hukukuna tecavz yoktur.
Ancak hayat mz, memleketimizi, namusumuzu savunuyoruz ve savuna-
caz.. (1 Mart 1922, SD, I, s. 236)
D siyasetimizde millet menfaati nin gerektirdii esaslar iine
alan tamamen bams z ve serbest bir siyaset takip edilmektedir. Mecl i-
simiz ve meclisi mizin hkmeti cenki ve maceraperest ol maktan uzaktr.
Tersine sulh ve selmeti terci h eder. zellikle i nsan, meden lkl erin
meydana kmasna fevkalde taraftardr. te bu esaslar dairesinde ge-
rek dou ve gerek bat dnyasyla daima iyi mnasebet ve dosta balar
ararlar. (1 Mart 1921, SD, I, s. 166)
D siyasetimizde drstlk meml eketimizi n gvenliine ve ge-
limesi nin dokunul mazlna dikkat ilkesi , hareketimize klavuz ol makta-
dr. Esasl slahat ve gelimeler
99

iinde bul unan bir memleketin hem kendisinde hem evresi nde bar ve
huzuru ci dden arzu etmesi nden da ki kolay aklanabilecek bir durum
olamaz. (1 Kas m 1928, SD, I, s. 356)
Cumhuriyeti n d siyasada zenl e gtt ama ul usal bar ko-
rumak ve gven ii nde yaamaktr. Komularmzla dostluk ve iyi gei nme
yolunda her gn biraz daha ilerlemekteyiz. (9 Mart 1935, SD, I, s. 381)
Dnyann filn yeri nde bir rahatszlk varsa bana ne? dememel i-
yiz. Byl e bir rahatszlk varsa tpk kendi aramzda ol mu gibi onunla al -
kadar olmalyz. Hdisene kadar uzak olursa olsun bu esastan amamak
lzmdr. te bu dn, insanlar, milletleri ve hkmetl eri bencillikten
kurtarr. Bencillik, ahs olsun, mill olsun dai ma fena telkki edilmeli dir.
(17 Mart 1937, SD, II, s. 282)
Soru 70 : Atatrk'n bar konusundaki dnceleri nelerdir?
Yurtta sul h, ci handa sulh iin alyoruz. (20 Nisan 1931, SD, IV,
s. 551. Seim dolaysiyl e millete yaynlad beyannameden)
Biz bamszlmz temin eden bir bar istiyoruz. (1 ubat 1923,
SD, III, s. 60)
D ilikilerimiz hakk nda fazla bir ey sylemee l zum grmyo-
rum. Bu husustaki kat iarm z cihanca mal m olmutur. Btn komul a-
rmzla ve dier devletlerle dostane geinmee ve karlkl hrmet ve
vefakarla dayal siyasetimizin devam edeceine phe yoktur. urasn
aklamak isterim ki bar devrine hakiki bir samimiyetl e ve cidd bir s-
kn arzusiyle giriyoruz. (13 Austos 1923, SD, I, s. 319)
999
100

D ilerinde drst ve ak olan siyasetimiz zel likle bar fikrine
dayanr. Milletl eraras herhangi bir meselemizi bar yollarla zmeyi
aramak bizi m menfaat ve zi hniyeti mize uyan bir yol dur. (1 Kas m 1929,
SD, I, s. 361)
Trkiye'nin gvenliini gaye tutan, hibir milletin aleyhi nde ol-
mayan bir bar istikameti bizim dai ma tek ilkemiz olacaktr. (1 Kasm
1931, SD, I, s. V70)
Eer devaml bar isteniyorsa, ktlel erin vaziyetlerini iyiletire-
cek milletleraras tedbirler alnmaldr. (21 Haziran 1935, SD, III, s. 99)
Bar yolunda nereden bir hitap geliyorsa, Trkiye onu, istekle
karlad ve yardmlar n esirgemedi. (1 Kasm 1937, SD, I, s. 404)
Bar milletleri refah ve saadete eritiren en iyi yoldur. (1 Kasm
1938, SD, I, s. 412)
Soru 71 : Mill Mcadele sonunda Atatrk nasl bir bar istiyor-
du?
Biz bamszlmz temin eden bir bar istiyoruz. Bunu temin
edil mi grmedike yaayabil mek iin muhta olduumuz yaama sebep-
lerini temin etmek zere tam bamszla erinceye kadar baladmz
ite devam edeceiz. Milletin ci dd karar budur. Milletimizi n bu kararn
mutlaka tatbik iin her trl tedbirler zaten alnm bulunuyor. (1 ubat
1923, SD, III, s. 60)
Soru 72 : Atatrk, Lozan bar n nasl yorumluyordu?
Bu antlama, Trk ul usuna kar yzyllardan beri hazrlanm ve
Sevr Antlamas ile tamamland sanl -
100
101

m, byk bir yanman n (suikasdi n) ykln bildiri r bir belgedir. Os-
manl tarihinde benzeri grlmemi bir siyasal utku (zafer) yapt dr (es e-
ridir). (Sylev, II, s. 526)
Soru 73 : Atatrk'e gre srekli barn art nedir?
Eer devaml bar isteniyorsa, ktlel erin vaziyetlerini iyiletire-
cek milletleraras tedbirler alnmal dr. nsanln btnnn refah alk
ve basknn yerine gemelidir. Dnya vatandalar, alk, haset, a gzl-
lk ve ki nden uzaklaacak ekilde eitilmelidir . (21 Haziran 1935, SD, III,
s. 99)
Soru 74 : Atatrk'n sava hakkndaki dnceleri nelerdir?
Ne yap p yap p u ve bu sebepl er iin, milleti savaa srkl emek
taraftar deilim. Sava zarur ve hayali olmal. Hakiki kanaatim udur:
Milleti savaa gtrnce vicdan mda azab duymamalym. ldreceiz
diyenlere kar, l miyeceiz' diye savaa girebiliriz. Lki n, millet hayat
tehlikeye maruz kal maynca, sava bir cinayettir. (16 Mart 1923, SD, II, s.
124)
Bundan sonra da daha iyi ifti ve daha i yi asker olacaz. Lkin
bundan sonra asker oluumuz artk eskisi gibi bakalarn n hrs, an ve
hreti, keyfi iin deil yalnz ve yalnz bu aziz topraklarmz muhafaza
etmek ii ndir. (18 Mart 1923, SD, II, s. 131)
nsanlar mesut edeceim diye onlar birbirine boazlatmak gayri
insan ve son derece teessfe ayan sistemdir. (25 Eki m 1931, SD, II, s.
273)
101
102

Soru 75 : Atatrk saldr silhlar hakknda ne dnyordu?
En geni mnasnda hcum silhlarnn tamamiyl e kal drlmas
balangtan beri bal bulunduumuz bir noktadr. Bundan baka bir
umumi saldrmazlk andnn ve bir silhlar snrlandrma ve indirme ta-
ahhdnn son derece faydal olacanda tamamiyl e mutabk z. (19
Mays 1933, Roosevelt'in dnya devletl eri reisl erine ve Atatrk'e gn-
derdii hitabeye telgrafla verilen cevaptan, SD, IV, s. 556, 557)
Soru 76: Atatrk iki tarafl veyahut ok tarafl umum mt e-
rek anlamalar hakknda ne dnyordu ?
Milletleri n emniyeti ya iki tarafl veyahut ok tarafl umumi m-
terek anlamalarla, uzlamalarla temin edilebilir diye mutlak mahiyette
ortaya atlan ve her bi ri dierlerine kart saylan prensipler barn ko-
runmas emrinde bizi m iin kesin ve isabetli deildir ve olamaz. Bunl arn
her birini corafi ve siyasi gereklere ve durumlara gre kullanarak bar
yolundaki zeni realitel ere uydurmak her millet iin ayr ayr bir vazife-
dir. Cumhuriyet Hkmeti bu hakikati grm, tatbik etmi, en yakn
komular ile olduu kadar en uzak devletlerle olan mnasebetl erini,
dostluklarn, ittifaklarn ona gre dzenlemeyi bilmi ve bu sayede d
siyaseti mizi salam esaslara dayandrmtr. (1 Kas m 1938, SD, I, s. 412)
102
103


IX

ETM, RETMENLER VE GENLK


Soru 77 : Atatrk'e gre Trkiye gereklerine uygun bir eitim
politikas nasl olmalyd?
Bir mill eitim programndan bahsederken, eski devrin hurafel e-
rinden ve ftr niteliklerimi zle hi de mnasebeti olmayan yabanc fi ki r-
lerden, doudan ve batdan gelebilen btn tesirlerden tamamen uzak,
mill ve tarih seciyemize uygun bir kltr kasdediyorum. (16 Temmuz
1921, SD, II, s. 16-17)
Hkmeti n en feyizli ve en mhi m vazifesi maari f ileridir. Bu i-
lerde muvaffak olabilmek ii n yl e bir program takip etmeye mecburuz ki
program milletimizi n bugnk haliyle, sosyal , hayat i htiyaciyl e, evreni n
artlar ve asrn icaplaryla tamamen mtenasip ve uygun olsun. Bunun
iin muazzam ve fakat hayal ve g anlalr mtalalardan tamamen
vazgeerek hakikati ren gzl erle bakmak ve el ile temas eylemek laz m-
dr. Teebbs edilecek eyin neden ibaret olduu ancak bu suretle kendi-
liinden belirir.
Asrlardan beri milletimi zi idare eden hkmetler maarifi genel-
letirme arzusunu gster egel milerdir. Ancak bu arzularna ulamak iin
douyu ve baty taklitten kurtulamadklarndan netice milleti n bilgisizlik-
ten
103
104

kurtulamamas sonucuna varmtr. Bu hazi n hakikat kars nda, bi zim
takibe mecbur olduumuz maarif siyasetimi zin esas hatlar yle ol mal -
dr: Demitim ki; bu memleketin ilk sahibi ve topluluumuzun esas un-
suru kyldr. te bu kyldr ki bugne kadar maarif nurundan mah-
rum braklmtr. Binaenaleyh; bizi m takip edeceimiz maarif siyasetinin
temeli evvel mevcut cehaleti yoketmektir. Teferruata girmekten sakna-
rak, bu fikrimi birka keli me ile aklamak iin diyebilirim ki mutlaka
umum kylye okumak, yazmak ve vatann, milleti ni, di nini, dnyasn
tantacak kadar coraf, tari h, din ve ahlk malmat vermek ve drt
ilemi retmek maarif programmz n ilk hedefidir.
Bir taraftan bilgisizlii yoketmeye urarken bir taraftan da
meml eket evld n sosyal ve iktisad hayatta fiil e n etkili ve faydal kl a-
bilmek ii n zorunlu olan ipti da bilgileri pratik bir tarzda vermek maarif
yntemi mizin esasn tekil etmelidir.
Efendiler! Meden ve asri bir toplul uun ilim ir fan yolunda yalnz
bu kadarla yeti nemiyecei phesizdir.
Milleti mizin inkiaf dehas ve bu sayede lyk ol duu medeniyet
derecesine ulamas elbette yksek meslekl er erbab yetitirmekl e ve
mill kltrmz ykseltmekle kabildir.
Bu i ptida ve son iki tahsil kademesi aras nda orta tahsilin de ge-
rekli olmas tabiidir. Orta tahsilin gayesi meml eketi n muhta ol duu
muhtelif hizmet ve sanat erbabn yetitirmek ve yksek tahsile aday ha-
zrlamaktr.
Orta tahsilde dahi terbiye ve talim usulnn amel ve tatbik ol-
mas esasn gzetmeli arttr. Kadnlarm zn da ayn tahsil derecesi nden
geerek yetimel erine nem verilecektir.
Efendiler! Yetiecek ocuklarmza ve genleri mi ze, grecekl eri
renimin hududu ne olursa olsun en ev-
104
105

vel ve her eyden evvel Trkiye'nin ba mszlna, kendi benliine, mill
geleneklerine dman olan btn unsur larla mcadel e etmek l zumu
retilmelidir. Ul uslararas cihan durumuna gre, byl e bir cidalin (sava-
n) gerektirdii ruh unsurlarla hazrlanm olmayan fertlere ve bu mahi-
yette fertlerden meydana gelmi cemiyet lere hayat ve ba mszlk yok-
tur. (1 Mart 1922, SD, I, s. 229-231)
...Mektep nam n hep beraber hrmetle, tazi mle zikredelim.
Mektep gen dimalara, i nsanla saygy, mil let ve memlekete sevgiyi,
istikllin erefini retir. stikll tehlikeye dt zaman onu kurtarmak
iin takibi uygun olan en sali m yolu belletir. Memleket ve mil leti kurtar-
maa alanlarn ayn zamanda mesl ekl erin de namuskr mtehasss ve
birer lim ol malar lzmdr. Bunu temin eden mekteptir. (...) Evet, mill e-
timizin siyasi, sosyal hayat nda, milletimizi n fikr terbiyesinde de rehbe-
rimiz ilim ve fen olacaktr. (...) lim ve fen nerede ise oradan alaca z ve
her millet ferdini n kafas na koyacaz. lim ve fen iin kayt ve art yok-
tur. (...) Hi bir mantk delile dayanmayan birtakm ananelerin, aki -
delerin korunmasnda srar eden milletlerin ilerlemesi ok g olur;
belki de hi olmaz. (...) Bir taraftan umum olan cehli ortadan kaldrmaya
almakla beraber, dier taraftan sosyal hayatta bizzat amel, etkili ve
faydal uzuvlar yetitirmek lz mdr. Bu da ilk ve orta retimin amel bir
tarzda olmasiyle mmkndr. Ancak bu sayede topl umlar i adamlarna,
sanatkrlarna malik ol ur. (27 Ekim 1922, Bursa'da retmenl ere yapt
konumadan, SD, II, s. 43, 44, 45)
25

************************************
25 Sava yllarnn konumalarnda ortaya atlan eitim fi kirlerini ikinci
Merutiyet devri aydnlarnn grlerine balamakta zorluk ekmeyiz. Mustafa
Kemal'in bu devredeki fikirleri kaynan Birinci Dnya Sava sonrasnn 'Ulusal
Eitim' ve 'Mo-
105
106

Evltlarmz o suretl e talim ve terbiye etmeliyiz, onlara o suretle
ilim ve irfan vermeliyiz ki, ticaret, ziraat ve sanat l emi nde ve btn bun-
larn faaliyet sahalarnda faydal olsunlar, etkili olsunlar, faal olsunlar,
amel bir uzuv olsunlar. Bi naenal eyh maarif program mz, gerek ilk tah-
silde, gerek orta tahsilde verilecek btn eyler bu gre gre ol maldr.
Maarif programlarmz gibi devl et ubeleri iin tasavvur ulunacak prog-
ramlar da ikti sat program na istinat etmekten kendini kurtaramazlar.
Esasl bir program tatbik etmek ve bu program zeri nde btn milleti
ahenkli olarak altrmak lz mdr. (17 ubat 1923, zmir ktisat kongre-
sini A Syl evinden, SD, II, s. 111)
***************************************
dern Eitim tartmalarndan alr. Onun 'Tarih ve ulusal seciyemize uygun
eitim' Fikri Ziya Gkalp'n 'Ulusal Eitim' grnn ifadesidir. 'Yzyln Herek-
lerine uygun eitim' fikri de 'Modern Eitim' taraftarlarnn rnein Sadrettin
Cell ve Cell Nuri'nin grleri ile kolayca birletirilebilir. 'Btn yabanc etki -
lerden uzak bir eitim' ifadesi Meclisteki din-tutucu grubun grne yakn
dmektedir Mustafa Kemal acaba Ulusal Eitim program ile Meclisle temsil
edilen btn gruplar memnun edecek siyas bir birleim mi yapmtr. Yoksa
bunlar kendi samim kanaatlar mdr? Biz bunun llp biilerek yaplm si-
yas bir uzlatrma olduunu sanyoruz. nk Mill Mcadele bittikten sonra
Mustafa Kemal yukardaki fikirlerinden bir ksmn terkedecek ve bir daha yeni-
lemeyecektir. Bir ksm zerinde ise devaml olarak srarla duracaktr. Byle bir
geii ifade etmesi bakmndan 27 Ekim 1922'de, Byk Zaferden hemen sonra
Bursa'da yapt konuma dikkate deer. () Mustafa Kemal'in bu konumas
bir gei karakteri gsterir, nceki fikirler tamamen braklmamakla beraber
artk konumada bambaka bir hava hkimdir. kinci Merutiyet devrinden g e-
len soyut eitim fikirleri braklmak zeredir. Bundan sonra Mustafa Kemal'in
nne eitim alannda da acele cevaplar ve tedbirler bekleyen elle tutulur me-
seleler kacak ve Mustafa Kemal bunlara cevaplar arayacak ve teklif edecek-
tir. (Dr. lhan Bagz - Prof Howard E. Wilson, Trkiye Cumhuriyetinde Mill
Eilim ve Atatrk, s. 238, 239)
106
107

Mill ahlkmz meden esaslarla ve hr fikirlerle nemalandrlmal
ve takviye olunmal dr. Bu ok mhi mdir; bilhassa nazar dikkatinizi celb
ederim. Korkutma esasna dayanan ahlk, bir fazilet olmadktan baka
itimada da ayan deildir. (25 Temmuz 1924, Muallimler Birlii Kongre-
si yel erine, SD, II, s. 173)
Bir milletin, bir toplul uun yzde onu, okuma yaz ma bilir, yzde
sekseni, bilmez nevi dendir. Bundan insan olanlar utanmak lzmdr. (8
Austos 1928, SD, II, s. 253)
Soru 78 : Atatrk'n retmenler hakkndaki dnceleri neler-
dir?
Dnyann her tarafnda retmenler, insan topl umunun en feda-
kr ve muhterem unsurlardr. (1 Mart 1923, SD, I, s. 299)
Yeni nesli; Cumhuriyetin fedakr muallim ve mrebbileri, sizl er
yetitireceksiniz, yeni nesil, sizi n eserini z olacaktr. Eserin kymeti, sizin
mahareti niz ve feda karl nz derecesiyl e mtenasi p bul unacaktr. Cum-
huriyet; fikren, ilmen, fennen, bedenen kuvvetli ve yksek karak terli
muhafzlar ister. Yeni nesli, bu vasflar ve kabiliyet te yetitirmek sizin
elinizdedir. Sekin vazifenizi n ilasna yksek himmetlerl e varlnz ada-
yacanza asla phe etmem.
Arkadalar, yeni Trkiye'ni n birka seneye sdrd asker, siya-
s, idar inklplar sizin, muhterem mual limler, sizin itimai ve fikr ink-
lptaki muvaffakiyeti nizle kuvvetlenecektir. Hibir zaman hatrnzdan
kmasn ki, Cumhuriyet sizden, fikr hr, vicdan hr, irfan hr' nesiller
ister. (25 Temmuz 1924, SD, II, s. 173)
Milletleri kurtaranlar yal nz ve ancak mualliml er
107
108

dir. Muallimden, mrebbiden mahrum bir millet henz millet namn al-
mak istidadn kazanmamtr. Ona al elade bir ktl e denir, millet dene-
mez. Bir ktl e millet olabil mek iin mutlaka mrebbil ere, mual liml ere
muhtatr... Millet, memleket, Cumhuriyet sizden yksek hizmet bek-
lemektedir. (14 Eki m 1925, SD, II, s. 232)
26

Soru 79 : Atatrk Cumhuriyet'i kime emanet eder?
Bugn ulatmz sonu, yzyllardan beri ekil en ulusal ykml a-
rn yaratt uyankln ve bu sevgili yurdun her kesini sulayan kanl arn
karldr.
Bu sonucu, Trk genliine kutsal bir armaan olarak brakyo-
rum. (Sylev, II, s. 614)
Soru 80 : Atatrk'e gre Trk genliinin birinci devi nedir?
Ey Trk genlii! Birinci devin; Trk bamszln, Trk Cum-
huriyetini, sonsuzlua dein korumak ve savunmaktr.
**************************************************
26 Sabahattin Selek, Normal olarak, nutkun, rejimi partiye emanet eden sz-
lerle sona ermesi gerekmez miydi? Yahut Atatrk, 'Bu neticeyi, Trk milletine
emanet ediyorum' diyemez miydi? sorusunu sorduktan sonra u cevaplar
vermektedir:
1. Atatrk, 1927 ylnda, rejimin yerletii hakknda henz tam bir
inan ve gven duymamtr.
2. Rejimi emanet edecek baka bir salam kuvvet grememitir. (Se-
lek, ordu hakkndaki grn bir sonraki bahiste aklamaktadr. F. N.)
3. Rejimin yaamas sorumluluunu gelecek nesillere brak mak istemi-
tir. (Anadolu htilli, Cilt II, s. 354 - 356)
108
109

Varlnn ve geleceini n biricik temeli budur. Bu temel, seni n en
deerli gven kaynandr. Gelecekte de, yurt iinde ve dnda ,seni bu
kaynaktan yoksun etmek isteyen ktcll er bul unacaktr. Bir gn, ba m-
szln ve cumhuriyeti ni savunmak zorunda kalrsan; deve atl mak i in,
iinde bulunaca n durumun olanaklarn ve koullarn dnmiyeceksin!
Bu olanaklar ve koullar ok elverisiz olabilir. Bamszlna ve cumhur i-
yeti ne kymak isteyecek dmanlar, btn dnyada benzeri grlmedik
bir utku (zafer) kazanm olabilirler. Zorla ve aldatc dzenl erle sevgili
yurdunun btn kaleleri alnm, btn gemilikleri ele geirilmi, btn
ordular datlm ve yurdun her kesi ne dman girmi olabilir. Btn
bu koullardan daha ackl ve korkun ol mak zere, yurdunda, i banda
bul unanlar, aymazlk (gaflet) ve sapknlk iinde olabilirler; stelik,
haynlk da yapabilirler. Daha kts, i banda bulunan kiiler, kendi
karlarn, yurduna girmi olan dmanlarn siyasal erekleriyl e birletire-
bilirler. Ul us, yoksulluk ve sknt iinde ezgin ve bitki n dm olabilir.
Ey Trk genlii! ite bu ortam ve koullar iinde bile devin,
Trk ba mszln ve Cumhuriyetini kurtarmaktr! Bunun iin gereken
g, damarlarndaki soycul (asil) kanda vardr! (Sylev, II, s. 614 6IS)
109
110

X
UYGARLIK
Soru 81 : Atatrk medeniyetten ne anlyordu?
Medeniyeti n ne olduunu baka baka tarif edenl er vardr. Bence
medeniyeti harstan ayrmak gtr ve l zumsuzdur. 27 Bu nokta-i naza-
rm izah iin hars ne demektir tarif edeyim:
A Bir insan cemiyeti nin devlet hayatnda, B Fi kir hayatnda,
yani ilimde, iti maiyatta ve gzel sanatlarda, C ktisadi hayatta yani
ziraatte, sanatta, ticarette, kara, deni z ve hava ulatrmaclnda yapa-
bildii eylerin toplu sonucudur,
*************************************************************
27 Gkalp, imdiye kadar batllama tarafls olanlar arasnda bulun-
mayan, daha ok islamclar arasnda bulunan 'manev medeniyet', 'madd
medeniyet' ayrmn alp onu 'hars' ve "medeniyet' ayrm ekline soktu. Hars,
milli olan eydir; medeniyet milletleraras olan eydir.() Biliyoruz ki Kemalist
dnemde belli bal devrim meselelerinde neyin hars meselesi, neyin medeni-
yet meselesi olduu bir trl belirlenememitir. Bu yz den Gkalp'in tilmizleri
olan Trkler bu meselede daima Atatrk'e kar gelmilerdir. Mesel, yaz
harsa m girer, medeniyete mi? Trkler bu bir hars meselesidir, de-
imez, nk mill varl ykar, dediler ve yaz devrimine kar geldiler,
mesel Fuat Kprl gibi. (... ) Atatrk'n iareti ile meden kanun devrimi ya-
plmas kararlatrlnca, bir komisyon kurulmutu. Bu komis-
110
111

Bir milletin medeniyeti dendii zaman hars nam alt nda sayd-
mz nevi faaliyet muhassalas ndan (topl u sonu) hari ve baka bir ey
olamyacan zannederim phesiz her insan cemiyeti nin hars, yani me-
deniyet derecesi bir olamaz. Bu farklar devlet, fikir, iktisad hayatl arn
her birinde ayr ayr gze arpt gibi, bu fark nn muhassalas z e-
rinde de grlr. Mhi m olan muhassal alar zerindeki farktr. Yksek bir
hars, onun sahibi olan millete kalmaz dier milletl erde de etkisi ni gst e-
rir. Byk ktalara amil ol ur. Belki bu itibarla olacak, baz milletler yk-
sek ve amil harsa, medeniyet di yorlar. Avrupa medeniyeti, asr hazr
medeniyeti gibi.
Hars kavramnda milletlerin g ve ge deien baz rk, ftr has-
letlerine, karakterlerine hasrederler ve buna ok deer ve nem verirler.
Mesel stanbul'un zapt hdisesi ni mtala ederken, diyenler vardr ki:
Bizansllar Trklerden daha meden i diler, fakat Trklerin hars kuvvetli
olduu iin galip ve muvaffak oldular. Bu telkki ve
***************************************************
yon, Gkalp'n hars ideolojisine uyarak yle bir tasar hazrlad ki yalnz Atatrk
deil, onu hi anlamamakla hret kazanan Meclis bile ayakland. Adalet
Bakan Seyyit Beyin "hukuk hars iidir' prensibinden hareket eden bu komisyon
Trk hukuk harsna uygun diye Hanef, afi ve bir ksm Malik fkh okullarnn
bir karmasn yaratmt. Baz hkmleri Cevdet Paann Mecelle'sinden de
geride idi. ok karl evlenmeyi kaldrmad gibi, dolayl yoldan pekinletiriyor-
du da. O zaman Atatrk hu hars kavramnn arkasnda hatta uluslamaya aykr
eyler olduunu anlad ve bu ii iddetle nledi. (...) Hars ve medeniyet, kafa-
mzda ayrlsa bile deime halinde olan bir topl umun meselelerinde birbirinden
ayr, birbirine kart okunaz, bu, toplumun deimesini durdurur. Demek ki
dva, evvelce sylediimiz gibi sadece bir medeniyet dvas deil, ayn zaman-
da bir hars davasdr. Atatrk'e kadar hibir Trk bunu sylemeye cesaret ede-
memitir. (Niyazi Berkes, Batclk, Ulusuluk ve Toplumsal Devrimler, s. 108-
118)
111
112

izah doru deildir. Hakikatte Trkler Bizansllardan hem daha meden
idiler, hem de rk karakterleri onlardan yksekti . Medeniyet dediimiz
harsn, mhim unsurunu gz nnde tutarak hdiseyi mtala eder-
sek, fikri miz kolaylkla izah edil mi olur:
stanbul'u zapteden Trkler devlet hayat nda el bet te Bizans mpa-
ratorluundan ok yksekti. Trklerin stanbul fethinde i na ve
icadettikleri gemiler, toplar ve her nevi vastalar, gsterdikl eri yksek fen
iktidar, bilhassa koca bir donanmay Dol mabahe'den, Hali 'e kadar nak-
letmek dehs, daha evvel Boazii'nde i na ettikleri kalel er, aldklar
tedbirler Bizans' zapteden Trklerin fikir ve fen leminde ne kadar ileri
olduklarnn yksek ahitleridir. Bizans prenslerini n Trk ordughlarnda
staj yaptklarn, her hususta ders aldklarn da hatrlat mak isterim. Daha
Atilla zaman nda ark Roma mparatorluunun Trklerin hara deyicisi
olacak kadar siyasette ve askerlikte dn mertebede bulunduu mal m-
dur. Bizans' zapteden Trklerin iktisad hayatta Bizansllarn ok ilerisi n-
de olduunu izaha ise hacet grlmez. Hlsa, medeniyet harstan baka
bir ey deildir. Hars anlamn seciye diyebileceimi z karakter kavramna
indirmemelidir. Bu arzettiim telkki birbirinden ayrt edilmesi g olan,
medeniyet ve harsn tarif, izah ve anlal masndan kolayl da mucip
olur. I 1930, Prof. Dr. Afet nan, Atatrk Hakknda Htralar ve Belgeler,
II. bask, s. 278 -279)
Soru 82 : Atatrk'e gre milletimizin amac ve lks nedir?
Milleti mizin hedefi, milletimizi n lks btn ci handa tam
mnasiyle meden bir toplum ol maktr. Bilir-
112
113

siniz ki, dnyada her kavmin varl, kymeti, hakk hr riyet ve istiklli,
malik olduu ve yapaca meden eserlerle orantldr. Meden eser
vcude getirmek kabiliyetinden mahhrum olan kaviml er (insan toplul u-
u), hrriyet ve bams zlklarndan ayrlmaya mahkmdurlar. nsanlk
tarihi batan baa bu dediimi dorulamaktadr. Medeniyet yol unda y-
rmek ve muvaffak ol mak, hayat artdr. Bu yol zerinde duranlar veya-
hut bu yol zerinde ileri deil geriye bakmak cehil ve gafletinde bulunan-
lar, umum medeniyeti n alayan seli alt nda boul maya mahkmdur-
lar. (30 Austos 1924, SD, II, s. 181)
Soru 83 : Atatrk'e gre medeniyet yolunda baar nn art ne-
dir?
Medeniyet yol unda baar yenilie baldr. Sosyal hayatta, ikti-
sad hayatta ilim ve fen sahasnda muvaffak olmak iin yegne tekml
ve terakki yol u budur. Hayat ve yaaya hkim olan kanunlarn, zaman
ile deimesi gelimesi ve yenil enmesi zarurdir. Medeniyeti n bulul ar,
tekniin harikalar, cihan deimeden deimeye uratt bir devirde,
asrlk khne zihniyetlerl e, gemie ballkla varln korumak mmkn
deildir. (30 Austos 1924, SD, II, s. 181)
Soru 84 : Atatrk'e gre medeniyet yolu nereye ynelecektir?
Meml eketimizi asrletirmek istiyoruz. Btn almamz Trki-
ye'de asri, binaenaleyh batl bir hkmet vcude getirmektir. Medeniye-
te girmek arzu edip de, batya ynelmemi millet hangisidir? (29 Ekim
1923 SD. III, s. 68)
113
114

Soru 85 : Atatrk'e gre medeniyet yolunda Trk milletinin yol
gstericisi nedir?
Trk milleti nin yrmekte olduu ilerleme ve medeniyet yolun-
da, elinde ve kafas nda tuttuu meale, ms pet ilimdir. (29 Ekim 1933,
Onuncu yl sylevinden, SD, II, s. 275)
114
115


XI

ORDU VE MLL HARP SANAY

Soru 86 : Atatrk'e gre ordunun grevi nedir?
Ordumuz; Trk topraklarn n ve Trkiye idealini tahakkuk etti r-
mek iin sarf etmekte ol duumuz sistemli almalarn yenilmesi imknsz
teminat dr. (1 Kas m 1937, SD, I, s. 403)
Ordu Dahil Hizmet Kanunu, Madde 34 : Ordunun vazifesi; Trk
yurdunu ve Tekilt Esasiye Kanuniyl e tyin edil mi olan Trk Cumhuri-
yeti ni kollamak ve korumaktr...
Ordu Dahil Hizmet Kanunu, Madde 41 : Trk Ordusu her trl si-
yas mlhaza ve tesirlerin stndedir...
Soru 87: Atatrk'e gre ordunun ekonomik, kltrel, sosyal sa-
valarmzdaki rol no olmaldr?
Byk mill disiplin okul u olan ordunun; ekonomik, kltrel, sos-
yal savalarmzda bize ayn zamanda en lzumlu elemanlar da yetiti ren
byk bir okul hali ne getirilmesi ne, ayrca itina ve hi mmet edi leceine
phem yoktur. (1 Kasm 1937, SD, I, s. 403)
115
116

Soru 88 : Atatrk'n Trkiye'de mil li harp sanayii kurulmas
hakkndaki dncesi nedir?
Tesli hat ve tehizat programmz n tatbikat, muvaffakiyetl e iler-
liyor. Bunlar meml eketi mizde yapmak emelimiz, gerekl eme yolunda-
dr. Harb sanayii tesisat mz daha ziyade gelitirmek ve genil etmek iin
alnan tedbirlere devam edilmeli ve endstrileme almamzda da ordu
ihtiyac ayrca gz nnde tutulmaldr.
Bu yl iinde denizalt gemil erimizi memleketimiz de yapmaya
baladk.
Hava Kuvvetl erimiz iin yaplm olan yllk program, byk
milletimi zin yakn ve uurlu alkasiyl e, imdiden baarlm saylabilir.
Bundan sonras iin, btn uaklarmzn ve motrlerimizi n mem-
leketimizde yaplmas ve harb hava sanayiimizin de bu esasa gre inkiaf
ettirilmesi gerekir. Hava kuvvetl erinin ald ehemmiyeti gz nnde tu-
tarak, bu mesaiyi planlatrmak ve bu konuyu lyk olduu ehemmiyetle
milletin nazarnda canl tutmak lzmdr. (1 Kas m 1937, SD. I, s. 403)
116
117


XII

DL, TARH, BASIN, SANAT, EDEBYAT

Soru 89 : Atatrk'n Trk dili ve Trk tarihi hakkndaki grleri
nelerdir?
28
Trk dilinin, kendi benliine, aslndaki gzellik ve zenginliine ka-
vumas iin, btn devlet tekilt mzn, dikkatli, alkal ol masn iste-
riz. (1 Kasm 1932, SD, I, s. 372)
***********************************************************
28
Dildeki ar zletirme abalarnn dili bir kmaza saplamas zerine Falih
Rfk Atay, Atatrk'n Dili bir kmaza saplamzdr dedikten sonra, Brakr-
lar m dili bu kmazda ? Hayr. Ama ben de ii bakalarna brakamam. kmaz-
dan biz kurtaracaz dediini anlatr ve ekler: Yazk ki, son dil almalar da
Atatrk'n esiz ve hayret verici 'saduyusunu hayli zedeleyen hastalk buhra n-
larna raslad. (ankaya, (ili II 452, 455)
Milliyetilik ise, zellikle 1930 yllarnda bat etkisiyle ovenizm halini
alarak dil ve tarih almalarn etkiledi. Trk tarihi, kritik bir tarih felsefesi nden
yoksun bir metodla ele alnd ve dogmatik teoriler ortaya kondu. Modern Tr-
kiye'nin anlalmas iin asl aratrlmas gereken Osmanl mparatorluu iken,
almalar daha ok tarihin ilk devrelerine yneltildi . Sonu, milli gururun tat-
mini ve baz komplekslerin yenil mesi ynnden dahi baarl olmad. (Do.
Taner Timur, Trk Devrimi. S. 156)
118

Dil Kurumu en gzel ve feyizli bir i olarak trl iliml ere ait Tr k-
e teri mleri tesbit etmi ve bu suretl e dilimiz yabanc dillerin tesirinden
kurtulma yolunda esasl admn atmtr. Bu yl okullarmzda tedrisatn
Trke teriml erle balam olmas n kltr hayatmz iin mhim bir hdi-
se olarak kaydetmek isterim. (1 Kas m 1938, SD, I, s. 411)
Kltr ilerimiz zerine, ul usa gnllerimizi n titrediini bilirsi-
niz. Bu ilerin banda da Trk tarihi ni doru temelleri stne kurmak; z
Trk diline, deeri olan genilii vermek iin candan allmakta oldu u-
nu sylemeliyim. (1 Kasm 1934, SD, I, s. 377)
Trk Tarih ve Dil Kurumlarnn almalar takdi re lyk kymet ve
mahiyet arzetmektedir. Tari h tezimizi reddedil mez delil ve belgelerl e ilim
dnyas na tantan Tarih Kurumu memleketi n eitli yerlerinde yeni den
kazlar yaptrm ve milletl eraras toplantlara baaryla katlarak yapt
teblilerle yabanc uzmanlarn ilgi ve takdirlerini kazanmtr. (1 Kas m
1938, SD, I, s. 411)
Soru 90 : Atatrk basn zgrl hakknda neler dnyordu?
Basn milletin genel sesi dir. Bu milleti aydnlatma ve doru yolu
gstermede, bir millete muhta olduu fi kir besini ni vermekte, hulsa bir
milletin mutl uluk amac olan ortak ynde yrmesini teminde, basn ba-
l bana bir kuvvet, bir okul , bir rehberdir. (1 Mart 1922, SD, I, s. 231)
Basnn genel hayatta, siyas hayatla ve cumhuriyetin gelimele-
rinde ve ilerlemel erinde ykl endii yksek vazifeleri anmak isterim. Bas-
nn tam ve geni hrriyeti iyi kullanmas, ne derece nazik bir vaziyet ol-
duunu da
118
119

sylemeye lzum grmem. Her trl kanun kaytlardan nce bir kalem
sahibi nin il me, ihtiyaca ve kendi siyas grl erine ol duu kadar vatan-
dalarn haklarna ve memleketi n, her trl husus grl erin stnde
olan, yksek menfaatleri ne de dikkat ve hrmet etmek manev mecbu-
riyeti, asl bu mecburiyettir ki genel dzeni temin edebi lir; byl e iken, bu
yolda yanlma ve kusur olsa bile bu kusuru dzeltecek messir ve vasta;
asla gemite sanl d gibi basn zgrln kaytlayan balar deildir.
Tersine, basn zgrlnden doan sak ncalarn gideril me vastas, yine
basn zgrlnn kendisi dir, i nancndayz. (1 Mart 1924, SD, I, s. 330)
dare ve hkmetin mezhebine taarruz etmemek artiyl e btn
basn serbesttir. (21-24 Mart 1930, SD, III, s. 89)
Soru 91 : Atatrk'e gre Cumhuriyetin ruhu olan faziletten
mahrum cret erbab ve basn zgrl?
Basn zgrlnn sakncalarnn giderilmesi biz zat bas n zgr-
lyle mmkn ol duuna dair bu byk Meclisin mrid (doru yolu
gsteren) ve temiz sahas nda tesbit olunan esaslar eer cumhuriyetin
ruhu olan faziletten mahrum cret erbabna, basn ii ndi' haydut luk fr-
satn verirse, eer al datma ve doru yol dan karma erbabn n fikir saha-
sndaki uursuz, tesirleri, tarlasnda alan masum vatandalarn kanl a-
rn aktmasna, yuvalarnn dalmasna sebep olursa ve eer, en nihayet,
haydutl uun en zararlsna bavuran bu gibi batan ka rclar kanunl arn
husus msaadel erinden istifade imknn bulurlarsa Byk Millet Mecli-
sinin terbiye edici ve kahredici idare lnn mdahal e etmesi ve uyand r-
mas elbette gerekli olur.
119
120

Muhakkaktr ki cumhuriyet devrinin kendi zi hniyet ve ahlkm t a-
yan hasm n yine ancak Cumhuriyetin kendisi yetitirir. Bir taraftan
gemi devirler gazetel erinin ve mntesi plerini n slah imknsz olanlar
milletin nazarnda belli ol urken dier taraftan Cumhuriyet basn nn t e-
miz ve feyizli sahas genilemekte ve yksel mektedir. Byk ve soyl u mi l-
letimizi n yeni alma ve medeniyet hayatn kolaylatracak ve gayrete
getirecek ite ancak bu yeni zihniyetteki basn olacaktr. (1 Kasm 1925,
SD, I, s. 338 - 339)
Soru 92 : Atatrk'n kltr, sanat konularndaki dnceleri ne-
lerdir?
29
Bir millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet
ki fennin gerektirdii eyl eri yapmaz; iti raf etmeli ki o milletin ilerl eme
yolunda yeri yoktur. (22 Ocak 1923, SD, II, s. 67)
Gzel sanatlarn hepsi nde, ulus genliinin ne trl ilerletilmesi ni
istediinizi bilirim. Bu, yaplmaktadr. Ancak bunda en abuk en nde
gtrlmesi gerekli olan Trk musikisidir. Bir ulusun yeni deiikliinde
l, musikide deiiklii alabilmesi, kavrayabilmesidir.
Bugn di nletmee yelteni len musiki yz aartacak deerde ol-
maktan uzaktr. Bunu ak bilmeliyiz. Ulusal; ince duygular, dnceleri
anlatan; yksek deyileri, syl eyileri toplamak, onlar bir gn nce, ge-
nel son
****************************************************************
29 Atatrk'n, 16 Mart 1923'te, Adana esnaflaryla yapt konumada
syledii Sanatsz kalan bir milletin hayat damarlarndan biri kopmu olur.
sznn, ounun sand gibi, sanatla bir ilintisi yoktur; bu cmledeki sa-
nat kelimesi zanaat anlamna kullanlmtr. F. N.
120
121

musiki kurallarna gre ilemek gerektir. Ancak; bu dzeyde, Trk ul usal
musikisi ykselebilir, evrensel musi kide yerini alabilir. (1 Kas m 1934,
SD, I, s. 378)
Gzel sanatlara da alkanz yeniden canlandrmak i steri m.
Ankara'da bir Konservatuvar ve Temsil Akademisi kurul makta
olmas n zikretmek, benim iin bir hazdr.
Gzel sanatlarn her ubesi iin, Kamutay'n gsterecei alka ve
emek, milleti n insan ve meden hayat ve alkanlk veri mini n artmas
iin ok etkilidir. (1 Kas m 1936, SD, I, s. 387)
Trkiye Cumhuriyetinin temeli kltrdr. Bu sz burada ayrca
izaha lzum grmyorum. nk bu, Tr kiye Cumhuriyeti nin okullarnda
bir ok vesilelerle eser halinde tesbi t edil mitir.
Kltr, okumak anlamak, grebilmek, grebildiinden mna -
karmak, i ntibah almak, dnmek, zeky terbiye etmektir.
Yine insan, enerjisiyl e ve fakat tabiatn ona iltifat edildike t -
kenmez yardmyla, ykselen, genil eyen i nsan zeks, hudutsuz kavray
anlam nda 'i nsanm' diyen bir vasf- mahsusu ol ur.
nsan, hareket ve faaliyetin, yani dinamizmin ifade sidir. Bu byle
olunca kltr, yukarda iaret ettiimi z insanlk vasfnda insan olabilmek
iin bir esasi unsurdur.
Bunu ksaca izah edelim: Kltr, tabiatn yksek feyzl eriyle mesut
olmaktr. Bu ifade ii nde ok ey bul unmaktadr. Temizlik, saflk, yksek-
lik, insanlk ve Bunlarn hepsi insanlk vasflarndandr. l e kltr kelime-
sini mastar ekli ne soktuumuz zaman, tabiat n insanlara verdii yksek
vasflar, kendi ocuklarna torunlarna ve geleceine vermesi demekti r
Buraya kadar anlatmak istediimi z, bugnk Trkiye Cumhuriyeti
ocuklar, kltrel insanlardr. Yani
121
122

hem kendileri kltr sahi bidirler, hem de bu zellii muhitlerine ve b-
tn Trk milletine yaymakta olduklarna kanidirler. (1936 Sonbahar,
Prof. Dr. Afet nan, Atatrk Hakknda Htralar ve Belgeler, II. bask, s.
271 - 272)
Sinema yl e bir keiftir ki, bir gn gel ecek barutun, el ektriin ve
kt'alarn kefinden ok, dnya medeniyetini n cephesi ni deitirecei
grlecektir. Si nema dnyann en uzak ularnda oturan insanlarn birbi r-
lerini tanmalarn , sevmel erini temin edecektir. Si nema insanlar arasn-
daki gr, grn farklarn silecek; i nsanlk idealinin tahakkukuna en
byk yardm yapacaktr. Sinemaya lyk olduu ehemmiyeti vermel i-
yiz.
Soru 93 : Atatrk'e gre edebiyat denildii zaman ne anla -
lr?
Osmanl devrinde ve bugne kadar geen Cumhuri yet anda ve
bundan evvelki Trk kltrel alarnda ve hatta btn kltrl meden
cemiyetlerde edebiyat denildii zaman u anlalr:
Sz ve mnay, yani insan dimanda yer eden, her trl bilgileri
ve insan karakterinin en byk duygularn, bunlar dinliyenleri veya oku-
yanlar, ok alkal k lacak surette sylemek ve yazmak sanat. Bunun
iindir ki, edebiyat ister nesir halinde olsun, ister nazm eklinde ol sun,
tpk resim gi bi, heykeltralk gibi, bilhassa musiki gibi, gzel sanatlardan
saylagelmektedir.
Beeriyette en msbet ilim ve en ince teknik esaslarna dayanan
hayatla, ve kanla karlamak kendileri iin mukadder olan askerlik gibi
yksek bir idealist meslek dahi, kendi ni iinde bulunduu iti ma heyete
anlatabilmek ve bu byk insanlk ve kahramanlk yolculuunu hazrlaya-
bilmek iin, uyandrc, hedeflendirici, yrtc ve ni hayet fedakr ve
kahraman yapc, vastay edebiyat ta bulur.
122
123

Bu iti barla, edebiyatn her i nsan cemiyeti ve bu cemiyetin hal ve
istikbalini koruyan ve koruyacak olan, her teekkl iin, en esasl eitim
vastalarndan biri ol duu, kolaylkla anlalr.
Bunun iindir ki, Trkiye Cumhuriyeti Kltr Bakanl (Mill Eitim
Bakanl iin o zaman kullanlan tbir), edebiyat retimi nde u noktal a-
ra, zellikle nem ve deer vermelidir:
a) Trk ocuunun kafas n, ftr yaradlndaki dikkat ve itinaya
gre oluturmak. Bu, Cumhuriyeti n s hh dzeni ile alkadar olan vekl e-
te de tevecch eden bir vazifedir.
b) Gzel muhafaza edilen, Trk kafa ve zeklarn amak, yaymak,
geniletmek. Bu, zellikle Kltr Bakanlnn vazifesidir. Bununla bi rlikte
olarak, mstait Trk ocuk kafalarna msbet ilim ve madd teknik kav-
ramlarn, yal nz nazar olarak deil, ayn zamanda pratik vastalar ile de
yerletirmek.
c) Bir taraftan da, Trk kafalarndaki kabiliyetleri, Trk karakteri n-
deki salamlklar, Trk duygularndaki ykseklik ve genilikleri, kendil e-
rini hi zorlamadan, natrel bir tarzda ve olduu gi bi ifadeye onlar al -
trmak
Bunlar yaplnca, netice u olacaktr: Trk ocuu konuurken,
onun beyan ve anlat tarz, Trk ocuu yazarken, onun i fade sl bu,
kendisini di nliyenleri, onun yrd yola gtrebilecek bu kabiliyeti
sayesi nde, Trk ocuu kendisini dinliyen veya yazsn okuyanlar, peine
takarak yksek Trk lksne iletebilecek, ulatrabilecektir.
Bu edebiyat telkkisi, byle bir edebiyat reti mi sayesindedir ki,
edebiyat anlam ndan anlalan gayeye varmak mmkn olabilir. (1937,
Prof. Dr. Afet nan, Atatrk Hakknda Htralar ve Belgeler, II. Bask
s.285-286)

124


XIII

MLLYETLK, SLAMCILIK, TURANCILIK

Soru 94 : Atatrk'n milliyetilik anlay nedir?
Geri bize milliyeti derler. Fakat biz yle milliyetileriz ki, bi-
zimle ibirlii eden btn milletlere hrmet ve riayet ederiz. Onlarn
btn milliyetlerinin icaplarn tanrz. Bizim milliyetiliimiz her halde
bencil ve marurca bir milliyetilik deildir... (14 Austos 1920, SD, I, s.
101)
Milletin varln devam ettirmek iin fertleri arasnda dn-
d mterek ba, asrlardan beri gelen ekil ve mahiyetini deitir-
mi, yani millet, din ve mezhebi balant yerine, Trk milliyeti ba ile
fertlerini toplamtr. (5 Kas m 1925, SD, II, s. 237)
Soru 95: Atatrk mill siyasetten ne anlyordu?
'Ul usal siyasa' demekl e anlatmak istediim udur: Ulusal s nrl a-
rmz iinde, her eyden nce kendi gcmze dayanarak varlmz ko-
ruyup ul usun ve yurdun gerek mutlul uuna ve bayndrlna almak;
gelii gzel , ulalamyacak istekl er peinde ul usu uratrmamak ve zar a-
ra sokmamak; uygarlk dnyasn n uygarca ve insanca davran n ve kar-
lkl dostluunu beklemektir. (Sylev, II. s. 305)
124
125

Soru 96 : Atatrk slamclk ve Turanclk hakknda ne d-
nyordu?
slamclk ve Turanclk siyasas nn baar kazandna ve dnyay
uygulama alan yapabildiine tarihte raslanamamaktadr. (Sylev, II, s.
305)
Biz haddi mizi bilir kimseleriz. Bitmez tkenmez is tek sahi bi dei-
liz. Bugn esaret el eml eri altnda i nliyen birok di ndalarmz vardr. Bun-
lar iin de; kendi muhitlerinde bamszlklarn kazanmalar ve tam ba-
mszlkla meml eketlerini n refah ve yksel melerine gayret sarfetmeleri
en byk temennilerimizdendir. (16 Ocak 1923, SD, II, s. 54)
125
126


XIV

ETL KONULAR


Soru 97 : Atatrk'n ihtiya ve tehlike karsnda hukuk
anlay?
Birtakm baylar da : 'Bakomutan ulusa parasz zorla i yaptryor;
oysa yasalar, lkede paras z, zorla i yaptrmay yasaklamtr.' demiler.
Bu dorudur baylar; ama gerekseme, tehlike, bize her eyi trey e (huku-
ka) uygun gstermektedir. Ordunun eksikleri ulusa parasz zorla i yap-
trmay gerektiriyorsa, bunu yapyoruz ve en doru yasa, budur. Ulusun
ve ordunun yenilmemesi iin, 'yasa buna engeldir' diye, gerekli grd-
m tedbiri al makta duraksamyacam. (Sylev, II, s. 454. 6 Mays
1922'de, Byk Millet Meclisinin gizil Oturumunda, Ba komutanlk gre-
vini brakmyaca n aklarken syl enmitir)
Soru 98 : Atatrk'n Biz adam olmayz dncesinde olanlara
cevab?
Maddesel ve zellikle tinsel (ruhsal) k, korkuyla, gszl kle
balar. Gsz ve korkak insanlar, her -

127

hangi bir ykm karsnda ulusun da duraksamasna ve ekingen bir du-
ruma gel mesi ne yol aarlar. Gszlk ve duraksamada ylesi ne ileri g i-
derler ki, sanki kendi kendilerini alaltrlar. Derler ki: 'Biz adam deiliz ve
olamayz! Kendi kendi mize adam olamayz. Biz varlmz, s nrsz ve ko-
ulsuz olarak bir yabancn n eline brakalm.' Balkan savandan sonra
ulusun, zellikle ordunun banda bulunanlar da, baka biimde ama ge-
ne bu anlayla i grml erdir.
Trkiye'yi , byl e yanl yollarda dalma ve yokolma uurumuna
srkl eyenl erin elinden kurtarmak gerekir. Bunun iin bul unmu bir ger-
ek vardr, ona uyacaz. O gerek udur : Trkiye'nin dnen kafalarn
bsbtn yeni bir inanla donatmak. Btn ulusa salam bir igc
(kuvvei maneviye) vermek. (Syl ev, II, s. 440)
Soru 99 : Atatrk ttihat ve Terakki hakknda ne dnyordu?
tti hat ve Terakki siyaseti itibariyl e de ifls etmi tir. yle deil
mi? O frkaya mensup olan kimsel er iktidar mevkii nde iken milletimizin
ihtiyacna, mizac na uymayan istilc bir politika taki p ettiler. Kendi top-
ra himmet ve iti naya muhta iken, bu milleti n gzlerini baka noktalara
yneltmee alan bir siyaset, tabii bi r siyaset deildi . Binaenaleyh ifl sa
mahkm idi . Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyetinin emeli i se o
siyasetten dolay bu hal e gelen zavall meml eketi ve topraklar meru
olmayan emperyalizm ve koloni zasyon siyasetleriyle istilya, paralama-
a alan yabanc ve mtecaviz kuvvetl ere inetmemek! Bu dnce ile
hareket eden bir cemiyet ruhu ve varl nn sebebi bakm ndan feshe-

128

dilmi ttihat ve Terakki frkasn tekrar diriltecek kabi liyette deildir.
(24-25 Ekim 1919, SD, III, s. 8)
30

Soru 100 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda Rum patrikhanesi
hakknda ne dnyordu?
Bir fesat ve hiyanet oca bulunan, meml ekette bozuma ve
uyumazlk tohumu saan, hristiyan hemehrilerimizin huzur ve refah
iin de uursuzluk ve felket sebebi olan Rum patrikhanesini artk top-
raklarmz zerinde brakamayz. Bu tehlikeli tekilt meml eketimi zde
muhafazaya bizi mecbur etmek iin ne gibi vesile ve sebepl er gsterilebi-
lir? Trkiye'nin Rum patrikhanesi iin arazisi zerinde bir yer gstermee
ne mecburiyeti var? Bu fesat oca nn hakik yeri Yunanistan'da deil mi-
dir? (25 Aralk 1922, Le Journal muhabiri Paul Herriot'ya ankaya'da
verilen beyanattan, SD, III, s. 57)
**************************************
30 ttihatlk uzun zaman, bir su ve bir leke olarak saylacak ve tti-
hatlar daima takibata maruz kalacaklardr. O kadar ki, Kuvayi Milliyeyi kt-
lemek istiyenler buna 'ttihat hareketi' demekle maksatlarn salayabilecek-
ler ve Kuvayi Milliyeciler, ttihat olmadklarn isbat iin rpnp duracaklar-
dr. (Sabahattin Selek, Anadolu htilli, Cilt I. s. 72)

129


NDEK LER
I
HAYATI , K L
Sayfa
Soru 1 : Atatrk'n temel grlerine gemeden nce,
biyografisi ile ilgili balca olaylar?..... 5
Soru 2 : Atatrk kendini nasl anlatr?....... 13
Soru 3 : Atatrk'n sosyal bilimler alanndaki bilgisi ve
genel olarak kltrel yetimesi?...... 14
I I
ATATRK VE M LL MCADELE
Soru 4 : Atatrk, Samsun'a kt gn, genel durumu nasl gryordu?...... 16
Soru 5 : Atatrk Sivas kongresini hangi gereke ile toplamt?................ 18
Soru 6 : Atatrk, Birinci Dnya Sava'ndan sonra
Amerikan mandas istekleri karsnda ne dn yordu? ................ 19
Soru 7 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda,
Amerika hakknda ne dnyordu?...... 19
Soru 8 : Atatrk'e gre, balangta Bat Anadolu'ya dmann giriine
ve yaplan saldn ve zulmlere kar ulusun davran nasld? ... 20
Soru 9 : Atatrk, Diyarbakr, Bitlis, Van, Bayazt dolaylarndaki halk
aydnlatmak iin kimlere mektup yazm, kimlerle balant kurmutur 21
Soru 10 : Atatrk'n ulusu uyarp aydnlatmak konusundaki dnceleri? ... 22
130

Soru 11 : Atatrk'e gre, bir tekilt fikri olarak Kuvayi Milliye
ilk formln ne zaman buldu? ... 22
Soru 12 : Atatrk'n mill cemiyetlerde verdii nem? . 23
Soru 13 : Kuvayi Milliyeciler iinde kiisel karlar salamaya alanlara kar
Atatrk'n tepkisi? . 24
Soru 14 : Atatrk'e gre balangta muntazam ordu ne durumdayd?......... 24
Soru 15 : Atatrk'e gre balangta muntazam ordu kurmay
zorlatran artlar nelerdi?...... 24
Soru 16 : Atatrk'n muntazam ordu ve mill birlikler
(eteler) hakkndaki dncesi nedir? ... 25
Soru 17 : Atatrk'n dzenli ordu kurmak ve dzensiz rgtleri ykmak karan?. 25
Soru 18 : Atatrk'e gre Mill Mcadele iin tekiltlanmada
aadan yukarya ve yukardan aaya meseleleri?............... 26
Soru 19 : Atatrk Mill Mcadele iin milleti birletirmeye alrken
Damat Ferit buna engel olmak iin neler yapyordu?
Bolevikler geliyor diyerek halk nasl aldatyorlard?...... 27
Soru 20 : Atatrk'n dncelerini uygulamada gz nnde tuttuu
temel ilke nedir?....... 28
Soru 21 : Atatrk'e gre, Mill Mcadele banda, ulus ve ordunun
padiah ve halifelik hakkndaki dncesi neydi? .............. 29
Soru 22 : Atatrk, ulus ve ordunuz) padiah ve halifelik hakkndaki dncesini
hep gz nnde bulundurmakla birlikte bu konudaki
kendi dncesini nasl gerekletirdi?......... 30
Soru 23 : Atatrk Mill Mcadelenin zaferle sonulanmasnn
tarih nemini nasl aklyordu? .... 32
Soru 24 : Atatrk Mill Mcadele ile teki az gelimi lkeler
(mazlum milletler) arasnda nasl bir iliki gryordu?............ 32
Soru 25 : Atatrk az gelimi lkelerin kurtuluu ile
smrgecilik ve emperyalizm hakknda ne dnyordu? ............... 33

131

Soru 26 : Atatrk Avrupa emperyalizmi ile Avrupa'nn asl milletlerini
nasl ayryordu?..... 34
Soru 27 : Atatrk tasfiye edilen mcadele ve lk arkadalar hakknda
neler sylemitir?..... 34
Soru 28 : Atatrk, Mill Mcadele yllarnda, zaferi kazandktan sonra,
siyasetten ekilmeyi dnyor muydu?................ 35
I I I
HALK HKMET VE BAI MSIZLI K
Soru 29 : Atatrk halk hkmetini nasl tarif etmiti? . 37
Soru 30 : Atatrk tam bamszlktan ne anlyordu? . 39
Soru 31 : Atatrk, dost olduumuz bir yabanc devletin onurumuza ve
bamszlmza kar bir tavr almas karsnda ne yapmt?...... 41
I V
SOVYETLER B RL VE KOMN ZM
Soru 32 : Atatrk Ekim htilli hakknda ne dnyordu? 42
Soru 33 : Atatrk emperyalizme kar savata Sovyetler
birlii ile ibirlii konusunda ne dnyordu? 44
Soru 34 : Atatrk, igal kuvvetlerini Trkiye'den atmak iin
Boleviklerden nasl yararlanmay dnyordu? ............... 45
Soru 35 : Atatrk'e gre 1922'de Trk d politikasnn esas ne idi?.............. 46
Soru 36 : Atatrk'n mill mcadele ve emperyalizme kar sava iin
Sovyetler Birlii'nden istedii yardm nedir?.............. 46
Soru 37 : Atatrk'n Komnizm ile Rus dostluu esaslar arasnda
bir mnasebet var mdr? sorusuna verdii cevap nedir? .... 47
Soru 38 : Atatrk'e gre, Sovyetler Birlii, Milli Mcadele yllarnda,
Trkiye'yi komnist,olmaa zorlam mdr?........ 48
Soru 39 : Atatrk Trkiye Komnist Frkasn Niin kurdurmutu? ....... 49

132

Sayfa
V
DEVR M ANLAYI I VE DEVRMLER
Soru 40 : Atatrk inklp nasl tarif etmiti? .... 50
Soru 41 : Atatrk gerek devrimciyi nasl tarif ediyordu? .................. 50
Soru 42 : Atatrk iin devrimlerin sona ermesi sz konusu olabilir miydi?........ 52
Som 43 : Atatrk retim birliini niin gerekletirmiti'.' 53
Soru 44 : Atatrk, din perdesine brnenlerin yaptklar
ktlkleri nasl aklyordu?....... 54
Soru 45 : Atatrk tekkeleri ve trbeleri niin kapatmt? 54
Soru 46 : Atatrk, siyasal ve kiisel kar salamak iin dinin
ara olarak kullanlmas konusunda neler sylemiti?............. 56
Soru 47 : Atatrk, devlet eliyle din eitimi konusunda ne dnyordu? ..... 57
Soru 48 : Atatrk'e gre hayatta en gerek yol gsterici nedir? ................ 58
Soru 49 : Atatrk Kur'an'n dilimize evrilmesini niin istemiti?................ 58
Soru 50 : Kubily'n ehit dmesi zerine Atatrk'n
orduya yazd basal?........ . 59
Soru 51 : Atatrk'n Trk kadn hakkndaki dnceleri ve
Trk kadnna salad haklar ve zgrlkler nelerdir?.............. 60
Soru 52 : Atatrk harf devrimini niin yapmt? ... 61
Soru 53 : Atatrk Osmanl idaresi zamanndaki batllama hareketlerini
nasl eletiriyordu? .... 63
VI
TRK YE' N N EKONOMK VE SOSYAL YAPI SI
Soru 54 : Atatrk, ekonomik bakmdan geri kalmzn, bir az gelimi lke
oluumuzun sebeplerini nasl aklyordu ve Atatrk'e gre
tarih olaylarn en nemli etkeni hangisidir?........ 65


133

Sayfa
Soru 55 : Atatrk sosyal snflar hakknda ne dnyordu? ................ 67
Soru 56 : Atatrk Trk kyls hakknda ne dnyordu? .................. 70
Soru 57 : Atatrk, Trk aydnlarn hangi noktadan eletiriyordu? ............... 71
VI I
EKONOM POL TKASI , DEVLET LK VE KAP TAL ZM
Soru 58 : Atatrk doktrinler hakknda ne dnyordu? . 74
Soru 59 : Atatrk kapitalist kalknma yolu hakknda neler sylemiti?............. 75
Soru 60 : Atatrk Trkiye'de milyoner yetitirme konusunda ve tccarlar
hakknda ne dnyordu? 78
Soru 61 : Atatrk kooperatifilik hakknda ne dnyordu?................. 78
Soru 62 : Atatrk yabanc sermaye ve d yardm hakknda ne dnyordu?.. 79
Soru 63 : Atatrk'n devletilik gr nedir? .... 82
Soru 64 : Atatrk'n sanayileme hakkndaki dnceleri nelerdir? .............. 85
Soru 65 : Atatrk toprak reformu hakknda ne dnyordu ?................ 86
Soru 66 : Atatrk'n Trk kylsne naizane olsa da ufak bir vazife
yapm olduum dedii ey nedir?................ 88
Soru 67 : Atatrk'n hazineye balad iftliklerin arazisi ile
tesisat ve demirbalarn zet olarak gsteren listede neler vard?.... 89
Soru 68 : Atatrk, mrnn son yllarnda, Trk halknn refah seviyesi
hakknda ne dnyordu 94
VI I I
DI POL TKA, BARI VE SAVA
Soru 69 : Atatrk'n temel d politika ilkeleri nelerdir? 98
Soru 70 : Atatrk'n bar konusundaki dnceleri nelerdir? ........... 99

134

Sayfa
Soru 71 : Mill Mcadele sonunda Atatrk nasl bir bar istiyordu?............... 100
Soru 72 : Atatrk, Lozan barn nasl yorumluyordu? . 100
Soru 73 : Atatrk'e gre srekli barn art nedir? . . 101
Soru 74 : Atatrk'n sava hakkndaki dnceleri nelerdir?................ 101
Soru 75 : Atatrk saldr silhlan hakknda ne dnyordu? ................ 102
Soru 76 : Atatrk iki tarafl veyahut ok tarafl umum mterek anlamalar
hakknda ne dnyordu? ...........,..... 102
I X
E TM, RETMENLER VE GENL K
Soru 77 : Atatrk'e gre Trkiye gereklerine uygun bir eitim politikas
nasl olmalyd?..... 103
Soru 78 : Atatrk'n retmenler hakkndaki dnceleri nelerdir? ............... 107
Soru 79 : Atatrk, Cumhuriyeti kime emanet eder? . . 108
Soru 80 : Atatrk'e gre Trk genliinin birinci devi nedir? ................ 108
X
UYGARLIK
Soru 81 : Atatrk medeniyetten ne anlyordu? .... 110
Soru 82 : Atatrk'e gre milletimizin amac ve lks nedir?................. 112
Soru 83 : Atatrk'e gre medeniyet yolunda baarnn art nedir?.............. 113
Soru 84 : Atatrk'e gre medeniyet yolu nereye ynelecektir? ................ 113
Soru 85 : Atatrk'e gre medeniyet yolunda Trk milletinin
yol gstericisi nedir?........ 114
XI
ORDU VE M LL HARP SANAY
Soru 86 : Atatrk'e gre ordunun grevi nedir? .... 115

http://genclikcephesi.blogspot.com
135

Sayfa
Soru 87 : Atatrk'e gre ordunun ekonomik, kltrel, sosyal
savalarmzdaki rol ne olmaldr? . . 115
Soru 88 : Atatrk'n Trkiye'de mill harp sanayii kurulmas
hakkndaki dncesi nedir? .... 116
XI I
D L, TARH, BASI N, SANAT, EDEB YAT
Soru 89 : Atatrk'n Trk dili ve Trk tarihi hakkndaki grleri nelerdir?...... 117
Soru 90 : Atatrk basn zgrl hakknda neler dnyordu? ............... 118
Soru 91 : Atatrk'e gre Cumhuriyet'in ruhu olan faziletten mahrum
cret erbab ve basn zgrl? 119
Soru 92 : Atatrk'n kltr, sanat konularndaki dnceleri nelerdir?............. 120
Soru 93 : Atatrk'e gre edebiyat denildii zaman ne anlalr? ............... 122
XI I I
M LLYET L K, SLAMCILI K, TURANCI LI K
Soru 94 : Atatrk'n milliyetilik anlay nedir? ... 124
Soru 95 : Atatrk mill siyasetten ne anlyordu? ... 124
Soru 96 : Atatrk slamclk ve Turanclk hakknda ne dnyordu?...... 125
XI V
E TL KONULAR
Soru 97 : Atatrk'n ihtiya ve tehlike karsnda hukuk anlay?............. 126
Soru 98 : Atatrk'n Biz adam olmayz dncesinde olanlara cevab?.......... 126
Soru 99 : Atatrk ittihat ve Terakki hakknda ne dnyordu? ............... 127
Soru 100: Atatrk, Mill Mcadele yllarnda Rum Patrikhanesi
hakknda ne dnyordu? .... 128

135

http://genclikcephesi.blogspot.com