1

ISPITNI PRIMJERI IZ TEORIJE METALURKIH PROCESA I, V. SEMESTAR, 29.08.

(PROF. V. GROZDANI)

Primjer 1. (nije rijeen):
Za redukciju MnO sa C odredi ravnoteni sastav plinske smjese pri 1200 C uz
MnO + C Mn + CO, ako je G/cal = 65250 - 38.35 T, i C + CO
2
= 2CO, ako je G/cal = 40800
- 41.70 T.


Primjer 11. (ispitni)
Koeficijent aktiviteta Zn u sistemu Zn Cu pri 1000 K daje izraz
2
ln 4600
Zn Cu
RT N =
1
calmol

. Izraunaj p
Zn
u mmHg u slitini koja sadri 60 % Cu maseno,
a p
o
Zn
= 8913 mmHg.

Rjeenje:
( ) ( )
o
Zn
2
p 8913 mmHg
,
60
0.607
60 40
4600
ln 0.607 0.569
1.9872 1500
0.566
1 0.566 1 0.607 0.222
8913 0.222 1979
R R o
Cu
Cu
Cu Zn
Zn
Zn
R
Zn Zn Cu
o
Zn Zn o
p
a a N
p
M
N
M M
a N
p
a p p a mmHg
p

=
= =
= =
+

= =

=
= = =
= = = =


2

Primjer 13. (ispitni)
Iz podataka za ravnoteu u sistemu Fe Cr pri 1573 K s plinskom smjesom H
2
/H
2
O prema
reakciji:

2 [Cr] + 3 {H
2
O} <Cr
2
O
3
> + 3{H
2
}

odrediti a
R
Cr
i
Cr
u sistemu Fe - Cr, ako je p
H2
/p
H2O
= 468 u ravnotei s istim Cr i p
H2
/p
H2O
=
210 u ravnotei sa slitinom Fe Cr, ako je N
Cr
= 0.19.
Rjeenje:
2 2
2 2
2 2
2 2
2
2
3
3
3 2
3 3
2 2
3 3
2 2
3
2
1 K
1 1
210
0.30
468
0.30
1.58
0.19
H H
Cr
H O Cr H O
Cr
H H
Cr
H O H O
Fe Cr Fe Cr
H
H O
Cr
R
Cr
R
Cr
Cr
Ct
p p
K uz a
p a p
p p
a
p p
p Cr
p
a
a
N

| |
= = = |
|
+
\ .
| | | |
= = | |
| |
\ . \ .
| |
|
|
\ .
| |
= =
|
\ .
= = =


3

Primjer xy
Iz podataka za ravnoteu reakcije pri 1272 K i pri tlaku od 1.013 bar nadi aktivitet i koeficijent
aktiviteta. Standardno stanje je:
a) Zasidena otopina C u Fe, a
c
Z
= ?
b) Beskonano razrijeena otopina C u Fe, a
C
'' = ?

N
C
10
2
6.643 4.507 2.743 0.929 0.233 0.0466
CO vol % 99.3 98.7 97.6 92.4 77.8 51.6
%
100
CO
vol CO
N =
N
CO
0.993 0.987 0.975 0.924 0.778 0.516
Rjeenje:
( )
( )
2
2 2
2
.
2 2 2
2
2 2
, 1, 6.643 10
1
1 1
0.993 1.013
142.7
1 0.993
1 1 0.987 1.013
0.532
1 142.7 1 0.987
0.532
4.507 10
Z CO
C C zasi X
CO C
CO CO
CO CO CO
CO CO
CO CO
Z CO
C
CO
Z
Z C
C
C
p
K a N N
p a
p N p
p N p N p
N p N p
K
N p N
k
N p
a
k N
a
N

= = = =

=
= =

= =

= =

= = =

= =

2
11.8 =



4

Primjer 16. (ispitni)
Pri 873 K Cu se raspodjeljuje izmeu Ag i Fe tako da je koncentracija 3.78 % mol u Ag i 0.82 %
mol u Fe. Izraunati aktivitet i koeficijent aktiviteta Cu u oba sloja, ako je pri toj temperaturi
tlak para Cu nad istim C jednak 1.25 10
-3
bar, a nad slitinom Cu Fe dane koncentracije
0.081 10
-3
bar. Rjeenje:
( )
( )
( )
3
3
0.081 10
1.25 10
0.0082
0.0378
0.081
0.0648
1.25
Cu
Cu
Cu
Fe
Cu
Ag
R
Cu
Fe
p bar
p bar
N
N
p
a
p

=
=
=
=
= = =

( ) ( ) ( ) ( )
( )
( )
( )
( )
( )
, odnosno
0.0648
7.04
0.0092
0.0648
0.0648
1.71
0.0379
R R
Cu Cu Cu Cu Cu Cu
Fe Ag
Fe Ag
R
Cu
Fe
Cu
Fe
Cu
Fe
R
Cu
Ag
Cu
Ag
a a N N
a
N
a

= =
= = =
=
= =


Primjer 17.
Na temelju podataka sistem FeTi pri 1548 C ponaa se kao regularan. Toplina mijeanja
moe se pisati kao h = - 40650 N
Fe
N
Ti
[J/kmol]. Odrediti a
Ti
R.
.
Rjeenje:
h = - 40650 N
Ti
+ 40650 N
Ti
2
, uz N
Fe
= 1 - N
Ti

( )
2
ln
ln
ln ln
ln , jer ln ln ln
40600 40600 2 40600
40600
ln
Ti Ti Ti
Ti Ti
Ti
Ti
Ti Ti
Ti
Ti
Ti
Fe Fe Ti Fe Ti
Ti
Ti
Fe
Ti
h T S h RT N
S R N
RT a h RT N
x
h RT x y
y
h
h h N N N N N derivirano
N
h N

A = A A = A +
A =
= A +
A = =
cA
A = A + = + +
c
A =
=
( )
2
2
40600
40600 0.9
ln 2.175
8.3143 1545 273.15
0.1136
0.1 0.1136 0.0114
Ti Fe
Ti
Ti
R
Ti Ti Ti
h N
RT RT
a N

A
=

= =
+
=
= = =


5

N
Ti
N
Fe

Ti
a
Ti
0.1 0.9 0.1136 0.0114
0.2 0.8 0.1793 0.0359
0.3 0.7 0.2682 0.0805
0.4 0.6 0.3803 0.1524
0.5 0.5 0.5110 0.2558
0.6 0.4 0.6507 0.3909
0.7 0.3 0.7853 0.5509
0.8 0.2 0.8381 0.7186
0.9 0.1 0.9735 0.8762


Primjer 18.
U tablici su dani podatci za EMS i temperaturni koeficijent delije
Mg|(LiCl, KCl, NaCl) Mg
+2
| MgPb, pri 843 K. Odrediti a
R
Mg
i Mg h A .

N
Mg
0.1 0.3 0.5 0.7 0.9
E/V 0.205 0.1315 0.085 0.0367 0.0074
5 1
10 /
E
VK
T

c

c
10.0 2.0 1.4 2.0 0.6
Rjeenje:
2 96487
log 10.7
2.3 2.3 8.3143 943
2 96487 843
R
Mg
Mg
zFE
a E E
RT
E E
h zF T E E
T T

= = =

c c | | | |
A = =
| |
c c
\ . \ .

R
Mg
a
0.00634 0.039 0.123 0.405 0.833
1
/ h kJmol

A
21.36 21.74 13.71 3.44 3.36


Primjer 19.
Napon delije Pb Zn, N
Zn
= 0.094 i istog Zn iznosi 0.0105 V pri 650 C. Izraunati parcijalni
spoja Zn iznad slitine ako je p
Zn
= 1.53 10
-2
atmosfere. Rjeenje:
2 2
5
2 36487 0.0105
ln 0.28
8.3143 873.15
0.756
0.756 1.53 10 1.16 10
1160
1 10
Zn
Zn
Zn
zFE
a
RT
a
p
a p atm
p
p Pa
atm Pa


= = =

=
= = =

=
=



6

Primjer 20.
Mjerena je EMS delije iste Al slitine AlPb pri 900 C.
N
Al
0.0017 0.0067 0.0084 0.0131 0.0165 0.0404
E/mV 100.8 56.2 48.9 45.5 29.4 6.15

Odrediti aktivitet Al sa skicom na standardno stanje, beskonano razrjeenje, kod N
Al
=
0.0404. Rjeenje:
2 96487 0.1008
ln 1.994
8.3143 1173.15
0.136, , 0,
0.136
80
0.0017
R
Al
R R
Al
R
H Al
Al
zFE
a
RT
a a N N
a
a

= = =

= =
= =
=

a
R
Al
0.136 0.329 0.386 0.495 0.559 0.885
80 49.1 45.2 37.8 33.3 21.3
A
H
Al
0.0017 0.0041 0.0048 0.0062 0.0070 0.0111


Primjer 22. (ispitni)
Koeficijent aktiviteta u talini Cd Zn pri 435 C daje izraz
2 2
ln 0.87 0.3
Zn Cd Cd
y N N = .
Izraunati
R
Cd
a
ako je N
Cd
= 0.3.

Rjeenje:
( )
( )
( ) ( )
2
0 0
0.7 0.7
2
0 0
0.7
2 2 3 2
0|
ln ln 1.74 0.9
1
ln 1.74 0.9 1 1.74 0.9 0.9
ln 0.87 0.45 0.3 0.42
|
Zn Zn
Zn Zn
N N
Zn Zn
Cd Zn Cd Cd Cd
Cd Cd N N
Cd Zn Zn
Cd Zn Zn Zn Zn Zn Zn Zn Zn
Cd Zn Zn Zn Z
N N
d N N dN
N N
dN d N dN
N N N dN N N N dN
N N N N

= =
= =
= =
= = + (

( = + =

} }
} }
0.7
3
0
2 3
0.3
0.3, 0.7
ln 0.42 0.7 0.3 0.7 0.3087
1.36 1.36 0.3 0.41
|
n Zn
Cd Zn
Cd
R
Cd Cd Cd Cd
N
za N N
a N

+
= =
= + =
= = = =


7


Primjer 23.
U talini Pb Bi koeficijent aktiviteta Pb iznosi log
Pb
= - 0.32 (1 N
Pb
)
2
.
Odrediti log
Bi
= f (N). Rjeenje:

( )( )
( )
( )
( )
0 0
0
log log 0.64 1
dN 1
log 0.64 1 0.64
1
Pb Pb
Pb Pb
Pb
Pb
N N
Pb Pb
Bi Pb Pb Pb
Bi Bi N N
Pb Bi Bi
N
Pb Pb
Bi Pb Bi
Bi N
Pb
N N
d N dN
N N
uz d N dN
N N
N dN
N
N

= =
=
= =
= =
= =

} }
}
( )
1
Pb
N
0
2
log 0.32
Pb
Pb
N
Bi
N
Bi Pb
dN
N
=
=
}



Primjer 24.
U sistemu Fe Cu pri 1550 C koeficijent aktiviteta Cu za standardno stanje isti Cu daje
iznos:
2 3 4
log 1, 45 1.86 1.41
Cu Fe Fe Fe
N N N = +
Izraunati kemijske potencijale
Cu
,
Fe
i za slitine sastava N
Fe
= 0.2.
ln
ln
Cu Cu
Fe Fe
Cu Cu Fe Fe
RT a
RT a
N N

o
A =
A =
A = A + A

log
Fe
odredi se pomodu Gibbs Duhelmove jednadbe kao u primjeru 21. ??
2 3 4
log 1.48 1.9 1.41
Fe Cu Cu Cu
N N N = +
N
Fe log
Cu
a
Cu

Cu
/Jmol
-1

0.2 0.0454 0.888 - 1799
N
Cu log
Fe
a
Fe

Fe
/Jmol
-1

0.8 0.5519 0.712 - 5149

Primjer 25.
U rastaljenom Fe koeficijent aktiviteta C moe se prikazati izrazom:
log 0.21 4.3
C C
N = + . Izraunati zavisnost koeficijenta aktiviteta C od sastava izraenog u
masenim postotcima za standardno stanje beskonanog razrjeenja.

Rjeenje:
4
log 0.21 4.3
c C
R o
c c
N
a a

= +
= :
N 0, 1,
C
o o
c c C c c
N
f f =

8


( )
log 0.21
log log log
log log log 0.21 4.3 0.21
0.5620 %
log 4.3 4.3 2.41
0.44% 12 0.44% 12
% %
55.85 %
12 12
% 100 % % 55.85 100 % 12 55.85% 1200 12%
12 55.85
12 55.85
0.55%
0.
o
c
c o c
c c o c
c c
c
c
f
f N
C
f N
C C
C C
C
N
C C C C C C
C
N

=
= +
= = + +
= = =
+ +

= = =
+ +
+

=
| |
44% 12
%
55.85%
12
0.0465%
100
1200
55.85
log 0.20 %
c
c
C
C
C
N C
f C
+
= = =
=



Primjer 29.
Komad elika s 0.2 % C sagorijeva pri 983 C i naugljiuje u atmosferi CO
2
/CO prema
jednadbi:
2{CO}{CO
2
}+[CO]
Na povrini elika uspostavlja se ravnotea kod 120 C. Izraunati i grafiki prikazati
raspodjelu ugljika unutar komada na razmaku od povrine: 0.05 cm, 0.1 cm, 0.2 cm i 0.3 cm
za vrijeme t = 1 h, t = 3 h i t = 10 h. Koeficijent difuzije ugljika je D
C
= 2 10
-7
cm
2
s
-1
. Rjeenje:
0
0
0
7 2 1 3
1 , 0.2%, 1.0%
2
1 i 0.05
0.05
0.932
2
2 2 10 3.6 10
(0.932) 0.8116
0.2
1 0.8116 0.1884
1 0.2
0.8 0.1884 0.2 0.351%
s
s
c c x
erf c c
c c Dt
za t h x cm
x cm
Dt
cm s s
erf
c
c

| |
= = =
|

\ .
= =
= =

=

= =

= + =


9

( )
7 2 1 3
1 0.1 ,
0.1
1.863
2
2 2 10 3.6 10
1.863 0.9915
0.2
1 0.9915 0.0085
0.8
0.2068%
t h i x cm
x
Dt
cm s s
erf
c
c

= =
= =

=

= =
=


Primjer 30. (ispitni)

Izvesti jednadbu za promjenu koncentracije u polu-beskonanom mediju iz drugog Fickovog
zakona (nestacionarna difuzija), klasino i pomou Laplaceove transformacije.

Klasini izvod:

Drugi Fickov zakon:
2
2
c c
D
t x
c c
=
c c
.
Poetni granini uvjeti su: za t = 0 c = c
0
, a granini uvjet za x = 0 i t > 0 c = c
s
.
Koncentracija na povrini ili koncentracija zasienja c
s
.
Uz pretpostavku da je
x
c f
t
| |
=
|
\ .
i ( ) c f y = uz
1
2
x
y xt
t

= = slijedi:
2
3
2
2
1
2
x
f
c x
t
D f x t
t x t

| |
c
|
| | c | |
\ .
= =
|
|
c c
\ .
\ .

( ) ' '
2 2
c x x y
f f y
t t t t t
c | || |
= =
| |
c
\ .\ .

( )
( ) ( ) ( ) ( )
2
2
2 2
1 1 1 1
' '' '' '
f y
c y
f y f y f y f y
x x x t t t t t
c
c c (
= = = =
(
c c c c


( )
2
2
1
''
c
D f y
x t
c
=
c


Uz ( ) ' f y p = i ( ) ''
dp
f y
dy
= slijedi:

2
0
2
2
ln
4
dp yp
D
dy
dp y
D dy
p
y
D p
+ =
=
= +I

I konstanta integracije.
Uz ln D A I = slijedi:
10

( )
2
2
2
2
4
ln ln
4
ln ln
4
ln
4
y
D
y
D p D A
y
D p A
p y
A D
dc
p A e
dy

= +
=
=
= =




2
2
0
2
x
Dt
s
c c A D e d
_

= =
}

Veliinu A odredimo iz graninog uvjeta c = c
0
i t = 0 pa slijedi:
2
0
0
0
2 2
2
s
c c A D e d A D
c c
A
D
_
t

= =

=
}

2
o s
s
c c
c c
D t

= D
2
2
2
0
2
0
2
x
Dt
x
Dt
s
o s
e d
c c
e d
c c
_
_
_
_
t

}
}

_ var
2
x
nepoznata ijabla
Dt
, integral ovisan o
parametru
0
0
1
2
s
c c x
erf
c c Dt
| |
=
|

\ .


Pomou Laplaceove transformacije:

Uz iste poetne i granine uvjete jednadba se rjeava pomou Laplaceove transformacije:
( ) { } ( ) ( )
0
, , ,
st
L c x t x s e c x t dt

= O =
}

Jednadba za promjenu koncentracije moe se pisati kao:

( ) ( )
2
2
, , c x t c x t
D
t x
c c
=
c c





11

Transformati:

( ) ( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
0 0
0 0
0
, , ,
lim
lim , ,
, ,
st st
st st
st
c x t c x t c x t
L e dt e dt
t t t
e c x t s e c x t dt
s e c x t dt c x o
|
|
| |
|
|

c c c
= = =
`
c c c
)


= + =
`

)
=
} }
} }
}


Slijedi:
( )
( ) ( )
0
,
, , 0
c x t
L s x s c x s c
t
c
= O = O
`
c
)

( ) ( )
( )
( )
0 0
, ,
,
,
st st
c x t c x t
d
L e dt e c x t dt
x x dx
d d
x s
dx dx


c c
= = =
`
c c
)
O
= O =
} }


( )
2
2
2 2
, c x t
d
L
x dx
c
O
=
`
c

)


Laplaceova transformacija graninih uvjeta:

( ) { } ( ) , 0,
s
c
L c o t s
s
= O = ,
a
( ) 0, s O
je ograniena.

Parcijalna diferencijalna jednadba pie se kao obina diferencijalna jednadba (linearna
diferencijalna jednadba 2. reda s konstantnim koeficijentima):

( ) ( )
( )
2
2
,
, ,
d x s
s x s c x o D
dx
O
O =

2
0
2
c d s
dx D D
O O
=

( ) ( ) ( )
0
1 2
,
s s
x x
D D
c
x s C s e C s e
s

O = + +
( )
0
2
,
s
x
D
c
x s C e
s

O = +
( ) 0,
s
c
s
s
O =
12

( )
2
0,
o s
c c
s C
s s
O = + =
0
2
s
c c
C
s

=
( )
0 0
,
s
x
s D
c c c
x s e
s s

O = +


Iz tablice Laplaceovih transformata:

1
2
s
x
D
e x
L erfc
s Dt

| |
=
`
|
\ .

)

( ) ( )
0 0
,
2
s
x
c x t c c erfc c
Dt
| |
= +
|
\ .

Slijedi:

( ) ( ) 1 erfc x erf x =
( ) ( )
0
, 1
2
s o
x
c x t c c erf c
Dt
| |
= +
|
\ .

( )
0
0
,
1
2
s
c x t c
x
erf
c c Dt

0
2
s
s
c c x
erf
c c Dt