Dr Dragan ukanovi

124
ZAPADNI BALKAN:
OD SUKOBA DO EVROINTEGRACIJA
Saetak:
U ovom radu analizira se postepeni preobraaj regiona Zapadnog Balkana od
ratne zone u region ozbiljno posveen evropskim integracijama. Autor podvlai
injenicu da je nakon sukoba (1991-1995) usledio postkonfliktni period
konsolidacije i stabilizacije u regionu (od 1996). Od poetka ove decenije
evidentno je nastojanje svih zemalja u regionu da ubrzaju proces integracije u
Evropsku uniju. Imajuci ovo na umu, autor istie razvoj razliitih multilateralnih
kanala saradnje u Jugoistocnoj Evropi kao i njenu ojaanu kompatibilnost
i odnos sa procesom evropskih integracija. Posebna panja posveuje se
bilateralnim odnosima izmedju zemalja Zapadnog Balkana, naroito u svetlu
mnogih tekoa blisko povezanih sa oruanim sukobima tokom 1990-tih.
Drugi faktori koji oteavaju nastojanja za poboljanjem bilateralnih odnosa po
miljenju autora su i brojni unutranji problemi ovih zemalja.
Kljune rei: Zapadni Balkan, Srbija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora,
Makedonija, Albanija, sukobi, postkonfliktna stabilizacija, demokratizacija,
regionalna saradnja, bilateralni odnosi, Evropska unija, Severnoatlantski savez.
Raspad nekadanje Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije (19912008) pra-
tila je tenja novih postkomunistikih elita da se na njenom tlu oforme nove, monoetnike
dravne tvorevine (drava-nacija).
125
Ovaj proces je sada umnogome priveden kraju zahva-
ljujui konstituisanju etiri monoetnike drave (Slovenije, Hrvatske, Srbije i Makedonije),
jedne troetnike (duboko podeljene Bosne i Hercegovine) i jedne deklarativno graanske
(Crne Gore) na postjugoslovenskom tlu.
126
Loe naslee oruanih sukoba na postjugoslo-
venskom prostoru (19911999) ostavilo je duboke tragove na meudravne odnose izmeu
novonastalih drava u okviru regije, koju je Evropska unija poetkom ove decenije oznaila
kao Zapadni Balkan. Naime, kako bi se izbegle mogue nejasnoe u vezi sa definisanjem
124 Istraiva, Institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd.
E-mail: dragandjuk@yahoo.com
125 Videti: Robert M. Hejden, Skice za podeljenu kuu: ustavna logika jugoslovenskih sukoba, Samizdat B92,
Beograd, 2003, str. 65107.
126 Dragan ukanovi, Institucionalni modeli i demokratizacija postjugoslovenskih drava, Institut za
meunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2007, str. 4973.
UDC 341.1+341.217
341.175(4-672EU)
339.9
FPN
|
Godinjak 2009
|
III DEO: Meunarodna politika i meunarodni odnosi 496
regionalnog pristupa Evropske unije prema jugoistoku kontinenta, dolo je, krajem prote-
kle protekle i sa poetka decenije, najpre do razgranienja dva pojma Jugoistona Evropa
i Zapadni Balkan. Sa jedne strane, termin Jugoistona Evropa se koristi u njegovom izvor-
nom, odnosno geografskom smislu znaenja. Dakle, re je o regiji koja se prostire od Crnog
mora na istoku do Transkog zaliva Jadranskog mora na zapadu i obuhvata i Grku, Tursku,
Bugarsku i Rumuniju, Hrvatsku, Srbiju, Bosnu i Hercegovinu, Makedoniju, Crnu Goru i
Albaniju, a veoma esto i Sloveniju. Zapadnim Balkanom su pak oznaene drave nastale na
tlu nekadanje Jugoslavije, izuzimajui Sloveniju (Hrvatska, Bosna i Hercegovina, nekada-
nja Savezna Republika Jugoslavija/dravna zajednica Srbija i Crna Gora danas Republika
Srbija i Republika Crna Gora, Makedonija) i Albanija.
127
Uvoenje termina Zapadni Balkan
gotovo da, dakle, koincidira dakle sa postepenim razvojem regionalnog pristupa Evropske
unije (nakon 1996. godine) prema viegodinjim sukobima optereenoj regiji.
U dominantnim sferama javnosti (politikoj, strunoj, kulturnoj, itd.) drava regije za-
padnog Balkana jo uvek dominiraju dva usmerenja u vezi sa daljnjim razvojem meudrav-
nih odnosa na Balkanu. Sa jedne strane, postoji orijentacija po kojoj putem utvrivanja istine,
odgovornosti i pomirenja treba prevazii loe naslee balkanskih sukoba 90-ih godina pro-
teklog veka, dok sa druge strane postoji vienje po kome su sukobi imanentni Balkanskom
poluostrvu i da se oni gotovo po pravilu ciklino ponavljaju. Ovo vienje se zasniva i na pot-
krepljivanju civilizacijskih, verskih, etnikih i drugih razlika izmeu junoslovenskih, kao
i albanskog naroda na Zapadnom Balkanu. U skladu sa tim da li su politike, kulturne ili
naune elite, koje zagovaraju prvo ili drugo vienje, dominantne, kreiraju se kako bilateral-
ni, tako i multilateralni odnosi izmeu drava u regionu. No, vodei inioci meunarodne
zajednice, a pre svega Evropska unija i Sjedinjene Amerike Drave, su od trenutka okon-
anja oruanih sukoba na tlu nekadanje Jugoslavije u potpunosti podravale normalizaciju
odnosa izmeu novonastalih drava i entiteta. Zato se tokom proteklih petnaestak godina u
potpunosti moe uoiti postepen prelazak Zapadnog Balkana iz zone oruanih sukoba, pre-
ko regiona u kome se stabilizuju demokratske, ekonomske i bezbednosne prilike do regije u
kojoj su sve drave nedvosmisleno orijentisane ka pristupanju Evropskoj uniji. To znai da
su zemlje regije u perspektivi spremne da prihvate i brojne evropske vrednosti mir, demo-
kratiju, ljudska i manjinska prava, naelo jednakosti i princip solidarnosti.
ZAPADNI BALKAN OD SUKOBA DO POSTKONFLIKTNE STABILIZACIJE
Prelomnu taku prelaska Zapadnog Balkana iz regiona sukoba u fazu stabilizacije
predstavljalo je potpisivanje Opteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovinu
(poznatiji kao Dejtonski sporazum), koji je potpisan 21. novembra 1995. godi-
ne. Zahvaljujui ovom meunarodnom sporazumu zaustavljen je sukob u nekadanjoj
127 Videti: Predrag Simi, Do the Balkans Exist?: Vision of the Future of Southeastern Europe:
Perspectives from the Region, in: Predrag Simi, Gordana Ili, Zlatko Isakovi, Ivan Krastev and Krassen
Stanchev (eds.), The European Union, NATO and their Southeastern European Neighbors, Institute of
International Politics and Economics, Konrad Adenauer Stiftung, Belgrade, 2002, pp. 1330.
497 Dr Dragan ukanovi
|
ZAPADNI BALKAN: OD SUKOBA DO EVROINTEGRACIJA
centralnoj jugoslovenskoj republici Bosni i Hercegovini.
128
Pored navedenog i potpi-
sivanje Erdutskog sporazuma
129
12. novembra 1995. godine, kojim su delovi Republike
Hrvatske dominantno nastanjeni Srbima postepeno reintegrisani u njen sastav doprineo
je da se prevaziu mogunosti za izbijanje novih oruanih sukoba.
Prve godine postkonfliktne stabilizacije prilika na prostoru Zapadnog Balkana
nisu uspele da doprinesu sutinskom poboljanju odnosa izmeu novonastalih drava.
Tome su doprineli i razbuktavanje sukoba na Kosovu, s kraja 1998. godine, ali i vazdu-
na kampanja Severnoatlantskog saveza od kraja marta do poetka juna naredne godine.
Takoe, politike elite koje su bile odgovorne za otpoinjanje ratnih sukoba na tlu bive
Jugoslavije jo uvek su bile na vlasti u Srbiji/Saveznoj Republici Jugoslaviji, Hrvatskoj,
ali i Bosni i Hercegovini.
130
Brojni pokuaji da se tokom sukoba na Balkanu i neposredno po njihovom okon-
anju uspostave novi vidovi multilateralne saradnje izmeu novonastalih drava i enti-
teta nisu urodili plodom. To se odnosilo kako na Centralnoevropsku inicijativu, koja je
oformljena jo 1989. godine, tako i na Proces stabilnosti i dobrosusedstva u Jugoistonoj
Evropi (poznatiji kao Roajomonski proces),
131
nastao 1995. godine i Inicijativu za sa-
radnju u Jugoistonoj Evropi (Southeast European Cooperative Initiative SECI), koja je
pokrenuta 1996. godine.
132
Navedeni okviri za regionalnu saradnju nisu od strane drava nastalih na podru-
ju nekadanje Jugoslavije bili poimani kao izvorni oblici, ve iskljuivo kao nametnuti
od strane pre svega Evropske unije i Sjedinjenih Amerikih Drava. Ipak, u prasko-
zorje demokratskih promena u Srbiji, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, u Sarajevu
je 1999. godine osnovan Pakt stabilnosti u Jugoistonoj Evropi (Stability Pact for
South Eastern Europe), koji je uspeno okupio sve drave regije, izuzimajui Saveznu
Republiku Jugoslaviju. Njegovi ciljevi su bili vezani za unapreenje ljudskih i ma-
njinskih prava, razvoj parlamentarne saradnje, jaanje trgovine, razvoja infrastrukture,
potporu malim i srednjim preduzeima, razvoju obrazovanja i transporta.
133
Ujedno
128 Videti: Dejtonski sporazum, IP Naa Borba, Fininvest, Beograd, Novi Sad, 1996.
129 Temeljni sporazum o podruju istone Slavonije, Baranje i zapadnog Srijema, Erdut, 12. studeni/
novembar 1995.
130 O toku oruanih sukoba na tlu bive Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije videti u: Laura
Silber and Allan Little, Yugoslavia: Death of a Nation, TV Books, New York, 1996.
131 Videti: Duko Lopandi, Regionalne inicijative u Jugoistonoj Evropi, Institut za meunarodnu politi-
ku i privredu, Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2001, str. 119126.
132 Ibnidem, str. 127138.
133 Jelica Mini i Jasminka Kronja, Regionalna saradnja za razvoj i evropsku integraciju, Evropski po-
kret u Srbiji, Beograd, Albanski institut za meunarodne studije, Tirana, Centar za institucionalni razvoj,
Skoplje, Evropski pokret u Crnoj Gori, Podgorica, Helsinki komitet za ljudska prava u Bosni i Hercegovini,
Sarajevo, Institut za meunarodne odnose, Zagreb, Kosovski institut za politika istraivanja i razvoj,
Pritina, 2007, str. 1819.
FPN
|
Godinjak 2009
|
III DEO: Meunarodna politika i meunarodni odnosi 498
Pakt je doprineo da se otpone i regionalna saradnja u oblasti pravosua, unutra-
njih poslova i borbe protiv organizovanog kriminala u Jugoistonoj Evropi. Bitno je
napomenuti da su lanice Pakta bile ne samo drave Zapadnog Balkana nego ita-
ve Jugoistone Evrope, ukljuujui Bugarsku, Rumuniju, Tursku, Grku i Sloveniju.
Uporedo sa Paktom stabilnosti U Jugoistonoj Evropi pojavili su se i drugi vidovi
multilateralne saradnje u regiji Jadransko-jonska inicijativa (Adriatic Ionian Initiative,
2000), Brigada Jugoistone Evrope (South Eastern Europe Brigade SEEBRIG, osno-
vana 2000) i Inicijativa ministara odbrane Jugoistone Evrope (Southeastern Europe
Defense Ministerial formirana 2001. godine).
134
Poto su tokom 2000. i 2001. godine usledile promene vlasti u Hrvatskoj, Srbiji i
Bosni i Hercegovini nastupio je i proces postepene normalizacije u bilateralnim odno-
sima drava regije i rastereenje od brojnih balasta koji su predstavljali naslee prolo-
decenijskih sukoba. Evropska unija je, takoe, najpre kroz Kriterijume iz Kopenhagena
(1993), potom putem razvoja regionalnog pristupa (1996/7), zatim Procesa stabilizacije
i pridruivanja (posle 1999/2000) do Unapreenog procesa stabilizacije i pridruivanja
(od 2003) uspela da sutinski doprinese stabilizaciji politikih i bezbednosnih prilika u
regionu Zapadnog Balkana, kao i postupnom ekonomskom oporavku drava regije.
135

tavie, unapreenje bilateralnih i multilateralnih odnosa izmeu drava Zapadnog
Balkana predstavlja jedan od najvanijih preduslova za pridruivanje Uniji.
PRELAZAK IZ FAZE STABILIZACIJE
U PROCES EVROINTEGRACIJE ZAPADNOG BALKANA
Poto su se prilike u regionu Zapadnog Balkana postepeno stabilizovale usledila
je i neophodnost da drave regije u veoj meri ili u potpunosti preuzmu odgovornost
za funkcionisanje multilateralnih vidova saradnje, koji su tokom protekle decenije bili
pokrenuti pod okriljem meunarodne zajednice. Ovaj proces su nedvosmisleno podra-
vale Evropska unija i Sjedinjene Amerike Drave i naziva se preuzimanjem regional-
nog vlasnitva (regional ownership) nad vidovima multilateralne saradnje u Jugoistonoj
Evropi.
136
Navedeno potvruje i transformacija Pakta stabilnosti u Jugoistonoj Evropi
u Regionalni savet za saradnju (Regional Co-operation Council RCC) i njegovo organi-
zaciono povezivanje sa vodeim forumom za politiku saradnju u regionu Procesom
134 Videti: Dalibor Keki, Jadransko-jonska inicijativa, Meunarodni problemi, vol. 55, br. 34, Beograd,
2004, str. 413433. i Dejan Gaji, Regionalna saradnja zemalja Jugoistone Evrope na vojnom planu,
Meunarodna politika, god. LVILVII, broj 11201121, Beograd, str. 4854.
135 Sandro Knezovi, Postkonfliktni okviri regionalne sigurnosti i suradnje u jugoistonoj Europi: inici-
jative Europske Unije, Politika misao, god. 43, broj 2, Zagreb, 2006, str. 79120.
136 Duko Lopandi i Irina arin, Transformacija okvira regionale saradnje na Zapadnom Balkanu, u:
Draga ukanovi (prir.), Savremeni meunarodni izazovi: globalna i regionalna perspektiva, Institut za me-
unarodnu poolitiku i privredu, Beograd, 2008, str. 265278.
499 Dr Dragan ukanovi
|
ZAPADNI BALKAN: OD SUKOBA DO EVROINTEGRACIJA
saradnje u Jugoistonoj Evropi (South East European Co-operation Process SEECP).
137

Regionalni savet za saradnju uspeo je da tokom proteklih godinu i po od svog nastan-
ka d znaajan podsticaj ekonomskom razvoju, razvoju infrastrukture, osnaivanju rada
pravosua i organa unutranjih poslova, saradnji u oblasti bezbednosti i jaanju ljudskih
resursa. Naravno, pred njim je i mnotvo veoma ambiciozno zamiljenih projekata koji
e unaprediti interparlamentarnu saradnju na jugoistoku Evrope. ini se i da Evropska
unija upravo u Regionalnom savetu za saradnju vidi zametak svoje budue jugoistone
dimenzije, poput potpore drava baltikog i nordijskog kruga.
Upravo transformacija Pakta za stabilnost Jugoistone Evrope u Regionalni savet za
saradnju predstavlja simboliki prelaz iz faze stabilizacije Zapadnog Balkana i Jugoistone
Evrope u fazu evrointegracija.
138
Naime, zahvaljujui vertikalno uvezivanje drava regije
i njihovo sektorsko umreavanje u okviru mnotva oblasti zasigurno e potpomoi da se
nastavi uspean put drava regije ka punopravnom lanstvu u Evropskoj uniji. Slino je i
sa kreiranjem aranmana CEFTA 2006. kojim je osnovana nova zona slobodne trgovine
sainjena od drava Zapadnog Balkana i Republike Moldavije.
139

Iako se put drava Zapadnog Balkana ka EU moe trasirati u dve faze proces pridru-
ivanja i proces pristupanja, sve drave Zapadnog Balkana su nakon 2003. godine uspele da
osiguraju status kandidata (Hrvatska i Makedonija) ili status potencijalnih kandidata za lan-
stvo u Uniji Albanija, Crna Gora, Srbija i Bosna i Hercegovina (videti prilog broj 1).
140
Ipak,
ne treba prenebregnuti i injenicu da se Evropska unija trenutno nalazi suoena sa problemi-
ma globalne finansijske i ekonomske krize, kao i da je blokirano usvajanje njenog novog osni-
vakog akta Ugovora iz Lisabona,
141
koji je predviao institucionalni reinenjering Unije i
postupno stvaranje mogunosti za prijem u lanstvo svih drava Zapadnog Balkana. Vano je
istai i da je svojevrsni zamor Evropske unije od velikog proirenja tokom 2004. i 2007. godi-
ne, kada je u lanstvo primljeno dvanaest novih lanica,
142
uticao na splanjavanje entuzijazma
javnosti drava lanica i briselske administracije u vezi sa prijemom novih drava lanica.
137 Dragan ukanovi, Transformacija pakta za stabilnost u Jugoistonoj Evropi: novi podsticaji regi-
onalnoj saradnji, u: Dragan ukanovi (prir.), Meudravni forumi za saradnju u Evropi: uporedni modeli,
Institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2007, str. 173190.
138 Goran Svilanovi, Od stabilizacije do integracija, Evropski forum, god. IV, broj 5, Beograd, maj
2006, str. 1112.
139 Videti: Dragan ukanovi, Proirenje Centralnoevropske zone slobodne trgovine (CEFTA) drava-
ma Zapadnog Balkana, u: Draga ukanovi (prir.), Savremeni meunarodni izazovi: globalna i regionalna
perspektiva, Institut za meunarodnu poolitiku i privredu, Beograd, 2008, str. 231248.
140 Videti: Karen Henderson, The European Union and Central and Eastern Europe, in: Peter
J. Anderson, Georg Wiessala and Christopher Williams (eds.), New Europe in Transition, Continuum
International Publishing Group, 2000, London, pp. 230247,
141 Treaty of Lisbon, Official Journal of the European Union, Volume 50, C 306, 13 December 2007.
142 Prijemom drava Centralne i Istone Evrope u Evropsku uniju formirala se nova skupina zemalja
tzv. Nova Evropa, koja umnogome zaostaje u prihvatanju evropskih standarda odnosu na razvijenije
drave Zapadne Evrope.
FPN
|
Godinjak 2009
|
III DEO: Meunarodna politika i meunarodni odnosi 500
Sjedinjene Amerike Drave su u svojoj spoljnopolitikoj koncepciji jo od zaklju-
enja Dejtonskog sporazuma 1995. godine i pojave krize na Kosovu podravale norma-
lizaciju odnosa izmeu drava Zapadnog Balkana. Premda je jasno da Balkan nije na li-
sti vodeih prioriteta nove amerike administracije predsednika Baraka Obame (Barack
Obama),
143
jasno je da je poseta potpredsednika SAD, Dozefa Bajdena ( Joseph Biden)
Sarajevu, Beogradu i Pritini od 18. do 21. maja 2009. godine pokazala da ova vodea dr-
ava sveta tei da uspostavi stabilizaciju prilika u regionu. Ovo se najpre odnosi na sma-
njenje potencijalne nestabilnosti u duboko troetniki podeljenoj Bosni i Hercegovini u
kojoj izostaje elementarni konsensus u vezi sa promenama ustavnog ustrojstva, a sa ci-
ljem stvaranja funkcionalne drave koja bi se u perspektivi mogla pridruiti Evropskoj
uniji. Sa druge strane, poseta potpredsednika Bajdena Beogradu je pokazala spremnost
SAD da se otpone sa uspostavom novih meudravnih odnosa (korien je i termin
resetovanje odnosa reset). Obilazak Pritine je, sa druge strane, predstavljao simbo-
liki potez SAD prema prole godine proklamovanoj nezavisnosti Kosova, koju nova
administracija u Vaingtonu smatra ireverzibilnim procesom. SAD, dakle, pored stabili-
zacije prilika u regionu u potpunosti podravaju i proirenje Evropske unije na Zapadni
Balkan. Prilikom posete Evropi poetkom maja 2009. godine ameriki predsednik
Barak Obama istakao je vanost daljnjeg proirenja Evropske unije na Zapadni Balkan
i pored brojnih problema koji prate ovaj proces.
143 Videti: Poziv Uniji da ne zaboravi Balkan, RTV B92, 5. april 2009, 17:40, Beograd, Internet, http://
www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2009&mm=04&dd=05&nav_id=353962, 15/04/2009.
501 Dr Dragan ukanovi
|
ZAPADNI BALKAN: OD SUKOBA DO EVROINTEGRACIJA
Prilog broj 1: Dinamika pridruivanja zemalja
Zapadnog Balkana Evropskoj uniji (septembar 2009)
FAZA
REPUBLIKA
HRVATSKA
REPUBLIKA
MAKEDONIJA
BOSNA I
HERCEGOV.
REPUBLIKA
SRBIJA
REPUBLIKA
CRNA GORA
REPUBLIKA
ALBANIJA
Dijalog sa
predstavni-
cima
Komisije EU/
radne grupe
februar 2000.
januar 1998.
Sporazum o
saradnji sa EU
Konsultativna
radna grupa
1998.
Konsultativna
radna grupa
(2001/2) i
Unapreeni
stalni dijalog
(2003/6)
Konsultativna
radna grupa
(2001/2) i
Unapreeni
stalni dijalog
(2003/6)
novembar
2000.
Komisija EU
usvaja
studiju o
izvodljivosti
24. maj 2000. 16. jun 1999.
18. novembar
2003.
25. april 2005. 25. april 2005. 6. jun 2001.
Komisija EU
preporuu-
je poetak
pregovora
19. jul 2000.
8. septembar
1999.
21. oktobar
2005.
12. jul 2005. 12. jul 2005.
28. novembar
2001.
Savet
odobrava
poetak
pregovora
20. novembar
2000.
24. januar
2000.
21. novembar
2005.
3. oktobar
2005.
3. oktobar
2005.
21. oktobar
2002.
Komisija
EU poinje
pregovore
24. novembar
2000.
5. mart 2000.
25. novembar
2005.
10. oktobar
2005.
10. oktobar
2005.
21. novembar
2005.
Parafiranje
SSP
14. maj 2001.
24. novembar
2000.
4.decembar
2007.
7. novembar
2007.
15. mart 2007.
18. februar
2006.
Potpisivanje
SSP i defini-
sanje roka
primene
29. oktobar
2001.
(est godina)
9. april 2001.
(deset godina)
16. jun 2008. 29. april 2008.
15. oktobar
2007.
12. jun 2006.
Na snagu stu-
pa privreme-
ni sporazum
1. mart 2002. 1. jun 2001. 1. jul 2008. 1. januar 2008. 1. april 2009.
Podnoenje
zahteva za
lanstvo u EU
21. februar
2003.
22. mart 2005.
15. decembar
2008.
28. april 2009.
Savet daje
status
kandidata
18. jun 2004.
17. decembar
2005.
SSP stupa na
snagu
1. febraur
2005.
1. april 2004.
Poetak
pregovora o
lanstvu
3. oktobar
2005.
2009.?
Izvori: Dinamika pridruivanja zemalja Zapadnog Balkana, Evropski forum, godina IV, broj 3, Beograd,
mart 2006, str. 15; Internet, http://ec.europa.eu/enlargement/index_en.htm, 15/05/2009 tabelu je dopu-
nio autor priloga D. .
FPN
|
Godinjak 2009
|
III DEO: Meunarodna politika i meunarodni odnosi 502
Sve drave Zapadnog Balakana, sa izuzetkom Republike Srbije, jasno su opredeljene
za lanstvo u Severnoatlantskom savezu (NATO). To je stvorilo i sasvim novo geostrateko
okruenje na Zapadnom Balkanu, jer su sve drave Jugoistone Evrope, izuzimaju Bosnu
i Hercegovinu, Makedoniju, Srbiju i Crnu Goru ve postale lanice ovog vojnog saveza.
Vano je istai i da e Bosna i Hercegovina i Republika Crna Gora verovatno uskoro posta-
ti lanice Severnoatlantskog saveza, a posle poziva alijanse u vezi sa uspostavljanjem inten-
zivnog dijaloga sa ovim zemljama. Ovo potvruju i rezultati Samita NATO u Strazburu i
Kelu
144
odranog poetkom aprila 2009. godine. Premada je i Srbija na ovom sastanku na
vrhu pozvana da pristupi NATO, ipak, usled nedostatka bazinog drutvenog konsensusa
u vezi sa navedenim pitanjem to nije realno uskoro oekivati.
145
Republika Makedonija e,
meutim, postati lanica NATO odmah po okonanju dugogodinjeg spora sa susednom
Republikom Grkom a u vezi sa svojim ustavnim imenom. Prema brojnim procenama
analitiara prilika u Jugoistonoj Evropi, reavanje ovog makedonsko-grkog pitanja se
moe oekivati i do kraja tekue godine. Dugorono prisustvo Severnoatlantskog saveza u
regiji doprinee daljnoj stabilizaciji bezbednosnih prilika i predstavljae adekvatan okvir za
reakciju na brojne globalne i regionalne izazove, rizike i pretnje bezbednosti i stabilnosti.
To e doprineti i spreavanju pojave novih potencijalnih sukoba na zapadnobalkanskom
prostoru koji je i protekle decenije bio izrazito nestabilan.
Svojevrsni egoizam novonastalih drava nacija na postjugoslovenskom tlu svakako
e biti zaobien u predstojeem periodu, a upravo zahvaljujui injenici da se multilate-
ralni vidovi i oblici saradnje umnogome razvijaju. No, to ne sme da zaseni brojne proble-
me koji postoje na bilateralnoj ravni odnosa izmeu drava Zapadnog Balkana.
BILATERALNI ODNOSI DRAVA ZAPADNOG BALKANA
Bilateralni odnosi izmeu drava Zapadnog Balkana su, jo uvek, i itavu deceniju po
okonanju oruanih sukoba na ovom tlu optereeni upravo njihovim nasleem. Jedan od vo-
deih problema u bilateralnim odnosima veine drava regije predstavlja nedovren proces
utvrivanja meudravnih granica. Tokom proteklih nekoliko meseci to je posebno uoljivo
u sluaju razgranienja izmeu Republike Slovenije i Republike Hrvatske u Piranskom zali-
vu i u vezi sa nekoliko manjih sela u pograninoj oblasti. Republika Hrvatska, bitno je napo-
menuti, ima probleme sa definisanjem granice i sa susednom Republikom Srbijom u oblasti
Podunavlja, a nije okonan ni proces razgranienja sa Bosnom i Hercegovinom. Poseban
problem u odnosima Bosne i Hercegovine i Hrvatske predstavlja najavljena izgradnja mosta
Komarne-Peljeac, ime bi bosanskohercegovaki izlaz na Jadransko more kod Neuma bio
sutinski uskraen za izlazak na otvoreno more. Definitivno razgranienje preostaje da se
okona i izmeu Hrvatske i Crne Gore u okolini poluostrva Prevlaka (Rt Otro).
144 Strasbourg/Kehl Summit Declaration: Issued by the Heads of State and Government participating in
the meeting of the North Atlantic Council in Strasbourg/Kehl on 4 April 2009, Strasbourg, Kehl, 4 April 2009.
145 Ibidem, points 2728.
503 Dr Dragan ukanovi
|
ZAPADNI BALKAN: OD SUKOBA DO EVROINTEGRACIJA
U predstojeem periodu se oekuje i odreivanje konane granine linije izmeu
Bosne i Hercegovine i Republike Srbije u oblasti srednjeg i gornjeg Podrinja, kao i razgra-
nienje Srbije i Crne Gore u Sandaku. Eventualno otpoinjanje pregovora o utvrivanju
granice izmeu Crne Gore i od nje priznatog Kosova, takoe, moe uticati na bilateralne
odnose izmeu Podgorice i Beograda. Slino se odnosi i na utvrivanje granice izmeu
Makedonije i Kosova, to je suprotno ranije potvrenom sporazumu o razgranienju izme-
u Savezne Republike Jugoslavije i vlasti u Skoplju (od 21. januara 2001. godine).
Od svakako vitalne vanosti za stabilnost regiona Zapadnog Balkana su to inten-
zivniji bilateralni odnosi izmeu Republike Srbije i Republike Hrvatske.
146
U ovom tre-
nutku odnose remete neregulisani status Srba prognanih iz Hrvatske 1995. godine, ne-
definisana granica u Podunavlju i tuba Hrvatske protiv nekadanje Savezne Republike
Jugoslavije, ija je Srbija naslednica, za genocid. Istovremeno, pojedini poslovni krugovi
(u javnosti ee oznaavani kao tajkuni) ukazuju i na nepovoljan status srpskog krupnog
kapitala u Hrvatskoj, kako u kontekstu privatizacije, tako i u vezi sa mogunostima de-
lovanja u sferi trgovine.
147
Sa druge strane, odnosi Crne Gore i Hrvatske su u stalnom
usponu, kao i bilateralni odnosi izmeu zvaninog Sarajeva i Zagreba.
Odnosi izmeu Srbije i Bosne i Hercegovine su jo uvek optereeni i nereguli-
sanim poloajem predratne imovine bosanskohercegovakih preduzea u Srbiji. Pored
navedenog, 2001. godine konstituisani Meudravni savet za saradnju izmeu tadanje
Savezne Republike Jugoslavije i Bosne i Hercegovine nije odravao sastanke tokom pro-
teklih pet godina. Imajui u vidu da je Republika Srbija ve odbila da odobri agreman
za dvojicu predloenih ambasadora BiH (Boria Arnaut i Sead Avdi), zbog njihovog
uea u oruanim sukobima prole decenije, jasno je da to moe da prouzrokuje dalje
produbljenje loih odnosa izmeu dveju drava. Na poboljanje odnosa izmeu BiH i
Srbije u perspektivi, sa druge strane, moe uticati konstruktivan stav zvaninog Beograda
tokom procesa bosanskohercegovakih ustavnih reformi, a pre svega preko uticaja na
vlasti Republike Srpske. Stim u vezi i vlasti Republike Srbije istiu da e podrati svaki
kompromis oko izmena Ustava Bosne i Hercegovine (1995) do koga dou predstavnici
tri konstitutivna naroda Bonjaci, Hrvati i Srbi. BiH je, od proglaenja crnogorske ne-
zavisnosti, uspeva da uspostavi veoma kvalitetne odnose sa vlastima u Podgorici, to znai
da izmeu dveju drava nema nikakvih otvorenih pitanja.
Nakon proglaenja nezavisnosti Republike Crne Gore, dolo je do privremene sta-
gnacije u odnosima sa Republikom Srbijom.
148
Tek je marta 2008. godine u Podgoricu
stigao ambasador Republike Srbije, a odnose dodatno remete i predugaki razgovori o
146 Videti: Dragan ukanovi i Ivona Laevac, Prioriteti spoljnopolitike strategije Republike Srbije,
Meunarodni problemi, god. LXI, broj 3, Beograd, str. 343364.
147 Videti: etiri problema Srbije i Hrvatske, Politika, broj 34255, godina CVI, Beograd, 20. mart 2009, str. 1. i 5.
148 Videti: Dragan ukanovi i Ivona Laevac, Definisanje spoljnopolitikih prioriteta: sluaj Crne
Gore, u: Edita Stoji-Karanovi i Slobodan Jankovi (urs), Elementi stretegije spoljne politike Srbije, Institut
za meunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2008, str. 3247.
FPN
|
Godinjak 2009
|
III DEO: Meunarodna politika i meunarodni odnosi 504
dvojnom dravljanstvu izmeu Srbije i Crne Gore. Jedan od vodeih kamena spoticanja u
odnosima izmeu Crne Gore i Srbije e poredstavljati ustavno i zakonsko regulisanje sta-
tusa srpske etnike zajednice u Crnoj Gori, koja ini gotovo treinu ukupnog stanovnitva
ove zemlje (31,99%). Naime, Zakon o manjinskim pravima i slobodama iz 2006. godine,
koji je donet neposredno pred odravanje referenduma o dravnopravnom statusu Crne
Gore, nije predviao da su lokalni Srbi jedna od etnikih manjina u ovoj zemlji, te je od
strane Ustavnog suda bio proglaen za neustavan. Isto pitanje nije adekvatno reeno ni
novim Ustavom Republike Crne Gore (2007).
149
Na lo tok razvoja odnosa Crne Gore i
Srbije uticalo je i priznaje nezavisnosti Kosova od strane Podgorice 9. oktobra 2009. godine,
to je dovelo do toga da je samo dan kasnije Ministarstvo spoljnih poslova Republike Srbije
donelo odluku o proglaenju nepoeljnom osobom ambasadorke Anke Vojvodi.
Republika Makedonija je uspela da u potpunosti ostvari vrlo dobre bilateralne od-
nose sa svim dravama nastalim od nekadanje Socijalistike Federativne Republike
Jugoslavije. Ipak, poloaj Srpske pravoslavne crkve u Makedoniji i nepriznavanje
Makedonske pravoslavne crkve od strane SPC, i pored toga to su i Srbija i Makedonija
sekularne drave, esto dovodi do problema u njihovim bilateralnim odnosima. I
Republika Albanija nema znaajnijih otvorenih pitanja u bilateralnim odnosima sa dr-
avama Zapadnog Balkana. Izuzetak predstavljaju odnosi sa Republikom Srbijom usled
naglaene albanske podrke proglaenju nezavisnosti Kosova.
ZAKLJUAK
Zapadni Balkan se, kao i sve regije sveta, suoio sa izazovima globalne ekonomske krize
i recesije. Treba, s tim u vezi, istai da to stvara mogunosti za ponovno razbuktavanje etnona-
cionalizama u regionu. Meutim, eventualna ubrzana integracija drava Zapadnog Balkana
u Evropsku uniju, i pored ekonomske krize, umnogome bi smanjila opasnost od razvoja ova-
kvog scenarija. Najavljena liberalizacija viznog reima za graane Makedonije, Srbije i Crne
Gore, najavljena od januara 2010. godine predstavljae de facto prvi ozbiljniji pokazatelj da je
Unija u perspektivi spremna da u svoj sastav inkorporira i drave Zapadnog Balkana.
U vremenima ekonomske recesije i globalne ekonomske krize test daljnjeg opstan-
ka e biti postavljen i pred postojee vidove multilateralnog povezivanja na Zapadnom
Balkanu i u Jugoistonoj Evropi. Najpre moe se pojaviti i vidan nedostatak finansijskih
sredstava i donacija od strane vodeih faktora za funkcionisanje regionalnih inicijativa.
Takoe, moe opasti i zainteresovanost pojedinih drava u vezi sa regionalnim okvirima
saradnje, a u sled preokupiranosti unutranjim, i to pre svega, ekonomskim problemima.
I bilateralni odnosi drava Zapadnog Balkana i Jugoistone Evrope bie na svojevrsnoj
proveri usled ekonomske krize i eventualnog ponovnog bujanja etnonacionalizama. Ipak,
treba naglasiti da je potencijal za izbijanje eventualnih sukoba na Zapadnom Balkanu
umnogome manji nego to je bio prole decenije.
149 Videti: Zakon o manjinskim pravima i slobodama, Podgorica, 10. maj 2006 i Ustav Republike Crne
Gore, Slubeni list Republike Crne Gore, broj 1/2007, Podgorica, 25. oktobar 2007.
505 Dr Dragan ukanovi
|
ZAPADNI BALKAN: OD SUKOBA DO EVROINTEGRACIJA
Polazei od evidentne geostrateke irelevantnosti svih drava Zapadnog Balkana
pojedinano, samo jaanje regionalne saradnje i zajedniki nastup u najznaajnijim me-
unarodnim organizacijama moe stvoriti mogunost da se ona prevazie. Pokuaji po-
jedinih vodeih drava regije Zapadnog Balkana, a pre svega Hrvatske i Srbije, da se
upravo one postave kao svojevrsni regionalni lideri samo dodatno oteavaju da se doe do
konsensusa oko izgradnje regionalnog, odnosno zapadnobalkanskog identiteta.
150
Ovakav
identitet bi, takoe, u perspektivi mogao da bude prepoznat i u okviru Evropske unije, a
nakon ulaska svih drava regije u ovu sui generis tvorevinu nastalu kao najvei mirovni
projekat nakon uasa Drugog svetskog rata.
LITERATURA
Dalibor Keki, Jadransko-jonska inicijativa, Meunarodni problemi, vol. 55, br. 34, Beograd, 2004, str. 413433.
Dejan Gaji, Regionalna saradnja zemalja Jugoistone Evrope na vojnom planu, Meunarodna politika, god.
LVILVII, broj 11201121, Beograd, str. 4854.
Dragan ukanovi i Ivona Laevac, Prioriteti spoljnopolitike strategije Republike Srbije, Meunarodni
problemi, god. LXI, broj 3, Beograd, str. 343-364.
Dragan ukanovi, Transformacija pakta za stabilnost u Jugoistonoj Evropi: novi podsticaji regionalnoj
saradnji, u: Dragan ukanovi (prir.), Meudravni forumi za saradnju u Evropi: uporedni modeli,
Institut za meunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2007, str. 173-190.
Dragan ukanovi, Institucionalni modeli i demokratizacija postjugoslovenskih drava, Institut za meunarod-
nu politiku i privredu, Beograd, 2007.
Duko Lopandi i Irina arin, Transformacija okvira regionalne saradnje na Zapadnom Balkanu, u: Draga
ukanovi (prir.), Savremeni meunarodni izazovi: globalna i regionalna perspektiva, Institut za meu-
narodnu politiku i privredu, Beograd, 2008, str. 265-278.
Duko Lopandi, Regionalne inicijative u Jugoistonoj Evropi, Institut za meunarodnu politiku i privredu,
Evropski pokret u Srbiji, Beograd, 2001.
Jelica Mini i Jasminka Kronja, Regionalna saradnja za razvoj i evropsku integraciju, Evropski pokret u Srbiji, Beograd,
Albanski institut za meunarodne studije, Tirana, Centar za institucionalni razvoj, Skoplje, Evropski pokret
u Crnoj Gori, Podgorica, Helsinki komitet za ljudska prava u Bosni i Hercegovini, Sarajevo, Institut za
meunarodne odnose, Zagreb, Kosovski institut za politika istraivanja i razvoj, Pritina, 2007, str. 1819.
Karen Henderson, The European Union and Central and Eastern Europe, in: Peter J. Anderson, Georg
Wiessala and Christopher Williams (eds.), New Europe in Transition, Continuum International
Publishing Group, London, 2000, pp. 230247.
Predrag Simi, Do the Balkans Exist?: Vision of the Future of Southeastern Europe: Perspectives from the
Region, in: Predrag Simi, Gordana Ili, Zlatko Isakovi, Ivan Krastev and Krassen Stanchev (eds.),
The European Union, NATO and their Southeastern European Neighbors, Institute of International
Politics and Economics, Konrad Adenauer Stiftung, Belgrade, 2002, pp. 1330.
150 Brojni analitiari tvrde da izgradnja bilo kakvog nadnacionalnog identiteta na Balkanu nije ostvari-
va. S tim u vezi oni napominju da su jedino vajcarski i delimino belgijski nadnacionalni model sutinski
opstali u savremenoj Evropi. Ipak, jasno je da postoji nordijski regionalni identitet drava krajnjeg severa
Evrope, kao i baltiki identitet.
FPN
|
Godinjak 2009
|
III DEO: Meunarodna politika i meunarodni odnosi 506
Robert M. Hejden, Skice za podeljenu kuu: ustavna logika jugoslovenskih sukoba, Samizdat B92, Beograd, 2003.
Sandro Knezovi, Postkonfliktni okviri regionalne sigurnosti i suradnje u jugoistonoj Europi: inicijative
Europske Unije, Politika misao, god. 43, broj 2, Zagreb, 2006, str. 79-120.
Dragan ukanovi
WESTERN BALKANS: FROM CONFLICT TO EUROINTEGRATION
Abstract:
This paper analyses the gradual transformation of the Western Balkan region
from the war zone to the region seriously committed to European integrations.
The author underline the fact that after the conflict (1991-1995) came a post
conflict period of consolidation and stabilization in the region(from 1996).
Since the beginning of this decade the effort of all countries of the region to
speed up the process of integration into the European Union is evident. With
this in mind, the authors point out the development of different multilateral
channels of cooperation in the South East Europe, as well as its toughened
compatibility and relation with the process of Euro integrations. Special
attention is drawn to the bilateral relations between the countries of the
Western Balkans, particularly in light of the many difficulties connected tied to
the armed conflicts during the nineties. Other factors impeding the efforts of
improving the bilateral relations according to the authors are also numerous
internal problems of the countries in question.
Key words: Western Balkans, Serbia, Croatia, Bosnia and Herzegovina,
Montenegro, Macedonia, Albania, conflicts, post-conflict stabilization,
democratization, regional cooperation, bilateral relations, European Union,
North Atlantic Treaty.