HYRJE

Njra ndr metodat e mjekimit t rregullimeve psikike sht terapia somatike apo
biologjike, e cila ka pr qllim q nprmes barnave t ndikoj n gjendjen psikike t
pacientit, duke u munduar ta ruaj nj balans qetsie t tij , mirpo zakonisht ka
lidhshmri edhe me terapin psikoshoqrore sepse prveq medikamenteve suksesi i
trajtimit varet edhe nga prkrahja e rrethit ku jeton pacienti.

Barnat psikotrope jan substanca kimike q ndikojn n mendjen e njeriut duke e
qetsuar t smurin dhe prforcuar aktivitetin psikik t tij, kurse disave vetm duke iu
lehtsuar simptomat e tyre. unimi im shkencor sht i ndar n tri pjes , ku n
pjesn e par njohtohemi me kto lloje t barrave duke u muduar t sqarojm se pse
prdoren, si ndikojn, kur prdoren, far mund t jen efektet ansore,pastaj n
pjesn e dyt kemi klasifikimin e tyre n baz t efektit q kan dhe n pjes e tret
kemi statistikat e marra n !endrn e "hndetit #endor n rajonin e #itrovics, ku
do t informohemi pr numrin e pacientve q kan qen prdorues t barnave
psikotrope Brenda periudhs gjashtmujore janar$qershor t vitit %&'(.

randaj, n baz t ktij informacioni q kam marr pr kt tem, do t mundohem t
jem sa m e qart q le)uesit t ken mundsi ta kuptojn rndsin e ktyre barnave
dhe precizitetin gjat prdorimit t tyre, ngase sa mund t qetsojn nj simptom, ato
din t marrin edhe kahjen e kundrt , at t padshirueshmn toksicitetin.*urse, n
hulumtim do t kuptojm se cila gjini , mosh dhe vendbanim i prdorin m shum
kto barra.
KAPITULLI I
RREGULLIMET PSIKIKE DHE MJEKIMI I TYRE
Ndryshimet e mdha n sfern ekonomike, shoqrore dhe kulturore kane ndikuar q
numri i personave t rregulluar t shtohet vazhdimisht. r kt arsye interesimi dhe
mundsia e mjekimit t ktyre smundjeve n shum vende sht shndrruar n
veprimtari institucionale
'
.
"hnimet e ndryshme tregojn se smundjet psikike sot jan mjaft t prhapura n
bot, sidomos n shtetet e zhvilluara, ku sht konstatuar se gati do i gjashti banor
vuan nga ndonj smundje psikike, ku ndr shkaktart e keqsimit t shndetit mental
mund t jen t ndryshm randaj pr tu gjindur prball ktyre problemeve q e
pengojn individin n jet pr t kryer veprimtarite e tij n mnyr normale,
shkenctart kane gjetur metoda t ndryshme pr tu ndihmuar pacientve varsisht
prej rregullimit q ata e posedojn.
+erapit t cilat ata prdorin pr smundje psikike jan,
a) Terapia psikike ose psikoterapia sht nj metod terapeutike e cila prdoret
duke biseduar me klientin q atij ti ndihmoj drejt zgjidhjes s problemit apo t
prpiqet s paku ta largoj apo t zbus rregullimin q ka. *jo psikoterapi mund t
prdoret n mnyr individuale ose grupore ku qllimi kryesor sht q i smuri t
fitoj besim n vetvete dhe t ballafaqohet me vshtirsit e veta, t cilat me prpjekje
t vendosura mund t-i prballoj.
%
b) Terapia fiziologjike aplikohet me an t mjeteve fiziologjike dhe kemikateve q
synohet t veprojn drejtprdrejt n organizm, q pritet nga to t mundsojn
ndonj ndryshim n strukturn nervore sidomos ne funksione t veanta t
trurit.#etodat e ksaj terapie t cilat varen nga smundja q ka pacienti mund t jen ,
terapi shoku, terapi farmakologjike dhe ajo kirurgjike.
c) Terapia e kombinuar. "hum njerz mendojn se trajtimi me barna sht i gjithi
kimik dhe se nuk kan nevoj t bashkpunojn me asknd tjetr, e njejta mund t
ndodh edhe te pacientt t cilt mendojn se problemi i tyre sht vetm psikologjik.
'
Besnik "pahiu, sikologjia, .ibri "hkollor, '///, faqe%/(
%
0.Not,sikologjia e prgjithshme, 1nti i +eksteve, rishtin,'/2%, faqe %/(
%
#irpo, shpesh her kto terapi kombinohen pr t arritur nj rezultat t mir pr
trajtimin e ktyre smundjeve.
1.1. Prdorimi barnav !"i#o$ro! n !"i#ia$ri
+erapia farmakologjike n kndvshtrim psikiatrik realizohet prmes barnave t
ndryshme 3substancave kimike4 pr t ndikuar n gjendjen psikike t pacientit, duke e
qetsuar t smurin dhe prforcuar aktivitetin psikik t tij, e disave vetm duke iu
lehtsuar simptomat q ata kan.
Barnat psikotrope jan agjent kimik q ndikojn n mendje. N shoqrin
amerikane shum substanca q ndryshojn mendjen prdoren pr qllime knaqsie.
N trajtimin e rregullimeve mendore jan t dobishme disa tipa t barnave
psikotrope.
5

6shtja pse barnat psikotrope prdoren n psikiatri sht e debatueshme, sepse shpesh
her literatura popullore tregon pr nj tablo t errt t institucioneve mendore, ku
pacienti paraqitet si nj individ i larguar nga shoqria me doza t larta barnash, q do
t thot se izolimi pas dyerve t mbyllura dhe dritareve me hekura si dhe prdorimi i
kufizimeve fizike ishin m t zakonshmet. #irpo, pr fat t mir kto trajtime jan
zhdukur nga prdorimi n psikiatri dhe jan t pakt ata njerz t cilt duan trajtim
afatgjat pas dyerve t mbyllura, si dhe ajo q sht shum e rndsishme t
prmendet se shumica e pacientve q kan qen t smur kronik mendrisht kan
qen n gjendje t kthehen prap n rrethin shoqror.
1.%. &ar b'n barna$ !"i#o$ro!
5
0obert 7. 8aldinger, #.9, Psikiatria pr studentt e mjeksis, "htpia botuese e sikiatris
:merikane.;nc,'//<, faqe =//
5
*y lloj i barnave sht i kategorizuar n grupe t veanta ku secili grup i psikotropeve
lehtson nj paket t veant simptomash , mirpo prpara se t shfaqin efektin e
tyre kto barna, duhet t arrijn n masn trunore n sasi t mjaftueshme, i cili varet
nga absorbimi, metabolizmi, ekskretimi i tyre prmes barriers hemato$
encefalike.>rupet kryesore t psikotropeve si barnat antidepresive, agjentt
antipsikotike,agjentt antimaniakal si dhe barnat antikonvulzive kryejn veprime t
cilat drejtohen kundr simptomave specifike t smundjeve mendore.*urse, barnat e
tjera psikotrope si anksiolitikt, stimulantt psikomotor dhe hipnotikt sedativ jan
m pak specifike n veprimet e tyre.
"a i prket termit trankuilizant shpesh prdoret n mnyr t gabuar pr t prshkruar
fardo bari qetsues, pra prdoret pr t dy tipa barnash t ndyshm.
Trankuilizantt e mdhenj ose ndryshe quhen edhe agjent antipsikotik , efektet e
tyre jan krejtsisht antipsikotik dhe n nj mas t vogl kan efekte qetsuese. N
kt grup bjn pjes tioksantenet, butriofenonet, fenotiazinat dhe dibenzoksazepina e
derivat e indoleve.
Trankuilizantt e vegjl jan agjent q proren kundr ankthit 3anksiolitikt4, t till
si diazepina 3valiumi4 dhe klordiazepoksidi 3libriumi4. Barnat e tjera sedative 3p.sh
Barbituratet4 m shpesh etiketohen si sedative hipnotik.

1.(. &ar d)*$ $ dim !ara !r+a#$imi$ $ bari$
r t br prcaktimin e barit ne gjithsesi duhet t mbshtetemi n disa fakte t cilat
na sigurojn t vendosim recetn se ciln klas t barnave psikotrope do ta prdorim .
?lersimi klinik sht i gjithanshm i cili na ndihmon t mbshtetemi n faktor t
ndryshm duke na sjellur n prfundimin e diagnozs prfundimtare . >jat ktij
vlersimi klinik n krkojm histori nga familja e pacientit , si prshkrimi i
simptomave, trajtimet dhe prgjigjjet e mparshme ndaj tyre, historia pr drog apo
abuzim me alkool, historia psikiatrike familjare, historia mjeksore dhe barnat
aktuale.
+estet e laboratorit jan t rndsishme sepse mund t prfshijn nse ekzistojn
shkaqet organike t simptomave psikiatrike psh hipertiroizmi si baz pr
(
depresionin.?zhgimi ose observimi i simptomave t pacientit para terapis sht
mjaft me interes, q mund t parashikojm se cili bar mund t jet prgjegjs pr
simptomat e observuara .
>jat trajtimit gjithsesi duhet pasur kujdes pr rreziqet q mund ti ndodhin pacientit,
psh, antidepresivt potencialisht vdekjeprurs triciklik jan kur merren me mbidozim
akut, ky rrezik mund t jet te personat suicidal.
+rankuilizantt e mdhenj shkaktojn diskinezi tardive potenciale q zgjat shum.
9uke e ditur se shpesh kemi t bjm me smundje kronike ne duhet ta pyesim
pacientin pr prvojat e tij t mparshme me barnat q ka prdorur, psh, nse pacienti
thot se haloperidoli nuk i kishte dhn asnj rezultat n lehtsimin e simptomave t
tij psikiatrike '& vjet m pare, do t ishte mir q ky bar t mnjanohet menjher,
kurse nse thot q lo)apina ka qen i vetmi medikament q ka eliminuar
halucinacionet auditive mirpo, tani ka t njejtat simptoma , lo)apina ka t ngjar t
jet t jet zgjidhja e mir pr pacientin.@istoria e efekteve ansore t pacientit sht
shum e rndsishme duke e pyetur pacientin se cili nga barrat e prdorura m par
ka qen m pak i pakndshm, ku ne duhet ta dim se simptomat e rnda krkojn
doza t larta t medikamentit, kurse ato m t lehta i prgjigjen dozave t skajit m t
ult t spektrit terapeutik. or ,edhe gjat prdorimit t barit t cilin ne e
rekomandojm q ta prdor , ne duhet ta njoftojm pr t gjitha efektet ansor t atij
bari n mnyr q t parandalojm rrezikun q mund t vjen.
+oksiciteti sht nj rrezik i mundshm q mund ti ndodh pacientit gjat prdorimit
t terapis kur jepen kombinimi i dy ose m shum barnave t t njejtit tip, psh, dy
antipsikotik ose dy barna kundr ankthit gj q nuk sht e dshirueshme . #irpo,
kombinimi i tipave t ndryshm t barnave shpesh sht i dobishm, si antipsikotikt,
antikonvulsivantt, antidepresivt, litiumi dhe barnat anksiolitike shpesh prdoren t
kombinuara njra me tjetrn.
9hnia e barnave varet nga grupet e veanta t njerzve duke pasur parasysh moshn
e pacientit, te fmijt duhet pasur shum kujdes n przgjedhjen e barit pr problemin
psikik q ka ai, te pacientt e moshuar duhet t fillojm me doza t vogla, sepse sht
mosha ajo q e bn organizmin m t ndjeshm ndaj efekteve ansore, gjendjen e saj
nse ajo sht shtatzn ku gjat tre muajve t par do t ishte mir sikur kto barna
t evitoheshin krejtsisht, sepse mund t dmtojn fetusin e saj.
=
1fekti i nj qetsuesi t dhn nga mjeku, +alidomides, jan prshkruar m par.
"tudimet mbi qetsuesit barbiturate dhe trankuilizant 3t dy depresant4 kan dhn
rezultate t prziera. #egjithse, disa studiues kan gjetur nj lidhje mes defekteve t
lindura dhe qetsuesve,t tjert nuk i kan gjetur ato.Aenobarbital, megjithat ka qen
shoqruar me defekte t lindura dhe probleme koagulimi t gjakut pr t
sapolindurin.!etsuesit si 9iazepam 3?alium4dhe *lordiazepoksid 3.ibriumi4 mund
t shkaktojn qiellz defektoze3cleft palate4 te minjt dhe gjithashtu nj defekt i till
sht raportuar edhe tek njerzit dhe ka qen katr her m e lart tek personat q e
prdorin kt qetsues gjat tre muajve t par t shtatzanis.
#iliona njerz i marrin kto ilaqe do vit.
(

Nnat t cilat ushqejn fmijn e tyre me gji duhet t ken kujdes, anksiolitikt dhe
antidepresivt mund t shkaktojn pagjumsi tek foshnjet. "i dhe rregullimet
mjeksore konkurente, kujdesi special sht i nevojshm n prshkrimin e barnave pr
pacient me rregullime mjeksore , sidomos me smundje t heparit t veshkave, t
cilat mund t ndrhyjn n metabolizmin dhe ekskretimin e barnave. 6rregullimi
kardiak dhe epilepsia mund t afektohen n mnyr t padshirueshme veanarisht
nga barnat antidepresive.
=

(
0oss ?asta ,#arshall #.@aith "cott :. #iller,Psikologjia e fmijs,"htpia Botuese 1ugen, %&&<,faqe
'=(
=
#ichael >elder,9enis >ath,0ichard #ayou, Psikiatria teks prmbledhs i Oksfordit , "htpia Botuese
e Bniversit t Cksfordit, '//(, faqe5D%
D
1.,. Si !rdorn barna$ !"i#o$ro!

rdorimi i barnave psikotrope bhet prmes dy rrugve, asaj orale dhe
intramuskulare, psikotropet prdoren n rrug intravenoze me raste veanarisht n
institucione spitalore t kontrolluara mir. 9ozat t cilat prdoren me injeksion jan
rreth %$( her m t fuqishme se sa t njejtat doza t marra nga goja, kjo ndodh pasi
mlqia e cila kryen punn m t madhe t trupit n metabolizmin e psikotropeve,
kaprcehet nga injeksioni intravenoz n kalimin e par nprmjet qarkullimit, kshtu
q n "N! arrin m shum medikament i pametabolizuar. #nyra e marrjes s
barnave psikotrope prmes gojs krkon m shum pun sepse duhet t jet
baskvepruese n mes pacientit dhe psikiatrit ku nevojitet kshillimi pr mnyrn e
prdorimit, pastaj pritet nga pacienti t tregoj reagimin e barit n gjendjen psikike te
tij, tregohen efektet ansore q mund ti ndodhin gjat marrjes s barit etj, por nse
pacienti sht i paaft ose i pabesueshm n regjimin e tij oral duhet t futet nj
person q mund ti ndihmoj rreth terapis. Nse kjo mnyr orale nuk funksionon,
ateher kemi metodn tjetr pr trajtim at intramuskulare.
"ituatat t cilat pdoret mnyra intravenoze e barnave 3antipsikotropeve4 jan,
E*ur sht i domosdoshm lehtsimi i menjhershm i a)hitacionit t rnd, q mund
t prbjn rrezik pr pacientin ose njerzit tjer.
E*ur pacienti nuk sht n gjendje ose nuk sht i gatshm ta marr barin nga goja.
*urse n pavionet spitalore situatat m t zakonshme e prdorimit t barit n mnyr
intravenoze jan, n dhomat e urgjencs ,ku njerzit jan n kriz dhe kan nevoj
pr lehtsim t shpejt, si dhe prdoret te njerzit t cilt nuk mund t pajtohen me
regjimet orale ditore , q i jepet forma depo t barnave antipsikotike me injeksion do
%$( jav.

<
1.-. &ar d)*$ br n" n)# #mi !r.'i.''
$ra!)$i#

Nse trajtimi me barna nuk jep rezultat, arsyet m t mundshme jan kto katr q po
paraqesim m posht,
'. Nuk keni arritur bashkpunimin e pacientit tuaj pr t br mjekimin t besuar
%. *eni zgjedhur bar t sakt, por doz t gabuar.
5. *eni zgjedhur tip t gabuar bari
(. *eni zgjedhur bar dhe doz t sakt, por pacienti nuk e ka marr ende barin
pr aq koh sa t jap efektin terapeutik.
D

*ur duket se farmakoterapia na ka dshtuar ne nuk duhet t heqim dor nga ajo, por
duhet t rishikojm se cili nga faktort e msiprm ka kontribuar n dshtimin e
farmakoterapis. randaj, duhet t mbledhim informacion lidhur me pacientin nga
antart e familjes dhe pjestart e tjer t ekipit t trajtimit pr t gjetur zgjidhjen e
duhur.
D
0obert 7. 8aldinger, # 9.-- Psikiatria pr studentt e mjeksis, "htpia botuese e sikiatris
:merikane. ;nc,'//<, faqe D'&
2
KAPITUI II
!A"#AT P$IK%T"%P&
Barnat psikotrope jan ato q kan kryesisht efekt ne simptomat mendore.
:to ndahen n pes grupeF
E Barnat anksiolitike
E @ipnotikt
E Barnat antipsikotike
E :ntidepresivt
E "tabilizuesit e humorit
%.1. /arna$ An#"io0i$i#
7an barna t cilat paksojn ankthin dhe n doza t mdha shkaktojn prgjumje
3efekt qetsues4 dhe gjum 3efekt hipnotik4. :nksiolitikt jan m t dobishm kur
jepen pr nj koh t shkurtr pr paketimin e ankthit t shprehur, mirpo nse ato
prdoren disa muaj rresht shfaqin varsi, edhe pse thuhet q nuk mund t shkaktojn
varsi.
Barnat q prdoren si anksiolitik janF
EBenzodiazepinat
E:ntagonistt beta$adrenergjik
EAenotiazinat
E+riciklikt
/
%.%. /n1odia1!ina$
Benzodiazepinat jan barna kundr ankthit q prdoren m shum, n fakt jan aq t
zakonshme, sa Gana)$i dhe ?aliumi jan br fjal shtpiake.
Benzodiazepinat veprojn n receptort specifik q lidhen me receptort e >:B:$s .
:to shtojn neurotransmetimin e >:B:$s dhe n mnyr indirekte afektojn sistemin
e =$hidroksitriptamins 3=@+4 dhe noradrenalins. Benzodiazepinat kan efekte
anksiolitike, sedative dhe hipnotike ashtu si dhe veori miorelaksante dhe
antikonvulsivante. Benzodiazepinat absorbohen dhe metabolizohen shpejt n nj
numr t madh prbrjesh, shum prej t cilave kane efektet e tyre terapeutike.
<
+ gjitha benzodiazepinat kan efektet e njejta t mposhtme,
$hfrenimi, q bllokojn fushn e kushtzuar dhe reagimin e shmangjes, q do t thot
se te disa njerz shkaktojn ngritjen e armiqsis dhe sjelljes agresive.
'etsimi, t gjith benzodiazepinat jan qetsues, prandaj pacientt q prdorin kt
lloj bari duhet t ken kujdes kur ngasin makinn, ose kur prdorin alkool.
Aktiviteti antikonvulsivant( prdoren me efektivitet n trajtimin 3diazepam4 dhe n
parandalimin 3klonazepam4 e konvulzioneve.
&fektet ansore nga benzodiazepina, qetsimi sht efekti q mund t jet i
dshirueshm dhe i padshirueshm, kryesisht sht prgjumja me ataksi n doza m
t mdha e veanarisht n njerzit e moshuar, kjo shkakton pengesa n ngasjen e
makins si dhe n kryerjen e detyrave komplekse mendore. 9mtimi i kujtess,
ndodh sidomos nga prdorimi intravenoz gjat procedurave kirurgjikale, mirpo
edhe prdorimi oral mund t shkaktoj gjithashtu dmtim t kujtess dhe reaksione
disociative n ort e para t marrjes s dozs.
&fektet toksike( jan pak. "humica e pacientve shrohen edhe nga mbidozimet e
mdha. Nuk ka t dhna bindse pr efektet teratogenike, megjithat kshillohet t
shmangen kto barna n tre mujorin e par t barrs nse nuk ka indikacione t forta
n prdorimin e tyre
2
<
#ichael >elder, 9enis >ath, 0ichard #ayou,--Psikiatria tekst prmbledhs i Oksfordit,"htpia
Botuese Bniversit t Cksfordit'//(,faqe 5D(
'&
&fektet e zverdhjes) "indromi i zverdhjes nga benzodiazepinat prmban kto
simptoma, frik shqetsim dhe ankth, insomni, tremor, forcimi i ndjeshmris ndaj
stimujve, fibrilacione muskulare, konvulsione 3rrall4. *y efekt mund t vrehet te
personat t cilt kan prdorur kto barna m shum se D muaj, frekuenca e efektit
varet nga doza dhe tipi i barit. "imptoma e zverdhjes dhe personat me rregullime t
ankthit jan vshtir pr ti dalluar, ngase nuk dihet nse simptomat shkaktohen nga
varsia apo nga vazhdimi i rregullimit t ankthit, pr t cilin sht filluar mjekimi.
:jo q neve na bn ti dallojm sht se simptomat e ankthit shpesh fillojn m shpejt
dhe presistojn gjat, kurse simptomat e zverdhjes kan m pak t ngjar t shfaqen
n rast se bari hiqet gradualisht pr nj periudh disa javore.
%.(. An$a.oni"$$ /$a Adrnr.'i#
*y lloj i barit lehtson disa prej simptomave autonome t ankthit, ato rezervohen m
mir pr pacient, simptomat kryesore t t cilave jan palpitacionet ose tremori q
nuk i prgjigjen mjekimit me benzodiazepina. *to barna nuk jan t plqyeshme pr
prdorim t gjat si anksiolitik pr shkak t kontraindikacioneve, asma ose anamnez
pr bronkospazm ose smundje obstruktive t rrugve ajrore, insufiienc kardiake
insipiente ose bllok kardiak, presion sistolik nn /& mmH@g ritm pulsi nn D& n
minut. >jithsesi kto barna duhet prdorur me kujdes personat me diabet mellitus dhe
pas nj agjrimi t gjat, apo pas nj anoreksie nervore.N disa raste kto barna kan
bashkveprim q mund t shtojn efektet e padshirueshme, ku mennjher duhet t
lajmrohet te mjeku.

%.,. 2no$ia1ina$
2
#ichael >elder, 9enis >ath, 0ichard #ayou,--sikiatria tekst prmbledhs i Cksfordit--,"htpia
Botuese Bniversit t Cksfordit'//(,faqe 5D(
''
9isa fenotiazina kan efekte anksiolitike ashtu si kundr dhe antipsikotike. *to barna
nuk shkaktojn varsi, por jan m pak efektive se benzodiazepinat pr rolin
anksiolitik. :to jan t dobishm n pacient me ankth persistent q kan krijuar
varsi ndaj barnash t tjer dhe n njerz me personalitet agresiv q s-frenohen nga
benzodiazepinat. *lorpromazina sht fenotiazinin me efekte anksiolitike.
/
%.-. An$id!r"iv$ Tri+i#0i#
*an efekte anksiolitike si dhe antidepresive, jan t dobishm pr pacientt t cilt
kan ankth dhe depresion, si dhe pr pacientt t cilt krkojn trajtim t zgjatur me
anksiolitik, kur benzodiazepinat mund t shkaktojn varsi. :mitriplina sht
antidepresiv triciklik me efekte anksiolitike.
%.3. Hi!no$i#$
*to barna psikotrope rrisin gjatsin dhe cilsin e gjumit, nuk l efekte reziduale t
nesrmn dhe nuk shkakton varsi nga sindromi i zverdhjes, t cilat kritere nuk i
plotson asnj bar hipnotik.
!enzodiazepinat jan barna hipnotike t cilat prdoren m shum si bari me veprim
t shkurtr, si temazepami paraplqehet pr pacientt me insomnia fillestare m
shum se sa nj prbrje me veprim t gjat si nitrozepami, pasi ka m pak mundsi t
shkaktoj efekte ansore t nesrmen. Njerzit t cilt ngasin mjete motorike apo
operojn me makinri mund t rezikohen nse u paraqitet efekti hangover.
*hlorhidrati dhe *hlormethiazole edisate prdoren si alternative pr
benzodiazepinat, sidomos pr njerz n mosh t vjetr. @ipnotikt efektiv jan edhe
barbituratet, por nse prdoret mbi dozn e caktuar ato shkaktojn deprimim
/
#ichael >elder, 9enis >ath, 0ichard #ayou,--Psikiatria tekst prmbledhs i Oksfordit,"htpia
Botuese Bniversit t Cksfordit'//(, faqe 5DD
'%
respirator prandaj, duhet prdorur rrall,por asnjher tek personat q vuajn nga
porfiria intermitente.Barnat hipnotike jan prshkruar gjersisht dhe pr nj periudh
t gjat, ku disa prej pacientve shfaqin periudha varsie ndaj hipnotikve duke i
prdorur n spital, mirpo duhet t ndrpriten prpara se pacienti t dal nga spitali.
rshkrimi i ktyre barnave nuk duhet shndrruar n rutin, gjat prshkrimit t
ktyre barnave duhet pasur kujdes pr fmij, sepse edhe ata mund ti prdorin n
rastet e trajtimit t tmerreve t nats ose somnabulizmit , si dhe t pleqt t cilt mund
t bhen konfuz dhe t largohen nga krevati duke shtuar rrezikun pr dmtimin.
%.4. /arna$ An$i!"i#o$i#
:gjentt antipsikotik 3neuroleptikt4 para s gjithash jan t dobishm n trajtimin e
rregullimeve t mendimit dhe n mnyr m akute pr lehtsimin e a)hitimit t
shprehur.
'&
ra, ato paksojn eksitimin psikomotor, halucinacionet dhe deluzionet n pacientt
me skizofreni, mani ose psikoza organike. jest m t afektuara t trurit nga kto
barna jan formacioni retikular, ganglio bazale, hipotalamusi dhe sistemi limbik.
:ntipsikotikt ndikojn n "N! duke frenuar transmetimin e impulsive nervore n
"N!, duke bllokuar veprimin e dopamins q sht neurotransmetues i vendosur n
sitet receptore presinaptike. Barnat antipsikotike absorbohen mir dhe kan treguar se
jan efektive n prmirsimin e psikozs akute dhe n paksimin e recidivs, ose n
prsritjen e ekzacerbimit t pacientve me skizofreni kronike.
>rupet kryesore t antipsikotikve jan,
EAenotiazinat
EButirofenonet
'&
0obert 7. 8aldinger, # 9. I-Psikiatria pr studentt e mjeksis, "htpia botuese e sikiatris
:merikane. ;nc,'//<, faqe D'%
'5
E9ifenilbutil piperidinat
E+io)antenet
+enotiazinat ndahen n tre grupe n varsi t unazs ansore q i ngjitet strukturs
baz. *to grupe jan, prbrje aminoalky psh chlospromazina, q jan qetsuese dhe
kan efekte e)trapiramidale t moderuara, prbrjet piperine pshthiroidazina q kan
m pak efekte ansore te grupi i par, dhe prbrjet piperizoine psh trifluoperazina q
jan m pak qetsuese, kan m pak gjasa pr t shkaktuar efekte ansore
e)trapiramidale dhe jan m t fuqishm nga ana terapeutike.
Tio,antenet jan t ngjajshme me struktur dhe veori me fenotiazinat.
!utriofenonet jan t struktura t ndryshme nga fenotiazinat, kan efekte
antipsikotike t forta dhe gjithashtu efekte e)trapiramidale t forta.n barnat tjer,
futet edhe klozafina e cila shkakton neutrofeni, prdoret vetm n raste kur kan
dshtuar barnat e tjer dhe vetm pas nj vlersimi t rregullt t gjakut.
Preparatet depo m lirim t ngadalt u jepen me injeksion pacientve q
prmirsohen nga barnat por q nuk u mund t-u besohet nse i marrin nga goja. Ndr
to mund t prmendim flufenazin$enanthate, flufenazin$deconoate dhe flupenti)ol$
decanoate.
''


%.5. E&#$$ an"or $ an$i!"i#o$i#v
1fektet ansore jan t shumta q kryesisht lidhen me efektet antidopaminergjike t
cilat bhen shkak pr shfaqjen e simptomave e)trapiramidale dhe klasifikohen n
katr grupe shenjash,
''
#ichael >elder, 9enis >ath, 0ichard #ayou,--Psikiatria tekst prmbledhs i Oksfordit,"htpia
Botuesee Bniversit t Cksfordit'//(, faqe 5D/
'(
-istonia akute sht gjendje e tensionit muskular patologjik e cila shfaqet n fillim t
mjekimit, shpesh her brenda % ditve t para. #anifestimet jan, spazma e syve, t
kapakve t syve, t fytyrs, t qafs dhe t muskujve t shpins q mund t
shkaktojn shtrembrime t trupit q jan dramatike dhe friksuese. *jo tablo e
uditshme mund t merret pr sjellje histerike.
Aktazia sht ndjenja e pakndshme, e paqndrueshme ose jorehatuese fizike dhe
nevoja pr t lvizur e cila e shtyn pacientin n paaftsi pr t qndruar n
kmb,mund t filloj n dy jav e para kur ka filluar mjekimi, por mund t filloj edhe
pas disa muajve. *to simptoma mund t largohen n rast se dozat e barit
antipsikotike paksohen.
&fektet Parkinsonike shfaqen zakonisht '$( jav e para pasi t ket filluar mjekimi,
n kto raste vihet re akinezia, fytyr pa shprehje, munges e lvizjeve shoqruese
gjat ecjes, qndrimi i krrysur, tremor jo fin dhe n raste t rnda ecje e
paekuilibruar.
&fektet toksike (ndonse toksiciteti nuk sht i zakonshm, duhet t tregohemi t
kujdesshm sepse ka mundsi t shfaqen efekte t padshiruara.rpara prdorimit t
barnave kshillohet t studiohet literatura farmaceutike n lidhje me efektet ansore.
"indromi Neuloptik #alinj sht nj efekt i rrall, por serioz i trajtimit me
neuroleptik, veanarisht me prbrjet me potenc t lart, simptomat fillojn
zakonisht brenda '& ditve t para t trajtimit me kombinim t rregullimev
emendore, motore dhe autonome, si dhe efekte tjera.
Kundrindikacionet jan t pakta, ndr to prmenden, miastemia grave, smundja e
:ndersonit, glaukoma dhe deprimim i kaluar dhe i tashm i palcs s kocks,
smundja e heparit, smundja e veshks, rregullimi kardiovaskular, paskinsonizm,
epilepsi ose infeksion serioz.
%.6. /arna$ An$id!r"iv
:ntidepresivt lehtsojn simptomat e rregullimeve depressive, por nuk ngren
humorin e njerzve t shndosh 3stimulantt jan ata q e disponojn kt efekt, por
'=
nuk duhen prdorur pr arsye se mund t shkaktojn varsi, megjithat ato prdoren jo
rall n trajtimin e sindromeve hiperaktive n fmijt4.
'%
Barnat me veori antidepresive ndahen n, antidepresiv triciklik, triciklik t
modifikuar dhe barna q lidhen me to, inhibitor t kapjes s =@+ dhe inhibitor t
monoaminoksidazs. *to barna nuk ndryshojn n efikasitetin ose shpejtsin e
veprimit por n efektet ansore.
Antidepresivt triciklik prekin prqndrimet e serotonins dhe t norepinerfins n
sinapset nervore te sistemit nervor qendror3"N!4 duke bllokuar rikapjen e tyre nga
neuronet presinaptike dhe duke rritur pranin e tyre n lidhje ndrmjet neuroneve.
Imipramina dhe amitriptilina jan barna m t vjetra dhe m t studiuara,
amitriptilina sht mjaft qetsuese dhe ka disa efekte serotonergjike t dukshme,
imiprapina sht m pak qetsues se sa amitriptilina dhe ka efekte noradrenergjike t
dukshme.
Dokespina 3"inequan4, sht nj amin tjetr terciare q ka dy disavantazhe kryesore,
efektet ansore kolinergjike t rnda dhe efekte t thella n zemr n doza terapeutike.
*y bar kundrindikohet n pacientt e moshuar
'5
.
Dezipramina .Norpramina4 sht metaboliti i demetiluar i impramins, ka m pak
efekte ansore si psh, tharje t gojs,paksim t pamjes, konstipacion se sa
amitriptrilina dhe imipramina.
&fektet ansore mund t jen si tharje t gojs, mjegullim t pamjes dhe
konstipacion, q trajtohen me trajtim simptomatik, djersitje, retesion urinar, ileusi
paralitik dhe ekzacerbimi akut i glukoms s kndit t ngusht. *urse efektet nervore
qendrore jan a)hitacioni, tremori fin, iritabiliteti, mania dhe psikoza, si dhe efekte
kardiovaskulare si hipotensioni postural. :ntidepresivt tjer q kan lidhje me
'%
#ichael >elder, 9enis >ath, 0ichard #ayou--Psikiatria tekst prmbledhs i Oksfordit,"htpia
Botuesee Bniversit t Cksfordit'//(, faqe 5D%
'5
0obert 7. 8aldinger, # 9.-- Psikiatria pr studentt e mjeksis, "htpia botuese e sikiatris
:merikane. ;nc,'//<, faqe D5D
'D
triciklikt jan gjithashtu agjent efektiv ata jan, amo)apina,
maprotilina,trazodoni,bupropioni, venlafa)ina etj.
$$"I J inhibitort selektiv t rikapjes s serotonins jan t ngjajshme me
antidepresivt triciklik 3+K:4 pasi rrisin neurotransmetimin serotoninergjik , efektet
ansore jan si pagjumsia , shqetsim dhe dshir e pakt seksuale etj. Aluo)etina
3prozak4,sertralina3Loloft4 dhe paroksetina3pa)il4 jan ""0;$ t kresor.
Flouxetina sht nj bllokues i fuqishm i rikapjes selektive serotoninergjike, ka efekt
depresiv kardiak q mund t shkaktoj pagjumsi, shqetsim, iritabilitet, shqetsim
gastrointensinal etj. "indromi i serotonins sht nj efekt ansor i rezikshm q
krcnon jetn i cili shkaktohet nga mbistimulimi i sistemit serotoninoergjik.
rpara daljes s antidepresivve inhibitorve selektiv t rikapjes s serotonins
3""0;4 dhe atyre atipik, depresionet m t mundshme pr t-u lehtsuar nga bari
antidepresiv ishin ato q shfaqnin episode diskrete t smundjes me shenja
vegjetative, rregullim t oreksit dhe humbje n pesh, rregullim t gjumit
3veanarisht zgjimi hert n mngjes4, paksimi i energjis, rnie e energjis seksuale,
a)hitim ose vones psikomotore dhe ndryshim ditor i humorit 3depresion m shum
n mngjes4.
"indromet depresive q mund ti prgjigjen antidepresivve jan, depresioni i a)hituar
q karakterizohet me shtitje lart posht npr dhom, shkundje e duarve dhe
ekspresive zanore t dhimbjes psikike dhe depresioni deluzional i cili paraqitet me
simptoma deluzionale dhe trajtohen n prgjithsi me kombinim t antidepresivve
triciklik dhe t antipsikotikve.
:ntidepresivt jan medikamente efektive pr pacientt me rregullim t humorit t t
cilve mund t mos plotsojn t gjitha kriteret pr nj presion t vrtet, rregullimet
vegjetative minimale prfshijn si rregullimin distimik q ka qen i pranishm t
paktn % vjet pr njerzit adult dhe q karakterizohet nga ndjenja afatgjata t
mungess s shpress, pamjaftueshmris dhe respekt i ult pr vetn pa rregullime
fiziologjike t rnda , rregullimi i personalitetit ku depresioni sht bashkshoqruesi
i vshtirsive interpersonale afatgjata dhe i dmtimit kronik t funksionimit.
>jithashtu antidepresivve inhibitor t rikapjes s serotonins3""0;4 mund ti
prgjigjen edhe pacientt me depresion dhe ankth t przier. Nj pacient me munges
t shpress, paprshtatshmri dhe me respekt t pakt pr vete pr nj koh t gjat si
'<
rregull mund t filloj t provoj ngritje t vetvlersimit, optimizm dhe pohim t
shndetshm si prgjigjje ndaj trajtimit t inhibitorve t rikapjes s serotonins.
"indromat q kufizohen vetvetiu nuk krkojn terapi me anti depresiv mund t jen,
depresioni reaktiv i shkaktuar nga stresi i fuqishm ambiental, si vdekja e nj personi
t dashur, depresioni i shkaktuar nga barnat, zakonisht largohet kur ndrpritet bari,
depresioni sekondar i shkaktuar nga smundja fizike, shpesh zgjidhet kur smundja
fizike baz prmirsohet, mirpo nse smundja baz sht e pamjekueshme terapia
me antidepresiv mund t ndihmoj shum.
"indromet q nganjher i prgjigjen trajtimit me antidepresiv jan rregullimet
bipolare dhe rregullimet e skizofrenis kurse sindromet tjera psikiatrike ku tregojn
se antidepresivt jan t dobishm jan, rregullimi i panikut dhe rregullimi
obsesivo$kompulsiv, disa tipa t pagjumsis dhe fobia sociale.

%.17. S$abi0i1)"i$ *)mori$
"tabilizuesit e humorit jepen pr parandalimin e rregullimeve afektive rekuerente.
rdorimi kryesor i litiumit sht parandalimi i rishfaqjes s manis dhe rregullimit
depresiv )
&fektet ansore t stabilizuesve t humorit janF
Polituria mund t qoj n dehidratim 3me rezikun e introksikacionit4 nga litiumi,
pacientt duhen kshilluar t pin mjaf uj pr t kompensuar lngjet q humben.
Tremori fin, pra shum pacient i prshtaten tremorit fin kurse ata t cil nuk prshtaten
mund t prdorin propanolol '&mg tre here n dit pr t kompensuar simptomin.
madhimi i tiroids ndodh te =M e pacientve q prdorinin litium, gjndra mund t
zvoglohet prsri nse fillon trajtimi me tiroksin, ndrkoh q litiumi vazhdon t
prdoret, pas ndrprerjes s terapis me litium ajo kthehet n normale pas nj ose dy
muaj
!ipotiroizmi ndodh zakonisht te %&M e femrave me rritje kompesatore t hormonit
tiroidostimulues, prandaj pr t prcjellur gjendjen e tiroids duhet t bhen analizat
'2
do gjasht muaj,si dhe t jemi syhapur pr shenjat sugjestive klinike veanarisht
letargjin dhe shtimin e dukshm n pesh.
"fektet n kujtes zakonisht vrehen kur pacienti harron emrat e personave t njohur
dhe ky trajtim ka mundsi t shkaktohet pjesrisht nga rregullimi afektiv n mjekim
me shum se nga nj bar.
"fektet afatgjata n #eshka, prve se te disa pacient vrehet dmtim i vazhdueshm i
aftsive koncentruese, ne vrejm edhe zhvillimin e sindromit t diabetit nefrogjenik
inspid pr shkak t bashkpunimit me efektin e hormonit antidiuretik.
"fektet toksike t litiumit prbjn urgjencn mjeksore serioze pasi ato mund t qojn
deri n koma e madje n vdekje..1fektet toksike t litiumit jan, $Nauze, t vjella,
$9iare, tremor i trash, $:taksi, disarti, $Aibrilacion muskular, hiperrefleksi,
$*onfuzion, kom, $*onvulzione, $;nsufiienc renale, $*olaps kardiovaskular.
$ashk#eprimet me barna mund t ndodhin, psh, kur litiumi kombinohet me doza t
larta haloperidoli jan njoftuar reaksione serioze t rastsishme, ku ndr reaksionet q
mund t ndodhin jan konfuzionet, tremor dhe shenja ekstrapiramidale dhe cerebrale.
#irpo, n kto raste nuk mund t jemi t sigurt se kto reaksione jan shkak i
kombinimit t barnave apo nga cefaliti i rastsishm.
%undrindika&ionet mund t jen insufiienca renale ose smundja renale recente,
insufiienca ose infarkti i miokardit recent, dhe diarea kronike e mjaftueshme pr t
ndryshuar elektrolitet, kshillohet q litiumi t mos prdoret te fmijt,si dhe te
shtatznat.
'/
%&

%'